11

- طه - 20 - 40 - 35

35 - موسی ( ع ) زمانی توفیق مناجات با خداوند در کوه طور و دریافت حکم رسالت را یافت که از مرحله آزمون الهی و چشیدن سختی ها ، عبور کرد و شایستگی لازم را به دست آورده بود .

و فتنّک فتونًا. .. ثمّ جئت علی قدر ی-موسی

می توان فهمید که خداوند در نجات بخشی، نظر به سببهایی نیز دارد که به قرینه آیات بعد می توان گفت: آن سبب بعثت حضرت موسی (ع) بوده است.

6- فرعونیان ، در صدد سنگسار کردن موسی ( ع ) پس از شنیدن پیام های او

و إنّی عذت . .. أن ترجمون

برداشت بالا بنابراین نکته است که مراد از <ترجمون> سنگسار کردن باشد; نه تهمت زدن.

میدان مقابله بود .

ویلکم . .. قالوا ... فأجمعوا کیدکم ثمّ ائتوا صفًّا

آیات یاد شده، جملگی نشانگر تلاش جدی فرعونیان برای حفظ اتحاد خود در برابر موسی(ع) است و از زاویه دیگر، حکایت از خطری دارد که به خاطر بروز اختلاف، آنان را تهدید می کرده است.

15

- صافات - 37 - 122 - 3

3 - عبودیت و ایمان موسی و هارون ( علیهماالسلام ) موجب دستیابی آنان به پاداش هایی همچون پاداش های محسنان از سوی خداوند

إنّا کذلک نجزی المحسنین . إنّهما من عبادنا المؤمنین

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <إنّهما من عبادنا. ..> تعلیل برای جمله <إنّا کذلک نجزی المحسنین> است; یعنی، چون موسی و هارون (علیهماالسلام) از مؤمنان و بندگان خالص خدا بودند، به آنان چونان پاداش محسنان، پاداش دادیم. مقصود نجات از اندوه بزرگ و باقی ماندن نام و آوازه نیک آنان در تاریخ می باشد.

برداشت یادشده به خاطر این نکته است که هشدار مؤمن آل فرعون نسبت به گمراه شدن آنان در مورد قتل موسی(ع) انجام پذیرفت.

آمده است (لسان العرب).

18 - محبوبیت موسی ( ع ) در دل ها و در دربار فرعون ، مایه احترام به موسی ( ع ) و موجب خدمت فراوان به او شده بود .

و ألقیت علیک محبّه منّی و لتصنع علی عینی

چنانچه <صنیعه> (ریشه اشتقاقی <لتصنع>) به معنای احسان و کرامت باشد، مفاد <لتصنع. ..> چنین می شود: محبت تو را در قلب دیگران قرار دادم تا با مراقبت کامل من، مورد احترام و احسان آنان قرار گیری.

وی ، اعلام داشتند .

قالوا ءامنّا بربّ الع-لمین . ربّ موسی و ه-رون

جمله <ربّ موسی و هارون> - که عطف بیان برای <بربّ العالمین> می باشد - تعریضی است به فرعون و نیز کنایه از این نکته است که دیگر ربّ بودن تو، پذیرفتنی نیست.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 35 - 6

6 - قرار داشتن موسی و هارون ( ع ) در موضع اقتدار و تسلّط ، در پرتو آیات و معجزات الهی

و نجعل لکما سلط-نًا . .. ب-ئای-تنا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

17

- زخرف - 43 - 47 - 4

4 - < معجزه > نشانه ای الهی بر حقانیت رسالت و پیام توحیدی موسی ( ع )

فلمّا جاءهم ب-ای-تنا

در قرآن به جای واژه <معجزه>، <آیت و نشانه> به کار رفته است که بیانگر مطلب یاد شده است.

2 - سخنان نرم موسی و هارون ( ع ) ، زمینه ای مناسب برای پی بردن فرعون به حقیقت و یا پیدایش باور های خویش

فقولا له قولاً لیّنًا لعلّه یتذکّر أو یخشی

<خشیه> ترسی است که آمیخته با احساس عظمت طرف مقابل باشد (مفردات راغب). حرف <أو> فرعون را بین دو واکنش احتمالی ترسیم کرده است. بنابراین جمله <لعلّه...> بیان می دارد که امید است فرعون یا حقیقت را فهمیده و به آن یقین یابد و یالااقل احتمال صداقت موسی و هارون(ع) را بدهد و در نتیجه خطر را بزرگ دیده و از آن هراسان شود.

4 - اطمینان یافتن مادر موسی به بازگردانده شدن فرزندش به آغوش وی ، پس از دریافت وحی الهی

لولا أن ربطنا علی قلبها لتکون من المؤمنین

12 - قرار داشتن مادر موسی در وضیعت اضطراب و پریشانی ، پیش از وحی امیدبخش الهی به وی

و أصبح فؤاد أُمّ موسی ف-رغًا . .. لتبدی به

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 11 - 1

1 - تبدیل شدن مادر موسی به شخصیتی مصمم و قادر بر انجام کار های سترگ ، پس از دریافت پیام امیدآفرین الهی

و أوحینا إلی أُمّ موسی . .. و قالت لأُخته قصّیه

جمله <و قالت. ..> عطف بر محذوف است; یعنی، <فألقیه فی الیمّ و قالت لأخته قصّیه>. مادر موسی پس از دریافت وحی، اقدام به انداختن فرزندش در رود نیل کرد; با این که پیش از آن از فرط ترس و نگرانی نزدیک بود راز فرزندش را فاش سازد. این موضوع، بیانگر مطلب یاد شده است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 32 - 4

4 - دعوت خداوند از موسی ( ع ) ، به حفظ آرامش و دور ساختن ترس از خود

و اضمم إلیک جناحک من الرّهب

<جناح> کنایه از <بازو> یا <دست> است. <رهب> نیز معادل <خوف> و <ال> در آن برای عهد است و اشاره به ترسی دارد که بر موسی(ع) در وادی طور، به خاطر مواجه شدن با چیزهای ناگهانی و دور از انتظار، غلبه یافته بود. بنابراین <و اضمم إلیک...>; یعنی، برای فائق آمدن بر این ترسی که بر تو مستولی شده، بازوانت را به خودت بچسبان.

5

- انعام - 6 - 154 - 4

4 - خداوند با اعطای تورات به موسی(ع) نعمت خویش را بر وی تمام و کامل کرد.

تماما علی الذی أحسن

برداشت فوق بر این اساس است که مفعول <تمام> کلمه ای مانند <نعمه> باشد ; یعنی: <تماما النعمه علی الذی أحسن>.

فادع لنا ربک یخرج لنا

فعل <یخرج> مجزوم است و حکایت از شرطی مقدر دارد; یعنی: <ادع لنا ربک ان تدع یخرج . ..; دعا کن، اگر دعا کردی خداوند پدید خواهد آورد ...> این سخن دلالت بر اطمینان قوم موسی به استجابت دعای او دارد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

1

- بقره - 2 - 70 - 8

8 - قوم موسی ، مطمئن به استجابت دعا های موسی ( ع ) و اجابت خواسته های او از درگاه خداوند

قالوا ادع لنا ربک یبین لنا ما هی . .. ادع لنا ربک یبین لنا ما لونها ... ادع لنا

فعل <یبین> در آیه مورد بحث و آیات پیشین مجزوم به شرط مقدر است. کلام با تقدیر آن چنین می باشد: <ادع لنا ربک لیبین لنا ان تدع اللّه یبین; از خدا بخواه برای ما بیان کند. اگر تو از خدا بخواهی بیان خواهد کرد>. این معنا (اگر بخواهی بیان خواهد کرد) رسای به برداشت فوق است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 134 - 3،4،5،6،8

3 - موسی ( ع ) پیامبری مستجاب الدعوه و از منزلتی والا در پیشگاه خدا برخوردار بود .

ادع لنا ربک بما عهد عندک

مراد از عهدی که خداوند بر موسی دارد، به مناسبت تقاضای فرعونیان از موسی و درخواست دعا برای آنان، استجابت دعای او به درگاه خداست.

4 - استجابت دعای موسی در رفع عذاب از فرعونیان از وعده های خداوند به موسی ( ع )

ادع لنا ربک بما عهد عندک

برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <عهد خدا با موسی> استجابت دعای وی در خصوص برطرف شدن عذاب از فرعونیان باشد، نه مطلق دعاهای وی. آنان با تجربه های گذشته و یا گفته خود موسی(ع) فهمیده بودند که خداوند به او وعده داده که اگر برای رفع عذاب از فرعونیان دعا کند، دعایش پذیرفته است.

5 - فرعونیان به التزام پروردگار درباره استجابت دعای موسی در رفع عذاب از ایشان آگاه بودند .

ادع لنا ربک بما عهد عندک

6 - فرعونیان ، موسی ( ع ) را به منزلتش نزد خدا ( مستجاب الدعوه بودنش ) قسم دادند تا زوال عذاب را از خداوند درخواست کند .

ادع لنا ربک بما عهد عندک

<باء> در <بما عهد> در برداشت فوق، باء قسم گرفته شده است.

8 - فرعونیان آگاه به تأثیر دعای موسی ( ع ) در رفع عذاب از ایشان

ادع لنا ربک بما عهد عندک

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 135 - 2،5

2 - خداوند با اجابت درخواست موسی ، عذاب را از فرعونیان برطرف ساخت .

فلما کشفنا عنهم الرجز

5 - خداوند پس از اجابت دعای موسی ( ع ) و رفع عذاب از فرعونیان ، به آنان فهماند که تا زمانی محدود به

ص: 19

عذاب مبتلا نخواهند شد .

