احکام پوشش و نگاه ویژۀ استادان و مبلغان

مشخصات کتاب

عنوان و نام پديدآور:احکام پوشش و نگاه ویژۀ استادان و مبلغان/ گردآورندگان صدیقه موسوی دوغ آبادی ... [و دیگران]؛ تهیه و تدوین مدیریت پژوهش و برنامه ریزی؛ تنظیم و تولید اداره تولیدات فرهنگی؛ ارزیاب علمی جواد محدثی؛ ارزیاب محتوایی حسین شریعتی مایون... [و دیگران]؛ ویراستار سید حمید حیدری ثانی.

مشخصات نشر:مشهد: آستان قدس رضوی، معاونت تبلیغات اسلامی، 1398.

مشخصات ظاهری:[128] ص.؛ 14/5 × 21/5 س م.

فروست:رهیافت؛ 33. زائر رضوی.

شابک:120000 ریال: 978-622-6852-25-8

وضعیت فهرست نویسی:فاپا

يادداشت:گردآورندگان صدیقه موسوی دوغ آبادی، عفت ترک، رضا ملوندی، مهدی نخعی.

يادداشت:ارزیاب محتوایی حسین شریعتی مایون، مجید داورزنی، سید رضا موسوی بایگی، حسین خادم الخمسه.

موضوع:حجاب -- فتواها

موضوع:Hijab (Islamic clothing) -- Fatwas

موضوع:فتوا های شیعه -- قرن 14

موضوع:Fatwas, Shiites -- 20th century

موضوع:حجاب (فقه)

موضوع:Hijab (Islamic law)

شناسه افزوده:موسوی دوغ آبادی، صدیقه، 1341 -، گردآورنده

شناسه افزوده:محدثی، جواد، 1331 -

شناسه افزوده:Mohadesi, Javad

شناسه افزوده:شریعتی، حسین، 1347-

شناسه افزوده:آستان قدس رضوی. مدیریت پژوهش و برنامه ریزی

شناسه افزوده:آستان قدس رضوی. اداره تولیدات فرهنگی

رده بندی کنگره:BP183/9

رده بندی دیویی:297/3422

شماره کتابشناسی ملی:6026223

اطلاعات رکورد کتابشناسی:فاپا

ص: 1

بسم الله الرحمن الرحیم

دعای مطالعه

«اَللّهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ وَ اَكْرِمْنِى بِنُورِ الْفَهْمِ اَللّهُمَّ افْتَحْ عَلَيْنا اَبْوابَ رَحْمَتِکَ وَ انْشُرْ عَلَيْنا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحْمَتِکَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمِينَ.»(1) (خدايا، مرا از تاريكی های وهم خارج كن و به نور فهم گرامی ام بدار. خدايا، درهاى رحمتت را به روى ما بگشا و خزانه هاى علومت را برایمان باز كن؛ به مهربانی ات، اى مهربان ترينِ مهربانان!)

ص: 2

1- . عباس قمی، مفاتیح الجنان، دعای مطالعه.

تقدیم به ارواح قدس ائمۀ معصومین(علیهم السلام)، به ویژه مولا و مقتدای زمان، حضرت بقیة الله الاعظم(عجل الله تعالی الشریف)؛ شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس؛ مدافعان مظلوم حرم اهل بیت و زائران آستان ملکوت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام!

ص: 3

احکام پوشش و نگاه

ویژۀ استادان و مبلغان

ص: 4

فهرست

تصویر

ص: 5

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

تصویر

ص: 9

تصویر

ص: 10

پیشگفتار

عبد السلام از امام رضا علیه السلام شنید که فرمودند: «رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحْیا أمْرَنا،» خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را زنده می کند.) عرض کرد: چگونه امر شما را زنده می کند؟ ، علی بن موسی الرضا علیه السلامدر پاسخ فرمودند: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنا و یُعَلِّمُها النّاسَ، فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا.»(1) علوم ما را فرا می گیرد و آن را به مردم تعلیم میدهد... . زیرا اگر مردم از زیبایی های كلام ما آگاهی می یافتند، از ما پیروی می کردند.)

معاونت تبلیغات آستان قدس رضوی، مفتخر است در راستای رسالت خود مبنی بر اشاعه فرهنگ تشیع و پاسخ گویی به سؤالات شرعی مردم در این حوزه گسترده از دین، محتوای پیش رو را به استادان فرهیخته تقديم كند. در این نوشتار تلاش شده است علاوه بر ارائه اطلاعات و محتوایی غنی، پاسخی مناسب با محتوایی يكسان در اختیار استادان قرار داده شود تا از تشویش خاطر مراجعان به سبب دریافت جواب های متفاوت جلوگیری شود.

اهداف اصلی تهیه و تنظیم این قبیل نوشتارها عبارت اند از: تلخيص کتاب های تخصصی موجود در این حوزه؛ جمع بندی جواب ها؛ بی نیازكردن استادان از رجوع به منابع پرشمار در هنگام پاسخ گویی. برای رسیدن به این مهم، کارگروهی از استادان و کارشناسان فرهیخته این اداره ، هر موضوع پیشنهادی را موشکافانه بررسی می کنند و محصول تلاش خویش را به داوری هیئت علمی می گذارند.

مجموعه کتاب های رهیافت در چهار موضوع کلی تدوین می شود؛ رهیافت احكام، رهیافت اعتقادی، رهیافت تربیتی و رهیافت ترکیبی

که مركب از هر سه موضوع قبل است. بی شک بررسی دقیق و نگاه نقادانه شما فرهیخته گران قدر، خدمتگزارانتان را در بهبود کیفی این

ص: 11

1- محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السلام .ج1، ص307، حدیث 69

مجموعه یاری خواهد کرد.

جبهة خضوع به درگاه قدسی احدیت می ساییم، به شكرانه توفيق خدمتی که حضرتش در بارگاه ملکوتی و سراسر نور امام رضا علي ارزانی مان فرموده است. امید است بتوانیم به پاس این افتخار و با استعانت از آن امام همام علیه السلام، به مصداق روایت نورانی آغازین، جرعه ای از علم حقیقی بنوشیم و به تشنگان راستین آن نیز بنوشانیم .

معاونت تبلیغات اسلامی آستان قدس رضوی

ص: 12

درآمد

حکایت تاریخ چنین است: آنگاه که آدم و حوا تحت تأثی-ر الق-ای شیطان، از شجرۀ ممنوع-ه تن-اول کردند، پوشش های بهشتی از بدنشان فروریخت و عریان شدند و طبق تصریح قرآن، آن هنگام بلافاصله بدن خود را به وسیلۀ برگ درختان پوشاندند. از این حکایت چنین برمی آید که مسئلۀ پوشش و حجاب از جملۀ مسائلی است که با فطرت آدمی عجین است و نه تنها از ضروریات دین اسلام است، بلکه از ارکان اساسی سایر ادیان آسمانی نیز هست. با این رویکرد، می توان گفت حجاب مختص به منطقۀ جغرافیایی خاص، دین خاص یا ملیت و قومیت خاصی نیست؛ بلکه انسانیت انسان چنین اقتضایی دارد که پوشیده بودن را بپسندد.

از سوی دیگر، لزوم حفظ نگاه و محافظت از چشم در مقابل نامحرم نیز همراه با مسئلۀ حجاب و لزوم پوشش مطرح شده و بر آن تأکید شده است. در قرآن کریم قبل از آیۀ <وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ...>(1) که به وجوب پوشاندن بدن از دید نامحرم امر می کند، به مردان و زنان باایمان امر شده است در مقابل نامحرم نگاهشان را حفظ کنند؛ آنجا که خداوند متعال می فرماید: <قُلْ لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ اَبْصارِهِمْ...>.(2)

ص: 13

1- . نور، 31.

2- . نور، 30.

حجاب از ضروریات دین اسلام است و انکار آن درصورتی که به انکار خدا یا رسول(صلی الله علیه و اله) بینجامد، کفر است. ازاین رو لازم است زنان، خود را از دید مردان نامحرم بپوشانند. البته برای آقایان نیز پوشش به معنای خاص خود در مقابل زنان نامحرم واجب است.

در جزوۀ حاضر، حدومرز پوشش و کیفیت آن در نماز و غیرنماز برای آقایان و خانم ها و همچنین احکام نگاه برای مردان و زنان بررسی شده است و تلاش شده تا بشود، جزئیات آن طبق نظر مراجع عظام تقلید بیان شود.

مجموعۀ پیش رو با عنوان «احکام پوشش و نگاه»، در قالب رهیافت احکام تقدیم می شود. مستنداتی که در این کتاب از آن ها استفاده شده و استادان را از مراجعه به آن ها بی نیاز کرده است، عبارت اند از: العروة الوثقی، تحریر الوسیلة، منهاج الصالحین، توضیح المسائل و استفتائات مراجع عظام تقلید: حضرت امام و امام خامنه ای(مدظله العالی) و آیات عظام سیدابوالقاسم خویی، محمد فاضل لنکرانی، محمدتقی بهجت، لطف الله صافی گلپایگانی، ناصر مکارم شیرازی، سیدعلی سیستانی، حسین وحید خراسانی، حسین نوری همدانی و سیدموسی شبیری زنجانی. تمامی استفتائات از کتاب ها یا سایت های معتبر مراجع عظام استفاده شده است. درصورت نیاز به استفتای جدید نیز هیئت علمی این استفتا را انجام داده و استفتائات یادشده، در این واحد موجود است.

تدوین این کتاب را استادان ادارۀ پاسخ گویی به سؤالات دینی، در ابتدا خانم ها صدیقه موسوی دوغ آبادی و عفت ترک در سال 1394 و تکملۀ آن را حجج اسلام رضا ملوندی و مهدی نخعی در سال 1397 به عهده داشته اند. حجت الاسلام حسین خادم الخمسه در ابتدا و حجج اسلام حسین شریعتی، مجید داورزنی و سیدرضا موسوی بایگی در اواخر 1397 آن را بررسی و اصلاح مجدد محتوایی کرده اند. سپاسمند تلاش این عزیزان هستیم و امیدوار که خداوند در سایۀ لطف خویش، توفیق خدمت بیشتر را به ایشان عنایت فرماید.

هیئت اندیشه ورز نشر احکام

معاونت تبلیغات اسلامی آستان قدس رضوی

ص: 14

فصل اول: احکام پوشش در نماز

اشاره

ص: 15

1. 1. مقدار پوشش برای نماز

پرسش: پوشش واجب در نماز چه مقدار است؟

پاسخ: مردان باید عورت را بپوشانند و بهتر آن است از ناف تا زانو را بپوشانند. (مراجع عظام تقلید)(1)

زنان باید تمام بدن را بپوشانند به جز: 1. دست ها تا مچ؛ 2. پاها تا مچ؛ 3. صورت به مقداری که در وضو شسته می شود. اما براى آنکه یقین کنند مقدار واجب را پوشانده اند، باید (مکارم: بنا بر احتیاط واجب) مقدارى از اطراف صورت و قدرى پایین تر از مچ را هم بپوشانند. (مراجع عظام تقلید)(2)

1. 2. پوشش کف و روی پا

پرسش: آیا پوشاندن پا در حال نماز، برای خانم ها واجب است؟

پاسخ: خیر، پوشاندن پا اعم از کف و روی پا واجب نیست. (مراجع عظام تقلید)(3)

1. 3. منظور از عورت مرد

پرسش: منظور از عورت که بر مرد لازم است در نماز بپوشاند، کجاست؟(4)

پاسخ: آلت و بیضتین و حلقۀ دبر. (حضرت امام و آیات عظام خویی،

ص: 16

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الثانی؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 788؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج1، درس 28، مقدار پوشش نماز.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الثانی؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 789؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج1، درس 28، مقدار پوشش نماز.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص442، مسئلۀ 789، با توجه به اینکه در این مسئله، مراجع عظام پوشش پا تا مچ را لازم نمی دانند، حکم کف پا هم به دست آمده است؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج1، درس 28.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الثانی؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، مسئلۀ 661؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، ج1، مسئلۀ 625؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج2، مسئلۀ 518.

فاضل، بهجت، سیستانی، وحید، مکارم، صافی و نوری)

پرسش: آیا در نماز، بر مردان پوشش عجان (حد فاصل بین مقعد و اصل آلت) واجب است؟

پاسخ: خیر واجب نیست؛ اگرچه مستحب است. (حضرت امام و آیات عظام خویی، سیستانی، مکارم، نوری و فاضل)(1)

1. 4. پوشش از خود

پرسش: آیا نمازگزار در موقع نماز، باید بدنش را از خودش نیز بپوشاند؛ به گونه ای که خودش بدنش را نبیند؟(2)

پاسخ: واجب نیست. (حضرت امام و آیات عظام خویی، فاضل و نوری)

بنا بر احتیاط واجب(3) در موقع نماز، بدنش را (غیر از موارد استثنا) حتی از خودش نیز بپوشاند. (آیات عظام سیستانی و مکارم)

1. 5. پوشش از همۀ جوانب

پرسش: آیا نمازگزار باید پوشش را از همۀ جوانب رعایت کند؟(4)

پاسخ: نمازگزار باید پوشش را از همۀ جوانب رعایت کند؛ به گونه ای که اگر بیننده ای باشد، او را نبیند. البته از جهت تحتانی پوشش لازم نیست؛ مگر اینکه مثلاً بر سطحی بلند یا بر روی صفحه ای شیشه ای ایستاده

ص: 17

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، الستر و الساتر، ص452، ذیل مسئلۀ 3: و اما الثانی... .

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 14؛ سیدعلی سیستانی، توضیح المسائل جامع، مسئلۀ 971.

3- . مثلاً اگر زن لباس آستین کوتاه به تن دارد یا شلواری پوشیده که ساق پا را نمی پوشاند و به هنگام نماز چادر را طوری بپوشد که کسی بدن او را نبیند، ولی چون صورتش را زیر چادر برده است، خودش اعضای برهنۀ بدنش را ببیند، اشکال دارد و احتیاط واجب در ترک آن است.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 13؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، ج1، مسئلۀ 627؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، مسئلۀ 664؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج2، مسئلۀ 520؛ ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، نماز، لباس نمازگزار، پوشش زن در نماز، پوشیدن لباس تنگ برای زن در نماز.

باشد؛ در حالی که که توقع (صافی: در معرض) بودن ناظر آنجاست که از پایین بدن و عورت او قابل مشاهده باشد. در این صورت پوشش واجب است؛ هرچند فعلاً ناظری در پایین نباشد. (حضرت امام و آیت الله صافی)

نمازگزار باید پوشش را از همۀ جوانب رعایت کند؛ به گونه ای که اگر بیننده ای باشد، او را نبیند. البته از جهت تحتانی پوشش لازم نیست؛ مگر اینکه مثلاً بر سطحی بلند یا بر روی صفحه ای شیشه ای ایستاده باشد؛ به گونه ای که اگر ناظری آنجا باشد، از پایین، بدن و عورت او قابل مشاهده باشد. در این صورت پوشش واجب است؛ هرچند فعلاً ناظری در پایین نباشد. (آیات عظام خویی، بهجت، سیستانی، وحید، مکارم و نوری)

1. 6. پوشاندن حجم بدن

پرسش: پوشیدن لباس تنگ و چسبان در نماز، درصورتی که بدن به صورت کامل پوشیده باشد، چه حکمی دارد؟(1)

پاسخ: پوشیدن لباس تنگ و چسبان برای نمازگزار مکروه است؛ هرچند حجم بدن (شکل) مشخص باشد. (مراجع عظام غیر از آیات عظام بهجت(2) و مکارم)

پوشیدن لباس تنگ و چسبان برای زن در نماز اشکال دارد؛ مگر این که زیر چادر ضخیم باشد. همچنین دربارۀ مردان، چنانچه حجم آلت از جمیع جوانب مشخص باشد، اشکال دارد. (آیت الله مکارم)

1. 7. پوشاندن شبح بدن

پرسش: آیا پوشاندن شبح بدن یعنی اینکه بدن از زیر لباس بدون

ص: 18

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الثانی و فصل فیما یکره من اللباس حال الصلاة، الثامن و العشرون؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 865؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 545078، تاریخ استفتا: 13خرداد1394.

2- . استفتایی از معظم له پیدا نشد.

مشخص شدن رنگ بدن دیده می شود، لازم است؟(1)

پاسخ: بنا بر احتیاط واجب بپوشاند. (حضرت امام و آیات عظام خویی، صافی و نوری)

باید بپوشاند. (آیات عظام فاضل و مکارم)

اگر جسم بدن دیده می شود، باید پوشانده شود. (آیت الله سیستانی)

1. 8. پوشیدن لباس نازک

پرسش: آیا لباس نازک برای پوشش در حال نماز کافی است؟

پاسخ: لباس نازکی که رنگ پوست از زیر آن نمایان است، کافی نیست.

1. 9. ضخامت پوشش

پرسش: ضخامت پوشش در نماز باید چه مقدار باشد؟(2)

پاسخ: پوشش باید در حدی باشد که رنگ پوست بدن دیده نشود؛ لذا لباس نازکی که رنگ پوست از زیر آن نمایان است، کافی نیست. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیات عظام خویی، فاضل، سیستانی، مکارم و نوری)

1. 10. پوشاندن باطن بدن برای بانوان

پرسش: آیا بر زن، پوشش باطن بدن مثل دندان ها و زبان در حال نماز لازم است؟(3)

پاسخ: واجب نیست. (حضرت امام و آیات عظام خویی، فاضل، سیستانی، مکارم و نوری)

ص: 19

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الثانی؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، ج1، مسئلۀ 625؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، مسئلۀ 661.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الثانی؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 695909، تاریخ استفتا: 18شهریور1395.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 4.

1. 11. پوشاندن زینت های صورت بانوان

پرسش: آیا بر زن لازم است در حال نماز، با نبودن نامحرم هم زینت های صورت مثل سرمه و زیورآلات را بپوشاند؟(1)

پاسخ: واجب نیست. (حضرت امام و آیات عظام خویی، فاضل، بهجت، سیستانی، مکارم، صافی، شبیری و نوری)

1. 12. پوشاندن گردن و چانه برای بانوان

پرسش: آیا زن باید گردن و چانه را در حال نماز بپوشاند؟(2)

پاسخ: از آنجا که چانه جزئی از صورت است، لازم نیست در نماز آن را بپوشاند؛ ولی پوشاندن قسمت پایین چانه واجب است. (امام خامنه ای)

بر زن لازم است در حال نماز، گردن و زیر چانه را بپوشاند. همچنین بنا بر احتیاط واجب، پوشاندن مقداری از چانه که معمولاً مقنعه آن را نمی پوشاند، لازم است. (حضرت امام و آیات عظام فاضل، مکارم و صافی)

بر زن لازم است در حال نماز، گردن و زیر چانه را بپوشاند؛ ولی پوشش مقداری که معمولاً مقنعه آن را نمی پوشاند، لازم نیست. (آیات عظام خویی، سیستانی و نوری)

آن مقدارى که جزو صورت است، لازم نیست. (آیات عظام بهجت و وحید)

ص: 20

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، م4؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، مسئلۀ 837؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج2، مسئلۀ 1537؛ سیدموسی شبیری زنجانی، استفتائات، ج1، استفتائات نماز، لباس نمازگزار، پوشش نمازگزار، وظیفۀ زن نمازگزار در پوشاندن چهرۀ آرایش شده.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 6؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج2، سؤال 1528 و استفتائات جامعةالزهراء، نماز، پوشاندن چانه؛ سیدعلی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ج1، مسئلۀ 970؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، مسئلۀ 662؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج2، مسئلۀ 518؛ سیدموسی شبیری زنجانی، استفتائات، ج1، استفتائات نماز، لباس نمازگزار، پوشش نمازگزار، پوشاندن زیر چانه برای زن نمازگزار، مسئلۀ 1175؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج1، درس 28، مقدار پوشش در نماز.

پوشاندن قسمت پایین چانه که جزو صورت به حساب نمی آید، واجب است. (آیت الله شبیری)

1. 13. پوشاندن موی مصنوعی بانوان

پرسش: آیا پوشاندن موی مصنوعی در نماز با نبودن نامحرم، بر زن لازم است؟(1)

پاسخ: واجب نیست. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیات عظام خویی، فاضل، بهجت، سیستانی، صافی، شبیری و نوری)

پوشاندن موهاى مصنوعى و زینت هاى پنهانى مانند دست بند و گردن بند نیز واجب است؛ حتی اگر نامحرم حضور نداشته باشد. (آیت الله مکارم)

1. 14. حکم نماز بدون پوشاندن چیزهایی که پوشاندن آن مقابل نامحرم واجب است

پرسش: پوشش برخی چیزها در نماز برای زن استثنا شده؛ هرچند در مقابل نامحرم لازم است آن ها را بپوشاند؛ مثل زینت و قدمین. آیا چنانچه در حال نماز مقابل نامحرم آن ها را نپوشاند، نماز باطل است؟(2)

پاسخ: نماز صحیح است؛ هرچند گناه کرده است. (حضرت امام و آیات عظام خویی، فاضل، سیستانی و نوری)

نماز اشکالی ندارد؛ ولى احتیاط واجب آن است که خود را در معرض دید نامحرم قرار ندهد. (آیت الله مکارم)

ص: 21

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 4؛ ناصر مکارم شیرازی، توضیح المسائل، مسئلۀ 729؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج2، مسئلۀ 1536؛ لطف الله صافی گلپایگانی، استفتائات جامعةالزهراء(علیها السلام)، نماز، نمایان بودن موهای مصنوعی در نماز؛ سیدموسی شبیری زنجانی، استفتائات، ج1، استفتائات نماز، لباس نمازگزار، پوشش نمازگزار، وظیفۀ زن نمازگزار در پوشاندن موی مصنوعی، مسئلۀ 1174؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 706705، تاریخ استفتا: 28مهر1395.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 5.

1. 15. پوشش دختربچۀ نابالغ

پرسش: پوشش دختربچۀ نابالغ در حال نماز چگونه است؟(1)

پاسخ: پوشش دختر نابالغ در حال نماز مانند زن بالغ است؛ مگر در سر و مو و گردن که پوشش آن ها در حال نماز بر دختربچۀ نابالغ لازم نیست. (حضرت امام و آیات عظام خویی، فاضل، بهجت، سیستانی، وحید، مکارم، صافی و نوری)

1. 16. پوشش در قضای سجده و تشهد فراموش شده

پرسش: آیا در قضای سجده و تشهد فراموش شده، رعایت پوشش واجب است؟(2)

پاسخ: واجب است. (مراجع عظام تقلید)

1. 17. پوشش در سجدۀ سهو

پرسش: آیا در سجدۀ سهو، رعایت پوشش واجب است؟(3)

پاسخ: بنا بر احتیاط واجب لازم است. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیات عظام فاضل، بهجت، مکارم، صافی، شبیری و نوری)

بنا بر احتیاط مستحب لازم است. (آیات عظام خویی و سیستانی)

در سجدۀ سهوى که براى قضاى تشهد فراموش شده به جا مى آورد،

ص: 22

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 8؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، مسئلۀ 663؛ سیدعلی سیستانی،توضیح المسائل جامع، ج1، مسئلۀ 969؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج2، مسئلۀ 519؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، ج1، مسئلۀ 626.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 9؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ790؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 620000، تاریخ استفتا: 27دی1394.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 9؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ790؛ حسین وحید خراسانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 796؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 620000، تاریخ استفتا: 27دی1394.

باید خود را مثل موقع نماز بپوشاند و احتیاط مستحب آن است که در موقع به جاآوردن سجدۀ سهو در غیر این مورد نیز خود را بپوشاند. (آیت الله وحید)

1. 18. پوشش در سجدۀ واجب قرآن

پرسش: آیا در انجام سجدۀ واجب قرآن، رعایت پوشش واجب است؟(1)

پاسخ: لازم نیست. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیات عظام خویی، فاضل، بهجت، سیستانی، وحید، صافی، شبیری و نوری)

بنا بر احتیاط واجب لازم است. (آیت الله مکارم)

1. 19. نماز با لباس شهرت

اشاره

پرسش: نماز با لباس شهرت چه حکمی دارد؟(2)

پاسخ: نماز صحیح است. (حضرت امام و آیات عظام فاضل، بهجت، سیستانی، مکارم، صافی، شبیری و نوری)

اگر لباس ساتر بالفعل باشد، نماز باطل است. (آیت الله خویی)

حکم نماز با لباس غصبی را دارد؛ یعنی اگر می داند پوشیدن لباس حرام است یا اینکه در یادگرفتن حرمت پوشیدن این لباس کوتاهی کرده باشد، اگر عمداً با آن عورت خود را بپوشاند و نماز بخواند، نمازش باطل است. ولی چیزهایى که فعلاً نمازگزار آن ها را نپوشیده و همچنین چیزهایى که نمازگزار آن ها را پوشیده ولى با آن ها سترعورت نکرده، موجب بطلان نماز نمى شود. (آیت الله وحید)

ص: 23

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 9؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 1097؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، مسئلۀ 817.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، فصل فی شرایط لباس المصلی، مسئلۀ 42؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 845؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، مسئلۀ 643؛ سیدموسی شبیری زنجانی، استفتائات، ج1، استفتائات نماز، لباس نمازگزار، شرایط لباس نمازگزار، لباس شهرت و پوشیدن آن در حال نماز، مسئلۀ 1279.

