امام علی صلوات الله و سلامه علیه امیرالمومنین حقا در آیات و روایات

علی عطایی اصفهانی

ص: 2

اللهم صل علی علی أمیر المؤمنین،

ووصی رسول رب العالمین،

عبدک وولیک واخی رسولک،

وحجتک علی خلقک، وآیتک الکبری

والنبا العظیم

الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین

بولایة أمیر المؤمنین والأئمة المعصومین

صلوات الله وسلامه علیهم أجمعین.

ص: 3

الحمدللہ رب العالمین والصلاة والسلام علی أشرف الأنبیاء والمرسلین محمد وآله الطیبین الطاهرین واللغته الدائمة علی أعدائهم و مخالفیهم و منکری فضائلهم أجمعین، من الآن إلی قیام یوم الدین.

برگی بر آن درخت می روید.(1)

در روایت دیگر است که حضرت اماجعفر صادق (علیه السلام) فرمود: پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله)، اصل و ریشه این درخت است. امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) تنه آن درخت است.

امامان (علیهم السلام)که از ذریه ایشان هستند، شاخه های آن درخت هستند. علم و دانش امامان لیا میوه درخت است. شیعیان با ایمانشان، برگهای آن درخت هستند.

سپس امام صادق (علیه السلام)فرمود: آیا چیز دیگری باقی می ماند؟ راوی می گوید:

گفتم نه، به خدا سوگند.

امام فرمود: به خدا سوگند هنگامی که یک فرد با ایمان متولد می شود، برگی بر آن درخت می روید، و هنگامی که یک نفر مؤمن، فوت می کند برگی از آن درخت می افتد. (2)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)و اهل بیت آن حضرت هستند، همان گونه که در روایات گذشت،ولی باید توجه داشت که معنای وسیع و دامنه داری دارد، هر انسان پاک و نسل و

ذریه طیب و فکر و اندیشه سالم، و مکتب و برنامه و گفتار و کردار ارزشمند راشامل می شود.

شامل کلمه توحید، یعنی کلمه «لا اله الا الله»، قرآن کریم، مؤمن واقعی و انسانهایی که وجودشان منشأ خیرات و برکات است و در تمام اوقات،میوه لذت بخش شان، سرچشمه حیات و زندگی سعادتمندانه مخلوقات خداونداست، می شود.

خلاصه این که، شجره طیبه، هر موجود پاک، پرخیر و پربرکت است. این شجره ریشه دارد، تنه و شاخه و برگ دارد، میوه های لذیذ و چهار فصل وشبانه روزی دارد. ریشه آن ثابت و مستحکم است، به طوری که طوفانها و تند بادها و حوادث و حتی تیشه ها، نمی توانند آن را از جا برکنند.

این درخت تنهای محکم و استوار دارد و شاخه ها و جوانه های سر به آسمان کشیده دارد، به طوری که دست بدخواهان، توان قطع و نابود کردن آنها را نداشته و نخواهند داشت.

این درخت پاک، پربار و پربرکت است و اختصاص به گروه و جمعیت خاصی ندارد، بلکه میوه آن، بر همگان ارزانی و رایگان است.

از آنچه به نحو اشاره بیان شد، معلوم گردید که مثل اعلا و مصداق واضح و آشکار شجره طیبه، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا و ائمه معصومین- صلوات الله و سلامه علیهم أجمعین -، هستند.

زیرا آنچه خوبان همه داشته و دارند، این بزرگواران به نحو ام و اکمل و درحد اعلا دارند.

ص: 7

أهل البیت و یطهرکم تطهیرا(1) ) که خداوند هرگونه پلیدی را از آنها برطرف کردهو پاک و پاکیزه شان داشته است. ( به شرحی که در ص 196 همین کتاب آمده است).

و همین بس که مشمول آیه مباهله اند: فقل تعالوا ندع أبناءنا و أبناء کم وأنفسنا و أنفسکم(2)... که این آیه سند زنده و روشن است بر افضلیت آن عزیزان

- زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله)برای مباهله با نصارا، تنها کسانی را که قابلیت داشتند برای آن امرخطیر، همراه برد و آنها علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) بودند -

و همین بس که خداوند سبحان در قرآن مجیدش محبت و دوستی آنها را برهمه مسلمانان واجب فرموده است: (وقل لا أسئلکم علیه أجرا إلا المودة فی القربی(3))

و همین بس که آیه (ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیمأ واسیرا.إنما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء ولا شکورا (4)) در باره آنان نازل شده است.

و همین بس که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آنان را در حدیث ثقلین قرین و عدل قرآن کریم دانسته و معرفی فرموده است. (انی تارک فیکم الثقلین، کتاب الله و عترتی اهل بیتی(5))

و همین بس که آن عزیزان بزرگوار را کشتی نجات امت قرارشان داده و

ص: 9

فرموده است: «ان مثل اهل بیتی فیکم مثل سفینة نوح من رکبها نجا ومن تخلف عنها هلک»(1)؛ «مثل اهل بیت من مثل کشتی نوح است، هر کس بر آن سوار شد همراه آنها رفت) نجات یافت و هر کس تخلف کرد غرق و هلاک شد».

و همین بس که بر همه مسلمانان واجب است در تشهد تمام نمازهایشان به آنان دعا کنند و بگویند : «اللهم صل علی محمد و آل محمد». و همین بس که همه مسمانان در نماز بر مرده هایشان می گویند: «... اللهم صل علی محمد و علی آل محمدکما صلیت علی إبراهیم وعلی آل إبراهیم»(2)

و همین بس که همه مسلمانان بر این عقیده اند که از اسباب اجابت دعا، صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد است. و غیر اینها که از خصائص و امتیازات اهل بیت (علیهم السلام) است که هیچ یک از صحابه چنین امتیازهایی را نداشته واز این فضائل محروم بوده اند.

به علاوه شیعه و سنی روایات بسیاری از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)در فضائل یکایک اهل بیت نقل کرده اند که حقیر در این کتاب قطره ای از آنها را که مربوط به امیرالمؤمنین

علی (علیه السلام) است می آورم و مفصل آنها را در کتاب «روزهای مدینه» آورده ام.

نفسانی - مانند علم، حلم، شجاعت، سخاوت، حسن خلق، عفت، مروت و جوانمردی و غیر اینها به مانند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بود.

همچنین آن حضرت در کمالات جسمانی - مثل قدرت و نیروی بدنی - نظیر نداشت.

آن حضرت مثل اعلا و نمونه بارز صفات و خصوصیات امامت بود، در ایمان، تقوا، پرهیزکاری، عدل و انصاف، همتا نداشت. در اجرای مقررات دین، بین آشنا و بیگانه فرق نمی گذاشت. در زندگی به حداقل ضرور اکتفا می کرد. و همیشه دلسوز یتیمان و مستمندان بود.

جابر بن عبدالله انصاری گوید: «ما در کنار خانه خدا خدمت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)نشسته بودیم، در این حال علی (علیه السلام)به سوی ما آمد، هنگامی که چشم پیامبر(صلی الله علیه و آله) به

آن جناب افتاد، فرمود: «قد اتاکم أخی ؛ برادرم به سوی شما می آید» سپس رو به کعبه کرد و فرمود: «و رب هذه البنیة! إن هذا و شیعته هم الفائزون یوم القیامة ؛ سوگند به خدای این کعبه این مرد و شیعیانش در قیامت رستگارانند»، سپس رو به سوی ما کرد و افزود:

«أما والله انه ولکم إیمانا بالله، و أقومکم بأمر الله، و اؤفاکم بعهد الله و اقضاکم بحکم الله و أقسمکم بالسویة، وأعدکم فی الرعیة، و أعظمکم عند الله مزیة. قال جابر : فانزل الله : (إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة ) فکان علی إذا أقبل فال اصحاب محمد(صلی الله علیه و آله) قد أتاکم خیر البریة بعد رسول الله»(1)؛

ص: 11

به خدا سوگند او قبل از همه شما به خدا ایمان آورد، و قیام او به فرمان خدا بیش از همه شما است، وفایش به عهد الهی از همه بیشتر، و قضاوتش به حکم الله افزونتر، ومساواتش در تقسیم [بیت المال ] از همه زیادتر، عدالتش درباره رعیت از همه فزون تر، ومقامش نزد خداوند از همه بالاتر است».

جابر می گوید: اینجا خداوند آیه (إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة (1)» را نازل فرمود و از آن به بعد هنگامی که علی (علیه السلام)می آمد یاران محمد (صلی الله علیه و آله)می گفتند : بهترین مخلوق خدا بعد از رسول الله آمد!»

واز ابن عباس نقل است که گفت: هنگامی که آیة (إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة )نازل شد، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به حضرت امیر(علیه السلام)فرمود: «منظور از این آیه تو و شیعیانت هستید که در روز قیامت وارد محشرمی شوید، در حالی که هم شما از خدا راضی هستید و هم خدا از شما راضی است، و دشمنت خشمگین وارد محشر می شود و به جهنم می رود، در حالی که سر او به وسیله غل و زنجیر بالا نگاه داشته شده است.»

همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و آله)در باره آن حضرت فرمودند:

من أراد أن ینظر إلی إسرافیل فی هیبته و إلی میکائیل فی رتبته و إلی جبرئیل فی جلالته و إلی آدم فی علمه و إلی نوح فی خشیته و إلی إبراهیم فی خلته و إلی یعقوب فی خزنه و إلی یوسف فی جماله و إلی موسی فی مناجاته و إلی ایوب فی صبره و إلی یحیی فی زهده و إلی عیسی فی عبادته و إلی یونس فی ورعه و إلی محمد فی حسبه و خلقه، فلینظر إلی علی، فان فیه تسعین خصله من خصال الأنبیاء جمعها الله فیه و لم یجمعها فی احد غیره(2)».

ص: 12

«هر کس اراده کرده است اسرافیل را در هیبتش، و میکائیل را در رتبه اش و جبرئیل را در جلالتش و حضرت آدم را در علمتش و نوح را در خشیتش و ابراهیم را در دوستیش ویعقوب را در حزنش و یوسف را در جمالش و موسی را در مناجاتش و ایوب را در صبرش و یحیی را در زهدش و عیسی را در عبادتش و یونس را در ورعش و حضرت محمد(صلی الله علیه و آله)را در حسب و خلقش تماشا کند، به علی بن ابی طالب نگاه کند، به راستی خداوند در او نودخصلت از خصال و صفات انبیا را جمع کرده است که در غیر او جمع نکرده است».

و نیز فرمودند: «آنا مدینه العلم و علی بابها فمن اراد العلم فلیات الباب»(1)؛

من شهر علم هستم و علی دروازه آن، هر کس را علم باید از دروازه، درآید».

فردوسی در این رابطه گفته است:

چو گفت آن خداوند تنزیل و وحی

خداوند امر و خداوند نهی

که من شهر علمم علیم درست

درست این سخن گفت پیغمبر است

گواهی دهم کین سخن راز او است

تو گویی که گوشم به آواز اوست

همچنین در باره امتیازات منحصر به فرد آن حضرت فرمودند:

«یا علی! لو لا أن تقول طائفة من أمتی ما قالت النصاری فی عیسی بن مریم لقلت فیک مقالا لا تمر بملاء من المسلمین إلا اخذوا التراب من تحت رجلیک وفضل طهورک یستشفون بهما ولکن حسبک أن تکون منی و انا منک»(2).

«یا علی! اگر نبود که گروهی از امت من درباره تو همان سخنانی را که نصارا در حق عیسی بن مریم (علیه السلام)[که او را فرزند خدا خواندند گفتند، در فضیلت تو سخنی می گفتم که بر هیچ فرد و گروهی عبور نمیکردی مگر آن که خاک پایت را برای تبرک بر می داشتند، وبا قطره های آب وضویت استشفا می جستند، اما همین فضیلت تو را بس که، تو از من و من از تو هستم».

ص: 13

آن لحمک لحمی بشنو تا که بدانی

آن یار که او نفس نبی بود علی بود

آن کس که ولی بود و وصی بود علی بود

سلطان سخا و کرم وجود علی بود

آن سرو سرافراز که اندر ره اسلام

تا کار نشد راست نیاسود علی بود

آن قلعه گشایی که در از قلعه خیبر

برکند به یک حمله و بگشود علی بود

آن مرد دلاور که برای طمع نفس

بر خوان جهان دست نیالود علی بود

هم آدم و هم شیث و هم ادریس و هم الیاس

و هم صالح پیغمبر و داوود علی بود

هم موسی و هم عیسی و هم خضر و هم ایوب

و هم یوسف و هم یونس و هم هود علی بود

آن شاه سرافراز که اندر شب معراج

و با احمد مختار یکی بود علی بود

فرزند خلف در صدف نکته توحید

و کادم به جمالش نگران بود علی بود

نیز ابن عساکر از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که فرمودند: «هر کس مسرور می شود و دوست دارد حیات و مماتش، حیات و ممات من باشد، و در بهشت عدن که درخت آن را پروردگار من کاشته، ساکن شود، باید بعد از من با ولایت علی(علیه السلام) باشد و باید با ولایت جانشین علی (علیه السلام) باشد، و باید اقتدا کند به

ص: 14

امامان بعد از من، زیرا آنها عترت من و آفریده شده از طینت من هستند، و فهم وعلم روزی آنان شده است، وای بر کسانی از امتم که فضل و برتری آنها راتکذیب کنند، و صله مرا نسبت به آنان قطع نمایند، خداوند آنها را مشمول شفاعت من قرار ندهد. قال (صلی الله علیه و آله) : من سره أن یحیی حیاتی و یموت مماتی ویسکن جنة عدن التی غرسها ربی فلیوال علیا من بعدی، ولیوال ولیه، ولیقتدبالأئمته من بعدی، فأنهم عترتی، خلقوا من طینتی و رزقوا قهما و علما، ویل للمکذبین بفضلهم من أمتی، ألقاطعین فیهم صلتی لا أنا لهم الله شفاعتی.(1)

یک دهان خواهم به پهنای فلک

تا بگویم وصف آن رشک ملک

ور دهان یابم چنین و صد چنین

تنگ آید در بیان آن آمین

اینقدر هم گر نگویم ای صنم

شیشه دل از ضعیفی بشکنم

و روزه گرفتن و به پدر و مادر نیکی کردن و با همسایگان خوش رفتاری نمودن وبه فقرا و مستمندان کمک دادن و به یتیمان رسیدگی کردن و به راستی سخن گفتن و قرآن خواندن و به جز خیر و خوبی چیزی پشت سر مردم نگفتن و دربین قبیله خود معروف به امین بودن.

جابر گوید که گفتم: یابن رسول الله! امروزه کسی را با این صفات که بیان فرمودید نمی شناسم. حضرت فرمود: «ای جابر! فریب این حرفها را که می زنندمخور، آیا برای انسان کافی است که بگوید من علی را دوست می دارم و در عین حال عمل نداشته باشد؟ و اگر کسی بگوید من رسول الله را دوست دارم و او افضل ازعلی است و در عین حال از پیامبر پیروی نکند به طور حتم و یقین بداند که دوستی تنها به او نفعی نمی دهد پس از خدا بترسید و به آنچه فرموده است عمل کنید خداوند

با کسی خویشی ندارد بهترین بندهها نزد خدا پرهیزکارترین و مطیع ترین افراد هستند. ای جابر! سوگند به خدا نزدیک به خدا نمی توان شد مگر به سبب اطاعت و

بدانید که ما برات آزادی از آتش نداریم و احدی نمی تواند با خدا احتجاج کند و هرکس خدا را اطاعت کند دوست ما است و هر کس عصیان خدا کند دشمن ما است و

دوستی ما حاصل نمی شود مگر به عمل و ورع و پرهیزکاری.»(1)

ص: 16

الفتن، وطهرکم من الدنس، وأذهب عنکم الرجس، وطهرکم تطهیرا» ؛ «خدا شما را از لغزش و خطا بازداشت، و شما را از فتنه ها ایمن گردانید، و از آلودگی ها پاکتان

ساخت، و از تمام پلیدیها دور و برکنارتان داشت و به بهترین وجه پاک و پاکیزه تان قرار داد، آنچنان پاکیزگی که خود می خواست».

خلاصه : به عقیده شیعه عصمت حالت و ملکه نفسانی و موهبتی الهی است که معصومین صلوات الله علیهم از آن برخوردار بوده اند، همان گونه که عقل و

ذکاوت، عدالت و انصاف و سایر قوای نفسانی از مواهب الهی هستند و گاهی به صورت ملکه راسخه درآمده و منشأ بسیاری از کمالات و یا موجب حفظ انسان از بسیاری لغزشها می شوند و با این که انسان قدرت و اختیار دارد، در عین حال قوای مذکور جلوی او را گرفته، او را حفظ می کنند. و بدیهی است که در تمام این موارد گفته می شود: خدا حفظ کرد، و حفظ را نسبت به خدا می دهند، چون وسیله حفظ را خدا عطا فرموده است و چنین نسبتی صددرصد صحیح و مطابق با واقع است.

ص: 18

است که واسطه میان خدا و خلق - پیامبر باشد یا امام - باید معصوم باشد. و بر این مطلب دلایل بسیاری اقامه شده که به سه دلیل آن اشاره می کنم:

دلیل اول : اگر پیامبر و امام (علیهم السلام) معصوم نباشند، به شریعت و آنچه را به عنوان حکم خدا ابلاغ می کنند، وثوق و اطمینان حاصل نمی شود. زیرا چنانچه معصوم نبوده و جایزالخطا باشند و احتمال کذب درباره آنان داده شود، قهرا مورد اعتمادنخواهند بود و به حکم عقل نمی توان آنان را واجب الاطاعه دانست.

از حضرت رضا (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند : «لا یفرض الله تعالی طاعة

ص: 20

من یعلم أنه یضلهم و یغویهم» ؛ «خداوند متعال واجب نمی کند بر مردم اطاعت ازکسی را که می داند آنان را به گمراهی می کشاند و اغوایشان می کند»(1).

دلیل دوم: اگر پیامبر و امام (علیهم السلام)معصوم نباشند و درباره آنان احتمال خطا وسهو و نسیان و امکان کذب و دروغگویی راه داشته باشد، گفته ها و اعمالشان ازدرجه اعتبار ساقط است و نمی توان گفت : قول و فعل و تقریرشان حجت است،نمی توان به فرموده پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله): «صلوا کما رأیتمونی أصلی ؛ نماز بخوانید به گونه ای که می بینید من نماز می خوانم». اعتماد کرد. نمی توان مطمئن بود که نماز او مطابق حکم خدا است، چون در فرض عدم عصمت آن حضرت، احتمال خطای یا ( العیاذ بالله) احتمال کذب درباره او داده می شود، همچنین نمی توان به فرموده آن حضرت: «خذوا عنی مناسککم» اعتماد نمود و اعمال حج را به گونه ای که فرموده، یا عمل کرده است، انجام داد و ....

همچنین امام باید از سهو و خطا و نسیان مصون و محفوظ باشد، زیرا امام نماینده و حجت خدا است و گفتار و کردار او برای مردم حجت است و اطاعتش بر امت واجب و فرض است، و چنانچه احتمال سهو و خطا درباره او داده شود، وجوب اطاعت از او، زیر سؤال می رود و غرض از تعیین و نصب او برای امامت حاصل نگردد.

دلیل سوم: این است که : بعثت انبیاء و تعیین امام (علیهم السلام) به منظور تکمیل انسانها است، برای راهنمایی به اطاعت از خدا و ارشاد و هدایت انسانها است، برای پرهیز از گناه و وادار کردن آنان به آنچه صلاح دنیا و آخرت است، برای بازداشتن مردم از آنچه موجب ضرر و زیان دنیا و آخرت آنان است.

نصب امام برای این است که بشر را از خواب غفلت بیدار و انسانها را از قید هوا

ص: 21

و هوس و شهوت، رهایی بخشد و آنان را به سعادت دنیا و آخرت رهنمون شود. لذا چنانچه امام، معصوم نباشد و از خودش فعل قبیح و عمل ناپسند و خلاف شرع، سر بزند، چگونه می تواند از عهده مسؤلیتهایی که ذکر شد، برآید؟

اگر امام، معصوم نباشد و احتمال گناه یا اشتباه و سهو و نسیان و فراموشی درباره او داده شود، به طور طبیعی از او سلب اطمینان می شود.

هرگاه امام، معصوم نباشد و عمل خلافی از او دیده شود، یقینا موجب تجری بدکاران و فرصت طلبان می شود و در حقیقت موجب نقض غرض خواهد بود،به طوری که در این شعر به آن اشاره شده است:

إذا کان البیت بالدف مولعا

فشیمة أهل البیت کلهم رقص

هرگاه صاحب خانه بر دف زدن حریص باشد، رفتار و روش اهل خانه رقصیدن خواهد بود.

خلاصه چنانچه امام، معصوم نباشد، امر و نهی او بی اثر و بلکه نتیجه معکوس خواهد شد.

دلالت دارد بر این که، منصب امامت و پیشوایی مردم، به افراد ظالم و ستمکارداده نمی شود، و معلوم است که ظلم اعم از ظلم به نفس و ظلم به غیر است و هر گناه و خلاف شرعی - هر چند کوچک باشد - ظلم به نفس است و بر مرتکب آن اطلاق ظالم می شود، و در آیات و روایات، بر گناهکار اطلاق ظالم شده است، مثل : (وما ظلمناهم ولکن کانوا أنفسهم یظلمون (1)) «ما به آنان ستم نکردیم بلکه خودشان به خویشتن ] ستم نمودند»

بر این اساس از آیه شریفه استفاده می شود که اشخاصی صلاحیت پیشوایی وامامت امت را دارند که از جمیع گناهان و از همه ظلمها منزه باشند، سابقه شرک و بدنامی و آلودگی نداشته باشند، و مراد از عصمت همین معنا است.

همچنین آیه مبارکه : وإما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت ویطهرکم تطهیرا (2)» ؛ «خدا اراده [قطعی] فرموده است که پلیدی را از شما اهل بیت زدوده و شما را [از جمیع گناهان و زشتیها ] پاک گرداند». دلالت دارد بر این که اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله)که حضرت زهرا (علیها السلام)نیز در زمره و از اهل بیت آن حضرت است، ازجمیع گناهان - در طول زندگی - پاک و منزه و دارای عصمت بوده اند و درکتابهای مفصل که درباره عقاید نوشته شده ثابت و مبرهن گردیده است که این اراده (إنما یرید الله ) اراده تکوینی است و هرگز از مراد منفک و جدا نمی شود.(3)

ص: 23

کبیره و ایشان هرگز در گناه واقع نمی شوند، گناهی از آنان سر نمی زند، نه عمد و نه سهو و نه از جهت خطای در تأویل و نه از جهت نسیان و فراموشی(1)....

لباس زیر و درشتی برگزیند؟ یا نعمت همیشه و پایداری را به دنیای گذرا و نابودشونده بفروشد ؟!!(1)

نیز در «کافی» و «امالی» صدوق(قدس سره)، روایت مفصل و طولانی از حضرت رضا (علیه السلام)نقل است که در آن، مقام شامخ امام و مسأله عصمت و لزوم تعیین و منصوب بودن امام از جانب خداوند سبحان، تبیین شده است و آن چنین است:

عبدالعزیز بن مسلم گوید: هنگامی که حضرت رضا(علیه السلام) به مرو آمد، من خدمت آن حضرت رسیده و موضوع امامت را - که مورد اختلاف بسیاری از مردم بود و پیرامون آن گفتگو می کردند - به خدمتش عرض کردم. حضرت، تبسم کرد و فرمود: ای عبدالعزیز! مردم نفهمیده اند و از آرای خود گول خورده اند.

زیرا خداوند عزوجل پیامبرش را قبض روح نفرمود تا دین را برایش کامل کرد و قرآن را هم که بیان هر چیزی از حلال و حرام و حدود و احکام و کلیه نیازمندیهای بشر در آن است نازل فرمود و امر امامت را از کمال دین قرار داد و پیامبر (صلی الله علیه و آله)هم رحلت نفرمود تا برای امتش معالم دینشان را بیان فرمود، و راهشان را که راه حق است روشن گردانید و علی (علیه السلام) را به سمت پیشوا و امام منصوب فرمود و چیزی از احتیاجات امت را فروگذار نکرد، در این صورت کسی که معتقد باشد خداوند عزوجل دینش را کامل نکرده است کتاب خدا را رد کرده و آن که کتاب خدا را رد کند بدان کافر گشته است.

آیا مردم قدر و منزلت امام را در میان امت می شناسند تا تعیین و انتخاب امام به اختیار آنان گذاشته شود؟ مقام امامت بسی قدرش بزرگتر و شأنش عظیم تر و مکانش عالی تر و عمقش فروتر از آن است که مردم با عقول [ناقص خود بدان برسند یا با آراء خود آن را درک کنند و یا به میل و اختیار خود امامی را انتخاب

ص: 26

کنند. زیرا منصب امامت مقام شامخی است که خداوند عزوجل آن را پس از نبوت و خلت در مرحله سوم به حضرت ابراهیم اختصاص داده و فضیلتی است که او را بدان مشرف کرده و نامش را بلند گردانیده است. آنجا که می فرماید:

(إنی جاعلک للناس إماما قال ومن ذریتی قال لا ینال عهدی الظالمین (1)..

سپس این آیه تصدی مقام امامت را برای ستمکاران تا روز قیامت باطل کرده وآن را در میان برگزیدگان و پاکان نهاده است.

سپس خداوند ابراهیم را گرامی داشت و امامت را در اولاد پاک و برگزیده اوقرار داد و فرمود: «ووهبنا له إسحاق ویعقوب نافله و کلا جعلنا صالحین وجعلناهم أئمه یهدون بأمرنا وأوحینا إلیهم فعل الخیرات وإقام الصلاة وإیتاء الزکاه وکانوا لنا عابدین (2)» ؛ «اسحاق و یعقوب را به او بخشیدیم و همه را صالح و شایسته قرار دادیم و آنان را امامانی قرار دادیم که به امر ما رهبری کنند و انجام کارهای نیک و همچنین اقامه نماز و دادن زکات را بدانها وحی کردیم و آنان از پرستش کنندگان ما بودند».

بنابراین امامت همیشه در فرزندان پاک و برگزیده او بود و در طول قرنها ازهمدیگر ارث می بردند تا این که خدای تعالی آن را به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ارث داد وفرمود: «إن أولی الناس بإراهیم للذین اتبعوه وهذا النبی والذین آمنوا والله ولی المؤمنین (3)» ؛ «براستی سزاوارترین و نزدیکترین مردم به ابراهیم کسانی اند که او را

ص: 27

پیروی کرده و [نیز] این پیامبر و ایمان آورندگانند و خداوند ولی مؤمنان است.»

پس امامت مخصوص رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) بوده و آن حضرت به دستور خدای تعالی و به رسم آنچه خداوند واجب کرده بود آن را به عهده علی(علیه السلام) گذاشت و سپس در میان فرزندان برگزیده او که خداوند به آنان علم و ایمان داده است جاری گشت چنان که خداوند می فرماید: وقال الذین أوتوا العلم والإیمان لقد لبثتم فی کتاب الله إلی یوم البعث (1)؛ «و کسانی که علم و ایمان به آنان داده شده می گویند: شما به فرمان خدا در عالم برزخ درنگ کردید و اکنون روز رستاخیز است». که مراد از اهل علم و ایمان در این آیه شریفه ائمه هدی می باشند.

بنابراین امامت تا روز قیامت مخصوص اولاد علی (علیه السلام) است زیرا پس از محمد (صلی الله علیه و آله) پیامبری نیست. پس این نادانان از کجا برای خود امام اختیار می کنند؟ امامت در حقیقت مقام انبیا و میراث اوصیا است زیرا امامت خلافت خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) و مقام امیرالمؤمنین و میراث حسن و حسین (علیهم السلام)است. امامت زمام دین و مایه نظام مسلمانان و موجب صلاح دنیا و عزت مؤمنان است.

امامت ریشه نمو کننده اسلام و شاخه بلند آن است. کامل شدن نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و زیاد شدن غنائم و صدقات و اجرای حدود و احکام و صیانت حدود و ثغور ممالک اسلامی با وجود امام است. امام حلال خدا را حلال و حرامش را حرام دانسته، در اجرای حدود الهی قیام می کند، و از حریم دین دفاع کرده و مردم را با حکمت و پند و موعظه نیکو و برهان قاطع به راه پروردگار دعوت می کند. امام مانند خورشید طالع و درخشانی است که نورش گیتی را فرا گیرد و در افقی است که دستها و دیدگان بدان نرسد. امام چون ماه شب چهارده نورانی و مانند چراغ فروزان و درخشنده است و ستاره هدایتی است که در

ص: 28

تاریکیهای شب و عبور از شهرها و بیابان ها و در امواج دریاها موجب راهنمایی مردم است.

امام مانند آب شیرین و گوارا برای تشنگان (معارف الهیه و راهنما بر طریق راستی و نجات دهنده از هلاکت است.

امام امین خدا است در میان خلقش، و حجت اوست بر بندگانش، و جانشین اوست در شهرهایش و دعوت کننده به سوی خدا و مدافع حقوق او است.

امام از گناهان پاک و از عیوب منه و بر کنار است و به علم و دانش اختصاص یافته، و حلم را شعار خود ساخته است.

امام یگانه روزگار خویش است، کسی با او همطراز نشود و هیچ دانشمندی با او برابری نکند، و او را مانند و نظیر (غیر از امام دیگر نباشد تمام فضیلت مخصوص اوست بدون این که محتاج به طلب و اکتساب از غیر بوده باشد، بلکه این مواهب از جانب خدای بخشنده به او عطا شده و اختصاص یافته است.

پس کیست که بتواند به مقام معرفت امام برسد و یا امکان اختیار و انتخاب امام را داشته باشد؟

هیهات، هیهات! در این کار خردها گمراه گشته و بردبارها بیراهه رفته وعقل ها سرگردان مانده و دیدگان بی فروغ گشته و بزرگان کوچک شده و حکما متحیر و سخنوران در محصور و خردمندان در نادانی و شعرا و ادبا عاجز بوده و سخندانان درمانده اند که بتوانند شأنی از شؤون و اوصاف امام و یا فضیلتی از فضایل او را توصیف کنند و همگی به عجز و قصور خود معترف گشته اند. در این صورت چگونه می شود که تمام فضائل امام به توصیف درآید یا مطلبی از کار امام فهمیده شود و یا کسی پیدا گردد که جایگزین او گشته و اظهار بی نیازی کند؟

خیر، چگونه و از کجا چنین چیزی ممکن است در حالی که امام مانند

ص: 29

ستاره ای است که افق حقیقتش از دسترس مردم و توصیف وصف کنندگان بسی بلندتر است؟ پس اختیار مردم کجا و امام کجا و عقول مردم کجا و او کجا و مانند او کجا پیدا می شود؟

آیا گمان می کنند که امام را در غیر خاندان رسالت می توان پیدا کرد؟ به خدا که خودشان را گول زده اند و امر باطل و بیهوده ای را آرزو کرده اند و به نردبان الغزنده ای [یا گردنه بلند و لغزنده ای که قدم ها در آن می لغزند و به پایین سقوط می کنند بالا رفتند و خواستند با عقول حیرت زده و ناقص و با آراء گمراه کننده خود، امام تعیین کنند! خدا آنان را بکشد به کجا منحرف شدند، کار مشکلی را اراده کردند و دروغی از خود ساختند و به گمراهی دور و شدیدی دچار شدندو در حیرت و سرگردانی افتادند که با چشم بینا امام را رها کردند و شیطان کردارهای آنها را در نظرشان جلوه داد و از راه به در برد در حالی که اهل بصیرت هم بودند (چنان که خداوند می فرماید: (وزین لهم الشیطان أعمالهم فصدهم عن السبیل و کانوا مستبصرین (1))؛ «و شیطان اعمال آنان را برای آنان آراسته کرده،از این رو آنان را از راه باز داشت در حالی که بینا بودند».

از اختیار خدا و اختیار پیامبر و خاندانش روی گردان شده و به انتخاب خود گرویدند. در صورتی که قرآن کریم آشکارا به آنان می فرماید: (وربک یخلق مایشاء ویختار ماکان لهم الخیرة(2)» ؛ «و پروردگارت هر چه بخواهد می آفریند واختیار می کند و اختیار در دست آنها نیست.»

و باز می فرماید: «وما کان لمؤمن ولا مؤمنة إذا قضی الله ورسوله أمرا أن

ص: 30

یکون لهم الخیره من أمرهم (1)» ؛ «و برای هیچ مرد مؤمن و زن مؤمنهای زمانی که خدا و پیامبرش چیزی را برای آنان فرمان دادند حق اختیار امری نیست».

و همچنین فرموده است: وما لکم کیف تحکمون *أم لکم کتاب فیه؛ تدرسون*إن لکم فیه لما تخیرون * أم لکم أیمان علینا بالغة إلی یوم القیامة إن لکم لما تحکمون *سلهم أیهم بذلک زعیم * أم لهم شرکاء فلیأتوا بشرکائهم إن کانوا صادقین (2) «شما را چه شده است چگونه حکم می کنید؟ یا کتابی دارید که در آن درس می خوانید تا آنچه خواهید برای شما در آن کتاب باشد؟ یا شما را تا روز قیامت با ما پیمان محکمی است که هر چه خواستید حکم کنید؟ [ای پیامبر ما از آنان بپرس که کدامشان بدان حکم ضامند؟ آیا برای آنان در این کار شریکانی هست؟ پس اگر راست می گویند شریکانشان را بیاورند».

و باز خدای عزوجل فرمود: «أفلا یتدبرون القرآن أم علی قلوب أقفالها آم طبع الله علی قلوبهم فهم لا یفقهون؟ (3)؛ «آیا در قرآن تدبر و اندیشه نمی کنند یا مگر بر دلها قفل زده شده است؟ یا خدا بر دلهایشان مهر زده و آنان درک نمی کنند؟»

و یا: (وقالوا سمعنا وهم لایسمعون * إن شر الدواب عند الله الصم البکم الذین لایعقلون * ولو علم الله فیهم خیرا لاسمعهم ولو أسمعهم لتولوا وهم معرضون)(4)

گفتند : شنیدیم در حالی که نمی شنیدند، حقیقت بدترین جانداران در نزد خدا کران و لالانند که اندیشه و تعقل نمی کنند و اگر خداوند در وجودشان خیری میدید به آنان شنوایی میداد حتما روی می گرداندند و حال آن که آنان اعراض کننده اند».

ص: 31

و یا: وقالوا سمعنا وعصینا (1)» ؛ «گفتند شنیدیم و نافرمانی کردیم».

بنابراین مقام امامت اختیاری و انتخابی نیست بلکه آن فضل خداوند است که به هر کس بخواهد می دهد و خداوند صاحب فضل بزرگی است «بل هو فضل الله یؤتیه من یشاء والله ذو الفضل العظیم »

پس چگونه جایز باشد که آنان امام را انتخاب کنند در حالی که امام عالمی است که ساحتش از لوث نادانی مبرا بوده و مانند شبانی است که از رمه روی گردان نشود و معدن قدس و طهارت و طاعت و زهد و دانش و عبادت است. دعوت پیامبر(صلی الله علیه و آله)مخصوص اوست و از نسل پاک زهرای بتول است، دودمانش جای طعن و سخن ناروا نیست و هیچ صاحب نسبی [در علو حسب و نسب ] بدو نمی رسد.

از قبیله قریش و خاندان هاشم و عترت پیامبر (صلی الله علیه و آله)بوده و مورد رضای خداوند عزوجل است، شرافت اشراف از اوست و از اولاد عبد مناف است علمش نمو کننده و حلمش کامل و در امامت قوی و در امور سیاست آگاه است اطاعتش واجب و به امر خدای عزوجل قائم است بندگان خدا را خیر خواه و دین خدا را حافظ و نگهبان است. خداوند پیامبران و امامان را توفیق داده و از گنجینه علم و حکمت خود آنچه را که به دیگران نداده بدانها بخشیده است در نتیجه علم آنان فوق دانش اهل زمانشان بوده است چنان که خداوند تعالی فرماید :

(أفمن یهدی إلی الحق أحق أن یتبع أم من لا یهدی إلا أن یهدئ فما لکم کیف تحکمون)(2)؟" «آیا کسی را که به سوی حق هدایت می کند شایسته است که پیروی کنند یا کسی را که هدایت پیدا نمی کند مگر این که خود هدایت شود پس شما را چه

ص: 32

شده است چگونه حکم میکنید»؟

و باز فرموده است: (ومن یؤت الحکمة فقد أوتی خیرا کثیرا (1)» ؛ «به هر که حکمت داده شده خیر زیادی داده شده است».

او درباره طالوت می فرماید: إن الله اصطفاه علیکم وزاده بسطه فی العلم والجسم والله یؤتی ملکه من یشاء والله واسع علیم» (2)؛ «خداوند او را (طالوت را بر شما برگزید و به علم و قدرت جسمانی او افزود و خداوند ملکش را به هر که خواهد می دهد و خداوند واسعی است دانا».

و به پیامبر خود(صلی الله علیه و آله) فرمود:

وأنزل الله علیک الکتاب والحکمة وعلمک ما لم تکن تعلم وکان فضل الله علیک عظیما (3)"؛ «و خدا بر تو کتاب و حکمت نازل کرد و چیزی را به تو آموخت که نمی دانستی و فضل و کرم خداوند بر تو بزرگ است».

و درباره امامان از اهل بیت پیامبر و عترت و ذریه او فرمود: (أم یحشدون الناس علی ما آتاهم الله من فضله؛ فقد آتینا آل إبراهیم الکتاب والحکمة وآتیناهم ملکا عظیما* فمنهم من آمن به ومنهم من صد عنه وکفی بجهنم سعیرا)(4)

یا (مگر) به مردم نسبت بدانچه خداوند از فضل و کرم خود بدانها داده است رشک می برند؟ پس یقینا ما خاندان ابراهیم را کتاب و حکمت دادیم و به آنان فرمانروایی بزرگی بخشیدیم پس کسانی از ایشان بدان گرویدند و کسانی هم از آن روی گرداندند و کافی است جهتم که برای آنان آتشی افروخته باشد».

ص: 33

و بنده ای را که خداوند برای اصلاح امور بندگانش اختیار کند حتما برای انجام آن کار سینه اش را منشرح سازد و چشمه های حکمت در قلبش جاری کند و به او دانشی الهام کند که پس از آن در پاسخ هیچ سؤالی عاجز نماند و از راه صواب منحرف نشود، در نتیجه او معصوم و مؤید [از جانب خدا است و توفیق یافته و استوار گشته و از هر لغزش و خطایی در امان است، خداوند او را بدین صفات اختصاص داده تا برای بندگانش حجت و بر خلقش شاهد باشد و این فضل و کرم خداوند است که به هر کس خواهد می دهد و خداوند دارای فضل وکرم بزرگی است. آیا مردم برای اختیار چنین امامی توانایی دارند؟ و یا کسی را که انتخاب کرده اند این گونه امتیازاتی داشته است که او را پیشوای خود سازند؟

به خانه خدا سوگند! که این مردم از حق تجاوز کردند و کتاب خدا را پشت سر گذاشتند مثل این که نمی دانند، در صورتی که هدایت و شفا در کتاب خدا است، اینها کتاب خدا را کنار نهادند و از هوی و هوس خود پیروی کردند وخداوند نیز آنان را نکوهش کرده و دشمن داشت و تباهشان کرد، چنان که می فرماید : ومن أضل ممن اتبع هواه بغیر هدی من الله إن الله لا یهدی القوم الظالمین »(1) ؛ «چه کسی گمراه تر [و ستمکارت را از کسی است که هوی و هوس خود را بدون هدایت خدا پیروی کند یقینا خداوند گروه ستمکاران را هدایت نمی کند».

و باز فرمود: فتغسأ لهم وأضل أعمالهم »(2)؛ «پس بر آنها تباهی باد و [خدا] اعمالشان را نابود ساخت».

و باز فرمود: و کبر مقتا عندالله وعند الذین آمواکذلک یطبع الله علی کل قلب

ص: 34

متکبرجبار » (1)؛ «دشمنی بزرگی است در نزد خدا و مؤمنان، خداوند این چنین بر دل هر گردنکش و متکبری مهر می زند». و صلی الله علی النبی محمد و آله و سلم تسلیما کثیرا (2)..

مؤلف : چنان که از این روایت نیز استفاده می شود امامت یک مقام روحانی و معنوی است که منشاء الهی دارد و امام علاوه بر اداره امور مسلمانان از نظرحکومت اسلامی و بیان معارف الهیه در حیات صوری و مادی و معنوی نیزعهده دار رهبری و هدایت است و حقایق اعمال با رهبری او سیر می کند. بدین جهت از نظر شیعه معرفت و شناسایی امام شرط اصلی ایمان و متمم دین بوده و بدون معرفت امام دین و ایمان را ارزشی نخواهد بود.

اعتراف آن بزرگواران - در برخی دعاها و سجده هایشان - به گناه، و معنای استغفار آنان چیست؟

صاحب کتاب «کشف الغمة» می گوید: من فکر می کردم چگونه و به چه جهت حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) در سجده شکر می گوید: «رب عصیتک بلسانی... وعصیک ببصری ...؛ بار پروردگارا من با زبانم تو را معصیت کردم، با چشمم تو را معصیت کردم...»، و این اعتراف به گناه، با اعتقاد شیعه به عصمت ائمه (علیهم السلام) چگونه جمع می شود؟ سرانجام فکرم به جایی نرسید، رفتم خدمت سید بن طاووس (قدس سره)و از او سؤال کردم، فرمود: «مؤیدالدین قمی از من همین سؤال را کرد و پاسخ دادم: این دعاها برای تعلیم و یاد دادن به مردم است»

پس از آن مؤیدالدین علقمی همین مطلب را از من سؤال کرد، به او گفتم: این قبیل دعاها از روی تواضع است.

صاحب کشف الغمة می گوید: ولی دلم از این پاسخها قانع نشد و با خود گفتم: این دعاها در دل شب بوده و در آن وقت کسی نبوده که امام (علیه السلام) بخواهد تعلیم دهد، پس از مدتی سید بن طاووس وفات کرد و من همچنان در فکر بودم تا این که خداوند متعال مرا هدایت فرمود و شبهه از ذهنم برطرف گردید و وجه اعتراف آن بزرگواران به گناه، با این که معصوم هستند، برایم روشن شد و این نبود مگر از کرامات و معجزات حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام)، و تقریر آن چنین است: انبیا و ائمه - صلوات الله علیهم اجمعین - در اوقاتی که داشتند، مشغول ذکر و عبادت خداوند سبحان بودند و همیشه در مراقبه و در حال انس با خدا به سر می بردند، چنانچه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرموده است: «أعبد الله کأنک تراه فان لم تره فائه یراک ؛ عبادت کن خدا را مثل این که او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی، او تورا می بیند»، پس معصومین (علیهم السلام)با تمام وجود و به طور دائم متوجه خداوند

ص: 37

سبحان و روی به حریم إله داشتند.

ولی گاهی اوقات با سرگرم شدن به امور زندگی و کارهای مباح از قبیل خوردن و آشامیدن و امور زناشویی و غیر اینها، قهر از این منزلت باز می ماندند، از حال عبودیت و حضور در پیشگاه خداوند، خارج و دور می شدند و این حالت را گناه می شمردند و خطا و لغزش به حساب می آوردند، لذا این امر را معصیت تلقی و از آن استغفار می کردند، همان گونه که هرگاه عبد و خدمتکار، مشغول خوردن و آشامیدن و انجام امور مباح شود، در حالی که توجه دارد مولایش او را می بیند، چنین خادمی نزد مردم مورد ملامت و سرزنش قرار می گیرد، و از این که باید به طور دائم در خدمت مولای خود باشد و چنین نشده، عرفا و نزد خودش نیز مقصر به حساب می آید، پس چگونه خواهد بود نسبت به مالک الملوک و سید السادات و پروردگار عالم؟ و به همین مطلب اشاره است قول پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) که فرمود: «انه لیران علی قلبی و إنی لأستغفر بالنهار سبعین مرة؛(1) هر آینه چیزهایی از امور دنیا بر قلبم غلبه می کند و من روزی هفتاد مرتبه استغفار میکنم».

و نیز فرموده است: «حسنات الأبرار سیئات المقربین ؛ حسنات ابرار سیئات مقربان است». و از این عبارات ظاهر می شود که آن حضرت مشغول شدن به ضرورات زندگی و امور مربوط به عالم ماده را، معصیت و تقصیر شمرده و از آن استغفار فرموده است، بر این اساس، گفته های معصومین دیگر(علیهم السلام) را بر این معنا

ص: 38

قیاس کن. و این معنایی ارزشمند است که حجاب شبهه را برطرف ساخت، و ای کاش! سید بن طاووس (قدس سره)زنده بود و این مطلب شریف را که حق تعالی مرا به آن رهنمون فرمود، به او هدیه می کردم ...(1)

مؤلف : همان گونه که شما از میهمان بسیار بزرگوار و عزیزی به مقدار توان پذیرایی کرده، و با اینکه خلافی از شما سر نزده و کم خدمتی نکرده اید، در عین حال اظهار شرمندگی می کنید و خود را مقصر می شمارید و از او تقاضای عفو وبخشودگی می نمایید، زیرا احساس می کنید که پذیرایی شما در حد شأن و مقام او نبوده است.

یادآوری : وجوه دیگری نیز برای این قبیل دعاها که از معصومین - صلوات الله

علیهم اجمعین - نقل شده، گفته اند، برای اطلاع به کتاب «کشف الغمة(2)» و (بحارالانوار(3) )مراجعه شود.

صدق و خلوص، تواضع، حیا و عفت، رحم و انصاف و مروت، غیرت و وقار،خیرخواهی و ناصح و دلسوز به امت، و غیر اینها از صفات حمیده.

امام باید مظهر تام و تمام صفات الهی باشد، به طوری که امت از مشاهده صفات او پی به صفات خداوند رحمان ببرند و به صفات الهی معرفت حاصل کنند. نیز، امام باید به آنچه مردم در امر دین محتاجند، عالم باشد و قدرت رفع شبهات آنان را به طور کامل داشته باشد.

البته لزوم این کمالات در شخص امام بدیهی است و عقل به آن حاکم است، در عین حال ادله بسیاری بر لزوم این امور در وجود مقدس امام، اقامه شده که در کتابهای اعتقادی بررسی و بیان شده است.(1)

سعادت بخش اسلام تشکیل شد، در راستای اقامه عدل و جلوگیری از ظلم و برپا داشتن نماز و زکات و انجام حج و گرفتن روزه و سایر فرایض الهی، پایه گذاری شد، و روشن بلکه ضروری است که تحقق این امور نیاز به رهبر و راهنما دارد.

زراره از حضرت امام محمدباقر(علیه السلام)نقل کرده که فرمود: «اسلام روی پنج ستون استوار است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت». زراره گوید به حضرت عرض کردم: کدام یک از اینها برتر است؟ فرمود: «ولایت برتر است، زیرا ولایت کلید آنها است و امام دلیل و راهنمای آنهاست».

ائمه (علیهم السلام) راهنمای نماز و زکات و حج و روزه می باشند و به دلالت و راهنمایی ائمه لا این عبادات به طور صحیح و با جمیع شرایط تحقق می یابد.

(عن زرارة، عن أبی جعفر(علیه السلام) قال : بنی الإسلام علی خمسة أشیاء : علی الصلاة و الزکاۃ و الحج والصوم و الولایة، قال زرارة : فقلت: وأئ شی ء من ذلک أفضل؟ فقال : الولایة أفضل، لأنها مفتاحهن و الوالی هو الدلیل علیهن .......)(1)

همچنین حضرت رضا(علیه السلام)فرمود: «علت قرار دادن امام جلوگیری از فساد واقامه حدود و احکام است و اگر برای مردم، امام قرار داده و تعیین نشود، آیین اسلام کهنه می گردد و دین از بین می رود و سنتها و احکام دگرگون می شود و بدعت گزارها بر دستورات دین می افزایند و بی دینها از دستورات دین می کاهند و دین را بر مسلمانان مشتبه می سازند).

«عله جعل الإمام المنع عن الفساد و إقامة الحدود والأحکام و انه لو لم یجعل لهم إماما لدرست الملة و ذهب الدین و غیرت السنن و الأحکام، ولزاد فیه البتدعون و نقص منه الملحدون و شبهوا ذلک علی المسلمین»..(2)

ص: 41

همچنین از روایتی که قبلا از حضرت رضا(علیه السلام) - در مورد امام و صفات امام - آوردم، نیاز جامعه به امام معصوم روشن می شود، زیرا در قسمتی از آن آمده بود:

«ان الإمامة زمام الدین و نظام المسلمین و صلاح الدنیا و عز المؤمنین، إن الإمامة أس الإسلام النامی و فرعه السامی، بالإمام تمام الصلاۃ والزکاۃ و الصیام و الحج و الجهاد و توفیر الفئ و الصدقات و إمضاء الحدود و الأحکام ...(1)

همانا امامت زمام دین و مایه نظام مسلمانان و صلاح دنیا و عزت مؤمنان است، همان امامت ریشه با نمو اسلام و شاخه بلند آن است، کامل شدن نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و اجرای حدود و احکام و نگهداری مرزها، و حفظ حدود، به وسیله امام است، امام است که حلال و حرام و احکام خدا را به پا می دارد، و از دین خدا دفاع می کند، و با حکمت و اندرز و حجت و دلیل، مردم را به راه پروردگار، دعوت و راهنمایی می فرماید......

داده و مردم دور او جمع شده و از او سؤالاتی می کنند و او جواب می دهد، این امر بر من گران تمام شد، پس به سوی او بیرون رفتم و در روز جمعه داخل بصره شدم و به مسجد بصره وارد گشتم جماعت بزرگی را دیدم که حلقه زده و در میان آنان عمرو بن عبید بود و لباس پشمی پوشیده و ردای پشمی بر دوش گرفته و مردم از او سؤال می کنند، از مردم راه طلبیدم، مرا راه دادند تا آخر مجلس رسیدم، پس بر زانوی خود نشسته و گفتم: ای عالم! من مرد غریبی هستم، اذن میدهی سؤال بکنم؟ گفت : آری، گفتم: آیا چشم داری؟ گفت: ای پسرک این چه سؤالی است؟ چیزی را که می بینی چگونه از آن سؤال می کنی؟

گفتم: سؤالات من همین نحو است، گفت: سؤال کن، اگر چه سؤال تو احمقانه باشد، گفتم: جواب سؤالات مرا بده، گفت: بپرس، گفتم: آیا چشم داری؟ گفت: آری، گفتم: با آن چه می کنی؟ گفت: رنگها و اشخاص را با آن می بینم، گفتم : آیا بینی داری، گفت : آری، گفتم: با آن چه می کنی ؟ گفت : بوها را با آن درک می کنم، گفتم: آیا دهان داری. گفت: آری، گفتم: با آن چه می کنی، گفت: طعم غذاها را با آن می چشم. گفتم: آیا گوش داری؟ گفت : آری، گفتم: باآن چه می کنی؟ گفت: صداها را با آن می شنوم، گفتم: آیا قلب داری، گفت: آری، گفتم : با آن چه می کنی؟ گفت: تمیز می دهم آنچه بر این اعضا و حواس وارد می شود، گفتم: این اعضا بی نیاز از قلب نیستند؟ گفت: خیر، گفتم: چگونه بی نیاز نیستند و حال آن که صحیح و سالمند؟ گفت: ای پسرک! اعضای بدن و حواس هرگاه شک کردند در چیزی که بو می کنند یا می بینند یا می چشند و یا می شنوند، به قلب رجوع می کنند و تحصیل یقین کرده شک را برطرف می سازند، به او گفتم: همانا خداوند قلب را برای این قرار داده که شک اعضا را برطرف کند؟

گفت: آری، گفتم: ناچار باید قلب باشد وگرنه برای اعضا یقین حاصل

ص: 43

نمی شود؟ گفت: آری، پس گفتم: ای ابا مروان!( کنیه عمربن عبید است) خداوند تبارک و تعالی اعضایت را رها نکرد تا این که برای آنها امامی قرار داد که صحیح آنچه را درک نمی کنند آنها را راهنمایی و شک آنها را برطرف سازد، ولی تمام خلق را در حیرت و اختلاف وا می گذارد و امامی برای ایشان قرار نمی دهد که در موقع شک و حیرت و اختلاف به او رجوع کنند؟

عمر بن عبید ساکت شد و دیگر سخنی نگفت، سپس متوجه من شد و گفت : تو هشام بن حکم هستی؟ گفتم: خیر، (صلاح ندید در آن جمع شناخته شود، لذا گفت: خیر) گفت: از همنشینان اویی؟ گفتم: خیر، گفت: پس از اهل کجایی؟

گفتم: از اهل کوفه، گفت: پس تو همان هشامی، و مرا به جانب خود کشید و جای خود نشانید و تا من آنجا بودم سخنی نگفت، حضرت صادق (علیه السلام) تبسم کرد و فرمود: ای هشام! این دلیل را چه کسی به تو آموخت؟ هشام گفت: از شما فرا گرفتم و یادداشت کردم، حضرت فرمود: به خدا سوگند این دلیل در صحف ابراهیم و موسی (علیهم السلام) آمده است.(1)

عهده انسان خارج است ( یعنی نمی تواند واجد مقام عصمت را شناسایی کند).

لذا بر خداوند سبحان است که واجد مقام عصمت را تعیین و به وسیله پیامبرش معرفی کند، بر این اساس، مسلمانان را نمی رسد و توان ندارند امام انتخاب کنند و شخصی را به اجماع و رأی و بیعت، به این سمت برگزینند.

امامی که جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله)است و زعامت و ریاست عامه را عهده دار است و بر عموم امت در امور دین و دنیای آنان حاکم است، و دارای ولایت مطلقه است، و مفترض الطاعه می باشد، یعنی اطاعتش بر همه امت واجب است، باید از طرف خدا و پیامبر(صلی الله علیه و آله) تعیین و معرفی گردد.

به عبارت دیگر، امام و جانشین پیامبر(صلی الله علیه و آله) که ریاست و رهبری جامعه اسلامی را در سه جهت به عهده دارد (از لحاظ حکومت - بیان معارف و احکام - رهبری و ارشاد در تمام امور مادی و معنوی) باید با تعیین خدا و با معرفی رسول خدا باشد، باید چنین مسؤولی، با چنین مسؤولیتی بسیار سنگین، از جانب خدا(صلی الله علیه و آله) سبحان منصوب گردد، باید با الهامات ربانی و با تأییدات غیبی و با علم لدنی و با قدرت و قوت ملکوتی به این مسؤلیت جامه عمل بپوشد.

همان گونه که برای به وجود آمدن دین و آیین آسمانی باید از طرف خدا، پیامبر مبعوث و تعیین شود، برای حفظ و بقای دین نیز تعیین و نصب امام از جانب خدا لازم و ضروری می باشد.

همان ادله ای که حکم می کند بر لزوم نصب و بعث پیامبر از طرف خدا، همان ادله حکم می کند بر لزوم نصب و تعیین امام از طرف خدا.

علاوه بر آنچه گذشت، در قرآن کریم آیات بسیاری وجود دارد که دلالت دارند بر این که امامت و خلافت، موهبتی الهی و منصبی ربانی است و امام نیز - مثل نبی و رسول - به وسیله خداوند متعال تعیین و منصوب می گردد. برخی از

ص: 45

آیات به این قرار است.

(وإذ قال ربک للملائکة إنی جاعل فی الأرض خلیفه » (1)؛ «هنگامی که پروردگار تو به فرشتگان گفت من در روی زمین خلیفه ای قرار میدهم ...

(وإذ ابتلی إبراهیم ربه بکلمات فأتمهن قال إنی جاعلک للناس إماما قال ومن ذریتی قال لا ینال عهدی الظالمین » (2)؛ «چون ابراهیم را پروردگارش به اموری آزمود (مانند افکندن او در آتش به دستور نمرود، و هجرت از وطن، و مأمور شدن به ذبح اسماعیل و امثال آن) و ابراهیم آماده انجام و اتمام آنها گردید، خداوند به او فرمود: من تو را (علاوه بر مقام نبوت) برای مردم امام قرار می دهم، [ابراهیم] عرض کرد: منصب و مقام امامت را به بعضی از اولادهای من نیز مرحمت کن، خداوند فرمود: عهد من (امامت) به ستمکاران نمی رسد.»

در این دو آیه، خداوند تصریح می کند که نصب امام و خلیفه، به دست خدا است و این منصب و مقام به اشخاص ظالم و ستمگر نمی رسد، و عدم ظالم بودن امام، عصمت او را می رساند، و اگر به عقیده اهل تسنن قرار باشد امام از طریق شورا و اجماع انتخاب شود جواب آیات فوق چیست؟

علامه طباطبایی در ذیل آیه مزبور فرموده است:

آنچه از آیات مختلفه قرآن در این زمینه استفاده می شود این است که هر جا نامی از امامت برده شده، هدایت هم به عنوان تفسیر به دنبال آن ذکر گردیده است مثلا: (ووهبنا له إسحاق ویعقوب نافله و جعلنا صالحین * وجعلناهم أئمة یهدون بأمرنا)(3)؛ «و ما به ابراهیم، اسحق و یعقوب را (که فرزند اسحق است)

ص: 46

بخشیدیم و همه ایشان را از نیکان و شایستگان قرار دادیم و آنان را امامانی قرار دادیم که به امر ما، مردم را هدایت کنند.»

و در جای دیگر می فرماید:و(وجعلنا منهم أئمة یهدون بأمرنا لما صبروا وکانوا بآیاتتا یوقنون »(1) ؛ «و از آنان (بنی اسرائیل) امامانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می کردند چون آیه سختی های ناشی از نافرمانی قوم ] صبر کردند و به آیات ما یقین داشتند.»

به طوری که ملاحظه می شود در این موارد «هدایت» به عنوان توضیح بعد از امامت ذکر شده و سپس آن را مقید به امر کرده و فرموده است: (یهدون بأمرنا) یعنی پیشوایان که به امر ما هدایت می کنند، و از این جا معلوم می شود که مقام امامت، مقام هدایت مخصوصی است که عبارت از هدایت به امر خدا بوده و یک نوع ولایت بر اعمال مردم است، و از نظر باطن توأم با هدایت می باشد و منظور از هدایت در این جا ایصال به مطلوب یعنی رسانیدن به مقصد است، نه تنها

راهنمایی و ارائه طریق که کار پیامبران و رسولان، بلکه عموم مؤمنانی است که از راه موعظه و نصیحت، مردم را به سوی خدا دعوت می کنند.

به موضوع دیگری که باید توجه کرد این است که خداوند، دلیل اعطاء مقام امامت را چنین بیان کرده است: (لما صبروا و کانوا بآیاتنا یوقنون ) ؛ «چون صبر کردند و به آیات ما یقین داشتند».

بر این اساس، علت اعطای منصب امامت، صبر در راه خدا، آن هم صبر مطلق که شامل تمام امتحانات و دارا بودن مقام یقین - پیش از صبر - است، چنان که درباره ابراهیم می فرماید : (وکذلک نری إبراهیم ملکوت السماوات والأرض

ص: 47

ولیکون من الموقنین »(1) ؛ «و بدین گونه ملکوت آسمانها و زمین را به ابراهیم نشان می دهیم تا از اهل یقین گردد».

پس امام باید دارای مقام یقین بوده و عالم ملکوت بر او مکشوف باشد.

همچنین کسی می تواند مقام با عظمت امامت را دارا شود که ذاتا سعادتمند باشد، زیرا اگر ذاتا سعادتمند نباشد و در بعضی اوقات ظلم و شقاوت از او سر بزند در این صورت صلاحیت احراز چنین مقامی را نداشته و خود محتاج به هدایت دیگری خواهد بود و این معنا با مقام هدایت کنندہ سازشی ندارد.(2)

یادآوری : آن چه در این جا متذکر شدم، خلاصه ای بود از شرایط وخصوصیات امام، اشاره ای بود به عقیده شیعه دوازده امامی درباره امام و امامت، و در صفحات بعد اشاره ای خواهیم داشت بر این که بعد از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) تنها شخصی که از میان امت واجد همه کمالات و شرایط امامت بود، حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب - صلوات الله وسلامه علیه - بود.