فلما کشفنا عنهم الرجز إلی أجل هم بلغوه

<إلی أجل> می رساند که خداوند عذاب را برای همیشه از فرعونیان برطرف نساخت و برای آن زمان تعیین کرد و اگر این حقیقت را به آنان ابلاغ نمی کرد، تعیین زمان اثر مطلوب نداشت.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 156 - 15

15 - خداوند نویدبخش موسی ( ع ) به استجابت دعایش برای سعادت بنی اسرائیل در دنیا و آخرت ، به شرط رعایت تقوا ، پرداخت زکات و ایمان به همه آیات الهی

فسأکتبها للذین یتقون و یؤتون الزکوه و الذین هم بایتنا یؤمنون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

7

- یونس - 10 - 89 - 1،4،12،13

1 - خداوند ، دعای موسی و هارون ( ع ) ، علیه فرعون و اطرافیانش را مستجاب کرد .

قال قد أجیبت دعوتکما

4 - برآورده شدن خواسته های موسی و هارون ( ع ) ( سخت شدن و مهرخوردن دل فرعون و اطرافیانش و وقوع عذاب استیصال ) مستلزم گذشت زمان و وارد آمدن فشار ها و سختی های بسیار بر موسی ( ع ) و هارون بود .

و اشدد علی قلوبهم فلایؤمنوا . .. قال قد أجیبت دعوتکما فاستقیما

از اینکه خداوند پس از اعلام استجابت دعای موسی و هارون (ع)، به آنان دستور استقامت و پایداری می دهد و استقامت را با فای سببیه به اجابت دعا مرتبط می کند. برداشت فوق استفاده می گردد.

12 - از امام صادق ( ع ) روایت شده است : < کان بین قول اللّه عز وجل : < قد اُجیبت دعوتکما > و بین أخذ فرعون ، أربعین عاماً ;

بین سخن خدای عزوجل [به موسی و هارون ]که فرمود: خواسته شما اجابت شد تا زمانی که فرعون را سرنگون کرد، چهل سال فاصله شد>.

13 - از امام صادق ( ع ) روایت شده است که رسول خدا ( ص ) فرمود : < دعا موسی ( ع ) و أمَّن هارون ( ع ) و أمَّنت الملائکه ( ع ) فقال اللّه تبارک و تعالی : < قد اُجیبت دعوتکما فاستقیما . . . ;

حضرت موسی(ع) دعا کرد و هارون آمین گفت و فرشتگان نیز آمین گفتند. پس خدای تعالی فرمود: به تحقیق خواسته شما اجابت شد، پس استوار باشید ... >.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 36 - 1،3

1 - خداوند تمامی خواسته های موسی ( ع ) را پذیرفت و به او شرح صدر و بیان روان عطا کرد و هارون را وزیر او قرار داد .

قال ربّ . .. قال قد أُوتیت سؤلک ی-موسی

<سؤل>; یعنی احتیاجی که نفس انسان بر تحصیل آن حرص میورزد و فرق آن با آرزو این است که آرزو در فکر انسان می گذرد، ولی <سؤل> پی گیری می شود. گویا همواره رتبه <سول> بعد از آرزو است.

3 - خداوند در وادی طوی ( در کوه طور ) موسی ( ع ) را بر اجابت خواسته هایش آگاه ساخت .

ص: 20

قد أُتیت سؤلک

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 37 - 1

1 - برآورده شدن خواسته های موسی ( ع ) در وادی طوی ، نعمتی سنگین از جانب خداوند بر آن حضرت بود .

قد أُتیت سؤلک ی-موسی . .. و لقد مننّا علیک مرّه أُخری

<منّه> به معنای نعمت سنگین است (مفردات راغب).

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- شعراء - 26 - 15 - 3

3 - پذیرش درخواست موسی ( ع ) از سوی خدا در مورد همراهی هارون با وی

فأرسل إلی ه-رون . .. فاذهبا ب-ای-تنا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 16 - 4

4 - پذیرفته شدن تقاضای موسی ( ع ) از سوی خداوند و تعلق اراده او بر بخشودن خطای موسی ( ع ) و نجات وی از فرعونیان

قال ربّ . .. فاغفرلی فغفر له

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 35 - 1

1 - پذیرفته شدن درخواست موسی ( مأموریت هارون برای پشتیبانی ) از سوی خداوند

و أخی ه-رون . .. فأرسله معی ... قال سنشدّ عضدک بأخیک

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

17

- زخرف - 43 - 50 - 3

3 - اجابت دعای موسی ( ع ) از سوی خداوند ، در زمینه رفع عذاب از فرعونیان

ادع لنا ربّک . .. فلمّا کشفنا عنهم العذاب

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

17

- دخان - 44 - 23 - 1

1- اجابت دعای موسی ( ع ) ، از سوی خداوند در مورد مجازات فرعونیان

فدعا ربّه . .. فأسر بعبادی لیلاً

ص: 21

9 - بنی اسرائیل ، بر اثر پافشاری بر آزاررسانی به موسی ( ع ) ، از راه راست منحرف شدند .

لم تؤذوننی . .. فلمّا زاغوا

<زیغ> به معنای میل و انحراف است.

15 - آزار رسانان به موسی ( ع ) ، مردمانی فاسق بودند .

لم تؤذوننی . .. و اللّه لایهدی القوم الف-سقین

قال أرءیت إذ أوینا إلی الصخره فإنّی نسیت الحوت

<صخره> به معنای <تخته سنگ بزرگ> است. <أوینا إلی الصخره> یعنی: <برای استراحت، در کنار آن صخره، جای گرفته بودیم.>.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 24 - 4

4 - بازگشتن موسی ( ع ) به سایه جهت استراحت ، پس از آب دادن گوسفندان دختران شعیب

ثمّ تولّی إلی الظلّ

13

- شعراء - 26 - 30 - 1

1 - دست بر نداشتن موسی ( ع ) از تبلیغ رسالت خویش در برابر تهدید های فرعون

قال . .. لأجعلنّک من المسجونین . قال أوَلوجئتک بشیء مبین

قال إن سألتک عن شیء بعدها فلاتصحبنی

قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

16

- غافر - 40 - 26 - 7

7 - تمسخر موسی از سوی فرعون ، در خصوص امداد الهی به وی و نزول عذاب بر دشمنان کافر

و لیدع ربّه

مقصود از جمله <ولیدع ربّه> (او پروردگارش را بخواند)، خواندن خداوند برای نجات موسی(ع) و یا فرود عذاب بر فرعونیان در جهت حمایت از آن حضرت می باشد. گفتنی است که فرعون این جمله را از سر استهزا و تمسخر گفته است.

فاستکبروا و کانوا قوماً مجرمین. فلما جاءهم الحق من عندنا قالوا إن هذا لسحر مبین

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

8

- هود - 11 - 97 - 3

3- فرعون و قوم او و بزرگان دربارش ، رسالت موسی ( ع ) را نپذیرفتند .

فاتبعوا أمر فرعون

پیروی از دستور فرعون (فاتبعوا أمر فرعون) پس از رسالت موسی(ع) (أرسلنا موسی) گویای مخالفت قوم فرعون و بزرگان دربارش با رسالت موسی(ع) است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

12

- مؤمنون - 23 - 48 - 1

1 - تکذیب نهایی موسی و هارون ( ع ) ، از سوی فرعون و اشراف وابسته به او

فکذّبوهما

فرعونیان ، موجب سرگردانی وی در شیر دادن به موسی ( ع ) بود .

و أوحینا إلی أُمّ موسی أن أرضعیه

توصیه خداوند به مادر موسی برای شیر دادن به فرزندش، می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 10 - 12

12 - قرار داشتن مادر موسی در وضیعت اضطراب و پریشانی ، پیش از وحی امیدبخش الهی به وی

و أصبح فؤاد أُمّ موسی ف-رغًا . .. لتبدی به

13

- نمل - 27 - 7 - 7

7 - آرامش موسی ( ع ) در شرایط سخت و بحرانی و تلاش وی جهت ایجاد امید و اطمینان در خانواده خود .

إنّی ءانست نارًا سئاتیکم. .. لعلّکم تصطلون

1 - خداوند از موسی و هارون ( ع ) خواست نگران موفقیت خود نباشند و از واکنش فرعون ، ترسی به دل راه ندهند .

إنّنا نخاف . .. قال لاتخافا

2 - خداوند به موسی و هارون ( ع ) اطمینان داد که فرعون فرصت ابلاغ پیام رسالت را از آنان نگرفته و بر طغیان خود نخواهند افزود .

نخاف أن یفرط . .. قال لاتخافا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 77 - 13

13 - خداوند به موسی ( ع ) اطمینان داد که در مسیر هجرت از مصر نه با نیرو های دشمن درگیر خواهد شد و نه مشگل جدی دیگری برای آنان بروز خواهد کرد .

أسر بعبادی . .. لاتخ-ف درکًا و لاتخشی

حذف متعلق <لاتخشی> بیانگر منتفی بودن هر چیزی است که مایه دلهره و خشیت باشد; از قبیل: احتمال غرق شدن در دریا و یا خطرهای غیر قابل پیش بینی دیگر.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

17

- دخان - 44 - 24 - 3

3- اطمینان بخشی خداوند به موسی ( ع ) و بنی اسرائیل ، در به سلامت عبور کردن آنان از دریا و غرق شدن فرعونیان

و اترک البحر رهوًا إنّهم جند مغرقون

هر چند عبارت <واترک . ..> معنای فرمان را در خود نهفته دارد; اما قرین شدن <رهوًا> می نمایاند که خداوند با بیان این صفت، در صدد اطمینان بخشی و ایجاد آرامش در روح موسی(ع) و اطرافیان آن حضرت بود.

