ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 10

الشیعه فی احکام الشریعة 80/ مفاتیح الشرایع 80/ النخبة 81/ التطهیر 81/ علم الیقین 81/ المعارف 82/ عین الیقین 82/ اصول المعارف 83/ المحجة البیضاء 84/ الحقایق فی اسرارالدین 84/ قرة العیون فی اهمّ الفنون 85/ الکلمات المکنونة 85/ الکلمات المخزونة 85/ اللئالی 86/ الکلمات المضنونة 86/ الکلمات السّریة 86/ جلاء العیون 87/ تشریح العالم 87/ انوار الحکمة 87/ اللباب 88/ اللب 88/ میزان القیامة 88/ مراة الاخرة 89/ ضیاء القلب 89/ تنویر المواهب 89/ شرح الصحیفة السجادیة 90/ الکلمات الطریفة 90/ بشارة الشیعة 91/ الاربعین 91/ سفینة النجاة 91/ الحق المبین 92/ الاصول

الاصیلة 92/ تسهیل السبیل بالحجة 93/ نقد الاصول الفقهیة 93/ اصول العقاید 93/ منهاج النجاة 94/ خلاصة الاذکار 94/ ذریعة الضراعة 95/ منتخب الاوراد 95/ لبّ الحسنات 96/ زاد العقبی 96/ اهمّ مایعمل 96/ الخطب 96/ ثناء المعصومین 97/ شهاب الثّاقب 97/ ابواب الجنان 97/ ترجمة الصلوة 98/ مفتاح الخیر 98/ ترجمة الطهارة 98/ اذکار الطهارة 99/ ترجمة الزکوة 99/ ترجمه الصیام 99/ ترجمه الحج 100/ ترجمه العقاید 100/ السانح الغیبی 100/ راه صواب 101/ شرائط الایمان 101/ ترجمة الشریعة 101/ الاذکار المهمّة 102/ الرفع والدفع 102/ آیینه شاهی 102/ وصف الخیل 103/ الفت نامه 103/ زاد السالک 103/ زاد الحاج 104/ النّخبه الصغری 104/ تعلیقات النخبه الصغری 104/ الضوابط الخمس 104/ جهاز الاموات 104/ اخذ الاجرة علی العبادات 105/ ثبوت الولایة علی البکرة فی التزویج 105/ غنیه الانام 106/ معیارالساعات 106/ الاحجار السّداد و السیوف الحداد 106/ المحاکمة 107/ رفع الفتنة 107/ فهرست العلوم 107/ رسالات فی اجوبة مکتوبات و سؤالات 108/ رسالة کیفیة علم اللّه سبحانه 108/ هل الوجود مشترک لفظی او معنوی 108/ تعدّد الطبایع 108/ محاکمة بین بعض المنسوبین الی العلم الرسمی 108/ فی جواب من سأل عن البرهان علی حقیقة مذهب الامامیة 108/ فی تفسیر آیة الامانة 108/ المنتزع من رسائل اخوان الصفا 108/ من الفتوحات المکّیّة 109/ من المکاتیب لقطب بن محیی 109/ من المثنوی للمولوی 109/ من غزلیاته 109/ انموذج اشعار اهل العرفان 109/ سلسبیل 109/ شراب طهور 109/ تسنیم 109/ ندبة العارف 109/ ندبة المستغیث 109/ تنفیس الهموم 109/ وسیلة الابتهال 109/ آب زلال 109/ آداب الضیافة 110/ دهر آشوب

ص: 12

110/ شوق المهدی 110/ گلزار قدس 110/ شوق العشق 110/ شوق الجمال 110/

المنتخب الکبیر 110/ المنتخب الصغیر 110/ المشواق 110/ الانصاف 111/ الاعتذار 111/ شرح الصدر 111.

فهرست دوم

خمسة فی التفسیر والحدیث: تحمیدیه 115/ الصافی 116/ الاصفی 116/ الوافی 116/ الشافی 116/ النوادر 116/ خمسة مستنبطة من تنبیهات ظواهر القرآن و الحدیث: المعارف 116/ النخبة 116/ السفینة النجاة 116/ بشارة الشیعة 117/ الکلمات الطریفة 117/ خمسة مستنبطة من اشارات بواطن القرآن والحدیث : اصول المعارف 117/ قرّة العیون 117/ الکلمات المخزونة 117/ الکلمات المضنونة 117/ الحقایق 117/ خمسة فیما یتعلّق بالادعیة والاذکار والاوراد: ذریعة الضراعة 117/

منتخب الاوراد 118/ خلاصة الاذکار 118/ جلاء القلوب 118/ اهمّ ما یعمل 118/ خمسة فی منتخبات کتب اهل العلم و العرفان و اشعارهم : منتخب رسائل اخوان الصفا 118/ منتخب بعض ابواب الفتوحات المکیّة 118/ منتخب مکاتیب قطب الدین بن محیی 118/ منتخب مثنوی العارف الرومی 118/ منتخب غزلیاته 118/ خمسة فی منتخب اصناف الاشعار : منتخب گلزار قدس 119/ السلسبیل 119/ التسنیم 119/ ندبة العارف 119/ ندبة المستغیث 119/ خمسة فی خمسة مطالب: ضیاء القلب 119/ الخطب للجمعات والاعیاد 119/ الکلمات السّرّیة العلّیّة 119/ شرح مایحتاج الی الشرح

من الصحیفة السجادیة 120/ مناقب امیرالمؤمنین 120/ خمسة بلغة الفرس لعامة الناس: ترجمة العقاید 120/ ترجمة الصلوة 120/ ابواب الجنان 120/ شرایط الایمان 120/ الاذکار المهمّة 120/ خمسة فی علوم دینیّة علمیّة: منهاج النجاة 121/ تسهیل

السبیل 121/ السانح الغیبی 121/ ترجمة الشریعة 121/ زاد السالک 121/ خمسة فی فرائد ذات فوائد فی بیان انواع العلوم: فهرست العلوم 122/ رفع الفتنة 122/ الاعتذار

122/ شرح الصدر 122/ الانصاف 122/ خمسة رسائل خاصیّة عدیم المثال: اللب 123/ اللّباب 123/ الحقّ المبین 123/ محاکمة بین فاضلین 123/ التطهیر فی تهذیب

ص: 13

الاخلاق 123/ خمسة فی معارف یقینیة خاصیّة : علم الیقین 123/ انوارالحکمة 124/ میزان القیامة 124/ مرآة الاخرة 124/ تشریح العالم 124/ خمسة فی الحکمة العلمیّة والعملیة و علوم اهل المعرفة : عین الیقین 124/ الکلمات المکنونة 124/ اللئالی 124/ المحجه البیضاء 124/ المشواق 125/ خمسة فی الفقه والاصول : معتصم الشیعة 125/ مفاتیح الشرایع 125/ نقد الاصول الفقهیة 125/ الاصول الاصلیة 125/ راه صواب 125/ خمسة فی ترجمة العبادات الخمسة الارکانیة : ترجمة الطهارة126/ ترجمة الصلوة 126/ ترجمة الزکوة 126/ ترجمة الصیام 126/ ترجمة الحج 126/ خمسة منظومة فی المناجاة : گلزار قدس 126/ شوق العشق 126/ شوق الجمال 126/ شوق المهدی 127/ دهر آشوب 127/ خمسة فی المثنویات : شراب طهور 127/ آب زلال 127/ وسیلة الابتهال 127/ مناجات نامه 127/ تنفیس الهموم 127/ خمس رسائل شرعیة فی تحقیق مسائل فقهیّة: الشهاب الثاقب 127/ حکم اخذ الاجرة علی العبادات 128/ احکام الشک و السّهو 128/ تجهیز الاموات 128/ تحقیق ثبوت الولایة علی البکر فی التزویج 128/ خمسة فارسیة صنفتها للسلطان بالتماسه : تنویر المواهب 128/ آیینه شاهی 128/ وصف الخیل 128/ لبّ الحسنات 128/ زاد العقبی 128/ خمسة الفتها فی عنفوان الشباب لبعض الاحباب: غنیة الانام 129/ معیار الساعات 129/ الفت نامه 129/ الرفع والدفع 129/ الاحجار الشداد 129.

کتاب شناسی آثار فیض

آب زلال 133/ آداب الضّیافة 134/ آیینه شاهی 134/ ابواب الجنان 135/ الاحجار الشداد والسیوف الحداد 137/ اذکار الطهارة 137/ الاذکار المهمّة 138/ الاربعین 139/

الاصفی 140/ الاصول الاصلیّة 141/ اصول العقاید 143/ اصول المعارف 144/ الاعتذار 146/ الفت نامه 147/ الانصاف 148/ انموذج اهل العرفان 150/ انوار الحکمة 151/ اهمّ مایعمل 152/ بشارة الشیعة 153/ ترجمة الحج 154/ ترجمة الزکاة 155/ ترجمة الشریعة 156/ ترجمة الصلوة 158/ ترجمة الصیام 160/ ترجمة الطهارة 161/ ترجمة العقائد 162/ التسنیم 164/ تسهیل السبیل 164/ تشریح العالم 158/

ص: 14

التطهیر 166/ تفسیر آیه امانت 167/ تقویم المحسنین 168/ تنفیس الهموم 170/ تنویر المواهب 170/ ثناء المعصومین 170/ جلاء القلوب 171/ جواب من سأل عن کیفیة علم اللّه 172/ جهاز الاموات 173/ الحق المبین 174/ الحقایق 175/ الخطب فی الجمعات و الاعیاد 179/ خلاصة الاذکار 180/ دهر آشوب 184/ ذریعة الضراعة 184/ راه صواب 185/ رساله در جواب پرسش اهل مولتان 187/ رساله فی بیان حکم اخذ الاجرة 187/ رسالة فی ثبوت الولایة للاب والجدّ 188/ رفع الفتنة 189/ الرفع والدفع 190/ زاد الحاج 191/ زاد السالک 192/ زاد العقبی 194/ السانح الغیبی 194/ سفینة النجاة 196/ سلسبیل 197/ الشافی 197/ شراب طهور 199/ شرائط الایمان 199/ شرح الصحیفة السجادیة 200/ شرح صدر 201/ شوق العشق 203/ شوق المهدی 203/ الشهاب الثاقب 204/ الصافی 206/ الضوابط الخمس فی احکام الشک و السهو 218/ ضیاء القلب 220 / علم الیقین 220/ عین الیقین 223/ غنیة الانام فی معرفة الساعات و الایام 225/ فهرس العلوم 228/ فهرس مؤلفات 230/ قرة العیون فی اعزّ الفنون 233/ الکلمات السّرّیة 236/ الکلمات الطریفة 237/ الکلمات المخزونة 239/ الکلمات المضنونة 240/ الکلمات المکنونة 241/ گلزار قدس 244/ اللئالی 251/ اللُبّ 253/ اللباب 254 / لبّ الحسنات 256/ المحاکمة بین الطائفتین 257/ المحاکمة بین الفاضلین 259/ المحجة البیضاء 260/ مرآة الاخرة 269/ مشواق 271/ المعارف 273/ معتصم الشیعة 274/ معیارالساعات 275/ مفاتیح الشرایع 276/ مفتاح الخیر 297/ منتخب الاوراد 298/ منتخب دیوان شمس 299/ منتخب رسائل اخوان الصفا 299/ منتخب فتوحات المکّیة 300/ منتخب مثنوی 300/ المنتخب الصغیر 300/ المنتخب الکبیر 301/ منتخب مکاتیب قطب الدین محیی 301/ منشآت 301/ منهاج النجاة 307/ میزان القیامة 310/ النخبة 312/ النخبة الصغری 316/ ندبة العارف 316/ ندبة المستغیث 317/ نقد الاصول الفقهیة 317/ النوادر 318/ الوافی 319/ وسیلة الابتهال 349/ وصف الخیل 349.

ص: 15

آثار منسوب و مجعول

اتتل توتتل 353/ اثبات حرکت جوهری 353/ احکام النجوم 354/ رسالة فی الارث 354/ اضغاث الاحلام 354/ اعمال الاشهر الثلاثة 355/ اکسیر وجود 355/ امالی 356/ رسالة فی الانسان 356/ رسالة فی تحقیق معنی القابلیّة 356/ التذکرة فی الحکمة الالهیة 357/ ترجمة الحق 357/ ترجمة حدیث معلّی بن خنیس 357/ التقویم 358/ التوحید 359/ الجبر و التفویض 359/ جواب بعض الاخوان 360/ الحاشیة علی حاشیة التهذیب 360/ الحاشیة علی الرواشح السماویة 361/ حاشیة علی زبدة البیان 361 / خلاصة التهاب النیران الاحزان 361/ دلائل الاحکام 362/ سریان نور الحق 363/ شجرة الهیّة 363/ شرح حدیث الحقیقة 364/ شرح حدیث الفرجة 364/ شرح حدیث جنود مجنّدة 364/ شواکل الحور 365/ رسالة القضاء والقدر 365/ قواعد العقاید 366/ الکلمات الرائقة 366/ مسألة الوجود 367/ معالجة النفس 367/ المصفّی 368/ مفاتیح الزیارات 368/ منتخب الختوم 369/ رسالة فی الموت و حقیقته 369/ رسالة فی وحدة الوجود 369.

نمایه

آیات و احادیث 373/ کسان 375/ کتابها 409/ موضوع 421/اشعار 427 / منابع و مآخذ 431

ص: 16

ص: 18

کرده ام و نوشته ام. گفت: که همین ساعت آن را بیار که ببینم.(1)

ابوعبداللّه محمّد بن احمد مقدسی در بیان سرایِ ساخته شده در زمان حکومت عضدالدوله دیلمی می گوید:

یک کتابخانه جدا نیز دارد که زیر نظر یک سرپرست و یک کتابدار و یک ناظر از نیکوکاران شهر اداره می شود. هیچ کتابی نیست که تاکنون در دانشهای گوناگون تصنیف شده باشد مگر نسخه اش بدانجا آورده است. وی اینجا را به صورت دالانهای سرپوشیده و یک سالن بزرگ ساخته که انبارهای کتاب در اطراف آنهاست. به دیواره انبارها و دالانها اطاقکهایی دارند و هر یک با کشویی از بالا به پایین بسته

می شود. دفترها از هر نوع در یک رف ویژه چیده شده است. فهرستهایی نیز دارد که نام کتابها در آن روشن شده است.(2)

از این گونه فهرستها برای بسیاری از کتابخانه ها فراهم آمده، کتابخانه صاحب بن عبّاد و کتابخانه نوح بن منصور سامانی از آن جمله اند.

افزون بر فهرستهای کتابخانه های حکومتی و دولتی، گاهی شخصی عالم و دانشمند برای همه موجودی کتابخانه خویش فهرست تهیه می کرده تا امکان بهره وری از آن سهل تر شود و هم اینکه با مرتّب کردن و زدن مُهر بر آنها در نگهداری و حفاظت از کتابها

اهتمام بیشتری به عمل آید. رضی الدّین ابوالقاسم علی بن موسی معروف به ابن طاووس (664 - 589ق) در کتاب گرانقدر سعدالسعود به تعدادی از کتابهای خویش در زمینه

علوم قرآنی - که وقف اولاد ذکورش می باشند - اشاره می کند. وی در مقدّمه کتاب می نویسد: چون در کتاب الابانة فی معرفة اسماء کتب الخزانة تنها به نام کتابهای خویش پرداختم، در اینجا، توضیح بیشتری در خصوص آنها می دهم.(3) آنگاه به کتاب شناسی و

نسخه شناسی کتابهای خویش می پردازد و اطّلاعات ارزشمندی به دست می دهد.

ص: 21

و غیرهم.(1)

جنید بن محمّد نعیم مکنّی به ابو احمد، در نامه ای به ابوالحسن علی بن محمّد علوی، تصانیف و نگاشته های ابونصر محمّد بن مسعود عیاشی (ف. 320ق) - از فقهای بزرگ امامیه - را گردآوری می کند. وی در آخر نامه به این مطلب اشاره می کند که جامع

آثار عیاشی بیست و هفت کتاب از تألیفات عیاشی را در فهرست نیاورده و من آنها را بر فهرست او می افزایم، و تعداد این آثار را به 208 جلد کتاب و رساله می رساند. ابن ندیم

فهرست آثار عیاشی را به نقل از آن نامه، در الفهرست می آورد.(2) شیخ طوسی در

الفهرستِ خودش عینا منقولات ابن ندیم را ذکر می کند(3).

ابوریحان بیرونی (440 - 362ق.) از بزرگترین دانشمندان جهان اسلام در سده چهارم و پنجم هجری است. وی در رساله ای با عنوان رسالة ابی ریحان فی فهرست کتب الرازی به بررسی و بیان کتابهای محمّد بن زکریای رازی می پردازد. وی آثار رازی را در موضوعات ذیل طبقه بندی و فهرست می کند: پزشکی (56 عنوان)، طبیعیات (33 عنوان)، منطقیّات (7 عنوان)، ریاضیات و نجومیات (10 عنوان)، تفاسیر و تلخیص ها و اختصارات (7 عنوان)، فلسفی و تخمینی (17 عنوان)، مافوق الطبیعه (6 عنوان)، الهیّات (14 عنوان)، کیمیائیات (22 عنوان)، کفریات (2 عنوان) و فنون مختلف (10 عنوان).

آنگاه، پس از ذکر کتابهای رازی، ابوریحان به کتابهای خود می پردازد که در فهرست خود نوشت به آن خواهیم پرداخت.

محمّد بن ابی بکر بن قیّم مشهور به ابن قیّم جوزیه (751 - 691ق.) فهرستی از کتابها و رساله های ابن تیمیه (ف. 728ق) فراهم ساخته و تعداد آثار وی را تا به 341 عنوان کتاب و رساله می رساند. این فهرست به سال (1953م.) در دمشق به چاپ رسیده است.

یوسف ترکمن بن جوزی معروف به سبط ابن جوزی (654 - 572ق) در کتاب مرآه الزمان، فهرست آثار تألیف شده عبدالرّحمان بن جوزی (592 - 510ق) را دویست

و پنجاه عنوان ذکر می کند. این فهرست توسط گرگیس عوّاد در مجلة المجمع العلمی العربی شماره 30 - 29 در دمشق چاپ شده است.

ص: 23

فهرست و سیاهه آثار جلال الدّین عبدالرحمان سیوطی (911 - 849ق) به وسیله شخصی گمنام جمع آوری می شود. وی پانصد و چهار عنوان از کتابها و رساله های سیوطی را بیان می کند. این فهرست به کوشش فلوگل در پایان کشف الظنون حاجی خلیفه

در جلد ششم، صص 667 - 665 آمده است.

برای آثار علاّمه ملاّ محمّد باقر مجلسی (1110 - 1037ق) دو فهرستِ دیگر نوشت فراهم آمده است. نخست: توسط محمّد نصیر بن عبداللّه مجلسی - برادرزاده وی - این فهرست در دو بخش است. الف) کتابهای عربی مجلسی ب) کتابهای فارسی وی. صاحب الذریعه منقولاتی از این فهرست را در نگارشهای دیگران رؤیت کرده است.(1) دو دیگر، فهرستی که به اهتمام محمّد حسین بن محمّد صالح از نوادگان مجلسی در دو فصل و یک خاتمه تدوین شده است. فصل اول: کتابهای عربی شامل ده کتاب. فصل دوم کتابهای فارسی، در بردارنده چهل و نه کتاب. خاتمه: در شماره ابیات تألیفات و آثار مجلسی در فارسی و عربی. این فهرست یک بار در مجله دانشکده ادبیات تهران سال دهم، شماره دوم، صص 210 - 203 چاپ شده و بار دیگر در کتابشناسی مجلسی به کوشش حسین درگاهی و علی اکبر تلافی داریانی.

تألیف ب) شخصی را که کتاب به او تقدیم شده است(1).

حنین بن اسحاق (260 - 194ق) مقاله ای به سریانی دارد و در آن به آثار دیگر جالینوس که در فهرست جالینوس نیامده اشاره می کند(2). وی در ضمن همین رساله ارزشمند به بسیاری از ترجمه های خویش از آثار جالینوس توجّه می دهد. دانشیان در این دوره، بسیاری از کتابها و رساله هایی که از یونانی به سریانی و عربی ترجمه شده از

آنِ حنین می دانند. ابن ندیم بر این باور است که این مطلب از خوشبختی های حنین است که هرچه حبیش بن حسن اعسم، عیسی بن یحیی و دیگران ترجمه کرده اند به حنین نسبت داده می شود. امّا با به دست آمدن این رساله بسیاری از این مجهولات روشن می شود و مترجم این رساله های منسوب، به وضوح و صراحت بیان می شود. برای مثال حنین در ذیل کتابِ کتابٌ فی العضل می نویسد: که حبیش بن الحسن آن را برای محمّد بن موسی به زبان عربی ترجمه کرده است، همچنین کتاب فی تدبیر الملطف فی الذبول از عیسی بن یحیی است.

جابر بن حیان بن عبداللّه کوفی از دانشمندان سده دوم هجری، مصاحب و شاگرد امام جعفر صادق علیه السلام است. وی برای آثارش در موضوعات کیمیا و دیگر علوم فهرست مفصّلی فراهم می آورد و افزون بر آن، فهرست موضوعی مختصری برای نگاشته های علم کیمیای خود تدوین می نماید. ابن ندیم این فهرست را دیده و از آن بهره برده است.

وی در شرح احوال و آثار جابر می گوید:

محمّد بن اسحاق گوید: جابر در کتاب فهرست خود گوید: پس از این کتابها، سی رساله تألیف کردم که بی نام است و سپس چهار مقاله تألیف کردم که اینهاست: کتاب الطبیعة الفاعلة الاولی و هی النار، کتاب الطبیعة الثانیة الجامدة و هی الماء، کتاب الطبیعة المنفعلة الیابسة و هی الارض، کتاب الطبیعة الرابعة المنفعلة الرطبة و هی الهواء... پس از این چهار کتاب تألیف کرده ام به این ترتیب کتاب الزهرة، کتاب

السلوة، کتاب الکامل و کتاب الحیوة.(3)

ص: 25

ابو سلیمان داوود بن علی اصفهانی (ف. 270ق) از فقهای نامدار سده سوم هجری است به گفته ابن ندیم، وی مردی با فضل، صادق و پرهیزکار بود و اوّل کسی است که قول به ظاهر کتاب و سنّت را گرفته و جز آن را از رأی و قیاس رها کرد. از نگاشته های

علی بن داوود، فهرستی بسیار قدیمی به خطّ محمود مروزی به دست ابن ندیم می رسد که او تمام آن را در الفهرست می گنجاند. وی بر این باور است که این فهرست در زمان خود داوود بن علی نوشته شده است.(1)

ابن بطّه، محمّد بن جعفر قمی، روایات زیادی از احمد برقی نقل می کند. از نگاشته های وی فهرستی است که از آثارش در آن نام می برد. قهپایی معتقد است که این فهرست که از آثار او ارائه شده، دارای اشکالاتی است.(2)

سعد بن عبداللّه قمی مکنّی به ابوالقاسم از بزرگان فقها و محدّثان نام آور سده سوم هجری است. وی دارای تألیفات زیادی، همچون کتاب الرحمة، کتاب الحج، کتاب الضیاء فی الامامة، کتاب مقالات الامامیه و... است. در این فهرست ابوالقاسم قمی به همه

کتابهایی که تألیف کرده اشاره می کند.(3)

یکی از نویسندگان دانشمند اسماعیلی مذهب، عبدان اسماعیلی است. ابن ندیم در بخش نویسندگان و صاحب نظران اسماعیلی چنین می نویسد:

عبدان که در پیش گفته شد از همه بیشتر کتاب تصنیف کرد و دیگران هم اگر تصنیفی داشتند به او نسبت می دادند. فهرستی از تصنیفات خود دارد که از آن جمله است: کتاب الرحا و الدولاب، کتاب الحدود و الاسناد، کتاب اللامع، کتاب الزاهر، کتاب المیدان.

ابن ندیم فهرست آثار عبدان را ندیده و کسی را سراغ نداشته که از محتویات آن فهرست آگاه باشد.(4) سزگین بر این باور است که نسخه ای از فهرست عبدان در سده هفتم هجری در تملّک خواجه نصیرالدین طوسی بوده است.(5)

از دیگر فهرستهای خود نوشت، فهرست آثار عثمان بن جنّی معروف به ابن جنّی

ص: 26

(392 - 330ق) است. وی در ضمن اجازه ای که به ابی عبداللّه می دهد به فهرست آثارش اشاره می کند. یاقوت حموی در شرح سرگذشت ابن جنّی متن این اجازه را عینا نقل می کند:

قد اجزتُ للشیخ ابی عبداللّه الحسین بن احمدبن نصر - ادام اللّه عزّه - ان یروی عنّی مصنّفاتی و کتبی مما صحَّحه و ضبطهُ علیه ابو احمد عبدالسلام بن الحسین البصری - ایّد اللّه عزّه - : عنده منها کتابی الموسوم بالخصائص و حجمه الف ورقة و کتابی التّمام فی تفسیر اشعار هُذیل ممّا اغفله ابوسعید الحسن بن الحسین السُّکری

- رحمه اللّه - و حجمه خمسمائة ورقة بل یزید علی ذلک و کتابی فی سرّ الصناعة و هو ستّمائة ورقة و کتابی فی تفسیر تصریف ابی عثمان بکربن محمّد ابن بقیة المازنی و حجمه خمسمائة ورقة، و کتابی فی شرح مستغلق ابیات الحماسة و اشتقاق اسماء شعرائها و مقداره خمسمائة ورقة...

ابن جنّی به همه آثار و نگاشته های خویش در این اجازه اشاره می کند و به اختصار به موضوع و حجم آن کتابها می پردازد.

ابوریحان بیرونی در ادامه فهرستی که از آثار رازی ارائه می دهد، با آوردن عبارت زیر به فهرست خود نوشت آثارش می پردازد و سیاهه ای از صد و سه نگاشته خود را بیان می کند:

و چنانکه سخن خود را با کتابهای ابوبکر [رازی] آغاز کردم آن را با نامهای کتابهای خود که وقتی از من خواسته بودی ختم می کنم. آن کتابهایی که تا سال چهار صد و بیست وهفت نوشته ام که از عمرم شصت و پنج سال قمری و شصت و سه سال شمسی می گذرد و تعجّب نمی کنم که تأویل رویای من راست بیاید هرچند که حرص من برآن راست نیامده است.(1)

این فهرست به سال 1936م. توسط خاورشناس معروف پول کراوس در پاریس از روی نسخه منحصر به فرد کتابخانه لیدن به شماره 133 چاپ شد. پیش از آن به سال 1920م. ویدمانِ آلمانی قسمت مربوط به آثار بیرونی را به زبان آلمانی مورد تجزیه و

ص: 27

تحلیل قرار داد، و دوسکا به سال 1925م. پاره ای از آن کتاب را که مربوط به آثار رازی بود به زبان آلمانی برگرداند. زاخائو فهرست آثار بیرونی را در مقدمه کتاب آثارالباقیه آورد. اندیشمندان دیگری نیز به تصحیح فهرست و کتاب شناسی آثار رازی و بیرونی پرداختند و ملحقاتی برآن افزودند. دکتر محمود نجم آبادی در مصنفات و مؤلفات رازی

و بوالو در کارنامه ی بیرونی از آن جمله اند.(1)

افزون بر اینها، استاد دانشمند دکتر مهدی محقق به تصحیح و ترجمه فهرست کتابهای رازی و نامهای کتابهای بیرونی اهتمام ورزید و به پیوست این اثر ارزشمند، رساله المشاطة لرسالة الفهرست از ابواسحاق ابراهیم بن محمّد، مشهور به غضنفر تبریزی را که مهمترین منبع شناخت زندگی بیرونی است، ضمیمه کتاب نمودند. غضنفر تبریزی هدف خویش را از تدوین المشاطة این چنین بیان می کند:

من می دانم که هرکس مقاله استاد رئیس را مطالعه کند و در آنچه که نویسنده آن از داستان رویای خود یاد کرده و از الهامی که در آن رویا بر مدت عمرش استدلال آورده درنگ نماید، کیفیت آینده آن احوال یعنی کمیّت عمر و زمان رحلت او به نظرش می گذرد. از این روی من صلاح دیدم که به پایان سخن او در آن رساله آنچه را که من از تاریخ ولادت و سنین عمر و وقت وفات و رحلت او به دست آورده ام، ملحق کنم تا آنکه طالبان آن را از جایی دیگر نجویند، گذشته از آنکه تحقیق آن متعذّر

و وصول به آن نسبت به این زمان و این مردم ممتنع است.(2)

سرِ سخن را به کتابهای رجالی می کشانیم. در این نوع کتابها، هنگامی که مؤلف به شرح سرگذشت خودش مشغول می شود، به فهرستی از آثار و نگاشته های خویش نیز اشاره می کند. گرچه در اینجا مؤلّف قصد ندارد فهرستی برای نگاشته های خویش فراهم سازد؛ امّا به اقتضای خود موضوع، ناخودآگاه فهرستی از آثارش ارائه می شود که بسیار ارزشمند و قابل اعتناست.

ابوالعبّاس احمد بن علی نجاشی (450 - 372ق) در کتاب رجال النجاشی در ذیل مدخل احمد بن العبّاس [خودش] این چنین می آورد:

ص: 28

احمدبن العباس النجاشی الاسدی، مصنّف هذاالکتاب - اطال اللّه بقاوه و ادام علوّه و نعماه - له کتاب الجمعة و ما ورد فیه من الاعمال و کتاب الکوفة و ما فیها من الاثار و الفضایل، و کتاب انساب بنی نصر بن قُعین و ایّامهم و اشعارهم و کتاب مختصر

الانوار و مواضع النجوم التی سمیّتها العرب.(1)

او با بیان همین عبارات کوتاه، به چهار کتاب خویش و موضوع آنها اشاره می کند.

شیخ الطایفه ابی جعفر محمّد بن حسن طوسی (460 - 385ق) نیز در الفهرست که از کتابهای بزرگ رجالی شیعی محسوب می شود به بیان شرح احوال و آثار نهصد تن از بزرگان علم و دانش می پردازد. وی از فهرست آثار و نگاشته های شیخ مرتضی (436 - 355ق)، ابن بابویه قمی (ف. 381ق) و شیخ مفید (413 - 336ق) نام می برد و آنها را در میان صاحب نظران و اهل فن مشهور و معروف می داند.(2) شیخ طوسی با عنایت به فهرست سید مرتضی، کتابهای وی را نقل می کند. آقا بزرگ براین باور است که این فهرست ممکن است تألیف خود مرتضی باشد و یا شاگرد وی ابوالحسن محمّد بن محمّد بصروی (ف. 443) آن را از کتابهای استادش فراهم ساخته و سید مرتضی بر پشت نسخه آن اجازه روایت برای او نگاشته است.(3) آنگاه در ضمن سرگذشت خویش به فهرستی از کتابهایی که تا آن زمان به رشته تحریر در آورده، اشاره می کند:

محمّد بن الحسن بن علی الطوسی، مصنف هذا الفهرست، له مصنفات منها کتاب تهذیب الاحکام و هو یشتمل علی عدة کتب من کتب الفقه، اولها کتاب الطهارة و کتاب الصلاة و هو یشتمل... وله کتاب الاستبصار فیما اختلف من الاخبار و هو یشتمل... و له کتاب النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی و له کتاب المفصح فی الامامة

و له کتاب تلخیص الشافی فی الامامة و له مختصر ما لا یسع المکلّف الاخلال به،

وله کتاب العدة فی اصول الفقه و... و له کتاب فی الاصول کبیر خرج منه الکلام فی التوحید و بعض الکلام فی العدل.(4)

ابن جنید اسکافی، محمّد بن احمد (ف. 381ق) فهرستی برای آثار خودش نگاشته و شیخ طوسی از آن چنین یاد می کند:

ص: 29

او فهرست تصنیفهای خود را مبوّب و گسترده فراهم ساخته و من تمام آن را ذکر نمی کنم؛ اما نجاشی در احوال وی در حدود صدوپنجاه عنوان از کتابها و رساله های او را با نگاه به آن فهرست می آورد.(1)

شیخ اکبر، محیی الدین بن عربی (638 - 560ق) نیز فهرست خودنوشتی از آثارش فراهم می آورد و در آن به 248 اثر خود توجّه می دهد. گرگیس عوّاد به کتاب شناسی آثار

وی می پردازد و تعداد آنها را به 279 کتاب و رساله می رساند. این تحقیق در مجلة المجمع العربی در دمشق شماره 4 - 3، جلد 29 در سال 1953م به چاپ رسیده است. پس از وی عثمان اسماعیل یحیی تحقیقات جدیدی بر آثار ابن عربی ارائه می کند.

رضی الدین علی بن موسی مشهور به ابن طاووس (664 - 589ق) در کتاب الاجازات بکشف طرق المفازات پس از ذکر مقدمات به فهرست آثار خویش چنین اشاره می کند:

...ممّا الفته فی بدایة التکلیف من غیر ذکر الاسرار و التکشیف. کتاب مصباح الزائر و جناح المسافر ثلاث مجلّدات و من ذلک کتاب فرحة النّاس و بهجة الخواطر... روح الاسرار و روح الاسمار... منها کتاب فلاح السائل و نجاح المسائل... و صنّفت کتابا سمیّته البهجة بثمرة المهجة...

بخشی از این فهرست را علاّمه مجلسی در کتاب بحارالانوار آورده است.(2)

محمّد بن علی رکن الدین گرگانی از شاگردان بارز علاّمه حلّی نیز فهرستی برای نگاشته هایش تهیه کرده که صاحب مقاییس الاصول از آن یاد می کند.(3)

عین القضاة همدانی عارف بزرگ قرن ششم رساله ای به نام شکوه الغریب عن الاوطان الی علماء البلدان برای علمای همدان به عربی تحریر کرد. وی پس از ذکر مصائب و مشکلاتی که برایش پیش آمده، آثار و خدمات علمی خویش را بر می شمارد. آثاری همچون قری العاشی الی معرفه العوران و الاعاشی، المفتلذ من التصریف، امالیُّ الاشتیاق

فی لیالی الفراق، منیة الحیسوب، غایه البحث عن معنی البعث، رساله علائی، نزهة العشاق

ص: 30

و نهزة المشتاق، صولة البازل، الامون علی ابن اللبون، المدخل الی العربیة و ریاضة علومها

الابیة.(1)

ابن طولون (953 - 880ق) در کتاب الفلک المشحون فی احوال ابن طولون به ذکر سرگذشت نامه خویش می پردازد، آنگاه فهرستی به ترتیب الفبایی از آثار و نگاشته هایش ارائه می دهد. گویا این اثر در دمشق به چاپ رسیده است.

فخرالدّین بن محمّد بن طریح (ف. 1085ق) فهرست خودنوشتی از آثارش فراهم ساخته که آقابزرگ، نسخه ای از آن را در کتابخانه طریحی در نجف اشرف رؤیت کرده است.(2)

فیض کاشانی (1091 - 1006ق) نیز برای آثارش سه بار فهرست تهیه کرده که به تفصیل در همین مقدمه به آنها خواهیم پرداخت.

محمّد علی بن ابوطالب مشهور به حزین لاهیجی (1180 - 1103ق) فهرست بیش از دویست کتاب فارسی و عربی نگاشته های خود را فراهم می آورد. آقابزرگ براین باور است که عنوان این فهرست «ماجری به القلم» است. این فهرست بدون هیچ تغییر در کتاب نجوم السماء صفحات 293 - 283 چاپ شده است.(3) کوتاه سخن آن

که در این مقال، گزارش مختصری از فهرست و انواع آن تقدیم داشتیم، اکنون به سرگذشت کوتاهی از زندگی فیض کاشانی و فهرستهای خودنوشت و مبحث کتاب شناسی آثار وی می پردازیم.

ص: 31

II

پس به اصفهان رجوع نمود، به خدمت شیخ بهاء الدین محمّد عاملی رسید و از ایشان اجازه روایت حدیث گرفت، آنگاه در سال 1029 راه حجاز پیش گرفت و به شرف ادای حجه الاسلام و زیارت سیدالانام و ائمه معصومین - علیهم السلام - مشرّف گردید. در آن

سفر به خدمت شیخ محمّد بن حسن عاملی (ف. 1030ق) رسید و از ایشان نیز اجازه نقل حدیث گرفت. در حین مراجعت از آن سفر به سبب قاطعان طریق، مصیبتی چند رو داد و برادرش به دست ایشان کشته شد، برادری که در سن هیجده سالگی به رتبه اجتهاد رسیده بود و در موافقت و مناسبت و مؤالفت و مؤانست با وی به حدّی بود که گویی یک روح بودند در دو بدن.

ز پیش من برفت او با دل صدجای ریش من

ز حسرت از فراقش چون غریبان در وطن گردم

خیالش چو بر گیرم ز سر تا پای او گردم

ز خود بیرون روم از خویشتن بی خویشتن گردم

در بلده طیبه قم به خدمت صدر اهل عرفان صدرالدّین محمّد شیرازی که در فنون علم باطن یگانه دهر و سرآمد عصر بود، رحل اقامت افکند. مدّت هشت سال ماند و به ریاضت و مجاهده مشغول شد تا فی الجمله بصیرتی در فنون علم باطن یافت.

شبان وادی حیرت گهی رسد به مراد

که هشت سال به جان خدمت شعیب کند

و آخر به شرف مصاهرت ایشان سرافراز آمد. باز چون ملاّ صدرا از قم به شیراز تکلیف نمودند، به شیراز رفته، قریب دو سال دیگر در خدمت با برکات ایشان به سر برد. و از انفاس طیبه ایشان بسی استفاده نمود و قبل از سفر شیراز و بعد از آن در کاشان

به رعایت ناموس خاندان مشغول می بود.

بنابر آیه شریفه «وَلْتَکُن مِنْکُم اُمّةٌ یَدْعُونَ اِلی الْخَیْرِ وَ یَأمُرونَ بِالْمَعرُوفِ وَ یَنْهَونَ عَنِ

الْمُنکَرِ وَ اوُلئکَ هُمُ المُفْلِحُونَ»(1) و به فحوای کریمه «فَلَولا نَفَرَ مِنْ کُلّ فِرقَةٍ مِنهُم طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنذِرُوا قَوْمَهُم اِذا رَجَعُوا اِلَیهِم لَعَلَّهُم یَحْذَرُونَ»(2) مشغول تدریس

ص: 33

حدیث اهل عصمت - سَلام اللّه علیهم - و تألیف کتب و رسایل مشتمل بر نصایح و فواید دینیّه و ترویج جمعه و جماعات و سیاسات مدنیه که در آن تأکیدات شدیده شده، نمود. گاه با جمعی از خواص در گوشه قریه از این قسم عبادات توشه بر می بست و گاه در وسط بلده با فرقه ای از عوام در این نمط خدمت به سر می برد و در این مدّت بر بام تجرّد

و آزادی، طبل استغنا می زد و کنگره قدر خود را از آن بلندتر می دانست که گَرد حطام دنیا

گِرد آن تواند گردید.

در بین سالهای 1046 تا 1051ق. شاه صفی میل ملاقات او را می کند، پس به خدمت سلطان مشرّف می شود، نوازشهایش کردند و تکلیف بودن در خدمت نمودند. امّا چون در حوالی و حواشی ایشان جمعی از علمای ظاهر جمع بودند، وی مصلحت دین و دنیای خود را در کناره گیری دید، چه ترویج دین با آن جماعت میسر نبود، مضافا به آنکه آزادگی و آسودگی دنیا نیز از دست می رفت. بنابراین عذر خواست واز خدمت استعفا نمود.

بعد از آن مدّتی مدید در سایه قناعت و آسودگی با برگ بی برگی و نوای بینوایی احوال گذرانید وترویج دین به جای آورد تا آنکه روز به روز به برکت علم و عمل و محبّت اهل بیت - علیهم السلام - به فتوحات و فیوضات در علوم دینیه و معارف یقینیه فایز و مستعد گردید.

به این منوال روزی می گذراند تا اینکه از جانب شاه عبّاس ثانی در سال 1064ق، رقمی رسید که متضمن این امر بود که به سوی اصفهان حرکت کند، اگرچه عنوان مکتوب، طلب ترویج جمعه و جماعات و نشر علوم دینیه و تعلیم شریعت بود اما به نظر وی گرفتار شدن در امور دنیا را در پی داشت. پس سر در جیب تفکر فرو کرد و به مقتضای «یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ»(1) و المُلک و الدّین تؤامان روی توجّه به آن جناب آورد و مورد نظر وتکریم و احترام ایشان قرار گرفت. در سال 1071ق. شاه عباس ثانی امر به تعمیر مسجد جامع اصفهان نمود و از او خواست که امامت جمعه و جماعت آن مسجد را بر عهده گیرد. آن گاه در پی فیض خود اقتدا کرد و رسما او را به امامت جامع اصفهان منصوب نمود. فیض قائل به وجوب نماز جمعه در زمان غیبت است و

ص: 34

رساله هایی در این مورد نگاشته است که بحث انگیز است بشاره الشیعة، ابواب الجنان(1).

از این به بعد هر روز به ارج و قرب فیض در میان توده مردم و حکومت صفوی افزوده شد. گروهی چون دیدند که وی در ادب، حدیث، فقه، فلسفه، عرفان، زهد، عبادت و تحقیق به درجات بالایی راه یافته و مراتب کمال را پیموده، بر وی حقد و حسد بردند و بر او به دستاویزهایی چند تاختند. او را متّهم به کفر و الحاد نمودند و کار را به جایی رساندند که او آهسته آهسته گوشه عزلت برگزید.

گسترش و دامنه اتهامات تصوّف فیض تا هند نیز راه یافت. احمد بن محمّد علی بهبهانی چون به لکنهو رسید، دریافت که در آنجا لعن و طعن فیض گفته می شود. به همین سبب در صدد رفع اتهامات او، کتاب تنبیه الغافلین را نگاشت و در آن حقایق امور را به وجه اتم بیان کرد. او بر این باور است که بعضی تمثیلات ملاّ محسن و دیگران چون شیخ بهایی و شیخ میثم بحرانی در باب وجود و شدّت ارتباط خالق به مخلوق از قبیل دریا و قطره، مداد و کلمات و امثال آنها به وسیله گروهی از ناقصان علم - خصوصا بعضی از علمای لکنهو - درست و صحیح مورد مدّاقه قرار نگرفته و ایشان ظاهر آن کلمات را گرفته و بدون تعمّق و تأمّل، فیض و خردورزان دیگر را متهم به تصوّف و قول به وحدت وجود کرده اند.

در سده بعد نیز یوسف بن احمد بحرانی (1186 - 1107ق) فیض را در قول به وحدت وجود مورد حمله و نکوهش قرار می دهد و رساله نفحات الملکوتیة فی الرّد علی الصوفیه را در ردّ صوفیه و آرای ملاّمحسن فیض می نویسد و اقوال او را در این رساله

متعرّض می شود.(2)

در مسائل فقهی نیز برخی از آرا و نظرات فیض مورد تشکیک قرار گرفت. در مسأله

غنا، شیخ علی بن محمّد بن حسن بن زین الدین شهید ثانی، (ف. 1104ق) دو رساله دارد به نامهای: رسالة فی تحریم الغنا و عمومه من حیث المتعلق، و الردّ علی من یبیح الغنا و در

ص: 35

آنهابه نظرات ملاّ محسن در مورد مسأله غنا می پردازد و آنها را رد می کند(1). این نظر فیض توسط ملاّ اسماعیل مازندرانی خاجوئی (ف. 1173ق) در رسالة فی تحریم الغنا و اثمه هم نقد و بررسی می شود.(2)

پس از فوت شاه عبّاس دوم در سال 1077ق. گاهی در قمصر و گاهی در کاشان به درس و بحث و افادت مشغول شد. در همین دوره بسیاری از کتابهای خویش همچون الصافی، الاصفی، الشافی، اصول المعارف، الحقایق فی اسرار الدّین، الکلمات المخزونة، الکلمات المضنونة، الکلمات العلیّه، بشاره الشیعه و چندین کتاب مهم دیگر خویش را به رشته تحریر در آورد. وی در سن هشتاد و چهار سالگی به سال 1091 هجری قمری در کاشان بدرود حیات گفت. ثمره زندگانی وی علاوه بر نگاشتن کتابها و رساله های متعدّد، تربیت شاگردانی چون ملاّ محمّد سعید قمی صاحب تألیفات عدیده، ملاّ لطف اللّه شیرازی(3)، ملاّ عبدالرّشید صاحب رساله فی اثبات وحدة الوجود بحیث لایوجب الکفر(4)،

علم الهدی فرزندش، محمّد هادی بن مرتضی فرزند برادرش، محمّد مؤمن بن عبدالغفور برادرزاده اش است و بسیاری از دیگر بزرگان علم و دانش این دوره از محضر با برکت او بهره برده اند.

برای آشنایی بیشتر با زندگی علامه فیض کاشانی و خاندان ایشان نظر اهل تحقیق را افزون بر رساله های خودش به چند نسخه خطی توجّه می دهیم.

الف) جُنگ شماره 8446 موجود در کتابخانه مرعشی (37/22). این اثر مهم که به دست علم الهدی کتابت شده است از جهت تاریخ خانوادگی فیض کاشانی قابل

اعتناست. ابواب این کتاب عبارتند از: تاریخ ولادت، وفات، تزویج و سوانح متفرقه این خاندان.

ب) مجموعه شماره 9407 موجود در همان کتابخانه (181/24) به خطّ علم الهدی. این مجموعه شامل صورت بعضی از نامه ها و یادداشتهای علم الهدی است که از دید تاریخی خاندان فیض مورد توجّه است.

ص: 36

ج) مکاتیب علم الهدی به شماره 8445 در کتابخانه آیت الله مرعشی (36/22) در بردارنده صورت بعضی از نامه های دوستانه و بلاغات و اجازات مؤلّف است که پراکنده نوشته و در این مجموعه جمع شده است. بیشتر این نگارشها به عربی و برخی به فارسی است با تاریخهای 1086 تا 1105 هجری قمری.

د) سرگذشت فیض از جمال الدین نطنزی. این رساله در شوّال 1088ق. نگاشته شده و اکنون به شماره(1)4282 در مجموعه نسخه های خطی کتابخانه دانشگاه تهران (3250/13) موجود است. در این رساله جمال الدین نطنزی روشن می کند که فیض کاشانی چنانکه توده مردم می پندارند صوفی نیست و شبهه ای که برخی وارد کرده اند و او را از این گروه دانسته اند مردود است. کتاب شامل پنج نمونه است: 1) آنچه که فیض در پاسخ، به محمّد مقیم مشهدی نوشته 2) آنچه در فهرست الکتب آورده 3) آنچه در آداب السلوک یاد کرده است 4) آنچه در محاکمات نگاشته 5) آنچه در کلمات طریفه نوشته است. متن این نامه را در چند صفحات بعد این کتاب در بخش تحوّل فکری و نقش آن در آثار فیض می آوریم.

ص: 37

III

این امر مشتبه شده و ایشان این امر را از خود فیض سؤال می کنند.

چنین گوید محرّر این رساله و مورّق این مقاله جمال الدین النطنزی که چون در میان عوام الناس شهرتی تمام دارد که حضرت والا رتبت، عالمِ فاضل و نحریر کامل، الحکیم المتفنّن، مولانا عبدالمحسن - سلّمه اللّه تعالی - مایل به اهل تصوّف و تصویب و تجویز رسومات تعبّدیه و تعبدات رسمیه بدعیّه ایشان می نماید و آنچه از تصانیف مومی الیه ظاهر می شود نقیض آن است که به وی نسبت می دهند و از زبان وی نقل می کنند، بنابراین سخنهای او را از کتابهای وی بیرون آورده و نوشته، همه را یکجا جمع نمود تا هر که مطلع شود، بداند که هر چه از زبان وی نقل می کنند تهمت است بر مشارالیه؛ واگر از لفظ وی چیزی مسموع شود که مخالف تصانیف او باشد محمول بر تقیّه خواهد بود، یا آنکه از خُلق عظیمی که دارد نمی خواهد کسی را از لفظ خود برنجاند، و غرض ما در این رساله همین معنی است و ما را کاری به اهل تصوّف نیست واین رساله را مرتب ساخت به پنج نمونه و من اللّه التوفیق و الاستعانة.

نمونه اول: در بیان آنچه حضرت مومی الیه در جواب عریضه محمّد مقیم مشهدی نوشته.

نمونه دوم: در بیان آنچه در کتاب فهرست الکتب فرموده.

نمونه سوم: در بیان آنچه در کتاب آداب السلوک گفته.

نمونه چهارم: در بیان آنچه در کتاب محاکمات بیان کرده.

نمونه پنجم: در بیان آنچه در کتاب کلمات طریفه مذکور ساخته.

نمونه اول

در بیان آنچه در جواب عریضه محمّد مقیم المشهدی به ذروه عرض مولانا عبدالمحسن می رساند که ملاّ محمّد علی صوفی خراسانی چون از اصفهان به مشهد مراجعت نموده، همه جا می گوید که مولانا عبدالمحسن تجویز امور صوفیه می کند

و خود نیز گاهی مرتکب می شود، اگر نموده، واقعی است دو کلمه ای اعلام کنند تا بندگان نیز متابعت کنیم. والسلام

ص: 39

الجواب

اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم. سبحانک هذا بهتان عظیم. حاشا که بنده تجویز کنم تعبّد رسمی و رسم تعبّدی که از حضرات ائمه معصومین در مشروعیت آن حدیث نرسیده باشد، بلکه برعکس آن حدیث واقع شده باشد. یعظکم اللّه ان لاتعودوا لمثله احدا ان کنتم مؤمنین.

معنی آیه مُفتتح این است که خداوندا، پاکا، منزّها، تو گواهی که این تهمت عظیمی است و بهتان بزرگ که بر من بسته اند و من از این منزّه ام. و معنی آیه مختتم این است

به قرینه مقام که از قبل خدا و قول او شما را موعظه و نصیحت می کنم که من بعد، دیگر مرتکب این افعال مشوید هرگز، و رجوع و بازگشت به مثل این نکنید، اگر هستید مؤمنان. نمونه دوم...

در همین دوره دوم زندگی، کتاب احیاء احیاء را می نویسد. اصل کتاب از امام محمّد غزالی است. او از عظمای علمای اهل سنت است و در میان اهل تصوف شهرت تام و تمام دارد. کتاب احیاء العلوم، جامع جمیع علوم است، یک باب این کتاب در

طریقت اهل تصوف و بیان وجد و سماع است. فیض شرحی بر این کتاب می نویسد و آن را احیاء احیاء می نامد - المحجة البیضاء - در وقت شرح نوشتن چون به باب وجد و سماع و طریقه صوفیه می رسد آن باب را از کتاب بیرون می کند و شرح نمی دهد. وی در کتاب «فهرست کتب» فرموده که از آن واسطه این باب را به در کردیم و شرح ننمودیم که اینها مذهب سنّت و طریقه ایشان است و خصال شیعیان نیست و این است عبارتی که در کتاب فهرست کتب فرموده:

السماع و الوجد الّذین لیسا من المذاهب الشیعه. چون این باب وجد و سماع را که مذهب سنّیان است از آن کتاب به در کردیم باب دیگر بدل آن آورده و آن را آداب الشیعه نام نهاده است.

ص: 40

ثواب یابد و به درجات عالیه برسد و هر که فرمان نبرد، عقوبتی بر او لازم نیاید. و از جمله آنچه واجب شمرده اند، بعضی را به منزله رکن دین و ستون شرع قرار داده اند، هر که فرمان نبرد از دین بیرون برود، باز بعضی از احکام را بیان روشن کرده اند، چنانکه کسی را در ترک آن عذری نمی ماند، و بعضی را مبهم و مشتبه گذاشته اند تا بندگان را در آن بیازمایند و امتحان نمایند هر که رعایت احتیاط در آن کند، درجات عالی در آخرت به پاداش آن به او دهند، و هر که رعایت نکند از آن درجات محروم ماند، بلکه گاه باشد که شومی رعایت نکردن آن، از توفیق یافتن فرمانبری واجبات نیز محروم شود.

باز مردمان در فرمانبری به تفاوتند، از جهت تفاوت مراتبِ محکمی اعتقاد، و زیادتی یقین، و صفای اخلاص و مراتب تن دادن به همه کردنیها و ناکردنیها، یا بعضی دون بعضی به آسانی و نشاط، و به دشواری و دلتنگی. باز بعضی به دل و زبان و تن و روان می گروند و اطاعت می کنند، چون مؤمنان صادق ایمان، و بعضی به دل منکرند و به زبان اقرار می نمایند، چون منافقان و بعضی به زبان منکرند و به دل معتقد، چون یهود منشان که حق را دانسته از حسد یا تکبر انکار می کنند، و بعضی به دل و زبان هر دو منکرند، چون کافران جاحد و بعضی بر هر دو معترفند، لیکن تن در نمی دهند به همه کردنی و ناکردنی، چون غاصبان و فاسقان و باز هر یک از این گروه را درجات بسیار و مراتب بی شمار است...

قصیده علم الهدی و اشاره به تألیفات پدرش

علم الیقین که مفخر دانشوران بود

افتاده است از نظر اعتبار فیض

عین الیقین، محجّة بیضای دانشش

کار کسی شبیه نباشد به کار فیض

یک جرعه از شراب طهورش اگر کشی

آگاه می شوی ز دل هوشیار فیض

منهاج اوست معتصمی در سلوک راه

وافی که راست می بردت تا دیار فیض

هر نکته از برای نجاتت سفینهای است

غافل مباش از سخن آبدار فیض

انوار حکمت از کلمات طریفه اش

پیدا چو نور دانش خورشید سار فیض

نقد اصول و حق مبین، نخبه علوم

پرورده نعیم دل بی غبار فیض

دامن پُر از لآلی مکنونه می کند

صاحبدلی که یابد جا در جوار فیض

گر دست کس رسد به اصول اصیله اش

بیند ره نجات ز یمن منار فیض

شوق کمال عشق کسی را که در سر است

اطوار فیض گو طلب از کردگار فیض

آب زلال چشمه تسنیم و سلسبیل

یک قطره دان چکیده ز جوش بحار فیض

باشد ضیای قلب و مفاتیح، شرح صدر

حاصل برای هرکس در روزگار فیض

صمتش شهاب ثاقب افسرده ای بود

کز خبث نفس می کند انکار کار فیض

شرح صحیفه دل اهل سلوک حق

معلوم می شود ز سکون و قرار فیض

با شور عشق و جنبش شوق و نشاط قرب

بر مسند کمال نشسته وقار فیض

ایمان و تقوا و ورع و زهد و صبر و شکر

الفت گرفته اند به هم در کنار فیض

جود و سخا،مروّت و انصاف و رفق و عدل

از روی ذوق و صدق و صفا گشته یار فیض

خیر و نقا، صلاح و سداد و رشاد و رشد

مست می ملاطفت خوشگوار فیض

حلم و حیا و خلق وداد و فرح وفا

گردیده از سعادت خدمتگزار فیض

رای صواب و روح محبت نجاح کار

سرشار فیض دیده شب زنده دار فیض

اقبال فوز و فتح و ظفر، نصرت و فلاح

آماده است بهر دل کامکار فیض

اهل ذکا نماید تسلیم، اگر کنم

روح مقدسش به وکالت نثار فیض

دریاست فیض و ما بمثل چون حُبابها

ما را به او مدار و به ما شد مدار فیض

ص: 43

ما را فنا در او و بقا هم به او بود

دست رجا گسسته مباد از کنار فیض

غوث رجال اوست ز تاراج درد جهل

تا هست شهر علم، بود شهریار فیض

گردد به یک کرشمه او رمزها عیان

باشد نهان علم کسان آشکار فیض

بحر افاده اش چو شود موج زن، شود

دریا ز تنگ حوصلگی شرمسار فیض

هفت آسمان چو حلقه بیرون در بود

در محفلی که نور فشانست نار فیض

بی شبهه عقد حلقه درسش گره گشاست

حلاّل مشکلات بود انتظار فیض

باشد کسی به علم، عَلَم کز ره هدی

گردد معبد مدرس عرفان شعار فیض

ز اصحاب آنکه خلع بدن عادت وی است

باشد گل سر سبد اعتبار فیض

آنان که در هنر به نهایت رسیده اند

ترسند باز از محک اختیار فیض

گرد یتیمی است غباری اگر رسد

بر گوهر دل کسی از رهگذار فیض

نینی، غلط غلط، که خیالی است این محال

حاشا که دیده و که شنیده غبار فیض

چون آستان درگه قدس آشیان اوست

مصباح انس و رایت امن منار فیض

حاشا که راه یابد آنجا نزاع، لیک

بهر قبول خاطر معنی شکار فیض

با یکدگر حقایق قدسی جدل کنند

تا ز آن میان، کدام شود اختیار فیض

نور جمال اوست که تابیده بر جهان

خورشید و ماه نیست جز آئینه دار فیض

خون می چکد ز دیده سیاره فلک

از رشک رشح خامه معنی نگار فیض

بر علم اوست پرده ای از فقه و اجتهاد

پوشیده سنگ زهد و تشرّع شرار فیض

مشائی رکابش اشراقیان دهر

بی شک عزیز اهل کلام است خوار فیض

دهر است یک قصیده ز دیوان صنع حق

بیت خجسته، مطلع لیل و نهار فیض

آن چارجوی جنّت عدن است بی گمان

تأویل یک رباعی فردوس بار فیض

بینی ز شش جهت در هر هشت خلد را

بر روی خود گشاده چو کردی دوچار فیض

دنیا و هرچه هست درآن نیست غیر هیچ

در چشم عبرت دل پرهیزگار فیض

سنجیده دار گوهر خود را باین عیار

میزان نیک و بد، نبود جز عیار فیض

نقش قدم نمانده اگر در ره صواب

از بسکه گرم بوده برین ره گذار فیض

ص: 44

لیکن پی دلالت واماندگان بس است

نوری که مانده باقی در رهگذار فیض

از غول وهم و حس و خیال ار گذر کنی

شاید که تو بری، بری از شاخسار فیض

آئینه بصیرت خود گر جلا دهی

از صیقل تجرّد وحدت دثار فیض

شاید که جلوه گر شودت آنچنان که هست

در چار موج گرد عناصر سوار فیض

بیند کسی که نیست درو ظلمت حسد

کآب بقاست بسته لب جویبار فیض

کی آرزوی باغ ارم می کند دگر

آنکو چشیده چاشنه ای از ثمار فیض

یابی امان ز وسوسه دیو و شرّ نفس

خود را اگر کشی به پناه حصار فیض

یک جُزو کِش ز مدرسه اوست عقل کل

نبود حریف معرکه کارزار فیض

هر خاروگل که هست درین بوستان ازوست

همگل، گل مرادش و هم خار، خار فیض

ناورده ای ز سجن مکان و زمان هنوز

خود را برون، چه پرسی از راه غار فیض

تا آشنای ملک تجرّد نگشته ای

مشکل که یاور تو شود انتصار فیض

اکنون «هدی» خلاصه اذکار این شناس

کز روی عجز بر در احسان شعار فیض

مردود قلب خویش به کف، ناله ها کنی

عزّ قبول خودطلبی از عیار فیض

افغان کنی و گریه و زاری و اضطراب

شاید که بر تو رحم کند کردگار فیض

در لُجّه ثنا نزنی دست و پا که نیست

در ظرفِ حرف، وسعت درّ بحار فیض

زین وصفها که لایق آن بارگاه نیست

خواهی به انکسار و ادب اعتذار فیض

بندی زبان حمد و گشایی لب دعا

بهر دوام عاقبت روزگار فیض

یا رب دوام بخش به حقّ چهار و هشت

هر سال و ماه و هفته و لیل و نهار فیض

حسب الاشاره عزیزی از صاف نوشان رحیق عرفان کثّر اللّه امثاله فی الاخوان راضی برو سیاهی این چند صفحه شد. خاک راه علما علم الهدی، 1071.

اما خود فیض برای مجموعه نگاشته هایش سه مرتبه فهرست فراهم آورده است. فهرست نخست را در حدود سال 1067 نوشت و در آن به چهل و یک اثر خود که تا آن سال نوشته، اشاره می کند. الوافی و الخطب از آخرین نوشته های او در سال 1067 در این فهرست آمده است.

ص: 45

فهرست دوم را به سال 1089 به رشته تحریر در می آورد. و در آن به تفصیل از صد و پانزده تألیف خود یاد می کند و در ضمن آن به بیان موضوع، تاریخ تصنیف، تعداد ابیات و

برخی اطّلاعات دیگر می پردازد. وی در هنگام تدوین این فهرست، فهرست نخست را در پیش رو داشته و از مندرجات آن به گونه ای بهره برده که می توان فهرست دوم را تحریری سامان یافته و افزوده بر فهرست اوّل دانست. اما در موارد اندکی در تحریر اول

اضافاتی به چشم می خورد که در تحریر دوم نیامده است. برای مثال به بیان کتاب مفاتیح الشرایع در هر دو تحریر اشاره می کنیم. مطالب اضافی تحریر اول را محصور در علامت < > کرده ایم.

و منها

کتاب مفاتیح الشرایع

وهو ایضا یحتوی علی امّهات مسائل الفقه مع الاشارة الی دلایل والاقوال التی قیلت فیها بایجاز واختصار < مصنّف به فی البیان والتقریر اثنا عشریات شیخنا المحقق البهائی - طاب ثراه - لوخلت عن الفروع النادرة و انطوت علی الاشارات الی الدلایل فی جمیع المسائل< و قد تمّ جمیع مطالبه التی هی ابواب الفقه کلّها مع مسائل مهمة اخری فقهیّة لم یذکرها الفقهاء - رحمهم اللّه - او اکثرهم فی اثنا عشر کتابا یقرب

من خمسة عشر الف بیت. وقع الفراغ منه فی سنة اثنتین واربعین بعد الالف.

به هر حال، دو فهرست نخست را، ما دو تحریر جداگانه گرفته ایم و با وارد نمودن تحریر نخست در تحریر دوم، تصحیحی انتقادی از آن ارائه نمودیم. در هر جا که دو تحریر اطلاعات مشترک دارند آنها را با علامت * نمایاندیم و اضافات تحریر نخست را در میان علامت < > ضبط کردیم.

در تصحیح این فهرست از چهار نسخه خطی آن در کتابخانه ها بهره گرفته ایم که عبارتند از:

الف) نسخه شماره (7) 950 آستان قدس رضوی از مجموعه اهدایی مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس. این نسخه شامل تحریر اول، از فهرست نخست است که

ص: 46

احتمالاً تاریخ کتابت آن سده 13 می باشد. در این تصحیح آن را با رمز /I/ نمایانده ایم.

ب) نسخه شماره (18)570 از ممجموعه اهدایی مقام معظم رهبری به خطّ سید مصطفی صفائی خوانساری که به سال 1344 قمری کتابت شده است. در تصحیح آن را با رمز/K/ نشان داده ایم.

پ) نسخه شماره (20)6836 دانشگاه تهران، کتابت محمّدبن محمّدباقر کاشانی، 1286 که با رمز /D/ آمده است.

ت) نسخه شماره (1) 2099 دانشگاه تهران، خط نستعلیق، 1101 که در تصحیح نسخه اساس قرار گرفته و با رمز /D/ ارائه شده است.

فیض به سال 1090 سومین فهرست را برای آثارش می نگارد(1) و در آن از صد عنوان کتاب و رساله خویش نام می برد. وی در هر موضوع، پنج کتاب و رساله از آثارش را ذکر می کند. تقسیمات این فهرست بدین گونه است:

«خمسة فی التفسیر والحدیث»، «خمسة مستنبطة من تنبیهات ظواهر القرآن والحدیث»، «خمسة مستنبطة من اشارات بواطن القرآن والحدیث»، «خمسة فیما یتعلق بالادعیة والاذکار والاوراد»، «خمسة فی منتخبات کتب اهل العلم والعرفان»، «خسمة فی منتخب اصناف الاشعار الحقة التی کنت انشدتها قبل ذلک لاهل المحبّة و الشوق والسالک»، «خمسة فی خمسة مطالب»، «خمسة بلغه الفرس لعامّه الناس»، «خمسة فی علوم دینیّة عامیّة»، «خمسة فی فراید ذوات فواید فی بیان انواع العلوم»، «خمسة، خمس رسائل خاصیة عدیم المثال فی خمس مسائل دینیّة عزیزة المنال...»، «خمسة فی معارف یقینیة خاصیة»، «خمسة فی الحکمة العلمیة والعملیة و علوم اهل المعرفة»، «خمسة فی الفقه واصوله»، «خمسة فی ترجمة العبادات الخمسة الارکانیه و فقهها»، «خمسة منظومة فی المناجات»، «خمسة فی المثنویات»، «خمسة رسایل شرعیه فی تحقق مسایل فقهیه فرعیّة»، «خمسة فارسیّة صنفتها للسطان بالتماسه»، «خمسة الفتها فی عنفوان الشباب لبعض الاحباب».

ص: 47

این فهرست از لحاظ شناخت تقسیمات علوم نزد فیض، می تواند قابل اعتنا باشد. با در نظر داشتن فهرست العلوم او می توان بررسی کرد که فیض به تقسیمات علوم در نزد پیشینیان با چه دیدی نگاه می کرده و یا اینکه خودش صاحب سبک و تقسیم بندی خاصی در علوم است.

در خاتمه این فهرست، وی بیان می کند که نفیس ترین آثارش برای خواص سی رساله نخست به علاوه رساله های ضیاء القلب، السریّة العلیة، فهرست العلوم، خمسة عدیمة المثال (اللب، اللباب، الحق المبین، المحاکمة بین الفاضلین و التطهیر)، شوق العشق و شوق الجمال است. این چهل تألیف خاصِ خواص است. و دیگر مصنّفات و برخی از رساله های دسته چهارم، خاص متوسّطان و عوام است. اکنون تعدادی از مصنّفات من یا با وجود بقیه زاید است یا اکنون مورد پسندم نیست و یا به وسیله یکی دیگر از مؤلّفاتم

نسخ شده است.

در تصحیح این فهرست از دو نسخه استفاده کرده ایم.

الف) نسخه شماره 7839 آستان قدس رضوی، کتابت سال 1090 هجری قمری که با رمز /A/ نمایش داده شده است.

ب) نسخه شماره (20)6836 دانشگاه تهران که با خط نسخ در سال 1281 قمری کتابت شده است و آن را با حرف اختصاری /D/ نمایانده ایم.

ج) نسخه مرحوم مشکوة که در مقدمه جلد دوم المحجه البیضاء چاپ شده است. گویا مرحوم مشکوة این چاپ را بر اساس نسخه چاپ سنگی این فهرست در هامش امل الامل تدوین نموده اند. با توجه به اختلافات جزئی این نسخه با نسخه های ما، آن را

در نسخه بدلها گنجاندیم و آن را با حرف /M/ نشان دادیم.

ص: 48

IV

عنوانهای فرعی و غیر اصلی به جهت عدم ضرورت در بخش کتاب شناسی در ردیف الفبایی قرار نگرفته اند. برای دستیابی آسان به مدخل اصلی آنها، می توان بر مبنای ارجاعات مشخص شده زیر، اقدام کرد:

آداب الذکر ← جلاءالقلوب

آداب السلوک ← زادالسالک

آداب السالکین ← زادالسالک

اذکار و ادعیه ترجمه الطهارة ← اذکار الطهارة

انصافیه ← الانصاف

الانصاف فی بیان الفرق بین الحق والاعتساف ← الانصاف

انوارالحکم واسرارالکلم ← انوار الحکمه

احسن التقویم ← تقویم المحسنین

اذکارالقلوب ← جلاءالقلوب

الاستقلالیة ← رساله فی ثبوت الولایة للاب والجدّ للاب علی البکر البالغه الرشیدة فی عقد النکاح

الانوار والاسرار ← عین الیقین

احیاءالاحیاء ← المحجّه البیضاء

تطهیرالقلوب ← التطهیر

تطهیرالسرّ ← التطهیر

التفقّه فی الدین ← المحاکمة بین الفاضلین

جلاءالعیون ← جلاءالقلوب

جواب الابهری ← جواب من سأل عن کیفیه علم اللّه

الحقایق فی اسرارالدین ← الحقایق

الحقایق فی محاسن الاخلاق ← الحقایق

حدوث العالم ← اللُبّ

ص: 55

خلاصه الاذکار واطمئنان القلوب ← خلاصه الاذکار

دوازده امام ← ثناء المعصومین

دفع آفات و رفع بلیات ← الرفع والدفع

دیوان ← گلزار قدس

ذکر خفی ← جلاءالقلوب

رفع الغوایة ← دفع الفتنة

زادالسالکین ← زادالسالک

سؤال و جواب ← راه صواب

سلوک ← زادالسالک

سلوکیه ← زادالسالک

سراج السالکین ← منتخب مثنوی

سوانح غیبی ← السانح الغیبی

شکوائیه ← الاعتذار

شرح حدیث طلب العلم ← منهاج النجاة

صلاه الجمعة ← ابواب الجنان

الصلوات والتّحیات ← ثناءالمعصومین

علم اللّه تعالی ← اللباب

فضیله الشیعة ← ترجمه الشریعة

القول السدید ← جلاءالقلوب

اللئالی المستخرجة ← اللئالی

اللئالی المخزونة ← اللئالی

لباب الکلام ← اللباب

لب القول فی معنی حدوث العالم ← اللُبّ

لب لباب مثنوی ← منتخب مثنوی

مناقب امیرالمؤمنین ← الاربعین

منتخب کشف المحجّة ← تسهیل السبیل

ص: 56

مسائل احکام الجنائز ← جهازالاموات

المقالات الاثنی عشریة ← قره العیون فی اعزّ الفنون

منازل السالکین ← زادالسالک

من لایحضره التقویم ← غنیة الانام

مکنونه الکلمات ← قره العیون فی اعزّالفنون

المحاکمة ← المحاکمه بین الطائفتین من المؤمنین

منهج النجاة ← منهاج النجاة

النخبه الکبری ← النخبة

النخبة المحسنیة ← النخبة

النخبة فی الحکمه العملیه والاحکام الشرعیّة ← النخبة

النخبه الوجیزة ← النخبة

النوادرالاحادیث ← النوادر

النوادرالاخبار ← النّوادر

الولایه علی البکر فی التزویج ← رساله فی ثبوت الولایة

در بخش کتاب شناسی ما نیز ملحوظ شده است.

نسخه های خطی کتاب عین الیقین این چنین می آوریم:

نسخ، ابن شاه مرتضی، 1070، ش 2946، دانشگاه تهران 829/10// ، مقابله علم الهدی در 1085، ش 804، آستا 209/4 //، عصر مؤلف، ش (8) 933، مجلس 234/23 (ناقص الاخر) //...//، سید عبداللّه جزائری، 1141، ش 1978، گلپایگانی 125/3 (در مقدمه این نسخه رساله ای درباره فیض آمده است)// ...// نستعلیق، سده 12، ش 16593، آستا [رؤیت ](ناقص الطرفین) //...

نخستین نسخه ما، نسخه ای است به خط نسخِ ابن شاه مرتضی که در سال 1070 قمری کتابت شده و به شماره 2946 در فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، جلد دهم صفحه 829 معرفی شده است. نسخه دوم، مقابله علم الهدی فیض کاشانی در سال 1085 (کاتب نامعلوم) که به شماره 804 در فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی جلد چهارم صفحه دویست و نه نمایانده شده است. دیگر نسخه، در عصر مؤلف کتابت شده و اکنون ناقص الاخر است و در مجموعه شماره (8) 933 مجلس است و در جلد بیست و سوم صفحه دویست و سی و چهار آمده است.

تهران: دانشگاه تهران، 1353.

احیاء میراث ........ فهرست نسخه های خطی مرکز احیاء میراث اسلامی. نگارش سیّد احمد حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1383. 8ج.

ادبیات تهران ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات. به کوشش محمّد تقی دانش پژوه. - تهران: دانشگاه تهران، 1339. 1ج.

ادبیات مشهد ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی. به کوشش محمود فاضل. - مشهد: دانشگاه فردوسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1354.

اصغر مهدوی ........ «فهرست نسخه های خطی کتابخانه خصوصی دکتر اصغر مهدوی» به کوشش محمّد تقی دانش پژوه در نسخه های خطی دفتر دوم. زیر نظر محمّد تقی دانش پژوه و ایرج افشار. - تهران: دانشگاه تهران، [1342].

احسن التقاسیم ........ احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. تألیف محمدبن احمد المقدسی، ترجمه علینقی منزوی. - تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، 1361. 2ج.

اعتمادالدوله(اصفهان) ........ «فهرست کتابخانه های عمومی وخصوصی شهر همدان: کتابخانه اعتمادالدوله» به کوشش پرویز اذکائی در نسخه های خطی دفتر پنجم.

زیر نظر محمّد تقی دانش پژوه و ایرج افشار. - تهران: دانشگاه تهران، 1346.

افشین عاطفی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه افشین عاطفی (کاشان - ایران).. نگارش سیّد صادق حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1385.

الفبایی ........ فهرست الفبایی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی.به کوشش محمّد آصف فکرت. - مشهد: آستان قدس رضوی، کتابخانه مرکزی، 1369.

الهیات تهران ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران. به کوشش محمّد باقر حجتی. با نظارت محمدتقی دانش پژوه. - تهران: دانشگاه تهران، 1345. 2ج.

الهیات مشهد ........ فهرست نسخه های خطی دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد. به

ص: 61

کوشش محمود فاضل. - مشهد: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی، 1366 - 1355. 3ج.

امل ........ امل الامل. تألیف محمدبن الحسن الحرّالعاملی. - نجف: مکتبه اندلس، 1385ق. 2ج.

امیرالمؤمنین ........ «مکتبه الامام امیرالمؤمنین العامة» به کوشش محمدتقی دانش پژوه. در نسخه های خطی دفتر پنجم. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار.- تهران: دانشگاه تهران، 1346.

انجمن آثار ........ فهرست نسخه های خطی فارسی و عربی کتابخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی .- تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1380.

ایضاح ........ ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون. اسماعیل باشا بغدادی.- تهران: اسلامیه، جعفری، 1387 (افست).

بحارالانوار ........ بحارالانوار: الجامعه لدرر اخبارالائمه الاطهار. تألیف محمدباقر مجلسی. - بیروت؛ داراحیاء التراث العربی، 1403ق. 110ج.

ترجمه مفاتیح العلوم ........ ترجمه مفاتیح العلوم. تألیف محمدبن احمد خوارزمی، ترجمه حسین خدیوجم. چاپ دوم.- تهران: علمی و فرهنگی، 1362.

جاویدان خرد ........ جاویدان خرد. تألیف احمدبن محمدبن مسکویه، ترجمه تقی الدین محمّد شوشتری، باهتمام بهروز ثروتیان.- تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، شعبه تهران، 1355.

