بسم الله الرحمن الرحیم

ص :2

فضائل و مصائب حضرت زهرا علیهاالسلام

سیدمحمدصادق روحانی

ضرت آیت الله العظمی سیدمحمدصادق روحانی مد ظله العالی

ص :3

ص :4

فهرست موضوعات

ص :5

فهرست موضوعات

ص :6

فهرست موضوعات

ص :7

فهرست موضوعات

ص :8

ص:10

دانشمندان أهل سنّت و جماعت بسيار پژوهش نمودم و دريافتم كه سرمايه و موادّ اصلى دنياى وجود ظاهرى صدّيقه طاهره حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) از موادّ اين جهان خاكى و فناپذير نيست، بلكه بخش مادى و ظاهرى آن وجود گرانمايه، از بهشت پرطراوت و زيباى خدا و از بلندترين درختان و برترين ميوه هاى آن است.

امّا روح ارجمند آن بانوى بزرگ نيز كه از سوى خداوند حكيم متناسب و هماهنگ با اين جسم مبارك برگزيده شده، از رازها و اسرار الهى است كه ما حقيقت آن را درنمى يابيم و نمى شناسيم. تنها چيزى كه ما در اين مورد درمى يابيم، همان چيزى است كه بهوسيله روايات، رسيده و بيانگر آن است كه روح تابناك حضرت فاطمه (عليها السلام) از فروغ عظمت و شكوه خدا آفريده شده است.

چنين مفهوم و سخنى را برخى از كتاب هاى روايى از جمله كتاب «معانى الْأخبار صدوق» از امام صادق و او نيز از نياى گرانقدرش سالار پيامبران خدا آورده است كه فرمود:

«خُلِقَ نِورُ فاطِمَة قَبْلَ أنْ يُخْلقَ الْأرْضُ وَ السَّماءُ...»;(1) نور وجود فاطمه پيش از آفرينش آسمان و زمين آفريده شد!

برخى از مردم پرسيدند: اى پيامبر خدا! آيا گوهر وجود فاطمه (عليها السلام) از انسانها نيست؟

ص:12

پيامبر (صلى الله عليه وآله) فرمود: فاطمه حوريه اى است در سيماى انسان، و خدا او را پيش از آفرينش آدم و عالم و ديگر ارواح انسانها... از فروغ تابناك خود آفريد.

«فاطِمَةُ حَوْراءٌ إنْسِيّة خَلَقَهَااللهُ عزَّ وَ جَلَّ مِن نُورِهِ قَبْلَ أنْ يُخْلَقَ آدَم...».(1)

با اين بيان، با نگرش به محتواى اين حديث شريف قدسى كه در بسيارى از مجموعه هاى روايى آمده است، اين معمّا حل مى شود كه:

«لَوْلاكَ لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلاكَ، وَ لَوْلا عَلِىٌّ لَما خَلَقْتُكَ، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما»; اگر تو نبودى، جهان را نمى آفريدم و اگر على نبود، تو را، و اگر فاطمه نبود، شما را پديد نمى آوردم، يعنى چه؟

و نيز روشن مى گردد كه چرا در روز رستاخيز به هنگام ورود فاطمه (عليها السلام) به بهشت پرطراوت و زيباى خدا، پيامبران از آدم گرفته تا ديگران به زيارت او مى شتابند، و حتى سالار پيامبران خدا حضرت محمّد (صلى الله عليه وآله) به ديدار دخت فرزانه خويش مى رود.

و نيز روشن مى شود كه چرا پيامبر (صلى الله عليه وآله) پس از برانگيخته شدن مردم و پايان حسابرسى از آنان، نخستين كسى است كه به سوى بهشت خدا مى رود و تنها يك گروه از او پيشى مى گيرد كه آن گروه ارجمند نيز گروه فاطمه (عليها السلام) است.

ص:13

اين بيان، اگر از آن حضرت به صورت مسامحه به هدف نهايى نيز تعبير گردد، اشكال مورد اشاره پيش نمى آيد. البته طرح كامل اين بحث، فرصت و مجال گسترده اى مى طلبد.

ب. اشكال و محذور فلسفى مورد اشاره تنها در علّت موجبه است، و امّا برابر ظاهر روايت كه پيشوايان معصوم هدف نهايى از آفرينش جهان باشند، در اين صورت موردى براى اشكال و توهّم يادشده نمى ماند.

ج. پس از آن كه پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) نه تنها برترين پديده آفرينش كه والاترين انسان شناخته شد، و پس از آن كه آن حضرت سبب نيك بختى بشريت و عامل نائل آمدن بندگان كمالجوى خدا به جايگاه والاى انسانى و كمالات معنوى و زندگى جاودانه عنوان يافت، و با عنايت به اين نكته ظريف كه درخشش آن وجود گرانمايه و پايندگى و پويندگى راه و رسم مترقى او نيز در گرو وجود ارجمند على و فاطمه و فرزندان معصوم آن دو وجود ارجمند (عليهم السلام) است، در آن صورت دورترين و نهايى ترين هدف آفرينش جهان و جهانيان براى انديشمندان ژرف نگر قابل درك و دريافت است.

بهويژه كه به جايگاه والاى على (عليه السلام) در قرآن بنگريم كه مى فرمايد: «بَلِّغْ ماأُنْزِلَ إلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ مِنْ وِلاَيةِ عَلِىٍّ وَ إنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ...»; اى پيامبر! آنچه از جانب پروردگارت در مورد ولايت على (عليه السلام) به سوى تو فروفرستاده شده است، آن را به مردم برسان; و اگر] چنين [نكنى پيام او را نرسانده اى; و

ص:15

] در اين راه هيچ نگرانى به دل راه مده كه [خدا تو را از] گزند [مردم نگاه مى دارد، چراكه خدا گروه كفرگرا را راه نمى نمايد.(1)

و نيز در مورد مقام پرفراز فاطمه (عليها السلام) بينديشيم و به ياد داشته باشيم كه پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) او را نه در جايگاه دخت سرفراز خود، بلكه در مقام والاى مادر گرانقدر پدر مى خواند و از او به عنوان «أمّ أَبِيْها» تعبير و تجليل مى فرمود.

با اين بيان و اين نكته ها، براى ما اين پندار برخى روشن نشد كه دليل ناسازگارى اين حديث با باورهاى استوار دينى در كجاست؟ و نيز در اشتباه و بيراهه پنداشتن كسى كه اين حديث را باور دارد، براى ما سخنى قابل فهم و معنا به نظر نمى رسد.

است; پس، اعتبار جزء دوم از نصّ اگر صحيح باشد، باعث تقدّم پديده و همزمان و در يك لحظه باعث تأخر آن بر معلول خود مى شود، و روشن است كه تقدم پديده بر وجود خود، به طور قطع باطل است.

افزون بر آن، اگر اين حديث به طور كامل درست شمرده شود، موجب تسلسل نزولى مى گردد، كه سخنى است باطل و نادرست; و اگر كسى در انديشه شكستن اين حلقه تسلسل در آيد، به يك «دور» آشكار - كه در بطلان آن ترديدى نيست - برخورد مى كند. اينك تفسير و ارشاد شما در اين مورد چيست؟

ج: باسمه جلت اسمائه

1. فراز نخست روايت كه مى فرمايد:

«لَوْلاكَ لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلاكَ» در بسيارى از كتابهاى حديثى ما رهروان مذهب اهل بيت و نيز كتاب هاى اهل سنّت آمده است.

«قندوزى حنفى» اين حديث را آورده و «عجلونى» معناى آن را درست شمرده است.

اما فراز دوّم حديث، در كتاب وحيد بهبهانى آمده است.

اما فراز سوّم حديث، در كتاب مجمع النّورين به نقل از بحرالمعارف آمده است.

2. روايت مورد بحث به خاطر روشنى معنا و مفهوم، نياز به توجيه ندارد، چراكه معناى حديث اين است كه: وجود ارزشمند اين پنج وجود مقدّس، ميوه و رهاورد همه پديده هاى هستى است، و آنان در حقيقت، هدف و غرض نهايى آفرينش افلاك هستند.

ص:17

3. گرچه برابر دقّت عقلى و آموزه هاى درست دينى، پديدآورنده و هستى بخشِ ناچيزترين ذرّات تا بزرگ ترين كهكشانها، تنها خداى يكتاست، امّا در اين حقيقت جاى گفتگو نيست كه قانون جهان شمول «علّيت» در نظام هستى، اصلى است كه خِرد انسان آن را اثبات نموده، و از ضروريات عقلى مى شمارد، و همه بحث هاى عقلى و علمى نيز بر آن بنياد مى گردد.

افزون بر اين، قرآن شريف اين قانون جهان شمول عقلى و علمى را تصديق مى كند، و انسان نيز به طور طبيعى و فطرى اين اصل را درك و دريافت مى دارد كه هر پديده مادى، علّتى دارد كه آن علّت، به ظاهر باعث پيدايش آن شده است، امّا پديدآورنده هستى، تنها خداى يكتا و

بى همتاست، و ذات پاك اوست كه اين قانون جهان شمول را بر كران تاكران هستى حاكم ساخته و جريان آفرينش و تدبير جهان و جهانيان را با سلسله اى از علل و اسباب مقرر فرموده است; چراكه: «

أَبِى اللهُ أنْ يُجْرِى الْأمُورَ إلّا بِأسْبابِها.»

و در كتاب منظومه، به اين اصل نظر دارد كه مى گويد:

در منطق انسان توحيدگرا، هستى بخش يا بخشنده اصلى وجود، همان آفريدگار و تدبيرگر شئون هستى است، و سلسله علل و اسباب و قوانين طبيعى نيز آفريده و فرمانبردار آن علت العلل هستند، امّا انسان ماديگرا بخشنده حركت يا سلسله

ص:18

علل و اسباب و قوانين طبيعى را آفريدگار مى داند.

با اين بيان، قانون عليت درست است، اما در ايجاد و پديدآوردن، و نه هدف آفرينش و يا علّت نهايى ديدن، وگرنه علت از معلول متأخر خواهد شد كه باطل است. پس، اشكال فلسفى «تقدّمُ الشّىء عَلى نفسه» در حديث مورد بحث پيش نمى آيد.

مغز را در خود گرفته «أُمّالرَّأس»، و به پرچمى كه لشكرى زير آن گرد آمده اند

«أماً» مى گويند.

در قرآن نيز «أُمّ الْكتاب» براى لوح محفوظ به كار رفته است كه مى فرمايد: «وَ عِنْدَهُ أُمّ الْكتاب».(1)

و نيز بر آيات محكم «أُمّ الْكتاب» اطلاق شده است كه مى فرمايد: «هُنَّ أُمّ الْكِتاب»(2)

بنابراين، از تعبير پيامبر (صلى الله عليه وآله) در مورد دخترش حضرت فاطمه (عليها السلام) كه او را «أُمّ أبِيْها» مى خواند، باتوجّه به مقام والاى معنوى آن حضرت - كه آخرينِ فرستادگان خدا و سالار و برترين پيامبران و جلوه گاه كامل پيام و پيامبرى به سوى همه بشريت است، و به گواهى روشن قرآن از روى شيفتگى و هواى دل سخن نمى گويد، بلكه هماره سنجيده و حكيمانه سخن مى گويد (3)- چنين دريافت مى شود كه آن بزرگوار با اين تعبير در مورد آن بانوى بزرگ، در حقيقت بر آن است كه دريايى پهناور بلكه اقيانوسى بى كرانه از فضيلت ها را با اين تعبير براى ما گرد آورَد و عالَمى بزرگ از مكارم اخلاقى و انسانى را كه در وجود ارجمند حضرت فاطمه (عليها السلام) موج مى زند، به ما نشان دهد، تا دنيايى از ارزش ها و گنجينه هايى از افتخارات بزرگ، كه رسالت نبوى را آراسته و پايه هاى آن را برپا ساخته و امامت و

ص:20

ولايت راستين را بنيان و استوار نموده است، در برابر ديدگان ما جلوه گر شود.