هم نبی را وصی و هم داماد

جان پیغمبر از جمالش شاد

نایب مصطفی به روز غدیر

کرده در شرع خود مر او را میر

بهر او گفت مصطفی به إله

کی خداوند! وال من والاه

هر دو یک در ز یک صدف بودند

هر دو پیرایه شرف بودند

مرتضایی که کرد میزانش

همره جان مصطفی جانش

هر که چون خاک نیست در ره او

گر فرشته است خاک بر سر او

ص: 48

سال سی ام عام الفیل است. آن حضرت 30 سال از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) کوچکتر بوده است)

مکان ولادت : مکه مکرمه، داخل کعبه معظمه.

مدت عمر مبارک : 63 سال.

مدت امامت: 29 سال و چند ماه.

تاریخ شهادت : 21 رمضان سال 40 هجری.

محل شهادت: عراق، محراب مسجد کوفه.

مرقد مطهر : نجف اشرف.

سوی مشرکان قریش اذیت و آزار بسیار دید، و در یاری پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) با تمام توان کوشش فرمود و تا او زنده بود، دشمنان رسول خدا(صلی الله علیه و آله)جرأت جسارت به پیامبر (صلی الله علیه و آله)را نداشتند.

حضرت ابوطالب اسلامش را مخفی می داشت و تظاهر به اسلام و مؤمن بودن نمی کرد، ولی در اشعارش با کنایه و اشاره، ایمان خویش را ابراز می فرمود.

از جمله اشعار معروف او این شعر است.

و دعوتنی و عملت انک صادق

و لقد صدقت و کنت قبل امینا

و قد علمت بأن دین محمد

من خیر أدیان البریة دینا

تو مرا دعوت به اسلام] کردی و من به یقین دانستم تو راستگویی. حتما راست گفتی و از پیش، در نزد ما امین بودی، قطعا دانستم دین محمد از بهترین دینها در روی زمین است.(1)

فرمانبرداری ابوطالب، در نصرت پیامبر(صلی الله علیه و آله)خودداری نکردند، جز ابولهب که سربرتافت و با دشمنان ساخت. و ابوطالب به اتفاق خویشان خود به حفظ وحراست رسول خدا (صلی الله علیه و آله)پرداخت و دو سوی آن دره را دیده بان گماشت و فرزند خود علی (علیه السلام)را شب به جای پیامبر (صلی الله علیه و آله)خوابانید. و حمزه همه شب با شمشیر بر گرد پیامبر(صلی الله علیه و آله)می گشت. چون کفار قریش چنین دیدند و دانستند که بدان حضرت دست نیابند، چهل تن از بزرگان ایشان در «دارالندوة» مجتمع شدند و پیمان بستند که با فرزندان عبدالمطلب و اولاد هاشم، دیگر به رفق و مدارا نباشند و زن بدیشان ندهند و زن از ایشان نگیرند و بدیشان چیزی نفروشند و چیزی از ایشان نخرند و با آن جماعت صلح نکنند، مگر وقتی که محمد(صلی الله علیه و آله) را به دست ایشان دهند تا به قتل برسانند، و این عهد را استوار کردند و بر صحیفه ای نوشتند و آن را مهر کردند و به «ام الجلاس» خاله ابوجهل سپردند تا نیکو بدارد و از این معاهده قریش، بنی هاشم در شعب محصور ماندند و هیچ کس از اهل مکه با ایشان نیروی فروختن و خریدن نداشت جز اوقات حج که جنگ حرام بود، و قبایل عرب در مکه حاضر می شدند، ایشان نیز از شعب بیرون شده چیزهای خوردنی می خریدند و به شعب برده برای مصرف، نگاه می داشتند و قریش این را هم جایز نمی دانستند و چون آگاه می شدند که یکی از بنی هاشم، می خواهد چیزی بخرد، بهای آن را گران می کردند و خود می خریدند و اگر آگاه می شدند که کسی از قریش به سبب خویشاوندی با یکی از بنی عبدالمطلب از اشیاء خوردنی چیزی به شعب فرستاده او را اذیت می کردند و اگر از مردم شعب کسی بیرون می شد و بر او دست می یافتند، او را عذاب و شکنجه می کردند.

و از کسانی که گاهی برای آنها خواردنی می فرستاد، «ابو العاص بن ربیع» داماد پیامبر(صلی الله علیه و آله) و «هشام بن عمرو» و «حکیم بن حزام بن خویلد»، برادرزاده خدیجه بود.

ص: 52

و نقل شده که «ابوالعاص»، شتران از گندم و خرما، حمل داده به شعب می برد و رها می کرد و از اینجا است که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمود: ابوالعاص حق دامادی ما بگذاشت.

سه سال کار بدین گونه می رفت و گاه بود که فریاد اطفال بنی عبدالمطلب از شدت گرسنگی بلند بود، تا برخی از مشرکین از آن پیمان پشیمان شدند. و پنج نفر از ایشان که هشام بن عمرو و زهیر بن أمیة بن مغیرة و مطعم بن عری و أبوالبختری و زمعة بن الأسود بن المطلب بن اسد می باشند، با هم پیمان نهادند که نقض عهد کنند و آن صحیفه را پاره کنند. صبحگاه دیگر که صنادید قریش در کعبه جمع شدند، آن پنج نفر آمدند و از این مقوله سخن در پیش آوردند، ناگاه ابوطالب از شعب بیرون آمده به سمت کعبه آمد و در مجمع قریش بنشست ابوجهل را گمان آن بود که ابوطالب از زحمت و رنجی که در شعب برده، صبرش تمام گشته و اکنون آمده که محمد (صلی الله علیه و آله)را تسلیم کند.

ابوطالب آغاز سخن کرد و فرمود: ای مردمان، سخنی گویم که جز خیر شما نیست، برادر زاده ام محمد (صلی الله علیه و آله)مرا خبر داده که خدا، موریانه را بر آن نوشته مسلط کرد و آن را خوردند و فقط نام خدا را به جا گذاشتند، اکنون آن صحیفه را حاضر کنید اگر او راست گفته است شما را با او چه جای سخن؟ از کید و کینه او دست بردارید، و اگر دروغ گوید، هم اکنون او را تسلیم کنم تا به قتل رسانید. حاضران گفتند: نیکو سخنی است، پس رفتند و آن صحیفه را از ام جلاس گرفتند وآوردند، چون گشودند تمام را موریانه خورده بود، جز لفظ «بسمک اللهم» که در جاهلیت بر سر نامه ها می نوشتند، حاضران چون این بدیدند شرمسار شدند.

پس مطعم بن عدی باقی مانده نوشته را پاره کرد و گفت: ما بیزاریم از این صحیفه قاطعه ظالمه، آنگاه ابوطالب به شعب مراجعت فرمود. روز دیگر آن پنج

ص: 53

نفر، به اتفاق جمعی دیگر از قریش به شعب رفتند و محاصره سه ساله شعب را شکستند، ولی مشرکان بعد از آن که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله)از شعب بیرون آمد،همچنان از دشمنی با آن حضرت خویشتن داری نکردند، و در اذیت و آزار آن حضرت کوشیدند به نحوی که مقام گنجایش ذکرش را ندارد.

در این میان، وفات ابوطالب و خدیجه - رضی الله عنهما - واقع شد. اما ابوطالب وفاتش در بیست و ششم رجب آخر سال دهم بعثت اتفاق افتاد.

حضرت رسول (صلی الله علیه و آله)در مصیبت او بگریست و چون جنازه اش را حمل می کردند، آن حضرت از پیش روی جنازه او می رفت و می فرمود: ای عم، صله رحم کردی و در کار من هیچ فرو نگذاشتی، خدا تو را جزای خیر دهد. و جلالت شأن ابوطالب و نصرتش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)و دیگر فضایل او بیش از آن است که در این مختصر بگنجد.

بعد از سه روز و به روایتی بعد از سی و پنج روز، وفات حضرت خدیجه - رضی الله عنها - واقع شد و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) او را با دست خویش در قبرستان حجون مکه دفن کرد و پیامبر(صلی الله علیه و آله) نه بعد از وفات ابوطالب و خدیجه - رضی الله عنهما -، چندان غمناک بود که از خانه کمتر خارج می شد و از این روی آن سال را عام الحزن» (سال غصه و اندوه نام نهاد.

فاطمه بنت اسد، به لحاظی مادر دوازده امام معصوم(علیهم السلام) و به منزله مادر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)و فاطمه زهرا (علیها السلام)بوده است. زیرا حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) هشت ساله بود که به خانه ابوطالب منتقل گردید و با سرپرستی فاطمه بنت اسد، بزرگ شد، به همین جهت رسول خدا (صلی الله علیه و آله)او را مادر صدا می زد، فاطمه بنت اسد، فرزندان خود را در زحمت و رنج زمانه قرار می داد برای این که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نه در آسایش و سلامت باشد، همچنین حضرت زهرا (علیها السلام)پنج ساله بود که مادرش خدیجه وفات کرد و فاطمه بنت اسد، او را در دامان مهر و محبت خود سرپرستی و تا زنده بود به او خدمت و مادری کرد.

فاطمه بنت اسد بعد از خدیجه اول زنی بود که اسلامش را اظهار کرد و پس از هجرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، همراه فاطمه زهرا(علیها السلام) و فرزندش امیرالمؤمنین(علیه السلام) به سوی مدینه هجرت کرد.

این بانوی مکرمه، قبل از ظهور اسلام، عقیده اش به یگانگی خدا و اعتقادش به ادیان الهی در کمال متانت و استواری بود - زیرا ولادت حضرت امیر (علیه السلام)ده سال پیش از بعثت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)واقع شد و در هنگامی که درد زایمان بر فاطمه بنت اسد عارض گردید کنار کعبه آمد و با عقیده قلبی خود، با خدا سخن گفت و از پروردگار متعال استمداد کرد و از او خواست که زایمان را بر او آسان گرداند.

گفت: «رب إنی مؤمنة بک و بما جاء من عندک من رسل و کتب و انی مصدقة بکلام جدی إبراهیم الخلیل و انه بنی البیت العتیق فبحق الذی بنی هذا البیت و بحق المولود الذی فی بطنی لما یسرت علی ولادتی ؛ پروردگارا! همانا من به تو ایمان دارم و به آنچه از جانب تو آمده از پیامبران و کتابهای آسمانی - ایمان و اعتقاد دارم، من کلام جدم ابراهیم خلیل را تصدیق و قبول دارم، همانا او بیت الله الحرام کعبه معظمه را بنا کرد، پروردگارا! به حق آن که این خانه را بنا کرد و به حق این طفلی که در رحم من است، این ولادت و زایمان را بر من آسان گردان».

ص: 55

در این هنگام دیوار کعبه شکافته شد و فاطمه بنت اسد داخل خانه خدا شد و از چشمها غایب گردید و دیوار مثل اول به هم پیوست."(1) ( تا آخر داستان که بعد ، در ضمن داستان ولادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در کعبه، نقل می شود).

وسیع قرار داد، چون از آن حضرت سؤال شد این امور را قبلا برای هیچ کس انجام نداده ای؟ حکمت آن چه بود؟ فرمود: در پیراهن خویش او را کفن کردم تا از لباسهای بهشتی بر او بپوشانند و در روز قیامت در امان باشد، و حشرات زمین به بدنش آزار نرسانند و در قبر او خوابیدم تا قبر بر او تنگ نگیرد و از فشار در امانش دارد زیرا وی بعد از ابوطالب، از همه مردم، به من بیشتر نیکی کرد.

آسیه دختر مزاحم را و او عبادت کرد حق تعالی را پنهان، در موضعی که عبادت خدا در آنجا سزاوار نبود مگر در حال ضرورت، یعنی خانه فرعون، و مریم دختر عمران را حق تعالی برگزید و ولادت حضرت عیسی (علیه السلام)را بر او آسان گردانید و در بیابان، درخت خشک را جنبانید و رطب تازه از برای او از آن درخت فرو ریخت، و حق تعالی مرا بر آن هر دو زیادتی داد، و همچنین بر جمیع زنان عالمیان که پیش از من گذشته اند، زیرا که من فرزندی آورده ام در میان خانه برگزیده او، و سه روز در آن خانه محترم ماندم و از میوه ها و طعام های بهشت تناول کردم، و چون خواستم بیرون آیم در هنگامی که فرزند برگزیده من بر روی دست من بود، هاتفی از غیب مرا ندا کرد:

ای فاطمه! این فرزند بزرگوار را علی نام کن، به درستی که منم خداوند علئ أعلی، و او را آفریده ام از قدرت و عزت و جلال خود و بهره کامل از عدالت خویش به او بخشیده ام و نام او را از نام مقدس خود اشتقاق کرده ام و او را به آداب خجسته خود تأدیب کرده ام و امور خود را به او تفویض کرده ام و او را بر علوم پنهان خود مطلع کرده ام و در خانه محترم من متولد شده است و اول کسی است که بر روی خانه من اذان خواهد گفت، و بتها را خواهد شکست، و آنها را از بالای کعبه به زیر خواهد انداخت و مرا به عظمت و مجد و بزرگواری و یگانگی یاد خواهد کرد، و اوست امام و پیشوا بعد از حبیب من و برگزیده از جمیع خلق من، محمد(صلی الله علیه و آله)که رسول من است و علی وصی او خواهد بود، خوشا به حال کسی که او را دوست بدارد و او را یاری کند، و وای بر حال کسی که فرمان او را نبرد و او را یاری نکند و حق او را انکار کند.(1)

ص: 59

نیز در کشف الغمه است که: «نام علی(علیه السلام) از نام اعلای الهی گرفته شده، و ابوطالب رضی الله عنه در این باره فرموده است:

سمیته بعلی کئ یدوم له

عز العلو و فخر العز أدومه

من نام او را علی نهادم تا برای او علو و عزت باشد، علو و عترت شخص، آن است که تا ابد باقی بماند.(1)

علی است صاحب عروجلال و رفعت و شأن

علی است بحر معارف علی است کوه وقار

دلیل رفعت شأن علی اگر خواهی

بدین کلام دمی گوش خویشتن میدار

چه خواست مادرش از بهر زادنش جایی

درون خانه خاصش بداد جاجبار

از بهر مدخل آن پیشوای خیل زنان

شکافت حضرت ستار کعبه را دیوار

پس آن مطهره با احترام داخل شد

در آن مکان مقدس بزاد مریم وار

برون چه خواست آید پس از چهارم روز

ندا شنید که رو نام او علی بگذار

ف دای نام چنین زاده ای بود جانم

چنین امام گزینید یا أولی الأبصار

ص: 60

ص 15، گفته است: این که امیرمؤمنان - کرم الله وجهه - در خانه خدا متولد شده، امری است که در دنیا مشهور می باشد و در کتاب های سنی و شیعه نوشته شده است، ... و شهرت نیافته که غیر او - کرم الله وجهه -، در کعبه متولد شده باشد، بلکه سخنی در تولد غیر آن حضرت در کعبه، مطرح نشده است، و چه به جا و سزاوار است که امام الائمه، در جایی که قبله مؤمنان است به دنیا بیاید، و منزه است کسی که چیزها را در جاهای مناسب خودش قرار می دهد و او احکم الحاکمین است.

5- أبی الحسن المسعودی الهذلی، در «مروج الذهب». .

6- سبط ابن الجوزی الحنفی، در «تذکرة خواص الأمة» ص 7.

7- إبن الصباغ المالکی، در «الفصول المهمة»، ص 14.

8- نورالدین علی الحلبی الشافعی، در «السیرة النبویة»، ج 1، ص 150.

9- الشیخ علی القاری الحنفی، در «شرح الشفا»، ج 1 ص 151.

10- أبی سالم محمد بن طلحة الشافعی، در «مطالب السئول»، ص 11.

11- الشیخ علاء الدین السکتواری، در «محاضرة الأوائل»، ص 120.

12- میرزا محمد البدخشی، در «مفتاح النجا فی مناقب آل العبا».

13- ألامیر محمد صالح الترمذی، در «ألمناقب».

14- الشیخ عبد الحق الدهلوی، در «مدارج النبوة».

15- عبد الرحمن الصفوری الشافعی، در «نزهة المجالس»، ج 2 ص 204.

16- شاه محمد حسن الجشتی ، در «آیینه تصوف»، ص 1311.

17- صدرالدین أحمد البرادوانی، در «روائح المصطفی»، ص 10.

18- ألسید علی جلال الدین، در «کتاب الحسین»، ج 1، ص 16.

19- ألسید محمد مؤمن الشبلنجی، در «نورالأبصار»، ص 76.

20- الشیخ حبیب الله الشنقیطی، در «کفایة الطالب»، ص 37.

ص: 63

کعبه امروز تماشاگه اهل نظر است

کز سراپرده حق نور خدا جلوه گر است

آمد از قبله برون قبله نمایی که در اوست

آنچه منظور دل مردم صاحب نظر است

مگر از طرف چمن بوی گل آورد نسیم

که فضا غالیه افشان چو نسیم سحر است

مگر آهوی حرم نافه مشگین بگشود

که پراکنده در آفاق همه مشگ تر است

عاشقان را ز شعف بزم و بساط دگری است

عارفان را زطرب وجد و نشاط دگر است

آسمان را ز فروزنده کواکب گویی

اشک شوق است که بر چهره روان از بصر است

پسری فاطمه بنت اسد زاد چو شیر

روبهان را همه اندیشه از آن شیردل است

از آن جان و خرد زنده

از این نطق و سخن گویا

بهشت از خلق او بویی

محیط از جود او جویی

زجودش قطره قلزم

از رویش پرتوی انجم

خیالش قبله مردم

رواقش ک عبه دلها

اجل در پهنه رزمش

ن دارد دم زدن یارا

همچنین در بحار ج 43، ص 100)، ضمن روایتی است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود:

ابنه بطین، فانه مملو من علم خصه الله به و أکرمه من بین أمتی» ؛ «همانا علی ملقب به بطین است، چرا که او مملو از علم است و خداوند متعال او را به این خصوصیت مخصوص گردانده و او را از بین امت من گرامی داشته است».

بود مجموع در سبع المثانی

سپس در بسمله لفت آن معانی

به باء بسمله آن جمله یکجا

بود مکنون و هستم نقطه باء

زباء بشیله آن نقطه نور

گشاید چشمه ها تا نفخه صور

کلید لفت و نشر آن مطالب

بود در دست این بحر العجائب

من، و اشتباهی در کردارم نیافت. از همان لحظه ای که پیامبر (صلی الله علیه و آله)را از شیر گرفتند، خداوند، بزرگ ترین فرشته خود ( جبرئیل) را مأمور تربیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) کرد تا شب و روز، او را به راه های بزرگواری و راستی و اخلاق نیکو راهنمایی کند، و من همواره با پیامبر (صلی الله علیه و آله)بودم، همانند فرزند، که همواره با مادر است، پیامبر (صلی الله علیه و آله)، هر روز نشانه تازه ای، از اخلاق نیکو را برایم آشکار می فرمود، و به من فرمان می داد که به او اقتدا کنم. پیامبر (صلی الله علیه و آله)چند ماه از سال را در غار حرا (1)می گذراند، تنها من او را مشاهده می کردم، و کسی جز من او را نمی دید، در آن روزها، در هیچ خانه ای اسلام راه نیافته بود، جز خانه رسول خدا (صلی الله علیه و آله)که خدیجه هم در آن بود و من سومین آنان بودم. من نور وحی و رسالت را می دیدم، و بوی نبوت را می بوییدم، من هنگامی که وحی بر پیامبر (صلی الله علیه و آله)فرود می آمد، ناله شیطان را شنیدم، گفتم: ای رسول خدا! این ناله کیست؟ فرمود: شیطان است که از پرستش شدن خویش مأیوس گردید و فرمود: «علی! تو آنچه را من می شنوم، می شنوی، و آنچه را که من می بینم، می بینی، جز این که تو پیامبر نیستی، بلکه وزیر من بوده و به راه خیر می روی»(2)

ص: 68

آیینه کبریا علی بود

مرآت خدا نما علی بود

شاهی که به بر نمود تشریف

از خلعت هل أتی علی بود

شاهی که به سر نهاد دیهیم

از افسر إنما علی بود

آن پرده فکن که پرده برداشت

از لو کشف الغطا علی بود

زیبنده هل أتی علی بود

شایسته إما علی بود

بر موضع خاتم رسال

آن کس که نهاد پاعلی بود

خدایی است [که] پروردگار آسمانها و زمین است و امر کرده است او را به دینی که در طریق او می رود.(1)

پس از آن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: نظر کردن به روی علی عبادت است و پذیرفته نمی شود ایمان بندهای مگر توأم باشد با ولایت و محبت علی بن ابی طالب. (النظر إلی وجه أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب (علیه السلام) عباده ، وذکره عبادة لا یقبل الله إیمان عبد إلا بولایته والبرائة من أعدائه).(1)

همچنین پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: هیچ گروهی گرد هم جمع نشدند که فضائل علی بن ابی طالب (علیه السلام)را یاد کنند مگر آن که فرشتگان آسمان بر آنان فرود آمده و اطراف آنان را احاطه می کنند. (ما من قوم اجتمعوا یذکرون فضل علی بن ابیطالب إلا هبطت علیهم ملائکة السماء حتی تحف بهم).(2)

نیز امام باقر (علیه السلام) فرمود: هرگاه شیطان می شنود کسی می گوید: «یا محمد و یا علی، آب می شود همان گونه که شرب آب می شود» (ان الشیطان إذا سمع منادیا ینایدی یا محمد، یا علی یذوب کما یذوب الرصاص).(3)

خوشتر ز عمر خضر و شکویر سکندرست

مردن به خاک پاک سرای تو یا علی(علیه السلام)

چون ذره منفصل شود از تاب افتاب

خورشید، با فروغ ضیای تو یا علی(علیه السلام)

در روایات بسیاری از پیامبر (صلی الله علیه و آله)نقل شده که آن حضرت بر محبت امیرالمؤمنین(علیه السلام) تأکید و از دشمنی با آن جناب نهی فرموده است.(1)

علامه مجلسی در یک باب، یکصد و بیست و سه روایت در این رابطه، از طریق شیعه و اهل تسنن نقل کرده است. (2)من جمله از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل کرده که فرمودند: «حب علی بن ابیطالب حسنه لا تضر معها سیئه وبغضه سیئه لا تنفع معها حسنة»(3)، «دوستی علی بن ابی طالب حسنه ای است که با وجود آن سینه ( لغزش) ضرر محسوب نمی شود، و دشمنی با علی(علیه السلام) سیئهای است که با وجود آن حسنه نفع و فایده محسوب نمی شود».

و در روایاتی نقل کرده که پیامبر فرمودند: «لو اجتمع الناس علی حب علی بن ابیطالب لما خلق الله عز وجل النار»(4)؛ «اگر مردم همگی بر دوستی علی بن ابی طالب اجتماع و اتفاق می کردند، خداوند عزوجل آتش را نمی آفرید».

و از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمودند: «ولایتی لعلی بن ابیطالب (علیه السلام) احب إلی من ولادتی منه، لأن ولایتی لعلی بن ابیطالب فرض، و ولادتی منه فضل»(5).. «اینکه من علی بن ابی طالب (علیه السلام)را دوست دارم، محبوبتر است از اینکه از فرزندان اویم، چون ولایت و دوستی آن حضرت واجب است و فرزند او بودن فضیلت است».

ص: 72

و از پیامبر(صلی الله علیه و آله) در ضمن چند روایت نقل کرده که فرمودند: «ای اباالحسن! هر کس تو را زبان دوست داشته باشد یک سوم ایمان را داراست، و هر کس تو را زبان و قلب دوست داشته باشد، دو سوم از ایمان را داراست، و هر کس زبان و قلبا دوست داشته و با دستش یاریت کند، ایمان کامل را داراست».(1)

صاحب کشف الغمه بعد از نقل قسمتی از این روایات این روایت را نیز نقل کرده که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «اگر مردم بر دوستی علی بن ابی طالب اتفاق و اجتماع می کردند، خداوند دوزخ را خلق نمی کرد».

سپس فرموده است: بعضی افراد که در طبع و فکرشان خلل وجود داشته، در صحت این روایت توقف کرده اند، ولی بیان آن این است که :

محبت امیرالمؤمنین (علیه السلام)فرع محبت پیامبر (صلی الله علیه و آله)است، وفرع تصدیق به آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله)از جانب خدا آورده، و محبت پیامبر(صلی الله علیه و آله) و تصدیق آن حضرت فرع محبت خداوند سبحان و عمل به اوامر و اجتناب از نواهی او نمودن است، یعنی فرع عمل به قرآن و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله)است، و واضح است که اگر همه مردم بر این اعتقاد و رفتار بودند، خداوند متعال دوزخ را خلق نمی کرد.

و چگونه دوست دارد امیرالمؤمنین (علیه السلام) را کسی که در مذهب و در عمل مخالف آن حضرت باشد، مخالف باشد آن بزرگوار را در نماز و واجبات و محرمات الهی..(2)

مؤلف : مؤید فرموده مزبور این روایت است که حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: «هر کس خدا را نافرمانی کند، او را دوست ندارد»؛ «ما أحب الله عز وجل من عصاه» (سپس امام(علیه السلام)به این شعر مثل آورد:)

تعصی الإله وأنت تظهر حبه * هذا محال فی الفعال بدیع

ص: 73

لو کان حبک صادقا لاطعته * إن المحب لمن یحب مطیع(1)

تو معصیت خدا را می کنی و حال اینکه در ظاهر اظهار دوستی او را می نمایی، این امر محال، و کاری بی پایه و اساس است.

زیرا اگر دوستی تو راستین بود، و تو صادق بودی، او را اطاعت می کردی، چون دوست، مطیع و فرمان بر محبوب خود می باشد.

ضمنا روایاتی وارد شده که : «من مات علی حب آل محمد مات شهیدا»(2)

کسی که با محبت آل محمد(صلی الله علیه و آله) بمیرد، شهید مرده است (ثواب شهید را دارد)».

و باید توجه داشت که این روایات به همین قسم دوستی نظر دارد، دوستی زبانی و قلبی و عملی، نه دوستی ظاهری و بدون عمل و تبعیت، و الآ اهل تسنن نیز مدعی دوستی اهل بیت هستند.

در عین حال نباید مأیوس بود، زیرا دوستی مراتبی دارد و همان گونه که در روایات آمده بود، شیعة آل محمد (صلوات الله وسلامه علیهم) همین که محبت زبانی دارد یک سوم ایمان را داراست و شیعه ای که محبت زبانی و قلبی را دارد دو سوم ایمان را دارد. ( و دست خالی نیست).

حضرت امیر(علیه السلام) فرمودند: «شما نمی توانید مثل من باشید، ولی با ورع و تقوا مرا یاری کنید».(3)

و از حضرت رضا (علیه السلام)نقل است که فرمودند: « کم محبا لآل محمد و إن کنت فاسقا و محبا لمحبیهم و إن کانوا فاسقین » (4)، «دوست آل محمد باش، هر چند

ص: 74

فاسق باشی و دوست دوستان آل محمد (صلی الله علیه و آله)باش، هرچند فاسق باشند».

و جابر بن عبدالله انصاری نیز در سفر زیارت اربعین کربلا) به عطیه عوفی فرمود: آنچه می توانی با دوستان آل محمد(صلی الله علیه و آله) دوستی کن، و آنچه می توانی با دشمنان آل محمد(صلی الله علیه و آله) دشمنی کن، هر چند بسیار روزه گیر و نماز شب خوان باشند، و با دوستان آل محمد(صلی الله علیه و آله) مدارا کن، زیرا چنانچه به سبب گناهان، یک پای آنها بلغزد، پای دیگرشان به سبب محبتشان به آل محمد(صلی الله علیه و آله) ثابت و برجای می ماند، و همانا سرانجام دوستان آل محمد (صلی الله علیه و آله)بهشت است و سرانجام دشمنانشان جهنم».

«احب محب آل محمد(صلی الله علیه و آله) ما أحبهم و أبغض مبعض آل محمد(صلی الله علیه و آله) ما ابغضهم و إن کان صواما قواما، وأرفق بمحب آل محمد(صلی الله علیه و آله) فانه إن تزل لهم قدم بکثرة ذنوبهم ثبتت لهم أخری محبتهم، فان محبهم یعود إلی الجنة ومبغضهم یعود إلی النار»(1)

البته معلوم است که جابربن عبدالله مطلبی از پیش خود نمی گوید و آنچه به عطیه فرموده از معصوم گرفته و نقل کرده است.

مثل این آیه مبارکه : (قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون إنما یتذکر أولوا الباب » (1)؛ «بگو: آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند یکسانند؟ تنها صاحبان خرد متذکر می شوند».

این آیه شریفه، که با استفهام انکاری شروع شده، و جزء امتیازها و شعارهای اساسی و زیر بنایی اسلام است، تقدم و مرجعیت عالمان را در برابر غیر عالمان روشن ساخته است، و این حقیقت را بیان فرموده که، عالمان و غیر عالمان نه در پیشگاه خدا یکسانند، و نه در نزد خلق خدا، نه در دنیا در یک صف قرار دارند و نه در آخرت، نه در ظاهر یکسانند و نه در باطن. (چرا که انکار نابرابری به صورت مطلق ذکر شده و شامل همه زمینه ها می شود)، بلی، در پایان آیه فرموده است: این نابرابری و این حقیقت را تنها خردمندان متذکر و متوجه می شوند.

بنابراین، با توجه به مقام والای علم امیرالمؤمنین و یازده فرزند معصومش (علیهم السلام) ،روشن شد که آیه شریفه تقدم آنان را به طور مطلق و در تمام زمینه ها به اثبات رسانده و این امر مطابق حکم عقل و نظر هر انسان عاقل و بی غرض نیز می باشد.

و مثل آیه مبارکه : (أفمن یهدی إلی الحق أحق أن یتبع أم من لا یهدی إلا أن یهدی فما لکم کیف تحکمون)؛(2) «آیا کسی که هدایت به حق می کند برای پیروی شایسته تر است یا آن کس که خود هدایت نمی شود مگر هدایتش کنند، شما را چه می شود؟ چگونه داوری می کنید؟»

این آیه شریفه گواه است بر این که هر کس راهنما و راهبر به حق و به احکام خدا است، و از دیگران دانشمندتر است، شایسته پیشوایی و زمامداری است، و در پایان، با بیانی توبیخ آمیز و سرزنش بار، فرموده است: «شما را چه می شود؟

ص: 76

چگونه قضاوت می کنید؟ چرا حق و حقیقت را نمی پذیرید و آن را نادیده می گیرید).

و مثل این آیه در داستان طالوت) : ( وقال لهم نبیهم إن الله قد بعث لکم طالوت ملکا قالوا أنی یکون له الملک علینا ونحن أحق بالملک منه ولم یؤت سعة من المال قال إن الله أصطفاه علیکم وزاده بسطه فی العلم والجسم والله یؤتی ملکه من یشاء والله واسع علیم »(1)؛ «و پیامبرشان به آنان گفت: همانا خداوند طالوت» را برای زمامداری شما برانگیخت (و انتخاب کرد)، گفتند: چگونه او بر ما حکومت داشته باشد با این که ما از او شایسته تریم، و او ثروت زیادی ندارد. گفت : خدا او را بر شما برگزیده و علم و (قدرت) جسم او را وسعت بخشیده، خداوند ملکش را به هر کس بخواهد می بخشد، و احسان خداوند وسیع، و آگاه (از لیاقت افراد، برای منصبها) است».

این آیه شریفه، صریح در این است که، دلیل و علت تقدم امامت و پیشوایی طالوت بر دیگران فزونی او در دانش و هوش، و فرزانگی و قدرت و توان جسمی او بوده است و او را به واسطه این دو سبب بر همه برگزید و مقدم داشت.

و مثل این آیه که خداوند متعال به فرشتگان فرمود: من روی زمین جانشین و حاکم قرار خواهم داد. فرشتگان گفتند : آیا کسی را در روی زمین قرار میدهی که فساد و خونریزی کند، ... [تا آن که سرانجام خداوند سبحان فرمود: ای آدم! آگاهی به آنان بده، ( آگاهشان کن) هنگامی که حضرت آدم آنان را آگاه کرد فرشتگان را از اسامی و اسرار موجودات، آگاه کرد) خداوند فرمود: آیا به شما نگفتم من غیب آسمانها و زمین را می دانم.(2)

ص: 77

در این داستان، خداوند فرشتگان را آگاه کرد که آدم ابوالبشر سزاوارتر به خلافت و جانشینی از ایشان است، زیرا که او داناتر و از نظر علمی برتر است.

ص: 78

این آیات و امثال آنها ( که بسیار است و جهت اختصار نیاوردم) دلالت، بلکه صراحت دارند بر این که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، در منصب امامت و جانشینی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، بر همه مسلمانان تقدم داشته و پیشوایی امت و رهبری مسلمانان بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)مخصوص و تنها در شأن آن حضرت بوده است، زیرا آن بزرگوار در علم و حکمت و نیروی بدنی و سایر کمالات از آنان برتر و یگانه بوده و هرگز عذل و همسنگ برایش نبوده است.

ابی حاتم، ابن مردویه، ابو نعیم، بیهقی، ثعلبی، طبری، ابن اثیر، ابوالفداء و گروهی دیگر، نقل کرده اند.(1)

از این حدیث معلوم می شود که دعوت به نبوت و امامت همراه هم و در کنار هم صورت گرفته است. معلوم می شود همان عنایتی که رسول خدا به نبوت و پذیرش آن داشته به امامت نیز داشته است. معلوم می شود قبول نبؤت بدون قبول امامت هدف و خواسته اسلام نیست و نظر خدای سبحان و رسول گرامی اسلام را تأمین نمی کند.

پس از این قضیه، پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) در فرصت ها و مناسبت های مختلف و بیان های گوناگون امامت حضرت علی (علیه السلام) را به اطلاع مردم رساند، و آیات زیادی نیز در این باره نازل گردید تا این که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در سال دهم هجرت به مکه معظمه عزیمت کرد و مراسم حج را انجام داد که با آخرین سال عمر پیامبر(صلی الله علیه و آله) مصادف شد و از این جهت آن را حجة الوداع، نامیدند، افرادی که در آن سفر با حضرت بوده اند تا صد و بیست هزار نفر تخمین زده شده است.

(یا أیها الرسول بلغ ما أنزل إلیک من ربک وإن لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس إن الله لا یهدی القوم الکافرین)(1)

ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگار بر تو نازل شده است کاملا [به مردم برسان و اگر نکنی رسالت او را انجام نداده ای و خداوند تو را از خطرات احتمالی مردم نگاه می دارد، و خداوند جمعیت کافران الجوج) را هدایت نمی کند.

مؤذن مردم را به نماز ظهر دعوت کرد، پس از نماز ظهر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) همه مردم را برای شنیدن پیام الهی فراخواند و منبری از جهاز شتران ترتیب داده شده و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر فراز آن قرار گرفت و بعد از حمد و سپاس پروردگار به مردم فرمود: «من به همین زودی از میان شما می روم، من مسؤولم شما هم مسؤول هستید ... [تا آن که فرمود] اکنون بنگرید با این دو چیز گرانقدر که در میان شما به یادگار می گذارم چه خواهید کرد؟».

از میان جمعیت یک نفر صدا زد، کدام دو چیز گرانقدر یا رسول الله؟

حضرت فرمود: «ثقل اکبر کتاب خدا که یک سوی آن به دست پروردگار و سوی دیگرش در دست شما است، دست از آن برندارید تا گمراه نشوید، اما دومین یادگار گرانقدر من، خاندانم می باشند خداوند لطیف خبیر به من خبر داده که این دو هرگز از هم جدا نشوند، تا در بهشت به من بپیوندند، از این دو پیشی نگیرید که هلاک می شوید و عقب نیفتید که باز هلاک خواهید شد».

ناگهان مردم دیدند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به اطراف خود نگاه کرد و همین که چشمش به علی (علیه السلام) افتاد خم شد و دست او را گرفت و بلند کرد، آن چنان که سفیدی زیر بغل هر دو نمایان شد و همه مردم او را دیدند و شناختند، در این جا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) با صدای بلند و رسا فرمود: «چه کس از همه مردم نسبت به

ص: 82

مسلمانان از خود آنان سزاوارتر است؟» گفتند: خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) داناترند.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدا مولا و رهبر من است و من مولا و رهبر مؤمنانم سپس فرمود: «فمن کنت مولاه فعلی مولاه؛ هر کس من مولا و رهبر او هستم علی مولا و رهبر او است». [و این سخن را سه یا چهار مرتبه تکرار کرد. بعد فرمود:

(اللهم وال من والاه وعاد من عاداه و أحب من أحبه و أبغض من أبغضه و انصر من نصره و الخذل من خذله و ادر الحق معه حیث ما دار». .

(خداوندا ! دوستان او را دوست بدار و دشمنان او را دشمن بدار، دوست بدار هر کس او را دوست دارد و دشمن بدار آن کس که با او دشمنی کند، یارانش را یاری کن، کسانی را که یاری اش نکنند یاری شان مکن و حق را همراه او بدار و او را از حق جدا مکن»..

خطبه حضرت - که خلاصه ای از آن نقل شد - به پایان رسید و در همین هنگام این آیه نازل گردید: والیوم أکملت لکم دینکم وأتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الإسلام دینا » (1)؛ «امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان آیین [جاودان ] برایتان پذیرفتم». .

در این هنگام شور و غوغایی مردم را فرا گرفت و به حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام)

تبریک گفتند. و ابوبکر و عمر نیز در حضور مردم امیرالمؤمنین (علیه السلام) را مخاطب قرار داده گفتند: «بخ بخ لک یا ابن أبی طالب أصبحت و امسیت مولأی و مولأکل مؤمن و مؤمنة» ؛ «آفرین، آفرین بر تو باد، ای فرزند ابوطالب، صبح نمودی و روز را به شب رساندی در حالی که مولا و رهبر من و تمام مردان و زنان با ایمان شدی».

نیز در پایان خطبه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، حسان بن ثابت با کسب اجازه از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اشعاری سرود که یکی از اشعارش این است:

فقال له قم یاعلی فاننی

رضیتک من بعدی إماما و هادیا

ص: 83

پیامبر (صلی الله علیه و آله)پس از پایان خطبه به علی (علیه السلام) فرمود: «ای علی! برخیز که بطور حتم و یقین من پسندم که تو بعد از من امام و راهنما باشی).

کیست شایسته اورنگ خلافت جز او

کز همه برتر و داناتر و شایسته تر است

پشت اسلام زبازوی علی گشت قوی

نخل توحید ز شمشیر علی بارور است

سر به محراب پی بندگی آورد فرود

کی ز شمشیر جفا شیر خدا را حذر است

فی أدب چهره بر آن قبله ی حاجات بسته

که شهان را چو گدا جبهه بر آن خاک در است

این بود خلاصه ای از حدیث غدیرخم که علاوه بر علمای شیعه جمع کثیری از اهل تسنن نیز آن را نقل کرده اند که به عنوان نمونه برخی از آنها را می آوریم.

اطراف آن حضرت جمع شدند، فرمود: «أیها الناس من ولیکم، قالوا ألله و رسوله ثلاثا، ثم اخذ بید علی فأقامه ثم قال : من کان الله و رسوله ولیه فهذا ولیه)(1)

«ای مردم! ولی شما کیست؟ گفتند خدا و رسول خدا، و سه مرتبه این پرسش را تکرار کرد و مردم پاسخ دادند، پس از آن دست علی (علیه السلام) را گرفت و او را به پا داشت و فرمود: هر کس خدا و رسول خدا ولی او است این علی (علیه السلام) ولی او است».

2 نیز به سند دیگر روایت کرده است که: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست علی را گرفت، و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: «الم تعلموا أنی أولی بکم من أنفسکم قالوا نعم صدقت یا رسول الله، ثم أخذ بید علی فرفعها فقال من کنت ولیه فهذا ولیه»(2)

«آیا نمیدانید که من نسبت به شما أولی از خود شما هستم؟ گفتند: بلی می دانیم، تو راست گویی ای رسول خدا ! پس آن حضرت دست علی عل را گرفت و بالا برد و فرمود: هر کس من ولی او هستم، این علی ولی او است».

{3} همچنین، مسند از زید بن ارقم نقل کرده که گفت: وقتی پیامبر(صلی الله علیه و آله) از حجة الوداع برگشت، در غدیر خم پیاده شد و دستور داد زیر درخت ها را جارو زدند، سپس فرمود: «کانی دعیت فاجبت و إنی تارک فیکم الثقلین أحدهما أکبر من الآخر کتاب الله و عترتی أهل بیتی فانظروا کیف تخلفونی فیهما فانهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض، ثم قال : إن الله مولائ و أنا ولی کل مؤمن ثم انه اخذ بید علی (علیه السلام) فقال من کنت ولیه فهذا ولیه » (3)؛ «گویی من دعوت شده ام، و اجابت میکنم (وفاتم نزدیک شده و آماده وفاتم) و من دو چیز گران قیمت میان شما می گذارم، یکی از آنها بزرگتر از دیگری است، کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم، پس

ص: 85

نگاه کنید بعد از من با آنها چه می کنید، به طور یقین، این دو «قرآن و عترت» هرگز از هم جدا نمی شوند، تا نزد حوض کوثر بر من وارد گردند، سپس فرمود: همانا خدا مولای من است، و من مولای هر مؤمن هستم، پس از آن دست علی (علیه السلام) را گرفت و فرمود: هر کس من مولای او هستم، این علی مولای او است».

{4} نسائی در همان کتاب، به سند دیگر نقل کرده که زید بن ارقم گفت:

پیامبر از بعد از حمد و ثنای الهی فرمود: «ألستم تعلمون أنی أولی بکل مؤمن من نفسه؟ قالوا بلی نشهد لأنت أولی بکل مؤمن من نفسه، قال فإنی من کنت مولاه فهذا مولاه و أخذ بید علی» (1)؛ «آیا نمی دانید که من نسبت به مؤمنان اولی از خود آنان هستم؟ گفتند: چرا، ما شهادت می دهیم که شما نسبت به مؤمنان أولی از خود آنان هستید، پیامبر (صلی الله علیه و آله)فرمود: بنابراین هر کس من مولای او هستم، این علی مولای او است، و دست علی را گرفت».

{5} نیز در همان کتاب از عمروبن سعد روایت کرده است که گفت: شنیدم علی (علیه السلام) در رحبة (میدان) کوفه حاضران را سوگند داد و فرمود: هر کدام از شما شنیده است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «هر کس من مولای او هستم، این علی مولای او است» به آن شهادت دهد. پس شش نفر به پا ایستادند و به آن شهادت دادند.(2)

{6} به سند دیگر از سعید بن وهب همان مضمون را نقل کرده و گفته است:

فقام خمسه او سته من أصحاب رسول الله (صلی الله علیه و آله)فشهدوا أن رسول الله (صلی الله علیه و آله) قال : من کنت مولاه فعلی مولاه»(3)؛ «پس پنج یا شش نفر از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بلند

ص: 86

شدند و شهادت دادند که پیامبر (صلی الله علیه و آله)فرمود: هر کس من مولای اویم، این علی مولای او است».

{7} در روایت دیگر از یزید بن یثیغ نقل کرده که شش نفر از کنار منبر بلند شدند و شهادت دادند که از پیامبر شنیدند که فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه»(1).

{8} همچنین روایت کرده که علی بن ابی طالب (علیه السلام)روی منبر کوفه فرمود: من قسم می دهم مردان شما را، وقسم نمی دهم مگر اصحاب محمد (صلی الله علیه و آله) را، که روز غدیر خم آیا شنیدند پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه...»، پس شش نفر از کنار منبر به پا ایستادند و شهادت دادند که رسول خدا چنین فرمود.(2)

{9} نیز در همان کتاب از عامر بن وائله روایت کرده که گفت: علی (علیه السلام) در رحبه (میدان) کوفه مردم را جمع کرد و فرمود : شما را به خدا سوگند میدهم هر یک از شما شنید که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در روز غدیر خم فرمود: «ألستم تعلمون أنی أولی بالمؤمنین من انفسهم و هو قائم ثم أخذ بیدی، فقال : من کنت مولاه فعلی مؤلأه»(3).

مؤلف : نسائی در پنج باب پی در پی، روایات را با ذکر سند آورده، که تعدادی از آنها از احتجاجات حضرت امیر (علیه السلام) با مردم کوفه است، و ما به جهت اختصار از نقل همه آنها صرف نظر کردیم، طالبین به اصل کتاب مراجعه کنند.

آری، نسائی، این محدث بزرگ اهل تسنن، این روایات را با سند صحیح نزد

ص: 87

خودشان نوشته است، تا سنی های دمشق نتوانند انکار کنند.

این کتاب و روایات را از میان صدها روایت برگزیده و در دسترس مردم دمشق قرار داد، به امید آن که بخوانند و هدایت شوند و بدانند همان گونه که پیامبر (صلی الله علیه و آله) ولی هر مسلمان است، علی (علیه السلام) هم ولی هر مسلمان است، همان گونه که پیامبر (صلی الله علیه و آله) ولی است، و ولی بر مولی علیه مقدم است و برتری دارد، علی (علیه السلام) نیز ولی است و بر مولی علیه مقدم است و برتری دارد. همان گونه که پیامبر (صلی الله علیه و آله) محترم و مټ پدری بر مردم دارد، علی (علیه السلام) هم محترم و سمت پدری بر همه مسلمانان دارد.

اما آیا این کتاب (کتاب خصائص نسائی) آن مردم تربیت شده معاویه را متنبه ساخت؟ آیا بیان واقعیات، تبلیغات چندین ساله معاویه و سایر بنی امیه را خنثی کرد و مردم از دشمنی با علی (علیه السلام) دست برداشتند؟ یا این که :

گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من

آنچه البته به جایی نرسد فریاد است

را دوست داشت، و دشمن بدار هر که علی را دشمن داشت.(1)

{2} نیز از براء بن عازب روایت کرده است که گفت: ما در سفر با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودیم، پس در غدیر خم فرود آمدیم، مؤذن اذان گفت و نماز ظهر را با آن

حضرت خواندیم، بعد از نماز دست علی (علیه السلام) را گرفت و فرمود: آیا می دانید من نسبت به مومنان اولی از خود آنان هستم؟ گفتند: بلی. باز فرمود: آیا می دانید من نسبت به هر مؤمنی أولی از خود او هستم؟ گفتند: بلی. پس دست علی (علیه السلام) را گرفت و فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه»؛

«هر کس من مولای او هستم، علی مولای اوست، بار پروردگارا ! دوست دار کسی که علی را دوست دارد، و دشمن دار، کسی که علی را دشمن دارد».

براء بن عازب راوی خبر گوید: فلقیه عمر بعد ذلک فقال : هنیئا یابن أبی طالب أصبحت وأمسیت مولی کل مؤمن ومؤمنة.

پس از سخنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، عمر، علی (علیه السلام) را ملاقات کرد و گفت: گوارایت باد ای پسر ابوطالب، صبح کردی و شب کردی در حالی که مولای هر مرد مؤمن و زن مومنه هستی.(2)

{3} نیز احمد حنبل نقل کرده است که: زاذان ابی عمر گفت: در رحبه شنیدم که علی (علیه السلام) مردم را سوگند می داد، کسانی که در غدیر خم حاضر بودند و شنیدند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» شهادت دهند، و سیزده نفر به پا ایستادند و شهادت دادند.(3)

ص: 89

{4 } در روایت دیگر از ع نقل کرده که : حضرت امیر (علیه السلام) در رحبه کوفه مردم را سوگند داد، پس از جانب سعید شش نفر، و از جانب زید شش نفر شهادت دادند بر اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در غدیر خم فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاة».(1)

{5} در روایت دیگر از ابی لیلا نقل کرده که: حضرت امیر (علیه السلام) در رحبه کوفه مردم را سوگند داد و دوازده نفر از حاضران در جنگ بدر به پا خواستند و شهادت دادند که در غدیر خم شنیدند پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه».(2)

همچنین : احمد در مسند، در ضمن به روایت دیگر، داستان غدیر خم را بیان کرده است.(3)

و ظاهر امام (علیه السلام) در کوفه، در اجتماعات متعدد، مردم را سوگند می داده و هر بار چند نفر گواهی داده اند که پیامبر چنین فرمود.

مؤلف : حال می گوییم: با توجه به این همه روایت که صراحت دارند در ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، و بعد از آن که عمربن خطاب، این منصب رفیع را به آن حضرت تهنیت گفت، آیا کسی می تواند خود را مسلمان معرفی کند و بگوید من اهل سنت هستم و در عین حال بگوید برخی صحابه، که همه مولی علیه هستند، بر علی (علیه السلام) که ولی بر آنان است برتری دارند.

آیا مولی علیه، بر ولی مقدم می شود؟ آیا فرزند، غلام و عبد، از پدر و سید و مولای خود برتر می شوند؟

ص: 90

آیا پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، ولایت علی (علیه السلام) را در ردیف ولایت خدا و خود قرار نداد؟ و آیا نفرمود: «أیها اللاش ! من کان الله و رشوه ولیه فهذا ولیه.»(1)

آیا ترجیح دادن دیگران بر علی (علیه السلام) ، ترجیح دادن دیگران بر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) نیست؟ آیا آن بزرگوار را در طول دیگران قرار دادن، بی اعتنایی به آیات قرآن، و بیانات پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) نیست؟

الأحول ولا قوة إلا بالله العلی العظیم.

مکه، و یک بار در مدینه).

سپس گفته است: «علما و مورخان اتفاق دارند که داستان غدیر خم بعد از بازگشت پیامبر (صلی الله علیه و آله) از حجة الوداع، در 18 ذی حجه اتفاق افتاد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) صحابه را جمع کرد، «وکانوا مائة و عشرین ألفا و قال من کنت مولاه فعلی مولاه...نص (صلی الله علیه و آله) علی ذلک بصریح العبارة دون التلویح والإشارة...» و صحابه صد و بیست هزار نفر بودند و فرمود: هر کس من مولای او هستم، پس علی مولای او است..... و رسول خدا این امر را به طور روشن و با صراحت، نه به طور کنایه و اشاره، بیان فرمود.

نعمان روی برگرداند، در حالی که می گفت: «اللهم إن کان هذا هو ألحق من عندک فأمطر علینا حجارة من السماء أو أتینا بعذاب ألیم»؛ خداوندا اگر این سخن محمد (صلی الله علیه و آله) حق است، سنگی از آسمان بر ما بباران و یا عذابی دردناک بر ما بفرست.

نعمان هنوز نزد شترش که درب مسجد قرار دادشت نرسیده بود که خدا از آسمان سنگی به سوی او پرتاب کرد، آن سنگ بر مغزش فرود آمد و از نشیمنگاهش خارج گردید و او را به هلاکت رساند. و خدا این آیه را نازل کرد:

(سأل سائل بعذاب واقع للکافرین لیس له دافع ) (1)؛ تقاضا کنندهای تقاضای عذابی کرد که واقع شد، این عذاب مخصوص کافران است و هیچ کس نمی تواند جلوی آن را بگیرد.(2)

ابن جوزی سپس در باره معنای «مولا» سخن گفته و سرانجام چنین گفته است :

والمراد من الحدیث الطاعة المحضة المخصوصة». معنا و مراد از «مولا» در این سخن پیامبر گیا، اطاعت محض و بدون چون و چرا از امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) است، و این تعبیر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نص صریح است در امامت و قبول اطاعت از او، و همچنین گفته پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فرمود: «و ادر الحق معه حیث دار و کیف ما دار فیه؛ خدایا حق را با علی قرار ده، هر جا او دور زد، و به هر کیفیت دور زد» دلیل بر این است که اختلافاتی که میان علی (علیه السلام) و هر یک از صحابه اتفاق افتاده است، همه جا حق با علی بوده، و این مطلب به اجماع امت ثابت است، آیا نمی بینی که علما و دانشمندان، احکام اهل بغی ( بغات) را از واقعه جمل و صفین استنباط می کنند.

ص: 93

ابن جوزی سپس گفته است : شعرا در غدیر خم اشعار فراوانی سروده اند، حسان بن ثابت گفته است :

1- ینادیهم یوم الغدیر نبیهم

بخم فأسمع بالرسول منادیا

2- و قال من مولاکم ولیکم

فقالوا و لم یبدوا هناک ألتعاډیا

3- إلهک مولانا و أنت ولینا

و مالک منا فی الولایة (1) عاصیا

4- فقال له قم یاعلی فإننی

رضیتک من بعدی إماما و هادیا

5- فمن کنت مولاه فهذا ولیه

فکونوا له أنصار صدق موالیا

6- هناک دعا اللهم وال ولیه

و کن للذی عادا علیا معادیا

1- پیامبر (صلی الله علیه و آله) در روز غدیر مسلمانان را آواز داد و با چه آواز رسایی فرمود که همگی شنیدند.

2- فرمود: کیست فرمانروا و صاحب اختیار شما؟ همگی بدون اظهار دشمنی گفتند.

3- خدای تو فرمانروای ما است و تو صاحب اختیار مایی، و امروز در میان ما نافرمان و مخالف نخواهی یافت.

4- پس فرمود: ای علی برخیز که من تو را برای امامت و راهنمایی بعد از خودم

ص: 94

پسندیدم و برگزیدم.

5- پس هر کس من فرمانروای اویم، علی فرمانروا و صاحب اختیار او است و شما برای او یاران باوفا و دوستدار او باشید.

6- و در اینجا دعا کرد: خدایا دوست دار دوستان او را و با آن کس که با علی دشمنی کند دشمن باش.

ابن جوزی بعد از اشعار حسان، اشعار قیس بن سعد بن عباده انصاری را که در جنگ صفین، در حضور امیرالمؤمنین (علیه السلام) سروده است، نقل کرده، و پس از آن، اشعار کمیت را آورده است که از جمله آنها این دو بیت است :

1- و یوم ألدوح (1)دوح غډیر خم

أبان (2) له ألولایة لو أطیعا

2- و لکن ألرجال تبایعوها

فلم أر مثلها خطرأ منیعا

1- و روز درخت کهنسال و بلند، درخت غدیر خم، آشکار کرد برای او ولایت را، اگر اطاعت میشد (و فرمانش را می بردند). |

2- ولی مردان! آن را معامله و فروختند، اما من چیزی با ارزشتر و بالاتر از آن ندیدم.

ابن جوزی پس از نقل این اشعار گفته است : برای این اشعار داستان عجیبی هست، که آن را استاد ما عمروبن صافی موصلی (ره) نقل کرده و آن چنین است که: یک نفر از معروفین، اشعار کمیت را خواند، و در حالتی که در باره آنها فکر می کرد خوابش برد، علی (علیه السلام) را در خواب دید، آن حضرت به او فرمود: اشعار کمیت را بخوان، وی اشعار را خواند تا رسید به این شعر: «فلم أر مثلها خطرا

ص: 95

منیعا» پس از آن، حضرت امیر (علیه السلام) این شعر را بر آن افزود و فرمود:

فلم أر مثل ذاک الیوم یوما

ولم أر مثله حقا أضیفا

مانند آن روز، روزی ندیدم و مانند آن حق، حقی ضایع شده ندیدم.

پس آن شخص در حالی که وحشت زده بود از خواب بیدار شد.

ابن جوزی سپس اشعار سید حمیری، و اشعار احمد بن الحسین همدانی را که در باره غدیر سروده اند نقل کرده است (1) که بخاطر اختصار از نقل آنها صرف نظر کردیم.

کمال دین امیرالمؤمنین است

نبی را شاه مردان جانشین است

قبول مهر او ایمان پاک است

عبادت بی ولایش کم زخاک است

چراغ قلب دانشمند عالی

محبت باشد از مولی الموالی

امیرالمؤمنین حیدر امام است

چه خورشید جهانتاب این کلام است

امیرالمؤمنین بر خلق مولی است

شریعت را زبان حق تعالی است

معارف زاده فکر رسایش

دیانت دست در آغوش رایش

علی را حی سبحان داده شاهی

بر این مطلب دهد بلغ گواهی

به طومار رسالت بود مستور

ولای مرتضی در عالم نور

چه اقیانوس حکمت زد تلاطم

نمایان گشت اندر صحنه خم

به روز گرم در صحرای سوزان

میان خاکها اندر بیابان

ص: 96

ز حج برگشته قومی خسته راه

منافق مردمی بدخواه آن شاه

گروهی از جلو جمعی ز دنبال

زرنج راه پژمان و بداحوال

در آن جایی که میشد جمع باران

غدیر خم از این رو داشت عنوان

امین وحی با امر مؤکد

تشرف یافت در دربار احمد

رسالت را که تن باشد روان ده

امارت را به دست این جوان ده

حقیقت را ز سر بردار سرپوش

منافق را اشارت کن که خاموش

مترس از فتنه قوم بزهمند

نگهدار تو میباشد خداوند

ب ود تکمیل دین تعیین والی

که دین بی والی از معنی است خالی

کسی اسلام را نپذیرفت، پس از آن، پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، علی بن ابی طالب (علیه السلام) را فرستاد وبه او فرمود: خالد و همراهانش را آزاد بگذار، هر کس مایل بود با تو بماند و هر کس نخواست برود.

براء گوید: من از افرادی بودم که با علی بن ابی طالب (علیه السلام) همراه شدم، هنگامی که علی (علیه السلام) به یمن نزدیک شد، مردم با خبر شدند و نزد آن حضرت اجتماع کردند.

امام (علیه السلام) برای ما نماز صبح را برگزار کرد و بعد از آن، ما یک صف واحد تشکیل دادیم، سپس آن حضرت در پیش روی ما، جلوی صف قرار گرفت و پس از حمد و ثنای الهی، نامه پیامبر (صلی الله علیه و آله) را برای مردم یمن قرائت کرد، قبیلة همدان (1)در آن روز عموما مسلمان شدند. حضرت امیر(علیه السلام) ضمن نامه ای، خبر اسلام آوردن همدانیان را به پیامبر(صلی الله علیه و آله) نوشت، وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله)نامه علی (علیه السلام) را خواند، سر به سجده گذارد و سجده کرد و پس از آن نشست و دو مرتبه به همدانیان سلام فرستاد و فرمود:

السلام علی همدان، السلام علی همدان»، و بعد از آن که قبیلة همدان اسلام آوردند، سایر اهل یمن نیز در پی اسلام آنها به تدریج اسلام آوردند.

او گفت: این حله ها را به آنان پوشاندم تا مردم را با آراستگی ملاقات کنند.

حضرت فرمود: وای بر تو، پیش از این که حضور پیامبر(صلی الله علیه و آله) برسیم، حله ها را از تن آنان بیرون آور و همه را بازپس گیر. او حله ها را از سپاهیان بازپس گرفت و این امر باعث ناراحتی و سبب شکایت آنان از علی (علیه السلام) شد.(1)

این داستان به گونه ای که آوردم در معتبرترین کتابهای تاریخی اهل تسنن آمده است که روی جلد آن نوشته اند: تاریخ الطبری، الإمام الفقیه، المفسر المؤرخ ابو جعفر محمد بن جریر الطبری.

از عبارات این کتاب - که آن را بطور خلاصه ترجمه کردم – معلوم شد :

1- سبب این که لشکریان از حضرت امیر (علیه السلام) شکایت کردند این بود که آن بزرگوار اجازه نداد، اشخاص از پست و مقام خویش سوء استفاده کنند و به دلخواه در بیت المال تصرف و از آن استفاده خصوصی کنند و آنها را وادار کرد تا حله ها را به بیت المال بازگردانند.

2- همچنین معلوم شد شکایت از علی (علیه السلام) و سخنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مقام دفاع از آن حضرت قبل از رفتن به عرفات و منی بوده است.

3۔ معلوم شد سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مقام دفاع از علی (علیه السلام) ، هیچ ارتباطی به خطبه حضرت در عرفات و منی و غیر آنها نداشته است و آن خطبه ها بعد از پایان آن ماجرا صورت گرفته است.