جوادی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات (مجموعه امام جمعه کرمان) اهدایی آقای احمد جوادی. به کوشش محمدتقی دانش پژوه.- تهران: دانشگاه تهران، 1344. 1ج.

جوادیه ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه جامه جوادیه (بنارس - هند). نگارش سیّد جعفر حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1386.

حجتیّه ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه حجتیه قم.به کوشش رضا استادی.- قم: بی نا، 1354.

ص: 62

حسین مفتاح ........ «کتابخانه دکتر حسین مفتاح در تهران» به کوشش محمدتقی دانش پژوه. در نسخه های خطی دفتر هفتم. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار .- تهران: دانشگاه تهران، 1353.

حسینیه شوشتریها ........ «فهرست نسخه های خطی کتابخانه حسینیه شوشتریها(عراق، نجف)» به کوشش اسداللّه اسماعیلیان و رضا استادی. در نسخه های خطی دفتر یازده و دوازده. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه و اسماعیل حاکمی .- تهران: دانشگاه تهران، 1362.

حکمت ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات (مجموعه وقفی علی اصغر حکمت) به کوشش محمدتقی دانش پژوه. - تهران: دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، 1341. 1ج.

حوزه علمیه امام صادق ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه حوزه علمیه امام صادق (ع). نگارش سیّد جعفر حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1384.

خانقاه احمدیه ........ «فهرست کتابخانه های عمومی و خصوصی شیراز: کتابخانه خانقاه احمدیه» به کوشش محمدتقی دانش پژوه در نسخه های خطی دفتر پنجم. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه وایرج افشار. - تهران: دانشگاه تهران، 1346.

خیرات خان ........ «فهرست نسخه های خطی مدرسه خیرات خان مشهد» به کوشش محمود فاضل در فهرست نسخه های خطی کتابخانه های رشت و همدان. به کوشش محمّد روشن و دیگران.- تهران: فرهنگ ایران زمین، 1353.

دانشگاه اصفهان ........ «فهرست نسخه های خطی دانشگاه اصفهان» به کوشش محمدتقی دانش پژوه وایرج افشار. در نسخه های خطی دفتر یازده و دوازده. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه و اسماعیل حاکمی.- تهران: دانشگاه تهران، 1362.

دانشگاه بوعلی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشگاه بوعلی همدانی. نگارش سیّد احمد حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1384.

دانشگاه تبریز ........ فهرست موجودی و راهنمای کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز.

ص: 63

کتابخانه مرکزی.- تبریز: دانشگاه تبریز، 1361.

دانشگاه تهران ........ فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. به کوشش محمدتقی دانش پژوه.- تهران: دانشگاه تهران، [13]. 18ج.

دفاعیات عین القضاة ........ دفاعیات عین القضاة همدانی تألیف عبداللّه بن محمّد عین القضاة، ترجمه و تحشیه قاسم انصاری .- تهران: کتابخانه منوچهری، 1360.

دوم ........ دومین فهرست خودنوشت فیض در همین مجموعه.

ده رساله ........ ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی. به کوشش رسول جعفریان. اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امام امیرالمؤمنین(ع)، 1371.

دیّانی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه شیخ محمّد علی دیّانی (بیرجند). نگارش سیّد جعفر حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1384.

الذریعه ........ الذریعة الی تصانیف الشیعة. تألیف آقابزرگ الطهرانی.- بیروت: دارالاضواء، 1403ق. 25ج.

رجال النجاشی ........ فهرست اسماء مصنفی الشیعه. تألیف احمدبن علی نجاشی.- قم: الداوری، [1398ق]. 340ص.

رشت و همدان ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه های رشت و همدان. به کوشش ایرج افشار.- تهران: فرهنگ ایران زمین، 1353. 3ج.

روضات ........ روضات الجنّات فی احوال العلماء والسادات. تألیف محمدباقر الموسوی الخوانساری الاصبهانی. به کوشش اسداللّه اسماعیلیان.- تهران: اسماعیلیان، 1392ق. 8ج.

روضاتی ........ فهرست کتب خطی کتابخانه های اصفهان. به کوشش محمدعلی روضاتی. - اصفهان: مؤسسه نشر نفائس مخطوطات، 1341.2ج.

ریاض ........ ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. تألیف عبداللّه افندی الاصبهانی. به کوشش محمود المرعشی، تحقیق احمدالحسینی.- قم: الخیام، 1401ق. 6ج.

ص: 64

ریحانه ........ ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة اواللقب یا کنی والقاب. تألیف محمدعلی مدرس تبریزی.- تبریز: کتابفروشی خیام، 1346. 9ج.

زنگی پور ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه های زنگی پور. نگارش سیّد محسن حکیم .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1385.

سپهسالار ........ فهرست کتابخانه سپهسالار. به کوشش محمدتقی دانش پژوه و علینقی منزوی.- تهران: انجمن ایرانی فلسفه وعلوم اسلامی، 56 - 1340. 5ج.

سر یزدی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه سر یزدی (مسجد خطیره). نگارش سیّد جعفر حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1384.

سلطنتی ........ فهرست کتب دینی و مذهبی و خطی کتابخانه سلطنتی. به کوشش بدری آتابای.- تهران: کتابخانه سلطنتی، 1352.

سعدالسعود ........ سعدالسعود: کتاب علمی دینی فنی... تألیف علی بن موسی ابن طاوس.- قم: الرّضی، 1363.

سنا ........ فهرست کتب خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی - شماره 2 (سنای سابق). به کوشش محمدتقی دانش پژوه و بهاءالدین علمی انواری.- تهران: مجلس شورای اسلامی، 1359. 2ج.

سید شهاب الدین ........ «فهرست نسخه های خطی سید شهاب الدین تبریزی» به کوشش محمدتقی دانش پژوه در نسخه های خطی دفتر ششم. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه

وایرج افشار. - تهران: دانشگاه تهران، 1348.

شاهچراغ ........ فهرست کتب خطی در کتابخانه حضرت احمدبن موسی شاهچراغ. به کوشش علی نقی بهروزی.- شیراز: چاپخانه مصطفوی شیراز، 1360. 2ج.

شاهچراغ (برکت) ........ فهرست کتابهای خطی کتابخانه حضرت شاهچراغ (ع) (جلد سوم). تهیه و تنظیم کتابخانه حضرت شاهچراغ؛ با همکاری محمّد برکت .- شیراز: فلاّح، 1382.

صدر بابل ........ فهرست نسخه های خطی مدرسه خاتم الانبیاء (صدر) بابل. به کوشش علی صدرائی خوئی و دیگران.- تهران: آینه میراث، دفتر نشر میراث مکتوب، 1376.

ص: 65

صدر بازار ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه صدر بازار (اصفهان). نگارش سیّد جعفر حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1384.

صد و شصت ........ صدوشصت نسخه از یک کتابخانه شخصی. به کوشش رضا استادی .- قم: بی نا، 1354. 1ج.

صدوقی یزد ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه صدوقی یزدی. نگارش سیّد احمد حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1383.

طاهر شهاب ........ «فهرست نسخه های خطی محمّد طاهری شهاب» به کوشش محمّد طاهری شهاب در نسخه های خطی دفتر ششم. زیر نظر محمّد تقی دانش پژوه و ایرج افشار.- تهران: دانشگاه تهران، 1351.

طرائق ........ طرائق الحقایق. تألیف محمّد معصوم شیرازی «معصوم علیشاه». به کوشش محمدجعفر محجوب.- تهران: سنائی، بی تا. 3ج.

عکسی مرعشی ........ فهرست نسخه های عکسی کتابخانه عمومی حضرت آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی. به کوشش محمدعلی حائری. زیر نظر محمود مرعشی.- قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1366. 2ج.

عکسی احیاء میراث ........ فهرست نسخه های عکسی مرکز احیاء میراث اسلامی. نگارش سیّد

جعفر و سیّد صادق حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1383.

عمومی اصفهان ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی اصفهان. به کوشش جواد مقصود همدانی.- تهران: وزارت فرهنگ و هنر، اداره کل کتابخانه ها، 1349. 1ج.

فاضلیه ........ فهرست کتب کتابخانه مدرسه فاضلیه. به کوشش اوکتایی.- مشهد: آستان قدس رضوی، کتابخانه مرکزی، 1309. 1ج.

فرهاد معتمد ........ «فهرست کتابخانه محمود فرهاد معتمد» به کوشش یحیی ذکاء و محمدتقی دانش پژوه در نسخه های خطی دفتر سوم. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه

و ایرج افشار.- تهران: دانشگاه تهران، [1344].

فرهنگستان علوم آذربایجان ........ «گنجینه نسخه های خطی و چاپی فرهنگستان آذربایجان در شهر باکو» به

ص: 66

کوشش محمدتقی دانش پژوه. در نسخه های خطی دفتر نهم. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه وایرج افشار.- تهران: دانشگاه تهران، 1358.

فرهنگ و هنر ........ فهرست کتب خطی کتابخانه عمومی فرهنگ و هنر مشهد.به کوشش رمضانعلی شاکری.- مشهد: اداره کل فرهنگ و هنر خراسان، 1348. 1ج.

فوائد ........ فوائد الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریة. تألیف شیخ عباس قمی.- تهران کتابخانه مرکزی، 1337.

الفهرست ........ کتاب الفهرست. تألیف محمدبن اسحاق الندیم، ترجمه و تحقیق محمدرضا تجدّد.- تهران: امیرکبیر، 1360.

الفهرست (طوسی) ........ الفهرست : فیه نحو من تسع مئه اسم من اسماء المصنفین و هو احد الکتب الاربعه... تألیف محمدبن حسن طوسی، صحّحه و علّق علیه محمّد صادق آل بحرالعلوم. - نجف: المرتضویه، بی تا. ر + 196ص.

فهرستگان نسخ خطی حدیث ........ فهرستگان نسخه های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه. مؤلّف علی صدرایی خویی .- قم: دارالحدیث، 1382.

فیضیه ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه فیضیه قم. به کوشش رضا استادی.- قم: بی نا، 1369. 2ج.

فیلمها ........ فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. به کوشش محمدتقی دانش پژوه.- تهران: دانشگاه تهران، 1362-1348. 3ج.

القاموس المحیط ........ القاموس المحیط. تألیف محمدبن یعقوب فیروزآبادی. - بیروت: المؤسسه العربیه للطباعه والنشر، بی تا. 4ج.

قصص ........ قصص العلماء. تألیف میرزا محمّد تنکابنی.- تهران: علمیه اسلامیه، بی تا.

قمر بنی هاشم ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه قمر بنی هاشم (دامغان). نگارش سیّد جعفر حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1385.

کبیریزد ........ «فهرست کتابخانه های شهرستانها (یزد: کبیر یزد)» به کوشش محمدتقی دانش پژوه. در نسخه های خطی دفتر چهارم. زیرنظر محمدتقی

ص: 67

دانش پژوه وایرج افشار.- تهران: دانشگاه تهران، [1344].

کتابخانه احمد روضاتی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه سیّد احمد روضاتی. نگارش رحیم قاسمی .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1385.

کتابخانه بیدگلی ........ فهرست نسخه های خطی و اسناد کتابخانه مجتهد الزمان بیدگلی. نگارش سیّد صادق حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1385.

کتابخانه شفتی ........ فهرست نسخه های خطی سه کتابخانه اصفهان (ابوالبرکات، علاّمه فانی، سیّد شفتی). نگارش رحیم قاسمی .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1386.

کتابخانه میبدی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه شخصی میبدی (کرمانشاه). نگارش سیّد احمد حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1385. 2ج.

کشف الاستار ........ کشف الاستار عن وجه الکتب والاسفار.تألیف احمدالحسینی الخوانساری الشهیر بالصفائی.- قم: مؤسسه ال البیت لاحیاء التراث، 1415. 4ج.

کشف الحجب ........ کشف الحجب والاستار عن اسماءالکتب والاسفار. تألیف اعجاز حسین النیسابوری الکنتوری. مع مقدمه المرعشی النجفی.- قم: مکتبة آیت اللّه المرعشی النجفی، 1409.

گلپایگانی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت الله گلپایگانی. به کوشش رضا استادی و سیداحمد حسینی اشکوری .- قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله گلپایگانی، 1357. 3ج.

گلپایگانی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت اللّه گلپایگانی. به کوشش مهدی صدرایی خویی و ابوالفضل حافظیان بابلی .- قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله گلپایگانی، 8ج. (آماده چاپ).

گوهرشاد ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد.- مشهد: کتابخانه جامع مسجد گوهرشاد، 1358. 4ج.

ص: 68

لس آنجلس ........ «فهرست نسخه های خطی فارسی دانشگاه لس آنجلس» به کوشش محمدتقی دانش پژوه. در نسخه های خطی دفتر یازده و دوازده. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه و اسماعیل حاکمی.- تهران: دانشگاه تهران، 1362.

لولوة ........ لولوة البحرین فی الاجازات و تراجم رجال الحدیث. تألیف یوسف بن احمدالبحرانی. به کوشش محمدصادق بحرالعلوم.- النجف: النعمان، 1966م.

مجلس ........ فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی. تألیف ابن یوسف شیرازی و عبدالحسین حائری و دیگران.- تهران: مجلس شورای اسلامی، 1376-1317. 38ج.

مجموعه رسائل ........ مجموعه رسائل خطی فارسی. نشریه گروه تصحیح متون بنیاد خطی فارسی ........ پژوهشهای اسلامی. زیر نظر نجیب مایل هروی.- مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 75-1369. 5ج.

مجمع الرجال ........ مجمع الرجال: الحاوی لذکر المترجمین فی الاصول الخمسه الرجالیه... تألیف عنایه الله بن علی القهپائی، صححه وعلق علیه ضیاءالدین الشهیر بالعلامة الاصفهانی .- قم: اسماعیلیان، بی تا. 7ج.

مدرسه امام عصر ........ فهرست نسخه های خطی مدرسه امام عصر(عج) شیراز. به کوشش محمّد برکت.- شیراز: کتابخانه مدرسه امام عصر شیراز، 1374.

مدرسه خان ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه خان (یزد). نگارش سیّد جعفر حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1384.

مدرسه صدر تهران ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه صدر (تهران). نگارش محمّد حسین حکیم .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1386.

مدرسه عباس قلی خان ........ «نسخه های خطی مدرسه عباسقلی خان در مشهد» به کوشش محمود فاضل. در نسخه های خطی دفتر هفتم. زیر نظر محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار.- تهران: دانشگاه تهران، 1353.

مدرسه فتحعلی بیگ صادقیه ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه فتحعلی بیگ (صادقیه -

ص: 69

دامغان). نگارش سیّد جعفر حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1386.

مدرسه نمازی خوی ........ فهرست نسخه های خطی مدرسه نمازی خوی. به کوشش علی صدرائی خوئی.- تهران: انجمن آثار مفاخر فرهنگی، دفتر نشر میراث مکتوب، 1376.

مرعشی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت اللّه العظمی نجفی مرعشی. نگارش احمد حسینی، زیر نظر محمود مرعشی.- قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت اللّه العظمی نجفی مرعشی، 1376-1356. 34ج.

مروی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه مروی تهران. به کوشش رضا استادی. تهران: کتابخانه مدرسه مروی، 1371.

مسجد اعظم ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم. به کوشش رضا استادی.- قم: کتابخانه مسجد اعظم قم، 1365.

مشار ........ فهرست کتابهای چاپی فارسی از آغاز تا آخر سال 1345. به کوشش خان بابا مشار.- تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1352. 3ج.

مشکوة ........ فهرست کتابخانه اهدایی آقای سیدمحمّد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران. به کوشش علینقی منزوی.- تهران: دانشگاه تهران، 1330.

معارف ........ فهرست کتابخانه عمومی معارف. به کوشش عبدالعزیز جواهر کلام.- تهران: بی نا، 1314. 2ج.

معمار باشی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه معمارباشی (تهران). نگارش محمّد حسین حکیم .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1384.

مقالات کنگره کتاب ........ مجموعه مقالات کنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی. به کوشش بنیاد پژوهشهای اسلامی.- مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1377. 5ج.

مکتبة الزهراء ........ فهرست نسخه های خطی مکتبة الزهراء (اصفهان). تألیف احمد فقیه

ص: 70

امامی، مقدّمه صادق حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1385.

مکتبة المیبدی ........ مخطوطات مکتبة المیبدی (کرمانشاه - ایران). احمد الحسینی .- قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، 1386.

ملک ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی. زیر نظر ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه.- تهران: کتابخانه ملک. 10ج.

ملی ........ فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی. به کوشش عبداللّه انوار و دیگران.- تهران: کتابخانه ملی 1353 - 1343. 22ج.

ملی تبریز ........ فهرست کتابخانه ملی تبریز. به کوشش میر ودود سید یونسی.- تبریز: کتابخانه ملی تبریز، 1348. 2ج.

ملی فارس ........ فهرست کتب خطی کتابخانه ملی فارس. به کوشش علینقی منزوی .- شیراز: انجمن کتابخانه های شیراز، 1351. 2ج.

ممتاز العلماء ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه ممتاز العلماء (لکنهو). نگارش سیّد صادق حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1385.

موسسه آیه اللّه بروجردی ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه موسسه آیة اللّه العظمی بروجردی (قم). نگارش سیّد احمد حسینی اشکوری .- قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1384.

مؤلفین کتب چاپی ........ مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون. به کوشش خان بابا مشار.- تهران: بی نا، 44 - 1340. 6ج.

میراث اسلامی ........ میراث اسلامی ایران. به کوشش رسول جعفریان. قم: کتابخانه آیت العظمی مرعشی نجفی، 1373 - ، ج.

میراث شهاب ........ نشریه کتابخانه بزرگ حضرت آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی .- قم: کتابخانه آیت اللّه مرعشی.

نسخه پژوهی ........ نسخه پژوهی. به کوشش ابوالفضل حافظیان بابلی .- تهران: کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. 1383 - . ج.

ص: 71

نسخه ها ........ نسخه های خطی «نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران» (12 - 1). زیر نظر محمدتقی دانش پژوه، ایرج افشار و اسماعیل حاکمی.- تهران: دانشگاه تهران، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، 62 - 1342.

نشر فرهنگ ........ «نسخه های خطی کتابخانه جمعیت نشر فرهنگ شهر رشت» به کوشش محمّد روشن. در فهرست نسخه های خطی کتابخانه های رشت و همدان. زیرنظر محمدتقی دانش پژوه.- تهران: فرهنگ ایران زمین، 1353. 3ج.

وزیری ........ فهرست نسخه های خطی کتابخانه وزیری یزد. به کوشش محمّد شیروانی.- تهران: انجمن آثار ملی، 1350. 5ج.

هدیة ........ هدیه الاحباب فی ذکر المعروفین بالکنی والالقاب والانساب. تألیف شیخ عباس قمی.- تهران: کتابخانه صدوق، 1362.

هدیه العارفین ........ هدیه العارفین، اسماءالمؤلفین وآثار المصنفین. اسماعیل باشا بغدادی. به کوشش رفعت بیلکه الکیسی و ابن المعین محمود کمال اینال.- تهران: اسلامیه، جعفری، تبریزی، 1387ق. 2ج. (افست از چاپ استانبول)

هزار و پانصد ........ فهرست هزار و پانصد نسخه خطی اهدائی رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای به کتابخانه آستان قدس رضوی. به کوشش رضا استادی .- مشهد: آستان قدس رضوی، کتابخانه مرکزی، 1373.

یکم ........ نخستین فهرست خودنوشت فیض کاشانی در همین مجموعه

ص: 72

سپاسگزاری

طرح کتاب شناسی آثار فیض کاشانی در اواخر سال 1374 توسط استاد دانشمند جناب آقای نجیب مایل هروی به این جانب پیشنهاد شد. به دنبال آن کار فیش برداری از منابع و مراجع آغاز شد و افزون بر پانصد جلد کتاب شناسی و فهرست مورد بررسی قرار گرفت و دستاورد آن تهیه هزاران برگه اطلاعات کتاب شناسی فیض بود.

در همان سال برای پایان نامه کارشناسی ارشد خودم در رشته کتابداری همین طرح را ارائه نمودم و مسؤولیت راهنمایی این خطیر را از خود آن بزرگوار درخواست کردم که با سعه صدر و متانت مورد قبول واقع شد. از همان روز در مناسبتهای مختلف، جزئی ترین نکات کار را با ایشان در میان گذاشتم به طوری که برای برخی موارد چندین ساعت بحث و تبادل نظر انجام شد و از اندوخته های ایشان بهره های وافر بردم تا اینکه

پس از مدّتهای مدید طرح پخته و سخته و به شکل امروزین خودش درآمد.

در این راه عنایت و لطف استاد بزرگوار دیگرم آقای دکتر محمود فاضل هم رهگشای راهم بود. ایشان نیز با تشویق خود مرا در ادامه کار مصمّم نمودند. دیگر بزرگانی که لطفشان شامل حال بنده بود و همیاری آنان در پیشرفت کار مؤثر افتاد عبارتند از:

1 - دوست و همکار عزیزم آقای غلامرضا پرنده که در استنساخ و مقابله نسخه ها در تهران مرا یاری دادند.

2 - دوست و همکار عزیزم آقای موسی الرضا باشتنی که نمونه خوانی همه اثر را با جدیت دنبال کردند.

3 - همکاران کتابخانه بنیاد پژوهشها، که با در اختیار نهادن کتابهای متعدّد مرا یاری

ص: 73

کردند. خصوصا دوستِ بزرگوارم آقای عزیزاللّه صدفی که در مراجعه مجدّد برخی فهارس خطی از ایشان بهره بردم.

در خاتمه لازم می دانم که از عنایت و همکاری مسؤولان محترم بنیاد پژوهشهای اسلامی به ویژه معاونت محترم پژوهشی آقای محمّد رضا مروارید که نهایت همکاری را با بنده داشتند تشکر نمایم. صفحه آرایی این اثر نیز به اهتمام دوست عزیزم حسین الطائی در واحد کامپیوتر بنیاد صورت پذیرفت که در اینجا لازم می دانم برای همه آنان از خداوند منان کامیابی و توفیق را مسألت جویم.

والسلام

مشهد مقدس - 30/1/1377

ص: 74

ص: 76

الحمد للّه و سلام علی عباده الذین اصطفی(1). و بعد فهذا فهرس(2) مصنّفات خادم علوم الدین محمّد بن مرتضی المدعوّ بمحسن ایّده اللّه فی اولاه للتزوّد لاخراه، کتب للضبط و التعریف بالتماس بعض الاخوان وفّقهم اللّه.

[1]

فمنها

کتاب الصّافی

فی تفسیر القرآن بما وصل الینا من ائمتنا المعصومین - علیهم السلام - من البیان، جمعت فیه من مواضع شتّی فی(3) کتب اصحابنا - رحمهم اللّه - ما لعلّه یکفی لظاهر التفسیر مع شی ء من التأویل یسیر ارحتُ به اخواننا من التفسیر بالرأی و التخمین و لا سیّما آراء العامّة من المخالفین - و الحمدّللّه رب

العالمین - یقرب من سبعة و اربعین الف بیت. وقع الفراغ من تألیفه فی خمس و سبعین بعد الالف.

ص: 77

[2]

و منها

کتاب الاصفی

و هو منتخب من الصافی، یشتمل علی لباب ما فیه راعیت فیه غایة الایجاز مع التنقیح و نهایة التلخیص مع التوضیح فی احد و عشرین الف بیت تقریبا(1). وقع الفراغ منه بعد الصافی بسنتین.]1077]

*[3]

و منها

کتاب الوافی(2)

یحتوی علی جملة ما ورد من علوم الدّین فی القرآن المبین(3)و جمیع ما تضمّنته اصولنا الاربعة التی علیها المدار فی هذه الاعصار اعنی الکافی و الفقیه و التهذیب و الاستبصار من الاخبار(4)علی ترتیب حسن و نظم مستحسن(5)و تهذیب

[1B] و توضیح و تسهیل(6)تناول و شرح(7)و بیان لما یحتاج الیها(8)و جمع و توفیق لما یکاد یتعارض منها او یتخالف(9)بحسب الظاهر و اختصار فی الفاظ الاسانید من غیر حذف لشی ء(10)منها و قد تمّ فی خمسة عشر(11)جزءا کل منها کتاب برأسه

یقرب مجموعة من مائة و خمسین الف بیت(12).

وقع الفراغ من تصنیفه فی سنة ثمان و ستّین بعد الالف <و قد انتظم جمعه

ص: 78

فی تسع و سنین و شهر>.

[4]

و منها

کتاب الشافی

و هو منتخب من الوافی یشتمل علی لباب ما فیه اوردنا فیه ما هو بمنزلة الاصول و الارکان، و ما لا تعارض عند التحقیق فیه و لا تشابه بعد التامّل فی الفاظه

و معانیه بل هو من قبیل المحکم. و اکتفینا عن المکرّر بالاوضح والاتم، و اقتصرنا فی الشرایع و الاحکام علی الاهم و الاحکم، و جعلناه جزئین، جزء فیما هو من قبیل العقاید و الاخلاق(1)و جزء فیما هو من قبیل الشرایع و الاحکام، فی کل منهما اثناعشر کتابا، یقرب]مجموعها] من ستّه و عشرین الف بیت. وقع الفراغ منه فی سنة اثنتین(2)و ثمانین بعد الالف.

[5]

و منها

کتاب النوادر

فی جمع الاحادیث الغیر المذکورة فی الکتب الاربعة المشهورة فی سبعة آلاف بیت(3).

ص: 79

*[6]

و منها

کتاب معتصم الشیعة فی احکام الشریعة

و هو مشتمل علی امّهات المسائل الفقهیة الفرعیة مع دلائلها و مأخذها و الاختلافات الواقعة فیها بین الطائفة المحقّة و تبیان الحق منها ببسط و تفصیل و فصل بعض المعاملات عن بعض حتی صار اثنی عشر کتابا(1). و قد تمّ منه کتاب الصلوة مع مقدمتها فی مجلدٍ(2)یقرب من اربعة(3)عشر الف بیت و اربعمائة فی سنة تسع و عشرین بعد الالف - وفقنا(4)اللّه لاتمامه.

*[7]

و منها

کتاب مَفاتیح الشرایع

و هو ایضا یحتوی علی امّهات مسائل الفقه مع الاشارة الی الدلائل(5)و الاقوال التی قیلت [2a] فیها بایجاز و اختصار <مصنّف به فی البیان و التقریر اثنا عشریات شیخنا المحقق البهائی -طاب ثراه- لو خلّت عن الفروع النادرة و انطوت علی الاشارات الی الدلائل فی جمیع المسائل> و قد تمّ جمیع مطالبه التی هی ابواب الفقه کلّها مع مسائل مهمة اخری فقهیّة لم یذکرها الفقهاء - رحمهم اللّه - او اکثرهم فی اثنی عشر کتابا یقرب من خمسة عشر الف بیت. وقع الفراغ منه فی سنة اثنتین و اربعین بعد الالف.

ص: 80

*[8]

و منها

کتاب النُخبة(1)

یشتمل(2)علی خلاصة ابواب الفقه کلّها مع استقصاء الآداب و السنن ظاهرا و باطنا و اصول علم الاخلاق فی عبارات وجیزة، بلیغة، مراعیة لالفاظ الحدیث فی الاکثر(3). لم یسبق بمثله و قد تمّت فی ثلاثة الاف و ثلاثمائة(4)بیت تقریبا فی سنة خمسین بعد الالف(5).

[9]

و منها

کتاب التطهیر

و هو نخبة من النخبة لبیان علم الاخلاق و تطهیر السرّ خاصّة یقرب من خمسمائة بیت.

*[10]

و منها

کتاب علم الیقین فی اصول الدین

یشتمل علی خمسین مطلبا ذوات ابواب و فصول فی اربعة مقاصد(6). هی

العلم باللّه و العلم بالملائکة و العلم بالکتب و الرّسل و العلم بالیوم الاخر، علی ما

ص: 81

یستفاد من الکتاب و السنة و اخبار اهل البیت - علیهم السلام - ببیان ما یحتاج منها الی البیان و التوفیق بین ما یُتراءی منها متخالفة بحسب الظاهر و نقل نتایج افکار اولی الالباب، فیما یدقّ من ذلک و یلطف مع شواهد و تاییدات، تطابق الاذهان السّلیمة و الاذواق السمتقیمة، قاصر الطرف علی بیان الحقّ، مرفوع الذیل عن(1)نقل الاقوال و سلوک طریقة اهل الجدال کما هو دأب المتکلّمین و المتفلسفین من اصحاب الظّن و التخمین.

و هو کتاب لم یسبق بمثله(2)و لم یرَ(3) شبهه فیما اظن بل تفرّدتُ بطریق تألیفه بالهام من اللّه جلّ و عزّ و له الحمد(4). و قد تمّ جمیع ابوابه و مقاصده فی اربعة عشر(5)الف بیت و خمسائة تقریبا فی سنة اثنتین و اربعین بعد الالف.

[11]

و منها

کتاب المعارف

و هو ملخّص علم الیقین و لبابه فی ستة آلاف و مأتین(6).

*[12]

و منها

کتاب عین الیقین [2B]فی اصول(7) اصول الدّین

یشتمل علی خمسین مطلبا ذوات فصول فی مقصدین: احدهما اصول العلم و

ص: 82

الاخر العلم بالسموات و الارض و مابینهما ببیانات حکمیّة و براهین عقلیّة و اذواق کشفیّة و شواهد فرقانیّة و تاییدات نبویّة و تشییدات وَلَویّة غیر مجاوز عن بیان الحق و کشفه الی نقل الآراء(1) و هو کتاب مضنون به عن غیر اهله لیس بمبتذل قریب و لا لاکثر الناس فیه نصیب. اذ هو مخّ العلم و لبّ الحکمة(2) و لباب المعرفة

و عین الحقّ و زبدة نتایج الافکار لیس له شبیه فی جامعیّته و تمامیّته مع(3) الاختصار و الوضوح. ذلک من فضل اللّه علینا و علی النّاس و لکن اکثر النّاس لا یشکرون. و قد تمّ جمیع مطالبه و مقاصده فی اربعة(4) عشر الف بیت تقریبا فی سنة ستّ و ثلاثین بعد الالف.

*[13]

و منها

کتاب اصول المعارف

و هو ملخّص مهمّات کتاب عین الیقین، فما(5) هو من قبیل الضوابط و الاصول بترتیب احسن و تقریر اتقن، لیس له فی جودة بیان مقاصده نظیر. یقرب من اربعة آلاف بیت و قد صنّف فی سنة تسع و ثمانین بعد الالف(6).

ص: 83

*[14]

و منها

کتاب المحجّة البیضاء فی احیاء الاحیاء

و هو تهذیب و تنویر لاحیاء علوم الدین من مصنّفات ابی حامد الغزالی و تجرید له من البدع و الاهواء و تایید لمطالبه الحقّه باخبار الائمة الهدی -صلوات اللّه علیهم- و کلمات شیعتهم العلماء. یشتمل کالاحیاء علی اربعین کتابا فی اربعة ارباع هی العبادات و العادات و المهلکات و المنجیات و کانّه(1)هو الاحیاء الذی

صار شیعیّا امامیّا و کتبه ککتبه الاّ کتابا واحدا فی اواخر ربع العادات بدّلناه تبدیلا و حجمه یقرب من حجمه و مجموعه سبعون الف بیت تقریبا. <نسبة مسائل الشرعیة من العبادات و المعاملات الی الکتب الفقهیة کنسبة علم الیقین الی کتاب الکلامیة و هذه المصنّفات الخمس بل الاربعة الاخیرة منها جامع لمجامع علوم الدین کلّه ینبغی لایحتاج الطالب معها الی کتاب آخر>. وقع الفراغ منه سنة ستّ و اربعین و الف(2).

[15]

و منها

کتاب الحقایق فی اسرار الدّین

و هو ملخّص المحجّة و لبابه مع [3a] زیادات متقنة و بیان اتقن و اتیان بما هو احسن فی سبعة آلاف بیت و قد صنّف فی سنة تسعین و الف.

ص: 84

[16]

و منها

کتاب قرّة العیون فی اهمّ الفنون

المأخوذ من معدن العلم و عین الحکمة یستقر به فی صدور اهله اصول الدین فینجون من اتباع الظّنّ و یضنّون به عن غیر اهله کل الضّنّ فی ثلاثة آلاف و خمسمائة بیت و قد صنّف(1)فی سنة ثمان و ثمانین و الف.

*[17]

و منها

کتاب الکلمات المکنونة

فی علوم اهل المعرفة و اقوالهم <و معارف دینیة تقدّست عن افهام جماهیر

الناس و اذعانهم> یحتوی علی لباب معارف العارفین و زبدة اصولِ اصول

الدّین(2)مع مسائل دینیة <و هی من العلم المکنون المخزون الّذی لا یمسّه الا المطهّرون >یقرب من اربعة آلاف و اربعمائة بیت. صنّف فی سنة سبع و خمسین و الف.

[18]

و منها

کتاب الکلمات المخزونة

و هی المنتزعة من المکنونة(3)بحذف المسائل الدینیة و ما لیس بذلک المهمّ

ص: 85

ببیان احسن و تقریر اتقن. یقرب من الف بیت و خمسمائة بیت. صنّف فی سنة تسع و ثمانین و الف.

[19]

و منها

کتاب اللئالی(1)

و هو من ملتقطات(2)الکلمات المکنونة ممّا لا یضنّ به کلّ الضّننّ، ینتفع به المتوسطون(3)، یقرب من الف بیت و سبعمائة(4).

[20]

و منها

الکلمات المضنونة

فی بیان التوحید و مراتبه فی ثمانمائة بیت. صنّف فی سنة الف و تسعین.

[21]

و منها

الکلمات السّرّیة(5)

المنتزعة من ادعیة الائمة المعصومین -صلوات اللّه علیهم- فی ثلاثمائة و ثلاثین، صنّفت(6)فی سنة ثمان و ثمانین و الف.

ص: 86

[22]

و منها

کتاب جلاء العیون(1)

فی بیان انواع اذکار القلب و ما یتبعها فی مأتی بیت.

[23]

و منها

کتاب تشریح العالم

فی بیان هیات العالم و اجسامه و ارواحه و کیفیّة حرکات الافلاک و العناصر و کمّیّتها و مقادیر الابعاد و الاجسام(2)و انواع البسائط و المرکبات فی ثلاثة آلاف بیت.

*[24]

و منها

انوار الحکمة

و هو مختصر من کتاب علم الیقین مع فوائد حکمیّة اختصّت به و مشتمل(3)کاصله علی المقاصد الاربعة، یقرب [3b]من ستّة آلاف بیت. وقع الفراغ منه فی(4)سنة ثلاث و اربعین بعد الالف(5).

ص: 87

*[25]

و منها

کتاب اللباب(1)

و هو لباب القول فی الاشارات الی کیفیّة علم اللّه سبحانه بالاشیاء فی مأتی بیت(2).

[26]

و منها

کتاب اللبّ

و هو لبّ القول فی معنی حدوث العالم و بیانه فی ثلاثمائة و سبعین بیتا.

*[27]

و منها

کتاب میزان القیامة(3)

یذکر فیه تحقیق القول فی کیفیّة میزان یوم القیامة و التوفیق بین الاخبار المتخالفة فیه بحسب الظاهر(4)و الجمع بین الاقوال المختلفة الّتی قیلت فیه و هو من ابکار افکاری الّتی لم یطمثهنّ احدٌ قبلی - و للّه الحمد. یشتمل علی ستّة ابواب

و یقرب من ستّمائة بیت، و قد صنّف فی سنة اربعین بعد الالف(5).

ص: 88

[28]

و منها

کتاب مرآة الاخرة(1)

تنکشف فیه حقیقة الجنّة و النّار و وجودهما الان و محلّهما من الدّنیا و جملة ما فیهما من اللذّات و الآلام و اهلیهما، مشتمل علی اربعة ابواب فی تسعمائة(2)بیت، و قد صنّف فی سنة اربع و اربعین بعد الالف(3).

*[29]

و منها

کتاب ضیاء القلب

فی تحقیق حقیقة الحُکّام(4) الخمسة الّتی تحکم علی الانسان فی باطنه و تمییز بعضها عن بعض و ترجیح بعضها علی بعض و الاستعانة ببعضها علی بعض(5)و ما یتعلّق بذلک. و هو کتاب لم یسبقه مثله، یقرب من خمسائة بیت، و قد صنّف فی سنة سبع و خمسین بعد الالف(6).

*[30]

و منها

تنویر المواهب

و هو تعلیقات علی تفسیر القرآن المنسوب الی الکاشفی الموسوم بالمواهب

ص: 89

العلّیّة، تنبّه(1)علی ما خالف الامامیّه فی تفسیر الآیات و شأن النزول ممّا لیس علی طریقة اهل البیت - علیهم السلام - و تورد ما ورد عنهم - علیهم السلام - فی ذلک یقرب من ثلاثة(2)آلاف بیت.

*[31]

و منها

کتاب شرح الصّحیفة السجادیّة

نشرح منها ما لعلّه یحتاج الی الشرح فی ایجاز و اختصار، یقرب من الفی(3)بیت و مأتین و قد صنّف فی سنة خمس و خمسین بعد الالف (4).

*[32]

و منها

الکلمات الطّریفة

فی ذکر منشاء a]4 [اختلاف(5) آراء الامّة المرحومة و تفاصیل(6)اصنافهم المتباینة

فی طرقهم المرسومة و التّنبیة علی غثّها و سمینها و واهنها(7)و متینها بعبارات

وجیزة بلیغة شائقة رائقة لها حلاوة و طلاوة. اقتبس جلّها من الآیات القرآنیة و الاخبار المعصومیّة و هی مائة کلمة یقرب من الف بیت و قد صنّف فی سنة ستّین بعد الالف.

ص: 90

[33]

و منها

کتاب بشارة الشّیعة

فیه بشری للفرقة الامامیّة علی صحّة دینهم و سداد یقینهم و انّهم الفرقة الناجیة المبشر لهم بالجنّة من بین(1)سائر الفرق یشتمل علی اربعین بشارة منتزعة کلّها من ایة واحدة من کتاب اللّه عزّ و جلّ. یقرب من الفی بیت و قد صنّف فی سنة احدی و ثمانین بعد الالف.

[34]

و منها

کتاب الاَربعین

فی مناقب امیر المؤمنین علیه السلامو هو انموذج من فضائله و قطیرة(2)من بحار مناقبه

التقطته من کتاب جمعه بعض اصحابنا فی فضائله یقرب من ثلاثة آلاف و ثلاثمائة بیت.

[35]

و منها

کتاب سَفینة النّجاة

فی تحقیق انّ مأخذ الاحکام الشرعیة لیست الاّ محکمات الکتاب و السّنة و احادیث اهل العصمة -سلام اللّه علیهم- و انّ اجتهاد فیها و الاخذ باتّفاق الآراء ابتداع فی الدّین و اختراع من المخالفین و هو کتاب جیّد العبارات، حسّن

ص: 91

الاشارات. یقرب من الف و خمسمائة بیت و قد صنّف فی سنة ثمان و خمسین بعد الالف.

[36]

و منها

الرّسالة الموسومة ب الحقّ المبین

فی تحقیق(1)کیفیة التّفقّه فی الدّین یقرب من مأتین و خمسین بیتا و قد صنّفت فی سنة ثمان و ستّین بعد الالف.

*[37]

و منها

کتاب الاصول الاصیلة

مشتمل علی عشرة اصول مستفادة من الکتاب و السنّة و اخبار اهل البیت - علیهم السلام - مبیّنة بالبیانات(2)الصریحة و مؤیدة بشواهد العقول الصحیحة یتعرّف منها کیفیة استنباط المسائل الدّینیة و الاحکام الشرعیّة اصولا و فروعا من مأخذها و منزلة من b]4] الکتب المصنّفة فی اصول الفقه کمنزلة علم الیقین الی الکتب الکلامیة لا شبیه(3)له فی مصنّفات القوم فیما احسب یقرب من الفین و ثمانمائة بیت(4)و قد صنّف فی سنة اربع و اربعین بعد الالف(5).

ص: 92

*[38]

و منها

کتاب تسهیل السبیل بالحجة

فی انتخاب کشف المحجّة للسید بن طاوس العلوی - رحمة اللّه - مع اضافة تاییدات لبعض مطالبه الیه و زیادة فوائد و متّممات لیس فیه، یشتمل علی بیان طریقة اکتساب العلم و العمل و کیفیته و تبیین سهولة تحصیل الاعتقادات الحقّة و المسائل الشرعیة و ما یؤدّی الی النّجاة یقرب من تسعمائة بیت و قد صنّف فی سنة اربعین بعد الالف(1).

*[39]

و منها

کتاب نقد الاصول الفقهیّة

یشتمل علی خلاصة علم اصول(2)الفقه و ملخّصه فی سبعین اصلاً منقّحة مهذّبة مع تفریعات و تنبیهات خلّت عن اکثرها اکثر کتب القوم. صنّفته فی عنفوان الشباب(3)و هو اوّل مصنّف لی فی العلم. یقرب من الفین و ثلاثمائة بیت.

[40]

و منها

کتاب اصول العقاید

فی تحقیق الاصول الخمسة الدّینیة و بیانها علی النهج الحکمی و البرهان

ص: 93

العقلی مع المویّدات النّقلیّة فی ایجاز و اختصار. یقرب من ثمانمائة بیت و قد صنّف فی سنة ستّ(1)و ثلاثین بعد الالف.

*[41]

و منها

کتاب منهاج النجاة

یتبین فیه العلم الذی طلبه فریضة علی کلّ مسلم. یشتمل علی عشرة ابواب فی مقصدین:

احدهما: ذکر اصول الاعتقادات ببیانات جمیلة و شواهد قریبة من الافهام من الکتاب و السّنّة.

و الثانی: ذکر ما یجب العمل به من العبادات الّتی یعمّ(2)التکلیف بها و الاخلاق الفاضلة لتحصیلها و الرذائل الخلقیة لاجتنابها و ما یتعلّق بذلک یقرب من الفی بیت <او یزید علیه قلیلاً> و قد صنّف فی سنة اثنین و اربعین بعد الالف(3).

*[42]

و منها

کتاب خلاصة الاذکار

و هو جامع لزبدة الاذکار الواردة فی القرآن و الحدیث [5a] لکلّ فعل و عمل و حرکة و سکون و حال و وقت و حادثة و واقعة و سرور و همّ و عبادة و معاملة الی غیر ذلک. قد جمعتها من مواضع شتّی و کتب متفرقة و ضبطتها فی اثنی عشر

ص: 94

فصلاً. یقرب من الفی بیت(1)و ثلاثمائة بیت(2). و قد صنّف فی سنة ثلاث و ثلاثین بعد الالف(3).

[43]

و منها

کتاب ذریعة الضّراعة

فی جمع الادعیة المتضمّنة للمناجاة مع اللّه تعالی المنقولة عن الائمة المعصومین و لا سیّما زین(4)العابدین -صلوات اللّه علیهم اجمعین- <یشتمل علی مائة و نیف مناجاة> یقرب خمسة(5)آلاف بیت و قد صنّف فی سنة نیف(6)و خمسین و الف(7).

*[44]

و منها

کتاب مُنتخب الاَوراد

یشتمل علی الاذکار و الدّعوات المتکرّره فی الیوم و اللیلة و الاسبوع <و الشّهر >و السّنة. یقرب من خمسة الاف و خمسمائة بیت. وقع الفراغ من تصنیفه فی سنة سبع و ستّین و(8)الالف(9).

ص: 95

[45-46]

و منها

کتاب لبّ الحسنات - و - زاد العقبی

المشتملان علی خلاصة ما فی منتخب الاوراد مع ذکر ثواب تلک الاوراد و ترجمة اذکارها و دعواتها یقربان من ثلاثة آلاف بیت.

[47]

و منها

کتاب اهم ما یعمل

یشتمل علی مهمّات ما ورد فی الشریعة المطهّرة من العمل یقرب من خمسمائة بیت.

*[48]

و منها

کتاب الخُطب

یشتمل علی مائة خطبة و نیّف(1)لجمعات السنّة و العیدین لفقّتُها و التقطتُها من کلام الائمة المعصومین - علیهم السلام - و غیرهم من اهل العلم بتصرّفات یقتضیها لسان الحال و افهام ابناء الزّمان یقرب من اربعة(2)آلاف بیت و قد تمّ و جمع فی سنة سبع و ستّین و الف(3).

ص: 96

[49]

و منها

ثناء المعصومین

و هو تحیّة الیهم - علیهم السلام - بسؤال الصلوة و السلام من اللّه علیهم مع ذکر بعض محامدهم یشبه التحیّة المنسوبة الی العلاّمة الطوسی - رحمه اللّه - الاّ انّه

ابسط منه و اوفی. یقرب من ستّین بیتا.

*[50]

و منها

کتاب شهاب الثّاقب

فی تحقیق عینیة وجوب صلاة الجمعة فی زمن غیبة الامام - علیه السلام - و ابلاغ الکلام فیه ببیان الادلّة و البراهین و ذکر اجوبة [5b] شُبِّه المخالفین و تحقیق معنی الاجماع و تقسیمه الی ما هو حجّة و ما لیس بحجّة و تزییف الاجماعات المنقولة الّتی منها نشاء الاختلاف بین المجتهدین. یقرب من الفی بیت و قد صنّف فی سبع و خمسین و الف(1).

*[51]

و منها

کتاب ابواب الجنان

فی بیان وجوب صلوة الجمعة و شرائطها و آدابها و فضلها(2)و فضل یوم

ص: 97

الجمعة و فضیلة الجماعة و شرایطها و آدابها و احکامها بالفارسیة لعامّة(1)الناس فی(2)خمسمائة بیت و قد صنّف فی سنة خمس و خمسین و الف(3).

*[52]

و منها

کتاب ترجمة الصّلوة

یترجم فیه اذکار الصلوة بالفارسیة مع بیان آدابها و سننها و هیأتها و واجباتها و ضبط المتفق علیه من ذلک و المختلف فیه لعامّة الناس فی اربعمائة و خمسین بیتا تقریبا(4)و قد الّف فی سنة ثلاث و اربعین بعد الالف(5).

*[53]

و منها

کتاب مفتاح الخیر

فی فقه ما یتعلّق بسوابق الصلوة و لواحقها من بیان فضیلتها و اقسامها و شرائطها و اوقاتها و ما یتدارک به خللها و فوائتها بالفارسیّة فی مأتین و خمسین بیتا.

[54]

و منها

کتاب ترجمة الطّهارة

ص: 98

فی فقه ما یتعلّق بها من فضیلتها و اقسامها و احکامها و کیفیّتها بالفارسیّة فی مأتین و ثمانین(1).

[55]

و منها

کتاب اذکار الطّهارة

فی الاذکار المتعلّقة بها ]فی خمسین بیتا(2)].

[56]

و منها

کتاب ترجمة الزّکوة

یترجم فیه بالفارسیّة انواعها و واجبها و مستحبّها و شرائطها و آدابها فی مائة و ستّین بیتا.

[57]

و منها

کتاب ترجمة الصّیام

و هو مثل ترجمة الصلوة(3)فی الصّفة و الحجم.

ص: 99

*[58]

و منها

کتاب ترجمة الحج

و هو ایضا مثل اخویه فی الصّفة الاّ انّه یقرب من ثلاثمائة بیت.

*[59]

و منها

کتاب ترجمة العقاید(1)

یترجم فیه اصول العقاید الدینیّة بالفارسیّة کما یستفاد من التنبیهات القرانیّه و الاشارات النبویّة من دون تعرّض لطریقة اهل الکلام فی عبارات مونقة و الفاظ معجبة [6a] یقرب من ستّمائة و اربعین بیتا(2)و هو قریب من ترجمة الصلوة فی الغایة و البیان و تاریخ التصنیف(3).

*[60]

و منها

الرسالة الموسومة ب السانح الغیبی

فی تحقیق معنی الایمان و الکفر و مراتبهما و شرائطهما علی نهج لطیف طریف <لم یسبقه مثله> فی مائة بیت و اربعین بیتا. <و هذه الخمسة من الملحقات(4)>

ص: 100

[61]

و منها

الرسالة الموسومة ب راه صواب

یذکر(1)فیها بالفارسیّة سبب اختلاف اهل الاسلام فی المذاهب و الباعث لهم علی تدوین الاصولیین(2)و تحقیق معنی الاجماع و الوجه فی حدوثه <و تمسّک به <و تعیین الفرقة الناجیه(3)و تحقیق معنی الایمان و الکفر و مراتبهما فی خمسمائة بیت و قد صنّف(4)فی سنة نیّف و اربعین بعد الالف(5).

[62]

و منها

الرسالة الموسومة ب شرائط الایمان

و هی منتخب من راه صواب اقتصرت فیها من المطالب الستّه علی ذکر الاوّل و الاخیرین یقرب من مأتین و خمسین بیتا و قد صنّف فی سنة اثنین و ستّین بعد الالف.

[63]

و منها

کتاب ترجمة الشریعة

اوردنا فیها بالفارسیّة معنی الشریعة و فائدتها و کیفیّة سلوک و بیان اقسام کل

ص: 101

من الحسنات و السیئات الجسمانیتین و الروحانیتین اجمالا و ثواب جملة من افراد نوعی الحسنات و عقاب جملة من افراد نوعی السیئات تفصیلا فی سبعمائة و عشرین بیتا.

*[64]

و منها

کتاب الاذکار المهمّة

و هو مختصر من خلاصة الاذکار فارسی فی ثلاثمائة و اربعین بیتا.

[65]

و منها

کتاب الرّفع و الدّفع

فی رفع الافات و دفع البلیات بالقران و الدعاء و العوذة و الرّقی و العلاج و الدواء. فارسی فی اربعمائة و عشرین بیتا.

[66]

و منها

الرسالة الموسومة ب آیینه شاهی

و هی منتخب من ضیاء القلب فارسیّة و یشتمل علی فوائد اُخری یقرب من ثلاثمائة و قد صنّف فی سنة ستّ و ستّین بعد الالف.

ص: 102

[67]

و منها

الرسالة الموسومة ب وصف الخیل

فی ذکر ما ورد فی اتّخاذ الخیل و معرفتها و علاماتها من(1)الائمة المعصومین - علیهم السلام - فارسیّة یقرب من مأتی بیت و قد صنّفت فی سنة سبع و ستّین بعد الالف.

*[68]

و منها [6b]

الرسالة الموسومة ب الفت نامه

<رسالة فارسیة> فی ذکر ما ورد(2)فی ترغیب الاخوان علی التؤالف و التوانس و بیان ما به یتوصّل الی ذلک و آدابه و شرائطه فی مأتی بیت(3)و کان تالیفها فیما بین الثلاثین و الاربعین بعد الالف(4).

*[69]

و منها

الرسالة الموسومة ب زاد السالک

<رسالة فارسیة> فی کیفیة سلوک طریق الحق و شرائطه و آدابه و منافعه و ما یتعلّق بذلک فی مائة بیت. الّفتُ فیما بین الثلاثین و الاربعین بعد الالف(5).

ص: 103

*[70]<

و منها

الرسالة الموسومة ب زاد الحاج

یذکر فیها بالفارسیة کیفیّة مناسک الحج و العمرة علی سبیل الایجاز و تقرب من ثلاثمائة و خمسین بیتا و کتبت فی سنة خمس و ستّین بعد الالف و هی مثل ترجمة الحج الا انّها اخصر منها بقلیل>

*[71]

و منها

الرسالة الموسومة ب النّخبة الصّغری

تشتمل علی لباب فقه الطّهارة و الصّلوة و الصّیام فی اوجز لفظ و اعمّ نفع فی ثلاثمائة و ستّین بیتا(1).

[72]

و منها

تعلیقات النّخبة الصّغری

فیها تفصیل ما اجملته و تبیین ما ابهمته یقرب من الاصل فی الحجم او یزید علیه.

*[73]

و منها

الرسالة الموسومة ب الضّوابط الخمس

فی احکام الشّک و السّهو و النّسیان فی الصلوة. احتوت علی ملخّص ذلک فی

ص: 104

ثلاثین بیتا(1).

*[74]

و منها

الرسالة الموسومة ب جهاز الاموات

یشتمل علی امّهات المسائل الشرعیة المتعلّقة بالجنایز من احکام الوصیة و الاحتضار(2)الی التّعزیة(3)و اداء الحقوق عن المیّت مع الاشارة الی ماخذها و دلایلها فی ثلاثمائة بیت تقریبا(4).

[75]

و منها

رسالة فی بیان اخذ(5) الاجرة

علی العبادات و الشعائر الدّینیة

فی مائة بیت و خمسین بیتا.

*[76]

و منها

رسالة فی تحقیق ثبوت الولایة

علی البکرة <الرشیدة> فی التّزویج

و ما یتعلّق بذلک فی مائة(6) بیت و ثمانین بیتا.

ص: 105

*[77]

و منها

الرسالة الموسومة ب غنیة الانام فی معرفة السّاعات و الایام

<ما الفته فی عنفوان الشباب کبعض ما ذکرنا من المنظومات و کتاب غنیة الانام فی معرفة الساعات و الایام> یتمیّز فیها الاوقات الرّدیة(1)للامور عن الاوقات الجیّدة لها علی ما یستفاد من اخبار اهل البیت - علیهم السلام - یقرب من سبعمائة بیت و قد صنّفتها قریبا من اوان الصبا. ]و تسمّی ایضا من لایحضره التقویم(2)].

*[78]

و منها

الرسالة الموسومة ب معیار الساعات(3)

<ما الّفته قریبا من الصبا کمدرک الساعات> و [7a] هی قریبة من الغنیة فی المعنی الاّ انّها فارسیّة و فیها جداول و ارقام فی ثلاثمائة و خمسین بیتا(4).

*[79]

و منها

الرسالة الموسومة ب الاحجار الشّداد و السّیوف الحداد

فی ابطال(5) الجواهر الافراد <یشتمل علی عشرین حجّة علی بطلان الاجزاء

ص: 106

التی لا یتجزّی و ازالة سبع شبهة فی ذلک، یقرب> فی ماتی بیت و قد الفته فی عنفوان شبابی(1).

[80]

و منها

الرسالة الموسومة ب المحاکمة

تشتمل علی محاکمة بین فاضلین من مجتهدی اصحابنا فی معنی التّفقه فی الدّین یقرب من مائة و خمسین بیتا.

[81]

و منها

الرسالة الموسومة ب رفع الفتنة

فی بیان شمّة من حقیقة العلم و العلماء و اصنافها و شمامة من معنی الزهد و العبادة و اصحابها و منع الجهّال من الطّعن فی احد الفریقین و التخاصم فی ذات البین بالفارسیّة فی مأتین و خمسین بیتا.

[82]

و منها

کتاب فهرست العلوم

شرحتُ فیه انواعها و اصنافها، دینیّها و دنیویّها، اصولها و فروعها، ایمانیّها(2)و

ص: 107

یونانیّها، حکمیّها و عرفانیّها فی مأتین(1)و ثمانین بیتا.

[83-88]

و منها

رسالات فی اجوبة مکتوبات و سئوالات ک

[83]الرسالة فی جواب من سئل عن کیفیّة علم اللّه سبحانة قبل الایجاد من اهل الابهر.

[84]الرسالة فی جواب من سئل هل الوجود(2)مشترک لفظی او معنویّ.

[85]الرسالة فی جواب من سئل عن تعدّد(3)الطبایع و حرکة الوجود الجسمانی بتجدّد الامثال من الاخوان.

[86]الرسالة فی جواب من سئل محاکمة بین بعض المنسوبین الی العلم الرسمی و بعض المتجرّدین للذکر الاسمی.

[87]الرسالة فی جواب من سئل عن البرهان علی حقیقة مذهب الامامیّة من اهل مولتان.

[88]الرسالة فی جواب من سئل عن تفسیر ایة الامانة.

[89-94]

و منها

منتزعات من کتب العلماء و اهل المعرفة و اشعارهم ک

[89]المنتزع من رسائل اخوان الصفا، الاحدی و الخمسین فی تهذیب

ص: 108

النفس و اصلاح الاخلاق فی الفی بیت.

[90]المنتزع من الفتوحات المکّیة لابن العربی فی اربعة آلاف بیت تقریبا.

[91]المنتزع من المکاتیب لقطب بن محیی(1)فی [7b] اربعة آلاف بیت.

[92]المنتزع من المثنوی للمولوی المعنوی الرّومی فی ثمانیة آلاف و قد سمّیتها ب سراج السّالکین(2).

[93]المنتزع من غزلیاته فی ثلاثة آلاف بیت.

[94]انموذج اشعار اهل العرفان فی التّوحید فی سبعین غزلاً الی غیر ذلک.

[95-110]

و منها*

الکتب المنظومة فی المناجاة مع اللّه تعالی سبحانه و المعاتبة مع النفس و ابراز التّشوقات و غیر ذلک(3) کالمثنویات المسمّاة ب

[95]سلسبیل؛

[96]و شراب طهور؛

[97]و تسنیم؛

[98]و ندبة العارف؛

[99]و ندبة المستغیث؛

[100]و تنفیس الهموم؛

[101]و وسیلة الابتهال؛

[102]و آب زلال(4)؛

ص: 109

[103]و آداب الضیافة؛

و قصاید:

[104]دهر آشوب؛

[105]و شوق المهدی

و الغزلیات و الرباعیات و القصاید و توابعها الموسومة کُلّها

[106]ب گلزار قدس

و کطرایف من اجزائها المنتزعة منها(1)الموسومات

[107]ب شوق العشق؛

[108]و شوق الجمال؛

[109]و المنتخب الکبیر؛

[110]و المنتخب الصغیر؛

و یقرب المجموع بعد الحذف المکرّرات من عشرین الف بیت او تزید و امثالها کل یوم بعرضة مزید.

[111]

و منها

الرّسالة الموسومة ب المشواق

فی کشف معانی الحقایق عن لباس الاستعارات لتفهیم محبة اللّه و الانس به و تهییج(2)الشوق لاهل الذوق ارغاما للانوف المتقشّفة المنکرین لمحّبة اللّه تعالی فی ثلاثمائة و خمسین بیتا(3).

ص: 110

[112]

و منها

الرّسالة الموسومة ب الانصاف

یشتمل علی بیان طریق العلم باسرار الدّین و کیفیة السعی فی تحصیل الیقین فی مأتی بیت. الّفتها فی سنة ثلاث و ثمانین و الالف.

[113]

و منها

الرّسالة الموسومة ب الاعتذار

و هو جواب المکتوب لبعض الاخوان المشتملة علی معاتبة الخفیة تشتمل علی شرح بعض احوالی المتضمّن للاعتذار عن ذلک بسبب ابتلائی بالوقوع فی المهالک و فیه نصایح لابناء الزّمان و لاسیّما السالک فی ثلاثمائة بیت.

[114]

و منها

الرّسالة الموسومة ب شرح الصدر

یشتمل علی مجمل ما مضی علیّ من الحالات و النوائب فی ایّام عمری من ظعنی [8a] و اقامتی و استفادتی و افادتی و مکادحتی و مقاساتی و خمولی و شهرتی و خلوتی و صحبتی و مفارقة اخوانی المحبوبین و مخالطة اصحابی المکروبین و هی نفثة من نفثاتی بها تفریح همّی و کشف غمّی و انشراح صدری. یقرب من ثلاثمائة و خمسین بیتا و قد صنّف فی سنة خمس و ستّین و الف.

ص: 111

فهذا فهرست مصنّفاتی و مؤلفاتی الی الان و هی سنة تسع و ثمانین و الف(1) من الهجرة النبویّه و یقرب من مائة و هی متفاوتة فی الجودة و الاحکام و حسن البیان علی حسب تدرّجی فی الارتقاء فی الکمال و الخروج من ظلمات الجهل الی نور العلم و العرفان و المختار منها لکل قوم عدد و لیس الکلّ لکل احد اذ فیها ما لا ینتفع به الاّ الفاذّ الشاذّ اللبیب کلّ اللبیب و لیس للاخرین فیه نصیب فلایطمع

فیه من لیس له اهلا و لایتعب نفسه فی تحصیله فانّه لیس سهلا.

ثمّ انّ بعض ما فی بعض مما تکرّر فی اخر ولو بلغة اخری و بیان اصفی و بعضه لیس بذلک المهم لمن جرّد نفسه لمعرفة اخری بل لکلّ سارب فیها مسرب و لکل شارب فیها مشرب، لیس کل فریق مسربهم و قد علم کلّ اناس مشربهم. و للّه الحمد علی ما هدانا و له الشّکر علی ما اولانا و صلی اللّه علی محمّد

و اله و سلّم تسلیما کثیرا(2)

ص: 112

ص: 114

الحمد للّه و سلام(1) علی عباده الذین اصطفی و بعد(2) فیقول الفقیر الی اللّه محسن بن مرتضی ایّده اللّه هذا فهرست(3) مصنّفاتی الّتی صنّفتها، منذ راهقتُ العشرین الی ان بلغتُ ثلثا و ثمانین کُتِبَ للضبط و التعریف. و هی مائة تصنیف متفاوتة(4) فی الجودة و الاتقان(5) و حسن التعبیر و البیان و سلامة(6) الالفاظ و متانة

المبانی و علوّ المقاصد و دقّة المعانی(7) و رتّب الترتیب و التوضیح و درّج التّهذیب و التّنقیح حسب تدرّجی فی الارتقاء فی مراقی الکمال و مدارج الایمان [1b] و الخروج من ظلمات الجهل الی نور العلم(8) والعرفان و المناسب لکل قوم منها عدد و لیس الکلّ لکلّ احد، اذ فیها ما لاینتفع بها الاّ الفاذّ الشاذّ اللبیب کل

اللبیب و لیس للاخری(9) فیه نصیب. ثمّ ان بعض ما فی بعض ممّا تکرّر فی آخر ولو بلغة اخری و بیان اصفی و بعضه لیس بذلک المهمّ لمن جرّد نفسه لمعرفة اسنی بل لکلّ سارب فیها مسرب و لکلّ شارب منها مشرب، یسیر کلّ فریق مسربَهم و قد عَلم کُلّ اُناسٍ مشربهم.

ص: 115

[1 - 5]

فمنها

خمسة فی التفسیر و الحدیث

[1]و هی الصافی فی تفسیر بالحدیث فی سبعة و اربعین الف بیت.

[2]و الاصفی و هو زبدة ما فی الصافی فی عشرین الف.

[3]و الوافی [2a] فی ترتیب الاحادیث المذکورة فی الکتب الاربعة المشهورة و توضیحها و تفسیر الآیات(1)المتعلّقة بها فی مائة و خمسین الف.

[4]و الشّافی و هو لباب ما فی الوافی فی سبعة و عشرین الف.

[5]و النّوادر فی جمیع الاحادیث الغیر المذکورة فی الکتب الاربعة المشهورة فی سبعة آلاف.

[6 - 10]

و منها

خمسة مستنبطة من تنبیهات ظواهر القرآن و الحدیث

[6]و هی المعارف فی اصول الدین المستفادة من الکتاب و السنّة قاصرة الطّرف علی بیان الحقّ مرفوعة الذّیل(2)عن نقل الاقوال و سلوک طریقة اهل الجدال فی ستّة(3)آلاف و مأتین.

[7]و النّخبة فی خلاصة احکام الشریعة المطهّرة و سننها و آدابها و مکارم [2b] الاخلاق و مساویها فی ثلاثة آلاف و ثلاثمائة.

[8] و سفینة النجاة فی بیان مآخذ الاحکام الشرعیّة فی الف و خمسمائة.

ص: 116

[9] و بشارة الشیعة فی بیان انّ الشیعة الاثنی عشریّة هم الفرقة الناجیة فی الفین.

[10]و الکلمات الطّریفة فی ذکر اصناف النّاس فی الآراء و الاعمال و تمییز واهنها من متینها و فرق غثّها من سمینها فی الف.

[11 - 15]

و منها

خمسة مستنبطة من اشارات بواطن القرآن و الحدیث

[11]و هی اصول المعارف فی اصول اصول الدّین فی اربعة آلاف.

[12]و قرّة العیون فی معناه بسیاقة اُخری و طریقة اسنی فی ثلاثة آلاف و خمسمائة.

[13]و الکلمات المخزونة فی علوم اهل المعرفة و اقوالهم فی الف و خمسمائة.

[14]و الکلمات المضنونة فی [3a] التّوحید و مراتبه فی ثمانمائة.

[15]و الحقایق فی اسرار الدّین فی سبعة آلاف.

[16 - 20]

و منها

خمسة فیما یتعلّق بالادعیة و الاذکار و الاوراد

[16]و هی ذریعة الضّراعة فی الادعیة المتضمّنة للمناجاة مع اللّه فی خمسة آلاف.

ص: 117

[17]و منتخب الاوراد فی الاذکار المتکرّرة فی الیوم و اللّیلة(1)و الاسبوع و

الشّهر و السّنة فی خمسة آلاف و خمسمائة.

[18]و خلاصة الاذکار فی زبدة الاذکار الواردة لکلّ فعل و وقت و حادثة فی الفین و ثلاثمائة(2).

[19]و جلاء القلوب فی انواع اذکار القلب و ما یتبعها فی مأتین.

[20]و اهمّ ما یعمل فی الاشارة الی مهمّات ما ورد من الاعمال و الاوراد فی خمسمائة.

[21 - 25]

و منها

خمسة فی منتخبات کتب اهل العلم و العرفان و اشعارهم[3b]

[21]و هی منتخب رسائل اخوان الصفا فی الفین.

[22]و منتخب بعض ابواب الفتوحات المکّیة لمحیی الدّین بن العربی فی اربعة آلاف.

[23]و منتخب مکاتیب قطب الدین بن مُحیی فی اربعة آلاف.

[24]و منتخب مثنوی العارف الرّومی فی ثمانیة آلاف.

[25]و منتخب غزلیاته فی ثلاثة آلاف.

ص: 118

[26 - 30]

و منها

خمسة فی منتخب اصناف الاشعار الحقّة الّتی

کنُت انشدتها قبل ذلک لاهل المحبّة و الشّوق و السّالک

[26] و هی منتخب گلزار قدس الآتی ذکره فی الغزلیات و الرّباعیات و القصائد فی ستّة آلاف بیت. و المثنویات المسمّیات ب :

[27] السلسبیل.

[28] و التّسنیم.

[29] و ندبة العارف.

[30] و ندبة المستغیث فی الفین.

[31 - 35]

و منها

خمسة فی خمسة مطالب

[31] و هی ضیاء القلب فی تحقیق الحکّام(1)[4a] الخمسة المسلّطة علی باطن الانسان فی خمسمائة.

[32] و الخطب للجمعات و الاعیاد المنتزع اکثرها من مواعظ الائمة - علیهم السلام - علی ما یقتضیه لسان الحال و افهام ابناء الزّمان مع ثناء المعصومین و محامدهم فی کلّ خطبة و مبسوطة علی حدّة فی اربعة آلاف.

[33] و الکلمات السّرّیة العلّیة المنتزعة من ادعیتهم - علیهم السلام - فی ثلاثمائة و ثلاثین.

ص: 119

[34] و شرح ما یحتاج الی الشرح من الصّحیفة السّجادیة بالایجاز فی الف و مأتین.

[35] و مناقب امیر المؤمنین - علیه السلام - و هی اربعون حدیثا فی انموذج من فضائله و قطیرة من بحار مکارمه التقطته من کتاب جمعه بعض اصحابنا فی فضائله من غرائب الاخبار یقرب من ثلاثة آلاف و ثلاثمائة(1).

[36 - 40]

و منها

خمسة بلغة الفرس [4b] لعامّة النّاس

[36] و هی ترجمة العقائد یترجم فیه اصول العقائد الدّینیّة علی ما یستفاد من التنبیهات القرآنیة و الارشادات النّبویّة من دون تعرّض لطریقة اصحاب الکلام فی عبارات مونقة و الفاظ رائقة فی ستّمائة و اربعین.

[37] و ترجمة الصلوة فی ترجمة اذکارها و بیان آدابها و سننها فی اربعمائة و خمسین.

[38] و ابواب الجنان فی تحقیق وجوب صلوة الجمعة و شرائطها و آدابها و فضیلة صلوة الجمعة و احکامها فی خمسمائة.

[39] و شرائط الایمان فی تحقیق معنی الایمان و الکفر و مراتبهما فی مأتین و خمسین.

[40] و الاذکار المهمّة للاوقات و العبادات و العادات و الحوادث و الاخطار و المهمّات و الاسفار فی ثلاثمائة و اربعین.

ص: 120

[41 - 45]

و منها

خمسة فی علوم دینیّة عامّیة[5a]

[41] و هی منهاج النجاة فی بیان العلم الّذی طلبه فریضة علی کلّ مسلمٍ و العمل بموجبه فی الفین.

[42] و تسهیل السّبیل فی بیان طریقة اکتساب العلم و العمل و تبیین سهولة تحصیل الاعتقادات الحقّة و المسائل الشّرعیّة و ما یودّی الی النّجاة فی تسعمائة.

[43] و السّانح الغیبی فی تحقیق معنی الایمان و الکفر و مراتبهما و شرائطهما علی نهج لطیف طریف(1)فی مائة(2)و اربعین.

[44] و ترجمة الشّریعة یترجم معنی الشّریعة و فائدتها و کیفیّة سلوکها و اقسام کلّ من الحسنات و السیئات الجسمانیّتین و الروحانیّتین اجمالاً و ثواب جملة من افرادها تفصیلاً فی سبعمائة و عشرین.

[45] و زاد السالک یترجم کیفیّة سلوک طریق الحقّ و شرائطه و آدابه و منافعه و ما یتعلّق بذلک.

[46 - 50]

و منها

خمسة فی فرائد ذات فوائد فی بیان انواع العلوم و تمییز النّافع منها من غیر النّافع و اقسام العلماء [5b] و تمییز العلماء

ص: 121

الحقّ ممّن یتشبّه(1)بهم و طریق تحصیل العلم النّافع و شرح بعض ما مضی علیّ من الاحوال فی مدّة(2)الحیوة المستعارة

[46] و هی فهرست العلوم فی بیان انواعها و اصنافها، دینیّها و دنیویّها، اصلیّها و فرعیّها، ایمانیّها و یونانیّها، حکمیّها و عرفانیّها فی مأتین و ثمانین.

[47] و رفع الفتنة فی بیان شمّة من حقیقة العلم و العلماء و اصنافهما و شمامة(3)من معنی الزّهد و العبادة و اصحابهما و منع الجهّال من الطّعن فی احد الفریقین و التّخاصم فی ذات البین فی مأتین و خمسین.

[48] و الاعتذار و هو جواب لمکتوب بعض الاخوان المشتمل علی معاتبة الخفیّة یشتمل علی شرح بعض احوالی(4)المتضمّن للاعتذار عن ذلک بسبب ابتلائی بالوقوع فی المهالک و فیه نصایح لابناء الزّمان و لاسیّما [6a] السّالک فی

ثلاثمائة.

[49] و شرح الصدر و هو یشتمل علی جملة ما مضی علیّ من النوائب فی ایّام حیاتی من ظعنی و اقامتی و استفادتی و افادتی و مکادحتی و مقاساتی(5)و خمولی و شهرتی و خلوتی و صحبتی و هی نفثة من نفثاتی بها تفریج همّی و کشف غمّی فی ثلاثمائة و خمسین.

[50] و الانصاف فی بیان طریق حصول العلم لی باسرار الدّین و کیفیة سعیی فی تحصیل الیقین فی مأتین.

ص: 122

[51 - 55]

و منها

خمسة رسائل خاصیّة عدیم المثال مسائل دینیّة عزیزة

المنال افردتها من المطوّلات بزیادة تبیین قاصدا

سهولة ضبطها بتثنیة التدوین.

[51] و هی اللُبّ و هولُبّ القول فی معنی حدوث العالم فی ثلاثمائة و سبعین.

[52] و اللباب و هو لباب الکلام فی الاشارة الی کیفیة علم اللّه سبحانه بالاشیاء قبل الایجاد [6b] و بعده فی مأتین.

[53] و الحق المبین فی بیان کیفیة التفقّه فی الدّین بخلاف ما علیه جمهور المتأخرین.

[54] و محاکمة بین فاضلین من مجتهدی اصحابنا فی هذا المعنی فی مائة و خمسین.

[55] و التّطهیر فی تهذیب الاخلاق او تطهیر السّر(1)فی خمسمائة و هو طائفة من النخبة.

[56 - 60]

و منها

خمسة فی معارف یقینیة خاصیّة

[56] و هی علم الیقین یحتوی عل ما تحتوی علیه المعارف مع زیادات فی نقل الاخبار و تایید المطالب باقتباس الانوار فی اربعة عشر الف بیت.

ص: 123

[57] و انوار الحکمة و هو مختصر من علم الیقین مع زیادات حکمیّة اختصّ بها فی ستّة آلاف.

[58] و میزان القیامة فی معنی المیزان الاخری(1)فی ستّمائة.

[59] و مرآة الآخر فی معرفة [7a] الیوم الآخر فی تسعمائة.

[60] و تشریح العالم فی بیان هیئة العالم و تشریحه و ارواحه و کیفیّة حرکات افلاکه و عناصره و کمّیتها و مقادیر ابعاده و اجرامه و انواع بسائطه و مرکّباته فی ثلاثة آلاف.

[61 - 65]

و منها

خمسة فی الحکمة العلمیّة و العملیّة و علوم

اهل المعرفة و اشعارهم

[61] و هی عین الیقین فی اصول علوم الحکماء فی اربعة عشر الف و یغنی عن مهمّاته اصول المعارف و تشریح العالم.

[62] و الکلمات المکنونة فی اصول علوم اهل المعرفة مع معارف دینیّة فی اربعة آلاف و اربعمائة.

[63] و اللئالی و هو طائفة من المکنونة فی الف و سبعمائة افردته منها لکی ینتفع به من لا یمکنه الانتفاع بسائرها و یغنی عنهما المخزونة و قرّة العیون.

[64] و المحجّة البیضاء فی احیاء احیاء علوم الدّین للغزالی فی العقائد [7b] و الحکمة الدّینیّة و تهذیب الاخلاق فی سبعین الف و یغنی عن خلاصة و مهمّاته الحقایق.

ص: 124

[65] و الفارسی المُسمّی ب المشواق فی کشف معانی الحقائق عن لباس الاستعارات لتفهیم محبّة اللّه و الانس به و تهییج الشّوق لاهل الذوق ارغاما لانوف

المتقشّفة المنکرین لمحبة اللّه فی ثلاثمائة و خمسین.

