اَلحَمدُ لِلهِ خَالِقِ الکَونَینِ وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلی رَسُولِ الثَّقَلَینَ جَدِّالحَسَنِ وَ الحُسَینِ وَآلِهِ فِی الدَّارَینَ سِیمَا اَمِیرَ المُؤمِنِینَ وَ فاطِمَةَ الزَّهرَاءَ وَ الحَسَنَینِ (علیهم السلام)» وَلَعنَةُ اللهِ عَلَی اَعدَائِهِم وَقَتَلَتِهِم وَظَلَمَتِهِم اِلی یومِ حَشرِ الثَقَلَینِ

ذات احدیت را سپاسگزاریم که در پرتو نور رسالت و امامت، ما را هدایت فرمود و عشق خاندان وحی را در عمق جان مان قرار داد، و مودت آنان را مزد رسالت آخرین سفیرش مقرر داشت. «قُل لاّ اَسئَلُکُم عَلَیهِ اَجراً اِلّا المَوَدَّةَ فِی القُربَی»

«بگو (ای محمد) من از شما مزد رسالت نمی خواهم جز مودت و محبت به بستگان نزدیک و خاندان (اهل البیت) من (علیهم السلام)»

ص: 2

تا در فروغ آن به مدارج بلند و معنویت پرواز کنیم و این عشق پایدار که همان ایمان خلل ناپذیر به غیب است، ما را به حرم معشوق می کشاند، تا آن جا که در اولین ورود به مسجد الحرام در باب السلام از عمق جان می گوییم: «اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیهَا النَّبِی وَ رَحمَةُ اللّهِ ...» و به درب حرم پیامبر و امامان می گوییم: رسیدن به خدا از این راه است و آنان وسیله های وحیانی به سوی رحمت بی پایان خدا.

و راه یافتن به خانه وحی و حرم نور با اذن و اجازه خدا و دستور اوست تا بدانیم که زیارت کردن خاندان رسالت یک گام بلند به سوی خدا، یک مقام عالی عبودیت، یک مکتب انسان ساز و یک جهان دانش و معرفت است، بلکه در مکتب حقوقی این آیین جامع و وحیانی، زیارت پیشوایان دین و حتی هر انسان متعهد برجسته ی دینی، یک سرفصل بزرگ حقوقی است که نقش آن در تکامل انسان متدین روشن و غیر قابل انکار است.

ص: 3

از این رو بر آن شدم که کتاب هایی تحت عنوان (دائرة المعارف حج و زیارت) درباره ی معرفی و سیر تاریخی حرم امن الهی و حرم های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و پیشوایان مکتب آسمانی أئمه معصومین و خاندان رسالت (علیهم السلام) ، مستند و تحقیقی با رعایت اختصار به رشته تحریر درآورده فرا روی شیفتگان کوی دوست قرار دهم تا شاید برای همه به ویژه پژوهندگان سودمند باشد:

در همین راستا کتاب دیگری درباره ی زیارت ها و اماکن متبرکه ی سوریه نوشتم که با نام دل انگیز «خوشه های خورشید (دائرة المعارف زیارات) در سوریه» در 308 صفحه به چاپ رسید.

قابل یادآوری این که تاکنون از«دائرة المعارف حج و زیارت» سه کتاب از تحقیقات بنده به چاپ رسیده است به این شرح:

1- کتاب زمزم نور(دائرة المعارف حرمین.) چاپ دوم.

2- کتاب خورشیدهای ولایت (دائرة المعارف عتبات عالیات عراق.)«کتاب حاضر»

3- کتاب خوشه های خورشید (دائرة المعارف زیارات سوریه.)چاپ اول.

4- کتاب گنج های مخفی در حرمین مکه و مدینه که تاکنون چاپ نشده است.

5- کتاب سایر زیارت های منطقه، در دست پژوهش.

بنده در نظر دارم که اگر خدا بخواهد درباره ی زیارت ها و اماکن متبرکه ی فراموش شده ای که در سرزمین های آسیای مرکزی ، افغانستان، پاکستان، هند و ... قرار دارند، کتابی بنویسم مستند و

ص: 6

تحقیقی، تا خدمت ناقابل دیگری به فرهنگِ زیارت کرده باشم. امید آن که خداوند سلامتی و توفیق عنایت فرماید تا به این آرمان نیز نایل شوم. اِن شاءَ اللّهُ تَعَالی «وَ مَا تَوفِیقِی اِلّا بِاللّهِ عَلَیهِ تَوَکَّلتُ وَ اِلَیهِ اُنِیبُ».

ص: 7

بلند، برای خودسازی، برای ایفای مسئولیت، برای انجام یک حق و ... به زیارت بهترین انسان ها، با پول حلال و نهایت اخلاص مشرّف می شویم.

هرگاه منظور از این سفر معنوی و روحانی زیارت است، ایمان و معرفت نخستین گام است، زیرا زیارت فرع معرفت است، و نیز باید توجه داشت که زیارت چه آداب و شرایطی دارد؟ آیا اخلاق اسلامی و آداب انسانی رعایت می شود؟ آیا پس از بازگشت، ارزش زیارت و قداستِ زائر ماندن و... را تعهد دارم؟... [زیارت رفتن دشوار است، زائر شدن دشوارتر اما زائر ماندن و از نور و معنویت زیارت در دنیا و آخرت بهره گرفتن سخت مشکل.]

پس این سؤال ها و ده ها سؤال دیگر را با اخلاص کامل و معرفت سرشار، پاسخ عملی باید گفت.

ص: 9

پاسخِ مهم ترین پرسش های شما در کتابی است که در دست دارید و در شش فصل به این شرح تنظیم شده است:

فصل اوّل: شناسنامه ی عراق.

فصل دوم: سیمای خوشید ولایت علی (علیه السلام) .

فصل سوّم: خورشیدهای خون فام کربلا.

فصل چهارم: در پرتو خورشیدهای کاظمین (علیهما السلام) .

فصل پنجم: با فروغ خورشیدهای سامرّاء.

فصل ششم: در پرتو خوشه های خورشید در عراق.

با توجه به احساس نیاز، نخستین فصل اختصاص داده شد به شناخت عراق.

ص: 10

یکی از کهن ترین سرزمین های تمدن خیز، سرزمین (بین النهرین) یا (عراق) است که سابقه تاریخی آن به هزاران سال قبل از میلاد حضرت عیسی (علیه السلام) برمی گردد. درباره ی دلایل نامگذاری عراق نظریاتی به این شرح ارائه شده است : 1. عراق یعنی سرزمینی سرسبز که در کنار دریا قرار دارد، چون عرب ها سرزمینی را که در نزدیکی دریا و دارای درخت و گیاه باشد، عراق می گویند. 2. عراق در اصل (ایراک) بوده است (سرزمین پست و هموار) سپس معرّب شده است و عراق خوانده شده است. 3. عراق در اصل (آراکا) بوده است به معنی سرزمین پاک و مقدس که بعضی مستشرقین گفته اند.

نام های متفاوت تاریخی عراق

ص: 12

عراق، در اسناد و مدارک تاریخی با نام های بین النهرین، عراقین، عَراقان، عَراق عرب، سواد، سورستان، وادی الرافدین، ارض الرافدین و... نیز خوانده شده است.

طول 1851و2700 کیلومتر در شمال بصره به هم وصل می شوند و به نام «شطّ العرب» و «اروند رود» نامیده می گردند و طی190 کیلومتر به خلیج فارس می پیوندد، و نیز از نعمت چندین رود کوچک (غراف، دیالی، نهرالعظیم و ...) برخوردار است؛ از این رو این سرزمین، سرسبز، حاصل خیز و سرشار از میوه و نعمت های خدادادی است. عراق از نفت و باقی معادن و ذخایر طبیعی و... در سطح بالایی قرار دارد.

عراق در طول تاریخ دارای تمدن مهم، موقعیت ویژه و محل زندگانی عده ی کثیری از پیامبران الهی بوده است و به جاست که نیم نگاهی به تاریخ کهن آن، پیش از درخشش اسلام در آن سرزمین به طور فشرده داشته باشیم به این شرح:

سومریان: آ ن ها در هزاره چهارم ق.م [قبل از میلاد] نخستین تمدن یا زندگی شهری را به وجود آوردند و موفق به ساختن خط میخی، نوعی تقویم و یک سلسله اوزان و مقادیر شدند. البته کار اکثر آنان کشاورزی بوده است.

سامی ها: آنان در حدود 3500 قبل میلاد به این سرزمین مهاجرت کردند که پایتخت آن ها شهر بابِل و سپس نینوا بود.

ص: 15

اکدیان: در حدود 2350 سال قبل از میلاد، اکدیان در عراق شهرهای بسیاری را پایه گذاری کردند که از آن جمله: بابل، کیش، کوتا و سیپار بوده است.

آموریان: در حدود 2050 ق.م سرزمین «اکد» را آموریان فتح کردند و بر آن سرزمین حاکم شدند؛ حمورابی ششمین پادشاه آموری در 1800 ق.م و قانون گذار معروفی بود. حمورابی حدود 40 سال در آن جا سلطنت کرد.

تسلط بخت النصر: در سال 586 ق.م بخت النصر این سرزمین را در اختیار گرفت و در راستای کشورگشایی خویش توانست تا اورشلیم را فتح کند و اسیران یهودی را به بابِل ببرد.

ص: 16

آشوری ها: پس از تحولاتی که در دوره ی آموریان و حکومت بخت النصر پیش آمد (در قرن هفتم قبل از میلاد) آشوری ها بر عراق و سوریه حاکم شدند و نینوا را پایتخت انتخاب کردند. مهم ترین پادشاه آنان «آشور پانی پال» بود که 34 سال حکومت کرد.

مادها: در سال 539 قبل از میلاد سپاهیان کوروش بر بخش عمده ی عراق مسلط شدند. نخستین کسی که آشوری ها را متلاشی کرد، ماد بود و توانست بین النهرین را به ایران ملحق کند.

سلوکیان: در سال 331 قبل از میلاد، اسکندر بر این سرزمین هجوم آورد و آن را پایتخت حکومتش قرار داده «سلسله ی سلوکیان» را به وجود آورد.

ص: 17

اشکانی ها: از قرن سوم قبل از میلاد به بعد عراق تحت تسلط اشکانی ها قرار گرفت.

ساسانی ها: پس از دوره ی اشکانی ها، ساسانی ها بر این سرزمین مسلط شدند و بر اساس تسلط ایران، بر آن بود که در جنگ های ایران و روم ساسانی ها به طرفداری از ایران قیام کردند.

بن ابی وقّاص ساخته شد، و خلفای مسلمین از جوار حرم ملکوتی پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و مرکز حکومت اسلامی (مدینه منوره) این سرزمین را تحت اداره و فرمان داشتند.

حکومت امیرمؤمنان (علیه السلام) در عراق: در سال 36 ه- .ق، وصی پیامبر گرامی اسلام ص نخستین امام شیعیان امیرمؤمنان علی بن ابی طالب (علیهما السلام) برای اولین بار شهر نوپای کوفه را مرکز حکومت اسلامی و دارالخلافه قرار داد و سراسر جهان اسلام را از این سرزمین اداره می کرد.

حکومت امام حسن (علیه السلام) در عراق: در سال 41 ه- .ق بعد از شهادت دومین شخصیت جهان اسلام علی بن ابی طالب (علیه السلام) سبط اکبر رسول خدا امام حسن مجتبی (علیه السلام) به مقام امامت رسید،آن حضرت مدت

ص: 19

کوتاهی جهان اسلام را از این سرزمین اداره می کرد، اما پس از جنگ ها و درگیری ها، خلافت ظاهری با زور و حیله در پنجه ی امویان قرارگرفت، پس از آن همواره عراق دستخوش حوادث تلخ بوده است که سرآغاز آن پیمان شکنی آن مردم با فرزند پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حضرت امام حسن مجتبی Cبود تا سرانجام، آن حضرت با پذیرفتن صلحِ آن چنانی، اسلام و وحدت صفوف مسلمین را از خطر نابودی حفظ کرد، آن گونه که پدرش علی (علیه السلام) با سکوت 25 ساله ی خود در کنار خلفاء، اساس اسلام و یکپارچگی مسلمانان را حفظ فرموده بود.

ساکنان این سرزمین به پیروی از بدترین انسان زمان یزید بن معاویه و یکی از مفسدترین عُمال او عبید ا... بن زیاد، دست به جنایت خطرناکی زدند و سید جوانان اهل بهشت فرزند پیامبرص حضرت امام

ص: 20

حسین (علیه السلام) و یارانش را با لبان تشنه به شهادت رساندند و اهل بیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را به اسارت بردند و... که روی خودشان را سیاه و تاریخ را ننگین و لکه دار کردند اما در واقع امام حسین (علیه السلام) پیروز شد و اسلام را برای ابد بیمه کرده، پایدار ساخت و خود و عزیزانش زنده و جاوید شدند.

قیام توّابین و سپس قیام شجاعانه مختارثقفی و ابراهیم بن مالک اشتر و تعدادی از شیعیان برای خون خواهی فرزند پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) صورت گرفت که اکثر قاتلانِ حضرت امام حسین (علیه السلام) را به جهنم واصل کردند. قیام آنان سر فصلی از یک تحوّل حق طلبانه و حماسه ی جاوید بود و برگ زرینی را در تاریخ این سرزمین به یادگار گذاشت.

ص: 21

با ادعای خلافت باطل دیگری توسط عبد اللّه بن زبیر از سرزمین مکه مکرمه و لشکرکشی به سرزمین عراق فاجعه ی دیگری به وقوع پیوست و زبیرییان به فرماندهی مصعب بن زبیر فرمانده نظامی عبداللّه زبیر، مختار و صدها هزار نفر دیگر را به خاک و خون کشیدند؛ سرانجام عبدا... و مصعب فرزندان زبیر و یاران جلادشان به دست جنایت پیشه ی تاریخ، عبدالملک مروان و عامل خون خوار و بیدادگرش حجاج ثقفی به قتل رسیدند.

پس از متلاشی شدن دودمان زبیر و هواداران شان توسط بنی امیه به ویژه حجاج بن یوسف ثقفی که حرمت حرم امن الهی را همانند سلف مفسدشان یزید ابن معاویه شکستند و دوباره قبله ی مسلمین، «کعبه معظمه» را به آتش کشیدند و عبداللّه زبیر را در کنار کعبه به دار

ص: 22

آویختند، پس از آن تاریخ بنی امیه یکه تاز میدان شدند و حکومت را همانند توپ دست به دست می کردند و با بهره گیری از این فرصت، حَجاج بن یوسف ثقفی حاکم جلاد و خون خوار بنی امیه، جریان های مخالف را در عراق و... سرکوب کرد. قتل و کشتار وحشیانه ی حَجاج و حاکمان بنی امیه روی بخت النصر، هیتلر و... را سفیدکرد و فاجعه ای آفرید که تاریخ آن را فراموش نخواهد کرد.

در سال 142 ه- .ق عباسیان از سرزمین ایران قیام کردند و دودمان بنی امیه را با وحشی گرِی های ددمنشانه متلاشی و نابود کردند و با ظلم و جور میدان دار سیاست، خلافت و حکومت شدند، و تا قرن هفتم و سال 656 ه- . ق 37 خلیفه ی عباسی در این سرزمین بر مردم حکومت کردند؛ قابل توجه این که آنان در فاجعه، فساد، جنایت،

ص: 23

خون ریزی و... نسخه ی دیگری از خلفای اموی بودند و با جنایات وحشیانه، صفحات تاریخ را سیاه کردند که در صدر جنایات شان به شهادت رساندن فرزندان رسول خدا ص، امامان معصوم (علیهم السلام) و شیعیان می باشد.

در سال656 ه- . ق با فروپاشی خلافت زورمدار و قلاّبی بنی عباس، حکومت هلاکوخان (ایلخانان مغول) و جلایریان بر این سرزمین سایه افکند و تا سال1258 ه- . ق=1508 میلادی ادامه داشت.

از سال1258ق تا1286ق =1534 میلادی، عراق عملاً جزء ایران بود و صفویان بر آن سرزمین حکومت می کردند.

ص: 24

پس از سال 1286 ه- . ق=1534میلادی که لشکر عثمانی بر سپاه ایران غالب شد، عراق را به تصرف خود درآورد و تا زمان شکست شان در جنگ جهانی اول، حکومت عثمانی بر آن سرزمین حاکم بود.

در جنگ جهانی اول با شکست متفقین و فروپاشی دولت عثمانی، نیروهای انگلیسی به بهانه ی اعطای استقلال برای عراق در سال 1917 میلادی، بغداد را اشغال کردند، سپس تمام عراق را تحت تسلط خود درآوردند.

گفتنی است که تا این تاریخ عراق از نعمت استقلال محروم بود و سرآغاز استقلال این کشور نهضت افتخارآفرین مراجع، علماء و روحانیت شیعه ی این سرزمین است که ثبت تاریخ شده است.

ص: 25

این انقلاب افتخارآفرین به نام (ثورة العشرین) ثبت تاریخ گردیدکه سرآغاز استقلال عراق شد، [اما متأسفانه یک نظام سیاسی سالمی را به وجود نیاوردند و حکومت اسلامی که خواسته ی خودشان بود را هم برقرار نکردند یا نتوانستند؛ دشمنان داخلی و خارجی مسیر اصلی جهاد و انقلاب را با طرح نوین انگلیسی و مهره گذاری کاملاً عوض کردند تا آن که سرنوشتِ نامطلوب رقم خورد و...] .

در سال1921 میلادی=1340ه- .ق، دولت انگلیس، ملک فیصل (متولّد 1885م) فرزند شریف حسین، پادشاه حجاز را به پادشاهی عراق گماشت. او تا آخر عمرش سال1933م در این کشور به نام «المملکة العراقیه» سلطنت کرد.

ص: 27

در سال 1933 م، ملک غازی پس از فوت پدرش به قدرت رسید و تا سال 1939 م که ملک غازی در یک تصادف فرمایشی در بغداد از بین رفت، زمام امور را در دست داشت.

در سال 1939م پس از کشته شدن ملک غازی، انگلیس، پسر چهار ساله ی او «ملک فیصل دوم» را پادشاه صوری تعیین کرد اما عملاً کشور را به دست دایی او «عبداللّه» به عنوان نائب السلطنه و نوری سعید به عنوان رئیس الوزراء سپرد. سرانجام ملک فیصل دوم در سال 1953م در سن هجده سالگی تاج و تخت را رسماً در اختیار گرفت و دایی اش را ولی عهد انتخاب کرد اما پس از پنج سال حکومت در ژانویه ی 1958م طی کودتای نظامی همراه دو یار و کارفرمایان

ص: 28

اصلی اش توسط عبدالکریم قاسم کشته شدند و عنوان و نام جمهوری، جانشین پادشاهی شد.

به این ترتیب در سال 1958.م عبدالکریم قاسم علیه ملک فیصل دوم کودتا کرد و با کشتن او عراق را جمهوری اعلام کرد و بر اریکه ی قدرت تکیه زد.

در سال 1963. میلادی، عبدالسلام عارف علیه عبدالکریم قاسم کودتا کرد و او را به قتل رساند و قدرت و حکومت را قبضه کرد و نسخه ی دوم جمهوری عراق را یدک می کشید؛ تا سرانجام عبدالسلام عارف پس از سه سال حکومت، در یک سانحه ی هوایی کشته شد و برادرش عبدالرحمان عارف با کمک و همکاری حزب بعث به رهبری «میشل عفلق» به حکومت رسید.

ص: 29

در سال 1968 م، حسن البکر با یک کودتا با پشتیبانی میشل عفلق بر مسند حکومت عراق تکیه زد و فجایعی را به بار آورد؛ از جمله اینکه با تمام توان حوزه ی علمیه ی نجف اشرف را تحت فشار قرار داد و با یک نقشه ی خطرناک، علما، طلاّب و مهاجران ایرانی، افغانی و... را با وحشی گری از عراق اخراج کرد و... .

در سال 1974م، با استعفای آن چنانی حسن البکر، صدام حسین بر اریکه ی قدرت تکیه زد و دیوانه وار نسخه ی جدیدی از حکومت فرعون و یزید را پیاده کرد و از اسلاف خود در جنایت و فساد در کشور و منطقه پیشی گرفت.

در سال 1980م=31/6/1359ش، صدام حسین قرارداد مرزی بین عراق و ایران را رسماً پاره کرد. سپس با تجاوز وحشیانه هشت سال با

ص: 30

نظام مقدس و نوپای ایران اسلامی جنگید (البته با همکاری پیدا و پنهان استعمارگران و بیدادگران جهانی و منطقه ای) تا آن که سرانجام آن جنگ تحمیلی در سال 1988م با قطعنامه 598 با صلح تحمیلی به پایان رسید. و نیز در داخل عراق حمام خون به راه انداخت، با قتل عام علما، مراجع، اندیشمندان، بزرگان، جوانان و... ملت باعظمت عراق را متلاشی کرد.

در دوم آگوست 1990م، صدام با حمله ی نظامی و وحشیانه کویت را اشغال کرد و با کشتار، تاخت و تاز و غارت گری عقده ی حقارت خود را به نمایش گذاشت و به قطعنامه های شورای امنیت اعتنا نکرد؛ سرانجام آمریکا با همکاری نظامی 28 کشور دنیا، در ساعت3 شب17

ص: 31

ژانویه 1991م به نیروهای عراقی حمله و کویت را از سلطه ی صدام آزاد کردند.

در20 مارس 2003م آمریکا و انگلستان طی یک حمله ی قوی رژیم خونخوار و وحشیانه ی صدام را سرنگون و این کشور را تحت کنترل شان درآوردند.

پس از تحولات گوناگون و حیرت زا، امروز عراق بحمداللّه دارای یک نظام اسلامی اما نوپاست که افراد مسلمان و جهادگر اعم از شیعه و سنی، عرب و عجم گرداننده ی امور هستند به ویژه این که حضرت آیة اللّه العظمی سیستانی، حضرت آیت اللّه العظمی فیاض، حضرت آیت اللّه العظمی حکیم، حضرت آیت اللّه العظمی شیخ بشیر نجفی (دام ظلهم العالی) و سایر علما و مراجع دینی به ویژه خاندان باعظمت آیت

ص: 32

اللّه العظمی حکیم بزرگ (ره) و خاندان باعظمت آیت اللّه العظمی شهید صدر (ره) «دامت افاضاتهم» و نیز سیاستمدارانِ متدین، مخلص، شایسته، فداکار و دلسوز، در صدر امور رهبری و اداره ی این سرزمین مقدس، قرار دارند.

بدون تردید فعلاً مایه ی تمام مشکلات و گرفتاری عراق، وجود نیروهای نظامی، ابرقدرت های غربی و نیز تروریست های وحشی و عُمال بیگانه در این کشور هستند که همواره این ملت را به خاک و خون می کشند و حتی اماکن متبرکه و حرم های فرزندان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) از شرّ آنان در امان نمی باشند؛ البته مشکل اساسی دیگر، عدم اتحاد فراگیر در بین برادران شیعه و برادران اهل سنت است و نیز تحرکات خطرناک برخی ملیت ها می باشد؛ بدون شک عوامل تفرقه و نفاق افراد

ص: 33

بعثی و سایر دشمنان داخلی و خارجی هستند که با هزینه های سرسام آور آب را گل آلود می کنند تا ماهی مرادشان را شکار کنند، اما کور خوانده اند. دیر یا زود با رهبری علما و اندیشمندان، صفوف ملت شریف عراق فشرده و نظام اسلامی شان پایدار خواهد شد.

جمهوری است که در 1958م با کودتای نظامی سرهنگ عبدالکریم قاسم و همکاری سرهنگ عبدالسلام عارف، پایه گذاری شد.

زبان رسمی عراق، عربی است و در شمال و شمال شرق این کشور، زبان کُردی و تُرکی نیز رواج دارد و در نجف، کربلا و کاظمین عده ی کثیری به زبان فارسی آشنایی دارند. واحد پول عراق دینار که جمع عربی آن دنانیر می باشد، است. دینار معادل 1000 فلس است. پرچم ملی آن دارای سه رنگ قرمز، سفید و سیاه و با کلمه مقدس (اللّه اکبر) با خط کوفی مزین شده است. پایتخت این کشور بغداد می باشد که در تاریخ اسلام به عنوان «مدینه السلام» و دارالخلافه یاد شده است.

نظام عراق جمهوری است.

ساختار کلی: عراق دارای سه قوه است که عبارتند از:

الف. قوه ی مقنّنه، به نام «مجلس الشّعب» یا «مجلس الامة».

ب. قوه ی مجریه: که مرکب از رئیس جمهور، نخست وزیر، معاونین و هیئت وزیران ( 17 وزارت خانه) می باشد.

ج. قوه ی قضائیه.

3. تقسیمات اداری: عراق از نظر تقسیمات استانی دارای 18 استان « المحافظه» یا « اللِّواء» می باشد که مهم ترین آن ها بغداد، نجف اشرف و کربلا است.

عراق از نظر ذخایر نفتی در مقام دوم جهان قرار دارد که از سال 1928م اولین حوزه ی نفتی آن کشف شد و در سال 1983م عراق، ذخایر نفتی اثبات شده ی خود را « 59 » میلیارد و ذخایر احتمالی خود را « 100» میلیارد بشکه اعلام کرد.

محصولات دیگر باغی عراق عبارت است از: سیب، انجیر، انار، گلابی، زیتون، مرکبات و... .

و محصولات کشاورزی آن عبارت است از: گندم، جو، برنج، پنبه، مرکبات و... . در عراق شغل دامداری و دامپروری به شکل سنتی و در روستاها از رونق خوبی برخوردار است.

ایران 1458 کیلومتر، عربستان سعودی 814 کیلومتر، سوریه 605 کیلومتر، کویت 242 کیلومتر، ترکیه 231 کیلومتر و اردن 181 کیلومتر.

عراق 85 کیلومتر از سواحل خلیج فارس را در اختیار دارد.

سیمای دومین شخصیت جهان اسلام وصی و جانشین پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) ، امیرمؤمنان حضرت علی بن ابی طالب (علیهما السلام) را به نظاره خواهیم نشست. نخست خواهیم دید که مدفن آن حضرت از دیدگاه فرهنگ اسلام چه قداست و جایگاهی دارد؟

عن عبداللّه بن بُکَیر (فی حدیث طویل) قال: قال ابوعبداللّه (علیه السلام) یابنَ بُکَیرِ اِنَّ اللّهَ اِختارَ مِن بقاعِ الاَرضِ سِتَّةً: اَلبَیتُ الحَرامُ، وَ الحَرَمُ وَ مَقَابِرُ الاَنبِیاءِ وَ مَقابِرُ الاَوصِیاءِ وَ مَقاتِلُ الشُّهَداءِ وَ المَساجِدُ الَّتِی یذکَرُ فیهَا اِسمُ اللّهِ.

عبداللّه بن بُکَیر در روایت مفصلی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: «ای فرزند بکیر! همانا خداوند شش بقعه ای از زمین را پسندیده است: بیت الحرام و حرم و مقبره های پیامبران و مقبره های اوصیای شان و جایگاه شهادت شهدا و مسجدهایی که نام خداوند در آن ها برده می شود.» [سرزمین نجف اشرف یکی از آن هاست].

سرآغاز سفر به معراج نور، زیارت ابی الائمه امیرالمؤمنین علی:خواهد بود.

ص: 43

کوفه نخستین شهر اسلامی است که توسط سعد بن ابی وقاص فرمانده فاتح عراق و ایران به دستور خلیفه دوم مسلمین در بخش میانی عراق در سال 17 ه- ق پایه گذاری شد. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در سال 36 ه- ق این سرزمین مقدس را برای نخستین بار مرکز و پایتخت حکومت اسلامی قرار داد. البته با ترقی شگفت انگیز نجف اشرف که مرکز دل های شیفتگانِ امیرمؤمنان (علیه السلام) و حرم آن بزرگوار می باشد، کوفه تحت تأثیر و از توابع آن قرار گرفته است؛ آری نجف اشرف جایگاه خورشید درخشان ولایت است.

سرزمین کوفه در جلوه گاه تاریخ پیامبران الهی: از درخشندگی والایی برخوردار بوده است. در روایات اسلامی درباره عظمت و فضائل کوفه زیاد سخن گفته شده که به ذکر برخی بسنده می شود:

بدون تردید یکی از برترین ارزش ها برای هرکس و هر چیز پذیرش ولایت تکوینی یا تشریعی خاندان رسالت: و عشق ورزی با آنان است، و چه زیبا است که بگویند: ما او را دوست داریم.

عن الصادق (علیه السلام) قال:« ... تُربَةٌ تُحِبُّنَا وَ نُحِبُّهَا اَلّلهُمَّ اِرمِ مَن رَمَاهَا وَ عَادِ مَن عَادَاهَا.»

امام صادق (علیه السلام) در ضمن روایت مفصلی درباره ی کوفه می فرماید: «...کوفه تربت (و خاک پاکی است) که ما را دوست دارد و ما او را دوست داریم. خدایا هرکس که نسبت به آن اقدام بدکند او را با تیر بلا هدف قرار ده، و دشمن بدار کسی را که با او دشمنی ورزد.»

سرزمین کوفه علاوه بر ویژگی های تاریخی، تکوینی و قداست مکتبی که دارد، صدف دلربایی است که گوهرهای پرفروغ توحیدی را در سینه جای داده؛ چنان چه از بیان صادق آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ویژگی های آن روایت شده است:

عن ابی اسامه، عن ابی عبداللّه (علیه السلام) یقول: «اَلکُوفَةُ رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، فِیهَا قَبرُ نُوحٍ وَ اِبرَاهیمَ (علیهما السلام) وَ قُبُورُ ثَلاثِ مِأَةٍ وَ سَبعِینَ نَبِیاً وَ سِتَّ مِأةِ وَصِی وَ قَبرُ سَیدِالاَوصِیاءِ اَمِیرِالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) ».

امام صادق (علیه السلام) : «کوفه باغچه ای از باغچه های بهشت است، قبر نوح و قبر حضرت ابراهیم (علیهما السلام) و مرقد (370) پیغمبر: و مدفن (600)

وصی پیامبران (علیهم السلام) و مرقد سید اوصیا حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در آن قرار دارد.»

ص: 49

قابل توجه آن که مراد از کوفه در روایات، کوفه به معنای عام است و شامل نجف اشرف نیز می باشد که مدفن ولی اللّه الاعظم امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در آن قرار دارد.

جدید] و مرکز یکی از استان های عراق و دارای زیارتگاه های مهمی است که بیان خواهد شد. (ان شاء اللّه) به ویژه حرم مطهر مولی الموحدین، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) (در مرکز شهر) که با گنبد طلایی، صحن ها، گلدسته ها، رواق ها، مساجد و ... قرار دارد. [اوهمانند خورشید می درخشد، زیرا او جایگاه خورشید است.]

زمزم به استقبال کوثر جام دارد

دست ادب در سینه تا فرجام دارد

با ساقی کوثر شعاع نور آمد

موسی به استقبال او از طور آمد

آدم به استقبال او گل می فشاند

حوّا برایش نقل و سنبل می فشاند

جشن ولادت را خلیل اللّه گرفته

قربانی راهش ذبیح اللّه گرفته

کوه صفا دست ادب در سینه دارد

مروه بر راهش جلوۀ آیینه دارد

از بام کعبه تا فلک آیینه گل کرد

تا عرش اعلی از ملک آدینه گل کرد

نوری درخشان تا به بیت اللّه آمد

ص: 53

در هاله اش شخص ولی اللّه آمد

میلاد حیدر کعبه را ارج و بها داد

لبخند کعبه آسمان ها را صفا داد

دُرِّ نجف آنک نگین کعبه گردید

قبله نما خورشید و روح قبله گردید

لوح و قلم با لید از میلاد حیدر (علیه السلام)

چون دید اخلاص و صفا و داد حیدر (علیه السلام)

نام علی از نام داور شد هویدا

با لوحۀ سبزی که آنجا گشت پیدا

شعر(حجازی)پیشواز جان مولا

روح (حجازی)عاشق و قربان مولا

در روزسیزدهم ماه مبارک رجب، سی سال بعد از عام الفیل، حضرت فاطمه بنت اسد (علیها السلام) همسر حضرت ابی طالب (علیه السلام) در کنار خانه خدا آمد و پرده کعبه را به دست گرفت و با خدا راز و نیاز کرد. آن گاه کعبه از «مستجار» کنار رکن یمانی شکافته شد و بغل گشود. فاطمه بنت اسد وارد خانه گردید و حضرت علی (علیه السلام) در داخل خانه ی خدا متولد شد و سه شب و روز با مادرش مهمان خدا بودند. پس از سه روز خانه ی حق از همان جا دوباره شکافته شد و فاطمه بنت اسد فرزندش را روی دست گرفته، بیرون آمد و خداوند او را علی (علیه السلام) نام کرد. از همان روز او روی دست پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) (که سی سال از عمر شریفش می گذشت) قرار گرفت و نخست به چهره ی مبارک او چشم گشود و از آغاز تا انجام

ص: 55

چشم به او داشت و پا به پای آن حضرت افتخار آفرید و بلندترین مدارج را پیمود و اسلام را پایدار ساخت و... .

روزگاری که تاج نبوت زینت بخش وجود حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) شد (27 ماه رجب)، از مردها علی (علیه السلام) نخستین کسی بود که ایمان خود را اظهار نمود و در یوم الدار تنها او بود که دست کوچک به دست بزرگ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گذاشت و جان فشانی اش را اعلام کرد. آن گاه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اِنَّ هَذَا اَخِی وَ وَصِیی وَ خَلِیفَتِی فِیکُم فَاسمَعُوا لَهُ وَ اَطِیعُوا» علی (علیه السلام) برادر من، وصی من، جانشین من است در بین شما. حرف او را گوش کرده و از او اطاعت کنید».

ص: 56

آری او همواره شاگرد باصفا و خدمتگزار با وفای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، خودش فرموده است: «اَنَا عَبدٌ مِن عَبِیدِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) » من غلامی از غلامان محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستم.»

امیرمؤمنان (علیه السلام) در زمان هجرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در لیلة المبیت در بستر آن حضرت خوابید و خطر مرگ را عاشقانه استقبال کرد تا جان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سالم بماند، و بنا به قول مفسرین شیعه و اهل سنت این آیه در شأن علی (علیه السلام) نازل شد: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یشرِی نَفسَهُ ابتِغاءَ مَرضَاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَئُوفٌ بِالعِبادِ» «و از مردم کسانی هستند که جان شان را برای به دست آوردن رضای خدا می فروشند و خداوند بر بندگان خود مهربان است.»

ص: 57

در جنگ خندق (جنگ احزاب) که تنها علی (علیه السلام) به نبرد علیه عمرو بن عبدِوَد برخواست، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «بَرَزَ الاِیمانُ کُلُّهُ اِلَی الشِّرکِ کُلِّهِ». یعنی تمام اسلام در برابر تمام شرک به نبرد پرداخته است. وقتی که علی (علیه السلام) آن سردمدار شرک و الحاد را با یک ضرب شمشیر از پا درآورد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «ضَربَةُ عَلِی یومَ الخَندَقِ اَفضَلُ مِن عِبَادَةِ الثَّقَلَینِ.» «یک شمشیر زدن علی (علیه السلام) در روز جنگ خندق برتر و بهتر است از عبادت جن و انس».

علی (علیه السلام) کسی است که در رنج های 13 ساله پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در مکه شریک و همراز او بود. و پس از هجرت تا زمان شهادت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره در خدمتش و گوش به فرمانش بود و در جنگ ها، او

ص: 58

پرچمدار فاتح اسلام بود. آری او یگانه فاتح سرافراز بدر و احد، خیبر و خندق و ... بوده است.

او برادر پیامبر «اَنتَ اَخِی فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ» و خلیفه بلافصل اوست که فرمود: «لِکُلِّ نَبِی وَصِی وَ وارِثٌ، وَ عَلِی وَصِیی وَ وارِثِی.» «برای هر پیامبری وصی و وارثی است و علی وصی و وارث من است.» و او رسالت قرائت سوره برائت را به دستور خدا از جانب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به عهده گرفت، او قدم به دوش مبارک رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) گذاشت تا خانه کعبه را از وجود بت ها پاک کردند، همان گونه که حضرت ابراهیم با اسماعیل (علیه السلام) این رسالت را انجام داده بودند. «...اَن طَهِّرَا بَیتِی لِلطَّائِفِین و...َ» ، او همسر بهترین زنان عالم فاطمه زهرا (علیها السلام) است، او پدر حسن، حسین، زینب، ابوالفضل و ...: است. او

ص: 59

کسی است که نسل پیامبر از صلب او است. او به شهادت قرآن، جان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است «...اَنفُسَنَا وَ اَنفُسَکُم...» ، او امام منصوص و جانشین بلافصل رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است که آن حضرت در خم غدیر اعلام کرد: «هرکه را من رهبر و پیشوای او هستم این علی رهبر و پیشوای اوست» «... مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذَا عَلِی مَولاه...» او کسی است که برای مصالح اسلام و حفظ وحدت امت اسلامی 25 سال سکوت کرد و در عین حال راهنما و مشاور دلسوز برای خلفای مسلمین بود. علی (علیه السلام) در زمان حکومت و خلافت ظاهری خود به اندازه یک ذره از دستورات دینی و سنت نبوی و عدالت اجتماعی تخلف نورزید و در مقابل قاسطین، مارقین و ناکثین ، همچون کوه ایستاد و به فرموده پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) که برای تأویل قرآن جهاد کرد تا سرانجام در ماه ضیافت خدا، در سومین

ص: 60

حرم پاک (مسجد کوفه) در محرابی که هزاران رکعت نماز در آن خوانده بود و هر روز چند بار از آن جا به معراج (اَلصَّلاةُ مِعرَاجُ المُؤمِنِ) پرواز می کرد، در صبحگاه 19 رمضان سال 40 ه- ق در حال نماز با شمشیر زهرآلود شقی ترین انسان (عبدالرحمن ابن ملجم ملعون) جام گوارای شهادت را با یک جهان عشق سرکشید و زمزمه (فُزتُ وَ رَبِّ الکَعبَةِ) از زبانِ حق بیانِ او فضای مسجد بلکه فضای گیتی را فرا گرفت و از آن صبح صادق تا رستاخیز را نیز در هم نوردید و پر کرد. اوج سعادت مولا در شهادتش بود. «قُتِلَ فِی مِحرَابِهِ لِشِدَّةِ عَدلِهِ.»

درخشان در سکوت وآرامش شگفت انگیز به سر می بردند. ستم دیدگان (که تازه نفس آرام می کشیدند) و نظام ولایتمدار اسلامی تازه سامان می گرفت و... که این شب سحر شد و سپس طلوع فجر با آخرین اذان قطب ولایت چشم گشود، اما او را در حال پرواز خونین از محراب عشق به جوار رحمت هستی بخش و حیات جاودانی دید، و نظاره کرد که زمین و آسمان به سوگ او نشسته وکائنات در هجرانش شال عزا به سر انداخته اند. بعد از لحظاتی وضع کوفه آشفته شد و شور محشر به پا گردید. شب و روز بیستم با طوفان اشک وآه به کندی سپری شد تا سایه ی غمبار شب بیست یکم، جهان را فراگرفت و آوای مصیبت بار، از خانه ی کوچک امیرمؤمنان علی (علیه السلام) تا کهکشان ها طنین انداز گردید. اما آن پیشوای بزرگ هنوز از بستر شهادت آهسته آهسته آخرین آوای

ص: 62

«سَلُونِی قَبلَ اَن تَفقِدُونِی » را به گوش های مستعد زمزمه می فرمود. یتیمان در کنار خانه ی محقّر او با جام های پر از شیر، اشک از چشمان خیره و حیرت زده و از گونه های ترک خرده ی خود پاک می کنند، زاغه نشینان و خرابه بستران سر به دیوار گذاشته اشک می ریزند. ستمکاران که از برق شمشیر عدل گستر او خواب نداشتند، کنون انتظار عروج او را می کشند و چشم های اشک ریز حسن، حسین، زینب، ام کلثوم، ابوالفضل و ... به چهره زرد او خیره شده اند. موج عرق کرانه های چشمان مواج او را فراگرفته بود. سرانجام در شب بیست ویکم ماه نور باران رمضان، شب های نزول قرآن و شب قدر، در اوج ناله ی جانسوز و جگرگدازِ عزیزانش، آوای «اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلَّا اللّهَ وَحدَهُ لاشَرِیکَ لَهُ، وَ اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ.»«...لِمِثلِ هذا

ص: 63

فَلیعمَلِ العَامِلُونَ» از افق لب های او، بشریت را به سوگ بزرگی فراخواند؛ نه تنها بشریت که همه ی عالم امکان را. و با شهادت او از زیر هر سنگ و کلوخ خون تازه جوشیدن گرفت. این جوشش خون سال ها در سینه ی سوزان زمین مخفیانه اوج می گرفت تا بار دیگر در عاشورای حسینی تکرار شد و از قلب داغدار کربلا به گونه ی گیتی سیلان نمود وکائنات را به یک رستاخیز حماسی دعوت کرد و نیز سوگ جهانی (از جن و بشر تا فرشتگان، از زمین تا آسمان وکهکشان ها، از ستارگان تا خورشید و ماه و از کعبه تا عرش و لوح و قلم ) و عزای همیشگی را اعلام داشت.

