نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن سری جدید جلد 92
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 39 - 1،2،4،7،9،10،11،12،13
1- خداوند هرچه را بخواهد از میان بردارد و آثارش را محو کند ، چنین خواهد کرد .
یمحوا الله ما یشاء
2- خداوند هرچه را بخواهد باقی گذارد و پایدار بدارد ، چنین خواهد کرد .
یمحوا الله ما یشاء و یثبت
4- تقدیر های پیشین ، بر اساس مشیت الهی قابل تغییر و تحول و محو و اثباتند .
لکل أجل کتاب. یمحوا الله ما یشاء و یثبت
7- هیچ کس به پایه و زیربنای قوانینی که ایجاب کننده وجود چیزی یا عامل نابودی آن است آگاهی ندارد .
و عنده أُمّ الکت-ب
از مصادیق <اُمّ الکتاب> به قرینه فراز قبل قوانینی است که بر اساس آن محو و اثبات انجام می گیرد.
9- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : إذا کانت لیله القدر نزلت الملائکه و الروح و الکتبه إلی سماء الدنیا فیکتبون ما یکون من قضاء الله تبارک و تعالی فی تلک السنه فإذا أراد الله أن یقدّم أو یؤخّر أو ینقص شیئاً أو یزیده أمر الله أن یمحوا ما یشاء ثم أثبت الذی أراد ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: زمانی که شب قدر فرا رسد، فرشتگان، روح و نویسندگان الهی به آسمان دنیا فرو می آیند. پس می نویسند آنچه را که در آن سال از قضای الهی باشد. پس زمانی که خداوند اراده کند چیزی را مقدم یا مؤخر سازد، یا آن را بکاهد، یا بر او بیفزاید، امر می کند که محو کنند آنچه را او بخواهد ; سپس محقق می سازد آنچه را اراده کرده است>.
10- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال فی ه-ذه الأیه : < یمحوا الله ما یشاء و یثبت > قال : و هل یمحی إلاّ ما کان ثابتاً و هل یثبت إلاّ ما لم یکن ؟ ;
از امام صادق(ع) روایت شده که درباره سخن خدا: <یمحوا الله ما یشاء و یثبت> فرمود: و آیا [چیزی] جز آنچه وجود دارد محو می شود؟ و آیا چیزی جز آنچه وجود ندارد تحقق داده می شود؟>.
11- < عن النبی ( ص ) : هما کتابان ، کتاب سوی أُمّ الکتاب یمحوا الله منه ما یشاء و یثبت و أُمّ الکتاب لایغیّر منه شیء ;
ص: 1
از رسول خدا(ص) روایت شده است که آنها دو کتابند: کتابی غیر از امّ الکتاب که خداوند هر چه را بخواهد از آن محو می کند و [آنچه را بخواهد در آن ]ایجاد می کند و [دیگری] <أمّ الکتاب> که چیزی در آن تغییر داده نمی شود>.
12- < عن أبی عبدالله ( ع ) انه سئل عن قول الله : < ادخلوا الأرض المقدسه التی کتب الله لکم > قال : کتبها لهم ثم محاها ، ثمّ کتبها لأبنائهم فدخلوها ، و الله یمحوا ما یشاء و یثبت و عنده اُمّ الکتاب ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند <ادخلواالأرض المقدسه التی کتب الله لکم> سؤال شد، آن حضرت فرمود: [خدا] آن زمین با قداست را برای آنان نوشت، سپس آن را محو کرد. آن گاه آن را برای فرزندانشان نوشت، پس داخل آن شدند و خدا هر چه را بخواهد محو می کند و هرچه را بخواهد باقی می گذارد و اُمّ الکتاب نزد اوست>.
13- < عن أبی عبدالله ( ع ) انه قال فی قول الله عزوجل : < و قالت الیهود یدالله مغلوله > : لم یعنوا أنه ه-کذا ، و ل-کنّهم قالوا : قد فرغ من الأمر فلایزید و لاینقص فقال الله جل جلاله تکذیباً لقولهم : < غلّت أیدیهم و لعنوا بما قالوا بل یداه مبسوطتان ینفق کیف یشاء > ألم تسمع الله عزوجل یقول : < یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده اُمّ الکتاب > ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که درباره قول خدای عزوجل: <و قالت الیهود ید الله مغلوله> فرمود: منظور یهود این نبود که واقعاً دستهای خدا در غُلّ بسته است ; بلکه آنان می گفتند: خدا از کار خلقت فارغ شده و دیگر چیزی را زیاد و کم نمی کند. پس خداوند - جل جلاله - برای تکذیب سخن آنان فرمود: <دستهای خودشان در غل بسته باد و به خاطر سخنی که گفتند، لعنت بر آنان باد ; بلکه دستهای خدا باز است و هرگونه می خواهد می بخشد>.آیا نشنیده ای که خدای عزوجل می فرماید: <یمحوا الله مایشاء و یثبت و عنده اُمّ الکتاب>.
ص: 2
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 55 - 10
10 - تأثیر آلودگی های محیط کفر در انسان
و مطهّرک من الذین کفروا
نجات از میان کافران که به کلمه <تطهیر> تعبیر شده، مستلزم این است که آلودگی جامعه مؤثّر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 97 - 16
16 - جبر محیط با توان خروج از آن ، عذری غیر قابل قبول برای ترک تکالیف الهی
قالوا کنّا مستضعفین فی الارض قالوا الم تکن ارض اللّه واسعه فتهاجروا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 97 - 5
5 - تأثیر محیط اجتماعی وفرهنگی در موضع گیری انسان ها نسبت به حقایق و معارف ادیان الهی
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 3
ص: 3
3 - محیط اجتماعی ، در عین تأثیر گذاشتن بر خصلت های روحی و گرایش های عقیدتی انسان ، از وی سلب اختیار و انتخاب نمی کند .
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً . .. و من الأعراب من یؤمن باللّه
تصریح به وجود مؤمنان راستین در میان اعراب بادیه نشین به دنبال بیان خصلت کفر ورزی و نفاق شدید آنان، می تواند إشعار به مطلب فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 57 - 4
4 - انسان ها در جامعه فاسد و محیط منحرف ، بدون ایمان به خدا و لطف او ، در معرض انحراف و هلاکت اند .
و لولا نعمه ربّی لکنت من المحضرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 97 - 5
5 - تأثیر محیط اجتماعی وفرهنگی در موضع گیری انسان ها نسبت به حقایق و معارف ادیان الهی
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 41 - 2،3
2 - فساد عمومی ، درپی دارنده تباهی محیط زیست است .
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
<ال> در <الناس> برای جنس و دلالت بر عموم مردم می کند و احتمال دارد تعبیر به <الناس> به جای <العاصین> و امثال آن، به خاطر اشاره به نکته بالا باشد.
3 - شرک ، فساد آفرین و عاملِ تباهی کره زمین است .
سبح-نه و تع-لی عمّا یشرکون . ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
ممکن است مراد از <ما کسبت . ..> شرکی باشد که در آیه قبل، از آن سخن گفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 51 - 1،2،7
1 - انسان ها ، به هنگام مشاهده وزش باد های مضر و نابودکننده مزارع ، به ناسپاسی می گرایند .
ص: 4
و لئن أرسلنا ریحًا . .. یکفرون
<ریح> در مقابل <ریاح> در آیه چهل و نه است. معمولاً، بادهای سودمند، به صیغه جمع آورده می شوند و در صورتی که سخن از باد سوزان و مخرب باشد به صیغه مفرد می آید. قرینه مقابله و نیز واژه <مصفرّاً> - که حال برای ضمیر مفعولی <رأوه> است - مؤید این نکته اند که مراد از <ریح> بادهای سوزان و مخرب اند.
2 - عالَم طبیعت ، برخوردار از عوامل طبیعی خنثی کننده و از بین برنده یکدیگر
فانظر . .. کیف یحی الأرض بعد موتها ... و لئن أرسلنا ریحًا فرأوه مصفرًّا
7 - در صورت وزش باد های مخرّب ، گیاهان ، سرسبزی خود را از دست داده و به زردی می گرایند .
و لئن أرسلنا ریحًا فرأوه مصفرًّا
مرجع ضمیر مفعولی <رأوه>، <نباتِ> مستفاد از آیه پیش (آثار رحمه اللّه) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 41 - 6
6- داشتن محیطی مناسب و شایسته برای زندگی ، امری مطلوب و پسندیده
لنبوّئنّهم فی الدنیا حسنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 138 - 11
11 - تأثیرپذیری انسان از محیط های فاسد و فرهنگ های غلط
فأتوا علی قوم . .. قالوا یموسی اجعل لنا إلهاً کما لهم ءالهه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 3
3 - محیط اجتماعی ، در عین تأثیر گذاشتن بر خصلت های روحی و گرایش های عقیدتی انسان ، از وی سلب اختیار و انتخاب نمی کند .
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً . .. و من الأعراب من یؤمن باللّه
تصریح به وجود مؤمنان راستین در میان اعراب بادیه نشین به دنبال بیان خصلت کفر ورزی و نفاق شدید آنان، می تواند إشعار به
ص: 5
مطلب فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 74 - 8
8- تأثیر جامعه بر فرد ، جبری و غیر قابل اجتناب نیست و حفظ سلامت اخلاقی در محیط کاملا فاسد و آلوده ، ممکن است .
و نجّین-ه من القریه التی کانت تعمل الخبئث
برداشت یاد شده به خاطر این است که حضرت لوط(ع) توانسته بود در محیط آلوده و فاسد قومش، پاک و بی گناه بماند و سرانجام نجات یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 19 - 5
5 - کافران از هر سو در حیطه قدرت و سلطنت خداوند هستند .
واللّه محیط بالکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 6
6- خداوند ، بر اعمال آدمیان احاطه کامل دارد و به همه جوانب رفتارشان آگاه است .
إن ربی بما تعملون محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 1
1 - خداوند ، بر کافران قدرت کامل و سیطره همه جانبه دارد .
و اللّه من ورائهم محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 41 - 3
3 - دوزخ، محیطی بسته و خفقان زا برای مجرمان
لهم من جهنم مهاد و من فوقهم غواش
جمع آوردن کلمه <غواش> و مقید کردن آن به <من فوقهم> حکایت از برداشت فوق دارد.
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 55 - 10
10 - تأثیر آلودگی های محیط کفر در انسان
و مطهّرک من الذین کفروا
نجات از میان کافران که به کلمه <تطهیر> تعبیر شده، مستلزم این است که آلودگی جامعه مؤثّر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 57 - 3
3 - رهایی انسان از جبر محیط اجتماعی و نیز از پیامد های سوء معاشرت با افراد فاسد و منحرف جامعه ، در سایه ایمان به خدا و لطف و عنایت او ، امری ممکن است .
و لولا نعمه ربّی لکنت من المحضرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 43 - 1،6
1 - محیط و عادت های شرک آلود ، مانع هدایت بلقیس به راه راست و یکتاپرستی در گذشته عمر وی
و صدّها ما کانت . .. إنّها کانت من قوم ک-فرین
<صَدّ> (مصدر <صَدَّ>) به معنای منع و بازداشتن است. متعلق <صَدَّ> محذوف و به تقدیر <صدّها عن السبیل> می باشد. برداشت یاد شده بدان احتمال است که آیه یاد شده ناظر به پاسخ این پرسش باشد که بلقیس چرا پیش از این ماجرا (ماجرای میان او و سلیمان(ع)) با فراستی که داشت، از راه راست منحرف شده بود.
6 - تأثیرپذیری شدید انسان از محیط اجتماعی خویش
کانت تعبد من دون اللّه إنّها کانت من قوم ک-فرین
<إنّها. ..> در مقام تعلیل برای مطلب قبل است; یعنی، چون بلقیس از میان کافران برخاسته و در میان آنها رشد یافته بود، نمی توانست از عادت و رفتار شرک آلود خویش - که از آنان گرفته بود - روی برتابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 7
13 - نمل - 27 - 57 - 6
6 - تأثیر جدّی جامعه فاسد و منحرف بر سلامت خانواده
فأنجین-ه و أهله إلاّامرأته
خانواده لوط با این که تحت اِشراف نیرومند وی، از هجوم فساد فراگیر جامعه درامان ماندند; اما جامعه فاسد سرانجام تأثیر مخرب خود را گذاشت و همسر وی را از او جدا ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 5
5 - جامعه گریزی و سطح پایین فرهنگ اجتماعی ، عامل سستی در تعهدات اجتماعی و پایبندی به قوانین *
المخلّفون من الأعراب
وصف <الأعراب> ممکن است مشعر به علیت باشد; یعنی، بادیه نشینی در تخلف آنان نقش داشته است.
محیط اجتماعی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 97 - 5
5 - تأثیر محیط اجتماعی وفرهنگی در موضع گیری انسان ها نسبت به حقایق و معارف ادیان الهی
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 3
3 - محیط اجتماعی ، در عین تأثیر گذاشتن بر خصلت های روحی و گرایش های عقیدتی انسان ، از وی سلب اختیار و انتخاب نمی کند .
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً . .. و من الأعراب من یؤمن باللّه
تصریح به وجود مؤمنان راستین در میان اعراب بادیه نشین به دنبال بیان خصلت کفر ورزی و نفاق شدید آنان، می تواند إشعار به مطلب فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 57 - 4
4 - انسان ها در جامعه فاسد و محیط منحرف ، بدون ایمان به خدا و لطف او ، در معرض انحراف و هلاکت اند .
و لولا نعمه ربّی لکنت من المحضرین
ص: 8
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 41 - 6
6- داشتن محیطی مناسب و شایسته برای زندگی ، امری مطلوب و پسندیده
لنبوّئنّهم فی الدنیا حسنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 74 - 8
8- تأثیر جامعه بر فرد ، جبری و غیر قابل اجتناب نیست و حفظ سلامت اخلاقی در محیط کاملا فاسد و آلوده ، ممکن است .
و نجّین-ه من القریه التی کانت تعمل الخبئث
برداشت یاد شده به خاطر این است که حضرت لوط(ع) توانسته بود در محیط آلوده و فاسد قومش، پاک و بی گناه بماند و سرانجام نجات یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 3
3 - محیط اجتماعی ، در عین تأثیر گذاشتن بر خصلت های روحی و گرایش های عقیدتی انسان ، از وی سلب اختیار و انتخاب نمی کند .
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً . .. و من الأعراب من یؤمن باللّه
تصریح به وجود مؤمنان راستین در میان اعراب بادیه نشین به دنبال بیان خصلت کفر ورزی و نفاق شدید آنان، می تواند إشعار به مطلب فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 57 - 3
3 - رهایی انسان از جبر محیط اجتماعی و نیز از پیامد های سوء معاشرت با افراد فاسد و منحرف جامعه ، در سایه ایمان به خدا و لطف و عنایت او ، امری ممکن است .
و لولا نعمه ربّی لکنت من المحضرین
ص: 9
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 43 - 1،6
1 - محیط و عادت های شرک آلود ، مانع هدایت بلقیس به راه راست و یکتاپرستی در گذشته عمر وی
و صدّها ما کانت . .. إنّها کانت من قوم ک-فرین
<صَدّ> (مصدر <صَدَّ>) به معنای منع و بازداشتن است. متعلق <صَدَّ> محذوف و به تقدیر <صدّها عن السبیل> می باشد. برداشت یاد شده بدان احتمال است که آیه یاد شده ناظر به پاسخ این پرسش باشد که بلقیس چرا پیش از این ماجرا (ماجرای میان او و سلیمان(ع)) با فراستی که داشت، از راه راست منحرف شده بود.
6 - تأثیرپذیری شدید انسان از محیط اجتماعی خویش
کانت تعبد من دون اللّه إنّها کانت من قوم ک-فرین
<إنّها. ..> در مقام تعلیل برای مطلب قبل است; یعنی، چون بلقیس از میان کافران برخاسته و در میان آنها رشد یافته بود، نمی توانست از عادت و رفتار شرک آلود خویش - که از آنان گرفته بود - روی برتابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 57 - 6
6 - تأثیر جدّی جامعه فاسد و منحرف بر سلامت خانواده
فأنجین-ه و أهله إلاّامرأته
خانواده لوط با این که تحت اِشراف نیرومند وی، از هجوم فساد فراگیر جامعه درامان ماندند; اما جامعه فاسد سرانجام تأثیر مخرب خود را گذاشت و همسر وی را از او جدا ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 5
5 - جامعه گریزی و سطح پایین فرهنگ اجتماعی ، عامل سستی در تعهدات اجتماعی و پایبندی به قوانین *
المخلّفون من الأعراب
وصف <الأعراب> ممکن است مشعر به علیت باشد; یعنی، بادیه نشینی در تخلف آنان نقش داشته است.
محیط زیست
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 41 - 2،3
2 - فساد عمومی ، درپی دارنده تباهی محیط زیست است .
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
<ال> در <الناس> برای جنس و دلالت بر عموم مردم می کند و احتمال دارد تعبیر به <الناس> به جای <العاصین> و امثال آن،
ص: 10
به خاطر اشاره به نکته بالا باشد.
3 - شرک ، فساد آفرین و عاملِ تباهی کره زمین است .
سبح-نه و تع-لی عمّا یشرکون . ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
ممکن است مراد از <ما کسبت . ..> شرکی باشد که در آیه قبل، از آن سخن گفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 51 - 1،2،7
1 - انسان ها ، به هنگام مشاهده وزش باد های مضر و نابودکننده مزارع ، به ناسپاسی می گرایند .
و لئن أرسلنا ریحًا . .. یکفرون
<ریح> در مقابل <ریاح> در آیه چهل و نه است. معمولاً، بادهای سودمند، به صیغه جمع آورده می شوند و در صورتی که سخن از باد سوزان و مخرب باشد به صیغه مفرد می آید. قرینه مقابله و نیز واژه <مصفرّاً> - که حال برای ضمیر مفعولی <رأوه> است - مؤید این نکته اند که مراد از <ریح> بادهای سوزان و مخرب اند.
2 - عالَم طبیعت ، برخوردار از عوامل طبیعی خنثی کننده و از بین برنده یکدیگر
فانظر . .. کیف یحی الأرض بعد موتها ... و لئن أرسلنا ریحًا فرأوه مصفرًّا
7 - در صورت وزش باد های مخرّب ، گیاهان ، سرسبزی خود را از دست داده و به زردی می گرایند .
و لئن أرسلنا ریحًا فرأوه مصفرًّا
مرجع ضمیر مفعولی <رأوه>، <نباتِ> مستفاد از آیه پیش (آثار رحمه اللّه) است.
ص: 11
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 14
14 - امکان برخورداری مخالفان پیامبران ، از مغفرت و آمرزش الهی ( در صورت بازگشت و توبه )
إنّ ربّک لذو مغفره
سیاق آیه با این معنا سازگار است که نوید به مغفرت، نظر به کسانی دارد که در برابر آیات الهی، الحاد ورزیده و با پیامبر مخالفت کرده اند; ولی راه بازگشت بر آنان باز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 41 - 1
1 - گمراهان و مخالفان پیامبر ( ص ) ، در آرزوی فقدان و رحلت آن حضرت
فإمّا نذهبنّ بک
آیه شریفه گویا درصدد پاسخ گویی به نکته ای مقدر است; یعنی، کافران و منکران در آرزوی فقدان پیامبر(ص) بودند; با این گمان که با درگذشت آن حضرت، آنان قادر به پیشبرد اهداف خویش خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 12
20 - علق - 96 - 17 - 4
4 - پیامبر ( ص ) در آغاز بعثت ، مخالفانی متشکل و متحد با یکدیگر داشت .
فلیدع نادیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 6
6 - اختلافات دینی پیروان انبیا و مخالفان آنان با داوری خداوند خاتمه خواهد یافت .
حتی یحکم اللّه بیننا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 85 - 13
13- پیامبر ( ص ) در مکه تحت فشار و اذیت و آزار مخالفان خود بود .
فاصفح الصفح الجمیل
توصیه خداوند به گذشت به دلیل وجود اذیت و آزار است که آیه 95 همین سوره (إنا کفیناک المستهزءین) مؤید این حقیقت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 44 - 5
5 - رعایت انصاف و واقع نگری از سوی قرآن در ارزیابی اندیشه و عمل مخالفان تعالیم خود
أنّ أکثرهم یسمعون أو یعقلون
برداشت فوق، با توجه به این نکته است که خداوند حرف نشنوی و نابخردی را - که از اوصاف ناپسند است - به بیشتر هواپرستان و مشرکان نسبت داد و نه به همه آنان; زیرا اکثریت آنان چنین بودند نه تمامی آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 15 - 7
ص: 13
7 - تسلیم نشدن در برابر فشارِ خواسته ها و تمایلات گوناگون مخالفان فرمان خداوند به پیامبر ( ص )
فادع و استقم کما أمرت و لاتتّبع أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 55 - 7
7 - پافشاری ایمان آوردگان از اهل کتاب بر مواضع فکری و عملی خویش و تسلیم نشدن آنان در برابر فشار مخالفان
و قالوا لنا أعم-لنا و لکم أعم-لکم
برداشت یاد شده بدان احتمال است که یاوه گویان با هدف متزلزل کردن مؤمنان، بدان کار دست می زدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 11 - 2
2- استهزا و تمسخر ، شیوه رایج و سیاست واحد مخالفان انبیا در طول تاریخ
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 8
8 - تمسخر ، از حربه های مخالفان قدرتمند و صاحب مال و تعالیم پیامبران ، علیه ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
آمدن فعل مضارع <یستهزءون> به همراه فعل <کانوا>، مفید استمرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 1،3
1 - تمامیِ پیامبران در طول تاریخ ، با استهزا و تمسخر مخالفان مواجه بوده اند .
و ما یأتیهم من نبیّ إلاّ کانوا به یستهزءون
3 - مخالفان پیامبران ، فاقد استدلال و متکی به تمسخر و استهزا
إلاّ کانوا به یستهزءون
ص: 14
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 95 - 5
5- استهزا و تمسخر از روش های دشمنان و مخالفان علیه پیامبر ( ص )
إنا کفین-ک المستهزءین
توصیف مشرکان و مخالفان پیامبر(ص) به <استهزاگران> نشان دهنده این نکته است که آنان همواره از این روش، برای مبارزه با آن حضرت استفاده می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 82 - 8
8 - مخالفان راه انبیا ، مردمانی مجرم و تبهکارند .
و یحق اللّه الحق بکلمته و لو کره المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 103 - 5
5- اعتراف ضمنی مخالفان پیامبر ( ص ) به اینکه هیچ یک از عرب ها قدرت ارائه مطالبی مانند قرآن را ندارند .
و لقد نعلم أنهم یقولون إنما یعلّمه بشر لسان الذی یلحدون إلیه أعجمیّ
با توجه به اینکه آنان قرآن را آموزه افراد عجمی دانسته و می گفتند: پیامبر(ص) نزد آنان این مطالب را فرا گرفته است، روشن می شود که آنان مطالب قرآن را بسی فراتر از آنچه در توان خودشان هست، می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 82 - 5
5 - یاران و همگامان لوط در مقایسه با مخالفان وی بسیار اندک بودند .
قالوا أخرجوهم من قریتکم
تصمیم و پیشنهاد اخراج لوط و یارانش حکایت از آن دارد که یاران وی در مقایسه با مخالفان او بسیار اندک بودند، ورنه چنین پیشنهادی طبیعی به نظر نمی رسید.
ص: 15
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 170 - 13
13 - برخورد منطقی و استدلالی قرآن با مخالفان
أو لو کان ءاباؤهم لایعقلون شیئاً و لایهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 94 - 2
2- بشر بودن رسولان الهی ، تنها دستاویز عمده برای بهانه جویی های مخالفان کافر و مشرک جهت ایمان نیاوردن به آنان
و قالوا لن نؤمن لک حتی . .. إلاّ أن قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 115 - 16
16 - ارائه کلمه تامه پروردگار (قرآن) با در نظر گرفتن همه شبهات و بهانه های مخالفان انجام پذیرفته است.
و تمت کلمت ربک صدقا و عدلا . .. و هو السمیع العلیم
از وجوه محتمل در بیان تناسب <السمیع> با مضمون آیه آن است که ذکر این وصف برای اشاره به شبهات و القائاتی است که درباره قرآن مطرح می شود. یعنی کلام خداوند تمام است و او شبهات را نیز در نظر داشته و با عنایت به آنها قرآن را نازل فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 113 - 3
3 - مخالفان نوح ، بهانه جویانی فاقد خرد و توان کافی ، برای فهم رسالت تبلیغی او
قالوا أنؤمن لک و اتبعک الأرذلون . .. إن حسابهم إلاّ علی ربّی لو تشعرون
ص: 16
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 19 - 3
3 - پیامبر ( ص ) ، هرگز به ترک نماز بر اثر نهی و تهدید مخالفان مجاز نبود .
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... فلیدع نادیه ... کلاّ لاتطعه و اسجد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 19 - 2
2 - بی اعتنایی به خواسته های مخالفان نماز و سرپیچی از دستورات آنان ، فرمان خداوند به پیامبر ( ص )
لاتطعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 17 - 6
6 - مباهات به گروه های هم فکر و دلگرمی به یاری آنان در رویارویی با دین ، امری واهی و اطمینانی بی پایه است .
فلیدع نادیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 17 - 5
5 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به مصونیت در برابر تهدید های مخالفان و اقدام های گروهی آنان ، مطمئن ساخت .
فلیدع نادیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 17
17 - زخرف - 43 - 7 - 3
3 - مخالفان پیامبران ، فاقد استدلال و متکی به تمسخر و استهزا
إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 9
9 - کفر مخالفان پیامبر ( ص ) در مکه ، براساس لجاجت و عناد بوده است ، نه منطق و برهان
و لئن جئتهم بأیه لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 49 - 2
2 - کافران پندناپذیر و مخالف پیامبر ( ص ) ، هیچ دلیل و عذر قابل قبولی ، برای روی گردانی از دین و پند های قرآن نداشتند .
فما لهم عن التذکره معرضین
از مفاد <فمالهم> (چیست آنان را)، استفاده می شود که مقصود، نبودن هیچ دلیل و عذری برای کفر و انکار کافران نسبت به قرآن پندآفرین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 91 - 27
27 - گفتگو و مجادله های لجاجت پیشگان مخالف وحی و رسالت، بازیگری و فاقد ریشه و بنیان است.
قل الله ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 113 - 3
3 - مخالفان نوح ، بهانه جویانی فاقد خرد و توان کافی ، برای فهم رسالت تبلیغی او
قالوا أنؤمن لک و اتبعک الأرذلون . .. إن حسابهم إلاّ علی ربّی لو تشعرون
ص: 18
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 91 - 27
27 - گفتگو و مجادله های لجاجت پیشگان مخالف وحی و رسالت، بازیگری و فاقد ریشه و بنیان است.
قل الله ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 53 - 5
5 - مخالفان پیامبر ( ص ) در صدراسلام ، مردمانی بودند بیمار دل ، قسی القلب و ستم پیشه .
لیجعل ما یلقی الشیط-ن . .. و إنّ الظ-لمین لفی شقاق بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاک ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پیامبران در طول تاریخ
و قالوا لولا نزّل ه-ذا القرءان علی رجل من القریتین عظیم . .. فلولا أُلقی علیه أس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 3
3 - مشرکان و مخالفان پیامبر ( ص ) ، معتقد به اقتدار و متکی به نیرومندی خود
أن کنتم قومًا مسرفین . .. فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
از یادآوری هلاکت اقوامی نیرومندتر از مردم مکه، استفاده می شود که مکیان، به قدرت خویش مغرور بوده و آن را غیر قابل زوال می پنداشتند.
ص: 19
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 18
18 - سیطره و تسلط بر حریفان ، همواره نشانه کامیابی نهایی نیست .
فقتله فاصبح من الخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 8
8- توده های قوم عاد ، به پیروی از فرمان سران خویش ، آیات الهی را انکار و با پیامبران مخالفت می کردند .
و تلک عاد جحدوا بأی-ت ربهم و عصوا رسله واتبعوا أمر کل جبار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 48 - 3
3 - فسادگران مخالف صالح ، سازمان یافته در نُه گروه
و کان فی المدینه تسعه رهط یفسدون فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 108 - 21
21 - عن أبی الحسن الرضا(ع): ان مخالفینا وضعوا اخبارا . .. و جعلوها علی ثلاثه اقسام ... ثالثها التصریح بمثالب أعدائنا فإذا سمع الناس ... مثالب اعدائنا باسمائهم ثلبونا بأسمائنا و قد قال الله عزو جل: <و لا تسبوا الذین یدعون من دون الله فیسبوا الله عدوا بغیر علم> ... .
از امام رضا(ع) روایت شده است: مخالفان ما احادیثی را از خود ساختند . .. و آنها سه دسته کردند ... دسته سوم از آنها تصریح به عیوب دشمنان ماست، پس هنگامی که مردم عیبهای دشمنان ما را با تصریح به نام آنها بشنوند، به ما با ذکر ناممان دشنام می دهند، در حالی که خداوند عز و جل فرموده است به معبودهای کسانی که غیر خدا را می خوانند دشنام ندهید، مبادا آنها نیز از روی کینه توزی و جهل، خدا را دشنام دهند ... .
ص: 20
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 3
3 - مشرکان و مخالفان پیامبر ( ص ) ، معتقد به اقتدار و متکی به نیرومندی خود
أن کنتم قومًا مسرفین . .. فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
از یادآوری هلاکت اقوامی نیرومندتر از مردم مکه، استفاده می شود که مکیان، به قدرت خویش مغرور بوده و آن را غیر قابل زوال می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 103 - 6
6- کوشش مخالفان پیامبر ( ص ) بر غیر الهی جلوه دادن قرآن کریم
یقولون إنما یعلّمه بشر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 96 - 14
14 - تهدید خداوند به متخلفان از احکام دین
و اتقوا اللّه الذی إلیه تحشرون
هدف از جمله <الیه تحشرون> تهدید کسانی است که تقوا را رعایت نکرده و از احکام الهی تخلف می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 15 - 5
5 - خداوند ، مخالفان پیامبر ( ص ) را در صورت تداوم بر مخالفت با نماز ، هدایت و تقوا ، به مؤاخذه ای سخت تهدید کرد .
لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیه
ص: 21
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 66 - 9
9- خداوند ، مخالفان پیامبر ( ص ) را به عذابی ذلت آور و خوارکننده تهدید کرد .
و من خزی یومئذ إن ربک هو القویُّ العزیز
مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) در جمله <إن ربک . ..> پس از بیان نزول عذاب به کفرپیشگان قوم ثمود ، تعریضی است به مخالفان پیامبر(ص) که آنان نیز در خطر گرفتار شدن به عذاب الهی اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 15 - 5
5 - خداوند ، مخالفان پیامبر ( ص ) را در صورت تداوم بر مخالفت با نماز ، هدایت و تقوا ، به مؤاخذه ای سخت تهدید کرد .
لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 17 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، مورد تهدید مخالفان به اقدامی سازمان یافته علیه او ، در صورت ادامه دادن به ادای نماز
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... فلیدع نادیه
امر در <فلیدع>، تعجیزی و بیانگر آن است که دعوت از هم نشینان، برای شخص مخالف نماز سودی ندارد. این سخن، نشانگر وجود چنین تهدیدی از سوی مخالفان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 105 - 1
1- مخالفان پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را در استناد قرآن به خداوند دروغگو و مفتری می دانستند .
یقولون إنما یعلّمه بشر . .. إنما یفتری الکذب الذین لایؤمنون بأی-ت الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 22 - 7
7 - جنون آمیز خواندن رفتار و گفتار پیامبر ( ص ) ، از شیوه های مبارزه مخالفان با آن حضرت در صدراسلام
و ما صاحبکم بمجنون
ص: 22
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 4
4 - تمامی فرستادگان الهی ، با مخالفت ها و تبلیغات سوء علیه ایشان ، مواجه بودند .
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مسد - 111 - 3 - 3
3 - قیامت ، نزدیک و گرفتاری ثروتمندان مخالف دین به آتش دوزخ ، حتمی است .
سیصلی
حرف <سین> در <سیصلی> در تهدید به کار رفته و بر حتمی بودن دلالت دارد (کشاف). در تفاوت <سین> و <سوف> گفته شده است: <سین> بر استقبال نزدیک دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 15 - 6
6 - سوگند خداوند در تأکید بر مؤاخذه حتمی تکذیب گران دین و مخالفان نماز ، هدایت و تقوا
لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیه
<لام> در <لئن. ..> لام قسم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 15 - 6
6 - سوگند خداوند در تأکید بر مؤاخذه حتمی تکذیب گران دین و مخالفان نماز ، هدایت و تقوا
لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیه
<لام> در <لئن. ..> لام قسم است.
ص: 23
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 5
5 - مخالفان رسالت پیامبر ( ص ) ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
إنّه کان لأی-تنا عنیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 9
9 - دروغ و تزویر ، وسیله ای در دست مخالفان صالح برای پیشبرد اهداف خویش
لنبیّتنّه و أهله ثمّ لنقولنّ لولیّه ما شهدنا مهلک أهله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران عنود ، قدرت طلب و افزون خواه ( همچون ولیدبن مغیره )
ثمّ یطمع أن أزید . کلاّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که مخالفان پیامبر(ص) - از جمله ولیدبن مغیره - از ثروت اندوزان و قدرت مندان بودند. نفی ازدیاد قدرت و ثروت آنان با تعبیر (کلاّ) از سوی خداوند، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 94 - 2
2- بشر بودن رسولان الهی ، تنها دستاویز عمده برای بهانه جویی های مخالفان کافر و مشرک جهت ایمان نیاوردن به آنان
و قالوا لن نؤمن لک حتی . .. إلاّ أن قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
ص: 24
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 10
10 - یادآوری مکرر سرنوشت مخالفان پیامبران ، در راستای زدایش روحیه مخالفت و طغیان در میان انسان ها است .
فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا و مضی مثل الأوّلین
عبارت <مضی مثل الأوّلین>، می تواند بدین معنا باشد که داستان انبیا و مخالفان ایشان، در آیات دیگری بیان شده است. ذکر <مضی مثل الأوّلین> در پایان آیه شریفه، می تواند اشاره بدین نکته باشد که: <ما مکرراً سرنوشت آنان را یادآور شدیم تا شاید شما پند گیرید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 4
4 - مخالفان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از قشر مرفّه ، قدرتمند و افزون خواه بودند .
و جعلت له مالاً ممدودًا . و بنین شهودًا . و مهّدت له تمهیدًا . ثمّ یطمع أن أزید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 4
4 - مخالفان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از قشر مرفّه ، قدرتمند و افزون خواه بودند .
و جعلت له مالاً ممدودًا . و بنین شهودًا . و مهّدت له تمهیدًا . ثمّ یطمع أن أزید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 3،5
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران عنود ، قدرت طلب و افزون خواه ( همچون ولیدبن مغیره )
ثمّ یطمع أن أزید . کلاّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که مخالفان پیامبر(ص) - از جمله ولیدبن مغیره - از ثروت اندوزان و قدرت مندان بودند. نفی ازدیاد قدرت و ثروت آنان با تعبیر (کلاّ) از سوی خداوند، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) باشد.
5 - مخالفان رسالت پیامبر ( ص ) ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
إنّه کان لأی-تنا عنیدًا
ص: 25
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 4
4 - مخالفان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از قشر مرفّه ، قدرتمند و افزون خواه بودند .
و جعلت له مالاً ممدودًا . و بنین شهودًا . و مهّدت له تمهیدًا . ثمّ یطمع أن أزید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 4
4 - مخالفان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از قشر مرفّه ، قدرتمند و افزون خواه بودند .
و جعلت له مالاً ممدودًا . و بنین شهودًا . و مهّدت له تمهیدًا . ثمّ یطمع أن أزید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 170 - 13
13 - برخورد منطقی و استدلالی قرآن با مخالفان
أو لو کان ءاباؤهم لایعقلون شیئاً و لایهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 81 - 9
9 - اعراض و بی اعتنایی به مسلمانان توطئه گر و دو رو ، توصیه و فرمان خداوند به پیامبر خویش
و یقولون طاعه . .. فاعرض عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 36 - 15
15- شدت بردباری حضرت ابراهیم ( ع ) در برخورد با مخالفان خویش
و من عصانی فإنک غفور رحیم
اینکه حضرت ابراهیم(ع) تکلیف مخالفان خود را به خدا واگذاشته و او را با صفت غفران و رحمت یاد کرده است، بیانگر شدت بردباری اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 26
11 - انبیاء - 21 - 24 - 5
5- پیامبر ( ص ) و مبلغان الهی ، موظف به برخورد استدلالی و منطقی با مخالفان
قل هاتوا بره-نکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 13 - 6
6 - از دست دادن بردباری در برابر مخالفان ، زمینه ساز فروهشتن گفتار بایسته و مؤثر با آنان
إنّی أخاف أن یکذّبون . و یضیق صدری و لاینطلق لسانی
تقدم <أخاف أن یکذّبون> بر <یضیق صدری> و تقدم این بر <لاینطلق لسانی> می تواند حاکی از تقدم عینی و تأثیر تکذیب در ضیق صدر و نیز تأثیر این در عدم انطلاق زبان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 55 - 1
1 - مواجه شدن ایمان آوردگان از اهل کتاب ، با یاوه گویی مخالفان نادان
الذین ءاتین-هم الکت-ب من قبله . .. و إذا سمعوا اللّغو أعرضوا عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 9 - 4
4 - نماز در عصر بعثت ، مورد تهاجم مخالفان اسلام
أرءیت الذی ینهی
جمله <لئن لم ینته> - در آیات بعد - قرینه بر وقوع این مزاحمت، به هنگام نزول آیات این سوره است که با اوایل بعثت هم زمان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 19
19- مخالفان انبیا به جای جواب دادن به استدلال های منطقی و متین پیامبران به شخصیت آنان می پرداختند .
قالت رسلهم أفی الله شکّ فاطر السموت و الأرض . .. قالوا إن أنتم إلاّ بشر مثلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 27
9 - حجر - 15 - 11 - 2
2- استهزا و تمسخر ، شیوه رایج و سیاست واحد مخالفان انبیا در طول تاریخ
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 8
8 - تمسخر ، از حربه های مخالفان قدرتمند و صاحب مال و تعالیم پیامبران ، علیه ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
آمدن فعل مضارع <یستهزءون> به همراه فعل <کانوا>، مفید استمرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 5
5 - مبارزه تبلیغاتی و گفتاری ، شیوه رایج مخالفان در برابر رسولان الهی
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 1
1 - تمامیِ پیامبران در طول تاریخ ، با استهزا و تمسخر مخالفان مواجه بوده اند .
و ما یأتیهم من نبیّ إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 49 - 4
4 - اتهام ساحری و جادوگری به پیامبران ، ترفندی از سوی مخالفان ایشان
و قالوا ی-أیّه الساحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 9
9 - دروغ و تزویر ، وسیله ای در دست مخالفان صالح برای پیشبرد اهداف خویش
لنبیّتنّه و أهله ثمّ لنقولنّ لولیّه ما شهدنا مهلک أهله
ص: 28
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 95 - 5
5- استهزا و تمسخر از روش های دشمنان و مخالفان علیه پیامبر ( ص )
إنا کفین-ک المستهزءین
توصیف مشرکان و مخالفان پیامبر(ص) به <استهزاگران> نشان دهنده این نکته است که آنان همواره از این روش، برای مبارزه با آن حضرت استفاده می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 9 - 1
1 - برخی از مخالفان پیامبر ( ص ) ، مانع نماز خواندن آن حضرت بودند .
أرءیت الذی ینهی
مراد از <الذی ینهی> - به قرینه آیه بعد و جمله <لاتطعه> در آخر سوره - کسی است که پیامبر(ص) را از نماز خواندن نهی می کرد. جمله <فلیدع نادیه> در آیات بعد، وی را فردی دارای نفوذ کلام معرفی کرده و به گفته بسیاری از مفسران، مراد ابوجهل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 17 - 2،3
2 - پیامبر ( ص ) ، مورد تهدید مخالفان به اقدامی سازمان یافته علیه او ، در صورت ادامه دادن به ادای نماز
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... فلیدع نادیه
امر در <فلیدع>، تعجیزی و بیانگر آن است که دعوت از هم نشینان، برای شخص مخالف نماز سودی ندارد. این سخن، نشانگر وجود چنین تهدیدی از سوی مخالفان است.