4۔ معلوم شد شکایت و دفاع، مربوط به گروهی خاص بوده و بلافاصله پایان یافته است ولی خطبه های پیامبر (صلی الله علیه و آله) در عرفات و منی و سپس در طول سفر حجة الوداع و در غدیر خم تماما مربوط به عموم مسلمانان و در راستای امور مربوط به عالم اسلام و جانشین بعد از خود بوده است.(1)

ص: 100

حال علی (علیه السلام) در حال رکوع بود، با انگشت کوچ دست راست خود اشاره کرد، فقیر نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) که در حال نماز بود متوجه این جریان شد، هنگامی که از نماز فارغ گشت، سر به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «خداوندا برادرم موسی از تو تقاضا کرد که روح او را وسیع و سینه اش را گشاده گردانی و کارها را بر او آسان سازی و گره از زبانش بگشایی تا مردم گفتارش را بفهمند، و نیز موسی درخواست کرد هارون را که برادرش بود، وزیر و یاورش قرار دهی و به وسیله او نیرویش را افزون نمایی و در مسئولیت و مأموریتش شریک سازی.

خداوندا ! من محمد پیامبر و برگزیده توام، به من سعه صدر بده و کارها را بر من آسان فرما، و از خاندانم، علی (علیه السلام) را وزیر من گردان تا به وسیله او، پشتم قوی و محکم گردد».

ابوذر می گوید: هنوز دعای پیامبر (صلی الله علیه و آله) پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: بخوان: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: چه بخوانم؟ گفت: بخوان ( إنما ولیکم الله ورسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة ویؤتون الزکاة وهم راکعون)(1)

به طور حتم و یقین، ولی و سرپرست و متصرف امور شما سه کس می باشد، خدا و پیامبر، و کسانی که ایمان آورده و نماز بر پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند».(2)

این شأن نزول را «حسان بن ثابت» شاعر زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) در اشعار خود که

ص: 102

درباره امیرالمؤمنین (علیه السلام) سروده چنین آورده است:

انت الذی أعطیت إذ کنت راکعا

زکاتا فدتک ألنفس یاخیر راکع

فأنزل فیک الله خیر ولایة

وبینها فی محکمات ألشرایع(1)

تو بودی که در حال رکوع زکات بخشیدی، جان به فدای تو باد ای بهترین رکوع کنندگان.

و در پی آن خداوند بهترین ولایت را در باره تو نازل کرد و در قرآن مجید آن را بیان و آشکار نمود.

سپس فرموده است : «و اگر سند دیگر نیز نوشته شود احسن است (هر دو سند نوشته شود) و آن چنین است»(1)(2)

او شایسته تر هستیم و او ثروتمند نیست، گفت : خدا او را بر شما برگزیده و علم و نیروی بدنی او را وسعت بخشیده، خدا ملکش را به هر کس بخواهد می بخشد و احسان خدا وسیع و [از لیاقت افراد برای منصبها] آگاه است.

قوم یهود از پیامبرشان «اشموئیل» خواستند که برای آنها امیر و رهبر انتخاب کند تا تحت فرمان و هدایت او با دشمنانشان نبرد کنند. پیامبرشان از خدا خواست، و خداوند به او وحی کرد که به قوم یهود بگو: خدا «طالوت» را [که مردی عالم و نیرومند است برای رهبری و حکومت بر آنان برگزید.

اشموئیل به آنان گفت: ( إن الله قد بعث لکم طالوت ملکا) خدا برای پادشاهی و رهبری شما طالوت را برگزید.

قوم یهود ( که برای رهبری، امتیازاتی را به مانند داشتن مال و ثروت - لازم می دانستند و گفتند: ( إنی یکون له الملک علینا ... ولم یؤت سعة من المال) چگونه طالوت بر ما حکومت و رهبری کند، و حال اینکه مال و ثروت ندارد.

پیامبرشان گفت: ( إن الله اصطفاه علیکم و زاده بسطه فی العلم والجسم ) خدا طالوت را برگزید و بر شما امیر قرار داد، و خدا علم و قدرت جسمی او را وسعت بخشید. [ یعنی هر چند طالوت مال و ثروت ندارد، اما علم و نیرومندی که ملاک رهبری، و منشأ لیاقت و شایستگی این منصب است در او هست ] ولذا بر شما برتری دارد. ( والله واسع علیم ) و خدا وسعت می دهد و [از لیاقت افراد برای منصب و رهبری آگاه است.(1)

این آیه به چند نکته مهم اشاره دارد: 1- قوم یهود قبول داشتند که نیاز به

ص: 105

رهبر دارند. 2- قبول داشتند که تعیین رهبر بر عهده پیامبر و از جانب خدا است.

3- پیامبرشان از خدا خواست که رهبر را انتخاب و معرفی کند. 4- خدا بر اساس لیاقت و شایستگی افراد، رهبر را انتخاب و معرفی می کند. 5- ملاک لیاقت این منصب، علم و نیرومندی است، نه ثروت و نه سالمندی و نه خواست و انتخاب مردم.

آری، این آیه مبارکه بیانگر این است که رهبر از جانب خدا و بر حسب لیاقت برگزیده می شود و از ضروریات است که لیاقت و ملاک و شایستگی رهبری - که همانا علم و نیروی بدنی است . به طور کامل، تنها در وجود مقدس حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) وجود داشت، و در میان صحابه، احدی هم سنگ آن بزرگوار نبود، و از این جا معلوم می شود که غدیر خم، و حدیث ثقلین، و حدیث منزلت و... در همین راستا و به همین منظور بوده است. والسلام علی عباد الله الصالحین.

میان شما به جا می گذارم پس بنگرید پس از من، چگونه با آن دو رفتار میکنید، آگاه

باشید که من کتاب خدا (قرآن و عترتم (اهل بیتم) را در میان شما به جا گذاشتم».

درباره آنان کوتاهی نکنید، از اطاعتشان سرپیچی و نافرمانی نکنید و بر آنان پیشی نگیرید که از هم پاشیده و پراکنده و هلاک خواهید شد، به اهل بیت و عترت من چیزی نیاموزید، زیرا آنان از شما داناتر هستند، ای مردم! نباشد که پس از خود، شما را ببینم که به کفر بازگشته و با هم به نزاع و جنگ بپردازید، آگاه باشید! همانا علی بن ابی طالب برادر و وصی من است، و پس از من درباره تأویل قرآن بجنگد همان گونه که من درباره تنزیل آن جنگیدم، (و بارها در جمع مردم این سخنان را تکرار می کرد) سپس در روزهای آخر عمر مبارکش که بر آن حضرت معلوم بود به زودی رحلت می کند، برای این که پس از رحلتش در امر امامت امیرالمؤمنین (علیه السلام) مخالفت نکنند، لشکری به فرماندهی اسامة بن زید تجهیز کرد و دستور داد برای جنگ به سوی موته حرکت کنند، و امر فرمود گروهی از سران مهاجر و انصار، از جمله ابوبکر و عمر و ابو عبیده و سعد بن عباده، با لشکر اسامه به سوی موته بروند و دستور اکید فرمود که مسلمانان از لشکر اسامه تخلف نکنند، و آن حضرت پرچم جنگ را با دست مبارک خود بست و به دست اسامه داد و دستور داد لشکر خود را از مدینه حرکت دهد و در حدود دو کیلومتری مدینه بماند تا مسلمانان به طور کامل در آنجا اجتماع کنند و به سوی موته حرکت کنند.

اسامه با عده ای از مسلمانان حرکت و از مدینه خارج شدند، و در همان روزها پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بیمار شد و آنان که در مدینه بودند به عیادت آن حضرت می آمدند و باز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ایشان را نصیحت می کرد و از تخلف ازلشکر اسامه بر حذر می داشت و همچنان درباره عترت و خاندانش سفارش می فرمود.

ص: 107

در یکی از روزها که با حال بیماری برای نماز به مسجد رفت چشمش به ابوبکر و عمر افتاد، از آنان سؤال کرد که چرا با اسامه نرفته اید؟

ابوبکر گفت: من در لشگر اسامه بودم برگشتم که از حال شما با خبر شوم!

عمر نیز گفت: من برای این نرفتم که دوست نداشتم حال شما را از سوارانی که از مدینه بیرون می آیند بپرسم، بلکه خواستم خود از نزدیک نگران حال شما باشم! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: به لشگر اسامه بپیوندید و فرمایش خود را سه مرتبه تکرار کرد ولی آنان نرفتند). بیماری حضرت روز بروز سخت تر می شد و مسلمانان نیز از وضع و حال آن جناب نگران بودند.

روزی که جمعی از صحابه در خدمتش بودند، فرمود: دوات و کاغذ برایم بیاورید تا برای شما چیزی بنویسم که پس از من هرگز گمراه نشوید، عمر گفت:

این مرد هذیان می گوید و به حال خود نیست، کتاب خدا برای ما کافی است !!

آنگاه هیاهوی حاضران بلند شد و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: برخیزید و از پیش من بیرون روید و سزاوار نیست که در حضور من جدال کنید.(1)

مسلما عمر می دانست که آن حضرت در تأیید جریان غدیرخم مجددا در مورد خلافت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می خواهد مطلبی بنویسد. بدین جهت از آوردن دوات و کاغذ ممانعت کرد زیرا در حدیثی که از ابن عباس نقل شده خود عمر به این امر اعتراف کرده و می گوید: من فهمیدم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) می خواهد خلافت علی را تسجیل کند اما برای رعایت مصلحت به هم زدم.(2)

ص: 108

در این جا تنها به گفته یک نفر از بزرگان اهل تسنن اکتفا می کنم.

قطب الدین شافعی شیرازی که از اکابر علمای اهل سنت است در کتاب کشف الغیوب گوید: این امر مسلم است که راه را بی راهنما نتوان پیمود و تعجب می کنم از کلام خلیفه عمر که گفته: «چون قرآن در میان ما هست به راهنما احتیاجی نیست». این کلام مانند کلام آن کس ماند که گوید: چون «کتب طب در دست هست احتیاجی به طبیب نمی باشد . بدیهی است که این حرف غیر قابل قبول و خطای محض است، چه آن که هر کس نتواند از کتب طب سر درآورد قطعا باید رجوع کند به طبیبی که عالم به آن علم است.

همین قسم است قرآن کریم که هر کس نتواند به فکر خود از آن بهره برداری کند، ناچار باید به آن کسانی که عالم به علم قرآن اند رجوع کند، چنان که خدا فرموده است: ( ولؤردوه إلی الرسول وإلی أولی الأمر منهم لعلمه الذین یستنبطونه ) (1)، «اگر آن (خبر) را به پیامبر و پیشوایان - که عالم اند و قدرت تشخیص دارند باز می گرداندند، از باطن حوادث و مسائل آگاه می شدند».

و کتاب حقیقی سینه اهل علم است چنان که خدا فرموده است: وإنا کنا معکم أولیس آلله بأعلم بما فی صدور العالمین)(2)، «بطور یقین، ما با شما هستیم، آیا خدا آگاه نیست به آنچه در سینه های مردم است؟

به همین جهت حضرت علی کرم الله وجهه فرمود: «انا کتاب الله النأطق و هذا هو الصامت»؛ «من کتاب ناطق خدا هستم و این قرآن کتاب صامت (ساکت) است»(3).

در هر حال بیماری پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شدت یافت و در اواخر ماه صفر سال 11

ص: 109

هجری (و به قولی در 12 ربیع الاول همان سال پس از یک عمر رنج و زحمت و مجاهدت، در سن 63 سالگی، با دلی پر غصه، به دار بقا ارتحال فرمود، و حضرت امیر(علیه السلام)به همراهی تنی چند از بنی هاشم پیکر پاک آن حضرت را در همان محلی که رحلت فرموده بود به خاک سپردند.

ابوبکر، عمر، ابو عبیده، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن عباده، ثابت بن قیس، عثمان بن عفان، حارث بن هشام، حسان بن ثابت، بشر بن سعد، حباب بن منذر، مغیرة بن شعبه، اسیدبن خضیر.

پس از حضور این عده، ثابت بن قیس به پا خاست و گروه مهاجران را مخاطب ساخته و گفت: اکنون پیامبر ما که بهترین پیامبران و رحمت خدا بود از میان ما رفته است و البته بر ما است که خلیفه ای برای خود انتخاب کنیم و این خلیفه هم باید از انصار باشد، زیرا انصار از جهت خدمتگزاری به پیامبر (صلی الله علیه و آله) مقدم بر مهاجران می باشند، چنان که آن حضرت ابتدا در مکه بوده و شما مهاجران با این که معجزات و کرامات او را دیدید، در صدد ایذاء و آزار او برآمدید، تا آن بزرگوار مجبور شد هجرت کند و به محض ورود به مدینه، ما گروه انصار، از او حمایت کرده و مقدمش را گرامی شمردیم و در این که شهر و خانه خودمان را دراختیار مهاجران گذاشتیم قرآن مجید ناطق می باشد، اگر شما در مقابل این استدلال ما څجتی دارید باز گویید والا بر این فضایل و فداکاری های ما سر فرود آورید و حاضر نشوید که رشته اتحاد و وحدت ما گسیخته شود.

عمر که از شنیدن این سخنان سخت برآشفته بود به پا خاست تا جواب او را بدهد ولی ابوبکر مانع شد و خود به جوابگویی سخنگوی انصار پرداخت و چنین گفت:

ای پسر قیس! خدا تو را رحمت کند، هر چه که گفتی عین حقیقت است و ما نیز اظهارات شما را قبول داریم ولی اندکی نیز بر فضائل مهاجران گوش دارید و سخنانی را که پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره ما گفته است به یاد آرید، اگر شما ما را پناه دادید، ما نیز به خاطر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و دین خدا از خانه و زندگی خود دست کشیده و به شهر شما هجرت کردیم، خداوند در کتاب خود ما را سربلند ساخته

ص: 111

و این آیه هم درباره ما نازل شده است :

(للفقراء المهاجرین الذین أخرجوا من دیارهم وأموالهم یبتغون فضلا من الله ورضوانا وینصرون الله ورسوله أولئک هم الصادقون)(1)

(این مسکینان مهاجر که از مکان و مال خود به خاطر بدست آوردن فضل و رضای خدا اخراج شده و خدا و رسولش را کمک کردند ایشان راستگویانند».

بنابراین خداوند نیز چنین مقدر فرموده است که شما هم تابع ما باشید و گذشته از این عرب هم به غیر از قریش به هیچ کس دیگری گردن نمی نهد و خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز همه را به اطاعت قریش امر کرده و فرموده است: «الأئمة من قریش» و من در حالی که شما را به اطاعت از قریش دعوت میکنم مقصود و غرضی ندارم و خلافت را برای خود نمی خواهم بلکه به مصلحت کلی مسلمانان صحبت می کنم و اینک عمر و ابو عبیده حاضرند و شما با یکی از این دو تن بیعت کنید.

ثابت بن قیس چون این سخنان بشنید برای بار دوم مهاجران را مخاطب ساخته و گفت: آیا با نظر ابوبکر درباره بیعت به آن دو نفر (عمرو ابو عبیده) موافقید یا فقط خود ابوبکر را برای خلافت انتخاب می کنید؟

مهاجران یک صدا گفتند هر چه ابوبکر بگوید و هر نظری داشته باشد ما قبول داریم.

ثابت بن قیس از این گفتار آنان استفاده کرده و گفت: شما می گویید پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ابوبکر را برای مسلمانان خلیفه کرده و او را در روزهای بیماری خود، جهت ادای نماز به مسجد فرستاده است، در این صورت ابوبکر به چه مجوز

ص: 112

شرعی سر از دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیچیده و مسند خلافت را به عمر و ابو عبیده واگذار می کند؟ و اگر پیامبر (صلی الله علیه و آله) خلیفه ای تعیین نکرده است، چرا نسبت دروغ بدان حضرت روا می دارید؟

ثابت بن قیس با این چند کلمه، پاسخ دندان شکنی به ابوبکر داد و زیر بار حرف مهاجران نرفت و انصار نیز از سخنان او بیش از پیش به هیجان آمده و در عقیده خود اصرار و پافشاری کردند.

در این حال حباب بن منذر که از طایفه انصار بود به پا خاست و گفت :

خدمات انصار برای همه روشن است و احتیاج به توصیف و توضیح ندارد، و اگر مهاجران ما را قبول ندارند ما نیز از آنان پیروی نمی کنیم در این صورت «منا امیر و منکم امیر» ( امیری از ما و امیری هم از شما باشد) سعد بن عباده ( رئیس طایفه خزرج) بانگ زد که وجود دو امیر در یک دین و یک حکومت نامعقول و بی منطق است و از این جا اختلاف دو قبیله انصار ( اوس و خزرج) ظاهر شد و قبیله اوس، مخصوصا بشربن سعد، برای این که امارت سعد بن عباده عملی نشود، با مهاجران موافقت کردند ولی طایفه خزرج هم به زودی تسلیم نشدند، در نتیجه، سر و صدا بالا گرفت و دست ها به سوی قبضه شمشیر دراز شد و چیزی نمانده بود که فتنه بزرگی برپا شود، اسید بن خضیر هم که رئیس طایفه اوس بود با خزرج قطع رابطه کرد.

عمر از این اختلاف انصار استفاده کرد و آنان را مخاطب ساخته و گفت همان گونه که بشر بن سعد و اسیدبن خضیر موافقت کردند امر خلافت باید فقط در قریش باشد تا قبایل مختلف عرب امتثال کنند، و سخن حباب بن منذر نیز در مورد انتخاب دو امیر اصلا صحیح نیست و جز فساد نتیجه ای نخواهد داشت، پس خوب است همه شما از مهاجران اطاعت کنید تا فتنه و آشوب ایجاد نشود و

ص: 113

مسلمانان هم راه وحدت و اتحاد را بپیمایند.

با این که سخنان عمر و اختلاف دو قبیله اوس و خزرج تا اندازهای روحیه انصار را متزلزل ساخته و کفه ترازوی مهاجرین را سنگین تر کرده بود در عین حال، عده ای از انصار به پا خاستند و انصار را اندرز دادند که تحت تأثیر سخنان عمر واقع نشوند.

عمر مجددا از فضیلت مهاجران سخن گفت و انصار را - بین خوف و رجا ۔ مخاطب ساخته و نصیحت کرد و دست ابوبکر را گرفته و گفت: ای مردم! این است یار غار و صاحب اسرار رسول خدا، برای بیعت به این شخص سبقت بگیرید و رضای خدا و رسول را به دست آورید!!

عده ای از انصار نیز با عمر هم عقیده شده و به قوم خود گفتند: عمر از روی انصاف سخن گفت و مخالفت با گفتار او شایسته نیست. در این حال انصار یقین کردند که شاهین اقبال از بالای سر آنها پرواز کرده و بر سر مهاجران سایه افکنده است، زیرا بیشتر قوم با مهاجران در امر بیعت هماهنگ گشته بودند.

بالأخره عمر درنگ را جایز ندید و به پا خاست و دست ابوبکر را گرفت و گفت : حالا که مسلمانان به خلافت تو راضی هستند دست خود را به من بده تا بیعت کنم، ابوبکر هم تعارفی به عمر کرد ولی عمر پیشدستی کرد و با ابوبکر بیعت کرد و بدین ترتیب قضیه به نفع ابوبکر خاتمه یافت.(1)

بر این اساس آن اجماع امت که پیروان تستن بر آن تکیه کرده و خلافت ابوبکر را نتیجه شورا و سیر تاریخ می دانند، بدین ترتیب تشکیل یافت. یعنی شورایی که طایفه خزرج و بنی هاشم و عده ای از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) مانند سلمان

ص: 114

و ابوذر و ابو ایوب انصاری و دیگران در آن دخالت نداشتند و مسلمانان سایر نقاط نیز مانند مکه و یمن و نجران و بادیه های عربستان، به کلی از آن بی خبر بودند.

از سویی عمر دمی آرام نمی گرفت و مردم را برای بیعت با ابوبکر دعوت می کرد و پس از خروج از سقیفه نیز همچنان در کوچه و بازار، مردم را به مسجد می فرستاد تا با ابوبکر بیعت کنند، مردم بی خبر هم دسته دسته رو به سوی ابوبکر نهاده و با او بیعت می کردند.

آری بلوای سقیفه - بعد از حدیث قلم و دوات - ضربتی بود بر پیکر اسلام که سرچشمه اختلاف و منشأ حوادث بعدی شد، مصائب اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) گرفتاری های حضرت زهرا(علیها السلام) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) و انحراف مسلمانان و جنگهای جمل و صفین و نهروان و سرانجام شهادت مولای متقیان و سپس داستان کربلا و شهادت عزیزان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و فاطمه و اسارت آل الله و آنچه تا به حال بر سر مسلمانان آمده است، همه و همه ثمره سقیفه است.

خشت اول چون نهد معمار کج

تا ثریا می رود دیوار کج

آن که طرح بیعت شورا فکند

خود همان جا طرح عاشورا فکند

دانی چه روز دختر زهرا اسیر شد

روزی که طرح بیعت و ما امیر شد

ص: 115

هم چنین احمد بن یحیی جابر بغدادی بلاذری - متوفای 270 - نویسنده معروف و صاحب تاریخ بزرگ، رویداد تاریخی فوق را در کتاب «انساب الاشراف» به گونه زیر نقل کرده است:

ابوبکر به دنبال علی (علیه السلام) فرستاد تا بیعت کند، ولی علی (علیه السلام) از بیعت با او امتناع ورزید. سپس عمر همراه با فتیله [ آتشزا) حرکت کرد و در مقابل در خانه با فاطمه (علیها السلام) روبرو شد. فاطمه گفت: ای فرزند خطاب! آیا در صدد سوزاندن خانه من هستی؟ عمر گفت: بلی، این کار کمک به امری است که پدرت برای آن مبعوث شده است.(1)

محمد بن جریر طبری - متوفای 310-، فقیه و تاریخ نگار برجسته اهل سنت در تاریخ خود رویداد فجیع هتک حرمت به خانه وحی را چنین بیان می کند:

أتی عمر بن الخطاب منزل علی وفیه طلحة والزبیر و رجال من المهاجرین، فقال والله لأحرقن علیکم أو لتخرجن إلی البیعة، فخرج علیه الزبیر مصلتا بالسیف فعثر قسقط السیف من یده، فوثبوا علیه فأخذوه.(2)

عمر بن خطاب در خانه علی آمد، در حالی که گروهی از مهاجران در آن جا گرد آمده بودند. وی رو به آنان کرد و گفت: به خدا سوگند، خانه را به آتش میکشم مگر این که برای بیعت بیرون بیایید. زبیر از خانه بیرون آمد در حالی که شمشیری بر دست داشت، ناگهان پای او لغزید و شمشیر از دست او بر زمین افتاد. در این موقع دیگران بر او هجوم آورده و شمشیر را از دست او گرفتند.

عقد الفرید» و «تاریخ ابو الفداء» و «اعلام النساء» ضمن نقل این واقعه دردناک نوشته اند.

ص: 117

ابوبکر گروهی را به سرکردگی عمر به سوی خانه حضرت زهرا (علیها السلام) فرستادو به آنان دستور داد به هر نحو شده علی (علیه السلام) را برای بیعت حاضر کنند.

عمر با شعله ای4 از آتش حرکت کرد تا درب خانه رسید، در این موقع دختر پیامبر با او روبرو شد و فرمود: هان ای پسر خطاب ! آمدهای خانه ما را آتش بزنی؟ «فقالت: یابن الخطاب أجئت لتحرق دارنا».

عمر گفت: آری، مگر همان چیزی را که امت گردن نهاده اند، بپذیرید و با ابوبکر بیعت کنید. «قال: نعم أو تدخلوا فیما دخلت فیه الأمة»(1)

نیز «ابن ابی الحدید» و «الامامة والسیاسة» این حادثه شوم را این گونه آورده اند:

عمر با همراهانش خانه زهرا (علیها السلام) را محاصره کردند و عمر فریاد زد: به خدا سوگند، خانه را به آتش می کشم، مگر این که برای بیعت با خلیفه پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خانه بیرون آیید.

برخی از حاضران به عمر گفتند: دختر پیامبر در این خانه است. «فقیل للرجل إن فیها فاطمة (علیها السلام) »

عمر گفت: هر چند فاطمه علی در خانه باشد. «قال وان کانت فیها».(2)

شهرستانی» نقل کرده است که :

عمر در فاجعه روز بیعت، به گونه ای بر شکم فاطمه (علیها السلام) زد که جنین او (محسن) سقط شد، و فریاد زد که خانه فاطمه (علیها السلام) را با هر که در آن است به آتش بکشید، و این دستور عمر در حالی بود که در خانه، جز فاطمه (علیها السلام) و علی (علیه السلام) و فرزندانش، کسی دیگر نبود.(3)

ص: 118

علامه مجلسی از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود:

( وکان سبب وفاتها ان قنفذا مولی عمر لکزها بنعل السیف بأمره فاسقطت محسنا، ومرضت من ذلک مرضا شدیدا ولم تدع أحدا ممن آذاها یدخل علیها»(1)

سبب وفات فاطمه (علیها السلام) این بود که «قنفذ» غلام عمر، به امر عمر، با غلاف شمشیر چنان بر آن حضرت زد که در اثر آن محسن را سقط کرد و سخت بیمار گردید، و اجازه نداد هیچ یک از آنان که اذیتش کردند، بر او وارد شوند.

خلاصه : هنگامی که جنین سقط شد، حضرت زهرا(علیها السلام) فضه را به یاری طلبید و فریاد زد: ای فضه! مرا دریاب، به خدا سوگند فرزندم را که در شکم داشتم، کشتند. «وصاحت یا فضة خذینی والله لقد قتلوا ما فی أحشائی .

مؤلف : سقط جنین از زایمان طبیعی و به موقع، بسیار دشوارتر و درد آن بیشتر است، همان گونه که کندن میوه نارس، مشکل تر و عوارض آن بیشتر است.»(2)

سرانجام آن گروه بی رحم و خشن، بدون توجه به آنچه بر دختر پیامبر(صلی الله علیه و آله) وارد آوردند(3) و بدون اذن از صاحب خانه، به داخل خانه هجوم بردند و گریبان امیرالمؤمنین (علیه السلام) را گرفتند و بند بر گردن مبارکش افکندند و او را به جانب مسجد بردند.(4)

ص: 119

در این میان، شیون فرزندان فاطمه (علیها السلام) بلند شد، از سویی مادر را بر زمین افتاده و نالان می بینند، از سویی دیگر پدر را به آن کیفیت مشاهده می کنند، و طبیعی است که اطفال معصوم با دیدن آن منظره دلخراش، جز شیون و ضجه چاره ای ندارند.

در این حال حضرت زهرا(علیها السلام)، که بر اثر ضربه ها و درد سقط جنین بیهوش روی زمین افتاده و سرش به دامان فضه است، متوجه شیون کودکانش شد و چشمان خود را گشود و از فضه پرسید: چه شده که اطفالم شیون می کنند؟

پدرشان علی (علیه السلام) چه شد؟ چرا آنها را آرام نمی کند؟ فضه با چشمی گریان گفت: علی ع را به مسجد بردند.

حضرت زهرا (علیها السلام) که از شدت درد، بی تاب و توان بود، وقتی این خبر را شنید، درد و رنج را نادیده گرفت و گویا فراموش کرد و بلافاصله چادر بر سر افکند و با دو نور دیده اش، حسن و حسین (علیهم السلام) راهی مسجد شد.

ص: 120

بیعت نخواهم کرد.

ابن قتیبه» داستان بردن علی (علیه السلام) را به مسجد نقل کرده تا آنکه گفته است:

علی عا را نزد ابوبکر آوردند در حالی که می فرمود: «انا عبد الله وأخو رسوله»؛ «من بنده خدا و برادر رسول خدایم» از من چه می خواهید: گفتند: با ابوبکر بیعت کن، آن حضرت فرمود: «انا أحق بهذا الأمر منکم، لا أبایعکم و أنتم أولی بالبیعة لی». من احق به امر خلافتم و هرگز با شما بیعت نخواهم کرد، و این شما هستید که باید با من بیعت کنید.

زیرا همه می دانند، آن کس که لیاقت جانشینی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را دارد، من هستم، و بر همگان روشن است که باید جانشین شخص، کسی باشد که هم افق او، و هم شأن و هم فکر او باشد. مضافا بر اینکه شما در سقیفه، جانشینی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را با استدلال بر خویشاوندی و قرب با آن حضرت، از گروه انصار گرفتید، اکنون چه شده که آن را از اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) که از همه به آن حضرت نزدیک ترند، آن هم با زور، مصادره کردید.

عمر گفت: تا بیعت نکنی دست از تو بر نخواهم داشت، امیرالمؤمنین علا به او فرمود: اکنون آن گونه که باید شیر بدوشی، بدوش که بخشی از آن نیز از آن تو خواهد بود، امروز قدرت و ریاست را برای ابوبکر فراهم آور، تا فردا آن را به تو بازگرداند، سپس فرمود: به خدا سوگند سخن ناروای تو را نخواهم پذیرفت و با ابوبکر بیعت نخواهم کرد.(1)

در تفسیر عیاشی آمده است که :

امیرالمؤمنین (علیه السلام) را در حالی که بنا بر گردنش افکنده بودند، از خانه بیرون

ص: 121

آورده و از کنار مرقد مطهر پیامبر (صلی الله علیه و آله) عبورش دادند، هنگامی که در برابر آن تربت مقدس قرار گرفت، این آیه را قرائت کرد: ( قال ابن أم إن القوم استضعفونی وکادوا یقتلوننی فلا تشمت بی الأعداء ولا تجعلنی مع القوم الظالمین ).(1)

« [ هارون به برادرش موسی (علیه السلام) گفت: ای پسر مادرم! مردمی که مرا در میان آنان نهادی و رفتی، دست از یاری من کشیدند و مرا ناتوان ساختند، و چون با برنامه های کفرآمیزشان مخالفت کردم، نزدیک بود مرا بکشند، پس کاری مکن که در ظاهر به من اهانت گردد و دشمنان از سرنوشت من شاد گردند، و مرا در نکوهش و اظهار خشم، هم ردیف گوساله پرستان قرار مده).

عمر با تندی و پرخاشگری، به امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفت: ای علی (علیه السلام)! با ابوبکر بیعت کن.

حضرت فرمود: اگر بیعت نکنم چه خواهد شد؟

گفت : به خدا سوگند با این شمشیر گردنت را خواهم زد.

فرمود: در این صورت بنده خدا و برادر رسول خدا را می کشید.

عمر گفت : بنده خدا آری، اما برادر رسول خدا نه !

«خلوا عن إن عمی، خلوا عن بعلی، والله لئن لم تخلوا عنه لانشرن شعری ولا ضعن قمیص رسول الله علی رأسی و لا صرخن إلی الله تبارک و تعالی...»(1)

از پسر عمویم دست بردارید، شوهرم را رها کنید، به خدا سوگند! اگر دست از او برندارید، سرم را برهنه می کنم و پیراهن پدرم را بر سر می نهم و به شما نفرین می کنم». .

و در روایت دیگر است که فرمود:

بدانید که ناقة صالح در نزد خدا از من گرامی تر نبود، و بچه اش از فرزندان من عزیزتر نبود».(2)

نیز در تفسیر عیاشی آمده است که : در روز سقیفه عده ای که در میان آنها عمر، عثمان، مغیرة بن شعبه (3)وقنفذ بودند، به سمت خانه علی (علیه السلام) حرکت کردند، وقتی درب خانه آن حضرت رسیدند، فاطمه (علیها السلام) آنها را دید و بلافاصله درب خانه را بست و شک نداشت که بدون اذن او وارد خانه اش نخواهند شد، پس عمر با پایش به درب خانه کوبید و درب را شکست و در از جریده خرما بود، «فضرب عمر الباب برجله․ فکسره وکان من سعف» و داخل خانه شدند و گریبان آن حضرت را گرفتند که او را ببرند، امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «پیامبر (صلی الله علیه و آله)به من وصیت کرده که پس از دفن او از خانه خارج نشوم تا اینکه کتاب خدا را

ص: 123

جمع آوری کنم.(1)

ولی آنها به سخنان حضرت امیر(علیه السلام) اعتنا نکرده و آن جناب را از خانه بیرون برده و وارد مسجد نمودند.

حضرت زهرا(علیها السلام) نیز متعاقبا حرکت کرد و وارد مسجد گردید و صدا زد: ای ابوبکر! آیا می خواهی مرا عزادار کنی و به مصیبت شوهر گرفتار سازی؟ آیا می خواهی فرزندان مرا یتیم نمایی؟ به خدا سوگند، اگر دست از علی (علیه السلام) برنداری، موی سرم را پریشان می کنم و گریبانم را چاک می زنم و سرقبر پدرم صیحه زنان خدا را می خوانم، [و در حالی که چشمانش گریان و بدنش لرزان بود، دست حسن و حسین (علیهم السلام) را گرفت و به جانب قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله) حرکت کرد .

حضرت امیر(علیه السلام) به سلمان فرمود: ای سلمان! دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله) را دریاب، مبادا نفرین کند که می ترسم مدینه با اهلش به زمین فرو رود.

«والله ان نشرت شعرها وشقت جیبها واتت قبر أبیها وصاحت إلی ربها لایناظر بالمدینة أن یخسف بمن فیها، فادرکھا سلمان رضی الله عنه»؛ «سوگند به خدا اگر زهرا مویش را پریشان کند و گریبان چاک زند و نزد قبر پدرش، با ضجه و ناله خدا را بخواند و نفرین کند، به شهر مدینه مهلت داده نمی شود، و اهلش به زمین فرو می روند».

سلمان ( رض) خود را به حضرت زهرا (علیها السلام) رساند و گفت: ای دختر پیامبر(صلی الله علیه و آله) !

خدا پدرت را رحمة للعالمین فرستاد، برگرد و نفرین نکن، آن حضرت فرمود: ای سلمان! اینها می خواهند پسر عمم علی(علیه السلام) را به قتل رسانند، و من توان تحمل این مصیبت را ندارم، بگذار بروم و همان گونه که گفتم، به آنان نفرین کنم،

ص: 124

سلمان گفت: اگر نفرین کنی خوف آن است که مدینه به زمین فرو رود، سپس اضافه کرد: ای فاطمه(علیها السلام) ! علی (علیه السلام) مرا فرستاده و امر کرد به خانه برگردی، فاطمه (علیها السلام) فرمود: حال که علی (علیه السلام) امر کرده، برمیگردم و صبر پیشه میکنم و اطاعت می نمایم و به خانه برگشت.(1)

سرانجام، ظالمان و قدرت طلبان، ناچار شدند دست از امیرالمؤمنین (علیه السلام) بردارند و آن حضرت را به حال خود واگذارند.

ضمنا : بخاری با دو سند، از عایشه روایت کرده است که: فاطمه (علیها السلام) بعد از رحلت پدرش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، شش ماه زنده بود، و در این مدت علی (علیه السلام) با ابوبکر بیعت نکرد.(2)

همچنین بخاری داستان سقیفه را از قول عمر بن خطاب در سه جای کتابش نقل کرده و در یکی از آنها که به طور کامل آورده، نقل کرده است که عمر گفت:

(وخالف عنا علی والزبیر و من معهما..»؛ علی و زبیر و افرادی که با آنها بودند، با ما مخالفت کردند.(3)

ضمنا برخی مصائب طاقت فرسای حضرت زهرا (علیها السلام) را به مناسبت غصب فدک، در صفحات 152 تا 168 یادآور شده ام.

نیز، علت و دلیل اینکه حضرت امیر (علیه السلام) با آن شجاعت و توان، چرا دست به شمشیر نبرد و آن همه رنج و مصیبت را برای همسر بزرگوارش تحمل کرد، در صفحه 175 همین کتاب به طور مختصر توضیح داده ام.

ص: 125

مرگ گفت: من تأسف نمی خورم مگر بر سه چیز که آنها را انجام دادم و دوست داشتم آنها را انجام نداده بودم، و کاش سه چیز را انجام می دادم و ای کاش سه چیز را از پیامبر(صلی الله علیه و آله) پرسیده بودم: فأما الثلاث الذی وددت أنی لم أفعلهن، فوددت أنی لم أکن کشفت بیت فاطمه و ترکته.(1)

اما آن سه چیزی که آرزو میکنم که انجام نمیدادم، یکی از آنها خانه فاطمه است، که ای کاش! هتک حرمت نمی کردم و رها می کردم.

مؤلف: ما در این جا از نقل و ترجمه بقیه این ندامت نامه خودداری کرده و به نقل کلام دانشمند خبیر و شهیر مصری «عبدالفتاح عبد المقصود» در کتاب «الامام علی (علیه السلام)» اکتفا می کنیم.

او در کتاب ارزشمند خود چنین می نویسد:

عمر گفت: قسم به کسی که جان عمر در دست اوست، بیرون بیایید وگرنه خانه را با ساکنانش به آتش می کشم. گروهی که از خدا می ترسیدند و حرمت پیامبر را در نسل او نگاه می داشتند، گفتند: ای عمر ! فاطمه در این خانه است! او بی پروا فریاد زد:

باشد! و نزدیک آمد و در زد، سپس با مشت و لگد به در کوبید تا به زور وارد شود. و باز درب را کوبید و وارد خانه شد، در این هنگام ناله زهرا در آستانه خانه بلند شد، این ناله چیزی جز صدای شکوه و شکایت زهرا (علیها السلام) به پدرش نبود که از دست یکی از یارانش به وی که در نزدیکش خفته بود، شکایت می برد...(2)

جای تأسف است که «محمد حافظ ابراهیم» قصیده معروف به «قصیدة عمیرة» خود را در مدح عمر بن خطاب سروده و تصمیم وی را بر هتک خانه زهرا(علیها السلام) از فضایل عمر شمرده و گفته است :

ص: 127

وقوله لعلی قالها عمر

أکرم بسامعها أعظم بملقیها

حرقت دارک لا أبقیش علیک بها

إن لم تبایع و بنت المصطفی فیها

ما کان غیر أبی حفص یفوه بها

أمام فارس عدنان و حامیها(1)

سخنی که عمر به علی (علیه السلام) گفت، چه شنونده گرانقدر و چه گوینده بزرگواری داشت!

گفت: خانه ات را به آتش می کشم، و تو را زنده نمی گذارم! اگر بیعت نکنی، هرچند دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این خانه است.

جز ابوحفص - عمر - کسی نمی تواند این سخنان را در برابر یگه سوار عدنانیان و پاسدار آنان - علی(علیه السلام) - به زبان آورد.(2)

خواننده محترم، لطفا آن چه را این دانشمندان اهل تسنن نوشته اند با دقت مطالعه کن، آن چه را هم که برخی ستی ها در جزوه هایشان به عنوان محبت و شفقت و وحدت نوشته اند، و در مدینه منوره، در سطح وسیعی پخش می کنند، ملاحظه کن، و خود انصاف بده و به آن چه واقع شده است پی ببر، و از نهایت مظلومیت اهل بیت پیامبر ، آگاه شو و بر آن بزرگواران درود و سلام و صلوات بفرست و بر دشمنانشان نفرین و لعنت کن که ( و سیعلم الذین ظلموا أی منقلب ینقلبون ) (3)؛ «آنها که ستم کردند به زودی می دانند که بازگشتشان به کجا است».

که بیشتر آنها را از کتب اهل تسنن آوردم، و ملاحظه کردید که چه فجایع تلخ و ناگواری هایی که برای دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت آن حضرت به وجود آوردند، و چه حوادثی در جامعه اسلامی رخ داد، و چه تفرقه و دودستگی میان مسلمانان ایجاد کردند که آثار شوم آن تا ابد بر جا مانده و خودنمایی می کند، و از اینجا معنای روایاتی که بخاری و مسلم در باره ارتداد و جهنمی بودن گروهی از صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کرده اند، روشن می شود، و آن روایات را در کتاب روزهای مدینه» و در کتابهای «چرا چرا؟» آورده ام، در عین حال مناسب دیدم آنها را در اینجا نیز بیاورم.

2- نیز از مسیب نقل کرده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود:

یرد علی الحوض رجال من اصحابی فیحلون عنه، فأقول : یا رب أصحابی، یقول : إنک لا علم لک بما أحدثوا بعدک إنهم إرتدوا علی أدبارهم القهقری».(1)

مردانی از اصحابم بر «حوض» وارد می شوند، پس، از نزدیک شدن به «حوض» منع می شوند، می گویم: خدایا ! اینها اصحاب من هستند، خداوند در پاسخ من می گوید: تو نمی دانی چه حوادثی بعد از تو بوجود آوردند، بی شک آنان مرتد شدند و به گذشته خود عقب گرد کردند.

3- نیز از ابو هریره نقل کرده است که : رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:

«بینا انا قائم إذا زمرة حتی إذا عرفتهم خرج رجل من بینی وبینهم، فقال : هلم فقلت : آین؟ قال : إلی النار والله، قلت: وما شأنهم؟ قال : إنهم ارتدوا بعدک علی آدبارهم القهقرئ، ثم إذا زمره حتی إذا عرفتهم خرج رجل من بینی و بینهم، فقال :

هلم. قلت : این؟ قال : إلی النار والله، قلت : ما شأنهم؟ قال : إنهم ارتدوا بعدک علی أدبارهم القهقری فلا أراه یخلص منهم مثل همل (2)النعم.»

هنگامی که روز قیامت ] من ایستاده ام، جماعتی (گروهی) وارد می شوند که آنان را می شناسم، در این موقع از بین من و آنها مردی خارج می شود و به آنها می گوید:

به سرعت بروید، پس من می گویم: کجا؟ می گوید به سوی آتش، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود:

من می گویم: این افراد چه کرده اند؟ می گوید: بدرستی که اینها بعد از تو مرتد شدند و به گذشته خود برگشتند، باز گروهی دیگر وارد می شوند که آنها را می شناسم، مردی از بین من و آنها خارج می شود و می گوید: با شتاب به آن سمت بروید، من می گویم، کجا بروند؟ می گوید: به سوی آتش، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: به خدا سوگند من می گویم:

ص: 130

چه کرده اند؟ می گوید: بدرستی که اینها بعد از تو مرتد شدند و به گذشته خود بازگشتند،

پس کسی از آنها را نمی بینم که رها وخلاص بشوند مگر چند نفر مهمل و غیرمسئول.»(1)

4- همچنین از اسماء دختر ابوبکر نقل کرده است که:

قال النبی(صلی الله علیه و آله) : «انی علی الحوض حتی انظر من یرد علی منکم و سیؤخذ أناس دونی، فاقول : یا رب منی و من أمتی، فیقال : هل شعرت ما عملوا بعدک؟ والله ما بر خوا یرجعون علی أعقابهم ...»(2)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من کنار حوض (کوثر) حاضرم تا ببینم چه کسی از شما بر من وارد می شود، و بزودی مردم نزد من مؤاخذه می شوند. پس گفته می شود: آیا آگاهی که بعد از تو چه کارهایی مرتکب شدند؟ بخدا سوگند چه قدر زود و با شدت به اعقاب و گذشته های خود برگشتند...)

5- همچنین در کتاب «الفتن» از اسماء نقل کرده است که پیامبر اکرم که فرمود:

( انا علی حوضی أنتظر من یرد علی فیوخذ بناس من دونی، فأقول : أمتی، یقال : لأتدری مشوا علی القهقری». .(3)

من کنار حوض هستم و انتظار می کشم که چه کسی بر من وارد می شود، پس مردم از نزد من گرفته می شوند، می گویم: اینها امت من هستند، گفته می شود: نمیدانی، آنها به قهقرا رفتند.

و نیز از ابو وائل نقل کرده است که: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:

«انا فرطکم علی الحوض لیرفعن إلی رجال منکم حتی إذا اهویت لاناولهم،

ص: 131

اختلجوا دونی، فأقول: ای رب أصحابی، یقول : لأتدری ما أحدثوا بعدک.»(1)

من کنار حوض کوثر هستم، مردانی از شما به سوی من آورده می شوند، من می خواهم آنان را پهلوی خود بیاورم ولی آنها از بودن با من منع و رانده می شوند، میگویم: ای خدا اینها اصحاب من هستند، می گوید: نمی دانی بعد از تو چه حادثه ای بوجود آوردند.»

7- از سهل بن سعد نقل کرده است که: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)فرمود: «انا فرطکم علی الحوض... لیرد علی أقوام أعرفهم و یعرفونی، ثم یحال بینی وبینهم، قال : و سمعت أبی سعید الخدری لسمعته یزید فیه : إنهم منی، فیقال : إنک لا تدری ما بدلوا بعدک، فأقول: سحقا سحقا لمن بدل بعدی (سحقا = بعدا) (سحیق = بعید).(2)

من پیش از شما کنار حوض حاضرم. گروههایی بر من وارد می شوند که من آنها را می شناسم، آنها نیز مرا می شناسند. پس بین من و آنها حائل پدید می شود...

می گویم: اینها از من هستند، گفته می شود: نمی دانی آنچه را بعد از تو تبدیل کردند جابجا کردند) پس من می گویم: نفرین باد، دور باد، نفرین باد، دور باد بر کسی که بعد از من تبدیل و جابجا کرد.»

در صحیح مسلم» نیز همین روایات و در برخی آنها با تعبیر «انک لاتدری ما عملوا بعدک» و در برخی با تعبیر «انک لا تدری ما عملوا بعدک، ما زالوا یرجعون علی أعقابهم» آمده است.(3)

نیز در صحیح مسلم از انس بن مالک نقل کرده که گفت: روزی رسول الله (صلی الله علیه و آله) بین ما بود و در حالی که خنده بر لب داشت سر بلند کرد و فرمود: هم اکنون سورهای

ص: 132

بر من نازل شد و چنین قرائت کرد: «بسم الله الرحمن الرحیم، إنا أعطیناک الکوثر فصل لربک وانحر إن شانئک هو الأبتر). پس از آن فرمود: آیا می دانید کوثر چیست؟ گفتیم: خدا و رسول خدا اعلم هستند. فرمود: کوثر نهری است که خداوند عزوجل به من وعده داده و بر آن خیر کثیر است، آن حوض است و روز قیامت امتم بر من وارد می شوند، ظرف های آن به عدد ستارگان است پس بندهای از امتم از آن باز گرفته می شود ( منع می شود). پس می گویم خدایا این بنده، از امت من است، خداوند می فرماید: نمی دانی بعد از تو چه حادثه ای به وجود آوردند. [ما تدری ما أحدثت بعدک.}(1)

البته آقایان نسبت به جمله آخر این حدیث سکوت کرده و از خود سؤال نمی کنند که بعد از رسول الله (صلی الله علیه و آله) چه حادثه ای رخ داده و آن حادثه تا چه حد ناگوار و برای رسول الله (صلی الله علیه و آله) ناراحت کننده بوده که برخی از امتش به خاطر به وجود آوردن آن حادثه از آشامیدن آب کوثر ممنوع و محروم می شود و ما هم وقتی از حوادث تلخ بعد از رسول الله صحبت می کنیم می گویند آنها صحابی و مجتهد بوده و هر کاری کرده اند به اجتهاد خود عمل کرده اند. عجبا، عجباگر چنین است پس چرا از آب کوثر منع می شوند؟ و چه دلیلی بر اعتبار و مشروعیت اجتهاد آنها وجود دارد؟

یادآوری : ارتداد : به عقب برگشتن و پس از مسلمان شدن، به جاهلیت رجوع کردن و ترک اعمال صالح نمودن است.

ضمنا از روایت اخیر که مسلم نقل کرده، استفاده می شود که «بسم الله الرحمن الرحیم» جزء سوره است و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سوره را با بسم الله قرائت فرمود.

یادآور میشوم : در این روایات که بخاری و مسلم نقل کرده اند تعبیر

ص: 133

پیامبر (صلی الله علیه و آله) از کسانی که مرتد شده اند، کلمه «اصحابی» و «امت» است و معلوم است که این دو تعبیر شامل عترت و اهل بیت آن حضرت نمی شود.

همچنین این روایات و تجزیه و تحلیل آنها، از بسیاری حوادث که بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیش آمده و شیعه می گوید، پرده برمی دارد، خصوصا تعبیرهای « بدلوا»، «احدثوا»، «مشوا علی القهقری»، «هلم إلی النار»، «فلا ارا یخلص منهم إلا همل النعم»، «ارتدوا» و «یرجعون علی أعقابهم» و در قرآن کریم است که : (أفإن مات أو قتل انقلبتم علی أعقابکم)، (1)«پس آیا اگر او [محمد بمیرد و یا کشته شود، زایمان و عمل صالح را ترک می کنید و به روش گذشتگانتان بر می گردید؟»

نیز این که اهل تسنن می گویند: از آن چه برای اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) اتفاق افتاده و از اختلافاتی که میان آنها رخ داده است نباید بحث کرد و همه اجتهاد کرده اند، با نقل این روایات سازگار نیست، و این روایات بیانگر این است که هر کاری کردن و اسمش را اجتهاد گذاشتن، مشکلی را حل نمی کند، بلکه از اینها معلوم می شود، صرف این که کسی از صحابه بوده است، موجب نجات او نمی شود، آیه مبارکه (والسابقون الأولون من المهاجرین والأنصار والذین اتبعوهم بإحسان رضی الله عنهم ورضوا عنه ) (2)و آیه مبارکه ( لقد رضی الله عن المؤمنین إذ یبایعون تحت الشجرة )(3) و امثال اینها دلیل بر بهشتی بودن همه آنها نمی شود،خصوصا در آیه اخیر که خداوند متعال فرموده است: «رضی الله عن المؤمنین» از مؤمنین خوشنود شده است، نه از هر کس که بیعت کرده و نه از خصوص صحابه، والله العالم.

ص: 134

اکنون ای خواننده محترم، در قضاوت شتاب مکن و با ارائه یک یا دو آیه فریب مخور، و با رجز خوانی، تحت القائات مغرضانه قرار مگیر، بلکه به اهل خبره مراجعه کن، و به کسانی که در تفسیر و روایات معتبر و در تاریخ، کار کرده و از آنچه در صدر اسلام و پس از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) اتفاق افتاده، و از آنچه بر اهل بیت مظلوم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد کرده اند، به طور دقیق اطلاع دارند، مراجعه کن، و در این روایات و آیاتی که درباره صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله) و منافقین اطراف آن حضرت، از تفسیر و کتابهای معتبر اهل تسنن، وارد شده که در کتاب «روزهای مدینه» آورده ام و مشتی بیش نبود، ولی نمونه خروار است . دقت کن، و بدان جز تمسک به حدیث ثقلین هیچ راهی که موجب نجات و سعادت بشود، نخواهی یافت. والسلام علی من اتبع الهدی.

چنین است.

ابن عباس گوید: در آخرین حجی که عمربن خطاب انجام داد، (در مکه معظمه) در منی به عمربن خطاب گزارش دادند که یکی از رجال گفته است : هنگامی که عمر فوت کند، من با فلان شخص بیعت می کنم، و گفته است: «والله ما کانت بیعة أبی بکر إلا قلته (1)فتمت» ؛ «به خدا سوگند! بیعت ابوبکر خطا و لغزش و نسنجیده بود و تمام شد».

عمربن خطاب از این گزارش غضب کرد و گفت: به طور حتم، من این افراد را که ( چنین حرفی زده اند و در صدد غصب امور مسلمانان هستند، در همین روز تحذیر و تأدیب می کنم.

ابن عباس گوید) عبدالرحمن بن عوف گوید: من به عمر گفتم: «منی» محل اجتماع مردم است و چنان چه بخواهی با آنان که چنین حرفی را زده اند برخورد کنی، مردم جمع می شوند و چه بسا نتوانند تحمل کنند، لذا صلاح نیست در «منی» اقدام کنی، بگذار در مدینه، بزرگان و اشراف حضور دارند و ظرفیت تحمل این قبیل امور را دارند، در آنجا اقدام و آنان را از این پیشنهادها و حرفها برحذر دار.

عمر این پیشنهاد را پذیرفت و گفت : به خدا سوگند! به محض این که به مدینه برسم در اولین فرصت اقدام می کنم. «فقال : والله لأقوم من فی أول مقام اقومه بالمدینة»(2)

ص: 136

ابن عباس گوید: بعد از ماه ذیحجه وارد مدینه شدیم، پس در اولین روز جمعه، من با شتاب به مسجد رفتم و نزدیک منبر نشستم، طولی نکشید که عمربن خطاب وارد مسجد شد، به عمروبن نفیل که بغل دستم نشسته بود، گفتم :

عمر امروز حرف هایی می زند که از ابتدا که خلیفه شده، تاکنون نزده است،عمرو، حرف مرا باور نکرد و گفت: فکر نمی کنم حرفی که تا به حال نزده، بزند.

پس عمر روی منبر نشست و بعد از اذان مؤذن، حمد و ثنای الهی را ادا کرد، سپس گفت: آگاه باشید! من سخنانی خواهم گفت که مقدر شده بگویم و نمیدانم، شاید مردنم نزدیک باشد، پس هر کس شنید و حفظ کرد برای دیگران بازگو کند، و من به احدی اجازه نمی دهم به من نسبت دروغ بدهد.

ابن عباس گوید: عمر بالای منبر چنین گفت:(1)

ص: 137

خداوند محمد (صلی الله علیه و آله) را به حق فرستاد و به وی کتاب نازل کرد و از آیاتی که خداوند نازل کرد آیه رجم است که ما آن را خواندیم و فهمیدیم و بر طبق همان آیه بود که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) زنا کننده را سنگسار کرد و بعد از وی ما نیز همین روش را پیش کشیدیم ولی می ترسم که دورانی بر این امت بگذرد که گوینده ای

ص: 138

بگوید: به خدا سوگند! آیه رجم را در قرآن پیدا نمی کنم، و به وسیله ترک کردن حکمی که خدا فرستاده است به ضلالت بیفتند.

آن گاه عمر گفت : آری، حکم رجم در کتاب خدا برای هر مرد و زنی که با داشتن همسر زنا کند، ثابت است. و از آیاتی که ما در قرآن می خواندیم این آیه بود:

«لا ترغبوا عن آبائکم فإنه کفر بکم أن ترغبوا عن آبائکم ؛ از پدرانتان اعراض نکنید، زیرا اعراض کردن از پدران با کفر یکسان است». یا بدین صورت بود که: «إن کفرا بکم أن ترغبوا عن آبائکم؛ به درستی که کفر شما این است که از پدرانتان اعراض کنید».

ابن عباس گوید) سپس عمربن خطاب گفت: به من گزارش رسیده که یکی از شما گفته است: به خدا سوگند! وقتی عمر مرد، با فلان شخص بیعت می کنم، ولی مبادا کسی از شما مغرور شود، یا این که بگوید، بیعت ابوبکر لغزش و اشتباه و نسنجیده بود و تمام شد، آگاه باشید! همانا من هم قبول دارم که بیعت ابوبکر نسنجیده و اشتباه بود ولی خدا [مسلمانان را از شر آن حفظ کرد «انماکانت بیعة ابی بکر فلته و تمت ألا وإنها قد کانت کذلک ولکن الله وقی شرها...»، و در میان شما کسی مانند ابوبکر وجود ندارد که مردم به او تمایل پیدا کنند، و هر کس بدون مشورت، با کسی بیعت کند، هم بیعت کننده و هم کسی که با او بیعت شود، در معرض کشته شدن قرار خواهند گرفت.

پس از آن، عمربن خطاب گفت :)

همانا از اخبار بعد از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ، مربوط به ما و راجع به بیعت با ابوبکر بود، جز این که انصار با ما مخالفت کردند و همه آنان در سقیفہ بنی ساعده جمع شدند.

علی (علیه السلام) و زبیر و کسانی که با ایشان بودند، با ما، در سقیفہ بنی ساعده شرکت نکردند و حاضر نشدند «وخالف عنا علی و الزبیر ومن معهما.»

ص: 139

ولی مهاجران دور ابوبکر اجتماع کردند، پس من به ابوبکر گفتم: ای ابوبکر!ما را همراه بگیر تا برویم نزد برادرانمان انصار، پس حرکت کردیم به سوی انصار، در میان راه دو نفر از مردان صالح به ما برخوردند، و سؤال کردند: کجا می روید؟ گفتیم: می رویم نزدانصار، گفتند: نزد آنان نروید و شما کار خودتان را انجام دهید، من گفتم: نه به خدا، ما نزد آنان می رویم، و رفتیم وارد سقیفه بنی ساعده شدیم.

همین که وارد شدیم ناگهان ملاحظه کردیم که مردی خودش را در گلیمی پیچیده و در جلو انصار نشسته است، من گفتم: این مرد کیست؟ گفتند : سعدبن عباده است، گفتم: چرا خودش را در گلیم پیچیده است؟ گفتند: بیمار است.

پس ما در سقیفه نشستیم و در همین حال سخن گوی انصار به سخن پرداخت و بعد از حمد و ثنای الهی چنین گفت:

اما بعد، ما انصار الله ( یاران خدا) و ستون اسلام هستیم و شما مهاجران ( که از مکه به مدینه آمده و هجرت کرده اید) قبیله و جمعیت کمی هستید و افرادی از مردم شما خواستند ما را ریشه کن و از اصل زایل کنند و ...

پس وقتی سخن گوی انصار حرفهایش را زد و سکوت کرد، من خواستم از ابوبکر پیشی بگیرم و سخن بگویم ولی رعایت ابوبکر را کردم و ابوبکر به من گفت : آرام باش، من نخواستم او را به غضب بیاورم، و ابوبکر از من حلم و آرامش بیشتری داشت و شروع به سخن کرد، و به خدا سوگند! چیزی از آنچه من می خواستم بگویم فروگزار نکرد و بهتر از من حرف زد.

سپس ابوبکر مقداری از انصار تعریف و ستایش کرد و خطاب به آنان گفت :

آنچه از خوبی ها برای شما گفتم، به جا بود و شما اهل آن هستید ولی رهبری و پیشوایی مخصوص قبیله قریش است، زیرا قریش از حیث نسب و محل تولد

ص: 140

[که مکه معظمه است بر دیگران تقدم دارند، و من برای رهبری و امارت بر شما، یکی از این دو نفر را می پسندم، شما با هر کدام خواستید بیعت کنید، و با یک دستش دست مرا گرفت و با دست دیگرش دست ابو عبیده را.

عمر بن خطاب گوید: ولی من به خدا سوگند! کراهت داشتم امیر مردم شوم و حال این که ابوبکر در میان آنان موجود و حاضر بود...

در این حال یک نفر از انصار، پس از مقداری صحبت و تندی، گفت: ای جماعت قریش! یک نفر از ما انصار امیر باشد و یک نفر هم از شما، «منا امیر و منکم امیر یا معشر القریش !» و هیاهو و سر و صدا بلند شد، به گونه ای که من از اختلاف ترسیدم، پس به ابوبکر گفتم: دستت را جلو بیاور و با او بیعت کردم، پس از من مهاجران نیز با ابوبکر بیعت کردند، سپس انصار هم با او بیعت کردند.

عمربن خطاب گوید: آن گاه که انصار با ابوبکر بیعت کردند، ما بر سعدبن عباده جستیم (او را زیر لگد قرار دادیم) «و نزونا علی سعد بن عباده»، پس یک نفر از آنان گفت : سعد بن عباده را کشتید، من گفتم: خدا او را بکشد، «فقال قائل منهم : قتلتم سعد بن عبادة، فقلت : قتل الله سعدبن عبادة.»(1)

ابن عباس گوید: پس از آن، عمر در ادامه سخنانش گفت: به خدا سوگند! ما در سقیفه بنی ساعده، چیزی قوی تر [محکمتر و با ارزش تر از تحقق بیعت با

ص: 141

ابوبکر، نیافتیم، و ترس آن را داشتیم که اگر انصار از ما مفارقت و جدا شوند و بیعت صورت نگیرد، انصار با یک نفر از خودشان بیعت کنند، و پس از آن ما با این که راضی نیستیم، با آنان بیعت کنیم و یا با آنان مخالفت کنیم و بیعت نکنیم و فساد پیش آید.

عمر در پایان سخنانش هشدار داد و گفت: پس از این، هرگاه شخصی بامردی بدون مشورت با مسلمانان بیعت کند، نه از او تبعیت می شود و نه از کسی که با او بیعت شده است، و هر دو در معرض کشته شدن قرار می گیرند.(1)

ضمنا : «صحیح مسلم ( کتاب الحدود، ص 759) باب 4: رجم الثیب فی الزنی.

15 - حدیث ( 1691)، قسمتی از این حدیث را که مربوط به رجم و آیه مربوط به آن می باشد، از ابن عباس با سه سند نقل کرده است.

مؤلف : این روایت که در صحیح ترین کتاب های اهل تسنن آمده، و از قول عمربن خطاب بازگو شده است، بر مطالب مهمی دلالت دارد:

1۔ صریح در این است که، خلافت ابوبکر، از جانب پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نبوده است.