دیدم ستاره ای به سحر، زار می گریست

از داغ آسمان، شرربار می گریست

باران خون ز چشم، چو سیلاب گشته بود

چون از فراق آیینه خون بار می گریست

هر روز دل به آیینه می شست در سحر

آنک به سوگ آیینه سرشار می گریست

آندم ستاره خم شد و محراب بوسه زد

محراب همچو مادر غم خوار می گریست

خورشید سرخ را به سر دست می برند

تا خانه ی که زینب افکار می گریست

شد آسمان سرخ ، به جمع ستارگان

عباس چون حسین و حسن، زار می گریست

صف بسته اند جمع یتیمان به سوز و آه

ص: 65

گلپاره ای به گوشه ی دیوار می گریست

شعر«حجازی» در شب قدر است یادگار

ازآن شبی که در نجفش زار می گریست

تهران 23/3/1379

ائمه و بعضی از شیعیان که مخفیانه به زیارت حضرتش مشرّف می شدند کسی اطلاع نداشت.)

مسلمانان معرفی کرد، این تحول تاریخی در سال 135 ه- ق (بعد از 95سال که مخفی مانده بود.) در زمان ظلمت بار خلافت و حکومت باطل منصور دوانقی اتفاق افتاد و بعد از دوران هایی، نخستین ضریح و صندوق سفید را هارون [برای تحکیم موقعیت خود] آماده کرد و روی مرقد حضرت امیر (علیه السلام) گذاشت. از آن روز تا حال و ان شاء اللّه تا هنگام رستاخیز آن حرم نورافشان زیارتگاه مسلمانان بوده و خواهد بود. در این جا لازم به نظر می رسد که با تکیه به احادیث و روایات بدانیم که مرقد حضرت علی (علیه السلام) در کجا است، آداب زیارت آن حضرت چگونه است، و چه پاداشی دارد و جز این بندگان خاکی چه کسانی دیگر به زیارت آن حضرت (علیه السلام) مشرف می شوند؟

مدفن أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نجف اشرف است، گرچه برخی عقیده دارند که قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مزار شریف (بلخ افغانستان) است و به نام آن حضرت حرم و بارگاه باشکوهی است و صدها نابینا، فلج، لال، مریض، سرطانی و... از آن بارگاه و به وسیله آن آقا شفا یافته اند و تعدادی از برادران محترم اهل سنت ما با اخلاص آن حرم را به نام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) زیارت می کنند و شاید برخی از شیعیان نیز؛ اما حقیقت این است که مدفن امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در نجف اشرف است؛ در بعضی کتب تاریخ، مرقد مزار شریف از امامزاده ای به نام علی بن ابی طالب (علیه السلام) از نوادگان امیرالمؤمنین (علیه السلام) معرفی شده است. [اگر خدا بخواهد درکتاب دیگری به ارزیابی آن زیارت و سایر زیارت های آن سرزمین خواهم پرداخت. ان شاءاللّه].

ص: 69

این هم بیان زیبایی از شاعر نکته پرداز مسلمان:

گویند که مرتضی علی (علیه السلام) در نجف است

در بلخ بیا ببین چه بیت الشرف است

جامی نه عدن گویی نه بین الجبلین

خورشید یکی و نور او هر طرف است.

و این هم یکی از سروده های بنده:

نمای شهر مزارم ستاره باران است

تمام جلوه نورش زلطف یزدان است

به نام فاتح خیبر، مزار ماست مزار

شعاع نور نجف تا مزار تابان است.

ص: 70

قبر در چهار موضع برایم آماده کن: در مسجد کوفه، در رحبه، در غَرِی، و در خانه ی جعدة بن هبیره.»

حضرت علی (علیه السلام) با این دستور خواستند دشمنانشان موضع قبر آن حضرت را ندانند. (چون خطر اهانت از طرف خوارج و اُموی ها جدی بود)

4 . علما و دانشمندان شیعه اتفاق نظر دارند که آن حضرت در نجف اشرف، که با نام غَرِی، حَیره و جُرف نیز خوانده می شود، دفن شده است، و نیز برخی از دانشمندان محترم اهل سنت به همان نظر و عقیده می باشند که در کتاب های تاریخی بیان شده است. قابل توجه این که روایات معتبره و متواتره ای از طریق اهل بیت (علیهم السلام) گویای این حقیقت است که به برخی اشاره می شود:

ص: 72

1 . رُوِی أنَّ أمِیرَالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) نَظَرَ اِلی ظَهرِ الکُوفَةِ فَقالَ: «ما اَحسَنَ مَنظَرَکِ وَ اَطیبَ قَعرَ کِ، اَللّهُمَّ اِجعَل قَبرِی بِها».

روایت شده است که امیرالمؤمنین (علیه السلام) به سرزمین پهناور پشت کوفه نظر انداخت آن گاه فرمود: «چه منظره ی زیبا و عمق پاکیزه داری. بار خدایا! قبر مرا در آن سرزمین قرار بده.»

از روایت مبارک بن خباز که به طور مفصل برنامه زیارتی امام صادق (علیه السلام) را بیان کرده است، موضوع روشن می شود؛ زیرا قول و عمل امام حجت قاطع است.

2. عَن مُبارَکِ الخَبّازِ قالَ: «قالَ لِی اَبُوعَبدِاللّهِ (علیه السلام) : اَسرِجُوا البَغلَ وَ الحِمارَ فِی وَقتِ ما قَدَّم َوَ هُوَ فِی الحَیرَةِ: قالَ: فَرَکِبَ وَ رَکِبتُ حَتّی دَخَلَ الجُرفَ ثُمَّ نَزَلَ فَصَلّی رَکعَتَینِ ثُمَّ تَقَدَّمَ قَلِیلاً آخَرَ فَصَلّی رَکعَتَینِ

ص: 73

ثُمَّ تَقَدَّمَ قَلِیلاً آخَرَ فَنَزَلَ فَصَلّی رَکعَتَینِ ثُمَّ رَکِبَ وَ رَجَعَ. فَقُلتُ لَهُ: جُعِلتُ فَدَاکَ مَا الاُولَیینِ، وَ الثّانِیتَینِ وَ الثّالِثَتَینِ؟ قالَ (علیه السلام) :اَلرَّکعَتَینِ الاُولَیینِ مَوضِعَ قَبرِ اَمِیرِالمُؤمِنینَ (علیه السلام) وَالرَّکعَتَینِ الثّانِیتَینِ مَوضِعَ رَأسِ الحُسَینِ (علیه السلام) وَ الرَّکعَتَینِ الثّالِثَتَینِ مَوضِعَ مِنبَرِ القائِمِ (عج).»

مبارک بن خباز می گوید:« امام صادق (علیه السلام) برایم فرمود: «استر و الاغ را زین کنید (آماده کنید) در زمانی که در حَیره تشریف داشتند. آن گاه سوار شد و من هم سوار شدم، تا آن که وارد جُرف شد، سپس پیاده شد، دو رکعت نماز خواند، آن گاه یک مقدار جلو رفت، و دو رکعت نماز به جا آورد، بعد از نماز مقدار دیگری جلو رفت، سپس پیاده شد و دو رکعت نماز خواند. بعد از آن سوار شد و برگشت. من خدمت آن حضرت عرض کردم: آن دو رکعت نماز اول، دو رکعت نماز دوم و دو

ص: 74

رکعت نماز سوم چگونه (و برای چه) بود؟ امام (علیه السلام) فرمود: دو رکعت اول در جای قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، دو رکعت دوم در محلّ سر امام حسین (علیه السلام) و دو رکعت سوم در جایگاه منبر حضرت قائم (عج) بود.»

مردم عقیده دارند که در داخل مسجد است.» فرمود: «نه، آن (قبر) در پشت کوفه است.»

4 . عن عبدالرحیم القصیر، قالَ: «سَألتُ اَباجَعفَر عَن قَبرِ اَمیرِالمُؤمِنینَ (علیه السلام) فَاِنَّ النّاسَ قَد اِختَلَفُوا فِیهِ،» فَقالَ: «اِنَّ اَمِیرَالمُؤمِنینَ دُفِنَ مَعَ اَبِیهِ نُوحٍ (علیه السلام) .»

عبدالرحیم قصیر می گوید: از امام محمد باقر از محلّ قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) سؤال کردم، زیرا مردم درباره آن اختلاف نظر دارند، آن گاه حضرت فرمود: «همانا امیرالمؤمنین با پدر خود حضرت نوح (علیهما السلام) دفن شده است.»

و همچنان در روایات دارد که حضرت آدم، حضرت نوح و حضرت امیرالمؤمنین (علیهم السلام) هر سه تن در یک مدفن و مضجع دفن شده اند. در

ص: 76

زیارت نامه ی امیرالمؤمنین آمده است «... وَ عَلَی ضَجِعَیکَ آدَمَ وَ نُوح:» سلام بر تو و بر هر دو همجوار تو آدم و نوح:، [یعنی این سه نفر در کنار هم و در یک نقطه زمین دفن شده اند.] به طور قطع بیان پیشوایان دین تردیدناپذیر است، زیرا بیان امام معصوم بیان وحیانی است.

«ان اباعبداللّه الصادق (علیه السلام) (فی حدیث) قال لِاِسماعِیلَ:« قُم فَصَلِّ عِندَ اَبِیکَ الحُسَینِ (علیه السلام) قُلتُ: اَلَیسَ قَد ذَهبَ بِرَأسِهِ اِلَی الشّامِ؟ قالَ (علیه السلام) : بَلی وَ لکِن فُلانٌ مَولانا سَرَقَهُ فَجاءَ بِهِ فَدَفَنَهُ ههُنا.»

امام صادق (علیه السلام) در ضمن حدیث مفصلی برای فرزندش اسماعیل فرمود: «برخیز و در کنار سر پدرت حسین (علیه السلام) نماز بخوان: من گفتم: آیا سر حسین را به شام نبرده بودند؟ حضرت فرمود: آری (برده بودند) اما فلان دوست ما سر امام حسین (علیه السلام) را مخفیانه برداشت و در این بقعه او را دفن کرد.»

درباره ی مدفن سر امام حسین (علیه السلام) نظریاتی را درکتاب خوشه های خورشید آورده ام که مراجعه خواهید فرمود.

ص: 78

شما برای رضای خدا و تقرب به خداوند و برای مودت و دوستی پیامبر خدا می شتابند، آن ها ای علی! مخصوص اند به شفاعت من، و به حوضِ (کوثرِ) من وارد می شوند، و آنان کسانی اند که در فردای قیامت [جهان دیگر] به زیارت من در بهشت خواهند آمد، ای علی ! هرکسی که قبرهای شما را تعمیر کند و پای بند و متعهد به آن باشد مثل آن است که حضرت سلیمان بن داود (علیه السلام) را بر ساختن بیت المقدس کمک کرده باشد ...» (حدیث مفصل است). [ناگفته پیداست که درجات پاداش این عمل شایسته بستگی به ایمان و تقوا دارد.] بدون تردید انگیزه ای خدایی است که مؤمنان راستین را به ساختن حرم ها وامی دارد تا عاشقانه دارایی شان را در این راه مصرف کنند و نمونه های آن ها اندک نیست.

ص: 80

بر اساس گواهی تاریخ در سال 165 ه- .ق که هارون الرشید برای زیارت امیرالمؤمنین (علیه السلام) به نجف آمد، معجزه هایی در این مکان مقدس دید؛ او بنایی از آجر سفید و گنبدی از گل سرخ بر فراز آن ساخت و ضریحی از سنگ سفید بر روی مرقد آن حضرت قرار داد. [که این نخستین بنای قابل توجه بر آن حرم پاک بود] و نیز دیواری با چهار باب، درکنار آن بنا نهاد و این بنا مایه ی دل گرمی بیشتر برای شیعیان و علویان شد تا در اطراف حرم مطهر، خانه هایی برای سکونت شان بسازند.

از چندی که زیارتگاه های اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به ویژه زیارت امام حسین (علیه السلام) از رونق فوق العاده برخوردار شد، هارون الرشید حرم های مطهر امام حسین (علیه السلام) ، حضرت ابی الفضل (علیه السلام) و شهدای کربلا را تخریب کرد و درخت سدر معروف را توسط حاکمش که در کوفه قدرت را به دست داشت، از ریشه قطع کرد که فرمان آن جنایت بزرگ را هارون صادر کرده بود. [این موضوع در بخش کربلا بیان خواهد شد ان شاءاللّه.]

در سال 236 ه- .ق متوکل عباسی قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) را همانند قبر امام حسین (علیه السلام) تخریب کرد و مردم را از زیارت آن حضرت منع نمود؛ بعد از سال ها در سال 283 ه- . ق ابوالهیجاء عبداللّه بن حَمدان، حاکم شیعه موصل گنبد مجلل و بزرگی بر فراز مرقد مطهر امیرمؤمنان

ص: 83

علی (علیه السلام) ساخت و حرم را با فرش های مناسب و مدرنِ آن زمان فرش کرد.

در سال 287 ق محمد بن زید از پادشاهان شیعی طبرستان که معروف بود به داعی، ساختمان بسیار مجلل و باشکوهی بر فراز مرقد امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بنا کرد که صحن آن هفتاد حجره و اتاق داشت.

در سال 350 ه- .ق، در زمان حکومت المطیع لله عباسی، عمربن یحیی از نقیبان سادات علوی، برای حرم حضرت علی (علیه السلام) گنبد و قبه کوچکی ساخت.

پس از مدتی داعی صغیر یکی از علویان طبرستان عمارت دیگری بر آن افزود.

ص: 84

در سال 363 ه- .ق در زمان حکومت پادشاهان شیعه، مذهب آل بویه، تحول عظیمی در ساخت و ساز حرم های متبرکه ی خاندان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در عراق به وجود آمد و شخص عضدالدوله یک سال در نجف اقامت و مرتب در ساخت و ساز حرم مطهر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نظارت می کرد. او افزون بر پرداخت هزینه های هنگفت ساخت حرم علوی، ثروت های قابل توجهی را به سادات عظام و مجاوران حرم مبارک امیرمؤمنان (علیه السلام) پرداخت.

سرانجام عضد الدوله، عظیم ترین و باشکوه ترین حرم و بارگاه بر فراز مرقد آن حضرت استوار کرد که در زمان خود بی نظیر بود.

قابل یادآوری است که این بنای با عظمت تا سال 755 ه- .ق برپا بود و در آن سال بر اثر آتش سوزی از بین رفت؛ افسوس و هزاران افسوس از سوختن دو جلد قرآن عظیم الشأن که با خط امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نوشته شده بود....

پس از یورش هلاکوخانِ مغول به بغداد و نابودی خلافت عباسی در سال 656ق و تسلط مغول ها در این سرزمین، اکثر اماکن متبرکه مصون از تعرض های نظامی بوده و زیارتگاه مؤمنان بودند. پس از حادثه ی ناگوار آتش سوزی حرم، ایل خانان مغول و دست نشانده های آن ها وارد صحنه شدند و کار بازسازی حرم را به عهده گرفتند که در سال 760 ه- .ق سلطان اویس جلایری از دست نشانده های مغول، آن حرم مطهر را بسیار زیبا و عالی بازسازی کرد.

ص: 86

در ادامه ی بازسازی سلطان اویس جلایری، دو فرزند او، سلطان حسین جلایری و سلطان احمد جلایری ترمیم ها و بازسازی هایی در حرم های امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فرزندان آن حضرت انجام دادند و کتیبه هایی را به یادگار گذاشتند.

بعد از ایشان، غازان خان اولجایتو (سلطان محمد خدابنده ) ارغون شاه، بازسازی هایی روی کلیه ی حرم های مقدس خاندان رسالت در عراق انجام دادند.

نزدیک زنجان ساخت اما علمای شیعه اجازه ندادند و او را از این تصمیم بازداشتند.

در سال های 914 ه.ق به بعد شاه اسماعیل صفوی که پایه گذار سلسله ی صفوی و مروّج مذهب شیعه بود و مذهب جعفری را رسمی اعلام کرد، پس از تسلط بر بغداد به نجف اشرف آمد و حرم را توسعه ی فوق العاده ای داد و حتی برای توسعه وآبادانی شهر نجف گام های بلندی برداشت.

پس از شاه اسماعیل صفوی، شاه عباس صفوی در سال 1033 ه.ق که به زیارت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) مشرف شد، دستور تعمیر حرم مطهر، گنبد و بارگاه را صادر کرد و رواق های حرم را با فرش های گران بها پوشاند و لقب خود، «کلب آستان علی (علیه السلام) » را بر آن فرش ها

ص: 88

حک کرد و آسایشگاهی برای زائران ساخت و نیز فرمان داد که از آب فرات نهری را به نجف اشرف بکشند.

در سال 1047 ه.ق نوه ی شاه عباس، شاه صفی صفوی به وزیر خود میرزا تقی خان مازندرانی دستور داد که صحن و حرم مطهر را توسعه دهد، او اقدام کرد اما نتوانست تکمیل کند تا آن که شاه عباس دوم این بنا را تکمیل کرد و از سنگ های شفاف اطراف نجف اشرف استفاده نمود و نیز مرقد مبارک را کاشی کاری کرد.

در اعیان الشیعه آمده است که معماری حرم امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) در زمان شاه عباس دوم توسط علامه ی نامدار و بزرگ شیخ بهایی(ره) انجام شده است.

ص: 89

در سال 1262 ه.ق به دستور عباسقلی خان وزیر محمد شاه قاجار ضریح جدیدی از نقره بر فراز مرقد امیرالمؤمنین (علیه السلام) نصب گردید.

در سال 1370 ه.ق سید احمد مصطفوی کاشی های حرم را بازسازی و شیشه های بسیار زیبا به جای شیشه های رنگی زمان نادرشاه نصب کرد و نیز سنگ های حرم را به بهترین سنگ های قیمتی تبدیل نمود.

در سال 1298 ه.ق ضریحی را آقا سید محمد مشیر شیرازی به حرم مطهر امیرالمؤمنین (علیه السلام) تقدیم کرد که جایگزین ضریح قبلی گردید.

سرانجام سیف الدین طاهر رهبر اسماعیلیان هند، ضریح بسیار جالبی بر مرقد امیرالمؤمنین (علیه السلام) ساخت که در این ضریح، ده هزار مثقال طلای خالص و دو میلیون مثقال نقره به کار رفته و در اطراف آن

ص: 91

آیاتی از قرآن مجید و احادیثی از ائمه ی طاهرین (علیهم السلام) زینت بخش آن ضریح زیبا گردیده است.

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) و پس از پیروزی انقلاب اسلامی عراق، برای ساختن حرم های مطهر آن سرزمین طرح های جالب و مهمی ریخته و نیز گام های عملی برداشته شد که روان ها را نوازش می دهد؛ در این راستا حرم مطهر امیرمومنان (علیه السلام) در بازسازی نوین جلوه های تازه ای به خود گرفت که یک نمونه ی آن ساخت صحنی بزرگ و مدرن به نام صحن حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) است.

ص: 92

اخیراً در سال 1395 شمسی مطابق 1438 ه- ق ظاهر گنبد مطهر را بازسازی و زیبا سازی کردند که بنده در ایام زیارت اربعین حسینی شاهد آن بودم .

گنبد داخلی دایره ای شکل می باشد و ارتفاع آن از سطح ضریح 35 متر و قطر آن 12 متر است که در زمان نادر شاه افشار طلاکاری و با آیات قرآن عظیم الشأن مزین شده است.

در حاشیه گنبد 12 پنجره برای بهره گیری از نور و... وجود دارد.

ششمین ویژگی ضریح و روضه ی مطهر تعداد شش باب مهم و تاریخی آن است که عبارتند از:

الف: در وسط ایوان طلا دری از جنس طلا وجود دارد که مزین است به سنگ های قیمتی.

ب: در داخل رواق سمت راست یک در است که در سال 1283 ه.ق به هزینه ی حاج علی خان امیرانی ساخته شد.

ص: 94

ج: در رواقِ سمت چپ یک در قرار دارد که در سال 1376 ه.ق با هزینه حاج محمد تقی اتفاق تهرانی ساخته شد و حدیث هایی درباره ی عظمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) بالای آن در، حک شده است.

د: یک در به سمت غرب وجود دارد که در سال 1316ق، دختر امین الدولة و همسر محمد علی شاه آن در را به حرم نورافشان حضرت اهدا کرد.

ه-: درِ دیگری به سمت غرب قرار دارد که در سال 1315ق، توسط حاج غلام علی مسقطی ساخته شد.

و: در رواق مطهر و در مقابل درب پیشین صحن، دری وجود دارد که در سال 1341 ه.ق در آن جا قرار داده شد.

ص: 95

هفتمین ویژگی روضه این است که در داخل آن جایگاهی است به نام مقام رأس الحسین (علیه السلام) که در آن جا زیارت امام حسین (علیه السلام) مستحب می باشد.

داخل گنبد با کاشی های معرق تزیین شده است و کاشی آن از بهترین و ممتازترین نوع کاشی می باشد.

در بالای گنبد حرم مطهر تعداد 13000 آجر طلا به کار رفته است.

در بالاترین قسمت گنبد حرم سوره ی مبارکه ی فتح و پس از آن سوره ی مبارکه ی جمعه و در قسمت میانی گنبد سوره ی مبارکه ی نبأ (عمّ) و برخی از اشعار ابن ابی الحدید معتزلی موجود و در قسمت انتهای آن سوره ی هل أتی با تاریخ 1121 ش نوشته شده است.

ص: 96

در سال 1391ق یکی از تاجران عراقی به تذهیب و طلاکاری برخی از قسمت های گنبد پرداخت که در آن تذهیب تعداد 8787 قطعه آجر تذهیب شده را به کار گرفت.

دوازدهمین ویژگی روضه ی شریف این است که در اطراف گنبد مطهر دو مناره ی زیبا قرار دارد که در دوران نادر شاه در سال 1156 ه.ق تذهیب و طلاکاری شد.و... .

و یکی از جنوب که مقابل هم قرار دارند و یک درب دیگر مُشرف به ایوان طلا می باشد.

دیوار سوم نیز با همان ارتفاع از شمال تا جنوب 13 متر و نیز از شرق تا غرب 13 متر طول دارد. از این دیوار پنج در، به حرم مطهر باز می شوند.

قابل یادآوری است که وهابی ها در سال 1216 (ه- ق) به کربلا هجوم آوردند، اموال و گنجینه های حرم را غارت و در سال های 1221 و 1223 ه- ق به نجف حمله کردند و با مقاومت جدی علما و مؤمنان، روبرو شدند و شکست شدیدی خوردند. [یکی از عوامل شکست آنان همین دیوار بوده است].

ص: 99

در شمال حرم مطهر ایوان العلماء قرار دارد که از آثار عصر آل بویه است و در عصر صفوی و عصر نادرشاه تجدید بنا شد. تعداد کثیری از علما در این ایوان دفن شده اند که همان، وجه تسمیه آن است.

باب الطوسی: از آن جایی که این باب به طرف مرقد مبارک شیخ طوسی(ره) ( ف 460 ق) قرار دارد به این نام خوانده شده است. این در، در شمال مرقد حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) واقع شده است. از صحن شیخ طوسی سه درِ ورودی به داخل حرم وجود دارد.

باب الکبیر: این باب در شرق حرم و به طرف سوق الکبیر (بازار بزرگ) قرار دارد و درِ اصلی حرم به حساب می آید. و به نام باب الساعة و باب امام الرضا (علیه السلام) نیز شهرت دارد.

باب الشرقی: در سمت شرق حرم به طرف بازار بزّازها باب الشرقی قرار دارد که در سال 1252 ه.ق ساخته شده است. این باب به نام باب مسلم بن عقیل (علیه السلام) خوانده می شود.

ص: 102

باب السلطانی یا باب الفرج: در سمت غرب صحن مطهر باب السلطانی قرار دارد که در سال 1279 ه.ق توسط سلطان عبدالعزیز عثمانی ساخته شد. فعلاً در تابلوها به نام باب الفرج ثبت است.

تذکر: اخیراً در قسمت بالای سر حضرت، رواق بسیار مهم و جالبی ساخته شده است به نام رواق ابوطالب (علیه السلام) که از داخل حرم دوتا درِ ورودی و از هر دو صحن چهار تا درِ ورودی دارد. این رواق عملاً به دو بخش با گذاشتن حایل فلزی تقسیم شده است که از بخش طرف قبله، خانم ها و از بخش بعدی آقایان استفاده می کنند. در کنار این رواق دارالضیافه ی امام واقع شده است.

در این گنجینه نمادهایی از تمدن موج می زند که از آن جمله می توان لوستر (قندیل) طلایی مرصع به زمرد، یاقوت، الماس و دانه های مروارید، تاج اهدایی ناصرالدین شاه، تاج طلایی زینت النساء (دختر نادرشاه) جواهرات، قالی های گرانبها، آثار باستانی و ... را نام برد.

از همه جالب تر و مهم تر این که قرآنی را که شخص امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر روی پوست آهو یک سال قبل از شهادتش نوشته است، در آن گنجینه موجود است که از ذخایر بزرگ جهان اسلام می باشد و چشم هر مسلمانی را روشن می کند.

در آن حرم ها نمودار است. حرم مطهر امیرمؤمنان (علیه السلام) سراسر شگفتی است [البته برخی از آن شگفتی ها از ابتکارهای حیرت انگیز علامه ی بزرگ شیخ بهایی (ره) به یادگار مانده است که در زمان شاه عباس دوم مهندس این حرم مطهر و... بوده اند.] در این جا مواردی به این ترتیب ذکر می شود:

دست علی بن ابی طالب (علیه السلام) کشته شده اند. او به خشم آمد و از مدفن علی (علیه السلام) پرسید؛ گفتند در نجف است. «مرة» سپاهی 2000 نفری فراهم کرد و به شهر نجف یورش برد. مردم مسلمان نجف از شهر دفاع کردند؛ ولی پس از 6 روز استقامت در برابر سپاه «مرة»، توان نیاوردند. مره وارد حرم حضرت شد و شروع به تخریب کرد و خواست نبش قبر کند، ناگاه برق آسا از ضریح مطهر، دو انگشت همانند شمشیر خارج شد وآن ملعون را به دو نیم کرد. نیمه های بدن او همزمان تبدیل به سنگ سیاه شدند. آن دو سنگ را برای عبرت ستمگران، در باب القلعه کنار راه گذاشته بودند که تا سال 1200 ق موجود بود. سرانجام دشمنان ولایت به خاطر رسوایی شان آن سنگ ها را برده و پنهان کردند.

ص: 106

مرحوم شیخ محمد حسن نجفی در بحث لعان کتاب جواهر الکلام می نویسد: لعان با دو چیز غلیظ تر می شود، یکی با ذکر اسمای الهی که بیانگر هیبت و عظمت و انتقام خداوندی است و دیگری لعان در اماکن مشرفه؛ مانند بین رکن و مقام، برای کسی که در مکه مکرمه است؛ و در کنار صخره مسجد الاقصی، برای کسی که در بیت المقدس است؛ همچنین در کنار قبر رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) برای کسی که در مدینه منوره است و در کنار موضع الإصبعین، نزدیک سر مقدس امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نجف اشرف.

اگر زیارتش مقبول واقع شود، ورقه ای مبنی بر قبولی زیارت به او بدهند. مدت های طولانی بر این خواسته اصرار داشت و به ضریح مطهر التجا می کرد. سرانجام از همین موضع دو انگشت ورقه قبولی زیارت بیرون آمد و به دست آن زائر داده شد.

سال، هنگامی که آفتاب نیمی از قوس وسطی را روشن می کند، ابتدای ظهر شرعی نجف اشرف می شود.

البته برخی از شگفتی ها و معجزات در حرم مطهر، ثبت تاریخ شده اند؛ همانند 12 پنجره گنبد و انعکاس متقابل شعاع خورشید و مانند جواب نامه ی سید مرتضی و استادش شیخ مفید که حضرت نوشته بود (الحق مع ولدی و الشیخ معتمدی) و... که این مختصر گنجایش بیان آن ها را ندارد.

در جهان اسلام و تشیع منتشر شده اند. این حوزه ی علمیه با موقعیت و شهرت جهانی پایدار و پابرجا است که بدون تردید از عنایات خدا و خاندان رسالت به ویژه امیرمؤمنان می باشد.

و نیز آرامگاه تعداد کثیری از علما، شهدا، سادات و شخصیت های دینی که در شعاع بارگاه خورشید ولایت قرار دارند و برخی به این شرح معرفی می شوند:

فراموش ناشدنی است. آن بزرگوار در سال 460 ه.ق رحلت کرد و جهان اسلام را به سوگ نشانید. پیکر پاکش طبق وصیتش در منزلش به خاک سپرده شد و آن جا را مسجد ساختند که در زمان شاه عباس دوم با طرح علامه شیخ بهایی از نو ساخته شد و تاکنون بازسازی هایی در آن صورت گرفته است. آثار علمی شیخ طوسی از افتخارات شیعه می باشد.

یکی از عالمان و فقیهان بزرگ جهان تشیع که بیش از صد مجلد کتاب تألیف کرده است، علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی(ره) می باشد که در میان ایوان طلای صحن مبارک حرم در داخل حجره ای دفن شده است؛ در اثر زحمات آن عالم بزرگ، سلطان محمد خدابنده و بستگانش که از ایلخانان مغول بود، شیعه شد.

مرقد آن بزرگوار و فرزندانش در جوار آرامگاه شیخ طوسی با ساختمان مجللی قرار دارد. سید مهدی طباطبایی بحرالعلوم افزون بر کارهای علمی در تعیین میقات های اِحرام و حدود منا و عرفات و... نقش فعالی داشت.

در صحن امیرالمؤمنین (علیه السلام) در سومین ایوان شرقی باب القبله مرقد آن بزرگوار قرار دارد که در سال 1320 ق رحلت کرد؛ کتاب مستدرک الوسائل از آثارمهم اوست.

در صحن مطهر حرم در ضلع شمالی، مرقد معلم اخلاق شیخ احمد نراقی مؤلف معراج السعاده قرار دارد.

فضای سیاست به یادگار گذاشت، در سال 1355ق به سوی حق شتافت و در صحن مطهر در پنجمین مقبره جنوبی درب بازار دفن شد.

انصاری و معاصر علامه ی نائینی در حمایت از مشروطیت بود. کتاب کفایة الاصولِ او از مهم ترین متون درسی حوزه های علمیه است که به عنوان محور علم اصول و بلندترین قله سطوح درسی و با کیفیت منحصر به فرد در حوزه های علمیه تدریس می شود و مورد توجه ویژه است.

مقبره مرجع عظیم شیعه آیة اللّه العظمی سید ابوالحسن اصفهانی (1294ق – 1365ق ) در دروازه ی شرقی صحن (باب الذهب) امیرالمؤمنین (علیه السلام) قرار دارد.

علامه بزرگ حضرت آیة اللّه العظمی سید محسن حکیم (1306ق – 1390ق ) در جوار امیرالمؤمنین (علیه السلام) در شارع الرسول کنار در ورودی مسجد هندی به خاک سپرده شده است. او از محضر استوانه های مهم علمی همانند آخوند خراسانی هروی، علامه یزدی، میرزای نائینی، علامه ضیاء الدین عراقی و... کسب فیض کرد تا به مقام والای اجتهاد و مرجعیت جهانی رسید. آن بزرگوار بیش از سی سال مرجعیت جهان تشیع را به عهده داشت؛ او در مبارزه با استعمار انگلیس در جریان ثورة العشرین، یکی از فرماندهان برجسته نظامی بود. او صدها فقیه و

ص: 120

مجتهد تربیت کرد و مراکز علمی و دینی فراوانی در کشورهای اسلامی تأسیس نمود.

مرقد عالم جلیل القدر مدافع ولایت شیخ محمد جعفر کاشف الغطاء ( ف 1227ق ) در محله ی عماره در شعاع حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) واقع شده است.

حضرت آیة اللّه العظمی سید محمود شاهرودی (1301ق- 1394ق ) از شاگردان آخوند خراسانی و میرزای نائینی بود که پس از ارتحال آیة اللّه سید ابوالحسن اصفهانی به عنوان یکی از مراجع مطرح شد و در کشورهای اسلامی مقلدین فراوانی داشت. او در 18 شعبان 1394 ه.ق رحلت و در مقبره ی شوشتری دفن شد.

ص: 121

مرقد مطهر زعیم حوزه علمیه و مرجع جهان تشیع، حضرت آیة اللّه العظمی سید ابوالقاسم خویی (

1317ق- 1413ق ) در ضلع شرقی صحن حرم واقع شده است. او افزون بر تألیف و تدریس که صدها مجتهد تربیت کرد، در سراسر جهان مراکز مهم علمی و دینی تأسیس کرد و بنیاد خویی فعلاً از درخشندگی ویژه ای در عالم برخوردار است.

شیخ جعفر شوشتری ( 1230ق- 1302ق)

شیخ محمد حسن کمپانی ( 1296ق – 1361ق )

آیة اللّه شهید سید مصطفی خمینی فرزند حضرت امام خمینی (قدس سرهما )که در سال ( 1356 ش ) به طور مرموزی به شهادت رسید، در زاویه شمال شرق حرم و در غرفه ی سمت راست مناره ی شمالی حرم در جوار مرقد علامه ی حلی دفن شد.

ص: 122

آیة اللّه شهید علامه ی بزرگ سید محمد باقر صدر (

1353ق-1400ق) او در سن 16 سالگی به درجه ی اجتهاد رسید. افزون بر فقه و اصول و علوم حوزوی تخصص ویژه ای در فلسفه و اقتصاد داشت که فلسفتنا و اقتصادنا برترین سند آن است. او و خواهرش بنت الهدی در 23 جمادی الاول 1400 ه.ق با شدیدترین شکنجه ها توسط صدام به شهادت رسیدند و در جوار جدش امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خاک سپرده شدند.

نوادگان امام حسن مجتبی (علیه السلام) است که در جوار امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خاک سپرده شده اند.

شهید والا مقام، عبدالعال معروف به محقق کرکی(ره) (محقق ثانی).

میرزا احمد مجتهد تبریزی(ره).

فخرالدین طریحی(ره) مؤلف کتاب مجمع البحرین در لغت (1075ق ).

و... تعداد کثیری از علما، فقها و اُدَبا(رحمة اللّه علیهم) در جوار حرم نورافشان امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپرده شده اند که این مختصر گنجایش، ذکر آن ها را ندارد.

ص: 124

خدا را سپاسگذارم که در پنج سفر زیارتی عتبات عالیات به ویژه در سه سفر اخیر مراقد علما را با آگاهی بیشتر زیارت کردم و تحقیقات میدانی خویش را درباره ی اکثر زیارت های این سرزمین کامل تر نمودم.

قابل توجه این که شخصیتهای سیاسی، پادشاهان و حاکمان زیادی نیز در جوار امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خاک سپرده شده اند که از ذکر تفصیلی آنان صرف نظرشد و به اشاره ی اجمالی برخی به این شرح بسنده می شود:

الف: پادشاهان، حاکمان و وزیران آل بویه

از قرن چهارم تا قرن دوازدهم پادشاهان، حاکمان و وزیران آل بویه اکثراً در جوار حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خاک سپرده شده اند. آنان از شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) بودند و در بازسازی حرم های مطهر خاندان

ص: 125

رسالت نقش والایی داشتند اما از مراقد آن ها اثر مشخصی فعلاً وجود ندارد.

ب: آل حَمدان

این خاندان، از شیعیان اهل البیت (علیه السلام) بودند و برای ساختن مراقد خاندان پیامبرص در شامات و عراق همت فراوان به خرج دادند و در حد توان اموات شان را از شام به نجف منتقل و در جوار حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) دفن می کردند....

ج: ایلخانان مغول

برخی از حاکمان ایلخانی، جلایری و تیموری که شیعه و دوستدار اهل بیت (علیه السلام) بودند، در حرم علوی به خاک سپرده شده اند. ایلخانان از

ص: 126

حاکمان شیعی در ایران بودند که از سال های 736 ه قمری تا 813 قمری در عراق حکومت می کردند.

د: پادشاهان و دولت مردان قاجاریه

مؤسس سلسله قاجاریه، آقا محمد خان قاجار اولین فرد از این دودمان بود که در سال 1211 ه.ق رحلت کرد و در قسمت شمالی رواق حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خاک سپرده شد و نیز تعدادی دیگری از آن خاندان در جوار امام علی (علیه السلام) دفن شده اند اما علائمی از مقبره هایشان وجود ندارد.

در شعاع گوهر تابناک حرم مطهر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) مسجدهای مهم و تاریخی وجود دارد که برخی از این قرارند:

مسجد شیخ مرتضی انصاری که توسط آن بزرگ مرد ساخته شد و همواره یکی از مراکز تدریس فقها از جمله حضرت امام خمینی (ره) بوده است.

مسجدالخضراء در شرق صحن مطهرحرم واقع شده که یکی از مراکز تدریس مراجع از جمله حضرت آیة اللّه العظمی خویی (ره) بوده است.

مسجد شیخ طوسی در شمال صحن مبارک که منزلش بوده است و به وصیتش تبدیل به مسجد شده است.

مسجد هندی از مهم ترین مساجد نجف اشرف است که در برنامه های نماز و سوگواری ایام محرم مورد بهره برداری قرار می گیرد.

ص: 128

مسجد شیخ طریحی.

مسجد عمران بن شاهین.

مسجد الرأس.

مسجد حیدری.

مسجد آل کاشف الغطاء.

مسجد صاحب جواهر و... .

حقوق زیادی بر پیروان شان دارند،که یکی از آن حقوق زیارت با معرفت آنان است که انسان را به مقام قرب رسانده و شایسته ی شفاعت شان می سازد. در این باره به ذکر برخی روایات بسنده می شود:

زیارت کنند، و جایگاه و موقعیت آنان را تصدیق نمایند، در روز حشر امامان و پیشوایان شان، آنان را شفاعت خواهند کرد.»

بدون تردید عبادت، پرستش و نیایش فقط برای خداوند است. پیامبر و ائمه (علیهم السلام) وسیله های مقدسی هستند که مؤمنین آنان را شفیع قرار می دهند.

بزرگ کربلا بود که با همه ی هستی خود اسلام را حفظ و تا ابد بیمه کرد و... صرف نظر از این مزیت ها، اساساً زیارت حضرت علی (علیه السلام) بالاتر از زیارت امام حسین (علیه السلام) و سایر ائمه (علیهم السلام) است. چنان چه در روایات آمده است.

عَن اَبی شُعَیبِ الخُراسانی (ره) عن الامام الرضا (علیه السلام) قالَ: «(فی حدیث) ... وَ فَضلُ زِیارَتِ قَبرِ اَمِیرِالمُؤمِنینَ عَلی زِیارَتِ الحُسَینِ (علیه السلام) کَفَضلِ اَمِیرِالمُؤمِنینَ عَلَی الحُسَینِ (علیه السلام) ...»

ابوشعیب خراسانی از امام رضا (علیه السلام) در حدیث مفصلی روایت کرده است که آن حضرت فرمود: « ... و فضیلت و برتری زیارت قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر زیارت امام حسین (علیه السلام) همانند فضیلت و برتری شخص امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر امام حسین (علیه السلام) است ...»

ص: 132

عَن عُمَرِ الهِندِی عَن اَبِیهِ (عبداللّه) قالَ: دَخَلتُ عَلی اَبی عَبداللّه (علیه السلام) فقالَ: یا عَبدَاللّهِ! «ما تَزُورُ قَبرَ اَبِی اَلحُسَینِ (علیه السلام) ؟ قُلتُ بَلی اِنّا لَنَأتِیه فقال: أتَأتُونَهُ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ؟ قُلتُ: لا، قالَ (علیه السلام) : فَتَأتُونَهُ فِی کُلِّ شَهرٍ؟ فَقُلتُ: لا، فَقالَ ما أجفَاکُم، اِنَّ زِیارَتَهُ تَعدِلُ حَجَّةً وَ عُمرَة ًوَ زِیارَتَ اَبِیه تَعدِلُ حَجَّتَینِ وَ عُمرَتَینِ.»

عمر هندی از پدر خود (عبداللّه) روایت کرده است که می گوید: خدمت امام صادق (علیه السلام) مشرف شدم. حضرت فرمود: «مگر قبر امام حسین (علیه السلام) را زیارت نمی کنید؟ عرض کردم: بلی ما به زیارت آن حضرت می رویم، حضرت فرمود: آیا در هر جمعه می آیید، عرض کردم: نه، فرمود: در هر ماه مشرف می شوید؟ گفتم: نه، آن حضرت فرمود: چه قدر ستم کارید!!! (بی مهر هستید) همانا زیارت امام

ص: 133

حسین (علیه السلام) برابر یک حج و یک عمره است و زیارت پدرش علی (علیه السلام) برابر دو حج و دو عمره است.» [تذکر آن که به رأی ونظر شخصی نباید عمل کرد بلکه آن چه پیشوایان مان می فرمایند عمل کنیم. افراط و تفریط خطرناک است].

عن الحسین الصیمری عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: «مَن زارَ اَمیرَالمُؤمِنینَ ماشِیاً، کَتَبَ اللّهُ لَهُ، بِکُلِّ خُطوَةٍ حَجَّةً وَ عُمرَةً. فَاِنْ رَجَعَ ماشیاً کَتَبَ اللّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطوَةٍ حَجَّتَینِ وَ عُمرَتَینِ.»