3 - مخالفان پیامبر ( ص ) ، آسیب رسانی به او را برخود ، دشوار و در گرو اقدام جمعی می دانستند .
فلیدع نادیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 47 - 13
13- خوش گفتاری ، برخورد نیک و سعه صدر با جاهلان ، بدگویان و مخالفان ، شیوه ای نیکو و روشی ابراهیمی است .
قال سل-م علیک سأستغفر لک ربّی
بیان عمل و گفتار حضرت ابراهیم(ع) و امر به یادآوری آن، دلالت بر نیکویی آن عمل و روش دارد.
ص: 29
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 93 - 9
9 - ادعای عدم نزول وحی، به دروغ مدعی نبوت شدن و ادعای آوردن مانند برای قرآن، از روشهای مخالفان برای مبارزه با اسلام و پیامبر(ص) بود.
ما أنزل الله علی بشر . .. افتری علی الله کذبا أو قال أوحی إلیّ ... سأنزل مثل ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 22 - 7
7 - جنون آمیز خواندن رفتار و گفتار پیامبر ( ص ) ، از شیوه های مبارزه مخالفان با آن حضرت در صدراسلام
و ما صاحبکم بمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 14
14 - امکان برخورداری مخالفان پیامبران ، از مغفرت و آمرزش الهی ( در صورت بازگشت و توبه )
إنّ ربّک لذو مغفره
سیاق آیه با این معنا سازگار است که نوید به مغفرت، نظر به کسانی دارد که در برابر آیات الهی، الحاد ورزیده و با پیامبر مخالفت کرده اند; ولی راه بازگشت بر آنان باز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 10 - 3
3 - تبلیغ دین و تشکیل جامعه اسلامی ، درپی دارنده سخنان ناروا و تبلیغات سوء دشمنان و مخالفان دین
و اصبر علی ما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 19 - 10
ص: 30
10 - سجده های نماز ، محرک اصلی مخالفان به جلوگیری از اقامه آن
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لاتطعه و اسجد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 4
4 - مخالفان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از قشر مرفّه ، قدرتمند و افزون خواه بودند .
و جعلت له مالاً ممدودًا . و بنین شهودًا . و مهّدت له تمهیدًا . ثمّ یطمع أن أزید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 4
4 - مخالفان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از قشر مرفّه ، قدرتمند و افزون خواه بودند .
و جعلت له مالاً ممدودًا . و بنین شهودًا . و مهّدت له تمهیدًا . ثمّ یطمع أن أزید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 25 - 15
15 - مخالفان پیامبران ، مردمانی زیان کاراند .
إنّهم کانوا خ-سرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 7
7- خداوند ، یاری کننده پیامبران خویش و سرکوب کننده مخالفان ایشان
حتّی إذا استیئس الرسل . .. جاءهم نصرنا
ص: 31
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 20 - 7
7 - شیوه فرعونیان ، سنگسار کردن مخالفان عقیدتی و سیاسی خود بوده است . *
و إنّی عذت بربّی و ربّکم أن ترجمون
از جمله معانی <رجم>، سنگسار کردن است. این که موسی(ع) مسأله <رجم> را به میان کشیده، یا از آن جهت است که زمزمه آن میان فرعونیان آغاز شده بود و یا این که در قوانین عمومی آنان، چنین رایج بوده است. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 19 - 5
5 - مخالفان نماز و تکذیب گران دین ، حقّ دستور دادن به نمازگزاران هدایت پیشه و ترویج کننده تقوا را ندارند .
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... کذّب و تولّی ... کلاّ لاتطعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 67 - 16
16 - خداوند هرگز به مخالفان پیام ویژه الهی ( ولایت و امامت علی ( ع ) ) مجال توطئه علیه پیامبر ( ص ) را نخواهد داد .
بلغ . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الکفرین
بدان احتمال که متعلق حذف شده از فعل <یهدی> به قرینه (و اللّه یعصمک من الناس) توطئه های کافران باشد، یعنی خداوند کافران را به توطئه علیه پیامبر(ص) موفق نخواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 67 - 17
17 - نافرجامی برنامه و تلاش های مخالفت خواست الهی
و اللّه یعصمک من الناس إنّ اللّه لایهدی القوم الکفرین
جمله <ان اللّه لایهدی . ..> تعلیل است برای <و اللّه یعصمک من الناس> و بیانگر این است که مصونیت پیامبر(ص) از خطر دشمنان، برخاسته از این اصل کلی است که خداوند هیچگاه کافران و ستیزگران با دین را موفق نخواهد ساخت.
ص: 32
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 11
11- پیروزی نوح ( ع ) و یارانش بر مخالفان ، نشان و دلیلی بر غلبه نهایی تقواپیشگان مقاوم و صبور ، بر کفرپیشگان است .
تلک من أنباء الغیب . .. فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 23 - 8
8 - برخورد منطقی قرآن با مخالفان
یُدعون الی کتاب اللّه لیحکم بینهم
زیرا کتاب خودشان را حَکَم قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 9
9 - ناتوانی فکری و علمی مخالفان تعالیم پیامبران در برابر منطق ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
برداشت یاد شده به این خاطر است که کافران، به جای برخورد منطقی با پیامبران، همیشه به تمسخر تعالیم روشن و بی ابهام آنان (بیّنات) می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 9
9 - ناتوانی فکری و علمی مخالفان تعالیم پیامبران در برابر منطق ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
برداشت یاد شده به این خاطر است که کافران، به جای برخورد منطقی با پیامبران، همیشه به تمسخر تعالیم روشن و بی ابهام آنان
ص: 33
(بیّنات) می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 113 - 3
3 - مخالفان نوح ، بهانه جویانی فاقد خرد و توان کافی ، برای فهم رسالت تبلیغی او
قالوا أنؤمن لک و اتبعک الأرذلون . .. إن حسابهم إلاّ علی ربّی لو تشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 38 - 3،8
3- برخورداری پیامبر ( ص ) از همسر و فرزند ( داشتن زندگانی عادی و بشری ) مورد طعن و ایراد مخالفان آن حضرت بود .
و لقد أرسلنا رسلاً من قبلک و جعلنا لهم أزوجًا و ذریّه
لحن آیه شریفه گویای این است که حقایق مطرح شده در آن، پاسخ به اشکالها و ایرادهای مطرح شده از ناحیه مردم عصر بعثت است. جمله <و لقد أرسلنا ...> اشاره به این معنا دارد که مردم آن عصر، بعثت بشر را از ناحیه خدا پذیرا نبودند و جمله <جعلنا ...> گویای آن است که آنان زندگانی عادی و داشتن زن و فرزند را برای پیامبر(ص) نمی پسندیدند و جمله <ما کان ...> بیانگر پندار آنان درباره لزوم توانایی پیامبر(ص) بر ارائه هر نوع معجزه است.
8- قرآن با توجه دادن مردم به زندگانی بشری و عادی پیامبران پیشین ، طعن و ایراد مخالفان پیامبر ( ص ) را امری نابجا و ناموجه دانست .
و لقد أرسلنا رسلاً من قبلک و جعلنا لهم أزوجًا و ذریّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران عنود ، قدرت طلب و افزون خواه ( همچون ولیدبن مغیره )
ثمّ یطمع أن أزید . کلاّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که مخالفان پیامبر(ص) - از جمله ولیدبن مغیره - از ثروت اندوزان و قدرت مندان بودند. نفی ازدیاد قدرت و ثروت آنان با تعبیر (کلاّ) از سوی خداوند، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) باشد.
ص: 34
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 53 - 5
5 - مخالفان پیامبر ( ص ) در صدراسلام ، مردمانی بودند بیمار دل ، قسی القلب و ستم پیشه .
لیجعل ما یلقی الشیط-ن . .. و إنّ الظ-لمین لفی شقاق بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 10
10 - مخالفان و تکذیب کنندگان انبیای الهی ، در زندگی دنیایی نیز دارای فرجامی بد و عبرت آموزاند .
فانتقمنا منهم فانظر کیف کان ع-قبه المکذّبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 18 - 1
1 - خداوند ، دارای مأمورانی سرسخت برای خنثی ساختن تلاش مخالفان دین و راندن آنها به سوی جهنم
سندع الزبانیه
<زِبْنِیَه> (مفرد <زبانیه> از ریشه <زَبْن> به معنای <دفع>); به معنای <شدید> و <پلیس> (یاور سلطان) است (قاموس). اطلاق <زبانیه> بر مأموران الهی، به این جهت است که آنها اهل آتش را به سوی آن سوق می دهند. (مصباح)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 18 - 2
2 - مخالفان نماز و تکذیب گران دین ، هر چند فراوان و سازمان یافته باشند ، از مقاومت در برابر مأموران الهی عاجزاند .
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... کذّب و تولّی ... فلیدع نادیه. سندع الزبانیه
ص: 35
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 16
16- انکار کنندگان ربوبیت خدا ، مخالفان پیامبران و پیروی کنندگان از سرکشان ، در معرض عذاب های دنیوی اند .
و لما جاء أمرنا . .. و تلک عاد جحدوا بأی-ت ربهم ... واتبعوا أمر کل جبار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 31 - 12
12 - عذاب شدن مخالفان پیامبران در دنیا از سوی خداوند ، کاملاً مطابق با عدل و داد است .
و ما اللّه یرید ظلمًا للعباد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 39 - 9
9 - تاریخ بشر ، شاهد فرجام شوم مخالفان پیامبران و گرفتار شدن آنان به عذاب استیصال الهی
کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبه الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 47 - 7
7 - عذاب استیصال برای مردمی که رسول الهی خود را نپذیرند و با او مخالفت کنند ، از سنت های الهی است .
فإذا جاء رسولهم قضی بینهم بالقسط
برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از <بینهم> اختلاف موجود بین جمعی از امت و پیامبر و به تقدیر <بینهم و بینه> باشد. در این صورت مراد از <قضی بینهم> می تواند سرکوبی مخالفان پیامبر و نابود کردن آنان به عذاب استیصال باشد، نه داوری میان آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 57 - 6
6- مخالفان انبیا و اعراض کنندگان از حقایق و معارف الهی ، در خطر نابودی و عذاب الهی اند .
فإن تولّوا . .. یستخلف ربی قومًا غیرکم
ص: 36
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 10
10 - مخالفان و تکذیب کنندگان انبیای الهی ، در زندگی دنیایی نیز دارای فرجامی بد و عبرت آموزاند .
فانتقمنا منهم فانظر کیف کان ع-قبه المکذّبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 10
10 - مخالفان و تکذیب کنندگان انبیای الهی ، در زندگی دنیایی نیز دارای فرجامی بد و عبرت آموزاند .
فانتقمنا منهم فانظر کیف کان ع-قبه المکذّبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 39 - 9
9 - تاریخ بشر ، شاهد فرجام شوم مخالفان پیامبران و گرفتار شدن آنان به عذاب استیصال الهی
کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبه الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران عنود ، قدرت طلب و افزون خواه ( همچون ولیدبن مغیره )
ثمّ یطمع أن أزید . کلاّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که مخالفان پیامبر(ص) - از جمله ولیدبن مغیره - از ثروت اندوزان و قدرت مندان بودند. نفی ازدیاد قدرت و ثروت آنان با تعبیر (کلاّ) از سوی خداوند، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) باشد.
ص: 37
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 3
3 - مشرکان و مخالفان پیامبر ( ص ) ، معتقد به اقتدار و متکی به نیرومندی خود
أن کنتم قومًا مسرفین . .. فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
از یادآوری هلاکت اقوامی نیرومندتر از مردم مکه، استفاده می شود که مکیان، به قدرت خویش مغرور بوده و آن را غیر قابل زوال می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 116 - 2
2 - مخالفان نوح ، دارای قدرت برتر در جامعه
قالوا لئن لم تنته ی-نوح لتکوننّ من المرجومین
لحن تهدیدآمیز مخالفان از یکسو و مطرح ساختن رجم - که معمولاً کاری علنی و گروهی است - نشانگر موضع قوی اجتماعی مخالفان نوح است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 4
4 - مخالفان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از قشر مرفّه ، قدرتمند و افزون خواه بودند .
و جعلت له مالاً ممدودًا . و بنین شهودًا . و مهّدت له تمهیدًا . ثمّ یطمع أن أزید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 4
4 - مخالفان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از قشر مرفّه ، قدرتمند و افزون خواه بودند .
و جعلت له مالاً ممدودًا . و بنین شهودًا . و مهّدت له تمهیدًا . ثمّ یطمع أن أزید
ص: 38
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 170 - 13
13 - برخورد منطقی و استدلالی قرآن با مخالفان
أو لو کان ءاباؤهم لایعقلون شیئاً و لایهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 53 - 5
5 - مخالفان پیامبر ( ص ) در صدراسلام ، مردمانی بودند بیمار دل ، قسی القلب و ستم پیشه .
لیجعل ما یلقی الشیط-ن . .. و إنّ الظ-لمین لفی شقاق بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 8 - 7
7 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به تدبیر امور آن حضرت و مجازات اخروی مخالفان طغیان گر او ، وعده داد .
لیطغی . .. ربّک
خطاب در <ربّک>; چه ویژه پیامبر(ص) باشد و چه هر مخاطبی را شامل گردد - که در نتیجه پیامبر(ص) بارزترین مصداق مورد نظر خواهد بود - برداشت یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 15 - 7
7 - گرفتن مو های بالای پیشانی تکذیب گران دین و کشاندن ذلیلانه آنان به سوی آتش ، کیفر مخالفت آنها با نماز ، هدایت و تقوا
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیه
<ناصیه> به معنای انتهای رستنگاه مو از قسمت جلو سر است، ریشه این کلمه بر <علوّ> دلالت دارد و چون رستنگاه ناصیه در قسمت بالای سر است، این نام را بر آن نهاده اند (مقاییس اللغه). قسمت جلو سر را نیز <ناصیه> گویند (تاج العروس). <نسفعن> - که <نون تأکید> آن به صورت تنوین نوشته می شود - یعنی، چنگ می زنیم و می کشانیم و ممکن است به معنای <سیاه می کنیم>، <نشانه می گذاریم> یا <به خواری می کشانیم> باشد. (برگرفته از قاموس)
ص: 39
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 115 - 5،11
5 - گرفتاری مخالفان رسول خدا به عذاب جهنم ، مشروط به آگاهی آنان به حقانیت رسول خداست .
و من یشاقق الرسول من بعد ما تبیّن له الهدی . .. نصله جهنم
11 - خداوند ، مخالفان پیامبر ( ص ) و تفرقه افکنان در جامعه ایمانی را از ولایت خویش خارج و به حال خودشان ر ها می سازد .
و من یشاقق الرسول . .. و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 15 - 7
7 - گرفتن مو های بالای پیشانی تکذیب گران دین و کشاندن ذلیلانه آنان به سوی آتش ، کیفر مخالفت آنها با نماز ، هدایت و تقوا
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیه
<ناصیه> به معنای انتهای رستنگاه مو از قسمت جلو سر است، ریشه این کلمه بر <علوّ> دلالت دارد و چون رستنگاه ناصیه در قسمت بالای سر است، این نام را بر آن نهاده اند (مقاییس اللغه). قسمت جلو سر را نیز <ناصیه> گویند (تاج العروس). <نسفعن> - که <نون تأکید> آن به صورت تنوین نوشته می شود - یعنی، چنگ می زنیم و می کشانیم و ممکن است به معنای <سیاه می کنیم>، <نشانه می گذاریم> یا <به خواری می کشانیم> باشد. (برگرفته از قاموس)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 5
5 - مخالفان رسالت پیامبر ( ص ) ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
إنّه کان لأی-تنا عنیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 91 - 27
ص: 40
27 - گفتگو و مجادله های لجاجت پیشگان مخالف وحی و رسالت، بازیگری و فاقد ریشه و بنیان است.
قل الله ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 118 - 4
4 - معجزه پیامبران در راستای اثبات حقانیت آنان و خنثی کردن عملکرد مخالفان دین است .
فوقع الحق و بطل ما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 50 - 2
2 - مقابله خداوند با حیله و نیرنگ مخالفان صالح
و مکرنا مکرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 82 - 8
8 - مخالفان راه انبیا ، مردمانی مجرم و تبهکارند .
و یحق اللّه الحق بکلمته و لو کره المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 69 - 7
7 - مخالفان پیامبر ( ص ) متشکل از عناصری مجرم و تبه کار
قل سیروا فی الأرض . .. کیف کان ع-قبه المجرمین
خداوند، مخالفان پیامبر را به سرنوشت شوم مجرمان تهدید کرده است و این نشان می دهد که آنان هم مجرم اند و بدین جهت در سرنوشت با دیگر مجرمان همانند خواهند بود.
ص: 41
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 4 - 3
3 - واکنش پیامبر ( ص ) ، در برابر تهمت ها و افترا های مخالفان ، با خلق و خوی والا و بزرگوارانه بود .
ما أنت بنعمه ربّک بمجنون . .. و إنّک لعلی خلق عظیم
آیه شریفه، می تواند ناظر به کیفیت برخورد پیامبر(ص) با افترای جنون از سوی دشمنان آن حضرت باشد که در دو آیه پیش یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 44 - 2
2 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت ها و کارشکنی های تکذیب گران
فذرنی و من یکذّب به-ذا الحدیث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 10 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، به طور مکرر و در حضور مخالفان خویش ، نماز می خواند .
إذا صلّی
از نهی مکرر - که مفاد فعل مضارع <ینهی> در آیه قبل است - اقامه مکرر نماز استفاده می شود و برخورد مخالفان پیامبر(ص) با نماز آن حضرت، نشان می دهد که نماز پیامبر(ص) از دید آنان مخفی نبوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 67 - 15
15 - منکران و مخالفان پیام ویژه خداوند در < آیه تبلیغ > ، مردمانی کافر
بلغ ما أنزل إلیک . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الکفرین
از مصادیق مورد نظر برای کافران - به قرینه صدر آیه - کسانی هستند که آن پیام ویژه را که به منزله تمامی رسالت الهی است، منکر شوند.
ص: 42
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 67 - 16
16 - خداوند هرگز به مخالفان پیام ویژه الهی ( ولایت و امامت علی ( ع ) ) مجال توطئه علیه پیامبر ( ص ) را نخواهد داد .
بلغ . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الکفرین
بدان احتمال که متعلق حذف شده از فعل <یهدی> به قرینه (و اللّه یعصمک من الناس) توطئه های کافران باشد، یعنی خداوند کافران را به توطئه علیه پیامبر(ص) موفق نخواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 33 - 9
9 - یهود و نصارا ، مخالف اسلام و ناخشنود از گسترش آن
اتخذوا أحبارهم و رهبنهم أرباباً . .. لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 55 - 6،7
6 - آتش سوزان جهنم ، کیفر آتش افروزان و اخلالگران علیه پیامبران
و کفی بجهنّم سعیراً
<سعیر>، به معنای آتش برافروخته و سوزان است.
7 - تقویت روحی پیامبر اسلام ( رهبران و مبلغان دین ) ، با یادآوری مخالفت برخی از مردم در برابر دعوت انبیای گذشته *
فمنهم من امن به و منهم من صدّ عنه
بیان موضگیریهای متفاوت مردمان در برابر پیامبران (ایمان و کفر) می تواند برای دلداری آن حضرت باشد که پیامبران گذشته نیز با چنین مردمی روبرو بودند و همچنان مقاومت می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 11 - 4
4 - گستردگی دعوت انبیا و مخالفت کافران با آنها، در پهنه زمین
ص: 43
قل سیروا فی الأرض ثم انظروا
<الأرض>، به معنای تمامی زمین است که به عنوان عرصه سیر و مطالعه آثار گذشتگان معرفی شده است لذا چنین برمی آید که پیامبران در تمامی زمین حضور داشته و مکذّبان نیز بهمین صورت در زمین پراکنده بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 5
5- اکثریت قاطع قوم عاد ، با رسولان الهی مخالفت کرده و از پذیرش رسالت و پیام های آنان سرپیچی کردند .
و تلک عاد . .. و عصوا رسله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 2
2- عموم مردم با پیامبران مخالفت می کردند و از پذیرش دعوت ایشان سرباز می زدند .
حتّی إذا استیئس الرسل
چنان چه عده بسیاری از مردم ایمان می آوردند ، پیامبران مأیوس نمی شدند. بنابراین <استیئس الرسل> حاکی است که همه و یا اکثر مردم از پذیرش دعوت پیامبران امتناع می کردند. جمله <فنجی من نشاء> دلالت بر آن دارد که برخی ایمان آورده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 14 - 12
12 - پافشاری و سرسختی قوم عاد و ثمود ، در مخالفت با دعوت توحیدی پیامبرانِ خویش
فإنّا بما أرسلتم به ک-فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 23 - 8
8 - قدرتمندان و ثروتمندانِ سرمست ، تشکیل دهنده جبهه اصلی مخالفان پیامبران
و کذلک ما أرسلنا من قبلک فی قریه من نذیر إلاّ قال مترفوها
<مُتْرَف> (از ماده <تُرفَه>) به معنای فزونی و بسیاری نعمت است. با توجه به این که بسیاری از دارندگان نعمت، غرق در شهوات و هواهای نفسانی می شوند، واژه <مترف> به معنای کسانی که به نعمت مغرور شده و سرمستی و طغیان کرده اند به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 47 - 9
9 - سلاطین و اشراف ، تشکیل دهنده جبهه اصلی مخالفت با پیامبران الهی
إلی فرعون و ملإیه . .. إذا هم منها یضحکون
ص: 44
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 39 - 9،10
9 - تاریخ بشر ، شاهد فرجام شوم مخالفان پیامبران و گرفتار شدن آنان به عذاب استیصال الهی
کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبه الظلمین
10 - تاریخ بشر ، شاهد مخالفت و رویارویی بیدادگران با رسولان الهی
کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبه الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 169 - 3
3 - مشرکان ، در صف مخالف بندگان مخلَص خدا
لو أنّ عندنا ذکرًا من الأوّلین . لکنّا عباد اللّه المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 15
15 - پیامبران ، در قطب مخالف صاحبان زر و زور
قال نوح ربّ إنّهم عصونی و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 18 - 1
1 - خداوند ، دارای مأمورانی سرسخت برای خنثی ساختن تلاش مخالفان دین و راندن آنها به سوی جهنم
سندع الزبانیه
<زِبْنِیَه> (مفرد <زبانیه> از ریشه <زَبْن> به معنای <دفع>); به معنای <شدید> و <پلیس> (یاور سلطان) است (قاموس). اطلاق <زبانیه> بر مأموران الهی، به این جهت است که آنها اهل آتش را به سوی آن سوق می دهند. (مصباح)
ص: 45
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 76 - 2
2 - پیامبراسلام ( ص ) ، در برابر سخنان ناروا و تهمت های غم انگیز مخالفان دعوتش ، مورد تسلّی خاطر و دلجویی خداوند قرار گرفت .
فلایحزنک قولهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 42 - 3
3 - مخالفت همگانی قوم نوح ، عاد و ثمود با پیامبرانشان ( نوح ، هود و صالح )
و ان یکذّبوک فقد کذّبت قبلهم قوم نوح و عاد و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 15
15 - پیامبران ، در قطب مخالف صاحبان زر و زور
قال نوح ربّ إنّهم عصونی و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 15 - 9
9 - تبدیل و برگرداندن محتوای قرآن به موضوعاتی باب طبع - با حفظ نظام و ساختار ظاهری آن - یکی دیگر از پیشنهاد های مشرکان به پیامبر ( ص ) در راستای مخالفت با قرآن
و إذا تتلی علیهم ءایاتنا بینت قال الذین لا یرجون لقاءنا . .. أو بدّله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 36 - 10
10- حقایق توحیدی قرآن و دعوت آن به یکتاپرستی و نفی شرک ، عامل مخالفت برخی از یهود و نصارا با آن
ص: 46
و من الأحزاب من ینکر بعضه قل إنما أُمرت أن أعبد الله
طرح مسأله توحید و یکتاپرستی پس از <من ینکر بعضه> گویای این است که از دلایل انکار قرآن از ناحیه برخی احزاب ، اصرار قرآن بر توحید و نفی شرک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 1
1 - رو به رو شدن قرآن و پیامبراسلام ، با مخالفت کافران سرکش ، متکبر ، ستیزه جو و حق ناپذیر
و القرءان ذی الذکر . بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
<عزت> در اصل به معنای رفعت و سرافرازی است; ولی هرگاه احساس عزت برخاسته از عوامل ناصواب (مانند غرور و خودپسندی) باشد، این واژه در معنای غرور و تکبّر به کار می رود. در آیه شریفه نیز در همین معنا به کار رفته است. <شقاق> به معنای مخالفت است و مقصود از آن در این آیه، مخالفت با پیامبراسلام و قرآن است. گفتنی است تنکیر <عزت> و <شقاق> دلالت بر شدت آن دو دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 41 - 7
7 - مخالفت مستمر کافران مکه ، نسبت به آیات قرآن
إنّ الذین کفروا بالذّکر لمّا جاءهم
برداشت یاد شده با توجه به معنای <لمّا> است که در مورد استمرار زمان به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 55 - 3
3 - طاغیان ، در صف مخالف تقواپیشگان اند .
إنّ للمتّقین لحسن مئاب . .. ه-ذا و إنّ للط-غین لشرّ مئاب
<ه-ذا> اشاره به سرنوشت خوب متقین است. بر این اساس پیام آیه شریفه می تواند چنین باشد: این سرنوشت تقواپیشگان است; اما در مقابل آنان طاغیان هستند که دچار فرجامی بدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 63 - 16
16 - لزوم دوری جستن از منافقین مخالفت کننده با حکم خدا و رسول ( ص ) ، به دلیل نگون بختی و گرفتاری ایشان به عذاب
ص: 47
الهی
و اذا قیل لهم تعالوا الی ما انزل اللّه و الی الرّسول . .. فاعرض عنهم
امام کاظم (ع) در بیان علت لزوم اعراض از منافقان فرمود: فقد سبقت علیهم کلمه الشّقاء و سبق لهم العذاب . .. .
_______________________________
کافی، ج 8، ص 184، ح 211 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 387، ح 3 ; نورالثقلین، ج 1، ص 509، ح 368 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 255، ح 183.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 30 - 6
6 - خداوند تسلی بخش پیامبر(ص) در برابر کارشکنیها و مخالفتهای مشرکان و منکران معاد
و قالوا إن هی إلا حیاتنا الدنیا . .. و لو تری إذ وقفوا علی ربهم قال ألیس هذا بال
مخاطب مستقیم فعل <تری>، پیامبر(ص) است، و این گونه خطا متضمن نوعی تسلیت و دلجویی از آن حضرت در برابر انکارها و مخالفتهای کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 203 - 3
3 - مخالفان پیامبر ( ص ) تأخیر نزول آیات را دستاویز و بهانه تکذیب رسالت وی قرار می دادند و وی را شماتت می کردند .
و إذا لم تأتهم بایه قالوا لو لا اجتبیتها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 95 - 4
4- پیامبر ( ص ) در نیمه نخست رسالت ( دوران مکه ) مورد تمسخر مشرکان و مواجه با مخالفت ها و آزار شدید روحی آنان بود .
و أعرض عن المشرکین. إنا کفین-ک المستهزءین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 58 - 11
11 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) در برابر مخالفت ها و نافرمانی های کافران
و کفی به بذنوب عباده خبیرًا
یادآوری آگاهی همه جانبه خداوند بر گناهان بندگان، می تواند برای دلداری به پیامبر(ص) باشد; چنان که می تواند تهدیدی برای کافران ستیزه جو نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 1
1 - رو به رو شدن قرآن و پیامبراسلام ، با مخالفت کافران سرکش ، متکبر ، ستیزه جو و حق ناپذیر
و القرءان ذی الذکر . بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
ص: 48
<عزت> در اصل به معنای رفعت و سرافرازی است; ولی هرگاه احساس عزت برخاسته از عوامل ناصواب (مانند غرور و خودپسندی) باشد، این واژه در معنای غرور و تکبّر به کار می رود. در آیه شریفه نیز در همین معنا به کار رفته است. <شقاق> به معنای مخالفت است و مقصود از آن در این آیه، مخالفت با پیامبراسلام و قرآن است. گفتنی است تنکیر <عزت> و <شقاق> دلالت بر شدت آن دو دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 7
7 - پیامبراسلام ( ص ) به هنگام بعثت ، با مخالفت قدرت های سیاسی و اقتصادی عصر خویش - مانند اشراف مکه - روبه رو بود .
فلایغررک تقلّبهم فی البل-د
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 77 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران حق ستیز و لجوج
فاصبر إنّ وعد اللّه حقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 6
6 - صاحبان قدرت و شوکت ، مخالفان اصلی پیامبر ( ص ) در مکه
فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
با توجه به واژه <أشد> - که افعل التفضیل است - استفاده می شود که مخالفان پیامبر(ص) در مکه، به نوعی از قدرت ظاهری برخوردار بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 11 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت ها و کارشکنی های سران کفر و شرک ( همچون ولیدبن مغیره )
ذرنی و من خلقت وحیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 169 - 3
3 - مشرکان ، در صف مخالف بندگان مخلَص خدا
لو أنّ عندنا ذکرًا من الأوّلین . لکنّا عباد اللّه المخلصین
ص: 49
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 18 - 3
3 - در مدینه ، مخالفانی وجود داشتند که درصدد جذب منافقان به سوی خود بودند .
و القائلین لإخونهم هلمّ إلینا
مراد از <القائلین> طبق گفته مفسران، یهودیان اطراف مدینه بوده اند. مرجع ضمیر در <إخوانهم> افراد منافق اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 51 - 5
5 - منافقان ، از نظر رفتار و مواضع سیاسی و اجتماعی در قطب مخالف مؤمنان قرار دارند .
و یقولون ءامنّا. .. و أطعنا ثمّ یتولّی ... فریق منهم معرضون ...إنّما کان قول الم
<داوری < از مهم ترین مسائل اجتماعی است و در آیات پیشین، منافقان به عنوان مخالفان داوری پیامبر(ص) و متمردان از حکم آن حضرت معرفی شدنده اند; ولی در آیه یاد شده، مؤمنان به عنوان انسان های مطیع و تن دهنده به حکم و داوری پیامبر(ص) شناسانده شدنده اند. بنابراین می توان استفاده کرد که مؤمنان و منافقان، در مواضع اجتماعی در جهت مخالف هم قرار دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 51 - 5
5 - منافقان ، از نظر رفتار و مواضع سیاسی و اجتماعی در قطب مخالف مؤمنان قرار دارند .
و یقولون ءامنّا. .. و أطعنا ثمّ یتولّی ... فریق منهم معرضون ...إنّما کان قول الم
<داوری < از مهم ترین مسائل اجتماعی است و در آیات پیشین، منافقان به عنوان مخالفان داوری پیامبر(ص) و متمردان از حکم آن حضرت معرفی شدنده اند; ولی در آیه یاد شده، مؤمنان به عنوان انسان های مطیع و تن دهنده به حکم و داوری پیامبر(ص) شناسانده شدنده اند. بنابراین می توان استفاده کرد که مؤمنان و منافقان، در مواضع اجتماعی در جهت مخالف هم قرار دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 14 - 4
ص: 50
4 - مخالفان نماز ، باید خدا را ناظر بر کردار خویش دیده و از مخالفت دست بردارند .
أرءیت الذی ینهی . .. ألم یعلم بأنّ اللّه یری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 42 - 3
3 - مخالفت همگانی قوم نوح ، عاد و ثمود با پیامبرانشان ( نوح ، هود و صالح )
و ان یکذّبوک فقد کذّبت قبلهم قوم نوح و عاد و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 111 - 4
4 - اشراف قوم نوح ، در جبهه مخالف او
قالوا أنؤمن لک و اتبعک الأرذلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 22 - 3
3 - ثروتمندان و زورمداران حیله گر ، مخالفان اصلی دعوت نوح ( ع )
و مکروا مکرًا کبّارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 3
3 - مخالفت های کافران با پیام وحی و تأخیر کیفر دنیایی آنان ، نبایستی پیامبر ( ص ) و مؤمنان را در تبلغ دین سست گرداند .
فإمّا نذهبنّ . .. فاستمسک بالذی أُوحی إلیک
از تفریع این آیه بر آیات پیشین - که مسأله اعراض کافران از وحی و کیفر آنان را مطرح کرده بود - مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 51
11 - حج - 22 - 42 - 3
3 - مخالفت همگانی قوم نوح ، عاد و ثمود با پیامبرانشان ( نوح ، هود و صالح )
و ان یکذّبوک فقد کذّبت قبلهم قوم نوح و عاد و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 50 - 2
2 - مقابله خداوند با حیله و نیرنگ مخالفان صالح
و مکرنا مکرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 10
10 - تلاش در جهت کشتن انبیا و محو پیام آنان ، بارزترین نمود فسادگری در زمین
یفسدون فی الأرض . .. قالوا تقاسموا باللّه لنبیّتنّه
از این که خداوند از میان همه فسادگری های گروه های مورد بحث، تصمیم ایشان به قتل پیامبر را مطرح ساخته است، معلوم می شود که این تصمیم، خطرناک ترین و خائنانه ترین برنامه ای است که می تواند از سوی مفسدان عملی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 50 - 1
1 - مکر و حیله مخالفان صالح پیامبر علیه وی و خانواده اش
قالوا تقاسموا باللّه لنبیّتنّه و أهله . .. و مکروا مکرًا
متعلق <مکروا> حذف شده و تقدیر آن با توجه به آیه قبل چنین است: <و مکروا به و بأهله مکراً; آنان علیه او و خانواده اش خدعه کردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 9
9 - کفر مخالفان پیامبر ( ص ) در مکه ، براساس لجاجت و عناد بوده است ، نه منطق و برهان
ص: 52
و لئن جئتهم بأیه لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 18 - 5
5 - زمان کیفر دیدن مخالفان نماز ، تکذیب گران دین و دروغ گویان خطاکار ، نزدیک است .
سندع الزبانیه
حرف <سین>، برای آینده نزدیک به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 69 - 7
7 - مخالفان پیامبر ( ص ) متشکل از عناصری مجرم و تبه کار
قل سیروا فی الأرض . .. کیف کان ع-قبه المجرمین
خداوند، مخالفان پیامبر را به سرنوشت شوم مجرمان تهدید کرده است و این نشان می دهد که آنان هم مجرم اند و بدین جهت در سرنوشت با دیگر مجرمان همانند خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 8
8- هشدار خداوند به مشرکان مخالف پیامبر ( ص ) مبنی بر اینکه در صورت لزوم آنان را به هلاکت خواهد رساند و گروه جدیدی را جایگزینشان خواهد کرد .
إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 8
8- هشدار خداوند به مشرکان مخالف پیامبر ( ص ) مبنی بر اینکه در صورت لزوم آنان را به هلاکت خواهد رساند و گروه جدیدی
ص: 53
را جایگزینشان خواهد کرد .
إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 24 - 15
15 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، نسبت به تثبیت دعوت وی و نابودی مخالفانش
و یمح اللّه الب-طل و یحقّ الحقّ بکلم-ته
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <یمح اللّه الباطل> به صدر آیه <أم یقولون. ..> مرتبط بوده و درمقام دلداری پیامبر(ص) نسبت به تهمت ها و جنجال آفرینی های مخالفان کافر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 11 - 2
2- استهزا و تمسخر ، شیوه رایج و سیاست واحد مخالفان انبیا در طول تاریخ
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 31 - 3
3 - قوم نوح ، عاد ، ثمود و اقوام پس از آنان ، مردمی متشکل و همسو در جهت مخالفت با پیامبران عصر خود
مثل یوم الأحزاب . مثل دأب قوم نوح ... و الذین من بعدهم
از تعبیر <احزاب> درباره اقوام یاد شده، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 8،9
8 - تمسخر ، از حربه های مخالفان قدرتمند و صاحب مال و تعالیم پیامبران ، علیه ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
آمدن فعل مضارع <یستهزءون> به همراه فعل <کانوا>، مفید استمرار است.
9 - ناتوانی فکری و علمی مخالفان تعالیم پیامبران در برابر منطق ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
برداشت یاد شده به این خاطر است که کافران، به جای برخورد منطقی با پیامبران، همیشه به تمسخر تعالیم روشن و بی ابهام آنان (بیّنات) می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 54
16 - فصلت - 41 - 43 - 1،2
1 - موضع گیری ملحدانه مشرکان در برابر پیامبر ( ص ) ، همانند موضع گیری کافران در برابر رسولان پیشین
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
2 - تشابه موضع گیری های مخالفان پیامبران در طول تاریخ
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 23 - 1
1 - تمامی پیامبران الهی در طول تاریخ ، مواجه با مخالفت مردمان مرفه و خوش گذران
و کذلک ما أرسلنا من قبلک فی قریه من نذیر إلاّ قال مترفوها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 45 - 4
4 - همگونی برخورد های مشرکان عصر بعثت با کافران عصر موسی ، در مورد کتاب آسمانی
و لو جعلن-ه قرءانًا . .. و لقد ءاتینا ... فاختلف فیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 7
7 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع )
فقالوا س-حر کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 117 - 3
3 - یکپارچگی قوم نوح در مخالفت با وی و تکذیب رسالت الهی او
إنّ قومی کذّبون
شمول نهفته در تعبیر <إنّ قومی>، بیانگر مطلب یاد شده است.
ص: 55
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 15 - 7
7 - تسلیم نشدن در برابر فشارِ خواسته ها و تمایلات گوناگون مخالفان فرمان خداوند به پیامبر ( ص )
فادع و استقم کما أمرت و لاتتّبع أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 48 - 6
6 - مخالفان پیامبر ( ص ) ، مردمی یاوه گو و باطل اندیش بودند .
إذًا لاَرتاب المبطلون
<مبطل> به معنای <یاوه گو> و <مدعی بطلان حق> است.
مخالفان انبیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 7
7 - بیشترین مخالفت ها با انبیا و برنامه های آنان ، از ناحیه اشراف و بزرگان هر قوم بوده است .
قال الملأ الذین استکبروا من قومه
قرآن در این بخش از آیات که داستان چند تن از پیامبران بزرگ الهی را بیان داشته، همواره مخالفت طبقه اشراف و مبارزه آنان را با برنامه های انبیا مطرح ساخته است و این بیانگر آن است که عمده مخالفتها از سوی طبقه اشراف ابراز می شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 14
14 - امکان برخورداری مخالفان پیامبران ، از مغفرت و آمرزش الهی ( در صورت بازگشت و توبه )
إنّ ربّک لذو مغفره
ص: 56
سیاق آیه با این معنا سازگار است که نوید به مغفرت، نظر به کسانی دارد که در برابر آیات الهی، الحاد ورزیده و با پیامبر مخالفت کرده اند; ولی راه بازگشت بر آنان باز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 6
6 - اختلافات دینی پیروان انبیا و مخالفان آنان با داوری خداوند خاتمه خواهد یافت .
حتی یحکم اللّه بیننا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 11 - 2
2- استهزا و تمسخر ، شیوه رایج و سیاست واحد مخالفان انبیا در طول تاریخ
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 8
8 - تمسخر ، از حربه های مخالفان قدرتمند و صاحب مال و تعالیم پیامبران ، علیه ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
آمدن فعل مضارع <یستهزءون> به همراه فعل <کانوا>، مفید استمرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 1،3
1 - تمامیِ پیامبران در طول تاریخ ، با استهزا و تمسخر مخالفان مواجه بوده اند .
و ما یأتیهم من نبیّ إلاّ کانوا به یستهزءون
3 - مخالفان پیامبران ، فاقد استدلال و متکی به تمسخر و استهزا
إلاّ کانوا به یستهزءون
ص: 57
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 82 - 8
8 - مخالفان راه انبیا ، مردمانی مجرم و تبهکارند .