با اين بيان، تعبير پرمعناى «أُمّ أبِيْها»، به روشنى جايگاهى پُرشكوه و عظمتى بى نظير را براى آن بانوى معنويت و كمال ترسيم مى كند.

فرونهادن ديدگان فرمان مى دهد.(1)

دوّم آن كه، بسيارى از احكام در قرآن نيست، و در سخنان پيشوايان معصوم آمده است و آن نصوص چنين پوششى را براى آن دو بانوى بزرگ اسلام بيان مى كند.

و سوم آن كه هيچ كس ترديد نمى كند كه پوشش و وقار ظاهرى و برخاسته از پاك انديشى و پاكى باطنى و اخلاقى، در زندگى انسان سدّى در برابر بسيارى از تباهى ها و زشتى ها است، با اين وصف آيا مى توان چنين پنداشت كه سروران بانوان گيتى اين جهت را رعايت نمى كنند؟

ص:22

شكوه خدا آفريده شده است، و به همين جهت پيامبر خدا فرمود:

«فاطِمَةُ حَوْراءٌ إنْسِيَّةٌ...»(1) حضرت فاطمه (عليها السلام) حوريه اى است در سيماى انسان; بنا بر اين رواياتِ مورد نظر و پرسش، به باور من از مجعولات است. والله العالم.

حضرت گردد، اين كار حرام نيست; چراكه در جاى خود بحث نموديم كه هيچ دليلى بر حرمت كارى مباح كه باعث آزرده شدن انسانى با ايمان گردد، نداريم، و موضوع مورد بحث از همين قبيل است; چراكه ازدواج دوّم در جاى خود كارى است مباح و روا و مجرد پندار آزرده شدن حضرت فاطمه (عليها السلام) از آن، اقتضاى حرمت آن را نمى نمايد.»

اينك پرسش ما اين است كه آيا اين سخن از مرحوم آيت الله العظمى خويى است؟

ج: باسمه جلت اسمائه

اطمينان دارم كه جمله «مجرد تأذى فاطمه (عليها السلام) لا يقتضى حرمته»، به طور قطع سخن آيت الله خويى قدّس سرّه نيست; چراكه روايت رسيده از پيامبر از مسلّمات است كه فرمود:

«فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّى يُرِيْبُنِى ما رابَها وَ يُؤْذِيْنِى ما آذاها»;(1) فاطمه پاره تن من است، آن چه او را ناراحت كند، مرا ناراحت مى سازد و آن كه او را بيازارد، مرا آزرده است.

از نكاتى كه بر اين اطمينان گواهى مى دهد، استدلال پيش از اين سخن است كه مى گويد: هيچ دليلى بر حرمت كارى مباح كه باعث آزرده شدن انسان مؤمن گردد، نداريم، چراكه در اين مورد نكاح مجدّد باعث آزرده شدن حضرت فاطمه (عليها السلام) به عنوان بانويى با ايمان نيست، بلكه دليل حرمت در اين مورد، آزرده شدن حضرت فاطمه (عليها السلام) به عنوان پاره اى از وجود

ص:25

ارجمند پيامبر خداست كه بارها فرمود:

«فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّى، فَمَنْ أَغْضَبَها فَقَدْ أَغْضَبَنى»;(1) پس، نيك بينديش و تدبّر كن.

داشته باشند.(1)

درك و دريافت اين حقيقت ظريف، مسأله اى است كه همه نصوص شريف، ما را به سوى آن ارشاد و راهنمايى مى كند. از آن جمله روايتى از امام صادق (عليه السلام) در چگونگى نماز استغاثه به حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) است كه در آن بيان شريف مى فرمايد:

«ثُمَّ اسْجُد و قُل مئة مَرَّة: يا مَوْلاتِى يا فاطمة أَغِيْثِينِى»;(2) سپس سجده كن و صد مرتبه با واسطه قراردادن حضرت فاطمه (عليها السلام) در پيشگاه خدا بگو: اى سرور من! اى فاطمه زهرا! پناهم بده.

و نيز آمده است كه يكى از ياران امام صادق (عليه السلام) به آن حضرت گفت:

«إنِّى اخْترعتُ دُعاءً» من جمله اى براى دعا و نيايش با خدا ساخته ام، كه آن بزرگوار فرمود: اختراع خودت را رها كن و هنگامى كه گرفتارى بر تو فرود آمد به سوى پيامبر خدا پناه ببر... تا آنجايى كه مى فرمايد: در توّسل به پيامبر خدا و واسطه قرار دادن او در بارگاه خدا، محاسن خود را به دست چپ بگير و گريه كن و يا سيما و هيئت گريه كننده را به خود بگير و بگو:

«يامُحَمّد! يا رَسُولَالله أشْكُو إلَى اللهِ وَ إلَيْكَ حاجَتِى»;(3) گفتنى است كه روايات در اين مورد و اين معنا به راستى فراوان است.

ص:27

قدرت بر تصرّف در امور و شئون عالم طبيعت از آنان سلب گردد و يا از سوى آفريدگار و تدبيرگر هستى به آنان افاضه نشود، ديگر قدرت و فرمانروايى در امور و شئون جهان طبيعت را نخواهند داشت. از اين مطلب آشكار مى گردد كه استغاثه به بانوى دوعالم حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) مستلزم شرك نيست و پندار شرك و ناسازگارى با توحيد در اين مورد، پندارى سست و بى اساس است.

على (عليهما السلام) نيز همين گونه است.

«وَ أَنَا مِن ذلِكَ النّور أعْلمُ ما كان وَ ما يَكُون وَ ما لَمْ يَكُن إلى يَوم القيامَةِ حِيْنَ تَقومُ النّاس»(1)

و من از همان فروغ محمّدى هستم، و رخدادهاى گذشته و حال و آينده و آنچه را تا روز رستاخيز رخ خواهد داد، مى دانم.

اين روايت را مرحوم صدوق در كتاب هاى خويش نظير عيون و علل الشّرايع و معانى الْأخبار و... آورده است.

افزون بر آنچه آمد، رواياتى به اين مضمون از پيشوايان معصوم (عليهم السلام) رسيده است كه گواه و اثبات اين حقيقت هستند; نظير اين روايت كه:

«أنَّ الْأئِمَّةَ حُجَجُ اللهِ عَلى خَلْقِهِ وَ فاطمةُ

حُجة الله عَلَيْهِم»(2) پيشوايان اهل بيت (عليهم السلام) حجّت ها و

ص:31

برگزيدگان خدا بر آفريدگانش هستند و فاطمه، حجّت راستين و پُرشكوه خدا بر آنان است.

و يا بسان اين حديث كه مى فرمايد: فاطمه (عليها السلام) پاره اى از وجود پيامبر (صلى الله عليه وآله) است; از اين رو خدا به خشنودى او خشنود و به

ص:32

خشم او خشمگين مى گردد.(1)

روشن است كه اين ملازمت و هماهنگى خشنودى و خشم خدا با او، نيازمند علم و دانش به همه چيزهايى است كه خدا را خشنود و يا خشمگين مى كند، و باز در شكوه دانش و خِرد و جايگاه والاى علمى حضرت فاطمه (عليها السلام) همين بس كه چنين حجم عظيمى از دانش و معنويت، از راه آموزش هاى عادى و شناخته شده به دست نخواهد آمد.

و اما موضوع خشم و آزردگى وجود گران قدر حضرت زهرا (عليها السلام)، به دليل غصب خلافت شرعى اميرمؤمنان بود، و جريان غصب فدك نيز در جهت تضعيف اقتصادى آن بزرگوار و در تنگنا قرادادن او دنبال شد، زيرا آن حضرت در آن شرايط بحران زا نخستين منتقد و بزرگ ترين مخالف جريان خلافت غاصب و

ص:33

زورمدار بود، و نيز مى دانيم كه حضرت زهرا (عليها السلام) پس از آن كه غاصبان در جريان سقيفه، شأن نزول و داستان فرود آيه قُربى بر پيامبر و آن گاه فراخواندن دخترش فاطمه و اعطاى فدك به او را انكار نمودند، از راه ارث پدرى، آن را مطالبه كرد، چون موضوع دفاع از حق و بازپس گرفتن آن از غاصب و ظالم، نه تنها يك عمل شرعى و اخلاقى كه گاه لازم و واجب است، هم چنان كه بر غاصب نيز بازگرداندن حقوق ديگران واجب است.

او نشست. به همين جهت فرشته وحى در آن مدّت، گاه و بى گاه به ديدارش مى آمد و براى آرامش خاطر بخشيدن به او درآن سوگ جانسوز، تسليت مى گفت و از شرايط و جايگاه والاى پدرش در آن سرا او را آگاه مى ساخت، و نيز ازرويدادهاى سختى خبر مى داد

كه براى نسل ارجمندش در راه بود، و او به اميرمؤمنان مى گفت و آن حضرت آن ها را مى نوشت، در نهايت، مُصحف حضرت فاطمه (عليها السلام) از اين نوشته ها تشكيل شد.

در روايت ديگرى از امام صادق (عليه السلام) آمده است كه فرمود: مُصحف حضرت فاطمه (عليها السلام) نوشته اى است همانند قرآن، اما به خداى سوگند كه حرفى از قرآن شما در آن نيست. در آن نوشته چيزى از حلال و حرام نيست، بلكه در آن علم و آگاهى از هر رويدادى است كه روى خواهد داد. و اين نوشته اينك نزد امام عصر (عليه السلام) است.(1)

ص:35

استدلال مى كنند. والله العالم.

ب. پاسخ اين پرسش از سخنى كه گذشت دريافت مى گردد، چراكه در اين بيان منظور شأنيت و شايستگى احتجاج و استدلال است، و نه فعليت آن. آرى، اگر از سوى آنان در كارى كوتاهى گردد، به وسيله او استدلال مى شود، امّا هرگز نه از سوى آنان در انجام وظايف كوتاهى مى گردد و نه نيازى به احتجاج و استدلال پيدا مى شود.

و اين بيان تنها نشانگر جايگاه پرفرازى است كه آن حضرت به وسيله عبادت خالصانه خدا و فرمانبردارى از او و تسليم در برابر مقررات خدا به آن، اوج گرفته است، و اگر فعليت هم اراده شود، به نوعى نشانگر برترى او از يك جنبه و جهت است و نه برترى مطلق او بر آنان.

