ص: 2

ص: 3

ص: 4

نوع و دامنه استفاده کنندگان··· 46

نیازها و احتیاجهای استفاده کنندگان از مواد غیرکتابی··· 57

مدارک و تجهیزات··· 62

تجزیه وتحلیل موانع··· 68

مواد غیرکتابی به عنوان مواد بایگانی (آرشیو)··· 77

ارجاعها··· 83

بخش 3: مواد··· 85

دیباچه··· 87

مواد··· 97

تنوع شکلها··· 106

تجهیزات: اصول کار··· 140

اطلاعات از منابع دور دست··· 209

نگهداری و تعمیرات تجهیزات··· 233

دستنامه کار··· 229

بخش 4: استفاده کننده و مواد··· 255

دیباچه··· 257

فراهم آوری مواد··· 258

سازمان های کتابشناختی··· 266

منابع چاپی··· 282

پیش بینی و خرید··· 309

دلایل انتخاب یا رد··· 315

تولید مواد··· 316

فهرست نویسی، طبقه بندی و نمایه سازی··· 317

راهنمای عملی··· 349

ذخیره و بازیابی··· 363

حق مؤلف··· 379

ارجاعها··· 384

بخش 5: مدیریت··· 387

مقدمه··· 389

محیط ظاهری (مادی)··· 394

نیازمندیهای کارکنان··· 404

پیامدهای مالی··· 413

نظارت ظاهری··· 418

نتیجه گیری··· 422

ارجاعها··· 422

کتابشناسی··· 425

نمایه··· 429

ص: 6

کارآمد و متخصص و هم از تجهیزات و امکانات اطلاع رسانی غیرکتابی بهره می برند. کتابخانه هایی نظیر کنگره آمریکا، بریتانیا، لوور، کتابخانه های دانشگاهی و... در این امر تجربه و تخصص کافی دارند و نتایج بسیار چشمگیری هم به دست آورده اند. در کشور ما هم در رشته کتابداری، واحد درسی «سمعی و بصری در کتابخانه» در نظر گرفته شده، امّا با توجه به محدود بودن ساعتهای این درس و عدم آمادگی کتابخانه ها برای آموزش عملی و کارورزی دانشجویان و رایج نشدن شیوه های غیرکتابی در آنها نتایج عملی چندانی به دست نیامده است. در این جا لازم است از کتابخانه ملّی که متولی کتابخانه های کشور است برای رفع این مشکل کمک طلبید.

کتاب حاضر، که ترجمه آن در اختیار دانش پژوهان و متخصصان قرار می گیرد، اثر ریچارد فوترگیل و یان بوچارت کتابداران ارشد دانشگاه پلی تکنیک تی ساید لندن است که بیشتر به کتابخانه های انگلیس و اندکی هم به کتابخانه کنگره توجه دارد.

مطالب و محتوای این کتاب به گونه ای است که می تواند راهها و ایده های تازه ای در امر کتابداری و اطلاع رسانی در اختیار دانش پژوهان این رشته قرار دهد. عناوین فصلها و اطلاعات کلی این کتاب می تواند موضوعهایی برای پژوهش و کارهای عملی و پایان نامه های تحصیلی رشته کتابداری در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد باشد، امّا نمی توان انتظار داشت که تمام مطالب آن در شرایط فعلی کتابخانه های کشور قابل اجرا باشد.

در پایان، از زحمات فراوان دانشمند گرامی و استاد رشته کتابداری جناب آقای دکتر اسداللّه آزاد که با حوصله و دقّت و با استفاده از ذوق و دانش و ظرافت خاص، ویراستاری این اثر را به عهده گرفتند تشکر می کنم. نیز از معاونت پژوهشی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی و اعضای واحد نشر به خصوص آقای رضا ارغیانی که زحمات فراوانی برای آماده سازی این کتاب برای چاپ متحمل شده اند و آقای احمد پهلوانزاده که کار تایپ اثر را به عهده داشته اند و آقای محمود عنبرانی که زحمت نمونه خوانی را قبول کردند قدردانی می کنم و آقای محسن و جناب آقای محسن حاجی زین العابدینی دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی که در تدوین و تصحیح بعضی از اصطلاحات زحمت فراوان کشیده اند قابل تقدیر و تشکر است.

کاظم خادمیان تیرماه 78 - مشهد

ص: 8

ص: 10

مواد دیداری و شنیداری(1986)3(1987) Bibliographic control of audiovisual materials، کارگاه رسانه ها (1987)] 4[The media lab (1987)، واسپاری قانونی مواد غیرکتابی (1986) (1986)]5 [Legal deposit of non - book materials] و تولید مواد] غیرچاپی (1988)6 [Non - print production (1988)تقریبا همه در زمره انتشارات اخیر است، تلاشهای انجام شده در زمینه تلفیق این اصطلاحات در عنوانهای دستنامه ]مواد [دیداری و شنیداری و ریز رایانه (1984)7 ]Audiovisual and microcomputer handbook(1984)] و مخصوصا در عنوان روشن فهرستنویسی مواد غیرکتابی مجموعه های چند رسانه ای: راهنمایی مبتنی بر ویرایش دوم قواعد فهرستنویس انگلوامریکن (1987)8 [Non - print cataloguing for multimedia collections:a guide based on AACR2 (1987)]به چشم می خورد. در سال 1976 مؤسسه استاندارد بریتانیا تصویر مشابهی از دامنه اصطلاحات کلی بازشناخت9 که عبارت بود از:

رسانه (medium) مواد غیر کتابی و مترادف آن مواد دیداری شنیداری و فراکتاب، رسانه های غیرکتابی و مترادف آن رسانه های غیرچاپی، چند رسانه ها و مترادف آن مواد غیرچاپی.

بدین ترتیب، با وجود تلاشهای فراوان و کوششهای پراکنده انجام شده در دهه اخیر، هیچ توافقی برسر تعیین یک اصطلاح کلی به منظور تشریح این موضوع به عمل نیامده، بنابراین، لازم است که اصطلاحات به کار رفته در این کتاب تعریف شود.

رسانه ها(Media) رسانه ها مجراهای مورد استفاده در انتقال پیام، به شکلهای گوناگون از چاپ گرفته تا صوت و تصویر، است. این مجراها عبارت است از: پیام چاپی، معمولاً روی کاغذ یا پرده، که می تواند به صورت نوشتاری یا نمودار و عکس باشد؛ تصاویر ساکن، که برای پخش یا نمایش شفاف هستند، صوت، نظیر برنامه های زنده رادیویی، یا مواد ضبط شده

ص: 12

روی صفحه شنیداری؛ فیلم های متحرک، مانند پخشهای زنده تلویزیونی یا ضبط شده روی فیلم های سینمایی.

مواد (materials) این اصطلاح برای معرفی کلیه شکلهای فیزیکی ضبط اطلاعات که بر رسانه ها حمل می شود به کار می رود؛ مثلاً، کتابها، لوحه های دیواری، جزوه ها، مواد ضبط شده دیداری، مواد ضبط شده شنیداری و صفحه های رایانه ای.

مواد غیرکتابی [Non - book materials (NBM)] به سخنی دقیق، این اصطلاح باید کلیه موادی را که در قالب کتاب نیستند در برگیرد. اما، این اصطلاح در این جا برای مستثنی کردن هرگونه پیام چاپی که به صورت جزوه چاپی، رساله، دستنویس، نقشه، مجموعه ]سریال] یا نُت موسیقی است، به کار می رود.

بنابراین دامنه موضوع وسیع است و نیز شامل موادی می شود که در بالا استثنا شده وبه شکلی دیگر نظیر نقشه ای روی اسلاید، یا مجموعه هایی به صورت ریز برگه (میکروفیش) ارائه می شود.

برای این کار از چهار نوع ماده ممکن است استفاده شود:

(الف) کاغذ، که می توان آن را به صورتهای مختلف برگه ها، نمودارها، بازتولیدهای هنری، اوراق بهادار و چاپهای عکسبرداری شده تقسیم کرد.

(ب) فیلم، شامل:

فیلم استریپ، اسلاید، فیلم های سینمایی: 35 میلی متری، 16 میلی متری، ریز شکل [میکروفرم]: نوار 35 میلی متری، نوار 16 میلی متری، برگه های روزنه دار (aperture) ریزبرگه، پوشه های روکشهای ریزبرگه ای.

(ج) نوار مغناطیسی، شامل:

نوارهای شنیداری: به صورت حلقه باز، کاست،

ص: 13

نوارهای دیداری: به صورت حلقه باز، کاست، صفحه های مغناطیسی.

(د) پلاستیکی، هم به صورت صفحه های مسطح شفاف یا مات و شیاردار:

پلاستیک شفاف: طلق های شفاف (ترانسپرنسی) ویژه پرژکتور شفاف (اورهد)، صفحه های وینیلی (Vinyl) صفحه های صفحه نواز [گرامافون]، دستگاه های ذخیره نوری: لیزرویژن، مواد شنیداری فشرده و صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی (CD - ROM).

البته مواد دیگری به صورت مدلها و اشیاء هنری مورد استفاده قرار می گیرد. به نمونه ها که خود در زمره اشیاء واقعی محسوب می شود هم به عنوان مواد غیرکتاپی اشاره می شود. البته ممکن است ترکیبی از این مواد وجود داشته باشد که عموما به آنها بسته آموزشی می گویند.

بالاخره، مجموعه ای از مواد غیرکتابی وجود دارد که با روشهای الکترونیکی از راه دور دسترس پذیر است؛ مثلاً نظام های ارسال متن دوربرد داده های دیداری.

سند (دبیزه، مدرک) (Document) واحدی از مواد حاوی اطلاعات؛ در این جا تأکید بر محتوای اطلاعات است تا شکل ظاهری ماده.

شکل (Form) صورت عام ماده ای خاص؛ مثلاً، فیلم سینمایی، مواد صدابرداری شده، ریزشکلها، ضبط دیداری [ویدیویی] و صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی.

قالب (Format) گزینش خاص شکل ماده؛ مثلاً، کاست شنیداری ریزبرگه، صفحه دیداری.

هریک از صورتهای شکل و قالب، همراه با اصطلاحات فنی مربوط به قسمتهای

ص: 14

تجهیزات در بخش 3 مورد بحث قرار خواهد گرفت. سوای آن جا و در سیاهه پیش، این کتاب مجموعه اصطلاحات ندارد، بنابراین به خواننده توصیه می شود برای کسب چنین اطلاعاتی به آثار دیگر مراجعه کند.10 کتاب قواعد فهرست نویسی انگلوامریکن ویرایش دوم، بازنگری 1988(1) شامل اصطلاحات فنی است که تا اندازه ای جنبه بین المللی دارد. زمینه اصطلاحات رایانه ای مثلاً در باب صفحه های دیداری لیزری رایانه ای یا صفحه های فشرده با حافظ فقط خواندنی به کار بیشتر با راهبردی استاندارد نیاز دارد.

به هر تعبیر، این امور کار کارشناسانی است که می خواهند زبانی مشترک ابداع کنند، و باید دید افراد غیر متخصص تا چه حدّ از اصطلاحات و تعاریف آنان استفاده خواهند کرد. اصطلاحی نظیر «بایگانی رایانه ای» ممکن است برای کارشناسی که می داند این اصطلاح نامی کلی برای نرم افزار رایانه ای است معنایی روشن داشته باشد، اما برای مراجعه کننده به کتابخانه که در جستجوی یک کاست رایانه ای و صفحه نرم است چندان لطفی ندارد اگر کتابدار بخواهد براین اختلال فایق آید باید از این «زبان طبیعی» آگاهی داشته باشد.

ص: 15

1884: جرج ایستمن. پروانه ثبت اختراع نظام فیلم نواری و ظهور فیلم اسلاید را به دست آورد. قبل از این تاریخ، فقط اسلایدهای نوری مورد استفاده قرار می گرفت که شیشه هایی با تصاویر چاپ شده روی آنها بود.

1888: تولید انبوه دوربین کداک برای نخستین بار.

1912: رادلف فیشر اصول زیربنایی ظهور کداکروم را برای عکاسی رنگی تدوین و به نام خود ثبت کرد.

1924: اولین تصویر خام دارای تمام رنگها بر روی نوعی فیلم سه لایه.

1935: کداکروم برای اولین بار وارد بازار شد. ظهور اسلاید رنگی 35 میلی متری (2×2اینچ).

1951: دوربین پولاروید.

1952: نظریه تصویربرداری (Holography) توسط دنیس گابور پرداخته و ثبت شد.

دهه 1960: ظهور لیزری امکان کپی برداری از عکس ها را امکان پذیر ساخت.

1976: ریز پردازنده ها تنظیم نور دوربین را کنترل می کنند.

1988: دو شرکت سونی و کانن دوربینهای عکس ثابت الکترونیک را برای نخستین بار به بازار آوردند.

1989: شرکت کانن دستگاه Xapshot را ابداع کرد که تصاویر را به منظور پخش در گیرنده های تلویزیونی بر صفحه لرزان ضبط می کند، به بازار آورد.

(ب) ریز شکلها:

1839: جان بنیامین دنسر.تهیه اولین]دستگاه]ریزعکسبرداری (Microphotography) 1870: ریزشکلهای ارسالی توسط کبوتر طی جنگ فرانسه - پروس.

1901: عصر ویکتوریا - [در این دوره] مناظر ریزعکسبرداری شده تجاری نصب شده بر جاقلمیها و یا مجموعه های ناخن آرایی [مانیکور] و غیره به فروش رسید.

1906: فکر تهیه ریزبرگه ها پیشنهاد شد.

1928: شرکت ایستمن کداک: استفاده از ریز فیلم برای جلوگیری از کلاهبرداریهای بانکی.

1970: [اثر موسوم به] کتابهای انگلیسی بر ریزبرگه (Microfiche) تهیه شد.

ص: 17

1978: اثرِ کتابهای دستایند بریتانیایی به همت ویتاکر روی ریزبرگه تهیه شد.

فیلمهای متحرک (Moving pictures) (الف) فیلم های سینمایی:

93 - 1870: ادوارد موی بریج(1)، روی عکسها آزمایش کرد و سرانجام فیلم هایمتحرکی از انسان و حیوان تهیه کرد. وی از دوربینها و دستگاه های نمایش [پرژکتورهای] ساده استفاده کرد.

1889: اولین دوربین سینمایی که در آن تصاویر متوالی روی نوار فیلم با یک دوربین گرفته می شد، ساخته شد.

1893: توماس آلوا ادیسون دستگاه سینمای سکه ای را اختراع کرد.

1895: اولین فیلم سینمایی به همت ل. لومیر ساخته شد.

1914: اولین کارتون متحرک، یعنی The Dachshund تهیه شد.

1922: از ظهور رنگی در تهیه فیلم Toll of the sea استفاده شد.

1922: اولین ضبط صدا روی فیلم.

1923: استفاده از اولین دوربین دستگاه نمایش [پرژکتور] 16 میلی متری و فیلم نسوز سازگار. قبل از این تاریخ، همه فیلم ها روی فیلم های 35 میلی متری ساخته می شد.

1927: صداگذاری روی فیلم با Fox - Movietone News 1932: اولین استفاده عملی از صدا روی فیلم 16 میلی متری.

1932: رواج فیلم های کارتریج 8 میلی متری استاندارد.

1950: نوار مغناطیسی فیلم 16 میلی متری فیلم سازان غیرحرفه ای را قادر ساخت که حاشیه صدا به فیلم اضافه کنند.

1952: سینه راما.

1965: شرکت کداک فیلم «سوپر 8 میلی متری» را تولید کرد.

(ب) نوار دیداری و تلویزیون:

1908: اولین انتقال موفق الکترونیک تصاویر بین لندن و پاریس.

ص: 18

1926: جان لاجی بیرد (John Logie Baird) اولین انتقال مکانیکی تلویزیونی را به نمایش گذاشت.

1932: بنگاه رادیو امریکا، تلویزیون تمام الکترونیک را به نمایش گذاشت.

1936: بنگاه سخن پراکنی بریتانیا اولین خدمات تلویزیونی عمومی 405 خطی را راه اندازی کرد.

1940: دستگاه تلویزیون رنگی تهیه شد.

1958: نوار دیداری وارد بازار شد.

1965: [ابداع] نظام پخش PAl به ثبت رسید.

1965: نمایش دستگاه ضبط صفحه دیداری [ویدیودیسکMVR].

1967: پخش تلویزیونی رنگی در بریتانیا آغاز شد.

1971: حدود 20 نوع نظام کاست دیداری [ویدیوکاست] مختلف در حال تهیه و تکمیل بود.

1972: بنگاه سخن پراکنی بریتانیا [BBC]تلویزیون رقمی ]دیجیتالی] را معمول ساخت.

1977: تهیه کاست دیداری 1700 فیلیپس.

1980: دهه تکمیل دوربینهای خانگی.

صدابرداریها (الف) صفحه ها:

1877: توماس آلوا ادیسُن. دستگاه صفحه نواز را با استفاده از ورق حلبی پیچیده روی استوانه ابداع کرد.

1889: امیل برلاینر. اولین صدابرداری روی صفحه مسطح را انجام داد.

1889: اولین استفاده از صدابرداری در پژوهش دانشگاهی.

دهه 1920: استفاده از صدابرداریهای برقی.

1933: ابداع صفحه نواز استریوفونیک به ثبت رسید.

1948: شرکت کلمبیا صفحه بلند مدت را با استفاده از وینیلیت به بازار عرضه کرد.

ص: 19

1980: شرکتهای فیلیپس و سونی صفحه های فشرده رقمی را تولید کردند.

(ب) نوار شنیداری: (Sound tape) 18991 : والدمار پولسن (Valdmar Poulsen). اولین دستگاه عملی را با استفاده از ضبط مغناطیسی با سیم ساخت.

8 - 1927: تولید نوار فولادی و نوار کاغذ اندود برای نخستین بار.

1930: نوار استات سلولز مورد استفاده قرار گرفت.

1940: از نوار PVC استفاده شد.

دهه 1960: کاست فشرده فیلیپس تکمیل شد.

1968: استفاده از نظام دالبی (A) برای کاهش صدای فش [نوفه زمینه] نوار.

1980: ابداع ضبط صوت کاستی کوچک واکمن شرکت سونی.

1985: شرکتهای سونی و فیلیپس نوار شنیداری رقمی (DAT) را تولید کردند.

ریز رایانه ها و داده های تصویری (Microcomputers and Viewdata) 1945: ابداع اینیاک (Electronic Numerical Integrator and Calculator)(ENIAC)اولین رایانه تمام الکترونیک.

1956: ساخت اولین رایانه رومیزی Burroughs E.101 1969: طراحی تراشه سیلیکون به عنوان واحد پردازش مرکزی رایانه ای.

1971: شرکت اینتل اولین ریزپردازنده (Microprocessor) را تولید کرد.

1973: برچسبهای دارای رمزهای رایانه ای وارد فروشگاههای بزرگ شد.

1974: تهیه ماشین حساب جیبی قابل برنامه ریزی توسط هولت - پکارد(Hewlett - Packard) 1974: ایجاد خدمات Ceefax بنگاه سخن پراکنی بریتانیا.

1975: تهیه رایانه خانگی Altair به شکل بسته آموزشی 1975: ابداع بازیهای رایانه ای.

1976: تهیه ریز رایانه اَپل.

1979: آغاز خدمات پرستل.

ص: 20

1981: تهیه ریز رایانه سینکلر ZX81.

1983: ارائه خدمات نرم افزاری دوربرد از طریق پرستل و Ceefax بنگاه سخن پراکنی بریتانیا.

1984: انجمن کتابداران امریکا نظام پست الکترونیکی کتابخانه را برقرار کرد.

1989: انجمن کتابداران [بریتانا] نظام پست الکترونیکی را تأسیس کرد.

نظامهای ذخیره نوری (OPtical Storage Systems) 1972: ابداع دیسکو ویژن (Disco Vision)توسط MCA, IBM.

1978: ابداع نظام صفحه دیداری [ویدئودیسک] رقمی لیرز ویژنی به همت فیلیپس 1981: ابداع صفحه دیداری کی دی دیسک که مشارکت تماشاگر را امکان پذیر می سازد.

1983: صفحه فشرده شنیداری CD در ژاپن به بازار آمد.

1984: دستگاه های پخش صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی CD- ROM Drive ابداع شد.

1986: شرکت ویتاکر صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی آزمایشی را تهیه کرد.

1986: بنگاه سخن پراکنی بریتانیا صفحه های دیداری میانکنشی دوفردی را تولید کرد.

1988: ابداع ویدئوی دارای صفحه فشرده فیلیپس.

1989: صفحه فشرده میانکنشی به بازار آمد.

این اختراعات و پیشرفت ها چه بازتابی در مجموعه های کتابخانه ای برجای گذاشت؟ در این جا مشابهتی با تاریخچه اولیه کتابخانه ها به چشم می خورد که در آن پیشرفت کلی از خدمات به گروههای منتخب، به خدمات به عامه مردم تغییر جهت داد.

احتمال دارد چنین تصویری در مورد مجموعه های مواد غیرکتابی، مخصوصا در مورد پیشینه های شنیداری هم، دیده شود.

ص: 21

مجموعه داران خصوصی زود به این میدان، یعنی ضبط آوازهای عامیانه تهیه پیشینه های انسان شناختی، وارد شدند. مثلاً، اولین صدابرداری در پژوهشهای دانشگاهی توسط ج.والتر فیوکس انجام شد که شامل ضبط دعاها، قصه ها و آوازهای سرخ پوستان پاسامکودی در سال 1889 بود اولین مجموعه رسما بازشناسی شده مواد شنیداری برای زبانها و گویشهای اروپایی به سال 1899 در وین ایجاد شد.

بعدها، مجموعه هایی نظیر مؤسسه صداهای ضبط شده بریتانیا (1948) (British Institute of Recorded Sound)با تکیه بسیار بر هدایای مجموعه داران خصوصی راه اندازی شد. سایر موسسه های ملی نیز مشتاق چنین اقدامی شدند. کتابخانه کنگره حق مؤلف چاپهای کاغذی یا چاپهای نمونه فیلم های متحرک را در سال 1894 کسب کرد، اما مواد شنیداری تا سال 1972 تحت پوشش قانون حق مؤلف دولت مرکزی قرار نگرفت.

بنگاه سخن پراکنی بریتانیا کتابخانه مواد شنیداری خود را در سال 1935 با هدف رفع نیازهای روزافزونش تأسیس کرد. اما شواهد زیادی در باب آغاز به کار دیگر مجموعه های مواد غیرکتابی وجود ندارد. هرچند نشانه هایی دالّ بر ورود کتابخانه های عمومی به این جرگه از روزگاران گذشته، به ویژه در ایالات متحده، وجود دارد.

مجموعه های تصویری (Illustration Collections) این مواد شامل مواد چاپی، عکسها، بریده نشریات ادواری و اسلایدهای نوری است. اولین مجموعه تصویری شناخته شده در کتابخانه عمومی دِنوِر، کلرادو به سال 1889 ایجاد شد. به نظر می رسد که در بریتانیا تأکید بر روی مجموعه تصاویر محلی، مخصوصا عکسها بوده است. انجمنهای عکاسی محلی مسؤلیت پژوهشهایی اجمالی را به عهده گرفت. و در سال 1908 حدود 20 مجموعه منظم در کتابخانه های موزه های محلی نگهداری می شد. اسلایدهای نوری در تعدادی از کتابخانه ها مورد استفاده بود و در سال 1923 کتابخانه ایالتی کنت مجموعه ای حدود 6000 اسلاید را در اختیار داشت. کتابخانه ایالتی هرفورد در سال 1926 مجموعه ای از اسلایدهای نوری برای 44 سخنرانی توافق شده با شورای محلی روستایی در اختیار داشت. در سال 1939،

ص: 22

مجموعه های تصویری در نیمی از کتابخانه های شهرداری لندن نواحی هوم در دسترس قرار داشت. اما، کمپبل، در نوشته اش به سال 1964، اظهار می دارد که این پدیده هنوز در بسیاری از کتابخانه های عمومی بریتانیا حالت مقطعی داشت و چیزی نبود که بتوان آن را با پیشرفتهای ایالات متحده که حداقل در سه کتابخانه آن بیش از یک میلیون تصویر وجود داشت مقایسه کرد. نزدیکترین نمونه قیاس پذیر بریتانیا، کتابخانه عمومی بیرمنگام بود که حدود 200 هزار تصویر داشت.

پیشینه های مواد شنیداری (Sound Recordings) در ایالات متحده امریکا، کتابخانه های عمومی در این زمینه دارای سابقه زیادی بود. کتابخانه سن پل مینه سوتا مجموعه ای را در سال 1913 به وجود آورد و در سال 1919 مجموعه ای در حدود 600 نوار با تیراژ سالانه 3500 نسخه تهیه می کرد. در بریتانیا به سال 1936 اولین خدمات صفحه های صفحه نواز برای مدارس توسط کتابخانه ایالتی میدل سکس سازماندهی شد، هرچند بزودی این وظایف به گروه علوم تربیتی منتقل گردید. در سال 1945، کتابخانه ایالتی هرفورد اولین کتابخانه عمومی بود که صفحه های شنیداری را برای امانت دادن به عموم مردم در اختیار گذاشت؛ کتابخانه والتامستو در سال 1947 اولین کتابخانه شهری برای اجرای این کار بود.

در سال 1950، حدود 50 کتابخانه عمومی مسؤلیت امانت دادن صفحه های صفحه نواز را به عهده داشت. در مقابل، کاست های شنیداری، صفحه های فشرده شنیداری بسرعت در کتابخانه ها رایج شد که این کار شاید به دلیل دوام آنها بود و این که در نتیجه کمتر در معرض آسیب از سوی امانت گیرندگان بود.

فیلم سینمایی و ویدئو (Cinefilm and video) این مجموعه ها در ایالات متحده بکندی پدیدار شد، اما تا سال 1922 در 11 نظام آموزشگاهی این مجموعه ها به وجود آمد و در 1945 تقریبا 12 کتابخانه عمومی بزرگ خدمات فیلم را سازماندهی کرده بود. در سال 1929، کتابخانه عمومی کلیولند با

ص: 23

همکاری یک خانه فیلم محلی به تبلیغ فیلم اِسکاراموش پرداخته بود.

در باب چنین خدماتی برای عموم در بریتانیا، اطلاعات اندکی به دست آمده است، اما گزارش شده است که کتابدار کودکان روچدیل در سال 1930 عمدةً از فیلم برای تشویق مطالعه استفاده می کرد.

در عین حال نباید تصور کرد که کتابداران در درک قدرت بالقوه فیلم کوتاهی کردند. در سال 1912 نویسنده ای اظهار داشت که «طی چند سال گذشته اشخاصی وجود داشتند که پیش بینی می کردند عمر سینما چندان طولانی نخواهد بود؛ این پدیده فقط نوعی دیوانگی بود که گفته می شد توجه عموم به آن کاهش می یافت، اما ناگزیریم اعتراف کنیم که فیلم های متحرک قدرتی است که باید روی آن حساب کرد»، وی از کاربرد آن برای آموزش دانشجویان پزشکی نقل قول کرد و گزارش داد که «با این روش تعداد زیادی از اعمال جراحی غیرضروری از بین خواهد رفت».

کتابداران بسرعت به اهمیت بالقوه پیشینه های دیداری برای مجموعه هایشان پی بردند. توسعه مراکز منابع در دهه 70 شاهد افزایش مستمر گردآورندگان پیشینه های دیداری در مؤسسه ای آموزشی بود. به همین ترتیب، پیشرفت داخلی سریع ضبط مواد دیداری در بریتانیا در اوایل دهه 80، با خدمات اکثر کتابخانه های عمومی پیوند خورد.

این نکته که خود فیلم سینمایی به عنوان یک شکل (اطلاع رسانی) در کتابخانه ها در حال افول است سخنی طنزآمیز می باشد. افزایش عنوانهای پیشینه های دیداری و سهولت استفاده از آنها موجب سرعت بخشیدن به این افول شده است. در بریتانیا شمار بسیاری از شرکتهای کرایه فیلم فقط به کار تولید پیشینه های دیداری می پردازند و تغییر پیشه داده اند. پژوهشی اجمالی به سال 1982 در ایالات متحده، نشان داد که خدمات فیلم های 16 میلی متری کاهش یافته و از سال 1988 کتابخانه های ایالات متحده امریکا مجموعه های فیلم خود را در معرض فروش قرار داده اند.

داده های دیداری و رایانه ها کتابداران براحتی رایانه ها را به عنوان ابزارهایی ارزشمند برای انجام وظایف «خدمات داخلی» کتابخانه پذیرفته اند. اما در عین حال مشتاق هم بوده اند که خدمات

ص: 24

ویژه مراجعان را هم بر مبنای این فن آوری گسترش دهند. امکان دسترسی همگانی به ریز خدمات: Microservices در شماری از کتابخانه ها فراهم شده است؛ مثلاً، بخشی در کتابخانه امانی مرکزی استاکپورت افزایش آگاهی عمومی نسبت به رایانه را هدف خود قرار داده است.

به همین سان، تسهیلات داده های تصویری برای عموم مردم ارائه شده است. و به یاری کتابدارانی که این ابتکار را در آفرینش تابلوهای اعلانات جدید به کار گرفتند، توسعه یافت. مخصوصا، اقدام چشمگیر تهیه راهنمای داده های تصویری به همت مؤسسه فن آوری رابرت گوردون برای جشنواره گلاسکوگاردن به سال 1988 را می توان نام برد. انجمنهای کتابداری بریتانیا و ایالات متحده هم بسرعت در زمینه گسترش نوین خبرنامه های الکترونیک از خود عکس العمل نشان داده اند.

این تاریخچه کوتاه گسترش مجموعه های مواد غیرکتابی کتابخانه ها، نسبت به گسترش کتابخانه های عمومی ایالات متحده و بریتانا گرایش دارد.

در انواع دیگر کتابخانه ها هم پیشرفتهایی وجود داشته است، اما هنوز هم در باب تاریخچه اولیه مجموعه های مواد غیرکتابی خلائی به چشم می خورد. نویسنده ای اظهار داشته است که فقدان شواهد مکتوب درباره اولین مجموعه های پیشینه های شنیداری ممکن است به این علت باشد که آنها «به عنوان پدیده های بی دوام شناخته می شدند و بدین ترتیب مانند مواد مصرفی با آنها برخورد می شد. در نتیجه، کتابداران برای آن که وجود آنها رسمیت نیابد در کار ثبت و فهرست نویسی آنها اکراه داشتند».

علاقه کتابداران چرا کتابداران آن دوران در گنجاندن مواد غیرکتابی در مجموعه هایشان این همه کند و بی میل بودند؟ برای این کار چهار دلیل می توان ارائه داد:

(الف) وجود زمینه تاریخی طولانی کتاب و مواد نوشتاری به عنوان رسانه اصلی اطلاعات مدوّن.

(ب) کتابدار گردآورنده و نگهدارنده کتاب بود، نه تمام شکل های اطلاعات.

(ج) اعتقادی قوی وجود داشت که کتاب یک نیروی آموزشی به شمار می آمد و بقیه

ص: 25

اشکال (اطلاع رسانی) فقط پدیده های نوظهور بود.

(د) قیمت و شکنندگی مواد غیرکتابی.

علی رغم فقدان تحقیقات مبسوط، می توان اشاراتی کلی به عمل آورد. عامه مردم رسانه های غیرکتابی را به آسانی پذیرفته اند. گسترش سینماها، فروش وسیع صفحه های شنیداری و فراوانی فیلم سازان داخلی و عکاسان، نشانه کاربرد مطلوب تمام این اشکال است. در عین حال کتابداران مخالف دیگر شکل های رسانه ها بوده اند و این کار خود را نوعی دفاع از کتاب می دانستند. در سال 1917 دابل دِی این مسأله را مطرح کرد که «آنچه ممکن است پس از شصت سال دیگر یا بیشتر ارزش آموزشی کاخهای تصویری باشد باید مورد تأمل قرار گیرد. به نظر نویسنده تنها امیدی که می رود که این است که این مواد کمکی به کتابخانه ها باشد، درست همان گونه که امروزه کتابخانه ها در امر آموزش کمک به شمار می آید؛ و حتی ممکن است که هرگز به این درد هم نخورد».

نویسنده ای ناشناس 20 سال بعد اعتقاد داشت که «فیلم ها جانشین مطالعه اند. در حال حاضر آنها در بهترین حالت مواد جانشین ضعیفی به شمار می آیند؛ در بدترین حالت خطرناک و زیانمندند».

فیلم مشوقی لازم برای مطالعه محسوب می شد و به خودی خود ارج و قدری نداشت مک کالوین (1927) با اظهار نظر در مورد فعالیتهای اضافی بیان داشت که «اعتراضهای اصلی عبارت است از این که دسترسی به فیلم های مناسب مشکل و گران است و فیلم ها به حد کافی به کتابها مربوط نیستند. بدون شک آنها افراد دیگری را جذب می کنند».

کتابدار نگران قیمت، ایمنی و شکنندگی مواد غیرکتابی بوده است. در موارد ذیل قیمت عاملی بازدارنده خواهد بود:

برای مؤسسه ای که از محل مالیات تأمین می شود تحمل چنین هزینه ای مشکل است... مطمئنا این کار مستلزم داشتن آرمان خدمات عمومی بدان حدّ است که مسأله را خیال انگیز و امریکایی خواهد کرد... ادامه افزایش تعهدات جانبی به این معنی خواهد بود که دیری نخواهد گذشت که آن قدر از اندیشه اصلی کتابخانه عمومی دور خواهیم شد که نشر یک کتاب خوب را صرفا به عنوان کاری حاشیه ای تلقی خواهیم کرد.

ص: 26

سَوِج بخصوص در مورد آسیب رساندن امانت گیرندگان به صفحه ها «و پاک شدن محتوای آنها با سوزنهای فولادی یا... از بین رفتن آنها در اثر استفاده از سوزنهای کند حساس بود». سایرز می گفت فیلم های سینمایی تا سال 1931 مورد استفاده قرار نمی گرفت و علت آن «مشکلات و موانع فیلم های قابل اشتعال و مقررات محلی بود که استفاده از آن را مشکل کرده بود».

در اوایل عمر کتابخانه ها، حامیان آنها بر مبنای این نکته که کتابها برای عامه مردم ارزش آموزشی داشت از کتابها دفاع می کردند. عجیب آن که بعد از سال 1945، مواد غیرکتابی بر این مبنا که تنها برای مؤسسه ای آموزشی، و نه برای عامه مردم، ارزش داشت از کتابخانه ها بیرون برده شد.

تنها موردی که خارج از محیطهای آموزشی گسترش یافت صفحه های شنیداری بود که حتی این شکل هم در پیوند با موسیقی دیده می شد. در سال 1946، نویسنده ای اظهار داشت: «از زمانی که کتابداران برای نخستین بار شروع به بحث در مورد صفحه های صفحه نواز (گرامافون) کردند، علاقه مندان به آنها در موقعیتهای گوناگون بر ارزش مواد ضبط شده غیر موسیقی تأکید کردند - مانند جلوه های صوتی، خلاصه مذاکرات شوراهای محلی، متنهای نمایشنامه ها، و مخصوصا صفحه های آموزش زبان... در باب این که آیا آنها زمانی برای کتابخانه های عمومی ارزش داشتند یا نه، مورد تردید است». بدین ترتیب، انگیزه اصلی گسترش مجموعه های مواد غیرکتابی بعد از سال 1945، از نظام آموزشی سرچشمه گرفت. حتی زمانی که کتابخانه های عمومی به آموزشگاهها خدمت می کرد کتابداران عمده به کتابها توجه داشتند و از کنار دیگر مواد می گذشتند. تا رسیدن به موقعیت کنونی، راه درازی در پیش بود.

کمیته ملی مواد کمک آموزشی دیداری در سال 1948 بر ارزش فیلم در آموزش و پرورش تأکید کرد و در جستجوی این مسأله برآمد که چه نوع موادی باید خریده شود و بهترین شیوه ایجاد کتابخانه های دارای مواد «برای برپایی کمک های دیداری کدام است.»28 در نتیجه، توصیه شد کمیته های آموزشی محلی کتابخانه هایی برای امانت دادن فیلم های 16 میلی متری تأسیس کنند و از برپایی کتابخانه ملی فیلم [فیلمخانه ملی] به همت بنیاد آموزشی مواد کمکی دیداری پشتیبانی به عمل آورند. سرانجام این

ص: 27

توصیه ها به مرحله اجرا رسید.

در طی دهه 1950 و 1960 بر یادگیری مبتنی بر منابع نیز توجهی خاص مبذول شد، و در سال 1970، هم شورای ملی تکنولوژی آموزشی و هم شورای آموزشگاهها (Schools Council) طرح هایی برای تأسیس مراکز منابع عرضه داشت، شورای ملی طرحی برای آموزش عالی و شورای مدارس برای آموزشگاهها ارائه کرد. این شوراها ملاحظه کردند که سازماندهی دانش مدون برای رفع نیازهای فردی فراگیران زمینه اصلی کار محسوب می شود. هر دو این مؤسسه ها بر اهمیت جمع آوری همه نوع مواد توسط کتابخانه ها تأکید داشت. انجمن کتابداران این مورد را در برخی از سیاست نامه های خود مورد تأیید قرار داد که با انتشار آثاری چون مراکز منابع کتابخانه ای در مدارس و دانشکده ها و مؤسسه های آموزش عالی: سیاستنامه کلی در سال 1973 به اوج خود رسید. در این سند تأکید شده بود که «کتاب ها و مواد تکثیر شده و دیداری و شنیداری در امر کمک به آموزش و پژوهش مکمل یکدیگر است و باید به عنوان بخشی از یک مجموعه واحد تلقی شود».

موجب قوت قلب است که در سال 1988 مباحثات ملی مربوط به لزوم پرداخت هزینه به کتابخانه های عمومی به نتیجه رسید و حرفه کتابداری در دفاع از دسترسی به اطلاعات، به هر شکلی که منتشر شود، متحد شد - و شکل هایی سوای کتاب بخشی از خدمات هسته ای به شمار آمد.

مقایسه برخورد تردیدآمیز کتابداران نسبت به مواد غیرکتابی قدیمی و نشان دادن نگرش آنها به شکلهای تازه تر مسأله جالبی است. شاید توجه فراوان به پیشینه های دیداری از این اعتقاد نشأت گرفته باشد که این مورد خدمتی است که از نظر اقتصادی می تواند سودمند باشد.

احتمال دارد در دهه 1980، پذیرش آسانتر ریزرایانه ها، داده های تصویری و صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی، نتیجه فشار دولت بریتانیا برای ایجاد سواد رایانه ای در مدارس و در صحنه تجارت و صنعت باشد. این امر موجب پیدایش جوی شد که مشاوران دولتی محلی توانستند، به هنگام قطع اعتبارات خرید کتاب، خریداری رایانه ها را تصویب کنند.

ص: 28

صورتی که حسّی مهم به شمار می رود. اهمیت آن برای نابینایان بخوبی معلوم است، و همه دنیای آنها می تواند از راه حس لامسه توصیف و دستکاری شود. از بدو تولد، کاوش اشیاء با تماس دست، عنصر مهمی در جمع آوری اطلاعات را تشکیل می داده است. نوازش و احساس، ادراکات حسی توانمندی را بر می انگیزد که پدیده ای مهم در امور هنری، فرهنگی و تجربیات احساسی در موقعیتهای یادگیری و ایام فراغت محسوب می شود. بنابراین، بخش مهمی از ارج و درک هنر این است که بتوان به مجسمه و مواد پارچه ای برای بررسی سطح و بافت آن دست زد، درست همان گونه که در مطالعه زمین شناسی احساس زبری نسبی سنگها مدد کار می افتد. جابه جایی فیزیکی بیش ازحد ممکن است موجب ضایع شدن (اجسام) شود، اما فرصت لمس کردن و وارسی باعث به وجود آمدن بصیرت، فهم و درک احساسی می گردد.

موزه ها نسبت به گذشته محدودیت بسیار کمتری در استفاده از حس لامسه جهت کاوش اشیایی که در معرض نمایش قرار می دهند قایل می شوند. بعضی از اشیا و بویژه آنهایی که دارای خاصیت شکنندگی خاصی و یا در مراحل نهایی از بین رفتن هستند، پشت نرده ها باقی می مانند، اما به گونه ای روزافزون بازدید کنندگان تشویق می شوند در تجربیاتی که اشیای مورد نمایش ارائه می دهند، شرکت کنند. در بسیاری از موزه های امروزی آزمایشهایی وجود دارد که بازدیدکنندگان به طور فعالی ترغیب می شوند تا دستگیره هایی را بکشند واعضای بدن و یا حواس شان را در معرض آزمایشهای گوناگونی، به منظور درک نمایش و یادگیری از آنها، قرار دهند. وجود فعالیتهایی مشترک برای ترغیب کسانی که وارد موزه ها می شوند اهمیتی خاص دارد تا درک عمیق تر و بصیرت بیشتری در موضوعی که نمایش داده می شود پیدا کنند. در بعضی از موزه ها مثل موزه هریتیج [میراث] واقع در ویگان و موزه تصاویر متحرک در ساوث بنک لندن، هنرمندان برای اجرای نقش هایی از گذشته به کار گرفته می شوند و بازدیدکنندگان را به منظور ایجاد حس درک بیشتر و قدردانی، در گفتگوها دخالت می دهند.

ارزش صدا و تصویر نیازی به شرح وتفصیل ندارد. اغلب این نکته را نادیده می گیرند که تصویر بر صوت غلبه دارد: بنابراین بیشتر مردم گوش دادن به گفتگو و صدای موسیقی را با چشمهای بسته، به منظور حذف حواس پرتیهای دیداری، ارزشمند

ص: 30

می یابند. اما هرچه پیام از نظر دیداری واقعی تر باشد، موجب کاهش مشارکت تخیلی می شود. شخصی که داستانی بلند را می خواند باید به طور تخیلی حضور و صدای شخصیتهای دخیل را بازسازی کند. شنیدن صدای نمایش همان کار فقط تجربه دیداری شخصیتها و صحنه هایی را که باید تخیل شود باقی می گذارد. فیلم تهیه شده و از روی کتاب همه گونه اطلاعات، به جز موارد لمس، چشیدن بوییدن فضا را فراهم می کند. شاید بدین علت است که می توان گفت کتابها پیش از پخش مجدد ضبط نمایش، بازخوانی می شود و بازنگری مجدد اغلب کم اتفاق می افتد. شناسایی طبیعی شخصیتها در هر موقعیتی اندکی متفاوت است، هرچند ظاهر و شکل جسمانی بازیگری خاص ممکن است در بازآفرینی دیداری به وقوع پیوسته، مانع چنین مشارکتی شود.

این واکنشها عوامل مهمی در میزان به امانت گرفتن مواد است و برای کسانی که در انتخاب اقلام موضوعات جهت توزیع انبوه تصمیم می گیرند، دشواریهایی می آفریند. به طور طبیعی استثناهایی هم وجود دارد و معمولاً سوابق متغیر مداومی برای تماشای مجدد فیلم ها وجود دارد. هرچند، اصل کاری که تولیدکنندگان و توزیع کنندگان رسانه های مختلف باید در نظر بگیرند، به حد کافی نیرومند واستوار است.

از سوی دیگر تجربیات شنیداری و دیداری به روشهایی که مردم درباره محیط اطراف و روابط بین فردی شان می آموزند نزدیک است. آنها مجراهای حسی اند که از طریق آنها انتظار می رود پردازش روانی کار آمد وافزایش ادراک صورت گیرد. امروزه برای بسیاری از کسانی که در محیط دیداری و شنیداری پرورش می یابند، مطالب نوشتاری کمتر از اطلاعات ارائه شده از طریق صوت و تصویر تفسیرپذیر است.

در واقع احتمال دارد بازگرداندن واژه ها به تصویرهای دیداری و شنیداری، پیش از آن که بتواند درک شوند، لازم باشد.

این رسانه ها اغلب می توانند اطلاعات را دقیقتر و مستقیمتر از کلمات چاپی کتاب منتقل کنند زیرا معمولاً در بازگردانی ذهنی، به امکانات خیالی کمتری نیاز است، اختلافات جزیی، تغییر جهت ها و تأکیدهای نسبی، دارای ابهام کمتری هستند؛ و درک مطلب در این موارد سریعتر و کاملتر است. اما، ارائه مناسب اطلاعات، بسادگی و توضیح دقیق نیاز دارد، زیرا عجیب است که استفاده کننده درک معنی یک کلمه یا عبارت

ص: 31

را در یک برنامه دیداری و شنیداری نسبت به صفحات کتاب چاپی دشوارتر می یابد. ارائه اطلاعات می تواند در یک کتاب، نسبت به اثری دیداری و شنیداری، پیچیده تر باشد و با ارجاعهای متقابل کاملتری بیاید.

تأثیر مواد غیرکتابی صرفا به حواسی که برای پرداختن به آنها به کار می رود وابسته نیست. محیطی که در آن مورد استفاده قرار می گیرند نیز بر ارزش آنها اثر می گذارد. مثلاً، فیلمی می تواند در سینمای تجاری نمایش داده شود که تاریکی محیط اطراف آن حواس را جمع می کند و موجب افزایش تمرکز روی اطلاعات دیداری و شنیداری ارائه شده گردد. عکس العمل گروهی تماشاچی ناشناس موجب افزایش عکس العمل های شخصی در برابر موقعیتهای موجود در فیلم می شود؛ مثلاً وحشت در دیدن یک فیلم ترسناک و یا خندیدن در فیلم خنده دار. همین فیلم ممکن است که در یک کلاس درس نیمه تاریک، و در زمانی که همه حواس آماده به کارند، و وضعیت تحت تأثیر دیگر فعالیتهای داخل اتاق و روابط بین فردی با سایر دانش آموزان و معلم قرار دارد نمایش داده شود. عکس العملهای هیجانی متفاوت است زیرا که جمعیت مخاطب آشناست و موقعیتهای نسبی مربوط به پویایی گروهی باید حفظ شود. تماشای همان فیلم از طریق تلویزیون یا نوار دیداری در محیط خانه، دوباره عکس العمل متفاوتی خواهد داشت. حواس پرتیهای موجود در اتاق واطراف آن و امکان توقف فیلم در هر زمانی، موجب پیدایش واکنشهای متفاوتی خواهد شد. نزدیکی اشیای آشنا و وسایل آشپزخانه وسرگرمی موجب از میان رفتن تکان شدید [شوک] می گردد، در صورتی که میزان تأثیر خوشمزگی تحت تأثیر فقدان تقویت گروهی کاهش می یابد.

علاوه بر این، مثلاً، تبدیل تصاویر سینمایی به اندازه صفحه تلویزیون و تجربه در هر محیطی به حد چشمگیری متفاوت است.

بنابراین، درک ارزش مواد غیرکتابی از طریق حواس مربوط می تواند تا اندازه زیادی تحت تأثیر محیطی قرار گیرد که مواد در آن استفاده می شوند. به طور روزافزونی، روند کار در راستای میانکُنش روزافزون با مواد است، همان گونه که قبلاً توضیح داده شد در موزه های امروزی و حتی نظیر استفاده از کتابهایی که رایحه پخش می کنند دیده می شود.

با متداولتر شدن دستگاههایی که با رایانه کنترل می شوند، توان تشویق چنین رهیافتی

ص: 32

آسانتر می شود. برنامه های رایانه ای زمانی که به مشارکت و واکنش از سوی استفاده کنندگان خود نیاز دارد حالبتر و به یاد ماندنی تراند. این نکته در مهیج ترین شکل خود اکنون به طرز روشنی با بازیهای رایانه ای موجود نشان داده می شود، که دامنه آنها زمانی که سطح مشارکت صرفا از نوع واکنش سریع است، از انواع «شلیک کردنها» گرفته تا بازیهای پیشرفته شامل حل انواع معماهای پیچیده ارائه شده به صورت نوشتاری یا ترسیمی، در تغییر است. پیدایش صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی شکلهای نوری دیداری ذخیره سازی دیداری امکانات بیشتری را برای تعامل پایگاههای داده ها و تصویرها فراهم کرده است. متون مختلف می تواند روی یک صفحه مقایسه و یا مقابله شوند، و تصاویر را می توان به میل استفاده کننده تغییر داد و بازآرایی کرد. در این سطح، دیگر استفاده کنندگان و تماشاچیان منفعل نیستند بلکه وارد جرگه مشارکت کنندگان در محیط شده اند که می توانند صحنه ها و فعالیت هایی را که ارائه می شود تصحیح کنند و یا تغییر دهند و آنها را به شکل هایی که تناسب بیشتری با نیازهایشان دارند تبدیل کنند.

سطح واکنشهای متقابل امکان تغییر شرایط برای بررسی آنچه که اتفاق می افتد را تعیین می کند - آنچه که رهیافت «اگر...چه رخ می دهد» نامیده می شود - تا تغییرات اقتصادی به منظور مشاهده تأثیر آنها روی عواید، ترویج توسعه نیازهای بیشتر - برای کشف تأثیر بر بوم شناسی یک آبگیر، ارسال یک سفینه فضایی به سوی یک ستاره بخصوص به منظور کشف هرگونه تهاجم خارجی به آن واز این قبیل موارد مشاهده شود.

همان طور که قبلاً توضیح داده شد، مواد غیرکتابی از انواع مواد متنوع تشکیل می شود، بعضی از آنها به طور مجزا و مستقل مورد استفاده قرار می گیرد و تعدادی به صورت یک بسته گردآوری می شود. ساده ترین شکل ترکیبی از هر دو نوع است، نوار شنیداری واسلاید، برنامه های رایانه ای و کتابچه، اما بعضی از بسته ها مجموعه قابل توجهی از شکلهای مختلف است. به این ترتیب بسته میکرو پرایمر تولیدی برنامه های آموزشی میکروالکترونیک ها برای آشنا ساختن معلمان با طرز استفاده از ریزرایانه ها در مدارس ابتدایی شامل 70 برنامه بود. این بسته شامل مرور مسأله، راهنمای معلم، متن خواندنی و مطالعه، 30 برنامه رایانه ای و یک نظام پایگاه داده ها، دو عدد کاست شنیداری از مطالعات موردی، یک دستگاه ویدئو، 30 برگ طلق شفاف برای دستگاه

ص: 33

نمایش شفاف (اورهد) و راهنمای سه پایه مانند برای استفاده از دستگاه ها بود.

در حالی که اکثر این مجموعه ها با هدفهای آموزشی تهیه شده است، امر تعریف یادگیری نباید به محیط آموزشگاه محدود شود. مثلاً سالها قبل، روزنامه اُبزرور بسته هایی درجهت تقویت سلسله مقاله هایی در مورد تاریخ بریتانیا در ضمیمه های رنگی خود تولید کرد. بسته «نقش بریتانیایی» شامل برگه های اطلاعاتی، مقاله های ضمیمه، اسلایدها و صفحه های شنیداری یا نوار شنیداری بود. این بسته در اختیار عموم بود که آن را می خریدند، خرید آن محدود به معلمان نبود و در حالی که بدون شک بعضی از آنها در مدارس مورد استفاده قرار می گرفت، برخی دیگر را مردم به سبب ارزش و علاقه کلی خریداری می کردند. بی گمان همه خریداران، مورخان دانشگاهی نبودند، برای بسیاری از افراد، مواد ارائه شده موجب جلب توجه به اطلاعات موجود در مقاله ها می شد و چشم اندازهای متفاوتی را ارائه می داد که اطلاعات عمومی را گسترش می بخشید. بی تردید بسته ها بیشتر به آموزش گرایش داشت تا سرگرمی صرف، اما این نتیجه که آنها کلاً ارزشی برای استفاده کننده معمولاً ندارند اشتباه خواهد بود. بسته ها شکوفا می شود زیرا انواع مختلفی از شکلهای مواد غیرکتابی و کتابی را گردهم می آورد.

از آن جا که نظام های مبتنی بر رایانه تکمیل و رایج می شود، روندی در راستای یکپارچه شدن این شکلهای مختلف وجود دارد. نظام های ذخیره نوری محمل های مناسبی برای متون، عناصر شنیداری و دیداری است، یکایک آن را می توان برگزید و افزون بر این، می توان آنها را به هم پیوند زد و به صورت مجموعه ای یکپارچه به نمایش نهاد. مواد دیداری و شنیداری خریداری شده به صورت اسلاید و نوارهای کاست شنیداری را می توان همراه با هم به صورت صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی یا صفحه ای دیداری، نگهداری کرد و به صورت یک برنامه یکپارچه کامل مورد استفاده قرار داد. از لحاظ تأثیر بر حواس تفاوتی در آنها دیده نمی شود و با پیشرفت نمایش تلویزیونی، در تعداد تماشاگرانی که می توانند در یک زمان آنها را ببینند، فرقی به وجود نمی آید. متن می تواند به صورت جداگانه بر پرده پخش و یا بر بالای تصاویر دیداری به نمایش درآمده از صفحه دیداری اضافه شود. از طریق چنین سازوکارهایی، انواع شکلهای ویژه استفاده کننده بتدریج کاهش می یابد، هرچند تولیدکنندگان به تولید مقادیر زیادی از اطلاعات با

ص: 34

استفاده از همان مقدار مواد جهت توزیع ادامه می دهند. هنوز هم برای دستیابی به بالاترین کیفیت تولید، تصاویری که استفاده کننده از صفحه دیداری می گیرد، از تلق های شفاف عکاسی ادامه خواهد یافت.

استفاده از مواد غیرکتابی دارای دامنه وسیعی است و بیشتر زمینه های ارتباطات و غیره و مجراهای اطلاعاتی را در بر می گیرد. کاربردهای عمده آن سرگرمی، یادگیری و افزایش اطلاعات است اما کاربردهای متنوع دیگری هم دارد. پیدایش تکنولوژی اطلاعات و نظام های مبتنی بر رایانه تغییرات عمده ای در روند فعالیتهای اجرایی و مدیریت که اینک بر امور حاکم است، ایجاد کرده است. تبادل وانتقال اطلاعات به گونه ای روزافزون از طریق کابل، خطوط تلفنی، و ماهواره ها انجام می پذیرد، بازده این کارها برای نمایش و دستکاری بر صفحات نمایشی بروندادهای چاپ عکسی [نمابر] روی کاغذ مورد استفاده قرار گیرد. هر دو آنها می توانند انواع نمودارها یا تصاویر معمولاً تک رنگ و متون را مخابره کنند. بخش بازرگانی هم برای آگهی و تبلیغ و فروش از مواد غیر کتابی به گونه ای گسترده استفاده می کند. اسلایدها، کاست های شنیداری و نوارهای دیداری، همه در کیف سفری کارکنان فروش و بازاریاب های امروزی جایی می یابد و فرصتهایی را برای ارائه مستقیمتر و روشنتر کاربردها و ارزش فرآورده ها فراهم می سازد. ارتباطات الکترونیک بین بازاریاب ها و دفاتر مرکزی شرکت به منظور به دست آوردن نرخهای جاری و قطعی کردن سفارشها می تواند برقرار شود. از طریق ارسال چاپ عکسی بازاریاب حتی قبل از ترک دفتر مشتری می تواند به تبادل اسناد و امضاها اقدام کند.

در حالی که هنوز برای استفاده از فیلم ها توسط شرکتهای بزرگتر ضمانت وجود دارد، اما این کار بتدریج جایش را به محصولات کاست های دیداری می دهد که کیفیت اجرا و پخش آنها امروزه به استاندارد قابل قبولی برای گذاردن تأثیری جالب رسیده است. سادگی بسته بندی و هزینه تکثیر نسبتا ارزان آنها هم از همین کیفیت برخوردار است و کاست های دیداری کلاً به عنوان سازوکار توزیع به جایگزینی فیلم های سینمایی گرایش دارد. شرکتهای بین المللی هم از مواد غیرکتابی برای ایجاد ارتباط بین شعبه های مختلفشان استفاده می کنند.

ص: 35

کنفرانس های دیداری، به علت سهولت استفاده از انواع نمودارها و مدل ها در جلسات اتخاذ تصمیمات بر کنفرانسهای شنیداری پیشی و رواج بیشتری می گیرد. اعلامیه های رسمی عمده مدیران ارشد می تواند از طریق تهیه پیام ها روی نوار دیداری میان کارکنان توزیع شده و یا مستقیما از طریق ماهواره ارسال گردد. پیام دیداری با فراهم ساختن امکان عرضه روشنتر خط مشیها واعلان پیشرفتهای آتی، نسبت به ارسال پیام از سازمانهای مرکزی ظاهرا دوردست، و پیام های ویدئویی احساس علاقه و توجه فردی بیشتری به همراه دارد.

مواد غیرکتابی می تواند به طور مکرر به عنوان وسیله ضبط اطلاعات و رویدادها و هم به منظور تجزیه تحلیل فوری و هم آرشیوهای تاریخی مورد استفاده قرار گیرد. درحالی که پیشینه های شنیداری عکاسی تصاویر ساکن و ویدئویی هنوز هم در سطحی وسیع کاربرد دارد، نقش مهم نظام های مبتنی بر رایانه، بویژه مرتبط با نظام های ذخیره نوری، شروع شده است، شاید لازم باشد عکسی جهت ایجاد تمایز جاها در پایان یک مسابقه مورد استفاده قرار گیرد، یا ممکن است کوهنوردی از دوربین عکاسی برای ثبت لحظه ای بی نظیر در قله کوهی بهره گیرد. داوری در مسابقه و فوتبال از زاویه های متعدد ضبط مسابقه روی نوار دیداری انجام می شود و یکایک قابها را می توان برای تعیین واقعیت تجزیه وتحلیل کرد؛ منبع و منشاء اعتشاش جماعتی را به همین سان می توان به منظور تعیین هویت و قضاوت دادگاه، ضبط و بزرگ کرد و از آن بهره جست. مرتبط با محاسبات رایانه ای چند لایه، اتومبیلی با سرعت زیاد را می توان شناسایی کرد و راننده آن را از روی همان شواهد تحت تعقیب قانونی قرار داد. اینک نوارهای مراسم تولد، ازدواج و مرگ به شکل الکترونیک نگهداری می شود و صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی شامل سیاهه تمام اسامی و نشانیهای جمعیت است و با رمز پستی تکمیل می شود و برای نشان دادن انواع تجزیه و تحلیهای اجتماعی و محیطی در اختیار قرار می گیرد.

با استفاده از مواد غیرکتابی، انواع اخبار و رویدادها، گاه برای رضایت شخصی، و گاه به منظور اثبات دستاوردی و یا به عنوان سابقه، فراهم می شود. امروزه فیلم و پیشینه دیداری جامعه معاصر و فعالیتهای آن قابل توجه است. اضافه شدن کنترلهای رایانه ای و

ص: 36

فنون تقویت و افزایش وضوح تصاویر، این امکان را فراهم می سازد که تجزیه تحلیل مشروحی از هریک از چارچوبهای تصویری وحتی بخشی از یک چارچوب انجام پذیرد. با استفاده از نظام های ذخیره نوری مخصوصا به صورت رقمی (دیجیتالی)، یافتن و بازنگری اقلام از میان انبوه اطلاعات با سرعت چشمگیر امکان پذیر می گردد. در حالی که کتابها و سایر ابزارهای سنتی نگهداری سوابق، غالبا تفسیرهایی از وقایع و مردم ارائه می دهند، علی رغم این که تولید کننده ناگزیر زاویه ها و دیدگاههای خود را اعمال و معایب و کاستیها را حذف کرده است، بازهم مواد غیر کتابی NBM به ارائه بیشتر واقعیت ها گرایش دارد.

توصیف کلامی فاجعه گذرگاه اتومبیل زی بروگی (Zeebrugge) به تفسیر تخیلی از سوی خواننده و شاید به زمینه بی تجربگی کلی نیاز دارد؛ در حالی که ضبط دیداری جستجوها و راه های نجات، احساس محصور بودن گرایش و شجاعت بسیاری از افراد دخیل را به هم نزدیکتر می کند. شنیدن و دیدن سخنرانی رئیس جمهور کندی و مارتین لوترکینگ از طریق قدرت شخصیت و بیان آنان به چشم انداز و درک ما می افزاید، ویژگیهایی که فقط با مطالعه متن سخنرانیهای آنان به دست نمی آید.

سوابق با ارزش نباید به آنچه افراد برجسته و حوادث مهم خوانده می شود، محدود گردد. توسعه تدریجی تاریخ شفاهی بر نوارهای شنیداری، ثبت دایمی احساسات مردم عادی و نحوه برخوردشان با محیط زندگی و مراودت های روزمره فعالیت هایشان را امکان پذیر می سازد. به یاری شهرت و استفاده از فیلم و دوربینهای ویدئویی، کتابخانه های بزرگی از سوابق دیداری رفتارها و آداب و رسوم جامعه معاصر در اختیار است که به آسانی قابلیت تبدیل به ذخایر نوری در قالب آرشیوهای دایمی را دارند. به همان طریقی که نقاشیهای فیز برای داستانهای دیکنز احساسی از قرن نوزدهم را زنده می سازد، به همین سان این منابع شنیداری و دیداری عناصر لازمی برای روشن سازی نگرشها و انگاره های رفتاری جامعه امروزی برای نسلهای آینده محسوب می شود. حال که نظام های مبتنی بر رایانه برای کمک به سازماندهی و یافتن محل اقلام مختلف در دسترس است، امکان جذب مجموعه های گسترده اطلاعاتی به صورت دانشی که بخشهای بخصوصی از آن می تواند نستبا سریع پیدا شود آغاز می شود. مواد غیر کتابی

ص: 37

امکانات ضبط، ذخیره سازی، یافتن، بررسی و کاوش این مواد را به روشهایی که قبلاً ممکن نبوده فراهم ساخته است.

علاوه براین، مواد غیرکتابی به خودی خود منابع مطالعه اند. دانش، فهم ونظریه ها به سرعت درحال پیشرفتند. در دهه 1950، نظریه فیلم در کتابهای معدودی به قلم روتا، گریرسون، مَنول (Manvell)؛ ستون، مونتاگ، جکوب و - البته - آیزنشتاین مورد بحث قرار گرفت، اغلب مطالب نوشته شده درباره سینما مربوط به ستارگان و زندگی عاشقانه آنان بود، نه درباره تاریخ و نظریه سینما. امروزه، پس از گذشت تقریبا 40 سال، سخنرانی هایی در زمینه مطالعات مربوط به فیلم و ویدئو در دانشگاه ها برگزار می شود، و مقاطعی تحصیلی در زمینه مطالعات رسانه ها و ارتباطات وجود دارد که مواد غیرکتابی در آنها حاکم است. در سطح مدارس هم دوره هایی در زمینه مطالعات رسانه ها، حتی در قالب برنامه های آموزشی ملی، به شکوفایی خود ادامه می دهد. موسیقی روی صفحه و کاست و عکسهای ساکن از قبل ساختار نظری و روشهای تجزیه تحلیل مربوط به خود را دارند. در باب نظام های مبتنی بر رایانه، با آن که استفاده های متنوع از این نظامها در زمینه های هنر، موسیقی و طراحی گسترش یافته، اما دروس مدارس و آموزش عالی بیشتر به سوی آموزش فنی گرایش دارد تا زیبایی شناسی و تحلیل گرایی.

به طور خلاصه، مباحثی که در این جا مطرح شد این است که مواد غیرکتابی دامنه حواسی را که در کاوش اسناد به منظور کسب اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرند گسترش می دهد و این فعالیت به مشارکت بیشتر و میانکُنش استفاده کننده نیاز دارد. در انجام این کار، روشهایی به کار گرفته می شود که از آغازین روزهای پیشرفت بشر اهمیت داشته است، و شامل کاوش محیط از راه محرکهای شنیداری، دیداری و لامسه ای می شود. دامنه شکل های در اختیار استفاده کننده گسترده است، اما روند کار به سوی یکپارچگی روزافزون نظام تحویل وانتقال است که آن را به صورتی تنگاتنگ با نظام های مبتنی بر رایانه هماهنگ می کند. تاجایی که مسائل به کاربردها مربوط است، حیطه کار مدام گسترش می یابد. از زمانی که مواد غیرکتابی اساسا به عنوان ابزارهای ارسال و انتقال پیامها، به منظور سرگرمی، یادگیری و غنی سازی به کار گرفته شده است، بر مدیریت، ذخیره وارتباطات تجاری حاکم بوده و نقش عمده ای در فروش و بازاریابی

ص: 38

بازی کرده است. تا چند سال آینده مواد غیرکتابی سازوکار اصلی را در ثبت رویدادها و بایگانی فعالیتهای جامعه، به عهده خواهد گرفت. اهمیت مطالعه این رسانه ها به خودی خود، ارزش بیشتری به خود می گیرد، چه بیش از پیش برای زیربنای جامعه اساسیتر می شود.

ص: 40

ص: 42

تصویر

این مطلب فقط جنبه بازی با کلمات را ندارد؛ بررسی و ملاحظه استفاده کننده از مواد غیرکتابی در خارج از محیط کتابخانه، به منظور شناسایی بازار بالقوه خدمات کتابخانه ای، اهمیت بسیار دارد. اگر کتابداران اعتقاد داشته باشند که هدف کتابخانه یاری رساندن به پیشرفت های اجتماعی آموزشی و اقتصادی جامعه است، پس اولین وظیفه آنها ارزیابی میزان استفاده به عمل آمده از مواد غیرکتابی توسط جامعه و تعیین این که چگونه و - شاید مهمترین آن - به چه میزانی کتابخانه می تواند در این زمینه کمک کند می باشد.

چنین استفاده ای را نمی توان این همه محدود تعریف کرد؛ کل میزان نیازهای احتمالی باید مورد توجه قرار گیرد، حتی اگر در پایان کار کتابدار به این نتیجه برسد که هیچ گونه کمکی نمی تواند ارائه شود. دیدگاهی که مواد غیرکتابی درون محیط کتابخانه عمومی را محدود به نوارهای شنیداری موسیقی یا سرگرمی ها می بیند، در مقابل اعتقادی قرار می گیرد که «مواد غیرکتابی فقط تجهیزاتی برای تجربیات هنری نیستند»، بلکه ابزارهایی برای انتقال عقاید، اطلاعات، یادگیری و آموزش به شمار می آیند. یونسکو (1968) در باب این موضوع گفته است:

«ظهور ناگهانی شکلهای نوین جالب و خلاق عرضه دانش علمی، به پیشرفت تعلیم وتربیت کمک می کند ومیراث فرهنگی بشری را غنا می بخشد» هدف این کتاب تشریح و ارزیابی آثار مواد غیرکتابی بر جامعه نیست. اما درک این

ص: 44

مطلب دارای اهمیت است که یکایک استفاده کنندگان به منابع اطلاعاتی گسترده ای دسترسی دارند. در منازل افراد انواع رادیو، تلویزیون، دستگاه های شنیداری، فرآورده های هنری، مدل ها، مجموعه ها، عکس ها و خدمات داده های دیداری وجود دارد. در واقع، برخی ادعا می کنند که منابع اطلاعاتی که در خانه ها یافت نمی شود عبارت است از کتابها، روزنامه ها و نشریات ادواری. در عصر ما، استفاده نکننده از مواد غیرکتابی بودن دشوار است.

دامنه گسترده ای از موضوعها و تجربه ها در اختیار است، نظیر: اکتشافات علمی در تلویزیون؛ کنسرتهای موسیقی راک به صورت استریو در رادیو؛ پوسترهای ارائه شده به صورت هدایای رایگان مجله ها، در زمینه موضوعات متنوعی از قبیل نگهداری از کودک در منزل و فواید چسب؛ راهنمای کاست های شنیداری در محدوده خانه ای مجلل؛ و بازیهای ویدیویی. در یک کارخانه، مدرسه یا اداره، شخص به همین سان با تعداد زیادی از مواد غیرکتابی سروکار دارد. آموزش به طریق دیداری در زمینه ایمنی با گوش دادن به نوار ضبط شده از ضربان قلب در دانشکده پزشکی؛ آماده سازی نمایش Gcse در رسانه های گروهی؛ تهیه دفتر خاطرات رومیزی در ریز رایانه ها و نرم افزار رایانه ای در زمینه تکامل کرم میوه.

ص: 45

خواهد شد. این مورد مشابه روند تولید کتابهایی است که چاپ می شود. در مقابل، تولید محلی موردی است که اصولاً برای استفاده در داخل مؤسسه و یا توسط شخص طراحی شده است. مثلاً تولیدکننده شخصی در سطح محلی می تواند دانش آموزی باشد که نمایشی از اسلاید و نوار برای سمیناری درباره بئاتریس پوتر، نقاشی هایی بر مبنای نوشته هایش، عکس های ساکن واسلایدهایی معاصر از کلبه اش تهیه کرده باشد. نمونه ای از یک تولید سازمانی در سطح محلی می تواند محصول کار واحد خدمات رسانه ای باشد که شامل نوار دیداری میانکنشی برای سخنرانی در موضوع حقوق یا تلفیق انواع نقشه ها، صفحاتی از کتابهای حقوقی، عکس ها و نقاشی ها باشد.

به طور خلاصه باید گفت که تولیدکننده استفاده کننده ای است که اطلاعات را از انواع شکل ها به طور خلاصه استخراج می کند که خواه کتاب یا مواد غیرکتابی باشد و از آنها برای تولید چیزی نو استفاده کند.

استفاده کننده خصوصی این نوع استفاده کننده محصول کار تمام شده را به منظور استخراج اطلاعات از آن می گیرد. احتمال دارد او این اطلاعات را بپذیرد و یا رد کند اما کوششی برای خلق مطالب از خود به عمل نمی آورد. بنابراین دانش آموزی که نوار شنیداری پرندگان دریا را پخش می کند، به عنوان نتیجه کار از اطلاعات موضوع بهره می گیرد، اما در تهیه آن نوار و آفرینش، سندی به دست شرکت نمی کند. به همین ترتیب پدر یا مادری که نسخه ای از کاست شنیداری داستان زیبای سیاه را می خرد که منظور از آن ساکت کردن بچه ها در طی یک مسافرت طولانی با اتومبیل است، قصدش، باز تولید آن کاست نیست. استفاده کننده شخصی ممکن است ماده ای را نه برای خودش، بلکه برای مخاطبین شناخته شده انتخاب کند. مثلاً، مسؤل آموزش کتابخانه ای ممکن است نواری دیداری را در زمینه فنون جستجو انتخاب کند که آن را برای گروهی از کتابداران مرجع نمایش دهد.

تولیدکننده و استفاده کننده خصوصی که در بالا توصیف شد در تمام زمینه های اجتماعی پیدا می شود و احتمال دارد بخشهای آتی در نشان دادن دامنه وسیع نیازهای این گونه استفاده کنندگان به مواد غیرکتابی کمک کند.

ص: 47

در تعلیم و تربیت کتابدار باید از روندهای جاری آموزش و پرورش که ممکن است انگاره های نیازهای اطلاعاتی ایجاد شده در کتابخانه را تغییر دهد آگاهی داشته باشد. در باب نگرش مراجعان آینده جای بحث کمی می تواند باقی بماند: وظیفه آنها در مدرسه این است که به نوجوانان نشان دهند که مواد غیرکتابی ابزارهای نیرومندی هستند.

با وجود آن که احتمال دارد مواد غیرکتابی به بعضی از ادعاهای خود دست نیافته باشد، نمی توان براین نکته که این مواد به همه ابعاد آموزش و پرورش نفوذ کرده است، بیش از اندازه پای فشرد. انگیزه های اصلی این فکر، رشد آرمان خواهی دانش آموز به عنوان فراگیر مستقل، مفهوم فراگیری مبتنی بر منابع و روش انجام طرح هاست که تمامی آنها نشان می دهد.

اگر دانش آموزی در جستجوی اطلاعات باشد باید به منابع کافی در تمام اشکال آن دسترسی داشته باشد. مثلاً، رواج GCSE در کتابخانه های عمومی موجب درخواستهای روزافزون دانش آموزان علاقه مند به تاریخ محلی شده است، کسانی که می توانند بخوبی از طریق کتابها، ارتباطات میانکنشی دیداری و تصاویر ساکن، نمونه ها و نقشه ها به مطالعه بپردازند.

با وجود آن استفاده از وسایل کمکی الکترونیک در نیمه دوم قرن حاضر گسترش یافته است، این رویدادها را نباید به عنوان پیشرفتهای اخیر تلقی کرد. در موزه فضای باز بیمیش ناحیه دورهام نمونه ای از یک کلاس درس اواخر دوره ویکتوریا وجود دارد که دارای نقشه ها، لوحه های دیواری فانوسهای شگفت انگیز، نمونه ها وحتی بسته های آموزشی است. آنچه ممکن است تازگی داشته باشد این اندیشه است که اینها چیزی بیشتر از وسایل کمک آموزشی هستند. و آنها پایه واساس یادگیری انفرادی می باشند.

رواج سریع ریزرایانه ها در تمام سطوح نظام آموزش و پرورش، نسلی را با سواد رایانه ای به وجود می آورد که نرم افزار رایانه ای را به عنوان بخش طبیعی نیازهای اطلاعاتی شان می نگرند. احتمال دارد آنها در تدوین یک مقاله از شبکه نظام دیداری میانکنشی دومِزدی بنگاه سخن پراکنی بریتانیا برای کسب اطلاعات استفاده کننده، از نرم افزار رایانه ای برای دستکاری آمار موجود در آن نظام و بالاخره از دستگاه واژه پرداز

ص: 48

برای تهیه نسخه نهایی مقاله بهره گیرند.

حتی اگر کسی نداند که این گونه پیشرفتها چه قدر در آموزش و پرورش خارج از کتابخانه اثر می گذارد، مشاهده ارقام مربوط به تعداد دانش آموزان و معلمان موجب مباهات است. در بریتانیا، به سال 1987، از کل جمعیت 9/56 میلیون نفر، رقمی در حدود 4/9 میلیون کودک به آموزشگاه می رفتند (کودکستان، ابتدایی، متوسطه و مدارس ویژه). حدود 25 درصد گروه سنی 24 - 18 سال در مقطع آموزش عالی به تحصیل مشغول بوده اند؛ 2/2 میلیون دانشجو در دوره های پاره وقت یا تمام وقت آموزش عالی تحصیل می کرده اند و در حدود 0 00/60 0/ 1 نفر از جمعیت در مراکز آموزش بزرگسالان حضور می یافته اند. و در مجموع 700 هزار معلم در آموزشگاه ها، و آموزش عالی به کار اشتغال داشته اند.

در سال 1985، در ایالات متحده امریکا از جمعیت تقریبی 8/238 میلیون نفر، در مجموع 4/ 57 میلیون مورد ثبت نام در تمام مقاطع آموزشی، از ابتدایی گرفته تا آموزش عالی، وجود داشته است. مرکز آمارهای آموزشی ایالات متحده تعداد ثبت نام کنندگان در مؤسسات آموزشی را 8/ 23 درصد جمعیت برآورد کرده است. کل تعداد معلمان شاغل در مقاطع ابتدایی و متوسطه 000/645/2 نفر و در آموزش عالی 000 /700 نفر بوده است.

مشاهده می شود که این ارقام درصد قابل توجهی از جمعیت هر کشور را تشکیل می دهد. اگر تمام جمعیتی که در بخش آموزش اند با مواد غیرکتابی سروکار داشته باشند، احتمال دارد که بیشتر آنها در آینده درخواستهای مشابهی از بیرون نظام به عمل آورند.

در آموزش و پرورش و تربیت معطوف به فراگیران بالقوه ای که احتمال دارد در دوره های سنتی شرکت نکنند، رشد چشمگیری وجود داشته است. کارکنان نوبتی، کارکنانی که مسولیتهای آنان مستلزم مسافرت است، کارکنان نقاط جغرافیایی متروک و منزوی، خانه نشینان و کسانی که ازطریق ارتباطات دوربرد وغیره کار می کنند، به نظام های آموزشی آزاد روی آورده اند و به طور روزافزونی به روشهای جدید ارتباطات دیداری و شنیداری و یادگیری به کمک رایانه وابسته شده اند.

ص: 49

استفاده کنندگان خصوصی در آموزش و پرورش در آموزش و پرورش ابتدایی تجربه هایی وجود دارد که نشان می دهد تا چه حد مواد غیرکتابی و تجهیزات آنها بخشی عادی از زندگی بعضی از کودکان شده است.

بررسی شواهد تاریخی به عنوان راهنما، تفسیر یافته ها و تطبیق نتایج نه تنها به کودکان شادی فراوان می بخشد، بلکه آنها را از اوان کودکی آگاه می سازد که تاریخ عبارت است از فرایند جستجو و آنان نظیر تاریخنگاران عمل می کنند... بسیاری از اشکال شواهد بویژه صنایع دستی و مدارک بی واسطه اند. عکسهای موجود در کتابهای تاریخی و نوع سنتی پوسترهای نمایشی مدرسه فقط نقطه آغازی برای این کار بود. تابلوهای اصیل شخصیت ها در لباس های تاریخی و صحنه هایی از گذشته... مجموعه هایی از عکسهای قدیمی.. مجموعه هایی از کارت پستالهایی از روستاهای حدود 50 سال پیش... مجموعه ای از نقشه های پژوهشی مهمات ارتش از 1904 تا به حال... نقشه های ساختمانی... مجموعه ای از صنایع دستی اصیل که موزه بریتانیا فراهم کرده... با استفاده از ضبط صوت ها برای جمع آوری خاطراتی از شاهدان زنده، کودکان می توانستند از تجربیات ارزشمندی در افزایش مهارت های ارتباطی شان بهره گیرند.

در آموزش متوسطه تصمیم دولت برای محدود کردن رشد مواد کمک های آموزشی موجب انتخاب نوارهای دیداری مخصوص همراه با یادداشت های معلم شد که برای ارائه اطلاعات مشروح در محیطی پشتیبان طراحی شده بود. رسانه خاصّی انتخاب شد، زیرا که مورد استقبال استفاده کنندگان قرار گرفته بود، و مجریان مشهور تلویزیونی درگیر آن بودند که می توانست بسهولت و سرعت برای استفاده مدرسه تکثیر شود. به همین ترتیب، یک بسته آموزشی برای کمک به معلمان در برنامه درسی ملّی متشکل از 37 دقیقه نمایش دیداری فعالیت کلاسی، همراه با دو جزوه شامل اطلاعات، نمونه های عملی و نکاتی برای بحث تهیه شد.

پَت نوبل در اثر خود یادگیری مبتنی بر منابع بعد از آموزش اجباری اظهار می دارد:

فراگیر را در یک نظام متکی بر منابع تجسم کنید. سرگرم کار با مجموعه ها از وظایف مندرج در دفتر تمرین کلاسی؛ غرق در دنیای صدا با گوشی و ضبط کاستی؛ قبل از این که به پایانه رایانه ای پرحوصله بپیوندد، سعی می کند مسائل مربوط به تصمیم گیری را با دیگر دانش آموزان حل کند؛ به سوی شبکه رادیویی یا تلویزیونی باز می گردد؛ برای یافتن اطلاعات ضروری یک سلسله اسلاید را بررسی می کند؛ از

ص: 50

معلمی برای کمک یا معرفی منابع دیگر یاری می طلبد. همه این موارد متعلق به نظام یادگیری مبتنی بر منابع است، خواه درون سازمان ها و یا در فاصله ای دورتر از آنها. یادگیری در تمام این گونه نظام ها ما را به تعامل با دانش ذخیره شده دعوت می کند نمونه هایی نظیر مثالهای بالا را می توان از تمام جنبه های آموزش عالی به دست آورد.

مرکز گرانادا برای انسان شناسی دیداری در دانشگاه منچستر به زمینه ای توجه دارد که در آن استفاده عملی از فیلم و مواد دیداری اهمیتی بسزا دارد. هیأت مدیره پیشنهاد می کند که سرچشمه علاقه در این زمینه مربوط به این واقعیت است که «توانایی استفاده از رسانه های دیداری برای مخابره پیامها، هم برای قدرت سیاسی و هم برای موفقیتهای تجاری پیش شرط لازمی است، درست مثل داشتن مهارتهای کلامی و سواد که در دوران گذشته اساسی به شمار می آمد.

نظام یادگیری از راه دور مشتری پروپاقرصی برای مواد غیرکتابی به شمار می رود. دانشکده ملی آموزش ترویجی پیشینه های دیداری و نرم افزارهای رایانه ای را به خدمت گرفته است، البته دانشگاه آزاد اولین نمونه در بریتانیا بوده که در مقیاس کامل نظام چند رسانه ای را در آموزش عالی رایج ساخت. در این جا دانشجو با برنامه های تلویزیونی، برنامه های رایانه ای مواد دیداری و کاست های شنیداری سروکار دارد. کتابخانه به پشتیبانی تمامی این مواد می پردازد و مجوز حق مؤلف انتشار آنها را نیز فراهم می سازد.

خارج از بخش تعلیم و تربیت، انجمنهای دانشگاهی و سازمان های حرفه ای بسیاری وجود دارند که به تولید مواد غیرکتابی می پردازند. این مؤسسه ها شامل انجمن تاریخ، مؤسسه پادشاهی معماران بریتانیا، انجمن حقوق و مؤسسه حسابداران قسم خورده می باشند.

تولید کنندگان درون نظام آموزش و پرورش در بخش قبل، استفاده از NBM مواد غیرکتابی مرتبط با معلم و شاگرد به عنوان استفاده کنندگان خصوصی مورد بحث قرار گرفت - به عبارت دیگر، از بهره جویی فردی از مدارک در دسترس برای مطالعه و تدریس سخن به میان آمد. اما، معلمان و دانش آموزان تمام بخش های آموزشی هم بایستی به عنوان تولید کنندگان بالقوه تلقی

ص: 51

شوند.

ممکن است یک دانش آموز دوره ابتدایی که درگیر طرحی در مورد پارک محلی می شود از درختان عکس ساکن بگیرد، با نگهبان پارک مصاحبه کند (با استفاده ازضبط صوت کاستی مدرسه)، از نقشه های قدیمی منطقه تصویر بردارد واز کتابخانه مدرسه مجموعه اسلایدی در زمینه حیواناتی که ممکن است در پارک یافت شود به امانت بگیرد. وی حاصل تجربیات خود را برای تدوین طرح خواهد نوشت و طرح کامل را مجموعه ای آماده خواهد کرد. در سطح مدرسه متوسطه، نمونه های فراوانی از دانش آموزان و کارکنان جود دارد، از ساختن فیلم گرفته تا نوشتن نرم افزار رایانه ای، در فرآیند تهیه مواد غیرکتابی و تدریس و یادگیری فعالیت دارند.

مدرسان آموزش عالی هم تولید کننده هستند. نظری به پایگاه داده های برنامه های آموزشی آموزش عالی نمونه های بسیاری را آشکار می سازد. واحد دیداری و شنیداری دانشگاه لندن صفحه دیداری مرجعی را به نام «زانو» منتشر کرده که حاوی عکسهایی از نمونه ها و مقاطعی از پرتو نگاری ها، اسلایدهای بافت شناسی و فیلمی از صحنه های حرکت زانوی تازه برش خورده می باشد.

در بازار کار در شرکتها، برای استفاده از "NBM" مواد غیرکتابی دو زمینه وجود دارد: آموزش، در حد مدیریت میانه و فروشندگان؛ و بازاریابی در حد تبلیغات، روابط عمومی و فروش.

از دیدگاه کارفرما، هدف اصلی آموزش باید رسیدن به حداکثر کارآیی باشد. بنابراین، کارفرمایان بر نوعی از مواد غیر کتابی پافشاری می کنند که این هدف را برآورد -مثلاً دوره های آموزش - از راه دور در جاهایی که کارگران بتوانند بدون حضور در دانشکده تحصیل کنند و در نتیجه بتوانند نیازهای شغلی را مرتفع کنند. بعضی از شرکتها برنامه هایی به نسبت 50 - 50 را ترتیب می دهند که 50درصد هزینه امکانات فراهم شده برای تحصیل کارگر را در وقت آزاد خودش می پردازند و یا 50درصد زمان تحصیل را به عنوان کار وی محاسبه می کنند. به این ترتیب، در ایالات متحده امریکا انجمن آموزش مستمر مهندسان بر مبنای رسانه ها «کتابهای درسی دیداری» فراهم می کند که از نظر

ص: 52

هزینه و کارآیی بسیار با ارزش اند. هزینه واحد کرایه ویدیوها برای کارفرمایان بسیار کمتر از هزینه دوره های آموزش از راه دور، دانشگاه محلی است. انعطاف پذیری مواد غیرکتابی کلید اصلی است و توانایی مورد سؤال قرار دادن نگرشها ویدئوی میانکنشی را خاصه با اهمیت می سازد. مؤسسه آموزشی در زمینه دوره آموزش شغلی یک ساعته ویدیویی میانکنشی سرمایه گذاری کرده است که عنوان آن «کار و کسب کوچک و موفقیت آمیزی خود را آغاز کنید»، می باشد؛ در این برنامه از مؤسسان می خواهد اگر درباره آغاز کار توسط خویش حرفی دارند بیان کنند و مروری بر آنچه در این مهم دخیل است به عمل می آورند.

مؤسسه آموزشی برای مدیران و کارآموزان راهنماهایی در زمینه تکنولوژی آموزشی ارائه می دهد، از جمله، بروشور الکترونیک، که بر صفحه های رایانه ای سازگار با IBM در دسترس است و اطلاعاتی را در مورد آموزش بر مبنای رایانه، هوش مصنوعی، شبیه سازی رایانه ای، ویدیو، داده های نمایشی، پخش ماهواره ای و تلویزیونهای کابلی در اختیار می گذارد. علاوه براین وارد مقوله مزایا و معایب رسانه های گوناگون، چه زمانی مورد استفاده قرار گیرند و چه زمانی نگیرند می شود و اطلاعاتی در مورد قیمتهای جاری ارائه می دهد.

خدمات نیروهای مسلح، کارفرمایان صنعتی نظیر ICI، شرکتهای بخش تجاری نظیر مارکس و اسپنسر، بوتس و براکلیس همه استفاده کنندگان پروپاقرص مواد غیرکتابی بوده اند. اداره پست در ادارات مرکزی خود دستگاه های پخش دیداری نصب کرده است تا اطلاعات را فراهم و کالاها را آگهی و تبلیغ کند. تعداد کثیری از فیلم های آموزشی و نوارهای دیداری تخصصی برای شرکت هایی نظیر دامارت کاپرینول و فورد موتور برای تشویق نیروی کارشان، افزایش سود و وضع قوانین جدید تهیه می شود. این شرکتها از آنها برای تشویق دانش آموزان به منظور ملاحظه صنعت به عنوان حرفه [آتی] هم استفاده می کنند. کارگزاری های دولتی هم علاقه مندند بر مردم نفوذ داشته باشند؛ مثلاً کمیسیون جوامع اروپایی نوار دیداری اختصاصی با نام اروپای کشاورزی دارد که سیاستهای کشاورزی مشترک را برجسته و منعکس می کند.

دیرزمانی است که نیاز به روزآمد کردن معلومات مدیران اجرایی با فنون نوین مورد

ص: 53

توجه بوده است، ریشه ها و پیشرفتهای اخیر از یافته های مرکز زیست تکنولوژی شمال شرق مبین این مطلب است که وقت مدیران پُرکار برای روزآمد کردن دانش بسیار محدود است. کاست های شنیداری که شرح کوتاهی از فرآیند زیست تکنولوژی نوین و اثر احتمالی آن در کار آتی آنان است برای استفاده در درون اتومبیل تولید شده است.

احتمالاً این توسعه تکنولوژی اطلاعاتی است که بیشترین نفوذ را در کارهای شغلی جاری داشته است. بسته های کلمه پردازی، اوراق گسترده یا پایگاههای داده ها بسرعت حتی در درون شرکتهای کوچک معمول گردیده و در نتیجه هزینه واحد را به طور چشمگیری کاهش داده است. ریز شکل ها [میکروفرم ها] هم به همین ترتیب رواج یافته است، مخصوصا به این علت که هنوز هم ریز برگه ها برای ذخیره سازی اطلاعات در بخش مدیریت تجاری مورد استفاده قرار می گیرد. هرچند توسعه CD - ROM صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی، با سرعت زیاد پاسخ دهی، ممکن است موجب حذف آنها شود.

در فعالیتهای اوقات فراغت تمام کتابخانه ها، آگاهانه یا غیرآگاهانه، امکان فعالیتهای ایام فراغت را تأمین می کنند.

اما، در این زمینه، شاید کتابخانه عمومی نقش پیشروی در فعالیتهایی که خارج از محیط کار و یا مؤسسات آموزشی انجام می گیرد، به عهده داشته باشد. زمینه فعالیتهای مورد توجه آن شامل سرگرمیها، عضویت باشگاهها، ورزش، موسیقی کلاسیک و نمایش اسلاید است. ارزش این فعالیتها، خواه کارهای روشنفکری و یا اشکال دیگر، ارتباطی به کتابدار ندارد. آنچه حائز اهمیت است این واقعیت است که آنها افراد بسیار زیادی را سرگرم می سازند. افراد در خانه هایشان از رادیو به موسیقی بتهوون گوش می دهند، از طریق کاست شنیداری زبان فرانسه می آموزند و یا از تلویزیون نمایشهای پرهیجان تماشا می کنند.

احتمالاً تلویزیون منبع عمده پُرکردن اوقات فراغت است، چه بیش از 51 درصد خانه ها، دو یا چند دستگاه تلویزیون دارند. میانگین تعداد رادیو در هر خانه 76/3 دستگاه است، هرچند که بیش از 72درصد شنوندگان رادیو، در اتومبیل هایشان به رادیو

ص: 54

گوش می دهند. در فوریه 1987 میانگین زمان صرف شده برای تماشای تلویزیون 5/25 ساعت در هفته بود که بوده که تماشاچیان بیش از 65 سال بیشترین تعداد را تشکیل می داد.

