بسم الله الرحمن الرحیم

ص :2

ص :3

عاشورا و قیام امام حسین علیه السلام

از دیدگاه آیت الله العظمی سید محمد صادق روحانی مد ظله العالی

ص :4

تصویر

ص :6

تصویر

ص :7

تصویر

ص :8

تصویر

ص :9

تصویر

ص :10

تصویر

ص :11

تصویر

ص :12

تصویر

ص :13

ص :14

مى شوند تا ضمن خنثى كردن نيرنگ و توطئه شياطين وظايف خود را مطابق با رضاى الهى انجام دهند.

مجموعه حاضر -كتاب دوم از مجموعه پرسش و پاسخ هاى اعتقادى - مجموعه اى مغتنم است كه در آن حضرت آيت اللّه العظمى روحانى(مدظله العالى) به پرسش هاى متداول و تخصصى قشر جوان و فرهيخته، پاسخ هاى مختصر و محققانه اى داده اند.

اين مجموعه گلچينى از صدها استفتاء موجود در سايت هاى فارسى و عربى مى باشد كه توسط دفتر معظّم له به فارسى ترجمه شده است و براى مطالعه تمامى آنها مى توانيد به سايت WWW.Istefta.net مراجعه نمائيد.

دفتر استفتائات

حضرت آيت الله العظمى روحانى (دام ظلّه العالى)

ص:16

ص:18

براى القاء نفس بر تهلكه منهيه نمى باشد؟ و همچنين عزم رفتن حضرت على عليه السلام به مسجد با علم به شهادت چگونه بايد (1) عنوان شود؟

قيام حضرت سيدالشهداء عليه السلام با علم به شهادت، امرى لازم بود چون در حالى كه دين در حال فروپاشى بود سبب بقاى دين شد.

به عبارت ديگر حسين بن على عليهم السلام خود را فداى دين كرد. كارى كه نظير آن را انبياء و ائمه عليهم السلام - البته با مرتبه نازله - موظف به انجام اش بودند. اگر اين شرايط براى خود حضرت امير عليه السلام هم بود، چنين مى كرد. و امّا به مسجد رفتن حضرت امير عليه السلام ، بدين جهت بود كه او موظف بود در عمل، به طريق عادى و نه از راه علم غيب عمل كند. كه بيان آن شرح ديگر دارد.

گرامى اش را امر مى نمايد كه «ادْفَعْ بالَّتِى هِى أَحْسَن» (1)، پس چه دليلى دارد كه امام حسين عليه السلام به دليل اينكه يزيد و اتباعش قصد جان وى را كرده بودند روش پيامبران الهى عليهم السلام را پيشه خود ننمود؟ يعنى مانند حضرت موسى با قول ليّن و سخن نرم عمل نكرد؟ و آيا جهاد نوعى خشونت شمرده مى شود؟

اگر شخصى تاريخ واقعه كربلا را مطالعه كرده باشد خواهد ديد كه امام حسين عليه السلام و ياران گرامى شان نهايت سعى خود را در پند و اندرز دشمنان و بازداشتن آنها از جنگ، به عمل آوردند ولى متأسفانه اين كوشش ها بى نتيجه ماند. با تمام اينها حضرت عليه السلام به ياران خود اجازه آغاز نمودن پيكار را ندادند بلكه منتظر ماندند تا دشمنان جنگ را شروع نمايند، بنابراين جهاد آن حضرت همانند جهاد جدّ گرامى اش رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم با مشركان، يهوديان و ديگران جهاد دفاعى محسوب مى شود.

نمود كه حضرت عليه السلام با وجود اينكه به شهادت خود آگاه بودند، خواستار حكومت و قدرت باشند؟ ايشان هنگام خروج از مكه در همين زمينه فرمودند: «زمانى را مى بينم كه اندام هاى من در ميانه راه كربلا و نواويس توسط گرگ ها پاره پاره خواهد شد» (1)؛ امام عليه السلام به برادر گرامى اش محمد بن حنفيه در وصيت خود مى فرمايد: «هر كس به من بپيوندد شهيد مى شود و آنكه مرا رها كند پيروزى را نخواهد ديد» (2).

واكنش حضرت عليه السلام در مقابل اين پيمان شكنى چه بوده است ؟ موضع گيرى حضرت امام حسين عليه السلام در آن زمان چه بوده است ؟ چرا كه بعضى از اشخاص اين مطلب را ترويج مى نمايند كه حضرت امام حسين عليه السلام در اين مورد مخالف برادر گرامى شان امام حسن عليه السلام بودند؟ آيا امام حسين عليه السلام ميان امضا كنندگان اين پيمان نامه بودند؟ چرا امام حسين عليه السلام نيز تا ده سال پس از شهادت حضرت امام حسن عليه السلام يعنى تا زمان مرگ معاويه در حالى كه شرايط عهدنامه از سوى معاويه نقض مى شد هم چنان به پيمان نامه پاى بند بودند و به جنگ عليه او اقدام نكردند؟

صلح امام حسن عليه السلام به دليل امكان پذير نبودن جنگ و جهاد، همراهى نكردن مردم و مايل نبودن آنان به پيكار بوده است كه اين مطلب را سندهاى تاريخى تأييد مى نمايد. امام حسين عليه السلام نيز با برادر گرامى شان موافق و همراه بودند و به همان دلايل ياد شده - و نه پيمان نامه - در ده سال پس از شهادت برادر گرامى اش امام حسن عليه السلام اقدامى ننمودند، ولى بعد از به خلافت رسيدن يزيد و از بين رفتن اين دلايل بازدارنده و فراهم آمدن شرايط قيام فوراً اقدام به قيام نمودند.

هر كس كه اين آيه شريفه و سيره حضرت امام حسين عليه السلام را قرائت كند به نظرش خواهد رسيد كه اقدام و روش حضرت امام حسين عليه السلام از نمونه هاى به هلاكت افكندن خود مى باشد زيرا ايشان به اختيار خود به سوى كشته شدن شتافت، پاسخ شما به اين موضوع چيست ؟

مسأله حرمت هلاك كردن جان خود اگر به طور حتم جزء احكام ضرورى شريعت نباشد احتمال آن زياد است، و منظور از به هلاكت افكندن، از بين بردن جان در غير مواردى است كه خداوند متعال به آنها امر فرموده است، بنابراين آيه مذكور امام حسين عليه السلام را شامل نمى شود زيرا عمل ايشان جهاد در راه دين خدا و دفاع در برابر شكسته شدن حرمت خويش بوده است.

ص:24

ص:26

دارد و اين پيام را جز با خون با چيز ديگرى نمى خواهد بنويسد».

2. عده اى آن را حركتى ضد استبدادى عليه رژيم يزيدى براى استقرار حكومت اسلامى، دانسته اند. آيت الله ميرزاى نائينى در رساله «تنبيه الامة و تنزيه الملة» چنين نظريه اى را ارائه مى دهد. او مى گويد:

«خضوعِ نفس قدسيه حضرتش(امام حسين عليه السلام ) از آن(استبداد) اباء فرموده، از براى حفظ حُرّيت خود و توحيد پروردگارش، تمام هستى و دارائى را فدا [كرده] و اين سنت كريمانه(آزادى) را براى احرار امت استوار و از شوائب عصبيت مذمومه تنزيهش فرمود».(1)

3. بعضى هم هدف عمده نهضت امام حسين عليه السلام را «عدالت خواهى» دانسته اند، چنانچه درباره نهضت عاشورا چنين مى نويسد: «نه فقط على عليه السلام شهيد راه عدالت و فريادرساى دادگرى است، بلكه حسين عليه السلام نيز شهيد راه عدالت است. به گفته خود امام حسين عليه السلام : «نمى بينيد كه به حق عمل نمى شود و از باطل جلوگيرى به عمل نمى آيد؟ در چنين شرايطى مؤمن بايد مشتاق لقاى پروردگار باشد.»

مجموع اين اهداف و انگيزه ها مى تواند نهضت عظيم امام حسين عليه السلام را توجيه كند و براى هدايت امت، چراغ راه و الگوى زندگى گرداند.

ص:28

ندارد اما نهضت و قيام حسين عليه السلام داراى پيام است. قطعاً اين پيام نه در انحصار يك قوم و نه مخصوص يك زمان معين، بلكه پيامى فرا زمانى و فرا مكانى است.

نهضت ها زمينه را براى قيام كلى ايرانيان و ابومسلم خراسانى فراهم ساخت كه سرانجام دولت اموى ساقط گرديد. (1)

مدينه خارج شد. در اين هنگام نامه هاى كوفيان به سوى او روانه گرديد كه از او براى تشكيل حكومت اسلامى دعوت كرده بودند.

امام عليه السلام ، پسر عموى خود مسلم بن عقيل را براى بررسى اوضاع كوفه به سوى آن شهر گسيل داشت. مسلم ضمن تأييد دعوت كوفيان، تأكيد كرد كه حضرتش به عراق بيايد و در كوفه حكومت تشكيل دهد و از اين جهت امام عليه السلام در نهم ذى الحجة سال 60 از مكه خارج شد و رهسپار عراق گرديد. ولى متأسفانه اوضاع كوفه به جهت فرماندار جديد عبيدالله بن زياد و اعزام نيرو، تغيير يافت. حضرت مسلم به شهادت رسيد.

امام حسين عليه السلام پس از اطلاع از شهادت مسلم، همانند قبل از آن مصمم بود كه به راه خود ادامه دهد و وظيفه امر به معروف و مبارزه با خاندان غاصب استبدادى را ادامه دهد. برخورد با نيروهاى حرّ بن يزيد رياحى، تلاشى تازه بود و امام مى خواست با هماهنگى او، وارد كوفه شود و كار را يكسره نمايد.

او دعوت خود را علنى ساخته بود و فضايح بنى اميه را افشا مى كرد و در ضمن اصحاب خود را براى برخورد با نيروى بنى اميه آماده مى ساخت. وقتى كه حر از طرف ابن زياد براى نزول به كوفه و تسليم به حاكم آن، او را فراخواند، امام حسين عليه السلام از موضع شجاعت و كرامت خاندان هاشمى، سخت از اين دعوت امتناع كرد. راه شهادت را كه در جنگ هاى اسلامى يكى از دو پيروزى حساب مى شد (احدَى الحُسنَيَين) انتخاب فرمود و به شهادت رسيد.