4. راز اجازه خواستن جبرئيل از پيامبر (صلى الله عليه وآله) براى ورود به كسا، پس از اجازه گرفتن از خدا چيست؟

ج: باسمه جلت اسمائه

1. سند حديث كه از «صاحب عوالم العلوم قدّس سرّه» آغاز و به صحابى بزرگوار، «جابربن عبدالله رضوان الله عليه» پايان مى پذيرد، در نهايت اعتبار است و در ميان راويان آن، كسى كه در امانت و ثقه بودن آن بتوان اندك چون و چرا و گفتگو نمود، جز «قاسم بن يحيى» كسى به چشم نمى خورد، كه او هم به نظر ما مورد توثيق و اعتماد است; چراكه جناب «بزنطى» - كه جز از افراد ثقه و مورد اعتماد روايت نمى كند - از او روايت نموده است.

با اين بيان با صرف نظر از نقل روايت از او به وسيله «بزنطى» نيز، خودِ درستى و صحّت سند براى جناب «بزنطى» براى معتبر بودن او و آن روايت كافى است و نيازى به نگرش به احوال راويانِ پس از او نيست; چراكه جناب «بزنطى» از كسانى است كه علماى ما در نقل حديث بر صحيح شمردن روايتى كه از او نقل شده است، اجماع نموده اند; پس، حديث شريف كسا از نظر سند بدون خدشه و اشكال، از احاديث صحيح به شمار مى رود.

2. افزون بر آن، مضمون و محتواى حديث شريف به راستى عالى و سرشار از فضيلت ها و كمالات محمّد و آل محمّد (عليهم السلام) است، كه اين مضامين و مفاهيم در روايات بى شمار و معتبرى وارد شده است; بنا بر اين، در محتوا و مضامين حديث شريف و

ص:39

دلالت آن، چيزى براى ترديد به نظر نمى رسد.

3. شايد نكته اين كه حديث از صدّيقه طاهره (عليها السلام) آغاز مى گردد، آن باشد كه وجود ارجمند او، محور و مدار و رشته گردآورنده ميان نور رسالت و امامت آسمانى است; زيرا از روايات بيانگر «عالم انوار» چنين دريافت مى گردد كه دو نور پرشرافت رسالت و امامت، از آغاز آفرينش، يك نور بود و در وجود پاكان روزگاران از نسلى به نسل ديگر انتقال يافت تا به وجود پرشرافت جناب عبدالمطلّبرسيد، و در آنجا بود كه خدا آن فروغ مبارك را به دو بخش تقسيم نمود. بخشى از آن فروغ كه نور رسالت و نبوّت بود در وجود جناب عبدالله قرار گرفت و بخش ديگر كه نور امامت آسمانى بود در وجود ارجمند ابوطالب، و اين دو فروغ تابناك از هم جدا بود تا بار ديگر در وجود نورانى صدّيقه طاهره فاطمه زهرا (عليها السلام) به هم پيوست و وجود ارجمند حضرت فاطمه (عليها السلام) قرارگاه و ديدارگاه آن دو نور شد و آن حضرت به ديدارگاه دو نور رسالت و امامت و نقطه پيوند و گردآمدن دو درياى بى كران فضيلت و جلوگاه دو مقام والاى نبوت و ولايت آسمانى عنوان يافت; و به همين جهت هم، حديث شريف كسا به نام بلند و پرشكوه او آغاز مى شود و نام ارجمند ايشان پيش از آمدن نام هر يك از آن انوار الهى به صورت جداگانه آورده مى شود، تا آن دو نور رسالت و امامت محور باشند و دو نور وجود امام حسن و حسين (عليهما السلام) بر گرد آن بگردند.

ص:40

4. شايد راز اجازه خواستن فرشته وحى از پيامبر بدون واسطه، پس از اجازه گرفتن از خدا براى حضور در كسا به همراه محمّد و آل محمّد (عليهم السلام) اين باشد كه حقيقت پرشكوه و شرافتى كه در زير آن كسا و درون آن بود مقام پرفراز و جايگاه بلندى بود كه جز محمّد و آل محمّد (عليهم السلام) به آن نايل نيامد، و آنچه در وجود فرشته وحى با آن عظمت و مقام والايش مى گذشت، نايل آمدن به آن مرتبه رفيع بود و به همين جهت هم براى كسب يقين به رسيدن به آن مقام و جايگاه، پس از اجازه گرفتن از خدا براى حضور در كسا به همراه محمّد و آل محمّد (عليهم السلام) بار ديگر از پيامبر (صلى الله عليه وآله) اجازه گرفت.

و نيز محتمل است كه اذن و اجازه خدا، به صورت طولى و در گرو اجازه خواستن از پيامبرش بود، و به همين جهت هم بر فرشته وحى لازم شد تا پس از اجازه گرفتن از خدا، از پيامبر (صلى الله عليه وآله) او نيز اجازه بخواهد، چراكه اذن خدا در گرو اذن پيامبر (صلى الله عليه وآله) او و مشروط بر آن بود.

ارجمند حضرت فاطمه (عليها السلام) و همسرش اميرمؤمنان و دو نورديده اش

ص:42

حسن و حسين (عليهم السلام) را به مباهله فراخواند و به

آنان فرمود: هنگامى كه من دعا كردم، شما آمين بگوييد; پرسش اين است كه چرا پيامبر (صلى الله عليه وآله) آنان را به اين كار فرمان داد؟

حقيقت اين است كه ما از يك اهل علم شنيديم كه راز اين كار و اين فرمان را چنين توجيه مى نمود:

معنى اين كار و اين فرمان آن است كه: منِ رسول خدا با اين وصف و مقام كه خاتم پيامبران هستم، دعايم از نظر مقتضى برآورده است و خواسته ام از بارگاه خدا تضمين شده است، امّا شرط فعليت يافتن آن اقتضا و تحقق آن دعا، نَفَس پاك صدّيقه طاهره (عليها السلام) است كه بايد آن وجود پاك با دست گشودن به سوى آسمان و آمين گفتن خود، شرط اين فعليت و تحقق را فراهم آورد. اين شرط را وحى الهى چنين مقرر فرمود و سيره و سنّت پيامبر (صلى الله عليه وآله) بر آن جارى شد; امّا در اين مقام، جاى اين بحث است كه اگر اين توجيه را بپذيريم، معنايش اين است كه شرط پذيرفته شدن خواسته و دعاى پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله)، آمين صدّيقه طاهره (عليها السلام) است، و مى دانيم كه اثرگذارى مقتضى در گرو شرط آن است، و در مقام مباهله نيز، شرط بر آمدن خواسته و پذيرفته شدن دعاى پيامبر (صلى الله عليه وآله) در داستان مباهله با مسيحيان نجران نيز در گرو بالارفتن دست هاى مبارك چهار وجود مقدس ديگر، يعنى على و فاطمه و حسن و حسين (عليهم السلام) است، در غير اين صورت دعاى پيامبر (صلى الله عليه وآله) تحقق نمى يابد; آيا توجيه اين عالم به اينجا نمى انجامد؟

ص:43

ج: باسمه جلت اسمائه

در روايات مورد اعتماد و كلمات علماى بزرگ، وجوه ديگرى نيز براى همراه بردن حضرت فاطمه و فرزندانش (عليهم السلام) به مباهله بيان شده است; براى نمونه در روايتى مورد اعتماد از امام رضا (عليه السلام) آمده است كه در پاسخ پرسش مأمون - كه از برترين فضيلت اميرمؤمنان (عليه السلام) در قرآن مى پرسيد - فرمود:

«آيَةُ المباهِلَة تَدُّلُّ عَلى ذلِك...»; برترين فضيلت اميرمؤمنان (عليه السلام) در قرآن شريف آيه مباركه مباهله است.

و نيز يكى از بزرگ ترينِ علماى دين در پاسخ اين پرسش كه در آيه مباهله، قراردادن زنان و فرزندان در كنار پيامبر به چه معنا و مفهوم است؟ چنين پاسخ داده است:

اين سبك از قراردادن زنان و فرزندان در كنار نفس نفيس پيامبر (صلى الله عليه وآله)، تأكيد بر اعتماد و اطمينان قلبى پيامبر (صلى الله عليه وآله) بر حقانيت موضع و يقين داشتن او به درستى دعوتش مى باشد; چراكه وقتى كسى جرئت مى كند تا افزون بر خطرنمودن در كارى به بهاى جان شيرين خود، عزيزترين ها و محبوب ترين ها و پاره هاى جگرش را نيز در راه

هدف خويش در معرض خطر قرار دهد، اقدام به اين كار بزرگ و پرخطر، از سويى نشانگر درستى دعوت و صداقت او در گفتار است، و از سوى ديگر نشان دهنده اعتماد او به نابودى طرف مقابل و خاندان و عزيزان او در صورت حق ستيزى است; و او با اين ايمان و يقين به همراه عزيزترين هايش به مباهله برمى خيزد تا هدف خود را تحقق

ص:44

بخشد و دشمن اصلاح ستيز را يا به راه درست آورد و يا به همراه عزيزانش به بوته هلاكت و نابودى بسپارد.

مريم مى فرمايد:

«وَإِذْ قَالَتْ الْمَلاَئِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ *»;(1) و هنگامى را] به ياد آور [كه فرشتگان گفتند: اى مريم! به يقين خدا تو را برگزيده و پاك] و پاكيزه [ساخته و تو را بر زنان گيتى برترى بخشيده است.

در تفسير اين آيه آمده است كه: گزينش مريمِ پاك از جانب خدا، گزينش از ميان بانوان و دختران معاصر و روزگار مريم بر مادرى مسيح و به دنيا آوردن آن پيامبر بزرگ، به صورت باكره و بدون دست زدن بشرى بر آن دختر پاك و پاكيزه بود; امّا روايات رسيده در وصف و ستايش «سَيِّدةُ نِساءِ الْعالَميْن»، نشانگر هماهنگى و انطباق آنها با وجود ارجمند حضرت فاطمه (عليها السلام) به صورت اطلاق است و نه مقيد به برترين بانوى روزگار خود بودن، كه وصف حضرت مريم (عليها السلام) مادر مسيح است.

با اين بيان، كمترين مخالفتى ميان اين بيان و آيه شريفه وجود ندارد، بهويژه اگر بر اين باور باشيم كه بيان مفاهيم و معارف و آموزه هاى قرآن و تأويل آن از حقوق اختصاصى خاندان عصمت است، درست همانگونه كه در قرآن به صراحت چنين آمده است: «وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»(2) امّا

ص:46

كسانى كه در دل هايشان كژى است، از] آيات [آن، آنچه را متشابه است پى مى گيرند تا فتنه جويى كنند و درپى تأويلِ] دلخواه [آن بر آيند، با آن كه تأويل قرآن را جز خدا و فرورفتگان در دانش، كسى نمى داند....

گفتنى است كه «ألرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ» يا فرورفتگان در دانش، به امامان اهل بيت (عليهم السلام) تفسير شده است.

به يقين خدا تو را برگزيده و پاكيزه ساخته و تو را بر زنان گيتى برترى بخشيده است.