میل به داشتن سرگرمی در خانه موجب شد که در سال 1987 حدود 46درصد خانه داران دستگاه ضبط دیداری داشته باشند. این تعداد در فاصله سالهای 1983 تا 1986 به دوبرابر افزایش یافت. در مورد ریزرایانه ها هم پیشرفت سریعی حاصل شد.

در سال 1986 - 17درصد خانه ها در مقایسه با 9درصد خانه ها در سال 1984، دارای یک دستگاه رایانه بود. فروش صفحه های فشرده از سیصد هزار عدد در سال 1983 به 2/18 میلیون در سال 1987 رشد داشت. در ایالات متحده امریکا، در همین دوره، رشدی 130 برابری حاصل شد. این توسعه، با گسترش امکانات ضبط دیداری و نرم افزارهای رایانه ای در مغازه های بزرگ خیابان ها و هم چنین افزایش سریع تعداد مجلاتی که بروندادها و تجهیزات را بررسی و ارزشیابی می کردند همراه بود.

اغلب کتابخانه های عمومی و مقامات محلی آموزش و پرورش، خدمت امانت مواد ویدیویی، از فیلم های بلند گرفته تا راهنماهای DIY برای تعمیرات اتومبیل، گل آرایی و نصب گل، ارائه می دهند. بعضی شیوه های جدید نبوغ آمیز هم وجود دارد؛ مثلاً هدایت کشتی بوش که نوید دریانوردی داخل اتومبیل را بر صفحه تلویزیون نصب شده روی داشبورد ماشین و متصل به دستگاه پخش صفحه فشرده با نقشه های پژوهشی که بر صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی به صورت رقمی درآمده است را می دهد.

احتمال دارد انجمن کلیسایی که قصد بازدیدی از سرزمین مقدس را دارد، بخواهد فیلم یا اسلایدهایی در باب این موضوع به امانت بگیرد. شورای محلی شهری که موطن خود را با شهری در آلمان مشابه می انگارد، احتمال دارد به یادگیری عباراتی چند به زبان آلمانی از کاست شنیداری زبان نیاز داشته باشد. کتابداران از نیاز به سرگرمیهای بسیاری آگاهی دارند وبی گمان برای برآوردن برخی از آنها تلاش کرده اند.این مسأله بویژه درمورد مواد شنیداری مصداق دارد. کتابخانه های عمومی وست مینستر از دهه 1930 مواد شنیداری را به امانت داده اند و چند کتابخانه عمومی هم هستند که کاست های شنیداری خود را عرضه نمی کنند و خدمات شنیداری بر صفحه های فشرده را غالبا در مقابل

ص: 55

هزینه ای در اختیار می گذارند. از 1983، کتابخانه های عمومی اسکاتلند و انگلستان نرم افزارهای ریز رایانه ای به امانت می دادند و از سال 1986 در حدود 97 مؤسسه به این کار می پرداختند؛ مسأله اصلی کتابخانه ها این بود که آنها امکان اولیه مالی تهیه مجموعه را نداشتند، نه این که این کار بخشی از فعالیت های کتابخانه های عمومی نبود.

ارائه خدمات داده های دیداری حامل اطلاعات محلی و تهیه شده در کتابخانه عمومی اهمیتی ویژه دارد، کتابخانه هایی نظیر هیلینگدن، هرتفورد شایر و بیرمنگام چنین اطلاعاتی را فراهم می سازند.

ص: 56

استفاده کنندگان، کتابداران و سیاستمداران محلی به طور کامل در سطح ملی بازتاب نیافته است. دولت در گزارش مقدماتی خود در زمینه تأمین بودجه کتابخانه های عمومی، خدماتی هسته ای را جزو خدماتی معرفی کرده است که از بودجه عمومی پرداخت شود؛ مواد غیرکتابی و دسترسی به پایگاههای داده های راه دور، بخشی از این خدمات هسته ای مجانی، تلقی نشده است. این مسأله که چنین مهمی بشدت مورد تهاجم انجمن کتابداران قرار گرفت و تا اندازه ای دولت آن را تکذیب کرد شاخص دلگرم کننده ای بود که نشان می داد امروزه استفاده کنندگان و کتابداران مواد غیرکتابی را می پذیرند. تجدید حیات کتابخانه به عنوان کانون طبیعی اطلاعات عمومی از طریق کارگزاریهای دولتی و پایگاههای داده هایی نظیر TAPS و ECCTIS شاید نشانه شاخصتری از این تغییر باشد.

همان طور که ذکر شده است، یکی از وظایف اصلی کتابخانه گردآوری اسناد، از هر شکل، باشد. در این کتاب از این مهم که درباب احتیاجات و نیازهای استفاده کنندگان به کتابها و به گونه ای تعدیل یافته در مورد مواد غیرکتابی آموخته شده، بحثهایی به عمل خواهد آمد.

نیازهای استفاده کننده خصوصی و تولید کننده در بسیاری از جهات مشابه با یکدیگر است، و یک اصل زیربنایی وجود دارد که در هر دو مشترک می باشد، علی رغم این که احتمالاً تفسیر آن در جامعه ای که خدمات به آن ارائه می شود، متفاوت می باشد.

این اصل احتیاج مبرم به برآوردن نیازهای استفاده کننده است، که با حقوق استفاده کننده در دسترسی به مجموع منابع اطلاعاتی در تمام اشکال آن پیوند می خورد. متأسفانه، در حال حاضر، مواد غیرکتابی به آسانی کتابها در دسترس نیست. دسترسی استفاده کننده به اقلامی که ارائه می شود محدود است. برای انتخاب انبوه اطلاعات ثبت شده در گذشته، فرصتهای کمی وجود دارد. از سوی دیگر، خوانندگان می دانند که در نظام کتابخانه ای هر کتاب خاصی، بدون توجه به منشأ و یا سطح آن، معمولاً در داخل شبکه کتابخانه می تواند فراهم شود. برای استفاده کننده از مواد غیرکتابی چنین انتخابی وجود ندارد.

او مجبور است صفحه مشخصی را خریداری کند، زیرا اگر خواستار زیادی نداشته باشد پاک خواهد شد. از تماشای یک داستان تلویزیونی فقط یک بار می توان لذت برد،

ص: 58

علی رغم این که تعدادی از آرشیوهای تلویزیون توسعه یافته است، مثلاً «آرشیو تلویزیونی و فیلم شمال شرق در پلی تکنیک تی ساید برای بروندادهای منطقه ای تلویزیون تاین تی ز و بنگاه سخن پراکنی بریتانیا در شمال شرق.

گردآوری خصوصی مواد ضبط شده تلویزیونی ازطریق آنتن، بر اساس قانون حق مؤلف سال 1988 مجاز نیست. اما، آزادی دسترسی به فیلم های تجارتی از طریق خرید یا اجاره پیشینه های دیداری پیشرفت مطلوبی داشته است. شرکتهای عمده فیلمسازی نظیر یونایتد آرتیستز و فاکس قرن بیستم شاهد بخشهای اجاره و فروش محصولاتشان و تبدیل آنها به منابع اصلی درآمد بوده اند که در برخی موارد درآمد آنها ازدرآمد اولین دور نمایش فیلم ها بیشتر بوده است. کتابداران توانسته اند پیشینه های دیداری متعددی که ارزش کرایه محدودی از مجراهای تجاری داشته اند، در اختیار قرار دهند. بعضی از شرکتها مایل نبوده اند اجازه دهند کتابخانه ها فراورده هایشان را به امانت دهند. بحث آنها این بوده است که چنین خدمتی فروش آنان را محدود می کند، اما شاید برای انتشار بیشتر به کتابخانه ها نیاز داشته اند.

آزادی دسترسی بسیار با ارزش موجود در دنیای کتابها به این علت به دست آمده است که کتابخانه ها اطلاعات ارائه شده در کتابها را جمع آوری و ذخیره کرده اند و امکانات اشاعه آنها را برای رفع نیازهای هدف دار و تفنّنی فراهم ساخته اند. عبارتی که به ذهن متبادر می شود سخن ر.س. سونک است که گفت «کتابخانه ها به طور خصوصی و داوطلبانه مراجعان خود را قادر می سازند که مواد خواندنی خویش را برگزینند».

بدون این تسهیلات، اطلاعات ذخیره شده، خواه در کتاب و یا مواد غیرکتابی، در زمره دارایی مؤسساتی در می آید که حقوق انحصاری استفاده از آنها را دارند و یا آنهایی که می توانند هزینه های آنها را بپردازند. تجربه پرداخت هزینه برای خدمات جدیدتر موجب بروز خطر محدود شدن استفاده از آنها به «ثروتمندان اطلاعاتی» می شود. دسترسی اختصاصی به تجهیزاتی نظیر مواد دیداری میانکنشی خارج از توان مالی اکثریت مردم است. کودکان فقط زمانی به این اطلاعات دسترسی پیدا می کنند که والدین آنها یا مؤسسات آموزشی که در آن حضور می یابند بتوانند از پس هزینه ها برآیند و معتقد باشند که این گونه خدمات اولویت بیشتر نسبت به سایر خدمات اطلاع رسانی

ص: 59

دارند. در یکی از آگهی های تبلیغاتی رایانه ای آمده است، «آن مبلغی که معمولاً برای تهیه یک سلسله دائره المعارف مناسب کودکانتان هزینه کرده اید، اگر امروزه صرف تهیه یک دستگاه از رایانه های شخصی نسل جدید شود، کارآیی بیشتری خواهد داشت.» کتابخانه به مراجعش برای استفاده از منابع خصوصی اطلاعاتی فرصت بیشتری می دهد. شاید خطر بالقوه ای که در بعضی از برنامه های یادگیری شاگرد محوری وجود دارد این باشد که معلم از قبل اطلاعات را برای فراگیر ساده هضم می کند و او را در مسیرهای معینی هدایت می کند. فراگیر از بسته های فراگیری استفاده می کند و فرصتی برای مقایسه و مقابله اطلاعات موجود در آنها ندارد؛ نمونه آن داشتن انجیل به روایت فیلم و بدون در دست داشتن نسخه اصلی است. در کتابخانه، دیگر دیدگاهها و سایر راهها عرضه می شود.

کتابداران باید به چالش سازماندهی مواد غیرکتابی پاسخ دهند، زیرا آنها باید:

به محصولات مربوط به زندگی و دنیای تخیلات، هوشمندی، و روان انسان عنایت ورزند؛ تمام اشکال ارتباطات رسمی مورد توجه کتابداران است؛ مواد دیداری و شنیداری و خدمات باید به طور یکسان مورد توجه قرار گیرند و یا آنها به اندازه آشنا باشند، و مدیریت کتابخانه و کارکنان از مواد چاپی حمایت مشابه به عمل آورند. کتابخانه باید بی توجه به موضوع، شکل یا سطح سنّی کسانی که در خدمت آنهاست با یکپارچه کردن طرح ها و برنامه ها، به منزله سازمانی مناسب به کار ادامه دهد.

برای دستیابی به این مهم، کتابخانه با تهیه اطلاعات درباره آنچه که موجود است و چگونگی دسترسی به آنها، باید برای مراجعان اقدام لازم را به عمل آورد. این موضوع اشاره به تدارک ابزارهای کتابشناختی جاری و گذشته نگر، ارائه ارزیابی و بیان این نکته دارد که مواد را از کجا می توان تهیه کرد.

افراد و مؤسسه ها خدمات اطلاع رسانی دیگری لازم دارند که باید در راستای نیازمندیهای آنان هدایت شود.

علاوه بر این در بسیاری موارد برای دسترسی به مواد به مجموعه هایی نیاز است که به همان روشهایی که کتابها سازماندهی شده اند مرتب شده باشند. علی رغم این که احتمال دارد رهیافتهای استفاده کننده خصوصی و تولیدکننده کاملاً از نظر هدفها و درجه با یکدیگر تفاوت داشته باشد، اما به تمام این خدمات نیاز دارند. برای به کارگیری

ص: 60

جامع اغلب این مواد به تجهیزات و خدمات مشابه نیاز خواهد بود. بدین ترتیب، نیازهای استفاده کنندگان از مواد غیرکتابی ممکن است در سه سؤال که ارتباطی مستقیم با کتابخانه ها دارند، متمرکزشود: (الف) چه مدارک و تجهیزاتی وجود دارد؟ (ب) استفاده کننده چگونه به مدارک و تجهیزات دسترسی پیدا می کند؟ (پ) استفاده کننده از مدارک و اسناد تهیه شده چگونه استفاده می کند؟ لازم نیست تولید کننده ملی با این گونه مسایل، به همان اندازه ای که تولید کننده محلی و استفاده کننده خصوصی با آنها روبرو می شوند درگیر شود. اغلب مجموعه های سازمانی برای برآوردن درخواستهای ویژه، نظیر استفاده از فیلمخانه بنگاه سخن پراکنی بریتانیا، وجود دارد. در هر جایی که فشار زمانی کمتر باشد احتمالاً تولیدکننده ملی باید از منابع خارجی نظیر کتابخانه های تصویری تجارتی استفاده کند.

به هر حال، به نظر هنکوک (1973) باید توجه کرد:

برای تولیدکننده رسانه، نیازهای اساسی تسهیلات و سرعت است.

یک شرکت تلویزیونی به دسترسی سریع به فیلم و مقادیری نوار نیاز دارد؛ تسهیلاتی که به وسیله آن محل یک صحنه را بتوان یافت، بازیابی کرد و نمایش داد اغلب عامل مهمی ورای این نکته است که آیا این صحنه مورد استفاده قرار گرفته است یا نه این نکته تا حدی در مورد استفاده کنندگان نه چندان حرفه ای صادق است، حتی برای هر فرد، توجه اصلی به سادگی مسأله معطوف است که با آن بتواند آنچه را که می خواهد بیابد و نگهدارد.

ص: 61

حال، احتمال دارد چنین وضعی در مورد مواد غیرکتابی هم، به علت نقایص سازمان کتابشناختی مربوط، پیش بیاید.

درخواستهای بیشتر مراجعان این زمینه را می توان با ایجاد پیشینه ملی رسانه های بریتانیا همراه با بسیاری از ویژگی های کتابشناسی ملی بریتانیا برطرف کرد. اما، به نظر می رسد نیازها و احتیاج هایی وجود داشته باشد که احتمالاً از طریق خدمات اطلاع رسانی ویژه مواد غیرکتابی بهتر برآورده می شود. این خدمات از ابزارهایی که شرح آنها رفت بهره خواهند برد، اما لازم است برای پاسخگویی به درخواستها، ابزارهای خاص خویش را بیافرینند.

خدمات اطلاع رسانی را می توان به دو نوع تقسیم کرد:

1 - خدماتی که اطلاعات را فقط برای نوع خاصی از مراجعان فراهم می کند.

خدمات اطلاع رسانی شورای فیلم دانشگاه های بریتانیا دست اندر کار تولید، در دسترس گذاری و استفاده از مواد دیداری و شنیداری در سطح آموزش عالی است. نیازهای مراجعان آن را می توان از طریق پرسش های نمونه دریافتی توسط خدمات اطلاع رسانی ملاحظه کرد:

لطفا سیاهه ای از سازمانهای بریتانیایی، دولتی و غیردولتی، را که در زمینه مهندسی، پزشکی و موضوعهای علمی فیلم تهیه می کنند برای این جانب ارسال دارید.

«آیا ماده ای دیداری و شنیداری در موضوع تاریخ روابط صنعتی می شناسید؟» «این جانب درحال تهیه یک سلسله سخنرانی در زمینه نمایشنامه های یونانی هستم. آیا می توانید فیلم یا نوارهای دیداری پیشنهاد فرمایید که بتوانم از آنها استفاده کنم؟» «آیا می توانید فهرستی از تهیه کنندگان اسلاید در زمینه فیزیک برای این جانب ارسال فرمایید؟»15 این گونه سؤالات بدون دسترسی مستقیم به مجموعه مواد غیرکتابی از طریق کتابها، جزوه ها، ارزیابی ها، کتابشناسی ها، فهرست ها و پایگاه های داده ها می تواند پاسخ داده شود.

2 - خدماتی که اطلاعات را هم به صورت چاپی و هم مواد غیرکتابی درباره موضوعی

ص: 63

فراهم می کنند.

هدف هیأت امنای آموزش دولتی محلی تأمین خدمات مشاوره ای در زمینه آموزش و توسعه برای مقامات محلی انگلستان و ویلز است.

خدمات اطلاع رسانی آن، نیاز روزافزون به اطلاعات، از جمله مواد غیرکتابی را برمی آورد، که خود می تواند نیازهای آموزشی عام و خاص حکومت محلی را برطرف سازد. مقادیر زیادی نشریه های آموزشی شامل مواد و مطالب درسی، دستنامه ها، مواد فراگیری آزاد، دستگاه های نمایش طلق های شفاف. عکس ها، نمودارهای دیواری، اسلایدها، پیشینه های دیداری و نرم افزار رایانه ای در دسترس است.

چگونگی دستیابی به مدارک و تجهیزات نیاز به مواد غیرکتابی را می توان با مجموعه مرجع مرتفع کرد، یا این که ممکن است مراجعه کننده به خدمت امانت نیاز پیدا کند. احتمال دارد استفاده کننده برای دسترسی به مجموعه ملی، از انجام سفری طولانی خوشحال باشد، و یا ممکن است به خدمات محلی برای استفاده آنی نیاز داشته باشد. احتمال می رود در سطح ملی سازمانی مانند بخش مرجع کتابخانه بریتانیا وجود داشته باشد، یعنی مجموعه ای مرکزی شامل مواد غیر کتابی بسیار و در پیوند با برنامه ای طراحی شده جهت فراهم آوردن هر ماده ای که نشر می یابد و در اختیار قراردادن آنها برای ارجاع بعضی از استفاده کنندگان ممکن است به مجموعه مرجع ملی مشابهی برای تجهیزات احساس نیاز کنند. مرکز تکنولوژی اطلاعات پلی تکنیک لندن مرکزی انواع ریز رایانه های پیشرو را به نمایش می گذارد. علاوه بر این، در سطح ملی، نمونه مرکز تهیه مدارک کتابخانه بریتانیا می تواند سرمشق باشد، به طوری که مراجعان با همان روشی که کتابها و نشریه های ادواری به دستشان می رسد، به مواد غیرکتابی هم دسترسی داشته باشند.

هیچ مؤسسه ای نیست که بتواند به طور کامل چنین نیازهایی را در کار ارجاع ملی و امانت دادن تجهیزات برآوَرَد. اما، تعدادی مجموعه وجود دارد که بخشی از نیازهای مرجع را مرتفع می سازد. مثلاً برای شکل های خاصی، آرشیو ملی صدای کتابخانه بریتانیا و آرشیو ملی فیلم مؤسسه فیلم بریتانیا وجود دارد. متأسفانه سایر شکلها به این

ص: 64

خوبی زیر پوشش سازمانی ملّی قرار نگرفته است. تصویر مسأله به علت وجود سازمانهای متعددی که مجموعه های مرجع موضوعی مواد غیرکتابی را نگه می دارند، پیچیده تر است. مثلاً، موزه ویکتوریا و آلبرت دارای مجموعه اسلاید است و موزه پادشاهی جنگ آرشیوی از داده های شنیداری در اختیار دارد.

مراجعان نیاز دارند به امکانات مرجع و امانت مواد دسترسی سریع داشته باشند، احتمال دارد این امر در سطح ناحیه ای یا منطقه ای برآورده شود. در سطح ناحیه ای، توسعه مجموعه های مرجع، نظیر مراکز معلمان که مجموعه ای مرجع از انواع گوناگون مواد تجاری دارند، به عمل آمده است که می تواند به عنوان تکمیل کتاب های مدارس مورد استفاده قرار گیرد. مراجعه کننده می تواند خود این خدمات را ببیند یا با مرکز اطلاعات تلفنی تماس بگیرد. احتمال دارد این تدارکات در سطح منطقه ای و ملی فقط برای خدمات مرجع و تسهیلات نسخه برداری باشد واین کار به خودی خود نتواند نیازهای مراجعان به خدمات سریع را برآورده سازد. البته، استثناهایی هم وجود دارد، مثلاً بیشتر استفاده کنندگان از پیشینه های دیداری به مؤسسات اجاره دهنده خارجی اتکا دارند و آماده اند این تأخیر را بپذیرند. به هر حال خدمات محلی برای بیشتر مراجعان از نظر خدمات امانت، کمک به دانشجو معلّمی که می خواهد در کار تمرین معلمی روز بعد از مواد غیرکتابی استفاده کند، یا مدیری که می خواهد در مورد حفاظت نواری دیداری را در طول هفته نمایش دهد و یا کودکی که به یک مجموعه اسلاید در مورد جاهایی که در تعطیلات به آن جا خواهد رفت نیاز دارد، اهمیّت می یابد. در سطح محلی هم نیاز دسترسی به تجهیزات وجود دارد، کتابخانه عمومی تاکنون تجهیزاتی تدارک ندیده است، اما این کار در مؤسسه های آموزشی و صنعتی نسبتا معمول است. (کتابخانه عمومی گیتس هد جامعه محلی خود را قادر ساخته است تا در شعبه های کتابخانه به تجهیزات داده های تصویر دسترسی داشته باشند.) حتی در این جا گرایش بیشتر به استفاده از تجهیزات در فضای داخل کتابخانه است و کتابدار باید این نکته را که مراجعه کننده می خواهد از آنها در جای دیگری استفاده کند یا خیر، در نظر گیرد. در این مورد، جنبه ای که اغلب از آن غفلت می شود، سؤال این است که آیا مراجعه کننده دسترسی به محیط مناسبی برای استفاده از مواد غیرکتابی دارد یا نه. این محیط می تواند

ص: 65

بسادگی اتاقی با امکانات تاریک کردن و برق کافی و خطوط تلفن، یا دارای امکانات زیربنایی تر نظیر داشتن ریزرایانه مناسب برای نرم افزار باشد.

روش های استفاده از مدارک و تجهیزات اغلب کتابداران در باب اطلاعات موضعی خنثی به خود می گیرند. آنها بی گمان کمک به مراجعان در یافتن اطلاعاتی که به آنها نیاز دارند را جزو وظایفشان قلمداد می کنند، اما به مسأله کمک به مراجعان در استفاده از مدارک حاوی اطلاعات و تجهیزات توجه محدودی مبذول شده است. استفاده، تا اندازه ای به راهنمایی مناسب وابسته است، بر خلاف مورد ماده چاپی (که کتابداران لزومی نمی بینند خواندن را به مراجعان خود بیاموزند)، آنها ممکن است، برای نمونه آموزش شیوه های درست دستکاری اسلایدها و راه اندازی ریز رایانه ها به مراجعان را حیاتی بیابند.

همچنین، مسأله اطلاعات مربوط به کاربرد مواد غیرکتابی و تجهیزات آن هم وجود دارد. آیا کتابخانه به آموزشگران صنعتی روش صحیح استفاده از اسلاید در گروههای کوچک و یا زمانی که نباید از دستگاه ضبط ویدیویی استفاده کنند را آموزش داده است؟ این کار ممکن است به شکل آموزش مستقیم نباشد، اما احتمال دارد کتابخانه را درگیر تهیه ورقه های آموزشی مناسب با هر دستگاه کند که در آنها نه فقط به راه اندازی دستگاه، بلکه به بهترین روش به کارگیری آن به منظور دستیابی به هدفهای خاص یادگیری اشاره شده باشد. علاوه براین، درک و دریافت استفاده های ممکن از مواد و تجهیزات برای کارکنان کتابخانه هم مهم خواهد بود. آیا کتابدار روش کار با دستگاه نمایش ضبط دیداری (ویدئو پرژکتور) را در نشستهای داستان گویی کتابخانه کودک می داند؟ آیا روش ارائه نماهای اسلاید و نوار را که هدف آن عرضه ابعاد و خدمات کتابخانه برای مراجعان است می داند؟ در سطح محلی و بویژه مرتبط با تولیدکنندگان است که کتابخانه می تواند در تلفیق اطلاعات با کاربردهای نوین همکاری کند. این کمک ممکن است کتابخانه را به دو روش درگیر سازد:

1 - تأسیس واحد تولید به عنوان بخشی از کتابخانه

ص: 66

مراجعه کننده کتابخانه ای که در زمینه تاریخ محلی سخنرانی می کند ممکن است تعدادی از نقشه های قدیمی ارزیابی زمین را از مجموعه نقشه کتابخانه انتخاب کند واز کتابدار بخواهد که به باز تولید اسلاید آنها بپردازد. کتابخانه اجازه نسخه برداری را خواهد گرفت، با کمک عکاس کتابخانه عکسها را تهیه و آنها را قاب خواهد کرد و به سخنران تحویل خواهد داد. در واقع، این کار مشابه این مهم است که سخنران از متخصّص موضوعی کتابخانه بخواهد سیاهه ای کتابشناختی در زمینه تاریخ محلی فراهم کند.

2 - درگیر شدن کارکنان کتابدار ممکن است با مراجعه کننده ای در زمینه تلفیق اطلاعات به عنوان بخشی از مواد یک دوره (مانند دانشگاه آزاد) همکاری کند و یا با سخنرانی برای تولید بسته های آموزشی کار کند (مثلاً، در زمینه ادبیات کودک). بسته هایی که به این روش تهیه می شود شامل نوار شنیداری و دکلمه، اسلایدهایی از کتابهای مصوّر و گزیده هایی از آثار برنده مدال کارنگی است. دانش آموزان این بسته را در کتابخانه مطالعه و بررسی کرده اند و سپس با استفاده از فنون بازیابی آموزش داده شده توسط کتابدار اطلاعات بیشتری در باره نیازهایشان به دست آورده اند؛ به معلّم و کتابدار مشترکا به کار نهایی دانش آموز نمره می دهند.

ص: 67

و از ارزش آن بخوبی آگاهند. احتمال دارد تماسهای آنان با مواد غیرکتابی محدود بوده باشد و برای این که چرا کتابخانه ها باید این مواد را ارائه دهند، دلیلی نبینند.

چنین اعتقادی اغلب دارای ته رنگی اخلاقی است که به تلویح می رساند کتاب ها به طریقی از نظر روحی و ارزش های عقلانی برتر و سرشارترند؛ در یک روز زیبای تابستانی بیرون نشستن و کتاب مطالعه کردن، را همه می پذیرند اما برروی همان چمن و زیر همان آفتاب نشستن برنامه یک تلویزیون قابل حمل را دیدن، نشانه ای از انحطاط اخلاقی است.

شکی نیست که کتابها برخی امتیازات فنّی دارند - مثلاً، به دفعات می توان به مطالب یک صفحه کتاب رجوع کرد، و نمایه آن می تواند به سرعت دریافتن اطلاعات ریز کمک کند. در مقابل، هرکسی که سعی کرده باشد اطلاعاتی خاص را روی کاست شنیداری دنبال کند، می داند که این کار چه قدر مشکل است. استفاده صحیح از کنتور دستگاه مخصوصا با نوشته های رقمی، این کار را ساده تر می کند. از سوی دیگر... خواندن با سترک آوازه خوان را می توان با نوشتار توصیف کرد، اما ضبط صوت این کار را بسیار بهتر انجام می دهد. عکسهایی از جریان رشد جنین، فهم ما را از معجزه تولد چنان افزایش می دهد که این کار از طریق کلمات صِرف غیر ممکن است.

یونسکو (1968) اظهار می دارد: فیلم، درست مانند کتاب ها، روزنامه ها و ادواری ها، همسان اثری هوشمند است واین که همه چنین آثاری هوشمندانه باید از همه اقدامات هدایتگر به سوی پیشرفت فرهنگی، فنّی و پیشرفتهای فکری واخلاقی نوع بشر بهره جوید، بدون هیچ گونه تبعیضی نشأت گرفته از شکل مادی که آثار بر آنها منتقل می شود یا وسیله ای که با آنها انتقال می یابد.

در نتیجه، این مانع نخستین در مقابل بهره جویی از مواد غیرکتابی را باید به عنوان سوء تفاهمی ساده از نقش کتابخانه شمرده که باید اطلاعات را به هر شکلی که لازم است تهیه کند.

درخواست های مراجعان کتابخانه الزاما درخواست های مراجعانش را باز می تاباند و عرضه خدمتی که بدان

ص: 69

نیازی نیست، کاری بیهوده است. اما، احتمال دارد این مانع نوعی ارزشداوری در خود پنهان داشته باشد و برآن است به علت آن که استفاده کنندگان فکر نمی کنند کتابخانه ارائه دهنده مواد غیرکتابی است، پس درخواستی هم وجود ندارد. در واقع ممکن است علاقه مند باشند مواد غیرکتابی را در کتابخانه ببینند، اما از آنها درباره این علاقه سؤالی نشده است.

استفاده کنندگان غالبا از ارزش در اختیار داشتن مواد غیرکتابی آگاهی ندارند. در مدرسه ای که مجموعه های جداگانه ای از مواد کمک های آموزشی در گروه ها وجود دارد، کارکنان آموزشی غالبا نیازی نمی بینند که این مواد را د رمکانی واحد متمرکز کنند.

این کار ممکن است بسهولت منجر به ضایع شدن منابع شود. مثلاً، گروه جغرافیا ممکن است مدلی از دیوار هاردین برای نمایش پستی و بلندیهای جغرافیایی اش در اختیار داشته باشد؛ گروه تاریخ هم ممکن است همان مدل را به خاطر ارزش تاریخی اش نگهدارد. چنین مدلی می تواند انگیزه هایی برای سایر گروه هایی که آن را وسیله ای کمک آموزشی تلقی نمی کنند، ایجا دکند: مثلاً، گروه زبان انگلیسی که شعر اُدن را درباره دیوار اُدن می خواند می تواند از آن بهره جوید. و به همین قیاس یک گروه آموزشگاهی که برنامه سفر کوهنوردی به منطقه را ترتیب داده می تواند از آن استفاده کند. کتابدار می تواند نقشی در توسعه آگاهی بالقوه استفاده کنندگان در تمام اشکال اطلاعات مدون به عهده داشته باشد.

حتی هنگامی که مواد غیرکتابی در اختیار کتابخانه است، احتمال دارد استفاده کنندگان از وجود آنها، آگاه نباشند. دوسوم جمعیت به هیچ وجه از خدمات کتابخانه عمومی استفاده نمی کنند. هرچند تأکید روزافزونی در زمینه بازاریابی خدمات وجود داشته است، چه جو سیاسی از سال 1979 بر مصرف کننده و پرداخت د رمحل استفاده تأکید کرده است. نیاز به ایجاد درآمد، در تحقیق پینیون در زمینه خدمات امانت دادن مواد ویدیویی در کتابخانه عمومی، منعکس شد. در این پژوهش نتیجه گرفتند که: «به طور کلی، کتابخانه های عمومی، در تبلیغ خدمات شان کُند بوده اند و در بیرون کتابخانه، یعنی جایی که کتابها و پیشینه های شنیداری وجود دارد، رقابت اندکی وجود داشته است».

ص: 70

کتابخانه های ویدیویی به رهیافت بسیار جسورانه تری، مخصوصا توسط مسولینی که خدماتی بر مبنای خودگردانی دایر کرده اند، نیاز دارند».

نیاز به تبلیغ بیشتر خدمات مواد غیرکتابی در کتابخانه های دانشگاهی هم مصداق دارد «با کمال تعجب، علی رغم تبلیغ گسترده خدماتمان، که ما آن را گسترده می پنداشتیم، بیشتر دانشگاهیان از آنچه که کتابخانه در زمینه رایانه ای کردن اطلاعات می تواند ارائه دهد آگاهی ناچیز می داشتنند».

نشانگان «نخست بودجه کتاب» غالبا بودجه کتابخانه زیر فشار است، و نمی تواند از عهده درخواست کتابها و نشریات ادواری برآید. اما، کتابخانه ها به طور روزافزونی به وظایف تصریح شده در لایحه کتابخانه های عمومی و موزه های بریتانیا (1964) قائل اند که می گوید تدارک خدمات جامع و کارآمد باید ارائه شود.

در این لایحه آمده است:

در تکمیل وظایفش... مسؤول کتابخانه باید مخصوصا به امکان... ایجاد اطمینان از این که تجهیزات برای به امانت گرفتن، یا ارجاع به کتابها و سایر مواد چاپی، تصاویر، صفحه های گرامافون، فیلم ها و سایر مواد به تعداد کافی آماده است، و سطح و کیفیت برای پاسخ گویی به نیازهای همگانی بزرگسالان و کودکان کافی است، توجه کند.

جالب است که تأکید بر روی شکل است تا بر روی علت وجودی کتابخانه های عمومی. در مقابل آن بیان، تعریف دیگری می گوید کتابخانه های عمومی امروز «اساسا درگیر انتقال اندیشه ها، برانگیختن تخیلات وگسترش آموزش بزرگسالان از طریق استفاده از کلیه شکلهای رسانه های ارتباطی است. چنین تفکری کمتر به مباحث اقتصادی می پردازد که در همان مقوله اعتقادی است که تعلیم و تربیت کلاً «آموختن برای خواندن است که در نتیجه بتوان فرمهای مالیاتی را تکمیل کرد.» اما، نه مسأله اقتصادی را که دارای اهمیت زیاد است می توان انکار کرد، و نه این که مواد چاپی منبع اصلی انتقال اطلاعات را در لحظه حاضر فراهم می سازد. «حجم

ص: 71

عظیمی از اطلاعات امروزه به صورت الکترونیک تهیه و منتشر می شود... ممکن است که مثل صفحات خبری پرستُل یا سی فاکس موقتی و بی دوام باشند، که هرگاه دیگر جاری نباشند، از میان می روند و یا به صورتی فعال و یا راکد بر روی نوارهای مغناطیسی، صفحه لرزان، صفحه سخت، صفحه دیداری، صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی یا حتی بر ریزتراشه ذخیره شود.» بنابراین اگر مواد غیرکتابی را موادی - تلقی کنیم که هنگام بروز موانع مالی می توان کنار نهاد خطرناک خواهد بود؛ در آینده، هنگامی که پول فراهم شود، احتمالاً کتابخانه متوجه خواهد شد که امکان تهیه مواد به کلی غیرممکن است. همانطور که اشاره شده است،«به این نوع خدمات نوین باید به عنوان بخش جدایی ناپذیر کتابخانه نگریست، و اعتبار مالی کافی و دایمی برای آن درنظر گرفت. در غیر این صورت، اگر حق با آینده نگران باشد، جهان به طور کلی کتابخانه را نادیده خواهد گرفت.

تجهیزات در مورد تجهیزات دونگرانی وجود دارد. نخست این که احتمال دارد مراجعان نتوانند از تجهیزات پیچیده استفاده کنند، دوم آن که با توجه به گرانی بیش از حد، بودجه تهیه بسیاری از آنها از منابع مالی داخلی غیرممکن است. این موضوع احتمالاً درست است که بسیاری از بزرگسالان از جابه جایی صحیح وسایل ناتوان هستند، اما به نظر می رسد که نظام آموزشی هرچه بیشتر مردم را در استفاده از این تجهیزات تواناتر خواهد کرد واین که کارخانه های سازنده محصولاتشان را «ضدّ ناوارد» خواهند ساخت و این که مردم انتظار خواهند داشت شکل هایی از سرگرمی، تعلیم و تربیت و آموزش را سوای کتابها بیابند. قیمت نسبی تجهیزات مداوم در حال کاهش است و بزودی افراد زیادی قدرت خرید آنها را خواهند داشت و خطر واقعی این است که آنها از امکانات تهیه تجهیزات توسط کتابخانه مأیوس خواهند شد و در جای دیگری در جستجوی کمک و توصیه خواهند بود. این موضوع نه ادعایی برای حمایت از حرمت کتابخانه، بلکه به خاطر اطلاعات مدون است که باید همراه با هم برای استفاده مراجعین در اختیار قرار گیرد. راهنمایی مناسب در استفاده از تجهیزات و شاید در اختیار قرار دادن آنها به عنوان

ص: 72

مرجع، اولین گام هاست، مانند طرح استفاده از ریزشکل ها در کتابخانه مرکزی امانی واقع در استاکپورت.

موضوع [محتوا] در برابر شکل پیام ارسالی با فیلمی از مسابقه دو قهرمانی با مجموعه ای اسلاید از همان موضوع یکسان نیست. کتابدار نه فقط باید به موضوع که مورد علاقه مراجعانش، بلکه به شکلهای آن نیز توجه کند. هنوز هم در بعضی از کتابخانه ها موضوع تحت الشعاع شکل قرار دارد. مجموعه صفحه کتابخانه عمومی همیشه به موسیقی مربوط بوده است، بنابراین کتابدار مسؤول موسیقی غالبا مسؤول خرید انواع مواد شنیداری بوده است.

اما پیشینه های صوتی زمینه های وسیعی را در بر می گیرد - شامل نمایشنامه، شعر، مصاحبه های اجتماعی، مذاکره های سیاسی و تفسیرهایی در موضوع های مهم - و تمام این موارد می تواند مورد توجه تمام کتابداران موضوعی قرار گیرد.

شکل های ارتباطی هم می تواند روش نگرش ما به تجربیاتمان را تغییر دهد.

سیمور پاپرت بروشنی اعتقادش را در باب چگونگی تأثیر رایانه روی جامعه اظهار داشته است:

رایانه ها می توانند محملهای قوی اندیشه ها و بذرهای تغییرات فرهنگی باشند، و می توانند به مردم کمک کنند که روابط نوینی با دانشی که خطوط سنتی جدا کننده بشریت را از علوم و دانش خود و از هر دو این ها جدا می سازد، برقرار سازند. استفاده از رایانه اعتقادات جاری را در مورد این که چه کسی می تواند چه چیزی را و در چه سنّی بفهمد، به مبارزه می طلبد.25 تقسیمات سنتی مراجعان در کتابخانه های عمومی که بخشهای کودکان و بزرگسالان درهم ادغام شده، دیده شده است که این حرکت بیشتر به سود بزرگسالانی بوده که در جستجو مقدمه ساده ای برای موضوعی می باشند. دیگر موانع برآمده از تصمیم ساختگی کتابدار درباره این که هر کتابی مورد استفاده انحصاری افراد خاصی از مراجعان قرار خواهد گرفت، مطرح

ص: 73

نخواهد بود مراجعه کننده می تواند مقدمه ای ساده را از یک کتاب کودک بیابد.

هنوز هم خواندنی بودن یا قابلیت مطالعه کتاب نوعی محدودیت است. کودکی با سن مطالعه 10 سال که علاقه مند به کشتی هاست ممکن است وادار شود کتابی در حد یک مهندس دریایی را دست بگیرد. مواد غیرکتابی تا اندازه ای بر سدّ مربوط به تقسیم مراجعه کننده غلبه می کند، زیرا در مورد محدوده سطح سنی از جامعیت بیشتری برخوردار است. اسلایدی از یک نفتکش می تواند هم مورد استفاده کودک و هم مهندس قرار گیرد.

اطلاعات به دست آمده ممکن است متفاوت باشد، اما در زمینه فهم زبان پیام که باید بر آن فایق آمد مانعی اساسی وجود ندارد. با وجود این، هنوز هم برای همه مواد غیرکتابی جریان «آموختن برای خواندن» وجود دارد.

تقسیمات موضوعی سنتی ملویل دیویی شرح داده است که چگونه در جریان یک سخنرانی طولانی «هنگامی که فکرم غرق در مسأله ای حیاتی بود، حل مسأله در ذهنم برق زد به طوری که خود را به روی صندلی ام انداختم و تقریبا فریاد زدم یافتم!»(1). او در سال 1873 در باب «راه حل تنظیم مرتب و کارآمد کتابهای یک کتابخانه» متقاعد شده بود . در طرح به دست آمده اش، تمام دانش بشری به 10 طبقه اصلی تقسیم شد، و از آن به بعد اغلب کتابخانه ها موادشان را براساس رده بندی دهدهی دیویی تنظیم کرده اند. اما طبقه بندی موضوعی مصنوعی، بویژه در مورد مواد غیرکتابی، مشکل ایجاد می کند.

مثلاً، اسلایدی در مورد الماس ممکن است مورد استفاده پژوهشگر شیمی باشد که بلورشناسی مطالعه می کند، دانش آموزی که بریدن شیشه را یاد می گیرد، ریاضی دانی که در مورد حجم کار می کند، سخنران مباحث هنری که به شکل آن توجه دارد و اقتصاددانی علاقه مند به شکل های مختلف ثروت. کتابدار باید هریک از این نیازها را در نظر گیرد و آن گاه مصمم شود که تاچه اندازه نظام بازیابی کتابخانه می تواند آنها را

ص: 74

برآوَرَد. این مسأله به طور مشروحتر در فصل 4 تحت عنوان فهرستنویسی و رده بندی مورد بحث قرار خواهد گرفت.

بررسی اجمالی (Browsing) کتابداران معمولاً از نیاز مراجعانشان به بررسی اجمالی آگاه بوده اند، اما نگرانی آنان از شکستن، دوام، امنیت و قیمت مواد غیرکتابی موجب ظهور این فکر شده است که آنها باید به طور جداگانه ذخیره وحتی در جایی قفلدار نهاده شوند. بعضی معتقدند که هنوز هم باید سیاستهای دسترسی بسته در مورد برخی از اشکال مواد غیرکتابی معمول شود، اما شکلهای زیادی از آنها را می توان با ایمنی کامل با مجموعه کتاب درهم کرد. اگر سیاست اخیر معمول شود، کسی که در جستجوی داستان بلند «عادت» است، از طریق «نعمت غیر مترقبه بررسی اجمالی» کاست شنیداری همان اثر را هم خواهد یافت.

ترس از آینده احتمال دارد کتابداران به علت نداشتن معلومات و یا حتی ترسهایی از مواد غیرکتابی و تجهیزات آنها، نتوانند به گونه ای شایسته به مراجعان کمک کنند.

آلوین تافلر (1970) به طور شایسته ای از این محافظه کاری ذاتی و فقدان اعتماد به نفس با عنوان «ترس از آینده» یاد می کند، «نیرویی قوی که به اعماق زندگی شخصی ما نفوذ می کند، ما را به ایفای نقش های جدید وادار می سازد و با خطر بیماری روانی دگرگون کننده جدی و جدیدی مواجه می سازد.»اما، او نمی تواند این حقیقت را پنهان کند که «استفاده از گیرنده تلویزیونی همه جا حاضر به عنوان وسیله پخش اطلاعات و ابزار ارتباطات الکترونیک فردی میانکنشی، در باب روشی که بدان طریق امور روزمره خود را انجام می دهیم، تغییراتی فاحش به بار خواهد آورد.

در عین حال، پایه هرگونه تغییری، تا اندازه ای باید در گذشته پی ریزی شود. کتابخانه واحدهای اطلاعاتی را به شکل کتابی فراهم آوری، سازماندهی و بازیابی می کند و به امانت می دهد واین فرایندها پس از تجربیات عملی طولانی برقرار شده است. این کتاب

ص: 75

نشان خواهد داد که مواد غیرکتابی این فرایندها را تخریب نخواهد کرد و این که آنچه تغییر می کند ماهیت نیاز است - آنچه که امروز مراجعان به آن نیاز دارند این است که کتابخانه ها باید واحدهای اطلاعی را به هر شکلی فراهم آوری، و بازیابی کنند و به امانت دهند».

ص: 76

هدف تدارک خدمات مرجع جامع، به عنوان آخرین پایگاه، تاحد امکان است.

اگر خواننده ای نمی تواند به آنچه که می خواهد درجایی نزدیکتر دستیابد، می داند که می تواند آن را در کتابخانه بریتانیا پیدا کند.30 این کار اصولاً به استناد قانون حق مؤلف مورخ 1911 که به طور قانونی ناشران را ملزم می کند یک نسخه از هریک از نشریات شان را به کتابخانه واسپارند، امکانپذیر شده است. اما این وضعیت در مورد میراث ملّی مواد شنیداری و دیداری به همان استحکام برقرار نیست. هیچ آرشیو ملی از مواد غیر کتابی وجود ندارد، اما کتابخانه بریتانیا و انجمن کتابداران نیاز به آن را بازشناخته اند و در سال 1986 به تعدادی از مؤسسات دارای مجموعه های ملی مواد دیداری و شنیداری کمک کردند تا مجموعه های آرشیو ملی حوزه مواد دیداری و شنیداری راه اندازی شود.

آرشیو ملی فیلم تنها مجموعه عمومی ملی واقعی فیلم است و این درحالی است که برای مواد شنیداری آرشیو ملی مواد شنیداری وجود دارد، اما هیچ کدام از این آرشیوها از حق قانونی واسپاری برخوردار نیستند. آنها برای بسیاری از موادشان به هدایا و ارثیه ها وابسته اند. آرشیو ملی فیلم بعضی از موادشان را از عطایای بنگاه سخن پراکنی بریتانیا BBC به دست می آورد. و شرکتهای مستقل تلویزیونی برای ضبط نمونه هایی از برنامه های مستقل تلویزیونی مبلغی به آرشیو می پردازند. موزه ملی عکس، فیلم و تلویزیون در سال 1982 در برادفورد تأسیس شد.

تعداد زیادی آرشیوهای فیلم و تلویزیون ناحیه ای هم در پی نیازهای IBA به وجود آمده است که: «ممکن است مسؤولان آنها را به تهیه ترتیبات مناسبی برای جمع آوری و نگهداری آرشیوی از برنامه هایشان و به منظور دسترسی عامه مردم به چنین آرشیوی، ملزم کرده باشد.»31 به این ترتیب؛ آرشیوهایی مانند آرشیو تلویزیونی تایمز و تلویزیون شمال شرق و آرشیو فیلم پلی تکنیک تی ساید تأسیس شده است.

آرشیو ملی صوت در سال 1947 تأسیس شد که دارای بزرگترین مجموعه شنیداری در بریتانیاست، واز استوانه های مومی گرفته تا صفحه های فشرده در اختیار دارد. امروزه کتابخانه بریتانیا مسؤول آن است و امکانات پیشرفت فهرست خودکار و خدمات رایگان شنیدن آنها را فراهم کرده است.

ص: 78

مجموعه های دیگری هم وجود دارد که نقش آرشیوی به عهده دارند، اما این مهم نقش ثانویه آنهاست. آرشیو شنیداری بنگاه سخن پراکنی بریتانیا بیشتر به مسؤولیت های داخلی خود می پردازد؛ «تأکید شده است که مهمترین هدف، تهیه مواد موجود برای ورود به برنامه های جدید است».کتابخانه تصویری هولتون بی بی سی که کتابخانه امانی تصویری انتقاعی است صاحب مجموعه ای متشکل از 6 میلیون عکس است که بیشتر آنها منتشر نشده و منحصر به فرد است؛ این کتابخانه نه آرشیوی ملی ونه مؤسسه ای پژوهشی است، بنابراین نمی تواند به دانشجویان یا پژوهشگران بدون پرداخت هزینه کمک کند».

هنوز هم مواد غیرکتابی مواد آرشیوی ارزشمندی هستند و آشکارا ملت نیازمند است که:

(الف) به جمع آوری مواد غیرکتابی منتشر شده (نظیر کارت پستال های تصویری، برنامه های تلویزیونی، بیست اثر شنیداری مردم پسند طولانی) و نگهداری آنها بپردازد.

(ب) مواد غیرکتابی مورد علاقه محلی را جمع آوری کنند: عکسهایی از شخصیتها و بناها، نوارهایی از خوانندگان، پیشینه های شنیداری از سروصداها (نظیر صدای ناقوس کلیساها یا صدای آخرین تراموا). مجموعه های مطالعاتی محلی کتابخانه های عمومی شاید به کار آمدترین وجه از این عملکرد مواد غیرکتابی بهره برده اند.

(ج) با استفاده از مواد غیرکتابی شواهد ناپایدار را ثبت کنند، رشد تاریخ شفاهی جلوه ای از این مورد است. مورخی که خاطرات گذشتگان را روی نوار ضبط می کند، فرصت دسترسی به زندگی و دیدگاههای طبقات و گروههایی را که به صورت رسمی و یا مدارک نوشتاری آثار کمی از خود به جای گذاشته اند، فراهم می سازد. آرشیو شنداری شنیداری شمال شرق، مستقر در قصر کلیترو، لنکستر، مجموعه تاریخی شفاهی مفصلی تأسیس کرده است.

(د) از مواد غیرکتابی به منظور بهره برداری کاملتر از مواد آرشیوها و دادن اجازه دسترسی همگانی به مدارک کمیاب و ناپدار استفاده کنند. صفحه روز قیامت بنگاه سخن پراکنی بریتانیا امکانات دسترسی به مواد اصلی موزه ها و دفاتر بایگانی عمومی را فراهم کرده است.

ص: 79

مسأله اصلی تصمیم گیری در این مورد است که چه چیزهایی باید نگهداری و چه چیزهایی باید از بین برود و این تصمیمی نیست که به عهده مجموعه داران خصوصی واگذار شود. مری پیکفورد اشاره می کند، آنها «عکسهای مرا تسلیم نخواهند کرد». به علت عدم وجود تلاشی از جانب آرشیو ملی در نگهداری همه انواع مواد غیرکتابی، این نگرانی وجود دارد که آیا سایر مجموعه هاآخرین نسخه سند را دور می اندازند یا نه، و شاید این کار کانون هدفهای آنها نباشد. همان طور که هاجز (1989) می گوید» «همه ما اولویتهای خودمان را داریم واینها بندرت شامل آرشیوها می شود» هیچ جایی به عنوان «آخرین پناهگاه» وحود ندارد. امر نگهداری با فقدان هماهنگی بین مجموعه های آرشیوی موجود دچار اخلال بیشتر می شود، مراجعان از محل استقرار اسناد بی خبرند. لازم است برای شکلهای معینی بر مجموعه های افراد تکیه شود و احتمال دارد کتابداران ناگزیر شوند محلهایی برای این مجموعه ها بیابند. بررسیهای نمونه ای انجام شده توسط کتابخانه بریتانیا و شورای ملی تکنولوژی آموزشی نشان داده است که از نرم افزارهای رایانه ای آرشیو کمتری وجود دارد. کتابخانه بریتانیا و وزارت بازرگانی و صنایع مطالعه ای آزمایشی را با نام مخزن دانش پی ریزی کرده اند تا نسخه های الکترونیک کارهای منتشر شده ناشران (معمولاً، نوارها و صفحه های استفاده شده در حروفچینی رایانه ای) را جمع آوری، ذخیره و نمایه سازی کنند و آنها را برای استفاده مجدد آماده سازند.

در شرایطی که نگهداری از این مواد باید در اولویت قرار گیرد، هنوز لازم است به نیازهای مراجعان توجه شود. ویراستار راهنمای منابع شنیداری ضبط شده در توجیه مسأله می نویسد، «ما امیدواریم که مواد شنیداری جمع آوری شده در 480 مجموعه مختلف، به آسانی در اختیار هر یک از سازمان دهندگان نمایشگاهها، معلمان، پژوهشگران دانشگاهی و عامه مردم، گویندگان رادیو و تلویزیون، فیلم سازمان و حتی استفاده کنندگانی تجاری نظیر کارگزاریهای تبلیغاتی قرار گیرد».35 آرشیو ملی فیلم نسخه های توزیعی مکرر بعضی از فیلمهایش را در اختیار دارد واین مجموعه را براساس کارهای ارجاعی در اختیار دانشجویان واجد شرط قرار می دهد. علاوه براین، دسترسی عمومی وسیعتری را از طریق شبکه سینماهای منطقه ای خود امکان پذیر می سازد

ص: 80

مخصوصا NAVF به طور مؤثر مبتکرین محلی را تشویق می کند، چه «آنها شیوه ارزشمندی در پیش می گیرند تا مطمئن شوند تا حد ممکن فیلم کاملی تهیه شود و امکانات دسترسی جمعیت عظیم تری را نسبت به آنچه آرشیوهای ملی متمرکز امکان انجام آن را دارند، فراهم می کنند».اداره پیشینه های شنیداری موزه سلطنتی جنگ، چندین ساعت ضبط از تمام جنبه های جنگ تهیه کرده است. تجهیزات شنیداری در اختیار است و می توان آنها را در اختیار گروههای 10 - 8 نفره کودکان نهاد. خدمت دیگر این است که معلمان می توانند مواد آرشیوی شنیداری نظیر نوارهای بنگاه سخن پراکنی بریتانیا در باره «جنگ علمین» را ضبط کنند و یا مصاحبه ای با سربازی که در میدانهای جنگ اول جهانی جنگیده را ضبط کرده و نتیجه کار را به کلاس درس بیاورند. این بنگاه، ضبطی دیداری با عنوان جَنگ سُم، تولید کمیته موضوعی بریتانیا برای فیلم های جنگی در سال 1916 را منتشر و به بازار عرضه کرده است.

سرانجام، باید مسأله نگهداری ظاهری از مواد غیرکتابی هم مورد توجه قرار گیرد. «گرد و خاک قرمز رنگ» اثر مری پیکفورد مسأله را در مورد فیلم های قدیمی بروشنی نشان می دهد. مواد نیترات سلولز مصرف شده بسیار قابل اشتعال است و علاوه براین، طی 50 سال تجزیه می شود. اگر فیلم چاپ مجدد نشود، به طور کامل از بین می رود. باید متذکر شد که آرشیوهای فیلم بندرت نسخه های ذخیره شده فیلم ها را نمایش می دهند - همیشه نسخه ای برای نمایش چاپ می شود. شیشه های عکسهای قدیمی به سهولت ضایع می شود. تلویزیون تایمز دریافت که مجموعه آرشیو نوارهای دیداری دو اینچی اش در اثر کپک زدگی و پوسیدگی قرقره ها و مواد بسته بندی مربوطه تباه شده است. اگر نسخه مادر این گونه مواد نگهداری شود، بسیار ارزشمند خواهد بود. ابداع صفحه های دیداری لیزری ممکن است پیشرفت عمده ای در نگهداری مواد باشد؛ اما در مورد شکلهای جدیدتر باید احتیاط کرد، زیرا دوام و ثبات آنها هنوز زیر سؤال است. با وجود این، تعداد زیادی از مؤسسات به این نوع شکلهای جدید روی آورده اند. مثلاً موزه بین المللی عکس تعدادی از نگاتیوهای تاریخی عکس خود را بر روی صفحه دیداری منتقل کرده است. نظام های نوری تنها نوشتنی با هدفهای آرشیو برای شرکتها وغیره طراحی شده است.

ص: 81

میراث ملی فیلمها، پیشینه های شنیداری و تصاویر ساکن هم در مخاطره است. به علت این که غالبا فقط نسخه های اندکی از آنها منتشر می شود، بخت باقی ماندن آنها کاهش می یابد. تصور کنید که اگر نسخه هایی از الیورتویست باقی نمانده بود اطلاعات و درک ما از دیکنس چقدر محدود می شد. در عین حال، مواد غیرکتابی اخیرا تولید شده از بین رفته است. برانلو در تفسیر فیلم صامت اظهار می دارد که دیدگاه های نسل های آن زمان براثر مقادیر نسبتا کمی از موادی که باقی مانده، تحریف شده است. بالانتین می پرسد: «چه کسی مجلات الکترونیک را بایگانی می کند؟ آیا کسی هست که آرشیوی از گزیده صفحاتی از پرستل درست کند؟ آرشیو بسته های آموزشی به یاری رایانه در کجا برپا خواهد شد؟ درباره این موضوع فکر کنید. دانش تا وقتی که ضبط نشده وجود ندارد و آن دانشی که نسخه ای از سند آن نگهداری نشود، از بین خواهد رفت.

مقایسه موقعیت آرشیو ملّی ایالات متحده بسیار ارزشمند است. آرشیو ملی ایالات متحده بخش فیلم های متحرک و پیشینه های شنیداری تا سال 1935 را دایر کرده است. کتابخانه کنگره بزرگترین مجموعه آرشیو مواد غیرکتابی موجود را در اختیار دارد. این کتابخانه دارای مجموعه ای متشکل از 83 میلیون ماده است که شامل 9 میلیون عکس، 300 هزار حلقه فیلم سینمایی، 250 هزار قطعه نقاشی و قطعه چاپی و 80 هزار برگ پوستر و مجموعه ای تقریبا بیش از یک میلیون مواد شنیداری ضبط شده است. چنین سیاهه ای، ماهیت چند بُعدی مجموعه ها را پنهان می سازد؛ مثلاً مجموعه ورقهای بازی شامل ورقهای تاروت و دسته ورقهای استاندارد و ویژه جشنهای یادبود از 25کشور جهان از این جمله است. مجموعه ها از طریق ترکیبی از هدایا، نسخه های واسپرده برابر حق مؤلف و خرید تشکیل شده است. شاید ذکر اندازه مجموعه کنگره امریکا از گزارش هدایای مجله لوک، مسأله را روشنتر سازد، این مجموعه متشکل از 5/17 میلیون نگاتیو عکس سیاه و سفید، 5/1 میلیون تلق شفاف رنگی، 450 هزار قطعه عکسهای نمونه و 25 هزار فیلم سینمایی صامت است.

تصمیم ایالات متحده امریکا دایر بر نگهداری میراث ملی مواد غیرکتابی خود چندان تعجب آور نیست، چه باید به یاد آورد که اکثر این شکل های نوین را خود اختراع کرده است. در عین حال می توان به اهمیت ارزش مواد غیرکتابی به عنوان حامل های

ص: 82

اطلاعاتی اشاره کرد. این موضوع انعکاس جهانی ندارد، و اتحادیه بین المللی انجمنهای کتابداری (IFLA) در سال 1988 بر نیاز توجه نسبت به «مسائل حاصل از محدویتهای تحمیلی ناشی از قوانین مختلف حق مؤلف و سایر قوانین مربوط و اموری که در پیشتر کشورها بر مجموعه ها، نگهداری و دسترسی به مواد دیداری و شنیداری برای آموزش، پژوهش و هدف های اطلاعاتی خصوصی اثر می گذارد» اصرار دارد. در زمینه حیاتی آرشیوها کارهای زیادی وجود دارد که باید انجام پذیرد.

ص: 84

ص: 86

ویژگیهای دهه گذشته، رشد سریع پیشرفتهای فنّی بوده است و هیچ نشانه ای از کاهش آن به چشم نمی خورد. پیش بینی نتایج کار ساده ای نیست، زیرا به نظر می رسد که هر پیشرفت نوی سلسله افکار بکر خود را برای گامهای بعدی به وجود می آورد، اما روندهای معیّنی مشهود است.

به علت افزایش فراوان اطلاعات، فشرده کردن فضای لازم برای ذخیره سازی آنها ضروری است. محتویات قفسه های بایگانی خالی شده به صورت ریز فیلم درخواهد آمد و محتوای یک دوره دائره المعارف 16 جلدی در یک صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی خواهد گنجید.

چنین فشردگی ای باید با توان یافتن سریع موضوعهای مربوط به اطلاعات همراه باشد، بنابراین دیگر نیاز ملازم آن، نیاز به ایجاد نظام های سریع جستجو و دستیابی است. زیرا معمولاً استفاده کنندگان در ضابطه بندی نیازهای خود برحسب اصطلاحاتی که فهرست نویس به کار برده است مشکل دارند، بنابراین لازم است تا جایی که امکان دارد این نوع نظام های جستجو بازبانی نزدیک به زبان روزمرّه ابتکار شود.

روند دوم افزایش استعداد استفاده کننده در دستکاری اطلاعات؛ به منظور مقایسه آسان متون مختلف مواد دیداری و شنیداری؛ تلفیق و تدوین آنها به صورتهای جدید، مناسب و جالبتر سفارشها ونیز تهیه و تولید نسخه های ویژه خود است.

بدین ترتیب مقاله ای می تواند شامل مطالب استخراج شده ای باشد که نیاز به ماشین شدن مجدد آن نباشد بلکه به همان شکل مستقیم منتقل شود؛ عرضه عکسهایی از تعطیلات می تواند به آسانی برای تماشاچیان مختلف بازآرایی شود؛ نشریه ای می تواند آمیزه ای از متن، صدا و فیلم متحرک باشد.

یکی از مسائل مربوط به مواد غیرکتابی انبوهی ابزار و تجهیزات متنوع آن بوده است. برای کاهش این مشکل کوشش مستمر به منظور یکپارچه کردن آنها در نظام های معدودتر، بدون از دست دادن تنوع و کیفیتی که قطعات مجزای هریک از تجهیزات دارا می باشد، به عمل می آید. در حالی که تنوع بندرت قربانی می شود، و به طور کلی افزایش هم می یابد، در حفظ استانداردهای کیفی باز تولید، مشکل بیشتری وجود دارد گاه

ص: 88

پیشرفت های همراهی نظیر ضبط بر صفحه فشرده(1) و صفحه های وینیل پیش می آید، اماهنوز ویدیو به استانداردهایی مشابه فیلم دست نیافته است.

در کنار کوششهای به عمل آمده برای فشرده کردن بیشر مطالب، حرکتهایی هم در جهت قابل حمل کردن، حداقل برای بعضی از انواع تجهیزات، انجام می پذیرد. یکی از اشکال ها در زمینه کیفیت صفحات نمایش است، اما پیشرفتهایی در فن تهیه بلورهای مایع حاصل شده است.

این موضوع به روشنترین وجه در افزایش وضوح وابعاد پخش بر رایانه های قابل حمل به چشم می خورد. تجهیزات سیار از نظر نیرو به باطری وابسته است، و پیشرفت های اخیر نتیجه ترقی در طراحی باطری های دوباره پُر شدنی به دست می آید.

ارزیابی از روند نهایی، کاری مشکلتر است، زیرا بیشتر از آنچه که پاسخ می دهد سؤال برانگیز است. از آن جا که نظام های ذخیره سازی می توانند اطلاعات بیشتری را در جایی کوچکتر نگهداری کنند، تمایل طبیعی این انتظار است که مطالب بیشتری در نظام های محلّی همجوار تجهیزات نگهداری شود. به هر حال، همزمان، نظام های مخابراتی ماهواره ای و ارتباطات کابلی هم در حال بهبود است، به طوری که جستجو و بازیابی مجموعه های اطلاعاتی از راه دور و انتقال اطلاعات در هر جا که لازم باشد به ایستگاه گیرنده شخصی و یا تقویت آنها آسانتر است. انتخاب به عمل آمده برای هر اطلاعی به توازن بین مسایل اقتصادی و تسهیلات مناسب و نیازها گرایش دارد، اما اینها ویژگی هایی متغیرند که موجب تغییر در روند ادامه کار می شوند. بدین سان، پاسخ به مسأله استفاده از بانک اطلاعاتی راه دور یا خرید انباره ای به منظور استفاده محلی، نکته ای است که به مرور و بازنگری مداوم نیاز دارد.

تمام این پیشرفتها ناشی از پیشرفتهای فنّی مدام و بی وقفه است. جریان کارها مبین وجود راستایی گسترده است که پیشرفتها در آن مسیر در حرکتند؛ اما هنگامی که این امر به وقوع می پیوندد، استفاده کننده با تنوع روزافزون انتخاب ها روبرو می شود. بعضی از شکلها، مثل حلقه فیلم لوپ از میان می رود، و زمانی بعضی از صورت های یک شکل قدرت رقابت خو را از دست داده و حذف می شود. مثلاً نظام بتا که جای خود را به

ص: 89

کاست های دیداری داد. به هر حال، با ظهور هر قطعه جدیدی از محصولات فنّی، کارخانه های صنعتی مختلف محصولات اختصاصی خود را ارائه می کنند که بیشتر آنها با محصولات رقبای شان ناسازگار است. هر سازنده ای امیدوار است که بخش بالقوه ای از بازار را در انحصار خود داشته باشد و در بیشتر موارد احساس می کند برخی مشخصات اختراعش دارای مزایای انحصاری برای استفاده کننده است. بدین قرار، برای مدتی، تا هنگامی که یکی از محصولات به عنوان وسیله بهنجار واستاندارد بالفعل پذیرفته شود، استفاده کننده با انواع مختلفی از انتخابها روبرو می شود.

حال که فناوری های(1) مواد غیرکتابی این همه برای آینده جامعه اهمیت دارد، تعداد شرکتهای چند ملیتی بزرگ در هر زمینه ای، به طور مستمر افزایش می یابد. در اواسط قرن حاضر، وقتی که شرکت کداک آگهی ای درباره کیفیت و استانداردهای فیلم منتشر کرد، این آگهی همچون دیدگاهی جهانی کارآمد افتاد. این موضوع تا حد زیادی هنوز هم در مورد این رسانه صدق می کند. استاندارد انتخابی مربوط به کاست شنیداری که توسط کارخانه فیلیپس انجام گرفته بود، بسیار مؤثر واقع رشد زیرا که کارخانه اجازه اقتباس از این استاندارد را برای کلیه کارخانه ها، بدون پرداخت حق امتیاز مجاز شمرد. در مورد کاست های دیداری، اساسا مبارزه ای بین دو استاندارد ژاپنی در صحنه جهانی در گرفت، استانداردهایی که شرکتهای اروپایی نظیر فیلیپس و گراندیگ پذیرفتند، هرگز تأثیر چشمگیری بر بازار نداشت. بازار مبتنی بر رایانه بسیار بازتر است. با آن که شرکت آی بی ام در تهیه رایانه های بزرگ سمت رهبری را به عهده داشت، هنگامی که ریز رایانه ها ساخته و توسعه یافت نتوانست تسلط خود را بر بازار حفظ کند، زیرا شرکتهایی دیگری نظیر اَپل بخش چشمگیری از کار را بر عهده داشت. در نتیجه، علیرغم پذیرش گسترده نظام عملیاتی آی بی ام در صحنه تجارت و بازار، واضح است که این نظام در آینده نفوذ تعیین کننده نخواهد داشت. در حال حاضر، تعداد زیادی از شرکتهای متعلق به کشورهای گوناگون نقش مهمّی دارند، و هنوز زمان زیادی لازم است که به توافق های چشم گیری دست یابند. این نکته در زمینه استانداردهای پخش تلویزیونی هم صادق است، هرچند این بحث و مجادله آنهمه حریف ندارد.

ص: 90

این گونه رقابتهای طبیعتا با زمینه ای در حال گسترش پُل و پیوند دارد، و در واقع کاربرد جدّی استانداردها می تواند موجب کُندی پیشرفت و توسعه شود. نیاز به سازگاری دارای اهمیت است، به طوری که مصرف کننده می تواند اطمینان داشته باشد که استفاده مواد ادامه خواهد داشت، اما این امر ممکن است موجب توقف اختراعات فنّی شود که بر کیفیت و چندکاره ای می افزاید. نکته اخیر جنبه مثبت ناسازگاری است؛ زمانی که تولید کننده ای عمده نظام منحصر به فردی طراحی می کند که عملاً استفاده کنندگان را به تجهیزات آن شرکت وابسته می سازد، این جنبه منفی کار است. گاه این امر نتیجه وجود پروانه های ثبت اختراعات و بی علاقه گی به پرداخت حق پروانه است. مثلاً کارخانه صنعتی الف نظامی کاستی گویا برای اسلاید تولید می کند. این ماده پروانه ثبت اختراع می گیرد به این معنی که دیگر تولیدکنندگان فقط تحت اجازه می توانند این فرآورده را تولید کنند که طبیعتا مستلزم پرداخت حق امتیاز به کارخانه الف است. عامه مردم به عنوان روشی موفق در ذخیره و بازیابی اسلاید، از این اختراع استقبال می کنند.

کارخانه صنعتی ب ملاحظه می کند که کارخانه الف بازاری ایجاد کرده است که فقط از طریق پرداخت حق پروانه می تواند وارد آن شود. کارخانه ب برای پرهیز از پرداخت حق امتیاز به کارخانه الف نظامی اختراع می کند که لزوما با نظام محصولات الف متفاوت است و در نتیجه هر دو با هم به رقابت می پردازند. کاست های محصول کارخانه الف را نمی توان با دستگاه های کارخانه ب سازگار کرد وعکس این مسأله هم صادق است. این وضع برای مصرف کننده بیچاره پرسشهای دشوار فراوانی به بار می آورد. آیا این مصرف کننده اصولاً باید از این کاست استفاده کند یا نه؟ اگر پاسخ مثبت است، پس کدام نظام را باید انتخاب کند؟ اگر فراورده الف مطلوب است، آیا هیچ اطمینانی وجود دارد که در بازار باقی بماند، یا الف با قدرت رقابتی ب از میدان رانده می شود؟ آیا کارخانه الف به تولید قطعات یدکی برای دستگاههایش ادامه خواهد داد؟ مثلاً، آیا لامپ های آن در اختیار خواهد بود؟ آیا کارخانه الف آن قدر موفق خواهد بود که کاستهایش را تکمیل کند و محصولات جدیدش را طوری بسازد که قابل استفاده در تجهیزات قدیمی نباشد؟ نمونه تنگناهایی که در سؤالات بالا نوعا آمد، موجب کندی پیشرفت مواد غیر کتابی شده و بخشی از دلایلی است که موجب رویگردانی عده ای از کاربرد آنها می شود.

ص: 91

مطمئنا در گذشته همواره برای راهگشا بودن این مواد پرداختی قابل توجه انجام نشده است و هنوز هم اطمینانی وجود ندارد که انجام شود، لازم است بعضی از استفاده کنندگان سعی کنند کارخانه های تولید کننده ای را که در جستجوی قلمروهای جدید هستند، حتی اگر موجب ناکامی آنها شود، تشویق کنند. مشکلاتی که در بالا به آن اشاره شد مبین این نکته است که خریدار آینده به هنگام انتخاب، دقت فراوان وغالبا مشورت هایی باید به عمل آورد.

موضوع هماهنگی و سازگاری برای استفاده کننده ای که در حال حاضر مبالغ هنگفتی پول در تهیه مواد وتجهیزات صرف می کند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. انتظار می رود پیشرفت های جدیدی که همان کارخانه به آن دست می یابد بتواند از موادی که در گذشته برای دستگاه های قدیمی منتشر شده استفاده کند، موقعیتی که در اصطلاح «رویداد رو به رشد» نامیده می شود. متأسفانه، همیشه مسأله از این قرار نیست.

بسیاری از اقلام غیرقابل استفاده است. بارزترین مورد در حال حاضر به شکلهای مربوط به پخش موسیقی ارتباط دارد. مرکز قدیمی موسیقی کاست های شنیداری و صفحه های پلاستیکی وینیلی پخش می کرد، صفحه های پلاستیکی دارای یک یا دو سرعت و در یک تا سه اندازه متفاوت است. فعلاً صفحه های فشرده وجود دارد که احتیاج به دستگاه های پخش لیزری دارد و در آینده نزدیک نوارهای شنیداری رقمی (1)DATمجددا به دستگاه پخش دیگری نیاز خواهد داشت. کسی که دستگاه های پخش صفحه های فشرده ونوارهای شنیداری رقمی را می خرد نخواهد توانست با آنها کاست های شنیداری و صفحه های پلاستیکی را پخش کند مگر این که تجهیزات و تسهیلات لازم را تهیه کند. این مسأله بدیهی است، چه این مواد متفاوت به نظر می رسند، اما این نوع اطلاعات دیداری با رایانه ها کار نمی کنند. صفحه های 5/3 اینچی برای همه دستگاه ها یکسان است، اما نحوه و ترتیب ضبط اطلاعات بر آنها به گونه ای است که با بعضی از دستگاه ها کار می کند و با دستگاه های دیگر کار نمی کند.

برای غلبه بر ناهماهنگی های اساسی، استانداردهایی وجود دارد. همان طور که در بالا توضیح داده شد، بسیاری از این استاندارها توسط خود کارخانه های سازنده

ص: 92

مخصوصا آنهایی که بر بازارهای خاصی تسلط دارند، عرضه می شود. دیگر استانداردها، مخصوصا آنهایی که مربوط به ایمنی و ابعاد تجهیزات و مواد است، برطبق قراردادهای بین المللی از طریق مؤسساتی نظیر اداره استاندارد بین المللی(International standard office) (ISO) و کمیسیون بین المللی الکترو تکنیکال (International electro - Technical commission) (IE-TC) پذیرفته می شود. این استاندارها تا حد زیادی پاسخگوی تصمیمات گرفته شده در کشورهای اروپا، امریکا، استرالیا و ژاپن از طریق سازمان های استاندار خودشان است که مؤسسه استاندارد بریتانیا (British Standard Institute) (BSI) و مؤسسه استاندارد ملی امریکا (American National Standard Institute) (ANSI)از اعضای مهم آن به شمار می روند. غالبا کشورهای دیگر هم موافقت می کنند که این قراردادها را رعایت کنند. استانداردهای مربوط به اتصالات داخلی بین تجهیزات مبتنی بر رایانه که از طریق مؤسسه اتصالات داخلی سیستمهای باز (Open system interconnection) (OSI) پذیرفته شده بتدریج در حال پدیدار شدن است. در سطح دیگری از موافقت های بین المللی، شورای اروپا استانداردها و روابط متقابل پخش تلویزیون در اروپا، را حفظ می کند، و بنابراین این جریان علاوه بر توافق های فنّی و صنعتی، تصمیمات سیاسی را هم مدّ نظر دارد.

چنین حرکاتی در جهت شکل دادن به موافقت های بین المللی و استانداردها، اصولی را بوجود می آورد که موجب جلب اعتماد مصرف کنندگان می گردد واطمنیان مجدد آنها را در مورد کیفیت و ادامه روند پشتیبانی از تجهیزات خریداری شده، جلب می کند. با وجود این، سردرگمی های زیادی در باب انتخاب و گزینش (تجهیزات) باقی می ماند که باید با آنها روبرو شد. با وجود تنوع در قطعات ناهماهنگ تجهیزات، کدام یک از آنها باید خریداری شود، یک عقیده این است که از هر یک از انواع نمونه ای خریداری شود واین بدان معنی است که همه انواع تجهیزات قابل حصول در اختیار استفاده کننده قرار بگیرد. اما این گونه انتخاب بسیار گران است. عقیده دیگر این است که فقط یک نوع [مدل ]وسیله خریداری می شود و به آن پایبند بمانند. در نتیجه، موادی که تنها در دسترس دیگر دستگاه ها قرار می گیرد از دسترس استفاده کننده خارج می شود. کسی که

ص: 93

می تواند به جای دیگری برود و یا این که از دستیابی به آنها دست بردارد. تعدادی از این تجهیزات را می توان به صورت امانت از منابع دیگری تهیه کرد، اما، در صورت امکان استفاده از آنها به تجهیزات خود استفاده کننده محدود خواهد شد. اتخاذ چنین تصمیم از جانب کتابخانه و یا یک مرکز اطلاع رسانی موجب کاهش جامعیتی خواهد شد که استفاده کنندگان از خدمات آنها انتظار دارند. اگر بعدا دستگاه دیگری خریداری شود، به علت این که دستگاه قبل کهنه شده، احتمال دارد که مواد فراهم شده برای دستگاه اولی به تجهیزات جدید منتقل شود. اما، تضمینی وجود ندارد که این کار عملی باشد و ممکن است که تجربه گرانی را در پی داشته باشد.

اتخاذ چنین تصمیمایی ممکن است نامعقول به نظر برسد، و شاید در بررسی به این نتیجه برسیم که بهتر است خرید تجهیزات تا وقتی که مشخص نشده کدام دستگاه بهتر است متوقف شود.

این گونه تصمیم گیری شاید منجر به انتظاری طولانی شود تا آن که شکلی از تجهیزات به عنوان وسیله ای عملاً استاندارد ظهور یابد. مثلاً، تقریبا 12 سال طول کشید تا این که معلوم شد استاندارد پذیرفته شده برای کاست های دیداری، سیستمهای(VHS) است و تن دادن به رهنمودهای ارائه شده،مانع دسترسی استفاده کنندگان به هر نوع ضبط دیداری درطول این مدت بوده است. ممکن است بعضی از اقلام به علت این که منسوخ شده است برای مدت طولانی در اختیار نباشد، بنابراین هرگز نباید به خرید آنها اقدام کرد.

یاکنون، هرگونه تصمیمی در مورد خرید تجهیزات جهت بهره جویی از مواد غیرکتابی باید بر مبنای اصل پذیرش امکان از دور خارج شدن بالقوه آنها باشد. هنگامی که تجهیزات برای استفاده با استانداردهای پذیرفته در سطح گسترده ای نظیر اسلایدها و کاست های شنیداری باشد، در این صورت احتمال دارد دوام دستگاه ها برای زمانی طولانیتر باشد. اما، در زمینه هایی که استانداردها بی دوامتر است - نظیر، تلویزیون، ضبط ویدیویی و تجهیزات مبتنی بر رایانه عمر مفید بالقوه آنها باید سه سال یا کمتر در نظر گرفته شود. اجزا و تجهیزات فنّی تغییر خواهد کرد محیط های تازه ای خواهد آفرید، و در حالی که تجهیزات قدیمی برای دسترسی به منابع گذشته حفظ می شود، فقط با

ص: 94

سرمایه گذاری در تهیه تجهیزات جدید، استفاده از مواد تازه وتجهیزات آنها برای استفاده کنندگان میسر خواهد بود. با توجه به روند کاهش فزاینده بودجه های ذخیره و دستکاری اطلاعات، این مسأله اجباری ناخوشایند است که باید در هر برنامه ریزی دراز مدت مالی مورد توجه قرار گیرد.

علی رغم وجود تنوع در تجهیزات، استفاده کنندگان بخصوص در جستجوی فقط چهار نوع ارائه اطلاعات مستقل یا ترکیبی از آنها هستند این چهار نوع عبارت است از مواد چاپی شامل مواد نوشتاری، نمودارها، عکس های چاپ شده روی دیگر مواد و یا پرده های نمایش و باز هم تصاویر ساکن به صورت شفاف که قابل پخش و یا تماشا روی پرده نمایش باشند؛ مواد شنیداری ضبط شده و تصاویر متحرک. علاوه بر این، برای تحریک حس لامسه، صنایع دستی و کپیه آثار عتیقه می تواند ارزشمند باشد. همه مواد حامل اطلاعات را می توان در این چهار گروه اصلی گنجاند. علی رغم این که استفاده کنندگان از طریق فن آوری با حجم عظیمی از منابع سازماندهی و توزیع تدارک شده اند، امّا پیچیدگی شکل ها و تجهیزات به دنبال آمده است. با وجود این در کنار همه این گسترش ها و تنوع ها، کارخانجات تولیدی فقط از چهار نوع اصلی مواد پایه استفاده می کنند؛ کاغذ، که می تواند حاوی مواد عکاسی باشد؛ فیلم، به عنوان ماده ای با زمینه سلولویدی با ترکیبات عکاسی یا رنگ دیازو؛ مواد مغناطیسی اندود شده بر روی نوار یا صفحه مسطح، مواد شفاف و پلاستیک، مسطح و شفاف، مواد کدر همراه با شیارها، صفحات شیاردار حساس یا پوشیده از مواد شیمیایی حساس در مقابل نور. شکل های گوناگون، ابعاد و پیکربندی این چهار نوع مواد را به گونه ای آماده می کنند تا شکل های مختلفی را که چهار گروه رسانه های اصلی به آن صورت ها ارائه می شود، مهیا گردد. علاوه براین، استفاده کنندگان می توانند از طریق کابل های مخابراتی و خطوط تلفنی و یا از منابع سخن پراکنی دسترسی مستقیم به سایر اطلاعات داشته باشند، اما اگر قرار باشد اطلاعات به صورت محلی ذخیره شود، از همان چهار نوع مواد استفاده می کنند.

در استفاده از تجهیزات مناسب، حامل های اطلاعاتی مذکور باید تسهیلات زیر را برای استفاده کنندگان فراهم کنند: آنها باید امکانات استفاده انفرادی را فراهم آورند؛ قابلیت انتقال اطلاعات را برای گروه های بزرگ داشته باشند؛ قابلیت ذخیره اطلاعات

ص: 95

فراهم شده توسط تولید کنندگان ملی را داشته باشند؛ قابلیت ذخیره اطلاعات تهیه سازماندهی شده توسط استفاده کننده خصوصی و یا تولیدکننده محلی را با حداقل آماده سازی دارا باشند؛ علاوه براین امنیت اطلاعات را در مقابل گم شدن و جابه جایی اتفاقی تأمین کنند. اغلب شکل هایی که باقی می مانند دارای این ویژگی هایند، و قصد عمده این است که آیا استفاده کننده فردی می تواند مواد خود را تهیه و یا تنظیم کند و یا این که فقط از طریق یک تولید کننده محلی می تواند در اختیار قرار گیرد. تلاش زیادی برای حل مسأله مبذول می گردد، که برای مثال در تحقیقات فراوانی در باب تهیه صفحه های نوری به دست یکایک استفاده کنندگان و حتی پاک کردن آنها منعکس است. مثلاً، فشاری که در نتیجه درخواست استفاده کنندگان برای این تجهیزات اعمال می گردد، می تواند در پیددیش نهایی یک شکل بسیار مؤر باشد. این همان فشاری بود که موجب ظهور پیشرفت در بسته بندی به شکل کاست ریز شکل ها، نوارهای شنیداری دیداری شده چه ذخیره سازی، بازیابی و استفاده بدین طریق بسیار مناسبتر می شود. اما در عین حال به علت استقلال کارخانه های تولید کننده و نوآوری های جداگانه آنها، انواع گوناگونی از شکل های کاست ناهماهنگ هنوز هم در دسترس قرار می گیرد. بقیه مطالب بخش 3، تحت عناوین مواد فیزیکی مختلف مورد استفاده در مواد غیرکتابی تنظیم شده است. خواص ظاهری هر یک از آنها همراه با شیوه های نگهداری و تعمیرات مناسب مورد بحث قرار خواهد گرفت. سپس بخشی می آید که شکل های گوناگونی را که این مواد بدان صورت ها ساخته می شوند تشریح می شود. در ادامه این بحث توضیحی درباره تجهیزات لازم برای هریک از شکل ها، همراه با بخش نهایی که راهنمایی ساده ای در زمینه کار آنهاست و یک راهنمای عملی به شمار می آید، ارائه خواهد شد.

ص: 96

که سطح آن با مواد قابل شستشو اندود نشده، بیشتر باعث ضایع شدن آن می شود تا پاک شدن.

6 - روی سطح کاغذ عکاسی لایه ای از لعاب شیمیایی اندود شده است. علی رغم این که سطح آن با مواد شیمیایی ثابت شده، اگر از آن بد استفاده شود، ضایع خواهد شد. نور خورشید رنگ های عکاسی را سفید و سیاه می کند و علاوه براین موجب گرایش به زردی کاغذ می شود. خراش سطح، باعث جدا شدن لعاب آن می گردد.

با یک پارچه مرطوب می توان چرک را از روی آن پاک کرد، امّا برای خشک کردن آن از اجاق یا رادیاتور نباید استفاده کرد. اگر در خشک کردن گوشه های کاغذ با آویختن وزنه دقت نکنیم، کاغذ چین خواهد خورد.

با استفاده از یک بُرس نرم یا دستگاه فوت کن باید گرد و خاک را از روی آن پاک کرد. فوت کردن با دهان به علت تأثیرات رطوبتی آن توصیه نمی شود.

معمولاً نوشته ها با رنگ سفید روی زمینه رنگی تولید می شود. زمینه آنها باز هم فیلم پلاستیکی پولیستر با رنگ های دیازوست که روی آن اندود شده است. این فیلم ها با اصول علم عکاسی در تماس با فیلم دیازو در معرض نورماورای بنفش تولید وتحت تأثیر آمونیاک و گرما ظاهر می شود. نوع دیگری از فیلم که برای تهیه ریزبرگه مورد استفاده قرار می گیرد نوع دارای خلل و فرج است که نوشته ها به رنگ سیاه بر روی زمینه سفید می آید. این هم نوعی فیلم دیازو است که با روش مشابه اما نه کاملاً شبیه به آن، ظاهر می گردد. در تولید ریز برگه از یک نسخه منفی فیلم اصلی استفاده می شود که از یک بار ظهور آن یک نوع منفی فیلم دیازو و یا نوع مثبت فیلم خلل و فرج دار که در بالا توضیح داده شد، به دست می آید. گاهی، بعضی از مواد ترسیمی روی اسلایدها را می توان بر روی فیلم دیازو هم تولید کرد.

در نگهداری و مرمت مواد فیلمی نکات زیر باید مراعات شود:

1 - ذخیره سازی دور از تابش نور آفتاب مثل تمام مواد با منشأ شیمیایی دارای اهمیت است. رنگ ها فقط در اثر تابش طولانی محو می شود، اما تابش کوتاه مدت نور موجب ضایع شدن آن نمی گردد. فیلم های دیازو و فیلم های دارای خلل و فرج کم دوامتر است و نباید با هدف های آرشیوی مورد استفاده قرار گیرد.

2 - رطوبت غیرطبیعی زیاد موجب رشد باکتری ها و مواد قارچی بر روی مواد شیمیایی عکاسی می گردد. این قارچ های تشکیل شده بر روی فیلم را مشکل بتوان پاک کرد و باید از متخصص های عکاسی نظر خواهی کرد. فیلم های دیازو و فیلم های خلل و فرج دار از این مسائل صدمه نمی بینند.

3 - تمام لایه های لعابی به آسانی خراش بر می دارد. زمینه های پولیستر کمتر با این شیوه صدمه می بیند، اما لایه های لعابی نسبتا نرم است. با ایجاد یک خراش روی آنها، راهی برای ترمیم آنها وجود ندارد.

4 - لکه های چربی انگشت، که غالبا همراه با چرک است، براحتی به هر دو طرف فیلم می چسبد، برای از میان بردن احتمالی این گونه ضایعات با رعایت احتیاط از یک تکه پارچه بدون پرز و یا پارچه عکاسی می توان استفاده کرد. قبل از این که فیلم را بایگانی کنید از خشک بودن آن مطمئن شوید.

ص: 99

5 - هر دو طرف فیلم، مخصوصا زمینه پولیستری آن، گردوخاک جذب می کند. این امر به علت عکس العمل الکتریسته ساکن است و این خاصیت می تواند با استفاده از پارچه های معروف به ضد الکتریسته ساکن (Anti - Static) کاهش یابد. گرد وخاک را با بُرس نرم و یا دستگاه فوت کن هم می توان پاک کرد.

6 - اگر برای پوشاندن مواد فیلمی از کاغذهایی شبیه لفافهای اطراف ریز برگه استفاده می کنید، لزوما برای جلوگیری از واکنشهای شیمیایی با نمک های نقره لایه لعابی، باید از مواد بدون سولفور باشد.

7 - اگر مقدار ناچیزی آب درحد فاصل بین دو مادّه پاشیده شود، شیشه پوشش بالای فیلم ممکن است موجب تحریک تشکیل حلقه های نیوتن شود. حلقه ها تأثیر رنگین کمان مانندی دارد که شکل آنها با حرارت دستگاه نمایش تغییر می یابد. شیشه های ضدنیوتن که مانع این عکس العمل می شود در دسترس است.

مواد مغناطسی (Magnetic Materials) نوار (Tape) نوار از ماده پولیستر ساخته شده که روی آن لایه ای از اکسیدهای آهن و کرومیوم اندود شده است. آزمایش نوار نشان می دهد یک طرف نوار (زمینه پولیستر) شفاف، و روی دیگر آن (لایه اکسیدها) کدر است. با مغناطیسی کردن و آرایش مجدد میدان های مغناطیسی تشکیل شده با این اکسیدها، پیامی می تواند روی نوار ضبط شود که با استفاده از دستگاه های پخش می توان آن را دوباره پخش کرد. کیفیت نوار به چند عامل بستگی دارد: کشان نبودن ماده پولیستر، چسب اکسید روی نوار؛ و تراکم اکسیدها. هرچه «دانه»های اکسید ظریفتر باشد، کیفیت ضبط بالاتر خواهد بود.

ضابطه بندی اکسیدها با پیشرفت های فنّی توسعه و تغییر یافته است. عنوان شده است که کیفیت پیشرفته ضبط با استفاده از نوارهای اکسید کرومیوم (Cro2) حاصل می شود، مثل نوارهای فلزی است که ترکیبی از فلزات بر روی همان زمینه پولیستر دارد. هر دو نوع این نوارها احتیاج به تغییری الکترونیک در دستگاه های ضبط و پخش دارد، که گاهی به صورت خودکار و گاهی با دگمه های کنترل به کار می افتد. استفاده از این نوع

ص: 100

نوارها با تجهیزاتی که برای این گونه طراحی نشده است، توصیه نمی شود. نوارهای فلزی برای استفاده در نوارهای دیداری 8 میلی متری و ضبط های شنیداری رقمی (دیجیتالی) به کار می رود.

اما در بیشتر نوارها، هم از اکسید آهن و هم از ترکیبی از این ماده و دی اکسید کرومیوم استفاده می شود. برای تشخیص ماهیت و کمک به استاندارد کردن ساخت کاست های شنیداری، کمیسیون بین المللی الکتروتکنیک (1)(IEC) با یک سیستم شماره گذاریموافقت کرده است که بایستی بر روی همه آنها ذکر شود. این شماره ها مبین ویژگی مغناطیس نوارهاست نه کیفیت محصول.

IEC نوع 1، نوار اکسید آهن است، نوع 2 دی اکسید کرومیک، نوع 3 فرّوکروم ونوع4 نوار فلزی است.