ص: 142

2 - صریح در این است که بیعت با ابوبکر و خلافت او اجماعی نبوده و علاوه بر مخالفت بزرگان بنی هاشم، سعد بن عباده نیز تا آخر مخالفت کرده و بیعت نکرد.

3۔ صریح در این است که اختلاف شدید بوده و ادامه هم داشته است.

4- صریح در این است که مسلمانان در سقیفه جمع شدند تا امیر تعیین کنند، بنابراین، ابوبکر را به عنوان خلیفه معرفی کردن و او را به عنوان خلیفه پیامبر(صلی الله علیه و آله) خواندن و گفتن، صحیح نیست.

5۔ صریح در این است که بیعت با ابوبکر با پیشنهاد عمر بوده است نه با مشورت و نظرخواهی از مسلمانان.

6۔ صریح در این است که بیعت با ابوبکر نسنجیده و خطا بوده است.

7۔ صریح در این است که بیعت و امارت ابو بکر، شر بوده که خدا مسلمانان را از شر آن حفظ کرده است.

8- این روایت دلالت دارد که به عقیده عمربن خطاب، دو آیه در قرآن وجود داشته است و او آنها را می خوانده و عمل می کرده است، یکی آیه «رجم» و دیگری آیه مربوط به حکم «اعراض از پدران» و حال این که در قرآن های فعلی

چنین آیاتی وجود ندارد، و معنای این حرف همان تحریف و اعتقاد به کم شدن قرآن کریم است.(1)

ص: 143

امیرالمؤمنین(علیه السلام)فرمود: این که گفتی پیامبر فرموده (صلی الله علیه و آله) است خداوند امت مرا به گمراهی جمع نکند، آیا من از این امت نبودم؟ عرض کرد: بلی.

فرمود: همچنین گروه دیگری که از خلافت تو امتناع داشتند، مانند: سلمان و عمار و ابور و مقداد و سعد بن عباده و جمعی از انصار آیا از امت نبودند؟

عرض کرد: بلی، همه آنان از امتند.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: پس چگونه حدیث پیامبر (صلی الله علیه و آله) را دلیل خلافت خود میدانی، در حالی که این ها با خلافت تو مخالف بودند؟

ابوبکر گفت: من از مخالفت آنان خبر نداشتم مگر پس از خاتمه کار، و ترسیدم که اگر خود را کنار بکشم مردم از دین برگردند!

حضرت امیر (علیه السلام)؟ فرمود: به من بگو ببینم کسی که متصدی چنین امری می شود چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟

ابوبکر گفت: خیرخواهی و وفا و عدم چاپلوسی و نیک سیرتی و آشکار کردن عدالت و علم به کتاب و سنت و داشتن زهد در دنیا و بی رغبتی نسبت به آن و ستاندن حق مظلوم از ظالم و سبقت ( در اسلام و قرابت (با پیامبر(صلی الله علیه و آله) ). امیرالمؤمنین عابر فرمود: ای ابوبکر! تو را به خدا این صفاتی را که گفتی، آیا در وجود خود می بینی یا در وجود من؟

ابوبکر گفت: بلکه در وجود تو یا ابا الحسن !

علی (علیه السلام) فرمود: آیا دعوت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را من اول اجابت کردم یا تو؟

عرض کرد: بلکه تو.

حضرت فرمود: آیا سوره برائت را من به مشرکان ابلاغ کردم یا تو؟ عرض کرد: البته تو.

فرمود: آیا در موقع هجرت رسول خدا، من جان خود را سپر آن حضرت

ص: 145

کردم یا تو؟ عرض کرد: البته تو.

حضرت فرمود: آیا در غدیر خم بنا به حدیث پیامبر (صلی الله علیه و آله) من مولای تو و کلیه مسلمانان شدم یا تو؟ عرض کرد: بلکه تو.

فرمود: آیا در آیه زکات ( إنما ولیکم الله)... و ولایتی که با ولایت خدا و رسولش آمده برای من است یا برای تو؟ عرض کرد: البته برای تو.

فرمود: آیا حدیث منزلت از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و مثلی که از هارون به موسی زده شده است درباره من بوده یا درباره تو؟ ابوبکر گفت: بلکه درباره تو.

علی (علیه السلام) فرمود: آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در روز مباهله مرا با اهل و فرزندم برای مباهله (نصارا) برد، یا تو را با اهل و فرزندانت؟ عرض کرد: بلکه شما را.

فرمود: آیا آیه تطهیر در مورد من و اهل بیتم نازل شده یا درباره تو و اهل بیت تو؟

ابوبکر گفت: البته برای تو و اهل بیت تو.

فرمود: آیا در روز کساء من و اهل و فرزندم مورد دعای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بودیم یا تو؟ عرض کرد: بلکه تو و اهل و فرزندت.

فرمود: آیا (در سورة هل آتن) صاحب آیه : (یوفون بالنذر ویخافون یوماکان شره مستطیرأ» منم یا تو؟ ابوبکر گفت: البته تو.

علی (علیه السلام) فرمود: آیا تویی آن کس که در روز څد او را از آسمان جوانمرد خواندند یا من؟ عرض کرد: بلکه تو.

فرمود: آیا تویی آن که در روز خیبر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرچمش را به دست او داد و خداوند به وسیله او ( قلعه های خیبر را گشود یا من؟ عرض کرد: البته تو.

فرمود: آیا تو بودی که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان با کشتن عمرو بن عبدود ناراحتی و اندوه را زدودی یا من؟ عرض کرد: بلکه تو.

فرمود: آیا آن کسی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را برای تزویج دخترش فاطمه

ص: 146

برگزید و فرمود: خدا او را در آسمان برای تو تزویج کرده است منم یا تو؟ ابوبکر

گفت: بلکه تو.

علی (علیه السلام) فرمود: آیا منم پدر حسن و حسین دو ریحانه پیامبر، آن جا که فرمود:

آن دو سید جوانان اهل بهشتند و پدرشان بهتر از آنها است یا تو؟

عرض کرد: بلکه تو.

فرمود: آیا برادر تو است که در بهشت به وسیله دو بال با فرشتگان پرواز می کند ( جعفر طیار) یا برادر من؟ عرض کرد: برادر تو.

فرمود: آیا منم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به علم قضا و فصل الخطاب دلالت کرد و فرمود: «علی افضاگم» یا تو؟ ابوبکر گفت: بلکه تو.

علی (علیه السلام) فرمود: آیا منم آن کس که رسول خدا به اصحابش دستور فرمود: به عنوان امارت مؤمنین به او سلام دهند یا تو؟ ابوبکر گفت: البته تو.

فرمود: آیا از نظر قرابت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) من سبقت دارم یا تو؟ عرض کرد:

البته تو.

علی (علیه السلام) فرمود: آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله)برای شکستن بتهای بالای کعبه، تو را روی دوش خود قرار داد یا مرا؟ عرض کرد: بلکه تو را.

فرمود: آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره تو فرمود که تو در دنیا و آخرت صاحب لوای من هستی یا درباره من؟ عرض کرد: بلکه درباره تو.

فرمود: آیا پیامبر (صلی الله علیه و آله) موقع مسدود کردن در خانه همه اهل بیت خود و اصحابش به مسجد، در خانه تو را باز گذاشت یا در خانه مرا؟ ابوبکر گفت: بلکه در خانه تو را.

علی (علیه السلام) پیوسته از مناقب و فضائل خود که خدا و رسولش آنها را مختص آن حضرت قرار داده بودند سخن می گفت و ابوبکر تصدیق می کرد، آن گاه فرمود:

ص: 147

پس چه چیز تو را فریب داده که این مقام را تصاحب کرده ای؟ ابوبکر گریه کرد و گفت: یا ابا الحسن! راست فرمودی، امروز را به من مهلت بده تا در این باره بیندیشم، آن گاه از نزد آن حضرت بیرون آمد و با کسی صحبت نکرد. شب که فرارسید خوابید و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را در خواب دید و چون بدان جناب سلام کرد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) روی خود را از او برگردانید، ابوبکر عرض کرد: یا رسول الله آیا دستوری فرموده ای که من به جا نیاورده ام؟ فرمود: با کسی که خدا و رسولش او را دوست دارند دشمنی کرده ای، حق را به اهلش بازگردان، ابوبکر پرسید: کیست اهل آن؟ فرمود: آن که تو را عتاب کرد ( علی (علیه السلام) )، ابوبکر گفت: به او باز گردانیدم یا رسول الله!

صبح زود خدمت حضرت امیر(علیه السلام) آمد و عرض کرد: یا ابا الحسن! دستت را باز کن تا با تو بیعت کنم، و آنچه در خواب دیده بود بدان حضرت نقل کرد، علی (علیه السلام) دست خود را گشود و ابوبکر دست خود را به آن کشید و بیعت کرد و گفت: آگاه باش! من خود را از این مقام کنار کشیده و آن را به تو تسلیم می کنم!

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: بلی. ( بسیار خوب). چون ابوبکر از نزد آن حضرت بیرون آمد، در حالی که رنگش دگرگون شده و خود را سرزنش می کرد با عمر مصادف شد، عمر پرسید: ای خلیفه پیامبر! چه شده است؟

ابوبکر ماجرا را تعریف کرد، عمر گفت تو را به خدا ای خلیفه رسول الله ! گول سحر بنی هاشم را نخور و به آنان وثوق نداشته باش، این اولین سحر ایشان نیست ( از این کارها زیاد می کنند) و عمر آن قدر از این حرفها زد که ابوبکر را از تصمیمی که گرفته بود منصرف کرد و مجددا او را به امر خلافت راغب گردانید.

(1)

ص: 148

ترک کردند و آنان را نادیده گرفتید و اوامرشان را مخالفت کردید؟ !!

هان! آهسته باشید که به زودی برشته های خود را می دروید، و جزای اعمال خود را می یابید، و وزر و وبال اعمال شنیع خود را خواهید دید، و آن مکرها وخدعه ها که به کار بستید به نتیجه آن می رسید .

قسم به آن خدایی که دانه را شکافته و آفریدگان را از نیستی به عرصه وجود آورده که شما حتما و جزم می دانید که امیرالمؤمنین و ربانی این امت و وصی حضرت رسالت و عالم به کتاب و سنت، من هستم. و منم که از انوار علوم من برای شما نجات حاصل می شود، و منم برگزیده پروردگار و مترجم قرآن ومفسر آیات خداوندگار و عالم به مصالح لیل و نهار از صلاح و فساد امور شما.

اکنون نزدیک است آنچه وعده شد بر شما فرود آید از عذاب و امتحان، چنانچه بر امم سابق نازل شده و نزدیک است که خداوند متعال شما را مورد حسابدرآورد و از ائمه و جلوداران شما سؤال و مؤاخذه کند که با آنان محشور خواهید شد و به سوی خداوند عزوجل باز خواهید گشت.

آگاه باشید! به خدا قسم که اگر به عدد اصحاب طالوت یا اصحاب بدر که سیصد و سیزده نفر بیش نبودند مرا یار و ناصر بود شما را با شمشیر خود می زدم تا آن که رو به حق آرید و به سوی دین صحیح و صدق بازگردید چه آن که ضربات شمشیر مسدود کننده راه کفر و نفاق باشد و از برای رفق و مدارا بهتر است. [پس فرمود: بار الها ! میان ما و این گروه حکم فرما بدانچه سزاوار است و تو نیکوترین حکم کنندگانی .

راوی گوید: امیرالمؤمنین بعد از این خطبه از مسجد بیرون آمد، در اثنای عبور، از زمینی گذشت که سی عدد گوسفند در آن جا می چریدند، حضرت فرمود: «به خدا قسم! اگر به عدد این گوسفندان مرا ناصر و معین بود هر آینه پسر خورنده مگسها را از منبر رسول خدا به زیر می آوردم و او را از ملک و سلطنت خلع می کردم».

ص: 150

راوی گفت: چون امیرالمؤمنین آن روز را به آخر رسانید، سیصد و شصت نفر با آن حضرت بیعت کردند که تا دم مرگ ایستادگی داشته باشند. امیرالمؤمنین (علیه السلام) به آنان فرمود: فردا سرهای خود را بتراشید(1) و در «احجار الزیت (2)» نزد من آیید.

فردا امیرالمؤمنین (علیه السلام) سر خود را بتراشید و در موعد خود حاضر شد ولی هیچ یک از آنان سر خود را نتراشیدند و در میعادگاه حاضر نشدند مگر ابوذر و عمار و مقداد و سلمان و حذیفة بن یمان، چون آن حضرت اوضاع را چنان دید، هر دو دست به طرف آسمان بلند کرد و عرض کرد:

اللهم إن القوم إستضعفونی کما استضعف بنو اسرائیل هارون، اللهم فأنت تعلم منا نخفی و مانعلن، وما یخفی علیک شئ فی الأرض ولا فی السماء توفنی مسلما وألحقنی بالصالحین. آما والبیت والمفضی إلی البیت، لولا عهد عهده إلی النبی الأمی(صلی الله علیه و آله) لأوردت المخالفین خلیج المنیة و لارسلت علیهم شآبیب صواعق الموت و عن قلیل سیعلمون.(3)

بار پروردگارا ! این مردم مرا ضعیف شمردند، همان گونه که بنی اسرائیل هارون را ضعیف شمردند، خدایا ! تو به خوبی می دانی آنچه را پنهان کنیم و آنچه را آشکار کنیم، و چیزی در آسمان و زمین بر تو پوشیده نیست، مرا مسلمان بمیران و به صالحان ملحقم فرما.

همانا سوگند به کعبه و آن که به سوی کعبه رود، اگر سفارشی که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به من کرده است، در کار نبود، هر آینه مخالفان را به دریای مرگ می ریختم و باران برق دار مرگ را بر سرشان می ریختم و به زودی خواهند دانست.

ص: 151

غصب فدک و تحمل امیرالمؤمنین (علیه السلام)

یکی از کارهای زشت ابوبکر گرفتن فدک فاطمه (علیها السلام) دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود.

فدک قریه ای میان خیبر و مدینه بود که تا مدینه دو منزل راه فاصله داشت و دارای زمین های حاصلخیز و نخلستان های بارور بود که طایفه ای از یهود در آن ساکن بودند چون در سال هفتم هجری نیروی اسلام رونق گرفته و خدای تعالی پس از فتح خیبر، رعب و وحشت آن را به دل یهود انداخته بود، اهالی فدک با رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) مصالحه کردند که نصف تمام فدک را به آن حضرت واگذار کنند و نصف دیگرش از آن خودشان باشد، در نتیجه آن قسمت از فدک که به نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) واگذار شده بود ملک خاص آن حضرت گردید، زیرا بدون جنگ و لشگرکشی به آن جناب تعلق گرفته بود و مفاد آیه شریفه متضمن این مطلب است که می فرماید:

( وما أفاء الله علی رسوله منهم فما أوجفتم علیه من خیل ولا رکاب ولکن الله یسلط رسله علی من یشاء والله علی کل شیء قدیر)(1)

« آنچه خداوند از مال و ملک کافران بر پیغمبر خود واگذاشته، بدون زحمت و رنج سواران و پیادگان شما بوده و شما بهره و نصیبی در آن ندارید) ولی خداوند پیامبرانش را بر هر که بخواهد مسلط کند و خداوند بر انجام هر چیزی توانا است».

خلاصه آنچه بدون لشگرکشی و جنگ به دست آید «انفال» است و فقط از آن خدا و رسول می باشد. چنان که خداوند می فرماید : ( یسألونک عن الأنفال قل الأنفال لله والرسول (2)، «از تو (ای پیامبر) از انفال می پرسند، بگو: انفال مال خدا و پیامبر است».

ص: 152

حضرت صادق (علیه السلام) می فرماید: «الانفال ما لم یوجف علی بخیل و لارکاب، آؤ قوم صالحوا، آؤ قوم اعطؤا بأیدیهم، و کل ارض خربه وبطون الأودیة فهو الرسول الله (صلی الله علیه و آله) و هو الإمام من بعده یضعه حیث یشاء(1)» ؛ انفال آن است که اسب و شتر بر آن رانده نشود (با جنگ به دست نیاید) یا اموال مردمی است که آن را مصالحه کرده باشند، و یا با دست خود آن را بدهند. و هر زمین خراب و ته رودخانه ها از آن پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) است و پس از او از آن امام است که به هر راه خواهد به مصرف رساند.

بنابراین فدک مشمول آیه انفال است و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، مالک آن شده بود.

در تفسیر مجمع البیان و کتاب اصول کافی در ذیل تفسیر آیه : (وآت ذا القربی حقه (2)) آمده است: چون آیه مزبور نازل شد پیامبر (صلی الله علیه و آله) دختر خود فاطمه (علیها السلام) را خواست و فرمود: خدای تعالی به من دستور فرموده که فدک را (که ملک شخصی من است) به تو واگذار کنم، فاطمه (علیها السلام) گفت : یا رسول الله! من هم از شما و هم از خدای تعالی پذیرفتم.

این مطلب در کتب اهل سنت نیز مانند: تفسیر ثعلبی و شواهد التنزیل و ینابیع المودة آمده است که پس از نزول آیه مزبور پیامبر(صلی الله علیه و آله) فدک را به دخترش فاطمه داد.(3)

و تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در قید حیات بود فدک در تصرف حضرت زهرا (علیها السلام) بود و کارگرانی هم برای جمع آوری محصول آن گمارده بود و عایدات آن را به فقرای بنی هاشم و دیگران تقسیم می کرد. ولی پس از رحلت نبی اکرم، ابوبکر کارکنان فاطمه (علیها السلام) را از آنجا بیرون کرد و فدک را از تصرف دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله) خارج ساخت و گفت: فدک «فی ء) مسلمانان است!!

ص: 153

این عمل ابوبکر کاملا غاصبانه و از هر جهت برخلاف حق و عدالت بود، زیرا چنان که اشاره شد،

اولا، فدک جزو «انفال» محسوب شده و ملک شخصی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود نه فی ء) مسلمانان.

ثانیا، پیامبر (صلی الله علیه و آله) در زمان حیات خود به دستور خدا آن را به دخترش فاطمه (علیها السلام) بخشیده بود.

ثالثا، به موجب قانون ید، حضرت زهرا (علیها السلام) از زمان پدرش در آن تصرف داشت و در احتجاجی که در این مورد آن علیا مخدره در حضور مهاجر و انصار در مسجد پیامبر با ابوبکر داشت او را مجاب و محکوم ساخت.

آمد و سخنرانی مفصل - که در آن درس محاکمه و مطالبه حقوق، و منشاء ارتقا و انحطاط ملتها، و از هر حیث جامع و کامل و پر محتوا بود به ایراد فرمود.(1)

فاطمه زهرا (علیها السلام) ابوبکر و اطرافیانش را محکوم کرد و آنان هیچ گونه پاسخی در برابر منطق او نداشتند. ولی آن حضرت نتیجه ای نگرفت و با دل شکسته رو به قبر پدرش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کرد و این اشعار را قرائت کرد:

قد کان بعدک انباء وهبثة

لو کنت شاهدها لم تکثر الخطب

إنافقدناک ققد الأرض و ابلها

واختل قومک فاشهدهم ولا تغب

و کل أهل له قربی و منزله

عند الآله علی الأدنین مقترب

أبدت رجال لنا تجوی صدورهم

لما مضیت و حالت دونک الترب

تجهمنا رجال واستخف بنا

لما فقدت و کل الأرض مغتصب

و کنت بدرا و نورا یستضاء به

علیک ینزل من ذی العزة الکتب

وکان جبریل بالآیات یؤنسنا

فقد فقدت و کل الخیر محتجب

قلیت قبلک کان الموت صادقنا

لما مضیت و حالت دونک الکتب(1)

ای پدر !] پس از تو رویدادها و فتنه های بسیار تلخی پدیدار گشت که اگر تو درکنارما بودی این فتنه ها و رنجها رخ نمی داد.

ما تو را از دست دادیم و مانند زمینی که از نعمت باران محروم می گردد، از نعمت تو محروم گشته پژمرده شدیم، تو خود نظاره کن که امتت چگونه از راه حق منحرف شدند.

هر خاندانی که در نزد خدا مقام و منزلتی دارند، در نظر مردمان نیز بزرگ و محترمند.

اما هنگامی که شما جهان را بدرود گفتی و خاک میان ما و تو جدایی افکند، نامردان، کینه های درونی خود را بر ضد ما آشکار کردند.

آری، آن گاه که وجود تو از دست رفت، نامردان بر ما رو ترش کردند و خشونت پیش گرفتند و حرمت ما را شکستند و میراث ما را به غارت بردند.

پدرجان تو ماه شب چهارده و چراغی نورافشان برای جهانیان بودی و از جانب خدا

ص: 156

وحی بر تو نازل می گشت.

به برکت وجود تو، فرشته وحی با آیات نورانی قرآن ما را شادمان و مأنوس می ساخت. اما دریغ و درد که با رحلت تو تمامی خبرها و برکات پایان یافت.

ای پدر! کاش پیش از آن که شما جهان را بدرود گویی و در خاک پنهان شوی، عمر ما پایان یافته بود.

حضرت زهرا(علیها السلام) پس از خطابه و مطالبه حق خویش و بعد از یأس و ناامیدی از این که بتواند به حق خود دست یابد، مانند کوه آتشفشان، اندوه و سوز دل را نثار قبر پدر (صلی الله علیه و آله) کرد و سپس با چهره ای افسرده و دلی شکسته و چشمی اشکبار به خانه برگشت.

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در انتظار فاطمه خالی بود، زهرا (علیها السلام) وارد خانه شد و با حالت پرخاش به سخن آمده، گفت: «یابن ابی طالب اشتملت شملة الجنین و قعدت حجرة الظنین ...... افترست الذئاب و افترسک الذباب ...» ؛ «ای پسر ابوطالب!

مانند جنین که در شکم مادر پرده نشین است، پرده به خود پیچیده ای و خویش را در پرده نهفته کرده ای، و مثل شخص متهم، در کنج خانه خود، خانه نشین شده ای؟!» تو در میدانهای نبرد گرگها را شکار می کردی، اکنون چه شده که مگسها تو را شکار و بر سرت ریخته و خانه نشینت کرده اند؟! ...

سخن پرخاش آمیز حضرت زهرا (علیها السلام) با امیرالمؤمنین (علیه السلام) تمام شد ولی این سخنان و آن حالت پاره تن پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، مادر حسنین (علیهم السلام)، زنی که چند روز بیش نیست که داغ پدر مهربانی چون پیامبر خدا را دیده، و حوادث تلخ و ناگوار بعد از داستان سقیفه را به جان خریده است، با روح و روان مردی جوان و دلاوری بی مانند - که در میدانهای نبرد، درباره اش از آسمان ندای «لأقتی إلا علی، ولا سیف إلا ذوالفقار» به گوشها رسیده است، چه کرد؟، پاسخ شوهر و پسر عم به پاره تن

ص: 157

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چه بود؟، خاطر آتشین را چگونه از جوش و خروش فرو نشاند؟

پاسخ امیرالمؤمنین (علیه السلام) چند کلمه ای کوتاه ولی پر محتوا و آرام بخش بود و با آن کلمات، زهراغا را دلداری داد و در ضمن سخنانش فرمود: «یا ابنة الصفوۃ و بقیة النبوة ... ما أعد لک افضل مما قطع عنک فاحتسبی لله» (1)؛ «ای دختر برگزیده عالم و ای یادگار نبوت! آنچه برای تو تهیه شده، افضل و برتر است از آنچه از تو قطع شده است، پس در راه خداوند طریق شکیبایی پیش دار و بگو: خدا مرا بس است، بگو: «حسبی الله». .

حضرت زهرا(علیها السلام) گفت: «حسبی الله»، خداوند متعال امر مرا کفایت می کند و او مرا بس است، و خاموش گردید.

آری، امیرالمؤمنین (علیه السلام) زهرا (علیها السلام) را با یاد خدا تسلیت و دلداری داد و با کلمه أحبی لله»، روح و روان پاک و مطهر سیده نساء عالمیان را به مقام والای بالا پیوست داد، زیرا: ۔

جهان را صاحبی باشد خدا

نام کز او آشفته دریا گیرد آرام

امیرالمؤمنین (علیه السلام) کوشید و زهرا را آرام و ساکت کرد، اما خود آن حضرت در چه حالی و در چه غم و اندوهی فرو رفت؟

من از تحریر این غم ناتوانم

که تصویرش زده آتش بجانم

این یکی از مواردی است که امام مظلوم، تحمل کرد و صبر فرمود، مانند کسی که خاشاک در چشمش و استخوان در گلویش «صبرت و فی العین قذا و فی الحلق شجی». .

در اندرون من خسته دل ندانم کیست

که من خموشم و او در خروش در غوغا است

ص: 158

حضرت زهرا (علیها السلام) با گفتن «حسبی الله» ساکت شد و از صدا افتاد و به دنبال آن از پا هم افتاد، اما آن سکوت و از پا افتادن، با روح و روان امیرالمؤمنین (علیه السلام) چه کرد؟ با روح و دل بچه ها و کودکان آن مادر مهربان چه کرد؟، جز خدا کس نداند.

آری، این همه تلخی و نامرادیها چون تو پسندی سعادت است و سلامت زهرا (علیها السلام) به سکوتی فرو رفت که جهان را از سکوت خود افسرده کرد.

حضرت زهرا (علیها السلام) با آن مقام والایی که دارد، در عین حال با آن جمله های پرخاشگونه، امیرالمؤمنین (علیه السلام) را مخاطب قرار داد تا اهمیت حادثه و انحراف مسلمانان بر همگان روشن گردد، همان گونه که حضرت موسی بن عمران پس از بازگشت از کوه طور با برادرش هارون پرخاش کرد و همین که دید بنی اسرائیل گوساله پرست شده اند، رو به هارون کرده با تندی و پرخاش و با حال غضب گفت : ای هارون، چه مانع شد که جلوی بنی اسرائیل را از گوساله پرستی نگیری؟

و چه شد که از فرمان تو سر پیچیدند؟ و از شدت غضب با یک دست سر هارون را و با دست دیگر محاسن او را به طرف خود کشید. و هارون در مقام اعتذار پاسخ داد: ای فرزند مادرم! با من مدارا کن، ریش و موی سر مرا مگیر، من ترسیدم اگر با آنان طرفیت و مقابله کنم، دو گروه شوند و آتش اختلاف و جنگ شعله ور گردد، سپس به من بگویی تو سبب اختلاف و تفرقه و جنگ شدی و رعایت سفارش مرا نکردی.(1)

بلکه بر حضرت زهرا(علیها السلام) بود که این گونه بخروشد تا انحراف منحرفین را بر عالمیان آشکار سازد، همان گونه که حضرت موسی (علیه السلام) با توجه به این که برادرش هارون مقصر نیست ولی حالت غضب به خود گرفت و با برادرش آن گونه

ص: 159

برخورد کرد تا عظمت گناه مردم روشن و بر همه آشکار گردد، حضرت زهرا(علیها السلام) نیز با امیرالمؤمنین (علیه السلام) آن گونه برخورد کرد تا عظمت امر و بزرگی گناه ثابت و بر همگان معلوم گردد.

در سخن امیرالمؤمنین (علیه السلام) به حضرت زهرا(علیها السلام) که فرمود: «آنچه برای تو تهیه شده افضل و برتر است از آنچه از تو قطع شده»، نکاتی وجود دارد که پارهای شبهات را رفع می کند، زیرا اگر حق زهرا (علیها السلام) گرفته نشده بود، آیا خطبه پر محتوای حضرت زهرا (علیها السلام) در مسجد النبی و در حضور مهاجر و انصار، به وجود می آمد؟ آیا این اثر ارزشمند - که درباره شرح و توضیح آن، آن همه کتاب نوشته شده ، در تاریخ اسلام می ماند؟

آیا این در گرانبها بر تاج نبوت آشکار می شد؟ آیا مطالب چنین خطابه ای، به گوش مسلمانان می رسید؟ آیا بانگ بیدار باش و زنگ خطر برای جلوگیری از انحرافات آیین اسلام و مسلمانان، به گوشها می رسید؟ پس با گرفتن فدک و با غصب حق، این برکات پخش و به جهان اسلام عاید گردید و مایه سرفرازی ذریه و محبین پاره تن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شد. این تاج سخن برای همیشه و همواره بر سر زهرا(علیها السلام) و اولاد زهرا(علیها السلام) باقی ماند. (و هذا من فضل ربها).

شخصا اقدام نکرد. ثانیا، برای امیرالمومنین (علیه السلام) زمینه اقدام و رو در رو قرار گرفتن وجود نداشت، یعنی موقعیت آن حضرت و زمان و مکان به هیچ وجه ایجاب نمی کرد که اقدام کند، و با اندک تأملی روشن می شود که موقعیت و وضع امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مدینه و در آن زمان مخصوص، به مراتب دشوارتر از موقعیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در مکه معظمه بود، و همه می دانیم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مکه معظمه چه اذیتها و اهانتها که نشد، سه سال در شعب ابوطالب در محاصره بود، با این که می توانست لااقل مقابله به مثل کند ولی همه اذیتها و اهانتها و ناراحتیها را تحمل کرد، و اذیت و آزارها به درجه ای رسید که فرمود: «ما أوذئ نبی مثل ما أو ذیت» «هیچ پیامبری به اندازه من اذیت نشد»(1). ولی با این همه صبر کرد و حتی نفرین هم نکرد.

از ناراحتیهای پیامبر (صلی الله علیه و آله) این بود که برخی افراد که مسلمان می شدند . چه زن و چه مرد - به جرم مسلمان شدن، شکنجه های طاقت فرسا می شدند، یا به بدترین وجه به قتل می رسیدند، گروهی از تازه مسلمانان از ترس اذیت و آزار مشرکان به حبشه رفتند و سرانجام دشمنان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تصمیم به کشتن آن حضرت گرفتند و در نهایت به امر خداوند سبحان، از مکه هجرت فرمود، و این امور در حالی بود که خداوند سبحان او را با ایجاد رعب در دل دشمنانش یاری می کرد، جبرئیل و ملائکه با او همراه بودند و یاریش می کردند، علی (علیه السلام) با حضرت حمزه و عده زیادی از مسلمانان که در بین آنان افرادی شجاع مثل جعفر طیار وجود داشتند، در خدمت آن حضرت بودند، با این حال با مشرکان و دشمنان خود مقابله نفرمود، چون مصلحت در صبر و تحمل و هجرت بود.

ص: 161

عینا همین وضع و همین جهات برای حضرت امیر (علیه السلام) پیش آمد، بلکه کینه بدر، احد و حنین و دیگر مجاهدت های امیرالمؤمنین (علیه السلام) وضع را بر آن حضرت دشوارتر کرده بود، از سویی حب جاه و ریاست طلبی جمعی از حاضران - که شاهد آن وقوع اختلافشان در سقیفه و فریاد انصار بر سر مهاجران که «منا امیر و منکم امیر » است . و از سوی دیگر دشمنان اسلام و منافقان و یهود و نصارا و تازه مسلمانانی که از ترس یا از روی طمع اسلام آورده بودند، در انتظار فتنه و آشوب و جنگ داخلی بین مسلمانان بودند، تا از فرصت استفاده کرده و به پیکر اسلام ضربه بزنند و زحمات چندین ساله پیامبر (صلی الله علیه و آله) را هدر دهند و خون شهدا را پایمال کنند، و معلوم است آن کس که تمام این مفاسد را مد نظر دارد و می تواند با سکوت و تحمل و صبر و از خود گذشتگی، جلوی مفاسد را بگیرد و توطئه ها را خنثی کند، امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. به علاوه چنانچه حضرت دست به شمشیر می زد و مقابله می فرمود او را متهم به ریاست طلبی و حب جاه و مقام می کردند که با شخصیت امام و آنچه را که او در آینده باید ارائه دهد سازگار نبود، با روح بلند و ملکوتی آن امام والامقام منافات داشت، همانگونه که در این کلام مبارک به آن اشاره فرموده است.

«فان اقل یقولوا: حرص علی الملک، و ان أسکت یقولوا: جزع من الموت! هیهات بعد التیا و التی ! و الله لابن أبی طالب آنس بالموت من الطفل بثدی امه...(1)»؛ «اگر سخن بگویم و حقم را مطالبه کنم، می گویند: بر ریاست و حکومت حریص است، و اگر دم فرو بندم و ساکت بنشینم، خواهند گفت: از مرگ می ترسد!

اما هیهات پس از آن همه جنگها و حوادث [این گفته بس ناروا است. به خدا سوگند، علاقه فرزند ابوطالب، به مرگ از علاقه طفل شیرخوار به پستان مادر بیشتر است».

ص: 162

گذشته از همه اینها، روایات بسیاری وارد شده که ائمه (علیهم السلام) جز به عهد و فرمان خدا کاری انجام نداده و نمی دهند و از آنچه از طرف خدا مأمور هستند، تجاوز نمی کنند، برای هر امامی، نامه ای سر به مهر از آسمان نازل شده و هر کدام از آن بزرگواران در زمان امامت خود آن نامه را می گشود و طبق آن عمل می فرمود.(1) و از آنچه در آن نامه نوشته شده بود تجاوز نمی کردند.

همین وضع و همین موقعیت برای سیدالشهدا حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) نیز محقق بود.

برای حضرت موسی (علیه السلام) و بسیاری از انبیای دیگر هم چنین مسائلی وجود داشته و چون زمینه جنگ و درگیری نبود مشکلات را تحمل می کردند، همان گونه که از سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) استفاده می شود که فرمود: «ما أو ذی نبی مثل ما أوذیت (2)» اشاره به اینکه همه انبیا (علیهم السلام) اذیت شدند ولی اذیتی که به من وارد گردید از همه افزون تر بود.

حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در ضمن نامه ای که به عثمان بن حنیف نوشته، به غصب شدن فدک اشاره کرده فرموده است:

(بلی!کانت فی أیدینا فدک من کل ما أظلمته السماء، فشحت علیها نفوس قوم، و سخت عنها نفوس قوم آخرین»؛ «آری، از آنچه آسمان بر آن سایه انداخته، تنها فدک در دست ما بود، که گروهی از اینکه در دست ما باشد بخل ورزیدند، و ما هم سخاوتمندانه از آن صرف نظر کرده، دست برداشتیم «و نعم الحکم الله» و خدا خوب حاکمی است».(3)

ص: 163

آری، حقیقتا این عمل چقدر زشت و ناشایست بود که بلافاصله پس از رحلت رسول اکرم که به جای عرض تسلیت به بازماندگان آن حضرت، با پاره تنش، این چنین رفتار کردند و به پاس یک عمر مجاهدت و فداکاری که عرب بی فرهنگ را در اثر تربیت و تعلیم، بر ملل متمدن آن روز مسلط گردانید و به حکم آیه :( قل لا أسألکم علیه أجرا إلا المودة فی القربی (1)) فقط انتظار احترام و محبت به نزدیکان خود را داشته است.

ولی این فرقه نمک نشناس دختر و یگانه یادگار او را به حال تضرع و زاری در آوردند که پناهگاهی جز تربت پدر نداشت و سرانجام، در اثر فشار و ناملایمات و دردهای جسمی و روحی، رنجور و بیمار شد و سرانجام به شهادت رسید، و شبانه به خاک سپرده شد. صلوات الله وسلامه علیها و لعنة الله علی ظالمیها و قاتلیها.

بر احوالم ببار ای ابر خون از آسمان امشب

که می سازم به دست خود گل اندر گل نهان امشب

مکن ای دیده منعم گر بجای اشک خون گریم

که میگریم من از هجران زهرای جوان امشب

حسن نالان، حسین گریان، پریشان زینبین از غم

چه سان آرام بنمایم من این بی مادران امشب

نشینم تا سحرگه بر سر قبرت من دلخون

چو بلبل از فراقت سر کنم آه و فغان امشب

ص: 164

گرفتم آن که برخیزم به سوی خانه برگردم

چه گویم گر ز من خواهند مادر کودکان امشب

زمین با پیکر رنجیده زهرا مدارا کن

که این پهلو شکسته بر تو باشد میهمان امشب

را از غنیمت مدینه و فدک و خمس خیبر مطالبه کرد... ابوبکر از پرداخت آن خودداری کرد و چیزی به فاطمه نداد. پس فاطمه بر ابوبکر خشم و غضب کرد و با وی قهر کرد و تا زنده بود با او حرف نزد. و پس از شش ماه بعد از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وفات یافت، وقتی از دنیا رفت شوهرش علی (علیه السلام) شبانه او را دفن کرد و به ابوبکر اذن نداد و خود علی بر جنازه فاطمه (علیها السلام) نماز خواند و تا فاطمه (علیها السلام) زنده بود علی (علیه السلام) میان مردم احترام داشت. اما پس از فوت فاطمه (علیها السلام)، علی (علیه السلام) ملاحظه کرد که مردم نسبت به او بی توجه شده، به طوری که گویی او را نمی شناسند.

بخاری در جای دیگر همین کتاب روایت کرده است:

... عن ابن شهاب قال: أخبرنی عروة بن الزبیر أن عائشة أم المؤمنین رضی الله عنها: أخبرته أن فاطمة علیها السلام بنت رسول الله (صلی الله علیه و آله) سألت أبا بکر الصدیق بعد وفاة رسول الله (صلی الله علیه و آله) أن یقسم لها میراثها: ما ترک رسول الله (صلی الله علیه و آله) مما أفاء الله علیه؟

فقال لها أبوبکر : إن رسول الله (صلی الله علیه و آله) قال: «لانورث، ما ترکنا صدقة»، فغضبت فاطمة بنت رسول الله (صلی الله علیه و آله) فهجرت أبا بکر فلم تزل مهاجرته حتی توفیت، و عاشت بعد رسول الله (صلی الله علیه و آله) ستة أشهر، قالت: وکانت فاطمه تسأل أبا بکر نصیبها ما ترک رسول الله (صلی الله علیه و آله) من خیبر و فدک وصدقته بالمدینه، فأبی أبو بکر علیها ذلک...(1)

عایشه خبر داد که فاطمه (علیها السلام) بعد از رحلت رسول الله (صلی الله علیه و آله) از ابوبکر مطالبه ارث و آنچه از رسول الله (صلی الله علیه و آله) به جای مانده بود کرد، ابوبکر گفت:

رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرموده است: کسی از ما ارث نمی برد و آنچه ما بعد از خود بجا بگذاریم صدقه است. عایشه گوید:

فاطمه (علیها السلام) غضب کرد و ابوبکر را ترک کرد و تا زنده بود با او حرف نزد و از او دوری کرد (با ابوبکر برای همیشه قهر کرد)، و فاطمه (علیها السلام) شش ماه بعد از رسول الله (صلی الله علیه و آله) زنده بود.

ص: 166

عایشه گفت: فاطمه (علیها السلام) سهم ماترک رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از خیبر و فدک و صدقه مدینه آن حضرت را از ابوبکر مطالبه کرد و ابوبکر از تحویل دادن آنها به فاطمه (علیها السلام) خودداری کرد. (صحیح مسلم» نیز ( که اهل تسنن آن را بعد از «قرآن» و «صحیح بخاری) صحیح ترین کتاب می دانند(1)، مطالبه فاطمه (علیها السلام) «فدک» را از ابوبکر با سه سند از عایشه نقل کرده که گفت: بعد از آنکه ابوبکر از بازگرداندن فدک به فاطمه امتناع کرد، فاطمه (علیها السلام) بر ابوبکر غضب نمود و با او قهر کرد و هرگز با او سخن نگفت تا وفات کرد و شش ماه زنده بود و پس از وفاتش شوهر او علی بن ابی طالب (علیه السلام) بر جنازه اش نماز خواند و شبانه دفنش کرد.(2)

ضمنا مرحوم خواجه نصیرالدین طوسی (قدس سره) ، در بیان ادله عدم صلاحیت غیرعلی (علیه السلام) برای خلافت، به ماجرای غصب فدک اشاره کرده و فرموده است:

وقد خالف أبوبکر کتاب اللہ تعالی فی منع ارث رسول الله، بخبر رواه و منع فاطمة (علیها السلام) فدک مع ادعاء النحلة لها و شهد علی (علیه السلام) وأم أیمن و صدق الأزواج فی إدعاء الحجرة لهن ولهذا ردها عمر ابن عبد العزیز وأوصت أن لا یصلی علیها أبوبکر فدفنت لیلا.(3)

ابوبکر در منع فاطمه (علیها السلام) از ارث پدرش پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، با کتاب خدا مخالفت کرد، به استناد خبری که نقل نمود و فدک را از فاطمه (علیها السلام) بازگرفت، با اینکه آن حضرت ادعا نمود و آن را بخشیده شده به خود خواند. و علی (علیه السلام) و ام ایمن به آن شهادت دادند، و این در حالی بود که ابوبکر ادعای زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در اینکه

ص: 167

حجره آن حضرت مال آنها است تصدیق کرد، و به همین لحاظ بود که عمر بن عبد العزیز «فدک» را برگرداند، و فاطمه (علیها السلام) وصیت کرد ابوبکر بر او نماز نخواند،و شبانه به خاک سپرده شد.(1)

آری، از حوادث ناگوار بعد از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) یکی هم غصب «فدک» بود، و در دورانهای بعد از خلیفه اول، هر یک از خلفا که می خواستند بحسب ظاهر، تمایلی به اهل بیت نشان دهند، «فدک» را به اهل بیت (علیهم السلام) باز می گرداندند، ولی زمانی نمی گذشت که غاصب دیگری آن را مصادره می کرد و این وضع در زمان خلفای بنی امیه و بنی عباس بارها تکرار شد. آلآ لعنة الله علی الظالمین و سیعلم الذین ظلموا أی منقلب ینقلبون.

مسلم» نیز سه روایت آورده مبنی بر اینکه قهر بودن بیش از سه شبانه روز حرام است. حدیث ( 2560)، از ابوایوب انصاری نقل کرده که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود:

«لا یحل لمسلم أن یهجر أخاه فوق ثلاث لیال» و حدیث (2961) از عبدالله عمر همان را نقل کرده است. و حدیث (2962) از ابوهریره نقل کرده که رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمود: «لأهجرة بعد ثلاث».(1)

طبق دو روایتی که «بخاری» از عایشه نقل کرده است: «حضرت زهرا(علیها السلام) با ابوبکر قهر کرد و شش ماه بعد از پدر بزرگوارش زنده بود و در این مدت قهر با ابوبکر را ادامه داد». .

با این که طبق روایات «بخاری» و «مسلم» قهر بودن بیش از سه شبانه روز جایز نیست، لذا اهل تسنن درباره ادامه قهر حضرت زهرا(علیها السلام)با ابوبکر به دست و پا افتاده و جواب قانع کننده ای ندارند.

منظور از آوردن این چند روایت از صحیح ترین کتابهایشان این است که هر گاه به ما «شیعیان» بگویند: چرا نسبت به فلان شخص بی اعتنا هستید؟ بگوییم:

کسی که فاطمه (علیها السلام) را خشمناک کرد پیامبر (صلی الله علیه و آله) را خشمناک کرده است و کسی که پاره تن پیامبر (صلی الله علیه و آله) با او قهر کرد و تا زنده بود همچنان با او قهر بود، در حقیقت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با او قهر کرده و قهر بوده است و مسلمان نمی تواند نسبت به چنین کسی خوشبین باشد و به او اعتنا کند. (من یعمل سوء یجزبه ) (سوره نساء /123)

زحماتی که عمر در مورد تثبیت خلافت او متحمل شده بود، او نیز زمینه را برای خلافت عمر بعد از خود آماده کرد و مخالفان را نیز قانع کرد، جمعی از صحابه را به حضور طلبید و عمر را در حضور آنان به جانشینی خود منصوب کرد و در روز وفات ابوبکر (سال 13 هجری) پس از دفن ابوبکر، عمر به مسجد رفت و مردم را از خلافت خود آگاه ساخته و از آنان بیعت گرفت.

خلافت عمر ده سال و شش ماه طول کشید، چون مدت عمرش سپری شد و به دست ابولؤلؤ زخمی گردید، برای انتخاب خلیفه بعد از خود، شش نفر را به حضور طلبید و موضوع خلافت را به صورت شورا میان آنان محدود کرد.

این شش نفر عبارت بودند از: امیرالمؤمنین (علیه السلام)، طلحه، ژبیر، عبدالرحمن ابن عوف، عثمان، و سعد وقاص. آنگاه ابوطلحہ انصاری را با پنجاه نفر از انصار مأمور کرد که پشت در خانه ای که در آن جا اعضای شورا بحث و گفتگو می کنند، ایستاده و منتظر اقدامات آنان باشد، اگر پس از سه روز، پنج نفر به انتخاب یکی از آن شش تن موافق شدند و یکی مخالفت کرد، گردن نفر مخالف را بزند، و اگر چهار نفر از آنان به یک نفر رأی موافق دهند و دو نفر مخالفت کنند، سر آن دو نفر را با شمشیر برگیرند و اگر برای انتخاب یکی از آنان هر دو طرف ( موافق و مخالف) مساوی شدند، نظر آن سه نفر که عبدالرحمن بن عوف جزو آنها است پذیرفته و اجرا شود و سه نفر دیگر را در صورت مخالفت گردن بزنند، و اگر پس از سه روز، رأی آنان به چیزی تعلق نگرفت و همه با یکدیگر مخالفت کردند، هر شش تن را گردن بزنند و سپس مسلمانان برای خود خلیفه ای انتخاب کنند !!!

عمر علت انتخاب شش تن اعضای شورا را چنین اظهار داشت که: چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) موقع رحلت، از این شش نفر راضی بود من هم خلافت را میان ایشان به صورت شورا قرار می دهم که یکی را از میان خود برای این کار انتخاب

ص: 170

کنند و موقعی که آن شش نفر نزد عمر حاضر شدند خواست نقاط ضعف آنان را به حساب خود یادآور شود، به زبیر گفت: تو بد خلق و مفسدی، اگر خرسند باشی ایمان خواهی داشت و اگر ناراضی باشی کافر هستی، بنابراین گاهی انسان هستی و گاهی شیطان.

و اما تو ای طلحه! رسول خدا را آزرده ای و آن حضرت هنگام رحلت از تو افسرده خاطر بود. به علت آن حرفی که در روز نزول آیه حجاب گفتی.(1)

و اما تو ای عثمان! والله که سرگین از تو بهتر است.

و اما تو ای سعد! مرد متکبر و متعصبی هستی و به کار خلافت نمی آیی و اگر ریاست روستایی، با تو باشد، از اداره آن درمانده شوی.

و اما تو ای عبدالرحمن ! ضعیف القلب و ناتوانی.

سپس رو به حضرت امیر (علیه السلام) کرد و گفت: اگر تو مزاح نمیکردی برای خلافت خوب بودی، و الله که اگر ایمان تو را با ایمان تمام اهل زمین بسنجند بر همه زیادتی کند.(2)

پس از سه روز از قتل عمر، هر شش نفر در منزل عایشه جمع شده و به شور و بحث پرداختند، ابتدا عبدالرحمن رشته سخن را به دست گرفته و گفت: برای این که میان مسلمانان تفرقه نیفتد لازم است ما شش نفر با موافقت یکدیگر یکی را از بین خود برای خلافت انتخاب کنیم، حالا هر کسی که رأی خود را به

ص: 171

دیگری دهد دامنه اختلاف را کم خواهد ساخت.

طلحه حق خود را به عثمان واگذار کرد، زبیر نیز رأی خود را به علی (علیه السلام) داد،سعد وقاص هم چون چنین دید حق خود را به عبدالرحمن واگذار کرد.

و بدین ترتیب شش نفر شورا به سه نفر که هر یک دو رأی داشتند تبدیل گردید ولی برای امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) مسلم بود که این کار به نفع عثمان خاتمه پیدا می کند، زیرا عبدالرحمن شخصا داوطلب خلافت نبود و اگر هم در سر چنین خیالی داشت، عملا غرضه اظهار آن را نداشت و قبلا نیز در این مورد با عثمان مذاکره کرده و وعده کمک و حمایت به او داده بود.

عبدالرحمن مجددا صحبت کرده و آنان را از مخالفت برحذر داشت زیرا مخالفت در آن شورای ساختگی مساوی با کشته شدن، به شمشیر پنجاه نفر مراقبین پشت در بود.

عثمان که از مقصود عبد الرحمن، آگاه بود، به علی (علیه السلام) پیشنهاد کرد که خوب است ما هر دو نفر به عبدالرحمن وکالت دهیم تا او هر چه مقرون به صلاح باشد اقدام کند، عبدالرحمن نیز از پیشنهاد عثمان استقبال کرد و سوگند یاد کرد که خود طمع خلافت ندارد و این کار را جز در میان آن دو به دیگری واگذار نخواهد کرد.

حضرت امیر (علیه السلام) در پاسخ آنان درنگ کرد.

عثمان گفت: یا علی! مخالفت جایز نیست و برابر وصیت عمر، هر کس مخالفت کند جز کشته شدن راه دیگری ندارد. تو نیز عبدالرحمن را به حکمیت برگزین.

علی (علیه السلام) فرمود: حال که روزگار به کام تو می گردد چرا عجله کرده و مرا به قتل تهدید می کنی؟ برای من روشن است که عبدالرحمن جانب تو را رعایت خواهد.

ص: 172

کرد و برخلاف حق و مصلحت، سخن خواهد گفت. ولی چون چاره ای نیست، من نیز به شرط این که او خویشاوندی خود را با تو نادیده گرفته و رضای خدا و مصلحت امت را در نظر بگیرد، او را به حکمیت می پذیرم، عبدالرحمن نیز سوگند یاد کرد که چنین کند.

عبدالرحمن مردم را در مسجد پیامبر(صلی الله علیه و آله) جمع کرد تا در حضور مهاجر و انصار رأی خود را اعلام کند، آن گاه برای این که تظاهر به بی طرفی و بی نظری خود کند اول به طرف علی (علیه السلام) رفت و گفت: یا علی! من هم مصلحت در آن می بینم که امروز همه مسلمانان با تو بیعت کنند ولی به شرط این که شما طبق دستور خدا و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و روش ابوبکر و عمر حکومت کنید!

عبدالرحمن می دانست که نه تنها خلافت اسلامی بلکه تمام ملک و ملکوت را در اختیار امیرالمؤمنین (علیه السلام) بگذارند، کلمه ای برخلاف حق و حقیقت نمی گوید، و کوچک ترین عملی را که با رضای خدا منافات داشته باشد انجام نمی دهد و چون روش ابوبکر و عمر برخلاف حق بود، پس علی (علیه السلام) چنین شرطی را نخواهد پذیرفت، بدین جهت می خواست در پیش مردم از آن حضرت اتخاذ سند کند؟

علی (علیه السلام) فرمود: من به دستور الهی و سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و روش خودم که همان رضای خدا و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) است رفتار می کنم، نه به روش دیگران.

البته عبدالرحمن و عثمان و سایر مردم نیز انتظار شنیدن همین سخن را داشتند و می دانستند که آن حضرت سخن به کذب نگوید و از راه حق منحرف نشود.

از طرفی امیرالمؤمنین (علیه السلام) خلافت ابوبکر و عمر را غاصبانه می دانست و از تضییع حق خود شکایت داشت. اکنون چگونه ممکن است که روش آن دو را تصدیق کند؟

ص: 173

عبد الرحمن سپس به طرف عثمان رفت و همان جمله ای را که برای علی (علیه السلام) گفته بود به عثمان نیز پیشنهاد کرد، ولی برای عثمان که از شدت ذوق و شوق سر از پا نمی شناخت پاسخ مثبت به این جمله، خیلی آسان و حتی با کمال آرزو بود، او حاضر بود که چنین قولی را با خون خود بنویسد و امضا کند.

بانگ زد: سوگند می خورم که جز طریق ابوبکر و عمر به راهی نروم و از روش آنان منحرف نشوم.

عبدالرحمن دست بیعت به دست عثمان داد و او را به خلافت تبریک گفت. و بلافاصله بنی امیه که منتظر چنین فرصتی بودند هجوم آورده و دسته دسته بیعت کردند، ولی بنی هاشم و جمعی شخصیت های معروف مانند: عمار یاسر و مقداد و سایر بزرگان، از بیعت خودداری کردند. و بدین ترتیب عبدالرحمن بن عوف، نقش خود را با کمال مهارت بازی کرد و با تردستی عجیب، خلافت را از عمر به عثمان منتقل کرده و مقصود عمر را جامه عمل پوشانید. و امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در اثر حقیقت خواهی، برای بار سوم از حق مشروع خود محروم گردید.

تمام این مقدمات و صحنه سازی ها که با تدبیر عمر به وجود آمده بود برای رسیدن عثمان به خلافت و احیانا به منظور قتل علی (علیه السلام) در صورت مخالفت بود، به همین جهت آن حضرت درباره تشکیل این شورا و نیرنگ های عبدالرحمن فرمود: «خعه وای خدعة» ( حیله است و چه حیلهای )؟! حقیقت امر هم همین بود. زیرا به طوری که شرح و توضیح داده شد این شورا حیله و نیرنگی بیش نبود.

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در جلسه شورای شش نفری فضائل و مناقب خود را به صورت احتجاج مانند احتجاجی که با ابوبکر کرده بود، برای اعضای شورا بیان کرد و آنان نیز به اتفاق، بیانات آن حضرت را تصدیق کردند، آن گاه علی (علیه السلام) فرمود: از خدای یگانه بترسید و مخالفت فرمان او نکنید و حق را به اهلش

ص: 174

برگردانید و از سنت پیامبر تان پیروی کنید که اگر شما با آن مخالفت کنید خدا را مخالفت کرده اید بنابراین امر خلافت را به اهل آن واگذارید.(1)

آنان به هم نگاه کرده و گفتند: فضل او را شناختیم، و دانستیم که وی به امر خلافت از همه سزاوارتر است، اما او مردی است که در تقسیم بیت المال و سایر امور) هیچ کس را به دیگری ترجیح نمی دهد و مساوات کامل را ( میان مردم) برقرار می سازد بنابراین اگر او را به خلافت انتخاب کنید شما را با مردم دیگر یکسان قرار می دهد ولی اگر عثمان را به خلافت برگزینید او نفع و تمایل شما را در نظر می گیرد. (و به همین سبب امر خلافت را به عثمان واگذار کردند.)(2)

این محیط خفقان زا، و تاریکی که به وجود آوردند، صبر پیشه سازم؟ که پیران را فرسوده، جوانان را پیر، و مردان با ایمان را تا قیامت و ملاقات پروردگار، اندوهگین نگاه می دارد. پس از ارزیابی درست، صبر و بردباری را خردمندانه تر دیدم. پس صبر کردم در حالی که گویا خار در چشم و استخوان در گلوی من مانده بود. و با دیدگان خود می نگریستم که میراث مرا به غارت می برند!»

تا آن که فرموده است :

سرانجام اولی (ابوبکر) حکومت را به دست کسی (عمر) سپرد که مجموعه ای از خشونت، سختگیری، اشتباه و ... بود، و من در مدت حکومت طولانی و محنت زا، و رنج آور او، چاره ای جز شکیبایی نداشتم ...» [تا آن که فرموده است: «سپس، دومی (عمر)، خلافت را، در گروهی قرار داد که پنداشت من همسنگ و هم ردیف آنان می باشم، پناه بر خدا از این شورا ! در کدام زمان در برابر شخص اولشان در خلافت مورد تردید بودم. تا امروز با اعضای شورا برابر شوم؟ که هم اکنون مرا همانند ایشان پندارند؟ و در صف آنان قرارم دهند؟ ناچار باز هم کوتاه آمده، و با آنان کنار آمدم و سرانجام یک نفر از اعضای شورا به خاطر کینه ای که از من داشت روی برتافت و دیگری دامادش را بر حقیقت برتری داد و آن دو نفر دیگر، زشت خو و قابل ذکر نبوده و نیستند»..(1)

ص: 176

ابن ابی الحدید معتزلی نیز نقل کرده که آن حضرت فرمودند:

«کنت فی أیام رسول الله (صلی الله علیه و آله) کجزء من رسول الله (صلی الله علیه و آله) لا ینظر إلی الناس کما ینظر إلی الکواکب فی أفق السماء، ثم غض الدهر منی، فقرن بی فلان و فلان، ثم قرنت بخمسة أمثلهم عثمان، فقلت واذفراه! ثم لم یرض الدهر لی بذلک، حتی أرذلنی، فجعلنی نظیرا لابن هند وابن النابغة! لقد استنت الفصال حتی القرعی»..

من در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) مثل جزئی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودم، مردم به من نگاه می کردند

همان گونه که به ستاره های آسمان نگاه می کردند، پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، روزگار از من چشم پوشید، پس فلان کس و فلان کس جفت و تحذیر من شدند، سپس کنار پنج نفر قرار داده شدم که سرآمدشان عثمان بود، پس گفتم وای از رائحة خبیثه (1)، ولی روزگار به اینها هم راضی و خوشنود نشد و آنقدر تنزلم داد و پایینم آورد که مرا کنار پسر هند (معاویه) و پسر نابغه (عمرو بن عاص) قرار داد.(2)

ص: 177

منی بطرق الأرض»(1)

و در خطبه ای دیگر فرمودند: «از من بپرسید از آنچه دون عرش است، و بعد از من کسی این ادعا را نکند مگر شخص جاهل یا کذاب».(2)

علامه مجلسی (رحمه الله) نقل کرده است که هر کس بعد از آن حضرت چنین ادعایی را نمود رسوا شد، و از زمخشری نقل کرده است که «قتاده» وارد کوفه گردید، مردم نزدش جمع شدند، گفت: هرچه می خواهید از من بپرسید، از او پرسیدند:

مورچه ای که با حضرت سلیمان صحبت کرد نر بود یا ماده؟ «قتاده» نتوانست پاسخ دهد و سرافکنده و رسوا گردید.(3)

همچنین، ابن جوزی بالای منبر گفت : «از من بپرسید پیش از آنکه مرا نیابید»،

خانمی از میان جمعیت پرسید: صحیح است که علی بن ابی طالب (علیه السلام) شبانه رفت مدائن و سلمان فارسی را تجهیز و دفن کرد و برگشت؟ ابن جوزی گفت : آری اینگونه نقل کرده اند، خانم پرسید: صحیح است که جنازه عثمان سه روز در مزابل افتاده بود و علی بن ابی طالب (علیه السلام) حضور داشت؟ ابن جوزی گفت: آری، خانم گفت: پس لازم آید یکی از این دو خطا باشد، ابن جوزی گفت: اگر بدون اذن شوهرت از خانه بیرون آمده ای، لعنت خدا بر خودت و الأ بر شوهرت. خانم گفت : عایشه با اذن پیامبر (صلی الله علیه و آله) به جنگ علی (علیه السلام) رفت یا بدون اذن ؟ ابن جوزی درمانده شد و نتوانست پاسخ دهد و سرافکنده و رسوا گردید.(4)

ص: 179

بحار، ص 90 آمده است.

شیخ مفید (رحمه الله)نیز فرموده است :

«و من ذلک ما جائت به الأخبار فی تسمیة رسول الله (صلی الله علیه و آله) علیا (علیه السلام) بإمرة المؤمنین فی حیاته». .

و از ادله ای که فضائل علی بن ابی طالب را ثابت می کند، روایاتی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در زمان حیات خودش، علی (علیه السلام) را به «امیرالمؤمنین» نام گذاشت.

یکی از آن روایات چنین است:

بریدة بن حصیب اسلمی گفت :

همانا پیامبر (صلی الله علیه و آله) به من و گروهی دیگر که جمع هفت نفر بودیم، و در میان ما ابوبکر و عمر و طلحه و زبیر بودند، فرمود: به علی سلام کنید به عنوان امارت و فرمانروایی مؤمنان، (به او بگویید: سلام بر تو ای امیر مؤمنان)؛ قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) سموا علی علی بإمرۃ ألمؤمنین». .

