بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

ص: 3

وقتی که امام حسین علیه السلام آن طفل را به خیمه برگرداند...34

اوج صبوری حضرت رباب علیهاالسلام در واقعه کربلا...35

بریدن سر حضرت علی اصغر علیه السلام مقابل چشمان بانوان...38

گریۀ حضرت رباب علیهاالسلام در خرابه...38

عزاداری یا اقامت در کنار قبر امام حسین علیه السلام.... 41

عزاداری عجیب رباب علیهاالسلام... 42

درد دل حضرت رباب علیهاالسلام در کنار مزار حضرت علی اصغر علیه السلام.... 45

زندگی رباب علیهاالسلام پس از امام حسین علیه السلام.... 46

تخریب خانۀ رباب علیهاالسلام در مدینه. 46

وفات حضرت رباب علیهاالسلام... 47

گفتاری از غلام رباب علیهاالسلام درباره امام حسین علیه السلام.... 48

فصل دوم: حضرت رباب علیهاالسلام در آئینۀ شعر 49

آیینه و آب. 50

گهواره های خالی. 51

بی قرار در آفتاب. 52

سخت است این غم. 65

طفل کفن پوش رباب. 67

زخمه های آفتاب. 68

چهارپاره. 78

سپید. 79

دو بیتی ها 80

تک بیتی. 81

منابع. 84

ص: 6

ص: 10

کانت من أجمل النّساء و أعقلهُنَّ ؛ حضرت رباب از زیباترین و عاقل ترین زنان بوده است.(1)

سید محسن أمین در «أعیان الشیعه» أوصاف حضرت رباب علیهاالسلام را این گونه بیان می کند: کانت من خیار النّساء، جمالاً و أدباً و عقلاً ؛ حضرت رباب علیهاالسلام از بهترین زنان از حیث زیبایی، ادب و عقلانیت بوده است.(2)

هشام کلبی درباره ایشان می گوید:

و کانَتِ الرُّبابُ خیارِ النّساء و أفضلهنّ؛ رباب از بهترین و فاضل ترین زنان بود. (3)

حضرت رباب علیهاالسلام از بهترین زنان در عقل و ادب بوده و پدر ایشان از اشراف و خانواده های بزرگ عرب به شمار می رفته است.(4)

این بانوی با وفا یکی از امتیازاتی که دارد این است که، او یک زن شاعره است. چنانچه صاحب کتاب «اعلام زرکلی» به این خصوصیت اشاره کرده و می نویسد:

«رباب دختر امرء القیس کلبی شاعره می باشد».(1)و شاهد بر این مدعا همان اشعاری است که این مخدره در مرثیه سالار شهیدان علیه السلام سروده است:

ان الذی کان نورا یستضاءُ به***بکربلاء قتیلاً غیر مدفون

بی گمان کسی که نوری بود که به او روشنایی جویند در کربلا کشته شد و بی دفن مانده است.

سبط النبی جزاک الله صالحة ***عنّا و جُنّبت خُسران الموازین

ای نوۀ پیامبر صلی الله علیه و آله ، خداوند تو را از ما جزای نیک دهد و از خسران میزان به دور باشی.

قد کنت لی جبلاً صعباً الودُ به***و کنت تصحبنا بالرحم و الدین

برای من کوهی سخت و استوار بودی که به آن پناه می بردم و با ما از روی مهربانی و دین هم صحبت بودی.

مَن للیتامی و مَن للسائلین***یقی و یاوی الیه کل مسکین

کیست که یتیمان را سرپرستی کند و نگهبان سائلان و حاجتمندان کیست؟ و کیست هر مسکینی به او پناه ببرد. (2)

ص: 14

از این اشعار به خوبی استفاده می شود که رباب علیهاالسلام مادر حضرت علی اصغر علیه السلام تسلط خوبی در ارائه شعر گفتن داشته است.

چنان که مشهور بین مورخان نیز همین است. ایشان نخستین زنی است که به حباله نکاح حضرت سیدالشهدا علیه السلام درآمده است.(1)

ما طائفه امامیه معتقدیم:خدای تعالی به امام که صاحب منصب ولایت عامه است چنان علم واسعی عطا فرموده که جایی برای شهادت دشمنان باقی نمی گذارد و عقاید پیروان خود را ثبات می بخشند. به این ترتیب امیرالمؤمنین علیه السلام یقین داشت اگر این دختران برای او و پسرانش مقدّر شده باشند، با تأخیر ازدواج تا فرصتی مناسب، فرد دیگری پیشنهاد همسری به آنان نخواهد داد.

لکن کینه توزی ها در صدد شکستن حریم ولیّ خدا بر آمد و بر سیّد اوصیا تهمت هایی بستند تا آیندگان را بفریبند و آنان را از امام خود جدا کنند. در این تلاش به اغراض پلید خود رسیدند و آنانکه «باب علم رسول» را نمی شناختند این تهمت ها را باور و بر تجسم خلق و خوی محمدی بدگمان گردیدند.

اشکال دیگر این حکایت این است که، باید بگوییم: بانو رباب علیهاالسلام بیش از 20 سال با امام حسین علیه السلام زندگی کرده؛ زیرا به استناد آن، وی در خلافت عمر به ازدواج امام علیه السلام در آمد، و عمر در سال 25 هجری کشته شد. و ولادت سیکنه خاتون علیهاالسلام در سال 47 بوده است. – بنابراین در کربلا حداقل 13 سال داشته- زندگانی رباب علیهاالسلام با امام حسین علیه السلام در این مدت طولانی به حسب معمول بعید بوده و مخصوصاً اگر ازدواج اوائل خلافت عمر صورت گرفته باشد. علاوه بر این، ابن کثیر می گوید: پدر بانو رباب علیهاالسلام «انیف» نام داشته و ذکری نیز ازا این داستان به میان نیاورده است.(1)

ص: 17

از مجموع این سخنان چنین بر می آید که هیچ دلیل قاطعی بر صحت داستان مذکور وجود ندارد و به هر حال رباب علیهاالسلام از بهترین زنان و با فضیلت ترین ایشان بوده، او همراه امام حسین علیه السلام به کربلا وارد شد و پس از به خون غلطیدن عزیزانش به کوفه و شام رفته و سپس به همراه حرم به مدینه بازگشت و در زیر آفتاب می نشست و شب و روز می گریست. تا آن که یکسال پس از شهادت مولایش دق کرد و در گذشت.(1)

اما اینکه او در راه بازگشت از شام به مدینه، نزد قبر امام حسین علیه السلام اقامت نموده و شب و روز می گریست، درست نیست؛ چرا که عقیله بنی هاشم، زینب کبری علیهاالسلام متکفل حفاظت از اهل حرم بود. ممکن نبود او را در آن بیابان سوزان رها کند در حالی که هیچ غمخوار و دلسوزی نداشت، زنی بی سرپرست و تنها که همه عزیزانش را از دست داده بود.

در آن یکسالی که پس از اباعبدالله علیه السلام زیست، پیشنهاد ازدواج اشراف و بزرگان را رد کرد و فرمود: پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله کسی را پدر شوهر نمی گیرم.(2)

آری، او حق داشت؛ زیرا هیچ کس را همتای سرور جوانان اهل بهشت نمی یافت. و چه کسی در عظمت و جلالت به پای علی مرتضی علیه السلام می رسید، که نسبتش به پیامبرصلی الله علیه و آله چون نسبت هارون به موسی علیه السلام بود.

در روایتی از قول «امامه» رسول خداصلی الله علیه و آله درباره تعداد همسران امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که: «سزاوار نیست همسران پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام بعد از ایشان ازدواج مجدد نمایند». به همین سبب تمامی

ص: 18

همسران و کنیزان امیرالمؤمنین علیه السلام به این حدیث عمل نموده و پس از ایشان به عقد کسی در نیامدند.»(1)

أحبّ الحسین زوجته الرّباب حباً شدیداً و کان بهما معجباً یقول فیها الشعر؛(1)

کَأنَّ الَّیلَ مَوصُولٌ بِلَیلٍ***إذا زارَت سُکَینَةُ وَ الرُّبابُ؛(2)

از جمله شواهد، شعری است که حضرت سیدالشهدا علیه السلام در زمانی که حضرت رباب و سکینه علیهاالسلام برای دیدن خویشان خود از حضرت دور بودند می نگاشت: «گویا شب به شب متصل است زمانی که سکینه و رباب به دیدن کسی بروند.»(3)

باید توجه داشت که چنین تعابیری از زبان امام معصوم علیه السلام صادر می شود و همان دقت و ظرافتی که در برداشت های فقهی و اعتقادی از کلام معصوم متصور است، در دیگر شئون کلام نیز اعمال می شود و این تعبیر، حاکی از اوج اتصال روحی آن حضرت به رباب است که قهراً از عظمت روحی و اوج مقام معنوی این بانوی والا مقام حکایت دارد.

قسم به جان تو خانه ای را دوست می دارم که در آن سکینه و رباب علیهاالسلام وجود داشته باشد، آنان را دوست می دارم و بیشترین مالم را به آنان می بخشم و این امر هیچ نوع شماتت و عتاب ندارد.(1)

در پاسخ باید گفت: این مطلب، هیچ محذور شرعی ندارد؛ بلکه دارای مؤیّدات شرعی نیز هست و برای معرفی شخصیت آن بانوی بزرگوار است. هنگامی که بسیاری از کتب معتبر، با سند صحیح این مطلب را نقل کرده اند با استبعادهای ذهنی نمی توان حقایق تاریخی را انکار کرد. به عنوان نمونه، می توان به موارد بسیاری اشاره کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله محبت خود را به دخترش فاطمه زهرا علیهاالسلام اظهار می کرد.