با اين بيان، آن رواياتى كه دلالت بر برترى صدّيقه طاهره فاطمه (عليها السلام) دارد در برابر اين آيه مباركه تاب ايستادگى ندارد; آيا اين سخن درست است؟

ج: باسمه جلت اسمائه

به هنگام تعارض و رويارويى ميان آيه و حديث، بايد به سراغ مرجّحات رفت و در آن مورد جستجو نمود و عالمانه و فنّى تصميم گرفت و انتخاب نمود، امّا هنگامى كه روايات، تفسيرگر آيه باشد، در آن صورت بايد بر معناى آن ملتزم گرديد، چراكه نپذيرفتن سخن معصوم (عليه السلام) در حقيقت نپذيرفتن كتاب خداست.

آيه مورد بحث بدون روايت، داراى دو وجه و دو احتمال است:

الف. يكى احتمال گزينش مريم (عليها السلام) به عنوان برترين بانوى روزگار خويش;

ب. و ديگر احتمال گزينش مريم (عليها السلام) به عنوان برترين بانوى روزگاران; هردو احتمال ممكن است، امّا هنگامى كه به راستى روايتى از جانب پيشوايى معصوم (عليه السلام) در تفسير آيه شريفه برسد و منظور و مفهوم آيه شريفه را به صورت روشنى بيان كند، و به هر پژوهشگر و انسان حقجو توضيح دهد كه حضرت فاطمه (عليها السلام) پاره وجود پيامبر برگزيده خداست، و در پيشگاه خدا و رسول او داراى جايگاهى است كه خدا به خشنودى او خشنود مى گردد و به

ص:48

خشم او خشمگين، و اوست كه سالار بانوان عالم در همه عصرها و نسل هاست، در آن صورت ديگر جايى براى اين سخن نمى ماند كه: آيه شريفه بر روايت يا روايات مقدّم است.

اميرمؤمنان (عليه السلام) زره خود را به پانصد درهم فروخت و بهاى آن را به حضرت فاطمه (عليها السلام) تقديم نمود.

خدا، يا «قضا و قدر الهى» چنان نيست كه از انسان سلب اراده و اختيار نمايد و او را مجبور به آن سازد. بهترين دليل اين سخن، نداى وجدان هر انسان و تلاش هر فرد و خانواده اى براى گزينش بهتر در اين مورد است.

مى دهم، بلكه مى گويم دين تو براى خودت و دين من هم از آنِ من; امّا اگر بدون مراجعه به روايات، در اين موضوع ترديد ورزد، بايد خود را به يك عالم ژرف نگر دينى معرفى كند تا در بهبود حال او تدبيرى بينديشند.

و تاريخ ساز را ناديده گرفته و رشد و شكوفايى شگفت انگيز آنان را رهاورد تلاش و كوشش بسيار و وجود شرايط مطلوب و امكانات طبيعى براى رشد و اوج مى بيند، چيست؟

ج: باسمه جلت اسمائه

هرگز مادر ارجمند امامان معصوم (عليهم السلام) يا «أمُّ الْأئِمَّة» حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) را نمى توان با ديگر زنان روزگاران گرچه اهل دانش و فرهنگ و رشد و معنويت باشند، مقايسه نمود; چراكه آن حضرت از نظر منشأ آفرينش چنان بود كه خدا به پيامبر معصوم خويش با آن نيايش و عبادت و معنويت، باز هم فرمان داد تا چهل روز به نيايش و عبادت و رياضت معنوى بپردازد، آن گاه از بهشت زيبا براى او ميوه آمد تا بخورد، تا وجود زمينى فاطمه (عليها السلام) از آن ميوه هاى بهشتى پديد آيد، و هنوز ديده به جهان نگشوده با مادرش سخن گويد! و پس از ولادت، چنان در راه كمال و جمال اوج گيرد كه پيامبر (صلى الله عليه وآله) بر دست او بوسه زند و آن وجود ارجمند را «أمُّ أبِيْها» خطاب نمايد!

چنين وجود مباركى بدون ترديد داراى امتيازات ويژه اى است; و هم اوست كه جبرئيل برايش، وحى و پيام الهى را مى آورد و او محدّثه مى شود.

زنان نامدار و بامعنويت ديگر، نظير حضرت زينب (عليها السلام) نيز ممكن است در پرتو انديشه بلند و دانش و بينش عميق و منش و عملكرد شايسته خود، به مقامات والاى معنوى برسند; چنان كه

ص:53

علّامه مامقانى در مورد عقيله بنى هاشم حضرت زينب (عليها السلام) چنين مى نويسد: من در مورد شخصيت والاى حضرت زينب (عليها السلام)، نه مى توانم بگويم كه او داراى مقام والاى عصمت است، و نه مى توانم اين ويژگى بزرگ و باشكوه را از او نفى كنم.

با اين بيان، بانوان بزرگ و بامعنويتى چون حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) و حضرت زينب (عليها السلام) و حضرت خديجه (عليها السلام) و حضرت مريم (عليها السلام) افزون بر همه كمالات و امتيازات عادى، داراى ويژگى فراطبيعى بودند و نمى توان آنان را با ساير بانوان، حتى اگر از نوابغ و خوبان و شايستگان روزگار باشند، مقايسه نمود.(1)

روشنگر، كه ما آن را در شبى خجسته فرو فرستاديم، چراكه ما بيم دهنده ايم. در آن شب، هر كار استوارى مشخص مى گردد.

در ذيل اين آيات آورده اند كه: مردى مسيحى از امام كاظم (عليه السلام) از باطن اين آيات پرسيد، آن حضرت فرمود: امّا منظور از «حم»، وجود ارجمند محمّد (صلى الله عليه وآله) است، و منظور از «وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ» يا كتاب روشنگر، اميرمؤمنان (عليه السلام) است، و منظور از «لَيْلَة مُبَارَكَة» يا كلمه شب، وجود مبارك حضرت فاطمه (عليها السلام) است، و امّا اين سخن كه: «فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْر حَكِيم» در آن شب، هر كار استوارى مشخص مى گردد، به اين حقيقت اشاره دارد كه از آن بانوى بزرگ، خير و بركت بسيارى به جهان و جهانيان خواهد رسيد; أمّا حم * فَهُوَ مُحَمَّد (صلى الله عليه وآله)، وَ أمَّا الْكِتَابُ الْمُبِين فَهُوَ أمِيْرالْمؤمنين علىّ (عليه السلام)، وَ أمَّا اللَّيْلَة، فَفاطمة (عليها السلام)، وَ أمَّا قَوْلهُ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْر حَكِيم يَقُول يَخْرجُ منْها خَيْرٌ كثيرٌ...

كوتاه سخن آن كه، همانگونه كه شب پربركت قدر، براى مردم مايه رحمت و بركت است، وجود گران قدر مادر امامان معصوم (عليهم السلام)، حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) نيز مايه خير و رحمت بسيارى براى جهان و جهانيان است.

أنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ أنْ تَفْعَلَ بِى ما أنْتَ أهْلُهُ وَ لا تَفْعَلَ بِى ما أنَا أهْلُهُ بِرَحْمَتِكَ يا أَرْحَمَ الرّاحِمِين»(1)

آيا خواندن اين دعا در قنوت جائز است؟

ج: باسمه جلت اسمائه

اگر به عنوان ورود خوانده شود، جائز نيست; امّا به عنوان مطلق دعا و نيايش باخدا، نه تنها جائز كه نيكوست.

شما - كه خدا وجود مباركتان را حفظ نمايد - تقاضا دارم مرا به منابع و مصادر و نوشته هايى در اين جهت راهنمايى فرماييد كه براى رسيدن به اين آرزو از كدام دعاها و اذكار استفاده كنم؟

ج: باسمه جلت اسمائه

در اين مورد خواندن با اخلاص دعاى عهد و زيارت عاشورا در هر روز، اثر دارد; و از ختم هاى مؤثر نيز آن است كه با طهارت و اخلاص و در جايى دور از چشم ديگران، 530 مرتبه اين دعا را زمزمه كنيد كه:

«أللّهُمَّ صَلِّ عَلى فاطِمَة وَ أَبِيْها وَ بَعْلِها وَ بَنِيْها وَ السِّرِ الْمُسْتِوْدِعِ فِيْها بِعَدَد ما أَحاطَ بِهِ عِلْمُك»; بارخدايا! درود و سلام بفرست بر وجود گرامى حضرت فاطمه و بر پدر گران قدر او و همسر ارجمند او و دو فرزندش و بر راز به امانت سپرده شده در وجود نازنين او، به شمار آنچه علم و دانش بى كران تو آن را فراگرفته است.

نيز اضافه كند يا نه؟ به عنوان مثال، پس از شهادت بر يكتايى خدا و رسالت محمّد (عليها السلام) چنين بگويد:

... أشْهَدُ أنَّ عَلِياً أميرالمؤمنين و أنَّ فاطِمَة سَيِّدةُ نِساء الْعالَمِينَ وَ أوْلادهَا الْمَعْصُومِينَ حُجَجُ الله...؟

ج: باسمه جلت اسمائه

هيچ اشكال و ايرادى در رُجحان گواهى به ولايت اميرمؤمنان (عليه السلام) در اذان و اقامه نيست، بلكه از شعائر مذهب شيعه است كه سزاوار نيست كسى آن را ترك كند; امّا گواهى به ولايت فرزندان معصوم (عليهم السلام) آن حضرت به قصد ذكر و ياد خدا نيكوست، و نه به قصد ورود; همين گونه است گواهى به اين حقيقت كه حضرت فاطمه (عليها السلام) آراسته به ويژگى عصمت، و سرور بانوان دو عالم است.

كه فرمود:

«ما عُبِدَاللهُ بِشَىء مِنَ الَّتمْجِيْدِ أَفْضَل مِنْ تَسْبِيْحِ فاطِمَة، وَلَوْ كانَ شَىءٌ أَفْضَل مِنْهُ لَنَحِلَهُ رَسولُاللهِ فاطِمَةَ»; خداى فرزانه به وسيله چيزى برتر از تسبيحات حضرت فاطمه (عليها السلام) پرستش نشده است. اگر شيوه اى براى پرستش خدا برتر از اين بود، پيامبر آن را به دخت گرانمايه اش ارمغان مى داد.(1)

و در روايتى ديگر از امام صادق (عليه السلام) آورده اند كه فرمود: تسبيح حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) هر روز پس از نماز، از هزار ركعت نماز برايم محبوب تر است.

و نيز فرمود: هر كس باتسبيح حضرت فاطمه (عليها السلام)، خدا را خالصانه ستايش نمايد، به راستى او را فراوان ياد كرده است.

گفتنى است كه روايات بيانگر برترى ثواب و پاداش تسبيح حضرت فاطمه (عليها السلام) بسيار است.

پرداختن به تسبيح حضرت زهرا (عليها السلام) و آن گاه فرستادن صلوات بر محمّد و آل محمّد (عليهم السلام)؟

ج: باسمه جلت اسمائه

در حديثى معتبر از امام صادق (عليه السلام) آورده اند كه فرمود: نمازگزار آگاه و بامعنويت پس از سلام نماز، مطلقا تسبيح حضرت زهرا (عليها السلام) را بر هر كارى، حتى بر فرستادن صلوات بر محمّد و آل محمّد (عليهم السلام) مقدم مى دارد.