- امام صادق (علیه السلام) : «هرکس پیاده به زیارت امیرالمؤمنین (علیه السلام) مشرف شود به هر قدمی که برمی دارد، خداوند یک حج و یک عمره برای او ثبت و اگر پیاده برگردد به هر قدمی که برمی دارد خداوند دو حج و دو عمره برای او ثبت می کند.»

درباره ی زیارت پیامبر اکرم2، ائمه طاهرین (علیهم السلام) و... وارد شده است، مستحب و برای ثواب و کمال زیارت است مثل غسل زیارت پوشیدن لباس پاکیزه، استعمال بوی خوش و ... .

عن علاءبن سیابه، عن الصادق (علیه السلام) فی قول اللّه: (... خُذُوا زِینَتَکُم عِندَ کُلِّ مَسجِدٍ ...) قالَ: «اَلغُسلُ عِندَ لِقاءِ کُلِّ اِمامٍ.»

- علاء بن سیابه از امام صادق (علیه السلام) درباره فرمایش خدا (...خُذُوا زینَتَکُم ...) «از زینت های خود در مسجدها استفاده کنید ... .» می پرسد. حضرت می فرمایند : «مقصود از آن غسل کردن برای زیارت هر امام است.»

ذَکَرَ مُحمدُ بنُ المَشهَدِی (فی مزاره): ان الصادق (علیه السلام) عَلَّمَ مُحَمَّدَ بنِ مُسلِمٍ هِذهِ الزِّیارَةَ قالَ: «اِذا أتَیتَ مَشهَدَ اَمِیرِالمُؤمِنینَ فَاغتَسِل غُسلَ

ص: 136

الزِّیارَةِ وَ اَلبِس اَنظَفَ ثِیابِکَ. وَ شَمِّم شَیئاً مِنَ الطِّیبِ وَ امشِ وَ عَلَیکَ السَّکینَةُ وَ الوِقارُ، فِاِذا وَصَلتَ اِلی بابِ السَّلامِ، فَاستَقبِلِ القِبلَةَ وَ کَبِّرِ اللّهَ ثَلاثِینِ مَرَّةً وَ قُل: (: اَلسَّلامُ عَلَیکَ...) و ذَکِّرِ الزِّیارَةَ.»

محمد فرزند مشهدی در کتاب (مزار) خود از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که آن حضرت برای محمد بن مسلم روش زیارت کردن امیرالمؤمنین (علیه السلام) را تعلیم داد و فرمود: «هرگاه به زیارت امیرمؤمنان (علیه السلام) مشرف شدی، غسل زیارت کرده، پاک ترین جامه های خود را بپوش، خود را خوشبو ساخته و با وقار و آرامش حرکت کن. آن گاهی که به باب السلام رسیدی رو به قبله بایست و سی مرتبه تکبیر (اللّه اکبر) بگو آن گاه سلام کن.» (سلام نامه بخوان.)

ص: 137

قال الباقر (علیه السلام) : «ما قالَهُ اَحَدٌ مِن شیعَتِنا عِندَ قَبرِ اَمِیرِالمُؤمنینَ (علیه السلام) ، اَو عِندَ قَبرِ اَحَدٍ مِنَ الاَئِمَةِ: اِلّا وَقَعَ فِی دُرَجٍ مِن نُّورٍ وَ طَبَعَ عَلَیهِ بِطابِعِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) حَتّی یسلِمَ اِلَی القائِمِ (عج) فَیلقَی صاحِبَهُ بِا لبُشری وَ التَّحِیةِ وَ الکَرامَةِ اِن شاءَ اللّهُ تعالی.»

امام باقر (علیه السلام) : «هیچ یک از شیعیان ما زیارت نامه امین اللّه را در کنار مرقد امیرالمؤمنین یا کنار قبر یکی از ائمه (علیهم السلام) نگوید مگر آن که امضا شود در برگ هایی از نور و با مهر عنایت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بر او مهر زده شود تا در محضر قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) تحویل شود، سپس به دست صاحب خود برسد با بشارت و تهیت و بزرگواری.» ان شاء اللّه تعالی.» [زیارت امین اللّه را در زیارت هر امامی می توان خواند اما نام آن امام را به جای نام حضرت علی (علیه السلام) بایست گفت.]

ص: 139

نَعمائِکَ ذَاکِرةً لِسَوابِغِ آلائِکَ مُشتَاقَةً اِلی فَرحَةِ لِقائِکَ مُتَزَوِّدَةً التَّقوی لِیومِ جَزائِکَ مُستَنَّةً بِسُنَنِ اَولِیائِکَ مُفارِقَةً لِاَخلاقِ اَعدائِکَ مَشغُولَةً عَنِ الدُنیا بِحَمدِکَ وَ ثَنائِکَ اَلّلهُمَّ إنَّ قُلوبَ المُخبِتینَ اِلَیکَ والِهَةٌ و سُبُلَ الرَّاغِبینَ اِلَیکَ شارِعَةٌ وَ اَعلامَ القَاصِدینَ اِلَیکَ وَاضِحَةٌ وَ أَفئِدَةَ العَارِفِینَ مِنکَ فَازِعَةٌ وَ اَصوَاتَ الدَّاعِینَ اِلَیکَ صَاعِدَةٌ وَ اَبوَابَ الِاجابَةِ لَهُم مُفَتَّحَةٌ وَ دَعوَةَ مَن نَاجَاکَ مُستَجابَةٌ وَ تَوبَةَ مَن اَنابَ اِلَیکَ مَقبُولَةٌ و عَبرَةَ مَن بَکی مِن خَوفِکَ مَرحُومَةٌ وَ الاِغاثَةَ لِمَنِ الستَغاثَ بِکَ مَوجُودَةٌ وَ الاِعانَةَ لِمَنِ استَعانَ بِکَ مَبذُولَةٌ وَ عِداتِکَ لِعِبادِکَ مُنجَزَةٌ وَ زَلَلَ مَنِ استَقَالَکَ مُقالَةٌ وَ اَعمَالَ العَامِلِینَ لَدَیکَ مَحفُوظَةٌ وَ اَرزَاقَکَ اِلَی الخَلائِقِ مِن لَدُنکَ نَازِلَةٌ وَ عَوائِدَ المَزیدِ اِلَیهِم وَاصِلَةٌ وَ ذُنُوبَ المُستَغفِرِینَ مَغفُورَةٌ وَ حَوائِجَ خَلقِکَ عِندَکَ مَقضِیةٌ وَ جَوائِزَ السَّائِلِینَ عِندَکَ مُوفَّرَةٌ وَ عَوائِدَ

ص: 141

المَزیدِ مُتَواتِرَةٌ وَ مَوائِدَ المُستَطعِمینَ مُعَدَّةٌ وَ مَناهِلَ الظِّماءِ مُترَعَةٌ اَلّلهُمَّ فَاستَجِب دُعائِی وَ اقبَل ثَنائِی وَ اجمَع بَینِی وَ بَینَ اَولِیائِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ إِنَّکَ وَلِی نَعمَائِی وَ مُنتَهَی مُنای وَ غَایةُ رَجائِی فِی مُنقَلَبِی وَ مَثوای؛

اَنتَ اِلهی وَ سَیدِی وَ مَولای اِغفِر لِاَولِیائِنَا وَ کُفَّ عَنَّا اَعدَائَنَا وَ اشغَلهُم عَن اَذَانَا وَ اَظهِر کَلِمَةَ الحَقِّ وَ اجعَلهَا العُلیا وَ اَدحِض کَلِمَةَ البَاطِلِ وَ اجعَلهَا السُّفلَی إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ ...»

امام رضا (علیه السلام) از پدرش موسی بن جعفر و او از پدرش روایت کرده است که فرمود: «امام زین العابدین علی بن الحسین (علیه السلام) به زیارت مرقد امیرالمؤمنین آمد بالای قبر ایستاد. آن گاه گریه کرد و گفت: (السلام علیک یا امیرالمؤمنین ...) (زیارت امین اللّه را خواند)»

ص: 142

اسحاق بن عمار می گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم ( در ضمن حدیث مفصلی)که می فرمود ... : «پیامبر اسلام برای اعرابی فرمود: هرکس علی (علیه السلام) را زیارت کند، مرا زیارت کرده است و هرکس او را دوست داشته باشد، مرا دوست داشته است، و هرکس با او دشمنی کند، مرا دشمن داشته است. این مطلب و این دستور و پیام را از جانب من به قوم و عشیره ی خود برسان و هرکس به زیارت او (علی (علیه السلام) ) بیاید به زیارت من آمده است ... .»

روی المفید (ره)، عن الصادق عن آبائه: عنِ النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) قالَ: «مَن زارَ عَلِیاً بَعدَ وَفاتِهِ فَلَهُ الجَنَّةُ.»

علامه بزرگ شیخ مفید (ره)، از امام صادق و آن حضرت از پدران خود و از پیامبر عظیم الشأن ص روایت کرده است که فرموده است: «هرکسی که علی (علیه السلام) را زیارت کند بعد از رحلت او، پاداش او بهشت است.»

تُطعِمُ النّارُ قَدَماً تَغَبّرَت فِی زِیارَةِ اَمیرِالمُؤمِنینَ (علیه السلام) ماشِیاً کانَ اَو راکِباً، یابنَ مارِدٍ اُکتُب هذَا الحَدِیثَ بِماءِ الذَّهَبِ.»

از حسین بن محمد روایت شده است که از اصحاب خود روایت کرده است که در محضر امام صادق (علیه السلام) بودم از امیرالمؤمنین (علیه السلام) صحبت به میان آمد، ابن مارد از آن حضرت سؤال کرد: چه درجه و مقامی دارد کسی که جد شما امیرالمؤمنین (علیه السلام) را زیارت کند؟ امام فرمود: «هرکس که زیارت کند جدم را در حالی که عارف و آگاه به حق او باشد، خداوند به هر گام او یک حج قبول شده و یک عمره پسندیده برایش ثبت می کند، قسم به خدا ای ابن مارد قدمی که در زیارت امیرالمؤمنین (علیه السلام) غبارآلود شود، سواره یا پیاده گرمی آتش را نخواهد چشید. ای ابن مارد! این حدیث را با آب طلا بنویس.» (از شرایط قبول

ص: 146

شدن و پاداش زیارت اطاعت از خدا، پیامبر و امام و اخلاص در عمل است.)

در کتاب ارشاد دیلمی از امام صادق روایت شده است که: «محققاً درهای آسمان در هنگام داخل شدن زائر به حرم امیرمؤمنان (علیه السلام) گشوده می شوند.»

روی المفید (ره) عن امام الصادق (علیه السلام) : «اِنَّ اَبوابَ السَّماءِ لَتُفتَحُ عِندَ دُعاءِ الزّائِرِ لاَمیرالمُؤمنین (علیه السلام) فَلاتَکُن عَنِ الخَیرِنَوّاماً.»

امام صادق (علیه السلام) : «همانا درهای آسمان در حین دعای زائرِ امیرالمؤمنین (علیه السلام) باز می شود. مبادا از این فیض بزرگ و بهره گیری از آن بی نصیب و در خواب بمانی.»

(این است عنایت ویژه خداوند به علی (علیه السلام) و زائرانش). اما باید توجه داشت که درهای رحمت خدا به روی زائران واقعی گشوده خواهد شد، نه هر زائرِ به نام و... .

ص: 148

عن عثمان بن سعید عن رجل، عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: قال (علیه السلام) : «اِنَّ اِلی جانِبِ کُوفانَ قَبراً ما اَتاهُ مَکرُوبٌ قَطُّ فَصَلّی عِندَهُ رَکعَتَینِ اَو اَربَعَ رَکَعاتٍ اِلّا نَفَّسَ اللّهُ کَربَهُ وَ قَضی حاجَتَهُ، قالَ: قُلتُ: قَبرُ الحُسَینِ بنِ عَلِی (علیه السلام) ؟ فَقالَ لِی بِرَأسِهِ: لا، فَقُلتُ: قَبرُ اَمیرِالمُؤمِنینَ (علیه السلام) ؟ فَقالَ بِرَأسِهِ نَعَم.»

امام صادق (علیه السلام) : «همانا در کنار کوفه مرقدی است، که هرگز انسان گرفتار و حاجت مندی در آن جا نیاید و دو رکعت یا چهار رکعت نماز در آن جا بخواند مگر آن که خدا حاجت او را برآورده کند. راوی عرض کرد؟ مرقد حسین بن علی (علیهما السلام) است؟ امام به سر مبارک اشاره کرد، نه، راوی می گوید: عرض کردم قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) است؟ امام (علیه السلام) به سر مبارک اشاره فرمود: آری.»

ص: 150

13 رجب روز ولادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در داخل کعبه مکرمه.سی ام عام الفیل.

21 رمضان روز شهادت آن حضرت و ایام قدر.

18 ذیحجه روز اعلام امامت آن حضرت توسط پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در خم غدیر.

روز فتح خیبر به دست حضرت علی (علیه السلام) .

27 رجب روز بعثت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) .

17 ربیع الاول روز ولادت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و روز ولادت امام صادق (علیه السلام) .

اول ربیع الاول که علی (علیه السلام) در بستر پیامبر خوابید و پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هجرت کرد.

ص: 152

17 ماه رمضان روز فتح جنگ بدر و روز معراج پیامبراسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)

17 شوال روز غزوه احد و فداکاری علی (علیه السلام) در خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) .

15 جمادی الاول روز فتح بصره.

20 رمضان که حضرت علی (علیه السلام) روی دوش حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رفته و بت ها را از کعبه به زیر کشیدند و شکستند و خانه خدا را از بت ها پاک نمودند. (دو فرزند ابراهیم خلیل بت شکن، بت ها را در هم شکستند)

15. ماه شوال که روز رد الشمس برای ادای نماز حضرت علی (علیه السلام) در سال (3 ه- ق) اتفاق افتاد بود.

ص: 153

اول ذیحجه که حضرت علی برای خواندن سوره برائت از طرف حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) موظف شد.

روز عرفه که تمام درهای منازل از داخل مسجد پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به دستور خداوند بسته شدند جز در خانه ی امیر مؤمنان (علیه السلام) .

24 ذیحجه روز مباهله و نیز روزی که علی (علیه السلام) در حال رکوع، انگشترش را به سائل صدقه داد. و آیه «اِنَّما ولیکم اللّهُ ... در شأن او نازل شد. (در سال دهم ه- ق) و نیزآیه ی تطهیر در شأن پیامبراسلام و اهل بیتش: نازل گردید. (در سال نهم ه- ق)

25 ذیحجه که سوره هل اتی در شأن امیر مؤمنان و خاندان آن حضرت نازل شد. ( درسال نهم ه- ق)

ص: 154

روز ازدواج علی (علیه السلام) با حضرت زهرا (علیها السلام) . (15 رجب، یا 1 ذیحجه یا 6 ذیحجه) (دوم ه- ق)

[البته زفاف شان 19 ذیحجه یا 21 محرم واقع شده است]

28 صفر روز شهادت جانگداز و جانسوز پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و آغاز امامت حضرت علی (علیه السلام) .

18 یا 25 ذیحجه که مردم بعد از قتل عثمان (خلیفه سوم) به حضرت علی (علیه السلام) بیعت کردند و حکومت ظاهری آن حضرت نیز برقرار شد.

و برخی مناسبت های دیگری که جهت اختصار بیان نشد.

روزهای زیارتی را علامه مجلسی (رحمة اللّه تعالی علیه) در کتاب بحار ذکرکرده اند و در برخی کتب دیگر نیز این مناسبت ها و زیارت های مطلقه و مخصوصه بیان شده است.

ص: 155

اَمیرالمؤمنین (علیه السلام) فَاِنَّ اللّهَ یغفِرُ لِکُلِّ مُؤمِنٍ وَ مُؤمِنَةٍ وَ مُسلِمٍ وَ مُسلِمَةٍ ذُنُوبَ سِتَّینَ سَنَةً وَ یعتِقُ مِنَ النَّارِ...»

امام صادق (علیه السلام) : «... ای پسر ابی نصر! هرجا باشی، در روز غدیر بایست در حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) حاضر شوی؛ زیرا گناه شصت ساله ی هر زن و مرد مؤمن و مسلمان را خدا می بخشد و دو برابر آن چه در ماه رمضان، شب قدر و شب عید فطر از آتش جهنم آزاد شده اند، را آزاد می کند و مصرف یک درهم برای برادران عارف و آگاه برابر هزار درهم پاداش دارد ... .»

«...قسم به خدا اگر مردم فضیلت و ارزش این روز را آن گونه که هست بدانند (و معرفت عمیق به ویژگی های این روز داشته باشند) فرشتگان هر روز با آنان مصافحه خواهند کرد...»

ص: 157

محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است : «خدا هیچ مخلوقی را بیشتر از فرشتگان نیافریده است، همانا در هر روز [به اذن خدا] هفتاد هزار ملائکه فرود می آیند و بیت المعمور را زیارت می کنند ... سپس به طواف کعبه می پردازند ... پس از آن به حرم پیامبر ص می آیند و به آن حضرت سلام می کنند، آن گاه به حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمده بر آن حضرت سلام می کنند، بعد به زیارت مرقد امام حسین (علیه السلام) رفته به او سلام می کنند، آن گاه برمی گردند و همانند آنان نازل می شوند تا روز قیامت، و فرمود: هرکس قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) را زیارت کند و معرفت به حق او داشته باشد... خدا برای او پاداش صد هزار شهید را ثبت می کند...»

ص: 159

کند، خداوند به او نظر و عنایت نمی کند؛ چرا زیارت نمی کنید کسی را که فرشته ها و پیامبران (علیه السلام) او را زیارت می کنند؟ همانا امیرمؤمنان (علیه السلام) از همه ی امامان بهتر و برتر است و برای آن حضرت است پاداش کردارهای آنان ...»

[آری زائران، امیرمؤمنان (علیه السلام) همگام با فرشتگان و پیامبران اند.]

ما صَنَعتَ لَولا اَ نَّکَ مِن شِیعَتِنا مانَظَرتُ اِلَیکَ، اَلا تَزُورُ مَن یزُورُهُ اللّهُ تَعالی مَعَ المَلائِکَةِ وَ یزُورُهُ المُؤمِنُونَ ...»

یونس بن ابی وهب قصری می گوید: «به مدینه منوره رفتم سپس به محضر امام صادق (علیه السلام) مشرف شدم و عرض کردم: (یابن رسول اللّه) به حضور شما آمدم، در حالی که به زیارت مرقد امیرالمؤمنین (علیه السلام) مشرف نشده ام، حضرت فرمود: عمل نامناسبی انجام دادی، اگر چنان چه از شیعیان ما نبودی به سوی تو نگاه نمی کردم (برای ترک زیارت) چرا زیارت نمی کنی کسی را که خدای بزرگ و فرشتگان او را زیارت می کنند و انسان های مؤمن به زیارت او می روند... .»

ص: 162

نکته ی قابل توجه این که عده ای از مؤمنان از عمق جان علاقه مند زیارت هستند، اما توان تشرف را ندارند. آنان می توانند از راه دور زیارت کنند و به پاداش فراوان برسند.

بزرگ وادی السلام می باشد که در شمال شهر نجف اشرف با مساحت بیست کیلومتر مربع قرار دارد.

در فرهنگ اسلام و مکتب اهل بیت (علیه السلام) درباره ی فضیلت قبرستان وادی السلام روایات زیادی وارد شده است که برخی از این قرار است:

الف: روی عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: «ما مِن مُؤمِنٍ یمُوتُ فِی شَرقِ الاَرضِ وَ غَربِها اِلّا وَ حَشرَ اللّهُ رُوحَهُ اِلی وَادِالسَّلامِ.»

از امام صادق روایت شده است: «هیچ مؤمنی در شرق و غرب زمین از دنیا نمی رود مگر آن که خدا روح او را به وادی السلام محشور و منتقل خواهد کرد. ( فرشتگان نقّاله ارواح مؤمنان را از سراسر گیتی به این جا می آورند.)

ص: 164

ب : عن عقبة بن علقمة بن ابی الجنوب قالَ: «اشتَری اَمیرُالمؤمِنینَ (علیه السلام) ... ما بَینَ النَّجَفِ اِلَی الحِیرَةِ وَ اِلَی الکُوفَةِ مِنَ الدَّهاقِینَ بِاربَعِینَ اَلفَ دِرهَمٍ وَ اَشهَدَ عَلَی شِرائِهِ، قالَ: فَقِیلَ لَهُ: یا اَمیرَالمؤمنینَ تَشتَرِی هذا، بِهذَا المالِ؟ وَ لَیسَ ینبِتُ حَظّاً، فَقالَ (علیه السلام) : سَمِعتُ مِن رَسُولِ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یقُولُ کُوفانَ کُوفانَ یرَدُّ اَوَّلُها اِلی آخِرِها یحشَرُ مِن ظَهرِها سَبعُون اَلفاً یدخُلُونَ الجَنَّةَ بِغَیرِ حِسابٍ فَاشتَهَیتُ اَن یحشَرُوا مِن مِلکِی.»

عقبه بن علقمه بن ابی الجنوب گفته است: «امیرمؤمنان (علیه السلام) ... سرزمینِ مابین نجف تا حیره و کوفه را از دهقانان به مبلغ چهل هزار درهم خرید و برآن خریداری شاهد گرفت، به آن حضرت گفته شد: ای امیرالمؤمنین! این زمین را به این بهای گران خریداری می کنید؟ با آن که

ص: 165

از این زمین چیزی بهره و استفاده بدست نمی آید؟ آن گاه حضرت فرمود: «من از پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمود: (کوفه کوفه، برمی گردد اول آن به آخر آن، محشور می شود از پشت کوفه (وادی السلام) هفتاد هزار نفر که بدون حساب وارد بهشت می شوند.) من خواستم که آن ها از زمین من محشور شوند.»

ج: از حضرت علی (علیه السلام) روایت شده است: «در این سرزمین ارواح مؤمنین دسته دسته با یک دیگر صحبت می کنند و هر مؤمنی در هر جایی از زمین بمیرد به او گفته می شود: «به وادی السلام ملحق شو» و وادی السلام جایگاهی از بهشت است.»

افزون بر این که هزاران نفراز علما، شهدا، سادات و مؤمنان در قبرستان مذکور آرمیده اند، جایگاه های ویژه ای نیز درآن وجود داردکه برخی عبارتند از:

الف: مقام بقیة اللّه، امام زمان (عج)، که در قبرستان وادی السلام با گنبد آبی قرار دارد وگفته می شود که امام صادق (علیه السلام) در این جا نماز خوانده اند؛ در داخل این بنا چاهی به نام «بئر امام مهدی (عج)» وجود دارد و گفته شده است که امام زمان (عج) را در این مکان مشاهده کرده اند. (نخستین بنای آن و بنای مقام هود و صالح (علیه السلام) توسط علامه ی بحرالعلوم(ره) ساخته شده است.)

ب: مرقد مطهر حضرت هود (علیه السلام) و حضرت صالح (علیه السلام) که در ابتدای قبرستان وادی السلام دارای گنبد و بارگاه می باشد، در بعضی روایات

ص: 167

آمده است که حضرت علی (علیه السلام) به فرزندش امام حسن (علیه السلام) وصیت فرمود: «... وَ اِذا مِتُّ فَادفَنُونِی فِی هذَا الظَّهرِ فِی قَبرِ اَخَوَی هُود وَ صالِح (علیهما السلام) »

«هرگاه از دنیا رفتم مرا در قبر دو برادرانم هود و صالح در آن پشت (کوفه) دفن کنید.» (شاید منظور خود قبر نباشد منظور همان منطقه ای از زمین خواهد بود.)

پس از مقبره ی وادی السلام یکی دیگر از زیارتگاه های نجف، مقام امام سجاد (علیه السلام) است که در مغرب شهر نجف اشرف قرار دارد و طبق روایات، آن حضرت در آن جا به نماز و عبادت، در وقت زیارت جدش می پرداخت.

ص: 168

لَهُ مِأةَ مَغفِرَةٍ، اَما اِنَّ فِیهِ دَعوَةُ نُوحٍ (علیه السلام) حَیثُ قالَ: رَبِّ اغفِرلِی ... قُلتُ مَن عَنی بِوالِدَیی؟ قالَ (علیه السلام) : آدمَ وَ حَوَّی (علیهما السلام) »

امام رضا (علیه السلام) در جواب ابی شعیب خراسانی در ضمن حدیثی فرمود: «همانا مسجد کوفه خانه حضرت نوح (علیه السلام) است. اگر کسی صد بار به آن داخل شود، خداوند صد مغفرت و بخشش برای او می نویسد. در آن مسجد جایگاه دعای نوح (علیه السلام) است که دعا کرد (رب اغفرلی و ...). سؤال کردم که چه کسی را به عنوان والدین خود آن حضرت (در دعا) قصد کرده است، حضرت فرمود: آدم و حوّا (علیهما السلام) را.»

عنه (علیه السلام) : «الصَّلاةُ فِی مَسجِدِ الکُوفَةِ فُرادی، اَفضَلُ مِن سَبعِینَ صَلاةً فِی غَیرِ جَماعَةٍ.»

ص: 171

امام رضا (علیه السلام) : «فرادی نماز خواندن در مسجدکوفه برتر است از هفتاد نماز در غیر جماعت.»

عن الامام الباقر (علیه السلام) : «...صَلاةُ الفَرِیضَةِ فِیهِ تَعدِلُ حَجَّةً، وَ صَلاةُ النافِلَةِ تَعدِلُ عُمرَةً.»

امام باقر (علیه السلام) : «...خواندن نماز واجب در آن [مسجد کوفه] پاداش حج و نماز نافله ثواب یک عمره را دارد.»

عن المفضل عن ابی عبداللّه (علیه السلام) (فی حدیث) «... فَقُلتُ لَهُ: اِنَّ مَسجِدَ الکُوفَةِ لَقَدِیمٌ؟ فَقالَ (علیه السلام) : نَعَم وَ هُوَ مُصَلَّی الاَنبِیاءِ وَ لَقَد صَلَّی فِیهِ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ... .»

مفضل از امام صادق (علیه السلام) در حدیث طولانی نقل می کند: «... سپس برای آن حضرت عرض کردم: آیا مسجد کوفه از سال های قبل بوده است؟ فرمود: بلی آن مسجد محل نماز پیامبران بوده است. [البته مسجد نبوده و جایگاه مقدس و ویژه ای بوده است] و نیز پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در آن نماز خوانده اند... .»

(در شب معراج).

از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است: «هرکسی دو رکعت نماز در مسجد کوفه بخواند و در هر رکعت بعد از حمد سوره های ناس، فلق، اخلاص، کافرون، نصر، قدر و اعلی را بخواند و بعد از سلام نماز و تسبیح صدیقه کبری فاطمه زهرا س، حاجات او برآورده و دعایش مستجاب خواهد شد.» ان شاءاللّه.

2- باب الثعبان: که اژدها از همین در، وارد شد و به خدمت امام علی (علیه السلام) رسید و پرسش هایی از حضرت داشت و امام پاسخ داد. آن گاه اژدها از همان در برگشت. این در، در سمت شمال قرار دارد و تنها دری است که از دوران های سابق مانده است. مناره ی مسجد درکنار همین باب (در) قرار دارد.

4- باب الکنده: این باب، در سمت غرب واقع شده است.

5- باب الرحمه.

جایگاه های داخل مسجد عبارتند از:

می زد (سَلُونِی قَبلَ اَن تَفقِدُونِی) اما اکثر مردمِ دور از فرهنگ آن زمان، طوری که باید نتوانستند از محضرش بهره بگیرند. [آن حضرت قسمت عمده ی خطبه های نهج البلاغه را از فراز این منبر بیان فرموده اند.]

این سکو در شمال شرقی مسجد واقع شده است. مطابق روایات و تاریخ، این جا محلّ قضاوت امیر عدل و داد علی (علیه السلام) بود که در بین مردم به داوری می پرداخت. (در این مقام دو رکعت نماز خوانده می شود، سپس تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام) . )

در صحن مسجد جامع کوفه جایگاهی است که به کشتی و سفینه نوح مشهور است؛ مطابق برخی روایات کشتی نوح (علیه السلام) در این محل به خشکی نشسته است.

مقام و محراب حضرت آدم (علیه السلام) : این محل جایگاه عبادت و راز و نیاز حضرت آدم (علیه السلام) بوده است. (در این محل، دعا،4 رکعت نماز با دو سلام و تسبیح دارد.)

می پرداخت. (در این مکان دو رکعت نماز با تسبیح حضرت زهرا س و دعا دارد.)

در کنار و اطراف مسجد کوفه زیارتگاه های دیگری قرار دارندکه برخی عبارتند از:

به تعمیرآن پرداخت. او ضریحی از نقره و گنبدی از طلا برای آن حرم ساخت.

اخیراً توسط آیة اللّه العظمی سید محسن حکیم (ره) و عده ای از محبان اهل بیت (علیهم السلام) آن حرم با روش جدیدی بازسازی شد و طلاکاری گنبد آن، توسط حاج رشاد مرزه صورت گرفت.

و بعد از سقوط رژیم منفور بعثی صدام و پیروزی مسلمانان در عراق، در راستای بازسازی حرم ها، حرم های مسلم بن عقیل (علیه السلام) ، هانی ابن عروه و مختار را نیز بازسازی کردند.

این باره جلب توجه نمی کند. البته از نظر تاریخی نیاز به بحث و ارزیابی دارد.]

کربلا را از ابن زیاد و سپاه جنایت پیشه و مفسد او گرفت و به جراحت دل های شیعیان مرهم گذاشت. در کتیبه ای که از قرن دوم هجری به جا مانده است این عبارت به چشم می خورد «هذا قبر مختار بن ابی عبید الثقفی الآخذ بثارات الحسین (علیه السلام) »

و در کودکی رحلت کرده و در این نقطه دفن شده است.) و ممکن است که یکی از نوادگان حضرت باشد. واللّه العالم.]

است.] اما سادگی و خصوصیات معماری داخلی و قدیمی آن تا حدودی حفظ شده است که از ارزش ویژه ای برخوردار می باشد. در داخل آن خانه اتاق هایی به نام حسنین، زینب، ام کلثوم، ام البنین (علیهم السلام) گفته می شوند و در اتاق دیگری محلّ غسل دادن و کفن کردن آن حضرت و محلّ جلوس حسنین (علیهما السلام) به بالای سر پدر بزرگوارشان است و چاه آبی در آن خانه است که گفته می شود از آب آن چاه جهت غسل دادن حضرت استفاده کرده اند. آن خانه امروز برای زائران و شیعیان یکی از زیارتگاه های خاطره آفرین و قداست زاست و مؤمنان درآن جا نماز می خوانند و دعا می کنند و تجدید پیمان با ولایت دارند.

در کنار رودخانه ی فرات مقام حضرت یونس (علیه السلام) و محلّ بیرون آمدن او از شکم ماهی است که در آن جا مسجدی قرار دارد که در محراب آن طبق بعضی روایات امیرالمؤمنین (علیه السلام) نماز خوانده است. (قابل توجه این که قبر حضرت یونس در این جا نیست بلکه در شهر موصل روی تپه بلندی می باشد.)

در منطقه ی عباسیه ی شرق شهر کوفه مرقد محمد بن الحسن مثنّی نوه ی امام حسن مجتبی (علیه السلام) ملقب به ابوحبیبات و عده ی دیگری از این دودمان قرار دارند. آنان در زندان منصور دوانیقی تحت شکنجه و آزار وحشیانه بودند. در سال 145 ه ق به دستود منصورِ ملعون زندان را بر سر آن ها خراب کردند که در قبر دسته جمعی زنده مدفون شدند و به شهادت رسیدند.

[ در کوفه خرابه های عبرت انگیز دارالاماره، که تاریخ شگفت انگیز آن، کتابی جداگانه می خواهد، توجه انسان را به خود جلب می کند.]

واقع شده است که در سال 122ق توسط عمال مفسد بنی امیه به شهادت رسید و به دار آویخته شد تا سرانجام یوسف بن عمرو ثقفی حاکم کوفه بدن آن حضرت را به آتش سوزانید؛ بعداً در همان محل، حرم و بارگاهی به نام او ساخته شد. (بنده تحقیقات جداگانه ای دربارۀ زید شهید و فرزندش یحیی ابن زید شهید (علیهما السلام) دارم که تاکنون چاپ نشده است.)

قابل ذکر این که در این سرزمین تعداد زیادی از امامزادگان به خصوص فرزندان امام حسن مجتبی، امام سجاد و امام کاظم (علیهم السلام) دفن شده اند که به همین اشاره بسنده شد.

ص: 192

و نیز تعداد کثیری از یاران فداکار امیرمؤمنان علی (علیه السلام) گوهر وجودشان در دل این سرزمین تاریخی آرمیده است؛ درود خداوند به ارواح پاک شان باد.

درباره ی عظمت و فضیلت عبادت در این مسجد، روایات فراوانی وارد شده است که در این جا به ذکر برخی بسنده می شود:

حاجت خود را در مورد دین و دنیای خود از خدا بخواه؛ زیرا مسجد سهله خانه ادریس پیامبر (علیه السلام) و... است.»

پیامبری را مبعوث نکرده است مگر آن که در آن مسجد نماز خوانده است ... .»

عن صالح بن ابی الاسود قال: قال ابو عبد اللّه (علیه السلام) : «وَذَکَرَ مَسجِدَ السَّهلَةِ فقال:اَمَاإنَّهُ مَنزِلُ صَاحِبِنا إذَا قَامَ بِأهلِهِ.»

صالح بن ابی الاسود می گوید: امام صادق (علیه السلام) مسجد سهله را یادآور شد، آن گاه فرمود: آن مسجد محل سکونت صاحب ما است زمانی که قیام و ظهور کند با خاندانش.»

عن علی بن الحسین (علیهما السلام) : «مَن صَلَّی فِی مَسجِدِ السَّهلَةِ رَکَعَتَینِ زَادَ اللّهُ فِی عُمرِهِ سَنَتَینِ»

از امام زین العابدین (علیه السلام) روایت شده است که: «هرکسی که در مسجد سهله دو رکعت نماز به جا آورد، خداوند دو سال به عمر او خواهد افزود. (البته شرایط و زمینه های معقول آن دخیل خواهد بود.)

عمار یقظان از امام صادق (علیه السلام) در حدیث مفصلی نقل می کند که آن حضرت مسایلی را درباره حضرت زید بن علی (علیه السلام) مطرح کرد، سپس فرمود: «اگر عمویم (زید) در موقعی که قیام کرد، به مسجد سهله می رفت و در آن نماز می خواند و به خدا پناه می برد، خداوند او را در پناه خود بیست سال پناه می داد ... .»

العَمَالِقَةِ، وَ فِیهِ بَیتُ اِدرِیسَ الَّذِی کَانَ یخِیطُ فِیهِ، وَ فِیهِ صَخرَةُ خَضرَاءُ فِیهَا صُورَةُ جَمِیعِ النَّبِیینَ، وَ تَحتَ الصَّخرَةِ الطَّینَةُ الَّتِی خَلَقَ اللّهُ مِنهَا النَّبِیینَ (علیهم السلام)...»

«... این جا مسجد سهله است. آری در آن، خانه ی حضرت ابراهیم (علیه السلام) بودکه ازآن جا به طرف عمالقه حرکت کرد، و در آن خانه ی ادریس پیامبر (علیه السلام) بود که در آن خیاطی می کرد، و در آن مسجد، سنگ سبز رنگی است که صورت تمام پیامبران بر روی آن نقش بسته است، و در زیرآن سنگ باقی مانده ی خاک پاکی است که خداوند، پیامبران (علیهم السلام) را از آن آفریده است... .»

به منظور بهره برداری بیشتر، در این جا به ذکر شماری از آن مقام ها به این ترتیب از درِ ورودی به سمت راست تا آخر پرداخته می شود:

ص: 200

مقام صالحین در سمت راست در ورودی در اولین زاویه ی مسجد قرار دارد. (مطابق برخی روایات، در این مقام پیامبران باعظمت خدای سبحان نماز خوانده اند.)

مقام حضرت امام صادق (علیه السلام) که در وسط محوطه قرار دارد.

در کنار مقام امام صادق (علیه السلام) چاه آب قدیمی به نام چاه (الزهره) یا (الزهراء) وجود دارد.

در زاویه ی دوم محوطه از سمت راست مقام و خانه حضرت ابراهیم (علیه السلام) واقع شده است.

در زاویه ی سوم، خانه و مقام حضرت ادریس پیامبر (علیه السلام) قرار گرفته است.

ص: 201

بعد از مقام ادریس، در مسیر سالن، مقام حضرت امام عصر(عج) قرار دارد؛ مطابق روایات این جا محلّ فرود آمدن بقیة اللّه الاعظم امام زمان (عج) و محلّ زندگی آن حضرت و خاندانش خواهد بود.

پس از آن در همان مسیر نرسیده به زاویه ی چهارم، مقام امام سجاد (علیه السلام) واقع شده است.

در زاویه ی چهارم مسجد، مقام حضرت خضر نبی (علیه السلام) قرار گرفته دارد.

این مسجد باعظمت دارای آداب، نمازها و اعمال مهمی است که در کتاب مفاتیح الجنان و سایر کتب ادعیه موجود می باشد.

قابل توجه این که حضرت امیرالمؤمنین علی و برخی از ائمه (علیهم السلام) در این مکان مقدس نماز خوانده اند، دعا کرده اند و... و نیز یادآوری شد

ص: 202

که هیچ پیامبری مبعوث نشده مگر آن که در این مسجد نماز خوانده است.

و در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است که معراج پیامبر ص از مسجد سهله ادامه پیدا کرد...(گویا بعد از نماز در محل مسجد کوفه به محل مسجد سهله آمده و از آن جا به معراج رفته است...»

این مسجد به نام قبیلۀ جعفی است که جابر جعفی از این قبیله و از راویان و اصحاب امام محمد باقر (علیه السلام) بود؛ گفته می شود که امیر مؤمنان (علیه السلام) در این مسجد نماز خوانده است.

ندارد که مورد لعن و نفرین خدا قرارگرفته اند؛ همانند مسجد ضرار، البته آن خصوصیت، بستگی دارد به نیت سازندگان آن مسجد و پول هایی که در آن خرج می شود؛ و از آن دست است چند مسجد خطرناک درکوفه که امام محمد باقر (علیه السلام) به صراحت به معرفی آن ها پرداخته است.

محمد بن مسلم از امام محمد باقر (علیه السلام) روایت کرده است: «که در کوفه مساجد ملعونه و مساجد مبارکه وجود دارد… .»

مساجد مبارکه بحمد اللّه فراوان است، و امّا مساجد ملعونه عبارتند از: مسجد اشعث، مسجد جریر بجلی، مسجد سماک، مسجد ثبث بن ربعی و مسجد تیم. حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) نماز خواندن در این مساجد را منع فرموده اند.

در روایت دیگری از امیر مؤمنان (علیه السلام) مساجد ملعونۀ کوفه این گونه معرفی شده اند: ...مسجد اشعث بن قیس، مسجد جریر بن عبد ا... بجلی، مسجد ثقیف، مسجد سماک و مسجدی در حمراء که بر قبر فرعونی از فراعنه ساخته شده است.

آرامگاه یار مخلص و باوفای امیرمؤمنان (علیه السلام) و شهید عشق او جناب کمیل بن زیاد (ره) در بین بزرگراه نجف و کوفه در نزیک مسجد حنانه واقع شده است. او از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و شخصیت بزرگ و باعظمتی بود که مولایش علی (علیه السلام) دعای کمیل را در شب نیمۀ شعبان به او آموخت تا ارمغان ارزشمندی برای پیروان ولایت باشد. کمیل به جرم دفاع از ولایت توسط حجاج در90 سالگی به شهادت رسید.

مجاهد و فداکاری بود و همواره مبارزه می کرد. عبیداللّه زیاد، آن بزرگ مرد را زندانی کرد و او هم با بیان حقایق در زندان انقلاب ایجاد کرد. ابن زیاد او را به دار آویخت سپس به دهان او لجام زد سر انجام آن گونه که حضرت علی (علیه السلام) خبر داده بود، در22/ذی الحجه 60ه- ق، 10 روز جلوتر از ورود امام حسین (علیه السلام) به سرزمین کربلا، او را به شهادت رسانید.

عن عبداللّه بن محمد عن ابیه عن جده عن علی (علیه السلام) قال: «اَلفُراتُ سَیدُ المَیاهِ فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ»

عبداللّه بن محمد از پدر خود از جد خود از علی (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: «(آب) فرات سید و آقای آب ها در دنیا و آخرت است.»

عن سلیمان بن هارون انه سمع اباعبداللّه (علیه السلام) یقول: «مَن شَرِبَ مِن مَاءِ الفُرَاتِ وَ حَنَّکَ بِهِ فَهُوَ مُحِبُّنَا اَهلَ البَیتِ (علیهم السلام).»

از سلیمان بن هارون روایت شده است که از امام صادق (علیه السلام) شنیده که آن حضرت می فرمود: «هرکس از آب فرات بیاشامد و کام خود را با آن بردارد، او از دوستان ما خانواده خواهد بود.»

