سرشناسه : روضاتی، سیدمحمدجعفر، 1352
عنوان و نام پديدآور : چهل حدیث عید غدیر در کلام معصومین علیهم السلام همراه با دوبیتی های غدیر / تألیف: سید محمد جعفر روضاتی
مشخصات نشر : مشهد: اعتقاد ما، 1400.
مشخصات ظاهری : 56 ص
شابک : ریال: ISBN 9786008683384
وضعیت فهرست نویسی: فیپا
یادداشت: کتابنامه: ص. 54 56؛ همچنین به صورت زیرنویس.
موضوع: اربعینات _ _ قرن 14
موضوع: غدیر خم _ احادیث
موضوع: علی بن ابی طالب (ع )، امام اول، 23 قبل از هجرت _ 40 قمری _ _ اثبات خلافت _ _ احادیث
موضوع: احادیث شیعه _ قرن 14
رده بندی کنگره : 1400 , 9چ9ر/ 143/9 Bp
رده بندی دیویی : 218/297
شماره مدرک : 7544121
چهل حدیث عید غدیر در کلام معصومین(علیهم السلام)
تألیف: سید محمد جعفر روضاتی
ناشر: اعتقاد ما
چاپ اوّل: 1400
شمارگان: 1000
چاپخانه: اهل بیت(علیهم السلام)
شابک: 4388683600978
مرکز پخش: 09109671518
ص: 1
چهل حدیث عید غدیر
در کلام معصومین(علیهم السلام)
تألیف: سید محمد جعفر روضاتی
ص: 2
بسم الله الرحمن الرحیم
ص: 3
تقدیم به پیشگاه با عظمت یگانه یادگار غدیر،
حضرت بقیة الله الأعظم
روحی و ارواح العالمین له الفداء،
که تجلّی غدیر، در عصر باشکوه ظهور
ایشان، می باشد.
ص: 4
فهرست مطالب. 5
مقدمه 9
غدیر در کلام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) 15
1_ ابلاغ ولایت علوی. 15
2_ دستور به تبلیغ غدیر. 16
3_ ولایت علی(علیه السلام) ولایت خدا 17
4_ علی است مولا. 18
غدیر در کلام امیر المؤمنین(علیه السلام) 19
5_ عيد بى نظير. 19
6_ روز بیان حقایق. 20
7_ روز مصافحه و تبریک.. 20
7_ روز كفالت. 21
غدیر در کلام حضرت زهرا(علیها السلام) 22
8_ فراموشی عید غدیر. 22
9_ روز اتمام حجّت. 23
غدیر در کلام امام مجتبی(علیه السلام) 24
10_ دستور به تبلیغ غدیر. 24
غدیر در کلام امام حسین(علیه السلام) 26
11_ دستور به تبلیغ غدیر. 26
غدیر در کلام امام سجّاد(علیه السلام) 27
ص: 5
12_ امام بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله) 27
غدیر در کلام امام باقر(علیه السلام) 28
13_ مهمترین پايۀ اسلام 28
14_ روز نالۀ شيطان. 28
15_ معنی مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ 29
16_ دعاهای پیامبر(صلی الله علیه و آله) در غدیر. 30
غدیر در کلام امام صادق(علیه السلام) 32
17_ روز سرور و شادى. 32
18_ روز تبرّی از ستمگر. 32
19_ روز گشايش و درود 34
20_ روز نیکی و صلۀ رحم 34
21_ روزۀ عید غدير. 35
22_ ده هزار شاهد 36
23_ روز نيكوكارى. 37
24_ روز سپاس و شادى. 37
25_ روز قبولی اعمال. 38
26_ روز اطعام دادن. 39
27_ عيد درخشان. 39
28_ عيد پُر بركت. 40
29_ روز تجديد بيعت. 41
30_ عيد ولايت. 42
31_ عيد بزرگ خدا 43
ص: 6
32_ برترين عيد امّت. 44
33_ عيد اوصیاء 45
غدیر در کلام امام کاظم(علیه السلام) 47
34_ ولايت جاودانه 47
غدیر در کلام امام رضا(علیه السلام) 48
35_ روز تبسّم و لبخند 48
36_ عيد آسمانى. 49
37_ روز تبريک و تهنیت. 49
38_ ولايت علوى قلعۀ محکم خدا 50
غدیر در کلام امام هادی(علیه السلام) 51
39_ روز زیارت حجّت خدا 51
غدیر در کلام امام عسکری(علیه السلام) 52
40_ غدیر، نشانۀ حزب خدا 52
منابع و مأخذ 54فهرست مطالب. 54
ص: 7
ص: 8
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله الّذی جعلنا من المتمسّکین بولایة امیر المؤمنین و الأئمّة(علیهم السلام)
به یقین روز غدیر در طول چهارده قرن، فکر و اندیشۀ حقیقت جویان را به خود مشغول نموده، و بسیاری از جویندگان نور هدایت به صراط مستقیم را از ظلمت جهل و انحراف، نجات داده است.
واقعۀ غدیر حادثه ای تاریخی نیست که در کنار دیگر وقایع بدان نگریسته شود. غدیر تنها نام یک سرزمین نیست، یک تفکّر است، نشانه و رمزی است که از تداوم خط نبوّت حکایت می کند. غدیر نقطۀ تلاقی کاروان رسالت با طلایه داران امامت است، و یکی از بزرگترین تجلیّات خدای متعال برای طالبان کمال می باشد، و بشر هرگز نمی تواند عظمت و شکوه آن را به زبان و قلم جاری سازد.
البته اگر هر مسلمانی، به وصیّت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) گوش جان فرا دهد که فرمودند:
إِنِّی تَارِکٌ فِیكُمُ الثَّقَلَینِ، كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَیتِي، مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أَبَدَا. (1)
ص: 9
من، به همین زودى، به سوى خداوند خوانده مى شوم، و دعوت حق را اجابت مى كنم، و من دو چیز گران بها درمیان شما مى گذارم: كتاب خدا و عترت من اهل بیتم، تا زمانى كه به آن دو چنگ زنید هرگز گمراه نمی شوید.
ابتدا، با رجوع به قرآن کریم، و مطالعۀ تفاسیر روائی، آیات بسیاری را در موضوع اثبات ولایت امیر المؤمنین(علیه السلام) در غدیر خُم، و دیگر مناسبت های زندگی آن حضرت، مشاهده می نماید(1)، و سپس با نگاه به روایات و احادیث معصومین(علیهم السلام)، در بارۀ عظمت و بزرگی غدیر، ولایت و امامت بلافصل حضرت علی(علیه السلام)، برایش ثابت می گردد.
لذا با توجّه به این روایت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که فرمودند:
مَنْ حَفِظَ مِنْ أُمَّتِي أَرْبَعِینَ حَدِیثاً مِمّا یَحْتاجُونَ إِلَیْهِ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ، بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَقِیهاً عالِماً.(2)
ص: 10
هر کس از امّت من، چهل حدیث از آنچه که در امر دینشان نیاز دارند را حفظ نماید، خدای(عزوجل) او را در روز قیامت، فقیه و عالم محشور خواهد کرد.
و با توجّه به اهمیّت این واقعۀ عظیم، و در راستای ادامۀ رسالت محدّثان و عالمان شیعه، مثل مرحوم علّامۀ امینی؟ق؟، که با دقّت و درایت و مسئولیّت شناسی نسبت به غدیر، سخنان نورانی معصومین(علیهم السلام) را ثبت و ضبط کرده و سپس نشر داده اند، بر آن شدیم که چهل حدیث در موضوع غدیر در کلاممعصومین(علیهم السلام)، که تنها قطره ای از فضائل و کرامات امیر المؤمنین علی(علیه السلام) می باشد را، منتشر کنیم.