به هنگام استفاده، سطح اکسیدی نوار به صورت بسیار نزدیکی در مقابل هِدهای ضبط و پخش داخل دستگاه فشرده می شود، و این عمل برای تعیین کیفیت باز تولید دارای اهمیت بسیاری است. هر نوع چرک یا چربی (که موجب جذب گرد و خاک شود) لایه اکسید که به هدهای دستگاه منتقل شود مانع و حایلی بین آنها ایجاد می کند، بنابراین دور نگهداشتن سطح این لایه از مواد خارجی دارای اهمیت زیادی است. هرگونه جابه جایی، علامت گذاری، یا تعمیری باید روی سطح پولیستر انجام گیرد، نه روی لایه اکسید. اگر نوار روی حلقه باز یا در یک کاست دیداری پیچیده شود، لایه پولیستر دور از دسترس و مراقبت از آن نسبتا آسان است. اما در یک کاست شنیداری، لایه اکسید در دورترین نقطه و در نتیجه ضایع شدن آن آسانتر است. در مراقبت و مرمت نوارهای مغناطیسی نکات زیر باید رعایت شود:

1 - نوار باید روی حلقه کاملاً صاف پیچیده شود، هیچ جای نوار نباید پیج خورده، خم شده و یا چین خورده باشد. زمانی که نوارها مورد استفاده قرار نمی گیرد، برای جلوگیری از این گونه ضایعات، آرمانی آن است که آنها را به صورت محکم و مطلوبی برگردانید. ذخیره سازی روی لبه، و نه به صورت مسطح، از هرگونه کج شدن و یا لغزش لایه ها به طرف لبه ها جلوگیری می کند.

ص: 101

2 - برای جلوگیری از هرگونه ورود پیام های مغناطیسی از روی یک لایه بر روی رویه دیگر، لازم است گاه گاهی نوارها پخش شود.

3 - بخشی از تجمع آسان گرد وخاک و چرک در سطح و بین لایه های نوار، نتیجه تأثیر جاذبه الکتریسیتیه ساکن است. تا جایی که ممکن است نوارها را دور از فضای پر گردوغبار نگهداری کنید.

4 - رطوبت زیاد موجب تشکیل نم درحد فاصل بین لایه های نوار می گردد. این کار موجب رشد کپک زدگی می شود و لایه های نوار بتدریج به هم می چسبند.

5 - چون ضبط روی نوارها نتیجه جریان فعل و انفعالات مغناطیسی است، بنابراین دور نگاه داشتن نوارها از میدان های مغناطیسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این گونه ضایعات ممکن است تحت تأثیر موتورها و دینام ها ایجاد شود، اما به نظر می رسد میدان های مغناطیسی مخرب باید واقعا دارای قدرت زیادی باشند. مثلاً به نظر می رسد جاروهای برقی مضر نباشند، اما روش های بازرسی فلزات که در فرودگاه ها به کار می رود می تواند مشکل آفرین باشد.

صفحه ها (Discs) صفحه ها ورقهای گِرد پلاستیکی نازکند که معمولاً مثل نوارها از اکسید آهن پوشیده شده وبرای ضبط اطلاعات رقمی برای رایانه ها مورد استفاده قرار می گیرند. تراکم اطلاعاتی که روی سطح ضبط کننده ذخیره می شود بسیار بالاست و بنابراین نهایت مراقبت برای جلوگیری از ضایع شدن آن باید معمول گردد. از این رو، برای آنها لفاف های پلاستیکی و یا مقوایی تهیه می شود که هرگز نباید صفحه ها را از آنها بیرون آورد.. بعضی از انواع صفحه ها در جلدهای کاملاً مُهروموم شده قرار دارد. در پوشش های مقوایی و یا لفاف های پلاستیکی به طور مکانیکی شکاف هایی تعبیه می کنند که از طریق همین هاست که هد ضبط و پخش کننده اطلاعات رمزدار مغناطیسی به کار می افتد. مانند نوارهای مغناطیسی، درجه تماس بین هد و صفحه بستگی به میزان دقت پخش دارد، بنابراین گردوغبار و کثیفی می تواند موجب تأثیر جدی منفی شود. در نتیجه، تا حد ممکن نباید به سطح مغناطیسی دست زد و آنها را در داخل پوشش

ص: 102

نگهداری کرد.

برای نگهداری و مرمت این نوع صفحه ها موارد زیر را باید مراعات کرد:

1 - دیسک ها نباید خم شوند و یا تاب بردارند، در غیراین صورت براحتی در داخل پوشش هایشان نخواهند چرخید و یا به صورت منظم با هد تماس پیدا نخواهند کرد.

2 - گردوخاک، چربی، و چرک به صورت جدی در کارکرد صفحه ها تأثیر می گذارد و بنابراین لازم است که تا حد ممکن آنها را از معرض این گونه مواد دور نگهداشت.

3 - رطوبت زیاد موجب کپک زدگی می گردد. درجه حرارت زیاد، و یا قرار گرفتن در معرض تابش خورشید، موجب کج شدن صفحه ها می شود.

4 - فشار روی صفحه ها می تواند موجب خرابی سطح آنها شود. مثلاً، با نوشتن با خودکار روی پوشش و یا برچسب و یا قرار دان چندین صفحه در داخل یک پوشش با فشار زیاد می ت-واند این ضایعات را به وجود آورد. ترجیحا برای جلوگیری از این ضایعات، در م-وقع بای-گانی کردن تا حد امکان صفحه ها باید به صورت عمودی بایگانی شوند.

5 - از آن جا که ضبط روی صفحه ها در نتیجه فرایندی مغناطیسی صورت می گرد، دور نگهداشتن آنها از تأثیر میدان های مغناطیسی، نظیر آنچه که در مورد نوارها توضیح داده شد، دارای اهمیت فراوانی است. بخش معیوبی از اطلاعات روی دیسک می تواند مانع استفاده از برنامه شود.

مواد پلاستیکی (Plastic Materials) طلق های شفاف استاتی و ورقه های پولیستری طلق های شفاف مسطح استاتی و یا ورقه های پولیستری به عنوان ماده خام تهیه طلق های شفاف ویژه دستگاه های نمایش شفاف مورد استفاده قرار می گیرد. اطلاعات می تواند با استفاده از مرکب هایی که بسرعت خشک می شوند نوشته شود. بعضی از این مرکب ها، برای تسهیل در پاک کردن، در آب محلولند و بعضی در مایعات شیمیایی، به اشکال و آن هم با استفاده از حلال های مخصوص پاک کردن می باشند. علاوه براین، فیلم ها و حروف چسب دار را می توان روی این صفحات چسباند و بعضی از دستگاه های

ص: 103

تصویربردار و چاپگرهای لیزری و دیگر فرایندهای استاندارد می توانند اطلاعاتی را روی پلاستیک چاپ کنند.

صفحه های وینیلی (Vinyl discs) ضبط روی صفحه های وینیلی ساده با عمل حرکت سوزن و تماس آن با کف و لبه های شیار انجام می شود. تولید این گونه صفحه ها از طریق فشار از روی یک صفحه منفی نهایی انجام می گیرد و از صحت و دقت باز تولید در اثر وجود مواد خارجی در شیارها جلوگیری می شود و هرگونه ضایعه در لبه های شیارها موجب انحراف و تغییر مسیر سوزن می گردد.

شکلی از صفحه های دیداری، نوع VHD، از صفحه وینیلی استفاده می کند که دارای حفره های ریزی می باشد. هنگامی که هد پخش بر روی سطح صفحه حرکت می کند، اطلاعات را از این حفره ها می گیرد و تصاویر دیداری را برای پخش مجدد فراهم می کند.

احتمال نمی رود این شکل ادامه پیدا کند و بحث بیشتری را در این کتاب نمی طلبد.

نظامهای ذخیره نوری (Optical Storage systems) بیشتر این نظامها به صورت صفحه های فشرده ضبط موسیقی مشاهده می شوند، این تکنولوژی به فراهم کردن امکانات فشرده و فراوان برای نظامهای ذخیره سازی آغاز کرد است. این صفحه ها از ماده ای پلاستیکی با حفره های مارپیچی دندانه دار تشکیل می شود که پشت آن از صفحه ای آلومی نیومی انعکاسی است و خود آن توسط ماده ای لاکی شفاف محافظت می شود. طول این حفره ها متغیر است، ضبط و تهیه هم نسخه های رقمی و هم نسخه های مشابه از نسخه مادر را امکان پذیر می سازد. در هر مورد، پرتو لیزری که از این سطح آینه مانند منعکس می شود، وجود و شکل حفره ها را می شناسد و پخش می کند از آن جا که هیچ گونه تماس فیزیکی با سطح لاکی وجود ندارد، در استفاده از صفحه ها هیچ آسیبی نمی تواند وارد آید.

می گویند که این صفحه ها فناناپذیرند، اما زمان زیادی نیست که این محصول در دسترس قرار گرفته و گذشت زمان این موضوع را معلوم خواهد کرد. جابه جایی آنها،

ص: 104

حتی خراش سطحی نمی تواند در کیفیت ضبط مؤثر باشد زیرا که فقط لایه لاکی محافظ در معرض این خراش ها قرار می گیرد. خود پرتو لیزری از درون آن می تابد و بنابراین تحت تأثیر هیچ عامل موجود در روی سطح بیرونی قرار نمی گیرد. به علت استحکام پلاستیک مصرف شده، شکستن آنها بعید به نظر می رسد.

نگهداری و مراقبت از این مواد پلاستیکی شامل نکات ذیل است. فقط موارد 2 و 3 و 5 و 6 مربوط به نظام های ذخیره نوری است:

1 - این مواد به آسانی بار الکتریسیته ساکن می گیرند که در نتیجه گردوغبار جذب می کنند و استفاده از یک تکه پارچه ضد الکتریسیته ساکن می تواند مفید افتد. وسایل دیگری مثل تپانچه مانندهای ضد الکریستیه ساکن نیز در دسترس می باشد.

2 - برای این که مواد با کارآیی و درستی کار کنند، لازم است که مسطح باشند. از پیچاندن و چرخاندن آنها تحت شرایط حرارت زیاد و یا فشارهای از شکل اندازنده احتراز شود، چه ایجاد این گونه آسیبها جبران ناپذیر است. به علت خطر از ریخت افتادن براثر فشار، صفحه را باید روی لبه آن و نه به صورت مسطح ذخیره کرد.

3 - سطح رویه های مواد به آسانی خراش بر می دارد و آثار خراش هم ثابت می ماند.

4 - رطوبت موجب افزایش رشد کپک می شود و ممکن است در شرایط رطوبت بالا این امر تشدید شود. وجود آب درحد فاصل بین صفحات موجب چسبیدن آنها به یکدیگر می گردد. در صورت بروز چنین مواردی، باید به جستجوی متخصص پرداخت.

5 - اگر داخل شیار را چرک بگیرد، احتمال دارد استفاده از ترکیبات پاک کننده متعدد موجب نرم شدن آنها شود. اما این نکته که چرک حل شده با استفاده از دستگاه های مکنده قوی مکیده شود بسیار مهم است؛ در غیر این صورت چرک مجددا خشک خواهد شد. پس از این کار صفحه را باید کاملاً خشک کرد. در مورد صفحه های ذخیره نوری پاکیزه و خشک نگهداشتن آن توصیه می شود. هر نوع ماده پاک کننده که مصرف شود باید به صورت شعاعی، نه به صورت مدّور زدوده شود.

6 - ذخیره سازی در میان لفاف و یا بین اوراق ثابت، نظیر کاغذ، می تواند به مراقبت از مواد کمک کند.

ص: 105

فیلم فیلم های شفاف به صورت های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد.

فیلم استریپ فیلم استریپ مجموعه ای از تصاویری است که به دو شکل مختلف، یک کادری و دو کادری تنظیم می شود. تفاوت بین آنها در شکل 1 که اندازه های مربوط را هم ارائه می دهد نشان داده شده است. فیلم استریپ یک کادری معمولاً به صورت عمودی به داخل دستگاه نمایش و یا پخش منتقل می شود، اما فیلم استریپ دوکادری در وضعیت افقی قرار می گیرد. ابتدا وانتهای فیلم استریپ ها، مقداری فیلم سیاه رنگ قرار دارد، که قطعه اضافه ای است و برای چسباندن فیلم استریپ به قرقره، مورد استفاده قرار می گیرد.

فیلم استریپ ها معمولاً در قوطی های استوانه ای و به همراه یادداشت هایی توضیحگر محتوای تصاویر ارائه می شود.

شکل 1: فیلم استریپ ها: یک کادری و دو کادری

ص: 107

اسلایدها اسلایدهای عکاسی، که گاهی با نام طلق های شفاف معرفی می شود، یک کادر فیلم شفاف است که معمولاً در داخل قابی پلاستیکی یا مقوایی قرار داده می شود. گاهی برای مراقبت از فیلم درون قاب ها، شیشه نصب می شود. دو نوع اسلاید مرسوم است، که ابعاد آن در شکل 2 نشان داده شده است. اسلایدهای 35 میلی متری ابعادی مشابه تصاویر تک فیلم استریپ های دوکادری دارد که به صورت تجارتی در سطحی وسیع فراهم می شود. شکل های 110 میلی متری تقریبا منحصر به استفاده های خانگی است. علاوه براین، اسلایدهای مربعی با ابعاد 60 میلی متری هم هست، که می توان آنها را قاب گرفت و در سخنرانی های بزرگ مورد استفاده قرار داد، اما غالبا به عنوان نسخه های مادر در تهیه نسخه های رنگی در مقیاس وسیع به کار برده می شوند.

ابعاد اسلاید ممکن است تا حد 250 میلی متر افزایش یابد که برای استفاده در پرژکتورهای شفاف (اورهد) به کار می رود.

شکل 2: اسلایدهای 35 میلی متری و 110 میلی متری فیلم های سینمایی (Cine films) فیلم های سینمایی از تعدادی تصویر متوالی که به صورت عمودی منظم می شود تشکیل شده است که اگر با دستگاه نمایش فیلم با سرعت صحیحی روی پرده تابانده

ص: 108

شوند، تصاویر را متحرک می نمایاند. شکل های متنوعی از آن در دست است؛ ترتیب قرار گرفتن تصاویر در شکل 3 نشان داده شده است.

شکل 3: فیلم های سینمایی از چپ به راست - 35 میلی متری، 16 میلی متری ناطق 8 میلی متری استانداردو8 میلی متری سوپرناطق (توجه:در ابعاداین شکل، نسبتهارعایت نشده است) 1 - فیلم های 35 میلی متری دارای لبه شنیداری: این اندازه از فیلم ها غالبا در سینماهای عمومی مورد استفاده قرار می گیرند. کادر دوبرابر 70 میلی متری هم برای تهیه نسخه های مادر به کار می رود.

2 - فیلم های 16 میلی متری دارای لبه شنیداری. از این اندازه فیلم ها معمولاً برای توزیع فیلم در باشگاه های کوچک، مدارس و امور بازرگانی استفاده می شود. فیلم 16 میلی متری ناطق باید با سرعت نمایش 24 کادر در ثانیه پخش شود. یک حلقه فیلم 400 فوتی (120متر) تقریبا در مدت 11 دقیقه پخش می گردد (36 فوت یا 11متر در دقیقه). لبه شنیداری آنها غالبا نوری است، که به صورت نواری سفید در کنار فیلم ضبط شده، اما در بعضی از فیلم ها جای آن با نوار قهوه ای رنگی عوض می شود که مشابه جنس

ص: 109

نوارهای شنیداری باریک است. این نوارها دارای لبه شنیداری و دارای تمام خواص نوارهای شنیداری مغناطیسی است که قابل پاک کردن می باشد. لبه های صوتی نوری را با این روش نمی توان پاک کرد.

3 - فیلم 16 میلی متری صامت. امروزه این نوع فیلم ها به نسخه های فیلم های صامت قدیمی محدود می شود. فیلم ها دارای سوراخ های چرخ دنده ای در هر دو حاشیه شان هستند و معمولاً باید با سرعت 16 عکس در ثانیه نمایش داده شوند، نمایش یک حلقه فیلم 400 فوتی (120متری) حدود 16 دقیقه طول می کشد (24 فوت یا 7 متر در دقیقه).

معمولاً همه انواع فیلم های سینمایی در حلقه های باز ذخیره می شود و در انتهای هر کدام از آنها تکه ای فیلم بدون تصویر وجود دارد که نقش هدایت فیلم را در داخل دستگاه نمایش به عهده دارد. موجودی فیلم های منسوخ نظیر 8 میلی متری را می توان بر نوارهایی منتقل کرد. شرکت های بسیاری به کار انتقال اشتغال دارند وحتی مجموعه های اسلاید را هم به همین روش ضبط می کنند. فیلم های سینمایی را باید از نظر پارگی و شکستگی کنترل کرد. پارگی معمولاً در حاشیه و در سوراخ های چرخ دنده ها دیده می شود؛ این سوراخ ها ممکن است به هم وصل شده یا فیلم در محفظه خود پاره شود. گاه در لبه صوتی که استفاده کننده آن را به اشتباه مورد استفاده قرار می دهد، سوراخ هایی دیده می شود. هرگاه این مسأله اتفاق افتد، قسمت ضایع شده فیلم باید بریده شده و دوسر باقیمانده آن به یکدیگر چسبانده شود. در حالی که نوار چسب برای این منظور در اختیار است، بهتر است که دو سر فیلم با چسب های مایع مخصوص که مقاومتر است، چسبانده شود. باید توجه داشت که پارگی فیلم موجب پرش تصویر روی پرده خواهد شد. از آن جا که لبه شنیداری فیلم از تصویر جلوتر است، صدایی که در این قسمت ضبط شده مربوط به کادر تصویری است که بعد از نقطه تعمیر بر پرده ظاهر می شود.

ریزشکل ها (Microforms) ریز فیلم ها در پیکربندی های متفاوتی در دسترس می باشند:

1 - فیلم های حلقه ای 35 میلی متری: این نوع فیلم ها دارای سوراخ های چرخ دنده

ص: 110

نیست و احتمال دارد به صورت نوار باز و یا بندرت به صورت کارتریج ارائه شود. تصویر موجود در کادرها مانند فیلم استریپ های دو کادری، افقی منظم می شود و هم اندازه آنها است.

2 - فیلم های حلقه ای 16 میلی متری. این فیلم ها نیز دارای سوراخ های چرخ دنده نیستند و به صورت نوار باز، کارتریج و کاست ارائه می شوند. تصاویر ممکن است به روش کارتونی (که غالبا در شکل های دیگر با نام تصویری به آنها اشاره می شود) و یا با روش سینمایی (که غالبا در شکل های دیگر با نام چشم اندازی به آنها اشاره می کنند.) برابر شکل 4 نشان داده شود. این نوع ممکن است به صورت تک نواری از تصاویر، شکل ساده، یا به صورت سلسله ای از تصاویر سینمایی که دو ردیف تصویر در یک جهت واحد و یا دو ردیف تصویر در جهت مخالف دارد، ارائه شوند. فیلم های حلقه ای به صورت حلقه های باز و یا کاست های بسته و یا کارتریج به کار می رود. در حالی که حلقه های باز معمولاً در دستگاه هایی که آنها را می توانند به کار ببرند، قابل مبادله هستند، کاست ها و کارتریج ها را با پیکربندی های مکانیکی گوناگون می توان ساخت، و احتمال دارد با دستگاه هایی که به صورت ویژه ای طراحی شده اند تا این گونه را بپذیرند، مورد استفاده قرار گیرند. به این ترتیب، این نوع شکل ها الزاما قابل مبادله بین دستگاه های مختلف نیستند. کاست دارای دو حلقه است که فیلم در هر دو جهت از روی یک حلقه به روی حلقه دیگر حرکت می کند. کارتریج فقط دارای یک حلقه است، فیلم از داخل کارتریج باز شده و بر روی حلقه باز گیرنده پیچیده می شود. مزیت مهم هر دوی آنها محافظت در مقابل دستکاری و گرد و غباری است که روی فیلم می نشیند و کاست ها دارای مزیت اضافه ای هستند که می توانند بدون برگرداندن به اول نوار از دستگاه خارج شوند. در شکل حلقه ای باز، در آوردن فیلم از داخل بخش نمایش بسیار مشکل است. در کارتریج ها این کار غیرممکن است و قبل از این که فیلم بیرون آورده شود باید به طور کامل برگردانده شود.

ص: 111

شکل 4: ریز شکل: شکل کارتونی و سینمایی 3 - کارت های روزنه دار (Aperture cards).

این مواد قطعه برگه های روزنه داری است که میکروفیلم در آن تعبیه می شود. ابعاد برگه تقریبا 82 × 187 میلی متر است. روی این برگه ها می توان اطلاعاتی به مقصودهای ارجاعی نوشت و برای رج بندی مکانیکی یا اطلاعات رایانه ای و یا بازیابی سوراخشان کرد. بازیابی را می توان از طریق علایم ماشین خوان انجام داد. میکروفیلم معمولاً مستقیم بر برگه نصب می شود و یا می توان آن را در داخل جلدی نازک (به قسمت پایین بنگرید) قرار داد که خود روی برگه نصب می شود. معمولاً یک کادر تصویر 35 میلی متری در داخل یک پنجره قرار داده می شود، اما احتمال دارد تعدادی کادرهای 16 میلی متر به جای آن قرار داد.

4 - ریزبرگه (Microfiche) ریز تصویرها به صورت شبکه اطلاعاتی روی فیلم های شفاف تنظیم می شود، و دارای ابعاد 105 × 148 میلی متر (ابعاد A6، تقریبا 4×6 اینچ) است. نواری از اطلاعات نوشتاری قابل خواندن با چشم در لبه بالای آن به عنوان مشخصات و علایم شناسایی ثبت می شود. تعداد قابها می تواند با کاهش نسبت تصاویر متفاوت باشد. اما شکل استاندارد آن دارای شکلهای 60 و 98 کادری است و نسبت کاهش 24÷1 اصل می باشد. اندازه پیشنهادی برای تنظیم تصاویر به شکل صورت (شکل کارتونی) بستگی دارد و ریز برگه باید به صورت افقی خوانده شود. در جایی که تصویر اصلی اجازه دهد، صفحه آن را می توان روی دو کادر همجوار گسترد. متأسفانه، بعضی

ص: 112

از ناشران تصاویری را که بدین صورت با تصاویر افقی خوانده می شوند، پراکنده می کنند، هرچند به همین شیوه چاپ شده باشند، در نتیجه استفاده کننده مجبور خواهد شد که یا سرش را به یک طرف کج کند و یا ریزبرگه را از طرف دیگر در دستگاه قرار دهد و ماشین را به پهلو بخواباند و یا در صورت وجود داشتن دستگاه کنترل حرکت و چرخش، از آن استفاده کند.

معمولترین نوع تنظیم ریزبرگه بروندادی رایانه (خروجی رایانه روی ریزبرگه) شکلهای 270 کادری است، که 48 برابر از نسخه اصلی کوچکتر می شود.

تصاویر به شکل چشم اندازی که سمت طولانی آن افقی قرار می گیرد، موازی لبه بالای برگه چاپ می شود. کوچک کردن تصاویر تا نسبت 150 برابر (مافوق برگه)، هم توسط بعضی از مشاغل خاص یا برای هدف های منحصر بفرد انجام پذیرفته است.

ریزبرگه را می توان در شکل های پوششدار هم ارائه کرد. روکش هم اندازه ریزبرگه استاندارد است و معمولاً همراه نواری در بالای آن برای برچسب زدن می باشد و دارای تعدادی مجرای پلاستیکی دولایه است که ریز فیلم ها از طول در داخل آن قرار می گیرد. نوع معمولی آن دارای روکش های 5 مجرایی است که فیلم 16 میلی متری بدون سوراخ در آن قرار داده می شود، اما نمونه های دیگری هم برای فیلم 35 میلی متری وجود دارد.

برگه روکشدار که نمونه «خویش اجرایی» نام دارد بسادگی قابل تصحیح و تنظیم مجدد است و البته کادرها را به همان ترتیبی که فیلمبرداری شده می تواند جمع آوری کند، انواع 5 مجرایی، حداکثر 60 تصویر را می تواند دربر گیرد. از روکش می توان نسخه هایی از شکل های استاندارد تهیه کرد که می تواند به عنوان نسخه مادر عمل کند. در پر کردن روکش ها، معمولاً توصیه می شود که از دستگاه های میکانیکی مخصوص استفاده شود، زیرا لزوما جدا کردن دولبه ای که مجرای پلاستیکی را تشکیل می دهد مشکل است. تصاویر ریزبرگه ها در شکل 5 نمایش داده شده است.

ص: 113

شکل 5: ریزبرگه: استاندارد و روکش های ریز فیلم مواد مغناطیسی (Magnetic materials)

نوار مغناطیسی را می توان به دو بخش عمده شنیداری و دیداری طبقه بندی کرد.

نوار شنیداری این نوع نوار معمولاً به دو شکل حلقه باز و کاست در اختیار است. علاوه براین، نوار

ص: 114

مغناطیسی را می توان روی فیلم های سینمایی 8 میلی متری و یا 16 میلی متری، چسباند تا به عنوان لبه های شنیداری ضبط مغناطیسی، چنان که در بالا ذکر شد، از آن استفاده به عمل آورد. ذکر این مطلب دارای اهمیت فراوانی است که صورت استریو، چهار صدایی [باندی] Quadrophony دولبه و چهارلبه و غیره مربوط به نوع کارکرد دستگاه های ضبط و پخش است وارتباط به نوار یا شیوه تنظیم فیزیکی آن ندارد.

1 - حلقه باز. از این شکل امروزه بندرت به منظور پخش نسخه های ضبط شده استفاده می شود، امّا هنوز هم در مقیاس وسیعی برای آماده سازی و ذخیره نسخه های اصلی یا مادر به کار برده می شود. رایانه های بزرگ غالبا از نوارهای دارای حلقه باز به منظور ذخیره سازی حجم عظیمی از اطلاعات استفاده می کنند، اما این نوع نوارها را در این جا شرح نمی دهیم.

در حالی که نوارهای پهنتر به منظور ضبط استودیویی در اختیار است، عرض معمولی نوار 3/6 میلی متر (4÷1 اینچ) است. نوار بر حلقه پیچیده می شود سطح مغناطیسی نوارها به سمت داخل است و معمولاً قطر این حلقه ها 8 و 13 و 18 و 5/26 سانتی متر (3 اینچ، 7 اینچ یا 5/10 اینچ) است.

مقدار نوار و طول مدت پخش به دو عامل بستگی دارد، ضخامت نوار و سرعت ضبط برآن. هر چه ضخامت نوار کمتر باشد مقدار بیشتری روی حلقه ذخیره می شود، بالطبع در مقابل پارگی و کش آوردن مقاومت کمتری دارد.

هیچ گونه رمز استانداردی به عنوان نشانه و معرف نوار وجود ندارد، بنابراین استفاده کننده در موقع خرید باید آن را مشخص کند. جدولهای 1 و 2 مدت پخش طول نوارها و ضخامت های گوناگون نوار شنیداری را در سرعتهای مختلف که برحسب سانتی متر بر ثانیه یا اینچ بر ثانیه (IPS)محاسبه می شود، را ارائه می دهد. با استفاده از هر دو جدول، محاسبه طول مدت نوار در یک بار عبور از داخل دستگاه و ضبط و پخش آن با سرعت معین، امکانپذیر است. مثلاً حلقه 18 سانتیمتری (7اینچی) نوار استاندارد (360 متر طول) با سرعت 5/9 سانتیمتر، در ثانیه (75/3اینچ) 60 دقیقه طول می کشد. ذکر سرعت ضبط نوار و مدت پخش آن به هنگام ذخیره سازی دارای اهمیت ویژه ای است - معمولاً این پدیده حاصل زمان است، اما طول نوار را هم می توان به دست داد.

ص: 115

نوارها با نوار راهنما و برنامه آینده به صورت رنگی تهیه می شود که شامل طول نوار پلاستیکی رنگی در ابتدا وانتها و بدون سطح مغناطیسی ضمیمه است. روی این نوارهای اضافی ممکن است اطلاعات مربوط به طریقه ضبط نوشته شود، اما هدف اصلی از وجود این نوارهای اضافی پیچیدن آن روی قرقره پلاستیکی است. این کار با چسباندن تکه کوچکی از طول نوار راهنما (یا برنامه آینده) در داخل شکاف قرقره انجام می گیرد (بنگرید به شکل 6). نوار چسب دار را می توان با احتیاط مورد استفاده قرار داد، اما این روش توصیه نمی شود.

ص: 116

تصویر

شکل 6: وصل کردن حلقه باز به قرقره خالی گاهی در حد فاصل بین نوار راهنما و برنامه آینده و قسمت اندوده مغناطیسی نوار،

ص: 117

قسمتی کوتاه از نوار نقره اندوده دیده می شود. این قسمت از نوار به هنگام عبور از مجراهای پخش / ضبط و دستگاه هایی که دارای قطعات مناسب است، بر آنها اثر می گذارد و آنها را متوقف می سازد. این کار برای جلوگیری از رها شدن سرنواری که ضبط و پخش آن پایان یافته، مفید است.

به هنگام ذخیره سازی نوار، انتهای آزاد آن باید با استفاده از یک گیره پلاستیکی مخصوص و یا یک تکه نوار چسب به قرقره چسبانده شود. در این وضعیت خطری متوجه قسمت ضبط شده نوار نمی شود، زیرا که نوار چسب باید به نوار راهنما چسبانده شود، یا در صورتی که نوار فاقد این قسمت است، به پشت قسمت پلاستیکی نوار و نه به سطح مغناطیسی آن چسبانده شود.

2 - کاست : کاست صوتی برای اولین بار در دهه 60، توسط شرکت فیلیپس به بازار عرضه شد، و امروزه ماده استاندارد بین المللی شده است. در واقع، شرکت فیلیپس در ابتدا به منظور تشویق پذیرش بین المللی، امتیاز پروانه ثبت این اختراع را آزاد اعلام کرد وتمام شکل های دیگری که همزمان با آن در مقیاس محدودتر ارائه شده بود، اینک از میدان خارج شده است. کاست های کوچکتر دیگری هم برای استفاده در دستگاه های ضبط ساخته شده که در این جا به توضیح آنها نمی پردازیم.

کاست های شنیداری دارای ابعاد و شکل استاندارد است (4/6×2/10سانتی متر). عرض نوار 8/3میلی متر (15/0اینچ) و در کاست ها سطح پوشیده از مواد مغناطیسی در قسمت بیرونی آن یا در معرض دید است. همه دستگاه های ضبط و پخش کاست ها با سرعت استاندارد حرکت می کنند (75/4 سانتی متر در ثانیه یا 875/1 اینچ در ثانیه)، و این نکته به آن معناست که کاست ها با زمان پخش از پیش تعیین شده فروخته می شود. به طور معمول کاست های با علائم C30 (هر طرف آن 15 دقیقه)، C60 (هر طرف آن 30 دقیقه)، C90 (هر طرف آن 45 دقیقه) و C120 (هر طرف آن 60 دقیقه) است؛ مجموع زمان لازم برای پخش یک طرف نوار و برگرداندن نوار و پخش طرف دیگر آن، شماره نوار را تشکیل می دهد. با افزایش طول نوار، ضخامت آن کاهش می یابد؛ نوارهای C30 وC60 تقریبا سه برابر نوار با حلقه باز صخامت دارد و نوارهای C90 و C120 به طور چشمگیری دارای صخامت و حجم کمتری می شود. نوارهای از پیش ضبط شده

ص: 118

متناسب با زمان محتوای آنها بریده می شود و ابعاد طول استاندارد در آنها رعایت نمی شود.

نوارهای ویژه رایانه ها عموما کوتاهتر و دارای کیفیت پایینتری است. طول معمولی آنها C10 و C12 و C15 است. با آن که نوارهای طولانیتری هم می تواند به کار رود، یافتن برنامه مورد نظر آن قدر به طول می انجامد که نوارهای کوتاهتری برای این کار مناسبتر است. نوارهای از پیش ضبط شده ویژه رایانه عمدةً به بازیها منحصر می شود و از آن جا که این نوع نوارها مخزن های نامظمئنی به شمار می رود، بتدریج جای خود را به صفحه ها می دهد.

قسمت داخلی یک کاست در شکل 7 نشان داده شده است. همان طور که دیده می شود، نوار از یک قرقره به روی قرقره دیگر منتقل می شود، که هر دو آنها در داخل کاست قرار دارند، بنابراین بدون نیاز به برگرداندن نوار در هر نقطه آن، می توان آن را از روی دستگاه برداشت.

شکل 7: منظره شماتیک داخل یک کاست: 1 = چرخ دنده قرقره سمت چپ نوار، 2 = مخزن نوار سمت چپ، 3 = قرقره هدایت نوار؛ 4 = گیره هدایت؛ 5 = فنرفشار دهنده؛ 6 = بالشتک نمدی؛ 7 = فضای خنثی؛ 8 = چرخ لنگر؛ 9 = توپی چرخ دنده، قرقره جمع کن سمت راست؛ 10= دریچه بازدید نوار.

در داخل کاست نوار توسط تعدادی از هدایت کننده ها نگهداشته می شود، و با نوار

ص: 119

چسب های بسیار قوی به قرقره های مربوط متصل گردد. وقتی که نوار به طور کامل روی یک قرقره جمع شود، در انتهای آن نوار اضافی شفاف و یا رنگی به چشم می خورد. ذخیره سازی کاست به صورتی که نوار کاملاً برگردانده شده باشد، از رسیدن آسیب به لایه پوشیده از مواد مغناطیسی جلوگیری می کند. برای رد شدن قسمت اضافی ابتدا یا انتهای نوار حدود 5 تا 7 ثانیه وقت لازم است، بنابراین در این فاصله هیچ ضبطی میسر نیست. در نوارهای قدیمی، یک قسمت نقره ای در حدفاصل بین قسمت اضافی سرنوار و شروع قسمت مغناطیسی آن، برای توقف خودکار قرار داده می شد، اما امروزه به جای آن از وسیله حساسی که در برابر ضخامت متفاوت قسمت اضافی سرنوار یا تراکم قسمت مواد مغناطیسی حساس است استفاده می شود.

مقدار نوار داخل کاست از دریچه روی آن قابل رویت است. بیشتر اجزای کاست با پیچ و مهره به یکدیگر متصل می شود واین وضع موجب سهولت دسترسی به نوار به منظور هرگونه مرمّت و تنظیم می گردد. در قسمت انتهایی کاست حداقل دو زائده پلاستیکی دیده می شود که روی دو حفره را پوشانده است. (بنگرید به شکل 8) وقتی که این قطعه وجود داشته باشد، نوار را می توان پاک یا ضبط کرد. هرگاه این قسمت برداشته شود، امکان ضبط کردن از بین می رود و از پاک شدن اتفاقی هم جلوگیری می شود. بدینترتیب اگر امانت گیرنده ای کاستی را که کوشک آن برداشته شده عودت دهد که محتوای آن دست کاری شده است، این دستکاری مسلما عمدی بوده است از آن جا که کاست شنیداری دارای دو لبه پخش است بنابراین دو گوشک هم دارد؛ ا قرار دادن کاست به صورت مسطح در روی میز به صورتی که قسمت ضبط شده نوار جلو چشم شما قرار بگیرد، گوشکی که مربوط به لبه فوقانی برچسب نوار می شود، در سمت چپ و پشت شما قرار می گیرد.

از قسمت های مهم دیگر کاست بالشتک فشار در پشت نوار است که معمولاً از یک تکه کوچک لاستیک اسفنجی درست شده و فنری در پشت آن به منظور ایجاد تماس محکم بین نوار و هدهای ضبط و پخش دستگاه کار گذاشته شده است؛ وجود حلقه های خاردار در حفره های بزرگ موجب درگیر شدن نوار با پایه های دستگاه ضبط و علاوه براین موجب پیچیده شدن نوار به شکل صحیح بر روی کاست می شود.

ص: 120

شکل 8: گوشک پشت کاست که مانع ضبط اتفاقی می شود نوار شنیداری رقمی (Digital Audio Tape DAT) بسیار کوچکتر، یعنی دارای ابعاد 1×4/5×2/7 سانتی متر (4/0×1/2×8/2اینچ) است، اما عرض خود نوار به همان اندازه یعنی 8/3 میلی متر (15/0اینچ) می باشد. این گونه نوارها در طول های 60 و 90 و120 دقیقه ای در اختیار است، اما در دستگاه های با سرعت های پخش طولانی، این زمان به دو برابر، یعنی تا 4 ساعت افزایش می یابد. خود کاست محفظه بسته ای است که نوار را کاملاً در خود نگه می دارد و با قرار گرفتن نوار در داخل دستگاه، روپوش آن کنار رفته، درپوشی باز می شود تا نوار ظاهر شود. با کندن زایده های پشت نوار، از پاک شدن اتفاقی آن جلوگیری می شود و در صورت باز شدن سوراخ ها هیچ گونه ضبطی ممکن نیست.

چسباندن نوارهای شنیداری تمام نوارهای شنیداری به جز نوارهای شنیداری رقمی را با تأثیر منفی بسیار جزیی، می توان با روش مکانیکی تعمیر و تدوین کرد. تیکها و یا نوفه های دیگر بندرت قابل تشخیص است.

ص: 121

به هنگام ضبط نوار، پیام های شنیداری بر روی بخشی از نوار ضبط می شود که اندازه آن با توجه به اندازه هد دستگاه و بیشتر تحت تأثیر سرعت نوار، متغیر است. هرچه سرعت ضبط نوار بیشتر باشد، فاصله بین اجزا مختلف پیام شنیداری بیشتر خواهد بود. بنابراین برای تدوین نوار، تهیه نوار مادر با سرعت هرچه بیشتر موجب بازدهی مطلوبتری خواهد شد. ر موقع چسباندن نوار بهتر است از نوعی گیره تجارتی که نوار را به طور دقیق در موقعیت مناسب نگه می دارد استفاده کرد. (به شکل 9 نگاه کنید). قبل از شروع کار، نقطه ای را که می خواهید به هم بچسبانید، به دقت تعیین کنید؛ پشت سطح شفاف مورد نظر را با مرکب چین علامت بگذارید تا گم نشود. انتهای دو تکه را که باید متصل شود روی گیره بگذارید، و نقاط علامت گذارده شده را درست بالای یکدیگر قرار دهید و با قرار دادن سطح شفاف در بالای برش، قرار دهید، برش به صورت مورّب با یک تیغ تیز از روی شیار انجام می گیرد. حالا، به طور دقیق دو سر نوار روبروی یکدیگر قرار می گیرند. آن گاه نوار چسب را روی دو سطح بچسبانید و هر یک از لبه های رویهم قرار گرفته را با وسیله برش، روی بلوک یا با تیغ تیز اصلاح کنید.

شکل 9: نوار بر روی گیره تدوین تمام پهنای نوار را می توان با این روش چسباند، اما انجام این کار با نوارهای اندازه های عریضتر از 4÷1 اینچ ونه با نوارهای کاست، آسانتر است. نه تنها انجام عمل ضبط در نوارهای عریضتر با سرعت بیشتری امکان پذیر است، بلکه جابه جایی و استفاده از آنها از مواد کاست کم عرضتر هم آسانتر است. گیره های مناسب

ص: 122

در اندازه های مختلف برای هر عرضی از نوارها در دسترس است.

نوار دیداری (Videotape) امروزه تقریبا تمام نوارهای دیداری از جنس دی اکسید کرومیوم یا فلز به منزله مواد تشکیل دهنده اندود مغناطیسی ساخته می شود. قبل از بحث در مورد شیوه های تنظیم نوار در حامل های گوناگون، توضیح مختصری از سازوکار ضبط می تواند مفید واقع شود.

نوار با سرعت معینی از روی هدهای دستگاه ضبط عبور می کند. هدها هم با سرعت بالایی می چرخند. حاصل کار این دو موجب انتقال سرعت هد به نوار می شود، قانون کلی این است که هرچه میزان سرعت بیشتر باشد، ضبط دارای کیفیت بالاتری خواهد بود. بسته به کیفیت دستگاه های ضبط، سرعت از 2 سانتی متر در ثانیه تا 3800 سانتی متر در ثانیه در تغییر است. با چنین سرعت بالای بین هد ونوار، اندود مغناطیسی از اصطکاک آسیب زیادی می بیند و بندرت اتفاق می افتد که کارخانجات تولید کننده، عمر نوار را بیشتر از 1000 بارگذر توصیه کنند. این ها گذرهایی هستند که هد با نوار تماس پیدا می کند، بنابراین هم شامل ضبط و هم پخش می شود، اما نه با حرکت به جلو و برگردان بدون مشاهده تصویر نوار. هنگامی که ضبط دیداری شروع شد، تولیدکنندگان دستگاههایی متناسب با مشخصات مربوط به خودشان طراحی کردند و عواملی چون سرعت «هد به نوار» در بین آنها متفاوت بود. بنابراین، علی رغم این که نوارها به انواع مختلف دستگاه ها می خورد، حتی اگر نوار پخش می شد، تصاویر لرزش داشت. این ناسازگاری هنوز در دستگاه هایی که از نوار حلقه باز استفاده می کنند باقی است، اما پیشرفت کاست ها موجب شده است که همه شکل های موجود مطابق با موافقتنامه های بین المللی رایج شوند.

نوارهای دیداری برای قسمت راهنما و انتهای نوار از مواد مختلفی استفاده نمی کنند. اندود مغناطیسی از ابتدا تا انتهای نوار را در بر می گیرد. تصمیم ورای تولید نوار دیداری با این روش، متکی بر این مسأله است که هدهای ضبط بسیار حساس و ظریف است و به آسانی صدمه می بیند، بنابراین هرگونه تغییر در سطح فیزیکی آنها ممکن است موجب ضایع شدن آنها شود. به همین دلیل هم نوارهای دیداری آسیب دیده و یا شکسته، به جای این که تعمیر شود، باید از میان برود. برای تعمیر موقت نوارهای دیداری، پس از رد

ص: 123

کردن قسمت معیوب از جلو هد، از نوار چسب می توان استفاده کرد، اما بعدا باید از گردونه استفاده خارج شود. اطلاعات معمولاً با فرایند پویش مارپیچی ضبط می شود، لذا امکان ندارد که بتوان با روش قطع و وصل نوارها را تدوین کرد. در عوض، تدوین با روش الکترونیکی انجام می پذیرد. با این عمل، هیچ عامل بالقوه ای نمی تواند موجب صدمه زدن به هدهای دستگاه شود.

مانند نوارهای شنیداری، هیچ گونه علامت عینی برای تشخیص این که روی آنها ضبطی انجام شده و یا این که نوار رنگی و یا سیاه و سفید است، مدت آن چه قدر است و یا برای کدام نظام تلویزیونی آماده شده وجود ندارد. بنابراین، وجود برچسب های خارجی حاوی چنین اطلاعاتی دارای اهمیت فراوانی است. برخلاف نوارهای شنیداری نوارهای دیداری فقط روی یک سطح ضبط می شوند، چه اطلاعات تمام سطح نوار را می پوشاند.

مانند تمام نوارهای مغناطیسی، نوارهای دیداری می تواند برای ضبط اطلاعات رقمی برای تجهیزات مربوط به رایانه مورد استفاده قرار گیرد. معمولاً این کار انجام نمی گیرد، اما از این ماده گاهی به عنوان نظام ذخیره سازی عمده استفاده کرده اند. معمولاً نوارهای دیداری هم به صورت نوار حلقه ای و هم به صورت کاست به شکلی که در پایین شرح داده می شود در دسترس است:

1 - نوارهای دارای حلقه باز. (ریل) امروزه استفاده از نوارهای حلقه ای باز تقریبا به طور کلی به واحدهای تولید حرفه ای که آن جا نوار مادر با کیفیت بالا تولید می شود، محدود است. در بعضی از مجموعه های ضبط شده، اشکال دیگری از نوارهای حلقه ای ممکن است وجود داشته باشد، مثلاً نوار 2÷1 اینچ حلقه ای (EIAJ)، که در این جا مورد بحث قرار نمی گیرند.

بالاترین کیفیت مربوط به نوارهای حلقه 50 میلی متری (2اینچ) است، اما دسترسی به آن حتی در استودیوهای حرفه ای، تنها منحصر به تعدادی از مؤسسات پخش برنامه های سخن پراکنی است. دو نوع سرعت در نوارهای دیداری معمول است، 7/39 سانتی متر در ثانیه و 85/19 سانتی متر در ثانیه. نوارهای 25 میلی متری (یک اینچی) بیشتر معمول است که در اغلب ضبط های حرفه ای و نیز برای هدفهای پخش هم مورد

ص: 124

استفاده قرار می گیرد.

نوارهای حلقه ای باز به شکلی پیچیده می شود که سطح مغناطیسی آن به سمت داخل و سطح پولیستر آن در بیرون قرار می گیرد. از آن جا که نوارهای دیداری فاقد قسمت اضافی در ابتدا و انتها می باشد، استفاده از نوار چسب توصیه نمی شود. انتهای نوار با گیره های پلاستیکی به مرکز قرقره و دیگر فنرهای مارپیچی وصل می شود.

2 - کاست ها. در داخل محفظه کاست هم قرقره نوار پُر و هم قرقره جمع کن کار گذاشته شده است، بنابراین کاست دستگاهی خود کفاست که در هر لحظه می توان آن را متوقف کرد و بدون نیاز به برگرداندن نوار آن را از دستگاه خارج ساخت. در مقابل، کارتریج ها فقط دارای یک قرقره است که به درون دستگاه داده می شود. برای خارج کردن این گونه نوارهای، حتما بایستی نوار برگردانده شود. نوارهای دیداری در گذشته به صورت کارتریج بود اما این دستگاه امروزه منسوخ شده است.

کاست های دیداری فعلی، نتیجه یک سلسله پیشرفت ها و کشمکش ها بین کارخانه های تولیدی مختلف است و دستگاه های دیگری هم ممکن است در آرشیوها وجود داشتن باشند که در این جا مورد بحث قرار نمی گیرد. با منسوخ شدن شکل بتا (Beta)، فقط سه نظام دیگر رایج است: یوماتیک (U - Matic)، که عمدةً به استفاده حرفه ای محدود است؛ وی اچ اس، (VHS) دستگاه رایج فعلی است و ویدیوی 8 میلی متری، که در تعدادی از دوربینهای نیمه حرفه ای مورد استفاده قرار می گیرد (گاهی به عنوان دوربین و ضبط Camcorders معرفی می شود.) کاست های یوماتیک از نوارهای 05/19 میلی متری با سرعت 5/9 سانتی متر در ثانیه و در محفظه هایی با ابعاد 32×140×221 میلی متر استفاده می کند. این نوارها با طول های متفاوت و با زمان های 15،/ 20، 30، 40، 60 دقیقه ارائه می شود. برای جلوگیری از پاک شدن و ضبط اتفاقی، از یک درپوش متحرک در قسمت زیرین کاست استفاده می شود.

در کاست های وی اچ اس از نوارهای با عرض 65/12 میلی متر و با سرعت استاندارد 34/2 سانتی متر در ثانیه در محفظه هایی به ابعاد 188×104×25 میلی متر استفاده می شود. این نوارها با طولهای 30، 60، 90، 120، 180 و 240 دقیقه در

ص: 125

دسترس است.

بعضی از دستگاه ها دارای امکانات پخش طولانی هستند که سرعت حرکت نوار 17/1 سانتی متر در ثانیه آنها به این معنی است که هر کدام از نوارها می تواند دوبرابر مدت معمولی پخش شود. از این سرعت نباید برای آرشیو استفاده شود زیرا به کیفیت صدا نمی توان اطمینان کرد. با شکستن درپوش پلاستیکی انتهای کاست از پاک کردن و ضبط اتفاقی ، مشابه با نوارهای صوتی، جلوگیری می شود. در دوربین ها، از کاست های خیلی کوچکتر، موسوم به وی اچ اس - سی (VHS-C) برای ضبط می توان استفاده کرد. به هنگام پخش، این نوارها را می توان در داخل محفظه های خاص برابر اندازه کاست استاندارد قرار داد و آن گاه با دستگاه پخش وی اچ اس (VHS)معمولی پخش کرد.

کاست های اس وی، اچ، اس پیشرفتی تازه در بهبود و بالابردن کیفیت ضبط و پخس است. کاست های اس وی اچ اس حاوی نوارهای پوشیده از اندودهای مغناطیسی پیشرفته خاصی است و دارای شکافی می باشد که شناسایی آنها را توسط دستگاه ممکن می سازد. پخش این کاست ها با دستگاه های وی اچ اس معمولی امکان پذیر نیست، اما آنچه ضبط می شود را می توان برای پخش به شیوه معمولی به کاست استاندارد منتقل کرد. لازم به توجه است که این کاست های استاندارد از دستگاه های اس وی اچ اس پخش می شود، اما افزایش کیفی چشمگیری وجود نخواهد داشت. ابعاد کاست های استفاده کننده از نوارهای کوچک 8 میلی متری عبارت است از 4/1×2/6×2/9 سانتی متر (6/0×4/2×6/3 اینچ). وقتی که از نوار استفاده نمی شود کاملاً دربسته است و لبه های جلویی محفظه، زمانی که در دستگاه قرار گیرد، جدا شده و ظاهر می شود. بسته شدن شکاف انتهای کاست، و نه باز کردن آن نظیر کاست های شنیداری و نوارهای دیداری وی اچ اس، از پاک شدن اتفاقی جلوگیری می کند. پخش کاست های 8 میلی متری عموما از طریق گیرنده های تلویزیونی با اتصال مستقیم به دوربین و یا از راه اتصال دوبله کردن (Dubbing)یعنی انتقال صدا وتصویر از راه کابل به دستگاه ضبط دیداری معمولی انجام می گیرد.

دستگاه های ضبط و پخش 8 میلی متری مجزا هم وجود دارد، امّا تعداد آنها خیلی

ص: 126

زیاد نیست.

تمام کاست ها باید در جعبه های خود و یا جعبه های مخصوصی که خریداری می شود بایگانی شوند. درحالی که خود کاست ها از گرد و غبار و دیگر ضایعات جلوگیری می کند و روش بسیار مناسبی برای دستکاری نوارهای دیداری است، اما در عین حال باید با احتیاط به آنها پرداخت.

صفحه ها (Discs) از صفحه های مغناطیسی در رایانه ها به عنوان انباره پشتیبان ضبط اطلاعات یا داده ها و برنامه ها استفاده می شود. نوع کندتر دیگر آن، کاست است که به علت ارزانی قیمت ریز رایانه ها تقریبا در کل به بازی ها اختصاص دارد که تحت عنوان فوق به آنها اشاره می شود.

رایانه های بزرگ Mainframe از بسته های صفحه Disc Packs استفاده می کنند، اما این صفحه ها در زمینه های خدماتی رایانه ذخیره می شود و دراین جا مورد بررسی قرار نمی گیرد. صفحه های سخت Hard Discs یا وین چستر (Winchester) رایجتر و نسبتا با بهای ارزان به طور روزافزونی در اختیار است. صفحه های با ابعاد 5/7 تا 20 سانتی متر (3 تا 8 اینچ) هم وجود دارد که با هدهای خواندن در محفظه های ضد گردوغبار مهروموم شده نگهداری می شوند. آنها معمولاً متصل به خود رایانه و یا بخشی از آن هستند وتحت شرایط گوناگونی می توانند تا 300 مگابایت داده ها را ذخیره کنند. از آن جا که این صفحه ها معمولاً مثل کتاب ها وغیره به رایانه ها داده نمی شود و از آنها برداشته نمی گردد، به رایانه ها متصل باقی می مانند و در نتیجه به نظام های ذخیره و فهرستنویسی احتیاجی ندارند. ضروری است به ظرافت و دقت سازوکار آنها توجه و با احتیاط با آنها برخورد شود، و قبل از این که جابه جا شوند، باید اطمینان پیدا کرد که هدهای خواننده جمع شده باشد.

مباحث این قسمت روی صفحه های «ریز» یا «لرزان» که جداگانه بایگانی می شود و با ریزرایانه ها کار می کنند، تأکید دارد. در حال حاضر این نوع صفحه ها در سه اندازه

ص: 127

مختلف تهیه می شود: 203 میلی متر (8اینچی)، که در حال حاضر کاربرد بسیار محدودی دارد؛ 132 میلی متر 4÷ 21اینچی)؛ و 90 میلی متر (2÷7 اینچی). معدودی از دستگاه ها از صفحه 76 میلی متری (3اینچی) استفاده می کنند، اما مورد استفاده آنها محدود است. قسمت های اصلی صفحه ها در شکل 10 نمایش داده شده است. توجه داشته باشید که این ها پوشش های محافظ اند، و خود صفحه بدون دست خوردن درون آنها نگهداری می شود.

وقتی که صفحه خالی جدیدی دریافت می شود، بایستی در ابتدا برای نوع دستگاهی که قرار است در آن به کار رود، شکل بندی شود. این کار به صورت مصنوعی صفحه را به شیارهای متحدالمرکز تقسیم می کند که هر یک از شیارها توسط رایانه به قسمتهای فرعی تقسیم می شود و به هریک از قسمت ها رمزهای جداگانه ای اختصاص می یابد، به طوری که بتوان بسرعت آنها را دریافت. بعضی از صفحه ا دارای بخش های سخت هستند؛ یعنی، در آنها تقسیمات دائمی به وجود می آید و شکل بندی تنها به نشانی ها اشاره دارد. اما در اغلب موارد دارای بخش های نرم هم می باشند، به طوری که ترتیب این قسمتها را بتوان تغییر داد. برنامه شکل بندی صفحه ها توسط سازندگان تجهیزات ریخته می شود، یا بر صفحه ای جدگانه و یا در داخل حافظه دایمی رایانه. هرگونه بررسی دیداری صفحه شکل بندی شده هیچ نوع تغییرات ظاهری را آشکار نمی سازد، لذا بر چسب زدن صحیح حائز اهمیت فراوان است. صفحه های سخت هم بایستی شکل بندی شود. به علت فن آوری اندود آنها، این صفحه ها هرگز به صورت کامل ساخته نمی شود، و پس از پایان فرایند شکل بندی رایانه سیاهه ای از بخش های معیوب را که هرگز مورد استفاده ذخیره داده ها قرار نخواهد گرفت، ذخیره می کند. صفحه های دست دوم را هم می توان شکل بندی کرد، اما این کار موجب پاک شدن تمام اطلاعات ذخیره شده قبلی روی آنها خواهد شد.

ص: 128

شکل 10: صفحه «ریز» یا «لرزان» هنگامی که اطلاعات روی صفحه ذخیره می شود، در بخشی از آن قرار می گیرد و

ص: 129

نشانی آن در فهرست صفحه ذخیره می شود. رایانه می تواند فورا آن را تشخیص دهد و بیابد.

از پاک شدن اتفاقی و یا بازنویسی روی برنامه و یا داده های قبلی، با استفاده از شکاف (Write - Protect) جلوگیری از نگارش روی صفحه می توان بهره جست. در روی صفحه های بزرگتر، با پوشاندن حفره با قطعه ای از نوار چسب که از طریق بازار به آسانی در دسترس است - از نگارش بر صفحه توسط رایانه جلوگیری می شود. در صفحه های کوچکتر این کار با برداشتن روکش و باز کردن حفره صورت می گیرد. در هر دو این روشها می توان به صورت معکوس عمل کرد. اگر قرار است داده ها بر صفحه ذخیره شود، عاقلانه آن است که این امر منظم به هنگام کار صورت پذیرد. استفاده کنندگان بسیاری به واسطه از بین رفتن بخش عظیمی از کار در اثر قطع شدن برق یا عیب فنی ساده یا نقصی در برنامه سرخورده شده اند.

تهیه نسخه های پشتیبان داده ها اهمیتی خاص دارد. صفحه های اصلی برنامه های مهمّ نباید مورد استفاده قرار گیرد؛ در عوض از نسخه های پشتیبان باید به منزله صفحه های کاری بهره جست. در پایان روز، پس از گردآوری داده های ذخیره شده، نسخه های پشتیبان اطلاعات ذخیره شده را هم برای نگهداری باید تهیه کرد. از روی صفحه های رایانه مادر، یا نسخه های اضافی یا نسخه هایی روی نوار تهیه و ذخیره می شود. به منظور اطمینان خاطر از این که در اثر اشتباه رایانه و یا خرابی صفحه سخت داده ها از بین نرود، صفحه های سخت را می توان بر روی صفحه های نرم [لرزان] نسخه برداری کرد. این کار فرایندی ملال آور است. مؤثرترین کار انتقال محتوای صفحه سخت به روی نوار است. اغلب افراد حرفه ای این کار را که به نظام انتقال از پدر بزرگ به پدر و سپس پسر معروف است انجام می دهند. استفاده کنندگان عاقل از صفحه های نرم [لرزان ]نسخه هایی دارند.

به طور روزافزون، در جاهایی که تعداد زیادی از استفاده کنندگان از برنامه های مشابه استفاده می کنند، شبکه ها مورد استفاده قرار می گیرند. در موقعیت های تک نفری، استفاده کننده صفحه را داخل دستگاه قرار می دهد و برنامه را پر کرده و به راه می اندازد، و داده های مناسب را بر روی همان صفحه یا نسخه شخصی ذخیره می سازد. در جایی که شبکه مشغول کار است، استفاده کننده برنامه را از صفحه سخت و در جایی

ص: 130

روی سیستم و خارج از کنترل شخصی استفاده کننده بر می گیرد. پس از راه اندازی، داده ها را می توان بار دیگر روی صفحه مادر شبکه و یا بر روی صفحه شخصی برای بردن به خارج ذخیره کرد.

تنوع رو به افزایشی در دنیای محاسبات وجود دارد و در حال حاضر ناهماهنگی هایی بین دستگاه ها، صفحه ها و عملیات آنها به چشم می خورد. بنابراین برچسب زدن مناسب به منظور شناسایی واضح عواملی که صفحه معینی در آنها عمل خواهد کرد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اطلاعات مربوط به خود صفحه، عبارت است از این که اگر برنامه ای وجود ندارد آیا صفحه شکل بندی شده یا نه و تعداد شیارها یا حداکثر اندازه میزان داده ها (به کیلوبایت) چه قدر است و آیا یک صفحه یک طرفه و یا دوطرفه است. اگر داده ها روی آن ذخیره می شود، در این صورت باید نظام عملیاتی به کار رفته با تعداد نسخه های آن روی برچسب ذکر شود و احتمالاً ذکر شماره مدل رایانه ای که با آن ضبط شده هم مفید به نظر می رسد. اگر قرار است برنامه ای عرضه شود، علاوه بر عنوان، شماره آن هم بایستی ذکر شود. فقط با چنین اطلاعات در دسترس این اطمینان وجود دارد که استفاده کننده زیرک بتواند تعیین کند که آیا صفحه با تجهیزات وی قابل استفاده است یا خیر.

صفحه ها را باید در داخل روکش های محافظ و نیز در روپوش های کاغذی و لفاف های پلاستیکی نگهداشت تا از گردوغبار و چربی محافظت شود. نظیر تمامی صفحه ها، این ها نیز باید به مناسبترین و مطمئن ترین صورت، به شکل ایستاده بایگانی شوند و نباید تحت فشار زیاد و یا شرایط سخت قرار گیرند.

این صفحه ها در اثر استفاده فرسوده می شود و حتی اگر یک قسمت از آنها پاک شود بهتر است آن را عوض کرد، چه احتمال دارد سطح از میان رفته بر ساز و کارهای دستگاههایی که با آنها به کار می رود اثر گذارد.

همان طور که از مطالب بالا استنباط می شود، صفحه ها به دستگاه هایی نیاز دارند که ممکن است دارای مشکلات مکانیکی باشند. شیوه های بدیلی مانند برگه هایی به اندازه برگه های اعتباری و به صورت مناسب روکش دار به عنوان نظام های ذخیره سازی آینده

ص: 131

در ماشین هایی بدون قطعات قابل حرکت و تعویض پیشنهاد شده است. این برگه ها، «برگه های هوشمند» نیستند که مدتی است در دسترس می باشد و دارای ریزپردازنده یا EPROM است که در داخل آن به منزله نظام ذخیره سازی تعبیه شده است؛ بلکه احتمالاً چند کاربردی اند و دستکاری آنها از کارتریج دارای حافظه فقط خواندنی درونی آسانتر است که هرگاه برنامه ای که حمل می کند لازم باشد، به داخل رایانه وارد می شود.

شکل دیگری از صفحه، به قطر تقریبی 5 سانتی متر (2اینچ)، که به عنوان رسانه ضبط تصاویر ساکن گرفته شده با دوربین های مخصوص عکاسی، تهیه و رایج شده است. در هر صفحه، حدود 50 قطعه عکس می توان گرفت که نمایش و پخش آن از طریق دستگاه تلویزیون امکان پذیر است.

مواد پلاستیکی این مواد به سه دسته تقسیم می شوند.

پلاستیکهای شفاف این ماده برای استفاده در دستگاه های نمایش شفاف (اورهد) به کار می رود و دارای صخامت های متفاوتی، معمولاً بین 05/0 میلی متر تا 25/0 میلی متر است که هم به صورت تک صفحه مسطح و هم به صورت لوله ای مورد استفاده قرار می گیرد. لوله ها دارای 4/ 25 (10اینچ) عرض و با طول های متفاوت می باشند. این ماده با نوار چسب به قرقره مقوایی میانی چسبانده می شود و در انتهای آنها چرخ فلزی سبک وزنی با جا کلید برای میزان کردن با اهرم چرخنده دستگاه نمایش وجود دارد و می توان آن را مکرر به کاربرد. هرچند، امکان پارگی یا ترک خوردگی حاشیه ها وجود دارد.

صفحه های مسطح معمولاً به سه اندازه 7/ 26×7/ 2 6 سانتی متر (110.25 اینچ) ، 7/ 26 × 3/ 20 سانتی متر (84اینچ) و 21 × 7/ 29 سانتی متر، (96.9375 اینچ A4) ارائه می گردند. تولید کنندگان مختلف تغییراتی جزیی در این ابعاد می دهند. در حالی که بعضی از این مواد به صورت آزاد در کلاسورها نگهداری می شود، بعضی از آنها ممکن است به قابی متصل باشد که اندازه

ص: 132

بیرونی معمولی آن 30×30 سانتی متر (8/ 11× 8/ 11 اینچ) است. اگر بنا باشد صفحات بر روی هم بایگانی شود، برای کاهش خاصیّت چسبندگی طبیعی صفحه های پلاستیکی به یکدیگر، باید بین آنها برگ کاغذی قرار داده شود. از آن جا که صفحه های شفاف به طور طبیعی گرایش به سوی چین خوردن دارند، برای صاف نگه داشتن شان بهتر است که آنها را به حد کافی تحت فشار بایگانی کنیم.

صفحه های وینیلی صفحه ها با قطر 8/ 17 سانتی متر (7اینچ)، 4/ 25 سانتی متر (10 اینچ) و 5/ 30 سانتی متر (12اینچ) به بازار عرضه می شود و در وسط آن ها برای عبور میله ای به قطر 5/ 7 میلی متر سوراخی تعبیه شده است. لازم نیست که این میله کاملاً محکم شده باشد، زیرا که نقش آن فقط نقطه مرکزی بودن گردش صفحه است و هیچ گونه کمکی به چرخش آن نمی کند. چرخش صفحه توسط خود صفحه گردان انجام می گیرد.

ضبط صفحه ها با سرعت 3÷100و 45 دور در دقیقه انجام می شود. علی رغم این که سرعت 78 دور در دقیقه منسوخ شده، اما ممکن است در بعضی از مجموعه ها هنوز هم وجود داشته باشد. ضبط های 45 دور در دقیقه کلاً به موسیقی مردمی محدود می شود. طول مدت ضبط را طول شیار تعیین می کند. اما برای صفحه 12 اینچ، طول زمان پخش بیش از 25 دقیقه برای هر طرف آن معمول نیست.

اگر چه مواد پلاستیکی نسبتا سخت در ساخت صفحه ها به کار می رود، اما شیارها می تواند بسادگی آسیب ببیند. قرار دادن مستقیم صفحه ها بر روی هم توصیه نمی شود، زیرا پخش این گونه مجموعه صفحه ها فرسایش را افزایش می دهد. از آن جا که هنگام پخش سوزن متحرک از لحاظ فیزیکی بر روی شیارها ارتعاش دارد، ماده پلاستیکی بتدریج خورده می شود. به هر حال، برای طول عمر صفحه هیچ قانونی نمی توان وضع کرد؛ دوام آن بستگی به سنگینی تماس سوزن و شیارها دارد واین مورد در دستگاه های مختلف پخش صفحه متفاوت است.

برای این که صفحه ها به صورت صحیحی پخش شود، لازم است که قرار گرفتن آنها بر روی صفحه گردان تاجایی که ممکن است تراز باشد. کج شدن و تاب برداشتن صفحه

ص: 133

در مقابل گرما و رطوبت امری عادی است، یا ممکن است تحت تأثیر فشار هم تاب بردارد. صفحه ها باید به صورت عمودی و به نحوی که به هیچ طرف تکیه نداشته باشد، بایگانی شود. پاکیزه کردن صفحه ها هم مهم است، زیرا که لازم است گرد وغبار آن زدوده شود. صفحه را باید در لفاف کاغذی قرار داد، به طوری که درِ لفاف در مقابل لبه بسته شونده روکش مقوایی باشد.

نظام های ذخیره نوری (Optical storage systems) این گونه نظام های ذخیره سازی به طور روزافزون سازوکارهای مهمی برای آینده می شود. پیشرفت در زمینه های کنترل فن آوری لیزری این امکان را به وجود می آورد که اندازه حفره ها مدام کاهش یابد و بدرستی مشخص و «خوانده» شود، و بدین ترتیب مقادیر روزافزونی از اطلاعات را بتوان در وسایل مختلف و بدون نیاز به فضای بیشتر ذخیره کرد. علاوه براین، ثابت شده است که در شرایط عادی مواد در برابر آسیب ها مقاومت زیادی از خود نشان داده است. به نظر می رسد که فرسایش و پارگی از عوامل بسیار کم اهمیت باشد؛ و مقادیر قابل توجهی از اطلاعات بتواند در این گونه شکل های نوری با تکثیر دقیق و صحیح بر مواد عملاً از بین نرفتنی نگهداری شود.

از زمانی که این موضوع آشکارتر شده است، تعداد شکل ها افزایش یافته است، و به نظر می رسد که هنوز ابتدای کار باشد. برای درک پیچیدگی روش های گوناگون ضبط، لازم است که تفاوت بین علامت های آنالوگ و رقمی روشن شود.

یک روش آنالوگ ارائه مداوم و نزدیک باز نمون ویژگی متغیر است، مثلاً خط مواج علامتی شنیداری با بسامد و دامنه آن. هنگامی نسخه برداری می شود، دقت ارائه اغلب پایین می آید یعنی، امواج به صاف شدن گرایش پیدا می کند و برخی برآمدگی های آن کلاً از میان می رود. در مقابل، ضبط رقمی نمونه برداری مکرر از یک علامت است که در نمونه نشان می دهد آیا موج حضور دارد یا نه و دامنه آن چه قدر است. هنگامی که این نسخه برداری انجام می پذیرد، هرگونه گرایشی به کاهش اندازه یا دخالت در دقت و صحت آن بی نتیجه است، زیرا اگر هر یک از علامت ها وجود داشته باشد، به طور کامل همان گونه دوباره تکثیر می شود. اگر علامتی موجود نباشد، پس چیزی ضبط نمی شود.

ص: 134

در نتیجه، نسخه های ضبط رقمی همواره، صرف نظر از دفعات نسخه برداری، عینا شبیه نسخه اصلی است.

اگر استفاده کننده به دقیقترین نسخه برداری از اصل نیازمند باشد، واضح است که ضبط رقمی با بسامد بسیار بالا مؤثرترین شیوه است؛ اما اشکال در این است که فضای بسیار بیشتری نسبت به نسخه برداری آنالوگ نیاز دارد. همچنین، برای پخش مجدد صفحه در زمان واقعی، داده ها باید با سرعت بسیار بیشتر بازیابی و پردازش شود، زیرا که داده های بسیار بیشتری وجود دارد. با نظام های ذخیره نوری، چنین تراکمی برای ضبط صدا در دسترس است و پیشرفت در زمینه توان پردازش نظام های مبتنی بر رایانه که آنها را به کار می اندازد، این امکان را ایجاد می کند که با استفاده از داده های به دست آمده، تکثیر دقیقی فراهم شود. در حال حاضر، پیشرفت مستمری برای ایجاد چنین ذخایری جهت نسخه های رقمی اطلاعات تصویری وجود دارد، اما از آن جا که برای توضیح هر نقطه روی صفحه نمایش به قطعات گوناگونی از اطلاعات نیاز است، ذخیره سازی حتی یک تصویر تلویزیونی به فضای بسیار زیادی نیاز خواهد داشت.

رشته پیشرفت عمده دیگر این است که امکان ایجاد ضبط را برای استفاده کنندگان در این نظامها فراهم می کند، در ابتدا به صورت فرایند «فقط یکبار» و بعدا به صورت روندی است که می توان آن را پاک کرد و جای آن را به ضبط جدید دیگری داد. تاکنون در این مورد پیشرفت های زیادی حاصل شده است و احتمال دارد که توفیق های معینی به دست آورده شود. این مسأله از نظر تجاری مهم است، چه صفحه های فشرده شنیداری می تواند با نوارهای شنیداری رقمی (DAT) رقابت کند بخصوص که این مسائل در سطوح مغناطیسی وجود ندارد.

اشکال گوناگونی از نظام های ذخیره نوری در دسترس است.

1 - لیزر ویژن (Laservision). این نوع صفحه ها به دو شکل تولید شده اند: آنهایی که حامل فیلم های مداوم یک ساعته در هر طرف آن و بدون امکانات نمایش تصویر ساکن است و انواع دیگری از آنها که می تواند فیلم مستمر 36 دقیقه ای در هر طرف را حمل کند، اما در این مورد هر کادر تصویر قابل تشخیص است و می تواند تصویر ساکن را کنترل کند. هر طرف آن دو مجرای صوتی دارد: در مجرای نخست امکانات ضبط

ص: 135

استریوفراهم است؛ و در مجرای دوم گزینه هایی نظیر انتخاب دو زبان متفاوت، یا جلوه های شنیداری در یکی و صدا در دیگری. صفحه ها معمولاً نقره ای رنگ با 30 سانتی متر (12اینچ) قطر و 4/ 3 میلی متر ضخامت است و سوراخی مرکزی به قطر 35 میلی متر دارد. دستگاه پخش به صورت خودکار تفاوت بین این دو نوع صفحه را تشخیص می دهد. در هر طرف نوع دوم، ظرفیت 54 هزار تک کادر یا تصویر وجود دارد، بنابراین ظرفیت ذخیره سازی آن بسیار بالاست. علاوه براین، آنالوگ متن دوربرد هم که اختیار گزینش اطلاعات بیشتری را فراهم می کند، امکان پذیر است.

گسترش از اصل لیزرویژن به ویدئوی میانکنشی پیشرفته معروف است و مشهورترین صفحه هایی که از آن استفاده می کنند صفحه های برنامه «قیامت» از بنگاه سخن پراکنی بریتانیاست.

در این نظام، داده های رایانه ای رقمی اضافی نظیر، چارت ها و آمارها و نمودارها در صفحه ها به منظور فراخوانی به هنگام لزوم تماشای آنها، بر صفحه ها ذخیره می شود.

پخش این صفحه ها بر دستگاه های پخش لیزر ویژن رایج به این معنی است که این داده های اضافی در دسترسی نمی باشد. صفحه های غیر ویدیوی میانکنشی پیشرفته لیرزویژنی معمولاً با تجهیزات ویدئوی میانکنشی پیشرفته پخش می شود.

به استنثای این داده های بر صفحه های ویدئوی میانکنشی پیشرفته، هر دو گونه اطلاعات دیداری و شنیداری بر صفحه های لیزرویژن به شکل آنالوگ ضبط می شود.

2 - صفحه های فشرده شنیداری: امروزه این شکل ها برای توزیع موسیقی بسیار متداول است. صفحه ها نقره ای رنگ، با قطر 12 سانتی متر (5اینچ) و ضخامت 2/ 1 میلی متر است و سوراخی مرکزی به قطر 15 میلی متر دارد. حداکثر زمان پخش یک صفحه تقریبا یک ساعت است. اندازه های کوچکتری به قطر 8 سانتی متر (3 اینچ) در حال حاضر برای ضبط موسیقی مردم پسند در حال رایج شدن است. ضبط فقط بر یک طرف صفحه انجام می گیرد، برچسب هم معمولاً برروی طرف دیگر و به صورت رقمی است.

3 - صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی (CD-ROM). به معنی Read Onlg Memory حافظه فقط خواندنی است. این صفحه ها که از نظر اندازه و ظاهر مشابه صفحه های

ص: 136

فشرده شنیداری است که به منظور ذخیره اطلاعات برای بازیابی از طریق رایانه به کار می رود، و از این رو کاملاً رقمی است. ظرفیت روی یک صفحه در حدود 600 مگابایت اطلاعات است که معادل حدود 250 هزار صفحه متن می باشد.

داده ها لزوما نباید به صورت متن باشد. انواع نمودارها و صدا هم می تواند ضبط شود. درست مانند تمام صفحه های فشرده، سلسله شکل ها در این جا صورت داده می شود، ضبط توسط تولید کننده انجام می گیرد و استفاده کننده نمی تواند در آن تغییری بدهد به هر حال، مطالعات زیادی در مورد تهیه انواع این صفحه ها انجام می شود تا استفاده کنندگان بتوانند خود ضبط هایشان را انجام دهند و اولین نسخه ها از این نوع هم اکنون در دسترس می باشد. نوعی از آنها Worm نامیده می شود که به معنای Write Once Read Manytimes (یک بار بنویس و چندبار بخوان) است واین نکته بیانگر اصل زیربنایی چنین صفحه هایی است؛ یعنی، استفاده کننده فقط یک بار همه اشکال داده ها را می نگارد. صفحه های باز نوشته شده هم وجود دارد.

4- صفحه فشرده ویدئو(CDV). حرف V به جای کلمه Video می آید. این صفحه ها در اندازه های مختلف تهیه می شود، و طلایی رنگ است تا آنها را از سایر صفحه های فشرده متمایز سازد و در ضبط مواد شنیداری به روش رقمی و ضبط دیداری با روش آنالوگ به کار گرفته می شود. اندازه های آنها عبارت است از cm12 (5اینچ)، که 6 دقیقه تصویر را همراه با صدا در خود ذخیره می کند و 20 دقیقه صدای دیگر را هم را می تواند در خود بگنجاند، مشابه تمام صفحه های فشرده شنیداری فقط روی یک طرف آن ضبط می شود؛ نوع 20 سانتی متری (8اینچ) آن حامل حدود 20 دقیقه صدا و تصویر در هر یک از دو طرف آن است؛ نوع 30 سانتی متری (12 اینچ)، حامل حدود 60 دقیقه صدا و تصویر در هر یک از دو طرف است.

5 - صفحه فشرده میانکنشی (CDI). حرف I به جای کلمه Interactive میانکنشی می آید. این گونه شکل ها در حال حاضر در دسترس نمی باشد، اما شکل مورد توافق در اندازه 12 سانتی متری (5اینچ) ظاهری مشابه شکل صفحه های فشرده شنیداری خواهد داشت. این انواع می تواند حامل متن، مواد ترسیمی، صدا و تصاویر متحرک و ساکن باشد. ظرفیت آنها د رحدود 200 هزار صفحه متن، 7800 کادر تصویر ساکن وحدود

ص: 137

یک ساعت صدای استریو یا تقریبا 20 ساعت سخنرانی است (که همیشه در سطحی پایین تر از موسیقی ضبط می شود و در نتیجه فضای بسیار کمتری را اشغال می کند.) این گونه ضبط ها با روش رقمی صورت می گیرد. شکل رقیب آن با عنوان صفحه فشرده مواد ترسیمی (CDG) معرفی می شود، که حرف G جانشین لغت Graphics مواد ترسیمی می باشد. به هنگام نگارش این سطور هیچ یک از این شکل ها در دسترس نبوده است.

6 - ویدئوی رقمی میانکنشی (DVI). این نشانه اختصاری به معنی ویدئو رقمی میانکنشی Digital Video Interactive است. این وسیله در حال حاضر در دسترس نیست، امّا مطالعه درباره آن ادامه دارد و انتظار می رود بزودی تولید شود. این صفحه ها مشابه با صفحه های فشرده خواهد بود، و ضبط بر آنها با همان روش ضبط بر مواد پلاستیکی انجام خواهد شد. همان طور که از عنوان آن بر می آید، تصاویر نخستین پدیده هایی خواهد بود که به صورت رقمی در توالی فیلم بلند برآن ضبط خواهد شد، حدّ زمانی پیشنهادی 72 دقیقه است و روی صفحه 12 سانتی متری (5اینچ) تهیه خواهد شد. از نظر فنی، ضبط به صورت بسیار متراکم از تصاویر دیداری صورت خواهد گرفت وتعداد قطعات داده های مورد نیاز هر تصویر را تا حد امکان به سطح بسیار پایینی کاهش خواهد داد.

کیفیت باز تولید (Quality of Reproduction) یک سلسله از شکل های ذخیره سازی پیشتر توضیح داده شد که پخش تصاویر در بیشتر آنها از طریق یک دستگاه تلویزیون انجام می پذیرد. یکی از مقیاس های کیفیت باز تولید از چنین انباره هایی، تفکیک افقی تصاویر است. این پدیده شامل تعدادی خطوط عمودی است که می تواند از شکل روی صفحه دوباره تهیه [تکثیر] شود؛ هرچه تعداد خطوط بیشتر باشد، کیفیت تصویر در نمایش جزئیات بهتر خواهد بود. آنچه در زیر می آید ارقامی است که برای انتخاب این شکل ها پیشنهاد می شود:

تلویزیون شبکه330-300 ویدئو 8 میلی متری(VHS) ------250-230

دوربین عکس های ساکن400-300

S-VHS425-400

لیزرویژنCDV450-425

ص: 138

فیلم

از آن جا که فیلم شفاف است، فقط به وسیله تابش و عبور نور از آن به طرف چشم ها قابل رؤیت است. این نور می تواند به صورت مستقیم و یا با عبور از یک دستگاه بزرگنما تدارک شود و یا ممکن است که نور پس از عبور از داخل دستگاه به روی پرده نمایش تابانده شود. نمایش مستقیم، مثلاً، نگهداشتن یک قطعه فیلم به طور مستقیم در مقابل نور، احتیاجی به توضیح بیشتر ندارد. [شکل 11(a)] امّا، باید گفت که بعضی از انواع نورها موجب خراب شدن کیفیت رنگ های تصویری که نمایش داده می شود می گردد و لامپهای فلورسنت مخصوصا موجب این پدیده می شود.

تماشای مستقیم از طریق عدسی های بزرگنما نظام ساده ای است که معمولاً تنها برای یک تماشاگر و در یک زمان مناسب است [شکل 11(b)]. در مواردی به گذاردن پرده شفاف کننده بین عدسی های بزرگنما و استفاده کننده نیاز است. به این شیوه پخش از پشت می گویند زیرا که تصویر به پشت صفحه تابانده می شود و از روی صفحه قابل مشاهده است. [شکل 11(C)] با این نظامها، اگر پرده نسبتا بزرگ باشد امکان این که جمعیت زیادی همزمان بتوانند به تماشا بپردازند فراهم می شود، اما عملاً نتایج چندان چشمگیر نیست.

نمایش غیر مستقیم از طریق انعکاس تصویر از پرده نمایش، نظام پیچیده تری است و بیشتر مناسب نمایش گروهی می باشد. زیرا که این روش برای راحتی چشم ها بسیار مناسب است، علاوه براین جانشین خوبی برای نمایش از پشت و تماشای انفرادی در زمان مطالعه طولانی است [شکل 11 (d)]. برخلاف دیگر روش های نمایش، قبل از بزرگنمایی و جا گذاری به شکل صحیح، فیلم را باید به صورت افقی و عمودی و در شرایط معکوس در دستگاه قرار داد. در نظام های پخش از پشت که در آن نور قبل از این که به پرده نمایش برسد به روی آینه ای تابانده می شود، همین نوع معکوس سازی باید انجام شود.

ص: 140

لامپ و عدسی ها قرار می گیرد و عدسی ها تصویر را درشت می کنند. اگر چشم های استفاده کننده به عدسی ها نزدیک باشد یعنی، در داخل فاصله کانونی آن قرار بگیرد مثل این است که تصویر از طریق ذره بین نمایش داده می شود. اگر چشم استفاده کننده از فاصله کانونی عدسی دور باشد، تصویر به صورت عمودی معکوس می گردد و آن گاه توسط عدسی دیگری به صورت صحیح و واضح و منظم بر روی پرده نمایش داده خواهد شد.

ابعاد تصویر نمایش برحسب قدرت عدسی ها (که با فاصله بیان می شود) و فاصله بین فیلم و عدسی ها تعیین می شود. تنظیم این فاصله، جایی را که در آن تصویر متمرکز می شود تثبیت می کند. به همین علت است که تنظیم فاصله، تقریبا بی هیچ تغییری با حرکت دادن عدسی به داخل و بیرون محفظه آن انجام می شود.

بزرگی تابش تصویر بر پرده نمایش از طریق عدسی ها، با افزایش فاصله پرده زیادتر می شود. وقتی که تصویر روی لبه های پرده نمایش می افتد، به یک عدسی با فاصله کانونی بلندتر به جای آن، نیاز است. بنابراین، بنا به قاعده ای ساده، هرچه فاصله بین عدسی ها و پرده نمایش بیشتر باشد (فاصله پرتاب) به عدسی هایی با فاصله کانونی طویلتری نیاز خواهد بود. عدسی های مناسب را با استفاده از چارت های (شکل12) می توان انتخاب کرد، به شرط آن که فاصله «پرتاب» و اندازه پرده نمایش در دسترس معلوم باشد.

در حالی که عدسی های یک دستگاه ساده [شکل 11(b)] معمولاً به صورت تک قطعه ساخته می شود، عدسی های ساخته شده برای شرایط تابشی تعدادی از قطعات جدا از یکدیگرند که بدقت بر حسب فاصله کانونی و در داخل محفظه عدسی ها کار گذاشته می شوند. به این گونه، به اصطلاح عدسی های مرکب می گویند که برای از بین بردن انحراف نور به هنگام عبور از میان عدسی مورد استفاده قرار می گیرند. از آن جا که در شرایط عادی هیچ امکانی برای ورود گرد و غبار و مواد دیگر در حد فاصل بین این قطعات نیست، بنابراین دلیلی وجود ندارد که این قطعات جدا از هم باشند، و انجام این کار خیلی عاقلانه به نظر نمی رسد.

ص: 141

محل شکل های ص 102 و 103 کتاب اصلی

ص: 142

ص: 143

البته ممکن است که عدسی های مرکب داخل محفظه به منظور تعویض با عدسی های دیگر، به دلایل حفاظتی و یا تعمیرات ساده، از محفظه عدسی ها بیرون آورده شود.

در بسیاری از دستگاه های نمایش در حد فاصل بین فیلم و لامپ ممکن است سلسله دیگری از عدسی ها به نام عدسی های جمع کننده یافت شود. هدف از این کار، تمرکز و تنظیم نور است، به طوری که تاجایی که ممکن است نور از تمامی سطح فیلم عبور کند. این کار با استفاده از آینه مقعری انجام می شود که یا در پشت لامپ و یا گاه گاهی به عنوان قطعه جداناپذیر آن نصب می شود. آینه مجزا و عدسی های جمع کننده را می توان برای تمیز کردن برداشت، به شرط آن که دقت خیلی زیادی در تشخیص محل هر یک و جهت هر کدام از آنها به عمل آید.

لامپ های داخل دستگاه های نمایش بسیار داغ می شود، و بدون استفاده از روش های خنک کننده، حرارت حاصله ممکن است فیلم و یا حتی سیم های برق را بسوزاند. در دستگاه های نمایش بسیار کوچک و یا آنهایی که از لامپ های ضعیف تری استفاده می کنند، در جعبه دستگاه نمایش تعدادی دریچه تهویه کار گذاشته شده، به طوری که برای خنک کردن لامپ هوای گرم را به بیرون هدایت می کنند. در این نوع تهویه ها باید از هرگونه انسداد دریچه ها جلوگیری به عمل آید. در دستگاه های بزرگتر، پنکه ها در داخل تجهیزات به گونه ای تعبیه شده است که هوا را به اطراف لامپ هدایت می کنند. این گونه پنکه ها باید به طور مداوم به هنگام روشن بودن لامپ کار کنند، و برای اطمینان باید مرتبا دریچه های ورود و خروج هوا را باز و تمیز کرد. هرگونه مانع و بستگی ممکن است موجب گرم شدن بیش از حد قطعات برقی و گرم شدن فیلم شود.

نتیجه دیگر گرمای تولید شده بر اثر لامپ این است که احتمال دارد فیلم از نظر دیداری از تنظیم خارج شود، و این به آن معنی است که ناگهان از حالت تنظیم و تمرکز خارج شود. این امر در وسط فیلم اتفاق می افتد که در اثر حرارت به طرف جلو و رو به عدسی تاول می زند. وقتی چنین امری اتفاق بیفتد، دیگر امکان تنظیم تصویر نیست و ضعفی در چارچوب فیلم ایجاد می شود که در نتیجه در موقعیت های بعدی حتی در زمانی که درجه حرارت پایینتر است، تصویر از تنظیم خارج می شود.

ص: 144

مواردی که در بالا ذکر شد کلاً مربوط به قطعاتی از تجهیزاتی است که از فیلم های شفاف استفاده می کنند و مهم نیست که کدام نوع فیلم در آنها به کار می رود.

مبانی و اصول کار دستگاه هایی که با هریک از شکل ها به کار گرفته می شود، در صفحات بعد توضیح داده خواهد شد. در ابتدای امر اصول مربوط به تصویر ساکن، و بعد اصول مربوط به فیلم های متحرک سینمایی خواهد آمد.

دستگاههای نمایش (Viewers) این دستگاه ها معمولاً برای نمایش فیلم استریپها، اسلایدها و ریز فرم ها به کار می رود. بعضی از آنها فقط جعبه های نوری هستند که یک لامپ لوله ای و یا تعدادی تک لامپ مادّه ای را که بر صفحه شیشه ای روی آنها قرار دارد روشن می کند. در این موارد به هیچ گونه بزرگنمایی نیاز نیست، اما رسیدگی کلّی امکانپذیر است. انواع دیگر آن بر اساس نظامی که در شکل (b) نمایش داده شده مبتنی است. چارچوب های فیلم سینمایی می تواند در اشکال اندکی جمع شود، اما به علت این که بسرعت پخش را نمی توان حفظ کرد، فقط مراقبتهای مختصری امکانپذیر است.

فاصله بین عدسی ها و فیلم ثابت است؛ هرگونه افزایش بزرگنمایی تصویر تنها می تواند از طریق حرکت سر استفاده کننده و دور کردن آن از عدسی ها به دست آید. بعضی از دستگاه های بازبینی ساده از نور طبیعی و یا چراغهای اتاقها به عنوان منبع نور استفاده می کنند، و این روش مخصوصا برای موارد بازرسی گاه گاهی بسیار موفقیت آمیز است. برای مطالعات طولانیتر، دستگاه های بازبینی لامپ دار توصیه می شود. که برق شهر و یا باطری ها برق آنها را تغذیه می کنند. به علت این که در این روش نور نسبتا مستقیم به چشم برخورد می کند، بنابراین مطالعات دراز مدت با آنها چندان راحت نیست. همچنین شایان ذکر است که حاشیه های تصویر دارای وضوح کمتری نسبت به قسمت مرکز آن است.

معمولاً دستگاه های بازبینی برای نمایش فقط یک شکل از مواد ساخته می شود. بعضی از نمونه های آن برای هر دو نوع فیلم استریپ و هم برای 2 یا 3 اندازه اسلاید در اختیار است. با نصب محفظه های مخصوص جمع آوری و هدایت اسلاید، به برخی

ص: 145

دستگاه های بازبینی امکان مشاهده توده ای اسلاید را با سرعتی نسبی برای استفاده کنندگان فراهم می سازند. دستگیره ای به منظور خروج و تحویل اسلاید و فرستادن اسلایدی دیگر به داخل دستگاه برای نمایش وجود دارد.

دستگاه های نمایش فیلم استریپ این دستگاه های نمایش بسیار ساده اند، و ویژگی اصلی آنها روشی است که فیلم استریپ ها را در خود نگه می دارد. دستگاه های مخصوصی وجود دارد که از کارتریچ استفاده می کنند و فیلم به دور آن پیچیده می شود و انواع دیگر دارای محفظه ای در داخل بدنه دستگاه نمایش است که فیلم دور آن می پیچید، امّا اکثر دستگاه های نمایش بر مبنای مکانیزم پیچیدن نوار از روی قرقره مخزن بر روی قرقره دیگر و عبور آن از جلو جایگاه ثابتی که بین لامپ و عدسی های قابل تنظیم وجود دارد، انجام می پذیرد. نگهداشتن محکم چارچوب ها و در وضعیت صحیح دارای اهمیت زیادی است، زیراهرگونه حرکتی موجب خارج شدن تصویر از تنظیم شود. در یک دستگاه، با قرار دادن نوار فیلم در میان دو شیشه از این پدیده جلوگیری می شود، روشی که جلو هرگونه تاول زدن فیلم را هم می گیرد. اما، در عین حال این خطر وجود دارد که اگر نوار فیلم بشدت از داخل صفحات شیشه ای کشیده شود، موجب خراشیدگی سطح آن می گردد.

فیلم استریپ با گیره و یا نوار چسب به قرقره متصل می شود، و با چرخاندن قرقره که معمولاً با دست انجام می گیرد، فیلم از روی یکی بر دیگری پیچیده می شود، و هر یک از چارچوب های تصویری از مقابل جایگاه نمایش به نوبت می گذرد. انواع دیگر و متفاوت با آنچه که مطرح شد به تعداد بیشتری قرقره به منظور استفاده از چرخ دنده نیاز دارد که دارای سوراخ هایی در حاشیه فیلم است و موجب می شود تصویر با حرکت دقیقی از تصویری به تصویر بعدی حرکت کند.

