5 - دسیسه منافقان ( عبداللّه بن أبی سلول ) ، برای ایجاد سستی و هراس در مسلمانان ، هنگام روانه شدن آنان به سوی احد

اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا

در مجمع البیان آمده است که عبداللّه بن ابی سلول، دو طایفه از مسلمانان (برخی از مهاجر و انصار) را از رویارویی با مشرکان برحذر می داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 89 - 2

2 - مسلمانان بریده از جامعه اسلامی و رویگردان از هجرت ، منافق و کافرند .

فما لکم فی المنافقین . .. کما کفروا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 138 - 2

2 - انسان های متزلزل در طریق ایمان ، منافقند .

إنّ الذین ءامنوا ثم کفروا ثم ءامنوا ثم کفروا . .. بشر المنفقین

ظاهراً مراد از منافقان، همان کسانی هستند که در آیه قبل توصیف شدند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 139 - 1،2

1 - مدعیان ایمان ، در صورت پذیرش سرپرستی و دوستی کافران ، در زمره اهل نفاقند .

بشّر المنفقین بأنّ لهم عذاباً ألیماً. الذین یتّخذون الکفرین أولیاء

<أولیاء> جمع <ولی> می تواند به معنای دوست و یا سرپرست باشد. گفتنی است که در برداشت فوق، <الذین>، وصف برای منافقان گرفته شده است.

2 - مدعیان ایمان در صورت قطع رابطه دوستی با اهل ایمان و نپذیرفتن ولایت آنان ، در شمار منافقانند .

بشّر المنفقین . .. الذین یتّخذون الکفرین أولیاء من دون المؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 140 - 17

17 - مسلمان شرکت کننده در مجالس کفر و استهزای به آیات الهی منافق است .

فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره إنّکم إذاً مثلهم . .. جمیعاً

جمله <ان اللّه . ..>، پس از بیان حرمت مجالست با استهزا کنندگان، دلالت می کند که مراد از منافقان، همان مسلمانانی هستند که در آن مجالس شرکت می کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 144 - 6

6 - منافقان در زمره کافرانند *

إنّ المنفقین . .. یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکفرین

با توجه به آیات قبل و بعد که درباره منافقان است، می توان گفت مراد از <الکفرین> همان منافقان هستند.

ص: 2

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 6 - 8

8 - بدگمانی به خداوند ، از گناهان بزرگ و موجب قرار گرفتن انسان در زمره منافقان و مشرکان

المن-فقین . .. و المشرکین ... الظانّین باللّه ظنّ السوء

وصف <الظانّین. ..> مشعر به علیت است; یعنی، این بدگمانی است که روح اصلی نفاق و شرک را تشکیل داده و انسان ها با این بدگمانی، منافق و مشرک می شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 19 - 5

5 - منافقان ، حزب شیطان و دار و دسته وی

أُول-ئک حزب الشیط-ن

دورویی و نفاق

و ل-کنّکم فتنتم أنفسکم . .. حتّی جاء أمر اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 5 - 3

3 - پیامبراکرم ( ص ) در صورت توبه کردن منافقان ، برای آنان از پیشگاه خداوند درخواست مغفرت می نمود .

و إذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول اللّه

<یستغفر لکم. ..> جواب برای شرط مقدر است; یعنی، <إن تتعالوا یستغفر لکم رسول اللّه>، (اگر از خطاهای گذشته خود توبه کنید، رسول خدا برای شما طلب مغفرت خواهد کرد).

14 - توطئه منافقان علیه پیامبر ( ص ) ، برخاسته از جهل و نادانی آنان بود .

لیخرجنّ الأعزّ منها الأذلّ . .. و ل-کنّ المن-فقین لایعلمون

برداشت فوق مبتنی بر این است که <من> در <أخبارکم> برای تبعیض و <لن> در <لن نؤمن> برای نفی ابدی باشد.

7 - توبه - 9 - 84 - 17

17 - حکم خداوند به طرد کامل منافقان ، نتیجه مواضع عقیدتی و نیز عملکرد خود آنان بود .

لاتصل . .. إنهم کفروا ... و ماتوا و هم فسقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 14 - 15

15 - غفلت از خداوند و فریفته شدن به مظاهر دنیا ، عامل بدبختی اخروی منافقان

قالوا بلی و ل-کنّکم . .. و غرّکم باللّه الغرور

فأعقبهم نفاقاً فی قلوبهم

برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر در <أعقب> به <اللّه> در فراز پیشین بازگردد; یعنی، خداوند منافقان را در پی شکستن عهدشان با او و امتناع ورزیدن از پرداخت زکات، به نفاق مزمنی گرفتار کرد که تا روز قیامت از آن رهایی نخواهند یافت.

6 - منافقان مدینه ، در جبهه بندی سیاسی ، در جبهه یهود بودند .

و القائلین لإخونهم

بنابراین احتمال که مراد از <القائلین> یهود و مرجع ضمیر در <إخوانهم> منافقان باشد، معلوم می شود که منافقان، در جبهه یهود و برادران سیاسی آنان بودند.

7 - توبه - 9 - 84 - 1

1 - نهی شدن پیامبر ( ص ) برای همیشه ، از نمازگزاردن بر جنازه منافقان و دعا کردن برای آنها بعد از جنگ تبوک

و لاتصل علی أحد منهم مات أبداً

7 - توبه - 9 - 81 - 9

9 - اخلالگری منافقان صدر اسلام ، در بسیج برای جنگ تبوک

لاتنفروا فی الحر

و تزهق أنفسهم و هم کفرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 83 - 3

3 - تظاهر به آمادگی برای جهاد و فداکاری ، پس از پایان یافتن دشواری های نبرد ، خصلتی است منافقانه .

فإن رجعک اللّه إلی طائفه منهم فاستئذنوک للخروج

7 - توبه - 9 - 61 - 1،3،17

1 - پیامبر اکرم ( ص ) ، مورد آزار و اذیت مستمر برخی از منافقان

و منهم الذین یؤذون النبی

<من> در <منهم> برای تبعیض و فعل مضارع <یؤذون> مفید استمرار است ; یعنی، برخی از منافقان پیوسته پیامبر اکرم (ص) را مورد اذیت قرار داده و باعث رنجش خاطر آن حضرت می شدند.

3 - معرفی پیامبر ( ص ) ، به عنوان فردی ساده و خوش باور نمونه ای از اذیت های منافقان نسبت به آن حضرت

الذین یؤذون النبی و یقولون هو أذن

<اُذُن> به کسی گفته می شود که به هر سخنی گوش فرا دهد و زود باور کند ; یعنی، ساده و خوش باور باشد. گفتنی است که برداشت فوق بر این اساس است که جمله <یقولون هو أذن> برای بیان مورد و نمونه ای باشد که منافقان، پیامبر(ص) را به آن متهم کرده و باعث رنجش خاطر آن حضرت می شدند.

17 - از رسول خدا ( ص ) روایت شده که ضمن یک خطبه طولانی فرمود : < سمونی اذناً و زعموا انّی کذلک لکثره ملازمته [ علی ( ع ) ] ایای و اقبالی علیه حتی انزل اللّه عز و جل فی ذلک قرآناً < و مهم الذین یؤذون النبی و یقولون هو اذن . . . > ;

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 48 - 4،9

4 - کافران و منافقان ، پیامبر ( ص ) را مورد آزار و اذیت قرار می دادند .

و دَعْ أذیهم

9 - توکل بر خداوند در مقابل آزار و اذیت های کافران و منافقان ، نقشی کارساز دارد .

و دَعْ أذیهم و توکّل علی اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 57 - 5

5 - منافقان و کافران آزاردهنده رسول خدا ( ص ) ، مورد لعن خدایند .

و لاتطع الک-فرین و المن-فقین و دَعْ أذیهم . .. إنّ الذین یؤذون ... و رسوله لعنهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 8 - 1،2

1 - نجوا های منافقان ، از حرکت های آزاردهنده آنان علیه مسلمانان

ألم تر إلی الذین نهوا عن النجوی

مفسران برآنند که این بخش از آیات، مربوط به منافقان و یکی از حرکات موذیانه آنان علیه مسلمانان (نجوا و درگوشی سخن گفتن) است.

2 - منافقان ، از نجوا های آزاردهنده شان نهی و از آنان خواسته شده بود تا از آن کار زشت دست بکشید .

ألم تر إلی الذین نهوا عن النجوی

ص: 22

4 - منافقان صدر اسلام ، گروهی بودند که در آغاز به اسلام ایمان آوردند ولی بعداً به کفر گرویده و مرتد شدند .

لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 3 - 3

3 - منافقان صدراسلام ، عناصری مرتد بودند ( ابتدا ایمان آوردند و سپس کفر ورزیدند ) .

ذلک بأنّهم ءامنوا ثمّ کفروا

و لهم عذاب ألیم. استغفر لهم أو لاتستغفر لهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 5 - 3

3 - پیامبراکرم ( ص ) در صورت توبه کردن منافقان ، برای آنان از پیشگاه خداوند درخواست مغفرت می نمود .

و إذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول اللّه

<یستغفر لکم. ..> جواب برای شرط مقدر است; یعنی، <إن تتعالوا یستغفر لکم رسول اللّه>، (اگر از خطاهای گذشته خود توبه کنید، رسول خدا برای شما طلب مغفرت خواهد کرد).

یوم یقول المن-فقون . .. نقتبس من نورکم قیل ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورًا

امر در <ارجعوا ورائکم> امر تهکمی و استهزایی است; زیرا در پشت سر منافقان نوری وجود ندارد تا آنان برگردند و از آن برگیرند. گفتنی است که در این که گوینده <ارجعوا ورائکم> کیست، چند دیدگاه وجود دارد. آنچه در برداشت بالا آمده، منطبق با یکی از آنها است.

برداشت فوق بر اساس این احتمال است که: جمله <یمدّهم . ..> تفسیر وبیان جمله <اللّه یستهزئ بهم> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 17 - 10

10 - ر ها کردن منافقان در ظلمت و گمراهی پس از روشنایی گذرا ، استهزای خداوند نسبت به آنهاست .

اللّه یستهزئ بهم . .. فلمّا أضاءت ما حوله ذهب اللّه بنورهم

جمله <فلمّا أضاءت ما حوله . ..> می تواند توضیحی در قالب مثل برای <اللّه یستهزئ بهم و یمدّهم ...> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 138 - 3

3 - منافقان ، مورد تمسخر و استهزای خدایند .

بشر المنفقین بانّ لهم عذاباً ألیماً

هدف از به کاربردن بشارت در خبر دادن از عذاب، استهزاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 64 - 9

9 - استهزای منافقان نسبت به اسلام و پیامبر ( ص )

یحذر المنفقون . .. قل استهزءوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 68 - 9

9 - منافقان استهزاکننده خدا ، پیامبر ( ص ) و آیات الهی ، مورد استهزای خداوند

قل أباللّه و ءایته و رسوله کنتم تستهزءون . .. وعد اللّه المنفقین ... نار جهنم خل

به کار رفتن کلمه <وعد> به جای وعید و نیز تعبیر <هی حسبهم> افاده نوعی استهزا دارد که می تواند پاسخ مناسبی به استهزای منافقان نسبت به خدا و . .. باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 79 - 8

8 - استهزای الهی نسبت به منافقانی که مؤمنان انفاقگر و ایثار کننده را طعن زده و استهزا می کردند .

سخر اللّه منهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 124 - 1

1 - برخورد استهزاآمیز منافقان در برابر آیات الهی قرآن ، به هنگام نزول سوره ای از آن

و إذا ما أنزلت سوره فمنهم من یقول أیّکم زادته هذه إیمناً

ضمیر <منهم> به منافقان برمی گردد و استفهام در <أیکم زادته . .. > استفهام انکاری است، انکار تأثیرگذاری قرآن، بیانگر تحقیر آیات الهی و به استهزا گرفتن آن می باشد.

ص: 29

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 13 - 10

10 - پاسخ استهزاآمیز فرشتگان به منافقان در قیامت ، در قبال مهلت خواهی آنان از مؤمنان برای کسب نور

یوم یقول المن-فقون . .. نقتبس من نورکم قیل ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورًا

امر در <ارجعوا ورائکم> امر تهکمی و استهزایی است; زیرا در پشت سر منافقان نوری وجود ندارد تا آنان برگردند و از آن برگیرند. گفتنی است که در این که گوینده <ارجعوا ورائکم> کیست، چند دیدگاه وجود دارد. آنچه در برداشت بالا آمده، منطبق با یکی از آنها است.

<فَرَق> (مصدر یفرقون) به معنای ترس و اضطراب شدید است ; یعنی، منافقان در ترس و اضطراب سختی به سر می برند، گفتنی است که آیه بعد، بیان تفصیلی همین جمله است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 57 - 6

6 - رنج و اضطراب منافقان در جامعه اسلامی ، با وجود داشتن مال و فرزند بسیار ، نمودی از عذاب دنیوی آنان *

فلا تعجبک أمولهم و لا أولدهم إنما یرید اللّه لیعذبهم بها فی الحیوه الدنیا . .. ل

برداشت فوق بدین احتمال است که بیان زندگی دشوار منافقان، نمودی از عذاب دنیوی آنان باشد که در آیات قبل ذکر شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 20 - 11

11- انسانِ منافق و سست ایمان ، ناتوان از پنهان داشتن همیشگی تزلزل درونی خویش

ینظرون إلیک نظر المغشیّ علیه من الموت

از این که انسانِ بیماردل سست ایمان، از آیات جهاد به وحشت می افتد و این نگرانی در سیمایش ظاهر می شود، مطلب بالا به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 4 - 8

8 - منافقان ، همواره در وحشت و اضطراب اند .

یحسبون کلّ صیحه علیهم

و قلبوا لک الأمور

عذاب الهی

و اذا قیل لهم تعالوا الی ما انزل اللّه و الی الرّسول . .. فاعرض عنهم

امام کاظم (ع) در بیان علت لزوم اعراض از منافقان فرمود: فقد سبقت علیهم کلمه الشّقاء و سبق لهم العذاب . .. .

_______________________________

کافی، ج 8، ص 184، ح 211 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 387، ح 3 ; نورالثقلین، ج 1، ص 509، ح 368 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 255، ح 183.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 88 - 8

8 - طرد و اضلال منافقان از سوی خدا ، دلیل لزوم طرد آنان از سوی تمامی مؤمنان است .

فما لکم فی المنافقین فئتین و اللّه ارکسهم بما کسبوا

جمله <و اللّه ارکسهم بما کسبوا>، حالیه است ; یعنی در حالی که خداوند آنها را وارونه و طرد کرده، چرا از آنان طرفداری می کنید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 48 - 6

6 - پیامبر ( ص ) در انجام رسالت الهی خویش ، نباید به سخنان و موضع گیری های کافران و منافقان اعتنا کند .

ی-أیّها النبیّ إنّا أرسلن-ک ش-هدًا و مبشّرًا . .. و لاتطع الک-فرین و المن-فقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 4 - 11

11 - اعتماد نکردن به منافقان و برحذر بودن از آنان ، توصیه الهی به مؤمنان

فاحذرهم

چنان که قبلاً گذشت، خطاب در <رأیت> و <تسمع> اختصاص به فردی خاص ندارد; بلکه شامل هر بیننده و شنونده ای می شود. خطاب در <احذرهم> نیز چنین است.

7 - توبه - 9 - 76 - 7

7 - بخل ورزی منافقان صدر اسلام از پرداخت صدقات ، روی گردانی از تعهد و اعراض از قرار گرفتن در صف صالحان بود .

و منهم من عهد اللّه . ... و تولوا و هم معرضون

استحوذ علیهم الشیط-ن

<استحواذ> به معنای چیره شدن است. ضمیر <علیهم>، در آیه شریفه، مربوط به اهل نفاق است; یعنی، شیطان بر آنان مستولی شده است.

3 - منافقان فسادپیشه ، حتی کمترین فسادگری را درباره خویش ، پذیرا نیستند .

قالوا إنّما نحن مصلحون

کلمه <إنما> دلالت بر حصر دارد و حصر در جمله مذکور به اصطلاح <حصر موصوف در صفت> است. بنابراین جمله <إنما نحن مصلحون>; یعنی: از ما جز کارهای صواب سر نمی زند و همه کارهای ما موجب اصلاح جامعه است.

5 - منافقان بر اثر بیماریِ دل و اندیشه ، فسادگری های خویش را اصلاح طلبی قلمداد می کنند .

فی قلوبهم مرض . .. قالوا إنما نحن مصلحون

7 - فسادگری و نصیحت ناپذیری منافقان ، برخاسته از بیمار دلی آنان است .

فی قلوبهم مرض . .. و إذا قیل لهم لاتفسدوا فی الأرض

9 - فسادگری و اصلاح ناپذیری منافقان ، موجب گرفتار آمدن آنان به عذابی دردناک خواهد شد .