[66 - 70]

و منها

خمسة فی الفِقه و اصوله

[66] و هی معتصم الشّیعة فی احکام الشّریعة یشتمل علی امّهات المسائل الفقهیّة مع دلائلها و الاختلافات الواقعة فیها بین الفرقة المُحقّة و بیان الحقّ فیها

ببسط و تفصیل و قد تمّ منه کتاب الصّلوة و مقدماتها(1)و متعلّقاتها فی اربعة عشر الف و نیّف.

[67] و مفاتیح الشّرایع و هو فی معناه الاّ انّه فی ایجاز و اختصار [8a] و اکتفاء بالاشارة الی الاقوال و الدلائل و قد تمّ بجمیع ابوابه فی خمسة عشر الف بیت اِلاّ انّه نئّ(2)غیر نضیج کمولّفه حین التالیف.

[68] و نقد الاصول الفقهیّة فی ملخّص علم اصول الفقه فی الفین و ثلاثمائة و هو ممّا لا ارتضیه الان اذ بان لی من ذلک العلم ما بان.

[69] و الاصول الاصیلة فی مأخذ الاحکام بغیر ما اشتهر بین الاعلام فی الفین و ثمانمائة.

[70] و الفارسی المسمّی ب راه صواب فی سبب الاختلاف فی المذاهب و تعیین المحقّ فی خمسمائة.

ص: 125

[71 - 75]

و منها

خمسة فی ترجمة العبادات الخمسة الارکانیّة و فقهها

[71] و هی ترجمة الطّهارة.

[72] و ترجمة الصّلوة الملقّب بمفتاح الخیر(1)(؟)

[73] و ترجمة الزّکوة.

[74] و ترجمة الصّیام.

[75] و ترجمة الحج.

کلّها فی الف و مائة و خمسین الاّ انّها لغایة ایجازها فی معناها[8b] غیر وافیة لتمام

مغزاها(2).

[76 - 80]

و منها

خمسة منظومة فی المناجاة مع اللّه تعالی و المعاتبة مع

النفس و ابراز التّشوقات و النصائح و الحکم و غیر ذلک

[76]و هی گلزار قدس فی الغزلیات و الرباعیات و القصائد و المراثی و القطعات.

[77] و شوق العشق.

ص: 126

[78] و شوق الجمال و هما منتزعان من گلزار قدس.

[79] و شوق المهدی و هو قصائد، ثم غزلیات ذوات اقتباسات من اشعار الحافظ الشیرازی فی شوق مولانا صاحب العصر و الزمان - علیه و علی آبائه الصلوة و السلام.

[80] و القصائد الخمس المسمّاة ب دهر آشوب.

و یقرب المجموع بعد حذف المکرّرات من ثمانیة عشر الف او یزید و امثالها کل یوم [9a] بعرضة مزید.

[81 - 85]

و منها

خمسة فی المثنویات یقرب معانیها من معانی الخمسة السابقة

[81] و هی شراب طهور.

[82] و آب زلال.

[83] و وسیلة الابتهال.

[84] و مناجات نامه.

[85] و تنفیس الهموم.

یقرب مجموعها من الفین.

[86 - 90]

و منها

خمسة رسائل شرعیّة فی تحقیق مسائل فقهیّة فرعیّة

[86] و هی الشهاب الثّاقب فی تحقیق وجوب صلوة الجمعة فی زمن غیبة

ص: 127

الامام - علیه السلام - ببیان الادلّة و البراهین و ذکر اجوبة شُبَه(1)المخالفین فی الفین.

[87]و رسالة فی بیان حکم اخذ الاجرة علی العبادات و الشعائر الدینیّة فی مائة و خمسین.

[88]و رسالة موجزة فی احکام الشّک و السّهو و النّسیان فی الصلوة فی الثلاثین.

[89]و رسالة فیما یتعلّق بتجهیز الاموات فی ثلاثمائة.

[90]و رسالة فی تحقیق ثبوت [9b] الولایة علی البکر فی التزویج فی مائة.

[91 - 95]

و منها

خمسة فارسیة صنّفتها للسلطان بالتماسه

[91]و هی تنویر المواهب و هوتعلیقات علی تفسیر القرآن المنسوب الی الکاشفی الموسوم بالمواهب العلّیة تنبّه علی ما خالف الامامیّة فی تفسیر الآیات و شأن النزول فی ثلاثة آلاف.

[92]و آیینه شاهی و هو طائفة من ترجمة ضیاء القلب مع فوائد اُخری فی ثلاثمائة.

[93]و وصف الخیل فی ترجمة ما ورد فی اتخاذ الخیل و معرفتها و علاماتها عن الائمة المعصومین - علیهم السلام - فی مأتین.

[94]و لبّ الحسنات.

[95]و زاد العقبی المشتملان علی خلاصة ما فی منتخب الاوراد مع ذکر ثواب تلک الاوراد و ترجمة اذکارها و دعواتها فی ثلاثة آلاف.

ص: 128

[96 - 100]

و منها

خمسة الّفتها فی[10a] عنفوان الشّباب لبعض الاحباب

[96]و هی غُنیة الانام فی معرفة الساعات و الایام علی ما یستفاد من احادیث اهل البیت - علیهم السلام - فی سبعمائة(1).

[97]و معیار الساعات و هو قریب من الغنیة فی المعنی الاّ انّه فارسی و فیه جداول و ارقام فی ثلاثمائة و خمسین.

[98]و الفت نامه فی ذکر ما ورد فی ترغیب المؤمنین علی التّوالف و التّوانس و بیان آدابه و شروطه فی مأتی بیت.

[99]و الرّفع و الدّفع فی ترجمة ما ورد فی رفع الآفات و دفع البلیّات بالقرآن و الدّعاء و العوذة و الرّقی و العلاج و الدّواء فی اربعمائة و عشرین.

[100]و الاحجار الشّداد و السّیوف الحداد فی نفی الجواهر الافراد فی مأتین.

فهذا فهرست مصنّفاتی و مؤلفاتی الی الآن سوی [10b] التّوقیعات فی اجوبة المسائل و انفسها للخواص الثلاثون الاول و ضیاء القلب و السّرّیة العلّیة و فهرست العلوم و الخمس العدیمة المثال و شوق العشق و شوق الجمال و مجموعها اربعون و للمتوسّطین و العوام البواقی و بعض الخمسة الرابعة سوی ما اغنی غیره و ما لا ارتضیه و ما فیه فان کلاّ منها کالمنسوخ بما هو خیر و کتب هذه الفهرست سنة تسعین و الف من الهجرة النبویّة و الحمد للّه و الصلوة علی رسول اللّه و اهل بیت رسول اللّه و السّلام(2).

ص: 129

ص: 130

ص: 132

آثار فیض

[1]

آب زلال (فارسی)

مثنویی است به نظم فارسی با دیباچه ای به نثر در دو جرعه. جرعه اول: خطاب به حق تعالی جلّ شأنه؛ جرعه دوم: عتاب به نفس و هر دو جرعه مشتمل بر سه نفس است. فیض در این شش نفس، مراتب وصول به معبود را به شیوه ای نیکو و کافی بیان می کند.

یکم [102]؛ دوم [82]؛ فوائد 636؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 103/19، 2/1.

آغاز / فیاض علی الاطلاق را حمد و سپاس بی منتهی و رسانندگان فیض او را به مستعدّان درود...

انجام / از سر تا پای گوشی بادت/ وین آب زلال نوشی بادت

ن . خ

نستعلیق، 1119، ش (3) 5903، مجلس 295/17 // ، عبدالغنی بن عبدالغفار حسینی دهدشتی، 1122، ش (2) 525، مرعشی 131/2 // ، محمّد، 1133 ، ش (4) 4118، دانشگاه تهران 3097/13 // ، محمّد بن معزّ الدین حسینی، ذی القعده 1179، ش (2) 1667، مرعشی 62/5 // ، سده 12، ش (22) 5418، مجلس 284/21 // ،، ش (3) 5109، ملک 207/8 // ، 1221، ش (7) 3851، مرعشی 239/10 // نسخ و

نستعلیق، سیّد هاشم بن حسن موسوی، 1256، مجموعه (2) 538، احیاء میراث، 173/2

ص: 133

// نسخ، سده 13، حسین مفتاح ش (5) 525، نسخه ها 246/7 // ، بی تا، ش (2) 15235، آستا [رویت] // ، بی تا، ش 28896، آستا [رویت] // ، ، ش (3) 1489،

مسجد اعظم 519 // ، ، ش 1520، مسجد اعظم 48 // ، ، ش (6) 5886، دانشگاه تهران 131/16 // ، ، ش (3) 5109، ملک 207/8 // ، ، ش13860، گلپایگانی 3/1 // نستعلیق شکسته، بی تا ، ش 20714، گلپایگانی 3/1.

ن . چ

به کوشش جویا جهانبخش در «گنجینه بهارستان :ادبیات فارسی بخش 2» .- تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی، 1369، صص 636 - 609.

[2]

آداب الضیّافة

مثنویی است از فیض گلزار قدس

[3]

آیینه شاهی(فارسی)

فیض گزیده ای از کتاب ضیاء القلب خود را که در شناخت جان و پروردن آن است در سال 1066 برای شاه عبّاس دوم به پارسی در آورده و آن را در دوازده باب تدوین می کند. پنج باب اول در احکام پنج گانه، عقل، شرع، طبع، عادت و عرف که بر انسان حکم می رانند. بابهای دیگر در شناخت نفس، مراتب احکام پنج گانه، حکمت تسلّط این احکام بر انسان، در تعارض بین احکام کدام بر مسند حکم می نشیند، جدا سازی احکام در هنگام آمیختن، ذکر برخی از نعمتهای الهی و طریق استمداد از خداوند می باشند.

یکم [66]؛ دوم [92]؛ لولوة 128؛ کشف الاستار 202/3؛ فوائد 636؛ الذریعه 53/1.

آغاز / سپاس شایسته و ستایش بایسته سزاوار نثار...

ص: 134

انجام / آیینه جان که از مکمن غیب دل بیرون آید آنچه بماند تاریخ است

ن . خ

شکسته نستعلیق، 1066، ش 25559، گلپایگانی 2/1 // ، سده 11، ش 6338، ملک 5/2 // نسخ و نستعلیق، سده 11، ش (8) 87172، مجلس 170/36 // نسخ، محمّد هادی بن مرتضی (برادر زاده فیض)، بی تا، ش (8)82، مرعشی 102/1 (کتابت بلغ در نسخه) // ، سده 12 و 11، ش (2) 4437، دانشگاه تهران 3396/13 // ، 1121، ملی تبریز، ش (1) 3554، نسخه ها ش 14787 // ، سده 12، ش (8) 2895ع، ملی 596/6 // سده 13 - 12، ش (4) 1383، گلپایگانی 252/2 // نستعلیق، علی اصغر بن ملاّ خلیل اردبیلی، 1222، ش (3) 1430، مرعشی 213/4 // نسخ، عبدالعظیم بن محمّد تقی بیدگلی اردستانی، 1228، ش (1) 7542، دانشگاه تهران 619/16 // نسخ و نستعلیق، علی بن احمد رشتی، 1270، اصغر مهدوی ش (8) 364، نسخه های خطی دانشگاه تهران، دفتر دوم 178/2 // نسخ، 1278، علامه طباطبایی شیراز، ش (2) 68، نسخه پژوهی 74/3 // ، عبدالعظیم،

1285، ش (3) 13462، مرعشی 164/34 // نستعلیق، سید احمد صفائی خوانساری، 1340، ش 21293، آستا [رویت] // تعلیق، بی تا، مشکوة ش 314، دانشگاه تهران 641/ (1) 3 // شکسته نستعلیق، بی تا، ش 19524، گلپایگانی 2/1// بی تا، نسخه های خطی

دانشگاه تهران، دفتر نخستین، 211/1 // تملّکِ علامّه میرزا محمّد طهرانی در سامراء، الذریعه 53/1 // مدرسه حجازیها ش 1491 ده رساله محقق بزرگ...، به کوشش رسول جعفریان. ص 151.

ن . چ

به ضمیمه الفت نامه - و - ترجمة الصلاة .- شیراز: بی نا، 1320. 14 + 10 + 24 // به اهتمام بهمن کریمی. به ضمیمه همانها - و - ترجمة العقاید - و - زاد السالکین - و - ترجمة الصلوة .- تهران: کانون معرفت، بی تا // به کوشش رسول جعفریان در ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی .- اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امام امیر المومنین علی .- اصفهان،

1371. صص 177 - 151 // به کوشش همو، در بقاء و زوال دولت در کلمات سیاسی... .- قم: کتابخانه آیة اللّه مرعشی، 1371. صص 249 - 228.

[4]

ابواب الجنان(فارسی)

عنوان دیگر: A صلاة الجمعة

رساله ای است به زبان فارسی در بیان وجوب عینی نماز جمعه و شرایط و آداب آن. وی در این مختصر، فضیلتهای نماز جمعه را برمی شمارد و عامّه مردم را تشویق به

ص: 135

شرکت در نماز جمعه می کند. این رساله در هشت باب و یک خاتمه در سال 1055 تدوین شده، به این ترتیب:

باب اوّل: در وجوب نماز جمعه و عینیت آن؛ دوم: در شرایط و وظایف نماز جمعه؛ سوم: در فضیلت نماز جمعه؛ چهارم: در فضیلت شب و روز جمعه؛ پنجم: در وظایف روز جمعه؛ ششم: در فضیلت جماعت؛ هفتم: در شرایط و آداب نماز جماعت؛ هشتم: در احکام نماز جماعت و جمعه و عیدین؛ خاتمه: در فضیلت مساجد.

یکم [51]؛ دوم [38]؛ امل 305/2؛ لولوة 127؛ روضات 87/6؛ کشف الحجب 2؛ کشف الاستار 202/3؛ فوائد 635؛ ایضاح 12/1؛ الذریعه 77/1، 15/1.

آغاز / سپاس و ستایش مر خدای را که صوامع آسمان را به صنوف طاعات ملائکه پیراست

انجام / این است آنچه اراده داشتیم که ذکر کنیم در این نامه و الحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

نسخ، عصر مؤلّف، ش (2) 10177، مرعشی 134/26 // نسخ و نستعلیق، محمّد نصیر معلّم، 1093، (2) 3437، احیاء میراث، 415/8 // نسخ، سده 11، ش (4) 2013، سپهسالار 31/3 // ، سده 11، ش (6) 28962، آستا [رویت] // ، ، ش (4) 1415، هزار و پانصد 368 // ، محمّد شفیع مشهدی، 1109، ش (1) 2936، ملک 168/6 // ، محمّد رضا بن محمّد کاظم ثنا، 1115، ش18111، گلپایگانی 50/1 // نستعلیق، وقفی نادرشاه 1145، ش 2422 آستا [رویت ]// ، مهدی، 1187 - 1184، ش (5) 2632، وزیری 1370/4 // نسخ، سده 12، ش (6) 13463، مرعشی 170/34 // نستعلیق، میرزا محمّد

فراهانی، 1274، کاظم مدیر شانه چی ش 72، نسخه ها 599/5 (A) (با اصلاح علم الهدی؟) // نسخ، محمّد حسن بن محمّد علی، 1303، ش (3) 11240، آستا 368/11 // نستعلیق، احمد بن محمّد رضا حسینی ، 1339، ش 20956، آستا 4/21 // نسخ، علاّمه آیت اللهی، 1360، ش 2218، وزیری 1206/4// نستعلیق، بی تا، ش 21597، آستا 11/20 // نسخ، بی تا، ش19524، گلپایگانی 51/1.

ص: 136

[5]

الاحجار الشّداد و السّیوف الحداد(عربی)

ملاّ محسن بیست و سه دلیل بر نفی جزء لا یتجزّی ذکر می کند، سپس هفت شبهه را در این خصوص ذکر می نماید و از آنها پاسخ می دهد. وی این رساله را در عنفوان جوانی نگاشته است.

یکم [79]؛ دوم [100]؛ امل 306/2؛ لولوة 129؛ کشف الاستار 203/3؛ فوائد 636؛ ایضاح 32/1؛ الذریعه 284/1.

آغاز / الحمد لمن توحّد بالفردانیة و الصلاة علی خیر من شهد له بالوحدانیة...

انجام / فتصیر اعظم من القطر مع انها اصغر من بدون ان یصیر فی الاصول الی شی ء من حدود الحرکة مساویة له...

ن . خ

شکسته نستعلیق، نصیرالدین سلیمان بن علم الهدی، 1140، ش (8) 3818، مجلس 1842/ (4) 10 // نسخ، 1290، ش (7) 1401، مرعشی 176/4.

[6]

اذکار الطّهارة(فارسی)

عنوان دیگر: اذکار و ادعیه ترجمة الطّهارة

اذکار و دعاهای کوتاهی است که در رساله ترجمة الطّهارة به آنها اشاره شده است.

این رساله در پنجاه بیت، ضمن پنج باب گرد آوری شده و ترجمه فارسی آنها را مؤلّف ذکر کرده است. عناوین بابها عبارتند از: باب اوّل: در اذکار خلوت؛ دوم: در اذکار تنظیف؛

سوم: در اذکار حمّام؛ چهارم: در اذکار وضو؛ پنجم: در اذکار غسل.

یکم [55]؛ لولوة 127؛ کشف الاستار 202/3؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 406/1.

ص: 137

آغاز / الحمد للّه و الصلاة علی محمّد و آله. امّا بعد این رساله ای است مشتمل بر اذکار و ادعیه که در کتاب ترجمة الطهارة...

انجام / عدد مجموع اذکار طهارت چهل است چنانکه بتعداد ظاهر می شود.

ن . خ

نسخ، عصر مؤلّف، ش (5) 10177، مرعشی 137/26 // ، سده 11، ش (7) 1415،

هزار و پانصد 368 // ، سده 11، ش (4) 28962، آستا [رویت] // ، سده 11، ش 21599، آستا 32/20 // ، عبد الوهاب بن حاجی محمّد کاشانی، 1117، ش (8) 1452، الهیات مشهد 600/2 // ، مهدی، 1187 - 1184، ش (4) 2632، وزیری 1370/4 // ، سده 12، ش (4) 13463، مرعشی 168/34 // ، احمد بن محمّد رضا حسینی،

1357، ش 20959، آستا 33/20 // ، سید احمد صفائی خوانساری، سده 14، ش (5) 1118، هزار و پانصد 342.

[7]

الاذکار المهمّة(فارسی)

فیض کاشانی خلاصه ای از کتاب خلاصة الاذکار خویش را به زبان فارسی در سیصد و چهل بیت به سال [1077 ]تدوین می کند و آن را الاذکار المهمّه می نامد. این اثر دارای هشت باب، به این ترتیب است:

باب اوّل؟ [نسخه ناقص الاول است]؛ دوم، در اذکار اوقات مخصوصه؛ سوم: در اذکار و عادات ضروریّه؛ چهارم: در اذکار عادات مستحبه؛ پنجم: در اذکار طهارت؛ ششم؛ در اذکار سایر عبادات و مهمّات؛ هفتم: در اذکار حوادث (ذکر شنیدن نام پیغمبر)؛ هشتم: در

اذکار سفر.

یکم [64]؛ دوم [40]؛ لولوة 128 ؛کشف الحجب 33؛ کشف الاستار 202/3؛ فوائد 635؛ الذریعه 406/1.

ص: 138

آغاز / (ناقص) ... حق تعالی در قرآن مجید فرموده فاذکرونی اذکرتم، یعنی یاد کنید مرا تا یاد کنم شما را...

انجام / ذکر بازگشتن از سفر... اللهم اجعل اوتنی هذه مبارکة میمونة بتوبة نصوح یوجب لی السعادة یا ارحم الراحمین. به انجام رسید آنچه مقصود بود از تألیف این رساله در ماه مبارک مولود در سال هزار و هفتاد و هفت.

ن . خ

نسخ، 1084، ش (1) 87357، مجلس 441/35 // ، سده 11، ش 15496، آستا

[رویت].

ن . چ

گویا در ضمن مجموعه ای در هند چاپ شده است الذریعه 406/1.

[8]

الاربعین(عربی)

عنوان دیگر: A مناقب امیرالمؤمنین

فیض این کتاب را در مناقب و فضایل علی - علیه السلام - در ضمن سه هزار و هشتصد بیت می نگارد. او در این اثر به کتابهای دیگر بزرگان که در این مورد نگاشته شده

توجه دارد و بر این باور است که در این وجیزه به قطره ای از دریای فضایل امام اول شیعیان اشارت می کند.

یکم [34]؛ لولوة 125؛ روضات 92/6؛ کشف الاستار 201/3؛ فوائد 635؛ ایضاح 54/1؛ الذریعه 322/22، 424/1.

ن . خ

نسخه ای از آن شناخته نشد.

ص: 139

[9]

الاصفی(عربی)

این کتاب دومین تفسیر از تفاسیر سه گانه فیض است که آن را در سال 1077 در 21 هزار بیت تألیف نموده. در این تفسیر که منتخبی از تفسیر صافی او به شمار می رود، اعتماد بر تفاسیر اهل بیت - علیهم السلام - است و آنجا که از نظرات مفسران عامّه بهره

برده، به آن اشارت می کند. در نقل سندها از ایجاز استفاده نموده و احادیث منقول از اهل بیت - علیهم السلام - را با کلمات قال فی روایة و ورد، و احادیث عامّه را با رُوی آورده است.

یکم [2]؛ دوم [2]؛ لولوة، 122؛ روضات 91/6؛ کشف الحجب 48؛ کشف الاستار 200/3؛ ایضاح 90/1؛ الذریعه 124/2.

آغاز / الحمد للّه الذی هدانا للتمسک بالثقلین و جعل لنا القرآن هدی و المودة فی القربی قرة عین...

انجام / و قد سبق تفسیر شیاطین الانس فی سورة الانعام. تمّ الکتاب الاصفی.

ن . خ

نستعلیق، محمّد علم الهدی] فرزند مؤلّف]، 1078، ش 1278، مرعشی 79/4 (جلد اول از آغاز تا پایان سوره مائده) // نسخ، محمّد امین انصاری، 1080، ش 2021، سپهسالار 81/1 (از آغاز تا پایان سوره بنی اسرائیل) // ، 1081، ش 7473، مرعشی 275/19 (کتابت از نسخه علم الهدی) // ، محمّد امین (نجات)، 1081، ش 4796، مجلس 189/16 // ، محمّد هادی بن مرتضی کاشانی، 1081، ش 11161، آستا 522/11 // نسخ و نستعلیق، محمّد صالح الشریف، 1082، ش 13607، مرعشی 472/34 // نسخ، 1083، ش 50617، مجلس 58/35 // ، محمّد سنجر، 1092، ش 1393، الهیات مشهد 541/2 // ، سده 11 [در زمان مؤلّف]، ش 50، گوهر شاد 49/1 // ، محمّد بن محمّد، 1103، ش 5، کتابخانه مدرسه معمار باشی، 15 (جلد نخست) //کتابت احمد بن شهاب الدین علی طباطبایی، 1104، تملکِ حسن صدر الدین، الذریعه 124/2 // نسخ، محمّد قاسم بن بیجن بیکفی، 1114، ش 264، گوهر شاد 230/1 // نسخ خوش، 1120، آخوند همدان ش 10126، رشت و همدان 1606 // ، 1125، ش2214، گلپایگانی 382/1 // کتابت

ص: 140

عبد المطلب بن محمّد الطهرانی، 1130، ش 20560، آستا 31/22 // نسخ، 1134، ش

274، ملی 245/7 // ، سده 12، ش 26574، آستا 31/22 // ، سده 12، ش 26889، آستا [رویت ]// ، سده 12، ش 3501ع، ملی 9/16 (جزء 1)// ، سده 12، ش 5106، سپهسالار 145/3 // ، بی تا، ش 33، ممتاز العلما، دفتر اوّل 63 // ، محمّد صادق بن حاج محمّد، 1228، ش 10016، آستا 524/11 // ، احمد بن حاجی

علی، 1242، ش 252، ملک 45/1 // ، میر علی نقی بن میر محمّد صادق گرمرودی، 1250، ش 1440، آستا 406/4 // ، 1254 (تاریخ مالکیت)، ش 2395 ع، ملی 165/12 // ، محمّد بن زین العابدین، 1258، ش 170، ملک 45/1 // ، 1259، ش 1109،

الهیات مشهد 244/2 // سده 13، ش 25289، آستا 32/22 // ، بی تا، ش 9435،

آستا 523/11 // ، بی تا، ش 1441، آستا 406/4 // ، ، ش 2160، گلپایگانی 178/3 // بی تا، ش (3) 334، نسخه ها 853/12 و 11 // ، بی تا، ش 26574، آستا

30/22 // ، بی تا، ش 33، ممتاز العلما، دفتر اوّل 63 (تا اوایل سوره مزمّل).

ن . چ

.- بمبئی: بی نا، 1274 ق (سنگی). در هامش تفسیر صافی // .- تهران: بی نا، 1274 ق. (سنگی) // .- : بی نا، 1310 ق. (سنگی) // .- : عیسی مستوفی علی آبادی، 1354 ق. 388 + 382. (سنگی) // .- قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1376. 2 ج. // به

کوشش مهدی الانصاری القمی .- تهران: لوح محفوظ، 1423ق. 920 ص.

[10]

الاصول الاصیلة(عربی)

فیض در این کتاب به تایید آرا و افکار اخباریها و ردّ ظنون اجتهادی می پردازد. کتاب دارای ده اصل است که هر یک دارای وصول و فصولی می باشند. بر فصول، فروعی که مستفاد از قرآن و اخبار اهل بیت و شواهد عقل می باشد، مترتّب است. مؤلّف، کتاب را در دو هزار و هشتصد بیت به سال 1044 نگاشته است(1). وی بر این باور است که اثر او در میان مصنّفات قوم در زمینه اصولِ فقه بی همتاست.

یکم [37]؛ دوم [69]؛ هدیه 6/2؛ امل 305/2؛ لولوة 126؛ کشف الحجب 49؛

ص: 141

کشف الاستار 201/3؛ فوائد 636؛ ایضاح 91/1؛ الذریعه 187/2.

آغاز / الحمد للّه الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلو علیهم آیاته...

انجام / علی من اتبع الهدی. تمّت الاصول الاصلیّه الکاملة و اتفق لضعف تصنیفه هذا الکلام. و الحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

نستعلیق، 1052، ش 10791، آستا [رویت] // نسخ، عصر مؤلّف، ابوالولی الحسینی بن محمّد معصوم الحافظ، ش 2241، آستا 10/2 // ، 1066، ش 28709، آستا [رویت ]// ،رضی الدّین بن معزّالدّین رضوی، 1065، ش 2735، نسخه های خطی میراث اسلامی، 206/7 (آغاز موجود/ کان فعل قدماء الطائفة کائمّة الحدیث...)// ، عقیل بن رکن الدین مسعود حسینی کاشانی، 1075، ش 2311، مرعشی 293/6 // ، احتمالاً 1086، ش (2) 6094، مرعشی 101/16 // ، کتابت شده از روی نسخه مؤلّف، ش 507، مرعشی 113/2 // ، سده 11، ش (2) 960، هزار و پانصد 312 // ، محمّد بن نصیر قزوینی، 1107، ش 13480، مرعشی 207/34 // ، سیف الدین محمود بن محمّد امین الخادم رجائی، 1112، ش (1) 6351، ملک 350/9 // ، سده 12 - 11، وقفی حکمت ش (2) 236، ادبیات تهران 53 // ، عبدالحسین بن علی بن حسین، مُهر 1121، ش17718، گلپایگانی 388/1 // ، سده 12، ش 1620، دانشگاه تهران 207/8 // نستعلیق، سده

12، ش (13) 2477، دانشگاه تهران 1246/9 (ناقص) // نسخ، سده 12، دانشگاه اصفهان ش 85، نسخه ها 882/12 و 11 // ، سده 12، ش 19911، آستا [رویت ]// ، سده

12، ش (1) 6351، ملک 350/9 // ، سده 13 - 12، ش (1) 3748، مجلس 1732/ (4) 10 // ، 1215، ش (15) 2338 عکسی احیاء میراث 430/6 // ، 1220، ش (1) 10820، آستا [رویت ]// ، 1230، ش 23229، آستا [رویت] // ، 1235، کتابخانه لس آنجلس ش (1) M 637، نسخه ها 685/12 و11 // ، 1241، ش 20978، [رویت ]// کربلائی محمّد علی، 1265، کتابخانه محدّث ارموی، ش 13، نسخه پژوهی، 89/2 // ، 1290، ش (11) 1401، مرعشی 177/4 // عبدالمنیع بن

محمّد جعفر نجات، سده 13، ش 467، فهرست آیة اللّه بروجردی، دفتر دوم، 296 // ، سده 13، ش 26211، آستا [رویت] // ، محمّد حسین حسینی (حسنی)، 1305، ش (1) 13403، مرعشی، 15/34 // ، سمنانی، 1310، ش (4) 4102، دانشگاه تهران 3083/13 // نستعلیق، سید احمد صفائی خوانساری، 1340، ش 21233، آستا [رویت] // نسخ، بی تا، ش 6213، آستا 4/6 // ، ، ش (18) 1866، مجلس 350/5 // بی تا،

ص: 142

حسینیه شوشتریها ش 859، نسخه ها 789/12 و11 // ، بی تا، ش 102، کتابخانه محدّث ارموی، نسخه پژوهی 31/2 // ، بی تا، ش 795، نسخه های طبسی حائری، نسخه پژوهی 36/1// ، بی تا، ش 513، نسخه های آیه اللّه بروجردی (قم) نسخه پژوهی 76/1 // ، بی تا، ش 191، نسخه های آیه اللّه بروجردی (قم)، نسخه پژوهی 71/1.

شرح

شرح بر الاصول الاصیله/ شرحی است مفصّل بر کتاب الاصول الاصیله که مرحوم جلال

الدین محدث ارموی در جوانی نگاشته، و هنوز منتشر نشده است ( تعلیقات نقض، نوزده). آقا بزرگ این اثر را ترجمه ای از اصول الاصیله می داند و نام آن را الاصول الاصیلة

یبتنی علیها الفروع الجمیلة بر می شمارد ( الذریعه 84/11).

ن . چ

الاصول الاصیله/ به کوشش میر جلال الدین حسینی ارموی .- تهران: بی نا، 1349، 200 ص (به ضمیمه رسالة الحق المبین فی تحقیق کیفیة التفقّه فی الدّین).

[11]

اصول العقائد(عربی)

فیض اصول دین را با کلامی استادانه با استفاده از دلایل عقلی و گفته های ائمه معصومین - علیهم السلام - بیان می کند. وی این رساله موجز و مختصر را در ضمن سه باب به سال 1036 در هشتصد بیت نگاشته است. ابواب آن عبارتند از:

باب الاول: فی التوحید؛ باب الثانی: فی النّبوة و علل الشرایع و الامامة؛ باب الثالث:

فی المعاد و اصناف اللذّات و الآلام و اصحابهما.

یکم [40]؛ لولوة 126؛ روضات 92/6؛ کشف الحجب 50؛ کشف الاستار 202/3؛ الذریعه 198/2.

آغاز / الحمدّ للّه الذی دلّ علی ذاته بذاته و علی رسله بآیاته...

انجام / و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء هذا آخر الکلام فی اصول العقائد الدینیة.

ص: 143

ن . خ

نسخ، علم الهدی، 1075، خانقاه احمدیه ش (4) 90، نسخه ها 221/5 // نستعلیق، سده 11، تملّک فرهنگستان علوم آذربایجان در باکو، نسخه ها 220/9 // شکسته نستعلیق،

علینقی رازی، 1252، ش (2) 521، الهیات مشهد 273/1 // ، محمّد شریف حسینی گلپایگانی، 1253، ش 23351، آستا [رویت] // نسخ، 1265، ش (3) 1837، ملک 377/5 // ، فرج اللّه بن ابراهیم تبریزی، 71 - 1270، ش (3) 8778، مرعشی 310/22 // ، سده 13، ش (18) 2189 ع، ملی 463/11 // نسخه ای نیز در تملّک محمّد مشکوة بوده که آن را در فهرست اهدایی نیافتم.

[12]

اصول المعارف(عربی)

فیض توجه شایانی به شناخت اسرار دین داشته و بر این باور بوده که بین اسرارِ نازل از سوی خداوند به وساطت انبیاء و اولیاء و حکمت فائض بر نفوس مستعدین حکمای الهی تهافت و تناقض وجود ندارد. لذا برای اثبات این مدّعا کتاب عین الیقین را نگاشت. او از این اثرش خلاصه ای فراهم نموده و آن را اصول المعارف نامیده است. اصول المعارف دارای ده باب به همراه فصولی است، از این قرار:

باب الاول: فی الوجود و العدم و فیه معرفة الذّات؛ باب الثانی: فی العلم و الجهل و ما

فی معناهما؛ باب الثالث: [فی الغنا و الفقر ]و فیه معرفة الاسماء؛ باب الرابع: فی الماهیّات و التعیّناتها و فیه معرفة ما سوی اللّه؛ باب الخامس: فی السبب و المسبب و فیه معرفة الغایات؛ باب السّادس: فی الطبایع و تجدّدها و ارواحها و فیه معرفة حدوث العالم؛ باب السّابع: فی الحرکة و الزمان و المکان و ما یتبعها؛ باب الثامن: فی السموات و الارض و ما بینهما؛ باب التّاسع: فی الخیر و الشّر و اللذّة و الالم؛ باب العاشر: فی اصول النشآت و حقائق الموجودات و ارواحها و صورها.

مؤلّف، کتاب مذکور را در چهار هزار بیت، به سال 1089 تصنیف نموده است.

یکم [13]؛ دوم [11]؛ لولوة 123؛ روضات 91/6؛ کشف الحجب، 50؛ کشف الاستار 201/3؛ ایضاح 93/1 ریحانه 375/4؛ الذریعه 212/2.

ص: 144

آغاز / نحمدللّه علی حسن توفیقه، شانه هدایة... اما بعد فیقول محمّد بن مرتضی... هذه رموز ربانیّه...

انجام / من غیر دلالة لها علی خصوص معانیها،... فیما لا تعلمون... تمّ اصول المعارف یوم الاحد و صار هذا الکلام... من ذلک العام و الحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

نسخ، محمّد طاهر موسوی، 1068، ش (3) 11585، مرعشی 302/29 (با یادداشت فیض کاشانی) // ، محمّد تقی، 1090، ش 1713، مجلس 57/5 (کتابت از روی نسخه فیض) // ، علم الهدی، [91 - 1089]، ش 1712، مجلس 55/5 // ، علم الهدی، 1094، علامه طباطبایی شیراز، ش 589، نسخه پژوهی 224/2 // ، نزدیک عصر مؤلّف، ش 474، فهرست آیة اللّه بروجردی، دفتر دوم 300 (آغاز افتادگی) // نستعلیق، 1101، ش 13477، مرعشی 201/34 // نسخ، ابو علی ابوتراب بن صدر الدین محمّد شیرازی (دختر زاده مؤلّف)، 1114، ش 3883، دانشگاه تهران 2871/12 // ، محمّد مؤمن بن اسماعیل طباطبائی، 1119، ش (3) 856، مسجد اعظم 483 // ، محمّد شریف بن محمّد بن محمّد کاظم، 1126، حسینیه شوشتریها ش 157، نسخه ها 789/12 و11 (آقا بزرگ تاریخ کتابت را 1226 می داند الذریعه 212/2) // نستعلیق، محمّد حسین بن محمّد محسن، 1137، ش (3) 4377، مجلس 88/12 // نسخ، سده 12، ش 476، مرعشی 81/2 // ، سده 12، ش 23823، آستا [رویت] // ، محمّد علی بن عبدالخالق مصاحبی نائینی (ملقب به عبرت)، 1338، ش (1) 4702، مجلس 84/13 // ، محمّد علی کرمانشاهی،

سده 14، ش 6327، سپهسالار 155/3 // ، بی تا، ش 2638، وزیری 1372/4 (با عنوان المعارف) // ، بی تا، ش (1) 1878، دانشگاه تهران 484/8 // ، بی تا، ش 22796،

آستا [رویت] // نسخ و نستعلیق، بی تا، ش7423، گلپایگانی 401/1 // نستعلیق، بی تا،

ش15633، گلپایگانی 842/2 // تملّکِ سید نصراللّه تقوی در طهران، الذریعه 212/2.

ن . چ

.- بی جا، بی نا، بی تا. (سنگی) مقدمه سید جلال آشتیانی بر اصول المعارف // به کوشش سید جلال الدین آشتیانی .- مشهد: دانشگاه مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1354، بیست و چهار + 360 + 203 ص؛ چاپ دیگر.- تهران: دفتر تبلیغات اسلامی، 1364.

ص: 145

[13]

الاعتذار(عربی)

عنوان دیگر:A شکوائیه

این رساله، پاسخ نامه ای است که فیض در سال 1067 به یکی از علمایِ مازندرانیِ مقیم مشهد نگاشته است. آن سیدِ عالم از فیض خواسته بود که فیض نزد شاه صفوی وساطت کند تا کرسی امامت جمعه جامعِ مشهد به وی واگذار شود تا به این وسیله، مقرّری او افزایش یابد و مشکلاتش از میان برداشته شود. فیض درخواست او را با گذری در باره زندگی و بیان وضعیت روحی خویش، رد می کند.

رساله فوق از جهت شناخت دیدگاههای فیض درباره اوضاع اجتماعی عصر وی و بررسی زندگینامه اش قابل توجّه و تعمّق است.

یکم [113]؛ دوم [48]؛ کشف الحجب 254؛ فوائد 635؛ ریحانه 375/4 الذریعه 223/2.

آغاز / بسمله. الحمد للّه الذی نوّر قلوبنا فی عین ظلمات الفتن... اما بعد فقد ورد الی مکتوبکم...

انجام / انّما اشکو بثی و حزنی الی اللّه، ربّنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق و انت خیر الفاتحین و الحمدللّه...

ن . خ

نستعلیق، سلیمان بن علم الهدی، سده 12، ش (22) 8231، دانشگاه تهران 66/17 // نسخ، 1114، ش (2) 4913، مجلس 139/14 // نستعلیق، سده 12 - 11، ش (12) 2618، دانشگاه تهران 1484/9 (A) // ، سده 13، ش (5) 3409، مجلس 1271/ (3) 10 // ، بی تا، مدرسه حجازیهای قم ش 1491.

ص: 146

[14]

الفت نامه(فارسی)

عنوان دیگر:A الفتB رساله محبّت

رساله ای است فارسی در فواید الفت دینی و ترغیب مردم به برادری و یکرنگی در دویست بیت. مؤلّف انگیزه خود را از نگاشتن این رساله چنین بیان می کند:

"طریقه جمعیت و الفت و مرافقت و اخوت در دین در زمان ما مندرس شده و قلوب اکثر اهل ایمان را با یکدیگر تنافری و تخالفی روی داده و نفاق و ریا در میان اکثر مردم

شایع شده به حیثیتی که سه کس بلکه دو نیز نادر یافت می شود که میان ایشان مصادقتی بی ریا و نفاق باشد از برای خدا و به جهت امر دینی".

وی می کوشد تا بعد از تعیین جماعت اخوان و ضبط عدد ایشان، قواعد و قوانینی چند بر وفق شریعت و طریقت در میان آنها مقرّر دارد که از آنها تجاوز جایز نشمرند و در

هنگام تجاوز و تخطی از آنها، یکدیگر را مؤاخذه نمایند. در آخر کتاب چهل و یک لقب برای کسی که می خواهد وارد دایره الفت شود، بر می شمارد و رساله را مزیّن به غزلی با

مطلع زیر می نماید:

بیا تا مونس هم یار هم،غمخوار هم باشیم

انیس جان غم فرسوده بیمار هم باشیم

یکم [68]؛ دوم [98]؛ لولوة 128؛ کشف الاستار 203/3؛ فوائد 636؛ الذریعه 115/16، 293/2.

آغاز / بسمله. ربّنا الّف بین قلوبنا و قلوب اخواننا بحبل طاعتک و طاعة الرسول... و بعد فیقول الساعی فی جمع شمل الاخوان

انجام / نمی بینم بجز تو همدمی ای فیض در عالم / بیا دمساز هم گنجینه اسرار هم باشیم.

ن .خ

نسخ، 1071، مجلس ش (4) 2425، نسخه ها 179/5 // نستعلیق، محمّد بن محمّد علم

ص: 147

الهدی، 1072، ش (4) 6368، آستا [رویت ]// نسخ، سده 11، مجموعه ش (3) 510، نسخه های خطی دانشگاه تهران، دفتر دوم، 121/2 (با دیباچه ای از علم الهدی پسرِ فیض) //

، سده 11، ش 22066، آستا [رویت] // نسخ، محمّد هادی بن مرتضی، ش (1) 82، مرعشی 99/1 // ، محمّد هادی بن مرتضی، تمّلک سید شهاب الدین تبریزی، نسخه ها 387/6 [احتمالاً این نسخه همان نسخه کتابخانه آقای مرعشی است] // ، سده 12، ش 22462، آستا [رویت] // ، سیّد محمّد بن حسین طباطبایی، سده 12، ش (4) 12070، مرعشی 470/30 // ، [21 - 1220]، ش (2) 10377، مرعشی 279/26 // نستعلیق،

1254، ش (2) 85، شاهچراغ 170/2 (A)// نسخ، 1267، ش (24) 1803، مجلس 204/5 (B)// نستعلیق، محمّد علی، 1330، ش (6) 4168، مجلس 174/11 // ،

سید احمد صفائی خوانساری، 1340، ش 21235، آستا [رویت ]// نسخ، بی تا، ش (29) 1803، مجلس 309/ (1) 9 // ، مجوعه ش5758، طبسی حائری 57/1.

ن . چ

به انضمام آئینه شاهی - و - ترجمة الصّلوة .- شیراز: بی نا، 1320، 10 ص. // به انضمام ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی، به کوشش رسول جعفریان .- اصفهان: مرکز تحقیقات علمی

و دینی امام امیرالمؤمنین علی - علیه السلام -، 1371. صص 220 - 203.

[15]

الانصاف(فارسی)

عناوین دیگر: A

الانصاف فی بیانِ الفرقِ بین الحقِّ و الاعتساف Bانصافیه

فیض این رساله را به سال 1083 نگاشته است و در آن نگاهی نقد گونه بر برخی از نوشته های پیشین خود دارد. بسیاری از گرایشها و پسندهای اعتقادی و طرز تفکر وی در این رساله مطرح می شود. او به انتقاد از متکلّمین، فلاسفه، متصوّفه و من عندیین می پردازد و این چنین می گوید:

چندی در مطالعه مجادلات متکلّمین خوض نمودم و به آلت جهل در ازالت جهل ساعی بودم، و چندی طریق مکالمات متفلسفین به تعلّم و تفهّم پیمودم، و یک چند بلند پروازیها متصوّفه در اقاویل ایشان دیدم، و یک چندی در رعونتهای من عندیین گردیدم تا

ص: 148

آن که گاهی در تلخیص سخنان طوایف اربع، کتب و رسائل می نوشتم و گاهی از برای جمع و توفیق بعضی را در بعضی می سرشتم من غیر تصدیق بکلّها...

از این رو الانصاف در نقد آراء و افکار فیض، و نیز در تحقیق اوضاع علمی سده یازده،

بسیار ارزشمند و مغتنم است.

یکم [112]؛ دوم [50]؛ روضات 96/6؛ کشف الحجب 64؛ کشف الاستار 203/3؛ فوائد 635؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 375/22، 398/2

آغاز / الحمدللّه الذی انقذنا بالتمسّک... اما بعد فهذه رسالة فی بیان طریق العلم باسرار الدّین المختص بالخواص... چنین گوید مهتدی به شاهراه مصطفی...

انجام / سبحان ربّک ربّ العزّة عمّا یصفون و سلام علی المرسلین و الحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

نسخ، محمّد هادی بن مرتضی (برادر زاده فیض، با عبارت بلغ بحمده)، ش (6) 82، مرعشی 102/1 // نستعلیق، درویش علی، 1107، ش (2) 1869، ملک 394/5 // ، محمّد مهدی، 1116، ش (13) 749 د، الهیات تهران 380/1 // ، 1134، اصغر مهدوی ش (6) 279، نسخه ها 103/2؛ نیز ش (13) 745، الهیات تهران 380/1 (احتمالاً یک نسخه است) // ، 22 - 1117، ش (11) 9325، مرعشی 118/24 // ، محمّد بن معزّالدین حسینی، 1179، ش (1) 1667، مرعشی 62/5 // نسخ و نستعلیق، اوایل سده 12، ش (28) 8231، دانشگاه تهران 66/17 // نستعلیق، سده 12، ش (2) 6551، سپهسالار 200/3 // ، سده 13 - 12، ش (2) 4441، دانشگاه تهران 3402/13 (A) // ، حسین بن عبدالغنی حسینی، 1204، ش (1) 9460، مرعشی 223/24 // نستعلیق، سید خلیل بن عبد الرسول حسینی، 32 - 1222، ش (6) 8787، مرعشی 320/22 // نسخ و نستعلیق، علی بن احمد رشتی، 1270، اصغر مهدوی ش (7) 364، نسخه ها 178/2 (A) // نسخ، ملاّ فرج اللّه بن ابراهیم تبریزی، 71 - 1270، ش (6) 8778 مرعشی 311/22 // ، تملّک نجیب مایل هروی، کتابت از روی نسخه 1285، مجموعه رسائل خطی فارسی 109/1 // ، عبدالعظیم، 1286، ش (4) 13462، مرعشی 164/34 // ، 1288، ش (4) 1457، گلپایگانی 261/2 (B) // ، 1300، ش7827، گلپایگانی 512/1 // شکسته

ص: 149

نستعلیق، علی نقی بن محمّد حسن رضوی، سده 13، ش (6) 13497، مرعشی 235/34 // ، محمّد علی بن علی نقی گیلانی، 1305، ش (4) 4571، مجلس 271/12 // نستعلیق، سید احمد صفائی خوانساری، 1315، ش (5) 567، هزار و پانصد 268 (B) // ، محمّد

رضا حسینی، 1315، ش 19658، آستا [رویت ]// ، محمّد منشی، 1320، ش (2) 1204، ملک 244/5 // نسخ، 1320، ش (6) 7797، مرعشی 157/20 // ، 1329، ش 23339، آستا [رویت ]// ، بی تا، مشکوة ش 1169، دانشگاه تهران 2142/ (3) 3 // ، بی تا، ش 24177، آستا [رویت] // ، ، ش (4) 1922، ملی 592/10 // ، ، تملّک شهاب الدین تبریزی (قم)، نسخه ها 387/6 // ، ، ش (1) 1995،

گلپایگانی 131/3.

تلخیص

منتخبی است از کتاب الانصاف که فیض آن را فراهم کرده و نسخه ای از آن در کتابخانه کاشف

الغطاء موجود است. وی آن را هدیة الاشراف فی تلخیص الانصاف نامیده است. (الذریعه 205/25؛ 375/22). نسخه ای از آن را من در جستجوهایم نیافتم و با توجه به اینکه خود

رساله الانصاف بسیار مختصر است گمان می کنم که این اثر ارتباطی با الانصاف فیض ندارد.

ن . چ

.- لکهنو: بی نا، 1297 ق. 16 ص. (سنگی) [احتمالاً با ارشاد القلوب] // .- تهران: بی نا،

1303 ق. (سنگی) // به اهتمام محمّد علی گلپایگانی به انضمام کلمات مکنونه .- تهران: بی نا، 1310، 1317 ق. 220 + 10 ص. (سنگی) // به انضمام منهاج النجاة .- تهران: میرزا هادی اصفهانی، 1311 ق. 190ص. (سنگی) // به انضمام مفاتیح الاعجاز .-تهران: محمّد خلیل بن حسین طالقانی، 1316 ق. 22 + 11 ص. // در مجموعه رسائل خطی، به کوشش نجیب مایل هروی .- مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1368، ش اوّل، صص 119 - 108. // در ده رساله محقّق بزرگ فیض کاشانی، به کوشش رسول جعفریان .- اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امیرالمونین، 1371. صص 199 - 182.

[16]

انموذج اشعار اهل العرفان فی التوحید(فارسی)

هفتاد غزل از فیض کاشانی است که در مورد توحید سروده است. نسخه ای مستقل از آن

ص: 150

در فهرستهای نسخ خطی به دست نیامد. ولی به نظر می رسد که برگرفته از گلزار قدس باشد. آقای دوانی رساله ای را با عنوان قصیده توحیدیه از فیض به چاپ رسانده اند که غیر از اثر مورد نظر ماست. نیز گلزار قدس

[17]

انوار الحکمة(عربی)

عنوان دیگر:A . انوار الحکم و اسرار الکلم

مختصری است نیکو از کتاب علم الیقین به اضافه فواید فلسفی مناسب دیگر. فیض مطالب این اثر را با عناوین "نور - نور" در چهار کتاب که حاوی اعتقادات شیعه در اصول پنجگانه است در سال 1043 نگاشته است. عناوین کتابها چنین است: 1. کتاب العلم باللّه

تعالی 2. کتاب العلم بالملائکة 3. کتاب العلم بالکتب و الرسول 4. کتاب العلم بالیوم الآخر.

یکم [24]؛ دوم [57]؛ لولوة 125؛ روضات 89/6؛ قصص 332؛ کشف الحجب 67؛ کشف الاستار 201/3؛ فوائد 636؛ ایضاح 143/1؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 425/2.

آغاز / نحمدک اللهم و انت للحمد اهل و نستهدیک و هدایتنا علیک یسیر سهل ما اضیق الطریق...

انجام / فاذا کان یوم القیامة اکملها بهذه الرحمة مائة، هذا آخر الکلام فی کتاب العلم بالیوم الآخر...

ن . خ

نستعلیق، 1074، ش 876، کتابخانه علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی، 116/2 // نسخ، عصر مؤلّف، ش 2741، احیاء میراث 212/7 // ، 1075، ش 10929، مرعشی 342/27 // ، 1085، ش 13519، مرعشی 304/34 (با یادداشت علم الهدی) // ، محمّد

شفیع بن محمّد مقیم، 1085، ش 137، ملی 119/7 // ، عصر مؤلّف، ش 2741، احیاء میراث، 212/7 // نستعلیق، محمّد یوسف بن اسداللّه طباطبائی حسنی سمنانی، 1089، ش

ص: 151

7450، آستا 41/11 // ، محمّد سنجر بن محمّد کاظم، 1098، ش 21279، آستا[رویت]

// ، 1130، ش 22768، آستا [رویت] // نسخ بی نقطه، 1131، ش 6348، سپهسالار 211/3 // ، 1147، ش 2853، مجلس 180/ (1) 10 // نستعلیق، مصطفی بن حاج ملاّ احمد خوئینی، 1256، مجموعه ش (1) 1598، عکسی احیاء میراث 469/4 // نسخ، محمّد اسماعیل بن محمّد علی حسینی، 1261، ش 4882، مجلس 23/14 // غلام علی، 1276، ش 2579، احیاء میراث 69/7 // ، احتمالاً سده 13، ش (1) 2706، مسجد اعظم 582 // ، 1357، ش 20965، آستا [رویت] // ، وقفی ملکزاده کوثر، ش 6881، آستا 41/11 // ، سده 14، ش (2) 5962، آستا [رویت ]// نستعلیق، سید

احمد صفائی خوانساری، سده 14، ش (11) 1118، هزار و پانصد 343 // نسخ، محمّد بن

سعید بن محمّد بحرانی، آخوند همدان ش 4742، رشت و همدان 1287 // ، بی تا، ش 22517، آستا [رویت] // ، بی تا، مشکوة ش 432، دانشگاه تهران 159/ (1) 3 // ، ، ش 8894، آستا 42/11 // تملّک کتابخانه سید نصر اللّه تقوی در تهران، الذریعه 425/2.

ن . چ

.- طهران: بی نا، بی تا. مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی 800/5 // تحقیق و تعلیق

محسن بیدارفر .- قم: بیدار، 1425ق. 544 ص.

[18]

اهمّ ما یعمل(عربی)

در وظایف و آداب و اعمالی که باید مؤمن انجام دهد. این کتاب پانصد بیتی دارای سه مقاله است به این ترتیب:

المقالة الاولی: فیما یعمل فی اللیل و النهار؛ المقالة الثانیه: فیما یعمل فی الاسبوع؛

المقالة الثالثة: فیما یعمل فی السّنة. این رساله عربی نزدیک به پانصد بیت است.

یکم [47]؛ دوم [20]؛ لولوة ، 127؛ کشف الحجب 72؛ کشف الاستار 202/3؛ فوائد 635؛ ریحانه 375/4.

آغاز / الحمد للّه علی ما رخّص لنا من ثنائه و اذن لنا فی ذکره و دعائه و...

ص: 152

انجام / هذا آخر ما اردنا ایراده فی هذه الرسالة و لیطلب الدعوات التی اشرنا الیه من محالها و الحمدللّه وحده.

ن . خ

نسخ، طاهر، 1097، ش7531، گلپایگانی 562/1 // ، 1100، ش (3) 5681، مرعشی

78/15 // نور الدین اخباری، 1107، تملّک نصر اللّه تقوی، الذریعه 485/2 // ، محمّد شفیع بن علی نقی ابهری، 1124، ش (2) 2982، مجلس 290/19.

[19]

بشارة الشیعة(عربی)

مؤلّف در طی چهل "بشارة" اثبات می کند که فرقه ناجیه از فرق اسلامی همان شیعه اثنی عشری است که پیروی از حضرت امیر و ائمه معصومین - علیهم السلام - می کنند. این رساله به سال 1081 موافق جمله "بشارات من اللّه" به پایان رسیده است.

یکم [33]؛ دوم [9]؛ کشف الحجب 85؛ ایضاح 183/1؛ ریحانه 375/4؛ طرائق 92/6؛ الذریعه 92/6.

آغاز / بسمله. الحمد للّه الذی هدانا لمعرفة احسن القول و اتقنه و الصلاة علی...

انجام / و عدد هذا الکلام تاریخ التصنیف و هو تاریخ لطیف و الحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

نسخ، علم الهدی، 1067، ش (11) 2200 ع، ملی 503/11 // ، استکتاب علم الهدی، 1083، ش 587، عکسی احیاء میراث 178/2 // ، 1083، عکسهای مرعشی ش 199 // ، 1090، ش 19416، آستا [رویت] // ، 1096، ش (7) 5657، مرعشی 55/15

// ، عصر مؤلّف، ش 315، نسخه های خطی مدرسه امام صادق قزوین، میراث اسلامی ایران، دفتر دهم، 574 // ، 1111، ش (1) 7154، دانشگاه تهران 467/16 // ، ابو تراب بن عبد اللّه زرشکی، 1120، ش (2) 1025، گوهرشاد 1400/3 // ، 1122، ش (2) 13442، مرعشی 114/34 // ، محمّد جان، 1136، ش (1) 13425، مرعشی

ص: 153

60/34 // ، اوایل سده 12، ش (2) 5819، مرعشی 206/15 // ، سده 12، ش (2) 13420، مرعشی 61/34 (شامل سه برگ آغازین) // ، ملاّ فرج اللّه بن ابراهیم تبریزی، 71 - 1270، ش (1) 8778، مرعشی 310/22 // ، عبد القدیر بن علی اصغر، 1286، ش 757، ملک 94/1 // ، 1342، ش 23393، آستا [رویت] // نستعلیق تحریری، سده 14، ش 23336، آستا [رویت ]// ، بهلول بن شیخ نصیر دستجردی، بی تا، ش (1) 532، الهیات مشهد 282/1.

تلخیص

منتخبی از این کتاب به خامه علم الهدی در حاشیه مجموعه شماره 2200 ع، ملّی 503/11 موجود است.

ترجمه

بشارات الشیعه / ملاّ ابراهیم نجم آبادی .

آغاز/ بسمله. الحمد للّه الذی لبشر اولیائه بجنانه و ثوابه و انذر اعدائه...

انجام/ حسب امر اعلیحضرت اقدس همایون شهریاری... تحریر شد فی شهر رمضان المبارک کتبه غلامزاده حقیقی علینقی بن محمّد تقی نوری سنه 1280.

ن . خ نستعلیق خفی، علینقی بن محمّد تقی نوری، 1280، ش 821 سلطنتی (کتب دینی خطی) 83.

ن . چ

به انضمام مرآة الاخرة - و - ضیاء القلب - و - خلاصة الاذکار .- تهران: بی نا، 1303 ق. (سنگی) // تهران: میرزا هادی اصفهانی، 1311، 190 ص (سنگی).

[20]

ترجمة الحجّ(فارسی)

رساله ای مختصر است در احکام فقهی حج، عمره و آداب آنها. مؤلّف در این اثر به کیفیّت و چگونگی به جای آوردن حج و محرّمات احرام و ذکر کفّارات و دیگر متعلّقات آن در ضمن هشت در (باب) می پردازد.

درِ اوّل: در فضیلت حج و عمره و عقابِ تارک آن؛ درِ دوم: در صفت هر یک از این

ص: 154

دو؛ درِ سوم: در کیفیّت و آداب عمره تمتّع؛ درِ چهارم: در کیفیت حج تمتّع؛ درِ پنجم: در

محرّمات اِحرام؛ درِ ششم: در ذکر کفّارات و تلافی خللها؛ درِ هفتم: در احکام حرم و حرمت آن؛ درِ هشتم: در زیارات مشاهد مشرّفه.

یکم [58]؛ دوم [75]؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 96/4.

آغاز / بسمله. حمد بی حدّ و ثنای بی عدّ مر خدای را سبحانه که خانه کعبه را پیش از سایر اجزای زمین آفرید...

انجام / مرّة بعد اخری و کرّة غب اخری بمنّة وجوده.

ن . خ

نسخ، عصر مؤلّف، ش (8) 10177، مرعشی 139/26 // ، سده 11، ش (11) 28962،

آستا [رویت] // ، سده 11، ش (10) 1415، هزار و پانصد 369 (احتمالاً همان نسخه قبلی است)// ، مهدی، 7 - 1184، ش (10) 2632، وزیری 1370/4 // ، سده 12، ش 21602، آستا 77/20 // ، سده 12، ش (11) 13463، مرعشی 174/34 // نستعلیق، احمد بن محمّد رضا حسینی، 1357، ش 20962، آستا 267/21 // ، سید احمد صفائی خوانساری، سده 14، ش (8) 1118، هزار و پانصد 342.

[21]

ترجمة الزّکوة(فارسی)

رساله ای است مختصر به زبان فارسی، در فضیلت احکام و آداب پرداختن به آن. فیض این اثر را درِ هشت در تدوین نموده است:

درِ اول: در معنی زکات و فضیلت آن؛ درِ دوم: در اقسام زکات و شرایط آن؛ درِ سوم: در نصاب نقدین و قدر زکات آن؛ درِ چهارم: در نصاب انعام ثلاثه و قدرِ آن؛ درِ پنجم: در نصاب غلات اربع؛ درِ ششم: در مصرف زکات و مستحقین آن؛ درِ هفتم: در زکات فطره و شرایط آن؛ درِ هشتم: در آداب دادن زکات.

یکم [56]؛ دوم [73]؛ کشف الحجب 116؛ فوائد 636؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 106/4.

ص: 155

آغاز / سپاس و ستایش مر خدای را جلّ ثناؤه که بندگان را اولاً به خطاب...

انجام / و آنچه می دهد حقیر شمرد تا به ثواب آن فایز گردد.

ن . خ

نسخ، عصر مؤلّف، ش (6) 10177، مرعشی 137/26 // ، سده 11، ش (9) 28962،

آستا [رویت] // ، سده 11، ش 21600، آستا 77/20 // کتابت سده 11، ش (8) 1415، هزار و پانصد 368 // ، مهدی، 1187 - 1184، ش (8) 2632، وزیری 1370/4 // ، سده 12، ش (3) 1958، الهیات مشهد 996/3 // ، سده 12، ش (9) 13463، مرعشی 172/34 // نستعلیق، احمد بن محمّد رضا حسینی، 1357، ش 20960، آستا 78/20 // نستعلیق، سید احمد صفائی خوانساری، سده 14، ش (6) 1118، هزار و پانصد 342.

[22]

ترجمة الشّریعة(فارسی)

عنوان دیگر:A

فضیلة الشّیعة

این اثر در آداب و سنن شرعی و ثواب بعضی اعمال حسنه و کیفر اعمال سیئه که در آیات قرآنی به آنها اشارات رفته، نگاشته شده است. فیض این رساله را در هشت دَر به نام شاه عبّاس دوم صفوی مصدَّر ساخته است. به این تفصیل:

درِ اوّل: در معنی شریعت و فایده آن؛ درِ دوم: در اعمال حسنه بدن و اعضا؛ درِ سوم: درِ اقسام اعمال سیئه بدن و اعضا؛ درِ چهارم: در ثواب بعضی اعمال حسنه و سنن بدنیه؛

درِ پنجم: در عقاب بعضی از اعمال سیئه؛ درِ ششم: در صفات حمیده و اخلاق پسندیده؛ درِ هفتم: در صفات رذیله و اخلاق ناپسندیده؛ درِ هشتم: در بعضی آداب که سالک راه حق را در کار است.

یکم [63]؛ دوم] 44]؛ لولوة 128؛ کشف الحجب 116؛ فوائد 635؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 109/4.

آغاز / سپاس و ستایش مر خداوندی را که خلایق را برای پرستش خود آفرید

ص: 156

انجام / ... ذلک بمنة وجوده، آنچه مقصود بود ازین کتاب انجام آمد

ن . خ

نسخ، محمّد شفیع بن محمّد مقیم (شاگرد فیض)، ک . امیر المومنین نجف ش (2) 2297 (یادداشتهای عبد العزیز طباطبائی) نسخه ها 1086/2 // ، عصر مؤلّف، ش (9) 10177، مرعشی 140/26 // ، 1080، ش (1) 4437، دانشگاه تهران 3396/13 // ، سده 11، ش 21603، آستا [رویت] // ، سده 11، ش (2) 28962، آستا [رویت] // ، ، ش (5) 6398، سپهسالار 416/3 // ، سده 12 - 11، ش (1) 4437، دانشگاه تهران 3396/13 // ، عبد الوهاب بن حاجی محمّد صادق کاشانی، 1117، ش (6) 1452، الهیات مشهد 599/2 // نستعلیق، سده 12، خانقاه احمدیه ش (1) 117، نسخه ها 221/5 // ، مهدی، 1187 - 1184، ش (2) 2632، وزیری 1370/4 // نسخ، سده 12،

ش (2) 13463، مرعشی 167/34 // نستعلیق، سده 13 - 12، ش (1) 1383، گلپایگانی 252/2 // نسخ، 1221، ضمیمه ش 14187، آستا [رویت] // ، 1238، ش 20929، آستا [رویت ]// نستعلیق، علی قاینی، 1245، ش 29650، آستا [رویت ]// نسخ، علی محمّد بن محمّد قاینی، 1246، ش (2) 16611، آستا [رویت] // نستعلیق، محسن بن علی، 1258، ش 18688، آستا [رویت] // ، فرج اللّه جهانشاهی، 1264، ش (1) 2703، دانشگاه تهران 1584/10 // ، علی بن احمد رشتی، 1270، اصغر مهدوی ش (7) 364، نسخه ها 178/2 // ، سده 13، ش (3) 12266، مرعشی 396/28 // ، بی تا، ش (3) 551، الهیات تهران 325/1 // نسخ، ، تملّک سید شهاب الدین تبریزی، نسخه ها 387/6 // ، ، ش19524، گلپایگانی 840/2 (شاید با نسخه کتابت شده سده 12 - 13 آن کتابخانه که در فهرست قبلی آمده یکی باشد) // ، ، ش (2) 1169، دانشگاه تهران 2141/6 // ، ، ش (2) 4441، دانشگاه تهران 3402/13 // ، بی تا، ش 24854، آستا [رویت].

ن . چ

به انضمام ترجمة الصّلوة - و - ترجمة العقاید .- تهران: بی نا، 1260 ق (سنگی) // به کوشش بهمن کریمی .- تهران: کانون معرفت، 1321 ش، 41 ص. // به کوشش صفر فلاحی .- قم: زائر، 1380، 103ص.

ص: 157

[23]

ترجمة الصّلوة(فارسی)

مؤلّف در این اثر در ضمن هشت در، به شرح و توضیح و ترجمه سوره ها، اذکار و ادعیه ای که در نماز قرائت می شود، پرداخته است. هشت در آن به این ترتیب است:

درِ اوّل: ترجمه اذان و اقامه؛ درِ دوم: ادعیه افتتاحیه؛ درِ سوم: سوره فاتحه؛ درِ چهارم:

سوره قدر و توحید؛ درِ پنجم: رکوع؛ درِ ششم: سجود؛ درِ هفتم: قنوت؛ درِ هشتم: تشهد.

این کتاب فارسی چهارصد و پنجاه بیت دارد و در سنه 1043 تألیف شده است.

یکم [52]؛ دوم [37]؛ هدیه العارفین 6/2؛ امل 305/2؛ کشف الحجب 117؛ فوائد 636؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 114/4.

آغاز / هر که نه گویا به تو خاموش به - هر چه نه یاد تو فراموش به / سپاس و ستایش کریمی را که به کمال کبریایی وعظمت واستغنا...

انجام / و یک نوبت دیگر ماموم به جانب چپ، این است ترجمه نماز چنان که از حضرات ائمه معصومین رسیده است...

ن . خ

نسخ، محمّد علی بن ملاّ اسماعیل قریه شیری، 1062، ش (4) 3269، وزیری 1594/5 // نستعلیق، سده 11[1071]، ش (5) 2453، دانشگاه تهران 1187/9 // نسخ، محمّد امین بن محمّد طاهر بن هدایت اللّه کفزانی، 1076، ش (2) 3036، مجلس 578/ (2) 10 // نسخ، 1077، ش16525، گلپایگانی 843/2 // نستعلیق، 1081، ش 2715، آستا 413/4 // نسخ،

1088، ش (23) 3772، مسجد اعظم 121 // ، 1093، ش 3893 مسجد اعظم 645 // نستعلیق چلیپا، 1096 ش (7) 2125، ملک 426/5 // نستعلیق، نزدیک عصر مؤلّف، مجموعه ش (1) 79، نسخه های خطی آیه اللّه العظمی بروجردی، 53 // نسخ، سده 11، ش (2) 8472، دانشگاه تهران 144/17 // ، سده 11، ش (5) 28962، آستا [رویت] // ، سده 11، ش 21596، آستا [رویت] // ، سده 11، ش 21596، آستا 272/21 // ، 1100، ش (9) 8879، دانشگاه تهران 242/17 // ، محمّد رضا بن محمّد کاظم ثنا، 1115، ش18111، گلپایگانی 842/2 // ، سده 12 - 11، ش 1410، گلپایگانی 32/2 // ، 1125، ش (1) 3840، مسجد اعظم 642 // نسخ و نستعلیق، محمّد جعفر قاری،

ص: 158

1126، ش (2) 3667، وزیری 1743/5 // نسخ، محمّد طاهر بن محمّد یوسف حسینی طالقانی، 1132، ش (3) 1602، مرعشی 5/5 // نستعلیق و نسخ، رضا علی بن خواجه علی کاوکانی، 1153، مجموعه (2) 2596، احیاء میراث 85/7 // نستعلیق، محمّد بن عباس علی هزار جریبی، 1177، حسین مفتاح ش (5) 1289، نسخه ها 275/7 // ، مهدی، 1187 - 1184، ش (11) 2632، وزیری 1370/4 // ، محمّد حسین بن محمّد صادق قاری قمی، سده 12 ش (5) 1739، ملک 353/5 // ، سده 12، ش (5) 13463، مرعشی 169/34 // ، سده 12، ش 5636، طبسی حائری 116/1 // ، سده 12، ش (12) 13778، مجلس 320/37 // ، احمد بن محمّد طاهر، 1218، ش (10) 2896، دانشگاه تهران 1744/10 // ، 1227، ش16258، گلپایگانی 843/2 // ، ملاّ محمّد مدعوّ به محسن بن ابی حسن کاشانی، 1228 در حیدر آباد، تملّک سید ابو القاسم اصفهانی، الذریعه 114/4

// نسخ، 1233، ش (2) 6879، مرعشی 75/18 // ، رجبعلی بن آقا محمّد شفتی، 1238، ش18223، گلپایگانی 842/2 // ، محمّد بن ابراهیم خراسانی سیرجانی، 1240، ش 314، کتابخانه میبدی، 44/2 // ، 1244، ش (3) 2464، وزیری 1304/4 // ، عبد الکریم حسینی خوزانی، 65 - 1258، ش (2) 4155، مرعشی 169/11 // نستعلیق، فرج اللّه جهانشاهی، 1264، ش (2) 2703، دانشگاه تهران 1584/10 // ، علی بن حاج رحیم، 1266، ش (2) 13514، آستا [رویت ]// ، محمّد بن علی اصغر قاینی سرچاهی، 1271، مجموعه ش (2) 101، نسخه های خطی کتابخانه دیانی 79 // ، محمّد کاظم بن علی قزوینی، 1271، ش (1) 11375، مرعشی 625/28 // نسخ، محمّد بن علی اصغر سمنانی، سده 13، ش (1) 16808، آستا [رویت ]// ، سده 13، ش 2521ع، ملی 29/6 // ، سده 13، ش (1) 11984، مرعشی 303/30 // ، محمّد ابراهیم بن محمّد حسن کرباسی، سده 13، ش (2) 16451، آستا [رویت ]// نستعلیق، سده 13، ش719، نوربخش 94/3 // نسخ، محمّد بهزاد و محمّد مجید، سده 13، مجموعه شماره (2) 2737، احیاء میراث، 207/7 // ، احمد کرمانشاهی، 1303، ش (5) 12801، آستا [رویت ]// ، 1306، ش14036، گلپایگانی 842/2 // ، 1342، ش (3) 463 د، الهیات تهران 304/1 // نستعلیق، ابوطالب، 1346، ش (2) 80، آستانه 224 // ، سید احمد صفائی خوانساری، 1357، ش 20955، آستا 83/20 // نسخ، سده 14، مدیر شانه چی ش (1) 3، نسخه ها 602/5 // ، بی تا، ش 653، [72]، الهیات مشهد 439/1 // نستعلیق، بی تا، ش (2) 551 د، الهیات تهران 325/1 // ، ، ش18920، گلپایگانی 842/2 // ، ،

ش14624، گلپایگانی 842/2 // ، ، ش15459، گلپایگانی 842/2 // ، ، ش3858، گلپایگانی 842/2 // نسخ، ، ش18624، گلپایگانی 842/2 // ، ، ش19859، گلپایگانی 843/2 // ، ، ش7421، گلپایگانی 843/2 // ، ، ش16024، گلپایگانی 843/2 // نستعلیق، ، ش 1462، آستا 413/4 // ، ، ش 9802، مرعشی 133/25 // ، عبدالرشید، بی تا، ش 610، سلطنتی 103/1 // بی تا، ش (2) 1308،

ص: 159

مسجد اعظم 508 // نسخ، سده 13، ش 1589، الهیات مشهد 725/3 // ، کتابخانه محدّث ارموی، ش 48، نسخه پژوهی 36/2 // ، کتابخانه طبسی حائری، مجموعه ش (5) 636، نسخه پژوهی، 131/1 // ، بی تا، ش 3277، وزیری 1598/5 // ، بی تا،

ش (2) 3598، وزیری 1715/5.

ن . چ

.- تبریز، 1260، (سنگی) ضمیمه خطی ش 817، گوهرشاد 1110/3 // .- تهران: بی نا، بی تا (به خط طاهر خوشنویس). 48 ص (سنگی) // .- تهران: اسلامیه، بی تا. 24 ص // .- شیراز:

موسوی، 1320، 198 ص (با عنوان: رسالات: ترجمة الصّلوة، الفت نامه، آئینه شاهی) // به کوشش محمّد علی صفیر .- تهران: افست، 1340، 168 ص (با عنوان: نماز "ترجمة الصّلوة")؛ تهران: ستاد اقامه نماز، 1375؛ تهران: اطّلاعات، 1378 // .- قم: 22 بهمن، بی تا. 64 ص (با عنوان: نماز یا ترجمة الصّلوة) // .- تهران: نور فاطمه، 1361. 76 ص . (با عنوان: ترجمة الصّلوة "نماز") // .- تهران: ستاد اقامه نماز استان تهران، 1375، 168 ص. // به کوشش محمود فیضی .- تهران: محمود فیضی، 1362؛ اسلامی، 1373، 75 ص (با عنوان: فرهنگ نماز) // بی جا: محمّد بهشتی، 1373. 128 ص (با عنوان: نماز زمان معراج انسان) // با مقدّمه نجم الدّین علی مقداری اصفهانی .- تهران: فراهانی، 1377 (با عنوان: اسرار نماز) // به اهتمام عبدالحسین فخرزاده .- تهران: ایرانمهر، بی تا، 110ص. // تحقیق ولی فاطمی .- تهران: پیام آزادی، 1381، 224ص. (با عنوان: هشت در بهشت: ترجمة الصلوة) // به کوشش مهدی انصاری .- کاشان: مرسل، 1382، 119ص.(با عنوان: عرفان نماز) // به کوشش علی اوجبی.- تهران: ساحت، 1384. 103ص. (با عنوان: بر آستان حضرت دوست).

[24]

ترجمة الصّیام(فارسی)

مؤلّف احکام روزه را به اختصار در هشت دَر گزارش می کند. درهای آن عبارتند از: درِ اوّل: در فضیلت روزه؛ درِ دوم: در اقسام روزه؛ درِ سوم: در شرایط روزه؛ درِ چهارم: در معنی روزه و صفت آن؛ درِ پنجم: در آداب روزه و حرمت ماه رمضان؛ درِ ششم: در خلل روزه و تلافی آن؛ درِ هفتم: در فوات روزه و تلافی آن؛ درِ هشتم: در احکام اعتکاف.

یکم [57]؛ دوم [74]؛ لولوة 127؛ کشف الحجب 117؛ فوائد 636؛ الذریعه 114/4.

ص: 160

آغاز / سپاس و ستایش مر خدای را عزّ و جل که از ماهها ماه رمضان را برگزید سپس موسم روزه این...

انجام / اعتکاف ده روز آخر ماه رمضان برابری می کند با دو حج و دو عمره

ن . خ

نسخ، عصر مؤلّف، ش (7) 10177، مرعشی 138/26 // ، سده 11، ش 21601، آستا

78/20 // ، سده 11، ش (10) 28962، آستا [رویت] // ، مهدی، 1187 - 1184،

ش (9) 2632، وزیری 1370/4 // ، سده 12، ش (10) 13463، مرعشی 173/34 // نستعلیق، سید احمد صفائی خوانساری، 1357، ش 20961، آستا 79/20.

ن . چ

به اهتمام بهمن کریمی .- تهران: بی نا، بی تا، 126 ص. (با عنوان: آیین روزه گرفتن).