همه دستگاه های نمایش هر دو شکل فیلم استریپ را نمی پذیرند. برای اطلاع از این که آیا دستگاه نوع بخصوصی را قبول می کند یا نه، باید اندازه سوراخ های حامل فیلم استریپ را بررسی کرد. اگر این اندازه برای فیلم استریپ دارای چارچوب کامل یا دوگانه کافی باشد احتمال دارد سازنده هم سازوکاری پنهان را مهیا سازد که اندازه سوراخ را

ص: 146

بتوان کم کرد تا برای نمایش سایر شکل ها هم مناسب شود.

دستگاه های نمایش اسلاید پیچیدگی دستگاه های نمایش اسلاید مربوط به میزان خودکاری آنهاست. سازوکار دستگاه های دستی معمولاً بر مبنای حرکت دایره ای و یا افقی اسلایدها در پشت عدسی مبتنی است و به طور معمول یکی پس از دیگری را به داخل حامل هدایت می کند. کنترل ها هم به نظارت بر نیروی اصلی، نور لامپ و تنظیم مربوط می شود.

دستگاه های نمایش نیمه خودکار امکاناتی را در اختیار می گذارد که موجب کاهش مسائل مربوط به تعویض اسلایدها می گردد. به جای این که یکایک آنها تغذیه شود، اسلایدها در داخل خشاب چیده می شوند. از دستگیره ای برای خارج کردن اسلاید از مقابل جایگاه نمایش به داخل خشاب استفاده می شود که آن را به کناری می گذارد و اسلاید بعدی را به داخل سیستم هدایت می کند. به طور معمول این نوع دستگاه ها فقط در جهت جلو حرکت می کنند، و برای نمایش مجدد اسلایدها لازم است خشاب اسلاید را با دست به عقب برگرداند. معمولترین انواع خشاب ها از نوع مستقیم هستند که تا 50 اسلاید را در خود جای می دهند. برای این گونه خشاب ها باید دقت کافی به عمل آید زیرا همه خشاب ها برای همه دستگاه ها مناسب نیست. خشاب های دایره ای، که تا 100 اسلاید را در خود جای می دهد، برای بعضی از انواع دستگاه ها پیدا می شود.

در دستگاه های نمایش خودکار اسلاید، تعویض تصویر به صورت مکانیکی انجام می گیرد. سازوکار تعویض اسلایدها می تواند شبیه به دستگاه های نیمه خودکار باشد، دستگیره ای اسلایدها را به طور مکانیکی از داخل خشاب به درون دستگاه نمایش هدایت می کند و یا این که از طریق سازوکار تغذیه جاذبه جزیی کار تعویض را به انجام می رساند. در روش دوم، خشاب دایره ای به طور افقی و مسطح روی دستگاه نمایش قرار داده می شود و شکافی در زیر سینی تعبیه شده که درست در محل ورودی محفظه نمایش قرار دارد و اسلاید را به محل پخش می فرستد. در این وضعیت اسلاید در اثر قوه جاذبه به پایین می افتد و در آنجا با فنرهای بسیار ظریف نگهداری می شود. وقتی که با علامت فرمان تعویض اسلاید داده شود، بازوی زیر اسلایدآن را به داخل خشاب بر

ص: 147

می گرداند و با دستگیره دیگری خشاب را برای تحویل اسلاید بعدی آماده می کند. آن گاه اسلاید دوباره به داخل محفظه پایین می افتد. و اسلاید دیگری جای آن را می گیرد. موقع حرکت و تعویض اسلاید در دستگاه های خودکار و نیمه خودکار، صفحه مسدود کننده ای بین لامپ و عدسی ها مانع تابش نور روی پرده می شود و انجام عمل تعویض اسلاید را نشان می دهد. در بعضی از انواع دستگاه ها سوراخ کوچکی در قسمت مسدود کننده وجود دارد، به طوری که تاریک کردن به صورت جزیی انجام می پذیرد و به این ترتیب تضاد برای تماشاگر چندان زیاد نیست.

سازوکار تعویض اسلاید در دستگاه های نمایش خودکار ممکن است با توجه به فرمانی که داده می شود هم در جهت حرکت به جلو و هم در جهت برگشت باشد. معمولاً دو فرمان از طریق دو دکمه جداگانه داده می شود، اما در تعدادی از دستگاه ها تفاوت بین حرکت به جلو و عقب، به طول مدت زمان فرمان داده شده بستگی دارد.

دکمه های کنترل و پریز برای ورود سیم فرمان می باشند (معمولاً از انواع مختلف DIN استفاده می شود. بنگرید به شکل 13) که شرایط دریافت فرمان از راه دور را فراهم می کند. منابع و آثار آن ممکن است به شرح زیر باشد:

(الف) تعویض اسلاید از طریق یک دستگاه کنترل راه دور متصل به یک سیم انجام می پذیرد، که دارای دکمه حرکت به جلو و برگشت است و معمولاً دکمه ای برای به حرکت در آوردن عدسی برای تنظیم فاصله دارد.

(ب) تعویض های مکرر در فاصله های زمانی تنظیم شده، یک روش خودکار قابل تنظیم ساده است که فرمان های تعویض اسلاید را در فاصله های زمانی از قبل تعیین شده اعمال می کند.

(پ) تغییرات اسلایدها در نتیجه فرمان های یک ضبط صوت انجام می پذیرد.

(ث) صفر کردن: روشی است که دستگاه به صورت خودکار در جهت برگشت عمل می کند، و این عمل بعد از نمایش آخرین اسلاید انجام می پذیرد.

تمام فرمانها به صورت برقی به سوکت داده می شود، و بنابراین لازم است قسمتی که فرمان ها را می دهد به دستگاه نمایش متصل شود.

ص: 148

امروزه از روش نمایش چند اسلاید هم زمان که با چند دستگاه انجام می پذیرد استفاده زیادی می شود. وقتی که یک اسلاید عوض می شود، دستگاه دیگر تصویر پخش می کند و یا این که در زمان واحد چندین دستگاه با هم کار می کنند. تعویض اسلایدها ممکن است به صورت سریع و یا به صورت محو تدریجی تصویر با سرعت انتخابی انجام می گیرد. کنترل این کار از طریق دستگاه های مبتنی بر رایانه است، و برروشنی لامپ و سازوکار تغییر اسلاید اثر می گذارد. اغلب دستگاه ها با تنظیم فرمان های متفاوت کار می کنند و بنابراین قابل تعویض با یکدیگر نیستند و به این ترتیب برنامه آماده شده برای یک دستگاه حتما بایستی با روش همان دستگاه مجددا پخش شود.

شکل 13: دوشاخه و پریز دین (DIN)

ص: 149

ریز شکل خوان ها(Microform readers) اگر چه احتمال دارد فیلم به صورت جلو، در کاست یا کارتریج و یا به شکل صفحه تخت ارائه شود، روش های بزرگ کردن یا نمایش آنها اساسا مشابه است، فیلم خیلی نزدیک به عدسی کار گذاشته می شود تا اطمینان حاصل شود حداکثر نور از داخل چارچوب برای بزرگنمایی عبور می کند. از آن جا که اطلاعات بسیار ریز است، بنابراین لازم است کیفیت عدسی ها برای دستیابی به بزرگنمایی بیشتر، ازسطح تمام تصویر عالی باشد. نزدیکی فیلم به عدسی ها و بزرگنمایی چشمگیر لازم به این معنی است که کوچکترین حرکت فیلم موجب به هم خوردن تنظیم تصویر می شود. بنابراین، این مهم که فیلم محکم در محل خودش قرار گیرد، که این کار با استفاده از سازوکار نگهدارنده، مشابه ریز برگه انجام شود، اهمیتی بسیار دارد. تهیه نسخه کاغذی از تک چارچوبهای ریزفرم ها می تواند با استفاده از تجهیزات تعدیل شده خاص که دستگاه خواننده چاپگر نام دارند انجام شود. نسخه رو گرفت اندازه بزرگ شده بخش هایی است که استفاده کننده انتخاب می کند. این نوع تجهیزات هم برای ریزفیلم های حلقه ای و هم ریزبرگه ها در دسترس است.

اگر چه برای ریز فرم ها دستگاه های بازبینی وجود دارد، برای خواندن گسترده چندان راحت نیستند. تنظیم رایج دستگاه های خواننده از راه نمایش از جلو و هم از پشت است. نمایش از پشت غالبا خرسند کننده نیست، زیرا کیفیت های پرده و پخش به گونه ای است که پرده نمایش وضوح نامناسبی داردو درخشش زیاد در مرکز صفحه آن برای چشم ها ایجاد ناراحتی می کند. از طریق نمایش از جلو، نور از روی پرده ای تابانده شود و به کاهش شدت نقاط روشن کمک می کند. پرده نمایش از جلو می تواند بخش جدایی ناپذیر دستگاه خواننده باشد، اما در تعدادی از آنها جداست حتی ممکن است تکه کاغذی باشد که استفاده کننده در مکان مناسبی قرار می دهد. در روش اخیر، به علت این که فاصله عدسی ها تا پرده نمایش متغییر است، استفاده کننده می تواند بدون تعویض عدسی ها بزرگنمایی دلخواه خود را با کم و زیاد کردن فاصله افزایش دهد. اما باید توجه داشت که با افزایش بزرگ نمایی، اندازه تصویر هم بزرگ می شود و بنابراین به پرده بزرگتری برای نمایش تمام تصویر نیاز است. به علاوه تنظیم مجدد هم ضرورت می یابد.

ص: 150

احتمال دارد خطوط مختلفی روی پرده ظاهر شود. بعضی از این خط ها سرفصل دستورهای کاری است که روی لبه های تصویر به منظور بزرگنمایی مشخّصی می آید. در جاهایی که دستگاه خواننده با چاپگر به صورت یکپارچه باشد، این خطوط ممکن است برای نشان دادن سرفصل مطالبی که چاپ خواهد شد بیاید. پرده های بسیاری برای ریزبرگه های فشرده دارای خطوط افقی ثابت یا متحرک ساخته می شود، و مکان نمایی است که به استفاده کننده در جدا کردن و رج بندی ستون ارقام مدد می رساند.

در حالی که پرده های نمایش از روبرو سفید و کمی نقره ای هستند، پرده های نمایش از پشت، برای کاهش مشکلات نور شدید و راحتی دید سایه دار ساخته می شوند. صفحه های آبی، خاکستری و سبز در دسترس است که می توانند برای خواندن متون نوشتاری کمکی باشد. به هر حال، استفاده کنندگان باید متوجه باشند که این گونه پرده ها رنگ های اصلی فیلم های رنگی را نمایش نخواهند داد.

دستگاه های خواننده با هر دو نوع پرده نمایش (نمایش از روبرو و پشت) را غالبا می توان با تغییراتی برای نمایش در سالن های با جمعیت انبوه آماده ساخت. درحالی که تجهیزات معمولاً برای استفاده انفرادی آماده می شود، با تنظیم ساده ای می توان پرده یا انحنا را عوض کرد و یا این که تصویر را با تابش بر روی آینه ای و یا با چرخاندن عدسی های فیلم به صورتی د رآورد که نور برای تابش بر پرده بزرگ آماده شود.

ریزفرم خوان ها دستگاه های نمایش ساده ای با چند کلید کنترل است. درخشش نور لامپ معمولاً ثابت است و به کنترل از راه دور هم نیاز نیست. یک نوع کنترل برای تغییر جهت تصویر در بعضی از انواع تجهیزات گران قیمت تر وجود دارد. روش کار به این نحو است که با چرخاندن منشوری که در حدفاصل بین عدسی ها و آینه انعکاسی نصب می شود، تصویری به دست می آید و این روش تغییر جهت 90 درجه ای را در هر دو جهت (گاهی این عمل برای فیلم های حلقه ای تا 360 درجه ممکن است) امکانپذیر می سازد؛ بدین ترتیب نسخه اصلی تابلوی چهره ای با این روش چرخش، مانند یک دورنما قابل نمایش می شود.

بیشتر دستگاه های خواننده دارای تجهیزاتی برای تعویض عدسی اند که می توان با آنها انواع بزرگ نمایی های لازم را انجام داد. روش های مختلفی برای این منظور به کار

ص: 151

گرفته شده است. بعضی دستگاه ها، قبل از این که عدسی دیگری را بتوان در آنها قرار داد، باید عدسی هایی داشته باشند که قفل و پیچ آنها باز شود. انواع دیگر دارای روکشی هستند که عدسی ها به آنها متصل شده است و در بعضی از انواع دیگر آنها را به میله ای متصل کرده اند که از جایی به جای دیگر تغییر مکان می یابند. انتخاب مناسبترین عدسی ها به کاهش نسبت ابعاد ماده اصلی که بایستی نمایش داده شود بستگی دارد. مثلاً، برای نمایش فیلم های 35 میلی متری، احتمال دارد اندازه 20×10 مناسب باشد. فیلم های 16 میلی متری و ریزبرگه ها معمولاً با عدسی های 48×24 به طور رضایتبخشی دیده می شوند، و عدسی های نوع دوم برای ریزبرگه های فشرده هم طراحی می شوند. عدسی ها به علت تفاوت رزوه ها و ابعاد ظاهری، معمولاً بین نمونه های مختلف دستگاه ها قابل تعویض نیستند.

تنظیم تصویر یعنی چرخاندن عدسی ها و معمولاً به اندازه بسیار جزئی. بیشتر مواقع این کار با دست و چرخاندن عدسی در داخل محفظه انجام می شود. هرچند، این کار با روش اتصال کنترل مکانیکی راه دور با کنترلی خارج از دستگاه هم می تواند انجام گیرد.

دستگاه های خواننده فیلم های حلقه ای کاستها و کارتریج ها مناسب دستگاه های خاص ساخته می شود واین امر به سازندگان آنها بستگی دارد. هنگامی که فیلم مناسب دستگاه خواننده تهیه می شود، فیلم یا به صورت مستقیم در جای مناسب بین لامپ و عدسی کار گذاشته می شود و یا این که به صورت خودکار از مسیر صحیح عبور داده می شود.

فیلم های حلقه ای باز معمولاً از طریق دریچه «ورودی» فیلم با دست بین لامپ و عدسی ها هدایت و مسیر در دستگاه خواننده علامتگذاری می شود. پیچاندن فیلم از یک حلقه به حلقه دیگر می تواند با دست واز طریق دستگیره های متصل به محور حلقه ها انجام شود. به علت طول زیاد فیلم، که شاید در حدود 2000 تصویر یا بیشتر باشد، می تواند بر دستگاه های فیلم خوان سوار شود و بعضی از دستگاه های انتقال فیلم موتور دارند. سرعت حرکت در دستگاه های مختلف متفاوت است، و بالاخره برای قرار دادن تصویر نمایشی در مرکز صفحه نمایش به نظام حرکت دستی هم نیازست. در

ص: 152

بسیاری از دستگاه های خواننده تجهیزاتی وجود دارد که استفاده کننده را قادر می سازد آینه انعکاسی را بالا و پایین برده تا این که بتواند قسمت های مختلف تصویر را در حالت عمودی متمرکز سازد.

با وجود چنین تعداد زیادی از تصاویر بر روی یک حلقه فیلم، لازم است که تصاویر مورد نظر بسرعت و ملایمت بر صفحه نمایش ظاهر شود. برای این کار هیچ نظام استاندارد و یا جهانی وجود ندارد. گاه از شاخص های خطوط رمزی موجود در روی فیلم، در حد فاصل بین تصاویر، استفاده می شود، اما معمولتر روش استفاده از شمارشگر طول [به فوت] یا مسافت سنج است که با حرکت موتور کار می کند. به شرط روشن شدن از آغاز و شمارش تنها یک چیز در این مورد طول برحسب پا این نظام روش مؤثری است. روش های فتو مکانیکی هم که با شمارش تصاویر روی دستگاه ناظر و یا شمارش نقاط سفید روی لبه فیلم کار می کند، در اختیار است.

برگه های روزنه دار (Aperture cards) این نوع برگه ها را معمولاً با تجهیزات طراحی شده برای ریزبرگه ها می توان خواند، به شرط آن که سینی حامل برگه دارای عرض کافی برای پذیرش برگه ها باشد. بعضی از دستگاه ها اختصاصا برای استفاده این گونه برگه ها ساخته می شود که دارای روزنه ای است که برگه ها در داخل آنها گنجانده می شود. این دستگاه های خواننده کنترل های اندکی دارد، هرچند وجود دست کم دو عدسی در آنها ضروری است.

ریزبرگه (Microfische) به جز در مورد کوچکترین دستگاه های خواننده، برگه همیشه از طریق یک حامل به داخل دستگاه هدایت می شود. حامل ممکن است از جنس پلاستیک شفاف یا شیشه باشد که برگه را در وضعیت صحیح نگه می دارد و آن را در موقع بردن به این سو و آن سو، در برابر آسیب محافظت می کند. معمولاً این حامل ها وقتی به طرف استفاده کننده کشیده می شود، مثل کفه های صدف به طور خودکار باز می شود و برگه را در خود جای می دهد. هنگامی که حامل به زیر عدسی ها برگردانده شود، بسته می شود. در بعضی از

ص: 153

انواع دستگاه های خواننده، حامل با دست باز می شود، اما قبل از این که استفاده کننده این کار را انجام دهد، باید آن را از زیر عدسی بیرون کشید.

یافتن قاب صحیح و دلخواه با استفاده از نظام شبکه ای انجام می شود. بر روی بعضی از ریزبرگه ها، مشخصات هر قاب که در این شبکه قرار می گیرد ثبت می شود، اما در بیشتر موارد فاقد مشخصات است. در این نظام فرض براین است که هر یک از ردیف های افقی دارای حرفی است. حرف A بلافاصله در زیر نوار عنوان می آید؛ و هر ستون عمودی دارای عددی است، عدد 1 در منتهاالیه سمت چپ برگه ثبت می شود. بنابراین هر قاب را می توان با یک حرف و یک عدد مشخص کرد. (شکل14) از آن جا که تفاوت هایی در شبکه ها وجود دارد، یافتن جای [هر قاب] می تواند گیچ کننده باشد. شیوه تنظیم رایج به شرح زیر است: ریزبرگه های 18 قابی 35 میلی متری ردیفها از A تاC، ستون 1 تا 6؛ برگه های 60 قابی از ردیف A تا E، ستون های 1 تا 12 شامل روکش ها هم می شود، هرچند قسمت حایل عمودی آن قدری بزرگتر است)؛ برگه های 98 قابی ا ز ردیف A تا G، ستون های 1 تا 14؛ و برگه های 270 قابی ا ز ردیف A تا P(حرف I حذف شده)، ستون های 1 تا 18.

برای جایابی، معمولاً یکی از سه روش زیر معمول است. هرچند، قبل از تشریح آنها، باید اشاره کرد که هر شبکه برگه به استفاده در مقیاس های متفاوتی نیاز دارد. دستگاه فاصله ای را از بالا تا پایین به طور اجمال طی می کند خواه ردیف های A تا C باشد یا A تا G، بنابراین مقیاس ها به تناسب باید عوض شود. این نظام هابه شرح زیر است:

1 - دو شاخص مستقل در امتداد حروف و اعداد حرکت می کنند. بنابراین، برای یافتن B3، شاخص حروف در ردیف حرف B و شاخص اعداد در مقابل عدد 3 قرار می گیرد. معمولاً این روش به استفاده از دو کنترل مستقل نیاز دارد که حرکت های افقی (برای اعداد) و عمودی (برای حروف) حامل برگه را به کار اندازد.

ص: 154

شکل 14: ریزبرگه X در قاب B3 2- حامل تا وقتی که حرف و عدد منتخب در کنار یکدیگر و یا منطبق بر یکدیگر قرار گیرند حرکت داده می شود.

3 - عقربه ای متصل به حامل، روی نقشه ای از شبکه که به دستگاه خواننده متصل شده است، کشیده می شود. وقتی که عقربه بر روی مربع انتخابی جای گیرد، قاب آماده بازبینی است. بعضی از دستگاه ها تسهیلاتی را برای تعویض نقشه ها در شبکه های مختلف در اختیار می گذارند.

با مطلوبیت رو به افزایش برگه ها، تعداد زیادی از آنها برای ذخیره اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرد، و یافتن نوع مناسب در میان آنها کاری بس دشوار خواهد بود. نظام های رج گر کنترل شونده رایانه ای در دست است که به امر مکانیزه کردن این فرآیند کمک می کند.

دستگاه های نمایش سینمایی (Cine Projectors) مفهوم حرکت به وجود آمده توسط فیلم های سینمایی، نتیجه پدیده ای حسی معروف به «دیرپایی بینایی» است. هنگامی که تک تصویری دیده می شود، جزئیات آن

ص: 155

در مغز ثبت می گردد و برای مدت زمانی کوتاه در آن جا باقی می ماند. وقتی که تصویر دیگری ظاهر می شود، آنهم ثبت می شود. هنگامی که فراوانی تصاویر مختلف بالاتر از حد معینی باشد، به ظاهر پیوستاری را عرضه می دارد، حتی اگر در واقع تصاویر بسرعت تغییر کند. اگر تغییرات جزیی بین تصاویر گذرا وجود داشته باشد، به نظر می رسد حرکت صورت پذیرفته است.

فیلم سینمایی از تعدادی تصاویر ساکن که با نوار سیاه نازکی که از یکدیگر جدا می شوند، و دستگاه نمایش آنها را به ترتیب پخش می کند، تشکیل می شود. نوارهای سیاه بین تصاویر نباید دیده شود.

برای دستیابی به این منظور، سازوکار موجود در دستگاه نمایش فیلم متحرک به گونه ای است که فیلم را از بین لامپ و عدسی ها عبور می دهد، و آن را زمانی کوتاه (برای مدت241 ثانیه در فیلم های ناطق) نمایش می دهد، لحظه ای روی لامپ را می پوشاند و در همان حال نوار سیاه را عبور می دهد و تصویر دیگری را جایگزین می کند، و سپس روی لامپ را باز می کند. به این ترتیب، حرکت فیلم بین لامپ و عدسی ها در عمل یک سلسله حرکات و توقف های سریع است. در مقابل، فیلم لبه شنیداری را به صورت ضبط مداوم به همراه دارد؛ اگر فیلم به صورت یک سلسله تصاویر پرشی پخش شود، گوش صداهای گوشخراش خواهد شنید. بنابراین، لازم است دستگاه نمایش، فیلم را به ملایمت از محلی که صوت پخش می شود عبور دهد.

بنابراین، دستگاه های نمایش فیلم های متحرک به گونه ای طراحی شده اند که این دوگونه حرکت متفاوت را روی یک قطعه فیلم انجام دهند. دستگاه هایی که فقط فیلم صامت پخش می کنند، براساس اصل «پرش وایست» کار می کنند.

مسیر عبور فیلم در داخل دستگاه نمایش در شکل 15 نمایش داده شده و نکاتی که خواهد آمد به قسمت هایی که در شکل آمده اشاره می کند. علی رغم این که ظاهر خارجی دستگاه های نمایش با یکدیگر متفاوت است، اما اصول کار همه آنها یکسان است.

ص: 156

شکل 15: نمودار روش فیلم گذاری در دستگاه های نمایش 16 میلی متری (برای توضیح شماره ها به متن رجوع کنید) بیشتر دستگاه ها دارای چرخ دنده مخصوصی بین قسمت حلقه پایینی و طبلک صدا یا هد پخش صوت و نیز چرخ دنده آزاد کوچکی برای تغییر جهت فیلم روی حلقه جمع کن است.

1 - حلقه فیلم باید طوری روی دستگاه سوار شود که سوراخهای چرخ دنده در سمت راست قرار گیرد و از کنار لامپ دستگاه دیده شود. این حلقه آغازگر نامیده می شود.

2 - هر دو چرخ دنده با سرعتی مداوم و یکنواخت می چرخند. خارهای لبه چرخها با سوراخ های فیلم درگیر و در نتیجه موجب کشیدن فیلم به داخل دستگاه می شود.

3 - در این جا، برای این که فیلم بدون پاره شدن به درون دریچه قسمت پایین وارد شود، وجود حلقه ضروری است. با نگاه داشتن مقداری فیلم به صورت آزاد، انتقال مداوم فیلم از چرخ و تبدیل به حرکت کششی، بدون فشار بر فیلم انجام می شود.

ص: 157

4 - فیلم در جهت مسیری بین لامپ و عدسی ها می گذرد. برآمدگیهای لبه مجرا، مسیر عبور فیلم را دقیقا مستقیم نگه می دارد و صفحه تحت فشار فنری در پشت پایه عدسیها، مانع حرکت فیلم به جلو می گردد. فیلم توسط چنگکی که در داخل شکاف مجرا بالا می آید، سوراخ های چرخ دنده را درگیر می کند، فیلم را پایین می کشد و سپس آن را رها می سازد. فاصله هر پایین آمدن مساوی ارتفاع هر یک از قاب هاست، به طوری که حرکت متناوبی با فاصله ای اندک بین چنگک آزاد کننده فیلم و درگیری بعدی سوراخ چرخ دنده به وجود می آید.

در موقع توقف، تصویر باید دقیقا جلو دریچه مجرایی باشد که نور لامپ از میان آن بر پرده می تابد. اگر خط سیاهی در بالا یا پایین تصویر روی پرده پدیدار شود، جای این دریچه بایستی کمی تغییر کند. این کار توسط پیچ کنترلی که ممکن است دستگیره ای بالا یا پایین برنده محل دریچه باشد و یا پیچ مکانیکی که همین کار را انجام می دهد صورت گیرد.

حرکت چنگک و در نتیجه حرکت فیلم را می توان با موتور خاموش و دست انجام داد، هرچند معلوم است که سرعت آن صحیح نخواهد بود. این کار را با چرخاندن پیچ کنترلی که دکمه گره دار یا تحرک بخش می نامند انجام می شود. اگر فیلم به جای حرکت مکانیکی، با دست در مجرا نهاده شود، توصیه می کنند با پیچاندن پیچ گره دار بالا و پایین برده شود تا صدای درگیری شنیده شود و ببینم که سوراخ های چرخ دنده درگیر شده است. این کار به کاهش میزان پارگی فیلم در موقع شروع کمک می کند.

5 - حلقه دوم نیز نقشی مشابه حلقه اول و عکس آن بازی می کند (شماره3). فیلم با حرکت متناوب، پرش، توقف ها از مجرا می گذرد و با حرکتی ملایم به کمک چرخ محرک دوم به پیش می رود(شماره 7). در صورت عدم وجود حلقه، کشش مکانیکی فیلم را پاره خواهد کرد. در بعضی از دستگاه های نمایش، حلقه خودکاری وجود دارد که در مقابل کشش فیلم حساس است و هنگامی که حلقه ناپدید شود فیلم را به حد کافی از مجرا بیرون می کشد تا این مسأله مشخص شود.

6 - برای پخش صوت، با توجه به شیوه ضبط یکی از دو روش زیر اعمال می شود. ضبط مغناطیسی با هدی مشابه هدهای ضبط صوتهای شنیداری خوانده می شود. ضبط

ص: 158

نوری به کمک نور لامپی که از منبع شفاف لبه شنیداری فیلم می گذرد خوانده می شود، میزان نور تابشی توسط سلول فتوالکتریک به صداهای ضبط شده تبدیل می گردد. برای این که هر دو روش کار کند، ضروری است که فیلم محکم در مقابل هد و یا طبلک دستگاه کشیده شود. در غیر این صورت کیفیت صدا پایین خواهد آمد.

7 - دومین چرخ محرک، فیلم را به صورت ممتد در مقابل ناحیه شنیداری با سرعت تنظیم شده می کشد.

8 - حلقه جمع کن با تسمه ای دارای سرعت چرخ محرک حرکت می کند و فیلم را مدام جمع می کند. این حلقه برعکس حلقه آغاز کننده، که آزادانه می گردد، عمل می کند.

برگرداندن (Rewinding). تقریبا تمام دستگاه های نمایش فیلم را بر می گردانند.

سرعت حرکت معکوس در دستگاه های نمایش کُند و در دستگاه های نمایش ناطق، 24 عکس در ثانیه است. از آن جا که در این وضعیت لامپ هم می تواند روشن باشد، منظره سرگرم کننده حرکت معکوس را می توان دید. تمام چرخ دنده ها، از جمله چنگک ها، جهت خود را معکوس می کنند، چرخ های آزاد حلقه جمع کن و حلقه آغازگر برای پیچیدن فیلم به حرکت در می آید. وقتی که نظام برگردان بدون عبور فیلم از مسیر پخش کار می کند، در صورتی که به سرعت زیاد نیاز باشد، چرخ دنده ای باید درگیر شود. پس از پایان برگرداندن فیلم، این چرخ دنده را باید آزاد کرد.

آسیب رسیدن به فیلم. نمایش بی کیفیت و ضعیف اغلب علت آسیب رساندن به فیلم است. جایی که چنین رویدادی رخ دهد، نکات مشترک به شرح زیر است:

(الف) چرخ دنده کشش فیلم سوراخ های فیلم را خراب می کند و یا به علت جااندازی و یا اتصال غلط، فیلم پاره می شود.

(ب) چنگک ها می تواند لبه سوراخهای حاشیه فیلم را پاره کند و اگر فیلم درست در مجرا کار گذاشته نشده باشد، ممکن است به صورت عرضی پاره شود.

(پ) نبودن فیلم اضافی موجب کشش مکانیکی شده که در نتیجه فیلم را پاره می کند.

(ت) درگیر نکردن دنده معکوس (برگردان) در برخی از دستگاه ها، باعث عقب و جلو رفتن همزمان فیلم می شود که فیلم را پاره خواهد کرد.

بروز هرگونه آسیب جزیی در فیلم نقطه ضعفی در نمایش های بعدی خواهد بود.

ص: 159

جااندازی خود کار فیلم (Automatic Loading). تعداد زیادی از دستگاه های نمایش تجهیزاتی برای جااندازی خودکار فیلم دارند. لبه نوک فیلم باید اصلاح شود، این کار معمولاً با تیغ برشی که همراه دستگاه است انجام می گیرد. وقتی که فیلم در چرخ دنده ها درگیر شود و موتور روشن باشد، فیلم به صورت خودکار وارد دستگاه می شود، و دو دستگیره منحنی کار شکل دادن به حلقه ها را انجام می دهد. اگر هنگام پخش، فیلم پاره شود و یا لازم باشد آن را بیرون آوریم، نتیجه این کار گاه بسیار ناخوشایند است.

تصویر ساکن (Still Picture). بعضی از دستگاه های نمایش دارای وسیله کنترلی است که فیلم را ناگهان متوقف می کند. متأسفانه این عمل همیشه همزمان با قرار گرفتن فیلم در موقعیت صحیح نیست و ممکن است که تصویر دیده نشود، زیرا که صفحه مسدود کننده روی لامپ را پوشانده است. چرخاندن پیچ گره دار موجب رفع این عیب خواهد شد. یک فیلتر حرارت به صورت خودکار مانع سوختن فیلم می شود و این امر احتمال دارد به آن معنی باشد که مقداری تنظیم مجدد ضروری است.

دستگاه تقویت کننده (Amplifier). بلندی صدای دستگاه نمایش در سطح قابل شنیدن با دستگاه تقویت کننده افزایش می یابد، که غالبا بخش تفکیک ناپذیر هر دستگاهی است. این قسمت به بلندگویی وصل می شود که ممکن است در داخل خودِ دستگاه نمایش کار گذاشته شده باشد و یا این که با سیمی به بلندگوی مجزا متصل شود. قسمت کنترل صدا شامل کلیدهای ON- OFFخاموش و روشن و پهنه های بم و زیر (Base) و (treble)است.

لامپ های مشترک دستگاه های نمایش برق رسانی به دستگاه های نمایش باید مناسب وضعیت تجهیزات طراحی شده باشد، در غیر این صورت تعدیل و تنظیم هایی باید انجام شود. لامپ باید دارای همان ویژگی هایی باشد که در کتابچه راهنما ذکر شده است. در بعضی از دستگاه های نمایش تنظیم کننده هایی وجود دارد که به مدد آنها می توان به منظور افزایش عمر لامپ، ولتاژ برق را کاهش داد واین نکته به آن معنی است که دستگاه دارای دستگاه مبدّل است. اگر نیروی برق با ولتاژ زیادی وارد لامپ شود موجب ترکیدن آن خواهد شد. نوع دیگری

ص: 160

تنظیم وجود دارد که امکان روشن کردن لامپ را در دو وضعیت نوری متفاوت فراهم می کند. اگر درخشش کمتری مناسب باشد، بهتر است آن را به کار برد.

در صورت رعایت دستورالعمل، تعویض لامپ معمولاً کار ساده ای است. لامپ های جدید را نباید با انگشتان بی محافظ دست زد زیرا که چربی موجود در دست موجب لکّه شدن حباب شیشه ای می شود.

پرده های نمایش (Projection Screens) سطح پرده های نمایش نشانگر وضوح هر تصویری است که برآن می تابانند. شفّافیت تصویر عمدةً نتیجه قدرت لامپ است، اما عوامل دیگر مربوط به پرده نمایش هم در آن تأثیر می گذارد. این عوامل بخصوص عبارت است از خاصیت بازتابی سطح (پرده)، مقدار نوری که از منبع دیگری غیر از دستگاه نمایش بر پرده می تابد (که به آن نور محیط گویند)، و موقعیت دستگاه نمایش نسبت به پرده.

یک پرده سفید مات منعکس کننده مناسبی بر روی سطحی وسیع است. انواع دیگر آن عبارت است از: پرده های ذره بینی، مهره دار و پرده های دارای بازده بالا که دارای کیفیت انعکاسی بهتری است، اما فقط تماشاگران نشسته در کنار خط مرکزی از آنها راضی اند. بنابراین، مانند پرده های نمایش از پشت، برای استفاده در گروه های کوچک تماشاچی مناسب می باشند.

کاهش نور جنبی دارای اهمیت فراوانی است. هرجا که ممکن باشد، توصیه می کنند اگر وسیله کاهش نور دیگری در دسترس نیست از روپوش برای سایه دار کردن پرده استفاده شود. پرده های نمایش همانند آینه اند، و اگر به درستی نصب نشوند موجب تغییر شکل تصاویر خواهند شد. سطح پرده همیشه باید عمود بر مرکز نور دستگاه نمایش باشد. (یا عمود بر سطح آینه ای که از آن منعکس می شود). اگر قسمت جلو دستگاه نمایش به سمت بالا کج شود، قسمت بالای پرده هم باید به طرف جلو خم شود؛ در غیر این صورت تماشاچی تصویری را خواهد دید که قسمت بالای آن از قسمت پایین کشیده تر خواهد بود (که تأثیر واپیچیدگی ذوزنقه ای نامیده می شود). ضمنا این تغییر شکل موجب خارج شدن قسمتی از تصویر از تنظیم خواهد شد زیرا تنظیم

ص: 161

کامل کل تصویر تنها هنگامی میسر است که تمام تصویر در همان سطح قرار داشته باشد. وضعیت آرمانی این است که لبه های پرده کمی متمایل به طرف دستگاه نمایش باشد تا این که شعاعهای نورانی بیرون از پرتوها هم به صورت عمودی بر پرده بیفتد. این مورد برای پرده های نقره ای که در پخش تصاویر ویدیویی و رایانه ای به کار می رود، از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا نور حاصله از تجهیزات ضعیف و تنظیم تصویر بسیار مشکل است.

تصحیح وضعیت تصویری که یک طرف آن از طرف دیگرش پهنتر است به آسانی به این نحو انجام می گیرد که فاصله قسمتی را که تصویر آن پهنتر است به دستگاه نمایش کمتر می کنیم و یا این که فاصله قسمتی را که کم عرض تر است، با دستگاه نمایش افزایش می دهیم.

مواد مغناطیسی (Magnetic materials) پیام ها با تنظیم مجدد مواد مغناطیسی بر یک سطح، ضبط می شود. این عمل با تغییر جریانات مغناطیسی روی هد دستگاه ضبط که سطح نوار را درمی نوردد انجام می گردد، تغییر در جریان مغناطیسی به وسیله تبدیل های الکترونیک علامات وارده به مدارات ضبط تجهیزات، چه از طریق یک میکروفن و چه از منابع دیگر الکترونیک صورت می پذیرد. وقتی که جریان تغییر می کند، آرایش مواد ریزدانه (مغناطیسی) هم بالتبع تغییر می کند. در دستگاه ضبط صوت، قبل از این که نوار به قطعه فلز هیدرواکسید آهنی روی هد که علامت ها را به سطح مغناطیسی منتقل می کند برسد، از روی قطعه مشابهی بر هد دیگری می گذرد که هرگونه صدای ضبط شده قبلی برآن قسمت نوار با انتقال علامت های مافوق صوت که مواد مغناطیسی را آرایش می دهد، پاک می کند.

روی صفحه، همین عمل تقریبا با شکل دهی مجدد و یا بوسیله فرمان حذف توسط استفاده کننده انجام می پذیرد. در حالت اخیر، نتیجه معمول این است که مطالب از روی فهرست صفحه پاک می شود و بنابراین قسمتی که به آن رجوع شده خالی انگاشته می شود. حال، پیام های تازه بر پیام های قدیمی ضبط می شود و تا هنگامی که این عمل انجام نشود، بر آنها باقی می ماند.

ص: 162

به هنگام پخش مجدد و یا بازیابی، نوار بر روی همان هد و یا هد دیگری ساییده می شود، در این حالت رونوشتی مستقیم از جریانی که علامت ها را به وجود آورده به دست می آید که می تواند بعدا تقویت شده یا قسمتی از برنامه را تشکیل دهد. وقتی که برای ضبط و بازیابی فقط از یک هد استفاده می شود، کلیدهای فرمان الکترونیکی به کار می افتد که باعث عملکرد شیوه انتخابی می شود و این مهم با کنترل ها و یا دستورات داده شده توسط استفاده کننده انجام می پذیرد. در دستگاه های ضبط صوت هد ضبط، هدپاک کن و هد پخش وجود دارد که دو هد اخیر غالبا با هم ادغام می شوند. درصفحه خوان رایانه ای فقط یک هد وجود دارد. به علت این که ماده هیدرواکسید آهن تشکیل دهنده هدها بسیار حساس است، دقت بسیار زیادی باید انجام شود که نشکنند، خراش برندارند و یا از روی دستگاه نیافتند. اصطکاک بین هد و نوار موجب فرسایش آن می گردد که گاهی تعویض آن لازم می شود؛ این کار بایستی توسط مهندس تعمیر و نگهداری انجام گیرد.

ضبط های رقمی جریان تنظیم ساده ای است که یا علامت را عرضه می دارد یا نمی دارد، نوعی ارائه دودوئی سنخی را طلب می کند. ضبط آنالوگ ارائه پیچیده تر امواج است وبنابراین وابستگی بیشتری به کیفیت ضبط دارد و بسهولت هم خراب می شود.

تجهیزات نوار (Tape equipment) ضبط و پخش تنها زمانی انجام می شود که نوار از چپ به راست در حرکت باشد. نوار با سرعت ثابتی از قرقره سمت چپ به طرف قرقره سمت راست از مقابل هدهای دستگاه می گذرد، تعدادی بالشتک با فشار فنر سطح مغناطیسی را در مقابل آنها نگه می دارد. هدهای پاک کن و ضبط در وضعیت ضبط و هدپخش در وضعیت پخش فعال می شود. فقط سطح مشخصی از نوار در تماس با هدهاست، و دقت فراوانی در تراز کردن سطح آنها برای حصول اطمینان از این که بخش مورد نظر تماس درستی با هدها دارد لازم است. اگر قسمت ناخواسته و غلطی در تماس با هد باشد، پیام یا از بین می رود و یا این که خراب می شود.

اگرچه سوزنی که محور چرخ جمع کن گِرد آن می گردد دایره وار حرکت می کند؛ این

ص: 163

کار بیشتر به خاطر حفظ کشیدگی نوار و حصول اطمینان از پیچیده شدن آن است. معمولاً حلقه تغذیه آزادانه حرکت می کند. حرکت نوار با سرعت یکنواخت تنظیم می شود و با چرخش چرخ کمکی که آن را محکم می گیرد از روی هدها می گذرد. تغییر سرعت موجب خرابی علامت ها می شود؛ در تجهیزات صوتی، سرعت های کم موجب تشدید صدهای مزاحم و سرعتهای زیاد موجب زیر شدن صدا می شود.

دستگاه های تقویت کننده به دستگاه های پخش صوت اضافه می شوند و یا این که بخش جدایی ناپذیر دستگاه است. آنها احتمال دارد خود دارای کلید روشن خاموش باشند، امّا کنترل های معمول روی آنها و پیچ تنظیم بلندی صدا و صدامایه (تن صدا) است. کلید صدامایه ممکن است فقط یکی باشد. کلیدهای جداگانه بم و زیر یا برابر ساز ترسیمی baseو treble یا Graphic equalizer با کلیدهای کنترل جداگانه بر سطوح بسامدهای مختلف باشد. کلیدهای رفت و برگشت عکس العمل های حساستری دارند.

ضبط صوت های با حلقه باز (Open reel audiotape recorders) ضبط صوت های با حلقه باز معمولاً دارای دگمه انتخاب سرعت اند؛ هرچه سرعت بیشتر باشد، سطح بیشتری از نواری را که پیام بر روی آن ثبت می شود می پوشاند، بنابر این کیفیت بازده بیشتر خواهد شد. به این ترتیب هنگامی که سرعت افزایش می یابد بسامدهای شنیداری پردامنه تری ضبط و پخش می شود. به علت این که عناصر گوناگون پیام روی سطح وسیعتری گسترده شده است، تدوین بین آنها ساده تر انجام می پذیرد. سه نوع سرعت معمول عبارت است از: 19 سانتی متر بر ثانیه (5/ 7 اینچ بر ثانیه)، 5/ 9 سانتی متر بر ثانیه (433 اینچ بر ثانیه) و 75/ 4 سانتی متر بر ثانیه (875/ 1 اینچ بر ثانیه). از آنجا که استفاده از ضبط صوت های با حلقه باز امروزه به کاربردهای خاص محدود است، در این کتاب توضیحی بیشتری درباره آنها داده نمی شود.

ضبط صوت های کاستی (Audiocassette recorders) دستگاه های ضبط صوت کاستی فقط با یک سرعت، یعنی 75/ 4 سانتی متر بر ثانیه (875/ 1 اینچ بر ثانیه) کار می کند. تعداد لبه های ضبط شده روی نوار بستگی به نوع

ص: 164

هدهایی دارد که مورد استفاده قرار می گیرد. با نگاه کردن به هد، استفاده کننده می تواند ببیند که آیا دو قطعه فلز با فاصله کمی به یکدیگر چسبیده اند و یا فقط یکی وجود دارد.

دو تکه بودن هد نشانه این است که دستگاه دارای پخش استریوست، و در صورت یکی بودن به پخش مونو محدود می باشد. استثنایی که ممکن است وجود داشته باشد مربوط به وجود تجهیزات روی هدها برای کاست های اسلاید نوارهاست. این مورد بعدا توضیح داده خواهد شد.

طرح لبه های (شنیداری) در شکل 16 نشان داده شده است. هدهای بسیار نازک و یا حتی فاصله اندک بین آنها شایان توجه است. به استثنای دستگاه هایی که برای آزمایشگاه های آموزش زبان یا در ارائه اسلاید نوار صوتی مورد استفاده قرار می گیرند، هدها فقط یا به صورت مونو و یا به صورت استریوضبط و پخش می کنند. هنگامی که طرف اول نوار پخش می شود، شیار اول (مونو) یا شیارهای 1 و 2 (استریو) مورداستفاده قرار می گیرد. هنگامی که کاست برگردانده می شود، نوار در جهت مخالف روی دیاگرام حرکت می کند، شیار 2 به صورت (مونو) و یا شیارهای 3 و 4 (به صورت استریو) مورد استفاده قرار می گیرد.

شکل 16: کاست صوتی، طرح و ابعاد لبه ها

ص: 165

بررسی وضعیت و ترتیب قرار گرفتن هدها نشان خواهد داد که اگر ضبط استریو با تجهیزات مونو پخش شود، هر دو لبه مثلاً لبه های 1 و 2 (استریو) با هد مونو پوشانده شده و کل نوار ضبط شده پخش خواهد شد. به همین صورت، اگر نوار کاست مونو روی دستگاه استریو پخش شود، هر دو هد تقریبا تمام ضبط را می پوشاند و عملاً صدابه تمام و کمال ، البته فقط به صورت مونو پخش خواهد شد. پخش استریو به این معنی است که صوت خروجی شیارهای 1 و 4 از طریق بلندگوی چپ و شیارهای 2 و 3 از طریق بلندگوی راست بسته به این که کدام طرف نوار پخش شود منتقل می گردد. شایان توجه است که هدهای پخش در قسمت پایین حامل قرار دارد، بنابراین شیار 4 در بالا و شیار 1 در پایین قرار می گیرد.

طرح ترتیب ضبط و پخش در شکل 17 نشان داده شده است. هنگامی که کاست در دستگاه قرار گیرد، هدها از نوار جدا می شود. درگیر کردن دکمه ضبط و یا پخش باعث می شود که صفحه انتقال نوار، دو هد و چرخ گیرنده را به طرف نوار فشار دهد، فشار بالشتک داخل کاست و محور چرخ حرکت، نیمه دیگر دوکفه را می سازد. چرخ گیرنده را می توان به این طریق حرکت داد، زیرا که آزاد است و حرکت به وسیله چرخ دنده تأمین می شود.

پاک کردن مطالب قبلی روی شیارهای نوارهای انتخابی برای ضبط، کلاً با هدِ پاک کن انجام می پذیرد، هرچند احتمال دارد در زمینه نوار مقداری خش خش باقی بماند. پاک کردن کلی نوار با استفاده از تجهیزات مخصوصی به نام پاک کن بزرگ انجام می پذیرد، این کار با تشکیل میدان قوی مغناطیسی به هنگام روشن کردن دستگاه عملی می شود. کل محتوای نوار در چند ثانیه پاک می شود.

عمل ضبط می تواند از طریق میکروفن و یا از منابع برقی نظیر رادیو، ضبط صوت های دیگر، پخش صوت ها و یا جعبه های الکترونیک انجام گیرد. در مورد میکروفن ها در این کتاب بحثی انجام نمی شود، و تشریح ارتباط بین سایر تجهیزات و ضبط صوت ها به علت تنوع بین مدل های مختلف، در این جا عملی نیست.

اما نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد ارزش مقاومت الکتریکی دستگاه های به هم متصل کننده است (اصطلاحی که به مقاومت میان اتصالات داخلی اطلاق می شود،

ص: 166

همسویی زمانی به دست می آید که مقاومت خروجی یک وسیله در محدوده قابل قبول مقاومت ورودی وسیله دیگر باشد). این مقاومت ها برای جلوگیری از خرابی یا در نهایت آسیب بالقوه باید همسو شوند. دستنامه های راهنما پاسخ های مناسب را در اختیار قرار می دهد.

در همسو کردن مقاومت های الکتریکی با بلندگوهای خروجی و گوشی ها دقت بسیاری باید به عمل آید. برای حفظ ایمنی استفاده کننده، گوشی ها باید دارای مقاومت متوسط یا بالا باشند.

شکل 17: ضبط و پخش کاستی: هدها و چنگک ها - 1 - صفحه گردان؛ 2- هد پاک کن؛ 3 - محور هادی ؛ 4- هد ضبط و پخش ؛ 5- چرخ لنگر؛ 6- چرخ گیره لاستیکی.

برای جلوگیری از هرگونه به کار افتادن اتفاقی، باید کنترل های ضبط صوتی را که حالت روشن را ایجاد می کند مورد توجه قرار داد. نظام های معمولی شامل عملیات همزمان دو دکمه کنترل ضبط و پخش است. اگر درجه ای برای نشان دادن سطح ضبط وجود داشته باشد، به کار خواهد افتاد. در صورتی که این تجهیزات وجود نداشته باشد احتمال دارد با روشن شدن لامپ های کوچک شاخص این کار انجام گیرد.

سطح ضبط روی درجه دستگاه نشان داده می شود، درجه مطلوب وقتی است که سوزن درجه تا نزدیکی سطح قرمز رنگ برسد. ضبط صوت هایی با کنترل دستی می توانند این سطح را، با بلند شدن صوت، مدام تنظیم کنند، اما در بیشتر ضبط صوت ها نظام دیگری به نام Automaic Gain Control)AGC کنترل اتوماتیک بهره وری) وجود دارد که سطح ضبط را به صورت خودکار و متعادل، بر مبنای بلندی کلی صدای علاماتی که از تمام منابع دریافت می شود، تنظیم می کند. درجایی که دستگاه ضبط دارای هدهای جداگانه ای برای ضبط و پخش می باشند، معمولاً شنیدن کیفیت ضبطی که انجام می شود از طریق قسمتی به نام مونیتور صوتی از هدپخش امکانپذیر

ص: 167

است. البته در صورت برداشته شدن در پوش پلاستیکی انتهای کاست، هیچ گونه ضبطی نمی توان انجام داد.

بعضی از کاست ها با نظام دالبی (Dolby) ضبط می شوند که وسیله ای الکترونیکی است برای کاهش خش خش زمینه که در ضبط صوت ها مخصوصا آنهایی که دارای سرعت کم می باشند معمول است. این نظام با متراکم کردن بسامدها کار می کند. اغلب ضبط صوتهای کاستی دارای علامت دالبی اند. که نشان می دهد چنین مداری وجود دارد و می توان از آن استفاده کرد.

در صورتی که نوار ضبط شده با نظام دالبی با دستگاه های بدون این مدار پخش شود، کیفیت صدا بازهم خوب است و با افزایش کنترل (treble)زیر، صدا قدری بهتر می شود.

ضبط صوت های رقمی (Digital audiotap recorder DAT) این نوع ضبط صوت ها بر مبنای اصول مختلفی کار می کنند. در عمل ضبط، تمام سطح نوار به صورت شعاع های کوچک مورد استفاده قرار می گیرد و بنابراین می توان از آن فقط در یک جهت استفاده کرد.

در یک نوع نمونه رقمی 48 کیلوهرتزی، نوار با سرعت 15/ 8 میلی متر در ثانیه (32/ 0 اینچ در ثانیه) حرکت می کند. در نمونه های کندتر 32 کیلوهرتزی، سرعت نوار نصف می شود که این نکته به آن معنی است که در مقایسه با نوار با طول مشابه، دوبرابر بیشتر ضبط می کند، اما کیفیت ضبط خیلی بالا نخواهد بود. بسامدهای پایینتر برای گفتار مناسب است، اما برای ضبط موسیقی چندان مطلوب نیست. ضبط های تجارتی می تواند با همان بسامدهای صفحه های شنیداری فشرده، 1/ 44 کیلوهرتزی، انجام شود و در همین سطح هم به صورت کامل پخش می شود، اما این بسامدها برای ضبط های خانگی در اختیار نیست.

ورودی میکروفن، رادیو، و سایر ضبط صوت ها و اتصالات ویژه داده های رایانه ای در دسترس می باشد. و اتصالات خروجی برای جداسازی دستگاه های تقویت کننده بلندگوها و گوشی ها هم وجود دارد و کار تدوین به صورت الکترونیک انجام می گیرد و نه با استفاده از نوار چسب مثل کاستهای شنیداری استاندارد. باز یابی سریع و تجهیزات

ص: 168

بازیافت هم مثل نظام صفحه فشرده وجود دارد. کاست شنیداری داخل شکافی و در جایی که پوشش پایینی به عقب کشیده می شود، قرار می گیرد، زبانه بالا کشیده شده و نوار به صورت خودکار به دور هد پیچیده می شود. دکمه خروج نوار Eject این فرآیند را معکوس می سازد.

ضبط صوت کاستی رایانه ای (Computer Cassette Recorder) استفاده از کاستها برای ذخیره سازی برنامه رایانه ای در حال حاضر تقریبا بتمامی به بازیهای مردم پسند محدود می شود، بیشتر تجهیزات امروزه دارای دستگاه های کاست در داخل نظام می باشند، اما به لحاظ نظری هر نوع ضبط صوت کاستی قابل اتصال به رایانه است. در عمل بهتر این است فقط از نوع توصیه شده استفاده شود. عناصر مهم آن عبارت است از کلید کنترل، کلید تنظیم صدا، که درجه آن اغلب برای انتقال مؤثر داده ها از رایانه و به رایانه و توان رایانه برای کنترل موتور ضبط حیاتی است. بنابراین، علامت های ارسالی از رایانه می تواند فرمان شروع و اتمام نوار را پس از پر شدن بدهد.

تجهیزات اسلاید نوار (Tape slide equipment) علامت های حاصله از دستگاه ضبط صوت کاستی می تواند برای کنترل دستگاه نمایش اسلاید به کار رود، به طوری که تصاویر را بتوان با تفسیری از قبل ضبط شده همراه کرد. در نظام های چند پرژکتوری، از دستگاه های دارای حلقه باز برای پخش شنیداری می توان استفاده کرد، اما از ضبط صوت های کاستی هم به جای آن می توان بهره جست. آنچه در این جا می آید به نمونه هایی از ارائه اسلاید نوار اشاره دارد، چه کاربرد این نمونه بیش از همه رایج است.

این نظام به دستگاه نمایش اسلاید تمام خودکار نیاز دارد، سیم خروجی از ضبط صوت کاستی به ورودی کنترل راه دور متصل می شود. هد به کار رفته برای ضبط و پخش فرمان ها برای به کار انداختن دستگاه نمایش اسلاید، روی همان حامل هد ضبط و پخش صوت قرار دارد. برای این که هنگام شنیدن برنامه ها فرمان ها ضبط شود، هد می تواند در حالت ضبط قرار گیرد، در حالی که بقیه قسمت های دستگاه در وضعیت پخش باشد.

ص: 169

جلوگیری از ضبط اتفاقی در ضبط فرمان ها به کار نمی آید. جعبه کنترل فرمان ها ممکن است قسمتی از تجهیزات خود ضبط و یا بخش مجزایی از آن باشد و کار آن مستقل از بقیه دستگاه انجام می شود. از ضبط صوت، دستگاه نمایش اسلاید، علامت های فرمان ها از میان این جعبه می گذرد و آخرین سیم متصل به دستگاه نمایش از این بخش نظام می گذرد.

بررسی هدهای ضبط صوت کاستی نشان خواهد داد که آیا می تواند برای دستگاه ضبط اسلاید نوار به کار رود یا نه. در این نظام ها، هدها باید تمام سطح هر دو لبه 1 و 2 (در استریو) و یا 1 (در مونو) و حداقل لبه 4 را بپوشاند. لبه های 3 و 4 گاهی توسط یک هد گسترده پوشانده می شود. لبه 1 و 2 به صوت، متن گفتار و جلوه های شنیداری و غیره اختصاص دارد، لبه 4 مربوط به فرمان صدامایه است (فرمان های ویژه همگاه ساز) بسامد و طول مدت فرمان ها و یا فرمان صدامایه تابع استاندارد بین المللی است و دارای ویژگی های زیر می باشد:

برای تعویض اسلاید: بسامد 1000 هرتز (یک کیلوهرتز).

مدت زمان 450 میلی ثانیه است.

برای خاموش کردن خودکار: بسامد یک کیلوهرتز، مدت زمان 2 ثانیه.

برای توقف نوار: Pause بسامد 150 هرتز، مدت زمان 450 میلی ثانیه.

توقف نوار کنترلی است که نوار را در حین تداوم نمایش اسلاید به طور خودکار متوقف می کند این شرایط که برای آموزش بسیار مفید است، به تولید کننده برنامه این امکان را می دهد که به استفاده کننده مسأله ای برای حل می دهد، و در مدت زمانی که حل مسأله وقت می گیرد نوار در حال توقف است. معمولاً برای مشخص کردن عمل توقف لامپ قرمزی روی ضبط روشن می شود و دکمه شروع مجدد در نزدیکی آن تعبیه شده که استفاده کننده برای ادامه کار آن را فشار می دهد.

استاندارد بین المللی دیگری نحوه شروع برنامه اسلاید نوار را مشخص می کند، این روش نشان می دهد که قبل از شروع نوار، اولین اسلاید بر روی پرده و با کنترل دستی دستگاه نمایش به نمایش در می آید، اولین علامت فرمان موجب تعویض اسلاید شماره یک به دو می شود.

ص: 170

یکی از مشکلات مربوط به برنامه های اسلاید نوار حاصل این واقعیت است که در حال حاضر بیشتر نظام ها هماهنگ برگشت نمی کنند. هنگامی که نوار برگردانده می شود، معمولاً هدها از نوار جدا می شود به طوری که نشانه فرمان ها نمی تواند عمل کند. به این ترتیب این نشانه ها اثری بر دستگاه نمایش ندارد. حتی اگر نشانه ها برگرفته شود، علامتی که تولید می کند اسلاید را به سمت جلو تعویض می کند. سرعت معمولی برگرداندن نوار چنان است که احتمال نمی رود دستگاه نمایش بتواند کار تعویض اسلاید را قبل از این که نشانه فرمان بعدی علامت بدهد، به اتمام رساند.

برنامه های شنیداری همگام شده با رایانه (Computer synchronized audio Programmes) این روش در واقع یک شکل نیست، بلکه مجموعه ای آموزشی است که کاست شنیداری بخشی از آن است. این روش از یک برنامه رسانه ای که برای همراهی با متن گفتار و دستورالعمل های ارائه شده بر کاست شنیداری از پیش ضبط شده زمانبندی شده تشکیل می شود که با دستگاه ضبط صوت کاملاً مجزایی پخش می شود.

برای راه اندازی، برنامه در رایانه قرار داده می شود و به کار می افتد و ضبط کاستی فقط هنگامی که دستورالعمل های آغاز کار روی پرده نمایش ظاهر شود شروع به کار می کند بنابراین، احتمال دارد دستورالعمل هااز طریق پخش نوار یا از صفحه نمایش صادر شود. گاهی لازم است نوار متوقف شود؛ گاهی از علامتی شنیداری برای مشخص کردن این که از نشانه فاصله خط روی صفحه کلید رایانه برای تعویض تصویر بر صفحه باید استفاده شود، بهره می جویند. به هیچ گونه ارتباط فیزیکی و یا الکترونیک بین پخش کاست وتجهیزات رایانه نیاز نیست.

کنترل تجهیزات کاست شنیداری بعضی از کلیدهای کنترل و مشخصه ها به توضیح بیشتری نیاز دارد.

حرکت سریع به جلو و بازپیچی سریع (Fast forward and fast rewind). این عملیات به نوار اجازه می دهد که بسرعت به سمت جلو حرکت کند یا بسرعت جمع شود.

ص: 171

نوار از هدها جدا می شود، حرکت با حلقه جمع کن انجام می گیرد، نه با چرخ مخزن نوار و محور کنترل سرعت، شبیه آنچه که در عمل پخش و ضبط نوار انجام می پذیرد. این کار از فرسایش بیش از اندازه هدها جلوگیری می کند.

توقف موقت (Pause). این کار موجب به کار افتادن ترمزها بر روی سازوکار حرکت نوار می گردد و به هنگام استفاده از آن نوار نباید هیچ حرکتی به جلو داشته باشد. این عمل معمولاً باید فقط در عمل ضبط و پخش معمولی مورد استفاده قرار گیرد، نه در وضعیتی که نوار در حال حرکت سریع است. یکی از روش های مناسب ضبط این است که دستگاه برای ضبط به کار افتد و سپس در وضعیت کنترل توقف از کار باز ایستد.

در لحظه ای که زمان ضبط فرا می رسد، دگمه کنترل توقف رها می شود و شروع فوری و ملایمی امکانپذیر می گردد.

مسافت سنج (Odometer). این وسیله مقدار نواری را که از جلو هدها عبور کرده است نشان می دهد، و نوعی شمارشگر دورانی است. یک نوع آن از سه یا چهار شمارشگر عددی تشکیل می شود که دقیقا شبیه کیلومتر شمار اتومبیل کار می کند. این شمارشگرها در دستگاه های ضبط استاندارد نیست، و بنابراین اعداد روی یک دستگاه ضبط لزوما برابر با اعداد روی ضبط دیگر نیست. این اعداد تعداد گردش های چرخ دنده جمع کن را نشان می دهد که البته مستقیما متناسب با طول نوار نیست. بعضی از مسافت سنج ها زمان شروع نوار را تا نقطه معینی نشان می دهد و این ها را می توان به صورت قابل قبولی برای اندازه گیری دقیق قسمت معینی از نوار به کار برد.

کلید راهگزین رادیویی. در آینده امکان دارد که علامات رادیویی برای راهگزینی ضبط دستگاه ضبط صوت کاستی جهت برنامه ای خاص به کار رود. این کار با شماره رمزی مشخص خواهد شد و رادیو به نشانه مناسبی به هنگام انتقال و کنترل ضبط واکنش نشان خواهد داد.

نوار ویدیویی (Videotape) امروزه ضبط بر نوار دیداری به طور کلی با روش آنالوگ انجام می گیرد که این عمل شامل صوت هم می شود. مسیر حرکت نوار مشابه ضبط صوت ها می باشد، یعنی نوار از

ص: 172

حلقه سمت چپ از جلو هد به طرف حلقه سمت راست حرکت می کند. هرچند، تفاوتهای قابل ملاحظه ای وجود دارد. روش تماس با هدها احتیاج به چرخش محکمی در مقابل هدها دارد، تا به استفاده از بالشتک های فشار آور. در مواردی که نظام محرکه چرخ دنده محوری و گیره ای وجود داشته باشد، نوار درحد فاصل قرقره مخزن و هدها نصب می شود، بعد از آنها، و برای کشیدن نوار از قرقره به کار گرفته می شود. حرکت قرقره جمع کن، نوار را از روی هدها عبور می دهد. بنابراین کشش روی هدها و محل قرار گرفتن نوار به سرعت نسبی روی محرک بستگی دارد.

عمل ضبط با استفاده از نظام تقطیع حلزونی Helical scan انجام می گیرد. این عمل به آن معنی است که نشانه ها در عرض شیبی ضبط می شود که در قسمت جلو بلندتر و در قسمت انتهایی پایینتر است به طوری که تا حد امکان سطح وسیع تری درگیر شود. معنی این کار این است که نوار باید به طرف بالا و روی هدها حرکت کند. این کار با زاویه داشتن هدها انجام می پذیرد.

هنگامی که کاست در دستگاه گذاشته می شود، به صورت خودکار باز می شود، اهرم ها نوار را کشیده و آن را دور هدها می پیچد و کشش نوار برای عمل پخش و یا ضبط انجام می پذیرد. در این وضعیت نه تنها نوار از روی هدها می گذارد، بلکه حاملی هم که معمولاً حداقل دو هد را نگه می دارد بسرعت می چرخد بسته به شیوه انتخابی، همان هدها برای عمل ضبط و پخش برنامه مورد استفاده قرار می گیرد. خود هدها در مقایسه با هدهای به کار رفته در دستگاه های ضبط صوت دارای حساسیت بیشتری است و بی احتیاطی در حرکت ها به آسانی موجب ضایع شدن آنها می گردد. در قسمت جلو این هدها هدِپاک کن ثابتی تعبیه شده که در موقع ضبط برنامه مورد استفاده قرار می گیرد.

در کاست های نوع VHS، صوت به صورت جداگانه و افقی در امتداد لبه نوار ضبط می شود، بنابراین از علامت های مربوط به تصویرها جداست. اگر قرار باشد لبه صدا جداگانه ضبط شود، کل یا بخشی از آن، استفاده از نظام (Audio dub) صداگذاری شنیداری امتیازی است.

در سیستم ضبط 8 میلی متری، علامت های شنیداری و دیداری در یکدیگر ادغام می شود، بنابراین، صداگذاری بعدی در لبه صوتی بسیار پیچیده خواهد شد. به هر حال،

ص: 173

کیفیت و درجه علامت ها و نوفه ها بسیار خوب است، و این نظام در آخرین مدل های ضبط های VHS با بس هماندهی، (Hi - fi) برای بالابردن کیفیت صوت خروجی خودشان مورد استفاده قرار می گیرند. بعضی از دستگاه های ضبط 8 میلی متری پیشرفت بیشتری در نظام صوتی ارائه می دهند و آن توان بهره گیری ضبط و پخش شنیداری رقمی از متغیرهای 32 کیلوهرتز است. این وضعیت بهترین کیفیت صوتی را در دستگاه های ضبط ویدیویی فراهم می کند.

تمام نوارها، بسته به نوع علامت دریافتی، هم به صورت تک رنگ وهم به صورت رنگی تصویر ضبط می کنند. مانند تمام نظام های ذخیره مغناطیسی، هیچ علامت مشخصه ظاهری بر روی نوار وجود ندارد که نشان دهد آیا روی آن ضبط شده یا نه و بنابراین داشتن نظام برچسب زنی مناسب روی جعبه ها دارای اهمیت می باشد. درست همان گونه که امکان روشن کردن رادیوها برای ضبط برنامه خاصی وجود دارد، از نظر فنی هم در اختیار بودن همان دستگاه در ضبط نوارهای ویدیویی امکان پذیر است. اما امروزه این کار دیگر معمول نیست.

ضبط نوارهای ویدیویی می تواند از طریق پخش رادیو تلویزیونی، انتقال با کابل و ماهواره، ضبط از ویدیویی دیگر یا دوربین ویدیویی، انجام پذیرد و یا این که برنامه ازقبل ضبط شده را می توان خرید.بیشتر دستگاه های ضبط ویدیویی دارای دستگاه میزان کننده ای است، به طوری که انتقال نظام های سخن پراکنی می تواند مستقیم از طریق کابل اتصال به آنتن انجام پذیرد. در این وضعیت نیازی به روشن کردن دستگاه گیرنده تلویزیونی نیست و یا ممکن است همزمان برنامه کاملاً متفاوتی را تماشا کرد. بسته به روش پخش، بیشتر برنامه ها انتقال های کابلی را می توان ضبط کرد، اما معمولاً برنامه ورودی از طریق ورودی ویدیویی انجام می گیرد تا ازطریق آنتن هوایی Aerial که برای شبکه مورد بهره جویی قرار می گیرد.

ضبط برنامه از طریق انتقال ماهواره به همان روش ضبط از شبکه سخن پراکنی صورت می گیرد، یعنی از طریق ورودی آنتن. علامت ها ممکن است به صورت روشن، پیاده شده که به معنی همگاه سازی است یا رمزی باشد که در آن رمز عوض می شود. رمزگشا (Decoder) و هرگونه وسیله سوار کننده که برای انتقال «پرداختی» مورد نیاز

ص: 174

باشد، بین آنتن بشقابی و ضبط ویدئویی قرار داده می شود، به طوری که علامت های دریافتی توسط این وسیله پخشی واضح است. توجه داشت باشید که دستگاه های ضبط فقط می تواند از کانالی برنامه دریافت کند که آنتن بشقابی برای آن تنظیم شده باشد. استفاده کننده نمی تواند کانال ماهواره ای دیگری را همزمان تماشا کند، مگر این که آنتن بشقابی دوّمی وجود داشته باشد. انتقال برنامه بین دستگاه های ضبط ویدیویی باید از طریق پریزهای دستگاه ویدیو انجام گیرد، لذا، استفاده از این روش دارای اُفت کمتری در تصویر خواهد بود. به هر حال، مثل همه علامت های آنالوگ، افت کیفی ضبط از نسلی به نسل دیگر قابل توجه است. علامت های ارسالی به داخل و خارج از ورودی های آنتن سوار و پیاده می شود، به طوری که علامت های پخش روی امواج حامل را برای بهبود کیفیت و فاصله، «تقلید» می کند؛ هر زمانی که این اتفاق می افتد، مقداری افت کیفی در برنامه بوجود می آید. بنابراین، اتصال از طریق ارتباط ویدیویی به مراتب بهتر است، اما این تجهیزات همیشه روی دستگاه های گیرنده تلویزیون وجود ندارد.

برونداد ضبط معمولاً از طریق ورودی آنتن دستگاه تلویزیون انجام می شود. علامت های ارسالی با این روش R.F(Radio Frequency بسامد رادیویی) نامیده می شود. اگر تهیه ورودی مناسب برای دستگاه وجود داشته باشد، علامت ها را می توان به صورت تصاویر مرکب یا به صورت RGB (قرمز، سبز و آبی) تولید کرد. نوع قبلی، ویدئوی مرکب علامت های مرکبی از تمام اطلاعات تصویری، شامل شدت و شفافیت رنگهاست. از آن جا که علامت ها از انتقال به داخل دستگاه گیرنده تلویزیونی تعدیل نمی شود، کیفیت این برونداد برای تماشاگر بهتر از علامت های ارسالی با بسامد رادیویی است. روش دیگر درونداد ویدیویی به داخل دستگاه گیرنده، R.G.B، بهترین نوع تصویر را تولید می کند. علامت ها به صورت سه قطعه مستقل اطلاعات دریافت می شود، یکی برای هر کدام از رنگ های قرمز، سبز و آبی داخل گیرنده، که تصویر روی صفحه نمایش را «رنگی» می کند. بدین ترتیب، هرکدام آنها مستقلاً رنگی می شود. گاهی اطلاعات با شدت رنگ (فام نمایی)(Chrominance) و شفافیت (درخشندگی) در می آمیزد، اما در نظام S-V.H.Sجداسازی بیشتر انجام گرفته و آن گاه به داخل

ص: 175

ورودی های مستقل ارسال می گردد.

صوت به منزله بخشی از علامت بسامد رادیویی نوعی برونداد است و پخش آن از طریق دستگاه تلویزیون به همان وضعی است که شبکه های سخن پراکنی می باشد. ما، در بیشتر ضبط های ویدیویی این امکان وجود دارد که صوت را از طریق پریز خروجی نظام بس هماندهی (Hi - fi)پخش کرد و کیفیت را با این روش افزایش داد. اغلب کاستهای ویدیویی از پیش ضبط شده حاوی صوت ضبط شده به طریق استریوست و بعضی از گیرنده های تلویزیونی دارای دو بلندگو در دو طرف صفحه تصویر برای پخش استریو می باشند. اکثر انتقال های شبکه سخن پراکنی، صوت را به صورت استریو ارسال نمی کنند، و بنابراین ضبط این گونه برنامه ها منحصرا مونو است. به هر حال، انتقال آزمایشی استریوی رقمی با استفاده از نظام NICAM در بعضی از قسمت های کشور انجام می پذیرد. هنگامی که برونداد دستگاه ضبط ویدیویی تصویر باشد، مرکب یا RGB، Composite یا R.G.B صوت از طریق ورودی های صوتی جداگانه ای به داخل گیرنده تلویزیون انتقال یابد، یا البته، می تواند از طریق نظام بس هماندهی هم ارسال شود.

گیرنده تلویزیونی به گونه ای طراحی شده که علامت ها را با استاندارد خاصی پخش می کند، و استفاده کننده باید موقع تهیه گیرنده تلویزیونی، این نکته را مشخص کند. اگر استاندارد خاصی درخواست نشود، فرض آن است که استاندارد متناسب همان استاندارد دریافت تصویر از منابع شبکه تلویزیونی کشوری است که تلویزیون در آن خریداری می شود. به طور معمول نوعی از این استانداردها وجود دارد. این استانداردها همراه با نام کشورهایی که آنها را اقتباس کرده اند، در زیر می آید.

NTSC: کانادا، جزایر هند غربی (شامل جزایر اقیانوس اطلس در حد فاصل بین قاره اروپا و امریکا)، ژاپن و امریکا.

Pal آرژانتین، استرالیا، اتریش، بلژیک، دانمارک، فنلاند، آلمان غربی، ایتالیا، هنگ کنگ، هلند، سنگاپور، افریقای جنوبی، سوئد، بریتانیا، یوگسلاوی.

Secam: بلغارستان، چکسلواکی، مصر، فرانسه، آلمان شرقی(سابق)، ایران، لهستان، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی[سابق].

ص: 176

نکته مهم شایان یادآوری این است که پخش یا ضبط انجام شده با یک استاندارد را نمی توان در دستگاه ضبط ویدیویی و یا تلویزیونی با استانداردی دیگر پخش کرد. در صورت استفاده ممکن است در واکنش یا صوت وجود نداشته و یا به طورکلی کیفیت تصویر بسیار بد باشد. هم دستگاه های گیرنده وهم ضبط به گونه ای طراحی می شوند که با استانداردها بخوانند. هرچند دستگاه های ضبط و پخش چند استانداردی وجود دارد که می تواند نوارهای با استانداردهای مختلف را پخش کند، اما استفاده کننده برای دیدن یا شنیدن برنامه به دستگاه تلویزیون مناسب هم نیاز خواهد داشت. دستگاه های ضبط و پخش جدید Pal اینک در اختیار است که می تواند نوارهای NTSC راهم در دستگاه های گیرنده تلویزیون های جدید پخش کند.

با ظهور برنامه های پخش ماهواره ای، ظاهرا این فرصت برای کارخانجات سازنده فراهم شده است که استانداردهای نوینی را در امر بهره گیری از پیشرفت های فنی برای بالا بردن کیفیت صدا وتصویر ارائه کنند. در اروپا، استاندارد MAC وارد بازار می شود امّا متأسفانه در دو شکل DMAC و D2MAC. هر دو آنها تصاویر مشابه دارند، اما D2MAC اصولاً دارای کیفیت شنیداری پایینتری است و در این جا سخن این است که انتقال صوت از طریق نظام های کابلی با صرفه تر است.

انتقالهای ماهواره ای اولیه اروپا، بنا به کشور ارسال کننده، Pal یا Secam بوده است؛ اما از وقتی که جعبه های رمزگذار MAC به بازار آمده، بیشتر کانال های تلویزیونی با این استاندارد برنامه پخش می کنند. به نظر می رسد که اتصال این جعبه ها ممکن است تمام آن چیزی باشد که برای اطمینان از توان بهره جویی از اطلاعات توسط دستگاه ها و ضبط های رایج، لازم است، اما، با پذیرش گسترده تر استانداردها، تجهیزات ویژه ای تهیه خواهد شد.

برای دریافت اطلاعات ماهواره ای، لازم است استفاده کنندگان از آنتن های بخصوصی به نام بشقاب (Dish) استفاده کنند. این بشقاب ها به گونه ای نصب می شوند که مستقیم به طرف تمام ماهواره هایی که به علامت های آنها نیاز هست قرار گیرند. اندازه بشقاب به قدرت علامت های دریافتی بستگی دارد، گرچه تمام آنها در مقام مقایسه با علامات ارسالی زمینی ضعیف است.

ص: 177

علامت ها توسط بشقاب بر روی (1)LNB (مبدل صدای آهسته) متمرکز می شود و آن بسامدهای حامل را به بسامدهایی تبدیل می کند که دستگاه تلویزیون آسانتر می تواند به آنها بپردازد.

در ارسال زمینی علامت های تلویزیونی در اروپا، مثلاً BBC و IBA، بسامد حامل در محدوده 400 و 800 مگاهرتز است، در صورتی که ماهواره های اروپایی بین 10 و 12 گیگاهرتز (در امریکا بسامد حامل بین 3 و 4 گیگا هرتز) می باشد. احتمال دارد علامت ها از بشقاب، به گیرنده موسسه تلویزیونی واحدی، تغذیه شود که TVRO (فقط گیرنده تلویزیون Television Receive only) نامیده می شود و یا این که به شبکه کابلی برای توزیع بین گیرنده های بسیار به نام تلویزیون با آنتن اصلی ماهواره ایSatite Master (SMATV) Antenna Television منتقل گردد.

LNB به دستگاه میزان کننده که معمولاً در نزدیکی گیرنده تلویزیون با نظام ضبط ویدیویی قرار دارد و کانالی را که باید پخش شود انتخاب می کند متصل است. اگر قرار باشد بیش از یک ماهواره مورد استفاده قرار گیرد، بهتر است که بشقاب به صورتی تنظیم شود که بتوان آن را در جهت افقی و عمودی چرخاند، یا در پایه های قطبی با استفاده از دستگاه کنترل راه دور فقط در جهت افقی چرخانده شود. این عمل می تواند از طریق دستگاه میزان کننده گسترده و مناسبی انجام گیرد.

علاوه براین، روی این جعبه کلیدهای کنترل به منظور افزایش کانال های شنیداری و حذف بعضی از نوفه های همراه با علامت های شنیداری تعبیه شده است. در حد فاصل بین دستگاه میزان کننده وگیرنده ضبط، ممکن است نصب جعبه های رمزگشایی ضروری باشد که امکان دسترسی به برنامه های مشترک شده را با گشایش رمز enceryption encryption فراهم کند. گاهی، اینها برگه های الکترونیک اند که می تواند داخل جعبه های میزان کننده جاسازی شود. در مواردی که چنین رمزگشاهایی وجود نداشته باشد، این گونه برنامه های اشتراکی اگر هم رمزگشایی شوند، غیرقابل استفاده خواهند بود.

در حال حاضر در اروپا، دو روش رقابت آمیز برای انجام این کار وجود دارد که در

ص: 178

مورد استانداردهای آنها باید توافق شود. خواه از انتقال ماهواری برای مخابره برنامه ها یا داده های رقمی استفاده شود یا نه، جعبه میزان کننده قسمت لازمی از تجهیزات خواهد بود و استفاده از آنتن قابل چرخش هم بشدت توصیه می شود.

در ایالات متحده، کوششی برای تغییر استانداردهای انتقال، پس از ظهور ماهواره ها، به عمل نیامده است. هرگونه پیشرفتی در کیفیت فنی صدا و تصویر تلویزیون، منتظر توافق هایی در زمینه توسعه نظام های پُروضوع High Difinition System (HDTV) است. اخیرا NTSC از 525 خط با حوزه بسامد 60 هرتز استفاده می کند، که در آن تصاویر در هر نیم ثانیه سی بار تعویض می شود. این مسأله را می توان با نظام های PAL و Secam که از 625 خط با حوزه بسامد 50 هرتز استفاده می کنند و تصویرها در هر نیم ثانیه بیست و پنج مرتبه عوض می شود، مقایسه کرد. HDTV به همین حوزه بسامد نظر دارد (زیرا این موضوع به سیستم نیروی برق مربوط می باشد) امّا با میدان فعالیت حدود 1000 خط. همزمان چشم انداز تغییر اندازه تصویر نسبت ظاهری 3: 4، مثل زمان حاضر، به نسبت 9: 16 وجود دارد. علاقه مشابهی به نظام HDTV در اروپا در حال شکل گرفتن است، و استاندارهای MAC هم به منظور انجام این تغییرات ممکن، طراحی می شود، و این در وضعیتی است که به طور قطع HDTV فقط بوسیله ماهواره مخابره خواهد شد.

بدین ترتیب، ظاهرا شکل رایج تلویزیون در حال تغییر و پیشرفت است، اما برنامه های کنونی نشان می دهد که تقسیم مستمر بین استانداردهای مرسوم در ایالات متحده واروپا باقی خواهد ماند. اگر قرار است استفاده کنندگان بتوانند برنامه ها را مبادله کنند، به تجهیزات چند استانداردی و یا مبدل هایی نیاز خواهند داشت. به هر حال، آنها می توانند خاطر جمع شوند که با ظهور تغییرات کارخانجات سازنده اطمینان می دهند که با استانداردهای فعلی، حداقل در مدت زمانی کوتاه، همراهی و سازگاری کنند.

به موازات ظهور استانداردهای تغییر دهنده، پیشرفت هایی در زمینه اتصالات بین ضبط و پخش های ویدیویی و گیرنده های تلویزیونی انجام می پذیرد. با پذیرش اتصال های ویدیوئی در مقابل سیستم RF، به اتصالات جدیدی برای استفاده از پیشرفت های فنّی نیاز خواهد بود. بیشتر آنها خواهند توانست از طریق ورودی RF به

ص: 179

ارتباط ادامه دهند، اما هر جایی که ممکن باشد، استفاده کنندگان باید از اتصالات ویدیویی استفاده کنند. فیش اسکارت (Scart)، وسیله اتصال 21 شاخه، اتصالی اروپایی نامیده شده است. و علامت های ویدیویی مرکب یا RGB را بنا به شرایط گیرنده تلویزیونی منتقل می کند. امروزه بیشتر گیرنده های تلویزیونی پیشرفته دارای ورودی وخروجی لازم است. برای به دست آوردن سودهای حاصل از دستگاه های ضبط VHS دوفنّ متفاوت مورد استفاده قرار می گیرد. در یکی از آنها دو فیش اسکارت وجود دارد: یکی برای علامت های استاندارد که باید دارای بالاترین کیفیت و RGBباشد؛ دیگری برای علامت های فام نمایی مجزا (رنگ یاC) و شفافیت (روشنی یاY). در روش دیگر، گیرنده ها دارای پایانه های موسوم به (S)است که دستگاه ضبط و پخش به آنها متصل می شود؛ این اتصالات همان مقدار درونداد برای تلویزیون تهیه می کنند که اسکارت دوگانه، همان طور که قبلاً توضیح داده شد، اتصالات شنیداری مجزاست. به همان نسبتی که فن آوری پیشرفت کرده است، کنترل های روی دستگاه های ضبط و پخش ویدیویی هم بیشتر شده است. و استفاده کنندگان هم از پیچیدگی روزافزون تجهیزات استقبال کرده اند.

معمولاً تمام آنها دارای کلیدهای Forward (حرکت به جلو)، Fast Forward (حرکت سریع به جلو)، Record ضبط و Rewind برگشت با جداشدن نوار از هدها کار می کنند. و تصویریاب به طرف جلو وعقب (که تماس نوار و هدها با سرعت 8 برابر بیشتر از سرعت معمول کار می کنند که در این شرایط استفاده کننده می تواند تصویر را بدون صدا تماشا کند). دکمه مکث معمولاً برای صداگذاری می شده. علی رغم پیشرفت های فنی، استفاده کنندگان هنوز هم ممکن است دکمه تنظیم کیفی تصویر (Tracking) را مفید بیابند. وقتی که تصویر در وسط یا حاشیه های بالا و پایین واضح نباشد، تنطیم کردن این کلید می تواند آن را اصلاح کند، این کار با تحت تأثیر قرار دادن سرعت های نسبی هدها و قرقره جمع کن نوار و تأثیر گذاشتن بر تصحیح خودکار که به وسیله هوشمندهایی که معمولاً این کار را بدقت انجام می دهد، صورت می پذیرد. نظام های گوناگونی برای انتخاب قبلی برنامه ها وجود دارد که ممکن است استفاده کننده بخواهد آنهار ا ضبط کند، بعضی ها با استفاده از ساعت کار می کند و در انواع پیچیده تر با استفاده از رمزهای

ص: 180

میله ای به صورت سیاهه های چاپی برای تغذیه اطلاعات این کار انجام می شود.

این نظام در بریتانیا فراهم می شود، و در سایر کشورهای اروپایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

اما پیچیده ترین پیشرفتها آنهایی هستند که تحت اصطلاح «رقمی»(1) حاصل شده اند.

سه پیشرفت عمده در این مقوله حاصل شده است. اولین آن دستاورد برجسته در کیفیت نمایش تصاویر ساکن است. قاب تصویر انتخابی در صفحه نمایش در حافظه ذخیره شده و سپس به تلویزیون داده می شود. برخلاف روش نمایش غیر رقمی، در این روش هدها با نوار درگیر نمی شود، بنابراین فرسودگی و خرابی برای آنها پیش نمی آید، اما کیفیت ثابت و در نهایت درستی و وضوح است، در شرایطی که تصویر ساکن با دستگاه های غیر رقمی درگیر شود، استفاده کننده برای جلوگیری از فرسایش مداوم هدها و نوار تا حد ممکن، باید دستگاه را از کار باز دارد. این وسیله کیفیت حرکت کُند (Slow Motion)را هم بهبود بخشیده است.

دومین پیشرفت مربوط به روش رقمی، (Picture in Picture) PIP یا تصویر در تصویر است که در آن تماشاچی ممکن است تصویری کوچک از کانال دیگری را به هنگام پخش یک برنامه، معمولاً نه بیشتر از 91 صفحه نمایش، ببیند. بعضی از پیشرفته ترین دستگاه های گیرنده تلویزیونی می توانند این کار را از طریق مدارات لازم داخل شان انجام دهند، اما غالبا پدیده تصویر در تصویر عملکرد دستگاه های ضبط و پخش ویدئویی ست. دستگاه ضبط تصویر را از کانال دوم و ازطریق حافظه رقمی به تلویزیون منتقل می کند، بنابراین تماشاچی می تواند آن را بدون صدا مشاهده کند. این کار را می توان با تصویر زنده هم علاوه بر تصویر یک دستگاه پخش نوار منطبق و تحمیل کرد. سومین پیشرفت مفید مربوط به پدیده رقمی، پیشرفت های به دست آمده در صوت و در از بین بردن بعضی از نوفه های اضافی نوار است.

انتقال نوار کاست به داخل ضبط از طریق دریچه Slot که معمولاً در این هنگام نشان می دهد که نوار داخل دستگاه است یافتن برنامه ضبط شده کار مشکلتری است، اما پیشرفتهای جدیدی در نمایه سازی در حال انجام است که این مشکل را حل خواهد

ص: 181

کرد. کلیدهای فرمان بر لبه کنترل برای نشان دادن شروع برنامه گذاشته می شود و هنگامی که در حالت حرکت سریع به جلو و برگشت به عقب یا جستجو (Search) باشد، امکان ارائه نمونه کوتاهی از برنامه (بگویید، 5 ثانیه) را که در آن جا ضبط شده است فراهم می کند. این گونه صداها و نشانه ها را به هنگام ضبط خود دستگاه به طور خودکار می تواند ایجاد کند. یا این که بعضی از تجهیزات بعدا می تواند اضافه شود. تسهیلات دیگری که امکانپذیر است گنجاندن عنوان می باشد که با استفاده از دگمه کنترل و فقط با حروف بزرگ نوشته می شود. بعضی از استفاده کنندگان ترجیح می دهند برای یافتن برنامه از دستگاه شمارشگر [کنتور] استفاده کنند. شمارشگرهای مورد استفاده از دستگاهی به دستگاه دیگر تفاوت دارد، بنابراین ارقام یادداشت شده بر یک دستگاه ضبط تشابه اندکی با ارقام درجای مشابه در ضبط دیگر دارد. برای بهبود کار، اینک بیشتر ضبط صوت ها زمان برنامه را از روی نشانه های نمایه سازی نشان می دهند، به طوری که جای برنامه بخصوصی را می توان با استفاده از ساعت ها و دقیقه های نوار پیدا کرد. پیشرفت دیگر که در شمارشگرها و مسافت سنج ها پیدا شده این است که استفاده کننده می تواند بفهمد چه قدر تا انتهای نوار باقی مانده، و بنابراین از گنجایی ذخیره باقی مانده استفاده بهتری به عمل آورد.

در هر نظام سازماندهی و فهرستنویسی که مواد ضبط شده پذیرفته شود، استفاده از علائم نمایه و اشکال جدید مسافت سنج، نشانگر زمان طی شده، از زمان شروع هر برنامه است و می تواند بسیار مفید بوده واستفاده بهتری از فضای موجود روی نوار به عمل آورد. نیاز به برچسب زدن دقیق روی نوارهای ذخیره شده دارای اهمیت ویژه است، زیرا نیروی نهفته 8 ساعت (طویلترین نوار با سرعت پخش طولانی) برای جستجو د رآن و یافتن آنچه که مورد نیاز است وجود دارد؛ که می تواند موجب صرف وقت بسیار زیادی شود.

اتصال رایانه به دستگاه ضبط ویدیویی، شیوه دیگر، اما روش گران قیمتی، برای نمایه سازی و جایابی بخش هامحسوب می شود. معمولاً از این نوع اتصال به عنوان شکلی از ویدئوی میانکنُشی استفاده می شود، اما هیچ دلیلی وجود ندارد که چرا برای فهرستنویسی نوار و نیز کمک به جایابی قسمت های بخصوصی مورد استفاده قرار

ص: 182

نگیرد. نظیر هر ویدئوی میانکُنشی، فرسایش نوار زیاد است، و کاهش بهای شکل های مختلف صفحه های دیداری، بخصوص CDV (صفحه فشرده دیداری این رهیافت را جالبتر می سازد).

صفحه ها (Discs) امروزه نظام های مبتنی بر رایانه روش گسترده، برجسته، مهم در ذخیره سازی و دستکاری اطلاعات، نه تنها در مورد متون، بلکه انواع مواد ترسیمی جانمند(1) انگاری، صوت و اتصال به سایر منابع مانند فیلم و ویدئو محسوب می شود. از طریق این نظام ها، فهرست های دیگر رسانه ها را هم می توان سازماندهی و با تجهیزات مناسب بازیابی کرد. در قلب نظام مبتنی بر رایانه شکل هایی برای ذخیره سازی این اطلاعات وجود دارد. دو روش امروزه رایج صفحه های مغناطیسی و نوری است. روش نوری بعدا مورد بحث قرار خواهد گرفت. این بخش بر صفحه های مغناطیسی و چند جنبه اساسی نظام های مبتنی بر رایانه متمرکز می شود.

اطلاعات به صورت رقمی روی صفحه ذخیره می شود، و قسمت های مختلف آن با استفاده از فهرست نام هایی که توسط استفاده کننده ابتکار شده شناسایی می شود. راهنمای این فهرست به صورت های متفاوت بر طبق نظام عملیاتی صفحه DOS (Disc operating system) تعریف و عمل می شود، و معمولاً استفاده کننده مجبور نیست بداند این نظام چگونه کار می کند، زیرا بازیابی برنامه ای که در جستجوی آن هستیم به صورت خودکار انجام می گیرد، از آن جا که نرم افزار (برنامه های رایانه ای) روز به روز ساده تر می شود یا به زبانی تخصصی، برای کاربرد ساده تر می شود.، بیشتر دانش مربوط به چگونگی کار رایانه، غیر ضروری می گردد. فهرست موجود در نوع خاصی از رایانه به همین سان سازماندهی می شود، خواه صفحه ها از نوع لرزان یا انواع ریز (ر.ک: به شکل 10 صفحه 127) باشد و یا این که فهرست داخل دستگاه تلفیق کننده دارای صفحه سخت قرار داشته باشد.