و یحق اللّه الحق بکلمته و لو کره المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 94 - 2
2- بشر بودن رسولان الهی ، تنها دستاویز عمده برای بهانه جویی های مخالفان کافر و مشرک جهت ایمان نیاوردن به آنان
و قالوا لن نؤمن لک حتی . .. إلاّ أن قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 3
3 - مخالفان پیامبران ، فاقد استدلال و متکی به تمسخر و استهزا
إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاک ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پیامبران در طول تاریخ
و قالوا لولا نزّل ه-ذا القرءان علی رجل من القریتین عظیم . .. فلولا أُلقی علیه أس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 8
ص: 58
8- توده های قوم عاد ، به پیروی از فرمان سران خویش ، آیات الهی را انکار و با پیامبران مخالفت می کردند .
و تلک عاد جحدوا بأی-ت ربهم و عصوا رسله واتبعوا أمر کل جبار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 4
4 - تمامی فرستادگان الهی ، با مخالفت ها و تبلیغات سوء علیه ایشان ، مواجه بودند .
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 94 - 2
2- بشر بودن رسولان الهی ، تنها دستاویز عمده برای بهانه جویی های مخالفان کافر و مشرک جهت ایمان نیاوردن به آنان
و قالوا لن نؤمن لک حتی . .. إلاّ أن قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 10
10 - یادآوری مکرر سرنوشت مخالفان پیامبران ، در راستای زدایش روحیه مخالفت و طغیان در میان انسان ها است .
فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا و مضی مثل الأوّلین
عبارت <مضی مثل الأوّلین>، می تواند بدین معنا باشد که داستان انبیا و مخالفان ایشان، در آیات دیگری بیان شده است. ذکر <مضی مثل الأوّلین> در پایان آیه شریفه، می تواند اشاره بدین نکته باشد که: <ما مکرراً سرنوشت آنان را یادآور شدیم تا شاید شما پند گیرید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 19
19- مخالفان انبیا به جای جواب دادن به استدلال های منطقی و متین پیامبران به شخصیت آنان می پرداختند .
ص: 59
قالت رسلهم أفی الله شکّ فاطر السموت و الأرض . .. قالوا إن أنتم إلاّ بشر مثلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 11 - 2
2- استهزا و تمسخر ، شیوه رایج و سیاست واحد مخالفان انبیا در طول تاریخ
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 8
8 - تمسخر ، از حربه های مخالفان قدرتمند و صاحب مال و تعالیم پیامبران ، علیه ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
آمدن فعل مضارع <یستهزءون> به همراه فعل <کانوا>، مفید استمرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 5
5 - مبارزه تبلیغاتی و گفتاری ، شیوه رایج مخالفان در برابر رسولان الهی
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 1
1 - تمامیِ پیامبران در طول تاریخ ، با استهزا و تمسخر مخالفان مواجه بوده اند .
و ما یأتیهم من نبیّ إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 49 - 4
4 - اتهام ساحری و جادوگری به پیامبران ، ترفندی از سوی مخالفان ایشان
و قالوا ی-أیّه الساحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 14
14 - امکان برخورداری مخالفان پیامبران ، از مغفرت و آمرزش الهی ( در صورت بازگشت و توبه )
إنّ ربّک لذو مغفره
ص: 60
سیاق آیه با این معنا سازگار است که نوید به مغفرت، نظر به کسانی دارد که در برابر آیات الهی، الحاد ورزیده و با پیامبر مخالفت کرده اند; ولی راه بازگشت بر آنان باز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 25 - 15
15 - مخالفان پیامبران ، مردمانی زیان کاراند .
إنّهم کانوا خ-سرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 7
7- خداوند ، یاری کننده پیامبران خویش و سرکوب کننده مخالفان ایشان
حتّی إذا استیئس الرسل . .. جاءهم نصرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 9
9 - ناتوانی فکری و علمی مخالفان تعالیم پیامبران در برابر منطق ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
برداشت یاد شده به این خاطر است که کافران، به جای برخورد منطقی با پیامبران، همیشه به تمسخر تعالیم روشن و بی ابهام آنان (بیّنات) می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 9
9 - ناتوانی فکری و علمی مخالفان تعالیم پیامبران در برابر منطق ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
ص: 61
برداشت یاد شده به این خاطر است که کافران، به جای برخورد منطقی با پیامبران، همیشه به تمسخر تعالیم روشن و بی ابهام آنان (بیّنات) می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 10
10 - مخالفان و تکذیب کنندگان انبیای الهی ، در زندگی دنیایی نیز دارای فرجامی بد و عبرت آموزاند .
فانتقمنا منهم فانظر کیف کان ع-قبه المکذّبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 16
16- انکار کنندگان ربوبیت خدا ، مخالفان پیامبران و پیروی کنندگان از سرکشان ، در معرض عذاب های دنیوی اند .
و لما جاء أمرنا . .. و تلک عاد جحدوا بأی-ت ربهم ... واتبعوا أمر کل جبار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 31 - 12
12 - عذاب شدن مخالفان پیامبران در دنیا از سوی خداوند ، کاملاً مطابق با عدل و داد است .
و ما اللّه یرید ظلمًا للعباد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 39 - 9
9 - تاریخ بشر ، شاهد فرجام شوم مخالفان پیامبران و گرفتار شدن آنان به عذاب استیصال الهی
کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبه الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 47 - 7
7 - عذاب استیصال برای مردمی که رسول الهی خود را نپذیرند و با او مخالفت کنند ، از سنت های الهی است .
ص: 62
فإذا جاء رسولهم قضی بینهم بالقسط
برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از <بینهم> اختلاف موجود بین جمعی از امت و پیامبر و به تقدیر <بینهم و بینه> باشد. در این صورت مراد از <قضی بینهم> می تواند سرکوبی مخالفان پیامبر و نابود کردن آنان به عذاب استیصال باشد، نه داوری میان آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 57 - 6
6- مخالفان انبیا و اعراض کنندگان از حقایق و معارف الهی ، در خطر نابودی و عذاب الهی اند .
فإن تولّوا . .. یستخلف ربی قومًا غیرکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 10
10 - مخالفان و تکذیب کنندگان انبیای الهی ، در زندگی دنیایی نیز دارای فرجامی بد و عبرت آموزاند .
فانتقمنا منهم فانظر کیف کان ع-قبه المکذّبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 10
10 - مخالفان و تکذیب کنندگان انبیای الهی ، در زندگی دنیایی نیز دارای فرجامی بد و عبرت آموزاند .
فانتقمنا منهم فانظر کیف کان ع-قبه المکذّبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 39 - 9
9 - تاریخ بشر ، شاهد فرجام شوم مخالفان پیامبران و گرفتار شدن آنان به عذاب استیصال الهی
کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبه الظلمین
ص: 63
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 82 - 8
8 - مخالفان راه انبیا ، مردمانی مجرم و تبهکارند .
و یحق اللّه الحق بکلمته و لو کره المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 55 - 6،7
6 - آتش سوزان جهنم ، کیفر آتش افروزان و اخلالگران علیه پیامبران
و کفی بجهنّم سعیراً
<سعیر>، به معنای آتش برافروخته و سوزان است.
7 - تقویت روحی پیامبر اسلام ( رهبران و مبلغان دین ) ، با یادآوری مخالفت برخی از مردم در برابر دعوت انبیای گذشته *
فمنهم من امن به و منهم من صدّ عنه
بیان موضگیریهای متفاوت مردمان در برابر پیامبران (ایمان و کفر) می تواند برای دلداری آن حضرت باشد که پیامبران گذشته نیز با چنین مردمی روبرو بودند و همچنان مقاومت می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 11 - 4
4 - گستردگی دعوت انبیا و مخالفت کافران با آنها، در پهنه زمین
قل سیروا فی الأرض ثم انظروا
<الأرض>، به معنای تمامی زمین است که به عنوان عرصه سیر و مطالعه آثار گذشتگان معرفی شده است لذا چنین برمی آید که پیامبران در تمامی زمین حضور داشته و مکذّبان نیز بهمین صورت در زمین پراکنده بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 5
5- اکثریت قاطع قوم عاد ، با رسولان الهی مخالفت کرده و از پذیرش رسالت و پیام های آنان سرپیچی کردند .
و تلک عاد . .. و عصوا رسله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 2
2- عموم مردم با پیامبران مخالفت می کردند و از پذیرش دعوت ایشان سرباز می زدند .
حتّی إذا استیئس الرسل
ص: 64
چنان چه عده بسیاری از مردم ایمان می آوردند ، پیامبران مأیوس نمی شدند. بنابراین <استیئس الرسل> حاکی است که همه و یا اکثر مردم از پذیرش دعوت پیامبران امتناع می کردند. جمله <فنجی من نشاء> دلالت بر آن دارد که برخی ایمان آورده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 14 - 12
12 - پافشاری و سرسختی قوم عاد و ثمود ، در مخالفت با دعوت توحیدی پیامبرانِ خویش
فإنّا بما أرسلتم به ک-فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 23 - 8
8 - قدرتمندان و ثروتمندانِ سرمست ، تشکیل دهنده جبهه اصلی مخالفان پیامبران
و کذلک ما أرسلنا من قبلک فی قریه من نذیر إلاّ قال مترفوها
<مُتْرَف> (از ماده <تُرفَه>) به معنای فزونی و بسیاری نعمت است. با توجه به این که بسیاری از دارندگان نعمت، غرق در شهوات و هواهای نفسانی می شوند، واژه <مترف> به معنای کسانی که به نعمت مغرور شده و سرمستی و طغیان کرده اند به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 47 - 9
9 - سلاطین و اشراف ، تشکیل دهنده جبهه اصلی مخالفت با پیامبران الهی
إلی فرعون و ملإیه . .. إذا هم منها یضحکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 39 - 9،10
9 - تاریخ بشر ، شاهد فرجام شوم مخالفان پیامبران و گرفتار شدن آنان به عذاب استیصال الهی
کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبه الظلمین
10 - تاریخ بشر ، شاهد مخالفت و رویارویی بیدادگران با رسولان الهی
کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبه الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 11 - 2
ص: 65
2- استهزا و تمسخر ، شیوه رایج و سیاست واحد مخالفان انبیا در طول تاریخ
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 31 - 3
3 - قوم نوح ، عاد ، ثمود و اقوام پس از آنان ، مردمی متشکل و همسو در جهت مخالفت با پیامبران عصر خود
مثل یوم الأحزاب . مثل دأب قوم نوح ... و الذین من بعدهم
از تعبیر <احزاب> درباره اقوام یاد شده، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 83 - 8،9
8 - تمسخر ، از حربه های مخالفان قدرتمند و صاحب مال و تعالیم پیامبران ، علیه ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
آمدن فعل مضارع <یستهزءون> به همراه فعل <کانوا>، مفید استمرار است.
9 - ناتوانی فکری و علمی مخالفان تعالیم پیامبران در برابر منطق ایشان
فلمّا جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت فرحوا . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
برداشت یاد شده به این خاطر است که کافران، به جای برخورد منطقی با پیامبران، همیشه به تمسخر تعالیم روشن و بی ابهام آنان (بیّنات) می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 1،2
1 - موضع گیری ملحدانه مشرکان در برابر پیامبر ( ص ) ، همانند موضع گیری کافران در برابر رسولان پیشین
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
2 - تشابه موضع گیری های مخالفان پیامبران در طول تاریخ
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 23 - 1
1 - تمامی پیامبران الهی در طول تاریخ ، مواجه با مخالفت مردمان مرفه و خوش گذران
و کذلک ما أرسلنا من قبلک فی قریه من نذیر إلاّ قال مترفوها
ص: 66
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 9 - 6
6 - حضرت علی ، فاطمه ، حسن و حسین ( ع ) ، مظهر اخلاص و خداجویی در عرصه زندگی اجتماعی
إنّما نطعمکم لوجه اللّه لانرید منکم جزاءً و لا شکورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 11
11 - به یاد آوردن بندگان خالص ، شکیبا ، نیرومند و پرمراجعه به خداوند ، سازنده و درس آموز است .
اصبر . .. و اذکر عبدنا داود ذاالأید إنّه أوّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 3
3- رنج و محنت در راستای اطاعت خداو حفظ حریم عفت ، امری محبوب و ارزشمند برای یوسف ( ع ) و بندگان خالص خداوند
رب السجن أحب إلیّ مما یدعوننی إلیه
ص: 67
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 2،3
2- زندانی شدن و خوار گشتن ، محبوب تر از گناه و معصیت ، در پیش حضرت یوسف ( ع ) و بندگان مخلص خدا
قال رب السجن أحب إلیّ مما یدعوننی إلیه
3- رنج و محنت در راستای اطاعت خداو حفظ حریم عفت ، امری محبوب و ارزشمند برای یوسف ( ع ) و بندگان خالص خداوند
رب السجن أحب إلیّ مما یدعوننی إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 39 - 9
9 - خداوند ، کیفردهنده بخیلان و ریاکاران و پاداش دهنده انفاق کنندگان مخلص
الذین یبخلون . .. و انفقوا ... و کان اللّه بهم علیماً
هدف از بیان علم و آگاهی خداوند پس از بیان ایمان و بخل، تهدید بخیلان و ریاکاران به کیفر، و پاداش دهی به مؤمنان انفاق کننده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 9
9 - تنها انسان های با اخلاص و به دور از چشم داشت مادی و ره یافته ، شایسته رهبری و پیروی اند .
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 38 - 4،6
4 - فرشتگان و بندگان مخلص حق ، در شب و روز همواره تسبیح گوی خداوند هستند .
فالذین عند ربّک یسبّحون له بالّیل و النهار
تعبیر <بالّیل و النهار> کنایه از استمرار و تداوم است.
ص: 68
6 - فرشتگان و بندگان مخلص خدا ، در تسبیح و عبادت او خستگی ناپذیراند .
فالذین عند ربّک یسبّحون له . .. و هم لایسئمون
<السّامه> (مصدر <لایسئمون>) به معنای خستگی و ملالت از ادامه کار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 21 - 1
1 - انفاق گران باتقوا و مخلص ، آینده ای سرشار از رضایت خاطر خواهند داشت .
و لسوف یرضی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 38 - 6
6 - فرشتگان و بندگان مخلص خدا ، در تسبیح و عبادت او خستگی ناپذیراند .
فالذین عند ربّک یسبّحون له . .. و هم لایسئمون
<السّامه> (مصدر <لایسئمون>) به معنای خستگی و ملالت از ادامه کار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 51 - 3
3- یاد کرد و تجلیل از پیامبران و اسوه های خلوص ، از روش های هدایتی قرآن
ذکر رحمت ربّک . .. واذکر ... واذکر ... واذکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 21 - 1
1 - انفاق گران باتقوا و مخلص ، آینده ای سرشار از رضایت خاطر خواهند داشت .
و لسوف یرضی
ص: 69
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 9
9 - تنها انسان های با اخلاص و به دور از چشم داشت مادی و ره یافته ، شایسته رهبری و پیروی اند .
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 30 - 2
2 - بندگان خالص خداوند و هم نشینان آنان ، در بهشت برین جای داده خواهند شد .
فی عب-دی . و ادخلی جنّتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 130 - 12
12 - بندگان خالص و برگزیده خدا در قیامت به گروه صالحان ملحق خواهند شد .
و لقد اصطفینه فی الدنیا و إنه فی الأخره لمن الصلحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 2
2- زندانی شدن و خوار گشتن ، محبوب تر از گناه و معصیت ، در پیش حضرت یوسف ( ع ) و بندگان مخلص خدا
قال رب السجن أحب إلیّ مما یدعوننی إلیه
ص: 70
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 2
2- زندانی شدن و خوار گشتن ، محبوب تر از گناه و معصیت ، در پیش حضرت یوسف ( ع ) و بندگان مخلص خدا
قال رب السجن أحب إلیّ مما یدعوننی إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 42 - 11
11 - خلوص و پاکی مریم و برگزیدگی او ، زمینه سرآمد شدن او بر زنان جهان
انّ اللّه اصطفیک و طهّرک و اصطفیک علی نساء العالمین
به نظر می رسد تقدیم جمله <اصطفیک و طهّرک> بر <اصطفیک علی نساء العالمین>، دلالت داشته باشد بر دخالت برگزیدگی و طهارت مریم برای سرآمد شدن او.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 29 - 2
2 - بندگی خالص خداوند ، مایه رسیدن به مقامی والاتر از رتبه انسان های مطمئن ، راضی و مورد پسند خداوند
فادخلی فی عب-دی
انتساب بندگان به خداوند در <عبادی>، انتساب تشریفی است و این که به صاحبان دل آرام، اذن ملحق شدن به آنان داده می شود، بیانگر برتری رتبه آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 30 - 2
2 - بندگان خالص خداوند و هم نشینان آنان ، در بهشت برین جای داده خواهند شد .
فی عب-دی . و ادخلی جنّتی
ص: 71
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 29 - 4
4 - همنشین شدن با بندگان خالص خداوند در قیامت ، حرکت به سوی او و بهره مندی از جلوه های ربوبیت او است .
ارجعی إلی ربّک . .. فادخلی فی عب-دی
از معانی حرف <فاء>، تفصیل بعد از اجمال است و این آیه، رجوع به پروردگار را با تفصیل بیشتری بیان می دارد.
مخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 10
10- یوسف ( ع ) از بندگان مطیع خدا و از خالص شدگان برای او بود .
إنه من عبادنا المخلصین
مراد از <مخلصین> (خالص شدگان) این است که غیر خدا در آنان نصیبی ندارد و کاملاً در اختیار خداوند و اوامر او هستند. نه شیطان بر ایشان فرمان روایی می کند و نه اسیر هواهای نفسانی اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 45 - 4
4- تقواپیشگان ، بندگان خالص خدا و ر ها شده از وسوسه و سلطه ابلیس
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
در آیه های قبل، مردم به دو گروه تقسیم شدند:B1. پیروان گمراه ابلیس; 2. بندگان خالص خدا و سپس جایگاه گروه اول در قیامت، روشن گردید و در این آیه به سرنوشت گروه دوم پرداخته است و از <مخلصین> به <المتقین> تعبیر کرده که بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 7
7 - دعای بندگان خالص خدا ، مورد استجابت الهی است .
إلاّ عباد اللّه المخلصین . و لقد نادینا نوح فلنعم المجیبون . و نجّین-ه و أهله من
ص: 72
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 128 - 3
3 - تقوا ، یکتاپرستی و دوری از شرک ، از اوصاف بندگان مخلَص
ألاتتّقون . أتدعون بعلاً و تذرون أحسن الخ-لقین . اللّه ربّکم ... إلاّ عباد اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 40 - 1،4
1- ابلیس ، بندگانی را که خداوند آنان را از هر ناخالصی پالوده است ، از قلمرو اضلال و گمراه کردن خود ، استثنا کرد .
لأغوینّهم أجمعین . إلاّ عبادک منهم المخلصین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که <منهم> حال برای عباد باشد. <مخلص> به صیغه مفعولی، به کسی گفته می شود که از هرگونه ناخالصی پاک و پالوده شده باشد.
4- ابلیس ، به تکثیر نسل آدم ( ع ) و حوا و نیز به اغواپذیری اکثر آنان و تأثیرناپذیری بندگان خالص خدا از وسوسه هایش ، از آغاز خلقت انسان آگاه بود .
لأغوینّهم أجمعین . إلاّ عبادک منهم المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 41 - 2
2- توانایی ابلیس به اغوای اکثریت مردم و ناتوانی وی بر اغوای بندگان خالص خداوند ، قانون و سنت الهی
إلاّ عبادک منهم المخلصین . قال ه-ذا صرط علیّ مستقیم
برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که مشارالیه <ه-ذا> امر اغواگری ابلیس نسبت به اکثریت مردم و اغوا ناپذیری بندگان خالص باشد. کلمه <علیّ> دربردارنده تضمین و عهده داری است و <مستقیم> چیزی است که انحراف در آن راه ندارد. بنابراین معنای <ه-ذا صراط علیّ مستقیم> این خواهد بود: چنین امری از ناحیه خداوند، حکمی تغییرناپذیر است که اصطلاحاً آن را <سنت> می نامند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 83 - 1،2،4
1 - بندگان مخلَص ( بندگان خالص شده و برگزیده خدا ) ، از افتادن در دام اغواگری شیطان مصون و درامان اند .
لأغوینّهم أجمعین . إلاّ عبادک منهم المخلصین
بیشتر مفسران بر این باوراند که مقصود و معنای <مخلصین> (خالص شدگان) این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
2 - ابلیس ، ناتوان از گمراه کردن بندگان مخلَص خدا و معترف به آن
ص: 73
لأغوینهّم أجمعین . إلاّ عبادک منهم المخلصین
4 - آگاهی ابلیس ، به تکثیر نسل آدم و نیز به اغواپذیری بیشتر آنان و تأثیرناپذیری بندگان خالص خدا ، از آغاز خلقت انسان
لأغوینّهم أجمعین . إلاّ عبادک منهم المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 74 - 2
2 - تنها بندگان مخلص خدا ، پذیرای دعوت رسولان الهی و برحذرکننده از اخطار های ایشان بودند .
إلاّ عباد اللّه المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 12
12- بندگان خالص خدا ، از مشاهده برهان الهی ( باور به ربوبیت خدا و . . . ) بهره مند هستند .
همّ بها لولا أن رءا بره-ن ربه . .. إنه من عبادنا المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 52 - 2
2 - تصدیق و باور داشتن قیامت و زنده شدن انسان ها ، از ویژگی های بهشتیان و بندگان مخلَص خدا در دنیا است .
یقول أءنّک لمن المصدّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 40 - 2
2 - بندگان مخلَص خدا ، برخوردار از پاداشی فراتر از مقدار اعمال و رفتار خویش
و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <إلا. ..> استثنای منقطع از ضمیر <تجزون> باشد. بر این اساس، پیام آیه شریفه چنین می شود: همگان مطابق کردار خود، جزا و پاداش دارند; جز بندگان خالص خدا که فراتر و برتر از اعمال خود، پاداش دریافت خواهند داشت.
ص: 74
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 62 - 3
3 - انواع بوستان ها ، میوه ها ، شراب ها ، تخت ها ، بزم انس و همسران زیبا ، مجموعه پذیرایی خداوند از بهشتیان و بندگان مخلَص خدا
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. فی جنّ-ت النعیم ... و عندهم ق-صرت الطرف ... أذلک خ
<نزل> به مجموعه ای گفته می شود که برای پذیرایی از مهمان آماده می سازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 166 - 2
2 - تسبیح و تنزیه مستمر خداوند ، از اوصاف بندگان مخلَص خدا
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. و إنّا لنحن المسبّحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 128 - 3
3 - تقوا ، یکتاپرستی و دوری از شرک ، از اوصاف بندگان مخلَص
ألاتتّقون . أتدعون بعلاً و تذرون أحسن الخ-لقین . اللّه ربّکم ... إلاّ عباد اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 42 - 2
2 - بندگان مخلص خدا ، مورد اکرام و گرامی داشت الهی اند .
و هم مکرمون
ص: 75
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 128 - 3
3 - تقوا ، یکتاپرستی و دوری از شرک ، از اوصاف بندگان مخلَص
ألاتتّقون . أتدعون بعلاً و تذرون أحسن الخ-لقین . اللّه ربّکم ... إلاّ عباد اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 160 - 1
1 - تنها بندگان مخلَص خدا ، عارف به حق خدا و توصیف کننده شایسته او هستند .
سبح-ن اللّه عمّا یصفون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
<إلاّ> استثنای منقطع و به معنای <ل-کن> است. مستثنی منه نیز در برداشت بالا، ضمیر فاعلی <یصفون> دانسته شده است. گفتنی است مقصود و معنای <مخلصین> این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 60 - 2
2 - بندگان مخلَص خدا ، برخوردار از فوز عظیم و رستگاری بزرگ الهی
عباد اللّه المخلصین . .. و ما نحن بمعذّبین . إنّ ه-ذا لهو الفوز العظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 41 - 1
1 - بندگان مخلص خدا ، بهره مند از رزق و روزی ویژه و ممتاز الهی
إلاّ عباد اللّه المخلصین . أول-ئک لهم رزق معلوم
بیشتر مفسران برآنند که مقصود از <رزق معلوم>، روزی مخصوص و تعیین شده برای بندگان خالص است; مانند آیه <و ما منّا إلاّ له مقام معلوم>، (همین سوره، آیه 164).
ص: 76
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 42 - 1
1 - انواع میوه ها ، رزق و روزی مخصوص و ممتاز بندگان مخلَص خدا در بهشت
أُول-ئک لهم رزق معلوم . فوکه
<فواکه> (جمع <فاکهه>) بدل کل از <رزق معلوم> و یا خبر برای مبتدای محذوف است و تقدیر آن <ذلک الرزق فواکه> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 57 - 5
5 - ربوبیت الهی ، مقتضی توفیق دادن و نعمت بخشیدن به بندگان مخلَص خود
عباد اللّه المخلصین . .. و لولا نعمه ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 57 - 5
5 - ربوبیت الهی ، مقتضی توفیق دادن و نعمت بخشیدن به بندگان مخلَص خود
عباد اللّه المخلصین . .. و لولا نعمه ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 52 - 3
3 - سرزنش شدن بندگان خالص خدا و باورداران به قیامت ، از سوی منکران آن
یقول أءنّک لمن المصدّقین
در برداشت یاد شده، استفهام <أءنّک> استفهام توبیخی دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 77
15 - صافات - 37 - 128 - 3
3 - تقوا ، یکتاپرستی و دوری از شرک ، از اوصاف بندگان مخلَص
ألاتتّقون . أتدعون بعلاً و تذرون أحسن الخ-لقین . اللّه ربّکم ... إلاّ عباد اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 165 - 4
4 - به صف ایستادن در راه خدا ، از ویژگی های بندگان مخلَص خدا
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. و إنّا لنحن الصافّون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 11
11- بندگان خالص ( آنان که کاملاً در اختیار خدایند ) هرگز آلوده به گناه نشده و مرتکب هیچ معصیتی نمی شوند .
لنصرف عنه السوء و الفحشاء إنه من عبادنا المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 11
11- بندگان خالص ( آنان که کاملاً در اختیار خدایند ) هرگز آلوده به گناه نشده و مرتکب هیچ معصیتی نمی شوند .
لنصرف عنه السوء و الفحشاء إنه من عبادنا المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 40 - 1
1- ابلیس ، بندگانی را که خداوند آنان را از هر ناخالصی پالوده است ، از قلمرو اضلال و گمراه کردن خود ، استثنا کرد .
لأغوینّهم أجمعین . إلاّ عبادک منهم المخلصین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که <منهم> حال برای عباد باشد. <مخلص> به صیغه مفعولی، به کسی گفته می شود که از هرگونه ناخالصی پاک و پالوده شده باشد.
ص: 78
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 40 - 1،2
1 - بندگان مخلَص خدا ( بندگان خالص و برگزیده خدا ) ، از عذاب دردناک الهی به دوراند .
إنّکم لذائقوا العذاب الألیم . .. إلاّ عباد اللّه المخلصین
بیشتر مفسران برآنند که مقصود و معنای <مخلصین> (خالص شدگان) این است: <الذین أخلصهم الله لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>. گفتنی است در برداشت یاد شده <إلا...> استثنای منقطع، از ضمیر <لذائقوا> گرفته شده است.
2 - بندگان مخلَص خدا ، برخوردار از پاداشی فراتر از مقدار اعمال و رفتار خویش
و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <إلا. ..> استثنای منقطع از ضمیر <تجزون> باشد. بر این اساس، پیام آیه شریفه چنین می شود: همگان مطابق کردار خود، جزا و پاداش دارند; جز بندگان خالص خدا که فراتر و برتر از اعمال خود، پاداش دریافت خواهند داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 41 - 1
1 - بندگان مخلص خدا ، بهره مند از رزق و روزی ویژه و ممتاز الهی
إلاّ عباد اللّه المخلصین . أول-ئک لهم رزق معلوم
بیشتر مفسران برآنند که مقصود از <رزق معلوم>، روزی مخصوص و تعیین شده برای بندگان خالص است; مانند آیه <و ما منّا إلاّ له مقام معلوم>، (همین سوره، آیه 164).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 42 - 1،2
1 - انواع میوه ها ، رزق و روزی مخصوص و ممتاز بندگان مخلَص خدا در بهشت
أُول-ئک لهم رزق معلوم . فوکه
<فواکه> (جمع <فاکهه>) بدل کل از <رزق معلوم> و یا خبر برای مبتدای محذوف است و تقدیر آن <ذلک الرزق فواکه> می باشد.
2 - بندگان مخلص خدا ، مورد اکرام و گرامی داشت الهی اند .
و هم مکرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 43 - 1
1 - بندگان مخلَص خدا ، در بوستان های پرنعمت متنعم اند .
إلاّ عباد اللّه المخلصین . أُول-ئک ... مکرمون . فی جنّ-ت النعیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 79
15 - صافات - 37 - 45 - 4
4 - شراب ناب ، از نعمت های الهی برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
یطاف علیهم بکأس من معین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 60 - 2
2 - بندگان مخلَص خدا ، برخوردار از فوز عظیم و رستگاری بزرگ الهی
عباد اللّه المخلصین . .. و ما نحن بمعذّبین . إنّ ه-ذا لهو الفوز العظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 62 - 3
3 - انواع بوستان ها ، میوه ها ، شراب ها ، تخت ها ، بزم انس و همسران زیبا ، مجموعه پذیرایی خداوند از بهشتیان و بندگان مخلَص خدا
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. فی جنّ-ت النعیم ... و عندهم ق-صرت الطرف ... أذلک خ
<نزل> به مجموعه ای گفته می شود که برای پذیرایی از مهمان آماده می سازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 7
7 - دعای بندگان خالص خدا ، مورد استجابت الهی است .
إلاّ عباد اللّه المخلصین . و لقد نادینا نوح فلنعم المجیبون . و نجّین-ه و أهله من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 160 - 1،2
1 - تنها بندگان مخلَص خدا ، عارف به حق خدا و توصیف کننده شایسته او هستند .
سبح-ن اللّه عمّا یصفون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
<إلاّ> استثنای منقطع و به معنای <ل-کن> است. مستثنی منه نیز در برداشت بالا، ضمیر فاعلی <یصفون> دانسته شده است. گفتنی است مقصود و معنای <مخلصین> این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
2 - تمامی انسان ها ، به جز بندگان مخلَص خدا ، از توصیف شایسته او ناتوان هستند .
سبح-ن اللّه عمّا یصفون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 80
9 - حجر - 15 - 40 - 5
5- بندگان خالص خداوند ، در اقلیتند .
إلاّ عبادک منهم المخلصین
از آن جایی که مستثنی بنابر قاعده کمتر از مستثنی منه است و گرنه استثنا مستهجن خواهد بود، نکته یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 83 - 5
5 - بندگان خالص و برگزیده خداوند ، در اقلیت قرار دارند .
لأغوینّهم أجمعین . إلاّ عبادک منهم المخلصین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که غالباً مستثنی از مستثنی منه کمتر است و چون <مخلَصین> از مجموعه انسان ها استثنا شده است، به دست می آید که این بندگان مخلَص خدا، همواره در اقلیت قرار دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 44 - 4
4 - اُنس و محبت متقابل و بزم خوش ، از نعمت های الهی برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
فی جنّ-ت النعیم . علی سرر متق-بلین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه در مقام بیان انواع نعمت های الهی برای بندگان خالص خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 169 - 3
3 - مشرکان ، در صف مخالف بندگان مخلَص خدا
لو أنّ عندنا ذکرًا من الأوّلین . لکنّا عباد اللّه المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 43 - 1
1 - بندگان مخلَص خدا ، در بوستان های پرنعمت متنعم اند .
ص: 81
إلاّ عباد اللّه المخلصین . أُول-ئک ... مکرمون . فی جنّ-ت النعیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 44 - 1،2،4
1 - بندگان مخلَص خدا ، بر تخت های بهشتی رویاروی هم تکیه خواهند زد .
علی سرر متق-بلین
<سرر> (جمع <سریر>) به معنای تخت ها است.
2 - بندگان مخلَص خدا ، بهره مند از بزم خوش و مجلس انس در بوستان های بهشتی
فی جنّ-ت النعیم . علی سرر متق-بلین
رویاروی هم قرار داشتن بندگان خالص خدا، اشاره به انس و محبت متقابل و بزم خوش آنان دارد.
4 - اُنس و محبت متقابل و بزم خوش ، از نعمت های الهی برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
فی جنّ-ت النعیم . علی سرر متق-بلین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه در مقام بیان انواع نعمت های الهی برای بندگان خالص خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 45 - 1،3،4
1 - گردش ظرف هایی از شراب ناب ، گرداگرد بندگان مخلَص خدا در بهشت
یطاف علیهم بکأس
<کأس> به معنای ظرفی است که در آن شراب باشد. گفتنی است گاهی این واژه استعمال می شود، ولی مقصود از آن خود شراب است; نه ظرفی که در آن شراب باشد.
3 - در دسترس بودن شراب و فراوانی و مستمر بودن آن ، برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
یطاف علیهم بکأس من معین
تعبیر دور دادن شراب بر سر بهشتیان، بیانگر در دسترس بودن آن است و آمدن <یطاف> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار این عمل دارد.
4 - شراب ناب ، از نعمت های الهی برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
یطاف علیهم بکأس من معین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 48 - 3
3 - بندگان مخلَص خدا در بهشت ، مجذوب همسران بهشتی خود
و عندهم ق-صرت الطرف
مقصود از <طرف> می تواند نگاه همسران زنان بهشتی باشد; یعنی، زنان بهشتی چنان جذاب اند که نظر و چشم دیگران (همسران) را به خود مشغول می دارند.
ص: 82
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 128 - 1،2
1 - از میان قوم الیاس ، تنها بندگان مخلَص خدا ( بندگان خالص و برگزیده خدا ) ، از احضار و کیفر الهی در روز رستاخیز درامان خواهند بود .
فإنّهم لمحضرون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
طبق نظر مفسران، مقصود و معنای <مخلصین> (خالص شدگان) این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
2 - وجود گروهی از بندگان مخلَص خدا در میان قوم الیاس پیامبر
فکذّبوه . .. إلاّ عباد اللّه المخلصین
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <إلاّ عباداللّه . ..> استثنا از ضمیر جمع در <فکذّبوه> باشد; یعنی، همه قوم الیاس - جز گروهی از بندگان خالص خدا از میان آنان - به تکذیب رسالت روی آوردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 12
12- بندگان خالص خدا ، از مشاهده برهان الهی ( باور به ربوبیت خدا و . . . ) بهره مند هستند .
همّ بها لولا أن رءا بره-ن ربه . .. إنه من عبادنا المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 128 - 1
1 - از میان قوم الیاس ، تنها بندگان مخلَص خدا ( بندگان خالص و برگزیده خدا ) ، از احضار و کیفر الهی در روز رستاخیز درامان خواهند بود .
فإنّهم لمحضرون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
طبق نظر مفسران، مقصود و معنای <مخلصین> (خالص شدگان) این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 160 - 3
3 - تنها بندگان مخلَص خدا ، معاف و آزاد از احضار شدن برای کیفر و مجازات
ص: 83
إنّهم لمحضرون . .. إلاّ عباد اللّه المخلصین
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که <إلاّ عباد اللّه. ..> استثنا از ضمیر مفعولیِ <لمحضرون> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 42 - 5
5- ابلیس ، از سلطه بر بندگان خالص و مقرب خدا ، ناتوان است .
إلاّ عبادک منهم المخلصین . .. إن عبادی لیس لک علیهم سلط-ن
برداشت فوق، بر این اساس است که مقصود از <عبادی> همان <عباد مخلص> باشد که در جمله <إلاّ عبادک منهم المخلصین> آمده است که خداوند در پاسخ ادعای ابلیس بر اغوا نکردن بندگان خالص می فرماید: <او اصلاً توانایی انجام چنین کاری را ندارد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 74 - 5
5 - بندگان مخلص خدا ، در امان از عذاب الهی
فانظر کیف کان ع-قبه المنذرین . إلاّ عباد اللّه المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 83 - 1
1 - بندگان مخلَص ( بندگان خالص شده و برگزیده خدا ) ، از افتادن در دام اغواگری شیطان مصون و درامان اند .
لأغوینّهم أجمعین . إلاّ عبادک منهم المخلصین
بیشتر مفسران بر این باوراند که مقصود و معنای <مخلصین> (خالص شدگان) این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 41 - 2
2 - بندگان مخلص خدا ، برخوردار از مقام و منزلتی بلند در پیشگاه خداوند
أول-ئک لهم رزق معلوم
اشاره کردن به بندگان خالص خدا با اسم اشاره بعید (اولئک) - با آن که در آیه پیش از آنان سخن گفته شد - گویای علو مرتبه و منزلت والای آنان در پیشگاه خداوند است.
ص: 84
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 164 - 4
4 - هر یک از بندگان مخلَص خدا ، دارای مقام و منزلتی معین و معلوم در پیشگاه خداوند *
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. و ما منّا إلاّ له مقام معلوم
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته است: 1- آیه شریفه چون پس از بحت از بندگان مخلَص خدا (عباد اللّه المخلصین) آمده است، می تواند در اوصاف اینان باشد. 2- برخی از روایاتی که امامان معصوم و اوصیای الهی را مصداق آیه شریفه دانسته اند (نورالثقلین، ج 4، ذیل آیه)، گویای همین مطلب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 74 - 1
1 - بندگان مخلَص خدا ( بندگان خالص و برگزیده خدا ) ، تنها گروه نجات یافته از میان اقوام عذاب شده پیشین
فانظر کیف کان ع-قبه المنذرین . إلاّ عباد اللّه المخلصین
طبق نظر بیشتر مفسران، مقصود و معنای <مخلَصین> (خالص شدگان) این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 44 - 4
4 - اُنس و محبت متقابل و بزم خوش ، از نعمت های الهی برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
فی جنّ-ت النعیم . علی سرر متق-بلین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه در مقام بیان انواع نعمت های الهی برای بندگان خالص خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 45 - 4
4 - شراب ناب ، از نعمت های الهی برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
یطاف علیهم بکأس من معین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 48 - 1
1 - بندگان مخلَص خدا ، برخوردار از همسرانی علاقه مند که جز به شوهران خود ، چشم ندوخته و نظر نمی افکنند .
ص: 85
و عندهم ق-صرت الطرف
مقصود از <قاصرات الطرف> (چشم فروهشتگان)، زنانی اند که چشم از دیگران برگرفته و تنها به همسران خود می نگرند. گفتنی است که این تعبیر، ممکن است کنایه از علاقه مندی شدید زنان بهشتی به همسران خود باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 62 - 3
3 - انواع بوستان ها ، میوه ها ، شراب ها ، تخت ها ، بزم انس و همسران زیبا ، مجموعه پذیرایی خداوند از بهشتیان و بندگان مخلَص خدا
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. فی جنّ-ت النعیم ... و عندهم ق-صرت الطرف ... أذلک خ
<نزل> به مجموعه ای گفته می شود که برای پذیرایی از مهمان آماده می سازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 43 - 1
1 - بندگان مخلَص خدا ، در بوستان های پرنعمت متنعم اند .
إلاّ عباد اللّه المخلصین . أُول-ئک ... مکرمون . فی جنّ-ت النعیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 11،12
11- بندگان خالص ( آنان که کاملاً در اختیار خدایند ) هرگز آلوده به گناه نشده و مرتکب هیچ معصیتی نمی شوند .
لنصرف عنه السوء و الفحشاء إنه من عبادنا المخلصین
12- بندگان خالص خدا ، از مشاهده برهان الهی ( باور به ربوبیت خدا و . . . ) بهره مند هستند .
همّ بها لولا أن رءا بره-ن ربه . .. إنه من عبادنا المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 52 - 2
2 - تصدیق و باور داشتن قیامت و زنده شدن انسان ها ، از ویژگی های بهشتیان و بندگان مخلَص خدا در دنیا است .