باید گفت این مطلب از امام حسین علیه السلام نه تنها عرفاً نامناسب نیست، بلکه درسی به پیروانش برای استحکام خانواده در میان آنهاست.

لاتحرقی قلبی بدمعک حسرة***مادام منی الروح فی الجثمانی

فاذا قتلت فانت اولی بالذی ***تبکینه یا خیرة النسوان(2)

ص: 21

گفتنی است این تعابیر از امام معصوم صادر شده و چگونگی تحلیل این اشعار با شعرهای عاشقانۀ متعارف از دیگران، قابل مقایسه نیست. از این رو باید به این مسئله توجه داشت که ذکر این اشعار در این باره برای تبیین اوج مقام روحانی و اتصال معنوی حضرت سیدالشهدا علیه السلام با حضرت رباب علیهاالسلام است.

با اشاره به آن چه از صحبت های امام حسین علیه السلام نقل شده و در تاریخ آمده است، می توان گفت: از این سخنان به خوبی فهمیده می شود که امام حسین علیه السلام ، رباب را به عنوان محرم دل و رفیق خود در کربلا به همراه داشت.

ابوالفرج اصفهانی، گناه تهمت دیگری را که ساخته باید به دوش بکشد. گویی از دروغ ها و تهمت هایی که برای حضرت سکینه خاتون علیهاالسلام بافته هنوز خشنود نشده این بار تهمتی بزرگ را به ساحت قدسی پدر بزرگوار آن عفیفه متوجه نموده که با عصمت و مقام شامخ امامت سازگار نیست.

از راویان ناشناس که علمای رجال از آنان نامی نمی شناسند نقل کرده، سکینه خاتون گفت: عمویم امام حسن مجتبی علیه السلام پدرم را به خاطر مادرم رباب علیهاالسلام سرزنش کرد، پدرم در پاسخ به ایشان این دو بیت را فرمود:

لَعَمْرُک اِنِّنی لَاُحِبُّ دارا***تَحُلُّ بها سکینةُ و الربابُ

اُحبِّهما وَ اَبْدُلُ جُلَّ مالی***وَ لَیْسَ لِلاَئمی فیها عِتابُ

قسم به جان تو! خانه ای را دوست می دارم که در آن سکینه و رباب وجود داشته باشد، آنان را دوست می دارم و بیشترین مالم را به آنان می

ص: 22

بخشم و این امر هیچ نوع شماتت و عتاب ندارد.(به سرزنش ملامتگران اعتنایی ندارم)

ابن جریر طبری در کتاب «المنتخب» بیت سومی را هم به آن افزوده است:

و لست لهم و ان عتبوا مطیعا***حیاتی او یغیبنی التراب

اگر ملامتگران از من سرزنش کنند، من تا زنده ام هرگز از آنها پیروی نمی کنم ، تا اینکه خاک مرا در زیر خود پنهان کند.

اینها همه ناشی از جهل به مقام و شأن امامت و چشم پوشی از منزلت عصمت است. به اعتقاد ما، امام از جانب خدای تعالی منصوب می شود و هیچ گناه و حتی اشتباه و ترک اولی از او صادر نمی شود تا موجب ملامت از جانب معصومی نظیر خود گردد.

امام مجتبی علیه السلام هرگز کسی را به خاطر محبت به همسر محبوبش مورد ملامت قرار نداده، مگر آنکه از حدود احکام شرع پا را فراتر نهاده باشد و چنین امری در مورد بانو رباب علیهاالسلام همسر امام حسین علیه السلام متصوّر نیست. بر فرض دروغِ صاحبِ اغانی راست باشد و عتابی هم بوده، حضرت سیدالشهدا علیه السلام بس بزرگوارتر و مؤدب تر از آن است که به امام زمان و امام امت با دو بیت شعر پاسخ دهد.

مزید بر آن وقار، غیرت و عظمت امامت است که از نبوت مشتق شده چگونه ممکن است اما همسر و دخترش را با ابیاتی مدح کند که با طبع ساربانان و مطرب ها دمساز است و آوازه خوانان در محافل فسق و فجور خود آنها را زمزمه می کنند؟! گفتن این اراجیف از دشمنان بعید نیست، اینان سخنی بس زشت تر و تهمتی بزرگتر به خامس آل عبا علیهم السلام نسبت داده اند.

ص: 23

از جمله ابن حجر عسقلانی گوید:چون امام حسن علیه السلام تصمیم بر صلح گرفت با عبدالله بن جعفر مشورت نمود. عبدالله مخالفتی نکرد به برادر خود امام حسین علیه السلام فرمود: «برادر نظری درباره صلح دارم دوست دارم بپذیری.»

امام حسین علیه السلام فرمود: «من تو را به خدا پناه می دهم مبادا کاری کنی که موجب تکذیب پدرمان علی علیه السلام و تصدیق معاویه شود.»

امام حسن علیه السلام در پاسخ فرمودند:

«به خدا سوگند! هر کاری را اراده نمودم مخالفت کردی، به خدا سوگند! بر آن بودم تو را در خانه ای قرار دهم و درب آن را به رویت ببندم تا کارم را به پایان برم.»

این بود اهانت ابن حجر، و افسوس که ساده اندیشان مخالفت امام حسین علیه السلام را نشانه شجاعت و مناعت او دانسته اند، این بیچارگان نمی دانند که امام حسین علیه السلام معصوم است و به امام وقت هرگز آن گونه پاسخ نمی گوید و می داند آنچه امام وقت انجام می دهد بر اساس حکمت و مصلحت واقعی و مورد رضایت پروردگار است که در صحیفۀ مخصوص به امام وقت عمل به آن تصریح شده است.

مگر همین امام حسین علیه السلام نیست که در پاسخ جابر بن عبدالله انصاری آنگاه که گفت:آیا تو نیز مانند برادرت امام حسین علیه السلام صلح نمی کنی؟

فرمود: برادرم به امر خدا و رسولش عمل کرد و من نیز به امر خدا و رسولش عمل می کنم.

آیا منطقی است بپذیریم، آگاهی و آشنایی عبدالله بن جعفر به شرایط زمانه از امام حسین علیه السلام بیشتر بوده؟!

ص: 24

ابن شهر آشوب می گوید: امام حسین علیه السلام در محضر برادرش به احترام او هیچ گاه سخن نمی گفت.(1)

همچین محمد حنفیه در حضور برادرش امام حسین علیه السلام اظهار نظر نمی کرد.

طبرسی می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود:

مَا مَشَى الْحُسَيْنُ بَيْنَ يَدَيِ الْحَسَنِ علیه السلام قَطُّ وَ لَا بَدَرَهُ بِمَنْطِقٍ إِذَا اجْتَمَعَا تَعْظِيماً لَهُ ؛ و هرگز و هیچ گاه امام حسین علیه السلام برای تعظیم و احترام امام حسن علیه السلام در برابرش راه نرفت و هرگز در سخن گفتن و اظهار نظر بر او سبقت نگرفت.»(2)

آیا عقل می پذیرد با توجه به این ادب الهی، امام حسین علیه السلام با نظر برادرش که حجت و خلیفه خداوند است مخالفت کند در حالی که می داند او جز به مصلحت و رضایت خداوند عمل نمی کند بلکه مطابق آنچه در صحیفه اش آمده عمل می کند.(3)

لایَکُون لی حمو بَعدَ رَسُولِ الله صلی الله علیه و آله ؛ بعد از رسول الله صلی الله علیه و آله هرگز پدر شوهری نمی گیرم.(1)

ب) اشعاری که رباب پس از کربلا برای همسرش امام حسین علیه السلام سروده، نشانه ای از اوج محبت اوست؛ آن جا که گفته است:

إنّ الذی کانَ نوراً یُستَضاءُ به***فی کَربلاء قتیل غیرُ مَدفونِ

سِبطُ النبی جَزاکَ اللّه صالِحة***عَنّا و جُنّبتَ خُسرانَ المَوازین

قَد کنتَ لی جَبَلاً صَعباً ألوذُ بِهِ***وکنتَ تَصحَبُنا بِالرَّحمِ وَالدّینِ

مَن لِلیتامى ومَن لِلسّائِلینَ ومَن***یغنی ویأوی إلَیهِ کلُّ مِسکینِ

وَاللّهِ لا أبتَغی صِهراً بِصِهرِکمُ***حَتّى اُغیبَ بَینَ الرَّملِ وَالطّینِ(2)

انشای این گونه اشعار، حاکی از اوج معرفت و سرسپردگی شاعر نسبت به مقام ولایت است؛ گویی این ارادت و دلبستگی به ولیّ خدا در ذرات کالبد او رسوخ کرده باشد.