[25]

ترجمة الطّهارة(فارسی)

در این رساله مختصر فارسی، مؤلّف احکام طهارت را بنابر آنچه از آیات و احادیث استفاده می شود، در هشت دَر به عدد درهای بهشت برای فرزندش معین الدّین احمد نگاشته و در ماه محرم 1061 آن را به پایان رسانده است. ابواب آن بدین ترتیب است:

درِ اوّل: در فضیلت طهارت و اقسام آن؛ درِ دوم: در شکر نعمت آب و احکام آن؛ درِ سوم: در تعداد خبث و کیفیتِ ازاله آن؛ درِ چهارم: در تعداد تَفَث [زایل کردن ناخن و مو

از بدن و از چرک] و کیفیت تطهیر بدن؛ درِ پنجم: در تعداد حدث و رفع آن؛ درِ ششم: در کیفیت وضو و فواید آن؛ درِ هفتم: در کیفیت غسل و فواید آن؛ درِ هشتم: در کیفیّت تیمّم

و فواید آن.

یکم [54]؛ دوم [71]؛ لولوة 127؛ کشف الحجب 117؛ فوائد 636؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 115/4.

آغاز / منّت خدای را تقدّست اسماؤه که ارواح مؤمنان را مبدء فطرت...

ص: 161

انجام / از خروج وقت عذرش زایل شود مستحب است که نماز را اعاده کند.

ن . خ

نسخ، نزدیک عصر مؤلّف، ش (4) 10177، مرعشی 136/26 // ، سده 11، ش

21598، آستا 79/20 // ، سده 11، ش 22068، آستا 272/21 // ، سده 11، ش (3) 28962، آستا [رویت] // ، ، ش (6) 6398، سپهسالار 419/5 // ، عبد الوهاب بن حاجی محمّد صادق کاشانی، 1117، ش (7) 1452، الهیات مشهد 600/2 // ، مهدی، 1187 - 1184، ش (3) 2632، وزیری 1370/4 // ، سده 12، ش (3)

13463، مرعشی 168/34 // ، سده 12، ش (1) 1958، الهیات مشهد 995/3 // ، سده 12 - 13، ش19524، گلپایگانی، 844/2 // نستعلیق، احمد صفائی خوانساری، 1357، ش 20958، آستا 80/20.

[26]

ترجمة العقائد(فارسی)

عنوان دیگر:A ترجمة العقائد الدّینیة

رساله مختصری است در بیان اعتقادات شیعه که از قرآن و گفته های اهل بیت در آن استفاده شده است. فیض این رساله را به سال 1043 در هشت باب تدوین نموده است:

درِ اوّل: وجود واجب؛ درِ دوم: وحدانیّت او؛ درِ سوم: صفات او؛ درِ چهارم: پیامبری؛

درِ پنجم: امامت؛ درِ ششم: معاد؛ درِ هفتم: احوال محشر؛ درِ هشتم: بهشت و دوزخ.

یکم [59]؛ دوم [36]؛ امل 306/2؛ لولوة 127؛ کشف الحجب 118؛ فوائد 635؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 117/4.

آغاز / حمد بی حدّ و ثنای بی عدّ خداوند جهان آرای دلگشای را که صوامع قدس آسمان را مزیّن ساخت

انجام / گو تو ز شراب می شوی مست / ما را ساقی رباید از دست

ص: 162

ن . خ

نسخ، حسین بن حاجی غیاث، 1058، ش 5785، مرعشی 170/15 // نستعلیق، نور الدّین محمّد بن محمود حکیم، 1067، ش (8) 4506، سپهسالار 420/3 // ، 1069، ش (48) 5180، مجلس 342/14 // ، 1073، ش (2) 477، ملک 34/5 // نسخ، عبداللّه بن محمّد طالب، 1073، ش (1) 12037 مرعشی 399/30 // ، محمّد سعید بن محمّد تقی خاتون آبادی، 1080، ش (5) 4367، مرعشی 367/11 // نستعلیق چلیپا، 1081، ش (23) 4805، مجلس 213/13 // نسخ، محمّد شفیع بن محمّد مقیم (شاگرد مؤلّف)، ک . امیر المومنین نجف ش 2297 (یادداشتهای عزیز طباطبائی)، نسخه ها 1086/2 // ، عصر مؤلّف، ش (1) 10177 مرعشی 134/26 // ، بین سالهای 95 - 1048، ش (92) 86809، مجلس 389/36 // ، محمّد نصیر بن محمّد صادق محرّر، 1090، ش (1) 13465، مرعشی 176/34 // نسخ چلیپا، سده 11، ش (7) 391، سنا 235/1 // نسخ،

سده 11، ش 21595، آستا [رویت] // ، سده 11، ش (1) 28962، آستا [رویت] // ، 1102 - 1097، ش (5) 4371، دانشگاه تهران 3339/13 // ، سیّد محمّد بن حسین طباطبایی، 1106، ش (1) 12070 مرعشی 648/30 // نستعلیق، 1119، ش (2) 5903، مجلس 295/17 // کتابت محمود مؤمن بن اسماعیل طباطبایی، 1119، ش (4) 856، مسجد اعظم 483 // کتابت محمّد باقر شریف، 1121، آخوند همدان ش (2) 133، رشت و همدان 1383 // نسخ، 1132، ش (2) 7001، مجلس 2/25 // نستعلیق، سده 12 - 11، ش (17) (8033) M 251// نسخ، سده 12، ش (1) 13463، مرعشی 166/34 // نستعلیق، سده 12، ش 9505، مرعشی 258/24 // ، محمّد شریف، سده 12، ش (1) 1963 ملی 440/4 // ، سده 11 - 12، ش25559، گلپایگانی 845/2 // ، سده 12، ش (9) 11522 مرعشی 173/29 // ، احمد بن محمّد طاهر، 1218، ش (1) 2896، دانشگاه تهران 1744/10 // ، محمّد علی سبزواری، 1222، ش 29661، آستا [رویت] // ، محمّد علی بن علی نقی، 1222، ش (2) 16616، آستا [رویت] // کتابت ملاّ محمّد مدعوّ به محسن بن ابوالحسن کاشانی، 1228 در حیدر آباد، تملّک سید ابوالقاسم اصفهانی، الذریعه 117/4 // ، حسین بن سیّد علی خوسفی، 1235، ش (4) 108، نسخه های خطی کتابخانه دیّانی 84 // نستعلیق، سده 12 یا 13، ش (3) 108، نسخه های خطی کتابخانه افشین عاطفی 96 // نستعلیق، 1254، جوادی ش (11) 166، ادبیات تهران 31/3 // نسخ، 1258، جوادی ش (2) 344، ادبیات تهران 31/3 // نستعلیق، 1299، ش (1) 1766، فیضیه 131/3 // نسخ، سده 13، ش (9) 11، آستانه 190 // ، سده 11، ش 23414، آستا [رویت] // نستعلیق، سده 13، ش 2448 ف، ملی 586/5 // ، ، لس آنجلس ش (2) M 637، نسخه ها 685/12 و 11 // نسخ، ، جوادی ش (7) 205، ادبیات تهران 31/3 // ، محمّد بن علی اصغر سمنانی، ، ش (2) 16808، آستا [رویت ]// نستعلیق، سید احمد صفائی خوانساری، 1342، ش 22395، آستا [رویت ]//

ص: 163

شکسته نستعلیق، 1370، ش (1) 667، ملی 168/2 // ، سده 14، ش 20954، آستا

[رویت] // نستعلیق، بی تا، 25559، گلپایگانی 845/2 // ، ، ش 6050 ضمیمه 4081،

آستا 47/4 // چلیپا، ، ش (5) 586، عکسی احیاء میراث 177/2 // ، ، ش (2) 1489، مسجد اعظم 519 // ، بی تا، ش 3598، وزیری 1715/5 // ، بی تا،

ش18111، گلپایگانی 845/2 // تملّک محمّد رضا بن سید میرزا یوسف طباطبائی تبریزی، الذریعه 117/4.

ن . چ

به انضمام ترجمة الشّریعة - و - ترجمة الصّلوة .- تهران: بی نا، 1260 ق (سنگی) // به کوشش بهمن کریمی، به انضمام زاد السالکین - و - ترجمة الصّلوة - و - الفت نامه .- تهران: کانون معرفت، [1331 ش].

[27]

التسنیم

مثنویی است از فیض. گلزار قدس

[28]

تسهیل السّبیل بالحُجّة فی انتخابِ کشف المحجّة(عربی)

عنوان دیگر: منتخب کشف المحجّة لثمرة المهجة

کشف المحجّة شامل اندرزهایی است که سیّد بن طاووس برای فرزندش محمّد نوشته و شهرت فراوانی پیدا کرده است. کتاب تسهیل السبیل گزیده ای است از کشف المحجّه با افزودگیهایی از فیض که آن را در دو فن فراهم آورده است. فنّ اوّل: متعلّق به علم؛ فنّ دوم: متعلّق به عمل.

فیض این کتاب را در 900 بیت در سنه 1040 تدوین نموده است.

ص: 164

یکم [38]؛ دوم [42]؛ لولوة 126؛ روضات 92/6؛ کشف الحجب 122؛ فوائد 635؛ ایضاح 287/1؛ الذریعه 205/20؛ 182/4.

آغاز / الحمدللّه الذی سهّل السبیل و اوضح الدلیل و ان کان اکثر الناس عن المحجة لفی تضلیل...

انجام / فمن اورد علیک ما ینقض هذا الاصل فلا تقبله و جرّد باطنک لذلک تری برکاته عن قریب و تفوز مع الفائزین.

ن . خ

نسخ، 1059، ش15719، گلپایگانی 928/2 // ، عقیل بن رکن الدین مسعود حسینی کاشانی، مقابله 1075، ش 2312، مرعشی 293/6 // ، محمّد صادق طباطبایی، سده 12، ، ش (1) 998، مجلس 264/23 // نستعلیق، علی بن احمد رشتی، 1270، ش (3) 364، نسخه های خطی دانشگاه تهران، 177/2 // ، بی تا، ش 3521، آستا [رویت] // ، ، ش 2376، فیلمها 365/1.

ن . چ

به انضمام تحف العقول ابن شعبه .- تهران: بی نا، 1303 ق . (سنگی) // تحقیق موسسه ال البیت .- تهران: موسسه البحوث و التحقیقات الثقافیة، 1407. 60 ص .

[29]

تشریح العالم(عربی)

مؤلّف این اثر را در تشریح عالم در دو مقاله به سال 1090 نگاشته است. و در آن به بیان هیأت عالم، اجسام، ارواح و کیفیّت آنها و حرکات افلاک، عناصر و انواع بسائط و مرکبات

در ضمن سه هزار بیت می پردازد.

یکم [23]؛ دوم [60]؛ لولوة 124؛ روضات 92/6؛ کشف الحجب 123؛ فوائد 636؛ ایضاح 290/1؛ الذریعه 189/4.

ص: 165

آغاز / بسمله، الحمد للّه... فیقول... محمّد بن مرتضی المدعوّ بمحسن... انّ فی خلق السموات و الارض لآیات للمومنین.

انجام / هذا ما یهتدی به الانسان... و قد تم لثلث... والحمد للّه اولا وآخرا.

ن . خ

نستعلیق، مؤلّف (فیض)، 1090، مشکوة ش 349، دانشگاه تهران 859/ (1) 3 // ، شجاع الدّین محمّد مشهدی بن سلطان حیدر رضوی، 1114، ش 15718، آستا [رویت ]// نسخ، بی تا، ش 609، آستا 218/4. آغاز/ السفر الرابع و کون رجحان الکف ردعا عن...

[30]

التطهیر(عربی)

عنوان دیگر:A التطهیر فی تهذیب الاخلاق B تطهیر السّر C

تطهیر القلوب

منتخبی است از کتاب "النخبه" در بیست و یک باب در چگونگی زدودن باطل از صفات رذیله و کسب نمودن صفات و اخلاق پسندیده که فیض آن را در پانصد بیت نگاشته است.

یکم [9]؛ دوم [55]؛ لولوة 123؛ روضات 545؛ قصص 253؛ کشف الحجب 125؛ فوائد 636؛ الذریعه 201/4.

آغاز / بسمله. الحمد للّه الذی طهّر قلوب اولیائه من رذائل الاخلاق. امّا بعد فهذه رسالة فی بیان...

انجام / و نفی الخواطر فانها شاغلة واکل الحلال والذکر الدائم و التسلیم له تعالی فی کل حال و اللّه الموفق و المعین.

ن . خ

شکسته نستعلیق، نصیرالدین سلیمان بن علم الهدی، 1140، ش (5) 3818، مجلس 1842/

ص: 166

(4) 10 // نسخ، 1290، ش (12) 1401، مرعشی 177/4 (B) // نستعلیق، حسین بن محمّد جواد حسینی، 1204، ش 196، نسخه های خطی مدرسه صدر بازار، 138/1 (آغاز/ قال به فسخ الغرائم و نقض الهمم لما همّمت فحیل بینی...) // نسخ، غلامعلی، 1276، ش (4) 13457، مرعشی 149/34 // نستعلیق، محمّد بن محمّد باقر کاشانی، 1291، ش (8) 3594، دانشگاه تهران 2606/12 (C) // نسخ، سده 13، ش 3262، مجلس 867/ (2) 10 // ، احمد بن ملاّ عبدالرحیم قزنچائی اندری، 1304، ش (4) 1044، الهیات مشهد 211/2.

ن . چ

در تهران چاپ شده است. الذریعه 201/4.

[31]

تفسیر آیه امانت(فارسی)

از فیض کاشانی در مورد تفسیر آیه کریمه "عرض امانت": اِنّا عَرَضْنا الاَمانَةَ علی السَّمواتِ و اَلاْرضِ و الجِبالِ فَاَبَیْنَ اَنْ یَحْمِلْنَها و اَشْفَقْنَ مِنها و حَمَلَها الاِنسانُ إنَّهُ کانَ ظَلُوما جَهُولا (احزاب /72) سؤال می شود. او در این رساله کوتاه به تفسیر آیه مذکور می پردازد.

یکم [88]؛ الذریعه 324/4.

آغاز / اما بعد؛ از تفسیر آیه کریمه عرض امانت سوال کرده بودند، جواب آن موقوف...

انجام / کما ورد در حضیض قعر جحیم وعذاب الیم ماند... والاشارات الربانیه و التنبیهات و النبویه والعلم عند اللّه.

ن . خ

نسخ، 1091، ش (5) 1439، فیلمها 601/1 // ، سده 13، ش (5) 3262، مجلس 870/

ص: 167

(2) 10 // ، محمّد علی بن عبد الخالق مصاحبی نائینی (متخلّص به عبرت)، 1338، ش (2) 4702، مجلس 85/13 // ، بی تا، ش (3) 1712، مجلس 248/ (1) 9.

[32]

تقویم المُحسنین(عربی)

عنوان دیگر:A احسن التّقویم

این کتاب در شناختِ نیک و بدِ ساعات و ایّام نگاشته شده و مؤلّف در آن کوشیده باورهای مردم را درباره خوب و بد یا سعد و نحس زمانها مورد بررسی قرار دهد. اقوال و باورهایی که پشتیبان حدیثی دارند، شرعی و معتبر شناخته می شوند و آنچه را در خارج این چارچوب قرار می گیرد، تخمین و حدسیات منجّمان شمرده می شوند و غیر قابل اعتنا.

کتاب در یک مقدّمه و یک فصل، 16 جدول، یک تکمله، نصیحت و خاتمه تدوین شده و مؤلّف آن را برای روشن شدن توده مردم از عبارات خرافی تقویم المنجّمینِ سیّد

منجّم محمّد لاهیجی نوشته است. فیض نخست این کتاب را تقویم المحسنین و سپس احسن التّقویم نامید.

روضات 92/6؛ کشف الحجب 26؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 400/4.

آغاز / بسمله. الحمد للّه الذی خلقنا فی احسن التقویم و هدانا للدین القویم... انجام / فافزعوا الی اللّه عزّ و جلّ ثم ارجعوا الیه...

ن . خ

نسخ، محمّد طاهر بن سید علی ابو الوفائی حسینی شیرازی، 1085، ش (3) 6844، مرعشی 78/18 // ، سده 11، لس آنجلس (1) M 1501، نسخه ها 738/12 و 11 // نستعلیق، سده 12، ش (4) 5887، دانشگاه تهران 132/16 // نسخ، سده 12، ش (1) 2038 ع، ملی 131/11 // کتابتِ عباسعلی اسدآبادی، 1219، ش (3) 1602 ع، ملی 134/10 // نسخ،

محمّد علی بن علی نقی، 1222، ش (4) 16616، آستا [رویت ]// نستعلیق، محمّد علی

ص: 168

سبزواری، 1222، ش 29664، آستا [رویت] // نسخ، علی محمّد بن کلبعلی، ش1792، گلپایگانی 1024/2 // ، محمّد حسین جویمی، 1249، ش 111، ملی فارس 96/1 // نستعلیق، 1251، ش (6) 94، جوادیه 82 // کتابت سده 13، ش (1) 7188، مجلس 453/19 // نستعلیق، سده 13، ش 2/11866، مرعشی 133/30 // سده 14، ش (5) 549، هزار و پانصد 265 // نسخ، علی اصغر بن ابی الفتح حسینی مرعشی، بی تا، ش (2) 8686، دانشگاه تهران 199/17 // ، بی تا، ش 1658، آستا [رویت ]// ، بی تا، رشت

ش (1) 22، رشت و همدان 1196 // ، بی تا، ش (8) 274، طبسی حائری 139/1 // ، بی تا، ش19523، گلپایگانی 1024/2 // ، بی تا، هفتاد و سه نسخه با ارزش، میراث اسلامی ایران، دفتر هفتم 745.

ترجمه

محمّد عباس بن محمّد بیک متخلّص به ناسخِ قاجار به درخواست حاجی محمّد سعید بن لطف اللّه آن را با عنوان تقویم سعیدی ترجمه نموده است. گویا از این کتاب، ترجمه دوّمی توسط مترجمی ناشناس در سده 12 نیز صورت گرفته است.

ن . خ شکسته نستعلیق، 1127، ش (1) 3095، ملک 211/6. آغاز/ بسمله. حمدی که منجمان حکمت ایجاد و مستخرجان نجوم... انجام/ و باز دیگر ارزانی یابد. // نستعلیق، سده 12، ش (4) 5904، دانشگاه تهران 142/16 // شکسته نستعلیق، 1195، ش (2) 11449، مجلس 438/19 (مترجم ناشناس) آغاز/ الحمد للّه الذی خلقنا فی... اما بعد

چون می دیدم که جمع کثیر از خواص... انجام/ و به سوی او در همه کاری مرجع و مآب، تمام

شد. // نستعلیق، سده 12، ش (1) 5887، دانشگاه تهران 132/16. (مترجم ناشناس) آغاز/ سپاس و ستایش مختص خداوندی است که خلق [کرد] ما را در نیکوترین خلقها... انجام/ اهمال مکنید به عمل کردن به این احادیث و اخبار و اللّه الموفق المرشد... فی کل الامور و المآب // ، سده 12 - 13، ش (1) 558، نوربخش 236/3 // ، حسن بخش، سده 13، ش 1108، طبسی حائری 138/1 // ، بی تا، ش (1) 4661، دانشگاه تهران 3613/14 (مترجم ناشناس) آغاز/ حمد و سپاس خداوندی را که آفرید ما را در احسن تقویم... انجام/ چه این اخبار نورشان درخشنده است.

ن . چ

.- بمبئی: چاپخانه اسلام، 1302 ق.(سنگی) // به ضمیمه مسار الشیعه و رساله صیغ العقود ملاّ محمّد جعفر و ملاّ محمّد یوسف استرآبادی .- تبریز: بی نا، 1313 ق. (سنگی) // .- همانجا: بی نا، 1315 ق. با ترجمه فارسی بین سطور. (سنگی).

ص: 169

[33]

تنفیس الهموم

مثنویی است از فیض. گلزار قدس

[34]

تنویر المواهب(عربی)

تعلیقه ای است بر کتاب المواهب العلیّه منسوب به کاشفی (م. 910). فیض در این اثر سه هزار بیتی می کوشد آن مواردی را که در تفسیر آیات و شأن نزول مخالف عقاید امامیّه است، روشن نماید.

یکم [30]؛ دوم [91]؛ لولوة 125؛ کشف الحجب 145؛ فوائد 636؛ ایضاح 335/1؛ الذریعه 471/4.

[35]

ثناء المعصومین(عربی)

عنوان دیگر:A دوازده امام B الصلوات و التحیّات

رساله مختصری است در ثنا و صلوات بر ائمه معصومین - علیهم السلام - که در آن برخی از محامد و بزرگواریهای ایشان بیان شده است. مؤلّف این رساله شصت بیتی را همسان التّحیة خواجه نصیر بلکه والاتر از آن می داند.

علم الهدی نیز رساله ای با نام الصّلوات و التّحیات دارد.

یکم [49]؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 86/15، 86/5، 16/5، 392/2.

ص: 170

آغاز / اللهم اجعل شرائف صلواتک و نوامی برکاتک و قوائم رحماتک و اطائب تسلیماتک علی عبدک...

انجام / اللهم عجّل فرجهم و اوسع منهجهم... و اجعلنا من اعوانه و انصاره المساعین فی حوائجه و الذابین عنه و المستشهدین بین یدیه.

ن . خ

نسخ، یاقوت بن عبد اللّه حیدر آبادی، 1069، تملکِ سید ابو القاسم ریاضی خوانساری، الذریعه 16/5 // ، سده 11، ک . لس آنجلس ش M 1501 (8)، نسخه ها 739/12 و 11 // ، بی تا، ش7531، گلپایگانی 1097/3.

ن . چ

به کوشش ابوالفضل حافظیان در «میراث اسلامی ایران»، دفتر چهارم، صص 58 - 49.

[36]

جلاء القلوب(عربی)

عناوین دیگر:A جلاء العیون B

اذکار القلوب C ذکر خفی D

رساله آداب الذکر E القول السدید

این اثر در فضیلت ذکر و انواع آن در شش فصل تدوین شده است. مؤلّف بر این باور است که به جای آوردن ذکر و دوام بر آن، محبّت باری تعالی را به ارمغان می آورد. فصول

ششگانه کتاب عبارتند از:

الفصل الاول: فی الحث علی الدوام الذکر؛ الفصل الثانی: فی ان الذّکر و الحبّ متلازمان؛ الفصل الثالث: فی انّ المحبة علی مقامات؛ الفصل الرابع: فی بیان کمال المحبّة؛ الفصل الخامس: فی انّ محبة اللّه فی عرضة المزید؛ الفصل السادس: فی الانموذج

من اشعار المحبّة.

ص: 171

یکم [22]؛ دوم [19]؛ لولوة 124؛ روضات 92/6؛ کشف الحجب 157؛ فوائد 635؛ ایضاح 363/1؛ الذریعه 210/17، 125/5.

آغاز / یا من به السلوی و الیه المشتکی لا تخلنا من ذکرک و لا تحرمنا من زلفاک و انسنا بالذکر الخفی...

انجام / اللهم نوّر ظاهری بطاعتک و سری باستقلال اتّصال حضرتک یا ذاالجلال والاکرام بمّنک و جودک.

ن . خ

نسخ، 1100، ش (5) 5681، مرعشی 79/15 (B) // نستعلیق، سلیمان بن علم الهدی محمّد کاشانی، اوایل سده 12، ش (20) 8231، دانشگاه تهران 66/17 // نسخ، محمّد شفیع

بن علی نقی ابهری، 1124، ش (3) 2982، مجلس 291/19 (C) // نستعلیق، محمّد مفید

بن محمّد سعید لاهیجی، 1133، ش (5) 13420، مرعشی 49/34 // شکسته نستعلیق،

محمّد زمان بن کلبعلی متطیب خراسانی، ش (169) 4057، ملک 1023/7 (D) // نستعلیق، بی تا، ش 9054، ضمیمه 605، آستا [رویت] // ، تملّکِ شیخ محمّد سلطان

المتکلّمین، الذریعه 125/5 (E).

ن . چ

.- قم: بقیة اللّه، 1377، 60ص. (با عنوان: اذکار القلوب با ترجمه)

[37]

جواب من سأل من کیفیّة علم اللّه - سبحانه - قبل الایجاد(عربی)

عناوین دیگر:A

جواب عن السؤال فی کیفیة علم اللّه B جواب الابهری

C

جواب مسألة من ابهر D رسالة فی الامکان و الوجوب

فیض این رساله را در پاسخ سؤال یکی از فضلای ابهر در باره کیفیّت علم باری تعالی

ص: 172

به موجودات قبل از وجود آنها نگاشته است. وی اصل شبهه را در این مورد بررسی و سپس به صورت مستدل پاسخ می دهد.

ریحانه 376/4؛ الذریعه 172/5.

آغاز / کتب بعض الافاضل من سکّان ابهر... لقد سألت ایّها الاخ العزیز اعزّک اللّه فی الدارین...

انجام / و سعة دقّته و فوق کلّ ذی علم علیم و کتب هذه...

ن . خ

نسخ، 1091، ش (4) 1439، فیلمها 601/1 (A) // ، سده 11، ش 18352، آستا

[رویت] (D) // شکسته نستعلیق، نصیر الدین سلیمان (محسن)، 1140، ش (6) 3818، مجلس 1842/ (4) 10 //نستعلیق، علی بن احمد رشتی، 1270، نسخه ها، 178/2 // نسخ، غلامعلی، 1276، ش (5) 13457، مرعشی 150/34 // ، 1290، ش (6) 1401، مرعشی 175/4 (C) // ، سده 13، ش (4) 3262، مجلس 870/ (2) 10 // ، احمد بن ملاّ عبدالرحیم قزنچائی اندری، 1304، ش (3) 1044، الهیات مشهد 210/2 // ، بی تا، ش6435، گلپایگانی 1313/3 // تملّکِ کتابخانه ملاّ محمّد علی خوانساری در نجف، الذریعه 172/5 (B).

[38]

جهاز الاموات(عربی)

عنوان دیگر:A مسائل احکام الجنائز مع الاشارة الی دلائلها B رسالة فی الجنائز (فوائد)

در احکام مهم اموات و کفن و دفن اموات می باشد. این رساله مختصر با اشاره به ادله مسائل و اختلاف علما در دوازده فصل کوتاه تدوین شده است به این ترتیب: فی المرض؛ الوصیة؛ الاحتضار؛ التغسیل؛ التحنیط؛ التکفین؛ التشییع؛ الصلاة؛ الدفن؛ اللواحق؛ التعزیه و العیادة عن المیت.

ص: 173

یکم [74]؛ دوم [89]؛ لولوة 129؛ کشف الحجب 168؛ کشف الاستار 202/3؛ فوائد 636؛ الذریعه 298/5.

آغاز / الحمد للّه الذی جعل کل نفس ذائقة الموت لیتوفوا اجورهم والصلاة

انجام / بشرط ان لا یکون منافیا للشرع للامر به فی الایه و ترتّب الاثم علی تبدیلها.

ن . خ

نسخ، حسین بن منصور سبزواری، 1067، ش (3) 4677، مرعشی 263/12 // ، علم الهدی، 1097، ش (4) 8230، دانشگاه تهران 63/17 (A) (آقا بزرگ نسخه ای با تاریخ کتابت 1057 به خط علم الهدی در مجموعه مشکوة معرفی می کند که احتمالاً همین نسخه است) // ، سده 11، ش (2) 1262 ع، ملی 251/9 // شکسته نستعلیق بی نقطه و چلیپا، 1107، ش (2) 5747، ملک 17/9 // نسخ، سده 12، ش (3) 8125، سپهسالار 131/4.

[39]

الحقّ المبین فی کیفیّة التّفقه فی الدّین(عربی)

مؤلّف، این رساله را در چگونگی فراگرفتن دین و تکلیف انسان در اختیار آن، در یک مقدمه، مقصد و خاتمه به سال 1068 در ضمن 250 بیت نگاشته است. وی مراجعه کنندگان را برای بسط بیشتر کلام، به سایر کتابهایش همچون الاصول الاصیلة، تسهیل السبیل و سفینة النجاة حواله می دهد. آقا بزرگ چند نسخه از آن را با عنوان الافق المبین رؤیت کرده است. (الذریعه 261/2)

یکم [36]؛ دوم [53]؛ امل 305/2؛ لولوة 126؛ کشف الحجب 197؛ فوائد 635؛ الذریعه 38/7.

آغاز / الحمد للّه رب العالمین والصلاة علی رسول اللّه واهل بیته، اما بعد فیقول خادم علوم الدین...

ص: 174

انجام / و المسمی بتسهیل السبیل واللّه یقول الحق ویهدی السبیل والحمد للّه اولاً وآخرا.

ن . خ

نسخ، 1059، ش15719، گلپایگانی 1634/3 // ، علم الهدی بن فیض کاشانی، 1075، خانقاه احمدیه ش (3) 90، نسخه ها 221/5 // ، سده 12 - 11، وقفی حکمت ش (1) 236، ادبیات تهران 53 // نستعلیق، 1102، ش3335، گلپایگانی 1634/3 // ، محمّد مفید بن محمّد سعید لاهیجی، 1133، ش (2) 13420، مرعشی 47/34 // نسخ، 1136 (کتابت در قم، حین محاصره افغان)، ش (1) 1505، گلپایگانی 261/2 // شکسته نستعلیق،

1136، ش23629، گلپایگانی 1634/3 // نستعلیق، 1137، ش (1) 4377، مجلس 87/12 // ، یونس بن عبداللّه آشتیانی قمی، 1232، ش (2) 2792، مرعشی 355/7 // ، محمّد شریف حسینی گلپایگانی، 1253، ش 23352، آستا [رویت] // نسخ، 1265، ش (2) 1837، ملک 377/5 // نستعلیق، علی بن احمد رشتی، 1270، ش (4) 364، نسخه ها 177/2 // نسخ، ملاّ فرج اللّه بن ابراهیم تبریزی، 71 - 1270، ش (2) 8778، مرعشی 310/22 // ، علی بن محمّد علی حسنی، سده 13، ش (3) 9522، مرعشی 275/24 .

ن . چ

در الاصول الاصلیه به کوشش میر جلال الدین محدّث ارموی .- تهران: بی نا، 1349.

[40]

الحقایق(عربی)

عنوان دیگر: A

الحقایق فی اسرار الدّین B الحقایق فی محاسن الاخلاق

این اثر عربی از آخرین تألیفات فیض است و کتابی است جامع و مختصر در بیان اخلاق حمیده و ذمیمه و اعمال نیک و بد، مبنی بر قواعد عقلی و مأثورات شرعی. مؤلّف در این کتاب به بیان اصول ملکات فضایل و رذایل و آداب عبودیت و اسرار عبادت می پردازد.

ص: 175

کتاب در شش مقاله، و هر مقاله مشتمل بر ابواب و فصولی است به این ترتیب:

مقاله اوّل: در علم و عقاید و معرفت نفس؛ دوم: در بیان مساوی اخلاق و کیفیت تهذیب؛ سوم: در نکوهش دلبستگی به دنیا و مال و جاه دوستی؛ چهارم: در بیان مکارم اخلاق؛ پنجم: در اسرار عبادت؛ ششم: در اعمال صالحه از تفکّر و تدبّر و محاسبه و مراقبه و توبه و آداب دوستی و معاشرت.

فیض این گزیده را از اثر معروف خود المحجّة در سال 1090 تلخیص نموده است.

یکم [15]؛ دوم [15]؛ لولوة، 123؛ روضات، 91/6؛ الذریعه 28/7؛ مرعشی 32/4.

آغاز / الحمد للّه الذی نوّر قلوبنا بنور الایمان و عرفنا من اسرار الحدیث و القرآن و الصلاة و السلام علی محمّد سید المرسلین...

انجام / و لنختم الکلام الحامدین للّه مصلین علی نبیه و اهل بیته علیه و علیهم الصلاة والسلام و الحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

نسخ، علم الهدی، کتابت از روی نسخه مؤلّف، ش 5842، سپهسالار 321/4 // ، 1090، ش 13471، مرعشی 189/34 (نیمی از نسخه از آخر افتادگی دارد) // ، نور الدین محمّد بن مرتضی، 1091، ش 392، مشکوة 660/ (1) 3 // ، محمّد رضا، 1093، (تملّک علم الهدی)، ش 220، سنا 103/1 // ، محمّد امین بن عبد الوهاب، 1093، ش 1541، الهیات مشهد 682/2 // ، سده 11، ش 31/12، مرعشی 391/30 // کتابت

سده 11، ش 640، هزار و پانصد 116 // نسخ، موسی بن عزیز اللّه طالقانی، 1084 (؟) [سده 11]، ش 5362، مجلس 270/16 // ، 1098، ش (2) 848، گوهرشاد 1150/3 // محمّد تقی، 1100، ش 1798، فیضیه 99/1 // ، کریم بن میر عبد الرحیم حسنی، 1104، ش 170، حجتیه 56 // ، 1104، ش 15767، آستا [رویت] // ، 1105، ش 6435، دانشگاه تهران 265/16 // ، محمّد بدیع، 1108، ش 9576، مرعشی 314/24 //، ابو الحسن بن محمّد حکیم رضوی، 1115، ش 1639، فیضیه 99/1 // ، صفر

1117، ش 5995، آستا 407/6 // ، عبداللّه بن محمّد کاظم، 1199، ش 591، طبسی حائری 188/1 // ، 1120، ش 23207، آستا [رویت] // ، صدرالدّین محمّد بن سلیمان الموسوی، 1128، ش 2185، وزیری 1195/4 // ، محمّد سعید بن ذوالفقار، 1129، ش (1) 221، ملی فارس 193/1 // نسخ، 1131، تملّک حاج سید مهدی روحانی،

ص: 176

آشنایی با، دفتر اول /447 // ، 1132، ش 300، نسخه های خطی مدرسه امام صادق قزوین، میراث اسلامی ایران، دفتر هفتم 595 // ، ظهیرالدین محمّد الحسینی الحافظ، 1135، ش 1223، مرعشی 33 - 32/4 // ، 1141، ش6237، گلپایگانی 1640/3 // ، بی تا (تاریخ وقف 1142)، تملّک واعظ زاده خراسانی، مقالات کنگره کتاب [در حال چاپ]

// و نستعلیق، 1147، آخوند همدان ش 468، رشت و همدان 1322 // ، محمّد

حسن بن عبدالکریم، 1150، ش 2602، احیاء میراث 91/7 // کتابت 1166، تملّک کتابخانه رضوی، الذریعه 28/7 // نسخ، علی اصغر بن محمّد حسین سمنانی، 1170، ش 23258، آستا [رویت] // ، 1177، ش 5995 ض 839، آستا 407/6 // ، محمّد

هادی، 1191، ش 1270، سپهسالار 320/4 // نستعلیق، ابن محمّد معصوم، 1196، ش (1) 10035، آستا [رویت] // ، صادق نوری مازندرانی، 1197، ش 7625، آستا 407/6 // نسخ، 1198، ش 2176، ملک 263/1؛ انجام/ فارحم الیک فقری و فاقتی... و صار تاریخ ختمه (ختمنا) // کتابت سده 11 و 12، ش 2723، مسجد اعظم 155 // ، 1201،

ش 296، کتابخانه میبدی، 33/2 // ، 1202، ش 26073، آستا [رویت ]// ، محمّد

بن علی اصغر بیرجندی، 1205، ش 26179، آستا [رویت] // ، سده 12، ش 19905، آستا [رویت] // ، محمّد علی بن محمّد جعفر، سده 12، ش (1) 3619ع، ملی 200/16

// ، سده 12، ش 26853، آستا [رویت] // نستعلیق، سده 12، ش 1032 ع، ملی 34/9 // نسخ، محمّد مومن بن غلام علی بن ابی طالب، سده 12، ش (1) 471، ملی 393/7 // ، سده 12، ش 13483، مرعشی 108/34 (نیمی از نسخه از آخر افتادگی دارد) // نستعلیق، سده 12، لس آنجلس M173، نسخه ها 17/12 و 11 // نسخ، 1214، ش 191 د، الهیات تهران 542/1 // ، عبدالحیّ بن محمّد اسماعیل، 1215، ش 4561ع، ملی 193/19 // ، 1218، ش 507، گوهرشاد 614/2 // ، احمد بن فضل اللّه الحسینی جیلانی، 1234، هفتاد و دو نسخه با ارزش ، میراث اسلامی ایران، دفتر هفتم 741 // ، محمّد حسین فریدنی، 1236، ش 2494، ملک 263/1 // کتابت 1237، ش (1) 1195، مسجد اعظم 500 // نسخ، عبد العظیم بن حسین کاشانی، 1241، ش 5797، سپهسالار 320/5 // ، عبد الحمید بن محمّد رضا تفریشی، 48 - 1245، ش (4) 10216، مرعشی 188/26 // ، زین العابدین محمّد بن عبدالکریم، 1248، ش 3264، عمومی اصفهان 242/1 // نستعلیق، 1259، ش؟، گلپایگانی 1640/3 // نسخ، نیمه اوّل سده 13، ش 155، کتابخانه آیه اللّه جلیلی 106 // نستعلیق، محمّد طاهر بن محمّد صالح حسینی مازندرانی، 1252، ش (5) 2949، دانشگاه تهران 1832/10 // ، مصطفی بن حاج ملاّ احمد خوئینی، 1256، ش (2) 1598، عکسی احیاء میراث، 470/4 // ، 1260، ش 18117، آستا [رویت] // نسخ، 1262، ش 6436، آستا 407/6 // ، 1264، ش 611، مدرسه مروی تهران 127 // نستعلیق، محمّد خلیل بن حسین قائنی، 1265، ش 81،

ص: 177

کتابخانه دیّانی 67 // نسخ، حسن بن محمّد خوانساری، 1266، ش 1187 ع، ملی 172/9 // ، عبد اللّه بن محمّد خوانساری، 1267، ش (1) 8299، دانشگاه تهران 101/17 // ، زین العابدین بن عبداللّه خراسانی مشهدی، 1268، خیرات خان ش 95، رشت و همدان 1741 // ، 1270، ش (3) 208 ج، الهیات تهران 183/1 // ، 1271، ش 25119، آستا [رویت ]// ، رجب 1275، ش (7) 945، ملک 219/5 // کتابت 1279، تملک آقای وصال ش 12، نسخه ها 291/5 // محرم 1285، کتابت اسماعیل بن حاجی مقیم سمنانی سرخه ای، ش (1) 8265، دانشگاه تهران 93/17 // نسخ، نایب الصدر، رجب 1297، ش (1) 1418، دانشگاه تهران 90/8 // ، ابوالفضل ساروی، سده 12، ش 26109، آستا [رویت] // ، سده 13، ش 2881، احیاء میراث 322/7 // ، سده 13، ش 272، مؤسسه بروجردی، دفتر اوّل 157، میراث مخطوط 21 // نستعلیق، سده 13، ش 199، طبسی حائری 188/1 // نسخ، سده 13، ش 3343، احیاء میراث، 330/8 // ، سده 13، ش 48 د، الهیات تهران 542/1 // ، (موقوفه احمد میرزا 1330)، ش 8146، آستا 407/6 ، بی تا، ش 3168ع، ملی 284/14 // نستعلیق، بی تا، ش 3525، آستا 406/6 // نسخ، بی تا، ش 3462، آستا [رویت ]// ، ابن مرحوم محمّد حسین ابوالقاسم، بی تا، ش 4952، مجلس 224/14 // ، ، بی تا، آخوند همدان ش 258، رشت و همدان 1322 (آغاز و انجام افتاده) // ، بی تا، ش 4454ع، ملی 70/19 // بی تا، ملی فارس ش (1) 686 انجام/ فی نفسه مکروه من اهدی القسمین و یقوی انتصاله فی قلبه تحراق قلبه بسبب استعاره // ، تملک حاجی میرزا حسین نوری، آشنایی با چند نسخه خطی، 138/1 // ، ش 340، مدرسه حجتیه 56 // ، حسینیه شوشتریها ش 227،

نسخه ها 798/12 و 11 // ، تملّک اسد اللّه خاکپور، نسخه ها 566/7 // ، تملّک علی اکبر فیاض ش (1) 99، نسخه ها 699/7 // ، ش 591، کتابخانه طبسی حائری، نسخه پژوهی، 130/1 // ، ش 199، کتابخانه طبسی حائری، نسخه پژوهی، 118/1 // ، ش 21، کتابخانه آیة اللّه بروجردی در قم، نسخه پژوهی 68/1.

ترجمه

ترجمة الحقایق / نورالدّین محمّد بن مرتضی کاشانی در 24 ربیع الاول 1098 ق.

ن . خ نسخ، 1111، ش 16311، مجلس 58/6 // ، سده 12، ش 5796، سپهسالار 408/3 // نستعلیق تحریری، سده 12، متعلّق به آقای میناسیان (رضوان)، تصویر نسخه در اختیار آقای عبداللّه غفرانی است // نسخ و نستعلیق، سیّد هاشم بن حسن موسوی، 1256، ش (2) 538، احیاء میراث 173/2 // ، عبداللّه بن ابی الحسن بن محمّد علی نوری، 1269، ش 550، مسجد اعظم 76// ، سده 13، ش8855، گلپایگانی 839/2.

ص: 178

ن . چ به کوشش عبداللّه غفرانی .- تهران: کنگره بین المللی فیض کاشانی، 1387.

ترجمة الحقایق / شمس الفصحاء میرزا محمّد محیط قمی .- [تهران]: بی نا، 1299، 1317 ق (سنگی).

حقایق / محمّد باقر ساعدی .- تهران: کتابخانه شمس، 1381 ق (2 ج) 307 + 304 (چاپهای متعدد). مترجم گزیده ای نیز از این اثر با عنوان اخلاق حسنه فراهم آورده است با این مشخصات : تهران: پیام آزادی، 1362، 275 ص. ( چاپ دهم : 1371)

تقریظ

سید ابراهیم بن میر معصوم قزوینی (ف . 1149) به سال 1126 الذریعه 280/7.

ن . چ

کاتب میرزا صادق بن میرزا اکبر طباطبائی .- بی جا: بی نا، 1282ق. 185 ص (سنگی) // به ضمیمه قرة العیون - و - مصباح الانظار .- تهران: بی نا، 1299، 275 ص . (سنگی) // به کوشش ابراهیم المیانجی .- همانجا: مکتبة الاسلامیه، 1378 ق . 554 ص // ، .- بی جا: دارالکتاب العربی، 1399 ق . 555 ص . // به کوشش محسن عقیل .- قم: دارالکتاب الاسلامی، 1410، 1426ق. 536 ص .

[41]

الخُطب فی الجمعات و الاعیاد و مواطن اُخری(عربی)

فیض، حدود صد خطبه از سخنان ائمه معصومین - علیهم السلام - و بزرگان دین در مورد اعیاد و روزهای جمعه گردآوری کرده و آن را به گونه ای تنظیم و تدوین نموده که در

خور فهم مردم روزگارش باشد. مؤلّف این اثر را به سال 1067 در ضمن 3500 بیت ارائه نموده است.

یکم [48]؛ دوم [32]؛ لولوة 127؛ کشف الحجب 433؛ الذریعه 185/7.

ن . خ

نسخ، علم الهدی، 1073، ش 9599، دانشگاه تهران 433/17 // ، سده 11، مشکوة ش

ص: 179

1311، دانشگاه تهران 2710/ (5) 3 (گویا نسخه اصل است) // ، سده 12، ش 478،

عکسی احیاء میراث 79/2.

[42]

خلاصة الاذکار(عربی)

عنوان دیگر: A

خلاصة الاذکار و اطمئنان القلوب

مؤلّف بر این باور است که بر بنده واجب است که روز و شب در ذکر خدای تعالی باشد و جز خدای به کسی دیگر نپردازد و آنچه او می کند ذکر حق باشد و غیر از ذکر فکری نداشته باشد. لذا بر آن می شود مجموعه ای از اذکار و ادعیه که در کتاب و سنّت در حالات مختلف روز و شب خوانده می شود فراهم آورد. این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و دوازده فصل و یک خاتمه است. به این ترتیب:

المقدمة: فی فضیلة الذکر و اقسامه؛ الفصل الاول: فیما یتعلّق بما بین طلوع الفجر الی طلوع الشمس؛ الفصل الثانی: فیما یتعلّق بما بین طلوع الشمس الی الزوال؛ الفصل الثالث:

فیما یتعلّق بما بین الزوال الی انتصاف اللیل؛ الفصل الرابع: فیما یتعلّق بما بین انتصاف اللیل الی طلوع الفجر؛ الفصل الخامس: فیما یتعلّق بالجمعة و سائر الحنفیات؛ الفصل السادس: فیما یتعلّق بالتزویج؛ الفصل السابع: فیما یتعلّق بالعادات؛ الفصل الثامن: فیما

یتعلّق بالحوادث؛ الفصل التاسع: فیما یتعلّق بالمطالب؛ الفصل العاشر: فیما یتعلّق بالشهور

و السّنین؛ الفصل الحادی عشر: فیما یتعلّق بالسفر؛ الفصل الثانی عشر: فیما یتعلّق بالموتی؛ الخاتمة: فی فوائد مهمّه.

فیض این اثر را در دو هزار و سیصد بیت به سال 1033 به اتمام رسانده است.

یکم [42]؛ دوم [18]؛ هدیة العارفین 6/2؛ امل 305/2؛ لولوة 126؛ روضات 93/6؛ کشف الحجب 206؛ فوائد 635؛ الذریعه 211/7.

آغاز / بسمله، امّا بعد الحمد والصلاة، فیقول جامع کتاب خلاصة الاذکار و...

ص: 180

انجام / بان نکون من الذین یقولون ما لایفعلون، انّه جواد کریم ولاحول ولا قوة الاّ باللّه العلی العظیم.

ن . خ

نستعلیق، فیض کاشانی (مؤلّف)، ش 1195 ع، ملی 183/9 // ، رضی الدین محمّد بن محمّد امین اصفهانی، 1072، ش (3) 3481، مرعشی 277/9 (A) // نسخ، احمد بن محمّد محسن، 1074، ش 5836، مرعشی 219/15 (A) // ، حسین بن منصور سبزواری، 1076، ش (2) 4677، مرعشی 263/12 // ، اشرف، 1077، ش 15496، آستا [رویت]

// ، محمّد سعید عربشاهی، 1086، ش 23036، آستا [رویت] // ، 1091، تملّک سید مهدی روحانی، آشنایی با 446/1 // ، محمّد طاهر ابهری، 1087، ش1645، گلپایگانی 1725/3 // نسخ و نستعلیق، محمّد نصیر معلّم، 1093، ش (1) 3437، احیاء میراث 415/ 8 // نسخ ، کتابت عصر مؤلّف، ش 458، کتابخانه میبدی 138/2 // نستعلیق،

محمّد شفیع بن شرف الدّین طباطبایی، 1095، ش 10826، مرعشی 247/27 // نسخ، 1096، ش 9003، دانشگاه تهران 271/17 // ، محمّد سنجر بن محمّد کاظم، 1097، ش 13481، مرعشی 207/34 // ، احمد بن حسن بن محمّد بن یحیی، 1097، ش 2562، احیاء میراث، 55/7 // ، میرزا محمّد حسینا، 1099، ش 3835، وزیری 1815/5 // ، بایزید بن نظام الدین عبد الرزاق بسطامی، 1099، ش 3810، دانشگاه تهران 2792/12 // ، محمّد بن اللحسائی، 1099، ش (1) 5747، ملک 17/9 // ، سده 11، ش 13538، مرعشی 349/34 (با نسخه مؤلّف مقابله شده) // ، سده 11، ش 2852، احیاء میراث 299/7 // ، سده 11، ش 22953، آستا [رویت] // ، سده 11، ش 1792، ملک 280/1 آغاز/ بسمله. ربنا لولا وجب علینا من قبول امرک لنزهناک عن ذکرنا... // ، ، ش 2171، سپهسالار 25/1 // ، ، ش 8308، مرعشی 270/25 // ، سده

12 - 11، ش 3014، دانشگاه تهران 1953/10 [فهرست نویس آن را نسخ مؤلّف دانسته] // ، ، ش 107، ملک 279/1 // ، ابراهیم بن عبد اللّه طبسی، 1103، ش 15281، آستا [رویت ]// ، محمّد علی بن حسین علی جهرمی، 1106، ش 698، کتابخانه علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 156/2 // ، محمّد حسن بن محمّد، 1108، ش 25560، آستا [رویت] // ، 1109، تملکِ طباطبائی تبریزی (تبریز)، نسخه ها 515/7 // ، محمّد باقر، 1110، ش3334، گلپایگانی 1726/3 // محمّد باقر بن حاجی محمّد فیروزان شهمیرزادی، 1121، ش (2) 529، الهیات مشهد 279/1 // ، عبد الوهاب بن حاج محمّد

ص: 181

صادق کاشانی، 1123، ش 1301، گوهرشاد 1412/3 // ، محمّد محسن بن ملاّ محراب، 1124، ش 2611، مسجد اعظم 163 // ، محمّد بن علی بن عبد اللّه بلادی بحرانی، 1139، ش (2) 3009، مسجد اعظم 607 // ، 1044، خانقاه احمدیه ش 45، نسخه ها 212/5 // ، سده 12، تملک دکتر فیاض ش 37، نسخه ها 696/7 // ، ، ش 115، ملک 280/1 // ، باقر بن ملک مرتضی، سده 12، ش 5830، سپهسالار 379/4 // ، سده 12، ش (4) 97 - 5847، آستانه 117 // ، حسن بن محمّد ابراهیم خوانساری، 1233، ش19421، گلپایگانی 1726/3 // و نستعلیق، عبد المحمد بن سید عابد کرهرودی کزازی، 1248، ش 2251، ملک 280/1 // نسخ، 1269، ش 3745، مجلس 1738/ (4) 10 // ، علی بن محمّد موسوی، 1271، ش1219، گلپایگانی 1725/3 // ، محمّد حسین، 1274، ش 2170، سپهسالار 25/1 // ، محمّد حسن طالقانی قزوینی، 1277، ش 2687، احیاء میراث 168/7 // ، محمّد حسین جدید الاسلام، سده 13، ش (2) 11266، مرعشی 396/28 // ، سده 13، ش (1) 13482، مرعشی 208/34 // ، حسن بن مهدی، 1309، ش 19098، آستا [رویت ]// ، بی تا، ش 1300، الهیات مشهد 439/2 // ، محمّد علی بن محمّد حسین طالقانی، ، ش 3132، آستا [رویت ]// ، ش 2016، وزیری 1167/4 // ، ش 3292، وزیری 1606/5 // ، بی تا، اهدایی مشکوة ش 48، دانشگاه تهران 106/1 // ، ، ش 246، ملی فارس 220/1 // ، ، ش 3341، آستا 230/6 // ، ، ش 3145، آستا [رویت] // ، محمّد صالح بن محمّد تقی، بی تا، ش (4) 1159، گلپایگانی 232/2 // ، بی تا، ش 6335، مرعشی 301/16 // ، ، ش 165، الهیات مشهد 103/1 // ، ، ش (2) 655، الهیات

مشهد 279/1 // ، ، تملّک اسد اللّه خاکپور، نسخه ها 566/7 // ، بی تا، ش 3307، وزیری 1609/5.

ترجمه

ترجمه خلاصة الاذکار / ملاّ محمّد شفیع مدعوّ به نجات [از شاگردان ملاّ محسن]

این اثر را مانند اصل در یک مقدمه و دوازده فصل و یک خاتمه ترجمه نموده، امّا این نسخه تا

اواخر فصل نهم را شامل می شود. آغاز/ شکر بی حد و ثنای بی عد مر خدای را تعالی شأنه و جلّ ذکره بر اینکه بندگان را با وجود آلایش... انجام/ برای خطبه آن الحمد للّه سابغ النعم و مفرج الهم تا آخر خطبه که در کتاب من...

ن . خ نسخ، بی تا، ش (3) 31، مرعشی 43/1.

ص: 182

تحفة الابرار فی ترجمة خلاصة الاذکار / سید محمّد رضی حسینی سلامی، تاریخ اتمام ترجمه 1129 ق.

آغاز/ الحمد للّه و کفی و سلام علی عباده الذین اصطفی و بعد این رساله ای است در ترجمه...

ن . خ تملّک سید محمّد مشکوة، الذریعه 160/26 [در فهرست اهدایی مشکوة به دانشگاه آن را نیافتم].

ترجمه خلاصة الاذکار / قوام الدین حسینی قزوینی متوفی 1150 ق. وی این کتاب را به شیخ علی خان زنگنه وزیر شاه سلیمان صفوی اهدا کرده است.

ن . خ نسخ، محمّد علی بن محمّد حسین طالقانی، بی تا، ش 3132، آستا [رویت].

بدایع الاسرار یا ترجمه خلاصة الاذکار / مترجم نا معلوم.

آغاز/

مضمون ترجمه دیباچه جناب مولانا بر سبیل اختصار و طریق اقتصار... انجام/ ختام به تحقیق که جمع کردیم این خلاصه اذکار را در فن دعوات و اذکار مرقوم است و ترجمه اش به

بدایع الاسرار موسوم.

ن . خ نسخ، سده 13 - 12، ش 306، مدرسه حجتیه 3.

نخبة الاداب یا ترجمه خلاصة الاذکار / از شیخ محمود بن حاج ملاّ صالح بروجردی.

ن . چ .- تهران: بی نا، 1315 ق. 293 ص. (سنگی).

ن . چ

به انضمام منهاج النجاة - و - بشارة الشیعة - و - ضیاء القلب - و - مرآة الاخرة .- تهران: بی نا، 1303 ق. (سنگی) // .- تهران میرزا هادی اصفهانی، 1311. (سنگی) // بی جا، بی نا، بی تا، 148ص. // .- قم: آیه حیات، 1385، 272ص (با عنوان: الادعیة و الاذکار المجرّبة).

ص: 183

[43]

دهر آشوب(فارسی)

شامل پنج قصیده میمیّه، دالیّه، رائیّه و دو نونیّه است. فیض در آغاز آن را شهر آشوب و در پایان نسخه دهر آشوب می خواند. این اشعار برای شناخت افکار و اوضاع اجتماعی عصر مؤلّف قابل اعتناست. نیز گلزار قدس.

یکم [104]؛ دوم [80]؛ فوائد 636؛ الذریعه 16/23.

آغاز / ایّها المدّعون للاسلام/ ایّها العابدون للاصنام

انجام / ختم کردم سخن دهر آشوب / به تمنّای ظهور شه دین

ن . خ

نستعلیق، 1091، تملّک فخرالدّین نصیری، مقدمه المحجّة البیضاء، محمّد مشکوة، 35/2.

[44]

ذریعة الضِّراعة(عربی)

مؤلّف معتقد است که بهترین لذّات روحانی بعد از علم، و نیکوترین تفریحات عقلانی بعد از معرفت خداوند، مناجات با پروردگار با قلب خاضع و خاشع همراه با حضور و مشاهده است. لذا بر آن می شود که در این اثر مجموعه مناجات متعدد را گردآوری نماید. نخست به ذکر مناجات مندرج در صحیفه سجّادیه و ملحقات می پردازد. آن گاه پانزده مناجات که اصحاب از ائمه طاهرین نقل نموده اند، آورده است.

در ضمن او برای هر یک از این ادعیه، عنوانی بر می گزیند مانند "مناجاة المفتقرین،

المکروبین و..." و در هامش کتاب مآخذ دعا را ذکر می کند.

بنا به تصریح مؤلّف، کتاب در بین سالهای 1060 - 1050 فراهم آمده است.

ص: 184

یکم [43]؛ دوم [16]؛ لولوة 126؛ کشف الحجب 220؛ فوائد 635؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 30/10.

آغاز / الحمد للّه الذی یسمع الدعا و یجیب النداء و یری من یقف...

انجام / و ان یجتنب الذنوب بعد دعا به حتّی تقضی حاجته ان شاء اللّه تعالی... ن . خ

نسخ، عصر مؤلّف (دارای حواشی فیض و دیگران)، ش 3346، احیاء میراث 337/8 // ، علم الهدی، بی تا (سده 11)، ش (1) 3893، مجلس 1917/ (4) 10 // ، هدایت اللّه،

1089، ش 598، مرعشی 189/2 // ، سده 11 (عصر مؤلّف) ش 8722، مرعشی 260/22 // ، 1091، ش 331، ملی 300/7 // ، سده 11، ش 6794، دانشگاه تهران 361/16 // ، 1107، ش 1353، احیاء میراث 178/4 (عکسی میراث، ش 1956) // ، محمّد صالح بن محمّد ابراهیم زورآبادی، 1127، ش 3352، آستا 238/6 // ، 1180، ش 1154، ملی 144/9 // ، محمّد تقی بن محمّد کاظم همدانی، 1241 (تاریخ تصحیح)، ش 2840، مرعشی 43/8 // ، محمّد موسوی، 1261، تملّکِ آتشی (یزد)، نسخه ها 705/7 // ، محمّد بن زین العابدین، 1263، ش 13515، مرعشی 289/34 // ، بی تا، ش 15311، آستا [رویت ]// ، ، 3352، آستا 239/6 // ، ، آخوند همدان ش 129، رشت و همدان 1325.

[45]

راه صواب(فارسی)

عنوان دیگر:A سؤال و جواب

این رساله مشتمل بر دوازده پرسش و پاسخ است که مؤلّف مطرح می کند. وی به اختصار از اختلاف مشربهای فکری زمان خویش سخن می گوید و کماکان از موضعِ اخباری بر اصولیان می تازد. با دقت نظر در آن می توان اندیشه های فیض را در باره بعضی

موضوعات دریافت.

فیض این اثر را در ضمن پانصد بیت، به سالهای 43 - 1041 نگاشته است. همچنین تلخیصی از آن به نام شرایط الایمان فراهم می آورد.

ص: 185

یکم [61]؛ دوم [70]؛ لولوة 128؛ کشف الحجب 222؛ فوائد 636؛ الذریعه 64/10.

آغاز / منّت بی پایان خدای را - جلّ شانه - که راه صواب را به انوار حکمت و فصل خطاب روشن گردانید...

انجام / از فسق و عصیان خلاص شد و مؤمن صادق صالح خالص به در آمد و پسندیده خدای عزّ و جلّ شد که "الاّ اللّه الدین الخالص" و الحمد للّه رب العالمین... و آله الطاهرین.

ن . خ

نستعلیق، سده 11، کتابخانه مهدوی ش (1) 510، دانشگاه تهران 121/2 (دیباچه ای از علم الهدی در آغاز نسخه وجود دارد) // ، محمّد بن محمّد علم الهدی، ش (2) 6368، آستا [رویت ]// ، همو، بی تا، ش (2) 5019، مرعشی 221/13 // سده 11، کتابخانه مهدوی ش (1) 510، دانشگاه تهران 121/2 (دیباچه ای از علم الهدی در آغاز نسخه وجود دارد) // ، 95 - 1048، ش (91) 86809، مجلس 388/36 // ، سیّد محمّد بن حسین طباطبایی، ش (2) 12070 مرعشی 469/30 // شکسته نستعلیق، محمّد قاسم فیروز آبادی، 1120، آخوند همدان ش (1) 133، ف. رشت و همدان 1381 (A) // نستعلیق، 1182، ش (10) 5341، مجلس 254/16 // شکسته نستعلیق، 1242، ش (5) 3149، دانشگاه تهران 2106/11 // نسخ، عبد الحمید بن محمّد رضا تفریشی، 58 - 1245، ش (1) 10216، مرعشی 187/26 // ، سده 13، ش 22460، آستا [رویت] // ، علی بن محمّد علی حسنی، سده 13، ش (2) 9522، مرعشی 247/24 // ، سده 13، ش (4) 11478 مرعشی 105/29 // نستعلیق چلیپا، بی تا، ش (1) 686، مرعشی 281/2 // نسخ، بی تا، ش 11134، آستا [رویت] // تملکِ کتابخانه خوانساری، الذریعه 64/10 // تملکِ کتابخانه طهرانی در سامراء، الذریعه 64/10.

ن . چ

به اهتمام محمّد بن جعفر موسوی زرندی .- تهران: بی نا، 1329 ش. 32 ص // در ده رساله

محقق بزرگ فیض کاشانی. به اهتمام رسول جعفریان .- اصفهان. مرکز تحقیقات علمی و دینی

امیر المومنین علی، 1371، صص 146 - 115.

ص: 186

[46]

رساله در جواب پرسش اهل مولتان(فارسی)

گروهی از اهل مولتان در مورد حقیقت مذهب امامیه سوالاتی مطرح می کنند که به وسیله عبد السلام تاجر اصفهانی به فیض می رسد. این رساله پاسخ همان سوالات است.

یکم [87]؛ الذریعه 35/23.

آغاز / الحمد للّه... اما بعد غرض از این نوشته بیان آن است که طائفه ای از صوفیان شهر مولتان که از خانواده مشایخ کبار آن بلاد بودند...

انجام / و این سخنان را به مشافهه بیان توان نمود وبه نوشتن بیش از این نتوان و العلم عند اللّه.

ن . خ

نسخ، محمّد هادی بن مرتضی، سده 11، ش (5) 82، مرعشی 101/1 // نستعلیق، سید

احمد صفائی خوانساری، 1340، ش 21237، آستا [رویت].

[47]

رسالة فی بیان حکم اخذ الاُجرة علی

العبادات و الشعائر الدّینیّة(عربی)

فیض در این رساله صد و پنجاه بیتی در پی استدلال آن است که بر عبادات واجب و واجبات غیر عبادی که به واسطه شرع، حکم وجوب گرفته اند، اجرت نمی توان گرفت؛ امّا برای امور دیگر، گرفتن اجرت بلا مانع است.

یکم [75]؛ دوم [87]؛ لولوة 129؛ فوائد 636؛ الذریعه 31/11.

آغاز / الحمد للّه علی ما الهم والصلاة علی محمّد وآله وسلم؛ اما بعد فهذه رسالة فی تحقیق مسألة قد کثر الخلاف فیها

ص: 187

انجام / و فیما ذکرناه کفایة الی هنا کلام الشهید وعلیک بالتأمل فیه واللّه اعلم.

ن . خ

نسخ، علم الهدی، 1097، ش (3) 8230، دانشگاه تهران 63/17 // شکسته نستعلیق،

نصیر الدین سلیمان، 1140، ش (10) 3818، مجلس 1843/ (4) 10 // نسخ، 1290، ش

(8) 1401، مرعشی 176/4 // تملّک کتابخانه خوانساری، الذریعه 31/11.

[48]

رسالة فی ثبوت الولایة لِلاب و الجدّ للاب علی

البکر البالغة الرشیدة فی عقد النکاح(عربی)

عناوین دیگر: A

الولایة علی البکر فی التّزویج B الاستقلالیة

مؤلّف در این رساله کوتاه، به بررسی این مسأله که آیا پدر و جدّ پدری بر دختر باکره

در هنگام ازدواج ولایت دارند یا خیر؟ می پردازد. او در این خصوص پنج قول ذکر می کند

و با دلایل واضح و روشن آنها را مورد نقد و نظر قرار می دهد. فیض این رساله را در قریه

مازکان از توابع قمصر کاشان به سال 1064 نگاشته است.

یکم [76]؛ دوم [90]؛ امل 306/2؛ لولوة 129؛ فوائد 636؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 33/2.

آغاز / الحمد للّه وسلام علی عباده... اعلم انّه اختلف علماونا الامامیون - رحمهم... انجام / هذا ما خطر لی من القول فی تحقیق هذه المسألة، واللّه اعلم ...

ن . خ

نسخ، علم الهدی، 1097، ش (2) 8230، دانشگاه تهران 63/17 // شکسته نستعلیق،

نصیر الدّین سلیمان بن علم الهدی، 1140، ش (11) 3818، مجلس 1844/ (4) 10 // نسخ، 1290، ش (9) 1401، مرعشی 176/4 (A) // بی تا، تملک محمّد علی خوانساری (نجف)، الذریعه 33/2 (B).

ص: 188

[49]

رفع الفتنه(فارسی)

عنوان دیگر: A

رفع الغوایه ( الذریعه 243/11)

فیض جهت ردّ برخی از منسوبان به علم، رساله حاضر را در ضمن دویست و پنچاه بیت در سه مقصد نگاشت. مقصد اوّل: در حقیقت حال علم و علما و اصناف ایشان؛ مقصد دوم: ذکر شمّه ای در معنی زهد و عبادت درویشان؛ مقصد سوم: منع و قدح و طعن عامه از اهل اسلام.

این رساله به شاه عبّاس دوم تقدیم شده است.

یکم [81]؛ دوم [47]؛ هدیة العارفین 2/2؛ لولوة 129؛ روضات 89/6؛ فوائد 635؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 243/11.

آغاز / منّت خدای را عزّ وجلّ که راه حق روشن واحکام شریعت غرّا مبین است. اما بعد چون شنیده می شود که بعضی از منسوبان به اهل علم...

انجام / خواست تا رمزی بگوید شد عنان از دست فیض/ گفتمش نا گفتنی بسیار شد خاموش شو

ن . خ

نسخ، محمّد هادی بن مرتضی (برادر زاده فیض)، بی تا، ش (5) 82، مرعشی 102/1 // نستعلیق، سلیمان بن علم الهدی (نوه فیض)، اوایل سده 12، ش (19) 8231، دانشگاه تهران 65/17 // نسخ، 1295، ش (1) 7006، مجلس 25/8 // نستعلیق، ش (1) 61995،

مجلس 8/25 // ، شکراللّه بن میرزا محمّد باقر طباطبائی بیدگلی، 1296، ش (4) 4761، دانشگاه تهران (14) 3809 // ، 1322، ش 3302، دانشگاه تهران 2290/11 // ، سید احمد صفائی خوانساری، 1340، ش 21238، آستا [رویت] // ، بی تا، ش (1)

4762، فیلمها 103/3 // ، ، تملّک سید شهاب الدّین تبریزی (قم)، نسخه ها 387/6.

ص: 189

[50]

الرّفع و الدّفع(فارسی)

عنوان دیگر: A

دفع آفات و رفع بلیات

فیض این رساله را در رفع آفات و دفع بلیات از خود، خاندان و اموالش به وسیله قرآن، ادعیه منقول از ائمه هدی - علیهم السلام - و حکمای پیشین فراهم آورده است. کتاب در چهارصد و بیست بیت و مشتمل بر ده باب است:

باب اول: در دفع امراض و علل رفع هر علتی؛ باب دوم: در رفع و دفع تب و لرز؛ باب سوم: در دفع اوجاع و علل اعضا؛ باب چهارم: در رفع علل مشوّهه و مستکره و رفع آن و رفع آبله؛ باب پنجم: در دفع امراض و آفات اطفال و زنان و رفع مرض طفل؛ باب ششم: در دفع و رفع شرور و بلا و دفع هر شرّی و بلیّتی؛ باب هفتم: در دفع و رفع ضررها و رفع

محاصره دشمن؛ باب هشتم: در رفع غموم و دفع غم و اندوه؛ باب نهم: در دفع ضرر دواب و هوام و رفع آن و دفع ضرر دابّه و گزنده؛ باب دهم: در رفع آلایش جامه و غیر آن

به علاج رفع هر آلودگی.

یکم [65]؛ دوم [99]؛ هدیه العارفین 2/2؛ لولوة 128؛ کشف الحجب 292؛ فوائد 636؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 245/11.

آغاز / بسمله، الحمد للّه وسلام علی عباده الذین اصطفی... اما بعد این رساله ای است در دفع آفات و رفع بلیات از خود...

انجام / تمام شد رساله دفع آفات و رفع بلیات و الحمد للّه و صلی اللّه علی ... آله.

ن . خ

نسخ، 1188، ش20536، گلپایگانی 1841/4 // ، سده 12، ش 4365، مرعشی 364/11 // ، سده 12، ش (2) 13496، مرعشی 229/34 // ، سده 12، ش (1) 13650، مرعشی 540/34 // ، سده 12، ش (2) 15023، آستا [رویت ]// ، سده 12، ش (1) 13650، مرعشی 541/34 // نستعلیق، محمّد اسماعیل، 1231، ش (3) 2848، دانشگاه تهران 1693/10 // نسخ و نستعلیق، 1241، ش (2) 8745، مرعشی 277/22

ص: 190

(A) // نستعلیق، محمّد تقی بن ابوطالب، 1258، ش2437، گلپایگانی 244/1// نسخ و نستعلیق، اسماعیل بن محمّد علی تفریشی، 1261، ش (1) 5761، مرعشی 150/15 (A) // نسخ، محمّد علی بن محمّد رضا حسینی قزوینی، 1289، ش؟، گلپایگانی 1841/4 // ، 1298، ش18311، گلپایگانی 1841/4 // ، سده 13، ش6413، گلپایگانی 1841/4 // ، سده 13، ش14625، گلپایگانی 1841/4 // ، سده 13، ش (4) 16206، آستا [رویت] // ، محمّد تقی بن غلامحسین دزفولی، 1315، ش 13370، مرعشی 641/33 // ، بی تا (وقفی ملکزاده کوثر) ش 6924، آستا 240/6 // نسخ و نستعلیق، بی تا، ش 17704، آستا [رویت] // ، بی تا، ش (1) 25، مرعشی 37/1 // ، بی تا، ش (1) 3395، مسجد اعظم 626 // ، ، حسینیه شوشتریها ش (2) 26، نسخه ها 825/12 و 11 // نسخ، بی تا، ش (2) 791 ف، ملی 317/2 // ، ، ش (3) 311، میراث شهاب 40/32 // ، ، ش (دو) 437، کتابخانه آیت اللّه طبسی حائری، نسخه پژوهی 126/1 // ، ، ش20536، گلپایگانی 1841/4 // ، ، ش3334، گلپایگانی 1841/4 // ، ، ش19719، گلپایگانی 1840/4 // ، ، ش13111، گلپایگانی 1841/4 // ، ، ش13260، گلپایگانی 1841/4 // و نستعلیق، بی تا، ش24217، گلپایگانی 1840/4.

ن . چ

.- [تهران]: 1268، 1271. (سنگی) الذریعه 245 /11؛ هزار و پانصد 285.

[51]

زاد الحاج(فارسی)

رساله ای است کوتاه به زبان فارسی در کیفیّت مناسک حج. فیض این رساله را به سال 1065 در ضمن سیصد و پنچاه بیت نگاشته، و از آن در تحریرِ نخست فهرست اوّلش یاد کرده است.

یکم [70].

ص: 191

[52]

زاد السالک(فارسی)

عناوین دیگر: A

زاد السالکین B آداب السلوک C سلوک D

آداب السالکین

Eسلوکیه F منازل السالکین

G آداب السالک

رساله ای است مختصر در آداب سلوک به زبان فارسی. سالک برای تربیت و تهذیب و رسیدن به حق و مقامات عالیه باید بیست و پنج مطلب را مورد توجّه و عنایت قرار دهد. فیض برای هر مطلب بیش از چند سطری نیاورده و خواسته تا رساله اش کوتاه و مختصر باشد. او این رساله دویست بیتی را در پاسخ یکی از برادران روحانی که از کیفیّت

سلوک راه حق پرسیده، نگاشته است.

یکم [69]؛ دوم [45]؛ هدیه العارفین 6/2؛ لولوة 128؛ کشف الحجب 301؛ ایضاح 606/1؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 2/12.

آغاز / الحمد للّه وسلامه علی عباده الذین اصطفی. اما بعد، این رساله ای است موسوم به زاد السالک در جواب سؤال...

انجام / در غرور این هوس گر جان دهم به که دل در خان-ه ودک-ان ده--م

ن . خ

نسخ زیبا، محمّد هادی بن مرتضی (برادر زاده فیض)، ش (2) 82، مرعشی 100/1؛ (با علامت بلاغ) // نستعلیق، محمّد بن محمّد علم الهدی، 1072، ش (8) 8368، آستا [رویت] (A) // ، سده 11، ش 22467، آستا [رویت] // ، 22 - 1117، ش (12) 9325، مرعشی 118/24 // محمّد مؤمن بن اسماعیل طباطبائی، 1119، ش (5) 856، مسجد اعظم 483 (B) // نستعلیق، 1182، ش (11) 5341، مجلس 254/16 (C) // نسخ، سیّد محمّد بن حسین طباطبایی، اوایل سده 12، ش (3) 12070 مرعشی 469/30 // ، ابوالقاسم بن محمّد تقی، 1216، ش (4) 9238، مرعشی 33/24 // نستعلیق، احمد بن محمّد طاهر، 1218، ش (15) 2896، دانشگاه تهران 1745/10 // کتابت 21 - 1220، ش (3) 10337، مرعشی 279/26 // نستعلیق، علی اصغر بن ملاّ خلیل اردبیلی، 1222، ش

ص: 192

(2) 1430، مرعشی 213/4 // نسخ، 1238، ش (1) 68، علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 74/3 // نستعلیق، علی نقی بن علی، 6 - 1245، ش (7) 2207 ع، ملی 523/11 (E) // ، 1249، ش (4) 3488، مسجد اعظم 633 // ، عبدالباقی بن صدرالدین محمّد بن ابی تراب فیضی کاشانی، 1252، ش (2) 13469، مرعشی 185/34 // ، 1254 در کربلا، ش (3) 85، شاهچراغ 171/2 // ، عبدالرحیم بن میر عبد الباقی حسینی، 1258، اصغر مهدوی ش (7) 260، نسخه ها 99/2 (D) // نسخ، 1267، ش (25) 1803، مجلس 204/5 (C) // ، علی بن اسماعیل بن زین العابدین سنجانی غروی، 1297، تملّک شیخ ابراهیم کنی در نجف، الذریعه 2/12 // سده 13، ش (2) 718، مسجد اعظم 470 // شکسته نستعلیق، محسن منشی، 1307، ش (2) 667، ملی 168/2 // احمد بن محمّد حسن، 1310، ش (3) 6835، مرعشی 29/18 // نستعلیق، محمّد علی در مدرسه سپهسالار، 1330، ش (7) 4168، مجلس 174/11 // سید احمد صفائی خوانساری، 1341، ش (7) 1493، هزار و پانصد 380 // نستعلیق و شکسته، علی اکبر، سده 14، ش 5/ 63 ف، کتابخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی 104 // نستعلیق، بی تا، ش 85، شاهچراغ 171/2 // بی تا، ش (3) 3877، مسجد اعظم 644 // نسخ، ش (7) 260، دانشگاه تهران 62/2 (D)// ، بی تا، ش (1) 3433، احیاء میراث 411/8 (G) // ، آقا عبدالنبی وزیر، بی تا، ش9924، گلپایگانی 2200/4 // ، بی تا، ش19524، گلپایگانی 2200/4// و نستعلیق، بی تا، ش13134، گلپایگانی 2201/4// نستعلیق، بی تا، ش4239، گلپایگانی 2201/4// شکسته، بی تا، ش25559، گلپایگانی 2201/4// تملّک ابراهیم الکتبی، الذریعه 246/22 (F).