پس ما به همان نحو که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده بود به آن حضرت سلام کردیم و این دستور در زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود. [یعنی، علی (علیه السلام) در زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) ملقب به این لقب شریف ( یعنی امیرالمؤمنین) گردید. ](1)

همچنین شیخ مفید (رحمه الله)از معاویة بن ثعلبه نقل کرده است که گفت: «به اباذر غفاری رضوان الله علیه گفته شد: وصیت کن! گفت: وصیت کرده ام، گفته شد: به چه کسی وصیت کرده ای؟ گفت: به امیرالمؤمنین، گفته شد: (یعنی) به عثمان؟

گفت: نه، بلکه به آن کس که به حق امیرمؤمنان است، و او علی بن ابی طالب است، همانا او قوام و پایه نظام زمین و ربانی این امت است، اگر او را از دست دهید زمین را و آنچه بر اوست دگرگون خواهید یافت. «قیل لأبی ذر رضی الله عنه:

ص: 182

آؤص، قال: قد اوصیت، قیل إلی من؟ قال: إلی ألی المؤمنین، قیل: إلی عثمان؟

قال: لا ولکن إلی أمیر المؤمنین حقا علی بن أبی طالب (علیه السلام) ، انه لزر الأرض وربانی هذه الأمة لو قد فقدتموه لانکرتم الأرض ومن علیها»(1)

علامه طبرسی نیز در کتاب شریف کفایة الموحدین) از دانشمندان معروف اهل تسنن نقل کرده است که ابوبکر خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد، آن حضرت به او فرمود: برو نزد امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و به او سلام کن، ابوبکر عرض کرد: یا رسول الله! در حیات شما علی را امیرالمؤمنین گوییم؟ فرمود: بلی. در حیات من او امیرالمؤمنین است. پس از ابوبکر، عمر آمد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او نیز همان دستور را دادند، عمر پرسید: در زمان شما، علی امیرالمؤمنین است؟ فرمود: بلی.

نیز از اهل تسنن نقل کرده است که عمر به پیامبر(صلی الله علیه و آله) گفت: امیرالمؤمنین

کیست؟ آن حضرت فرمودند: علی بن ابی طالب است، گفت: از جانب خدا امیرالمؤمنین است یا از جانب شما؟ حضرت فرمودند: از جانب خدا و رسول خدا.

همچنین مرحوم طبرسی از اخطب خوارزمی و حافظ ابوبکر ( که هر دو از اهل سنتند) نقل کرده، که ابوبکر گفت: پیامبر(صلی الله علیه و آله) به ما امر کرد به علی (علیه السلام) سلام کنیم و بگوییم: السلام علیک یا امیرالمؤمنین.

نیز از دانشمندان معروف اهل تسنن نقل کرده است که به ابوبکر گفتند: تو در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) به لفظ امیرالمؤمنین سلام کردی، آیا آن روز را یاد داری یا فراموش کرده ای ؟ گفت: فراموش نکرده ام، گفتند پس اکنون چگونه بر او امارت و حکمرانی می کنی؟ عمر در آنجا حضور داشت و بلافاصله به جای ابوبکر پاسخ داد و گفت: نبوت و خلافت در یکجا جمع نمی شود.(2)

ص: 183

مؤلف : از آنچه به طور خلاصه نقل شد، روشن گردید که لفظ «امیرالمؤمنین»

از جانب خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، به عنوان نام امام علی (علیه السلام) معین شده و صریح در این است که آن حضرت از جانب خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) منصوب و خلیفہ بلافصل و امام واجب الاطاعه است، آن جناب دارای مقام ولایت و رهبری و سرپرستی و صاحب اختیار مسلمانان است، یعنی خداوند سبحان رهبری و تدبیر امور مسلمانان را بر عهده او گذاشته و از مسلمانان خواسته است که بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله) از او تبعیت و پیروی کنند.(1) و معنای اقرار به ولایت علی (علیه السلام) همین اعتراف و اعتقاد به امیرالمؤمنین بودن آن حضرت است. و این اقرار به این است که بگوییم:

(اشهد ان علیا أمیر المؤبینین حقا» ( گواهی می دهم که علی (علیه السلام) به حق و از روی حق امیرالمؤمنین است (نه به باطل و از روی باطل و به ناحق، به طوری که دیگران این لفظ را هم غصب کردند و آن را بر خود بستند و به این نام خوانده شدند).

بدون ولایة الأئمة (علیهم السلام) و اعتقاد امامتهم(1)». و در این باب نوزده روایت نقل کرده و در پایان فرموده است: «روایات در این باره، جدا بسیار است».

یکی از آن روایات چنین است که حضرت امام محمدباقر (علیه السلام) فرمودند:

بالاترین مرتبه امر دین و کلید آن، و درب ورودی همه چیز و مایه خرسندی خدای رحمان، اطاعت از امام است، بعد از شناسایی او. [تا آنکه فرمودند: همانا چنانچه کسی شبها را به عبادت بپا خیزد و روزها را روزه بگیرد، و تمام اموالش را صدقه دهد، و در تمام دوران عمرش حج بجا آورد، اما ولایت ولی خدا را نشناسد، تا از او پیروی کند، و تمام اعمالش با راهنمایی وی باشد، برای او ثواب و پاداشی نخواهد بود، و نزد خدای عزوجل حقی نخواهد داشت و از اهل ایمان نباشد».(2)

در روایت دیگر نقل کرده است که حضرت امام سجاد (علیه السلام) از اصحابش پرسید: «چه مکانی افضل مکانها است؟ گفتند: خدا و پیامبر و فرزند پیامبر(صلی الله علیه و آله) اعلم و آگاه ترند، فرمود: افضل مکانها در مسجدالحرام، بین رکن و مقام است ( رکن حجرالاسود و مقام حضرت ابراهیم (علیه السلام)) و چنانچه کسی به مقدار حضرت نوح که در میان قومش عمر کرد (نهصد و پنجاه سال عمر کند و روزها روزه بگیرد و شبها در بین رکن و مقام بپا ایستد و عبادت نماید و سرانجام خدا را

ص: 185

بدون ولایت ما ملاقات کند، آن عباداتش هیچ نفعی برای او نخواهد داشت».(1)

در کتاب شریف «العروة الوثقی» در فصل مربوط به غسل اموات فرموده است: «یشترط فی المغسل أن یکون مسلما إثنی عشریا»، «شرط است غسل دهنده اموات مسلمان دوازده امامی باشد».

در همان کتاب در باب شرایط اذان و اقامه، فرموده است: «یشترط فی ألموذن الإیمان»، «شرط است که مؤذن مؤمن باشد».

در شرایط امام جماعت فرموده است: «در امام جماعت، ایمان شرط است».

در شرایط صحت روزه فرموده است: «یشترط فی صحة ألصوم الإسلام والإیمان فلا یصح من غیر المؤمن» ؛ «صحت روزه مشروط بر این است که شخص روزه گیر، مسلمان و مؤمن (شیعه دوازده امامی) باشد و روزه از غیر مؤمن صحیح نیست).

در شرایط اعتکاف فرموده است: «در صحت اعتکاف ایمان شرط است و از غیر مؤمن صحیح نیست).

در کتاب حج، در شرایط نایب فرموده است: «از شرایط نایب در حج، ایمان است، به خاطر اینکه عمل غیر مؤمن صحیح نیست، هرچند معتقد به وجوب حج باشد و از او قصد قربت حاصل شود»؟ «الثالث من شرائط النائب فی الحج الإیمان لعدم صحة عمل غیرالمؤمن و ان کان معتقدا بوجوبه وحصل منه نیة القربة»..

ص: 186

مرحوم آیة العظمی خوئی فرموده است: «روایات بسیاری دلالت دارند بر اینکه عمل مخالف باطل و عاطل (تهی و بیهوده و بی ارزش است» ؛ الروایات الکثیرة الدائة علی أن عمل المخالف باطل عاطل لأیعتدبه»(1)

علامه مجلسی و فرموده است: «امامیه اتفاق دارند بر اینکه شرط قبولی و صحت اعمال، ایمان است و از جمله ایمان، اقرار به ولایت همه ائمه (علیهم السلام) و امامت آن بزرگواران است، و روایات در این باره از شیعه و سنی متواتر و غیر قابل تردید است».(2)

بر این اساس اعتقاد و اعتراف به ولایت و امامت و خلافت بلافصل امام علی عا شرط صحت همه عبادات است، شرط صحت نماز، روزہ، حج و سایر عبادات است، نماز بدون ولایت مثل نماز بدون وضو است، لذا بر هر مسلمان خواهان صحت عبادات است که از روی اعتقاد و بینش واقعی بگوید: «أشهد أن علیا أمیر المؤمنین حقا» خصوصا هر جا شهادتین را به زبان جاری کرد و گفت:

«اشهد أن لا إله إلا الله، وأشهد أن محمدا رسول الله (صلی الله علیه و آله) »

در اصول کافی، از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل است که فرمودند: «ما نخستین خاندانی هستیم که خدا نام ما را بلند ساخت، چون آسمانها و زمین را آفرید، به منادی دستور داد - سه بار - ندا داد: أشهد أن لا إله إلا الله، و - سه بار ندا

ص: 187

داد - أشهد أن محمدا رسول الله، و - سه بار - ندا داد: اشهد ان علیا امیر المؤمنین حقا )(1)

و در بحارالانوار، از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل است که فرمودند: هنگامی که خداوند عزوجل عرش را آفرید، بر آن نوشت : لا إله إلا الله، محمد رسول الله، علی أمیر المؤمنین [تا آن که فرمود: هرگاه یک نفر از شما گفت: لا إله إلا الله، محمد رسول الله، پس باید بگوید: بگوید: علی أمیر المؤمنین .(2)

در روایت دیگر است که فرمود: وقتی رکعت چهارم نماز را خواندی، در تشهد آن بگو: «بسم الله و بالله و الحمد لله أشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمدا عبده ورسوله، ارسله بالحق بشیرا ونذیرا أشهد أنک نعم الرب و أن محمدا نعم الرسول و ان علی بن ابی طالب نعم الولی و ان الجنة والنار حق.....(3)

و فرمود: إذا قلت تکبیر السابعة تقول وجهت وجهی للذی فطر السموات والأرض، حنیفا مسلما علی ملة إبراهیم و دین محمد و ولایة أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب - صلوات الله علیهم - وما أنا من المشرکین...(4)

از امام صادق نقل است که فرمود: میان تکبیرهای هفتگانه مستحبی که قبل از تکبیرة الإحرام نماز می گویی، بگو: «علی ملة إبراهیم و دین محمد و منهاج علی

ص: 188

بن ابی طالب (علیه السلام) ( و در ذیل این روایت از حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه چنین آمده است :) علی ملة إبراهیم و دین محمد (صلی الله علیه و آله) و هدی علی أمیر المؤمنین (علیه السلام) ».(1)

حضرت آیة الله سیستانی فرموده است: «والشهادة لعلی (علیه السلام) بالولایة وامرة (2)المؤمنین مکملة للشهادة بالرسالة (3)» ( گواهی به ولایت و امیرالمؤمنین بودن علی (علیه السلام) ، کامل کننده شهادت به رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله) است).

مرحوم آیة الله خوئی فرموده است: «و یستحب الصلوة علی محمد و آل محمد عند ذکره الشریف و إکمال الشهادتین بالشهادة لعلی (علیه السلام) بالولایة وإمرة المؤمنین فی الأذان و غیره)»؛ «مستحب است صلوات بر محمد و آل محمد هرگاه نام شریف آن حضرت برده شد و مستحب است کامل کردن شهادتین به شهادت به ولایت و امیرالمؤمنین بودن علی ما در اذان و غیر اذان».(4)

مرحوم آیة الله حکیم به فرموده است: گفتن: «أشهد أن علیا أمیر المؤمنین و

ص: 189

ولی الله» به قصد استحباب مانعی ندارد بلکه گفتن آن در این زمانها از شعائر ایمان و رمز تشیع است و از این جهت رجحان شرعی دارد، بلکه چه بسا واجب باشد ولی نه به عنوان جزء اذان.(1)

در پایان این قسمت، عین عبارات و کلمات برخی دیگر از فقها و بزرگان را در رابطه با شهادت به ولایت در اذان و غیره، در پاورقی نقل می کنم، امید مورد توجه قرار گیرد، ان شاء الله.(2)

ص: 190

ولی الله» ( گواهی میدهم که علی (علیه السلام) از جانب حق و به حق و از روی حق امیرالمؤمنین و ولی خداست) همانگونه که این عبارت در روایت کافی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است ( روایت در صفحه 188 گذشت) و اما «اشهد ان علیا ولی الله» شهادت به ولایت نیست، بلکه شهادت بر این است که علی (علیه السلام) از اولیاء خداست ( که در ادامه به آن اشاره می کنم و اینکه در توضیح المسائل ها این عبارت، به عنوان شهادت بر ولایت نوشته شده، ظاهرة خلط و تسامح شده است.

البته شاید به منظور هم آهنگ شدن شهادات سه گانه، گفتن «ولی الله» به جای «حق» مناسب باشد، همان گونه که در عبارت مستمسک مرحوم حکیم آمده است، ولی لازم است لفظ «امیرالمؤمنین» آورده شود، که خصوص این کلمه گویای اعتراف به ولایت است، و این عبارت در خصوص اذان و اقامه و به خاطر حفظ تناسب مانعی ندارد (هر چند اگر گفته شود: «اشهد ان علیا أمیر المؤمنین و ولی الله» شهادت کاملتر و تناسب هم حفظ می شود). اما در موارد دیگر، مناسب است شهادت به ولایت، با عبارت «اشهد ان علیا أمیر المؤمنین حقا)، انجام شود.

خداوند متعال در این آیه مبارکه اولیای خود را با دو صفت معرفی و مشخص فرموده است، اول ایمان، دوم تقوا، آن هم تقوای مستمر و پرهیز از نافرمانی خدا به طور دائم و روزمره و تا پایان عمر، ( یتقون).(1)

برای روشن شدن اینکه امام علی (علیه السلام) از مصادیق قطعی اولیای خداوند متعال است، باید معنی «ولی» و «اولیاء» توضیح داده و شناخته شود.

اولیاء» جمع «ولی» (بر وزن غی) از ماده «ولی یلی» گرفته شده، و در اصل به معنای نبودن واسطه و حائل میان دو چیز است، به معنای نزدیک و قرار داشتن دو چیز در کنار هم بدون فاصله است. ( تلو).(2)

استعمال «ولی» در مورد سرپرست، مربی، صاحب اختیار، و دوست به همین مناسبت است.

قابل توجه اینکه هرگاه گفته شود «خدا ولی» است، «الله ولی الذین آمنوا» در

اینجا «ولی» به معنای سرپرست، مربی، رهبر متصرف در امور و شئون است -

ولی طفل، ولی و قیم یتیم، یعنی سرپرست و متکفل و صاحب اختیار طفل و یتیم - و هرگاه گفته شود (مثلا) سلمان ولی خدا است، در اینجا «ولی» به معنای دوست و نزدیک است.

البته دوستی مراتب متفاوت دارد، دوست زبانی، دوست نانی و دوست جانی و راستین.(3)

ص: 193

دوست راستین کسی است که جز محبوب چیزی نمی بیند. و جز رضا و خواسته محبوب، خواسته و آرزویی ندارد، همه هستی اش وقف محبوب و در اختیار محبوب است، خود را همیشه و همه جا در زیر سایه محبوب می بیند.

بر این اساس «اولیاء خدا» افرادی هستند که میان آنها و خدا هیچگونه فاصله و حائلی وجود ندارد، از همه چیز دل کنده و تنها به او دل بسته اند، هیچگونه حجابی بر قلبشان سایه نیفکنده و از هر نوع ظلمت و تاریکی برکنارند، در پرتو ایمان کامل و نور معرفت و تقوای مستمر و روزمره، و به خاطر عبادات خالصانه و اعمال شایسته، خدا را با چشم دل می بینند و خود را متصل به وجود مطلق و قدرت بی نهایت پروردگار مشاهده می کنند، اولیاء خدا غرق صفات جمال و جلال خدا هستند، و غیر او را به فراموشی سپرده و به چیزی جز او فکر نکرده و دل نبسته و نمی بندند.

اولیاء خدا از هرگونه وابستگی به جهان ماده، رها و آزادند و «زه» حقیقی بر سراسر زندگی و وجودشان حاکم است، نه به خاطر از دست دادن چیزی جزع و بی صبری می کنند، و نه با به دست آوردن چیزی مغرور می شوند.

نه ریاست و مقام دنیوی و نعمتهای ظاهری فریبشان می دهد، و نه فقدان چیزی مأیوس و ناامیدشان می کند.

در نظر اولیاء خدا، ماسوای خدا ناچیز و بی ارزش و ناپایدار است، زیرا کسی که در کنار دریا قرار دارد، قطره در نظرش هیچ است، کسی که در تابش خورشید قرار گرفته، نور شمع خیره اش نمی کند، کسی که خود را در پرتو قدرت الهی و متصل به آن می بیند، از چیزی ترس و وحشت ندارد.

کسی که خدا را مالک الملک می شناسد، ریاست و قدرت دنیوی و نعمتهای ظاهری فریبش نمی دهد.

ص: 194

کسی که خود را وابسته و دل داده به نیروی غیبی و بی نهایت نموده، از مواجه با دشمن سرسخت و مخالف عنود و لجوج، اضطراب و هراس پیدا نمی کند.

کسی که می داند هرچه خدا خواسته، صلاح او در آن است، به خاطر حوادث و مشکلات جزع و بی تابی نمی کند.

و از اینجا روشن می شود که چرا اولیاء خدا ترس و اندوه به خود راه نمی دهند و ندارند. چرا از فقدان نعمتی غصه دار و اندوهگین نمی شوند، و چرا از دشمن کینه توز، ترس و نگرانی پیدا نمی کنند (الأخوف علیهم ولا هم یحزنون).

اکنون با توضیح مختصری که در معنای «اولیاء خدا» ( دوستان راستین خدا) داده شد، چنانچه کسی صفات، عبادات، اعمال و زندگی امام علی (علیه السلام) را در نظر آورد، بدون شک و تردید، از عمق وجودش اعتراف خواهد نمود که آن حضرت از مصادیق روشن، و در رأس «اولیاءالله» قرار دارد، و از دوستان راستین و واقعی پروردگار است و بی اختیار می گوید: «اشهد ان علیا أمیر المؤمنین و ولی الله» ( گواهی می دهم که علی ع امیر مومنان و دوست ( راستین) خداوند متعال است). «الحمد لله الذی جعلنا من التمسکین بولایته و ولایة الأئمة المعصومین من ذریته». صلوات الله و سلامه علیهم.

ایمان، تقوا، پرهیزکاری، عدل و انصاف، همتا نداشت. در اجرای مقررات دین، بین آشنا و بیگانه فرق نمی گذاشت. در زندگی به حداقل ضرور اکتفا می کرد. و همیشه دلسوز یتیمان و مستمندان بود.

آری هرانسان با انصاف و بی غرضی، در حالات وصفات و روحیات آن حضرت تأمل کند و کلمات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را درباره او، مورد توجه و دقت و بررسی قرار دهد، خواه ناخواه بر تقدم و افضیلت آن امام والا مقام، اعتراف می کند.

خود نیز زیر عبا قرار گرفت و گفت: «أللهم هؤلاء أهل بیتی وعدتنی فیهم ما وعدتنی، اللهم إذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا»؛ «بار پروردگارا ! اینها اهل بیت من هستند، که در باره ایشان به من وعده مخصوص به آنها دادی، خدایا ! اینان را از هرگونه پلیدی و آلودگی دور فرما، و آنان را برای همیشه پاک دار».

ام سلمه گوید: به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفتم: من هم در این دعا با آنها شریکم؟ فرمود: «به تو مژده می دهم که عاقبتت خیر است» «ابشری یا أم سلمة فانک إلی خیر».(1)

2- امیرالمؤمنین علا در شورای مسلمانان برای تعیین خلیفه، برای اثبات خلافت خود فرمود: «انشدکم الله هل فیکم أحد أنزل الله فیه آیة التطهیر علی رسول الله : «انما یرید الله..» رسول الله (صلی الله علیه و آله) کساء خیبریا فضمنی فیه وفاطمة والحسن والحسین ثم قال: یا رب هؤلاء أهل بیتی و عترتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا غیری ؟ قالوا اللهم لا»، «شما را به خدا سوگند میدهم، آیا در میان شما کسی هست که خدا در باره اش آیه تطهیر را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل کرده باشد جز من؟ آیا چنین نبود که وقتی آیه تطهیر نازل شد، پیامبر(صلی الله علیه و آله) عبای خیبری را گرفت و من و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) را در بر خود قرار داد و گفت: ای پروردگار! اینها اهل بیت من هستند، اینان را از هرگونه پلیدی برای همیشه پاکشان بدار؟ همه حاضران گفتند: خدا گواه است که سخنان تو صحیح است و جز آن نیست».(2)

3- ابوبصیر روایت مفصلی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که در ضمن آن فرمودند:

اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) شما را از راه هدایت به راه ض لالت نمی برند، و اگر پیامبر (صلی الله علیه و آله) سکوت می کرد و اهل بیتش را معرفی نمی کرد، آل فلان و فلان ادعا

ص: 197

می کردند که ما هم اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) هستیم، و هنگامی که خداوند متعال آیه إنما یرید الله..» را در کتابش ( قرآن مجید نازل فرمود، علی و حسن و حسین و فاطمه (علیها السلام) در خانه ام سلمه بودند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) آنها را زیر عبا برد و عرض کرد:

ای خدا! هر پیامبری خواص و اهلی ممتاز دارد که وزنه نبوت او هستند و این وزنه و ممتازها در نبوت من، کسی جز این چند نفر نیستند». ام سلمه گفت: ای پیامبر! فقط این چند نفر؟ مگر من از اهل و بستگان تو نیستم؟ فرمود: «تو پایان خوبی داری، ولی وزنه های نبوت من تنها علی و فاطمه و حسن و حسینند».

«ولکن الله عزوجل الله فی کتابه لنبیه إما یرید الله فکان علی والحسن والحسین و فاطمه (علیهم السلام) فادخلهم رسول الله تحت الکساء فی بیت أم سلمة، ثم قال: اللهم ان لکل نبی أهلا وثقلا و هؤلاء أهل بیتی و ثقلی. فقالت أم سلمة : ألست من أهلک؟ قال: إنک إلی خیر ولکن هؤلاء أهلی و ثقلی»(1)

4- در زمان خلیفه سوم، گروهی از مهاجر و انصار در مسجد گرد آمدند، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) سخنرانی فرمود، در خلال سخنان خود اشاره به آیه تطهیر نمود، و گفت: ای مردم! آیا آیه تطهیر در کتاب خدا نازل نگشته، مگر نه این بود که در خانه ام سلمه، رسول خدا، من و همسر و فرزندانم را زیر کساء برد و گفت:

ای خدا، اهل بیت من جز اینان کسی نیست، پروردگارا این نزدیکان و بافته شده از روح منند، رنج و گرفتاری آنها، مرا رنج می دهد، و سختی بر آنان مرا در تنگنا قرار می دهد، پس ای خدا! آنچه گزند و آفت و پلیدی است از آنان برطرف گردان و کاملا پاکشان دار. و مگر غیر از این بود که ام سلمه هم می خواست مشمول آیه باشد و در زمره اهل بیت قرار گیرد، و پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: نه، این آیه در حق من و برادر و دخترم و حسن و حسین... نازل شده؟

ص: 198

راوی گوید: سخنان امیرالمؤمنین (علیه السلام) که به پایان رسید، همه حاضران، در پاسخ آن حضرت گفتند: صحیح است، ام سلمه هم این مطلب را خبر داد، و ما تنها به گفته او اکتفا نکردیم، بلکه از شخص پیامبر سؤال کردیم، فرمود: صحیح است و آنچه ام سلمه گفته بود پیامبر (صلی الله علیه و آله) یا تکرار کرد.(1)

و در روایات است که بعد از نزول آیه تطهیر، پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، مدت شش ماه، هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه فاطمه (علیها السلام) می گذشت، صدا می زد:

الصلاة یا أهل البیت !! (إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا ؛ ای اهل بیت، وقت نماز است، خداوند می خواهد آلودگی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاک سازد.(2)

ضمنا در تفسیر المیزان فرموده است: «روایاتی که از طرق شیعه وارد شده که فرموده اند: آیه تطهیر در باره خمسه طیبه صلوات الله علیهم نازل شده، بیش از هفتاد روایت است، و این علاوه بر روایات بسیاری است که اهل سنت به طرق مختلف و فراوان از ام سلمه و عایشه و ابوسعید خدری و ... نقل کرده اند که طرق آنها قریب به چهل عدد می رسد.(3)

نکته: خداوند سبحان در آیه تطهیر پاکی اهلبیت (علیهم السلام) را به طور مطلق و بدون هیچ قید و شرطی اراده و بیان کرده است، ولی نسبت به زنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) ، نبودن آنها را مانند سایر زنان، مشروط به تقوا کرد و فرموده است: ( یا نساء النبی لستن کأحد من النساء إن اتقیتن (4))، «ای زنان پیامبر! شما مانند هیچ یک از سایر زنان نمی باشید، اگر تقوا پیشه سازید).

ص: 199

و در آیه دیگر پاداش اخروی آنها را مطلق قرار نداده، بلکه مشروط کرده و فرموده است: ( وإن کنتن تردن الله ورسوله والدار الآخرة فإن الله أعد للمحسنات منکن أجرأ عظیما (1)» ؛ «[ای زنان پیامبر!] و اگر خدا و رسولش و سرای آخرت را می خواهید، به راستی خدا برای نیکوکاران از شما (نه همه شما پاداش بزرگ آماده کرده است».

همچنین خداوند سبحان، افرادی را به عنوان صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله) معرفی و قرار داده که متصف به صفت ایمان و عمل صالح و تداوم دهنده این دو صفت تا آخر باشند. وصحابی بودن و پاداش یار پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودن را مطلق و بدون قید و شرط قرار نداده و فرموده است: ( محمد رسول الله والذین معه... [تا آنکه فرموده است: ] الذین آمنوا وعملوا الصالحات منهم مغفرة وأجرأ عظیما)(2)، «محمد رسول خداست و کسانی که با او، و همراه و صحابه اویند... [از میان آنها تنها ] کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند و تا به آخر به این دو صفت باقی مانده و به آن تداوم بخشیده، و در خط پیامبر (صلی الله علیه و آله) ثابت ماندند] خداوند به چنین صحابه ای وعده آمرزش و اجر عظیم داده است(3).» نه به همه صحابه .(4)

به هر حال تفاوت اهل بیت (علیهم السلام) با سایرین از همین آیات روشن می شود و خود این مطلب نیز یکی از قرائن است بر اینکه آیه تطهیر فقط در شأن أهل بیت (علیهم السلام) نازل شده و هرگز زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) مشمول آن نیستند.

ص: 200

و حسین علیهم السلام اند.

ثالثا : عایشه که به هر مناسبتی تلاش می کرده برای خود مقام و امتیازی ثابت و بیان کند، اما در باره آیه تطهیر، هرگز ادعا نکرده که مشمول آیه بوده است، بلکه - طبق روایت 2 که در صفحه 163 از ثعلبی نقل کردیم - اعتراف کرده که این آیه مخصوص و منحصر به خمسه طیبه بوده، و پیامبر (صلی الله علیه و آله) او را طرد و کنار زده است.

رابعا : قرائن و شواهد خارجی نیز گویای این است که آیه تطهیر شامل زنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) نمی شود، مثل جنگ جمل و آتش افروزیها و جنگ با امام واجب الاطاعة و مخالفت با صریح قرآن مجید، که سبب کشته شدن جمع کثیری از مسلمانان گردید، و این رفتار با اراده تطهیر از جانب خدا، صد در صد منافات دارد.

زید گفت: نه، سوگند به خدا زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) اهل بیت پیامبر نیستند، همانا زن مدت زمانی با مرد است، سپس او را طلاق میدهد، پس زن به خانه پدر و وابستگانش برمی گردد، اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) اصل و رگ و ریشه آن حضرت هستند، آن چنان کسانی هستند که صدقه بر آنها حرام شده است.(1)

{2} «مسلم» در «صحیحش» با چند سند از صفیه، از عایشه نقل کرده است که گفت:

خرج النبی (صلی الله علیه و آله) غداه و علیه مرط مرحل، من شعر أسود. فجاء الحسن بن علی فادخله. ثم جاء الحسین فدخل معه. ثم جاءت فاطمه فأدخلها. ثم جاء علی فأدخله. ثم قال: (إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا )(2)

عایشه گوید: روزی رسول الله (صلی الله علیه و آله) [از حجره خارج شد و عبایی بافته شده از موی سیاه با آن حضرت بود، پس حسن بن علی علا آمد، رسول الله (صلی الله علیه و آله) او را داخل عبا کرد، پس از آن حسین بن علی (علیه السلام) آمد او را نیز داخل عبا کرد، سپس فاطمه (علیها السلام) آمد آن حضرت را نیز داخل عبا کرد، پس از آن علی (علیه السلام) آمد او را هم داخل عبا کرد و در این موقع گفت:

(إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا ) ؛ خدا فقط میخواهد آلودگی را از شما خاندان - پیامبر - بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.(3)

{3} ثعلبی نیز در تفسیرش از ام سلمه نقل کرده که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در خانه خود بود که فاطمه (علیها السلام) پارچه ای نزد آن حضرت آورد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرمود: شوهر و دو فرزندت حسن و حسین (علیهم السلام) را صدا بزن، فاطمه (علیها السلام) آنان را حاضر کرد، سپس با رسول خدا غذا خوردند، بعد پیامبر (صلی الله علیه و آله) عبا بر آنان افکند و گفت : «أللهم هؤلاء

ص: 203

أهل بیتی وعترتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا»؛ «خدایا ! اینان خاندان منند، پلیدی را از آنان دور، و از هر آلودگی پاکشان گردان». .

و در اینجا آیة وإنما یرید الله به نازل شد... [ ام سلمه گوید: من گفتم : آیا من هم با شما هستم ای رسول خدا ؟! فرمود: «انک إلی خیر» «تو بر خیر و نیکی هستی» [ اما در زمره این گروه نیستی]

{4} همچنین «ثعلبی» نقل کرده است: هنگامی که از عایشه در باره جنگ جمل و دخالت او در آن جنگ سؤال کردند گفت: این یک تقدیر الهی بود؛ و هنگامی که در باره علی ما از او سؤال کردند چنین گفت:

(تسألنی عن رجل کان من أحب الناس إلی رسول الله (صلی الله علیه و آله)، و کانت تحته ابنته وأحب الناس إلیه؟ لقد رأیت رسول الله (صلی الله علیه و آله) دعا علیا و فاطمه و حسنا و حسینا (علیهم السلام) فألقی علیهم ثوبا قال: أللهم هؤلاء أهل بیتی الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا. قالت: فدنوت منهم، فقلت: یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) و أنا من أهل بیتک؟ فقال (صلی الله علیه و آله): تنحی فإنک إلی خیر».(1)

«از من در باره کسی سؤال میکنی که محبوب ترین مردم نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود، از کسی می پرسی که همسر محبوب ترین مردم نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود، من با چشم خود، علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) را دیدم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) آنها را در زیر لباسی جمع کرد و گفت :

خداوندا! اینها خاندان منند، رجس را از آنها ببر و از آلودگی ها پاکشان فرما، (عایشه گوید: من عرض کردم ای رسول خدا! آیا من هم از اهل بیت شما هستم؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: دور باش، کنار برو، تو بر خیر هستی [اما جزء این جمع نیستی]»

{5} احمد بن حنبل نیز از ابن عباس نقل کرده است که: «أخذ رسول الله (صلی الله علیه و آله)

ص: 204

توبه فوضعه علی علی و فاطمة و حسن و حسین فقال: (إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا (1)»؛ «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) لباس خود را گرفت و بر علی، و فاطمه و حسن و حسین افکند و فرمود: خدا فقط می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت ببرد، و شما را کاملا پاک کند».

{6} نیز احمد بن حنبل، از حکیم بن سعید نقل کرده است که گفت: نزد ام سلمه از علی (علیه السلام) باد کردیم، ام سلمه گفت: آیه ( إنما یرید الله ) در خانه من نازل شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد به خانه من و فرمود: اجازه مده کسی بر من وارد شود، ناگاه فاطمه (علیها السلام) آمد، نتوانستم مانع ورود او بر پدرش شوم، سپس حسن آمد، نتوانستم مانع ورود او بر جدش شوم، بعد حسین آمد، نتوانستم جلوی او را از ورود بر جدش بگیرم، سپس علی (علیه السلام) آمد، نتوانستم مانع ورود او شوم، پس هنگامی که جمع شدند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) عبا را بر آنها افکند و گفت: «هؤلاء أهل بیتی فأهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا، فنزلت هذه الآیة حین اجتمعوا علی البساط. قالت: فقلت: یا رسول الله و أنا؟ قال : فوالله ما أنعم، وقال: إنک علی خیر»(2)؛ «اینان اهل بیت من هستند، پلیدی را از آنان دور گردان و آنان را به طور کامل پاکیزه ساز، پس در همان زمان که جمع بودند این آیه نازل شد، ام سلمه گوید: من گفتم: ای رسول خدا! من هم هستم؟ فرمود: تو به خیری».

ونساءکم وأنفسنا وأنفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الکاذبین)(1)

هرگاه کسانی بعد از علم و دانشی که به تو عطا شده [باز در باره عیسی (علیه السلام) با تو به ستیز و محاجه برخاستند، بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت کنیم، شما هم زنان خود را، ما خویشان نزدیک خود را دعوت کنیم، شما هم خویشان نزدیکتان را، سپس یکدیگر را نفرین نماییم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.

بعد از اینکه آیاتی در باره حضرت عیسی (علیه السلام) نازل شد و فرزند خدا، یا خدا بودن او را نفی کرد، گروهی از نصارای نجران آمدند خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و گفتند:

آیا ممکن است فرزندی بدون پدر متولد شود؟! در این هنگام این آیه نازل شد.

(إن مثل عیسی عند الله کمثل آدم»(2)، «مثل عیسی در نزد خدا همچون آدم است.»

این آیه دلیل کوتاه و روشن در پاسخ نصارا بود، که اگر حضرت عیسی (علیه السلام) بدون پدر به دنیا آمد جای تعجب نیست و دلیل بر فرزندی خدا، یا خدا بودن او نمی شود، بلکه خلقت حضرت آدم (علیه السلام) ، شگفت انگیز تر است، زیرا او بدون پدر و مادر به دنیا آمد. سرانجام پیامبر (صلی الله علیه و آله) نصارا را به همان گونه که خداوند در آیه مبارکه فرموده بود، دعوت به مباهله کرد، آنها یک روز مهلت خواستند و با اسقف ( روحانی بزرگشان) مشورت کردند، وی گفت: فردا نگاه کنید، اگر محمد (صلی الله علیه و آله) با فرزندان و خانواده اش آمد، از مباهله با او بترسید، اما چنانچه با اصحابش آمد با او مباهله کنید و نترسید، زیرا در این صورت معلوم می شود که او بر حق نیست. روز بعد دیدند پیامبر (صلی الله علیه و آله) با آرامش و وقار، در حالی که حسین (علیه السلام) را در آغوش گرفته و دست حسن (علیه السلام) را در دست دارد و علی (علیه السلام) در کنارش و

ص: 206

فاطمه (علیها السلام) پشت سر آن حضرت آمدند.

نصارا در حالی که اسقف آنها پیشاپیششان بود جلو آمدند، هنگامی که از نزدیک چشمشان به آن چهره های نورانی و درخشان افتاد متحیر شدند و پرسیدند: این افراد که محمد (صلی الله علیه و آله) همراه خود آورده است چه کسانی هستند؟ گفتند: آن دو کودک، حسن و حسین (علیهم السلام) فرزندان دخترش فاطمه اند، آن جوان، علی بن ابی طالب، پسر عمو و داماد و محبوب ترین خلق خدا نزد او است، و آن بانوی جوان، دخترش فاطمه زهرا (علیها السلام) ، عزیز ترین مردم و نزدیک ترین انسانها به قلب اوست.

نصارا به اسقف گفتند: مهیای مباهله باش، گفت: نه، من مردی را می بینم که عزیزترین عزیزانش را، با کمال جرأت برای مباهله آورده است و می ترسم راستگو باشد و چنانچه مباهله کند و به ما نفرین نماید، همه نصارا هلاک شوند.

من صورتهایی ملکوتی و آسمانی می بینم که اگر از خدا بخواهند کوه ها را از جا برکند، خداوند چنین خواهد کرد و دعایشان را مستجاب می کند. سپس خدمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمده، عرض کردند: ما با شما مباهله نمی کنیم و تقاضای مصالحه نمودند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) تقاضای آنها را پذیرفت.(1)

روایات شیعه در این شأن نزول، از حد و حصر خارج است، اهل تسنن نیز روایات بسیاری در شأن نزول آیه مباهله، و همراه بردن پیامبر (صلی الله علیه و آله)، علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) را برای مباهله نقل کرده اند که به خاطر اختصار در صفحه 656 برخی آنها را آورده ام و اینجا به یک روایت از صحیح مسلم اکتفا می کنیم.

عامر بن سعد بن ابی وقاص از پدرش نقل کرده که گفت: معاویه پسر ابوسفیان امر کرد به سعد و گفت: چه چیز سبب شده که ابوتراب را سب نمیکنی؟

ص: 207

سعد گفت: سه چیز است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره ابوتراب گفته است لذا من هرگز او را ست نمیکنم، و اگر یکی از آن سه چیز برای من بود دوست تر می داشتم از اینکه شتران قرمز (که بهترین و با ارزش ترین شترهاست) برایم می بود، و آن سه چیز عبارتند از:

1- در یکی از جنگها رسول خدا (صلی الله علیه و آله) علی را به جای خود گذاشت، علی (علیه السلام) گفت:

یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) مرا با زنها و بچه ها می گذاری؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: آیا خشنود نمیشوی از اینکه نسبت به من بمنزلة هارون نسبت به موسی باشی، جز اینکه بعد از من نبوت نیست؟

2- شنیدم در جنگ خیبر پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: پرچم را میدهم به مردی که خدا را و رسول خدا را دوست می دارد، خدا و رسول خدا نیز او را دوست دارند. [سعد ادامه میدهد] پس ما همه گردن کشیدیم که شاید آن مرد که پرچم به او داده می شود ما باشیم ولی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: علی (علیه السلام) را نزد من حاضر کنید، علی (علیه السلام) را در حالی که چشمش درد می کرد آوردند، رسول خدا آب دهانش را بر دو چشم او افکند و پرچم را به او داد و خدا فتح و پیروزی برای او قرار داد.

3- وقتی این آیه نازل شد: ( فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم ) پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) علی وفاطمه و حسن و حسین: را طلبید و فرمود: بارپروردگارا اینها اهل من هستند.(1)

ص: 208

از این روایت ( که در صحیح ترین کتب اهل تسنن آمده) معلوم می شود این

شأن نزول، از موضوعات مسلم و روشن و غیرقابل تردید بوده و معاویه هم

صد در صد آن را قبول داشته است. همچنین معلوم می شود فرموده پیامبر (صلی الله علیه و آله)که

علی (علیه السلام) محبوب خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) است، و به منزله پیامبر (صلی الله علیه و آله) است، از موضوعات

مسلم و قطعی بوده و معاویه این فضائل را قبول داشته است، لذا هیچ یک از آنها

را انکار نکرد و سخن سعد را رد ننمود.

و در اینجا باید گفت: تعجب از معاویه است که با دانستن این فضائل و قبول داشتن این مناقب، چگونه و با چه جرئتی حاضر شد با آن حضرت، آن هم در آن حد، مخالفت و دشمنی کند، و سرانجام جنگ صفین را برپا نماید، و البته نبود این مخالفتها مگر به خاطر حب ریاست، و این همان است که حضرت رضا فرمودند: «ما ذئبان ضاریان فی قطیعة غنم بأضر فی دین المسلم من حب الریاستة (1)»، «ضرر دو گرگ درنده، در گله گوسفند، بیشتر نیست از ضرر حب ریاست در دین مسلمان».

آری،

چشم باز و گوش باز و این عمی

حیرتم از چشم بندی خدا

(فاعتبروا یا أولی الأبصار(2)»، «پس شما بینایان! عبرت بگیرید».

ص: 209

حضرت امیر(علیه السلام) سه من جو قرض کرد و فاطمه (علیها السلام) یک سوم آن را آرد نمود و نان پخت، هنگام افطار فقیری بر در خانه آمد و گفت: السلام علیکم اهل بیت محمد (صلی الله علیه و آله) ؛ سلام بر شما ای خاندان محمد! من مسکینم، غذایی به من بدهید، خداوند به شما از غذاهای بهشتی بدهد، آنها همگی فقیر را بر خود مقدم داشتند و غذای خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند.

روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار نان جو را سر سفره گذاردند، یتیمی بر در خانه صدا زد، آن روز نیز ایثار کردند و نان خود را به او دادند و با آب افطار نمودند و روز سوم باز روزه گرفتند و هنگام افطار اسیری در خانه آمد، باز همگی غذای خویش را به او دادند. هنگامی که صبح شد، علی (علیه السلام) دست حسن و حسین ××× را گرفته، خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمدند، وقتی پیامبر(صلی الله علیه و آله) آنها را دید، مشاهده کرد از گرسنگی بی تاب و لرزانند! فرمود: این چه حالی است که در شما می بینم و نگران شد و برخاست و با آنها وارد خانه فاطمه (علیها السلام) شدند، پیامبر(صلی الله علیه و آله) دید فاطمه (علیها السلام) در محراب ایستاده در حالی که از گرسنگی چشمانش به گودی فرو رفته است، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ناراحت شد. در این هنگام جبرئیل نازل گشت و گفت: ای محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین اهل بیتی به تو تبریک می گوید، سپس سوره «هل اتی» را بر آن حضرت تلاوت کرد.

در برخی نقلها آمده است که از آیه «إن الأبرار» تا آیه «کان سعیکم مشکورا » که مجموعا هیجده آیه است، در این موقع نازل گشت.(1)

مفسران و علمای شیعه اتفاق نظر دارند که این هیجده آیه یا تمام این سوره در ماجرای فوق نازل شده است و همگی این واقعه و نزول این آیات را یکی از فضائل مهم و بی نظیر علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) دانسته اند.

ص: 211

و در الغدیر (1)از سی و چهار نفر از علمای معروف اهل سنت نام برده که این واقعه را در کتابهای خود آورده اند (با ذکر نام کتابها و شماره صفحه).

و خلاصه این واقعه و این فضیلت در میان اهل تسنن مشهور و معروف است، تا آنجا که محمد بن ادریس شافعی، یکی از ائمه چهارگانه اهل تسنن در شعر معروفش گفته است:

إلی م، إلی م، و حتی متی؟

أعاتب فی حب هذا الفتی؟

وهل زوجت فاطم غیره؟

وفی غیره هل آتی هل آتی؟!

تا کی، تاکی و تا چه زمانی مرا در محبت این جوانمرد (علی (علیه السلام)) سرزنش میکنید؟؟

و آیا فاطمه (علیها السلام) به غیر او تزویج شد؟ و آیا «هل اتی» در باره غیر او نازل شده است؟!»(2)

ضمنا «زمخشری» نیز در «تفسیر کشاف» شأن نزول آیات سوره مبارکه را در مورد نذر اهل بیت (علیهم السلام) نقل کرده است.(3)

آری، این آیات سندی گویا و روشن است بر افضلیت اهل بیت (علیهم السلام) و برتری آنها نسبت به سایر خویشاوندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و همسران و صحابه آن حضرت و بدون شک این آیات مقام شامخ و باعظمت اهل بیت (علیهم السلام) را نشان می دهد و بر همه آشکار می سازد.

گفته نشود که چگونه می توان سه روز گرسنه ماند و تنها با آب افطار کرد، زیرا افرادی برای برخی معالجات پزشکی، گاهی تا بیست روز تمام، تنها با آب گذرانده اند و اصلا غذا نخورده اند، و این امساک از غذا باعث درمان بیماری آنها شده است، حتی یک پزشک غیر مسلمان، کتابی در باره آب درمانی نوشته است.

ص: 212

همچنین علامه در المیزان فرموده است: در کتب اهل سنت نیز روایات متعددی وارد شده که مراد از «القربی» در آیه مزبور، علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) هستند که به نقل یکی از آنها اکتفا می کنیم.

احمد حنبل در فضائل صحابه، از سعید بن جبیر نقل کرده است که:

لما نزلت ( قل لا أسئکم علیه أجرا إلا المودة فی القربی ) «قالوا: یا رسول الله! من قرابتک؟ من هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم، قال : علی و فاطمه وابناهما (علیهم السلام)، و قالها ثلاثا (1)» ؛ هنگامی که این آیه نازل شد اصحاب عرض کردند:

ای رسول خدا! خویشاوندان شما که مودت و دوستی آنها بر ما واجب است کیانند؟ فرمود: علی، فاطمه، و دو فرزند آن دو، و این سخن را سه بار تکرار کرد.

هرگاه ستاره ای نهان شود، ستاره ای عیان گردد تا به روز قیامت.(1)

یکی از مذاهب چهارگانه اهل تسنن است، در بین مردم قضاوت کنم، شاه قبول کرد و منصب قاضی القضاة هند را به او محول کرد.

آن بزرگوار بر کرسی قضاوت و تدریس نشست و مذاهب چهارگانه اهل سنت را - حنفی، مالکی، حنبلی و شافعی - تدریس می کرد و در درس خود، و در مورد قضاوت، قول یکی از مذاهب چهارگانه را که مطابق مذهب شیعه بود اختیار می کرد و طبق آن حکم می فرمود.

عظمت و مقام علمی آن بزرگوار باعث شد که علمای هند به او حسد بردند و درصدد برآمدند موجبات کشتن او را فراهم کنند، تا این که روزی مرحوم قاضی، نام مبارک امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را برد و فرمود: علیه الصلاة والسلام. علمایی که پی بهانه می گشتند، به او اعتراض کردند که در دین بدعت گذارد زیرا صلوات و سلام مخصوص پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است و بر غیر او صلوات فرستادن، بدعت در دین است و هر کس در دین بدعت گذارد مهدورالدم و واجب القتل است و همه علمای اهل تسنن به شاه نامه نوشتند که کشتن قاضی نورالله واجب است، چون در دین بدعت گذاشته است.

از میان علما یک نفر به منظور حفظ جان قاضی نورالله این شعر را نوشت و برای شاه فرستاد.

گر لحمک لحمی بحدیث نبوی هی

بی صل علی، نام علی بی ادبی هی

اگر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در باره علی (علیه السلام) فرموده است: «گوشت تو گوشت من است» پس نام علی را بدون صلوات بردن بی ادبی است. زیرا صلوات بر علی صلوات بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) است.

و چون این مطلب در نزد اهل تسنن معروف و مورد قبول بود که پیامبر به حضرت امیر (علیه السلام) فرمود: «لحمک من لحمی» لذا مرحوم قاضی تبرئه شد، تا این

ص: 216

که شاه (اکبرشاه) از دنیا رفت و پسرش جهانگیر شاه به جای پدر نشست.

چون جهانگیر شاه مردی خام و نادان بود و به اندک چیزی به غضب درمی آمد، لذا علمای اهل تسنن وقت را غنیمت شمردند و بر آن شدند که به هر وسیله ای شده، قاضی را از نظر شاه بیندازند ولی قاضی مواظب بود و کسی اطلاع پیدا نمی کرد که او شیعه و مذهبش جعفری است، تا این که آنان یک نفر از جوانان خود را به عنوان شاگردی و خدمت کار نزد قاضی گماشتند، شاید از وی چیزی که وسیله کشتن او شود به دست آورند.

آن جوان مدتی نزد قاضی رفت و آمد کرد، تا این که روزی کتاب «احقاق الحق» را که آن مرحوم در اثبات حقانیت شیعه و مذهب جعفری می نوشت دزدید و برای علمای اهل سنت برد، آنان کتاب را نزد جهانگیر شاه بردند و برای او خواندند و سخت او را به غضب درآوردند.

شاه از علمای اهل تسنن سؤال کرد، جزای چنین شخصی چیست؟ آنان بالاتفاق گفتند: جزای او این است که به بدترین شکل به قتل برسد.

شاه دستور داد شاخه های درخت خار دار آوردند و جناب قاضی را برهنه کردند و به قدری از شاخه های خاردار بر بدن شریف او زدند که گوشت بدن آن

عالم بزرگوار از استخوانش جدا شد، پس از آن دستور داد، یک ظرف مسی را پر از آتش کردند و بر سر برهنه آن بزرگوار گذاشتند که مغز سر آن مظلوم به جوش آمد و به درجه رفیعه شهادت رسید.

بدن شریف او را در اکبرآباد هند به خاک سپردند و فعلا قبر شریفش زیارتگاه عموم مسلمانان است و دارای بارگاه و حرم می باشد.(1)

ص: 217

ای ز مهر حیدرم هر لحظه در دل صد صفاست

از پی حیدر حسن ما را امام و رهنماست

همچو کلب افتاده ام بر خاک درگاه حسن

خاک نعلین حسین اندر دو چشمم توتیاست

عابدین تاج سر و باقر دو چشم روشن است

دین جعفر بر حق است و مذهب جعفر رو است

ای موالی وصف سلطان خراسان را شنو

ذره ای از خاک قبرش دردمندان را دواست

پیشوای مؤمنان است ای مسلمانان تقی

ا گر نقی را دوست دارم در همه مذهب رواست

عسکری نور دو چشم عالم و آدم بود

همچو مهدی یک سپهسالار در میدان کجاست

شاعران از بهر سیم و زر سخنها گفته اند

احمد جامی غلام خاص شاه اولیاست

*

گر منظر افلاک شود منزل تو

وز کوثر اگر سرشته باشد گل تو

چون حب علی نباشد اندر دل تو

مسکین تو و سعی های بی حاصل تو

بوده جرأت پاسخگویی نداشتند)، از میان مردم، امیرالمؤمنین (علیه السلام) به پا خاست و فرمود: اگر چنین کاری بکنی توبه ات می دهیم، ( وادارت می کنیم توبه کنی) و چنانچه توبه کنی توبه ات را می پذیریم.

عمر گفت: اگر توبه نکنم چه می کنی؟

حضرت فرمود: در این صورت آنچه را که چشمانت در آن قرار دارد می زنیم.

سرت را از بدنت جدا می کنیم).

عمر گفت: حمد خدا را که در این امت کسی را قرار داده است که هرگاه ما کج و منحرف شویم، کجی ما را راست می کند.(1)

سوید بن غفله گفت: روزی وارد شدم بر حضرت علی (علیه السلام)، دیدم در خانه چیزی - زیراندازی به وجود ندارد، جز حصیر کهنه، و آن حضرت روی آن نشسته بود، گفتم:

یا أمیر المؤمنین شما پادشاه مسلمانان و حاکم بر آنها و بر بیت المال هستید، و برای شما مهمان می آید، و در خانه ات جز این حصیر چیزی وجود ندارد؟

حضرت امیر (علیه السلام)فرمود: ای سوید انسان عاقل در خانه ای که باید از آن منتقل شود اثاث پهن نمی کند، اثاث گرد نمی آورد، وجلوی ماخانه ای است که در آنجا می مانیم، همانا مامتاع، و اثاث زندگی خود را به آنجا منتقل کرده ایم، و به زودی به آن خانه می رویم.

سوید گفت : به خدا سوگند سخنان حضرت مرا گریاند.(1)

نفس انسان با پوشیدن لباس وصله دار فروتن و متواضع می شود، و مؤمنان ( فقرا) که لباس ندارند چون این لباس را بر تن من می بینند آرامش پیدا می کنند.(1)

همچنین نقل است که حضرت امیر(علیه السلام) از جلو دکان قصابی گذشت، قصاب گفت: یا امیرالمؤمنین گوشت خوبی آورده ام، اگر اجازه فرمایی مقداری برای خانه شما بفرستم؟ آن بزرگوار فرمود: پول ندارم، قصاب گفت: برای پولش صبر میکنم، حضرت فرمود: من بر خوردن گوشت صبر می کنم.(2)

نیز ابن عباس گوید: در سرزمین ذی قار (محلی است نزدیک بصره) خدمت امام مان رفتم. دیدم کفش خود را پینه می زد، وقتی مرا دید فرمود:

«ما قیمة هذا النعل؟ فقلت : لا قیمة لها ؛ فقال (علیه السلام): وألله لهی أحب إلی من إمرتکم، إلا أن أقیم حقا، أو أدفع باطلا»؛ «ای ابن عباس، قیمت این کفش چقدر است؟ گفتم: ارزشی ندارد، فرمود: به خدا سوگند، این کفش بی ارزش نزد من از حکومت بر شما محبوب تر است، مگر این که با آن حقی را بپا دارم، یا باطلی را دفع نمایم».(3)

مجذوم» ؛ «به خدا سوگند، دنیای شما در نظر من از شکنبه خوکی که در دست آدم جذامی افتاده باشد، پست تر است».(1)

در جای دیگر فرموده است : «ولا لقیتم دنیاکم هذه أزهد عندی من عفطة عنز» ؛ «ای مردم می بینید که دنیای شما در نظر من از آب بینی بز بی ارزش تر است».(2)

و به مسلمانان فرموده است: «فلتکن الدنیا فی أعینکم أصغر من حثالته القرظ، وقراضه الجلم» ؛ «باید دنیا در نظر شما از رده های برگ درخت و ریزههای دم قیچی کوچکتر و بی ارزش تر باشد».(3)

اما من بسیاری از چیزها را که خداوند بر من مباح کرده بود ترک کردم و نزدیک آنها نرفتم.

اما نوح (علیه السلام) وقتی تکذیب قوم خود را دید بر آنها نفرین کرد، ولی من در حق کسانی که به من ظلم کردند نفرین نکردم، وانگهی پسر نوح کافر شد و پسران من دو بزرگ و سرور جوانان اهل بهشتند.

اما موسی (علیه السلام) ، وقتی خداوند موسی را فرستاد برای دعوت فرعون، عرض کرد: خدایا! من یکی از اینها را کشتم، می ترسم مرا بکشند، تا این که خدا فرمود: نترس، همانا انبیا نزد من نمی ترسند. (سوره قصص، آیه 33 و سوره نحل، آیه

(11) ولی من در شبی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به غار ثور پناه برد، در بستر آن حضرت خوابیدم و از هیچ کس نترسیدم، و همچنین زمانی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مرا برای تبلیغ سوره برائة به سوی مشرکان فرستاد، با این که بسیاری از بزرگان قریش را کشته بودم، در عین حال سوره برائت را بردم و بر ایشان خواندم و از احدی نترسیدم.

اما عیسی (صلی الله علیه و آله) ، مادر عیسی در بیت المقدس بود، وقتی خواست عیسی را به دنیا آورد شنید گوینده ای از غیب می گوید: خارج شو، این جا خانه عبادت است نه خانه ولادت، اما هنگامی که مادر من خواست مرا به دنیا آورد، در حرم بود، دیوار کعبه شکافته شد و شنید گوینده ای می گوید: داخل شو، پس در خانه خدا داخل شد و من در آن خانه، به دنیا آمدم و از برای احدی غیر از من این فضیلت نیست، نه قبل از من، نه بعد از من.(1)

ص: 223

و حاکم بود. او در ابتدای زندگی همسری داشت که با کمال سادگی زندگی می کرد،

هرگز از شوهرش توقعی نکرد، حتی در بیماری و در هنگام کسالت که تمایل به انار

داشت، حیا مانع بود که از شوهر درخواست انار کند، و می گفت: پدرم فرموده

است: از شوهر تقاضایی مکن، مبادا نتواند انجام دهد و خجالت زده شود.

آری. زن و شوهر که در سخاوت، ایثار، صبر و تحمل، قناعت، عبادت و قرآن

خواندن، در کمک به ایتام و مساکین، برنامه مشترکی داشته باشند، از

خوشبخت ترین ها هستند، چنانچه در زندگانی روزانه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و

فاطمه زهرا (علیها السلام) بنگریم، می بینیم تا چه اندازه وحدت نظر، وحدت کلمه، وحدت

عقیده، وحدت اخلاق، داشته اند و در حقیقت هم کفو و هم سنخ و همگون

بوده اند. آری، اگر علی (علیه السلام) نبود برای فاطمه (علیها السلام) کفوی نمی بود، و اگر فاطمه (علیها السلام)

نبود، برای علی (علیه السلام) کفوی نمی بود.

اگر سعادت در داشتن پدر و مادر ارزشمند و بزرگوار است باید گفت :

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) سعادتمندترین مردان عالم است، زیرا پدرش ابوطالب شیخ بطحا و کفیل و حامی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بوده، و مادرش فاطمه بنت اسد، از زنان ممتاز بوده است، که خداوند او را برای زایمان، به داخل کعبه راه داده و اول زنی است که بعد از حضرت خدیجه اسلام آورده، و اول زنی است که همراه فاطمه زهرا (علیها السلام) هجرت کرده، و تنها زنی است که لیاقت مادری امیرالمؤمنین (علیه السلام) را داشته است.

اگر سعادت در داشتن فرزندانی شایسته و صالح است، که بی مانند و قرة العین دنیا و آخرت، امام المجاهدین و متقین باشند. باید گفت: امیرالمؤمنین (علیه السلام) سعادتمندترین مردان عالم است.

اگر سعادت در داشتن ذریهای عالم، خدمتکار به اسلام و مسلمانان، در طول

ص: 225

تاریخ است، باید گفت : امیرالمؤمنین (علیه السلام) سعادتمندترین مردان عالم است.

زیرا بزرگان علما و محدثان، مانند سید مرتضی، سید رضی، تا مرحوم بروجردی و حکیم و خوئی و امام و گلپایگانی ... از ذریه آن بزرگوار هستند. اگر سعادت در شاگردان برجسته و احیا کننده گان آثار پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اسلام و دین و مذهب است، باید گفت: امیرالمؤمنین (علیه السلام) سعادتمندترین همه انسانها است. زیرا علاوه بر مثل ابن عباس و ... اشخاصی مثل کلینی، صدوق، شیخ بهایی، تا صاحب جواهر و ..، همه این بزرگان و مراجع، از شاگردان و خوشه چینان خرمن علم امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فرزندان معصوم آن حضرت (علیه السلام) بوده اند.

اشعار ذیل که منسوب به شخص امیرالمؤمنین صلوات الله وسلامه علیه است گویای همین مطلب است:

محمد النبی اخی و صنوی

و حمزه سید الشهداء عمی

وجع الذی یمسی و ضحی

یطیر مع الملائکة ابن أمی

و بنت محمد سکنی و عرسی

مسوط حمها بدمی و لحمی

و سبطا أحمد ولدائ منها

فأیکم له سهم کسمی

سبقتکم إلی الاسلام طرا

غلاما ما بلغت أوان حلمی

وصلیت الصلوة و کنت طفلا

مقرا بالنبی فی بطن أمی

انا الرجل الذی لا تنکروه

لیوم کریهة أو یؤم سلم

و أوجب لی ولایته علیکم

رسول الله یوم غدیر خم

قول ثم ویل ثم ویل

لمن یلقی الإلة غدا یظلمی(1)

- محمد که پیامبر(صلی الله علیه و آله) است، برادر و قرین من است و حمزه سیدالشهداء، عموی من.

ص: 226

-و جعفر طیار که در بهشت) با فرشتگان پرواز می کند، برادر من است. و فاطمه، دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، زوجه من است که گوشت و خون او آمیخته به گوشت و خون من است.

- و نواده های پیامبر (صلی الله علیه و آله) (حسنین (علیه السلام)) دو فرزند من از فاطمه اند، پس کدام یک از شما مانند من هستید؟

- بر همه شما، در اسلام آوردن سبقت گرفتم، در حالی که نوجوانی بودم که هنوز به حد بلوغ نرسیده بودم.

- و من در کودکی (با پیامبر (صلی الله علیه و آله)) نماز خواندم و در حالی که در شکم مادرم بودم، به نبوت او اقرار کردم.

- من آن مردی هستم که نمی توانید (خدمات او را انکار کنید، چه در روز جنگ و چه در موقع صلح.

-و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در غدیر خم، برای من، ولایتش را بر شما واجب کرد.

- پس وای به حال کسی، و باز، وای به حال کسی، و وای به حال کسی که فردای قیامت خدا را در حالی ملاقات کند که درباره من، ستم کرده باشد...(1)

رسول الله (صلی الله علیه و آله) و بضعة منه و سیدة نساء اهل الجنة (1)»، «از خصوصیات و امتیازات علی (علیه السلام) که اولین و آخرین، چنین خصوصیت را نداشتند، همسری آن جناب است با فاطمه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، پاره تن آن حضرت و سیده زنان اهل بهشت»..