ص: 26

ج) در احوالات حضرت رباب علیهاالسلام در مجلس عبیدالله بن زیاد، این گونه بیان کرده اند که چون نگاه حضرت رباب به سر مقدس امام حسین علیه السلام افتاد، بی تاب شد. سر را در بغل گرفت و بوسید و در کنار خود نهاد و نوحه سرایی کرد و این اشعار را خواند:

وا حُسَیناهُ فَلا نَسیتُ حُسَیناً***اَقصَدَتهُ اَسِنَّةُ الاَعداءِ

غادَرُوهُ بِکَربَلا صَریعاً***لا سَقَی الله جانِبیَ الکَربَلاء(1)

رباب علیهاالسلام با سرودن همین دو بیت شعر، رویداد کربلا را تبیین کرد و راه تحریف را بر دشمنان بست.

حضرت رباب علیهاالسلام هر چند این دو بیت شعر را در قالب مرثیه و نوحه برای امام حسین علیه السلام سروده است، ولی در واقع تمام اهداف تبلیغی خویش را در آن ریخته، و تاریخ نهضت حسینی را از هرگونه تحریف مصون داشته است! زیرا؛ در این اشعار به مظلومیت امام حسین علیه السلام و غم های فراموش نشدنی او پرداخته، و کیفیت قتل و شهادت را بیان داشته، که با نیزه و ابزار قتل، وی را کشته اند. و قاتل را مشخص ساخته که دشمنان آن حضرت بوده اند. و از کلمه «غادروا» که به معنای «رها کردند و ترک گفتند» استفاده نموده و می رساند که به جنازۀ حسین علیه السلام

ص: 27

احترام نکردند و نماز نگذاردند و کفن نکردند، بلکه بدون دفن بدن او را به روی زمین انداختند و ....

سکینه بانویی فصیح و بلیغ بود و از بهترین شعرای زمان خویش به شمار می آمد و مقامی رفیع داشت.(1)

شبانگاه که به معراج برده شدم، وارد بهشت گردیدم و به قصری از جواهر سفید بلورین برخورد کردم، دری داشت که با دُرّ یاقوت تزئین شده بود و بر در پرده ای بود، سرم را بالا بردم، بر در نوشته شده بود: «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی القوم؛ خدایی جز الله نیست، محمد رسول خدا و علی وصی قوم است.» و نیز نوشته بود: «بخ بخٍ، من مثل شیعة علی؛ خوشا به حال کسانی که شیعه علی علیه السلام هستند.»(1)

بن موسی الرضا علیه السلام صحن پایین پا، با تعدادي از رفقا نشسته بوديم، من از حضرت رضا علیه السلام درخواست نمودم که چيزي به من بدهند که تا به حال به احدي عطا نکرده اند، و خير آن به همه برسد. رفقايم خنديدند و گفتند: ادعاي بزرگي کرده اي؟

گفتم: أولاً؛ چيز بدي نخواسته ام. ثانياً: چيزي خواستم که خيرش به همه برسد.

شروع به توسل نموديم در اين حال سيّد جلیل القدر و بسيار زيبا و نوراني تشريف آوردند و به آرامي پيش من نشستند، مرا به اسم صدا زدند و فرمودند: علي اکبر، شب نهم ماه رجب که تولد حضرت علي اصغر علیه السلام است جشن بگير که خيرش به همه مي رسد، و هیچ کس از اين قضيه خبر ندارد؛ و آن چنان در من تصرف کرده بود که غافل بودم، اسم مرا از کجا مي دانند، و از کجا درخواست مرا خبر دادند، بعد از چند لحظه تشريف بردند، آن وقت من به خود آمدم که اين آقا که بود؟ اسم مرا از کجا مي دانست! حاجت مرا خبر داد. به رفقا گفتم: آقا جواب مرا دادند؛ و شروع به گريه کردم و از خود بي خود شدم و حال عجیبي به من دست داده بود.

چون شب تولد آن شاهزاده فرا رسید، مجلس جشني در منزل گرفتم. همان شب همسرم حضرت زهرا علیهاالسلام را در خواب ديد که گويا از ايشان تشکر کرده و فرمودند:

دلی شکسته تراز من در آن زمانه نبود***در اين زمان دل فرزند من (مهدي) شکسته تراست

و فرمودند: اين جمله را قاب بگيريد.(1)

ص: 32

امام علیه السلام فرمود: بیاورید آن طفل را تا بلکه قطره ای آبی از برای او حاصل کنم، مادر علی اصغر علیه السلام قنداقه فرزندش را روی دست گرفت و به امام حسین علیه السلام سپرد.

پس از اینکه قوم بی رحم طفل معصوم را شهید نمودند حضرت سیدالشهدا علیه السلام آن طفل را به روی دست گرفته و عنان ذوالجناح را به سوی خیمه برگردانید و فریاد زد که: ای مادر علی اصغر بیا فرزند شهیدت را از من بگیر، در آن حال اهل حرم از خیام بیرون ریختند. مادر علی اصغر علیه السلام طفل معصوم خود را از امام گرفته و به روی سینه می چسباند و با زبان حال می گفت:

زمهد سینه مادر ملول گردیدی***بگاهواره آغوش حوریان رفتی(1)

امام نیز در آن حال زار زار می گریست و این اشعار را می خواند:

یا رب لا تترکنی وحیدا***قد اکثروا العصیان و الجحودا

قد صیرونا بینهم عبیدا***یرضون فی فعالهم یزیدا

اما اخی فقد مضی شهیدا***معفّراً بدمه وحیدا

فی وسط قاع مفردا بعیدا***وافت بالمرصاد لن تحیدا(1)

ولی آنچه که دل را می سوزاند این مطلب است، وقتی حضرت امام حسین علیه السلام طفل را به رباب علیهاالسلام داد، مادرش چه حالی داشت؟ رباب قنداقه را گرفت و به سینه چسبانید و لب بر حلقوم خونین او نهاد.(2)

گفت: امير! هنگامی که سيدالشهداء علیه السلام طفل کشتۀ خود را زير عبا گرفت، و از ميدان برگشت، رو به خيمه ها کرد. من تماشا می کردم، ديدم زنی مجلله، چادر به سر و نقاب به صورت، بيرون خيمه ايستاده، گويا مادر آن طفل بود که انتظار بچه اش به سر می برد.

همین که امام علیه السلام چشمش به مادر افتاد که منتظر ايستاده، برگشت مقداری صبر کرده، دوباره رو به خيمه آورد. باز خجالت کشيده، برگشت. تا سه مرتبه امام رو به خيام رفت و برگشت؛ و از مادر علی اصغر خجالت کشيد. چون آن حالت حسين علیه السلام را ديدم جگرم کباب شد.

مختار گفت: ای ملعون، آخر چه شد؟

گفت: امير! بالاخره امام از مرکب پياده شد، طفل را روی زمين نهاد، و با غلاف شمشير قبری حفر نمود، بر آن طفل نماز خواند و او را به خاک سپرد و برگشت.

مختار از شنيدن اين گفتار صيحه ای کشيد، افتاد و غش کرد. بعد از به هوش آمدن، گريبان دريد و بر سر و سينه زد و فرمود: اين حالتِ آخرِ امام حسين علیه السلام دلم را از همه بيشتر سوزانيد که نخواست بعد به بدن اين طفل کسی آزار برساند، يا سرش را ببرند، و يا در زير سم اسب ها پايمال شود.

ابوخليق گفت: ای امير! به خدا قسم نگذاشتند بدن آن طفل صحيح و سالم بماند. روز يازدهم سر هر سروری را به سرداری دادند که جهت افتخار بر نيزه کند و به کوفه نزد ابن زياد برد و جايزه بگيرد.

به ابو ایوب غنوی - که سرکردۀ بيل داران بود - سری از شهداء نرسيد، لذا به بيل داران دستور داد تا زمين کربلا را زير و رو کردند، و

ص: 36

جسد آن طفل را يافتند، و بیرون آورده سرش را بريدند، و بر سر نيزه زدند و به کوفه آوردند.

ابوخليق گويد: خودم در حضور ابن زياد بودم که سر حسين علیه السلام با سر علی اصغر علیه السلام هر دو در ميان يک طشت بود، و نيز سایر سرها در ميان طبق ها و سپرها در حضور نهاده بود، و دائماً صورت حسين علیه السلام محاذی صورت علی اصغر علیه السلام بود....(1)

صدرالدین واعظ قزوینی در این باره می گوید:

امام حسین علیه السلام قنداقۀ علی اصغر را به خون آغشته کرد و سپس آن را دفن نمود.(2)

در شب یازدهم محرم، حضرت زینب علیهاالسلام شام غریبانی داشت؛ از یک سو برادران و فرزندان و خاندان خود را می دید که با پیکرهای آغشته به خون بر روی زمین گرم کربلا افتاده اند و از سوی دیگر، شاهد صدای ضجه و شیون کودکان و زنان داغ دار بود که همگی در غم از دست دادن عزیزانشان مویه سر داده بودند. از سویی دیگر نیز به خیمۀ نیم سوختۀ امام سجاد علیه السلام می نگریست که حضرت با تنی تب دار در درون آن افتاده بود.

سکینه سراغ پدر را می گرفت؛ رباب علیهاالسلام به فکر اصغر خود در خیمه ای نیم سوخته لالایی می خواند، امّا کوفیان حتی گهوارۀ خالی علی اصغر را نیز برای رباب نگذاشته بودند و آن را به غارت برده بودند.