این دستگاه های تلفیق کننده معمولاً به صورت دایم به نظام رایانه ای متصل می شود

ص: 183

و مخصوصا هنگامی که تجهیزات در حال استفاده است، نباید جا به جاشود. در پایان زمانی که تجهیزات د رحال استفاده بوده است، دستورالعمل مربوط به استراحت هدها باید رعایت شود، به طوری که تا حدّ ممکن این سازوکار از خرابی بالقوه در امان باشد.

این مراقبت ها برای صفحه گردانها[صفحه خوانها]ی صفحه های نرم جداگانه ریز صفحه ها، چندان لزومی ندارد. هنگامی که مراقبت های لازم به عمل آید، این صفحه ها را در حال استفاده با احتمال ضعیف خرابی می توان جابه جا کرد. امروزه تمام صفحه خوان ها در داخل خود جعبه رایانه ها ساخته می شود، امّا در مجموعه های قدیمیتر که ممکن است هنوز هم در حال استفاده باشند، فقط با یک کابل نواری پهن متصل می شود. هنگامی که صفحه در داخل صفحه خوان گذاشته می شود، بایستی با روش خاص که تدبیر شده «قفل» شود. گاهی این کار با پایین کشیدن دریچه ای و گاه با چرخاندن دستگیره ای کوچک در قسمت جلو و یا صرفا با شنیدن صدای جا افتادن آن در پشت لبه دریچه انجام شود. چرخاندن دستگیره و یا فشار دادن دگمه آزاد کننده باید تا حدی صفحه را از دریچه مختصر خارج سازد، به طوری که بتوان آن را به آسانی خارج کرد.

به هنگام جاگذاشتن صفحه در صفحه خوانهای افقی، سطح برچسب دار باید در قسمت بالا و یا در صفحه خوان های عمودی در قسمت سمت راست قرار گیرد. لبه دورتر از برچسب دارای سوراخ های کوچک و یا پوشش فلزی، باید اول به داخل دستگاه فرستاده شود بعضی از صفحه ها دارای پیکانی برجسته برای مشخص کردن این نکته اند. صفحه خوان برای به کار افتادن به نیرو نیاز دارد که ممکن است از خود رایانه و یا از طریق سیم جداگانه ای تأمین شود. در صورت فقدان چنین سیمی، نیرو باید از طریق رایانه تأمین گردد. هنگامی که دگمه نیروی صفحه خوان هایی که در داخل رایانه ساخته نشده اند، زده می شود، لامپ شاخصی روشن می شود. هر صفحه خوان توسط رایانه با عدد برچسب می خورد که از صفر و یا حرف A شروع می شود. در معدودی از دستگاه ها، هر طرف صفحه دارای نام عدد الفبایی مختلفی است.

شایان یادآوری است که بعضی از رایانه ها به طور خودکار استفاده کننده را قادر می سازد که با صفر و یا حرف A شروع کند مگر این که نوع دیگری اطلاعات به آن داده شود و آن جایی است که در آغاز برای برنامه جستجو خواهد کرد.

ص: 184

هنگامی که اطلاعاتی به صفحه داده یا از آن گرفته می شود، لامپی در بالای صفحه خوان دستگاه روشن و صدای وزوزی شنیده می شود. به هنگام این کار، هیچ اقدامی برای خارج کردن صفحه نباید انجام گیرد، در غیر این صورت هدهای ظریف و سازوکار دستگاه آسیب خواهد دید. این هدها مانند هدهای دستگاه های ضبط صوت کاستی عمل می کند، هم اطلاعات ذخیره شده آنجا را می خواند (بدون ایجاد هرگونه تغییری در آن) وهم اطلاعات جدیدی را روی صفحه می نویسد. تفاوت بین این دو وجه هدها توسط نظام داس (DOS) و علم الکترونیک، طبق نیاز برنامه ایجاد می شود. نظام داس کلاً ارتباط بین پردازشگر مرکزی رایانه و صفحه خوان، علاوه بر سازماندهی داده های روی خود صفحه را کنترل می کند. هنگامی که کاست ها مورد استفاده قرار می گرفت و هنوز هم برای بازی های رایانه ای رواج دارد و در اختیار است کنترل توسط نظام عملیاتی کاست Cassette operating system(COS)صورت می گرفت و اطلاعات به صورت زنجیره ای یعنی هر دفعه یک ذرّه [رقم دوتایی] ارسال می شد. در مقابل، اطلاعات بر صفحه ها به صورت موازی انتقال می یابد، یعنی حداقل 8 رقم دوتایی در یک زمان منتقل می شود.

هنگامی که اطلاعات از صفحه به رایانه منتقل می شود، با واحد پردازش مرکزی (CPU) دستکاری می شود. در بیشتر رایانه ها، فقط یکی از این واحدها وجود دارد، امّا پیشرفت های اخیر در پردازش موازی نیاز به وجود تعداد زیادی از آنها را ایجاد کرده است، کار روی برنامه بین آنها تقسیم می شود و تمام کارها همزمان ادامه می یابد که به همین علت اصطلاح «موازی» به کار می رود. خواه فقط یک یا چند واحد پردازش مرکزی وجود داشته باشد، اصول کار فرقی نمی کند. طبق دستورالعمل های آماده شده در داخل برنامه ای که مورد استفاده قرار می گیرد، اطلاعات دستکاری و بین واحد پردازش مرکزی و یک مخزن حافظه موقتی بنا به نیاز پس و پیش می رود. واحد پردازش مرکزی به فرمان های خارجی که توسط استفاده کننده داده می شود، پاسخ می دهد و علامت های بروندادی را طبق دستور برنامه می فرستد.

وقتی که رایانه روشن می شود، اطلاعات مبنا برای راه اندازی آن از طریق حافظه فقط خواندنی Read only Memory(ROM)متصل به آن، به واحد پردازش مرکزی منتقل

ص: 185

می شود. به موازات پیچیده تر شدن رایانه ها، این اطلاعات هم به طور فزاینده ای پیچیده می شوند. چنین اطلاعاتی احتمال دارد شامل دستورالعمل های مربوط به نحوه ارائه اطلاعات بر صفحه نمایش و سیستم کار دستگاه و صفحه خوان آن باشد. برنامه های مفید مانند واژه پردازها می تواند، به این روش ذخیره شود و فورا با روشن کردن دستگاه و یا فراخوانی از طریق دستورالعملی ساده در اختیار قرار گیرد. نظام حافظه فقط خواندنی ثابت و همیشه آماده است و از وجود و یا عدم وجود برق در دستگاه تأثیر نمی پذیرد.

در مقابل رایانه دارای ذخیره دیگری هم به نام حافظه دسترسی تصادفی (RAM) Random Access Memory است، که اطلاعات را فقط در موقع اتصال برق نگه می دارد. با خاموش کردن دستگاه، حافظه دسترسی تصادفی خالی می شود. امروزه تعدادی از تراشه های حافظه دسترسی تصادفی با باطریهای کوچک پُر شدنی متصل به آنها ساخته می شود، به طوری که می توانند به دریافت نیرو ادامه دهند و در نتیجه حتی اگر دستگاه خاموش هم باشد، اطلاعاتی را که دارند نگه دارند. اما کاربرد اصلی حافظه دسترسی تصادفی نگهداری دستورالعمل هاو اطلاعات پایه برای برنامه ای است که مورد استفاده قرار می گیرد. اطلاعات دیگر، نظیر روشی که در آن صفحه طراحی می شود، هم در این حافظه نگه داری می شود، اما بیشترین فضا به نگه داری مواد مورد نیاز برنامه اختصاص می یابد. بیشتر این فضا می تواند با اطلاعاتی که برای ایجاد تسهیلات بیشتر جهت استفاده کننده، به منظور رهیافت و فهم روشی که در آن چگونگی استفاده از مواد را معرفی می کند، اشغال شود؛ مثلاً نمودارها و فهرست های انتخاب مقدماتی که غالبا با اصطلاح مراحل تهیه و تولید (Front - end) به آنها اشاره می کنند معادل ساده ای که به صورت روزافزون جلوه می کند این است که هرچه نظام برای کاربر آسانتر و آشناتر باشد، مقدار حافظه دسترسی تصادفی که رایانه نیاز به در اختیار داشتن آن دارد، بیشتر خواهد بود.

مقدار حافظه دسترسی تصادفی روش معمول تعیین اندازه رایانه است. مقیاس ها و اندازه ها به ترتیب زیر تنظیم می شود: بایت (Byte) مجموعه ای از 8 رقم دوتایی داده است، و یک کیلوبایت K) یا(kb متشکل از 1024 بایت، که غالبا به صورت عدد 1000

ص: 186

خلاصه می شود؛ یک مگابایت (Mb) معادل 1000 کیلوبایت است. رایانه های با کمتر از نیم مگابایت حافظه دسترسی تصادفی، امروزه رایانه کوچک محسوب می شود و هنگام نگارش این سطور با اندازه برنامه هایی که در حال حاضر به طور معمول مورد استفاده است حافظه دسترسی تصادفی چهار مگابایتی میانگینی است که استفاده کنندگان باید به طرف آن روی آورند.

یکی از عوامل محدود کننده حافظه دسترسی تصادفی «نظام عامل»(1) است، زیرا بعضی از نظامها نمی توانند از مقادیر فراوانی حافظه استفاده کنند و یا آنها را فراخوانند.

این امر موجب محدود شدن برنامه ای می گردد که می تواند با سرعت معینی مورد استفاده قرار گیرد، هرچند برنامه های بزرگتر می تواند با جا به جایی اطلاعات ذخیره شده در صفحه به اطراف ذخایر مختلف حافظه دسترسی تصادفی راه اندازی شود. حداکثر ظرفیت ذخیره بر صفحه، تا حدی با داس (Dos) به کار گرفته شده تغییر می کند، اما یک ریز صفحه نرم می تواند نزدیک 5/ 1 مگابایت اطلاعات را در خود جای دهد، و واحدهایی از صفحه سخت در دسترس است که دارای ظرفیت 300 مگابایت می باشد. نظام عملیاتی علاوه بر اثرگذاری بر اندازه حافظه دسترسی تصادفی، که می تواند مورد استفاده قرار گیرد، تعیین می کند که برنامه می تواند با رایانه مورد استفاده قرار گیرد یا نه. روشی که اطلاعات به آن نوشته، سازماندهی و بازیابی می شود، برحسب نظام تغییر می کند و جلو استفاده بعضی از مواد توسط دستگاه های معینی را می گیرد. آنچه بویژه میان نظام ها متغیر است، شیوه ای می باشد که اطلاعات مربوط به مواد ترسیمی و رنگها را تفسیر می کند. با پیشرفت دستگاهها، نظام های عامل دستگاه های ساخت یک کارخانه واحد باید به گونه ای روزافزون سازگار شود و بدین ترتیب اجازه دهد همان برنامه ها برای استفاده ادامه پیدا کند. اما متأسفانه این امر همیشه بوقوع نمی پیوندد.

امروزه بیشتر دستگاه ها می تواند به شبکه ها متصل شود. این دستگاه ها دارای تجهیزات کنترل کننده خدمت کننده اند که ارتباطات متقابل را به طور مؤثری تضمین می کنند. برای استفاده کننده ای دارای منبع عظیمی از برنامه ها، بانک داده های مرکزی صفحه سخت با تمام برنامه های قابل تخلیه به یکایک دستگاه های موجود در یک

ص: 187

شبکه، روش حساسی برای توزیع و ایمنی است. ویژگی حیاتی اطمینان از این امر است که تغذیه سریع باشد و استفاده کننده مجبور نباشد زمانی طولانی پیش از آن که برنامه تحت کنترل این دستگاه است منتظر بماند.

برای استفاده از برنامه، استفاده کننده ناگزیر از انتخاب محدوده ای از وسایل و نظام های دروندادی است. معمولترین آنها «صفحه کلید» است که به طور روزافزونی از جعبه حاوی مدار واحد پردازش(1) مرکزی CPUو دستگاه های صفحه خوان جدا می شود. بعضی از آنها با یک کابل فرعی به شبکه متصل می شود، در حالی که دستگاه های دیگر اطلاعات را با علامت های مادون قرمز به داخل جعبه، نظیر بیشتر دگمه های دستی برای تنظیم دستگاه های گیرنده تلویزیون، می فرستد. در رایانه های قابل حمل، تمامی قسمت های مختلف تجهیزات در داخل یک جعبه جاسازی می شود، اما دستگاه هایی که روی میز با صفحه نمایش نوع تلویزیونی مورد استفاده قرار می گیرد، با قسمت های جدا از هم عرضه می شود.

نوعی صفحه کلید وجود دارد که صفحه مسطح ساخته شده از مواد فشرده حساس است که روی آن نمودارهای چاپی ناحیه پاسخ، کار گذاشته است. این گونه که به کلید صفحه مفهومی معروف است نسبت به لمس ناحیه طراحی شده واکنش نشان داده، علامت مناسبی به رایانه برنامه ریزی شده برای پذیرش آن می فرستد. نیاز به چنین صفحه کلیدی بخشی از مجموعه برنامه است. چنین وسیله ای خاصه فایده خود را برای معلولان جسمی اثبات کرده است. انواع دیگر وسایل دروندادی برای این نوع تولید شده است که بر اصل آمیزش ظریف کلیدهایی قرار دارد که وسایل استفاده از هر حرکتی را که بتوانند به منظور برقراری ارتباط با رایانه کنترل کنند، فراهم می سازد.

درونداد برخی رایانه ها می تواند با لمس انجام گیرد. کار آمدترین روش انجام این کار استفاده از نشانه انوار مادون قرمز بر دو طرف لبه دور صفحه نمایش و گیرنده های مشابه بر روی دوتای دیگر است. این عمل یک رشته نور نامرعی در سرتاسر جلو صفحه نمایش تشکیل می دهد، به طوری که نقطه دقیقی که در آن یک انگشت سایه بیندازد مشخص می شود. هنگامی که این مسأله با عامل مشخصی روی صفحه نمایش قرین

ص: 188

شود، پاسخ یا ورودی مناسبی می تواند به برنامه داده شود. برای بعضی از برنامه ها، احتمال دارد درونداد فرمانی صوتی باشد، تسهیلاتی که با پیشرفت های فنی بیشتر رواج بیشتری خواهد یافت. ورودی موسیقی از طریق صفحه کلید پیانو مانندی می تواند ایجاد شود و داده های ارسالی از وسایل و تجهیزات دیگر برای ایجاد علامت هایی جهت برنامه، در صورتی که رایانه مجهز به پریزهای مناسب باشد، می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

اخیرا، اقتباس گسترده ای از محیط WIMP برای تنظیم برنامه به عمل آمده است. WIMP جانشین کلمات Windows, Icon, Pointers, Menus است که ظاهرا صفحه نمایش دستگاه را توصیف می کند. پنجره ها (Windows) جعبه هایی به ابعاد گوناگونند که می توانند در کنار هم و یا روی هم سوار شوند، آنی که استفاده کننده با آن کار می کند، به صورت زنده است؛ و سایرین ممکن است پاسخگو، یا به احتمال بیشتر به منزله ارجاع به اطلاعات باشند. ایکونها (Icons) اندیشه نگاری های کوچکی هستند که برای نمایش فعالیت های بالقوه گوناگونی مورد استفاده قرار می گیرند. مثلاً، نقاشی یک سبد کاغذ باطله می تواند به معنای «راحت شدن از شر» یا «پاک سازی» به کار رود. علامت اشاره، پیکان متحرک یا نشانگری است (که می تواند هر علامتی که کارخانه سازنده و یا استفاده کننده انتخاب کند باشد) که می تواند به طرف شکلی و یا ناحیه ای حرکت کند و نشان دهد که آن مورد باید مورد استفاده قرار گیرد. فهرست انتخاب ها (Menus) صورتی از علائم و یا اعمالی است که می تواند از ایکون ها (Icons) یا از نواحی دربردارنده آنها گرفته شود.

وسیله ورودی محیط های Wimp معمولاً موش (Mouse) است، جعبه کوچکی با حداکثر سه دکمه در بالای آن و کره ای در زیر آن. وقتی آن را حرکت می دهند، پیکان اشاره هم در اطراف صفحه نمایش حرکت می کند. وقتی که بالای ایکون یا ناحیه آن است، فشار بر دکمه موجب ظهور عمل می شود پاک کردن برنامه ای، آوردن فهرست انتخاب بر صفحه یا برجسته شدن فقره خاصی روی صفحه نمایش. قواعد مربوط به دکمه های مختلف با تجهیزات و برنامه ای که مورد استفاده قرار می گیرد، متفاوت است، اما اصول همه آنها یکسان است. نظام دروندادی دیگر توپ کشنده است، که غالبا با

ص: 189

عنوان موش مرده (Dead Mouse) از آن یاد می کنند؛ جعبه ای با حداکثر سه دکمه و کره ای بزرگ در قسمت بالا است که با دست کنترل می شود. این جعبه با همان روش کار می کند، به جز این که برای حرکت دادن آن به هیچ فضایی نیاز نیست. نظام های ورودی گوناگون ابزارهایی هستند که به وسیله آنها استفاده کننده برنامه را کنترل و دستکاری می کند، به هر نوع درخواستی پاسخ می دهد و یا هر نوع اطلاعاتی را به برنامه می خوراند. با محیط WIMP، غالبا امکان این که بدون دست زدن به صفحه کلید هرکاری را انجام داد وجود دارد، هرچند وارد کردن حروف و اعداد معمولاً سریعتر از این روش است. به منظور تأمین بُرد بیشتر علامت های ورودی، صفحه کلیدها، علاوه بر آنهایی که روی ماشین تحریرها دیده می شود کلیدهایی دارند: مثلاً کلیدهای (Control) و (Alt) که با هر کلید دیگری ترکیب می شوند تا هرکدام ظرفیت حدود 60 علامت اضافی را فراهم سازند؛ کلیدهای (escape)و (break) که گاهی می تواند برای توقف برنامه یا قطع آن مورد استفاده قرار گیرد؛ مجموعه ای از کلیدهای عملیاتی، که با هرکدام از آنها برنامه ریز می تواند برای ارائه کل دستورالعمل های یک عمل مهم نظیر ایجاد نوشته ای ایتالیک (حروف خوابیده لاتین) در یک مقاله کلمه پردازی شده برنامه بریزد و برای آن باید راهنمای چاپی جهت هر برنامه در اختیار باشد.

زمانی که اطلاعات بنا به نیازهای استفاده کننده دستکاری شده باشد، لازم است به هر طریقی از دستگاه خارج شود. صفحه نمایش یک چنین نظامی خروجی است. در اوایل دوره ریز رایانه ها از گیرنده های تلویزیونی خانگی استاندارد استفاده می شد که اشکال زیادی به وجود آمد، چه علامت های رایانه ای دستگاه های ساخت امریکا با گیرنده NTSC کار می کرد، در صورتی که گیرنده های خانگی انگلیسی دارای نظام PAL بود. بیشتر رایانه ها امروزه دارای صفحه های نمایشی به عنوان بخشی از مجموعه است که در نتیجه این مشکل دیگر به چشم نمی خورد. اما اگر قرار باشد که رایانه با صفحه نمایش های دیگری مورد استفاده قرار گیرد، و یا این که تصاویر تلویزیون یا صفحه های ویدیویی با برونداد برنامه آمیخته شود، بایستی به استاندارد تلویزیون توجه کرد به طوری که با یکدیگر همخوانی داشته باشند.

اغلب برای دستگاه چاپگر برونداد می سازند. رایانه های رومیزی تقریبا در سطح

ص: 190

جهانی نویسه های حرفی عددی علایم استاندارد را با رمز اسکی (ASCII) فراهم می سازند. (رمز استاندارد امریکایی برای تبادل اطلاعات) درست می کنند(American Standard Code for Information Inter change) که استانداردی را برای تبادل مستقیم اطلاعات بین رایانه ها و برای انتقال اطلاعات به چاپگر فراهم می کند. اگر رایانه دستورالعمل های مربوط (به چاپگر گردان) را برای چاپگر مخصوصی که باید مورد استفاده قرار گیرد، داشته باشد، خروجی چاپگر می تواند با موفقیت انجام گیرد. توصیف انواع مختلف چاپگرها در این کتاب جایی ندارد.

در عوض، احتمال دارد برونداد در صفحه به منظور ذخیره سازی اطلاعات برای عملیات بیشتر تهیه شود. چنین عملیاتی بخشی از دستورالعمل های تهیه شده در برنامه خواهد بود. برای بعضی از استفاده کنندگان، این چنین اطلاعاتی ممکن است به گونه ای مناسبتر بر صفحه های خودشان ذخیره شود، که بعدا آن را به محیط شخصی خودشان منتقل کنند. در بازی ها، چنین مخزن اطلاعاتی ممکن است به موقعیتی که استفاده کننده در قالب عملیات به آن رسیده، منتقل شود. بسیاری از این بازی ها با گزینه «حالت ذخیره» (Store Position) آماده می شوند، به طوری که بازی می تواند رها شود و بعدا بدون این که استفاده کننده مجبور باشد بازی را دوباره از اول شروع کند به آن بازگردد.

بدین سان، نظام رایانه ای از یک جعبه متشکل از مدار، واحد پردازش مرکزی، حافظه فقط خواندنی حافظه دسترسی تصادفی نظام عامل؛ ابزار ورودی نظیر صفحه کلید؛ نظام ذخیره سازی نظیر صفحه خوان؛ و یک دستگاه خروجی مانند صفحه نمایش تشکیل می شود. اتصالات درونی که معمولاً با کل نظام از یک کارخانه سازنده خریده می شود، اتصال هایی هستند که متناسب با دستورالعمل هافراهم می شوند. اگر این اقلام به طور جداگانه خریداری شوند، باید از کار قطعات با یکدیگر اطمینان پیدا کرد، زیرا قسمت های گوناگون همیشه قابل تعویض با یکدیگر نیستند. علامت ها الزاما مشابه با هم نیستند و سیم کشی دو شاخه ها و پریزها غالبا با یکدیگر متفاوتند. قطعات اضافی تجهیزات نظیر صفحه خوان های اضافی، دستگاه های تلفیق و سوار کرد (modems) برای اتصال به خطوط تلفنی و اتصال به تجهیزات علمی اگر پریزهای مناسب فراهم شود، ممکن است که متصل شوند، اما سیم کشی باید توسط اشخاص با دانش حرفه ای

ص: 191

مناسب انجام گیرد. در جاهایی که ممکن است، تمام اتصالات باید همه به هم پیچ و مهره شوند زیرا این کار موجب افزایش ایمنی و مانع قطع شدن های اتفاقی می شود. بعضی از تجهیزات به هنگام کار گرم می شوند، لذا برای کاهش گرما در داخل جعبه رایانه به دستگاه تهویه نیاز پیدا می شود. می توان برگه های اضافی حامل مدارهای مخصوص یا حافظه های فقط خواندنی را در داخل جعبه رایانه، در موقعیت های مناسب برای افزایش امکانات و یا کاهش برنامه استاندارد، نظیر کلمه پردازها، جای داد. در حالی که معمولاً این کار می تواند توسط یک استفاده کننده معمولی انجام گیرد، استفاده از خدمات مهندسی حرفه ای مناسبتر به نظر می رسد.

میزان برنامه های مورد استفاده با رایانه پیوسته در حال افزایش است، اما برنامه های موجود را می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد. نخست، گروهی که چارچوب کار استفاده کننده در جایگزینی اطلاعات شخصی مربوط به خود را فراهم می سازد که غالبا با عنوان برنامه های Generic عام به آنها اشاره می شود. این برنامه ها حاوی کلمه پردازها، صفحه های گسترده، برنامه های ترسیمی و نقاشی، تولید کننده های موسیقی وتجهیزات عرضه کننده تسهیلات گردآوری یا تغییر زبانهای رایانه ای خاص است. در هر یک از این موارد، برنامه فضای کنترل شده و تسهیلاتی را در اختیار قرار می دهد که در داخل عوامل آن استفاده کننده مواد شخصی خود را تولید می کند. اغلب این برنامه می تواند بدون خود برنامه کلّی، روی صفحه ذخیره شود، اگر چه این برنامه را می توان فقط با بازکردن آن با برنامه موجود در رایانه باز خوانی کرد. به این ترتیب، استفاده کننده به کرات می تواند مثلاً مدرک کلمات پردازش شده را بر صفحه شخصی خود منتقل کند. بدون این که مجبور باشد خود برنامه کلمه پرداز را نسخه برداری کند.

برنامه عام مهم (Generic) دیگر برنامه ای است که برای ذخیره سازی، جستجو، و بازیابی پایگاه داده ها مورد استفاده قرار می گیرد. باز هم برنامه را می تواند به طور جداگانه از خود پایگاه داده ها نگهداشت، علاوه بر این، نتایج جستجو از پایگاه داده ها خود می تواند روی صفحه جداگانه ای بایگانی شود. بدین قرار، استفاده کننده می تواند از برنامه پایگاه داده ها برای تشکیل پایگاه داده های خود از اطلاعات مناسب بر صفحه شخصی اش استفاده کند. برای استفاده بیشتر از آن پایگاه داده ها، لازم است اطمینان

ص: 192

حاصل شود که برنامه پایگاه داده ها به رایانه باز شود. اما در این هنگام دستکاری می تواند انجام پذیرد و بروندادها در صفحه استفاده کننده ذخیره گردد. به طریقی دیگر، پایگاه منتشر شده می تواند جستجو و دستکاری شده و نتایج در انباره شخصی استفاده کننده نگه داری شود. در باب موضوع پایگاه داده ها، توجه به این نکته که احتمال دارد مشکلاتی در کار دستکاری داده های ذخیره شده با استفاده از یک برنامه از مجموعه اطلاعات ممکن است پایگاه داده ها با بهره جویی از برنامه ای دیگر پیش آید، دارای اهمیت است، امّا در موارد بسیاری راه حل های روزمره ای در اختیار است.

دومین گروه برنامه ها آنهایی هستند که محتوای ویژه ای دارند و استفاده کننده با آنها درگیر می شود. بیشتر برنامه های آموزشی / یادگیری، نظیر بازیها و ماجراها در این طبقه قرار می گیرند. مانند برنامه های عام، این نوع برنامه ها برای دستگاه های خاصی نوشته می شوند و قابل مبادله نیستند. اگر موسسه ای دارای رایانه متفاوتی باشد، در این صورت لازم است نسخه هایی از برنامه هایی که باید با هر یک از آنها کار کند خریداری شود. نبودن امکان تبادل برنامه ها و وجود ناهماهنگی بین دستگاه ها به این معناست که برچسب زدن جامع تمام مواد رایانه ای ذخیره شده ضروری است. این اطلاعات باید شامل نظام عامل رایانه و شماره نسخه آن و ظرفیت ذخیره صفحه و یا تعداد لبه ها و ظرفیت آن باشد.

از صفحه ها باید مراقبت به عمل آید و این امر شامل مراقبت مناسب در خلال ذخیره سازی است. در صورت امکان برای پیشگیری از بهره جویی نامناسب یا سوء استفاده، برنامه ها را باید «قفل» کرد و صفحه را در برابر نوشتن محافظت نمود. کاربران ماهر می توانند بسادگی این موانع را از میان بردارند، اما از این زشتکاری های اتفاقی نومید می شوند. حق تألیف برنامه ها در انحصار تولید کنندگان است، اما غالب آنها انتظار دارند واجازه می دهند استفاده کننده نسخه ای به درد خور بیافریند تا امکان ذخیره نسخه اصلی در مکانی امن به وجود آید. اگر چنین مجوزی داده نشود، معمولاً لازم است که نسخه دومی تهیه شود. بعضی از صفحه ها به گونه ای طراحی شده اند که اگر تعداد زیادی کپی از آنها گرفته شود خود به خود پاک شوند؛ بعضی از آنها برای بار کردن هر نسخه ای به نسخه اصلی نیاز دارند؛ نسخه برداری از برخی ممنوع است که برای انجام این کار

ص: 193

روش های مختلفی به کار می رود؛ و بعضی از صفحه ها در رمزهایشان اعداد محرمانه ای دارند که خریدار اصلی را معرفی می کند و بدین ترتیب شواهد را برای معرفی شخصی که حقوق تولید کننده را نادیده گرفته است دراختیار می گذارد.

پلاستیک این بخش تجهیزاتی را در بر می گیرد که از سه نوع مواد بهره می جویند: پلاستیک شفاف، یعنی دستگاه های نمایش طلق شفاف؛ صفحه های وینیلی؛ یعنی صفحه خوانها و نظام های ذخیره نوری ؛ یعنی صفحه های لیزری.

دستگاههای نمایش دهنده طلق شفاف (Overhead Projectors) این دستگاه در اصل شبیه دستگاه نمایش فیلم است، نور لامپ از طریق عدسی ها، فیلم پلاستیکی شفاف و نظام آینه ای عبور کرده و به پرده نمایش می رسد.

نظام آینه ای که به صورت عمودی فراز مرکز فیلم قرار می گیرد، فقط نقش هدایت پرتوهای نوری را به طرف پرده نمایش پشت سخنران به عهده دارد. همزمان، اطمینان می دهد که تصویر به درستی بر پرده نمایش می افتد. عدسی های بین لامپ و فیلم شفاف با طرح فرِزِنل ساخته شده است. این طرح نظامی است که برحسب آن عدسی های محدب قوس دار تا حد ممکن به صورت صفحه ای مسطح تهیه می شود و بر مبنای یک سلسله دایره های کامل متحدالمرکز در داخل یکدیگر کار می کند. عدسی ها که با این شیوه ساخته می شود دارای کیفیت بی نظیر عدسی های محدب نیست و در نتیجه در معرض به هم ریختن رنگ ها در حاشیه می شود.

استفاده کننده در کنار این دستگاه از پرده نمایش دور می ماند و فیلم را روی سکویی شیشه ای و یا صحنه ای در وضعیت درست خواندن قرار می دهد.

زمانی که لامپ روشن می شود، نور از فیلم عبور کرده و از طریق دستگاه آینه ای بر پرده تابانده می شود، تنظیم فاصله با بالا و پایین بردن نظام آینه ای با توجه به تصویر روی پرده انجام می پذیرد. حرارت حاصل از لامپ با هواکشی که باید به هنگام روشن شدن آن کار کند منتشر می شود. امروزه تقریبا تمام دستگاه های نمایش از لامپهای دارای ولتاژ

ص: 194

پایین استفاده می کنند و مبدّلی باید در داخل دستگاه کار گذاشته شود تا این مسأله را تنظیم کند. کلیدی اضافی برای تغییر شدت نور به کار می ورد و برای کاهش هزینه توصیه می شود در صورتی که آن کلید نور مناسب را فراهم می آورد از این مجموعه کاهش یافته بهره گیرند.

صفحه خوان (گرامافون) (Record Player) ضبط صفحه به صورت امواج و فرو رفتگی های بین دو موج انجام می پذیرد. ضبط مونو، معمولاً امواج فقط روی یک طرف فرورفتگی ضبط می شود، اما در یک ضبط استریو دیواره سمت چپ حامل اطلاعات ارسالی از مجرای چپ و دیواره سمت راست حاوی اطلاعات مجرای راست است.

حرکات مورد نیاز سوزن یا قلم در نظام استریو به صورت زاویه قائمه نسبت به یکدیگراند. و صوت های تولید شده در دو جهت درکارتریجی که سوزن به آن متصل است از یکدیگر تفکیک می شوند. از آن جا که حرکات به انعطاف پذیری سوزن نیاز دارند، بنابراین لازم است که سوزن مناسب برای کار انتخاب شود. سوزن و کارتریج مونو به هر دو حرکت پاسخ نمی دهد و سبب آسیب رساندن به مجرای سمت راست خواهد شد. بنابراین اگر قرار است صفحه ای استریو بر روی پخش مونو گذاشته شود، از کارتریج مخصوصی باید استفاده کرد.

سوزن گرامافون به شکل مثلثی با نوک گرد است که معمولاً از یک قطعه یاقوت کبود یا الماس ساخته می شود. از آن جا که الماس بیشتر دوام دارد، آن را ترجیح می دهند. شعاع نوک سوزن در حدود هفت ده هزارم اینچ است. نوع گرانتری از سوزن را که نوک آن بیضی شکل است می توان تهیه کرد؛ این نوع سوزن با قوس های شیارها تناسب بیشتری دارد.

ارتعاشات سوزن توسط کارتریج به علامت های الکتریکی تبدیل می شود. معمولاً برای این کار دو نوع سرامیکی و مغناطیسی یافت می شود. در نوع سرامیکی، دو پیزو کریستال (Piezochrystal) توسط ارتعاشات سوزن حرکت می کند و موجب تولید فرمان های الکتریکی می گردد. این نوع کارتریج محکم و ارزان قیمت است، اما از شیارها

ص: 195

و از انواع مغناطیسی تبعیت نمی کند و موجب تولید نوفه هایی بین دو کانال می گردد. اگر این اشکال ها رفع شود، بهای آن از نوع کارتریج مغناطیسی بیشتر خواهد شد. کارتریج مغناطیسی بسیار حساستر است و با ارتعاش سوزن که میادین مغناطیسی نوساندار ایجاد می کند وموجب تشکیل جریان می شود، کار می کند قیمت آن بیشتر است و غالبا به گونه ای ساخته می شود که برای تعویض سوزن فرسوده لازم است کلّ کارتریج تعویض گردد.

همان طور که سوزن شیار را طی می کند، کارتریج و بازوی دریافت (پیکاپ) در سرتاسر صفحه کشیده می شود. در سرتاسر صفحه کششی وجود ندارد، و نیروهای گوناگون بر روی بازو تأثیر می گذارند تا موجب تشکیل جریان مناسبی از طریق کانال شوند و بنابراین لازم است که سوزن با سنگینی کافی در شیارها نگهداشته شود اما سنگینی نباید آن قدر زیاد باشد که موجب ضایع شدن دیواره ها گردد؛ یک کارتریج سرامیکی نیازبه سنگینی بیشتری از کارتریج مغناطیسی دارد. به علت وجود اصطکاکی که براثر کشیده شدن بازو به طرف مرکز صفحه ایجاد می شود، خدشه ای بر صوت و هم ضبط دارد. این کار با اندک شیبی جبران می شود. در دستگاه های صفحه خوان با کیفیت بالا، این نیروها در ساختمان بازوی دسته دریافت (پیکاپ) و تنظیم های توصیه شده متعادل می شود.

صداهای تولید شده با بازوی دریافت (پیکاپ) و کارتریج از طریق جریان الکتریکی به دستگاه تقویت صوت و از آن جا به بلندگوها و یا گوشی ها انتقال می یابد. کیفیت صدا به شکل سوزن که در طی مدت استفاده بتدریج فرسوده می شود؛ سالم بودن شکل شیارها که به مرور زمان خورده می شود؛ سنگینی سوزن، به طوری که با فشار مطلوب به فشار مناسب در شیارها حرکت کند وسرعت حرکت سوزن بستگی دارد. فرسایش سوزن و شیار را می توان فقط با تعویض آنها جبران کرد، میانگین عمر سوزن الماسی برابر پخش 1000 صفحه است. بعضی از دستگاه های پخش دارای کلید تنظیم وزن بر روی انتهای وزنه تعادلی بازو است، اما تصحیح ها باید فقط مرتبط با میزانهاانجام شود.

هرگونه تغییر در سرعت صفحه گردان نتیجه اشکالات مکانیکی است و تنظیم آن توسط متخصص باید انجام گردد.

ص: 196

برای مراقبتهای پیشرفته از صفحه ها و به کارگیری دستگاه ها، استفاده از تسهیلات اضافی مفید است. حرکت اهرمی برای بلند کردن و گذاشتن سوزن روی صفحه موجب پیدایش ضایعات چشمگیری می شود که علت آن برخورد شدید سوزن و صفحه و یا به صورت زاویه دار است در حالت زاویه دار، صفحه خط بر می دارد که این امر موجب خرابی لبه های شیار می گردد. کلید کنترل رد کننده باعث برداشته شدن ناگهانی دسته می شود، و صفحه گردان موقع برگشت به موقعیت خاموش، می ایستد.

وقتی که سوزن به نقطه معینی می رسد، حدود 54 میلی متر (75/ 2 اینچی مرکز صفحه، فرمان حرکت خودکار بازو بازگشت به حالت استراحت و از حرکت ایستادن صفحه گردان ازجمله تسهیلات رایج است.

در بعضی از تجهیزات پخش یک دسته صفحه، یکی پس از دیگری، امکانپذیر است. این عمل موجب ظهور دو عیب بالقوه می شود و بنابراین توصیه می کنند از آن کمتر استفاده شود. وقتی که شیارهای روی یک صفحه در مقابل دیگری باشد، اصطکاک بین آنها موجب ظهور فرسایش و آسیب لبه ها می گردد اثر کشش هم وجود دارد که موجب پیدایش تغییرات در سرعت و در نتیجه موجب بروز خدشه در صدا می شود.

نظامهای ذخیره نوری (Optical Storage Systems) ویژگی این نظام ها حمل مقادیر فراوانی داده های متراکم ضبط شده روی صفحه هاست که عملاً فناناپذیر انگاشته می شوند. این صفحه ها با لیزرهای کم قدرت (Low Powerd laser) ذخیره و در دسترس قرار می گیرند. برای حصول اطمینان از پخش سریع و درست، بیش از یک شعاع لیزری از زوایای مختلف روی یک نقطه تابانده می شود، اما این کار در همه دستگاه ها اتفاق نمی افتد. توافقنامه های ضبط در این گونه نظامها، از شکلی به شکل دیگر تفاوت می کند، گرچه برای ایجاد سازگاری میان آنها نظیر آنچه که در مجموعه های صفحه های فشرده انجام شده، تمایل روزافزونی وجود دارد. اما در عین حال، همه آنها می توانند قطعات کوتاهی از اطلاعات را که به درستی توسط لیزر خوانده نمی شوند بازسازی کنند مثلاً در مواردی که صفحه کثیف است ویا ترک هایی که موجب خرابی شعاع ها می گردند توافقنامه های ضبط به گونه ای طراحی

ص: 197

می شوند که ریز پردازنده ها می توانند تکه های افتاده را پرکنند و متن ظاهرا بی اشتباهی را ارائه دهند.

قدرت ریزپردازنده ها در کنترل لیزر و دستکاری داده هایی که با سرعت زیاد خوانده می شود، این فن آوری را ممکن ساخته و آن را با سرعت دسترسی و دقتی زبانزد و خاص فراهم ساخته است. درجایی که داده ها رقمی است، می توان تجهیزاتی فراهم کرد که بتواند آنها به واحد پردازش مرکزی رایانه ای منتقل کند، اما این آزادی عمل برای تمام تجهیزات موجود وجود ندارد. همچنین شایان توجه است که فن آوری و سازمان ذخیره سازی به گونه ای است که صفحه های سخت مغناطیسی زمان های دسترسی سریعتر از نظام های ذخیره نوری فراهم می سازد. با وجود این حجم داده هایی که می تواند با روش های نوری ذخیره شود آن قدر است که این وسایل بی نهایت مفید می افتد و زمان دسترسی طولانیتر بندرت موجب دردسر می گردد.

لیزرهای به کار رفته در این نظام ها از نوع کم قدرت است (Low Powered) و موجب بروز هیچ گونه آسیبی به انسان نمی شود. علاوه براین، آنها روی فاصله بسیار کوتاهی تابانده می شوند، که تأثیر مشکلات بالقوه را بیشتر کاهش می دهد. احتیاط هایی هم به گونه ای معمول می گردد که اطمینان حاصل شود. امکان بروز تماس بسیار بعید باشد. در تجهیزات قدیمی دریچه ای باز می شد و صفحه روی حامل داخل دستگاه قرار می گرفت. تا بسته شدن دریچه، کلیدها مانع عمل لیزر می شد. امروزه از این گونه نظامها فقط در دستگاه های طراحی شده قابل حمل استفاده می شود. در عوض، در تجهیزات امروزی صفحه را در کشویی قرار می دهند که متعاقبا. بسته می شود. فقط در این وضعیت است که کار لیزر که معمولاً از داخل عمل می کند و جهت کارش به بیرون است، امکان پذیر می شود.

تمام صفحه های ذخیره نوری فضای فراوانی را برای داده ها در اختیار می گذارند. هر نوع از این نظام ها که امروزه در دسترس قرار دارد، در پایین توضیح داده خواهد شد، اما، اینها نمونه هایی از جدیدترین فن آوری ها می باشند و بنابراین راه آنها به روی پیشرفت های بیشتر آینده باز است. باید به خاطر سپرد که همه آنها در معرض تغییرات عظیم آینده خواهند بود.

ص: 198

صفحه های فشرده شنیداری (CD Audio) ترکیب، دقت در ضبط رقمی و فقدان هرگونه نوفه های مکانیکی در پخش، صفحه های فشرده شنیداری را با استقبال زیاد استفاده کنندگان و جایگزینی تدریجی آنها به جای روش های ضبط آنالوگ وینیلی روبرو کرده است. علاوه براین، کنترل ریزپردازنده ای عمل پخش، موجب پیدایش تسهیلات فوق العاده ای شده است که مخصوصا به استفاده کنندگان کمک می کند که بتوانند کارهای مربوط به گوش دادن و مواد شنیداری را خود به عهده بگیرند. برای این کار لازم است که صفحه ها محکم نگهداشته شوند تا اطمینان حاصل شود که می تواند داده ها را به درستی بخواند، اما در حال حاضر، بسیاری از مشکلات ابتدایی در انجام این کار، رفع شده است. به این ترتیب، امروزه امکان داشتن صفحه های فشرده شنیداری در نظام های شنیداری اتومبیل ها فراهم شده است و در همین حال رسانه مربوط به ضبط صوت های سبک شخصی را می تواند دور گردن انداخت و آن را حمل کرد. این وسایل، در مورد مواد از پیش ضبط شده، رقابت بسیار فشرده ای جهت ضبط و پخش صوت های استریوی موجود ایجاد خواهد کرد.

کلیدهای کنترل اصلی نظیر روشن خاموش (ON-OFF) خروج نوار (Eject) (برای باز کردن سینی و یا کشو) بلندی صدا Volume ، صدامایه Tone که گاهی تجهیزات اضافی مانند برابر ساز ترسیمی (graphic Equalizer)، مکث (Pause) و تعادل (Balance) تقسیم صدا بین دو بلندگو) در تمام دستگاه ها پیدا می شود. تسهیلات اضافی ای طراحی می شود که کنترل بیشتری را برای دستیابی و سازماندهی گوش فرادادن به صوت در اختیار گذارد. بیشتر تجهیزات دارای کلید دیود انتشار نور LED (Light - Emitting Diode) می باشند. که غالبا می تواند از کلید کنترل دستی مادون قرمز به دستگاه انتقال یابد. پیشرفت های انجام شده در این گونه ابزارها به گونه ای است که گاهی اطلاعات روی صفحه نمایش دارای کریستال مایع درونساخت (Liquid Crystal LCD Display) پخش می شود. دسترسی، و کنترل اطلاعات شامل نمایش شماره لبه ای که پخش می شود، مدت زمانی که از شروع برنامه گذشته است، زمانی که از پخش برنامه باقی مانده و برنامه ای که استفاده کننده تدوین کرده که در آن مدت پخش صورت گیرد

ص: 199

(معمولاً تا 20 دقیقه، اما این برنامه به گونه ای طراحی می شود که می تواند به طور مکرر پخش شود)می باشد. بنابراین، استفاده کننده می تواند از برنامه جستجوی سریع (Fast Research) برای یافتن بخش معینی از صوت استفاده کند؛ در بعضی از دستگاه ها، این کار به صورت برنامه ای کوتاه در ابتدای شروع هر لبه انجام می شود. به صورتی دیگر، استفاده کننده می تواند نقطه خاصی در وسط برنامه صوتی را تشخیص دهد دستگاه را به گونه ای برنامه ریزی کند که آن جا را بیابد و از همان نقطه پخش کند. در بعضی از دستگاه ها هم می توان بیش از یک صفحه را در یک زمان در دستگاه قرار داد به طوری که پس از پایان هریک پخش صفحه دیگر شروع شود اگر این کار صورت گیرد احتمال بیشتری وجود دارد که صفحه ها آسیب ببیند اما اخیرا تسهیلاتی به بازار آمده است که شواهدی از آنها در دست نداریم.

امروزه دستگاه های پخش سکّه ای (Juk Box) وارد بازار شده که صفحه های متعددی را می توان در آن قرار داد و انتخاب کرد، به طوری که لبه های متفاوتی از آنها را مطابق با برنامه انتخابی استفاده کننده می توان پخش کرد. دستیابی و کنترل آنها بسیار سریع و دقیق و حجم صوتی را که می توان با این روش ذخیره کرد بسیار عظیم است، هر یک از لبه ها و یا توالی های برنامه ریزی شده قابل شناسایی و با سرعت بسیار زیاد قابل یافتن است.

پخش صوت های صفحه های فشرده قدیمی فقط به صورت دک بود که باید از طریق بلندگوها و دستگاه های تقویت کننده مجزا تغذیه می شد. هرچند، امروزه تجهیزات در دسترس واحدهایی مرکب می باشد. اما در عین حال تقریبا همه بلندگوها قابل جدا شدند. کیفیت صدای ضبط شده معمولاً دارای چنان استانداردی است که استفاده کننده از طریق دستگاه تقویت صوت و بلندگوها به این کیفیت می رسد تا از روی صفحه برونداد صفحه رقمی، اما صوتی که استفاده کننده می شنود با سیستم آنالوگ است. تجهیزات بهتر حداقل دارای دو مبدّل رقمی است. مبدلهای آنالوگ برای انجام این تبدیل می باشند. اخیرا، ضبط فقط روی یک طرف صفحه انجام می پذیرد، اما در آینده احتمالاً هر دو طرف آنها قابل ضبط کردن خواهد بود.

ص: 200

لیزرویژن (Laservision) در این شکل نسبتا تازه، هم اکنون ناهماهنگی هایی وجود دارد. سه نوع صفحه در بازار در اختیار است: صفحه هایی حامل فیلم های بلند و برابر آنها که می تواند مدام نمایش داده شود (گاهی با کوته نوشت CLV معرفی می شود یعنی (Constnat Linear Velocity) با سرعت خطی پیوسته، گرچه کادر تصویر تکی را می توان متوقف کرد و به طور غیر یکنواخت نگهداشت؛ آنهائی که (گاهی با کوته نوشت CAV معرفی می شود یعنی (Constant Angular Velocity) با سرعت زاویه دار پیوسته برای کار میانکنُشی، مخصوصا آموزش طراحی شده است و درآن هر بخش و قاب روی صفحه را می توان به عنوان تصویر ساکن و یا متحرک فراخواند؛ و آنهایی (موسوم به LV,AIV و یا RoMهای لیزری) که شامل داده های رایانه ای رقمی بر صفحه است. دو نوع اولی با یک دستگاه پخش می شود، هرچند، استفاده کننده روی صفحه CAV، در مقایسه با صفحه CLV، کنترل بیشتری دارد. صفحه های AIV با تمام تسهیلاتشان تنها از دستگاه های AIV نمایش داده می شوند، زیرا که روی پخش های لیزرویژن استاندارد، مواد رقمی را نمی توان پخش کرد. صفحه های دیگر، معمولاً بی اشکال از دستگاه های AIV قابل پخش است. صفحه های فشرده دیداری از هیچ یک از این تجهیزات قابل پخش نیست.

در فعالیت های آموزشی احتمال دارد اطلاعات صفحه لیزری با رایانه ای مجزا کنترل شود، که از طریق صفحه های مغناطیسی خود می تواند متون یا ترسیمات بیشتری بر عرضه بیفزاید. بعضی از استفاده کنندگان ترجیح می دهند که این کار از طریق مونیتورهای جداگانه ای (گیرنده های تلویزیونی) انجام گیرد، اما برای استفاده کنندگان دیگر پخش از طریق یک دستگاه مونیتور ترجیح دارد. این وضعیت امکان روی هم قرار دادن تصویر نقاشی شده شیئی را بر تصاویر فیلمبرداری شده آن فراهم می سازد. برای انجام این گونه سوار کردن ها، دستگاه باید شامل وسایل همگاهی عمومی باشد(Genlock) که تصاویر تلویزیونی را از صفحه های لیزری و رایانه با هم قفل می کند. معمولاً چنین تسهیلاتی در داخل خود رایانه ساخته و تعبیه می شود.

صفحه لیزری با دکمه هایی روی دستگاه و یا دستگاه کنترل از راه دور دستی و یا از طریق دستورالعمل های برنامه رایانه ای می تواند کنترل شود. دستگاه های کنترل غالبا

ص: 201

دارای کلیدهای نیرو روشن و خاموش، Eject ورود خروج (وقتی که صفحه در داخل کشو قرار دارد)، پخش (تصویر ساکن) یا مداوم، برگشت، سرعت کند (غالبا میزان آن قابل انتخاب و به صورت حرکت به جلو و برگشت می باشد، تصویر ساکن، جاروزنی (که جستجوی برنامه ای را بسرعت ممکن می سازد) و رجوع (که یا شماره فصل و یا شماره صفحه ممکن است در آن گنجانده شود) است. از آن جا که دستگاه پخش، به طور خودکار به بازشناسی می پردازد، نیازی به ذکر نوع صفحه مورد استفاده نیست.

دگمه های Teletex (متون راه دور) هم معمولاً وجود دارد، لذا، داده های متنی اضافه را می توان از صفحه ای که به صورت مناسبی تهیه شده، استخراج کرد.

با برنامه ریزی مناسب، تمام این نوع کنترل ها می تواند قسمتی از دستورالعمل های ارسالی از رایانه به دستگاه پخش را تشکیل دهد. همزمان با آن، رایانه می تواند مطالبی را از نظام های ذخیره خود، معمولاً از صفحه های مغناطیسی و یا هر نوع وسیله ذخیره ساز دیگری را نظیر صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی (به دنباله مطلب رجوع فرمایید)، اضافه کند. از طریق این امکانات قاب ها یا توالی های مختلفی می تواند از صفحه های لیزری با هر ترتیبی به منظور ایجاد گذرگاه هدایت شده از میان مواد دیداری و نوشتاری، با توجه به خواست تولید کننده، بازیابی شود. این نوع برنامه های رایانه ای می تواند به منظور دربر گرفتن امکان تولید توالی های سازمان یافته استفاده کننده جهت برآوردن هدف های شخصی و افزودن هرگونه مواد نوشتاری و ترسیمی که قابل ذخیره سازی بر صفحه مغناطیسی باشد، طراحی شود. صفحه لیزری تحت تأثیر این جریان قرار نمی گیرد، بنابراین با همان وضعیتی که گذاشته شده بود به مخزن برگشت داده می شود. فقط صفحه مغناطیسی متعلق به استفاده کننده حاوی اطلاعات می باشد.

مثل تمام فراورده های دیداری، صفحه لیزری برای پخش مجدد طبق استانداردهای مخابره خاص تهیه می شود. بنابراین صفحه ضبط شده طبق استاندارد NTSC فقط با دستگاه پخش و تلویزیون معین و مناسب پخش خواهد شد. صفحه لیزری ضبط شده با نظام پال، تصاویر و یا صوت هوشمند را با این مجموعه پخش نخواهد کرد، بلکه احتیاج به تجهیزات پخش و گیرنده تلویزیون پال دارد. تاکنون هیچ صفحه ای برای نظام D-MAC ضبط نشده است، هرچند به نظر می رسد ک صفحه های پال برای تجهیزاتی که با این

ص: 202

استاندارد تهیه شده، البته با کیفیت پال، قابل استفاده باشد. صوت از طریق دو کانال پخش می شود که هر یک از آنها را می توان به تنهایی انتخاب کرد. از این دو کانال می توان برای خروجی استریو به عنوان یک زوج صوت و یا با محتوای متفاوت روی هریک، استفاده کرد؛ مثلاً متن گفتار روی یک کانال و صوت طبیعی روی کانال دیگر، و یا روی هر کانال یک زبان متفاوت می تواند پخش شود. اگر صدای استریو با کیفیت بالا دوباره ضبط می شود، بهتر است این صوت به دستگاه تقویت کننده موسیقی با بس هماندهی و بلندگوها داده شود تا این که از طریق بلندگوهای تلویزیون استریوی با شرایط فنی موجود تکیه کنند.

دستگاه پخش صفحه لیزری را می توان از طریق یک پریز آنتن (RF) به تلویزیون متصل کرد، اما اگر انتقال از راه پریزهای دیداری و شنیداری، یا هرجا که ممکن باشد از طریق Scart ویا Euroconnector صورت گیرد، تصویرها با کیفیت بهتری باز تولید خواهد شد. برونداد رایانه ای به منظور کنترل پخش صفحه های لیزری باید از نوع پریز RS232 باشد. هنگام استفاده از دستگاه هیچ کاری نباید برای باز کردن بخشی که صفحه در آن قرار دارد صورت پذیرد. این کار با سرعت 1500 دور در دقیقه می تواند انجام گیرد (صوت صفحه فشرده CD بین 200 و 500 دور در دقیقه حرکت می کند).

ویدیوی صفحه های فشرده (CD Video) در حال حاضر، فقط تعداد معدودی دستگاه پخش از طریق نمونه در بازار وجود دارد. همه آنها برای بار کردن صفحه از دستگاه کشویی استفاده می کنند، و می توانند تمام چهار اندازه مختلف صفحه های فشرده دیداری و هر دو اندازه صفحه های فشرده شنیداری را پخش کنند. علاوه براین، می توانند صفحه های لیزری را هم با صدا و هم با تصویر با نظام NTSC پخش کنند اما با نظام Pal، فقط پخش تصویر امکان پذیر است. چنین تفاوتی به خاطر این است که صفحه های لیزری از دو کانال صوتی آنالوگ استفاده می کنند و فضای عرض نواری که آنها در اشغال خود دارند توسط کانال شنیداری رقمی نظام صفحه های فشرده دیداری گرفته شده است. نظام NTSC، اطلاعات دیداری به

ص: 203

فضای کمتری نیاز دارد و امکان فشرده کردن کانال رقمی به صورت شیار فراهم شده است، به طوری که بر کانال های شنیداری رقمی اثری نمی گذارد.

تفاوت اندازه های صفحه تسهیلات مختلفی عرضه می دارد، صفحه های کوچکتر با طول های کوتاهتر فقط برای ویدیو و صفحه های بزرگتر با ظرفیت مشابه به صفحه های لیزری اختصاص دارد. استفاده کننده می تواند همه آنها را مستقیم کنترل کند/ اما برقراری ارتباط با رایانه به افزودن مدار و پریز اضافه نیاز دارد. اما، قیمت این تسهیلات و تجهیزات به گرانی تجهیزات صفحه های لیزری نیست.

کلیدهای کنترل اصلی عبارت است از: انتظار، خاموش / بسته، حرکت به جلو و برگشت که سرعت هر یک از آنها را می توان تنظیم و ثابت کرد و برای حرکت قاب به قاب گامی وجود دارد)، قبلی و بعدی (برای پرش به فصل های مجاور و یا لبه های شنیداری)، لبه شنیداری (انتخاب بین دو صوت موجود روی صفحه های بزرگتر)، تکرار بخشی و گزینش نمای لبه، فصل، زمان و کادر تصویر). عملکردهای انتخابی به صورت اعداد و یا میله هایی بر صفحه تلویزیون نمایش داده می شود، اگر از دستگاه کنترل از راه دور استفاده می شود، این وسیله بایستی به طرف دستگاه پخش گرفته شده نه بسوی دستگاه گیرنده. صوت به طور طبیعی استریوست و با صفحه های لیزری از طریق دستگاه تقویت کننده پخش، به بهترین نحو پخش می شود، هرچند برای انجام این کار معمولاً در این نظام به رمز خوان رقمی به آنالوگ نیاز است.

دستگاه های پخش صفحه های فشرده دیداری می تواند از طریق پریز هوایی (RF) راه اندازی می شود، اما نتایج تصویری بهتر با استفاده از اتصالات Scart و یا Euroconnector به دستگاه گیرنده تلویزیونی مناسب به دست می آید. دستگاه ضبط ویدیویی را می توان همزمان به گیرنده تلویزیونی متصل کرد، یا با عبور سیگنال ها ازطریق اتصالات آنتن (دستگاه پخش صفحه های فشرده دیداری، ورودی آنتن را دریافت می کند و آن را به ضبط ویدیویی می فرستد، که متعاقبا. به گیرنده تلویزیونی ارسال می شود)، و یا، به صورت حساستر، با متصل کردن ضبط ویدیویی به پریز Scart دوم یا به ورودی آنتنی استفاده نشده متصل می کنند. اگر چه این کار پیچیده به نظر می آید واگر نظام hi-fi هم به مجموعه اضافه شود، به ایجاد توده ای از کابل های اتصالاتی منجر

ص: 204

می شود - عملاً اتصالات به صورت نسبتا بهتری در معرض دید قرار می گیرند. وجود دو شاخه های Scart در این نظام بسیار ارزشمند است.

گرافیک و کنش متقابل صفحه های فشرده (CD graphics and interactive) با وجود آن که مشخصات فنی دستگاه های پخش این گونه نظام ها تولید شده، اما هنگام نگارش این سطور هنوز وارد بازار نشده است. هر دو آنها تصاویر و صوت رقمی و ویدیوهایی تولید می کنند که تمام صفحه نمایش را خواهد پوشاند و کلاً از طریق رایانه قابل برنامه ریزی هم خواهند بود. اما، تا تولید تجهیزات، میزان تسهیلاتی را که فراهم خواهند ساخت مشخص نخواهد بود.

صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی (CD - RoM) بر مبنای همین فن آوری، صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی فقط قابل استفاده در رایانه است. این صفحه ها در اصل برای ایجاد انباره عظیم مواد نوشتاری، طراحی شده، اما امروزه برای ضبط رقمی تصاویر، گرافیک و صوت تولید می شود. برای بازیابی این اطلاعات و آن گاه دستکاری آنها به طریق دلخواه استفاده کننده، می توان از برنامه های رایانه ای مناسب استفاده کرد.

دستگاه های پخش صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی ممکن است در داخل جعبه رایانه و در محل صفحه خوان و یا در جعبه جداگانه ای که از طریق پریز RS232 به آن متصل می شود، ساخته شود. جعبه های جدا معمولاً به منبع تأمین نیروی مجزایی نیاز دارد. کلیدهای کنترل مکانیکی آن ساده است، یکی برای باز کردن کشو و یا بالاکشیدن دریچه برای بار کردن صفحه، و دیگری برای روشن کردن دستگاه داخل جعبه مجزا. همه انواع دیگر عملکردها از طریق برنامه ای که استفاده کننده با رایانه انجام می هد، فراهم می شود. اگر صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی به عنوان قطعه جداگانه ای خریداری شود، استفاده کننده به مداری اضافی در رایانه برای کنترل آن نیاز دارد. این مدار غالبا به صورت برگه ای است که به سهولت می تواند در دستگاه قرار داد.

استانداردهای قرار دادن اطلاعات روی صفحه و اتصال به رایانه و برنامه های آن

ص: 205

عملاً بر مبنای معیارهایی قرار دارد که تولید کنندگان به کار می برند و در حال حاضر مبنای موافقتنامه های پیشنهادی ISO (سازمان استاندارد بین المللی) است. این معیارها بر پایه استانداردهای توافق شده در هتلی به نام «های سیرا» (High Sierra) قرار دارد که نامشان از آن گرفته شده است. حروف XA استانداردهای صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی اضافه شده تا نشانگر معماری فرعی گرافیک و صورت نوع میانکُنشی صفحه فشرده باشد.

بعضی از صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی حامل برنامه ای است که آنها را روی صفحه جستجو می کند، و این برنامه هنگامی که استفاده کننده صفحه ها را فرا می خواند بار رایانه می شود. انواع دیگر فقط برنامه ای برای فراخوان داده ها ارائه می دهند، برنامه جستجو می تواند هر برنامه ای که استفاده کننده انتخاب می کند باشد.

همچنان که آزمایش ها بیشتری صورت می گیرد گرایش به طرف توافق اخیر بیشتر خواهد بود. مواد را می توان به صورت متوالی تماشا کرد، اما معمول تر تماشای نمونه هایی بترتیب برآوردن نیازهای استفاده کننده است. اگر استفاده کننده بخواهد، هر قسمت از اطلاعات ذخیره شده را می توان به یک پایگاه داده ها وارد و یا در آن تلفیق کرد، و یا به صورت کلمه پردازی یا برنامه رایانه ای مشابهی درآورد.

درست همان گونه که صفحه های فشرده شنیداری می تواند در یک دستگاه پخش سکّه ای قرار داده شود، به طوری که هر قسمت از تک صفحه را بتوان بنا به نیاز برگزید، به همین ترتیب با صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی می توان عمل کرد. با توجه به ظرفیت ذخیره بالای یک صفحه که می تواند معادل 250 هزار صفحه مطلب نوشتاری باشد، ظرفیت یک دستگاه پخش سکه ای 20 صفحه ای معادل 5 میلیون صفحه است و هر قسمت از یکی از این صفحه ها می تواند به لحاظ نظری در چند ثانیه در دسترس قرار گیرد.

صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی ضبطی ثابت است که استفاده کننده نمی تواند آن را تغییر دهد. ا ز خود حافظه فقط خواندنی هیچ چیز را نمی توان پاک کرد و یا به آن افزود.

برای بعضی از استفاده کنندگان، این نکته وضع نامناسبی است و بنابراین فن آوری

ص: 206

مشابه در بازار وجود دارد WORMS و صفحه های نوری پاک شو این دو نوع فن آوری به تجهیزات خاص خود نیاز دارند و نمی توان آنها را با صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی تعویض کرد، اما همه آنها بر مبنای اصول مشابه خواندن اطلاعات ذخیره شده نوری لیزری کار می کنند.

اصطلاح WORM به جای عبارت(Write Once, Read Many Times) یک باربنویس بارها بخوان می آید. یک نوع آن صفحه ای 12 سانتیمتری (415 اینچ) است که زیرنظر استفاده کننده برای ذخیره سازی داده های مربوط به صورت نوری پُر می شود. در صورت نیاز به داده های بیشتر، بخش های اضافه ای را می توان به صفحه افزود. بنابراین استفاده کننده می تواند منبع اطلاعات شخصی مستمری را تولید کند. ظرفیت با پیچیدگی نظامی که مورد استفاده قرار می گیرد، تغییر می کند، اما ظرفیت 750 مگابایت که از دو طرف صفحه ای واحد استفاده کند، غیرعادی نیست. در صفحه های 12 اینچی، 6/ 2 گیگابایت را می توان ذخیره کرد. درست مثل صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی، جعبه WORM برای صفحه کوچکتر را می توان داخل رایانه و یا خارج از آن ساخت. صفحه ها را نمی توان به طور مستقیم تکثیر کرد. هرچند بار کردن داده ها به داخل مخازن مختلف و سپس پرکردن صفحه دیگری یا برگرداندن آنها به صورت صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی کاملاً امکانپذیر است.

بنابراین کاربرد آنها خیلی محدودتر، اما بسیار ارزشمند است. WORM خاصه به عنوان وسیله گسترش آرشیو اطلاعاتی مفید است، چه به همان ترتیبی که مواد در اختیار قرار می گیرد، به مخزن اضافه می شود. WORM می تواند سوابق رسم های فنّی، منابع تصویری، پیشینه های شخصی، شنود برنامه های آینده و سوابق معالجه یکایک بیماران را نگهداری کند یعنی تمام فقره هایی که از سوابق دایمی بهره می جویند که در طول زمان نگهداری و افزوده می شوند.

صفحه های نوری پاک شونده چنان که از نامشان بر می آید مخازن اطلاعاتی موقت اند که می توان آنها را پاک کرد و به جایشان مطالب تازه نوشت.

این صفحه ها با ظرفیت های 200 تا 400مگابایت در بازار پیدا می شود. با آن که در موقع استفاده، انعطاف صفحه های مغناطیسی را ندارد، در عین حال نظام ذخیره

ص: 207

مغناطیسی نوری (Magneto - Optical) را ارائه می دهد که کمتر در معرض صدمه دیدن از عوامل خارجی و مخرب خاصیت مغناطیسی یا عواملی است که تمام یا بخشی از صفحه را ضایع می کنند. ضبط برآنها با استفاده از روش گرم کردن صفحه با لیزر و «منجمد کردن» قطب نور انعکاسی حاصل از میدان مغناطیسی انجام می گیرد. آنها معمولاً برای وصل کردن از راه فاصل به رایانه به تجهیزات خاصی نیاز دارند، اما بعضی از آنها اغلب می توانند از روش استانداردی استفاده کنند.

ص: 208

قبل از این که تصمیم به چاپ آن بر روی کاغذ بگیرد، ویرایش کند.

به هر حال، توجه اصلی این بخش معطوف به تعداد روزافزون منابع طلاعاتی است که از طریق پخش رادیو و تلویزیونی یا نظام های میانکُنشی، مخصوصا از طریق خطوط و کابل ها می تواند در اختیار قرار گیرد. بسیاری از منابع خدمات تجاری است که اطلاعات تخصصی را در مورد موضوعات گوناگون فنی که تنها مورد توجه مراجعان معدودی است، فراهم کند. سایر منابع کاربردهای عامتری دارد، و دسترسی به مجله ها و روزنامه ها را فراهم می سازد. در عین حال منابع دیگری پشتیانی خدمات یا تهیه تابلوهای اعلانات اطلاعات فوری طراحی شده است. محدوده آنها قابل توجه و تعداد در دسترس آنها به طور مداوم در حال افزایش است. دو رهیافت کاملاً متمایز وجود دارد. یکی، خدمات سخن پراکنی است که اطلاعات «فقط دریافتی» را تدارک می کند. اگر استفاده کننده بخواهد با فرستنده اطلاعات مذاکره داشته باشد، به روش های ارتباطی دیگری نیاز خواهد بود.

کل کاری که استفاده کننده می تواند انجام دهد این است که همزمان با مخابره اطلاعات، آنها را دریافت کند. این موضوع مخصوصا در مورد حجم بسیاری از اطلاعات، اطلاعات فوری برای کلیه استفاده کنندگان و روزآمد سازی اطلاعاتی که باید به طور مکرر انجام شود. و مقادیر قابل توجهی تغییرات، نظیر داده ها هواشناختی می تواند انجام پذیرد.

رهیافت دیگر نظام میانکُنشی است که استفاده کننده معمولاً از طریق خط و یا کابل، در ارتباط مستقیم با تهیه کننده است و گفتگویی بین آنها انجام می گیرد. مثلاً ممکن است استفاده کننده اطلاعات معینی را درخواست، مقدار ممکن را ارزیابی و آن گاه پاسخ ها را تصفیه کند تا عملاً آنچه نیاز است ارسال شود. بنابراین، در این نظام، هم تأمین کننده و هم استفاده کننده برای یکدیگر پیام می فرستند. آنها به طور مستقیم در ارتباط با یکدیگرند.

هر یک از این دو روش دستیابی به منابع اطلاعات راه دور در ذیل مورد بحث قرار خواهند گرفت.

ص: 210

صورت نظام هایی در می آیند که فقط پخش اطلاعات را به صورت «فقط گیرنده» ارائه می دهند.

هر وقت که صحبت از خدمات اطلاع رسانی از راه پخش می شود، بیشتر استفاده کنندگان فقط ذهنشان متوجه نظام های متن دوربرد (teletext) می شود.

این نوع خدمات معمولاً از طریق مؤسساتی نظیر Ceefax از طریق BBC و Oracle از IBA در اختیار عموم قرار می گیرد. اما، ارسال داده های رقمی بیشتری نیز وجود دارد که فقط خدمات را به کسانی که هزینه های خدمات را می پردازند و به گیرنده های مخصوصی مجهز می باشند، ارائه می دهند. BBC این نوع خدمات را با نام Datacast معرفی می کند. آنها اطلاعاتی نظیر هزینه های شرط بندی مسابقات اسب دوانی، انتشارات بنگاه های مطبوعاتی، قیمت های اقتصادی و داده های هواشناختی را ارسال می کنند؛ که همه حجم زیادی از اطلاعات مدام در حال تغییر است. انتقال اطلاعات با همان روش ارسال متن دوربرد انجام می پذیرد.

اخیرا این گونه علامت ها به صورت خطوط حایل بین تصاویر فرستاده می شود. ظاهرا پخش هر تصویر در انگلیس با 625 خط صورت می گیرد، اما عملاً برای ایجاد تصاویر نمایشی فقط 585 خط به کار گرفته می شود. اکثر 40 خط حد فاصل بین تصاویر، که گاه در صورت بروز عیب به صورت افقی شکسته افقی سیاه دیده می شود برای دستورالعمل های مهندسی و به منظور این که مطمئن شوند گیرنده به امواج مخابراتی به صورت کامل پاسخ می دهد، به کار گرفته می شود. اما، یک فضای استفاده نشده هم وجود دارد. چهار خط از خطوط هر کانال برای انتقال متون دوربرد مورد استفاده قرار می گیرد. هر خدمتی مختص به کانالی است که روی آن فرستاده می شود، چه به تصاویری که از میان شکاف هایی که ارسال می شود، متصل است.

اطلاعات می تواند مانند رودخانه پیوسته ای به داخل حافظه رایانه وارد شده و تحت برنامه ای در آن جا دوباره تغییر شکل دهد؛ اما به عنوان خدمات همگانی، به صورت صفحات جدا از هم، هر کدام با عمق حداکثر 24 خط و طول 40 نویسه منتقل می شود. معمولاً، تصاویر به صورت پیوسته منتقل می شوند، امّا صفحه هایی که اغلب در دسترسند نظیر نمایه ها به دفعات به صورت پراکنده به نقاط مختلف ارسال می شود.

ص: 212

یکی از محاسن این خدمات وجود ساعتی 24 شماره ای گوشه بالای سمت راست هر صفحه می باشد، که احتمالاً دقیق ترین ساعت مجانی قابل دسترسی است.

خدمات نمی تواند بر روی نوار دیداری ضبط شود، اما می تواند در داخل یک رایانه پذیرفته و صفحات در آن جا ذخیره شود. در واقع، سال هاست برنامه ها به طور مرتب از طریق Ceefax برای استفاده کنندگانی که به آنها نیاز دارند ارسال می شده است، و خدمات بسیار وسیع تری هم در صورت لزوم می توانست فراهم شود، از جمله انتقال از طریق ماهواره به ملل دیگر از طریق جای پای آن. رمزخوان های مخصوصی برای این کار لازم است؛ این رمزخوان به آنتنی قوی متصل شده و برای دسترسی به کانال مورد نظر تنظیم می شود. داده ها معمولاً قبل از گذر از رایانه بر طبق فرمان برنامه بخصوصی، به طور موقت در رمز خوان ذخیره می شود. پس از آن برنامه بر طبق نیاز استفاده کننده اطلاعات را درخواست می کند، احتمال دارد که از آن برای اتصال استفاده کند یا این که سایر صفحات انتقال متن دوربرد را دریافت نماید.

انجام این خدمت مجانی است، اما امکان دارد نوع هزینه گیر آن هم وجود داشته باشد. از طریق پخش، گیرنده را می توان به گونه ای برنامه ریزی کرد که اطلاعات را تنها هنگامی که هزینه اش دریافت شده بگیرد، و این کار می تواند پس از مدتی منقضی شود و دوباره برقرار گردد. هزینه بیشتر خدمات پخش خصوصی را استفاده کنندگان به صورت حق اشتراک می پردازند. و نظام هایی مشابه با این، در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرد.

حجم داده هایی که می تواند از این طریق انتقال یابد قابل توجه است. روی خدمات پال Pal کنونی، 18 کیلوبایت KB در ثانیه می تواند از هر خط فرستاده شود، اما اگر قرار است از تمام صفحه تلویزیون استفاده شود مثلاً در ساعات شب؛ که تصویری فرستاده نمی شود بازده می تواند 6/ 5 مگابایت در ثانیه باشد. با استفاده از D-MAC، چنین چارچوب کاملی از داده ها می تواند تا میزان 20 مگابایت در ثانیه باشد، و این کار به دستگاه گیرنده ای با حافظه ای بسیار بزرگ برای جذب آن نیاز دارد.

رادیو هم می توانست به عنوان خدمت اطلاع رسانی در پخش داده ها مورد استفاده قرار گیرد. ظرفیت آن خیلی بالا نیست، ارقامی که عموما ذکر می شود در بعضی جاها بین

ص: 213

300 رقم دوتایی و 5 کیلوبایت در ثانیه است. آزمایش های اوّلیه این رسانه مفید بودن آن را ثابت کرد، امّا به صورت بسیار گسترده ای مورد استفاده قرار نگرفته است. برای دریافت اطلاعات به یک رمزخوان و برنامه نیاز است. پخش عمومی اطلاعات مثلاً، برای مناطق گزیده ای از جاده ها در باره شرایط رفت و آمد می توانست موجب قطع برنامه های گیرنده های رادیو اتومبیل ها شود و تنوع و تناسب محلی رادیویی وسیله ای است برای پخش اطلاعاتی که در آینده مورد بهره برداری بیشتر قرار خواهند گرفت.

نظام های متن دوربرد در اصل برای توان بخشیدن به ناشنوایان جهت لذت بردن از برنامه های تلویزیونی اختراع شده بود، اما آنها بسی بیشتر از این کارکردها توسعه یافته اند. امروزه از متن دوربرد بیشتر در انتقال داده ها و برنامه ها برای تأمین و توسعه اطلاعاتی که جهت برنامه های عمومی تلویزیونی تهیه می شود استفاده می کنند. نرم افزاری اضافی برای توزیع مجانی موضوع هایی گسترده، از موزیک گرفته تا طراحی، برای استفاده کنندگان ارائه می گردد و از این نظام بیشتر برای توزیع اطلاعات استفاده به عمل می آید.

صفحات همگانی Ceefax و اطلاعات Oracle امروزه با اتصالات همراه جهت سرعت بخشیدن به کار د راختیار استفاده کنندگان قرار گرفتن اطلاعات وارتباط درونی آسانتر با «داستان» دنباله دار فراهم می شود.

فقط گیرنده های دارای کلیدهای کنترل مناسب می توانند از این امکانات استفاده کنند.

باشد، که امروزه رایجتر است، یا به صورت دستگاه های مستقل. رایانه می تواند کلاً به در دسترس مخازن اطلاعاتی راه دور قرار گیرد، اما معمولتر است که این امر یکی از کارکردهایی باشد که رایانه برای آن به کار می رود. برای اتصال رایانه به خطوط تلفنی دستگاه تفکیک و تلفیق کننده (Modem) نیاز است. این دستگاه وسیله ای است که علامتهای رقمی تولید شده رایانه را به بسامدهایی تبدیل می کند که می تواند از طریق خطوط تلفنی متصل به موج حامل ارسال شود.

علامتهای دریافت شده از دستگاه دوربرد این موج را برای جداکردن به یاری دستگاه تفکیک و تلفیق کننده modem نیاز دارد، تا علامت های رقمی اصلی بتواند مورد استفاده رایانه قرار گیرد. سیمکشی اتصالات بین رایانه و دستگاه تفکیک و تلفیق کننده باید به طوری دقیق و با استفاده از پریز RS423 که به صورت معمولی مورد استفاده قرار می گیرد انجام شود.

دستگاه تفکیک و تلفیق کننده یک تابلوی مداری است که می تواند جعبه ای جداگانه باشد. یا به صورت برگه ای به داخل رایانه متصل شود. جعبه های خروجی معمولاً به یک منبع اصلی نیرو نیاز دارد، اما نیروی برگه های داخلی را نیروی رایانه فراهم می سازد.

رایانه های قابل حمل می توانند از رابط های شنیداری استفاده کنند، وسایلی مشابه آنهایی که گوشی تلفن در آن قرار داده می شود، اما اینها تحت تأثیر نوفه های خارجی قرار می گیرد. به طور روزافزونی این نوع رایانه ها با دستگاه های تفکیک و تلفیق کننده درونساز و سیمی برای اتصال به پریز تلفن ساخته می شود.

طراحی اغلب دستگاه های تفکیک و تلفیق کننده (Modems) به طور روزافزونی استاندارد می شود و مقاوله نامه "Hays" در اتصال خطوط تلفنی رعایت می گردد که در نتیجه دو رایانه را که شرکتی تولید کرده به یکدیگر مرتبط می سازد، اما امروزه استانداردهای بین المللی به صورت گسترده ای مورد پذیرش عام قرار گرفته است.

دستگاه های تفکیک و تلفیق کننده «هوشمند» Smart با رایانه مرتبط اند و جدا از رایانه کار می کنند، به طور خودکار شماره گیری ارقام انتخابی و نشانه های مناسب را بدون دخالت استفاده کننده به رایانه دور از دسترس می دهند، همچنین بدون هیچ تغییر تسهیلات پاسخ خودکار را د راختیار می گذارند. بعضی از آنها می توانند علامت در ثانیه

ص: 215

(سرعتی که داده ها بین رایانه های متصل به یکدیگر انتقال می یابند) را بنا به نیاز تنظیم می کنند. دستگاه های تفکیک و تلفیق کننده «گُنگ» یا خاموش Dumb از سوی دیگر، برای شماره گیری به استفاده کننده نیاز دارند تا دکمه ها را برای اتصال رایانه فشار دهند، و نشانه های آغازین را برای شروع مکالمه بین آنها بفرستند. این کار می تواند بخشی از برنامه را تشکیل دهد، اما استفاده کننده مجبور به مهار و نظارت بر آن است.

استانداردهایی برای میزان باد Baud (سرعت انتقال داده ها و رایانه ها در ثانیه) توسط کمیته مشورتی جهانی تلگراف و تلفن (CCITT) تعییه و تصویب شده است. دستگاه های تفکیک و تلفیق کننده برحسب میزان سرعت انتقال داده ها در ثانیه تقسیم می شود: V21 یعنی 300 باد در هر جهت، V22 یعنی 1200 باد در هر جهت؛ V22bis یعنی 2400 باد در هر جهت؛ V23 یعنی با 1200 باد دریافت اما با 75 باد فرستاده می شود. V24 به معنی میزان استانداردهای متعدد باد، تصحیح اشتباه ها و تراکم داده ها می باشد، اما این موضوع مربوط به فزاینده ها (enhancements) و محصولاتی است که همه تسهیلات را پشتیبانی نمی کنند. سازمان بین المللی استاندارد (ISO) استانداردهای کمیته مشورتی جهانی تلگراف و تلفن (CCITT) را می پذیرد، علی رغم این که کمیته های مختلفی ممکن است همزمان در زمینه همان موضوع ها در حال کار باشند. میزان سرعت انتقال داده ها در ثانیه تأثیر مهمی روی زمان اتصال و ظهور سرعت پاسخ به سؤالات استفاده کننده دارد. طبیعتا روند کار در راستای افزایش سرعت تا حد ممکن است.

عامل مهم دیگری در افزایش سرعت، فشردگی داده هاست. هر چه فشردگی بیشتر باشد حجم کمتری از دادهها بین رایانه ها مبادله و در نتیجه پاسخ سریعتر می شود.

کار زیادی در این مورد در فرانسه انجام گرفته است، و یک کابل تلفن (Numeris) با ظرفیت انتقال 500 کیلوبایت در دقیقه، یک صفحه A4 در 5 ثانیه یا 200 تصویر در 3 دقیقه در حال حاضر در اختیار است چنین سرعت هایی زمان ارتباط داخلی را کاهش می دهد و در نتیجه به طور قابل توجهی روی هزینه ها تأثیر می گذارد.

برقراری ارتباطات از طریق رایانه های راه دور با ذخائر اطلاعاتشان، با روش مستقیم شماره گرفتن از راه دور عملی است و پس از حصول اطمینان از ارتباط دستگاه های تفکیک و تلفیق کننده، رایانه راه می افتد. این کار برای فواصل دور و یا

ص: 216

کشوری دیگر، می تواند فرآیند پر هزینه ای باشد. شق دیگر این کار وجود یک خط مستقیم بین دو رایانه است و این کار هم به خودی خود پر هزینه است اما اگر رفت و برگشت داده های فراوانی بین آن وجود داشته باشد، نستبا ارزان تمام خواهد شد. در این حالت دستگاه های تفکیک و تلفیق کننده مستقیما به پریز سیم که بالشتک خوانده می شود متصل می شود. روش ارزانتر استفاده از خدمت راه گزین بسته ها (PSS) است و یا نوع بین المللی آن (IPSS)، در وضعیتی که رایانه راه دور در کشوری دیگر باشد.

استفاده کننده به تبادل میان دو نظام توجهی ندارد. هزینه عمده تماس با نظام PSSاست که در بیشتر قسمت های کشورهای صنعتی برابر با یک مکالمه تلفنی محلی محاسبه می شود.

برای استفاده از نظام های خدمت راه گزین بسته ها، استفاده کنندگان مجبور به تهیه شماره شناسایی(NUI - network user Identification) مربوط به خودشان می باشند. اغلب نظام های راه دور این نوع خدمات را در اختیار استفاده کنندگان معمولی خود، به عنوان بخشی از خدمت خویش، قرار می دهند، مگر این که توان خرید آن را نداشته باشند. خدمت PSS باید نشان رایانه راه دوری را که با آن تماس برقرار می شود بداند. (NUA نشانی کاربران شبکه) که در نتیجه از انتقال داده ها به مکان صحیح اطمینان حاصل می کند. این کار طبیعتا توسط خدمات رایانه ای راه دور انجام می گیرد. اگر ارتباط از مرزهای ملّی بگذرد، شبکه بین المللی خدمت راه گزین بسته ها به طور خودکار (IPSS)به کار گرفته می شود باید متذکر شد که شناسایی کاربر شبکه شماره ای ملی است و بنابراین برای ارتباط مستقیم با نظام PSS کشور دیگری نمی تواند مورد استفاده قرار گیرد. این مشکل را می توان از طریق تماس مستقیم با PSS کشور خود از طریق خطوط بین المللی حل کرد. به عبارت دیگر، شناسایی کار بر شبکه موقت را می توان طی بازدید از کشورهای خارجی به دست آورد.

ارتباط بین رایانه استفاده کننده و مخزن اطلاعاتی راه دور بستگی به شکل نرم افزاری دارد که استفاده کننده برای برقراری ارتباط از آن استفاده می کند.

اغلب برنامه های در دسترس برای ارتباط تسهیلاتی از مکالمه ساده پاسخ و پرسش گرفته، تا تبادل پیچیده تر بایگانی ها که معمولاً به منظور سهولت از دیدگاه استفاده کننده

ص: 217

بر عهده می گیرد، عرضه می دارد. هر نوع برقراری ارتباط معمولاً نیاز به استفاده از نوعی اسم رمز دارد که حق استفاده از دسترسی به نظام را برای استفاده کننده و احتمالاً، یافتن فضاهای اختصاصی رایانه راه دور را رسمیت بخشد.

توضیحات مبسوط مربوط به روشی که مجموعه های ارتباطی گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد، از حیطه مطالب این کتاب خارج است، بخصوص بدین دلیل که آنها وابسته به نرم افزارهایی هستند که مورد استفاده قرار می گیرد. موافقتنامه های گوناگونی معمولاً در اختیار است که ا مکانات ورای مکالمه ای ساده را فراهم می کند و احتمالاً از رمز اَسکی (ASCII) بهره می جوید. دستگاه تفکیک و تلفیق کننده X و Y و کرمیت (Kermit) نظام های مبادله بایگانی هایی است که به تسهیلاتی مشابه در رایانه ای دیگر جهت اثرگذاری بر مبادله نیاز دارد و جزییات راه اندازی آنها باید در راهنمای نرم افزار وجود داشته باشد. میزان گزینه های رایانه استفاده کننده را به شکلی برگرداند که بتواند همانند (رقیب ها) سایر پایانه ها عمل کند آورده شود یعنی صفحه کلیدی با داشتن ردیفی از رمزها برای کلیدهای گوناگون فراهم سازد که افزایش میانکُنشی ممکن شود اما اگر استفاده کننده در شک باشد، ماشین تحریر دوربرد جانشین معمولاً در همه نطام ها به کار گرفته می شود.

هنگامی که تبادل اطلاعات آغاز می شود، پیام های رایانه دیگر ممکن است به صورت یک سلسله صفحات جداگانه برسد مانند نظام پرستل (Prestel و یا این که به صورت توماری پیوسته از اطلاعات دریافت شود که معمولاً به صورت موقت در فُرم صفحه ای کامل نگهداری می شود، اما با فشار تک دکمه ای به صفحه دیگری، مانند نظام بلیز (Blaise) انتقال یابد. هر دو آنها را می توان به داخل مخزن یا صفحه محلی استفاده کننده منتقل کرد و سپس در فرصتی دیگر پس از پایان ارتباط تلفنی، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. هر جایی که ممکن باشد این مورد توصیه می شود، زیرا موجب کاهش هزینه ها می گردد. این نوع مجموعه های اطلاعاتی باید با دقت بایگانی و روی صفحه برچسب زده شود تا بتوان دوباره آنها را یافت.

به منظور دسترسی، بانک های اطلاعاتی زیادی از این قبیل به صورت روزافزون در دسترس قرار دارد. یک نوع ارتباط مفید پست الکترونیک (email) است، که سازوکاری

ص: 218

است برای تبادل سریع پیامها با سایر استفاده کنندگان همان نظام. یکی از آنها که به صورت گسترده ای در سطح بین المللی به کار می رود، نظام دیالکام (Dialcom) است که به تعداد روزافزونی در کشورها استفاده کننده دارد. دروازه هایی وجود دارد که از طریق این نظام به پایگاه های اطلاعاتی برنامه های پروازهای هوایی، اخبار مالی، و اطلاعات اقتصادی و غیره دسترسی دارد؛ دیالکام فقط عملیات پست الکترونیکی را انجام نمی دهد. موافقتنامه استاندارد X400 که در حال اجراست، استفاده کنندگان را امکاناتی تجهیز می کند که می توانند پیام های تلکس و نمابر را از طریق صنووق پست ارسال و دریافت کنند، بنابراین نظام های ارتباطی مختلف بتدریج به سوی مشابه شدن حرکت می کنند. دسترسی به پست الکترونیک احتیاج به اسم رمز Password دارد که کنترل و انتخاب آن برعهده استفاده کننده است. توصیه می شود که رمزی غیر معمول انتخاب شود و منظما تغییر یابد تا از امنیت mailbox صندوق پستی اطمینان حاصل شود.

این روند در استفاده از پست الکترونیکی email برای جمع آوری انواع گزینه های ارتباطاتی متفاوت از طریق یک نظام، در دستیابی به پایگاه های داده های عمده منعکس می شود. کارگزاری های گوناگونی سعی کرده اند «فروشگاهی جهت یک توقف» فراهم سازند، و به طوری که استفاده کنندگان بتوانند با نیازی وارد نظام آنها بشوند و آن گاه به پایگاه های داده های اصلی که ممکن است پاسخ در آن نگهداری شده باشد، هدایت شوند. برای بسیاری از استفاده کنندگان، چنین خدمتی ارزشی اضافی ندارد، زیرا که آنها برای برآوردن بسیاری از نیازهای خود به کار کردن با پایگاه داده های خاصی گرایش دارند، اما برای سایرین افزایش میزان محدوده پایگاه های قابل دسترسی، امکانات دسترسی به اطلاعات مربوط به انواع گسترده ای از نیازمندی ها را فراهم می سازد. استفاده از کارگزاری های مناسب که بتوانند نیازها را در راستای گزینش پایگاه های داده ها رج بندی و متمرکز کند، می تواند دارای ارزش فراوانی باشد.

برای بسیاری از استفاده کنندگان ارتباط با پایگاه داده های دوربردی که در محدود کردن مسأله به دسته ای خاص از اطلاعات کمک می کند، و آن گاه می تواند داده ها را به رایانه محلی وارد کند. حذف و یا حداقل کاهش اولین بحش گران این عملیات، هدف بسیار مهمی به شمار می رود.

ص: 219

نرم افزار تبادل اطلاعات فقط یک وسیله است. با این دستگاه، استفاده کننده وارد زمینه های مورد علاقه در نظام می شود که قبل از برقراری ارتباط مهیا شده است، و سرفصل های (Headline) مطالب مناسب وارد شده است. این موارد به صورت ناپیوسته یا برون خطی (Off - Line) آزمایش می شوند و جالبترین آنها روی صفحه منتقل می شود. بازگشت به شیوه پیوسته یا درون خطی (on - Line) رایانه راه دور سیاهه اقلام برجسته را می خواند و آنها را به صورت انبوه به دستگاه استفاده کننده (en mass) می فرستد. بار دیگر در حالت ناپیوسته، استفاده کننده وقت زیادی برای دقّت و ویرایش جهت یافتن حوزه های مربوط دارد.

بیشتر این گونه پیشرفت ها مربوط به کوتاه کردن زمانی است که استفاده کننده با رایانه دارای ذخیره اطلاعاتی در تماس است. هزینه ها به طریق گوناگونی برای استفاده کننده محاسبه می شود. برای تمام کاربران هزینه خط تلفن، هزینه های مربوط PSS و IPSSدر صورت استفاده از نظام، و هرگونه تسهیلات تلفن که ممکن است مستلزم پرداخت باشد، وجود دارد. بعضی از آنها فقط به حق اشتراک سالیانه محدوداند؛ بعضی هزینه شان مطابق دقایق زمان مورد استفاده محاسبه می شود؛ بعضی هزینه ها را به خاطر ارتباط با رایانه حساب می کنند؛ بعضی از هزینه ها بستگی به مقدار اطلاعات تبادل شده دارد؛ و بعضی ها هم ترکیبی از اینهاست.