1. 19. 1. تعریف لباس شهرت

پرسش: لباس شهرت به چه لباسی گفته می شود؟(1)

پاسخ: لباسی که از نظر پارچه، رنگ یا دوخت معمول نبوده، خلاف زیّ شخص باشد. (حضرت امام و آیات عظام فاضل و بهجت)

لباسى که پوشیدن آن براى شخص، به دلیل رنگ یا کیفیت دوخت یا مندرس بودن آن و علل دیگر مناسب نیست؛ به طورى که اگر آن را در برابر مردم بپوشد، توجه آنان را به خود جلب می کند و انگشت نما مى شود. (امام خامنه ای)

لباس شهرت لباسى است که جنبۀ ریاکارى دارد و شخص مى خواهد به وسیلۀ آن مثلاً به زهد و ترک دنیا مشهور شود؛ خواه از جهت پارچه یا رنگ آن باشد یا دوختش؛ اما اگر واقعاً قصدش ساده پوشیدن است و جنبۀ ریاکارى ندارد، نه تنها جایز است، بلکه عملى است شایسته. (آیت الله مکارم)

لباسی که پارچه یا رنگ یا دوخت آن براى کسى که مى خواهد آن را بپوشد، معمول نیست و موجب هتک حرمت و خواری شخص (آیات عظام وحید و صافی: یا موجب شهرت و انگشت نماشدنش) شود. (آیات عظام خویی، سیستانی، وحید، صافی، شبیری و نوری)

1. 19. 2. پوشیدن لباس شهرت

پرسش: پوشیدن لباس شهرت چه حکمی دارد؟(2)

پاسخ: بنا بر احتیاط واجب حرام است. (حضرت امام و امام خامنه ای و

ص: 24

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، فصل فی شرایط لباس المصلی، مسئلۀ 42؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 845؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، سؤال 1361.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، فصل فی شرایط لباس المصلی، مسئلۀ 42؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 845؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، مسئلۀ 643؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 706949، تاریخ استفتا: 29مهر1395.

آیات عظام فاضل و مکارم و نوری)

اگر موجب هتک حرمت و خواری او باشد (آیت الله وحید: یا موجب شهرت و انگشت نماشدن باشد)، حرام است. (آیات عظام خویی، سیستانی، وحید و شبیری)

حرام است. (آیات عظام بهجت و صافی)

1. 20. نماز با لباس مختص

اشاره

پرسش: نماز با لباس مختص چه حکمی دارد؟(1)

پاسخ: نماز صحیح است. (حضرت امام و آیات عظام فاضل، بهجت، سیستانی، مکارم، صافی، شبیری و نوری)

درصورتی که ساتر باشد، نماز باطل است. (آیت الله خویی)

درصورتی که ساتر باشد، بنا بر احتیاط واجب نماز باطل است. (آیت الله وحید)

1. 20. 1. تعریف لباس مختص

پرسش: لباس مختص به چه لباسی گفته می شود؟(2)

پاسخ: لباس مختص مردان لباسی است که معمولاً فقط مردان آن را می پوشند و لباس مختص زنان لباسی است که معمولاً زن ها آن را می پوشند.

1. 20. 2. پوشیدن لباس مختص

پرسش: پوشیدن لباس مختص مردان برای زنان و به عکس چه حکمی

ص: 25

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، فصل فی شرایط لباس المصلی، مسئلۀ 42؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 846؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج2، سؤال 1535.

2- . نک: سیدمسعود معصومی، احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، لباس هایی که پوشیدن آن برای مرد و زن جایز نیست، ص126، مسئلۀ 156.

دارد؟(1)

پاسخ: بنا بر احتیاط واجب حرام است؛ چه زیّ خود قرار بدهد یا قرار ندهد. (حضرت امام و آیات عظام فاضل، صافی و نوری)

تا زمانى که آن را به عنوان لباس براى خود انتخاب نکرده باشد، اشکال ندارد. (امام خامنه ای)

بنا بر احتیاط واجب درصورتی که زیّ خود قرار دهد، حرام است. (آیات عظام خویی و وحید)

درصورتی که آن را لباس عادی خود قرار دهد، حرام است. (آیت الله شبیری)

اگر مفسدۀ خاصی بر آن مترتب نشود، اشکالی ندارد. (آیت الله مکارم)(2)

پوشیدن لباس زنانه بر مردان و پوشیدن لباس مردانه بر زنان حرام نیست؛ ولی بنا بر احتیاط واجب، جایز نیست مرد خود را به هیئت و زِیّ و شمایل زن درآورد یا زن خود را به هیئت و زِیّ و شمایل مرد درآورد. (آیت الله سیستانی)

اگر لباس شهرت نباشد، بنا بر احتیاط واجب و درصورتی که لباس شهرت باشد، حرام است. (آیت الله بهجت)

ص: 26

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، فصل فی شرایط لباس المصلی، مسئلۀ 42؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 846؛ سیدعلی سیستانی،توضیح المسائل جامع، ج1، مسئلۀ 1018؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، سؤال 1368.

2- . شایان ذکر است معظم له در توضیح المسائل، مسئله را به صورت احتیاط واجب بیان کرده اند؛ هرچند در استفتائات آن را توضیح داده اند که مطابق نظر ایشان در العروة الوثقی هم هست. پرسش: منظور از اینکه فرموده اند پوشیدن لباس مخصوص مرد براى زن و بالعکس اشکال دارد، چه نوع لباسى است؟ لطفاً توضیح فرمایید. پاسخ: منظور لباسى است که در عرف عام مى گویند لباس زنانه است. ولى هرگاه فسادى بر آن مترتب نشود، حرام نیست (استفتائات جدید، ج1، ص58، سؤال 132).

فصل دوم: احکام پوشش در غیرنماز

اشاره

ص: 27

2. 1. پوشش در مقابل هم جنس

2. 1. 1. پوشش زن در مقابل زنان

پوشش در مقابل زنان مسلمان

پرسش: زن در مقابل زنان مسلمان تا چه حد باید پوشش را حفظ کند؟

پاسخ: زن باید عورتین خود را از زن های دیگر بپوشاند و پوشاندن بقیۀ بدن از آن ها واجب نیست. (مراجع عظام تقلید)(1)

تعریف عورتین

پرسش: مراد از عورتین زنان که پوشش آن واجب است، چیست؟

پاسخ: قُبُل (جلو) و دُبُر (پشت) زن عورت محسوب می شود. (آیات عظام نوری، سیستانی، مکارم، فاضل،صافی، وحید و بهجت)(2)

قُبُل و دُبُر عورتین زن عورت محسوب می شود و علاوه بر پوشش آن دو موضع، بنا بر احتیاط واجب، موهایی که اطراف آن می روید، باید پوشانده شود. (حضرت امام)(3)

علاوه بر قُبُل و دُبُر، بنا بر احتیاط واجب بین ناف تا زانو عورت محسوب می شود. (آیت الله خویی)(4)

ص: 28

1- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، احکام تخلّی، ص56، مسئلۀ 57؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول، ص414؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، 76 و ج1، درس 6.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، فصل فی احکام التخلی، مسئلۀ 1؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، مسئلۀ 69؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج2، احکام التخلی، مقدمه؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، ج1، مسئلۀ 61؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج1، ص121، ص400.

3- . سیدروح الله خمینی، ترجمۀ تحریر الوسیلة، ج1، فصل فی احکام التخلی، ص26، مسئلۀ 1.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، فصل فی احکام التخلی، تعلیقه بر مسئلۀ 1.

پوشش در مقابل زنان غیرمسلمان

پرسش: آیا بر زن ها لازم است بدن خود را در مقابل زنان غیرمسلمان بپوشانند؟

پاسخ: بهتر است خود را بپوشانند. (حضرت امام(1) و آیات عظام مکارم(2)و بهجت و صافی(3))

نپوشاندن مکروه است. (امام خامنه ای(4) و آیات عظام خویی و نوری و فاضل(5))

زن غیرمسلمان مانند زن مسلمان است. (آیت الله سیستانی)(6)

زن مسلمان باید در مقابل زن غیرمسلمان خود را بپوشاند. (آیت الله شبیری)(7)

2. 1. 2. پوشش مرد در مقابل مردان

پرسش: مردان در مقابل مردان دیگر تا چه حد باید پوشش خود را حفظ کنند؟

پاسخ: باید عورتین خود را از مردان دیگر بپوشانند و پوشاندن بقیۀ بدن از آن ها واجب نیست. (مراجع عظام تقلید)(8)

ص: 29

1- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص256، سؤال 31.

2- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص235، سؤال 820.

3- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص29.

4- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص29؛ استفتای هیئت علمی ادارۀ پاسخ گویی آستان قدس رضوی.

5- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 28.

6- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص29.

7- . سیدموسی شبیری زنجانی، المسائل الشرعیة، مسئلۀ 2444.

8- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، احکام تخلّی، ص56، مسئلۀ 57؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص177، س5215؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج1، درس6.

2. 2. پوشش زن در مقابل غیرِهم جنس

2. 2. 1. پوشش زن در مقابل مردان محرم

اشاره

پرسش: بر زنان واجب است تا چه حد در مقابل مردان محرم، غیر از همسر، پوشش داشته باشند؟

پاسخ: 1. پوشش عورتین آن ها واجب است. (مراجع عظام تقلید)(1)

2. ناف تا زانو

درصورتی که قصد لذت و ریبه نباشد، پوشش واجب نیست. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیات عظام سیستانی، نوری، فاضل، بهجت، شبیری و وحید)

بنا بر احتیاط واجب پوشانده شود. (آیات عظام خویی و صافی)

مرد و زنى که با هم محرم اند، مانند خواهر و برادر، مى توانند به بدن یکدیگر به آن مقدار که در میان محارم معمول است، نگاه کنند و در غیر آن، احتیاط آن است که نگاه نکنند. (آیت الله مکارم)(2)

3. بقیۀ بدن، حتی وجه و کفین

درصورتی که قصد لذت و ریبه نباشد، پوشش واجب نیست. (حضرت امام و آیات عظام سیستانی، نوری، فاضل، بهجت، شبیری، وحید، خویی و صافی)

مرد و زنى که با هم محرم اند، مانند خواهر و برادر، مى توانند به بدن یکدیگر به آن مقدار که در میان محارم معمول است، نگاه کنند و در غیر

ص: 30

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، احکام تخلی، ص56، مسئلۀ 57؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج1، درس6؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 955069 تاریخ استفتا: 11اسفند1397.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول و ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 32؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، مسئلۀ 2437.

آن، احتیاط آن است که نگاه نکنند. (آیت الله مکارم)(1)

پوشش از محارم در جایی که نگاه با قصد لذت و ریبه صورت می گیرد

پرسش: در مواضعی که پوشش در مقابل محارم واجب نیست، اگر نگاه با قصد لذت و ریبه باشد، حکم پوشش چیست؟(2)

پاسخ: درصورتی که زن بداند محرم او با قصد لذت نگاه می کند، باید بدن خود را بپوشاند. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیات عظام خویی، فاضل، بهجت، مکارم، نوری و صافی)

در بدن باید خود را بپوشاند؛ ولی در وجه و کفین درصورتی که زن بترسد با نداشتن پوشش به حرام بیفتد یا انگیزۀ او این باشد که مرد را به نگاه حرام بیندازد، باید وجه و کفین خود را هم از محارمش بپوشاند. (آیت الله سیستانی)

اگر زن قصد ارائۀ خود را داشته باشد، باید بپوشاند و اگر قصد ارائه نداشته باشد، بنا بر احتیاط واجب بپوشاند. (آیت الله وحید)

2. 2. 2. پوشش زن در مقابل مردان نامحرم

پرسش: زن ها باید چه مقدار از بدن خود را در مقابل نامحرم بپوشانند؟

پاسخ: بر زن ها لازم است موی سر و نیز تمام بدن خود غیر از وجه و کفین را از نامحرم بپوشانند. (مراجع عظام تقلید)(3)

ص: 31

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول و ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 32؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، مسئلۀ 2437.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1233؛ واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص33.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص488، مسئلۀ 2435؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 75.

2. 2. 3. پوشش زن در مقابل پسران نابالغِ ممیزِ نامحرم

اشاره

پرسش: آیا لازم است زن ها بدن و موی خود را از پسربچۀ ممیز نامحرم بپوشانند؟

پاسخ: اگر ممیز با نگاه کردن تحریک شود، زن ها باید خود را بپوشانند و اگر بعداً تحریک می شود، بنا بر احتیاط واجب باید بپوشانند. (حضرت امام)(1)

اگر بچۀ ممیز به مرحله ای رسیده است که نگاه کردن او به زن ها موجب تهییج شهوتش می شود، نگاه او به بدن زن ها جایز نیست و باید خود را از او بپوشانند. (امام خامنه ای)(2)

بنا بر احتیاط واجب، لازم است بدن و موی خود را از آن ها بپوشانند. (آیات عظام بهجت، فاضل، وحید و نوری)(3)

احتیاط لازم آن است که بدن و موی خود را از پسری که بالغ نشده؛ ولی خوب و بد را می فهمد و احتمال می رود که نگاهش به بدن زن موجب تحریک شهوتش شود، بپوشاند. (آیت الله سیستانی)(4)

بنا بر احتیاط واجب، لازم است بدن و موی خود را از پسری که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و از نگاه کردن، تحریک و تهییج شهوت او عادتاً ممکن باشد، بپوشانند. (آیت الله صافی)(5)

واجب نیست؛ بلکه بنا بر احتیاط مستحب، خود را بپوشانند. (آیات عظام مکارم(6) و خویی(7))

ص: 32

1- . سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، کتاب النکاح، مقدمه، مسئلۀ 26.

2- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص21. استفتای هیئت علمی ادارۀ پاسخ گویی آستان قدس رضوی.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص488، مسئلۀ 2435. طبق نظر آیت الله فاضل و وحید، در صورتی بر زن بنا بر احتیاط واجب پوشش در مقابل پسربچۀ ممیز لازم است که احتمال دهد نگاه او به بدن زن، موجب تحریک شهوتش شود.

4- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص488، مسئلۀ 2435.

5- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص488، مسئلۀ 2435.

6- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص396، مسئلۀ 2082.

7- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص488، ذیل مسئلۀ 2435.

لازم است است بدن خود را از پسری که بالغ نشده ولی قدرت بر مباشرت دارد بپوشانند و احتیاط مستحب آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد، بپوشانند. (آیت الله شبیری)(1)

سن تمییز پسران

پرسش: منظور از سن تمییز در پسران چه زمانی است؟

پاسخ: سن تمییز زمانی است که مسائل جنسی را درک کند و بچه ها مختلف هستند. (آیت الله مکارم)(2)

به حسب سن، مقدار معینى ندارد. تمییز مثل رشد است که اهلش در طفل تشخیص مى دهند. (آیت الله بهجت)(3)

زمانی است که بچه خوب و بد را می فهمد. منظور از خوب و بد چیزی است که عرف آن را خوب و بد می داند. دراین باره باید وضعیت زندگی کودک و عادات و آداب و سنت های محلی هم ملاحظه شود. سن تمییز به تبع اختلاف اشخاص در استعداد و درک و هوش، مختلف است. (امام خامنه ای)(4)

زمانی است که بچه خوب و بد را می فهمد. (آیات عظام خویی، سیستانی، شبیری و صافی)(5)

2. 2. 4. پوشش زن در برابر افراد عقب ماندۀ ذهنی و مجنون

پرسش: آیا پوشش زن در برابر افراد عقب افتادۀ ذهنی و مجنون واجب است؟

ص: 33

1- . سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل جدید، مسئلۀ 2444.

2- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، ازدواج و زناشویی، حجاب بانوان، ملاک تشخیص ممیزبودن بچۀ نابالغ: makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21lid=0catid=28148mid=263426

3- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، سؤال 5198.

4- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص458، مسئلۀ 1893.

5- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص488، مسئلۀ 2435.

پاسخ: پوشش در برابر آنان واجب است. (آیت الله نوری)(1)

اگر این افراد در امور جنسی به حد تمییز رسیده اند، پوشش از آنان لازم است. (آیت الله بهجت)(2)

چنانچه بالغ بوده و تمییز می دهند، زنان باید حجاب را رعایت کنند؛ ولی اگر تمییز نمی دهند، حجاب واجب نیست. (آیت الله مکارم)(3)

اگر ممیز نباشند، پوشش واجب نیست. (آیات عظام سیستانی و صافی و فاضل)(4)

اگر این افراد هیچ درک و شعوری ندارند و از شهوت و عورات زنان بی اطلاع اند و تحریک و تهییج شهوت در آنان منتفی است، پوشش از آنان واجب نیست؛ وگرنه لازم است. (امام خامنه ای)(5)

2. 2. 5. پوشش وجه و کفین

اشاره

پرسش: آیا بر خانم ها واجب است وجه و کفین خود را از نامحرم بپوشانند؟

پاسخ: پوشش واجب نیست. (امام خامنه ای(6) و آیات عظام بهجت،(7) نوری،(8) مکارم،(9) فاضل(10) و شبیری(11))

درصورتی که مفسده نداشته باشد، پوشش واجب نیست. (حضرت

ص: 34

1- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص20.

2- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص19 و 20.

3- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص19 و 20؛ ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، احکام ازدواج، حجاب بانوان، وظیفۀ زن نسبت به دیوانۀ بالغ.

4- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 25؛ واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص28.

5- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص19.

6- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 75.

7- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص178، س5218. ایشان در سؤال 5200 در همین کتاب، چنین می فرماید: «یُعَدّ راجحاً و مرغوباً فیه بل الاحوط ذلک.»

8- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص11.

9- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص401، مسئلۀ 2082.

10- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج2، ص481، س1340.

11- . شبیری زنجانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 2444.

امام)(1)

پوشش واجب نیست؛ مگر درصورتی که زن بترسد به حرام بیفتد یا قصدش این باشد که مرد را به نگاه حرام بیندازد. (آیت الله سیستانی)(2)

بنا بر احتیاط واجب، زن باید حتی وجه و کفین خود را از نامحرم بپوشاند. (آیات عظام خویی(3) و صافی(4))

اگر نامحرم به قصد لذت نگاه کند و زن هم قصد خودنمایی (نشان دادن) داشته باشد، پوشش وجه و کفین واجب است؛ اما اگر قصد خودنمایی نداشته باشد، بنا بر احتیاط واجب پوشش وجه و کفین لازم است. (آیت الله وحید)(5)

پوشش وجه و کفین در فرض علم به نگاه نامحرم

پرسش: اگر زن بداند درصورتی که وجه و کفین را نپوشاند، مردان نامحرم به قصد لذت و ریبه به او نگاه می کنند، در این صورت آیا پوشاندن وجه و کفین بر او واجب است؟

پاسخ: پوشش وجه و کفین واجب است. (حضرت امام(6) و امام خامنه ای(7) و آیات عظام بهجت،(8) خویی،(9) فاضل،(10) نوری(11) و صافی(12))

ص: 35

1- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص247، احکام حجاب، سؤال 1.

2- . سیدعلی سیستانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص486، مسئلۀ 2394؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص13، مسئلۀ 18.

3- . سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب النکاح، ص295، مسئلۀ 1233.

4- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص165، سؤال 1696.

5- . حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب النکاح، ص296، تعلیقه بر مسئلۀ 1233.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول.

7- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص48؛ استفتای هیئت علمی ادارۀ پاسخ گویی آستان قدس رضوی.

8- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص48.

9- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول.

10- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص48.

11- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول. البته در استفتائات جامعةالزهراء(علیها السلام) در جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص48، فرموده اند واجب نیست.

12- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص48.

پوشاندن واجب نیست؛ ولی مردان وظیفه دارند نگاه نکنند. (آیت الله مکارم)(1)

واجب نیست؛ ولی اگر زن بترسد به حرام بیفتد یا قصد داشته باشد که مرد را به نگاه حرام مبتلا کند، در این صورت پوشاندن وجه و کفین بر او واجب است. (آیت الله سیستانی)(2)

2. 2. 6. پوشش زیر چانه

پرسش: آیا پوشاندن زیر چانه از نامحرم بر زن ها لازم است؟

پاسخ: باید پوشانده شود. (مراجع عظام تقلید غیر از آیت الله سیستانی)(4)

هنگامى که زن حجاب سر را مى پوشد، معمولاً چانه و مقدار مختصری بعد از آن پوشانده نمى شود و این اشکال ندارد و پوشاندن این موضع لازم نیست. (آیت الله سیستانی)(5)

ص: 36

1- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات، ج2، ص348، سؤال 1019.

2- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص48؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر الاول، ص58؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص13، مسئلۀ 18.

3- . حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب النکاح، ص296، تعلیقه بر مسئلۀ 1233.

4- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص485، مسئلۀ 2433 و 2435؛ بعضی از مراجع به لزوم پوشش چانه تصریح کرده اند و بعضی دیگر تصریح نکرده اند و پوشاندن تمام بدن زن غیر از وجه و کفین را واجب می دانند. بنابراین از آنجا که زیر چانه جزء صورت (وجه) نیست، پوشاندن آن واجب است؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص89، س439؛ حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج2، ص203، سؤال 678؛ ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص230، سؤال 788؛ حسین وحید خراسانی، توضیح المسائل، ص471، مسئلۀ 2499؛ سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصاحین، ج3، ص295، مسئلۀ 1233؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص13، مسئلۀ 18؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر الاول، ص58؛ سیدعلی سیستانی، سایت، استفتائات، حجاب، سؤال 7.

5- . استفتائات نجف: حینما تلبس المراة حجاب الرأس و تلفه على وجهها لستر الرقبة و الصدر یتبین عادة الذقن و جزء مما بعده و هذا المقدار مما یظهر لا یجب ستره.

2. 2. 7. پوشش روی پا

پرسش: آیا پوشاندن روی پا در مقابل نامحرم، برای زن ها لازم است؟

پاسخ: بر آن ها لازم است روی پای خود را بپوشانند. (مراجع عظام تقلید(1) غیر از آیات عظام صافی و مکارم)

بنا بر احتیاط واجب، پوشش روی پا لازم است. (آیات عظام صافی(2) و مکارم(3))

2. 2. 8. پوشش زینت از نامحرم

تعریف زینت

پرسش: منظور از زینتی که خانم ها باید از نامحرم بپوشانند، چیست؟(4)

پاسخ: به زینت هایی گفته می شود که جزء بدن شخص به شمار نمی رود؛ مانند انواع زیورهای طلا و جواهر. نیز به آرایش هایی گفته می شود که به بدن شخص متصل بوده و گویی جزئی از اوست؛ همانند سرمه و رنگ مو. علاوه بر این، خود زیبایی های طبیعی بدن نیز زینت به شمار می رود و در کل هرچیزی که عرفاً زینت محسوب شود، بانوان باید آن ها را در برابر مرد نامحرم بپوشانند. البته صورت و دست ها تا مچ بدون زینت از این حکم مستثناست. (امام خامنه ای)

ص: 37

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول:... و یجب ستر المرأة تمام بدنها مّمن عدا الزوج و المحارم الّا الوجه و الکفین... . با توجه به اینکه تمام بدن زن غیر از وجه و کفین در مقابل نامحرم باید پوشانده شود، به دست می آید که پوشش روی پا لازم است. سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص251، احکام حجاب، با استفاده از سؤال 17؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص89، با استفاده از مفهوم سؤال 438؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 75، پوشش در مقابل نامحرم؛ استفتائات جامعةالزهراء(علیها السلام)، ج2، احکام بانوان، ص295.

2- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص168، سؤال 1615. شایان ذکر است نظر آیت الله صافی در کتاب سیصد مسئله، سؤال 217 به صورت فتوا ذکر شده است.

3- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، احکام حجاب، حجاب بانوان، حکم سرمه کشیدن برای بانوان: makarem.ir/main.aspx?lid=0typeinfo=21catid=28148

4- . سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگران، سؤال 90.

حکم پوشش زینت

پرسش: آیا پوشاندن زینت مقابل نامحرم، بر خانم واجب است؟(1)

پاسخ: هرچه عرفاً زینت محسوب می شود، باید پوشانده شود. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیات عظام فاضل، بهجت، خویی و صافی)

پوشش زینت هایی که در مواضعی مانند سینه و گردن است، مانند پوشش خود سینه و گردن واجب است. اما در چهره، پوشش آن زینتی که جلب توجه می کند، واجب است و چنانچه جلب توجه نکند، مانند خود چهره پوشش آن واجب نیست. (آیت الله نوری)

پوشاندن زیورآلاتی که معمولاً در معرض دید نامحرم است، مانند انگشتر و حلقۀ ازدواج، چنانچه مفسده ای نداشته باشد، واجب نیست؛ ولی غیر این ها را باید از دید نامحرم پوشاند. (آیت الله مکارم)

پوشاندن زینت از نامحرم شرعاً واجب است؛ بنابراین زنی که صورت خود را آرایش کرده یا از کلاه گیس و موی مصنوعی استفاده می کند یا به ناخن دست هایش لاک زده یا از لنزهای رنگی زینتی استفاده می کند، باید آن ها را از نامحرم بپوشاند؛ ولی درصورت سرمه کشیدن، ابروبرداشتن، بندانداختن، استفاده از حلقه و انگشتر طلا و النگو با رعایت چهار شرط زیر در برابر نامحرم، پوشش آن ها واجب نیست؛ هرچند احتیاط مستحب پوشاندن آن ها از نامحرم است:

1. به قصد ارائه به نامحرم و جلب توجه او و مبتلاکردن بیننده به نگاه حرام نباشد؛

ص: 38

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 1 و 5؛ سیدعلی سیستانی،استفتائات، ج1، حکم نگاه به عکس و فیلم، سؤال 10؛ سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص256، سؤال 33 و استفتائات ده جلدی، ج8، سؤال 10103؛ محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص451، سؤال 1708؛ لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص163، سؤال 1611 و 1612؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص207، سؤال 5341 و 5347 و 5350؛ حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص150، اقتباس از سؤال 542؛ سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگران، سؤال 90؛ استفتائات جامعةالزهراء(علیها السلام)، ج2، ص241، پوشش وجه و کفین در مقابل نامحرم؛ ناصر مکارم شیرازی، سایت، حجاب بانوان، حکم پوشاندن انگشتر و زیورآلات.