امید است که این احادیث زیبا، چراغ راه و هدایت گر اندیشه ها، در قرار گرفتن در مسیر صراط مستقیم علوی، و رسیدن به سعادت و رستگاری ابدی، مورد استفادۀ همگان، بخصوص نسل جوان، قرار گیرد.
عبد السّلام بن صالح هروی می گوید: از حضرت ابا الحسن الرضا(علیه السلام) شنیدم که می فرمودند:
رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا، فَقُلْتُ لَهُ: وَ كَيْفَ يُحْيِي أَمْرَكُمْ؟ قَالَ: يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاسَ، فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا.(1)
ص: 11
خداوند رحمت كند بنده ای را كه امر ما را زنده بدارد، به آن حضرت عرض كردم: چگونه باید امر شما را زنده بدارد؟ حضرت فرمودند: علوم ما را بياموزد و به مردم آموزش بدهد، پس اگر مردم زیبائی های كلام ما را بدانند، از ما پيروى می كنند.
در پایان بر خود لازم می دانم که از دوست گرامی، جناب آقای محمد صالح سرفراز پور، که بنده را در تدوین این اثر ولائی یاری نمودند، تشکّر و قدردانی نمایم.
الحمد لله الّذی جعلنا من المتمسّکین بولایة امیر المؤمنین و الأئمّة(علیهم السلام)
ایّام عید غدیر 1442 هجری قمری
قم مقدّسه _ سید محمد جعفر روضاتی
ص: 12
چهل حدیث عید غدیر
در کلام معصومین(علیهم السلام)
همراه با دوبیتی های غدیر
تألیف: سید محمد جعفر روضاتی
ص: 13
ص: 14
عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ(علیه السلام)، عَنْ أَبِيهِ(علیه السلام)، عَنْ جَدِّهِ(علیه السلام)، قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ذَاتَ يَوْمٍ وَ هُوَ رَاكِبٌ وَ خَرَجَ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ هُوَ يَمْشِي، فَقَالَ لَهُ: يَا أَبَا الْحَسَنِ! ... وَ سَاقَ الْحَدِيثَ إِلَى أَنْ قَالَ: وَ لَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيَّ: «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ»(1)، يَعْنِي فِي وَلَايَتِكَ، يَا عَلِيُّ! «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»(2)، وَ لَوْ لَمْ أُبَلِّغْ مَا أُمِرْتُ بِهِ مِنْ وَلَايَتِكَ، لَحَبِطَ عَمَلِي، وَ مَنْ لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَيْرِ وَلَايَتِكَ، فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ.(3)
از حضرت ابو جعفر، امام محمّد باقر(علیه السلام)، از پدرشان(علیه السلام)، از جدّشان(علیه السلام) روایت کرده اند که آن حضرت فرمودند: روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سواره بیرون آمدند در حالی که به همراه ایشان، حضرت علی(علیه السلام) پیاده می رفتند، پس ایشان به حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: ای ابا الحسن! ... تا آنجا که فرمودند:
ص: 15
و حقیقتاً خداوند(عزوجل) بر من نازل فرمود: «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ»، یعنی تبلیغ ولایت تو، ای علی! «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»، و اگر آنچه به من امر شده را تبلیغ نکنم،عملم باطل است، و کسی که خدای(عزوجل) را بدون ولایت تو ملاقات کند، عملش باطل است.
تو دین مرا اگر چه یاری کردی * در مکتب عشق جان نثاری کردی
ابلاغ ولایت علی گر نکنی * انگار نه انگار که کاری کردی
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ! لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ، أُوصِي مَنْ آمَنَ بِي، وَ صَدَّقَنِي بِوَلَايَةِ عَلِيٍّ أَلَا إِنَّ وَلَايَةَ عَلِيٍّ وَلَايَتِي وَ وَلَايَتِي وَلَايَةُ رَبِّي، عَهْداً عَهِدَهُ إِلَيَّ رَبِّي وَ أَمَرَنِي أَنْ أُبَلِّغَكُمُوهُ.(1)
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) (در روز غدير) فرمودند: اى مسلمانان! حاضران به غايبان برسانند: كسى را كه به من ايمان آورده و مرا تصديق كرده است، به ولايت على(علیه السلام) سفارش مى كنم، آگاه باشيد! ولايت على، ولايت من است و ولايت من، ولايت خداى من است، اين عهد و پيمانى بود از طرف پروردگارم كه مرا فرمان داد تا آن را به شما برسانم.
ص: 16
خورشید شکفته در غدیر است علی
باران بهاردر کویر است علی
بر مسند عاشقی شهی بی همتاست
بر ملک محمّدی امیر است علی
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): وَلَايَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَلَايَةُ اللَّهِ، وَ حُبُّهُ عِبَادَةُ اللَّهِ، وَ اتِّبَاعُهُ فَرِيضَةُ اللَّهِ، وَ أَوْلِيَاؤُهُ أَوْلِيَاءُ اللَّهِ، وَ أَعْدَاؤُهُ أَعْدَاءُ اللَّهِ، وَ حَرْبُهُ حَرْبُ اللَّهِ، وَ سِلْمُهُ سِلْمُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.(1)
از ابن عباس نقل است که گفت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: ولايت على بن ابی طالب(علیه السلام) ولايت خدا است، و محبّت او عبادت خدا است، و پيروى از او واجب الهى است، و دوستان او دوستان خدا و دشمنان او دشمنان خدا هستند، جنگ با او، جنگ با خدا است و صلح با او، صلح با خداى(عزوجل) می باشد.
قرآن پیام داده که این عید احمد است
زهرا به وجد آمده کاین عید حیدراست
عید خدا و لوح و قلم عید جبریل
عید چهارده حجج الله اکبر است
ص: 17
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ، قَالَ: لَمَّا كَانَ يَوْمُ غَدِيرِ خُمٍّ، أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مُنَادِياً، فَنَادَى: الصَّلَاةَ جَامِعَةً، فَأَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍّ(علیه السلام)، وَ قَالَ: اللَّهُمَّ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ.(1)ابو سعيد گويد: هنگامی که روز غدير خُم فرا رسید، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به منادی دستور دادند، پس منادى ندا داد: براى نماز جمع شويد، سپس دست على(علیه السلام) را گرفتند و گفتند: خدايا! هر كس كه من مولاى اويم پس على هم مولاى اوست، خدايا! دوست بدار كسى را كه على را دوست بدارد، و دشمن بدار كسى را كه با على دشمن است.
فرمود هرآنکه لایق عهد خداست
اینست علی آنکه امام و مولاست
یک عده زشعلۀ حسد دود شدند
چون گفت ولایت علی امر خداست
ص: 18
قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام): إِنَّ هَذَا يَوْمٌ عَظِيمُ الشَّأْنِ، فِيهِ وَقَعَ الْفَرَجُ، وَ رُفِعَتِ الدَّرَجُ، وَ وَضَحَتِ الْحُجَجُ، وَ هُوَ يَوْمُ الْإِيضَاحِ وَ الْإِفْصَاحِ عَنِ الْمَقَامِ الصُّرَاحِ، وَ يَوْمُ كَمَالِ الدِّينِ وَ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ.(1)
حضرت على(علیه السلام) فرمودند: همانا امروز (عيد غدير) روز بسیار بزرگى است، در اين روز فرَج و گشايش واقع شده، و روز ترفیع درجات، و روشن شدن برهان هاى الهی است، و آن، روزِ آشکار شدن مقام ولایت و امامت است، و روز كامل شدن دين است و روز عهد و پيمانِ گرفته شده است.