محمّد، و از بكير، و از زراره و او نيز از امام صادق (عليه السلام) آورده است كه فرمود: حضرت فاطمه (عليها السلام) به اميرمؤمنان (عليه السلام) وصيت كرد كه پس از او با دختر خواهرش ازدواج نمايد و آن حضرت نيز چنين كرد.(1)

و نيز در مقنعه شيخ مفيد و تهذيب شيخ طوسى در دعاى روزهاى ماه رمضان در صلوات بر پيامبر (صلى الله عليه وآله) و امامان نور، از قول پيشوايان اهل بيت (عليهم السلام) چنين آمده است:

أللّهُمَّ صَلِّ عَلى رقيّة بِنْت نَبِيَّك وَ الْعَن مَن آذى نَبِيَّك فِيْها، أللّهُمَّ صَلِّ عَلى أم كُلثُوم بِنْت نَبِيَّك وَ الْعَنْ مَن آذى نَبِيَّك فِيْها...»; بارخدايا درود فرست بر رقيه دختر پيامبرت و بر كسى كه پيامبرت را در رفتار با او آزرد، لعنت فرست. بارخدايا درود فرست بر أُم كلثوم دختر پيامبرت و كسى كه پيامبرت را در مورد او آزرد، لعنت كن.

و نيز برخى از روايات و دعاها نشانگر آن است كه آنها دختران پيامبر (صلى الله عليه وآله) بودند و نه دختران حضرت خديجه و يا هاله; اينك نظر شما چيست؟

ج: باسمه جلت اسمائه

من در اين مورد پژوهش و تحقيق نموده ام و همچون گروهى از علماى پيشين، نظير مرحوم سيد مرتضى بر اين باورم كه حضرت خديجه (عليها السلام) به هنگام ازدواج با پيامبر خدا، دوشيزه بود و به هنگام عقد، 40 ساله نبود بلكه 24 ساله بود; بنا بر اين،

ص:61

بى ترديد آنان دختران خواهر حضرت خديجه (عليها السلام) بودند، نه دختران او و پيامبر (صلى الله عليه وآله).

سويى از خواب سحرگاهى حضرت فاطمه (عليها السلام) سخن دارد كه بدون عُذر كارى است مكروه; و نيز از نوعى توبيخ پيامبر از خواب او در آن ساعت خبر مى دهد، كه اينها با ويژگى عصمت آن بانوى نمونه ناسازگار است; والله العالم.

صديقه طاهره، حضرت فاطمه زهراء (عليها السلام) از ماده اين عالم نيست بلكه از بهشت و از عالى ترين ميوه هاى بهشتى است، و اما روح مناسب با اين بدن را كه خداى تعالى براى ايشان اختيار فرموده است از اسرار الهى است و ما قادر به فهميدن آن از روايات - آن روح ها از نور عظمت الله تعالى خلق شده است - نيستيم. پيغمبر (صلى الله عليه وآله) در روايتى فرموده است خدا نور حضرت فاطمه (عليها السلام) را قبل از خلق زمين و آسمان و قبل از خلق آدم (عليه السلام) از نور خودش خلق نمود.

ج: باسمه جلت اسمائه

چون ماده جسد حضرت زهراء (عليها السلام) از ماده اين عالم نبود بلكه از بهشت و از ميوه هاى آن بود همانگونه كه شيعه و سنى نقل كرده اند. و اما روح متناسب با آن بدن از اسرار است كه ما آن را نمى فهميم و فقط از اخبار چنين مى فهميم كه روح آن حضرت از نور عظمت خداى تعالى است. در معانى الاخبار صدوق نقل كرده است: قال رسول الله (صلى الله عليه وآله) خلق نور حضرت فاطمه قبل آن تخلق الارض والسماء فقال بعض الناس يا بنى الله فليست هى النسيه فقال (صلى الله عليه وآله) حضرت فاطمه حوراء انسيه خلقها الله عزوجل من نوره قبل آن يخلق آدم الحديث.

ص:68

ص:70

راهنماست كه هنگام فرود آيه «فَآتِ ذَالْقُرْبى حَقَّهُ»(1) ، پيامبر (صلى الله عليه وآله) دخترش حضرت فاطمه (عليها السلام) را فراخواند و فدك را - كه بخش بهتر سرزمين هاى خيبر بود و برخى از يهود، به او واگذار نمودند و به فرمان خدا، ملك خالص او گرديد - به آن حضرت بخشيد.(2)

ص:72

پس از رحلت پيامبر (صلى الله عليه وآله) خليفه آن را غصب كرد و كارگزار حضرت زهرا (عليها السلام) را از آنجا بيرون راند، و آن حضرت براى دفاع از حق و مبارزه با غصب و ظلم، با بهترين روش آن را مطالبه نمود، امّا خليفه حق او را انكار و گواهانش را نپذيرفت. آن حضرت از راه ارث وارد شد و حق خويشتن را خواست و استدلال ها نمود، امّا خليفه باز هم فدك را به او نداد.

در برخى از روايات رسيده، گستره حقيقى آن، از سويى تا عدن و سمرقند و از سوى ديگر تا آفريقا و سيف البحر امتداد مى يابد. اين روايات نشانگر آن است كه آنچه از اهل بيت (عليهم السلام) غصب شده است، نه بوستان و دهكده فدك بلكه گستره خلافت و امامت علمى و معنوى و اخلاقى و مديريت بر مسلمانان و سرزمين هاى اسلامى است.

با اين بيان از نظر اين دسته از روايات، همه زمين و زمان حكم فدك را دارد، و كسى كه در ادّعاى خود راستگوست و بر آن است كه دست غصب و ستم را از فدك بردارد و آن را به صاحبانش برگرداند، بر اوست كه دست سلطه و سيطره اش را از كران تاكران زمين بردارد و مردم را آزاد بگذارد، چراكه بازگرداندن آنچه غصب شده است جز با بازگرداندن كامل آن انجام نمى پذيرد.

بر آن بنياد و آميخته شده است.

«فدك» در دوران خلافت آن حضرت پس گرفته شد، امّا به نظر ما چنين دريافتى بعيد به نظر مى رسد، بهويژه كه اين عبارت نهج البلاغه در زمان خلافت آن حضرت به صيغه ماضى به قلم آمده، و نشانگر آن است كه در مورد رويدادهاى گذشته «فدك» سخن مى گويد.

به هر حال شواهد تاريخى در مورد چگونگى برخورد آن حضرت با «فدك» در آن زمان راهگشا نيست، و روشن نمى كند كه آن را به صاحبان اصلى اش - كه ورثه حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) بودند - بازگرداندند و يا فرصت پرداخت به آن را نداشتند و آن را در همان شرايطى كه بود رها كردند.

نمودند. ايشان، بعد از آنكه امام على (عليه السلام) با شيخين مخالفت نمود و حوادثى كه بعد از آنها اتفاق افتاد، فقط در جهت بيان حق و دفاع از آن، و اقامه حجت و دليل به دستور حضرت على (عليه السلام) از منزل خارج شدند و امام (عليه السلام) از همه برنامه ايشان آگاه بودند زيرا آنها هر دو انسان معصومند و تكاليف خود را در هر مقامى بهتر مى دانند.

بنابراين حضرت فاطمه (عليها السلام) سربازى است كه با دستور فرمانده رفت و مأموريتش را با دلايل و براهين كامل و روشن به خوبى انجام داد و آنگاه كه برگشت با امام (عليه السلام) گفتگوى خاصى انجام داد كه از حوزه سخنان زناشوئى خارج بود زيرا كه ايشان از يك مجاهدت و انجام وظيفه بسيار سنگين جهادى برگشته بود لذا با امام (عليه السلام) با زبان سرباز جهادگر سخن گفت و نگفت: اى عموزاده، يا اباالحسن، بلكه گفت: اى پسر ابوطالب! همانند جنين در شكم مادر، زانوهايت را بغل گرفتى و به حدى فانى فى ذات الله شدى كه گويا دنيائى نيست و غير خدا و اسلام چيزى را نمى بينى، و اين فناء فى الله را به اختيار و اراده خود اختيار نموده اى نه با قصور و تقصير، و اين لباس بى اعتنائى به دنيا و زخارف آن است كه به تن كرده اى و لذا «لايأخذك فى الله لومة لائم»، در صورتى كه براى خدا انجام داده اصلا به فكر دنيا نيستى يعنى تمامى آزار و اذيت ها را در راه خشنودى خدا به جان خريده اى و اين چنين گوشه نشين و چون يك فرد متهم واقع شده اى و اين اگرچه خطاب به امام (عليه السلام) است ولى مقصود

ص:77

آگاهى دادن به مردم است چرا كه اين وضعيت را براى آن حضرت

پيش آوردند و روح دين را از كالبدش جدا كردند; ولى بايد دقت كرد كه حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) در ارتباط با اين توطئه بسيار خطرناك و خطرساز مسيرى را برگزيده بودند كه اساس دين و سنت پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) را از شر آن نگهدارى كنند و هيچ توجهى به زرق و برق و رياست دنيا نداشتند تا به خاطر آن دست به شمشير ببرند چونكه حضرت در مقام فناء در ذات خدا چنان اوج گرفته كه فقط خدا را مى بيند و خود را تسليم كامل اراده او نموده و هرچه را خداى متعال از او خواسته با تمام وجودش به آن رضا مى داد و پوشيدن همين لباس تقوا و تسليم به معناى دست كشيدن از زرق و برق دنيايى كه در آن حب مقام و جاه و رياست وجود دارد مى باشد. ايشان در انديشه چنين مسائلى نبودند تا به خاطر آنها دست به هر كارى بزنند بلكه حضرت مقام بسيار رفيع و والائى دارند كه فقط خداى متعال از آن آگاه است و چنان قدرت و شجاعتى داشتند كه مى توانستند تمام مخالفين را از سر راه خود بردارند، ولى امام (عليه السلام) بنده خدا بود و به فرمانش عمل مى كرد: (لايسبقونه بالقول وهم بامره يعْملون) امامان معصوم (عليهم السلام) در گفتار از خدا پيشى نمى گيرند و در هر حال به فرمان او عمل مى كنند; يك روز به تنهايى در جنگ بدر و احد و... از پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) دفاع مى كند و تمامى پهلوانان نامدار دشمن را درهم مى كوبد و روزى در برابر توطئه ها صبر و شكيبائى مى كند و اين همان تسليم و رضا به

ص:78

خواسته خداى متعال است. و انتخاب گوشه منزل يك كار ساده اى نبود بلكه او حجت خدا است، در هر كارش هدفى مقدس و نورانى وجود دارد كه مى خواست دست آوردهاى رسالت را حفظ كند و جامعه بشرى را با آن آشنا سازد و لذا در جايگاه مقام الهى خويش كوتاه نيامد و مسئوليت بسيار سخت و دشوار خود را به خوبى انجام داد و هر پيشامدى در منظر و نگاهش چون بر طبق حكمت الهى بود از آن استقبال مى كرد اگرچه دلخراش و كمرشكن بود و خلاصه مثال «همچون جنين در شكم مادر زانوانت را بغل كرده اى» به اين معناست كه فانى فى الله مى باشى و اصلا متوجه مسائل دنيا مانند رياست، حكومت و... نيستى، مانند كودكى كه از مسائل خارج از شكم مادر بى خبر است و كسى كه براى رضاى خدا - با اينكه قدرت بر انجام هر كارى دارد - تحمل اذيت بكند و آن كار را انجام ندهد در نظر مردم متهم محسوب مى شود، اين نتيجه كارى است كه براى خدا نموده تا عين فناء فى ذات الله باشد و اين لباس فناء فى ذات الله را اراده و اختيار نموده نه براى قصور يا تقصير، اين همان لباس بى اعتنائى به دنيا و كافران است و براى همين «لا تأخذ فى الله لومة لائم».