2. احتمال به گناه افتادن خویش را ندهد و از وقوع در حرام ایمن باشد؛

3. نپوشاندن موجب فتنه به وجه عام و ایجاد فساد در جامعه نشود؛

4. موجب آشکارشدن مواضعی که پوشش آن واجب است، نشود؛ مثل ساعد دست. البته برای زنی که النگو در دست دارد، پوشش مچ دست و قسمتی از ساعد که موضع قرارگرفتن النگوست، از نامحرم بنا براحتیاط واجب، لازم است. (آیت الله سیستانی)

بیان مصادیقی از زینت

پوشش ابروی اصلاح شده

پرسش: آیا بر بانوان، پوشاندن ابروی اصلاح شده از نامحرم واجب است؟

پاسخ: پوشاندن واجب است. (آیات عظام صافی(1) و بهجت(2))

اگر عرفاً زینت است، پوشاندن واجب است. (حضرت امام(3) و امام خامنه ای(4) و آیت الله فاضل(5))

پوشاندن واجب نیست. (آیات عظام مکارم(6) و نوری(7))

اگر نوعاً محرک باشد، باید پوشانده شود. (آیت الله شبیری)(8)

ابروبرداشتن و بندانداختن با رعایت شروط زیر اشکال ندارد:

1. به قصد ارائه به نامحرم و جلب توجه او و مبتلاکردن بیننده به نگاه حرام نباشد؛

ص: 39

1- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص163، سؤال 1683؛ سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگران، سؤال 90.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص207، س5341.

3- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص256، سؤال 33.

4- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص4.

5- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص451، سؤال 1707.

6- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، ص351، سؤال 1034 و ص76، سؤال 151.

7- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص137، سؤال 491.

8- . سیدموسی شبیری زنجانی، سایت، استفتائات، پوشاندن زیورآلات و پیرایش ابرو: zanjani.net/index.aspx?pid=10486

2. احتمال به گناه افتادن خویش را ندهد و از وقوع در حرام ایمن باشد؛

3. نپوشاندن موجب فتنه به وجه عام و ایجاد فساد در جامعه نشود. (آیت الله سیستانی)(1)

پوشش ابروی رنگ شده

پرسش: آیا پوشاندن ابروی رنگ شده از نامحرم واجب است؟

پاسخ: اگر عرفاً زینت است، باید از نامحرم پوشانده شود. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیت الله فاضل)(2)

بله، زینت است و باید از نامحرم پوشانده شود. (آیت الله صافی)(3)

اگر زینتی است که جلب توجه می کند، باید بپوشاند. (آیت الله نوری)(4)

زینت های موجود در صورت و دست ها تا مچ، تا وقتی که زننده نباشند و منشأ مفاسدی نشوند، اشکال ندارند. (آیت الله مکارم)(5)

لازم است چهرۀ آرایش کرده پوشانده شود. (آیت الله سیستانی)(6)

اگر نوعاً محرک باشد، باید پوشانده شود. (آیت الله شبیری)(7)

پوشش ابروی تتوشده

پرسش: آیا پوشاندن ابروی تتوشده از نامحرم واجب است؟

ص: 40

1- . سیدعلی سیستانی،استفتائات، ج1، حکم نگاه به عکس و فیلم، سؤال 10.

2- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص451، سؤال 1708؛ سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص256، سؤال 33؛ سیدروح الله خمینی، استفتائات ده جلدی، ج8، سؤال 10103؛ سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگران، سؤال 90.

3- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص163، سؤال 1683.

4- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص150، سؤال 542. با توجه به اینکه در العروة الوثقی، مبحث نکاح، فصل فیما یتعلق باحکام الدخول علی الزوجة، م51، صاحب عروة می فرماید: «ملازمه است بین حرمت نگاه مردان و لزوم پوشش بر زنان» و در بین فقها کسی بر این عبارت تعلیقه بیان نفرموده است، حکم چنین می شود: یجب علی النساء التستّر کما یحرم علی الرجال النظر.

5- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص253، سؤال 674.

6- . سایت آیت الله العظمی سیستانی: www.sistani.org/persian/qa/search/110250

7- . سیدموسی شبیری زنجانی، سایت، استفتائات، پوشاندن زیورآلات و پیرایش ابرو: zanjani.net/index.aspx?pid=10486

پاسخ: تتوی ابرو و صورت، زینت است و باید از نامحرم پوشانده شود. (حضرت امام(1) و آیات عظام بهجت،(2) فاضل،(3) صافی(4) و وحید(5))

اگر زینت است، باید از نامحرم پوشانده شود. (امام خامنه ای(6) و آیت الله سیستانی(7))

چنانچه آرایش غلیظ نباشد، اشکال ندارد. در غیر این صورت باید پوشانده شود. (آیت الله مکارم)(8)

اگر نوعاً محرک باشد، باید پوشانده شود. (آیت الله شبیری)(9)

پوشش انگشتر و حلقۀ ازدواج

پرسش: آیا پوشاندن انگشتر طلا و حلقۀ ازدواج از نامحرم واجب است؟

پاسخ: باید از نامحرم پوشانده شود. (حضرت امام(10) و آیات عظام صافی(11) و وحید(12))

پوشاندن لازم نیست. (آیات عظام مکارم(13) و نوری(14))

اگر عرفاً زینت محسوب شود، برای زنان لازم است آن را از نگاه نامحرم

ص: 41

1- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص256، احکام حجاب، سؤال 32.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص206، سؤال 5339.

3- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص451، سؤال 1708.

4- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص163، سؤال 1633.

5- . حسین وحید خراسانی، سایت، استفتائات، حکم تتو برای وضو، سؤال 21: wahidkhorasani.com

6- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 75.

7- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص58.

8- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص253، سؤال 674.

9- . سیدموسی شبیری زنجانی، سایت، استفتائات، پوشاندن زیورآلات و پیرایش ابرو: zanjani.net/index.aspx?pid=10486

10- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، احکام حجاب، ص257، سؤال 36.

11- . لطف الله صافی گلپایگانی، واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص14.

12- . حسین وحید خراسانی، واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص14.

13- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات، ج1، ص232، سؤال 801 و ج3، ص256، سؤال 681.

14- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج2، ص202، سؤال 669.

بپوشانند. (امام خامنه ای(1) و آیات عظام بهجت(2) و فاضل(3) و خویی(4))

استفاده از حلقه و انگشتر طلا با رعایت شروط زیر اشکال ندارد:

1. به قصد ارائه به نامحرم و جلب توجه او و مبتلاکردن بیننده به نگاه حرام نباشد؛

2. احتمال به گناه افتادن خویش را ندهد و از وقوع در حرام ایمن باشد؛

3. نپوشاندن موجب فتنه به وجه عام و ایجاد فساد در جامعه نشود. (آیت الله سیستانی)(5)

اگر نوعاً محرک باشد، باید پوشانده شود. (آیت الله شبیری)(6)

پوشش کلاه گیس

پرسش: آیا پوشاندن کلاه گیس در برابر مردان نامحرم برای خانم ها لازم است؟

پاسخ: پوشاندن آن واجب است. (آیات عظام مکارم،(7) بهجت،(8) فاضل(9) و سیستانی(10))

بنا بر احتیاط واجب بپوشانند. (حضرت امام و امام خامنه ای(11) و آیت الله نوری(12))

ص: 42

1- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص147؛ سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگری، سؤال 96.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص208، سؤال 5350.

3- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص451، سؤال 1708.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 1 و 5.

5- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، حکم نگاه به عکس و فیلم، سؤال 10.

6- . سیدموسی شبیری زنجانی، سایت، استفتائات، پوشاندن زیورآلات و پیرایش ابرو: zanjani.net/index.aspx?pid=10486

7- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، الاول.

8- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص175، سؤال 5206.

9- . محمد فاضل لنکرانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص150، مسئلۀ 796.

10- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر مسئلۀ 1.

11- . سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگران، سؤال 59.

12- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر مسئلۀ 1.

اگر عرفاً کلاه گیس زینت است، باید پوشانده شود. (آیت الله خویی)(1)

پوشاندن سرمۀ چشم

پرسش: آیا سرمۀ چشم از زینت هایی است که باید از نامحرم پوشانده شود؟

پاسخ: زینت محسوب می شود و باید پوشانده شود. (آیت الله بهجت)(2)

به نظر عرف بستگی دارد. اگر عرف می گوید زینت است، باید پوشانده شود. (حضرت امام(3) و امام خامنه ای(4) و آیت الله فاضل(5))

درصورتی که ملایم باشد و آرایش تند محسوب نشود، مانعی ندارد؛ مگر اینکه منشأ مفسده ای شود. (آیت الله مکارم)(6)

استفاده از سرمه با رعایت شروط زیر اشکال ندارد:

1. به قصد ارائه به نامحرم و جلب توجه او و مبتلاکردن بیننده به نگاه حرام نباشد؛

2. احتمال به گناه افتادن خویش را ندهد و از وقوع در حرام ایمن باشد؛

3. نپوشاندن موجب فتنه به وجه عام و ایجاد فساد در جامعه نشود. (آیت الله سیستانی)(7)

اگر نوعاً محرک باشد، باید پوشانده شود. (آیت الله شبیری)(8)

ص: 43

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر مسئلۀ 1. البته آیت الله خویی فرموده است: «اگر عرفاً کلاه گیس زینت است، باید پوشانده شود.»

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص207، سؤال 5345.

3- .[11] سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص256، احکام حجاب، سؤال 32، با توجه به اینکه در این سؤال، از آرایش صورت سؤال شده است.

4- . سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگران، سؤال 90: www.leader.ir/fa/book/117

5- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص451، سؤال 1708.

6- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، احکام حجاب، حجاب بانوان، حکم سرمه کشیدن برای بانوان: makarem.ir/main.aspx?lid=0typeinfo=21catid=28148

7- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، حکم نگاه به عکس و فیلم، سؤال 10.

8- . سیدموسی شبیری زنجانی، سایت، استفتائات، پوشاندن زیورآلات و پیرایش ابرو: zanjani.net/index.aspx?pid=10486

زینت هایی که در چهره است، درصورتی که جلب توجه می کند، پوشش آن واجب است و چنانچه جلب توجه نکند، مانند خودِ چهره، پوشش آن واجب نیست. (آیت الله نوری)(1)

پوشاندن ناخن بلند

پرسش: آیا پوشاندن ناخن بلند از نامحرم لازم است؟

پاسخ: پوشاندن آن لازم است. (آیات عظام بهجت(2) و فاضل(3))

پوشاندن آن لازم نیست. (آیات عظام نوری، مکارم(4) و سیستانی(5))

به نظر عرف بستگی دارد. اگر عرف زینت می داند، باید بپوشاند؛ وگرنه خیر. (حضرت امام و امام خامنه ای(6))

اگر نوعاً محرک باشد، باید پوشانده شود. (آیت الله شبیری)(7)

دست و صورت بنا بر احتیاط واجب باید پوشیده شود. (آیات عظام خویی و صافی)(8)

پوشش ناخن لاک زده

پرسش: آیا پوشش ناخن لاک زده از نامحرم لازم است؟

پاسخ: پوشاندن زینت از نامحرم شرعاً واجب است؛ بنابراین زنی که به ناخن دست هایش لاک زده، باید آن را از نامحرم بپوشاند. (آیت الله

ص: 44

1- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص150، اقتباس از سؤال 542.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص207، سؤال 5344.

3- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص80.

4- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص254، سؤال 674.

5- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص80.

6- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص64؛ سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگری، سؤال 105.

7- . سیدموسی شبیری زنجانی، سایت، استفتائات، پوشاندن زیورآلات و پیرایش ابرو: zanjani.net/index.aspx?pid=10486

8- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص165، سؤال 1696؛ سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج2، مسئلۀ 1233.

سیستانی)(1)

اگر زینت محسوب شود، باید بپوشاند و در غیر این صورت بنا بر احتیاط واجب، پوشش دست لازم است. (آیات عظام خویی(2) و صافی(3))

به نظر عرف بستگی دارد. اگر عرف آن را زینت می داند، باید از نامحرم پوشانده شود. (امام خامنه ای)(4)

اگر لاک (زینت دست) تند و زننده نباشد و منشأ مفاسدی نشود، پوشش آن لازم نیست. (آیت الله مکارم)(5)

پوشش کرم ضدآفتاب

پرسش: آیا کرم ضدآفتاب زینت محسوب می شود؟

پاسخ: زینت محسوب می شود و باید از نامحرم پوشانده شود. (آیت الله فاضل)(6)

به نظر عرف بستگی دارد. اگر زینت است، باید پوشانده شود. (حضرت امام(7) و امام خامنه ای(8) و آیات عظام بهجت(9) و سیستانی)(10)

زینت محسوب نمی شود و پوشاندن آن لازم نیست. (آیت الله نوری)(11)

آرایش گِردى صورت و دست ها تا مچ درصورتى که بسیار خفیف باشد و منشأ مفسده اى نشود، اشکالى ندارد؛ ولى از آرایش هاى تند یا مفسده انگیز

ص: 45

1- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، حکم نگاه به عکس و فیلم، سؤال 10.

2- . سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب النکاح، ص295، مسئلۀ 1233؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر مسئلۀ 1.

3- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص170، سؤال 1626.

4- . سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگری، سؤال 95.

5- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص254، سؤال 674.

6- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص60.

7- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص256، احکام حجاب، سؤال 32.

8- . سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگری، سؤال 98.

9- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص60.

10- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص60.

11- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص60.

باید پرهیز شود. (آیت الله مکارم)(1)

اگر زینت محسوب شود، باید بپوشاند و در غیر این صورت بنا بر احتیاط واجب، پوشش دست و صورت لازم است. (آیات عظام خویی(2) و صافی(3))

اگر نوعاً محرک باشد، باید پوشانده شود. (آیت الله شبیری)(4)

پوشیدن لباس های تنگ و چسبان

پرسش: حکم پوشیدن لباس های تنگ و چسبان در مقابل نامحرم چیست؟ منظور لباس هایی است که حجم بدن در آن ها پیداست.

پاسخ: پوشیدن لباس های تنگ و چسبان اشکال دارد. (آیت الله مکارم)(5)

اگر پوشیدن لباس های تنگ و چسبان به نحوی باشد که توجه اجنبی را جلب کند، باید خود را از نامحرم بپوشاند. (حضرت امام(6) و آیت الله نوری(7))

پوشیدن چیزی که از جهت رنگ یا شکل یا نحوۀ پوشیدن باعث جلب توجه اجنبی شود و موجب فساد و ارتکاب حرام باشد، جایز نیست. (امام خامنه ای)(8)

پوشیدن لباس های تنگ و چسبان که برجستگی های اندام زن را

ص: 46

1- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، احکام حجاب، حجاب بانوان، حکم سرمه کشیدن برای بانوان: makarem.ir/main.aspx?lid=0typeinfo=21catid=28148

3- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص170، سؤال 1626.

4- . سیدموسی شبیری زنجانی، سایت، استفتائات، پوشاندن زیورآلات و پیرایش ابرو: zanjani.net/index.aspx?pid=10486

5- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص402، مسئلۀ 2090. ایشان دربارۀ جوراب و حجم پا فرموده اند: «در صورتی که منشأ مفسده باشد، اشکال دارد» (ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، ص349، سؤال 1023).

6- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص255، سؤال 24 و 27.

7- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج2، ص204، سؤال 679.

8- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص304، سؤال 1367.

مشخص می کند، در برابر نامحرم جایز نیست. (آیات عظام سیستانی و صافی و وحید)(1)

اگر طورى است که جلب نظر نمى کند، پوشاندن حجم واجب نیست؛ اما اگر مهیج و محرک نامحرم باشد، جایز نیست. (آیت الله بهجت)(2)

اگر مهیج نباشد و مفسده هم نداشته باشد و زینت هم محسوب نشود، مانعى ندارد. (آیت الله فاضل)(3)

پوشیدن لباس های رنگی و زننده

پرسش: پوشیدن لباس های رنگی و زننده در برابر نامحرم چه حکمی دارد؟

پاسخ: صِرف رنگ موجب حرمت نیست؛ لکن اگر طوری باشد که انگشت نما باشد یا موجب مفسدۀ دیگرى شود که نوعاً چنین است، باید از آن اجتناب شود. (آیت الله صافی)(4)

استفاده از رنگ های تند و زینتی جایز نیست؛ ولی رنگ ها و طرح های ساده تا زمانی که منشأ مفاسدی نشود، جایز است؛ هرچند رنگ های سنگین بهتر است. (آیت الله مکارم)(5)

باید در مقابل نامحرم از پوشیدن لباس هایی که مهیج و فسادانگیز باشد، اجتناب شود. (آیت الله نوری)(6)

درصورتی که توجه اجنبی را جلب کند و موجب فساد و ارتکاب حرام

ص: 47

1- . سیدعلی سیستانی،استفتائات، ج1، حکم نگاه به عکس و فیلم، مسئلۀ 8؛ واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص22.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص182، سؤال 5231 و 5237.

3- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص451، سؤال 1709.

4- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام؛ ویراست جدید، ج2، ص170، سؤال 1623.

5- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، احکام ازدواج، حجاب، حجاب بانوان، حکم استفاده از رنگ های متنوع در لباس.

6- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص136، سؤال 485.

شود، جایز نیست. (امام خامنه ای)(1)

خانم ها باید از پوشیدن نوعی از انواع لباس، مانتو، روسری، جوراب و مانند آن که عرفاً جنبۀ زینتی دارد، در برابر نامحرم اجتناب کنند. بنابراین پوشش جوراب هایی که عرفاً جنبۀ زینتی دارد، مثل جوراب کرم رنگ که قدم و ساق پا را زیبا جلوه می دهد، از نامحرم واجب است. (آیت الله سیستانی)(2)

پوشیدن جوراب نازک

پرسش: پوشیدن جوراب نازک در برابر نامحرم چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر جوراب به طوری نازک است که پوست پا یا شبحی از آن پیداست، پوشیدن آن جایز نیست. اگر ضخامت جوراب طوری باشد که پوست پا یا شبحی از آن مشاهده نشود، اشکال ندارد. (مراجع عظام تقلید)(3)

پوشیدن کفش های صدادار

پرسش: پوشیدن کفش های صدا دار برای بانوان چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر منشأ مفسده باشد و توجه نامحرم را جلب کند، اشکال دارد.

ص: 48

1- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص303 و 304، سؤال 1363 و 1367.

2- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، محرم و نامحرم، احکام مربوط به نگاه به نامحرم، سؤال 9.

3- . سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام صنفی، احکام آرایشگران، پوشش، س137؛ محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص482، س1712؛ لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص165، س1692؛ ناصر مکارم شیرازی، استفتائات، ج2، ص77، س154؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج2، ص27، س1539؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی، العروة الوثقی، کتاب الصلاة، ج1، فصل فی الستر و الساتر، اما الثانی، ص415، با توجه به اینکه پا استثنا نشده است، همچون تمام بدن باید پوشانده شود؛ سیدعلی سیستانی،استفتائات، ج1، محرم و نامحرم، احکام مربوط به نگاه به نامحرم، س7؛ سیدروح الله خمینی، استفتائات ده جلدی، ج8، س10097.

(حضرت امام(1) و امام خامنه ای(2) و آیات عظام مکارم(3) و بهجت(4))

پوشیدن چنین کفشى اگر به انگیزۀ جلب نظر نامحرمان باشد یا نوعاً موجب بروز فتنه و فساد شود، جایز نیست. (آیت الله سیستانی)(5)

2. 3. پوشش مرد در مقابل غیرهم جنس

2. 3. 1. پوشش مرد در مقابل زنان محرم

پرسش: آیا بر مردان لازم است بدن خود را از زنان محرم به غیر از همسر بپوشانند؟

پاسخ: بر مردان لازم است عورتین خود را از هر مرد و زنی به غیر از همسر خود، اعم از مردان و زنان محرم و نامحرم، بپوشانند؛ حتی از دیوانۀ ممیز یا بچۀ نابالغ ممیز. (مراجع عظام تقلید)(6)

2. 3. 2. پوشش مرد در مقابل زنان نامحرم

اشاره

پرسش: آیا بر مردان لازم است بدن خود را از زنان نامحرم بپوشانند؟

پاسخ: بر مردان پوشش در مقابل زنان نامحرم لازم نیست. (حضرت امام و آیات عظام سیستانی، خویی،نوری، وحید و فاضل)(7)

پوشش مردان در مقابل زنان باید به گونه ای باشد که موجب مفسده

ص: 49

1- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص274، سؤال 66.

2- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص303، سؤال 1362.

3- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، ص342، سؤال 1023.

4- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص175، سؤال 5205.

5- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، سؤال 224.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الطهاره، فصل فی احکام التخلی، مسئلۀ 1؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئلۀ 57؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج1، درس 6.

7- .[7] سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 51؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 19؛ سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، احکام نکاح، مسئلۀ 23؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1233.

نشود. (امام خامنه ای)(1)

سر و گردن و مقدارى از پا و مقدارى از دست و آرنج را که متعارف و معمول است، مى توانند بیرون بگذارند و استفاده از لباس هاى آستین کوتاه معمولى نیز اشکال ندارد. (آیت الله مکارم)(2)

بر مرد پوشش لازم است؛ غیر از آنچه سیرۀ متشرعه بر نپوشاندن آن است. (آیت الله صافی)(3)

بنا بر احتیاط واجب، بر مردان لازم است بدن خود را از زنان نامحرم بپوش-انند؛ اگ-رچه کمک به حرام نباشد و درصورتی که کمک به حرام باشد، پوشاندن بدن قطعاً واجب است. (آیت الله بهجت)(4)

پوشش مرد در جایی که نگاه به او با قصد لذت صورت می گیرد

پرسش: اگر مرد بداند زنان عمداً به او نگاه می کنند، وظیفه اش چیست؟

پاسخ: بر مردان واجب است بدن خود را از زنان نامحرم بپوشانند. (آیت الله مکارم)(5)

اگر بدانند که هرگاه بدنشان لخت باشد، زن های نامحرم به آنان نگاه می کنند، احوط آن است که غیر سر و گردن و دست ها را بپوشانند و در برابر محارم درصورتی که مفسده ای نداشته باشد، فی نفسه منعی ندارد. (امام خامنه ای)(6)

بر مردان لازم نیست بدن خود را از زنان نامحرم بپوشانند؛ البته به غیر از

ص: 50

1- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 75.

2- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات، ج2، سؤال 1016.

3- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 23.

4- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، ص385، مسئلۀ 1937.

5- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، تعلیقه بر مسئلۀ 51.

6- . سیدعلی خامنه ای، استفتا از سایت، شمارۀ استفتا: 794274، تاریخ استفتا: 14مرداد1396.

عورتین. (حضرت امام و آیات عظام فاضل،(1) سیستانی،(2) خویی و وحید(3))

4. درصورتی که کمک به حرام باشد، پوشاندن بدن قطعاً واجب است. (آیت الله بهجت)(4)

5. بر مرد پوشش لازم است؛ غیر از آنچه سیرۀ متشرعه بر نپوشاندن آن است. (آیت الله صافی)(5)

6. اگر به قصد نگاه نامحرم نپوشاند، حرام است. (آیت الله نوری)(6)

2. 3. 3. پوشیدن لباس های تنگ

پرسش: آیا پوشیدن لباس های تنگ در مقابل زنان نامحرم به طوری که حجم بدن دیده شود، برای مردان جایز است؟

پاسخ: چون فرد را در معرض فتنه و فساد قرار می دهد، اشکال دارد. (آیت الله بهجت)(7)

درصورتی که مستلزم مفسده باشد یا فرهنگ باطل غربی را ترویج دهد، جایز نیست. (امام خامنه ای)(8)

اگر تنگ و چسبان، تحریک کننده و موجب ترویج فرهنگ بیگانه باشد، اشکال دارد. (آیت الله مکارم)(9)

ص: 51

1- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص250، سؤال 14.

2- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص13، مسئلۀ 19.

3- . سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1233.

4- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، ص385، مسئلۀ 1937؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، سؤال 5244.

5- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 23.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، تعلیقه بر مسئلۀ 51.

7- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص184، سؤال 5248.

8- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 636751، تاریخ استفتا: 28اسفند1394.

9- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، ازدواج و طلاق، ازدواج و زناشویی، احکام حجاب، کلیات حجاب، حکم پوشیدن لباس های تنگ مانند شلوار لی.

2. 3. 4. پوشیدن لباس های آستین کوتاه

پرسش: آیا پوشیدن لباس آستین کوتاه در مقابل زنان نامحرم، برای مردان جایز است؟

پاسخ: اشکال ندارد. (حضرت امام(1) و آیات عظام خویی، وحید،(2) سیستانی(3) و فاضل(4))

بنا بر احتیاط، بر مردان واجب است در جایی که در معرض نظر اجنبیه هستند، لباس آستین دار بپوشند. (آیت الله صافی)(5)

اگر مستلزم مفسده باشد، جایز نیست. (امام خامنه ای(6) و آیت الله مکارم(7))

در مواردى که معرضیت براى مفسده دارد، اشکال دارد. (آیت الله بهجت)(8)

درصورتی که مخالف عفت عمومی نباشد و از نظر افراد متشرع منکر محسوب نشود، پوشیدن آن جایز است. (آیت الله نوری)(9)

2. 4. متفرقات پوشش

2. 4. 1. پوشیدن کراوات

پرسش: پوشیدن کراوات برای مردان چه حکمی دارد؟

پاسخ: به طور کلى، پوشیدن کروات و دیگر لباس هایى که پوشش و

ص: 52

1- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص250، سؤال 14.

2- . حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، ص296، مسئلۀ 1233.

3- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص13، مسئلۀ 19.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، احکام النظر، مسئلۀ 51.

5- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص174، سؤال 1722.

6- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 75، پوشش مردان.

7- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص238، سؤال 834.

8- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص184، سؤال 5249.

9- . حسین نوری همدانی، استفتائات، ج2، ص173، سؤال 581.

لباس غیرمسلمانان محسوب مى شوند، به طورى که پوشیدن آن ها منجر به ترویج فرهنگ منحط غربى شود، جایز نیست. (امام خامنه ای)(1)

اشکال دارد. (آیت الله بهجت)(2)

در کشور ما پوشیدن کراوات، ترویج فرهنگ بیگانه به حساب می آید و استفاده از آن اشکال دارد. (آیت الله مکارم)(3)

ظاهراً کراوات اصالتاً زىّ و شعار نصارا بوده است. بهتر است مسلمانان از آن بپرهیزند. (آیت الله فاضل)(4)

خلاف احتیاط است و بهتر است مسلمانان از آن پرهیز کنند. (آیت الله صافی)(5)

بستن کراوات فی حدنفسه حرام نیست؛ هرچند در بعضی از جوامع سزاوار است ترک شود. (آیت الله سیستانی)(6)

تقلید از غرب کار صحیحی نیست. (آیت الله نوری)(7)

اگر کروات شعار غیرمسلمانان حساب شود، جایز نیست و اگر شعار نباشد، اشکال ندارد. (آیت الله وحید)(8)

ص: 53

1- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص306، سؤال 1379.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج3، ص183، سؤال 3968.

3- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص505، سؤال 1645.

4- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص597، سؤال 2238.

5- .[10] لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص184، سؤال 1660.

6- .[11] سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، ص147، سؤال 215.

7- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، کسب وکار حرام، ص136، سؤال 489.

8- . حسین وحید خراسانی، احکام مهاجران، پرسش و پاسخ ها، مسائل متفرقه، سؤال 49.

ص: 54

فصل سوم: احکام نگاه مردان

اشاره

ص: 55

3. 1. نگاه مرد به هم جنس

3. 1. 1. نگاه به عورت هم جنس

پرسش: آیا مردان می توانند به عورتین مردان دیگر نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه به عورت دیگری حرام است. (مراجع عظام تقلید)(1)

3. 1. 2. تطهیر عورت هم جنس

پرسش: آیا تطهیر عورت توسط هم جنس جایز است؟

پاسخ: فقط درصورت اضطرار و ناچاری جایز است؛ ولی باید تا جایی که ممکن است، به عورت او دست نزند و اگر نشد، چیزی در دست کند که دست او به عورت بیمار نخورد. (حضرت امام و امام خامنه ای و آیات عظام خویی، سیستانی، وحید، مکارم، نوری، شبیری و صافی)(2)

3. 1. 3. نگاه به غیرعورت هم جنس

پرسش: آیا مردان می توانند به غیر از عورتین، به سایر قسمت های بدن مردان دیگر نگاه کنند؟

پاسخ: اگر نگاه کردن به بدن مردان دیگر با قصد لذت و ریبه باشد، حرام است؛ اما اگر بدون قصد لذت و ریبه باشد، جایز است؛ خواه آن مردان جوان باشند یا پیر، خوش صورت باشند یا زشت و کریه منظر. (مراجع عظام تقلید)(3)

ص: 56

1- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، مسئلۀ 2436؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 28 و ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، فالاول؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 6، احکام تخلی.

2- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2440؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 79، مسائل پزشکی.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، م28؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، مسئلۀ 2438؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه.

3. 2. نگاه مرد به غیرهم جنس

3. 2. 1. نگاه مرد به زنان محرم

نگاه به همسر

پرسش: حکم نگاه به همسر چیست؟

پاسخ: زن و شوهر می توانند به تمام بدن یکدیگر حتی عورتین نگاه کنند؛ حتی به قصد لذت. (مراجع عظام تقلید)(1)

نگاه به همسر فوت شده

پرسش: آیا می شود پس از فوت همسر به او نگاه کرد؟

پاسخ: نگاه زن یا شوهر به بدن همسر پس از فوت او جایز است؛ ولی نگاه به عورت او مکروه است. (حضرت امام و آیات عظام نوری، فاضل، وحید، سیستانی، صافی، شبیری و بهجت)(2)

پس از وفات یکی از زن و شوهر، دیگری به او نامحرم نمی شود؛ ولی محرمیتشان تنها محدود به نگاه کردن و غسل دادن است. (آیت الله مکارم)(3)

محرمیت باقی است؛ گرچه اموری مثل جماع حرام است. (امام خامنه ای)(4)

ص: 57

1- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، مسئلۀ 2436؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 29؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس76، اقتباس از احکام نگاه.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الطهارة، فصل فی اعتبار المماثلة بین الغاسل و المیت، الثانیة، ص300؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج1، غسل الاموات، ص99، الثانیة؛ محمد فاضل لنکرانی، الاحکام الواضحة، ص66، مسئلۀ 288، الثانیة؛ محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، ص93، مسئلۀ 463؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، مسئلۀ 332؛ سیدموسی شبیری زنجانی، المسائل الشرعیة، مسئلۀ 569؛ حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج2، مسئلۀ 275.

3- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، ازدواج و طلاق، ازدواج و زناشویی، طلاق، عدۀ وفات، محرمیت زوجین بعد از مرگ.

4- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 525877، تاریخ استفتا: 6فروردین1394.

نگاه به همسر مطلقه

پرسش: آیا مرد می تواند به همسر مطلقۀ خود در ایام عده نگاه کند؟

پاسخ: مطلقه بر دو قسم است:

1. مطلقۀ رجعیه: زن در حکم زوجه اوست؛ بنابراین نگاه به تمام بدنش جایز است، حتی اگر قصد رجوع نداشته باشد. (حضرت امام(1) و امام خامنه ای(2) و آیات عظام سیستانی،(3) خویی، وحید،(4) صافی،(5) فاضل و نوری(6))

نگاه کردن به زن مطلقۀ رجعیه در مدت عده، خالی از اشکال نیست؛ بنابراین احتیاطاً نگاه نکند. (آیت الله مکارم)(7)

2. مطلقۀ بائنه: مرد نمی تواند در مدت عدۀ طلاق بائن به همسر خود نگاه کند؛ زیرا او در حکم اجنبیه است. (حضرت امام(8) و آیات عظام سیستانی،(9) خویی، وحید،(10) فاضل، نوری، مکارم(11) و صافی(12))

نگاه به غیرهمسر از زنان محرم

پرسش: مردان به چه مواضعی از بدن زنان محرم خود می توانند نگاه کنند؟

ص: 58

1- . سیدروح الله خمینی، ترجمۀ تحریر الوسیلة، ج3، کتاب الطلاق، القول فی عدة وطی الشبهة، ص616، مسئلۀ 10؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 34.

2- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 918739، تاریخ استفتا: 3آبان1397.

3- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب الطلاق، ص157، مسئلۀ 517.

4- . سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب الطلاق، ص344، مسئلۀ 1474.

5- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص174، مسئلۀ 1633.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 34.

7- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، ص760، تعلیقه بر مسئلۀ 34.

8- . سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج3، القول فی عدة وطی الشبهة، ص616، مسئلۀ 10.

9- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب الطلاق، ص157، مسئلۀ 517.

10- . سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب الطلاق، ص344، مسئلۀ 1474.

11- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الطهارة، اقتباس از فصل فی اعتبار المماثلة بین الغاسل و المیت.

12- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، کتاب الطلاق، القول فی عدة وطی الشبهة، مسئلۀ 10.

پاسخ: 1. اگر با قصد لذت و ریبه نگاه کنند، به هیچ موضعی از بدن آنان، حتی سر و صورت و دست هایشان، نمی توانند نگاه کنند. (مراجع عظام تقلید)(1)

2. اگر بدون قصد لذت و ریبه نگاه کنند:

نگاه به تمام بدن آن ها غیر از عورتین جایز است. (حضرت امام و امام خامنه ای(2) و آیات عظام بهجت،(3) فاضل،(4) شبیری،(5) نوری،(6) سیستانی،(7) وحید(8) و صافی(9))

بنا بر احتیاط واجب، غیر از عورتین، از ناف تا زانوی زن های محرم خود را نبینند؛ ولی نگاه کردن به بقیۀ بدن آن ها اشکال ندارد. (آیت الله خویی)(10)

بنا بر احتیاط واجب، به آن مواضعی که معمولاً پوشیده نیست، می توانند نگاه کنند و در غیر آن مواضع، احتیاط این است که نگاه نکنند. (آیت الله مکارم)(11)

نگاه به ربیبه

پرسش: ربیبه کیست و حکم نگاه به او چیست؟

ص: 59

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 32؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، مسئلۀ 2437؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس76، احکام نگاه.

2- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، مسئلۀ 2437.

4- . محمد فاضل لنکرانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص471، مسئلۀ 2505.

5- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ج2، ص207، مسئلۀ 2446.

6- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص482، مسئلۀ 2433.

7- . سیدعلی سیستانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص392، مسئلۀ 2397؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص12، مسئلۀ 13.

8- . حسین وحید خراسانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص472، مسئلۀ 2501.

9- . لطف الله صافی گلپایگانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص380، مسئلۀ 2446.

10- . سیدابوالقاسم خویی، توضیح المسائل، ص353، مسئلۀ 2446.

11- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص401، مسئلۀ 2084؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، ص760، تعلیقه بر مسئلۀ 32.

پاسخ: ربیبه دختر همسر است که از شوهر دیگرش باشد؛ چه شوهر سابق و چه شوهر لاحق او. حکم نگاه به او، به دخول و عدم دخول با مادرش بستگی دارد: بعد از عقد و دخول با مادر، به او محرم می شود و نگاه به او جایز است. (مراجع عظام تقلید)(1)

3. 2. 2. نگاه مرد به دختران نابالغ

نگاه به دختران غیرممیز

پرسش: مردان به چه مواضعی از بدن دختران غیرممیز می توانند نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه کردن به تمام بدن آن ها، بدون قصد لذت و ریبه، جایز است. (مراجع عظام تقلید)(2)

نگاه به دختران ممیز

پرسش: مردان بدون قصد شهوت و ریبه، به چه قسمت هایی از بدن دختران نابالغ ممیز می توانند نگاه کنند؟

پاسخ: 1. نگاه به عورت:

ص: 60

1- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، مسئلۀ 2386؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص57 و 58، مسئلۀ 158و 159؛ سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، احکام النکاح، فصل فی اسباب التحریم، القول فی المصاهرة، ص494، مسئلۀ 4؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، المحرمات بالمصاهرة، ص798، مسئلۀ 3؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 591770، تاریخ استفتا: 27مهر1394.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 25؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1232؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، مسئلۀ 24؛ سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل، اقتباس از مسئلۀ 2445؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، اقتباس از مسئلۀ 2436؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 756163، تاریخ استفتا: 20فروردین1396.

حرام است و نباید نگاه کرد. (امام خامنه ای(1) و آیات عظام خویی،(2) بهجت،(3) وحید،(4) شبیری(5) و صافی(6))

بنا بر احتیاط واجب حرام است. (حضرت امام(7) و آیات عظام فاضل،(8) سیستانی،(9) نوری(10) و مکارم(11))

2. نگاه به جاهایی که معمولاً می پوشانند مانند ران و شکم:

بنا بر احتیاط مستحب، به این مواضع نگاه نکنند. (حضرت امام(12) و امام خامنه ای(13) و آیات عظام فاضل(14) و سیستانی(15))

نگاه جایز است. (آیات عظام خویی و وحید)(16)

بنا بر احتیاط واجب به این مواضع نگاه نکنند (آیات عظام صافی(17)، بهجت(18)، نوری(19)، مکارم(20))

3. نگاه به سایر مواضع مثل موی سر:

نگاه جایز است. (حضرت امام(21) و امام خامنه ای(22) و آیات عظام

ص: 61

1- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 804456، تاریخ استفتا: 26شهریور1396.

2- . سیدابوالقاسم خویی، توضیح المسائل، ص353، مسئلۀ 2445.

3- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، ص385، مسئلۀ 1939.

4- . حسین وحید خراسانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص471، مسئلۀ 2500.

5- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ج2، ص207، مسئلۀ 2445.

6- . لطف الله صافی گلپایگانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 2445.

7- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، مسئلۀ 2436.

8- . محمد فاضل لنکرانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص471، مسئلۀ 2504.

9- . سیدعلی سیستانی، توضیح المسائل، ص392، مسئلۀ 2359.

10- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، مسئلۀ 2432.

11- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص401، مسئلۀ 2083.

12- . سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، احکام النکاح، مسئلۀ 25.

13- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 686070، تاریخ استفتا: 14مرداد1395.

14- . محمد فاضل لنکرانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 2578.

15- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص14، مسئلۀ 23.

16- . سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1232.

17- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، احکام نکاح، مسئلۀ 25.

18- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص162، سؤال 5147.

19- . حسین نوری همدانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 2429.

20- . ناصر مکارم شیرازی، توضیح المسائل، مسئلۀ 2081.

21- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص485، مسئلۀ 2433.

22- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 686070، تاریخ استفتا: 14مرداد1395.

سیستانی،(1) خویی، وحید،(2) نوری،(3) مکارم،(4) صافی(5) و فاضل(6))

بنا بر احتیاط واجب، نگاه به آن ها جایز نیست. (آیت الله بهجت)(7)

3. 2. 3. نگاه مرد به زنان نامحرم

نگاه به دست و صورت

پرسش: آیا مردان می توانند به دست و صورت زنان نامحرم نگاه کنند؟

پاسخ: اگر دست و صورت آنان بدون زینت باشد، حکم نگاه کردن به این اعضا:

1. با قصد لذت و ریبه، حرام است. (مراجع عظام تقلید)(8)

2. بدون قصد لذت و ریبه:

نگاه کردن جایز است. (حضرت امام و امام خامنه ای(9) و آیات عظام بهجت،(10) وحید، مکارم، سیستانی، فاضل، نوری(11) و شبیری(12))

بنا بر احتیاط واجب، نگاه ترک شود. (آیات عظام خویی و صافی)(13)

ص: 62

1- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص14، مسئلۀ 23: ولی احتیاط مستحب آن است که به مواضعی مانند ران و شکم و سینۀ دختران که معمولاً می پوشانند، نگاه نکنند.

2- . سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب النکاح، ص295، مسئلۀ 1232.

3- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، مسئلۀ 2429.

4- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص401، مسئلۀ 2081.

5- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، احکام نکاح، مسئلۀ 25.

6- . محمد فاضل لنکرانی، رسالۀ توضیح المسائل، مسئلۀ 2578.

7- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص162، سؤال 5147.

8- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص485، مسئلۀ 2433؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

9- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

10- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، احکام نگاه، مسئلۀ 1931. چنین به دست می آید که ایشان ظاهراً قائل به ملازمۀ وجوب پوشش و حرمت نگاه نیستند.

11- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص485، مسئلۀ 2433.

12- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ج2، ص206، مسئلۀ 2442.

13- . لطف الله صافی گلپایگانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص279، مسئلۀ 2443.

نگاه به بدن و موها

پرسش: آیا مردان می توانند به بدن و موهای زنان نامحرم نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه به بدن و موهای آن ها مطلقاً، چه با قصد لذت یا بدون قصد لذت، حرام است. (مراجع عظام تقلید)(1)

نگاه به صورت آرایش شده

پرسش: آیا مردان می توانند به صورت آرایش شدۀ زنان نگاه کنند؟

پاسخ: خیر، جایز نیست. (حضرت امام(2) و امام خامنه ای(3) و آیات عظام بهجت،(4) سیستانی(5) و صافی(6))

اگر این آرایش، تند و زننده و منشأ مفاسدی باشد، نگاه به آن جایز نیست. (آیت الله مکارم)(7)

نگاه به دندان ها

پرسش: حکم نگاه کردن به دندان زن نامحرم در حال خندیدن چیست؟

پاسخ: نگاه کردن به دندان های زنان نامحرم جایز نیست. (آیت الله صافی)(8)

نگاه کردن به دندان های زنان نامحرم بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. (آیت الله فاضل)(9)

نگاه کردن به دندان های آن ها اشکال ندارد. (امام خامنه ای و آیات

ص: 63

1- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص485، مسئلۀ 2433؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

2- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، احکام حجاب، ص256، سؤال 32.

3- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 711500، تاریخ استفتا: 14آبان1395.

4- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص162، سؤال 5148.

5- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، محرم و نامحرم، حکم نگاه مستقیم، مسئلۀ 1.

6- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص170، اقتباس از سؤال 1703.

7- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص254، سؤال 674.

8- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص54.

9- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص55.

عظام بهجت، مکارم، سیستانی و نوری)(1)

نگاه به دست همراه با انگشتر

پرسش: آیا مردان می توانند به دست زن که همراه با انگشتر است، نگاه کنند؟

پاسخ: جایز نیست. (حضرت امام(2) و امام خامنه ای(3) و آیت الله بهجت(4))

نگاه به ناخن های لاک زده

پرسش: نگاه کردن به ناخن های لاک زدۀ زنان نامحرم چه حکمی دارد؟

پاسخ: جایز نیست. (امام خامنه ای(5) و آیت الله سیستانی(6))

نگاه به دست و ناخن رنگ آمیزی شدۀ بانوان اشکال دارد. (آیت الله صافی)(7)

نگاه به زینت های موجود در دست تا مچ، اگر تند و زننده نباشند و منشأ مفاسدی نشوند، جایز است. (آیت الله مکارم)(8)

نگاه به روی پا

پرسش: آیا مردان می توانند به روی پای زنان نامحرم از مچ به پایین نگاه کنند؟

ص: 64

1- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص54 و 55. البته آن دسته از فقها که قائل به جواز هستند، در صورتی حکم به جواز می دهند که مرد با قصد لذت و ریبه نگاه نکند.

2- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، احکام حجاب، ص256، سؤال 32.

3- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 619160، تاریخ استفتا: 24دی1394.

4- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص162، س5148. نظر ایشان این است که این تزیّن و تبرّج، معرضیت برای فتنه و ریبه و شأنیت برای فساد دارد و همین برای حرمت کافی است.

5- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس76، احکام نگاه کردن.

6- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، حکم نگاه به عکس و فیلم، استفاده از مسئلۀ 2 و 10.

7- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص177، سؤال 1647.

8- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص254، سؤال 674؛ ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، ازدواج و زناشویی، احکام نگاه کردن، حکم نگاه به ناخن مصنوعی.

پاسخ: نگاه کردن به روی پای زنان، هرچند بدون قصد لذت، حرام است. (مراجع عظام تقلید)(1)

نگاه به حجم ساق پا و شانه ها

پرسش: حکم نگاه به حجم ساق پا و شانه های زنان نامحرم چیست؟

پاسخ: اگر مردان با قصد لذت و ریبه نگاه کنند، حرام است. (مراجع عظام تقلید)(2)

نگاه به زیورآلات از روی لباس

پرسش: نگاه کردن به زیورآلات زنان نامحرم از روی لباس چه حکمی دارد؟

پاسخ: نگاه کردن به زیورآلات زنان از روی لباس آن ها جایز نیست. (امام خامنه ای(3) و آیت الله خویی(4))

بنا بر احتیاط واجب، نگاه به آن ها جایز نیست. (حضرت امام و آیات عظام فاضل و نوری)(5)

نگاه کردن به گردن بند و مانند آن جایز نیست. نگاه کردن به النگو و انگشتر بدون قصد لذت اشکال ندارد. (آیت الله سیستانی)(6)

ص: 65

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، النکاح و آدابه، مسئلۀ 31؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص485، مسئلۀ 2433؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

2- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص485، مسئلۀ 2433؛ در بخشی از این مسئله، حکم نگاه به دست و صورت زنان نامحرم با قصد لذت بیان شده است و از این حکم استفاده می شود نگاه به هر عضوی از اعضای نامحرم با قصد لذت و ریبه حرام است؛ حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص309، سؤال 1036؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

3- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 860141، تاریخ استفتا: 29فروردین1397.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقۀ مسئلۀ 1.

5- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 1. از آنجا که این بزرگواران تعلیقه ای بر نظر صاحب عروه بیان نکرده اند، نظرشان همانند صاحب عروه است.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر مسئلۀ 1، ص40. این حکم مبتنی بر این است که بین وجوب پوشش و حرمتِ نظر، ملازمه باشد.

نگاه کردن به زینت های ظاهر مانند زینت های موجود در صورت و همچنین دست ها تا مچ، اگر منشأ مفاسدی نشود، اشکال ندارد. نگاه کردن به زینت های باطن مانند گردن بند و النگو و ساعت جایز نیست. (آیت الله مکارم)(1)

نگاه به کلاه گیس

پرسش: آیا مردان می توانند به کلاه گیس زنان نامحرم نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه به آن جایز نیست. (آیات عظام خویی و مکارم و سیستانی)(2)

بنا بر احتیاط واجب، نگاه کردن به آن جایز نیست. (حضرت امام و آیات عظام فاضل و نوری)(3)

نگاه به اعضای جداشدۀ زنان

پرسش: آیا مردان می توانند به اعضای جداشدۀ زنان نامحرم نگاه کنند؟

پاسخ: اعضای جداشدۀ زنان به سه قسم تقسیم می شوند:

1. گاهی عضو جداشده موهای زن است:

نگاه به موهای جداشدۀ زنان اشکال ندارد. (امام خامنه ای (4) و آیات عظام خویی، مکارم، نوری(5) و صافی(6))

نگاه کردن به این اعضا درصورتی که عرفاً نگاه به صاحب آن محسوب شود، جایز نیست. (آیت الله سیستانی)(7)

ص: 66

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر مسئلۀ 1؛ ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص254، سؤال 674.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، مسئلۀ 1.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، تعلیقه بر مسئلۀ 1.

4- . سیدعلی خامنه ای، راهنمای فتاوا، سؤال 146.

5- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح و آدابه، ص764، تعلیقه بر مسئلۀ 45.

6- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، احکام النکاح، مسئلۀ 20.

7- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب النکاح، ص12، مسئلۀ 17.

احتیاط واجب در ترک نگاه است. (حضرت امام(1) و آیات عظام فاضل(2) و بهجت(3))

2. گاهی اعضای جداشده مانند دست و پاست:

نگاه کردن به این اعضای جداشده جایز نیست. (حضرت امام، آیات عظام نوری، فاضل(4) و صافی(5))

نگاه کردن به این اعضا اشکال ندارد. (آیت الله مکارم)(6)

نگاه کردن به این اعضا درصورتی که عرفاً نگاه به صاحب آن محسوب شود، جایز نیست. (آیت الله سیستانی)(7)

نگاه کردن به این اعضا بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. (آیت الله خویی)(8)

3. گاهی عضو جداشده مانند دندان و ناخن است. نگاه کردن به این اعضا اشکالی ندارد. (حضرت امام و آیات عظام خویی، مکارم، فاضل، نوری،(9) سیستانی(10) و صافی(11))

نگاه بی اختیار

پرسش: اگر بی اختیار نگاه انسان به نامحرم بیفتد، حکم آن چیست؟

پاسخ: اگر نگاه تکرار نشود و ادامه نیابد، اشکال ندارد. (آیات عظام

ص: 67

1- . سیدروح الله خمینی، ترجمۀ تحریر الوسیلة، ج3، کتاب النکاح، ص434، مسئلۀ 21.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح و آدابه، ص764، تعلیقه بر مسئلۀ 45.

3- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص165، س5164. ایشان می فرمایند: «چون نسبت مو به زن باقی است و در زمان اتصال به بدن، شدت تحریم مو از پوست بیشتر است.»

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح و آدابه، مسئلۀ 45؛ سیدروح الله خمینی، ترجمۀ تحریر الوسیلة، ج3، کتاب النکاح، ص432، مسئلۀ 21.

5- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، احکام النکاح، مسئلۀ 20.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح و آدابه، تعلیقه بر مسئلۀ 45.

7- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب النکاح، ص12، مسئلۀ 17.

8- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، تعلیقه بر مسئلۀ 45.

9- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 45.

10- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، کتاب النکاح، ص12، مسئلۀ 17.

11- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، احکام النکاح، مسئلۀ 20.

بهجت(1) و صافی(2))

نگاه اول بدون اختیار، حرام نیست؛ ولی باید از ادامۀ آن خودداری شود. مراد از نگاه اول، نگاه بدون قصد قبلی و غیرمترقبه ای است که ادامه هم نداشته باشد. (امام خامنه ای)(3)

نگاه اتفاقى حرام نیست. (آیت الله مکارم)(4)

تبصره: ظاهراً نظر بقیۀ مراجع غیر از این نیست؛ زیرا تکلیف دائرمدار اختیار است؛ بنابراین تا زمانی که نگاه به نامحرم اختیاری نباشد، بی اشکال است.

3. 2. 4. نگاه مرد به زنان عقب افتادۀ ذهنی

پرسش: آیا مردان می توانند به بدن و موهای زنان عقب افتادۀ ذهنی نگاه کنند؟

پاسخ: خیر، جایز نیست و حکم آن همانند زنان سالم است؛ بنابراین درصورتی که چنین خانمی به سن بلوغ رسیده باشد، مطلقاً چه با قصد لذت و چه بدون قصد لذت، نگاه به بدن و موهای او جایز نیست. (آیت الله بهجت)(5)

در نگاه به اجنبیه، فرقی بین زنان مذکور و زنان دیگر نیست. (امام خامنه ای(6) و آیات عظام خویی(7) و فاضل(8))

ص: 68

1- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص164، سؤال 5158.

2- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص170، سؤال 1702.

3- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 920174، تاریخ استفتا: 10آبان1397.

4- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، ص352، سؤال 1036.

5- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص180، سؤال 5229.

6- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 727164، تاریخ استفتا: 9دی1395.

7- . سیدابوالقاسم خویی، استفتائات، احکام نگاه کردن، سؤال 1005.

8- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج3، احکام نگاه کردن، سؤال 1142.

3. 2. 5. استثناهای حرمت نگاه به نامحرم

اشاره

پرسش: در چه صورت نگاه به نامحرم جایز است؟

پاسخ: گاهی نگاه به نامحرم با شروط خاصی جایز است:

1. نگاه درصورت ضرورت

درصورت ضرورت، مانند اینکه نجات دادن فرد در حال غرق شدن یا سوختن، متوقف بر نگاه و لمس نامحرم باشد. در این صورت، نگاه و لمس به مقدار ضرورت جایز است. (حضرت امام و آیات عظام خویی، فاضل، مکارم، نوری، سیستانی، صافی و بهجت)(1)

2. نگاه در مقام شهادت

در مقام شهادت، نگاه کردن به زن نامحرم برای شناختن به منظور شهادت دادن (تحمل و ادای شهادت) هرگاه ضرورت باشد. (حضرت امام و آیات عظام خویی، فاضل، مکارم و نوری)(2)

3. نگاه به زنان سال خورده (قواعد)

تعریف زنان سال خورده ( قواعد)

پرسش: زنان سال خورده (قواعد) چه کسانی هستند؟

پاسخ: زن هایی که بر اثر پیری و سال خوردگی امید به ازدواج ندارند.

ص: 69

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، احکام نگاه، مسئلۀ 20؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، احکام نگاه، مسئلۀ 22؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، سؤال 5327.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35؛ ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص402، مسئلۀ 2093.

(حضرت امام(1) و امام خامنه ای(2) و آیات عظام بهجت، صافی،(3) سیستانی،(4) خویی، فاضل، نوری و مکارم(5))

حد پوشش زنان سال خورده

پرسش: بر زنان سال خورده تا چه حد رعایت پوشش در مقابل نامحرم لازم است؟

پاسخ: بازگذاشتن بخشی از موها که معمولاً روسری آن ها را نمی پوشاند، اشکال ندارد. بخشی از ساق دست را هم می توانند باز بگذارند. (حضرت امام (6) و امام خامنه ای(7) و آیات عظام نوری، فاضل،(8) سیستانی،(9) صافی و بهجت(10))

لازم نیست موها و گردن را بپوشانند. بخشی از ساق دست را هم می توانند باز بگذارند. (آیت الله مکارم)(11)

نگاه به زنان سال خورده

پرسش: حکم نگاه به زنان سال خورده چیست؟

پاسخ: نگاه به قسمت هایی که معمولاً نمی پوشانند، مانند بخشی از مو و دست جایز است (حضرت امام(12) و امام خامنه ای(13) و آیات عظام خویی،

ص: 70

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35.

2- . سیدعلی خامنه ای، استفتا از سایت، شمارۀ استفتا: 791185، تاریخ استفتا: 3مرداد1396.

3- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ نگاه، پوشش و زینت، ص31.

4- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص13، مسئلۀ 18.

5- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35.

6- . سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35. قسمت هایی از بدن که معمولاً زن ها می پوشانند، مانند سینه و شکم، اگر پوشیده نباشد، مردان نمی توانند نگاه کنند.

7- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ نگاه، پوشش و زینت، ص31.

8- . سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35. قسمت هایی از بدن که معمولاً زن ها می پوشانند، مانند سینه و شکم، اگر پوشیده نباشد، مردان نمی توانند نگاه کنند.

9- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص13، مسئلۀ 18.

10- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ نگاه، پوشش و زینت، ص31.

11- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، تعلیقه بر مسئلۀ 35، احکام النساء، ص177، سؤال 674.

12- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35.

13- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 791185، تاریخ استفتا: 3مرداد1396.

فاضل و نوری(1))

نگاه کردن به بدن پیرزن، بدون قصد لذت، جایز است. (آیت الله بهجت)(2)

نگاه به موها و گردن اشکالی ندارد. (آیت الله مکارم)(3)

نگاه معمولی و عادی به وجه و کفین و مقداری از مو و ساق دست و زینت های ممعمولی اشکالی ندارد. (آیت الله صافی)(4)

لمس بدن زنان سال خورده

پرسش: آیا نامحرم می تواند اعضایی از سال خوردگان را که پوشاندش بر آن ها لازم نیست، لمس کند؟

پاسخ: این حکم شامل پوشش و نگاه می شود و شامل لمس نیست. (حضرت امام و امام خامنه ای(5) و آیات عظام خویی، فاضل، مکارم، نوری،(6) سیستانی،(7) صافی(8) و وحید(9))

لمس این اعضا بدون قصد لذت برای نامحرم جایز است. (آیت الله بهجت)(10)

تفاوت بین زنان سال خوردۀ بیوه و شوهردار

پرسش: آیا این حکم مربوط به زنان سال خوردۀ بیوه است یا شامل سالمندان شوهردار هم می شود؟

ص: 71

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35.

2- . محمدتقی بهجت، توضیح المسائل، مسئلۀ 1943.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35.

4- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، جزوۀ نگاه، پوشش و زینت، پوشش زنان سال خورده.

5- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 889753، تاریخ استفتا: 15تیر1397.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 47.

7- . سیدعلی سیستانی،منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 16.

8- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 20.

9- . حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، اقتباس از مسئلۀ 1232.

10- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، ص386، مسئلۀ 1943.

پاسخ: این حکم مربوط به همۀ زن هایی است که به این سن رسیده اند؛ اعم از اینکه شوهردار باشند یا بی شوهر. (آیت الله مکارم)(1)

4. نگاه به زنان بدحجاب

پرسش: آیا مردان می توانند به مواضعی از بدن و موهای بدحجابی که اگر نهی از منکر شوند، توجه نمی کنند و معمولاً نمی پوشانند، نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه با ریبه و شهوت به آن ها حرام است؛ اما نگاه بدون قصد لذت و ریبه به مواضعی که معمولاً این زن ها نمی پوشانند، اشکال ندارد. (آیات عظام خویی، وحید،(2) سیستانی(3) و مکارم(4))

نگاه به دست و صورت آن ها بدون لذت و ریبه جایز است، اما بهتر است ترک شود؛ ول-ی نگاه عم-دی به غیر از دست و صورت آن ها بدون ضرورت ممنوع است. (آیت الله بهجت)(5)

بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. البته تردد در مجامعی که این زن ها رفت وآمد می کنند، مثل کوچه و بازار که سبب نگاه غیرعمدی می شود، جایز است (حضرت امام(6) و امام خامنه ای(7) و آیات عظام صافی(8) و نوری(9) و فاضل (10))

5. نگاه به زنان غیرمسلمان

پرسش: مردان مسلمان تا چه حد مجازند به زنان غیرمسلمان نگاه کنند؟

ص: 72

1- . ابوالقاسم علیان نژادی، احکام النساء، ص177، سؤال 674.

2- . سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، ص295، مسئلۀ 1232.

3- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص14، مسئلۀ 26.

4- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، ص350، سؤال 1029 و 1039.

5- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص163، سؤال 5154 و ص164، سؤال 5156.

6- . سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 27.

7- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 912260، تاریخ استفتا: 7مهر1397 و شمارۀ استفتا: 934741، تاریخ استفتا: 3دی1397.

8- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 27.

9- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 27.

10- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 27.

پاسخ: درصورتی که نگاه آن ها با قصد لذت و ریبه نباشد و ترس وقوع در حرام هم نداشته باشند:

می توانند به صورت و دست ها و موی آن ها نگاه کنند. (آیت الله شبیری)(1)

می توانند به صورت و دست ها و آن قسمت از بدن آن ها که عادت به پوشاندن آن ندارند، نگاه کنند. (حضرت امام (2) و امام خامنه ای(3) و آیات عظام فاضل، بهجت، نوری،(4) خویی، وحید،(5) صافی،(6) سیستانی(7) و مکارم(8))

6. نگاه به زنان روستایی

پرسش: نگاه کردن به زنان روستایی که معمولاً پوشش اسلامی ندارند، چه حکمی دارد؟

پاسخ: نگاه بدون قصد لذت و ریبه به مواضعی که معمولاً آن ها را نمی پوشانند، اشکالی ندارد. (آیات عظام بهجت(9) و خویی و مکارم(10))

نگاه بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. (حضرت امام و امام خامنه ای(11) و آیات عظام فاضل و نوری(12) و صافی(13))

نکته: اگر زنان روستایی از افراد بدحجابی هستند که اگر نهی از منکر

ص: 73

1- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ج2، احکام نگاه کردن، ص207، مسئلۀ 2443.

2- . سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 27.

3- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس76، احکام نگاه.

4- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص487، ذیل مسئلۀ 2434. آیات عظام خویی و وحید خراسانی و بهجت، قید «زنان کافر ذمی» را متذکر شده اند.

5- . سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1232.

6- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص94، سؤال 1493.

7- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص14، مسئلۀ 26.

8- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 27؛ ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، ازدواج و زناشویی، احکام نگاه کردن، حکم نگاه به زنان کافر.

9- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، ص385، مسئلۀ 1935.

10- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، تعلیقه بر مسئلۀ 27، ص758.

11- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 899323، تاریخ استفتا: 18مرداد1397.

12- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 27.

13- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، مسئلۀ 27.

شوند توجه نمی کنند، حکم آن در مسائل قبلی بیان شد.

7. نگاه در مقام خواستگاری

نگاه خواستگار به زن

پرسش: در مراسم خواستگاری، مرد چه مقدار می تواند به زن نگاه کند؟

پاسخ: نگاه به تمام بدن به غیر از عورت جایز است؛ هرچند بنا بر احتیاط مستحب به صورت و دست ها و موها و محاسن زن اکتفا شود. (حضرت امام(1) و آیت الله فاضل(2))

نگاه به تمام بدن به غیر از عورت جایز است؛ ولی اگر بتوان از روی لباس به شناخت این خصوصیات رسید، نگاه مستقیم جایز نیست. (آیت الله نوری)(3)

نگاه به محاسن زن مثل صورت، دست ها، موها، گردن و ساق دست و پا جایز است. (آیت الله سیستانی)(4)

نگاه به صورت و مو و ساق دست و پا جایز است. (آیت الله خویی)(5)

نگاه به سر و صورت، گردن، مقداری از دست و بازو و مقداری از پاها جایز است. البته اگر ممکن باشد، این کار را کسانی مانند مادر و خواهر مرد یا زنان دیگر انجام دهند. (آیت الله مکارم)(6)

نگاه به صورت و مو و محاسن دیگر زن جایز است. (آیت الله بهجت)(7)

مسئلۀ چند؟

بنا بر احتیاط واجب، نگاه به صورت و دست ها و موها و محاسن زن

ص: 74

1- . سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 28؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26؛ محمد فاضل لنکرانی، الاحکام الواضحة، مسئلۀ 1649.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

4- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 28.

5- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26؛ ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، ازدواج و زناشویی، احکام نگاه کردن، حد پوشش در خواستگاری.

7- . محمدتقی بهجت، توضیح المسائل، مسئلۀ 1944.

اکتفا شود. (آیت الله صافی)(1)

نگاه به صورت، دست، مو و محاسن(2) جایز است. (امام خامنه ای)(3)

با وجود شروط، فقط صورت، مو، گلو و گردن زن و همچنین مچ دست وی و جایی که دست بند می بندند، استثناست و نگاه به سایر مواضع، حتی ساق دست، جایز نیست. (آیت الله شبیری)(4)

شروط نگاه خواستگار

پرسش: شروط نگاه در مراسم خواستگاری چیست؟

پاسخ: 1. مانعی از ازدواج با این زن نباشد؛ مثلاً زن در عدۀ کسی نباشد؛

2. نگاه به قصد لذت نباشد؛ اگرچه بداند لذت برایش بی اختیار حاصل می شود؛

3. قبل از نگاه کردن، از حال او بی خبر باشد؛

4. احتمال دهد که با این ازدواج موافقت می شود، نه جایی که می داند زن خواستگاری او را رد می کند؛ یعنی احتمال ازدواج بدهد؛

5. احتمال دهد با این نگاه، شناخت او از زن بیشتر می شود؛

6. بنا بر احتیاط واجب به زنی که قصد ازدواج با او را دارد، نگاه کند. (حضرت امام)(5)

1. نگاه به قصد لذت نباشد؛ اگرچه بداند لذت برایش بی اختیار حاصل می شود؛

2. قبل از نگاه کردن، از حال او بی خبر باشد؛

ص: 75

1- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 28.

2- . مقصود زیبایی های زن است (استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 651368، تاریخ استفتا: 17اردیبهشت1395).

3- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 824033، تاریخ استفتا: 12آذر1396.

4- . سیدموسی شبیری زنجانی، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 61835، تاریخ استفتا: 6بهمن1397.

5- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26؛ سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 28.

3. احتمال دهد که با این ازدواج موافقت می شود، نه جایی که می داند زن خواستگاری او را رد می کند. (امام خامنه ای)(1)

1. مانعی از ازدواج با این زن نباشد؛ مثلاً زن در عدۀ کسی نباشد؛

2. نگاه به قصد لذت نباشد؛ اگرچه بداند لذت برایش بی اختیار حاصل می شود؛

3. قبل از نگاه کردن، از حال او بی خبر باشد؛

5. بنا بر احتیاط واجب به زنی که قصد ازدواج با او را دارد، نگاه کند. (آیت الله فاضل)(2)

1. نگاه به قصد لذت نباشد؛ اگرچه بداند لذت برایش بی اختیار حاصل می شود؛

2. قبل از نگاه کردن، از حال او بی خبر باشد؛

3. احتمال دهد که با این ازدواج موافقت می شود، نه جایی که می داند زن خواستگاری او را رد می کند؛ یعنی احتمال ازدواج بدهد. (آیت الله نوری)(3)

1. نگاه به قصد لذت نباشد؛ اگرچه بداند لذت برایش بی اختیار حاصل می شود؛

2. قبل از نگاه کردن، از حال او بی خبر باشد؛

3. احتمال دهد که با این ازدواج موافقت می شود، نه جایی که می داند زن خواستگاری او را رد می کند؛ یعنی احتمال ازدواج بدهد. (آیت الله مکارم)(4)

1. مانعی از ازدواج با این زن نباشد؛ مثلاً زن در عدۀ کسی نباشد؛

ص: 76

1- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 913506، تاریخ استفتا: 12مهر1397.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

2. نگاه به قصد لذت نباشد؛ اگرچه بداند لذت برایش بی اختیار حاصل می شود؛

3. به سبب نگاه، ترس افتادن در گناه را نداشته باشد؛

4. قبل از نگاه کردن، از حال او بی خبر باشد؛

5. احتمال دهد که با این ازدواج موافقت می شود، نه جایی که می داند زن خواستگاری او را رد می کند؛ یعنی احتمال ازدواج بدهد؛

6. بنا بر احتیاط واجب، به زنی که قصد ازدواج با او را دارد، نگاه کند. (آیت الله سیستانی)(1)

1. نگاه به قصد لذت نباشد؛ اگرچه بداند لذت برایش بی اختیار حاصل می شود؛

2. قبل از نگاه کردن، از حال او بی خبر باشد؛

3. احتمال دهد که با این ازدواج موافقت می شود، نه جایی که می داند زن خواستگاری او را رد می کند؛ یعنی احتمال ازدواج بدهد؛

4. بنا بر احتیاط واجب، به زنی که قصد ازدواج با او را دارد، نگاه کند. (آیت الله صافی)(2)

1. نگاه به قصد لذت نباشد؛ اگرچه بداند لذت برایش بی اختیار حاصل می شود؛

2. قبل از نگاه کردن، از حال او بی خبر باشد؛

4. به زنی که قصد ازدواج با او را دارد، نگاه کند. (آیت الله خویی)(3)

1. مانعی از ازدواج با این زن نباشد؛ مثلاً زن در عدۀ کسی نباشد؛

ص: 77

1- . سیدعلی سیستانی،منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 28.

2- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 28؛ لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، سؤال 1709.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

2. احتمال دهد که با این ازدواج موافقت می شود، نه جایی که می داند زن خواستگاری او را رد می کند. احتمال دهد زن را می پسندد؛ یعنی احتمال ازدواج بدهد؛

3. احتمال دهد با این نگاه، شناخت او از زن بیشتر می شود. (آیت الله بهجت)(1)

1. قصد ازدواج داشته باشد؛

2. احتمال عقلایی ازدواج با این زن با مجموع شروط را می دهد؛

3. فقط به قصد ازدواج و بدون قصد لذت نگاه کند؛

4. این نگاه سبب افزودن اطلاعاتش از آن زن شود و این دانستنی در ازدواج با وی مؤثر باشد. لذا اگر اثری در این ازدواج نداشته باشد، حرام است. (آیت الله شبیری)(2)

رضایت و اجازۀ زن به نگاه خواستگار

پرسش: آیا رضایت و اجازۀ زن به نگاه مرد به او در مراسم خواستگاری شرط است؟

پاسخ: خیر، شرط نیست. (حضرت امام و آیات عظام فاضل، خویی، مکارم، نوری،(3) سیستانی(4) و بهجت(5))

نگاه زن به خواستگار

پرسش: آیا زن هم می تواند به خواستگار نگاه کند؟

پاسخ: جایز است. (حضرت امام و امام خامنه ای(6) و آیات عظام فاضل،

ص: 78

1- . محمدتقی بهجت، توضیح المسائل، مسئلۀ 1944.

2- . سیدموسی شبیری زنجانی، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 61835، تاریخ استفتا: 6بهمن1397.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، م26. آیت الله نوری همدانی فرموده اند: «رضایت زن شرط نیست؛ چون این مسئله جزو احکام است، نه حقوق.»

4- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، فی استحباب النکاح و آدابه، مسئلۀ 28.

5- . محمدتقی بهجت، توضیح المسائل، مسئلۀ 1944.

6- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 724212، تاریخ استفتا: 29آذر1395.

نوری،(1) مکارم(2) و بهجت(3))

در جواز نگاه زن اشکال است. (آیت الله خویی)(4)

نگاه به خواستگار، شامل نگاه زن به مرد نمی شود. (آیت الله شبیری)(5)

تکرار نگاه

پرسش: آیا تکرار نگاه در مراسم خواستگاری جایز است؟

پاسخ: اگر با یک نگاه مقصود حاصل نشود، تکرار نگاه مانعی ندارد. (حضرت امام و آیات عظام فاضل، خویی، نوری، مکارم،(6) صافی(7) و سیستانی(8))

اگر احتمال بدهد با تکرار نگاه، اطلاع جدیدی به دست می آورد، مانعی ندارد. (آیت الله بهجت)(9)

تکرار نگاه درصورتی که سبب افزودن دانستنی مرد از زن شود و این دانستنی در ازدواج با وی مؤثر باشد، بلامانع است. (آیت الله شبیری)(10)

8. نگاه در مقام معالجه

رجوع به پزشک غیرِهم جنس

پرسش: اگر درمان مستلزم لمس و نظر حرام باشد، بیمار می تواند به پزشک غیرهم جنس رجوع کند؟

ص: 79

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

2- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، سؤال 1041.

3- . محمدتقی بهجت، توضیح المسائل، مسئلۀ 1944، با شروطی که برای مردان گفته شده است.

4- . سیدابوالقاسم خویی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، ص757، تعلیقه بر مسئلۀ 26.

5- . سیدموسی شبیری زنجانی، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 61835، تاریخ استفتا: 6بهمن1397.

6- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26. آیت الله العظمی مکارم شیرازی فرموده اند: «اگرچه در چند مجلس باشد.»

7- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، سؤال 1709.

8- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، فی استحباب النکاح و آدابه، مسئلۀ 28.

9- . محمدتقی بهجت، توضیح المسائل، مسئلۀ 1944.

10- . سیدموسی شبیری زنجانی، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 61835، تاریخ استفتا: 6بهمن1397.

پاسخ: چنانچه پزشک هم جنس نباشد، در مقام ضرورت و ناچاری، رجوع به پزشک غیرهم جنس جایز است. (حضرت امام و آیات عظام خویی، بهجت، نوری و صافی)(1)

مراجعۀ زن به پزشک مرد جایز نیست؛ مگر درصورتی که مراجعه به پزشک زن حاذق و متخصص، غیرممکن یا خیلی سخت باشد. (امام خامنه ای)(2)

اگر زن مضطر و ناچار به معالجۀ بیمارى باشد و مرد نامحرم براى معالجه کردن او بهتر باشد و مهارت بیشترى داشته باشد، مى تواند به پزشک نامحرم مراجعه کند؛ بنابراین درصورتى که پزشک هم جنسِ داراى تخصص و مهارت کافى در تشخیص بیمارى و معالجۀ آن وجود داشته باشد و دسترسى به او ممکن باشد، مراجعه به غیرهم جنس در جایى که مستلزم نظر و لمس حرام است، جایز نیست. همچنین مراجعه به پزشک نامحرم براى اموری مانند زیباسازى چهره، لب، بینى که عرفاً ضرورت و اضطرار محسوب نمى شود، جایز نیست؛ هرچند پزشکِ نامحرم حاذق تر باشد. (آیت الله سیستانی)(3)

درصورتى که در مراجعه نکردن به حاذق تر، بیم خطر و ضرر باشد، باید حاذق تر را مقدم بشمرد و اگر بیم ضرر و خطرى نباشد، معیار هم جنس بودن است. (آیت الله مکارم)(4)

بیمار زن حق ندارد با وجود پزشک زن اجازه دهد پزشک مرد او را معاینه کند و چنانچه پزشک زن نباشد یا بیمارى خاصى باشد که پزشک زن نتواند آن را معالجه کند، زن بیمار مى تواند به پزشک مرد مراجعه

ص: 80

1- . سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 22؛ حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص271، سؤال 933؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2،کتاب النکاح، مسئلۀ 22؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج3، ص181، سؤال 3964؛ سیدابوالقاسم خویی، استفتائات، سؤال 1013.

2- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص288، سؤال 1303.

3- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، ج1، سؤال 230، مسئلۀ 1.

4- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، پزشکی، احکام بیماران، پزشک غیرهم جنس، ملاک مراجعۀ بیماران به مرد یا زن.

کند. (آیت الله فاضل)(1)

اگر زنى براى معالجه ناچار باشد به مرد نامحرم مراجعه کند و مرد براى معالجۀ زن نامحرم ناچار باشد او را نگاه کند و به بدن او دست بزند، اشکال ندارد. (آیات عظام وحید و شبیری)(2)

نکته: اموری که به لمس یا نظر نامحرم نیاز دارد، مانند سونوگرافی و رادیولوژی، همین حکم را دارد.

مرجع تشخیص پزشک حاذق

پرسش: تشخیص حاذق بودن طبیب به عهدۀ چه کسی است؟

پاسخ: حاذق بودن را فقط افراد خبره می توانند تشخیص دهند. (آیت الله مکارم)(3)

مراجعه به پزشک غیرهم جنس بدون تحقیق

پرسش: آیا خانم ها می توانند بدون تحقیق دربارۀ وجود پزشک زن، به پزشک مرد مراجعه کنند؟

پاسخ: اگر درمان مشتمل بر لمس و نظر حرام باشد، باید تحقیق کنند. اگر پزشک هم جنس نباشد یا ناچار باشند، می توانند به پزشک مرد مراجعه کنند. (آیات عظام بهجت، فاضل، سیستانی و صافی)(4)

سفر به شهرهای مجاور برای دسترسی به پزشک هم جنس

پرسش: آیا با وجود پزشک هم جنس در شهرهای مجاور، لازم است زن به شهر مجاور برود؟

ص: 81

1- . محمد فاضل لنکرانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 1922.

2- . حسین وحید خراسانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 2505؛ سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 2450.

3- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، ص597، سؤال 1724.

4- . سیدمحسن محمودی، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج2، ص149.

پاسخ: اگر رفتن به شهر مجاور برای بیمار ممکن نباشد، از باب دسترسی نداشتن به پزشک هم جنس می تواند به پزشک غیرِهم جنس در همان شهر خود مراجعه کند. (آیات عظام فاضل و بهجت)(1)

منظور از ضرورت

پرسش: منظور از ضرورت و اضطرار و مصادیق آن که مجوز رجوع به پزشک غیرهم جنس است، چیست؟

پاسخ: مراد از ضرورت این است که تشخیص بیماری و درمان آن متوقف بر لمس و نظر باشد. حدود ضرورت هم به مقدار نیاز بستگی دارد. (امام خامنه ای)(2)

مراد از ضرورت این است که تشخیص بیماری و درمان آن متوقف بر لمس و نظر باشد. (آیت الله فاضل)(3)

اضطرار یک امر عرفى است. هرگاه تشخیص داده شود راه درمان منحصر به پزشک جنس مخالف است یا اگر منحصر نیست عسر و حرج دارد، مصداق ضرورت محسوب مى شود. (آیت الله مکارم)(4)

درصورتی که از ترک معالجه، به ضرر و زیان یا به رنجی تحمل نشدنی بیفتد یا حق ویزیت پزشک هم جنس آن قدر زیاد باشد که او نتواند بپردازد، مراجعه به غیرهم جنس جایز است. (آیت الله سیستانی)(5)

مرجع تشخیص ضرورت

پرسش: چه کسی باید ضرورت را تشخیص بدهد؟

ص: 82

1- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص169، سؤال 5181؛ محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص557، سؤال 2080.

2- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص287، سؤال 1296.

3- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص563، سؤال 2101.

4- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص598، سؤال 1728.

5- . عبدالهادی محمدتقی حکیم، فقه برای غرب نشینان، معاملات، احکام پزشکی، ص247، مسئلۀ 360.