ن . چ

به کوشش و شرح سید جلال الدین حسینی ارموی (محدث) .- تهران: سپهر، 1331. 124 ص. // به ضمیمه گنجینة الاسرار عمان سامانی .- تهران: نور فاطمه، 1363.96ص. // رهتوشه رهروان: شرح رساله زاد السالک. به کوشش سید جلال الدین حسینی ارموی (محدث) .- تهران: بدر، 1370. 220 ص. // زاد السالک یا توشه سالکان به ضمیمه ترجمة

الشریعة. شارح ولی فاطمی .- تهران. پیام آزادی، 1372. 204 ص // .- قم: بیدار، 1385 (این چاپ از نسخه دستخط برادر زاده فیض کاشانی، محمّد بن مرتضی مدعوّ به هادی که در کتابخانه مرعشی نگهداری می شود فراهم آمده است).

ص: 193

[53]

زاد العُقبی(فارسی)

کتابی است در اعمال و دعاهای کوتاه ماههای رجب، شعبان و رمضان با ترجمه آنها به فارسی، بنابر آنچه در احادیث اهل بیت - علیهم السلام - آمده و به صحت پیوسته است.

مؤلّف اثر را در سه باب، برای هر ماهی، بابی و یک خاتمه مشتمل بر اعمال شب و روز عید فطر به دستور شاه عبّاس دوم صفوی به سال 1077 تألیف نموده است.

یکم [46]؛ دوم [95]؛ الذریعه 5/12.

آغاز / سپاس و ستایش بی پایان معبودی را سزاست که بندگی او سبب سرافرازی بندگان است...

انجام / و پیش از تو هیچ پیغمبری را این کرامت نداده اند، این بود آنچه ذکر آن در این رساله موعود بود.

ن . خ

نسخ، عصر مؤلّف، ش (2) 10347، مرعشی 289/26 // ، 1121، تملک کتابخانه

خوانساری، الذریعه 5/12 // نستعلیق و نسخ، سده 13، ش 13584، مرعشی 420/34 // نسخ، بی تا، مشکوة ش 932، دانشگاه تهران 122/1.

[54]

السّانح الغیبی(عربی)

عنوان دیگر: A

سوانح غیبی

در این رساله مختصر عربی، مؤلّف از معنی کفر و ایمان و اقسام و مراتب آن با توجه به

ص: 194

آیات و احادیث بحث می کند. فیض السانح الغیبی را در سال 1053 در چهار صد و بیست بیت نگاشته است.(1)

یکم [60]؛ دوم [43]؛ لولوة 127؛ کشف الحجب 306؛ فوائد 635؛ الذریعه 255/12.

آغاز / الحمد للّه الذی من علینا بالاسلام و الایمان و هدانا سبیل المعرفة و الایمان...

انجام / اعاذنا اللّه من شرّ هولاء و من ان نکون منهم و من انصارهم بمنة و جوده و الحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

نسخ، علم الهدی، 1075، خانقاه احمدیه ش (5) 90، نسخه ها 221/5 // شکسته نستعلیق،

نصیر الدین سلیمان (فرزند علم الهدی)، 1140، ش (4) 3818، مجلس 1841/ (4) 10 // ، محمّد جعفر بن محمّد باقر حسینی، 1184، ش (2) 1848، الهیات مشهد 916/3 // نستعلیق، علی اصغر بن ملاّ خلیل اردبیلی، 1222، ش (8) 1430، مرعشی 215/4 // نسخ یا نستعلیق، ابو طالب عبد الواسع بن محمّد هادی فاری، 28 - 1222، جُنگ ش (؟) 8373، مرعشی 341/21 // نسخ، ملاّ فرج اللّه بن ابراهیم تبریزی، 71 - 1270، ش (4) 8778، مرعشی 311/22 // ، 1290، ش (4) 1401، مرعشی 174/4 // ، سده 13، ش 29643، آستا [رویت] // ، غلامعلی، سده 13، ش (3) 13457، مرعشی 149/34 // ، احمد بن ملاّ عبد الرحیم قزنچائی اندری، 1304، ش (2) 1044، الهیات مشهد 210/2 // نستعلیق، 1316، ش 19659، آستا [رویت] // نسخ، بی تا، ش (6) 16605، آستا [رویت ](A).

ترجمه

ترجمه کلید بهشت: ترجمان عرفانی نماز به همراه رساله ایمان و کفر/ تحقیق و ترجمه علی اوجبی .- تهران: قطره، 1377، 112ص.

ص: 195

[55]

سفینة النجاة الی طریق الحق و سبیل الهداة(عربی)

عنوان دیگر: A

سفینة النجاة

مؤلّف در این کتاب منابع احکام اسلام را قرآن و سنّت می داند و رجوع به رأی و اجتهاد را از دستاویزهای مخالفین برمی شمارد و آن را نوعی بدعت می خواند.

یکم [35]؛ دوم [8]؛ امل 305/2؛ لولوة 126؛ روضات 89/6؛ کشف الحجب 309؛ ایضاح 18/2؛ الذریعه 202/12.

آغاز / الحمد للّه الذی نجانا بسفینة اهل بیت نبیه من امواج الفتن وهدانا.

انجام / ثم من انتفع بمواعظ اللّه. تمّت سفینة النجاة وصار اسمها وتاریخها اذا بدّلت عشراتها بالآحاد وآحادها بالعشرات.

ن . خ

نسخ، محمّد تقی، 1069، ش (1) 1386، ملی 394/9 // ، علم الهدی، 1075، خانقاه احمدیه، ش (2) 90، نسخه ها 221/5 // ، سده 11 (مُهر علم الهدی)، ش (1) 1853، ملی 43/10 // نستعلیق، سید محمّد مهدی بن حبیب اللّه، 1076، حسین مفتاح، ش (2) 1272، نسخه ها 276/7 // ، محمّد مهدی، ش (2) 3153ع، ملی 270/14 // نسخ و نستعلیق، عبدالمطلب بن غیاث الدّین محمّد علائی، 1087، ش (1) 481، مدرسه صدر بازار 344/2 // نستعلیق، 1088، ش 19536، آستا [رویت] // نسخ، زمان مؤلّف، ش (1) 1853، ملی 430/10؛ انجام/ نقل العامة هذا الخبر لم یجسر احد من قدماء // سده 11، ش (1) 960، هزار و پانصد، 312 // نسخ، 1108، ش (2) 130، مرعشی 151/1 // ، محمّد شفیع طبسی، 1109، ش (1) 3144، احیاء میراث 120/8 // ، سیف الدین محمود رجائی، 1111، ش (1) 6351، ملک 351/9 // ، 1118، ش 20761، آستا [رویت] // کتابت زین العابدین علی حلّی جیرانی، 1121، الذریعه 203/12 // ، عبدالعلی بن محمّد هادی طالقانی، 1130، ش (2) 1704، علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 170/3 // ، عبدالوهّاب خادم استرآبادی، 1131، ش (1) 154، کتابخانه دیّانی 118 // نسخ، شجاع الدین محمّد بن سلطان حیدر رضوی، 1134، ش 6934، آستا 52/4 // نستعلیق، 1137، ش (2) 4377، مجلس 87/12 // ، 1151، ش (1) 8151،

ص: 196

سپهسالار 110/5 // شکسته نستعلیق، محمّد جعفر بن محمّد باقر حسینی، 1184، ش (1) 1848، الهیات مشهد 916/3 // نسخ، سده 12، ش (3) 4562، مجلس 254/12 // ، سده 12، ش 19910، آستا [رویت] // ، سده 12، ش18927، گلپایگانی 2313/4 // ، ، ش (2) 6351، ملک 350/9 // تملکِ محمّد بن میرزا حسین خلیلی، کتابت پیش از 1212، الذریعه 203/12 // نسخ، 1220 ش (2) 10820، آستا [رویت] // نستعلیق، 1253، ش 23354، آستا [رویت ]// نسخ، عبد الحمید بن محمّد رضا تفریشی، 1258 - 1245، ش (2) 10216، مرعشی 188/26 // ، 1230، ش 23228، آستا [رویت] // ، 1265، ش (1) 1837، ملک 377/5 // ، فرج اللّه بن ابراهیم تبریزی، 71 - 1270، ش (5) 8778، مرعشی 311/22 // ، سده 13، ش (2) 6275، سپهسالار 110/1 // ، ، ش (1) 1699، دانشگاه تهران 251/8 // ، 1310، ش 273، احیاء میراث 372/1 // نستعلیق، بی تا، ش 8691، آستا 53/6 // ، ، ش 8841، آستا [رویت] // ، ، ش 8691، آستا 53/6 // ، ، ش14727، گلپایگانی 2313/4.

ن . چ

سفینة النجاة مع ترجمة / به کوشش التفرشی النقوسانی، 1346، 245ص.

[56]

سلسبیل

مثنویی است از فیض. گلزار قدس

[57]

الشافی(عربی)

گزیده ای است از کتاب الوافی که مؤلّف در آن به حذف مکرّرات و اسانید روات می پردازد. وی در نقل اصول و ارکان به محکمات توجّه می کند و آنگاه که به شرایع و احکام نظر دارد. ارزنده ترین مباحث آن را بیان می نماید.

کتاب مشتمل بر دو جزء است. الجزء الاول: فی العقائد و الاخلاق؛ الجزء الثانی:

ص: 197

فی الشرائع و الاحکام. هر جزء شامل دوازده کتاب و هر کتاب سامان یافته از چند باب است.

یکم [4]؛ دوم [4]؛ لولوة 122؛ روضات 91/6؛ کشف الحجب 316؛ ایضاح 39/2؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 8/13.

آغاز / نحمدک اللهم یا من شرح صدورنا بنور الاسلام و هدانا لمعرفة ائمة الهدی من اهل البیت نبیه...

انجام / و الحمد للّه اولاً و آخرا و ظاهرا و باطنا و صلی اللّه علی محمّد و اهل بیته و سلّم کثیرا.

ن . خ

نسخ، 1084، اهدایی مشکوة ش 577، دانشگاه تهران 1364/ (3) 3 [کامل] // ، محمّد رضی بن محمّد حسین چمن نطنزی، 1091، ش 9129، مرعشی 265/23 [جزء اول] // ، سده 11، ش 356، گلپایگانی 2369/5 // ، مهدی بن عبدالرحیم، 1135، ش 380، مدرسه امام صادق قزوین، فهرستگان نسخ خطی حدیث، 169/4 // ، سده 12، ش 10869، آستا 278/14[جزء اول] // نستعلیق، سده 12، ش 113، فهرست امامزاده محمّد هلال آران کاشان، فهرستگان نسخ خطی حدیث، 169/4 [جزء اول] // نسخ، اوایل سده

12، ش 13558، مرعشی 374/34 [جزء دوم] // ، سده 12، ش 13568، مرعشی

391/34 [کامل] // نستعلیق، ابو طالب، سده 12، ش 112، گوهرشاد 94/1 [جزء اول ]// ، سده 13، ش 671 ع، ملی 139/8 [جزء دوم] // ، بی تا، ش 38، کتابخانه

خصوصی آیت اللّه بروجردی قم، نسخه پژوهی 68/1 // ، بی تا، ش 112، آشنایی با چند نسخه خطی، 324، فهرستگان نسخ خطی حدیث، 169/4 // ، بی تا، ش 10869، آستا [رویت] [جزء دوم ]// تملّک کتابخانه شیخ علی کاشف الغطاء در نجف، الذریعه 8/13.

ن . چ

.- بی جا: بی نا. بی تا. 2 ج در یک مجلد (سنگی) // .- بی جا: سعید الطباطبائی، بی تا. 2 ج در یک مجلد (افست از چاپ قبلی) // به کوشش مهدی الانصاری القمی.- تهران: لوح محفوظ، 1383، 2ج.

ص: 198

[58]

شراب طهور

مثنویی است از فیض. گلزار قدس

[59]

شرایط الایمان(فارسی)

این رساله گزیده ای است از کتاب راه صواب خود مؤلّف. فیض در این اثر به پنج پرسش

در سبب اختلاف مسلمانان و تعیین فرقه ناجیه و غیره پاسخ می دهد. سوال اوّل: وجه اختلاف امّت در مسائل دینی؛ دوم: فرقه ناجیه کدام است؛ سوم: اهل هدایت چرا کم است؛ چهارم: کافر بودن غیر اهل حق؛ پنجم: بیان حدّ و اندازه ایمان کامل.

مادّه تاریخ نگارش این کتاب "کتب شرایط الایمان/ 1062" با حذف مکرّرات است.

یکم [62]؛ دوم [39]؛ امل 305/2؛ لولوة 635؛ کشف الحجب 317؛ فوائد 635؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 44/13.

آغاز / منّت بی پایان خدای را جلّ شأنه که مستعدّان کامل ایمان را از ظلمات جهالت بیرون آورده...

انجام / و کثرت اعمال صالحه و مواظبت بر آن و اصابت سنّت در آن و اکتساب اخلاق پسندیده در تضاعف آن.

ن . خ

نسخ، محمّد هادی بن مرتضی (برادر زاده فیض)، بی تا، ش (3) 82، مرعشی 100/1 // نستعلیق، علی اصغر بن ملاّ خلیل اردبیلی، 1222، ش (1) 1430، مرعشی 213/4 // ، احمد بن محمّد، 1239، ش 6758، گلپایگانی 274/1// ، 1255، ش (3) 2390، ملی تبریز 763/2 // نسخ، 1286، ش 9324، آستا [رویت ]// ، سده 13 - 12، ش (3) 1383، گلپایگانی 252/2 // ، سید احمد صفائی خوانساری، 1340، ش 21236، آستا

ص: 199

[رویت ]// تعلیق: بی تا، مشکوة ش 314، دانشگاه تهران 666/ (1) 3 // نسخ، بی تا، ش (6)758، کتابخانه طبسی حائری، نسخه پژوهی 135/1 // ،، ش 11134، آستا

[رویت] // ، ، ش 9324 (ضمیمه 2021)، آستا [رویت ]// نستعلیق، بی تا، ش (4) 314، دانشگاه تهران 666/3 // تملّک میرزا محمّد تهرانی (سامراء)، الذریعه 44/13.

[60]

شرح الصّحیفة السجّادیة(عربی)

شرح مختصری است از قسمتهایی از کتاب الصحیفة السجادیة که مؤلّف آن را در ضمن سه هزار و دویست بیت به سال 1055 تألیف نموده است. در بعضی از فهرستهای خطی آن را حاشیه نامیده اند.

یکم [31]؛ دوم [34]؛ لولوة 125؛ روضات 89/6؛ کشف الحجب 341؛ فوائد 635؛ ریحانه 372/4؛ الذریعه 358/13.

آغاز / الحمد للّه الذی کتب فی صحیفة قلوبنا محبة اهل بیت حبیبه و جعل افئدتنا تهوی الیهم...

انجام / انّ تاریخه: تم شرح الدّعا /1055 والحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

شکسته نستعلیق، محمّد امین بن عبد العظیم، 1062، آخوند همدان ش (2) 4729، رشت و همدان 1536 // ، محمّد هادی بن مرتضی، 1064، ش 29843، آستا [رویت] // نسخ و نستعلیق، 1065، ش (1) 13409، مرعشی 30/34 (با یادداشت فیض) // نسخ، قبل از 1068، ش 6354، مرعشی 316/16 // ، 1069، ش 27482، آستا [رویت] // ، سعید بن حاجی علی محمّد ابهری الجی اصفهانی، 1071، ش (2) 77954، مجلس 398/35 (توسط علم الهدی نزد فیض قرائت و تصحیح شده) // ، محمّد ابراهیم بن میر ابوطالب حسینی، 1085، ش(1) 3153، احیاء میراث 128/8 // ، محمّد امین بن محمّد علی، 1093، ش 3/4، نسخه های خطی کتابخانه انجمن آثار و مفاخر 180 //نستعلیق، محمّد رضا بن احمد حسینی، 1097، ش 6998، آستا 224/6 // نسخ، محمّد قاسم بن حافظ محمّد

ص: 200

ظهیر سمنانی، 1104، ش 427، موسسه آیت اللّه بروجردی، دفتر دوم 269 // ، محمّد رضا بن محمّد مؤمن قمی، 1148، ش (5) 1363، مرعشی 137/4 // نستعلیق، سده 12 - 11، ش 7017، دانشگاه تهران 431/16 // نسخ، سده 12، ش 3080، مجلس 636/ (2) 10 // ، سده 12، ش 13422، مرعشی 53/34 (آغاز موجود: و سلامه علیه کسایر الکتب المنسوبه الی مصنفیها...) // ، سده 12، مدرسه صدر بازار، 361/2 // ، سده 12، ش (1) 76، مکتبة المیبدی 50/1 // ، میرزا آقا بن حاج آقاخوند خوانساری، سده 12، ش 19579، آستا [رویت] // ، 1220، ش (4) 10377، مرعشی 280/26 // ، محمّد هاشم بن محمّد حسین، 1287، ش (4) 3666، مرعشی 58/10 // ، ابوطالب بن احمد موسوی، سده 13، ش (3) 3152، احیاء میراث 128/8 // ، امیر زمان بن محمّد، بی تا، ش 5784، مرعشی 170/15 // ، بی تا، ش 3382، آستا 224/6 // نستعلیق، بی تا، ش 4945، مجلس 200/14 // نسخ، ، ش (1) 1683، فیضیه 118/3 // ، بی تا، ش 24839، آستا [رویت] // ، ، تملّک کتابخانه طباطبائی تبریزی در تبریز، نسخه ها 522/7.

ن . چ

در هامش نور الانوار محدث جزائری .- تهران: بی نا، 1317. 107 ص (سنگی) // به کوشش مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث .- تهران: موسسه البحوث و التحقیقات الثقافیه، 1407. 126

ص. (با عنوان: تعلیقات علی الصحیفة السجادیة).

[61]

شرح صدر(فارسی)

عنوان دیگر: A شرح الصدر

رساله ای است که در آن ملاّ محسن شرح احوال خودش را تا سال 1065 در ضمن دو مقاله به نگارش آورده است. در مقاله اول از حقیقت "علم و عالمان" سخن گفته و در مقاله دوم شرحی از دوران زندگی خویش تا سن پنجاه و هشت سالگی را بیان می کند. از مطالب این رساله می توان برخی از مهمترین جریانات فکری مؤثر در شکل گیری اندیشه های فیض را برشناخت و بر دیدگاههای او نسبت به مسائلی چند آگاهی یافت.

امّا این رساله نمی تواند آینه تمام نمای حیات علمی و اجتماعی او به شمار رود، چرا

ص: 201

که یک محدوده زمانی خاص از زندگی او را در بر می گیرد . فیض در رساله الانصاف به بیان برخی از دیدگاههای فکریش تا سال 1083 پرداخته است.

یکم [114]؛ دوم [49]؛ لولوة 130؛ روضات 93/6؛ کشف الحجب 601؛ فوائد 635؛ الذریعه 254/12.

آغاز / بسمله. رب اشرح لی صدری... بعد از حمد و ثنای اله و درود و تحیّت بر برگزیدگان آن درگاه چنین گوید... که چون گشایش غصّه دل ...

انجام / تاریخ این شرح صدر را می شاید، به شرط آنکه یای متکلّم که کسره یا در جمله ربّ اشاره به آن است، به صورت رقمی هویدا گردیده، در شمار آید. والحمد للّه.

ن . خ

نستعلیق، محمّد بن محمّد علم الهدی، 1072، ش (3) 6368، آستا [رویت] // ، ، سده 11، ش 5019، مرعشی 221/13 (A) // نسخ، سده 11، کتابخانه مهدوی ش (2)510، نسخه های خطی (دانشگاه تهران) 121/2 (با دیباچه ای از فیض) // شکسته نستعلیق، نصیرالدین سلیمان (فرزند علم الهدی)، 1140، ش (3) 3818، مجلس 1840/ (4) 10 // ، 1177، ش25559، گلپایگانی 2444/5 // ، سده 12، ش 22461، آستا

[رویت] // نسخ، 1290، ش (3) 1401، مرعشی 174/4 // ، علی بن محمّد علی حسنی، سده 13، ش (1) 9522، مرعشی 274/24 // تعلیق، بی تا، مشکوة ش 314، دانشگاه تهران 667/ (1) 3 // تملک کتابخانه ملاّ محمّد علی خوانساری، در نجف، الذریعه 359/13.

ن . چ

در مجله جلوه، ش هشتم، سال اول (1324) // در ده رساله محقّق بزرگ فیض کاشانی، به کوشش رسول جعفریان .- اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امام امیرالمؤمنین علی، 1371. صص 73 - 47.

ص: 202

[62]

شوق العشق(فارسی)

اشعاری است برگرفته از گلزار قدس گلزار قدس

فوائد 636؛ الذریعه 247/14.

ن . خ

نسخ، سده 13، ش (2) 7590، دانشگاه تهران 643/16.

[63]

شوق المهدی(فارسی)

فیض کاشانی غزلیاتی را به استقبال یا تضمین از حافظ درباره حضرت مهدی - علیه السلام - و شوق لقای آن حضرت سروده که در مجموع، حدود یک هزار و پانصد بیت می شود. وی بسیاری از مسائل را درباره امام زمان همچون لزوم وجود امام، مسأله غیبت، عمر آن حضرت، وضعیت جهان بعد از ظهور و مطالب دیگری را در این کتاب مطرح می سازد.

یکم [105]؛ دوم [79]؛ فوائد 636؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 247/14.

آغاز / منت خدای را عزّ وجلّ که نخست خلیفه به جهت خلق تعیین فرمود... الا یا ایها المهدی مدام الوصل ناولها

انجام / بدّل السیئات احسانا / والفیض لی تصدق اسمائی.

ن . خ

نسخ، بی تا، ش 3606، مرعشی 7/10 // ، ، (10) 11391، آستا [رویت] // تملک کتابخانه ملاّ محمّد علی خوانساری در نجف، الذریعه 247/14 // تملک میرزا فخر الدین نصیری، المحجة (مشکوة) 35/2 // نستعلیق، 1318، حسن آقا استوار، کتابخانه محدّث

ص: 203

ارموی، نسخه پژوهی 91/2 // نستعلیق، عبدالرحیم افشار زنجانی، 1395، ش 3669،

مرعشی 61/10.

ن . چ

به اهتمام علی دوانی .- تهران: مسجد جامع، 1354. 120 ص؛ چ 2، همانجا: دار الکتب الاسلامیه، 1398. 152 ص؛ .- قم: انصاریان، 1379، 175ص.

[64]

الشّهاب الثّاقب(فارسی)

رساله ای است در اثبات وجوب عینی نماز جمعه در زمان غیبت امام - علیه السلام - که فیض به سال 1067 در چهار هزار بیت آن را نگارش نمود. این کتاب مورد نقد و نظر بسیاری از صاحب نظران آن دوره قرار گرفت تا جایی که بر آن ردّیه هایی نگاشته شد. ( همین مدخل، ردّیه ها).

یکم [50]؛ دوم [86]؛ لولوة 127؛ روضات 87/6؛ کشف الحجب 363؛ ایضاح 60/2؛ الذریعه 78/15، 77/1، 252/14.

آغاز / الحمد للّه الذی جعل دلیل وجوب صلاة الجمعه من اوضح الدلائل...

انجام / ...ابد الابدین.

ن . خ

نسخ، علم الهدی، 1097، ش (1) 8230، دانشگاه تهران 63/17 // ، کتابت عصر مؤلّف، ش 10864، مرعشی 284/27 // نستعلیق، سده 11، ش (2) 13409، مرعشی 31/34 // نسخ، سده 11، ش 3145، دانشگاه تهران 2101/11 (ناقص الاخر) // نستعلیق،

مرتضی بن میر محمّد صفی حسینی تبریزی، 1100، ش (3) 734، گوهرشاد 842/2 // نسخ، تقی بن محمّد صادق، 1100، لس آنجلس ش (3) M 1204، نسخه ها 715/12 و 11 // ، 1111، ش 6499، آستا 462/5 // ، رکن الدّین محمّد بن علی بن ثابت حسینی، 1111، ش (1) 8017، مرعشی 28/21 // ، 1111، کبیر یزد، ش 164، نسخه ها 404/4 // ، محمّد مؤمن ملقب به برهان، 1130، ش (2) 5335، مجلس 248/16 // نستعلیق،

ص: 204

اسماعیل بن محمّد حسین مازندرانی، 1133، ش (2) 5847، مرعشی 230/15 (کاتب نویسنده یکی از ردّیه ها است همین مدخل، ردّیه ها) // نسخ، محمّد خان قاینی، 1137، ش (7) 63610، مجلس 327/7 // ، 1137، ش (11) 120، مجلس 173/7 // نستعلیق، 1252، ش (2) 8151، سپهسالار 154/5 // شکسته نستعلیق، 1275، ش 13148، آستا [رویت] // نسخ، سده 13 و 12، ش (3) 3748، مجلس 1733/ (4) 10 // ، سده 13، ش 16733، گلپایگانی 2746/5 // نستعلیق، محمّد حسن بن محمّد علی سمنانی، 1279 ش (2) 764، الهیات تهران 388/1 // نسخ، محمّد حسین حسینی (حسنی)، 1303، ش (2) 13403، مرعشی 15/34 // کتابت سید احمد صفائی، 1339، ش 21230، آستا 910/21 // نسخ، بی تا، ش14720، گلپایگانی 2726/5 // ، 1263، ش455،

گلپایگانی 2743/5.

ترجمه

فصل الخطاب [ترجمه الشهاب الثاقب] / مترجم میر آقا زاهدی .- رضائیه: کتابفروشی حقیری، 1372 ق. 216 ص.

ردّیه ها

الرّد علی الشهاب الثاقب یا رسالة فی صلاة الجمعه / ملاّ امین بن عبد الوهاب شاگرد فیض. وی این رساله را پس از فوت فیض نگاشته و پس از شرح و تفسیر متن الشهاب به ردّ و جرح کلام شیخ خود می پردازد. او کلام ملاّ محسن را پس از قال آورده و کلام خود را با اَقول آغاز می کند.

ن . خ

تملّک میرزا محمّد علی اردوبادی در نجف، کتابت 1127، الذریعه 203/10؛ 65/15.

الرّد علی الشهاب الثاقب یا رسالة فی صلاة الجمعه از اسماعیل بن محمّد حسین خاجوئی مازندرانی با عناوین قال - اقول به صورت شرحی بر کتاب فیض آمده است. الذریعه 202/10؛ 64/15؛

آغاز/ الحمد للّه الذی جعل الصلاة ذریعة للتقرب ومعراجا للمومنین وامر...

انجام/ و شاکرا علی النعم ومسلما ومصلیا علی رسوله المکرم المعظم وعلی آله وذرّیته الذین هم بعده اعلم.

ن . خ

نسخ، محمّد رفیع بن محمّد تقی، 1225، ش (3) 3032، مرعشی 222/8 // ، ش (19) 1095، هزار و پانصد 338.

ص: 205

ن . چ

.- نجف: چاپخانه علمیه، 1368 ق. (سنگی) // به ضمیمه منبع الحیاة نعمت اللّه جزائری. به کوشش رؤوف جمال الدّین .- قم: الاعلمی، 1401 ق. 84 ص.

[65]

الصّافی(عربی)

مهمترین اثر فیض در تفسیر قرآن است. وی در این تفسیر به اقوال ائمه معصومین - علیهم السلام - توجه دارد و مفسران را از تفسیر به رأی و عواقب آن پرهیز می دهد. او بر این

باور است که تفسیر به رأی، تحریف قرآن را در پی خواهد داشت و چون مفسِّر آگاهی کاملی از ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، خاصّ و عام، مبین و مبهم، مقطوع و موصول، فرایض و احکام، سنن و آداب و بسیاری از مسائل دیگر قرآن ندارد لذا نباید به تفسیر آنها بپردازد و یگانه مرجع و مأخذ او در این زمینه، خود پیامبر و اهل بیت ایشان است.

فیض در آغاز تفسیر دوازده مقدمه مهم ذکر می کند بدین ترتیب:

المقدمة الاولی: فی نبذ ممّا جاء فی الوصیة بالتمسّک بالقرآن و فی فضله؛ المقدمة الثانیة: فی نبذ مما جاء فی ان علم القرآن کلّه انما هو من عند اهل البیت - علیهم السلام ؛ المقدمة الثالثة: فی نبذ ممّا جاء فی انّ جلّ القرآن انّما ورد فیهم و فی اولیائهم و فی اعدائهم و بیان سرّ ذلک؛ المقدمة الرابعة: فی نبذ ممّا جاء فی معانی وجوه الآیات من

التفسیر و التاویل...؛ المقدمة الخامسة: فی نبذ ممّا جاء فی المنع من تفسیر القرآن بالرأی

و السرّ فیه؛ المقدّمة السادسة: فی نبذ ممّا جاء فی جمع القرآن و تحریفه و زیادة و نقصه؛

المقدّمة السابعة: فی نبذ ممّا جاء فی انّ القرآن تبیان کل شئ و تحقیق معناه؛ المقدمة

الثامنة: فی نبذ ممّا جاء فی اقسام الآیات و اشتمالها علی البطون و التاویلات؛ المقدمة

التاسعة: فی نبذ ممّا جاء فی زمان نزول القرآن و تحقیق ذلک؛ المقدمة العاشرة: فی نبذ

ممّا جاء فی تمثّل القرآن لاهله یوم القیامة و شفاعته لهم و ثواب حفظه و تلاوتة؛ المقدمة

الحادیة عشر: فی نبذ ممّا جاء فی کیفیة التلاوة و آدابها؛ المقدمة الثانیة عشرة: فی بیان ما اصطلحنا علیه فی تفسیر الآیات...

مؤلّف این اثر را در چهل و هفت هزار بیت در سال 1075 به اتمام رسانده است.

ص: 206

یکم [1]؛ دوم [1]؛ امل 305/2؛ لولوة 122؛ روضات 91/6؛ قصص 253؛ کشف الحجب 364؛ ایضاح 64/2؛ الذریعه 130/21.

آغاز / نحمدک یا من تجلّی لعباده فی کتابه بل فی کل شئ و اراهم نفسه فی خطابه بل فی کل نور و فی دلّ علی ذاته بذاته...

انجام / و قد مضی تفسیر شیاطین الانس فی سورة الانعام وسبق سبب نزول السورة وثواب تلاوتها فی تفسیر اختها، تم کتاب الصافی...

ن . خ

نسخه هایی که همه اجزایش در یک مجلد است.

نسخ، 1096، ش 1344، آستا 514/1 // ، کریم بن طاهر انصاری، 1115، ش 269، کتابخانه آیه اللّه جلیلی 181 // ، محمّد علی، 1120، ش 12168، مرعشی 668/30 // نستعلیق ، سده 12، ش 1845، گوهرشاد [رویت ]// ، سده 12، 2253، گوهرشاد [رویت] // ، سده 12، ش 17، ممتاز العلما، دفتر اوّل 45 // ، 1204، ش 17317، آستا [رویت] // ، 1205، ش 17317، آستا 307/22 // ، محمّد قاسم بن سعید، 1215، ش 656 ع، ملی 126/8 // ، علی بن محمّد خراسانی قاینی، 1233، ش 305، احیاء میراث 411/1 // ، ابوطالب بن محمّد علی یزدی، 1223، ش 21100، آستا 312/22 // ، محمّد بن ملاّ افضل دشت بیامنی قائنی، 1224، ش 653 ع، ملی 125/8 // ، علی مراد تنکابنی، 1223، ش 2026، سپهسالار 137/1 // ، 1231، ش 126،

گلپایگانی 2741/5 // ، عبّاس بن محمّد شیرازی، 1238، ش 21197، آستا 300/22 // ، 1246، ش 11932، گلپایگانی 2741/5 // ، حسن بن علیرضا موسوی شریف، 1253، ش 25212، آستا 310/22 // ، 1256، ش 1128، ملی 120/9 // ، محمّد

علی بن محمّد جعفر بواناتی، 1263، ش 22610، آستا 300/22 // ، محمّد حسن خوانساری، 1264، ش 2030، سپهسالار 137/1 // ، میرزا ابو القاسم اصطهباناتی، 1270، ش 2031، سپهسالار 137/1 // ، یوسف خراسانی، سده 13، ش 28657، آستا [رویت ]// ، وقفی علامه حائری، ش 1120، آستا [رویت] // ، بی تا، تملک کتابخانه حاجی میرزا حسین نوری، آشنایی با چند نسخه خطی 144/1 // ، بی تا، ش (1) 2876، وزیری 1458/4.

جلد اول:

A

از آغاز تا سوره مائده B انعام تا الاسراء (بنی اسرائیل)

ص: 207

نسخ، کتابت خود فیض، تملّک حسن عاطفی (کاشان)، نسخه ها 726/7 (A) // نسخ و نستعلیق، کتابت خود فیض، 1077، ش 13444، مرعشی 120/34 (B) // نسخ، نورالدّین

محمّد بن مرتضی، 1077، ش 10930، مرعشی 342/27 ( B+ A) (با یادداشت فیض) // ، نور الدین محمّد بن مرتضی، 1077، ک. آیة اللّه رضوی ش 287، نسخه ها 37/7 (B) // ، محمّد حسین غروی، 1077، ش 8670، مرعشی 221/22 (B) // نسخ و نستعلیق، عسکر، 1080، ش 1066، الهیات مشهد 224/2 (B) // نسخ، محمّد تقی بن محمّد رضا سمنانی، 1083، ش 11140، آستا 636/11 (A) // ، 1083، ش 346، گلپایگانی 2741/5 (A) // ، 1083، ش 22649، آستا، 305/22 (B+A) // ، محمّد سعید بن میریجان خلخالی، 1084، ش 8127، سپهسالار 162/5 (از آغاز تا پایان یس) // ، علم الهدی، 1087، ش 375، ملی 326/7 (از آغاز تا ابتداء سوره انعام) // ، محمّد

طاهر سبزواری ابن ابی طالب، 1088، ش 1346، آستا 516/1 (B + A) // ، عقیل بن رکن الدّین مسعود بن محمّد تقی حسینی کاشانی، 1090، ش 989، مرعشی 181/3 (B) // ، 1094، ش 8425، سپهسالار 163/5 // ، مهدی قلی از نوادگان قرچغاخان، 1098، ش 22378، مجلس 207/35 (A) // ، جعفر بن محمّد باقر، 1098، ش 23164، مجلس 205/35 (B) // ، سده 11، ش (2) 1903، الهیات مشهد 954/3 ( B+ A) // ، محمّد نصیر بن جلال الدین تبریزی، سده 11، ش 4186، مجلس 190/11 (B+A)

// ، علم الهدی، سده 11، ش 376، ملی 327/7 (B) // ، سده 11، ش 9288، دانشگاه تهران 340/17 (B) // ، یاقوت ملقّب به تسلیم، سده 11، ش 13587، مرعشی 423/34 ( B+ A) // ، سده 11، ش 13617، مرعشی 492/34 ( B+ A) // ، سده 11، ش 64، مدرسه فتحعلی بیگ صادقیه 55 ( B+ A) // ، سده 12 - 11، ش 796، گلپایگانی 125/2 (B+A) // ، سده 12 - 11، ش 290، مدرسه مروی، 181 (A) // ، ، ش 1088، گلپایگانی 125/2 (مقدمه و بخشی از سوره بقره) // ، ، ش 253، ملک 472/1 (B) // ، محمّد سنجر، 1102، ش 3513ع، ملی 27/16 (B) // ، 1106، ش 15361، آستا [رویت] (B) // ، حسین بن قربانعلی بیارجمندی، 1107، ش 25325،، آستا 295/22 (B+A)// ، محمّد علی بن ملک محمّد، 1109، ش 9904، آستا 673/11 (B+A) // ، 1111، ش 283، حجتیّه 70 (B+A) // ، حسن بن بهاء الدین کرمانی، 1112، ش 2028، سپهسالار 161/5 (B + A) // ، محمّد شفیع، 1113، ش 95، شاهچراغ 58/1 (B+A) // ، 1113، ش 22645،، آستا 302/22 (B+A)// ، 1113، ش 573، احیاء میراث 204/2 (B+A) // ، شمس الدّین بن مولانا شاه، 1116، ش2433، گلپایگانی 2741/5 (B+A)// ، 1122، ش 7265، مجلس 260/25 (B+A) // ، محمّد اشرف بن قربانعلی شریف بیرجندی، 1123، مدرسه صدر تهران 81 ( B+ A) // ،

ص: 208

رجبعلی، 1124، ش 63189 (B+A) // ، 1125، ش 259، ملک 473/1 (A) // ، اسداللّه حسینی بن ابی المعالی، 1126، ش 13638، مرعشی 526/34 (A) // ، محمّد خلیل حافظ بن محمّد حسین، 1127، آخوند همدان ش 585، ف. رشت و همدان 1340 ( B+ A) // ، محمّد خلیل بن محمّد باقر، 1134، دانشگاه لس آنجلس M 1154، نسخه ها 280/12 و 11 (A) // ، 1137، ش 21592، آستا 301/22 (A) // ، ابوالفتوح بن محمّد تقی اصفهانی، 1174، ش 1572، فیضیّه 175/1 (B) // ، عبداللّه بن احمد بحرانی، 1180، ش 17784، آستا، 306/22 (B+A)// ، 1182، ش 1523، آستا 442/4 (B+A) // ، علی قلی بن زین العابدین قزوینی، 1183، ش 16045، آستا 294/22 [رویت ](B+A) // ، 1187، ش 1347، آستا 516/1

(B+A) // ، باقر بن محمّد اصطهباناتی، 1191، ش 1979 ع، ملی 4/11 (B) // سده 12، ش 12985، آستا 294/22 // ، محمّد ابراهیم بن محمّد رضا، سده 12، ش 10105، مرعشی 73/26 ( B+ A) // ، سده 12، ش 255، ملک 473/1 (B) // نستعلیق، ، ش 11899، آستا 637/11 (A) // نسخ، ، مدرسه رضویه ش (1) 26، آشنایی با چند نسخه خطی 43/1 (از آیه 149 آل عمران تا آیه 63 سوره اعراف) // ، قربانعلی محمّد، ، ش 85، الهیات تهران 603/1 (B+A) // ، سده 12، ش 45، مدرسه فتحعلی بیگ صادقیه 40 ( B+ A) // ، سده 12، ش 27، مدرسه صدر تهران 77 ( B+ A) // ، سده 12، ش 16، مدرسه صدر تهران 55 ( B+ A) // ، سده 12، ش 806، احیاء میراث 12/3 ( B+ A) // ، سده 12، ش 8125، سپهسالار 162/5 ( B+ A) // ، ، ش 5186، سپهسالار 162/5 (B) // ، ، ش 13 صدر، سپهسالار 160/5 (B+A) // ، ، ش 12 صدر، سپهسالار 159/5 ( B+ A) // ، سده

12، ش 17672، آستا، 309/22 (B+A)// ، سده 12، ش 745، صدر بازار 556/3 ( B+ A)(آغاز و انجام افتادگی) // ، سده 12، ش 2837، احیاء میراث 286/7 ( B+ A) // نستعلیق، محمّد بن سید ابی طالب کاشانی، سده 12، ش 5182، سپهسالار 161/5 (B+A) // نسخ، محمّد ابراهیم بن محمّد رضا، سده 12، ش 8334، سپهسالار 163/5 (B+A) // نسخ، ابراهیم بن علی بن احمد عاملی، سده 12، ش 456، عکسی احیاء میراث 53/2 ( B+ A) // ، سد ه12، ش 6236، گلپایگانی 2958/5 (B) // ، سده 12، ش 3221، گلپایگانی 2741/5 (B+A) // ، سده 12، ش 3698ع، ملی 296/16 (C+ B+A) // ، سده 12، ش 526، گلپایگانی 2742/5 (A)// ، 1202، ش 1299، هزار و پانصد 170 (از سوره انفال تا سوره عنکبوت) // ، حسن بن محمّد معصوم، 1212، ش 23، مدرسه خان 20 ( B+ A) // ، جعفر بن غلامرضا یزدی، 1212، ش 118، مدرسه خان 95 ( B+ A) // ، احمد بن ابی الحسن اردکانی، 1213، ش 1522، آستا 442/4 (A) // شکسته نستعلیق، درویش محسن بن محمّد کاظم

ص: 209

مازندرانی، 1219، ش 7029، آستا 638/11 (B+A) // ، احمد، 1219، ش93، گلپایگانی 2742/5 ( D+C+B) // ، غلامرضا، 1221، ش 17316، آستا

304/22 (B+A) // ، محمّد باقر، 1222، ش 655 ع، ملی 127/8 (B+A) // ، ابوطالب بن محمّد علی، 1223، ش 2702، عمومی اصفهان 207/1 (از آغاز تا آخر الاعراف) // ، محمّد اشرف شریف ارجمندی، 1224، ش 14 صدر، سپهسالار 160/5 (B+A) // ، ابوالحسن بن محمّد اسماعیل، 1224، ش 66، مدرسه خان 49 (B) // ، ابوالحسن بن محمّد بافقی، 1225، ش 2965، وزیری 1488/4 (B+A )// ، 1226، ش 1567، فیضیه 175/1 (A) // ، 1226، ش 1640، فیضیه 175/1 ( الانعام تا الرّعد) // ، عبدالغنی بن عبدالعلی خرانقی، 1226، ش 2419، گلپایگانی 2742/5 (B) // ، 1227، ش 3189ع، ملی 298/14 (B+A) // ، قربانعلی بن رمضان بواناتی، 1230، ملی فارس ش 780 (B+A) // نستعلیق، اسماعیل مازندرانی، 1230، ش 1269، سپهسالار 16/5 (مقدمه ها) // ، محمّد بن عبداللّه کرمانی، 1230، ش 22590، آستا 302/22 (B+A)// ، عبدالصمد بن ملاّ علی اکبر گروسی، 1231، ش (2)314، مدرسه صدر بازار 223/1 (B) // نسخ، 1231، ش 519، گلپایگانی 125/2 (B+A) // ، کاظم بن محمّد بیرجندی خراسانی، 1232، مدرسه آخوند همدان ش 1658، ف. رشت و همدان 1341 (B+A) // ، محمّد ابراهیم بن افراسیاب، 1233، ش 10127، آستا [رویت ](B+A) // نستعلیق، محمّد بن خداوردی، 1233، ش 17314، آستا 299/22 (B+A) // نسخ، علی اکبر بن مهدی، 1233، ش 254، ملک 473/1 (از آغاز تا آخر الحجر) // ، جلال الدین بن خلیل اللّه، 1234، ش 25283،، آستا 295/22 (B+A) // ، محمّد باقر بن ملاّ اسماعیل، 1234، ش 441، شاهچراغ 58/1 ( B+ A) // ، 1235، ش 11549، آستا [رویت ](B+A) // ، 1235، ک. عمومی معارف 16/1 (B+A) // ، اسماعیل بن یوسف کروهی، 1253، ش 1844، گوهرشاد (B+A) [رویت]// ، محمّد حسین بن لطفعلی، 1235، ش 242، فیضیه 174/1 (A) // ، صالح ارداقی، 1235، ش 938 ع، ملی 434/8 (B+A) // ، محمّد بن علی شیرازی 1236، ش 1074 ع، ملی 68/9 (B+A) // ، 1237، ش 17318، آستا [رویت ](B+A)

// ، 1237، ش 17318، آستا، 308/22

(B+A)// نستعلیق، 1237، ش 300، مدرسه حجتیه 70 (A) // نسخ، ابومحمّد بن محمّد علی، 1238، ش 2869 ع، ملی 385/13 (A) // ، زین العابدین محمّد رضا، 1239، ش 1524، آستا 442/4 (A) // ، محمّد حسین بن سلطان محمّد ذاکر، 1239، ش 25276،، آستا 300/22 (B+A)// ، ناد علی بن ابراهیم، 1239، ش 3795، وزیری 1798/5 (B+A) // ، محمّد علی بن محمّد حسن، 1240، ش 3646ع، ملی 239/16 (B+A) // ، محمّد تقی رودباری، 1240، ش 61، مدرسه امام صادق

ص: 210

قزوین، میراث اسلامی 611 (B+A)// ، ملاّ یار علی، 1242، ش 5180، سپهسالار 161/5 (B+A) // ، مهدی بن عبد الرحیم، 1243، تملّک حسن عاطفی، نسخه ها 726/7 (B) // ، سید جعفر بن سید محمّد حسینی، 1245، ش 825، گلپایگانی 2745/5 (A) // ، 1246، ش 62، مدرسه حجتیه 70 (A) // ، محمّد حسن محمّد علی بن حبیب اللّه رضوی، 1248، ش (2) 3996، مجلس 2214/ (4) 10 (مقدمات) // ، محمّد باقر بن سراج اصطهباناتی، 1249، ش 253، فیضیه 174/1 (B+A) // ، عبداللّه بن شیخ جعفر، 1252، ش 127، مؤسسه آیت اللّه بروجردی دفتر اوّل 86 (B+A) // ، 1253، ش 197 ب، الهیات تهران 603/1 ( B+ A) // ، 1254، ش 2432، شاهچراغ (برکت) 62/3 (B+A)// ، محمّد بن علی اصفهانی، 1256، خیرات خان ش 7، ف . رشت و همدان 1750 (A) // ، جعفر بن علی محمّد، 1256، ش 2944، وزیری 1198/4 (B)// ، محمّد رضا بن احمد مجد آبادی، 1256، ش 1128 ع، ملی 120/9

( B+ A) // ، محمّد باقر عبدالحی قزوینی، 1257، ش 27، سر یزدی 28/1 (B)// ، مهدی بن کافی الحسینی، 1258، ش 2064، وزیری 1145/4 (A) // ، حسین بن صفر، 1259، ش 5181، سپهسالار 161/5 (B+A) // ، ابوالقاسم بن جعفر بن علاءالدّین حسینی یزدی مشهور به واعظ، 1260، ش 10546، مرعشی 34/27 ( B+ A)

// ، جعفر بن سید احمد حسینی، 1262، ش 3093، ملی تبریز 281/1 (B+A) // نستعلیق، 1262، ش 14706، آستا [رویت ](B+A) // نسخ، خداداد بن ابی القاسم،

1265، ش 689، ملی فارس 275/2 (B+A) // ، قاسم بن محمّد دره، 1265، ش 2029، سپهسالار 161/5 (B+A) // ، 1265، ش 1268، مرکز احیاء میراث 103/4 (B+A) // ، محمّد رفیع، 1269، ش (1) 196 ب، الهیات تهران 603/1 (B+A) // ، 1269، ش 375، کتابخانه علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 131/2 (B+A) // ، محمّد علی، 1275، ش 423، مدرسه صدر بازار 309/2 (A)

// نستعلیق، سده 13، ش 5964، مرعشی 345/15 (B+A) به گفته مرحوم مشکوة نسخه بسیار صحیحی است // نسخ، سده 13، ش 17313، آستا [رویت ](از آغاز تا الرّعد) // ، سده 13، ش 77، دارالعلم آیه اللّه خوئی نجف 37 ( B+ A) // ، ، ش 419، گوهرشاد 527/2 (A) // ، ، ش 70، سر یزدی 61/1 (B+A) // ، ، ش 9103، آستا 637/11 (B+A) // ، ، ش 276، سر یزدی، 220/1 (B+A)// ، ، ش 318، امام عصر شیراز 64 (از آغاز تا یس) // ، ، ش (2) 5857، مجلس 265/17 (بخشی از سوره بقره) // ، سده 13 - 12، ش 178، کتابخانه دیّانی 233 (A) // ، سده 13، 1234، ش 17313، آستا، 302/22 (B+A)// ، سده 13، ش 8، کتابخانه دیّانی 14 (B+A) // ، سده 13، ش 377، کتابخانه علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 131/2 (B+A) // ، سده 13،

ص: 211

ش 375، گلپایگانی 2742/5 (B+A) // ، سده 13، ش 3438، گلپایگانی 2743/5 (A)// ، عبد اللّه بن محمّد حسین بن محمّد مقیم، سده 13، ش 8649، دانشگاه تهران 187/17 (B) // ، بی تا، حسینیه شوشتریها ش 537، نسخه ها 805/12 و 11 (A) // ، ، حسینیه شوشتریها ش 682، نسخه ها 805/12 و 11 (B) // نستعلیق، ، ش 258، فیضیه 174/1 (B+A) // نسخ، ، ش 969، مرعشی 158/3 ( B+ A) // ، ، ش 2868 ع، ملی 384/13 ( B+ A) // ، ، آخوند همدان ش (1) 4519، ف. رشت و همدان 1500 (مقدمات) // ، ، ش 13985، آستا 638/11 (از آغاز تا سوره مریم) // ، ، ش 12806، آستا 639/11 (B) // نستعلیق، محمّد المدعوّ به اسماعیل، بی تا، ش 6677، آستا 442/4 (A) // نسخ، بی تا، آخوند همدان ش 307، ف. رشت و همدان 1340 (A) // ، بی تا، ش 539، گلپایگانی 2741/5 (B+A) // ، میر اسماعیل بن حاجی هادی قاینی، بی تا، ش 857، گلپایگانی 2741/5 (B+A) // ، معصوم بن محمود حسینی استرآبادی، بی تا، ش 3716، گلپایگانی 2742/5 (B) // ، بی تا، ش 451، گلپایگانی 2742/5 (B+A)// ، بی تا، ش 2714، گلپایگانی 2742/5 (B+A)// ، ، آخوند همدان ش 1168، ف. رشت و همدان 1341 (B) // ، محمّد خلیل حافظ بن محمّد حسین، بی تا، آخوند همدان ش 585، ف. رشت و همدان 1340 (B+A) // ، ، آخوند همدان ش (1) 4519، ف. رشت و همدان 1500 (مقدمات) // ، ، ش 1523، آستا 442/4 (B+A) // ، ، ش 3080، ملی تبریز 279/1 (B+A) // ، ، ش 3188، ملی تبریز 280/1 (B+A) // ، ، ش 2055، وزیری 1143/4 (B+A) // ، ، ش 2056، وزیری 1143/4

(A) // ، ، ش 2057، وزیری 1143/4 (B)// ، ، ش 2117، وزیری 1172/4 (A)// ، ، ش 2135، وزیری 1175/4 (A) // ، ، ش 22394، مجلس 198/35 (B+A) // ، ، ش 3997ع، ملی 292/17 (B+A) // ، ، ش 4533ع، ملی 63/19 (B+A) // ،، ش (3) 3718ع، ملی 238/16 (سوره بقره) // ، محمّد بن محمّد ابراهیم نجم آبادی، بی تا، ش (5) 3744ع، ملی 370/16 (سوره یس) // ، ، ش 22352، وزیری 199/35 (B).

جلد دوم

C

از کهف تا احزاب D

از سباء تا ناس

نسخ، مؤلّف، ش 60، شاهچراغ 60/1 (D+C) // ، 1074، ش 3198ع، ملی 305/14 (D+C) // ، نورالدّین محمّد بن شاه مرتضی، 1078، ش 9175، مرعشی 292/23 (D+C) // ، [احتمالاً مؤلّف]، ش 2635 ع، ملی 50/13 (D+C) // ، محمّد نعیم بن محمود اردبیلی، 1083، ش 4153ع، ملی 72/18 (D+C)// ،

ص: 212

علی رضا بن اسماعیل، 1083، شصت و هفت نسخه خطی نفیس یزد، میراث اسلامی، دفتر هشتم 443 (D+C) // ، 1090، ش3437، گلپایگانی 2743/5 (D+C) // ، عقیل الحسینی، 1092، ش 378، ملی 328/7 (D) // ، محمّد هاشم بن صفی الدین محمّد الحسینی القمی، 1092، ش 434، فیضیه 174/1 (D+C) // ، 1093، ش358، گلپایگانی 2745/5 (D+C) // ، محمّد امین بن میرزا محمّد انجدانی قمی، 1095، ش 103 ب، الهیات تهران 603/1 (D) // ، محمّد قلی حافظ بن علیخان،

1096، ش 2066 ع، ملی 226/11 (C) // ، محمّد طاهر سبزواری، 1099، ش 17315، آستا 297/22 (D+C) // ، سده 11 (؟)، موسسه آیه اللّه بروجردی، دفتر اوّل 35 (D+C) // ، سده 11 (؟)، ش (1) 2525، احیاء میراث 29/7 (D+C) // ، نظام الدّین محمّد، سده 11، ش 13590، مرعشی 427/34 (D+C) // ، سده 11، ش 377، ملی 377/7 (C) // ، ، ش 1585، سپهسالار 162/5 (D+C) // ، محمّد بن محمّد کاظم سنجر، 1102، ش 3537ع، ملی 72/16 (D+C)// ، 1107، ش 25366، آستا 297/22 (D+C) // ، محمّد علیمانی دامغانی، 1108، ش (4) 7642، دانشگاه تهران 663/16 (D) // ، محمّد بن جعفر 1116، ش 404،

شاهچراغ 60/1 (D+C) // نستعلیق، محمّد ابراهیم بن لاجین قزوینی، 1109، ش 2687، عمومی اصفهان 207/1 (از الرّعد تا آخر قرآن) // نسخ، 1112، ش 2100 ع، ملی 285/11 (D+C) // ، محمّد هاشم بن محمّد خوسفی، 1112، ش 49، کتابخانه دیّانی 45 (D+C) // ، محمّد علی بن محمّد مهدی اشرفی، 1112، ش 456، احیاء میراث 65/2 (D+C) // ، محمّد سعید بن محمّد هاشم سمنانی، 1115، ش 4387ع، ملی 369/18 (D+C)// ، پر محمّد بن شیر محمّد تیلی، 1124، ش 26534، آستا 311/22 (D+C) // ، محمّد علی بن رجبعلی، 1124، ش 63190، مجلس 175/7 (D+C) // ، عبد الحسین بن محمّد مشکانی، 1125، ش 11813، آستا 640/11 (C) // ، محمّد نعیم دماوندی، 1131، ش489، گلپایگانی 2743/5 (D) // ، ابراهیم بن علی بن احمد عاملی، 1132، ش 457، عکسی احیاء میراث 54/2 (D)

// ، محمّد حسین بن حاجی اسماعیل، 1132، ش 469، احیاء میراث 76/2 (D+C) // نستعلیق، محمّد باقر شهمیرزادی، 1132، ش 2022، سپهسالار 160/5 (C) // ، ، ، ش 2023، سپهسالار 160/5 (D) // ، 1132، ش 5184، سپهسالار 162/5 (از یس تا آخر قرآن) // ، عبد الرضا بن محمّد بن امین الدین موسوی حسینی جزائری، 1133، ش 2393 ع، ملی 162/12 (D) // ، ابوعلی بن عبدالسمیع، 1139، ش 26889، آستا 313/22 (D+C) // ، صایب الدین محمّد نصیر طالقانی، 1143، ش 13627، آستا [رویت ](D+C) // ، علی اکبر بن سیّد خلیل اللّه حسینی کاشانی، 1160، ش 13618، مرعشی 494/34 ( D+ C) // ، حسن بن حسین الزهانی،

ص: 213

1166، ش 249، مدرسه حجتیه 70 (یس تا آخر قرآن) // ، عبداللّه بن احمد بحرانی، 1170، ش 17922، آستا 308/22 (D+C) // ، ملاّ نظر علی و دیگران، 1196، ش 1348، آستا 515/1 (D+C) // ، محمّد بن علی رضا اشرفی، سده 12، ش 305 ، مدرسه مروی تهران 181 (D+C) // ، سده 12، ش 19017، آستا 311/22 (D+C) // ، سده 12، ش 23794، آستا 310/22 (D+C) // ، سده 12، ش 22631، آستا 303/22 (D+C) // ، سده 12، ش 655 ع، ملی 127/8 (D+C) // ، سده 13 - 12، ش 67 ب، الهیات تهران 602/1 (D+C) // نستعلیق، 1200، ش 5965، مرعشی 346/15 (D+C) // نسخ، 1202، ش 15 صدر، سپهسالار 160/5 (D+C)// ، 1204، ش 13506، مرعشی 277/34 (C) // ، ابوطالب بن اسماعیل حسنی، 1206، ش 2062، وزیری 1145/4 (D+C) // ، محمّد حسین بن محمّد طاهر هزار جریبی، 1217، ش 4105ع، ملی 11/18 (D+C)// ، احمد، 1219، ش 93، گلپایگانی 2742/5 (D+C+B) // نستعلیق، ابن ملاّ محمّد مهدی سبزواری، 1221، ش 1345، آستا 514/1 (D+C) // نسخ، محمّد تقی قزوینی، 1221، ش 39 ب، الهیات تهران 602/1 (D+C) // ، محمّد یوسف بن عبداللّه طباطبایی، 1222، ش 20593، آستا 303/22 (D) // ، ابوطالب بن محمّد علی یزدی، 1225، ش 12256، گلپایگانی 2743/5 (D+C) // ، اسماعیل بن محمّد خلیل خوانساری، 1226، ش 2674، عمومی اصفهان 207/1 (D+C) // ، محمّد کریم نخعی آشتیانی قمی، 1226، ش 1852، گوهرشاد (D+C)[رویت] // ، 1226، ش 1598، فیضیه 175/1 (C) // ، 1227، ش 25، مدرسه خان 21 (D+C) // ، ابراهیم بن غلام علی، 1228، ش 196، امام عصر شیراز 64 (D+C) // ، محمّد بن عبد الرضای زنگنه، 1229، ش 2025، سپهسالار 161/5 (D+C) // ، قربانعلی بن رمضان بواناتی، 1230، ش 780، ملی فارس 359/2 (C) // ، محمّد علی بن حاج عظیم یزدی، 1231، ش 2058، وزیری 1144/4 (C) // ، میر سعید بن محمّد زمان حسینی

موسوی کسکری، 1232، ش 5183، سپهسالار 162/5 (D+C) // ، علی بن حاجی عظیم یزدی، 1232، ش 292، سر یزدی 230/1 (D+C) // ، کاظم بن محمّد بیرجندی خراسانی، 1233، آخوند همدان ش 1688، ف. رشت و همدان 1341 (D+C) // ، عبداللّه بن محمّد سعید سبزواری، 1233، ش 27664، آستا 312/22(D+C) // ، اسماعیل بن یوسف کروهی، 1234، ش 13793، آستا 639/11 (D+C) // ، 1234، ش 25، ملی فارس 29/1 (D+C) // ، ربیع

بن محمود واعظ، 1235، ش 25221، آستا [رویت ](D+C) // ، محمّد بن عبداللّه، 1235، ش 22636، مجلس 199/35 (D+C) // ، محمّد محسن بن محمّد حسین، 1238، ش 9102، آستا 641/11 (D) // ، ناد علی ابراهیم، 1239، ش 3796، وزیری

ص: 214

1799/5 (D+C) // ، عبّاس رونیزی بن محمّد شفیع، 1239، ش 3999ع، ملی 293/17 (D+C)// ، محمّد مهدی علی آبادی، 1241، ش 2140، وزیری 1176/4 (D) // ، معلّم بن محمّد ابراهیم، 1242، ش 20660، آستا 298/22 (D+C)

// ، 1244، ش 3081، ملی تبریز 279/1 (D+C) // ، ، ش 6965، دانشگاه تهران 413/16 (از سوره لقمان تا آخر) // ، حسین بن محمّد باقر اصفهانی، 1245، ش 1063، ملی 58/9 (D+C) // ، ابراهیم بن محمّد مشهدی، 1247، ش 13794، آستا 641/11 (C) // ، محمّد هاشم بن محمّد علی حسینی، 1247، ش 254، فیضیه 174/1 (D+C) // ، 1252، ش 1075 ع، ملی 68/9 (D+C) // ، علی

موسوی شیرازی، 1253، ش (2) 196 ب، الهیات تهران 603/1 (D+C) // ، محمّد حسن بن محمّد حبیب چرمی قاینی، 1255، ش 260، ملک 473/1 (D+C) // ، سیّد هاشم بن محمّد علی حسینی، 1255، ش 2429، شاهچراغ (برکت) 62/3 (D+C) // ، سیّد رضا الحسینی، 1255، ش 2063، وزیری 1145/4 (D+C) // نستعلیق، عزیزاللّه تاکری، 1263، ش 270، آیت اللّه جلیلی 182 (D+C) // نسخ، 1263، ش 1203، شاهچراغ 61/1 (D+C) // ، محمّد حسین بن عبدالعلی، 1250، ش 2059، وزیری 1144/4 (D+C) // ، 1263، ش455، گلپایگانی 2743/5 (D+C) // ، محمّد رضا بن همّت علی بیک، 1264، ش 690، ملی فارس 276/2

(D+C) // ، محمّد جعفر بن محمّد کاظم طباطبائی، 1264، ش 267، ملک 473/1 (D+C) // ، محمّد علی بن علی اکبر، 1265، ش 2024، سپهسالار 160/5 (D+C) // ، محمّد حسن بن علی اکبر، 1265، ش 62، سر یزدی 55/1 (D+C) // ، مصطفی بن محمّد حسینی ابزندآبادی، 1287، ش 16، مدرسه خان 17 (D+C) // ، سده 13، کتابخانه علاّمه طباطبایی شیراز، ش 374، نسخه پژوهی 130/2 (کهف تا نور) // ، سده 13، کتابخانه علاّمه طباطبایی شیراز، ش 376، نسخه پژوهی 131/2 (یس تا حدید) // ، علی اکبر محمّد یاری، سده 13، ش 7، کتابخانه دیّانی 14 (D+C) // ، سده 13، ش (2) 150، کتابخانه میبدی 125/1 (فرقان تا مجادله) // ، سده 13، ش 394، حوزه امام صادق، 121/2 (C)// ، ، ش 15208، آستا [رویت] (از فاطر تا قدر) // نستعلیق، سده 13، ش 11493، آستا 641/11 (D) // نسخ، مهدی بن عبدالرحیم، سده 13، ش 1235 ع، ملی 218/9 (D+C) // نستعلیق، معصوم حسینی الان براغوشی، بی تا، ش 8126، سپهسالار 162/5 (یس تا آخر) // ، علی میرزا بن علیخان الفتح آبادی، بی تا، ش 2928ع، ملی 33/14 (D+C)// ، ، ش 13429، آستا [رویت ](D+C) // ، ، حسینیه شوشتریها ش 714،

نسخه ها 805/12 و 11 (D+C) // ، ، آخوند همدان ش 1156، ف. رشت و همدان 1341 (هود تا آخر) // ، ، حسینیه شوشتریها ش 737، نسخه ها 805/12 و

ص: 215

11 (C) // نسخ ونستعلیق، ، ش 15856، آستا (C) // نسخ، ، ش 2101 ع، ملی 286/11 (D) // ، ، ش 2027، سپهسالار 136/1 (D+C) // نستعلیق، ، ش 2077، فیضیه 175/1 (D) // نسخ، ، ش 1403، الهیات مشهد 548/2 (D+C) // ، ، ش4127، گلپایگانی 2745/5 (D+C) // ، ، ش 60، شاهچراغ 60/1

(D+C) // ، ، ش 58، شاهچراغ 59/1 // ، ، ش 2060، وزیری 1144/4 (C) // ، بی تا، ش 2061، وزیری 1144/4 (D+C)// ، بی تا، ش 2110، وزیری 1169/4 (C) // ، بی تا، ش 326، گلپایگانی 2743/5 (D+C) // ، بی تا، ش497، گلپایگانی 2742/5 (D+C) // ، محمّد بن محمّد ابراهیم

نجم آبادی، بی تا، ش (5) 3744ع، ملی 370/16 (سوره یس) // ، بی تا، ش 4001ع،

ملی 295/17 (D+C).

اجزای نامشخص

نسخ، 1073، دانشگاه لس آنجلس ش M 56، نسخه ها 280/12 و 11 // ، نور الدین محمّد بن مرتضی، 1077، تملک ک. آیة اللّه رضوی در کاشان، نسخه ها 36/7 // ، ظاهرا عصر مؤلّف، ش 1626، مرعشی 29/5 // ، سده 11، کالج وادهان در اکسفورد ش 117، نسخه ها 778/12 و 11 // شکسته نستعلیق، آخوند همدان ش 389، ف. رشت و همدان 1340 // نسخ، علی اکبر بن سید علی طباطبائی، 1161، ش 4184، مجلس 189/11 // ، محمّد حسین بن عبد اللّه، 1229، ش 7214، دانشگاه تهران 490/16 // ، سده 12، ش 478، علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی، 130/2 // ، سده 12، ش 59، شاهچراغ (برکت) 61/3 // ، محمّد ابراهیم بن محمّد رضا، سده 12، ش 10105، مرعشی 73/26، ، سده 12، ک. آیة اللّه رضوی در کاشان، ش 527، نسخه ها 36/7 // ، علی اکبر بن احمد بن محمّد، 1216، ش 467، علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی، 130/2 // ، ابوطالب، 1227، ش 84، مدرسه خان 67 // ، 1230، ش 195، مدرسه مروی 181 // ، احمد بن اسماعیل، 1236، ش 206، سر یزدی 168/1 // ، ولی محمّد بن

محمّد حسن لنکر کنانی، 1246، ش 8484، دانشگاه تهران 146/17 // ، عبدالغفور،

1246، ک. اعتمادالدوله (اصفهان) ش 29، نسخه ها 344/5 // ، غلامرضا بن ابراهیم، 1248، نسخه های خطی 160/2 // ، محمّد حسن بن علی اکبر کرد فلازی، 1250، ش 3، مسجد الرسول بازار (ضمیمه کتابخانه دیّانی) 144 // ، محمّد باقر بن علی ابزند آبادی، 1251، ش 431، فیضیه 174/1 // ، سده 13، ش 196، مدرسه مروی 181 //

، سده 13، ش 1202، ملی 189/9 // ، ، ش 246، فیضیه 174/1 // ، بی تا،

ش 12295، آستا // ، ، ش 11205، آستا // ، ، ش 9104، آستا // ، ، ش 7060، آستا // ، ، مدرسه عباس قلی خان (مشهد) ش 4، نسخه ها 766/7.

ص: 216

حاشیه

حاشیه بر صافی/ فضل اللّه بن محمّد بن فضل اللّه شریف

حاشیه و تعلیقه ای است بر ربع اول از کتاب صافی از آغاز تا آخر سوره مبارکه مائده.

ن . خ نسخ، سده 12، ش 12521، آستا [رویت].

ترجمه

ترجمه صافی/ مترجم نا معلوم

ترجمه ای است احتمالاً از سده دوازده از آغاز قرآن تا سوره بنی اسرائیل؛ آغاز/ (افتاده) و به

کسانی که از آن حضرت روایت می کنند. انجام/ پس غرق نماید شما را

ن . خ نسخ، [احتمالاً سده 12]، ش 13453، آستا [رویت].

ترجمه مقدمات صافی/ مترجم نامعلوم

شامل ترجمه سه مقدمه از مقدمه های ملاّ محسن فیض در کتاب الصافی است.

ن . خ نسخ، ابو القاسم بن احمد یزدی، 1242، ش 8544، مرعشی 121/22.

ترجمه مقدمات صافی/ مترجم نامعلوم

شامل ترجمه سه مقدمه از مقدمه های ملاّ محسن فیض در کتاب الصافی است.

ن . خ نستعلیق، 1254، ش (3) 50، کتابخانه دیّانی 47.

تفسیر صافی/ محمّد باقر ساعدی خراسانی

ن . چ .- تهران: صفا، 1363. 1 ج.

ترجمه فارسی تفسیر شریف صافی/ ترجمه جمعی از فضلای دوره عالی مرکز تخصّصی تفسیر و علوم قرآن، زیر نظر عبدالرحیم عقیقی بخشایشی.

ن . چ .- قم: نوید اسلام، 1386. 6 ج.

ن . چ

.- تهران: بی نا، 1266 ق، 680 ص (سنگی) // .- تبریز: بی نا، 1269 ق. 541 ص (سنگی) //

ص: 217

.- تهران: [شیخ موسی طهرانی]، 1271 ق. 943 ص (سنگی) // .- تبریز: بی نا: 1272ق . 539 ص (سنگی) // .- بمبئی: بی نا، 1274 ق. بدون صفحه شمار (سنگی) // .- تهران: بی نا، 1275 ق. 522 ص (سنگی) // .- تهران: بی نا، 1276 ق. بدون صفحه شمار (سنگی) // .- تهران: بی نا، 1286. 495 ص (سنگی) // .- تهران بی نا، 1311 ق. 503 ص (سنگی) // .- تهران: بی نا، 1316 ق. 661 ص (سنگی) در هامش آن اصفی آمده است // .- تهران: بی نا، 1334 ق. 580 ص (سنگی) // .- تهران: کتابفروشی محمودی، بی تا. 579 ص (افست از چاپ 1334) // به اهتمام میرزا حسن لواسانی .- تهران: میرزا حسن لواسانی، 1387، 5 - 1374 ق. (2 ج) 1000 + 870 ص // به کوشش ابوالحسن شعرانی .- تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1362، 1356. 2 ج // به کوشش حسین الاعلمی .- بیروت: الاعلمی، 1402 - 1339 ق. 5 ج // به کوشش حسین الاعلمی .- مشهد: دار المرتضی، بی تا. 5 ج (افست از چاپ بیروت) // به کوشش حسین الاعلمی .- تهران: مکتبة الصدر، (1373) 1415. 5 ج؛ تهران: نشر داوود، 1379، 3ج // به کوشش محسن الحسینی الامینی .- تهران: دارالکتب الاسلامیة، (1377)، 1419. 7ج.

[66]

الضوابط الخمس فی احکام الشکّ و

السهو و النسیان فی الصلوة (عربی)

رساله کوتاهی است در پنج ضابطه که مؤلّف آن را در سی بیت نگاشته است و در آن به بیان احکام شک، سهو و نسیان در نماز می پردازد. این رساله را علم الهدی به فارسی ترجمه کرده است.

یکم [73]؛ امل 306/2؛ لولوة 129؛ کشف الحجب 374؛ فوائد 636؛ الذریعه 212/14

آغاز / الحمد للّه علی جزیل نواله والصلاة علی محمّد وآله، امّا بعد لمّا کان الشک و السهو و النسیان کالغریزی للانسان...

انجام / و اعوذ باللّه السمیع العلیم من الشیطان الرجیم فانّه یزجر الشیطان و یطرده انشاء اللّه.

ص: 218

ن . خ

نسخ، با یادداشتی از فیض کاشانی، ش 2497 (ضمیمه منهاج النجاة)، مرعشی 86/7 // ، 1059، ش 15719، گلپایگانی 2713/5 // ، سده 11، کتابخانه دانشگاه بوعلی همدان ش (3) 55، مجله تحقیقات اسلامی س 73، ش 2 - 1. ص 153 // ، سده 11، ش (8)

28962، آستا [رویت] // ، 1100، ش (4) 5681، مرعشی 78/15 // نستعلیق، 1118، ش 21813، آستا 904/21 // نسخ، احتمالاً سده 12، ش (4) 2146، ملک 432/5 // ، سده 12، ش 21798، آستا 313/20 // ، 7 - 1184، ش (7) 2632، وزیری 1370/4 // نستعلیق، 1226، ش (6) 2477، وزیری 1313/4 // ، 1226، ش (6) 1364، عکسی

احیاء میراث، 204/4 // ، علی اکبر طبیب بن محمّد کریم، [1296]، ش (11) 2658، ملک 483/7 // ، سده 13، ش 19638، گلپایگانی 2713/5 // نسخ، محمّد حسن بن محمّد علی، 1303، ش (4) 11240، آستا 368/11 // نستعلیق، بی تا، مشکوة ش 792، دانشگاه تهران 1944/ (3) 3.

ن . چ

در هامش کتاب غایة الایجاز ابن فهد، 1300، الذریعه 119/15.

ترجمه

رساله شکیات و سهویات/ مترجم علم الهدی

آغاز/ بسمله.. سپاس بی قیاس و ستایش بندگی اساس...

ن . خ نستعلیق، محمّد بن محمّد علم الهدی، 1072، ش (1) 6368، آستا [رویت] // نسخ، ضیاء الدین بن عبد الحسین سبزواری، 1085، ش (2) 1992، ملی 591/10 // ، سده 11، ش 21604، آستا 82/20 // ، 1181، ش (7) 2070، گوهرشاد [رویت] // نستعلیق، سید احمد صفائی خوانساری، 1357، ش 20963، آستا 82/20 // ، بی تا، ش (8) 950، هزار و پانصد 310 // ، ، ش (2) 1409، مسجد اعظم 515 // ، ،

ش (2) 6524، سپهسالار 254/5.

ن . چ در هامش امل الامل، الذریعه 212/14.

ص: 219

[67]

ضیاء القلب(عربی)

مؤلّف در این رساله عربی، احکام پنجگانه ای که بر باطن انسان حکم می کنند (عقل، شرع، طبع، عرف و عادت) را در ضمن هشت باب به شماره درهای بهشت مورد بحث قرار می دهد. ابواب آن از این قرار است: عقل؛ مراتب حکّام، اسباب تسلّط حکّام؛ مصالح اتباع حکّام؛ ترجیح بعضی از حکّام؛ حکایت؛ حکایت دیگر؛ ازاحت شبهت. این اثر در 500 بیت به سال 1057 تألیف شده، و آیینه شاهی تلخیصی از همین اثر است. آیینه شاهی.

یکم [29]؛ دوم [31]؛ لولوة 125؛ کشف الحجب 375؛ فوائد 635؛ ایضاح 75/2؛ ریحانه 377/4؛ الذریعه 127/15.

آغاز / الحمد للّه الذی جعل مراسم الشرایع مطابقة لمقتضی عقول الکاملین...

انجام / هذا ما آخر ما اردنا ذکره فی هذه المقالة المسماة بضیاء القلب، اضاء اللّه بها قلوبنا و کفر بها سیئاتنا و ذنوبنا.

ن . خ

نستعلیق، محمّد بن محمّد علم الهدی، 1072، ش (6) 6368، آستا [رویت] // نسخ، محمّد مقیم بن محمّد صالح صفا (از روی نسخه مؤلّف)، ش (3) 2013، سپهسالار 184/5 // نستعلیق، سید علی نقی بن نور الدین محمّد گیلانی، 1085، ش (19) 1039، فیلم 561/1 // نسخ، 1098، ش (1) 848، گوهرشاد 1150/3 // چلیپا، 1099، ش (20) 4805، مجلس 211/13 // نسخ، سده 11، ش 22069، آستا [رویت] // ، 28 - 1124، ش (5) 1439، ملی 467/9 // ، محمّد مؤمن بن غلام علی بن ابی طالب، سده 12، ش (2) 472، ملی 394/7 // نستعلیق، علی اصغر بن ملاّ خلیل اردبیلی، 1222، ش (6) 1430، مرعشی 215/4 // شکسته نستعلیق، [1242]، ش (2) 3149، دانشگاه تهران 2105/11 // نستعلیق، علی اکبر طبیب بن محمّد کریم، 1269، ش (9) 2658، ملک 482/7 // نسخ، سده 13، ش (2) 7542، دانشگاه تهران 619/16 // ، 1329، ش 23338، آستا [رویت] // ، بی تا، ش (3) 11391، آستا [رویت] // ، بی تا، ش 22465، آستا [رویت]// نسخ و نستعلیق، بی تا، ش 3552، آستا 443/6.