ص: 211

عن الحسن بن عثمان عمن ذکره عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: «یقطَرُ فِی الفُرَاتِ کُلَّ یومٍ قَطَرَاتٌ مِنَ الجَّنَةِ.»

حسن بن عثمان از راوی نقل می کند که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر روز قطره هایی از بهشت در فرات پاشیده می شود.»

عَن حَکِیمِ بنِ جُبَیرِ الاَسَدِی قَالَ: سَمِعتُ عَلّی بنَ الحُسَینِ (علیهما السلام) یقُولُ: «اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یهبِطُ مَلَکاً فِی کُلِّ لَیلَةٍ وَ مَعَهُ ثَلاثُ مَثَاقِیلَ مِنَ الجَنَّةِ فَیطرِحُهُ فِی فُرَاتِکُم هَذَا وَ مَا مِن نَهرٍ فِی شَرقِ الاَرضِ وَ غَربِهَا اَعظَمُ بَرَکَةً مِنهُ.»

حکیم بن جبیر اسدی می گوید: از علی بن الحسین (علیهما السلام) شنیدم که فرمود: «همانا خداوند در هر شب فرشته ای را نازل می کند، و با او 3

ص: 212

مثقال (آب) از بهشت است و آن را در این فرات شما می ریزد. و در شرق و غرب عالم نهری نیست که برکت آن بزرگ تر و با عظمت تر از فرات باشد.»

سؤال: یک انسان آلوده و متمرد و دشمن اهل بیت (علیهم السلام) اگر از آب فرات بخورد، آیا دوست اهل بیت و بنده مخلص خدا می شود؟

جواب: اجمالاً تذکر داده می شود که قداست آب فرات مسلّم است اما اثر آن مربوط به یک سلسله شرایط می باشد. جواب این مسئله را خدا در قرآن بیان کرده است، می فرماید: (وَ نُنَزِّلُ مِنَ القُرآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحمَةٌ لِلمُؤمِنینَ وَ لایزِیدُ الظّالِمِینَ اَلّا خَساراً. قرآن برای مؤمنان شفا و رحمت است و برای کافران باعث زیادتی زیان خواهد بود.)

فضایل و عظمت کوفه در فرهنگ اسلام و روایات اسلامی روشن است و خاندان وحی آن سرزمین را ستوده اند، اما متأسفانه عده ای در صحبت ها، و نوشتارها کوفه را با نام های زشت، و تحقیرآمیز یاد می کنند.

باید توجه داشت که کوفه ارزش و عظمت خود را دارد اگر چه در برخی از زمان ها انسان های عاری از ایمان، جانی، خونخوار، مزدور، بی وفا و سست عنصر هم در آن، زندگی کرده اند و آن دلیل بدی کوفه نیست؛ مثل آن که مکه معظمه گاهی در اختیار بت پرستان بوده است .

تا این جا درباره ی محور قطب ولایت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و آن چه پیرامون آن لازم دیده شد مطالبی بیان گردید، حال در فصل سوم قلم عشق و اخلاص را روی صفحه ی درخشان کربلا و کربلاسازان جاوید (امام حسین و یارانش:) خواهیم گذاشت تا برترین صفحات زرّین را برای دلباختگان به تصویر بکشد.

ص: 214

حرم ها، عظمت امام حسین و یارانش:، ارزش زیارت شان و... مطالب مستند، به این شرح ارائه شده است:

کیفیت در عمق دل عاشقان حسین (علیه السلام) سبز شده است که عاشقانه به هوای آن می شتابند.

آری به عشق حرمی که از آسمانِ آن خون می بارید و از زمینش جوشش خون طوفان می کرد و انقلاب سترگی در موج آن خون توسط حسین بن علی (علیهما السلام) پرچم به جهان برافراشت و خون بر شمشیر چنان پیروز شد که اثرهای شگرف آن پیروزی، تا رستاخیر پایدار است.

ریان بن شبیب از امام رضا (علیه السلام) در یک روایت مفصلی نقل می کند که آن حضرت فرمود: «در وقتی که جدم حسین (علیه السلام) کشته شد (به شهادت رسید) از آسمان باران خون و خاک قرمز و خون رنگ بارید.»

شهر کربلا یکی از مقدس ترین شهرهای عراق است که در جنوب غربی رودخانه ی فرات و درکناره ی صحرا و در منطقه ی آبرفتی واقع شده است؛ شهر انبار در شمال باختری، شهر بابل در شرق و شهر بحیره در جنوب غربی آن قرار دارد. این شهر با نجف اشرف 79 کیلومتر و با بغداد حدوداً 108 کیلومتر فاصله دارد.

و در جنوب خاوری کربلای کنونی منطقه ای به نام «کَربَلَه» نیز وجود دارد.

کربلا از تمدن دوران های قبل از میلاد تحت عنوان بین النهرین و بابل و... برخودار بوده است. آشوری ها، کلدانی ها، ساسانی ها و... از تحول و تمدن آن بی بهره نبوده اند.

ص: 218

این سرزمین تاریخی درسال 14 ق توسط لشکر اسلام فتح شد. در سال 36 ق که امیرالمؤمنین به جنگ صفین می رفت، هنگامی که به کربلا رسید و نام آن را دانست، فرود آمد، وضو ساخت و در آن جا نماز خواند، آن گاه مشتی از خاک برداشت، بویید و فرمود: «در این سرزمین واقعه ی سختی رخ خواهد داد، در این جا اردو می زنند و در همین جا خون شان بر زمین ریخته می شود، این جا جای بارافکندن و اردو زدن است. در این جا مردانی کشته خواهند شد که در روز رستاخیز بدون حساب به بهشت می روند.»

یکی از مسایل مورد توجه، نام آشنای کربلا است و مناسب است که بدانیم وجه تسمیه ی آن چه بوده است، و اینکه این سرزمین با چه نام های دیگری و با چه تناسبی خوانده شده است. در این جا با رعایت اختصار به این شرح به بیان آن نام ها پرداخته می شود:

این سرزمین فراوان می روید و آن را به نام «حماض» نیز گفته اند و... اما حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) هنگامی که نام های این سرزمین را یکی پس از دیگری می پرسید تا نام کربلا را شنید به بیان دیگری از آن یاد کرد و فرمود: «ارض کرب و بلا» یعنی زمین رنج، غم، گرفتاری، مشقت و اندوه و نیز به معنای آزمون و امتحان گفته شده است.

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «هرگاه به سوی حائر آمدی از پل عبور کن و در فرات غسل کرده و در غاضریه قدم بگذار.»

طف عبارت است از خشکی و ساحل کناره ی رود که سرزمین کربلا در متون تاریخی به نام طف شاید به همین تناسب خوانده شده باشد.

از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است که فرمود: «جبرئیل به من خبر داد که فرزندم حسین (علیه السلام) پس از من در سرزمین طف کشته می شود، جبرئیل این خاک را برایم آورده است و به من خبر داده که محلّ قتل او در همین خاک خواهد بود.»

امام حسین (علیه السلام) این نام را در کنار نام کربلا مطرح کرده است: «گویا می بینم گرگ های بیابان های نواویس و کربلا، بندبند مرا از هم جدا می کنند.»

در روایات و فرهنگ اسلام فضایل و عناوین زیبایی درباره ی کربلا مطرح شده است که برخی در این جا بیان می شود:

«فرزندم در سرزمینی به نام کربلا دفن می شود و آن جا بقعه ای است که به آن قبة الاسلام قرار دارد که خداوند به وسیله ی آن مؤمنینی را که با حضرت نوح ایمان آورده بودند، در موقع طوفان نجات بخشیده است.»

مخزمه بن ربعی می گوید: که امام صادق (علیه السلام) می فرمود: «شاطئی الوادی الایمن که خداوند در قرآن ذکر کرده است، فرات و بقعه مبارکه کربلا و شجره حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است.»

در سحرگه به عطر گلها زد

نا شکفته شکوفه می بارد

پرچم سرخگون به صحرا زد

از سرآغاز با قبای سرخ

تا سر انجام، دل به دریا زد

کِلکِ احمد مَکید چون جانش

شهد گل شربت مُصَفّا زد

مه و پروین به پرده پنهان شد

خیمه چون نور او به دنیا زد

سبط احمد عزیز جان علی:

تاج زرِّین به نام زهرا (علیها السلام) زد

این «حجازی»غلام درگاهش

روی قلبش نشان مولا زد

ص: 230

28/8/1377

از دیدگاه تاریخ نگاران در ولادت امام حسین (علیه السلام) اختلاف های زیادی وجود دارد که برخی به این شرح است:

مشهورترین روایت این است که آن حضرت در روز پنج شنبه، سوم ماه مبارک شعبان در سال چهارم هجری در مدینه منوره چشم به جهان گشود و جشن ولادت او سبب چشم روشنی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ، امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، حضرت زهرا (علیها السلام) و خاندان رسالت: گردید؛ بنابراین فاصله ی بین ولادت امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) ده ماه و هجده روز می شود. و این قول را شیخ طوسی (ره) با استناد توقیع امام حسن عسکری (علیه السلام) بیان داشته است.

ص: 231

ابن شهر آشوب، سید بن طاووس، شیخ بن نما و شیخ مفید در ارشاد، ولادت آن حضرت را روز سه شنبه یا پنج شنبه پنجم ماه مبارک شعبان سال چهارم قمری دانسته اند.

شیخ در تهذیب، شیخ مفید در مقنعه و شهید در دروس، ولادت آن حضرت را در آخر ماه ربیع الاول سال چهارم هجری یا سال سوم هجری دانسته اند، که در این صورت فاصله ای در بین ولادت امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) شش ماه و پانزده روز خواهد بود.

شیخ کلینی ولادت آن حضرت را در سال سوم هجری و ولادت امام حسن (علیه السلام) را در سال دوم هجری دانسته اند.

درباره ی ولادت امام حسین (علیه السلام) از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است:

ص: 232

عن ابی عبداللّه (علیه السلام) : «کَانَ بَینَ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ (علیهما السلام) طُهرٌ وَ کَانَ بَینَهُمَا فِی المِیلادِ سَتَةُ اَشهُرٍ وَ عَشراً»

امام صادق (علیه السلام) : «میان حسن و حسین (علیهما السلام) یک طهر (کمترینش ده روز) فاصله بود و فاصله ولادت آن ها شش ماه و ده روز بود.»

به نام فرزند کوچک هارون که شُبیر است، نام کن و چون زبان تو عربی است او را حسین نام کن.» سپس حضرت او را بوسید و گریست و فرمود: «تو را مصیبت عظیمی در پیش است.» آن گاه گفت: «خدایا کُشنده او را لعنت کن.» سپس حضرت به اسماء فرمود: «این خبر را به فاطمه نگو.» [پیامبر اسلام ص در نخستین روز ولادت امام حسین (علیه السلام) در ضمن نامگذاری برای فرزندش عزاداری کرد و گریست!!!]

مالید، آن گاه او را در دامن خود گرفت و فرمود: «ای ابا عبداللّه چه بسیار گران است بر من کشته شدن تو» سپس رسول خدا بسیار گریست [و عزاداری کرد.] اسماء عرض کرد: یا رسول اللّه! پدر و مادرم فدای تو باد. این چه خبری است که امروز و روز اول ولادتش فرمودید؟ حضرت فرمود: «بر این فرزندم می گریم که گروه کافر و ستمکار بنی امیه او را خواهند کشت، خدا آنان را از شفاعتم محروم سازد، مردی او را خواهد کشت که رخنه در دین من خواهد کرد و به خدای عظیم کافر خواهد شد... .»

آن گاه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دعا کرد: « ... خدایا دوست بدار ایشان [فرزندان من] را و دوست بدار هر که آنان را دوست بدارد و لعنت کن

ص: 235

هرکه ایشان را دشمن دارد، چنان لعنتی که آسمان و زمین را پُر کند.»

زندگانی امام حسین (علیه السلام) بسیار مهم و گسترده است که در ابعاد گوناگون، نیاز به تحلیل و ارزیابی های تاریخی، دینی، سیاسی و... دارد و کتابی جداگانه می خواهد اما در این کتاب به طور گذرا اشاره می شود.

به مدت شش سال و چند ماه یا هفت سال و چند ماه از زندگی او در زمان زندگانی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت زهرا (علیها السلام) قرار داشت. (از سال چهارم یا سوم تا دهم قمری)

مدت سی سال (از دهم تا چهلم قمری) در زمان زندگانی پدرش با تحولات حیرت انگیز و جنگ های تحمیلی، با امیرالمؤمنین (علیه السلام) زندگی کرد.

مدت ده سال از چهلم تا 49 یا 50 هجری در زمان امامت برادرش امام حسن مجتبی (علیه السلام) و در دوران رنج های جنگ و صلح تحمیلی علیه سبط اکبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از سوی معاویة بن ابی سفیان، می زیست.

مدت 10 سال از 50 تا سال 60 هجری در زمان حکومت معاویه، زمان امامت امام حسین (علیه السلام) بود.

ص: 237

مدت تقریباً شش ماه از سال 60 تا 61 هجری در زمان سلطنت وحشت آفرین یزید بن معاویه، زندگی تلخی را سپری می کرد و در این دوره امام با خانواده و بستگانش در هجرت به سر بردند تا آن که در روز عاشورای 61 هجری توسط عمال یزید و عبید اللّه بن زیاد (عمربن سعد، شمر، سنان و...) امام حسین (علیه السلام) با یارانش در کربلا به شهادت رسیدند و خاندان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را عمال یزید به اسارت بردند!!!. امام حسین (علیه السلام) در این دوره ی کوتاه، بلندترین تاریخ را رقم زد و با قطرات خون خود حق را پایدار و باطل را متلاشی کرد؛ در واقع زندگانی امام حسین (علیه السلام) از یک نظر از ظهر عاشورای 61 آغاز شد و در جهان جاوید گردید. اوج روزافزون عظمت آن، تا روز رستاخیز پایدار خواهد بود.

ص: 238

داده است. 1- امامت از ذریه اوست 2- شفا در تربت اوست. 3- حرم او را محل اجابت دعا قرار داده است. 4- و روزهای رفت و برگشت زائرِ آن حضرت، از عُمرش حساب نمی شوند.

با این اهداف بلند انقلاب بزرگ را ایجاد کردکه تا رستاخیز، نقش حیاتی و اثرهای آن نه تنها پایدار که هر روز اوج تازه ای دارد و خواهد داشت و عاشقان با برپایی محافل و مجالس و با مُشرّف شدن به حرم های نورافشان شان اهداف بلند خاندان وحی را فرا راه شان قرار داده و در این راه از سر و جان دریغ نمی کنند. و با نور آن پرواز می کنند تا به اوج عظمت و کمال سعادت نایل شوند.

گرچه تمام سرزمین کربلا دارای قداست و فضیلت است، اما حریم حرم و جایگاه حرم، محلّ شهادت و دفن آن حضرت و عزیزانش، از قداست و عظمت ویژه ای برخوردار است که زائر می تواند از آن بهره ی ویژه ای به دست آورد.

در کتاب ذکری گفته است: که وقتی متوکل نهر آب را بر بالای قبر امام حسین (علیه السلام) جاری ساخت، این مقدار از زمین را آب نگرفت (آب از هر طرف دور می زد اما روی این جایگاه وارد نمی شد) [گویا خجالت می کشید و در پیشگاه امام خود عرض ادب می کرد.] با دیدن این معجزه، همهمه در بین مردم ایجاد شد و باعث سرافکندگی گستردهی متوکل و سایر دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) گردید.

عن اسحاق بن عمار قال: سمعت اباعبداللّه (علیه السلام) یقُولُ: «اِنَّ لِمَوضِعِ قَبرِالحُسَینِ (علیه السلام) حُرمَةً مَفرُوضَةً. مَن عَرَفَها وَ استَجارَ بِها اُجِیرَ، فَقُلتُ لَهُ فَصِف لِی مَوضِعَها، جُعِلتُ فِدَاکَ قَالَ (علیه السلام) : اِمسَح مِن مَوضِعِ قَبرِ اَلیومَ خَمسَةَ وَ عِشرِینَ زِرَاعاً مِن نَاحِیةِ رَأسِهِ وَ خَمسَةَ وَ عِشرِینَ زِرَاعاً مِن نَاحِیةِ رِجلَیهِ ... خَلفِهِ ... وَجهِهِ ...»

اسحاق بن عمار می گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: «همانا برای جایگاه مرقد امام حسین (علیه السلام) حرمت مسلم و فرض شده است که هرکس به آن معرفت پیدا کند و به آن پناه ببرد، پناه داده می شود.»

راوی می گوید: عرض کردم: جانم به فدای شما آن جایگاه را برای من توصیف کنید. آن حضرت فرمود: «از جایگاه قبر امام حسین (علیه السلام) از

ص: 245

ناحیه بالای سر 25 زراع= 5/12 متر را مسح کنید (یعنی به آن تبرک بجویید) و مثل آن از پایین پا و از طرف پیش رو و پشت سر... . [از هر چهار جانب25 زراع جمعاً 100 زراع پناهگاه ویژه ی حسینی است که در آن می توان پناهنده شد تا خدا پناه دهد] .

اسحاق بن عمار از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است: «جای قبر امام حسین (علیه السلام) از روزی که آن حضرت در آن موضع دفن شده است، روضه ای از روضه های بهشت است.»

عنه (علیه السلام) قال: «مَوضِعُ قَبرِ الحُسَینِ (علیه السلام) تُرعَةٌ مِن تُرَعِ الجَّنَةِ.»

و از آن حضرت نیز روایت شده است که: «موضع مرقد امام حسین (علیه السلام) چمنزار و باغی از باغ های بهشت است.»

دقیق در این کتاب جهت مزید اطلاع خوانندگان عزیز با تاریخ ه- ق و تاریخ میلادی ارائه می گردد.

حضرت امام حسین (علیه السلام) ، حضرت ابی الفضل و یاران امام حسین (علیهم السلام) در روز جمعه دهم ماه محرم سال 61 ق و به گفته شیخ مفید (ره) 21/7/59 ش = 29/9/680 م در سرزمین کربلا به دست عمّال یزید و عبیداللّه زیاد، به درجه والای شهادت رسیدند. اما ساخت و ساز مرقد و حرم های نور افشان آنان در آیینه تاریخ به این شرح، تحولات شگفت انگیزی داشته اند:

در تاریخ 12 محرم الحرام سال 61 ق مطابق 23/7/59 ش = 1/10/680 میلادی، امام حسین و یاران آن حضرت با حضور امام سجاد (علیه السلام) در جلوه معجزه ی امامت، توسط قوم بنی اسد در همان

ص: 248

جایگاه به خاک سپرده شدند و نشان و علامتی بر آن قرار دادند تا مردم آن را بدانند.، امام سجاد (علیه السلام) با انگشت مبارک روی آن قبر نام پدرش را نوشت، سپس برخی از زائران و شیعیان روی قبر امام (علیه السلام) ، سایبانی قرار دادند.

در سال 65 ق= 18/8 /684 میلادی، مختار بن ابی عبید ثقفی به همراه ابراهیم بن مالک اشتر که سپاه عبید اللّه زیاد را شکست داد و قاتلان امام حسین (علیه السلام) را به جزای عمل شان رسانید، وقتی که به کربلا آمد، برای مرقد مطهر امام حسین (علیه السلام) حرمی را با گنبدی ازآجر وگچ ساخت و در کنار آن، مسجدی را ایجاد کردکه یک در از طرف شرق و در دیگری از طرف غرب داشت؛ از سخنان امام صادق (علیه السلام) که آداب

ص: 249

زیارت آن حضرت را بیان کرده است، منظور همین بنا است که تا پایان حکومت بنی امیه پابرجا بود.

در سال 132 ق =3/8/749 میلادی، در دوران عبداللّه ابوالعباس سفاح، درکنار مرقد امام (علیه السلام) ساختمان سرپوشیده دیگری بنا کردند.

در سال 158 ق=11/11/774م در دوران مهدی عباسی این سرپوشیده از نو بنا شد و مادرِ او برای خادمان حرم حقوق ماهیانه مقرّرکرد.

در سال 193 ق=25/10/808 م بنای باشکوهی توسط مأمون بر فراز حرم مطهر ساخته شد.

در سال 247 ق=17/3/861 م پس از قتل متوکل، پسرش منتصر، برای جبران جنایات پدرش، حرم باشکوهی با صحن و مسجد و مناره

ص: 250

بر مرقد امام حسین (علیه السلام) ساخت. و به فرمان منتصر عباسی برای رهنمون شدن مردم به حرم، ستونی هم در جوارش ساخته شد.

در سال 273 ق=8/6/886 م بنایی که منتصر ساخته بود رو به خرابی نهاد و از همین رو محمد بن محمد بن زید که در طبرستان قیام کرده بود، حرم را بازسازی کرد.

در سال 280ق=23/3/893 م داعی علوی گنبدی بر فراز مرقد امام حسین(ره) ساخت.

در سال 367=29/8/977 م عضد الدوله دیلمی گنبدی چهار رواقه و ضریحی از عاج برای حرم ساخت و نیز در پیرامون حرم امام حسین (علیه السلام) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) خانه هایی بنا کرد و برای شهر برج و

ص: 251

بارویی نهاد. در همین دوره ابن شاهین مسجد خود را که متصل به رواق است، بنا کرد.

در سال 407=10/6/1016 م در پی سقوط دو شمع بر روی فرش های حرم، حرم در آتش سوخت و سپس حسن بن سهل وزیر به تجدید بنای آن پرداخت.

در سال 479= 1086 م ملک شاه سلجوقی مرقد امام را زیارت کرد و فرمان داد تا دیوار پیرامونِ حرم را نوسازی کنند.

در سال 620= 4/2/1223 م ناصرالدین شاه عباسی ضریحی برای مرقد سید الشهداء (علیه السلام) ساخت.

ص: 252

در سال 767= 8/9/1356 م سلطان اویس بن حسن جلایری گنبد داخلی را ساخت و صحنی محصور به چند دیوار بر گرد مضجع امام بنا کرد و فرزندان او نیز در این بازسازی نقش به سزایی داشتند.

در سال 786= .../2/1384 م سلطان حسین و سلطان احمد بن اویس گنبد نیم دایرۀ زیبایی را بر فراز ضریح درست کردند، وکتیبه های را به یادگار گذاشتند و نیز گلدسته ها را به طلا آذین کردند و صحن را توسعه دادند.

در سال 914= 1508 م شاه اسماعیل صفوی بغداد را گشود. در دومین روز پس از آن به زیارت امام حسین (علیه السلام) رفت و فرمان داد حاشیه های ضریح را تذهیب کنند. او همچنین دوازده چراغدان طلا به

ص: 253

حرم هدیه کرد، رواق ها را آیینه کاری کرد و همه را با بهترین فرش ها فرش کردند.

در سال 920= 1514 م شاه اسماعیل دیگر بار به زیارت کربلا آمد و دستور داد صندوقی از چوب ساج بر ضریح بسازند و در حرم ها بازسازی دیگری نیز انجام داد و حرم امام را با سنگ مرمر و رخام آرایش داد؛ چون قبلاً به صورت گج وآجر بود.

در سال 932= 1526 م شاه اسماعیل دوم، ضریح مشبک زیبایی که از نقره ساخته شده بود به مرقد امام هدیه کرد.

در سال 983= 1575 م علی پاشا ملقب به «وندزاده» ضمن بازسازی هایی، بنای گنبد را نوسازی کرد.

ص: 254

در سال 1032= 5/11/1622 م شاه عباس صفوی ضریحی مسی برای صندوق ضریح ساخت، و پرده هایی از حریر به حرم آویخت و گنبد را به سنگ های کاشانی تزیین کرد.

در سال 1048= 15/5/1638 م سلطان مراد چهارم، از سلاطین عثمانی، کربلا را زیارت کرد و فرمان داد گنبد را از بیرون با گچ سفید کنند. در این دوره راضیه سلطان بیگم دختر شاه سلطان حسین هزینه هایی برای تعمیر و تزیین ضریح مطهر تقدیم کرد.

در سال 1135= 1722 م همسر نادرشاه اموال فراوانی در اختیار ساخت حرم گذاشت و فرمان داد تا نوسازی گسترده ای در حرم امام (علیه السلام) انجام دهند.

ص: 255

در سال 1155= 1742 م نادرشاه کربلا را زیارت کرد و فرمان داد بناهای موجود را تزیین کنند. او همچنین هدیه های گرانبهایی به گنجینه حرم هدیه کرد.

در سال 1211= 7/7/1796 م از مهم ترین و عمده ترین بازسازی ها و توسعه ی حرم در عصر قاجار، توسط آقا محمد خان قاجار می باشد که از جمله دستور داد گنبد حرم را به طلا آراستند.

در سال 1213ق = 1798 م سید محمد مهدی شهرستانی(ره) حرم را از سمت شمال توسعه داد و دیوار حایل مسجد شمالی و روضه را برداشت.

در سال 1216= 14/5/1801 م وهابی ها پس از تخریب بقیع، مراقد شهدای احد و سایر مراقد مقدس حجاز و تصاحب اشیای قیمتی حرم پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و... حدوداً با 12000 نفر نظامی به کربلا هجوم آوردند و3000 نفر مسلمان را به شهادت رساندند و...[تفصیل آن در بخش تخریب ها بیان خواهد شد.]

در سال 1217ق=1802 م سید علی طباطبایی صاحب ریاض حرم ها را بازسازی کرد و حرم امام حسین (علیه السلام) را از طرف غربی توسعه داد و مرقد سید ابراهیم مجاب داخل رواق قرار گرفت و نیز از سه طرف دیگر حرم را گسترش داد.

در سال 1227=1812 م ساختمان حرم رو به فرسودگی نهاده بود. از همین رو مردم کربلا برای فتحعلی شاه قاجار نامه نوشتند و فرسودگی

ص: 257

گنبد را به وی اطلاع دادند. وی با فرستادن ابراهیم خان شیرازی برای نظارت بر هزینه ها و کار تجدید بنا دستور داد بنا را نوسازی و ورق های طلایی روی گنبد را تعویض کنند.

در سال 1232= 21/11/1816 م فتحعلی شاه قاجار ضریح نقره ای تازه ای ساخت، دل ایوان گنبد را به طلا آراست و همه ی آن چه را که وهابی ها ویران کرده بودند، به طورکامل بازسازی کرد.

در سال 1250= 1834 م فتحعلی شاه دستور داد گنبد بارگاه امام را نوسازی و گنبد حرم حضرت ابوالفضل (علیه السلام) را نیز برپا و تذهیب کنند. از سوی وی وکیلش ابراهیم خان شیرازی نظارت بر انجام امور و هزینه را برعهده داشت. در این دوران کربلا دیوار محکم با چهار دروازه ی عمومی داشت.

ص: 258

در سال 1273= 1856 م ناصرالدین شاه گنبد و بخشی از طلاکاری های آن را نوسازی کرد و حرم را توسعه داد و بقعه ی مبارکه را ترمیم و تزیین نمود.

در سال 1283= 16/5/1866 م ناصر الدین شاه صحن حرم را توسعه داد و ایوان بزرگی را در سمت قبله احداث کرد که به نام ایوان ناصری مشهور شد و نیز حجره های حرم از نو ساخته شد، کار این بازسازی تا سال1285 ق ادامه داشت.

در سال1300ق=1883 م، عبداللّه بن قوام با کمک مالی محمد صادق تاجر شیرازی، صحن حرم و رواق های سه گانه ی شرقی، غربی و شمالی را کاشی کاری کرد؛ کتیبه ای هم به همین مضمون بر بالای

ص: 259

مقبره ی شمالی مقابل ضریح حضرت به یادگار گذاشت.

در سال1355 تا سال 1358= 21/2/1939 م سیف الدین طاهر، داعی اسماعیلی ضریح نقره ای را به ضریحی نو مبدل کرد و پنجره ای از نقره برای مرقد مطهر در هند ساخت و به کربلا فرستاد وکتیبه ی تاریخی آن را با نام و نسب خود تنظیم و به یادگار گذاشت.

در سال 1360= 29/1/1941 م سیف الدین طاهر یکی از گلدسته ها را که ویران شده بود، از نو ساخت و هر دو مناره را طلاکاری کرد و در همان سال استاد محمد صنیع خاتم شیرازی صندوق حرم را تعمیر کرد.

ص: 260

در سال 1367ق=1948 م، متأسفانه مدرسه ی ناصری و چند مدرسه ی دیگر و خانه های اطراف و حتی مسجد سردار حسن خان، جامع رأس الحسین، مقام رأس الحسین (علیه السلام) ، تکیه ی بکتاشیه و آثار مهم دیگری توسط عبد الرسول خالصی تخریب شد، به منظور ایجاد یک فلکه؛ سپس برای تعمیرات و بازسازی آن 55 کامیون سنگ مرمر از یزد از طرف سید محمد آقای یزدی و مصطفوی و تعداد 60 کامیون سنگ مرمر از طرف بازرگانان تهران رسید که صحن حرم و دیوارهای داخل آن تا ارتفاع سه متر کار گذاشته شد و در سال 1368ق به پایان رسید.

در سال 1370= 1950 م مرحوم صبری هلالی به خطاطی و کتابت سوره دهر در حرم امام حسین (علیه السلام) و همچنین حرم حضرت عباس (علیه السلام)

ص: 261

پرداخت. در همین سال ضلع شرقی حرم ساخته و بدان افزوده شد و ایوان ها و طاق ها با کاشی های نفیس زینت داده شد.

در سال 1371= 1951 م گنبد تجدید بنا و به خشت های طلا آذین شد.

در سال 1373= 1953 م آینه کاری های سقف و رواق های حرم به طور کامل بازسازی و کاشی های معرّقی از اصفهان برای آراستن حرم امام حسین (علیه السلام) و حضرت عباس (علیه السلام) به کربلا آورده شد. در همین سال قسمت بالای ایوان قبله (ایوان طلا) را طلاکاری کردند.

در سال 1383= 1963 م هیأت نوسازی حرم برای تزیین نمای دیوارهای بیرونی حرم سنگ هایی از ایتالیا وارد کردند. در همین سال یکی از نیکوکاران به نام قنبر رحیمی ستون های سنگی گران قیمتی برای

ص: 262

نمای ایوان قبله اهدا کرد و دیوارهای مقتل ابی عبداللّه را نیز با سنگ های مرمر روشن تزیین کرد.

در سال 1388= 1968 م ستون های سنگی از ایران وارد کردند و به برداشتن سقف قدیمی ایوان پرداختند. در همین سال ریاست اوقاف عراق بالابرهایی برای نصب سنگ های مرمر در اختیار معماران گذاشت.

در سال 1392= 1973 م کلنگ احداث بنای جدید ایوان طلا بر زمین زده شد.

در سال 1394=1974 م طرح نوسازی و هماهنگ سازی صحن شریف تدوین شد. این طرح شامل احداث مجدد ایوان، خراب کردن ضلع غربی صحن و همچنین نماکاری دیوارها با کاشی بود.

ص: 263

در سال 1395= 1975 م کار تعمیرات حرم امام حسین (علیه السلام) و حرم حضرت عباس (علیه السلام) با کاشی کاری دیوارهای جلوی صحن و ساختن کتابخانه و موزه در ضلع غربی حرم امام (علیه السلام) پیگیری شد.

پس از نجات یافتن ملت مسلمان عراق از پنجۀ خون چکان صدام و رژیم منحوص بعث و پیروزی ملت عراق یکی از کارهای مهم نظام نوین عراق بازسازی ونو سازی حرم های این سر زمین بود.

در این راستا حرم های امام حسین و حضرت عباس(علیهما السلام) از بازسازی و نوسازی های مهم، جالب و شگفت انگیزی برخوردار گردیدند.

پس از پیروزی ملت عراق و برقراری نظام جدید افزون بر توسعه و بازسازی گسترده ی اماکن متبرکه و حرم های نورافشان ایجاد سقف های

ص: 264

زیبا و مدرن حرمین امام حسین و ابی الفضل(علیهما السلام) با گنبدهای سیار و پنجره های جالب، یکی از شاهکارهای فرهنگی این نظام است.

ضریح مطهر و جدید امام حسین (علیه السلام) ششمین ضریح بارگاه نورانی آن حضرت است که به مدت چهار سال در جمهوری اسلامی ایران و شهر مقدس قم با عنایات ویژه ی حضرت آیت ا... العظمی سیستانی و مقام معظم رهبری (دام ظلهما) و... و هنرنمایی هنرمندان ایران ساخته شد و جایگزین ضریح قبلی گردید که 75 سال پیش به دست شیعیان هند ساخته شده بود.

ضریح جدید بالغ بر 12000 کیلوگرم وزن دارد که مواد تشکیل دهنده آن به این شرح می باشد:

وزن کلی طلا: 118 کیلو و 650 گرم.

وزن کلی نقره: 4600 کیلوگرم.

وزن چوب هیکل:5350 کیلوگرم.

ص: 266

وزن مس به کار رفته: 700 کیلوگرم.

وزن وصله های فولادی: 250 کیلوگرم.

وزن احزمه فولادی: 200 کیلوگرم.

وزن چوب تزیینی داخلی: 700 کیلوگرم.

وزن آهن آلات به کار رفته: 100 کیلوگرم.

هزینه مواد یاد شده در زمان پرده برداری بالغ بر 14 میلیارد تومان بوده است که از نذورات شیفتگان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) تأمین شده است.

ضریح مذکور شش ضلعی و دارای 20 ویژگی درخشان می باشد.

با نهایت تأسف و تأثر حرم های مقدس امام حسین، حضرت ابی الفضل و شهدای کربلا: در طول تاریخ توسط شقی ترین انسان ها مورد اهانت قرار گرفته، بارها تخریب گردید که به این شرح به منظر خوانندگان ارائه می شود:

نخستین کسی که اسائه ی ادب و حرم امام حسین و یارانش: را تخریب کرد، ابو جعفر منصور، خلیفه ی غاصب عباسی بود که در سال 146ق= 21/3/763م آن سر پوشیده و سایه بان حرم امام حسین (علیه السلام) را خراب کرد.

دومین تخریب حرم در سال171ق= 22/6/787م توسط هارون خلیفه ی عباسی صورت گرفت که به حاکم خود در کوفه (موسی بن عیسی) دستور داد تا حرم را تخریب و درخت سدرکنار آن را قطع کند؛

ص: 268

موسی بن عبدالملک حرم را تخریب و زمین آن را شخم زد و درخت سدرکه علامت و نشانه ی مرقد مطهر بود را از ریشه درآورد.

200 جریب زمین اطراف حرم ها را شخم زد و حتی خانه های اطراف حرم را تخریب کرد که کسی در آن جا ساکن نشود.

در این جا پنج نکته قابل یادآوری است:

الف: مسلمانانی که مأمور شده بودند، جرئت اهانت و تخریب حرم را نداشتند تا آن که «دیزج» که یک مرد یهودی و مأمور این جنایت ها بود، بیلی را به دست گرفت و حرم را تخریب کرد و نیز قومی را از یهود آورد و این جنایت شنیع را انجام دادند.

ب: وقتی که نهرهای آب را بر مرقدها جاری کردند، به نقل شیخ طوسی(ره) از یک شاهد عینی، که آب می چرخید اما روی قبر امام حسین (علیه السلام) را اصلاً نمی گرفت که همان قسمت به عنوان حائر حسینی گفته می شود.

ص: 270

ج: به نقل از همان شاهد عینی که می گوید من به چشم خویش دیدم که در وقت شخم زدن هر چه به گاوها شلاق می زدند، روی مرقد امام نمی رفتند و از راست و چپ آن رد می شدند.

د: متوکل ملعون در طول 15سال خلافتش 17 بار حرم امام حسین (علیه السلام) و یارانش را تخریب کرد، باز به صورت اولی خود برگشت.

ه- معجزات فراوانی هم می دیدند، گاهی تیرهای غیبی به بیل داران می خورد و گاهی مرقد مطهر در بین زمین و آسمان معلق دیده می شدو... . اما چشم بصیرت شان کور و شقاوت شان فراگیر بود که برای منع کردن از زیارت فرزند پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از شکنجه، زندان و جرایم مالی فروگذار نکردند و دست ها را قطع و چشم ها را درمی آوردند و

ص: 271

حتی کسانی را به قتل رسانیدند و... اما نتوانستند نور خدا را خاموش و مردم را از زیارت منع کنند.

مردم، اعم از زن، مرد وکودک را از دم تیغ گذراندند؛ جز کسانی که فرار کرده و یا مخفی شده بودند، کسی نجات نیافت حتی کسانی که به داخل حرم فرزند پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پناهنده شده بودند. (برخی منابع تعداد شهدا را 3000 نفر گفته است.)

حرم امام حسین (علیه السلام) را خراب کردند، ضریح روی مرقد مطهر را کندند و تمام ذخایر و نفایس حرم ها را چپاول کردند و به غارت بردند.

اسب ها را همانند لشکر یزید در داخل حرم بستند و در حرم قهوه کوبیده، استفاده کردند.

خانه ها و اموال شخصی مردم را نیز چپاول کردند.

ب: علامه سید جواد عاملی می گوید: در نهم ماه صفر سال1221ق، شبانگاه سعود وهابی با جنگجویانش به نجف اشرف حمله و ما را

ص: 273

غافلگیر کردند و برخی از آنان از دیوار سور نجف بالا رفته بودند. نزدیک بود شهر را تصرف کنند، از امیرالمؤمنین (علیه السلام) معجزاتی آشکارا ظاهر شد و تعداد کثیری از سپاهیان آنان کشته شدند و سعود با بقایای لشکرِ متلاشی شده اش ناامید و سرافکنده برگشت.

ج: و نیز علامه سید جواد عاملی می گوید: در جمادی الآخر سال1222ق، سعود با لشکرِ بیست هزار نفری به عراق هجوم آورد. آن ها می خواستند که نجف و کربلا را تصرف و حرم ها را تاراج و تخریب کنند؛ چون ما مجهز و آماده ی پیکار بودیم، در داخل سور (دیوار حفاظتی شهر) همه مستقر شده و توپ ها و گلوله ها را فراهم کرده بودیم؛ لذا به طرف حله رفتند، چون مردم حله را نیز مجهز دیدند، آن جا را نیز ترک کردند؛ سپس به کربلا هجوم آوردند و شهر کربلا را

ص: 274

روز روشن محاصره کردند؛ مردم کربلا مقاومت اعجاب انگیزی کردند؛گرچه شهدای زیادی در راه خدا تقدیم نمودند اما تعدادکثیری از دشمنان را از پا درآوردند. سرانجام سعود و مهاجمان، شکست شدیدی خوردند و ذلیلانه به نجد بازگشتند.

د: همچنین آن بزرگوار میفرماید: در سال 1225ق، تعداد کثیری از وهابی های عُنیزه به عراق هجوم آورده و نجف اشرف و کربلا را محاصره کردند، برخی راه ها را در اختیار گرفته، چپاول و غارت می کردند؛ تعدادی از زائران امام حسین (علیه السلام) که از زیارت نیمه ی شعبان باز می گشتند را به شهادت رساندند (تعداد صد و پنجاه نفر از زائران عرب و عجم را شهید کردند.) مسیر کوفه تا کربلا در محاصره ی وهابی های متجاوز بود. خلاصه آن که عمق فاجعه بسیار بالا بود و... .

ص: 275

با عنایات دفتر آیت اللّه العظمی فیاض و شخص حجت الاسلام و المسلمین آقای مهدوی از مهمانان این مراسم بودیم.

به کار رفته و مجموع سطح طلاکاری شده 301 متر مربع است و بر بلندای خارجی گنبد سوره والفجر نوشته شده است.و...

این رواق که در طرف شرق قرار دارد، به نام رواق شرقی است و چون عده ای از فقهای نامدار در آن به خاک سپرده شده اند، به نام رواق فقها معروف شده است. این رواق با سنگ مرمر و آیینه ها تزیین شده است که محلّ نماز و عبادت زائران است. از این رواق یک در به طرف صحن و دو در به داخل حرم وجود دارد.

شده است و در دیگری نیز به طرف صحن باز می شود که به نام باب حبیب بن مظاهر معروف است.

رواق هایی که گفته شد، دارای هفت در(باب) هستند که به طرف صحن حرم گشوده می شوند که عبارتند از:

1- باب حبیب بن مظاهر. 2- باب القبله. 3- باب صاحب الزمان (عج). 4- باب علی اکبر (علیه السلام) . 5- باب الکرامه. 6- باب ابراهیم مجاب. 7- باب رأس الحسین (علیه السلام) .

در سال 767 ق. سلطان احمد جلایری به حاکم امین الدین بن عبد اللّه دستور داد که در بازسازی حرم دو مناره بسازند. منارة العبد یکی از آن ها بود که در سال 793 ق. با تلاش اویس جلایری تکمیل شد که در این مناره با حروف ابجد به زبان فارسی، تاریخ 793 ق نقش بسته است.

این مناره 20 متر قطر و40 متر ارتفاع داشت و در دوران های مختلف بازسازی شده بود، اما در تاریخ 1354 ق توسط یاسین هاشمی، نخست وزیر وقت عراق به بهانه کجی آن مناره تخریب شد تا از درآمد موقوفات آن استفاده کند و... .

در سال 786 ق. سلطان احمد جلایری این مناره را در دیوار قبله، در فاصله ده متری گنبد به ارتفاع 25 متر و قطر 4 متر ساخت و در سال 1237 ق. نصف بالای آن توسط همسر محمد شاه دختر مصطفی خان [عموی ناصر الدین شاه] طلاکاری شد.