پیشرفت های دیگر عبارت است از رقمی شدن کامل شبکه های تلفنی، که احتمال دارد توسط یک شبکه کابلی پشتیبانی شوند. دسترسی به این گونه تجهیزات به چند سالی وقت نیاز دارد، گرچه ارتباط درونی محدود برای سازمان های مخصوصی ممکن است امکانپذیر باشد. شبکه های رقمی موجب افزایش سرعت انتقال داده ها خواهد شد و گزینه ها و تسهیلات بیشتری در اختیار استفاده کنندگان خواهد گذاشت.

ص: 220

شکستگی مورد بازدید قرار داد. علاوه براین باید اطمینان حاصل کرد سیمی که از دو شاخه خارج می شود بطرزی صحیح با وسیله گیره ای نگهداشته شود، زیرا که ممکن است سیم در اثر کشیدن دوشاخه از پریز بزور و توسط استفاده کننده شل شود.

ضبط ویدئو کاست، مخصوصا برای پاک کردن هدها، می تواند کاملاً مؤثر باشد.

پخش هفتگی این نوارها می تواند موجب حفظ کیفیت بالای پخش شود. استفاده از خود کاست های دیداری، پاک کن بسیار مؤثری است احتمال دارد تمامی آن چیزی باشد که ضروری است.

نظافت کلّی ضبط های ویدیویی بهتر است برعهده متخصصان گذارده شود، و نگهداری و تعمیرات سالیانه معمولاً کافی به نظر می رسد.

از مواد ضد عفونی کننده در قسمت هایی از گوشی هایی که با گوش ها و سایر قسمت ها تماس دارند، موجب جلوگیری از هرگونه سرایت بیماری های عفونی خواهد شد. سطح میکروفن را می توان با پارچه و بدون استفاده از مواد ضدعفونی کننده پاک کرد، اما استفاده از افشانه های گازی توصیه نمی شود.

استفاده کنندگان می توانند سطوح خارجی آن را از گردوخاک دور نگهدارند و صفحه کلیدها را بآرامی برس بزنند و هنگامی که از آنها استفاده نمی کنند روی آنها را بپوسانند.

7 - به کادرهای تصاویر نگاه کنید و جهت نوار را به صورتی تعیین کنید که می خواهید آنها را روی پرده نمایش ببینید.

8 - حالا نوار را بچرخانید تا این که گوشه سمت چپ پایین آن تصویر در بالای سمت راست پرده نمایش قرار بگیرد. (به تصویر شماره 18 مراجعه فرمایید).

9 - با نگهداشتن فیلم استریپ د رآن وضعیت: در صورتی که فیلم استریپ یک کادری باشد، قرقره را طوری بچرخانید که تصویر به صورت عمودی قرار گیردو انتهای آن را به قرقره بالایی متصل کنید؛ در صورتی که فیلم استریپ دوکادری باشد، قرقره را طوری بچرخانید که تصویر افقی شود و انتهای آن را به قرقره سمت چپ بچسبانید.

10- دستگیره قرقره را درجهت عقربه های ساعت بچرخانید، نوار را روی آن بپیچید تا این که اولین تصویر به طور منظم تنظیم شود.

11 - دریچه کادر بند را باز کنید و نوار را از داخل آن بکشید تا اولین تصویر در مرکز آن قرار گیرد.

12 - ابتدای نوار را به قرقره ها و یا قرقره جلویی متصل کنید.

13 - اگر قرقره دندانه هایی دارد که باید در سوراخهای چرخ دنده نوار قرار گیرد، مطمئن شوید که این امر انجام شود.

شکل 18:فیلم استریپ های یک کادری - دوکادری که برای نمایش تهیه می شود 14 - کادربند را ببندید.

15 - وارسی کنید که دریچه برای فیلم استریپ مناسب باشد. احتمال دارد روکش یا دریچه ها لازم باشد که نصب، برداشته، باز یا بسته شود.

ص: 228

16 - فیلم گردان را دوباره به دستگاه نمایش وصل کنید، اطمینان حاصل کنید که مانند مورد 9 جااندازی درست انجام شده باشد.

17 - سیم اتصال برق را به منبع نیرو وصل کنید، دستگاه نمایش را به طرف پرده بگیرید، آن را روشن کنید و در صورت لزوم کلید برق روی دستگاه نمایش را بزنید.

18 - تصویر را روی پرده تنظیم کنید، این کار معمولاً با پیچاندن قسمت خارجی عدسی انجام می شود.

19 - برای پیچیدن کادر به کادر تصویر، قرقره پایین یک کادری یا قرقره سمت راست (دوکادری) را عکس عقربه های ساعت بچرخانید.

20 - بعد از پایان نمایش فیلم، آن را برگردانید. آن گاه فیلم استریپ را از قرقره ها باز کنید و آن را به قوطی محفظه آن برگردانید.

موارد فوق در باب دستگاه نمایشی به کار می رود، که برای استفاده پرده نمایش روبرو یا پرده نمایش از پشت با استفاده از یک آینه در بین آنها قرار دارد. اگر تصاویر به طور مستقیم روی پرده نمایش از پشت پخش می شود، تغییرات زیر در ترتیب کار باید صورت پذیرد:

5: قرقره فیلم استریپ را روی میز بگذارید، طرف پرده در بالاترین قسمت قرار می گیرد.

9: فیلم استریپ را در همان وضعیت نگهدارید؛ در صورتی که فیلم استریپ یک کادری باشد، قرقره را به گونه ای بچرخانید که در وضعیت عمودی قرار بگیرد و آن گاه انتهای فیلم استریپ را به قرقره بالایی وصل کنید؛ در مورد فیلم استریپ های دوکادری باید انتهای آن را به قرقره سمت چپ متصل کنید.

19: برای چرخاندن فیلم استریپ دوکادری در حالی که رو به پرده نمایش هستید، آن را روی قرقره سمت چپ بپیچید.

نقطه حالا باید در روی قاب و در سمت پایین و گوشه طرف چپ قرار بگیرد (شکل19).

در تمام دستگاه های نمایش که از پرده های نمایش روبرو و یا پرده نمایش از پشت از طریق یک آینه استفاده می کنند، اسلاید به نوعی قرار داده می شود که ازدریچه عبور نور بین لامپ و عدسی ها عبور کند و در این حال نقطه روی اسلاید باید در بالای گوشه سمت راست باشد، آن گونه که گویی تصویر از پشت دستگاه نمایش پخش می شود.

استقرار دستگاه نمایش

1 - محل پریز برقی را که بایستی مورد استفاده قرار گیرد انتخاب کنید.

2 - متناسب با فاصله بین دستگاه نمایش و پرده و اندازه پرده نمایش، عدسی های مناسب انتخاب کنید (در صورت لزوم به شکل 12 همین کتاب مراجعه کنید).

3 - اگر فقط یک عدسی وجود داشته باشد، بررسی کنید که آیا امکان استقرار دستگاه نمایش در فاصله مشخصی با استفاده از سیم رابط امکان پذیر است یا نه.

4 - دستگاه نمایش را روی سه پایه نصب کنید و پرده را برای از بین بردن بی نظمی تصویر تنظیم کنید. برای انجام این کار به صورت صحیح، یک اسلاید را آزمایشی قرار داده وآن را تنظیم کنید. سطح افقی دستگاه نمایش هم معمولاً با بالا و پایین بردن پایه ها و یا با پیچاندن پیچی قابل تنظیم است.

شکل 19: اسلایدها دارای نقطه

ص: 230

خودکار در جهت افقی مورد استفاده قرار می گیرد. قبل از بارگذاری اسلایدها وارسی کنید که سینی چرخان زیرین در محل درست خود جاافتاده باشد (به شکال 20 - 4 نگاه کنید).

2 - اسلایدها باید در وضعیتی که نقطه ها در گوشه سمت راست بالا قرار دارند، چیده شوند.

(الف) سینی را به دستگاه نمایش وصل کرده و اسلایدها را بچینید.

(ب) سینی را پر کرده و آن را به سوی محل خاصش فشار دهید تا جا بیفتد.

(ج) سینی را پر کرده و آن را محکم روی دستگاه نمایش بگذارید، شکاف روی سینی را با نقطه قرمز روی دستگاه نمایش تنظیم کرده در یک راستا قرار دهید.

برای نمایش باید:

1 - دکمه برق اصلی را بزنید واگر لازم باشد کلید دستگاه نمایش را هم روشن کنید.

2 - اولین اسلاید را به محفظه نور وارد کنید. در دستگاه های نمایش دستی، این کار با لغزاندان به صورت افقی انجام می شود، در دستگاه های نمایش نیمه خودکار با فشار دادن دستگیره به داخل این کار را انجام دهید در دستگاه های نمایش خودکار دگمه به سمت جلو روی دستگاه نمایش و یا دکمه دستگاه کنترل از راه دور را فشار دهید.

3 - با پیچاندن قاب عدسی ها درجای خودش، و یا پیچاندن کلید کنترل مربوط، دستگاه را تنظیم کنید.

4 - به هنگام برداشتن خشاب اسلاید پس از پایان نمایش، اطمینان حاصل کنید که تمام اسلایدها از گذرگاه نور خارج شده باشند.

در سیستم پخش تصویر از پشت و بدون استفاده از آینه همان گونه که مقابل دستگاه نمایش هستید اسلاید با قرار گرفتن نقطه در سمت راست بالا جاسازی می شود که از پرده نمایش فاصله دارد.

(الف) ON/ OFF روشن / خاموش برای نیروی برق.

(ب) دگمه کنترل تنظیم فاصله دستگاه.

(ج) کاهش یا افزایش درخشش نور. در صورت مطلوب بودن کیفیت تصویری همیشه از نور کم استفاده کنید، زیرا این کار موجب افزایش عمر لامپ می شود. این کلید ممکن است به صورت یک سویچ یا تعویض اتصالات خارجی باشد.

این علامت یعنی نور کم این علامت یعنی نور زیاد (د) دگمه برگشت برای برگرداندن خودکار اسلاید قبلی.

نشانه علامت معمولی است.

(ه) حرکت به جلو (Forward) برای نمایش خودکار اسلاید بعدی.

علامت آن است.

این علامت هم دیده می شود پیکان بیرونی نشان می دهد که نه تنها این نشانه دکمه حرکت به جلو است، بلکه کار تعویض را هم رها می سازد تا سینی بتواند آزادانه یا به سمت وضعیت تازه قرار گیرد، یا از روی دستگاه نمایش برداشته شود.

مختلف در تنظیم ذره بین ها و آینه ها، جهت قرقره فیلم را عموما نمی توان ذکر کرد. اگر روی دستگاه خواننده نشانه ای وجود نداشته باشد، در این صورت روشن آزمون و خطا تنها شگردی است که می توان به کار برد.

(ب) کارتریچ: کارتریج معمولاً به صورتی که در سمت چپ دستگاه خواننده نشان داده می شود، وصل می شود و فیلم یا با دست هدایت شده یا از داخل محفظه به سوی گذرگاه نور رانده می شود که به قرقره باز سمت راست وصل گردد.

(ج) کاست: کاست باید مناسب کاست خوان باشد. قرار دادن کاست روی دستگاه خواننده معمولاً کاری است بدیهی، یعنی دو سوزن برجسته برای گرفتن محفظه بالا می آید. کانال عبور فیلم در سمت دورتر از استفاده کننده قرار دارد. سطح بالایی یا معمولاً با پیکان هایی، برچسبی علامت گذاری می شود، یا کلمه مشخص کننده ای روی جعبه وجود دارد، و یا این که مشخص است، زیرا کاست فقط از یک طرف می تواند در دستگاه قرار گیرد.

4 - روشن کردن کلید برق.

5 - با چرخاندن عدسی ها و یا با تنظیم دکمه کنترل مربوط، تصویر را تنظیم کنید.

6 - حرکت دادن قاب های تصویر:

(الف) دستگیره ای می تواند به صورت موقتی و یا دایم به هر یک از حلقه ها برای چرخاندن با دست متصل باشد.

(ب) یک دستگیره در جلو یا در پهلوی دستگاه خواننده از طریق چرخ دنده ها همزمان هر دو حلقه را می چرخاند.

(ج) یک موتور گردان حلقه ها را به صورت مکانیکی با سرعت های متفاوت می چرخاند.

4 - برگه را در دستگاه قرار دهید. آن را در کف سینی باز بگذارید؛ عنوانی که با چشم [غیر مسلح] خوانده می شود معمولاً به طرف استفاده کننده قرار دارد، اما احتمالاً بنا به نظام آینه به طور سربالا یا سرپایین قرار داده می شود. اگر سینی وجود نداشته باشد، برگه ممکن است همراه یا بدون حامل پلاستیکی در محفظه قرار گیرد. غالبا، بدون هیچ تغییری، برگه به گونه ای در دستگاه قرار می گیرد که عنوان خواندنی به سمت پایین باشد.

5 - قابی را که باید نمایش داده شود شناسایی کنید، احتمالاً این کار با استفاده از فهرست مندرجات در اولین یا درآخرین قاب انجام می گیرد.

6 - برگه را با استفاده از فلش نظام یا در صورت عدم وجود آن، با استفاده از روش آزمون و خطا هدایت و جاسازی کنید.

7 - با چرخاندن پیچ کنترل بیرونی و یا ذره بین ها حالت تمرکز را تنظیم کنید.

موجود تعیین کنید.

2 - سیم برق را به پریز وصل کنید.

3 - قرقره را به پایه جلویی ثابت کنید قسمت آزاد سرفیلم باید از قسمت لبه قرقره (سمت پرده نمایش) آویزان باشد. سوراخ های چرخ دنده در فیلم ناطق باید به هنگام نگاه کردن به طرف پرده نمایش، در سمت راست باشد.

4 - درگیر کردن دستگاه نمایش:

(الف) درگیر کردن دستی: روکش های چرخ دنده ها را به طرف قرقره ها بازکنید، و تا کنار ذره بین ها بکشید. مسیری را که در روی دستگاه نمایش مشخص شده تعقیب کنید، اطمینان یابید که مقداری فیلم آزاد در بالا و پایین مجرای پشت ذره بین ها مانده باشد.

قرقره جمع کن را وصل کرده و روکش ها را تا حد چرخ ها و ذربین ها ببندید.

(ب) مجرای درگیر کردن: مجرا را باز کنید، این کار معمولاً با یک دستگیره انجام می شود. فیلم را داخل مجرا و سر آن را به قرقره جمع کن وصل کنید. مجرا را ببندید.

(ج) عبور فیلم به خودی خود یا به صورت خودکار: با استفاده از قطع کن چسبیده به دستگاه، سر فیلم را برش بزنید. کلید برق موتور را زده و فیلم را به داخل مجرای چرخ دنده وارد کنید. وقتی که سر فیلم به اندازه کافی از داخل مسیر عبور فیلم خارج شد، موتور را خاموش کنید و سر فیلم را به قرقره جمع کن متصل کنید.

5 - دقت کنید که خارها با سوراخ های روی فیلم در ابتدای مسیر درگیر شده باشد و این کار را با حرکت اندک و یا کلید کنترل جانبخشی animation انجام دهید. فیلم باید در مجرا به بالا و پایین حرکت کند.

6 - سیم خروجی بلندگو را در صورت نیاز به پریز مربوط وصل کنید. بلندگو را در جای مناسبی قرار دهید.

7 - موتور و لامپ را برای حرکت به جلو روشن کنید. ضمن پخش فیلم، با چرخاندن ذره بین ها و یا پیچ کنترل بیرونی، حالت تمرکز را تنظیم کنید. با بالا و پایین بردن پایه های جلو دستگاه نمایش، ارتفاع آن را تنظیم کنید.

8 - دستگاه تقویت کننده [صوت] را روشن کرده و درجه صدا را به اندازه مناسب تنظیم کنید.

ص: 236

9 - فیلم را پس از خاموش و متوقف کردن دستگاه برگردانید و یا معکوس کنید. وقتی که شماره 3 ظاهر می شود، آن را متوقف کنید. برای این منظور دستگاه تقویت کننده لامپ و موتور را به ترتیب خاموش کنید.

10 - به منظور نمایش برای تماشاچیان، ابتدا دستگاه تقویت کننده و سپس موتور و بعد لامپ را روشن کنید.

11 - در پایان نمایش فیلم را به حلقه اصل برگردانید. برای انجام این کار، فیلم باید کاملاً از داخل دستگاه نمایش خارج شود. دستگاه تقویت کننده، موتور و لامپ را خاموش کنید. سر آزاد فیلم را مستقیما به قرقره جلویی که از کنار دستگاه نمایش می گذرد متصل کنید.

کلید برگشت را که روی آن علامت زده شده بزنید تا فیلم برگردد.

قاب سیاه که ممکن است دیده شود، حرکت می دهد.

(و) کلید نمایش قاب به قاب باعث می شود که فیلم به یاری دست از مسیر داخل دستگاه نمایش، برای بررسی یکایک قابها، بگردد.

(ز) بلندگوی خروجی پریزی است که بلندگوی فرعی را می توان به آن وصل کرد.

(ح) میکروفن ) ( پریزی است که می توان میکروفنی را برای توضیحات شفاهی علاوه بر صوت فیلم به آن وصل کرد. قبل از انجام این کار، مقاومت مربوطه را باید کنترل کرد.

(ط) کلید (Bright / Low) نورکم و زیاد نور خروجی از لامپ دستگاه نمایش را تنظیم می کند.

(ی) کلید نوری / مغناطیسی (Opt / mag) روش باز تولید صوتی مناسب را انتخاب می کند.

(ک) کلیدهای بلندی صدا (Volume)، صدای زیر، صدای بم (Bass/ treble)دستگاه تقویت کننده و کیفیت صوت را کنترل می کند.

2 - کاست را در داخل محفظه قرار دهید. غالبا لبه ای که باید پخش شود در قسمت رو به بالا قرار می گیرد. نوار باید در مقابل هدها باشد، اگر کاست در شکاف قرار بگیرد، معمولاً صدای خاصی درست جا افتادن آن را مشخص می کند.

شاید لازم باشد دستگاه کاست چرخان را هم در جای خود فشار داد.

3 - کلید بلندی صدا را تا سطح تخمینی بچرخانید.

4 - کلید «پخش» را روشن کنید.

5 - دکمه های بلندی صدا، صدای بم و صدای زیر را در صورت لزوم تنظیم کنید.

در صورتی که دستگاه با روش استریو کار کند، احتمال دارد کلیدهای کنترل جداگانه برای لبه های مختلف وجود داشته باشد.

6 - در پایان پخش، کلید «خاموش» (Stop) را بزنید. این کلید ممکن است مرحله اول کلید دارای علامت Ejectباشد.

7 - در این حالت کاست را برداشته و یا این که با فشار دادن دکمه کنترل دیگری نوار برگردانده می شود. کار برداشتن نوار ممکن است حالت عکس شماره (1) باشد، گرچه ممکن است دکمه "Eject" برای رها کردن بخشی از کاست وجود داشته باشد.

اگر این کادر در موقع ضبط انجام شود، هیچ صدای قابل شنیدنی ضبط نمی شود.

(ث) کلید ضبط (Record) (علامت قرمز یا رنگی که محک قرار می گیرد) شیوه کار دستگاه ضبط (Mode) را تغییر می دهد.

(ج) کلید کانال به معنی (Channel) لبه است، هم برای انتخاب پخش و هم برای تنظیم بلندی صدا.

(چ) کلید میکروفن ) )(Microphone) هم نشانه پریزی است برای اتصال میکروفن و هم برای دکمه های کنترل سطح ضبط.

(ح) بلندگوی خروجی External speaker پریز یا پریزهایی است برای اتصال بلندگوها به دستگاه.

(خ) گوشی (Headphone) گوشی میکروفن دار (Headset) پریزی است برای اتصال این وسیله ها به دستگاه.

(د) Aux وGram و یا کلماتی مشابه آنها نشانه پریزهایی است که تجهیزات دیگر برای ضبط بر نوار به آنها وصل می شود.

(ذ) دی اکسید کرومیوم (Cro2) کلید کنترلی است که باید زمانی که از این نوع نوار در ضبط کاست بهره می برند، به کار افتد به گونه ای روزافزون، این کار به صورت خودکار توسط دستگاه تشخیص داده می شود.

(ز) آغاز مجدد (Restart) خاصه هنگامی به کار می رود که کلید قطع موقت باعث ایستادن کاست شده باشد.

(Pause) این کلید، پس از این که دستگاه با همان کلید معیّن متوقف شده باشد دوباره آن را به حرکت در می آورد.

چندگانه بودن تجهیزات دو یا سه پریز جداگانه و یا یک پریز چندخانه لازم است.

2 - تجهیزات هماهنگ کننده را به ضبط صوت و دستگاه نمایش اسلاید متصل کنید. دسترسی به ضبط صوت، در صورتی که دستگاه بخصوصی مدّ نظر باشد، ذکر خواهد شد واین در صورتی است که سیم دستگاه نمایش به پریز کنترل راه دور متصل باشد.

3 - اسلایدها را در دستگاه گذاشته و نوار را در جای خود بگنجانید.

4 - وارسی کنید که تجهیزات هماهنگ کننده در وضعیت پخش باشد از آن جا که رنگ «قرمز» تقریبا همیشه به کار ضبط اشاره دارد، به این ترتیب در این وضعیت نباشد.

5 - دکمه های برق را در همه قسمت های دستگاه ها بزنید.

6 - اولین اسلاید را در دستگاه قرار داده و فاصله آن را تنظیم کنید. طبق استاندارد توصیه شده اولین فرمان نشانه در نوار، باید اولین اسلاید را به دومین اسلاید تغییر دهد.

هر چند در بعضی از برنامه ها، تولید کنندگان آن را به عنوان علامت پخش اولین اسلاید انتخاب کرده اند؛ استفاده کنندگان باید از این موضوع مطلع باشند.

7 - کلید بلندی صدا روی ضبط صوت را به حد تخمینی تنظیم کنید. در بیشتر برنامه ها، اولین اسلاید همراه با اطلاعات مقدماتی و معرفی و یا موسیقی است تا بتوان تنظیم نهایی را انجام داد.

8 - نوار را پخش کنید. اگر قرار است که برنامه فقط توسط یک یا دو نفر مورد استفاده قرار گیرد، اول باید گوشی ها نصب شود.

کلیدهای کنترل کلیدهای کنترلی که در این دستگاه ها یافت می شود مشابه کلیدهای روی سایر ضبط صوت ها و دستگاه های نمایش اسلاید مجزاست که قبلاً صورت آنها آورده شد. تجهیزات هماهنگ کننده کلید کنترلی برای انتخاب ضبط یا پخش دارد و بندرت کلید دیگری روی آن دیده می شود. در معدودی از دستگاه ها، تکرارها [رله ها]ی مناسب جهت بازشناسی استانداردهای مختلف فرمان های صدا (به صفحه... مراجعه کنید) امکانپذیر است و می توان یکی از آنها را که مناسب برنامه های به خصوص باشد انتخاب کرد.

ص: 241

8 - دکمه (روشن) پخش را فشار دهید. تا وقتی که بخشی از نوار از کاست بیرون کشیده شود و به دور هدهای دستگاه بپیچد، مکثی وجود خواهد داشت.

9 - جستجوی بیشتر برای بخش های به خصوصی ممکن است با زدن «جستجو» «حرکت سریع به جلو» و یا برگردان انجام گیرد. تا وقتی که استفاده کننده به نقطه مورد نظر خود برسد، تصویر در حالی که دکمه کنترل زده است با حرکت سریع قابل مشاهده خواهد بود.

10 - وقتی که کار پخش و مشاهده پایان یافته باشد، دکمه «خاموش» دستگاه ضبط را فشار دهید. دستگاه گیرنده را هم می توان خاموش کرد. هنگامی که نوار از هدها جدا شد و به محفظه مخصوص نوار وارد می شود، مکث کوتاهی در پخش خواهد بود. نوار و کاست را می توان در جایی که پخش متوقف شده بیرون آورد و یا این که می توان آن را برگرداند و به ابتدای نوار آورد. برای برگرداندن نوار، دکمه برگردان را فشار دهید و این کار را پس از هربار توقف تکرار کنید تا وقتی که دستگاه شمارشگر دیگر کار نکند. این کار به این خاطر است که نوار همیشه در حالت شروع ضبط خواهد ایستاد که احتمال دارد همان نقطه آغاز نوار نباشد. حالا دکمه «اخراج» نوار را بزنید و نوار از داخل محفظه خارج شده و آماده قرار گرفتن درجعبه مخصوص خود می باشد.

کلیدهای کنترل دکمه های کنترل متعددی روی دستگاه های کنترل از راه دور دستی تعبیه شده که غالبا با استفاده از اشعه مادون قرمز به دستگاه فرمان می دهد. نظیر این دکمه ها را روی خود دستگاه ویدئو کاست، به همراه دکمه های اضافی دیگری می توان مشاهده کرد. معمولترین این دکمه ها عبارت است از:

(الف) پخش (Play) کلید روشن شدن و حرکت به جلو است.

(ب) حرکت سریع به جلو (Fast Forward)، موجب حرکت سریع نوار به جلو می شود (پ) برگردان (Rewind) موجب پیچیدن شدن نوار روی نوار اصلی می شود.

(ت) خاموش (Stop) موجب توقف برنامه و نوار می شود.

ص: 243

(ث) اخراج نوار (Eject)موجب وارد شدن نوار به قسمت ورودی می گردد.

(ج) سکون ((Still) موجب توقف نوار می شود درحالی که تصویر پخش می گردد در دستگاه های موسوم به رقمی این کار با روش الکترونیک انجام می پذیرد وبنابراین نوار در این وضعیت روی هدها ساییده نمی شود. در دستگاه های غیررقمی سایش بر هدها انجام می گیرد و اگر این کار بیش از 10 دقیقه ادامه یابد، موجب آسیب به نوار می شود.

(چ) دکمه (Record ضبط، باعث ضبط شدن برنامه از کانال معینی می شود.

این دکمه غالبا باید همراه با دکمه پخش زده شود. اغلب دکمه ضبط فوری هم وجود دارد که باعث می شود دستگاه برنامه زمان حال را ضبط کند.

(ح) زمان سنج بر طبق زمان تعیین شده از قبل توسط استفاده کننده، دستگاه را برای ضبط روشن می کند، جزئیات تعیین این موارد خاص دستگاه است، اما معمولاً، تعیین سرعت نوار (سرعت استاندارد یا پخش طولانی) روز، زمان شروع، زمان پایان، کانال و تعداد دفعات ضبط را دربر می گیرد.

(خ) نمایه باعث می شود دستگاه نقاطی از نمایه را که بر ضبط های جداگانه علامت زده شده است، بازشناسد.

(د) تدوین (Edit) و صداگذاری (Audio dub) مربوط به تغییر مواد ضبط شده است که از دامنه شمول این کتاب خارج است.

و صفحه به روش پخش استریوست، دکمه تعادل را برای دستیابی به بهترین سطح صدا بین بلندگوها تنظیم کنید. کار تنظیم را می توان در زمان پخش هم انجام داد.

5 - بازو را بلند کنید، این کار ممکن است توسط دست و یا یک کلید انجام شود.

6 - بازو را دقیقا روی نقطه ای که استفاده کننده مایل به پخش صوت آن می باشد قرار دهید. در این موقع صفحه گردان باید بچرخد.

7 - بازو را به صورت دستی و یا با استفاده از کلید کنترل پایین بیاورید.

8 - پس از پایان پخش، بازو به جای اول خود بر می گردد و باعث می شود صفحه گردان از حرکت بایستد. به شیوه ای دیگر، استفاده کننده می تواند جلوی پخش مکرر را با بلند کردن بازو، توسط کلید کنترل یا دست فورا بگیرد.

کلیدهای کنترل (الف) کلید اخراج (Reject) برای ایجاد توقف در هر زمانی به کار گرفته می شود.

سوزن بلند شده و دوباره به جای اول بر می گردد.

(ب) کلید سرعت گزین غالبا بین 3133 و 45 دور در دقیقه کار می کند.

این کار فقط در زمانی که صفحه گردان در حال حرکت نیست باید انجام شود.

(پ) بلند کردن و گذاشتن بازو Arm lift()and arm lower(( (ت) دکمه کنترل مدرج برای سنگینی بازو، که در قسمت انتهای پشت بازو تعبیه شده، باید براساس دستورالعمل های کارخانه سازنده تنظیم شود، این کار معمولاً با وسیله ای اندازه گیرنده که زیر کارتریج قرار دارد انجام می گیرد.

(ث) کلید میزان کردن کانال های استریو، تقسیم صدا را بین بلندگوهای راست و چپ تنظیم می کند.

خواهند دید که به اجزای مختلف تقسیم شده اند، بعضی از آنها برای هر یک از قسمت ها به برق مستقل نیاز دارند، بعضی فقط از یک شاخه برق واحد استفاده می کنند که از میان دستگاه های دیگر عبور می کند. دستورالعمل های زیر وضعیت عمومی را توضیح می دهد، اما تفاوت هایی هم وجود دارد که استفاده کنندگان با آن ها روبرو خواهند شد.

توجه داشته باشید که به جز در موارد دوشاخه های (مدور) 5 پین Din، همه اتصالات مربوط به رایانه ها، فقط به یک شیوه قابل اتصال هستند. اگر سیم کشی های آنها به طور کامل توسط کارخانه سازنده انجام شده باشد، امکان هیچ گونه آسیبی وجود ندارد. معمولاً دو شاخه ها هم فقط به داخل یک پریز وارد می شود که امکان هیچ گونه اشتباهی وجود ندارد. در هر جایی که این گونه وسایل وجود داشته باشد برای محکم نگهداشتن دوشاخه ها در پریزها، لازم است از پیچ مهره هایی استفاده شود.

1 - صفحه کلید را به واحد پردازش و صفحه ران وصل کنید. این واحد را به واحد پخش ویدیویی (دستگاه تلویزیون مونیتور) متصل کنید. استفاده از دوشاخه ها و پریزهای Scart (اگر در اختیار باشد) ترجیح دارد. در صورت لزوم، خروجی صوتی را از طریق پریزهای فرعی AuxilaryبرونیExternal به دستگاه تقویت کننده متصل کنید.

2 - هرگونه تجهیزات جنبی را به واحد پردازش متصل کنید. این تجهیزات ممکن است شامل چاپگر، (به پریز چاپگر سریال در صورت مناسب بودن) وصل شود Modem دستگاه تفکیک و تلفیق کننده به پریز Rs232 یا 423 متصل شود)، دستگاه رانش صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی (CD - ROM) (به پریز Rs232، در صورت وجود پریز فرعی وصل شود) و یا دستگاه صفحه سخت فرعی (به پریز خود آن وصل باشد).

3 - تمام اجزایی را که دارای سیم برق هستند به منبع برق متصل کرده و کلید آنها را بزنید، معمولاً کلیدهایی هم برای برق رسانی به واحدهای پردازش، واحد پخش تصویر دستگاه رانش صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی و چاپگر وجود دارد. این ها ممکن است در صفحه ران و دستگاه تفکیک و تلفیق کننده هم وجود داشته باشند. همه این واحدها معمولاً دارای لامپ قرمزی هستند که وقتی جریان برق برقرار باشد روشن می شود، بنابراین وارسی دیگری است که بدانیم تا کلید برق روشن شود و برق جریان

ص: 246

دارد یا نه.

4 - اگر برنامه ای از یک صفحه مورد نیاز است، آن را در داخل دستگاه رانش قرار دهید و در را ببنیید. اگر قرار است از صفحه فشرده با حافظه فقط خواندنی استفاده شود، دکمه کنترل بار شدن (Load) را فشار دهید، درپوشی بالا خواهد رفت و یا کشویی باز خواهد شد به طوری که صفحه می تواند به دستگاه وارد و دستگاه بسته شود.

5 - روش شروع برنامه به نظام عامل رایانه و عملکردهای داخل نرم افزار بستگی دارد. در این باب هیچ سخنی کلّی نمی توان گفت.

6 - در تکمیل استفاده از رایانه، از سیاست کار دستگاه اطمینان حاصل کنید. بعضی مؤسسات ترتیبی داده اند که رایانه ها باید به طور مداوم روشن باشند، اما بعضی از انواع دیگر به گونه ای طراحی شده اند که بایستی کلید برق دستگاه و کلید برق منبع تأمین نیرو را خاموش کرد. به خاطر داشته باشید که تمام کلیدهایی را که روشن می کنید، خاموش کنید. اما، قبل از انجام این کار، با باز کردن در روی دستگاه رانش، صفحه های نرم [لرزان] را از دستگاه خارج کنید و با کلید کنترل برنامه هرگونه صفحه سخت را که مورد استفاده بوده است متوقف سازید.

کلیدهای کنترل به طور کلی، صفحه کلید یا سایر تجهیزات ورودی نظیر موش [مکان نما] (Mouse) با توپ پیگردی (bracker ball) همه امکانات کنترل عملیاتی تجهیزات و نرم افزار را فراهم می کنند. اطلاعات دستورالعمل های لازم را باید از دستنامه همراه نرم افزار و یا از هرگونه اطلاعات ارائه شده روی صفحه نمایش، به هنگام استفاده از برنامه، به دست آید. این تمهیدات مختص نظام عامل و برنامه است، بنابراین امکان تعمیم آنها میسر نیست.

کلیدهای کنترلی روی چاپگرها و بعضی از دستگاه های تفکیک و تلفیق کننده و دیگر تجهیزات جانبی دیده می شود، و استفاده کننده برای پی بردن به کار برد آنها باید به دستنامه های حاوی دستورالعمل هامراجعه کند.

ص: 247

ازطریق علامت های مادون قرمز کار می کند و اینک در دسترس است و اغلب کنترلها در آنها تکرار می شود. کلید فرمان هایی که بیشتر روی خود دستگاه های پخش یافت می شود در ذیل می آید، اما کلید فرمان های اضافی دیگر هم وجود ارد که معرفی خواهد شد.

(الف) کلیدهای باز / بسته اخراج [واپس زن] در کشو را برای گنجاندن صفحه باز و بسته می کند.

(ب) کلید پخش موجب می شود که پرتوهای لیزری، سطح انتخابی روی صفحه را بخواند.

(پ) کلید خاموش پخش صفحه را د رآن نقطه متوقف می سازد.

(ت) کلید مکث [قطع موقت] پخش را در همان نقطه نگه می دارد. با فشار دادن دکمه پخش، از همان جا دوباره شروع می شود.

(ث) کلید حرکت سریع به جلو وضعیت پخش را با سرعت به جلو و به لبه دیگر و زمانی دیگر منتقل می سازد. کلید کنترل جهشی این عمل را شتاب می بخشد، مثلاً پیش بردن پنج لبه در یک زمان.

(ج) کلید برگردان پخش را بسرعت به شیار قبلی و یا زمان جلوتر منتقل می سازد.

کلید کنترل جهشی هم در این جهت کار می کند.

(چ) کلید جستجو (که اسامی مختلفی به آن داده می شود) با عث می شود که نمونه ای چند ثانیه ای از هر لبه مشخص شود یا لبه را بسرعت برای کمک به تعیین موقعیت یک نقطه پخش می کند. این کار را می توان به صورت مستقل و یا با اتصال به کلید کنترل دیگری، نظیر کلید حرکت سریع به جلو یا برگردان انجام داد.

(ح) کلید برنامه به استفاده کننده اجازه گزینش یک سلسله لبه را از یک صفحه به ترتیب دلخواه شخص می دهد. می توان از کنترل مخزن (یا حافظه) برای نگهداری این ترتیب و توالی در حافظه سود برد.

(خ) کلید تکرار موجب تکرار یک لبه به تنهایی و یا کل یک برنامه می شود.

(د) کلید نمایه (Index) (یا کلیدهای کنترل از انواع دیگر) موجب به نمایش درآمدن اطلاعات مربوط به لبه در حال پخش، زمان طی شده، زمان باقی مانده روی لبه و ترتیب

ص: 249

و توالی برنامه می شود.

8 - دکمه های کنترل برق تمام وسایل مورد استفاده و نیز کلید برق اصلی را خاموش کنید.

کلیدهای کنترل بیشتر دستگاه های پخش، مجهز به دستگاه های کنترل از راه دوردستی اند که با استفاده از پرتوهای مادون قرمز صفحه را کنترل می کنند. به شیوه دیگر، کنترل می تواند از طریق صفحه کلید رایانه انجام شود.

کلیدهای زیر کنترل های اصلی اند که ممکن است هم دستگاه در پخش وهم در کنترل راه دور دستی و یا فقط روی یکی از آنها تعبیه شده باشند.

(الف) کلید نیرو که قسمت برق اصلی را روشن می کند.

(ب) کلیدهای باز / بسته / اخراج کشو را باز و بسته می کند و یا دریچه را برای ورود صفحه آزاد می کند.

(پ) کلید پخش صفحه را پخش می کند.

(ت) کلید مکث تصویر یا صوت را در نقطه معینی نگه می دارد.

(ث) کلید خاموش پخش را متوقف می کند.

(ج) کلید حرکت سریع به جلو تصاویر را بین سه تا 8 برابر سرعت پخش عادی نشان می دهد.

(چ) کلید برگردان یا معکوس تصاویر را بین سه تا 8 برابر سرعت پخش عادی در جهت معکوس نشان می دهد.

(ح) کلید جاروزنی Scan شبیه کلیدهای واپیچی و حرکت سریع به جلو است، و کار آن به جهت انتخاب شده، منتها با سرعت کمتری بستگی دارد.

(خ) دکمه ساکن / گام هر نوبت پخش یک تصویر را در هر دو جهت انجام می دهد.

(د) کلید کانال (Channel) یکی از دو کانال و یا هردو کانال شنیداری را که باید روشن یا خاموش باشد انتخاب می کند.

(ذ) کلید نمایه شماره قاب تصویر را روی صفحه نمایش می گذارد.

(ر) کلید جستجو (Search)، در ارتباط با بالشتکی شماره ای (Pad)، یک فصل یا قاب

ص: 251

را انتخاب می کند. گاهی کلید کنترل (mode) برای تشخیص این که آیا عدد انتخاب شده برای صفحه یا فصل است مورد استفاده قرار می گیرد.

ص: 252

ص: 254

قبل از پیگیری این انگاره، لازم است مسایل مربوط به مختل شدن کار فراهم آوری بررسی شودو رد این مسایل ممکن است به ناشران و یا توزیع کنندگان برسد و یا این که مسائل ناشی از نبود مهار کتابشناختی باشد.

کرد: ضبط تجارتی و صنعت تهیه کاست و مؤسسات نیمه تجاری. نوع اول توسط شرکت های معظمی نظیر EMI و CBS به طور فوق العاده ای سازماندهی شده است. بروندادهای اخیر با انگاره ای مشابه انتشار کتب توسط شرکت های انتشاراتی نظیر فهرست شاهکارهای موسیقی (Music Master cataloge) کنترل می شود.

بخش نیمه تجارتی به این خوبی سازمان دهی نشده است. این تشکیلات شامل مؤسساتی نظیر مؤسسه مهندسان ساختمان (The Institution of Civil Engineers) شرکت های صنعتی نظیر Tarmac PLC و شرکت های تجارتی نظیر انجمن ساختمان بردفورد و بنگلی (Bradford Bingley Building Society) است.

انتشار نرم افزار ریزرایانه ای بسیار متنوع است. فرآورده های بخش تجاری شامل ناشران کتاب نظیر لانگمن و توماس نلسون (Thomas Nelson, Longman)شرکت های رایانه ای سنّتی نظیر میکروسافت (Microsoft) و لاجیک (Logica) و شرکت های تخصصی نظیر آی تک (Eyetech) است. دانشکده ها و آموزشگاه ها نرم افزارهایی تولید کرده اند که شهرتی ملی به دست آورده اند؛ نمونه های آنها عبارت است از دانشگاه لانکاستر (Lancaster) پلی تکنیک تی ساید (Teesside Polytechnic) و دانشکده علوم تربیتی جوردن هیل (Jordanhill College of Education).

این نرم افزارها را می توان به صورت مستقیم یا از طریق توزیع کنندگان تخصصی محلی فراهم کرد. خرده فروشی ها شامل فروشگاه های رایانه ای خیابان های مهم کتابفروشی ها می باشد. هرچند، این مواد از طریق ارتباط راه دور، نظیر میکرونت 800 (Micronet 800) هم توزیع شود. نرم افزارهای در قلمرو کار عامه را می توان از طریق تابلوهای آگاهینامه هایی مانند کامپولینک (Compulink) فراهم کرد.

انگاره انتشار سایر مواد غیر کتابی بسیار متنوع است. تحمیل ساختاری منسجم در این زمینه غیرممکن است. تعداد زیادی شرکت های تجارتی وجود دارند. که مواد غیرکتابی تولید می کنند وتعدادی از آنها مثل مرکز اسلاید (Slide Contre) صورت های طویلی منتشر کرده اند. شرکت های صنعتی هم موادی تولید کرده اند؛ برای مثال شرکت گاز بریتانیا (British Gas)، و هیأت مدیره ملی ذغال سنگ National Coal Boardو (ICI. غالبا همکاری نزدیکی بین شرکت های تجارتی و سایر مؤسسات در امر تولید یک

ص: 258

قلم از مواد اطلاعاتی وجود داشته است. بدین ترتیب، هیأت آموزش صنایع مهندسی بسته های آموزشی آزاد در زمینه طرح مهندسی با به کارگیری مهارت های گوناگون سازمان سخن پراکنی بریتانیا (B.B.C)، دانشگاه های کمبریچ و سوت آمپتون، دانشگاه گشوده و مؤسسه فن آوری کرنفیلد (Cranfield) و با استفاده از مطالعات موردی انجام شده توسط شرکت های مهندسی پیشرو نیز تولید کرده اند. انجمن های حرفه ای هم در این زمینه سهمی ادا کرده اند، مثلاً مؤسسه مدیریت سرپرستی و PIRA. ناشران کتاب هم در این امر دخالت داشته اند، که از میان آنها گروه لانگمن (Longman Group)، مک میلان (Macmillan) روتلج (Routledge) را می توان نام برد.

در مقیاس محلی، تصویر حتی بسیار پیچیده تر می شود. تولید کنندگان محلی مواد غیرکتابی در بخش آموزشی، شاید موفق تر از بقیه باشند. بزرگترین تولید کننده در بریتانیا شاید دانشگاه گشوده (Open University) باشد.

مواد غیرکتابی ابتکاری تولید شده برای دانشجویانش، چنان توجه سایر مؤسسات را به خود جلب کرده است که نوارهای شنیداری و فیلم هایش اکنون در دسترس همه خریداران قرار گرفته است. اقدامات خطیر آموزشی دانشگاه گشوده (Open University Enterprises) شرکتی انتشاراتی برای عرضه انتشارات دانشگاه گشوده به بازار و نیز سایر مواد آموزشی تأسیس کرده است.

امّا، محصولات تولید شده در مؤسسات مستقل است که شاید مسایل را به بهترین وجه ترسیم می کنند. تمام بخش های آموزشی، از مدارس ابتدایی گرفته تا پلی تکنیک ها، مواردی را تولید کرده اند که برای دانشجویان خودشان طراحی شده است. یک نمونه قابل ذکر نیوکاسل (Newcastle) در زمینه شرکت تولیدات پلی تکنیک تاین با مسؤولیت محدود (Tyne Polytechnic Products LTD) است که از جمله محصولاتش کتاب ها، ادواری ها، نوارهای ضبط شده ویدیویی و نرم افزارهای ریزریانه ای را می توان نام برد. همیشه این امکان وجود دارد که چنین محصولاتی برای سایر مؤسسات هم دارای ارزش باشد و هیچ شیوه واحدی برای معرفی و تبلیغ این مواد وجود ندارد. در بعضی از زمینه ها، مؤسسات منابع ناحیه ای تأسیس شده که به صورت الهام گرفتن از منطقه مواد را تولید و به مدارس محلی فروخته اند. تعدادی از این ها نظیر واحد

ص: 259

مشاوره ای برای آموزش مبتنی بر رایانه(Advisory Unit for Computer Based Education) AUCBEدر حال حاضر موادشان را در بازار ملی به فروش می رسانند.

تالارهای نمایش هنری و موزه ها هم از تولیدکنندگان عمده محسوب می شوند، مخصوصا در زمینه تولید اسلاید، کارت پستال و پوسترهای نمایشگاه هایشان. بار دیگر بعضی از این مؤسسات ارزش بالقوه بازار وسیعتری را به دست آورده اند و توزیع ملی را سازماندهی کرده اند. مثلاً اسلایدهای گالری عکس و اسلاید ملی لندن از طریق مرکز اسلاید (Slide Centre) توزیع می شود.

علاوه براین، تعدادی تولید کنندگان تجارتی هم هستند که کارشان را روی بازار محلی متمرکز کرده اند و برای نمونه، تولیداتشان نظیر اسلایدهای مناظر محلی است؛ و بعضی از کتابخانه های محلّی مقادیر فراوانی انتشارات با ارزش در زمینه تاریخ محلّی تولید کرده اند.

متحرک را می توان از فیلمخانه ها تهیه کرد. حدود 150 فیلمخانه وجود دارد که هر کدام از آنها دارای فهرست و نظام توزیع مخصوص به خوداند. گالری ویدئو (The Video Gallery).

مجموعه جامعی از نوارهای ویدیویی آموزشی، ورزشی و سرگرمی به کتابخانه ها عرضه می کند. مجموعه ای، شامل 1200 نوع مواد ویدیویی و امکانات ضبط ویدیویی و خدمات باب روز وجود دارد. ناشران کتاب نظیر اندره دویچ (Andre Deuitsch) نوارهای داستانی ویدیویی توزیع می کند.

کتابداری که به تهیه کتاب بر مبنای تأیید عادت کرده در مورد مواد غیرکتابی با اشکال روبرو خواهد شد. ظرافت و شکنندگی بعضی از مواد موجب شده است که بعضی از ناشران روی پرداخت خسارت برای هریک از موادی که به هنگام پیش بررسی آسیب می بیند، تأکید داشته باشند. عدم صداقت بعضی از کتابداران که مواد را نسخه برداری کرده و نسخه اصل را پس فرستاده اند، موجب شده است که بعضی از توزیع کنندگان از ارائه مواد به شرط تأیید خودداری کنند. در واقع برخی از ناشران کوچک مواد را فقط پس از پرداخت بها، نه فقط بر مبنای سفارش، تحویل می دهند. آن گونه که یکی از آنها به طور خصوصی اظهار می داشت، «چرا ما باید وام بدون سود در اختیار شما بگذاریم؟»، مسایل ناشی از دزدی برنامه های رایانه ای موجب شده که بیشتر ارائه دهندگان تجارتی از ارائه آنها به شرط تأیید خودداری کنند. اما، اغلب آنها به منظور ایجاد ایمنی اجازه می دهند که کتابخانه یک نسخه تکثیر کند.

را می دهد که اکثر فراورده های انتشاراتی ناشران انگلیسی را بشناسند. این اثر اخیرا 448814 عنوان از بیش از 13137 ناشر را سیاهه کرده و سالیانه از پس 600 هزار اصلاحات بر می آید؛ ریز برگه های نسخه های صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی به طور ماهیانه این اطلاعات را باب روز می کند.

کتابشناسی ملی بریتانیا کتابداران را قادر می سازد که وجود شمار عظیمی از کتاب های نشر یافته از سال 1950 به بعد، با نام مؤلف، عنوان، فروستها و رهیافت موضوعی و نیز آثار در دسترسی از طریق دستیابی رایانه ای Online و صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی باخبر شوند.

اما، در زمینه مواد غیرکتابی اثری نظیر این کارها وجود ندارد و اطلاعات مربوط به این مواد معمولاً به نظام های تبلیغاتی خود ناشران بستگی دارد. همان طور که قبلاً ذکر شده است، هیچ گونه الزام قانونی برای واسپاری مواد غیرکتابی به کتابخانه بریتانیا یا هیچ جای دیگر وجود ندارد، بنابراین ایجاد کتابشناسی مواد غیرکتابی ملی بریتانیا بسیار مشکل است. در میان مواد غیرکتابی، شاید فیلم نسبت به دیگر مواد به بهترین وجه سازماندهی می شود که این کار توسط فهرست ملی فیلم و ویدئوی بریتانیا انجام می گیرد هرچند، حتی این مورد هم شامل کل فراورده های فیلمی بریتانیا نمی شود.

در سطح ملّی، مهیج ترین پیشرفت در زمینه فهرست مواد دیداری شنیداری بریتانیا بوده است.

این اثر نتیجه کار کتابخانه بریتانیا / بررسی پیشینه مواد آموزشی بخش آموزش و پرورش درون لندن بود که در سال 1979 و همراه ضمیمه ای در سال 1980 منتشر شد. این اثر شامل رایجترین انواع مواد دیداری شنیداری بود، اما مشخصات فیلم های 16 میلی متری، پیشینه های ویدیویی و پیشینه های شنیداری و موسیقی را نداشت. حدود 60 پیشینه از گزارش های مستقیم ناشران اطلاعات در مورد محصولاتشان فراهم می شود. اما، متأسفانه اینک این کار بایگانی راکدی است، هرچند داده های آن روی پایگاه های داده های بلیزلاین (Blause - Line)، مارک مواد دیداری و شنیداری آن (AVMARC) در دسترس است. در زمینه مواد مدارس، خدمات اطلاع رسانی منابع آموزشی ملی (NERIS) اخیرا خدمات پشتیبانی، مخصوصا در زمینه نرم افزارهای

ص: 262

رایانه ای انجام می دهند.

به طور خلاصه، در حالی که نظام کتابشناختی بی نظیری برای کتاب های منتشر شده و شبکه توزیع فعال وجود دارد، برای مواد غیرکتابی، به جز صدها فهرست و سیاهه و پراکنده ناشران چیزی وجود ندارد. کتابداری که با چنین وضعی روبروست، به پشتکار، بخت و دعای گاه به گاه نیازمند است! مراحل تهیه موادی که در ابتدای این بخش شناسایی شد، اینک پیگیری می شود. سه اقدام اولیه عبارت است از: شناسایی مواد موجود، ارزشیابی از طریق منابع چاپی و تهیه اسناد. همه این اقدام ها را با یکدیگر تحت عنوان سازمان های کتابشناختی ملاحظه خواهیم کرد. اگرچه سازمان های کتابشناختی وابزارها در ذیل به طور جداگانه صورت داده می شود. اما تعداد زیادی دوباره کاری در آنها مشاهده می شد. خلاصه سازمان های زیر سعی در سیاهه کردن تمام منابع کمکی موجود ندارد بلکه به انگاره کلی و چند نمونه اصلی اشاره می کند.

ص: 263

از طریق بلیز لاین (BLAISELINE) قابل دسترسی است حمایت می کند.

آن، کورنیش، به عنوان دبیر دایمی بخش مواد دیداری شنیداری کار می کند و در گردآوری مجموعه راهنماهای منطقه ای مجموعه های دیداری شنیداری فعال بوده است. وی به این موضوع توجه دارد که «این دست کم در ایجاد آگاهی بیشتر از مواد دیداری شنیداری و بهبود نگرش عمومی نسبت به امانت بین کتابخانه ای و مواد دیداری شنیداری توفیق هایی داشته است.»

منطقه ای و موضوعی است.

سازمان بودجه کارهای چشمگیری را در استفاده از اطلاعات پیوسته Online و هم چنین ریزرایانه ها در کتابخانه ها تأمین کرده است. این کارها شامل پژوهش ج.ا. گیلمن فن آوری اطلاعات و مرکز منابع کتابخانه آموزشگاهی (شورای فن آوری آموزشی، 1983) است.

دخالت شورا در ویژگی های استفاده کننده، حق مؤلف و انواع کتابشناسی ها در جای دیگر مورد بحث قرار می گیرد. اطلاعات بیشتر در این باره را می توان از طریق اخبار شورای فن آوری (CET) کسب کرد.

مشابه با این شورا، از شورای فن آوری آموزشی اسکاتلند (به نشانی CDownhill, 79 Victoria Crescent Road, GlasGow G129JN که با فیلمخانه و ویدئوخانه مرکزی اسکاتلند همکاری می کند باید نام برد؛ خدمات آن شامل خدمات پیش نگری نرم افزارهاست. این مؤسسه دارای اطلاعاتی بی نظیر و خدمات کتابشناسی در زمینه مواد غیرکتابی و تجهیزات آن است و بسته های خودآموز تولید می کند.

پشتیبانی می شود. این جا مرکز اطلاعات فعالی است که مجموعه ای از مجله ها، کتاب ها و بایگانی های موضوعی و نیز بروشورهای کارخانجات را در اختیار می گذارد. این مؤسسه نشریه میانکُنشی باب روز را که مجله ای دو ماهانه است و تمام جنبه های فن آوری میانکُنشی ]تعاملی] اروپا و بریتانیا را در بر می گیرد، منتشر می کند. ثبت تحقیقات هم به منظور تماس و انجام خدمات مرجع دراختیار است.

ویژگی مهم آن وجود زمینه نمایش نظام هایی است که مراجعان را قادر می سازد تجهیزات و مواد ویدیویی میانکُنشی را ببینند و از آنها استفاده کنند.

برآن دارای برنامه ضبط تلویزیونی با دریافت از طریق آنتن I.T.V. و کانال 4 می باشد. هر سال در حدود 1000 برنامه تلویزیونی به مجموعه اضافه می شود، هرچند پوشش مواد ویدیویی آن محدود است. آرشیو دارای نظام نگهداری رایانه ای است که امکانات تولید فهرست های رایانه ای را فراهم می سازد. اولین جلد فهرست ملی آرشیو فیلم، (National Film Archive Catalogue) فیلم های غیر داستانی (Non - Fiction Films) در سال 1980 منتشر شد. فهرست تصاویر ساکن، پوسترها و طراحی ها در سال 1982 و تصاویر نسخه های نمایشی در سال 1985 منتشر شد که هنوز هم در بازار در اختیار است.

واحد توزیع و برنامه ریزی غیر تآتری مؤسسه امور مربوط به مشاوره و خدمات دفترداری محل وقوع رویدادها را در خارج از بریتانیا تأمین می کند و امور فیلم و داستان های تلویزیونی عرضه شده را هماهنگ می سازد.

خدمات کتابخانه ای، اطلاعات و مرکز مطالعات فیلم و تلویزیون را که دامنه شمول جهانی دارد، فراهم می کند، عنایت ویژه ای به تاریخ و عملکرد سینما و تلویزیون بریتانیا دارد. ادعا می شود که مجموعه کتابی تقریبا شامل هر نوع مطلبی است که به زبان انگلیسی در مورد فیلم و تلویزیون منتشر می شود، اسناد دیگر شامل، دستنوشته ها، نشریات ادواری جاری و گذشته، کتاب های مطبوعاتی بریده روزنامه ها و سندداری مربوط به افراد می باشد. نشریه اصلی آن فهرست ملّی ویدئو وفیلم بریتانیا نام دارد. (The British National film and Video Catalogue)(BNFVC) این نشریه از سال 1963 تاکنون منتشر شده و یک بایگانی فصلی از فیلم های بریتانیایی و خارجی موجود در بریتانیای کبیر است. پوشش ضبط های ویدیویی از اواسط دهه 1970 آغاز شد. این مجموعه دارای دو بخش عنوان های داستانی و غیرداستانی است. فیلم های بلند (تحت پوشش آگاهینامه ماهیانه فیلم) و فیلم های خبری از سال 1969 کنار نهاد شده است. این مجموعه به صورت موضوعی طبقه بندی شده، دارای نمایه های الفبایی تحت موضوع و عنوان و نمایه تولید است که شامل توزیع کنندگان، هنرپیشگاه، مسؤولان فن آوران و شرکت های تولید کننده می باشد. در ویرایش 1987، برای اولین بار، نام تعدادی از عناوین میانکنشی ویدیویی اضافه شده است. علاوه براین، مؤسسه، راهنمای منابع خدماتی کتابخانه مؤسسه فیلم بریتانیا را منتشر می کند.

ص: 270

فهرست های موضوعی شامل فیلم ها و ویدئونگارهای ویژه مدارس و فیلمها و ویدئونگارهای ویژه مدیران می باشد.

بخش طراحی ها، پوسترها و تصاویر ساکن دارای مجموعه ای گسترده از تصاویر ساکن، طلق های شفاف رنگی و طراحیها است. سوابق به منظور رایانه ای کردن برونداد فهرست تصاویر ساکن، پوسترها و طراحی های بخش آماده شده است. نشریات دیگر شامل سیما و صدا (Sight and Sound) (که مربوط به ابعاد زیبای شناختی فیلم هاست) و آگاهینامه ماهانه فیلم (Monthly film bulletin) (که تمام انواع فیلم های بلند و برخی فیلم های کوتاه را بررسی می کند و اطلاعات پایه در مورد فیلم ها به دست می دهد از جمله: اعتبارات، خلاصه طرحهای داستان و مطالب انتقادی است.

مرکز ثبت تاریخچه فیلم اسلید دارای نسخه هایی از تمام فیلم های خبری بریتانیا بر روی فیلم واطلاعاتی در مورد مجموعه های آرشیوی و تلویزیونی بریتانیا و ماوراء بحار دارد. یک نسخه ریزبرگه ورق های فیلم برای فروش در دسترس می باشد.

از جمله انتشارات آن فهرست شورای بریتانیایی فیلم و ویدئوی دانشگاهی است که سالیانه به صورت ریزبرگه منتشر می شود. این فهرست 6500 قلم را سیاهه می کند که شامل فیلم های مستند و فیلم های غیر داستانی، نوارهای ویدیویی، نوارهای شنیداری نرم افزارهای رایانه ای، صفحه های ویدیویی و برنامه های اسلاید نواری است که اخیرا در بریتانیا در دسترس است. این مواد را برای تدریس در مقاطع تحصیلی و یا برای تحقیق تحسین کرده اند. این فهرست، دو فهرست را همراه با هم می آورد، مواد دیداری شنیداری برای آموزش عالی و هلپیس پایگاه داده ها هم از طریق بلیزلاین در دسترس می باشد. راهنمای پژوهندگان فیلم و مجموعه های تلویزیونی بریتانیا، ویرایش سوم (1989)، راهنمایی ذیقیمت برای مجموعه های آرشیوی فیلم و مواد تلویزیونی است.

شنیداری داده است. برای مواد قدیمی روی فیلم، اطلاعاتی در کتاب ک.ر. نیور، تصاویر متحرک اولیه: مجموعه چاپی کاغذی در کتابخانه کنگره (1985) 1915 - 1897 می آید.

کتابخانه کنگره علاوه براین، کتابی با عنوان مجموعه اولیه تصاویر متحرک جرج کلین در کتابخانه کنگره تهیه کرده است. (1980) در این جا تقریبا 3000 عنوان فیلم سیاهه شده است. کتابخانه کنگره امکانات چاپ فیلم های بازسازی شده را فراهم خواهد کرد.

مواد ضبط شده شنیداری در موسیقی و صفحه های گرامافون 72 - 1953، سیاهه می شود که شامل مواد شنیداری موسیقی و غیر موسیقی و اشعار اپرا و کتاب می باشد. این اثر با موسیقی: کتاب های مربوط به موسیقی و ضبط های موسیقی 1973 باب روز شده است، که دارای برگه های چاپی کتابخانه کنگره و برگه های کتابخانه های همکار می باشد. علاوه براین، مواد شنیداری شعرای امریکایی و موزیک امریکایی هم منتشر شده است.

در سال 1977 کتابخانه کنگره، مرکزی برای کتاب به منظور خدمت به عنوان «عامل شتاب دهنده به توجه ملی نسبت به اهمیت کتاب ها، مطالعه و مواد نوشتاری» تأسیس کرد. به هر حال، این مرکز قدرت تشویقی رسانه ها را با همکاری تلویزیون CBS «بیشتر در باب آن بخوانید» و شخصیت کارتونی تلویزیونی را در برنامه ABC، Capn O.G.Readmore باز می شناسند.

عکس های چاپی را ک. اف بیل در چاپ های امریکایی در کنگره امریکا فهرست مجموعه (کتابخانه کنگره / انتشارات جانزهاپیکینز، 1970) را فهرست نویسی می کند، که شامل شناسه هایی برای 12000 عکس از حدود 1250 هنرمند است؛ و پ. وندربیلت در راهنمای مجموعه های خاص چاپی و عکس های کتابخانه کنگره (بخش مرجع کتابخانه کنگره، 1955) به فهرستنویسی می پردازد.

مرکز در حدود 330 هزار شناسه از سال 1964 تا به امروز را جمع آوری کرده وعلاوه براین حاوی اطلاعاتی در مورد ناشران و توزیع کنندگان است.

نمایه ها به صورت برونداد چاپی از طریق Online با عنوان بایگانی 46 روی خدمات اطلاع رسانی دیالوگ (Dialog) مواد دیداری شنیداری پیوسته (AV-ONLINE) و روی صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندی ارائه می شود. علاوه براین، مرکز تعدادی کتاب های مرجع برای نمونه بشرح زیر، منتشر می کند:

مواد دیداری شنیداری مربوط به دانستنیهای رایانه و علوم (1986) و مواد دیداری و شنیداری فنّی و حرفه ای (1986).

علاوه بر این مراجعان به کتابخانه با افزودن اطلاعات اضافی برای ایجاد فهرست شخصی از موجودی شان می توانند از بانک اطلاعاتی به عنوان خدمات فهرست نویسی استفاده کنند.

پایین آورده می شود. مطالعات موردی کتابخانه ها در باب مواد غیرکتابی به صورت منظم در نشریه ادواری کتابدار مواد دیداری و شنیداری ارائه می شود.

1 - کتابخانه های عمومی بیرمنگام. بخش کمک های دیداری، این بخش خدمات امانتی برای تصاویر، پوسترها، نمودارهای دیواری، اسلایدها و فیلم استریپ ها انجام می دهد. کتابخانه مرکزی علاوه بر این دارای صفحه خانه و کاست خانه، پوسترهای هنری و بسته های هنری برای مدارس، و مجموعه های ویژه عکس های دوران ویکتوریا و ادوارد می باشد.

2 - پلی تکنیک لندن مرکزی، مرکز فن آوری کتابخانه ای. این مرکز در سال 1982 با هدف اصلی انگیزش و تقویت علاقه در زمینه کاربرد فن آوری اطلاعاتی در میان کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی تأسیس گردیده است: این مرکز در سازماندهی سمینارها و تشکیل نمایشگاه های نظام های کتابخانه ای با تأکید ویژه به کاربردها و ریز رایانه ای فعال بوده است.

3 - مرکز اطلاعات زبان آموزی و زبان پژوهی (CILTR) به نشانی دانشکده Regent میدان داخلی، پارک Regent، لندن 4NS - NW) با زبان های جدید و آموزش آنها سروکار دارد. این مرکز دارای 17000 جلد کتاب و متون درسی، علاوه بر اسلایدها و نوارهای ویدیویی، نرم افزارها و مواد ضبط شده آموزش زبان است. این مؤسسه تسهیلات شنیداری و دیداری هم فراهم می کند. نشریات و کتابخانه آن نه فقط مورد توجه آنهایی است که به زبان های جدید علاقه مندند، بلکه مورد توجه تمام کتابداران نیز می باشد.

4 - کتابخانه ها و بخش های هنری لندن بورو در کامدن. دارای یکی از بزرگترین مجموعه های دیداری و شنیداری کتابخانه های عمومی است.

5 - پلی تکنیک برایتون. دارای کتابخانه و نظام منابع فراگیری یکپارچه ای است. خدمات رسانه ای کتابخانه مختصری از مواد غیرکتابی را می خرد؛ برنامه های رادیویی و تلویزیونی را از آنتن هوایی ضبط می کند، در زمینه مواد غیرکتابی خدمات اطلاع رسانی ارائه می دهد؛ و اثربخشی مواد کتابی را در تدریس و یادگیری تحلیل می کند.

6 - کتابخانه ها و هنرهای شهر نیوکاسل. خدمات امانت تصاویر را به عهده دارد که

ص: 275

قسمتی از بودجه آن را هنرهای شمالی تأمین می کند. حدود 250 نسخه عکسی که بیشتر آنها کار هنرمندان محلی است در دسترس دارد.

7 - کتابخانه ایالتی ویلت شایر، خدمات کتابخانه کودکان. این کتابخانه اطلاعات و الهام هایی را از طریق رسانه های گوناگون نظیر، کتاب ها، صفحه ها، فیلم استریپ ها، مواد ضبط شده ویدیویی، اسلایدها، نمودارهای دیواری، نوارها، مدل ها فراهم می سازد. علاوه براین مجموعه ای ویژه نمایشگاه و مجموعه های نمایشی دارد و خدمات امانت نسخه های قاب شده را انجام می دهد. پیشرفت تخیلی بالقوه اسناد رابطه ای مستقیم با نیازهای مراجعان دارد.

8 - کتابخانه عمومی گیتسهد. نماینده و هوادار پیشرو بهره جویی از ارتباطات دوربرد برای اطلاعات جامعه است. طرحی ویژه در پیوند با فروشگاه های بزرگ خواروبار برای سفارش کالا توسط بازنشستگان مسن دارد که از مجموعه های پرستل (Prestel) کتابخانه استفاده می کند.

ویدیویی نمودارهای دیواری و مجموعه های آموزشی چندرسانه ای؛ قسمت دوم: مواد داستانی کاست های شنیداری و ویدیویی؛ و بخش سوم: فهرست نرم افزار رایانه آموزشی برای Amstrad CPC 464 صفحه Arechimedes, Amsbrad BBC و کمودور 64، و Electron و Spectrum می باشند. این اقلام در بسته های ناشران ارائه می شود و خدمات کتابخانه ای هم در اختیار قرار می گیرد. فروشندگانی از این نوع با بازار وسیعتر بیشتر در امریکا رایج است و انتشارات سالیانه بازار مواد دیداری شنیداری بسیاری از نمونه ها را ارائه می کند.

اما درست همان گونه که کتابخانه به کتابفروشی ها و فراهم آورندگان مواد کتابخانه ای تکیه دارد، کتابداران هم باید از شرکت های کوچکتر ارائه خدمات تخصصی برای شکل های متنوع مواد غیرکتابی آگاه باشند.

نمونه هایی از آنها عبارت است از انتشارات مانترا (Montra Publishing)، که کتاب های مصوّر چند فرهنگی یک زبانه و دو زبانه و کاست هایی برای کودکان و بزرگسالان تولید می کند؛ استودیوی 2 (Studio Two) برای تولید نمونه های دایناسورها، تاویستاک ویدئوتیپز (Tavistock Videotapes)، طراحی شده برای یک سلسله رهیافت های جاری در مشاوره و ارتباطات و میانکُنش های مؤثر و CAA، برای برنامه های اسلاید نوار در زمینه آرشتیکت و ساختمان.

فراهم آورندگان ضبط های ویدیوئی کتابخانه ای شامل شرکت شیورز با مسؤولیت محدود (Chivers Ltd) و ویندآپ ویدئو (Wynd up Video) است. تعداد زیادی از فراهم آورندگان عمومی مواد رایانه ای وجود دارند که به طور منظم درادواریهای رایانه ای نظیر جهان رایانه شخصی (Personal Computer World) به تبلیغ دست می زنند. جزییات بیشتر فراهم آورندگان در بخش منابع چاپی که به دنبال می آید، خواهد آمد، اما کتابداران درگیر در این زمینه باید آماده جستجوی سیاهه های توزیع کنندگان و آگهی های ادواری ها باشند تا جزییات باب روزی از فراهم آورندگان ابعاد تخصصی مواد غیرکتابی به دست آورند.

ص: 277

رایانه ای دارد، باشگاه هایی نظیر: گروه کاربران رایانه کلیسا. اما، این موضوع به انجمن های حرفه ای مربوط است که کتابداران با آمادگی بیشتر برای کسب کمک و مشاوره به آنها مراجعه کنند.

در بریتانیا گروه دیداری شنیداری انجمن کتابداران اختصاصی، و گروه دیداری شنیداری انجمن کتابداران و گروه فن آوری اطلاعات انجمن کتابداران در راه اندازی کارگاه ها و کنفرانس ها بیش از همه برجسته و پیشقدم بوده اند.

در ایالات متحده امریکا، انجمن کتابداران استانداردهایی را برای منابع از طریق سازمان هایی نظیر: کمیته دیداری شنیداری انجمن کتابخانه های عمومی تدوین کرده است.

ص: 279

رایانه ای Oclc، به 7 میلیون سابقه که درصد بالایی از مواد غیرکتابی منتشر شده را در بر می گیرد، امکان دسترسی می دهد. اما، اکثریت آن ها منشاء امریکایی دارد. پایگاه های داده های پیوسته Online. تخصصی نظیر VUFVC و صفحه نگاری ملی (National Discography) نمونه هایی برای پیشرفت آینده ارائه می دهد، اما هنوز هم معایب خاصی در سیاهه کردن مواد چندرسانه ای باقی مانده است.

در مورد منابعی که تحت عنوان سازمان های گوناگون ذکر شده است، باید اشاره خاص کرد. راهنمای اصلی منابع کتابشناختی عبارت است از: پ. لیبشر، کتابداری دیداری شنیداری. کتابشناسی منتخب 1965 - 1983 (کتابداری دیداری شنیداری (Audiovisual librarian) این کتاب بیش از 1700 شناسه کتابی، جزوه و مقاله ادواری نگاشته شده از سال 1965 در تمام ابعاد کتابداری مواد غیرکتابی را دربر می گیرد. ذیل های آن در هر یک از شماره های نشریه کتابدار دیداری شنیداری،(1973-1) (Audiovisual Librarian) فصلنامه ای؛ انتشار مشترک گروه دیداری شنیداری انجمن کتابداران و گروه دیداری شنیداری انجمن کتابداران اختصاصی اسلیب می آید. این نشریه، منبع ارزشمندی در مورد اخبار پیشرفت ها، مرور و نقد کتاب ها و مواد غیرکتابی در موضوع کتابداری دیداری شنیداری است. علاوه براین حاوی اخباری در مورد مواد و تجهیزات ریزرایانه ها هم می باشد. همچنین به فهرست های رسانه های آموزشی بر ریزبرگه ها (رسانه های المپیک 1986)؛ و سالنامه رسانه های آموزشی و فن آوری (کتابخانه های نامحدود)، ونشریه ای سالیانه و حاوی «رسانه نگاری» (Mediagraphy) منابع چاپی و غیرچاپی توجه فرمایید.

یکی از کارهای پیشگام عبارت است از: ا. کروگان، نظام کتابشناختی رسانه های غیرکتابی توصیف و سیاهه آثار، ویرایش دوم (کابورگ 1979). این اثر کتابی خواندنی و پایه به عنوان نمونه ای از چگونگی سازماندهی منابع اطلاعاتی در این زمینه است. هنوز هم مفیدترین دستنامه عمومی عبارت است از: ج. هندرسن و ف. هامفری، دستنامه مواد دیداری و شنیداری و ریزرایانه، ویرایش چهارم (کوگان پیج، 1984).

البته استفاده از نشریات ادواری و باب روز بودن از راه بررسی و رویدادهایی که تقویم عرضه می دارد و از نقد و بررسی تجهیزات مواد غیرکتابی جدید کاری اساسی

ص: 281

است. نشریه دیداری شنیداری (EMAP Maclaren,1972)(Audiovisual) ماهانه منتشر می شود. این نشریه منبع ارزشمندی در مورد پیشرفت های جدید در کاربرد تجهیزات و مواد غیرکتابی در صنعت و تجارت است. ذیل سالانه آن موسوم به راهنما (Director) اسامی کارخانجات سازنده تجهیزات، خدمات تولید و ناشران مواد غیرکتابی صورت می دهد. اسامی تجارتی هم به آنها افزوده شده است. ضمیمه آموزشی تایمز (Times Newspapers 1910) دارای بخش منابع، نقد و بررسی تجهیزات و مواد غیرکتابی و مقاله های مربوط به آگاهی رسانی جاری است.

در واقع سیاهه چاپی جامعی وجود ندارد. فهرست های در دسترس سیاهه کننده انواع غیرکتابی پوشش کامل لازم را ندارد. برای مواد منتشر شده بعد از سال 1982 یعنی پس از آخرین تجدید نظر: فهرست مواد دیداری شنیداری بریتانیا (کتابخانه بریتانیا، 1979؛ به علاوه ذیل های سال های 1980 و 1983) لازم است وارسی خسته کننده فهرست های چاپی انجام پذیرد. علاوه براین، این منابع توصیفی اند و کتابداری باید برای ارزشیابی درجای دیگر به جستجو بپردازد. یک منبع مفید برای این کار خلاصه نقد و بررسی رسانه ها (Media Review Digest) (انتشارات پیرین، - 1974) را می توان نام برد.

این نمایه نامه سالیانه و خلاصه نقد و بررسی ها، ارزشیابی ها و توصیف های مواد غیرکتابی است که در نشریات ادواری گوناگون آوره می شود، همچنین به روندهای فن آوری (Tech Trends) توجه کرد که نکات منظمی درباره رسانه ها و فن آوری (انجمن ارتباطات آموزسی و فن آوری 1956-) دارد. این اثر شامل نقد و بررسی های ابزارهای کتابشناختی و معرفی تجهیزات جدید است. راهنماها و سالنامه ها منابع با ارزشی برای شرح جزئیات فنّی و نشانی های سازندگان، ناشران و متخصصان و برای یافتن اطلاعات در مورد کارهای جاری در زمینه مواد غیرکتابی است. کتابدار بریتانیایی دسترسی مستقیم به دستنامه های عمومی مواد غیرکتابی ندارد و باید از نشریات مشابه نظیر بازار دیداری و شنیداری (بوکر) استفاده کند. این نشریه سالیانه است و نشریات مواد غیرکتابی امریکایی و کانادایی، انجمن ها، سازندگان تجهیزات، خدمات فهرت نویسی، تجهیزات کتابخانه ای و غیره را فهرست می کند.

فهرست های ناشران برای کتابداری که می خواهد پوشش کاملی از مواد غیرکتابی را

ص: 282

در اختیار داشته باشد چندان کارساز نیست.

1 - شرکای آموزشی دریک با مسؤلیت محدود به آدرس:

(st Fagans Road Fairwater, Cardiff CP5 3AE) شکل های گوناگون و عنوان های آنها را ارائه می دهند. آنها تولید کنندگان عمده ای هستند که محصولاتشان شامل تولیدات آموزشی و فیلم های آموزشی دریک می باشد. و فهرست های آنهای ضروری است. این فهرست ها گذشته از محصولات خودشان، مواد تولید شده ناشران فراوانی را جمع آوری می کنند.

2 - Top Chart Eductional, 23 Bath Street , Glassgow G2 IHU, که اقلام وسیعی از مواد غیرکتابی ناشران را به همراه تعدادی از آثار ناشران امریکای شمالی ارائه می دهد. این اثر مخصوصا برای دوره های شنیداری آموزش زبان مفید است فهرست آنها شامل 82 زبان و تقریبا در 520 دوره، نظیر نمونه های ارائه شده توسط موسسه برلیتز، لنگافون و بی بی سی است. علاوه براین آنها مواد دیداری شنیداری و نرم افزارهای رایانه ای هم تهیه می کنند.

دانشگاه گشوده (The Open University) به عنوان تهیه کننده منابع یادگیری شهرت بین المللی به دست آورده است. فهرست های آن باید در بسیاری از کتابخانه ها موجود باشد. نشانی خرید تمام محصولات دانشگاه گشوده به شرح زیر است:

Open University Educational Enterprises, 12 Cofferidge Close, Stony Stratford, Milton Keynes MK11 1BY.

دو شماره ضروری آنها از نظر زمانی راهنماهایی کهنه اند اولین آنها م.رولستون، کتابشناسی انتشارات و مواد کمکی دیداری شنیداری موزه ها و تالارهای هنری بریتانیای کبیر و ایرلند (چادویک - هیلی 1980)، است که شامل بیش از 15000 نشریه و مواد کمکی دیداری و شنیداری از بیش از 1000 موزه و تالار است. اکثر آنها در هیچ منبع کتابشناسی دیگری صورت داده نشده است. مواد غیرکتابی این فهرست شامل انواع پوسترها، اسلایدها، فیلم ها، صفحه ها، نوارها، مدل ها و بازتکثیرها می باشند. پُل واسرمن فهرست انتشارات و رسانه های موزه ها، ویرایش دوم (گیل، 1980) را ویرایش کرده است. که نمایه نامه و راهنمای انتشارات و مواد دیداری و شنیداری موجود در

ص: 283

موزه ها و تالارهای هنری ایالات متحده و کانادا است. روزآمد کردن برخی اطلاعات از طریق نشریه خبرنامه انجمن مواد دیداری و شنیداری موزه ها و تالارهای هنری که سیاهه ای مهم از تماس های در این زمینه است و موزه ها و تالارهای هنری بریتانیای کبیر و ایرلند (رید1987)، امکانپذیر است.

هیچ راهنمای منبع موضوعی تخصصی جامعی وجود ندارد، گرچه شماری از ابزارها در دسترس است که شامل فهرست های ناشران موضوعی تخصصی و کتابشناسی های موضوعی می شود. شاید شورای فیلم و ویدیوی دانشگاه های بریتانیا فراهم آورنده عمده چنین راهنماهایی برای آموزش عالی باشد. یک نمونه عالی از این قبیل عبارت است از اُ. تریس، نمایشنامه نویسان قرن بیستم: سیاهه مواد دیداری شنیداری موجود در بریتانیا (BUFVC، 1987).

مسأله دیگر وجود گنجینه مواد موضوعی است که منتشر نشده اند، امّا از طریق مبادله یا ترتیبات خاص آنها را می شود تهیه کرد. راهنماهای موضوعی عمومی شامل: خدمت اطلاع رسانی برنامه های آموزشی آموزش عالی (قابل تهیه از BUFVC) است. این منبع مواد چندرسانه ای تولید شده توسط دانشگاه ها و پلی تکنیک ها را به منظور تشویق مبادله مواد صورت می دهد.

راهنماهای فهرست های ناشران پوشش کاملی را فراهم نمی کند، و مخصوصا دسترسی موضوعی به آنها بسیار مشکل است. در زمینه دنیای مواد دیداری شنیداری، اثر ج.م. پومبرتون، سیاست تولید کنندگان و توزیع کنندگان مواد دیداری شنیداری: دستنامه کارکنان فراهم آوری مواد (اسکرسرو، 1984) بینشی مفید دارد.

همچنین کتاب فهرست های رسانه های آموزشی روی ریزبرگه (رسانه های المپیک، 1986) وجود دارد که در زمره انتشارات امریکایی است و اجناس رایگان ویژه کودکان، ویرایش هفتم اکسلی 1988. سیاهه ای ضروری و وابسته عبارت است از: نمایه نامه توزیع کنندگان متعلق به VUFVC که اسامی 550 توزیع کننده مواد دیداری و شنیداری را در بریتانیا صورت می دهد. این نمایه نامه بر مبنای عنوان های موضوعی تنظیم شده و هر شناسه دربر گیرنده گزارمانی است شامل نشانی ها و شماره های تلفن.

موزه ها و تالارهای هنری ناشران فعال مواد غیرکتابی اند و تعداد راهنماهای

ص: 284

موضوعی تخصصی فراوان است و شامل عناوین ذیل می باشد:

O. Bates, Food Safety: an international source list of Audiovisual material, Second Edition (BIAT, 1987); I. Spring, Media Studies; Materiography (Jordan Hill Colledge of Education, 1985); M.C Jones, Non - Book Teaching materials in the Health seiences (Gower, 1987.) دیداری شنیداری اختصاصی تر را می توان از:

International Bee Research Association (1985) تهیه کرد. مواد پزشکی تحت پوشش Graves Midical Audiovisual Library (Holly House, 220 New London Road, chelmsford, Essex CM2 9BJ) قرار دارد. فهرستی برای این نوع خدمات پستی پزشکی و مواد غیرکتابی پیراپزشکی وجود دارد. خبرنامه منظمی برای مشترکین وجود دارد.

ناشران موضوعی تخصصی شامل نمونه های زیر می باشد:

The British Council, Design, Production and Publishing Department (65 Davies Street, London W1Y2AA), که امر گسترش همکاری فرهنگی، آموزشی و فنی بین بریتانیا و سایر کشورها را برعهده دارد. آنها علاوه بر کتاب ها، تولید فهرست های نمایشگاه ها را هم به عهده دارند، که مثلاً فهرست مصوّر British Council Collection 1983 - 84 شامل بیش از 4500 تابلو، مجسمه، نقاشی، و گرافیک برنامه های نوار اسلاید، مثلاً در مورد کتاب ها و کتابخانه های بریتانیا ؛ و ریزرایانه ها در مدارس؛ مواد ضبط شده ویدیویی، مثلاً برای دستگاه های نمایش اورهد؛ و کاست های شنیداری، مانند یک سلسله مصاحبه داستان نویسان و نمایشنامه نویسان پیشگام انگلیس است. انجمن سیمان بریتانیا فهرست انتشارات، مجموعه اسلایدها و فیلم ها به نشانی (Wexham Springs, Slough SL3 6PL) (The Catalogue of publication, slide sets and films) را تهیه می کند. این فهرست شامل مجموعه گسترده ای از مواد گوناگون در مورد

ص: 285

ساختمان، مهندسی ساختمان و ساخت محیط زیست است. بخش آموزشی انجمن سلطنتی شیمی به نشانی (Burlington House, Piccadilly, London WIV OBN) موادی را برای آموزش شیمی در مدارس، دانشگاه ها و پلی تکنیک ها تولید می کند. کاست های شیمی آنها شرح های معتبری از جنبه های گوناگون شیمی ارائه می دهد که توسط شیمی دانهای مشهور آماده و با صدای آنان خوانده می شود.

هدف انجمن برانگیختن علاقه عامه مردم به تمامی ابعاد تاریخ است به نشانی 59a) Kennington Park Road, London SE114JH) نشریه ادواری آنها به نام تدریس تاریخ (Teaching history) مواد غیرکتابی را بررسی می کند و حاوی راهنمای ارزیابی منظمی از مواد نرم افزاری ریزرایانه است. موسسه ولدینگ به نشانی (Abingtion Hall, Abington, Cambridge CB1 6 AL) تولید کتاب ها، نرم افزارهای رایانه ای، اسلاید چارت های دیواری، تلق های شفاف دستگاه های نمایش اورهد و فیلم ویدیو را برای دانشجویان فن جوشکاری به عهده دارد. علاوه براین آنها مواد دیداری خبری به نام ویدیوی خبری موسسات جوشکاری (The Welding Institute News Video) تولید می کنند.

جزییات مربوط به تجهیزات را می توان از طریق بررسی مواد تبلیغاتی سازندگان آنها، سیاهه های توزیعی سالیانه و آگهی های تجارتی ادواری هم فراهم کرد. راهنماها، سالنامه ها هم صورت تجهیزات و نشانی سازندگان آنها را به دست می دهند. یک منبع عمومی عبارت است از دستنامه مواد دیداری و شنیداری و ریزرایانه (کوگان پیج 1984) است.

این منبع به منظور کمک به متخصصان و مبتدیان، برای یافتن مسیرشان از میان باتلاق اطلاعات متضاد، مشاوره و تبلیغ در مورد خدمات و تجهیزات مربوط به مواد دیداری شنیداری طراحی شده است. همچنین اسامی تولیدکنندگان و توزیع کنندگان نرم افزارها و دوره های آموزشی صورت می دهد. در ایالات متحده امریکا منبع: راهنمای تجهیزات مواد دیداری شنیداری رایانه و فرآورده های ویدیویی (انجمن بین المللی صنایع ارتباطات) مأخذی اساسی محسوب می شود.

معیاری که بتوان با آنهاتجهیزات را مورد قضاوت قرار دارد، از طریق استانداردها و

ص: 286

منابع حاوی مشخصات نظیر: USPECS کار شورای فن آوری آموزشی تهیه می شود. ارزشیابی تجهیزات را می توان در نشریات ادواری عمومی نظیر مواد دیداری شنیداری (Audio Visual) و در نشریات ادواری تخصصی برای شکل های گوناگون یافت. همچنین به خدمات تبادل اطلاعات فراورده های آموزشی در ایالات متحده امریکا توجه فرمایید. اتحادیه مصرف کنندگان (The Consumers Association) هم در نشریه ادواری خود به نام کدامیک؟ (1952-) (Which?) تجهیزات را ارزشیابی می کند، به هر حال، با گزارش های آنها باید با احتیاط برخورد شود، زیرا که قضاوت آنها بیشتر در مورد مصارف خانگی است تا مصارف سازمانی. این که یک کاست نوار شنیداری بتواند در سقوط از ارتفاع 3 پایی بر کف سیمانی سالم بماند، از این مسأله که دکمه های کنترل آن دارای زیبایی دلپذیری باشد. مهمتر است!

Catalogue of colour Reproductions of Paintings prior (1980) and Catalogue of peroduction of paintings 1960 - 1979 (1981).

منتشر می شود.

این نشریه در کنار هر شناسه بازتکثیری کوچک همراه با اطلاعاتی در مورد چاپ کننده، ناشر و قیمت دارد. علاوه براین صورتی از هنرمندان ناشران و چاپ کنندگان وجود دارد. یک منبع جامع نمایه نامه هنر (ه. دبلیو. ویلسون 1929) است که حاوی صورتی از بازتکثیرها در نشریات ادواری هنری ونشریات موزه ای است.

The National Gallery's Postcard Collection, Volume 2 (1989) and Stanley Gibbon's Postcard Catalogue (1986) که برای این شکل های خاص مفیدند.

تعداد زیادی فراهم آورندگان بازی ها وجود دارد.

Cambridge Publishing Services Ltd (PO BOX 62, Cambridge CB3 9NA) که بازی های جغرافیایی را در مقیاس وسیع تولید می کند. انجمن پیشبرد بازی ها و نظیره سازی در تعلیم وتربیت و آموزش (مرکز مطالعات آزاد دانشگاه فن آوری فصلنامه ادواری به نشانی (Lougbborough, Leicestershire LE113TU Simultation / games for learning (1971-) (نظیره سازی و بازی ها برای یادگیری) را منتشر می کند و اعضای آن خبرنامه (Sagset)را هم دریافت می دارند که حاوی اطلاعات جاری و نقد و بررسی بازی ها، نظیره سازی ها و کتاب هاست.

تعداد مجموعه اوراق بسیار فراوان است و معروفترین ناشر آن Jonathan Cape دارای فروست Jackdaw است 30 Bedford Square, London WCIB3El فرمهای تولیدی آنها را تعدادی از سایر تولیدکنندگان اقتباس کرده اند.

اورهد و ریز شکل هاست. بیشتر این منابع حاوی مجموعه تصاویرست. تعداد زیادی کتابخانه های تصویرها ]عکسخانه ها]تجاری وجود دارد که بهترین آنها احتمالاً در بریتانیا کتابخانه های بی بی سی هالتون به نشانی (35 Marylebone High Street, London W1M4AA) است که شامل بیش از 6 میلیون عکس، نقاشی نسخه های چاپی وغیره است. اما، کتابخانه های تصویرها برای ارائه خدماتشان هزینه دریافت می کنند و به هرکسی که علاقه مند استفاده از این شکل ها باشد، توصیه می شود به ه. پ. هاریسون، کتابداری تصاویر (انجمن کتابداران، 1981) مراجعه کنند و نیز می تواند متقاضی خدمات انجمن بریتانیایی کتابخانه ها و کارگزاری های تصاویر گردد. کتاب D.N. Bradshaw and C. Hahn's World photography sources (Bowker, 1983) بیش از 2000 مجموعه دارد و آنها را به صورت Sources (Bowker,1983)الفبایی جغرافیایی و از طریق موضوعی نمایه سازی می کند.

راهنمای اصلی مجموعه های بریتانیایی عبارت است از:

J. Wall's Directory of British photographic collections (Royal Photographic Society, 1979) درباره آن می گویند: «هر نوع مجموعه عکس موضوع این جستجو بوده است... که از کشف عکس تا زمان حاضر را شامل می شود.» این راهنما بر مبنای موضوع اصلی، مالک، مکان، عنوان و عکاس نمایه سازی شده است. علاوه براین، منابع عکس بریتانیای کبیر (مک دونالد 1985) توجه کنید، و برای ایالات متحده امریکا به ای. ه. روبل، منابع عکس شماره 4 (انجمن کتابداران اختصاصی، 1983) عنایت ورزید.

یکی از مفیدترین فهرست های ناشران اسلایدها و فیلم استریپ های کار مربوط به: Slide Centre Ltd, 143 Chatham Road, London SW116SR است.

آرشیو عکس فرانسیس فریث 1860 - 1970 مجموعه بی رقیبی از عکسهای شهرها، شهرک ها و روستاهای جزایر بریتانیاست.

این مجموعه در 67 جلد ریز برگه شامل 300 هزار قطعه عکس در دسترس می باشد. به نشانی:

Charlton Road, Andover, Hampshire SP103LE).

ص: 289

ناشران دیگر شامل JAS Educational Airphotos (26 Cross Street Devon TQ 138NZ) برای عکس استریویی زمینی و محیط شهری است؛ و نشریات تصویری، The Green, Northleach, Chellenham GL543EX,که اسلایدها و مجموعه ها آموزشی رسانه ای یکپارچه را می فروشد. دوکار از متخصصان موضوعی انتشارات دیداری عبارت است از هنرهای زیبا و کاربردی وعلوم، در زمینه علوم زمینی خاص. کتابخانه اسلاید هنرمندان زن(Fulham Place, Bishops Avenue, London SW6EA) کتابخانه مرجع است متشکل از اسلایدها، کتاب ها فهرست ها و پایان نامه ها بریده ها و پوسترهای زنان دست اندرکار هنرهای زیبا.

فهرست های کتابخانه ای اسلاید عمده آنها در اختیار شورای طرح است که فهرست کتابخانه اسلایدی آن (1973) خیلی قدیمی است؛ قول انتشار فهرست جدیدی داده شده است.