و لهم عذاب الیم بما کانوا . .. إذا قیل لهم لاتفسدوا فی الأرض

برداشت فوق مبتنی بر این است که: <إذا قیل> عطف بر <یکذبون> در آیه قبل باشد. بر این مبنا، مفاد جمله <إذا قیل ...> نیز همانند <یکذبون> بیانگر سبب گرفتاری منافقان به عذاب الیم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 12 - 1،2،3،4،5،6،7

1 - منافقان ، مردمی فسادپیشه و تبهکارند .

ألا إنهم هم المفسدون

2 - منافقان ، سرچشمه و منشأ فساد ها و تبهکاری ها در جوامع دینی هستند .

ألا إنهم هم المفسدون

در آیاتی از قرآن غیر منافقان نیز فسادگر خوانده شده اند بنابراین حصر در جمله <ألا إنهم . ..>(تنها منافقان فسادگرند) حصر ادعایی است و اشاره به این معنا دارد که: فسادگری غیر منافقان در قیاس با منافقان چیزی به حساب نمی آید; و یا اینکه فساد دیگران نیز به گونه ای به نفاق و منافقان باز می گردد.

3 - منافقان ، مفسدانی مدعی اصلاح گری

إنما نحن مصلحون. ألا إنهم هم المفسدون

4 - منافقان ، بی خبر از فسادپیشگی و تبهکاری خویش

و لکن لایشعرون

5 - بیماردلی منافقان ، مانع از درک فسادگری خویش

فی قلوبهم مرض . .. ألا إنهم هم المفسدون و لکن لایشعرون

6 - اهل ایمان ، باید منافقان را همواره مفسده گر و تبهکار بدانند .

ألا إنهم هم المفسدون

بیان فسادگری منافقان با جمله اسمیه مقرون به حرف تنبیه (ألا = آگاه باشید) و نیز حرف تأکید (إنّ)، گویای این است که منافقان با دروغ پردازیها مسلمانهایی را به این پندار رسانده بودند که ایشان مردمی اصلاح طلب هستند. بنابراین می توان گفت از اهداف جمله <ألا> این است که: مسلمانان هرگز در مفسده گر بودنِ منافقان، تردید نکنند.

7 - لزوم هوشیاری مؤمنان در برابر فسادگری ها و تبهکاری های منافقان

ألا إنهم هم المفسدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 38

2 - بقره - 2 - 204 - 11

11 - منافقان ، سرسخت ترین دشمن مسلمانان و اصلاح جامعه

و من الناس . .. و هو اَلَدُّ الخصام

<الخصام>، جمع خَصْم، به معنای دشمن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 205 - 1،2،3

1 - تلاش منافقان برای فساد در زمین و نابودی حرث و نسل ، در صورت به حکومت رسیدن

و اذا تولّی سعی فی الأرض . .. الحرث و النسل

بنابراینکه <تولّی>، به معنای حکومت باشد.

2 - داعیه اصلاح طلبی منافقان پیش از حاکمیّت ، و فساد آنان پس از رسیدن به حکومت

و من الناس من یعجبک . .. و اذا تولی سعی فی الارض لیفسد فیها

3 - داعیه اصلاح طلبی منافقان هنگام برخورد با پیامبر ( ص ) ، و تلاش آنان در جهت فساد پس از بازگشت از محضر او *

و من الناس من یعجبک . .. و اذا تولی سعی فی الأرض

بنابراینکه <اذا تولّی>، به معنای بازگشت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 47 - 1

1 - متخلفان جنگ تبوک ( منافقان ) ، در صورت شرکت در آن ، جز فساد و تباهی به بار نمی آوردند .

لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا

<خبال> به معنای فساد و تباهی است; یعنی، اگر منافقان برای جنگ بیرون می آمدند برای شما چیزی جز فساد و تباهی نمی افزودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 22 - 7

7- اخبار خداوند از فسادگری و خویشاوندکشیِ عناصر سست ایمان منافق ، درصورت رسیدن به حکومت

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

برداشت بالا بنابر این نکته است که <تولّیتم> از ماده <ولایت> و به معنای بر عهده گرفتن حاکمیت باشد و مخاطب آن بیماردلانی باشند که به دلیل سست ایمانی به هنگام فرمان جهاد، به وحشت افتاده و از آن طفره می روند.

لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً

<لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً> کنایه از آوارگی و در به دری است. لازم به ذکر است که <قلیلاً> صفت مفعول مطلق محذوف (جوار) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 65 - 4،8

4 - خداوند از توجیه گری های آینده منافقان نسبت به عملکرد خائنانه شان پرده برداشت .

و لئن سألتهم لیقولن إنما کنا نخوض و نلعب

8 - بی شرمی منافقان و اصرار آنان بر دروغ پردازی و تزویر ، حتی پس از افشای اسرار درونی و توطئه های آنان

و لئن سألتهم لیقولن إنما کنا نخوض و نلعب قل أباللّه و ءایته و رسوله کنتم تستهزءو

جمله <قل أباللّه . .. > می تواند رد ادعای منافقان در مورد <نخوض و نلعب> باشد ; یعنی، آنان هنوز هم با این سخنان در مقام تزویرند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 66 - 1

1 - عذرخواهی منافقان صدر اسلام از عملکرد ناشایست خود ، پس از افشای اسرار خائنانه شان

لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 78 - 6

6 - هشدار خداوند به منافقان ، در رابطه با امکان افشای اسرار و سخنان پنهانی آنان

ألم یعلموا أن اللّه یعلم

در توضیح این برداشت می توان گفت که: تذکر خداوند به علم خویش بر اسرار و سخنان پنهانی منافقان، هشداری است به امکان افشای آنها.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 94 - 18

18 - تهدید متخلفان از جنگ و منافقان ، به رسوایی و افشای اسرارشان در آخرت از سوی خداوند

فینبئکم بما کنتم تعملون

7 - توبه - 9 - 66 - 3

3 - برملا شدن کفر منافقان صدر اسلام ، در پی توطئه آنان علیه اسلام و پیامبر ( ص )

لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 84 - 10

10 - افشای کامل چهره منافقان و اتخاذ مواضع شدید علیه آنان ، از تبعات تخلف آنان از جنگ تبوک

و لاتصل علی أحد منهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 127 - 5

5 - نگرانی شدید منافقان از افشای ماهیت پلید و برملا شدن ناخشنودی آنان از آیات الهی ، نزد دیگران

هل یریکم من أحد ثم انصرفوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 13 - 18

18 - وحی ، نیات منافقان را در رخصت خواهی شان از پیامبر ( ص ) آشکار کرد .

و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم . .. و یستئذن ... إن یریدون إلاّ فرار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 16 - 5

5- افشای حرکت های مرموز کافران و منافقان ، از سوی خداوند برای پیامبر ( ص )

و منهم من یستمع إلیک حتّی إذا خرجوا من عندک

خطاب آیه شریفه به پیامبر(ص) است و ضمیر <منهم> ممکن است به کافران بازگردد که در آیات پیشین یاد شده اند و نیز ممکن است باتوجه به محتوای آیه - که نوعی حرکت نفاق آمیز را بیان داشته - به منافقان بازگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 29 - 5،9

5- نگرانی شدید منافقان صدر اسلام ، از افشای چهره واقعی آنان

أم حسب . .. أن لن یخرج اللّه أضغ-نهم

از این که خداوند، منافقان را به افشای اسرارشان تهدید کرده; معلوم می شود که شرایط آنان به گونه ای بوده که رسوایی، برایشان بسیار سخت تمام می شده است.

9- < عن جابر عن أبی جعفر محمد بن علی ( ع ) عن جابربن عبداللّه - رض - قال لمّا نصب رسول اللّه ( ص ) علیّاً یوم غدیرخم قال قوم : ما یألوا برفع ضبع ابن عمّه فأنزل اللّه تعالی < أم حسب الذین فی قلوبهم مرض أن لن یخرج اللّه أضغانهم > ;

جابر [جعفی] از امام باقر(ع) روایت نموده که جابربن عبداللّه انصاری گفت: چون رسول خدا(ص) در روز غدیرخم، حضرت علی(ع) را [به ولایت ]انتصاب کرد، گروهی گفتند: [محمد] در بالا بردن بازوی پسر عمویش کوتاهی نمی کند. پس این آیه را

ص: 43

خداوند نازل فرمود: أم حسب الذین فی قلوبهم مرض أن لن یخرج اللّه أضغانهم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 30 - 1

1- خداوند ، قادر به معرفی دقیق منافقان به پیامبر ( ص )

و لو نشاء لأرین-کهم فلعرفتهم بسیم-هم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 8 - 6

6 - افشای توطئه براندازی منافقان ، از سوی خداوند و رسواساختن آنان

یقولون لئن رجعنا إلی المدینه

أنّی یؤفکون

<أنّی یؤفکون>; یعنی، چگونه از حق، این چنین بازگردانده می شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 5 - 7

7 - منافقان ، عناصری منحرف و باطل گرا

و رأیتهم یصدّون

<صدّ> (مصدر <یصدّون>) بر دو معنا اطلاق می شود: الف) میل و انحراف، ب) منع و بازداشتن. در آیه شریفه، ظاهراً معنای اول اراده شده است.