یقول أءنّک لمن المصدّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 86
15 - صافات - 37 - 74 - 3
3 - دوری از تقلید کورکورانه و تعصب آمیز از پدران و پیشینیان در عقاید ، جهان بینی و رفتار ها ، از ویژگی های بندگان مخلص خدا
إنّهم ألفوا ءاباءهم ضالّین . .. إلاّ عباد اللّه المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 165 - 4
4 - به صف ایستادن در راه خدا ، از ویژگی های بندگان مخلَص خدا
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. و إنّا لنحن الصافّون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 166 - 2،2
2 - تسبیح و تنزیه مستمر خداوند ، از اوصاف بندگان مخلَص خدا
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. و إنّا لنحن المسبّحون
2 - تسبیح و تنزیه مستمر خداوند ، از اوصاف بندگان مخلَص خدا
إلاّ عباد اللّه المخلصین . .. و إنّا لنحن المسبّحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 74 - 2
2 - تنها بندگان مخلص خدا ، پذیرای دعوت رسولان الهی و برحذرکننده از اخطار های ایشان بودند .
إلاّ عباد اللّه المخلصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 48 - 1،2،3
1 - بندگان مخلَص خدا ، برخوردار از همسرانی علاقه مند که جز به شوهران خود ، چشم ندوخته و نظر نمی افکنند .
و عندهم ق-صرت الطرف
مقصود از <قاصرات الطرف> (چشم فروهشتگان)، زنانی اند که چشم از دیگران برگرفته و تنها به همسران خود می نگرند. گفتنی است که این تعبیر، ممکن است کنایه از علاقه مندی شدید زنان بهشتی به همسران خود باشد.
2 - بندگان مخلَص خدا ، برخوردار از زنان چشم فروهشته
ص: 87
و عندهم ق-صرت الطرف
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که مراد از <قاصرات الطرف> کوتاه کردن از نگاه و فروهشتن اندک چشم از نظر ظاهری باشد. گفتنی است که این نوع نگاه کردن و فروهشتن چشم، خود بر زیبایی و جذابیت زنان می افزاید.
3 - بندگان مخلَص خدا در بهشت ، مجذوب همسران بهشتی خود
و عندهم ق-صرت الطرف
مقصود از <طرف> می تواند نگاه همسران زنان بهشتی باشد; یعنی، زنان بهشتی چنان جذاب اند که نظر و چشم دیگران (همسران) را به خود مشغول می دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 10
10- یوسف ( ع ) از بندگان مطیع خدا و از خالص شدگان برای او بود .
إنه من عبادنا المخلصین
مراد از <مخلصین> (خالص شدگان) این است که غیر خدا در آنان نصیبی ندارد و کاملاً در اختیار خداوند و اوامر او هستند. نه شیطان بر ایشان فرمان روایی می کند و نه اسیر هواهای نفسانی اند.
مخلَصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 51 - 5
5- خداوند موسی ( ع ) را از هرگونه آلودگی مبرّا و او را برای خود خالص گردانید .
إنّه کان مخلصًا
<مخلَص> به فتح لام، یعنی خالص شده و کسی که خداوند او را برای خود خالص کرده و از آلودگی مصون داشته است (لسان العرب). تفاوت آن با مخلِص (به کسره) این است که <مخلِص> عبادتش را برای خدا خالص می کند، ولی <مخلَص> کسی است که خداوند او را برای خود برگزیده و خالص کرده باشد.
ص: 88
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 191 - 3
3 - مشرکان ، موجوداتی را شریک خدا می پنداشتند که خود مخلوق بودند .
أیشرکون ما . .. هم یخلقون
ضمیر <هم>، هم می تواند به <ما>ی موصوله در <ما لایخلق> برگردد و هم می تواند به <مشرکان> ارجاع شود. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. یعنی چیزی را شریک خدا می پندارند که خود آفریده شده است. آیه بعد این احتمال را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 37 - 13
13 - مخلوق بودن ، ناسازگار با مقام والای معبود بودن و مورد پرستش قرار گرفتن
لاتسجدوا للشمس و لا للقمر و اسجدوا للّه الذی خلقهنّ إن کنتم إیّاه تعبدون
مخلوقات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 4
ص: 89
4- توجه به مخلوق بودن پدیده های عالم ، تردیدی در وجود خداوند باقی نمی گذارد .
أفی الله شکّ فاطر السموت و الأرض
استفهام در آیه، انکاری است; بنابراین معنا چنین می شود: شکی در اینکه خداوند خالق آسمانها و زمین است، نیست و چون اینها پدیده هستند به پدید آورنده نیاز دارند. بنابراین با عنایت و توجه عقلی، شکی در وجود خداوند باقی نمی ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 5
5- نیازمندی پدیده ها به علت و پدید آورنده ، امری بدیهی و غیر قابل تردید است .
أفی الله شکّ فاطر السموت و الأرض
از اینکه خداوند از خالقیت خود نسبت به پدیده های آسمان و زمین نفی شک می کند، مبتنی بر قضیه ای است که کبرای آن به دلیل وضوح و بداهتش نیاز به ذکر ندارد و آن نیازمندی هر پدیده (معلول) به پدید آورنده (علت) است که همه عُقلا، و از جمله کفار، هیچ تردیدی درباره آن ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 35 - 16
16- < قال الرضا ( ع ) : . . . ثمّ جعل الحروف بعد إحصائها و إحکام عدتها فعلاً منه کقوله عزّوجلّ : < کن فیکون > و کن منه صنع و ما یکون به المصنوع ;
امام رضا(ع) فرمود: . .. سپس خداوند حروف را پس از تکمیل و محکم کردن عدد آنها فعل خود قرار داد، مثل سخن خداوند عزّوجلّ: <کن فیکون> و کلمه <کن> از جانب خداوند، ایجاد است و آنچه با کلمه <کن> به وجود می آید، مخلوق خداوند است>.
ص: 90
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 14 - 11
11 - اسلام ، دین رأفت ، مدارا کردن و گذشت است .
عدوًّا لکم فاحذروهم و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا
توصیه و ترغیب به گذشت، عفو و چشم پوشی - حتی درباره کسانی که به انسان دشمنی کرده اند - گویای مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 110 - 3
3 - اقامه نماز و ادای زکات ، عامل شکیبایی بر آزار های دشمنان و زمینه ساز مدارا کردن با ایشان است .
فاعفوا و اصفحوا . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
در برداشت فوق، جمله <أقیموا الصلاه . ..> در ارتباط با <فاعفوا واصفحوا> ملاحظه شده است. در این لحاظ هدف از تأکید بر اقامه نماز و پرداخت زکات، ایجاد توان برای اطاعت امر خداوند (لزوم عفو و گذشت و مدارا کردن با دشمنان) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 199 - 3،4
ص: 91
3 - خداوند از پیامبرش خواست تا با جاهلان و سفیهان مدارا کند و کردار جاهلانه آنان را نادیده انگارد .
و أعرض عن الجهلین
<اعراض> به معنای روی گرداندن است و رویگردانی گاهی کنایه از مدارا کردن و نادیده گرفتن است و گاهی به معنای بی اعتنایی کردن و دوری گزیدن. با توجه به صدر آیه می توان گفت مراد از اعراض، معنای اول است.
4 - گذشت از لغزش ها ، دعوت مردم به کار های نیک و مدارا کردن با جاهلان و سفیهان ، از وظایف اساسی مبلغان دین
خذ العفو و أمر بالعرف و أعرض عن الجهلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 27 - 14
14 - لزوم مدارا کردن با اجیر و پرهیز از سخت گرفتن بر وی در کار
و ما أُرید أن أشقّ علیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 68 - 6
6 - اظهار رفق و مدارات با کفران ستیزه جو ، توصیه خدا به پیامبر ( ص )
و إن ج-دلوک فقل اللّه أعلم بما تعملون
جمله <اللّه أعلم بما تعملون>، تهدیدی است همراه با اظهار نرمی و مدارات.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 1،2،4،5،6،8،11
1 - پیامبر ( ص ) دارای اخلاقی خوش و اهل مدارا با مردمان ، به دور از هر گونه سنگدلی و خشونت
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب
کلمه <لنتَ> از مصدر <لین> به معنای مهربانی و خوشخویی است و <فظّا> به معنای جفاکار و بد خلق است و <غلیظ القلب> به معنای سنگدل و بی رحم است.
2 - رحمت الهی ، تنها سرچشمه نرمی و مدارای پیامبر ( ص ) با مردم
فبما رحمه من اللّه لنت لهم
ص: 92
تقدیم <بما رحمه> بر متعلقش (لنتَ)، دلالت بر حصر دارد.
4 - ضرورت خوش خلقی ، نرمش و رأفت رهبران الهی با مردم
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
5 - خُلق و خوی خوش و مدارای با مردم ، برخاسته از رحمت الهی
فبما رحمه من اللّه لنت لهم
6 - مدارا ، خوش خُلقی و مهربانی پیامبر ( ص ) با مردم ، از عوامل گرایش آنان به جانب آن حضرت
و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
8 - ترغیب به خوش خُلقی و مدارا و نکوهش از سنگدلی و خشونت ، در برخورد های اجتماعی
و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
11 - شکست ها و سختی ها ، زمینه ساز پراکندگی جامعه از پیرامون رهبران خود ، و مدارای ایشان با آنان از میان برنده آن زمینه هاست . *
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
با توجّه به ارتباط این آیه با آیات پیشین، که شکست نبرد احد و مشکلات ناشی از آن را مطرح ساخت، می توان نتیجه گرفت که شکست و مشکلات آن نبرد، زمینه پراکندگی مسلمانان را از پیرامون رسول خدا (ص) فراهم ساخت و آنچه در این میان مانع از گسیختن مردم از پیرامون پیامبر (ص) شد، خُلق خوش و مدارای آن حضرت با مردم بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 3
3 - نرمی و مدارای پیامبر ( ص ) ، با مسلمانانی که از دستورات ایشان سرپیچی کردند و از جبهه احد گریختند .
فبما رحمه من اللّه لنت لهم
نرمی و مدارا غالباً در مورد مخالفت و عصیان است که از مصادیق مورد نظر - به قرینه آیات قبل - عصیانگران نبرد احد می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 81 - 10
10 - پیامبر ( ص ) ، مأمور مدارا با مسلمانانی که در برابر فرامین آن حضرت برخورد منافقانه داشتند .
و یقولون طاعه . .. فاعرض عنهم
در برداشت فوق، <اعراض> به معنای گذشت گرفته شده است ; یعنی در صدد انتقام از آنان مباش.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 93
13 - قصص - 28 - 27 - 16
16 - تضمین مدارا کردن با موسی ( ع ) و سخت نگرفتن بر وی در کار ها از سوی شعیب ( ع )
و ما أُرید أن أشقّ علیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 88 - 7
7- ذوالقرنین ، به رعایت نرمش و مدارا در صدور فرمان و ابلاغ خواسته های حکومتی خویش به مؤمنان ، نوید داد .
و سنقول له من أمرنا یسرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 15 - 5
5 - رفق و مدارا با پدر و مادر و داشتن رفتاری شایسته با آنان در امور دنیوی ، امری لازم است .
و صاحبهما فی الدنیا معروفًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 81 - 12
12 - مماشات با خصم در بحث و جدل، روشی برای تبلیغ معارف و عقاید
فأی الفریقین أحق بالأمن
لازمه اینکه موحدان <احق> به امام باشند، آن است که برای مشرکان نیز حقی محسوب گردد. ولی با توجه به اینکه مشرکان هیچ لیاقتی برای امان ندارند، برای مماشات با خصم و در مقام جدل و تبلیغ حقی فرض شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 27 - 8
8 - پیامبر ( ص ) برای اثبات حقانیت توحید و بطلان شرک ، از روش مدارا و تدریج استفاده می کرد .
قل من یرزقکم . .. و إنّا أو إیّاکم لعلی هدًی أو فی ضل-ل ... لاتسئلون عمّا أجرمنا
ص: 94
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 3 - 5،6
5 - فرشتگان ، به هنگام قبض روح برخی از مردم ، بسان شناکنندگان ، وظیفه خود را به آرامی و با مدارا انجام می دهند .
و الس-بح-ت سبحًا
در نظر برخی از اهل لغت، حرکت در اعماق آب را، <عَوْم> و حرکت روی آب و بدون فرورفتن را <سباحه> می گویند(تاج العروس). تعبیر <السابحات> - به قرینه <الناشطات> در آیه قبل - ناظر به حرکت آرام ملائکه، در قبض روح مؤمن است که به حرکت در آب تشبیه شده است.
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و السابحات سبحاً > انّ ها الملائکه یقبضون أرواح المؤمنین یسلّون ها سلاًّ رفیقاً . . . عن علی ( ع ) ;
در مجمع البیان از امام علی(ع) روایت شده که درباره قول خدای تعالی <و السابحات سبحاً> فرمود: آنان فرشتگانی اند که روح مؤمنان را قبض می کنند و آن را به آرامی و مدارا از بدن هایشان بیرون می آورند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 81 - 12
12 - مماشات با خصم در بحث و جدل، روشی برای تبلیغ معارف و عقاید
فأی الفریقین أحق بالأمن
لازمه اینکه موحدان <احق> به امام باشند، آن است که برای مشرکان نیز حقی محسوب گردد. ولی با توجه به اینکه مشرکان هیچ لیاقتی برای امان ندارند، برای مماشات با خصم و در مقام جدل و تبلیغ حقی فرض شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 9 - 15
15 - صلح ناعادلانه - مبتنی بر مماشات با متجاوز - مورد تأیید و رضایت الهی نیست .
فإن بغت . .. فأصلحوا بینهما بالعدل ... إنّ اللّه یحبّ المقسطین
از مفهوم آیه، مطلب بالا استفاده می شود.
ص: 95
ص: 96
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 50 - 5
5- لزوم مراعات صدق و راستی ، در تکریم و تمجید از اشخاص و خارج نشدن از مرز واقعیت
و جعلنا لهم لسان صدق علیًّا
خداوند، ابراهیم و فرزندش را از ثنایی رفیع، ولی راستین برخوردار کرده است; یعنی آنچه که در باره آنان به عنوان ثنا و تمجید گفته می شود، راست و عین واقعیت است، نه این که مبالغه باشد. این قید دارای پیام و درسی است برای همه که در تمجیدها به افراط و یا تفریط دچار نشوند، بلکه حقیقت اظهار کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 50 - 5
5- لزوم مراعات صدق و راستی ، در تکریم و تمجید از اشخاص و خارج نشدن از مرز واقعیت
و جعلنا لهم لسان صدق علیًّا
خداوند، ابراهیم و فرزندش را از ثنایی رفیع، ولی راستین برخوردار کرده است; یعنی آنچه که در باره آنان به عنوان ثنا و تمجید گفته می شود، راست و عین واقعیت است، نه این که مبالغه باشد. این قید دارای پیام و درسی است برای همه که در تمجیدها به افراط و یا تفریط دچار نشوند، بلکه حقیقت اظهار کنند.
ص: 97
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 6 - 9
9 - هدایت قرآن ، منجر به عزت و ستودگی می شود .
یهدی إلی صرط العزیز الحمید
ذکر دو صفت <عزیز> و <حمید> به جای سایر صفات خداوند (به عنوان مضاف الیه <صراط>) اشعار دارد به این که راهی که قرآن انسان ها را به آن رهنمون می کند، راه خدایی است که عزت و ستودگی دارد و طی کنندگان آن راه هم آن دو صفت را به دست خواهند آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 73 - 11
11- نزول رحمت و برکت خاص از ناحیه خداوند بر ابراهیم ( ع ) و سایر شایستگان رحمت ، نمودی از ستایش خدا از آنان و جلوه ای از والامقامی اوست .
رحمت الله و برک-ته علیکم أهل البیت إنه حمید مجید
<إنه حمید مجید> به منزله تعلیل برای شمول رحمت و برکت بر خاندان ابراهیم است; یعنی، چون خداوند از کار نیک بندگان ستایش می کند و شما اهل بیت نیز کارهای نیک انجام دادید و سزاوار ستایشید، خداوند رحمت و برکات خویش را بر شما ارزانی داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 50 - 3
3- خداوند ، برای ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع ) ستایشی راستین و بلندآوازه در تاریخ قرار داده است .
و جعلنا لهم لسان صدق علیًّا
از جمله معانی و کاربردهای کلمه <لسان> ثنا و تمجید است; بنابراین <جعلنا . ..>، یعنی برای آنها ثنا و تمجیدی راستین و رفیع قرار دادیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 27 - 2
2 - خداوند ، با انسان هایی که در قیامت روحی آرام و تسکین یافته دارند ، سخن خواهد گفت آنان را بر این آرامش خواهد ستود .
ی-أیّتها النّفس المطمئنّه
ص: 98
خطابی که در این آیه وجود دارد، به قرینه آیات پیشین - که ترسیم کننده صحنه قیامت بود - خطابی است که در قیامت صادر خواهد شد. توصیف مخاطب به <مطمئن>، نشان می دهد که اطمینان در همان صحنه مورد نظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 50 - 3
3- خداوند ، برای ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع ) ستایشی راستین و بلندآوازه در تاریخ قرار داده است .
و جعلنا لهم لسان صدق علیًّا
از جمله معانی و کاربردهای کلمه <لسان> ثنا و تمجید است; بنابراین <جعلنا . ..>، یعنی برای آنها ثنا و تمجیدی راستین و رفیع قرار دادیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 9 - 5،8
5 - انصار ، مورد تمجید خداوند ، به خاطر محبت بی دریغشان نسبت به مؤمنان مهاجر
یحبّون من هاجر إلیهم
8 - انصار ، مورد ستایش به سبب ایثار بر مهاجران ، حتی در شرایط احتیاج و نیاز خویش
و لایجدون فی صدورهم . .. و لو کان بهم خصاصه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 8 - 3
3 - ستایش و تمجید خداوند از ایثارگران و تأمین کنندگان نیاز های غذایی قشر نیازمند ( مستمندان ، یتیمان و اسیران )
و یطعمون الطعام علی حبّه مسکینًا و یتیمًا و أسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 8 - 3
ص: 99
3 - ستایش و تمجید خداوند از ایثارگران و تأمین کنندگان نیاز های غذایی قشر نیازمند ( مستمندان ، یتیمان و اسیران )
و یطعمون الطعام علی حبّه مسکینًا و یتیمًا و أسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 8 - 3
3 - فقر ، حالتی نامطلوب و تبدیل آن به توانگری ، امری ستوده است .
و وجدک عائلاً فأغنی
لحن آیه شریفه - که در مقام امتنان بر پیامبر(ص) است - بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 7 - 4
4 - ستایش و تمجید خداوند ، از وفاکنندگان به نذر و بیم داران از قیامت
یوفون بالنذر و یخافون یومًا کان شرّه مستطیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 37 - 12
12 - تعدیل و کنترل نیروی غضب ، مورد ستایش وحی است ; نه نابودی و ریشه کن ساختن اصل آن .
و إذا ما غضبوا هم یغفرون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند در بیان صفات مؤمنان کامل، نفرموده است که آنان غضبناک نمی شوند; بلکه عفو و گذشت آنان را مطرح کرده و مورد ستایش قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 44 - 8
8- وجود تمامی موجودات هستی ، خود تمجید و ستایش آفریدگارشان است .
ص: 100
و إن من شیء إلاّ یسبّح بحمده
حمد و تسبیح موجودات برای خداوند تسبیح به زبان حال است. یعنی با هستی خود ثناگوی اند. به عبارت دیگر، اضافه <تسبیح> به موجودات، اضافه مجازی است نه حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 39 - 15
15 - کنترل تمایلات جنسی ، مورد ستایش خداوند
سیّداً و حصوراً
امام باقر (ع): <وسیدّاً و حصوراً> الحصور الّذی یأبی النساء.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 172، ح 45; مجمع البیان، ج 2، ص 742.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 14 - 8
8 - تمجید و ستایش خداوند از خویش ، به خاطر آفرینش انسان
ثمّ أنشأن-ه خلقًا ءاخر فتبارک اللّه أحسن الخ-لقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 64 - 21
21 - تمجید و تحسین خداوند از خویش به خاطر آفریدن آسمان ، زمین و انسان
اللّه الذی جعل لکم الأرض . .. و صوّرکم ... فتبارک اللّه ربّ الع-لمین
جمله <فتبارک اللّه ربّ العالمین> دارای آهنگ تمجید و تحسین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 42 - 6
6 - قرآن ، نازل شده از سوی پروردگار کاردان و ستوده
تنزیل من حکیم حمید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 28 - 5
5 - ستایش تقواپیشگان از نیکی های خداوند ، در مجالس انس خویش در بهشت
یتساءلون . .. إنّه هو البرّ الرحیم
ص: 101
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 35 - 3
3 - تمجید خداوند از دل هایی که با شنیدن نام او ، خشیت و ترس بر آنها عارض می شود .
الذین إذا ذکر اللّه وجلت قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 18 - 14
14- شکیبایی یعقوب ( ع ) در فراق یوسف ( ع ) ، ستودنی و درخور تحسین بود .
فصبر جمیل
چنان چه <جمیل> صفت برای <صبر> باشد ، در تقدیر گرفتن مبتدا (صبری صبر جمیل) و یا خبر (صبر جمیل أحسن) ضروری است. برداشت فوق ناظر به این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 80 - 3
3 - ستایش خداوند از فرزانگان بنی اسرائیل ، به خاطر برخورد سخت آنان با دل باختگان دنیا
و قال الذین أُوتوا العلم ویلکم
تعبیر <الذین أُوتوا العلم> تعبیری ستایشگرانه است که خداوند درباره عالمان و فرزانگان بنی اسرائیل به کار برده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 44 - 8
8 - اقدام ساحران به ستایش فرعون در لحظه شروع عملیات خود ، با هدف جلب حمایت او و نزدیک ساختن خویش بهوی
فألقوا . .. و قالوا بعزّه فرعون إنّا لنحن الغ-لبون
ص: 102
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 11
11 - تمجید دربانان بهشت از خوبی ها و پاکدامنی تقواپیشگان ، در آستانه ورودآنان به بهشت
و قال لهم خزنتها. .. طبتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 110 - 1
1- تمجید خداوند از مؤمنانی که در کوران مشکلات ، از ایمان نبریدند و با هجرت و جهاد ، صبر پیشه کردند .
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 73 - 10
10- خداوند ، ستایش کننده بندگان نیکوکار خویش است .
إنه حمید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 61 - 6
6 - ستایش خداوند از پیامبر ( ص ) به خاطر سعه صدر و گوش فرادادن او به همه سخنان مردم
و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 6 - 8
8- اندوهناک بودن پیامبر ( ص ) بر حال کافران ، در پیشگاه خداوند ، حالتی ستوده و فراتر از حدّ انتظار است .
فلعلّک ب-خع نفسک علی ءاث-رهم إن لم یؤمنوا به-ذا الحدیث أسفًا
ص: 103
آیه شریف، گرچه پیامبر(ص) را از این که به سبب اندوه، خود را به هلاکت و مشقّت بیندازد، برحذر داشته است، ولی با عنایتی لطیف، از آن، تقدیر کرده است; زیرا، اصل تأسّف خوردن را مذموم ندانسته، بلکه مرحله ای از آن را غیر لازم شمرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 4 - 10
10 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : إنّ اللّه أدّب نبیَّه حتّی إذا أقامه علی ما أراد قال له : < و أمر بالعُرْف و أعرض عن الجاهلین > فلمّا فعل ذلک له رسول اللّه ( ص ) زکّاه اللّه ، فقال : < إنّک لعلی خلق عظیم . . . > ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: خداوند پیامبر خود (محمّد(ص)) را تربیت کرد تا آن گاه که او را بر آنچه اراده کرده بود پابرجا داشت، به او فرمود: (و أمر بالعرف و أعرض عن الجاهلین) چون رسول خدا آن فرمان را برای او انجام داد، خداوند او را به پاکی ستود و فرمود: (إنّک لعلی خلق عظیم)>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 1
1 - تمجید خداوند از پیامبر ( ص ) و یاران آن حضرت به خاطر شب زنده داری و قرائت قرآن
إنّ ربّک یعلم أنّک تقوم . .. و طائفه من الذین معک
مطلب یاد شده از تذکر به علم خداوند، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 12 - 17
17 - حضرت مریم ( س ) ، دارای شخصیتی بس بلند در پیشگاه خداوند و مورد تکریم و تمجید او
و مریم ابنت عمرن . .. و کانت من الق-نتین
تصریح به نام حضرت مریم(س) در سلسله شرح حال زنان الگو و نمونه (همچون آسیه همسر فرعون) می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 1
1 - تمجید خداوند از پیامبر ( ص ) و یاران آن حضرت به خاطر شب زنده داری و قرائت قرآن
إنّ ربّک یعلم أنّک تقوم . .. و طائفه من الذین معک
مطلب یاد شده از تذکر به علم خداوند، استفاده می شود.
ص: 104
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 73 - 11
11- نزول رحمت و برکت خاص از ناحیه خداوند بر ابراهیم ( ع ) و سایر شایستگان رحمت ، نمودی از ستایش خدا از آنان و جلوه ای از والامقامی اوست .
رحمت الله و برک-ته علیکم أهل البیت إنه حمید مجید
<إنه حمید مجید> به منزله تعلیل برای شمول رحمت و برکت بر خاندان ابراهیم است; یعنی، چون خداوند از کار نیک بندگان ستایش می کند و شما اهل بیت نیز کارهای نیک انجام دادید و سزاوار ستایشید، خداوند رحمت و برکات خویش را بر شما ارزانی داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 39 - 3
3- ستایش از هر موجودی ، ستایش خداوند است . *
الحمد لله
الف و لام <الحمد> برای جنس است. بنابراین، می توان گفت که مقصود از حمد این است که همه ستایشها بازگشتش به ستایش خداوند است; زیرا ستایش از هر چیزی به سبب کمالی است که در آن وجود دارد و هر کمالی از ناحیه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 3
3 - ستایش دختر شعیب از موسی ( ع ) نزد پدر
إنّ خیر من است-ئجرت القویّ الأمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 52 - 2
ص: 105
2 - تمجید خداوند از ایمان آوردگان اهل کتاب
الذین ءاتین-هم الکت-ب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 54 - 6،9
6 - تمجید خداوند از ایمان آوردگان از اهل کتاب به خاطر رفتار ، گفتار نیک آنان در مقابل گفتار و کردار بد دیگران
و یدروءن بالحسنه السیّئه
<حسنه> و <سیّئه> به معنای <بدی> و <نیکی> است و <ال> در آن دو برای جنس است. بنابراین مراد از <الحسنه> مطلق نیکی (رفتار و گفتار نیک) است و مراد از <السیئه> مطلق بدی (گفتار و کردار بد) می باشد.
9 - ستایش الهی از ایمان آوردگان از اهل کتاب ، به خاطر خصلت انفاق گری آنان
و ممّا رزقن-هم ینفقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 55 - 3
3 - ستایش خداوند از ایمان آوردگان اهل کتاب به خاطر رفتار پسندیده آنان در برابر یاوه گویان
و إذا سمعوا اللّغو أعرضوا عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 110 - 1
1- تمجید خداوند از مؤمنانی که در کوران مشکلات ، از ایمان نبریدند و با هجرت و جهاد ، صبر پیشه کردند .
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 110 - 1
1- تمجید خداوند از مؤمنانی که در کوران مشکلات ، از ایمان نبریدند و با هجرت و جهاد ، صبر پیشه کردند .
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا
ص: 106
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 4
4 - جواز ستایش زنان از مردان نامحرم
إنّ خیر من است-ئجرت القویّ الأمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 78 - 30
30 - ستایش خدا از سرپرستی خود نسبت به مسلمانان و یاری رساندن به آنان
هو سمّیکم المسلمین. .. فنعم المولی و نعم النصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 7 - 4
4 - ستایش و تمجید خداوند ، از وفاکنندگان به نذر و بیم داران از قیامت
یوفون بالنذر و یخافون یومًا کان شرّه مستطیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 78 - 30
30 - ستایش خدا از سرپرستی خود نسبت به مسلمانان و یاری رساندن به آنان
هو سمّیکم المسلمین. .. فنعم المولی و نعم النصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 58 - 9
ص: 107
9- همراهان نوح ( ع ) در کشتی ، افرادی با فضیلت و شایسته تمجید بودند .
و ممّن حملنا مع نوح
تعبیر <ذرّیّه آدم> برای تمام انبیا کافی بود، تصریح به برخی از آباء و اجداد دیگر، از جمله هم سفران نوح(ع)، گویای شخصیت والای آنها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 50 - 3
3- خداوند ، برای ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع ) ستایشی راستین و بلندآوازه در تاریخ قرار داده است .
و جعلنا لهم لسان صدق علیًّا
از جمله معانی و کاربردهای کلمه <لسان> ثنا و تمجید است; بنابراین <جعلنا . ..>، یعنی برای آنها ثنا و تمجیدی راستین و رفیع قرار دادیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 8
8- یوسف ( ع ) ، برخوردار از عفتی اعجاب برانگیز و درخور برترین ستایش
قلن ح-ش لله
<حاش لله> سخنی است که از شدت شگفت زدگی حکایت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 85 - 1
1 - یگانه فرمانروای آسمان ها و زمین و مجموعه هستی ، شایان ستایش و تمجید است .
و تبارک الذی له ملک السم-وت و الأرض
واژه <تبارک> که در مقام ستایش به کار می رود، از ماده <برکت> به معنای خیر فراوان است.
ص: 108
{مدح و ذم}
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 113 - 5
5 - احترام اسلام به افراد شایسته و ستایش از آنان ، ولو اینکه مسلمان نباشند .
ضربت علیهم الذّلّه . .. لیسوا سوآءً من اهل الکتب امّه قائمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 12
12 - ستایش خداوند ، از مؤمنین اهل کتاب
من اهل الکتب امه . .. یؤمنون باللّه
ص: 109
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 8
8 - لزوم معیار قرار دادن توانایی و امانت در گزینش و استخدام کارگران ، مدیران و کارگزاران
إنّ خیر من است-ئجرت القویّ الأمین
جمله <إنّ خیر من استئجرت. ..> تعلیل برای <استأجره> می باشد و با توجه به این که تعلیل مفید تعمیم است، مطلب یاد شده از آن استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 51 - 4
4- آفریننده هر چیز ، تواناترین و شایسته ترین فرد برای اداره و تدبیر آن است .
أفتتخدونه و ذرّیّته أولیاء من دونی . .. ما أشهدتّهم خلق السم-وت والأرض و لاخلق أ
خداوند، برای رد صلاحیت شیاطین در ولیّ بودن، به نقش نداشتن آنان در آفرینش استناد و در نقطه مقابل، بر ولیّ مطلق بودن خود با توجه به این که خود، آفریننده تمامی هستی است، تصریح کرده است. توجه به این نکات، رساننده برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 110
3 - نساء - 4 - 95 - 6
6 - جهاد با مال و جان ، باید معیاری در واگذاری مقام ها و منصب ها به افراد باشد .
فضّل اللّه المجاهدون باموالهم و انفسهم علی القاعدین درجه
با توجه به اینکه هر کس را خدا برتری دهد، جامعه اسلامی نیز باید برای او برتری قائل بشود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 8
8 - لزوم معیار قرار دادن توانایی و امانت در گزینش و استخدام کارگران ، مدیران و کارگزاران
إنّ خیر من است-ئجرت القویّ الأمین
جمله <إنّ خیر من استئجرت. ..> تعلیل برای <استأجره> می باشد و با توجه به این که تعلیل مفید تعمیم است، مطلب یاد شده از آن استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 8
8 - لزوم معیار قرار دادن توانایی و امانت در گزینش و استخدام کارگران ، مدیران و کارگزاران
إنّ خیر من است-ئجرت القویّ الأمین
جمله <إنّ خیر من استئجرت. ..> تعلیل برای <استأجره> می باشد و با توجه به این که تعلیل مفید تعمیم است، مطلب یاد شده از آن استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 286 - 21
21 - عفو و عطوفت از وظایف مدیران و والیان جامعه
و اعف عنّا و اغفر لنا و ارحمنا و انت مولینا
چون جمله <انت مولینا> به منزله علّت برای جمله سابق است، می توان نتیجه گرفت که هر کس نسبت به دیگری نحوی از ولایت را به اذن خداوند دارا باشد، باید عفو و . .. را نسبت به او اعمال کند.
مدیران
ص: 111
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 31 - 6
6 - تقویت مدیریت های شایسته و جبران نقاط ضعف آنان ، شرطی ضروری برای پیشرفت کار است .
واجعل لی وزیرًا . .. أشدّد به أزری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 36 - 8
8 - ابزار مورد نیاز مسؤولان و مدیران باید همراه با اعطای مسؤولیت ، در اختیار آنان قرار گیرد .
اذهب إلی . .. قال ربّ ... قد أُتیت سؤلک
موسی(ع) در پی موظف شدن به رسالت و حرکت به سوی فرعون، نیازها و خواسته هایی را در درگاه خداوند مطرح ساخت. خداوند نیز به آن نیازها پاسخ مثبت داد. این درسی است برای همه در موضوع مدیریت و اعطای مسؤولیت ها که اگر مسؤولیت ی به کسی واگذار می شود، باید سخن مسؤول شنیده شده و به تقاضای او رسیدگی و نیاز او تأمین شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 14
14- تفویض برخی اختیارات به مدیران و رهبران ، در محدوده وظایف شان ، امری لازم است .
قلنا ی-ذا القرنین إمّا أن تعذّب و إمّا أن تتّخذ فیهم حسنًا
خداوند ذوالقرنین را در تصمیم گیری برای نحوه برخورد با اقوام مغرب، مخیّر گذاشت، دیگران نیز باید این را سرمشق خود قرار دهند.
مدیریت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 121 - 5،6
5 - آگاهی پیامبر ( ص ) به فنون نظامی و قدرت مدیریّت ایشان در عملیات مسلّحانه علیه دشمنان دین
و اذ غدوت من اهلک تبوّیء المؤمنین مقاعد للقتال
ص: 112
6 - رهبری قوای نظامی ، بخشی ضروری از مدیریّت جامعه اسلامی
و اذ غدوت من اهلک تبوّیء المؤمنین مقاعد للقتال
چون پیامبر (ص) به عنوان مدیر جامعه اسلامی، امور مربوط به قوای نظامی را نیز رهبری می کرده، برداشت فوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 22 - 6
6- نظم و هماهنگی در هر کاری ، نیازمند به وحدت در مدیریت و رهبری است .
لو کان فیهما ءالهه إلاّاللّه لفسدتا
برداشت یاد شده با انتزاع از مورد آیه به دست می آید; زیرا علت فساد و متلاشی شدن جهان، بر اثر چندگانگی در الوهیت و ربوبیت، نسبت به هر امر منسجم و هماهنگی قابل تسرّی و انطباق است و آسمان ها و زمین خصوصیتی ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 64 - 11
11- نسیان ، از آفات مدیریت و زمیه ساز بروز کاستی ها ، خطا ها و تخلفات است .
و ما نتنزّل إّلا بأمر ربّک . .. و ما کان ربّک نسیًّا
به کسی که سیاست گذار و مدبّر امور کسی باشد <ربّ> گفته می شود (برگرفته از مصباح).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 52 - 10
10 - جهل و نسیان دو آفت عمده تدبیر و مدیریت است .
لایضلّ ربّی و لاینسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 83 - 12
12 - حکمت و علم، دو شرط لازم در تدبیر و مدیریت است.
و تلک حجتنا . .. إن ربک حکیم علیم
ص: 113
<رب> در لغت به معنای مدیر و مربی آمده است. توصیف رب در آیه به علم و حکمت، گذشته از دلالت آن بر علم و حکمت خداوند، اشاره ای به ضرورت وجود این دو در تدبیر و مدیریت می تواند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 74 - 16
16 - بندگان خالص خدا ، از خداوند خواستار در دست داشتن اداره جامعه متقین و مردم تقوا پیشه اند .
و اجعلنا للمتّقین إمامًا
برداشت فوق، بر این اساس استوار است که مقصود از <امام> امامت و پیشوایی سیاسی و اجتماعی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 63 - 13
13 - توجه به خالقیت ، رازقیت و مدیریت خدا ، زمینه ساز حمد او است .
و لئن سألتهم من خلق . .. و سخّر ... اللّه یبسط الرزق ...و لئن سألتهم من نزّل ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - حمد - 1 - 3 - 6
6 - تدبیر و تربیت باید همراه با مهربانی و عطوفت باشد .
رب العلمین. الرحمن الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 51 - 7
7- مستدل و منطقی کردن دستورات ، شیوه ای مطلوب و پسندیده و روشی برای ایجاد رغبت در پایبندی به آن
لاتتخذوا إل-هین اثنین إنما هو إل-ه وحد
تعلیل <إنما هو إله واحد> برای نهی <لاتتخذوا> می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 114
10 - کهف - 18 - 51 - 11
11- استفاده از نیرو های گمراه و گمراه کننده در مدیریت ها و مراکز تصمیم گیری جامعه ، امری ناروا و شیوه ای غیرالهی است .
و ما کنت متّخذ المضلّین عضدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 14
14- تفویض برخی اختیارات به مدیران و رهبران ، در محدوده وظایف شان ، امری لازم است .
قلنا ی-ذا القرنین إمّا أن تعذّب و إمّا أن تتّخذ فیهم حسنًا
خداوند ذوالقرنین را در تصمیم گیری برای نحوه برخورد با اقوام مغرب، مخیّر گذاشت، دیگران نیز باید این را سرمشق خود قرار دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 95 - 11
11- جذب همیاری توده ها در انجام پروژه های عظیم و مردمی ، از اصول مدیریت است .
فأعینونی بقوه أجعل بینکم و بینهم ردمًا
از آن جا که خداوند، راه صحیح هر کار و اسباب آن را به ذی القرنین نمایانده بود، او، خواهان همکاری مردم در انجام طرح می شود و این نشان از آن دارد که <ساختن> بدون ایجاد <فرهنگ سازندگی> کارساز نیست و از طریق مشارکت و حسّ همیاری است که می توان به این اهداف نائل گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 15 - 11
11 - لزوم گوش فرا دادن به سخنان زیردستان و مأموران ، در باره مشکلات ونارسایی هایشان و دلجویی کردن از آنان با اطمینان دادن به رفع آنها
قال ربّ إنّی أخاف أن یکذّبون . .. و لهم علیّ ذنب... قال کلاّ فاذهبا ب-ای-تنا إنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 12 - 15
15 - قدرت و آگاهی ، پشتوانه مدیریت و تدبیر شایسته
خلق الأرض . .. ذلک تقدیر العزیز العلیم
آمدن صفت <عزیز> و <علیم> پس از بیان آسمان، زمین و. .. اشاره به این واقعیت دارد که آفرینش زیبا و مستحکم، تکیه بر قدرت و علم دارد.
ص: 115
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 13
13 - لزوم آزمون و احراز شایستگی افراد ، قبل از انتخاب آنان برای مدیریت و رهبری جامعه
و إذ ابتلی إبرهیم ربه بکلمت فاتمهن قال إنی جاعلک للناس إماماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 7
7 - لیاقت و برتری ، از شرایط سرپرستی و مدیریت
الرّجال قوّامون علی النساء بما فضّل اللّه بعضهم علی بعض
چون حق مدیریت مردان بر زنان به لحاظ برتری آنان دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 58 - 3
3 - لیاقت و اهل بودن ، شرط واگذاری مسؤولیت ها و مقام ها به افراد
انّ اللّه یأمرکم ان تؤدّوا الامانات الی اهلها
از مهمترین مصادیق امانت، مسؤولیتها و مقامهایی است که در اجتماع به افراد واگذار می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 102 - 7
7 - ضرورت پرهیز آدمی از پذیرش مسؤولیتهایی که در عمل بدان پایبند نخواهد بود .
لاتسئلوا عن اشیاء . .. ثم اصبحوا بها کفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 80 - 17
17 - علم و آگاهی، لازمه حتمی برای تدبیر و مدیریت است.
إلا أن یشاء ربی شیئا و سع ربی کل شیء علما
ابراهیم(ع) تدبیر و جریان ربوبیت الهی را در جهان در پرتو علم محیط خداوند دانسته است. در اینجا باید یک اصل کلی مورد نظر و مقبول باشد که اساس تدبیر صحیح در پرتو علم میسر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 83 - 12
12 - حکمت و علم، دو شرط لازم در تدبیر و مدیریت است.