ص: 220

ن . چ

به ضمیمه منهاج النجاة - و - بشارة الشیعه - و - خلاصة الاذکار .- تهران: بی نا، 1303 ق. (سنگی) // .- همانجا: میرزا هادی اصفهانی، 1311 ق. 190 ص (سنگی) // به کوشش محمّد علی المجید الفقیهی .- بیروت: دارالمحجّة البیضاء، دارالرسول الاکرم، 1379، 96ص.

[68]

علم الیقین فی اصول الدین(عربی)

کتاب شامل مباحث مفصّلی در امور اعتقادی است که در ضمن هیجده هزار بیت فراهم آمده. فیض آن را در پنجاه مطلب در چهار مقصد به سال 1042 تدوین نموده است:

1) العلم باللّه: ففیه ثمانیة ابواب: فی وجوده تعالی، فی توحیده عزّ و جلّ، فی تنزیهه سبحانه، فی صفاته العلیا، فی نبذ من نعوته، فی اسمائه الحسنی، فی افعاله جلّ اسمه و

قضائه و قدره، فی نبذ من آثار رحمته و آیات عظمته.

2) العلم بالملائکة: ففیه ثمانیة ابواب: فی الملائکة المقرّبین، فی الملائکة المدبّرین،

فی الارواح البشریة، فی المعقّبات و الشیاطین، فی ملائکة الاعمال و الکرام الکاتبین، فی اصناف الملائکة، فی کثرة الملائکة، فی اوصاف الملائکة و بدائع خَلقهم.

3) العلم بالکتب و الرسل - علیهم السلام: ففیه ستّة عشر بابا: فی الاضطرار الی الرسل و الشرایع، و اسرار التکالیف، فی صفات النبی و اصول المعجزات، فی صفة نزول الوحی و الفرق بینه و بین الالهام، فی الفرق بین الرسول و النبی و الامام و الولی، فی الاضطرار الی الامام و ذکر صفاته، فی تفاصیل الانبیاء و الاوصیاء، فی اخذ میثاق النبیّین لنبیّنا و البشارة به قبل ظهوره، فی اخلاق نبیّنا و اوصافه و اسمائه و خصایصه، فی معجزات نبیّنا و آیات

صدقه، فی معراج نبیّنا، فی معنی الکتاب و الکلام، فی نبذ من فضایل القرآن، فی نبذ من

فضایل اهل البیت، فی الاختلاف الواقع بعد نبیّنا، فی اصول العقاید الدینیة علی الاجمال،

فی غیبة امامنا و علامات ظهوره.

4) العلم بالیوم الاخر: ففیه ثمانیة عشر بابا: فی الموت، فی البرزخ و عذاب القبر و سؤاله، فی نفخ الصور و البعث، فی طول یوم القیامة و اهواله، فی الخصماء و المظالم، فی

ص: 221

المسائلة و الشهداء، فی تطایر الکتب و نشرها، فی المیزان و الحساب، فی السیاق و الصراط، فی الشفاعة، فی الحوض، فی الوسیلة و اللواء، فی محل الجنّة و النّار و الاعراف، فی صفة الجنّة و اهلها، فی صفة النّار و اهلها، فی مذنبی اهل التوحید و الناقصین، فی اصناف اللذات و الآلام و اربابهما فی الاخرة، فی خلود الفریقین.

مؤلّف گزیده ای از این اثر، با نام انوار الحکمة نیز فراهم آورده است.

یکم [10]؛ دوم [56]؛ امل 305/2؛ لولوة 123؛ روضات 88/6؛ کشف الحجب 385؛ فوائد 636؛ ایضاح 119/2؛ الذریعه 326/15.

آغاز / نحمدک اللّهم یا مبدی یا معید والحمد من نعمائک... اما بعد فیقول خادم العلوم الدینیة و راصد المعارف الیقینیة محمّد بن مرتضی...

انجام / هذا آخر الکلام فی العلم بالیوم الاخر وبه تم کتاب علم الیقین بمقاصده الاربعة ووقع الختم...

ن . خ

نسخ، خود مؤلّف، تملکِ کتابخانه مجد الدّین نصیری، الذریعه 326/15 // نستعلیق،

احتمالاً خطّ مؤلّف، سده 11، ش 13459، مرعشی 158/34 // ، محمّد شفیع بن محمّد امین (نجات)، 1056، ش 6595، مرعشی 169/17 // ، 1073، ک. طباطبائی تبریزی، نسخه ها 516/7 // ، ابراهیم اصفهانی، 1068، ش 23772، آستا [رویت] // نسخ، امیر بیک بن حاج سلطان میرک، 1074، ک. آخوند همدان، ش 1208، ف. رشت و همدان 1342 // ، محمّد کاظم شهمیرزادی 1092، ش 15257، آستا [رویت] // ، مقابله علم الهدی، ش 22441، مجلس 169/25 // ، سده 11، ش (1) 13614، مرعشی 485/34 // ، سده 11، ش 354، مدرسه مروی 187 // ، سده 11، ش 23790، آستا [رویت]

// ، سده 11، ش (23) 3321، مجلس 989/ (2) 10 // ، محمّد علی بن ابو القاسم منصوری مسیبی، صد و شصت 27؛ نیز، ش 4754، مرعشی 317/12 (احتمالاً یک نسخه است) // نستعلیق، سده 11، ش 13459، مرعشی 157/34 (احتمالاً به خطّ فیض) // ، سده 12 - 11، ش 4681، مجلس 63/13 // نسخ، ابو محمّد ابراهیم شرف الدین بن الصدر، 1116 (از روی نسخه مؤلّف)، ش 549، مرعشی 150/2 // ، محمّد کاظم بن صدر الدّین شیرازی، 1118، ش 1178، علاّمه طباطبای شیراز، نسخه پژوهی 196/2 // ، غلام حسین کرمانی، 1127، ش 533، مدرسه مروی 187 // ، تملکِ 1165، ش

ص: 222

7161، مجلس 169/25 // ، محمّد علی بن سلطان محمّد، 1181، ش 829، مدرسه مروی 187 // ، سده 12، ش 17949، آستا [رویت] // ، سده 12، ش 27، مدرسه صدر تهران 77 ( B+ A) // ، محمّد باقر بن محمّد جواد هزار جریبی، 1243، ش 138، مدرسه فتحعلی بیگ دامغان 104 // ، محمّد ابراهیم بن میرزا عبدالمجید، 1258، ش13218، گلپایگانی 2924/5 // ، سده 13، ش (1) 10699، مرعشی 147/27 // تعلیق، بی تا، مشکوة ش 244، دانشگاه تهران 309/ (1) 3 // نسخ تحریری، بی تا، ش 1237، سلطنتی 824/1 // ، آخوند همدان ش 349، ف. رشت و همدان، 1342.

ترجمه

ترجمه حسین استاد ولی .- تهران، حکمت، 1379. 2ج. // ترجمه امیر سجادخو .- تهران: به دید، 1381. ج. (گویا این دو ترجمه را ناشران مختلف چاپ یا چاپ خواهند کرد).

ن . چ

.- بی جا: بی نا، 1271، رقعی (سنگی) // به ضمیمه عین الیقین - و - منهاج النجاة - و - مرآة الاخرة .- تهران: بی نا، 1303 ق. (سنگی) // به ضمیمه منهاج النجاة - و - مرآة الاخر .- تهران: بی نا، 1313. 428 ص (سنگی) // به کوشش محسن بیدارفر .- قم: بیدار، 1358، 1377. 2 ج.

[69]

عین الیقین(عربی)

عنوان دیگر: A عین الیقین فی اصول الدین B الانوار والاسرار

مؤلّف در این اثر به بررسی وشناخت پایه های اساسی اصول اعتقادی می پردازد. وی با ذکر ادلّه عقلی، امور کشفی وشواهد قرآنی ونبوی به اثبات مفاهیم اعتقادی روی می آورد. امّا گرایش و عنایت او به دلایل عقلی است نه دلایل نقلی، تنها هنگامی از دلایل

نقلی بهره می برد که تاییدی برای دلایل عقلی باشد . فیض به سال 1036 موافق ماده تاریخ "کمل انوار الحکم واسرار الکلم" این کتاب را به رشته تحریر در آورده است. از این رو این اثر به "الانوار والاسرار" نیز معروف است. این کتاب دارای یک مقدمه، دو مقصد و پنجاه مطلب است به این ترتیب:

ص: 223

المقدمة: فیما ینبغی التنبیه علیه قبل المقصود.

المقصد الاول: فی اصول العلم.

المقصد الثانی: فی العلم بالسموات والارض وما بینهما.

یکم [12]؛ دوم [61]؛ هدیه 6/2؛ لولوة 123؛ روضات 88/6؛ کشف الحجب 601؛ فوائد 636؛ ایضاح 132/2؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 374/15.

آغاز / سبحان من حادث لطائف الاوهام فی بیداء کبریائه و عظمته و سبحان من لم یجعل للخلق سبیلا.

انجام / هذا آخر الکلام فی العلم بالسماوات و الارض و ما بینهما و به تمّ و ختم کتاب عین الیقین.

ن . خ

نسخ، با یادداشت مؤلّف، ش (8) 933، مجلس 234/23 // ، 1065، ش 23788، آستا [رویت] // ، ابن شاه مولانا نورالدین، 1070، ش 2946، دانشگاه تهران 1829/10 // ، 1071، ش ؟، گلپایگانی 2958/5 // ، قوام الدّین بن محمّد بن حبیب اللّه، 1076، ش 911، مدرسه صدر بازار 680/3 // ، مقابله علم الهدی در 1085، ش 804، آستا 209/4 // ، کتابت در حیات مؤلّف، ش 281، کتابخانه آیه اللّه جلیلی 188 // ، عصر مؤلّف، ش (8) 933، مجلس 234/23 (ناقص الاخر) // نستعلیق، 1085، لس آنجلس M 17، نسخه ها 295/12 و11 // نسخ، محمّد شفیع بن محمّد مقیم، 1086، ش (1) کتابخانه شفتی، 183 // ، محمّد اسماعیل بن محمّد صالح حسینی، 1099، ش 1633، عکسی میراث 75/15 // ، محمّد شفیع بن محمّد امین ملقب به نجات، سده 11، ش 331 ج، الهیات تهران 77/2 // ، سده 11، ش (1) 6326، سپهسالار 341/5 // ، نصیر الدّین محمّد بن علی، 1100، ش 805، آستا 209/4 // ، محمّد تقی بن ابی الحسن واعظ، 1106، ش 7818، آستا 247/11 // ، 1111، ش 13548، مرعشی 363/34 // ، 1115، ش 26474، آستا [رویت] // ، 1116، ش 6725، دانشگاه تهران 345/16 // ، عبدالمجید طالقانی، 1120، ش 23307، آستا [رویت] // ، محمّد ابراهیم بن محمّد شفیع ملقب به نجات، 1126، ش 5988 // ، 1127، مشکوة ش 373، دانشگاه تهران 312/ (1) 3 // ، علی بن حیدر واداری، 1133، ش 42، مدرسه امام عصر 68 // نستعلیق، عبداللّه بن نورالدّین جزائری، 1141، ش13625، گلپایگانی 2958/5 [در مقدمه این نسخه رساله ای است در باره فیض و کتاب عین الیقین ]// ، سده 12، ش 31349، مجلس 397/24 // نسخ، سده 12، ش 1320، سپهسالار 341/5 // ، ، ش 16593، آستا

ص: 224

[رویت ](ناقص الطرفین) // ، زین العابدین بن محمّد حسین کاشانی، 1243، ش 6424، سپهسالار 341/5 // نستعلیق، احمد کاشانی بن حاج ابو الحسن، 1255، ش 5881، مجلس 276/17 // نسخ، سده 13 [با یادداشتی در سال 1288 ]ش 610، ملک 513/1 // ، محمّد جعفر بن احمد انصاری، سده 13، ش (1) 1807، ملی 387/10 // ، مؤمن شریف کرمانی، سده 13، ش 6507، سپهسالار 341/5 //، بی تا، ش 7311، آستا 248/11 (ناقص) // ، بی تا، ش2859، گلپایگانی 2958/5 // نستعلیق مخلوط به شکسته، بی تا، ش 11061، آستا 248/11 // شکسته نستعلیق، بی تا، آخوند همدان (4) 1777، رشت و همدان 1496 (B) // نستعلیق، بی تا، ش 1673، فیضیه 187/1 // نسخ و نستعلیق، بی تا،

ش 348، فیضیه 187/1.

حاشیه

حاشیة علی عین الیقین / محشی ناشناخته. مرحوم آیت اللّه نجفی مرعشی نسخه ای از آن را در تملّک داشته [گویا این کتاب هنوز فهرست نشده است] وی مؤلّف آن را فردی

عارف مسلک واخباری مرام دانسته که کتاب مذکور را در هند تألیف کرده و سپس به ایران آمده است ( الذریعه 151/6)

آغاز/ یا من علی فاستعلی وهو بالمنظر الاعلی

ن . خ تملکِ کتابخانه آیت اللّه مرعشی [گویا هنوز فهرست نشده است] // نسخ، بی تا، ش 303، مسجد اعظم 143.

ن . چ

به انضمام منهاج النجاة - و - بشارة الشیعة - و - خلاصة الاذکار - و - ضیاء القلب - و - مرآة الاخرة - و - علم الیقین .- تهران: بی نا، 1303 (سنگی) // .- تهران: میرزا هادی اصفهانی، 1311. 190 ص (سنگی) // با علم الیقین - و - منهاج النجاة.- تهران: بی نا، 1313. 428 ص.

[70]

غنیة الانام فی معرفة الساعات و الایام(عربی)

عنوان دیگر: A من لایحضره التقویم

رساله ای است به زبان عربی در تعیین سعد و نحس ایّام و اوقات. فیض در مقدّمه

ص: 225

می گوید: در این روزگار مردمان برای تعیین سعد ونحس ایام و اوقات به آرا و عقاید منجّمان مراجعه می کنند، در صورتی که پایه افکار ومعتقدات آنها بر اساس حدس وتجربه است وچندان واقعیتی ندارد، لذا من این کتاب را در این موضوع از اخبار وارده از

ائمه اطهار - علیهم السلام - که چراغ انوار الهی ومظهر علوم غیبی اند جمع آوری نموده و در ابتدای امر آن را من لا یحضره التقویم نام نهادم، ولی پس از اتمام آن را غنیة الانام فی معرفة الساعات والایام نام گذاردم.

این اثر شامل مقدمه، دو مقاله و خاتمه به شرح زیر است:

مقدمه: در اختلاف اهل شرع، روم، ایران و منجّمان در بیان روز، ماه و سال؛ مقاله اول: در آنچه از ائمه اطهار در احوال ایّام نسبت به حوائج و بالعکس وارد شده، در ضمن

دو مطلب و هر مطلب در چندین فصل؛ مقاله دوم: در بیان مختصری از احکام نجوم و در آخر این بحث اشعار فارسی در بیان موضع قمر در ایّام ماه در هر یک از بروج دوازده گانه؛ خاتمه: در ساعات استخاره.

این رساله را فیض به سال 1025 نگاشته است.

یکم [77]؛ دوم [96]؛امل 306/2؛ لولوة 129؛ کشف الحجب 394؛ ایضاح 148/2؛ ریحانه 377/4؛ الذریعه 231/22، 65/16.

آغاز / الحمد للّه الذی کوّر اللیل علی النهار وکوّر النهار علی اللیل وجعلها لمن اراد...

انجام / هرکه پرسدچیست تاریخش / گفت بشمار اینکه آخر کرد(نسخه مورخ 1109)

ن . خ

نسخ، شمس الدّین محمّد برهان، 1047، ش1016، گلپایگانی 4648/8 // نستعلیق، صالح بن قاسم، 1060، ش (1) 906، گوهرشاد 1226/3 // ، حیدر بن خلیل، 1077، ش 2659، سپهسالار 324/1 (A) // ، 1077، ش (2) 1398، دانشگاه تهران 77/8 // نسخ و نستعلیق، محمّد امین زرگر، 1079، ش (4) 215، کتابخانه میبدی 167/1 (A) // نسخ،

ص: 226

1098، ش (1) 31016، مجلس 97/22 // ، سده 11، ش (1) 2337، عکسی احیاء میراث 397/6 // ، سده 11، ش 286، کتابخانه آیت اللّه جلیلی 192 // ، سده 11، ش (1) 4900، مجلس 53/14 // یا نستعلیق، زین العابدین بن حاج علی رضا (؟)، سده 11، ش (18) 31085، مجلس 135/22 // نستعلیق، 1102، ش3335، گلپایگانی 4648/8 // نسخ، محمّد سعید بن محمّد مؤمن تبریزی، 1104، ش (2) 9466، مرعشی 228/24 // کتابت 1108، تملّک مولوی حسن یوسف بن احمد میرزا کشمیری حائری اخباری، الذریعه 65/16 // نسخ، 1109، ش (2) 480، مرعشی 85/2 // ، 1112، ش (1) 1682، ملی 264/10 // ، محمّد شفیع بن علی نقی ابهری، 1124، ش (1) 2982، [6309]، مجلس

293/19 // ، محمّد علی بن محمّد مهدی اشرفی، 1126، ش (3) 63586، مجلس 274/7 (A) // نسخ، کطکر (؟) عزیز، 1128، ش 117 د، الهیات تهران 638/1 // نسخ و نستعلیق، محمّد رضا بن محمّد چورسی(؟)، 1129، ش (1) 3461، احیاء میراث 446/8 // نسخ، محمّد امین بن محمّد ابراهیم، 1129، ش (9) 132، حوزه علمیه امام صادق 119/1 // ، عبدالوهّاب خادم استرآبادی، 1131، ش (2) 154، کتابخانه دیّانی 118 // ، محمّد امین مقدمی، 1151، تملّک مهدی شرف الدین، الذریعه 66/16 // ، عبّاس هزارجریبی، 1182، حسین مفتاح ش (8) 1289، نسخه ها 276/7 // ، کطکولا وهطه شهریاری، 1184، ش (2) 12035، مرعشی 396/30 // نستعلیق، فتّاح بن محمّد هاشم موسوی حسینی، 1195، در دیه فوریه از قُرای سلطانیه، ش 2809، آستا 136/5 // ، سده 12، ش 19612، آستا [رویت] // ، محمّد شریف، سده 12، ش (8) 1963، ملی 445/4 // ، سده 12، ش (1) 13432، مرعشی 89/34 // ، ابو المعالی بن روح الامین نیشابوری، 1204، ش 14083، آستا 376/14 [رویت] // نسخ، 1205، ش (1) 3005، مسجد اعظم 605 // ، 1211، ش 7280، آستا 376/14 // ، 1214، مشکوة ش 903، دانشگاه تهران 955/ (1) 3 (A) // نستعلیق، 1235، در باکو، ش (3) 4805 آستا 752/7 (A)؛ آغاز/ هر گهی کاید به تأیید خدای لم یزل/ جرم مه در خانه مریخ یعنی محل. انجام/ هم کلاه وهم قبا وهم کمر هم پیرهن/ آنچه در برداری آن را جمله بخشیدن به من // نسخ، محمّد تقی بن حسین ایزی، 1235، ش (1) 15673، آستا [رویت ]// نسخ و

نستعلیق، 1237، ش (4) 3458، احیاء میراث 444/8 // نسخ، غلامرضا بن اسماعیل، 1244، ش (2) 6819، دانشگاه تهران 369/16 // ، 1249، آخوند همدان ش (2) 7911، رشت وهمدان 1578 // ، ابراهیم محمّد طباطبائی یزدی جندقی، 1262، ش (6) 278، ملک 9/5 // ، حسن بن رفیع قوچانی، 1266، ش (3) 2213، گوهرشاد [رویت] // نستعلیق ، محسن بن حبیب گلپایگانی، 1266، ش 23355، آستا [رویت] // ، 1268، ش 7624 ضمیمه ش 7613، آستا [رویت ]// نسخ و نستعلیق، سیّد حسین بن خیراتعلی زنگی پوری، 1275، ش (1) 88، کتابخانه زنگی پور 168 // نسخ، 1276، ش (1)

ص: 227

4484، آستا [رویت] // نستعلیق، محمّد حسن بن محمّد علی سمنانی، 1279، ش (1) 764، الهیات تهران 388/1 // نسخ، عبد الجواد بن یوسف علی (خطیبِ روضه رضوی)، 1283، عبد المجید مولوی، ش (5) 543، نسخه ها 82/5 // ، 1284، ش18329،

گلپایگانی 4648/8 // ، سده 13، ش10621، گلپایگانی 4648/8 // ، سده 13، ش (1)

2907ع، ملی 616/6 // نستعلیق، سده 13، ش (3) 6457، دانشگاه تهران 270/16 // کتابتِ قاسم برنا، سده 14، ش (2)39، نسخه ها 377/5 // نستعلیق، بی تا، ش (3) 486، مرعشی 281/2 // نسخ، بی تا، ش (2) 2659، سپهسالار 674/5 // ، ، ش 7280 ضمیمه 3018، آستا [رویت] // بی تا، ش (1) 31067، مجلس 97/22 // ، ش (14) 1345، مسجد اعظم 510 // ، ش (1) 2105، مسجد اعظم 538 // ، ش (1) 1805، مجلس 231/ (1) 9 (فاقد بخش اول).

ترجمه

نو تقویم شرعی / ترجمه ای است از غنیة الانام از محمّد بن محمّد صالح نصراللّه دماوندی متخلّص به عبرت در سال 1192 آن را نگاشته است.

آغاز/ الحمد للّه الذی خلقنا فی احسن التقویم... و بعد محمّد بن محمّد صالح نصر اللّه دماوندی... بر صفحه... می نگارد

ن . خ ش 1192، دانشگاه 3396/3، نیز الذریعه 352/24.

تلخیص

آقا بزرگ از منظومه ای فارسی با عنوان النجوم نام می برد که این منظومه شامل مقاله دوم کتاب غنیة الانام است الذریعه 78/24. گویا این منظومه، همان نسخه شماره (3) 4085، آستان قدس رضوی می باشد.

[71]

فهرس العلوم(عربی)

عنوان دیگر: A

فهرس العلوم الدّینیة والدنیویة

رساله ای است در فهرست علوم دینی و دنیوی اعمّ از نقلی و عقلی، اصولی و فروعی. مؤلّف پس از تقسیم بندی علوم به منافع و مضار هر یک می پردازد. این فهرست در هفت باب تدوین شده، به این ترتیب:

ص: 228

1. در تقسیم علوم به سه فن 2. در اشاره به علم نافع 3. در تقسیم علوم ادبیه محاوریه 4. در تقسیم علوم شرعی 5. در تقسیم علوم فلسفی 6. در تقسیم متفرّعات علوم طبیعی 7. در تقسیم متفرّعات ریاضیات.

یکم [82]؛ دوم [46]؛لولوة 129؛ روضات 93/6؛ کشف الحجب 407؛ ریحانه 238/3؛ فوائد 635؛ ایضاح 212/2؛ الذریعه 385/16.

آغاز / الحمد للّه وسلام علی عباده الذین اصطفی، اما بعد فهذه رساله فی فهرس العلوم الدّینیة والدنیویة...

انجام / بمنة الجسیم وجوده العمیم انّه جواد کریم، هذا ما اردنا ذکره فی هذه الرسالة الموسومة بفهرست العلوم والحمد للّه اولاً وآخرا.

ن . خ

نستعلیق، محمّد بن محمّد علم الهدی، 1072، ش (7) 6368، آستا [رویت] // ، نجات، 1073، ش (2) 7285، مرعشی 74/19 // ، سده 11، ش 22466، آستا [رویت ]// ، 28 - 1124، ش (6) 1439، ملی 467/9 // ، نصیرالدین سلیمان (فرزند علم الهدی)، 1140، ش (2) 3818، مجلس 1839/ (4) 1 // ، سده 12، ش 22065، آستا [رویت ]// ، عبدالصمد بن حسین محمّد شوشتری، 89 - 1279، ش (19) 2830، دانشگاه تهران 1670/10 // نسخ، عبدالعظیم، 1285، ش (2) 13462، مرعشی 163/34 // ، 1290، ش (2) 1401، مرعشی 173/4 // نستعلیق، سده 13، ش (3) 3408، مجلس 1270/ (3) 10 // ، احمد صفائی خوانساری، 1316، ش 19660 [رویت] // تملّکِ کتابخانه خوانساری، الذریعه 385/16 // مجموعه شیخ ابراهیم کتبی، الذریعه 385/16.

ن . چ

"نظری به تقسیمات علوم به انضمام رساله فهرس العلوم، در آرام نامه به اهتمام علی موسوی

بهبهانی .- تهران: 1362، صص 188 - 181.

ص: 229

[72]

فهرس مؤلّفات(عربی)

فیض کاشانی برای مجموعه نگاشته های خویش سه مرتبه فهرست فراهم آورده است. فهرست نخست را در حدود سال 1068 نوشت و در آن به چهل ویک اثر خود که تا آن سال نوشته بود، اشاره می کند. الوافی و الخطب از آخرین نگاشته های او در سال 1067 در همین فهرست آمده است.

فهرست دوم را به سال 1089 به رشته تحریر در آورد. در این فهرست وی به تفصیل از صد وپانزده تألیف خود یاد می کند وبه بیان موضوع، تاریخ تصنیف و تعداد ابیات آن می پردازد. وی در هنگام تدوین این فهرست، فهرست اول را پیش رو داشته و از مندرجات آن به گونه ای بهره برده است که می توان فهرست دوم را تحریر دیگری از فهرست اول دانست.

فیض برای سومین مرتبه در سال 1090 فهرست دیگری برای آثارش تهیه می کند. وی مجموعه مؤلّفات خود - به جز نامه ها - را به بیست دسته پنج تایی موضوعی تقسیم ودر هر دسته پنج رساله وکتاب را که در موضوع نزدیکی دارند، یاد می کند. در خاتمه می گوید: نفیس ترین آثار من برای خواص سی رساله نخست به علاوه رساله های ضیاء القلب، السرّیة العلیة، فهرست العلوم، خمسة عدیمة المثال (اللب، اللباب، الحق المبین، المحاکمة بین الفاضلین والتّطهیر)، شوق العشق و شوق الجمال است. این چهل تألیف خاصِ خواص است ودیگر مصنفات و برخی از رساله های دسته چهارم، خاص متوسّطان و عوام است. حال تعدادی از مصنفات من نیز یا با وجود بقیه زاید است یا اکنون مورد پسندم نیست و یا به وسیله یکی دیگر از مؤلّفاتم نسخ شده است.

امل 306/2؛ روضات 87/6؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 393/16.

فهرست اول

آغاز / الحمد للّه وسلامه علی عباده الذین اصطفی؛ اما بعد فهذا فهرست

ص: 230

مصنفات الفقیر... الی اوان توسطه بین الثلاثین و الاربعین...

انجام / ما الّفته قریبا من الصبا کمدرک الساعات و هو قریب من الغنیة فی المعنی الاّ انّه فارسی ویقرب من خمسین بیتا مع جداول و ارقام. الحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

تملکِ محمّد تقی دانش پژوه، کتابت عصر مؤلّف، مقدّمه مشکور بر المحجّة البیضاء // نسخ، بی تا، ش (7) 950، هزار وپانصد 310.

فهرست دوم

آغاز / الحمد للّه وسلام علی عباده الذین اصطفی. فهذا فهرست مصنّفات خادم علوم الدین... فی اولاه للتزوّد لاُخراه، کتب للضبط و التعریف بالتماس بعض الاخوان.

انجام / ثم ان بعض ما فی بعض مما تکرّر فی اخر و لو بلغة اخری و بیان اصفی و بعضه لیس بذلک المهم لمن جرّد نفسه لمعرفة اُخری بل لکل سارب فیها مسرب و لکل شارب فیها مشرب... و للّه الحمد علی ما هدانا وله الشکر... تسلیما کثیرا.

ن . خ

نسخ، 1101، ش (1) 2099، دانشگاه تهران 726/8 // نستعلیق، محمّد مؤمن بن عبدالغفور بن مرتضی کاشانی، 1102، ش (1) 13473، مرعشی 192/34 // ، محمّد بن معزّالدین حسینی، 1179، ش (3) 1667، مرعشی 62/5 // نسخ، سده 12، ش 13464، مرعشی 175/34 // نستعلیق، سده 12، ش 19919، آستا [رویت ]// ، 1249، ش (2) 7339، سپهسالار 388/5 // ، علی بن احمد رشتی، 1270، ش (5) 364، دانشگاه تهران 177/2 // ، عبدالعظیم، 1285، ش (3) 11585، مرعشی 162/34 // ، موسی بن فضل اللّه حسینی همدانی، 1278، ش (7) 1960، فیضیه 156/3 // نسخ، 1290، ش (1) 1401، مرعشی، 173/4 // ، سده 13، ش (2) 3262، مجلس 867/ (2) 10 // ، ، ش (6) 273، گلپایگانی 238/1 // نستعلیق ، ، ش (4)3409، مجلس 1270/ (3) 10 //

ص: 231

، سید مصطفی صفائی خوانساری، 1343، ش 19935، آستا [رویت ](فهرست دوم) // نسخ، بی تا، فیضیه 156/2.

ن . چ

در هامش امل الامل، بی نا، 1302 ق (سنگی) // در المحجّة البیضاء، به کوشش محمّد مشکوة .- تهران: مکتبة الاسلامیة، 1336. ج 2 صص 23 - 5.

فهرست سوم

آغاز / الحمدللّه وسلام علی عباده الذین اصطفی؛ اما بعد فیقول الفقیر الی اللّه... هذا فهرس مصنّفاتی الّتی صنّفتها منذ راهقت العشرین الی بلغت ثلثا و ثمانین کتبت للضبط والتعریف...

انجام / وللمتوسطین والعوام البواقی وبعض الخمسة الرابعة سوی ما اغنی غیره وما لا ارتضیه وما فیه فان کلاّ منها کالمنسوخ بما هو خیر و...

ن . خ

نسخ، 1090، ش 7839، آستا [رویت] // ، 1091، ش (2) 1439، فیلمها 601/1 // نستعلیق، محمّد مهدی، 1116، ش (12) 745 د، الهیات تهران 380/1 [احتمالاً فهرست سوم باشد] // شکسته نستعلیق، نصیر الدین سلیمان بن علم الهدی، 1140، ش (1) 3818، مجلس 1839/ (4) 10 // نسخ، سده 12، ش (2) 13473، مرعشی 194/34 // نسخ، 1249، ش (2) 7339، سپهسالار 338/5 // ، 1281، ش (20) 6836، دانشگاه تهران 377/16 // ، 1283، ش (9) 6341، ملک 345/9 // ، سده 13، ش (7) 3594، دانشگاه تهران 2606/12 // ، ، ش (3) 3262، مجلس 868/ (2) 10 // ، ، ش (2) 6836، دانشگاه تهران 377/16

ن . چ

به کوشش محمّد مشکوة در المحجّة البیضاء .- تهران: مکتبة الاسلامیة، 1339. ج 2 صص

23 - 5.

ص: 232

[73]

قرة العیون فی اعزّ الفنون(عربی)

عنوان دیگر: A

قرة العیون B مکنونة الکلمات C

المقالات الاثنی عشریة

این اثر در دوازده مقاله وهر مقاله حاوی پنج کلمه در مسایل اعتقادی تدوین شده است. مقاله اول: در معرفت خدا؛ دوم: در صفات و اسماء خداوند؛ سوم: در صنع و بدایع؛ چهارم: در نفوس و اشباح؛ پنجم: در حدوث عالم؛ ششم: در قضا وقدر؛ هفتم: در حجّت خدا بر بندگان؛ هشتم: در فتنه های بعد از نبی؛ نهم: در علم و ایمان؛ دهم: در برزخ و متعلّقات؛ یازدهم: در نشو آخرت؛ دوازدهم: در بعثت و حشر.

فیض این کتاب را در سال 1088 - مطابق با ماده تاریخ مکنونة الکلمات - به پایان رسانده و شیخ احمد احسایی متوفی 1242 شرح و ایراداتی بر این کتاب وارد کرده است. چون سال فراغت فیض از نگاشتن قرة العیون، ماده تاریخ مکنونة الکلمات می باشد، گروهی از بزرگان چون آقا بزرگ، قرة العیون را همان الکلمات المکنونة دانسته اند.

یکم [16]؛ دوم [12]؛لولوة 123؛ روضات 92/6؛ کشف الحجب 412؛ فوائد 635؛ ایضاح 225/2؛ الذریعه 75/17.

آغاز / یا مبدع الارکان و الاصول و واهب النفس و العقول...

انجام / لما کان ینبغی ان یکون الکلمات المشتمل علیها مقالات هذا الکتاب المسمّی بقرة العیون مضنونا بها علی غیر اهلها ناسب ان یلقب المقالات بالمکنونة الکلمات. الذی هو تاریخ تألیفها...

ن . خ

نسخ، نزدیک عصر مؤلّف، ش 1312، احیاء میراث، 140/4 // ، محمّد مؤمن بن اسماعیل طباطبائی، 1118، ش (1) 856، مسجد اعظم 483 // نستعلیق، عبدالغنی بن عبدالغفار حسینی دهدشتی، 1122، ش (1) 522، مرعشی 130/2 // نسخ، عبد الکریم بن محمّد مؤمن اوحدی کازرونی شیرازی، 1127، ش (1) 368، سنا 201/1 // ، محمّد

ص: 233

هاشم، ذی القعده 1132 (حیدرآباد)، ش (2) 121، مدرسه امام عصر شیراز 95 // ، بی تا،

(مقابله 1153 در حیدر آباد)، حسینیه شوشتریها ش 33، نسخه ها 808/12 و11 // ، محمّد قاسم بن محمّد رفیع نائینی، 1183، ش 63215، مجلس 214/7 // ، ابن محمّد معصوم، 1197، ش (2) 10035، آستانه [رویت] // نسخ و نستعلیق، سده 12 و11، ش 312 د، الهیات تهران 629/1 // کتابت محمّد مؤمن بن محمّد رضا قصاع سمنانی، سده 12، ش 1371، گلپایگانی 142/2 // نسخ، سده 12، ش (16) 2338، عکسی احیاء میراث 430/6 // نستعلیق، سده 12، ش 13419، مرعشی 45/34 // شکسته نستعلیق، 1200، ش 2050، ملک 569/1 // ، مهر علی، 1201، ش (3) 5349، مجلس 261/16 // نسخ، 1201، ش (1) 146 د، الهیات تهران 247/1 // نستعلیق، 1208، ش 6542، سپهسالار 403/5 // نسخ، 1209، ش 2321، گلپایگانی 228/3 (برگ آغازین افتاده) // ، محمّد فیاض علی کیانی، 1217، ش 101 ج، الهیات تهران 628/1 // نستعلیق، امین بن زلال، 1222، ش 19082، آستا [رویت] // نسخ، 1223، ش 577، علاّمه طباطبایی

شیراز، نسخه پژوهی 205/2 // نستعلیق، 1224، ش 821، آستا 216/4 // ، ابراهیم

قمی تفریشی، 1224، ش (1) 1684، علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 165/3 // نسخ،

عباسعلی نوری، 1225، ش 752، مدرسه نمازی خوی 404 (7 برگ آخر کتاب) // نستعلیق خوش، محمّد مهدی بن محمّد جواد علوی، 1226، کتابخانه امیرالمومنین در نجف ش 1942 // ، 1225، ش 1845، الهیات مشهد 912/3 // کتابت 1226، ش (2) 2426، ملی 229/12 // نسخ، 1228، کتابخانه مهدوی، ش (2) 345، نسخه های خطی 114/2 // ، 1228، ش (3) 1450، عکسی احیاء میراث 276/4 // ، محمّد بن ابوالفضل همدانی، 1229،ش 384، مدرسه صدر بازار 273/2 // نظام تهرانی، 1230، ش 19597، آستا [رویت] // نسخ و نستعلیق، 9 - 1232، ش (5) 1788، عکسی میراث 256/5 // نسخ، 1236، ش (4) 1422، دانشگاه تهران 97/8 // ، محمّد جعفر بن محمّد صادق هرندی، 1236، ش (2) 921، فیضیه 39/3 // ، محمّد زمان بن محمّد امین رشتی گیلانی، 1238، ش 67، کتابخانه سیّد رضا ابوالبرکات اصفهان، 70 // ، 1239، ش (1) 470 د، الهیات تهران 306/1 // کتابت غیاث الدّین بن سید صدرالدّین بارفروش مازندرانی، 1240، ش (1) 4831، ملی 332/8 // نستعلیق، سید صادق موزون آبادی، 1240، ش 814، فیضیه 203/1 // کتابت 1241، ش (5) 558، مسجد اعظم 457 // شکسته

نستعلیق، محمّد باقر محمّد جواد هزار جریبی، 1240، ش 153، کتابخانه مدرسه فتحعلی بیگ 111 // نستعلیق، علی نقی بن علی شیروانی، 1241، ش 1441، ملی 472/9 // ، محمّد نصیر بن حاجی زین العابدین چهاردهی، 1242 ش 1447، نسخه پژوهی 205/2 // ، علی بن حسن موسوی، 1243 ش (2) 11269، آستا 262/11 // ، وقف 1243،

ص: 234

ش 243، صدر بابل 172 // ، علی اکبر بن کربلایی محمّد برادر مجتهد الزمان، 1244، ش

(2) 2752، احیاء میراث، 227/7 // کتابت 1245، ش (1) 748، گلپایگانی 207/2 // نسخ، اسماعیل بن دوست محمّد پازواری ملقب به کاسه گر، 1246، حسینیه شوشتریها ش (1) 283، نسخه ها 848/12 و11 // نستعلیق، محمّد تقی بن ملاّ علی اصغر هزارجریبی ولوبی، 1247، دانشسرای عالی (1) 133، نسخه ها 644/5 // نسخ، حاجی اسماعیل خلف کربلایی اکبر، 1251 ش 152، کتابخانه احمد روضاتی 103 // ، 1251، ش 1745، گوهرشاد [رویت ]// ، محمّد بن عبدالجلیل کرمانشاهی، 1252 ش 297، کتابخانه آیة اللّه جلیلی، 198 // نسخ و نستعلیق، محمّد شفیع حسینی طالقانی، 1253، ش (3) 745، نوربخش 135/3 // نسخ، محمّد مهدی بن محمّد رضا اصفهانی مشهور به ارباب، 1257، ش (1) 9562، مرعشی 304/24 // شکسته نستعلیق، بابا مراد بن ملاّ اولیا، 1260، ش (4) 6392، آستانه 151 // نسخ، احمد بن عبدالقادر تبریزی، 1261، ش (1) 935، مرعشی 119/3 // نستعلیق، احمد بن ابی الحسن ... حسین تنکابنی، 1268، ش (1) 776، فیضیه 21/3 // ، علی اکبر بن محمّد کریم سالیانی، 1268، ش 299، کتابخانه میبدی 34/2 // ، عباس دارابی مشهور به میرزا بابا، 1269، ش (4) 263، ملی فارس 242/1 // نسخ، ابو القاسم بن جعفر حسینی واعظ یزدی معروف به سلطان الواعظین، 1270، ش (1) 6978، مرعشی 154/18 // ، زین العابدین بن عبداللّه خوانساری، 1271، آخوند همدان ش (1) 4767، رشت و همدان 1548 // ، 1275، لس آنجلس M 1105، نسخه ها 320/12 و11 // نستعلیق، محمّد هبة اللّه، 1278، حقوق تهران ش 413 // نستعلیق چلیپا، محمّد مسیح بن عبدالحمید موسوی اصفهانی 1279، ش (3) 564، ملک 84/5 // ، زین الدّین بن ابی طالب، 1282، ش (10) 4166ع، ملی 98/18 // نستعلیق، غلامحسین بن محمّد حسین، 1283، ش 11126، آستا 263/11 // نسخ، زین العابدین، 1284، ش 820، آستا 216/4 // کتابت 1284، ش (1) 2605، مسجد اعظم 535 // نسخ، محمّد بن حسین بن محمّد کاظم طبسی گیلی، 1268، ش 9660، آستا 264/11 // ، سید میرزا محمّد بن سید عبدالوهاب، 1292، ش 2863 ع، ملی 379/13 // ، 1299، ش 7623، مجلس 122/26 // ، سده 13، ش 13502، مرعشی 271/34 (از مقاله سوم تا آخر کتاب) // نستعلیق، سده 13، ش 2231، دانشگاه اصفهان، دفتر اوّل 17 // کتابت سده 13، ش (1) 981، گلپایگانی 216/2 // نسخ، حسین بن ابوالقاسم، سده 13، ش (7) 9181، آستا [رویت ]// ، محمّد امین بن محمّد علی، سده 13، ش 2325، گوهرشاد [رویت] // نستعلیق، سده 13، دانشگاه اصفهان ش 5، نسخه ها 910/12 و11 // نسخ، ، ش 1004، الهیات مشهد 115/2 // ، ، لس آنجلس M 1139 ، نسخه ها 320/12 و11 // نستعلیق، سده 13، ش (د) 312، صدر بابل 222 // نسخ، احمد بن عبدالوهاب اردبیلی،

ص: 235

1303، ش 2074، گوهرشاد [رویت] // نستعلیق، 1306، ش 4493، دانشگاه تهران 3493/13 // ، حسن بن ابوالقاسم، 1322، ش 24098، آستا [رویت] // شکسته نستعلیق، عبداللطیف شریف بن محمّد شریف، 1337، ش (1) 111 د، الهیات تهران 236/1 // نستعلیق، علی اکبر بن محمّد کریم سالیانی، 1368، ش 299، مکتبة المیبدی 282/1 // ، کتابخانه آیت اللّه جلیلی 192 (وقفی علامه حائری)، ش 11436، آستا 264/11 // نسخ، بی تا، ش 10009، آستا 265/11 // ، بی تا، ش 9112، آستا 265/11 // نستعلیق، بی تا، ش 23901، آستا [رویت] // نسخ، بی تا، ش 48 الف، فرهنگ و هنر مشهد 33 // ، ابراهیم بن رمضانعلی کاشانی، بی تا، ش (1) 2307، ملی 9/12 // بی تا، ش (19)

1866، مجلس 350/5 // بی تا، ش (2) 345، نسخه های خطی 164/2 // نستعلیق، بی تا،

ش 1758، فیضیه 203/1 // بی تا، خانقاه احمدیه ش (2) 169، نسخه ها 222/5 // بی تا، ش (2) 2698، ملی 134/13 (دو مقاله آخر افتاده).

ن . چ

به ضمیمه الحقایق - و - مصباح الانظار .- تهران: بی نا، 1299. 275 ص. (سنگی) // .- همانجا، 1378. 554 ص.

شرح

شارح شیخ احمد بن زین الدین احسائی متوفی 1242.

آغاز/ بسمله. قوله ان اللّه تجلی لعباده من غیر ان...

ن . خ بی تا، حسینیه شوشتریها ش (2) 283، نسخه ها 848/12 و11.

[74]

کلمات السریّة(عربی)

اثری است برگرفته از دعاهای منقول از ائمه معصومین - علیهم السلام - در سیصد و سی بیت که در سال 1080 فیض آن را نگاشته است.

یکم [21]؛ دوم [33]؛ لولوة 124؛ کشف الحجب 474؛ فوائد 634، الذریعه 115/18.

ص: 236

[75]

الکلمات الطریفة(عربی)

رساله ای است شامل صد گفتار مختصر در نقد آرا و اندیشه های گروهی از مردم (اهل سنّت، صوفیه، متفقّهان، متفلسفین، پارسانمایان و جاه طلبان) و نشان دادن راه صواب از ضلالت و گمراهی. فیض این اثر را به سال 1060 در ضمن هزار بیت تدوین نموده است.

وی عناوین کتاب را مناسب با مطالب آورده، عناوینی همچون "ایقاظ، ایماظ، اشارة، انارة و توقیف". او در آخرین مبحث کتاب به بررسی منشاء اختلاف امّت می پردازد و

فرقه ناجیه را می شناساند.

یکم [32]؛ دوم [10]؛روضات 92/6؛ کشف الحجب 474؛ ایضاح 378/2؛ طرائق 183/1؛ الذریعه 116/18.

آغاز / بسمله. سبحان الذی خلق الانسان من طین ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهین...

انجام / و احفظ الادب لئلا تقع فی العطب فان الحقائق لا تعرف بالبحث ابدا والسلام علی من اتبع الهدی.

ن . خ

نسخ، مراد بن آقا شاه قمی، 1062، ش (4) 1273، مرعشی 75/4 // ، 1067، ش 1664، گوهرشاد [رویت] // ، کتابت عصر مؤلّف، ش 10599، مرعشی 72/27 (با یادداشت فیض) // ، علم الهدی، 1075، خانقاه احمدیه ش (6) 90، نسخه ها 221/5 // ، حسین بن منصور سبزواری، 1076، ش (1) 4677، مرعشی 262/12 // ، 1081،

تملّک کتابخانه آل السید عیسی عطّار در بغداد، الذریعه 116/18 // ، محمّد طاهر بن سید علی ابوالوفائی حسینی شیرازی، 1085، ش (2) 6844، مرعشی 78/18 // ، 1087، ش (31) 6075، ملک 137/9 // ، 1098، ش (2) 31016، مجلس 97/22 // ، سده 11، ش 11991، مرعشی 326/30 // ، محمّد رضا مشهدی، سده 11، ش (105) 9707، دانشگاه تهران 461/17 // نستعلیق، درویش علی، 1107، ش (1) 1869،

ص: 237

ملک 394/5 // نسخ، 1114، ش (1) 4913، مجلس 139/14 // نستعلیق، محمّد مهدی، 1116، ش (11) 745 د، الهیات تهران 380/1 // ، 1116، ش (10) 2712، فیلمها 723/1 // ، محمّد مؤمن بن اسماعیل طباطبائی، 1119، ش (2) 856، مسجد اعظم 483 // نستعلیق، نصیرالدّین سلیمان بن محمّد علم الهدی، 1119، ش (1) 13442، مرعشی 113/34 // نسخ، 1126، دانشگاه اصفهان ش (1) 163، نسخه ها 930/12 و11 // ، حاجی بن ابراهیم بن جعفر شیرازی، 1127، ش 6538، سپهسالار 442/5 // ، عبدالوهاب خادم استرآبادی، 1131، ش (3) 154، کتابخانه دیّانی 118 // نسخ و نستعلیق، 1133، ش (2) 2415، وزیری 1286/4 // نستعلیق، 1134، ش (7) 279، نسخه های خطی 103/2 // نسخ، علی بن مؤمن طالقانی، 1135، ش (1) 3830، مرعشی 209/10 // نستعلیق، گویا محمّدحسین بن محمّدمحسن، 1137، ش (4) 4377، مجلس 88/12 // نسخ، عوض بن محمّد امین رضوی، 1166 [تاریخ وقف]، ش 227، آستا 190/1 // ، محمّدعلی بن محمّدصادق قمی، 1177، ش (11) 6207، ملک 265/9 // ، سده 12، ش (1) 8152، سپهسالار، 443/5 // ، ، ش (4) 12842، آستا 343/11 // ، ، ش (4) 5853، ملک 73/9 // ، ، ش (1) 4562، مجلس 253/12 // ، سده

13 - 12، ش (1) 3758، مجلس 1741/ (4) 10 // ، 1218، ش 6687، آستا 458/6 // ، 1234، ش (2) 8702، مرعشی 245/22 // ، محمّد رحیم، 1238، ش2169، گلپایگانی 3367/6 // ، عبدالحمید بن محمّد رضا تفریشی، 58 - 1245، ش (3) 10216، مرعشی 118/26 // نستعلیق، محمّد شریف حسنی گلپایگانی، 1253، ش 23353، آستا [رویت ]// نسخ، عزیزاللّه بن میرزا اسماعیل خرقانی، 1263، ش (2) 2056، مرعشی 65/6 // ، 1265 ش (4) 1837، ملک 377/5 // نستعلیق، 1264، ش 22491، آستا [رویت] // ، محمّدخلیل بن محمّدحسین بیرجندی قائنی، 1269، ش (4) 3672، مرعشی 1065 // ، 1272، ش (1) 12642، مرعشی 123/32 // ، میر

یوسف، 1277، ش 893 ع، ملی 400/8 // رقاع و شکسته، عباسقلی بن محمّد زکی خان نوری، 1280، کتابخانه مهدوی، ش (1) 283، نسخه های خطی 107/2 // نسخ، محمّد صالح بن محمّد تقی، 1282، ش18329، گلپایگانی 3367/6 // نسخ، محمّد باقر بن محمّد رضا، 1284، ش (1) 480، الهیات مشهد 294/1 // نستعلیق، احمد بسطامی، 1287، ش (1) 4182، ملک 230/7 // ، نصراللّه بن محمّد صادق کاشانی، سده 13، ش (2) 13457، مرعشی 148/34 // نسخ، سده 13، ش (4) 1484، فیضیه 94/3 // ، میرزا

محمّد حسن زنوزی، سده 13، ش (17) 11003، مرعشی 14/28 // ، سده 13، ش 23227، آستا [رویت] // ، ، ش (3) 13760، مجلس 298/37 // ، ، ش 2583، ملک 605/1 // ، ، ش (2) 749، ملی فارس 334/2 // ، ، اهدایی

ص: 238

مشکوة ش 143، دانشگاه تهران 321/ (1) 3 // ، ابوالقاسم موسوی، بی تا، ش13821، گلپایگانی 3367/6 // ، محمّد حسین حسینی، 1302، ش (3) 13403، مرعشی

16/34 // ، حسن، 1312، ضمیمه ش 14478، آستا [رویت ]// ، بی تا، ش 7039، آستا 459/6 // ، ، تملّک عبد المجید مولوی ش (1) 480، نسخه ها 69/5 // نستعلیق، ، ش 6284، مرعشی 256/16 // نسخ، بی تا، ش 6067، ضمیمه 3517، آستا 459/6 // ، بی تا، کتابخانه مهدوی ش (1) 283، نسخه های خطی، 168/2 // ، بی تا، کتابخانه مهدوی ش (7) 279، نسخه های خطی، 168/2// ، بی تا، کتابخانه محدّث ارموی (دفتر اوّل)، نسخه پژوهی 60/2 // ، ، ش 15861، آستا [رویت ](ناقص الاخر) // ، ، ش (2) 31016، مجلس 97/22 // ، ، ش (2) 836، مسجد اعظم 481 (ناقص) // ، بی تا، ش11981، گلپایگانی 3366/6 // ، بی تا، ش208،

گلپایگانی 3366/6 // ، محمّد معصوم بن رفیع الدّین احمد، بی تا، ش1569، گلپایگانی 3366/6 // ، ابوالقاسم موسوی، بی تا، ش17825، گلپایگانی 3367/6 // ، بی تا، ش25559، گلپایگانی 3367/6 .

ن . چ

به کوشش آقا میرزا هاشم قمی .- تهران: بی نا، 1316، 127 ص (سنگی) // به کوشش علی

جبار گلباغی ماسوله و زهرا نوروزی پرشکوه .- تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1384. 159ص.

[76]

الکلمات المخزونة(عربی)

کتابی است در هزار و پانصد بیت که فیض در آن به علوم و اقوال اهل معرفت توجّه می دهد. این اثر را مؤلّف در سال 1089 از کتاب دیگرش کلمات المکنونة گرفته، و در آن برخی از مسائل دینی و آنچه را به نظرش مهم نبوده، حذف کرده است..

یکم [18]؛ دوم [13]؛لولوة 124؛ روضات 92/6؛ کشف الحجب 475؛ ایضاح 379/2؛ الذریعه 119/18.

آغاز / یا من تجلّی لعباده بجماله و جلاله...

ن . خ

نسخ، 1088، ش 27، کتابخانه بیدگلی 46 (با یادداشت علم الهدی) // ، 1089، ش (10)

ص: 239

256 ج، الهیات تهران 194/1 // ، محمّد رفیع بن عبدالغفّار، 1125، ش (1) 10917، مرعشی 330/27 // ، عبدالکریم بن محمّد مؤمن اوحدی کازرونی، 1127، ش (2) 368، سنا 210/1 // ،1127، ش 329، صدر بابل 233 // ، سده 12، ش (1) 1419، علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 147/3 // ، سده 12، ش (11) 293 ج، الهیات تهران 199/1 (ناقص) // شکسته نستعلیق، مهر علی، 1201، ش (4) 5349، مجلس

261/16 // ، عبداللّه بن محمّد زمان، 1221، کتابخانه جعفری کاشان، ش (3) 77، نسخه پژوهی 105/1 // نسخ، علی اصغر شاه کوهی، 1226، ش (14) 4650، دانشگاه

تهران 3597/14 // نستعلیق، محمّد محسن بن محمّد کاظم مازندرانی، 1227، ش 1327، سپهسالار 444/5 // ، محمّد علی مشهور به میرزا بابا بن میرزا حسین، 1228، ش (2) 154، دانشگاه اصفهان، دفتر اوّل 111 // ، 1231 ش (5) 1342، فیضیه 83/3 // ، 1255، ش12737، گلپایگانی 3367/6 // ، ابوالقاسم بن میرزا محمّد حسن کلانتر، 1257، ش6210، گلپایگانی 3367/6 // ، عبدالرحیم بن میر عبدالباقی حسینی، 1257، اصغر مهدوی ش (1) 260، نسخه ها 99/2 // ، 1257، ش (1) 213، دانشگاه بوعلی 112// ، محمّد قلی، 1274، ش (1) 14539، آستا [رویت ]// ، 1294، ش (2) 2825، دانشگاه تهران 1664/10 // ، سده 13، ش 1106، ملی، 128/3 // ، سید حسین حسنی هندی، بی تا، آخوند همدان ش (2) 685، رشت وهمدان 1438 // نسخ، بی تا، دار

الکتب ش 28، ف. مخطوطات 89/2 // ، بی تا، ش1279، گلپایگانی 3367/6 // ، ، حسینیه شوشتریها ش (1) 198، نسخه ها 840/12 و11 // تملّک ملاّ علی محمّد نجف آبادی، الذریعه 119/18 // تملّک ملاّ قمشه ای، الذریعه، 119/18.

ن . چ

گویا چاپ شده است المحجّة البیضاء، به اهتمام محمّد مشکوة 28/2.

[77]

الکلمات المَضنونة(عربی)

این کتاب در مبحث توحید است و فیض آن را در ضمن فصول و اصولی در ضمن هشتصد بیت به سال 1090 نگاشته شده است.

یکم [20]؛ دوم [14]؛لولوة 124؛ الذریعه 119/18 [با عنوان: الکلمات المصونه].

ص: 240

آغاز / بسمله. الحمدللّه الواحد القهار... فیقول... محسن بن مرتضی... هذه رموز عرفانیة و اشارات فرقانیه الی تحقیق التوحید و مراتبها...

انجام / و تاریخ ختمها، ختمی 1090.

ن . خ

نستعلیق، محمّد مفید بن محمّد سعید لاهیجی، 1133، ش (1) 13420، مرعشی 46/34 // نسخ، 1294 [کتابت از روی نسخه علم الهدی]، ش (1) 2825، دانشگاه 1664/10 // نستعلیق، سده دوازدهم، ش (5) 3577، مجلس 1546/ (3) 10؛ آغاز/ کلمة فیها تمثیل لمراتب الخلق فی صدوره؛ انجام/ هو الظاهر باسمائه فی الاعیان، ای برون از وهم قال و قیل من / خاک بر فرق من و تمثیل من.

[78]

الکلمات المَکنونة(عربی)

این کتاب در بردارنده یک صد کلمه در معارف اعتقادی واصول اخلاقی وآداب دینی است. مؤلّف از دید فلسفیِ آمیخته به عرفان مسائل را طرح نموده، واحادیثی را از ائمه

معصومین - علیهم السلام - آورده است که به نظر برخی در کتب حدیث و مشایخِ روایت وجود ندارد. در بعضی از کلمات فیض، به مجتهدین و اصحاب فتوا اعتراضاتی دارد که در شناخت روحیات وافکار او قابل تأمّل است.

کتاب در چهار هزار وچهارصد بیت به سال 1057 نگاشته شده و مؤلّف تلخیصی از آن را به سال 1089 با نام الکلمات المخزونه ارائه داده است.

یکم [17]؛ دوم [62]؛لولوة 124؛ روضات 89/6؛ کشف الحجب 475؛ فوائد 636؛ ایضاح 379/2؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 119/18.

آغاز / الحمدللّه الاول فی آخریته، الاخر فی اولیته... اما بعد فیقول المعتصم بحبل اللّه المومن المهیمن، محمّد بن مرتضی.

انجام / ... یقولون ربنا اتمم لنا نورنا واغفر لنا انک علی کل شی ء قدیر.

ص: 241

ن . خ

نسخ، با یاداشتهای علم الهدی، ش 5822، مرعشی 209/15 // ، 1071، ک. مجلس ش (1) 2425، نسخه ها 178/5 // ، سده 11، ش 2233، دانشگاه تهران 899/9 // ، ، ش (2) 1723، الهیات مشهد 817/3 // نستعلیق، ، حسین مفتاح ش (5) 710، نسخه ها 132/7 // ، سید خلیل اللّه حسینی، 1103، تملّک سفارت ایران در مسکو، نسخه ها 9/8 // ، سده 12 - 11، ک. لس آنجلس، M 803، نسخه ها 332/12 و11 // نسخ، 28 - 1124، ش (10) 1439، ملی 470/9 // ، محبعلی بن محمّد عرب شیرازی، 1128، ش 840، آستا 226/4 // نسخ و نستعلیق، 1133، ش (1) 2415، وزیری 1286/4 // نسخ، محمّد حسین موسوی جزائری، 1140، تملّک سید حکیم در نجف (9) 1649، یادداشتهای احمد اشکوری // ، عبداللّه بن عبدالرضا نجفی، 1162، ش 24807، آستا [رویت] // ، سده 12، ش 261، حوزه علمیه امام صادق 13/2// ، سده 12، ش (9) 933، مجلس 234/22 // ، سده 12، ش 13513، مرعشی 287/34 // ، سده 12، (1) 5472، مجلس 373/16 // ، سده 12، ش1922، گلپایگانی 3368/6 // ، سده

12، ش 1941، گوهرشاد [رویت] // نستعلیق، سده 12، ش 658، احیاء میراث 320/2 // ، عزت اللّه، سده 12، ش (1) 11593 مرعشی 315/29 // نسخ، سده 13 - 12، ش 1445، گلپایگانی 175/2 // نستعلیق، ابوطالب بن محمّد ابراهیم، 1206، ش (1) 7560، دانشگاه تهران 628/16 (ناقص الاول) // ، ابن شیخ زاهد گیلانی، 1213، ش 10، ملی 14/7 // ، محسن بن عبدالمطلب، 1214، ش 2285، گلپایگانی 219/3 // نسخ، 1221، مدرسه خیرات خان ش 98، رشت وهمدان 1758 (ناقص الاول) // نستعلیق، محمّد علی بن محمّد حسین معروف به بابا میرزا، 1228، دانشگاه اصفهان ش (3) 395، نسخه ها 946/12 و11 // ، اسماعیل بن عبداللّه مازندرانی، 1233، ش (1) 1269، سپهسالار 444/5 // ، محمّد حسین، 1235، ش 2683، دانشگاه تهران 1571/10 // ، محمّد باقر بن محمّد حسن، 1238، مجموعه ش (2) 153، دانشگاه اصفهان دفتر اوّل 110 // نستعلیق چلیپا، 1243، حسین مفتاح ش (1) 1005، نسخه ها 265/7 // نستعلیق، زین

العابدین بن محمّد جواد نوری، 1246، ش 333 د، الهیات تهران 646/1 // ، 1255، مجلس (2) 3876، نسخه ها 197/5 // ، عبد الباقی، 1256، ش 6541، سپهسالار 444/5 // ، علیرضا منصوری، 1259، ش (1) 14757، آستا [رویت] // ، محسن بن حسیب حسینی جرفادقانی، 1268، ش 2603 ع، ملی 13/5 // ، 1268، ش1221، گلپایگانی 3368/6 // ، ابراهیم بن محمّد رضا، 1269، آخوند همدان ش 10180، رشت وهمدان 1616 // ، حسین بن علی اکبر اسفجیری، 1271، ش 2160، وزیری 1184/4 // ، 9 - 1278، تملّک کتابخانه طاهر شهاب در ساری ش 15 مج، نسخه ها 630/6 // نسخ، میرزا حسین بن احمد الکرمی، 1279، ش 6543، سپهسالار 444/5 // نستعلیق،

ص: 242

محمّد امین بن اسداللّه حسینی خلخالی هرابادی، 1282، حسین مفتاح ش 1048، نسخه ها 209/7 // نستعلیق، 1284، ش 2006، وزیری 1125/4 // نسخ، مهدی حسینی هروی،

1284، ش 949، آستا 226/4 // ، ، ، ش 857، آستا 226/4 (ناقص الاول) // ، 1284، ش (3) 2065، مسجد اعظم 535 // ، صالح حسینی، 1285، ش 12167، آستا [رویت ]// ، صادق بن علی اکبر طباطبایی، 1293، ش 25951، آستا [رویت] // ، محمّد بن عبدالعلی الدرجزینی، 1299، ش 62، میراث اسلامی ایران، دفتر هفتم 744 // ، سده 13، ش (1) 345، نسخه های خطی 114/2 // ، سده 13، ک. جمعیت نشر

فرهنگ ش 114 ک، رشت و همدان 1159 // ، سده 13، ش (2) 3827، مجلس 1864/ (4) 10 // نستعلیق، سده 13، ش (1) 58، کتابخانه سیّد ضیاءالدّین علاّمه 140 // ، سده 13، ش (1) 21، کتابخانه دارالعلم آیة اللّه خوئی نجف 26 // نسخ، سده 13، ش18520، گلپایگانی 3368/6 // ، سده 13، ش14856، گلپایگانی 3368/6 // ، سده 13، ش13420، گلپایگانی 3368/6 // نسخ، محمّد علی، 1303، ش (2) 11240، آستا 368/11 // نستعلیق، ابوتراب طباطبائی، 1306، ش 591، ملی 100/2 // ، سلیم بن محمّد

کاظم خال دار، 1390، ش 2385، ملک 605/1 // ، سده 14، ش21815، گلپایگانی

3368/6 // ، بی تا، ش 8173، سپهسالار 444/5 // ، ، ش (7) 5838، سپهسالار 444/5 // ، ، ش 948، آستا 226/4 // ، ، ش 234، حجتیه 23 // ، ، ش 947، آستا 226/4 // ، ، تملّک کتابخانه فرهاد معتمد ش (1) 20، نسخه ها 203/3 // نسخ و نستعلیق، ، ش 841، آستا 226/4 // نسخ، ، ش 839، آستا226/4 // ، ، ش 14781، آستا [رویت] // ، ، ش 12571، آستا 272/11 // ، ، ش (3) 1720، مجلس 274/ (1) 9 // ، ، ش 5834، مرعشی 218/15 // ، بی تا، کتابخانه مهدوی، ش (1) 345، نسخه های خطی 168/2 // ، بی تا، ش (3) 36، کتابخانه بیدگلی 54 // ، بی تا، ش 22855، آستا [رویت] // ، بی تا، کتابخانه محدّث ارموی، دفتر اوّل، نسخه پژوهی 60/2 // ، بی تا، 1226، ش 3793، وزیری 1798/5 // ، بی تا، ش4854، گلپایگانی 3369/6 // ، بی تا، ش 2948ع، ملی 53/14 // ، بی تا، ش 3082ع، ملی 206/14.

ن . چ

.- بمبئی: بی نا، 1296 ق، 201 ص (سنگی) // .- لکهنو: مطبع اثنا عشری، 1297 ق (سنگی) // به اهتمام محمّد علی گلپایگانی .- تهران: بی نا، 1310. 1316، 1317. 220 ص (سنگی) // به اهتمام عزیزاللّه عطاردی قوچانی .- تهران: فراهانی، 1342، 1360. 255 ص.

ص: 243

[79]

گلزار قدس(فارسی)

عنوان مجعول: دیوان فیض

این اثر شامل غزلیّات و رباعیات است که فیض کاشانی در طی سالهای مختلف سروده است. گویا وی، قبل از سال 1062 که تحریرِ دومِ فهرست نخستش را تدوین کند آن را با مقدمه ای به نثر فراهم می آورد و در فهرست تألیفات خویش از آن نام می برد.

سر آغاز گلزار قدس، دیباچه ای است که فیض در آن پس از حمد الهی، سبب گرایش و تمایل خویش به اشعار و ابیات اهل معرفت و محبّت را بیان می دارد تا حدّی که زمان شباب که آتش طبیعت در التهاب است، گاه گاه با قلّت بضاعت، از مبادی معرفت و محبّت به قدر حوصله بهره می برد و کلام خویش را فراخور استطاعت در لباس تمثیل و استعارت به ضابطِ نظم و خازنِ تألیف می سپرد، آن گاه که سخنان منظوم را فراهم می آورد در صحیفه ای ترتیب می دهد که متعطّشان وادی طلب که به واسطه حجب ظلمانی گرفتارند به دستیاری آن کلمات شورانگیز خود را از وادی خذلان بیرون کشند. در پی آن به معارضه و ستیزِ گروهی قاصر برمی خیزد که نسبتِ عشق و محبّت را به جناب الهی روا نمی دانند و آن را گمانی باطل می داند و برای اثبات مدّعای خویش از قرآن و حدیث دلالت می آورد. وی بر این باور است که اشعارش از گونه شعری نیست که در شرع رسول - صلی اللّه علیه و آله - مذمّت شده، بلکه بعضی از گونه دعا و مناجات است و بعضی تحمید و گونه دیگر از قبیل حکمت و موعظه است.

پس از ختامِ این مقدّمه، غزلیّات و رباعیّات - و احتمالاً برخی از قصائد - فیض به دنبال می آید. یگانه نسخه معتبر - شناخته شده - که با این نگرش فیض فراهم آمده، نسخه شماره 937 کتابخانه ملی است که توسّط شاگرد فیض، ابن سیّد رکن الدین مسعود عقیل الدین الحسینی در اواخر سال 1085 کتابت شده است. در همان سالها، فیض، طرائف و ظرائف این گلزار قدس را بیرون می کشد و چند رساله منظوم دیگر با عنوانهای

ص: 244

شوق العشق، شوق الجمال، المنتخب الکبیر و المنتخب الصغیر فراهم می آورد.

افزون بر گلزار قدس و مشتقات دیگر آن، فیض دارای مثنویهای متفرقه ای است همچون سلسبیل، شراب طهور، تسنیم، ندبة العارف، آب زلال، آداب الضیافة و قصاید دهر آشوب که در فهرست اوّل و دوم از آنها نام می برد. در فهارس نسخ خطی به غیر از

آب زلال وقصاید دهر آشوب نسخه ای نمی یابیم. امّا فیض بصراحت از آنها نام می برد. برای روشن شدن مطلب به تحریر دومِ فهرستِ نخست فیض نگاهی می اندازیم و عبارت آن را ذکر می کنیم:

و منها

الکتب المنظومة فی المناجاة مع اللّه سبحانة والمعاتبة مع النفس وابراز التشوقات وغیر ذلک کالمثنویات المسمّاة بسلسبیل - و - شراب طهور - و - تنفیس الهموم - و - وسیلة الابتهال - و - آب زلال - و - آداب الضیافة - و - قصائد دهر آشوب - و - شوق المهدی والغزلیات والرباعیات والقصائد وتوابعها کلّها بگلزار قدس.

وکطرائف من اجزائها المنتزعة منها الموسومات بشوق العشق - و - شوق الجمال - و - المنتخب الکبیر - و - المنتخب الصغیر.

ویقرب المجموع بعد حذف المکرّرات من عشرین الف بیت اَوْ یزید و امثالها کلّ یوم بعرضة مزید.

الف) مثنویات

1- سلسبیل 2- شراب طهور 3- تسنیم 4- ندبة العارف 5- ندبة المستغیث 6- وسیلة الابتهال 7- آب زلال 8- آداب الضیافة

ب) قصاید

9- دهر آشوب

ج) غزلیات و رباعیات وقصاید

10- گلزار قدس 11- شوق المهدی 12- شوق الجمال 13- المنتخب الکبیر 14- المنتخب الصغیر

د) شوق المهدی (شامل غزلیات)

اندکی پس از وفات فیض در سال 1091، نسخه هایی از آثار منظوم در شبکه های نسخه نویسی فراهم می آید و در بعضی از آنها عنوان مجعولِ دیوان فیض یا دیوان

ص: 245

محسن درج می شود و این عنوان مجعول همچنان تاکنون بر روی اشعار فیض می ماند، به گونه ای که فهرست نویسان نسخ خطی، در هنگامی که به نسخه ای از اشعار فیض بر می خورند بدون توجّه به مندرجات و تقسیم بندیهای خود فیض در فهرست آثارش آن را دیوان فیض می شناسانند.

به این ترتیب آثار منظوم فیض دچار یک آشفتگی شده و هر اثر نویافته دیگر آن، این کلاف را در سردرگمی بیشتر فرو می برد.

تاکنون چهار مرتبه اشعار فیض با عنوان دیوان چاپ شده که قدیمترین آن چاپ هندوستان است . در این چاپ 2830 بیت از غزلیات و 27 رباعی مندرج است. چاپ دیگر مربوط به انتشارات شمس است که شامل قریب به 7500 بیت از غزلیات و رباعیات می شود. چاپ سوم به کوشش آقای پیمان در مجموعه انتشارات سنائی به زیور طبع آراسته شد و در سالهای مختلف مورد تجدید چاپ قرار گرفت. آقای پیمان حدود 9000 بیت غزل و رباعی جمع آوری نموده که تا بیست هزار بیتِ اشعار فیض فاصله زیادی دارد. در سال 1371 آقای مصطفی فیضی از خاندان فیض با عنایت به نقصان اشعار دست به تصحیح جدیدی از این اشعار فیض زد که توسط انتشارات اسوه در سه مجلّد منتشر شد. اشعار موجود در چاپ آقای فیضی در حدود 13 هزار بیت است. این چاپ از تصحیح التقاطی چند نسخه فراهم آمده است. نسخه های خطی مورد استفاده آقای فیضی به ترتیب اولویت از این قرار است:

الف) نسخه اصلی یا اساس. نسخه ای فاقد آغاز وانجام است که با توجه به کهنگی آن را نسخه مؤلّف خوانده اند.

ب) نسخه کتابخانه ملی به خط ابن سید رکن الدّین مسعود عقیل الدین الحسینی به شماره 937. این نسخه شامل دیباچه گلزار قدس، غزلیات و رباعیات است که برای شناخت گلزار قدس بسیار مهم وقابل اعتناست.

ج) نسخه شماره 549 کتابخانه ملی شامل منتخبی از غزلیات و قصیده توحیدیه (؟) فیض به خط خوش دوران قاجاریه از کاتبی نا معلوم (شاید یکی از منتخبات فیض باشد).

ص: 246

د) نسخه شماره 2473 ف کتابخانه مجلس که تنها شامل قصاید است و احتمالاً

مربوط به عصر مؤلّف است و قصیده ای به سال 1111 به آن افزوده اند.

ذ) چندین مجموعه که برخی از آنها قابل اعتناست.

در مورد نسخه اساس (اصلی) هرگز نمی توان ادعا کرد که نسخه بدون آغاز و انجام آقای فیضی به دلیل کهنگی، نسخه مؤلّف باشد. خود نسخه هم هیچ تصریحی به این نکته ندارد و مصحِّح محترم بدون قرینه و دلیل نسخه اساس را انتخاب کرده که خود خبطی فاحش در علم تصحیح متون است.

بنابر تصریح خود فیض، گلزار قدس نامی است که او بر مجموعه ای از غزلیات، رباعیات وقصاید خود می نهد. وی با نگارش دیباچه ای در آغاز این اشعار بنا به رسم معهود پیشینیان، آراستگی آن را دو چندان می کند. مصحِّح فاضل به هنگام تصحیح تصوّر نموده اند این دیباچه رساله مستقلی است با نام گلزار قدس (دیوان فیض. ص

193). این سهو را مرحوم محمّد مشکوة نیز در مقدمه جلد دوم المحجّة البیضاء مرتکب شده اند (ص 35). کلام ملاّ محسن در دیباچه به صراحت این مطلب را روشن و واضح می سازد:

امّا بعد چنین گوید مؤلّف این کلمات و ناظم این ابیات محسن بن مرتضی الملقب به فیض افاض اللّه علیه ذوارف المعارف که در اوان صبا که هنوز طبع لطیف به تکرار لغت می فرسودم وعمر شریف در ضبط قواعد نحو صرف می نمودم، رغبت تمام به اشعار و ابیات اهل معرفت ومحبت می داشتم... پس آن سخنان منظوم را فراهم آورده در صحیفه[ای] ترتیب دادم تا متعطشان به وادی طلب که به واسطه تراکم حجب ظلمانی در فیافی جهان سرگردان مانده باشند به دستیاری این کلمات شور انگیز وآن اشعار مهر آمیز کمند شوق در گردن جان انداخته، خود را از مهاوی خذلان بیرون کشند و از آن می ها جرعه ها بچشند... و از آنچه معلوم می شود که اشعاری که در این کتاب مذکور است از قبیل شعری نیست که در شرع رسول اللّه - صلی اللّه علیه و آله - آن را مذمّت کرده اند و باطل شمرده، بلکه از قبیل دعا ومناجات است و ما هر یک از الفاظ مجازیه متداوله اهل معرفت را که به منزله اصول است نسبت به دیگرها با بعضی از متعلّقان آن بیان کنیم که اشاره به کدام معناست از

ص: 247

معانی حقیقت تا کسی را که آشنا به اصطلاح قوم نباشد فی الجمله آشنایی به معانی ابیات این کتاب از این راه حاصل گردد... والحمد للّه تمام شد دیباچه گلزار قدس.

مصحِّح پس از این دیباچه، "ختام دیباچه از نسخه عصر مؤلّف" را می آورد که در هیچ

یک از نسخ معتبر در دست مصحِّح این ختام نیامده است. با تأمّل اندکی می توان دریافت

که این ختام، همان رساله مشواق فیض است که مؤلّف در آن به معانی اصطلاحات عرفا می پردازد. اصطلاحاتی چون رخ، زلف، خال، خط، چشم و... ( مشواق).