ص:32

مى توان گفت ابن زياد و دار و دسته بنى اميه مهم ترين عامل در موضوع قضيه «طَفّ » و داستان كربلا بودند و امام حسين عليه السلام و يارانش را به شهادت رساندند. (1)

نمايند. نهضت استقلال طلبى مسلمانان عراق به رهبرى علماى شيعه و مراجع تقليد در انقلاب 1920 كه به استقلال عراق از استعمار انگليس انجاميد، نمونه اى از اين باب است. اما متأسفانه با اين كه ابتدا شيعيان استقلال عراق را به دست آوردند، ولى بعداً عقب نشينى كرده و موضوع حكومت به دست اقليت اهل سنت در عراق افتاد كه در مدت زيادى حاكمان بعثى ناسيوناليست با استبداد كامل آن را اداره كردند.

ايرانيان مسلمان نيز گرچه در برهه اى از زمان با الهام گيرى از نهضت حسينى در نهضت مشروطيت، توانستند حكومت تشكيل دهند، ولى متأسفانه انحراف نهضت مشروطيت از اهداف اسلامى خود به وسيله لائيك ها و روشنفكران وابسته، آنها و به ويژه عالمان دينى را منفعل ساخت و سرانجام به انزوا كشاند. چنانچه آيت الله نائينى تئوريسين جناح اسلامى نهضت مشروطه، كتاب خود (تنبيه الامة و تنزيه الملّة) را جمع كرد و از نهضت دور نشست.

در تحول اصلاحى، جامعه آرام آرام به اهداف اصلاحى فرهنگى، اجتماعى، سياسى و... خود دست مى يابد و هرگز دست به خونريزى نمى زند. چنانچه اين تحول در آغاز نهضت اسلامى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در مكه و هجرت او به مدينه رخ داده و پيامبر عرصه هاى فرهنگى و سياسى را بدون خونريزى فتح كرده است كه مسيح نيز همين طور است. اما انقلاب اجتماعى، همواره همراه با خشونت و خونريزى صورت مى گيرد. زيرا تضاد ميان نيروهاى ارتجاعى و نيروهاى اصلاح گر و انقلابى شديد مى باشد و در نتيجه به خونريزى و مقاومت منتهى مى شود. امثال آن در انقلاب بازگشت به اهداف اسلامى دوره عثمان، انقلاب فرانسه و الجزاير در دنيا مشاهده مى شود. به نظر من اين موضوع بستگى به شرايط جامعه مسلمين دارد كه در چه مرحله اى از تمدن و شرايط اجتماعى به سر مى برند، اگر آگاهانه باشد، قطعاً خون بر شمشير پيروز است، چنانچه در ايران اتفاق افتاد و يا برخورد و خشونت ظهور مى يابد، چنانچه در مورد انقلاب فرانسه (17 اكتبر) و الجزاير ديده مى شود.

شرعى و عرفى نبوده، بلكه وسيله اى براى تمسخر ديگران است و لذا از توانايى هاى خود جهت جلوگيرى از اقامه آن، بيشترين استفاده را مى كنند، اين سياست استعمارى را چگونه تفسير مى كنيد؟

ابلاغ پيام يك نهضت و انتقال آن به نسل ها و ملت ها، قطعاً بايد با نوعى تجمع، شعار و ابراز احساسات خاص همراه باشد، چنانچه اين مراسم در ابلاغ پيام مسيح از سوى كاتوليك ها و احياى آيين هاى خاص در روز جهانى كار، پيام آزادى ابراهام لينكن (فروزاندن مشعل آزادى) با تجمع در زير مجسمه آزادى، در همه ملت ها با آداب و رسوم مختلف ديده مى شود.

طبيعى است ابلاغ پيام عاشورا به ملت هاى مسلمان و آزادى خواه، بايد از راه يادآورى شعارها، كلمات، و خطبه هاى شهداى عاشورا صورت بگيرد و اين مسأله تنها از راه اقامه مراسم عزادارى و ياد يادآوران امكانپذير است.

اگر امروزه وسايل ارتباط جمعى گسترده شده، بهتر است از آنها نيز استفاده شود.

اما اين كه عده اى اين مراسم را به نحو خاص اقامه مى كنند، چنانچه در سؤال يادآورى شده است، طبعاً آنها نوعى آداب و رسوم محلى، قومى مى باشد.

ولى در عين حال، حتى در آن نوع مراسمى كه ضرر جانى مهلك براى انسان نداشته باشد، بى اشكال است، بلكه ابراز آن همان گونه كه جمعى از علماى بزرگ شيعه، همه آنها را از شعائر مذهبى

ص:36

مى دانند، بدون شك بسيار مؤثر مى باشد... و از كارهاى بسيار خوب است، حتى بعضى از بزرگان دين آنها را در بعضى موارد واجب دانسته اند.

كرده است و در نتيجه كشور هند به استقلال رسيده و يكى از نمونه هاى كشورهاى دموكراتيك در جهان امروز است.

اگر مسلمانان نتوانسته اند از پيام آزادى خواهى امام حسين عليه السلام عبرت بگيرند به نظر مى رسد كه هنوز ريشه هاى استبداد در فرهنگ و ذهنيت مسلمانان (خشك) نشده است و هنوز كه هنوز است روابط اجتماعى بر مبناى تحميل و تقلب مبتنى مى باشد.

مسأله اصلى جوامع مسلمان استبداد است كه در قرن هاى اخير از سوى اصلاح گران مسلمان، در مصر و هند، دنبال شده است.

مادامى كه ريشه اين شجره خبيثه (به تعبير آيت الله نائينى) خشك نشده است، مسلمانان هرگز چهره يك حكومت مطلوب را مشاهده نخواهند كرد.

ولى اين هرگز به معناى آن نيست كه ملت هاى ما رشد نداشته و نمى توانند آزادى و دموكراسى را تمرين نمايند. اگر ملت هايى در حيات اجتماعى خود به مرحله اى از دموكراسى رسيده اند، قطعاً آنها، اين آزمايش هاى اجتماعى را، جلوتر از مسلمانان آغاز كرده اند و به آن مرحله از رشد اجتماعى نائل شده اند. پيمودن اين راه براى ما مسلمانان نيز ممكن است.

فضاى فرهنگى مغرب زمين با كشورهاى اسلامى متفاوت است، امروزه كشورهاى غربى از آزادى سياسى، فرهنگى نسبتاً مطلوبى برخوردارند و از دانشگاه هاى علمى وسيع بهره مند مى باشند. آنچه به نظر مى رسد اين كه، از چند راه مى توان اين مهم را انجام داد:

1. برگزارى سمينارها و كنفرانس ها؛ همچنان كه دانشمندان و مستشرقان با اقامه سمينارها و كنفرانس ها در دانشگاه ها به ارائه نظريات خود مى پردازند، دانشمندان مسلمان و مسلمانان انديشمند نيز مى توانند از اين ابزارها در ارائه ريشه هاى علمى و فلسفه قيام امام حسين عليه السلام استفاده نمايند.

2. ترجمه آثار؛ از طريق ترجمه آثار نويسندگان مسلمان در اين زمينه نيز مى توان به اين مهم دست يافت، چنانچه حامد الگار نويسنده مسلمان كه اخيراً نيز به كرامت تشيع نائل شده است، همين كار را انجام مى دهد.

3. ايجاد راديو و تلويزيون، از اين طريق مى توان پيام اسلام و نهضت امام حسين عليه السلام را به نسل هاى بعدى ابلاغ كرد.

4. راه اندازى نشريات و مجلات تبليغى؛ همانگونه كه مسيحيان و ديگر اديان استفاده مى كنند.

5. تهيه فيلم و نمايشنامه؛ با ساخت فيلم و نمايشنامه از نهضت كربلا مى توان پيام شهدا و عاشورا را تبليغ نمود.

ص:39

ابوسفيان واى بر شما باد». (1) و نيز جواب آنان هنگامى كه خطاب به آنها فرمود: «با من به كدامين گناه پيكار مى كنيد» (2) و پاسخ دادند: «به خاطر كينه اى كه از پدرت داريم با تو پيكار مى كنيم.»

ص:42

ص:44

ظاهر اين است كه چنين نيست و لذا مختار تعرض شديد به او نكرد. فرد ديگرى به نام شريح بوده كه او فتوا داده است.

به نظر ما مفهوم اين جمله بسيار گويا است و آن رعايت اصول آزادى خواهى و كرامت انسانى است. زيرا اصل آزادى خواهى، يكى از اصول انسانى و حقوق طبيعى انسان است و چندان ارتباطى با عقيده و مذهب ندارد اگر چه اسلام به عنوان يك عقيده آن را تأييد كرده و براى عمل به آن تأكيد مى كند ولى اصل آزادى خواهى چنانچه در اعلاميه جهانى حقوق بشر و انقلاب فرانسه نيز آمده است اصلى انسانى و مربوط به كرامت انسان است.

امام حسين عليه السلام مى گويد: اگر عراقيان معتقد به اسلام و معاد نباشند، لااقل اصل انسانيت خود را حفظ نمايند و در جنگ تن به تن، با آن كه مى جنگد مقابله نمايند و به كودكان و زنان كه در حال جنگ نيستند تعرض نكنند.

طبيعى خود را طى نكند. امام حسين عليه السلام در مكه اعلام كرد راهى كه او در پيش دارد راهى پر مخاطره است و فداكارى و از خود گذشتگى لازم دارد.

طبيعى است كسى كه با حكومتى مبارزه مى كند و ادعاى استقلال طلبى دارد، و قيام مى كند، حتى در عصر حاضر، آماده شهادت است و مى داند كه ممكن است در اين راه به شهادت برسد، چنانچه اين مسأله نه در مورد امام، بلكه در حق بسيارى از مبارزان و انقلابيون نيز صادق است و قيام، نسبت به امام حسين عليه السلام ، در انديشه بشرى نمى گنجد، امام حسين عليه السلام مى داند كه كشته شدنش سبب بقاء دين است، چون فساد مخالفين را ظاهر مى كند پس بايد راه خود را ادامه دهد و سرانجام به پيروزى نائل گردد.