ص: 116
و تلک حجتنا . .. إن ربک حکیم علیم
<رب> در لغت به معنای مدیر و مربی آمده است. توصیف رب در آیه به علم و حکمت، گذشته از دلالت آن بر علم و حکمت خداوند، اشاره ای به ضرورت وجود این دو در تدبیر و مدیریت می تواند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 55 - 12
12- دانش و توان ، دو شرط اساسی برای مدیریت و تصدی وزارت
اجعلنی . .. إنی حفیظ علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 51 - 4
4- آفریننده هر چیز ، تواناترین و شایسته ترین فرد برای اداره و تدبیر آن است .
أفتتخدونه و ذرّیّته أولیاء من دونی . .. ما أشهدتّهم خلق السم-وت والأرض و لاخلق أ
خداوند، برای رد صلاحیت شیاطین در ولیّ بودن، به نقش نداشتن آنان در آفرینش استناد و در نقطه مقابل، بر ولیّ مطلق بودن خود با توجه به این که خود، آفریننده تمامی هستی است، تصریح کرده است. توجه به این نکات، رساننده برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 64 - 12
12- نظارت کامل و دقیق و کاستن از میزان فراموشی ها و یا از بین بردن آنها ، تضمین کننده مدیریت بهینه است .
و ما نتنزّل إلاّ بأمر ربّک . .. و ما کان ربّک نسیًّا
از جمله شرایط ضروری در کار مدیریت دقیق و مستحکم، راه نداشتن فراموشی در مجری و ناظر است. در این آیه نیز از زبان ملائکه، برنامه کامل نظارت الهی بر تمام جوانب هستی و نیز راه نداشتن فراموشی در کار او، مورد تأکید قرار گرفته است. حاصل این مقدمات، آن است که در کار اجرا و نظارت الهی، هیچ سهو و خطایی راه ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 6 - 5
5 - اداره هر مجموعه ، به آگاهی از آن ، نیاز دارد .
یدبّر الأمر . .. ع-لم الغیب و الشه-ده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 20 - 8
8 - ارتباط همیشگی با خداوند ، نیرومندی ، حکمت ، توانایی بر فیصله دادن به امور و داشتن منطق قوی در جداسازی حق از باطل ، از شرایط لازم رهبران و مدیران جامعه در نگاه وحی
واذکر عبدنا داود ذاالأید إنّه أوّاب . .. و شددنا ملکه و ءاتین-ه الحکمه و فصل الخ
برداشت یاد شده از مجموع اوصافی که خداوند برای داوود(ع) به عنوان حاکم و فرمانروا ذکر کرده است، به دست می آید.
ص: 117
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 80 - 17
17 - علم و آگاهی، لازمه حتمی برای تدبیر و مدیریت است.
إلا أن یشاء ربی شیئا و سع ربی کل شیء علما
ابراهیم(ع) تدبیر و جریان ربوبیت الهی را در جهان در پرتو علم محیط خداوند دانسته است. در اینجا باید یک اصل کلی مورد نظر و مقبول باشد که اساس تدبیر صحیح در پرتو علم میسر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 83 - 12
12 - حکمت و علم، دو شرط لازم در تدبیر و مدیریت است.
و تلک حجتنا . .. إن ربک حکیم علیم
<رب> در لغت به معنای مدیر و مربی آمده است. توصیف رب در آیه به علم و حکمت، گذشته از دلالت آن بر علم و حکمت خداوند، اشاره ای به ضرورت وجود این دو در تدبیر و مدیریت می تواند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 55 - 12
12- دانش و توان ، دو شرط اساسی برای مدیریت و تصدی وزارت
اجعلنی . .. إنی حفیظ علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 6 - 5
5 - اداره هر مجموعه ، به آگاهی از آن ، نیاز دارد .
یدبّر الأمر . .. ع-لم الغیب و الشه-ده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 55 - 12
12- دانش و توان ، دو شرط اساسی برای مدیریت و تصدی وزارت
اجعلنی . .. إنی حفیظ علیم
ص: 118
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 130 - 14
14 - بهره وری صحیح از امکانات ، نیازمند به حکمت و کاردانی است .
و کان اللّه وسعاً حکیماً
توصیف خداوند به حکیم بودن پس از توصیف او به <واسع> بودن، اشاره به این است که چون توانمندی حکیم است، می تواند امور انسانها را تدبیر کند. بنابراین قدرت و امکانات بدون حکمت، کارساز نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 58 - 3
3 - لیاقت و اهل بودن ، شرط واگذاری مسؤولیت ها و مقام ها به افراد
انّ اللّه یأمرکم ان تؤدّوا الامانات الی اهلها
از مهمترین مصادیق امانت، مسؤولیتها و مقامهایی است که در اجتماع به افراد واگذار می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 54 - 9
9- پادشاه مصر در عصر یوسف ، فردی با فراست و از حکمت و تدبیر برخوردار بود .
و قال الملک ائتونی به أستخلصه لنفسی فلما کلّمه قال إنک الیوم لدینا مکین أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 5
5 - ولایت و سرپرستی ، ضرورت نظام اجتماعی *
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء
به نظر می آید تعیین ولی و سرپرست در آیه، مفروغ عنه گرفته شده و تنها نسبت به مصداق آن تذکر داده شده است.
ص: 119
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 121 - 6
6 - رهبری قوای نظامی ، بخشی ضروری از مدیریّت جامعه اسلامی
و اذ غدوت من اهلک تبوّیء المؤمنین مقاعد للقتال
چون پیامبر (ص) به عنوان مدیر جامعه اسلامی، امور مربوط به قوای نظامی را نیز رهبری می کرده، برداشت فوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 4،6،10
4 - سرپرستی و مدیریّت در جامعه اسلامی ، مخصوص مؤمنان است .
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین
6 - ایمان ، ملاکی مهم برای شایستگی مدیریّت و سرپرستی در نظام اسلامی
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین
10 - جایگاه مهم ولایت و سرپرستی در نظام اجتماعی اسلام
لا یتّخذ المؤمنون . .. و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 150 - 3
3 - ناشایستگی کافران برای ولایت و سرپرستی و یاری جامعه ایمانی
ان تطیعوا الّذین کفروا . .. بل اللّه مولیکم و هو خیر النّاصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 229 - 26
26 - سرپرستی و مدیریّت مرد در خانواده *
الطلاق مرّتان فامساک بمعروف او تسریح باحسان و لا یحل لکم . .. فاولئک هم الظالمون
چون حفظ و از هم پاشیدن بنای خانواده به دست مردان است، بنابراین سرپرستی و مدیریّت خانواده به عهده اوست.
ص: 120
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 1،2،6،11،18
1 - مدیریّت و سرپرستی زنان هر جامعه بر عهده مردان است .
الرجال قوّامون علی النّساء
در برداشت فوق، کلمه <الرجال> و <النساء>، مطلق مردان و زنان گرفته شده، نه خصوص شوهران و همسران آنان. قوّام به کسی گفته می شود که تدبیر و اصلاح دیگری را بر عهده دارد.
2 - شوهران ، وظیفه دار سرپرستی و مدیریت همسران خویش
الرجال قوّامون علی النّساء
به قرینه <بما انفقوا>، مراد از <الرجال> شوهران و <النساء> همسران آنان خواهد بود ; زیرا هزینه زندگی زنان بر عهده شوهران خویش است و نفقه مطلق زنان بر عهده مردان نیست.
6 - برتری مردان بر زنان ، فلسفه تشریع حق سرپرستی و مدیریت آنان بر همسران خویش
الرّجال قوّامون علی النساء بما فضّل اللّه بعضهم علی بعض
11 - تأمین هزینه های زندگی از سوی مردان ، فلسفه تشریع حق مدیریت و سرپرستی آنان بر همسران خویش
الرّجال قوّامون علی النساء . .. و بما انفقوا من اموالهم
18 - سلامت خانواده در گرو مدیریت مرد ، تأمین زندگی از سوی او ، و اطاعت و حفظ حقوق شوهر از سوی زن است .
الرجال قوّامون علی النساء . .. و بما انفقوا ... فالصّالحات قانتات حافظات للغیب
چون در ذیل آیه و آیات بعد به مسأله اختلافات خانوادگی پرداخته است، معلوم می شود که توصیه ها و قوانین مطرح شده برای جلوگیری از اختلافات و به خطر افتادن سلامت خانواده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 1
1 - لزوم پیشگیری از به هم خوردن سلامت خانواده ، در صورت ناسازگاری شوهر وظیفه ای بر عهده زنان
و إن امراه خافت من بعلها . .. فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً
کلمه <خافت>، بیانگر ترس از وقوع است، نه خود وقوع.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 63 - 10
10- تسلّط و مدیریت یعقوب ( ع ) بر خانواده و فرزندان خویش
ی-أبانا منع منا الکیل فأرسل معنا أخانا نکتل
ص: 121
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 5
5 - توانایی بر اداره جامعه و داشتن بصیرت و روشن بینی ، از شرایط رهبران جامعه دینی
إبرهیم وإسح-ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 18 - 5
5 - وجود شعور ، نظام رهبری و مدیریت و نیز سازمان اطلاع رسانی در مورچگان
قالت نمله . .. لایحطمنّکم سلیم-ن و جنوده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 96 - 9
9- ذوالقرنین ، بر احداث سد و مراحل آن ، نظارت و مدیریت مستقیم داشت .
ءاتونی . .. قال انفخوا ... ءاتونی أُفرغ علیه قطرًا
ذکر ضمایر به صورت <متکم وحده>، جملگی، گواه معشرت و نظارت دقیق ذوالقرنین بر احداث سد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 121 - 5
5 - آگاهی پیامبر ( ص ) به فنون نظامی و قدرت مدیریّت ایشان در عملیات مسلّحانه علیه دشمنان دین
و اذ غدوت من اهلک تبوّیء المؤمنین مقاعد للقتال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 122
3 - نساء - 4 - 34 - 1،11،18،19
1 - مدیریّت و سرپرستی زنان هر جامعه بر عهده مردان است .
الرجال قوّامون علی النّساء
در برداشت فوق، کلمه <الرجال> و <النساء>، مطلق مردان و زنان گرفته شده، نه خصوص شوهران و همسران آنان. قوّام به کسی گفته می شود که تدبیر و اصلاح دیگری را بر عهده دارد.
11 - تأمین هزینه های زندگی از سوی مردان ، فلسفه تشریع حق مدیریت و سرپرستی آنان بر همسران خویش
الرّجال قوّامون علی النساء . .. و بما انفقوا من اموالهم
18 - سلامت خانواده در گرو مدیریت مرد ، تأمین زندگی از سوی او ، و اطاعت و حفظ حقوق شوهر از سوی زن است .
الرجال قوّامون علی النساء . .. و بما انفقوا ... فالصّالحات قانتات حافظات للغیب
چون در ذیل آیه و آیات بعد به مسأله اختلافات خانوادگی پرداخته است، معلوم می شود که توصیه ها و قوانین مطرح شده برای جلوگیری از اختلافات و به خطر افتادن سلامت خانواده است.
19 - اطاعت از شوهر و حفظ حقوق وی ، وظیفه زن در برابر حق سرپرستی و تأمین زندگی وی از سوی مرد است .
الرجال قوّامون . .. و بما انفقوا ... فالصّالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ اللّ
مراد از <بما حفظ اللّه>، حقوقی است که خداوند برای زنان مقرر کرده و آنها را بر عهده مردان قرار داده است. و <باء> مقابله در <بما حفظ> می رساند که لزوم اطاعت و حفظ حقوق شوهران در مقابل تعهداتی است که خداوند بر عهده شوهران قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 5 - 5
5 - سوگند خداوند به فرشتگان مدیر و مدبّر
فالمدبّرت أمرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 5 - 10
10- تلاش یعقوب ( ع ) برای پیشگیری از برخورد های نامناسب فرزندانش با یکدیگر
لاتقصص رءیاک علی إخوتک فیکیدوا لک کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 63 - 10
10- تسلّط و مدیریت یعقوب ( ع ) بر خانواده و فرزندان خویش
ص: 123
ی-أبانا منع منا الکیل فأرسل معنا أخانا نکتل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 164 - 6
6 - مردمی بودن از شرایط رهبران و مسؤولین جامعه
لقد منّ اللّه علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 6
6 - ایمان ، ملاکی مهم برای شایستگی مدیریّت و سرپرستی در نظام اسلامی
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - حمد - 1 - 3 - 6
6 - تدبیر و تربیت باید همراه با مهربانی و عطوفت باشد .
رب العلمین. الرحمن الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 64 - 12
12- نظارت کامل و دقیق و کاستن از میزان فراموشی ها و یا از بین بردن آنها ، تضمین کننده مدیریت بهینه است .
و ما نتنزّل إلاّ بأمر ربّک . .. و ما کان ربّک نسیًّا
از جمله شرایط ضروری در کار مدیریت دقیق و مستحکم، راه نداشتن فراموشی در مجری و ناظر است. در این آیه نیز از زبان ملائکه، برنامه کامل نظارت الهی بر تمام جوانب هستی و نیز راه نداشتن فراموشی در کار او، مورد تأکید قرار گرفته است. حاصل این مقدمات، آن است که در کار اجرا و نظارت الهی، هیچ سهو و خطایی راه ندارد.
ص: 124
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 20 - 5،6
5 - نظارت دقیق سلیمان بر سپاه و نیرو های تحت فرمان خویش
و تفقّد الطیر . .. أم کان من الغائبین
6 - احتیاط و خویشتن داری سلیمان در برخورد با نیرو های تحت امر خویش
فقال ما لی لاأری الهدهد أم کان من الغائبین
سلیمان، بی درنگ هدهد را متهم به تخلّف نکرد; بلکه ابتدا ناپیدا بودن هدهد را مربوط به خطای دید خودش دانست. این در حالی است که قدرتمندان قبل از هر چیز خشم گرفته و نیروی تحت فرمان خود را متهم می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 90 - 17
17 - هارون ( ع ) ، دارای برنامه ای مشخص برای مقابله با گوساله پرستی و احیای توحید در بنی اسرائیل بود .
أطیعوا أمری
دعوت هارون(ع) از بنی اسرائیل به اطاعت فرمان های او، پس از فرمان <اتّبعونی>، حاکی از آن است که وی برای بنی اسرائیل در صورت پیروی آنان از او، دستور العمل هایی را تدارک دیده بود.
ص: 125
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 3،4
3 - خداوند پیش از نزول عذاب بر مردم مدین با ارسال شعیب و ابلاغ پیام های خویش بر آنان اتمام حجت کرد .
لقد أبلغتکم رسلت ربی و نصحت لکم
4 - شعیب ( ع ) هنگام خروجش از میان مردم مدین ، اتمام حجت الهی بر آنان را به ایشان گوشزد کرد .
فتولی عنهم و قال یقوم لقد أبلغتکم رسلت ربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 93 - 6
6- شعیب ( ع ) پس از اتمام حجت بر مردم و لجاجت پیشگی آنان ، در انتظار سرنوشت شوم آنان بود .
وارتقبوا إنی معکم رقیب
<رقیب> در آیه شریفه به معنای منتظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 15،17
15 - بینه ارائه شده به مردم مدین ، از ناحیه خداوند و برای تربیت و رشد آنان بوده است .
قد جاءتکم بینه من ربکم
برداشت فوق با توجه به کلمه <رب>، که به معنای رشد دهنده و تربیت کننده است، استفاده شده است.
ص: 126
17 - هلاکت اقوام مشرک و فسادگر پیشین و رهایی موحدان آن اقوام از عذاب های دنیوی ، دلیلی روشنگر فراسوی قوم شعیب
قد جاءتکم بینه من ربکم
برخی به قرینه آیات گذشته، برآنند که مراد از <بینه> در آیه مورد بحث سرگذشت اقوامی است که مشرکانشان بر اثر شرکورزی، تکذیب انبیا و ابتلا به فسادهای اجتماعی، به عذاب گرفتار آمدند و موحدان صلاح پیشه از آن عذابها رهایی یافتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 10
10 - شعیب ( ع ) از مؤمنان و کافران قوم خویش خواست با وانهادن داوری به خداوند از تعرض به یکدیگر پرهیز کنند .
إن کان طائفه منکم ءامنوا . .. و طائفه لم یؤمنوا ... فاصبروا حتی یحکم اللّه بیننا
برداشت فوق بر این اساس است که خطاب در <فاصبروا> علاوه بر مؤمنان متوجه کافران نیز باشد. در این صورت مراد از صبر در <فاصبروا> عدم تعرض به یکدیگر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 29
29- < عن أبی عبدالله ( ع ) فی قول الله : < إنی أراکم بخیر > قال : کان سعرهم رخیصاً ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خدا که فرموده: <إنی أراکم بخیر> روایت شده است: قیمت اجناس در بین آنان ارزان بود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 6
6 - مؤمنانِ به رسالت شعیب ( ع ) مصمّم بر آیین توحید و متابعت شعیب ( ع ) در خروج از شهر مدین
لئن اتبعتم شعیباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 1
ص: 127
1 - گروهی از اشراف قوم شعیب ( ع ) از سر تکبر و خودبرتربینی به وی و رسالتهایش کافر شدند .
قال الملأ الذین استکبروا من قومه
برداشت فوق بر این اساس است که <الذین استکبروا> قیدی احترازی باشد. بر این مبنا اشراف به دو طایفه مستکبران و غیر مستکبران تقسیم می شوند. قابل ذکر است که مراد از استکبار، کفرورزی است که برای تبیین علت کفر به جای <کفروا>، <استکبروا> استعمال شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 3
3- مردم مدین ، نماز ها و عبادت های شعیب ( ع ) را مورد تمسخر و استهزای خویش قرار می دادند .
أصلوتک تأمرک أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
استفهام در جمله <أصلوتک . ..> به داعی استهزا و تمسخر ایراد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 3،4،8،9
3 - اشراف کفرپیشه قوم مدین ، سردمداران مبارزه با شعیب و رسالت های وی
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
4 - کبرورزی و خودبرتربینی اشراف کفرپیشه مدین ، ریشه مبارزه آنان با شعیب و رسالت های او
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
8 - اشراف کفرپیشه مدین بازگشت به آیین ملی آن سامان را شرط رهایی شعیب و همگامانش از خطر تبعید اعلان کردند .
لنخرجنک . .. او لتعودن فی ملتنا
9 - اشراف کفرپیشه مدین در تلاشی پیگیر برای تحمیل آیین خویش بر شعیب و مؤمنان به وی
او لتعودن فی ملتنا
جمله <او لتعودن> می رساند که هدف از تصمیم قوم مدین بر تبعید شعیب و همگامانش بازگرداندن آنان به آیین شرک است. بنابراین همه تهدیدات به سبب تحمیل این عقیده باطل بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 1،4،5،7
1 - اشراف کفرپیشه مدین در تلاش برای بازداشتن مردم از ایمان به رسالت شعیب و پیروی از فرمان های او
و قال الملأ الذین کفروا من قومه لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
ص: 128
مراد از متابعت در <اتبعتم> می تواند پیروی از آیین و دستورات شعیب باشد. در این صورت مخاطبان این کلمه (اتبعتم) عموم مردم هستند. همچنین می تواند مراد از آن پیروی از شعیب در خروج از شهر مدین باشد. در این صورت مؤمنانِ به شعیب مخاطبانِ <اتبعتم> خواهند بود. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
4 - گرایش به توحید و رعایت عدل در خرید و فروش و امور اقتصادی ، مایه خسارت در دیدگاه اشراف کفرپیشه قوم مدین
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
برداشت فوق با توجه به آیه 85، که بیانگر پیامهای شعیب است، به دست می آید.
5 - شعیب ( ع ) پس از اعلان پایداریش بر توحید و رد پیشنهاد اشراف کفرپیشه ( بازگشت به آیین شرک ) ، خروج از دیار مدین را برگزید .
لئن اتبعتم شعیباً
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <اتبعتم شعیباً>، پیروی از شعیب(ع) در خروج از شهر مدین باشد.
7 - اشراف کفرپیشه مدین با تأکید بر خسارتبار بودن همراهی شعیب ( ع ) ، در تلاش برای بازداشتن مؤمنان از متابعت او و خارج شدن از شهر مدین
و قال الملأ . .. لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 8
8 - اشراف کفرپیشه مدین بازگشت به آیین ملی آن سامان را شرط رهایی شعیب و همگامانش از خطر تبعید اعلان کردند .
لنخرجنک . .. او لتعودن فی ملتنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 3
3 - اشراف کفرپیشه مدین با یاد کردن سوگند ، پذیرش رسالت شعیب و پیروی از دستورات او را ، امری زیان آور معرفی می کردند .
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 9
9 - اشراف کفرپیشه مدین در تلاشی پیگیر برای تحمیل آیین خویش بر شعیب و مؤمنان به وی
او لتعودن فی ملتنا
ص: 129
جمله <او لتعودن> می رساند که هدف از تصمیم قوم مدین بر تبعید شعیب و همگامانش بازگرداندن آنان به آیین شرک است. بنابراین همه تهدیدات به سبب تحمیل این عقیده باطل بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 7
7 - اشراف کفرپیشه مدین با تأکید بر خسارتبار بودن همراهی شعیب ( ع ) ، در تلاش برای بازداشتن مؤمنان از متابعت او و خارج شدن از شهر مدین
و قال الملأ . .. لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 1
1- خداوند ، در پی اصرار مردم مدین بر شرکورزی و نپذیرفتن تعالیم شعیب ( ع ) ، آنان را به عذابی سخت گرفتار ساخت .
و لما جاء أمرنا
مراد از <أمر> عذاب نازل شده بر قوم شعیب است. اضافه آن به ضمیر <نا> حکایت از بزرگی آن عذاب دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 24
24 - شعیب ( ع ) ، مردم خویش را از فسادگری در زمین نهی کرد .
و لاتفسدوا فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 85 - 6
6- شعیب ( ع ) ، مردم خویش را از فسادگری در سراسر پهنه گیتی برحذر داشت .
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
<عُثو> (مصدر لاتعثوا) به معنای فسادگری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 36 - 12
12 - مردم مدین ، رویکردی تبهکارانه و فسادبرانگیز داشته اند .
ص: 130
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
ذکر نهی <لاتعثوا> در نخستین دعوت شعیب(ع) و به همراه دعوت به توحید و آخرت، احتمال دارد به خاطر این بوده است که آنان، مفسد بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 1
1- مردم مدین ، از درک کردن و فهمیدن بسیاری از تعالیم شعیب ( ع ) محروم بوده و بدان اعتراف می کردند .
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 11
11 - جمعیت بیشتر ، امکانات برتر و قدرت فزونتر قوم نوح ، عاد ، ثمود ، قوم ابراهیم و اصحاب مدین در مقایسه با منافقان عصر پیامبر ( ص )
کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم قوه . .. ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 21
21 - ابتلای قوم شعیب به کمفروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، بارزترین انحراف اجتماعی - اقتصادی آنان بود .
فأوفوا الکیل و المیزان و لا تبخسوا الناس أشیاءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 21
21 - ابتلای قوم شعیب به کمفروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، بارزترین انحراف اجتماعی - اقتصادی آنان بود .
فأوفوا الکیل و المیزان و لا تبخسوا الناس أشیاءهم
ص: 131
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 6
6- پایبندی به آداب و رسوم پدران و نیاکان ، دلیل و انگیزه قوم شعیب در پرستش معبود های دروغین
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
مراد از <ما> در <ما یعبد . ..> بتها و معبودهاست. توصیف آنها با جمله <یعبد آباؤنا> بیانگر علت اصرار آنان بر تمسک به بتهاست. بنابراین مفاد عبارت <أن نترک ...> چنین است: ما بتها را ترک نمی کنیم; زیرا پدرانمان آنها را می پرستیدند و همچنان به پرستش آنها ادامه می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 5
5 - دامداری ، شغل اصلی مردم مدین در زمان ورود موسی ( ع ) به آن سرزمین
وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
جمعیت انبوه چوپانان برای آب دادن به دام ها، نشان دهنده مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 1،2،3،5
1- مردم مدین ، از درک کردن و فهمیدن بسیاری از تعالیم شعیب ( ع ) محروم بوده و بدان اعتراف می کردند .
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
2- منفعت پرستی ، حرام خواری ، تعصب و قوم گرایی عامل های بازدارنده مردم مدین از اندیشه کردن در تعالیم شعیب ( ع ) و فهمیدن آنها
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
3- مردم مدین ، بسیاری از تعالیم شعیب ( ع ) را ، سخنانی سخیف و بی فایده می شمردند و شایسته اعتنا کردن نمی دانستند .
ما نفقه کثیرًا مما تقول
مراد از جمله <ما نفقه . ..> (بسیاری از سخنانت را نمی فهمیم) می تواند معنای حقیقی آن باشد; یعنی، واقعاً توان درک تعالیم تو را نداریم، مسأله توحید برای ما لاینحل است، محدود دانستن مالک در تصرف اموال خویش قابل هضم نیست و ... و می تواند کنایه
ص: 132
از نامعقول بودن و نا به جا و بی ثمر بودن باشد; یعنی، پیامهای تو آن قدر سخیف است که شایسته تأمّل کردن و فهمیدن و عمل کردن نیست. برداشت فوق، ناظر به احتمال دوم است.
5- مردم مدین ، نفوذ پیام های شعیب ( ع ) در مردم و پیاده کردن رسالتهایش در جامعه را ، نامحتمل شمردند .
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول و إنا لنری-ک فینا ضعیفًا
جمله <ما نفقه . ..> به ضمیمه <و إنا لنراک ...> در حقیقت استدلالی است بر نامحتمل دانستن موفقیت شعیب(ع). مردم مدین با جمله های فوق، بیان می دارند که: آنان سخنان شعیب(ع) را درک نمی کنند و به آنها اعتنایی ندارند تا به او رایش پیدا کنند. و خود او نیز توان و قدرتی ندارد تا با قوّه قهریه، افکار و آرایش را بر مردم تحمیل کند. بنابراین راهی برای موفقیت او نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 9
9- خاندان شعیب ، قبیله ای شایسته احترام در نزد مردم مدین
لولا رهطک لرجمن-ک
<رهط> به گروه و دسته ای گفته می شود که از ده نفر تجاوز نکند و آن گاه که به کلمه ای همانند رجل اضافه شود (رهط الرجل) به معنای قبیله ، قوم و خاندان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 2
2- شعیب ( ع ) از مردم خویش خواست با در نظر گرفتن عزت و شکوه خداوند ، معارف و احکام الهی را بپذیرند .
أرهطی أعزّ علیکم من الله
با توجه به اینکه جمله <أرهطی أعزّ . ..> پاسخ شعیب(ع) در برابر <لولا رهطک ...> است، می توان گفت: مقصود او این است که اگر به خاطر عزت خاندانم مرا سنگسار نمی کنید، چرا عزت و شکوه خداوند را - که از هر کسی عزتمندتر است - در نظر نمی آورید و غیر او را پرستش می کنید و ....
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 14،15،17
14- شعیب ( ع ) شخصیتی با درایت و راه یافته حتی در دیدگاه کافران قوم خویش
ص: 133
إنک لأنت الحلیم الرشید
از معانی <حِلم> عقل و درایت است و <حلیم> در جمله فوق، از آن مشتق شده است. <الرشید> به معنای راه یافته و هدایت شده است. قابل ذکر است که مقصود مردم مدین از هدایت یافتگی شعیب(ع)، هدایت در امور اجتماعی و اخلاقی و مانند آنهاست.
15- شعیب ( ع ) ، حتی در میان کافران قومش ، به دارا بودن اخلاق نیکو شهرت داشت .
إنک لأنت الحلیم الرشید
17- مردم مدین ، مبارزه شعیب ( ع ) با پرستش خدایان اهل شرک را ، خلاف درایت و رشد او می شمردند .
أو أن نفعل فی أمولنا ما نش-ؤا إنک لأنت الحلیم الرشید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 89 - 1
1- مردم مدین ، به مخالفت با شعیب ( ع ) برخاسته و با او عداوت و دشمنی کردند .
لایجرمنّکم شقاقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 6،11
6- شعیب ( ع ) ، در دیدگاه مردم مدین مستحق کیفر و مجازات و سنگسار شدن بود .
و لولا رهطک لرجمن-ک
11- مردم مدین ، شعیب ( ع ) را به خاطر مبارزه اش علیه شرکورزی و بی عدالتی ، فاقد کرامت دانسته و شایسته احترام نمی شمردند .
و ما أنت علینا بعزیز
<عزیز> به معنای محترم و بزرگوار و نیز به معنای شکست ناپذیر می باشد. مراد از آن در آیه شریفه معنای اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 1
1- مردم مدین در عصر شعیب ( ع ) ، خداوند را کاملاً به فراموشی سپرده و از شکوه و عزت او غافل بودند .
أرهطی أعزّ علیکم من الله واتخذتموه ورآءکم ظهریًّا
<ظهریّ> به چیزی گفته می شود که آدمی آن را به پشت سر می اندازد و کنایه از چیز فراموش شده ای است که اعتنایی به آن نمی شود و از آن جایی که جمله <اتخذتموه ورآءکم>، (خداوند را پشت سر انداختید) نیز کنایه از <خدا را فراموش کردید> می باشد، کلمه <ظهریّاً> حال مؤکده خواهد بود.
ص: 134
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 10
10- عزت و احترام قبیله شعیب در نزد مردم مدین ، مانع آنان از کیفر دادن و سنگسار کردن آن حضرت
و لولا رهطک لرجمن-ک
از آن جا که مردم مدین تصریح می کنند که شعیب(ع) در میان آنان ضعیف است، معلوم می شود مقصود آنان از <لولا رهطک> این معنا نیست که آنان توان مقابله با خاندان او را ندارند; بلکه - به قرینه <ما أنت علینا بعزیز> و <أرهطی أعز. ..> در آیه بعد - مراد از <لولا رهطک>، <لولا عزه قومک و کرامتهم عندنا ...> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 92 - 3
3 - تکذیب کنندگان شعیب ( ع ) ، خود به فرجام زیانباری که برای مؤمنان پیش بینی می کردند ، گرفتار شدند .
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرین . .. الذین کذبوا شعیباً کأن لم یغنوا فیها
حصری که از ضمیر فصل استفاده می شود حصر قلب است. یعنی بیان می کند که پندار کفرپیشگان (زیانکاری مؤمنان) باطل است و خود آنان زیانکار هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 9
9 - شعیب ( ع ) ، مؤمنان به رسالت خویش را به داوری خداوند و پیروزی بر کافران نوید داد .
فاصبروا حتی یحکم اللّه بیننا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 21
21 - ابتلای قوم شعیب به کمفروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، بارزترین انحراف اجتماعی - اقتصادی آنان بود .
فأوفوا الکیل و المیزان و لا تبخسوا الناس أشیاءهم
ص: 135
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 17
17- کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، رفتاری شایع در میان قوم شعیب
و لاتنقصوا المکیال و المیزان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 8
8- پایبندی جوامع به آرا و آداب باطل پیشینیان ، مانع بروز اندیشه های نو و برحق در میان آنان است .
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 3،4،5،6،11
3- مردم مدین ، بسیاری از تعالیم شعیب ( ع ) را ، سخنانی سخیف و بی فایده می شمردند و شایسته اعتنا کردن نمی دانستند .
ما نفقه کثیرًا مما تقول
مراد از جمله <ما نفقه . ..> (بسیاری از سخنانت را نمی فهمیم) می تواند معنای حقیقی آن باشد; یعنی، واقعاً توان درک تعالیم تو را نداریم، مسأله توحید برای ما لاینحل است، محدود دانستن مالک در تصرف اموال خویش قابل هضم نیست و ... و می تواند کنایه از نامعقول بودن و نا به جا و بی ثمر بودن باشد; یعنی، پیامهای تو آن قدر سخیف است که شایسته تأمّل کردن و فهمیدن و عمل کردن نیست. برداشت فوق، ناظر به احتمال دوم است.
4- شعیب ( ع ) در نظر مردم مدین ، به خاطر نداشتن پشتیبان و یاور ، ضعیف و ناتوان بود .
و إنا لنری-ک فینا ضعیفًا
کلمه <فینا> (در میان ما) گویای این است که مردم مدین حضرت شعیب(ع) را در قیاس با مخالفانش ناتوان می شمردند; نه اینکه او را شخصی ضعیف و ناتوان بدانند و لذا در برداشت <به خاطر نداشتن یاور> آورده شد.
5- مردم مدین ، نفوذ پیام های شعیب ( ع ) در مردم و پیاده کردن رسالتهایش در جامعه را ، نامحتمل شمردند .
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول و إنا لنری-ک فینا ضعیفًا
جمله <ما نفقه . ..> به ضمیمه <و إنا لنراک ...> در حقیقت استدلالی است بر نامحتمل دانستن موفقیت شعیب(ع). مردم مدین با جمله های فوق، بیان می دارند که: آنان سخنان شعیب(ع) را درک نمی کنند و به آنها اعتنایی ندارند تا به او رایش پیدا کنند. و خود او نیز توان و قدرتی ندارد تا با قوّه قهریه، افکار و آرایش را بر مردم تحمیل کند. بنابراین راهی برای موفقیت او نیست.
6- شعیب ( ع ) ، در دیدگاه مردم مدین مستحق کیفر و مجازات و سنگسار شدن بود .
و لولا رهطک لرجمن-ک
ص: 136
11- مردم مدین ، شعیب ( ع ) را به خاطر مبارزه اش علیه شرکورزی و بی عدالتی ، فاقد کرامت دانسته و شایسته احترام نمی شمردند .
و ما أنت علینا بعزیز
<عزیز> به معنای محترم و بزرگوار و نیز به معنای شکست ناپذیر می باشد. مراد از آن در آیه شریفه معنای اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 10
10- سیطره خداوند بر رفتارها ، عزت و شکوه برتر او و ضرورت احساس حضور در پیشگاه او ، پاسخ شعیب ( ع ) به سخ-نان نا به جا و ناروای مردم مدین
و إنا لنری-ک فینا ضعیفًا . .. قال ی-قوم أرهطی أعزّ علیکم من الله... إن ربی بما ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 78 - 3
3- < قال رسول الله ( ص ) : إن مدین و أصحاب الأیکه أُمتان بعث الله إلیهما شعیباً ;
از رسول خدا(ص) روایت شده است که فرمود: مدین و اصحاب الأیکه دو امت بودند که خدا حضرت شعیب(ع) را به سوی آنان مبعوث گردانید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 2
2- رسالت شعیب ( ع ) در محدوده مردم مدین بود .
و إلی مدین أخاهم شعیبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 36 - 3
3 - رسالت شعیب ( ع ) ، در محدوده شهر مدین بود .
و إلی مدین أخاهم شعیبًا
ص: 137
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 9،15،17،18،19
9- قوم شعیب ، مردمی مشرک و روی گردان از پرستش خداوند
اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
15- شعیب ( ع ) ، با آگاه ساختن قوم خویش به نبود معبودی جز خدا ، آنان را به توحید و ترک شرک دعوت کرد .
قال ی-قوم اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
17- کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، رفتاری شایع در میان قوم شعیب
و لاتنقصوا المکیال و المیزان
18- قوم شعیب ، برخوردار از نعمت های الهی و بهره مند از مکنت و دارایی
إنی أری-کم بخیر
رؤیت (مصدر أری) به معنای دیدن و مشاهده کردن است. <باء> در <بخیر> برای ملابست می باشد. مراد از <خیر> - به دلیل جمله قبل (لاتنقصوا ...) - وسعت روزی و مال و ثروت است. در نتیجه معنا چنین می شود: شما دارای مال و ثروتید، پس بهانه ای نیست که به کم فروشی و مانند آن روی آورید.
19- قوم شعیب ، علی رغم برخورداری از مکنت و دارایی و بی نیازی در گذران زندگی ، به کلاه برداری و کم فروشی روی آورده بودند .
لاتنقصوا . .. إنی أری-کم بخیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 89 - 1،6
1- مردم مدین ، به مخالفت با شعیب ( ع ) برخاسته و با او عداوت و دشمنی کردند .
لایجرمنّکم شقاقی
6- قوم لوط پیش از قوم شعیب می زیسته و میان آنها فاصله زمانی زیادی نبوده است .
و ما قوم لوط منکم ببعید
دور نبودن قوم لوط از قوم شعیب - که جمله <و ما قوم لوط . ..> حکایت از آن دارد - می تواند ناظر به قرب مکانی باشد و نیز می تواند ناظر به قرب زمانی باشد. تصریح نکردن آیه شریفه به یکی از دو مورد ، نشانه آن است که هر دو لحاظ، مورد نظر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 3،5
3- مردم مدین ، بسیاری از تعالیم شعیب ( ع ) را ، سخنانی سخیف و بی فایده می شمردند و شایسته اعتنا کردن نمی دانستند .
ما نفقه کثیرًا مما تقول
مراد از جمله <ما نفقه . ..> (بسیاری از سخنانت را نمی فهمیم) می تواند معنای حقیقی آن باشد; یعنی، واقعاً توان درک تعالیم تو را نداریم، مسأله توحید برای ما لاینحل است، محدود دانستن مالک در تصرف اموال خویش قابل هضم نیست و ... و می تواند کنایه از نامعقول بودن و نا به جا و بی ثمر بودن باشد; یعنی، پیامهای تو آن قدر سخیف است که شایسته تأمّل کردن و فهمیدن و عمل کردن نیست. برداشت فوق، ناظر به احتمال دوم است.
ص: 138
5- مردم مدین ، نفوذ پیام های شعیب ( ع ) در مردم و پیاده کردن رسالتهایش در جامعه را ، نامحتمل شمردند .
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول و إنا لنری-ک فینا ضعیفًا
جمله <ما نفقه . ..> به ضمیمه <و إنا لنراک ...> در حقیقت استدلالی است بر نامحتمل دانستن موفقیت شعیب(ع). مردم مدین با جمله های فوق، بیان می دارند که: آنان سخنان شعیب(ع) را درک نمی کنند و به آنها اعتنایی ندارند تا به او رایش پیدا کنند. و خود او نیز توان و قدرتی ندارد تا با قوّه قهریه، افکار و آرایش را بر مردم تحمیل کند. بنابراین راهی برای موفقیت او نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 93 - 2
2- ناامیدی و یأس شعیب ( ع ) از ایمان آوردن کفرپیشگان مردم مدین
اعملوا علی مکانتکم . .. سوف تعلمون ... وارتقبوا
جمله هایی نظیر <هرچه از دستتان برمی آید کوتاهی نکنید ، بر مواضع ناصوابتان بمانید ، به زودی خواهید دانست و منتظر باشید> سخنانی است که آدمی پس از یأس و ناامیدی ، به زبان می آورد. گفتنی است که: <ارتقاب> (مصدر ارتقبوا) به معنای انتظار کشیدن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 7،11،12،13
7- کفرپیشگان قوم شعیب ، با غرشی مهیب به هلاکت رسیدند .
و أخذت الذین ظلموا الصیحه
11- کفرپیشگان قوم شعیب ، بر اثر عذاب الهی به رو بر زمین افتادند و هلاک گشتند .
فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<جثوم> (مصدر جاثمین) به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی آن را به معنای فرو افتادن بر سینه دانسته اند (لسان العرب).
12- صیحه و غرشی که مردم مدین را فرا گرفت ، توان حرکت و بیرون آمدن از خانه ها را از آنان سلب کرد .
و أخذت الذین ظلموا الصیحه فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<فی دیارهم> متعلق به <جاثمین> است و دلالت بر این دارد که: قوم شعیب در خانه هایشان به هلاکت رسیدند. بیان این معنا حکایت از آن دارد که صیحه و غرّش مهیب، آن چنان بود که مردم مدین نتوانستند از خانه ها - که طبعاً آدمی در این موارد آن را ترک می کند - بیرون آیند.
13- کفرپیشگان قوم شعیب ، شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و در صبحگاهش به هلاکت رسیدند .
فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<أصبحوا> می تواند به معنای <دخلوا فی الصباح> (به صبح وارد شدند) باشد و نیز می تواند به معنای <صاروا> (شدند و گشتند) باشد. بر اساس معنای نخست، جمله <فأصبحوا> دلالت می کند که هلاکت قوم شعیب در آغاز صبحدم بوده است و صیحه و غرش - به قرینه <فاء> در <فأصبحوا> - پیش از صبح; یعنی، در شب تحقق یافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 1
ص: 139
1- عذاب نازل شده بر مردم مدین ، موجب نابودی آنان و از میان رفتن آثار زندگانی در دیار ایشان شد .
کأن لم یغنوا فیها
<غنیً> (مصدر لم یغنوا) به معنای اقامت کردن و سکنی گزیدن است. ضمیر در <فیها> به <دیار> در آیه قبل برمی گردد و جمله <کأن لم یغنوا فیها>; یعنی، گویا قوم شعیب در دیارشان اقامت نکرده بودند و این کنایه از نابودی آن دیار و محو شدن آثار زندگانی در آن جاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 100 - 1
1- داستان اقوامی چون فرعونیان ، قوم نوح ، هود ، صالح ، لوط و شعیب ( ع ) ، از داستان های مهم تاریخ بشری است .
ذلک من أنباء القری
<أنباء> جمع نبأ است و نبأ - چنان چه در مفردات راغب آمده - به خبری گفته می شود که دارای فایده بزرگ است. <قری> (جمع قریه) به معنای آبادیهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 2
2 - انکار رسالت شعیب ( ع ) و متهم شدن او به دروغ گویی از سوی مردم مدین
فقد کذّبت . .. و أصح-ب مدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 36 - 5،12
5 - شعیب ( ع ) ، دل سوزِ مردم مدین بود و با آنان ، رابطه عاطفی و مهربانانه داشت .
و إلی مدین أخاهم شعیبًا فقال ی-قوم
احتمال دارد که <أخاهم>، براساس روابط خویشاوندی، گفته شده باشد و احتمال دارد که کنایه از شفقّت و برخورد برادرانه او با مردم مدین باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.
12 - مردم مدین ، رویکردی تبهکارانه و فسادبرانگیز داشته اند .
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
ذکر نهی <لاتعثوا> در نخستین دعوت شعیب(ع) و به همراه دعوت به توحید و آخرت، احتمال دارد به خاطر این بوده است که آنان، مفسد بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 2،3،4
2 - به دنبال تکذیب شعیب ( ع ) از سوی مردم مدین ، زلزله ای هلاکت بار ، آنان را فراگرفت و از پا درآورد .
فکذّبوه فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
3 - عذاب زلزله قوم شعیب ، چنان بود که با رخداد آن ، مردم مدین ، بی درنگ از پا درآمدند .
فکذّبوه فأخذتهم الرجفه فأصبحوا
ص: 140
عطف <أصبحوا> با <فاء> - که برای عدم تراخی است - بر <أخذتهم> دلالت بر هلاکت بی درنگ می کند. گفتنی است. <أصبحوا> احتمال دارد به معنای <صاروا> باشد و احتمال دارد به معنای <دخلوا فی الصبح> باشد. بنابر احتمال نخست، نکته یاد شده قابل استفاده است.
4 - زلزله مدین ، در شب رخ داد .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
احتمال دارد که <أصبحوا> به معنای <دخلوا فی الصبح> باشد. بنابراین، زلزله، در شب اتفاق افتاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 5
5 - دامداری ، شغل اصلی مردم مدین در زمان ورود موسی ( ع ) به آن سرزمین
وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
جمعیت انبوه چوپانان برای آب دادن به دام ها، نشان دهنده مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 45 - 7
7 - بیان سرگذشت اهل مدین از سوی پیامبر ( ص ) برای مردم - با این که خود آن حضرت در میان مدینیان اقامت نداشت - نشانه دیگری بر رسالت آن حضرت است .
و ما کنت ثاویًا فی أهل مدین تتلوا علیهم ءای-تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 17،19
17- کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، رفتاری شایع در میان قوم شعیب
و لاتنقصوا المکیال و المیزان
19- قوم شعیب ، علی رغم برخورداری از مکنت و دارایی و بی نیازی در گذران زندگی ، به کلاه برداری و کم فروشی روی آورده بودند .
لاتنقصوا . .. إنی أری-کم بخیر
ص: 141
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 85 - 3،4
3- کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، بارزترین انحراف اقتصادی قوم شعیب
و ی-قوم أوفوا المکیال و المیزان بالقسط
4- شعیب ( ع ) ، از قوم خویش خواست تا به هنگام خرید ، اجناس مردم را کم تعدادتر و کم ارزش تر از آنچه هست ، جلوه ندهند .
و لاتبخسوا الناس أشیاءهم
<بخس>; یعنی، کم کردن و عیب گرفتن (المصباح المنیر).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 2
2- منفعت پرستی ، حرام خواری ، تعصب و قوم گرایی عامل های بازدارنده مردم مدین از اندیشه کردن در تعالیم شعیب ( ع ) و فهمیدن آنها
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 21
21- قوم شعیب ، مردمی برخوردار از نعمتِ فهم و درایت
إنی أری-کم بخیر
جمله <إنی أراکم بخیر> را می توان تعلیل برای <اعبدوا الله . ..> نیز دانست. بر این مبنا، مراد از <خیر> عقل و درایت است; زیرا تعلیل گرایش به یکتاپرستی با داشتن عقل و درایت، سازگار است. در نتیجه حاصل معنای <اعبدوا الله ... إنی أراکم بخیر> چنین می شود: شما برخوردار از عقل و خرد هستید، پس به یکتاپرستی روی آورید. از شما به دور است که مشرک باشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 6
ص: 142
6- پایبندی به آداب و رسوم پدران و نیاکان ، دلیل و انگیزه قوم شعیب در پرستش معبود های دروغین
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
مراد از <ما> در <ما یعبد . ..> بتها و معبودهاست. توصیف آنها با جمله <یعبد آباؤنا> بیانگر علت اصرار آنان بر تمسک به بتهاست. بنابراین مفاد عبارت <أن نترک ...> چنین است: ما بتها را ترک نمی کنیم; زیرا پدرانمان آنها را می پرستیدند و همچنان به پرستش آنها ادامه می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 1
1 - مردم مدین ، رسالت شعیب ( ع ) را نپذیرفتند و او را تکذیب کردند .
و إلی مدین أخاهم شعیبًا . .. فکذّبوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 4
4 - کافران قوم شعیب در تلاش مستمر برای بد جلوه دادن راه خدا
و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به و تبغونها عوجاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 2
2 - اشراف کفرپیشه مدین ، شعیب و مؤمنان به رسالتش را به تبعید دسته جمعی تهدید کردند .
لنجرجنک یشعیب و الذین ءامنوا معک من قریتنا
<معک> می تواند متعلق به <لنخرجنک> باشد. بر این مبنا <لنخرجنک> حاکی از تبعید دسته جمعی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 93 - 1،4
ص: 143
1- شعیب ( ع ) از سر تهدید و هشدار ، از کفرپیشگان لجوج خواست تا همچنان بر مواضع نادرستشان پافشاری کنند .
و ی-قوم اعملوا علی مکانتکم
4- شعیب ( ع ) ، کفرپیشگان قومش را به عذابی خوارکننده هشدار داد .
سوف تعلمون من یأتیه عذاب یخزیه . .. وارتقبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 13
13 - شعیب ، کافران قوم خویش را به گرفتار آمدن به فرجامی همانند سرنوشت فسادگران پیشین تهدید کرد .
و أنظروا کیف کان عقبه المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 8
8 - شعیب ( ع ) ، کافران قوم خویش را به داوری خدا و گرفتارسازی آنان به عقوبت های الهی در دنیا تهدید کرد .
و طائفه لم یؤمنوا فاصبروا حتی یحکم اللّه بیننا
با توجه به ذیل آیه 89 (ربنا افتح . .. ) معلوم می شود مقصود شعیب از داوری خداوند، تحقق امری است که نابودی کافران در دنیا و در نتیجه پیروزی اهل ایمان را در پی خواهد داشت. چنانچه مخاطب در <فاصبروا> خصوص کافران باشد، این معنا از وضوح بیشتری برخوردار خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 2،3
2 - کافران قوم شعیب بر سر هر کوی و برزن مؤمنان به خدا را مورد تهدید قرار می دادند و آنان را از سلوک راه خدا بازمی داشتند .
و لا تقعدوا بکل صرط توعدون و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به
<ایعاد> مصدر <توعدون> به معنای تهدید کردن و به شکنجه و أمثال آن ترساندن است. <من ءامن> مربوط به فعل <توعدون> و <تصدون> است و به اصطلاح اهل ادب مفعولی است <متنازع فیه>. گفتنی است که در برداشت فوق ضمیر در <به> به <اللّه> برگردانده شده است.
3 - شعیب از مردم خویش خواست تا دست از تهدید اهل ایمان بردارند و آنان را از پیمودن راه خدا بازندارند .
و لا تقعدوا بکل صرط توعدون و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به
ص: 144
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 2
2 - اشراف کفرپیشه مدین ، شعیب و مؤمنان به رسالتش را به تبعید دسته جمعی تهدید کردند .
لنجرجنک یشعیب و الذین ءامنوا معک من قریتنا
<معک> می تواند متعلق به <لنخرجنک> باشد. بر این مبنا <لنخرجنک> حاکی از تبعید دسته جمعی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 8
8- شعیب ( ع ) با بیان سیطره خداوند بر رفتار کفرپیشگان مدین ، تهدید های آنان را به هیچ انگاشت .
لولا رهطک لرجمن-ک . .. إن ربی بما تعملون محیط
چنان چه مراد از احاطه خدا بر اعمال، سیطره و حاکمیت او بر اعمال باشد، هدف شعیب(ع) از آوردن <ربّی>، <إن ربی . ..> و نگفتن <إن الله ...> این است که چون اعمال شما در سیطره خداست و او رب و مدبر من است، اجازه نخواهد داد بر من غلبه کنید و اگر غلبه نیز کردید، آن را در راستای تدبیر و تربیت من قرار می دهد; پس در هر حال مرا از تهدیدهای شما باکی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 2
2 - کافران قوم شعیب بر سر هر کوی و برزن مؤمنان به خدا را مورد تهدید قرار می دادند و آنان را از سلوک راه خدا بازمی داشتند .
و لا تقعدوا بکل صرط توعدون و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به
<ایعاد> مصدر <توعدون> به معنای تهدید کردن و به شکنجه و أمثال آن ترساندن است. <من ءامن> مربوط به فعل <توعدون> و <تصدون> است و به اصطلاح اهل ادب مفعولی است <متنازع فیه>. گفتنی است که در برداشت فوق ضمیر در <به> به <اللّه> برگردانده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 93 - 5
5- مردم مدین ، شعیب ( ع ) را به دروغ گویی در ادعای نبوت و رسالت متهم می کردند .
ص: 145
سوف تعلمون . .. من هو ک-ذب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 2
2 - انکار رسالت شعیب ( ع ) و متهم شدن او به دروغ گویی از سوی مردم مدین
فقد کذّبت . .. و أصح-ب مدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 18،19
18- قوم شعیب ، برخوردار از نعمت های الهی و بهره مند از مکنت و دارایی
إنی أری-کم بخیر
رؤیت (مصدر أری) به معنای دیدن و مشاهده کردن است. <باء> در <بخیر> برای ملابست می باشد. مراد از <خیر> - به دلیل جمله قبل (لاتنقصوا ...) - وسعت روزی و مال و ثروت است. در نتیجه معنا چنین می شود: شما دارای مال و ثروتید، پس بهانه ای نیست که به کم فروشی و مانند آن روی آورید.
19- قوم شعیب ، علی رغم برخورداری از مکنت و دارایی و بی نیازی در گذران زندگی ، به کلاه برداری و کم فروشی روی آورده بودند .
لاتنقصوا . .. إنی أری-کم بخیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 9
9- جوانان و میانسالان مردم مدین ، مخاطبان اصلی شعیب ( ع ) در ابلاغ معارف الهی به آنان
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
فعل مضارع <یعبد> حاکی است که مقصود از <آباؤنا> تنها نسلهای پیشین مخاطبان نیست; بلکه پدران فعلی آنان که زنده هستند نیز مورد نظر می باشد. بنابراین مخاطبان طبعاً جوانان و میانسالان خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 146
13 - قصص - 28 - 23 - 3،4
3 - ورود موسی ( ع ) به محل آب شرب مدین هم زمان با آمدن چوپانان برای آب دادن دام هایشان
و لمّا ورد ماء مدین وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
4 - روبرو شدن موسی ( ع ) با جمعیت انبوهی از چوپانان بر سر آب مدین
و لمّا ورد ماء مدین وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
کلمه <أُمّه> به جماعتی از مردم گفته می شود و نکره آمدن آن،نشان دهنده کثرت چوپانان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 12
12- شعیب ( ع ) ، علی رغم آلودگی جامعه اش به حرام خواری ، از روزی حلال و نیکو بهره مند بود .
ی-قوم أوفوا المکیال و المیزان . .. و رزقنی منه رزقًا حسنًا
از اینکه شعیب(ع) مبادلات و معاملات مردم مدین را ظالمانه خواند و آن گونه درآمدها را ناپسند شمرد و سپس فرمود: من از روزی نیکو برخوردار هستم ، می توان این احتمال را موجّه دانست که مراد از <رزقاً حسناً> روزیهای مادی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 2
2- منفعت پرستی ، حرام خواری ، تعصب و قوم گرایی عامل های بازدارنده مردم مدین از اندیشه کردن در تعالیم شعیب ( ع ) و فهمیدن آنها
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 7
7- مردم مدین ، به وجود خداوند معتقد بودند .
قال ی-قوم اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 36 - 8
8 - مردم مدین ، به وجود خداوند معتقد بودند .
ی-قوم اعبدوا اللّه
ص: 147
از دعوت حضرت شعیب(ع)، به عبادت خدا، استفاده می شود که اصل وجود خدا، برای مردم مدین، مسلّم و مُحرَز بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 89 - 6
6 - شعیب ( ع ) در آخرین پاسخ خویش به خواسته کافران مدین ، بازگشت خود و همگامانش را به آیین شرک امری ناممکن دانست .
و ما یکون لنا أن نعود فیها إلا أن یشاء اللّه ربنا
جمله <ما یکون لنا . .. > که حکایت از عدم امکان بازگشت به آیین شرک دارد، هم می تواند به معنای عدم امکان تکوینی باشد و هم می تواند مراد از آن عدم امکان تشریعی (ناشایست بودن و جایز نبودن) باشد. برداشت فوق براساس احتمال اول است. گفتنی است که بر مبنای اول، مشیت الهی (إلا أن یشاء اللّه) مشیت تکوینی است و بر اساس احتمال دوم، مشیت الهی، مشیت تشریعی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 36 - 2
2 - شعیب ( ع ) ، با مردم مدین ، خویشاوندی داشت .
و إلی مدین أخاهم شعیبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 5
5 - دامداری ، شغل اصلی مردم مدین در زمان ورود موسی ( ع ) به آن سرزمین
وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
جمعیت انبوه چوپانان برای آب دادن به دام ها، نشان دهنده مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 148
8 - هود - 11 - 89 - 1
1- مردم مدین ، به مخالفت با شعیب ( ع ) برخاسته و با او عداوت و دشمنی کردند .
لایجرمنّکم شقاقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 6،15،16
6- دعوت به پرستش خدای یکتا ، مهمترین و نخستین پیام شعیب ( ع ) برای مردم مدین بود .
قال ی-قوم اعبدوا الله
15- شعیب ( ع ) ، با آگاه ساختن قوم خویش به نبود معبودی جز خدا ، آنان را به توحید و ترک شرک دعوت کرد .
قال ی-قوم اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
16- شعیب ( ع ) ، از مردم خویش خواست تا از مقدار پیمانه ها و وزنه ها ، نکاهند و از کم فروشی بپرهیزند .
و لاتنقصوا المکیال و المیزان
<مکیال> به معنای پیمانه است. ناقص گذاردن پیمانه، یا به این است که آن را کم حجم تر از حد متعارف بسازند یا پیمانه متعارف را پر نکنند. <میزان> هم به معنای ترازوست. ناقص گذاردن ترازو، یا به این است که وزنه های مورد استفاده در آن کمتر از حد معمول باشد یا جنس پرداخت شده، کمتر از مقدار وزنه های آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 85 - 1،2
1- شعیب ( ع ) ، از مردم خویش خواست تا در فروش اجناس ، پیمانه ها را پر کنند و از وزنه های ترازو نکاهند .
و ی-قوم أوفوا المکیال و المیزان بالقسط
<مکیال>; یعنی <پیمانه> و ایفای آن به این است که گنجایش پیمانه مورد استفاده کمتر از حد متعارف نباشد و تا حد معمول آن پر شود. و ایفای میزان به این است که مقدار وزنه های مورد استفاده، کمتر از حد معمول نباشد و جنس پرداخت شده، کمتر از مقدار وزنه ها نباشد.
2- شعیب ( ع ) ، دعوت کننده مردم به برقرار ساختن قسط و عدالت در معاملات خویش
و ی-قوم أوفوا المکیال و المیزان بالقسط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 90 - 3
3- شعیب ( ع ) ، مردم مدین را به استغفار از گناهان ، حرکت به سوی خدا و تقرب یافتن به درگاه او فراخواند .
واستغفروا ربکم ثم توبوا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 149
8 - هود - 11 - 92 - 2
2- شعیب ( ع ) از مردم خویش خواست با در نظر گرفتن عزت و شکوه خداوند ، معارف و احکام الهی را بپذیرند .
أرهطی أعزّ علیکم من الله
با توجه به اینکه جمله <أرهطی أعزّ . ..> پاسخ شعیب(ع) در برابر <لولا رهطک ...> است، می توان گفت: مقصود او این است که اگر به خاطر عزت خاندانم مرا سنگسار نمی کنید، چرا عزت و شکوه خداوند را - که از هر کسی عزتمندتر است - در نظر نمی آورید و غیر او را پرستش می کنید و ....
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 10،11
10 - اهل مدین در زمان شعیب دارای آیینی غیر الهی
أو لتعودن فی ملتنا
11 - مؤمنان به شعیب ( ع ) پیش از ایمان به وی هم مسلک با مردم مدین در پیروی از آیین غیر الهی
أو لتعودن فی ملتنا
عَوْد (مصدر لتعودن) به معنای بازگشتن است. بنابراین <لتعودن> دلالت می کند که مؤمنان به شعیب(ع) تا پیش از ایمان به وی با مردم مدین هم مسلک بودند. قابل ذکر است که اطلاق این معنا بر شعیب(ع) از باب تغلیب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 90 - 11
11- شعیب ( ع ) ، واسطه شمول رحمت خداوند بر توبه کنندگان قومش
واستغفروا ربکم ثم توبوا إلیه إن ربی رحیم ودود
چون خطاب در <استغفروا ربکم> متوجه مردم است، ظاهر آن بود که به جای <إن ربی> گفته می شد <إن ربکم . ..>. این جابه جایی می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که: خداوند به واسطه پیامبرانش، مردمان را مشمول رحمت و محبت خویش قرار می دهد و آنان، مجرای فیض الهی بر بندگانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 2،4،5
ص: 150
2 - به دنبال تکذیب شعیب ( ع ) از سوی مردم مدین ، زلزله ای هلاکت بار ، آنان را فراگرفت و از پا درآورد .
فکذّبوه فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
4 - زلزله مدین ، در شب رخ داد .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
احتمال دارد که <أصبحوا> به معنای <دخلوا فی الصبح> باشد. بنابراین، زلزله، در شب اتفاق افتاده است.
5 - زلزله مدین ، به قدری شدید و هلاکت بار بود که مردم آن شهر ، نتوانستند از خانه هایشان بیرون بروند و در داخل همان خانه ها ، به زانو درآمدند .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 11
11 - مؤمنان به شعیب ( ع ) پیش از ایمان به وی هم مسلک با مردم مدین در پیروی از آیین غیر الهی
أو لتعودن فی ملتنا
عَوْد (مصدر لتعودن) به معنای بازگشتن است. بنابراین <لتعودن> دلالت می کند که مؤمنان به شعیب(ع) تا پیش از ایمان به وی با مردم مدین هم مسلک بودند. قابل ذکر است که اطلاق این معنا بر شعیب(ع) از باب تغلیب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 10
10- سیطره خداوند بر رفتارها ، عزت و شکوه برتر او و ضرورت احساس حضور در پیشگاه او ، پاسخ شعیب ( ع ) به سخ-نان نا به جا و ناروای مردم مدین
و إنا لنری-ک فینا ضعیفًا . .. قال ی-قوم أرهطی أعزّ علیکم من الله... إن ربی بما ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 3
3- شعیب ( ع ) مردم مدین را به خاطر غفلت از خدا و رعایت نکردن جانب او ، توبیخ و سرزنش کرد .
أرهطی أعزّ علیکم من الله واتخذتموه ورآءکم ظهریًّا
ص: 151
استفهام در جمله <أرهطی . ..> انکار توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 3
3 - اشراف کفرپیشه مدین با یاد کردن سوگند ، پذیرش رسالت شعیب و پیروی از دستورات او را ، امری زیان آور معرفی می کردند .
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 3
3 - اشراف کفرپیشه مدین با یاد کردن سوگند ، پذیرش رسالت شعیب و پیروی از دستورات او را ، امری زیان آور معرفی می کردند .
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 10
10 - مردم مدین مشرک بودند .
و إلی مدین . .. ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 9
9- قوم شعیب ، مردمی مشرک و روی گردان از پرستش خداوند
اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 4،5،6
ص: 152
4- قوم شعیب و پدرانشان ، مردمی مشرک و پرستشگر معبودی غیر از خدای یکتا
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
5- شعیب ( ع ) ، مردمان را به ترک پرستش غیر خدا فرا می خواند و علیه شرکورزی قومش مبارزه می کرد .
أصلوتک تأمرک أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
6- پایبندی به آداب و رسوم پدران و نیاکان ، دلیل و انگیزه قوم شعیب در پرستش معبود های دروغین
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
مراد از <ما> در <ما یعبد . ..> بتها و معبودهاست. توصیف آنها با جمله <یعبد آباؤنا> بیانگر علت اصرار آنان بر تمسک به بتهاست. بنابراین مفاد عبارت <أن نترک ...> چنین است: ما بتها را ترک نمی کنیم; زیرا پدرانمان آنها را می پرستیدند و همچنان به پرستش آنها ادامه می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 4
4- قوم شعیب و پدرانشان ، مردمی مشرک و پرستشگر معبودی غیر از خدای یکتا
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 89 - 1
1 - شعیب ( ع ) در پاسخ اشراف کفرپیشه مدین ، گرایش به آیین شرک را افترا بر خداوند دانست .
قد افترینا علی اللّه کذبا إن عدنا فی ملتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 5
5 - شعیب ( ع ) پس از اعلان پایداریش بر توحید و رد پیشنهاد اشراف کفرپیشه ( بازگشت به آیین شرک ) ، خروج از دیار مدین را برگزید .
لئن اتبعتم شعیباً
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <اتبعتم شعیباً>، پیروی از شعیب(ع) در خروج از شهر مدین باشد.
ص: 153
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 2،3،4
2 - رسالت شعیب در محدوده مردم مدین
و إلی مدین أخاهم شعیباً
3 - وجود رابطه خویشاوندی و نَسبی میان شعیب و مردم مدین
و إلی مدین أخاهم شعیباً
از اینکه شعیب برادر مردم مدین خوانده شده، یا اشاره به خویشی وی با مردم مدین دارد و یا حکایت از آن دارد که او حتی پیش از نبوتش، انسانی دلسوز برای قوم خویش بوده است. برداشت فوق ناظر به احتمال اول است.
4 - شعیب ، پیامبری دلسوز و با محبت نسبت به مردم مدین
و إلی مدین أخاهم شعیباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 10
10 - شعیب ( ع ) با توجه به کفرورزی مردم خویش ، دریغ و تأسف بر هلاکت آنان را ناروا خواند .
فکیف ءاسی علی قوم کفرین
لحن جمله <یقوم . .. > حکایت از دریغ و تأسف شعیب دارد و جمله <کیف ءاسی ... > دلالت می کند که تأسف بر هلاکت کفرپیشگان نارواست. گویا شعیب هنگامی که قومش را مشرف به هلاکت یافت بر آنان افسوس خورد و سپس کفرورزی آنان را ملاحظه کرد و آنان را مستحق این هلاکت دانست و لذا نتیجه گرفت که نباید بر هلاکت ایشان افسوس خورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 3
3- وجود رابطه خویشاوندی و نسبی میان شعیب ( ع ) و مردم مدین
و إلی مدین أخاهم شعیبًا
مراد از <أخاهم> این است که شعیب(ع) با اهل مدین ، خویشاوند بود و یا اینکه او برای آنان ، دلسوزی می کرد. برداشت فوق ، بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 90 - 3
3- شعیب ( ع ) ، مردم مدین را به استغفار از گناهان ، حرکت به سوی خدا و تقرب یافتن به درگاه او فراخواند .
واستغفروا ربکم ثم توبوا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 8،10
8- شعیب ( ع ) با بیان سیطره خداوند بر رفتار کفرپیشگان مدین ، تهدید های آنان را به هیچ انگاشت .
ص: 154
لولا رهطک لرجمن-ک . .. إن ربی بما تعملون محیط
چنان چه مراد از احاطه خدا بر اعمال، سیطره و حاکمیت او بر اعمال باشد، هدف شعیب(ع) از آوردن <ربّی>، <إن ربی . ..> و نگفتن <إن الله ...> این است که چون اعمال شما در سیطره خداست و او رب و مدبر من است، اجازه نخواهد داد بر من غلبه کنید و اگر غلبه نیز کردید، آن را در راستای تدبیر و تربیت من قرار می دهد; پس در هر حال مرا از تهدیدهای شما باکی نیست.
10- سیطره خداوند بر رفتارها ، عزت و شکوه برتر او و ضرورت احساس حضور در پیشگاه او ، پاسخ شعیب ( ع ) به سخ-نان نا به جا و ناروای مردم مدین
و إنا لنری-ک فینا ضعیفًا . .. قال ی-قوم أرهطی أعزّ علیکم من الله... إن ربی بما ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 93 - 1
1- شعیب ( ع ) از سر تهدید و هشدار ، از کفرپیشگان لجوج خواست تا همچنان بر مواضع نادرستشان پافشاری کنند .
و ی-قوم اعملوا علی مکانتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 36 - 5
5 - شعیب ( ع ) ، دل سوزِ مردم مدین بود و با آنان ، رابطه عاطفی و مهربانانه داشت .
و إلی مدین أخاهم شعیبًا فقال ی-قوم
احتمال دارد که <أخاهم>، براساس روابط خویشاوندی، گفته شده باشد و احتمال دارد که کنایه از شفقّت و برخورد برادرانه او با مردم مدین باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 12،13
12 - آیین مردم مدین ، آیینی منفور و کریه در دیدگاه شعیب ( ع ) و پیروان او
أو لو کنا کرهین
13 - شعیب ( ع ) با اظهار تنفر خود و پیروانش از آیین مردم مدین ، انتظار پذیرش آن آیین را انتظاری شگفت و بی جا دانست .
قال أو لو کنا کرهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 20
ص: 155
20- هدف شعیب ( ع ) از مخالفت با آداب و رسوم مردم مدین و رفتار ناعادلانه آنان ، اصلاح ایشان و از میان بردن فساد های اجتماعی بود .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 89 - 6،25
6 - شعیب ( ع ) در آخرین پاسخ خویش به خواسته کافران مدین ، بازگشت خود و همگامانش را به آیین شرک امری ناممکن دانست .
و ما یکون لنا أن نعود فیها إلا أن یشاء اللّه ربنا
جمله <ما یکون لنا . .. > که حکایت از عدم امکان بازگشت به آیین شرک دارد، هم می تواند به معنای عدم امکان تکوینی باشد و هم می تواند مراد از آن عدم امکان تشریعی (ناشایست بودن و جایز نبودن) باشد. برداشت فوق براساس احتمال اول است. گفتنی است که بر مبنای اول، مشیت الهی (إلا أن یشاء اللّه) مشیت تکوینی است و بر اساس احتمال دوم، مشیت الهی، مشیت تشریعی است.
25 - شعیب ( ع ) پس از یأس از ایمان مردم کفرپیشه با دعا به درگاه خداوند از وی خواست تا بین او و کفرپیشگان قضاوت کند .
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق و أنت خیر الفتحین
از معانی کلمه <فتح> داوری کردن و قضاوت نمودن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 5
5 - دامداری ، شغل اصلی مردم مدین در زمان ورود موسی ( ع ) به آن سرزمین
وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
جمعیت انبوه چوپانان برای آب دادن به دام ها، نشان دهنده مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 8
8- قوم شعیب ، مردمانی ستمکار بودند .
ص: 156
و أخذت الذین ظلموا الصیحه
مقصود از <الذین ظلموا> قوم شعیب است که به شرکورزی ، انکار رسالت شعیب(ع) و کم فروشی و بی عدالتی در داد و ستد اصرار میورزیدند. تعبیر کردن از آنان به ستمکاران ، گویای برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 101 - 5
5- اقوام هلاک شده گذشته : قوم نوح ، عادیان ، ثمودیان ، قوم شعیب و لوط و فرعونیان ، با شرکورزی و انکارِ رسالت پیامبران ، بر خویش ستم کردند .
و ما ظلمن-هم و ل-کن ظلموا أنفسهم
مراد از ضمیر <هم> و مانند آن در آیه مورد بحث ، اقوامی است که سرگذشت آنان در سوره هود بیان شده است; یعنی: قوم نوح ، عادو . ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 3
3 - تاریخ و سرگذشت اقوام هلاک شده ، چون قوم نوح ، عاد ، ثمود ، قوم ابراهیم ، اصحاب مدین و قوم لوط ، مایه عبرت آدمیان
ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح . .. و المؤتفکت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 10
10 - قوم نوح ، عاد ، ثمود ، ابراهیم ، لوط ، اصحاب مدین و فرعونیان ، اقوام هلاک شده با عذاب استیصال
فقد کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمّ أخذتهم فکیف کان نکیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 1،7
1- خداوند ، در پی اصرار مردم مدین بر شرکورزی و نپذیرفتن تعالیم شعیب ( ع ) ، آنان را به عذابی سخت گرفتار ساخت .
و لما جاء أمرنا
ص: 157
مراد از <أمر> عذاب نازل شده بر قوم شعیب است. اضافه آن به ضمیر <نا> حکایت از بزرگی آن عذاب دارد.
7- کفرپیشگان قوم شعیب ، با غرشی مهیب به هلاکت رسیدند .
و أخذت الذین ظلموا الصیحه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 101 - 6
6- عذاب های نازل شده بر اقوام گذشته ( فرعونیان ، عادیان و . . . ) کیفرهایی بود که آنان خود برای خویشتن فراهم آوردند .
و ما ظلمن-هم و ل-کن ظلموا أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 5،10
5 - خداوند ، اقوام تکذیب گر و کفر پیشه تاریخ را پس از این که از فرصت داده شده استفاده نکردند و هم چنان بر کفر و انکار خود پای فشردند ، با عذاب استیصال نابود کرد .
فأملیت للک-فرین ثمّ أخذتهم
<نکیر> به معنای انکار (تغییر) است. و مقصود از آن به قرینه آیه بعد، تغییر نعمت به محنت، حیات به مرگ و نابودی و آبادانی به ویرانی است. گفتنی است که استفهام در جمله <فکیف کان نکیر>، استفهام تعجیبی و بیانگر شدت کیفر است.
10 - قوم نوح ، عاد ، ثمود ، ابراهیم ، لوط ، اصحاب مدین و فرعونیان ، اقوام هلاک شده با عذاب استیصال
فقد کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمّ أخذتهم فکیف کان نکیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 3،5
3 - عذاب زلزله قوم شعیب ، چنان بود که با رخداد آن ، مردم مدین ، بی درنگ از پا درآمدند .
فکذّبوه فأخذتهم الرجفه فأصبحوا
عطف <أصبحوا> با <فاء> - که برای عدم تراخی است - بر <أخذتهم> دلالت بر هلاکت بی درنگ می کند. گفتنی است. <أصبحوا> احتمال دارد به معنای <صاروا> باشد و احتمال دارد به معنای <دخلوا فی الصبح> باشد. بنابر احتمال نخست، نکته یاد شده قابل استفاده است.
5 - زلزله مدین ، به قدری شدید و هلاکت بار بود که مردم آن شهر ، نتوانستند از خانه هایشان بیرون بروند و در داخل همان خانه ها ، به زانو درآمدند .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 3،4،5،7
ص: 158
3 - کافران قوم شعیب شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و صبحگاهش به هلاکت رسیدند . *
فأصبحوا فی دارهم جثمین
برداشت فوق مبتنی بر این است که <اصبحوا> به معنای <ادخلوا فی الصباح> (داخل در صبح شدند) باشد، نه به معنای <صاروا>. بر این مبنا <فاصبحوا ... > می رساند که هلاکت به هنگام صبح اتفاق افتاد و در نتیجه عذاب لرزش پیش از صبح، یعنی درشب، بر کافران قوم شعیب عارض شده است.
4 - کفرپیشگان قوم شعیب بر اثر عذاب الهی ، همگان به رو بر زمین افتادند و هلاک شدند .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<جثوم> به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی گفته اند به معنای فرو افتادن شخص است بر سینه خود.
5 - لرزش شدید و عذاب نازل شده بر قوم شعیب توان حرکت و بیرون آمدن از خانه ها را از ایشان سلب کرد .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<فی دارهم> هم می تواند اشاره به این نکته باشد که نزول عذاب هنگامی بود که همه و یا اکثر آنان در خانه هایشان استراحت می کردند و هم می تواند علاوه بر این، اشاره به این داشته باشد که با احساس لرزش زمین، که طبعاً آدمی از خانه می گریزد، قوم شعیب نیز خواستند از خانه ها بیرون شوند، ولی عذاب مهلت نداد و در همانجا به هلاکت رسیدند. با توجه به اینکه <فی دارهم> متعلق به <جثمین> است، این معنا وضوح بیشتری پیدا می کند.
7 - نزول عذاب بر کفرپیشگان قوم شعیب ، پاسخ خداوند به درخواست او ( داوری میان مؤمنان و کافران )
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 7
7 - نزول عذاب بر کفرپیشگان قوم شعیب ، پاسخ خداوند به درخواست او ( داوری میان مؤمنان و کافران )
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 92 - 1
1 - عذاب فرود آمده بر تکذیب کنندگان شعیب و کفرپیشگان مدین موجب نابودی آنان و تخریب آثار زندگانی در آن دیار شد .
الذین کذبوا شعیباً کأن لم یغنوا فیها
ضمیر در <فیها> به <دار> در آیه قبل برمی گردد و <غنی> مصدر <لم یغنوا> به معنای اقامت کردن و سکونت گزیدن است. بنابراین <کأن لم یغنوا> یعنی گویا قوم شعیب در دیارشان اقامت نکرده بودند. و این کنایه از نابودی دیار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 2
2 - شعیب ( ع ) با دلسوزی بر کافران مشرف به هلاکت ، از آنان اعراض کرد و شهر مدین را ترک گفت .
ص: 159
فتولی عنهم و قال یقوم
لحن آیه و نیز اضافه کلمه <قوم> به یاء متکلم نشان از تحسّر و دلسوزی شعیب به مردم خویش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 3،4،7
3 - اشراف کفرپیشه مدین با یاد کردن سوگند ، پذیرش رسالت شعیب و پیروی از دستورات او را ، امری زیان آور معرفی می کردند .
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
4 - گرایش به توحید و رعایت عدل در خرید و فروش و امور اقتصادی ، مایه خسارت در دیدگاه اشراف کفرپیشه قوم مدین
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
برداشت فوق با توجه به آیه 85، که بیانگر پیامهای شعیب است، به دست می آید.
7 - اشراف کفرپیشه مدین با تأکید بر خسارتبار بودن همراهی شعیب ( ع ) ، در تلاش برای بازداشتن مؤمنان از متابعت او و خارج شدن از شهر مدین
و قال الملأ . .. لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 7
7- مردم مدین ، به وجود خداوند معتقد بودند .
قال ی-قوم اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 4
4- قوم شعیب و پدرانشان ، مردمی مشرک و پرستشگر معبودی غیر از خدای یکتا
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 36 - 8
8 - مردم مدین ، به وجود خداوند معتقد بودند .
ی-قوم اعبدوا اللّه
ص: 160
از دعوت حضرت شعیب(ع)، به عبادت خدا، استفاده می شود که اصل وجود خدا، برای مردم مدین، مسلّم و مُحرَز بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 11
11 - کافران قوم شعیب ، به خدا و داوری او و یاری رسانیش به حقپویان معتقد بودند .
فاصبروا حتی یحکم اللّه بیننا و هو خیر الحکمین
چنانچه خطاب در <فاصبروا> متوجه کافران نیز باشد، دعوت شعیب از آنان به صبر تا داوری خدا، بیانگر این نکته است که منکران رسالت او معتقد به خداوند بوده اند. تصریح به <بالذی ارسلت به> پس از <ءامنوا> این معنا را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 6
6 - مؤمنانِ به رسالت شعیب ( ع ) مصمّم بر آیین توحید و متابعت شعیب ( ع ) در خروج از شهر مدین
لئن اتبعتم شعیباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 4
4- قوم شعیب و پدرانشان ، مردمی مشرک و پرستشگر معبودی غیر از خدای یکتا
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 2
2- منفعت پرستی ، حرام خواری ، تعصب و قوم گرایی عامل های بازدارنده مردم مدین از اندیشه کردن در تعالیم شعیب ( ع ) و فهمیدن آنها
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
ص: 161
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 1،3
1- مردم مدین در عصر شعیب ( ع ) ، خداوند را کاملاً به فراموشی سپرده و از شکوه و عزت او غافل بودند .
أرهطی أعزّ علیکم من الله واتخذتموه ورآءکم ظهریًّا
<ظهریّ> به چیزی گفته می شود که آدمی آن را به پشت سر می اندازد و کنایه از چیز فراموش شده ای است که اعتنایی به آن نمی شود و از آن جایی که جمله <اتخذتموه ورآءکم>، (خداوند را پشت سر انداختید) نیز کنایه از <خدا را فراموش کردید> می باشد، کلمه <ظهریّاً> حال مؤکده خواهد بود.
3- شعیب ( ع ) مردم مدین را به خاطر غفلت از خدا و رعایت نکردن جانب او ، توبیخ و سرزنش کرد .
أرهطی أعزّ علیکم من الله واتخذتموه ورآءکم ظهریًّا
استفهام در جمله <أرهطی . ..> انکار توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 1،4،5،6
1 - کفرپیشگان قوم شعیب با گرفتار شدن به لرزشی شدید به هلاکت رسیدند .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم جثمین
<رجفه> به معنای اضطراب و لرزش است و به قرینه <فاصبحوا . .. > معلوم می شود که آن لرزش بسیار شدید بوده است. قابل ذکر است که <فأخذتهم الرجفه>، (لرزش آنان را فراگرفت) هم می تواند به این معنی باشد که لرزشی شدید به اندام آنان مستولی شد و هم می تواند به این معنی باشد که زمین لرزه شدید آنان را فراگرفت.
4 - کفرپیشگان قوم شعیب بر اثر عذاب الهی ، همگان به رو بر زمین افتادند و هلاک شدند .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<جثوم> به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی گفته اند به معنای فرو افتادن شخص است بر سینه خود.
5 - لرزش شدید و عذاب نازل شده بر قوم شعیب توان حرکت و بیرون آمدن از خانه ها را از ایشان سلب کرد .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<فی دارهم> هم می تواند اشاره به این نکته باشد که نزول عذاب هنگامی بود که همه و یا اکثر آنان در خانه هایشان استراحت می کردند و هم می تواند علاوه بر این، اشاره به این داشته باشد که با احساس لرزش زمین، که طبعاً آدمی از خانه می گریزد، قوم شعیب نیز خواستند از خانه ها بیرون شوند، ولی عذاب مهلت نداد و در همانجا به هلاکت رسیدند. با توجه به اینکه <فی دارهم> متعلق به <جثمین> است، این معنا وضوح بیشتری پیدا می کند.