در شب یازدهم، کودکان امام حسین علیه السلام همگی در درون خیمه ای نیم سوخته جمع شده و به یاد طفل شش ماهۀ رباب بودند. رقیه به یاد

ص: 37

برادرنازنینش اشک می ریخت. او به یاد خنده های شیرین علی اصغر علیه السلام می افتاد و از دل، شیون و زاری می کرد. او به یاد شب گذشته می افتاد که چگونه علی اصغر علیه السلام با لبانی تشنه درون گهواره به خواب فرو رفته بود که ناگاه از پشت خیمۀ نیم سوخته صدای گریه و شیونی جان سوز بلند شد.

زینب علیهاالسلام با شتاب از خیمه بیرون دوید. دید رباب گریه می کند و اشک می ریزد. زینب علیهاالسلام خطاب به رباب علیهاالسلام فرمود: ای بانو! ما باید به خاطر کودکان و بچه ها آرامش خود را حفظ کنیم.

رباب علیهاالسلام عرض کرد: امروز عصر به ما آب دادند. سینۀ من پر از شیر شده، اما علی اصغر تشنه لب کجاست که از این شیر بیاشامد؟!(1)

رباب خسته دل باور ندارد***که دارد شیر لیک اصغر ندارد

(محمد علی صاعد اصفهانی)

روزی از روزها آهویی از صحرا داخل دمشق شده و با بی اعتنایی از هر کوی و برزن می گذشت، گویی که به دنبال مطلوب خویش می گشت. مردم با دیدن آهو جمع شدند، و سر و صدا کردند، اما آهو هیچ توجهی به آنان نداشت، به راه خود ادامه داد تا اینکه به در خرابه ای رسید که حضرت زین العابدین علیه السلام در دوران اسارت در شام در آن جا سکنی داشتند.

هنگامی که نگاه آهو به رخسار مبارک امام سجاد علیه السلام افتاد، همهمه ای کرده و شروع به گریستن نمود، مثل اینکه می خواست مطلب مهمی را به عرض امام سجاد علیه السلام برساند.

حضرت زین العابدین علیه السلام بعد از شنیدن تقاضای آهو از خرابه بیرون آمد، دست عنایت بر صورتش کشید ، و قطرات اشک بر صورتش جاری شد.

اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام به امام می نگریستند و گریه می کردند، ولی کسی از جریان مطلع نبود. آهو به سویی به راه افتاد، و امام علیه السلام نیز به دنبال او حرکت کرد تا اینکه به در خانۀ مرد صیادی رسیدند. حضرت امام سجاد علیه السلام صیاد را احضار کرد و فرمود: «دیروز بچۀ این آهو را صید کرده ای و می خواهی او را به کسی بدهی. من از شما می خواهم که این عطای ما را بگیر، و گفتۀ ما را بپذیری».

در این هنگام دست مبارک خود را به زمین زد، مشتی خاک به دامان مرد صیاد ریخت، در همان دم تمامی آن خاک تبدیل به دُرّ شاهوار شد.

حاضران همگی شگفت زده شدند، سپس حضرت به سمت و سوی خرابه آمد. هنگامی که مادر و بچه به هم رسیدند، یکدیگر را بوئیدند. بره

ص: 39

آهو زانو به زمین زده، شیر مادرش را می مکید و قطرات شیر از گوشۀ لبانش می چکید.

در این لحظه بود که صدای نالۀ جانسوزی از درون خرابه به آسمان بلند شد. امام چهارم علیه السلام علت گریه را پرسیدند؟

عرض کردند: «مادر حضرت علی اصغر علیه السلام شیر خوردن بچه آهو را مشاهده کرد، به یاد طفل شیرخوار خود حضرت علی اصغر علیه السلام افتاد، به همین خاطر فریاد برآورده، می گوید:

«ای فرزند! مگر مادر نداشتی که تو را مانند این بره آهو سیراب کند».

گویی که به زبان حال می گفت:

شهزاده اصغر ای ماه منظر***قربان جانت، ای جان مادر

زین بچه آهو زین مهربانی***افتاده در دل، سوز نهانی

کاین نوع کشتن کافی نبوده***آخر بریدند از پیکرت سر

ای جان مادر، آخر ز آهو***نبوده ای تو در رتبه کم تر

آخر کجایی ای نور دیده***آب از برایت گشته میسّر

حضرت امام زین العابدین علیه السلام آهو را با بره آزاد کرد، آهو به خواستۀ خود رسیده بود، اما آثار غم و اندوه از رخسارش پدیدار بود. آهو یک نگاه به آسمان کرد، یک نگاه به خرابه و با این حال اشک از چشمانش سرازیر بود. نه طاقت ایستادن داشت و نه تاب رفتن.

اهالی شام با دیدن این صحنه، شروع به گریه و شیون کردند، صدای گریۀ مردم شام تمامی شهر را فرا گرفت، یزید با شنیدن سر و صدا سؤال کرد که چه شده؟ موضوع را برای او شرح دادند. او مرد صیاد را احضار کرد، او را تهدید کرد و گفت: این چه شورش است که به راه انداخته ای؟

ص: 40

مرد صیاد گفت: شورش را کسی به پا کرده است که اهل بیت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را در خرابه جای داده است! مردم معجزات آنان را می بینند، و به سویشان می روند.

یزید از این پاسخ ناراحت شد، فرمان داد که مرد صیاد را بکشند. می گویند که امام سجاد علیه السلام دعا کرد، و مرد صیاد زنده شد و سی سال زندگانی کرد.»(1)

و سپس به مدینه بازگشت و در حالی که از شهادت آن حضرت بسیار ناراحت و غمگین بود، از دنیا رفت.(1)

در ماندن این بانوی مکرمه در کربلا، جای هیچ گونه استبعادی نیست؛ زیرا در آن روزگار، چنین کاری به ویژه نزد زن های باوفا معمول بوده است، همان گونه که حضرت فاطمه علیهاالسلام پس از وفات همسرش حسن مثنی فرزند امام حسن مجتبی علیه السلام تا یک سال در کنار قبرش چادر زد و عزاداری کرد.(2)

این سخن را شیخ مفید و بسیاری از دیگر عالمان شیعی نیز نقل کرده اند؛ امّا شیخ کلینی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که آن بانو برای امام حسین علیه السلام یک سال عزاداری کرد، نه یک سال اقامت، و سپس از دنیا رفت.

برخی نویسندگان از این روایت استفاده کرده اند که رباب مجلس عزا را در مدینه برپا کرده است نه بر سر مزار امام حسین علیه السلام. افزون بر این، در منابع تاریخی آمده است که امام سجاد علیه السلام اجازه نمی داد رباب یک سال در آن سرزمین تنها بماند. خود آن بانو نیز به چنین کاری اقدام نمی کرد.

لَمَّا قُتِلَ الْحُسَینُ علیه السلام أَقَامَتِ امْرَأَتُهُ الْکلْبِیةُ عَلَیهِ مَأْتَماً وَ بَکتْ وَ بَکینَ النِّسَاءُ وَ الْخَدَمُ حَتَّی جَفَّتْ دُمُوعُهُنَّ وَ ذَهَبَتْ فَبَینَا هِی کذَلِک إِذَا رَأَتْ جَارِیةً مِنْ جَوَارِیهَا تَبْکی وَ دُمُوعُهَا تَسِیلُ فَدَعَتْهَا فَقَالَتْ لَهَا مَا لَک أَنْتِ مِنْ بَینِنَا تَسِیلُ دُمُوعُک قَالَتْ إِنِّی لَمَّا أَصَابَنِی الْجَهْدُ شَرِبْتُ شَرْبَةَ سَوِیقٍ قَالَ فَأَمَرَتْ بِالطَّعَامِ وَ الْأَسْوِقَةِ فَأَکلَتْ وَ شَرِبَتْ وَ أَطْعَمَتْ وَ سَقَتْ وَ قَالَتْ إِنَّمَا نُرِیدُ بِذَلِک أَنْ نَتَقَوَّی عَلَی الْبُکاءِ عَلَی الْحُسَینِ علیه السلام ؛ هنگامی که امام حسین علیه السلام شهید شد، همسرش از قبیلۀ کلبی برایش مجلس ماتم و عزا گرفت و خودش همراه زنان و خادم ها می گریستند، تا آن که اشک چشمانشان خشک شد. روزی دید یکی از زنان خدمتکار گریه می کند، در حالی که اشک هایش جاری است. به او گفت: چرا در بین ما تنها اشک تو جاری است؟

پاسخ داد: من مقداری سویق خورده ام. او وقتی این مطلب را شنید، دستور داد طعام و سویق بیاورند. همگی خوردند و گفت: با این کار می خواهیم قدرت گریه بر امام حسین علیه السلام پیدا کنیم.(1)

این امور را نمی توان صرف بروز عواطف دانست؛ اگرچه خالی از آن هم نیست. چنین نوعی از اقامۀ عزا، در جامعه و اتفاقات پیرامون آن، اثری شگرف دارد و حضرت رباب بار رسالت بعد از کربلا را با جان و دل به دوش کشیده است.