این صحن بزرگ حرم امام حسین (علیه السلام) و شهدای کربلا به مساحت 1500 متر با دیواری به ارتفاع 12 متر در گرداگرد حرم قرار دارد و جالب است که این صحن از داخل به شکل مستطیل کامل و از بیرون به شکل بیضی به نمای شبیه کِشتی دیده می شود.

این صحن دارای 65 ایوان و حجره است؛ قسمت پایین دیوار صحن تا 2 متر با سنگ و 10 متر فوقانی با کاشی زیبا، کتیبه ها و با آیات قرآن عظیم الشأن مزین شده است.

این باب به یاد حضرت مهدی (عج) به این نام نامیده شده و در برابر سوق العرب واقع شده است.

در غرب صحن مطهر دری (بابی) به بلندی چهار متر و عرض سه متر به نام باب السلطانیه، مزین با آیات قرآن قرار دارد. این در (باب)، توسط یکی از سلاطین عثمانی ساخته شده است؛ لذا به این نام شهرت دارد.

به طرف تل زینبیه در جنوب غربی صحن حرم، باب الزینبیه واقع شده است. این در نیز چهار متر ارتفاع و سه متر عرض دارد و با آیاتی از کلام نور مزین گردیده است.

تذکر: قابل توجه این که تمام بخش های حرم ها در سیر تحولات و نقشه های جدید و مدرن، گاهی دستخوش تغییرات کلی یا جزئی می شوند؛ لذا تاریخ و تاریخ ساز ثابت می ماند و آیینه و آیینه دارِ ساختاری و نمادی تغییر می کند و...

در این کتابخانه اشیای گرانبهای فرهنگی و تمدن اسلامی فراوانی وجود دارد که برخی عبارتند از:

برخی از نسخه های خطی قرآن روی پوست نازکِ بسیار زیبا و نفیس که به خط مبارک امام زین العابدین (علیه السلام) نوشته شده است، می باشد البته برخی از آن نسخه های خطی قرآن کریم، به امیرمؤمنان (علیه السلام) نسبت داده شده اند.

در مجموع تعداد 72 نسخه ی زیبای خطی نفیس و ممتاز قرآن عظیم الشأن که برخی با ترجمه های فارسی میان خطی و برخی با خط کوفی است، در آن گنجینه وجود دارد که اغلب با آب طلا نوشته یا تزیین شده اند.

ص: 292

حدوداً (200)

نسخه ی خطی قرآن در قطع های کوچک، بزرگ و متوسط با خط معمولی است که در این گنجینه نگهداری می شوند.

تعدادی قرآن های چاپی با ویژگی های جالب نیز در این کتابخانه موجود است.

در داخل صندوقچه ای در داخل ضریح اشعاری وجود دارد، که با چند لایه و پنبه پیچیده شده است و در داخل شیشه نگهداری می شود که گفته شده این اشعار منسوب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می باشد.

تاجی از قطیفه ی سبز رنگ که در شش گوشه ی آن نوارهایی قرار دارند و بر روی هر نوار 94 مروارید متوسط است. این تاج دارای یک طوق طلا است که خود 16 کنگره دارد و هر کنگره، خود به دانه های مروارید و دو نگین قرمز رنگ از سنگ های قیمتی تزیین یافته است. مجموع مرواریدهایی که در این کنگره ها به کار رفته 383 قطعه است.

در قسمت پایین کنگره ها نواری بر گرد این تاج است که 125 مروارید آن را زینت داده و در پایین آن هم کمربند دیگری است که 137 مروارید بزرگ بر روی آن قرارگرفته است. در اسکلت تاج هم 31 قطعه سنگ لعل سرخ است و از این تعداد، 8 قطعه، بزرگ و مسطح و دیگر قطعه ها متوسط یا کوچک هستند. این تاج در صندوقچه ای نقره ای به شکل فانوس محافظت می شود.

ص: 294

دوال تیغی... در داخل شش گل طلایی نهاده شده است که در میان هریک از گل ها دانه ای زمرد سبز جالب قرار داده اند. و... .

شمشیری کهن از جنس طلا که آن را نیز امیر حسن علی خان اهدا کرده و شامل تیغه، قبضه طلا و غلافی می باشد که با 12 قطعه زمرد درشت و مرغوب و همچنین 3 قطعه یاقوت سرخ مرغوب تزیین شده است و در نوک غلاف، قطعه طلایی وجود دارد که با 12 قطعه زمرد درشت و مرغوب و همچنین 22 قطعه یاقوت سرخ مرغوب آذین یافته و بر قبضه شمشیر هم نقش هایی وجود دارد و علاوه بر این، بر روی آن نگین هایی از سنگ های قیمتی و نگینی از زمرد اعلا کار شده است.

زینی (پشت اسب) از طلا، همراه با لگام، قلاده، دهنه و جلیقه طلاکاری شده است و رکاب های این زین هم از نقره است.

ص: 295

آیینه ای بلند که در اطراف آن ورق هایی از جنس طلا قرار گرفته و این ورق ها نیز خود در جمع به 77 قطعه یاقوت سرخ آذین یافته و بر بالای آن تاجی از ورق طلاست که با سنگ های یاقوت و زمرد و الماس عادی تزیین شده است.

بازوبند تعویذی که در میان آن دایره ای تزیین یافته به الماس وجود دارد و از سمت بال دارای بندکی است که به الماس تزیین شده و خود نیز به دو قطعه زمرد آذین شده است.

دو جفت گوشواره طلا که بر روی هر کدام نگین هایی از یاقوت و زمرد کار و اطراف آن ها نیز با دانه های مروارید تزیین شده است.

ص: 296

سینه ی زرهی مشبک که کناره هایش با نگین هایی از الماس و یاقوت تزیین شده است. در وسط آن یک نگین گران قیمت زمرد نیز قرار دارد... .

تندیسی طلایی به شکل سر خروس که به یاقوت زینت یافته و بر آن نوشته شده است: «وقف روضه ی شهدای کربلا سنة 1276».

کمربندی که به 33 قطعه طلا و همچنین به نگین های فیروزه و یاقوت زینت یافته است.

گردنبند مرواریدی به وزن 15 مثقال که در آن نگین هایی از زمرد و یاقوت هم به کار رفته است.

سینه ریزی از جنس مروارید که دارای سیزده رشته است و در هر رشته آن 24 دانه مروارید وجود دارد.

ص: 297

لوح زیارت نامه ای که با نگین هایی از یاقوت، زمرد و فیروزه تزیین شده است.

پیشانی پوش اسب که قسمت بالای آن به شکل حصیری بافته شده که در آن یازده قطعه طلایی به کار رفته و در هر قطعه نیز نگین هایی از یاقوت و زمرد جای داده شده است.

دو شمعدان بزرگ که پایه آن ها از جنس نقره و قسمت بالایی آن ها از طلاست و وزن تقریبی طلای به کار رفته در هر کدام، به 1500 مثقال می رسد. این دو شمعدان که هدیه ی مادر سلطان عبدالعزیز بن سلطان محمود عثمانی است، در زیر گنبد حرم مطهر امام حسین (علیه السلام) آویخته شده است.

ص: 298

چلچراغی از طلا که وزن مجموع اجزای آن؛ اعم از طلا و غیر طلا، به 400 مثقال می رسد.

گلاب دانی از طلا و آبگینه که وزن آن 127 مثقال است و قطعه هایی از مروارید در آن به کار رفته و به گونه ای چشم نواز تزیین شده است، ظاهراً قدمت و قیمت فراوانی نیز دارد.

جعبه ی قرآنی از جنس طلا به وزن 131 مثقال.

شمشیری گران قیمت از جنس طلا که میرزا محمد خان آن را به حرم امام هدیه کرده و آن را در داخل مشبک ضریح مطهر نهاده اند.

دو سجاده که در آن ها دانه هایی از مروارید بافته و عبارت «سُبحانَ رَبِّی الاَعلی وَ بِحَمدِه» بر آن نوشته شده است.

ص: 299

سجاده ای سفید رنگ که نام های امامان دوازده گانه بر آن نوشته شده است.

مجموعه ای از سپرها، شمشیرها،تبرها، تیشه ها، خنجرها، قمه ها و شمعدان های قدیمی که دارای ارزش تاریخی هستند.

سپری ظاهراً کهن که دارای میخ هایی از جنس طلا است و به نگین هایی از یاقوت زینت یافته است؛ این سپر را در درون ضریح امام (علیه السلام) آویخته اند.

افزون بر صد پرده بسیار قدیمی و پرقیمت در اندازه های مختلف که میانگین آن ها سه در چهار متر بود، هشت بقچه که در بردارنده ی پرده ها و پرچم های کهن و گوناگون هندی و ایرانی و... می باشد نیز قرار دارد.

ص: 300

گلی طلایی که بر آن نقشی از یک پرنده نقش بسته و دارای پنج شاخه مرصّع به دانه های الماس است. از این دانه ها، پنج تای آن ها بزرگ و گران و شش تای دیگر متوسط است.

چهارتعویذ قیمتی که با مرواریدهای ریز، زینت یافته است.

ده تندیس جغه، از جنس طلا که با قطعه هایی از سنگ های قیمتی، از قبیل مروارید و الماس تزیین شده است.

گردنبندها و گردن آویزهای طلا که با نگین هایی از مروارید و همانند آن تزیین شده است.

قطعه هایی طلایی و نقره ای به شکل کف دست، که بسیاری از آن ها با اشکال و نقوش و برخی هم با نگین هایی از سنگ های قیمتی تزیین شده است.

ص: 301

گفتنی است که این نفایس، هدیه هایی است که به حرم امام (علیه السلام) رسیده و با توجه به قدمت، دارای ارزش فراوانی است.

می گذارد، خداوند اجر و ثواب آزادکردن یک بنده از فرزندان اسماعیل را برای او ثبت می کند.»

که برایشان اجازه داده شود تا به زیارت امام حسین (علیه السلام) مشرف شوند؛ پس همواره فوجی از فرشتگان برای زیارت نازل می شوند و فوجی بالا می روند.»

در روایت دیگر فضای نورافشان حرم حسینی (علیه السلام) تا آسمان هفتم جلوه گاه فرشتگان دلداده گفته شده است.

عن الصادق (علیه السلام) قالَ: «مَا بَینَ قَبرِ الحُسَینِ بنِ عَلِی (علیهما السلام) اِلی السَّماءِ السَّابِعَةِ مُختَلَفُ المَلائِکَةِ.»

امام صادق (علیه السلام) : «ما بین قبر حسین بن علی (علیهما السلام) تا آسمان هفتم محل رفت و آمد فرشتگان است.»

زیارت پیامبران و امامان (علیهم السلام) فرع معرفت آنان است. زیارت برای کسی مفید است که معرفت و شناخت عمیق به حق او و ولایت او داشته باشد؛ آن گونه که در روایات مطرح شده است.

عن حسین بن محمد قال: قال ابوالحسن موسی (علیه السلام) : «اَدنَی مَا یثَابُ بِهِ زَائِرُ اَبِی عَبدِاللّهِ (علیه السلام) بِشَطِّ الفُرَاتِ اِذَا عَرَفَ حَقَّهُ وَ حُرمَتَهُ وَ وِلایتَهُ، اَن یغفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ.»

حسین بن محمد می گوید: امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «کمترین اجر و پاداشی که به زائر ابی عبداللّه الحسین (علیه السلام) به شط فرات داده می شود، هرگاه حق، حرمت و ولایت حسین (علیه السلام) را بداند ( و با معرفت زیارت کند) گناهان گذشته و آینده او بخشیده می شود.»

ص: 306

با عنایاتی که خداوند به امام حسین (علیه السلام) دارد کم بهاترین چیزی که برای زائر امام حسین (علیه السلام) مرحمت می فرماید، این است که جان و مال او را حفظ فرموده، او را سالم به خاندانش می رساند.

عن عبداللّه بن هلال عن أبی عبداللّه (علیه السلام) قال قلت: جُعِلتُ فِدَاکَ مَا اَدنَی مَا لِزُوّارِ الحُسَینِ (علیه السلام) فَقَالَ (علیه السلام) لِی: «یا عَبدَاللّهِ اِنَّ اَدنَی مَایکُونُ لَهُ اَن یحفَظَ فِی نَفسِهِ وَ مَاِلهِ حَتَّی یرُدَّهُ اِلَی اَهلِهِ فِاِذَا کَانَ یومَ القِیامَةِ کَانَ اللّهُ اَلحافِظُ لَهُ.»

عبداللّه بن هلال می گوید: به امام صادق عرض کردم فدای شما شوم کمترین پاداش برای زائر حسین (علیه السلام) چیست؟ آن حضرت برای من فرمود: «ای عبداللّه! همانا کمترین پاداش برای زائر حسین (علیه السلام) این است

ص: 308

که تا بازگشت زائر به سوی خانواده اش، خدا جان و مال زائر حسین (علیه السلام) را حفظ می کند و در روز قیامت خداوند او را بیشتر حفظ خواهدکرد.

حسین قمی روایت می کند که امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «هرکس که قبر أبی عبداللّه الحسین (علیه السلام) را به شط فرات زیارت کند مانندکسی است که خدا را در بالای عرش او زیارت کرده باشد.» (در برخی روایات فوق کرسی آمده است)

خداوند که جسم و مکان ندارد و در دنیا و آخرت دیده نمی شود؛ زیارت او یک مقام معنوی و روحانی است که به خاطر زیارت امام حسین (علیه السلام) عنایت می کند و جنبه فیزیکی ندارد.

دینی دارد. ایمان، عقیده و اخلاص و نیز تحمل رنج و مشکلات زائر اثر جدی در درجات پاداش و ثواب خواهد داشت.

عن صالح النیلی قال: قال ابوعبداللّه (علیه السلام) : «مَن اَتَی قَبرَ الحُسَینِ (علیه السلام) عَارِفاً بِحَقِّهِ کَتَبَ اللّهُ لَهُ اَجرَ مَن اَعَتَقَ اَلفَ نَسمَةٍ وَ کَمَن حَمَلَ أَلفَ فَرَسٍ فِی سَبِیلِ اللّهِ مُسَرَّجَةً مُلَجَّمَةً.»

امام صادق (علیه السلام) : «هرکسی که به زیارت حسین (علیه السلام) بیاید و حق او را بشناسد، خداوند پاداش کسی را که هزار نفر را آزاد کرده باشد و مثل کسی که هزار اسب را زین و لجام کرده در راه خدا داده باشد، برای او ثبت می کند.»

حسین بن علی (علیهما السلام) که در راه زنده کردن دین و سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرمؤمنان (علیه السلام) جان فشانی نمودند، در هر جلوه ی نورانی ایشان اوج سعادت نهفته است.

عن ابن شبیب عن الرضا (علیه السلام) فی (حدیث) اِنَّهُ قَالَ لَهُ:«...یابنَ الشَّبیبِ اِن سَرَّ کَ اَن تُلقِی َاللّهَ وَ لا ذَنبَ عَلَیکَ فَزُرِ الحُسَینَ (علیه السلام) یابنَ الشَّبیبِ اِن سَرَّ کَ اَن تَسکُنَ الغُرَفَ المَبنِیة فِی الجَّنَةِ مَعَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) فَالعَن قَتلَةَ الحُسَینِ (علیه السلام) یابنَ الشَّبِیبِ اِن سَرَّ کَ اَن یکُونَ لَکَ مِنَ الثَّوابِ مِثلَ مَا لِمَن اُستُشهِدَ مَعَ الحُسَینِ (علیه السلام) فَقُل مَتَی ذَکَرتَهُم: یالَیتَنِی کُنتُ مَعَهُم فَاَفُوزَ فَوزاً عَظِیماً.»...

ریان بن شبیب از امام رضا (علیه السلام) (در ضمن حدیثی) نقل می کند که آن حضرت فرمود: « ...ای پسر شبیب! اگر عشق می ورزی و دوست داری

ص: 312

که خدا را ملاقات کنی و گناهی نداشته باشی، حسین (علیه السلام) را زیارت کن. اگر می خواهی که در غرفه های زیبای بهشتی با پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) ساکن شوی قاتلان حسین را نفرین و لعنت کن. ای پسر شبیب! اگر علاقه داری که ثواب و پاداش شهدایی که با حسین (علیه السلام) شهید شده اند را داشته باشی، هر وقت به یاد آن ها افتادی و یاد و ذکرشان به میان آمد بگو: ای کاش من با ایشان می بودم تا به فیض و رستگاری بزرگ نایل می شدم (و می رسیدم)...»

که خداوند این افتخار را نصیب زائران مؤمن و مخلص سیدالشهداء امام حسین (علیه السلام) می فرماید.

عن ابی اسامه، عن الصادق (علیه السلام) قال: «مَن اَرَادَ اَن یکُونَ فِی جِوَارِ نَبِیهِ وَ جِوَارِ عَلِی وَ فَاطِمَةَ فَلایدَع زِیارَةَالحُسَینِ (علیه السلام) .»

امام صادق (علیه السلام) : «کسی که آرزو دارد و می خواهد در همسایگی پیامبر و علی و فاطمه زهرا (علیها السلام) [در بهشت] باشد، زیارت حسین (علیه السلام) را از دست ندهد.»

عن ابان بن تغلب قال: قال ابوعبداللّه (علیه السلام) : «اِنَّ اَربَعَةَ آلافِ مَلَکٍ عِندَ قَبرِ الحُسَینِ شُعثاً غُبراً یبکُونَهُ اِلَی یومِ القِیامَةِ، رَئِیسُهُم مَلَکٌ یقالُ لَهُ مَنصُورٌ فَلا یزُورُوهُ زَائِرٌ اِلَّا اِستَقبَلُوهُ وَ لایوَدِّعُهُ مُوَدِّعٌ اِلّا شَی-عُوهُ وَ لایمرِضُ اِلَّا عَادُّوهُ وَ لَایمُوتُ اِلَّا صَلُّوا عَلَی جِنازَتِهِ وَ استَغفَرُوا لَهُ بَعدَ مَوتِهِ.»

امام صادق (علیه السلام) : «همانا چهار هزار فرشته در نزد قبر حسین ژولیده و غبار آلود تا روز قیامت گریه می کنند. رئیس آن ها فرشته ای است به نام منصور. هیچ زائری به زیارت امام حسین (علیه السلام) نمی رود مگرآن که آن فرشتگان به استقبال او می روند و اگر مریض شود، عیادتش می کنند. وقتی که بمیرد (فرشته ها) نماز جنازه او را می خوانند و بعد از مردنش برای او طلب استغفار می کنند.»

ص: 315

عن ابی خدیجة عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: سَأَلتُهُ عَن زِیارَةِ قَبرِ الحُسَینِ (علیه السلام) قَالَ (علیه السلام) : «اِنَّهُ اَفضَلُ مَایکُونُ مِنَ الاَعمَالِ.»

ابوخدیجه می گوید: از امام صادق (علیه السلام) از زیارت قبر حسین (علیه السلام) سؤال کردم، فرمود: «همانا آن (زیارت حسین) از برترین و با فضیلت ترین (در ردیف بهترین) اعمال است.»

دوستی اهل بیت در زیارت حسین (علیه السلام)

عَن سَیفِ بنِ عُمَیر عَنِ الخُضرَمِی عَن اَبِی جَعفَر (علیه السلام) (فِی حَدیثٍ) قَالَ (علیه السلام) : «مَن کَانَ لَنَا مُحِبَّا فَلیرغَب لِزِیارَةِ قَبرِ الحُسَینِ (علیه السلام) فَمَن کَانَ لِلحُسَینِ مُحِبّا زُوّارا، عَرَفنَاهُ بِالحُبِّ لَنَا اَهلَ البَیتِ (علیهم السلام) وَ کَانَ مِن اَهلِ الجَنَّةِ وَ مَن لَّم یکُن لِلحُسَینِ (علیه السلام) زُوّاراً کَانَ نَاقِصَ الاِیمانِ.»

ص: 317

سیف بن عمیر از خضرمی روایت می کند، امام محمد باقر (علیه السلام) (در ضمن حدیثی) فرمود: «هرکس که دوست ما باشد باید عشق به زیارت قبر حسین (علیه السلام) بورزد و هرکس که دوست و زوار حسین (علیه السلام) باشد ما او را به دوستی اهل بیت (علیهم السلام) می شناسیم و او از اهل بهشت خواهد بود، و هرکس که زوار حسین نباشد، ناقص الایمان خواهد بود.» [در صورتی که زیارت میسّر است و کسی به زیارت نرود] چنان چه قبلاً مطرح شد.

عن الصادق (علیه السلام) : «مَن زَارَ قَبرَ الحُسَینِ (علیه السلام) لِلّهِ وَ فِی اللّهِ اَعتَقَهُ اللّهُ مِنَ النَّارِ وَ آمَنَهُ یومَ الفَزَعِ الاَکبَرِ وَ لَم یسئَلِ اللّهَ حَاجَةً مِن حَوَائِجِ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ اِلَّا اَعطَاهَا.»

امام صادق (علیه السلام) : «هرکس برای خدا قبر حسین (علیه السلام) را زیارت کند، خداوند او را از آتش جهنم آزاد می کند و او را در روز فزع بزرگ (روز قیامت) ایمن سازد و هیچ حاجت از حاجت های دنیایی و آخرتی از خدا نخواهد مگر آن که خداوند او را عطا فرماید.»

اذن و اجازه خدا. تنها اوست که این مقام را برای پیامبر و ائمه (علیهم السلام) و علما و شهداء و اولیاء اللّه عنایت می فرماید.

عن سیف التمار عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال سمعته یقول: «زَائِرُ الحُسَینِ (علیه السلام) مُشَفَّعُ یومَ القِیامَةِ لِمَأةِ رَجُلٍ کُلُّهُم قَد وَجَبَت لَهُمُ النَّارُ مِمَّن کَانَ فِی الدُّنیا مِنَ المُسرِفینَ.»

سیف تمّار می گوید: از امام صادق شنیدم که می فرمود: «زائر حسین شافع است که شفاعت او در روز قیامت برای صد نفر پذیرفته می شود، که همه ی آنان مستحق آتش باشند، از کسانی که در دنیا از مسرفین و اسراف کنندگان بوده است.»

أئمه ی طاهرین (علیهم السلام) در برخی موارد برای شیعیان فرمان زیارت سید الشهداء (علیه السلام) را صادر کرده اند تا به عنوان یک وظیفه ی مقدس به آن بپردازند و به بهره های ویژه ای نایل شوند.

عن محمد بن مسلم عن ابی جعفر (علیهما السلام) قال: «مُرُوا شِیعَتَنَا بِزِیارَةِ الحُسَینِ فَاِنَّ اِتیانَهُ یزِیدُ فِی الرِّزقِ وَ یمُدُّ فِی العُمرِ وَ یدفَعُ مَدافِعَ السَّوءِ وَ اِتیانُهُ مَفرُوضٌ عَلَی کُلِّ مُؤمِنٍ یقِرُّ لَهُ بِالاِمامَةِ مِنَ اللّهِ.»

امام محمد باقر (علیه السلام) : «شیعیان ما را به زیارت امام حسین (علیه السلام) دستور بدهید، همانا زیارت آن حضرت رزق و روزی را زیاد، عمر را طولانی و پدیده های بد را دفع می کند، و بر هر مؤمنی که به امامت آن حضرت از طرف خدا اقرار داشته باشد، زیارت آن حضرت فرض و لازم است.»

عن الامام الرضا عن ابیه قال: قال الصادق (علیه السلام) : «اِنَّ اَیامَ زَائِرِ الحُسَینِ بنِ عَلِی (علیه السلام) لاتُعَدُّ مِن آجَالِهِم.»

امام رضا (علیه السلام) از پدرش روایت کرده است که: امام صادق فرموده است: «همانا روزهای زیارت زائر حسین بن علی از اجل های آنان به حساب نمی آید (یعنی آن روزها از عمرشان حساب نمی شود.)»

السَّبُعُ وَ زِیارَ تُهُ مُفتَرَضَةٌ عَلَی مَن اَقَرَّ لِلحُسَینِ (علیه السلام) بِالاِمامَةِ مِن اللّهِ عَزَّوَجَلَّ.»

امام محمد باقر (علیه السلام) : «امر کنید و دستور دهید شیعیان ما را به زیارت حسین بن علی (علیهما السلام) . همانا زیارت آن حضرت از گرفتاری، خراب شدن سقف، غرق شدن،آتش سوزی و خوردن درنده نجات می دهد، و زیارت آن حضرت برکسی که به امامت امام حسین (علیه السلام) اقرار داشته باشد از جانب خدای عزوجل فرض و حق است.»

محمد بن مسلم می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم، چه پاداشی است برای کسی که به زیارت قبر امام حسین مشرف شود؟ حضرت فرمود: «کسی که با شوق و علاقه به زیارت مرقد حسین (علیه السلام) مشرف شود، از بندگان باعظمت خداوند خواهد بود و زیر پرچم حسین بن علی (علیهما السلام) قرار خواهد داشت تا آن که خدا آنان را دسته جمعی وارد بهشت فرماید.»

عن صفوان بن مهران عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: «مَن زَارَ قَبرَ الحُسَینِ وَ هُوَ یرِیدُ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ شَیعَهُ جَبرَئِیلُ وَ مِکَائِیلُ وَ اِسرَافِیلُ حَتَّی یرِدَ اِلَی مَنزِلِهِ.»

امام صادق (علیه السلام) : «کسی که قبر امام حسین (علیه السلام) را زیارت کند و حال آن که از این زیارت، رضای خدا را در نظر داشته باشد، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل او را مشایعت می کنند تا آن که به خانه اش برگرداند.»

عن ابی بصیر قال: سمعت اباعبداللّه (علیه السلام) و اباجعفر (علیه السلام) یقول: «مَن اَحَبَّ اَن یکُونَ مَسکِنهِ فِی الجَنَّةِ وَ مَأوَاهُ الجَنَّةُ فَلایدَع زِیارَةَ المَظلُومِ قُلتُ مَن هُوَ؟ قَالَ (علیه السلام) :الحُسَینُ بنُ عَلِی (علیهما السلام) صَاحِبُ کَربَلا مَن اَتَاهُ شَوقاً اِلَیهِ وَ حُبِّ رَسُولِ اللّهِ وَ حُبِّ فَاطِمَةَ 3 وَ حُبِّ اَمِیرِالمُؤمِنینَ (علیه السلام) : اَقعَدَهُ اللّهُ عَلَی مَوائِدِ الجَنَّةِ یأکُلُ مَعَهُم وَ النَّاسُ فِی الحِسابِ.»

ابوبصیر می گوید از امام صادق و امام محمد باقر (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: «کسی که دوست دارد جایگاه و قرارگاه او در بهشت باشد، نباید زیارت مظلوم را ترک کند، عرض کردم آن مظلوم کیست؟ فرمود: حسین بن علی صاحب کربلا؛کسی که به زیارت او با شوق بیاید به خاطر محبت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و محبت فاطمه زهرا و محبت امیرالمؤمنین (علیه السلام) (آن حضرت را زیارت کند) خداوند او را بر سفره

ص: 326

بهشتی بنشاند و با آنان از نعمت های بهشتی استفاده کند در حالی که سایر مردم مشغول حساب های شان باشند.»

قُلتُ نَعَم قَالَ (علیه السلام) : یا اُمَّ سَعِیدٍ! زُورِیهِ فَاِنَّ زِیارَةَ الحُسَینِ (علیه السلام) وَاجِبَةٌ عَلَی الرِّجالِ وَ النِّساءِ.»

مادر سعید احمسیه می گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «ای مادر سعید! آیا شما قبر حسین (علیه السلام) را زیارت می کنید؟ گفتم بله، حضرت فرمود: ای مادر سعید! آن حضرت را زیارت کن همانا زیارت امام حسین (علیه السلام) بر مردان و زنان واجب است.»

امام صادق (علیه السلام) : «همانا فاطمه دختر محمد ص در نزد زائر قبر فرزندش حسین (علیه السلام) حاضر می شود؛ آن گاه برای آمرزش گناهان شان برای آنان طلب مغفرت می فرماید.»

«ای کسی که ما را به کرامت مخصوص فرموده ای و به ما وعده شفاعت داده ای ... من و برادرانم و زیارت کنندگان مرقد پدرم حسین بن علی (علیهما السلام) را مغفرت فرما، آنان که از دارایی شان [در این راه] انفاق و خرج کرده اند.» [امام (علیه السلام) دعا برای زائران پدرش امام حسین (علیه السلام) را در ردیف دعا برای خود قرار داده است.]

برای زائر می گوید: نترس و ناراحت نباش اینک روز رستگاری تو است.»

روی یونس بن ظبیان عن الصادق (علیه السلام) : «اِذَا اَتَیتَ الفُرَاتَ فَاغتَسِل وَ اَلبِس ثَوبَیکَ الطَّاهِرینَ ثُمَّ ائتِ القَبرَ وَ قُل: (صَلَّ اللّهُ عَلَیکَ یا اَبَاعَبدِاللّهِ «ثَلاثَ مَرَّاتٍ» وَ قَد تَمَّت زِیارَ تُکَ هَذِهِ فِی حَالِ التَّقِیةِ.»

امام صادق (علیه السلام) : «زمانی که به فرات رفتی غسل کن و هر دو پارچه لباس پاکیزه خود را بپوش، سپس به کنار قبر (حسین (علیه السلام) ) بیا و سه مرتبه بگو: «صَلَّ اللّهُ علیکَ یا ابا عبداللّه» این زیارت تو در حال تقیه کامل و تمام است.»

سنجیده می شود مثل زیارت امام حسین (علیه السلام) و... چنان چه در روایات مطرح شده است.

عن محمد بن سنان قال: سمعت الرضا (علیه السلام) یقول: «زِیارَةُ الحُسَینِ (علیه السلام) تَعدِلُ عُمرَةً مَقبُولَةً مَبرُورَةً.»

محمد بن سنان می گوید: از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: «زیارت امام حسین (علیه السلام) برابر یک عمره قبول شده، ارزشمند و مبارک است.»

و عنه، عن الامام الرضا (علیه السلام) قال: «مَن زَارَ قَبرَ الحُسَینِ کَتَبَ اللّهُ لَهُ حَجَّةً مَبرُورَةً.»

ص: 333

محمد بن سنان از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که می فرمود: «کسی که مرقد امام حسین (علیه السلام) را زیارت کند، خداوند برای او یک حج مبارک و بامیمنت را می نویسد.»

در بعضی روایات زیارت امام حسین (علیه السلام) برابر یک حج مطرح شده است و در بعضی روایات برابر یک عمره گفته شده است. برای انسان این سؤال مطرح می شود که دلیل این اختلاف چیست؟ جواب این سؤال در روایات آمده است که یکی از آن روایات را در این جا می آوریم.

عن عبداللّه الانباری عن ابی عبداللّه (علیه السلام) (فی حدیث) قال (علیه السلام) : «اِذَا اَردتَ الحَجَّ وَ لَم یتَهَیأ لَکَ فَأتِ قَبرَ الحُسَینِ (علیه السلام) فَاِنَّهَا تُکتَبُ لَکَ حَجَّةً وَ

ص: 334

اِذَا اَرَدتَ العُمرَةَ وَ لَم یتَهَیأ لَکَ فَأتِ قَبرَ الحُسَینِ فَاِنَّهَا تُکتَبُ لَکَ عُمرَةٌ.»

عبداللّه انباری از امام صادق (علیه السلام) در ضمن حدیث مفصلی روایت کرده است: «هرگاه قصد حج را داشته باشی و برای شما مهیا نشود، آن گاه به زیارت مرقد حسین (علیه السلام) مشرف شوی حج برای شما نوشته خواهد شد و هرگاه تصمیم عمره داشته باشی و برای شما آماده نشود و به زیارت قبر حسین (علیه السلام) بیایی، برای تو پاداش عمره نوشته خواهد شد.»

امام صادق (علیه السلام) : «هرکسی که به زیارت مرقد امام حسین (علیه السلام) بیاید در حالی که معرفت به حق آن حضرت داشته باشد، همانند کسی است که صد حج را با پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به جا آورده باشد.»

تا این جا پاداش های زیارت امام حسین (علیه السلام) بیان شد، حال باید دید که آداب زیارت چگونه است.

التَّمجِیدِ وَ التَّعظیمِ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ کَثیراً وَ الصَّلاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ اَهلِ بَیتِهِ، حَتَّی تَصیرَ اِلَی بَابِ الحَائِرِ، ثُمَّ تَقُولُ: (اَلسُّلامُ عَلَیکَ یا ...) »

امام صادق (علیه السلام) : «هرگاه به زیارت ابی عبداللّه الحسین (علیه السلام) آمدی به شط فرات غسل کن، پس لباس پاکیزه خود را بپوش، آن گاه پا برهنه حرکت کن؛ زیرا تو در حرمی از حرم های خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هستی و بر تو باد به تکبیر، تهلیل، تمجید و تعظیم خداوند (یعنی با ذکر و یاد خدا حرکت کن) و بر محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیتش: درود بفرست تا آن که به در حائر برسی، سپس بگو (السلام علیک ...) آن گاه ده قدم بردار و توقف کن و سی مرتبه «اللّه اکبر» بگو، سپس حرکت کن تا از جلوی روی آن حضرت وارد شوی و رو به روی حضرت قرار بگیر و قبله را در

ص: 338

بین دو شانه ات قرار داده بگو: (السلام علیک...) [زیارتنامه را با توجه بخوان].

فرات بیاید و در آن غسل کند، وقتی که از آب بیرون بیاید مثل آن است که از گناهان بیرون آمده باشد.»

گرسنه و تشنه باشی و حاجت های خود را از امام حسین (علیه السلام) بخواه (به وسیله امام حسین (علیه السلام) از خدا بخواه) و از حرم برگرد و آن جا را وطن خود قرار نده.»

کن و از بوی خوش و روغن و سرمه کردن بپرهیز (از وسایل آرایشی نباید استفاده کرد) تا به زیارت مرقد حسین (علیه السلام) مشرف شوی.»

و یارانش) 2- روز اربعین (بیستم ماه صفر) 3- روز عرفه (9 ذیحجه) 4- نیمه شعبان (روز ولادت امام عصر) 5- سوم شعبان (روز ولادت امام حسین ع) 6- اول ماه رجب (بلکه در تمام سه ماه، رجب، شعبان و ماه رمضان) 7- شب و روز جمعه. 8 - شب های قدر. 9- شب عرفه . 10- روز 23 رمضان 11- نیمه ماه رجب 12-روز 14 ربیع الاول، روز به جهنم رفتن یزید. 13- شب عید فطر و شب عید اضحی (قربان) و شب نیمه شعبان، که باعث آمرزش گناه است 14- سه سال پی هم در نیمه شعبان و... دراین بخش به روایاتی پرداخته می شود:

از بعضی راویان نقل شده است که ائمه (علیهم السلام) فرموده اند: «هرکس زیارت کند حسین را در روز عاشورا مثل کسی است که جلوی روی حسین (علیه السلام) به خون خود دست و پا زده باشد.»

معاویة بن وهب می گوید: امام صادق (علیه السلام) به من گفت: «هرکس در عرفه در نزد قبر امام حسین (علیه السلام) باشد مثل آن است که در عرفه حاضر شده باشد.»

عن حنان بن سُدیر قال: قال لی ابوعبداللّه (علیه السلام) : «یا حنان! اِذَا کَانَ یومَ عَرَفَة اِطَّ-لَعَ اللّهُ تَعَالَی عَلَی زُوَّارِ الحُسَینِ بنِ عَلِی (علیه السلام) فَقَالَ لَهُم اِستَأنِفُوا العَمَلَ فَقَد غَفَرَ لَکُم.»

حنان بن سدیر می گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «ای حنان! وقتی که روز عرفه می شود، خداوند توجه می کند بر زوار حسین بن علی (علیهما السلام) و برای آنان می فرماید: عمل خود از سر بگیرید؛ زیرا گناهان گذشته شما آمرزیده شد.»

هارون بن خارجه عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: «اِذَا کَانَ النِّصفُ مِن شَعبَانَ نَادَی مُنَادٍ مِنَ الاُفُقِ الاَعلی: زَائِرِی الحُسَینِ (علیه السلام) اِرجِعُو مَغفُوراً لَکُم ثَوَابُکُم عَلَی اللّهِ رَبِّ-کُم وَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) نَبِی-کُم.»

هارون بن خارجه از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرموده است: «وقتی که نیمه شعبان می شود از افق بلند، منادی ندا می کند: ای زائران حسین (علیه السلام) برگردید در حالی که گناهان شما آمرزیده شده است، اجر و پاداش شما با پروردگار شما و حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) پیامبر شما است.»

احمد بزنطی می گوید: از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم: در کدام ماه امام حسین (علیه السلام) را زیارت کنیم؟ حضرت فرمود: «در نیمه ماه رجب و در نیمه ماه شعبان.»

امام صادق (علیه السلام) : «در قسمت بالای سر مرقد امام حسین (علیه السلام) نماز بخوان.»

بخواهی؛ زیرا نماز واجب در کنار قبر حسین (علیه السلام) برابر یک حج و نماز نافله در کنار او برابر یک عمره است.»

عن داوود بن فرقد قال: قلت لابی عبداللّه: «مَا لِمَن زَارَ الحُسَینَ (علیه السلام) فِی کُلِّ شَهرٍ مِنَ الثَّوَابِ؟ قَالَ: لَهُ مِنَ الثَّوَابِ ثَوَابُ مِأةِ اَلفِ شَهیدٍ، مِثل شُهداءِ بَدرٍ.»

داوود بن فرقد می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم کسی که در هر ماه امام حسین (علیه السلام) را زیارت کند، چه اجر و پاداشی دارد؟ حضرت فرمود: «پاداش صد هزار شهید همانند شهدای بدر نصیب او خواهد شد.»

عن ابن رِئابٍ عَن اَبِی عَبدِاللّهِ (علیه السلام) قَالَ: «حَقٌ عَلَی الغَنِی اَن یأتِی قَبرَ الحُسَینِ بنِ عَلِی (علیه السلام) فِی السّنَةِ مَرَّتَینِ وَ حَقٌّ عَلَی الفَقِیرِ اَن یأتِیهُ فِی السَّنَةِ مَرَّةً.»

امام صادق (علیه السلام) : «برای انسان ثروتمند حق و به جا است که هر سال دوبار به زیارت قبرامام حسین (علیه السلام) برود و برای مستمند حق است که هر سال یک بار به زیارتش مشرف شود.»

«البته زیارت مستحب است و این تحدید، تحدید استحبابی است نه الزامی»

آخرین زیارت در مکه، مدینه، عتبات عالیات و... به عنوان زیارت وداع است که در روایات آداب ویژه ای دارد.

عن ابی حمزَةِ الثُّمَالِی عَن اَبِی عَبدِاللّهِ (علیه السلام) قَالَ: «اِذَا اَرَدتَ الوِدَاعَ بَعدَ فَرَاغِکَ مِنَ الزِّیارَاتِ فَاَکثِر فِیهَا مَا استَطَعتَ ... وَ مَتَی اَرَدتَ الزِّیارَةَ فَاغتَسِل وَزُر، زَروَة الوِدَاعِ ... وَ التَمِسِ القَبرَ وَ قُل: (اَلسُّلامُ عَلَیکَ یا وَلی اللّهِ ...) ثُمَّ ضَع خَدَّکَ الاَیمَنِ عَلَی القَبرِ ... وَاَلَحَّ فِی الدُّعاءِ وَ المَسئَلَةِ فَاِذَا خَرَجتَ فَلاتُوَلِّ وَجهَکَ عَنِ القَبرِ حَتَّی تَخرُجَ.»

امام صادق (علیه السلام) : «هرگاه قصد وداع کردی، بعد از فارغ شدن از زیارت ها به اندازه ی توان خود که زیاد زیارت کردی ... وقتی که اراده ی زیارت وداع کردی، غسل کن و زیارت کن همچون زیارت وداع ... و به قبر التماس کن و بگو: (السلام علیک یا ولی اللّه ...)، پس گونه

ص: 355

راست خود را به قبر بگذار و زاری کن در دعا و سؤال، و در وقتِ خارج شدن از کنار قبر رو مگردان تا خارج شوی.»

امام صادق (علیه السلام) در روایتی به حسین بن ثویر فرمود: «ای حسین! همانا کسی که به منظور زیارت حرم حسین (علیه السلام) از خانه ی خود خارج شود... زمانی که قصد بازگشت کند، فرشته ای می آید و به او می گوید: همانا پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به تو سلام می رساند و می فرماید: عمل خود را از نو آغاز کن که خدا گناهان گذشته ی تو را بخشید.» [البته این مقام بلند و این امتیاز شرایطِ قابل توجهی دارد]

زیارت حق ناشناسی و واماندن از اوج فضایل است، در این باره برخی روایات ارائه می شود:

ابوناب می گوید: از امام صادق دربارۀ زیارت امام حسین سؤال کردم؟ حضرت فرمود: «بله برابر یک عمره پاداش دارد. و سزاوار نیست که بیش از 4 سال از زیارت تخلف شود.»

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را ترک کرده است؛ زیرا حق امام حسین (علیه السلام) از جانب خدا بر هر مسلمانی واجب است.»