7 - دستیابی به عزت و شکوه ، هدف منافقان در پذیرش ولایت کافران و طرح دوستی با آنان

الذین یتّخذون الکفرین أولیاء . .. أیبتغون عندهم العزّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 107 - 6،7

6 - ترویج کفر ، تفرقه افکنی و تجمع بخشیدن به دشمنان خدا و رسول ، مهمترین اهداف زیانبار منافقان از ساختن مسجد ضرار

مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً بین المؤمنین و إرصاداً

قید <ضراراً> می تواند هدف کلی و عام منافقان و <کفراً و تفریقاً . .. إرصاداً> بیانگر بارزترین نمودهای آن هدف کلی باشد.

7 - آسیب رساندن به جامعه اسلامی ، در رأس آرمان ها و اهداف منافقان و کافران

اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً

برداشت فوق با توجه به این است که در رأس همه اهداف <ضراراً> مطرح شده است.

المنفقون و المنفقت . .. و یقبضون أیدیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 76 - 1

1 - بخل ورزی منافقان از پرداخت صدقات به هنگام برخوردار شدن از مال و فضل الهی ، علی رغم تهعدشان با خدا

و منهم من عهد اللّه . .. فلما ءاتیهم من فضله بخلوا به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 77 - 1

1 - پیامد بخل ورزی منافقان از پرداخت صدقات ، گرفتار شدن آنان به نفاقی مزمن تا دم مرگ

فأعقبهم نفاقاً فی قلوبهم إلی یوم یلقونه

<فأعقبهم> تفریع بر فراز پیشین است; یعنی، منافقان در پی امتناع از پرداخت صدقات - علی رغم پیمانی که با خدا بسته بودند - مبتلا به نفاقی شدند که تا دم مرگ آنان را رها نخواهد کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 79 - 6

6 - منافقان ، خود بخیلند و انفاق دیگران را هم به استهزا می گیرند .

فلما ءاتیهم من فضله بخلوا به . .. الذین یلمزون المطوّعین من المؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 19 - 1،2

1 - منافقان ، از هر نوع کمکی به جهاد مسلمانان ، خودداری می کردند .

و لایأتون . .. أشحّه علیکم

<أشحّه> اگر چه در لغت، به معنای بخل آمده است، اما استعمال مجازی آن در منع از کمک و یاری و اعانت نیز آمده است. برداشت بالا، با عنایت به استعمال مجازی آن است.

2 - کم شرکت کردن منافقان در جبهه جهاد مسلمانان ، به خاطر بخل آنان به مسلمانان بود .

لایأتون البأس . .. أشحّه علیکم

<أشحّه> جمع <شحیح> است. <شح> - ریشه أشحّه - در لغت، به معنای <بخل حریصانه> است (مفردات راغب). لازم به ذکر است که <أشحّه> حال برای ضمیر فاعلی فعل <یأتون > در آیه پیشین است.

19 - منافقان مدینه در کار خیر ، بخیل بودند .

أشحّه علی الخیر

1 - اختلاف مسلمانان صدر اسلام ، در شیوه برخورد با منافقان

فما لکم فی المنافقین فئتین

2 - نکوهش مسلمانان صدر اسلام از سوی خداوند ، به جهت اختلافشان در روش برخورد با منافقان

فما لکم فی المنافقین فئتین

منافقان تا قبل از گرفتاری، از پیامبر (ص) اعراض کرده و به طاغوتها می گرایند، و آنگاه که به مشکلات برخورند، از پیامبر (ص) عذرخواهی می کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 141 - 1

1 - منافقان به هنگام پیروزی مسلمانان ، خود را یاور آنان و به گاه غلبه کافران ، خود را طرفدار و عامل پیروزی ایشان جلوه می دهند .

الذین یتربّصون بکم . .. قالوا ألم نستحوذ علیکم

<الذین یتربّصون>، بدل برای <الذین یتخذون> است و توضیح دهنده ویژگیهای منافقان.

7 - توبه - 9 - 49 - 2

2 - بی ادبی و بی پروایی منافقان ، در سخن گفتن با پیامبر ( ص )

و منهم من یقول ائذن لی و لاتفتنی

اینکه منافقان پیامبر (ص) را عامل فتنه و گناه خود معرفی کردند (و لاتفتنی)، نشانگر نهایت بی ادبی آنان نسبت به ساحت مقدس پیامبر اسلام (ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 58 - 3

3 - برخورد گستاخانه و بی ادبانه برخی از منافقان با پیامبر ( ص )

و منهم من یلمزک فی الصدقت

دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 11 - 7،10

7 - فسادگری و نصیحت ناپذیری منافقان ، برخاسته از بیمار دلی آنان است .

فی قلوبهم مرض . .. و إذا قیل لهم لاتفسدوا فی الأرض

10 - فسادگری منافقان ، زمینه ساز افزایش بیماریِ دل و اندیشه آنان

فزادهم اللّه مرضاً . .. بما کانوا یکذبون. و إذا قیل لهم لاتفسدوا

برداشت فوق مبتنی بر دو امر است: 1- <إذا قیل . ..> عطف بر <یکذبون> باشد. 2- <بما کانوا یکذبون> علاوه بر تعلقش به <و لهم عذاب ألیم> - متعلق به <فزادهم اللّه> نیز باشد. بر این مبنا جمله چنین می شود: <فزادهم اللّه مرضاً ... بما کانوا اذا قیل لهم ... لهم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 12 - 5

5 - بیماردلی منافقان ، مانع از درک فسادگری خویش

فی قلوبهم مرض . .. ألا إنهم هم المفسدون و لکن لایشعرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 13 - 4

4 - بیمار دلیِ اهل نفاق ، منشأ متهم ساختن اهل ایمان به بی خردی است .

فی قلوبهم مرض . .. قالوا أنؤمن کما ءامن السفهاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 125 - 2

2 - منافقان ، دارای پلیدی باطن و بیماری دل

و أما الذین فی قلوبهم مرض فزادتهم رجساً إلی رجسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 50 - 2

2 - بیمار دلی ، از نشانه های نفاق و اوصاف منافقان

أفی قلوبهم مرض

أفی قلوبهم مرض

همزه در <أفی> برای استفهام است; ولی متضمن معنای تقریر می باشد که برای سرزنش بیشتر منافقان آمده است.

3 - آل عمران - 3 - 168 - 2،3،11،13،16،18

2 - ادعای باطل منافقان که اگر جنگاوران احد در آن کارزار شرکت نمی کردند ، به شهات نمی رسیدند .

لو اطاعونا ما قتلوا . .. ان کنتم صادقین

3 - مسرت و خشنودی منافقان از سلامت خویش به دلیل عدم حضورشان در پیکار احد

الّذین قالوا لاخوانهم وقعدوا لو اطاعونا ما قتلوا

اظهار تأسّف منافقان برای کشته های احد، دلالت بر مسرت و خشنودی از زنده ماندن خودشان دارد.

11 - ادعای منافقان به اینکه تدبیر و سیاست آنان ، جلوگیر مرگ آنان است .

لو اطاعونا ما قتلوا

13 - جهاد و شهادت در راه خدا ، حرکتی بی ارزش در دیدگاه منافقان

لو اطاعونا ما قتلوا

16 - زنده ماندن حتّی به بهای پذیرش سلطه دشمنان و بیگانگان ، ارزشی در دیدگاه منافقان

و قیل لهم تعالوا قاتلوا فی سبیل اللّه او ادفعوا . .. قالوا ... لو اطاعونا ما قتل

18 - ناتوانی منافقان از جلوگیری مرگ مقدّر نشانگر باطل بودن پندار آنان در تحلیل عوامل به شهادت رسیدن پیکارگران احد

لو اطاعونا ما قتلوا قل فادرؤا عن انفسکم الموت ان کنتم صادقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 49 - 5

5 - در بینش منافقان جهاد در راه خدا ، بلا و گرفتاری است .

ائذن لی و لاتفتنی

یکی از معانی <فتنه> در لغت بلا و گرفتاری است; یعنی، مرا در ماندن اذن بده وگرفتار بلا و مصیبت جنگ نساز.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 50 - 6

6 - کنار کشیدن از مسؤولیت و مشکلات جامعه در بینش منافقان ، تیزهوشی و کیاست است .