پاسخ: تشخیص ضرورت به عهدۀ عرف عام و صالح است. (آیت الله مکارم)(1)

بر عهدۀ خود مکلف است. (حضرت امام(2) و امام خامنه ای(3) و آیت الله بهجت(4))

به عهدۀ متخصص است. (آیت الله فاضل)(5)

تقدم لمس یا نظر در درمان بیمار غیرهم جنس

پرسش: درصورت ضرورت داشتن لمس کردن و دیدن در درمان بیمار غیرهم جنس، کدام یک مقدم شود؟

پاسخ: اگر پزشک بتواند با نگاه کردن درمان کند، نباید بدن مریض را لمس کند و اگر با لمس، معالجه صورت بگیرد، نباید نگاه کند. بنابراین حکم هریک از لمس و نظر، به نوع بیماری بستگی دارد. (مراجع عظام تقلید)(6)

معاینه از روی لباس

پرسش: معاینۀ بدن بیمار توسط پزشک غیرهم جنس از روی لباس، مانند گرفتن نبض یا فشارخون، چه حکمی دارد؟

پاسخ: درصورت لزوم معالجه مانعی ندارد. (امام خامنه ای(7) و آیات

ص: 83

1- . ابوالقاسم علیان نژادی، احکام بانوان، ص240، سؤال 900.

2- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج1، ص18، سؤال 41.

3- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص289، سؤال 1309.

4- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص171، سؤال 5187.

5- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص562، سؤال 2094.

6- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص491، مسئلۀ 2441؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 48؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، مسئلۀ 1299؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 79، مسائل پزشکی.

7- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص287، با استفاده از مفهوم سؤال 1300.

عظام فاضل،(1) بهجت،(2) نوری،(3) مکارم(4) و سیستانی(5))

لمس و نظر به اعضای داخلی

پرسش: نگاه به اعضای داخلی بدن بیمار چه حکمی دارد؟

پاسخ: فرقی بین ظاهر و باطن اعضا نیست؛ بنابراین نگاه جایز نیست، مگر درصورت ضرورت. (امام خامنه ای(6) و آیات عظام فاضل(7) و بهجت(8))

لمس و نظر به باطن بدن نامحرم، اعم از ریه ها، ناى، مرى، قلب، معده، روده، مثانه و رحم، حکم ظاهر را ندارد؛ ولی بهتر است تنها به ضرورت اکتفا شود. (آیت الله مکارم)(9)

تزریقات

پرسش: حکم تزریقات توسط نامحرم چیست؟

پاسخ: اگر تزریقاتیِ هم جنس وجود داشته باشد و آمپول زدن هم ضرورت نداشته باشد، آمپول زدن توسط نامحرم جایز نیست. (امام خامنه ای(10) و آیات عظام بهجت،(11) فاضل،(12) نوری(13) و مکارم(14))

نکته: با توجه به مطالبی که دربارۀ مراجعه به پزشک غیرهم جنس

ص: 84

1- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص560، سؤال 2084.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج3، ص178، سؤال 3958.

3- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص274، س943. البته ایشان قید «لزوم» را ذکر نکرده است.

4- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص514، س1406 و سؤال 1405.

5- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، ص12، اقتباس از مسئلۀ 16.

6- . سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام پزشکان، سؤال 159.

7- . محمد فاضل لنکرانی، احکام پزشکان، فصل 3، مسئلۀ 42.

8- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص169، سؤال 5179.

9- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج 3، ص514، سؤال 1401.

10- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 648419، تاریخ استفتا: 8اردیبهشت1395.

11- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج3، ص182، سؤال 3965.

12- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص562، با استفاده از سؤال 2092.

13- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص282، سؤال 966.

14- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص232، سؤال 803؛ ناصر مکارم شیرازی، احکام بانوان، ص238، سؤال 887.

بیان شد، مراجعه درصورت ضرورت جایز است.

دندان پزشکی

پرسش: مراجعۀ بیمار زن به دندان پزشک مرد برای معالجات دندان پزشکى چه حکمى دارد؟

پاسخ: اگر به پزشک زن دسترسی دارند، مراجعه به پزشک مرد، اگر مستلزم نظر و لمس حرام باشد، جایز نیست. (امام خامنه ای)(1)

مراجعۀ زنان نامحرم به دندان پزشکانى که با دستکش پلاستیکى کار مى کنند و تماس دست آنان با صورت به وسیلۀ دستکش است، درصورتى که هم جنس یافت نشود، جایز است. (آیت الله مکارم)(2)

درصورت وجودنداشتن هم جنس و ضرورت درمان، به مقدار ضرورت مانعی ندارد. (آیت الله فاضل)(3)

درصورت وجود هم جنس، اشکال دارد. (آیت الله بهجت)

درصورت نبودن دندان پزشک زن جایز است. (آیت الله صافی)

با وجود هم جنس، رجوع به مرد جایز نیست. (آیت الله نوری)

درصورت ضرورت معالجه یا اگر پزشک مرد بهتر باشد، مانعی ندارد. (آیت الله سیستانی)

اگر مستلزم نگاه به قسمتی از فضای دهان یا دندان هایی شود که به طور عادی در هنگام تکلم زن مشاهده نمی شود، در غیر فرض ضرورت جایز نیست. (آیت الله شبیری)(4)

نگاه به فضای داخل دهان زن

پرسش: آیا نگاه به داخل دهان زن جایز است؟

ص: 85

1- . سیدعلی خامنه ای، سایت، احکام پزشکان، سؤال 165.

2- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص515، سؤال 1409.

3- . محمد فاضل لنکرانی، احکام پزشکان، فصل 4، مسئلۀ 127.

4- . استفتائات جامعةالزهراء(علیها السلام)، احکام پزشکی، معاینه، مراجعۀ زنان به دندان پزشک مرد.

پاسخ: به طور کلی نگاه به داخل دهان نامحرم جایز نیست؛ ولی آنچه هنگام دیدن، ملازمه با دیدن صورت دارد، اشکالی ندارد. (امام خامنه ای)(1)

نگاه به قسمتی از فضای دهان یا دندان هایی شود که به طور عادی در هنگام تکلم زن مشاهده نمی شود، در غیر فرض ضرورت جایز نیست. (آیت الله شبیری)(2)

نگاه جایز است. (آیت الله سیستانی)(3)

بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. (آیت الله خویی)(4)

جراحی پلاستیک

پرسش: حکم جراحی پلاستیک توسط نامحرم چیست؟

پاسخ: اگر نامحرم جراحى مى کند، جایز نیست. (حضرت امام)(5)

عمل جراحی زیبایی، درمان بیماری محسوب نمی شود و نگاه کردن و لمسِ حرام برای آن جایز نیست؛ مگر در مواردی که برای درمان سوختگی و مانند آن باشد و پزشک مجبور به لمس و نگاه کردن باشد. (امام خامنه ای)(6)

درصورتى که آمیخته با حرام دیگرى نباشد، در هیچ صورت اشکال ندارد و چنانچه مستلزم حرامى باشد، مانند نظر و لمس نامحرم، تنها درصورت ضرورت مجاز است. (آیت الله مکارم)(7)

مراجعه به پزشک نامحرم براى اموری مانند زیباسازى چهره، لب و بینى که عرفاً ضرورت و اضطرار محسوب نمى شود، جایز نیست. (آیت الله

ص: 86

1- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 686585، تاریخ استفتا: 16مرداد1395.

2- . استفتائات جامعةالزهراء(علیها السلام)، احکام پزشکی، معاینه، مراجعۀ زنان به دندان پزشک مرد.

3- . سیدعلی سیستانی، استفتائات نجف، سؤال 1431.

4- . سیدابوالقاسم خویی، صراط النجاة، ج 3، ص256، مسائل فی الستر و النظر و العلاقات، سؤال 786.

5- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج 3، ص253، سؤال 22.

6- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص288، سؤال 1301.

7- . ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، مسائل مربوط به معاینه، انواع درمان، ص43، سؤال 111.

سیستانی)(1)

اگر مستلزم فعل حرامى شود، مثل اینکه پزشک نامحرم جراحى کند، جایز نیست. (آیت الله فاضل)(2)

معاینۀ عورت بیمار توسط پزشک هم جنس

پرسش: در چه صورت پزشک هم جنس می تواند به عورت بیمار نگاه کند؟

پاسخ: درصورتی که تشخیص بیماری منوط به معاینه و لمس و نظر به عورت باشد، یعنی ضرورت داشته باشد، به مقدار ضرورت جایز است. (مراجع عظام تقلید)(3)

رعایت مراتب در نگاه به عورت

پرسش: درصورتی که پزشک معالج ناچار شود به عورت بیمار نگاه کند، آیا برای معالجه، رعایت مراتب لازم است؟

پاسخ:1. تا جایی که ممکن است، باید به عورت بیمار نگاه مستقیم نکند؛ بلکه:

الف. باید آینه بگذارد و در حین معاینه و درمان، به آینه نگاه کند. (امام خامنه ای)(4)

ب. بنا بر احتیاط واجب، آینه بگذارد و در آن نگاه کند. (حضرت امام(5)

ص: 87

1- . سیدعلی سیستانی،استفتائات، احکام مربوط به پزشک نامحرم، سؤال 231، مسئلۀ 1.

2- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج2، ص486، سؤال 286.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص491، مسئلۀ 2442؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص287، سؤال 1295 و 1297.

4- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص287، سؤال 1299.

5- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص491، مسئلۀ 2242.

و آیات عظام خویی، نوری، مکارم،(1) وحید،(2) صافی،(3) فاضل(4) و بهجت(5))

ج. بنا بر احتیاط مستحب، آینه بگذارد و در آن نگاه کند. (آیت الله شبیری)(6)

2. بنا بر احتیاط واجب باید آینه را در مقابل بگذارد و در آن نگاه کند یا از طریق صفحۀ مانیتور و دوربین مداربسته به آن نگاه کند؛ ولى اگر چاره اى جز نگاه کردن به عورت نباشد، اشکال ندارد. همچنین است اگر مدت نگاه کردن به عورت کوتاه تر از مدت نگاه کردن در آینه باشد. (آیت الله سیستانی)(7)

رعایت مراتب در لمس عورت و بدن

پرسش: اگر پزشک برای معالجه ناچار باشد بدن یا عورت بیمار را لمس کند، آیا رعایت مراتب لازم است؟

پاسخ: تا جایی که ممکن است، باید چیزی در دست کند که دست او به بدن یا عورت بیمار نرسد. (مراجع عظام تقلید)(8)

معاینۀ عورت بیمار توسط پزشک غیرهم جنس

پرسش: اگر معالجه و درمان مستلزم کشف عورت باشد، در چه صورت مراجعه به پزشک غیرهم جنس جایز است؟

پاسخ: اگر معالجه منحصر در نگاه کردن به عورت او باشد و معالجه

ص: 88

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، ص140، احکام تخلی، مسئلۀ 13.

2- . حسین وحید خراسانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص472، مسئلۀ 2506.

3- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج1، احکام تخلی، مسئلۀ 72.

4- . فاضل، الاحکام الواضحة، احکام تخلی، مسئلۀ 82.

5- . محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، ج1، مسئلۀ 64.

6- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ج2، ص208، مسئلۀ 2451.

7- . سیدعلی سیستانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص392، مسئلۀ 2401؛ سیدعلی سیستانی، استفتائات، احکام مربوط به پزشک نامحرم، سؤال 231، مسئلۀ 2.

8- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2440؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص287، سؤال 1300.

توسط جنس موافق غیرممکن یا دشوار باشد، جایز است. (آیت الله بهجت)(1)

جایز نیست؛ مگر اینکه به حد ضرورت برسد. (آیت الله خویی)(2)

نازایی و جواز کشف عورت

پرسش: در چه صورت نازایی از مصادیق ضرورت در جواز کشف عورت برای تلقیح است؟

پاسخ: اگر بچه دارنشدن موجب خلل و تزلزل در زوجیت شود، مانعى ندارد. (آیت الله فاضل)(3)

منظور از ضرورت این است که مثلًا اگر این کار انجام نشود، زندگى زناشویى آن مرد و زن مختل، یا زن گرفتار بیمارى مى شود. (آیت الله مکارم)(4)

از نمونه های ضرورت آن است که مادر آن چنان برای فرزندداشتن بی صبری می کنند که تحمل آن وضع برایش فوق العاده دشوار و طاقت فرساست. (آیت الله سیستانی)(5)

معاینۀ بکارت عروس

پرسش: آیا عروس از باب احتیاط برای بررسی پردۀ بکارت می تواند به پزشک هم جنس مراجعه کند؟

تیترها از نظر فونت بررسی شود.

پاسخ: اگر با ترک این کار احتمال مفاسد و اختلافات مهمی داده شود، جایز است. در این صورت باید تا می شود، به پزشک زن مراجعه کند و اگر ممکن است، با غیر از نگاه کردن مثلاً با استفاده از لمس غیرمستقیم

ص: 89

1- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص170، سؤال 5185.

2- . سیدابوالقاسم خویی، استفتائات، احکام نگاه کردن، سؤال 1011.

3- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص564، سؤال 2105.

4- . ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص80، سؤال 203.

5- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج1، مستحدثات المسائل، احکام التلقیح الصناعی، مسئلۀ 69.

به وسیلۀ دست کش و مانند آن انجام گیرد. (آیت الله مکارم)(1)

تبصره: اگر این کار ضرورت دارد، جایز است؛ وگرنه خیر.

تطهیر عورت بیمار

پرسش: آیا پرستار هم جنس می تواند عورت بیمار را تطهیر کند؟

پاسخ: درصورت ناچاری جایز است و باید در این صورت، چیزی در دست کند که دستش با عورت او تماس پیدا نکند. (مراجع عظام تقلید)(2)

پرسش: آیا پرستار غیرهم جنس می تواند بیمار را حمام کند یا عورت او تطهیر کند؟

پاسخ: درصورت ضرورت جایز است. پرستار باید چیزی در دست کند که دستش با بدن یا عورت بیمار غیرهم جنس تماس پیدا نکند. (مراجع عظام تقلید)(3)

اولویت هم جنس برای نگاه یا لمس در مواقع ضرورت

پرسش: در مواقعی که نظر یا لمس عورت ضرورت دارد، آیا اولویت با هم جنس است؟

پاسخ: در مواقع ضرورت باید حتى المقدور براى مردها پزشک مرد و براى زن ها پزشک زن متصدى شود. (حضرت امام)(4)

هم جنس اولویت دارد. (آیت الله مکارم)(5)

ص: 90

1- . ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص100، سؤال 247؛ ناصر مکارم شیرازی، احکام بانوان، ص238، سؤال 889.

2- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2440؛ ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص162، سؤال 413؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 955109، تاریخ استفتا: 11اسفند1397. از آیت الله فاضل مطلبی پیدا نشد.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2440 و مسئلۀ 2433؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 955109، تاریخ استفتا: 11اسفند1397.

4- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، نظر، ص270، سؤال 49، مورد 2.

5- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص511، سؤال 1382.

معاینۀ عورت برای استخدام و کنترل سلامتی

پرسش: معاینۀ عورت افراد توسط مؤسسه ای نظامی برای استخدام چه حکمی دارد؟

پاسخ: در امورى که براى جامعه ضرورت دارد، جایز است. (آیت الله مکارم)(1)

کشف عورت دیگران و نگاه کردن به آن و وادارکردن صاحب عورت به کشف عورت در برابر دیگران جایز نیست؛ مگر آنکه ضرورتی مثل رعایت قانون یا معالجه آن را اقتضا کند. (امام خامنه ای)(2)

جایز نیست و اضطرارى که به واسطۀ آن کشف عورت اجازه داده شده است، فقط در ضرورت هایى است که انجام آن منحصر به کشف عورت است. (آیت الله بهجت)(3)

پرسش: منظور از ضرورتی که مجوز معاینۀ عورت برای استخدام است، چیست؟

پاسخ: منظور این است که برای آن کار، معاینۀ بدنی لازم است و بدون آن، استخدام صورت نمی گیرد و شخص محتاج به استخدام است. (آیت الله مکارم)(4)

9. نگاه برای آموزش پزشکی

معاینۀ بدن بیمار توسط دانشجو

پرسش: آیا دانشجویان می توانند برای آموزش، بیماران غیرهم جنس را معاینه کنند؟

ص: 91

1- . ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص20، سؤال 21.

2- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، سؤال 1294.

3- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج 1، ص120، سؤال 396.

4- . ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص41، سؤال 103.

پاسخ: هرگاه مقصود یادگرفتن و تکمیل اطلاعات پزشکی برای نجات جان مسلمانان بوده باشد، در حد ضرورت جایز است؛ ولی تجاوز از حد ضرورت جایز نیست. (امام خامنه ای(1) و آیت الله فاضل(2))

هرگاه مقصود یادگرفتن و تکمیل اطلاعات طبى براى نجات جان مسلمانان بوده باشد و بدون این کار، آن مقصود حاصل نشود، جایز است. (آیت الله مکارم)(3)

در مواقع ضرورت جایز است. (آیت الله نوری)(4)

در مواقع ضرورت هایى که مراعات آن لازم است، مثل توقف نیازهاى پزشکى مسلمانان بر آن و منحصربودن، در حد ضرورت مانع ندارد. (آیت الله بهجت)(5)

پرسش: چنانچه معاینۀ بیماران غیرهم جنس توسط دانشجو ضرورت داشته باشد، مرجع تشخیص ضرورت چه کسی است؟

پاسخ: مرجع تشخیص ضرورت، عرف عام و صالح ماست. (آیت الله مکارم)(6)

مرجع تشخیص ضرورت، خود مکلف است. (حضرت امام (7) و آیت الله بهجت(8))

تشخیص ضرورت موکول به نظر دانشجو با ملاحظۀ شرایط است (امام خامنه ای)(9)

ص: 92

1- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص289، سؤال 1308 و 1310.

2- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص561، سؤال 2091.

3- . ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، احکام دانشجویان رشتۀ پزشکی، احکام لمس و تماس بدنی، ص20، سؤال 24.

4- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص271، سؤال 930.

5- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج3، ص179، س3959 و ج4، ص171، سؤال 5187.

6- . ابوالقاسم علیان نژادی، احکام بانوان، احکام پزشکی، معاینات پزشکی، ص240، سؤال 900.

7- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج1، ص18، سؤال 41.

8- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص171، سؤال 5187.

9- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص289، سؤال 1309.

رضایت بیمار و بستگان برای معاینه

پرسش: آیا اجازۀ بیمار یا بستگان او برای معاینۀ پزشک یا معاینۀ دانشجویان بنا بر ضرورت آموزش پزشکی، لازم است؟

پاسخ: هرگاه آموزش ضروری و منحصر به آن کار باشد، رضایت طرف لازم نیست؛ ولی اگر بیمار دیگری برای آموزش پیدا شود، نمی توانند از بیمارانی که راضی نیستند، استفاده کنند. (آیت الله مکارم)(1)

نگاه به تصویر بدن برای آموزش

پرسش: حکم نگاه کردن به تصاویر نیمه عریان زنان و مردان برای آموزش پزشکی چیست؟

پاسخ: اگر به قصد ریبه نباشد و خوف ترتب مفسده هم در آن وجود نداشته باشد، اشکال ندارد. (امام خامنه ای(2) و آیات عظام فاضل(3) و نوری(4))

بدون قصد لذت و ریبه اشکالى ندارد و هرگاه چنین حالتى خودبه خود حاصل شود، تنها در موارد ضرورت و به مقدار ضرورت نگاه کنند. (آیت الله مکارم)(5)

نگاه به عورت بیمار توسط دانشجو

پرسش: آیا نگاه به عورت بیمار برای دانشجویان پزشکی به هنگام آموزش جایز است؟

پاسخ: در هنگام ضرورت، فرقی بین حکم معاینۀ اعضای تناسلی و غیر

ص: 93

1- . ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، احکام دانشجویان رشتۀ پزشکی، احکام لمس و تماس بدنی، ص21، مسئلۀ 28؛ ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، ص617، سؤال 1788.

2- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص290، سؤال 1313.

3- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص562، سؤال 2095.

4- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، ص271، سؤال 931.

5- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص230، س789؛ ناصر مکارم شیرازی، احکام بانوان، ص240، سؤال 899.

آن ها نیست. اگر به تمرین و آموزش علم پزشکی برای نجات جان انسان احتیاج باشد، باید به مقدار ضرورت اکتفا کرد. (امام خامنه ای)(1)

اگر راهى جز نگاه مستقیم نداشته باشد، به مقدار ضرورت جایز است. (آیت الله مکارم)(2)

درصورتى که حفظ جان بیماران در آینده، توقف بر آن داشته باشد، اشکال ندارد؛ ولى تجاوز از حد ضرورت جایز نیست. (آیت الله فاضل)(3)

نباید نگاه کنند؛ مگر زمانی که با نگاه آن ها، ضرر و آسیب بزرگی از مسلمانی، هرچند در آینده، برطرف شود. (آیت الله سیستانی)(4)

نگاه به آلت مصنوعی

پرسش: آیا نگاه کردن و لمس آلت تناسلی مصنوعی برای آموزش جایز است؟

پاسخ: آلت و عورت مصنوعی حکم عورت واقعی را ندارد و نگاه کردن و لمس آن اشکال ندارد؛ مگر آنکه به قصد ریبه باشد یا موجب تحریک شهوت شود. (امام خامنه ای)(5)

براى آموزش هاى لازم و بدون قصد لذت مانعى ندارد. (آیت الله مکارم)(6)

نگاه به تصویر عورت

پرسش:حکم نگاه کردن به تصاویر اعضای تناسلی به قصد آموزش پزشکی چیست؟

پاسخ: نگاه به فیلم یا تصاویر عورت دیگران اشکال دارد و اگر با قصد

ص: 94

1- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص290، سؤال 1311.

2- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص230، سؤال 791 و ج2، ص600، سؤال 1736.

3- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص561، سؤال 2091.

4- . عبدالهادی محمدتقی حکیم، فقه برای غرب نشینان، مسائل پزشکی، ص244، مسئلۀ 354.

5- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص291، سؤال 1316.

6- . ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص20، سؤال 23.

لذت باشد یا خوف ارتکاب حرام باشد، جایز نیست. (امام خامنه ای)(1)

درصورت ضرورت، مانعی ندارد و نگاه کردن به تصاویر، مقدم بر مشاهدۀ مستقیم است. (آیت الله مکارم)(2)

برای افراد متخصص یا دانشجویان و افرادی که در حال دوره دیدن هستند، با توجه به اینکه ضرورت شرعی مهمی متوقف بر این امر نیست، جایز نیست. (آیت الله سیستانی)(3)

تشریح جسد میت غیرهم جنس

پرسش: تشریح جسد مردان برای دانشجویان دختر و به عکس چه حکمی دارد؟

پاسخ: تا زمانی که ضرورت قطعی نباشد، جایز نیست. (آیت الله مکارم)(4)

در مواقعی که تشریح جایز است، اگر نگاه ضرورت داشته باشد و بدون نگاه مستقیم غرض حاصل نشود، به حد ضرورت جایز است. (آیت الله فاضل)(5)

نگاه به عورت میت برای تشریح

پرسش: حکم نگاه به عورتین میت موقع کالبدشکافی و تشریح چیست؟

پاسخ: اگر نگاه ضرورت داشته باشد و بدون آن غرض حاصل نشود، نگاه کردن به قدر ضرورت جایز است. (آیات عظام فاضل(6) و مکارم(7))

ص: 95

1- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص290، سؤال 1314.

2- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات، ج3، ص513، س1396؛ ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص62، سؤال 146.

3- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، احکام لمس و نگاه، مسئلۀ 232.

4- . ابوالقاسم علیان نژادی، احکام بانوان، ص239، سؤال 893.

5- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص575، سؤال 2144.

6- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص575، سؤال 2144.

7- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص529، سؤال 1466.

لمس و نگاه بدن کافر برای تشریح

پرسش: لمس کردن و نگاه به بدن زن یا مرد کافر برای تشریح توسط دانشجویان پزشکی چه حکمی دارد؟

پاسخ: تنها به مقدار ضرورت جایز است. (آیت الله مکارم)(1)

3. 3. نگاه به فیلم و عکس نامحرم

3. 3. 1. عکس برداری از زن

پرسش: عکس برداشتن مرد از زن نامحرم با حفظ پوشش چه حکمی دارد؟

پاسخ: اشکال ندارد؛ مگر اینکه ناچار باشد کار حرامی انجام دهد؛ مثلاً به بدن او دست بزند که در این صورت، جایز نیست. (حضرت امام(2) و امام خامنه ای(3) و آیات عظام بهجت،(4) مکارم،(5) نوری(6) و شبیری)(7)

جایز نیست. (آیات عظام صافی(8) و خویی(9))

3. 3. 2. ظهور عکس و میکس فیلم

پرسش: آیا مردان می توانند بدون لذت و مفسده و ترس افتادن در گناه، عکس و فیلم زنان نامحرم را با فرض نداشتن حجاب واجب، نگاه و ظاهر کنند؟

ص: 96

1- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص511، س1381؛ ناصر مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص20، سؤال 22.

2- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2439.

3- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص260، سؤال 1191.

4- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، مسائل متفرقه، ص4، مسئلۀ 28.

5- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص401، مسئلۀ 2086.

6- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، مسئلۀ 2435.

7- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص208، مسئلۀ 2448.

8- . لطف الله صافی گلپایگانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص381، مسئلۀ 2448.

9- . سیدابوالقاسم خویی، رسالۀ توضیح المسائل، ص353، مسئلۀ 2448.

پاسخ: 1. اگر صاحبان عکس را نشناسند:

جایز است. (حضرت امام(1) و امام خامنه ای(2) و آیات عظام نوری،(3) شبیری،(4) وحید،(5) خویی،(6) سیستانی،(7) بهجت،(8) فاضل(9) و مکارم(10))

بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. (آیت الله صافی)(11)

2. اگر صاحبان عکس را بشناسند، نباید نگاه کند. (حضرت امام(12) و آیات عظام نوری،(13) صافی،(14) شبیری(15) و فاضل(16))

بنا بر احتیاط واجب، نباید نگاه کند، (امام خامنه ای(17) و آیات عظام سیستانی،(18) بهجت،(19) مکارم،(20) خویی(21) و وحید(22))

نکته: درصورتی که زن از زنان مبتذل باشد که درصورت نهی از منکر حجاب را رعایت نمی کند، حکم آن خواهد آمد.