غافل مشو از عید غدیرو برکات
امروز خدا گشوده است باب نجات
جبریل و ملائک همه با امر خدا
سر داده ز گل دستۀ هستی صلوات
ص: 19
قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام): وَ يَوْمُ الْبَيَانِ عَنْ حَقَائِقِ الْإِيمَانِ، وَ يَوْمُ دَحْرِ الشَّيْطَانِ، وَ يَوْمُ الْبُرْهَانِ، «هذا يَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ»(1).(2)
حضرت على(علیه السلام) فرمودند: امروز روز بیان حقایق ایمان، و روز رانده شدن شیطان، و روز دلیل استوار و برهان است. «امروز، همان روز جدایی (حقّ از باطل) است که آن را تکذیب می کردید!»
چه علی که عالم شده مست فیضش
چه علی که احمد شده محو رویش
چه علی که غلمان شده گرد راهش
چه علی که حورا شده خاک کویش
عَنْ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ(علیه السلام) قالَ: وَ إِذَا تَلَاقَيْتُمْ فَتَصَافَحُوا بِالتَّسْلِيمِ وَ تَهَانَوُا النِّعْمَةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ.(3)
ص: 20
حضرت امير المؤمنين(علیه السلام) (در خطبۀ روز عيد غدير) فرمودند: امروز، هر وقت یکديگر را ملاقات می کنيد، با سلام و تهنیت، با هم مصافحه كنيد، و این نعمت بزرگ را تبریک گویید.
این عید سعید حیدر کرّار است
شادی وشعف بعرش حق بسیار است
ذکر صلوات بر محمّد امروز
خشنودی آل عترت و اطهار است
عَنْ اَميرِالْمُؤْمِنينَ(علیه السلام): فَكَيْفَ بِمَنْ تَكَفَّلَ عَدَداً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ أَنَا ضَمِينُهُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى الْأَمَانَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْرِ.(1)
حضرت اميرالمؤمنین علی(علیه السلام) فرمودند: چگونه خواهد بود حال كسى كه عهده دار هزينۀ زندگى تعدادى از مردان و زنان مؤمن (در روز غدير) باشد، در صورتى كه من پيش خدا ضامنم كه از كفر و تنگدستى در امان باشد.
ص: 21
در فصل خطر امیر را گم نکنیم
آن وسعت بی نظیر را گم نکنیم
تنها ره جنّت از علی می گذرد
ای همسفران! غدیر را گم نکنیم
عَنْ مَحْمُودِ بْنِ لَبِيدٍ قَالَ: لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) كَانَتْ فَاطِمَةُ تَأْتِي قُبُورَ الشُّهَدَاءِ وَ تَأْتِي قَبْرَ حَمْزَةَ وَ تَبْكِي هُنَاكَ، فَلَمَّا كَانَ فِي بَعْضِ الْأَيَّامِ أَتَيْتُ قَبْرَ حَمْزَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فَوَجَدْتُهَا(علیها السلام) تَبْكِي هُنَاكَ، ... الی ان قال:قُلْتُ: يَا سَيِّدَتِي! إِنِّي سَائِلُكِ عَنْ مَسْأَلَةٍ، تَلَجْلَجُ فِي صَدْرِي، قَالَتْ: سَلْ، قُلْتُ: هَلْ نَصَّ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَبْلَ وَفَاتِهِ عَلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) بِالْإِمَامَةِ؟
قَالَتْ: وَا عَجَبَاهْ! أَ نَسِيتُمْ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ؟ قُلْتُ: قَدْ كَانَ ذَلِكِ، وَ لَكِنْ أَخْبِرِينِي بِمَا أَسَرَّ إِلَيْكِ، قَالَتْ: أُشْهِدُ اللَّهَ تَعَالَى لَقَدْ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: عَلِيٌّ خَيْرُ مَنْ أُخَلِّفُهُ فِيكُمْ، وَ هُوَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِيفَةُ بَعْدِي.(1)
از محمود بن لبید نقل است که گفت: هنگامی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از دنیا رفتند، حضرت فاطمه(علیها السلام) پیوسته بر سر قبور شهدا می رفتند، و بر سر قبر
ص: 22
حمزه گریه می کردند، پس روزی بر سر قبر حمزه؟رض؟ رفتم که ایشان را آنجا، در حال گریستن یافتم، ... تا آنجا که گفت:
عرض کردم: ای بانوی من! من سؤالی در سینه دارم که مدّتهاست آرام و قرار را از من گرفته است، حضرت فرمودند: بپرس، عرض کردم: آیا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) قبل از اینکه از دنیا بروند، بر امامت علی(علیه السلام) تصریح نمودند؟
فرمودند: ای شگفتا! آیا روز غدیر خُم را فراموش کرده اید؟! عرض کردم: بله، آن ماجرا اتفاق افتاد و صحیح است، ولی مرا از آنچه که به طور سرّی و پنهانی به شما فرموده اند، آگاه سازید، حضرت فرمودند: خدای متعال را گواه می گیرم که خودم از ایشان(رسول خدا(صلی الله علیه و آله)) شنیدم که می فرمودند: علی بهترین کسی است که در میان شما به جانشینی می گذارم، او پس از من، امام و خلیفه است.
بی علی در جسم هستی روح نیست
کشتی شهر نبی را نوح نیست
بی علی اصل عبادت باطل است
بی علی هر کس بمیرد جاهل است
ص: 23
قَالَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ(علیها السلام): فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لِأَحَدٍ بَعْدَ غَدِيرِ خُمٍّ مِنْ حُجَّةٍ وَ لَا عُذْرٍ.(1)
حضرت فاطمۀ زهرا(علیها السلام) فرمودند: خداوند پس از غدیر خُم، برای هیچ کس (در نپذیرفتن ولایت امیر المؤمنین(علیه السلام)) عذر و دلیلی باقی نگذاشته است.
شاید که کمی سوز به آهت بدهند
در دهر کمی حشمت و جاهت بدهند
امّا دگر این امر محال است محال
بی حبّ علی بهشت راهت بدهند
پس از شهادت امیرالمؤمنین(علیه السلام)، روزی حضرت امام حسن مجتبی(علیه السلام) بر فراز منبر رفتند و فرمودند: وَ قَدْ سَمِعُوا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: أَنْتَ مِنِّي
ص: 24
بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْمُوسَى إِلَّا النُّبُوَّةَ، وَ قَدْ رَأَوْا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) نَصَبَ أَبِي يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ، وَ أَمَرَهُمْ أَنْ يُبَلِّغَ الشَّاهِدُ مِنْهُمْ الْغَائِبَ.(1)
مسلمانان از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیده بودند که می فرمود: تو(ای علی) نسبت به من به منزلۀ هارون نسبت به موسایی، مگر در نبوّت، و دیده بودند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز غدیر خُم پدرم را به جانشینی منصوب کردند، و به حاضران دستور دادند که این موضوع را به غایبان برسانند.
فرمود: برادرم علی مَحرم ماست
از عالم غیب مثل من آگاه است
قرآن چقدر مدح و ثنایش را گفت
او نقطۀ زیر باء بسم الله است
ص: 25
حضرت امام حسین(علیه السلام) یک سال قبل از مرگ معاویه، در موسم حجّ در منیٰ، در جمع بیش از هفت صد نفر، که حدود دویست نفرشان از اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودند، در خطبه ای، به جنایات معاویه و فضائل پدرشان امیرمؤمنان علی(علیه السلام)، اشاره فرمودند، از جمله فرمودند: قَالَ: أَنْشُدُكُمُ اللَّهَ! أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) نَصَبَهُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ، فَنَادَى لَهُ بِالْوَلَايَةِ، وَ قَالَ: لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ، قَالُوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ.(1)
شما را به خدا قسم می دهم! آیا می دانید که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز غدیر خُم، پدرم را منصوب فرمودند، سپس برای اعلام ولایت او، ندا دادند و فرمودند: باید حاضرین به غایبین برسانند؟ همه گفتند: بله، به خدا قسم!