هدف شورا تشویق طرح های خوب از موضوعات عکاسی موجود در مجموعه خودش است که با معیارهای آن می خواند و نیز موضوع ها و اشیایی که مالک آنها نیست. شورای صنایع دستی به نشانیThe Crafts Council 12 Waterloo Place Lower Regent Street, London, SW14AU کتابخانه اسلایدی را اداره می کند و خدمت امانت را با حدود بیش از 30 هزار اسلاید رنگی 35 میلی متری از کارهای صنعتگران پیشگام ارائه می دهد. فهرست های منظم و رده بنده شده براساس هر صنعت در دسترس است. کتابخانه ملی اسلایدهای هنری موزه آلبرت دارای بیش از 500 هزار اسلاید است که در فهرست های موضوعی سیاهه شده است. اکثریت فهرست ها فقط برای استفاده در محل است اما سیاهه کوتاهی هم برای امانت گیرندگان وجود دارد.

عکسها هم از طریق چندین شرکت فراهم می شود، مثلاًThe Photographers Gallory, 5 Great Newport Street, London WC27JA که در این جا مجموعه ای شامل کارهای اصلی عکاسان و کارت پستال های عکاسان دوران ویکتوریا جمع آوری شده است.

Aerofilms Ltd, Gate Studios, Boreham Wood, Hertfordshire WD6 1EJ

ص: 290

کتاب فیلم های هوایی عکسهای گرفته شده از آنتن هوایی را منتشر می کند. این مؤسسه عکس هایی از دوره ویکتوریا تا زمان حال را نگهداری می کند، اما این شرکت منحصر به عکس های هوایی از دهه 1920 تا زمان حاضر است.

بیش از 500 هزار عکس هوایی در معرض فروش می باشد. نام فراهم آورندگان تلق های شفاف دستگاه نمایش اورهد در کتاب دستنامه مواد دیداری شنیداری و ریزرایانه صورت داده شده و ناشران عمده آن شامل Audiovisual Productions (Unit3, School Centre, Chepstow, Gwent) است که موضوعات گوناگونی را زیر پوشش دارند.

دوربین ها و دستگاه های نمایش در منابع تجهیزات عمومی مورد بررسی قرار می گیرد. نشریات ادواری تخصصی شامل مجله عکس بریتانیا است نمونه سالنامه تخصصی، سالنمای مجله عکس بریتانیا (Greenwood, 1860) است که شامل بخش تصویر، بخش فیلم های بلند و بخش ضابطه هاست (Greenwood, 1964) منابع دیداری (Gordon and Breach) هم یک منبع ارزشمند در مورد منابع اسلایدهاست، مثلاً منابع اسلایدهای مربوط به نسخ خطی قرون وسطا.

مواد ریز شکل ها هم زیر پوشش راهنمای ریزشکل های دستایند(Meckler 1989) قرار می گیرد.مکلر (Meckler) ناشر عمده ابزارهای کتابشناختی ریز شکل ها می باشد، فهرست آن متجاوز از 125000 عنوان دارد. یک جلد ضمیمه کتاب راهنمای موضوعی به ریز شکل های دستایند (1989) است. این کتاب محتوی ریز نگارها، مجله ها، روزنامه ها انتشارات دولتی، و انواع مختلف مواد آرشیوی است؛ نمایه نامه مجموعه های ریزشکل، جلد 2 (1988) راهنمای ساده و سریع به 50 رساله و مجموعه می باشد. نشریات ادواری تخصصی شامل نقد و بررسی ریز شکل ژانویه 1972 - است؛ فصلنامه ای محتوی نقد و بررسی ها و ارزشیابی علاوه براین نمایه نامه در همکرد، جلد 1 - 10، 1972 - 1981 (مکلر) هم وجود دارد. مرکز ملی رسانه های اطلاع رسانی و فن آوری (CIMTECH)نشریه رسانه های اطلاع رسانی و فن آوری را که ویژه خدمات اطلاع رسانی ملی برای مواد و تجهیزات ریزنگاری بازتکثیر است منتشر می کند. این نشریه شامل بررسی ها و چکیده های ریزنگاری است.

ص: 291

راهنماهای تخصصی شامل مواد ریز شکل (مکلر، 1989) می باشد که راهنمای بین المللی انتشارات ریز می باشد. این نشریه شامل نام کامل موسسه ها و برنامه های انتشاراتی آنهاست.

برنامه نشر ریز برگه های جاری ارزشمندی برای مطالعات رسانه ای عبارت است از Chadwyck - Healey Ltd, Cambridge Place, Cambridge CB2 1NR این موسسه اخبار پخش شده ساعت 9 رادیو بی بی سی همراه با نام چاپی و نمایه های موضوعی، از اول ژانویه 1978 به بعد را منتشر می کند. اشتراک این نشریه سالانه است. نشریات دیگر مربوط به ریزبرگه های این شرکت شامل رادیو بی بی سی: فهرست های مؤلف و عنوان نمایشنامه ها شعر و فیلم های بلند پخش شده، 1923 - 1975 و تلویزیون بی بی سی فهرست های مؤلف و عنوان نمایشنامه و فیلم های بلند پخش شده 1936 - 975، همراه با گاهشماری نمایشنامه های پخش شده است. نشریه تآتر نیویورک 1919 - 1961 آن شامل بیش از 26 هزار عکس از مجموعه وندامن است.

تجهیزات در نشریه راهنمای تجهیزات تولید ریز فیلم (ج.ج. بیکر 1984) ارزشیابی می شود. این شرکت ضمنا راهنمای ریز فیلم خوان ها و دستگاه های خواننده چاپگر، ویرایش پنجم (ج. ج. بیکر 1986) را هم نشر می دهد.

زمینه های گوناگون فهرست می کند.

بزرگ فروش و کرایه فیلم را عهده دار است.

شرکت هایی که فیلم های خودشان را به بازار عرضه می کنند عبارت است از:

BBC Interprises (Room 503, Villiers House, the Broadway, Ealing, London W5 2PA) محصولات فیلم و ویدیوی آنها از طریق نشانی فوق قابل تهیه است. کرایه مواد بی بی سی به نشانی:BBC Enterprises Limited Film Hire (6 Rojce Road, Peterborough PE1 5YB انجام می شود. موسسه هنرهای دیداری: به نشانی 2nd Floor, Dumbarton House, 68 Oxford Street, London W1N 9LA) فیلم های 16 میلی متری و ویدئوکاست ارائه می شده؛ آنها فیلم های سرگرم کننده، ولی عملی را در مورد مسائل مدیریت توزیع می کنند. فیلم ها و ویدیوهای مجانی هم غالبا از طریق سفارتخانه ها در اختیار گذاشته می شود، مثلاً خانه فیلم و کتابخانه ویدئوی کانادا به نشانی: (Trafalgar Square, London SW1y) حدود 900 عنوان، شامل موضوعات مختلف زندگی کانادایی را صورت می دهد. مؤسسات آموزشی هم نوارهای ویدئویی تولید می کنند مثلاً: موسسه خدمات رسانه ای پلی تکنیک لندن به آدرس:(Calcutla House, 10 Old Castle Street, London E1 7NT را می توان نام برد.

موضوعات اسرارآمیز هم به آسانی به صورت نوار ویدیویی در دسترس است؛ نمونه آن Masterstrokes است که در زمینه تولید مرحله های نهایی نقاشی های تخصصی نظیر مرمرکاری توسط Oakart Ltd (5 Fredrick Mews, Kemerton street, London SWIS 8EQ. فعالیت می کند.

تعدادی از مؤسسات صنعتی هم فیلم توزیع می کنند، مثلاً Shell film Library (UNIT2, CORNWELL WORKS , CORNWELL AVENUE, FINCHLEY, LONDON N3 1LDآنها فیلم ها را برای امانت دادن به شرکت های بازرگانی و صنعتی، مؤسسات آموزشی، کتابخانه های عمومی، انجمن های فیلم، انجمن های صنعتی، فرهنگی و فنی، موسسات بین المللی و در واقع، برای انواع مؤسسات آماده می سازند. مؤسسه The British Telecom Education Service (Po Box 10, Wetherby, West Yorkshire LS2 3EL) فیلمهایی در تمام زمینه های ارتباط، شامل

ص: 294

فن آوری ماهواره ای تولید می کند.

تعدادی راهنمای موضوعی وجود دارد، مثلاً فیلم ها و نوارهای ویدیویی بهداشتی به نشانی: (BMA/ BLI the Film Libray, 1988) که در مورد هر موضوعی دارای خلاصه توضیحاتی در مورد مخاطبان مورد نظر، دارندگان حق مؤلف ونقد و بررسی مستقل است.

Circles Catalogues (Women's Film and Distribuor's Ltd, 113 Roman Road, London E2 OHU) که بیش از 150 فیلم و نوارهای ویدیویی در زمینه فیلم سازی زنان را بررسی می کند.

The US Educational film Video Locator )Bowker, 1986)بیش از 48 هزار فیلم را صورت می دهد و نمایه ای موضوعی و سطح مخاطبان را فراهم می سازد. تعدادی نشریات ادواری روی نوارهای ویدئویی هم اکنون در دسترس می باشد، مثلاً Newsbref (BBC, 1988- ) and Library Video magazine (American Library Association, 1986-) نشریات ادواری تخصصی شامل آگاهینامه ماهانه فیلم (مؤسسه فیلم بریتانیا، 1934) که فیلم های بلند و کوتاه را بررس می کند. این نشریه شامل افتخارات، خلاصه ای از موضوع اصلی و ارزشیابی است. (Screen igest Ltd, (1971 اخبار ماهیانه، خلاصه ها و اطلاعاتی در مورد فیلم سینمایی، تلویزیونی و مواد ویدیویی را ارائه می دهد. ضمیمه های زمینه ای منظّم، شامل نظام های کاست های ویدیویی، فیلم های صنعتی و تلویزیون های کابلی وجود دارد.

تجهیزات لازم برای فیلم های سینمایی و مواد ضبط شده ویدیویی، در منابع تجهیزات عمومی و نشریات ادواری تخصصی ارزیابی می شود.

را تحت سرعنوان های موضوعی نوارهای ویدیویی داستانی و غیرداستانی سیاهه می کند Which Video (Argus) تجهیزات و نرم افزارها را ارزشیابی می کند. Educational Media International (25 Boileau Road, London W5 3Al)فهرست های توصیفی در مورد تعدادی از موضوعات، مثلاً تعلیم وتربیت و آموزش، بهداشت و درمان وغیره تولید می کند. دستنامه کلاسوری Video Producation Techniques (London, Longman 1989) Berger and Tims (7 Bresenden Place, London SW1E 5DE) برای تولید کنندگان ویدیویی خدمت روزآمد مهمی است. نوارهای ویدیویی غیر استاندارد را که برای خریداری حق تماشای آنها در خانه داده شده است تهیه می کند.

خاطرنشان کردن این موضوع حائز اهمیت است که فیلم های سینمایی و نوارهای ویدئویی به طور روزافزونی در ابزارهای کتابشناختی صورت داده می شود، بنابراین ارجاع های تحت عنوان فیلم های سینمایی هم باید مورد توجه قرار گیرد.Newsreel Access Systems (150 East 58th Street , 35th Floor, New York)پایگاه داده های روی صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی را تهیه کرده است که حاوی جزییات 130 هزار حلقه فیلم های خبری (ساخته شده بین سال های 1894 تا 1987) موجود در آرشیوهای سراسر جهان است.

صفحه های ویدیویی منبع جدیدتری هستند که ابزارهای کتابشناختی آنها در حال پیدایش است. به نشریه:Sears Video Discs: a History and discography Greenwood Press, 1981) عنایت فرمایید اولین راهنمای عمومی در این زمینه:

Internationale Bildplatten Katalog است که حاوی حدود 1000 عنوان می باشد، این راهنما به کوشش:Schule Schone (Markgrafenstrasse 11, D 1000 Berlin 61, Germany) منتشر می شود.

گذشته نگر وجود ندارد. مواد ضبط شده غیر موسیقی است که احتمالاً بزرگترین مسأله را به وجود می آورد.

ابزارهای مرجع منتشر شده به کوشش کتابخانه کنگره،BUFVC و NICEMرا باید مورد ملاحظه قرار داد. سیاهه گذشته نگر مواد ضبط شده موسیقی به همت F.F. Clough and G.J. Cuming با عنوان دائره المعارف جهانی موسیقی های ضبط شده (WERM)(Sidgwick and Jackson, 1952، ضمیمه دوم تا 1953 و ضمیمه سوم تا 1957) جمع آوری شده است این کار تمام موسیقی های ضبط شده برقی تا سال 1953 را دربر می گیرد. هیچ سیاهه جامعی از مواد ضبط شده غیر موسیقی وجود ندارد، هرچند منبع مفیدی در این مورد را می توان از انتشارات سالانه Spoken word and miscellaneous catalogue گرامافون دانست. راهنمای: The New Penguin guide to Compact discs and cassettes (Penguin, 1988) یک منبع ضروری برای تهیه مجموعه مواد شنیداری جدید محسوب می شود. این منبع بیش از 3500 قطعه موسیقی کلاسیک ضبط شده را ارزیابی می کند. مشابه آن برای مواد ضبط شده موسیقی عامیانه New rock record (Blandford Press, 1981) است که در حدود 35000 صفحه بلند مدت را سیاهه می کند.

Words on tape an international guide to the audio cassette Market (Meckler, (1989 در حدود 20 هزار نوار شنیداری کلامی را معرفی می کند. فهرست های منتشر شده ناشران در سطح وسیعی در دسترس است، بعضی از آنها فقط در مورد نوارها، صفحه ها، و صفحه های فشرده شنیداری اطلاعاتی می دهد، در حالی که شرکت های دیگر اینک تمام این اشکال را منتشر می کنند. موسیقی عامیانه دارای سیاهه ای تجارتی است: Music master (John Humphries, 1974-) این اثر فهرست اصلی تمام مؤسسات تهیه صفحه ها، نوار و صفحه های فشرده شنیداری است. انتشارات و ناشران تخصصی موضوعی به شرح زیر است:

Argo Spoken word Decca Classics, Po Box 2JH, 52-4 Maddox Street, London W1A2JH دامنه وسیعی از کلام، از جمله تمام نمایشنامه های شکسپیر را با

ص: 297

(The Marlowe Dramatic Society) را ارائه می دهد. Audio Learning International (740 Holloway Road, London N193JF) دارای مجموعه وسیعی از کاست های موضوعی است. Seminar Cassettes (218 Sussex Gardens, London W2 3UD) نوارهای مباحثاتی، نظیر مناظره های اخیر را منتشر می کند. Sussex Tapes Ltd (Townsend, Poulshot, Devizes, Wiltshire Sn10 1SD) در اصل مباحثات بین دانشگاهیان نامدار را، بخصوص برای دانشجویان دوره کارشناسی منتشر کرده است، اما دامنه فعالیت خود را به مواد GCSE، مثلاً دوره ای برای بزرگداشت موسیقی کلاسیک، گسترش داده است. رشدی هم در زمینه کتاب های شنیداری، غالبا به صورت نسخه های خلاصه، حاصل آمده است، اما تعدادی از ناشران در تهیه نسخه های کامل آثار، مثلاً ISIS Audio Books (55 st Thomas Street Oxford Ox1 1JG);, Serengeti Records (43 A old Woking Road West Byfleet, Surrey Kt 14 6LG) که اختصاصا موسیقی های آسیایی و افریقایی را روی صفحه های فشرده شنیداری ضبط می کنند. تخصص یافته اند نشریاتی ادواری به صورت کاست های شنیداری وجود دارد مثلا: Personal Traning Bulletin (Didasko, Didasko House, Wennington, Huntingdon, Cambridgeshire PE17 2LX).بسیاری از ایستگاه های رادیوهای محلی در تأسیس آرشیوهای شنیداری فعال بوده اند، مثلاً: BBC Radio Newcastle دارای فهرست (1982) از نوارهای خود است. جزییات آرشیوهای رادیوهای محلی را می توان در: Directory of recorded sound resources (British Library 1989) یافت.

نقد و بررسی مواد ضبط شده و تجهیزات را می توان در نشریات ادواری تخصصی یافت.The gramophone (General Graomophone Publications, 1923) نشریه ادواری ماهانه ای است که صفحات کلاسیک جدید صفحه های فشرده شنیداری و کاست های پخش شده را بررسی می کند. Classical Catalogue (1953) آن به صورت فصلی منتشر می شود و صفحه ها بلند مدت ونوارها را که فعلاً در بریتانیا عرضه می شود، سیاهه می کند. نشریه: The Spoken word Catalogue سالانه منتشر می شودو مواد مربوط به مطالب کودکان، زبان های خارجی، نشریات افه های شنیداری و آموزشی مستند را نمایه سازی می کند. این نشریه و فهرست صفحه های فشرده شنیداری آن به

ص: 298

صورت ریزبرگه در اختیار می باشد.

راهنمای Schwan record and tape guide نشریه ای امریکایی برای نوارها و صفحه های موجود در بازار است و همان ناشران Schwan Compact disc catalogue را با حدود 8000 صفحه دارای 450 برچسب مختلف صورت داده اند. Q(EMAP Metro, 1986) موسیقی راک را بررسی می کند و صورت گذشته نگر ارزشمندی را به دست می دهد.

راهنمایی در مورد تجهیزات را می توان از طریق نشریات ادواری تخصصی سالنامه هایی نظیر: Hi-fi news and record review (Link House, 1970) به دست آورد که مقاله هایی درمورد چگونگی انتخاب تجهیزات دارد. و مواد ضبط شده سال را صورت می دهد. علاوه براین، بخش اطلاعات مربوط به تجهیزات شنیداری و راهنمای نام های شرکت ها، سازندگان و فراهم آورندگان وجود دارد. از جمله راهنماهای تخصصی تر از Dial electrical/ electronics (Dial Industry, 1988) می توان نام برد، که محصولات و خدمات را با توجه به نوع محصول، نوع فراهم آورنده و نام شرکت معرفی می کند.

تهیه کننده نمونه های مهندسی قطعات و سایر مواد غیرکتابی.

Griffin and George (Bishop Meadow Road, Loughborough, Leicestershire LE11 ORG) هم نمونه های قالبی و برش مقوایی تولید می کند Studio Two Educational (6 High Street, Barkway, Royston, Hertfordshire SG8 8EE) دامنه گسترده ای از مواد غیرکتابی فراهم می کند، اما بسته های آموزشی پلاستیکی و نمونه های مقوایی جانوران ماقبل تاریخ و صنایع دستی مصری مورد توجه خاص آنهاست.

بعضی از موزه ها نیز نمونه تهیه می کنند؛ مثلاً، موزه بریتانیا (در میان بسیاری اقلام دیگر نمونه برشی کلاه خود شاه را از محل غرق کشتی Sutton Hoo تولید می کند.

اطلاعات وسیعی دسترسی دارند و مرکز تعدادی راهنما، از جمله Directory of hardware and a Directory of software Microelectronics Education Support Unit (now PART of CET) نیز تماس حاصل نماید.

منبع اطلاعات مهم دیگر، CHEST است که ابتکاری ملی و هیأت امنایی است در حمایت از محاسبات رایانه ای آموزش عالی و جامعه پژوهشی. هدف عمده آن به دست آوردن بهترین بهای ممکن از طریق مذاکره در باب قیمتهای تخفیفی با فروشندگان نرم افزارها و ترتیب دادن صندوق مرکزی برای بعضی از خریداران نرم افزارها و گفتگو در مورد توافق نامه های گرفتن مجوزهای مناسب برای خریدهای نرم افزاری است.

راهنماهای آن خدمات رفاهی نرم افزارها، بسته های کاربردی و فراهم آورندگان را صورت می دهد.

Chest به صورت Online نظام تابلوی اعلانات NISS نگه داشته می شود و از طریق مرکز رایانه مؤسسه هر عضو در دسترس قرار می گیرد. علاوه براین، به صورت چاپی هم در اختیار است.

مایکرونت 800 (Micronet 800) هم خدمات ملی برای اعضایش ارائه می دهد. درآن راهنماهایی در مورد سخت افزارها، نرم افزارها، آزمون های محک زنی راهنماهای خریداران، توضیحاتی در مورد باشگاه های کابران و مجلات خبری منتشر می شود. خدمات نرم افزار دوربرد هم در دسترس است.

تعداد ناشران نرم افزارها بسیار زیاد است و موارد زیر را دربر می گیرد. ائتلاف کوتاه مدت [ کنسرسیوم] مسؤلان آموزش و پرورش محلی گوناگونی وجود دارد؛ مثلاً، RESOURCE (Exeter Road, Off Coventry Grove, Doncaster DN2 4PY) کنسرسیومی متشکل از مسؤلان محلی Humberside, Doncaster , Barnsley Rotherdam و Sheffied که هم در سطح ملی و هم در سطح منطقه ای، مواد مربوط به تمام ابعاد رایانه در آموزش را منتشر می سازند فراهم آورندگان تخصصی نظیر Triptych Systems Ltd (Buckingham House, Station Road, Gerrards cross, Bucking hamshire SL9 8EL) که نرم افزارهایی برای صنایع ساختمانی فراهم می کند؛ فراهم آورندگان سنتی کتاب نظیر Viewbook Information Education Ltd (Unit

ص: 301

33, The Enterprise Centre, Bedford Street, Stoke - on - Trent , Staffordshire ST1 4PZ) که به عنوان نمونه ای از کتاب ها و متون ذخیره شده بر صفحه رایانه ای، فهرستی صفحه های از پیش بررسی ها فراهم می سازد. علاوه براین، سازندگان رایانه نظیر Apple Computers (U.K.) Ltd (6 Roundwood Avenue, Stockley Park, Uxbridge UB11 1BB) هم وجود دارند.

تعداد بی شماری از خدمات اشتراک هم وجود دارد که «خدمات مبادله ای» انجام می دهند مثلاً، The Central Pragram Exchange (Wolverhampton Polytechnic, Wulfruna Street, Wolver Hampton WV1LY) به مشترکان خدماتی را ارائه می دهد که شامل نسخه برداری بالغ بر 10 برنامه در سال و برنامه های فوق العاده، با هزینه جزیی می باشد.

منابع چاپی عمده ویژه نرم افزارها، به صورت ادواری است. این منابع شامل نشریات عمومی است نظیر Personal Computer world (Computing Publications 1978-)Ltd, که راهنمایی برای نرم افزار و تجهیزات به شمار می رود. Which Pcm (Focus, 1986) نشریات ادواری موضوعی تخصصی شامل Microdicision (VNU Business Publications, 1981) که راهنمایی در مورد فروشندگان جزء و نرم افزار برای استفاده کنندگان تجاری ارائه می دهد؛ و Educational Computing (BBC Enterpirses 1980) که شامل راهنمایی از مواد نرم افزاری رایانه ای آموزشی است. بالاخره، نشریات ادواری برای نمونه های خاص تجهیزات وجود دارد، نظیر Atari User (Europress, 1985) نوع اخیر ادواری ها، زمانی که کتابخانه در مورد نوع خاصی رایانه تصمیم گرفته باشد، اساسی و ضروری است.

منابع موضوعی تخصصی شامل آرشیو داده های شورای پژوهش های اقتصادی و اجتماعی (ESRC) است که آگاهینامه ای مربوط به نرم افزارها منتشر می کند و به طور منظم مجموعه داده های رایانه ای موجود در آرشیو را روزآمد می کند مجله Teaching geographyمرتب صفحه ای مربوط به رایانه دارد و اخبار و نقد و بررسی های نرم افزارهای رایانه ای را روزینه می کند.

برای نرم افزارهای رایانه ای بریتانیا، فهرستی عام وجود ندارد. منبع استاندارد مربوط

ص: 302

به محاسبات رایانه ای The Computer Users YearBook (VNU Business Publication 1969-) و نشریه ای مشابه به نام Softnare Users Yearbook (VNU, 1985-) است. ایالات متحده امریکا The Software Encyclopedia (Bowker, 1988) را دارد صورت گزارمانی کامل 28500 برنامه، ریزرایانه ای را فراهم می کند. همان شرکت راهنمایی: Microcomputer Software and hardware guide را به صورت پیوسته روی دیالوگ (DIALOG) تهیه می کند.

AVP (Scholl Hill Centre, Chepstow, Gwent Np6 5PH) فهرستی از نرم افزارها را برای بی بی سی،: RM Nimbus, IBM PCS تهیه کرده که عنوان آن Computer Programs: a Comprehensive guide to the best educational software است.

نرم افزار دوربرد (Telesoftware) منبع مهم برای برنامه های رایانه ای است که روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود. این پدیده عبارت از انتقال برنامه ها از یک رایانه به رایانه دیگر، به یاری مخابرات رادیویی یا تلویزیونی و از طریق خطوط تلفنی است. این نرم افزار متعلق به همگان چنان طراحی شده که به صورت وسیعی بدون توافقنامه های مجاز مورد استفاه قرار گیرد.

اشتراک نرم افزاری، در صورت نگه داری، مستلزم پرداخت هزینه ای اندک است. تابلوهای اعلانات نرم افزارها، نظیر آنچه مربوط به گروه های استفاده کننده از رایانه است، منبع مهمی است. یک راهنمای آی نوبل در نرم افزار متعلق به همگان برای کتابداران4 راهنمایی بی نظیر عرضه می دارد. A.R.Samuels, Shareware for libriary applications (Mecker, 1988) پوشش مفصل و مشروحی از مواد امریکایی است. تجهیزات پرستل (Prestol) در Connexionns (Maraton Videotext) صورت داده می شود.

برای پایگاه های داده هایی مثل LISA Audio visual online,Software-CD Multilingual Statte (Harlington Road, London,W4 3PT) برای پایگاه داده ها فرهنگ چند زبانهUMI (White Swan House, Godstone, Harrop Surrey RH9 8LW)برای چکیده پایان نامه ها، چکیده روزنامه ها و غیره.

CIMTECH (PO Box 109, College Lane, Hatfield,Hertfordshire AL10 9AB. تهیه کنندگان مهم اطلاعات در باب صفحه های فشرده و تجهیزات مربوط Library and Information briefings, from Central London Polyechnic, Library and Information technology Centre (235 High Holborn, London WC 1 7DW) شامل اطلاعات روز در زمینه تجهیزات می باشد.

video, thirdedition (NIVC, 1987) است اطلاعات مربوط به تجهیزات از بسیاری از مراکز خدماتی فوق می تواند تهیه شود.

ص: 306

کتابخانه ها خودداری می کنند زیرا گمان می کنند که این کار موجب کاهش میزان فروش مواد غیرکتابی به استفاده کنندگان شخصی می شود. زمان لازم برای پیش بررسی نباید کمتر از حد لازم باشد؛ در واقع، احتمال دارد هزینه کارکنان برای بررسی از هزینه خرید سند، گرانتر درآید. چنین نتیجه گیری شده است که در هر وضعیتی کتابداری نمی تواند مواد غیرکتابی را با توجه به نیازهای اختصاصی مراجعان خود بررسی کند و این که دیدگاه کتابدار حتی زمانی که رهنمودهای عینی در دست است، ذهنی خواهد بود. در نظر داشتن این نکات، کتابدار بازهم مجبور خواهد بود که در مورد خرید بعضی از اقلام از میان گنجینه مواد موجود تصمیم بگیرد. هر مؤسسه ای باید در مورد رویکرد پیش بررسی خود تصمیم گیری کند، امّا برخی نکات کلی هم وجود دارد که باید ذکر کرد.

وجود هیأت یا کمیته ای اگر اصولاً پرخرجتر از استفاده از یک ارزیابی باشد، معمولاً کار درست تری است.

نویسنده ای در این مورد می گوید «بهترین قضاوت ها از بحث گروهی متشکل از صاحبنظران حاصل می شود»؛ (اگر لازم باشد) اکثریت می تواند برای رسیدن به واقعیت ها در میان خود به نظریات متخصص اکتفا کنند و آرای بی تعصب خود را در باب موفقیت و یا عدم کارآیی برنامه، ارائه خواهند داد»5. هرجا که ممکن باشد، نظریه بیش از یک نفر را باید جستجو کرد؛ و در صورت ایجاد شک و تردید موضوع را می توان جهت اتخاذ تصمیم به کمیته انتخاب ارجاع داد.

مهارت پیش بررسی از طریق مطالعه در مورد فنون مربوط به دست نمی آید. هر چه کتابدار در ارزیابی مواد غیر کتابی تجربه بیشتری داشته باشد، احتمال بیشتری دارد که قضاوت انتقادی اش دارای ارزش بیشتری باشد. اما، ملاحظه برخی ملاک های کلی ارزشیابی امکانپذیر است.

ملاک های مشترکی برای انتخاب کتاب و مواد غیرکتابی وجود دارد. تفاوت های عمده ظاهرا در زمینه سازماندهی فنی و بسته بندی هاست.

نکات زیر سیاهه ای کامل محسوب نمی شود.

ص: 308

(ب) آیا جابه جایی و ذخیره بسته بندی آسان است؟ (پ)آیا بسته بندی بادوام و مرمت آن ساده است؟ (ت) آیا فهرست مندرجات آن بخودی خود گویاست؟

شکل 21: فرم ارزیابی

ص: 312

علاوه براین، ذخیره سازی طبق نظام شماره ثبت نیاز فهرستنویس به ملاحظه طبقه بندی ای مفید از طریق بررسی اجمالی را کاهش می دهد. تصمیم گیری در مورد برقراری نظام دسترسی باز؛ به اطلاعات توصیفی کمتری از فهرست نیاز دارد. زیرا مراجعان فرصت جستجو در خود اسناد را برای کمک به انتخاب دارند.

3 - فهرست یکپارچه و کامل هم باید مورد توجه قرار گیرد. آرمانی آن است که ذخیره مواد کتابخانه ای کاملاً یکپارچه باشد تا این امکان برای مراجع کننده فراهم شود که در میان کل موجودی برای یک موضوع بررسی اجمالی کند، نه این که مجبور باشد در میان تقسیمات شکلی مجزا به جستجو پردازد. بسته بندی های استاندارد مواد ضبط شده صوتی، مجموعه های اسلاید و فیلم این امر را میسر می سازد؛ اما احتمال دارد که نمودارها، نمونه ها و مدل ها احتیاج به تنظیم متوازن داشته باشند. همچنین؛ هر نوع تنظیم یکپارچه به عوامل اداری مربوط به ساختمان ها، کارکنان و ایمنی محدود خواهد بود. راه حل این گونه مسائل، تهیه فهرست یکپارچه است که از شناسه های مواد غیرکتابی و کتابی ها مجموعه تشکیل شده باشد.

بعضی از کتابداران مسائلی را در ساخت فهرست یکپارچه کشف کرده اند: خطر ناپدید شدن یا نادیده گرفته شدن مواد درانبوه اطلاعات وجود دارد؛ فهرست بسرعت غیرقابل استفاده می شود؛ بایگانی متوالی شناسه ها مشکل است؛ علامت گذاری دایمی برای نشان دادن واضح رسانه ها یا شکلی که روی هر ماده توضیح داده می شود، باید انجام پذیرد». اینها مسائل فنی اند که تا اندازه ای می توان با استفاده از علامت گذاری مواد و راهنمایی روشن در استفاده از فهرست برآنها فایق آمد. آنچه برسر آن بحث وجود دارد میل کتابداران به غلیه بر این مشکلات فنی به منظور رفع نیازهای مراجعان است تا فقط تهیه فهرست برای نیازهای خود کتابداران. مراجعه کننده از فهرستی که سابقه کاملی از تمام اسناد مجموعه کتابخانه را داشته باشد سود می برد؛ او در جستجوی موضوعی نظیر حشرات و یافتن همه مواد ضبط شده به هر شکلی که می خواهد باشد، هیچ مشکلی در یک فهرست ندارد. وقتی که بیش از یک فهرست وجود دارد، اگر مثلاً مجموعه ای از اشعار تی. اس. الیوت مورد نیاز باشد، ممکن است مراجعه کننده نداند که نه تنها این اشعار به صورت چاپی، بلکه به صورت کاست شنیداری با صدای شاعر در

ص: 317

کتابخانه وجود دارد و او احتمالاً دلیلی برای استفاده از فهرست مواد ضبط شده شنیداری در دست ندارد. سرانجام، تجربه انتشار با هم مواد کتابی و غیرکتابی در حال رشد است. مثلاً، کتابی بر زمینه صفحات گسترده EXCEL، ممکن است دارای صفحه رایانه ای باشد که در جوف آن نهاده باشند.

4 - ارزش رایانه انکارناپذیر است. حالا مشکل است بفهمیم چرا توجه خاصی روی عملی بودن و در واقع مفید بودن رایانه ای کردن داده های دیداری شنیداری در مقیاسی وسیع وجود داشته است.

انتشار فهرست مواد دیداری شنیداری بریتانیا نشان داد که امکان ایجاد «یک نظام رایانه ای که دسترسی به فهرست تولیدات ملی اسناد را در تمام اشکال ظاهری، چه به صورت چاپی و یا دیداری شنیداری فراهم کند،»9 وجود دارد. امروزه فهرست های رایانه ای یکارچه و بزرگ نظیر OCLC وجود دارد که سهولت استفاده را نشان می دهد و در کتابخانه های دانشگاهی و کتابخانه های عمومی تهیه می شود. تعداد پیشینه ها دیگر مطرح نیست؛ لوازم و نرم افزارهایی امروز در دسترس است که می تواند برای کتابخانه های کوچک مدارس و نظام های کتابخانه های منطقه ای مناسب باشند.

طبق معمول، نیازهای مراجعان اولویت دارد و رایانه کتابدار را قادر می سازد که با توجه به هزینه کارآیی، از امکانات مؤثرتر استفاده کند. زمانی که پایگاه داده ها ایجاد شود، فهرست شکل های مختلف. مثلاً مواد ضبط شده ویدیویی می تواند به آسانی و در صورت لزوم چاپ شود؛ انجام جستجوهای موضوعی خاص که مستلزم داشتن انواع شکل هاست، فقط به فشار دادن یک کلید نیاز دارد.

پیشرفت ریزرایانه ها مفهوم فهرست رایانه ای را به کتابخانه های کوچکتر آورده، انجام برنامه های استفاده کننده را هم تسهیل کرده است. بدین ترتیب، نرم افزار Hypercard برای رایانه های اَپل مکینتاش (Apple Macintosh) را می توان چنان مورد استفاده قرار داد که هر برگه بر صفحه حدودا به اندازه اسلایدی از مجموعه باشد.

در پلی تکنیک تی ساید، گروه مراجعه کننده به عنوان نیازمندان دسترسی چندگانه به انواع مواد معرّفی شده است. مواد غیرکتابی در زمره این مواد است، زیرا مراجعان به آن نوع اطلاعات نیاز دارند، اما تصمیم مدیریت این بوده که رایانه ای کردن، امکان تهیه

ص: 318

فهرست مجزای مواد ضبط شده ویدیویی را ممکن می سازد که در نتیجه مدرسان می توانند در اتاق های خود برای سفارش پخش برنامه های ویدیویی خاص از آن استفاده کنند.

بنابراین، تصمیمات مدیریت طبق معمول وابسته به کتابخانه و مراجعان آن است. مواد غیرکتابی رهیافت خاصی را تحمیل نمی کند که به طرز مؤثر نظام فهرستنویسی و رده بندی مورد استفاده فعلی را، حتی هنگامی که نظام رایانه لازم دارد، تغییر دهد.

(از نظر کتابشناختی)، (ح) و ویژگیهای خاص آن مدد رساند.11 گرچه کاتر به لزوم کمک به مراجعه کننده در انتخاب «کتاب»، اشاره می کرد، با گذشت بیش از 100 سال وابداع شماری محمل های اطلاعاتی جدید، اظهارات وی هنوز بی اعتبار نشده است.

جمله های وارد آمده به عملکردها و کاربردهای فهرست؛ مباحث مربوط به مبانی تألیف؛ پیشرفت در زمینه استاندارد بین المللی کتابنامه نویسی، نمایه سازی زنجیره ای، [نظام نمایه سازی] پرسی (PRECIS)، و (ISBD) رایانه ای کردن، با ورود مواد غیرکتابی به کتابخانه، تغییر بنیادی پیدا نمی کند. قدرت و ضعف فهرست کتابخانه می تواند با ورود مواد غیرکتابی مشخص شود، اما وظایف فهرست هنوز حول محورهای ابراز شده کاتر می گردد.

اطلاعات آمده در شناسه فهرست برای سند را می توان به سه ناحیه تقسیم کرد، که نمونه ای از آن را در ذیل و برگرفته از کتابشناسی ملی بریتانیا می توان دید:

سرشناسه: Prestel and education (پرستل و تعلیم و تربیت): گزارشی از یک سال آزمایش.

توصیف:

Vincent Thompson. - London CET, 1981. 29p; 30Cm بدون قیمت: ISBN o-8614-055-o(Pbk) توصیف موضوعی: 371.335 ناحیه ها عبارت است: فهرستنویسی توصیفی سند پیکره شناسه؛ تعیین سرشناسه سند، که بوسیله آن شناسه ها در فهرست تنظیم می شود؛ و توصیف موضوعی سند.

برای این که بدانیم چه عناصری برای اقناع مراجعان کتابخانه ای خاص مورد نیاز است، برای شروع کارشناخت همه این عناصر ضروری است.

در استفاده از فصل اول ویرایش دوم قواعد فهرستنویسی انگلو امریکن، یعنی قوانین کلی برای توصیف، به عنوان زیربنای بحث توصیف ظاهری موادغیرکتابی تأکید نکات زیر دارای اهمیت است.

1 - توصیف ظاهری هر ماده ای «در وهله نخست باید بر مبنای فصل مربوط به رده موادی باشد که آن ماده به آن تعلق دارد». بنابراین صفحه های رایانه ای باید طبق قواعد فصل 9؛ یعنی بایگانی های رایانه ای فهرستنویسی شود و نه به تنهایی براساس فصل1.

2 - احتمال دارد تنها بنگاه کتابشناسی ملی ای مثل (کتابخانه بریتانیا) تمام عناصر توضیح داده شده در این ناحیه ها، یعنی در سومین سطح توصیف» را ثبت کند. سایر سازمان ها یا نخستین و یا دومین سطح توصیف را بر خواهند گزید.

3 - توصیف یک تعیین شده معمولاً به تنهایی به کار نمی رود، بلکه معمولاً بخشی از شناسه کامل یک فهرست یا دیگر سیاهه ای کتابشناختی را تشکیل خواهد داد. عوامل سازماندهی (سرعنوان ها، شماره های طبقه بندی و غیره) به کار رفته در تنظیم شناسه های فهرست، هیچ یک از قسمت های توصیف استاندارد را در یک ماده تشکیل نمی دهد.

چارچوب فصل 1، توصیف ظاهری را نظیرآنچه که در شکل های 22 و 23 می آید، به دست خواهد داد. شماره گذاری چارچوب به قواعد خاص مندرج در قواعد فهرستنویسی انگلو امریکن، ویرایش دوم، اشاره دارد.

همان طور که در مورد قبلی می توان دید: (1) تمام عناصری را که برای توصیف مواد غیرکتابی لازم است در اختیار می گذارد. (2) ترتیبی برای این عناصر تعیین می کند؛ (3) برای این عناصر نشانه های سجاوندی را تعیین می کند.

ص: 321

شکل 22: قواعد فهرستنویسی انگلو امریکن، ویرایش دوم: قواعد کلی توصیف تمام مواد کتابخانه ای، همراه با مثال شکل 23: نمونه عملی ای که می تواند بر برگه فهرست بیایید.

ص: 322

گرچه در نمونه پیشنهاد می شود که ساخت شناسه های توصیفی مشابه بر مبنای اصول پایه، هم برای مواد کتابی و هم مواد غیرکتابی امکانپذیر ساخت دانستن این موضوع اهمیت دارد که چنین مسائل خاص مواد غیرکتابی است. با استفاده از این چارچوب، این ویژگی ها مورد بحث قرار خواهد گرفت و به بعضی از مسائل هم اشاره خواهد شد به هر حال، باید به قواعد فهرسنویسی خاص مثلاً، استانداردهای گروه فهرستنویسی بایگانی های رایانه ای اشاره شود.

(ت) منابع دیگر، مثلاً آثار مرجع.

ترتیب اولویت هرکدام از این مقوله ها در فصل مربوط به آن ماده تخصصی می آید، به این ترتیب. برای فیلم های متحرک، پیش از محفظه جداگانه، اولویت به مواد معینی داده می شود، در صورتی که در مورد اسلایدها، محفظه مجموعه از اولویت برخوردار است.

زمانی که ماده در حال فهرستنویسی بیش از یک شکل داشته باشد، احتمال دارد مشکل دیگری پیش آید. مثلاً ماجرای آلاسکایی. An Alaskan Adventure (خدمات آموزشی شرکت نفت انگلیس، 1977) یک مجموعه آموزشی است که شامل چهار حلقه فیلم استریپ، کاست شنیداری، راهنمای معلم، اوراق برچسب، کتاب نقاشی، 6 برگ چارت 5 برگ بریدنی مدل سازی، چهار جزوه، چهار نسخه راهنمای فراگیر و 16 نسخه یادداشت های تفسیر است.

هر یک از این شکل ها حاوی اطلاعات گوناگون اند، و هیچ کدام از آنها را نمی توان به عنوان جزء اصلی بسته آموزشی شناسایی و تعیین کرد. برای چنین ماده ای، معمولاً منبع اصلی اطلاعات خود بسته یا محفظه است. به هر حال، فهرستنویس باید توصیفی بیافریند که به طور رضایت بخشی آن مادّه را معرفی کند.

بالاخره، برخلاف نمونه بالا که در آن شمار فراوانی از «منابع اصلی اطلاعاتی» وجود دارد، ماده ای را که اصولاً منابع آشکاری ندارد در نظر بگیرید. این ماده مدل یک دکل [حفاری] نفتی است.

روی آن اطلاعاتی جز نام آن یعنی جستجوی دریایی» وجود ندارد. فهرستنویس مجبور است قوّه قضاوت خود را به کار بگیرد و شناسه ای برای معرفی ماده بیافریند؛ مثلاً: جستجوی دریایی: [دکل حفاری نفتی].

قواعدفهرستنویسی همیشه نمی تواند کمک دقیق و درستی باشد. قاعده 6.0B1 تصریح می کند که «منبع اصلی اطلاعات» یک نوار کاست، خودکاست و برچسب آن است. اما این برگه به گونه ای درهم گذاری شده است که معمولاً مربوط ترین اطلاعات را که به آسانی دیده می شود در اختیار می گذارد. فهرستنویسان دانا مهارت های حرفه ای شان را برای انتخاب اطلاعاتی که روشن ترین توصیفها را برای مراجعانشان فراهم می سازند، به کار می گیرند.

ص: 324

(پ) عنوان های مشترک احتمال دارد ماده ای شامل آثار متعددی باشد و ممکن است در یک یا چند عنوان توصیف آن ربط داشته باشد. اغلب، خاصه مواد شنیداری، دو یا چند عنوان برای ماده ای واحد دارند، مثلاً، کاست شنیداری دانشگاه گشوده دارای عنوان «پیشرفت علوم اجتماعی» و «دانشمند علوم اجتماعی در عمل» است. اگر عنوان مشترکی مربوط به اثر وجود ندارد، در این صورت لازم خواهد بود عنوان ها را به ترتیبی که در منبع اصلی اطلاعات می آیند ثبت کنند.

قاعده 1C وجه تسمیه عام وجه تسمیه را می توان شکل ظاهری سندی که فهرستنویسی می شود، مثل اسلاید یا مدل تعریف کرد.

وجه تسمیه خود می تواند به دو عنصر دیگر تقسیم شود؛ وجه تسمیه عام مثلاً مواد ضبط شده ویدیویی و وجه تسمیه خاص مثلاً صفحه ویدیویی. وجه تسمیه «تذکار اولیه» را به استفاده کننده از فهرست می دهد. با استفاده از وجه تسمیه عام سیاهه بریتانیایی، اسلایدی از یک سینه سرخ بدین صورت نوشته می شود: «سینه سرخ [گرافیک]»؛ در صورتی که یک کاست شنیداری به این صورت می آید: «سینه سرخ [نوار شنیداری]».

مباحثات زیادی در مورد محاسن وجه تسمیه عام انجام گرفته است. در قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم می آید که این مورد «اضافه اختیاری» است و هیچ توافقی در مورد اصطلاحات توصیفی برای کتابخانه های انگلیسی و امریکایی، به جز این که توافق شده که هر کدام روش جداگانه ای در پیش گیرند، به عمل نیامده، از این رو، بریتانیایی آرام و کم حرف اصطلاح [گرافیک]؛ و امریکایی های پر احساس پُرگو اصطلاح اصلی «هنری»، «چارت»، «فیلم استریپ»، «فلاش کارت»، «عکس»، «اسلاید»، «رسم فنی» و «تلق شفاف» را انتخاب کردند.! کتابخانه بریتانیا تصمیم گرفته است که وجه تسمیه عام را کنار گذارد. نمونه های زیر چنین امکاناتی را نشان می دهد:

قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، سیاهه بریتانیایی:

ص: 326

وجه تسمیه عام Energetics [Graphic] / by R.S. Lowrie - Oxford: Pergamon, 1969.

6 transparencies: col.

وجه تسمیه خاص قواعد فهرستنویسی انگلامریکن، ویرایش دوم، مورد پذیرش امریکای شمالی:

وجه تسمیه عام Energetics [Tronsparency]/ by R.S.Lowrie.- Oxford: Pergamon T969.- transparencies: col.

وجه تسمیه خاص قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، مواد پذیرش کتابخانه بریتانیا:

Energetics/ by R.S.Lowrie,- Oxford:Pergamon,1969.6 transparencies:col.

وجه تسمیه خاص در اندیشه چنین «نظام هشداردهنده اولیه ای» برای استفاده کننده از فهرست که می خواهد شکل سند را بسرعت بشناسد، درخواستی بدیهی وجود دارد. اما، در مورد ترجیح مراجعه کننده و این که عبارتی نظیر «گرافیک» توصیفی کافی برای استفاده کننده است یانه، شواهدی در دست نیست. توانایی مراجعه کننده در بررسی اجمالی یک فهرستبرگه با توجه سریع به وجه تسمیه هم مورد مطالعه قرار نگرفته است. پیدایش شناسه های کوتاه شده فهرست مثلاً در فهرست های پیوسته Online و نمایه های فهرست COM به این معنی است که شکل را می توان صورت نداد.

ص: 327

روش های دیگری برای «هشدار اولیه» وجود دارد. یکی از آنها رمزگذاری رنگی فهرستبرگه هاست. در این نظام تمام اسلایدها روی برگه های آبی، تمام صفحه های شنیداری روی برگه های سبز و غیره خواهد بود. اما، به نظریات مخالف ویه (Weih) بایستی توجه شود:

به دلایل زیر رمزگذاری رنگی توصیه نمی شود:

1 - تکثیر از راه عکسبرداری از داده های فهرست عملی نیست، زیرا استفاده از فیلم های رنگی هزینه را بالا می برد.

2 - رمزگذاری رنگی برای کتاب های رایانه ای، ریزشکل ها، و یا فهرست های پیوسته (Online) عملی نیست.

3 - برای آن که رمزگذاری رنگی در فهرستنویسی متمرکز، مقرون به صرفه باشد، رمز رنگی استاندارد پذیرفته شده بین المللی باید معمول گردد. در حال حاضر چنین استانداردی وجود ندارد. هر یک از مراکز منابع که از این گونه خدمات استفاده می کنند، مجبورند، رمزها را با دست رنگ آمیزی کنند، که کاری وقتگیر است.

4 - از آن جا که انواع جدید از رسانه ها فراهم آوری می شود، مرکز رسانه ها بزودی رنگ های متمایز را کم خواهد آورد. اگر از کیفیت رنگ ها اطمینانی نباشد، سایه اندازی رنگ ها می تواند موجب سردرگمی شود.

5 - رمزگذاری رنگی موجب از میان رفتن رهیافت داشتن تمام رسانه ها در میان مواد مرکز منابع می شود.

علاوه براین فهرست های تولید شده بر میکروفیلم می تواند تنها با صرف هزینه های بسیار بالا چنین تفاوت هایی رنگی را به وجود آورد. اما، در یک فهرست یکپارچه، سیاهه کردن مواد غیرکتابی روی برگه های رنگی مختلف، درجایی که بیشتر موجودی را کتاب تشکیل می دهد، ممکن است کمک باشد.

مراجعی که در جستجوی یک موضوع NBM است راهنمای دیداری سریعی در این وضعیت را در اختیار خواهد داشت.

امکان دیگر گذاردن رمز رسانه ای در بالای گوشه سمت راست فهرستبرگه است، مثل این مثال از Furlongو Platt:

ص: 328

T کد رسانه -.9691 ,nomagreP :drofxO -.eirwoL.S.R yb/ scitegrenE 6 transparencies: col.

مفید بودن رمزر رسانه ای در معرض سؤال است، مخصوصا زمانی که مراجعه کننده باید یک سلسله حروف دیگر را هم به خاطر آورد. Furlong وPlatt 16 نوع از این رمزها را صورت می دهند.

موکدا توصیه می شود که از رمز رسانه ای استفاده نشود. مراجعان چنین رمزهایی به خاطر نمی آورند و اغلب به کمک کارکنان کتابخانه برای تعیین معنای آنها نیاز دارند. به خاطر آوردن رمزها بعلاوه شماره رده بندی، احتمالاً درخواست بیش از حدی از استفاده کننده معمولی از فهرست است.

مسأله نامگذاری مواد با تعداد اصطلاحات به کار رفته در توصیف شکل های ظاهری موضوع را پچیده تر می کند. برای مراجعان، کتابخانه این نکته بسیار مهم است که برای شناسایی ساده شکل خاصی که علاقه مند به استفاده از آن هستند، به آنان کمک شود.

کتابدار با انبوهی از اصطلاحات و یا غالبا تعاریف گوناگونی از آنها روبرو می شود. مثلاً، اصطلاح «چارت» می تواند به معنی چارت برگردان، چارت دیواری، نقشه ستاره و یا چارت دریانوردی باشد قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن ویرایش دوم این زمینه را کاملاً تنظیم نکرده است و در واقع شماری اصطلاحات نظیر، چارت برگردان، عکس، کارت پستال، پوستر، استریوگراف و چارت های دیواری در واژه نامه آن تعریف نشده

ص: 329

است.

به هر تقدیر، قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن ویرایش دوم، واژگانی همگانی تدوین کرده و شاید با اهمیت تر از آن، میدانی را ایجاد کرده است که کتابداران می توانند در راستای تهیه واژه نامه ای ویرایش شده اصطلاحات علمی مواد غیرکتابی در آن کار کنند. برای کتابداری که می خواهد کتاب ها را در مجموعه کتابخانه بشناسد، اصطلاح (متن) می تواند به عنوان وجه تسمیه عام به کار رود. این اصطلاح برای نشان دادن مواد چاپی قابل دسترسی واستفاده با چشم «غیرمسلح» (مثلاً، یک کتاب، جزوه یا بروشور) به کار می رود. اما، اگر تصمیم گرفته شود که از وجه تسمیه عام استفاده نشود، وجه تسمیه خاصی برای آن وجود ندارد و ناگزیر باید برای شناخت یک متن در ناحیه توصیف ظاهری، به شرح تعداد صفحه و غیره بسنده کرد.

به طور خلاصه، وجه تسمیه ضروری است به طوری ک بدان وسیله مراجعه کننده بتواند شکل سند را بشناسد. کتابداران باید تصمیم بگیرند که مراجعان آنها و شکل فهرست شان، نیاز به وجه تسمیه عام و خاص دارد یا نه. به همین سان، باید تعیین کرد که آیا اصطلاح «متن» یا معادل آن باید به عنوان وجه تسمیه خاص تلقی شود یا نه؟ مسأله دیگر سندی است که بیش از یک شکل دارد؛ مثلاً یک کاست شنیداری یا فیلم استریپ؛ و یا به صورت پیچیده تر همراه با یک کاست ریز رایانه ای یا تلق های شفاف، اسلاید و نوار کاست شنیداری. اگر مشخص باشد که مراجعان به کتابخانه به وجه تسمیه عام نیاز دارند در این صورت اصطلاح معمول در بریتانیا Multimedia] چند رسانه ای] و در ایالات متحده Kit] - بسته آموزشی] است.

اما، این فقط در وضعیتی به کار می رود که هیچ شکلی از اجرای تشکیل دهنده جزء اصلی سند نباشد.

قواعد 1.9 و 1.10 راهنمایی کاملی را ارائه می دهد.

بدون جزء تشکیل دهنده غالب:

قهوه [چند رسانه ای]. - تولیدات آموزشی Wakefield، 1972 - 4 جزوه، 3 نمونه قهوه، 12 عدد اسلاید، 6 نسخه جزوه مطالعه.

ص: 330

در این جا هیچ یک از شکل ها غالب نیست، بنابراین وجه تسمیه عام [چند رسانه ای] به کار برده می شود. هریک از اشکال به ترتیب حروف الفبا در توصیف ظاهری مرتب می شود.

با جزء تشکیل دهنده غالب:

کلیساها - Newton Abbot: مواد شنیداری دانش آموز [؟ - 197] 41 عدد اسلاید - رنگی + یک کاست شنیداری اسلایدها شکل های غالبند و تصمیم گرفته شده است که کاست نوار شنیداری یعنی شکل ضمیمه، در پایان توصیف ظاهری بیاید.

اما غالبا تصمیم گیری در باب این که کدام جزء غالب است دشوار می باشد. و به قضاوت حرفه ای خوبی نیاز دارد. مسأله «ماده همراه» بعدا مورد بحث بیشتر قرار خواهد گرفت. (بنگرید به...) به همین سان غالبا تصمیم در مورد انتخاب رسانه غالب هم مشکل است و به قضاوت حرفه ای خوبی نیاز دارد.

قاعده 1Fشرح [تکرار] نام پدیدآور این اصطلاح به اشکال مختلفی تعریف شده است.

استاندارد بین المللی کتابنامه نویسی ISBD(G)(بریتانیا) آمده است که «این اصطلاح شامل عبارت آمده بر روی ماده مورد توصیف و مربوط به اشخاص و افراد همکار مسؤل پدید آوردن محتوای فکری یا هنری اثر، یا برای اجرای محتوای کار است».14 قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، اصطلاح «تکرار نام پدیدآور» به کار می برد و آن را عبارت آمده بر روی ماده مورد توصیف و مربوط را به افراد مسؤل محتوای فکری یا هنری ماده، برای متحد کردن افرادی که محتوا را پدید می آورد، یا اشخاص یا افراد متحد مسؤل اجرای محتوای ماده «تعریف می کند».15 معمولاً، این شرح در مورد کتاب به آسانی معین می شود و این نام سرشناسه خواهد شد، گرچه همان گونه که آمد، مراجعه کننده سند را با آن شکل به یاد خواهد آورد. بدین

ص: 331

ترتیب هملت (Hamlet) نوشته شکسپیر، ویژگی شناساگری است که می تواند به آسانی معین شود. و توسط استفاده کنندگان از فهرست مورد استفاده قرار گیرد.

آیا این مسأله در مورد مواد غیرکتابی هم صدق می کند؟ استفاده کنندگان از فهرست چگونه تصمیم بگیرند که چه کسی نیروی پدیدآور سندی مثل نوار ویدیویی هملت لارنس اولیویر است؟ در این جا مسأله مجری و تفسیر آن پیش می آید. آیا مراجعان فکر می کنند شناسه شکسپیر است یا الیویر؟ آیا زمانی که در جستجوی آنند اثر را هملت، شکسپیر یا اولیو تصور می کنند. مسأله مجری عنصری افزوده شده به تعریف پدیدآور است. این اصطلاح کار تفسیر ما را ورای اصطلاح مؤلف می برد. استاندارد بین المللی کتابنامه نویسی (بریتانیا) افراد و سازمان های بی شماری را که ممکن است مسؤل اثری به شمار آیند، تعیین کرده است - نویسندگان، آهنگسازان، تصویرگران و طراحان رقص؛ برگیرنده کاری موجود از قبل؛ جمع آوری کنندگان مواد ضبط شده انسانشناختی و دیگر زمینه ها؛ افراد مسؤل کارگردانی اثری اجرا شده؛ سازمانها یا افراد مسؤل و ناظر هر یک از کارهای فوق؛ و مجریان.

دامنه افراد مربوط به مواد غیرکتابی را می توان در مثال های زیر مشاهده کرد:

نوار شنیداری داستان بلند The hobbit مؤلف: J.R.R.Tolkien اجراکننده: Nicol Williamson برگیرنده و تولید کننده: Harley Usill نوار کاست شنیداری Improve Your Golf گوینده داستان: Harry Carpenter گفتگوی بین Dai Rees و Harry Doust تولید کننده مجری: Ivan Berg فیلم سینمایی Olucky man تولید کنندگان: Lindsay Anderson و Michael Medwin صحنه پرداز:David shervin کارگردان: Lindsay Anderson

ص: 332

اجرا کنندگان: Malcolm Mc, Dowell, Hellen Mirren, Arthur Lowe موسیقی و آوازها:Alan Price مشکل است که بگوییم مسؤل فکری تهیه این آثار چه کسی است و «مسؤلیت اصلی فکری» با چه کسی است. آنان که تردید بیشتری دارند ممکن است یاد تفسیر Danny Kaye بیفتند.

بازی صحنه از Glock از داستانی نوشتهBlip از فصلی برگرفته ازRonk از قطعه ای برگرفته ازStokes از اندیشه ای برگرفته از Gropes براساس لطیفه های Joe Miller16 حیرانیم که در قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، قاعده 1F1 می آید:

«شرح های پدیدآور مربوط به اشخاص یا مؤسسه های معتبر آمده در منبع اصلی اطلاعات را که در تهیه یک فیلم مشارکت داشته اند (مثل تهیه کننده، کارگردان، نقاش [تهیه کننده نقاشیهای متحرک] و از نظر فیلم و مؤسسه فهرستنویسی مهم انگاشته می شوند، بنویسد.» مشکل دیگر آن است که وظایف پدیدآورندگان مواد غیرکتابی همواره بوضوح مشخص نیست.

این موضوع را می توان در سیاهه اعتباری مربوط به: The American West: myth and legend (EAV, 1976) (فیلم استریپ / کاست شنیداری) ملاحظه کرد.

در آن آمده:

ناظر تدوین: Robert Gindick فیلم نامه و بررسی تصویر، قسمت 1: James H. Handelman فیلم نامه و بررسی تصویر، قسمت 2 و 3:Verna Tamasson and Robert Gindiek سرتدوینگر اصلی: Gladys Carter تنظیم و اجرای موسیقی از :Lorre Wyatt

ص: 333

مهندس صدا: Stephen M.Aronson ناظر تدوین یعنی چه؟ آیا این فرد همان گردآورنده است یا کسی که فیلم نامه ها را دریافت می کند و آنها را متناسب با اندیشه هنری و فکری خود تغییر می دهد؟ او چه نظارتی بر تصاویری که به این دقت بررسی شده و موسیقی ای که به این خلاقیت تنظیم واجرا شده دارد؟ حتی اگر Robert Gindick مسولیت اصلی فکری را دارد، آیا این اطمینان وجود دارد که بار دیگر اصطلاح «ناظر تدوین» به کار رود به همان مفهوم خواهد بود؟ قواعد فهرستنویسی قدیمیتر LA/ NCET، شاید این حالت را مناسبترین شکل آورده است، جایی که برآن است «مسؤلیت خلاّق محتوای هنری و فکری عمدةً میان افراد و سازمان های مختلف تقسیم می شود وظایف متفاوتی بین آنها جامه عمل می پوشد که تعیین اهمیت نسبی هرکدام نسبت به اثر مشکل است و غالبا شباهتی با تألیف کتاب ها و متون ندارد.

بنابراین لازم است که مقدمتا توصیف استانداردی برای سند به وجود آید و آن گاه سرشناسه ها و / یا عنوان های قراردادی افزوده شود. اگر بتوان پدیدآوری را بوضوح شناخت، آن گاه باید اثر را تحت نام پدید آور آورد اما، اگر به گونه ای سودمند نتوان پدیدآوری را سرشناسه قرار داد، در این صورت عنوان به جای آن به کار می رود.

2 - ناحیه ویرایش. در این جا مسائلی پیش نمی آید که تجربه قبلی در مورد مواد کتابی آنها را روشن نکرده باشد. استفاده از اصطلاحاتی نظیر «ویرایش دوم» نسخه تجدید نظر شده برای همه آشناست.

3 - ناحیه جزییات خاص مواد (یا نوع انتشارات): از این ناحیه برای توصیف مواد جغرافیایی (فصل3). موسیقی (فصل 5) بایگانی های رایانه ای (فصل9) و سلسله انتشارات (فصل 10 و در مواردی فصل 11) استفاده می شود.

این ناحیه فهرستنویسی اسنادی را ممکن می سازد که بیش از یک شکل دارند، مثلاً نقشه ای بر یک کاست ریزرایانه ای و یا سلسله انتشاراتی که بر مواد ضبط شده ویدیویی نشر می یابند. راه حل این است که بر اطلاعات داده شده در قسمت مربوط از قواعد فهرستنویس انگلوامریکن، ویرایش دوم، در مورد مواد جغرافیایی (فصل3) و

ص: 334

بایگانی های رایانه ای (فصل 9) توجه شود. بدین ترتیب در نمونه اول، به فصل 3، وغیره برای تعیین مقیاس مورد نظر رجوع می شود. این کار فهرستنویس را قادر می سازد که ویژگی های بایگانی نرم افزار رایانه ای را، مثلاً، داده ها/ یا برنامه را توصیف کند.

4 - ناحیه های انتشار، توزیع و غیره. این قسمت شامل ناشر و محل انتشار، توزیع کننده و محل توزیع، شرح وظیفه ناشر و توزیع کننده، تاریخ نشر و توزیع و سازنده می شود. این قسمت بخشی نیست که مشکلاتی جدّی به بار آورد و تجربیات به دست آمده در فهرستنویسی مشخصات انتشار کتاب در این مورد صدق می کند. تصمیم گیری در مورد آوردن نام دو ناشر، مکان های مختلف انتشار، و مسائل مربوط به عدم وجود تاریخ انتشار نسبتا بسادگی حل می شود. اما در عین حال مسایلی وجود دارد که لازم است بیشتر مورد بحث قرار گیرد.

شرکت یا شخص مسؤل انتشار کتاب به اصطلاح ناشر نام دارد، اما برای مواد غیرکتابی ممکن است عنوان ناشر، سازنده یا شرکت تولیدی و یا برچسب معرف دیگری به آنها داده شود. نام هر کدام که به کار رود، نکته مهم این است که آنها مسؤل انتشار محتوای فکری اثر باشند. اگر آنها آن ماده را نساخته اند، بازهم مسؤل انتخاب شرکتی هستند که این کار را انجام داده، و به همین سان در مورد شرکت توزیع کننده منتخب مسؤلند. تفاوت نهادن بین ناشر و سازنده هر ماده ای به لحاظ ظاهری از اهمیت خاصی برخوردار است. شرکتی نظیر تولید کننده مواد آموزشی (Educational Productions) نسخه اصلی را از شرکت های دیگری می گیرد و آنها را به صورت انبوه برای عرضه به بازار منتشر می سازد در عین حال به خودی خود ناشر به شمار می آید.

نام های تجاری بخصوص در مورد نوارهای شنیداری که به صورت تجاری عرضه می شوند مشکلی پیش می آورند. مثلاً، کاست شنیداری Brothers in Arms اثر Dire Straits در برگه لفاف خود این اطلاعات را دارد. Phonogram (ناشر) و Vertigo علامت تجارتی آن است. بدین ترتیب، ناشر بنا به قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، قاعد 6.4D2 ماده تجاری Vertigo است.

قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، توزیع کننده را به عنوان نماینده یا

ص: 335

بنگاهی که دارای «حق امتیازهای انحصاری یا سهامی از فروش آن ماده است» توصیف می کند. در حالی که احتمال دارد سیاهه کردن نام توزیع کننده ای منفرد یا حتی یک شرکت با حق امتیاز عمده مددکار باشد، در باب این موضوع که سیاهه کردن ماده ای که آزادانه از طریق چند توزیع کننده فراهم می شود تردید وجود دارد. بدین ترتیب، مواد تهیه شده شرکت دیزنی Disney در بریتانیا انحصارا توسط مرکز اسلاید Slide Center توزیع می شود که این موضوع باید ضبط شود. اما مواد ساخته Common Ground در مقیاس وسیعی در دسترس است و نام توزیع کننده نباید آورده شود.

روی بسیاری از سندها تاریخ دیده نمی شود، مخصوصا روی تصویرها پوسترها و عکس ها قاعده 1.4F7 قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم تاریخ تقریبی را ارائه می دهد مثلاً [؟ 198]. درجایی که امکان انتخاب تاریخ وجود دارد، مثلاً، در یک ماده چند رسانه ای اولین و آخرین تاریخ را ارائه دهید، مثلاً 82 - 1979. مشکل دیگر مربوط به تاریخ ها وقتی پدیدار می شود که محتوای فکری ضبط شده در یک شکل، بدون هیچ گونه تغییری به شکل دیگری منتقل شود. مثلاً، اثر Daylan Thomas به نام Under Milk Wood در سال 1954 به صورت صفحه شنیداری تولید شد و روایت کاست شنیداری آن در سال 1969 به بازار آمد. این نمونه باید به صورت 1954 [یعنی 1969 ]با یاددات توضیحی تاریخ ها نوشته شود.

5 - ناحیه توصیف ظاهری. این ناحیه شامل حد و حدود ماده (محتوی وجه تسمیه خاص)، سایر جزییات ظاهری ابعاد و مواد ضمیمه است. به نکاتی که تحت عنوان ناحیه وجه تسمیه عام 1C، مور بحث قرار گرفت هم باید ارجاع داد. (بنگرید به صفحات 332-328) احتمال دارد لازم باشد چند توصیف ظاهری هم به ناحیه یادداشتها افزوده شود.

هدف های این ناحیه عبارت است از: کمک به استفاده کننده در تشخیص شکل های ظاهری متفاوت اثر (مثل Michaelangelo اثر A.Bertram که به صورت فیلم استریپ یا مجموعه اسلاید در دسترس است)؛ یاری استفاده کننده در شناسایی اثر؛ و شرح همه عناصر حاضر (مثلاً مجموعه اسلاید 16 عددی به علاوه یادداشت ها، یک بسته آموزشی شامل 5 یا 6 شکل مختلف).

ص: 336

توصیف جزییات ظاهری نباید کار پیچیده ای باشد، مشروط بر این که فهرستنویس از معانی اصطلاحات مثل دوکادری، چندلایه، لمسی، پاناویژن، برگه لیزری نوری رقمی و رایانه ای آگاه باشد و با تهیه یادداشت های توصیفی، نزدیک فهرست در فهم این مطالب به مراجعه کنندگان کمک کند.

مشکلتر از همه زمان بندی مواد ضبط شده شنیداری، مثلاً صفحه های شنیداری و کاست های دیداری است. چه مقدار کوشش برای زمان بندی دقیق به مراجعه کننده بستگی دارد. آنها بی گمان در تعلیم و تربیت، این نوع زمان بندی دارای اهمیت فراوان است. در قاعده 8.5D1 قواعد فهرستنویس انگلوامریکن ویرایش دوم می آید که تمام مواد گرافیک به جز فیلم استریپ ها واستروگراف ها، بلندا و پهنای آنها را بنویسید. اما، اندازه گیری مواد گرافیکی نظیر پوسترها و چارت های دیواری، شاید چندان مهم نباشد، مگر این که برحسب اندازه ذخیره شوند.

آخرین مسأله این ناحیه مربوط به «مواد همراه» است و بحث صفحه 4 - 333 در مورد فهرستنویسی اسنادی که دارای بیش از یک شکل اند هم باید مورد توجه قرار گیرد. در قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، از این اصطلاح برای توصیف ماده ای به کار می رود که نسبت به جزء غالب، در درجه دوم اهمیت است. قاعده 1.5E1چهار روش برای ضبط اطلاعات مرحله مربوط مواد همراه را ارائه می دهد.

(الف) در شناسه ای جداگانه؛ (ب) در توصیفی چند سطوحی (بنگرید به فصل 13)؛ (پ) در یادداشت (به قاعده 1.7B11 مراجعه کنید)؛ (ت) در پایان توصیف مادی [ظاهری، فیزیکی].

موسسه فهرستنویسی کننده در این ناحیه باید تصمیمی سیاستی بگیرد. مناسبترین جریان در بسیاری از کتابخانه ها احتمالاً ضبط جزییات در پایان توصیف مادی خواهد بود.

"The Honey bee/ by J.F.Free.- Wakefield: Filmstrip Productions for Educational Productions, 1966"

ص: 337

دارای توصیف مادی زیر است: "1 Filmstrip (41fr.):col + teachers notes" در صورتی که هیچ یک از اجزا غالب نباشد، در این صورت قاعده 1.1O C2 صدق می کند و این قاعده، بسته به ماده ای که توصیف می شود، سه روش عرضه می دارد.

(الف) اندازه هر رده مشخصی از مواد را بدون توصیف مادی بیشتر بنویسید. در پایان این عنصر کلمه «داخل محفظه» را در صورتی که چنین محفظه ای وجود دارد، بیاورید و پس از آن ابعاد آن را بنویسید:

10 Study cards, 100 student sheets, teacher's handbook, 40 spirit masters: 18×25×19cm.

این روش مخصوصا برای مجموعه های آموزشی که مراجعه کننده به توصیف مادی کاملی نیاز ندارد، مفید است.

(ب) توصیف مادی جداگانه هر رده از مواد را بنویسید. هر توصیف مادی آنها را در سطرهای جداگانه بیاورید.

Living in space; - New York: Doubleday Multimedia, 1972.

1 filmstrip (61fr.):col.

1 Sound cassette (12min.): 15÷4 ips, mono.

این رهیافت مخصوصا در جایی دارای اهمیت است که مراجعه کننده به توصیف مشروحی از شکل به منظور فراهم کردن تجهیزات مناسب، نیاز دارد.

(پ) اثری دارای تعداد زیادی از مواد ناهمگن است، اصطلاحی کلی برای اندازه اثر بیاورید:

Newcastle Metro.- Newcastle: Rectory Press, 1983 74 Pieces: ill., facsims., maps.

کلاسورهای Jackdaw نمونه بارز این نوع از اسناد است و باعث تأسف است که قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، نتوانسته است و جه تسمیه خاص مناسبی ارائه دهد. بعضی از کتابخانه ها از اصطلاحی نظیر «کلاسور» یا حتی بسته آموزشی استفاده می کنند.

فهرستنویس، مانند، قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، باید بپذیرد

ص: 338

که تمام وجوه تسمیه خاص مواد را نمی توان صورت داد. اگر قرار است وجوه تسمیه های خاص، نظیر کاربرگه یا حاشیه ها، معرفی شود، در این صورت سیاهه وارسی آنها را باید در نسخه های از قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم که با آنها کار می شود علامت گذاری کرد.

مشکلات اصلی فهرستنویس این است که ممکن است لازم باشد با آن ماده جهت یافتن جزئیات مادی بازی کند و این کار از فهرست کردن یک کتاب وقت بیشتری می گیرد. این موضوع در مورد تمام شکل ها یا حتی تمام نمونه های یک شکل صدق نمی کند، اما از تجربه شخصی استفاده از نظام صورت حساب موقت [پیش فاکتور] ظاهرا این زمانها قابل مقایسه است.

به طور خلاصه، مجموعه مواد غیرکتابی، تا حد زیادی در چارچوب فعلی می گنجد، اما فهرستنویس باید اصطلاحات علمی و مشخصات فنی لازم و نیز جزییاتی را که برای استفاده کننده از فهرست کتابخانه ضروری است، بفهمد.

6 - ناحیه فروستها. در این ناحیه، در باب مواد غیرکتابی مشکلات ویژه ای پیش نمی آید. گاهی تعیین این که عبارت نوشته شده روی مجموعه اسلاید، شرح فروست است یا اطلاعات اضافی ناشر، مشکل می نماید.

بدین ترتیب، عبارت «تاریخ اقتصاد» روی یک مجموعه اسلاید ممکن است به موضوع آن اشاره کند، نه این که قسمتی از فروستی مربوط به تاریخ اقتصاد باشد. فهرستنویس مجبور خواهد بود تصمیمی مبتنی بر تجربه و با وارسی فهرست های ناشر بگیرد اگر باز هم تردید وجود داشته باشد در این صورت باید آن را به ناحیه یادادشت ها ببرد.

7 - ناحیه یاداشت ها. در قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم می آید که دلیل آوردن یادداشت ها در شناسه فهرست، ارائه «اطلاعات توصیفی مفیدی است که نمی تواند در ناحیه های دیگر توصیف گنجانده شود». این ناحیه برای برخی از مواد غیرکتابی مهم است، زیرا اجازه می دهد که مراجعه کننده تصویر واضحی از ارزش احتمالی سند، قبل از تحویل آن به دست آورد. صفحه رایانه ای را نمی توان به آسانی بررسی اجمالی کرد، و توصیف روشنی از محتوای آن در فهرستبرگه موجب

ص: 339

صرفه جویی در فرسایش و پارگی آن در موقع پیش بررسی های غیرلازم می شود. از آن جا که بسیاری از این سندها مورد توجه نوع خاصی از مراجعه کنندگان است مثلاً پرستاری در دوره ضمن خدمت یا شاگرد مدرسه ابتدایی احتمالاً ذکر این مطلب در ناحیه یادداشت ها دارای اهمیت خواهد بود چه استفاده کننده از مخاطب مورد نظر تصوری در ذهن خواهد داشت. تعیین این مسأله شاید برای فهرستنویس مشکل باشد، بویژه در باب مواد گرافیکی نظیر اسلایدها، تصویرها و پوسترها. سطح فراگیر غالبا در فهرست های ناشران یا در فرم های ارزیابی اسناد کتابخانه یافت می شود، البته در صورتی که چنین نظامی در کتابخانه به کار گرفته شده باشد (نیز بنگرید به بخش سازماندهی مواد، صفحات 313 - 312) شاید لازم باشد تجهیزات مورد لزوم هم وصف شود مثلاً کاست ویدیویی U.Matic برای مراجعه کننده ای که فقط به دستگاه VHS دسترسی دارد، بی فایده خواهد بود یا امکانات جنبی لازم برای برنامه رایانه ای مثلاً یک موس [مکان نما] توصیف شود.

احتمالاً به نوع بسته بندی اسناد هم باید توجه کرد، چه، مثلاً در مورد بسته ای آموزشی درون جعبه که باید در جای مجزایی از قفسه های معمولی نگهداری شود. ممکن است برای رعایت اصول ایمنی سندی در قفسه بسته نگهداری شود. بالاخره، باید توجه کرد که آیا سند به صورت دیگری هم در دسترس است یانه، شاید یک نوار کاست ویدیویی به دو صورت در اختیار باشد، یا یک برنامه رایانه ای به صورت کاست و یا صفحه لرزان [نرم] در اختیار قرار گیرد.

8 - شماره استاندارد و ناحیه شرایط دسترس پذیری. شمار روز افزونی از مواد غیرکتابی دارای شماره استاندارد بین المللی کتاب (ISBN) می باشد و احتمال دارد بعضی از کتابخانه ها داشتن سابقه ای از آن روی فهرستبرگه هایشان را برای سفارش مجدد و آتی مفید بیابند؛ ردیابی جزییات این ماده، در صورت در اختیار نبودن فهرست ناشر، می تواند مشکل باشد. بعضی از ناشران اصطلاح «شماره های فقره» به کار می برند که می تواند موقع سفارش مجدد مفید باشد و این مطلب باید در ناحیه یادداشت ها گنجانده

ص: 340

شود (بنگرید به قاعده 1.7B19) اصطلاح ناحیه شرایط دسترسی پذیری شاید برای کتابشناسی های جاری بیشتر کاربرد داشته باشد تا فهرست کتابخانه. داشتن قیمت یک فقره در شناسه فهرست کتابخانه، بندرت مفید است زیرا تورم بسرعت این اطلاع را منسوخ می کند. اما، وجود معادل آنچه در «کتاب های دستایند بریتانیا» از ویتاکر در باب قیمت» روز می آید می تواندبرای زمانی که مراجعه کننده باید برای سند گم شده غرامت بپردازد، راهنمایی باشد. جزییاتی نظیر آن که آیا یک اثر کرایه داده می شود یا نه به کتابشناسی و نه به فهرست کتابخانه، مربوط است.

قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم را می توان به عنوان یک چارچوب برای همه انواع مواد غیرکتابی از جمله رایانه ای به کار برد رهنمودهای مفصل آمده در این مجموعه قواعد برای تک نگاشت ها، نتیجه سالها کار متمادی و دقیق و سختِ فهرستنویسان کتاب هاست. شگفت آور نیست که فصل های مربوط به مواد غیرکتابی چندان مفصل نیست این که فهرستنویس مواد غیرکتابی باید بیشتر به تجربیات حرفه ای خویش تکیه کند. اما ویرایش دوم نمونه های بیشتری فراهم آورد، و فصل 9 جدید، یعنی بایگانی های رایانه ای، به طور چشمگیری ماهیت کلی قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن ویرایش دوم را تقویت کرده است.

این صورت عنوان باید شناسه قرار گیرد.

تا حدی وضع شکل های گوناگون با یکدیگر تفاوت خواهد داشت و آن این که سرشناسه آنها نام پدیدآورنده خواهد بود یانه؛ معمولاً مواد شنیداری دارای سرشناسه پدیدآورنده، فیلم استریپ ها، اسلایدها، چارت های دیواری و پوسترها گاهی پدیدآور دارند؛ مدل ها و فیلم های متحرک بندرت دارای آنند.

بحث نیاز به داشتن شناسه زیر نام پدیدآور شاید برای مواد غیرکتابی باز باشد و باید بر مبنای تجربه تصمیم گرفت که چگونه مراجعه کنندگان به کتابخانه این مواد را درخواست خواهند کرد. بسیاری از کتابداران پیشنهاد کرده اند که رهیافت معمولی از راه موضوع است واین که مراجعه کنندگان بندرت در جستجوی مواد غیرکتابی تحت نام پدیدآوری خاص می باشند. این نظر را باید با احتیاط تلقی کرد، زیرا اغلب مسأله مربوط به کتابدارانی است که در مراکز منابع کتابخانه ای آموزشگاهی به کار مشغولند و بادرخواست های معلمان و شاگردان سروکار دارند.

نمایه ای که برای بازیابی سندها در مورد موضوع های نامبرده، با موفقیت کمک کند.

تحلیل محتوای موضوعی سند و بیان آن برای استفاده مراجعه کنندگان نباید میان کتاب ها و مواد غیرکتابی متفاوت باشد. کتابی درباره تهیه ماءالشعیر خانگی، نوار ویدیویی در مورد شیوه های تهیه ماءالشعیر، کاستی شنیداری که دستورالعمل هایی در مورد چگونگی تهیه ماءالشعیر در اختیار می گذارد و نمونه هایی از دستگاه های تخمیر خانگی با آن که شکل های متفاوت است، از نظر موضوعی تفاوتی باهم ندارند. تمام نظام های نمایه سازی موضوعی قدرت و ضعفی دارند و پا به میدان نهادن موادغیرکتابی ممکن است موجب تشدید آنها شود، این کار تغییرات بنیادی به وجود نمی آورد.

اما برای کتابداری که قبلاً در جریان تحلیل موضوعی مواد غیرکتابی نبوده است، شاید لازم باشد به مسایل اصلی اشاره شود. هنگام تحلیل کتاب، کتابدار معمولاً می تواند با نگاه کردن به صفحه عنوان و فهرست مندرجات آن بسرعت موضوع آن را تعیین کند. کتابدار از روی تجربه فرض می کند که مضمون های فرعی کتاب را معمولاً نباید رده بندی کرد، چه احتمال دارد کتاب های دیگری در مجموعه باشد که این موارد فرعی مضمون های اصلی آنها قرار گیرد. به کتاب یک سرعنوان موضوعی اصلی و احتمالاً یکی دو، سرعنوان افزوده، برای مضمون های جنبی مهم داده خواهد شد. نمونه ذیل را در نظر بگیرید:

از کتابدار می خواهند The American West: myths and legends (EAV, 1976) (کاست شنیداری / مجموعه فیلم استریپ) را با این روش فهرستنویسی و تحلیل کند. کتاب راهنمای معلم شامل متن گفتار نوار شنیداری، هم وجود دارد، اما توصیفی از 278 کادر فیلم استریپ دیده نمی شود.

کتابدار باید با استفاده از دستگاه نمایشگر آنها را ببیند. تصاویری که با یک نظر می توان آنها را در شکل کتابی دید اینک مسائلی پیش می آورد، چه کتابدار بزحمت از دستگاه استفاده می کند. کتابدار آگاه، نگران مراجعانی است که احتمال دارد، از طریق شماره رده بندی قادر به درک غنای اطلاعات دیداری فیلم استریپ، یادداشت هایی نشانگر آن که این ماده مطالبی در مورد گاوچرآنهاو سرخ پوستان دارد و نیز درباره تحریف تاریخ غرب امریکاست نشوند. علاوه براین، نشان می دهد که چگونه رسانه ها

ص: 343

به طور کلی (از طریق داستان نویس هایی نظیر (James Fenimore Cooper) فیلم ها (از طریق ستارگانی نظیر Gene Autry and John Wayne، و کارگردان هایی مثل (John Ford) و تلویزیون (از طریق مجموعه هایی نظیر (The Lone Ranger) تصویر واقعی را تحریف کرده است. در این صورت غرب امریکایی واقعی از طریق آوازهای عامیانه تصویرهایی از جنگ مکزیک، یورش به سمت طلا در کالیفرنیا و سرزمین اوکلاهما و تصویرهای دیگری از هنرمندی به نام Charles Russell به تصویر کشیده می شود. اندیشه سرنوشت آشکار برای توضیح اسطوره ای مثل Buffalo Bill, the Mormons, the Battle of Litlle Big Horn, Davy Crockett, Billy the kidو زنان پیشگامی نظیر Calamity Janeواقعی به کار می رود. کتابدار می داند که تمام این اطلاعات می تواند توسط مراجعه کنندگان مورد استفاده قرار گیرد. اما آنان نمی توانند بسادگی از طریق شکل نگاهی به آن بیفکنند، و کتابدار می داند که اطلاعات تصویری زیادی در کتابخانه در باره این موضوع وجود ندارد. مسأله این جاست که محتوای موضوعی سند تا چه حد می تواند تحلیل شود؟ به عبارت دیگر، نمایه سازی موضوعی تا چه حد باید جامع باشد؟ آیا سیاست درست «خلاصه سازی» است یعنی آوردن مضمونی فراگیر برای سند، یا «نمایه سازی عمیق»، یعنی ذکر تمام مفاهیم سند که ممکن است برای مراجعه کنندگان مفید باشد؟ اگر عکس به اندازه هزار کلمه گویا باشد و در این صورت چه تعداد شناسه موضوعی برای حصول اطمینان از این که تمام جستجوهای موضوعی احتمالی انجام می شود مورد نیاز است؟ با داشتن این عوامل در ذهن، به علاوه هزینه ساختن یک شناسه و مشکلات استفاده از یک فهرست حجیم، پاسخ باید بر تشویق مراجعان به عبارت پردازی جستجوهای موضوعی مبتنی باشد، به شیوه ای که بتوان بر این مشکلات غلبه کرد.

بدین ترتیب، مراجعه کننده ای که در جستجوی تصویری از Buffalo Bill است و نمی تواند ارجاع موضوعی دقیقی بیاید، باید تشویق شود که به سرشناسه ای عامتر نظیر "Cowboy" بیندیشد و در جستجوی موادی تحت این شناسه باشد.

مراجعه کننده ای متقاضی عکسی از John Ford ممکن است براحتی منبعی به

ص: 344

صورت راهنماهای چاپی به مواد فیلمی پیدا کند یا کتابدار می تواند وی را به جستجو در یک دایره المعارف توصیه نماید. مجموعه کتابخانه مجموعه زنده ای با تعداد زیادی شناسه های احتمالی برای مواد آن است. یادآوری این نکته در تصمیم گیری بر روی سیاست نمایه سازی موضوعی جامع دارای اهمیت است احتمال دارد مواد غیرکتابی به طور معمول به شناسه های موضوعی بیشتری از کتاب ها نیاز داشته باشند، اما این تعداد با توجه به قیمت، توانایی مراجعه کننده و مهارت های جستجویی خود کتابدار باید محدود نگه داشته شود.

«خاص بودن» مسأله ای است که در مورد تحلیل مواد غیرکتابی باید مورد توجه قرار گیرد. هنگام خاص کردن موضوع سند، نظام تا چه حد دقّت را مجاز می داند؟ برای تازه وارد، بعضی از مواد غیرکتابی شاید به طور شگفت انگیزی در محتوای موضوعی شان بیش از کتاب ها خاص باشند؛ مثلاً:

Minienvironments, Part 4: river bends; Ammonia: the Haber Process: Why overtime?; and Heavy industry in Great Britain.

این موضوع مسأله تازه ای نیست. هر فهرستنویسی می داند که کتاب ها به همین صورت خاص هستند و روی قفسه های رده بندی را غبارروبی کند تا جرأت یابد به آنها بپردازد. درعین حال، به نظر می رسد که مواد غیرکتابی سهمی نسبتا بیشتر از این موضوع های بسیار خاص دارد.

مسأله دیگر این است که چنین موضوع های تخصصی ای اغلب به شماره رده بندی ای طولانی نیاز دارد "Why overtime?" می تواند تحت شماره 3222/ 658 و Heavy Industry in Great Britain تحت شماره 942/ 338 رده بندی شود. این ها، خاصه شماره های گسترده ای نیستند، اما برای آوردن روی محفظه فیلم استریپ، در صورتی که شماره رده بندی به عنوان وسیله مکان نما مورد استفاده قرار گیرد، بیش از حد طولانی است. کاملاً احتمال دارد لازم باشد شماره کامل به عنوان راهنمای محتوای سند آورده شود امّا فقط قسمتی از شماره مثلاً 4 رقم به عنوان وسیله یافتن جای اثر عمل کند. در این حالت فهرستبرگه دارای شماره (222)3 / 658 با اعداد داخل پرانتز، روی سند واقعی آورده نمی شود.

ص: 345

یک برگه تبدیل پول جاری.

یک مدل برشی (6 برگ): برگه + برگه آموزشی.

یک فیلم استریپ (36 عکسی، 4 تصویر عنوان): رنگی: سی و پنج میلی متری + یادداشت های تفسیر.

صدو هفتاد و چهار پرچم مینیاتوری از سراسر جهان: رنگی.

یک کتابچه نقاشی.

یک بسته آموزشی اسلاید و دستگاه نمایشگر.

یک کاست شنیداری (حدود 30 دقیقه): با سرعت 871 اینچ در ثانیه، تک شنود (مونو).

پنج راهنمای معلم.

چهار برگ چارت دیواری: رنگی ؛ 101 × 71 سانتی متر تاشده در ابعاد 25 × 36 سانتی متر در جعبه ای به ابعاد 8 × 29 × 38 سانتی متر.

فرودگاه های جهان را بررسی می کند.

برای کودکان 14 - 8 سال.

با همکاری فنّی سازمان سرگرمی و آموزش هوایی.

برگه ساخت هواپیمای بی موتور مقوایی.

مدل برشی ساختمان نوعی فرودگاه و نمونه و وسایل نقلیه.

پانزده نسخه تفسیر بر فیلم استریپ. کتابچه نقاشی داستان دو دختر مسافر به اسپانیا را تعریف می کند.

چارت های دیواری مربوط به موضوع محل، مردم، صنعت هوانوردی و مسافرت است.

ISBN o- 90 1918-91-; 27.99 (Education : 14.95) 38 7.7 1 - لوید جرالد.

2 - خدمات آموزشی BP.

3 - اداره امور فرودگاه های بریتانیا.

4 - شرکت نفت انگلیس.

ص: 348

بنگرید به BP.

اولین سطح توصیف:

Airports/ devised and produced with Gerald Lloyd.- British Airports Authority, 1978.

یک برنامه زمانی فرودگاه؛ یک برگه ساختمانی؛ یک برگه مبادله پول جاری؛ یک مدل برش؛ یک فیلم استریپ؛ پرچم های جهان؛ یک کتاب نقاشی؛ یک بسته آموزشی اسلاید و دستگاه نمایشگر اسلاید؛ یک کاست شنیداری؛ پنج راهنمای معلم؛ چهار چارت دیواری.

بررسی جهان فرودگاه ها.

برای کودکان 14 - 8 سال ISBN 0-91918-91-1 آیا همه آنها مورد نیاز است؟387.7 بسته آموزشی فرودگاهها. - اداره فرودگاههای بریتانیا، 1978.

387.7 فهرستنویس باید توجه خاصی به انتخاب سطح توصیف متناسب، مراجعان مبذول دارد. احتمال دارد برای بیشتر مواد غیرکتابی سطح اول توصیف مناسب باشد. اما، ناحیه توصیف مادی این سطح (1.5B) به «میزان اقلام» منحصر می شود و ممکن است بر افزودن آن «جزییات مادی دیگر» (1.5C) و «ابعاد» (1.5D) مانند سرعت صفحه شنیداری یا اندازه چارت دیواری دارای اهمیت باشد. همان طور که قبلاً ذکر شده است، احتمال دارد کوتاه کردن شماره رده بندی برای جایگزین بر بعضی از بسته بندی ها مثل قوطی فیلم استریپ لازم باشد.

تصمیمی هم باید مرتبط با راهنمایی در داخل کتابخانه و فهرست اتخاذ گردد. راهنماهای چاپی هم باید شامل محل قرار داشتن مواد غیرکتابی، دستورالعمل های شیوه تنظیم مواد غیرکتابی در فهرست ها سیاهه های وجه تسمیه مواد اضافه شود.