ضعيف باشد، امّا پيشينيان اصحاب ما به آن

عمل نموده باشند، خود عمل آنان به دلالت آن حديث، ضعف سند آن را جبران مى كند، چراكه بسا آنان كه به زمان صدور نزديك بودند، قرائن و شواهدى بر درستى آن ديده اند و مورد اعتماد آنان قرار گرفته كه اين قرائن و شواهدِ درستى سند در گذر زمان به متأخرين نرسيده است و اگر مى رسيد باعث اعتماد بر صدور آن مى گرديد. حال آيا اين سبك و مبنا را مى توان بر غير روايات فقهى نيز گسترش داد؟ براى نمونه: همين موضوع فاجعه بار شكستن دنده و پهلوى حضرت زهرا (عليها السلام) در داستان غم انگيز يورش به خانه او، به صورتى از سوى پيشينيان اصحاب پذيرفته شده و با آن رفتار سنجيده اى گرديده كه با اندك دقّت باعث اعتماد به صدور آن مى گردد. پس، هنگامى كه در جبران ضعف سند روايت، سبك برخورد و پذيرش آن از سوى پيشينيان اصحاب، باعث جبران آن مى گردد، اين ملاك در اين رويداد غمبار و نظير آن نيز جريان مى يابد; با اين توضيح كه روايت فاجعه بار شكستن دنده و پهلوى حضرت زهرا (عليها السلام) تنها نمونه است و پرسش ما از سبك و روش است; نظر شما در اين مورد چيست؟

ج: باسمه جلت اسمائه

درست است، اين دليل، روايات غيرفقهى را هم شامل مى شود، امّا بايد به خاطر داشت كه شهرت داراى اقسامى است:

1. شهرت روايى،

2. شهرت عملى،

3. و شهرت فتوايى.

ص:80

امّا شهرت روايى، عبارت از اسباب ترجيح يكى از دو روايت رسيده در موضوعى، بر ديگرى است.

امّا شهرت عملى، عبارت از استناد مشهور به روايتى در صدور فتواست، و اين شهرت عملى از مميزات حجّت از عدم حجّت است.

اما شهرت فتوايى، نه جبران كننده ضعف سند روايت است و نه از اسباب ترجيح; با اين بيان اگر مورد سؤال از قبيل شهرت عملى باشد نكته مورد نظر شما درست است، و اين ملاك در غير روايات فقهى نيز جريان مى يابد، و گر نه اثرى در عمل پيشينيان اصحاب بر جبران ضعف سند حديث نيست و ضعف سند آن را جبران نخواهد كرد. در اين مورد بيشتر دقت كنيد.

مى شوم كه هنگام يورش طغيانگران بر سالار و سرورمان حضرت فاطمه زهرا روحى لهَا الفداء، اميرمؤمنان (عليه السلام) كجا بود؟ و موضع آن نمونه جوانمردى و شهامت در برابر اين جنايت زشت و دهشتناك چگونه بود؟ و دلايل ما پيرامون اين موضع چيست؟

ج: باسمه جلت اسمائه

لازم است پيش از پاسخ به اين پرسش به نكته اى مهم اشاره كنم كه: ما به اين خاطر كه رهروان مذهب اهل بيت (عليهم السلام) هستيم، به تسليم در برابر آموزه ها و امر و نهى آنان فرمان يافته ايم، گرچه حقيقت فرمان يا هشدارى از آنان براى ما روشن نباشد; چراكه بسا در اين موارد راز و حكمتى باشد كه ما از آن آگاهى نيافته ايم.(1)

ص:82

از پيشوايان اهل بيت (عليهم السلام) اين روايت رسيده است كه:

«إنَّ أمْرَنا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لا يَحْتَمِلُهُ إلّا مَلَكٌ مِقرَّبٌ، أَوْنَبِىٌّ مُرْسَلٌ، أَوْ عَبْدٌ امْتَحَنَاللهُ قَلْبَةُ لِلْإيْمانِ...»;(1) بى ترديد كار و راه ما دشوار و دشوارى آور است و جز فرشته مقرّب يا پيامبر فرستاده شده يا بنده اى كه خدا قلب او را به ايمان آزموده است، كسى بار مسئوليت آن را نمى تواند به دوش كشد....

امّا موضع اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين داستان غم انگيز و فاجعه بار; آرى، درست است كه اميرمؤمنان (عليه السلام) سالار همه غيرتمندان و حق طلبان روزگاران است، امّا اگر شرايط روزگار و ماندگارى دين و آيين چنان بطلبد كه آن حضرت بر هر بيدادى در حقّ خود و خاندانش شكيب ورزد، آيا باز هم مى تواند دست به شمشير شجاعت و مقاومت ببرد؟ بهويژه كه از برادرش رسول خدا (صلى الله عليه وآله) در اين مورد آينده نگرى و اخبارى درباره رويدادهاى تلخ پس از رحلت آن بزرگوار نزد اوست، و پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) آن حضرت را در برابر آن رويدادهاى تلخ آگاه ساخته و به شكيب و بردبارى فرمان داده است، و همان تجاوزكاران نيز از اين اخبار و احاديث آگاهى داشتند و به همين جهت هم گستاخى تهاجم به خانه او را

ص:83

در خود يافته اند و بر بيدادى زشت و ظالمانه دست مى يازند; آيا اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين شرايط مى تواند فرمان شكيبايى پيامبر (صلى الله عليه وآله) را فراموش كند و با تكيه بر دليرى و توانايى اش پاسخ آنان را با شمشير عدالت بدهد؟

روشن است كه هرگز; به برخى از روايات رسيده در اين مورد بنگريد.

از جمله آن روايات، اين است كه «سُليم بن قيس» در كتاب خويش چنين آورده است:

«ثُمَّ أَقْبَلَ (صلى الله عليه وآله) إبْنَتَهُ فَقالَ (صلى الله عليه وآله): أنْتِ أَوَّلُ مَنْ يلحقنِى مِنْ أَهْلِ بيْتِى وَ أنْتِ سَيِّدةُ نِساءِ أهْلِ الْجَنَّة، وَ سَترِيْنَ بَعْدِى ظُلْماً وَ غَيْظاً حَتّى تُضْربِى وَ يُكْسَرُ ضِلعٌ مِنْ أضْلاعِكَ! لَعَنَ اللهُ قاتِلكِ...»;(1) آن گاه پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) روى به سوى دخترش حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) نمود و با اندوهى جانكاه فرمود: فاطمه جان! تو نخستين فرد از خاندانم هستى كه به من خواهد پيوست. دخترم! تو سالار بانوان بهشت هستى و با اينوصف پس از من ظلم و دشمنى سختى خواهى ديد، تا جايى كه تو را كتك مى زنند و يكى از دنده هايت شكسته مى شود! خداى قاتل تو را لعنت كند...

در ادامه روايت آورده است كه سپس آن حضرت رو به اميرمؤمنان (عليه السلام) نمود و فرمود:

ص:84

«وَ أمّا أنْتَ يا أَبَالْحَسَن! فَإنَّ الْأُمَّة تَغْدِرُ بِكِ فَإنْ وَجَدْتَ أعْواناً فَجاهِدْهُم، وَ إلّا فَكَف يَدَكَ، وَاحْقِنْ دَمَكَ، فَإنَّ الشَّهادَةَ مِنْ وَرائِكَ...»;(1) امّا تو اى أبالحسن! پس از من جامعه و امّت نسبت به تو مكر و عهدشكنى مى كند، در آن شرايط دشوار اگر يارانى استوار و كافى يافتى، بر ضدّ فريب و بيداد جهاد كن، وگرنه دست نگاهدار و خون خود را حفظ نما، و بدان كه شهادت بر سر راه توست و فرجام كارت شهادت در راه خداست.

و نيز در منابع مختلف در شرح رويداد تلخ يورش بر خانه حضرت فاطمه (عليها السلام) چنين آمده است: على (عليها السلام) در يورش سپاه استبداد به خانه اش، دليرانه از جاى جست و كمربند «عمر» را گرفت و او را چنان بر زمين كوبيد كه بينى و گردنش به شدّت درد گرفت و آن حضرت تصميم گرفت تا او را به كيفر تجاوزگرى و شرارتش بكشد، كه ناگاه سخن پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) و سفارش او را به ياد آورد، و ناگاه «عمر» را رها كرد و خروشيد كه:

«وَ الَّذِى أَكْرَمَ مُحَمَّداً بِالنُّبُوَّةِ يَابْنَ صَهّاك! لَولا كِتابٌ مِنَاللهِ سَبَقَ، وَ عَهدهُ إلى رَسُولِاللهِ لَعَلِمْتَ أَنَّكَ لاتَدْخُلُ بَيْتِى...»;(2) هان اى پسر صهّاك! به آن خدايى كه محمّد (صلى الله عليه وآله) را به رسالت گرامى داشت، اگر خواست و نوشته حكيمانه خدا بر اين رويداد پيشى

نگرفته بود و عهد او با پيامبرش نبود، تو خوب

ص:85

مى دانستى كه جرئت نداشتى اين گونه زورمدارانه به خانه من در آيى....

پاسخ دهد كه: آرى، و آن گاه بگويد: دليل اين فروزش خورشيد چيست؟ و او به آرامى و متانت پاسخ دهد كه: نور خورشيد، دليل فروغ آن است، و نفر اول اگر باز هم بگويد: نور و فروزش آن مرا قانع نمى كند، آيا آن بنده خدا مى تواند دليل ديگرى بر اين پرسشگر حق ستيز و لجباز بياورد؟

به باور رهروان راه اهل بيت (عليهم السلام)، پيامبر بزرگ اسلام (صلى الله عليه وآله) در واپسين روزهاى زندگى، اميرمؤمنان (عليه السلام) را از رويدادهاى دهشتناك و غمبار پس از رحلت خود باخبر ساخت و به آن بزرگوار فرمان شكيبايى و بردبارى داد، و اين فرمان شكيبايى نيز به خاطر مصالح دين خدا و كيان جامعه نوبنياد اسلامى بود و رفتار اميرمؤمنان (عليه السلام) نيز در اين راستا بود و بس.(1)

برخى شبهه ها در مورد مظلوميت صدّيقه طاهره حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) مى گردد; بهويژه كه مخالفان مذهب اهل بيت (عليهم السلام) در تلاش ظالمانه هستند تا در مورد مظلوميت ها و رنج هاى حضرت فاطمه (عليها السلام) ترديدافكنى نمايند.