مؤلف : نسائی، این محدث معروف و مقبول نزد اهل سنت، تصریح کرده است که ازدواج امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) با زهرا (علیها السلام) از امتیازات مخصوص آن حضرت است که اولین و آخرین، از آن محروم و چنین امتیاز بزرگ را نداشتند.

یعنی هیچ انسانی، هیچ صحابه و هیچ یک از وابستگان پیامبر (صلی الله علیه و آله) لیاقت همسری زهرا (علیها السلام) را نداشتند، احدی از اطرافیان پیامبر (صلی الله علیه و آله) شأنیت ازدواج با پاره تن پیامبر ، سیده و بزرگ بانوی نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) را نداشتند، مگر علی بن ابیطالب (علیه السلام) نسائی، اولین روایتی را که در این باب آورده است، خواستگاری ابوبکر و عمر از فاطمه (علیها السلام) است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) دست رد به سینه آنان زد و خودشان هم به یکدیگر گفتند که پیامبر(صلی الله علیه و آله) ما را رد کرد.

{1} ابن سعد در طبقات، از علباء بن احمد بشکری نقل کرده است که: «آن آبابکر خطب فاطمة إلی النبی (صلی الله علیه و آله)، فقال : یا أبابکر انتظر بها القضاء، فذکر ذلک أبوبکر لعمر، فقال له عمر: ردک یا ابابکر، ثم إن أبا بکر قال لعمر، أخطب فاطمة إلی النبی (صلی الله علیه و آله) ، فخطبها، فقال له مثل ما قال لأبی بکر: أنتظر بها القضاء، فجاء عمر إلی أبی بکر فأخبره، فقال له: ردک یا عمر، ثم ان أهل علی قالوا لعلی: أخطب فاطمة إلی رسول الله (صلی الله علیه و آله)، قال: بعد ابوبکر و عمر؟ فذکروا له قرابته من النبئ (صلی الله علیه و آله)، فخطبها فزوجه النبی(صلی الله علیه و آله) (2)» ابوبکر از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، فاطمه (علیها السلام) را خواستگاری کرد،

ص: 228

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ببینم قضای الهی چیست، ابوبکر این پاسخ را برای عمر نقل کرد، عمر گفت: پیامبر (صلی الله علیه و آله) ردت کرد، ابوبکر به عمر گفت: تو برو و فاطمه علی را خواستگاری کن، عمر آمد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) همان پاسخ که به ابوبکر داده بود، به او هم داد، عمر آمد نزد ابوبکر و پاسخ پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بیان کرد، ابوبکر گفت: تو را هم رد کرد، (دست رد بر سینه هر دو زد).

نزدیکان علی (علیه السلام) به آن حضرت گفتند: برو خدمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) و فاطمه (علیها السلام) را خواستگاری کن، علی (علیه السلام) گفت: بعد از آن که ابوبکر و عمر را رد کرد، مرا چگونه می پذیرد، اطرافیان علی (علیه السلام) گفتند: تو خویشاوند پیامبر(صلی الله علیه و آله) هستی و با آنان فرق داری، پس علی (علیه السلام) خواستگاری کرد و پیامبر (صلی الله علیه و آله)، فاطمه (علیها السلام) را به همسری علی (علیه السلام) درآورد.

{2} همچنین نسائی، دو روایت دیگر از خواستگاری ابوبکر و عمر را نقل کرده، و پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: فاطمه نان کم سال است، و علی (علیه السلام) خواستگاری کرد، پیامبر(صلی الله علیه و آله) او را رد نکرد، و فاطمه (علیها السلام) را به آن جناب تزویج کرد.(1)

مؤلف : در نقل همین دو روایت کفایت است و از اینها عدم صلاحیت دیگران آشکار شد، و معلوم گردید که تنها علی (علیه السلام) لیاقت همسری زهرا (علیها السلام) را داشته است نه فلان و فلان، و خودشان هم اعتراف کردند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پاسخ رد داد.

سرشناس و خویشان و نزدیکان خود، با دیگران، هیچ تفاوتی نمی گذاشت. در این رابطه به برخی موارد اشاره می کنم:

فردای آن روز، حضرت به مسجد آمد و خطبه خواند و مردم را از برنامه کار و روش حکومت خود آگاه فرمود و پس از حمد و ثنای الهی و درود به پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین فرمود: بدانید که من شما را به راه حق خواهم راند و روش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را که سالها متروک مانده است تعقیب خواهم کرد، من دستورات کتاب خدا را درباره شما اجرا خواهم کرد و کوچکترین انحرافی از فرمان خدا و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) نخواهم کرد، من همیشه آسایش شما را بر خود مقدم شمرده و هر عملی را که درباره شما انجام دهم به صلاح شما خواهد بود، ولی این صلاح و خیرخواهی یک مصلحت کلی است و من عموم مردم را در نظر خواهم گرفت نه یک عده مخصوص را، ممکن است در ابتدای امر اجرای این روش بر شما مشکل باشد ولی متحمل و بردبار باشید و بر سختی آن صبر کنید، خودتان بهتر می دانید که من نه طمع خلافت دارم و نه حاضر به قبول این تکلیف بودم بلکه به اصرار شما سرپرستی قوم را به عهده گرفتم و چون چشم ملت به من دوخته است باید بحق و عدالت در میان آنان رفتار کنم.

حال تا جایی که من خبر دارم بعضی ها دارای اموال بسیار و کنیزکان ماهرو و املاک حاصلخیز هستند، چنانچه این اشخاص بر خلاف حق و موازین شرع این ثروت و دارایی را اندوخته باشند من ایشان را مجبور خواهم کرد که اموالشان را به بیت المال مسلمین بازگردانند و شما باید بدانید که جز تقوا هیچ گونه امتیازی میان افراد مسلمان وجود ندارد و پاداش آن هم، در جهان دیگر داده خواهد شد،

ص: 231

بنابراین در تقسیم بیت المال همه مسلمانان در نظر من بی تفاوت و یکسان هستند و بنای حکومت من بر پایه عدالت و مساوات است، ستمدیدگان بینوا در نظر من عزیزند و نیرومندان ستمگر ضعیف و زبون.(1)

اشراف عرب مخصوصا بنی امیه که در دوران خلافت عثمان بیت المال را از آن خود می دانستند ناگهان در برابر یک حادثه غیر منتظره واقع شدند، آنان خیال نمی کردند علی (علیه السلام) با این صراحت لهجه با ایشان سخن گوید و در حقگویی و دادخواهی به این پایه اصرار ورزد، گویا در مدت 25 سال که از زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) میگذشت همه چیز فراموش شده بود و هر چه از آن زمان سپری می شد احکام دین بدون اجرا می ماند و تنها علی (علیه السلام) بود که پس از 25 سال فترت و هرج و مرج فرمود:

عرب و عجم، مالک و مملوک، سیاه و سفید در برابر قانون اسلام یکسانند و بیت المال باید بالویه تقسیم شود. و باز فرمود:

(و الله و وجدته قد تزوج به النساء و ملک به الإماء لرددته فان فی العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق (2)»؛ «به خدا سوگند [ زمین ها و اموالی را که عثمان به این و آن بخشیده ] اگر آنها را بیابم به مالک آن برگردانم، اگر چه با آن مالها زنهایی شوهر داده شده و یا کنیزانی خریده شده باشد، زیرا وسعت و گشایش در اجرای عدالت است و کسی که بر او عدالت تنگ گردد در این صورت جور و ستم بر او تنگ تر شود».

لذا دستور فرمود اموال شخصی عثمان را برای فرزندان او باقی گذارند و بقیه را که از بیت المال برداشته بود میان مسلمانان تقسیم کنند و از این تقسیم به هر نفر سه دینار رسید و هیچ کس را بر کسی مزیت نداد و غلام آزاد شده را با

ص: 232

اشراف عرب با یک چشم نگاه کرد.

روشن است که این روش عادلانه خوشایند گروهی نگردید، آن عده که به رسم جاهلیت خود را برتر از سایرین می دانستند و توقع داشتند که سهم آنان از بیت المال باید بیشتر از مردم عادی باشد. پیش خود گفتند که علی حرمت قومی و عنوان خانوادگی ما را ناچیز و حقیر شمرد و میان ما و غلامان سیاه و مردم گمنام فرقی نگذاشت. آیا ما می توانیم این روش را تحمل کنیم و با او کنار بیاییم؟ حضرت (علیه السلام) از اول می دانست که بیعت این قبیل اشخاص سست عنصر و جاه طلب، تا آخر ادامه پیدا نمی کند و چون آنان مردم سرشناس هستند عوام الناس را هم به زودی فریب داده و از طریق تقوا بیرون خواهند کرد، بدین جهت از ابتدا مایل به پذیرفتن مقام خلافت نبود.

همچنین سهل بن حنیف گفت: یا امیرالمؤمنین! این غلام که به او سه دینار دادی آزاد کرده من است و تو امروز مرا با او در سهمیه، برابر و با یک چشم نگاه میکنی؟ طلحه و زبیر و مروان بن حکم و سعید بن عاص و گروهی از قریش نیز نظیر این سخن را به زبان آوردند. اما امیرالمؤمنین (علیه السلام) کسی نبود که این شکوهها و اعتراضات در او مؤثر واقع شده و وی را از راه حق و عدالت منصرف کند و در پاسخ آنان فرمود: آیا به من دستور می دهید دربارۀ ظلم و ستم به کسی که نسبت به او زمامدار شده ام کمک کنم؟ به خدا سوگند! تا شب و روز در رفت و آمد بوده و ستارگان در آسمان گرد هم درگردشند چنین کاری نکنم، و اگر بیت المال مال شخصی من هم بود آن را بالسویه میان مسلمانان تقسیم می کردم در صورتی که بیت المال مال خدا است، پس چگونه یکی را به دیگری امتیاز دهم؟ سپس فرمود:

ألا وإن إعطاء المال فی غیر حقه تبذیر و اسراف، وهو یرفع صاحبه فی الدنیا و یضعه فی الآخرة، و یکرمه فی الناس ویهینه عند الله، ولم یضع امرؤ ماله فی غیر

ص: 233

حقه و عند غیر اهله الا حرمه الله شکرهم وکان لغیره؛ و دهم، فان زلت به النعل یوما فاحتاج إلی معونتهم فشر خدین و الآم خلیل(1)»؛ «بدانید که بخشیدن مال در راه غیر حق آن، تبذیر و اسراف است و چنین مالی که در راه غیر حق، اعطا شود بخشنده اش را در دنیا [نزد گیرندگان مال] بلند مرتبه کند و در آخرت (در پیشگاه الهی] پست و زبون کند، و در نزد مردم ارجمند کرده و در نزد خدا خوار و حقیر گرداند، و هیچ کس مالش را بی جا و به کسانی که استحقاق آن را نداشتند مصرف نکرد جز این که خداوند او را از سپاسگزاری آنها محروم کرد و دوستی آنان برای غیر او بود، پس اگر روزی حادثه ای برای او روی دهد و به کمک آنان نیازمند باشد آنان برای او بدترین رفیق و سرزنش کننده ترین دوست می باشند».

حضرت امیر(علیه السلام)نامه ذیل را به آن استاندار خائن نوشت:

پس از یاد خدا و درود، همانا من تو را در امانت خود شرکت دادم، و هم راز خود گرفتم، و هیچ یک از افراد خاندانم برای یاری و مددکاری، و امانت داری، چون تو مورد اعتمادم نبود. آن هنگام که دیدی روزگار بر پسر عمویت سخت گرفته، و دشمن به او هجوم آورده، و امانت مسلمانان تباه گردیده، و امت اختیارشان را از دست داده و پراکنده شدند، پیمان خود را با پسر عمویت دگرگون ساختی، و همراه با دیگرانی که از او جدا شدند فاصله گرفتی، تو هماهنگ با دیگران دست از یاری اش کشیدی، و با دیگر خیانت کنندگان خیانت کردی. نه پسر عمویت را یاری کردی، و نه امانت ها را رساندی.

گویا تو در راه خدا جهاد نکردی! و برهان روشنی از پروردگارت نداری، و گویا برای تجاوز به دنیای این مردم نیرنگ می زدی، و هدف تو آن بود که آنها را بفریبی! و غنائم و ثروت های آنان را در اختیار گیری، پس آن گاه که فرصت خیانت یافتی شتابان حمله ور شدی، و با تمام توان، اموال بیت المال را که سهم بیوه زنان و یتیمان بود، چونان گرگ گرسنه ای که گوسفند زخمی یا استخوان شکسته ای را می رباید، به یغما بردی، و آنها را به سوی حجاز با خاطری آسوده، روانه کردی، بی آن که در این کار احساس گناهی داشته باشی. گویا میراث پدر و مادرت را به خانه می بری! سبحان الله! آیا به معاد ایمان نداری؟ و از حسابرسی

ص: 235

دقیق قیامت نمی ترسی؟ ای کسی که در نزد ما از خردمندان بشمار می آمدی!

چگونه نوشیدن و خوردن را بر خود گوارا کردی در حالی که می دانی حرام می خوری! و حرام می نوشی! چگونه با اموال یتیمان و مستمندان و مؤمنان و مجاهدان راه خدا، کنیزان می خری و با زنان ازدواج می کنی؟ که خدا این اموال را به آنان واگذاشته، و این شهرها را به دست ایشان امن فرموده است. پس از خدا بترس، و اموال آنان را بازگردان، و اگر چنین نکنی و خدا مرا فرصت دهد تا بر تو دست یابم، تو را کیفر خواهم کرد، که نزد خدا عذرخواه من باشد، و با شمشیری تو را می زنم که به هر کس زدم وارد دوزخ گردید. سوگند به خدا؟ اگر حسن و حسین چنان می کردند که تو انجام دادی، از من روی خوش نمی دیدند و به آرزو نمی رسیدند تا آن که حق را از آنان باز پس ستانم، و باطلی را که به ستم پدید آمده نابود سازم.

به پروردگار جهانیان سوگند! اگر آنچه که تو از اموال مسلمانان به ناحق بردی، بر من حلال بود، خشنود نبودم که آن را میراث بازماندگانم قرار دهم؛ پس دست نگهدار و اندیشه نما، فکر کن که به پایان زندگی رسیده ای، و در زیر خاکها پنهان شده، و اعمال تو را بر تو عرضه داشتند، آنجا که ستمکار با حسرت فریاد می زند، و تباه کننده عمر و فرصت ها، آرزوی بازگشت دارد اما «راه فرار و چاره مسدود است» .(1)

ص: 236

جزئیات جلسه و دعوت شدگان مهمانی به اطلاع حضرت امیر(علیه السلام) گزارش شد.

امام (علیه السلام) نامهای نسبتا مفصل، عتاب آمیز و هشداردهنده به عثمان بن حنیف نوشت.

این نامه از امام مسلمانان به شخصی مانند عثمان بن حنیف که مردی بسیار برجسته و بزرگوار و از ارادتمندان امام (علیه السلام) است، نوشته شده و همه مسئولان و کسانی را که در رأس امور و دارای پست و مقام و مسئولیت هستند، آموزش می دهد و برای یکایک دولتمردان و حتی عوامل و خدمتگزاران آنان الگو می باشد.

البته گمان نشود که شاید این استاندار از موقعیت خود استفاده کرده و از بیت المال میلیونها درهم و دینار اختلاس کرده و ربوده است، و به این جهت رهبر بزرگوار مسلمانان، امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام) او را توبیخ و سرزنش کرده و چنین نامه طولانی و عتاب آمیز را به او نوشته و ضمن هشدار، او را نکوهش و از وی گلایه کرده است.

خیر، چنین نبوده است، بلکه گلایه امام و ناراحتی حضرت از آن روی بوده که نماینده و استاندار او به مهمانی ای رفته که در شأن نماینده آن حضرت نبوده است. در مجلسی شرکت کرده و سر سفرهای نشسته که اشراف و پولدارها و سرشناسان دعوت شده و غذاهای رنگارنگ و فراوان تدارک و تهیه شده است.

رنجش عمده امام (علیه السلام) این است که چرا مردم تهی دست و فقیر دعوت نشده اند، ناراحتی حضرت بیشتر از این است که چرا فقط اغنیا دعوت شده و از کسانی که قدرت مالی ندارند، دعوت به عمل نیامده و آنان حضور نداشته اند.

به علاوه، مگر مسلمان مجاز است هر دعوتی را بپذیرد و در هر مجلس و مهمانی شرکت کند و سر هر سفرهای بنشیند و با هر کس هم غذا شود؟

گذشته از اینها، چرا و به چه منظور از آقای استاندار پذیرایی ویژه و استثنایی به عمل آمده است؟!

ص: 238

از اینجا معلوم می شود که هر کس در رأس امور مسلمانان و به عنوان حاکم و رهبر جامعه شناخته می شود باید رفتار و کردار مسئولان زیردست و استانداران، فرمانداران، و همه کسانی را که در گوشه و کنار به سمتی گمارده و فعالیت می کنند، زیر نظر داشته باشد و از رفتار آنان مطلع شود و در صورت تخلف از انجام وظیفه، پیگیری های لازم را انجام داده و خطا و لغزش آنان را گوشزد و درصورت لزوم مورد عتاب و نکوهش قرار دهد و نباید میان مسئولان رده بالا و ارادتمندان و خواص با مردم عادی تفاوت بگذارد.

نکته قابل توجه این که نامه امام به استاندار که از افراد بزرگوار و سرشناس بوده است، بدون هیچ گونه عنوان والقاب و تشریفات و پیشوند و پسوند شروع و نوشته شده است:

متن نامه : «أما بعد، یا أبن حنیف ! فقد بلغنی أن رجلا من فتیة أهل البصرة دعاک إلی مأدبه فأسرعت إلیها...»

اما بعد، [یعنی پس از حمد و ثنای پروردگار و پس از درود بر پیامبر اسلام ای پسر حنیف! به من گزارش (1)رسیده است که شخصی از بزرگان و سرشناسان اهل بصره مجلس مهمانی ترتیب داده و تو را هم دعوت کرده است و تو [بدون این که توجه داشته باشی و فکر کنی که این مهمانی برای چیست و به چه منظوری برقرار شده و جنابعالی را به چه مقصودی دعوت کرده است و بدون این که فکر کنی هزینه این ضیافت آن مرد سرشناس و ثروتمند، از کجا و از چه راهی تأمین شده است، و چه شده که از بین مردم، تنها پولداران و ثروتمندان و اشراف شهر دعوت شده و

ص: 239

غرضش از این دعوت و جلسه چه بوده است با شتاب و سرعت به آن مجلس رفته و آن دعوت را فورا پذیرفته ای، گویا از رفتن و حضور در آن مجلس خوشحال بوده و با میل و رغبت در آن مجلس حاضر شده ای.

چرا که گاه انسان را با زور و اجبار به بعضی از مجالس می برند ولی مجالسی که مطابق طبع و میلش باشد بلافاصله رهسپار آن می شود و تو با سرعت و شتاب به آن مجلس رفته ای! [تو استاندار، نماینده و مسئول از سوی علی بن ابی طالب هستی، نه استاندار فلانی و فلانی. تو نماینده کسی هستی که حتی یک وعده غذای اعیانی و اشرافی نخورده و هرگز سر چنان سفره هایی حاضر نشده است.]

ولی تو سر سفرهای حاضر شده ای که خوراک های گوناگون و غذاهای رنگارنگ و خوشمزه برایتان مهیا کرده و در حضورتان چیدهاند. مرتب پیش دستی ها، ظرفها و دیسها را عوض و غذایی دیگر با کیفیتی بهتر برای تو حاضر کرده اند.

(تسطاب لک الألوان، و تنقل إلیک الجقان!»(1)

حضرت در ادامه فرموده است: «و ما ظننت أنک تجیب إلی طعام قؤم، عائلهم مجفو، و غنیهم مدعو…....... .

ولی من باور نمی کردم نماینده مثل منی اصلا در چنین مجالسی حاضر و میان آن جماعت می نشست. من گمان نمی کردم تو با دیدن آن مجلس و با مشاهده آن دعوت شدگان در آن مجلس مینشستی و با آنان هم غذا شده و از خوردنی ها می خوردی! من احتمال نمیدادم تو سر سفرهای بنشینی

ص: 240

که پولدارها و ثروتمندان دعوت شده ولی فقرا و عائله مندان و تهیدستان سر آن سفره نبوده اند و به آنان جفا شده است.

خلاصه آنچه که بیشتر امام (علیه السلام) را رنج می دهد، بی توجهی به فقرا و عائله مندانی تهی دست است، آنچه موجب ناراحتی امام (علیه السلام) شده، این است که نماینده او سر سفرهای نشسته و غذا خورده که دعوت شدگان آن توانگران و ثروتمندان بوده اند، مثل برخی ضیافت های زمان ما که برای ولیمہ حج و عمره و زیارات و خرید منزل و عروسی و ... در هتل ها و منازل تشکیل می گردد، و نه تنها از فقرا دعوت نمی شود و به آنان اجازه ورود نمی دهند، بلکه خویشاوندان بی بضاعت خویش را نیز به بهانه این که کلاس مجلسشان پایین می آید، دعوت نمی کنند. و بیشتر اوقات به قدری غذاهای اضافی تهیه می کنند که با دور ریخته می شود و یا به شکل تحقیرآمیزی به فقرا و مستمندان بیرون از مجلس داده می شود، البته هیچ فقیر آبرومندی به خود اجازه نمی دهد با مراجعه به این گونه مجالس شکم خود را سیر کند.

بلی، اشکال اساسی آن سفره این بوده که به فقرا و عائله مندان نیازمند

بی اعتنایی و به تعبیر امام عال در حق آنان جفا و ظلم شده و به حساب نیامده اند.(1)

ص: 241

حضرت در ادامه می فرماید: «اکنون که بر سر آن سفره رفتی»:] «قانظر إلی ما تقضمه من هذا المقضم، فما اشتبه علیک علمه فالفظه، وما أیقنت بطیب وجهه فنل منه».

خوب دقت کن، غذایی که جلوی تو گذارده اند و تو می جوی و میخوری، اگر بر تو مشتبه است و روشن نیست که از حلال تهیه شده یا از حرام، آن را نخور و اگر در دهان گذاشته ای آن را خارج کن و دور بینداز». [زیرا غذای شبهه ناک اثر خودش را بر جسم و جان انسان می گذارد و آنچه را یقین داری از راه حلال تهیه شده است میل کن. [اما اگر بدانی با پول نامشروع تهیه شده است حکمش مشخص است که نباید از آن غذا خورد].

فرمایش امام (علیه السلام) تا اینجا متوجه شخص عثمان بن حنیف است. اما در ادامه، کلام امام (علیه السلام) خطاب به همه مسلمانان و شیعیان و پیروانش می باشد که - ان شاء الله ما نیز یکی از آنان به حساب می آییم و باید بیشتر دقت و توجه کرده و بدان پایبند بود.

«ألا وإن لکل مأموم إماما، یقتدی به و یستضی بنور علمه»؛

«آگاه باشید. برای هر مأمومی امام و پیشوا و مقتدایی هست که به او اقتدا می کند و از نور علمش استفاده می کند».

ص: 242

امام (علیه السلام) یک قاعده کلی و همگانی را بیان می کند و آن قاعده این است که: همه انسان ها و همه مسلمانان، پیشوا و امامی دارند، هر کس که از احکام الهی آگاه نیست و دستورات خدا را نمی داند - به حکم قطعی عقل - یک امام آگاه، عالم و مورد اعتماد انتخاب کرده و از او پیروی می کند، از علمش استفاده و کسب نور می کند، در اعمال و کارهایش به او اقتدا و از او اطاعت می کند. سیره و عمل او را الگو قرار داده و در جای پای او گام می نهد.

«ألا وإن إمامکم قد اکتفی من دنیاه بطمریه (1)، ومن طعمه بقرصیه...»؛

«آگاه باشید. این امام شما، با همه قدرت و امکاناتی که در اختیار دارد، از دنیا به دولباس متوسط و عادی و چه بسا وصله دار قناعت کرده است و از غذا و خوردنی ها هم به دو قرص نان - در شبانه روز - بسنده کرده است».

آری، این روش امام است، و مأموم و شیعه به کسی گفته می شود که به روش امامش عمل کند، اما حضرت می داند که مسلمانان و شیعیانش، پیروانی پابرجا نیستند، می داند همه مانند سلمان و اباذر نیستند و از وی آن گونه که پسندیده است پیروی نمی کنند، لذا در ادامه می فرماید:

«ألا وإنکم لا تقدرون علی ذلک، و لکن أعینونی بورع وأجتهاد، و عفه و سداد...»؛

میدانم شما را یارای آن نیست که مانند علی (علیه السلام) زندگی کنید، و نمی توانید قناعت کنید. علی نیز چنین انتظاری از شما ندارد، امام شما آگاه است که شما تحمل چنین زندگی را ندارید. اما این بدان معنا نیست که با او هیچ همراهی نکنید، بلکه توقع امام شما این است که لااقل پیشوای خود را در

ص: 243

پارسایی و تقوا، در راستی و صداقت، در عفت و پاکدامنی، یاری کنید.

یاری رساندن به من، این است که شما ورع و ترس از خدا داشته باشید، سراغ کارهای حرام و نامشروع نروید، ظلم و حق کشی و رشوه خواری نکنید، حقوق دیگران را تضییع نکنید، عفت و پاکدامنی را پیشه کنید.

کاری را که به عهده گرفته اید یا بر عهده شما گذارده اند، خوب، محکم، صحیح و به موقع انجام دهید، در اموری که مربوط به شما است کوشش کنید و با جدیت آنها را انجام دهید، اهل کوشش و تلاش باشید و از کم کاری و بیکاری و تنبلی بپرهیزید.

سپس حضرت امیر(علیه السلام) عموم مسلمانان را مخاطب قرار داده و سوگند یاد کرده و فرموده است: «فوالله ما کنزت من دنیاکم تبرأ (1)، ولا ادخرت من غنائمها وفرا، ولا أعددت لبالی ثؤبی طمرة...»؛

سوگند به خدا در پست حکومت و در دوره ریاست خود هرگز از اموال شما، از بیت المال که متعلق به همه ملت است و مربوط به یکایک شما است چیزی ذخیره نکرده ام، از درآمدها و غنائم جنگی، از طلا و درهم و دینار و... چیزی نیندوختم. من به خاطر این که لباسم کهنه است، لباس دیگری تهیه نکردهام، [یعنی هر وقت لباسم پاره می شد و از قابلیت وصله کردن هم خارج می گشت، آن وقت لباس دیگری تهیه می کردم.]».

سپس در ادامه می فرماید:

«بلی! کانت فی أیدینا فدک بین کل ما أظلته السماء، فشحت علیها نفوس قوم، وسخت عنها نفوس قؤم آخرین»؛

«آری، از آنچه آسمان بر آن سایه افکنده است، تنها فدک در دست ما بود.

ص: 244

ولی عده ای بر آن بخل ورزیدند و نتوانستند تحمل کنند و آن را از ما گرفتند و غصب کردند، ما هم وقتی چنین دیدیم سخاوتمندانه از آن صرف نظر کرده، و چشم پوشیدیم).

اما آنچه مایه آرامش روح و روان امام (علیه السلام) است . علاوه بر روح والا و بی مانندش به این حقیقت است که فرمود: «و نعم الحکم الله»؛

خوب داور و حاکمی است خدای سبحان، [در ظلمی که به ما شد و حق و ملکی را که از ما گرفتند و غصب کردند، خداوند در قیامت میان ما و آنان حکم خواهد کرد و خدا خوب حاکمی است.]

سپس می فرماید : «و ما أصنع بفدک وغیر فدک، والنفس مظانها فی غد جدث تنقطع فی ظلمته آثارها، و تغیب أخبارها، و حفره لو زید فی فسحتها، و أؤسعت یدا کافرها، لأضغطها آلحجر و المدار، و سد فرجها التراب المتراکم ...»؛

مرا با فدک و غیر فدک چه کار؟ فدک به چه درد ما می خورد؟ فدک چه دردی از ما دوا میکند؟ فدک چه فایده ای برای ما دارد؟ بر فرض که فدک را نگرفته بودند و سالانه هزاران دینار طلا عاید ما می شد، ولی سرانجام چه مشکلی را برای ما حل می کرد؟ و حال آن که خواه ناخواه در خانه قبر، منزل می کنیم، و سرانجام زیر خروارها خاک و در زمین نمناک جای می گیریم. خانه ما قبری تنگ و تاریک و سربسته است، ما را در دل خاک پنهان می کنند، جایی که احدی از درون آن باخبر نمی شود، هیچ کس نمی تواند احوال ما را بپرسد و از وضع ما در داخل قبر اطلاع یابد. ما به زودی در گودال تنگ و تاریک قبر قرار می گیریم که اگر فرضا گورکن، آن را توسعه دهد، اما سرانجام خاکها و سنگ ها آن را پر می کنند و راه ارتباط ما را با خارج مسدود می سازند، خبرهای دنیا به کلی از ما قطع

ص: 245

می شود، ثروت و باغ و خانه و فرزند و دوست، همه و همه از ما جدا می شوند. بنابراین نمی توان فدک را با خود برد، در حالی که جایگاه فردای آدمیان گور است که در تاریکی آن آثارش نابود و اخبارش پنهان می گردد. فرزندان و وابستگان و دوستان از خبرگیری مرد؛ مدفون شد؛

خود مأیوس می شوند، مرده، گم شده ای است که اگر کسی سراغش را بگیرد به قبرستان اشاره می کنند و به سراغ قبرش می روند.

مؤلف : آری، سرانجام دنیای ما قبر و گورستان و تنهایی است، و جایگاه ما وادی خاموشان است. اگر برای مدتی کوتاه در بازداشتگاه توقیف شویم، یا در بیمارستان بستری گردیم، دوستان و آشنایان و خویشاوندان به سراغمان می آیند و احوالپرسی می کنند و برای نجات و خروج از بازداشتگاه و بیمارستان به هر دری زده و چاره جویی می کنیم و برای بازگشت به خانه و زندگی لحظه شماری می کنیم.

اما در بازداشتگاه قبر، همه امیدها قطع و خبرها پوشیده و نامعلوم است.

حال که چنین است چه باید کرد و راه چاره و نجات چیست؟

حضرت امیر(علیه السلام) در ادامه راه نجات را بیان فرموده است :

( إنما هی نفسی أروضها بالتقوی لتأتی آمنه یوم الخوف الأکبر، وتثبت علی جوانب المزلق...»؛

من نفس خود را با تقوا و پرهیزکاری پرورش داده و ورزیده میکنم.

آری، علی (علیه السلام) مواظب است خود را با تقوا و پرهیزکاری تربیت و عادت دهد، و مواظب دین داری و پارسایی خود می باشد تا این که در روز خوف اکبر»، [یعنی «قیامت» که هراسناک ترین روزها است با امنیت و خاطری آسوده وارد صحرای محشر شود، تا این که روزی که قدمها میلغزد و اکثر مردم نیز می لغزند، آسوده و در امان باشد و از لغزش مصون بماند).

ص: 246

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در ادامه نامه خود چنین فرموده است:

(و لو شئت لا هتدیت الطریق إلی مصفی هذا العسل و لباب هذا القمح، ونسائج هذا القز. و لکن هیهات أن یغلبنی هوای، و یقودنی جشعی إلی تخیر الأطعمة - و لعل بالحجاز أو الیمامة من لا طمع له فی القرص، ولا عهد له بالشبع..»؛

این که من به دو قرص نان جو و به دو لباس ساده و فرسوده و حتی وصله دار قناعت کردم، نه برای این است که قدرت ندارم بلکه اگر بخواهم امکانات برایم فراهم است و می توانم برای خود زندگی مرفهی تهیه کنم، اگر بخواهم می توانم از عسل مصفا و مغز گندم و پارچه ابریشمی استفاده کنم، [و چنین نیست که کم مصرف کردن و سطح زندگی را پایین نگاه داشتن و فقیرانه زندگی کردن، به خاطر نداشتن و عدم تمکن باشد. ولی از انسانیت و جوانمردی به دور است.]

آری، از انصاف و مردانگی دور است که هوای نفس بر من غالب شود.

خدا چنان روزی را نیاورد که هوای نفس بر من غلبه کند و مرا به شکم پرستی و خوش گذرانی وادار سازد. هرگز چنین مباد که به فکر غذاهای خوشمزه و رنگین بیفتم. بسیار دور است که هوای نفس بر من غالب شود و حرص و هوای نفسانی، مرا وادار کند به این که لباس و غذای عالی و ممتاز اختیار کنم و حال آن که شاید در حجاز یا یمامه کسی باشد که از شدت فقر و درماندگی حتی ] امید به تهیه نان جو را نداشته باشد، و به یاد نداشته باشد که یک وعده غذای سیر خورده باشد.

حضرت در ادامه فرموده است: أو أبیت مبطانا و حولی بطون وغرثی، وأکباد حری، أو أکون کما قال القائل:

ص: 247

وحسبک داء أن تبیت ببطنه

وحولک أکباد تحن إلی القد؛(1)

چگونه ممکن است من [که امام و رهبر مردم هستم] شب را با شکم پر صبح کنم در حالی که چه بسا اطراف من شکمهای گرسنه و جگرهای تشنه وجود داشته باشد؟ آیا سزاوار است من مصداق شعر آن شاعر باشم که گفته است: این درد و ناجوانمردی تو را بس که شب را با شکم پر بخوابی و حال آن که در اطراف تو شکم هایی گرسنه و به پشت چسبیده باشد که در آرزوی تکه ای گوشت خشک شده باشند.

سپس حضرت امیر (علیه السلام) از خودش سؤال کرده و چنین می فرماید: «أأقنع من نفسی بأن یقال: هذا أمیر المؤمنین، ولا أشارکهم فی مکاره الدهر، أو أکون أسوة لهم فی جشوبة العیش !»؛

«آیا من، تنها بدان بسنده کرده و دل خوش کنم که به من امیرالمؤمنین بگویند، و مرا به عنوان امام و رهبر مسلمانان یاد کنند، ولی در گرفتاری ها، در مشکلات و سختی های زندگی مردم، با آنان همراه نبوده و مشارکت نداشته باشم؟ یا خود در دشواری های زندگی پیشگام نباشم؟ من سیر باشم و مردم گرسنه باشند؟! من که امام و رهبرشان هستم در رفاه و آسایش زندگی کنم و مردم سر و سامان و زندگی مناسب نداشته باشند؟!»

هم چنین حضرت به خود نسبت می دهد و می فرماید: «فما خلقت لیشغلنی أکل الطیبات، کالبهیمة المربوطة، همها علفها أو المرسلة شغلها تقممها، تکترش من أعلافها، و تلهو عما یراد بها، أو أترک سدی آؤ أهمل عابثا، أو أجر الضلالة، أو أعتسف طریق المتاهة !» ؛

ص: 248

آفرینش من برای این نیست که مرا خوردن غذاهای ممتاز مشغول کندخدا مرا خلق نکرده است که فقط به فکر شکم باشم) من آفریده نشده ام برای این که مثل چهارپایان به ریسمان بسته، یا چهارپایان رها که مشغول علف خوردن یا چریدن هستند، باشم. من خلق نشده ام که مثل گوسفندان و شتران که تمام همت و هدفشان آخور و علف و چراگاه است، باشم. من مثل چهارپایی که او را بسته و یا رهایش کرده اند و هدفش خوردن و چریدن و پر کردن شکمبه خود است، در حالی که از عاقبت امر خود غافل است، نیستم. من مانند چهارپایان که هر چه باشد می خورند و کاری به حلال یا حرام بودن، پاک یا نجس بودن آن ندارند، نیستم. خدا مرا چنین خلق نکرده که افسارم رها باشد تا هر جا که میلم کشید و مطابق شهوات نفسانی و خواهش های شیطانی است بروم، یا به بیراهه رفته و سرانجام در وادی تحیر و سرگردانی گرفتار شوم. خیر، چنین نیست.

حضرت در ادامه نامه خود، اشکال اشکال تراشان را مطرح و پاسخ دندان شکن به آنان داده و فرموده است: «وکانی بقائلکم (1)یقول: «إذا کان هذا قوت آبن أبی طالب، فقد قعد به آلضعف عن قتال الأقران، و منازلۃ الشجعان»؛

گویی برخی از شما بگوید: علی بن ابی طالب با چنین خوراک ساده و زاهدانه، به تدریج قوای خود را از دست داده و دیگر قدرت جنگیدن نخواهد داشت و مانند گذشته نمی تواند در میدان نبرد. با شجاعان همتای خود مقابله کند، علی (علیه السلام) دیگر مرد جنگ و مبارزه نخواهد بود و ضعف و ناتوانی، او را از رویارویی با هماوردانش بازخواهد داشت.

ص: 249

خیر، چنین نیست و پاسخ این اشکال باطل و این توهم و خیال واهی این است که :

«ألا وإن الشجرة البریة أصلب عودا، و الروائع الخضرة أرق جلودا، و النباتات البدویة أقوی وقودا و أبطأ خمودا»؛

آگاه باشید! درخت بیابانی که آب کمتری می خورد، چوبش محکم تر است ولی گیاهان و درختان پرورشی و شادابی که سبز و مند، صلابت و استحکام کمتری دارند. درختان و گیاهان کوهستانی و بیابانی در برابر حوادثی چون طوفان و سرما و گرما استقامت بیشتری دارند، گیاهان بیابانی آتش چوبشان شعله ورتر است و دیرتر خاموش می شوند و ذغال آنها محکم تر است و به زودی خاکستر نمی شوند.

خلاصه این که انسان در اثر خوردن زیاد و استفاده از غذاهای لذید و مقوی نیرومندتر و شکیباتر نمی شود، بلکه به عکس است. زیرا بهتر خوردن و نیکوتر زندگی کردن و زیباتر پوشیدن و در آسایش و رفاه به سر بردن، انسان را کم تحمل تر و ناتوان تر و در برابر حوادث و در مقابل دشمن سست اراده تر می کند.

پس این که گفته شود: چون علی با نان جو و غذای ساده زندگی می کند، و دیگر نمی تواند با شجاعان و هم ترازان خود نبرد کند، غلط است. و باید بدانند علی (علیه السلام) هر چند به خود و شکم و زندگی خود نمی پردازد، و در خدمت شکم خود نمی باشد، ولی همین علی (علیه السلام) است که در میدان نبرد شکست ناپذیر است و طوفان های سهمگین او را از جای نلغزانده و توان از بین بردن او را نخواهند داشت.

پس این پندار باطل را از مغز و اندیشه خود خارج ساخته و دور سازند و توهم پیروزی بر علی (علیه السلام)، در میدان نبرد را از فکر خام خود بیرون کنند.

آری، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) خود را به ناز و نعمت و تن پروری مشغول نکرده و زندگی خود را از این عادات و تشریفات به دور داشته و خود را نازک خور و

ص: 250

نازک پوش و راحت طلب بار نیاورده است.(1)

(أنا من رسول الله کالصنو (2)من الصنو"، والذراع من العضد» ؛

من و پیامبر دو درخت هستیم که از یک ریشه روییده ایم و مانند دست و بازو بهم پیوسته ایم».

علی (علیه السلام) می فرماید:

اگر زندگی دشوار، سبب سستی و شکست در برابر دشمن باشد، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) که از همان اول شکست می خورد و از میدان به در می رفت؛ زیرا همه می دانند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) زندگی مرفه و غذای مناسبی نداشت و چندین سال در محاصره و در جنگ، با شکم گرسنه حاضر بود و در عین حال استقامت ورزید و به پیروزی رسید».

[ حضرت می فرماید:]

من از ابتدا با پیامبر (صلی الله علیه و آله) همگام بودم، در زندگی و خورد و خوراک با او همدوش بودم، مثل من با پیامبر، مثل ذراع (استخوان پایین دست) نسبت به بازو است.(3)

ص: 251

من همچون ذراع برای بازوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودم. [نیرو در بازو و عضد است ولی اگر بخواهد کاری کند به وسیله ذراع می کند، ذراع کمک کننده بازو است. بنابراین همان گونه که پیامبر اکرم با زندگی زاهدانه و خوراک فقیرانه استقامت داشت و حوادث کمرشکن، او را نشکست و از میدان به در نبرد، من نیز همانند او هستم، و در مکتب او بزرگ شده ام». .

سپس قسم یاد کرده و فرموده است: «والله لو تظاهرت العرب علی قتالی لما ولیت عنها، ولو أمکنت الفرض بین رقابها لسارعت إلیها...»؛

به خدا سوگند! اگر اعراب در نبرد با من هم صدا و هم دست شوند و پشت به پشت یکدیگر بدهند، من از جنگ و نبرد با آنان روی برنتابم و خم به ابرو نیاورم و اگر فرصت داشته باشم به پیکار همه می شتابم»..

در پایان نامه راجع به منشأ فساد، معاویه پلید و ناپاک چنین مرقوم فرمود:

(و سالجهد فی أن أطهر الأرض من هذا الشخص المعکوس، و الجسم المرکوس، حتی تخرج المدرة من بین حب الحصید» (1)؛

و به زودی تلاش میکنم که زمین را از این شخص وارونه (معاویه)، این آدم مسخ شده و از انسانیت خارج گشته، این جسم و هیکل کج اندیش، پاک سازم تا از میان گل و کلوخ دانه های ریز (گندم) جدا گردد، خوب و بد، فاسد و صالح، مفسد و مصلح، خیرخواه و شرور و بدخواه از یکدیگر جدا و شناخته شود».

ص: 252

بود، وارد بر آن بزرگوار شد، امیرالمؤمنین (علیه السلام) به فرزندش امام حسن (علیه السلام) فرمود:

عمویت عقیل را لباس بپوشان. امام حسن (علیه السلام) پیراهن و ردا به او پوشاند، و شام حاضر کردند، شام نان و نمک بود، عقیل گفت: شام همین نان و نمک است؟

حضرت امیر (علیه السلام) فرمود: مگر نان و نمک از نعمتهای خدا نیست، إله الحمد کثیرة. عقیل گفت: مبلغی پول به من بده تا قرضم را ادا کنم و هر چه زودتر مرا مرخص کن از نزد شما بروم، «آعطنی ما أقضی به دینی وعجل سراحی حتی ارحل عنک».

حضرت سؤال کرد: قرضت چه مقدار است؟ گفت: صد هزار درهم، حضرت فرمود: نه به خدا سوگند، این مقدار پول نزد من نیست و من مالک صد هزار درهم نیستم، ولی صبر کن، وقتی ماهانه ام ( حقوقم) به دستم رسید، مقداری از آن را به تو می دهم و اگر مخارج عائله بر عهده ام نبود، همه حقوقم را به تو میدادم.

عقیل گفت: بیت المال در دست تو است و به من می گویی صبر کنم تا ماهانه ام پرداخت شود؟، مگر حقوق شما چه مقدار است؟

حضرت فرمود: «من و تو در سهیم بودن و حق استفاده از بیت المال، با دیگر مسلمانان فرق نمی کنیم»، «ما أنا و أنت فیه الا بمنزلة رجل من المسلمین».

این سخنان در حالی بین حضرت امیر (علیه السلام) و عقیل رد و بدل می شد که آنان بالای بام دارالاماره بودند و بر صندوقهای اهل بازار اشراف داشتند، حضرت امیر (علیه السلام) به عقیل فرمود: اگر آنچه را گفتم نمی پذیری و قبول نمی کنی، برو پایین و قفل برخی از این صندوقها را بشکن و موجودی داخل آنها را بردار، عقیل گفت:

در این صندوقها چیست؟، فرمود: مال التجاره مردم است، عقیل گفت: آیا به من دستور می دهی صندوقهای مردم را که با توکل بر خدا اموالشان را در آنها گذارده اند، بشکنم و اموالشان را بردارم؟، امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: آیا تو به من دستور می دهی درب بیت المال مسلمانان را باز کنم و اموال آنان را به تو بدهم و حال این که بر خدا توکل کرده و در بیت المال را قفل زده اند؟

ص: 254

سپس حضرت امیر (علیه السلام) به عقیل فرمود: «و اگر خواستی شمشیر برداریم و با هم برویم به سوی شهر حیره، در حیره تجار پول دار هستند، بر برخی از آنان وارد می شویم و مالشان را به زور شمشیر میگیریم»، عقیل گفت: «آیا برای دزدی آمده ام؟» حضرت امیر (علیه السلام) فرمود: «از یک نفر دزدی کنی بهتر است تا این که از

همه مسلمانان دزدی کنی». عقیل گفت: «به من اجازه می دهی نزد معاویه بروم؟».

حضرت امیر (علیه السلام) فرمود: «اجازه ات دادم».

عقیل گفت: «پس خرج سفر مرا بپرداز».

حضرت به امام حسن (علیه السلام) فرمود: «چهار صد درهم به عمویت عقیل بپرداز».

عقیل پول را گرفت و از نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) خارج شد....(1)

در روایت دیگر است که وقتی عقیل از امیرالمؤمنین (علیه السلام) تقاضا کرد که مبلغی از بیت المال به او بدهد، حضرت فرمود: صبر کن تا روز جمعه.

روز جمعه پس از نماز جمعه، به عقیل فرمود: نظر تو نسبت به کسی که به این مردم خیانت کند، چیست؟، عقیل گفت: چنین شخصی بد انسانی است، «بئس الرجل ذاک»، حضرت فرمود: «تو میگویی من به همه این مردم خیانت کنم و اموال آنان را به تو ببخشم»؟.(2)

در روایت دیگر است که: دیدند حسن و حسین ××× نان و سبزی و سرکه می خورند، به ایشان گفتند: شما نان و سرکه می خورید و حال این که همه چیز در دست شما است و دستتان باز است؟. فرمودند: «از امیرالمومنین (علیه السلام) غافل هستید یعنی از سختگیری آن حضرت از جهت مصرف کردن بیت المال غافل هستید].(3)

ص: 255

أموالهم (1)»؛ وای بر شما ! آیا از من می خواهید طلب پیروزی کنم به وسیله ظلم و ستم درباره اهل اسلام که عهده دار سرپرستی آنها شده ام؟ نه به خدا سوگند! اید، هرگز، من تا زمانی که ستاره ای در آسمان ببینم چنین کاری نخواهم کرد، به خدا سوگند، اگر بیت المال ملک شخصی خودم بود، بین افراد فرق نمی گذاشتم و بالسوه تقسیم می کردم، تا چه رسد به اینکه بیت المال، متعلق به خود مسلمانان و از اموال عموم است.

{3} و در روایت دیگر است که: گروهی از شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) متوجه شدند که بسیاری از مردم، علی (علیه السلام) را رها کرده و برای به دست آوردن دنیا، که نزد معاویه است، به سوی وی می روند. لذا خدمت حضرت امیر(علیه السلام) آمده، عرض کردند: خوف آن است که گروهی از سران و اشراف قریش به سوی معاویه بروند، برای جلوگیری آنها از رفتن نزد معاویه، آنان را بر موالی و عجم (غیرعرب) مقدم دار و از بیت المال، سهم بیشتری به ایشان عطا فرما۔

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: آیا از من می خواهید که با جور و ستم به پیروزی برسم، نه به خدا سوگند! چنین کاری را نخواهم نمود، مادام که آفتاب طلوع می کند و در آسمان ستاره وجود دارد، این ترجیح و تفاوت گذاشتن را مرتکب نخواهم شد، به خدا سوگند، اگر بیت المال ملک شخصی من بود، همه آن را به طور مساوی تقسیم می کردم، تا چه رسد به اینکه مال همه مسلمانان است.(2)

{4} همچنین روایت است که: روزی حضرت امیر(علیه السلام) مشغول تقسیم بیت المال بود، دو زن، یکی عرب و دیگری از موالی و غیر عرب، آمدند. امام (علیه السلام) به هر یک بیست درهم و یک کیل طعام داد، زن عرب گفت: ای امیرالمؤمنین! من زن عرب هستم و این زن عجم (غیر عرب) است، چرا بین ما فرق نگذاشتی؟ آن

ص: 257

بزرگوار فرمود: «والله لا أجد لبنی إسماعیل فی هذا القیء فضلا علی بنی اسحاق (1)» ، به خدا سوگند، در این اموال، نیافتم که فرزندان اسماعیل (که عرب هستند) برتر و افضل از فرزندان اسحاق ( که غیر عربند) باشند.

{5} نیز مرحوم کلینی (قدس سره )روایت کرده است که: امام حسن بن علی (علیه السلام) پس از بازگشت از دفن امیرالمؤمنین (علیه السلام) در جمع مردم، ضمن سخنانی فرمود: پدرم علی (علیه السلام) هنگام مرگ، از مال دنیا فقط هفتصد درهم داشت که می خواست با آن برای خانواده اش خادمی تهیه کند.(2)

و غیر اینها از روایات و بیانات خود حضرت امیر (علیه السلام) در نهج البلاغه که شیوۀ آنجناب را نسبت به بیت المال و حفظ و توزیع عادلانه آن محرز و قطعی می نماید، اما:

بعد همه زکات را به او بخشید.(1)

خلیلم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عمل کرد، [ راوی گوید: و علی (علیه السلام) جمعه به جمعه هر چه بود میان مردم تقسیم می کرد و می فرمود:

هذا جنای و خیاره فیه

أذ کل جان یده إلی فیه

این میوه ای است که من چیده ام و خوبش در آن موجود است، ولی هر میوه چینی دستش به سوی دهانش است.(1)

5- نیز از مسلم بجلی نقل است که : مقداری اموال (بیت المال) از اصفهان آوردند، علی (علیه السلام) فرمود: صبح اول وقت بیایید و هرکس سهمش را بگیرد، به خدا سوگند! من انباردار شما نیستم، «فوالله ما أنا لکم بخازن» و پس از تقسیم، بیت المال را جارو زد و آب پاشید و دو رکعت نماز خواند و فرمود: ای دنیا غیر مرا فریب ده: «یا دنیا غیری غیری».(2)

6- در روایت دیگر است که: امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمود: ای مردم کوفه! اگر من از شهر شما غیر از مرکب و خادمم، چیزی خارج کردم، به شما خیانت کرده ام. و غذای آن حضرت در کوفه، از گندم و خرمایی تهیه می شد که از مزرعه اش «ینبع» که در مدینه بود، به دست می آمد.(3)

ص: 260

ضمنا: از نقل شیوه دیگران که بیت المال را در اختیار داشته و دارند، و از انباشته کردن و ولخرجی های آنان و بذل و بخشش های بدون حساب و کتاب به اطرافیانشان، و اسم آن را شأن و شئونات گذاشتن معذورم. همین قدر می گویم که:

از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل است که فرمودند: «احمق الناس من باع آخرته بدنیاه واحمق منه من باع آخرته بدنیا غیره» ؛ «احمق ترین مردم کسی است که آخرتش را به دنیایش بفروشد و احمق تر از او کسی است که آخرتش را به دنیای غیر بفروشد.»(1)

آری، فضائل و مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) فوق تصور و فوق این حرفها است.

کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست

که تر کنی سر انگشت و صفحه بشماری

البته توجه به این نکته ضروری است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) علی (علیه السلام) را با فرشتگان مقرب و با پیامبران بزرگ و اولوا العزم و با جبرئیل و میکائیل مقایسه فرمود نه با صحابه و برخی افرادی که سالهای متمادی در منجلاب شرک و کفر و بت پرستی به سر بردند.

به بعضی از بندگان ستم، و چیزی از اموال عمومی را غصب کرده باشم. چگونه بر کسی ستم کنم برای نفس خویش، که به سوی کهنگی و پوسیده شدن پیش می رود، و در خاک، زمانی طولانی اقامت می کند؟(1)

همچنین در ادامه داستان، برادرش عقیل فرموده است. به خدا سوگند! اگر هفت اقلیم را با آنچه در زیر آسمان هاست به من دهند تا خدا را نافرمانی کنم و پوست جوی را از مورچه ای ناروا بگیرم، چنین نخواهم کرد! و همانا این دنیای آلوده شما نزد من از برگ جویده شده دهان ملخ پست تر است! علی را با نعمت های فناپذیر، و لذتهای ناپایدار چه کار؟! به خدا پناه می بریم از خفتن عقل، و زشتی لغزش ها، و از او یاری می جوییم.(2)

خانه پیامبر (صلی الله علیه و آله) ساخته شد، برای هر یک از مهاجران نیز اطاق و محل سکونت ساخته شد و برای تمام خانه ها دری به داخل مسجد گشوده می شد. تا این که خداوند سبحان دستور داد درب خانه ها که به سوی مسجد گشوده شده است بسته شود جز درب خانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) سیوطی» که از دانشمندان معروف اهل سنت است، در تفسیر «درالمنثور) چنین نقل می کند:

«روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دستور داد تمام درب خانه هایی که به داخل مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله) گشوده می شد به جز درب خانه علی (علیه السلام) - بسته شود، این امر بر مسلمانان گران آمد تا آن جا که «حمزه» عموی پیامبر (صلی الله علیه و آله) از این کار گله مند شد که چگونه درب خانه عمویت و ابوبکر و عمر و عباس را بستی، اما درب خانه پسر عمویت را باز گذاردی؟ [و او را بر دیگران ترجیح دادی]. هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) متوجه شد که این امر بر آنان گران آمده است مردم را به مسجد دعوت فرمود، و خطبه بی نظیری در تمجید و توحید خداوند ایراد کرد، سپس افزود: «ایها الناس ما انا سددتها، و لا انا فتحتها، و لأ انا اخرجتکم و اسکنته، ثم قرأ و والنجم إذا هوی ما ضل صاحبکم وما غوی * وما ینطق عن الهوی إن هو إلا وحی یوحی )(1)

«ای مردم! من شخصا درها را نبستم و نگشودم، و من شما را از مسجد بیرون نکردم، و علی را ساکن نکردم سپس آیات مزبور را تلاوت کرد) »

نیز مرحوم سید هاشم بحرانی در غایة المرام ( چاپ تهران، ص 639) علاوه بر روایات خاضه، 29 روایت از عامه، درباره مطلب مزبور نقل کرده است.

نسائی در خصائص، یکی از فضائل بی مانند و منحصر به فرد حضرت امیرالمؤمنین علی ما را تحت عنوان : «قول البی (صلی الله علیه و آله) أمرت بسد هذه الأبواب غیر

ص: 263

باب علی (علیه السلام)» در ضمن پنج روایت با سندهای مختلف نقل کرده است.(1)

ترمذی (2) و احمد حنبل (3) نیز روایات بسیاری به همین مضمون نقل کرده اند که به خاطر اختصار، از آوردن آنها صرف نظر شد.

در ینابیع المودة، باب 7، از حذیفه نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روزی درهای خانه ها را که به مسجد باز می شد بست، عده ای ناراحت شدند، پیامبر بپا ایستاد و فرمود: گروهی از بیرون راندن آنان از مسجد، و باقی ماندن علی (علیه السلام) در مسجد ناراحت هستند، به خدا سوگند من به اختیار خود آنان را بیرون نکردم، و علی را باقی گذاردم، بلکه خدا دستور اخراج آنان و باقی گذاشتن علی (علیه السلام) را داد. [ تا آن که فرمود: علی برادر من است، و کسی که جنب است نمی تواند در مسجد رفت و آمد کند، مگر علی (علیه السلام) .(4)

در وفاء الوفاء سمهودی پانزده روایت از کتاب های خودشان آورده است که : پیامبر دستور داد تمام دربهایی که به مسجد باز می شد بسته شود، جز درب خانه علی (علیه السلام) .(5)

برای عده ای از مهاجران، حجره هایی ساخته شد، درب حجره ها به مسجد باز می شد و رفت و آمد از داخل مسجد انجام می گرفت، تا آن که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به امر خدا، دستور داد درب ها را بستند، جز درب حجره علی (علیه السلام) ، برخی افراد از حجره خود، خوخه و پنجره ای به مسجد باز کردند، ابوبکر هم چنین کرد.

در صحیح بخاری است که: پیامبر (صلی الله علیه و آله) دستور داد خوخه ها را مسدود کنند، ابوبکر تقاضا کرد خوخه اش باز بماند، و پیامبر (صلی الله علیه و آله) به لحاظ پیرمردی او پذیرفت و خوخه اش باز ماند.(1)

البته این موضوع فضیلتی را ثابت نمی کند، چون به امر خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) نبوده است برخلاف درب خانه امیرمؤمنان علی (علیه السلام) که به امر خدا بود.

رفتار کودکان نسبت به پیامبر (صلی الله علیه و آله) مطلع گردید، عرض کرد یا رسول الله! هرگاه از منزل خارج می شوید مرا همراه ببرید، پیامبر(صلی الله علیه و آله) با همراهی امیرالمؤمنین (علیه السلام) خارج شد، اطفال طبق مرسوم بنای جسارت و اذیت را گذاردند، امیرالمؤمنین (علیه السلام) [که به حسب ظاهر کودک و هم سن و سال آن اطفال بود آنان را می گرفت سر و گوش و بینی آنان را در هم می شکست، [و حسابی گوش مالی می داد، اطفال با سر و گوش درهم کوبیده به خانه ها می رفتند و به مادران خود می گفتند: «قضمنی علی»، ( علی (علیه السلام) مرا در هم کوبید). پس از آن هرگاه چشم اطفال بر امیرالمؤمنین عال می افتاد فرار می کردند و می گفتند: «جاء قضم، جاء قضم»، درهم کوبنده آمد، درهم کوبنده آمد.»(1)

در «حیات القلوب» و «منتهی الآمال» است که: در جنگ احد، هنگامی که طلحة بن ابی طلحه دید امیرالمؤمنین (علیه السلام) به میدان او آمد، گفت: «ای قضم» [ای درهم کوبنده] دانستم که جز تو کسی جرأت جنگ با من را ندارد. و این کلمه یاد آور دوران کودکی امیرالمؤمنین (علیه السلام) و همراهی او با پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مکه و فراری دادن کودکان مشرکان بود، که بر سر زبانها مانده بود.

گفت: پیرمردی از اهل نجد هستم، چون از تصمیم شما با خبر شدم خواستم در مجلس شما حضور یابم و عقیده و خیرخواهی خود را از شما دریغ ندارم.

گفتند: بسیار خوب داخل شو! او همراه ایشان وارد دارالندوه شد.

یکی از حاضران رو به جمعیت کرد و گفت: درباره این مرد ( پیامبر اسلام) باید فکری کنید، زیرا به خدا سوگند بیم آن می رود که بر شما پیروز گردد [و آیین و عظمت شما را در هم پیچد.

یکی پیشنهاد کرد: او را «حبس» کنید تا در زندان جان دهد...

پیرمرد نجدی این نظر را رد کرد و گفت: بیم آن می رود که طرفدارانش در یک فرصت مناسب او را از زندان آزاد کنند و او را از این سرزمین بیرون ببرند، باید فکر اساسی تری کنید.

دیگری گفت: او را از میان خود بیرون کنید تا از دست او راحت شوید، زیرا همین که از میان شما بیرون برود هر کار کند ضرری به شما نخواهد زد و سر و کارش با دیگران است.

پیرمرد نجدی گفت: به خدا سوگند این هم عقیده درستی نیست، مگر شیرینی گفتار و طلاقت زبان و نفوذ او را در دل ها نمی بینید، اگر این کار را انجام دهید به سراغ سایر عرب می رود و گرد او را می گیرند، سپس با انبوه جمعیت به سراغ شما باز می گردد و شما را از شهرهای خود می راند و بزرگان شما را به قتل می رساند، جمعیت گفتند: به خدا راست می گوید فکر دیگری کنید.

«ابوجهل» که تا آن وقت ساکت بود به سخن درآمد و گفت: من عقیده ای دارم که غیر از آن را صحیح نمی دانم ! گفتند: چه عقیده ای؟ گفت: از هر قبیلهای جوانی شجاع و شمشیرزن را انتخاب می کنیم و به دست هر یک شمشیر برندهای می دهیم تا در فرصتی مناسب، دسته جمعی به او حمله کنند، و هنگامی که به این

ص: 267

صورت او را به قتل برسانید خونش در میان همه قبائل پخش می شود، و باورنمی کنم طایفه بنی هاشم بتوانند با همه طوایف قریش بجنگند، و مسلما در این صورت به خونبها راضی می شوند، و ما هم از او راحت خواهیم شد.