6 - هلاکت کافران قوم شعیب و نجات مؤمنان آن قوم ، داوری به حق خداوند در میان آنان
ص: 162
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 2،6
2 - اطلاع مردم عصر پیامبر از سرنوشت قوم نوح ، عاد ، ثمود ، ابراهیم ، اصحاب مدین و شهر های زیر و رو شده پیشینیان ( قوم لوط و . . . )
ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح . .. و المؤتفکت
استفهام در <ألم یأتهم> برای توبیخ است. سرزنش منافقان و کافران به خاطر عبرت نگرفتن از سرنوشت پیشینیان، رسای به این حقیقت است که آنان از سرگذشت پیشینیان آگاهی داشتند.
6 - منافقان ، در معرض نزول عذاب الهی و مبتلا شدن به سرنوشت قوم نوح ، عاد ، ثمود ، قوم ابراهیم و اصحاب مدین
وعد اللّه المنفقین . .. ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح ... و أصحب مدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 22
22- شعیب ( ع ) نگران آینده ای ناگوار برای مشرکان و گنه کاران مردم خویش
إنی أخاف علیکم عذاب یوم محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 89 - 4
4- شعیب ( ع ) کفرپیشگان ستیزه جوی قومش را به مبتلا شدن سرنوشتی همانند سرنوشت برخی از جوامع هلاک شده پیشین هشدار داد .
و ی-قوم لایجرمنّکم شقاقی أن یصیبکم مثل ما أصاب قوم نوح أو قوم هود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 5
5- سرنوشت و فرجام مردم مدین ( قوم شعیب ) همانند سرنوشت ثمودیان ( قوم صالح ) شد .
ألا بُعدًا لمدین کما بعدت ثمود
تشبیه در جمله <ألا بُعدًا . ..> - علاوه بر بیان همسانی هلاکت مردم مدین با هلاکت قوم ثمود - ناظر به سخن شعیب(ع) - که در آیه 89 مطرح شد - نیز می باشد. آن حضرت مردم خویش را به سرنوشتی همانند سرنوشت یکی از اقوام گذشته هشدار داد. آیه مورد بحث بیان می دارد که آن قوم، قوم صالح (ثمودیان) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 163
8 - هود - 11 - 93 - 6
6- شعیب ( ع ) پس از اتمام حجت بر مردم و لجاجت پیشگی آنان ، در انتظار سرنوشت شوم آنان بود .
وارتقبوا إنی معکم رقیب
<رقیب> در آیه شریفه به معنای منتظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 117 - 6
6- امت های هلاک شده پیشین ( نظیر امت نوح ، هود ، صالح ، شعیب و قوم فرعون ) امتهایی ناصالح و فاسد بودند .
فلولا کان من القرون . .. ما کان ربک لیهلک القری بظلم
بیان این حقیقت که خداوند امتهای صالح را عذاب نمی کند ، پس از مطرح ساختن هلاکت امتهای پیشین (فلولا کان . ..) اشاره به این دارد که: امتهای پیشین ، ناصالح و مستحق عذاب بودند و از ناحیه خدا بر آنان ستمی روا نشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 21
21- قوم شعیب ، مردمی برخوردار از نعمتِ فهم و درایت
إنی أری-کم بخیر
جمله <إنی أراکم بخیر> را می توان تعلیل برای <اعبدوا الله . ..> نیز دانست. بر این مبنا، مراد از <خیر> عقل و درایت است; زیرا تعلیل گرایش به یکتاپرستی با داشتن عقل و درایت، سازگار است. در نتیجه حاصل معنای <اعبدوا الله ... إنی أراکم بخیر> چنین می شود: شما برخوردار از عقل و خرد هستید، پس به یکتاپرستی روی آورید. از شما به دور است که مشرک باشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 5
5 - کافران قوم مدین برخوردار از نیرویی افزون بر مؤمنان آن سامان
لنجرجنک یشعیب و الذین ءامنوا معک من قریتنا
تصمیم کافران قوم مدین به اخراج شعیب و همگامانش و ابراز آن با سوگند و تأکید بسیار، حکایت از برداشت فوق دارد.
ص: 164
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 1
1 - گروهی از مردم مدین به رسالت شعیب ( ع ) ایمان آوردند و گروهی دیگر از پذیرش آن سر باز زدند .
و إن کان طائفه منکم ءامنوا بالذی أرسلت به و طائفه لم یؤمنوا فاصبروا
<إن کان طائفه . .. > به دلیل آیه قبل از مواردی است که در آن <إن> شرطیه در مورد تحقق شرط به کار رفته است ; مانند <ان کنت ابنی فلا تفعل کذا>. بنابراین <إن کان طائفه منکم ... فاصبروا> یعنی چنانچه گروهی از شما ایمان آوردید پس صبر پیشه سازید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 1
1 - گروهی از اشراف قوم شعیب ( ع ) از سر تکبر و خودبرتربینی به وی و رسالتهایش کافر شدند .
قال الملأ الذین استکبروا من قومه
برداشت فوق بر این اساس است که <الذین استکبروا> قیدی احترازی باشد. بر این مبنا اشراف به دو طایفه مستکبران و غیر مستکبران تقسیم می شوند. قابل ذکر است که مراد از استکبار، کفرورزی است که برای تبیین علت کفر به جای <کفروا>، <استکبروا> استعمال شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 9
9 - اشراف کفرپیشه مدین در تلاشی پیگیر برای تحمیل آیین خویش بر شعیب و مؤمنان به وی
او لتعودن فی ملتنا
جمله <او لتعودن> می رساند که هدف از تصمیم قوم مدین بر تبعید شعیب و همگامانش بازگرداندن آنان به آیین شرک است. بنابراین همه تهدیدات به سبب تحمیل این عقیده باطل بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 2
2 - کافران قوم شعیب پس از تمام شدن حجت الهی بر آنان و اصرارشان به کفرورزی و مبارزه با شعیب و مؤمنان به وی ، به هلاکت رسیدند .
قال الملأ . .. فأخذتهم الرجفه
کلمه <فا> در <فأخذتهم> نزول عذاب را بر قضایای بیان شده در آیات قبل مرتبط می سازد و از آن قضایاست، کفرورزی مردم
ص: 165
مدین، مبارزه آنان با شعیب و در آخر دعای شعیب که خواهان داوری خداوند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 2
2 - کافران قوم شعیب بر سر هر کوی و برزن مؤمنان به خدا را مورد تهدید قرار می دادند و آنان را از سلوک راه خدا بازمی داشتند .
و لا تقعدوا بکل صرط توعدون و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به
<ایعاد> مصدر <توعدون> به معنای تهدید کردن و به شکنجه و أمثال آن ترساندن است. <من ءامن> مربوط به فعل <توعدون> و <تصدون> است و به اصطلاح اهل ادب مفعولی است <متنازع فیه>. گفتنی است که در برداشت فوق ضمیر در <به> به <اللّه> برگردانده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 11
11 - جمعیت بیشتر ، امکانات برتر و قدرت فزونتر قوم نوح ، عاد ، ثمود ، قوم ابراهیم و اصحاب مدین در مقایسه با منافقان عصر پیامبر ( ص )
کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم قوه . .. ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 6،7
6 - خداوند با عنایت ویژه خویش به مردم مدین ، در مدتی کوتاه جمعیت اندکشان را فزونی بخشید و از آنان امتی بزرگ ساخت .
و اذکروا إذ کنتم قلیلا فکثرکم
عطف <کثرکم> به وسیله <فاء> بر جمله قبل می رساند که زیاد کردن جمعیت مردم مدین در مدتی نسبتاً کوتاه انجام گرفته است و همین معنا بیانگر عنایت ویژه خداوند به آنان است.
7 - شعیب برای گرایش دادن مردم مدین به راه خدا ، عنایت خداوند در زیاد کردن جمعیت اندک آنان را یادآور شد .
و اذکروا إذ کنتم قلیلا فکثرکم
ص: 166
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 2
2 - گروهی از اشراف و بزرگان مدین رسالت شعیب را انکار کردند و گروهی از آنان به وی ایمان آوردند .
و قال الملأ الذین کفروا من قومه
در برداشت فوق <الذین . .. > قید احترازی گرفته شده است; یعنی <ملأ> دو گروه بودند: گروهی کافر و گروهی مؤمن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 89 - 25
25 - شعیب ( ع ) پس از یأس از ایمان مردم کفرپیشه با دعا به درگاه خداوند از وی خواست تا بین او و کفرپیشگان قضاوت کند .
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق و أنت خیر الفتحین
از معانی کلمه <فتح> داوری کردن و قضاوت نمودن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 10
10 - شعیب ( ع ) با توجه به کفرورزی مردم خویش ، دریغ و تأسف بر هلاکت آنان را ناروا خواند .
فکیف ءاسی علی قوم کفرین
لحن جمله <یقوم . .. > حکایت از دریغ و تأسف شعیب دارد و جمله <کیف ءاسی ... > دلالت می کند که تأسف بر هلاکت کفرپیشگان نارواست. گویا شعیب هنگامی که قومش را مشرف به هلاکت یافت بر آنان افسوس خورد و سپس کفرورزی آنان را ملاحظه کرد و آنان را مستحق این هلاکت دانست و لذا نتیجه گرفت که نباید بر هلاکت ایشان افسوس خورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 9
9- قوم شعیب ، مردمی مشرک و روی گردان از پرستش خداوند
اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 167
6 - اعراف - 7 - 85 - 19،20،21
19 - شعیب ( ع ) از مردم خویش خواست تا در فروش اجناس پیمانه ها را پر کنند و از وزنه های ترازو نکاهند .
فأوفوا الکیل و المیزان
کلمه <کَیل> مصدر است و در آیه مورد بحث به معنای چیزی است که به وسیله آن کیل می کنند ; یعنی پیمانه. <ایفاء> (مصدر اوفوا) به معنای اتمام می باشد و <اتمام کیل> به این است که گنجایش پیمانه مورد استفاده کمتر از حد متعارف نباشد و تا حد معمول آن پر شود. و ایفای میزان به این است که مقدار وزنه های مورد استفاده کمتر از حد معمول نباشد و جنس پرداخت شده کمتر از مقدار وزنه ها نباشد.
20 - شعیب از قوم خویش خواست تا به هنگام خرید ، اجناس مردم را کم تعدادتر و کم ارزشتر از آنچه هست جلوه ندهند .
و لا تبخسوا الناس أشیاءهم
<بَخس> به این معناست که چیزی را کمتر از واقع و حقیقتش نشان دهند. در مفردات آمده است: <بخس> یعنی چیزی را ظالمانه ناقص شمردن.
21 - ابتلای قوم شعیب به کمفروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، بارزترین انحراف اجتماعی - اقتصادی آنان بود .
فأوفوا الکیل و المیزان و لا تبخسوا الناس أشیاءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 17،19
17- کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، رفتاری شایع در میان قوم شعیب
و لاتنقصوا المکیال و المیزان
19- قوم شعیب ، علی رغم برخورداری از مکنت و دارایی و بی نیازی در گذران زندگی ، به کلاه برداری و کم فروشی روی آورده بودند .
لاتنقصوا . .. إنی أری-کم بخیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 85 - 1،3
1- شعیب ( ع ) ، از مردم خویش خواست تا در فروش اجناس ، پیمانه ها را پر کنند و از وزنه های ترازو نکاهند .
و ی-قوم أوفوا المکیال و المیزان بالقسط
<مکیال>; یعنی <پیمانه> و ایفای آن به این است که گنجایش پیمانه مورد استفاده کمتر از حد متعارف نباشد و تا حد معمول آن پر شود. و ایفای میزان به این است که مقدار وزنه های مورد استفاده، کمتر از حد معمول نباشد و جنس پرداخت شده، کمتر از مقدار وزنه ها نباشد.
3- کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، بارزترین انحراف اقتصادی قوم شعیب
و ی-قوم أوفوا المکیال و المیزان بالقسط
ص: 168
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 28
28- < عن أبی جعفر ( ع ) [ فی حدیث طویل ] : . . . و أما شعیب فإنه اُرسل إلی مدین و هی لاتکمل أربعین بیتاً . . . ;
از امام باقر(ع) [در ضمن یک حدیث طولانی ]روایت شده است: . .. حضرت شعیب به سوی مدین فرستاده شد در حالی که آن جا کمتر از چهل خانه بود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 101 - 6
6- عذاب های نازل شده بر اقوام گذشته ( فرعونیان ، عادیان و . . . ) کیفرهایی بود که آنان خود برای خویشتن فراهم آوردند .
و ما ظلمن-هم و ل-کن ظلموا أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 11،12
11- کفرپیشگان قوم شعیب ، بر اثر عذاب الهی به رو بر زمین افتادند و هلاک گشتند .
فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<جثوم> (مصدر جاثمین) به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی آن را به معنای فرو افتادن بر سینه دانسته اند (لسان العرب).
12- صیحه و غرشی که مردم مدین را فرا گرفت ، توان حرکت و بیرون آمدن از خانه ها را از آنان سلب کرد .
و أخذت الذین ظلموا الصیحه فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<فی دیارهم> متعلق به <جاثمین> است و دلالت بر این دارد که: قوم شعیب در خانه هایشان به هلاکت رسیدند. بیان این معنا حکایت از آن دارد که صیحه و غرّش مهیب، آن چنان بود که مردم مدین نتوانستند از خانه ها - که طبعاً آدمی در این موارد آن را ترک می کند - بیرون آیند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 3
ص: 169
3- گروهی از مردم مدین ، توحید را پذیرفتند و به رسالت شعیب ( ع ) ایمان آوردند .
نجینا شعیبًا والذین ءامنوا معه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 93 - 6
6- شعیب ( ع ) پس از اتمام حجت بر مردم و لجاجت پیشگی آنان ، در انتظار سرنوشت شوم آنان بود .
وارتقبوا إنی معکم رقیب
<رقیب> در آیه شریفه به معنای منتظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 1
1- خداوند ، در پی اصرار مردم مدین بر شرکورزی و نپذیرفتن تعالیم شعیب ( ع ) ، آنان را به عذابی سخت گرفتار ساخت .
و لما جاء أمرنا
مراد از <أمر> عذاب نازل شده بر قوم شعیب است. اضافه آن به ضمیر <نا> حکایت از بزرگی آن عذاب دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 13
13- قوم شعیب ، دخل و تصرف در اموال را به دلخواه مالک آن واگذار کرده و تحمیل ضابطه و مقرراتی را برای وی روا نمی دانستند .
أو أن نفعل فی أمولنا مانش-ؤا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 3،4
3 - اشراف کفرپیشه قوم مدین ، سردمداران مبارزه با شعیب و رسالت های وی
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
4 - کبرورزی و خودبرتربینی اشراف کفرپیشه مدین ، ریشه مبارزه آنان با شعیب و رسالت های او
ص: 170
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 1
1- مردم مدین ، از درک کردن و فهمیدن بسیاری از تعالیم شعیب ( ع ) محروم بوده و بدان اعتراف می کردند .
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 2
2- مردم مدین ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی بودند .
ألا بُعدًا لمدین
برای توضیح برداشت فوق، به ذیل برداشت شماره 5 از آیه 60 در همین سوره رجوع شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 26
26 - قوم شعیب برخوردار از دلیلی روشن برای التزام به عدالت در امور اقتصادی و پرهیز از فسادگری در زمین بودند .
قد جاءتکم بینه من ربکم فأوفوا الکیل و المیزان . .. و لاتفسدوا فی الأرض
تفریع جمله <اوفوا الکیل> بر جمله <قد جاءتکم بینه> بیانگر این است که بینه ارائه شده به قوم شعیب به گونه ای بوده است که باور به آن در پی دارنده رعایت عدالت در امور اقتصادی و پرهیز از فسادگری در زمین بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 8
8 - اشراف کفرپیشه مدین بازگشت به آیین ملی آن سامان را شرط رهایی شعیب و همگامانش از خطر تبعید اعلان کردند .
لنخرجنک . .. او لتعودن فی ملتنا
ص: 171
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 4
4 - کبرورزی و خودبرتربینی اشراف کفرپیشه مدین ، ریشه مبارزه آنان با شعیب و رسالت های او
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 2
2- منفعت پرستی ، حرام خواری ، تعصب و قوم گرایی عامل های بازدارنده مردم مدین از اندیشه کردن در تعالیم شعیب ( ع ) و فهمیدن آنها
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 12،13
12 - آیین مردم مدین ، آیینی منفور و کریه در دیدگاه شعیب ( ع ) و پیروان او
أو لو کنا کرهین
13 - شعیب ( ع ) با اظهار تنفر خود و پیروانش از آیین مردم مدین ، انتظار پذیرش آن آیین را انتظاری شگفت و بی جا دانست .
قال أو لو کنا کرهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 3
3- گروهی از مردم مدین ، توحید را پذیرفتند و به رسالت شعیب ( ع ) ایمان آوردند .
نجینا شعیبًا والذین ءامنوا معه
ص: 172
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 1
1 - گروهی از قوم شعیب به توحید گرویدند و سالکان راه خدا گشتند .
و لا تقعدوا بکل صرط توعدون و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 40 - 32،33،36،40
32 - موسی ( ع ) در پی رهایی از چنگ فرعونیان ، با سختی به مدین رسید و در آن جا چندین سال اقامت گزید .
و فتنّک فتونًافلبثت فی أهل مدین
<فاء> در <فلبثت. ..> دلالت دارد که ورود موسی به مدین، بعد از سختی کشیدن او در راه مصر و مدین بوده است.
33 - درنگ چندساله موسی ( ع ) در بین مردم مدین ، مرحله ای دیگر از آزمون و ابتلای موسی ( ع ) بود .
و فتنّک فتونًافلبثت فی أهل مدین
<فاء> در <فلبثت> ممکن است برای عطف مفصل بر مجمل باشد. در این صورت درنگ موسی(ع) در مدین، مصداق فتنه (آزمون یا سختی) خواهد بود.
36 - سپری شدن سال هایی از عمر موسی ( ع ) در مدین و پیدا کردن شایستگی های لازم برای رسالت ، از جمله نعمت های خداوند به موسی ( ع ) بود .
و لقد مننا علیک مرّه أُخری. .. إذ تمشی أُختک
40 - زندگانی طولانی موسی ( ع ) در مدین ، دارای نقشی به سزا در رسیدن او به شایستگی لازم برای رسالت بود .
فلبثت سنین فی أهل مدین ثمّ جئت علی قدر ی-موسی
<ثمّ> برای تراخی است و دلالت می کند که آمدن موسی(ع) به کوه طور، با گذشت زمان قابل توجهی از آغاز سکونت در مدین همراه بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 4،6،7
4 - روبرو شدن موسی ( ع ) با جمعیت انبوهی از چوپانان بر سر آب مدین
و لمّا ورد ماء مدین وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
کلمه <أُمّه> به جماعتی از مردم گفته می شود و نکره آمدن آن،نشان دهنده کثرت چوپانان است.
6 - جلب توجه موسی ( ع ) به دو زن تنها که به جای آب دادن به گوسفندانشان ، آنها را از نزدیک شدن به آب باز می داشتند .
و وجد من دونهم امرأتین تذودان
<ذود> (مصدر <تذودان>) به معنای دور کردن است; یعنی، آن دو زن گوسفندانشان را دور می کردند و نمی گذاشتند که به آب نزدیک شوند. گفتنی است، که دو زن - چنان که از عبارت های بعد استفاده می شود - دختران شعیب بودند.
ص: 173
7 - پرسش موسی ( ع ) از دختران شعیب درباره انگیزه آنان از منع کردن گوسفندانشان از آب
قال ما خطبکما
<خطب> معادل <شأن> است; یعنی، <ما الذی حملکما علی الذود; چه چیزی شما را بر این کار وا می دارد؟>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 24 - 4
4 - بازگشتن موسی ( ع ) به سایه جهت استراحت ، پس از آب دادن گوسفندان دختران شعیب
ثمّ تولّی إلی الظلّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 29 - 1
1 - اقامت موسی در مدین تا پایان مدت قراردادش با شعیب ( ع )
فلمّا قضی موسی الأجل
<قضاء> (مصدر <قضی>) به معنای تمام کردن و به پایان رساندن است. <الأجل> اشاره به مدتی دارد که میان موسی و شعیب(ع) مقرر شده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 89 - 7
7- شهر مدین ، در نزدیکی دیار قوم لوط قرار داشت .
و ما قوم لوط منکم ببعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 25 - 10
10 - مدین ، سرزمینی خارج از قلمرو حکومت فرعون
لاتخف نجوت من القوم الظ-لمین
ص: 174
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 1
1 - گروهی از قوم شعیب به توحید گرویدند و سالکان راه خدا گشتند .
و لا تقعدوا بکل صرط توعدون و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 1،2
1 - گروهی از مردم مدین به رسالت شعیب ( ع ) ایمان آوردند و گروهی دیگر از پذیرش آن سر باز زدند .
و إن کان طائفه منکم ءامنوا بالذی أرسلت به و طائفه لم یؤمنوا فاصبروا
<إن کان طائفه . .. > به دلیل آیه قبل از مواردی است که در آن <إن> شرطیه در مورد تحقق شرط به کار رفته است ; مانند <ان کنت ابنی فلا تفعل کذا>. بنابراین <إن کان طائفه منکم ... فاصبروا> یعنی چنانچه گروهی از شما ایمان آوردید پس صبر پیشه سازید.
2 - شعیب ( ع ) ، دعوتگر مؤمنان قوم خویش به صبر در برابر کفرپیشگان
إن کان طائفه منکم ءامنوا بالذی أرسلت به . .. فاصبروا
در اینکه مخاطب <فاصبروا> چه کسانی هستند سه احتمال وجود دارد: خصوص مؤمنان، خصوص کافران، هر دو طایفه. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. در این صورت متعلق صبر، آزارها و اذیتهای کافران است. یعنی: فاصبروا علی ما یصیبکم من الکفار. (ای اهل ایمان در برابر آزار کافران صبر کنید و بر دینداری خویش استقامت ورزید.)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 5
5 - کافران قوم مدین برخوردار از نیرویی افزون بر مؤمنان آن سامان
لنجرجنک یشعیب و الذین ءامنوا معک من قریتنا
تصمیم کافران قوم مدین به اخراج شعیب و همگامانش و ابراز آن با سوگند و تأکید بسیار، حکایت از برداشت فوق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 87 - 9
9- جوانان و میانسالان مردم مدین ، مخاطبان اصلی شعیب ( ع ) در ابلاغ معارف الهی به آنان
أن نترک ما یعبد ءاباؤُنا
فعل مضارع <یعبد> حاکی است که مقصود از <آباؤنا> تنها نسلهای پیشین مخاطبان نیست; بلکه پدران فعلی آنان که زنده هستند نیز مورد نظر می باشد. بنابراین مخاطبان طبعاً جوانان و میانسالان خواهند بود.
ص: 175
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 6
6 - هلاکت کافران قوم شعیب و نجات مؤمنان آن قوم ، داوری به حق خداوند در میان آنان
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 1
1 - شعیب ( ع ) پس از حتمیت نزول عذاب الهی بر تکذیب کنندگان رسالتش ، از آنان فاصله گرفت و به دیاری دیگر شتافت .
فتولی عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 2
2- منفعت پرستی ، حرام خواری ، تعصب و قوم گرایی عامل های بازدارنده مردم مدین از اندیشه کردن در تعالیم شعیب ( ع ) و فهمیدن آنها
قالوا ی-شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 18،21
18- قوم شعیب ، برخوردار از نعمت های الهی و بهره مند از مکنت و دارایی
إنی أری-کم بخیر
رؤیت (مصدر أری) به معنای دیدن و مشاهده کردن است. <باء> در <بخیر> برای ملابست می باشد. مراد از <خیر> - به دلیل جمله قبل (لاتنقصوا ...) - وسعت روزی و مال و ثروت است. در نتیجه معنا چنین می شود: شما دارای مال و ثروتید، پس بهانه ای نیست که به کم فروشی و مانند آن روی آورید.
21- قوم شعیب ، مردمی برخوردار از نعمتِ فهم و درایت
ص: 176
إنی أری-کم بخیر
جمله <إنی أراکم بخیر> را می توان تعلیل برای <اعبدوا الله . ..> نیز دانست. بر این مبنا، مراد از <خیر> عقل و درایت است; زیرا تعلیل گرایش به یکتاپرستی با داشتن عقل و درایت، سازگار است. در نتیجه حاصل معنای <اعبدوا الله ... إنی أراکم بخیر> چنین می شود: شما برخوردار از عقل و خرد هستید، پس به یکتاپرستی روی آورید. از شما به دور است که مشرک باشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 13
13- کفرپیشگان قوم شعیب ، شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و در صبحگاهش به هلاکت رسیدند .
فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<أصبحوا> می تواند به معنای <دخلوا فی الصباح> (به صبح وارد شدند) باشد و نیز می تواند به معنای <صاروا> (شدند و گشتند) باشد. بر اساس معنای نخست، جمله <فأصبحوا> دلالت می کند که هلاکت قوم شعیب در آغاز صبحدم بوده است و صیحه و غرش - به قرینه <فاء> در <فأصبحوا> - پیش از صبح; یعنی، در شب تحقق یافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 4
4 - زلزله مدین ، در شب رخ داد .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
احتمال دارد که <أصبحوا> به معنای <دخلوا فی الصبح> باشد. بنابراین، زلزله، در شب اتفاق افتاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 2،3
2 - ورود موسی ( ع ) به حوالی مدین در اثنای روز
و لمّا ورد ماء مدین وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
3 - ورود موسی ( ع ) به محل آب شرب مدین هم زمان با آمدن چوپانان برای آب دادن دام هایشان
و لمّا ورد ماء مدین وجد علیه أُمّه من الناس یسقون
ص: 177
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 13
13- کفرپیشگان قوم شعیب ، شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و در صبحگاهش به هلاکت رسیدند .
فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<أصبحوا> می تواند به معنای <دخلوا فی الصباح> (به صبح وارد شدند) باشد و نیز می تواند به معنای <صاروا> (شدند و گشتند) باشد. بر اساس معنای نخست، جمله <فأصبحوا> دلالت می کند که هلاکت قوم شعیب در آغاز صبحدم بوده است و صیحه و غرش - به قرینه <فاء> در <فأصبحوا> - پیش از صبح; یعنی، در شب تحقق یافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 11،12
11- کفرپیشگان قوم شعیب ، بر اثر عذاب الهی به رو بر زمین افتادند و هلاک گشتند .
فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<جثوم> (مصدر جاثمین) به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی آن را به معنای فرو افتادن بر سینه دانسته اند (لسان العرب).
12- صیحه و غرشی که مردم مدین را فرا گرفت ، توان حرکت و بیرون آمدن از خانه ها را از آنان سلب کرد .
و أخذت الذین ظلموا الصیحه فأصبحوا فی دی-رهم ج-ثمین
<فی دیارهم> متعلق به <جاثمین> است و دلالت بر این دارد که: قوم شعیب در خانه هایشان به هلاکت رسیدند. بیان این معنا حکایت از آن دارد که صیحه و غرّش مهیب، آن چنان بود که مردم مدین نتوانستند از خانه ها - که طبعاً آدمی در این موارد آن را ترک می کند - بیرون آیند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 1
1- عذاب نازل شده بر مردم مدین ، موجب نابودی آنان و از میان رفتن آثار زندگانی در دیار ایشان شد .
کأن لم یغنوا فیها
<غنیً> (مصدر لم یغنوا) به معنای اقامت کردن و سکنی گزیدن است. ضمیر در <فیها> به <دیار> در آیه قبل برمی گردد و جمله <کأن لم یغنوا فیها>; یعنی، گویا قوم شعیب در دیارشان اقامت نکرده بودند و این کنایه از نابودی آن دیار و محو شدن آثار زندگانی در آن جاست.
ص: 178
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 29 - 2،3
2 - هجرت موسی ( ع ) به همراه همسر و فرزندانش از مدین ، پس از پایان یافتن مدت قراردادش با شعیب ( ع )
فلمّا قضی موسی الأجل و سار بأهله
گرچه واژه <أهل> انصراف به زوجه دارد; لکن با توجه به تعبیر <امکثوا> (با خطاب جمع) معلوم می شود علاوه بر همسر حداقل دو نفر دیگر نیز - که به احتمال قوی فرزندانش بوده اند - او را همراهی می کردند.
3 - ورود موسی ( ع ) به صحرای سینا در مهاجرت از مدین
ءانس من جانب الطور نارًا
<طور> معادل <جبل> (کوه) است و مراد از آن، طور واقع در سرزمین سینا می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 22 - 1،2،4
1 - تلاش موسی ( ع ) پس از خروج از شهر مصر ، برای رساندن خود به سمت منتهی به مدین
فخرج منها . .. و لمّا توجّه تلقاء مدین
تعبیر <لمّا توجّه. ..> نشان می دهد که موسی(ع) هم زمان با خارج شدن از شهر مصر، در جهت مدین قرار نداشت; بلکه مدتی راه پیمود تا خود را در آن سمت قرار دهد.
2 - قرار گرفتن موسی ( ع ) در جهت منتهی به مدین و روانه شدن وی به سوی آن
و لمّا توجّه تلقاء مدین
<توجُّه> (مصدر <توجّه>) به معنای روی آوردن و <تلقاء> معادل جانب است. <و لمّا توجّه تلقاء مدین>; یعنی، <لمّا صرف وجهه هذاء مدین>، (همین که روی به جانب مدین آورد...>.
4 - موسی ( ع ) ناآشنا به راه منتهی به مدین
و لمّا توجّه تلقاء مدین قال عسی ربّی أن یهدینی سواء السبیل
مطلب یاد شده با توجه به نیایش موسی(ع) به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 1،20
1 - موسی ( ع ) مسافت میان مصر تا مدین را بدون حادثه ای در خور بیان طی کرد .
فخرج منها . .. و لمّا ورد ماء مدین
پرداختن قرآن به مقطع ورود موسی(ع) به حوالی مدین و سکوت از حوادث بین راه، نشان می دهد که برای وی از مصر تا مدین رخداد درخور ذکری اتفاق نیفتاده بود.
20 - تقارن هجرت موسی ( ع ) به مدین با دوران پیری شعیب ( ع )
ص: 179
قالتا . .. و أبونا شیخ کبیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 24 - 5
5 - هم زمانی هجرت موسی ( ع ) به مدین با فصل گرما
ثمّ تولّی إلی الظلّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 89 - 4
4- شعیب ( ع ) کفرپیشگان ستیزه جوی قومش را به مبتلا شدن سرنوشتی همانند سرنوشت برخی از جوامع هلاک شده پیشین هشدار داد .
و ی-قوم لایجرمنّکم شقاقی أن یصیبکم مثل ما أصاب قوم نوح أو قوم هود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 92 - 9
9- شعیب ( ع ) مردم مدین را به حسابرسی خداوند و مجازات های او هشدار داد .
إن ربی بما تعملون محیط
چنان چه مقصود از احاطه خداوند بر اعمال بندگان ، آگاهی او بر اعمال باشد ، جمله <إن ربی . ..> کنایه از حسابرسی و کیفردهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 1،2
1- عذاب نازل شده بر مردم مدین ، موجب نابودی آنان و از میان رفتن آثار زندگانی در دیار ایشان شد .
کأن لم یغنوا فیها
<غنیً> (مصدر لم یغنوا) به معنای اقامت کردن و سکنی گزیدن است. ضمیر در <فیها> به <دیار> در آیه قبل برمی گردد و جمله <کأن لم یغنوا فیها>; یعنی، گویا قوم شعیب در دیارشان اقامت نکرده بودند و این کنایه از نابودی آن دیار و محو شدن آثار زندگانی در آن جاست.
2- مردم مدین ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی بودند .
ألا بُعدًا لمدین
ص: 180
برای توضیح برداشت فوق، به ذیل برداشت شماره 5 از آیه 60 در همین سوره رجوع شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 10
10 - قوم نوح ، عاد ، ثمود ، ابراهیم ، لوط ، اصحاب مدین و فرعونیان ، اقوام هلاک شده با عذاب استیصال
فقد کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمّ أخذتهم فکیف کان نکیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 2
2 - به دنبال تکذیب شعیب ( ع ) از سوی مردم مدین ، زلزله ای هلاکت بار ، آنان را فراگرفت و از پا درآورد .
فکذّبوه فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 1،2،3،4،6
1 - کفرپیشگان قوم شعیب با گرفتار شدن به لرزشی شدید به هلاکت رسیدند .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم جثمین
<رجفه> به معنای اضطراب و لرزش است و به قرینه <فاصبحوا . .. > معلوم می شود که آن لرزش بسیار شدید بوده است. قابل ذکر است که <فأخذتهم الرجفه>، (لرزش آنان را فراگرفت) هم می تواند به این معنی باشد که لرزشی شدید به اندام آنان مستولی شد و هم می تواند به این معنی باشد که زمین لرزه شدید آنان را فراگرفت.
2 - کافران قوم شعیب پس از تمام شدن حجت الهی بر آنان و اصرارشان به کفرورزی و مبارزه با شعیب و مؤمنان به وی ، به هلاکت رسیدند .
قال الملأ . .. فأخذتهم الرجفه
کلمه <فا> در <فأخذتهم> نزول عذاب را بر قضایای بیان شده در آیات قبل مرتبط می سازد و از آن قضایاست، کفرورزی مردم مدین، مبارزه آنان با شعیب و در آخر دعای شعیب که خواهان داوری خداوند شد.
3 - کافران قوم شعیب شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و صبحگاهش به هلاکت رسیدند . *
فأصبحوا فی دارهم جثمین
برداشت فوق مبتنی بر این است که <اصبحوا> به معنای <ادخلوا فی الصباح> (داخل در صبح شدند) باشد، نه به معنای <صاروا>. بر این مبنا <فاصبحوا ... > می رساند که هلاکت به هنگام صبح اتفاق افتاد و در نتیجه عذاب لرزش پیش از صبح، یعنی درشب، بر کافران قوم شعیب عارض شده است.
4 - کفرپیشگان قوم شعیب بر اثر عذاب الهی ، همگان به رو بر زمین افتادند و هلاک شدند .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<جثوم> به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی گفته اند به معنای فرو افتادن شخص است بر سینه خود.
ص: 181
6 - هلاکت کافران قوم شعیب و نجات مؤمنان آن قوم ، داوری به حق خداوند در میان آنان
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 92 - 1
1 - عذاب فرود آمده بر تکذیب کنندگان شعیب و کفرپیشگان مدین موجب نابودی آنان و تخریب آثار زندگانی در آن دیار شد .
الذین کذبوا شعیباً کأن لم یغنوا فیها
ضمیر در <فیها> به <دار> در آیه قبل برمی گردد و <غنی> مصدر <لم یغنوا> به معنای اقامت کردن و سکونت گزیدن است. بنابراین <کأن لم یغنوا> یعنی گویا قوم شعیب در دیارشان اقامت نکرده بودند. و این کنایه از نابودی دیار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 93 - 2
2- ناامیدی و یأس شعیب ( ع ) از ایمان آوردن کفرپیشگان مردم مدین
اعملوا علی مکانتکم . .. سوف تعلمون ... وارتقبوا
جمله هایی نظیر <هرچه از دستتان برمی آید کوتاهی نکنید ، بر مواضع ناصوابتان بمانید ، به زودی خواهید دانست و منتظر باشید> سخنانی است که آدمی پس از یأس و ناامیدی ، به زبان می آورد. گفتنی است که: <ارتقاب> (مصدر ارتقبوا) به معنای انتظار کشیدن است.
ص: 182
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 11 - 2
2 - مسلمانان مدینه ، با هجوم احزاب متّحد به آنان ، دچار اضطراب و تزلزل شدید شدند .
و زلزلوا زلزالاً شدیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 9
9 - منافقان مدینه ، افرادی راحت طلب بودند .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم . .. و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 19
19 - در صورتی که منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان ، در مدینه ، به کار های خلاف خود ادامه می دادند ، چنان مورد قهر پیامبر ( ص ) قرار می گرفتند که مجبور به ترک مدینه می شدند .
لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
ص: 183
<لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً> کنایه از آوارگی و در به دری است. لازم به ذکر است که <قلیلاً> صفت مفعول مطلق محذوف (جوار) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 19
19 - در صورتی که منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان ، در مدینه ، به کار های خلاف خود ادامه می دادند ، چنان مورد قهر پیامبر ( ص ) قرار می گرفتند که مجبور به ترک مدینه می شدند .
لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
<لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً> کنایه از آوارگی و در به دری است. لازم به ذکر است که <قلیلاً> صفت مفعول مطلق محذوف (جوار) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 19
19 - در صورتی که منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان ، در مدینه ، به کار های خلاف خود ادامه می دادند ، چنان مورد قهر پیامبر ( ص ) قرار می گرفتند که مجبور به ترک مدینه می شدند .
لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
<لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً> کنایه از آوارگی و در به دری است. لازم به ذکر است که <قلیلاً> صفت مفعول مطلق محذوف (جوار) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 13
13 - فروپاشی اتحاد منافقان و یهودیان ، پس از غزوه بنی نضیر ، به رغم ظاهر متحد آنان *
تحسبهم جمیعًا و قلوبهم شتّی
احتمال می رود که جملات آیه شریفه، حکایت از آینده داشته باشد; بدین معنا که از تحولات پس از غزوه بنی نضیر خبر می دهد و از آن جمله در هم ریختن اتحاد میان منافقان و یهود قبل از غزوه بنی نضیر است.
ص: 184
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 22 - 9
9 - اخبار خداوند از سر و سِرّ منافقان با یهود بنی نضیر ، نمودی از علم وی به غیب و شهود
ع-لم الغیب و الشه-ده
با توجه به این که بخش قابل توجهی از سوره درباره غزوه بنی نضیر می باشد، آیات پایانی می تواند نظر به مطالب یاد شده، از جمله رابطه منافقان و یهود داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 18 - 6
6 - منافقان مدینه ، در جبهه بندی سیاسی ، در جبهه یهود بودند .
و القائلین لإخونهم
بنابراین احتمال که مراد از <القائلین> یهود و مرجع ضمیر در <إخوانهم> منافقان باشد، معلوم می شود که منافقان، در جبهه یهود و برادران سیاسی آنان بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 3
3 - منافقان شرکت کننده در غزوه احزاب ، در صورت حضور در داخل خانه هایشان و هجوم دشمن ، از آن دفاع نمی کردند .
یقولون إنّ بیوتنا عوره . .. و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 1
1 - منافقان مدینه ، می پنداشتند که احزاب متّحد ، تا مدینه را فتح نکنند ، پراکنده نخواهند شد .
یحسبون الأحزاب لم یذهبوا
ص: 185
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 59 - 11
11 - در عصر پیامبر افرادی بودند که مزاحم زنان مسلمان مدینه می شدند .
ذلک أدنی أن یعرفن فلایؤذین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 3
3 - افرادی ضعیف الایمان و بیماردل ، در مدینه بودند که متعرض زنان مؤمن می شدند .
لئن لم ینته . .. و الذین فی قلوبهم مرض ... لنغرینّک بهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 3
3 - اذیت و آزار زبانی مسلمانان ، در غزوه احزاب ، از سوی منافقان ، ناشی از این بود که می پنداشتند احزاب متّحد ، نرفته اند و در اطراف مدینه خواهند ماند .
سلقوکم بألسنه حداد . .. یحسبون الأحزاب لم یذهبوا
بنابراین احتمال که <یحسبون. ..> حال برای ضمیر فاعلی <سلقوا> باشد، نکته یاد شده فهمیده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 1،2
1 - هشدار شدید خداوند ، به منافقان مدینه ، برای پرهیز از آزار و اذیت زنان مسلمان
لئن لم ینته المن-فقون . .. لنغرینّک بهم
مفعول فعل <ینته> ذکر نشده و به قرینه آیه پیش; می تواند آزار و اذیتی باشد که درباره زنان مسلمان روا داشته می شد. لازم به ذکر است که مصدر ثلاثی <نغرینّ>، <غراء> است و <غری به> در لغت به معنای <الصاق و چسباندن> است (مفردات راغب). این واژه در آیه، کنایه از تسلط همه جانبه و سخت و گریزناپذیر است.