سؤال اين است كه: آيا تاريخ سخنرانى و هنگامه خطبه درخشان حضرت فاطمه (عليها السلام) در مسجد پيامبر (صلى الله عليه وآله)، پيش از هجوم سپاه استبداد به خانه آن بانوى بزرگ بود يا پس از آن؟ اگر پس از آن بود آيا دليل نقلى قاطعى در اين مورد داريم؟

در صورتى كه پاسخ، آرى باشد، از نتيجه اين پاسخ، دو اشكال ديگر پديدار مى شود:

الف. چرا آن حضرت در خطبه درخشانش - كه همه حقايق را بر كوير دل ها باراند - از هجوم به خود و خانه اش و نيز شكستن دنده اش چيزى نفرمود؟

ب. چگونه آن بانوى بزرگ با آن دنده و پهلوى آسيب ديده و با آن دل شكسته و داغدار، توانست بر روى پاى خود ايستاده و آن گونه با قامت برافراشته و روحيه توانا به مسجد برود و در برابر آن جمعيت انبوه و آن شرايط پراختناق حكومت كودتا، آن خطبه درخشان را بخواند و توفانى در دل ها پديد آورد؟

به نظر مى رسد قرائن خارج از خطبه صدّيقه طاهره فاطمه زهرا (عليها السلام) و نيز قرائنى كه از درون آن دريافت مى گردد، نشانگر آن است كه آن خطبه

ص:88

نورافشان و حكيمانه پس از گرفتن بيعت زورمدارانه از اميرمؤمنان (عليه السلام) بوده است، اگر به نظر شما دلائلى هست كه نشانگر آن مى باشد كه خطبه آن بانوى بزرگ دانش و معنويت پس از يورش به خانه اش بوده، آن دلايل كدام است؟

ج: باسمه جلت اسمائه

حقيقت اين است كه حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) دو خطبه درخشان و روشنگر و پربار داشته است:

الف. خطبه نخست، خطبه اى است طولانى و جامع، كه در مسجد پيامبر (صلى الله عليه وآله) بيان شده است، و خطبه دوّم خطبه اى است كه در خانه اش در برابر انبوه زنان مهاجر و انصار بيان گرديده، كه گويى چند روز پيش از شهادت جانسوزش به عيادت او رفته بودند.

از منابع متعدد تاريخى و روايى آشكار مى گردد كه يورش به خانه آن بانوى بزرگ، سه بار بوده است، و آن جنايت بزرگ تر در يورش سوّم روى داد كه باعث بيمارى و بسترى شدن آن حضرت شد و سرانجام به شهادت جانسوزش انجاميد! و خطبه درخشان آن حضرت در مسجد پيامبر (صلى الله عليه وآله) پيش از يورش سوّم و آن رويداد زشت تر و ظالمانه تر بود.

ب. با بيان قبل، پاسخ اشكال دوم هم داده شد; مى ماند مسئله شكستگى دنده و... و آزردگى بازو و پهلو، كه آن را اميرمؤمنان (عليه السلام) هنگام مراسم غسل پيكر پاك او دريافت و

ص:89

همانسان كه روايات به حقيقت تصريح دارد، پس از شهادت حضرت آشكار شد و سر زبانها افتاد.

اما چرا آن حضرت در خطبه روشنگر و توفنده اش با زنان مدينه به يورش برخانه خويش و رويدادهاى ظالمانه مربوط به خودش نپرداخت، چون آن بانوى درايت از حق پذيرى و هدايت آن گروه خودكامه و نيز فرصت طلبان و بى تفاوت ها مأيوس بود; درست همان گونه كه در آغاز سخن نورانى اش به صراحت آن را بيان كرد و چنين فرمود:

«أَصْبَحْتُ - وَاللهِ - عائِفَةً لِدُنْياكُنَّ، قالِيَةً لِرِجالِكُنَّ، لَفَظْتُهُمْ بَعْدَ أَنْ عَجَمْتُهُمْ وَ شَنَأْتُهُمْ بَعْدَ أنْ سَبَرْتُهُمْ، فَقُبْحاً لِفُلُولِالْحَدِّ، وَ اللَّعْبِ بَعْدَ الْجِدِّ، وَ قَرْعِ الصَّفاةِ، وَ صَدْعِ الْقَناةِ، وَ خَطَلِ الْآراءِ، وَ زَلَلِ الْأَهْواءِ، وَ بِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخَطَاللهُ عَلَيْهِمْ وَ فِى الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ *» لاجَرَمَ لَقَدْ قَلَّدَتْهُمْ رِبْقَتَها، وَ حَمَّلْتُهُمْ أَوْقَتَها، وَ شَنَنْتُ عَلَيْهِمْ عارَها...»;(1) به خداى سوگند! در

حالى شب را به سپيده آوردم كه از دنياى شما بيزار، و به مردنمايان شما، به خاطر عملكردشان خشمگين هستم. آنان را در فراز و نشيب هاى زندگى آزمودم، و به دور افكندم و امتحان نمودم و خشمگين شدم. راستى چه زشت است كندى شمشيرها در برابر بيداد! و چه ناپسند است به شوخى گرفتن سرنوشت دين و جامعه پس از تلاش و جديت در راه آن! و چه ناگوار است سر بر

ص:90

سنگ خارا زدن و كار بى حاصل نمودن، و آن گاه شكاف برداشتن نيزه ها و تسليم شدن در برابر بيداد! و چه دردناك است تباهى عقيده، و انحراف انديشه و تزلزل اراده ها! و چه بد چيزى براى خود از پيش فرستادند كه خدا بر آنان خشم گرفت و در عذاب او ماندگار خواهند بود.

آرى، من شرايط را چنين نامطلوب و ظالمانه نگريستم و مسئوليت آن را به گردن خودشان افكندم، و بار گران گناه آن را بر دوش آنان نهادم، و رهاورد شوم و عار و ننگ آن را بر عهده خودشان قرار دادم. پس بينى آنان بريده و زخم خورده باد و هماره از رحمت خدا دور باشند.

1. مرحوم «كلينى»(1) به سند صحيح از امام كاظم (عليه السلام) در باب مولد حضرت فاطمه (عليها السلام) حديث دوّم، چنين آورده است:

«إنَّ فاطمه صِدِّيْقَةٌ شَهِيدة»; فاطمه (عليها السلام) صديقه شهيد است.

و مرحوم مجلسى در «مرآة العقول» پس از توصيف خبر فوق به درستى و صحيح بودن، در شرح اصول كافى چنين مى نويسد:

بى ترديد اين خبر دلالت بر اين دارد كه حضرت فاطمه (عليها السلام)، شهيد راه حق است; و اين از اخبارِ متواتر است، و سبب آن هم اين است كه پس از غصب خلافت و انحصار قدرت از سوى جريان سقيفه، قنفذ درب خانه حضرت فاطمه (عليها السلام) را چنان بر شكم آن بانوى بزرگ زد كه پهلوى آن حضرت شكست و بر اثر آن، فرزندش را كه پيامبر (صلى الله عليه وآله) محسن ناميده بود، ناخواسته از دست داد و دستخوش بيمارى گرديد و سرانجام به شهادت رسيد.(2)

آن گاه مرحوم مجلسى به بيان رواياتى از علماى شيعه و اهل سنّت مى پردازد كه اين موضوع را تأييد مى كند. از آن جمله روايتى است طولانى از «سليم بن قيس هلالى» كه فرازى از آن چنين است:

حضرت فاطمه (عليها السلام) شهيد راه خداست، و سبب آن هم اين است

ص:92

كه پس از غصب خلافت به وسيله جريان سقيفه، قنفذ برده عمر حضرت فاطمه (عليها السلام) را زد و به شدت هُل داد و در نتيجه آن جنايت، دنده اى از پهلوى آن حضرت شكست و بر اثر آن، جنين خود را افكند، و دستخوش بيمارى گرديد و به شهادت رسيد.(1)

2. و نيز از جمله آن روايات بسيار، اين روايت طولانى است كه مرحوم صدوق، از ابن عبّاس و او از پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) آورده است كه فرازى از آن چنين است:

... و هنگامى كه فاطمه ام را مى بينم، به ياد مى آورم آن ظلم و بيدادى را كه پس از رحلت من در حق او انجام مى شود، گويى مى نگرم كه زور و ذلّت از سوى ظالمان بر خانه او واردشده، حرمت او درهم شكسته، حقوق او غصب گرديده، از ارث خود بازداشته شده، و پهلويش را

مى شكنند و فرزندش را به دنيا نيامده، مى كشند! و او نداى دادخواهى سرمى دهد و مى گويد: وامحمّداه! امّا كسى به دادخواهى و نداى مظلوميت او پاسخ مثبت نمى دهد! و او از ظلم و شرارت استبداد پناه و دادرس مى جويد، اما كسى به او پناه نمى دهد و دادش را از بيدادگران نمى ستاند.(2)

3. و نيز از جمله آن روايات بسيار، زيارتنامه حضرت فاطمه (عليها السلام)

ص:93

است كه مرحوم سيدبن طاووس در كتاب «اقبال الْأعمال» آن را آورده است، كه فرازى از آن چنين است:

وَ صَلِّ عَلىَ الْبَتُولِ الطّاهِرَة... تا مى فرمايد:

الْمَغْصُوبِ حقُّها، و الْمَمْنُوعِ إرْثُها أَلْمَكْسُور ضِلْعُها...;(1) و درود بفرست بر فاطمه بتول، همان بانوى پاك و پاك منش و پاك روش...، همان بانويى كه حقوق او غصب شد، و از ميراث پدرى بازداشته شد، و در فشار بيدادگران دنده اش شكست...

اما روايات بيانگر برافروختن آتش بر درب خانه حضرت فاطمه (عليها السلام)، فشردن آن حضرت ميان در و ديوار، اسقاط جنين او - كه ملازم با شكسته شدن دنده و پهلوى اوست - بسى فراوان است. اين روايات را علماى شيعه و اهل سنّت آورده اند.

در اين رابطه به كتاب مرحوم شيخ الطّائفه ابوجعفر طوسى در تلخيص شافى بنگريد كه چنين مى نويسد: شيعه و علماى شيعه بر اين رويداد غمبار اتفاق نظر دارند كه حضرت فاطمه (عليها السلام)، هدف بيداد «عمر» قرار گرفت و غلام او چنان ظالمانه بر شكم دختر پيامبر (صلى الله عليه وآله) زد كه جنين او را - كه محسن ناميده شده بود - ساقط نمود و به شهادت رساند.