5- موسی ( ع ) از عملکرد خضر ( ع ) در شکافتن بدنه کشتی ، شگفت زده شد و به او اعتراض کرد .

قال أخرقتها لتغرق أهلها

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 72 - 1

1- خضر ( ع ) اعتراض موسی را دلیل صحت پیش بینی خویش از ناشکیبایی موسی ( ع ) دانست و پیش گویی خود را به وی یادآور شد .

قال ألم أقل إنّک لن تستطیع معی صبرًا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 74 - 5،11

5- موسی ( ع ) نوجوان مقتول را ، فردی بی گناه دانست و خضر ( ع ) را به جهت کشتن وی ، به شدّت مورد اعتراض قرار داد .

قال أقتلت نفسًا زکیّه بغیر نفس لقد جئت شیئًا نکرًا

<زکاه> به معنای <طهارت> و <صلاح> و <نمو> و <برکت> و <مدح> آمده است. (لسان العرب) در آیه، مراد از <زکیه>، توصیف نوجوان به طهارت و پاکی از گناه است.

11- < عن أبی عبداللّه : . . . بینما العالم یمشی مع موسی إذا هم بغلام یلعب قال : < فوکزه العالم ، فقتله . فقال له موسی : < أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس لقد جئت شیئاً نکراً ؟ > . قال : < فأدخل العالم یده فاقتلع کتفه فإذا علیه مکتوب : کافر مطبوع ;

از امام صادق(ع) روایت شده: . .. آن گاه که عالم (خضر) با موسی(ع) می رفت، ناگاه، به پسری برخوردند که بازی می کرد. امام فرمود: <پس آن عالم، مشتی بر وی زد و او را کشت. موسی(ع) به او گفت: <أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس...؟>. امام فرمود: <پس آن عالم، دست برد و کتف پسر را بیرون آورد که بر آن نوشته شده بود <کافر مطبوع>.(کافری که مهر کفر بر او زده شده است)>.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 78 - 2

2- ناتوانی موسی ( ع ) از تحمّل کار های خضر ( ع ) ، در پی سومین سؤال و اعتراض او ، به اثبات رسید .

قال ه-ذا فراق بینی و بینک سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا

اعتماد به خواهر موسی(ع)

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 11 - 6

6 - خواهر موسی ، مورد اعتماد مادر و شریک او در مسائل با اهمیت

و قالت لأُخته قصّیه

ص: 40

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

14

- سجده - 32 - 23 - 1

1 - تورات از سوی پروردگار به موسی ( ع ) اِعطا شد .

و لقد ءاتینا موسی الکت-ب

<ال> در <الکتاب> می تواند برای عهد و اشاره به تورات داشته باشد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

16

- فصلت - 41 - 45 - 1

1 - اعطای کتاب ( تورات ) به موسی ( ع ) از سوی خداوند

و لقد ءاتینا موسی الکت-ب

17

- دخان - 44 - 19 - 8

8- معجزات و دلایل نیرومند موسی ( ع ) ، پشتوانه آن حضرت در برخورد مقتدرانه با فرعونیان

أن أدّوا . .. و أن لاتعلوا ... إنّی ءاتیکم بسلط-ن مبین

تعبیر <إنّی. ..> در مقام تعلیل است; یعنی، موسی(ع) به دلیل بهره مندی از <سلطان مبین>، به فرعونیان فرمان <أن أدّوا> و <أن لاتعلوا> می دهد.

های آن حضرت ، اعتراف کرد .

قال إن سألتک . .. قد بلغت من لدنّی عذرًا

جمله <قد بلغت من لدنّی عذراً> یعنی: <از دیدگاه من، به عذری قابل قبول جهت ترک مصاحبت دست یافتی. >. این جمله، به قرینه <قد>، مربوط به <إن سألتک...> نیست، بلکه اعتراف موسی(ع) به این است ترک مصاحبت تو با من، هم اکنون نیز دلیل موجهی دارد، ولی طالب مهلتی دیگر هستم.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 35 - 2

2 - موسی ( ع ) در عین ارائه پیشنهاد در باره امور رسالت خویش ، در محضر خداوند ، به آگاهی کامل او اعتراف کرد و تصمیمات او را دقیق و صحیح دانست .

و أشرکه فی أمری . .. إنّک کنت بنا بصیرًا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- شعراء - 26 - 13 - 1

1 - تردید موسی ( ع ) در توانایی خویش برای رسالت ، از ناحیه کمی سعه صدر و گویا نبودن زبانش

و یضیق صدری و لاینطلق لسانی

<ضیق صدر> مقابل <سعه صدر> و <انطلاق لسان> (رها بودن زبان) کنایه از فصاحت بیان است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- شعراء - 26 - 20 - 1

1 - اعتراف موسی ( ع ) در برابر فرعون به قتل غیرعمدی و ناخواسته مرد قبطی

قال فعلتها إذًا و أنا من الضالّین

تعبیر <أنا من الضالّین> می تواند اشاره به این باشد که موسی(ع) پیش از آن عمل نمی دانسته که درگیری او با مرد قبطی (برای دادخواهی مرد سبطی) منجر به قتل او خواهد شد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 16 - 2

2 - اعتراف صریح موسی ( ع ) در پیشگاه پروردگار ، به اشتباه خویش در قتل مرد قبطی و درخواست آمرزش از ساحت او و نجات از شرّ فرعونیان

قال ربّ إنّی ظلمت نفسی فاغفرلی

مقصود موسی(ع) از آمرزش در <اغفرلی> زدوده شدن پی آمد کار وی و رهایی از انتقام فرعونیان است.

6 - تورات کامل کننده دستورهای دهگانه ابلاغ شده به موسی(ع) و موجب اکمال شریعت او

ثم ءاتینا موسی الکتب تماما

برداشت فوق بر این مبناست که مفعول <تماما> اصول دهگانه باشد.

<إلقاء> (مصدر <ألق>) به معنای انداختن است.

2 - تحرک شدید و تند و تیز عصای موسی در پی افکندن آن بر زمین

فلمّا رءاها تهتزّ کأنّها جانّ

<إهتزاز> (مصدر <تهتزّ>) به معنای به حرکت در آمدن است. تشبیه حرکت عصای اژدها شده موسی به حرکت مار کوچک (جان)، بیانگر آن است که عصای مار شده - علی رغم این که ماری بزرگ بود - چنان چالاک بود که گویا ماری کوچک است.

12 - موسی ( ع ) ، علاوه بر مقام نبوت ، منصب امامت و رهبری سیاسی بنی اسرائیل را نیز عهده دار بود .

و قال موسی لأخیه هرون اخلفنی فی قومی

33 - درنگ چندساله موسی ( ع ) در بین مردم مدین ، مرحله ای دیگر از آزمون و ابتلای موسی ( ع ) بود .

و فتنّک فتونًافلبثت فی أهل مدین

<فاء> در <فلبثت> ممکن است برای عطف مفصل بر مجمل باشد. در این صورت درنگ موسی(ع) در مدین، مصداق فتنه (آزمون یا سختی) خواهد بود.

11 - امید موسی ( ع ) ، به یافتن اطلاعاتی از محل برافروخته شدن آتش ، برای یافتن راه و ادامه مسیر سفر

س-اتیکم منها بخبر

جمله <سآتیکم منها بخبر> به تقدیر <سآتیکم من عندها بخبر نهتدی به> است; یعنی، به زودی از آن جا اطلاعی خواهم آورد که با کمک آن راهمان را پیدا کنیم.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 22 - 5

5 - امید بستن موسی ( ع ) به هدایت خداوند در یافتن راهی بی خطر و رساننده به مدین

قال عسی ربّی أن یهدینی سواء السبیل

<سواء السبیل> (راه وسط) کنایه از راهی است که خطر گم شدن در آن نباشد و به راحتی انسان را به مقصد برساند.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 29 - 10

10 - موسی ( ع ) ، امیدوار به یافتن کسی یا کسانی در کنار آتش و کسب اطلاع از آنان درباره راه

قال لأهله امکثوا . .. لعلّی ءاتیکم منها بخبر

پیامبران خود را یکی پس از دیگری مبعوث کردیم.

6 - بعثت عیسی ( ع ) ، پس از موسی ( ع ) و پیامبران بعد از او بوده است .

ثمّ قفّینا علی ءاث-رهم برسلنا و قفّینا بعیسی ابن مریم

جمله <و تلک نعمه. ..> استفهامی و به تقدیر <أوَتلک...> است. <أن عبّدتّ> می تواند عطف بیان برای اسم اشاره <تلک> و یا منصوب به نزع خافض (لام تعلیل) و به تقدیر <لأن عبّدتّ> باشد. <تعبید> (مصدر <عبّدتّ>) به معنای برده و بنده [خود] ساختن است; یعنی، آیا این که فرزندان اسرائیل را بنده خود ساخته ای، این نعمتی است که منّت آن را بر من می نهی.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 69 - 1

1 - پس از ارائه سِحر ساحران فرعون ، خداوند به موسی ( ع ) فرمان داد تا عصایش را بر زمین بیندازد .