و إن تصبک مصیبه یقولوا قد أخذنا أمرنا من قبل و یتولوا و هم فرحون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 52 - 2

2 - ارزش ها و ملاک های ارزش گذاری در بینش مؤمنان و منافقان ، متفاوت است .

إن تصبک مصیبه یقولوا قد أخذنا أمرنا من قبل . .. قل لن یصیبنا إلا ما کتب اللّه لن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 78 - 1

1 - توبیخ منافقان پیمان شکن از سوی خداوند ، به خاطر بینش غلطشان درباره علم و آگاهی کامل خدا به نیات و عملکرد آدمیان

ألم یعلموا أن اللّه یعلم

ص: 65

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 20 - 9

9- جهاد ، به معنای مرگ و نابودی ، در بینش منافقان و انسان های سست ایمان

و ذکر فیها القتال رأیت الذین فی قلوبهم مرض ینظرون إلیک نظرالمغشیّ علیه من الموت

تعبیر <المغشیّ علیه من الموت> و کاربرد این تشبیه، می تواند بر این اساس باشد که انسانِ سست ایمان با فرمان جهاد، مرگ خویش را به چشم می بیند; چنان که محتضر نیز چنین است; در حالی که جهاد زمینه شهادت است و نه نابودی.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 14 - 1

1 - منافقان ، بدان پندار که در دنیا با مؤمنان بوده اند و در انجام اعمال و تکالیف دینی ( نماز ، روزه و . . . ) با آنان همراهی داشته اند ، خود را همچون مؤمنان سزاوار رحمت الهی می دانند .

فضرب بینهم بسور له باب باطنه فیه الرحمه . .. ینادونهم ألم نکن معکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 4 - 9

9 - منافقان ، هر فریادی را علیه خود و هر حرکتی را به ضرر خویش می پندارند .

یحسبون کلّ صیحه علیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 7 - 16

16 - نگرش ظاهری و مادی منافقان در تحلیل مسائل

هم الذین یقولون . .. و ل-کنّ المن-فقین لایفقهون

فلا تعجبک أمولهم و لا أولدهم

ممکن است نهی در آیه متوجه شخص پیامبر(ص) باشد و یا متوجه همه کسانی که صلاحیت دارند مخاطب خداوند قرار گیرند، برداشت فوق مبتنی بر احتمال اول است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 56 - 5

5 - افشای چهره منافقان صدر اسلام و ماهیت پلیدشان از سوی خداوند برای مؤمنان

و یحلفون باللّه إنهم لمنکم و ما هم منکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 95 - 8،10

8 - منافقان متخلف از جهاد ، مظهر آلودگی و پلیدی

إنهم رجس

تعبیر <إنهم رجس> به جای <إنهم ذو رجس> بیانگر مبالغه است.

10 - پلیدی شدید منافقان جهادگریز ، ملاک وجوب اعراض و روی گردانی از آنان

فأعرضوا عنهم إنهم رجس

<إنهم رجس> در مقام تعلیل حکم به اعراض است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 125 - 2

2 - منافقان ، دارای پلیدی باطن و بیماری دل

و أما الذین فی قلوبهم مرض فزادتهم رجساً إلی رجسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 127 - 5

5 - نگرانی شدید منافقان از افشای ماهیت پلید و برملا شدن ناخشنودی آنان از آیات الهی ، نزد دیگران

هل یریکم من أحد ثم انصرفوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 2 - 8

8 - سراسر زندگی منافقان ، آکنده از زشتی و نابه کاری است .

إنّهم ساء ما کانوا یعملون

7 - توبه - 9 - 57 - 1،7

1 - منافقان ( پس از جنگ تبوک ) ، در صورت یافتن پناهگاه یا غار و یا روزنی در زمین ، حاضر به گریختن سریع از جامعه اسلامی بودند .

لو یجدون ملجئاً أو مغرت أو مدّخلا لولّوا إلیه

<ملجأ> به معنای پناهگاه است و <مغارات> جمع <مغاره> یعنی شکافهای کوه و <مدّخل> به روزنه و منفذی گفته می شود که بتوان در آن پنهان شد.

7 - علاقه و تلاش شدید منافقان به یافتن پناهگاه و محل مناسب برای زندگی ( خارج از محیط اسلامی ) دلیل بی ایمانی و همگام نبودنشان با مؤمنان

و ما هم منکم . .. لو یجدون ملجئاً ... لولّوا إلیه و هم یجمحون

جمله <لو یجدون . .. > می تواند به منزله دلیل و ارائه شاهدی برای <و ما هم منکم> در آیه قبل باشد.

اند و در اطراف مدینه خواهند ماند .

سلقوکم بألسنه حداد . .. یحسبون الأحزاب لم یذهبوا

بنابراین احتمال که <یحسبون. ..> حال برای ضمیر فاعلی <سلقوا> باشد، نکته یاد شده فهمیده می شود.

7 - توبه - 9 - 67 - 6

6 - عدم استقلال برخی از منافقان در مشی خویش و تأثیرپذیری آنان از عناصرخط دهنده نفاق

بعضهم من بعض

برداشت فوق بر این اساس است که <من> نشویه باشد که در این صورت، آیه می رساند برخی از منافقان نفاق خویش را از برخی دیگر کسب می کردند.

1 - خداوند با خوار و حقیر ساختن منافقان ، آنان را به استهزا خواهد گرفت .

اللّه یستهزئ بهم

<استهزاء> به معنای تمسخر کردن، است و هدف از آن خوار ساختن و حقیر کردن کسی است که مورد استهزا قرار می گیرد.

مذبذبین بین ذلک لا إلی هؤلاء و لا إلی هؤلاء

<ذلک> اشاره به ایمان و کفر است. <مذبذب> به شییء معلق گفته می شود که دایم به این سو و آن سو حرکت می کند و استقراری ندارد.

7 - تحیر منافقان ، کیفر شوم عملکرد ( خدعه ها و . . . ) آنان است .

مذبذبین بین ذلک . .. فلن تجد له سبیلا

چون اضلال خداوند همواره جنبه کیفری دارد و کیفر نیز به اقتضای رفتار نارواست، معلوم می شود گمراهی منافقان و از آن جمله - تحیر آنان - کیفری الهی است و این کیفر برخاسته از اعمال ناروای آنان (خدعه، کسالت در نماز و . ..) است.

7 - توبه - 9 - 81 - 11

11 - گرمی هوا ، بهانه منافقان صدر اسلام برای تخلف از جنگ و دستاویزی برای تبلیغ و بازداشتن از شرکت دیگران در جهاد

و قالوا لاتنفروا فی الحر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 88 - 4

4 - سستی و تخلف منافقان از جهاد ، در روحیه محکم و مصمم پیامبر ( ص ) و مؤمنان راستین تأثیری نداشت .

رضوا . .. لکن الرسول ... جهدوا

با خدا خلف وعده کردند و همواره دروغ می گفتند ... >.

14 - احزاب - 33 - 19 - 3،4

3 - منافقان مدینه ، به هنگام خبردار شدن از وقوع جنگ احزاب ، به قدری می ترسیدند که چشمان شان بی اختیار ، به چرخش می افتاد .

فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت

مراد از <الخوف> به قرینه بحث جهاد و هجوم دشمن، خبر جنگ و قتال است که برای منافقان بسیار ترس آور بود.

4 - منافقان مدینه ، از شدت ترس از جنگ ، شبیه محتضر می شدند .

فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 20 - 5،6

5 - منافقان مدینه ، به شدت از کشته شدن و آسیب دیدن ، واهمه داشتند .

و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب

این که می فرماید: <دوست داشتند در بیابان باشند> کنایه از این است که نمی خواستند در مدینه باشند تا از جنگ، آسیبی به آنها برسد و یا کشته شوند.

6 - منافقان مدینه ، در عین ترس از حضور در مدینه ، به هنگام حمله دشمن ، دوست داشتند از اخبار مربوط به مسلمانان آگاه باشند .

و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب یسئلون عن أنبائکم

4 - مسلمانان ، موظف به همراهی و همگامی با مؤمنان صادق و راستین و پرهیز از معاشرت با منافقان

و کونوا مع الصدقین

2 - پیامبر ( ص ) ، موظف بود که با تبیین قلمرو نفوذ خواست خدا درباره زندگی و مرگ ، عقیده نادرست منافقان درباره مرگ را تصحیح کند .

قل من ذا الذی یعصمکم من اللّه إن أراد بکم سوءًا

جمله <و ما یخدعون إلا أنفسهم> می رساند که: منافقان به خدا و اهل ایمان نیرنگ نزدند و نخواهند زد. بنابراین <یخادعون اللّه ...>; یعنی آنان در صدد نیرنگ زدن هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 14 - 1،7،8

1 - منافقان ، به هنگام حضورشان در میان مؤمنان ، تظاهر به ایمان کرده و خود را مسلمان جلوه می دهند .