در روایتی این گونه نقل شده است:

ص: 43

وَ أُهْدِیَ إِلَی اَلْکَلْبِیَّةِ جُونٌ لِتَسْتَعِینَ بِهَا عَلَی مَأْتَمِ اَلْحُسَیْنِ. فَلَمَّا رَأَتِ اَلْجُونَ قَالَتْ: مَا هَذِهِ؟ قَالُوا هَدِیَّةٌ أَهْدَاهَا فُلاَنٌ لِتَسْتَعِینِی بِهَا عَلَی مَأْتَمِ اَلْحسین علیه السلام ، فَقَالَتْ: لَسْنَا فِی عُرْسٍ فَمَا نَصْنَعُ بِهَا؟ ثُمَّ أَمَرَتْ بِهِنَّ، فَأُخْرِجْنَ مِنَ اَلدَّارِ، فَلَمَّا خَرَجْنَ مِنَ اَلدَّارِ لَمْ یُحَسَّ لَهُنَّ حِسٌّ کَأَنَّمَا طِرْنَ بَیْنَ اَلسَّمَاءِ وَ اَلْأَرْضِ، وَ لَمْ یُرَ لَهُنَّ بَعْدَ خُرُوجِهِنَّ مِنَ اَلدَّارِ أَثَرٌ؛ روزی نزد حضرت رباب، ظرف عطر یا مرغ بریانی آوردند تا به وسیله آن در عزای امام حسین علیه السلام استعانت بجوید. هنگامی که چشم حضرت رباب علیهاالسلام به آن ظرف افتاد، فرمود: این چیست؟

عرضه داشتند: هدیه ای است که فلانی فرستاده تا شما به وسیله آن در عزای امام حسین علیه السلام استعانت بجویید.

فرمود: ما که مشغول عروسی نیستیم! اینها به درد ما نمی خورد. سپس به آن بانوان دستور داد آنها از خانه خارج شوند. وقتی خارج شدند، اثری از آنها احساس نشد، گویی در میان آسمان و زمین پرواز کردند و هنگامی که خارج شدند اثری به جای ننهادند.(1)

خوانندگان محترم توجه داشته باشند همین که در مجلسی از خوردن غذای لذیذ خودداری می کرد چه مطلبی را می رساند؟ آیا این مخدره با خوردن غذای لذیذ مخالف است. خیر؟ بلکه با این حرکت همگان را متوجه حماسه عاشورا و ظلم و جنایت بنی امیه لعنة الله علیهم می کرد.

ص: 44

آیا جدت رسول خدا صلی الله علیه و آله تو را نیز همانند برادرت علی اکبر علیه السلام سیراب کرد؟

آیا تو نیز با لبانی سیر از دنیا رفتی؟ شیرخواره اصغرم!(1)

طبق آنچه که در تواریخ آمده خانه های سایر بنی هاشم را نیز در مدینه ویران ساخته و با خاک یکسان کرد.(1)

ص: 50

كسی كه مصحف سی پاره را تماشا كرد

به شوق بوسه به شیرازه كتاب، كجاست؟

كسی كه سوخت و بعد از غروب عاشورا

گرفت بر سر خود چتر آفتاب، كجاست؟

كسی كه درس صبوری گرفت از زینب

كسی كه خانه صبرش نشد خراب، كجاست؟

اسیر خسته دلی کز نگاه خصم گرفت

به روی چهره اش از آستین حجاب، کجاست؟

خدا كند كه بگویند روز رستاخیز

«شفق» كه داشت به لب این سرود ناب، كجاست؟

محمدجواد غفورزاده «شفق»

منبع سلام بر حسین مرثیه با شکوه

نامت شده ضِمانِ دعاهای مستجاب

نامت چه شربتی است؟ که در جان هر که ریخت

چون چشمۀ گلاب که جوشانده از گل، آب

در قلبش انقلابی انگیخت، بی حَسیب

در هستی اش فُتوحی انداخت، بی حساب

سرباز کوچک تو؛ علی اصغرِ تو را،

نامیده ام جواب سؤالات بی جواب

اما تو را و بغض فرو خوردۀ تو را

با لال مانی ام چه بنامم؟ سرود ناب

این بار، در فضای حسینۀ دلم

پیچیده عطر نام تو، یا حضرت رباب!

محمدجواد شاهمرادی

منبع لیالی مجنون

بانو بیا! بیا و ز جانسوزها بگو

از مکه و مدینه، از آن روزها بگو

آن روزها که مژده باران رسیده بود

از کوفه نامه های فراوان رسیده بود

آن نامه ها که از تب کوفه نوشته بود

از باغ های سبز و شکوفه نوشته بود

یادت که هست آن سحر نغمه ساز را؟

راه عراق رفتن و ترک حجاز را؟

آن روز مشرق از گلِ باور طلایه داشت

همواره آفتاب بر آفاق سایه داشت

هم دوش آفتاب شدی، پابه پای نور

آن ماه پاره، داشت در آغوش تو حضور

رفتید تا به مرز شهادت قدم نهید

در سرزمین سبز شهادت قدم نهید

رفتید تا مسافر عهد ازل شوید

مضمون شوید شعر خدا را، غزل شوید

امّا امان ز حیله گرگانِ روزگار

هر سو جفا به جای وفا بود آشکار

خود را میان دشت بلا واگذاشتید

باشد! شما به کوفه که دعوت نداشتید!

خیمه در آن زمان، غزل انتظار بود

مضمون آب بر کلماتش، سوار بود

ص: 54

به به ز همتی که به احساس زنده شد!

مشکی که با سِقایَتِ عباس زنده شد!

تكبیر گفت و ذائقه خیمه شد خنك

حتی گلوی حمزه و كوهِ اُحُد خنك

سیراب کرد مشک حرم را و بازگشت

آن تشنه سرفرازترین سرفراز گشت

چشمش به غیر خیمه نمی دید در مسیر

اما امان نداد به او هجمه های تیر!

جسمش به روی خاک پر از مُشک و نافه شد

ای باغ لاله! حسرت و داغی اضافه شد

هاجر! به سعیِ خیمه به خیمه مکن شتاب

پایان پذیر نیست تماشای این سراب

این خاطرات، چنگِ غم آهنگ می زند

این خاطرات قلب تو را چنگ می زند

لختی بیا به سایه این نخل ها رباب!

سخت است بی قرار نشستن در آفتاب!

این گریه های بی حدِ كودك برای چیست؟

این گریه ها، ز جنس تقاضای آب نیست!

این بار گریه، حاصل عشق است و شوق و شور

رفتن ز مرز حادثه تا قله های نور

«ساقی! حدیث سرو و گل و لاله می رود»

«این طفل، یک شبه ره صد ساله می رود»

ص: 55

این بار، گوش بر سخن هیچ کس مکن

گهواره را برای شهادت قفس مکن

مَسپُر به نیل، آسیه پیدا نمی شود!

با این ردیف، قافیه پیدا نمی شود!

این طفل را فقط پی اهدای جان فِرِست

این هدیه را فقط به سوی آسمان فِرِست

باید که شعرِ فتح بخواند، قبول کن!

حیف است او به خیمه بماند، قبول کن!

برخیز ای رباب، دلت را مجاب کن

قنداقه را به دست پدر ده، شتاب کن

بشتاب كه درنگ در این كارها جفاست

حتی زره به قامت این طفل، نارساست!

وقت وداعِ همسفر آمد، نگاه کن

هنگام بوسه پدر آمد، نگاه کن

دشمن به غیر کینه، مقابل نشد، نشد

در این میانه، حرمله، کاهل نشد، نشد

«ساقی! حدیث سرو و گل و لاله می رود»

«این طفل، یک شبه ره صد ساله می رود»

این بار، گوش بر سخن هیچ کس مکن

گهواره را برای شهادت قفس مکن

مَسپُر به نیل، آسیه پیدا نمی شود!

با این ردیف، قافیه پیدا نمی شود!

ص: 56

این طفل را فقط پی اهدای جان فِرِست

این هدیه را فقط به سوی آسمان فِرِست

باید که شعرِ فتح بخواند، قبول کن!

حیف است او به خیمه بماند، قبول کن!

برخیز ای رباب، دلت را مجاب کن

قنداقه را به دست پدر ده، شتاب کن

بشتاب كه درنگ در این كارها جفاست

حتی زره به قامت این طفل، نارساست!

وقت وداعِ همسفر آمد، نگاه کن

هنگام بوسه پدر آمد، نگاه کن

دشمن به غیر کینه، مقابل نشد، نشد

در این میانه، حرمله، کاهل نشد، نشد

حنجر شد از سه شعبه مُشبّک، ضریح شد

بخشید جان به حادثه، از بس مسیح شد

پر جوش شد ز لاله، کران تا کرانِ دشت

خاموش شد صدای چکاوک میانِ دشت

کوفه، سکوت پیشه تر از خارزار شد

لبریز از کسالت سنگ مزار شد

گل را نصیبِ صاعقه کردند کوفیان

«از آب هم مضایقه کردند کوفیان»...

آنان که حرص، قوتِ شب و روزشان شده ست!

مُلكِ دو روزه آشِ دهن سوزشان شده ست

ص: 57

این خون، شروع دردِ فراگیرشان شود!

این ناله، عن قریب كه پاگیرشان شود!

بانو! جهانیان به فدای غریبی ات

آری، ورق ورق شده قرآن جیبی ات

كم مانده بود عالم از این داغ جان دهد

ای مادرِ شهید خدا صبرتان دهد!

می دانم از دل تو شكوفید این امید

آقا سرش سلامت، اگر طفل شد شهید!