و ألق ما فی یمینک

مراد از <ما فی یمینک>، عصای موسی(ع) است که در آیات پیشین در پاسخ <ما تلک بیمینک> از زبان موسی(ع) بیان شده بود. تصریح به این وصف، برای موسی(ع) خاطره آن پرسش و پاسخ را تجدید کرده و مایه اطمینان بیشتر او بود.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 86 - 3

3 - موسی ( ع ) ، تحت تأثیر خشم و اندوه

غضب-ن أسفًا

<ثبور> به معنای هلاکت و فساد است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 61 - 4،6،10

4 - ترساندن فرعونیان از عذاب - به خاطر افترای بر خداوند - سرلوحه سخنان موسی ( ع ) در صحنه مقابله با ساحران فرعون

قال لهم موسی ویلکم لاتفتروا علی اللّه کذبًا فیسحتکم بعذاب

<ویل>; یعنی، <اندوه> و <هلاکت> و <هر سختی که از ناحیه عذاب پدید آید> (لسان العرب). <ویلکم> نفرین است; یعنی، عذاب باد بر شما. برخی آن را مفعول برای فعل محذوف دانسته اند; یعنی، ألزموا ویلکم (با هلاکت و عذابتان همدم باشید). جمله <فیسحتکم بعذاب> روشنگر مفاد <ویلکم> است.

6 - بهره جستن موسی ( ع ) از تجمع مردم مصر جهت تماشای صحنه مقابله او و ساحران ، برای بیم دادن مردم و دعوت آنان به توحید و ایمان

قال لهم موسی ویلکم لاتفتروا علی اللّه کذبًا

10 - موسی ( ع ) با توجه به افترا های فرعونیان بر خداوند ، به آنان هشدار داد و شکست و ناکامی را برای آنان پیش بینی کرد .

ویلکم لاتفتروا علی اللّه . .. و قد خاب من افتری

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 86 - 14

14 - موسی ( ع ) ، گوساله پرستان بنی اسرائیل را مردمی عهدشکن توصیف کرده و آنها را به عذاب سخت الهی هشدار داد .

أم أردتّم أن یحلّ علیکم غضب من ربّکم

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 37 - 6

6 - تهدید فرعونیان از سوی موسی ( ع ) ، به فرجامی ناگوار به خاطر نپذیرفتن هدایت

قال موسی ربّی أعلم بمن جاء بالهدی . .. إنّه لایفلح الظ-لمون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

16

- غافر - 40 - 28 - 19

19 - هشدار مستمر موسی ( ع ) به فرعونیان ، درباره گرفتار شدن آنان به عذاب های گوناگون الهی

و إن یک صادقًا یصبکم بعض الذی یعدکم

مقصود از وعده موسی به فرعونیان، عذاب های الهی است. آمدن کلمه <بعض> می رساند که این وعده ها و عذاب ها، متعدد بوده است. فعل مضارع <یعد> نیز می فهماند که این وعده ها، به طور دائمی و مستمر به آنان ابلاغ می شد.

ص: 57

انقیاد موسی(ع)

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 82 - 18

18- موسی ( ع ) در برابر فرمان خداوند ، تسلیم بود .

رحمه من ربّک و ما فعلته عن أمری

خضر(ع) برای قانع ساختن موسی (ع) کارهای خود را به فرمان الهی مستند ساخت.

و لاترتدوا علی ادبارکم

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

4

- مائده - 5 - 22 - 1

1 - تأکید بنی اسرائیل بر کناره گیری از نبرد با زورگویان سرزمین مقدس ، علی رغم فرمان موسی ( ع )

قالوا یموسی ان فیها قوماً جبارین و إنّا لن ندخلها

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

4

- مائده - 5 - 23 - 5

5 - خداترسی یوشع وکالب ، بر انگیزنده احساس مسؤولیت آنان در برابر فرمان های موسی ( ع )

قال رجلان من الذین یخافون . .. ادخلوا علیهم الباب

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 142 - 15

15 - اصلاح امور جامعه بنی اسرائیل از دستورالعمل های موسی به برادر و خلیفه خود هارون

و أصلح

چون فرمان به اصلاح پس از انتخاب هارون به سرپرستی بنی اسرائیل آمده است، معلوم می شود مراد، اصلاح امور اجتماعی، فرهنگی و . .. بنی اسرائیل است، نه درستکاری هارون در امور شخصی خودش.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 93 - 3،4

3 - موسی ( ع ) ، وظایف و مسؤولیت های هارون را در زمان غیبت خود ، برای وی معین کرده بود .

ما منعک . .. ألاّتتّبعن أفعصیت أمری

<لا> در <ألاّتتّبعن> برای تأکید نفی مستفاد از <منعک> است و در اصل مراد چنین بوده است: <ما منعک أن تتّبعن>. برخی گفته اند: <لا> زاید نیست; بلکه مراد این است که: <ما الذی صدّک و حملک علی ألاّتتّبعن>; یعنی، چه چیز تو را بازداشت و بر پیروی نکردن من وادار ساخت (مفردات راغب).

4 - هارون ( ع ) ، متهم به مخالفت با فرمان های موسی ( ع ) با سکوت و بی تفاوتی در برابر انحراف بنی اسرائیل

ما منعک . .. أفعصیت أمری

<أفعصیت. ..> خطاب موسی(ع) به هارون(ع) است. ظاهر آیه چنین دلالت دارد که عصیان هارون از دستورات موسی(ع)، لااقل به عنوان اتهام از جانب موسی(ع) مطرح بوده است.

5- موسی ( ع ) از قومش درخواست کرد که همواره به خاطر داشته باشند که خداوند عامل رهایی آنان از شکنجه و کشتار فرعونیان بود .

إذ قال موسی لقومه اذکروا نعمه الله علیکم إذ أنج-کم من ءال فرعون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

12

- مؤمنون - 23 - 46 - 2،4

2 - حرکت به سوی فرعون و اشراف پیرامون وی ، نخستین رسالت موسی و هارون ( ع )

ثمّ أرسلنا موسی و أخاه ه-رون . .. إلی فرعون و ملإیه

4 - حاکمیت سرکوبگر فرعون ، مانع از آزادی مردم و روی آوردن موسی به هدایت آنان ، در مرحله نخست

ثمّ أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ملإیه

با توجه به این که در آیات پیشین، وقتی سخن از <انبیا> به میان می آمد، رسالت آنان به سوی توده های مردم مد نظر بود; ولی در مورد موسی(ع) سخن از رسالت او به سوی فرعون به میان آمده است، می توان گفت که حرکت حضرت موسی به سوی فرعون، بدان جهت بود که نظام فرعونی، مانع از آزادی مردم و گرایش آنان به موسی - و به عبارت دیگر - سدی میان او و مردم بوده است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

18

- ذاریات - 51 - 38 - 3

3 - نخستین مأموریت موسی ( ع ) ، حرکت به سوی فرعون بود .

و فی موسی إذ أرسلن-ه إلی فرعون

اولین سخن خدا با موسی(ع)

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- نمل - 27 - 8 - 8

8 - بیان تسبیح و تنزیه خداوند ، در نخستین مکالمه او با موسی

نودی . .. و سبح-ن اللّه ربّ الع-لمین

1 - هدف موسی ( ع ) از تقاضای نبوت و رسالت برای هارون ( ع ) ، به دست آوردن فرصت بسیار برای ذکر خداوند و حمد و ثنای مکرر او بود .

و أشرکه فی أمری . .. و نذکرک کثیرًا

فاعل <نذکرک> موسی و هارون(ع) است و مراد از کثرت ذکر خدا، افزایش تبلیغات توحیدی - براثر همراهی آن دو - است که متضمن مدح و ثنای خداوند می باشد.

غیر مترقبه. <لدنا> دلالت می کند که علم حضرت <خضر(ع)> دانش عادی و معمولی نبوده، بلکه از افاضات خاص ربّانی بوده است.

که موسی(ع) برای اخذ این نتیجه (ابطال شرک و اثبات توحید)، آن مقدمات را به کار گرفته بود.

17

- زخرف - 43 - 48 - 1

1 - معجزات موسی ( ع ) از نظر اهمیت ، دارای مراتب و هر یک مهم تر از معجزه قبلی او بود .

و ما نریهم من ءایه إلاّ هی أکبر من أُختها

<حقب> به معنای <دهر و زمانی طولانی> است اهل لغت آن را هشتاد سال نیز دانسته اند و مراد از پیمودن آن نیز، همان رسیدن به مجمع البحرین بوده است; یعنی، حتّی أبلغ مجمع البحرین بسیر قریب أو أسیر أزماناً طویله.

ألقها . .. خذها و لاتخف

أوحینا إلیک کما . .. کلم اللّه موسی تکلیماً

برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <کلم اللّه . ..> عطف بر <اوحینا الی نوح> در آیه قبل باشد. یعنی همانگونه به تو ای پیامبر وحی کردیم که با موسی سخن گفتیم و چون روی سخن با کسانی است که اعتراف به پیامبری موسی(ع) دارند آنان با توجه به این مشابهت باید اعتراف به پیامبری رسول اکرم(ص) نیز داشته باشند.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 122 - 4،5

4 - ساحران دربار فرعون پس از مشاهده معجزه موسی ( ع ) به پیامبری وی و برادرش هارون ایمان آوردند .

ءامنا برب العلمین. رب موسی و هرون

می توان گفت از اهداف ساحران در نام بردن خصوص <موسی و هارون>، پذیرش ایشان به عنوان پیامبران الهی بوده است.

5 - ساحران ، ایمان خویش را به موسی ( ع ) و هارون به همگان اعلام کردند .

قالوا ءامنا برب العلمین. رب موسی و هرون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 123 - 1،6

1 - فرعون در پی گرایش ساحران به رسالت موسی ( ع ) و ایمانشان به ربوبیت خداوند ، بشدت برآشفت و آنان را به سبب ایمانشان توبیخ کرد .

قال فرعون ءامنتم به قبل أن ءاذن لکم

ضمیر در <به> هم می تواند به موسی(ع) برگردانده شود و هم می تواند به <رب> برگردانده شود. در هر صورت برداشت فوق از آیه استفاده می شود.