کتابدار باید این تصمیمات سیاست را بر مبنای نیازهای مراجعان به کتابخانه، اشکال سندهای فراهم شده، سازماندهی موجود و سرانجام کارمندان در دسترس برای

ص: 349

فهرستنویسی بگیرد. هنگامی که این تصمیمات سیاستی بنیانی اتخاذ گردید، آن گاه به ابزارها وتجهیزات مورد نیاز می توان پرداخت.

نخست باید رمز فهرستنویسی مناسب را انتخاب کرد. اکیدا توصیه می شود که از قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم برای فهرستنویسی مواد غیرکتابی استفاده شود. ضروری است فهرستنویسی، خاصه در موارد زیر، به تفسیر قواعد بپردازد:

(الف) هر اصطلاحی را که برای مراجعان مبهم یا لازم است تعریف کند.

(ب) به تفسیر فصل 21 بپردازد تا کاملاً روشن شود چه قواعدی می تواند برای تمام مواد و کدامیک فقط برای متون، مواد شنیداری و غیره به کار می رود.

(پ) تصمیم بگیرد که اگر از سطح توصیف 1 یا 2 استفاده شود کجا عناصر اضافی برای شکل های خاص نیاز است.

کتاب Examples illustrating AACR2 اثر Eric Hunter و برگه های نمونه در Non Book Materials: The organization of Integrated, collections, ویرایش سوم،اثرJean Weihs نیز برای اتاق فهرستنویسی لازم است.

تجهیزاتی نظیر ضبط صوت و زمان سنج و خط کشهای رومیزی هم ممکن است در اتاق فهرستنویسی مورد نیاز باشد.

سازماندهی فرایند فهرستنویسی به نیازهای خاص هر کتابخانه بستگی دارد، اما بعضی نکات کلی را می توان تذکر داد. رسانه های یکسان باید به صورت بسته ای آماده سازی شود، مثلاً تعدادی از مجموعه های اسلاید با هم آماده سازی گردد. این کار موجب می شود که مسائل خاص یک رسانه ویژه را بتوان همزمان مورد بررسی قرار داد و هر وسیله مورد نیاز را در اختیار گرفت. توصیه می شود که ابتدا سند فهرستنویسی و سپس تجزیه و تحلیل موضوعی شود. برای کسب اطلاعات توصیفی باید هر ماده را به گونه ای جامع بررسی کرد و این بررسی می تواند برای تجزیه و تحلیل موضوعی هم مورد استفاده قرار گیرد. اگر از نظام فرم ارزیابی استفاده شود، در این صورت این کار می تواند برای تجزیه تحلیل موضوعی هم مفید واقع شود. تنها به عنوان آخرین اقدام، سند را باید پخش کرد، به نمایش نهاد زیرا این کار بسیار وقتگیر است.

ص: 350

کاربرگه برای سرعت بخشیدن به روند فهرستنویسی می تواند بسیار مفید واقع شود. این مواد می تواند برای برآورده شدن نیازهای هر کتابخانه فراهم شود. کاربرگه آمده در شکل 24 (دوبرگی) برای تمرین های عملی در فهرستنویسی مواد غیرکتابی توسط دانشجویان کتابداری طراحی شده بود، اما دلیلی وجود ندارد که درجایی دیگر مورد استفاده قرار نگیرد. اصطلاحات علمی و انگاره کار بر مبنای قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم است. کاربرگه باید به ترتیب زیر تکمیل شود: توصیف سند؛ توصیف مادی؛ فروست ها؛ یادداشت ها؛ و شماره آن فقره. این کار موجب ایجاد توصیف استانداردی می شود آن گاه می توان سرشناسه و پی نماها را برای شناسه های اضافی و ارجاع ها به دست داد. سرانجام، رده بندی و نمایه سازی موضوعی می تواند وارد شود.

شکل 25 یک کاربرگه کامل برای سندی تک رسانه ای را نشان می دهد. سپس این برگه تحویل ماشین نویس و مسؤل حروفچینی شود تا فهرستبرگه به نمایش درآمده در شکل 28 در صفحه 362، به علاوه هر شناسه دیگر مورد نیاز در بخش پی نمای کاربرگه را تهیه کند. شکل 26 (صفحه 260 - 259) روش کار مربوط به سندی چند رسانه ای را نشان می دهد. تنها تفاوت عمده در استفاده از ستون «ترتیب شناسه» در سمت راست بخش وجه تسمیه شکل ظاهری است. این قسمت بر ترتیب شکل های ظاهری که باید بر فهرستبرگه ماشین شود دلالت دارد. شکل 29 فهرستبرگه حاصل را نشان می دهد. شکل 27کار برگه تهیه شده بر مبنای بایگانی رایانه ای در فصل 9، قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن، ویرایش دوم، را نشان می دهد. شکل 30 برگه فهرستبرگه حاصل را نمایش می دهد.

به طور خلاصه، فهرستنویسی عملی، رده بندی و نمایه سازی مواد غیرکتابی نباید موجب بروز مسائل جدی شود بویژه زمانی که تصمیمات سیاستی اتخاذ شود و فهرستنویسان با مواد غیرکتابی و ابزارهای فهرستنویسی آشنا باشند، برونداد یکنواختی را می توان انتظار داشت.

ص: 351

شکل 24: فرم سفید برای فهرستنویسی و طبقه بندی مواد غیر کتابی (NBM)

ص: 352

ادامه شکل 24

ص: 353

شکل 25: فرم کامل شده برای فهرستنویسی و طبقه بندی مواد غیر کتابی (ضبط ویدیویی)

ص: 354

ادامه شکل 25

ص: 355

شکل 26: فرم کامل شده برای فهرستنویسی و طبقه بندی مواد غیرکتابی (چند رسانه ای)

ص: 356

ادامه شکل 26

ص: 357

شکل 27: فرم تکمیل شده فهرستنویسی و طبقه بندی مواد غیرکتابی (فایل رایانه)

ص: 358

ادامه شکل 27

ص: 359

صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی به کار بیشتر با راهبردی استاندارد نیاز دارد.

تهیه بسیاری از آنها از منابع مالی داخلی غیرممکن باشد. این موضوع احتمالاًدرست ضبط صوت های با حلقه باز (Open reel audiotape recorders) شکل 17: ضبط و پخش کاستی: هدها و چنگک ها - 1 - صفحه گردان؛ 2- هد پاک کن؛ 3 بدین ترتیب، ظاهرا شکل رایج تلویزیون در حال تغییر و پیشرفت است، اما Velocity) با سرعت خطی پیوسته، گرچه کادر تصویر تکی را می توان متوقف کرد و به از بعضی از ماهواره ها داده هایی را می توان دریافت کرد که تصاویر رمزی هوا حرارت و رطوبت، گردوخاک و میدان های مغناطیسی. اگر کارکنان کتابخانه و مراجعان 1 - تعمیر لوازم. انباری از لوازم یدکی، از جمله لامپ ها برای تعویض فوری مورد نیاز صفحه های فشرده با حافظه فقط خواندنی به کار بیشتر با راهبردی استاندارد نیاز دارد.

عرض پرده نمایش به فوت

عرض پرده نمایش به فوت

عرض پرده نمایش به فوت

عرض پرده نمایش به فوت

عرض پرده نمایش به فوت

عرض پرده نمایش به فوت

عرض پرده نمایش به فوت

عرض پرده نمایش به فوت

ص: 360

مراجعه کننده مجبور بود با جستجوی عمدی موضوعی در رسانه ای که ازقبل انتخاب کرده بود، با مسأله روبرو شود.

شناخت این اشکالات سازمان های کتابخانه ای را تشویق کرده است تا آخرین قدم منطقی، یعنی در قفسه قرار دادن همجوار رسانه های مختلف، را بردارند. ذخیره سازی چند رسانه ای شیوه سازماندهی کاملاً مطلوبی برای بسیاری از شکل ها را به اثبات رسانده است، چه اکثر این مواد را می توان، چنان بسته بندی کرد که مثل کتاب ها در قفسه ها و یا درجعبه های ویژه روزنامه ها قرار گیرد. تبدیل فیلم استریپ ها به اسلاید و بسته بندی آنها در کیف های پلاستیکی بسیاری از مسائل مشکل را حل می کند همان طور که صفحه های وینلی به گونه ای روزافزون جای خود را به صفحه های فشرده شنیداری می دهد، آنها هم می توانند در میان سایر اقلام گنجانده شوند.

برنامه های رایانه ای روی صفحه ها را هم می توان با این روش یا در بسته های جداگانه در جعبه ها، ذخیره کرد. اما، بسیاری از مؤسسه ها، تسهیلات شبکه ای را ازطریق صفحه سخت و یا رایانه ها ارائه می دهند.

اگر این نظام پذیرفته شود، به دلایل اقتصادی توصیه می شود که دست کم 12 دستگاه باشد. سازماندهی دیگر عبارت است ازاستفاده از ریزرایانه ها با صفحه های سخت آنها به عنوان مراکز کاری منفرد. بخصوص برنامه های کلی نظیر کلمه پردازها، بایگانیهای داده ها و صفحات مسطح به صورت آرمانی از صفحه های سخت فراهم می شود.

احتمال دارد برنامه های موضوعی خاص به تنهایی از طریق بسته های قفسه بندی شده، رایانه های بزرگ یا حتی از انبارهای نوری، بهتر استخراج شود. در اتخاذ تصمیم در مورد چنین شیوه های مدّ نظر قرار دادن اهمیت نسبی سندی که همراه با برنامه است مفید می باشد. در حالی که این امر می تواند از ابتدای برنامه بازیابی شود. تجربه نشان می دهد در صورتی که این اطلاعات به طور مستمر روی کاغذ در اختیار استفاده کننده قرار گیرد، مخصوصا که وسیله ای کمکی برای بررسی اجمالی به شمار می رود، مؤثرتر می باشد. می توان چنین استدلال کرد که در دسترس بودن این اطلاعات در محل، شاید برای استفاده کننده مفیدتر و مناسبتر از نظام توزیع متمرکز باشد. توسعه نظام های نوری

ص: 362

و ظهور مجموعه های صفحه خوان سکه ای آنها، ویژگی های بالقوه ای را برای تنظیم ذخیره سازی فشرده داده ها و اطلاعات و برنامه های آتی، نوید می دهد. اگر تجربیات مقدماتی با پیوندهای رشته نوری در پردیس دانشگاه ها برای توزیع اطلاعات به مراکز کاری انفرادی با موفقیّت روبرو شود، آن گاه به این ابزارها می توان به عنوان پیشروان نظام های توزیع دارای پهنای زیاد از کتابخانه ها به افراد و عامه مردم نگریست.

در بخش بعد، مسائل ذخیره سازی انواع رسانه ها مورد بحث قرار خواهد گرفت. نخست، ملاحظاتی در باب ملاک های انتخاب یک نظام لازم است. چنین ملاک هایی باید به نیازهای مراجعان و هم مسائل مربوط به مدیریت کتابدار توجه داشته باشد. مسأله زیربنایی آنها باید نیاز به حداکثر بازدهی همراه با ایمنی مطلوب سلامت و در دسترس بودن باشد. هرگونه تصمیماتی که اتخاذ شود، لزوما باید متضمن توافق و مصالحه ها باشد، زیرا که نظام کاملاً ایمن مانعی در برابر دسترسی آزاد خواهد بود؛ اما برای رسیدن به چنین تصمیماتی، کتابدار باید حداقل دلایل را مورد بررسی قرار داده و نتایج حاصله را درک کرده باشد.

(ج) با توجه به سطح سواد احتمالاً برای استفاده کننده بالقوه خوانا باشد؛ (چ) چنان محکم چسبانده شود که به آسانی کنده نشود.

ریزشکل ها واسلایدها، بسیار کوچک اند. به هر حال، بسیاری از نظام های استاندارد ایمنی کتابخانه ای به صورت مؤثری در مورد مواد غیرکتابی عمل می کنند (باید دقت شود که از استفاده نظام های مغناطیسی با مواد مغناطیسی یا دستگاه های اشعه ایکس با فیلم احتراز شود). بعضی از دستگاه های ایمنی هم به طرزی مؤثر در مورد تجهیزات عمل می کنند، اما بیشتر کتابخانه ها به شکلی رضایتبخش این کار را با پیچ کردن محکم آنها به نیمکت ها و قفسه ها انجام می دهند. سرانجام، برای ایجاد موازنه دقیق بین هزینه ایمن سازی در مقابل هزینه جایگزینی باید تصمیم گرفته شود. مواد منحصر به فرد غیر قابل جایگزینی عموما نباید به هیچ صورتی، جز ارائه نسخه هایی از آنها، در دسترس قرار داده شود.

برچسب زنی مناسب هم برای اطمینان از ارجاع متقابل مناسب بین یادداشتها، فیلم استریپ و قوطی آن ضروری است. هر یک از برچسب ها باید دارای عنوان مناسب و شماره هایی باشد تا اطمینان دهد آنها با هم نگهداری می شوند و این اطلاعات باید روی بسته بندی خارجی هم مکرر بیاید. آوردن این اطلاعات روی نوار سیاه اول یا آخر فیلم استریپ یکی از راه های برچسب زنی است.

یادداشت های مناسب یاید امکان بررسی اجمالی را برای استفاده کننده فراهم سازد، اما بیرون آوردن فیلم استریپ و گرفتن آن در مقابل و یا روی جعبه نور به منظور به دست آوردن کیفیت دیداری محتوای آن کار مشکلی نیست.

از استفاده تنها رمزشماره ای عاقلانه است اگر چه این رمز را می توان به دیگر برچسب ها افزود.

در ذخیره سازی خانگی معمولاً از یک جعبه دارای چفت و بست برای هر اسلاید بهره می برند. برای دیدن و یا پخش آنها، هر اسلاید باید به تنهایی خارج شده و در داخل خشاب دستگاه نمایش قرار گیرد و یا این که مستقیما داخل دستگاه نمایش گذاشته شود. برای شناسایی، نظام نمایه سازی لازم است تا یکایک اسلایدها را مشخص کرد. قرار دادن اسلایدهای جدید در داخل مجموعه یعنی به هم ریختن ترتیب تمام اسلایدهای دیگر، که کاری بسیار وقتگیر است. با این روش رف بندی مواد مختلف در کنار هم بندرت عملی است.

نظام ساده و رایجتر ذخیره کردن اسلایدها در کیف های کوچک پلاستیکی است، که هرکدام در محفظه خودش قرار داده می شود. شماره اسلایدهای هر کیف کوچک بنا به اندازه محفظه ها تغییر می کند. توجه داشته باشید که اگر محفظه ای بیش از اندازه تنگ و کوچک باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که موجب آسیب دیدن اسلاید و یا کیف شود. در حالی که اگر محفظه بیش از حد گشاد باشد، احتمال زیادی وجود دارد که اسلایدها از آن بیرون بیفتد.

مشکل اخیر را می توان با داشتن لبه ای که روی تمام کیف را می گیرد حل کرد.

با گرفتن کیف به طرف نور و یا قرار دادن آن روی جعبه نور، می توان اسلایدها را به آسانی بررسی اجمالی کرد. این کیف ها را می توان در قفسه های بایگانی آویزان کرد، اما برای رف آرایی موادّ در کنار هم باید آنها را در کلاسور مانندها و یا در جعبه های ویژه روزنامه قرار داد. اطلاعات روی برچسب بیرونی باید شامل تعداد اسلایدهای مجموعه باشد.برای کمک به انجام بررسی دیداری، بعضی از کتابداران هر محفظه ای را که کار بردی ندارند، می بُرند.

برگه های روزنه دار، به لبه بالا و هر لفاف ریزبرگه چسبانده شود. میزان این اطلاعات باید به حد کافی جامع باشد تا استفاده کننده بتواند بسرعت در زمانی کوتاه قسمت های مهم را شناسایی کند ریز فیلم های حلقه ای به آسانی در قفسه ها قرار داده می شود. همان گونه که از روش های مختلفی برای نگهداری جعبه های فیلم ها استفاده می شود به آسانی در جعبه ها قرار می گیرند. برای این که دوام بیشتری به این ماده بخشیده شود، می توان حلقه، کاست یا کارتریج را در یک مخزن کتابی و یا جعبه دیگری جای داد.

همه انواع ریزبرگه ها به طور معمول در داخل لفاف های کاغذی نگهداری می شود، و از آن جا که ابعاد آنها تقریبا 4×6 اینچ (16/ 10×24/ 15سانتی متر) است، آنها را می توان بسهولت در داخل یک کشو کوچک ذخیره کرد. نظام های ذخیره سازی کنترل شده رایانه ای هم برای مجموعه های بسیار بزرگ در دست است، برنامه اطلاعاتی کافی برای کمک به استفاده کننده در شناخت قاب مستقل دارد. ریزبرگه را می توان در محفظه ای خاص و دارای حلقه ذخیره کرد و این کار برای رف آرایی مواد گوناگون در کنار یکدیگر کاری آرمانی است.

گردوغبار، حرارت زیاد، و رطوبت می تواند خسارت جدی به فیلم وارد سازد. حفظ شرایط ثابت و مناسب محیطی دارای اهمیت ویژه است. مراقبت در مقابل گردوغبار را می توان با نگهداری فیلم ها در داخل جعبه های ایمنی، زمانی که از آنها استفاده نمی شود، فراهم ساخت. ضرورتی ندارد که برای به دست آوردن اطلاعات مقدماتی محتوای فیلم آن را روی قرقره نمایش داد.

دستورالعمل یا رهنمودهایی در باب راهنمای کاربرد، ارائه می شود. برچسب زدن آنهادارای اهمیت زیادی است، تا قسمت های مختلف بسته، بسهولت قابل جمع آوری در کنار یکدیگر باشند.

در شرایطی که احتمال دارد کاست ها همراه سایر مواد رف آرایی شود، قرار دادن بسته در یک جعب بزرگتر همراه با مواد بیشتر شاید مفید باشد. به علاوه این روش فضای بیشتری را برای اطلاعات دیگر فراهم می کند. همیشه توصیه می شود که کاست در داخل قوطی پلاستیکی خودش نگهداری شود، حتی هنگامی که به منظور بایگانی و رف چینی در داخل جعبه بزرگتری قرار داده می شود.

مستحکمترند و بهتر نگهداشته می شوند.

اطلاعات اصلی، علاوه بر اسامی برنامه ها، پدیدآورندگان و تولیدکنندگان مواردی است که رایانه ای که صفحه می تواند با آن به کار رود معرفی می کند. این نکته به معنی صورت دادن مشخصات ساخت، مدل با دستگاه راه اندازی صفحه یا شکل است؛ هیچ راه دیگری برای معرفی این اطلاعات از ظاهر خارجی صفحه وجود ندارد. همه صفحه های کوچک برای رایانه ها یکسان به نظر می رسند.

از آن جا که صفحه های مغناطیسی در اثر استفاده فرسوده می شود. و نسبتا بسادگی ضایع می گردد، تهیه نسخه ای برای ذخیره مطمئن کاری عادی است.

از نظر کیفیت تفاوتی بین نسخه اصلی ونسخه های تکثیر شده از آن وجود ندارد. همه آنها اطلاعات ذخیره شده رقمی می باشند. بنابراین، مهم نیست که نسخه اصلی وتکثیر شده آن برای استفاده همگان به کار رود. بعضی از ناشران همراه با نسخه اصلی نسخه ای تکثیر شده هم دربسته می فروشند، بعضی از آنهابرای این منظور از حق مؤلف استفاده نمی کند. و توصیه دارند که نسخه مکرری تکثیر شود. برای جلوگیری از پاک شدن احتمالی، بهتر این است عبارت صفحه را حفظ کنید نوشته شود (مگر این که برای استفاده از برنامه نوشتن لازم باشد) چه این کار کمکی برای احتراز از اتفاقات جدی به شمار می رود.

صفحه ها در اثر حرارت زیاد، رطوبت بالا و تابش مستقیم نور آفتاب صدمه می بینند، بنا براین باید آنهارا در محیط مناسبی انبار کرد.فشار موجب تاب برداشتن وخرابی سطح صفحه می شود و باید از این کار احتراز کرد. همچنین، به علت این که اطلاعات با روش مغناطیسی روی آنها ذخیره می شود، باید آنها را از میدان های مغناطیسی قوی، نظیر میدان هایی که توسط گیرنده ای تلویزیونی تولید می شود و یا حتی دستگاه های مبدّل رایانه ها دور نگهداشت.

زدن مناسب و تهیه اطلاعات مکمل در آن هاضروری است. بار دیگر، قسمت های فرعی مورد علاقه آن باید مشخص شود و فواصل آنها بر مبنای زمان معین گردد. اطلاعات دیداری به دست آمده از طریق حرکت سریع می تواند مفید باشد، اما شناسایی از طریق نظام نمایه سازی سریعتر است. بعضی از نوارها برای قسمت های مختلف دارای نشانه های نمایه ای است، به طوری که دستگاه پخش در کنار هر یک از آنها خواهد ایستاد. این کار در نوارهای تجارتی معمول نیست. اما در ضبط برنامه های محلی رایج است.

توصیه می شود به منظور جلوگیری از ضبط اتفاقی روی برنامه ها، زایده پشت کاست برداشته شود. به منظور رف آرایی در میان دیگر مواد، کاست های ویدیویی در قوطی های محکم نهاده می شود و نیاز به داشتن نسخه تکثیر شده آن نیست. به هر حال، یادداشت ها و اطلاعات اضافی باید تا حد امکان همراه با آن نگهداری شود. نوارها را باید به صورت ایستاده بایگانی کرد تا آن که امکان لغزیدن حلقه ها روی هم وجود نداشته باشد.

عوامل اصلی آسیب رسیدن به نوارها گردوخاک، حرارت، و رطوبت است. مراقبتهای مشابه با سایر رسانه ها در این مورد هم باید مراعات شود؛ باید اطمینان حاصل شود که نوارها در قوطی هایشان و دور از گردوخاک نگهداری و در شرایط محیطی مناسب انبار شود.

کلاسور مانند و شبه روکش ها نگهداری می شوند، و به منظور سهولت استفاده و مراقبت آنها با کاغذهای فاقد سولفور از هم جدا می کنند. تلق های شفاف قابدار را می توان در جعبه های بایگانی، کلاسورهای حلقه دار و یا پوشه هایی در قفسه های بزرگ ذخیره کرد.

اطلاعات مربوط به هر طلق شفاف را می توان برای سهولت در قسمت بالا و یا لبه های سهل الوصول قاب ها نوشت، خلاصه ها هم در رویه بیرونی پوشه ها آورده می شود. وقتی که از کیف هایی از کلاسور مانند استفاده می شود، اطلاعات را می توان روی برچسب های بیرونی آورد. بعضی از نظام های رمزگذاری باید گسترش یابد تا تلق های شفاف را بعد از استفاده در کنار یکدیگر جمع آوری کند.

باشد. صفحه ها سنگین اند، بنابراین قفسه بندی آنها باید مستحکم باشد.

هیچ روند و تمایلی برای رف چینی صفحه ها در میان دیگر مواد وجود ندارد، زیرا که این کار می تواند موجب آسیب آنها شود. اگر کتابخانه مایل است مواد آماده بر صفحه ها رابدین صورت ذخیره کند، عاقلانه تر آن است که آنها را به صورت کاست بخرد یا این که (با کسب مجوز) آنها را روی کاست ضبط کرده و آن گاه ذخیره سازد.

تولید شده از منابع تجارتی، ناکافی اند و لازم است که کارکنان کتابخانه آنها را کامل کنند.

برچسب زنی برونی به دو دلیل اهمیت دارد. این کار اطلاعات لازم برای بررسی اجمالی را برای استفاده کننده فراهم می کند و نشانگر هرگونه موانع عملی است که ممکن است باعث غفلت از آن ماده شود. دوّم، اگر اطلاعات به اندازه کافی جامع باشد، موجب معاف کردن استفاده کننده از باز کردن و کاوش بسته که ممکن است نامربوط باشد می شود. و به این ترتیب جلو آسیب بالقوه به محتویات را می گیرد. حداقل اطلاعات عطف بسته باید شامل عنوان، نام پدید آور یا ارائه دهنده، نشانه ناشر و یا هر نوع عنوان فروست یا شماره باشد. باید جای کافی برای برچسب های کتابخانه های محلی گذاشته شود. در قسمت جلو و یا پشت محفظه، وجود اطلاعات بیشتری مرتبط با سطح [مخاطب] و محتوای بسته، همراه با شکل های گوناگون ضمیمه، بویژه در جاهایی که این ها موجب پیدایش ناهماهنگی هایی می شود، لازم است.

به جامعیت این اطلاعات، در صورت وجود بسته های آموزشی و بسته های چندرسانه ای گسترده، باید افزود، به طوری که شامل ارجاع به استفاده کنندگان مناسب و مناسبترین روش کار با آن باشد. بسته بندی و ذخیره سازی این آمیزه ها توضیح داده نشده است، اما هیچ دلیلی وجود ندارد که چرا آنها نباید جعبه بندی شده و در پایان روی قفسه ها، درست مانند کتاب های نسبتا قطور، بایگانی نشوند.

ص: 376

روی نوار ویدیویی دارای امکانات استانداردی در پشتیبانی از استفاده از دوربین های ویدیویی است و این گزینه ها موجب تسهیل نسبتا ساده سوء استفاده و دزدی ویدیویی و فیلم ها گردیده است. انتظار می رود که صفحه ای رایانه ای چنان تکثیر شود، که نسخه های اصلی به عنوان نسخه کاری مورد استفاده قرار نگیرد و توسعه برنامه های شخصی، که امروزه خیلی هم پیچیده شده است، غالبا شامل استفاده از کتابخانه و خط مشی هایی است که به همان منظور گسترش یافته است. اگر خط مشی از وسط یک برنامه پخش شده گرفته شود، فقط ادامه همان برنامه اصلی است. دستگاه های رقمی به اندازه ای پیشرفت کرده اند که می توانند عکس یا تصویر ساکن ویدیویی را به یک برنامه رایانه ای به عنوان کاری خلاق انتقال دهند، گرچه احتمال دارد که عکس هایی که به این طریق ضبط می شوند خود دارای حق مؤلف باشند. اینک تجهیزات پست تصویری [نمابری] در رایانه جا گرفته است، به طوری که تصاویر بایگانی کاغذی ذخیره شود. کوشش هایی فراوانی برای تکامل تجهیزات ارزان قیمت که یکایک برنامه ها را به داخل رایانه هم انتقال می دهد، ادامه دارد، به طوری که هر شکلی، خواه توسط پست تصویری، یا رقمی دریافت شود، می تواند در متنی که استفاده کننده در حال تولید آن است جذب شود.

فرصت هایی که فن آوریهای جدید ارائه می کند، بسیار وسیعتر و یکپارچه تر از دستگاه های رونوشت برداری سنتی است که در ابتدا کتابداران را در مورد قانون حق مؤلف نگران می ساخت. گرفتن رونوشت های کاغذی بخش هایی از کتاب ها یا بروندادهای قاب های ریزشکل ها دست کم نسخه ای را تولید می کند که باز نمودن نسخه اصلی است، اما بیشتر پیشرفت های فنّی جدیدتر موجب پیدایش نسخه هایی می شود که می تواند در قالب های جدید تولیدات به کار برده یا جذب شود.

هنگامی که این مهم به طریق دستی بدشواری با دستگاه های تهیه رونوشت متن انجام می شد، کار چنان بود که بسیاری، نگاهی هم به آن نیفکندند. این پیشرفت های نوین، قطعات بسیاری می تواند با چند ضربه آرام روی صفحه کلید جای گیرد.

در حال حاضر، مراقبت و نگهداری حتی اهمیت بیشتری دارد. استفاده کنندگان را باید پیوسته از اهمیت رعایت حقوق دیگران آگاه ساخت، نه فقط به علت این که چنین

ص: 378

حقی وجود دارد بلکه به این علت که موجب محروم کردن صاحبان حقوق از فرصت های تولید کار و مواد بیشتر می شود. سرقت حقوق دیگران می تواند موجب عدم اطمینان از خلق مواد تازه شود و همه از این کار زیان ببینند. کتابداران مسؤولیت تشویق استفاده کنندگان به درک این موضوع واحترام به حق مؤلف را برعهده دارند. شاید، اگر مراجعان در می یافتند هر ماده ای که تولید می کنند، به شرط آن که تا حدودی بکر و اصیل باشد به طور خودکار حق مؤلف به آنان تعلق می گیرد، ادراک بهتری از مسأله به دست می آوردند.

برای احقاق حق مؤلف، جز اقدام به خلق ماده، هیچ اقدام قانونی یا قانون گزاری دیگری لازم نیست. با دریافت موافقتنامه سلطنتی نوار 1988، لایحه حق مؤلف، طرح ها و پروانه های ثبت اختراعات 1988 در اول اوت 1989 به تصویب رسید، تمام حقوق معین قبل از تاریخ اجرا تا وقتی که مطابق موارد قانونی قبلی است ادامه می یابد، اما از آن تاریخ به بعد، حق مؤلف براساس مصوبّه جدید خواهد بود. بیشتر مطالب دنباله این بخش به پیامدهای مصوبّه جدید اشاره دارد.17 طول مدت حقوق مربوط به موارد آماده شده قبل از این لایحه، چون گذشته ادامه خواهد داشت اما این زمان برای مواد تولیدی پس از تاریخ اجرای لایحه عموما 50 سال ادامه خواهد داشت. استثناء در مورد متونی چاپی است که حق مؤلف آن را 25 سال معین کرده اند. مشکل مربوط به مواد غیرکتابی این است که حقوق گوناگونی در پیوند با آنها وجود دارد. مثلاً، برنامه ای ویدیویی دارای حقوق مالکیت تولید، حقوق شکل های خاص، حقوق اجراکنندگان و حقوق مربوط به موسیقی و حداقل «حقوق اخلاقی» مؤلف و تولید کننده است. اگر تولید به صورت اصلی پخش شود، احتمال نمی رود که کمپانی مسؤل بیش از حقوق پخش محصول حقوقی داشته باشد.

نسخه برداری به هر شکلی که باشد غیر قانونی است. عکس یک تابلو و چاپ کاغذی قاب ریزفرم به همان صورت تکثیر شکلی از ماده تلقی می شود. اگر عکس به صورت رقمی وارد رایانه شود، حقوق مربوط به آن شکسته می شود.

در خلوتخانه شخصی یک فرد و برای استفاده در شرایط کاملاً خانگی تقریبا هر اتفاقی می تواند بیفتد، و با این که در این جا حقوق نادیده گرفته می شود، احتمال خیلی

ص: 379

کمی وجود دارد که توجهی به مسأله بشود. طبیعتا، هر نسخه ای که تهیه شود نمی تواند به فروش برسد یا برای همگان به نمایش درآید. از نظر قانونی معمولاً کلیه حقوق مؤلفان رعایت می شود، هرچند ضبط از طریق شبکه های سخن پراکنی برای هدف های نوبت کاری مجاز است.

تولید کنندگان کوشش های فراوانی به عمل می آورند تا مانع نسخه برداری شوند، مخصوصا در مورد نوارهای ویدیویی و صفحه های رایانه ای. اما تقریبا تمام اینها می تواند توسط یک استفاده کننده ماهر خنثی شود. در عین حال آنها موجب دلسردی افراد غیرحرفه ای برای نسخه برداری و تکثیر بیش از حد آزادانه در خانه می شوند. بعضی از رونوشت ها قانونی است، به شرط آن که مقدار زیادی نسخه برداری نشود و این نکته به معنای آن است که مقدار اندکی، یعنی مشخصه های اصلی ماده ای مثل خلاصه یک نمودار یا الگوریتم اصلی موجود در یک رمز رایانه ای باشد. بنگاه های تجاری ممنوعیت دیگری برای جلوگیری از این نوع نسخه برداری ها معمول داشته اند و سعی می کنند به عنوان بخشی از قرارداد حقوق واگذاری، به هنگام خرید، آن را اعمال کنند و به این نکته باید توجه کرد. بر طبق مصوبه جدید حقوق استفاده شخصی و پژوهشی نسبتا مختصر ادامه دارد، هرچند این مورد در باب فیلم و مواد شنیداری و مواد ضبط شده ویدیویی صادق نیست. نسخه های استخراج شده از این رسانه ها برای استفاده های آموزشی مجاز است.

به بعضی از کتابخانه ها حق نسخه برداری برای اهداف آرشیوی داده می شود. اما این مورد درباره تمام آنها صدق نمی کند. تمام کتابخانه ها خواهند توانست اجازه نسخه برداری از یک درصد هر ماده ای در هر فصل سال برای استفاده های فرد را صادر نمایند، اما این کار نمی تواند بخشی از یک مجموعه مکرر، مثلاً مجموعه کلاسی باشد.

چکیده های بالای مقاله های مجلات هم می تواند نسخه برداری شود، مخصوصا هنگامی که آنها قسمتی از راهنمای محتوا و مندرجات باشد. اما، این مورد هم در صورتی که در برنامه مجاز پیش بینی شده باشد، لغو می شود.

فن آوری های ماهواره ای موجب پیدایش مسائل جدیدی می شود زیرا احتمال دارد منشأ علامت های کاملاً معلوم نباشد و مالکیت آنها تعریف نشده باشد. اما به هر حال تا

ص: 380

وقتی که موارد حقوقی کاملاً مشخص شود، بهتر است فرض کنیم که تمام محدودیت هایی که برای انتقالات مخابراتی معمولی وجود ارد در موردانتقال از راه ماهواره ها هم وجود دارد. نصب شبکه کابلی احتیاج به مجوز دارد، به جز در داخل یک پایگاه، و بنابراین اگر یک گروه از کتابخانه ها مایل باشند بدین طریق با یکدیگر ارتباط داشته باشند، به مجوز نیاز خواهند داشت. اما، اگر یک کتابخانه دانشگاهی بخواهد با تمام بناهایی که در پردیس آن واقع شده ارتباط برقرار کند، به نظر می رسد که این کار بدون کسب مجوز مجاز باشد.

بعضی از کتابخانه ها را وزیر امور خارجه معرفی می کند تا حقوق نسخه برداری را برای حمایت از استفاده کنندگان خاص خود گسترش دهند. تا وقتی که مقررات قانونی تصویب نشود، معلوم نیست که چه باشد و یا این که آیا کلاً مواد غیرکتابی را هم زیر پوشش قرار خواهد داد یا نه. از سوی دیگر لایحه شامل حقوق مالکان ماده ای خاص هم می شود که در صورت امانت آنها یعنی انتقال به جایی دیگر برای استفاده، می توانند هزینه ای از کتابخانه دریافت دارند واین خود نوعی از پرداخت اجاره با نام دیگر است که بایستی هزینه آن توسط کتابخانه پرداخت شود. اعتبار این کار ممکن است از محل خاص خود کتابخانه باشد و یا این که هزینه آن از مراجعه کننده دریافت شود؛ لایحه هیچ گونه سازوکاری را برای این مهم پیشنهاد نمی کند، فقط برآن است که تولیدکننده حق دریافت هزینه را از کتابخانه دارد. در حالی که این طرح اجاری در مورد کتاب ها معمول نمی شود، مواد شنیداری و ویدیویی، فیلم و برنامه های رایانه ای را دربر می گیرد.

جنبه دیگری که در این مصوبه گنجانده شده فشار در راستای تلفیق طرح های مجاز است. نه فقط مواد ضبط شده از طریق آنتن هوایی رونوشت از متون، بلکه در هر زمینه ای که درآن تولید کنندگان و صاحبان حقوق انحصاری امتیازی ببینند. لایحه توسعه و تلفیق برنامه های مجاز را که نسخه برداری از آنها در مقابل مبلغ معینی مجاز است، تشویق می کند. این برعهده تولیدکنندگان است که طرحی پیشنهاد نمایند که مورد پذیرش نمایندگان استفاده کنندگان باشد و در صورت عدم توافق، محاکمی وجود خواهد داشت که موضوع را دقیقا بررسی و رأی لازم را صادر خواهند کرد.

این طرح ها کتابخانه های خاصی را زیر پوشش قرار می دهد، که بیشتر آنها در بخش

ص: 381

آموزشی است و لزوما نه تمام آنها را. این نکته به تولیدکنندگان مربوط می شود که تصمیم بگیرند چه مواردی را می خواهند زیر پوشش قرار دهند. در این مورد اگر اعتبارها اجازه دهد، چنین توافق هایی می تواند به شیوه ای رضایتخبش به حد کافی در خدمت مراجعان باشد.

و اما نگرانی ای که در مورد مقررات حق مؤلف وجود دارد این است که احتمال دارد در مورد مواد تعهد شده اندکی تردید پیش آید.

آنچه آمد ماهیت گسترده تأثیر مصوبه جدید است که کتابداران را ناگزیر می سازد با آن و شرایط وابسته اش، بخصوص مقررات مربوط، آشنا شوند و بدان توجه کنند. بخش های خاصی از این مقرات در مورد کتابخانه ها کاربرد دارد و باید مطالعه شود. تفسیرهای مربوط به این بخش پیش از آن که به طور کامل تحلیل شده باشد، مهیا شده است.

ارجاعها

ص: 382

ص: 383

ص: 385

فراهم آورنده اطلاعات منجر شده است. کتابخانه های عمومی گیستهد خدمات خرید را برمبنای نظام پرستل برای مستمری بگیران ترتیب داده است. کتابخانه های بعضی نواحی در حال ایجاد کارگاه های ویدیویی جامعه اند. در مؤسسات دانشگاهی مثل دانشگاه آستون برای ارائه خدمات اطلاع رسانی ادغام کار کتابداران و مراکز رایانه ای معمول گردیده است. در ایالات متحده امریکا کتابداران به بخش دوربُرد برنامه های تولیدی خود و سایر برنامه های تولیدی پرداخته اند. کتابخانه های عمومی همکاری با گروه های جامعه محلی به تهیه تجهیزات و تسهیلات داده های تصویری و امانت دادن ریزرایانه ها دست زده اند. در این جا هدف پرداختن به مسائل فوق العاده ای که در این گونه فعالیت های اداری وجود دارد نیست.

در عین حال، شایان توجه است که کتابخانه ها دارای نقش مرکزی در «اداره» این گونه پیشرفت های جامعه محلی دارد و به همه اعضای خود این اطمینان را می دهد که دارای حق دسترسی به این منبع قدرت اند. در جامعه غربی، اطلاعات تا اندازه زیادی در اختیار قدرت است؛ برای موفقیتهای صنعتی، تجاری و فرهنگی بریتانیا دارای اهمیت حیاتی می باشند.

پژوهش های فراوانی در باب روش ها و ابزارهای آموزشی استفاده کنندگان از کتابخانه ها انجام شده است. کارکنان کتابخانه از مواد غیرکتابی در مقیاس بسیار وسیعی برای شناساندن تسهیلات به مراجعان از یک نمودار یا نقشه ساده گرفته تا برنامه های پیچیده مربوط به ضبط مواد ویدیویی و موجودی های هایپرکارد (Hypercard) روی ریز رانه ها بهره جسته اند. در مؤسسات آموزشی، سمینارها، سخنرانیهای ارائه شده برای دانشجویان روی دستگاه نمایش تلق های شفاف اسلایدها، نوارهای و بسته های آموزشی ارائه می شود. «کتابداران اکنون نقش زیربنایی خود را در به حداکثر رساندن استفاده و تأثیر مجموعه هایشان می بینند تا این که خود را در نقش کتاب بان ببینند.

علاقه فوق العاده ای در زمینه پژوهش در مهارت های اطلاع رسانی مبذول گردیده و هدف آن به طور خلاصه وادار کردن استفاده کننده به استفاده از کتابخانه با حداکثر بازدهی است».

ایجاد و گسترش اندیشه برنامه های آموزشی مهارت های اطلاع رسانی بر یک

ص: 387

سلسله فعالیت های مربوط به یافتن اطلاعات تأکید کرده است. این فعالیت ها را می توان به ترتیب زیر خلاصه کرد:

(الف) چه کاری باید انجام دهم؟ (ضابطه بندی و تحلیل نیازها) (ب) کجاها می توانم بروم؟ (شناسایی و ارزیابی منابع احتمالی) (پ) اطلاعات را چگونه به دست آورم؟ (پیگیری و یافتن محل یکایک منابع) (ت) از چه منابعی باید استفاده کنم؟ (آزمون، انتخاب و رد یکایک منابع) (ث) از منابع چگونه استفاده کنم؟ (بررسی منابع) (ج) چه مطالبی را باید ثبت کنم؟ (ضبط و ذخیره اطلاعات) (چ) آیا اطلاعاتی را که نیاز دارم به دست آورده ام؟(تفسیر، تحلیل، ترکیب و ارزشیابی).

(ح) آن را چگونه باید ارائه دهم؟ (عرضه، برقراری ارتباط، شکل) (خ) به چه چیزهایی دست یافته ام؟ (ارزشیابی) در این جا، کتابخانه و منابع اش د رجای انگاره های جامع با استفاده از اطلاعات قرار گرفته است. نقش معلم مدرسه و کتابدار در گسترش چنین معلومات اولیه ای، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هرچه مدارس بیشتری از مواد غیرکتابی به عنوان بخش طبیعی تدریس شان استفاده کنند و کودکان از تعداد زیادی لوازم مناسب در خانه بهره برند، جریان کار جدید و یا دشوار به نظر نخواهد آمد. گسترش نرم افزارهای رایانه ای بازیابی اطلاعات، با فهرست های یکپارچه تهیه شده توسط خود فراگیران، به این فرآیند کمک کرده است.

تجربه کارگاه های سیّار درآموزش استفاده کننده از کتابخانه زمینه آزمایش عمده ای برای مطالعه آموزش استفاده کننده بود. عمده ترین هدف آن نشان دادن این نکته به کارکنان آموزشی در آموزش عالی است که چگونه ممکن است به جنبه های مختلف پرداختن به اندیشیدن اطلاعات آنها را در «برنامه آموزشی» دانشجویان گنجانده شود. علاوه بر این، ارزش بسته های آموزشی که به طور متمرکز تولید شده است آزمون شد و نتیجه گرفتند که ممکن است از آنها یکایک برنامه ها که نتوانسته بود دامنه گسترده ای از تجربیات را در بر گیرد، مؤثرتر باشد. این بسته های آموزشی از دستنامه های فراگیران،

ص: 388

کار عملی نوارهای شنیداری واسلایدها و پوسترها تشکیل می شود. نتایج گزارش براین امر تأکید دارد که «این زمینه آموزش استفاده کننده است که بیشترین تأثیر را بر مناسبت آن دارد. محتوا و روش از اهمیت ثانوی برخوردار است؛ غالبا این امر زاییده تفاوت های برجسته ای در موفقیت [همان] مواد تجربه کارگاه های سیار رهیافت هایی است که به هنگام استفاده در دو موقعیت متفاوت به کار می رود.6» بهره برداری از مواد غیرکتابی و روش ارائه است که دارای اهمیت می باشد.

مسأله استفاده از مواد غیر کتابی بیشتر مربوط به عدم تناسب مراجعان پیرتر است تا مراجعان جوان. گروه سالمندان نه تنها کمتر تمایلی به اعتماد و استفاده از مواد غیر کتابی ندارند (به عنوان مثال، ناهمدلی که در استفاده از ریزشکل ها در برابر کتاب ها از خود نشان داده اند) بلکه آنها در دستکاری تجهیزات ترسان و بی میل بوده اند. تاجایی که مسأله به کارکنان کتابخانه مربوط است تا کوشش های فوق العاده ای برای غلبه براین بی میلی، با نمونه ها و توصیه ها مشکل حل خواهدشد. مشکلات مربوط به تجهیزات را می توان با تهیه چارت های ساده مربوط به خط مشی ها یا جزوه هایی که باید بدقت همراه هر ماده ساخت، کاهش داد. شماری از کتابخانه ها، مخصوصا در دنیای آموزش تاکنون در این موارد به موفقیت هایی دست یافته اند.

زمانی که مواد غیر کتابی به مراجعان جدید امانت داده می شود، احتمال دارد کتابدار احساس کند لازم است که بداند آیا آنها توانایی فنی و تسهیلات لازم برای استفاده و جستجوی آنها را دارند یا نه؟ رهیافتی مطابق شعور متعارف در این مورد باید پذیرفته شود، احتمالاً پرسش هایی مقدماتی پیرامون شناخت استانداردهای ضبط، سرعت، تکانه ها و غیره پیش می آید. احتمال دارد مراجعان حتی ازیک توصیه ساده یا بحث در باب استفاده فنی در مورد روش استفاده، بیشترین بهره را از مواد بدست آورند. آموزش استفاده کنندگان ممکن است موجب بروز مسائل بسیار گسترده تری نسبت به آنچه شود که در این جا مورد بحث قرار گرفت. بهره برداری مؤثر از کلیه منابع اطلاعاتی زمینه ای است که برای توسعه استراتژی ها و فنون مناسب به پژوهش بیشتری نیاز دارد. در عین حال مواد غیرکتابی تنها مسائلی چند برآنچه با آنها مواجه شدیم در مورد تمام مواد دیگر پیش آوَرَد و این موارد را بر شمردیم. خط مشی های بدقت برنامه ریزی شده و بسته های

ص: 389

آموزشی ساخته که از مواد غیرکتابی بهره می گیرند هم می توانند در یافتن راه حل ها مدد کار افتند. در حالی که بسیاری از این مواد می تواند احتمالاً به عنوان منبعی از مواد هسته ای فراهم شود، اقلامی اضافی از منابع محلی احتمالاً برای پاسخ دادن به نیازهای خاص مراجعان موسسه ای ویژه ضروری باشد.

ص: 390

غیرکتابی که از نوارهای مغناطیسی استفاده می کنند دور نگه داشت بعضی از تجهیزات امنیتی هم دارای وسائل مغناطیسی اند که باید در مورد تأثیر آنها هم وارسی های لازم به عمل آید.

بدون شک گردوخاک بدترین خطر است نه فقط به این خاطر که روی فیلم ها و عدسی ها را می پوشاند، بلکه به داخل مواد رسوب می کند و به هنگام استفاده موجب باز تولید ضعیف یا حتی خراش هایی می شود. در حالی که وجود محیط خالی از گردوغبار به کلی غیر ممکن است، باید سعی وافری برای پاکیزگی مطمئن مبذول داشت. زمانی که از مواد غیرکتابی و تجهیزات استفاده نمی شود باید آنها را کاملاً پوشاند و یک نظام منظم برای پاک کردن وسایل و ماشین آلات توصیه می شود. مواد پلاستیکی، مخصوصا اگر روکش های پلاستیکی روی آنها را می پوشاند، باید با پارچه های ضد الکتریسیته ساکن به طور مرتب و به دفعات گردگیری شوند.

به آسانی متصل شوند، مسأله انعطاف پذیری مشکلترین مورد است که باید مرتفع شود. به طور یقین از انداختن سیم ها در اطراف کف اتاقها به هر قیمتی که تمام می شود باید خودداری کرد، زیرا که این کار هم برای تجهیزات و هم برای استفاده کنندگان بسیار خطرناک است. بعضی از کتابخانه ها پریزهای کفی را انتخاب کرده اند، که گاهی روی آنها را تکه فرشی می پوشاند. درحالی که این موضوع معمولاً مطمئن است، بعضی از انواع پاشنه های کفش می تواند مسأله ساز باشد. هنوز هم سیم برق با تمام خطرات بالقوه در کف زمین رها می شود. در کتابخانه هایی که ستون دارند، پریزهای برق را می توانند روی آنها و روی دیوارها نصب کرد. وقتی که لازم است که وسایل به برق متصل شود، نیمکت ها را باید به آنها نزدیک کرد. نظام دیگر آویزان کردن پریزها از سقف است، که روش مطمئنی است (بدون این که استفاده کنندگان پایشان را روی آن ها بگذارند) اما از نظر زیبایی شناسی مطلوب نیست.

با این که هر کتابخانه ای خود تصمیم می گیرد، اما لازم است هم عوامل امنیتی و هم راحتی مدّ نظر قرار گیرد. در وضعیت دوم معقول است که پریزها در ارتفاع 75 سانتی متری، یعنی به ارتفاع یک میز ازسطح زمین نصب شوند که به هنگام کار استفاده کننده مجبور به خم شدن نباشد. هر عاملی که موجب کاهش سهولت دسترسی به پریزها شود باعث کاهش کاربری و ظهور سؤاستفاده و خطرات احتمالی می گردد.

ماشین های حساب جیبی، احتمال دارد در نور شدید مشکلات خواندن و دیداری پیش آید. این مشکل مخصوصا هنگامی که از چراغ های فلورسنت استفاده می شود بسیار مشخص است و احتمال دارد در این صورت به وسائل سایه افکن نیاز باشد.

بعضی از ضبط صوت های جدید که از این گونه ارقام در کنتورهایشان استفاده می کنند، احتمال دارد مشکلاتی در آنها ایجاد شود.

لامپ های روشنایی فلورسنت ممکن است روی لوازم برقی تأثیر بگذارد؛ این امر مخصوصا در دستگاههای بازبینی تلویزیون یا گیرنده های تلویزیونی به وضوح مشاهده می شود. در شرایط راه اندازی و نوبودن معمولاً نور مسأله آفرین نیست، اما لامپ های معیوب، مخصوصا در پایان عمرشان، امواجی تولید و پخش می کنند که می توانند در گیرنده های شنیداری صداهای اضافی و صفحات تلویزیون خطوط برفک ایجاد کنند.

اینک که دستگاه های بازبینی و گیرنده های تلویزیونی برای خواندن و مطالعه مستمر مورد استفاده قرار می گیرند، لازم است انعکاس درخشندگی نور را بر روی صفحه آنها مورد توجه قرار داد. در هر جایی که ممکن باشد از انعکاس نورهای پراکنده باید دوری کرد و استفاده کننده باید بتواند در حدود فاصله یک متری یک تلویزیون 14 اینچی براحتی به کار و تماشا بپردازد. ضروری است که نور محصور همان درخشندگی صفحه نمایش را داشته باشد تا خستگی بالقوه چشم را کاهش دهد. توجه دقیقی به احتراز از استفاده بیش از حد از واحد نمایش دیداری مهم است و ملاک های مشخصی باید تدوین شود. استفاده کنندگان باید توجه داشته باشند که بیشتر واحدهای نمایش دیداری دارای کنترل درخشندگی می باشند.

محصور که تجهیزات در داخل آن قرار می گرفت. در بعضی از کتابخانه ها، مواد غیرکتابی یا آنهایی که تا حدودی دیداری شنیداری انگاشته می شوند در یک اتاق ویژه نگهداری و استفاده می شوند. این امر برخورد اطلاعات شکل های انواع مختلف سندها را به یکدیگر حتی مشکلتر از حدّ معمول می سازد. در سایر کتابخانه ها میزهای انفرادی به صورت فشرده در یک قسمت جمع آوری و یا این که برای استفاده در زمینه های موضوعی ویژه در گوشه و کنار قرار داده می شوند. واضح است مراجعه کننده ای که می خواهد از مواد کاغذی استفاده کند به سوی میزهای باز می رود، و برای کاوش مواد غیرکتابی به میزهای انفرادی سر می زند.

در حاشیه قرار دادن مواد غیرکتابی بدین معناست که فعالیت های بهره جویی مراجعان از مواد غیرکتابی موجب حواسپرتی سایر استفاده کنندگان نشود و هرگونه سروصدای وسایل، محدود به فضای کوچکی می شد. اما به نظر می رسید که آنها کارهای ویژه ای انجام می دادند مواد غیرکتابی آکنده از کیفیتی خاص شد که به نظر می رسید کاربردشان به غیر از سایر سندهاست. تازه ترین روندهای اندیشه و در واقع مباحثی که در این کتاب می آید به این نگرش گرایش دارد که مواد غیرکتابی و تمام سندهای دیگر همه به یک اندازه به منزله محل های اطلاعاتی ارزش دارند.

هرگونه محدود کردن استفاده کنندگان از مواد غیرکتابی فضاهای مخصوص، برخلاف این اندیشه است.

حمایت بیشتر در گسترش میزهای انفرادی منزوی ناشی از پیچیدگی بعضی از تجهیزات بود. مثلاً نمایش اسلاید نوار، به ضبط صوت، جعبه اتصال، دستگاه نمایش خودکار اسلاید و پرده نیاز دارد. در ابتدا، هر یک از اینها وسایل جدا بودند، که به مناسبترین صورت در داخل یک قفسه خاص ساخته شده و به یکدیگر متصل می شوند. میز انفرادی سوری که در دانشگاه سوری ساخته شد. پیشرفت موفقیت آمیز از این نوع بود. تعداد دیگری از مؤسسات، مخصوصا دانشکده های پزشکی به تهیه میزهای انفرادی خاص خود دست یازیدند. در بعضی از کتابخانه ها، تصمیمی اتخاذ شد که برنامه های تلویزیونی برحسب تقاضا از یک بانک مرکز ضبط و پخش ویدیویی، نه این که توسط شخص مراجعه کننده، پخش شود. برای تماشای آنها وجود میز انفرادی با

ص: 395

ساختاری ثابت و سیم کشی شده به مرکز پخش ویدیویی لازم بود. دانشکده های امریکایی، دهه 1960 شاهد گسترش قابل توجه این نظام ها با درجات مختلفی از پیچیدگی بود. مراجعان با استفاده از یک نظام بازیابی و دسترسی به مدد شماره گیری استفاده می کردند و از رمز تلفنی برای برنامه های مورد نظر خاصی که از مجموعه ای منتخب در آن زمان انتقال می یافت بهره می جستند. اما، این روش هرگز مورد توجه مؤسسات انگلیسی قرار نگرفت، بخشی به خاطر هزینه زیاد آن، بخشی بیشتر به خاطر انعطاف ناپذیری نظام.

با وجود این، گرچه پیچیدگی کامل نظام بازیابی و دسترسی به مدد شماره گیری رد شد، کتابداران هنوز هم احساس کردند که جدا کردن کار استفاده از مواد غیرکتابی و سپردن آن به میزهای انفرادی ضروری است نمونه های تجاری متعددی در بازار وجود دارد که بیشتر آنها قابل پیاده کردن و در ننیجه قابل انتقال به فضاهای گوناگون است. از نظر آسانی کار بیشتر آنها قابل اتصال به یکدیگرند، مخصوصا از چهار طرف، و در جاهایی که ثابت می شوند، یک دستگاه مرکزی سیم هایی را که در چهار طرف کشیده است به هم متصل می کند. برخی از این نمونه های بسیار موفق با طراحی ویژه در دانشکده علوم تربیتی دندی ساخته شده است. پیشرفت دیگری در تولید میزهای انفرادی ساخته شده در پلی تکنیک جنوب غربی، رویه ای لغزان است که در نقش سپری در مقابل نور حاصله از دستگاه اورهد عمل می کند اگر بیشتر کشیده شود میز انفرادی را کاملاً قفل می کند.

در عین حال، اصولاً لزوم داشتن میزهای انفرادی را باید مورد سئوال قرار داده با پیشرفت فن آوری و مهارت های مراجعان نگرانی قبلی درباره سروصدای مکانیکی و عدم صلاحیت استفاده کنندگان کاهش یافته است. اگر قرار است فلسفه ارزش مشابه کتاب ها و مواد غیرکتابی در عمل آشکار شود، مطمئنا بهتر است که استفاده از آنها در تمام قسمت های کتابخانه به چشم بخورد. می توان اثبات کرد که ایجاد حواس پرتی برای سایر استفاده کنندگان از کتابخانه خیلی کمتر از حد تصور بسیاری است. به طور کلی پرده های نمایش کتابخانه در مقام مقایسه کوچک است، چه مورد استفاده یک فرد و حداکثر دو نفر قرار می گیرد.

ص: 396

(تالارهای نمایش گروهی خاص، از این بحث خارج است.) خواننده ای که با رفت و آمد افراد در کتابخانه حواسش پرت می شود، احتمالاً با دیدن تصویری روشن در قسمت دیگر تالار هم خواسش پرت خواهد شد، اما بیشتر افراد بدین طریق دچار حواس پرتی نمی شوند.

امروزه دیگر سروصدا به ندرت ایجاد مسأله می کند. در میزهای انفرادی یا وسایل دیگر، به صداها از طریق گوشی ها گوش فرا می دهند. بنابراین دیگران از آن بی خبرند. همچنین احتمال دارد ریزرایانه ها و اجزای جانبی آنها هم مسأله آفرین باشند. شماری ریز رایانه ها دارای دستگاه هایی شنیداری اند اگر از گوشی ها استفاده نشود. می توانند برای دیگران ایجاد مزاحمت کنند. به همین سان، کار چاپگرها هم می تواند موجب ایجاد سروصدا و مزاحمت شود. به بازار آمدن چاپگرهای لیزری موجب کاهش این مشکل شده است. اما سروصدای مکانیکی ایجاد شده از سایر دستگاه ها منحصر به صدای پنکه های خنک کننده است که در مقایسه با بیشتر دستگاه های تهویه ریزرایانه ها، به مراتب دارای مزاحمت کمتری است سوای مشکل دستگاه های نمایش فیلم های سینمایی، بحث حواس پرتی ایجاد شده بر اثر وجود میزهای انفرادی به طور روزافزونی درحال کاهش است.

اما شاید تعیین فضاهای بخصوصی برای قرار دادن تجهیزات اتصال به نظام های رایانه های بزرگ نظیر پرستل یا پایگاه های داده های عمده ماورای بحار لازم باشد. هزینه های بالای ارتباط تلفنی نمی تواند بدون نظارت باشد.

تجهیزات پیچیده نیز آنچنان که مشکل به نظر می رسد دیگر مسأله آفرین نیست. همان طور که قبلاً متذکر شده ایم، استفاده کنندگان به صورت روزافزونی آگاهتر می شوند و با به دست آوردن تجربیات شخصی در مدرسه ومنزل و گاهی اطمینان بیشتری فراچنگ می آورند.

دستگاه هایی که به صورت جداگانه و با حجم بزرگ ساخته می شد، امروزه به صورت نمونه های کوچک و فشرده ساخته می شود. ریزرایانه هادارای صفحه خوان های یکپارچه اند. تجهیزات ویدیو کاست ها ، که نسبتا بی نقص است، می تواند مورد اعتماد مراجعان پروسواس قرار بگیرند.

ص: 397

امنیت همیشه مسأله آفرین خواهد بود و کتابداران حق دارند در مورد ماهیت جذاب بسیاری از تجهیزات مواد غیرکتابی در مقابل دزدان بالقوه، نگران باشند. شایان توجه است که بعضی دستگاه های ایمنی کتابخانه که به منظور جلوگیری از ناپدید شدن کتاب ها می تواند به کار رود، در مورد تجهیزات مواد غیرکتابی هم دارای همان آثار مطلوب است. در شرایطی که میزهای انفرادی تا اندازه زیادی جلو گم شدن مواد را می گیرد، معمولاً با پیچ و مهره کردن و زنجیر بستن تجهیزات، همین اقدامات را می توان برای تجهیزاتی که به صورت بازتر در کتابخانه نهاده می شود، صورت داد. طبیعتا، بازکردن پیچ و مهره به منظور انجام تعمیرات و سرویس ها هم باید امکانپذیر باشد، و دزد مورد نظر راه انجام این کار را به طور مخفیانه خواهد یافت.

در هر صورت، پیچ و مهره می تواند مانعی در برابر گم شدن های موردی باشد.

این که کتابخانه برای استفاده از مواد غیرکتابی جای جداگانه ای در نظر بگیرد، چه با استفاده از میزهای انفرادی و یا میزهای باز، نمایش و بهره برداری به موازنه های مربوط به نکات یاد شده، بستگی دارد. هر سه گزینه اقدام مقبولی را عرضه می دارد که از نظر هر کتابخانه ای مزایای ویژه ای دارد. اما نکته آخری را که باید ذکر کرد این است که تجهیزات مواد غیرکتابی فضایی را اشغال می کنند، و بنابراین اگر مراجعه کننده ای مجبور به یادداشت برداری باشد و یا بخواهد در همان جا به مواد دیگری رجوع کند، برای انجام این کارها به فضای رومیزی کافی نیاز خواهد داشت.

این کار ممکن است بسادگی انتقال یک شکل به شکل دیگری را طلب کند، مثلاً میکروفیلم کردن ادواری یا تبدیل مواد ضبط شده بر صفحه به کاست های شنیداری (بررسی موانع حق مؤلف اهمیت دارد).

روش دیگر ممکن است گرفتن مواد ضبط شده از طریق شبکه آنتن هوایی باشد که در آن صورت معمولاً به تجهیزات هوایی ارتباط با دستگاه ها نیاز خواهد بود. کتابخانه ممکن است در مورد تولیدمواد تازه، برای پرکردن شکافهای موجود در مخزن تصمیم گرفته باشد و سطح تولید به شکل هایی که چنین مواد غیرکتابی باید بدان صورت ها درآیند، بستگی خواهد داشت. اتخاذ هرگونه تصمیمی در این مورد باید مرتبط با هزینه های تولید داخلی، در مقایسه با هزینه های به کارگیری کارگزاری های خارجی باشد.

ص: 400

شاغل می گذارد مربوط می شود.

اطلاعات در قالب قابلیت های شکلی خود، به یک اندازه ارزشمندند. در مقابل وجود کتابدار دیداری شنیداری متخصص برخلاف این مطلب تأکید دارد و بر تفاوت های موجود بین این دو نوع ماده و نه شباهت اطلاعاتی را که آنها دربر دارند، پافشاری می کند. در ابتدای این تحول در مسؤلیتهای کتابخانه، راه حل اداری رفع کمبود کارکنان، شاید تنها اقدام منطقی بوده است. اما، اکنون به وضوح مشخص است که کلیه متخصصان موضوعی باید در زمینه کار خود مسؤل مواد غیرکتابی هم باشند واین مطلب در راستای آموزش ضمن خدمت چنین کارکنانی و آموزش زیربنایی مقتضی داوطلبانی است که این حرفه منتظر آنهاست.

در کتابخانه امروزی، مراجعان انتظار دارند مواد غیرکتابی را در همان قسمت مواد دیگر مربوط به یک موضوع بیابند و خواهان به دست آوردن توصیه در مورد همه موجودی مربوط به منبع معینی، از یک فرد واحد هستند، تا این که در مورد کتاب ها با یک نفر و در موارد دیگر با فردی دیگر مشورت کنند، برای رسیدن به این هدف، تنها به کارکنان باید «کاربرداصول کتابداری در مورد رسانه های جدید را که باید در آموزش مقدماتی هر کتابدار بگنجد، بی توجه به تخصص نهایی او، درک کنند.

باشد.

در عین حال لازم است کارکنان بتوانند با اطمینان از تجهیزات استفاده کنند و بتوانند به مراجعان کمک کنند که آنها هم این کار را بخوبی انجام دهند. معلوماتی پایه از چگونگی کار تجهیزات، در پی آنچه در این کتاب توضیح داده می شود، تمام چیزی است که معمولاً با آمادگی دستیابی به اقدام مقتضی جهت یافتن اطلاعات مناسب مورد نیاز است. اگر تجهیزات کار نکند، به فن آوری شایسته نیازست، نه به کتابدار. اما، احتمال دارد از بیشتر کارکنان حرفه ای بخواهند تعمیرات اساسی را به نحوی که در بخش 3 توضیح داده شد، برعهده بگیرند. توسعه بازار محلی برای تجهیزات غیرکتابی مثلاً دستگاه های ضبط ویدیویی به این معنی بوده است که کارخانجات سازنده مجبور بوده اند، تجهیزات را هوشمندانه تر بسازند؛ علاوه براین راهنماهای استفاده بهتری ارائه دهند. عامل مهم دیگر این است که نسل جوانتر کتابداران با فن آوری بزرگ شده اند و در دوره های آموزش تجهیزات دانشکده های علوم کتابداری شرکت کرده اند.

برخی از کتابداران که با مواد غیرکتابی سروکار دارند استدلال می کنند که با رشد همدردی نسبت به مواد مشابه، آنچه که بیشتر مردم نسبت به کتاب ها دارند شامل فواید بسیاری می شود. اثبات واقعیت پشت این قضیه مشکل است اندازه گیری آن هم تقریبا مشکل است اما احتمالاً از لذت روش انتقال اطلاعات و درک اهمیت فنون تولید می تواند آن را استنتاج کرد. درحالی که این مهم مهارتی فنی نیست، داشتن آن به رهیافتی سازنده تر در باب مراقبت از مواد و توصیه های عاقلانه در مورد بهره برداری در آنها منجر شود. درحالی که مهارت های برنامه ریزی رایانه ای ممکن است برای کتابداری که با نرم افزار رایانه ای کار می کند کمک باشد، اما این امر به عنوان پیش شرط تلقی شود. تهیه نرم افزار رایانه ای به حد کافی مستند، برای کمک به استفاده کننده سخت لازم است ونه تشریح چگونگی نوشتن نرم افزار.

2 - مهارت های کتابشناختی. در حالی که ابزارهای کتابشناختی کمتر از کتاب سازماندهی مناسب شده است، هنوز هم تعداد زیادی از آنها وجود دارد که می تواند مورد استفاده قرار گیرد. رهیافت به آنها در مقایسه با استفاده از «کتاب های دستایند

ص: 404

بریتا(1)» از ویتاکر چندان آسان نیست، اما بهره جویی از آنها مشکل نیست و بایستی مهارتی باشد که همه کتابداران دارا باشند.

3 - رایزنی مراجعان. بهره جویی از مجموعه همواره مستلزم توصیه به مراجعان، کمک به آنها دریافتن اقلام مناسب و استفاده از آنهاست. تفاوت های فنّی معین در سازماندهی و ذخیره مواد غیرکتابی و حتی گاه محدودیت های استفاده از آنها، به این معنی است که احتمال دارد اغلب در مقایسه با مورد کتاب ها، به راهنمایی بیشتری نیاز باشد. رایزنی در مورد انتخاب و استفاده از مواد به تحلیل نیازها و موقعیت مراجعه کننده بستگی خواهد داشت. از آن جا که برخی از مواد غیرکتابی به وسایل نیاز دارد، توصیه فقط برای حصول اطمینان از در اختیار قرار گرفتن مواد مناسب و درک مسائل هماهنگی آنها ضروری است، اما، توصیه در مورد مناسبت انتخاب ها در موقعیت های ویژه از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ تنها سؤال مربوط که باید پاسخ داد این است که آیا مواد طراحی شده برای استفاده گروهی است یا فردی؟ اما، موقعیت های آموزشی فرق می کند. در حالی که برخی از مواد غیرکتابی برای مطالعه فردی فراگیران تولید شده است، بسیاری از آنها در کتابخانه های آموزشی برای استفاده کلاسی توسط معلمان در دسترس می باشد. در مقایسه با کتاب ها، مواد غیرکتابی به طرق مختلف می تواند در آموزش مورد استفاده قرار گیرد و به کتابداری که به طور کاملی از موجودیش استفاده می کند، باید توصیه مناسب به عمل آید. این امر تا اندازه زیادی به درک روشهای آموزشی، که معمولاً بخشی از زمینه [علمی] کتابدار نیست نیاز دارد گرچه نظر برخی از افراد این است که چنین دانشی ضروری نیست، زیرا معلم حرفه ای باید بداند در مورد کلاس های بخصوصی چه بکند، هنگامی که او با موجود متنوعی روبرو می شود که فرصت های گوناگونی را ارائه می دهند عدم اطمینان چشمگیری پیش می آید. بنابراین توصیه همراه با درک و دریافتی واقعیت گرایانه بسیار مفید است، مخصوصا اگر اطلاعات بیشتری در مورد کاربرد موفقیت آمیز افراد دیگر هم بتواند داده شود. اهمیت این گونه مهارت ها بتدریج معلوم می شود و عده ای از کتابداران امروزه در جستجوی صلاحیت های آموزشی اضافی اند، اگر چه دوره کامل تربیت معلم

ص: 405

احتمالاً دارای جزییات بیش از حد است. متأسفانه یافتن دروه های مناسب دیگر مشکل است. تعدادی از موسسات آموزش عالی به کمبود این گونه دوره های مناسب پی برده اند و دوره های محلی پیش بینی کرده اند. مثلاً پلی تکنیک تی ساید دوره تدریس آموزشی عالی را برای کارکنان آموزشی خود برگزار می کند و این اقدام امکان حضور کتابداران اطلاع رسانی را در این دوره فراهم کرده است. یکی از نتایج این دوره، تهیه بسته ای آموزشی بود که برای بهبود مهارت های تدریس کتابدار تهیه راهنمای چاپی و توجیه منطقی تولید و کاربرد مواد غیرکتابی نظیر دستگاه های نمایش اورهد و برنامه های اسلاید نوار طراحی شده بود. دوره های دیگری که برای کتابداران مفید به نظر می رسد، آنهایی است که به اخذ گواهینامه در زمینه توسعه برنامه آموزشی و فن آوری آموزشی منجر می شود.

در این جا، بحث ما به نیاز کتابداران مؤسسات آموزشی به داشتن معلومات چشمگیر در باب تدریس و همچنین روش های یادگیری فراگیران گرایش دارد. تمام فعالیت های کارکنان حرفه ای به چنین درک و دریافتی نیاز ندارد. مثلاً، فهرستنویسی مهارهای کتابشناختی پایه می تواند بدون آن هم انجام شود، و این امر ممکن است موجب پیشرفت انواع گوناگونی از کارکنان گردد کسانی که به مراجعان نیازمند به این قبیل مهارت آموزشی، و به کسانی که به فوت و فن های سازماندهی / مهار می پردازند توصیه های لازم را ارائه می دهند.

چنین دانشی در باب فراگیری، ممکن است فواید دیگری هم داشته باشد. اولا، کمک به فراگیران در یافتن راه های مطالعه مناسب می تواند بر زمینه ای با درک عمیق تر استوار باشد و بهره برداری از رهیافت های گوناگون موضوعی، با استفاده از انواع مواد غیرکتابی بخوبی امکانپذیر گردد. ثانیا، بیشتر مواد غیرکتابی با اطلاعات مختصری در زمینه چگونگی استفاده مؤثر از آنها در آموزش و یادگیری تولید و منتشر می شود. برای تکمیل این اطلاعات احتمال دارد کتابدار احساس کند تهیه اوراق را هنمای پایه مفید است. این اطلاعات باید عنوان هایی نظیر هدف های آموزشی و تجهیزات و سایر مواد مورد لزوم؛ توضیح مختصری در مورد چگونگی سازماندهی و راه اندازی؛ و حتی اطلاعاتی که روش های ممکن پیگیری کار را به منظور افزایش بازدهی بالقوه صورت

ص: 406

می دهد، دربرگیرد. برای تهیه چنین اوراقی، کتابدار به دانش بیشتری از آنچه که از طریق آموزش فعلی کتابداری به دست می رسید نیاز دارد.

در مورد مفاهیمی که این جا آورده شد هنوز هم جای بحث وجود دارد، اما به این علت به آنها اشاره می شود که از ظهور مواد غیرکتابی درکتابخانه مؤسسه آموزشی ناشی می شو؛ سطح بهره جویی مؤثر نکته ای است که تصمیم گیری در مورد آن تا حدّ زیادی به سیاست کلّی مدیریت بستگی دارد. از آن جا که مواد غیرکتابی چنین راه های گوناگونی در رهیافت نسبت به یادگیری ارائه می دهد، بدون چنین زمینه ای از دانش، تصور عرضه توصیه ای مفید دشوار است.

4 - توصیه به همکاران. درحالی که مواد غیرکتابی تاکنون توسط عده ای از کارکنان حرفه ای مورد پذیرش قرار گرفته، کتابداران متعهد با استفاده از آنها می توانند مهارت هایشان را برای نمایش و تشریح ارزش های آنها به کار گیرند. این کار به قدرت کافی در توصیه و کمک، بدون برانگیختن رنجش دیگران نیاز دارد که می تواند در سازمانی واحد بسیار مفید بوده و دلگرم کننده باشد.

5 - آگاهی از پیشرفت ها. هیچ کتابداری در عصر فن آوری کنونی نمی تواند احساس کند که تمام روش های ذخیره سازی و بهره جویی از اطلاعات تا به حال به پیشرفت کامل رسیده است. فنون جدید به ظهور خود ادامه می دهد؛ وسایل و مواد جدید پدیدار می شود. بنابراین داشتن فکر باز برای کتابدار از اهمیت خاص برخوردار است و او در جستجوی رهیافتهای تازه و ارزیابی فواید آنها برای سازمانش خواهد بود. حرفه کتابداری شهرت تأسف آوری در سکون و بی علاقه گی به تشخیص روندها و استفاده و دستیابی به محاسن آنها داشته است. اما گرچه اولین نسل مواد غیرکتابی موجب تجدید نظر در تفکرات و تا اندازه ای پذیرش از روی بی میلی شده است، بدیهی است که نسل بعدی با علاقه مندی بیشتری آنها را خواهد پذیرفت اشتیاق کتابداران آزمون مقدماتی نظام های داده های دیداری و تشکیل گروه فناوری اطلاعات به همت کتابداران، شاخص هایی است که نشان می دهد این حرفه، درس خود را از مناظره های مربوط به مواد غیرکتابی فراگرفته است. تشکیل شبکه الکترونیک آن، LANET، در سال 1989 به این دیدگاه حتی اعتقاد بیشتری می بخشد.

ص: 407

منوال با استفاده از مهارت های فنّی بیشتر از آنچه در بالا متذکر شدیم، پاسخگوی نیازهای خاص موقعیت ویژه شان خواهند بود. حتی بعضی از آنها کارهای تولیدی ساده را هم عهده دار خواهند شد.

تفسیرهای طرح شده در این فصل بر نیازهای اساسی کلی کتابدار متمرکز شده، نه روی نیازهایی که در موقعیت های ویژه به وجود می آید. با ارائه آموزش مناسب در زمینه مهارت هایی که در بالا ذکر شد، کتابدار حرفه ای باید بتواند رهیافتی را بپذیرد و تعدیل کند، نیازهای مراجعان خاص در این محیط های محدود را به آسانی برآورد.

ص: 409

رسمیت شناختن آنچه که کتابخانه باید انجام دهد یعنی عرضه خدمات کامل اطلاع رسانی انگاشته شود.

در حالی که ممکن است کارکنانی اضافی مورد نیاز باشد، لازم نیست این افراد از عهده کارهای تخصصی مواد غیرکتابی برآیند، بلکه باید به افزایش روزافزون موجودی مخزن بپردازند.

در موارد بسیار کارکنان موجود می توانند به گونه ای رضایتبخش به مواد غیرکتابی اضافه شده بپردازند، گرچه ممکن است هزینه هایی برای نگهداری آنها به مصرف برسد، احتمال دارد تشکیل بخش فنّی به منظور تعمیر دستگاه ها لازم باشد، اما احتمالاً انجام این کار از بستن قراردادهای بیرونی ارزانتر تمام می شود.

شاید پیامد مالی عمده هزینه تجهیزات باشد. هزینه اولیه خرید باید بدقت مطالعه شود، تخفیف هایی هم داده شود و خریدهای انبوه نیز می تواند موجب صرفه جویی های فراوان شود.

مرمت و تعمیرات تجهیزات در قسمت (3) مورد بحث قرار گرفته است، و عده ای پیشنهاد کرده اند که سالیانه حدود ده درصد قیمت اولیه باید به این امر اختصاص یابد.

عاقلانه این است که بودجه لازم برای جایگزینی تمام قطعات بعد از 5 سال عمر پیش بینی شود.

ممکن است هزینه بیمه افزایش یابد، مخصوصا درجاهایی که مراجعان دسترسی آزادانه ای به تجهیزات برقی دارند و علاوه براین حق بیمه اضافه مربوط به سرقت ها را هم باید اضافه کرد.

هزینه راه اندازی تجهیزات ناچیز است، اما برای لامپ های یدکی دستگاه های نمایش و تعویض سایر قطعات باید پیش بینی های اضافی به عمل آید. اگر تصمیم بگیرند برای تجهیزات از میزهای انفرادی یا دستگاه های خاص ذخیره مواد استفاده شود، این هزینه علاوه بر قیمت خریدهای اولیه خواهد بود استفاده از خدماتی که به ارتباطات تلفنی بستگی دارد، نظیر تهیه نرم افزارهای دوربرد یا داده های تصویری هم وجود دارد. این مورد شامل هزینه های تلفن، هزینه های دسترسی به خدمات و غالبا هزینه ای برای استفاده از صفحات بخصوصی می شود. احتمال دارد کتابخانه تصمیم بگیرد مبلغ معینی

ص: 411

پول را به این گونه خدمات تخصیص دهد و وقتی که این پول به جای تعهدات بی انتها صرف شود، از تدارک خدمات دست بردارد.

سرانجام مسأله دایمی افزایش لوازم و کهنگی نمونه های قدیمی وجود دارد. در ارائه آخرین نمونه تجهیزات، کتابدار باید هزینه آنها را تأمین کند، زیرا این کار نیاز به آگاهی و نشان دادن واکنش نسبت به پیشرفت های فنی، تجهیزات و مواد را منعکس می سازد. مثلاً لازم است مدیر کتابخانه چندرسانه ای سؤال کند که چه پیشرفت هایی در زمینه ریزرایانه ها انجام گرفته است؟ ظهوراین گونه پیشرفت ها در فن آوری به چه مربوط می شود زیرا این مطلب به آن معنی است که فن آوری مشکلی را حل کرده و یا نیازی را برآورده است و یا نیاز مالی جدید آفریده که بایستی در برابر آن عکس العمل نشان داده شود.

احتمال دارد کتابدار با موقعیت جدیدی هم روبرو شود و بخواهد در باب خرید یا کرایه آن تصمیم بگیرد. این مورد مخصوصا در باب صفحه های ویدیویی میانکنشی و نوارهای ویدیویی صدق می کند، می توان آنها را از طریق تعدادی از کتابخانه های تجاری کرایه کرد. بنابراین، باید مبلغی به مواد کرایه ای تخصیص داده شود. اگر ماده ای قبل از خرید مورد بازبینی قرار گیرد شاید کرایه کردن آن هم ضروری باشد، هرچند هزینه این کار اغلب بعد از هزینه خرید کمتر شود.

اغلب مواد غیر کتبی گرانتر از کتاب ها نیستند و بنابراین هرگونه افزایشی در اعتبارات مواد نباید چندان زیاد باشد. هرچند یک زمینه از هزینه های اضافی ممکن است مربوط به بسته بندی مجدد و آماده سازی باشد. احتمال دارد خدمت رسانی موادغیرکتابی به نیروی انسانی اضافی نیاز داشته باشد، مخصوصا اگر از بسته بندی های استاندارد استفاده نشود. به ویژه بسته های آموزشی، اسلایدها و صفحه های رایانه ای می تواند از نظر صرف وقت کارکنان گران درآید. اگر سیاست داشتن مجموعه ای یکپارچه پذیرفته شود، در این صورت بسته بندی مجدد مواد در محفظه های کتاب مانند را باید مورد توجه قرار داد. امروزه ناشران بسیاری مواد خود را در بسته بندی های مناسب فراهم می سازند. این نکته که برچسب زنی و بسته بندی این گونه اسناد به برچسب زنی و بسته بندی کتاب ها شبیه تر است و نیازی به خرید لوازم التحریر کتابخانه ای نیست، خود

ص: 412

امتیاز به شمار می رود. در واقع، تأمین کنندگان نیازهای کتابخانه ها غالبا با استفاده از لوازم التحریر خودکار برچسب زنی و چسباندن جیب را رایگان انجام می دهند. خدمات آماده سازی کامل کتابخانه ای چسباندن حروف رده بندی، تکمیل برگه های امانت، شماره ثبت زدن، مهر مالکیت دربسته های استاندارد ساده تر از نسخه های اصلی منتشر شده انجام می شود. اگر رهیافتی غیر استاندارد پذیرفته شود، هزینه بسته بندی مجدد هم باید با هزینه اضافی رف آرایی جداگانه مقایسه شود. برای نمونه می توانید هزینه اضافی خرید جانواری کاست های شنیداری و کلاسورهای پلاستیکی و قفسه های بایگانی ویژه اسلایدها را در نظر بگیرید.

هزینه های وسایل ایمنی هم باید به حساب آورده شود. تجهیزات و شکل های معینی نظیر کاست های شنیداری در معرض سرقت قرار دارد و بایستی از آنها مراقبت شود. به هر حال، این مورد باید در خور نظام ایمنی باشد که کتابخانه از قبل از آن بهره می جوید شاید برای کتابخانه ای بدون این نظام، ملاحظه نصب آن در نتیجه تصمیم به خرید مواد غیرکتابی ضروری باشد.

احتمال دارد انتخاب موجودی، با توجه به ماهیت بعضی از شکل ها و بهای تجهیزات لازم برای پیش بررسی آنها، از نظر صرف وقت کارکنان گرانتر تمام شود، به همین سان احتمال دارد روند فهرستنویسی کندتر و در واقع اگر فهرستنویسی کتاب با نوار فهرستنویسی ماشین خوان [مارک] انجام شود، از آن جا که اکثر مواد غیرکتابی در این خدمات وجود ندارد هزینه عمده ای باید برای آن در نظر گرفته شود. بدین ترتیب احتمال دارد نیروی انسانی زیادی برای پرداختن به تعداد کمتری از مواد مورد نیاز باشد.

عنصر نهایی در پیامدهای مالی مشکل مربوط به هزینه تعمیرات است. تعدادی از کتابخانه های عمومی برای امانت دادن مواد ویدیویی، کاست شنیداری و تصاویر، از مراجعان هزینه می گیرند. این رهیافتی وسوسه انگیز برای شروع خدمات جدید است و فلسفه سیاسی دخیل در این مورد، از حوصله این کتاب خارج است، اما خط مشی اصلی مطمئنا باید تدارک خدمات مشابه برای تمام موارد باشد. بنابراین، گام منطقی این خواهد بود که برای کتاب ها هزینه دریافت شود. حتی می توان روی این نکته بحث کرد که موفقیت گرفتن هزینه برای مواد غیر کتابی اخیرا باعث فشارهایی از سوی کمیته های

ص: 413

مالی جهت اخذ آنها شده است. در واقع، پیامدهای مالی مواد غیر کتابی ممکن است خیلی وسیعتر از پیامدهای مربوط به هزینه مواد، تجهیزات، آماده سازی و گرفتن نیروی انسانی باشد! لایحه مقدماتی دولت، موجب پیدایش خدمات هسته ای برای کتابخانه های عمومی گردید و بحث درباره کسب درآمد، بخصوص در پرتو قانون جدید حق مؤلّف، موضوعی بسیار مهم و واقعی است.

ص: 414

ایمنی اتخاذ شود. مجموعه اسلایدی 36 قابی می تواند دارای شماره ثبت بر روی هر یک از آنها و یا فقط روی جعبه باشد، انتخابی میان ایمنی کامل و یا حداقل ایمنی لازم، کتابدار درگیر روند آماده سازی باید از تسهیلات ذخیره سازی و آسیب احتمالی و فرسوده شدن مواد غیرکتابی در نتیجه استفاده مستمر اطلاع داشته باشد. مثلاً برچسب های ایمنی، صفحه های نرم رایانه ای نباید کنده شود. مرتبط با این مسأله نبود امکان بررسی اجمالی بعضی از شکل ها و نیاز به تهیه برچسب های کامل اطلاعاتی روی خود آن است در حالی که روند آماده سازی مادی عملی کاملاً منطقی است و استفاده از گردشنمای کار را در بر می گیرد، کتابدار باز هم باید قوه تصوّر و ابتکار خود را برای پرداختن به انواع مواد غیرکتابی به کار گیرد. احتمال دارد رف آرایی در قفسه های مخصوص و یا به صورت یکپارچه در مخزن کتاب صورت گیرد. در هر دو صورت، رف آرایان باید آموزش ببینند که در جایگزینی مواد غیرکتابی دقیق و مراقب باشند: مثلاً مواد ویدیویی باید به صورت مطمئنی در داخل جعبه هایشان بسته شوند؛ قوطی های فیلم باید برای جلوگیری از آسیب دیدن با دقت جابه جا شوند و کارکنان نباید محموله های خیلی سنگی را حمل کنند؛ کاست های شنیداری باید دور از میدان دستگاه های مغناطیسی ذخیره شوند. لازم است تصاویر دقیقا پشت سر هم مرتب و جابه جا شوند.

لازم است سیاستی اتخاذ شود که آیا مواد باید امانت داده شود یا فقط صورت مرجع داشته باشد. این تصمیمی است که معمولاً نمی تواند برای تمام مواد غیرکتابی و یا حتی یک شکل خاصی اتخاذ شود. این مسأله تا حد زیای به نیازهای مراجعان بستگی دارد واحتمال دارد در باب محدود کردن دسترسی گروه های خاصی به مواد فشارهایی بیاورند؛ مثلاً، تنها مدرسان یا نمایندگان سازمان های خاصی به آنها دسترسی پیدا کنند به عنوان یک سیاست کلی باید این مسأله محدود باشد، چه تمام مراجعان باید به خدمات دسترسی داشته باشند. میزان دسترسی به مقتضیات و شرایط خاصی بستگی دارد. احتمال دارد بعضی از مواد فقط ارجاع باشد. نرم افزارهای ریزرایانه ای با توجه به موافقتنامه های مجاز، غالبا در داخل کتابخانه در دسترس قرار می گیرد. امانت مجموعه ویدیویی که به ذخیره آن در مخزن نیازی مبرم می رود، احتمالاً به مدت کوتاهی، شاید

ص: 416

48 ساعت؛ یا برای گروههای ویژه ای محدود می شود و بنابراین برای نمایش فردی آن تمهیدی نیندیشیده اند. به هر حال با توجه به این موارد «گردش مواد وظیفه عمده کتابخانه چند رسانه ای است. هدف آن به حداکثر رساندن امکانات دسترسی به تمام مواد برای مراجعه کننده و عملاً استقاده از چنین مواردی است».

روش اتخاذ شده برای امانت دادن مواد باید در مورد همه مواد خواه کتاب، صفحه رایانه ای و یا نمونه ای از یک دایناسور کارآیی داشته باشد. نظام های متعددی وجود دارد و باید آنها را از نظر این که چگونه می توان بسهولت و دقت، تمام مواد را با این روش ها به امانت داد، بررسی کرد. اما در این کار مشکلاتی هم در مورد تصمیم گیری در این مورد که تا چه حد مواد غیرکتابی را پیش از امانت دادن باید وارسی کرد، پیش می آید. اگر 16 قطعه اسلاید در یک مجموعه وجود داشته باشد و فقط 15 تای آنها برگردانده شود، احتمال دارد مراجعه کننده ادعا کند که هنگام امانت گرفتن یک اسلاید کم داشته است. در باب آسیب رساندن به صفحه های شنیداری و فیلم هم مشکل مشابهی وجود دارد. بهترین روش این است که هنگام برگشت دادن مواد آنها را وارسی کرد و پیشینه دقیقی تهیّه نمود و آن گاه برچسب های نشانگر آسیب دیدگی را برای صفحه های شنیداری به کار برد، (که بر روی آنها جاهای خراش برداشته را می توان علامت گذاری کرد). برای مجموعه های اسلاید تهیه برگه های 2×2 اینچ همراه با نوشته «شماره اسلاید گم شده» که روی آنها چاپ شده است، برای نهادن در پاکت های خالی لازم است. نرم افزارهای رایانه ای و ویدیو کاست ها وقتگیر است و غالبا کتابدار باید به شکوه های مراجعه کننده اعتماد کند. تصمیم در مورد زمان دور ریختن اسناد از مخزن باید به قضاوت کتابدار واگذار شود. مجموعه اسلاید زمانی از گردش مواد خارج شود که اسلایدهای مناسب برای جایگزنی آن تهیه شود، اما، گاهی یافتن تک اسلایدها کار مشکلی است. کلاسورها و بسته های آموزشی به علت تعدد اقلامی که در آنهاست مسأله مشکلی هستند. آسانترین راه حل تهیه فهرست مندرجاتی از آنها، همراه با یادداشتی است که از استفاده کنندگان می خواهد هنگام بازگرداندن مواد به کتابخانه هر فقره گمشده ای را اطلاع دهند.

ایمنی در بسیاری از کتابخانه ها مسأله است و ورود مواد غیرکتابی و مخصوصا تجهیزات، کتابخانه را به مرکز وسوسه دزدان تبدیل کرده است. تجهیزاتی نظیر ضبط

ص: 417

صوت های کاستی بسادگی دوباره به فروش می رسد. از تجهیزات و اسناد می توان با استفاده از حسگرها مراقبت کرد. تمام دستگاه ها باید در مورد استفاده از نوارهای مغناطیسی توسط کارخانه سازنده کنترل شود، زیرا احتمال دارد دستگاه ها بر اثر میدان های مغناطیسی گنجانده شده درآنها و در بعضی ابزارها، از کار بیفتد. با قرار دادن تجهیزات در نزدیکی میز امانت و یا هر جای دیگری که بسهولت در معرض دید باشد احتمالاً می توان جلو سرقت ها را گرفت.

کتابداری که می خواهد کتابخانه اش را با استانداردهای بالا اداره کند، غالبا برای اتخاذ تصمیمات نهایی به شواهد بیرونی تکیه می کند و مدارکی را به افراد یا سازمانهای ناظر عرضه می دارد. کتابداران بریتانیایی باید به گفته های کلیتر مربوط به تدارک کتابخانه تکیه کنند؛ مثلاً، توصیه های موجود در کتاب:

College Libraries : Guidelines for Professional Service and resource provision, third edition (Library Association. 1982).

انجمن کتابداران امریکا کتاب :

Information Power: Guidelines for School Library media Programs (ALA. 1988).

را منتشر کرده است. کتابداران آموزشگاهی بریتانیا معادل این اثر، یعنی کتاب :

Library resource Provision in Schools , new edition (Library Association, 1977).

را منتشر کرده اند که شامل توصیه هایی در مورد مراکز منابع کتابخانه های آموزشگاهی و برای خدمات کتابداری آموزشگاهی است.

ص: 418