امّا كسی نمانده به آقا توان دهد!

یا رب مباد از پسِ این داغ جان دهد!

حالا به پشتِ خیمه پدر ایستاده است

مشغولِ دفنِ پیكر خورشید زاده است

لبریز ابر می شود و تار، آسمان

در خاك دفن می شود انگار، آسمان

بهتر كه دفن بود تن طفل تو رباب

بوسه نزد سه روز بر این پیكر آفتاب

بهتر كه دفن بود و پی بوریا نرفت

این پاره تن به زیر سُم اسب ها نرفت

بهتر كه دفن بود و چو رازی كتوم شد

این نامه، محرمانه شد و مُهر و موم شد...

لختی بیا به سایه این نخل ها رباب!

سخت است بی قرار نشستن در آفتاب!

ص: 58

از خاطر تو آن غم شیرین نرفته است

آب خوش از گلوی تو پایین نرفته است!

زمزم به چشم و زمزمه در سینه تا به کی؟!

آه از جدایی دل و آیینه تا به کی؟!

تا کی کتاب خاطره ها را ورق زدن؟!

در هر غروب، باده ز جام شفق زدن؟!

کمتر ببین به خواب، دل و جان خسته را

کابوس های ماهی و تُنگ شکسته را

بس کن رباب! شعله به جان ها گذاشتی

قدری خیال کن که علی را نداشتی!

بس کن رباب! پشت زمین و زمان شکست

با ناله های تو، دلِ هفت آسمان شکست

بس کن در آسمان، دلِ دیدن نمانده است

در هیچ ذره تابِ شنیدن نمانده است

بس کن که سوخت در تب و داغِ تو آفتاب

از هُرم لحظه های تو آتش گرفت آب

بگذار از این حکایت خون بار بگذریم

نفرین به هر چه حرمله! بگذار بگذریم

امّا ازین گذشته تماشا کن ای رباب

حالا حسین مانده و این خیل بی حساب!

تنها به سمت معرکه باید سفر کند

زینب کجاست دختر او را خبر کند؟

ص: 59

این لاله لاله باغ مگر وانهادنی ست؟

این شرحه شرحه داغ مگر شرح دادنی ست؟

آه ای رباب، جان من این دل، دلِ تو نیست؟

این جان كه هست در كفِ قاتل، دلِ تو نیست؟

این باغ لاله چیست به گودال قتلگاه؟

آیا حسین بود؟ نكردیم اشتباه؟

آه ای رباب، قاتلِ خودسر چه می كند؟

با جای بوسه های پیمبر چه می كند؟!

حالا چه عاشقانه محاسن كند خضاب

سبط رسول، تشنه میان دو نهر آب!

كم كم سکوت، ساحلِ فریاد می شود

آبِ فرات بر همه آزاد می شود

آبی ولی منوش كه غیر از سراب نیست!

زَهْر است این به كام تو، باور كن آب نیست!

این آب، شیر می شود و سنگ می شود

یعنی دلت برای علی، تنگ می شود!

آن وقت هی به سینه خود چنگ می زنی

یا زخمه زخمه شعله در آهنگ می زنی

آن وقت باز طفل تو فانوس می شود

در شعله زار داغِ تو، ققنوس می شود

این پرده های سوخته حَنجر رباب!

نی در نواست، ناله زنید از پی جواب!

ص: 60

لختی بیا به سایه این نخل ها رباب!

سخت است بی قرار نشستن در آفتاب!

مهمانِ سفره های فراهم نمی شوی؟

عیسی شده ست طفل تو، مریم نمی شوی؟

غمگین مباش، آخر این ماجرا خوش است

پایان شب به میمنت «والضّحی» خوش است

آید به انتقام کسی از تبارتان

«عَجّل عَلی ظُهورکَ یا صاحبَ الزمان»

جواد محمدزمانی

کتاب دلواپسی های اویس

نشر جمهوری / سال1392

شکسته پشت غم از بار غصه های رباب

از آن زمان که شنیده است ماجرای رباب

به سوز سینه گهواره داغِ غم زده است

شرار زخم دلِ خون لای لای رباب

و تار صوتی آتش گرفته میفهمد

که آمده چه بلایی سر صدای رباب

برای کودکش آنقدر آه و ناله نکرد

که چشم مشک , پر از اشک شد , بجای رباب

به جان گریه ششماهه روی دست حسین

کسی نریخته اشکی مگر به پای رباب

قنوت صبر گرفته برای حلق علی

ص: 61

خدا کند به اجابت رسد دعای رباب

میان هلهلۀ چنگ و های و هوی رباب

سه شعبه زخمه زدو ناله شد نوای رباب

و ناگهان پرو بال فرشته ها تر شد

به خون کشتۀ مظلوم کربلای رباب

«رقیه» آمده از یک فرشته می پرسد

پیام تسلیت آورده ای برای رباب؟

و فکر می کنم آب فرات گِل شده است

که ریخته به سرش خاک در عزای رباب

خدا به داد دل خاطرات او برسد

چه می کشند خیالات انزوای رباب

کمان حرمله پشتش شکست با تیرِ

هزار شعله آهِ نهادِ نای رباب

مصطفی متولی

خدا کند برسد خیمه تاب داشته باشد

برای مادر اصغر جواب داشته باشد

گمان نمی کنم از این به بعد مادر تنها

بدون کودک و گهواره خواب داشته باشد

عمود خیمه او را به حالتی بگذارید

که روز دور و برش آفتاب داشته باشد

به خیمه ای ببریدش رباب را که در آنجا

نه شیر خواره ببیند نه آب داشته باشد

ص: 62

گذشت و اقعه آنجا رسیده ایم که باید

غزل زمان بیانش حجاب داشته باشد

یزید بود ولیکن رباب فکر نمی کرد

که ظرف داخل دستش شراب داشته باشد

علی زمانیان

برای بستن دستش طناب لازم نیست

یکی به تیر بگوید شتاب لازم نیست

تمام دشت پر از عطر و بوی این غنچه است

معطر است زمین پس گلاب لازم نیست

برای حنجر خشکیده آب میخواهم

ولی گلوی بریده که آب لازم نیست

بگو به تیر سه شعبه جواب میخواهم

بگو به تیر سه شعبه جواب لازم نیست

خبر رسیده برای علی شش ماهه

وان یکاد نخواد رباب لازم نیست

به روی نیزه سرش را به آه میبندند

برای بستن این سر طناب لازم نیست

علی اصغر شش ماهه تا روی نیزه است

ستاره هست دگر آفتاب لازم نیست

برای کشتن مادر غم پسر کافی است

به تیر حرمله با این شتاب لازم نیست

محمد رضا ناصری

ص: 63

با روضه خطبه خواند به لحن محن رباب

زینب ترین روایت یک شیرزن رباب

رویم ندیده روی سپیدم نموده ای

با توست روی فاطمه در این سخن رباب

یکسال گرچه سوخته ای زیر آفتاب

در سایه ات نشسته بهشت عدن رباب

با اینکه کربلا وطنش شد پس از حسین

دیگر نماند بعد پسر در وطن رباب

در مجلسی که مرثیه خوانش رقیه است

زینب خطیب میشود و سینه زن رباب

در راه شام خیره به گهواره ی فراق

گاهی سکینه است ولی عمدتا رباب

بر نیزه رفته است ولی بی کفن که نیست

قنداقه شد به قامت طفلت کفن رباب

قربان سوز آذری روضه های تو

“سولموش علیِّ اصغره لای لای دیَن رباب”

بس کن عروس فاطمه از دست میروی

تازه عروس را چه به لطمه زدن رباب

ابوالفضل عصمت پرست

رباب است و خروش و خسته حالی

به دامن اشک و جای طفل خالی

اگر گهواره را پس داده بودند

ص: 64

دلش خوش بود با طفل خیالی

*****

نمودی بر پدر یاری عزیزم

از او کردی طرفداری عزیزم

الهی مادرت دورت بگرده

چه قبر کوچکی داری عزیزم

*****

فدای چشم تو که نیمه بازه

بگو با داغ تو مادر چه سازه

اگر چه گوش تا گوشت بُریدند

رقیه با تو در راز و نیازه

*****

تو رفتی و شدم درمونده اصغر

لباسات پیش مادر مونده اصغر

پدر در وقت دفنت جای تلقین

برا تو لای لایی خونده اصغر

*****

به پشت خیمه ای مولا خجل رفت

به همراهش دل صد خسته دل رفت

الهی بیش از این زنده نمونم

تموم آرزوهام زیر گل رفت

*****

ص: 65

پس از عباس دشمن بی حیا شد

دگر نزدیکتر بر خیمه ها شد

چنان تیر سه شعبه داشت سرعت

سر اصغر به یک بوسه جدا شد

*****

در دشت بلا تیر و سنان می بارد

گویی که فلک خون به زمین می کارد

ای کاش کسی ز حرمله می پرسید

نوزاد ، گلو ، تیر ، چه نسبت دارد

علی انسانی

«سخت است این غم، سخت تر از هر نداری»

ما پای این گهواره عمری گریه کردیم

یک وقت دست از لای لایی برنداری

حسن بیاتانی

چه آتشی ست که در حرف حرف آب نشسته

که روضه خوانده که بر گونه ها گلاب نشسته؟

صدای آه بلند است گوشه گوشۀ تکیه

چه ناله هاست که در روضۀ رباب نشسته

کدام سو بدود چشم های خستۀ این زن

که در مسیر نگاهش فقط سراب نشسته

«چه کرده اند که زیر عبا می آوری اش؟ آه!