گوئیا وحی رسیده نَبيَ الله، بگو
همه را جمع کن و در وسط راه بگو
برو بر منبر و با یک دل آگاه بگو
«اَشهَدُ اَنَّ عَلیّاً وَليُ الله» بگو
ص: 26
عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیهما السلام): مَا مَعْنَى قَوْلِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله): «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ»؟ قَالَ: أَخْبَرَهُمْ أَنَّهُ الْإِمَامُ بَعْدَهُ.(1)
از ابو اسحاق نقل است که گفت: به حضرت امام سجّاد(علیه السلام) عرض کردم: معنی فرمایش پیامبر(صلی الله علیه و آله) که فرموده اند: «هر کس من مولای او هستم پس علی مولای اوست»، چیست؟ حضرت فرمودند: یعنی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به آن ها خبر دادند که بعد از ایشان او (علی(علیه السلام)) امام است.
امروز که دین مصطفی شد تکمیل
با آیۀ اکملت لکم در تنزیل
بر ختم رسالت و ولایت صلوات
رفتن به بهشت جاودان شد تسهیل
ص: 27
عَنْ فُضَيْلٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام)، قَالَ: بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: الصَّلَاةِ، وَ الزَّكَاةِ، وَ الصَّوْمِ، وَ الْحَجِّ، وَ الْوَلَايَةِ، وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْ ءٍ مَا نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ يَوْمَ الْغَدِيرِ.(1)
از فضیل نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) فرمودند: اسلام بر پنج پايه استوار شده است: نماز، و زكات، و روزه، و حجّ، و ولايت، و برای چيزی فریاد زده نشد، آنچنان که در روز غدير برای ولايت فریاد زده شد.
عید غدیر عید خداوند اکبر است
این عید از تمامی اعیاد، برتر است
عید تمام نعمت و عید کمال دین
یا عید حاصل زحمات پیمبر است
عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، عَنْ أَبِيهِ(علیه السلام): إِنَّ إِبْلِيسَ عَدُوُّ اللَّهِ رَنَّ أَرْبَعَ رَنَّاتٍ: يَوْمَ لُعِنَ، وَ يَوْمَ أُهْبِطَ إِلَى الْأَرْضِ، وَ يَوْمَ بُعِثَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله)، وَ يَوْمَ الْغَدِيرِ.(2)
ص: 28
از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) روایت است از پدرشان حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) كه فرمودند: همانا شيطان دشمن خدا، چهار بار ناله كرد: روزى كه مورد لعن خدا واقعشد، و روزى كه به زمين هُبوط كرد، و روزى كه پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) مبعوث شدند، و روز عيد غدير.
اوصاف علی به هر زبان باید گفت
این ذکر به پیدا و نهان باید گفت
در جشن ولیعهدی مسعود علی
تبریک به صاحب الزمان باید گفت
عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ(علیهما السلام)، عَنْ قَوْلِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله): «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ»؟ فَقَالَ: يَا أَبَا سَعِيدٍ! تَسْأَلُ عَنْ مِثْلِ هَذَا؟ عَلَّمَهُمْ أَنَّهُ يَقُومُ فِيهِمْ مَقَامَهُ.(1)
از ابان بن تغلب نقل است که گفت: از حضرت ابا جعفر، امام محمّد باقر(علیه السلام) در بارۀ فرمایش پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله): «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: آیا چنین مطلبی سؤال می پرسی؟ معنایش این است که آن حضرت، به مردم فهماند که در میان آن ها، فقط علی(علیه السلام) جانشین او خواهد بود.
ص: 29
امروز که روز بیعت و امداد است
از پنجه غم دل همه آزاد است
در منزلت و فضیلت عید غدیر
فرمود نبی که افضل اعیاد است
فَقَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله): مَنْ أَوْلَى بِكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ؟ قَالَ: فَجَهَرُوا، فَقَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، ثُمَّ قَالَ لَهُمْ الثَّانِيَةَ، فَقَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، ثُمَّ قَالَ لَهُمْ الثَّالِثَةَ، فَقَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، فَأَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍّ(علیه السلام)، فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، فَإِنَّهُ مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ، وَ هُوَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى، إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ مِنْ بَعْدِي.(1)
از حنان بن سدیر نقل است که پدرش گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) فرمودند: هنگامی که جبرئیل در حجّة الوداع برای اعلان امر ولایت علی بن ابی طالب(علیه السلام)، آیۀ: «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ»، تا آخرش را بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نازل کرد، پس فرمودند: چه کسی به شما از
ص: 30
خودتان سزاوارتر است؟ مردم با صدای بلند گفتند: خدا و رسولش، پس بار دوّم پرسیدند، و مردم گفتند: خدا و رسولش، سپس برای بار سوّم پرسیدند، و مردم گفتند: خدا و رسولش، آنگاه دست علی(علیه السلام) را گرفتند و فرمودند: هر کس من مولای اویم، علی مولای اوست، خدایا! دوستدار او را دوست بدار، و با دشمنش دشمن باش، و یاری دهنده اش را یاری نما، هر که او را خوار کند را خوار نما، زیرا او از من است و من از اویم، او برای من به منزلۀ هارون برای موسی است، مگر اینکه دیگر پیامبری پس از من نمی باشد.
از امر خدا ولایت احیا گردید
ملعون بود آنکه می نماید تردید
فرمود نبی بر همه مولاست علی
تا کور شود هرآنکه نتواند دید
ص: 31
قَالَ الصّادِقُ(علیه السلام): إِنَّهُ يَوْمُ عِيدٍ وَ فَرَحٍ وَ سُرُورٍ وَ يَوْمُ صَوْمٍ شُكْراً لِلَّهِ تَعَالَى.(1)
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: همانا عيد غدير، روز عيد و خوشى و شادى است و روز روزه دارى برای تشکّر از خدای متعال است.
جمال حق چه زیبا منجلی شد
دمی که مرتضی نامش علی شد
محمّد در حرا پیغمبری یافت
علی هم در غدیر خُم ولی شد
رَوَى الْحَسَنُ بْنُ رَاشِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام)، قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! لِلْمُسْلِمِينَ عِيدٌ غَيْرُ الْعِيدَيْنِ؟ قَالَ: نَعَمْ، يَا حَسَنُ! أَعْظَمُهَا وَ أَشْرَفُهَا، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ؟ قَالَ: يَوْمٌ نُصِبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فِيهِ عَلَماً لِلنَّاسِ، قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! وَ مَا يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِيهِ؟ قَالَ: تَصُومُهُ، يَا حَسَنُ! وَ تُكْثِرُ الصَّلَاةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِيهِ، وَ تَتَبَرَّأُ إِلَى اللَّهِ مِمَّنْ ظَلَمَهُمْ، فَإِنَّ الْأَنْبِيَاءَ كَانَتْ تَأْمُر
ص: 32
الْأَوْصِيَاءَ بِالْيَوْمِ الَّذِي كَانَ يُقَامُ فِيهِ الْوَصِيُّ أَنْ يُتَّخَذَ عِيداً، قَالَ: قُلْتُ: فَمَا لِمَنْ صَامَهُ؟ قَالَ: صِيَامُ سِتِّينَ شَهْراً.(1)
از حسن بن راشد نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) عرض کردم: فدایتان شوم! آيا برای مسلمانان غیر از آن دو عيد(فطر و قربان)، عيد ديگرى هم هست؟ فرمودند: بله، ای حسن! بزرگترين و شریف ترین عيد، عرض کردم: و آن، چه روزی است؟ فرمودند: روزى كه اميرالمؤمنین(علیه السلام) برای هدایت مردم منصوب شدند، عرض کردم: فدايتان شوم! در آن روز چه کاری سزاوار است، انجام دهيم؟ حضرت فرمودند: آن روز را روزه بگير، ای حسن! و زیاد بر محمّد و آل او درود بفرست و از کسانی که به آنان ظلم و ستم کردند، در پیشگاه خدا برائت بجوى، پس همانا پيامبران به جانشينان خود دستور مى دادند كه روزى را كه جانشين انتخاب مى شود، عيد بگيرند، عرض کردم: پاداش کسی که آن روز را روزه بگیرد، چیست؟ حضرت فرمودند: پاداش او، ثواب شصت ماه روزه است.