و إذا لقوا الذین ءامنوا قالوا ءامنا

7 - صحنه گردانان نفاق در عصر بعثت ، نگران تمایل پیروانشان به اسلام بودند .

قالوا إنّا معکم إنما نحن مستهزءون

حصر در جمله <إنما . ..> حصر اضافی و از نوع <حصر قلب> است. کاربرد این گونه حصر در موردی است که گوینده در صدد بر طرف کردن توهمی باشد که مخاطب به آن می اندیشد. این توهم در جمله <إنما نحن ...> گرایش منافقان پیرو، به اسلام است.

8 - اعمال و رفتار اسلام گونه منافقان ، هرگز برخاسته از کمترین گرایش آنان به دین نیست .

قالوا إنّا معکم إنما نحن مستهزءون

حصر در جمله <إنما نحن . ..> گویای برداشت فوق است; یعنی: کارهای ما در رابطه با ایمان و مؤمنان جز استهزاء، چیزی دیگری نیست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 16 - 7

7 - منافقان با تظاهر به اسلام ، در هدف های خویش ( کسب منافع و ضربه زدن به اسلام ) ، موفقیتی به دست نخواهند آورد .

و ما کانوا مهتدین

برداشت فوق بر این اساس است، که متعلق<مهتدین> اهداف منافقان باشد; یعنی: و ما کانوا مهتدین الی مقاصدهم. آیات بعدی، این معنا را تأیید می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 17 - 1،2،3،4

1 - حالت منافقان در اظهار ایمان ، به کسی می ماند که برای رهایی از ظلمت ، آتشی ناپایدار و گذرا برافروزد .

مثلهم کمثل الذی استوقد ناراً فلمّا أضاءت ما حوله ذهب اللّه بنورهم

<استیقاد> (مصدر استوقد) به معنای آتش افروختن است. <لما> حرف شرط است و جواب آن محذوف می باشد و جمله <ذهب اللّه ...> بیانگر آن جواب است; یعنی: آن گاه که آتش اطراف او را روشن کرد، خاموش شود و او در تاریکی بماند.

2 - منافقان در سایه اظهار ایمان ، در تلاش برای منفعت جویی و رهایی یافتن از مشکلات اجتماعی هستند .

مثلهم کمثل الذی استوقد ناراً . .. ذهب اللّه بنورهم

از اینکه منافقان به کسی که در تاریکی آتش ناپایداری می افروزد تشبیه شده اند این معنا به دست می آید که: کافر در جامعه ایمانی با مشکلات اجتماعی روبروست و خود را ناچار می بیند که تظاهر به ایمان کند تا از مشکلات برهد; ولی دیری نمی پاید که خداوند او را رسوا می کند.

3 - دستاورد منافقان با تظاهر به ایمان ، منافعی گذرا ، ناپایدار و محدود است .

ص: 81

فلمّا أضاءت ما حوله ذهب اللّه بنورهم

4 - خداوند محدود کننده فرصت منافقان برای سوء استفاده آنان از تظاهر به ایمان

ذهب اللّه بنورهم

کفر باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 18 - 2

2 - تلاش شدید منافقان مدینه ، برای بازداشتن مسلمانان از جهاد در غزوه احزاب

و إذ قالت طائفه منهم . .. لامقام لکم فارجعوا ... قد یعلم اللّه المعوّقین منکم

تضعیف <عوّق> برای بیان شدت و غلظت بازدارندگی، است.

شمرده شده است، می باشد.

10 - منافقان تائب ، بهره مند از پاداش بزرگ خدا خواهند بود .

فأولئک مع المؤمنین و سوف یؤت اللّه المؤمنین أجراً عظیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 74 - 18

18 - باز بودن راه توبه و بازگشت حتی برای منافقان توطئه گر

فإن یتوبوا یک خیراً لهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 24 - 5،7

5 - برای توبه منافقان ، راه باز است .

و یعذّب المن-فقین . .. أو یتوب علیهم

7 - توبه کردن منافقان ، بستگی به اراده خداوند دارد .

أو یتوب علیهم

احتمال دارد که مراد از <توبه خدا بر آنان>، توفیق توبه باشد و احتمال دارد که مراد پذیرش توبه باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است.

1 - بقره - 2 - 16 - 7

7 - منافقان با تظاهر به اسلام ، در هدف های خویش ( کسب منافع و ضربه زدن به اسلام ) ، موفقیتی به دست نخواهند آورد .

و ما کانوا مهتدین

برداشت فوق بر این اساس است، که متعلق<مهتدین> اهداف منافقان باشد; یعنی: و ما کانوا مهتدین الی مقاصدهم. آیات بعدی، این معنا را تأیید می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 122 - 5

5 - دسیسه منافقان ( عبداللّه بن أبی سلول ) ، برای ایجاد سستی و هراس در مسلمانان ، هنگام روانه شدن آنان به سوی احد

اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا

در مجمع البیان آمده است که عبداللّه بن ابی سلول، دو طایفه از مسلمانان (برخی از مهاجر و انصار) را از رویارویی با مشرکان برحذر می داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 168 - 1

1 - تلاش منافقان کناره گرفته از جنگ احد ، در بازداشتن دیگر مسلمانان از حضور در آن کارزار

الّذین قالوا لاخوانهم وقعدوا لو اطاعونا ما قتلوا

جمله <لو اطاعونا> دلالت بر تلاش منافقان در بازداشتن مسلمانان از نبرد دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 61 - 8

8 - تلاش پیگیر منافقان در مقابله با پیامبر ( ص ) و بازداشتن مردم از مراجعه به او

رایت المنافقین یصدّون عنک صدوداً

فعل مضارع <یصدّون> دلالت بر استمرار دارد. قابل ذکر است که در برداشت فوق <یصدّون> فعل متعدّی و مفعول آن <النّاس> گرفته شده است ; در این صورت <یصدّون> به معنی <یمنعون> خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 81 - 3

3 - جلسات سرّی و توطئه گرانه منافقان علیه پیامبر ( ص ) در مدینه

و یقولون طاعه فاذا برزوا من عندک بیّت طائفه منهم غیر الذی تقول

برخی گفته اند که این آیه درباره منافقان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 141 - 5

5 - لزوم هشیاری مسلمان در قبال ترفند ها و شگرد های منافقان

الذین یتربّصون بکم فإن کان لکم فتح من اللّه . .. و نمنعکم من المؤمنین

ص: 89

از اهداف افشای منافقان و بر شمردن ویژگیهای آنان، آگاه کردن مؤمنان به حیله ها و مکرهای آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 47 - 9،10

9 - نفوذ در میان رزمندگان اسلام به منظور جاسوسی و فتنه انگیزی ، از ترفند های منافقان

لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا . .. و فیکم سمعون لهم

10 - هشدار خداوند به منافقان با بیان علم همه جانبه اش به روحیّات و دسیسه های منافقانه آنان

و لأوضعوا خللکم یبغونکم الفتنه . .. و اللّه علیم بالظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 48 - 1،3،5

1 - فتنه انگیزی و کارشکنی همیشگی منافقان ، علیه پیامبر ( ص ) و اسلام در جبهه های نبرد

لقد ابتغوا الفتنه من قبل

3 - ضرورت هشیاری رهبران جامعه اسلامی ، در برابر ترفند ها و فتنه انگیزی های منافقان ( وارونه جلوه دادن امور و . . . )

و قلبوا لک الأمور

5 - منافقان ، تلاش تخریب گرانه خود را تا مرحله غلبه حق و پیروزی قطعی جبهه اسلام ، ادامه می دهند .