چه کرده اند که در چشم هاش خواب نشسته؟

چه دیر می گذرد! کو صدای گریۀ اصغر؟»

میان خیمه زنی غرق اضطراب نشسته

کشیده روی سرش باز چادر عربی را

درست مثل سؤالی که بی جواب نشسته

کسی نگفت در آن سرزمین چه دیده که یک سال

رباب یکسره در زیر آفتاب نشسته

فائزه زرافشان

منبع آشیان آسمان

ص: 67

*****

گفتند بر او داغ مجسم بزنند

یک تیر ولی سه زخم توام بزنند

حتی گهواره علی را بردند

تا تیر به قلب مادرش هم بزنند

*****

حالا من و، اشک و، شب مهتابی و او

لالایی خواب و، تب بی خوابی و او

گهواره کودک مرا پس بدهید

من باشم و، تنهایی و، بی تابی و او

*****

شش ماهه ام! ای طفل کفن پوش رباب!

جایت خالی ست توی آغوش رباب

در من انگار، کودکی می گرید

هر روز صدای توست در گوش رباب...

سید مهدی حسینی

این غریب بی سپاه، و آن سپاه بی حساب

هفت آسمان عطش، دست مشک ها تهی

پای گاهواره ای، یک نفر در التهاب

هفت آسمان سکوت، وین صدای پر طنین

مادری که «لای لای»، کودکی که «آب آب»...

هفت آسمان سوال؛ حرف حق و هلهله؟!

آی تیر حرمله! وای، وای از این جواب!...

هفت آسمان خروش، اشک زن چه بی درنگ

می رود به کارزار، مرد او چه باشتاب...

آن طرف به سوی او، سنگ می زند عدو

این طرف به روی خویش، چنگ می زند رباب

گوشه گوشه خاک و خون، چشمه چشمه خون و خاک

بی تو تاب و صبر کو؟ ای مرا تو صبر و تاب!...

هفت پرده «واحسین» می چکد ز دیده ام

چون گذر کنم از این هفت خوان اضطراب؟

این تن تو روی خاک، آن سر تو روی نی

ای قیامتت به پا! کو جزا و کو عذاب؟

دیدمت که مانده ای، تشنه لب، لب فرات

ای فدای رفتنت! بعد از این نه من، نه آب!

با سر تو هم سفر، کاروان غربتت

سوی شهر شوم شام، مثل تشنه در سراب

عاشقانه هر دلی، با سری به گفت و گو

ص: 70

در میانه این منم، با سر تو در خطاب

نغمه ات حسین من! جان دهد رباب را

باز با دلم بخوان، آیه ای از این کتاب

من کنار قتلگاه، خوانده ام به خطّ خون

آیه ای مقطّعه؛ حا و سین و یا و نون

مجتبی احمدی

منبع درختان بی تاب

روزی که گشت همسر شاه جهان، رباب

تبدیل شد به بانوی هفت آسمان، رباب

در ظل نور حضرت ارباب جا گرفت

انداخت سایه بر سر کون و مکان، رباب

در محضر حسین، پس از کسب آبرو

بخشید آبرو به زمین و زمان ، رباب

با اینکه ظاهراً متعلق به فرش بود

تشریف برد در حرم عرشیان، رباب

هر کس حسین داشت حیاتش دوام یافت

پس منطقی ست گر بشود جاودان، رباب

در خاک جستجوی مزارش درست نیست

جایی که راه یافته در «لامکان»، رباب

می خواست طرز عاشقیش را نشان دهد

مثل مزار فاطمه شد بی نشان، رباب

در هیئتی که زینب کبراست پیر آن

ص: 71

واعظ شده ست ام بنین، روضه خوان رباب

هر جا بساط روضه شش ماهه شد علم

زهرا میهمان و شده میزبان، ر باب

شرمنده کرد مادر موسی و نیل را

وقتی که داد ظهر عطش امتحان، رباب

حسرت به دل گذاشت و نشد مرهمی نهد

بر جای زخم آن همه تیغ و سنان، رباب

بعد از حسین سوخته در زیر آفتاب

هرگز نخواست بر سرخود سایبان، رباب

بعد از شهید تشنه لب و شیر خواره اش

از آب تر نشد گلویش آنچنان، رباب

درلحظه ای به قدر چهل سال پیر شد

تا دید وضع آن گلوی خون فشان، رباب

ارباب را فراق علمدار اگر شکست

شد از کمان حرمله ای قد کمان، رباب

در راه شام ذکر «علی لای لای» داشت

کاتش کشید بر جگر کاروان، رباب

بیداریش که جای خودش، گاه بین خواب

می داد دست های خودش را تکان، رباب

با آن بلا که بر سرش آورد بین طشت

دلگیر شد الی الابد از خیزران ، رباب

محمد قاسمی

ص: 72

پرپر شد و برگ و برش بیرون نیامد

پرپر زد و بال و پرش بیرون نیامد

کلاً بهانه بود آب و اینکه این شیر

از سینه های مادرش بیرون نیامد...

می خواست تا میدان رَوَد فردا نگویند

دیدی ربابه حیدرش بیرون نیامد

مانند لیلا هم ربابه لشکری داشت

اصلاً که گفته لشگرش بیرون نیامد؟

مانند سقا بچه اش خیلی جگر داشت

با تیغ و شمشیر اصغرش بیرون نیامد

وقتی به میدان زد کم آوردند پیش اش

یک جنگجو دور و برش بیرون نیامد

با گریه لرزه بر سپاه کوفه انداخت

حتی رَجَز از منبرش بیرون نیامد

تا که بگوید بچه اش نذر حسین است

اشکی زچشمان ترش بیرون نیامد

شرمندگی شاه را تا که نبیند

از خیمه حتی آخرش بیرون ینامد

طفل رضیع اش گوش تا گوشش جدا شد

تیر سه پر از حنجرش بیرون نیامد ...