پیرمرد نجدی [با خوشحالی گفت: به خدا رأی صحیح همین است که این جوانمرد گفت، من هم غیر از آن عقیده ای ندارم و به این ترتیب این پیشنهاد به اتفاق عموم پذیرفته شد و آنان با این تصمیم پراکنده شدند. آن گاه خداوند این آیه را توسط جبرئیل فرستاد و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را از نقشه کفار مطلع کرد: (واذیمکر بک الذین کفروا لیثبتوک أو یقتلوک أو یخرجوک و یمکرون ویمکر الله و الله خیر ألمکرین (1)). [به یاد آرا هنگامی را که کافران نقشه می کشیدند که تو را به زندان بیفکنند، یا به قتل برسانند، و یا از مکه) خارج سازند، آنها چاره می اندیشیدند [و تدبیر می کردند و خداوند هم تدبیر می کرد و خدا بهترین چاره جویان (و مدبران) است.

پس از نازل شدن این آیه مبارکه، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را طلبید و فرمود: یا علی! روح الامین از جانب رب العالمین آمد و مرا خبر داد که قریش اتفاق کردند بر کشتن من، و حق تعالی مرا مأمور به هجرت کرده است که امشب به غار ثور بروم، و تو را امر کنم که در جای من بخوابی تا ندانند که من رفته ام، تو چه می گویی و چه می اندیشی؟

امیرالمؤمنین(علیه السلام) عرض کرد: یا نبی الله! اگر من به جای شما بخوابم؟ آیا شما به سلامت خواهید ماند.

ص: 268

فرمود: بلی، آنگاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) خندان شد و برای شکر الهی بر سلامتی آن حضرت و بر جان فدا کردن خود به سجده افتاد، و این اولین سجده شکری بود که در این امت واقع شد و صورت خود را بر زمین گذاشت و چون سر از سجده برداشت، عرض کرد: برو به هر طرف که خدا تو را مأمور ساخته است، جانم فدای تو باد! گوش و چشم و قلب من متوجه شماست و به هر چه خواهی مرا امر فرما که به جان منت دارم و به هر نحو که خاطر خواه تو است انجام می دهم، و در این باب وهر باب توفیق از پروردگار خود می طلبم.

حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمود: خدای تعالی شباهت مرا بر تو خواهد افکند، پس بر فراش من بخواب و برد حضرمی مرا بر روی خود بکش و بدان یا علی! حق تعالی دوستان خود را به اندازه ایمان و درجاتشان امتحان می کند، پس بلا و امتحان پیامبران از همه کس بیشتر است و بعد از ایشان هر که نیکوتر است ابتلای او عظیم تر است، ای برادر! خدا تو را امتحان کرده است و مرا نیز درباره تو امتحان کرده است، مانند امتحان ابراهیم خلیل و اسماعیل ذبیح و خوابانیدن من تو را در زیر تیغ دشمنان، با این که از جان من گرامی تری، نزد من، عظیم تر است از خوابانیدن ابراهیم اسماعیل را برای کشتن و به طیب خاطر راضی شدن تو که در زیر تیغ دشمنان بخوابی عظیم تر است از خوابیدن اسماعیل در زیر تیغ پدر مهربان، پس صبر نیکو کن ای برادر! که رحمت خدا نزدیک است به نیکوکاران، پس حضرت او را در بر گرفت و بسیار گریست و او نیز از مفارقت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) گریست و حضرت او را به خدا سپرد و جبرئیل آمد و دست حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) را گرفت و از خانه بیرون آورد. در آن هنگام قریش دور خانه حضرت را گرفته بودند، حضرت این آیه را خواند: ( و جعلنا من بین أیدیهم سدا

ص: 269

ومن خلفهم سدا فأغشیناهم فهم لا یبصرون (1)) و کفی خاک برداشت و بر روی ایشان پاشید و فرمود: «شاهت الوجوه»، یعنی: قبیح باد چهره های شما که با پیامبر خود چنین می کنید! جبرئیل عرض کرد: یا رسول الله! به جانب کوه و غار ثور(2) برو و در غار پنهان شو. حضرت امیر در جای حضرت خوابید و ردای آن حضرت رابر خود کشید، چون دیوار خانه ها کوتاه بود، کفار قریش حضرت را می دیدند و گمان می کردند که رسول خداست.

در این هنگام حق تعالی وحی کرد به سوی جبرئیل و میکائیل که من شما را با یک دیگر برادر قرار دادم و عمر یکی را از دیگری زیادتر می کنم، کدام یک از شما برادر خود را بر خود اختیار می کند که عمر او درازتر باشد؟ هیچ یک دیگری را اختیار نکردند، پس خدا به ایشان وحی فرستاد که چرا مانند علی بن ابی طالب (علیه السلام) نبودید که من او را با محمد برادر گردانیدم و به جای او خوابیده است و جان خود را فدای او کرده است، اکنون به زمین بروید و او را از شر دشمنان حراست کنید، آن گاه جبرئیل و میکائیل فرود آمدند و جبرئیل نزد سر آن حضرت و میکائیل نزد پای آن حضرت نشستند و جبرئیل گفت: «به به، آفرین به تو ای علی! خداوند به واسطه تو بر فرشتگان مباهات می کند و در این هنگام این آیه نازل شد: ( و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله )(3)

(و برخی از مردم جان خود را در برابر خوشنودی خدا می فروشند».

کفار قریش خواستند آن شب در خانه حضرت بریزند، ابولهب که یک تن از

ص: 270

ایشان بود مانع شد، و گفت: نمی گذارم که شب داخل خانه شوید، زیرا در این خانه اطفال و زنان هستند، امشب او را حراست می کنیم صبح بر او می ریزیم.

هنگامی که صبح شد و به خانه ریختند و جستجو کردند علی (علیه السلام) را در بستر پیامبر (صلی الله علیه و آله) دیدند. بدین ترتیب خداوند نقشه های آنان را نقش بر آب کرد، کفار صدا زدند پس محمد (صلی الله علیه و آله) کجاست؟ حضرت امیر(علیه السلام) فرمود: نمی دانم. پس از آن، کفار به دنبال رد پای پیامبر حرکت کردند تا به کوه و به نزدیکی غار رسیدند، اما با تعجب دیدند که تار عنکبوتی جلوی غار را پوشانده است، به یکدیگر گفتند: اگر او در این غار بود اثری از این تارهای عنکبوت بر در غار وجود نداشت. لذا مأیوسانه باز گشتند.

پیامبر سه روز در غار ماند و هنگامی که دشمنان همه بیابان های مکه را جستجو کردند و خسته و مأیوس باز گشتند وی به سوی مدینه حرکت کرد.(1)

شده جان خویش را فدای او سازد، به زمین بروید و حافظ و نگهبان او باشید.

جبرئیل بالای سر و میکائیل پایین پای علی (علیه السلام) قرار گرفتند، جبرئیل عرض کرد: به به، آفرین بر تو ای علی (علیه السلام) ! خداوند به واسطه تو بر فرشتگان مباهات می کند.

در این هنگام آیه ( و من الناس من یشری نفسه أبتغاء مرضات الله.) .. چه نازل گردید، و به همین لحاظ آن شب فراموش نشدنی، به نام «لیلة المبیت» نامیده شد.(1)

{2} احمد حنبل از ابن عباس نقل کرده است که گفت: «و شری علی نفسه، لبس ثوب النبی(صلی الله علیه و آله) ثم نام مکانه، و کان المشرکون یرمون رسول الله (صلی الله علیه و آله) »؛ علی، جان خویش را فروخت، لباس پیامبر(صلی الله علیه و آله) را پوشید و جای آن حضرت خوابید و مشرکان، پیامبر را سنگ باران می کردند».

ابوبکر آمد، گمان کرد پیامبر (صلی الله علیه و آله) در بستر است، ناگاه متوجه شد علی (علیه السلام) است، پرسید پیامبر (صلی الله علیه و آله) کجاست؟ علی (علیه السلام) فرمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) به جانب چاه میمون رفت، ابوبکر دنبال پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفت تا با آن حضرت داخل غار ثور شد. «وجعل علی یؤمی بالحجارة کما کان یرمی نبی الله و هو یتضور قدلف رأسه فی الثوب الأخرجه حتی أصبح ثم کشف عن رأسه...» مشرکان بر علی (علیه السلام) سنگ پرتاب می کردند، همان گونه که به پیامبر (صلی الله علیه و آله) سنگ پرتاب می کردند، و او از شدت درد به خود می پیچید و ناله می کرد و سرش را با روانداز می پوشاند و به همان حال ماند تا صبح شد، آنگاه روانداز را از روی سر خویش کنار زد...(2)

در تفسیر مواهب الرحمن، در ذیل آیه فوق فرموده است: جمع کثیری از مفسران و محدثان اهل تسنن روایت کرده اند که آیه ( ومن الناس من یشری

ص: 272

نفسه... و در شأن علی (علیه السلام) در لیلة المبیت نازل شده است.

حافظ ابونعیم از ابن عباس نقل کرده، ابوالسعادات در فضائل العشرة، حاکم در مستدرک، ذهبی در تلخیص مستدرک، اخطب خوارزم در مناقب، جوینی در فضائل الصحابة، و فرائد، احمد بن حنبل، مسلم از ابوداود طیالسی، نسائی در خصائص، غزالی در احیاء، باب الایثار، قرطبی در تفسیر خود، و غیر اینها، نقل کرده و گفته اند آیه فوق در شأن علی (علیه السلام) در لیلة المبیت نازل شده است.(1)

علامه امینی در الغدیر (2)" از ابو جعفر اسکافی نقل کرده که گفت : حدیث لیلة المبیت به تواتر ثابت شده و آن را انکار نمی کند مگر دیوانه، یا کسی که با مسلمانان رابطه ندارد، و همه مفسران نقل کرده اند که قول خداوند متعال: (ومن الناس من یشری نفسه... که در شأن علی (علیه السلام) در شبی که در بستر پیامبر (صلی الله علیه و آله) خوابید، نازل شد. سپس روایت چگونگی ماجرا را از تفسیر ثعلبی نقل کرده است که ما در ابتدا ترجمه آن را آوردیم - بعد از آن فرموده است: غزالی در احیاء العلوم روایت ثعلبی را، علی رغم طولانی بودن آن، کاملا نقل کرده، و همچنین کنجی در کفایة الطالب، صفوری در نزهة المجالس، ابن صباغ مالکی در فصول، ابن جوزی در تذکره، شبلنجی در نورالأبصار نقل کرده اند.

پس از آن، از سه کتاب اخیر این اشعار را که ابن عباس از علی (علیه السلام) شنیده، آورده است:

وقیت بنفسی خیر من وطیء الحصا

و أکرم خلق طاف بالبیت والحجر

وبت أراعی منهم مایسؤنی

و قد صبرت نفسی علی القتل والأسر

و بات رسول الله فی الغار آمنا

وما زال فی حفظ الإله و فی الستر

ص: 273

با جان خود نگه داشتم بهترین کسی را که پا بر زمین نهاد - و گرامی ترین کسی را که طواف کعبه و حجر اسماعیل نمود.

و شب را صبح کردم و مراقبت و نگران بودم از آنچه از جانب آنها مرا آزار می داد و بر کشته شدن و اسارت صبر کردم.

و پیامبر (صلی الله علیه و آله) در غار با امنیت شب را به صبح رساند، و همیشه در حفظ و ستر خدا بود.

علامه امینی در ادامه فرموده است:

حدیث لیلة المبیت در کتاب های ذیل موجود است:

۔ مسند احمد، ج 1، ص 348. 2- تاریخ طبری، ج 2، ص 3. 99- طبقات ابن سعد، ج 1، ص 213. 4- تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 29. 5- سیره ابن هشام، ج 2، ص 291. 6- العقد الفرید، ج 3، ص 290. 7- تاریخ خطیب بغدادی، ج 13، ص 191. 8- تاریخ ابن اثیر، ج 2،ص 42. 9- تاریخ ابی الفدا، ج 1، ص 126، 10، مناقب خوارزمی، ص 75.

مؤلف : از آنچه به طور خلاصه نقل کردیم معلوم شد که جریان لیلة المبیت به تواتر ثابت شده و نزول آیه وو آلاس من یشری نفسه... و در شأن علی (علیه السلام) غیر قابل انکار است.

نیز : این آیه مبارکه گواه روشنی است بر یکی از فضایل بزرگ حضرت امیر (علیه السلام) این فضیلت به قدری با اهمیت بوده است که معاویه توان تحمل آن را نداشته، تا آن که 400 درهم به سمرة بن جندب داد و از او خواست حدیث جعل کند که این آیه در شأن عبد الرحمن بن ملجم نازل شده است، و آن ناپاک، حدیثی در این باره جعل کرد، اما احدی آن حدیث ساختگی را نپذیرفت.(1)

نکته بسیار با اهمیت : در این آیه شریفه، فروشنده علی (علیه السلام) است، خریدار خداوند متعال است، متاع جان، و بها، رضا و خوشنودی خدا است. و حال اینکه

ص: 274

در آیه مبارکه ( إن الله اشتری من المؤمنین أنفسهم وأموالهم بأن لهم الجنة )(1)

بهای معامله بهشت است.

در این آیه هدف تجارت و خرید بهشت است، در آن آیه تمام مقصد، جلب رضا و خوشنودی پروردگار است

دقت شود در این آیه «اشتری» آمده است، یعنی خدا می خرد، در آن آیه بشری» آمده است، یعنی علی (علیه السلام) ابتداء جان خود را می فروشد. و تفاوت این و آن زمین تا آسمان است.

بر این اساس، علی (علیه السلام) با ارزش ترین معاملات را با خدا انجام داد.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) پس از هجرت پیامبر(صلی الله علیه و آله) امانات مردم را به صاحبانش بازگرداند و خانواده پیامبر(صلی الله علیه و آله) را که فاطمه زهرا (علیها السلام) در میان آنها بود، به سمت مدینه حرکت داد، و خود پیاده همراه آنان به راه افتاد، و در طول راه، محافظتشان کرد و از شر دشمنان، ایمنشان ساخت و آرامش خاطرشان را فراهم نمود و نگذاشت هیچ گونه نگرانی به آنها دست دهد تا وارد مدینه شدند.(1)

مورخین ( مثل ناسخ التواریخ و غیره) نقل کرده اند که: چون علی (علیه السلام) زنان را از مکه بیرون برد، و قریش از این جریان با خبر شدند، هفت نفر از شجاعانشان را در پی علی (علیه السلام) فرستادند که آن حضرت و زنان را از رفتن به مدینه باز دارند و به مکه برگردانند.

آن هفت نفر در بین راه، خود را به علی (علیه السلام) و زنان رساندند و از آن حضرت خواستند که به مکه برگردند. امیرالمؤمنین (علیه السلام) قبول نکرد و سرانجام با یکدیگر درگیر شدند، علی (علیه السلام) یک تنه با آنها به جنگ پرداخت و با کمال رشادت و جوانمردی، برخی از آنها را به هلاکت رساند و بقیه فرار کردند، و پس از دفع دشمن، زنان را با آرامش خاطر حرکت داد و به سلامت وارد مدینه شدند.

تعبیرهای گوناگون، ایراد فرموده،(1) تماما به منظور آگاه ساختن مسلمانان بر موقعیت و مساوات امیرالمؤمنین (علیه السلام) با وجود مبارک خودش بوده است، و جا دارد به این نکته توجه و ملاحظه شود که: پیامبر (صلی الله علیه و آله) در باره سلمان فقط فرمود: «سلمان منی»(2)

سلمان از من است». و همین بیان باعث فضیلت و برتری سلمان بر سایر صحابه شد. ولی در باره حضرت امیر (علیه السلام) به این مقدار بیان اکتفا نکرده و بارها فرموده است:

علی منی و انا ممثه»؛ «علی از من است و من از علی». و علی (علیه السلام) را از رتبه سلمان گذرانده و به مرتبه و درجه خود رسانده است. و این تعبیر گویای این است که

ص: 277

پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) هر یک اصل و اساس اسلامند، و هریک نازل منزله یکدیگرند.

در کشف الغمه از ابن جریر طبری و ابن اثیر جزری نقل کرده که در جنگ احد، هنگامی که بیشتر مسلمانان فرار کردند و مشرکین به قصد کشتن پیامبر(صلی الله علیه و آله) هجوم آوردند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: شر اینها را از من دفع کن.

علی (علیه السلام) با کمال رشادت و جوانمردی، شر آنها را دفع و از نزدیک شدنشان به پیامبر (صلی الله علیه و آله)جلوگیری نمود، جبرئیل از جانب پروردگار نازل شد و گفت: «ای محمد (صلی الله علیه و آله)، امروز علی ع در باره تو کمال گذشت و مواسات را انجام داد».. پیامبر (صلی الله علیه و آله)فرمود: «هو منی وأنا منه» ؛ «او از من است و من از او». جبرئیل گفت: (و انا منکما»؛ «و من از هر دوی شمایم».

اکنون در این فضیلت و منزلت ملاحظه کنید که جبرئیل امین خود را در آن مرتبت و مقام گنجانده، و خویش را در رتبه آن دو بزرگوار قرار داده است، و این امر نشان می دهد که منزلت با پیامبر یکی بودن و از یکدیگر بودن، در چه حد والا و با ارزش است.

آری، این امتیاز، منحصر به مقام شامخ امام علی (علیه السلام) است و بس، صلوات الله و سلامه علیه .

ولی الله ، فاطمه امه الله، الحسن والحسین صفوة الله، وعلی مبغضیهم لعنه الله»..(1)

2- از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل است که فرمود: «همانا حلقه و کوبه درب بهشت از یاقوت سرخی است بر صفحه ای از طلا که هرگاه حلقه و کوبه را بر درب می کوبند، صدایی از آن طنین افکن می شود و می گوید: یا علی.(2)

3- از همان حضرت نقل است که فرمود: «ذکر و یاد خدا عبادت است، و یاد من عبادت است، و ذکر و یاد علی عبادت است، و ذکر و یاد امامان از ذریه علی عبادت است».(3)

4- از امام صادق (علیه السلام) نقل است که فرمود: «هرگاه گروهی در مجلسی جمع شوند، و در آن مجلس ذکر و یاد خدا نکنند، و ذکر و یاد ما (اهل بیت) نکنند، در روز قیامت، مجلسشان حسرت و افسوس آنان خواهد بود»، سپس امام (علیه السلام) فرمود:

«همانا ذکر و یاد ما، ذکر و یاد خدا است و ذکر و یاد دشمن ما، ذکر شیطان است.(4)

ص: 279

5 - امام صادق (علیه السلام) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که فرمود: «ذکر و یاد علی بن ابی طالب عبادت است، و از نشانه های منافق این است که از ذکر و یاد و نام علی، اظهار تنفر می کند، و گوش دادن به داستانهای دروغ و افسانه های مجوس را، بر شنیدن فضائل علی ترجیح می دهد»، پس از آن، امام (علیه السلام) این آیه را قرائت کرد:

(وإذا ذکر الله وحده اشمازت قلوب الذین لا یؤمنون بالآخرین وإذا ذکر الذین من دونه إذا هم یستبشرون (1)» ؛ «هنگامی که خداوند به یگانگی یاد می شود، دلهای کسانی که به آخرت ایمان ندارند مشمئز (ومتنفر) می شود، اما هنگامی که از معبودهای دیگر یاد می شود، آنان خوشحال می گردند».

سپس از حضرت، از تفسیر آیه سؤال شد، فرمود: آیا نمی دانید که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: علی بن ابی طالب را در مجالستان یاد کنید، همانا یاد او یاد من است و یاد من یاد خداوند متعال است.(2)

6. از امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت است که فرمود: هنگامی که خداوند عزوجل عرش را آفرید، بر آن نوشت : لا إله إلا الله محمد رسول الله علی أمیر المؤمنین (تا آن که فرمود: پس هرگاه یک نفر از شما گفت: لا إله إلا الله،

ص: 280

محمد رسول الله، پس باید بگوید: علی أمیر المؤمنین.(1)

7- از امام باقر (علیه السلام) نقل است که فرمود: همانا شیطان وقتی بشنود ندا دهنده ای ندا دهد یا محمد، یا علی، آب می شود، همان گونه که سرب آب می شود.(2)

8- در روایت دیگر است که فرمود: وقتی رکعت چهارم نماز را خواندی، در تشهد آن بگو: «بسم الله و بالله و الحمدلله اشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمدا عبده ورسوله، ارسله بالحق بشیرا و نذیرا أشهد أنک نعم الرب و أن محمدا نعم الرسول و آن علی بن أبی طالب نعم الولی و ان الجنة حق والنارحق (3)......

و در روایت دیگر است که فرمود: إذا قلت تکبیر السابعة تقول وجهت وجهی للذی فطر السموات والأرض، حنیفا مسلما علی ملة إبراهیم و دین محمد و ولایة أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب - صلوات الله علیهم - وما أنا من المشرکین...(4)

9- از امام صادق نقل است که فرمود: میان تکبیرهای هفتگانه مستحبی که قبل از تکبیرة الإحرام نماز میگویی، بگو: «علی ملة إبراهیم و دین محمد و منهاج علی بن ابی طالب (علیه السلام) (و در ذیل این روایت از حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه چنین آمده است:) علی ملة إبراهیم و دین محمد(صلی الله علیه و آله) و هدئ علی أمیر المؤمنین (علیه السلام) ».(5)

ص: 281

یادآور می شوم: از این روایات استفاده می شود که شهادت به ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) ، بعد از شهادت به رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ، مطلوب است و در این جهت فرقی بین اذان و اقامه وجود ندارد.

نیز از این روایات استفاده می شود که، یاد و نام امیرالمؤمنین و ائمه (علیهم السلام) عبادت است، و گفتن «یا محمد (صلی الله علیه و آله)»، و «یا علی (علیه السلام) »، همانند گفتن «یا اللله» ذکر است و همان مطلوبیتی که در گفتن «یا الله» وجود دارد در گفتن «یا محمد (صلی الله علیه و آله)» و یا علی (علیه السلام)» نیز وجود دارد.(1)

ص: 282

نوشته بر در فردوس کاتبان قضا

نبی رسول و ولیعهد حیدر کرار

علی امام و علی ایمن و علی ایمان

و علی امیر و علی سرور و علی سردار

علی علیم وعلی عالم و علی اعلم

علی حکیم و علی حاکم و علی

علی نصیر و علی ناصر و علی منصور

علی مظفر وغالب علی سپه سالار

علی عزیز و علی عترت و علی افضل

علی لطیف و علی انور وعلی انوار

علی است فتح فتوح و علی است راحت روح

علی است بحر سخا و علیست کوه وقار

علی سلیم وعلی سالم و علی مسلم

علی بود اسدالله قاتل الکفار

علی (علیه السلام) ز بعد محمد (صلی الله علیه و آله) ز هر که هست به است

اگر تو مؤمن پاکی بکن بر این اقرار

که نیست دین خدا را به قول پاک رسول

امام، غیر علی (علیه السلام) بعد احمد (صلی الله علیه و آله) مختار

ص: 283

دشمنانش مناقبش را از روی دشمنی پنهان نمودند، در عین حال مناقب و فضائل او مشرق و مغرب را پر کرده است.

نیز شافعی در مدح اهل بیت (علیهم السلام) چنین گفته است:

إذا فی مجلس ذکروا علیا

و شبلیه و فاطمة الزکیه

یقال تجاوزوا یاقوم هذا

فهذا من حدیث الرافضیة

هربت إلی المهیمن من اناس

یرون الرفض حب الفاطمیة

علی آل الرسول صلوه ربی

ولعنته لتلک الجاهلیة(1)

هنگامی که در مجلسی، علی و دو فرزندش و فاطمه پاکیزه یاد شوند، گفته می شود: ای مردم! این یادآوری علی و دو فرزند و همسرش از احادیث طردشدگان شیعیان) است. من پناه می برم به خدا از مردمی که محبت فاطمه را از طردشدگان می دانند. بر آل پیامبر صلوات پروردگارم و لعنت خدا بر این نادانی.

همچنین، شافعی گفته است:

کفئ فی فضل مولانا علی

وقوع الشک فیه انه الله

ومات الشافعی و لیس بدری

علئ ربه ام ربه الله(2)

تبوک که به دستور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در مدینه ماند، در تمام جنگها شرکت داشت و همیشه پرچم فتح در دست آن حضرت بود.

از جنگهای مهم که پیامبر(صلی الله علیه و آله) با مشرکان و یهود داشت، می توان جنگ بدر و احد و جنگ بنی نضیر و جنگ احزاب (خندق) و جنگ خیبر و فتح مکه و جنگ حنین و طائف را نام برد.

چون بنابر تلخیص است لذا از علل بروز این جنگها و جزئیات آنها صرف نظر کرده، به خلاصه ای از مبارزات و فداکاریهای امیرالمؤمنین (علیه السلام) که در این جنگها اتفاق افتاده است اکتفا می کنیم:

و فرموده است: «أنا وضعت فی الصغر بکلا کل العرب، وکسرت نواجم قرون ربیعة و مضر(1)»؛ «من در خردسالی سرکشان عرب را به زمین انداختم و شاخ قدرت دو قبیله ربیعه و مضر را در هم شکستم». .

حضرت امام زین العابدین (علیه السلام) در شام، بالای منبر مسجد، در حضور یزید و شامیان، در ضمن معرفی امام علی، جد بزگوارش چنین فرمود:

أنا بن علی المرتضی، أنا بن من ضرب خراطیم الخلق حتی قالوا لا إله إلا الله، أنا بن ضرب بین یدی رسول الله بسیفین، و طعن برحمین..... ، و قاتل ببدر و حنین، ولم یکفر بالله طرفة عین... أنا بن قامع الملحدین، ونور المجاهدین، و قاتل المارقین والناکثین والقاسطین...، و قاصم المعتدین، و مبید المشرکین، و سهم من مرامی الله علی المنافقین، قاطع الأصلاب و مفترق الأحزاب، اربطهم عنانا، واثبتهم جنانا امضاهم عزیمة، وأشدهم شکیمة، اسد باسل یطحنهم فی الحروب إذا از دفلت الأسنه ، و قربت الاعنه، طحن الرحا، و یذروهم فیها ذروالریح الهشیم، لیث الحجاز، و کبش العراق، بدری، احدی، شجری، بین العرب سیدها، ومن الوغی لیثها..، ذاک جدی علی بن ابی طالب.

من فرزند علی مرتضی (علیه السلام) هستم، من پسر کسی هستم که سران مشرکین را کوبید تا گفتند: لا اله الا الله، من پسر کسی هستم که پیشاپیش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با دو شمشیر با دشمن جنگید، و با دو نیزه نبرد کرد..، من پسر کسی هستم که در جنگ بدر و حنین با دشمن جنگ کرد، و به اندازه یک چشم به هم زدن کافر نشد..، من پسر نابود کننده ملحدان، و مایه روشنی چشم مجاهدانم، من پسر آن کسی هستم که با خارج شدگان از دین جنگید و با بیعت شکنان و یاغیان نبرد کرد، و با دشمنان ناصبی مبارزه

ص: 287

نمود، من فرزند کوبنده متجاوزان و نابودکننده مشرکان و تیری از تیرهای خدا بر منافقان، و حامی دین خدایم، من پسر قطع کننده پشت های مشرکان، و پراکنده کننده حزبهای کفر، از همگان پر جرئت تر و قوی دل تر، و با صلابت تر، و خلل ناپذیرتردر برابر کافران، شیری دلاور بود، و کافران را مانند څرد کردن سنگ آسیا، رد میکرد و می کوبید، و مانند طوفان سخت که خار و خاشاک را در هم می ریزد و له می کند، دشمنان را در هم می ریخت و آنها را نابود می کرد، آن کس که شیر حجاز، و یکه تاز عراق، و سردار بدر و احد بود، او آقا و بزرگ عرب، و پهلوان میدانهای نبرد بود، این شخص ج من علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.(1)

این اوصاف را امام سجاد (علیه السلام) در میان مردمی بیان کرد که با تبلیغات معاویه دید بسیار ناپسندی نسبت به امام علی (علیه السلام) پیدا کرده بودند.

امام سجاد (علیه السلام) فضائل امام علی (علیه السلام) را به طور اشاره برشمرد و به مردم شام فهماند که امام علی (علیه السلام) آن گونه که معاویه معرفی کرده نیست و نبوده بلکه آن حضرت مظهر صفات کمال و عنصر شجاعت و به تمام معنی از عباد و پرهیزکاران بوده است.

این تعریف، بیان حقیقت بوده که یک امام از امام دیگر نموده است.

شیخ مفید (رحمه الله) شجاعت امام علی (علیه السلام) را از نشانه ها و معجزات خداوند دانسته و فرموده است:

از نشانه های خدای تعالی که بر خلاف عادت در امیرالمؤمنین (علیه السلام) وجود داشت این بود که: هیچ جنگجوی دلاور و کارآزمودهای دیده نشده، که همیشه در جنگ پیروز شود، بلکه گاهی بر دشمن غلبه کرده و گاهی شکست خورده است، و همچنین ضربت شمشیر هیچ دلاوری همیشه چنان نبوده است که دشمن در اثر

ص: 288

زخم او جان دهد، بلکه گاهی کشته شده و گاهی بهبود یافته است، و چنین امری در طول تاریخ سابقه نداشته مگر نسبت به امیرالمؤمنین (علیه السلام) که با هر دلاوری روبرو شد بر او غلبه کرد و به هر جنگجویی ضربتی زد او را به هلاکت رساند.

از این گذشته، در میان جنگجویان آزموده کسی که در همه مراحل و جبهه ها به سلامت جسته باشد و گرفتار جراحت و عیب غیر قابل جبران شده باشد، دیده و شنیده نشده، جز وجود مبارک امیرالمؤمنین (علیه السلام) و تنها آن جناب است که در آن مدت طولانی و جنگهای بسیاری از دشمن زخم کاری نخوردو هرگز در هیچ معرکه ای گرفتار عیب و نقصی نگشت، تا آنکه ابن ملجم لعنة الله علیه آن حضرت را به صورت غافلگیرانه ضربت زد، و خلاصه این مطلب از عجایب روزگار و از آیات خداوند سبحان است که خواسته بدین وسیله مکانت و منزلت امام (علیه السلام) را به همه مردم نمایان سازد.(1)

ابن ابی الحدید معتزلی گوید: امام علی (علیه السلام) شجاعی بود که نام شجاعان گذشته را محو کرد و جایی برای آیندگان باقی نگذاشت، در قوت بازو بی مانند بود، یک ضربت او قوی ترین شجاعان را به هلاکت می رساند، هیچ مبارزی از دست او جان سالم بدر نبرد، شمشیری نزد که نیاز به دو می باشد، و هر دلاوری را می کشت تکبیر میگفت. و در لیلة الهریر (2)شمار تکبیراتش به 523 عدد رسید و معلوم گردید که 523 نفر از لشکر معاویه را در آن شب به هلاکت رسانده و به جهنم فرستاده است.(3)

همچین ابن ابی الحدید در قصیدۀ ششم از قصائد علویات گفته است:

ص: 289

یا قالع الباب الذی عن هزها

عجزت أکف اربعون و اربع

ای کننده دری که دست های چهل و چهار نفر از حرکت دادن آن عاجز بود.

آن قلعه گشایی که در از قلعه خیبر

برکند به یک حمله و بگشود علی بود

در جنگ احد غلامی سیاه چهره به نام «صواب» در حالی که بسیار خشمگین و دهانش کف کرده بود، سوگند یاد کرد که به جای کشته شدگان قبیله اش، محمد (صلی الله علیه و آله) را خواهم کشت. این غلام بسیار شجاع و جثه ای بزرگ داشت،لذا مسلمانان از دیدن او لرزان شدند و کسی جرئت نزدیک شدن به او را نداشت، امیرالمؤمنین (علیه السلام) در برابر او قرار گرفت و در همان لحظه های اول چنان ضربتی بر او زد که او را از کمر دو نیم کرد، به طوری که بالاتنه او به زمین افتاد و نیم پایین بر جا ماند و هر دو لشکر از چنین ضربتی مبهوت شدند.

روزی در جنگ صفین به صورت مبارک نقاب زد و به طور ناشناس در برابر لشکر معاویه مبارز طلبید و هر کس به جنگش آمد بلافاصله او را به خاک هلاکت افکند. معاویه به عمروعاص گفت: این جنگجوی دلاور کیست؟ عمرو گفت: یا عبدالله بن عباس است یا خود علی (علیه السلام) است.

معاویه گفت: چگونه می توان معلوم کرد که او کیست؟ عمرو گفت : ابن عباس مرد شجاعی است ولی در مقابل حمله عمومی سپاه نمی تواند مقاومت کند، به تمام سپاه دستور حمله عمومی بده به او حمله کنند، اگر رو گرداند، ابن عباس است و اگر ثابت ماند، علی (علیه السلام) است. زیرا علی (علیه السلام) کسی است که اگر تمام عرب در مقابلش قرار گیرند و به او حمله کنند روی نمی گرداند، چه رسد به سپاه تو.

معاویه فرمان حمله عمومی داد و تمام سپاهش به حرکت درآمد اما آن مرد مبارز چون کوه آهنین برقرار ماند. و از اینجا فهمیدند او علی بن ابی طالب،

ص: 290

اسدالله الغالب، کزار غیر فرار صلوات الله وسلامه علیه است.

زره آن حضرت، مانند پیشبند بود که فقط جلوی بدن او را می پوشاند و پشت نداشت، علت این امر را سؤال کردند، فرمود: من هرگز پشت به دشمن نخواهم نمود، لذا به زره پشت دار نیاز ندارم.(1)

خود همراه داشتند و قرار گذاشتند که هر روز یک تن از بزرگان قریش علف و آذوقه لشکر را کفیل باشد و برای غذای لشکر، ده شتر نحر کند. و از سوی دیگر حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با سیصد و سیزده تن از اصحاب خود از مدینه حرکت کردند تا به اراضی بدر درآمدند. ( بدر اسم چاهی است در آنجا که کشته های مشرکین را در آنجا افکندند).

چون پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) در اراضی بدر قرار گرفت، با دست مبارک به زمین اشاره کرد و فرمود: «هذا مصرع فلان» و محل کشته شدن هر یک از صنادید قریش را نشان می داد، و هیچ یک نبود مگر همان که فرموده بود.

لشکر دشمن پدیدار گشت و بر تلی برآمدند و لشکر پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مشاهده کردند. مسلمانان در نظر ایشان سخت حقیر و کم می نمودند چنان که ایشان نیز در چشم مسلمانان اندک نمودند:

(و اذا یریکموهم إذاالتقیتم فی اعینکم قلیلا و یقللکم فی اعینهم لیقضی الله أمرا کان مفعولا) (1)؛ «و در آن هنگام که با هم روبرو شدید، آنها را به چشم شما کم نشان می داد، و شما را (نیز) به چشم آنها کم می نمود، تا خداوند کاری را که می بایست انجام گیرد، صورت بخشد».

قریش پس از مشاهده لشکر پیامبر (صلی الله علیه و آله) پشت آن تل فرود آمدند و عمیر بن وهب را با گروهی فرستادند که لشکر اسلام را از لحاظ کمیت و کیفیت بررسی کند، عمیر پس از بررسی برگشت و گفت: در حدود سیصد تن می باشند و کمینی ندارند، ولی دیدم شتران یثرب حمل مرگ کرده اند و زهر مهلک دربار دارند.

«اما ترونهم خرسا لا یتکلمون، یتلمظون تلمظ الأفاعی؟ مالهم ملجأ إلا سیوفهم، و ما اریهم یولون حتی یقتلوا، ولا یقتلون حتی یقتلوا بعددهم»؛

ص: 292

« آیا نمی بینید که خاموشند و چون افعی زبان در دهن همی گردانند؟ پناه ایشان

شمشیر ایشان است، هرگز پشت به جنگ نکنند تا کشته شوند و کشته نشوند تا به

شمار خویش دشمن بکشند، پشت و روی این کار را نیک بنگرید که جنگ با ایشان

کاری سهل نتواند بود».

از آن طرف پیامبر (صلی الله علیه و آله) به منظور آن که مسلمانان را دل به جای آید و کمتر بیم جنگ کنند و به مفاد آیه شریفه ( وان جنحوا للسلم فاجنح لها (1))، «و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآی»( و پیامبر (صلی الله علیه و آله) هر چند دانسته بود که قریش کار به صلح نکنند، ولی از بهر آن که جای سخن نماند)، پیام برای قریش فرستاد که ما را در خاطر نیست که در جنگ شما مبادرت کنیم چه شما عشیره و خویشان من هستید. شما نیز چندان با من دشمنی نکنید، مرا با عرب بگذارید، اگر غالب شدم هم از برای شما فخری باشد و اگر عرب مرا کفایت کرد شما به آرزوی خود برسید بی آن که رنجی بکشید.

قریش چون این کلمات شنیدند از میانه، عتبه زبان برگشود و گفت: ای جماعت قریش! هر که سخن به لجاج کند و سر از پیام محمد (صلی الله علیه و آله) بتابد رستگار نشود. ای قریش! گفتار مرا بپذیرید و جانب محمد (صلی الله علیه و آله) را که مهتر و بهتر شما است رعایت کنید. ابوجهل بیم کرد که مبادا مردم به فرمان عتبه باز شوند. گفت:

هان ای عتبه! این چه آشوب است که افکنده ای؟ همانا از بنی عبدالمطلب از بهر مراجعت حیلتی کرده ای؟ عتبه بر آشفت و گفت: مرا به ترس نسبت دهی و خایف خوانی؟ از شتر به زیر آمده ابوجهل را از اسب بکشید و گفت: بیا تا با هم نبرد کنیم و بر مردمان مکشوف سازیم که ترسو کیست و شجاع کدام است؟ اکابر قریش پیش شدند و ایشان را از هم دور کردند در این وقت آتش جنگ زبانه

ص: 293

کشید و از دو سوی مردان کارزار به جنب و جوش درآمدند.

اول شخصی که آهنگ میدان کرد، عتبة بن ربیعه، با برادرش شیبه و پسرش ولید بود که قدم به میدان نهادند. چون ابوجهل نسبت ترس به عتبه داده بود، لذا از روی خشم و غضب، با سرعت و عجله زره پوشید و چون سرش بزرگ بود، کلاه خودی نبود که به سر او بخورد، ناچار پارچه ای (عمامه) بر سر بست و برادرش شیبه و پسرش ولید را نیز فرمان داد: با من به میدان آیید و بجنگید پس هر سه تن چون فیل مست، اسب را به جولان درآوردند و در میان دو لشگر، کروفری کردند و مبارز طلبیدند، از طرف مسلمانان عوف و معوذ پسران حارث و عبد الله بن رواحه در برابر ایشان قرار گرفتند، عتبه گفت: شما چه کسانید و از کدام قبیله اید؟ گفتند: ما از انصاریم، عتبه گفت: شما هماهنگ ما نیستید ما را با شما جنگ نباشد و آواز برداشت که ای محمد! از بنی اعمام ما بیرون فرست تا با ما رزم دهد و از قران و اکفاء ما شمرده شود، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز نمی خواست که نخستین انصار به مقاتله شوند. فرمود: یا علی! بر تو باد به ولید، و حمزه را فرمود:

بر تو باد به شیبه، و عبیده را فرمود: بر تو باد به عتبه. این هر سه تن چون شیران آشفته به میدان شتافتند.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مقابل ولید قرار گرفت و بر او حمله کرد و به یک ضربت دستش را قطع نمود، ولید دست بریده خویش را به دست دیگر گرفت و به جانب علی(علیه السلام) تاخت و آن را بر سر حضرت کوبید و به جانب پدر خویش عتبه گریخت تا مگر جان به سلامت برد، مولا امیرالمؤمنین (علیه السلام) خود را به او رسانید و به یک ضرب، روح پلید او را به جهنم واصل کرد.

اما حمزه و شیبه با هم درآمیختند و چندان شمشیر بر هم زدند و گرد هم دویدند که تیغها از کار افتاد و سپرها درهم شکست، پس تیغ به یک سو افکندند

ص: 294

و با دست به جان هم افتادند، مسلمانان چون از دور این بدیدند ندا دادند که یا علی! نظاره کن که شیبه بر عمت غلبه کرده است، علی (علیه السلام) چون برق جهنده به سوی او دوید و از پس سر حمزه درآمد، چون حمزه به قامت از شیبه بلندتر بود، علی (علیه السلام) فرمود: ای پسر عم! سر خویش به زیر آور، حضرت حمزه رضی الله عنه سر فرود کرد، حضرت امیر (علیه السلام) به یک ضربت نصف سر شیبه را پرانید و او را به جهنم واصل گردانید.

اما عبیده چون با عتبه نزدیک شد و این هر دو سخت دلاور و شجاع بودند، پس بی توانی با هم حمله بردند، عبیده تیغ بر فرق عتبه فرود آورد که تا نیمه سر را دو قسمت کرد و عتبه در زیر تیغ، شمشیر خود را بر پای عبیده زد چنان که هر دو ساقش قطع شد، از آن طرف چون امیرالمؤمنین (علیه السلام) از کار قتل شیبه به پرداخت آهنگ عتبه ساخت وقتی رسید که عتبه هنوز رمقی داشت، و جان او را نیز بگرفت و در قتل هر سه تن، پایمردی حضرت امیر(علیه السلام)در میان بود.(1)

آنگاه حضرت امیر(علیه السلام) به اتفاق حمزه، عبیده را برداشته و نزد حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) آوردند پیامبر (صلی الله علیه و آله) عبیده را در کنار گرفت و چنان گریست که آب چشم مبارکش بر روی عبیده روان شد و هنگام مراجعت از بدر، در ارض روحاء یا صفراء وفات یافت و در آنجا مدفون گشت و او ده سال از آن حضرت بزرگتر بود و حق تعالی این آیه را در حق آن شش تن که هر دو تن با هم مخاصمت کردند فرو فرستاد:

ص: 295

(هذان خصمان اختصموا فی ربهم فالذین کفروا قطعت لهم ثیاب من النار یصب من فوق رؤوسهم الحمیم)(1)، «اینها دو گروهند که در باره پروردگارشان به مخاصمه و جدال پرداختند، کسانی که کافر شدند لباسهایی از آتش برای آنها بریده می شود و مایع سوزان و جوشان بر سر آنها فرو می ریزد».

پس از آن حضرت امیر (علیه السلام) به سوی میدان بازگشت و طعمة بن عدی بر آن حضرت حمله کرد، و آن شیر پروردگار او را با یک ضربت به جنهم فرستاد، پس از او عصام بن سعید را به هلاکت رساند و سپس امیرالمؤمنین (علیه السلام) با ابو رفاعه که زره ابوجهل را پوشیده و به میدان آمده بود روبرو شد، آن حضرت او را به خاک انداخت و ابوجهل بر او نگران بود، از پس او حرملة بن عمر، آن زره را پوشید و به میدان تاخت، امیرالمؤمنین (علیه السلام) مجال نداد و به یک ضرب او را به خاک هلاکت انداخت و چون شیر آشفته به هر سوی حمله می برد و مرد و مرکب به خاک می افکند و چون زمانی گذشته بود، امیرالمؤمنین (علیه السلام) برای آن که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را دیدار کند و از حال او با خبر شود، به سوی جایگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد، آن حضرت را در سجده یافت که از خدای متعال طلب نصرت می کند، دیگر باره آهنگ جنگ کرد و بر لشکر بتاخت و چند تن دیگر را به خاک هلاک انداخت و باز به پرسش حال رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شتافت و همچنان آن حضرت را در سجده یافت، بار سوم چون شعله سر به فلک کشیده و نارالله موقده بر لشکر کفار بتاخت و جنگی عظیم در پیوست و به هر جانب می تاخت و مرد و مرکب را به خاک هلاکت می انداخت.

در این حمله زمعه بن اسود و حارث بن زمعه و عثمان بن مالک و برادر او طلحه را - که هر یک از بزرگان قریش بودند - به دارالبوار فرستاد.

ص: 296

خلاصه در این سه حمله، سی و شش نفر از وجوه رجال و ابطال قریش را به خاک افکند و فرمود: من پسر برگزیده مکه و منا هستم، قسم به کعبه و بزرگان اسلاف خود، که زیانکار شدید، برای این که پیامبر (صلی الله علیه و آله) را تکذیب کردید و عیب کردید کسی را که منزه از جمیع عیوب است و وحی آسمانی را به دروغ نسبت دادید آگاه باشید که لعنت خدا بر دروغ گویان است!

نوفل بن خویلد که عم زبیر بن العوام بود، در لشکر قریش بود و این همان کسی است که در مکه قبل از هجرت، طلحه و زبیر را به یک ریسمان بسته و شکنجه می کرد، که چرا مسلمان شدید رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از او دلی پر خون داشت، سر به جانب آسمان بلند کرد و گفت: «اللهم اکفنی نوفل» حضرت امیر (علیه السلام) در این دفعه که حمله می کرد او را بیافت و چون شیر غرنده بر او تاخت و شمشیری بر او فرود آورد که تا دامن زره را درید و با زخمی دیگر هر دو پایش را قطع کرد و سر او را از تن دور کرد و نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می آورد، در وقتی که آن حضرت می فرمود کیست که خبر نوفل را به من رساند؟ چون چشمش بر سر نوفل افتاد، از قتل او خرم و خرسند شد و فرمود: «الحمدلله الذی أجاب دعوتی فیه» بعد از کشته شدن این عده ترس و وحشت کفار را فرا گرفت، ابوجهل قریش را ترغیب بر جنگ می کرد.

از آن سوی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بر کمی اصحاب خویش نگاه کرد و دست به دعا برداشت و از خداوند طلب نصرت کرد، حق تعالی ملائکه را به یاری آنان فرستاد.( ولقد نصرکم الله ببدر وأنتم أذله فاتقوا الله لعلکم تشکرون * إذ تقول المؤمنین أن یکفیکم أن یمدکم ربکم بثلاثة آلاف من الملایکة منزلین)(1)

ص: 297

خداوند شما را در جنگ (بدر) یاری کرد، در حالی که شما ناتوان بودید، پس از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید»، تا شکر نعمت او را بجا آورده باشید. در آن هنگام که تو به مؤمنان می گفتی: آیا کافی نیست که پروردگارتان شما را به سه هزار نفر از فرشتگان که از آسمان) فرود می آیند یاری کند».

پس جنگی عظیم در پیوست، شیطان چون چشمش بر جبرئیل و صفوف فرشتگان افتاد فرار کرد، منبه پسر حجاج گریبان او را گرفت و گفت: ای سراقه!

کجا میگریزی؟ این چه کاری است که در این هنگام میکنی و لشکر ما را در هم می شکنی، ابلیس دستی بر سینه او زد و گفت: دور شو از من، من چیزی می بینم که تو نمی بینی.

(فلما ترائت الفئتان نکص علی عقبیه و قال إنی بریءمنکم انی ارا مالا ترون. » (1)؛ «پس (شیطان) هنگامی که دو گروه (کافران و مؤمنان) در برابر یکدیگر قرار گرفتند و پایمردی مسلمانان را مشاهده کرد به عقب بازگشت و گفت من از شمابیزارم، من چیزی را می بینم که شما نمی بینید».

از امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل است که فرمود: عجب دارم از قریش که چون مقاتلت مرا با ولید بن عتبه مشاهده کردند و دیدند که به یک ضربت من هر دو چشم حنظله پسر ابوسفیان بیرون افتاد، چگونه بر جنگ با من اقدام می کنند؟(2)

بالجمله هفتاد نفر از صنادید قریش به قتل رسیدند که از جمله آنان عتبه و شیبه و ولید بن عتبه و حنظلة بن ابوسفیان و طعیمة بن علی و عاص بن سعید و توفل بن ویلد و ابوجهل بودند. و چون خبر کشته شدن ابوجهل را برای پیامبر (صلی الله علیه و آله)بردند، سجده شکر به جای آورد، پس کفار فرار کردند و مسلمانان از

ص: 298

دنبال ایشان شتافتند و هفتاد نفر اسیر گرفتند.

روز ازل کادم وعالم نبود

جلوه ای از روی علی کم نبود

مرغ دل اریافت بتن جان ودل

از دم عیسی بجز این دم نبود

نخله مریم نشدی بارور

سایه اش ار بر سر مریم نبود

کعبه زمیلاد تو این رتبه یافت

ورنه بدین پایه معظم نبود

در شب معراج که حق با رسول

گفت سخن غیر تو محرم نبود

چون رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) از این قضیه مطلع شد فورا اصحاب را جمع آوری کرده و مطلب را با آنان در میان نهاد، گروهی اظهار کردند: باید در شهر مانده و حالت تدافعی گرفت، برخی معتقد بودند باید از شهر بیرون رفت و به حمله پرداخت، بالأخره مسلمانان آماده جنگ شدند و خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز لباس جنگ پوشید و با عده ای در حدود هفتصد نفر آماده مقابله با دشمن گردید و علی (علیه السلام) را هم به سمت پرچمدار تعیین فرمود، همچنان که در کلیه جنگها پرچمداری به عهده او بود.

چون پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به أحد رسید برای این که از حمله ناگهانی دشمن از پشت جبهه غافل نباشد عده ای را [در حدود پنجاه نفر تحت فرماندهی عبدالله بن جبیر بر دهانه شکاف کوهی که برای این کار مناسب به نظر می رسید گماشت و این پیش بینی پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز کاملا صحیح بود، زیرا ابوسفیان هم خالد بن ولید را با جمعی تقریبا چهار برابر نیروهای عبدالله، در کمین ایشان گذاشته بود که پس از در آویختن دو لشگر از پشت سر، به مسلمانان حمله کند. هنگامی که دو لشکر در مقابل هم صف آرایی کرده و آماده جنگ شدند، از لشکر کفار طلحه بن ابی طلحه که صاحب پرچم مشرکان بود و در میان لشکر کفار شجاع تر از او نبود، به میدان تاخت و فریاد برداشت: یا محمد! گمان دارید که ما را با شمشیرهای خود به جنهم می فرستید و ما با شمشیرهای خود، شما را به بهشت می فرستیم، پس هر که آرزوی بهشت دارد به میدان آید تا او را به بهشت بفرستم.

چون کسی جرأت میدان او را نداشت هیچ کس جواب او را نداد حضرت امیر (علیه السلام) چون شیر شرزه با ذوالفقار برنده به سوی او تاخت و فرمود: ای طلحه! اگر راست می گویی باش تا حق و باطل معلوم گردد.

ایا طلحه ای کافر بدسگال

مشو غره بر خویش بر خود مبال

مکن جنبش از جای خود این زمان

که آید بسوی تو شیر ژیان

به تیغ سر افشان بتازم بتو

کنم پایمال اجل نام تو

ص: 300

طلحه گفت: هان ای پسر! تو کیستی که جرئت میدان من کردی؟ آن حضرت به این رجز نام خود آشکار کرد.

إنی انا اللیث الهربر الأشوس

إذا الهروب أقبلت یفرس

منم شه سواری که روز مصاف

بترسد ز شمشیر من کوه قاف

منم صاحب ذوالفقار دو سر

که نگذارم از لات و عزا اثر

طلحه گفت: ای قضم! (ای کوبنده!) دانستم که جز تو کسی به میدان من نیاید و بر آن حضرت حمله برد و شمشیری بر آن حضرت فرود آورد، آن حضرت با سپر آن ضربت را از خود دفع کرد و چنان شمشیر بر فرق طلحه فرود آورد که مغز سرش از هم پاشید و به جهنم واصل گردید و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از قتل او شادمان شد، قریش طلحه را «کبش الکتیبة» قوچ لشکر می گفتند. (کنایه از این که او نیرومندترین فرد لشکر است از پی طلحه برادرش مصعب بن ابی طلحه پرچم را گرفت و به میدان آمد امیرالمؤمنین (علیه السلام) مانند برق بر او حمله کرد و سرش را از تن جدا کرده و به میدان انداخت و رجزی خواند که مضمونش این است: «حمله من برای رضای خداوند اکبر است که مجد و عزت مختص او است و شکافنده صبح، و پروردگار کعبه و حرم است، منم علی پسر عم رسول هدایت کننده).

از پی مصعب برادرش عثمان بن ابی طلحه پرچم برداشت و چون فیل مست به میدان تاخت و رجزی به این معنا انشا کرد: منم فرزند عبدالدار که صاحب فضیلتم، و ای علی! تو به دست من کشته شوی یا از ترس فرار برقرار اختیار کنی.

شیر یزدان و شاه مردان با خواندن رجزی به این معنا جواب او را فرمود:

این مقامی است که اکنون بتو مشهود شود

برق تیغم بسرت جای کله خود شود

برق این تیغ من از جوشن و جان می گذرد

ناله و بانگ دلیران، زکیوان گذرد

ص: 301

عثمان بن ابی طلحه هنوز رجز خود را به آخر نرسانده بود که امیرالمؤمنین (علیه السلام) او را مجال نداد و به یک ضرب ذوالفقار روح پلیدش را به جهنم فرستاد.

از پی عثمان بن ابی طلحه برادر دیگرش ابوسعید بن ابی طلحه پرچم کفر را به دست گرفت و چون خوک تیر خورده، دیوانه وار به میدان تاخت. زبیر او را به خاک هلاکت انداخت. پس از آن امیرالمؤمنین (علیه السلام) حمله کرد و می زد و به خاک هلاک می غلطانید، کس ندانست که آن دست و بازو چه می کند و ذوالفقار آتشبارش از زره ها و خودهای فولاد چگونه می گذرد.

چنان درید صف از حمله های پیوستش

که جبرئیل امین بوسه داد بردستش

غریق بحر خجالت ز تیز دستی وی

بهر طرف ملک الموت میدوید از پی

در این موقع سپاه کفر پا به فرار گذاردند و سربازان اسلام به تعقیب آنها پرداختند.

خالد بن ولید که شکست قریش را ملاحظه کرد، خواست از راه شکاف کوه، از پشت سر به مسلمانان حمله کند، ولی با مقاومت عبد الله بن جبیر مجبور به عقب نشینی شد.

در این هنگام گروهی از تازه مسلمانان به خیال این که دشمن صد در صد شکست خورده است، برای به دست آوردن غنیمت، پست های خود را رها کردند، و به غارت چادرهای مشرکان روی آوردند، نیروهای تحت فرماندهی عبد الله جبیر که از بالای کوه چنین دیدند، آنان نیز سنگر خود را ترک کرده، برای به دست آوردن غنیمت حرکت کردند.

عبدالله بن جبیر هر چه صدا زد که دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) را رعایت کنید، و سنگر خود را رها نسازید، اعتنا نکردند و تنها عبدالله بن جبیر و حدود ده نفر در بالای

ص: 302

کوه ایستادند. در این هنگام خالد بن ولید همراه دویست نفر دیگر که در کمین بودند، و شکاف کوه را از سپاه اسلام خالی دیدند، به سرعت بر سر عبدالله بن جبیر تاختند و او را با یارانش کشتند، و از پشت سر به سپاه اسلام حمله کردند.

مشرکان که از دور نظاره گر و در حال فرار بودند، با دیدن حملة خالد بن ولید جان گرفته و برگشتند.

مسلمانان خود را در محاصره سپاه کفر دیده و از هر طرف زیر شمشیر قرار گرفتند و نظم آنان در هم ریخت و سرانجام مسلمانان را وحشت گرفت و پا به فرار گذاشتند(1). و تنها عده معدودی ( که حداکثر سیزده نفر بودند) پروانه وار اطراف پیامبر (صلی الله علیه و آله) را گرفته و از آن حضرت دفاع کردند، در این میان آن کس که بیش از همه فداکاری کرد و هر حمله ای که از جانب دشمن به سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) می شد دفع می نمود امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بود تا آن که نود زخم بر سر و صورت و بدن آن حضرت وارد آمد.

نقل است که عبدالله بن قمئه که یکی از مشرکان بود شمشیر کشیده و قصد کشتن پیامبر (صلی الله علیه و آله) می کرد، چون مصعب بن عمیر پرچمدار لشکر پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود، نخست قصد مصعب نمود، دست راستش را قطع کرد، مصعب علم را به دست چپ گرفت و دست چپش نیز قطع شد، سپس عبدالله زخمی دیگر بر او زد تا مصعب شهید شد و علم بیفتاد، ولی فرشته ای به صورت مصعب علم را برافراخت. ابن قیئه پس از شهادت مصعب چند سنگ به سوی پیامبر(صلی الله علیه و آله) پرانید، ناگاه سنگی بر پیشانی مبارک آن حضرت آمد و درهم شکست و حلقه های خود

ص: 303

بر پیشانیش فرو ریخت و خون بر صورتش جاری گشت. حضرت آن خون را پاک می کرد که مبادا بر زمین رود و عذاب فرود آید، و عتبه بن ابی وقاص سنگی بر لب و دندان آن حضرت زد و برخی شمشیر بر آن حضرت فرود آوردند ولی، چون دو زره بر تن مبارکش بود شمشیر کارگر نشد.

نقل شده است که در این گیرودار هفتاد ضربت شمشیر بر آن حضرت فرود آوردند و خدایش حافظ بود با این همه زحمت که بدان مظهر رحمت رسید، نفرین بر آن قوم نکرد، بلکه فرمود: «اللهم اغفر لقومی فإنهم لا یعلمون؛

پروردگارا! قوم مرا عفو کن زیرا آنها نمی دانند».(1)

نقل است که در این جنگ به جنگ احد . هنگامی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در محاصره مشرکان قرار گرفت، به آن حضرت ندا داده شد که:

ناد علیا مظهر العجائب

تجده عونا لک فی التوائب

کل غم وهم سینجلی

بولایتک یا علی و یا علی و یا علی

صدا بزن علی را، او مظهر العجائب است، می یابی او را مدد کننده در سختیها.

هر غم و همی به زودی برطرف می شود، به سبب ولایت تو یا علی و یا علی و یا علی.

مؤلف : ظاهرة برخی افراد، بیت دوم را به بیت اول افزوده اند.(2)

شیر بیشه ابداع سر ز بیشه بیرون کرد

عقل پیر را از بیم، دل دو نیم و مجنون کرد

بیرق ضلالت را سرنگون و وارون کرد

رایت هدایت را بر فراز گردون کرد

چهره حقیقت را همچو لاله گلگون کرد

ص: 304

داده گلشن دین را جویبار تیغش آب

لاله زار یاسین را کرده خرم وشاداب

شمع بزم آیین را کرده مهر عالم تاب

داده داد تمکین را روز خیبر و احزاب

در أحد فداکاری از شماره افزون کرد

بازوی قویمندش بس که داد قوت داد

در حرم خداوندش افسر فتوت داد

با حبیب دلبندش رتبه اخوت داد

همچو نی بهر بندش نغمه نبوت داد

در حرم جهانی را مست خویش و مفتون کرد

در برابر اصنام، دا حق پرستی داد

تا به پیکر اسلام داد روح و هستی داد

کو زبان که تا گویم دست و تیغ او چون کرد

برق تیغ خونریزش بر سران عالم زد

شعله شرر بیزش بر روان اعظم زد

تا صراط ایمان را مستقیم و موزون کرد

سید بن طاووس روایت کرده است که چون حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) از جنگ احد مراجعت کرد هشتاد جراحت به بدن مبارک آن حضرت رسیده بود که فتیله داخل آنها می شد، پس حضرت رسول به دیدار امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد و آن حضرت خوابیده بود، چون رسول خدا او را دید گریست و فرمود: کسی که در راه خدا این سختی را تحمل کند بر خدا لازم است که ثواب بی نهایت او را کرامت فرماید، آن گاه حضرت امیر (علیه السلام) گریست و عرض کرد: خدا را شکر می کنم که از شما مفارقت نکردم و پشت به جنگ ندادم و نگریختم ولی محزونم که چرا به سعادت شهادت نرسیدم. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: ان شاء الله به موقع خود به فیض شهادت خواهی رسید.

انصار به نام عقبة بن عثمان و سعد بن عثمان، تا «جلب» که کوهی در نواحی مدینه است، فرار کرده و سه روز در آنجا ماندند و پس از آن بازگشتند.(1)

دادند. ابوجهل گفت : ای حمزه مگر بدین محمد (صلی الله علیه و آله) درآمدی که از او دفاع می کنی؟ حمزه از روی غضب گفت : آری «آشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدا رسول الله». .