6 - فرعون ، ایمان ساحران را به موسی ( ع ) ، خطری برای موقعیت و حکومت خویش احساس کرد .

إن هذا لمکر مکرتموه فی المدینه لتخرجوا منها أهلها

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 124 - 1،4

1 - فرعون بر کیفر دادن تمامی ساحران مؤمن به موسی ( ع ) تصمیم قطعی گرفت و بر آن سوگند یاد کرد .

لأقطعن . .. ثم لأصلبنکم

حرف <لام> در <لاقطعن> در <لاصلبن> لام تأکید و حاکی از سوگند مقدر است.

4 - ایمان به رسالت موسی ( ع ) ، خیانتی بزرگ از دیدگاه فرعون و در پی دارنده مجازاتی سخت

لأقطعن . .. ثم لأصلبنکم

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 126 - 4

4 - ساحران گرویده به موسی ( ع ) به مجرد آگاهی به آیات الهی ، آنها را باور کردند و بدآنهاایمان آوردند .

ءامنا بایت ربنا لما جاءتنا

برداشت فوق با توجه به کلمه <لما> استفاده شده است.

ص: 70

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 134 - 12

12 - ایمان به رسالت موسی و آزادی بنی اسرائیل ، از مهمترین خواسته های موسی ( ع ) از فرعونیان

لنؤمنن لک و لنرسلن معک بنی إسراءیل

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 135 - 8

8 - فرعونیان ، علی رغم پیمان مؤکدشان با موسی ( ع ) ( تصدیق رسالت او و آزادسازی بنی اسرائیل پس از برطرف شدن عذاب ) ، حتی لحظه ای به وی ایمان نیاوردند و بنی اسرائیل را آزاد نکردند .

فلما کشفنا عنهم الرجز . .. إذا هم ینکثون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 136 - 3

3 - فرعونیان به دلیل شکستن پیمانشان با موسی ( ع ) ( ایمان به وی و آزادسازی بنی اسرائیل ) سزاوار انتقام الهی و غرق شدن در دریا گشتند .

إذا هم ینکثون. فانتقمنا منهم

تفریع جمله <فانتقمنا> بر جمله <إذا هم ینکثون> به وسیله حرف <فاء> می رساند که پیمان شکنی فرعونیان در انتقام الهی از آنان دخیل بوده است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 71 - 1،2،4

1 - ساحران به خاطر ایمان به موسی ( ع ) ، مورد توبیخ و بازخواست فرعون قرار گرفتند .

قالوا ءامنّا . .. قال ءامنتم له قبل أن ءاذن لکم

<آمنتم> چه جمله خبری باشد و چه استفهامی (به تقدیر همزه)، مراد از آن توبیخ است و ضمیر <له> به قرینه حرف لام - که برای ربط <أمن> به غیر خداوند به کار می رود - و به تناسب ضمیر <إنّه> در <إنّه لکبیرکم> به موسی(ع) برمی گردد.

2 - ساحران فرعون ، موسی و هارون ( ع ) را پیامبر خدا دانسته و به آنان ایمان آوردند .

ءامنتم له

تعبیر ساحران در آیه قبل، <آمنّا بربّ هارون و موسی> بود; ولی فرعون در توبیخ خود، آنان را مؤمن به موسی(ع) معرفی کرد. گفتنی است که این نکته گویای تلازم ایمان به <ربّ موسی و هارون> با ایمان به رسالت آن دو در دعوت به ربوبیت خداوند است.

4 - ایمان به موسی ( ع ) در حکومت فرعون ، کاری غیر قانونی و ممنوع بوده است .

ءامنتم له قبل أن ءاذن لکم

نیاز به اذن فرعون در ایمان به موسی(ع)، نشان از ممنوعیت و غیرقانونی بودن ایمان به آن حضرت در آن عصر دارد.

ص: 71

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 72 - 2

2 - ساحران مؤمن ، برتری دادن فرعون بر خداوند و بهادادن به تهدیدات او در برابر دلایل روشن موسی ( ع ) را ، به کلی منتقی دانسته و ثبات و استحکام ایمان خود را نشان دادند .

قالوا لن نؤثرک علی ما جاءنا من البیّن-ت والذی فطرنا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- شعراء - 26 - 48 - 3

3 - اعتراف و ایمان ساحران به رسالت موسی و هارون ( ع )

قالوا ءامنّا بربّ الع-لمین

قید <ربّ موسی و هارون> اعتراف ضمنی بر ایمان آوردن ساحران به رسالت موسی و هارون(ع) است. آیه بعد (قال آمنتم له...) این مطلب را تأیید می کند.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- شعراء - 26 - 49 - 13

13 - ایمان همه ساحران به موسی ( ع ) و تهدید فرعون به شکنجه و کشتن تمامی آنان

قال ءامنتم له . .. و لأُصلّبنّکم أجمعین

بر معنای مقدم بودن، معنای تأخیر نکردن را نیز می رساند. زیرا صحت این ادعا که شخص بخواهد أول مؤمن باشد، به این است که بی درنگ حقیقت رخ نموده را باور کند و به آن ایمان آورد، و گرنه این احتمال منتفی نیست که دیگری در این فاصله ایمان آورد و او نتواند أول مؤمن باشد.

25 - موسی ( ع ) اولین مؤمن از قوم خویش به ناشدنی بودن رؤیت خدا

و أنا أول المؤمنین

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

7

- یونس - 10 - 80 - 3

3 - موسی ( ع ) ، به حقانیت راه خویش ایمان داشت و توانایی های دشمن را در مبارزه با خویش حقیر و ناچیز می شمرد .

فلما جاء السحره قال لهم موسی ألقوا ما أنتم ملقون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 35 - 1

1 - موسی ( ع ) با بیان آگاهی دقیق خداوند به خصوصیات او و خاندانش ، خود راپذیرای خواسته های خداوند و راضی به انتخاب های او خواند .

إنّک کنت بنا بصیرًا

مراد از <نا> موسی(ع) و اهل او از جمله هارون(ع) است، موسی(ع) پس از پیشنهاد وزارت برای هارون بیان می دارد که خداوندا! تو مرا و اعضای خاندانم را خوب می شناسی و ویژگی های برادرم هارون(ع) را نیز می دانی، این پیشنهاد من است، اما تصمیم تو هر چه باشد، تصمیمی آگاهانه و با بصیرت کامل است .

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 46 - 8

8 - موسی و هارون ( ع ) ، به قدرت برتر خداوند آگاه بودند و دیگران را از مقابله با خواست و اراده خدا ناتوان می دانستند .

إنّنی معکما

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

15

- صافات - 37 - 122 - 1

1 - موسی و هارون ( علیهماالسلام ) ، از بندگان مؤمن خدا

إنّهما من عبادنا المؤمنین

4- موسی ( ع ) و همسفرش ، پی جویانه ، به نقطه قبلیِ توقّف خود و محل از دست دادن ماهی بازگشتند .

فارتّدا علی ءاثارهما قصصًا

<إرتداد> (مصدر <إرتّدا); یعنی، <بازگشتن> و <قصّ أثره قَصَصاً>; یعنی، جاب پای او را با دقت، دنبال و پی گیری کرد. مراد از <فارتّدا...> این است که موسی(ع) و همراه او، به دقت، راه رفته را بازگشتند تا به همان نقطه که ماهی به دریا رفته بود، بازگردند.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 65 - 1

1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از بازگشت به مجمع البحرین ، با خضر ( ع ) ملاقات کردند .

فارتّدا علی ءاثارهما قصصًا . فوجدا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 40 - 10،38

10 - فرعونیان ، موسی ( ع ) را به مادرش سپردند و او وی را به خانه خویش برد .

فرجعن-ک إلی أُمّک

بازگشت موسی نزد مادر، به این است که مادر، او را نزد خود برده باشد; نه این که برای پرستاری او به دربار رفته باشد.

38 - بازگشت موسی ( ع ) از مدین و آمدن به وادی طوی در کوه طور ، براساس تقدیر و برنامه تنظیم شده از جانب خداوند بود .

فلبثت سنین فی أهل مدین ثمّ جئت علی قدر ی-موسی

از معانی <قدر> قضای الهی و تقدیر او است. گفته شده است: این کلمه، اسم مصدر برای <قدْر> به معنای مقدر ساختن است (لسان العرب). راغب نیز می گوید: <قدر> زمان و مکان مقدر شده برای هر چیز است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 86 - 1

1 - موسی ( ع ) در پی آگاه شدن از گمراهی بنی اسرائیل همراه با خشم و اندوهی شدید ، به نزد آنان بازگشت .

و أضلّهم السامریّ . فرجع موسی إلی قومه غضب-ن أسفًا

با توجه به آیات دیگر قرآن در این زمینه و نیز قرینه های موجود در همین آیات، چنین برمی آید که گمراه شدن بنی اسرائیل به دست سامری در میقات چهل روزه موسی(ع)، اتفاق افتاده بود و رجوع موسی(ع) به قوم خود نیز پس از پایان میقات بوده است. <غضبان> - چنان که برخی از اهل لغت گفته اند - به شخصی گفته می شود که غضب شدیدی داشته باشد و <أسف> به فرد خشمگینی گفته می شود که بر چیزی افسوس می خورد (لسان العرب).

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 12 - 7

7 - اقدام به موقع خواهر موسی ، برای بازگرداندن وی به آغوش مادر

و حرّمنا علیه المراضع . .. قالت هل أدلّکم علی أهل بیت یکفلونه

ص: 74

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 13 - 1،2،4

1 - به ثمر رسیدن تلاش خواهر موسی ، در بازگرداندن برادر خویش به آغوش مادر

قالت هل أدلّکم علی أهل بیت . .. فرددن-ه إلی أُمّه

خواهر موسی با دنبال کردن برادر، ورود به کاخ فرعون و بالاخره استفاده از فرصت به دست آمده، توانست موسی را به مادرش بازگرداند.