پس از دیباچه وختام، مصحِّح مثنوی آب زلال فیض را می آورد که اثری جدا از گلزار

قدس است وآن را بر اساس یک نسخه خطی ارائه می دهد در صورتی که از این مثنوی نسخه های متعددی موجود است ( آب زلال) وبه دنبال آن قصاید متفرقه ای را که در نسخه شماره 2473 مجلس شورا وجُنگهای پراکنده آمده، جمع آوری ودرج می نماید. آنگاه مجموعه رباعیات را از نسخه اصلی و ملی (کتابتِ ابن رکن الدّین) می آورد و در پایان جلد اول کتاب، ترقیمه ابن رکن الدّین را ذکر می کند. آوردن ترقیمه در این قسمت به این مفهوم است که در تصحیحِ اثر، آقای فیضی دو نسخه معتبر عقیل الدین ونسخه تملّک خود را پاره پاره نموده اند وهر پاره را در قسمتی از سه مجلد تصحیح خویش آورده اند. از نسخه عقیل در جلد اول تنها به آوردن سه پاره بسنده شده است: الف) دیباچه ب) رباعیات ج) ترقیمه.

بررسی روش مؤلّف در تصحیح کتاب بحث فراوانی می طلبد که از آن می گذریم. وبه یکی از ویژگیهای مهم نسخه عقیل الدین حسینی می پردازیم:

در حاشیه برخی از اشعار با قلمی دیگر کلمه جمال، جلال، عشق وحق توسط کاتب نوشته شده ومصحِّح به چند و چونی و چرایی آن توجّه نمی کند و در نمی یابد که در نسخه ای که فردی دانشی چون ابن سید رکن الدین مسعود عقیل الدین حسینی که از فضلا و خوش نویسان عصر مؤلّف در کاشان محسوب می شود، هیچ نکته ای بدون دلیل و علّت نگاشته نمی شود. این کلمات در بعضی از صفحات نسخه اساس (اصلی) مصحِّح نیز آمده است. با تأمّل در این کلمات و با توجّه به تقسیم بندی فیض در فهرست آثارش

ص: 248

درمی یابیم که فیض پس از تدوین گلزار قدس در صدد برمی آید که چند اثر دیگر از درون این کتاب بیرون بکشد. به احتمال زیاد فیض در هنگام مطالعه و بررسی آن با قلمی در حواشی نسخه خودش از رموزی چون (عشق، جمال، جلال، حق) بهره برده تا در مرحله بعدی توسّط خودش یا کاتب دیگری آن رموز، مطالب استخراج شوند، عقیل الدّین حسینی هم در نسخه ای که برای خویش کتابت می کرده، این رموز را در حاشیه اشعار می آورد. آقای فیضی در هنگام تصحیح این رموز را از حاشیه به داخل متن می آورد و آنها

را عنوان غزل و رباعی قرار می دهد. برای مثال در بخش رباعیات، بر بالای هر رباعی یکی از عناوین حق، کمال، جمال یا عشق قرار گرفته است. حال اگر اشعار بر مبنای این رموز استخراج شوند آنچه در فرارویمان قرار می گیرد چیزی نیست مگر رساله های شوق العشق و شوق الجمال. تنها یک نکته باقی می ماند و آن اینکه، برای دو رمز "حق" و "کمال" مدخلی نمی یابیم و نمی توانیم ادّعا کنیم که فیض شوق الحقی و شوق الکمالی داشته است. برای رفع این اشکال، استاد ارجمند و محقّق گرانمایه نجیب مایل هروی بر این باور است که استعمال حق و عشق، جمال و کمال به جهت بار معنایی می توانند در اینجا به جای هم قرار گیرند و معنای متناظری داشته باشند. این مطلب را با توجّه به عدم

تصریح مؤلّف و کاتب می توان پذیرفت.

نسخه ای از قصاید دهر آشوب را آقای محمّد مشکوة معرفی می کنند که حائز اهمیّت است. این نسخه به سال 1091 - در سال آخر زندگی فیض - کتابت شده و در تملّک میرزا فخرالدین است. آغاز وانجام این نسخه چنین است:

آغاز / ایّها المدعون للاسلام / ایّها العابدون للاصنام

انجام / ختم کردم سخن دهر آشوب / به تمنّای ظهور شه دین

کوتاه سخن آنکه، اگر مجموعه اشعار موجود فیض در کتابخانه ها مجددا با دیدی نسخه شناسانه مورد نقد و نظر قرار گیرد به احتمال بسیار زیاد می توان همگی آثار منظوم

فیض را از آنها برکشید و ارائه نمود. نسخه شماره 321 کتابخانه سپهسالار شامل چند قصیده و چند مثنوی از فیض است که شاید همان قصاید و مثنویهای فراموش شده فیض

ص: 249

باشد. امید آنکه، بار دیگر آقای مصطفی فیضی کاشانی با تلاشی دیگر آثار منظوم فیض را فراهم نمایند و با ساختار مورد نظر خودِ فیض آنها را به طبع برسانند.

ن . خ

نسخه های مستقل که با عنوان دیوان در فهرستهای خطی معرفی شده اند:

نسخ، ابن سید رکن الدّین مسعود عقیل الدین الحسینی، 1085، ش 937 ف، ملی 477/2 (شامل 12000 بیت) // نستعلیق چلیپا، 1090، کتابخانه شچدرین (لنینگراد) ش 469، نسخه ها 391/10. آغاز/ ثنای حق تعالی نیم من / چون من سزای حق تعالی // نسخ، سده 12 -11، کتابخانه فرهاد معتمد ش 156، نسخه ها 210/3 (با عنوان: گلزار قدس) // نستعلیق، سده 12، تملّک آقای فیضی، دیوان علامه ملاّ محمّد محسن فیض 91 (12000 بیت) // نسخ، ، ش 55826، مجلس 170/8 (قصاید، 3400 بیت) // نستعلیق، ، ش 869، ملک 693/4 (باعنوان: گلزار قدس) // ، کتابت یکی از نوادگان فیض، سده 12، ش 13453، مرعشی 134/34 (قصاید) // ، سده 12، ش (2) 13406، مرعشی 24/34 (دیباچه) // نسخ، ، ش 2455، ملی 598/5 // ، سده 12، ش 2626ع، ملی 178/6 // نستعلیق، ، ش 321، سپهسالار 520/4 (قصیده ومثنوی 1350 بیت) // نسخ، احمد بن ملا حسین اصفهانی، 1210، ش 4134، مرعشی 153/11 (6500 بیت) // ، محمّد بن ابراهیم بروجردی، 1215، تملّک حسین شهنشاهی، الذریعه 854/ (3) 9 (مالک این نسخه را چاپ کرده است) // نستعلیق، 1226، کتابخانه امیر المومنین 1942/2، الذریعه 426/22 // شکسته نستعلیق، 1232، ش 422، سپهسالار 520/4 (2700 بیت) // ، سده 13، ش (4) 4818، ملک 102/8 (غزلها) // ، عبدالباقی بن صدرالدّین محمّد بن ابوتراب فیضی کاشانی، سده 13، ش (1) 13436، مرعشی 96/34 (دیباچه) // نسخ، سده 13، ش 17160، آستا 220/17 // نستعلیق، ، ش (3) 7590، دانشگاه تهران 643/16 (غزلها) // ، ، ش (11) 5540، ملک 416/8 // نسخ، محمّد حسین بن محمّد آقا، 1304، ش 2955، ملی تبریز 628/2 // نستعلیق، اسحاق بن یوسف علی آبادی، 1313، ش 29، احیاء میراث 48/1 (گزیده غزلها) // نستعلیق، بی تا، ش 2596، ملی تبریز 625/2 // ، بی تا، ش13916، گلپایگانی 1920/4 (بخشی از اشعار) // ، بی تا، ش20714، گلپایگانی 1921/4 (بخشی از اشعار) // ، تملّک عبدالحسین بروجردی (مشهد)، الذریعه 218/18.

اشعار پراکنده فیض در مجامیع وجنگها

نستعلیق، 1091، تملّک فخرالدین نصیری، محمّد مشکوة، مقدمه المحجّة البیضاء 35/2

ص: 250

(قصاید) // ، سده 11، سنا ش (53) 389، نسخه ها 578/7 // ، ، حسین مفتاح ش (9) 710، نسخه ها 132/7 // ، ، تملّک آقای بهنیا، دیوان علامه محمّد محسن فیض، 93 (رباعیات ویک مثنوی) // ، سده 12، ش (11) 5109، ملک 207/9 // نستعلیق، سده 13 - 12، ش 1649، فیضیه 110/3 // ، عبدالعظیم بن محمّد حسن رشتی، 1213، ش (18) 777، ملک 175/5 // شکسته نستعلیق، 1268، ش 5144، مجلس 181/21 // نسخ، سده 13، ش (7) 5926، ملک 108/9 // نستعلیق، ، ش (20) 3120، مجلس 562/3 (منتخب غزلیات و رباعیات) // ، ، ش (4) 7590،

دانشگاه تهران 643/16 (رباعیات) // ، بی تا، تملّک ملاّ عبدالباقی مرقوم، دیوان علامه محمّد محسن فیض 93 (غزلیات) // ، ، ش (11) 5109، ملک 207/8.

ن . چ

.- بمبئی: بی نا، 1300 ق (سنگی) // به کوشش اسداللّه شهنشاهی .- تهران: بی نا، 1248، 1308 ق. 200 ص (سنگی)؛ 1357 ق. 178 ص (سنگی)؛ 1337. 815 ص // .- تهران: کتابفروشی میر کمالی، 1378 ق. 216 ص // .- تهران: شمس، 1338. 715 ص // به کوشش محمّد پیمان، با مقدمه محمّد علی صفیر .- تهران: پیمان، 1353، 1366، 1370، 1372، 1383. و+ 419 ص // به کوشش مصطفی فیضی کاشانی .- تهران: اسوه، 1371. 3 ج. // با مقدّمه علی شفیعی .- تهران: چکامه، 1380، 720ص (با عنوان: دیوان کامل محقق ربّانی ملاّ محسن فیض کاشانی همراه با رساله گلزار قدس) // به کوشش مجتبی مولوی .- تهران: انعام، 1380، 704ص // به کوشش جعفر رسول زاده .- قم: الطیّار، 1381 . (با عنوان: مجموعه غزلیات).

[80]

اللئالی(عربی)

عنوان دیگر:A اللئالی المستخرجه B

اللئالی المخزونة

فیض کاشانی کتاب الکلمات المکنونه را در علوم اهل معرفت و حقایق اصول دین با دلایل فلسفی و عرفانی در صد کلمه به سال 1057 تحریر کرده است، سپس به سال 1059 چهل کلمه از آن را برمی گزیند وبا استشهاد به آیات قرآن واحادیث ائمه واشعار شاعران فارسی رساله ای را به رشته تحریر می آورد و آن را اللئالی می نامد. او در پایان

ص: 251

رموزی را که در آن برای شاعرانی چون سنائی، حافظ، سعدی، شبستری، بابا فغانی و... به کار برده است، آشکار می کند. کلمه اوّل آن در جمع بین امتناع و امکان رؤیت و معرفت؛ کلمه آخر در تمییز فرقه های ناجیه از هالکه.

یکم [19]؛ دوم [63]؛روضات 92/6؛ کشف الحجب 477؛ فوائد 636؛ الذریعه 257/18.

آغاز / الحمد للّه الذی منه المبداء و الیه المعاد عرفت بجمعه بین الاضداد...

انجام / و جعلها لی نورا یسعی بین یدی و بیمینی ربنا اتمم لنا نورنا و اغفر لنا انک علی کل شی ءٍ قدیر.

ن . خ

نستعلیق، نجات، 1073، ش (1) 7285، مرعشی 74/19 // ، 1073، ش (1) 13427، مرعشی 71/34 // شکسته نستعلیق، محمّد هادی بن عبداللّه کاشانی فیضی، 1077، ش 13523، مرعشی 311/34 // نستعلیق، سید علی نقی بن نورالدین محمّد گیلانی، 1085، ش (20) 1039، فیلمها 561/1 // نسخ، 1086، ش (1) 6094، مرعشی 101/16 // نستعلیق، 1088، ش (10) 256 ج، الهیات تهران 194/1 // ، محمّد باقر بن آقا اسماعیل ابهری جی، 1091، ش (4) 2239، عکسی احیاء میراث 433/6 // ، سده 11، ش (10) 5279، مجلس 103/16 // نسخ، محمّد بن ابی الحسن مدعوّ به تقی، 1092، ش (1) 13402، مرعشی 13/34 // ، محمّد یوسف بن محمّد علی، 1105، ش (1) 8944، مرعشی 114/23 // ، 1111، ش (11) 293 ج، الهیات تهران 199/1 (ناقص) // نستعلیق، عبدالکریم بن شیخ بدر، 1114، ش (5) 1427، الهیات مشهد 573/2 // تعلیق،

محمّد باقر بن محمّد جعفر اصفهانی باغانی، 1123، مشکوة ش 1038، دانشگاه تهران 344/ (1) 3 // ، عزیزاللّه بن محمّد تقی مجلسی، 1143، ش (1) 4091ع، ملی 436/17 //

نسخ، محمّد بن ابوالقاسم الرکن، 1156، ش (1) 5817، مرعشی 203/15 // ، 1186،

ش 20808، آستا [رویت] // ، سده 12، ش (3) 2901ع، ملی 608/6 // نستعلیق، سده

12، ش (2) 13433، مرعشی 92/34 // نستعلیق ، سده 13 -12، ش (1) 4441، دانشگاه تهران 3402/13 (A) // ، 1208، ش 28687، آستا [رویت] // ، محمّد علی شاملو، 1210، ش 28895، آستا [رویت] // نسخ، محمّد ابراهیم بن محمّد خلیل هرنجی، 1250، ش (1) 1639، ملی 214/10 // نستعلیق، محمّد حسین بن محمّد علی حسینی، 1251، ش 22364، آستا [رویت] // نستعلیق، عبدالباقی بن صدرالدین محمّد بن ابوتراب فیضی کاشانی، 1255، ش (2) 13476، مرعشی 199/34 // نسخ، 1255، ش 6546،

ص: 252

سپهسالار 468/5 // ، عزیزاللّه بن میرزا اسماعیل خرقانی، 1263، ش (4) 2056، مرعشی 66/6 // نسخ ونستعلیق، 1271، ش (2) 4185، دانشگاه تهران 3152/13 (A) // نستعلیق، محمّد علی، 1277، ش (1) 3411، مجلس 1275/ (3) 10 // نسخ ونستعلیق،

صالح حسینی، 5 -1284، ش (12) 12167، آستا 90/10 // نسخ، محمّد حسن، 1289، ک. لس آنجلس ش M 980، نسخه ها 334/12 و11 (B) // ، مالکیت 1294، ش (2)

2559، ملی 479/12 // ، نایب الصدر، 1297، ش (2) 1418، دانشگاه تهران 90/8 // نستعلیق، سده 13، ش 6547، سپهسالار 468/5 // ، سده 13، ش 943، مدرسه مروی 212 // ، تملّک میرزا عبدالحسین نایب الصدر، ش 1512، مرعشی 315/4 // ، محمّد حسن بن محمّد علی، 1303، ش (2) 11240، آستا [رویت ]// نستعلیق، گویا از کلهر، حسین مفتاح ش 1449، نسخه ها 215/7 // ، احمد صفائی خوانساری، 1340، ش 21232، آستا [رویت ]// ، بی تا، کتابخانه مهدوی، ش (1) 260، نسخه های خطی 168/2 // ، بی تا، ش (2) 1212، هزار و پانصد 356 // ، بی تا، ش (1) 4166ع،

ملی 90/18// تملّک شیخ علی اکبر نهاوندی در مشهد، الذریعه 297/18.

ن . چ

.- بمبئی: بی نا، 1296 ص (سنگی) // .- تهران: بی نا، 1371 ق. (سنگی).

[81]

اللُبّ(عربی)

عناوین دیگر: A

لب القول فی معنی حدوث العالم B حدوث العالم

مؤلّف، حدوث و قدم عالم را به روش فلسفی با عناوین "تمهید، فصل و اصل" مورد

بحث قرار می دهد و در پاره ای از مباحث آن به آیات و احادیث نیز استشهاد می کند.

یکم [26]؛ دوم [51]؛ لولوة 125؛ کشف الحجب 478؛ فوائد 635؛ الذریعه 288 و282/18؛ 295/6.

آغاز / حمدا لمن کان لم یزل بلا زمان ولا مکان و الان کما علیه کان والصلاة علی من کان...

ص: 253

انجام / فقد کمل لبّ القول فی معنی الحدوث... فهو اکثر من ان یحصی...

ن . خ

نسخ، ابراهیم بن نصیرالدّین رضوی، 1072، ش (1) 13408، مرعشی 26/34 (با مقابله علم الهدی) // نستعلیق، سده 11، ش (1) 3409، مجلس 1268/ (3) 10 // ، سده 11، ش 23814، آستا [رویت ]// ، محمّد مفید بن محمّد سعید لاهیجی، 1133، ش (4) 13420، مرعشی 48/34 // [نسخ]، محمّد ابراهیم بن محمّد قاسم بن شمس الدین طالقانی، 1140، تملکِ کتابخانه بروجردی در نجف، الذریعه 282/18 // ، سید حسین بن

نورالدین جزائری، تملّک صالح جزائری، الذریعه 282/18 // نستعلیق، محمّد برهان، 1221، آخوند همدان ش (5) 646، رشت و همدان 1423 (B) // نسخ، حاجی بابای سمنانی، 1227، لس آنجلس M 1113 (3)، نسخه ها 712/12 و11 (B) // ، احمد بن عبدالقادر تبریزی، 1261، ش (3) 935، مرعشی 119/3 (A) // شکسته نستعلیق، علی اکبر بن محمّد کریم طبیب سالیانی، 1266، ش 5900 ضمیمه 508، آستا 122/4 // نسخ، ملاّ محمّد بن علی رضای طارمی، 1276، الذریعه 282/18 // ، محمّد علی بن محمّد تقی آل عصفور، 1327، ش 18546، آستا [رویت] .

[82]

اللباب(فارسی)

عناوین دیگر: A

لباب الکلام B علم اللّه تعالی

فیض این رساله را به درخواست فرزندش علم الهدی به سال 1041 نگاشته است و در آن از چگونگی علم خداوند به جزئیات و کلّیات اشیاء وآنچه معقول و محسوس است به اختصار بحث می کند. وی آن را از نفیس ترین مؤلّفات خویش بر می شمارد. شیخ احمد احسائی شرحی بر این کتاب نوشته است.

یکم [25]؛ دوم [52]؛لولوة 125؛ کشف الحجب 478؛ فوائد 635؛ ایضاح 398/2؛ الذریعه 322/15؛ 279 - 278/18.

ص: 254

آغاز / بسمله. الحمداللّه العلیم الحکیم الذّی لا تغرب عن علمه مثقال ذرّة، امّا بعد فیقول الفقیر ...هذا لباب الکلام فی الاشارة الی کیفیة علم اللّه...

انجام / فلیطلبه من کتابنا الموسوم بعین الیقین فان فیه اسرارا لا یحتملها الاکثرون و لا یمسها الاّ المطهرون.

ن . خ

نستعلیق، کتابت مؤلّف (فیض کاشانی)، ش (1) 13404، مرعشی 17/34 // ، سده 11، ش (2) 3409، مجلس 1269/ (3) 10 // ، ، ش (4) 1787، ملک 364/5 // یا نسخ، سده 11، ش (3) 206، مجلس 73/22 // نسخ، ابراهیم بن نصیرالدّین رضوی دلیجانی، سده 11، ش (3) 13408، مرعشی 48/34 (با مقابله علم الهدی) // نستعلیق، 1102، ش 3335، گلپایگانی 2923/5 // ، شیخ عبدالکریم بن شیخ بدر، [1114]، ش (7) 1427، الهیات مشهد 574/2 // نسخ، 28 - 1124، ش (11) 1439، ملی 471/9 (B) // شکسته نستعلیق، نصیرالدین سلیمان بن علم الهدی، 1140، ش (4) 3818، مجلس 1842/ (4) 10 // تملّک مدرسه سیّد بروجردی، 1140، الذریعه 279/18 // نستعلیق، سده 12، ش (4) 711، مدرسه نمازی خوی 384 (A) // ، علی اصغر بن ملاّ خلیل اردبیلی، 1222، ش (7) 1430، مرعشی 215/4 // نسخ، محمّد جعفر بن محمّد صادق هرندی، 1236، ش (3) 921، فیضیه 39/3 // ، احمد بن عبدالقادر تبریزی، 1261، ش (2) 935، مرعشی 119/3 (B) //

، 1273، ش (2) 13574، مرعشی 400/34 // نستعلیق، محمّد صادق کاشانی، 1275، ش (1) 13457، مرعشی 147/34 // ، سینا بن جعفر

موسوی حسینی، 1287، ش (2) 29، کتابخانه حجت کشفی 42 // ، 1290، ش (5)

1401، مرعشی 175/4 (B) // ، علی تقی بن محمّد حسن رضوی، 1290، ش (1) 2426، ملی 228/12 // ، سده 13، ش 22518، آستا [رویت ](B) // شکسته نستعلیق، سده 13، ش (2) 2167، ملی 237/5 // نسخ، سده 14، ش (5) 5962، آستا [رویت] // نسخ و نستعلیق، عبدالحسین محلاتی، سده 14، ش (4) 271، دانشگاه اصفهان، 202 (B) // ، بی تا، تملّک شیخ عبدالحسین حلی نجفی، الذریعه 278/18 // نستعلیق، بی تا، ش2189، گلپایگانی 2923/5 // تملّک شیخ صالح جزائری، الذریعه 278/18 // تملّک ملاّ محمّد علی خوانساری، الذریعه 279/18.

شرح

شرح رسالة العلم = شرح رساله علمیه/ احمد بن زین الدین احسایی.

ص: 255

شارح در مقدمه می گوید: در مساله علم وعلم باری تعالی مباحثات زیادی بین علما وحکما وجود دارد ومردم اطلاعات این مسائل را از کسی می گیرند که از خاندان رسالت نیستند وفقط به گفتار ایشان بسنده می کنند.

من هم از دیرباز به این مسأله کشیده شده بودم و همواره به فکر بودم تا آنکه دست تقدیر مرا به اصفهان کشاند و در سال 1228 رساله علم فیض را که برای فرزندش علم الهدی نگاشته بود به دستم رساند. آن را به نیکوترین وجه ای نگارش کرده بود. پس از مطالعه به خواهش میرزا باقر نواب تا حدّ ممکن به شرح و توضیح مطالب آن پرداختم. الذریعه 322/15.

آغاز/ بسمله و به نستعین، الحمد للّه رب العالمین والصلوة والسلام علی محمّد و آله المیامین العاقلین...

انجام/ ولا حول ولا قوة الاّ باللّه العلی العظیم وصلّی اللّه علی محمّد وآله الطاهرین.

ن . خ

نستعلیق، 1224، دانشگاه اصفهان ش (2) 323، نسخه ها 940/12 و11 // ، 1230، ش (17) 742، ملک 164/5 // ، عبداللّه بن محمّد تبریزی، 1234، ش (2) 1068، ملی 63/9 // نسخ، اسماعیل زنوزی، 1237، ش (4) 671، مدرسه نمازی خوی 365 // ، [1240]، ش (8) 755، ملی 218/8 // نستعلیق، حسن عظیم آبادی، 1251، ش (5) 6066، ملک 130/9 // نستعلیق، 1256، ش (1) 1406، الهیات مشهد 549/2 // نستعلیق، محمّد سعید بن عبدالحفیظ تفرشی، 3 - 1272، ش (1) 31882، مجلس 676/23 // نسخ، سده 13، ش (1) 1944، عکسی میراث، 407/5 // ، عبدالمطلب بن غیاث الدین محمّد علایی، 1087، ش 27، کتابخانه قمر بنی هاشم دامغان 18، سده 14 - 13، ش (3) 3028، ملک 190/6 // ، بی تا، ش 23047، آستا [رویت] // تملّکِ عبدالهادی بن میرزا محسن فضلی در بصره، الذریعه 218/11.

[83]

لبّ الحسنات(فارسی)

فیض در این کتاب دعاهای کوتاه را که انسان می تواند در روز، شب، هفته و ماه از آنها

ص: 256

بهره ببرد جمع کرده است. وی این اثر فارسی را در صفر 1073 به خواهش شاه عباس دوم صفوی فراهم آورده است. عناوین ابواب عبارتند از: باب اول: در اوراد متکرّره؛ باب

دوم: در اوراد ایام هفته؛ باب سوم: در ادعیه ماهها.

یکم [45]؛ دوم [94]؛لولوة 124؛ فوائد 636؛ الذریعه 286/18.

آغاز / منّت خدای را عزّ و جلّ که دعای بندگان را می شنود و ندای ایشان را به عزّ اجابت می رساند.

انجام / این بود آنچه ذکر آن در این مساله موعود بود، والحمد للّه والصلاة علی رسول اللّه.

ن . خ

نسخ، سده 11، ش (1) 10347، مرعشی 289/26 // ، ، ش 8236، مرعشی 195/21 // ، سده 13، ش 23845، آستا [رویت] // ، سده 13،، ش (2) 11524 مرعشی 178/29 // ، بی تا، اهدایی مشکوة ش 932، دانشگاه تهران 123/1 // ، بی تا، ش 130/2، مدرسه سلطانی کاشان 37 // ، ، تملّک مولوی حسن یوسف در کربلا، الذریعه 286/18.

[84]

المحاکمة بین الطائفتین من المؤمنین(فارسی)

عنوان دیگر: A

المحاکمه

مؤلّف، این رساله را ظاهرا در جواب پرسشهایی نگاشته که از او در امتیاز بین دو فرقه اسلامی، یکی منسوبان به علم و دیگری منسوبان به زهد و عبادت مطالبی خواسته بودند، نگاشته است. وی بر این باور است که اهل علم، ریاضیات نفسانی می کشند به فکر و تعلّم وخشوع. و اهل زهد ریاضات بدنی می کشند به ذکر و تهجّد و رکوع. لیکن اهل علم، اگر به علم خود منتفع شوند، فاضلترند از اهل عبادت.

ص: 257

فیض در این رساله دیدگاههای خود را در باره اختلاف فکری مهمی که در جامعه دینی آن روزِ ایران بوده بیان می کند. این اختلاف میان اهل ظاهر و باطن بوده، آنها با

نگاشتن کتابها و رساله هایی چند علیه یکدیگر تبلیغ می کردند تا جایی که این منازعات

در کوی و بازار و سر منبرِ ادامه می یابد و گروهی از این آشفته بازار منفعت طلبی می کنند. فیض می کوشد تا عیوب این دو دسته را بیان کند ودر عین تایید عرفان، حرکات زشت و بی مایه صوفیه و کارهای نادرست آنها را در عبادت سازی بیان نماید. وی در این رساله به این نکات اشارات می دهد.

هرگاه از طایفه ای که منسوب به فرقه ای از اهل حق باشند، حرکاتی چند ناپسندیده مشاهده شود، نباید همه آن فرقه را به بدی منسوب ساخت چه در هر فرقه خوب و بد می باشد، خصوصا این دو فرقه که اکثر افراد از ایشان نیستند بلکه خود را به ایشان شبیه

ساخته اند، تا معزّز باشند و مال و جاه بیابند، اگر کسی به دیده بصیرت نظر کند می بیند

که اکثر قصد قربت در تحصیل کمال ندارند، قومی به مزخرفاتی که آموخته اند خود را کامل می دانند، بلکه از علما می شمرند، از عقاید ایمانی و ارکانی دینی به اسمی ورسمی

قناعت کرده و با این حال گاهی در صدد طعن یکدیگر برمی آیند، و گاهی دیگران را هدف تیر طعن می نمایند و زهر قهر بر جراحت سینه مجروحان می باشند...

و باید دانست که امور شنیعه که از جهّال این دو طایفه صادر می شود بسیار است، لیکن هیچ کدام به حدّی نمی رسد که موجب تکفیر و جواز لعن شود، بلکه هر دو بر ایمان خود باقی اند، و غیبت ایشان جایز نیست مگر در فسقی که تظاهر به آن کنند.

مؤلّف برای اثبات ادعای خویش، احادیثی از کتاب کافی نقل می کند و در خاتمه برای تعیین راههای سلوک به کتابهای دیگرش چون زاد السالک، ترجمة الشریعة و الفت نامه حوالت می دهد.

کشف الاستار 203/3؛ الذریعه 135/20؛ ده رساله 97.

آغاز / بسمله... اما بعد: سؤالی چند کرده بودند ومحاکمه خواسته بودند، میان دو فرقه از اهل اسلام، یکی منسوب به علم ومعرفت...

ص: 258

انجام / وکیفیت سلوک راه حق را از رساله ای چند که درین باب نوشته ام بطلبند، مثل زاد السالک و ترجمة الشریعة و الفت نامه وغیر آن... ظاهرا وباطنا.

ن . خ

نسخ، سده 11، اصغر مهدوی ش (4) 510، نسخه ها 121/2 (با دیباچه ای از علم الهدی) // ، محمّد هادی بن مرتضی (برادر زاده فیض)، ش (4) 82، مرعشی 101/1 // ، محمّد بن مرتضی، 1107، تملکِ سید مهدی بن اسماعیل صدر (کاظمیه)، الذریعه 135/20 // ، اسداللّه الحسینی بن ابی المعالی، 8 - 1124، ش (3) 1439، ملی 465/9 // ، سده 12، ش 22463، آستا [رویت] // ، سید احمد صفائی خوانساری، 1341، ش (9) 1493، هزار و پانصد 380 // ، تملّک حاج حسین پنبه چی (همدان)، نسخه ها 381/5.

ن . چ

به اهتمام محمّد تقی دانش پژوه در مجله دانشکده ادبیات .- تبریز: دانشگاه تبریز، [118/9] مقالات فارسی 5867 // به اهتمام رسول جعفریان در ده رساله .- اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین، 1371. صص 112 - 95.

[85]

المحاکمة بین الفاضلین(عربی)

عنوان دیگر: A

التفقّه فی الدّین

رساله ای است در بیان معنی تفقّه در دین و اینکه آیا اجتهاد در احکام لازم است یا خیر؟ مؤلّف گفتار شیخ حسن عاملی صاحب معالم الاصول را در این موضوع نقل

می کند و اعتراض یکی از فضلا را بر او می آورد. پس از آن بین آنها به محاکمه و قضاوت

می نشیند.

یکم [80]؛ دوم [54]؛امل 305/2؛ لولوة 129؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 136/20.

ص: 259

آغاز / الحمدللّه رب العالمین... هذه رسالة فی تحقیق معنی التفقّه فی الدین اوردنا فیه کلام بعض المحقّقین...

انجام / یخرجهم من الظلمات الی النور ویهدی من یشاء الی صراط المستقیم والحمد للّه رب العالمین...

ن . خ

نسخ، علم الهدی [نسخه با نسخه فیض مقابله شده است]، ش 3193، مرعشی 15 - 414/8 // ، 1059، ش (5) 265، گلپایگانی 231/1 // نستعلیق، 1118، ش 21813، آستا [رویت ]// نسخ، 1126، ش 29718، آستا [رویت ]// ، محمّد اسماعیل بن محمّد ابراهیم اصفهانی، 1126، ش (8) 16884، آستا [رویت ]// ، 1290، ش (10) 1401، مرعشی 177/4 // ، محمّد حسن بن محمّد علی، 1303، ش (5) 11240، آستا [رویت] // تملّکِ کتابخانه آقای خوانساری، الذریعه 153/11.

[86]

المحجّة البیضاء فی احیاء الاحیاء(عربی)

عنوان دیگر: A

احیاء الاحیاء

کتاب احیاء علوم الدین از مهمترین و ارزشمندترین نگاشته های ابو حامد غزالی متوفّای 505 ه . ق. است. وی پس از آنکه تدریس در نظامیه و مجالستِ امرا و ندیمان و صاحب منصبان دولتی را رها کرد، بار سفر به سرزمینهای شام، بیت المقدس و حجاز را بست. در سال 498 مناسک حج را به جای آورد و به طوس بازگشت. ارمغان او از این سفر، کتاب گران سنگ احیاء العلوم بود. غزالی این اثر را بدان سبب نوشت که می دید بر

بسیاری از عالمان دینی عصرش - که می بایست ورثه انبیا باشند - شیطان کمند انداخته و

آنان را مقهور خود ساخته، این دانشمندان شیطان زده، چنان به مردم وانمود می کنند که

گویی علم چیزی نیست جز فتوایِ احکام، جدل ومناظره - برای از میان برداشتن دشمنان - وسخنان بی ارزشِ آراسته برای فریب و اغوای عوامِ مردم. او بر این باور است که علمی

که صالحانِ سلف بدان می پرداختند و خداوند بزرگ آن را فقه و حکمت و علم و نور و

ص: 260

هدایت خوانده، متروک و مهجور افتاده است. لذا مصمّم می شود که کتابی در زنده کردن مجدّد علوم دین بنگارد. ما حصل این امر کتاب احیاء علوم الدین است.

این اثر چه در دوران غزالی و چه پس از آن در میان دانشمندان کشورهای اسلامی رواج یافت. تلخیصهای چندگانه ای که دانشوران نامور مسلمان از آن کرده اند، یا شرح و

تفسیرهای فراوانی که بر آن نوشته اند همه حاکی از بزرگی وعظمت کار سترگ فخر رازی است. هر چند بر آن خرده گیریها و اشکالاتی از سوی بزرگان وارد شده، امّا از بزرگی و

رواج آن هرگز کاسته نشده است. فیض کاشانی بر آن شد تا احیاء علوم الدین را بار دیگر احیاء و یا تهذیب کند و با آرای کلامی و روایات مأثور شیعی بیامیزد و آن را از اعتقادات

معارض بپیراید، و آن را در جامه ای نو، در خور جامعه شیعی فراهم آورد، لذا پس از اتمام کار، آن را المحجّة البیضاء فی تهذیب الاحیاء نامید و تهذیبی از آن اثر بزرگ را به شیعیان عرضه کرد.

فیض در مقدمه المحجّة در سبب احیاء این اثر چنین می گوید:

پس، از خداوند سبحان در آنچه به انجامش مایلم، درخواست خیر و خوبی می کنم وآن نگاشتن کتابی است در تهذیب کتاب احیاء علوم الدین که از نوشته های ابو حامد محمّد غزالی طوسی است. این کتاب در همه اقطار مانند خورشید در نیمروز مشهور و شناخته شده است و مشتمل بر علوم دینی مهمی است که برای جهان آخرت سودمند می باشد و پای بندی به آنها می تواند مایه رستگاری و رسیدن به درجات عالی اخروی شود، افزون بر اینها از حسن بیان و شیوایی نگارش و زیبایی ترتیب وتدوین برخوردار است، امّا چون غزالی به هنگام تألیف آن بر مذهب عامّه بوده و هنوز شیعه نشده، و این سعادت را خداوند در اواخر عمر به او ارزانی داشته است - چنان که آن را در کتاب سرّ العالمین اظهار کرده و ابن جوزی این امر را گواهی داده است - به همین سبب یکی از ارکان مهم ایمان را فرو گذاشته وآن را در این کتاب ذکر نکرده است. این رکن اساسی عبارت از شناخت امامان معصوم - علیهم السلام - است که پیامبر خدا تمسّک به آنها وقرآن را سفارش فرموده است. و نیز بسیاری از مطالب آن بویژه آنچه در بخش عبادات آمده مبتنی بر اصول نادرست عامّه و از بدعتها وساخته های فاسد فرقه گرایان و هواپرستان است. همچنین بیشتر اخباری که در آن کتاب نقل شده به کسانی اسناد داده شده که

ص: 261

به دروغگویی و افترا بر خدا و پیامبرش مشهورند وهیچ اعتمادی برگفته های آنان نیست...

از این رو لازم دیدم آن کتاب را از آنچه مایه عیب و زشتی آن است پاک کنم و تمام مطالب آن را بر اصولی محکم استوار سازم که شک و تردید در آن راه نداشته باشد، و در برخی از بابهای آن روایات مناسب هر باب را که از اهل بیت - علیهم السّلام - و پیروان آنان نقل شده و از اسرار و حکمی است که به آنها اختصاص دارد بر آن بیفزایم، و بعضی از مباحث آن را با منظّم کردن مطالب و حذف زواید خلاصه کنم تا رغبت خوانندگان به مطالعه آن افزون شود. همچنین لازم دیدم برخی از بابهای طولانی آن را به فصلهای کوتاهتر تقسیم کنم تا موجب خستگی مطالعه کنندگان نگردد، بی آنکه در ترتیب ابواب و فصول آن تغییری ایجاد کنم و چیزی از آنها را مقدّم یا موخّر بدارم و نیز تا حدّ ممکن در بیان الفاظ و عبارات آن تصریف نکرده ام، زیرا عبارات آن در نهایت خوبی و استحکام است.

فیض در المحجّة هیچ تغییری در ترتیب ابواب کتابهای احیاء علوم الدین نداده است جز اینکه در ربع عادات به جای "آداب السماع والوجد" کتاب طولانی و پر حجم "آداب الشیعة واخلاق الامامة" را نشانده است. چرا که سماع و وجد را از مذهب اهل بیت -

علیهم السلام - نمی داند. همچنین، گرچه نام کتاب قواعد العقاید - کتاب دوم از ربع عبادات - را بر جای نهاده و به جای آن، کتاب دیگری ننشانده است، امّا در مضمون کتاب

بیشترین تصرّف را نموده است و جز اندکی از سخنان غزالی در باب اوصاف علم کلام و رویکرد تدریجی به ارشاد خواص وعوام، بقیّه کتاب را موافق عقاید شیعه امامیّه نگاشته

است و در جایی که غزالی خواننده را برای دانستن حداقل لازم اعتقادات حق و ادلّه آنها

به الرّسالة القدسیة و کتاب الاقتصاد فی الاعتقاد خود ارجاع می دهد، فیض به عوض آنها از دو کتاب خویش، منهاج النّجاة و علم الیقین نام می برد وخواننده را به خواندن آنها اشارت می کند.

از اینها که بگذریم، سبک فیض در بازنویسی بقیه کتاب احیاء علوم الدین چنین است که گاهی نکته مهمی را که با آن موافق نبوده، ابتدا از غزالی آورده وآنگاه خود با ذکر اقول به ردّ و تصحیح آن پرداخته است و یا نکته صوابی را پس از اقول، بسط داده و از طریق

ص: 262

شیعه مؤیداتی برای آن آورده است. در کثیری از موارد هم عباراتی را که نمی پسندیده و درست نمی دانسته از میان دیگر عبارات بیرون برده و بدین کار اشارتی نکرده است. همچنین است حذف پاره ای از روایات وارده از طریق اهل سنّت وحکایات و اقوال مأثوره از صالحان سلف و یا افزودن وکاستن فصلی بندرت. از آن طرف، افزودن روایاتی از منابع امامیّه، امری است که در جمیع کتابهای چهل گانه بدان اهتمام تمام داشته است.

در همه کتابها، بخصوص در ربع عبادات وعادات، احکام فقهی را موافق فقه شیعه و فتاوای خویش نگاشته واغلب نصوص وارده از ائمه شیعه - علیهم السلام - را به صراحت ذکر کرده است. امّا در اسرار عبادات، تقریبا بی هیچ بیش و کمی، همه آنچه را غزالی آورده با تصویب آورده است. کوتاه سخن آنکه، دست کم سه چهارم المحجّة البیضاء عینا همان است که در احیاء علوم الدین آمده است واگر تصرّفی رفته است در ربع باقی است. (قصّه اهل معرفت، 7 - 5 )

کتاب المحجّه در هفتاد وسه هزار بیت به سال 1046 به پایان رسید.

یکم [14]؛ دوم [64]؛ امل 305/2؛ لولوة 123؛ روضات 91/6؛ کشف الحجب 439؛ فوائد 636؛ ایضاح 442/2؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 145/20.

ربع عبادات

آغاز/ بسمله. حمدا للّه تعالی اولا حمدا کثیرا... واستخیره سبحانه ثالثا فیما انبعث له عزمی من تحریر فی کتاب تهذیب احیاء علوم الدین من...

انجام/ هذا اخر کلام فی کتاب ترتیب الاوراد وتفصیل احیاء اللیل و بتمامه تمّ ربع العبادات من المحجّة البیضاء فی تهذیب الاحیاء و یتلوه ان شاء اللّه فی ربع العادات کتاب آداب الاکل...

ن . خ

نستعلیق، مقصود گلپایگانی، 1042 ؟، ش 5797، مجلس 227/17. (نسخه را فیض دیده و حاشیه زده است) // نسخ، عبدالرزاق بن عبدالفتاح بن عبداللطیف قاری، 1045، ک. آیة اللّه زنجانی ش 44، آشنایی با 205/1 // ، 1061، ش 11544، آستا [رویت] // ، عصر

ص: 263

مؤلّف، ش 310، فیضیّه 229/1 // ، محمّد رضا حسینی، 1089، ش 30930، مجلس 157/24 // ، رمضان بن علی کاشانی، 1098، ش 552، مرعشی 153/2 // ، سده 11، ش5451، گلپایگانی 4184/7 // ، [سده یازدهم]، ش 7954، مرعشی 289/20 // ، 1100، ش 7453، مجلس 430/25 // ، 1114، مشکوة ش 1053، دانشگاه تهران 677/ (1) 3 // ، علی اکبر بن خلیل اللّه حسینی کاشانی، 1113، ش 2662، سپهسالار 521/5 // ، شمس الدین بن عبداللّه ماهانی، 1139، ش 527، ملی فارس 121/2 // ، 1139، ش 3080، وزیری 1525/5 // ، احتمالاً کتابت محمّد مقیم بن محمّد صالح ملقب به صفار زاده، ش 1664، فیضیه 229/1 // ، سده 13، ش 1155، ملی 145/9 // ، ، ش 383، مدرسه امام عصر شیراز 127 // ، فرج اللّه، 1311، ش1257،

گلپایگانی 4182/7 // ، بی تا، ش2735، گلپایگانی 4184/7 // ، بی تا، ش18115،

گلپایگانی 4183/7 // ، بی تا، ش5858، گلپایگانی 4184/7.

ربع العادات

آغاز/ بسمله. الحمد للّه الذی احسن تدبیر الکائنات فخلق الارض و السموات و انزل الماء الفرات... اما بعد فان مقصد ذوی الالباب لقاء اللّه سبحانه بدار الثواب و لا طریق للوصول...

انجام/ ولیکن هذا اخر الکلام فی کتاب اخلاق الامامة و آداب الشیعة وبتمامه تمّ ربع العادات من المحجّة البیضاء... و ظاهرا و باطنا.

ن . خ

نسخ، احتمالاً به خط مؤلّف (با تملّک علم الهدی)، ش 62484، مجلس 431/25 // ، عبدالرزاق بن عبدالفتاح الادیب الشهیر بالقاری، 1061، ش 1726، مسجد اعظم 403 // ، قبل از 1088، ش 30956، مجلس 175/24 // ، خلیل حسینی، 1089، ش 11877، مرعشی 150/30 // ، ملاّ رمضان بن علی کاشانی، 1098، تملّک شیخ هادی کاشف الغطاء، الذریعه 145/20 // ، سده 11، ش 83، الهیات تهران 797/1 // ، ، ش (1) 59 - 6350، آستانه مقدسه 162 // ، ، دانشگاه لس آنجلس ش M 1301، نسخه ها 343/12 و11 // ، 1100، ش 7453، ملی 430/25 // ، جمال الدین اسحاق، 1101، ش 5781، مجلس 216/17 // ، 1101، ش 7452، ملی 430/25 // ، محمّد بدیع بن محمّد رضی، 1102، ش 3731، مجلس 1712/ (4) 10

ص: 264

// ، محمّد بن بدیع بن محمّد رضی، 1105، ش468، گلپایگانی 4183/7 // ، مقابله با نسخه مؤلّف توسط محمّد نورالدین (برادر زاده فیض)، ش 3538، مرعشی 333/9 // ، 1127، ش 7384، سپهسالار 521/5 // ، علی نقی بن محمّد حسینی دهدشتی، 1181، ش 9598، مرعشی 329/24 // ، محمّد محسن بن محمّد علی، سده 11 - 12، ش 48، الهیات تهران 797/1 // ، سده 12، ش 2107، گوهرشاد [رویت] // ، سده 12 - 13،

ش13732، گلپایگانی 4183/7 // ، محمود بن بهادر قمری، 1271، ش3238، گلپایگانی 4182/7 // ، معصوم بن محمّد قاینی سرچاهی، سده 13، ش 26726، آستا [رویت] // ، محمّد رضا حسینی، ش 553، مرعشی 154/2.

ربع المهلکات

آغاز/ بسمله. الحمدللّه الذی تتحیر دون ادراک جلاله القلوب والخواطر وتدهش فی مبادی اشراق انواره الاحداق...

انجام/ هذا اخر الکلام فی کتاب ذم الغرور و بتمامه تمّ ربع المهلکات من المحجّة البیضاء فی احیاء الاحیاء... وظاهرا و باطنا.

ن . خ

نسخ، 1047، ش 62488، مجلس 429/25 (کتابت از روی نسخه اصل به دستور علم الهدی) // ، خلیل بن رکن الدین مسعود حسینی، 1090، ش 554، مرعشی 155/2 // ، سده

11، ش 23784، آستا [رویت] // ، 1100، ش242، گلپایگانی 4182/7 // ، سده 12 - 11، ش 36، کتابخانه دیّانی 37 // ، ابوالقاسم، 1107، ش 4804، مجلس 201/13 // ، محمّد قاسم قاینی، 1128، ش 13583، مرعشی 419/34 // ، سید علی بن محمّد حسینی، 1148، تملّک سید محمّد بن خلیفه، الذریعه 145/20 // ، محمّد صالح حسینی شوشتری، 1149، ش 15258، آستا [رویت] // نستعلیق، معصوم بن محمّد قاینی

سرچاهی، 1199، ش 26730، آستا [رویت] // نسخ، سده 12، حسین مفتاح ش 94، نسخه ها282/7 // نسخ و نستعلیق، ، ش 5863، سپهسالار 521/5 // نستعلیق، علی اصغر بن ملاّ محمّد مقیم علیابادی نیشابوری، 1241، ش 3570، آستا 465/6 // نسخ و نستعلیق، 1241، ش 25014، آستا [رویت] // ، علی اصغر، 1243، ش801، گلپایگانی

4182/7 // نسخ، محمّد بن حاجی ملاّ عبداللّه بن محمّد بیابانکی، 1261، مدرسه خیرات خان ش (1) 9، ف. رشت وهمدان 1777 // ، علی عسکر هراتی، 1263، ش 3571، آستا 465/6 // ، محمّد بن احمد الموسوی، 1279، ش 7048، آستا 465/6 // ، 1268، مشکوة ش 1054، دانشگاه تهران 677/ (1) 3 // ، 1268، ش823، طبسی

ص: 265

حائری 488/2 // نستعلیق، سده 13، ش (3) 49 - 6356، آستانه مقدسه 163 // نسخ، جعفر حسینی سبزواری، سده 13، ش 17577، آستا [رویت] // ، محمّد بن محمّد

غزالی، سده 13، ش 4033ع، ملی 328/17 // ، سده 13، ش 30927، مجلس 153/24 // ، بی تا، ک. وزارت مطبوعات و ارشاد افغانستان GAL S I 749، سلسله فهارس المکتبات الخطیة النادرة 232/4 // ، ، ش 11343، آستا [رویت] // ، ، ش 8635، آستا 465/6// ، ، ش 3789ع، ملی 442/16.

ربع المنجیات

آغاز/ بسمله. نحمد اللّه الذی بتحمیده یستفتح کلّ کتاب و یذکره کلّ خطاب... امّا بعد فانّ التوبة عن الذنوب...

انجام/ تمّ کتاب ذکر الموت و ما بعده من المحجّة البیضاء فی احیاء الاحیاء و هو الکتاب العاشر من الربع الرابع... والحمد للّه رب العالمین.

ن . خ

نسخ، مؤلّف، بی تا، ش 62485، مجلس 432/25 (تا آخر کتاب التوحید والتوکّل) // ،عبدالغفور بن مرتضی (برادر فیض)، تملّک سید محمّد باقر حفید، الذریعه 145/20 // ، به دستور علم الهدی، بی تا، ش 62489، مجلس 432/25 // ، سده 11، ش 23779، آستا [رویت] // ، با یادداشت 1112، ش2635، گلپایگانی 4184/7 // ، 1132، ش 15265، آستا [رویت] // ، عبدالمجید بن محمّد علی طباطبائی، 1134، ش 506، گلپایگانی 160/2 // ، معصوم بن محمّد قاینی سرچاهی، 1199، ش 26732، آستا [رویت] // ، احتمالاً سده 12، ش (3) 1195، گوهرشاد 1657/3 // ، حسن خوانساری، 1256، ش 56 ب، الهیات تهران 655/1 // ، عبدالرحیم بن عبداللّه بیارجندی، 1261، خیرات خان ش 36، ف. رشت وهمدان 1763 // شکسته نستعلیق،

1266، ش (5) 11 - 6434، آستانه مقدسه 163 // نسخ، 1286، مشکوة ش 397، دانشگاه تهران 678/ (1) 3 // ، سده 13، ش 17576، آستا [رویت] // ، ، ش 16879،

آستا [رویت] // ، ، ش 382، امام عصر شیراز 127 // ، مظفّر علی بن مولانا عرب، بی تا، ش 1721، مسجد اعظم 403 // ، ، ش 10225، آستا [رویت ]// ، بی تا، ش 7918، آستا 466/6 // ، بی تا، ش 29022، آستا [رویت ]// ، بی تاه 13،

ش 2106، گوهرشاد [رویت ]// ، ، حسینیه شوشتریها ش 728، نسخه ها 809/12 و11.

ص: 266

اجزاء نامشخص

ن . خ

نسخ، مؤلّف، 1044، ش 62483، مجلس 432/25 // ، جمال الدین اسحاق، 1101، ش 5824، مجلس 241/17 // ، عبدالمجید بن محمّد علی طباطبایی، 1134، ش2827،

گلپایگانی 4183/7 // ، 1141، ش 40، کتابخانه دیّانی 39 // ، سده 12، ش 1885،

الهیات مشهد 945/3 // ، ، ش 7660، دانشگاه تهران 667/16 // ، ، ش (1) 11 - 6344، آستانه مقدسه 163 // نستعلیق، قبل از 1252، ش 3249، عمومی اصفهان 297/1// ، 1266، علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 217/2 // ، سده 13، ش 2420، شاهچراغ (برکت) 76/3 // ، بی تا، طبسی حائری، نسخه پژوهی 136/1 // ، بی تا، ش2733، گلپایگانی 4182/7.

منتخب

منتخب المحجّة البیضاء/ محمّد هادی بن شاه مرتضی کاشانی. در گذشته سده 12.

آغاز/ بسمله. یقول الفقیر الی اللّه فی الآخرة و الاولی محمّد هادی بن مرتضی وفّقه اللّه لما یحب و ترضی ... و استخیره سبحانه ثالثا فیما انبعث له عزمی من تهذیب المحجّة...

انجام/ وقهم عذاب الجحیم و الحمداللّه رب العالمین... آخر کتاب اخلاق الامامة و آداب الشیعة و بتمامه تم النصف الاوّل من منتخب المحجّة اعنی ربعی العبادات و العادات منه و یتلوه ....

ن . خ

نستعلیق ریز، کتابت خود مؤلّف، اوایل سده 12، ش 13597، مرعشی 435/34.

تهذیب

احیاء المحجّة البیضاء/ ملاّ محمّد علی بن محمّد علی استرآبادی.

ن . خ

تملّک شیخ محمّد صالح مازندرانی حائری ساکن سمنان، الذریعه 32/26.

ترجمه

نماز راهی روشن در جهان تاریک / اسداللّه ناصح .- تهران: بی نا، 1346. 207 ص؛ محمّدی، 1357. 304 ص. (ترجمه کتاب اسرار الصلوة از کتاب المحجّة البیضاء).

ترجمه قسمتی از کتاب محجّة البیضاء فی تهذیب الاحیاء / حسین آستانه پرست. به راهنمایی زین الدین جعفر زاهدی، 48 - 1347. 101 ص. (ترجمه کتاب التوحید و التّوکل).

ص: 267

ترجمه کتاب اخلاق النبوة وآداب المعیشة از کتاب محجّة البیضاء /احمد خباز حسینی. به راهنمایی زین الدین جعفر زاهدی، 50 - 1349. 66 ص.

ترجمه قسمتی از کتاب محجة البیضاء (کتاب آداب النّکاح) / عبداللّه کریم زاده. به راهنمایی زین الدین جعفر زاهدی، 50 - 1349. 111 ص.

ترجمه قسمتی از کتاب محجّة البیضاء / محمّد افکار. به راهنمایی زین الدین جعفر زاهدی، 50 - 1349. 95 ص. (ترجمه کتابهای اسرار الطهارة، اسرار الصلاة و اسرار الزکاة از کتاب المحجّة البیضاء).

آداب معاشرت محمّد (ص) / اسداللّه ناصح .- تهران: محمّدی، 1351. 80 ص.

(ترجمه کتاب آداب المعیشة واخلاق النبوة از کتاب المحجّة البیضاء).

ورزش روح و تهذیب اخلاق از محجّة البیضاء / اسداللّه ناصح .- تهران: کانون انتشارات محمّدی، 1356. 106 ص. (ترجمه کتاب ریاضة النفس وتهذیب الاخلاق از کتاب المحجّة البیضاء).

ارزش دانش ودانشمند در اسلام / اسداللّه ناصح .- تهران: نهضت زنان مسلمان،

1361. 166 ص. (ترجمه کتاب العلم از کتاب المحجّة البیضاء).

سه رساله: عزلت، کینه وحسد، مذمّت دنیا / اسداللّه ناصح .- تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361. چاپهای متعدد.

زیان شکم پرستی وشهوترانی / اسداللّه ناصح .- تهران: نهضت زنان مسلمان،

1362. 67 ص. (ترجمه کتاب آداب الشهوتین: شهوة البطن وشهوة الفرج).

قرآن وآداب تلاوت آن / اسداللّه ناصح .- تهران: محمّدی: بی تا. 134 ص. (ترجمه کتاب آداب تلاوة القرآن از کتاب المحجّة البیضاء).

برنامه ارتباط با خدا در ماه مبارک رمضان و فلسفه روزه / اسداللّه ناصح .- تهران: محمّدی، بی تا. 244 ص. (ترجمه کتاب اسرار الصیام از کتاب المحجّة البیضاء ).

ازدواج وطلاق / مهدی شمس الدین .- قم: قیام، 1370. 128 ص. (ترجمه کتاب آداب النّکاح از کتاب المحجّة البیضاء).

آداب کسب و تجارت: از دیدگاه فیض کاشانی و محمّد غزالی / مهدی شمس الدین .- قم: شفق، 1371. 123 ص. (ترجمه کتاب آداب الکسب از احیاء علوم الدین والمحجّة البیضاء).

آداب کسب ومعاش. به ضمیمه کتاب حلال وحرام / رضا رجب زاده .- مشهد:

ص: 268

رستگار، 1373. 278 ص. (ترجمه کتاب آداب الکسب وکتاب الحلال والحرام از کتاب المحجّة البیضاء).

راه روشن (ترجمه کتاب المحجّة البیضاء فی تهذیب الاحیاء) / گروه مترجمان .- مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، 76 - 1372. 8ج.

ج1. محمّد صادق عارف، 1372. 617 ص. (تا پایان اسرار الصلاة)؛ ج2. محمّد صادق عارف، 1375. 549 ص. (تا پایان کتاب اذکار ودعوات)؛ ج3. محمّد رضا عطائی، 1376. 551 ص. (تا پایان کتاب آداب صحبت ومعاشرت)؛ ج4. محمّد رضا عطائی، 1375. 439 ص. (تا پایان کتاب اخلاق امامان وآداب شیعه)؛ ج5. عبدالعلی صاحبی، 1372. 512 ص. (تا پایان کتاب نکوهش دنیا)؛ ج6. عبدالعلی صاحبی، 1376. 504 ص. (تا پایان کتاب نکوهش غرور)؛ ج7. محمّد صادق عارف، 1374. 536 ص. (تا پایان کتاب توحید و توکّل)؛ ج8. محمّد صادق عارف، 1375. 455 ص. (تا پایان کتاب).

ن . چ

.- تهران: محمّد ابراهیم خوانساری، 1326، 1341 ق. 321 ص. (سنگی) // به کوشش علی

اکبر غفاری .- تهران: مکتبة الصدوق، 42 - 1339. 8ج. (سنگی) // به کوشش محمّد مشکوة

.- تهران: المکتبة الاسلامیة، 1339. 4ج (افست از نسخه خطی) // به کوشش علی اکبر غفاری .- تهران: دفتر انتشارات اسلامی، بی تا. 4ج. // تحقیق موسسة احیاء الکتب الاسلامیة .- قم: حسنین (ع)، 1384. 4ج.

[87]

مرآة الآخرة(عربی)

عنوان دیگر: A

مراة الاخر B مرآة الاخرة فی معرفة یوم الاخر

نویسنده این اثر را آیینه ای می داند که نشانگر صورت جنّت و نار است و در آن به حقیقت بهشت و دوزخ، و بررسی وجود و محلّ آنها در دنیا می پردازد. کتاب در چهار باب تدوین شده است:

1. در جایگاه جنّت و نار؛ 2. جنّت و نار ناشی از نفس انسان است؛ 3. اقوالی که اشاره

به بعضی از معانی این دو گفته دارد؛ 4. اقسام لذّات و آلام. فیض این کتاب را به سال

1044 در نهصد بیت تألیف کرد.

ص: 269

یکم [28]؛ دوم [59]؛ امل 305/2؛ لولوة 125؛ کشف الحجب 500؛ فوائد 636؛ ایضاح 456/2؛ الذریعه 260/20.

آغاز / الحمد للّه الذی جعل الدنیا متاعا و الاخرة دار القرار والصلاة علی محمّد المبشر للذین آمنوا و عملوا الصالحات.

انجام / ولنقبض الان عنان القلم ولنحمد للّه ولی النعم جعلنا اللّه من المقربین المخلصین بحق محمّد وآله الطاهرین.

ن . خ

شکسته نستعلیق، محمّد طاهر بن شکری قمی، 1077 (به قرینه رسائل دیگر مجموعه)، ش (7) 12869، مرعشی 648/32 // نستعلیق ، میر علی نقی بن نورالدین محمّد گیلانی، 1085، ش (17) 1039، فیلم 561/1 // نسخ، محمّد شفیع بن محمّد مقیم، 1086، ش (2) 34، کتابخانه سید مهدی شفتی 183 // نستعلیق، کتابت عصر مؤلّف، ضمیمه شماره 281، کتابخانه آیة اللّه جلیلی، 189 // نسخ و نستعلیق، محمّد ابراهیم نصیری، 1097، ش (25) 10799، مرعشی 213/27 // نسخ، ابراهیم بن نصیرالدّین رضوی دلیجانی، سده 11، ش (3) 13408، مرعشی 29/34 (با حواشی علم الهدی) // ، محمّد باقر بن آقا اسماعیل ابهری جی، 1100، ش (5) 2339، عکسی احیاء میراث 434/6 // نستعلیق، هاشم بن محمّد ابراهیم، 1100، ش (3) 13468، مرعشی 183/34 // نسخ، 1107، ش (2) 1985، مجلس 461/5 // ، 1124، ش (9) 1439، ملی 469/9 // ، محمّد علی بن محمّد

مهدی اشرفی، 1126، ش (1) 63586، مجلس 274/7 // ، 1129، ش1411، طبسی حائری 488/2 // ، محمّد امین بن محمّد ابراهیم، 1129، ش (7) 132، حوزه علمیه امام صادق، 118/1 // ، محمّد هاشم، 1133، حیدر آباد، ش (1) 121، مدرسه امام عصر شیراز، 95 // ، سده 12، ش (1) 13433، مرعشی 91/34 // نستعلیق، علی اصغر بن

ملاّ خلیل اردبیلی، 1222، ش (5) 1430، مرعشی 214/4 // نسخ، 1251، ش (2) 1745، گوهرشاد [رویت ]// نستعلیق، اسماعیل بن کاظم حسینی تنکابنی، 1263، ش (8) 12045، مرعشی 421/30 // ، عباس بن محمّد طباطبایی، 1281، ش (2) 9741، آستا 341/11؛ انجام/ و ههنا اسرار تعرفها اولو الالباب // نستعلیق، علی اکبر طبیب بن محمّد کریم، 1296، ش (10) 2658، ملک 482/7؛ انجام/ مصرع تاریخ شد این تعمیة رفت کدز آینه (؟) آخرت // ، 1329، ش 23337، آستا [رویت] // نستعلیق، سده 13، ش (6) 5908، دانشگاه تهران 144/16 // شکسته نستعلیق، ، بمبئی، ش (1) 2167، ملی 236/5 // بی تا، ش (10) 1556، دانشگاه تهران 178/8 // ، بی تا، کتابخانه آیت اللّه طبسی حائری، ش (یک) 411، 125/1.

ص: 270

ن . چ.

به ضمیمه منهاج النجاة - و - البشارة الشیعة - و - خلاصة الاذکار - و - ضیاء القلب - و - الانصاف .- تهران: بی نا، 1303 ق. (سنگی) // به ضمیمه علم الیقین - و - عین الیقین .- تهران: بی نا، بی تا. (سنگی) // .- طهران: میرزا هادی اصفهانی، 1311 ق. 190 ص. (سنگی) // با علم الیقین .- طهران: بی نا، 1312. 428 ص.

[88]

مشواق(فارسی)

این رساله فیض در توجیه و تفسیر اصطلاحات و عبارات شاعرانه و متغزلانه ای است که عرفا و اهل ذوق در سخنان خود به کار می برند. وی که درگیری اهل ظاهر و باطن را در معنا و مفهوم این اصطلاحات دریافته بود با نگارش این رساله به ظاهریان فهماند که

مقصود عارفان از این اصطلاحات، آنگونه که آنها می پندارند، نیست. وی در فهرستِ مصنفات خود در معرفی این رساله می گوید:

مقصود از تألیف مشواق عریان کردن معانی حقائق از لباس استعارات برای تفهیم معنی محبت و انس به خدا و برانگیختنِ اشتیاق مردم صاحب ذوق و به خاک مالیدن بینی قشریان خشک و منکر محبتِ الهی است...

فیض در این رساله 860 بیتی، سه فصل در ذکر کلیات عرفانی و توجیه عبارات، استعارات واصطلاحاتِ اهل ذوق نوشته و در فصل سوم پاره ای از کلمات مزبور را یاد و توجیه می کند. فصل اول: در بیان سبب انشاد اشعار در اشاره به معنی و حقایق؛ فصل دوم: در بیان درجات و مراتب سخن و انواع و اصناف آن؛ فصل سوم: در بیان سبب تعبیر از معانی حقایق به الفاظ متداوله مشهوره واشاره به معانی هر یک.

مؤلّف به تبیین و توضیح هر یک از اصطلاحات، رخ، زلف، خال، خط، چشم، ابرو، لب، دهان، شراب، ساقی، خرابات، خراباتی، بت، زنّار، کفر و ترسایی پرداخته و برای آنها به اشعاری از گلشن راز شبستری استشهاد کرده است.

ص: 271

یکم [111]؛ دوم [65]؛ لولوة 128؛ کشف الحجب 601؛ فوائد 635؛ ریحانه 376/4؛ الذریعه 68/21.

آغاز / بسمله... و بعد چنین گوید مؤلّف این سخنان محسن بن مرتضی - تغمده اللّه بالغفران - که چون طایفه ای از متقشّفه...

انجام / به ترسا زاده ده دل را به یک بار - مجرد شو ز هر اقرار وانکار - تمّ ما اردنا ذکره والحمد للّه والسلام علی اصفیاء اللّه واولیاء اللّه.

ن . خ

نسخ، 1091، تملّک مدرس رضوی، فیلم ش 1439، فیلمها 601/1 // ، قوام الدّین بن حبیب اللّه، سده 11، علاّمه طباطبایی شیراز، ش (3) 21، نسخه پژوهی، 73/3 // ، سده 11، بنیاد زبانهای خاوری، ش C 180، نسخه ها 301/10 // نستعلیق، محمّد مهدی، 1116، ش (14) 745 د، الهیات تهران 380/1 // ، سلیمان بن علم الهدی محمّد کاشانی، اوایل سده 12، ش (21) 8231، دانشگاه تهران 66/17 // ، محمّد بن حاج محمّد رازی، 1132، ش14521، گلپایگانی 4336/8 // ، 1206، ش (2) 109، حقوق 193 // ، ابن

محمّد کریم علی اکبر الطبیب سالیانی، 1263، ش 5968 ضمیمه 644، آستا [رویت]؛ نیز، دانشگاه تهران فیلم ش 2242 // نسخ ونستعلیق، علی بن احمد رشتی، 1270، اصغر مهدوی ش (19) 364، نسخه ها 179/2 // نسخ، محمّد ابراهیم تهرانی، 1273، ش (4) 13516، مرعشی 293/34 // نستعلیق، محمّد علی بن حاج ملاّ عبدالغنی تفرشی، 1274، ش (2) 663، الهیات تهران 352/1 // ، ، ، ش (2) 263، الهیات تهران 402/1 // ، صالح حسینی، 5 - 1284، ش (11) 12167، آستا 90/10 // ، عبدالباقی محمّد بن ابوتراب فیضی کاشانی، سده 13، ش (2) 13436، مرعشی 97/34 // ، سده 13، ش (1) 7590، دانشگاه تهران 643/16 (کسی که این نسخه را خوانده از اعتقادات فیض تبرّی جسته است) // ، ، ش (4) 2661ع، ملی 224/16 // نسخ، ، ش (6) 3262، مجلس 871/ (2) 10 // نستعلیق، ، ش (3) 6546، سپهسالار 574/5 // نسخ، ، ش6210، گلپایگانی 4331/8 // ، ، اصغر مهدوی ش (2) 317، نسخه ها 111/2 // نستعلیق، ، ش (3) 6546، سپهسالار 574/5 // ، ، ش 1779، گوهرشاد [رویت] // ، ، ش 2911، مسجد اعظم 364 // تعلیق، محمّد علی، 1300، مشکوة ش (4) 849، دانشگاه تهران 495/ (1) 3 // نستعلیق، بی تا، دانشگاه لنینگراد ش (3) 1211، نسخه ها 304/8 // ، بی تا، ش 24144، آستا [رویت] // ، بی تا، ش (3) 4166ع، ملی 92/18 // ، عبدالواسع بن میرزا، ش (2) 5757، ملک 21/9 // نسخ و نستعلیق،

بی تا، ش1923، گلپایگانی 4331/8 // تملّک عبدالحسین حجت، در کربلا، الذریعه 68/21.

ص: 272

ن . چ

به کوشش حسن بهمنیار .- تهران: بی نا، 1325. 28 ص. // [چاپ دیگر .- تهران: نشر بین الملل، 1363. 40 ص.] // به کوشش مصطفی فیضی، به ضمیمه صهبای سخن .- کاشان: انجمن ادبی صبا، 1348. صص 176 - 113 // به کوشش حامد ربّانی، به ضمیمه رساله نای از جامی .- تهران: [بی نا]، 1354. // به کوشش رسول جعفریان، در ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی .- اصفهان: کتابخانه عمومی امیر المومنین، 1371. صص 275 - 235.

[89]

المعارف(عربی)

عنوان دیگر: A

المعارف فی اصول الدّین

فیض کتاب مفصّل عین الیقین خودش را دو نوبت تلخیص نموده، نوبتی بر خلاصه. مطالبی افزوده وآن را انوار الحکمة نامیده است. و نوبتی دیگر تنها بر خلاصه اکتفا کرده و بر آن چیزی نیفزوده و این تلخیص را به المعارف موسوم داشته است. کتاب مرتب بر

چهار مقصد است و هر مقصدی مشتمل بر ابواب وفصولی. مقاصد چهارگانه عبارتند از:

العلم باللّه؛ العلم بالملائکة اللّه؛ العلم بکتبه و رُسُله؛ العلم بالیوم الاخر.

المعارف در ضمن شش هزار بیت به سال 1083 پایان یافته است.

یکم [11]؛ دوم [6]؛ هدیة 6/2؛ لولوة 123؛ روضات 91/6؛ کشف الحجب 531؛ ریحانه 375/4؛ الذریعه 187/21.

آغاز / نحمدک اللهم یا مبدی ء یا معید و الحمد من نعمائک و نشکرک یا فعال لما یرید ...

ن . خ

نسخ، پیش از 1091، ش 13566، مرعشی 387/34 // ، 1092، ش (2) 1092، ملک 231/5 // ، 1211، ش 237، ادبیات تهران 84 (وقفی آقای حکمت) // نستعلیق، 1252، ش 1019، گوهرشاد 1390/3 // ، میرزا آقا بن میرزا محمّد طاهر، 1262، ش 5801 [7989]، مجلس 230/17 // نسخ، محمّد ابراهیم، 1285، ش 8842، آستا 391/11

ص: 273

// نستعلیق، ملک محمّد، 7 - 1286، ش (3) 4261، مجلس 278/11 // نسخ، سده 13، ش 19840، آستا [رویت] // نستعلیق، ندر محمّد، بی تا، ش (5) 16605، آستا [رویت ](با عنوان: منتخب معارف) // تملّک شیخ عبدالحسین طهرانی در کربلا، الذریعه 298/23 // تملّک محمّد علی خوانساری در نجف، 187/21.

[90]

مُعتصم الشیعة فی احکام الشّریعة(عربی)

کتاب فقهی استدلالی است که اصول مسائل شرعیه و امّهات احکام فرعیّه و دلایل آنها را در بردارد. مؤلّف در این اثر، برای اثبات ادلّه، از مباحث اصول فقه استفاده نکرده، بلکه دلیل و حکم را از آیات قرآن و احادیث و روایات معصومین - علیهم السلام - بدست آورده است. وی در هر مساله پس از نقل اقوال فقهای امامیّه به بررسی وجوه و اسباب اختلاف بین آنان پرداخته است.

فیض، تنها مبحث کتاب الصلوة معتصم را به سال 1029 به پایان رساند، آنگاه تلخیصی از این کتاب به نام مفاتیح الشرایع ساخت که شامل موضوعات فقهی دیگر هم

بود. مفاتیح الشرایع.

یکم [6]؛ دوم [66]؛لولوة 123؛ روضات 87/6؛ کشف الحجب 534؛ فوائد 636؛ ایضاح 508/2؛ الذریعه 210/21.

آغاز / بسمله. الحمد للّه الذی کرّم بنی آدم و حملهم التکالیف الشرعیه لیثبتهم...

انجام / و تضرب اوقات الصلاة حتی تتوب او تموت کما ورد به الروایات و سیأتی فی محله، هذا آخر الکلام فی المجلّد الاوّل.

ن . خ

نسخ، سده 11 (با حواشی مؤلّف)، ش 14723، مجلس 38/25 // ، محمّد علی الخطیب نورالدّین الواعظ، 1072، ش 4656ع، ملی 321/19 // ، کتابت عصر مؤلّف، ش 1257، عکسی احیاء میراث 82/4 // ، محمّد سعید، 1087، ش 2866 ع، ملی

ص: 274

381/13 // ، کتابت به دستور علم الهدی، ش 3478، مرعشی 275/9 // نستعلیق، سده 11، ش 13505، مرعشی 275/34 // نسخ، محمّد مؤمن بن محمّد طالب، سده 12 - 11، ش 341، مدرسه مروی 234 // نستعلیق، نورالدین محمّد شفیع، 1121، ش (2) 1889، ملی 532/10 // نسخ، 1124، ش 178، صدر بابل 122 (با حواشی از مؤلّف ؟) // ، اوایل سده 12، ش 13544، مرعشی 359/34 // ، سده 12، ش 13544، مرعشی

359/34 // ، سده 12، ش (3) 2565، ملی 488/12 // ، حسین بن مهدی الحسینی، 1211، ش 6469، آستا 509/5 // ، محمّد محسن، 1220، ش 13501، مرعشی 270/34 // نستعلیق، محمّد علی، 1327، ش 217، مرعشی 246/1 // ، بی تا، ش 65، ملی فارس 59/1 // نسخ، ، تملّک کتابخانه رضوی کاشان، ش 191، نیز

ش 3545، فیلمها 176/2 // ، ، تملّک سید محمّد یزدی در اصفهان، الذریعه 210/21 // ، ، تملّک سید رضا بن محمّد زنجانی، الذریعه 210/21 (مالک ادعا کرده که کتاب الطهارة معتصم را نیز دارد که با توجه به قول صریح فیض در آخرین فهرستش بعید به نظر می رسد).

تعلیقات

تعلیقات [علی معتصم الشیعه] / فیض کاشانی

این تعلیقات را ملاّ محسن بر ظهر کتاب خود موسوم به معتصم الشیعه در مسائل گوناگون دینی، لغوی، رجالی و تفسیری نگاشته است.

ن . خ

نستعلیق، نورالدین محمّد شفیع، 1121، ش (2) 1889، ملی 532/10.

[91]

معیار السّاعات(فارسی)

رساله ای است مختصر که مؤلّف آن را در شناخت اوقات و ساعات خوب و بد با نگرش بر روایات اهل البیت فراهم آورده است. وی این اثر را که مشتمل بر جداول و ارقام می باشد به سال 1026 در ضمن دو مقصد به فارسی تدوین می کند.

مقصد اول: در اختیار اوقات جهت مهمّات در چهارده فصل؛ مقصد دوم: در اختیار ساعات در سه فصل.

ص: 275

یکم [78]؛ دوم [97]؛ لولوة 129؛ کشف الحجب 536؛ فوائد 636؛ ایضاح 516/2؛ الذریعه 279/21.

آغاز / دم به دم و نفس به نفس هزاران سپاس وستایش مر خدای را که پروردگار جهانیان است...

انجام / این بود آنچه اراده داشتیم که در این کتاب ایراد کنیم. تاریخ کتاب معیار الساعات به انجام آمد.

ن . خ

نستعلیق ریز، 1089، ش (1) 53، آستانه مقدسه 211 // نستعلیق، 1092، مشکوة ش 481، دانشگاه تهران 950/ (1) 3 // نسخ و نستعلیق، محمّد نصیر معلّم ، 1093، ش (3) 3437، احیاء میراث، 416/ 8 // نستعلیق، محمّد زمان، 1096، مدرسه آخوند همدان ش (8) 10212، رشت و همدان 1598 // نسخ، قوام الدّین بن حبیب اللّه، سده 11، ش (2) 21، علاّمه طباطبایی شیراز، نسخه پژوهی 72/3 // ، سده 12، علاّمه طباطبایی شیراز، ش 61، میراث اسلامی ایران، دفتر اوّل 439 // ، فتحعلی حسینی، 1257، ش 20795، آستا [رویت] // ، محمّد علی درگزینی، 1264، ش (2) 1817، ملک 374/5 // ، 1270،ش (21) 364، نسخه های خطی 179/2 // ، سده 13، ش (2) 182، دانشگاه بوعلی 91 // ، سده 13، ش 19610، آستا [رویت] // ، بی تا، ش 22067، آستا [رویت] // نسخ و نستعلیق، ش (2) 81 / ف ، انجمن آثار و مفاخر 120.