روز بعد حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشرف شد و عرض کرد: من از روی غضب شهادت به پیامبری شما داده ام و اکنون مردم، مرا مسلمان می دانند چیزی از حقیقت اسلام برای من بیان کن. حضرت چند آیه قرآن برای او خواند و حمزه از روی حقیقت مسلمان شد و در اثر اسلام آوردن حمزه اسلام قوت گرفت و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ابوطالب هر دو خوشنود شدند.

به طوری که دیگر توان حرکت نداشت، وحشی نزدیک آمد و پهلوی او را شکافت و جگر نازنینش را بیرون آورد و برای هند برد.

هند از شدت غضب آن جگر را در دهان گذاشت و خواست آن را بجود که خداوند آن را در دهان هند محکم و سخت نمود به طوری که دندان آن ملعونه در آن فرو نرفت، لذا آن را بر زمین انداخت.

وحشی هند را به بالین حمزه آورد و آن ملعونه انگشتها و گوش حمزه را برید، و در ریسمان کشید و به گردن آویخت و با خنجر، دستها و پاهای حضرت حمزه را جدا کرد و چون خبر به شوهر او ابوسفیان رسید او هم به بالین حمزه آمد و با نیزه ای که در دست داشت به دهان حضرت حمزه زد و گفت : عذاب خود را بچش، زیرا تو خود را از ما بیگانه نمودی، و به محمد ایمان آوردی.

شخصی که او را حلیس می گفتند، چون رفتار ابوسفیان را دید او را سرزنش کرد که تو خود را بزرگ قوم میدانی، از شخص بزرگ دور است که با جنازهای چنین کند، ابوسفیان شرمنده شد و به او گفت: این کار خطایی بود، آن را کتمان کن و به کسی مگو.

چون جنگ احد خاتمه یافت، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمودند: آیا کسی از حال عمویم حمزه اطلاع دارد؟ حرث بن صمه عرض کرد: آری یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) من از جایی که او جنگ می کرد اطلاع دارم، و به آن سمت روانه شد، چون رسید و حال حمزه را مشاهده نمود، خجالت کشید پیامبر(صلی الله علیه و آله) را خبر دهد، لذا در کنار جنازة حمزه نشست. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به حضرت امیر (علیه السلام) فرمود: از عمویم حمزه برای من خبر بیاور.

علی (علیه السلام) نیز چون به بالین حمزه آمد و حال او را مشاهده نمود او هم در کنار بدن حمزه نشست. خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) به طلب حمزه حرکت نمود تا اینکه به بالین

ص: 310

حمزه رسید و چون حال او را مشاهده نمود گریه زیادی کرد و فرمود: «والله ما وقفت موقفا قط أغیظ علی من هذا المکان» ؛ «به خدا قسم هرگز جایی نایستاده بودم که بر من سخت تر از این مکان باشد و مسلمانان گفتند: چنانچه خداوند ما را بر قریش مسلط نمود هفتاد نفر از آنها را در عوض حمزه مثله می کنیم».

جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد: (وإن عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به ولئن صبرتم لهو خیر الصابرین » (1)؛ «اگر خواستید تلافی نمایید به مقدار آنچه بر شما از دشمن وارد آمده تلافی کنید و چنانچه صبر نمایید برای شما بهتر است».

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: صبر می کنیم و عبای خود را بر روی بدن حضرت حمزه انداخت ولی چون عبا را بر سر حمزه می کشیدند پاهای او از زیر عبا بیرون می آمد و چون بر پاهای او می کشیدند سر حمزه ظاهر می شد، لذا عبا را بر سر حمزه افکندند و از علف صحرا، پاهای حمزه را پوشاندند. و فرمود: اگر نه آن بود که زنان عبدالمطلب اندوهناک می شدند، جنازه حمزه را همین گونه می گذاشتم تا درندگان و مرغان هوا گوشت او را بخورند تا روز قیامت از شکم آنها محشور شود، زیرا مصیبت هرچه عظیم تر باشد ثوابش افزون تر خواهد بود.

چون در مدینه منتشر شد که پیامبر(صلی الله علیه و آله) کشته شد، لذا زنان مدینه با پای برهنه به طرف احد دویدند. حضرت زهرا (علیها السلام) با چشم گریان به محضر پدر مشرف شد و چون صورت آن حضرت را پر از خون دید فرمود: «غضب خدا سخت خواهد بود بر کسانی که خون به روی پیامبر (صلی الله علیه و آله) جاری نموده اند».

و خون از صورت پیامبر (صلی الله علیه و آله) پاک کرد، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود:

آب بیاور تا صورت خود را از خون شستشو نمایم، علی (علیه السلام) آب آورد و حضرت صورت خود را شست. زینب بنت جحش چون حضور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسید،

ص: 311

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: صبر کن. عرض کرد: برای چه کسی؟ فرمود: برای برادرت. گفت: «إنا لله وإنا إلیه راجعون»، شهادت او را گوارا باد، باز حضرت به او فرمود: صبر کن، عرض کرد: برای چه کسی؟ فرمود: برای عمویت حمزه، گفت: «انا لله و انا الیه راجعون»، گوارا باد او را شربت شهادت. باز حضرت به او فرمودند: صبر کن. عرض کرد: برای چه کسی؟ فرمود: برای شوهرت مصعب بن عمیر. گفت: «واحزنا». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: شوهر را منزلتی است نزد زن که هیچ کس را چنین منزلتی نیست. و فرمودند: زینب کلمه «واحزنا» بر زبان جاری کرد برای آنکه به یاد بچه های تیم خود افتاد.

زنی از بنی نجار خود را به احد رساند و هراسان از هر سو سراغ پیامبر (صلی الله علیه و آله) را می گرفت. به او گفتند: پدر و شوهر و برادرت شهید شدند، اعتنا نمی کرد و می گفت : ای مردم راه دهید تا اینکه چشم من به جمال پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیفتد، مردم راه دادند، چون خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید و آن حضرت را سالم دید، عرض کرد: یا رسول الله (صلی الله علیه و آله)، چون شما سالم می باشید تمام مصیباتی که بر من وارد آمده سهل است و به مدینه برگشت.

صفیه دختر عبدالمطلب خواهر حضرت حمزه سید الشهدا چون نزدیک احد رسید، به پیامبر(صلی الله علیه و آله) خبر دادند که صفیه می آید، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) به پسر او زبیر فرمود: برو مادر خود را برگردان که جنازه برادرش را نبیند، زبیر پیش مادر خود آمد و گفت : پیامبر فرمود، برگرد، صفیه گفت: به من خبر داده اند که بدن برادرم را مثله ( قطعه قطعه کرده اند و من تا او را نبینم بر نمی گردم. ولی در راه خدا هر چه بر سرم آید ان شاء الله صبر خواهم نمود.

چون زبیر سخنان او را حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرض کرد، آن حضرت اجازه داد که صفیه به دیدن جنازه حضرت حمزه بیاید، چون صفیه آمد و نظرش بر جنازة

ص: 312

برادر افتاد، گفت: «انا لله و انا الیه راجعون»، و دو رکعت نماز خواند و طلب آمرزش نمود و برگشت.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دستور داد بدن شهدای احد را در کنار بدن حمزه گذاشتند و بر آنها نماز خواند، پس بر جنازه حمزه هفتاد و پنج تکبیر گفت و چون بدن حمزه را برهنه کرده بودند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بردی بر بدن او پوشاند، ولی سایر شهدا را با همان لباس خون آلود دفن کردند، و حضرت حمزه در سن شصت سالگی شهید شد.

چون حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) به مدینه تشریف آورد، از خانه های انصار صدای گریه شنید که بر کشتگان خود ندبه می کنند ولی از خانه حمزه صدای گریه نشنید.

اشک از دیده های حضرت جاری گردید و فرمود: «و لکن حمزه لأبوا کی له الیوم» ؛ «کشته شده های انصار گریه کننده دارند ولی عمویم حمزه گریه کننده ندارد».

چون مردم این کلام را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدند، فورا انصار دستور دادند کسی بر کشته های خود گریه نکند تا اینکه به خانه فاطمه (علیها السلام) بروند و به همراهی فاطمه (علیها السلام) برای حمزه گریه کنند. لذا زنها در منزل فاطمه (علیها السلام) آمدند و برای حمزه گریه نمودند چون حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) صدای گریه آنها را شنید در حق آنها دعا کرد.

جنگ فرستاده بود، خود نیز مهیا شد که به طرف احد برود، رفقایش به او گفتند:

تو مردی عاجز هستی و خدا در قرآن فرموده است: بر شخص عاجز تکلیف نیست. علاوه اینکه چهار پسر تو با پیامبر (صلی الله علیه و آله) در جبهه شرکت نموده اند، عمرو فرمود: خوش به حال پسران من که به طرف بهشت رهسپارند، خوب است من هم خود را در ریاض جنان به آنها برسانم، همسر عمرو گفت: موقعی که عمرو می خواست از خانه بیرون رود، لرزه بر اندام او افتاده بود، و به خدا عرض کرد:

(اللهم لا تردنی إلی اهلی؛ خدایا ! مرا به اهل خانه ام بر مگردان». و خود را در احد حضور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می رساند و عرض کرد: فامیل من می خواستند مرا به واسطه عاجز بودنم برگردانند، ولی امید من از خدا چنان است که با این حال مرا از بهشت محروم نسازد.

حضرت به او فرمود: با این حالی که داری خدا از تو جهاد نخواسته است، و پسران او آمدند که او را برگردانند، قبول نکرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: او را رها کنید شاید خدا شهادت را روزی او گرداند. عمرو به میدان رفت و جهاد کرد تا شهید شد.

3- مخیریق یهودی که از احبار یهودی های مدینه بود، چون شنید که در جنگ احد امر بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و سخت شده است. به یهودی های مدینه گفت: «والله إنکم لتعلمون أن محمدا (صلی الله علیه و آله) نبی و أن نصره علیکم حق» ؛ «قسم به خدا شما می دانید محمد (صلی الله علیه و آله) پیامبر خدا است و یاری او بر شما واجب است». وشمشیر خود را برداشت و از مدینه به یاری پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: اگر من کشته شدم تمام اموالم مال محمد (صلی الله علیه و آله) است، هر جا می خواهد صرف نماید، هر چه یهودی ها به او گفتند: امروز روز شنبه است و کار بر ما روا نیست، گوش نداد و خود را به احد رسانید و در راه اسلام شهید شد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «مخیریق بهترین یهودیهای مدینه بود».

ص: 315

آری مخیریق یهودی حتی یک نماز هم نخواند ولی بهشتی شد ولی ما چطور؟ نکند خدای ناکرده سالها نماز بخوانیم و سرانجام سر از جهنم در آوریم؟ «نستعیذ بالله من شرور أنفسنا و من سیئات أعمالنا».

پس از مدتی که از دفن شهدای احد گذشته بود، سیل آمد و قبرهای بعضی از آنها را خراب کرد، بدن بعضی از شهدای احد آشکار شد، دیدند بدن او ابدا تغییر نکرده، و چون در صورت آن شخص ضربتی وارد آمده بود، دیدند دست خود را بر پیشانی گذاشته است، چون دست او را از پیشانی او جدا نمودند، خون جاری شد. دست او را دو مرتبه بر پیشانی اش گذاشتند، خون قطع گردید.

نیز معاویه خواست از آد قناتی عبور دهد، به قبر عمرو بن جموح برخورد کردند، دیدند بدنش تازه است و گویا تازه دفن شده و چون ضربتی بر پای او وارد آمده بود خون جاری شد.

از جابر نقل شده که چهل و شش سال بعد از دفن پدرش در احد، چون قبر او را سیل خراب نمود، دید گویا پدرش در خواب است و ابدأ خاک در او اثر نکرده و کفن او مثل روز اول است و روی پاهای او که علف ریخته بودند، هنوز سبز است.(1)

یادآوری: شکستی که در این جنگ به مسلمانان رسید در نتیجه یک بی انضباطی کوچک و عدم دقت در اجرای دستور نظامی پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود ( که در صفحات قبل به آن اشاره کردم و در عین حال تجربه تلخی برای آنان بود که بعدها برای ایشان مورد عبرت قرار گرفت و آیه شریفه ذیل نیز به این موضوع اشاره دارد: ( و لقد صدقکم الله وعده اذ تحسونهم (2)باذنه حتی إذا فشلتم و تنازعتم فی

ص: 316

الأمر و عصیتم من بعد ما اریکم ما تحبون منکم من یرید الدنیا و منکم من یرید الأخر ثم صرفکم عنهم لیبتلیکم و لقد عفی عنکم و الله وفضل علی المؤمنین ) (1)

خداوند وعده خود را به شما (در پیروزی بر دشمن در جنگ احد) تحقق بخشید، در آن هنگام که در آغاز جنگ دشمن را به خواست خدا به قتل رساندید تا اینکه سست شدید و در مأموریت خود به نزاع پرداختید و بعد از آن که آنچه را دوست میداشتید (از پیروزی به شما نشان داد، نافرمانی کردید، بعضی از شما خواهان دنیا بودند، و بعضی خواهان آخرت، سپس خداوند شما را از آنان منصرف ساخت (وپیروزی شما به شکست انجامید) تا شما را آزمایش کند و او شما را بخشید و خداوند نسبت به مؤمنان فضل و بخشش دارد». .

همین که شب شد مردی از بنی نضیر تیری به سوی خیمه آن حضرت انداخت، و آن تیر به خیمه اصابت کرد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دستور داد خیمه اش را از آنجا بکنند و به دامنه کوهی بزنند، و مهاجرین و انصار گرد خیمه آن حضرت پرده زدند، چون تاریکی شب همه جا را فرا گرفت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را نیافتند، مردم عرض کردند: ای رسول خدا! علی (علیه السلام) را نمی بینیم و او را گم کرده ایم)؟

فرمود: گمان دارم دنبال اصلاح کار شما رفته است.

طولی نکشید که علی(علیه السلام) با سر بریده همان مرد یهودی که تیر به سوی خیمه پیامبر (صلی الله علیه و آله) رها کرده بود و نامش عزور بود بازگشت، و آن سر را پیش آن حضرت گذاشت، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ای علی! چه کردی؟ عرض کرد: من دیدم این خبیث، مرد بی باک و دلاوری است، پس در کمینش نشستم و با خود گفتم: چه چیز در این تاریکی شب او را چنین بی باک کرده جز این که می خواهد دستبرد و شبیخونی به ما بزند؟ ناگاه دیدم که شمشیر برهنه ای در دست دارد و با به تن از یهود پیش می آید، به او حمله کرده و او را کشتم و دیگران که همراهش بودند گریختند، و هنوز چندان دور نشده اند، چند نفر با من بفرست که امید است بدانها دست یابیم.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ده نفر همراه او روان کرد که از آن جمله بود ابودجانه و سهل بن حنیف، ( پس به دنبال آنان روان شدند و پیش از آن که به قلعه پناه ببرند به ایشان رسیده، و آنان را کشتند.

از این جنگ و مبارزه شبانه، ترس و خوفی بزرگ در دل یهود جای گرفت و ناچار تصمیم گرفتند از قلعه خارج و تسلیم امر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شوند. لذا شخصی را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرستاده، امان خواستند، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) اجازه داد اموال خود را بر شتران حمل کنند و از اطراف مدینه کوچ کنند.

ص: 318

یهود که دیدند فتح باب شد، اموال گران قیمت خود را برداشته و هنگام خارج شدن از قلعه، از باب این که خانه هایشان دست مسلمانان نیفتد، خانه های خویش را خراب کردند.

خداوند سبحان داستان این جنگ و اتفاقی که افتاد، در سوره مبارکه حشر بیان فرموده است.

(هو الذی أخرج الذین کفروا من أهل الکتاب من دیارهم لإول الحشر ما ظننتم أن یخرجوا وظنوا أنهم مانعتهم حصونهم من الله فاتاهم الله من حیث لم یحتسبوا وقذف فی قلوبهم الرعب یخربون بیوتهم بأیدیهم وأیدی المؤمنین فاعتبروا یا أولی الأبصار)(1)

خدا است که کافران از اهل کتاب را در نخستین بیرون راندن دسته جمعی از خانه هایشان بیرون راند [شما مسلمانان ] رفتنشان را گمان نمی بردید، و خودشان پنداشتند که قلعه ها و دژهای استوارشان در برابر خدا [از تبعید و دربدری آنان ] جلوگیری خواهد کرد، ولی خدا از آنجا که گمان نمی بردند به سراغشان آمد و در دلهایشان رعب و ترس افکند به گونه ای که خانه هایشان را به دست خود و به دست مؤمنان ویران کردند، پس ای صاحبان بینش و بصیرت! عبرت بگیرید».

منظور کمک و همراهی با قریش اعلام داشتند، بزرگان قریش از این فرصت استفاده کرده و از پیشنهاد آنان استقبال کرده، در نتیجه کلیه قبایل بت پرست مکه به همدستی طوایف یهود در سال پنجم هجری بسیج عمومی کرده و با تعداد ده هزار نفر به فرماندهی ابوسفیان و دستیاری گروهی از یهود برای ریشه کن ساختن اسلام متوجه مدینه شدند.

چون این خبر به پیامبر(صلی الله علیه و آله) که رسید مسلمانان را جمع کرد و برای دفاع در مقابل مهاجمان به مشورت پرداخت، سلمان فارسی پیشنهاد کرد که اطراف مدینه را خندق بکنند و موانع مصنوعی در آنجا به وجود آورند تا عبور دشمن از آن سخت و ناممکن باشد، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) پیشنهاد سلمان را پذیرفت و دستور فرمود فورا برای حفر خندق آماده شوند، مسلمانان مشغول حفر خندق شده خود حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) نیز مانند دیگران به حفر خندق اشتغال داشت.

پیش از رسیدن سپاه مهاجم، خندق کنده و آماده شد و هنگامی که مشرکان نزدیک خندق رسیدند از مشاهده آن شگفت زده شدند، زیرا این نوع وسیله دفاع در عربستان سابقه نداشت، بدین جهت گفتند: «و الله ان هذه لمکید ما کانت العرب تکیدها» ؛ به خدا سوگند! این حیله عرب نیست و عرب چنین حیلهای به کار نبندد.

مسلمانان هم که تعدادشان در حدود سه هزار نفر بود در آن طرف خندق اردو زده بودند، چند روز این دو سپاه در طرفین خندق روبروی هم بودند و گاهی به هم سنگ و تیر می انداختند، بالأخره عمروب عبود با چند نفر دیگر از تنگ ترین جای خندق خود را به طرف دیگر آن رسانیدند.

عمرو به محض ورود، مبارز خواست، وقتی صدای خشن و رعب آور او در فضای اردوگاه مسلمانان طنین انداز شد، نبضها از حرکت ایستاد و رنگ از

ص: 320

چهره همه پرید؛ زیرا عمرو را همه می شناختند، او فارس یلیل و از شجاعان نامی عرب بود و در تمام عربستان نظیر و مانندی نداشت، او قهرمان کهنسال ورزیده و جنگدیده بود و به تنهایی با هزار نفر برابری و مبارزه می کرد.

فریاد «هل من مبارز» عمرو برای بار دوم پرده گوش مسلمانان را مرتعش ساخت.

در این هنگام یک سکوت و حیرت، توأم با ترس و وحشت بر تمام لشگر مدینه حکم فرما بود و کسی را جرات تکلم و اظهار وجود نبود. عمرو می گفت:

شما می گویید هر کس از ما کشته شود به بهشت می رود. آیا در میان شما داوطلب بهشت وجود ندارد؟

بالأخره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سکوت را شکست و فرمود: کیست که شر این بت پرست را از سر امت اسلام بردارد؟ نفس ها در سینه حبس بود و از کسی صدایی برنیامد، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بپا خواست و عرض کرد: من یا رسول الله !

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: تأمل کن شاید داوطلب دیگری هم پیدا شود، ولی هیچ کس حریف این قهرمان عرب نبود. نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) سؤال خود را تکرار فرمود. باز امیرالمؤمنین (علیه السلام) پاسخگوی این دعوت گردید. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: یا علی! این عمرو بن عبدود است. عرض کرد: من هم علی بن ابی طالبم.

پیمبر سرودش که عمرو است این

که دست پلی آخته زآستین

علی گفت ای شاه اینک منم

که یک بیشه شیر است در جوشنم

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عمامه بر سر علی و شمشیر بر کمر او بست و فرمود: برو که خدا نگهدارت باشد. سپس سر به آسمان بلند کرد و با حالت رقت بار گفت:

خدایا ! پسر عم مرا در میدان جنگ تنها مگذار. از سویی عمرو رجز می خواند و مسلمانان را به مبارزه می طلبید:

ص: 321

و لقد بححت من النداء یجمعکم هل من مبارز

ووقفت إذ جبن المشجع موقف البطل المناجز

وکذاک انی لم ازل متسرعا نحو الهزاهز

إن الشجاعة فی الفتی و الجود من خیر الغرائز

از بس به شما ندا دادم و مبارز طلبیدم گلویم گرفت و قهرمانانه ایستادم در جایی که مردم شجاع آنجا می ترسند. و این چنین من همیشه به سوی بلاها و فتنه ها با سرعت می روم زیرا شجاعت وجود در جوان از بهترین غریزه ها است.

در این هنگام امیرالمؤمنین (علیه السلام) چون شیر خشمگینی که برای صید خود از کمین جستن کند به سرعت آهنگ عمرو کرد و جواب رجز او را از روی ادب علمی چنین داد:

لا تعجل فقد اتاک مجیب صؤتک غیر عاجز

ذو نیة و بصیرة و الصدق منجی کل فائز

إنی لأرجو أن أقیم علیک نائحة الجنائز

من ضربة نجلاء یبقی ذکرها بعد الهزاهز(1)

ای عمرو زیاد در کار جنگ عجله مکن، زیرا آمد به سوی تو جواب گوی آواز تو که برای مبارزه با تو عاجز نیست بلکه دارای حسن نیت و بصیرت در راه حق است و صدق و راستی نجات دهنده هر رستگاری است، من امیدوارم که زنان نوحه سرا را بر جنازه تو بنشانم از ضربت شکافنده ای که یاد آن بعد از معرکه ها باقی بماند.

عمرو که خود را از شجاعان نامی و ممبرز عرب میدانست با دیده حقارت به حضرت امیر (علیه السلام) نگریست و گفت: آیا جز تو کسی داوطلب نبود؟ من با پدرت ابوطالب آشنا و دوست بودم، نمی خواهم تو را در پنجه خود چون مرغ بال و پر

ص: 322

شکسته ای در حال جان دادن ببینم، مگر نمی دانی که من «عمرو عبود» فارس دلیل و قهرمان نیرومند عرب هستم؟

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: من تو را ابتدا به توحید و اسلام دعوت می کنم و اگر هم نپذیری از همین راه که آمده ای برگرد و از جنگ با پیامبر (صلی الله علیه و آله) درگذر.

عمرو گفت من از روش آباء و اجداد خود( بت پرستی) دست برنمی دارم، و اگر بدون جنگ نیز برگردم مورد استهزای زنان قریش واقع می شوم، امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: در این صورت از اسب پیاده شو با هم بجنگیم که من دوست دارم تو را در راه خدا کشته باشم.

عمرو برآشفت و از اسب پیاده شد و اسب خود را پی کرد و چون در برابر امیرالمؤمنین (علیه السلام) ایستاد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «برز الایمان کله إلی الشرک کله.»

(تمامی ایمان با تمامی کفر به مبارزه برخاسته است.)

حقیقت امر نیز همین بود. علی (علیه السلام) ایمان محض، بلکه کل ایمان بود. عمرو نیز مجسمه شرک و کفر و نماینده کفار و مشرکان و چشم و چراغ قریش به شمار می رفت.

بالاخره آن دو مبارز چنان به هم درافتادند که گرد و غبار در اطرافشان بلند شد و نیروهای دو طرف نتوانستند آنان را به خوبی مشاهده کنند، در این گیر و دار دو ضربت رد و بدل شد، عمرو شمشیری بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) زد که سپر آن حضرت را دو نیمه کرد و به سر مبارکش هم آسیب رسانید ولی آن حضرت با نیرومندی خود چنان ضربتی به عمرو فرود آورد که او را به خاک هلاکت افکند و بانگ تکبیر برآورد، از صدای تکبیر علی (علیه السلام) بر همگان معلوم شد که عمرو به قتل رسیده و با کشته شدن او شکست قریش هم حتمی خواهد بود. چنان که خواهر عمرو در این مورد ضمن ابیاتی چنین گوید:

ص: 323

اسدان فی ضیق المکر تصاولا

وکلاهما کفؤ کریم باسل

قاذهب علی فما ظفرت بمثله

قول سدید لیس فیه تحامل

ذلت قریش بعد مقتل فارس

فالذل مهلکها و خزی شامل(1)

آنان دو شیر دلاور بودند که در تنگنای معرکه به یکدیگر حمله ور شدند و هر دو همتایان بزرگوار و دلیری بودند. ای علی! برو که تاکنون به کسی مانند او چیره نگشته بودی و (این ادعای من) سخنی است محکم و درست و در آن تکلف و اغراق نیست.

رومی نشد از سر علی کس آگاه

زیرا که کس آگه نشد از سر اله

یک ممکن و این همه صفات واجب

لاحول ولا قوة إلا بالله

قریش پس از کشته شدن چنین سواری خوار شد و این خواری، قریش را نابود کرده و این رسوایی شامل همه آنان گردید. چون علی (علیه السلام) سر عمرو را به حضور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آورد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین»؛ «ضربت علی (علیه السلام) روز خندق افضل است از عبادت جن و انس»..

و بعضی نوشته اند که فرمود: «لضربه علی لعمر وبنی عبدود و افضل من عمل أمتی إلی یوم القیامة (2)»، «ارزش و پاداش شمشیری که علی (علیه السلام) در روز خندق بر عمر بن عبدود زد از عمل امتم تا روز قیامت افضل و با ارزش تر است».

زیرا شمشیر علی (علیه السلام) بود که عمرو را به خاک و خون کشید و اسلام نوبنیاد را از شر مشرکان رهایی بخشید. و اگر در آن روز علی نبود عمرو به تنهایی کافی

ص: 324

بود که مسلمانان را تار و مار کرده و چنان که خودش می گفت نام اسلام را از صفحه تاریخ براندازد.

بنابراین، عمل امت اسلامی تا روز قیامت در گرو همان ضربت سیف اللهی است که موجب قتل و گریختن عکرمة و چند تن دیگر گردید که همراه عمرو بدین سوی خندق آمده بودند و با کشته شدن عمرو و فرار همراهانش دهشت و هراس در میان مشرکان افتاد و روحیه آنان را به کلی متزلزل کرد.

کریم و بزرگواری کشته است، گفت: عمر و را نکشته است جز هم سنگ و هم شأن بزرگ، سپس سؤال کرد: کشنده برادر من چه کسی بوده است؟ گفتند:

علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، در همان حال این دو شعر را انشاء کرد.

لوکان قاتل عمرو غیر قاتله

لکنت أبکی علیه آخر الأبد

لکن قاتله من لا یعاب به

من کان یدعی أبوه بیضة البلد(1)

«اگر کشنده برادرم کسی جز علی بود، تا آخر عمر بر او می گریستم، اما قاتل او کسی است که مثل و مانند ندارد و پدرش ابوطالب نیز سرور و سالار عرب بود».

در این جنگ شش تن از انصار شهید و جماعتی از کفار به هلاکت رسیدند. و خدای تعالی بادی سخت در لشکرگاه کفار انداخت و خیمه ها و دیگدانها را سرنگون ساخت و فرشتگان طناب خیمه های آنان را می بریدند و میخ های خیام را می کندند، چنان که از کثرت هول و هیبت، کفار را جز فرار چاره نماند، اسب ها لجام گسیخته به هر سو فرار می کردند و سنگ پاره ها به منازل ایشان در می افتاد.

ابوسفیان از شدت خوف و ترس بر شتر خود سوار شد و قبل از این که زانوی شتر را باز کند، شتر را از جای برانگیخت، شتر با زانوی بسته بلند شد، ابوسفیان از پشت شتر به زمین افتاد و پای شتر را باز کرد و همه لشگر در تاریکی شب فرارکردند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: دیگر قریش به جنگ ما نیایند و ما به جنگ آنان خواهیم رفت، ان شاء الله.

شیخ مفید (رحمه الله )در ارشاد نقل کرده که ربیعه سعدی گوید: به نزد حذیفة بن یمان ( یکی از یاران پیامبر(صلی الله علیه و آله) ) رفتم و بدو گفتم: ای ابا عبدالله! ما در فضائل علی (علیه السلام) و منقبت های او گفتگو می کنیم و اهل بصره می گویند: شما درباره علی (علیه السلام) از اندازه

ص: 326

می گذرید، آیا تو در فضیلت او برای من حدیثی داری که بیان کنی؟ حذیفه گفت : ای ربیعه! چه از من می پرسی؟ سوگند به آن که جانم به دست او است اگر تمامی کردار یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) را از آن روزی که آن حضرت به پیامبری برانگیخته شد تا به امروز در یک کفه ترازو بگذارند، و کردار علی (علیه السلام) را به تنهایی به کفه دیگر نهند، هر آینه کردار علی (علیه السلام) به تمامی آن کردارها بچربد؟ ربیعه گفت: این سخنی است که روی آن نمی شود تکیه کرد و کسی آن را نمی پذیرد؟ حذیفه گفت : ای فرومایه! چگونه پذیرفته نشود؟ ابوبکر و عمر و حذیفه و سایر یاران پیغمبر(صلی الله علیه و آله) کجا بودند در آن روز که عمرو بن عبدود مبارز طلبید، و جز علی (علیه السلام) همه مردم به واسطه ترس از او باز ایستادند؟ تنها علی (علیه السلام) بود که به جنگ او رفت و خداوند به دست توانای او عمرو را کشت؟ سوگند بدان که جان حذیفه به دست او است، اجر و ثواب کردار علی در آن روز از کردار یاران و پیروان محمد (صلی الله علیه و آله) تا روز رستاخیز بزرگ تر است.

و یونس بن بکر از محمد بن اسحاق روایت کرده که چون علی (علیه السلام) عمروبن عبدود را کشت با روی شکفته به سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد. عمربن خطاب گفت: ای علی! چرا زره او را که در میان عرب مانندش نیست از تنش بیرون نیاوردی؟ امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: من شرم داشتم بدن او را برهنه کنم.

همچنین نقل کرده است که: چون علی ال عمرو بن عبدود را کشت، سرش را بریده و آن را پیش روی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به زمین انداخت، پس ابوبکر و عمر برخاستند و سر مبارک علی (علیه السلام) را بوسه زدند.

نیز علی بن حکیم اودی گوید: از ابی بکربن عیاش شنیدم که میگفت :

براستی علی ضربتی زد که در اسلام ضربتی از آن بزرگتر و بهتر نبود و آن ضربتی بود که به عمرو بن عبدود زد، و ضربتی نیز بدان حضرت زدند که به راستی

ص: 327

ضربتی شوم تر از آن نبود، و آن ضربت ابن ملجم لعنه الله بود.

و درباره همین جنگ احزاب خدای تعالی این آیات را فرو فرستادن

( إذ جاءکم من فوقکم ومن أسفل منکم وإذ زاغت الأبصار وبلغت القلوب الحناجر وتظنون بالله الظنونا * هنالک ابتلی المومنون وزلزلوا زلزالا شدیدا* وإذ یقول المنافقون والذین فی قلوبهم مرض ما وعدنا آلله و رسوله إلا غرورا)

إلی قوله (وکفی الله المؤمنین القتال وکان الله قویا عزیزا )(1)

«آنگاه که بیامدند از فراز شما و از پایین شما، و آنگاه که دیده ها از ترس] خیره ماند، و دل ها به گلوگاه رسید، و گمان می بردید به خدا گمانهایی، آنجا مؤمنان آزمایش شدند و لرزیدند لرزشی سخت، و آن هنگامی که مردمان دو رو و منافق و آنان که در دل هایشان بیماری است می گفتند : که خدا و پیامبرش به ما وعده نداد جز فریب» تا آنجا که فرماید: «و کفایت کرد خداوند مؤمنان را از جنگ و خدا است نیرومند عزیز». .

آری، این سرزنش و ملامت و درشتی و خطاب خداوند، متوجه مسلمانان و حاضران در آن صحنه گشت، و به اتفاق تاریخ نویسان و مسلمانان هیچ کس از این سرزنش و ملامت رهایی نیافت جز امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، زیرا که فتح آن جنگ به دست او شد، و کشتن عمرو بن عبدود و نوفل بن عبدالله که به دست او انجام گرفت سبب گریختن مشرکان گردید، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پس از این که اینان به دست علی (علیه السلام) کشته شدند فرمود: از این پس، ما به جنگ ایشان خواهیم رفت؛ و ایشان دیگر به جنگ ما نخواهند آمد.»

ص: 328

دست عمر داد و آنان را برای گشودن قلعه های خیبر مأمور گردانید ولی آنان کاری از پیش نبرده و با دیدن مرحب خیبری، بیمناک شده فرار کردند.(1) موارد فرار و بی کفایتی ابوبکر و عمر را، در روایات اهل تسنن، در صفحه 651 تا 654 همین کتاب، و در کتاب «روزهای مدینه» ملاحظه کنید).

فرماندهان دیگر نیز برای فتح قلعه خیبر عزیمت می کردند ولی در مقابل دفاع جنگجویان یهود عاجز مانده و بر می گشتند چون سرداران اعزامی برای گشودن قلعه ها بدون اخذ نتیجه برگشته و روحیه مسلمانان را ضعیف می کردند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:

«لأعطین الرایة غدا رجلا یحبه الله و رسوله و یحب الله و رسوله کرارا غیر فرار لأیرجع حتی یفتح الله علی یدیه.(2)»، «فردا پرچم را به مردی خواهم داد که خدا و پیامبرش او را دوست دارند، او نیز خدا و پیامبر خدا را دوست دارد. او کسی است که پی در پی به دشمن حمله می کند و هیچگاه فرار نمی کند و از جبهه جنگ برنگردد تاخداوند به دست او (قلعه های خیبر را بگشاید و پیروزی را نصیب مسلمانان کند».

این توصیف پیامبر (صلی الله علیه و آله) نسبت به علی (علیه السلام) اشاره است به حمله نکردن و فرار ابوبکر و عمر و بیان تفاوت آشکار آن حضرت با آنان ].

شیخ مفید ره فرموده است:

پس از این سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) همگان آرزو داشتند این افتخار نصیب آنان گردد، و فردا که خورشید عالم را روشن سازد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرچم را به دست آنان دهد،چون صبح شد، پیامبر(صلی الله علیه و آله) ، علی (علیه السلام) را طلبید، علی (علیه السلام) نیز گرفتار چشم درد شدید بود، به طوری که نمی توانست از خیمه بیرون آید، به عرض رسید که علی به

ص: 330

چشم درد مبتلا است، فرمود: به هر نحو شده او را بیاورید، پس دست علی (علیه السلام) را گرفتند و خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) آوردند، آن حضرت آب دهان خویش را به دیدگان آن جناب زد، چشمانش باز گردید و بهبود یافت، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرچم را به آن حضرت داد و قلعه خیبر به دست او گشوده شد.

شیخ مفید (رحمه الله)در ادامه فرموده است: «مفهوم سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این حدیث دلالت دارد بر اینکه آنان که گریختند و از برابر یهودیان فرار کردند، از آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در باره امیرالمؤمنین (علیه السلام) بیان فرمود، از این صفت ( یعنی اینکه فرمود:

خدا و رسول او را دوست دارند و او نیز خدا و رسول را دوست دارد) بیرون هستند، و این وصف، آنان را در بر نمی گیرد، چنانچه از این سخن که فرمود:

پرچم را به کسی می دهم که پی در پی حمله می کند و هرگز فرار نمی کند، آن دو ابو بکر وعمر) از این وصف بیرون شدند، و در پیروزی و فتح به دست علی (علیه السلام) سرافکندگی مسلمانان ( که به واسطه فرار آنها به وجود آمده بود) جبران شد، سپس اشعار حسان بن ثابت را نقل فرموده است)(1)

حسان بن ثابت انصاری در این مورد گوید:

وکان علی أرمد العین یبتغی

دواء فلما لم یحس مداویا

شفاه رسول الله منه بتفلة

فبورک مرقیا و بورک رأقیا

و قال سأعطی الرایة الیوم صارما

کمیا محبا للرسول مولیا

یحب الهی و الإله یحبه

به یفتح الله الحصؤن الأوابیا

فأصفی بهادون البریة کلها

علیا و سماه الوزیر المواخیا(2)

علی در آن روز مبتلا به درد چشم بود و دارویی برای بهبودی آن می طلبید.

ص: 331

رسول خدا او را با آب دهان خود شفا بخشید، پس فرخنده باد آن که بهبودی یافت و خجسته باد آن که بهبودی داد. و فرمود: امروز پرچم را میدهم به دلاور شجاعی که دوستدار رسول است.

او خدای مرا دوست دارد و خدا هم او را دوست دارد و به وسیله او خداوند قلعه های محکم را می گشاید.

پس برای این کار از میان تمام مردم، علی (علیه السلام) را برگزید و او را وزیر و برادر خود نامید.

آری، پس از آن که چشم علی (علیه السلام) بهبودی یافت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: یا علی! فرماندهان ما کاری از پیش نبرده اند و هنوز قلعه های خیبر گشوده نشده است و این امر خطیر جز به دست توانای تو انجام نخواهد گرفت.

علی (علیه السلام) امتثال امر کرد و گفت: تا چه اندازه با آنان بجنگم؟

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: تا موقعی که به یگانگی خدا و رسالت من شهادت دهند.

علی (علیه السلام) چون شیری بلند طبع که به طرف شکار خود با بی اعتنایی می رود، پیش رفت تا پشت دیوار قلعه خیبر رسید، پرچم را بر زمین کوبید و نیروهای خود را برای تسخیر حصار آماده کرد، در این موقع جمعی از جنگجویان دلیر خیبر بیرون ریختند و جنگ به شدت درگرفت، علی (علیه السلام) با چند حمله حید رانه آنان را در هم کوبید به طوری که یهود فرار کرده و داخل قلعه شدند علی (علیه السلام) نیز خواست به دنبالشان وارد قلعه شود، رئیس قلعه که از شجاعان مشهور و به نام حارث، برادر مرحب بود خواست از ورود علی (علیه السلام) به قلعه ممانعت کند ولی به ضرب شمشیر آن حضرت به هلاکت رسید، در این وقت نامی ترین و شجاع ترین جنگجویان قلعه که به مرحب خیبری معروف و برادر حارث بود، به خونخواهی برادرش بیرون شتافت و این رجز را خواند.

ص: 332

قد علمت خیبر انی مرحب

شاکی السلاح بطل مجرب(1)

مردم قلعه های خیبر می دانند که من مرحبم، از سر تا پا مسلح و شجاع و با تجربه ام.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) چون شیر غضبناک جلوی او درآمد و فرمود:

أنا الذی سمتنی امی حیدرة

ضرغام آجام و لیث قسورة(2)

من آن کسی هستم که مادرم مرا حیدر نام نهاد، شیر شجاع، نیرومند و دلاور بیشه ها، و شیر قوی پنجه و با هیبتم.

چون مرحب این رجز از امیرالمؤمنین (علیه السلام) شنید، کلام دایه کاهنه اش به یادش آمد که گفته بود: بر همه کس غلبه توانی کرد اثر آن کس که نام او حیدر باشد که اگر با او جنگ کنی کشته شوی، پس فرار کرد. شیطان به صورت کشیش مثل شده و گفت: حیدر بسیار است از بهر چه می گریزی؟ پس مرحب باز شتافت و خواست که پیش دستی کند و زخمی بر آن حضرت زند که امیرالمؤمنین (علیه السلام) او را مجال نگذاشت و ذوالفقار بر سرش فرود آورده او را به خاک هلاک انداخت، و از پس او ربیع بن ابی الحقیق که از صنادید قوم بود و عنتر خیبری که از ابطال رجال و به شجاعت و جلادت معروف بود و مرة و یاسر و امثال ایشان را که از شجاعان یهود بودند، به قتل رسانید.

یهودیان به سرعت فرار کرده به قلعہ قموص گریختند و دروازه آن را بستند.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) با شمشیر کشیده به پای دروازه آمد و آن در آهنین را بگرفت و حرکت داد، چنان که آن قلعه را لرزشی سخت افتاد که صفیه دختر حی بن اخطب از فراز تخت خود به زیر افتاد و چهره او مجروح شد، پس حضرت آن در را از

ص: 333

جای بکند و بر فراز سر برده و آن را سپر خود ساخت و لختی رزم بداد، یهودیان در بیغوله ها گریختند. آن گاه حضرت آن در را بر سر خندق پل قرار داد و خود در میان خندق ایستاد و لشکر را از آن عبور داد، آن گاه آن در را چهل ذراع به قفای سر پرانید.

شیخ مفید از عبدالله جدلی نقل می کند که گفت: از امیرالمؤمنین (علیه السلام) شنیدم که فرمود: چون درب خیبر را کندم آن را سپر خویش قرار دادم و با یهود جنگیدم تا آن گاه که خداوند ایشان را خوار کرد و شکست داد و آن در را روی خندقی که دور قلعه کنده بودند گذاشتم تا مسلمانان از روی آن عبور کنند و سپس آن را در کناری انداختم و موقع برگشتن از خیبر، هفتاد نفر از مسلمانان نتوانستند آن را از جایش بردارند و در این باره شاعر گوید:

إن أمره حمل الرتاج بخیبر

یوم الیهود بقدرۃ لمؤید

حمل الرتاج رتاج باب قموصها

و المسلمون و اهل خیبر حشد

فرمی به ولقد تکلف رده

سبعون کلهم له یتشدد

ردؤه بعد تکلف و مشقة

ومقال بعضهم لبعض أرددوا (1)

آن مرد ( علی (علیه السلام)) در بزرگ خیبر را در روزی که با یهود جنگ می کرد با نیروی تأیید شده ( از جانب خدا) برداشت.

آن در بزرگ یعنی دری را که برابر کوه قموص (2)بود برداشت در حالی که مسلمانان و اهل خیبر جمع شده بودند.

آن در را پرتاب کرد و برای بازگرداندن آن هفتاد نفر که همگی نیرومند بودندخود را به مشقت انداختند و آن هفتاد نفر) پس از رنج و مشقت و گفتن به

ص: 334

یکدیگر که برگردانید، آن در را به جای خود برگرداندند.

در کتاب «اعلام الوری» از جابر بن عبدالله انصاری، روایت کرده که در جنگ خیبر هنگامی که حضرت امیر (علیه السلام) از میدان برگشت، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به آن حضرت رو کرد و فرمود: «اگر نه این بود که گروهی از امتان من درباره تو مطلبی گویند که نصارا درباره حضرت عیسی (علیه السلام) گفته اند، من امروز درباره تو مطالبی را اظهار می کردم که به هر جا قدم می گذاشتی مردم خاک قدمت را برای تبرک و تیمن برمی داشتند و از زیادی آب وضویت برای استشفا می بردند، ولی این مطلب برای تو بس است که تو از منی و من از تو هستم، تو وارث من هستی و من وارث تو هستم. مقام و منزلت تو در نزد من همان است که هارون نسبت به برادرش موسی داشت، جز این که پس از من پیامبری نخواهد بود، و تویی که دیون مرا ادا می کنی، و برای احیای سنت و طریقة من مبارزه می کنی، و در روز قیامت از همگان به من نزدیک تر هستی، و در حوض کوثر جانشین منی، و تو اولین فردی هستی که در کنار کوثر بر من وارد می شوی، و تو اولین فرد از امت من خواهی بود که داخل بهشت می گردی. شیعیان و پیروان تو بر منبرهای نور با چهره های سپید در کنار من قرار خواهند گرفت و من از آنان شفاعت خواهم کرد و در بهشت همسایه ام خواهند بود، جنگیدن با تو، جنگیدن با من است، آشتی با تو، آشتی با من است، نهان تو نهان من و عیان تو عیان من است، رازهای درونی تو رازهای درونی من است، فرزندان تو فرزندان من هستند، و تو وعده های مرا انجام می دهی. حق همواره با تو است و تو هم باحق هستی، و بر زبانت جز حق چیز دیگری جاری نمی شود و قلب و چشمت همیشه به سوی حق مایل است، ایمان با گوشت و خونت آمیخته است، همان طور که با خون و گوشت من آمیزش پیدا کرده است، دشمنان تو هرگز حوض کوثر را نخواهند دید، و

ص: 335

دوستانت از وی دور نخواهند شد و با تو در کنار حوض خواهند بود.

در این هنگام امیرالمؤمنین (علیه السلام) سجده شکر به جا آورد و خدا را حمد کرد و گفت: حمد می کنم خدا را که اسلام را بر من ارزانی داشت و قرآن را به من آموخت، و با فضل و کرمش مرا محبوب بهترین مردمان و خاتم پیامبران کرد، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) بار دیگر فرمود: یا علی! اگر تو نبودی مؤمنین پس از من شناخته نمی شدند.

در این روایت فضائل و مناقبی درباره علی (علیه السلام) آمده که احدی را در آن شرکت نیست، و اگر این خصوصیات را از آغاز خلقت تاکنون بر مردمان تقسیم کنند، همگان افتخار و مباهات می کنند.(1)

مجاهدات علی (علیه السلام) در جنگ خیبر و فتح قلعه ها و کشتن شجاعان نامی یهود و مخصوصا کندن در قلعه و گرفتن آن با دست، از کارهای خارق العاده آن جناب محسوب می شود که نظیر آنها از احدی دیده نشده است و قصاید بسیاری درباره وقایع مزبور گفته و نوشته شده است.

دشمن فرود آمد. پس دویست نفر از لشکر کفار با اسلحه نزد ابوبکر آمدند و گفتند: به لات و عزی سوگند! که اگر خویشی و قرابت نزدیکی که با تو داریم ما را مانع نمیشد تو را با جمیع اصحابت می کشتیم، به قسمی که در روزگارها بعد از این یاد کنند، پس برگردید و عافیت را غنیمت شمرید که ما را با شما کاری نیست و ما محمد و برادرش علی را می خواهیم به قتل رسانیم. پس ابوبکر صلاح در برگشتن دید، لشکر را حرکت داده به خدمت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) مراجعت کردند. حضرت به او فرمود: مخالفت امر من کردی، آنچه گفته بودم به عمل نیاوردی، به خدا قسم که عاصی من گردید. پس عمر را به جای او نصب کرد و با آن چهار هزار نفر که با ابوبکر بودند او را به وادی یابس فرستاد قصه او هم مثل قصه ابوبکر شد. [فرار ابوبکر و عمر از برابر دشمن و بی کفایتی آن دو، در روایات اهل سنت، در صفحه 651 تا 654 همین کتاب، و به طور مفصل در کتاب «روزهای مدینه ملاحظه شود).

پس حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) امیرالمؤمنین (علیه السلام) را طلبید و آنچه را به ابوبکر و عمر سفارش کرده بود به علی (علیه السلام) سفارش کرد و خبر داد که آن حضرت فتح خواهد کرد. پس حضرت امیر (علیه السلام) با گروه مهاجر و انصار متوجه آن دیار گردید و برخلاف رفتار ابوبکر و عمر به تعجیل می رفت تا به جایی رسیدند که لشکر کفار و ایشان همدیگر را می دیدند، پس ایشان را امر فرمود که فرود آیند. سپس دویست نفر مکمل و مسلح از کار به سوی آن حضرت آمدند و پرسیدند: که توکیستی ؟ فرمود: منم علی بن ابی طالب، پسر عم و برادر پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، شما را دعوت می کنم به اسلام تا در نیک و بد با مسلمانان شریک باشید. گفتند: ما تو را می خواستیم و مطلب ما تو بودی، اکنون مهیای جنگ شو و بدان که ما تو را و اصحاب تو را خواهیم کشت و وعده ما و شما فردا صبح است. حضرت فرمود

ص: 337

که: وای بر شما! ما را به کثرت لشکر خود می ترسانید. من استعانت به خدا و فرشتگان و مسلمانان می جویم «و لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم.» پس چون شب درآمد، حضرت فرمود: اسبان را رسیدگی کنید و مهیا باشید. چون صبح طالع شد در اول صبح، فریضه صبح را ادا کرد، هنوز هوا تاریک بود که بر سر ایشان یورش برد و هنوز آخر لشکر آن حضرت ملحق نشده بود که مردان جنگی ایشان کشته شدند و زنان و فرزندانشان اسیر گردیدند و مال های ایشان را به غنیمت گرفت و برگشت.

حق تعالی سوره عادیات را در این باب فرستاد : ( و العادیات ضبحا ) سوگند یاد می کنم به اسبان دونده که در وقت دویدن نفس زنند نفس زدنی. ( فالموریات قدحا ) پس بیرون آورندگان آتش از سنگ ها به شم های خویش.

علی بن ابراهیم گفته است: در زمین ایشان سنگ بسیار بود، چون شم اسبان بر آن سنگ ها می خورد آتش از آنها می جست. ( فالمغیرات صبحا) پس قسم به غارت کنندگان در وقت صبح. ( فاثرن به نقعا فوسطن به جمعا) پس برانگیختند در سفیده دم گردی را در کنار آن قبیله، پس به میان در آوردند در آن وقت گروهی از کافران را. ( إن الإنسان لربه لکنود، و انه علی ذلک لشهید، و انه لحب الخیر الشدید ) به درستی که انسان پروردگار خود را ناسپاس است و به درستی که بر بخل و کفران خود گواه است و به درستی که در محبت مال و زندگانی سخت است.

(أفلا یعلم إذا بعثر ما فی القبور و حصل ما فی الصدور إن ربهم بهم یؤمئذ لخبیر (1)) آیا نمی داند انسان که چون بیرون آورده شود آنچه در قبرها است از مردگان و حاضر کرده شود آنچه در سینه ها است، به درستی که پروردگار ایشان در آن روز به کرده های ایشان دانا است؟

ص: 338

و روایت شده که حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) عصابه ای داشت که چون به جنگ شدید عظیمی می رفت، آن عصابه را می بست. پس چون خواست به جنگ مذکور تشریف ببرد، به نزد فاطمه (علیها السلام) رفت و آن عصابه را طلبید، فاطمه (علیها السلام) گفت: پدرم تو را به کجا می فرستد؟ فرمود: مرا به وادی الزمل می فرستد.

حضرت فاطمه (علیها السلام) از خطر آن سفر گریان شد. پس در این حال حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) داخل شد و از فاطمه (علیها السلام) پرسید: چرا گریه می کنی؟ آیا می ترسی که شوهرت کشته شود؟ ان شاء الله کشته نمی شود. حضرت امیر(علیه السلام) عرض کرد: یا رسول الله! نمی خواهی کشته شوم و به بهشت بروم؟

پس حضرت امیر (علیه السلام) روانه شد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مشایعت او رفت تا مسجد احزاب و چون امیرالمؤمنین (علیه السلام) مراجعت کرد، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با صحابه به استقبال آن حضرت بیرون رفت و صحابه از دو طرف راه صف کشیدند و چون نظر حضرت شاه ولایت بر خورشید سپهر نبوت افتاد، خود را از اسب به زیر افکند و به خدمت حضرت شتافت و قدم سعادت شمیم و رکاب ظفر انتساب آن حضرت را بوسید. پس حضرت فرمود که: یا علی! سوار شو که خدا و رسول از تو راضی اند. پس حضرت امیر (علیه السلام) از شادی این بشارت گریان شد و به خانه برگشت و مسلمانان غنیمتهای خود را گرفتند. پس حضرت از بعضی از لشکریان پرسید: چگونه یافتید امیر خود را در این سفر؟ گفتند: بدی از او ندیدیم اما امر عجیبی از او مشاهده کردیم، در هر نماز که به او اقتدا کردیم، سوره «قل هو الله أحد» خواند. حضرت فرمود: یا علی! چرا در نمازهای واجب به غیر «قل هو الله احد» سوره ای نخواندی؟ گفت : یا رسول الله! به سبب آن که آن سوره را بسیار دوست دارم. حضرت فرمود که: خدا نیز تو را دوست دارد چنان که تو آن سوره را دوست داری.

ص: 339

سپس فرمود: ای علی! اگر من نمی ترسیدم از این که گروه هایی از مسلمانان درباره تو بگویند آنچه را نصارا ( مسیحیان درباره عیسی بن مریم گفتند ( که او را خدا و یا پسر خدا خواندند امروز سخنی درباره ات می گفتم که به هیچ گروهی از مردم نگذری جز آن که خاک زیر پایت را ( برای تبرک) بردارند.(1)

نامه ای نوشت و آن را به وسیله زنی به مکه فرستاد که قریش را از تصمیم پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آگاه کند.

خداوند تعالی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) را از ماجرا آگاه ساخت و آن حضرت علی (علیه السلام) را با ژبیر برای استرداد نامه به سوی آن زن فرستاد و آنان در راه به او رسیده و نامه را بازگرفتند.(1)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در اوائل رمضان سال هشتم هجری با سپاهیان خود که از مهاجر و انصار تشکیل شده و بالغ بر دوازده هزار نفر بودند به قصد فتح مکه از مدینه خارج گردید.

چون به نزدیکی های مگه رسید عباس بن عبدالمطلب - برای ترسانیدن فریش از کثرت سپاهیان اسلام که با ساز و برگ کامل مجهز بودند - به سوی مکه شتافت، اهالی مکه نیز از آمدن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آگاه شدند، بدین جهت ابوسفیان برای کسب اطلاع از مکه بیرون آمد و در راه به عباس رسید.

عباس بن عبدالمطلب کثرت مسلمانان - به ویژه ایمان قوی و روح سلحشوری آنان را برای ابوسفیان نقل کرد و او را از عواقب سخت و ناگوار مقاومت، در برابر سپاهیان اسلام بر حذر داشت و او را قانع ساخت که به خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیده و تسلیم شود.

ابوسفیان از روی اضطرار و ناچاری پذیرفت و به حمایت عباس از میان دریای سپاه، در حالی که از قدرت و شوکت آن متحیر شده بود گذشته و به خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسید و پس از مختصر گفتگو اسلام آورد.

ابوسفیان که مدت 21 سال کفار قریش را علیه آن حضرت تحریک و تجهیز می کرد اکنون در برابر آن قدرت و عظمت سر تسلیم فرود آورده و با دیده

ص: 341

اعجاب و شگفتی به آن سپاه منظم و منضبط می نگرد و انتظار عفو و بخشش از گذشته را دارد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) - که به نص قرآن کریم دارای خلق عظیم و رحمة للعالمین بود(1) . ابوسفیان را به مکه فرستاد تا برای کسانی که اسلام آورده اند امان بگیرد.

را گرفت، از سویی موقعیت ممتاز امیرالمؤمنین (علیه السلام) را آشکار ساخت، زیرا می دانست انصار راضی نمی شوند کسی پرچم را از دست بزرگشان سعد بن عباده بگیرد و از این منصب بزرگی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او داده، چشم بپوشند، مگر اینکه پرچم را خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) بگیرد یا کسی که هم شأن پیامبر (صلی الله علیه و آله) باشد، و همانند آن حضرت اطاعتش واجب و بر همگان فرض باشد ( وکسی جز علی (علیه السلام) این موقعیت را نداشت و اگر جز علی (علیه السلام) کسی می توانست این مأموریت را انجام دهد، به او واگذار می کرد، و خلاصه در فضیلت و برتری افراد، واگذاری کارها و مسئولیتها از طرف پیشوای بزرگ اسلام پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آنان خواهد بود، و در این داستان، پیامبر (صلی الله علیه و آله) گوشزد کرد که جز علی (علیه السلام) کسی دیگر قابلیت این مقام را ندارد، و ثابت کرد که آن حضرت بر دیگران برتری و مقام پیشوایی دارد.(1)

خلاصه، پیامبر (صلی الله علیه و آله) با سپاه مسلمانان در حالی که جاه و جلالشان چشم هر بیننده را خیره و مبهوت می کرد، وارد مگه شد و در مقابل درب کعبه ایستاد و گفت : «لا إله إلا الله وحده وحده صدق وعده ونصر عبده ...)

آن روز اولین روزی بود که شعائر توحید و خداپرستی مسلمانان، علنا در مکه اجرا گردید و بانگ اذان بلال که برفراز کعبه ایستاده بود با آهنگ دلنشین در فضای مکه طنین انداز شد و مسلمانان با پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز خواندند، سپس آن حضرت اهل مکه را که منتظر عقوبت و انتقام از جانب او بودند مورد خطاب قرار داد و فرمود:

ماذا تقولون و ماذا تظنون؟» در حق خود چه می گویید و چه گمان دارید؟

گفتند: «نقول خیرا و نظن خیرا اخ کریم و ابن اخ کریم و قد قدرت» سخن بخیر گوییم و گمان نیک داریم، برادری کریم و برادرزاده کریمی و بر ما قدرت یافته ای.

ص: 343

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) را از کلام آنان رقتی روی داد و فرمود من آن گویم که برادرم یوسف گفت «لا تثریب علیکم الیوم.» آن گاه فرمود: «اذ هبوا فانتم الطلقاء» بروید که همه آزادید..(1)

این عفو عمومی در روحیه اهالی مکه تأثیر نیکو بخشید و همه بی اختیار محبت آن حضرت را در دل خود جای دادند.

آن گاه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دستور داد تمام بت ها را شکستند و علی (علیه السلام) راهمراه خود به داخل کعبه برد و هر چه بت و آثار بت پرستی بود از میان برده و آنها را درهم شکسته و بیرون ریختند.

از جمله صفات عالیة امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بت شکنی اوست که به هیچ وجه حاضر نبود مظاهر شرک و کفر را در بین مردم مشاهده کند و چون بعضی از بت های بزرگ مانند «هبل» برفراز کعبه نصب شده بود علی (علیه السلام) به دستور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پای بر دوش آن بزرگوار نهاد و آنها را سرنگون ساخت و ساحت مقدس کعبه را از لوث بت و بت پرستی پاک گردانید.

حضرت از دوش من پایین آمد و نشست و به من فرمود: بر شانه من بالا برو، من بر شانه آن حضرت بالا رفتم، مرا بلند کرد، در آن حال به خیال من گذشت که اگر می خواستم به افق آسمان دست می یافتم، تا آن که روی بام کعبه رفتم.

و در همان کتاب از شواهد النبوة نقل کرده است:

آنگاه که علی (علیه السلام) بر شانه رسول خدا بالا رفت، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که از او سؤال کرد: چه می بینی؟ علی (علیه السلام) گفت: می بینم که گویا حجابها برطرف شد و خیال می کنم که اگر بخواهم می توانم به افق آسمان دست یابم، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:

خوش به حالت - گوارایت باد . که برای حق کار می کنی و خوش به حال من - گورایم باد - که تو را برای حق حمل می کنم تو را برای حق بر دوش میگیرم).

علی (علیه السلام) گفت : پس بالای بام کعبه رفتم، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از کنار کعبه دور شد و به من فرمود: بت بزرگ آنها را پایین بینداز، و فرمود: شتاب کن، شتاب کن و در کندن بت جدیت و تلاش کن، زیرا حق آمد و باطل نابود شد و باطل نابود شدنی است.

علی (علیه السلام) گفت: من مجسمه بزرگ ترین بت آنها را که از فلز برنجی و مس، ساخته شده و روی بام نصب و میخکوب شده بود، با تلاش و کوشش زیاد، به این سو و آن سو حرکت دادم تا آن را کندم، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: آن را بر زمین بیفکن، آن را پایین انداختم، پس مانند شیشه خرد شد.

پس از آن، علی (علیه السلام) وقتی خواست پایین بیاید، به جهت رعایت ادب و علاقه به رسول الله (صلی الله علیه و آله) ( برای پایین آمدن پا بر دوش آن حضرت نگذاشت بلکه) از سمت ناودان، خود را پایین انداخت هنگامی که روی زمین قرار گرفت، لبخند زد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سبب خنده او را سؤال کرد، گفت: من خود را از مکان بلندی انداختم و آسیب ندیدم (جایی از بدنم لطمه ندید) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: چگونه

ص: 345

آسیب ببینی و حال این که محمد (صلی الله علیه و آله) بلندت کرد و جبرئیل پایینت آورد.(1)

این روایت در کشف الغمه، ج 1، فصل «سبقت علی (علیه السلام) در اسلام» نیز به طور مختصر آمده است.