كه ايشان را ترك نمودند و يارى نكردند، هست ؟ چون خود امام عليه السلام بيعت را از آنان برداشت و يا آنگونه كه از كلام بانو زينب كبرى عليها السلام پيداست كه فرمود: «آيا يارانت را آزمودى ؟» تنها آزمونى جهت سنجش آنها بوده است ؟

امام حسين عليه السلام از ابتداى حركت از مدينه فرجام كار خود را بيان مى كرد و همراهانش را به فداكارى در راه خود، دعوت مى نمود، از آن جمله فرمود: «هر كس كه خواهان فدا كردن جان خود براى ما مى باشد و خود را براى ديدار پروردگارش آماده ساخته است به

ص:49

همراه ما روانه گردد». (1) با اين وجود گروهى از همراهان حضرت، اهداف دنيوى خود را دنبال مى كردند و امام حسين عليه السلام در شب عاشورا نمى خواستند كه از اين گروه كسى به اجبار همراه ايشان باقى بماند. البته اين به معناى معذور بودن آنها در يارى نكردن حضرت، نيست چرا كه يارى ايشان واجب بود.

آنجا كه ايفاى اين نقش نيازمند قدرت و سرسختى زيادى مى باشد، حضرت عليه السلام جهت راهنمايى ايشان اين گونه آشكار نمودن ضعف و ناتوانى را منع فرمودند و اين نهى يك نوع نهى ارشادى محسوب مى شود.

آنان و اثبات اين موضوع مى باشد كه ايشان براى پيكار نيامده، بلكه به دعوت كسانى آمده است كه ايشان را براى حكومت و فرماندهى دعوت نموده بودند.

تا اينكه هزار و نهصد و پنجاه نفر را به قتل رسانيد كه البته بايد آمار مجروحان را نيز بدان افزود».

يارى رساند در حالى كه توفيق مصاحبت و ملازمت شخص را نيابد، همانند آن شخص مسيحى كه به دست امام حسين عليه السلام ايمان آورد و همراه امام پيكار نمود. در مقابل، صاحب ممكن است به توفيق ملازمت و همراهى فرد دست پيدا كند اما موفق به يارى رساندن به هنگام پيكار با دشمنان نشود مانند محمد بن حنفيه، نيز ممكن است شخصى توفيق صحبت و نصرت را به صورت همزمان پيدا كند مانند حبيب ابن مظاهر(رضوان الله عليه).

مى شود، به زبان ديگر نوشيدن آب بر ايشان حرام بوده است و ايشان نسبت به وظايف و تكاليفش از همه آگاه تر مى باشد و چرا نباشد وقتى كه معصوم عليه السلام در حق او مى فرمايد: «او به طور كامل از علم انباشته شده است.» (1)

نخست: نظرى كه ميان شيعيان اماميه و اهل تسنن مشترك مى باشد و آن اين كه سر مبارك بعد از شام به كربلا بازگشت و به همراه بدن شريف به خاك سپرده شد. اين نظر مشهور ميان شيعيان و عقيده جمعى از علماى شيعه بوده و برخى از معاصرين اين نظر را مورد اجماع علماى شيعه دانسته اند.

دوم: نظرى كه ميان اهل تسنن و مذهب اسماعيليه مشترك مى باشد و آن اين كه سر مبارك ابتدا در دمشق به خاك سپرده شد و سپس از آنجا به عسقلان و آنگاه به قاهره منتقل و در آنجا به خاك سپرده شد.

سوم: نظر ديگر كه برخى از علماى شيعه قائل به آن مى باشند اين است كه سر مبارك در نزد پدر گرامى شان عليه السلام در نجف اشرف مدفون مى باشد. صاحبان اين نظريه به جز آنچه از صاحب وسائل بر مى آيد مشخص نمى باشند و برخى از اخبار به آن اشاره نموده است ولى علما در پذيرفتن آن جانب احتياط را برگرفته اند.

چهارم: نظرى است كه برخى از اهل تسنن دارند و آن اين است كه سر مبارك در مدينه و در جوار قبر مادر گرامى اش حضرت زهرا صلى الله عليه و آله و سلم به خاك سپرده شد.

پنجم: گروهى نيز عقيده دارند كه سر مبارك به همراه بدن شريف به آسمان عروج نموده است.

ولى آنچه من از ميان روايات بسيار و روشن انتخاب كرده ام اين است كه به آسمان عروج نكرده و در زمين موجود مى باشد كه

ص:57

اين امر به تواتر آمده است. اما در مورد محل دقيق دفن رأس مبارك هر چه جستجو كردم نتوانستم به صورت قاطع محل آن را معين نمايم، زيرا همانگونه كه بسيارى اذعان دارند دلايل هيچ كدام از نظريه ها قاطع نمى باشد.

صاحب كتاب تذكرة الخواص در اين باره چه زيبا گفته است كه:

«به طور كلى سر و يا بدن مبارك در هر كجا كه باشد در جان ها و دل ها قرار دارد و در فكر و انديشه ها جاى گرفته است».

هم چنين يكى از بزرگان ما سروده است:

مولى حسين را نجوييد در شرق و يا غرب زمين

و همه را رها كنيد و راهتان را كج كنيد به سوى من، زيرا محل شهادت او در دل من جاى دارد (1).

رأس شريف امام حسين عليه السلام از كربلا به كوفه و از آنجا به شام منتقل گرديد و سپس به كربلا عودت داده شد و در كنار اجساد به خاك سپرده شد.

در كتاب ترجمه «تاريخ اعثم كوفى» آمده است: «يزيد، على بن حسين را با همراهانش به سمت مدينه روانه نمود و سرهاى شهيدان را به آن باز گردانيد، پس به سمت مدينه حركت نمودند و در روز بيستم ماه صفر به كربلا رسيدند، پس سر را نزد بدن شريف به خاك سپردند و سرهاى شهدا را نيز در همان جا دفن كردند».

در كتاب «تاريخ حبيب السير» نيز آمده است:

«يزيد بن معاويه سرهاى شهيدان را به على بن حسين عليه السلام سپرد و او آنها را در بيستم ماه صفر در كنار بدنهاى گرامى به خاك سپرد و سپس به سمت مدينه منوره رهسپار گرديد.»

در ادامه اين مطلب مى خوانيم:

«اين درست ترين روايت هاست كه به دست رسيده است».

تلاوت آيه شريفه مذكور از جمله امورى است كه به خودى خود آشكار مى باشد، چه مقصود حضرت عليه السلام اين بوده كه مشخص نمايد سخن گفتن سر بريده شده بر بالاى نيزه، يك نشانه الهى است و دليلى براى شگفتى از آن وجود ندارد؛ زيرا از طريق قرآن ثابت شده است كه اصحاب كهف هم ده ها سال پس از مرگشان سخن گفتند، بنابراين همان گونه كه اين نشانه الهى، مظلوميت و كرامت اصحاب كهف را نشان مى دهد، درباره سيدالشهدا عليه السلام نيز همين مطلب صدق مى كند.

روايت بنى اسد در كتابهاى معتبر موجود نيست.

را به صورت كفن بر او پوشاند، شمشيرش را در ميان بست و به سمت ميدان جنگ روانه ساخت»، جدا از موضوع ميزان اعتبار اين روايت، آنچه از ظاهر آن بر مى آيد اين است كه دليل پاره نمودن گريبان اين بوده است كه لباس ها به شكل كفن درآيند.

زيرا چنانكه از سخنانش بر مى آيد شخصيت بى طرفى بوده كه جز اصل ماجرا و رساندن خبر آن به ديگران چيز ديگرى برايش اهميت نداشته و در اين امر، همانند روزنامه نگاران دوران ما عمل نموده است.

پيام شهدا، اگر چه به طور ظاهرى به وسيله راويانى مانند «حميد بن مسلم» صورت گرفته اما رسانيدن اصل پيام و ابلاغ آن به قوم خواب رفته كوفه و شام و در طول تاريخ به نسل هاى مسلمان، به وسيله حضرت زينب عليها السلام بوده است.

حضرت زينب عليها السلام قافله سالار خيل اسيران است. شير زنى است سخنور و شجاع كه در مراحل حساس اسارت در كوفه و شام، سخنرانى هاى آتشين در دفاع از نهضت حسينى ايراد كرده است. بهتر است كه سخنرانى او و خواهرش ام كلثوم در كوفه، در كتاب هاى تاريخى ملاحظه شود تا حقيقت نقش حضرت زينب عليها السلام در تكميل رسالت حسينى روشن گردد.

ص:65

ص:66

ص:68

قرار بر مقايسه باشد هر يك از اين دو امام را در دوره امامت خود او مورد مقايسه قرار دهيم كه نتيجه مقايسه اين مى شود كه اين دو بزرگوار امام هستند چه قيام كنند و چه قيام ننمايند و هيچ كدام بر ديگرى برترى ندارد. درست است كه نهضت امام حسين عليه السلام باعث بقا و استمرار دين اسلام گرديد اما اين نهضت بدون صلح امام حسن عليه السلام امكان پذير نمى گرديد.

گونه پاداش داد كه؛ امامت را در نسل او، و شفا را در تربتش قرار داد، دعا را در نزديكى قبرش مستجاب مى گرداند و روزهاى زيارتش و رفت و آمد آن را از عمر زائرش محسوب نمى كند» (1).

اين روايت بدون اشكال و معتبر مى باشد.

نظر ما همان نظر علامه مامقانى مى باشد كه مى فرمايند: «آنچه او در كتاب المنتخب درباره داستان ازدواج ايشان آورده است را نه من و نه ساير محققان در كتاب هاى سيره و مقتل معتبر پيدا ننموديم».

سبحان به زمين آورد تا به جاى اسماعيل عليه السلام قربانى شود و از آنجايى كه از سوى خداوند متعال بوده از آن با تعبير عظيم ياد شده است.