[92]

مفاتیح الشرایع(عربی)

مؤلّف در جوانی کتاب معتصم الشیعة فی احکام الشریعة را در فقه به رشته تحریر در آورد و در آن به اصول مسائل شرعیه و امّهات احکام فرعیه و دلایل آن پرداخت. وی برای اثبات ادلّه از مباحث اصول فقه بهره نبرده، بلکه دلیل وحکم را از آیات قرآن و احادیث و روایات معصومین - علیهم السلام - بدست می آورد.

گویا فیض، تنها مبحث "کتاب الصلوة" معتصم را به پایان می برد و پس از آن به

ص: 276

نگاشتن مفاتیح می پردازد. این کتاب همه ابواب فقه را شامل می شود و افزون بر آن مؤلّف به آن قسم از مسائل فقهی که فقها در کتابهای فقهی متعرّض آن نشده اند اشارت می کند. مفاتیح حاوی دو فن، و هر فن از شش کتاب و خاتمه ای تشکیل می شود از این قرار:

الفنّ الاوّل فی العبادات و السیاسات: مفاتیح الصلاة؛ مفاتیح الزکاة؛ مفاتیح الصیام؛

مفاتیح الحج؛ مفاتیح النذور والعهود؛ مفاتیح الحسبة والحدود؛ خاتمة فی الجنائز.

الفنّ الثانی فی العادات و المعاملات: مفاتیح المطاعم و المشارب؛ مفاتیح المناکح و الموالید؛ مفاتیح المعایش و المکاسب؛ مفاتیح العطایا و المروّاة؛ مفاتیح القضاء و الشهادات؛ مفاتیح الفرائض و المواریث؛ خاتمة فی الحیل الشرعیة.

مؤلّف نگاشتن این کتاب را به سال 1042 به پایان رسانده است. پس از آن، چندین شرح از سوی عالمان بزرگ بر آن نگاشته شده است. شروح مفاتیح

یکم [7]؛ دوم [67]؛ لولوة 123؛ روضات 88/6؛ کشف الحجب 538؛ فوائد 636؛ ایضاح 520/2؛ الذریعه 303/21.

آغاز / بسمله. الحمد للّه الذی هدانا لدین الاسلام وسن لنا الشرایع الاحکام

انجام / ...کل شئ مطلق حتی یردّ فیه النهی.

ن . خ

فن اوّل و دوم (متن کامل)

نسخ، 1042، ش 24616، آستا [رویت] // ، 1060، ش 27709، آستا [رویت] // ، فرزند مؤلّف (علم الهدی)، 1082، ش 4685ع، ملی 355/19 // ، سلطان محمّد بن تاج الدین حسن، 1085، ش (1) 1074، مسجد اعظم 496 // ، 1087، ش 500، حجتیه 89 // ، محمّد بن محمّد سعید، 1092، اهدایی مشکوة ش 712، دانشگاه تهران 2064/ (3) 3 (با حواشی علم الهدی) // ، علم الهدی، 1097، چهار کتابخانه شخصی، ش 12، میراث شهاب 14/20 // نستعلیق، 1095، ک. آیت اللّه رضوی (کاشان) ش 180، نسخه ها 43/7 // نسخ، محمّد یوسف بن محمّد علی لاهیجی، 1096، حسینیه شوشتریها در نجف ش 539، نسخه ها812/12 و11 // ، سده 11، ش 2603، سپهسالار 528/1 // ، ، ش 17522، آستا 1400/21 // ، سده 11، ش 437، مدرسه مروی 237 // ، ، ش 2440، شاهچراغ (برکت) 82/3 // ، ، ش 968، هزار و پانصد 227 // ، ، ش 383، مسجد اعظم 376 (ناقص) // ، محمّد شفیع، ، ش 66 ب، الهیات

ص: 277

تهران 667/1 // ، ، ش 703، گوهرشاد 810/2 // ، سده 12 - 11، کتابخانه جمعیت نشر فرهنگ رشت ش 151 م، ف. رشت و همدان 1175 // نستعلیق، ، ش 6166، آستانه 170 // نسخ، 1100 (جلد اول)، 1202 (جلد دوم)، ش 1066، هزار و پانصد 228 // ، 1103، ش (2) 3524، مسجد اعظم 634 (احتمالاً ناقص است) // ، محمّد بن علی بن محمود جزائری، 1107، ش 1563، احیاء میراث 422/4 // ، نظر علی بن محمّد امین، 1114، ش 327، امام عصر شیراز 137 // ، 1114، دانشگاه اصفهان ش 557، نسخه ها 917/12 و11 // ، اسماعیل بن ابراهیم عامری سبزواری، 1115، علامه طباطبایی شیراز، ش 223، نسخه پژوهی 226/2 // ، 1116، تملّک کتابخانه طباطبائی تبریزی، نسخه ها 523/7 (با حواشی علم الهدی) // ، محمّد بن زین الدّین حسنی حسینی، 1116، ش 22845، آستا 1390/21 // ، 1117، ش 9440، آستا [رویت ]// ، 1117، ش95، طبسی حائری 517/2 // ، محمّد صالح بن خواجه بیک ترشیزی، 1118، ش 3079، مسجد اعظم 377 // ، محمّد رضا بن محمّد کاظم، 1120، ش 384، حجتیه 89 // ، 1120، ش 43، کتابخانه شفتی 187 // ، 1122،

ش 2107، ملک 705/1 // ، 1123، ش 25787، آستا [رویت] // ، علی اکبر بن حاجی ابی طالب سبزواری، 1123، مدرسه خیرات خان ش 76، ف. رشت وهمدان 1766 // ، تملّک 1124، دانشگاه اصفهان ش 77، نسخه ها 917/12 و11 // ، محمّد

شریف بن محمّد حسین بن محمّد کاظم سرکانی، 1124، ش 2669، دانشگاه تهران 1564/10 // ، 1124، ش 2129، گلپایگانی 171/3 // ، محمّد حسین بن نورالدین محمّد امیر، 1124، ش 140، سنا 71/1 // ، رضا قلی، 1124، اهدایی مشکوة ش 713، دانشگاه تهران 2064/ (3) 3 // ، محمّد هادی بن حسن، 1124 [و ]عبدالمجید طباطبائی، 1125، ش 2602، سپهسالار 528/1 // ، تملّک 1124، ش5218، گلپایگانی 4457/8 // ، عبدالمجید بن محمّد طباطبایی، 1124، ش3224، گلپایگانی 4457/8 //

، محمّد یحیی خطیب شیرازی، 1125، ش 2177، دانشگاه تهران 869/9 // ، محمّد

صادق بن محمّد مقیم اصفهانی، 1126، ش 4265، مجلس 282/11 // ، محمّد علی بیابانکی، 1127، ش 364، صدر بازار 256/2 // ، 1131، ش 3527، مسجد اعظم 377 // ، 1132، حسین مفتاح ش 226، نسخه ها 296/7 // ، سیّد علی بن عمادالدین حسینی، 1133، ش 395، آیة اللّه جلیلی 290 // ، 1133، ش 2887 ع، ملی 406/13 // ، 41 - 1138، ش 2045، مسجد اعظم 377 // ، محمّد مؤمن بن طاهر، 1141، ش 188، صدر بابل 131 // ، محمّد باقر بن حاج محمّد جعفر رفسنجانی کرمانی، 1145، صد وشصت 37 // ، 1147، ش 9892، آستا [رویت ]// ، محمّد کریم بن محمّد علی، 1147، ش 3582ع، ملی 150/16 // ، محمّد هادی همدانی، 1149، آقای دامغانی (اصفهان) ش 19، نسخه ها 384/5 // ، علی بن سلیمان بحرانی، 1151، ش1261،

ص: 278

گلپایگانی 4456/8 // ، ابوالحسن الاردستی، 1152، ش 2378، وزیری 1271/4 // نسخ و نستعلیق، محمّد حسین بن علی عسکر، 1154، ش 2045، وزیری 1139/4 // نسخ، عبداللّه بن محمّد بن حسین، 1155، ش 17991، آستا 1394/21 // ، محمّد باقر بن محمّد کاظم سبزواری، 1155، ش 2181، گوهرشاد [رویت] // ، 1158، علی اکبر فیاضی ش 10، نسخه ها 700/7 // ، [1158]، ش 2114 ع، ملی 313/11 // ، وقفی نادرشاه، ش 2610، آستا [رویت ]// نسخ ونستعلیق، عبداللّه بن محمّد باقر، 1172، ش 295 مشیر، سپهسالار 618/5 // نستعلیق، مهدی، 1178، ش 1890، ملک 705/1 // نسخ، عباداللّه بن محمّد بیدانی، 1179، ش 7874، دانشگاه تهران 387/16 // ، 1184،

ش 3197، وزیری 1568/5 // ، محمّد بن حسین دسفانی، 1184 جلد اوّل، 1187 جلد دوّم، ش 17523، آستا 1398/21 // ، 1185، ش 7998، آستا [رویت ]// ، عیسی

بن محمّد بن حسین الباری، 1185، کتابخانه عبدالکریم انصاری، ش 249، نسخه پژوهی 62/1 // ، 1188، ش (1) 1707، دانشگاه تهران 254/8 // ، 1188، ش 742، نسخه های خطی 171/2 // ، 1189، ملی فارس ش 577 // ، 1191، ش9516، گلپایگانی 4456/8 // ، محمّد تقی بن علی نقی حافظ، 1193، ش 1609، الهیات مشهد 738/3 // ، محمّد باقر بن محمّد تقی ازغندی ترشیزی، 96 - 1194، ش 1406، فیضیه 266/1 // ، عبدالرحیم بن عبداللّه بن نورالدین موسوی، 1195، ش 536 ع، ملی 33/8 // ، 1199، ش 11832، آستا [رویت ]// ، مؤمن کرمانی، 1199، ش6212، گلپایگانی 4456/8 // ، سده 12، ش 6652، دانشگاه تهران 326/16 // ، ، ش558، طبسی حائری 518/2 // ، ، ش 7040، دانشگاه تهران 435/16 // ، ، ش 4864، مجلس 302/13 // ، ، ش 148، گلپایگانی 137/1 // ، ، ش 17518، آستا 1400/21 // ، ، کتابخانه لس آنجلس M 887، نسخه ها 362/12 و11 // ، ، ک. دبیرستان امیر کبیر (اصفهان) ش 12، نسخه ها348/5 // ، ، تملّک کتابخانه مدرسه رضویه قم، آشنایی با چند نسخه 64/1 // نستعلیق، ، حسین مفتاح ش 158، نسخه ها 296/7 // نسخ، سده 12، ش 6372، ملک 706/1 (انجام افتاده) // ، سده 12، ش 25441، آستا [رویت] // ، ، ش 2872، ملک 706/1 // ، سده 13 - 12، ش 225، هزار وپانصد 227 // ، محمّد بن محمّد جواد، 1201، ش 4381ع، ملی 356/18 // مختلف الخط، 1201، ش 10587، آستا [رویت] // نسخ، 1202، ش 7997، آستا [رویت ]// ، قاسم بن کربلائی ابراهیم مشهدی، 1202، ش 2611، آستا 123/2 // نستعلیق، عبداللّه بن حسن بن عبداللّه، 1202، ش 20862، آستا 1396/21 // نسخ، 1203،

ش 8197، آستا [رویت ]// ، حاجی محمّد قزوینی، 1209، ش 5488، مجلس 385/16 // ، 1211، ش 10834، آستا [رویت] // ، محمّد صالح بن محمّد طاهر

حسینی، 1211، ش 3033، احیاء میراث 31/8 // ، 1211، ش 180، نسخه ها 43/7 //

ص: 279

، زین العابدین خوانساری، 13 - 1210، ش 788، هزار و پانصد 227 // ، نورالدّین بن محسن بن حسین، 1213، مدرسه امام صادق، ش 189، میراث اسلامی ایران، دفتر دهم 636 // ، محمّد جعفر محمّدآبادی، 1214، ش 43، مکتبة الزهرا 40 // ، محمّد ابراهیم بن عباس علی هزارجریبی، 1215، حسینیه شوشتریها (نجف) ش 701، نسخه ها 812/12 و11 // ، 1216، ش 7995، آستا [رویت ]// ، 1217، ش 828، مسجد اعظم 377 // ، حیدر علی بن روح الامین مازندرانی، 1218، ش 315، مدرسه مروی 237 (حاشیه دارد) // ، محمّد باقر بن محمّد حسن سنجانی، 1219، ش 941، صدر بازار 699/3 // ، عبدالغفور بن کربلائی حسن وازی، 1219، ش 6126، سپهسالار 619/5 // ، 1221، ش 2837، آستا 510/5 // ، محمّد بن ملاّ میرزای فومنی، 1221، کتابخانه جمعیت نشر فرهنگ ش 132 م، ف. رشت و همدان 1175 // ، محمّد زمان بن محمّد صادق، 1222، علامه طباطبایی شیراز، ش 169، نسخه پژوهی 226/2 // ، عبدالحسین بن امراللّه ارسنجانی، 1222، ش 17845، آستا 1401/21 // ، 1222، ش 19332، آستا [رویت ]// ، محمّد رضا بن حاجی باقر خراسانی، 1222، ش 9م، 1175 // ، 1224، ش 709، الهیات مشهد 570/1 // ، محمّد بن عبداللّه، 5 - 1223، ش 453، مسجد اعظم 376 // ، محمود حسینی، 1224، ش 27587، آستا [رویت] // ، محمّد تقی بن محمّد اصطهباناتی، 1225، ش 2836، آستا 511/5 // ، حسین بن محمّد جیفانی، 1225، ش 981، فیضیه 265/1 // ، 1225، ش 9125، آستا [رویت ]// ، حسین علی، 1225، ش 449، شاهچراغ 136/2 // ، احمد بن فضل اللّه حسینی گیلانی اشکوری رودبارکی، 1226، ش 6708، دانشگاه تهران 337/16 // ، 1226، ش 2304، ملک 706/1 // ، 1227، ش 2217، وزیری 1205/4 // ، رحیم بن محمّد شفیع حسینی تنکابنی، 1227، تملّک عبدالوهاب فرید تنکابنی (رامسر) ش 5، نسخه ها 780/7 // ، احمد بن قاسم خلیفه کاظمی، 28 - 1219، کتابخانه جمعیت نشر فرهنگ ش 125 م، ف. رشت وهمدان 1175 // ، 1228، ش 137، فیضیه 264/1 // ، محمّد علی بن ابی الحسن برغانی، 1229، ش 2443، شاهچراغ (برکت)، 82/3 // نستعلیق، محمّد حسن بن علی بیک، 1229، ملی فارس ش 551 // نسخ، میرزا محمّد، 1229، ش 94، مدرسه فاضلیه 130 // ، میرزا محمّد بن ملاّ محمّد حسن، 1229، ش 13892، آستا [رویت ]// ، محمّد رضا بن باقر خراسانی، 1229، ش 14496، آستا [رویت] // ، [1229]، ش

8655، دانشگاه تهران 188/17 // ، 1230، ش 10222، آستا [رویت ]// ، محمّد

قاسم بن محمّد تقی نوری، 1230، ش 6132، سپهسالار 620/5 // ، محمّد رضا بن محمّد خطیب شاهرودی، 1231، مدرسه حکیم، ش 199، نسخه پژوهی 53/1 // ، محمّد رضا بن محمّد خطیب شاهرودی، 1231، مدرسه منصوریّه، ش 199، نسخه پژوهی 53/1// ، محمّد بن میرزا علی، 1231، ش 998، فیضیه 265/1 // ، زین العابدین بن

ص: 280

ابوالقاسم موسوی خوانساری، 1231، ش 20041، آستا 1393/21 // ، محمّد حسین بن محمّد تقی اصطهباباتی، 1232، ش 6133، سپهسالار 620/5 // ، محمّد مهدی حسینی کاشانی، 1232، ش 3699ع، ملی 297/16 // ، 1233، ش 497، مدرسه حجتیه 89 // ، میرزا محمّد علی حسینی الدهشکی، 1234، ش10624، گلپایگانی 4457/8 // ، حسن بن دوست محمّد چریبی قاینی چرماوی، 1235، ش 2228، ملک 705/1 // ، جعفر قاینی، 1235، ش 26868، آستا [رویت] // ، 1236، ش 11158، آستا [رویت] // ، 1235، ش 3589، وزیری 1711/5 // ، عبّاس سمیری ترشیزی، 1237، ش 12475، آستا [رویت ]// ، 1237، ش 19، کتابخانه مدرسه قنبرعلی خان 42 // ، 1240، ش 10011، آستا [رویت] // ، 1241، ش 3097ع، ملی 223/14// ، 1241، حسین مفتاح ش 95، نسخه ها 296/7 // ، حیدر علی بن ملاّ سبزعلی، 1243، ش 5867، مجلس 269/17 // ، حسین بن عبداللّه بن ابراهیم بن سلیم مرکوبافی، 1244، ش (1) 258، مدرسه امام عصر شیراز 111 // ، عبدالرحیم هزارجریبی، 1244، ش 2607، آستا 122/2 // نستعلیق، 1246، ش 28218، آستا [رویت ]// نسخ، 1249،

کتابخانه بدرالدّین دستغیب، ش 241، نسخه پژوهی 60/1 // ، محمّد بن اسمعیل شیرازی، 1250، ش (3) 3030، ملک 193/6 // ، 1253، ش 1771، مسجد اعظم 377 // ، علی اکبر بن مهدی، 1253، ش 11، شاهچراغ 135/2 // ، محمّد بن علی اصغر قاینی، 1259، ش 43، کتابخانه دیّانی 43 // ، 1260، ش 773، مدرسه مروی 237 // ، محمود بن محمّد، 1261، ش 22612، آستا 1391/21 // ، 1263، ش 11237، آستا [رویت ]// ، 1263، تملّک کتابخانه خاندان سید نورالدین هاشمی حسینی (شیراز) ش 20، نسخه ها 289/5 // ، عبدالکریم بن علی نقی، 1263، ش (3) 1288، احیاء میراث 122/4 // ، 1264، ش 41، معمارباشی 47 // ، ابوطالب بن محمّد موسوی جهرمی، 1270، ش 68، شاهچراغ 136/2 // ، محمّد تقی مشهدی، 1293، تملّک کاظم مدیر شانه چی 126، نسخه ها 608/5 // ، 1295، ش 288، نسخه های خطی 171/2 // نستعلیق، جعفر نجفی، 1296، ش 16457، آستا [رویت ]// ، سیّد میرزا شیرازی، 1297، علاّمه طباطبایی شیراز، ش 288، نسخه پژوهی 226/2 // نسخ، سده 13، ش (1) 1197، ملی 185/9 // ، ، ش 31250، مجلس 350/24 (جزء اوّل و قسمتی از جزء دوم) // ، ، ش2282، طبسی حائری 517/2 // ، ، ش 20378، آستا 1397/21 // ، ، ش 17688، آستا 1399/21 // ، ، ش 368، حوزه علمیه امام صادق 103/2 // ، ، ش 165، حوزه علمیه امام صادق 148/1 // ، ، ش 53، کتابخانه دیّانی 50 // ، ، ش 27035، آستا [رویت] // ، ، ش 526، مسجد اعظم 377 // ، ، ش 2761، احیاء میراث 239/7 // ، ، ش 232 ب، الهیات تهران 667/1 // ، ، ش 7220، دانشگاه تهران 491/16 // ، ، تملّک

ص: 281

کتابخانه جمعیت نشر فرهنگ رشت، ف. رشت وهمدان 1175 // ، ، ش 321، مدرسه امام عصر شیراز 137 (ناقص الاخر) // ، ، کتابخانه جمعیت نشر فرهنگ ش 95 م، ف. رشت وهمدان 1175 // ، ، ش 122 م، 1175 // ، 1312، ش 2842، آستا 511/5 // ، 1315، علاّمه طباطبایی شیراز، ش 199، نسخه پژوهی 226/2 // ، حسن موسوی قاینی، 1332، ش 26781، آستا [رویت] // ، بی تا، ش 1964، شاهچراغ 137/2 // ، بی تا، ش 256، مکتبه الزهراء 153 // ، حسین بن محمّد بن حسین، بی تا، ش 577، ملی فارس 166/2 // ، بی تا، ش 9964، آستا [رویت ]// ، ، ش 11229، آستا [رویت ]// ، ، ش 11354، آستا [رویت ]// ، ، ش 11607، آستا [رویت] // ، ، ش 11672، آستا [رویت ]// ، ، ش 12956،

آستا [رویت ]// ، ، ش 7994، آستا [رویت ]// نستعلیق، ، ش 7996، آستا [رویت ]// ، ، ش 25689، آستا [رویت] // نسخ، ، ش 7997، آستا [رویت] // ، ، ش 9854، آستا [رویت] // ، ، ش 25132، آستا [رویت] // ، ، ش 2606، آستا [رویت] // ، ، ش 2607، آستا [رویت ]// ، ، ش 2608، آستا

[رویت] // ، ، ش 2609، آستا [رویت ]// ، ، مدرسه چهل ستون مسجد جامع تهران ش 184، آشنایی با چند نسخه خطی 340/1 // ، ، مدرسه عباسقلی

خان ش 25، نسخه ها 767/7 // ، ، آخوند همدان ش (3) 1490، ف. رشت وهمدان 1489 (ناقص)//، ، ش 62، کتابخانه جعفری کاشان، نسخه پژوهی 90/1 // ، ، طبسی حائری، ش 558، نسخه پژوهی 129/1 //، ، طبسی حائری، ش (2)

282، نسخه پژوهی 121/1 // ، ، طبسی حائری، ش 95، نسخه پژوهی 114/1 // ، ، امام صادق، ش 230، میراث اسلامی ایران، دفتر دهم 636 //، ، ش 61، مدرسه مروی 137 (تا مبحث ارث)// ، ، ش 434، آیت اللّه بروجردی قم، نسخه پژوهی 75/1// ، محمّد بن محمّد شریف، بی تا، ش 26071، آستا [رویت] // ، بی تا، ش 26647، آستا [رویت ]// ، ، ش 26597، آستا [رویت] // ، ، ش 28747، آستا [رویت] .

فنّ اوّل: عبادات و سیاسات

نسخ، محمّد علی بن ذوالفقار، 1041، ش 15285، آستا [رویت] // ، 1047، علامّه طباطبایی شیراز، ش 136، نسخه پژوهی 226/2 // ، حاجی محمّد بن اسماعیل، 1059، ش 276، مدرسه نمازی خوی 139 (با حواشی مؤلّف) // ، محمّد تقی بن قاسم علی مشهدی، 1094، ش6653، گلپایگانی 4462/8// ، محمّد مهدی حسنی خطیب، 1095، ش14631، گلپایگانی 4459/8 // ، محمّد تقی میرزا جانی قمی، 1098، ش 18329، آستا 1407/21 // ، سده 11، ش 2963، عمومی اصفهان 308/1 // ، ، ش 2935،

ص: 282

عمومی اصفهان 307/1 // ، ، ش 233 ج، الهیات تهران 691/1 (مفاتیح الصلاة) // ، ، ش 4599، مرعشی 167/12 (با حواشی علم الهدی) // ، سده 12 - 11، ش 630، گلپایگانی 175/2 // ، علی اکبر بن شیخ فرج اللّه، 1107، ش 400، مدرسه نمازی خوی 202 // ، محمّد بن میرزا محمّد مبارک، 1109، ش4029، گلپایگانی 4457/8 //

، محمّد بن پیر محمّد بخشایشی، 1112، ش 916، احیاء میراث 137/3 // ، محمّد

باقر بن ساروخان شبستری، 1112، ش 13589، مرعشی 426/34 // نستعلیق، نصراللّه بن علی لاری، 1113، ش 24957، آستا [رویت] // نسخ، 1114، ش 10058، دانشگاه

اصفهان، دفتر اوّل 243 // نستعلیق، 1117، ک. ثقة الاسلام تبریزی، نسخه ها 541/7 // ، عبدالصمد بن محمّد مسیح قمی، 1119، آخوند همدان ش 1214، ف. رشت وهمدان 1363 // ، 1126، ش 9893، آستا [رویت] // ، محمّد شریف سرکانی، 1129،

مدرسه چهل ستون مسجد جامع تهران ش 185، آشنایی با چند نسخه خطی 340/1 // ، محمّد حسین بن حاج محمّد هاشم، 1129، کتابخانه محدّث ارموی، ش 14، نسخه پژوهی 90/2 // ، 1130، ش 2604، سپهسالار 529/1 // ، محمّد قاسم بن شیخ فضل اللّه، 1134، ش 8650، دانشگاه تهران 187/17 // ، 1140، ش 25035، آستا [رویت] // ، حسین بن جابر حسینی، 1149، ش 162، امام عصر شیراز 137 // ، جمال الدّین الشریف الاسترآبادی، 1168، ش 942، مدرسه مروی 237 // ، محمّد علی بن نقی، 1171، ش1123، گلپایگانی 4457/8 // ، محمّد رضا اصفهانی، 1176، ش (1) 11431، مرعشی 39/29 // ، حسن خان ترشیزی، 1177، ش16314، گلپایگانی 4459/8 // نستعلیق، 1181، ش 26598، آستا [رویت] // نسخ، زین العابدین بن محمّد علی کاتب واعظ، 1182، ش 8671، مرعشی 222/22 // ، محسن فیروزآبادی، 1182، ش 528، مدرسه مروی 237 // ، محمّد بن حسن دیسفانی، 1184، ش 17523، آستا [رویت ]// ، صدرالدّین بن حیدر ترک آبادی یزدی، 1192، ش 143، حوزه علمیه امام صادق 128/1 // ، کل علی بن شیر علی، 1194، ش4938، گلپایگانی 4458/8 // ، عبداللّه مشهدی، 1196، ش 16079، آستا [رویت] // ، عبدالغفور بن محمّد رضا، 1196، ش 24041، آستا 1405/21 // ، محمّد حسین بن محمّد ایروانی، 1199، ش 3635ع، ملی 225/16 // نستعلیق و نسخ، ش 4581، مجلس 277/12 (مفاتیح الصلاة والحج) // نسخ، سده 12، ش 2605، سپهسالار 529/1 // ، ، ش 6124، سپهسالار 619/5 // ، ، ش 22728، آستا 1407/21 // نستعلیق، ، ش (3) 5498، سپهسالار 619/5 (از اول تا زکات فطره) // ، ، ش (1) 74، کتابخانه قمر بنی هاشم 52 // نسخ، سده 13 - 12، ش 1154، هزار و پانصد 228 // ، سده 13 - 12، ش 75، کتابخانه جامعه جوادیه 66 // ، ، ش 3722، مسجد اعظم 377 // ، ، ش 373، حوزه علمیه امام صادق، 106/2 // ، ، ش 2056، مسجد اعظم 377 // ، عبدالرّزاق بن جعفر گیلانی،

ص: 283

1202، ش 8832، مرعشی 22/23 // ، محمّد کریم بن محمّد شفیع موسوی شاهاندستی، 1203، ش 977، فیضیه 265/1 // نستعلیق، 1205، ش (1) 4724، مجلس 106/13 // نسخ، ابن امیر مجد معروف به خاتون آبادی، 1206، ش814، نوربخش 193/3 // نستعلیق، 1208، ش 25019، آستا [رویت ]// ، محمّد حسین بن ابی القاسم، 1209، ش 449، مسجد اعظم 376 // ، جمشید نوری، 1210، ش4314، گلپایگانی 4458/8 //

نستعلیق، 1212، ش 25578، آستا [رویت ]// نسخ، 1212، ش 220، حجتیه 88 // ، محمّد بن محمّد باقر قمی، 1213، ش 2300، عمومی اصفهان 308/1 // ، 1215، ش 825، شاهچراغ 133/2 // ، عبداللّه بن علی مدد خراسانی، 1216، ش 4511، سپهسالار 619/5 // ، محمّد ولی کزازی، 1220، ش (1) 122، الهیات تهران 803/1 // نستعلیق، محمّد مهدی بن محمّد علی حسینی، 1223، ش 200 ج، الهیات تهران 668/1 // نسخ، 1223، ش 490، فیضیه 265/1 // ، 1223، ش 110، مکتبة المیبدی 69/1 // ، علی محمّد لواسانی، 1223، ش 980، فیضیه 265/1 // ، 1224، ش 111، کتابخانه مدرسه فتحعلی بیگ دامغان 89 // ، 1224، ش7325، گلپایگانی 4458/8 // ، عبّاس

علی بن میرزا محمّد نوری، 1224، ش 6125، سپهسالار 169/5 // ، محمّد حسن بن حاج محمّد بسطامی، 1224، ش 1051، فیضیه 265/1 // ، 1225، ش 17517، آستا 1406/21 // ، محمّد شریف بن ابی طالب خوافی سدهی، 1225، ش 2838، آستا 511/5 // ، 1225، ش 25448، آستا [رویت] // ، محمّد بن رمضانعلی خوزانی،

1225، ش 2916، عمومی اصفهان 307/1 // ، ملاّ حسنعلی، 1225، ش 17517، آستا [رویت] // نستعلیق، 1225، ش 1449، گوهرشاد 2022/4 // نسخ، زین العابدین علی، 1226، ش 91 ج، الهیات تهران 667/1 // ، محمّد حسین بن محمّد بصیر یزدی، 1226، ش 77، مدرسه سر یزدی 64/1 // ، محمّد علی بن حاجی ابوالحسن، 1227، ش7255، گلپایگانی 4458/8 // ، محمّد کاظم بن عباس مشهدی، 1228، مدرسه خیرات خان ش 77، ف. رشت وهمدان 1766 // ، محمّد بن ابراهیم، 1228، آخوند همدان ش 4671، ف. رشت وهمدان 1363 // ، محمّد اسماعیل بن محمّد کاظم الکزّازی، ش 9، مکتبة المیبدی 13/1 // ، علی اکبر آبکناری گیلانی، 1229، ش 14266، آستا [رویت] // نستعلیق، محمّد حسن بن علی بیگ، 1229، ش 551، ملی فارس 143/2 // ، 1230،

ش13438، گلپایگانی 4458/8 // نسخ، 1230، ش 12559، آستا [رویت ]// ، 1231،

ش 20838، آستا 1409/21 // ، احمد اصفهانی، 1230، ش1271، گلپایگانی 4457/8 // نستعلیق، 1232، ش 15037، آستا [رویت ]// ، حسن بن عبدالحسین برزکی، 1132، ش 13640، مرعشی 528/34 // ، صفر علی بن میرزا عبد الغفار بدلائی، 1232، ش 983، فیضیه 265/1 // ، محمّد صادق بن محمّد علی، 1233، ش 2269، گوهرشاد [رویت ]// ، محمّد کاظم بن کربلائی خدابخش، 1233، ش 7253، دانشگاه تهران

ص: 284

499/16 (ناقفص) // ، 1234، ش 25032، آستا [رویت] // ، محمّد تقی بن عبدالرزاق، 1234، ش 982، فیضیه 265/1 // ، 1237، ش 2840، آستا 512/5 // ، 1238، ش 22813، آستا 1405/21 // ، 1239، ش 6129، سپهسالار 620/5 // ، ابوتراب بن احمد بن علی... کاشانی، 1239، ش 17، افشین عاطفی 21 // ، 1240، ش 7975، مجلس 26/ 456 // ، محمّد باقر بن محمّد هزارجریبی، ش 17519، آستا 1406/21 // ، مهدی، 1241، ش 1/1951، گوهرشاد [رویت] // ، محمّد باقر بن محمّد علی هزارجریبی، 1241، ش 17519، آستا [رویت ](تا دیات) // ، حسین بن مسلم موسوی، 1244، ش 11953، مرعشی 249/30 // ، 1245، ش 3335، مسجد اعظم 377 // ، 1252، ش 29444، آستا [رویت] // ، 1264، ش 2606، آستا 122/2 // ، محمّد لاری، 1264، ش 148، شاهچراغ 134/2 // ، عبدالعظیم بن ملاّ محمّد طاهر گیلانی، 1271، ش 90 ج، الهیات تهران 667/1 // ، ابوطالب الموسوی، 1278، 19641، آستا 1407/21 // ، سده 13، ش (4) 33، آستانه 201 (آغاز کتاب) // ، ، ش 3295، مسجد اعظم 377 // ، ، ش (3) 794، صدر بازار 593/3 // ، ، ش 2085، مسجد اعظم 377 // نستعلیق، ، ش 1165، ملی 152/9 // نسخ، فتحعلی مازندرانی، سده 13، ش 487، فیضیه 264/1 // ، سده 13، ش 10059، کتابخانه اصفهان، دفتر اوّل 244 // ، احمد بن ناد علی خوانساری، سده 13، ش (2)13641، مرعشی 530/34 // ، سده 13، ش 396، آیه اللّه جلیلی 290 // ، میرزا

نعیم قزوینی، سده 13، ش 13559، مرعشی 377/34 // ، سده 13، ش (2) 132، صدر بازار 99/1 (انجام افتادگی) // ، سده 13، ش 26، کتابخانه دیّانی 27 // ، سده 13، ش 118، کتابخانه جامعه جوادیه 118 // ، سده 13، ش 727، مسجد اعظم 377 // ، ملاّ عبدالکریم بن ملاّ مهدی جزی، 1307، ش 13581، مرعشی 417/34 // ، محمّد حسین بن نوروز علی استرآبادی، 1315، ش 133، کتابخانه مدرسه فتحعلی بیگ دامغان 101 // نستعلیق، ، ش (5) 345، گوهرشاد 285/1 (تا صلاة الجمعه) // نسخ و نستعلیق، بی تا، ش 2983، عمومی اصفهان 308/1 // نسخ، ، آخوند همدان ش 4691، ف. رشت وهمدان 1363 // ، ، آخوند همدان ش 485، ف. رشت وهمدان 1363 // ، ، ش 2841، آستا 512/5 // ، ، ش 8498، آستا [رویت ]// ، ،

آخوند همدان ش 476، ف. رشت وهمدان 1363 (انجام افتاده) // ، ، ش 979، فیضیه 265/1 // ، ، ش 430، حجتیه 89 (ناقص) // ، ، ش 219، حجتیه 88 // ، ، ش 9891، آستا [رویت ]// ، ، ش 12551، آستا [رویت ]// ، ، ش 2841، آستا 512/5 // ، ، حسینیه شوشتریها ش 837، نسخه ها 812/12 و11 // ، ، ش 794 یا 920، نسخه ها 812/12 و11 // ، ، عبدالمجید مولوی ش 612، نسخه ها 99/5 // ، محمّد حسین بن استاد حسن، ش 2839، آستا

ص: 285

512/5 // ، سیّد حسین بن میر جعفر، بی تا، ش 199، حجتیه 88 // نستعلیق، بی تا، ش 2417 ع، ملی 209/12 // ، ، مدرسه امام صادق، ش 25، میراث اسلامی ایران، دفتر دهم 636 // نسخ، ، ش 426، مدرسه نمازی خوی 214 // ، ، مدرسه امام صادق، ش 70، میراث اسلامی ایران، دفتر دهم 636// ، ، مدرسه امام صادق، ش 110، میراث اسلامی ایران، دفتر دهم 636 // ، ، آیة اللّه بروجردی، ش 485، نسخه پژوهی 76/1 // ، ، محدّث ارموی، ش 130، نسخه پژوهی 65/2 // ، ، محدّث ارموی، ش 131، نسخه پژوهی 65/2 // ، ، ش 20709، آستا [رویت ]// ، ، ش25539، گلپایگانی 4462/8 // ، ، ش15211، گلپایگانی 4460/8 // ، ، ش944، گلپایگانی 4462/8 // ، محمّد تقی الخوئی، بی تا، ش9811، گلپایگانی 4457/8 // ، بی تا، ش7912، گلپایگانی 4458/8 // ، خداداد بن خدابخش کواری،

بی تا، ش8855، گلپایگانی 4458/8 // ، علی خان بن سلیمان النوری، بی تا، ش4057، گلپایگانی 4458/8// ، بی تا، ش 4322ع، ملی 287/18.

فنّ دوم: عادات و معاملات

نسخ، محمّد بن امین شفیع، 1053، ش 23828، آستا 1417 // ، سده 11، ش 148، مسجد اعظم 376 (با حواشی علم الهدی و اصلاحات فیض) // ، سده 11، ش 13537، مرعشی 346/34 (با یادداشت فیض) // ، نظام الدّین بن ملاّ احمد مقدّس اردبیلی، سده 11، ش (1) 13575، مرعشی 407/34 // ، 1074، ش 395، مدرسه مروی 237 // ، قبل از 1091، ش 17522، آستا [رویت ]// ، کتابتِ عصر مؤلّف، ش 1225، احیاء میراث 31/4 // ، کتابتِ عصر مؤلّف، ش 205، کتابخانه میبدی 160/1 // ، 1096، آخوند همدان ش 4638، ف. رشت و همدان 1363 // ، 1099، ش 2289، مسجد اعظم 377 // ، سده 12 - 11، ش 835، گلپایگانی 175/2 // ، ، ش 1417، هزار وپانصد 228 // ، 1107، ش 2610، آستا 123/2 // ، محمّد صادق بن محمّد قاسم، 1119، ش 63264، مجلس 363/7 // ، عبدالعظیم بن شیخ آقا میر وایقانی، 1125، ش 6131، سپهسالار 620/5 // ، محمّد رفیعا بن محمّد نصیر تبریزی، 1125، ش 6130، سپهسالار 620/5 // ، محمّد شریف بن محمّد صادق 1126، ش 16122، آستا [رویت] // ، عبدالرشید بن محمّد قاسم جمالیه، 1126، ش 4520، مرعشی 97/12 // ، محمّد مؤمن بن محمّد شفیع قمی، 1127، ش 3377، احیاء میراث 364/8 // ، سیّد محمّد بن محمّد علی کزازی، 1129، کتابخانه کشفی 192 // ، 1130، ش 2606، سپهسالار 529/1 // ، ابوالقاسم بن ابوالحسن کشمیری، 1133، ش 19969، آستا [رویت ]// ، محمّد بن عبداللّه دامغانی، 1134، ش 17، کتابخانه فتحعلی بیگ دامغان 22 // ، 1140، ک. ثقة الاسلام تبریزی، نسخه ها 541/7 // ، 1146، ش. (5)

ص: 286

4336، مجلس 29/12 // ، علی رضا بن عبدالحسین قمی، 1149، ش 471، مسجد اعظم 377 // ، احمد بن محمّد کاشانی، 1151، ش 10723، مرعشی 164/27 // ، 1157، ش 1896، فیضیه 266/1 // ، زمان بن شیخ محمّد مقتول، 1168، ش 3615ع، ملی 197/16 // ، 1172، ش 6127، سپهسالار 619/5 // ، 1127، آخوند همدان ش 475، ف. رشت وهمدان 1363 // ، مقصود بن غلامحسین، 1180، ش 2849 ع، ملی 358/13 (کتاب المطاعم والمشارب) // ، مقابله 1188، ش 352، فیضیه 264/1 // نستعلیق، 1189، ش 1771، گوهرشاد [رویت ]// ، محمّد بن محمّد رفیع، 1194، ش 2607، سپهسالار 530/1 // ، 1196، ش7928، گلپایگانی 4459/8 // ، علی رضا بن محمّد یوسف کجوری، 1197، ش 3874ع، ملی 113/17 // ، محمّد شفیع بن محمّد حسن بیرجندی، 1198، ش9917، گلپایگانی 4461/8 // ، عباسعلی، 1199، آخوند همدان ش (1) 9877، ف. رشت و همدان 1581 // نستعلیق، محمّد صالح بن ابوطالب حسینی، 1199، ش 125، کتابخانه مدرسه فتحعلی بیگ دامغان 96 // ، ابراهیم بن جروان، 1199، ش5351، گلپایگانی 4459/8 // ، سده 12، ش 18، کتابخانه مدرسه قنبر علی خان 41 // ، سده 12، ش 269، ملی 242/7 // ، ، ش 1978، گوهرشاد [رویت ]// ، ، ش11421، گلپایگانی 4459/8 // ، ، ش7017، گلپایگانی 4460/8// ، ، ش 18123، آستا [رویت ]// ، ، ش 7293، دانشگاه تهران 506/16 // ، ، ش 3392، سپهسالار 618/5 // نستعلیق، ، ش 22394، آستا 1418/21 // نسخ، ، ش 7329، آستانه 170 // ، سده 13 - 12، ش 933، مدرسه مروی 237 // ، سده 13 - 12، ش 310310، مجلس 211/24 // ، 1205، ش 857، صدر بازار 644/3 // ، 1206، ش 17521، آستا [رویت ]// ، حسن بن محمّد باقر، 1206، ش13719، گلپایگانی 4460/8 // ، 1206، ش 17521، آستا 1415/17 // ، قربانعلی بن طاهر، 1208، ش 1143، مسجد اعظم 377 // ، سلطان بن سلطان هزارجریبی، 1209، ش10721، گلپایگانی 4459/8 // ، احمد بن علی محمّد کزازی، 1209، ش 931، فیضیه 265/1 // نستعلیق، 1209، ش (1) 7234، دانشگاه تهران 495/16 // نسخ، محمّد علی بن محمّد شفیع، 1211، ش 224، حجتیه 88 // ، عبداللّه، 1213، ش 1591، دانشگاه تهران 194/8 // ، عبداللّه بن محمّد یحیی، 1213، ش 2844، آستا 512/5 // ، محمّد علی بن محمّد شفیع، 1213، ش 1821، ملک 705/1 // ، حسین بن عبدالعلی بن عبدالمحمود، 1215، ش 724، گلپایگانی 175/2 // ، رضا علی بن جانبک هزارجریبی، 1215، ش (1) 1575، الهیات مشهد 710/2 // ، عبداللّه بن علی مدد خراسانی شامکانی سبزواری، 1216، ش 23، الهیات تهران 802/1 // ، حیدر علی بن کربلائی مسیب شیخ الکجوری، 1216، ش 376، شاهچراغ 138/2 // ، محمّد باقر بن محمّد علی کرمنشاهی 1217، ش 3421، مجلس 1282/ (3) 10 //

ص: 287

، علی اکبر نجفعلی مراغی، 1217، ش636، گلپایگانی 44658/8// ، محمّد حسن بن محمّد جعفر، 1220، ش 115 - 5812، آستانه 170 // ، محمّد باقر بن آقا رضای شهریاری، 1223، ش 92 ج، الهیات تهران 668/1 // ، محمود بن محمّد علی، 1223، ش10412، گلپایگانی 4459/8 // ، محمّد بن علی قلی بیک داعی، 1224، ش 9075، مرعشی 228/23 // ، محمّد باقر، 1224، ش 1166، ملی 152/9 // ، محمّد بن محمّد سیف الدّین لاری، 1224، ش 10696، مرعشی 145/27 // ، 1225، ش 2843، آستا 512/5 // ، علی بن محمّد یوسف هزارجریبی، 1226، ش 25463، آستا [رویت] // ، سیّد محسن حسنی کرمانی، 1226، ش 13624، مرعشی 502/34 // ، لطف

اللّه بن محمّد باقر، 1228، ش 20858، آستا 1416/21 // نستعلیق، احمد بن ملاّ محمّد صالح آملی مازندرانی، 1228، ش7328، گلپایگانی 4459/8 // نسخ، لطف اللّه بن محمّد باقر، 1228، ش 1043، هزار وپانصد، 228 // ، محمّد باقر خوئی، 1230، ش 2608، آستا 123/2 (تا مواریث) // ، علی اکبر آبکناری گیلانی، 1231، ش 14342، آستا [رویت] // ، 1232، ش 12548، آستا [رویت ]// ، قاسم علی بن میرزا محمّد علی خراسانی، 1223، ش 10573، مرعشی 53/27 // ، 1233، حسینیه شوشتریها (نجف) 828، نسخه ها812/12 و11 // ، علی اکبر بن حاج محمّد مراغی، 1234، ش 311، حجتیه 89 // ، 1234، ش 827، مسجد اعظم 377 // ، 1239، ش 4566ع، ملی 199/19 // ، حسن بن علی، 1240، ش 46، کتابخانه مدرسه قنبر علی خان 82 // نستعلیق، زین العابدین بن حسینعلی لزوری، 1236، ش 10043، مرعشی 34/26 // نسخ، علی محمّد، 1244، حسینیه شوشتریها (نجف) ش 281، نسخه ها 812/12 و11 // ، ابن کلبعلی ملقّب به کمانگر، 1245، ش 3590، وزیری 1411/5 // ، 1247، مدرسه آخوند همدان ش 475، ف. رشت وهمدان 1363 // ، شکراللّه، 1249، ش 2935ع، ملی 40/14 // ، شکراللّه بن رجب، 1250، ش 2276 ع، ملی 684/11 // ، علی بن شیخ عبدالمجید شامی، 1267، ش12838، گلپایگانی 4459/8// ، محمّد رضا بن ابوطالب طباطبایی، 1276، ش 24145، آستا 1419/21 // ، سده 13، ش 6128، سپهسالار 620/5 // ، سده 13، ش (1) 13578، مرعشی 412/34 // ، سده 13، ش11220، گلپایگانی 4460/8 // ، سده 13، ش11553، گلپایگانی 4461/8 // ، سده 13، ش17227، گلپایگانی 4461/8 // ، سده 13، ش13111، گلپایگانی 4460/8 // ، محمّد

کاظم بن محمّد مهدی، سده 13، ش 25183، آستا [رویت ]// ، احمد بن ناد علی خوانساری، سده 13، ش (2) 13641، مرعشی 529/34 (طهارت و صلاة) // ، سده 13، ش 20504، آستا [رویت ]// ، ، ش 17516، آستا 1420/21 // ، ، ش 530، صدر بازار 384/2 // ، ، ش 6135، سپهسالار 620/5 (صید و ذباحه و اندکی از نکاح) // ، ، ش (2) 122، الهیات تهران 803/1 // ، ، ش 17518، آستا

ص: 288

[رویت] (از کتاب وصیت تا نکاح) // ، ، ش 15716، آستا [رویت] // ، وقف 1309، ش 399، آستا 123/2 // ، عبداللّه بن زین العابدین مشهدی، ش 395، حجتیه 89 // ، محمّد بن حسین بن حاج عبداللّه، بی تا، ش 154، امام عصر شیراز 137 // ، بی تا، ش 559، ملی فارس 190/2 // ، ، ش 2608، سپهسالار 530/1 // ، ، ش 68، ملی فارس 62/1 // ، ، ش 489، فیضیه 265/1 // ، ، ش 978، فیضیه 265/1 // ، ، مدرسه چهل ستون ش 186، نسخه ها 340/1 (با حواشی آقا هادی) // ، ، ش 218، حجتیه 88 // ، ، حسینیه شوشتریها (نجف) 263، نسخه ها 812/12 و11 // ، ، ش 258، نسخه ها 812/12 و11 // ، ، ش 6449، آستا 512/5 // ، ، ش 6449، آستا 512/5 // ، ، ش 14707، آستا [رویت] // ، ، ش 25028، آستا 1416/21 // ، ، ش 275، مدرسه نمازی خوی 139 // ، ، ش860، گلپایگانی 4462/8 // ، ، ش10136، گلپایگانی

4462/8 // ، ، ش 4636ع، ملی 298/19 .

شروح

شرح المفاتیح / فیض کاشانی

ن . خ نستعلیق ونسخ، سده 12، ش 5471، مجلس 372/16.

شرح المفاتیح / علم الهدی بن فیض کاشانی حاشیة علی مفاتیح الشرایع

شرح مفاتیح الشرایع / نورالدّین محمّد هادی کاشانی (برادرزاده فیض) شارح متن کامل مفاتیح الشرایع را در ضمن دو مجلّد شرح می کند.

آغاز/ الحمد للّه الذی منّ علی عباده بما شرع لهم من شرایع الاسلام

انجام/ والعالم لیس اهلاً للاعتراض علی اهله ثم الحمد للّه الملک العلام

ن . خ نسخ، 1090، ش 21351، آستا [رویت] // ، زین العابدین بن محمّد علی، 1094، ش 13626، مرعشی 509/34 (از آغاز تا مسائل روزه) // ، 1104، ش 6134، سپهسالار 326/5 (تا پایان حج) // ، اسداللّه بن ابوالمعالی حسینی، 1123، ش 5739، مرعشی 133/15 (جلد دوم) // ، محمّد صالح بن سلیمان کاتب کاشانی، 1129، ش 13613، مرعشی 483/34 (جلد دوم) // ، 1135، ش 13570، مرعشی 394/34 (جلد دوم) // ، 1187، ش 1986، گوهرشاد [رویت] // نستعلیق، 1199، ش 11181، آستا [رویت]

// نسخ، سده 12، ش 31 ب، الهیات مشهد 591/1 // ، سده 12، ش 13645، مرعشی

ص: 289

535/34 (از آغاز تا بخش از حج) // ، محمّد بن محمّد کاظم تبریزی، 1203، علاّمه طباطبایی شیراز، ش 424، نسخه پژوهی 186/2(جلد دوم) // ، محمّد رضا بن محمّد علی آقا جانی، 1223، ش 707، صدر بازار 524/3(مفاتیح النذور تا مفاتیح الدین) // ، محمّد رضی، 1229، ش 944، صدر بازار 701/3 (جلد اوّل) // ، 1231، ش 21755،

آستا 897/21 // ، محمّد جواد بن محمّد علی حسن آبادی، 1263، 1266، ش 2458 - 2457، آستا 77/2 // ، سده 12، ش 23769، آستا 895/21 // ، سده 12، ش 1421، ملک 446/1 (از آغاز تا باب ولایت وتصرف) // ، سده 13، ش 10433،

مرعشی 355/26 (از زکات تا شفعه) // ، ابن سید علی اکبر حسینی، اهدایی مشکوة ش 714، دانشگاه تهران 1941/ (3) 3 // ، بی تا، ش 2784، آستا 461/5 // نستعلیق، ،

ش 7773، آستا [رویت]// ، ، علاّمه طباطبایی شیراز، ش 334، نسخه پژوهی 186/2 (جلد اوّل) // نسخ، ، ش 21 ب، الهیات تهران 243/2.

شرح مفاتیح الشرایع / ملاّ محمّد حسین بن محمّد حسن جیلانی اصفهانی لنبانی متوفی 1129 ق. الذریعه 76/14

شرح مفاتیح الشرایع / ملاّ ابوالحسن فتونی عاملی نجفی.

نام دیگر این شرح "شریعة الشیعة" که شارح آن را به سال 1129 نگاشته است. الذریعه 75/14

ن . خ نسخ، سده 13، دانشگاه لس آنجلس M 1106، نسخه ها 271/12 و11.

شرح مفاتیح الشرایع / ابراهیم بن محمّد شیرازی (سده 12).

آغاز/ بسمله... قال کتاب مفاتیح النذور و العهود...

انجام/ و فی معناها اخبار آخر و العلم عند اللّه و عند اهله... دائما سرمدا

ن . خ نسخ، محمّد بن عبدالرضا جزایری، 1134، ش 22662، آستا 304/20 (از کتاب مفاتیح النذور تا مفاتیح المناکح و الموالید).

الذخر الرائع فی شرح مفاتیح الشرایع / سید عبداللّه بن نورالدین موسوی جزائری متوفی 1173.

شرح مزجی استدلالی است بر کتاب مفاتیح الشرایع، با نقل اقوال بعضی از فقها و ردّ و ایراد

آنها. شارح در آغاز مقدمه ای در چند فصل در اصول فقه بیان می کند به نظر می رسد تنها مقدمه وکتاب طهارت وصلاة را شرح کرده است.

ص: 290

ریحانه 115/3؛ الذریعه 75/14، 9/10.

ن . خ نستعلیق، شارح، ش 3550، مرعشی 342/9 // نسخ، سده 12، ش 17821،

آستا [رویت] // نستعلیق، محمّد بن علی بن حسین عصفوری، 1235، تملّک کتابخانه سیّد خلیفه بود، الذریعه 9/10.

شرح مفاتیح الشرایع / سید ابراهیم بن محمّد باقر رضوی قمی نجفی همدانی (زنده به سال 1168) ریحانه 431/3؛ الذریعه 212/6.

شرح مفاتیح الشرایع / محمّد باقر بن ملاّ محمّد اکمل معروف به وحید بهبهانی متوفی 1206 ق.

این شرح شامل کتاب الطهارة، الصلاة، الصوم، الزکاة والخمس می باشد. که در ضمن هشت مجلّد نگاشته شده است (الذریعه 75/14). یکی از شاگردان وحید تلخیصی نیز از این کتاب

فراهم آورده است. نسخه ای از سده 13 به شماره 30789 در مجلس شورای اسلامی از این تلخیص موجود است. فهرست مجلس 79/24.

ن . خ نسخ و نستعلیق، سده 12 ش 4، الهیات تهران 784/1 (اجتهاد و تقلید تا آخر خمس) // ، 1195، الذریعه 75/14 // ، محمّد علی بن محمّد تربتی، 1250، ش 29660، آستا [رویت] // ، سده 12، ش 2391، آستا 55/2 (با عنوان حاشیه آمده است) // تملّک کتابخانه امیر المؤمنین (نجف)، کتابت 1206، الذریعه 75/14 // ، سده 12، ش 255، آیة اللّه جلیلی 174 (از صلوة تا طهارت) // ، سده 12، ش 257، آیة اللّه جلیلی 175 (از صلوة تا خاتمه آن) // نسخ، ابوالحسن بن عبداللّه، 1207، اهدایی مشکوة ش 718، دانشگاه تهران 1943/ (3) 3 // ، محمّد بن عباس علی مهاجرانی کزازی، 1213، ش (15) 138، مکتبة المیبدی 86/1 // ، 1222، ش (1) 3524، مسجد اعظم 634 (شرح مقدمه) // نستعلیق، احمد بن علی خوانساری، 25 - 1223، ش (5) 1520، فیضیه 97/3 (مقدمه) // شکسته نستعلیق، 1225، ش 2741، ملک 445/1 // نسخ، 1230، ش 6514، آستا [رویت] // نسخ، 1227، ش 216، مدرسه مروی 172 (طهارت تا خمس) // ، 1231، ش 6515، آستا 263/25 (از مبحث غسل تا آخر قبله) // ، 1234، ش 56، فیضیه 250/1 (صلوة، زکوة و خمس) // ، علی بن محمّد هادی الحسینی الاصفهانی، 1234، ، ش (9) 3208، ملی 13/15 (حاشیه مقذّمه) // ، جاسم بن محمّد آل علی مشهدی، 1240، ش 195، مسجد اعظم 366 (طهارت وصلاة) // ، 1244، ش 8830، مرعشی 21/23 (زکاة) // ، 1245، ش (12) 458، مرعشی 65/2 // ، ، ش (2) 5، الهیات تهران 784/1 (صلاة) // ، 1264، ش (1) 5، الهیات تهران 784/1 (طهارت) // ، 1268، ش 9536، آستا [رویت ]// ، محمّد مهدی آقا بابا، 1290، ش 27،

ص: 291

مدرسه مروی 172 // ، سده 13، ش 256، آیة اللّه جلیلی 174 (طهارت تا احکام بئر) // ، سده 13، ش 17299، آستا 309/20 (تا ابتدای مبحث وضو) // ، سده 13، ش 258، آیة اللّه جلیلی 175 (زکات) // ، سده 13، ش 256، آیة اللّه جلیلی 174 // نستعلیق، سده 13، 1104، ش 21449، آستا 898/21 (تا آخر احکام البئر)// ، سده 13، ش 9809، دانشگاه تهران 289/17 // ، ، ش 17299، آستا [رویت ]// شکسته نستعلیق، ، ش 2197، ملک 445/1 // نسخ، ، ش 2617، ملک 445/1 (از قیام تا قرائت صلوة) // ، ، ش 1588، دانشگاه تهران 1588/8 // ، ، ش (8) 1554، فیضیه 100/3 (مقدمه) // ، ، دانشگاه لس آنجلس ش M 939، نسخه ها 270/12 و11 // نسخ، بی تا، ش (3) 407، مجلس 161/22 (الصلوة) // ، ، ش 1019، مدرسه مروی 172 // ، ، ش 14724، آستا [رویت ]// ، ، ش 7772، آستا

[رویت] // ، ، ش 8899 [رویت] // ، ، ش 7775، آستا [رویت ]// ، ، ش 9537، آستا [رویت ]// ، ، تملّک طباطبائی تبریزی، نسخه ها 516/7 (از آغاز تا زکاة) // ، ، ش 1724، گلپایگانی 30/3 (الصلوة) // ، ، ش 1680، گلپایگانی 13/3 (طهارت) // ، ، ش 1696، گلپایگانی 13/3 (طهارت) // ، ، ش 28651، آستا [رویت] // ، ، ش (3) 31114، مجلس 161/22 (الصلوة) // ، ، ش 334، کتابخانه آیت اللّه بروجردی قم، نسخه پژوهی 73/1 // تملّک سلطان المتکلمین، الذریعه 75/14 (تا آخر احکام البئر) // تملّک کتابخانه شیخ الشریعة اصفهانی نجفی (نجف)، الذریعه 75/14 // تملّک کتابخانه سیّد محمّد حجّت کوهکمری (نجف)، الذریعه 75/14 // تملّک حسن صدرالدّین کاظمی، الذریعه 75/14.

مفتاح المجامع بمفاتیح الشرایع / محمّد علی بن محمّد باقر بهبهانی، متوفّای 1216ق.

شرحی است بر مقدمه کتاب مفاتیح الشرایع و برخی بر این باورند که آقامحمّد علی، مقداری از باب مطاعم را نیز شرح نموده است. الذریعه 347/21.

ن . خ نسخ، سده 13، ش 125، الهیات تهران 787/1 // ، ، ش 828 د، الهیات تهران 22/2 // ، بی تا، ش 9643، آستا [رویت] // تملّک شیخ هادی کاشف الغطاء، الذریعه 347/21 // تملّک محمّد باقر حجت (کربلا)، الذریعه 347/21.

المصابیح فی شرح مفاتیح الشرایع / محمّد رضا بن عبدالمطلب تبریزی متوفی 1208.

شارح کتاب المطاعم و المشارب را در یک جلد شرح وتفصیل نموده است. الذریعه 80/21.

ص: 292

ن . خ نسخ، شارح، تملّک قاسم محیی الدین جامعی، الذریعه 80/21.

شرح مفاتیح الشرایع / عبداللّه بن شیخ علی بن یحیی جدحفصی بحرانی متوفی

1216 ق.

نام دیگر این شرح انوار المصابیح است. الذریعه 77/14.

الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرایع / حسین بن محمّد بن احمد عصفوری بحرانی متوفی 1216 ق.

شرح مزجی استدلالی مفصّلی است در چهارده جزو. این شرح را المصابیح اللوامع نیز خوانده اند. کشف الحجب 355؛ الذریعه 76/14.

ن . خ نسخ، عبدالعلی بن احمد بحرانی، 1214، ش 17992، آستا 163/21 (جلد اوّل) // ، عبدالعلی بن احمد بحرانی، 1221، ش 17995، آستا 163/21 (جلد نهم) // ، عبد علی بحرانی اوالی، 1216، ش 1630، مرعشی 33/5 // ، سده 13، ش 17994، آستا 163/21 (جلد چهارم) // ، سده 13، ش 17993، آستا 163/21 (جلد هفتم)// ، محمّد بن علی سراوی، سده 13، ش 17995، آستا 163/21 (جلد دوم) // تملّک سید محمّد حجّت کوهکمری (نجف). الذریعه 76/14.

شرح مفاتیح الشرایع / حسین بن محمّد صادق حسینی امامی (؟).

ن . خ نستعلیق، حسین محلاتی، 1227، ش 1475، گلپایگانی 2676/5.

شرح مفاتیح الشرایع / سید علی بن محمّد علی طباطبائی متوفی 1231 (؟) وی احتمالاً کتاب الصلوة را در یک مجلد شرح کرده است. کشف الحجب 354؛ الذریعه 77/14.

ن . خ نسخ، صادق بن حسین، 1235، ش 7253، آستا 463/5 // نسخ، علی بن

زین العابدین، 1243، دانشگاه لس آنجلس M 1317، نسخه ها 270/12 و11 // ، علی اصغر بن زین العابدین نجف آبادی، 1264، ش 13620، مرعشی 498/34 // ، صفی بن عبدالنبی شوشتری، 1305، ش 277، سپهسالار 236/5 // تملّک کتابخانه شیخ علی کاشف الغطاء، الذریعه 77/14 // کتابت فرزند شارح در کربلا، الذریعه 77/14 // کتابت شیخ ابراهیم بن شیخ حسن قفطان، تملّک عبدالحسین شیخ العراقین (کربلا)، الذریعه 77/14.

شرح مفاتیح الشرایع / سید عبداللّه بن محمّد رضا شبّر متوفی 1242.

ص: 293

این شرح شامل جمیع مسائل فقه است و آن را مصابیح الظلام نیز نامیده اند. شارح، خلاصه ای

از این شرح فراهم آورده و آن را المصباح الساطع نامیده است. الذریعه 77/14.

ن . خ نستعلیق، علی محمّد مهدی طره ای، 1217، ش16411، گلپایگانی 2657/5 // ، وقف 1253، ش11، گلپایگانی 4340/8 (صلاة) // نسخ، محمّد بیوقی، 1266، ش3632، گلپایگانی 4339/8 (طهارت) // ، محمود بن محمّد علی قمی، 1268، ش7519، گلپایگانی 4340/8 (صلاة) // ، احمد بن ابوالقاسم قمی، 1269، ش8119، گلپایگانی 4339/8 (طهارت) // ، سده 13، ش325، گلپایگانی 4338/8 (طهارت) // ، سده 13، ش11032، گلپایگانی 4339/8 (طهارت تا آخر زکات) // ، سده 13، ش733، گلپایگانی 4339/8 (طهارت) // ، سده 13، ش2024، گلپایگانی 2675/5 (صلوة تا قضا) // ، سده 13، ش 20119، آستا [رویت ]// ، بی تا، ش 13444، آستا [رویت] // ، بی تا، ش1425، گلپایگانی 4338/8 (طهارت) // ، بی تا، ش1387، گلپایگانی 4339/8 // ، بی تا، ش1557، گلپایگانی 4340/8 (زکات و خمس).

المصابیح فی شرح المفاتیح / محمّد جعفر بن محمّد علی بن محمّد باقر بهبهانی

(متوفی 59 - 1253).

شارح این شرح را به پایان نرسانده است. الذریعه 77/14.

ن . خ نسخ، شارح، ش (2) 124، الهیات تهران 800/1 (عطایا تا پایان وصایا).

نهایة المرام فی شرح المفاتیح / سیّد مجاهد محمّد بن علی طباطبائی متوفّای 1242.

گویا تنها کتاب الطهارة را شرح نموده است. الذریعه 78/14.

ن .خ تملّک نوه شارح، با تاریخ کتابت 1205، الذریعه 407/24.

شرح مفاتیح الشرایع / سلیمان بن احمد آل عبدالجبار قطیفی متوفی 1266.

الذریعه 77/14.

ن . خ تملّک شیخ علی جشی در کربلا، الذریعه 77/14 (کتاب الطهارة والصلاة).

شرح مفاتیح الشرایع / آقا محمود بن آقا محمّد علی کرمنشاهی متوفی 1269 ق. الذریعه 79/14.

ص: 294

ن . خ تملّک احمد کرمنشاهی (نوه پسری شارح) در سه مجلد، الذریعه 79/14.

انارة المصابیح فی اصول شرح المفاتیح / ملاّ محمّد رضا بن محمّد مؤمن قمی (سده 13).

شارح در صدد بوده که شرحی بر مفاتیح الشرایع بنویسد. وی در آغاز شروع به ذکر مقدمه ای در اصول فقه می کند. این مقدمه به اندازه یک جلد کتاب معالم می شود و مشخص نیست که این شرح را ادامه داده یا خیر؟ الذریعه 78/14.

ن . خ نستعلیق، شارح، ش (1) 3374، مرعشی 148/9

مبتغی الافهام فی شرح مفاتیح شرائع الاسلام/ میرزا عبدالوهاب بن محمّد

صالح برغانی قزوینی (سده 13).

شرح مختصری است بر کتاب مفاتیح الشرایع

ن . خ نسخ، غلامعلی بن علی مردان شالی قزوینی، 1266، ش 3202، مرعشی 4/9.

شرح مفاتیح الشرایع / حبیب اللّه بن علی مدد (1262 - 1340).

ن . خ نسخ، مؤلّف، 1270، ش 7932، گلپایگانی 2657/5 (عکسی، شامل دیات) // ، ، 1308، ش.2732، گلپایگانی، 2657/5 (عکسی، شامل حدود و قصاص).

مفتاح ابواب الشریعة فی شرح مفاتیح الشرایع / سید محمّد بن عبدالکریم جدّ بحرالعلوم طباطبائی بروجردی.

این شرح شامل دو مجلد است وشارح آن را به پایان نبرده است.

ن . خ تملّک سید جعفر بن سید باقر آل بحرالعلوم (نجف)، الذریعه 314/21 // تملّک حسین بروجردی، الذریعه 315/21 (در صلاة).

شرح مفاتیح الشرایع / [سید ابوالقاسم بن عباس]

شامل بحث قیام تا آخر مباحث قرائت.

ن . خ شکسته نستعلیق، بی تا، ش 2813، آستا 464/5.

شرح مفاتیح الشرایع / شارح نامعلوم

ص: 295

ن . خ کتابخانه خصوصی آیت اللّه بروجردی در قم، ش 488 و ش؟، نسخه پژوهی 66/1، 77/1// ، محمّد علی بن میرزا خلیل الخوانساری، 1297، ، ش 3293ع، ملی 106/15 (حاشیه مقذّمه).

حواشی

حاشیة علی مفاتیح الشرایع / محمّد بن محسن مدعوّ به علم الهدی.

ن . خ نسخ، علم الهدی، ش 148، مسجد اعظم 376 (جلد دوم) // ، علم الهدی،

ش 2601، سپهسالار 278/4 // ، 1092، اهدایی مشکوة ش 712، دانشگاه تهران 2064/ (3) 3 // ، ، تملّک کتابخانه علامه فیضی، دیوان علامه محمّد محسن فیض 35 (با عنوان: تعلیقة) // ، 1116، تملّک طباطبائی تبریزی، نسخه ها 523/7 // ، سده 12 - 11، تملّک صدرالاسلام خوئی، الذریعه 214/6 // نستعلیق، بی تا، ش 23781، آستا [رویت].

حاشیة علی مفاتیح الشرایع/ ملاّ محمّد یوسف بن محمّد علی لاهیجی (سده 11).

ن . خ تملّک کتابخانه التستریة، الذریعه 214/6 (با عنوان: فتح المفاتیح).

حاشیة علی مفاتیح الشرایع / نورالدین محمّد کاشانی.

ن . خ نسخ، بی تا، مدرسه چهل ستون ش 186، آشنایی با چند نسخه خطی 340/1.

حاشیة علی مفاتیح الشرایع / سید ابراهیم بن محمّد باقر رضوی قمی (زنده به سال 1168). الذریعه 212/6.

حاشیة علی مفاتیح الشرایع / سید حیدر عاملی (سده 12). الذریعه 213/6.

حاشیة علی مفاتیح الشرایع / محمّد بن علی... احسائی بحرانی (سده 12).

ن . خ نسخ، محشی، تملّک کتابخانه مجدالدین، الذریعه 214/6 (ترجمه حواشی نیز در همانجا موجود است).

حاشیة علی مفاتیح الشرایع / محمّد باقر بن ملاّ محمّد اکمل معروف به وحید

بهبهانی متوفی 1206 ق.

این اثر حاشیه ای است بر مفاتیح الشرایع در ضمن چهار مقاله.

ص: 296

1) در اصولی که در احکام به آنها احتجاج می شود؛ 2) قیاس در نظر شیعه؛ 3) اجماع و اقسام آن؛ 4) عدم حجیّت قول مجتهد میّت. الذریعه 213/6.

ن . خ تملّک سبط حجة الاسلام رشتی، الذریعه 213/6 (سه مقاله اول) // نسخ، 1245، ش (11) 458، مرعشی 64/2 (مقاله چهارم).

ن . چ الاجماع، حاشیة علی دیباجة المفاتیح / همو .- بی جا: بی نا، بی تا. (سنگی).

حاشیة علی مفاتیح الشرایع / میرزا محمّد بن سلیمان تنکابنی متوفی 1302. الذریعه 213/6.

ن . چ

به اهتمام عمادالدین الموسوی البحرانی .- بیروت: مؤسسة الاعلمی، 1388 ق. ج. // به کوشش مهدی رجائی .- قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، 1401 ق. 3 ج.

[93]

مفتاح الخیر(فارسی)

عنوان دیگر: A

مفاتیح الخیر

کتابی است در فضیلت نماز وبیانِ اقسام، شرایط و اوقات آن، که مؤلّف در کتاب ترجمة الصلوة به آنها اشاره نکرده بود. فیض آن را به سال 1072 در ضمن هشت در بدین ترتیب تدوین می کند:

درِ اول: در فضیلت نماز وعقاب تارک آن؛ درِ دوم: در اقسام نماز و عدد رکعات آن؛ درِ

سوم: در شرایط وجوب و صحّت نماز؛ درِ چهارم: در شرایط تقصیر در سفر؛ درِ پنجم: در اوقات نمازهای واجب و مستحب؛ درِ ششم: در تلافی خلل؛ درِ هفتم: در تلافی شکّ در عدد رکعات؛ درِ هشتم: در تلافی نمازی که فوت شده.

یکم [53]؛ دوم [72]؛ لولوة 127؛ قصص 255؛ الذریعه 302، 329/21.

ص: 297

آغاز / منّت خدای را عزّ و جلّ که بندگان را به خطاب اقیموا الصلوة نوازش نمود...

انجام / لیکن نماز گزاردن افضل است از مدد دادن. به انجام آمد کتاب مفتاح الخیر در شهر محرم الحرام و تاریخ اتمام ملفوظ شهر محرم الحرام = 1072.

ن . خ

نسخ، سده 11، ش (7) 6398، سپهسالار 624/5 // ، ، ش 28962، آستا [رویت] // ، ، ش (3) 10177، مرعشی 135/26 // ، عبداللّه، 1077، ش (5) 12037 مرعشی 401/30 // ، محمّد رضا بن محمّد کاظم ثنا، 1115، ش18111، گلپایگانی 4648/8 // ، مهدی، 7 - 1184، ش (6) 2632، وزیری 1370/4 // ، سده 12، ش (7) 13463، مرعشی 171/34 // نستعلیق، غلامعلی مشهور به محمّد امین خوانساری، ش (3) 1002، الهیات مشهد 153/2 // ، احمد صفائی خوانساری، سده 14، ش 20957، آستا [رویت ]// تملّک کتابخانه الاسویه بنگال، 5/5 bo659، الذریعه 329/21.

[94]

منتخب الاوراد(عربی)

گزیده ای از کتاب خلاصة الاذکار است که شامل اذکار و ادعیه ای است که مؤمن باید

انجام دهد تا تقرّب الهی حاصل شود. این رساله را فیض به درخواست علم الهدی به سال 1066 در اصفهان نگاشته است.

یکم [44]؛ دوم [44]؛لولوة 127؛ فوائد 635؛ ریحانه 375/4.

آغاز / بسمله. نحمدک اللهم علی ما مننت به علینا من اجابة دعانا...

انجام / و ذلک فی ایّام اقامتنا باصفهان صینته عن الجور و الطغیان و کتب

ص: 298

الفقیر الی ربه... محمّد یدعی علم الهدی...

ن . خ

نستعلیق، علم الهدی، 1106، ش 2847، دانشگاه تهران 1691/10 // نسخ، بی تا، ش 23812، آستا [رویت ].

[95]

منتخب دیوان شمس(فارسی)

فیض منتخبی در سه هزار بیت از دیوان شمس فراهم آورده است.

فوائد 635؛ الذریعه 418/22.

[96]

منتخب رسائل اخوان الصفا(عربی)

فیض منتخبی از رسائل اخوان الصفا را در ضمن دو هزار بیت فراهم آورده است.

یکم [89]؛ دوم [21]؛ فوائد 635؛ الذریعه 10/8.

آغاز / الحمدللّه و الصلاة علی رسول اللّه و علی... امّا بعد فهذا الملخص الرسالة الاولی من القسم الرابع من کتاب اخوان الصفا...

انجام / و علیها تقع المجازاة و المکافاة من الثواب و العقاب، انتهی کلامه بتلخیص و اختصار، و الحمد للّه و الصلاة علی محمّد و آله.

ن . خ

نستعلیق، احتمالاً خط فیض کاشانی، اواخر سده 11، ش 13421، مرعشی 52/34 (در نسخه حواشی متعدّدی از فرزندان و خاندان فیض وجود دارد).

ص: 299

[97]

منتخب فتوحات المکیّه(عربی)

فیض منتخب و گزیده ای از برخی از ابواب و فصول کتاب فتوحاتِ ابن عربی در گذشته

به سال 638 قمری را در ضمن چهار هزار بیت فراهم آورده است.

فوائد 635؛ الذریعه 418/22.

[98]

منتخب مثنوی(فارسی)

عنوان دیگر: A

سراج السالکین B لب لباب مثنوی

منتخبی است از مثنوی مولوی در ضمن هشت هزار بیت که فیض آن را فراهم آورده است.

یکم [109]؛ فوائد 635؛ الذریعه 373/22، 290/18، 157/12.

ن . خ

شکسته نستعلیق، سده 11، ش 5107، ملک 37/2 // نسخ، سده 11، ش 30938، مجلس 162/24.

ن . چ

به کوشش و پژوهش جویا جهانبخش، تهران: میراث مکتوب، 1380، 497 ص.

[99]

المنتخب الصغیر

منتخبی است مختصر از گلزار قدس گلزار قدس

ص: 300

[100]

المنتخب الکبیر

منتخبی است گسترده از گلزار قدس گلزار قدس

[101]

منتخب مکاتیب قطب الدّین محیی(فارسی)

فیض از مکاتیب قطب الدّین محیی (متوفی 900 ق.) در ضمن چهار هزار بیت منتخبی

فراهم آورده است.

یکم [91]؛ دوم [23]؛ فوائد 635؛ الذریعه 438/22.

آغاز / بسمله. ایّها الاخوان اتّقوا اللّه حقّ تقاته و لاتموتنّ الاّ و انتم مسلمون...

ن . خ

نسخ، سده 11 یا 12، کتابخانه علاّمه طباطبایی شیراز، ش 81، نسخه پژوهی 230/2 .