عشق تو شد چون به دلم منجلی
بر همه گفتم نه و بر تو بلی
چون نفسی می كشم از سينه ام
هر نفسم نام تو گويد علی
ص: 33
قَالَ الصَّادِقُ(علیه السلام): وَ الْعَمَلُ فِيهِ يَعْدِلُ الْعَمَلَ فِي ثَمَانِينَ شَهْراً، وَ يَنْبَغِي أَنْ يُكْثَرَ فِيهِ ذِكْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الصَّلَاةُ عَلَى النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله)، وَ يُوَسِّعَ الرَّجُلُ عَلَى عِيَالِهِ.(1)
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: ارزش عمل نیک در آن روز (عيد غدير) با عمل هشتاد ماه برابر است، و شايسته استکه در آن روز، ذكر خدای(عزوجل) و درود بر پيامبر(صلی الله علیه و آله) بسیار گفته شود، و مرد، بر خانوادۀ خویش توسعه بخشد.
خبر آمد که آقای غدیرش کردند
و به فرمان خداوند وزیرش کردند
به ید احمد مختار امیرش کردند
و مرا تا ابدالدّهر اسیرش کردند
قالَ الصّادِقُ(علیه السلام): يَنْبَغِي لَكُمْ أَنْ تَتَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِالْبِرِّ وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ صِلَةِ الْإِخْوَانِ، فَإِنَّ الْأَنْبِيَاءَ(علیهم السلام) كَانُوا إِذَا أَقَامُوا أَوْصِيَاءَهُمْ فَعَلُوا ذَلِكَ وَ أَمَرُوا بِهِ.(2)
ص: 34
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: شايسته است در این روز با نيكى كردن به ديگران و روزه و نماز و صلۀ رحم و ديدار برادران ايمانى، به خدا نزديک شويد، زيرا پيامبران هنگامى كه جانشين خود را نصب مى كردند، چنين مى كردند و به انجام این اعمال، دستور مى دادند.
ذکر صلوات عرشیان می آمد
تا رفت به سوی آسمان دستِ علی
از عرش بلند و یک صدا می گفتند:
اَلحَق که امیرمؤمنان است علی
قالَ الصّادِقُ(علیه السلام): صِيَامُ يَوْمِ غَدِيرِ خُمٍّ يَعْدِلُ صِيَامَ عُمُرِ الدُّنْيَا، لَوْ عَاشَ إِنْسَانٌ ثُمَّ صَامَ مَا عَمَرَتِ الدُّنْيَا، لَكَانَ لَهُ ثَوَابُ ذَلِكَ، وَ صِيَامُهُ يَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ عَامٍ، مِائَةَ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ عُمْرَةٍ مَبْرُورَاتٍ مُتَقَبَّلَاتٍ.(1)
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: روزۀ عید غدیر خم با روزۀ تمام عمر دنیا، برابر است، يعنى اگر انسانى هميشه زنده باشد و همۀ عمر را روزه
ص: 35
بگيرد، ثواب او به اندازۀ ثواب روزۀ عيد غدير می باشد، و ثواب روزۀ آن، در هر سال، نزد خدای(عزوجل)، برابر با صد حج و صد عمرۀ مبرور و مقبول است.
علی زیبایی هر سرنوشت است
اگر الگو شود عالم بهشت است
علی زیباترین نام جهان است
علی ذکر لب صاحب زمان است
عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام)، ابْتِدَاءً مِنْهُ: الْعَجَبُ! يَا أَبَا حَفْصٍ! لِمَا لَقِيَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، إِنَّهُ كَانَ لَهُ عَشَرَةُ آلَافِ شَاهِدٍ لَمْ يَقْدِرْ عَلَى أَخْذِ حَقِّهِ، وَ الرَّجُلُ يَأْخُذُ حَقَّهُ بِشَاهِدَيْنِ.(1)
از عمر بن یزید نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) بدون مقدّمه فرمودند: اى ابا حفص! شگفتا ازآنچه على بن ابى طالب(علیه السلام) با آن مواجه شد! او، ده هزار شاهد و گواه (در روز غدير) داشت، امّا نتوانست حقّش را بگيرد، در حالى كه هر مردی با دو شاهد، حقّش را مى گيرد.
غدیرگوشه ای ازحوزۀ نظام علیست
غدیر سکۀ سرخ خدابه نام علیست
غدیر بال وپر شیعه در عروج به حق
غدیر جلوه ای از نور مستدام علیست
ص: 36
قَالَ الصّادِقُ(علیه السلام): وَ لَدِرْهَمٌ فِيهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ لِإِخْوَانِكَ الْعَارِفِينَ، فَأَفْضِلْ عَلَى إِخْوَانِكَ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ سُرَّ فِيهِ كُلَّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ.(1)
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: و اگر در روز عيد غدير، يک درهم به برادران با ايمان و معرفت خود هدیه بدهی، برابر هزار درهم است، بنا بر اين در اين روز به برادرانت بخشش كن و هر مرد و زن مؤمن را شاد گردان.
علی در عرش اعلی بی نظیر است
علی بر آدم و عالم امیر است
به عشق نام مولایم نوشتم
چه عیدی بهتر از عید غدیر است
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام)، قَالَ: ... هُوَ يَوْمُ عِبَادَةٍ وَ صَلَاةٍ وَ شُكْرٍ لِلَّهِ وَ حَمْدٍ لَهُ وَ سُرُورٍ لِمَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَيْكُمْ مِنْ وَلَايَتِنَا وَ إِنِّي أُحِبُّ لَكُمْ أَنْ تَصُومُوهُ.(2)
ص: 37
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: عيد غدير، روز عبادت و نماز و سپاس و ستايش خداست، و روز سرور و شادى است به خاطر ولايت ما خاندان، كه خدا بر شما منّت گذاشت، و من دوست دارم كه شما آن روز را روزه بگيريد.
غدیر بود که اسلام ازاو کمال گرفت
غدیر بود که از کافران مجال گرفت
غدیر بود که شیعه به دوستیِ علی
جلال در کنف ذات ذوالجلال گرفت
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام): فَصَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ، وَ إِنَّهُ لَيَوْمُ الْكَمَالِ، وَ يَوْمُ مَرْغَمَةِ الشَّيْطَانِ، وَ يَوْمُ تُقْبَلُ أَعْمَالُ الشِّيعَةِ وَ مُحِبِّي آلِ مُحَمَّدٍ(علیهم السلام).(1)
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: غدیر روز کمال است، و روز به خاک مالیده شدن بینی شیطان، و روز قبولی اعمال شیعیان و محبّان آل محمّد(علیهم السلام)، می باشد.