عن الحسن بن ثُوَیر قَالَ: کُنتُ اَ ناَ وَ یونُسُ بنُ ظِبیانَ عِندَ اَبِی عَبدِاللّهِ (علیه السلام) وَکَانَ اَکبَرُنَا فَقَالَ لَهُ (علیه السلام) : اَ نِّی کَثِیراً مَّا اَذکُرُ الحُسَینَ (علیه السلام) فَاَی شَئٍ اَقُولُ؟ قَالَ (علیه السلام) : قُل «صَلَّی اللّهُ عَلَیکَ یا اَبَاعَبدِاللّهِ، تُعِیدُ ذَلِکَ ثَلاثاً: «فَاِنَّ السَّلامَ یصِلُ اِلَیهِ مِن قَرِیبٍ وَ مِن بَعِیدٍ.» الحدیث.

حسن بن ثویر می گوید: من و یونس بن ظبیان در محضر امام صادق (علیه السلام) بودیم او بزرگتر بود، به حضرت عرضه داشت: «همانا من بسیار امام حسین (علیه السلام) را یاد می کنم آن گاه چه بگویم؟» حضرت فرمود: «بگو:صلَّی اللّهُ علیکَ یا اباعبداللّه (این جمله را سه بار تکرار کن) زیرا سلام از دور و نزدیک به آن حضرت می رسد.»

جای تردید نیست که مؤمنان بامعرفت برای زیارت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه ی طاهرین ( ع) همواره عشق می ورزند اما دوری منزل مانع وصال عاشق است، ولی خدای مهربان و حکیم درِ پُرفیض زیارت از راه دور را نیز به روی بندگانش گشوده است؛ این موضوع در روایات فراوانی مطرح شده است که برخی از این قرارند:

عن عبداللّه بن مسعود قال: قال رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «اِنَّ لِلّهِ مَلائِکَةً سَیاحِینَ فِی الاَرضِ یبَلِّ-غُونِی مِن اُمَّتِی السَّلامَ.»

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) : «همانا برای خدا فرشتگانی است که در زمین گردش می کنند و سلام امت مرا برایم می رسانند.»

ص: 362

عن هشام قال: قال ابوعبداللّه (علیه السلام) : «اِذَا بَعِدَت بِاَحَدِکُمُ الشُّقَّةُ وَ نَأَت بِهِ الدَّارُ فَلیصعَد اَعلَی مَنزِلِهِ فَلیصَلِّ رَ کعَتَینِ وَ لیؤُمَّ بِالسَّلامِ اِلَی قُبُورِنَا فَاِنَّ ذَلِکَ یصِلُ اِلَینَا.»

امام صادق (علیه السلام) : «هرگاه منزل یکی از شما دور باشد [از حرم] باید بر بلندی [پشت بام] منزل خود بالا رود و دو رکعت نماز بخواند و به قصد زیارت قبور ما سلام کند، آن گاه این سلام به ما می رسد».

قال المجلسی (ره) اَقُولُ: «وَجَدتُ فِی اَدعِیةِ عَرَفَة مِن کِتَابِ الاِقبَالِ، (زِیارَة جَامِعَةَ) لِلبَعِیدِ مَروِیةً عَنِ الصَّادِقِ ینبَغِی زِیارَ تُهُم: بِهَا فِی کُلِّ یومٍ لاسِیمَا یومَ عَرَفَةَ.»

علامه ی مجلسی(ره) می فرماید: «من در دعاهای عرفه ی کتاب اقبال «زیارت جامعه» را پیدا کردم که مخصوص بود برای زیارت از راه

ص: 363

دور،که از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است؛ شایسته و مناسب است که با آن «زیارت جامعه» آن حضرات در هر روز، مخصوصاً در روز عرفه زیارت شوند.»

درباره ی حسین (علیه السلام) انشا کند و بگرید (و گمان می کنم که گفت شبیه گریه کننده شود) بهشت نصیب او خواهد شد.»

عَن ابی عَمّارَةِ المُنشِدِ، عَن اَبی عَبدِاللّهِ قالَ: قالَ (علیه السلام) لِی:« یا اَباعَمِارَة اَنشِدنِی فِی الحُسَینِ (علیه السلام) قالَ: فَاَنشَدتُهُ فَبَکی (علیه السلام) ... حَتّی سَمِعتُ البُکاءَ مِنَ الدّارِ فَقالَ (علیه السلام) لِی: یا اَباعَمّارَة مَن اَنشَدَ فِی الحُسینِ بنِ عَلی (علیهما السلام) شِعراً فَاَبکی خَمسِینَ فَلَهُ الجَنَّهُ ... فَاَبکی واحِداً فَلَهُ الجَنَّهُ ... وَ مَن اَنشَدَ فِی الحُسَینِ (علیه السلام) شِعراً فَتَباکی فَلَهُ الجَنَّه.»

ابو عمارۀ شاعر می گوید: «امام صادق (علیه السلام) به من فرمود : «ای ابوعماره! درباره حسین (علیه السلام) شعری برایم بخوان. من خواندم و حضرت گریست... تا آن که صدای گریه را از داخل خانه شنیدم. امام فرمود: ای ابوعماره! هرکس درباره حسین بن علی (علیهما السلام) شعری بسراید و پنجاه

ص: 365

نفر را بگریاند بهشت برای اوست، [حضرت ده نفر ده نفر کم می کرد تا آن که فرمود:] هرکس در رثای حسین (علیه السلام) شعری بگوید و یک نفر را بگریاند بهشت برای اوست، و کسی که شعری برای حسین (علیه السلام) بگوید و خودش گریه کند بهشت برای اوست، و کسی که شعری برای حسین (علیه السلام) بگوید و خود شبیه به گریه کننده شود، بهشت برای اوست.» [بدون تردید ایمان، اخلاص و پرهیزکاری از شرایط عمده ی آن خواهد بود.]

طاهرین (علیهم السلام) ، در این باره و نیز اجر و پاداش آن روایات فراوانی وجود داردکه برخی ارائه می شود:

عَن جابِرِ عَن اَبِی جَعفَرٍ (علیه السلام) قالَ: قالَ رَسولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : لایقتُلُ الاَنبِیاءَ اِلَّا وَلَدُ الزِّنَا.

جابر از امام محمد باقر (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: پیامبر خدا ص فرمود: «پیامبران را به قتل نمی رسانند مگر زنازاده.»

تمام مخلوقات خدا بر او گریستند جز سه چیز بصره، دمشق و آل عثمان.»

عَن اَبی هارون المَلفُوفِ: قالَ اَبُوعبدِاللّهِ (علیه السلام) (فی حدیث) وَ مَن ذُکِرَ الحسینُ عِندَهُ فَخَرَجَ مِن عَینِهِ مِنَ الدُمُوعِ مِقدارَ جِناحِ الذُّبابِ کَانَ ثَوابُهُ عَلَی اللّهِ وَ لَم یرضَ لَهُ بِدونِ الجَنَّهِ.

ابو هارون ملفوف می گوید: امام صادق (علیه السلام) در ضمن حدیثی فرمود: «کسی که امام حسین (علیه السلام) در نزد او یاد شود آن گاه از چشم او به اندازه ی بال مگس اشک جاری شود، پاداش آن به ذات خداوند است و جز به بهشت به چیز دیگر راضی نخواهد شد.»

قالَ رَبعی بنُ عَبدِ اللّهِ قُلتُ لابی عَبدِاللّهِ (علیه السلام) بِالمَدینَهِ: اَینَ قُبورُ الشُّهدَاءِ: فَقَالَ (علیه السلام) : «أَلَیسَ اَفضَلُ الشُّهَداءِ عِنَدَکُم الحُسَینَ (علیه السلام) ؟ اَما وَ الَّذِی نَفسِی بِیدِه اِنَّ حَولَ قَبرِهِ اَربَعَةُ آلافِ مَلَکٍ شُعثٌ غُبرٌ یبکُونَه اِلی یومِ القِیامَهِ.»

ربعی بن عبداللّه می گوید: در مدینه برای امام صادق عرض کردم: قبرهای شهدا کجایند؟ حضرت فرمود: «مگر بهترینِ شهدا حسین (علیه السلام) در نزد شما نیست؟! بدان!، قسم به آن کسی که جانم به دست اوست، همانا در اطراف مرقد او (حسین (علیه السلام) ) چهار هزار فرشته ژولیده و غبارآلودند که تا روز قیامت برای آن حضرت گریه می کنند.»

عَن ابراهیمِ بنِ اَبی مَحمُودِ قالَ: قالَ الرِّضا (علیه السلام) (فی حَدیثٍ) فَعَلی مِثل الحُسَینِ (علیه السلام) فَلیبکِ الباکُون فِاِنَّ البُکاءَ عَلَیهِ یحِظُّ الذُنُوبَ العِظامِ، ثُمَّ قالَ (علیه السلام) : کانَ اَبی (علیه السلام) اِذا دَخَلَ شَهرُ المُحَرَّم لایرَی ضاحِکاً وَ کانَتِ الکَأبَةُ تَغلِبُ عَلَیهِ حَتّی تَمضِی عَشرَةُ اَیامٍ فَاِذَا کَانَ یومُ العاشِرِ کانَ ذلِکَ یوَمُ مُصِیبَهِ وَ حُزنِهِ وَ بُکائِهِ وَ یقُولُ: هُوَ الیومُ الَّذِی قُتِلَ فِیهِ الحُسَینُ (علیه السلام) .

امام رضا (علیه السلام) در ضمن حدیث مفصلی فرمود: «پس باید گریه کنندگان به مثل حسین (علیه السلام) بگریند. همانا گریستن بر حسین (علیه السلام) گناهان بزرگ را از بین می برد. پس فرمود: همواره پدرم این گونه بود که از زمان داخل شدن محرّم خندان دیده نمی شد و غم و غصه بر او چیره می گشت تا آن که ده روز از این ماه می گذشت و روز دهم (عاشورا) روز مصیبت او،

ص: 372

غصه و گریه ی او بود، و می فرمود: آن روزی است که حسین (علیه السلام) در آن به شهادت رسید.»

سَجَّادَتِهِ وَ سَجَدَ عَلَیهِ ثُمَّ قالَ (علیه السلام) : «أَلسُّجُودُ عَلَی تُربَةِ الحُسَینِ (علیه السلام) یخرِقُ الحُجُبَ السَّبعِ.»

راوی می گوید: امام صادق (علیه السلام) خریطه دیبای زردرنگی داشت که در بین آن تربت ابی عبداللّه الحسین (علیه السلام) بود، هرگاه به نماز حاضر می شد، آن تربت را روی سجاده خود می ریخت و بر آن سجده می کرد، سپس فرمود: «سجده کردن بر تربت امام حسین (علیه السلام) هفت پرده را می گشاید.» [حجاب ها را برمی دارد، عبادت و دعا به هدف اجابت می رسد.]

عَن یونُسِ بنِ الرَّبیعِ عَن اَبِی عَبدِاللّهِ قالَ: «عِندَ رَأسِ الحُسَینِ (علیه السلام) لَتُربَةُ حَمراءُ فِیهَا شِفاءٌ مِن کُلِّ دَاءٍ اِ لَّا السَّامُ.»

یونس بن ربیع از امام صادق روایت کرده است که فرمود: «در جایگاه سر امام حسین (علیه السلام) تربت قرمز و سرخ رنگی است که در آن شفای هر دردی است جز مرگ.»

عَن مُحَمَّدِ بنِ عَبدِاللّهِ الحِمیرِی قالَ: «کَتَبتُ اِلَی الفَقِیهِ أَسأُ لُهُ هَل یجُوزُ اَن یسَبِّحَ الرَّجُلُ بِطِینِ القَبرِ؟ وَ هَل فِیهِ فَضلٌ؟ فَاَجابَ ... تُسَبِّحُ بِهِ فَما فِی شَیئ مِنَ السَّبحِ اَفضَلُ مِنهُ، وَ مِن فَضلِهِ اَنَّ المُسَبِّحَ ینسِی التَّسبِیحَ وَ یدِیرُ السَّبحَةَ فَیکتَبُ لَهُ ذلکَ التَّسبیحُ.»

محمد بن عبداللّه حمیری می گوید: نامه ای به محضر فقیه (امام کاظم) نوشته و از آن حضرت سؤال کردم: آیا جایز است که انسان از خاک قبر (حسین) تسبیح بسازد؟ و آیا در آن پاداش و فضیلت و برتری وجود دارد؟ پس حضرت جواب فرموده بود: «...تسبیح که به آن (خاک قبر) می گویی هیچ تسبیح از آن بهتر نیست و از فضیلت آن این است که اگر انسان تسبیح گفتن (ذکر) را فراموش کند و تسبیح را بگرداند اجر و ثواب تسبیح برای او ثبت می شود.»

ص: 376

دارند) (جایگاه نماز، انگشتر، مسواک) و تسبیحی از خاک قبر ابی عبداللّه (علیه السلام) (حسین) که 33 دانه داشته باشد، هر وقت با ذکر و یاد خدا آن (تسبیح) را بگرداند به هر دانه چهل حسنه برای او ثبت می شود و هرگاه در حال فراموشی آن را بگرداند و با آن تسبیح بازی کند، بیست حسنه نیز برای او نوشته می شود.»

عَن زِیدِ بنِ اُسامَه قالَ … اَقبَلَ عَلَینا اَبُوعَبدِاللّهِ (علیه السلام) فَقالَ: اِنَّ اللّهَ جَعَلَ تُربَتَ جَدِّی الحُسَینِ (علیه السلام) شِفاءً مِن کُلِّ داءٍ وَ اماناً مِن کُلِّ خَوفٍ فَاِذَا تَناوَلَهَا اَحَدکُم فَلیقَبِّلها وَ یضَعُهَا عَلی عَینَیهِ وَ یمُرُّ عَلَی سائِرِ جَسَدِهِ وَ الیقُل: (اَلَّلهُمَّ بِحَقِّ ...)

زید بن اسامه گفته است ... امام صادق (علیه السلام) به سوی ما آمد و فرمود: «همانا خدا تربت حرم حسین (علیه السلام) را شِفا از هر درد و امان از هر خوف قرار داده است، هرگاه یکی از شما آن تربت را به دست آورد، باید آن را ببوسد و به چشم های خود بگذارد و به باقی بدن خود بمالد و بگوید: اللّهم بحق ... »

عنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) : «فِی طِینِ قَبرِ الحُسَینِ (علیه السلام) شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ وَ هُوَ الدَّواءُ الاَ کبَرُ.»

ص: 379

از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است: «در خاک قبر امام حسین (علیه السلام) شفا از هر دردی است و تربت آن حضرت دوای بزرگی می باشد.»

انسان های باایمان بر اساس روایات دینی با آب زمزم، آب فرات و تربت امام حسین (علیه السلام) و ... دهان نوزادهای شان را متبرک می کنند. (کام شان را بر می دارند) آن گونه که در روایات بیان شده است.

عَن الحُسَینِ بنِ اَبِی العَلاء قالَ: «سَمِعتُ اَبَاعَبدِاللّهِ (علیه السلام) یقُولُ حَ-نِّ-کُوا اَولادَ کُم بِتُربَةِ الحُسَینِ فَاِنَّهُ اَمانٌ.»

حسین بن ابی علاء می گوید از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: «کام فرزندان خود را با تربت امام حسین (علیه السلام) بردارید؛ زیرا وسیله ی امان آنان است.»

شفاگرفتن فقط از تربت امام حسین (علیه السلام) با شرایط مخصوص آن می توان به اندازه یک نخود خورد.

عَن اَبِی یحیی الوَاسِطِی عَن رَجُلٍ عَن اَبِی عَبدِاللّهِ قالَ: «اَلطِّینُ کُلُّهُ حَرامٌ کَلَحمِ الخِنزِیرِ وَ مَن اَکَلَهُ ثُمَّ ماتَ مِنهُ، لَم اُصَلِّی عَلَیهِ اِلَّا طِینَ قَبرِ الحُسَینِ (علیه السلام) فَاِنَّ فِیهِ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ وَ مَن اَکَلَهُ بِشَهوَةٍ لَم یکُن فِیهِ شِفاءٌ»

ابویحیی واسطی از مردی و او از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: «هر خاکی همانند گوشت خنزیر حرام است و هرکسی خاک بخورد و پس از آن (به واسطه خوردن خاک) بمیرد من برجنازۀ او نماز نخواهم خواند، مگر خاک قبر امام حسین (علیه السلام) ؛ زیرا در آن شفای هر

ص: 384

دردی است و هرکسی با هوس و کشش نفسانی و به همین منظور تربت حسین (علیه السلام) را بخورد در آن شفا نیست.»

مسیب بن زهیر می گوید: امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) پس از آن که مسموم شده بود برای من گفت: «برای تبرک از تربت من چیزی نگیرید، زیرا هر تربت برای ما حرام است، مگر تربت جدم حسین بن علی (علیهما السلام) همانا خدای عزوجل آن تربت را برای شیعیان ما و دوستان ما شفا قرار داده است.»

صادق (علیه السلام) فرموده است: «لا .. ثُمَّ ائتِ عَلِیاً اِبنَهُ عَلَیهِمَا السَّلام وَ هُوَ عِندَ رِجلَیهِ وَ تَقُولُ: اَلسَّلامُ عَلَیکَ یابنَ رَسُولِ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) .»

«آن گاه متوجه علی بن الحسین (علیه السلام) می شوی که پایین پای امام حسین (علیه السلام) است و زیارت می کنی و می گویی (السلام علیک …) پس از زیارت امام حسین (علیه السلام) و فرزندش علی اکبر آن گاه به زیارت سایر شهدا می روی. آن چنان که امام صادق (علیه السلام) فرموده است: «… ثَمَّ تَقُومُ فَتُؤمِی بِیدِکَ اِلَی الشُّهَداءِ وَ تَقُولُ: اَلسَّلامُ عَلَیکُم یا اَولِیاءَ اللّهِ وَ اَحِبائِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیکُم یا …» (ثُمَّ تُورِدُ فَتَجعَلُ قَبرَ اَبی عَبدِاللّهِ بَینَ یدِکَ فَتَصِلُ سِتَّ وَ قَد تَمَّت زِیارَتُکَ.

شهدای کربلا که در انقلاب خونبار حسینی در روز عاشورا سال 61 ه- ق در سرزمین کربلا خون های پاک شان را در راه خدا و در رکاب امام حسین (علیه السلام) تقدیم کردند، هفده نفر آنان از بنی هاشم اند که عبارتند از: حضرت عباس عبداللّه، جعفر، عثمان و محمد فرزندان امیرالمؤمنین (علیه السلام) از ام البنین (علیها السلام)، قاسم، عبداللّه و ابوبکر فرزندان امام حسن (علیهم السلام) علی اکبر و علی اصغر فرزندان امام حسین (علیهم السلام) عون و محمد فرزندان عبداللّه بن جعفر طیار:، جعفر و عبدالرحمن فرزندان عقیل بن ابی طالب:، عبداللّه و ابوعبداللّه فرزندان مسلم بن عقیل، محمد فرزند ابی سعید این هفده نفر از جوانان بنی هاشم می باشند و از دودمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و علی (علیه السلام) از فرزندان خاندان وحی که برای یاری دین خدا و امام شان جانفشانی کردند.

ص: 388

و زیارت آنان علاوه بر آن که ادای حق دینی است اجر و پاداش بزرگ دارد، روایات در این باره زیاد است که به ذکر یک روایت در اینجا بسنده می شود.

عَن حَمرانِ بنِ اَعین قالَ: «زُرتُ قَبرَ الحُسینِ بنِ عَلِی (علیه السلام) فَلَمَّا قَدِمتُ جائَنی اَبُوجَعفَرِ (علیه السلام) فَقالَ: أبشِرُ یا حَمرانَ! فَمَن زارَ قَبرَ شُهَداءِ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) یریدُ اللّهَ بِذلِکَ وَصلَةَ نَبِیهِ خَرَجَ مِن ذُنُوبِهِ کَیومٍ وَلَدَتهُ ا ُمُّهُ.»

حمران بن اعین می گوید: «من قبر حسین بن علی (علیهما السلام) را زیارت کردم چون برگشتم امام محمد باقر (علیه السلام) آمد و فرمود: «ای حمران! تو را بشارت دهم هرکه قبر شهدای آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را زیارت کند و به این

ص: 389

زیارت صلۀ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را در نظر داشته باشد همانند روزی که از مادر متولد شده است از گناهانش خارج می شود.

عَن مُعاوِیةِ بنِ عَمَّارِ قال: قال ابوعبداللّه (علیه السلام) : لاتَدَع اِ تیانَ المَشاهِدِ کُلِّها ... قال (علیه السلام) : وَ بَلَّغَنا اَنَّ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) کَانَ اِذا اَتَی قُبُورَ الشُّهَدَاءِ قَالَ: (اَلسّلامُ عَلَیکُم بِما صَبَرتُم فَنِعمَ عُقبَی الَّدارِ) ...

فضیل از امام محمد باقر (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: «زیارت مرقد مطهر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و زیارت قبر شهدا و زیارت قبر حسین بن علی (علیه السلام) برابر است با یک حج قبول شده با رسول خدا ص .»

امام حسین (علیه السلام) در قسمت پایین پا، پیکر علی اکبر (علیه السلام) و در روی سینه ی آن حضرت، پیکر علی اصغر قرار دارد.

در سمت جنوب شرقی ضریح امام حسین (علیه السلام) به فاصله چند متر، سایر شهیدان کربلا، توسط بنی اسد دفن شده اند. جز حضرت عباس (علیه السلام) ، حبیب بن مظاهر، حر بن یزید ریاحی؛ در دوران های بازسازی حرم امام حسین (علیه السلام) مرقد سایر شهدا نیز مورد توجه بوده است، فعلاً یک اتاق دوازده متری با صندوق خاتم و پنجره ای به طول 80/4 متر و ارتفاع 70/1 متر از نقره روی آن مرقد باعظمت قرار دارد و بر بالای پنجره اسامی مبارک 120 شهید و زیارت نامه شهدا بر کتیبه ای از کاشی آبی موجود است. این ضریح نقره ای توسط انیس الدولة، همسر ناصر الدین شاه ساخته شده است.

بعداً خواهیم دید که در تعداد شهدای کربلا چه نظریاتی وجود دارد و اسامی شان چیست؟

ص: 394

همراه حبیب به طرف کربلا آمدند، اما عمر بن سعد با آنان درگیر شد. قوم بنی اسد که توان مقابله با لشکر پسر سعد را نداشتند، فرار کردند.

حبیب که 15 سال پیش از هجرت به دنیا آمده بود و در سن 75 سالگی از معدود کسانی بود که پیش از نماز ظهر عاشورا شجاعانه جنگید و 62 نفر از دشمنان خدا را به هلاکت رساند، آن گاه شربت شهادت را نوشید و با دعا و نیایش سیدالشهدا (علیه السلام) به لقاء اللّه پیوست.

قوم بنی اسد که پیکرهای مطهر شهدا را با راهنمایی امام سجاد (علیه السلام) دفن کردند، پیکر حبیب را جداگانه به خاک سپردند. بعدها که برای امام حسین (علیه السلام) حرم ساخته شد، مرقد حبیب در رواق شرقی واقع شد و از باب قبله می توان در حین ورود و خروج حبیب را زیارت کرد.

در داخل و خارج حرم امام حسین (علیه السلام) در نقاط دور و نزدیک صدها امامزاده، شهدا، سادات، فقها، علما، امیران، پادشاهان، وزیران و... دفن شده اند که این مختصر گنجایش ذکر آن ها را ندارد.

یکی از مسایل مهم و تاریخی که اختلاف زیاد از نظر تاریخ نگاران دارد، تعداد شهدای کربلا است. در این بخش شایسته می دانم که برخی نظریات را ارائه دهم.

سید ابراهیم مجاب که از بینایی محروم بود، در سال 247 ق. به زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) آمد و در کنار ضریح آن حضرت با صدای رسا گفت: «السَّلامُ عَلَیکَ یا جَدّاهُ» از داخل ضریح پاسخ آمد: «عَلَیکَ السَّلامُ یا وَلَدِی» به همین جهت به ابراهیم مجاب معروف شد.

سید ابراهیم مجاب اولین علوی بود که در کربلا ساکن شد.بر فراز مرقد آن بزرگوار ضریحی از برنز با ابعاد 2*2 متر و به ارتفاع 2 متر قرار دارد.

قابل یادآوری است که سید رضی شریف از متکلمان بزرگ شیعه در قرن چهارم و مؤلف بلندآوازه کتاب نهج البلاغه و پدرش ابواحمد حسین بن سید محمد و برادرش سید شریف مرتضی علم الهدی در کنار سید ابراهیم مجاب در رواق غربی حرم به خاک سپرده شده اند.

ص: 398

و نیز جد این بزرگواران ابراهیم اصغر فرزند امام کاظم (علیه السلام) در این محل دفن شده است.

آرامگاه تعداد زیادی از علما، فقها، مراجع، مفسرین، محدثین و شخصیت های دینی در صحن، حجره ها، رواق ها و اطراف حرم مطهر و مساجد قرار دارند همانند: آیة اللّه میرزا محمد تقی شیرازی (ره) که در سال (1920) میلادی پرچمدار انقلاب علیه انگلیس بود و استعمارگران را شکست داد.

ب: اماکن متبرکه مهم در بیرون از محدوده ی حرم حضرت سید الشهدا (علیه السلام) که عبارتند از:

در جنوب غربی حرم مطهر به فاصله ی حدوداً 250 متر، جایگاهی در مساحت 2000 متر مربع به عنوان خیمه گاه ساخته اند و در وسط آن محلی را به مساحت 400 متر مربع به شکل خیمه درآورده اند. در سمت قبله جایگاه عبادت امام سجاد (علیه السلام) است و دو طرفِ درِ ورودی 16 قوسی به شکل کجاوه به یاد کجاوه هایی که اهل بیت حسین (علیه السلام) را به سوی کوفه بردند، درست کرده اند. در زیر خیمه گاه چاهی است به نام چاه حضرت ابی الفضل (علیه السلام) که مردم به عنوان تبرک از آب آن می نوشند و دست و صورت خود را می شویند. فاصله ی خیمه گاه تا تل زینبیه را پانصد متر نوشته اند. اما این که جای اصلی خیمه گاه این جا بوده یا جای بیمارستان امام حسین (علیه السلام) ، اختلاف است.

مقام حضرت مهدی (عج) در کنار رودخانه علقمه در میان نخلستان واقع شده است که در آن جا مؤمنین به نماز و دعا می پردازند.

طبقه جهت سکونت زائران ساخته شده است. نخستین بنای این حرم در سال 370 ق. به دستور عضدالدوله دیلمی احداث شد و در سال 914 ق. شاه اسماعیل صفوی که به زیارت ها شخصاً مشرف شد و بازسازی های مهمی را در کلیۀ حرم ها داشت، در این سفر حرم حُر(ره) را نیز بازسازی کرد. [داستان جالبی از او نقل کرده اند.]

نبرد علیه لشکر شیطان، شجاعانه جنگید و چهل نفر را به خاک هلاکت انداخت؛ سرانجام در اثر ضربت مهمی که به پیشانی او وارد شده بود، به زمین افتاد و حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) در آخرین لحظات به فریادش رسید و با دست مبارک خود، گرد و غبار از چهره اش پاک کرد و با دستمال مخصوصی که به عنوان مدال بود، سرِ حُر را بست... .

از شهدای نامی کربلا حُر تنها کسی بود که پیکرش پایمال اسب ها نشد، سرش از بدنش جدا نشد، لباسش به غارت نرفت و... ؛ چون قبیله «بن ریاح» (بنی تمیم) پیکر او را برداشته و در جایگاه فعلی به خاک سپردند.

در کنار اتوبان کنونی کربلا- بغداد در شمال غربی کربلا، حرم و بارگاه باشکوهی به نام عون بن عبد اللّه بن جعفر طیار فرزند حضرت زینب 3 وجود دارد که گفته می شود عون با حبیب بن مظاهر جهت یاری خواستن از بنی اسد به آن جا رفته بودند، در بازگشت در درگیری با لشکر عمر بن سعد به شهادت رسید و در این محل دفن شده است. اما روایتی دیگر می گوید:« عون بن عبد اللّه از نوادگان امام حسن مجتبی (علیه السلام) است که در این محل دفن شده است.» این بارگاه از عصر صفوی مانده است و در عصر قاجار بازسازی شده و همواره زائران زیادی داشته است. ( در کربلا چهار عون به شهادت رسیده اند: عون بن علی، عون بن جعفر، عون بن عقیل و عون بن عبداللّه)

در حومه شهرک مسیب کنار رودخانه فرات در فاصله ی 30 کیلومتری کربلا آرامگاه دو طفل حضرت مسلم بن عقیل(علیهما السلام) (محمد و ابراهیم (علیهما السلام) ) قرار دارد. حرم و بارگاه شان دارای صحن بزرگ، دو ضریح چوبی و دو گنبد جالب است.آن دو طفل معصوم که در زندان ابن زیاد زندانی شده بودند، توسط (مشکور) زندان بان رها شدند و چون کودک بودند و راهنما نداشتند، سرانجام به خانه ی حارث بن عروه پناه بردند.

آرامگاه عماد الدین ابن حمزه از نوادگان حضرت عباس بن علی (علیه السلام) در اول راه کربلا - طویرج واقع شده است.

حوزه کهن و پربار کربلا که در آسمان دانش و ادب از درخشش ویژه ای برخوردار بوده است و صدها عالم، مجتهد، فقیه، خطیب، نویسنده و... در آن مهدِ دانش پرورش یافته و در عالم اسلام منتشر شده اند.

حسینیه های کربلا که از طرف مؤمنین به نام های مقدسی وجود دارند. این حسینیه ها بیشتر به نام شهرها و کشورها می باشد، و نیز زائرسراهای قابل توجهی در این شهر موجود است.

حرم حضرت عباس (علیه السلام) در فاصله 300 متری حرم مطهر امام حسین (علیه السلام) قرار دارد؛ در طول تاریخ در هر بار که حرم حسینی (علیه السلام) ساخته و بازسازی شده است، حرم أبی الفضل (علیه السلام) نیز مورد توجه بوده است اما تفاوت هایی وجود داشته است، لذا سزامند است که ساخت و ساز حرم و جلوه های کنونی آن جداگانه به تصویر کشیده شود تا شاید سودمند باشد.

شایسته و بایسته است که نخست نیم نگاهی به فرازهایی از زندگانی پربار آن حضرت داشته باشیم.

در این بخش نگاهی گذرا به زندگانی الگوآفرین و شخصیت حضرت عباس بن علی (علیهما السلام) و نیز حرم و بارگاه آن حضرت خواهیم داشت تا برای پژوهشگران، اهل منبر، فرهنگیان، مداحان، زائران عزیز و... سودمند باشد.

شخصیت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بالاتر از آن است که بتوان درباره عظمت و جایگاهش در کائنات سخن گفت یا قلم فرسایی کرد، فاطمه ام البنین (علیها السلام) نیز زنی با عظمت، با فضیلت، عارف به حق پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیه السلام) ، عابده، زاهده، خادمه ی فرزندان حضرت زهرا (علیها السلام) و درتقوی، ادب، اخلاق و اخلاص سرآمد و کم نظیر بود. او از أمیرمؤمنان علی (علیه السلام) چهار پسر آورد به نام های عباس، عبداللّه، جعفر و عثمان، و نخستین فرزندش حضرت عباس (علیه السلام) بود.

او مادری بود که فرزندان فرهیخته ومؤدب تربیت کرد،آنان همواره امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) را یابن رسول اللّه، یابن امیرالمؤمنین، یابن الزهرا (علیها السلام) ، سرور، آقا، مولا و... خطاب می کردند و حتی برادر خطاب نمی کردند و خودشان را همانند نوکر می دانستند.

ص: 413

ام البنین (علیها السلام) پس از امیرالمؤمنین (علیه السلام) 24 سال زندگی کرد و دیگر ازدواج نکرد. در حادثه ی کربلا در مدینه بود و پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) و فرزندانش سه سال را به عزاداری و سوگواری جگرگداز سپری کرد. سرانجام در 13 جمادی الثانی سال 64 ق. در مدینه رحلت کرد و در بقیع در جوار عمه های رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به خاک سپرده شد.

حضرت عباس (علیه السلام) با القاب زیبا و مهمی خوانده شده است که برخی عبارتند از:

1. قمر بنی هاشم = ماه بنی هاشم، 2. قمرالعشیره = ماه خاندان، 3. کبش الکتیبه = یل سپاه، 4. عمید = سرهنگ و سردار، 5. عمیدالعسکر = سردارسپاه، 6. حامل لواء الحسین = پرچمدار حسین (علیه السلام) . 7 . بطل العلقمی = قهرمان نهر علقمی. 8 . حامی الظعینة = پاسدار ناموس [کربلا]. 9. سقّایا، ساقی عطاشی کربلا= ساقی تشنه لبان کربلا. 10. باب الحوائج = درِحاجت ها. 11. اطلس = صف شکن. 12.المستجار = پناهگاه. 13. الوافی = وفادار. 14. الفادی = فداکار. 15. الحامی = حمایت کننده [از دین، ولایت، امام حسین و اهل بیت (علیهم السلام) ] و... .

مشهورترین کنیت آن حضرت، أبوالفضل است،زیرا فرزند بزرگ آن حضرت فضل نام داشت و در ادبیات و اشعار با کنیه ابوفاضل، ابوالقِربه (یعنی صاحب مشک آب) این کنیت (ابو القربه) در کتاب های سرائر، مقاتل الطالبین و انوار النعمانیه ذکر شده است و أبوالقاسم، بنا به برخی روایات آن حضرت فرزندی به نام قاسم نیز داشت؛ این کنیت در زیارت جابر در اربعین آمده است.

حضرت عباس 14 سال در جوار پدرش امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، مدت 24 سال در جوار برادرش امام حسن مجتبی (علیه السلام) [از ولادت تا شهادت]، مدت 35 سال در محضر امام حسین (علیه السلام) ، 25 سال در کنار امام سجاد (علیه السلام) و 4 سال در جوار امام محمد باقر (علیه السلام) [یعنی در عمر پربار 35 ساله خویش، پنج امام را درک کرد و از چشمه سار دانش و معنویت آنان بهره ها گرفت. سرانجام در 35 سالگی در جوار سیدالشهدا (علیه السلام) ، جام شهادت را سر کشید و در عوضِ دو دست، با دو بال سبز به بهشت پروازکرد تا همانند حضرت جعفر طیار باشد.

فوق العاده برخوردار بود، دست هایی رسا، بازوانی ستبر و قامتی بلند داشت. هرگاه بر روی اسب جای می گرفت، پاهایش بر زمین کشیده می شد. وقتی که پا به رکاب می گذاشت، زانوهای مبارکش موازی گوش های اسب قرار می گرفت و... . [ برخی القاب آن حضرت به خاطر ویژگی های ظاهری اوست؛ مانند قمر بنی هاشم و...]

معنوی آن حضرت در مکتب وحیانی و ولایت ساخته شد، دارای ایمان قوی و راسخ بود که امام صادق (علیه السلام) آن حضرت را دارای ایمان قوی و استوار معرفی فرموده است ... .

زیبایی داشت، علت را سؤال کردم، گفت: من تازه جوانی از همراهان حسین (علیه السلام) را کشتم که نشان سجده در پیشانی داشت؛ پس از آن هرشب دو نفر به خوابم می آیند و مرا به سوی جهنم می کشانند و با سیلی به صورتم می زنند و من فریاد می زنم که همه می شنوند... و آن جوان عباس بن علی (علیه السلام) بود. [توجه دارید که دشمن اعتراف می کند که عباس (علیه السلام) اثر سجده در پیشانی داشت.]

علم و دانش حضرت عباس (علیه السلام) که در ابعاد گوناگون، درخشش ویژه ای داشت. او مفسری برجسته، فقیهی وارسته، شاعری نغزپرداز و خطیبی توانمند بود و نیز در علم رجال یکی از راویان، و یکی از صحابه و تابعینِ بلندآوازه و مورد وثوق بوده است، و اشعار و رجزهای آن حضرت شهره آفاق است.

حافظ عسقلانی شافعی در «الاصابه» آن گاهی که از روایت کنندگان از امیرالمؤمنین (علیه السلام) سخن می گوید، از حضرت عباس به عنوان یکی از بزرگان صحابه و تابعین یاد کرده و می گوید: «و از باقی ماندگان تابعین شمار فراوانی راوی اویند که فرزندانش محمد، عمر و عباس از برجسته گان شان هستند.

ص: 421

در کتاب العباس بن علی (علیهما السلام) آمده است: « ... کانَ العَباسُ (علیه السلام) فَقِیهاً مِن فُقَهاءِ اَهلِ البَیت (علیهم السلام)... وَ کانَ القائِدُ الشُجاعُ ... وَ العابِدُ الزاهِدُ... .» «... حضرت عباس (علیه السلام) فقیهی از فقهای اهل بیت (علیهم السلام) و فرمانده شجاع ... و عابد و زاهد و ... بوده است.»

تاریخ و نیز روایات از وفاداری حضرت عباس (علیه السلام) در راه خدا و در راه دین و وفاداری او به امامش سیدالشهدا (علیه السلام) به طور متواتر گواهی داده است که نمونه آن برخورد قاطعانه آن حضرت در برابر امان نامه ابن زیاد می باشد که به شمر فرمود: «تَبَّت یداکَ وَ بِئسَ مَا جِئتَنا بِهِ مِن اَمانِکَ یا عَدُوَّاللّهِ، اَتَأمُرُنا اَن نَترُکَ اَخَانَا وَ سَیدَنا الحُسین بنَ فاطِمَة وَ نَدخُلَ فِی طاعَةِ اللُّعَنَاءِ وَ اَولَادِ اللُّعَنَاءِ؟»

عباس (علیه السلام) : «دستهایت خشکیده باد ای دشمن خدا! امان نامۀ زشتی برای ما آوردی، تو می خواهی که برادرمان و سرورمان حسین بن فاطمه(علیهما السلام) را ترک کنیم و تحت فرمان انسان های ملعون و دودمان ملعون قرار بگیریم؟»

چون حضرت ابوالفضل (علیه السلام) همانند اقیانوس توفان زای شجاعت بود؛ لذا از بین برترین اوصاف والای آن حضرت تنها صفتی که بیشتر مطرح شده، شجاعت آن حضرت بوده است که در مراحل گوناگون همانند اقیانوس موج برداشته است یا همسان خورشید تابان درخشیده است و جای گلایه است از برخی مبلغان، مداحان، شاعران و... که سایر اوصاف معنوی آن حضرت را کمتر مطرح می کنند و تنها به شجاعت و قدرت بدنی و اوصاف ظاهری آن حضرت بسنده می نمایند.

اکثر مداحان مطالعه دارند و از روایات ضعیف و برخی مطالب نامناسب و برخی کلمات زننده استفاده نمی کنند، [درود خداوند بر آنان] ولی متأسفانه برخی مداحان احساساتی، بی سواد، بی فرهنگ، بی دانش، غالی صفت و... به آرایش چشم، ابرو، قد و قامت و... می

ص: 425

پردازند و حتی کلمات کفرآمیز و توهین آمیز برای پیامبر و ائمه (علیهم السلام) و شهدای باعظمت کربلا، به کار می برند و گاهی به خاطرگریاندن و مجلس گرفتن، به خدا و پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) دروغ می بندند و ارزش فرهنگ دینی و مذهبی را از بین می برند و... .

(اگرکسانی «نعوذ باللّه» عزاداری کنند ولی نماز نخوانند یا شراب خوار،قمارباز، ربا خوار، و دارای فساد اخلاقی و... باشند مردود و ملعون خواهند بود و عزاداری شان قبول نخواهد بود مگر آن که توبه کرده، خودشان را اصلاح کنند و دین و پیشوایان را بازیچه فکر نکنند.)

جنگ صفین حضور داشته و در همان اوایلِ جوانی در صحنۀ جهاد شرکت کرد، مانند داستان مشهور و تاریخی که حضرت عباس (علیه السلام) با چهره ی نقاب دار به میدان شتافت، و هفت پسر دلاور ابوشعشاع، سپس خود ابوشعشاع را به جهنم واصل کرد. کسی او را نمی شناخت و وقتی پیروزمندانه برگشت، امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقاب را از صورت او برداشت، آن گاه لشگر او را شناختند.

اما برترین جهاد آن حضرت در روز عاشورا بود که امامان معصوم (علیهم السلام) آن را با بیان عالی مطرح کرده اند.

[ اوصاف معنوی و ویژگی های حضرت ابی الفضل (علیه السلام) فراوان است که در این نوشتار به 10 مورد بسنده شد و گرنه کتاب جداگانه ای می خواهد.]

ص: 427

هدیه داده خواهد شد که در بهشت پرواز کند و با فرشتگان هم راز شود. آن گاه ام البنین (علیها السلام) خرسند شد.»

در روایتی از معصوم (علیه السلام) نقل شده است: «اِنَّهُ قَد زَقَّ العِلمَ زَقّا» «همانا او (ابوالفضل (علیه السلام) ) علم و دانش را [از پدر و برادرانش] به جان و دل و به طور ویژه چشیده است.»