اما مفهوم باطنى آن اين است كه: منظور از قربانى و ذبح عظيم، حضرت سيدالشهدا امام حسين عليه السلام مى باشد به اين ترتيب كه چون در عالم ذَر آنچه را كه در مورد اسماعيل عليه السلام و نياز به قربانى به جاى او، بر پيامبران و امامان عليهم السلام عرضه شد، حضرت امام حسين عليه السلام داوطلب گرديد تا ذبح عظيم باشد و به جاى اسماعيل عليه السلام در كربلا قربانى گردد، البته نه به خاطر شخص حضرت اسماعيل عليه السلام بلكه از اين جهت كه ايشان جدّ پدربزرگ گرامى اش حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم و پدر و مادر بزرگوارش حضرت اميرمؤمنان على عليه السلام و حضرت فاطمه زهرا عليها السلام مى باشد و از اين جهت است كه حضرت امام حسين عليه السلام جان گرامى اش را فداى وجود اين گراميان نمود.

(چون اين بزرگواران بايد از صلب حضرت اسماعيل بيرون مى آمدند؛ در عالم معنا بلاى او را به جان خريد تا اجداد و پدرانشان را حفظ كند و در عالم دنيا با تأخير زمانى به عهد آسمانى خود عمل كرد اين يكى از حكمت هاى بلاى حضرت حسين عليه السلام است).

از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه: «سوره فجر را در نمازهاى واجب و مستحب خود بخوانيد زيرا سوره حسين بن على عليهم السلام مى باشد». (1)روايت ديگرى علت رابطه ميان اين سوره و امام حسين عليه السلام را مشخص مى سازد. در اين روايت آمده است كه ابو أسامه از امام صادق عليه السلام پرسيد:

به چه دليلى اين سوره ويژه امام حسين عليه السلام گرديد؟

امام عليه السلام فرمودند: آيا اين كلام خداوند متعال [در اين سوره] را نشنيده اى كه:

«يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِى إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً * فَادْخُلِى فِى عِبَادِى * وَادْخُلِى جَنَّتِى (2)»؟ همانا كه منظور حسين بن على عليهم السلام است. زيرا اوست كه به راستى داراى نفس مطمئنه، خشنود و خداپسند مى باشد.

ولى اين مطلب كه به چه دليل از سيدالشهدا عليه السلام به نفس مطمئنه تعبير شده است داراى نكته ها و رازهايى است كه اينك مجال پرداختن به آنها نيست.

ص:77

در اين مطلب كه قيام امام حسين عليه السلام سبب بقا و پايدارى دين اسلام بوده است جاى هيچ شك و شبهه اى نيست و او را فضائل و برترى هايى است كه گفتار و نوشتار از بيان آنها عاجز است. اما اين مطلب كه عمل امام حسين عليه السلام از عمل جدش رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم برتر است بى گمان مورد رضايت خود ايشان نيز نمى باشد و مى بايست از بيان آن خوددارى كرد.

چنانكه امام حسن عليه السلام به برادر گرامى شان امام حسين عليه السلام فرمودند: «روزى به سختى و طاقت فرسايى روز شهادت تو نيست يا ابا عبدالله».

اهل سنّت، يافت مى شود چنانكه ابن عساكر، در «شرح حال امام حسين» ص 354 مى نويسد: «پس از يحيى بن زكريا، آسمان تنها براى يك نفر و آن هم حسين بن على عليهما السلام گريه كرد».

همين مطلب در كتاب هاى ذيل نيز آمده است:

1. بُغيَةُ الطَّلَب فى تاريخ حَلَب، صفحۀ 78/ أ، و در چاپى ديگر: 1 ص 93.

2. يَنابيٖعُ الْمَوَدَّة لِذَوىٖ الْقُربى، تأليف قُندوُزى حَنَفى، ج3 ص83، نيز در صفحات 15، 20، 91، 101، 102.

3. تاريخ مدينةُ دَمِشْق، تأليف ابن عَساكر، ج 14، ص 227.

4. سِيَرُ الْأعلام تأليف ذَهَبىٖ ، ج 3، ص 312، به نقل از فسوى.

5. تهذيب الكمال تأليف المزى، ج 6، ص 433.

6. نَظمُ دُرَرُ السَّمْطَيْن، تأليف زَرَندى حنفى، ص 222.

7. ذَخائر العُقبى فى مَناقب ذَوى القُربى، تأليف طبرى، ص 145.

2- حديث «ظرف شيشه اى ام سلمه»، (1) پذيرفتنى نيست.

3- توانايى برخى اصحاب امام حسين عليه السلام در قتل تعداد زيادى از دشمنان، محلّ ترديد و انكار است.

4- چرا ابوالفضل العباس هنگامى كه خود را به آب رساند از نوشيدن آن خوددارى نمود و حال آنكه در صورت نوشيدن آب، بهتر مى توانست به نبرد با دشمن بپردازد؟!

5 - گريه كردن براى امام حسين عليه السلام ، عملى غير اسلامى و دور از تمدّن است.

6- اصحاب امام حسين عليه السلام در مقايسه با برخى مؤمنان در دوره هاى بعد، از ارزش و جايگاه كمترى برخوردار هستند. «اين در حالى است كه امام حسين عليه السلام درباره اصحاب خود مى فرمايد: اصحابى وفادارتر و بهتر از اصحاب من، وجود ندارد».

7- كار به جايى رسيده است كه شبهه افكنان، آگاهى امام حسين عليه السلام نسبت به شهادت در روز عاشورا را زير سؤال مى برند و علم ايشان به بسيارى از مسائل و رويدادها را انكار مى كنند.

ديدگاه جنابعالى در مورد سخنان مذكور چيست ؟

در برابر اين سخنان و مبلّغان آن چه بايد كرد؟ و چگونه مى توان پاسخ اين مسائل را براى عامّه مردم بيان نمود؟

خواهشمندم در صورت امكان، تك تك شبهات فوق را به تفصيل پاسخ گوييد.

ص:82

در مورد انكار سخن گفتن سر مبارك امام حسين عليه السلام و محال بودن اين امر در مورد ائمه عليهم السلام بايد گفت:

ائمه عليهم السلام از ولايت تكوينى بهره مى برند و بر اساس اين ولايت، اختيار امور جهان در دستان آنان قرار دارد به گونه اى كه مى توانند به دلخواه خود در امور جهان، تصرّف نموده، برخى امور را ايجاد و برخى ديگر را از ميان بردارند؛ برخوردارى ائمه عليهم السلام از ولايت تكوينى، مسلّم و قطعى است و در اثبات آن همين بس كه قرآن كريم، برخوردارى از ولايت تكوينى را به افرادى نسبت مى دهد كه در جايگاهى پايين تر از ائمه عليهم السلام قرار دارند، به آيات ذيل دقّت كنيد:

«قالَ الَّذِى عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ »، (1) «فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِى بِأَمْرِهِ رُخاءً حَيْثُ أَصابَ * وَ الشَّياطِينَ كُلَّ بَنَّاءٍ وَ غَوَّاصٍ * وَآخَرِينَ مُقَرَّنِينَ فِى الْأَصْفادِ»، (2)

«أَنِّى أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ أُحْيِ الْمَوْتى بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أُنَبِّئُكُمْ

ص:83

بِما تَأْكُلُونَ وَ ما تَدَّخِرُونَ فِى بُيُوتِكُمْ »، (1) در اين ميان آيات ديگرى نيز وجود دارد كه ولايت تصرّف در جهان طبيعت را براى برخى افراد، مورد تأييد قرار مى دهد.

حال كه قرآن كريم، داشتن ولايت تكوينى را براى افراد فوق، به اثبات مى رساند، رسول خدا صلى الله عليه و آله و جانشين ايشان نيز - كه به تصريح قرآن (سوره رعد/43) از علم كتاب برخوردار است - به طريق اولى از اين ولايت، بهره مى برند.

روايات متواترى وجود دارد كه معجزات و كرامات معصومين عليهم السلام را به اثبات مى رساند و از جمله آنها مى توان به تصرّف ولايى در تصوير شير و تبديل شدن آن به يك شير درنده واقعى اشاره نمود.

ما بى هيچ تأويل و تفسيرى، اين روايات را مى پذيريم چرا كه معصومين عليهم السلام حتّى پس از رحلت نيز كراماتى همچون درمان بيمارى هاى لاعلاج، رفع دشوارى ها و... را به مَنَصّه ظهور گذاشته اند. مگر نه اين است كه روح صدّيقه كبرى پس از غسل و كفن به بدن ايشان بازگشت و حسن و حسين عليهما السلام را در آغوش گرفت ؟

ممكن است منكرانِ سخن گفتن سر مبارك امام حسين عليه السلام ،

ص:84

عدم وجود دليل را علّت انكار آن قلمداد كنند كه در اين صورت بايد سرى به كتابهاى تاريخى بزنند و روايات فراوان مربوط به حادثه مذكور را مطالعه نمايند. (كه مسلّمات تاريخ را نمى توان انكار كرد).

به اين ترتيب مشخص مى شود كه انكار حديث «ظرف شيشه اى ام سلمه» توجيهى ندارد زيرا اين حديث، تصرّف پيامبر عليهم السلام در طبيعت را خاطر نشان مى سازد و به همان دلايلى كه در مورد سخن گفتن سر مبارك امام حسين عليه السلام ، عرض شد نمى توان رخداد آن را انكار كرد.

در مورد آب نخوردن حضرت عباس عليه السلام كه به عنوان ايراد مطرح شده است بايد گفت: تأمّل در چگونگى شهادت ايشان، خود به خود پاسخى روشن به اين ايراد است كه؛ آب خوردن، توانايى ايشان را براى ادامه نبرد، افزون مى كرد! (1)شگفت آورترين ايراد مذكور در سؤال شما، اين است كه گريه كردن براى امام حسين عليه السلام ، عملى غير اسلامى و دور از تمدن محسوب مى شود و اين در حالى است كه روايات متواتر، گريه كردن براى امام حسين عليه السلام را مورد تشويق قرار داده اند.