غدیر بر دل اهل نفاق، تیر خداست
غدیر بال بلند عروج اهل ولاست
غدیر نقطۀ یأس منافقین تا حشر
غدیر جشن امید زُرارۀ زهراست
ص: 38
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام): فَصَامَ شُكْراً لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ذَلِكَ الْيَوْمِ، وَ إِنَّهُ لَيَوْمُ صِيَامٍ وَ قِيَامٍ وَ إِطْعَامٍ، وَ صِلَةِ الْإِخْوَانِ، وَ فِيهِ مَرَضَاتُ الرَّحْمَنِ وَ مَرْغَمَةُ الشَّيْطَان.(1)
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: پس پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای شکر و سپاس از خداى متعال، آن روز را روزه گرفتند، که همانا آن، روزِ روزه دارى و عبادت و طعام دادن و به ديدار برادران دينى رفتن است، و آن روز، روز كسب خشنودى خداى مهربان، و روز به خاک ماليدن بينى شيطان می باشد.
سلام خلق و خداوندگار حیّ قدیر
به سرزمین غدیر و به روز عید غدیر
غدیر روز سرود علی ولی الله
سرودمشترک خلق وذات حیّ قدیر
عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ الصَّادِقُ(علیه السلام): إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ زُفَّتْ أَرْبَعَةُ أَيَّامٍ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَى خِدْرِهَا، يَوْمُالْفِطْرِ وَ يَوْمُ الْأَضْحَى وَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ
ص: 39
يَوْمُ غَدِيرِ خُمٍّ، وَ إِنَّ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ بَيْنَ الْفِطَرِ وَ الْأَضْحَى وَ الْجُمُعَةِ كَالْقَمَرِ بَيْنَ الْكَوَاكِبِ.(1)
از مفضّل بن عمر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: وقتی که روز قیامت فرا رسد، چهار روز، همانطور که عروس به حجله می رود، به سوی خدای(عزوجل) می روند، و آن روزها عید فطر، عید قربان، روز جمعه و عید غدیر خُم می باشند، و همانا روز عید غدیر خُم در میان عيد فطر و قربان و جمعه، مثل ماه در میان ستارگان، می درخشد.
بر عید غدیر عید اکبر صلوات
بر چهرۀ نورانی حیدر صلوات
بر فاطمه این عید هزاران تبریک
بر یک یک اهل بیت کوثر صلوات
عَنِ الصَّادِقِ(علیه السلام): وَ اللَّهِ! لَوْ عَرَفَ النَّاسُ فَضْلَ هَذَا الْيَوْمِ بِحَقِيقَتِهِ، لَصَافَحَتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ فِي كُلِّ يَوْمٍ عَشْرَ مَرَّاتٍ، وَ لَوْ لَا أَنِّي أَكْرَهُ التَّطْوِيلَ لَذَكَرْتُ فَضْلَ هَذَا الْيَوْمِ وَ مَا أَعْطَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَنْ عَرَفَهُ مَا لَا يُحْصَى بِعَدَدٍ.(2)
ص: 40
از امام جعفر صادق(علیه السلام) روایت است که فرمودند: به خدا سوگند! اگر مردم حقیقتاً فضيلت و برتری این روز «روز غدير» را درک می کردند، فرشتگان روزى ده مرتبه با آنانمصافحه مى كردند، و اگر من از طولانی شدن سخن بیزار نبودم، از فضیلت این روز می گفتم، و از بخششهاى خدای(عزوجل) به كسى كه آن روز را شناخته، که قابل شمارش نيست.
شاد باش اى دل که پیر ما علیست
در دو عالم دست گیر ما علیست
جام عشق از حوض کوثر خورده ایم
ساقى و خُمّ و غدیر ما علیست
عَنْ أَبِي هَارُونَ عَمَّارِ بْنِ حَرِيزٍ الْعَبْدِيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) فِي يَوْمِ الثَّامِنَ عَشَرَ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ، فَوَجَدْتُهُ صَائِماً، فَقَالَ لِي: هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ، عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ، وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ، وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَ الْمِيثَاقِ.(1)
از ابو هارون، عمّار بن حريز عبدی نقل است که گفت: در روز هجدهم ماه ذی حجّه خدمت امام صادق(علیه السلام) رسيدم و آن حضرت را روزه يافتم، پس حضرت به من فرمودند: امروز، روز بزرگى است، خداوند حرمت آن را بر
ص: 41
مؤمنان بزرگ داشته و دين را برای آنان كامل ساخته، و نعمت را بر آنان به اتمام رسانده، و عهد و پيمانى که از آنان گرفته بود را تجديد نموده است.
بی علی در جسم هستی روح نیست
کشتی شهر نبی را نوح نیست
بی علی اصل عبادت باطل است
بی علی هر کس بمیرد جاهل است
عَنِ الْقَاسِمِ، عَنْ جَدِّهِ، قَالَ: قِيلَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام): لِلْمُؤْمِنِينَ مِنَ الْأَعْيَادِ غَيْرُ الْعِيدَيْنِ وَ الْجُمُعَةِ؟ قَالَ: فَقَالَ: نَعَمْ، لَهُمْ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا، يَوْمٌ أُقِيمَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام)، فَعَقَدَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْوَلَايَةَ فِي أَعْنَاقِ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ بِغَدِيرِ خُمٍّ.(1)
از قاسم بن یحیی از جدّش حسن بن راشد نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) عرض شد: آيا مؤمنان غير از عيد فطر و قربان و جمعه، عيد ديگرى دارند؟ حضرت فرمودند: بله، آنان عيدی دارند که بزرگتر از اين است، و آن روزی است که اميرالمؤمنين(علیه السلام) منصوب شدند، پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در غدير خم، ولايت آن حضرت را بر گردن زنان و مردان، قرار داد.
ص: 42
برخیز و به گلشن ولایت رو کن
با آل علی و آل احمد خو کن
در روز غدیر خُم وجود خود را
با عطر گل محمّدی خوشبو کن
عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْعَبْدِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ(علیه السلام) يَقُولُ: إِلَى أَنْ قَالَ: وَ هُوَ عِيدُ اللَّهِ الْأَكْبَرُ، وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً إِلَّا وَتَعَيَّدَ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ عَرَفَ حُرْمَتَهُ، وَ اسْمُهُ فِي السَّمَاءِ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ، وَ فِي الْأَرْضِ يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ وَ الْجَمْعِ الْمَشْهُودِ.(1)
از علی بن حسین عبدی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) شنیدم که می فرمودند: تا آنجا که فرمودند: و آن روز، عيد بزرگ خداست، و خدا پيامبرى را مبعوث نكرده، مگر اينكه اين روز را عيد گرفته، و عظمت آن را شناخته، و نام اين روز در آسمان، روز عهد و پيمان و در زمين، روز پيمان محكم و حضور همگانى است.
چون عید غدیر اشرف اعیاد است
ذکر صلوات بهترین اوراد است
شادند اگر جمله محبّان چه عجب
زیرا که دل آل محمّد شاد است
ص: 43
عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، عَنْ أَبِيهِ(علیه السلام)، عَنْ آبَائِهِ(علیهم السلام)، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي، وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَمَرَنِي اللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهِ بِنَصْبِ أَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عَلَماً لِأُمَّتِي، يَهْتَدُونَ بِهِ مِنْ بَعْدِي، وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَكْمَلَ اللَّهُ فِيهِ الدِّينَ وَ أَتَمَّ عَلَى أُمَّتِي فِيهِ النِّعْمَةَ وَ رَضِيَ لَهُمُ الْإِسْلَامَ دِيناً.(1)
از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) از پدرشان(علیه السلام) از آباء گرامی شان(علیهم السلام) روایت است که فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: روز غدير خم برترين عيدهاى امّت من است، و آن روزى است كه خدای متعال به من دستور داد که برادرم على بن ابى طالب(علیه السلام) را همچون نشانه ای برای امّتم نصب كنم، تا پس از من به وسیلۀ او هدايت شوند، و آن روزى است كه خداوند دین را در آن كامل نمود و بر امّتم نعمت را تمام كرد و اسلام را به عنوان دين براى آنان پسنديد.