در روز تاسوعا که لشکر ابن سعد نقاره جنگ را به صدا درآوردند و به سوی خیمه های امام حسین (علیه السلام) نزدیک شدند، حضرت به برادرش عباس (علیه السلام) خطاب کرد و از جمله سخنان مهمی که فرمود، این بود: «اِرکَب! بِنَفسِی اَنتَ یا اَخِی حَتّی تَلقَاهُم وَ تَسأَ لَهُم عَمّا جَاءَهُم » «جانم به قربانت ای برادرم، سوار شو و برو و از آن ها بپرس که چه می خواهند... .»

ص: 429

عن الامام الصادق (علیه السلام) : «کَانَ عَمُّنا عَباس بن علی نافِذُ البَصِیرَةِ صَلبُ الاِیمانِ، جاهَدَ مَعَ ابی عبداللّهِ و اَبلی بَلاءً حَسَناً و مَضَی شَهِیداً... .»

امام صادق (علیه السلام) : «عموی ما عباس بن علی (علیهما السلام) بصیرت و بینایی نافذ و مؤثر و ایمان راسخ و استوار داشت، او در کنار برادرش ابی عبداللّه (علیه السلام) جهاد و پیکار کرد، و نیکو از امتحان درآمد، و به درجه بلند شهادت نایل شد.»

امام صادق (علیه السلام) در زیارت نامه عمویش عباس (علیه السلام) اوصاف و ویژگی های فراوان آن حضرت را بیان کرده است، از جمله می گوید: «السلامُ علیکَ اَیهَا العَبدُ الصّالِحُ، المُطیعُ لِلّهِ و لِرَسُولِه وَ لِامِیرِالمؤمِنِین و الحسنِ و الحسین (علیهم السلام)....»

ص: 430

امام صادق (علیه السلام) در زیارتش می فرماید: «سلام بر تو ای بنده صالح [ای آن که] مطیع و فرمانبردار خدا، پیامبر، امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) بودی... .»

عن علی بن الحسین (علیهما السلام) : «رَحِمَ اللّهُ عَباسَ، فَلَقَد آثَرَ وَ اَ بلی، وَ فَدَا اَخَاهُ بِنَفسِهِ، حَ-تّی قُطِعَت یداهُ فَاَبدَ لَه ُاللّهُ بِهِما جَناحَینِ، یطیرُ بِهِما مَعَ المَلائَکةِ فِی الجَنَّةِ، کَما جُعِلَ لِجَعفَرِ بن ابی طالب (علیهما السلام) وَ اِنَّ لِلعَباسِ عِندَ اللّهِ تبارک و تعالی لَمَنزِله یغبِطُهُ بِها جَمیعُ الشُّهداءِ یومَ القِیامَهِ.»

امام سجاد (علیه السلام) : «خدا رحمت کند عباس را. او به حق ایثار و فداکاری کرد و خوب امتحان داد، و جانش را [برای خدا] قربان و فدای برادرش کرد تا آن که هر دو دستش از بدن جدا شد، خدای سبحان در عوضِ دو

ص: 431

دست، دو بال برایش عنایت کرد تا با فرشتگان در بهشت پرواز کند آن گونه که برای جعفر بن ابی طالب (علیهما السلام) قرار داد و همانا در پیشگاه خدای تبارک و تعالی، برای عباس منزلت و مقام [بالایی] است که تمام شهدا در روز قیامت به آن غبطه می خورند.»

در زیارت ناحیه از حضرت مهدی (علیه السلام) این گونه آمده است: «أَلسَّلامُ عَلَیکَ یا ابالفضل العباس بن امیرالمؤمنین (علیهما السلام) أَلمُواسِی اخاه ُبِنَفسِهِ... .»

«سلام بر تو ای ابا الفضل العباس فرزند امیرالمؤمنین (علیهما السلام) که با جان خود برادرت را یاری کردی... .»

ص: 432

البته در زیارت نامه ها اوصاف فراوانی درباره حضرت عباس (علیه السلام) ذکر شده است که به همین نکات بسنده شد و می توان به آن ها مراجعه و بهره مند گردید.

مورخان تداوم نسل حضرت عباس (علیه السلام) را از عبداللّه گفته اند و برخی نیز تداوم نسل آن حضرت را از حسن بن عباس(علیهما السلام) دانسته اند.

فرزندان حضرت ابی الفضل (علیه السلام) که هاشمی، قریشی و علوی بودند از علم و دانش، ادب و کمال، تقوی و معنویت، شجاعت و سخاوت و... بهره مند بودند.

عباس بن علی (علیهما السلام) 37 برادر و خواهر یا 35 برادر و خواهر یا 32 برادر و خواهر و یا 26 خواهر و برادر داشت که اختلاف روایات نیاز به بررسی و تحقیق دارد.

این بخش مناسب است که فهرست گونه ای از ساخت و ساز عمده آن حرم پاک به این شرح ارائه شود:

افزون بر ساخت و سازهای اولیه از روز دفن شهدا تا ساختار مختار و... که با ساختار حرم حسینی بوده است، در حدود سال های 367ق = 977 م، عضد الدوله دیلمی که اِعلام تشیع کرد، حرم امام حسین (علیه السلام) و حرم حضرت عباس (علیه السلام) را ساخت و گنبد و بارگاه مهمی بر مرقد آن حضرت قرار داد.

در سال 1032 ق = 1622 م، شاه طهماسب صفوی گنبد حضرت عباس (علیه السلام) را با کاشی تزیین کرد، ضریحی را روی صندوق خاتم قرار داد، صحن را بازسازی کرد، ایوان نخستین را در حرم ساخت و... .

ص: 436

در سال 1153 ق، نادر شاه افشار صندوق روی مرقد را بازسازی و برخی از بناها را آیینه کاری نمود و هدایای جالبی را به حرم اهدا کرد.

در تاریخ 1172 ق، وزیر نادر شاه بازسازی هایی در حرم و صندوق مرقد، انجام داد و چلچراغی را به حرم هدیه کرد.

در سال 1236 ق، محمد شاه قاجار ضریح نقره ای بر فراز مرقد حضرت عباس (علیه السلام) قرار داده و در صحن و رواق نیز نوسازی هایی انجام داد. [ البته توسط وزیرش حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی ]

در سال 1259 ق، محمد علی شاه پسر ماجد شاه از شاهان هند، گنبد حرم را نوسازی کرد.

ص: 437

پس از تخریب و غارت حرم ها توسط وهابی ها [ که قبلاً بیان شد] در سال 1216 ق، فتحعلی شاه قاجار حرم عباس را بازسازی و گنبد را به طور جالبی کاشی کاری کرد.

در سال 1250 ق، وکیلِ فتحعلی شاه، ابراهیم خان شیرازی که گنبد و بارگاه امام حسین (علیه السلام) را نوسازی کرد، به دستور شاه، حرم ابی الفضل (علیه السلام) را نیز نوسازی و گنبد آن را به طلا آراست.

در سال 1263 ق، سلطان عبدالحمید عثمانی از پادشاهان برادران اهل سنت هدیه هایی از جمله دو شمعدان با شاخه های طلا به حرم هدیه کرد.

ص: 438

در سال 1266 ق، سلطان عبدالمجید عثمانی از پادشاهان محترم اهل سنت، به نوسازی حرم پرداخت و مادرش نیز پرده هایی از حریر را به حرم تقدیم کرد.

در سال 1366 ق، تاجران و خیرین ایرانی زیر نظر حضرت آیت اللّه شهرستانی، به بازسازی حرم پرداخته، دیوارها و صحن حرم را سنگ فرش کردند.

در سال 1370 ق، خطاطی های شگفت انگیز و زیبای داخل حرم توسط صبری هلالی صورت گرفت و برخی تحولات دیگر نیز در حرم انجام شد.

ص: 439

در سال 1373 ق، حرم امام حسین (علیه السلام) و حرم حضرت عباس (علیه السلام) بازسازی و صحن و رواق ها آیینه کاری شد و با کاشی های معرقی که از اصفهام منتقل کردند، تزیین شد.

در سال 1395 ق، دیوارهای جلوی صحن هر دو حرم کاشی کاری شد و کتاب خانه و موزه در دست ساخت قرار داشت.

در سال85 13ق.=1965 میلادی به دستور مرجع بزرگ جهان تشیع حضرت آیت اللّه العظمی حکیم (ره) ضریح زیبای حضرت ابی الفضل العباس (علیه السلام) که در اصفهان توسط هنرمندان سرافراز ایرانی ساخته شده بود، با تشریفات ویژه به عراق منتقل و با استقبال پرشور مؤمنان وارد کربلا شد و بالای مرقد مطهر حضرت عباس (علیه السلام) نصب گردید که با حضور جمع کثیری از مؤمنان و با سخنرانی سید مهدی حکیم

ص: 440

فرزندآیت اللّه حکیم رونمایی شد. [این ضریح تاکنون موجود است] (در این ضریح چهارصدهزار مثقال نقره و هشت هزار مثقال طلای ناب به کار رفته است...)

پس از پیروزی انقلاب اسلامی عراق، تمام حرم های مطهر در این سرزمین از جمله حرم حضرت ابی الفضل (علیه السلام) در دست بازسازی و نوسازی و توسعه ویژه قرار گرفته است.

در سال 1391ش حرم مطهر حضرت عباس (علیه السلام) در دست بهسازی جالبی قرار داشت که در همین راستا سقف صحن حرم را پوشانده اند و هنوز کار آن تکمیل نشده است{در این سفر اخیرکه در این سرزمین به منظور زیارت رفته بودم، آخرین تحولات نوسازی، بازسازی و بهسازی

ص: 441

را به دقت مطالعه کردم؛ خوشحالم که آینده جالبی در چشم انداز آن حرم های نرافشان قرار دارد}.

ساخت ضریح جدید حرم حضرت ابوالفضل (علیه السلام) در شهر شیراز توسط هنرمندان افتخارآفرین ایرانی آغاز گردید.{خداوند به همه خادمان اهل البیت (علیهم السلام) توفیق مضاعف عنایت بفرماید.}

شد.و با آیات قرآن عظیم الشأن تزیین شده است. و نیز این حرم دارای دو مناره ی روح افزایی است به ارتفاع 44 متر که با طلا روکش شده اند و تعداد 2016 خشت طلا در آن به کار رفته است و... .

عمدتاً این حرم شبیه حرم امام حسین (علیه السلام) به این شرح می باشد:

در سال های قدیم صحن حرم حضرت عباس (علیه السلام) شش در داشت به نام های : 1- باب القبلة 2- باب القبلة الصغیر. 3- باب البرکه. 4- باب السدرة 5- باب صاحب الزمان. 6- باب السوق.

اما در سال 1373 ق=(1954 م) در غرب حرم درِی را به نام باب الحسن گشودند. و در سال 1375ق=(1955م) در شرق صحن دری را به نام باب العلقمی بازکردند.

لذا فعلاً این صحن دارای 9 در می باشد که عبارتند از :

باب القبله : این باب در جنوب صحن با طول 4 متر و عرض 5/3 متر و کتیبه ای از آیات قرآن قرار دارد که در سال 1382ق، در مدخل این باب کتابخانه ی حضرت ابوالفضل (علیه السلام) تأسیس شد.

ص: 446

باب الإمام الحسن (علیه السلام) : این باب در غرب صحن حرم با طول 4متر و عرض 3 متر واقع شده است.

باب الإمام الحسین (علیه السلام) : در جوار باب الإمام الحسن (علیه السلام) ، باب الإمام الحسین (علیه السلام) قرار دارد. [طول این باب 4متر و عرض آن3متر می باشد]

باب صاحب الزمان(عج): این باب با 4 متر طول و 5/3 متر عرض با کتیبه ی سوره ی مبارکه قدر تزیین شده است و در کنار باب الحسین (علیه السلام) قراردارد.

باب الإمام موسی بن جعفر (علیهما السلام) : این باب نیز با 4 متر ارتفاع و 5/3متر عرض و کتیبه ی قرآنی در زاویه ی غربی حرم واقع شده است.

ص: 447

باب الإمام محمد جواد (علیه السلام) : این باب با سقفی هلالی و کتیبه ای از آیه ی نور و... در شمال صحن حرم با 4 متر ارتفاع و 5/3 متر عرض قرار دارد.

باب الإمام علی الهادی (علیه السلام) : این باب تازه احداث شده است با ارتفاع 4 متر و عرض5/3متر که در زاویه ی شمال شرق صحن واقع شده است.

باب الفرات: این باب نیز 4متر ارتفاع و 5/3 متر عرض دارد که در شرق صحن واقع شده است.

باب امیرالمؤمنین (علیه السلام) : این باب نیز در شرق صحن حرم قرار دارد و دارای 4 متر ارتفاع و 5/3 متر عرض می باشد.

یکی از مهم ترین چیزهای قابل توجه و تاریخی، گنجینه ی حرم حضرت ابوالفضل (علیه السلام) است که در آن اشیای ارزشمند و اعجاب انگیزی موجود است، که هدیه های بزرگان، حاکمان و پادشاهان بوده اند و در این جا نگهداری می شوند .

از باب مثال 129 نسخه ی قرآن مجید با قطع ها و خط های گوناگون، نسخه های خطی و صحیفه هایی منسوب به حضرت علی (علیه السلام) ، تصویر حقیقی از سر امام حسین (علیه السلام) که گفته می شود از ایتالیا آورده شده است، ده ها چلچراغ و شمعدان های طلایی، نقره ای و فلزی، شمشیرهایی از طلا و نقره، ساعت های دیواری، مجسمه های طلایی، پرده ها و پرچم های حریری، کمربندها، گردنبندها، کلاه خودها و ... از طلا و

ص: 449

نقره و... و یک گردنبند طلایی40 بسم اللّه به وزن 40 مثقال درآن موجود است و...!

6- سید کاظم بهبهانی.

7- ملاعلی و ملاعباس یزدی وده ها عالم، شاعر و مؤمن، اما محلّ دفن آنان مشخص نیست.

در این فصل دربارۀ حضرات امام موسی بن جعفر و امام جواد:، حرم های مطهرشان و اماکن متبرکۀ پیرامون آن ها به بحث و بررسی خواهم پرداخت. ان شاءاللّه تعالی.

مطالب این فصل به این شرح ارائه می شود:

شوند. این شهر که به کاظمین یا کاظمیه شهرۀ آفاق است، امروزه به بغداد متصل شده است و بلکه محور معنوی و دینی بغداد قرار گرفته است. (البته در اوایل این محل به نام مقابر قریش معروف بوده است.) دو تن امامان معصوم (علیهم السلام) فرزندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و علی (علیه السلام) در یک ضریح شفاف نقره ای دفن شده اند و دو گنبد طلایی همسان و چهار مناره نورافشان که چشم های شیفتگان را نوازش می دهند، از هنر و تمدن اسلامی حکایت می کنند که در دوره آغازین صفویه ساخته شده اند.

و در 25 رجب 183 ه- ق در 55 سالگی بعد از 14 سال یا ... زندان در زندان بغداد به دستور هارون الرشید به شهادت رسید و در (مقابر قریش) دفن گردیده که از آن روز این مقبره رنگ دیگر و معنویت تازه ای گرفت.

محمدبن عیسی در روایتی از امام ابی الحسن(امام هادی (علیه السلام) این گونه نقل کرده است که حضرت فرمود: هرگاه تصمیم زیارت امام کاظم و امام جواد (علیهما السلام) را گرفتی غسل کن و خود را پاکیزه کن و لباس های پاک خود را بپوش، آن گاه قبر ابی الحسن موسی بن جعفر و محمدبن علی (علیهما السلام) را زیارت کن، و در وقتی که در کنار مرقد موسی بن جعفر رسیدی [سلام نامه بخوان] بگو: «ألسلام علیک یا ولی اللّه...» سپس حاجت خود را طلب کن، آنگاه سلام کن بر ابی جعفر محمد بن علی (علیه السلام) و بگو: «أللهم صل علی محمد بن علی...»

عن زکریا بن آدم القمّی عن الرضا (علیه السلام) قال: «اِنَّ اللّهَ نَجا بَغدَادَ بِمَکانِ قَبرِ الحُسنَیینِ فِیها.»

امام رضا (علیه السلام) : «همانا خداوند بغداد را به خاطر دو بزرگوار (امام کاظم و امام جواد) در آن سرزمین، نجات بخشید.»

جوابم نوشت: «زیارت امام حسین (علیه السلام) مقدم است اما زیارت آنان (ابی الحسن و...) جامع تر و دارای اجر و پاداش بزرگ تر است.»

کانَ الشّافِعی یقُولُ: «َقبرُ موسَی الکاظِم التَّریاقُ المُجَرَّب.»

شخص شافعی پیشوای شافعیان جهان همواره می گفت: «مرقد امام موسی کاظم تریاق شفابخش مجرب است.»

پرسیدم؛ حضرت فرمود: «پاداش او بهشت است وکسی که قبر ابی الحسن را زیارت کند نیز پاداش او بهشت است.» [زیارت ابی الحسن همانند زیارت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است].

عن ابن سنان قال: قُلتُ لِلرضا (علیه السلام) : «مَا لِمَن زارَ اَباکَ قالَ (علیه السلام) : الجَنَّةُ فَزُرهُ.»

ابن سنان می گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: چه درجه و مقامی است برای کسی که به زیارت پدرت مشرّف شود؟ حضرت فرمود: «جایگاه او بهشت است؛ پس او را زیارت کن.»

عن الحسین الاشعری قال: قالَ الرِّضا (علیه السلام) : «مَن زارَ قَبرَ اَبِی بِبَغدادَ کانَ کَمَن زارَ قَبرَ رَسولِ اللّهِ وَ قَبرَ اَمیرِ المُؤمِنینَ (علیه السلام) اِلّا اَنَّ لِرَسولِ اللّهِ وَ اَمیرِالمُؤمِنینَ (علیه السلام) فَضلَهُما.»

حسین بن محمد اشعری قمی می گوید: «امام رضا (علیه السلام) برای من فرمود:کسی که قبر پدرم را در بغداد زیارت کند، همانند کسی است که قبر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) را زیارت کرده باشد. آگاه باشید همانا برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) فضیلت و برتری شان است.»

امام رضا (علیه السلام) : زیارت مرقد پدرم (امام کاظم (علیه السلام) ) همانند زیارت مرقد امام حسین (علیه السلام) است.

عن الوشاء قال: سألت الرضا (علیه السلام) عَن زِیارَةِ قَبرِ اَبی الحَسَنِ (علیه السلام) هِی مِثلُ زِیارَةِ قَبرِ الحُسَینِ؟ قالَ: «نِعَم.»

حسن بن علی وشا می گوید: از امام رضا دربارۀ زیارت مرقد ابی الحسن (علیه السلام) پرسیدم که آیا همانند زیارت مرقد امام حسین است؟ حضرت فرمود: «بلی.»

فراوان از پشت دیوار به زیارت می پرداختند.گاهی برخی در این باره و پاداش این گونه زیارت سؤال می کردند.

عَن اَحمد بنِ عَبدوسی عن اَبیهِ رحیم قالَ: قُلتُ لِلرّضا (علیه السلام) : «اِنَّ زِیارَةَ قَبرِ اَبِی الحَسَنِ (علیه السلام) بِبَغدادَ فیها مَشَقَّةٌ وَ اِنَّما نَأتِیهِ فَنُسلِّمُ عَلَیهِ مِن وَرَاءِ الحِیطانِ فَما لِمَن زارَهُ مِن الثَّوابِ؟ قَالَ: وَ اللّهِ مِثلُ ما لِمَن اَتی قَبرَ رَسولِ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) .»

احمد بن عبدوس از پدرش روایت کرده است که به امام رضا عرض کردم: همانا در زیارت قبر ابی الحسن (علیه السلام) در بغداد مشقت و دشواری وجود دارد؛ هرگاه ما مشرّف می شویم از پشت دیوار بسته بر آن حضرت سلام (و زیارت) می کنیم پس کسی که او را زیارت کند چه پاداشی دارد؟

ص: 463

امام فرمود: «سوگند به خدا همانند کسی است که به حرم پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مشرف شده او را زیارت کرده باشد.»

علی بن حسان واسطی از امام رضا (علیه السلام) در تشرف به حرم امام کاظم (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: «در مسجدهای اطراف آن حرم نماز بخوانید.»

شده بود) دفن گردید. فعلاً بر فراز آن قبر، ضریح فولادی زیبایی قرار دارد.

4. مرقد پاک موسی بن ابراهیم بن موسی الکاظم (علیه السلام) . او کسی بود که در زمان مأمون یمن را تسخیر کرد و مردم را به امامت امام رضا (علیه السلام) دعوت می نمود.

5. آرامگاه شیخ مفید (ره) (تولد 336 ق) از فقها و متکلمان بلند آوازه امامیه که در سال 413 ه- ق در گذشت و در شرق رواق جنوبی حرم دفن شد؛ بر روی قبرش بر سنگ مرمر شعری است که می گویند حضرت امام زمان (عج) در مصیبت فوت او سروده است.

لاموت الناعی بفقدک انه یوم علی آل الرسول عظیم

ص: 466

6 و 7: آرامگاه دانشمند و فقیه بزرگوار سید مرتضی (ره) که در سال 436 هجری وفات کرد و برادرش، اندیشمند بلندآوازه، سید رضی (ره). شخصیتی که در جمع آوری و تنظیم نهج البلاغه زحمات زیادی کشید و در سال 406 ه- ق درگذشت. مرقد این دو برادر که از مشاهیر بزرگ جهان تشیع بوده اند، در ساختمان جداگانه در جنوب شرقی بیرون صحن نزدیک هم می باشند. (تاریخ نگارانی مرقد آن دو بزرگوار را در حرم امام حسین (علیه السلام) کنار ابرهیم مجاب گفته اند.)

8- مدفن فقیه و محدث بزرگ امامیه ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه. او در سال 368 ه- ق درگذشت و در شرق رواق جنوبی دفن شد. (مدفن او و شیخ مفید یک جا می باشد.)

ص: 467

9- آرامگاه های علما، فقها، مراجع و دانشمندان اسلامی همانند آیه اللّه سید حسین صدر، سید هیبة الدین شهرستانی، ضیاء الدین ابن الاثیر، قاضی القضات (ابو یوسف قاضی) ابن الناقه، ابن حمدون، مغرالدوله آل بویه، دیلمی ها و ... .

10- مساجد، حسینیه ها و مدارس، از جمله مسجد صفوی، از مساجد تاریخی که توسط شاه اسماعیل صفوی ساخته شده است. (مسجد براثا) که در بین راه کاظمین - بغداد و از مساجد مقدسی است که طبق روایات، امیرالمؤمنین (علیه السلام) در بازگشت از جنگ خوارج در آن جا نماز خوانده است و (مسجد العتیقه) یا (مسجد المنطقه) که نظر به بعضی روایات امیرالمؤمنین (علیه السلام) در یکی از سفرهایش در آن نماز خوانده است.

ص: 468

بر فراز آن دو مرقد مطهر، بقعه و بارگاهی بنا و علناً محل زیارت شیعیان گردید، و این مقبره که به نام قریش بود، به نام کاظمیه تغییر نام یافت؛ در جوار حرم، مسجدی به نام مسجد باب التین قرار داشت که حرم به باب التین نیز شهرت یافت و گاهی مسجد را هم مسجد الکاظمیه می خواندند، و به مرور زمان حرم توسعه یافت و حجره هایی برای آن ساخته و خادمانی را توظیف کردند.

ص: 470

در دوره های مهمی، اشکانیان و ساسانیان در این شهر حکومت کرده اند و در دوره ی ساسانی، این شهر زیر سلطه ی ایران قرار داشت و به ایران مالیات می پرداخت.

این شهر در تاریخ به نام های گوناگونی خوانده شده است که برخی از این قرار اند:

1.سامِرّاء - سومِرا. 2.سُرَّ من رای.

3.ساءَ من رای 4.سَراء.

5.سامراه. 6.عسکر.

7.شام راه 8 .سام راه.

9.زوراء. 10. تیرهان.

11. سام را. 12. سرور من رأی.

13.ناحیه ی مقدسه

هریک از این نام ها وجه تسمیه ی خاصی دارد [و چه بسا چند وجه تسمیه] که از بیان آن صرف نظر شد.

ص: 473

سامرّاء انتقال داد و به عنوان پایتخت، کاخ های بلند و مدرن در این شهر ساخته شد.

در همین راستا هشت خلیفه ی عباسی در این شهر حکومت و برای ساخت و ساز این شهر سعی و تلاش فراوانی کردند. کاخ ها، تفریحگاه ها و مساجد زیادی در آن جا ساخته شد. آن جا همواره مرکز خلافت بود تا آن که معتضد عباسی شانزدهمین خلیفه ی عباسی به خاطر ناامنی ها و درگیری های داخلی و تهاجم ترکان، مجبور شد دوباره مرکز خلافت را به بغداد منتقل کند و... .

اما خورشیدهای خاندان رسالت که در اثر ظلم و طغیان خلفای عباسی در سامرّاء به شهادت رسیدند، در آن سرزمین برای ابد، درخشان و نورافشان ماندند، و نیز مقام ویژه ی امام زمان (عج) در

ص: 475

جلوه گاه نور پدر و جدش ثبت تاریخ گردید که تا ظهورشان زیارتگاه حق جویان خواهد بود و... .

ابواء قدم به عالم گذاشت و جهان را نورانی کرد. مادرش به نام های سمانه، غزاله، عاتکه و... خوانده می شد.

حضرت امام هادی (علیه السلام) دارای القاب زیادی بود، از آن جمله: نقی، ناصح، نجیب، صادق، دلیل، عالم، فقیه، مرتضی، فتاح، امین، طیب، ابن الرضا و... که مشهورترین آن ها هادی و نقی بوده است.

در دوران زندگانی امام علی النقی (علیه السلام) ( 254- 212ق) شش خلیفه عباسی به اریکه ی قدرت غاصبانه تکیه زدند و به آن حضرت و خاندان رسالت ظلم و ستم روا داشتند.

امام هادی (علیه السلام) شش سال و چند ماه بیشتر نداشت که معتصم امام جواد (علیه السلام) را از مدینه به بغداد فراخواند و نقشه ی شهادت آن حضرت را طرح کرد.

ص: 477

امام هادی هشت سال داشت که پدرش را شهید کردند.

متوکل عباسی که به فرموده ی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) کافرترین خلفای عباسی بود ( ... عاشرهم أکفرهم) یحیی ابن هرثمه را با تعداد کثیری فرستاد تا امام هادی (علیه السلام) را از مدینه ی منوره به سامرّاء بیاورد (تبعید کند) و در سال 233 یا 234 آن حضرت را به سامرّاء آوردند.

آن حضرت مدت بیست سال و نه ماه در سامرّاء ماند و مکرراً در اذیت، آزار، زندان و... بود؛ سرانجام در روز چهارشنبه 26 جمادی الآخر یا 3 رجب سال 254ق، در سن 41 یا 42 سالگی توسط مُعتَز به شهادت رسید. برای تشییع جنازه اش، مردم سیل آسا آمدند و بازارها تعطیل شد. اول امام حسن عسکری (علیه السلام) ، برای پدرش نماز خواند سپس در بین جمعیت به دستور معتز، احمد بن متوکل، با مردم نماز خواند.

ص: 478

آن گاه پیکر حضرت را در داخل منزلش برده و به خاک سپردند. امام حسن عسکری (علیه السلام) همواره در کنار پدرش بود تا با اشک و آه پدرش را در مرقدش گذاشت. اکنون حرم و بارگاهش، زیارتگاه فرشتگان و مؤمنان است.

امام حسن عسکری (علیه السلام) با القاب: زکی، تقی، خالص، خاص، هادی، صامت، سراج، عسکری، ابن الرضا و... خوانده می شد که هرکدام گویای حقایق والای شخصیتی آن حضرت است و چون آن بزرگوار در پادگان نظامی زندان و زیر نظر بود، به نام عسکری شهرت یافت.

امام حسن عسکری (علیه السلام) در زندان های مختلف عمرش را سپری کرد ولی نتوانست به حج یا عمره مشرف شود.

حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) 22 سال داشتند که پدرشان به شهادت رسید و رهبری جامعه ی اسلامی به آن حضرت تعلق گرفت. در 15 ماه مبارک شعبان سال 255 یا 256ق، فرزندش بقیة اللّه الأعظم امام عصر (عج) قدم به عالم گذاشت که نه تنها خاندان رسالت بلکه تمام عالم هستی از نور جمالش روشن گردید.

ص: 480

موعود(عج) ناگهان از پشت پرده، چهره نمایان ساخت و پس از اقامه ی نماز دوباره در پشت ابر قرار گرفت و غیبت صغری آغاز شد.

پس از نماز، پیکر نازنین امام حسن عسکری (علیه السلام) را در داخل منزلش در کنار مرقد مطهر پدرش به خاک سپردند. آن روز شهر سامرّاء غرق در ماتم و عزا بود.

کائنات از نظر تکوینی و عاشقان اسلام و قرآن و رهروان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) از نظر تشریعی در انتظار طلوع آخرین خورشید منظومه ی امامت و ولایت به سر می بردند که دست قدرت لایزال هستی آفرین، آخرین ذخیره اش ( بَقِیةُ اللّهِ خَیرٌ لَ-کُم...) را در خانه حق و شهر سامرّاء به حجت حق امام حسن عسکری (علیه السلام) عطا کرد که با قلم وحی در ذراع راستش نوشته بود: «جاءَ الحَقُّ وَ زَهَقَ الباطِلُ اِنَّ الباطِلَ کانَ زَهُوقًا»

تاریخ نگارانِ مشهور، طلوع آخرین خورشید امامت «مهدی موعود(عج)» را در شب 15 شعبان 255ه-.ق نگاشته اند گرچه در برخی منابع 256 یا 258 ه- ق بیان شده است. ( البته هشتم شعبان نیز) گفته شده است.

ص: 483

امام حسن عسکری (علیه السلام) همواره امام عصر(عج) را به افراد خاص معرفی و آنان را وادار به اطاعت از آن حضرت می کردند تا ایشان مرجعیت دینی خاتم الاوصیاء را پایدار سازند و نیز فرهنگ غیبت و انتظار فرج آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را ترویج کرده و گسترش دهند. در این باره مطالب فراوانی وجود دارد که این مختصر گنجایش بیان آن را ندارد.

امّا تعدادی از دانشمندان شیعه بر این باورند که حضرت مهدی(عج) از روزی که به دنیا آمد ( 15 شعبان 255ق.) غیبت آن حضرت آغاز شد؛ چون در محضر عام دیده نمی شد، بنابراین نظر، دوران غیبت صغری 74 سال خواهد شد.

حسین بن روح نوبختی(ره) از سال 305 تا 326.ق (21 سال)

علی بن محمد سَمُری(ره) از سال 326 تا 329.ق (3 سال)

در بین مردم مشهور شده است که محل غیبت حضرت صاحب (عج) در سرداب منزلش بوده است. این گونه نیست بلکه این است که برخی خواص آخرین بار حضرت را در آن جا دیده اند [اساساً غیبت حضرت مکان نمی خواهد. او غایب از نظرهاست نه غایب از مکان ها.] در ضمنِ معرفی حرم های مطهر به بیان آن خواهیم پرداخت. ان شاء اللّه تعالی.

خانه ی امام هادی (علیه السلام) در جای حساس سامرّاء و در حلقه ی اصلی پادگان نظامی قرار داشت و پس از دفن پیکر پاک امام هادی (علیه السلام) و سپس پیکر مطهر امام حسن عسکری (علیه السلام) همین خانه به طور طبیعی حرم آن بزرگواران گردید و شیعیان در تولیت و نگهداری آن نقش به سزایی ایفاء کرده اند و نیز خادم امام حسن عسکری (علیه السلام) همواره آن خانه را ترمیم می کرد. و تا سال 328 ق، [تقریباً پایان غیبت صغری] وضع به همین منوال بود و مردم به زیارت مشرّف می شدند و در مسجدی که در کنار حرم وجود داشت به عبادت و نماز می پرداختند.

در سال 333ق، ناصر الدوله ی حمدانی که شیعه بود، برای مرقد مطهر، قبه و بارگاهی ساخت و در اطراف سامرّاء دیوار کشید و در کنار

ص: 488

حرم اتاق هایی برای زائران درست کرد. [البته در اثر جنگ هایی که بین او و معزالدوله ی بویهی رخ داد، اکثر برنامه هایش ناتمام ماند.]

در سال 337 ق، احمد معز الدوله از پادشاهان آل بویه برای مرقد مطهر ضریحی از چوب ساج درست کرد و نیز گنبد، صحن و... را ساخت. و سرداب غیبت را بازسازی نموده، کارهای ناتمام ناصرالدوله را کامل کرد.

در سال 367 ق، عضدالدوله ی بویهی تمام حرم های عراق را به روش جالبی بازسازی کرد (ضریح، گنبد، صحن و...) و در پنج سال این کار به اتمام رسید.[ سال 372 ق] (پایان عمر عضد الدوله) [ساختار اصلی آن بنا، پابرجا بود تا زمان انفجار حرم توسط دشمنان اسلام.]

ص: 489

در سال 445 ق، امیر ارسلان بسا سیری، عمارت عالی بر فراز حرم عسکریین (علیهما السلام) بنا نهاد و دو ضریح از چوب ساج بر مرقدهای آن دو امام ساخت و اطراف آن ها را با طلا تزیین کرد... .

در سال 495 ق، سلطان برکیاروق سلجوقی توسط وزیرش مجدد الدوله حرم های عسکریین و سرداب غیبت را بازسازی کرد و درهای زیبایی برای آن ها ساخت.

در سال 606 ق، حرم مطهر دچار آتش سوزی شد؛ سپس ناصر دین اللّه (خلیفۀ34 عباسی) که گرایشی شیعی داشت، بخش های آسیب دیده ی حرم را بازسازی نمود، و برای سرداب، درِ بسیار زیبایی ساخت و نام های دوازده امام شیعه: را در اطراف حوض حک کرد.

ص: 490

در سال 640 ق، حرم دوباره دچار آتش سوزی شد، و آسیب های فراوانی به حرم وارد شد، از جمله دو ضریح که امیر ارسلان ساخته بود، سوخت. آن گاه دانشمند بزرگ شیعه سید بن طاووس دو ضریح زیبای دیگر ساخت و بر فراز مرقد عسکریین (علیهما السلام) قرار داد و نیز بازسازی حرم ها، زیر نظر آن بزرگوار، توسط المنتصر باللّه آخرین خلیفه عباسی صورت گرفت و... .

در سال 740 ق تا 750 ق، در دوره ی ایلخانان مغول و تأسیس دولت جلایریان، شیخ حسن ایلگانی، تعمیرات گسترده ای در حرم عسکریین (علیهما السلام) انجام داد و برای حرم مناره هایی ساخت و ضریح را تزیین کرد.

در سال 914 ق ( 1508 میلادی)، شاه اسماعیل صفوی که بغداد را فتح کرد، کلیه ی حرم های مطهر را بازسازی کرد و هدایای

ص: 491

شگفت انگیزی به حرم ها تقدیم نمود؛ از جمله حرم عسکریین (علیهما السلام) را بازسازی و هدایایی تقدیم و برای خادمان حرم حقوق مستمری تعیین کرد. و در سال 920 ق، که دوباره مشرف شد، حرم ها را نیز مورد توجه قرار داد.

در سال 1106 ق، سلاطین عثمانی شیعیان سامراء را قتل عام و تعداد کثیری از شیعیان مهاجرت کردند و گفته می شد که یک نفر شیعه هم در سامرّاء نمانده است، حتی عمداً یا سهواً حرم ها را آتش زدند و... . شاه سلطان حسین صفوی با همکاری علما و بزگان اصفهان حرم های عسکریین (علیهما السلام) را بازسازی و افزون بر صندوق ضریح فولادی حرم امامین، دو صندوق دیگر برای مرقد نرجس و حکیمه خاتون درست کردند.

ص: 492

در سال 1156 ق، نادر شاه افشار که به زیارت عتبات عالیات مشرف شد؛ در حرم عسکریین (علیهما السلام) تعمیراتی انجام داد و نیز همسرش «رضیه بیگم» دختر شاه سلطان حسین صفوی گنبد و صحن حرم را بازسازی کرد.

در سال 1200 ق، میرزا محمد رفیع، مستوفی الممالک با همکاری شیخ محمد آل سلماسی از طرف احمد خان برمکی آل دنبلی حاکم آذر بایجان اقدام به بازسازی حرم عسکریین (علیهما السلام) کرد و تعمیرات اساسی و کامل در حرم سرداب انجام داد. و یکی از درهای حرم را عوض کرد. [ اما به خاطر قتل او برخی از کارها ناتمام ماند]

پس از به قتل رسیدن احمد خان دنبلی فرزندش حسین قلی خان دنبلی در سال 1225 ق، اقدام به بازسازی حرم های سامرّاء کرد و

ص: 493

تعمیرات پدرش را کامل نمود و نیز دو صندوق ضریح برای مرقد حضرت نرجس و مرقد حکیمه خاتون ساخت و نصب کرد.

در سال 1268 ق، پس از شهید شدن میرزا محمد تقی خان امیرکبیر (صدر اعظم ایران) وصی او شیخ عبد الحسین تهرانی نظر به وصیت امیرکبیر ثلث اموال او را صرف تعمیرات اماکن متبرکه ی عراق کرد؛ در همین راستا صحن حرم های سامراء را توسعه داد، ضریح نقره ای بر فراز مرقد قرار داد، گنبد حرم سامراء را به طلا تزیین و نیز سرداب، صحن و گلدسته ها را کاشی کاری نمود. این ساختار در نوع خود خیلی جالب و کم نظیر بود که تا 16 سال به اتمام رسید. (از سال 1270-1286ق.)

در اوایل قرن چهاردهم هجری قمری، در زمان میرزای شیرازی (م 1312ق.) که حوزه ی علمیه ی سامرّاء از رونق بالایی برخوردار شده

ص: 494

بود، تعمیراتی در حرم های عسکریین (علیهما السلام) انجام شد از قبیل آینه کاری رواق ها، ترمیم سنگ کاری صحن و... .

از سال 1380 ق تا 1387ق پس از دو مرحله دستبرد، عده ای که طلاهای گنبد و نقره های شمعدان ها را به سرقت برده بودند؛ مرحوم حاج علی اصفهانی آل کهربائی، [برای جبران خسارت های وارده توسط جنایتکاران]، تعمیرات گسترده ای را انجام داد. مناره ها را طلاکاری کرد و نیز ضریح نقره ای بر فراز مرقد نصب کرد و با خریدن خانه های شمال و شرق، حرم را توسعه داد.

پس از دو مرحله جنایات وحشیانه ی عده ای تروریست (در تاریخ های3/12/1384ش و23/3/1386ش) که حرم های عسکریین (علیهما السلام) را منفجر کردند و کینه ی دیرینه و دشمنی پایدارشان را با

ص: 495

فرزندان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به نمایش گذاشتند، بازسازی اساسی حرم های عسکریین (علیهما السلام) با همکاری شیعیان جهان، به ویژه ایران اسلامی و عراق و با نظارت سازمان علمی و فرهنگی (یونسکو) مربوط به سازمان ملل متحد شروع و به بهترین طرح و نقشه ساخته شده است.

اخیراً ضریح زیبا روی مرقد مطهر نصب شده است.

پیامبراسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در سامرّاء دست به سرقت، جنایت و تخریب زده اند که به این شرح اشاره می شود:

در سال 1106ه- ق از طرف سلاطین عثمانی فتنه ای بزرگ در سامِرّاء به وجود آمد که بیشتر شیعیان را قتل عام کردند و متباقی بی خانمان و مهاجر شدند. آستانه ی مقدس فرزندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را یا عمداً یا سهواً به آتش کشیدند که خسارات سنگینی به آن وارد شد. بعد از آن فاجعه ی وحشیانه و جگرگداز، شاه سلطان حسین صفوی و علمای اصفهان با همکاری خیرین حرم ها را بازسازی کردند.

در سال 1355ق تعدادی جنایتکار و مفسد با استفاده از تاریکی شب به حرم های فرزندان نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در سامرّاء حمله کردند و مقداری از طلاهای گنبد حرم را به سرقت بردند.

ص: 497

در سال 1356 ق جنایت پیشگان از خدا بی خبر به حرم مطهر حمله ور شدند و قفل در حرم را شکستند، قندیل ها (لوسترها)، و شمعدان های نقره ای و طلایی را که هر یک هشتاد کیلو وزن داشتند را به غارت بردند.

در تاریخ 3/12/1384ش = 23محرم1427ق. = 22 فوریه 2006 میلادی حرم های فرزندان سیدالانبیاء در سامرّاء هدف حمله ی تروریستی قرار گرفتند و تخریب شدند، که گروه تروریستی القاعده عامل آن شناخته شد.

در تاریخ 23/3/1386ش= 27 جمادی الاول 1428 ق.= 13 ژوئن 2007 میلادی، حرم مطهر عسکریین (علیهما السلام) توسط همان گروه بمب گذاری شد و دو مناره و قسمت های دیگر ویران گردید. [البته در

ص: 498

هر دوره ای توسط مسلمانان مخلص و دلباختگان خاندان پیامبر رحمت (صلی الله علیه و آله و سلم) ، حرم ها بهتر از قبل ساخته شدند و روی دشمنان خاندان وحی، سیاه و هویت کثیف خواریجی شان ثابت و ثبت تاریخ گردید.]

نخستین صندوق و ضریحی که روی مرقد امامین عسکریین درست شد، از چوب ساج بود که در آتش سوزی سال 640 ق از بین رفت.