رضا قربانی

ص: 73

بیهوش شده این همه تابش ندهید

بوسه به لب خشک و کبابش ندهید

زینب نکند رباب شرمنده شود

بی شیر شده ... دست ربابش ندهید

این حاجی شش ماهه خودش خورشید است

بی پرده نشان آفتابش ندهید

باید که به دستان خودم عرش رود

ای جن و ملک پا به رکابش ندهید

این ماهیِ لب تشنه خودش می میرد

آبش بدهید یا که آبش ندهید

ساکت بشوید مادرش می فهمد

با سوت و کف و خنده عذابش ندهید

رضا قربانی

با زبان، لعل لب خشک مدار نکند

جگر سوخته را آب مداوا نکند

خواهش آب نمودم، ز شما تیر آمد

هیچ کس با گل نشکفته چنین تا نکند

من دعا می کنم از سوز جگر تا هرگز

مردی از مردم نامرد تمنا نکند

حرف آب آمد و طفلم به تلظّی افتاد

صید اینگونه کسی ماهی دریا نکند

پشت هر خیمه من ای کاش چهل صورت قبر

ص: 74

کنده بودم که کسی قبر تو پیدا نکند

بیم دارم برسد سر زده از راه رباب

زودتر خاک بریزم که تماشا نکند

به علی اصغرم آقا بگو از قول رباب

که زبی شیری من شکوه به زهرا نکند

سعید خرازی

طفل نخورده آب کمی در حرم بخواب

لاله گلم، عزیز دلم، اصغرم بخواب

شرمنده ام که شیر ندارم ... به سینه ام

ناخن مکش تو خاک مکن بر سرم بخواب

آرام که نمی شوی ای میوۀ دلم

خیمه به خیمه هر چه تو را می برم، بخواب

نزدیک به سه روز و سه شب می شود علی

پلکم به هم نیامده مادر، برم بخواب

لاله گلم، ببین که شبیه تو تشنه ام

آتش مزن به جان من ای مادرم، بخواب

من خواب دیده ام که سرت روی نیزه بود

خواب و خیال بود نشد باورم، بخواب

رضا رسول زاده

نیمه جانست مرا تا که نثارش باشم

سوگواره سر بر نیزه سوارش باشم

سایه روی سرم بود که رفت از سر من

ص: 75

بگذارید که چون سایه کنارش باشم

شمر نگذاشت کنار بدنش گریه کنم

بگذارید کنون شمع مزارش باشم

غصه خون کرد دل فاطمه را بگذ ارید

تا نفس هست مرا مونس و یارش باشم

لالۀ فاطمه لب تشنه به خاک است اینجا

بگذارید ز جان ابر بهارش باشم

صحبت از تشنگی و سایه نشینی مکنید

مهلتی تا که دمی آینه دارش باشم

به مدینه مبریدم به چه دلخوش دارم

بگذارید که بی صبر و قرارش باشم

اصغر کوچک من خفته به گهوارۀ خاک

بگذارید که ماه شب تارش باشم

علیرضا شریف

بر سینه مزن چنگ که تأثیر ندارد

زیرا زعظش مادر تو شیر ندارد

در خواب تو دیدم که به خون می تپی اما

گفتم به خودم خواب تو تعبیر ندارد

رفتی تو به همراه پدر آب بنوشی

یک جرعۀ آب این همه تأخیر ندارد

با او ز چه رو جنگ عداوت بنمایید

این کودک شش ماه که شمشیر ندارد

ص: 76

گویید به گلچین که حیا کن تو ز بلبل

گلبرگ گلوی پسرم تیر ندارد

بر آیۀ یاس گلوی سورۀ اصغر

یک بوسۀ نی این همه تکبیر ندارد

نیزه مزن ای دشمن بی شرم به خاکش

این مصحف پرپر شده تفسیر ندارد

محسن قاسمی

به پای تشنگی ات اشک آب می ریزد

درون سینه غمی بی حساب می ریزد

تو روی نیزه و زینب کنار تو می دید

که خون تازه ز ، رد طناب می ریزد

به حسب قافیه رفته ست شعر خستۀ من

در آن دقیقه که قلب رباب می ریزد

همیشه حالت شرمندگیت پیش رباب

درون سینه من اضطراب می ریزد

رسید روضه به جایی که ناخود آگاه از

میان مرثیۀ او حجاب می ریزد

کسی که فکر نمی کرد بین مجلس شام

یزید روی سر تو شراب می ریزد

سید محسن علوی

بس کن رباب نیمه ای از شب گذشته است

دیگر بخواب نیمه ای از شب گذشته است

ص: 77

کم خیره شو به نیزه، علی را نشان نده

گهواره نیست دست خودت را تکان نده

با دست های بسته مزن چنگ بر رخت

با ناخن شکسته مزن چنگ بر رخت

بس کن رباب حرمله بیدار می شود

سهمت دوباره خنده انظار می شود

ترسم که نیزه دار کمی جابجا شود

از روی نیزه رأس عزیزت رها شود

یک شب ندیده ایم که بی غم نیامده

دیدی هنوز زخم گلو هم نیامده

گرچه امید چشم ترت ناامید شد

بس کن رباب یک شبه مویت سپید شد

پیراهنی که تازه خریدی نشان مده

گهواره نسیت دست خودت را تکان مده

با خنده خواب رفته تماشا نمی کند

مادر نگفته است و زبان وا نمی کند

بس کن رباب زخم گلو را نشان مده

قنداقه نیست دست خودت را تکان مده

دیگر زیادت این غم سنگین نمی رود

آب خوش از گلوی تو پایین نمی رود

بس کن زگریه حال تو بهتر نمی شود

این گریه ها برای تو اصغر نمی شود

حسن لطفی

ص: 78

آرام سر سپرده به آغوش نیزه ها

«این گریه ها برای تو اصغر نمی شود»

لایی لایی تو پر شده در گوش نیزه ها

نوید اسماعیل زاده

بین گل ها ، علیِ من تک بود

علیِ اصغر من کودک بود

کشته شد لیک به خود می گویم

کاش این نیزه کمی کوچک بود

شاعر؟

وقتی که شیر از سینۀ من می گرفتی

من تازه طعم مادری را می چشیدم

انگار دنیا را به من دادند یکجا

وقتی صدای خنده ات را می شنیدم

شاعر؟

دلم را می نوازی با سرت آه ...

مرا آرام سازی با سرت آه ...

ز بس شیرین زبانی حرمله هم

شده سرگرم بازی با سرت آه ...

محمد ناصری

من با رباب هر دویمان گریه می کنیم

او بر کبودیِ رویِ تو من به مویِ تو ..

رسول ملکی

دور تا دورم نشستند و نگاهم می کنند

این قدر ناخن نکش دارم خجالت می کشم

علی اکبر لطیفیان

تا فرصت است کودک خود را بغل گیر

چیزی نمانده است که بی اصغرت کنند

رضا قربانی

«الف» قامت ارباب که بر می داری

این رباب است که می ماندو تنهایی او

شاعر؟

نوحه حضرت علي اصغر، زبان حال رباب

اي نور دلم اصغر - شمع محفلم اصغر - نشکفته گلم اصغر

رفتي از برم، کودک مه پاره خداحافظ

رفتي از حرم، زينت گهواره خداحافظ

اي کودک عطشانم آرام دل و جانم بنگر چه پريشانم

رفتي از برم، کودک مه پاره خداحافظ

رفتي از حرم، زينت گهواره خداحافظ

اي ماه شبم اصغر اي تشنه لبم اصغر بين در تعبم اصغر

رفتي از برم، کودک مه پاره خداحافظ

رفتي از حرم، زينت گهواره خداحافظ

ص: 83

اي رضيع بي شيرم کرده غم تو پيرم از داغ تو مي ميرم

رفتي از برم، کودک مه پاره خداحافظ

رفتي از حرم، زينت گهواره خداحافظ

با تو آمدم اصغر از ديار پيغمبر بي تو چون روم ديگر

رفتي از برم، کودک مه پاره خداحافظ

رفتي از حرم، زينت گهواره خداحافظ

عليرضا مهرپرور

کتاب خزان در بهاران

ص: 84

پورامینی، محمدباقر، چهره های در حماسه کربلا، انتشارات بوستان کتاب، چاپ هفتم، 1394ش.

جمعی از محققان (بی تا)، موسوعه امام حسین علیه السلام، دفتر انتشارات کمک آموزشی.

حائری، سیدعبدالمجید (بی تا)، ذخیرةالدارین، چاپ نجف اشرف.

حائری، شیخ محمدمهدی (بی تا)، معالی السبطین، بیروت، مؤسسة النعمان.

الحسون، محمد و مشکور، ام علی، اعلام النساء المؤمنات،انتشارات اسوه، المطبعه، الطبعه الاولی، 1411ق.

حسینی میانجی، سیدبشیر، شهراده علی اصغر علیه السلام ، مؤسسه انتشارات حضور، قم، چاپ اول، 1386ش.

خراسانی، محمدهاشم (بی تا)، منتخب التواریخ، کتاب فروشی محمد حسن علمی.

رسولی محلاتی، سیدهاشم، زندگانی امام حسین علیه السلام، انتشارات علمیه اسلامیه، 1412ق.

زجاجی کاشانی، مجید، غنچه خونین، انتشارات مرسل، چاپ سوم، زمستان 1380.

سماوی، محمد بن طاهر، ابصارالعین فی انصار الحسین علیه السلام ، نجف اشرف، چاپخانه حیدریه، 1341ق.

الصفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک (بی تا)، الوافی بالوفیات، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

طبری، ابی جعفر محمد بن جریر (بی تا)، تاریخ طبری، تحقیق: محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.

ص: 86

طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی ، قم: جامعه مدرسین، 1415ق.

عزیزی، عباس، 200 داستان از فضائل، مصائب و کرامات حضرت علی اصغر علیه السلام، انتشارات صلاة، چاپ اول، 1385ش.

عسقلانی، ابن حجر، الاصابة فی تمیز الصحابة، بی جا، بی نا، 1415ق.

عمادزاده (بی تا )، زندگی قمربنی هاشم و حضرت علی اکبر و حضرت علی اصغر، تهران، کتاب فروشی اسلامیه.

غروی نائینی، نهلا، محدثات شیعه، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس ، تهران، چاپ اول، 1375ش.

ملانوروز علی، معروف به فاضل بسطامی، امواج البکاء، تصحیح و تحقیق: مجتبی خورشیدی، انتشارات طوبای محبت، چاپ دوم، 1392ش.

فرهاد میرزا، قمقام زخّار و صمصام بتّار، تلخیص و ترجمه: غلامحسین انصاری، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ دوم، بهار 1391ش.

قمی، عباس ، منتهی الامال، انتشارات هجرت، چاپ یازدهم، بی تا.

قمی، عباس، در کربلا چه گذشت ترجمه نفس المهموم، مترجم: شیخ محمدباقر کمره ای ، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ شانزدهم، تابستان 1382ش.

القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، منشورات دارالکتب العراقیه، 1385ق.

کحاله، عمر رضا، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، مؤسسۀ الرساله، بیروت، 1397ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

ص: 87

مجلسی، محمدباقر ، بحارالانوار، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، 1403ق.

محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، بی تا.

محمدی ری شهری، محمد، دانش نامه امام حسین علیه السلام بر پایه قرآن و حدیث، ترجمه: عبدالهادی مسعودی، قم، مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث. 1388ش.

مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388ش.

موسوی زنجانی، ابراهیم، وسیلة الدارین فی انصار الحسین علیه السلام، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی تا.

موسوی مقرم، سید عبدالرزاق، مجموعه آثار علامه مقرم، حضرت علی اکبر، حضرت سکینه، حضرت مسلم بن عقیل علیهم السلام، مترجم: لولاور، پرویز، ناشر: آرام دل، تهران، چاپ سوم، 1388ش.

موسوی مقرم، سیدعبدالرزاق، مقتل الحسین علیه السلام (ترجمه)، انتشارات جهان. (1366 ش).

نیشابوری، عبدالحسین، تقویم شیعه، انتشارات دلیل ما، قم، چاپ سوم، زمستان 1383ش.

واعظ قزوینی، صدرالدین (بی تا)، ریاض القدس، چاپ سنگی.

یزدان پناه قره تپه، زهره، زنان عاشورایی، نقش زنان در نهضت امام حسین علیه السلام، ناشر: هلال، تهران، چاپ سوم، 1385ش.

ص: 88