ص:94

آرى، روايت بيانگر اين واقعيت تلخ، و آوردن هيزم براى به آتش كشيدن خانه حضرت فاطمه (عليها السلام) كه گروهى از دوستداران اهل بيت در آن پناه جسته بودند، در ميان

رهروان مذهب اهل بيت (عليهم السلام) مشهور و معروف است... تا مى نويسد: البته ما اين روايت را از طريق علماى اهل سنّت از جمله «بلاذرى» آورديم، و روايات علماى شيعه در اين مورد بسيار است و هيچ اختلافى هم در ميان آنان در اين مورد نيست.(1)

مسعودى، مؤلف كتاب معروف «مروج الذّهب» در كتاب ديگر خودش، به نام «اثبات الوصيّة» چنين مى نويسد:

«پس، طرفداران خليفه به سوى منزل اميرمؤمنان (عليه السلام) روى آوردند و بر آن خانه يورش بردند و با به آتش كشيدن درب خانه، آن حضرت را زورمدارانه از خانه اش بيرون آوردند، و سرور بانوان بهشت، حضرت فاطمه (عليها السلام) را ميان در و ديوار فشردند تا فرزندش محسن را سقط نمود...(2).»(3)

ص:95

آن بانوى بزرگ، همه و همه به خاطر عدالت خواهى و ظلم ناپذيرى و دفاع از حق و امام معصوم (عليه السلام) بود، كه فرازهاى مختلف خطبه درخشان آن حضرت گواه روشن و روشنگر اين حقيقت است; با اين بيان چگونه اين جهاد و دفاع بزرگ بانوى اسلام حضرت فاطمه (عليها السلام) مى تواند از نظريه امامت آسمانى اميرمؤمنان (عليه السلام) جدا باشد؟ و اگر در ارتباط با آن باشد - كه برابر اسناد فراوان چنين است - در آن صورت دفاع شجاعانه و تلاش خستگى ناپذير و نابرابر او، اصلى است كه شيعه را از ديگران ممتاز مى سازد، پس، اگر چنين است، چگونه مى تواند ربطى به باور و عقيده ما نداشته باشد و تنها يك داستان غمبار تاريخى شمرده شود؟!

اميرمؤمنان (عليه السلام) با ابوبكر بيعت نكرد، و

براى اجبار او به بيعت، به خانه اش هجوم بردند، آن حضرت را چون شيرى به زنجير كشيدند!! به باور برخى اين موضوع با تهديد «عمر» به اين كه خانه را به آتش خواهد كشيد، ناسازگار است، درجه درستى اين روايات چه قدر است؟

به علاوه، نظر شما در مورد اين رويداد و ثبت آن در تاريخ چيست؟

پرسش ديگر آن است كه امام على (عليه السلام) در آن هنگام كه حرمت حريم او و حريم رسول الله (صلى الله عليه وآله) به وسيله سپاه استبداد شكست، در چه شرايطى بود و چه مى كرد؟ اگر آن حضرت براى پرهيز از پراكندگى و فروپاشى امّت، ناگزير صبر و شكيبايى به سفارش پيامبر (صلى الله عليه وآله) بود، چگونه آن خداوندگار شهامت و غيرت توانست در برابر شكسته شدن دنده و پهلوى فاطمه (عليها السلام) سكوت كند؟

و نيز خواندم كه به هنگام يورش به خانه اميرمؤمنان (عليه السلام)، حضرت فاطمه (عليها السلام) به پسر و دخترى به نام محسن و محسنه باردار بود، و به هنگام فشرده شدن دختر ارجمند پيامبر (صلى الله عليه وآله) ميان در و ديوار و شكسته شدن دنده و پهلويش، آن دو، كشته شدند! آيا اين خبر دردناك صحيح است؟

ج: باسمه جلت اسمائه

جريان زنجير و به زنجير كشيدن اميرمؤمنان (عليه السلام)، سخن معتبرى نيست.

و نيز به هنگام فشرده شدن حضرت فاطمه (عليها السلام) ميان در و ديوار، امام على (عليه السلام) حاضر نبود.

به راز سكوت آن بزرگوار نيز اشاره رفت، امّا كشتن جنين او،

ص:98

محسن درست است، و وجود دخترى به نام محسنه و كشته شدن او، به ظاهر حقيقت ندارد.

شمشير يا سلاح و يا وسيله ديگرى كه بر او بزنند، كشته شود. چنين كسى اگر در ميدان نبرد كشته شد، حكمى از احكام فقه به او اختصاص دارد و آن عدم نياز به غسل است.

و با اينوصف، آيا كسى مى تواند چنين پندارد كه اميرمومنان (عليه السلام) به خاطر آن كه در ميدان نبرد كشته نشد، شهيدنيست؟

اما استناد مرگ حضرت فاطمه (عليها السلام) به زدن آن حضرت با تازيانه و فشردن ميان در و ديوار، واقعيت غمبارى است كه روايات رسيده در اين مورد بسيار است. در اين باره به «كامل الزّيارات» و به خبر «حمّاد بن عثمان» از امام صادق (عليه السلام) بنگريد كه مى گويد: در سفر معراج پيامبر (صلى الله عليه وآله)، به هنگام گزارش از آينده امّت، به آن حضرت گفته شد: امّا دخترت زهرا (عليها السلام)، پس از رحلت تو، مورد ستم قرار خواهد گرفت. او را در حالى كه باردار است، خواهند زد و او جنين خود را بر اثر آن ضربات ظالمانه خواهد افكند و به شهادت خواهد رسيد! «وَ امّا إبْنَتُكَ فاطِمَة فَتُظْلَم وَ هِىَ....».(1)

محمّد (عليهم السلام) در برابر اين مناسبت چيست؟

ج: باسمه جلت اسمائه

منطق پيشوايان دين اين است كه رهروان راه اهل بيت (عليهم السلام) از فزونى سرشت آنان آفريده شده اند، و به همين جهت، در اندوه آنان اندوهگين مى شوند و در سرور و شادى آنان شادمان مى گردند; و به مقتضاى اين بيان روشنگر، تلاش در زنده و پرشكوه داشتن هر روزى كه به نظر مى رسد روز شهادت جانسوز حضرت فاطمه (عليها السلام) باشد، كارى پسنديده و تلاشى زيبنده است و يكى از آن روزها، روز اربعين پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) مى باشد.

آن بزرگوار در آن كتاب در چيزى مناقشه كرده است كه سستى و نادرستى آن روشن است، و با اين كار خودش، سستى و بى بنيانى ايرادهاى ديگر را نشان داده و با اين روش عالمانه خود، به آن كتاب سود رسانده است.

مرحوم مجلسى نيز نسبت به كتاب «سليم بن قيس هلالى» گامى سودبخش برداشته كه هيچ كس پس از ملاحظه كار آن بزرگوار در مورد آن كتاب، ديگر به ترديد و تزلزل نمى افتد. او روايتى از امام صادق (عليه السلام) آورده است كه مى فرمايد: هركس از شيعيان ما كتاب «سليم بن قيس هلالى» را نزد خود نداشته باشد، در حقيقت چيزى از امر و اسرار ما نزد او نيست، و چيزى از اسرار ما را نمى داند; چراكه اين كتاب حروف ابجد يا فشرده معلومات شيعه و اخبار و اسرار آنان است!

مرحوم علّامه مامقانى نيز در كتاب رجال خود، چيزى در اين مورد مى نويسد كه باعث اطمينان انسان مى گردد كه همين كتابى كه اينك در دست ما مى باشد، به اتفاق آراء، همان كتاب «سليم بن قيس هلالى» است.

بر آنچه آمد، اين نكته را نيز بيفزاى كه موضوع شكستن پهلو و دنده بزرگ بانوى اسلام، موضوعى است كه روايات بسيارى در ثبوت آن در پاسخ به پرسش هاى گذشته آورديم، پس، به آنها بازگرد و نيك بنگر.

ص:102

جانگداز اين مصيبت پاره پاره مى شود!

آرى، سالروز شهادت صدّيقه طاهره، حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) است; شهادتى غمبار كه خدا اراده فرمود تا آن گاه كه دنياخواران دين ستيز براى غصب و غارت، يورش بردند و بر نابودى نداى حق و عدالت و خاموش ساختن آن، توطئه ها چيدند، ميزانى دقيق و عادلانه ميان حق و باطل و جداسازنده عدالت از فريب و ستم گردد.

شهادت جانسوز بزرگ بانوى تاريخ بشر، صدّيقه طاهره، حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) در آن شرايط دشوار، آن هم با انواع دردها و رنج ها، همچون به آتش كشيدن خانه، شكستن پهلو و دنده، كشتن جنين، زدن و آزردن بازو و پهلو، نواختن سيلى بر چهره و ديده، فشردن ريحانه ارجمند پيامبر (صلى الله عليه وآله) ميان در و ديوار، مجروح ساختن سينه، و هتك حجاب آن حضرت رخ داد تا به صورت غريوى ماندگار و فريادى جاودانه در كران تا كران تاريخ براى رسواساختن غاصبان و ظالمان طنين انداز باشد.

آرى! در يك جمله مى توانيم بگوييم كه شهادت صدّيقه طاهره، حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام)، از سويى مشعل نورافشان دوستى اهل بيت (عليهم السلام) و از سوى ديگر آتش پرشراره دشمنى با آن خاندان است; بر اين باور، هر كس راه درست را گم كرده و نمى داند حقيقت و عدالتِ درخور پيروى و اقتدا كجاست، پيام و رسالت شهادت جانسوز حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) آن است كه دست او را بگيرد و وى را به شاهراه امامت آسمانى اميرمؤمنان (عليه السلام) راه نمايد و از بيراهه غاصبان و ظالمان دورش سازد.

بر اين اساس است كه ما همه مسلمانان را در كران تاكران گيتى به مطالعه و پژوهش در رنج ها و مصائب آن بزرگ بانوى ستمديده، در منابع و مصادر و كتاب هاى خودشان فرامى خوانيم، تا سنگينى حجم آن رويداد سهمگين و بزرگى آن مصيبت ها را بشناسند، و از انگيزه ها و اسباب آن بجويند تا به آن بخش از حقيقت كه بر آنان نهان مانده است، راه يابند; همچنان كه فرزندان حضرت زهرا (عليها السلام) و شيعيان او را فرا مى خوانيم و بر آنان تأكيد و اصرار ميورزيم كه تلاش خود را به

زنده داشتن اين رويداد بزرگ و اين مصيبت سهمگين چندين و چند برابر سازند; چراكه اين رويداد غمبار، جداسازنده رهرو مذهب اهل بيت (عليهم السلام) و شيعه آنان از ديگران است; بلكه اگر بگوييم اين رويداد عظيم، علّت ماندگارى و راز جاودانگى امامت آسمانى

ص:108

اميرمؤمنان (عليه السلام) و عترت پاك او در گذر زمان است، مبالغه اى نكرده ايم. امّا هان اى فرزندان حضرت زهرا (عليها السلام)! و اى شيعيان آن بانوى بزرگ! از تلاش هاى فريبكارانه اى كه در انديشه نديده انگاشتن و به حاشيه راندن اين روز و رويداد بزرگ و هدف والاى آن و افشاندن بذر ترديد در آن است، برحذر باشيد; چراكه نقشه نديده انگاشتن و به حاشيه راندن اين روز بزرگ و اين رويداد عظيم و هدف والاى آن، نيرنگ خطيرى است كه اگر موفق گردد، به زودى اثرى بسيار خطرناك بر اساسى ترين رويدادهاى تاريخ اسلام و مسلمانان در ارتباط با مرجعيت دينى و خلافت الهى و امامت آسمانى پس از رحلت

ص:109

سالار پيامبران و آخرين فرستادگان خدا بر جاى مى نهد.

در پايان، گرم ترين تسليت هاى خود را به ساحت مقدس ولىّ الله الْأعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء تقديم مى داريم و از خداى بزرگ مى خواهيم كه ما را زير پرچم و فرمان او از خونخواهان مادر والايش صدّيقه شهيد قرار دهد; «وَإنّا للهِ وَ إنّا إلَْيهِ راجِعُون».

محمّد صادق حسينى روحانى

ص:110