2 - بازگشت موسی به دامان مادر ، نمودی از تدبیر و اراده الهی است .

فرددن-ه إلی أُمّه

اسناد فعل <ردد> به ضمیر <نا> بیانگر مطلب یاد شده است.

4 - تعلق اراده الهی بر بازگرداندن سریع موسی ( ع ) و دیر نپاییدن زمان جدایی میان او و مادرش

فرددن-ه إلی أُمّه

به کارگیری <فاء> عاطفه - که برای بیان عدم تراخی است- نشان می دهد که زمان جدایی میان موسی(ع) و مادرش به قدری کوتاه بود که می توان آن را نادیده گرفت.

11

- طه - 20 - 94 - 7،22

7 - موسی و هارون ( ع ) ، برادران مادری یکدیگر بودند . *

قال ی-بنؤُمّ

مخاطب قرارگرفتن موسی(ع) از سوی هارون با تعبیر <ابن أُمّ> (پسرمادر)، ممکن است به این خاطر باشد که هارون و موسی(ع) برادران مادری یکدیگر بوده اند و نیز ممکن است یادآوری کلمه <مادر>، تنها به منظور جلب عواطف موسی(ع) صورت گرفته باشد.

22 - < علی بن سالم عن أبیه قال : قلت لأبی عبداللّه ( ع ) أخبرنی عن هارون لِمَ قال لموسی ( ع ) یابن أُمِّ . . . و لم یقل یابن أبی فقال : إنّ العداوات بین الإخوه أکثرها تکون إذا کانوا بنی علاّت و متی کانوا بنی أُمّ قلّت العداوه بینهم . . . قال : قلت له : فَلِمَ أخذ برأسه یجرّه إلیه و بلحیته و لم یکن له فی اتّخاذهم العجل و عبادتهم له ذنب ؟ فقال : إنّما فعل ذلک به لأنّه لم یفارقهم لمّا فعلوا ذلک و لم یلحق بموسی ( ع ) و کان إذا فارقهم ینزل بهم العذاب ;

علی بن سالم از پدرش نقل کرده که گفت: به امام صادق(ع) عرض کردم: مرا از سخن هارون با خبر کن که چرا به برادرش موسی(ع) گفت: ای فرزند مادرم . .. و نگفت ای فرزند پدرم؟ امام فرمود: دشمنی بین برادران، بیشتر زمانی است که از مادران متعدد باشند و اگر برادران از یک مادر باشند، دشمنی بین آنان کم است ... به امام گفتم: چرا موسی(ع) سر و ریش برادر را گرفته و بسوی خود می کشیده بود، در حالی که در گوساله پرستی آن قوم، هارون گناهی نداشت؟ امام فرمود: برای این که او در زمان گوساله پرستی، از آنان جدا نشد و به موسی(ع) ملحق نگردید و اگر آنان را ترک نموده بود، عذاب بر ایشان فرود می آمد>.

11

- طه - 20 - 30 - 1

1 - هارون برادر موسی ( ع ) و مورد اعتماد کامل آن حضرت بود .

واجعل لی وزیرًا من أهلی . هرون أخی

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 42 - 1

1 - هارون ، برادر موسی ( ع ) و شریک او در انجام رسالت الهی

هرون أخی . .. اذهب أنت و أخوک

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

12

- مؤمنون - 23 - 45 - 3

3 - هارون ، برادر موسی ( ع ) بود .

موسی و أخاه ه-رون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

12

- فرقان - 25 - 35 - 3

3 - هارون ، برادر حضرت موسی ( ع ) بود .

أخاه ه-رون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 34 - 1

1 - موسی ( ع ) ، بهره مند از برادری شایسته به نام هارون

و أخی ه-رون هو أفصح منّی لسانًا

و وهبنا له من رحمتنا أخاه ه-رون نبیًّا

چون نبوت هارون موهبت برای موسی(ع) دانسته شده; چنین برمی آید که مقام موسی بسی بلندتر از هارون باشد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 68 - 5

5 - خداوند ، به موسی ( ع ) اطمینان بخشید که توان او برتر از همه ساحران حاضر در صحنه مبارزه و مقام او رفیع تر از فرعون و فرعونیان است .

إنّک أنت الاعلی

داد .

اصطفیتک علی الناس برسلتی و بکلمی

حرف <باء> در <برسالتی> و <بکلامی>، <باء> استعانت است.

12 - سخن گفتن خدا با موسی ( ع ) و گزینش وی به پیامبری ، از نعمت های بزرگ خداوند به وی

اصطفیتک علی الناس برسلتی و بکلمی . .. و کن من الشکرین

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- مریم - 19 - 51 - 5،6

5- خداوند موسی ( ع ) را از هرگونه آلودگی مبرّا و او را برای خود خالص گردانید .

إنّه کان مخلصًا

<مخلَص> به فتح لام، یعنی خالص شده و کسی که خداوند او را برای خود خالص کرده و از آلودگی مصون داشته است (لسان العرب). تفاوت آن با مخلِص (به کسره) این است که <مخلِص> عبادتش را برای خدا خالص می کند، ولی <مخلَص> کسی است که خداوند او را برای خود برگزیده و خالص کرده باشد.

6- حضرت موسی ( ع ) برگزیده خداوند و دارای مقام رسالت و نبوت بود .

إنّه کان مخلصًا و کان رسولاً نبیًّا

فرق <رسول> و <نبیّ> این است که هر کس رسالت الهی دارد <نبیّ> نیز می باشد، زیرا <نبیّ> یعنی دارای خبر، ولی ممکن است کسی نبیّ باشد، اما به سوی شخصی یا قومی ارسال نشده و حامل رسالت الهی نباشد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- مریم - 19 - 52 - 3،5

3- خداوند ، موسی ( ع ) را برای نجوا و گفتوگوی با خود برگزید .

و قرّبن-ه نجیًّا

5- برگزیدگی موسی ( ع ) و انقطاع او از غیر خدا ، زمینه ساز سخن گفتن خداوند با او و نزدیک ساختن او به خود

إنّه کان مخلصًا . .. و ن-دین-ه من جانب الطور الأیمن و قرّبن-ه نجیًّا

توصیف موسی(ع) - در آیه قبل - به <مخلَص> (کسی که خداوند او را برای خود خالص گردانده است)، گویای شایستگی او برای شنیدن ندای خداوند است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 13 - 1،2،4

1 - خداوند ، موسی ( ع ) را به پیامبری برگزید و در وادی طوی او را از انتخاب شدن به رسالت ، آگاه ساخت .

و أنا اخترتک فاستمع لما یوحی

به قرینه <لما یوحی>، اختیار شدن موسی(ع) به معنای گزینش او برای پیامبری و تحمل وحی الهی است.

2 - موسی ( ع ) برگزیده خداوند و بهترین فرد زمان خویش برای دریافت وحی و ابلاغ پیام الهی بود .

و أنا اخترتک

<اختیار> از ماده خیر و به معنای <اصطفاء> (برگرفتن خالص هرچیز) است (لسان العرب).

4 - خداوند ، موسی ( ع ) را پس از برگزیدن به پیامبری ، به گوش فرادادن و دریافت وحی فرمان داد .

ص: 81

و أنا اخترتک فاستمع لما یوحی

4 - موسی ( ع ) ، قوم خویش را به هلاکت فرعونیان و حاکمیت بنی اسرائیل بر سرزمین مصر امیدوار ساخت .

عسی ربکم أن یهلک عدوکم و یستخلفکم فی الأرض

اگر یهود، مدعی خاتمیّت نبوت حضرت موسی(ع) بودند، باید به پیامبر (ص) می گفتند از ما تعهّد گرفته شده که به هیچ مدعی رسالتی ایمان نیاوریم، نه اینکه علامت پیامبر راستین را بیان کنند.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 141 - 2

2 - خداوند با بعثت موسی ، بنی اسرائیل را از سیطره فرعونیان و شکنجه های سهمگین آنان ر ها ساخت .

و إذ أنجینکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب

در جمله <هو فضلکم> (او شما را برتری بخشید)، برتری دادن تنها به خداوند نسبت داده شده است، ولی در جمله دوم <أنجیناکم> (ما شما را نجات دادیم) نسبت نجات بخشی به ضمیر <نا> (یعنی ما) داده شده است. از این مقابله می توان فهمید که خداوند در نجات بخشی نظر به اسباب نیز دارد که به مناسبت، سبب آن بعثت حضرت موسی است. بنابراین <أنجیناکم> یعنی ما با بعثت موسی شما را نجات دادیم.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 144 - 12

12 - سخن گفتن خدا با موسی ( ع ) و گزینش وی به پیامبری ، از نعمت های بزرگ خداوند به وی

اصطفیتک علی الناس برسلتی و بکلمی . .. و کن من الشکرین

و أضلّهم السامریّ . فرجع موسی إلی قومه غضب-ن أسفًا

با توجه به آیات دیگر قرآن در این زمینه و نیز قرینه های موجود در همین آیات، چنین برمی آید که گمراه شدن بنی اسرائیل به دست سامری در میقات چهل روزه موسی(ع)، اتفاق افتاده بود و رجوع موسی(ع) به قوم خود نیز پس از پایان میقات بوده است. <غضبان> - چنان که برخی از اهل لغت گفته اند - به شخصی گفته می شود که غضب شدیدی داشته باشد و <أسف> به فرد خشمگینی گفته می شود که بر چیزی افسوس می خورد (لسان العرب).