از امر خدا و احمد پاک سرشت
بر سر در باغ خلد جبریل نوشت
بر خصم علی ورود اکیداً ممنوع
از بهر محبّ اوست آزاد بهشت
ص: 44
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام): هَلْ لِلْمُسْلِمِينَ عِيدٌ غَيْرَ يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ الْأَضْحَى وَ الْفِطْرِ؟ قَالَ: نَعَمْ، أَعْظَمُهَا حُرْمَةً، قُلْتُ: وَ أَيُّ عِيدٍ هُوَ؟ جُعِلْتُ فِدَاكَ! قَالَ: الْيَوْمُ الَّذِي نَصَبَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام)، وَ قَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، قُلْتُ: وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ؟ قَالَ: وَ مَا تَصْنَعُ بِالْيَوْمِ إِنَّ السَّنَةَ تَدُورُ وَ لَكِنَّهُ يَوْمُ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ، فَقُلْتُ: وَ مَا يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَفْعَلَ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ؟ قَالَ: تَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ فِيهِ بِالصِّيَامِ وَ الْعِبَادَةِ وَ الذِّكْرِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ(علیهم السلام)، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَوْصَى أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) أَنْيَتَّخِذَ ذَلِكَ الْيَوْمَ عِيداً، وَ كَذَلِكَ كَانَتِ الْأَنْبِيَاءُ(علیهم السلام) تَفْعَلُ كَانُوا يُوصُونَ أَوْصِيَاءَهُمْ بِذَلِكَ، فَيَتَّخِذُونَهُ عِيداً.(1)
از عبد الرحمن بن سالم از قول پدرش نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) پرسيدم: آيا براى مسلمانان،عيدى غير از جمعه و قربان و فطر هست؟ حضرت فرمودند: آرى، و احترامش از آنها بيشتر است، عرض کردم: فدايتان شوم! آن عيد، كدام است؟ فرمودند: روزى كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) امير المؤمنین(علیه السلام) را به خلافت منصوب كردند و فرمودند: هر كه من مولاى اويم، پس على مولاى اوست.
ص: 45
عرض کردم: و آن، چه روزی بود؟ فرمودند: روزش را براى چه مى خواهى؟ چرا كه سال،مى گردد، امّا آن، هجدهم ذى حجّه می باشد.
عرض کردم: و برای ما در آن روز،چه كاری سزاوار است که انجام دهيم؟ حضرت فرمودند: در آن روز، خداوند(عزوجل) را یاد کنید با روزه گرفتن و عبادت و ياد كردن از محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)، همانا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به امير المؤمنین(علیه السلام) سفارش كردند كه آن روز را عيد بگيرند، و همچنین پيامبران(علیهم السلام) هم به اوصياى خود، سفارش مى كردند كه این روز را عيد بگيرند، پس آنان هم این روز را عید می گرفتند.
در مکتب دین به تخته استاد نوشت
از بعد علی محمّد نیک سرشت
بی حبّ علی به کس میسّر نشود
نوشیدن آب کوثر و بوی بهشت
ص: 46
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ(علیه السلام)، قَالَ: وَلَايَةُ عَلِيٍّ(علیه السلام)، مَكْتُوبَةٌ فِي جَمِيعِ صُحُفِ الْأَنْبِيَاءِ، وَ لَنْ يَبْعَثَ اللَّهُ رَسُولًا إِلَّا بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ وَصِيَّةِ عَلِيٍّ(علیه السلام).(1)
از محمد بن فضیل نقل است که گفت: حضرت ابا الحسن، امام كاظم(علیه السلام) فرمودند: ولايت على(علیه السلام) در همۀ كتب پيامبران نوشته شده است، و خداوند هرگز رسولى را جز با نبوّت محمّد(صلی الله علیه و آله) و وصایت و امامت على(علیه السلام) مبعوث نمی کند.
امروز روز رونق دین پیمبر است
امروز روز جلوۀ آیین داور است
امروز باده اى زمبارک خُم غدیر
در جام خلق از کف ساقى کوثر است
ص: 47
عَنِ الرِّضَا(علیه السلام) قَالَ: وَ هُوَ يَوْمُ التَّبَسُّمِ فِي وُجُوهِ النَّاسِ مِنْ أَهْلِ الْإِيمَانِ، فَمَنْ تَبَسَّمَ فِي وَجْهِ أَخِيهِ يَوْمَ الْغَدِيرِ، نَظَرَ اللَّهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِالرَّحْمَةِ، وَ قَضَى لَهُ أَلْفَ حَاجَةٍ، وَ بَنَى لَهُ قَصْراً فِي الْجَنَّةِ مِنْ دُرَّةٍ بَيْضَاءَ وَ نَضَّرَ وَجْهَهُ.(1)
حضرت امام رضا(علیه السلام) فرمودند: عيد غدير، روز لبخند زدن در چهرۀ مؤمنان است، پس کسی که در روز غدیر در چهرۀ برادرش لبخند بزند، خداوند به او در روز قیامت، با رحمتش نگاه می کند، و هزار حاجتش را برآورده می سازد، و قصری از درّ سفید، در بهشت برایش بنا می کند و چهرۀ او را شاد گرداند.
در حرمها هی نشستم پای ایوان طلا
باز ایوان نجف والله چیزی دیگر است
رهبر سُنی بماند کیست، شیعه رهبرش
حیدر است و حیدر است وحیدر است
ص: 48
قَالَ الرِّضَا(علیه السلام): حَدَّثَنِي أَبِي(علیه السلام)، عَنْ أَبِيهِ(علیه السلام)، قَالَ: إِنَّ يَوْمَ الْغَدِيرِ فِي السَّمَاءِ أَشْهَرُ مِنْهُ فِي الْأَرْضِ.(1)
حضرت امام رضا(علیه السلام) فرمودند: پدرم برای من نقل فرمودند که پدرشان امام صادق(علیه السلام) فرمودند: همانا روز غدير در آسمان مشهورتر از زمين است.
سرشار سرور و شادی بسیاریم
سرمست ولای حیدر کرّاریم
صد شکر که با ذکر شریف صلوات
بر حبل ولایتش تمسّک داریم
عَنِ الرِّضَا(علیه السلام) قَالَ: وَ هُوَ يَوْمُ التَّهْنِيَةِ، يُهَنِّي بَعْضُكُمْ بَعْضاً، فَإِذَا لَقِيَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ يَقُولُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِينَ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ(علیهم السلام).(2)
حضرت امام رضا(علیه السلام) فرمودند: عيد غدير، روز تبريک و تهنيت گفتن است، هر کسی به ديگرى تبريک بگويد، پس هرگاه مؤمنى برادرش را
ص: 49
ملاقات نمود، چنين بگويد: حمد و ستايش خدای را كه به ما توفيق چنگ زدن به ولايت اميرمؤمنان و پيشوايان(علیهم السلام) را عطا نمود.