من پيش از اين، ايراد مربوط به عدم آگاهى امام حسين عليه السلام از بسيارى امور و حوادث، از جمله شهادت در سرزمين كربلا را

ص:85

پاسخ گفته ام و اكنون برخى جوانب آن را بازگو مى كنم:

1- علم معصومين ناشى از شدّت ارتباط آنها با مبدأ وجود بوده و از علم و اراده خداوند، سرچشمه مى گيرد چرا كه معصومين عليهم السلام ، جايگاه علم خداوند هستند، علم آنها از علم خداوند و تابع اراده اوست و تنها و تنها چيزى را مى خواهند كه خداوند بخواهد، آنها با وجود اين علم، اراده اى جز اراده خداوند متعال ندارند و اراده خداوند، بر اراده آنان مسلّط است.

امام حسين عليه السلام در اشاره به اين حقيقت مى فرمايد: «رضايت خداوند، رضايت ما اهل بيت است»، (1) به اين معنا كه من از شهادت و پاره پاره شدن بدنم آگاهى دارم امّا عازم كربلا مى شوم زيرا اين كار، رضايت خدا را در پى دارد و رضايت خداوند، رضايت ماست.

برخى به امام حسين عليه السلام اعتراض نموده و او را از ادامه حركت بر حذر داشتند كه امام در پاسخ به آنان، حقيقت مذكور را مورد تأكيد قرار داد و فرمود: «خداوند مى خواهد كشته شدن مرا ببيند» (2).

2- خداوند متعال به علم خود عمل نمى كند (3) چرا كه در غير اين

ص:86

صورت -به تصريح روايات - هيچ پيامبرى را مبعوث نمى كرد، كتابى نمى فرستاد و به ارائه استدلال براى بندگان خود نمى پرداخت؛ از همين رو معصومين عليهم السلام هم كه پرتو علم خود را از علم خداوند، اقتباس نموده اند، به علم خود عمل نمى كنند.

(و مثل مردم عادى يا اخبار ظاهرى كه مى شنوند تكليف خود را مشخص مى كنند چون علوم باطنى در بسيارى از موارد تكليف، نمى آورد).

فاطمه كبرى و رقيّه عليهنّ السّلام. (1) مادرش طبق نقل ها؛ امّ اسحاق و امّ جعفر قُضاعيّه يا شاه زنان بوده است. (2)

خاك ريختند و موها را پريشان كرده و صداى شيون و فرياد آنها بالا رفت. يزيد فرياد و شيون آنها را شنيد و گفت: چه خبر است ؟ به او گفتند: دختر كوچك حسين عليه السلام پدرش را در خواب ديده، از خواب بيدار شده، پدرش را مى خواهد و گريه مى كند. زمانى كه لعين اين را شنيد، دستور داد: «سر پدرش را برايش ببريد و در مقابلش قرار دهيد تا آرام شود».

سر را در طبقى قرار داده و با پارچه اى پوشاندند؛ و در مقابلش قرار دادند. دختر پارچه را برداشت و سر را در بغل گرفت در حالى كه اين گونه مى گفت: اى پدر چه كسى تو را با خونت خضاب كرد؟ اى پدر چه كسى رگ گردن تو را بريده ؟ اى پدر چه كسى مرا در كودكى يتيم كرد؟ اى پدر يتيمه تا بزرگ شود چه كسى را دارد؟ اى پدر زنان بدون رو بند چه كسى را دارند؟ اى پدر بيوه زنان اسير چه كسى را دارند؟ اى پدر چشمان گريان چه كسى را دارند؟ اى پدر گمشده هاى غريب چه كسى را دارند؟ اى پدر بعد از تو كه را دارم ؟ بعد از تو من چه نااميدم، چه غريبم، اى پدر اى كاش من قربانى تو مى شدم. اى پدر اى كاش قبل از اين كور بودم.

اى پدر كاش جان مى دادم و محاسن به خون خضاب شده تو را نمى ديدم، پس لب هايش را بر لب شهيد مظلوم قرار داد و گريه كرد تا اينكه بيهوش شد.

امام زين العابدين عليه السلام به عمه اش فرمود: اى عمه اى زينب، يتيمه را از روى سر پدرم بلند كن كه زندگى را ترك كرده است زمانى كه حضرت زينب او را تكان داد روح مطهرش، دنيا را ترك

ص:91

كرده بود. صداى شيون و زارى بلند شد. گفته شده: اهل بيت برايش زن غساله اى آوردند كه او را غسل دهد. او وقتى لباس هاى كودك را در آورد گفت من او را غسل نمى دهم، زينب فرمود: چرا او را غسل نمى دهى ؟ گفت: مى ترسم بيمار باشد زيرا پهلوهاى او را كبود ديدم. زينب فرمود: به خدا سوگند او بيمار نيست وليكن اين ضربه تازيانه هاى اهل كوفه است.

ص:94

ص:96

كمترى برخوردار است رواياتى در دست است كه فضيلت حيرت آور اين زيارت نامه مشهور را آشكار مى كند.

اميدوارم كه خداوند، ما و شما را توفيق دهد كه همه روزه و تا آخرين روز عمر خود، زيارت عاشورا را به جا آوريم.

3. لعن كسانى كه با اهل بيت عليهم السلام دشمنى كرده و كينه آنها را در دل داشته باشند.

4. لعن كسانى كه در اعتقادات و شيوه زندگى با اهل بيت عليهم السلام مخالف باشند و ولايت آنها را ترك كنند.

5. لعن دروغگويان و يا كسانى كه به خدا و رسول صلى الله عليه و آله و سلم دروغ بندند.

6. لعن شراب فروش و حامل آن و نيز لعن كسى كه درخت انگور را به منظور تهيه شراب در زمين، غرس كند و يا بر سر سفره اى بنشيند كه در آن شراب باشد حتّى در صورتى كه از آن ننوشد.

7. در مورد زنا و ساير محرّمات مانند لعن كسى كه استمنا كند.

8. لعن كسى كه برخى واجبات را ترك كند مانند زنى كه بدون اجازه شوهر، از خانه خارج شود.

9. لعن كسى كه برخى مكروهات را انجام دهد و نيز موارد ديگرى كه روايات مربوط به آن، قابل شمارش نيست.

ب: خير، اختصاص هيچ يك از حقوق شرعى به اينان جائز نيست. زيرا كسى كه دين خود را از شبهات، حفظ نكند، چگونه مى تواند از حقوق خدا كه در اختيارش قرار مى گيرد، پاسدارى كند؟!

قرائت نمود كه: «خداوندا! نخستين ستمكار در حق محمّد و آل محمد و نيز آخرين پيرو آن ستمكار را لعنت كن. خدايا! لعنت كن آن گروهى را كه با حسين عليه السلام جنگيدند، با دشمنان او همراهى و بيعت كردند و بر قتل او اصرار ورزيدند، خداوندا! همه را لعنت كن يك صد بار»؟ (1)تكرار صد باره لعن و سلام در زيارت عاشورا، آثار و ثوابى دارد كه در قرائت مورد نظر شما يافت نمى شود.

باد» (1)، مى خواهم تفاوت موجود ميان دو واژه «اجسام» و «اجساد» را بدانم؛ آيا اين دو يك معنا دارند يا اينكه معناى آنها متفاوت است ؟

جسد هم براى دلالت بر مفهوم بدن بكار مى رود و هم براى دلالت بر مفهوم «خون».

جسم نيز هم وجود مادى را در بر مى گيرد و هم وجود نورى و مثالى، بنابر اين احتمال مى رود كه مراد از اجساد، خون و مراد از اجسام، بدن باشد.

اين احتمال هم وجود دارد كه اجساد به معناى بدنهاى مادى و اجسام به معناى اجسام نورى يا مثالى باشد، به هر حال چه احتمال نخست، صحيح باشد و چه احتمال دوم، قدر مسلّم آن است كه هر دو معنا، شايستگى سلام و تحيت را دارند.

معناى اين بخش از زيارت نامه مذكور و به خصوص عبارت «ضَمَّنَ الأرضَ وَ مَن عَلَيها» چيست ؟ «دَم» و «ثأر» (1) به چه معنا هستند و آيا معناى واحدى ندارند؟

به نظر مى رسد كه مراد از «ضَمَّنَ » اين است كه خداوند همه انسانها را مسؤول و عامل جنايت قتل حسين عليه السلام مى داند، مى گويند: ضَمَّنَ فُلانٌ فُلاناً قيمَةَ مالِه الّذى أتلَفَهُ (2)، يعنى جبران ارزش مال خود را بر عهده او گذاشت، حرف واو در عبارت «وَثأرِكَ » عطف تفسيرى بوده و تنها براى توضيح مطلب، آورده شده است.

بزرگ ترين كتاب هاى معتبر زيارت آمده و بى ترديد از زياراتى است كه از معصومين عليهم السلام ، نقل شده و توسط علماى بزرگ شيعه، ثبت شده است. هر چند برخى عبارات اين زيارت، مورد انتقاد قرار گرفته است اما در اعتبار و انتساب آن به معصومين عليهم السلام ، ترديدى وجود ندارد زيرا به تصريح صاحب كتاب «المزار الكبير»، اين زيارت از جمله زياراتى است كه امام عصر عليه السلام آن را به يكى از نوّاب اربعه تعليم داده است.

2. زيارت شهداى كربلا كه آن هم از زيارت نامه هاى معتبر است تا جايى كه برخى علماى رجال از اين زيارت نامه براى تأييد نام اصحاب حسين عليه السلام در روز عاشورا استفاده مى كنند و ذكر نام، ستايش و درود بر آنان از سوى امام عصر عليه السلام را بهترين نشانه تأييد آن مى دانند.

شرايطى همچون نزديك شدن يك جسم خاص به آن، حاصل شود و موانعى چون رطوبت و مانند آن در كار نباشد.

زيارت اباعبدالله مى روند اما جز خواص شيعه، كسى به زيارت پدرم نمى رود» (1).

عبدالعظيم حسنى نيز در روايتى معتبر مى گويد: «به امام جواد عليه السلام عرض كردم: نمى دانم به زيارت قبر اباعبدالله عليه السلام بروم يا به زيارت پدر شما عليه السلام ، چه مى فرماييد؟

فرمود: همانجا بايست، آنگاه در حالى كه اشك بر گونه هايش جارى بود وارد شد و فرمود: زائران قبر اباعبدالله عليه السلام فراوان هستند اما زائران قبر پدرم در طوس اندك هستند» (2).