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 87 - 7

7 - بنی اسرائیل ، در زمان غیبت موسی ( ع ) و رفتن او به میقات ، زیورآلات غنیمتی خود را دور انداختند .

حمّلنا أوزارًا من زینه القوم فقذفن-ها

<قذف> به معنای پرتاب کردن و دور انداختن است. با توجه به جمله <حمّلنا أوزاراً> به نظر می رسد، بنی اسرائیل زیورآلات به غنیمت گرفته شده را به این خاطر که گناه و آلودگی است، به دور انداختند. و یا به جهت بی قدر و قیمت شدن آنها در شرایط صحرا و زندگی بیابانی، تصمیم به دور انداختن آنها گرفتند.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 90 - 10

10 - هارون ، وظیفه دار رهبری و ارشاد بنی اسرائیل در غیبت موسی ( ع )

و لقد قال لهم هرون من قبل

14 - قلب ها و دل های یهودیان عصر موسی آکنده از عشق به گوساله پرستی بود .

و أشربوا فی قلوبهم العجل

اشراب <مصدر أشربوا> به معنای آمیختن و نفوذ دادن است. مراد از <عجل> (گوساله) به قرینه <فی قلوبهم> محبت و عشق گوساله است نه خود گوساله. آوردن <عجل> به جای <محبت عجل>، بیانگر این است که: محبت گوساله چنان با قلبهای آنان عجین شده بود که گویا خود گوساله در دلهای آنان جای داشت.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 105 - 12

12 - بنی اسرائیلِ زمان موسی ( ع ) در سیطره نظام فاسد فرعونی

فأرسل معی بنی إسراءیل

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 127 - 4

4 - بنی اسرائیل همگام موسی ( ع ) و پیرو او در مبارزه علیه فرعون

أتذر موسی و قومه

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 137 - 11،12

11 - بنی اسرائیلِ زمان موسی در دوران حکومت فرعون ، مردمی صبور و مقاوم در برابر دشمنان دین بودند .

و تمت کلمت ربک الحسنی علی بنی إسرءیل بما صبروا

12 - صبر و مقاومت بنی اسرائیل زمان موسی در برابر ستمگری های فرعون ، موجب تحقق وعده الهی بر پیروزی آنان و نابودی دشمنانشان

و تمت کلمت ربک الحسنی علی بنی إسرءیل بما صبروا

حرف <باء> در <بما صبروا> سببیه است و <ما>، مصدریه. یعنی: <تمت ... بسبب صبرهم>.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 140 - 3

3 - خداوند ، بنی اسرائیل زمان موسی را بر همه اقوام و ملل عصرشان برتری بخشید .

و هو فضلکم علی العلمین

<ال> در <العالمین> برای عهد و اشاره به عالمین عصر موسی است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 142 - 18

18 - جامعه بنی اسرائیل در عصر موسی حاوی گروهی مفسد و با اندیشه ها و روشهایی نابهنجار

و لا تتبع سبیل المفسدین

ص: 87

أتتخذنا هزواً

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

1

- بقره - 2 - 69 - 2

2 - قوم موسی ، از وی تقاضا کردند تا رنگ گاوی را که باید ذبح شود ، از خداوند سؤال کند و برای ایشان بیان دارد .

قالوا ادع لنا ربّک یبین لنا ما لونها

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

1

- بقره - 2 - 70 - 8

8 - قوم موسی ، مطمئن به استجابت دعا های موسی ( ع ) و اجابت خواسته های او از درگاه خداوند

قالوا ادع لنا ربک یبین لنا ما هی . .. ادع لنا ربک یبین لنا ما لونها ... ادع لنا

فعل <یبین> در آیه مورد بحث و آیات پیشین مجزوم به شرط مقدر است. کلام با تقدیر آن چنین می باشد: <ادع لنا ربک لیبین لنا ان تدع اللّه یبین; از خدا بخواه برای ما بیان کند. اگر تو از خدا بخواهی بیان خواهد کرد>. این معنا (اگر بخواهی بیان خواهد کرد) رسای به برداشت فوق است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

1

- بقره - 2 - 93 - 12،13

12 - قوم موسی ، علی رغم اظهار پذیرش تورات و پیشمانشان بر گوش سپاری به فرمان های خدا و موسی ( ع ) ، تمرد کرده و عصیانگر شدند .

قالوا سمعنا و عصینا

13 - قوم موسی ، آشکارا و علنی و بدون هیچ پرده پوشی ، از فرمان های تورات و موسی ( ع ) سرپیچی کردند .

قالوا سمعنا و عصینا

بعید به نظر می رسد که قوم موسی در پاسخ به پیروی از فرمانهای خدا و موسی(ع) - خصوصاً با قرار گرفتن طور بر بالای سر ایشان - اظهار کنند که <ما نافرمانی می کنیم>. بنابراین <قالوا سمعنا و عصینا> بیان می دارد که اظهار اطاعت کردند و در عمل نافرمانی کردند، ولی از آن جا که نافرمانی اینان بسیار علنی و بدون پرده پوشی بوده، گویابه زبان آوردند که ما عصیان می کنیم.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

4

- مائده - 5 - 25 - 10

10 - بنی اسرائیل ، قومی فاسق به خاطر لجاجت و تمردشان در برابر فرامین موسی ( ع )

و بین القوم الفسقین

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 129 - 3

3 - رفع بیدادگری فرعون از بنی اسرائیل ، انتظار آنان از بعثت موسی ( ع )

قالوا أوذینا من قبل أن تأتینا و من بعد ما جئتنا

ص: 89

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 138 - 9

9 - بنی اسرائیل از موسی خواستند تا خدایی مانند خدایان بت پرستان برای آنان قرار دهد .

اجعل لنا إلهاً کما لهم ءالهه

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

6

- اعراف - 7 - 160 - 7

7 - بنی اسرائیل با توسل به موسی ( ع ) خواستار برطرف شدن مشکل کمبود آب شدند .

إذ استسقه قومه

19

- صف - 61 - 5 - 8

8 - بنی اسرائیل ، به رغم اندرز های موسی ( ع ) ، از اذیت و آزار آن حضرت دست برنداشتند .

ی-قوم لم تؤذوننی . .. فلمّا زاغوا

جمله <فلمّا زاغوا> بیانگر آن است که بنی اسرائیل، به جای پذیرش نصیحت های موسی(ع)، بر اذیت های خویش نسبت به آن حضرت پای فشردند.

او تذکر و هشدار داد .

لقد جئت شیئًا نکرًا . قال ألم أقل لک

در دومین تذکر، خضر(ع) عبارت <لک> آمده است. اضافه شدن این عبارت و تصریح به این که آن سخن در مورد شخص موسی(ع) صادر شده بود، گویای تأکید خضر(ع) بر موجه نبودن اعتراض موسی(ع) است.

2- خضر ( ع ) بر ناتوانی موسی ( ع ) از تحمّل کار های خضر برای سومین بار تأکید کرد .

قال ألم أقل لک إنّک لن تستطیع معی صبرًا

خضر(ع) یک بار، در آغاز برخورد با موسی(ع) و بار دیگر، پس از ماجرای کشتی و مرتبه سوم در پی قتل نوجوان، جمله ای را به موسی(ع) یادآور شد که حاوی چندین تأکید است. (إنّک لن تستطیع...).

3- پیش بینی خضر ( ع ) در مورد ناشکیبایی موسی ( ع ) در برابر کار های او ، مطابق واقع بود .

لقد جئت شیئًا نکرًا . قال ألم أقل لک إنّک لن تستطیع معی صبرًا

4- خضر ( ع ) با اشاره به ناآگاهی موسی ( ع ) از انگیزه قتل نوجوان ، اعتراض وی را ناموجه دانست و آن را نشانه درستی شناخت خویش از کم طاقتی و بی صبری موسی ( ع ) خواند .

لقد جئت شیئًا نکرًا . قال ألم أقل لک إنّک لن تستطیع معی صبرًا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 76 - 5

5- موسی ( ع ) به معذور بودن خضر ( ع ) در جدا شدن از وی با مشاهده تخلّف او از پیمان سکوت در برابر کار های آن حضرت ، اعتراف کرد .

قال إن سألتک . .. قد بلغت من لدنّی عذرًا

جمله <قد بلغت من لدنّی عذراً> یعنی: <از دیدگاه من، به عذری قابل قبول جهت ترک مصاحبت دست یافتی. >. این جمله، به قرینه <قد>، مربوط به <إن سألتک...> نیست، بلکه اعتراف موسی(ع) به این است ترک مصاحبت تو با من، هم اکنون نیز دلیل موجهی دارد، ولی طالب مهلتی دیگر هستم.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 78 - 2،9

2- ناتوانی موسی ( ع ) از تحمّل کار های خضر ( ع ) ، در پی سومین سؤال و اعتراض او ، به اثبات رسید .

قال ه-ذا فراق بینی و بینک سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا

9- موسی ( ع ) بر روش آموختن علم تأویل حوادث ، شکیبایی نداشت .

سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 82 - 23

23- خضر ( ع ) پس از آموختن اسرار کار های خود به موسی ( ع ) ، وی را بر بی صبری در برابر آن ، نکوهش کرد .

ذلک تأویل ما لم تسطع علیه صبرًا

ص: 92

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 72 - 4

4 - بینات ( دلایل روشن ) موسی ( ع ) ، برهان هایی واضح بر حقانیت او و باطل بودن ادعا های فرعون

قالوا لن نؤثرک علی ما جاءنا من البیّن-ت

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 36 - 3

3 - معجزات ارائه شده از سوی موسی ( ع ) ، دلایلی روشن و غیر قابل انکار بر رسالت الهی وی

فلمّا جاءهم موسی ب-ئای-تنا بیّن-ت

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

14

- عنکبوت - 29 - 39 - 2،3

2 - موسی ( ع ) ، پیام الهی را ، با دلایل روشن ، به قارون و فرعون و هامان ابلاغ کرد .