باید که به مؤمنین پیامم برسد
بر جملۀ مسلمین پیامم برسد
آن روز به حاضرین پیمبر فرمود
باید که به غائبین پیامم برسد
عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(علیهما السلام)، عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(علیهما السلام)، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیهما السلام)، عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیهما السلام)، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیهما السلام)، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)، عَنِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله)، عَنْ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام)، عَنْ مِيكَائِيلَ(علیه السلام)، عَنْ إِسْرَافِيلَ(علیه السلام)، عَنِ اللَّوْحِ، عَنِ الْقَلَمِ، قَالَ: يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: وَلَايَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ حِصْنِي، فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنْ نَارِي.(1)
از حضرت علی بن موسی(علیهما السلام)، از حضرت موسی بن جعفر(علیهما السلام)، از حضرت جعفر بن محمّد(علیهما السلام)، از حضرت محمّد بن علی(علیهما السلام)، از حضرت علی بن حسین(علیهما السلام)، از حضرت حسین بن علی(علیهما السلام)، از حضرت علی بن ابی طالب(علیهما السلام)، از پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) از جبرئیل(علیه السلام) از میکائیل(علیه السلام) از
ص: 50
اسرافیل(علیه السلام) از لوح، از قلم، نقل است که فرمود: خدای تبارک و تعالی مى فرمايد: ولايت على بن ابى طالب قلعۀ محكم من است، پس هر كس در قلعۀ من داخل شود، از آتش من در امان است.
مدحیّۀ حیدر اثراتی دارد
یک لقمۀ نانش برکاتی دارد
از «نَفسُکَ نَفسِيِ» نبی فهمیدم
اذکار علی هم، صلواتی دارد
عَنْ مَوْلَانَا أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، قَالَ لِأَبِي إِسْحَاقِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِيِّ الْعُرَيْضِيِّ: وَ يَوْمُ الْغَدِيرِ، فِيهِ أَقَامَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) أَخَاهُ عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَماً لِلنَّاسِ وَ إِمَاماً مِنْ بَعْدِهِ، قُلْتُ: صَدَقْتَ، جُعِلْتُ فِدَاكَ! لِذَلِكَ قَصَدْتُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ.(1)
مولای ما، حضرت هادى(علیه السلام) به ابو اسحاق فرمودند: و روز غدير که پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) برادرشان على(علیه السلام) را به عنوان علَم و پيشواى بعد از خود
ص: 51
برای مردم نصب نمودند، ابو اسحاق گفت: عرض كردم: راست فرمودید، فدايتان شوم! من برای همين به زيارت و ديدار شما آمده ام، و گواهى مى دهم كه شما حجّت خدا بر مردم هستید.
گُل کرد سپیدۀ تبسم به لبش
تا آیۀ «اکملتُ لکُم» نازل شد
فرمود: خوشا به حالتان ای مردم!
با حُبّ علی دین شما کامل شد
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِيفٍ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى أَبِي مُحَمَّدٍ(علیه السلام) أَسْأَلُهُ: مَا مَعْنَى قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیهالسلام): «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا مَوْلَاهُ»؟ قَالَ: أَرَادَ بِذَلِكَ أَنْ یَجْعَلَهُ عَلَماً يُعْرَفُ بِهِ حِزْبُ اللَّهِ عِنْدَ الْفُرْقَةِ.(1)
از حسن بن ظریف نقل است که گفت: به حضرت ابا محمّد، امام حسن عسکری(علیه السلام) نامه ای نوشتم و سؤال کردم: معنی فرمایش رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، که برای امیر المؤمنین(علیه السلام) فرمودند: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا مَوْلَاهُ»،
ص: 52
چیست؟ حضرت فرمودند: مقصود پیامبر(صلی الله علیه و آله) از این سخن، این است که، علی(علیه السلام) را به عنوان علَم و شاخص قرار دادند، تا هنگام تفرقه و اختلاف، حزب خدا به وسیلۀ او، شناخته شوند.
مولای ما نمونۀ ديگر نداشته است
اعجاز خلقت است، برابر نداشته است
ديديم در غدير كه دنيا به جز علی
آيينه ای برای پيمبر نداشته است
ص: 53
1_ قرآن کریم.
2_ إقبال الأعمال( ط القديمة)/ 2جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ عربى / ناشر: دار الكتب الإسلاميه/ تهران/ سال چاپ: 1409 ق.
3_ الأمالي(للصدوق)/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمد بن على/ عربى/ کتابچى/ تهران/ سال چاپ: 1376 ش.
4_ الأمالي (للطوسی)/ 1جلدی/ طوسى، محمد بن الحسن/ عربى/ دار الثقافة/ قم/ سال چاپ: 1414 ق.
5_ بحار الأنوار/ 110جلدی/ مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى/ إحیاء التراث العربی/ بیروت/ سال چاپ: 1403 ق.
6_ بشارة المصطفى لشیعة المرتضى( ط_ القدیمة)/ 1جلدی/ طبرى آملى، عماد الدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم/ عربى/ المکتبة الحیدریة/ نجف/ سال چاپ: 1383 ق.
7_ تفسیر العیاشی/ 2جلدی/ عیاشى، محمّد بن مسعود/ المطبعة العلمیة/ تهران/ سال چاپ: 1380 ق.
8_ تفسیر فرات الکوفی/ 1جلدی/ کوفى، فرات بن ابراهیم/ مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی/ تهران/ سال چاپ: 1410 ق.
9_ تهذیب الأحکام/ 10جلدی/ طوسى، محمّد بن الحسن/ تحقیق: خرسان، حسن الموسوى/ دار الکتب الإسلامیه/ تهران/ 1407 ق.
ص: 54
10_ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمد بن على/ عربى/ دار الشریف الرضی للنشر/ قم/ سال چاپ: 1406 ق.
11_ جامع الأخبار( للشعيري)/ 1جلدی/ شعيري، محمد بن محمد/ عربى / ناشر: مطبعة حيدرية/ نجف اشرف/ سال چاپ: بى تا.
12_ دلائل الإمامة/ 1جلدی/ طبرى آملى صغیر، محمّد بن جریر بن رستم/ بعثت/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.
13_ قرب الإسناد/ 1جلدی/ حمیرى، عبد الله بن جعفر/ تحقیق: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)/ عربى/ مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.14_ الکافی/ 8جلدی/ کلینى، محمّد بن یعقوب بن اسحاق/ دار الکتب الإسلامیة/ تهران/ سال چاپ: 1407 ق.
15_ کتاب سلیم بن قیس الهلالی/ 2جلدی/ هلالى، سلیم بن قیس/ تحقیق: انصارى زنجانى خوئینى، محمد/ عربى/ الهادى/ قم/ سال چاپ: 1405 ق.
16_ کشف الغمة فی معرفة الأئمة(علیهم السلام)/ 2جلدی/ اربلى، على بن عیسى/ بنى هاشمى/ تبریز/ سال چاپ: 1381 ق.
17_ کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر/ 1جلدی/ خزاز رازى، على بن محمد/ تحقیق: حسینى کوهکمرى، عبد اللطیف/ عربى/ بیدار/ قم/ سال چاپ: 1401 ق.
18_ مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد/ 1جلدی/ طوسى، محمد بن الحسن/ عربى/ ناشر: مؤسسة فقه الشيعة/ بيروت/ سال چاپ: 1411 ق.
ص: 55
19_ معاني الأخبار/ 1جلدی/ ابن بابويه، محمد بن على/ محقق و مصحح: غفارى، على اكبر/ عربى/ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم/ قم/ سال چاپ: 1403 ق.
20_ مناقب آل أبي طالب(علیهم السلام) ( لابن شهرآشوب)/ 4جلدی/ ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على/ عربى/ علامه/ قم/ سال چاپ: 1379 ق.
21_ وسائل الشيعة/ 30جلدی/ شيخ حر عاملى، محمد بن حسن/ محقق و مصحح: مؤسسة آل البيت(علیهم السلام)/ عربى/ مؤسسة آل البيت(علیهم السلام)/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.
ص: 56