ص:108

ص:110

پيش از آن جدش امام زين العابدين عليه السلام اين سخن را فرموده بود. با اين سخنان روشن مى شود كه همه شعائر حسينى ريشه در روايات معصومين عليهم السلام و احاديث مباركشان دارد و صرفا تراوشات عاطفى نيستند.

شعائر الهى از عناوين توقيفيّه نيست.

جزع، آشكار كردن غم و ناراحتى است و مقابل جزع، صبر است.

معنى شايع جزع و بى تابى، در اصطلاح جزع بر مصيبت است و در روايات نهى از بى تابى موقع مصيبت زدگى وارد شده است و فقها به زشتى و كراهت آن فتوا داده اند، لكن امام صادق عليه السلام در حديثى معتبر مى فرمايند: گريه و بى تابى همه جا مكروه است مگر بر حسين صلوات الله عليه.

در نص هاى صريح به گريه و تباكى (حالت گريه پيدا كردن) براى امام حسين عليه السلام دستور داده اند و تحريض و تشويق بر اين امر بدانجا رسيده است كه اشكى به اندازه بال مگسى را سبب بخشش تمام گناهان شمرده اند.

حرفى در اين نيست كه پايدار ماندن اسلامِ برخاسته از قيام و نهضت رسول خدا، فقط با تحمل مصائب توسط ائمه معصومين عليهم السلام استمرار يافت و زنده كردن آن نهضت فقط با شعائرى كه شيعه به اقامه آنها مقيد مى باشد، چنانچه در هر نقطه جهان اين مجالس برگزار مى شود و شيعه در آن عزادارى كرده و بر سر و سينه مى زند، عمل جائزى است و آنگاه كه عنوان شعائر اسلامى بر آنها منطبق باشد رُجحان نيز پيدا مى كند.

خداى رحمت كند كسى را كه امر و راه ما را احيا كند» (1)؛ بر اين مطلب دلالت مى كند.

نيز، بر كسى اهميت اجتماع در تعظيم شعائر حسينى و استحكام و نشان دادن نيروى آن پوشيده نيست؛ و خواسته شارع در راستاى همين منافع است.

هدف اساسى از منابر شريف حسينى و هيأت هاى معظم عزادارى احياى امر اهل بيت عليهم السلام از طريق برانگيختن مظلوميت و مصيبت هاى ايشان و تبيين ارزش ها و اصول آنها مى باشد؛ در نتيجه اگر موضوع سياسى، ابعاد شرعى و دينى - و نه صرفا موضوع سياسى - داشته باشد در سايه موازين شرعى، پرداختن به آن صحيح مى باشد در غير اين صورت خير.

چنانچه اين وجه از پول هاى معين شده براى عزادارى نباشد و از اموال شخصى خودشان باشد، اشكال شرعى ندارد و اگر اين مبلغ را به مداح ندهند و به فقرا بدهند (كه معمولا چنين نيست) كار خوبى است.

خير، شرعاً مأذون نيستند.

در هر سه مورد سؤال، جواب منفى است و جائز نيست.

آن را براى مردم ذكر كنيد. و توضيح دهيد كه از كتب و منابع موثق و مجاز استفاده مى كنيد. مداحى منصب بزرگ و بسيار با فضيلتى مى باشد و شايسته است كه با مطالب غير مشروع و غير صحيح آن را نابود نكنيد.

تشكل مرد به زن اشكالى ندارد؛ ولى بايد مراعات مقام رفيع صديقه صغرى زينب كبرى عليها السلام و امام سجاد عليه السلام بشود كه هيچ گونه اهانت به آن ها نشود.

مى باشد؛ و بر كسى پوشيده نيست كه اهل بيت عليهم السلام ، اشك ريختن بر حسين عليه السلام را گذرگاه بخشش و غفران تفسير كرده اند.

لذا بسيار خوب است كه انسان لحظات ماه عاشورا را ايستگاه بازگشت به سوى خدا قرار دهد.

خير جائز نيست، مگر با رضايت بانيان آن.

تقدّس و احترام ندارد و همه اينها از بدعت هاست و مصرف كردن براى اين طور جاها جائز نيست.

لطفا بيان فرماييد جاى مخصوصى را به نام حسينيه بنا كردن، موجب تقدس و احترام آن مى شود؟ و مصرف كردن پول براى اين محل ها شرعا چگونه است آيا ثواب دارد؟ آيا اين محل ها كه در آنها ذكر مصائب اهل بيت عليهم السلام و عزاى آنها مى شود از شعائر الله به حساب مى آيد؟

احترام اين اماكن يك امر عرفى عقلايى است. شما ببينيد در تاريخ تمام اديان و عقلاء نسبت به محلى كه امر مهمى انجام شده است و يا شخصيت مهمى در آنجا زندگى كرده، چقدر اهميت قائلند.

را به مردم نمى دهند حالا نذر كننده مى تواند گوشت قربانى را ميان فقرا تقسيم كند؟

تا حد امكان بايد به مسجد بدهد؛ اگر ممكن نشد به فقرا بدهند.

روايتى ديده نشده و آن رواياتى كه اشاره شد، همه اش ضعيف السند است به آنها جواز اكل ثابت نمى شود.

2- چنانچه آن خاك ها كم شود و خاك ديگرى بريزند بايد مدت زمانى بگذرد كه تربت قبر الحسين عليه السلام يا طين الحائر عرفاً بر آن صدق كند و اما مقدار خاكى كه با جاروب جمع مى شود، ظاهراً حكم تربت ندارد.

3- اما مهر و تسبيح كربلا كه رائج است ظاهراً از هر كجاى قبر و اطراف آن تا چهار ميل فضيلتى كه در روايات ذكر شده را دارد.

4- بقيه احكام غير لزومى مانند حكم مهر وتسبيح است.

در صورت خطر عرضى جائز نيست و در صورت خطر مالى يا جانى غير از هلاكت نفس جائز است. و در صورت خطر هلاكت نفس جائز نيست.

بى ترديد عزادارى در دهه اول محرم - بلكه در ماه هاى محرم و صفر با هم - مطلوب است، و قطعا برخى زينت ها با اين عمل منافات دارد و انجام آن از طرف كسى كه ادعا مى كند محبت حسين عليه السلام را در دلش دارد، شايسته نيست؛ اما چيزى از آن ها به حد حرمت نرسيده است، مگر اين كه موجب هتك حرمت عزادارى شريف شود، يا با انگيزه تمسخر مصيبت عظيم حسينى باشد، مانند كارى كه برخى از ناصبى ها انجام مى دهند.

چنانچه آوازى، غنا و همراه موسيقى باشد، گوش دادن جائز نيست و الّا جائز است.

ب: در صورتى كه در بعضى از مجالس به عينه ديده مى شود بعضى از افراد از اين فرصت سوء استفاده كرده و اعمال منافى عفت و لااقل منافى شخصيت عزاداران (نگاه با لذت) انجام مى دهند، آيا جواز برهنه شدن هم چنان باقى است ؟

الف: خود عمل چون يكى از مصاديق عزادارى است، حَسَن است؛ و قطع نظر از آن، فى نفسه هم جائز است.

ب: عمل آن افراد حرام است، ولى موجب حرمت اين عمل نمى شود. مثلا كسى اگر در اثناء نماز به زن نامحرم نگاه كند، كارى خلاف شرع است ولى نماز صحيح است.

در مورد عزادارى امام حسين عليه السلام به نحو سينه زدن، زنجير زدن، بر سر و صورت زدن، همه اينها از شعائر مذهبى است و بسيار كار خوبى است. بقاء دين به بقاء اين شعائر بستگى دارد و لذا در همه زمان ها مانند زمان رضاخان پهلوى كه مى خواستند با دين مبارزه كنند اول با مراسم عزادارى امام حسين عليه السلام مبارزه نمودند.

ص:148

جگرهاى ما را زخمى نمود و اشك هاى ما را سرازير كرد و عزيزان ما را به ذلّت نشاند».

و امام عليه السلام فرمود: پس بر هم چون حسين عليه السلام بايد گريه كنندگان، گريه كنند. چرا كه گريه بر او گناهان را فرو مى ريزد، سپس فرمود:

پدرم؛ آنگاه كه ماه محرم مى رسيد خندان ديده نمى شد و غم و گرفتگى بر چهره او همواره هويدا بود تا زمانى كه ده روز مى گذشت، و چون روز دهم «عاشورا» مى رسيد آن روز، روز مصيبت و غم و گريه او بود و مى فرمود: امروز همان روز كشته شدن حسين عليه السلام است.

به راستى كه اسلام بزرگ و نهضت تازه آن اگر با نهضت مبارك حسين عليه السلام تغذيه و آبيارى نمى شد استمرار نمى يافت، كسى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم -آنكه از روى هواى نفس سخن نمى گويد و همه كلامش وحى الهى محسوب مى شود -درباره اش فرمود:

حسين از من است و من از حسينم. خدا دوست دارد كسى را كه حسين عليه السلام را دوست بدارد.

همانا بزرگداشت و زنده نگه داشتن ياد حسين عليه السلام در هر سال، آتش انقلاب او را عليه هر تجاوزگر و مجرمى شعله ور مى سازد و اين، همان شعله اى است كه در تمام پايه هايى كه ظالمان و كينه ورزان ساخته بودند نفوذ كرد و همان است كه محرك سقوط امويين و پيروانشان شد.

يادآورى محرم، كه مؤمنان در گذر تاريخ پيوسته آن را به شكل هاى مختلف زنده نگه داشته اند موجب شده تا آنان در

ص:150

مكتبى رشد يابند كه قتلگاهى براى دشمنان ايجاد كرده و به شمار مى آيد. از اين روست كه دشمنان همواره تلاش كرده اند تا با هر گونه شعار و نمادى كه اين ياد را در جان ها زنده مى سازد، دشمنى كنند.

عداوتى كه هيچ گاه به يك روش منحصر نبوده است تا آنجا كه حتى از زيارت قبر حسين عليه السلام نيز جلوگيرى نموده و حتى دست به قتل زائران او آلودند.