و ق-رون و فرعون و ه-م-ن و لقد جاءهم موسی بالبیّن-ت

3 - موسی ( ع ) ، پیامبری از جانب خداوند ، با بینات و آیات روشن بود .

و لقد جاءهم موسی بالبیّن-ت

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

16

- غافر - 40 - 23 - 2

2 - رسالت موسی ( ع ) ، همراه با نشانه های الهی و حجت و برهان روشن و روشنگر بود .

و لقد أرسلنا موسی بأی-تنا و سلط-ن مبین

<سلطان> در این آیه به معنای حجت است و <مبین> در معنای <روشن> و <روشنگر> به کار می رود.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

16

- غافر - 40 - 28 - 10،11

10 - موسی ( ع ) ، ارائه دهنده دلایل روشن و بی ابهام ، بر اثبات ربوبیت خداوند برای فرعونیان

و قد جاءکم بالبیّن-ت من ربّکم

11 - دفاع مؤمن آل فرعون از موسی ( ع ) ، به خاطر برخوردار بودن اندیشه و عقیده او بر دلیل و برهان روشن

أن یقول ربّی اللّه و قد جاءکم بالبیّن-ت من ربّکم

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <و قد جائکم بالبیّنات . ..> - که حال برای فاعل <یقول> یا<رجلاً> است - در مقام تعلیل برای مطلب پیشین; یعنی، تقبیح کشتن موسی(ع) می باشد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

17

- دخان - 44 - 19 - 5

5- موسی ( ع ) ، ارائه دهنده برهانی آشکار ، بر صدق خویش در دعوی رسالت

إنّی ءاتیکم بسلط-ن مبین

ص: 94

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

18

- ذاریات - 51 - 38 - 7،10

7 - رسالت موسی ( ع ) به سوی فرعون ، همراه با دلایل قاطع و روشن

أرسلن-ه إلی فرعون بسلط-ن مبین

<سلطان> به معنای حجت و برهان است.

10 - وضوح و روشنی ، از ویژگی های بارز دلایل و معجزات موسی ( ع )

أرسلن-ه . .. بسلط-ن مبین

تنها وصفی که خداوند در این آیه برای دلایل موسی(ع) آورده است، <مبین> می باشد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

18

- ذاریات - 51 - 39 - 6

6 - اتهام سحر و جنون از سوی فرعون به موسی ( ع ) ، پس از مشاهده دلایل و برهان های روشن رسالت آن حضرت

أرسلن-ه . .. بسلط-ن مبین ... و قال س-حر أو مجنون

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 66 - 6،8

6- در دیدگاه موسی ( ع ) ، خضر ( ع ) ، - فردی تعلیم دیده ، و علوم ویژه او ، دانشی اکتسابی بود .

ممّا علّمت

8- دریافت آموخته های خضر ، در دیدگاه موسی ، وابسته به پیروی از آن حضرت بود .

هل أتّبعک علی أن تعلّمن

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 71 - 8،11

8- آسیب رساندن خضر ( ع ) به کشتی ، امری بس ناروا و غیرقابل توجیه در نظر موسی ( ع ) بود .

لقد جئت شیئًا إمرًا

<إمر> به معنای <منکَر عظیم> و نیز <منکَر عجیب> آمده است. (لسان العرب).

11- موسی ( ع ) ، لغزش هایی نظیر غرق انسان ها بی گناه را ، از جانب خضر ( ع ) منتفی نمی دانست .

أخرقتها لتغرق أهلها لقد جئت شیئًا إمرًا

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 74 - 5

5- موسی ( ع ) نوجوان مقتول را ، فردی بی گناه دانست و خضر ( ع ) را به جهت کشتن وی ، به شدّت مورد اعتراض قرار داد .

قال أقتلت نفسًا زکیّه بغیر نفس لقد جئت شیئًا نکرًا

<زکاه> به معنای <طهارت> و <صلاح> و <نمو> و <برکت> و <مدح> آمده است. (لسان العرب) در آیه، مراد از <زکیه>، توصیف نوجوان به طهارت و پاکی از گناه است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

10

- کهف - 18 - 76 - 2

2- موسی ( ع ) خود را در صورت سؤال مجدد ( سومین تخلّف ) سزاوار محروم شدن از مصاحبت با خضر ( ع ) دانست .

قال إن سألتک من شیء بعدها فلاتصحبنی

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 28 - 3

3 - موسی ( ع ) ، جهالت مردم را پایه طغیان فرعون دانست .

یفقهوا قولی

تأکید موسی(ع) بر آگاه سازی اطرافیان فرعون - در جهت مبارزه با طغیان گری او - گویای این است که موسی(ع)، ریشه موفقیت فرعون را در ناآگاهی اطرافیانش می دانست.

ص: 96

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 31 - 2

2 - موسی ( ع ) ، معاونت هارون را برای خود ، موجب توان مندی بیشتر در انجام مسؤولیت می دانست .

هرون أخی . أشدّد به أزری

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 34 - 3

3 - موسی ( ع ) ، پیدایش شرح صدر و خوش بیانی را ، مایه فراهم آمدن زمینه یاد فراوان خداوند می دانست .

قال ربّ اشرح لی صدری . .. و نذکرک کثیرًا

تعلیل <و نذکرک> می تواند به تمامی خواسته های موسی(ع) - از جمله درخواست شرح صدر و روان گویی - مربوط باشد. موسی(ع) هدف خود را از آن خواسته ها، توفیق افزون تر برای یاد خدا در هر کوی و برزن و هنگام موعظه هر فرد و گروه، اعلام کرد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 45 - 6

6 - فرعون در دیدگاه موسی و هارون ( ع ) ، فردی خودکامه و سرکوبگر حقیقت بود .

نخاف أن یفرط علینا أو أن یطغی

احتمال فرصت ندادن فرعون به موسی و هارون(ع)، برای بیان حقیقت، ناشی از شناخت آنان از خودکامگی فرعون است و احتمال افزایش طغیان گری او، برخاسته از آگاهی آن دو به روحیه مقاومت و لجاجت او در برابر حق است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 50 - 13

13 - موسی ( ع ) ، رسالت خویش را پرتویی از هدایت گسترده ربوبی دانست .

من ربّکما . .. ربّنا الذی أعطی کلّ شیء خلقه ثمّ هدی

مناسبت بحث موسی(ع) با فرعون، چنین اقتضا کرده است که آن حضرت، موضوع هدایت عام الهی را مطرح کند تاپاسخ سؤال مقدر فرعون را داده باشد; زیرا ممکن بود فرعون بگوید: بر فرض که خدای خالق ربّ تو است، چه دلیلی بر لزوم پذیرش سخن رسولان او وجود دارد؟ موسی(ع) با مطرح کردن هدایت عام الهی، علاوه بر پاسخ به سؤال احتمالی او، زمینه کلی اثبات رسالت خویش را نیز مطرح کرده است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 84 - 4

4 - موسی ( ع ) ، حضور پیش از موعد خود و جلوتر از دیگران را در میقات موجب جلب رضایت خداوند می پنداشت .

و ما أعجلک . .. و عجلت إلیک ربّ لترضی

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 97

11

- طه - 20 - 92 - 3

3 - موسی ( ع ) ، برادرش هارون را در انحراف بنی اسرائیل و گرایش آنان به گوساله پرستی ، مقصر دانست .

قال ی-ه-رون ما منعک إذ رأیتهم ضلّوا

<ما منعک. ..> استفهام انکاری است و گویای اعتراض موسی(ع) به هارون است.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

11

- طه - 20 - 94 - 3،19

3 - هارون ( ع ) ، دارای مسؤولیت در قبال گمراه شدن بنی اسرائیل و گوساله پرستی آنان ، از دیدگاه موسی ( ع )

ی-ه-رون ما منعک . .. لاتأخذ بلحیتی و لابرأسی

19 - موسی ( ع ) ، در دیدگاه هارون ( ع ) ، رهبری حساس در برابر تفرقه جامعه و قاطع در برخورد با عوامل اختلاف

إنّی خشیت أن تقول فرّقت بین بنی إسرءیل

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- شعراء - 26 - 22 - 5

5 - امتنان فرعون بر موسی ( ع ) ، امری بی جا و مردود از نظر موسی ( ع )

و تلک نعمه تمنّها علیّ أن عبّدتّ بنی إسرءیل

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 15 - 12

12 - در دیدگاه موسی ( ع ) قتل ناخواسته مرد قبطی ، عملکرد شیطان بود .

قال ه-ذا من عمل الشیط-ن

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 17 - 6

6 - فرعون و دار و دسته وی ، مردمی تبه کار در دیدگاه موسای جوان

فلن أکون ظهیرًا للمجرمین

گرچه <المجرمین> شامل همه تبه کاران می شود; ولی مصداق بارز و مورد نظر موسی(ع) فرعون و دار و دسته اش می باشد.

جلد

- نام سوره - سوره - آیه - فیش

13

- قصص - 28 - 18 - 9،10

9 - برخورد و درگیری با فرعونیان ، راهی نادرست و برخلاف مصالح اسرائیلیان در دیدگاه موسی ( ع )

قال له موسی إنّک لغویّ مبین

<غوی> به کسی گفته می شود که از راه درست و صواب منحرف شده باشد.

10 - مرد اسرائیلی ، عنصری ماجراجو و مصلحت نیندیش در نگاه موسی ( ع )

ص: 98