ص: 97

1- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2439؛ سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص 258، سؤال 4: نظر، لمس، صدای نامحرم.

2- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص261، سؤال 1192.

3- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، اقتباس از مسئلۀ 2435.

4- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص208، اقتباس از مسئلۀ 2448.

5- . حسین وحید خراسانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص472، اقتباس از مسئلۀ 2503

6- . سیدابوالقاسم خویی، استفتائات، نگاه به عکس نامحرم، ص301، سؤال 1017.

7- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، م222، حکم نگاه به عکس و فیلم، مسئلۀ 2.

8- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص218، سؤال 5391.

9- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص 456، سؤال 1733.

10- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص238، سؤال 838 و ج2، ص353، سؤال 1044.

11- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص174، سؤال 1720.

12- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2439.

13- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، مسئلۀ 2435.

14- . لطف الله صافی گلپایگانی، توضیح المسائل، ص380، مسئلۀ 2448.

15- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص526، مسئلۀ 2448.

16- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج3، ص384، سؤال 1136.

17- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 805290، تاریخ استفتا: 29شهریور1396.

18- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، مسئلۀ 222، حکم نگاه به عکس و فیلم.

19- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص219، سؤال 5392.

20- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص396، مسئلۀ 2087.

21- . سیدابوالقاسم خویی، رسالۀ توضیح المسائل، ص353، مسئلۀ 2448.

22- . حسین وحید خراسانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص472، مسئلۀ 2503.

3. 3. 3. عکس گرفتن بدون اجازۀ شوهر

پرسش: آیا جایز است زن در جشن های عروسی بدون اجازۀ شوهرش عکس بیندازد؟

پاسخ: اصل عکس گرفتن منوط به اجازۀ شوهر نیست؛ ولی اگر زن احتمال بدهد که اجنبی عکس او را ببیند و رعایت نکردن حجاب به طور کامل منجر به مفسده می شود، مراعات حجاب واجب است. (امام خامنه ای)(1)

3. 3. 3. نگاه به عکس و فیلم همسر بعد از فوت یا طلاق

پرسش: نگاه کردن به عکس همسر یا فیلم او بعد از فوت یا طلاق چه حکمی دارد؟

پاسخ: 1. درصورت فوت همسر، نگاه به عکس یا فیلم او اشکال ندارد. (حضرت امام(2) و امام خامنه ای(3) و آیت الله مکارم(4))

چنانچه نگاه کردن به عکس و فیلم همسر نوعی بی حرمتی تلقی شود یا مفسده ای در بین باشد، نگاه نکند و عکس یا فیلم را محو کند. (آیت الله فاضل)(5)

2. درصورتی که همسر را طلاق داده باشد:

حکم زن نامحرم را دارد؛ لذا نباید به عکس یا فیلم او نگاه کند. (آیت الله مکارم)(6)

حکم سایر نامحرم ها را دارد که با معرضیت معیّت یا تعقّب به حرام، نگاه به عکس آن ها جایز نیست. (آیت الله بهجت)(7)

ص: 98

1- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص260، سؤال 1189.

2- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص147، حقوق زوجیت، سؤال 5.

3- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 667756، تاریخ استفتا: 29خرداد1395.

4- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص231، سؤال 795.

5- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج2، ص481، سؤال 1342.

6- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص231، سؤال 795.

7- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص219، سؤال 5393.

اگر بدون حجاب شرعی باشد یا مفسده داشته باشد، جایز نیست. (امام خامنه ای)(1)

همسر مطلقه که در عدۀ رجعیه نباشد و همسر موقتى که مدتش تمام شده باشد، حکم اجنبیه را دارد؛ لکن حرمت نگاه به عکس او معلوم نیست. (آیت الله صافی)(2)

3. 3. 4. نگاه به عکس و فیلم زنان نامحرم آشنا و ناشناس

نگاه به عکس

پرسش: نگاه کردن به عکس زن نامحرمی که پوشش کافی ندارد، چه حکمی دارد؟

پاسخ: 1. نامحرم آشنا:

نباید نگاه کند. (حضرت امام(3) و آیات عظام نوری،(4) صافی،(5) شبیری(6) و فاضل(7))

بنا بر احتیاط واجب، نباید نگاه کند. (امام خامنه ای(8) و آیات عظام سیستانی،(9) بهجت،(10) مکارم،(11) خویی(12) و وحید(13))

2. نامحرم ناشناس:

ص: 99

1- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 691241، تاریخ استفتا: 1شهریور1395.

2- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص170، سؤال 1704.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2439.

4- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، مسئلۀ 2435.

5- . لطف الله صافی گلپایگانی، توضیح المسائل، ص380، مسئلۀ 2448.

6- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص526، مسئلۀ 2448.

7- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج3، ص384، سؤال 1136.

8- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 805290، تاریخ استفتا: 29شهریور1396.

9- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، مسئلۀ 222، حکم نگاه به عکس و فیلم، مسئلۀ 2.

10- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص219، سؤال 5392.

11- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص396، مسئلۀ 2087.

12- . سیدابوالقاسم خویی، رسالۀ توضیح المسائل، ص353، مسئلۀ 2448.

13- . حسین وحید خراسانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص472، مسئلۀ 2503.

اگر معرض ریبه یا التذاذ نباشد و زن را نشناسد، جایز است. (حضرت امام(1) و امام خامنه ای(2) و آیات عظام صافی،(3) مکارم،(4) خویی،(5) فاضل،(6) نوری،(7) وحید(8) و شبیری(9))

اگر خالى از تهییج شهوت به محرمات باشد و خالى از تشبیب باشد که اوصاف زنان نامحرمى را که مى شناسد یاد بگیرد، مانعى ندارد. (آیت الله بهجت)(10)

درصورتی که مرد او را نمی شناسد، نگاه به عکس او اشکال ندارد؛ مشروط به آنکه نگاه با التذاذ جنسی و شهوت همراه نباشد و فرد از وقوع در حرام ایمن باشد. (آیت الله سیستانی)(11)

نکته: درصورتی که زن از زنانی باشد که درصورت نهی از منکر، حجاب را رعایت نمی کند، حکم آن خواهد آمد.

نگاه به عکس زنان بدحجاب

پرسش: نگاه کردن مرد بدون لذت و خوف افتادن در گناه به عکس زنان بدحجاب یا بی حجابِ بی باک که اگر کسی آن ها را امر به حجاب کند اعتنا نمی کنند، غیر از عکس های مبتذل و مستهجن، چه حکمی دارد؟

ص: 100

1- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، احکام نظر، لمس، صداى نامحرم، ص258، سؤال 9 و 10 و 8.

2- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص259، سؤال 1183.

3- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص173، سؤال 1719.

4- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص401، مسئلۀ 2087.

5- . سیدابوالقاسم خویی، استفتائات، نگاه به عکس، مسئلۀ 1017.

6- . محمد فاضل لنکرانی، استفتائات، ج3، ص384، سؤال 1136.

7- . حسین نوری همدانی، استفتائات، ج2، ص167، اقتباس از سؤال 558.

8- . حسین وحید خراسانی، احکام مهاجران، مسائل متفرقه، نگاه به عکس های اینترنتی، ص313، سؤال 64.

9- . سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل، اقتباس از مسئلۀ 2448.

10- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص214، سؤال 5373. ایشان فرموده اند: «اگر موجب تهییج شهوت نشود و خالی از تشبیب باشد.»

11- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، محرم و نامحرم، حکم نگاه به فیلم و عکس، مسئلۀ 1.

پاسخ: جایز است. (آیات عظام شبیری،(1) مکارم،(2) وحید،(3) و سیستانی(4))

نگاه به فیلم

پرسش: حکم نگاه کردن به فیلم زن های نامحرم بدحجاب چیست؟

پاسخ: نگاه به فیلم حکم عکس را دارد. (حضرت امام(5) و آیات عظام خویی،(6) سیستانی،(7) صافی،(8) فاضل،(9) نوری(10) و مکارم)(11)

چون معرضیت براى فساد دارد، اشکال دارد. (آیت الله بهجت)(12)

نگاه کردن به تصویر زن نامحرم، حکم نگاه کردن به خود زن نامحرم را ندارد؛ بنابراین اگر نگاه از روی لذت نبوده و خوف افتادن به گناه نباشد و تصویر هم متعلق به زن مسلمانی که بیننده آن را می شناسد، نباشد، اشکال ندارد. بنا بر احتیاط واجب نباید به تصویر زن نامحرم که به طور مستقیم از تلویزیون پخش می شود، نگاه کرد؛ ولی در پخش غیرمستقیم تلویزیونی، اگر ریبه و خوف افتادن به گناه نباشد، نگاه کردن اشکال ندارد. (امام خامنه ای)(13)

3. 3. 5. نگاه به عکس و فیلم دوران کودکی زنان نامحرم

پرسش: حکم دیدن عکس دوران کودکی زنان نامحرم آشنا، درصورتی که

ص: 101

1- . سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل، مسئلۀ 2448.

2- . سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل، اقتباس از مسئلۀ 2087.

3- . سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل، اقتباس از مسئلۀ 2503.

4- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، مسئلۀ 222، حکم نگاه به عکس و فیلم، مسئلۀ 2.

5- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، احکام نظر، لمس، صداى نامحرم، ص258، سؤال 8 تا 10.

6- . سیدابوالقاسم خویی، استفتائات، نگاه به عکس، مسئلۀ 1021.

7- . سیدعلی سیستانی،استفتائات، محرم و نامحرم، حکم نگاه به فیلم و عکس، مسئلۀ 5.

8- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص173، سؤال 1719.

9- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، اقتباس از س1727 و 1728 و 1729.

10- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، اقتباس از ص127، س452 و ص128، س458.

11- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات، ج1، س775 و 778 و 781.

12- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص214، سؤال 5368.

13- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص259، سؤال 1183 و ص262، سؤال 1199.

پوشش کافی نداشته باشند، چیست؟

پاسخ: اگر خوف مفسده نباشد، ظاهراً جایز است. (آیت الله بهجت)(1)

اگر عکس به سبب تغییر پیداکردن چهرۀ زن بعد از بلوغ، با وی مطابقت نداشته باشد، فی نفسه جایز است؛ ولی اگر مطابق او باشد، بنا بر احتیاط ترک شود. (آیت الله سیستانی)(2)

اگر مفسده نداشته باشد، به خودی خود اشکال ندارد. (امام خامنه ای)(3)

اشکالی ندارد؛ مگر اینکه منشأ مفاسد خاصی شود. (آیت الله مکارم)(4)

اگر عکس کودکی وی پوشیده نباشد و به سبب شباهت بسیار زیاد با چهرۀ فعلی اش، باعث هتک وی شود یا نوعاً محرک شهوت باشد، جایز نیست؛ و الا اگر مفسدۀ دیگری نداشته باشد، ظاهراً جایز است. (آیت الله شبیری)(5)

اگر باعث هتک وی شود یا محرک شهوت باشد، جایز نیست. (آیت الله خویی)(6)

3. 3. 6. نگاه به عکس و فیلم زنان نیمه برهنه

پرسش: نگاه به تصاویر و فیلم های زنان برهنه و نیمه برهنۀ ناشناس چه حکمی دارد؟

پاسخ: چون نگاه به این فیلم ها یا عک-س ها معرضیت برای فساد دارد و موجب تهییج شهوت می شود، جایز نیست. (آیات عظام صافی(7) و بهجت(8))

ص: 102

1- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص217، سؤال 5385.

2- . سیدعلی سیستانی،استفتائات خصوصی: k.alsistani.org

3- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 874106، تاریخ استفتا: 6خرداد1397.

4- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، ازدواج و طلاق، ازدواج و زناشویی، احکام نگاه کردن، نگاه کردن به عکس کودکی نامحرم.

5- . سیدموسی شبیری زنجانی، سایت، استفتائات، نگاه به عکس کودکی نامحرم، سؤال 563.

6- . سیدابوالقاسم خویی، صراط النجاة، ج1، ص326، سؤال 889.

7- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص173، سؤال 1717. معرضیت برای فساد دارد و جایز نیست.

8- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص213، سؤال 5366. چون موجب تهییج شهوت می شود، جایز نیست.

چنانچه مردان به قصد شهوت نگاه نکنند و ترس از مفسده ای نباشد، اشکال ندارد. (آیات عظام مکارم(1) و فاضل(2))

با توجه به اینکه دیدن تصویر برهنه ای که شهوت برانگیز است، غالباً از روی شهوت و مقدمۀ ارتکاب گناه است، دیدن این فیلم ها و عکس ها حرام است. (امام خامنه ای)(3)

نگاه با شهوت یا با ترس از وقوع در حرام جایز نیست و همچنین بنا بر احتیاط واجب، نگاه کردن مرد به فیلم برهنۀ زن با برهنگی بیش از مقدار معمول نزد بی حجابان، حتی اگر با شهوت نباشد هم جایز نیست. (آیت الله سیستانی)(4)

3. 3. 7. نگاه به فیلم های مبتذل و مستهجن (پورن)

اشاره

پرسش: نگاه کردن به فیلم های مبتذل و مستهجن چه حکمی دارد؟

پاسخ: نگاه به این فیلم ها جایز نیست. (امام خامنه ای(5) و آیات عظام صافی،(6) فاضل،(7) مکارم(8) و بهجت(9))

نگاه به عکس یا فیلم های مستهجن و برهنه با شهوت یا احساس لذت جنسی یا ترس به گناه افتادن، حرام است؛ بلکه در غیر از این صورت ها هم به احتیاط واجب نگاه مطلقاً جایز نیست. (آیت الله سیستانی)(10)

ص: 103

1- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص255، سؤال 679. البته ایشان فرموده اند: «اگرمنشأ فساد شود، جایز نیست.»

2- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص455، سؤال 1727.

3- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص260، سؤال 1188.

4- . سیدعلی سیستانی، سایت: www.sistani.org/persian/qa/0989

5- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص258، سؤال 1200 و 1201؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 881652، تاریخ استفتا: 21خرداد1397.

6- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص138، سؤال 1605.

7- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص455، سؤال 1730.

8- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص228، سؤال 778. ایشان فرموده اند: «چون دیدن این فیلم ها موجب فساد انسان می شود، جایز نیست.»

9- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص214، سؤال 5371.

10- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، س222، حکم نگاه به فیلم و عکس، مسئلۀ 3.

نگاه به فیلم های مبتذل برای سانسور

پرسش: حکم دیدن فیلم های مبتذل و مستهجن به منظور نظارت و سانسورکردن چیست؟

پاسخ: سانسورکردن ضرورت نیست و می توانند اصلاً آن را پخش نکنند؛ بنابراین نگاه کردن جایز نیست. (آیت الله بهجت)(1)

دیدن این فیلم ها در مقام انجام وظیفۀ قانونی، به مقدار ضرورت اشکال ندارد؛ به شرط اینکه کسی که اقدام به این کار می کند، از ابتلا به حرام مصون باشد و به قصد لذت و ریبه نگاه نکند و از جهت فکری و روحی، زیر نظر و راهنمایی مسئولان باشد. (امام خامنه ای)(2)

نگاه به فیلم های مبتذل برای تحریک جنسی

پرسش: آیا زن و شوهر برای تحریک جنسی می توانند به فیلم های سکس و مبتذل نگاه کنند؟

پاسخ: برانگیختن شهوت به وسیلۀ فیلم های مبتذل جایز نیست. (امام خامنه ای(3) و آیات عظام صافی(4) و نوری(5))

جایز نیست؛ مگر در حال ضرورت که به مقدار ضروری جایز است. (آیت الله مکارم)(6)

نگاه به فیلم های مبتذل برای آموزش جنسی

پرسش: آیا می شود برای آموزش روابط جنسی، از فیلم های آموزش روابط جنسی استفاده کرد؟

ص: 104

1- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص215، سؤال 5376.

2- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص263، سؤال 1202 و 1203.

3- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص263، سؤال 1204.

4- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص33، سؤال 1329.

5- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج2، ص165، سؤال 552.

6- . ابوالقاسم علیان نژادی، احکام النساء، ص182، سؤال 689.

پاسخ: دیدن این فیلم ها که همیشه شهوت برانگیز است، جایز نیست. (امام خامنه ای)(1)

نگاه به انیمیشن های جنسی

پرسش: دیدن کارتون و انیمیشن دربارۀ مسائل جنسی و داستان های پورن چه حکمی دارد؟

پاسخ: جایز نیست. (امام خامنه ای)(2)

3. 3. 8. نگاه به عکس و فیلم زنان غیرمسلمان

نگاه به عکس

پرسش: نگاه کردن به عکس زنان بی حجاب غیرمسلمان چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر خوف افتادن در گناه نباشد، اشکال ندارد. (امام خامنه ای)(3)

نکته: وقتی نگاه کردن به زنان غیرمسلمان بدون لذت جویی و ترس از وقوع در حرام جایز است، نگاه به عکس آن ها با همین شروط به طریق اولی جایز است.

نگاه به فیلم

پرسش: نگاه کردن به فیلم زنان بی حجاب غیرمسلمان چه حکمی دارد؟

پاسخ: چنانچه بدون قصد لذت باشد و منشأ فسادی نشود، اشکال

ص: 105

1- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص263، سؤال 1201.

2- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 676881، تاریخ استفتا: 16تیر1395.

3- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص259، سؤال 1183؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 618286، تاریخ استفتا: 21دی1394.

ندارد. (امام خامنه ای(1) و آیات عظام مکارم(2) و فاضل(3))

نکته: وقتی نگاه کردن به زنان غیرمسلمان بدون لذت جویی و ترس از وقوع در حرام جایز است، نگاه به فیلم آن ها با همین شروط به طریق اولی جایز است.

3. 3. 9. نگاه به عکس و فیلم عورتین

پرسش: آیا می توان به عکس و فیلم عورتین افراد نگاه کرد؟

پاسخ: جایز نیست. (آیت الله مکارم)(4)

بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. (امام خامنه ای)(5)

ص: 106

1- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص259، سؤال 1183؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 894128، تاریخ استفتا: 31تیر1397.

2- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص229، سؤال 782 و 783.

3- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص455، سؤال 1727.

4- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص255، سؤال 679.

5- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص290، سؤال 1314.

فصل چهارم: احکام نگاه زنان

اشاره

ص: 107

4. 1. نگاه زن به هم جنس

4. 1. 1. نگاه به عورت هم جنس

پرسش: آیا زنان می توانند به عورت زنان دیگر نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه به عورت دیگران حرام است. (مراجع عظام تقلید)(1)

4. 1. 2. اپیلاسیون

پرسش: جدیداً در بعضی از آرایشگاه های زنانه، برای ازبین بردن موهای بدن، عمل اپیلاسیون انجام می شود. حکم برهنه کردن عورت و اطراف آن و نگاه به آن مواضع برای انجام این عمل چیست؟

پاسخ: نگاه به عورت (قُبُل و دُبُر) و برهنه کردن آن حرام است. (مراجع عظام تقلید)(2)

2. نگاه به موهای اطراف عورت و مکشوف کردن این مواضع بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. (حضرت امام)(3)

نکته: لمس عورت جایز نیست. (مراجع عظام تقلید)(4)

نکته: اپیلاسیون قسمت های دیگر بدن درصورتی که مفسده یا ضرر مهمی نداشته باشد، اشکالی ندارد.

ص: 108

2- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، مسئلۀ 2436؛ سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 28 و ج1، فصل فی احکام التخلی، تعلیقه بر مسئلۀ 1 و ج1، کتاب الصلاة، فصل فی الستر و الساتر، فالاول؛ ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج3، ص254، سؤال 677؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص205، سؤال 5331؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 6، احکام تخلی؛ سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج2، ص26، الفصل الاول احکام التخلی. شایان ذکر است معظم له در صراط النجاة، ج1، سؤال877 می فرمایند: «نگاه کردن زن به مابین ناف تا زانوی زن دیگر یا محارمش به غیر عورت آن ها جایز است.» هرچند در منهاج الصالحین، ج2، ص26، الفصل الاول، احکام تخلی، معظم له به طور مطلق می فرمایند: «حدفاصل ناف تا زانو بنا بر احتیاط واجب حکم عورت را دارد.»

3- . سیدروح الله خمینی، ترجمۀ تحریر الوسیلة، ج1، فصل فی احکام التخلی، مسئلۀ 1.

4- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج1، ص122، سؤال 403.

4. 1. 3. نگاه به برجستگی عورت

پرسش: نگاه به برجستگی های عورت از روی لباس توسط هم جنس چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر معرضیت برای مفسده دارد، اشکال دارد. (آیت الله بهجت)(1)

4. 1. 4. تطهیر عورت هم جنس

پرسش: آیا تطهیر عورت توسط هم جنس جایز است؟

4. 1. 5. نگاه به غیرعورت هم جنس

پرسش: نگاه زن به بدن زنان مثلاً در استخرها چه حکمی دارد؟ آیا زنان می توانند به بدن زنان دیگر غیر از عورتین، مثلاً در استخرها و حمام های عمومی، نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه با قصد لذت و ریبه حرام است و نگاه بدون قصد لذت و ریبه حرام نیست. (مراجع عظام تقلید)(3)

ص: 109

1- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ص275، سؤال 71؛ محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج 1، ص564، سؤال 2104؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص205، سؤال 5331؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، سؤال 1297؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، اقتباس از مسئلۀ 2440.

2- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2440؛ محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص205، سؤال 5331؛ سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، سؤال 1297؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 79، مسائل پزشکی؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 955109، تاریخ استفتا: 11اسفند1397.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 28؛ سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2438؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76.

4. 2. نگاه زن به غیرهم جنس

4. 2. 1. نگاه زن به مردان محرم

پرسش: زنان به چه مواضعی از بدن مردان محرم خود می توانند نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه کردن به تمام بدن آن ها غیر از عورتین، اگر با قصد لذت و ریبه نباشد، اشکال ندارد. (حضرت امام(1) و امام خامنه ای(2) و آیات عظام شبیری،(3) وحید،(4) فاضل،(5) نوری،(6) بهجت(7) و سیستانی(8))

به آن مقدار که در میان محارم معمول است، می توانند نگاه کنند و در غیر آن مقدار، احتیاط آن است که نگاه نکنند. (آیت الله مکارم)(9)

بنا بر احتیاط(10) به بین ناف و زانوها نگاه نکنند. به بقیۀ بدن آن ها، اگر نگاه کردن بدون قصد لذت باشد، اشکال ندارد. (آیات عظام صافی(11) و خویی(12))

4. 2. 2. نگاه زن به پسران نابالغ غیرممیز و ممیز

اشاره

پرسش: حکم نگاه به بدن و عورت پسران غیرممیز چیست؟

پاسخ: نگاه کردن به تمام بدن آن ها، بدون قصد لذت و ریبه، جایز

ص: 110

1- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، سؤال 2437.

2- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص490، مسئلۀ 2437.

4- . حسین وحید خراسانی، توضیح المسائل، ص472، مسئلۀ 2501.

5- . محمد فاضل لنکرانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص455، مسئلۀ 2582.

6- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، مسئلۀ 2433.

7- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، ص385، مسئلۀ 1939.

8- . سیدعلی سیستانی، توضیح المسائل، ص392، مسئلۀ 2396.

9- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص396، مسئلۀ 2084.

10- . شایان ذکر است آیت الله خویی در صراط النجاة، ج3، سؤال 761 نگاه به غیرعورت را جایز می داند.

11- . لطف الله صافی گلپایگانی، توضیح المسائل، ص380، مسئلۀ 2446.

12- . سیدابوالقاسم خویی، توضیح المسائل، ص353، مسئلۀ 2446.

است. (مراجع عظام تقلید)(1)

پرسش: آیا زنان بدون قصد لذت می توانند به بدن پسران ممیز نامحرم نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه جایز نیست. (آیت الله بهجت)(2)

ب. جایز است. (حضرت امام(3) و آیات عظام سیستانی،(4) خویی، وحید(5) و صافی(6))

نگاه جایز است؛ به شرطی که پسر به حدی نرسیده باشد که نگاه به او باعث برانگیخته شدن شهوت شود. (آیات عظام فاضل و نوری)(7)

نگاه کردن به قسمت هایى از بدن بچه هاى غیربالغ که معمولاً پوشانیده نمى شود، اشکالی ندارد؛ ولى بنا بر احتیاط واجب باید به جاهایى مثل ران و شکم که معمولًا مى پوشانند، نگاه نکند. (آیت الله مکارم)(8)

نگاه به عورت پسربچۀ ممیز

پرسش: آیا می توان عورت پسربچۀ ممیز را مشاهده کرد؟

پاسخ: نگاه به عورت او حرام است. (امام خامنه ای(9) و آیات عظام

ص: 111

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35؛ سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، کتب الطهارة، احکام التخلی، مسئلۀ 1؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 25؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1232؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، مسئلۀ 24؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، ج1، مسئلۀ 59؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 756163، تاریخ استفتا: 20فروردین1396؛ سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل، اقتباس از مسئلۀ 2445.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص162، سؤال 5147؛ محمدتقی بهجت، توضیح المسائل، ص384، مسئلۀ 1933.

3- . سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 26.

4- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 24.

5- . سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1232.

6- . لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، کتاب النکاح، مسئلۀ 26.

7- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 31.

8- . ناصر مکارم شیرازی، سایت، استفتائات، ازدواج و طلاق، ازدواج و زناشویی، احکام نگاه کردن، حکم نگاه کردن به بدن و عورت اطفال.

9- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 585592، تاریخ استفتا: 1مهر1394.

صافی،(1) بهجت،(2) خویی،(3) شبیری(4)و وحید(5))

بنا بر احتیاط واجب نگاه نکند. (حضرت امام(6) و آیات عظام مکارم، فاضل،(7) نوری(8) و سیستانی(9))

حمام کردن پسربچه ها

پرسش: آیا مادر می تواند پسربچۀ خود را حمام کند؟

پاسخ: اگر غیرممیز باشد، جایز است و اگر ممیز باشد، حکم نگاه به بدن و عورت قبلاً بیان شد. (مراجع عظام تقلید)(10)

4. 2. 3. نگاه زن به مردان نامحرم

نگاه به دست و صورت

پرسش: آیا زنان می توانند به دست و صورت مردان نامحرم نگاه کنند؟

پاسخ: نگاه با قصد لذت و ریبه حرام و بدون قصد لذت و ریبه جایز است. (مراجع عظام تقلید)(11)

ص: 112

1- . لطف الله صافی گلپایگانی، توضیح المسائل، ص379، مسئلۀ 2445.

2- . محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، ص385، مسئلۀ 1938.

3- . سیدابوالقاسم خویی، توضیح المسائل، ص353، مسئلۀ 2445.

4- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ج2، ص207، مسئلۀ 2445.

5- . حسین وحید خراسانی، توضیح المسائل، ص471، مسئلۀ 2500.

6- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص489، سؤال 2436.

7- . محمد فاضل لنکرانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص471، مسئلۀ 2504.

8- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، مسئلۀ 2432.

9- . سیدعلی سیستانی، توضیح المسائل، ص392، مسئلۀ 2395.

10- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 35؛ سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، کتب الطهارة، احکام التخلی، مسئلۀ 1؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 25؛ سیدابوالقاسم خویی و حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1232؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، مسئلۀ 24؛ محمدتقی بهجت، وسیلة النجاة، ج1، مسئلۀ 59؛ سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 756163، تاریخ استفتا: 20فروردین1396؛ سیدموسی شبیری زنجانی، توضیح المسائل، اقتباس از مسئلۀ 2445.

11- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 31؛ سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 15؛ حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1232؛ لطف الله صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج2، مسئلۀ 19؛ سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص207، با استفاده از مفهوم مسئلۀ 2442؛ محمدتقی بهجت، رسالۀ توضیح المسائل، مسئلۀ 1933؛ سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

نگاه به مواضعی که معمولاً نمی پوشانند

پرسش: آیا زنان می توانند به مواضعی از بدن مردان که معمولاً نمی پوشانند، مانند سر و گردن، نگاه کنند؟

پاسخ: بدون قصد لذت اشکال ندارد. (امام خامنه ای(1) و آیات عظام خویی،(2) مکارم،(3) سیستانی،(4) صافی،(5) شبیری(6) و وحید(7))

اگر این نگاه کردن کمک به معصیت نباشد، جایز است. (آیت الله بهجت)(8)

جایز نیست، حتی بدون قصد لذت؛ زیرا زن ها نباید به مواضعی غیر از صورت و دست های مردان نامحرم نگاه کنند. (حضرت امام(9) و آیات عظام نوری(10) و فاضل(11))

نگاه به مواضعی که معمولاً می پوشانند

پرسش: آیا زنان می توانند به مواضعی از بدن مردان که معمولاً می پوشانند، مانند سینه و ساق پا، نگاه کنند؟

ص: 113

1- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

2- . سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصاحین، ج2، ص295، مسئلۀ 1232.

3- . ناصر مکارم شیرازی، رسالۀ توضیح المسائل، ص401، مسئلۀ 2080.

4- . سیدعلی سیستانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 15.

5- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص172، سؤال 1711. مواضعی که متدینان نمی پوشانند، اشکال ندارد.

6- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ج2، ص207، با استفاده از مفهوم مسئلۀ 2442.

7- . حسین وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج3، مسئلۀ 1232.

8- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص165، سؤال 5160.

9- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص485، مسئلۀ 2433؛ سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیلة، ج2، کتاب النکاح، مسئلۀ 19. شایان ذکر است در استفتائات ده جلدی، ج8، ص486، سؤال 9899 نگاه به سر مانعی ندارد.

10- . حسین نوری همدانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص363، مسئلۀ 2429.

11- . محمد فاضل لنکرانی، رسالۀ توضیح المسائل، ص455، مسئلۀ 2578.

پاسخ: نگاه، چه با قصد لذت یا بدون آن، جایز نیست. (حضرت امام(1) و امام خامنه ای(2) و آیات عظام فاضل، نوری، مکارم،(3) صافی(4) و وحید(5))

بنا بر احتیاط واجب، نگاه چه با قصد لذت و چه بدون آن جایز نیست. (آیات عظام بهجت،(6) شبیری،(7) سیستانی(8) و خویی(9))

نکته: در حکم نگاه، بین مراسم مختلف مانند عزاداری یا مکان های مختلف مانند ورزشگاه ها یا ساحل دریا تفاوتی نیست.

نگاه به بدن نیمه برهنۀ ورزش کاران

1. نگاه حضوری به بدن مردان در میدان های ورزشی

حکم نگاه به بدن مرد نامحرم را دارد که بیان شد.

2. نگاه به فیلم های ورزشی مثل فوتبال و کشتی

پرسش: نگاه به فیلم ورزشی مردان، مانند فوتبال و کشتی، برای زنان چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر نگاه به قصد لذت و ریبه باشد یا در آن خوف ارتکاب گناه و فساد وجود داشته باشد، جایز نیست و اگر به صورت زنده و مستقیم از تلویزیون ببینند، بنا بر احتیاط جایز نیست و در غیر این صورت ها اشکال ندارد. (امام خامنه ای)(10)

نگاه کردن زن به عکس مردانی که پوشش متعارف دارند، اشکال ندارد؛ مشروط به آنکه نگاه با التذاذ جنسی و شهوت همراه نباشد و زن ایمن از

ص: 114

1- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، مسئلۀ 2433.

2- . سیدعلی خامنه ای، رسالۀ آموزشی، ج2، درس 76، احکام نگاه کردن.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج2، مسئلۀ 2433.

4- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج2، ص172، سؤال 1712.

5- . حسین وحید خراسانی، توضیح المسائل، ص471، مسئلۀ 2497.

6- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص165، سؤال 5159.

7- . سیدموسی شبیری زنجانی، رسالۀ توضیح المسائل، ج2، ص207، مسئلۀ 2442.

8- . سیدعلی سیستانی، توضیح المسائل، ص391، مسئلۀ 2392.

9- . سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج3، ص295، مسئلۀ 1232.

10- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص260، سؤال 1190.

وقوع در حرام باشد. ولی نگاه کردن بانوان به عکس یا فیلم مردانی که اعضای بدنشان در آن بیش از مقدار متعارف

برهنه است، بنا بر احتیاط واجب جایز نیست؛ مثل عکس بعضی از ورزش کاران یا بعضی از فیلم های مسابقات ورزشی مانند شنا، وزنه برداری، کشتی، فوتبال که پوشش مردان در آن کمتر از مقدار متعارف است. (آیت الله سیستانی)(1)

نظر به این فیلم ها اگر طرف را نشناسد، مانعی ندارد؛ مگر اینکه مفسده ای بر آن مترتب باشد. (حضرت امام)(2)

درصورتی که موجب فساد و فحشا باشد، جایز نیست. (آیت الله نوری)(3)

نظر به این فیلم ها چون غالباً خالی از مفسده نیست، اشکال دارد. (آیت الله بهجت)(4)

چون نگاه به فیلم ها مشاهدۀ مستقیم نیست، نگاه به آن ها مصداق نگاه به نامحرم نیست؛ مگر اینکه منشأ فسادی شود که در این صورت، نگاه به این فیلم ها جایز نیست. (آیات عظام مکارم(5) و فاضل(6))

چون این گونه برنامه ها معرض تهییج و نظر ریبه و التذاذ است، تماشاى آن براى خانم ها محل اشکال است و در مثل ورزش کشتى و شنا که اکثر بدن مردان نمایان است، جایز نیست. (آیت الله صافی)(7)

ص: 115

1- . سیدعلی سیستانی، استفتائات، سؤال 222، حکم نگاه به عکس و فیلم، مسئلۀ 6.

2- . سیدروح الله خمینی، استفتائات، ج3، ازدواج و مسائل مربوط به آن، نظر و لمس و...، ص261، سؤال 14.

3- . حسین نوری همدانی، هزارویک مسئلۀ فقهی، ج1، مسائل متفرقه، ص304، سؤال 1017.

4- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص213، سؤال 5367.

5- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، ص351، سؤال 1030.

6- . واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیه السلام)، جزوۀ پوشش، نگاه و زینت، ص46. البته ایشان در مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج4، ص204. در بحث دیدن فیلم سینه زنی، حکم جواز نگاه را به نشناختن و مفسده نداشتن منوط کرده اند.

7- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج 2، ص138، مسئلۀ 1607 و ص146، مسئلۀ 1622.

ص: 116

فصل پنجم: متفرقات نگاه

اشاره

ص: 117

5. 1. نگاه در حال احرام

پرسش: آیا مرد مُحرِم می تواند به زن نگاه کند؟

پاسخ: 1. نگاه بدون شهوت به تمام بدن همسر جایز است.

2. نگاه با شهوت به همسر خود:

حرام است مطلقاً؛ چه موجب خروج منی بشود یا خیر. (مراجع عظام تقلید، غیر از آیات عظام سیستانی و شبیری)(1)

درصورتی که موجب خروج منی شود، حرام است. در غیر این صورت، احتیاط مستحب ترک این نگاه است. (آیات عظام سیستانی و شبیری)(2)

3. نگاه به غیرهمسر، حکم نگاه در حال غیراحرام را دارد که حکمش گذشت. البته دربارۀ نگاه با شهوت و کفارۀ آن باید به مناسک حج مراجعه شود.

5. 2. نگاه غَسّال به میت

پرسش: آیا غسال می تواند به بدن میت نگاه کند؟

پاسخ: اگر غسال هم جنس باشد، می تواند میت را غسل دهد و به تمام بدن او غیر از عورتین میت نگاه کند. (مراجع عظام تقلید)(3)

پرسش: حکم نگاه به عورتین میت در هنگام غسل دادن و کفن کردن چیست؟

پاسخ: نگاه کردن به عورتین میت حرام است و کسی که او را غسل می دهد، اگر نگاه کند، معصیت کرده است؛ ولی غسل صحیح است. (مراجع عظام تقلید)(4)

ص: 118

1- . پژوهشکدۀ حج و زیارت، مناسک حج، ص218، محرمات احرام، دومینِ از محرمات: مسائل زناشویی؛ حسین وحید خراسانی، مناسک حج، تروک احرام، مسئلۀ 226.

2- . پژوهشکدۀ حج و زیارت، مناسک حج، ص218، محرمات احرام، دومینِ از محرمات: مسائل زناشویی.

3- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص321، مسئلۀ 562؛ سیدعلی خامنه ای، استفتائات خصوصی، شمارۀ استفتا: 954975، تاریخ استفتا: 11اسفند1397.

4- . سیدمحمدحسن بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص321، مسئلۀ 563؛ سیدعلی خامنه ای، استفتائات خصوصی، شمارۀ استفتا: 954975، تاریخ استفتا: 11اسفند1397.

5. 3. خنثای مشکل

5. 3. 1. نگاه خنثا به افراد دیگر

پرسش: حکم نگاه کردن فردِ خنثا به زنان و مردان چیست؟

پاسخ: خنثا درصورتی که تشخیص زن بودن یا مردبودن او مشکل باشد:

در پوشش و نظر احتیاط کند؛ یعنی در برخورد با مردها خود را زن و در برخورد با زن ها خود را مرد به حساب آورد. (حضرت امام و آیات عظام خویی و فاضل و نوری)(1)

بعید نیست که بتواند قرعه بیندازد؛ چون این مسئله از مصادیق امر مشکل یا مشتبه است که جایگاه قرعه است و حکم به احتیاط در تمام عمرش، بعید است. (آیت الله مکارم)(2)

5. 3. 2. نگاه افراد دیگر به خنثا

نگاه به عورت

پرسش: حکم نگاه کردن زنان و مردان به عورت فردِ خنثا چیست؟

پاسخ: مکلف نمی تواند به دُبر فرد خنثا نگاه کند و همین طور به هر دو آلت جلوی فرد خنثا. همچنین مرد نمی تواند به آلت رجولیت خنثا نگاه کند، چون یا آلت مردی است یا بدن زن؛ هرچند می تواند به آلت انوثیت خنثا نگاه کند، چون عورت بودن آن احراز نشده است. زن هم نمی تواند به آلت انوثیت خنثا نگاه کند، چون یا عورت زن است یا بدن مرد؛ هرچند می تواند به آلت رجولیت خنثا نگاه کند؛ چون عورت بودن آن احراز نشده است. (حضرت امام و آیت الله فاضل)(3)

ص: 119

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 30.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، تعلیقه بر مسئلۀ 30.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسئلۀ 12.

مکلف نمی تواند به دُبر خنثا نگاه کند و بنا بر احتیاط واجب به قُبل هم درصورت صدق عنوان قُبل نگاه نکند. (آیت الله مکارم)(1)

مکلف نمی تواند به دُبر خنثا نگاه کند و دربارۀ غیرمحارم مرد نمی تواند به آلت رجولیت خنثا نگاه کند؛ هرچند می تواند به آلت انوثیت خنثا نگاه کند. زن هم نمی تواند به آلت انوثیت خنثا نگاه کند؛ هرچند می تواند به آلت رجولیت خنثا نگاه کند. اما دربارۀ محارم، مکلف نمی تواند به هیچ کدام از آلت های مردانه و زنانه نگاه کند. (آیات عظام خویی و سیستانی)(2)

مکلف نمی تواند به دُبر یا قُبل شخص خنثا نگاه کند. (آیت الله نوری)(3)

نگاه به بدن

پرسش: حکم نگاه کردن زنان و مردان به بدن فردِ خنثا چیست؟

پاسخ: نگاه جایز است. (حضرت امام و آیت الله فاضل)(4)

5. 4. نگاه به مجامعت حیوانات

پرسش: حکم نگاه کردن به مجامعت حیوانات چیست؟

پاسخ: اگر نگاه به قصد لذت و ریبه باشد یا در آن خوف ارتکاب گناه و فساد وجود داشته باشد، جایز نیست. (امام خامنه ای)(5)

نگاه به این عمل آن ها اشکال ندارد؛ مگر اینکه با شهوت باشد که در این صورت، جایز نیست. (آیت الله بهجت)(6)

ص: 120

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسئلۀ 12.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسئلۀ 12.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسئلۀ 12.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، تعلیقه بر مسئلۀ 30.

5- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 744256، تاریخ استفتا: 7اسفند1395.

6- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص166، سؤال 5165.

5. 5. نگاه به عورت حیوانات

پرسش: حکم نگاه کردن به عورت حیوانات چیست؟

پاسخ: اگر موجب تحریک شهوت شود یا مفسده ای داشته باشد، جایز نیست. (امام خامنه ای)(1)

5. 6. نگاه به بدن خود

پرسش: حکم نگاه کردن شهوانی به بدن خود چیست؟

پاسخ: حرام است. (آیت الله بهجت)(2)

5. 7. نگاه به ماهواره

پرسش: حکم نگاه به ماهواره چیست؟

پاسخ: دستگاه آنتن ماهواره ای از این جهت که صرفاً وسیله ای برای دریافت برنامه های تلویزیونی است که هم برنامه های حلال دارد و هم برنامه های حرام، حکم آلات مشترک را دارد؛ لذا خریدوفروش و نگهداری آن برای استفاده در امور حرام، حرام است و برای استفاده های حلال جایز است؛ ولی چون این وسیله برای کسی که آن را در اختیار دارد، زمینۀ دریافت برنامه های حرام را کاملاً فراهم می کند و گاهی نگهداری آن مفاسد دیگری را نیز در بر دارد، خرید و نگهداری آن جایز نیست؛ مگر برای کسی که به خودش

مطمئن است که استفادۀ حرام از آن نمی کند و بر تهیه و نگهداری آن در خانه اش هم مفسده ای مترتب نمی شود. لکن اگر قانونی دراین باره وجود داشته باشد، باید مراعات شود. (امام خامنه ای)(3)

استفاده از این برنامه ها جایز نیست و برنامه هاى ظاهراً خوب یا بى ضرر آن وسیله اى است براى سوق دادن به برنامه هاى فاسد؛ بنابراین

ص: 121

1- . سیدعلی خامنه ای، استفتای خصوصی، شمارۀ استفتا: 896168، تاریخ استفتا: 7مرداد1397.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج4، ص165، سؤال 5162.

3- . سیدعلی خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، ص259، سؤال 1213.

مسلمانان نباید از حیله هاى دشمنان اسلام براى نشر فساد در میان مسلمانان غافل باشند. (آیت الله مکارم)(1)

با وجود فساد، استفاده از آن و خریدوفروش آن جایز نیست. (آیت الله بهجت)(2)

استفادۀ مشروع از ماهواره، اگر مجتهد جامع الشرایط به ملاحظۀ مصالح مهمی آن را ممنوع نکرده باشد، اشکال ندارد. (آیت الله صافی)(3)

برنامه هاى ماهواره اکثراً موجب شیوع فحشا و منکر مخصوصاً بین نسل جوان می شود؛ لذا خرید و نصب آنتن هاى ماهواره اى جایز نیست. (آیت الله فاضل)(4)

اگر انسان مطمئن نباشد که خودش و دیگران از آن استفادۀ نامشروع نمی کنند، نمی تواند از آن استفاده کند. (آیت الله سیستانی)(5)

استفاده از ماهواره برای مقاصد مباح و شرعی، درصورتی که ترس از انحراف عقیده یا سست شدن در مسائل شرعی وجود نداشته نباشد یا ارتکاب حرام برای دیگران نیز پیش نیاید، با رعایت جهات شرعی اشکالی ندارد. (آیت الله وحید)(6)

نکته: اگر قانونی دراین باره وجود داشته باشد، طبق نظر مرجع باید مراعات شود.

5. 8. نگاه های مشکوک

پرسش: اگر انسان شک کند این شخص از کسانی است که می تواند به او نگاه کند یا از کسانی است که نباید به او نگاه کند، چه وظیفه ای دارد؟

ص: 122

1- . ناصر مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج1، ص237، سؤال 829.

2- . محمدتقی بهجت، استفتائات، ج 3، ص222، سؤال 4087.

3- . لطف الله صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج1، ص286، سؤال 976.

4- . محمد فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، ص246، سؤال 1001.

5- . سیدمحسن محمودی، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج3، ص190.

6- . حسین وحید خراسانی، سایت، احکام شرعی، سؤالات شرعی، سؤال 452.

پاسخ: نباید نگاه کند. (حضرت امام و آیات عظام خویی و فاضل و مکارم)(1)

پرسش: اگر کسی می داند در جمعِ محصور محرمی دارد، اما نمی داند کدام یک از افراد این جمع است، آیا می تواند به آن ها نگاه کند؟

پاسخ: نباید به هیچ کدام نگاه کند. (حضرت امام و آیات عظام خویی و فاضل و مکارم)(2)

پرسش: اگر انسان دربارۀ شخصی شک کند که هم جنس است یا غیر هم جنس، آیا نگاه به او جایز است؟

پاسخ: بنا بر احتیاط واجب، جایز نیست؛ بلکه در بعضی اوقات جایز نیست. (حضرت امام)(3)

پرسش: اگر انسان در چیزی شک کند که انسان است یا حیوان یا شیئی دیگر، آیا می تواند نگاه کند؟

پاسخ: نگاه اشکالی ندارد. (حضرت امام و آیات عظام خویی و فاضل و مکارم)(4)

ص: 123

1- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 50.

2- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 50.

3- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 50.

4- . سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج2، کتاب النکاح، النکاح و آدابه، مسئلۀ 50.

کتابنامه

1.قرآن مجید

2.اراکی، محمدعلی، رسالۀ توضیح المسائل، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1372ش.

3.بنی هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن، توضیح المسائل مراجع مطابق با فتوای سیزده نفر از مراجع تقلید، چ21، قم: اسلامی، 1391ش.

4.بهجت، محمدتقی، استفتائات، چ1، قم: دفتر آیت الله بهجت، 1386ش.

5.بهجت، محمدتقی، رسالۀ توضیح المسائل، چ82، قم: دفتر آیت الله العظمی بهجت، 1386ش.

6.تبریزی، جواد، استفتائات جدید، چ3، قم: سرور، 1385ش.

7.تبریزی، جواد، رسالۀ توضیح المسائل، چ1، مشهد: هاتف، 1385ش.

8.حکیم، عبدالهادی محمدتقی، فقه برای غرب نشینان، ترجمۀ سیدابراهیم سیدعلوی، چ1، مشهد: دفتر آیت الله العظمی سیستانی، 1387ش.

9.خامنه ای، سیدعلی، اجوبة الاستفتائات، چ3، تهران: انقلاب اسلامی، 1394ش.

10.خامنه ای، سیدعلی، تحریر المسائل، چ3، بیروت: دارالتعارف، 1428ق.

11.خمینی، سیدروح الله، استفتائات، چ5، قم: اسلامی، 1378ش.

12.خمینی، سیدروح الله، تحریر الوسیلة، ترجمۀ علی اسلامی، چ19، قم: اسلامی، 1380ش.

13.خمینی، سیدروح الله، رسالۀ توضیح المسائل، چ11، قم: اسلامی، 1387ش.

14.خویی، سیدابوالقاسم، رسالۀ توضیح المسائل، چ2، مشهد: رستگار،

ص: 124

1383ش.

15.خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، با حاشیۀ حسین وحید خراسانی، ج2، چ6، قم: مدرسۀ امام باقرالعلوم(علیه السلام)، 1386ش.

16.سیستانی، سیدعلی، المسائل المنتخبة؛ العبادات و المعاملات، چ1، قم: باقیات، 1427ق.

17.سیستانی، سیدعلی، توضیح المسائل جامع، چ1، مشهد: دفتر آیت الله العظمی سیستانی، 1393ش.

18.سیستانی، سیدعلی، توضیح المسائل، چ8، مشهد: ولایت، 1389ش.

19.سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، ج1، چ10، بیروت: دارالمورخ، 1427ق.

20.شبیری زنجانی، سیدموسی، رسالۀ توضیح المسائل، چ11، دفتر آیت الله العظمی شبیری زنجانی، 1385ش.

21.صافی گلپایگانی، لطف الله، جامع الاحکام، چ4، قم: دفتر نشر آثار حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، 1382ش.

22.صافی گلپایگانی، لطف الله، رسالۀ توضیح المسائل، چ1، مشهد: بارش، 1385ش.

23.طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی، با حاشیۀ سیدروح الله خمینی و سیدابوالقاسم خویی و سیدعلی سیستانی و محمد فاضل لنکرانی، چ4، قم: میثم تمار، 1391ش.

24.طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی، با حاشیۀ سیدروح الله خمینی و محمدعلی اراکی و سیدابوالقاسم خویی و سیدمحمدرضا گلپایگانی، چ6، قم: اسماعیلیان، 1412ق.

25.طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی، با حاشیۀ سیدروح الله خمینی و سیدابوالقاسم خویی و سیدمحمدرضا گلپایگانی و ناصر مکارم شیرازی، چ1، قم: مدرسۀ امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)، 1386ش.

ص: 125

26.علیان نژادی، ابوالقاسم، احکام النساء، چ1، قم: مدرسۀ امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)، 1426ق.

27.فاضل لنکرانی، محمد، الاحکام الواضحة، چ4، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(علیهم السلام)، 1380ش.

28.فاضل لنکرانی، محمد، الحواشی علی العروة الوثقی، قم: کتاب فروشی مسجد حاج سیدحسن، 1416ق.

29.فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، چ11، قم: امیر قلم.

30.فاضل لنکرانی، محمد، رسالۀ توضیح المسائل، چ88، قم: امیرالعلم، 1384ش.

31.مکارم شیرازی، ناصر، احکام پزشکی، چ1، قم: مدرسۀ امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، 1386ش.

32.مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، به کوشش ابوالقاسم علیان نژادی، چ4، ویرایش 2، قم: امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)، 1387ش.

33.مکارم شیرازی، ناصر، پیک احکام؛ جلسات هفتگی حضرت آیت الله مکارم شیرازی با اعضای دفتر استفتائات، ش3، منتشرشده در: www.makarem.ir/main.aspx?lid=0typeinfo=45catid=34812

34.مکارم شیرازی، ناصر، رسالۀ توضیح المسائل، چ47، قم: امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)، 1384ش.

35.محمودی، سیدمحسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، چ2، قم: صاحب الزمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1380ش.

36.موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، رسالۀ توضیح المسائل، چ73، قم: دارالقرآن الکریم، 1371ش.

37.نوری همدانی، حسین، التعلیقات علی کتاب العروة الوثقی، چ3، قم: مؤسسۀ مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1389ش.

ص: 126

38.نوری همدانی، حسین، رسالۀ توضیح المسائل، چ23، قم: مؤسسۀ مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1386ش.

39.نوری همدانی، حسین، هزارویک مسئلۀ فقهی؛ مجموعۀ استفتائات، چ4، قم: مؤسسۀ مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1383ش.

40.واحد پاسخ به سؤالات جامعةالزهراء(علیها السلام)، گزیدۀ مسائل مبتلابه و استفتائات جدید، ج2: احکام بانوان، چ2، قم: جامعةالزهراء(علیها السلام)، 1389ش.

41.وحید خراسانی، حسین، رسالۀ توضیح المسائل، چ13، قم: مدرسۀ امام باقرالعلوم(علیه السلام)، 1387ش.

ص: 127

ص: 128

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109