لقد ابتغوا الفتنه . .. حتی جاء الحق و ظهر أمر اللّه و هم کرهون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 66 - 3

3 - برملا شدن کفر منافقان صدر اسلام ، در پی توطئه آنان علیه اسلام و پیامبر ( ص )

لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 74 - 7،13

7 - تلاش پنهانی منافقان و اهتمام آنان در توطئه علیه پیامبر ( ص ) و اسلام

و هموا بما لم ینالوا

13 - توطئه های منافقان علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، انتقام جویی آنان از مسلمانان دست یافته به امکانات مادی ، در پرتو تفضلات خدا و رسول

و ما نقموا إلا أن أغنیهم اللّه و رسوله من فضله

برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر در <أغناهم> به مسلمانان برگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 78 - 5

5 - تلاش منافقان صدر اسلام ، در مخفی نگهداشتن طرح ها و نقشه های خائنانه خویش ، علیه اسلام و مسلمانان

ألم یعلموا أن اللّه یعلم سرّهم

ص: 90

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 107 - 2،3

2 - اقدام منافقان به ساختن پایگاهی تحت عنوان < مسجد > برای دشمنان دیرینه خدا و رسول خدا

و الذین اتخذوا مسجداً . .. إرصاداً لمن حارب اللّه و رسوله

3 - به کارگیری خانه خدا علیه دین خدا ، توسط منافقان

و الذین اتخذوا مسجداً . .. إرصاداً لمن حارب اللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 124 - 6

6 - انکار نفوذ آموزه های قرآن در میان دل و جان مردم ، از ترفند های منافقان و دشمنان دین

و إذا ما أنزلت سوره فمنهم من یقول أیّکم زادته هذه إیمناً

استفهام در جمله <أیّکم زادته . .. > استفهام انکاری و بیانگر نفی تأثیرگذاری آیات قرآن در دل و جان اهل ایمان است. قابل ذکر است که ضمیر <منهم> به منافقان برمی گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 19 - 10

10 - اشاعه فحشا در میان جامعه اسلامی و تهمت آلودگی جنسی به مؤمنان پاکدامن ، از ترفند های منافقان

إنّ الذین یحبّون أن تشیع الف-حشه فی الذین ءامنوا لهم عذاب ألیم

تعبیر <فی الذین آمنوا> (در میان صفوف مؤمنان) بیانگر این نکته است که اشاعه دهندگان فحشا، خود از مؤمنان نیستند; بلکه در میان صفوف مؤمنان رخنه کرده اند و آنان را به فساد می کشانند. گفتنی است چون آیات پیشین درباره ماجرای <افک> بود که به دست منافقان انجام گرفت، می توان استفاده کرد که مقصود در <الذین یحبّون...> همان منافقان اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 16 - 5

5- افشای حرکت های مرموز کافران و منافقان ، از سوی خداوند برای پیامبر ( ص )

و منهم من یستمع إلیک حتّی إذا خرجوا من عندک

خطاب آیه شریفه به پیامبر(ص) است و ضمیر <منهم> ممکن است به کافران بازگردد که در آیات پیشین یاد شده اند و نیز ممکن است باتوجه به محتوای آیه - که نوعی حرکت نفاق آمیز را بیان داشته - به منافقان بازگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 26 - 12

12- آگاهی خداوند ، از توطئه ها و کار های پنهانی عناصر سست ایمان و منافق

و اللّه یعلم إسرارهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 30 - 11

11- لزوم هشیاری جامعه اسلامی ، نسبت به خطر ها و توطئه های بیماردلان و منافقان علیه دین

ص: 91

و لتعرفنّهم فی لحن القول

با توجه به این که خداوند، در آیات گذشته به روحیات، خصلت ها، موضع گیری ها و توطئه گری های منافقان بیماردل پرداخته و در این آیه نیز مؤمنان را نسبت به شناخت آنان رهنمون ساخته است (و لتعرفنّهم فی لحن القول)، مطلب بالا قابل برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 33 - 3

3- تأکید خداوند به اطاعت مؤمنان ، از فرمان جهاد و تأثیرناپذیری از کارشکنی منافقان *

ی-أیّها الذین ءامنوا أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول

با توجه به ارتباط این آیه با آیات پیشین که درباره جهاد و موضع منفی منافقان بود برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 10 - 10

10 - خداوند ، حامی مؤمنان در برابر توطئه های شیطانی منافقان

و لیس بضارّهم . .. و علی اللّه فلیتوکّل المؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 14 - 2،9

2 - اتحاد و همدستی منافقان با یهودیان علیه اسلام و مسلمین

ألم تر إلی الذین تولّوا قومًا غضب اللّه علیهم

دوستی میان منافقان و یهودیان - که مورد عضب خدا هستند - جنبه عاطفی نداشت; بلکه سیاسی و عقیدتی بوده است.

9 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) ، درباره پدیده نفاق و ترفند های منافقان علیه اسلام و مسلمانان

ألم تر إلی الذین تولّوا قومًا غضب اللّه علیهم

استفهام در <ألم تر>تعجبی است; ولی چون خطاب به پیامبر(ص) است، می تواند دربردارنده هشدار و بیدار باش به آن حضرت نیز باشد. بدین صورت که مبادا مسلمانان از ترفندهای منافقان و همدستی آنان با یهودیان، غفلت ورزند و ندانند که از کجا ضربه می خورند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 8 - 8

8 - دلداری و تقویت روحیه مؤمنان ، از سوی خداوند در قبال توطئه های منافقان

لیخرجنّ الأعزّ . .. و للّه العزّه و لرسوله و للمؤمنین

2 - تلاش منافقان در جهت وارونه جلوه دادن امور ، برای پیامبر ( ص )

و قلبوا لک الأمور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 11 - 2،3

2 - هم دستی و تشکل تنی چند از منافقان عصر بعثت ، برای تهمت زنی و شایعه سازی علیه خانواده پیامبر ( ص )

إنّ الذین جاءو بالإفک عصبه منکم

بیشتر مفسران بر این باورند که گروه بهتان زننده (عصبه منکم) از منافقان بودند.

3 - منافقان در عصر بعثت ، دارای جمعیتی هم دست و متشکل برای توطئه علیه پیامبر ( ص ) و اسلام

إنّ الذین جاءو بالإفک عصبه منکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 7 - 1

1 - توطئه منافقان ، به منظور پراکندن اصحاب و یاران نزدیک پیامبر ( ص ) ، از اطراف آن حضرت

هم الذین یقولون لاتنفقوا علی من عند رسول اللّه حتّی ینفضّوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 8 - 2

2 - منافقان ، درصدد براندازی حکومت پیامبر ( ص )

یقولون لئن رجعنا إلی المدینه لیخرجنّ الأعزّ منها الأذلّ

7 - توبه - 9 - 55 - 15،16

15 - مال و اولاد فراوان منافقان ، زمینه گرایش آنان به کفر در هنگام مرگ

فلا تعجبک أمولهم . .. و تزهق أنفسهم و هم کفرون

16 - جان کندن دشوار و حسرت بار منافقان و کفر نهایی آنان ، پیامد کثرت مال و اولاد و نمودی از عذاب الهی

فلا تعجبک أمولهم . .. یرید اللّه لیعذبهم بها ... و تزهق أنفسهم و هم کفرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 69 - 2

2 - فرجام سوء منافقان و کفرپیشگان گذشته تاریخ - علی رغم برخورداری آنان از قدرت ، مال و فرزند فزونتر - هشداری است به منافقان هر عصر .

وعد اللّه المنفقین . .. کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 86 - 8

8 - تمکن و ثروت ، زمینه عافیت طلبی منافقان و گریز آنان از جهاد

استئذنک أولوا الطول منهم

8 - منافقان ، دارای جاسوسانی در میان رزمندگان جنگ تبوک

و فیکم سمعون لهم

<سمّاع> می تواند کنایه از جاسوس باشد; یعنی، در میان شما کسانی هستند که به نفع منافقان خبرچینی می کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 48 - 1،5

1 - فتنه انگیزی و کارشکنی همیشگی منافقان ، علیه پیامبر ( ص ) و اسلام در جبهه های نبرد

لقد ابتغوا الفتنه من قبل

5 - منافقان ، تلاش تخریب گرانه خود را تا مرحله غلبه حق و پیروزی قطعی جبهه اسلام ، ادامه می دهند .

لقد ابتغوا الفتنه . .. حتی جاء الحق و ظهر أمر اللّه و هم کرهون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 61 - 1،2،3

1 - پیامبر اکرم ( ص ) ، مورد آزار و اذیت مستمر برخی از منافقان

و منهم الذین یؤذون النبی

<من> در <منهم> برای تبعیض و فعل مضارع <یؤذون> مفید استمرار است ; یعنی، برخی از منافقان پیوسته پیامبر اکرم (ص) را مورد اذیت قرار داده و باعث رنجش خاطر آن حضرت می شدند.