در مقابل اين كردارها، روشى پيش روى ماست كه از ائمه معصومين عليهم السلام ديده ايم. روشى كه اين بزرگواران همواره آن را رعايت كرده و بر آن ممارست داشته اند، توجيه و تهييج و تبيين نسبت به زنده نگاه داشتن ياد عاشورا و غم حسينى است تا آنجا كه آن را از برترين اعمال تقرب به خداوند برمى شمارند. اين روشى است كه ائمه عليهم السلام در طول عصرها پيوسته به آن تأكيد نموده و سفارش كرده اند هرگز به يك نمونه از روش هاى عزادارى سفارش نكرده اند بلكه امام صادق عليه السلام در يك توصيه كلى مى فرمايند: «امر ما را زنده كنيد. خدا رحمت كند كسى كه امر ما اهل بيت عليهم السلام را زنده گرداند. از اين دستور امام عليه السلام مى فهميم كه؛ هر عملى كه سهمى در زنده كردن ياد اين خاطره مصيبت بار داشته باشد. دوست داشتنى و مطلوب خواهد بود به ويژه اين كه با نيت خالص براى خدا و به هدف استجابت دستور ولى خدا -و پيراسته از آميختگى با كارهاى مخالف امر الهى -باشد.

در پايان تأكيد مى كنم؛ بر همۀ آزادگان، همانانى كه عاشق اند و

ص:151

عشق سالار آزادگان امام حسين عليه السلام را در دل دارند؛ لازم است كه كارشان را با شيوه اى انجام دهند كه يك عزادارى منسجم، اثرگذار و نفيس باشد. هر كس بخواهد گريه كند، يا سياه بپوشد، يا بر سر و سينه بزند، يا اطعام كند، يا خطبه بخواند و عواطف را تحريك نمايد و يا هر عملى را انجام دهد كه آن عمل در مورد اهل بيت عليهم السلام محسوب شود و سهمى در زنده كردن ياد آن قيام و مصائب واقع در آن داشته باشد، بداند كه اجر و پاداشش در نزد خداوند تبارك و تعالى آماده و محفوظ است.

مردگان دستوراتى داده اند همانجا نحوه عزادارى براى امام حسين عليه السلام را استثناء كرده اند. مثلا امام صادق عليه السلام مى فرمايند:

چاك زدن پيراهن و خراشيدن صورت و خون جارى شدن در مصائب همه منهى عنه است ولى بر امام حسين عليه السلام اين كارها و حتى سيلى به صورت زدن مطلوب است، تا آنجا كه حضرت حجت(ارواح من سواه بفداه) مى فرمايند: «من بر امام حسين گريه مى كنم اگر اشكم خشك شد خون گريه مى كنم» و نظير اين از امام سجاد عليه السلام منقول است.

3) پيغمبر صلى الله عليه و آله فرموده اند همه احكام و قوانين را من بيان كردم و براى عمل به آنها بر تمام افراد است به قرآن و روايات رجوع كنند و به غير آنها رجوع نشود و اين احكام تا روز قيامت پابرجا است و نمى شود به چيز ديگر و كلام ديگر در عمل و عقيده رجوع نمود.

4) در اعمال اجتماعى و فردى همه مسلمانان غير مجتهد موظف به تقليد از اعلم علماء هستند.

بعد از اين مقدمات بايد گفت كه براى عزادارى حضرت سيدالشهداء عليه السلام روايات بسيار زيادى وارد شده است كه برهنه شدن مردان در مساجد و سينه زدن از بهترين مصاديق آن است، البته از آنجا كه نگاه به بدن نامحرم جائز نيست لذا هنگام برگزارى اينگونه مجالس نبايد بانوان حضور داشته باشند. حال بايد گفت كه آيا واقعاً سزاوار است دستور بدهند كه مردها كلاً نبايد اين چنين عزادارى كنند، اين حرف يعنى مردم برخلاف سيره متشرعه كه از علماء گرفته شده است عمل نمايند. من

ص:153

توصيه مى كنم كه اين خطاها را هر چه زودتر اصلاح كنند.

عزادارى براى حضرت سيدالشهداء عليه السلام از بهترين اعمال است كه در طول تاريخ، توسط شيعيان و دوستداران آن حضرت به بهترين نحو اقامه شده است و نيازى هم به صدور بخشنامه ندارد.

نورانى است كه خداى متعال او را از نور عظمت خودش خلق كرده است و تمام موجودات را از ظلمت عدم به واسطه او نور وجود عنايت فرمود، و لذا پيغمبر صلى الله عليه و آله هم مى فرمودند: «اول ما خلق الله نورى» و در روايات ديگر «روحى» و از نور پيغمبر صلى الله عليه و آله انوار انبياء و اولياءالله خلق شده اند و يكى از اولياء بزرگ حضرت ابوالفضل عليه السلام است كه داراى مقامات عاليه مى باشند و هيچ فيلم و نمايش و تصويرى ممكن نيست بتواند اندكى از مقام عالى آن حضرت را نشان دهد.

بنابراين به نظر من صورت حضرت نشان داده نشود زيرا اين كار نه تنها در بيان فضائل و برجستگى هاى شخصيت ايشان مؤثر نيست، بلكه ممكن است به دلايل مختلف حتى در درازمدت تأثير منفى نيز در ذهن افراد بگذارد.

ص:155

ص:156

پيام حضرت آيت الله العظمى روحانى«مد ظله العالى» به مناسبت ايام عزادارى حضرت سيد الشهداء عليه السلام

بسم الله الرحمن الرحيم

خداوند در قرآن كريم مى فرمايد:

وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللّهِ إِنَّ فِى ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ

صدق الله العلى العظيم

جهان تشيع در آستانه فرارسيدن روزى بزرگ و يكى از ايام الله يعنى روز عاشورا، روز خون، شهادت و جانفشانى در راه حق مى باشد. روزى كه امام حسن مجتبى عليه السلام درباره آن فرمود:

«لا يوم كيومك يا اباعبدالله» همچنانكه امام رضا عليه السلام نيز درباره آن فرمود:

«إنّ يوم الحسين أقرح جفوننا و أسبل دموعنا، و أذّل عزيزنا يا أرض كربلا أورثتنا الكرب و البلاء إلى يوم القيمة فليبك الباكون».

هرچند شيعيان هر ساله اين روز را با برپايى مراسم عزادارى، بزرگ مى دارند، اما مطلبى كه اين روزها داغ و سوز دل شيعيان را دوچندان مى كند، برخى ديدگاه هاى انحرافى است كه از سوى افرادى مغرض به خصوص در بعضى از كشورهاى عربى مطرح مى شود و نسبت به فوايد و كارآمدى شعائر حسينى ترديد ايجاد مى كنند. شايد اگر اين صداهاى غرض آلود از

ص:157

درون مكتب تشيع نبود، درك و تحمل آن براى ما آسان تر بود. اما صد افسوس كه اينان با به تن كردن لباس تشيع و پنهان كردن خنجر خويش در زير اين لباس، مى كوشند به مكتب شيعه ضربه بزنند و با خنجر زهرآلود خويش انديشه تشيع را مسموم سازند.

سؤال اين است كه دليل اين كينه توزى ها نسبت به شعائر حضرت سيدالشهدا عليه السلام چيست ؟ آيا ارزش هاى اخلاقى و معارف دينى - همچون جانفشانى در راه عقيده، برخاستن در برابر طاغوت ها، ايستادگى و پايدارى در راه حق - كه در پى احياى اين شعائر در دلهاى مؤمنان نهادينه مى شود، اين غرض ورزان را به كينه توزى وا مى دارد؟ و يا ترس و وحشتى كه در دشمنان خدا مى افتد، آنان را نگران كرده است ؟!

چگونه است كه ادعاى حسينى بودن و دلبستگى به شعائر حسينى دارند، اما اينگونه در اين معارف مكتب تشيع تشكيك مى كنند؟ چرا به جاى مبارزه با اين شعائر، همه توان و تلاش خود را در راه افشاى جنايات يزيد و يزيديان نمى گذارند؟!

در اينجا با تمام وجود فرارسيدن سالروز اين مصيبت و فاجعه بزرگ را به حضرت صاحب العصر و الزمان - روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء - و به شيعيان مخلص و با ايمان آن حضرت تسليت عرض مى كنم و به همين مناسبت، نكات زير را خطاب به مؤمنين يادآور مى شوم:

اول: به يكايك فرزندان مؤمن خويش در سراسر جهان تشيع

ص:158

مى گويم: وظيفه شما در اين مرحله حساس تاريخى اين است كه همه تلاش خود را براى احياى اين روز بزرگ به كار بنديد.

اين مهم از رهگذر برگزارى مجالس سوگوارى، شركت در اين مراسم، اقامه شعائر الهى مرتبط با مسأله عاشورا و هزينه كردن اموال فراوان در اين راه ممكن مى شود. چرا كه اين تلاش ها، كمترين كارى است كه براى خنثى كردن نيرنگ افراد مغرض و پاسخ به شبهه افكنى ها بايد انجام داد. تجمع شيعيان موجب احياى فرهنگ اهل بيت عليهم السلام مى شود. هم چنانكه حضرت امام جعفر صادق عليه السلام نيز بر اين مسأله تأكيد ورزيده اند. ايشان مى فرمايند:

«فإنَّ فى اجتماعِكم ومذاكرتكم إحياءٌ لأمرنا، وخيرُ الناسِ بعدنا مَن ذاكرَ أمرَنا، ودعَا إلى ذِكرِنَا».

حتى در نقل ديگرى كه معتبرتر نيز مى باشد اين روايت با تعبيرى بسيار شگفت آور آمده:

«فإنَّ فى اجتماعِكم ومذاكرتكم إحياءَنا». به اعتقاد من، قلم از بيان معانى والاى آن ناتوان است.

بر اساس اين روايت روشن مى شود كه صرف حضور در مجالس و دسته هاى عزادارى، امرى بسيار مطلوب است.

بنابراين برخلاف آنچه برخى افراد غافل در داخل و خارج ترويج مى كنند، دنبال كردن مراسم عزادارى و سخنرانى از طريق تماشاى شبكه هاى مختلف ماهواره اى و تلويزيونى كافى نيست.