در مرحله ی بعدی مرقد مطهر با کاشی و گچ پوشانده شد.

معزالدوله دیلمی ضریحی از چوب بر فراز مرقد عسکریین (علیهما السلام) قرار داد که در دوره های مختلف بازسازی هایی روی آن صورت گرفت و در دوره ی صفوی، در آتش سوزی دیگری از بین رفت.

در سال 1116 ق سلطان حسین صفوی ضریح فولادی ساخت و بالای مرقد امامین و بالای مدفن نرجس خاتون و حکیمه خاتون نصب کرد.

فتحعلی شاه قاجار ضریحی نقره ای ساخت و جایگزین ضریح فولادی سلطان حسین صفوی نمود.

ص: 500

در سال 1360 ق. ضریح نقره ای که ناصر الدین شاه برای مرقد امام حسین (علیه السلام) ساخته بود را به سامرّاء منتقل کردند و روی مرقد مطهر عسکریین (علیهما السلام) قرار دادند.

در سال 1375ق = 1335ش استاد محمد صنیع خاتم اصفهانی با برخی از هنرمندان اصفهانی دیگر ضریح بسیار جالب و زیبایی از طلا و نقره ساختند و بر فراز چهار مرقد نصب کردند. این ضریح دارای شش گوشه، هفده دهنه شبکه و دو درِ ورودی به داخل بود، روی ضریح شش گلدان و میان آن ها تاج های طلا قرار داشت، در گوشه های بالای ضریح، اسماء الهی نقش بسته بودند و با سوره ی مبارکه ی هل اتی، اشعار محمد حسین صغیر، احادیث امامان و... مزین شده بود که

ص: 501

متأسفانه در

حادثه ی دلخراش انفجار حرم توسط دشمنان اسلام دستخوش تخریب گردید.

دینی حکیمه خاتون قرار داد، سپس به همسری حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) درآورد و از آن بانو حضرت حجّت به دنیا آمد؛ سرانجام در سال 260 ق [ با فاصله ی کمی از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) ] در سامرّاء درگذشت و در جوار شوهرش دفن شد که داخل یک ضریح قرار گرفتند.

حضرت نرجس با نام های سوسن، صیقل و ریحانه نیز خوانده شده است.

به ویژه درباره ی حضرت حجت، مادرش و... ، و نیز آن بانوی با عظمت، یکی از سفرای حضرت ولی عصر(عج) بود و... .

سرانجام حکیمه خاتون در سال 274 ق، رحلت کرد و در جوار عسکریین (علیهما السلام) (قسمت پایین پا) به خاک سپرده شد.

زمانش بوده است. پس از وفات در پایین پای پدر و برادرش به خاک سپرده شد.

9. محمد بن قاسم، از نوادگان امام زین العابدین (علیه السلام) .

10. موسی بن محمد، از نوادگان حسن المثنّی بن امام حسن مجتبی (علیه السلام) .

11. شهید محمد بن صالح از سادات حسنی.

12. شهید زندان خلفای عباسی، ابوالفضل محمد بن جعفر از نوادگان امام حسن مجتبی (علیه السلام) .

13. عبید اللّه بن عبداللّه، از سادات حسنی.

14. قاسم بن عبداللّه، از نوادگان امام سجاد (علیه السلام) .

15. علی المکفّل، از نوادگان زید شهید بن امام سجاد (علیه السلام) .

16. زید بن موسی معروف به زید النار فرزند امام موسی کاظم (علیه السلام) .

ص: 507

17. علی بن ابراهیم بن علی بن عبید اللّه نوه ی امام سجاد (علیه السلام) که در جلوی خانه ی جعفر بن معتمد خلیفه ی عباسی به شهادت رسید و قاتلش شناخته نشد.

18. عبداللّه بن حسین از نوادگان جعفر طیار.

19. سید احمد بن امام الهادی (علیه السلام) .

20. زید بن علی، پسر امام هادی (علیه السلام) .

21. عبداللّه بن علی پسرامام هادی (علیه السلام) .

22. سید علی بن امام هادی (علیه السلام) .

23. موسی بن علی، پسر امام هادی (علیه السلام) .

24. علیة بنت امام الهادی (علیه السلام) .

25. حرم مطهر سید محمد (سَبُع دُجیل)

ص: 508

در 50 کیلومتری جنوب سامرّاء، در فاصله ی 80 کیلومتری شمال بغداد در مسیر بغداد به سامرّاء در شهر بلد از نواحی دُجیل حرم و بارگاه نورباران ابی جعفر سید محمد بن امام هادی (علیه السلام) برادر بزرگ امام حسن عسکری (علیه السلام) با گنبد و صحن و سرای وسیع و مناره ی 40 متری قرار دارد.

آن امام زاده ی بزرگوار در حدود سال 228 ق، چشم به جهان گشود و در علم، تقوا، اخلاق، معنویت و عبادت زبان زد خاص و عام شده بود.

او اُنس عجیبی با قرآن داشت، شیفته و عاشق تلاوت قرآن عظیم الشأن بود. از نظر شخصیتی در حدی بود که مردم تصور می کردند بعد از پدرش به مقام والای امامت برسد.

ص: 509

آن بزرگوار در عنفوان جوانی در 24 سالگی (دو سال جلوتر از شهادت پدرش) در سال 252 ق، در اثر بیماری رحلت کرد و خاندان رسالت را به سوگ نشانید و امام حسن عسکری (علیه السلام) در مصیبت او گریبان لباسش را درید. پیکر مبارک او را در نزدیک بلد دفن کردند.

مردم آن دیار اخلاص عجیبی به آن حضرت دارند و او را به نام (سَبُع دُجیل) شیر مرد دجیل می شناسند، او دارای کرامات فراوانی است و تاکنون چندین کتاب درباره شخصیت و کرامات آن بزرگوار نوشته شده است.

مؤمنین منطقه آن حضرت را همانند حضرت ابی الفضل باب الحوائج می دانند و داستان های شگفت انگیزی دارند.

از آن جایی که حرم سید محمد (علیه السلام) در مسیر اصلی سامرّاء نبود، مدت ها متروک مانده بود اما دوره های ساخت و ساز حرم آن حضرت به این شرح می باشد:

1. از برخی مدارک به دست می آید که نخستین بنای حرم سید محمد (علیه السلام) در سال های 367ق، توسط عضد الدوله ی دیلمی ساخته شد.

2. در سال های 914ق، شاه اسماعیل صفوی آن حرم را بازسازی کرد.

3. در سال 1198 ق، ملا محمد رفیع با هزینه ی احمد خان دنبلی این حرم را نیز بازسازی نمود.

ص: 511

4. در سال 1208 ق، شیخ زین العابدین سلماسی با هزینه ی احمد خان برای آن، حرم، گنبد و بارگاه ساخت و کاروان سرایی برای زائران در بخش شرقی بنا کرد.

5. ملا محمد صالح برغانی قزوینی عمارت قبلی را تخریب کرد و حرم زیبایی با گنبد کاشی کاری به وجود آورد که مدت 6 سال طول کشید ( از سال 1244- 1250 ق.).

6. در سال 1310ق، محدث نوری (میرزا حسین طبرسی) صاحب «مستدرک الوسائل» حرم را بازسازی کرده، دوازده حجره هم به وجود آورد و روی مرقد مبارک، ضریح فولادی قرار داد و ساخت و سازهای گسترده ای نیز ساخت.

ص: 512

7. در سال 1366 علامه میرزا محمد تهرانی عسکری نویسنده ی کتاب مستدرک البحار، آن حرم را بازسازی و صحن را توسعه داد.

8. در سال های 1380-1384 ساخت و سازهای مناسبی در حرم توسط خیرین مؤمن به ویژه تهرانی ها به وجود آمد که آن بنای باشکوه تاکنون پابرجاست. و اخیراً تزیینات و بازسازی هایی روی آن حرم صورت گرفته است.

این دانشمند ولایت مدار را متوکل جلاد به عنوان معلّم فرزندانش «معتز و مؤید» برگزیده بود. روزی متوکل از او پرسید: من و دو فرزندم معتز و مؤید برتر و بهتریم یا علی و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام)؟! ابن سکیت با شهامت تمام فرمود: قنبر غلام علی (علیه السلام) از تو و فرزندانت، پیش من برتر و بهتر است. آن گاه شروع کرد به بیان اوصاف والای حسنین (علیهما السلام) . متوکل خلیفه ی غاصب، عنان تحمل را از دست و همان جا دستور داد زبان حق بیان او را با شدیدترین شکنجه قطع و او را شهید کنند.

مالک اشتر نخعی با گنبد آبی کاشی کاری شده که حرم وسیع او مورد توجه مؤمنان قرار دارد.

ابراهیم همانند پدرش شجاع و از شیعیان مخلص امیرالمؤمنین (علیه السلام) و خاندان عصمت بود و در قیام جانانه ی مختار ثقفی برای خون خواهی امام حسین (علیه السلام) و شهدای کربلا، از قاتلان جنایت پیشه ی آنان، تحت فرماندهی مختار به عنوان فرمانده ی سپاه اش حماسه ها آفرید و در سال 67 ق، در درگیری با سپاه شام توانست عبیداللّه بن زیاد، حسین بن نُمَیر، شراحبیل و... را به هلاکت برساند، و چشم امام سجاد، اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیان را روشن سازد.

پس از شهادت مختار او مجبور شد در کنار مصعب بن زبیر قرار بگیرد و در جنگی که با لشکر عبد الملک مروان داشت، در سال 83

ص: 516

ق در منطقه ی دیر جاثلیق نزدیک دُجیل توسط سپاهیان شام به شهادت رسید و در این محل به خاک سپرده شد که فعلاً حرم و آستانه ی او زیارتگاه مؤمنان است.

سید محمد شریف بن محمد طاهر حسینی از عالمان به نام و صاحب آثارکه در قرن چهاردهم هجری می زیست و در سامرا رحلت کرد و در رواق شرقی حرم به خاک سپرده شد.

قابل توجه اینکه در شهر سامرا هشت تن از خلفای غاصب بنی عباس به خاک سپرده شده اند که دوران حکومت ظالمانه شان را در آن شهر سپری کرده بودند و نام و نشانی ازآنان نیست جز تاریخ ننگین و سیاه از ظلم و جنایات ضد بشری شان، آنان عبارتند از: معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین، معتز، مهتدی، معتمد.

مأموران متوکل عباسی امام هادی (علیه السلام) را شبانه از همین محل دستگیر کرده و بردند. و در همین مکان امام حسن عسکری (علیه السلام) عبادت می کرد و نیز برخی از لحظاتی که امام زمان (علیه السلام) در این محل بوده، در همین جا مشغول عبادت و راز و نیاز بوده است.

ما با قاطعیت اعلام می داریم که تمام این موارد یاد شده اتهام های بی اساس است.

این سرداب نه محلّ غیبت، نه مخفی گاه و نه محلّ ظهور حضرت مهدی (عج) است، بلکه برخی از خواص، آن حضرت را در این محلّ ملاقات و زیارت کرده اند؛ چنان چه بعد از اقامه نماز پدر بزرگوارش در همین جا وارد شد و... .

امام زمان (عج) در هیچ نقطه ی فیزیکی غایب نشده و مخفی نیست بلکه او به عنوان حجت خدا در هر جا که بخواهد، حاضر می شود. او ظاهر نیست اما حاضر است و از نظرها غایب می باشد؛ شیعیان معتقدند که آن حضرت به امر خدا از کنار کعبه معظمه ظهور می کند. او از ولادتگاه جدش پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و جدش امیرمؤمنان (علیه السلام) و از محلّ

ص: 522

بعثت رسول خدا و از جوار قبله مسلمانان عالم ظهور خواهد کرد. اَللّهُمَّ عَجِّل ظُهُورَه ُوَ اجعَلنَا مِن اَعوانِهِ وَ اَنصَارِهِ. آمِینَ رَبَّ العَالَمِینَ.

غرفه مستطیلِ بزرگ (مصلّای فعلی آقایان). این بخش ها با دو راهروی طولانی به هم متصل می شوند.

در گوشه این حجره چاهی است که مورد استفاده آن حضرات بوده است که به «چاه غیبت» شهرت یافته است و هیچ نقشی در غیبت نداشته است.

سنت می باشد. تنها کیفیت ولادت آن بزرگوار از زبانِ حضرت حکیمه بنت امام جواد (علیه السلام) روایت شده است و درباره ی کیفیت ولادت کسِی دیگری شاهد عینی نبود چون شرایط ایجاب نمی کرد، البته حضور والدینِ حضرت مسئله جداگانه ای است.

ولادت حضرت در سال 255 ه- ق و غیبت صغری در سالِ 260 ه- ق و غیبت کبری 15 شعبان سالِ 329 ه- ق اتفاق افتاد، اما زمینه های ظهورِ آن حضرت فراوان است که کتاب جداگانه ای می خواهد. در این جا به اشاره کوتاهی بسنده می شود.

در این زمان حضرت مهدی (عج) همان قلب تپنده ی کائنات است که حاضر و از نظرها غائب است. یعنی وجود دارد و گرنه جهان متلاشی خواهد شد.

عن الامام الصادق (علیه السلام) : «لَو بَقِیتِ الاَرضُ بِغَیرِ اِمامٍ لَساخَت.»

امام صادق (علیه السلام) : «اگر زمین بدون امام می ماند، به یقین درهم فرومی ریخت.»

اما نیاز ظهور آن حضرت را به طور تمام و کمال تنها خدا می داند و بس. بشر و به طور دقیق رهبرانِ بزرگ بشری ممکن است برخی از زاویه های کوچکِ این نیاز را درک کنند، و خواسته ها در صورتی از ارزش ویژه برخوردار است که متکی به عقل، منطق، شریعت و نیاز حقیقی است.

ص: 527

مسئله انتظار فرج از مسائل بسیار مهم و عمده است، و در فرهنگ اسلام جایگاه ویژه ای دارد. به ذکر برخی از روایات فراوانی که در این باره وجود دارد، بسنده می شود.

عن رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) : «اَفضَلُ العِبادَةِ اِنتِظارُ الفَرَجِ»

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) : «انتظار فرج از برترین عبادات است.»

عن علی (علیه السلام) : «اَفضَلُ عِبادَةِ المُؤمِنِ اِنتِظارُ فَرَجِ اللّهِ»

امام علی (علیه السلام) : «بهترین عبادت مؤمن انتظار کشیدن فرج خداوند است.»

عن الامام السجاد (علیه السلام) : «اِنتِظارُ الفَرَجِ مِن اَعظَمِ الفَرَجِ»

امام سجاد (علیه السلام) : «انتظار فرج خود از بزرگ ترین گشایش هاست.»

ص: 529

اما انتظار در صورتی کارساز و ارزنده است که از دو ویژگی برخوردار باشد:

انتظار باید حقیقی و راستین باشد. ادعای انتظار، داد زدن و شعار دادن نیست. انتظار راستین، تحرک آفرین، منطقی و زمینه ساز است. کسی که منتظر است به تمام معنا از نظر مادی و معنوی خود را می سازد، آمادگی می گیرد، محیط را آماده می سازد و زمینه ظهور را در حد توان خود مهیا و نواقص خود و جامعه را اصلاح می کند و... .

انتظار باید فراگیر و جهانی گردد، و ما عقیده داریم که خدای سبحان آن روز را که روزِ حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) است و او وارث همه انبیاء و وارث نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و یازده امام بر حق: است را خواهد رساند؛ یعنی خدا هم منتظر آن روز است که تمام کار آن به

ص: 530

اراده ی او است، و همه پیامبران و پیامبر اسلام و ائمه طاهرین (علیهم السلام) و حضرت زهرا (علیها السلام) منتظران حقیقی هستند.

با توجه به ولایت تکوینی، همه کائنات انتظار تکوینی آن روز را دارند اما انتظار تشریعی و اختیاری هنوز جهانی نشده است. پس از جنگ جهانی سوم شرایطی پیش خواهد آمد که تمام بشریت حتی کسانی که خدا و پیامبران را باور ندارند، منتظر او به عنوان مصلح جهانی خواهند شد. در حکومت حضرت مهدی (عج) امامت و رهبری آن حضرت جهانی است؛ لذا باید انتظار جهانی شود و زمینه پذیرش هم جهانی گردد تا آن حضرت به امر خدا ظهور و قیام کند؛ آن گاه جهان بشریت بلکه جن و انس برای آمادگی پذیرش از آن حضرت و حکومتش از

ص: 531

ایشان استقبال خواهند کرد. [این بحث عمیق و گسترده است و کتاب جداگانه و مستدل می خواهد.]

امام زمان (عج): «... برای تعجیل فرج زیاد دعا کنید، زیرا این فرج، فرج و خوشحالی شما خواهد بود.»

منطق است که گسترش ظلم و فساد را کسی از علل ظهور فکر کند؛ این ها به اندازه سر سوزنی در ظهور حضرت تأثیر ندارد و بالمقابل خودسازی فردی و اجتماعی اثر جدی در زمینه سازی ظهور خواهد داشت. [یک آدم بی منطق گفته بود: بگذارید فساد زیاد شود تا امام زمان ظهور کند!!!] برای روشن شدن این حقیقت به این روایت باید توجه کرد:

عن الامام الصادق (علیه السلام) : «مِن دِینِ الاَئِمَةِ اَ لوَرَعُ وَ العِفَّةُ وَ الصَّلاحُ ... وَ اِنتِظارُ الفَرَجِ بَالصَّبرِ.»

امام صادق (علیه السلام) : «ورع و پرهیزکاری و پارسایی، عفت و پاکدامنی و صلاح و درستی و... صبورانه در انتظار فرج بودن جزء دین امامان است.»

ص: 534

امام محمد باقر (علیه السلام) در پاسخ فُضیل سه بار فرمود: «کَذَبَ الوَقّاتُونَ.» (تعیین کنندگان وقتِ ظهور، دروغ پردازند.)

عن الامام الصادق (علیه السلام) : «مَن وقَّتَ لَکَ مِنَ النّاسِ شَیئاً فَلا تَهابَنَّ اَن تُکَذِّبَهُ، فَلَسنَا نُوَقِّتُ لِاَحَدٍ وَقتاً.»

امام صادق (علیه السلام) : «هرکس برای تو زمان تعیین کرد، بی مهابا او را دروغگو شمار؛ زیرا ما برای هیچ کس زمان تعیین نمی کنیم.»

ص: 536

و رسماً در قصر خود مستقر شد. بغداد تا پایان دوره خلافت عباسیان (656) ه- ق مرکز حکومت آنان بود تا آن که توسط هولاکوخان مغول حکومت آنان پایان یافت و شهر بغداد تسخیرشد.

این شهر مهم و تاریخ آفرین و باستانی در تاریخ اسلام به عنوان (مدینه السلام) و دارالخلافه مطرح شده و در ادبیات به نام شهر هزار و یک شب شهرت یافته است.

عده ای بر این باورند که بغداد در اصل (باغ داد) بوده است و داد نام مردی بوده که باغ بزرگی داشته و به همین مناسبت به این نام خوانده شده است.

تعدادی معتقدند که بَغ نام بتی در میان مردم عراق بوده و داد به معنای بخشش است.

شهر بغداد که سراسر از آثار باستانی موج می زد، در اثر حوادث جنگی و تحولات سیاسی و نظامی و امواج طوفان های طبیعی کمتر آثارِ باستانی ازآن به جا مانده است، بلکه ساختارهای جدید و ساختمان های مدرن امروزی چهره ی این شهر پایتخت را عوض کرده است. بغداد با کربلا 100 کیلومتر، با نجف اشرف 180 کیلومتر، با سامرا 120 کیلومتر و با مرز ایران 160 کیلومتر فاصله دارد.

ص: 539

کرد و در مرکز بازار شورجه ی قدیمی بغداد به نام (سوق العطّارین) دفن شد.

خدمات شایانی به اسلام و مکتب اهل بیت (علیهم السلام) انجام داد. آن اندیشمند بزرگ آثار و تألیفات فراوانی دارد که در صدر همه کتاب «الکافی» یکی از کتب اربعه ی شیعه است. او که در ده کُلین (38 کیلومتری شهر ری) متولّد شده بود، در سال 329 ه- ق در بغداد رحلت کرد و در رصافه نزدیک «جسرالشّهداء» و کنار مرقد علی بن محمّد سمری (چهارمین نائب خاصّ امام زمان(عج)) به خاک سپرده شد.

6. مرقد مطهر امامزاده والامقام: ادریس الحسنی از نواده های حسن مثنی فرزند امام حسن مجتبی (علیه السلام) بقعه و بارگاه او در محله کرّادۀ بغداد است و مردم خیلی به او اعتقاد دارند.

ص: 543

7. قبر بشر حافی: او از بزرگان متصوّفه و انسان آلوده ای بود که با درک حضور امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) هدایت شد و وقتی که از دنیا رفت در محلّه اعظمیه بغداد او را دفن کردند.

8. قبر بهلول: او عموزاده هارون الرشید و از شیعیان متدین و خردمند بود. قبر او در محله کرخ واقع شده است.

9. قبر سید سلطان علی: او فرزند اسماعیل بن امام صادق (علیه السلام) و کسی است که علیه امام کاظم (علیه السلام) جاسوسی کرد و به عذاب خدا گرفتار شد و عده ای برای او و برادرش محمد بارگاه ساخته اند. [او لیاقت بارگاه و زیارت را ندارد]

10. قبر قنبر علی: گفته می شود که او خادم امام دهم بوده و در «محله ی قنبر علی» در شرق بغداد به خاک سپرده شده است و بقعه ی

ص: 544

کوچکی دارد. (امّا قنبر غلام امیرالمؤمنین (علیه السلام) را حَجّاج خونخوار در شام شهید کرد، سپس در شهر حمص دفن شد که دارای بارگاه باشکوهی است.)

11.آرامگاه عبیداللّه بن محمد (علیه السلام) : او از نواده های امیرالمؤمنین (علیه السلام) مشهور به صاحب نذور می باشد. می گویند آن حضرت را منصور در سن 67 سالگی همانند خیلی از امام زادگان و سادات دیگر زنده به گور کرد، محل زیارت او در محلّه باب المعظم بغداد است.

12. آرامگاه سید محمد صالح از نواده های امام حسن، مشهور به (محمد فضل) زیارتگاه او در محله (الفضل) در خیابان الکفاح بغداد می باشد.

ص: 545

13. مدفن حسن بن علی بن حمزه علوی که در سال 593 ق، رحلت کرد و در اعظمیۀ بغداد به خاک سپرده شد.

14. آرامگاه امام ابوحنیفه، او نعمان بن ثابت پیشوای برادران محترم اهل سنّت حنفی است و مدتّی از شاگردان امام صادق (علیه السلام) بوده است و خودش گفته است: (لولا السنتان لهلک النعمان) اگر دو سال شاگردی امام صادق (علیه السلام) نبود من هلاک می شدم. در برخی از تواریخ آمده است که جد ایشان از کابل بوده است.

او در سال80 ه- .ق در کوفه متولد شد. منصور خلیفه عباسی او را برای قضاوت در بغداد آورد ولی چون از کارهای خلاف منصور ممانعت می کرد، در نتیجه منصور او را زندان و شکنجه کرد. در سال 150 ه- ق رحلت کرد و در بغداد در «مقبرۀ خیزران» دفن شد و بنای

ص: 546

بزرگی دارد که برج ساعت داخل بقعه او عجیب و دیدنی است. از آثار او (الفقه الاکبر) و (مسند ابی حنیفه) است.

15. قبر عبدالقادر گیلانی در محله باب الشیخ بغداد: او مؤسس یکی از فرقه های صوفیه است، او در گیلان در سال470 چشم به جهان گشود و در سال 561 ق چشم از جهان فروبست و در بغداد دفن شد.

16. قبر شیخ عمر سُهروردی: در شرق بغداد در رصافه، او از علمای برادران اهل سنت شافعی و از صوفیان است که در سال 539 به دنیا آمد و در سال 632 ق، رحلت کرد.

17. مدفن زبیده همسر هارون الرشید که در مقبره ی «کرخ» با گنبد مخروطی آجری قرار دارد، او توانست که برای رفع مشکل آب حجاج با ایجادکانال طولانی آب را از کوه های طائف به عرفات منتقل کند.

ص: 547

18. قبر شیخ معروف کرخی متوفای 200ق که قبرش در نزدیکی قبر زبیده همسر هارون الرشید در غرب دجله (کرخ) واقع شده است.

19. قبر احمد بن حنبل، (164- 241ق). او مؤسس فرقه ی حنبلی و از محدثان مهم برادران اهل سنّت در قرن دوم ه- ق است. قبر او در نزدیکی رصافه ی بغداد قرار دارد.

20. دانشمند بزرگ شیخ عبدالحمید بن محمد بن ابی الحدید معتزلی (تولد586 - وفات (صلی الله علیه و آله و سلم) 55ق) شارح مشهور نهج البلاغه که قبر او در مقبره ی رصافه قرار دارد.

21. مدفن راغب اصفهانی صاحب کتاب «مفردات راغب» متوفای 565 ق.

ص: 548

22. مقبره ی محمد بن جریر طبری، صاحب تفسیر کبیر و تاریخ طبری (224-

310ق).

23. محل دفن عبدالرحمن بن علی حنبلی معروف به ابن جوزی(510- 597).

21. مساجد بزرگ و تاریخی همانند: مسجد جامع الخفافیس از دوره عباسیان که اثری از آن نیست، مسجد جامع الخلفا که در شارع الرشید قرار داشته و از آن مسجد جز گلدسته زیبای آجری چیزی باقی نمانده است و مساجد و مدارسی که اخیراً ساخته شده است و دانشگاه های مهم و تاریخی؛ البته آثار زیادی وجود دارد که بنابر اختصار بوده است و از ذکر آن ها صرف نظر شد.

ص: 549

سلمان فارسی (سلمان محمدی) که در عراق به سلمان پاک شهرت دارد. او از اصحاب مخلص و باوفای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امام علی و یکی از مهم ترین اعضای شرطة الخمیس آن حضرت بود. او از سوی خلیفه ی دوم با صلاح دید امیرالمؤمنین (علیه السلام) والی مدائن تعیین شد و در سال 33 یا 36 ق در سن 250 سالگی یا... در مدائن درگذشت و امیرالمؤمنین (علیه السلام) به اعجاز از مدینه به مدائن آمد و به همراه حضرت خضر و هفت صف از فرشتگان بر پیکر او نماز خواند. جنازه ی آن مرد الهی در غرب دجله در نزدیک طاق کسری دفن شد که فعلاً بارگاه باشکوهی دارد و مسلمانان با اخلاص به زیارتش مشرف می شوند.

ابوعبداللّه حذیفة بن یمان از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و از یاران خاص علی (علیه السلام) است که قبل از حضرت سلمان والی مدائن بود. او دارای فضایل فراوانی است و در تاریخ زندگانی پربارش خدمات ارزنده ای برای اسلام انجام داده است و صاحب سر پیامبر بود و... سرانجام در سال36ق در اثر مریضی سختی درگذشت و در جوار سلمان او را دفن کردند.

او از اصحاب باوفای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و نخستین زائر امام حسین (علیه السلام) و حامل سلام و پیام پیامبر به امام محمد باقر (علیه السلام) بود. آن انسان مخلص، اواخر عُمرش را در مدائن سپری و در همان جا رحلت کرد و در کنار حضرت سلمان دفن گردید.

کنگره ی آن فرو ریخت و تاکنون آن شکاف بزرگ بر فراز آن طاق موجود است. [آری از معجزات ولادت پیامبر ص درس ها باید گرفت]

شهر مدائن دارای مساجد فراوانی است و از مهم ترین آن ها مسجد جامعی است که منسوب است به امام حسن عسکری (علیه السلام) . [البته در هر مسجدی مستحب است که نماز تحیت خوانده شود]

بزرگ بابل ایستاد و به آن نیزار اشاره کرد و فرمود: ... در این جا شهری به وجود می آید که آن را «حِلّة سیفیه» می گویند... . از این شهر مردم پاک سرشتی پدید می آیند که در پیشگاه خداوند، مقرب و مستجاب الدعوه می شوند.) این شهر نیز دارای زیارتگاه های مهمی است که به برخی اشاره می شود:

او برادر تنی امام رضا و حضرت معصومه(علیهما السلام) است که پس از شهادت پدرش از بغداد فرار کرد و در نواحی حله در منطقه ی «سورا» مخفی شد و پس از وفات در جنوب حلّه دفن شد و مرقدش زیارتگاه مردم قرار گرفت و مؤمنین آن جا او را مستجاب الدعوة میدانند.

او برادر حضرت زید شهید است. مدفن او17 کیلومتری شمال شهر «کفل» قرار دارد.

او فرزند عبد اللّه المحض است که در سال 145ق، علیه منصور قیام کرد و پس از درگیری های فراوان به دست عمال منصور به شهادت رسید. امروزه آرامگاه باشکوه او در حومه ی شهرحله زیارتگاه مؤمنان است. و نیز محمد نفس زکیه که در مدینه علیه منصور قیام کرد و به فیض شهادت نایل شد.

در 4 فرسخی جنوب شهر حله در منطقه ای به نام «الرارنجیه» زیارتگاهی به نام آن حضرت وجود دارد. او از پیامبران عظیم الشأن بنی اسرائیل بود و گفته می شود که در این سرزمین رحلت کرده و دفن شده است.

در شمال شهر حله در روستایی به نام «بُرس» تپه ی بزرگی است که گفته می شود نمرودیان در آن جا حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام) را بر منجنیق بسته و به آتش افکندند.

در شهر مذهبی و تاریخی حله مراقد سادات، فقها و علمای بزرگواری وجود دارد که از آن میان فقیه بزرگ ابن ادریس حلی صاحب «السرائر»، ابن سعید حلی صاحب کتاب «جامع الشرایع» و محقق حلی صاحب کتاب «شرایع الاسلام» را می توان نام برد.

در فاصله ی 35 کیلومتری شمال شرق کوفه و در مسیر بزرگراه نجف به بغداد شهر ذی الکفل قرار دارد.

در این شهر نیز آثار باستانی و مراقد فراوانی وجود دارد و مهم تر از همه آرامگاه «حضرت ذی الکفل» یکی از پیامبران بنی اسرائیل در این سرزمین است. تاریخ نام اصلی او را «حزقیل یا حزقیال» گفته است و چون این پیامبر قوم یهود را در دوران اسارت شان در بابل کفالت می کرد به نام ذی الکفل شهرت یافته است. در این شهر ساختمان آجری مخروطی شکل قدیمی با ساختار عجیبی وجود دارد و در قسمتی از این آرامگاه مسجد قدیمی با یک گلدسته ی آجری موجود است.

در نزدیک شهر کفل در جوار پل عباسیه مرقد شخصیت بزرگ، شیعه و شاگرد ویژه ی امیرمؤمنان (علیه السلام) ، شهید والا مقام رُشید حجری(ره) که توسط عمال معاویه به شهادت رسیده بود، قرار دارد.

قرآن عظیم الشأن

نهج البلاغه، ترجمه ی محمد دشتی، نشر بکاء، چاپ دوم، 1386 چاپ کوثر.

ابن اثیر، عز الدین ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1965م.

ابن بطوطه، سفرنامه، ترجمه ی محمد علی موحد.

ابن شعبه حرّاری، ابو محمد حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول6 تحقیق اکبر غفاری، نشر اسلامی، قم، طبع دوم، 1404ق.

ابن صباع مالکی، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفة احوال الائمه (علیهم السلام) نجف حیدریه، 1381ق.

ابن عنبه، جمال الدین احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، بیروت .

ادیب الملک، سفرنامه ی ادیب الملک به عتبات، چاپ تهران، 1364ش.

اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّه فی معرفة الائمّه (علیهم السلام) ، تصحیح سید رسول محلاتی، بیروت، طبع اول، 1401ق.

ص: 565

اصفهانی، عماد الدین حسین، تاریخ جغرافیایی کربلا و اماکن متبرکه، تهران، 1326ش.

الامین، حسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، 1407ق.

آل طعمه، سلمان هادی، کربلا و حرم های مطهر، ترجمه ی حسین صابری، نشر مشعر، چاپ دوم 1388.

آل محبوبه، جعفر شیخ باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، دارالاضواء،چاپ دوم، 1406ق.

البرقی، ابو جعفر احمد بن محمد، المحاسن، تحقیق سید مهدی رجایی، نشر مجمع عالمی لاهل البیت (علیهم السلام) ، قم، طبع اول، 1413ق.

بلاذری، ابی الحسن، انساب الاشراف، بیروت، 1974م.

بلاغی، حجت، تاریخ نجف اشرف ، تهران، 1328ش.

جبران مسعود، الرائد، فرهنگ عربی - فارسی، مترجم رضا انزابی نژاد، چاپ اول، 1372.

ص: 566

حسینی الجلالی، محمد حسین، مزارات اهل بیت (علیهم السلام) و تاریخ ها، بیروت، ط سوم، 1415ق.

حسینی، عبدالرزاق، آرامگاه های خاندان پاک پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مشهد، آستان قدس رضوی، 1371ش.

خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد أو مدینة السلام، [ بی تا و بی جا].

خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، مؤسسة الاعلمی بیروت، ط دوم، 1407.

دائرة المعارف تشیع، تحت نظر احمد صدر حاج سید جوادی و... ، 1369ش.

دیلمی، ابو محمد حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب، مؤسسة الاعلمی، بیروت، طبع چهارم، 1398ق.

ره توشه ی عتبات عالیات، جمعی از نویسندگان، نشر مشعر چاپ چهارم1387.

زنجانی، جولة فی اماکن المقدسه، بیروت، الاعلمی للمطبوعات، 1414ق.

سفرنامه فخرالملک اردلان به عتبات عالیات، سازمان اسناد ملی ایران، 1372ش.

سفرنامه رضا قلی میرزا، دانشگاه تهران، 1346ش.

سفرنامه سیف الدولة، تصحیح خداپرست.

ص: 567

سفرنامه عضد الملک به عتبات عالیات،[بی تا].

سید بن طاووس، سید رضی الدین علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس حلّی، اللّهوف علی قتلی الطفوف، ترجمه ی عبد الرحیم عقیقی بخشایشی، قم، چاپ هفتم 1379ش.

سید بن طاووس، سید علی بن موسی بن طاووس، مصباح الزائر، مؤسسة لاحیاء التراث، قم، طبع اول، 1417ق.

سیوطی، جلال الدین عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدُّرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، طبع اول، 1414ق.

شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، نشر مؤسسۀ آل البیت (علیهم السلام) ، قم، چاپ اول، 1409ق.

شیخ صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بابویه، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم.

شیخ صدوق، محمد بن علی بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، مترجم محمد رضا انصاری، قم، 1385ش.

ص: 568

شیخ صدوق، محمد بن علی بابویه، معانی الاخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، نشر اسلامی، قم، چاپ اول، 1361ش.

شیخ صدوق، محمد بن علی بن الحسین بابویه، عیون اخبار الرضا، سید مهدی حسینی لاجوردی، تهران.

شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن بن علی، تحقیق علی اصغر مروارید، فقه الشیعه، بیروت، طبع اول، 1411ق.

شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن، امالی طوسی، دار الثقافة، قم، طبع اول، 1414ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسین، تهذیب الاحکام، رقم چاپ دوم 1380ش.

صحتی سردرودی، محمد، سیمای سامرّاء، سینای سه موسی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1374ش.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ی ابوالقاسم پاینده، تهران، 1354ش.

عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تعلیق سید هاشم رسولی محلاتی، بیروت، مؤسسة الاعلمی، طبع اول، 1411ق.

ص: 569

فیض، میرزا عباس، تاریخ کاظمین و بغداد،

قائدان، اصغر، عتبات عالیات عراق نشر مشعر، چاپ پنجم 1388.

قمی، شیخ عباس(ره)، منتهی الآمال، انتشارات هجرت، قم، چاپ هشتم، 1374.

قمی، شیخ عباس، تتمّة المنتهی.

کلینی محمد بن یعقوب بن اسحاق، کافی، تحقیق، علی اکبر غفاری، تهران طبع دوم 1389ش.

متقی الهندی، علاء الدین، کنز العمال فی السنن و الافعال، هند، حیدر آباد، 1313ق.

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ تهران 1388ق و چاپ بیروت1412 ق (دار احیاء التراث العربی) .

محلاتی، ذبیح اللّه، مأثر الکبری فی تاریخ السامرّاء، قم[ بی تا].

مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران1347

مصاحب، غلام حسین، دائرة المعارف فارسی، تهران، امیر کبیر، 1363ش.

ص: 570

معین، محمد، فرهنگ فارسی، انتشارات فرهنگ نما، چاپ اول 1387.

مفید، ابو عبداللّه محمد بن محمد بن نعمان، المقنّعه، مؤسسة النشر الاسلامی، قم ، طبع دوم، 1410ق.

مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، 1377ق.

مقدسی، ابو عبداللّه محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، علینقی مروی، تهران، 1361ش.

مقرم، سید عبد الرزاق، مقتل مقرم، ترجمه ی عقیقی بخشایشی، چاپ سوم، قم، 1387.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، چاپ پنجاهم، 1385ش.

موسوی زنجانی، سید ابراهیم، جولة فی الاماکن المقدسه، بیروت، الاعلمی للمطبوعات، 1405ق.

مهدوی، مصلح الدین، تاریخچۀ شهر سامرّاء و زندگانی عسکریین، اصفهانی، فردوس، 1381ق.

ص: 571

میلانی، محمد علی، راهنمای عتبات عالیات، مشهد مقدس، محب، 1377ش.

نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، مؤسسۀ آل البیت (علیهم السلام) ، قم، طبع اول 1417ق.

یاقوت حموی، شهاب الدین ابی عبداللّه، معجم البلدان، بیروت، دار صادر[ بی تا].

یعقوبی، احمد بن یعقوب، تاریخ الیعقوبی، نجف، مکتب المرتضویه، 1358ق.

5- هشتمین خورشید و ستارگان آسمان ولایت در خاورمیانه (ایران، افغانستان، پاکستان، هند و...) در دست پژوهش.

سایر آثار چاپ شدۀ مولف:

ارمغان ازدواج (ارمغان1) چاپ سوم.

ارمغان تربیت (ارمغان3).

گلواژه های معارف (1) چاپ ششم.

دستور و وصیت نامه شرعی و قانونی چ چهارم. با اضافات مهم.

درفش آفتاب ؛ مجموعه شعر«1» چاپ اول

***

شکوفه های یاس (اَشعار مدرّسی حجازی). آماده ی چاپ.

صلوات (ارمغان محبوب).

درس هایی پیرامون وهّابیت.

پاسخ به پرسش های دینی.

حدیث منزلت.

عالمان شهید شیعه افغانستان

مقالات.

تحقیقی درباره امامت.

مصاحبه ها وکارشناسی معارف در رادیوها.(پنج مجلد)

گلواژه های معارف(2).

همراز اول

از کوی دوست (خاطراتی از سفر حج.)

***

مژده های فرهنگی و تاریخی

ص: 574

ان شاء اللّه به زودی بخشی از مرثیه های سینه زنی را چاپ خواهم کرد.

و نیزکتابی درباره ی انقلاب اسلامی چهارکنت و کتابی درباره ی شهدای روحانیت و دانشمندان تحت عنوان (علمای شهید شیعه افغانستان ) را زیر دست دارم اگر گزارشهایی داشته باشید ارائه فرمایید تا ان شاءاللّه چاپ شود.

***

در موارد زیر اعلام آمادگی می شود:

سخنرانی و بیان معارف قرآن عظیم الشأن و اهل البیت علیهم الصلاة والسلام

اجرای برنامه های فکری, فرهنگی, تبلیغی و آموزشی

ص: 575

پاسخ به سؤالات شرعی، مشاوره حضوری و غیرحضوری در زمینه های مختلف

امور حج، عمره، عتبات و ...

راهنمایی در امور وصیت نامه نویسی (صدور وصیت نامه شرعی و قانونی)

کتاب ها و سی دی های فرهنگی؛

کلاس های تجوید قرآن، احکام، عقاید، اخلاق و ...

ارائه کتاب های مؤلف با تخفیف ویژه

توزیع کتاب های رایگان برای کتابخانه ها، مدارس، مساجد، حسینیه ها و ...

تلفن های تماس:

ص: 576

4 0915322632 -

09307690905

برای دریافت کتاب و نکاح نامه (دفترچه ازدواج)

09015531657

***

یادآوری های مهم:

در کتاب گلواژه های معارف، مهم ترین مطالب ضروری را نوشته ام (اصول دین، فروع دین، مسائل شرعی، مسائل عقد، آداب نوزادان، آداب اموات، تلقین، نماز میت، دعا و...)

شایسته است که این کتاب را داشته باشید و به دوستان تحفه بدهید.

کتاب ارمغان ازدواج (ارمغان1) گنجینه اسراری است برای نسل جوان ( اعم از پسران و دختران)

ص: 577

ارمغان تربیت (ارمغان 3) نمونه دانشکده کودک و نوجوان است. این کتاب تازه چاپ شده است و برای هر خانواده لازم و مفید است.

فهرست ها رایک بار مطالعه فرمایید.

***

مؤسسۀ قرآنی - پژوهشی پیامبر رحمت (صلی الله علیه و آله و سلم)

ص: 578