2 - جوسازی و تبلیغات سوء منافقان ، علیه پیامبر ( ص )

و منهم الذین یؤذون النبی و یقولون هو أذن

3 - معرفی پیامبر ( ص ) ، به عنوان فردی ساده و خوش باور نمونه ای از اذیت های منافقان نسبت به آن حضرت

الذین یؤذون النبی و یقولون هو أذن

<اُذُن> به کسی گفته می شود که به هر سخنی گوش فرا دهد و زود باور کند ; یعنی، ساده و خوش باور باشد. گفتنی است که برداشت فوق بر این اساس است که جمله <یقولون هو أذن> برای بیان مورد و نمونه ای باشد که منافقان، پیامبر(ص) را به آن متهم کرده و باعث رنجش خاطر آن حضرت می شدند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 67 - 9

9 - شیوه منافقان ، ترویج امور زشت و منکر و پیشگیری از تحقق معروف ( ارزش ها و نیکی ها )

المنفقون و المنفقت . .. یأمرون بالمنکر و ینهون عن المعروف

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 81 - 1،9

1 - تخلف منافقان از شرکت در جنگ تبوک

فرح المخلفون بمقعدهم خلف رسول اللّه

این بخش از آیات مربوط به جنگ تبوک و تخلف منافقان از شرکت در آن است.

9 - اخلالگری منافقان صدر اسلام ، در بسیج برای جنگ تبوک

لاتنفروا فی الحر

ص: 99

3 - تصمیم به جهاد با کافران و منافقان ، در محدوده مسؤولیت های رهبر جامعه اسلامی

یأیها النبی جهد الکفار

به کارگیری خطاب <یا أیها النبی> به جای <یا أیها الذین آمنوا> بیانگر این است که: تصمیم گیری درباره جنگ با کفار و منافقان، از وظایف رهبر جامعه ایمانی است.

7 - < عن ابی جعفر ( ع ) قال : < جاهد الکفار و المنفقین > بالزام الفرائض ;

از امام باقر (ع) [در توضیح سخن خدا که فرمود : ]<با کفار و منافقان مجاهده کن> روایت شده: مقصود الزام آنان به انجام فرایض است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 9 - 1،3

1 - پیامبر ( ص ) ، به جهاد با کافران و منافقان فرمان یافت .

ی-أیّها النبیّ ج-هد الکفّار و المن-فقین

3 - جهاد با کافران و منافقان و هرگونه برخورد شدید و سختگیرانه با آنان ، باید زیر نظر رهبر جامعه اسلامی انجام گیرد .

ی-أیّها النبیّ ج-هد الکفّار و المن-فقین و اغلظ علیهم

مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص)، در جهاد سختگیرانه با کافران و منافقان، می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد. افراط و تفریطی که نوعاً در چنین موضوعی از سوی مردم سرمی زند، تأیید کننده همین مطلب است.

و لکن لایشعرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 13 - 9

9 - منافقان ، بی خبر از سفاهت و بی خردی خویش

ألا إنهم هم السفهاء و لکن لایعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 16 - 4

4 - منافقان ، به سود و زیان واقعی خویش آگاهی ندارند .

و ما کانوا مهتدین

متعلق <مهتدین> به دلیل جمله های قبل، سود و زیان واقعی است; یعنی: و ما کانوا مهتدین الی منافعهم و مضارهم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 20 - 5

5 - منافقان ، سزاوار محروم شدن از توانایی شناخت معارف الهی هستند .

و لو شاء اللّه لذهب بسمعهم و أبصرهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 81 - 19

19 - منافقان ، مردمانی محروم از درک حقایق اخروی

لو کانوا یفقهون

به کارگیری کلمه <لو> - که برای تمنی است - حکایت از آن دارد که منافقان از درک حقایق اخروی ناتوانند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 8 - 12،13

12 - منافقان ، عناصری نادان و بی بهره از معارف بلند الهی

و للّه العزّه و لرسوله و للمؤمنین و ل-کنّ المن-فقین لایعلمون

13 - درک عزّتمندی خدا ، پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، بیرون از توان ذهنی منافقان جاهل

و للّه العزّه . .. و ل-کنّ المن-فقین لایعلمون

چرخش می افتاد .

فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت

مراد از <الخوف> به قرینه بحث جهاد و هجوم دشمن، خبر جنگ و قتال است که برای منافقان بسیار ترس آور بود.

7 - توبه - 9 - 69 - 5

5 - هیچ چیز ، حتی برترین قدرت های نظامی ، اقتصادی و نیروی انسانی ، مانع تحقق یافتن عذاب الهی برای کافران و منافقان نیست .

وعد اللّه المنفقین . .. و لهم عذاب مقیم. کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم قوه و أک

نیروی نظامی از <قوه>، اقتصادی از <أموالا> و انسانی از <أولاداً> برداشت شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 80 - 1

1 - اعلام قطعیت عذاب الهی برای منافقان استهزاگر و عدم تأثیر استغفار مکرر ( هفتاد بار ) پیامبر ( ص ) برای آنان

و لهم عذاب ألیم. استغفر لهم أو لاتستغفر لهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 17 - 4

4 - کارساز نبودن اموال و اولاد منافقان برای آنان ، در قبال عذاب الهی در قیامت

لن تغنی عنهم أمولهم و لا أول-دهم من اللّه شیئًا

5 - بدخواهی و حسادت منافقان با اهل ایمان *

اذا لقوکم قالوا امنّا . .. ان تمسسکم حسنه تسؤهم و ان تصبکم سیّئه یفرحوا بها

برخی برآنند که جمله <و اذا لقوکم قالوا آمنّا> درباره منافقان است. بنابر این ضمیر مفعولی <تسؤهم> نیز به آنان برمی گردد.

با توجه به اینکه <تزهق أنفسهم> می تواند عطف تفسیری برای <أن یعذبهم> باشد، برداشت فوق استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 127 - 6،7،9

6 - سعی منافقان در گریختن از محیط ابلاغ آیات الهی و مراکز شناخت و تبلیغ دین

و إذا ما أنزلت سوره . .. ثم انصرفوا

7 - روی گردانی منافقان صدر اسلام از آیات الهی پس از شنیدن وحی

و إذا ما أنزلت سوره . .. ثم انصرفوا

9 - حق ناپذیری قلب منافقان ، کیفر الهی برای آنان

ثم انصرفوا صرف اللّه قلوبهم

رضوا بأن یکونوا مع الخوالف و طبع علی قلوبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 127 - 9

9 - حق ناپذیری قلب منافقان ، کیفر الهی برای آنان

ثم انصرفوا صرف اللّه قلوبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 3 - 9

9 - منافقان ، بر اثر مُهر شدن دل هایشان از درک معارف دین ناتوان اند .

فطبع علی قلوبهم فهم لایفقهون

3 - رسیدن به دنیا و تأمین منافع شخصی ، تعیین کننده خط مشی منافقان در برقراری روابط دوستی و اجتماعی است .

الذین یتربّصون بکم . .. ألم نستحوذ علیکم

4 - شرکت منافقان در جنگ ، تنها برای تأمین منافع شخصی و سهیم شدن در غنایم جنگی است .

الذین یتربّصون بکم فإن کان لکم فتح من اللّه . .. و نمنعکم من المؤمنین

ظاهراً مراد از جمله <الم نکن معکم> شرکت در جهاد و همراهی مسلمانان در جنگ است.

7 - توبه - 9 - 74 - 9،12

9 - توبیخ منافقان ، به خاطر حرکت های خیانت آمیز علیه اسلام و پیامبر ( ص ) با وجود برخورداری از تفضلات خدا و رسولش

و ما نقموا إلا أن أغنیهم اللّه و رسوله من فضله

12 - خیانت در برابر خدمت ، از خصلت های منافقان است .

و ما نقموا إلا أن أغنیهم اللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 27 - 3،3

3- کیفر سخت منافقان به هنگام مرگ ، براساس علم الهی به نهان کاری های خائنانه آنان

و اللّه یعلم إسرارهم . فکیف إذا توفّتهم المل-ئکه

از ارتباط عبارت <فکیف إذا. ..> - که بیانگر کیفر سخت منافقان است - با ذیل آیه قبل (واللّه یعلم إسرارهم) استفاده می شود که علم و آگاهی خداوند، پشتوانه کیفر منافقان به هنگام مرگ شان، خواهد بود.

3- کیفر سخت منافقان به هنگام مرگ ، براساس علم الهی به نهان کاری های خائنانه آنان

و اللّه یعلم إسرارهم . فکیف إذا توفّتهم المل-ئکه

از ارتباط عبارت <فکیف إذا. ..> - که بیانگر کیفر سخت منافقان است - با ذیل آیه قبل (واللّه یعلم إسرارهم) استفاده می شود که علم و آگاهی خداوند، پشتوانه کیفر منافقان به هنگام مرگ شان، خواهد بود.

3 - روابط خائنانه منافقان مدینه ، با کافران اهل کتاب ( یهود بنی نضیر )

الذین نافقوا یقولون لإخونهم الذین کفروا من أهل الکت-ب لئن أخرجتم لنخرجنّ معکم

18 - مجادله - 58 - 18 - 5

5 - توسل جستن منافقان ، به سوگند دروغ در پیشگاه خداوند در قیامت

فیحلفون له