ص:159

زيرا روشن است كه همين حضور مؤمنان در مراسم و مجالس عزادارى فريادى رسا، بر سر ستم و ستمگران به شمار مى رود و موجب به لرزه درآمدن كاخ هاى مستكبران جهان مى شود.

دوم: به فرزندان مؤمن خويش كه در برپايى اين مجالس ذكر و هيئت هاى عزادارى فعاليت مى كنند، يادآور مى شوم كه اين كار جهادى و بزرگ خويش را ادامه بدهيد. اين تلاش هاى شما عزيزان از برترين اعمال جهادى در روزگار كنونى به شمار مى رود.

همانا اين مجالس دينى از مؤثرترين سلاح هايى است كه موجب مى شود ايمان بر قدرت هاى كفر و شيطانى چيره شود.

اين راه را ادامه بدهيد و نكند خداى ناكرده انسان هاى ضعيف النفس و كوردل براى محو اين شعائر در ميان شما نفوذ كنند. اميد است كه عزادارى هاى شما مورد تأئيد ذات اقدس الهى قرار گيرد.

سوم: اكنون روى سخن من با خطيبان و واعظان منبر حسينى است، از شما سخنوران دينى خواستارم تمام تلاش خود را در راه نشر معارف ائمه معصومين عليهم السلام ، بيان احكام شرعى و تحكيم باورهاى دينى به كار بگيريد.

هم چنين با استفاده از ادله نقلى محكم و استدلال هاى عقلى، به شبهات انحرافى پاسخ دهيد تا از طرفى، باورهاى مؤمنان را محكم تر از گذشته گردانيد و از سوى ديگر ضمن اثبات اصالت منبر و كارآمدى آن، بى پايه بودن ادعاهاى افراد

ص:160

مغرض، مبنى بر ناتوانى و ناكارآمدى منبر حسينى در بيان معارف الهى را بر همگان آشكار نمائيد.

هم چنين درخواست من از مداحان و مرثيه سرايان اهل بيت عليهم السلام اين است كه در نوحه سرايى ها آن طور كه متأسفانه امروزه در بعضى دسته هاى عزادارى ديده مى شود، از نغمه هاى لهوى و موسيقى هاى طرب آميز استفاده نكنند. از خداوند متعال مى خواهم منبر حضرت سيدالشهدا عليه السلام و مجالس مبارك ايشان را به واسطه مدّاحان متعهد و مؤمن حفظ نمايد. چرا كه اينان صداى رساى تشيع و زبان ناطق مكتب اهل بيت مى باشند.

در پايان بار ديگر لازم مى دانم همه شيعيان در سراسر جهان را به لزوم توجه روزافزون نسبت به اين روز بزرگ و پيام هاى راهگشاى آن توصيه كنم و از همگان مى خواهم در راه احياى اين يوم الله عظيم بكوشند. انشاء الله همگان در سايه عنايات الهى و لطف حضرت ولى عصر(عج) موفّق و مؤيد باشند.

والسلام عليكم جميعاً و رحمة الله و بركاته

سيد محمد صادق حسينى روحانى

محرم 1432 هجرى قمرى - آذر 1389 هجرى شمسى

ص:161

ص:162

رييس دانشگاه الازهر (مهم ترين و عالى ترين مركز علمى اهل تسنن) نيز طى نامه اى كتاب عظيم «فقه الصادق» را مى ستايد.

اين كتاب ساليان سال است كه يكى از رساترين، معتبرترين و مهم ترين منبع تدريس فقه و اصول تشيع است. يكى از دلايل مرجعيت و اعلميت ايشان، ناشى از اين تأليفات بخصوص كتاب گرانسنگ «فقه الصادق» است.

تاليفات

1- فقه الصادق (به زبان عربى): دايرة المعارف كامل فقه تشيع. اين كتاب عظيم و بزرگ كه به عنوان يك منبع مرجع شناخته شده است در 26 جلد بارها در داخل و خارج كشور به چاپ رسيده است. چاپ جديد آن هم اكنون در 41 جلد (با ذكر منابع و مصادر) منتشر شده است.

از تأليف كتاب عظيم «جواهر الكلام» كه شامل تمامى ابواب فقه مى باشد نزديك به 200 سال مى گذرد و كتاب «فقه الصادق» كه به اعتقاد بعضى از مراجع و بزرگانِ خبره حوزه، از «جواهر الكلام» رساتر و كامل تر است؛ اولين و كامل ترين دايرة المعارف تمام ابواب فقه در دو سده اخير است. اين كتاب كه در سنين جوانى معظم له به رشته تحرير درآمده، مورد عنايت خاصه تمامى مراجع تقليد و بزرگان حوزه هاى علميه است. اين كتاب در ميان علماء عامه (اهل تسنن) نيز شناخته شده و مورد استناد است.

كتاب «فقه الصادق» در دانشگاه هاى معروف غرب (بخش مطالعات اسلام شناسى) يكى از منابع مورد قبول و قابل استناد است.

2- «زبدة الاصول» (به زبان عربى): دوره كامل علم اصول فقه كه به

ص:164

صورت بحث استدلالى ارائه گرديده است. اين كتاب در 6 جلد مى باشد.

3- «منهاج الفقاهه» (به زبان عربى): در 6 جلد مى باشد كه حاشيه اى است بر «مكاسب» شيخ انصارى (ره) كه به شيوه اى نو و ابتكارى تمامى موارد ارائه شده را بحث و بررسى كرده اند.

4- «المسائل المستحدثه» (به زبان عربى): حضرت آيت اللّه مبتكر مسائل مستحدثه و ارائه مسائل جديد با ذكر مسايل فقهى، روايى هستند.

اين كتاب كه بارها وبارها در خارج و داخل كشور به چاپ رسيده است شامل ارائه مسائل جديد، نو و مورد ابتلاى جامعه با ذكر دلايل و مستندات فقهى، روايى و قرآنى مى باشد.

5- تعليق بر «منهاج الصالحين» در 3 جلد (به زبان عربى)

6- تعليق بر «عروة الوثقى» در 2 جلد (به زبان عربى)

7- تعليق بر «وسيلة النجاة» (به زبان عربى)

8- رساله در لباس مشكوك (به زبان عربى)

9- رساله در قاعده لاضرر (به زبان عربى)

10- الجبر و الاختيار (به زبان عربى)

11- رساله در قرعه (به زبان عربى)

12- مناسك الحج (به زبان عربى)

13- المسائل المنتخبه (به زبان عربى)

14- رساله در «فروع العلم الاجمالى» (به زبان عربى)

15- الاجتهاد و التقليد (به زبان عربى)

16- القواعد الثلاثه (به زبان عربى)

17- اللقاء الخاص (به زبان عربى) استفتائات

ص:165

18- «شرح مناسك الحج والعمرة» (به زبان عربى)

19- «اجوبة المسائل الاعتقادية» (به زبان عربى) استفتائات

20- «السيدة الزهرا عليها السلام بين الفضائل والظلامات» (به زبان عربى)

21- رساله «توضيح المسائل» (به زبان فارسى و اردو)

22- جبر و اختيار (به زبان فارسى)

23- «نظام حكومت در اسلام» (به زبان فارسى و تركى و اردو)

24- مناسك حج (به زبان فارسى)

25- منتخب احكام (به زبان فارسى)

26- «استفتائات قوه قضائيه و مؤسسه حقوقى وكلاى بين الملل» (به زبان فارسى)

27- احكام فقهى مسائل روز (به زبان فارسى)

28- استفتائات (پرسش و پاسخ هاى مسائل شرعى) (به زبان فارسى):

كه تاكنون در 7 جلد به صورت سؤال و جواب ارائه شده است.

29- «سلسله فتاوى و استفتائات»(به زبان عربى): شامل استفتائات و پاسخ هاى مسائل شرعى مى باشد كه در 18 جلد تهيه شده و هر جلد شامل 1000 سؤال و جواب است. كه تاكنون 2 جلد (التقليد والعقائد -الطهارة) آن به چاپ رسيده است.

30- فضائل و مصائب حضرت زهرا عليها السلام

31 -اجوبة المسائل (فى الفكر والعقيدة والتاريخ والاخلاق)

32 -راه سعادت

ص:166

2. پايگاه اطلاع رسانى مجموعه آثار (كتابخانه ديجيتال):

پايگاه اطلاع رسانى مجموعه آثار حضرت آيت اللّه العظمى روحانى (مدظله العالى) (در قالب كتابخانه ديجيتال) و به آدرس .www rohanibooks .COM راه اندازى شد. در اولين اقدام متن كامل مجموعه فقهى كم نظير «فقه الصادق» با امكان جستجوى قوى و پيشرفته در سايت قرار داده شده و به تدريج ساير كتب فقهى و اصولى ايشان نيز در اين سايت آورده خواهد شد. در طراحى اين پايگاه از قابليت هاى مفيد و منحصر به فرد موجود در نرم افزارها، و نيز قابليت هاى مفيد موجود در شبكه كه حتى در نرم افزارها قابل دستيابى نبوده، استفاده شده است.

3. سايت هاى دفتر استفتائات به زبان هاى عربى و فارسى:

نسخه جديد سايت هاى دفتر استفتائات حضرت آيت اللّه العظمى روحانى (مدّظلّه) براى پاسخ گويى سريع تر و ارتباط نزديك تر با مقلدين ايشان و همچنين پاسخ گويى به سؤالات اعتقادى هموطنان راه اندازى شده است. از جمله نكات مهم لحاظ شده در سايت، بخش سؤالات مرتبط هست كه در انتهاى هر سؤال شرعى و اعتقادى قرار داده شده است تا مخاطب امكان دسترسى آسان ترى نسبت به سؤالات مورد نياز خود داشته باشد. لازم به ذكر است كه در حال حاضر در هر كدام از اين دو سايت بيش از 4 هزار استفتاء موجود مى باشد و به طور هفتگى بر استفتائات موجود در آن اضافه مى شود. آدرس سايت فارسى دفتر استفتائات .www istefta.net آدرس سايت عربى دفتر: www istefta. COM مى باشد.

ص:168