2 - منافقان ، در مدینه ، فعال بودند و زنان مسلمان را مورد تعرض و مزاحمت قرار می دادند .
لئن لم ینته المن-فقون . .. لنغرینّک
ص: 186
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 1
1 - در صورت ورود احزاب متّحد از نواحی و اطراف به خانه های منافقان در مدینه و درخواست اظهار شرک ، آنان ، با ایشان همسویی می کردند .
و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها و ما تلبّثوا بها إلاّ یسیرًا
نایب فاعل فعل <دخلت> می تواند <بیوت> و می تواند <یثرب> باشد. برداشت یاد شده، براساس احتمال نخست است. لازم به ذکر است که <اقطار> جمع <قطر> است که به معنای جانب است (مفردات راغب). مراد از <الفتنه> به قرینه مقام، شرک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 22 - 6،10
6 - آنچه مسلمانان مدینه ، در رویارویی با احزاب متّحد مشاهده کردند ، بر ایمان شان به راه خود و تسلیم بودن شان افزود .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم الاّ إیم-نًا و تسلیمًا
فاعل <زاد> مصدر فعل <رأی> است. بنابراین، استفاده می شود که مشاهده دشمنان، بر ایمان مسلمانان افزوده است.
10 - توجه مسلمانان مدینه به تحقق وعده های خدا و پیامبرش ، در غزوه احزاب ، باعث شد که آنان ، با دیدن سپاه دشمن بر ایمان شان افزوده شود .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه-ذا ما وعدنا اللّه و رسوله . .. و ما زادهم إل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 63 - 5
5 - منافقان و بیماردلان مدینه ، با طرح پرسش هایی از امور غیبی ، مانند < زمان وقوع قیامت > ، در صدد استهزای پیامبر ( ص ) بودند .
لئن لم ینته المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض . .. یسئلک الناس عن الساعه
بنابراین که <ال> در <الناس> عهد ذکری باشد و به منافقان و بیماردلان در آیه شصت برگردد، نکته بالا، قابل استفاده است.
ص: 187
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 63 - 5
5 - منافقان و بیماردلان مدینه ، با طرح پرسش هایی از امور غیبی ، مانند < زمان وقوع قیامت > ، در صدد استهزای پیامبر ( ص ) بودند .
لئن لم ینته المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض . .. یسئلک الناس عن الساعه
بنابراین که <ال> در <الناس> عهد ذکری باشد و به منافقان و بیماردلان در آیه شصت برگردد، نکته بالا، قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 11 - 2
2 - مسلمانان مدینه ، با هجوم احزاب متّحد به آنان ، دچار اضطراب و تزلزل شدید شدند .
و زلزلوا زلزالاً شدیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 19
19 - منافقان ، پیشگامان تزلزل و اضطراب و فرار از غزوه احزاب بودند .
هنالک ابتلی . .. و زلزلوا زلزالاً ... و إذ یقول المن-فقون ...إنّ بیوتنا عوره ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 16 - 2
2 - نقش منافقان مدینه ، در وسوسه گری و تحریک یهود بنی نضیر علیه اسلام
ألم تر إلی الذین نافقوا یقولون لإخونهم . .. کمثل الشیط-ن إذ قال للإنس-ن
ص: 188
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 19
19 - در صورتی که منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان ، در مدینه ، به کار های خلاف خود ادامه می دادند ، چنان مورد قهر پیامبر ( ص ) قرار می گرفتند که مجبور به ترک مدینه می شدند .
لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
<لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً> کنایه از آوارگی و در به دری است. لازم به ذکر است که <قلیلاً> صفت مفعول مطلق محذوف (جوار) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 19
19 - در صورتی که منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان ، در مدینه ، به کار های خلاف خود ادامه می دادند ، چنان مورد قهر پیامبر ( ص ) قرار می گرفتند که مجبور به ترک مدینه می شدند .
لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
<لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً> کنایه از آوارگی و در به دری است. لازم به ذکر است که <قلیلاً> صفت مفعول مطلق محذوف (جوار) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 19
19 - در صورتی که منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان ، در مدینه ، به کار های خلاف خود ادامه می دادند ، چنان مورد قهر پیامبر ( ص ) قرار می گرفتند که مجبور به ترک مدینه می شدند .
لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
<لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً> کنایه از آوارگی و در به دری است. لازم به ذکر است که <قلیلاً> صفت مفعول مطلق محذوف (جوار) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 189
18 - حشر - 59 - 11 - 4
4 - افشاگری خداوند ، درباره عناصر نفاق پیشه و مرتبط با دشمن ( یهود بنی نضیر )
ألم تر إلی الذین نافقوا یقولون لإخونهم الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 11 - 1
1 - هجوم احزاب متّحد به مدینه ، وسیله امتحان مسلمانان آن دیار بود .
هنالک ابتلی المؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 25 - 8،13
8 - خداوند ، مؤمنان مدینه را در روز های سخت و وانفسای هجوم همه جانبه دشمن ، یاری کرد .
إذ جاءوکم من فوقکم و من أسفل منکم و إذ زاغت الأبص-ر . .. هنالک ابتلی المؤمنون ..
13 - عزّت و شکست ناپذیری خداوند ، سر منشأ امداد او به مؤمنان مدینه برای نجات از شکست حتمی بود .
هنالک ابتلی المؤمنون و زلزلوا . .. و ردّ اللّه الذین کفروا ... و کان اللّه ... ع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 1
1 - امیدبخشی خداوند به مؤمنان مدینه ، درباره اصلاح روابط آنان و اهل مکه
عسی اللّه أن یجعل بینکم و بین الذین عادیتم منهم مودّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 23 - 8
8 - برخی از صاحبان عهد با خدا ، از مسلمانان مدینه ، در انتظار فرا رسیدن فرصتی مناسب برای عمل به عهد خویش بودند .
ص: 190
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه علیه . .. و منهم من ینتظر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 16 - 7
7 - خداوند ، به منافقان شرکت کننده در غزوه احزاب ، با بیان این که حتی در صورت فرار از جبهه جهاد ، گرفتار مرگ یا قتل ، در جای دیگر یا زمان دیگر می شوند ، هشدار داده است .
إن فررتم من الموت أو القتل و إذًا لاتمتّعون إلاّ قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 22 - 6،9
6 - آنچه مسلمانان مدینه ، در رویارویی با احزاب متّحد مشاهده کردند ، بر ایمان شان به راه خود و تسلیم بودن شان افزود .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم الاّ إیم-نًا و تسلیمًا
فاعل <زاد> مصدر فعل <رأی> است. بنابراین، استفاده می شود که مشاهده دشمنان، بر ایمان مسلمانان افزوده است.
9 - مسلمانان مدینه ، در غزوه احزاب ، به رغم قدرت و شوکت دشمن و کارشکنی های منافقان ، تسلیم امر پیامبر ( ص ) برای جهاد بودند .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم إلاّ إیم-نًا و تسلیمًا
ممکن است <تسلیماً> به قرینه مقام (بحث جهاد و هجوم دشمن و نیز الگو بودن پیامبر(ص)) تسلیم بودن به امر پیامبر(ص) برای جهاد باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 3
3 - تبعید بنی نضیر ، نخستین اخراج دسته جمعی یهودیان از مدینه
أخرج الذین کفروا . .. لأوّل الحشر
<حشر>، عبارت است از بیرون راندن دسته جمعی عده ای از مردم از محل سکونت شان.
ص: 191
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 1
1 - تخلف از فرمان رسول خدا ( ص ) برای اهل مدینه و بادیه نشینان اطراف آن - که نزدیک ترین مردم به آن حضرتند - سزاوار نیست .
ما کان لأهل المدینه . .. أن یتخلفوا عن رسول اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 22 - 3
3 - مسلمانان مدینه ، به وعده های خداوند و پیامبرش ، ایمان راسخ داشتند .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه-ذا ما وعدنا اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 2
2 - منافقان مدینه ، دل در گرو شرک داشتند و ایمان شان ظاهری بود .
و لو دخلت علیهم . .. ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 1
1 - تخلف از فرمان رسول خدا ( ص ) برای اهل مدینه و بادیه نشینان اطراف آن - که نزدیک ترین مردم به آن حضرتند - سزاوار نیست .
ما کان لأهل المدینه . .. أن یتخلفوا عن رسول اللّه
ص: 192
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 14،19
14 - منافقان مدینه ، در سختی و آسایش ، به مسلمانان ، بخل میورزیدند .
و لایأتون البأس إلاّ قلیلاً . أشحّه علیکم ... فإذا ذهب الخوف سلقوکم بألسنه حداد
19 - منافقان مدینه در کار خیر ، بخیل بودند .
أشحّه علی الخیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 12 - 7
7 - ترسیم شرایط امیدبخش آینده ، برای مسلمانان مدینه از سوی خداوند
و اللّه یشهد إنّهم لک-ذبون . .. لیولّنّ الأدب-ر ثمّ لاینصرون
لحن آیه شریفه، نویدبخش مؤمنان، در مقابله با توطئه های یهود و منافقان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 8،11،20
8 - برخی از منافقان و بیماردلان مدینه ، از پیامبر ( ص ) برای ترک جهاد در غزوه احزاب ، به بهانه ناامن بودن خانه و کاشانه شان ، مصرّانه اجازه می خواستند .
و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عوره
مراد از <عوره> در آیه، مستحکم نبودن خانه و قابل ورود بودن آن برای هر کس است که بخواهد وارد شود(مفردات راغب).
11 - مستحکم نبودن خانه و کاشانه ، بهانه منافقان و افراد بیماردل برای گریز از جهاد در غزوه احزاب بود .
و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عوره و ما هی بعوره إن یریدون إلاّ فر
20 - < عن عبداللّه الحلبی عنه ( ع ) : إنّهم قالوا < إنّ بیوتنا عوره . . . > فأکذبهم اللّه قال : < و ما هی بعوره . . . > و هی رفیعه السمک حصینه ;
از عبداللّه حلبی، از امام(ع) نقل شده که منافقان گفتند: خانه های ما بی حفاظ است. خداوند آنان را تکذیب کرد و فرمود: <و ما هی بعوره...> و آن خانه ها، دارای دیوارهای بلند و محکم بود.>
ص: 193
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 17
17 - منافقان مدینه ، فاقد شخصیت لازم برای موضع گیری صریح و شفاف بودند .
قالت طائفه . .. و یستئذن فریق منهم ... یقولون إنّ بیوتنا عوره و ما هی بعوره إن ی
از این که منافقان، به جای موضع صریح درباره عدم شرکت در جهاد، خانه و کاشانه را بهانه می گیرند تا از جهاد بگریزند، می فهمیم که آنان از شخصیت توان مندی برخوردار نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 13
13 - منافقان مدینه ، فاقد ثبات روانی بودند و موضع گیری شان ، تابع مساعد بودن فضا و جو بود .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا . .. فإذا جاء الخوف ... تدور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 3،5،9
3 - غیر از چهره های منافق ، افراد بیماردل نیز در مدینه عصر پیامبر ( ص ) وجود داشتند .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض
<و الذین فی قلوبهم مرض> می تواند عطف جمله ای مستقل بر اسم باشد. در نتیجه، افزون بر منافقان، گروه دیگری هم بودند که به دلیل داشتن نوعی بیماردلی و ضعف اعتقاد، در صف و جبهه منافقان عمل می کردند.
5 - منافقان و بیماردلان مدینه ، وعده خدا و پیامبر را بر پیروزی ، فریب و خدعه ای بیش نمی دانستند .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ غرورًا
9 - ظن و گمان منافقان و بیماردلان مدینه ، در غزوه احزاب ، این بود که وعده خدا و پیامبرش ، جز فریب نیست .
و تظنّون باللّه الظنونا . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ
<و إذ یقول> می تواند تفسیر <الظنونا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 8،11
8 - برخی از منافقان و بیماردلان مدینه ، از پیامبر ( ص ) برای ترک جهاد در غزوه احزاب ، به بهانه ناامن بودن خانه و کاشانه شان ، مصرّانه اجازه می خواستند .
ص: 194
و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عوره
مراد از <عوره> در آیه، مستحکم نبودن خانه و قابل ورود بودن آن برای هر کس است که بخواهد وارد شود(مفردات راغب).
11 - مستحکم نبودن خانه و کاشانه ، بهانه منافقان و افراد بیماردل برای گریز از جهاد در غزوه احزاب بود .
و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عوره و ما هی بعوره إن یریدون إلاّ فر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 5،9
5 - منافقان و بیماردلان مدینه ، وعده خدا و پیامبر را بر پیروزی ، فریب و خدعه ای بیش نمی دانستند .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ غرورًا
9 - ظن و گمان منافقان و بیماردلان مدینه ، در غزوه احزاب ، این بود که وعده خدا و پیامبرش ، جز فریب نیست .
و تظنّون باللّه الظنونا . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ
<و إذ یقول> می تواند تفسیر <الظنونا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 5
5 - منافقان و بیماردلان مدینه ، وعده خدا و پیامبر را بر پیروزی ، فریب و خدعه ای بیش نمی دانستند .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ غرورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 9
9 - ظن و گمان منافقان و بیماردلان مدینه ، در غزوه احزاب ، این بود که وعده خدا و پیامبرش ، جز فریب نیست .
و تظنّون باللّه الظنونا . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ
<و إذ یقول> می تواند تفسیر <الظنونا> باشد.
ص: 195
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 9
9 - ظن و گمان منافقان و بیماردلان مدینه ، در غزوه احزاب ، این بود که وعده خدا و پیامبرش ، جز فریب نیست .
و تظنّون باللّه الظنونا . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ
<و إذ یقول> می تواند تفسیر <الظنونا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 2
2 - منافقان مدینه ، شخصیت هایی با قلب های بیمار بودند .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض
<و الذین فی قلوبهم مرض> می تواند عطف تفسیری از <المنافقون> باشد. در این صورت، معنای یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 3
3 - منافقان مدینه ، به مسلمانان وانمود کردند که شکست شان در غزوه احزاب حتمی است .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 5
5 - منافقان مدینه ، حضور در جبهه جهاد را ، مساوی با کشته شدن و از بین رفتن تلقی می کردند .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت
این که آیه بیان می کند که آنان، با شنیدن خبر جنگ، به حال احتضار درمی آمدند، حکایت از این نکته می کند که منافقان مدینه وقوع جنگ و شرکت در جبهه جهاد را مساوی با کشته شدن تلقی می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 196
14 - احزاب - 33 - 19 - 15
15 - منافقان مدینه ، افرادی کمْ کار و پرگو بودند .
و لایأتون البأس إلاّ قلیلاً . .. فإذا ذهب الخوف سلقوکم بألسنه حداد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 1،2،3
1 - منافقان مدینه ، می پنداشتند که احزاب متّحد ، تا مدینه را فتح نکنند ، پراکنده نخواهند شد .
یحسبون الأحزاب لم یذهبوا
2 - منافقان مدینه ، حتی پس از هزیمت احزاب متّحد و عزیمت شان از اطراف مدینه ، گمان می کردند که آنان نرفته اند .
یحسبون الأحزاب لم یذهبوا
3 - اذیت و آزار زبانی مسلمانان ، در غزوه احزاب ، از سوی منافقان ، ناشی از این بود که می پنداشتند احزاب متّحد ، نرفته اند و در اطراف مدینه خواهند ماند .
سلقوکم بألسنه حداد . .. یحسبون الأحزاب لم یذهبوا
بنابراین احتمال که <یحسبون. ..> حال برای ضمیر فاعلی <سلقوا> باشد، نکته یاد شده فهمیده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 25 - 9
9 - غزوه احزاب ، بدون درگیری نظامی عمده ، به سود مسلمانان پایان یافت .
و ردّ اللّه الذین کفروا بغیظهم لم ینالوا خیرًا و کفی اللّه المؤمنین القتال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 6
6 - یثرب ، نام پیشین مدینه پیامبر است .
ی-أهل یثرب
ص: 197
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 2
2 - برجای ماندن اموال و امکانات بنی نضیر ، پس از تبعید آنان از مدینه
و ما أفاء اللّه علی رسوله منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 10 - 5،8،11
5 - هجوم احزاب متّحد به سوی مدینه ، باعث وحشت و نگرانی مسلمانان شد .
إذ جاءوکم . .. و إذ زاغت الأبص-ر
<زاغت الأبصار> می تواند کنایه از به وجود آمدن آن چنان وحشتی باشد که چشم شخص، قدرت دید و تشخیص را از دست می دهد.
8 - هجوم احزاب متّحد به مدینه ، برای درهم شکستن مسلمانان ، مسلمانان را به قدری وحشت زده کرد که همانند افراد محتضر شدند .
إذ جاءوکم . .. و إذ زاغت الأبص-ر و بلغت القلوب الحناجر
مراد از به حنجره رسیدن قلب ها، خفگی و به حال مرگ افتادن است.
11 - ایّام هجوم احزاب متّحد به مدینه ، روزهایی بس سخت و نگران کننده برای مسلمانان بود .
إذ جاءوکم . .. و إذ زاغت الأبص-ر و بلغت القلوب الحناجر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 11 - 2
2 - مسلمانان مدینه ، با هجوم احزاب متّحد به آنان ، دچار اضطراب و تزلزل شدید شدند .
و زلزلوا زلزالاً شدیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 3،4
3 - منافقان مدینه ، به هنگام خبردار شدن از وقوع جنگ احزاب ، به قدری می ترسیدند که چشمان شان بی اختیار ، به چرخش می افتاد .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت
ص: 198
مراد از <الخوف> به قرینه بحث جهاد و هجوم دشمن، خبر جنگ و قتال است که برای منافقان بسیار ترس آور بود.
4 - منافقان مدینه ، از شدت ترس از جنگ ، شبیه محتضر می شدند .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 5،6
5 - منافقان مدینه ، به شدت از کشته شدن و آسیب دیدن ، واهمه داشتند .
و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب
این که می فرماید: <دوست داشتند در بیابان باشند> کنایه از این است که نمی خواستند در مدینه باشند تا از جنگ، آسیبی به آنها برسد و یا کشته شوند.
6 - منافقان مدینه ، در عین ترس از حضور در مدینه ، به هنگام حمله دشمن ، دوست داشتند از اخبار مربوط به مسلمانان آگاه باشند .
و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب یسئلون عن أنبائکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 74 - 1
1 - مؤمنانی که به مدینه هجرت نموده و در راه خدا جهاد کردند ، مؤمنانی حقیقی و راستین هستند .
و الذین ءامنوا و هاجروا . .. أولئک هم المؤمنون حقا
حق، به معنای ثابت بودن و حقیقت داشتن است و <حقا> هم می تواند صفت برای مفعول مطلق محذوف باشد، یعنی (هم المؤمنون إیمانا حقا) و هم می تواند مفعول مطلق برای فعل مقدر (احقه) باشد. به هر تقدیر بیانگر این است که دارندگان صفات یاد شده از ایمان حقیقی و راستین برخوردار هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 6،7
6 - تزلزل منافقان مدینه در غزوه احزاب ، ناشی از بی ایمانی آنان بود .
و یستئذن فریق منهم . .. یقولون إنّ بیوتنا عوره ... إن یریدون إلاّ فرارًا ... ثمّ
<ثمّ سئلوا الفتنه> دلالت می کند که آنان، با درخواست شرک، آن را قبول می کردند. چنین امری اشعار دارد که استیذان در ترک جهاد و بهانه جویی برای فرار، ناشی از بی ایمانی و تزلزل در عقیده بوده است.
7 - منافقان مدینه ، به قدری در عقیده خود متزلزل بودند که در صورت درخواست اظهار شرک ، آنان بی درنگ شرک میورزیدند
ص: 199
.
و لو دخلت علیهم . .. ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها ... و ما تلبّثوا بها إلاّیسیرًا
استثنای در کلام، برای تقویت نفی مستثنا است. بنابراین، معنا چنین است که آنان، در پاسخ درخواست شرک، هیچ درنگ نمی کردند و اظهار شرک می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 4
4 - منافقان مدینه ، از شدت ترس از جنگ ، شبیه محتضر می شدند .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 1،2
1 - عده ای از منافقان ، مسلمانان شرکت کننده در غزوه احزاب را ، به ترک جهاد وسوسه می کردند .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
2 - منافقان برای ماندن مسلمانان به همراه پیامبر ( ص ) در غزوه احزاب - باتوجه به هجوم دشمن - وجهی منطقی قائل نبودند و آنان را به ترک غزوه ، دعوت می کردند .
قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 16 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، موظف بود که عقیده منافقان مدینه را درباره حفظ جان از خطر مرگ ، تصحیح کند .
إن یریدون إلاّ فرارًا . .. قل لن ینفعکم الفرار إن فررتم ...و إذًا لاتمتّعون إلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 200
14 - احزاب - 33 - 12 - 1،6
1 - منافقان ، همسو با احزاب متّحد ، در غزوه احزاب برای درهم شکستن روحیه مسلمانان فعالیت می کردند .
إذ جاءتکم جنود . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه ... إلاّ غرورًا
فعل مضارع <یقول> بر تداوم کار منافقان دلالت می کند که از آن، به <فعالیت> تعبیر می شود.
6 - فعالیت تبلیغاتی منافقان و بیماردلان مدینه ، برای ایجاد تزلزل در روحیه مسلمانان ، شایسته یادآوری است .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض
<و إذ> عطف به <إذ زاغت> است و <اُذکر> در تقدیر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 6
6 - فعالیت تبلیغاتی منافقان و بیماردلان مدینه ، برای ایجاد تزلزل در روحیه مسلمانان ، شایسته یادآوری است .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض
<و إذ> عطف به <إذ زاغت> است و <اُذکر> در تقدیر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 1،6
1 - منافقان ، همسو با احزاب متّحد ، در غزوه احزاب برای درهم شکستن روحیه مسلمانان فعالیت می کردند .
إذ جاءتکم جنود . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه ... إلاّ غرورًا
فعل مضارع <یقول> بر تداوم کار منافقان دلالت می کند که از آن، به <فعالیت> تعبیر می شود.
6 - فعالیت تبلیغاتی منافقان و بیماردلان مدینه ، برای ایجاد تزلزل در روحیه مسلمانان ، شایسته یادآوری است .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض
<و إذ> عطف به <إذ زاغت> است و <اُذکر> در تقدیر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 18 - 4
4 - منافقان مدینه ، در صدد جذب مسلمان های ضعیف الایمان ، به سوی باند خود بودند .
و القائلین لإخونهم هلمّ إلینا
احتمال دارد مرجع ضمیر در <القائلین> منافقان، و مرجع در <إخوانهم> مسلمان هایی باشد که در آیات پیش، از آنان به <الذین فی قلوبهم مرض> تعبیر شده است و منظور، مسلمان هایی بودند که ضعف عقیده داشتند.
ص: 201
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 5
5 - منافقان ، در غزوه احزاب ، برای وادار کردن مؤمنان به ترک اسلام و روی آوردن به کفر ، تلاش می کردند .
ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
برداشت بالا، بر این احتمال است که مراد از <لامقام لکم> ماندن در دین رسول اللّه و مراد از <فارجعوا> دعوت به رجوع به کفر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 18 - 2
2 - تلاش شدید منافقان مدینه ، برای بازداشتن مسلمانان از جهاد در غزوه احزاب
و إذ قالت طائفه منهم . .. لامقام لکم فارجعوا ... قد یعلم اللّه المعوّقین منکم
تضعیف <عوّق> برای بیان شدت و غلظت بازدارندگی، است.
تلاش منافقان مدینه علیه مسلمانان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 4
4 - منافقان ، به نفع جبهه احزاب متّحد ، برای درهم شکستن جبهه مسلمانان ، فعالیت تبلیغاتی داشتند .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 101 - 7
7 - منافقان مرموز و پنهان کار مدینه ، از سوی خداوند به دو مرتبه عذاب علاوه بر عذاب بزرگ نهایی در قیامت ، تهدید شدند .
سنعذبهم مرتین ثم یردون إلی عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 7
7 - منافقان مدینه ، از سوی خداوند ، به خاطر شکستن عهد خود تهدید شدند .
ص: 202
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل . .. و کان عهد اللّه مسئولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 8
8 - وجود افرادی غنی و توانگر در میان مسلمانان مدینه ، در سال های نخست هجرت *
کی لایکون دوله بین الأغنیاء منکم
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از <أغنیاء>، غنی نسبی نباشد; بلکه به معنای افرادی باشد که در جامعه آن عصر، توانمند به حساب می آمدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 3
3 - منافقان مدینه ، به هنگام خبردار شدن از وقوع جنگ احزاب ، به قدری می ترسیدند که چشمان شان بی اختیار ، به چرخش می افتاد .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت
مراد از <الخوف> به قرینه بحث جهاد و هجوم دشمن، خبر جنگ و قتال است که برای منافقان بسیار ترس آور بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 9
9 - پیامبراکرم ( ص ) در مدینه ، حاکمیت مقتدرانه داشت .
لئن لم ینته المن-فقون . .. لنغرینّک بهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 3
3 - عهد منافقان مدینه با خدا برای فرار نکردن از جهاد ، مورد حساب کشی خداوند است .
ص: 203
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل . .. و کان عهد اللّه مسئولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 25 - 7
7 - خداوند ، مسلمانان را از سختی جنگی که احزاب متّحد درصدد ایجاد آن بودند نگه داشت .
و کفی اللّه المؤمنین القتال
<کفی> در آیه متعدی به دو مفعول و به معنای <حسب> است; یعنی: <خداوند کفایت کرد مؤمنان را در جنگ>. با توجه به آیه نُه همین سوره، مراد از <کفایت خدا برای جنگ مؤمنان>، فرستادن طوفان و سپاهیان نامریی برای درهم کوبیدن سپاه دشمن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 20
20 - < عن عبداللّه الحلبی عنه ( ع ) : إنّهم قالوا < إنّ بیوتنا عوره . . . > فأکذبهم اللّه قال : < و ما هی بعوره . . . > و هی رفیعه السمک حصینه ;
از عبداللّه حلبی، از امام(ع) نقل شده که منافقان گفتند: خانه های ما بی حفاظ است. خداوند آنان را تکذیب کرد و فرمود: <و ما هی بعوره...> و آن خانه ها، دارای دیوارهای بلند و محکم بود.>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 1،5
1 - در صورت ورود احزاب متّحد از نواحی و اطراف به خانه های منافقان در مدینه و درخواست اظهار شرک ، آنان ، با ایشان همسویی می کردند .
و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها و ما تلبّثوا بها إلاّ یسیرًا
نایب فاعل فعل <دخلت> می تواند <بیوت> و می تواند <یثرب> باشد. برداشت یاد شده، براساس احتمال نخست است. لازم به ذکر است که <اقطار> جمع <قطر> است که به معنای جانب است (مفردات راغب). مراد از <الفتنه> به قرینه مقام، شرک است.
5 - در صورت نفوذ دشمن به مدینه ، پس از محاصره از سوی احزاب متّحد ، منافقان به جای دفاع ، به تلاش به نفع دشمن می پرداختند .
ص: 204
و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها
برداشت بالا، بنابراین است که ضمیر در <دخلت> به <یثرب> برگردد و مراد از <الفتنه>، تلاش تخریبی علیه مسلمانان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 3
3 - روابط خائنانه منافقان مدینه ، با کافران اهل کتاب ( یهود بنی نضیر )
الذین نافقوا یقولون لإخونهم الذین کفروا من أهل الکت-ب لئن أخرجتم لنخرجنّ معکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 1
1 - امیدبخشی خداوند به مؤمنان مدینه ، درباره اصلاح روابط آنان و اهل مکه
عسی اللّه أن یجعل بینکم و بین الذین عادیتم منهم مودّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 3
3 - رفع نگرانی از مؤمنان مدینه از سوی خداوند ، نسبت به آینده بازماندگان ایشان در مکه
عسی اللّه . .. مودّه
با توجه به این که شأن نزول آیات پیشین، حرکتی بود که از حاطب بن أبی بلتعه - به انگیزه مصونیت دادن خانوده اش در مکه - صورت گرفته بود; خداوند پس از نفی شیوه وی، با این نوید به او و امثالش، نوعی اطمینان بخشیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 1
1 - در صورت ورود احزاب متّحد از نواحی و اطراف به خانه های منافقان در مدینه و درخواست اظهار شرک ، آنان ، با ایشان همسویی می کردند .
و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها و ما تلبّثوا بها إلاّ یسیرًا
نایب فاعل فعل <دخلت> می تواند <بیوت> و می تواند <یثرب> باشد. برداشت یاد شده، براساس احتمال نخست است. لازم به
ص: 205
ذکر است که <اقطار> جمع <قطر> است که به معنای جانب است (مفردات راغب). مراد از <الفتنه> به قرینه مقام، شرک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 13
13 - منافقان مدینه ، فاقد ثبات روانی بودند و موضع گیری شان ، تابع مساعد بودن فضا و جو بود .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا . .. فإذا جاء الخوف ... تدور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 9 - 3
3 - < انصار > ، بنیانگذار جامعه ایمانی در مدینه قبل از هجرت
و الذین تبوّءو الدار و الإیم-ن من قبلهم
<تبوّء> - چنانچه مفردات و المیزان اشاره کرده اند - به معنای مهیا ساختن و آماده کردن است. در این صورت <تبوّءو الدار و الإیمان> کنایه از فراهم سازی محیط اجتماعی و دینی و <من قبلهم> به حذف مضاف و تقدیر <من قبل هجرتهم> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 10 - 13،14،15
13 - پس از محاصره مدینه از سوی احزاب متّحد ، ظنّ و گمان های گوناگونی درباره خدا ، در میان مردم مسلمان پدید آمد .
إذ جاءوکم . .. و تظنّون باللّه الظنونا
<ظنون> مفعول مطلق عددی است و <ال > در آن، برای جنس است. جمع آورده شدن <ظنون > همراه با <ال> دلالت بر تعدد و گوناگونی می کند.
14 - عارض شدن بدگمانی به خدا در مسلمانان ، در پیِ هجوم احزاب متّحد به مدینه
إذ جاءوکم . .. و تظنّون باللّه الظنونا
احتمال دارد که مخاطب فعل <تظنّون> مسلمانان باشند و یکی از احتمال های <الظنونا> بدگمانی باشد. آیات بعدی می تواند قرینه ای بر نکته یاد شده باشد.
15 - ظنّ و گمان های مردم مدینه درباره وعده های خدا ، در پی هجوم احزاب متّحد ، علاوه بر گوناگونی ، نو به نو و در حال تجدید شدن بود .
ص: 206
و تظنّون باللّه الظنونا
آوردن فعل مضارع <تظنّون> به منظور بیان پدید آمدن گمان، می تواند بیان کننده تداوم و تجدید شدن آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تین - 95 - 1 - 5
5 - < عن أبی الحسن الاوّل قال : قال رسول اللّه ( ص ) : إنّ اللّه تبارک و تعالی . . . اختار من البلدان أربعه فقال عزّوجلّ : < و التین و الزیتون . و طور سینین . و ه-ذا البلد الأمین > فالتین المدینه ، و الزیتون بیت المقدّس ، و طور سینین الکوفه و ه-ذا البلد الأمین مکّه ;
از امام موسی بن جعفر(ع) روایت شده است که فرمود: رسول خدا(ص) فرمود: خداوند تبارک و تعالی . .. از بین شهرها، چهار شهر را انتخاب کرد. او - که عزیز و جلیل است - فرمود: < والتین و الزیتون . و طور سینین . و ه-ذا البلد الأمین>. پس <تین> مدینه و <زیتون> بیت المقدس و <طور سینین> کوفه و <ه-ذا البلد الأمین> مکه است.>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 5
5 - در مدینه ، در عصر پیامبر ، افرادی شایعه پراکن وجود داشت .
لئن لم ینته . .. المرجفون
<رَجْف> (مصدر ثلاثی مجرد <مرجفون>) به معنای <اضطراب شدید> است (مفردات راغب). در آیه، به تناسب معنای لغوی، منظور از آن کسانی اند که با پخش سخنان بیهوده، آرامش مردم را سلب می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 5
5 - شایعه پراکنان در مدینه ، در صورت ادامه شایعه پراکنی ، محکوم به قتل بودند .
لئن لم ینته . .. و المرجفون فی المدینه ... أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 101 - 4
ص: 207
4 - حرکت های نفاق آمیز منافقان مدینه ، پیچیده تر و شدیدتر از منافقان بادیه نشین بود .
و ممن حولکم . .. و من أهل المدینه مردوا علی النفاق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 2 - 6
6 - اهل کتاب و مشرکان مکه و مدینه ، خود را منتظر فرستاده ویژه خداوند می دانستند و ترک مرام خویش را به آن مشروط ساخته بودند .
لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه . رسول من اللّه
برداشت یاد شده، ناظر به احتمال اراده <منفکّین عن الکفر> است که در برداشت های آیه پیشین توضیح داده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 1،2،7
1 - در صورت ورود احزاب متّحد از نواحی و اطراف به خانه های منافقان در مدینه و درخواست اظهار شرک ، آنان ، با ایشان همسویی می کردند .
و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها و ما تلبّثوا بها إلاّ یسیرًا
نایب فاعل فعل <دخلت> می تواند <بیوت> و می تواند <یثرب> باشد. برداشت یاد شده، براساس احتمال نخست است. لازم به ذکر است که <اقطار> جمع <قطر> است که به معنای جانب است (مفردات راغب). مراد از <الفتنه> به قرینه مقام، شرک است.
2 - منافقان مدینه ، دل در گرو شرک داشتند و ایمان شان ظاهری بود .
و لو دخلت علیهم . .. ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها
7 - منافقان مدینه ، به قدری در عقیده خود متزلزل بودند که در صورت درخواست اظهار شرک ، آنان بی درنگ شرک میورزیدند .
و لو دخلت علیهم . .. ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها ... و ما تلبّثوا بها إلاّیسیرًا
استثنای در کلام، برای تقویت نفی مستثنا است. بنابراین، معنا چنین است که آنان، در پاسخ درخواست شرک، هیچ درنگ نمی کردند و اظهار شرک می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 208
14 - احزاب - 33 - 19 - 12
12 - منافقان مدینه ، با برطرف شدن ترس از جنگ ، با زبانی تند و گزنده ، به مسلمانان طعنه می زدند .
فإذا ذهب الخوف سلقوکم بألسنه حداد
<سلق> (مصدر <سلقوا>) به معنای <مغلوب کردن و به زمین زدن چیزی با قهر و غلبه> است (مفردات راغب). <حداد> (جمع <حدید>) به معنای <تیز> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 9
9 - ظن و گمان منافقان و بیماردلان مدینه ، در غزوه احزاب ، این بود که وعده خدا و پیامبرش ، جز فریب نیست .
و تظنّون باللّه الظنونا . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ
<و إذ یقول> می تواند تفسیر <الظنونا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 101 - 10
10 - حاضران در مرکز معرفت و پایگاه اسلامی ، دارای مسؤولیتی بیشتر و حرکت منافقانه در آن جا ، دارای عذابی مضاعف *
و ممن حولکم من الأعراب . .. سنعذبهم مرتین
دو مرتبه عذاب شدن منافقان مذکور احتمال دارد از آن جهت باشد که با وجود نزدیک بودن به مؤمنان (ممن حولکم) و با وجود حضور در مرکز تبلیغ دین (المدینه) راه نفاق پیموده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 4،6،7
4 - منافقان مدینه ، دوست داشتند که در صورت تکرار هجوم احزاب متّحد به مدینه ، در بیابان و در میان بادیه نشینان باشند .
و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب
6 - منافقان مدینه ، در عین ترس از حضور در مدینه ، به هنگام حمله دشمن ، دوست داشتند از اخبار مربوط به مسلمانان آگاه باشند .
و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب یسئلون عن أنبائکم
ص: 209
7 - منافقان مدینه ، به پی گیری تحولات و رخداد های مدینه ، علاقه مند بودند .
یسئلون عن أنبائکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 24،26
24 - رفتار های بیمارگونه منافقان مدینه ، ناشی از بی ایمانی آنان بود .
أشحّه علیکم فإذا جاء الخوف . .. تدور أعینهم ... فإذا ذهب الخوف سلقوکم بألسنه حدا
26 - رفتار های بیمارگونه منافقان مدینه ، امری پیش پا افتاده بود و نمی توانست مشکلی ایجاد کند .
أشحّه علیکم . .. سلقوکم ... و کان ذلک علی اللّه یسیرًا
احتمال دارد مشارالیه <ذلک> حال و وضع منافقان مدینه، یعنی تلاش آنان برای بازداشتن مسلمانان از شرکت در جهاد و آزار زبانی شان باشد در این صورت، سهل بودن آن کارها برای خدا، به معنای این خواهد بود که آن تلاش ها، مشکلی ایجاد نمی کند و اموری سهل و پیش پا افتاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 27 - 8
8 - قدرت مطلق خداوند ، عامل شکست یهود بنی قریظه و پیروزی مسلمانان مدینه بود .
أنزل الذین ظ-هروهم . .. فریقًا تقتلون ... وکان اللّه علی کلّ شیء قدیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 23 - 2،6،8،11
2 - مسلمانان مدینه ، با خدا ، عهد بسته بودند که از جهاد و رویارویی با دشمن نگریزند .
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه علیه
6 - برخی از مسلمانان مدینه ، در عمل به عهد خود با خدا ، تا پای جان پیش رفتند .
فمنهم من قضی نحبه
<نحب> در لغت، به معنای <نذر واجب> است (مفردات راغب). <قضی نحبه> کنایه از مرگ و یا کشته شدن است.
8 - برخی از صاحبان عهد با خدا ، از مسلمانان مدینه ، در انتظار فرا رسیدن فرصتی مناسب برای عمل به عهد خویش بودند .
ص: 210
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه علیه . .. و منهم من ینتظر
11 - صاحبان عهد با خداوند ، از مسلمانان مدینه ، بر خلاف منافقانِ آن دیار ، هیچ گاه از زیر بار عهد خود شانه خالی نکردند .
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه . .. و ما بدّلوا تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 1،3
1 - منافقان حاضر در صحنه غزوه احزاب ، و مصمم به فرار از آن ، پیش تر در غزوه اُحد تعهد کرده بودند که از جهاد با دشمن نگریزند .
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل لایولّون الأدب-ر
مرجع ضمیر در <کانوا> گروهی از منافقان اند که در غزوه اُحد ترسیدند و تصمیم به فرار گرفتند، ولی عهد کردند که دیگربار چنین نکنند.
3 - عهد منافقان مدینه با خدا برای فرار نکردن از جهاد ، مورد حساب کشی خداوند است .
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل . .. و کان عهد اللّه مسئولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 7،2
7 - منافقان مدینه ، از سوی خداوند ، به خاطر شکستن عهد خود تهدید شدند .
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل . .. و کان عهد اللّه مسئولاً
2 - منافقان مدینه ، پیمان خود را برای فرار نکردن از جهاد ، شکستند .
إن یریدون إلاّ فرارًا . .. و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 23 - 11
11 - صاحبان عهد با خداوند ، از مسلمانان مدینه ، بر خلاف منافقانِ آن دیار ، هیچ گاه از زیر بار عهد خود شانه خالی نکردند .
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه . .. و ما بدّلوا تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 10
10 - اطمینان بخشی خداوند به مؤمنان ، در وفا نکردن منافقان به پیمان خویش باکافران ( یهود بنی نضیر )
ص: 211
و اللّه یشهد إنّهم لک-ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 12 - 1،2
1 - خبر دادن خداوند ، به همگام نشدن منافقان با یهود بنی نضیر در مسیر تبعید آنان
لئن أُخرجوا لایخرجون معهم
2 - خبر دادن خداوند ، از پایبند نبودن منافقان به تعهّد خویش ، در یاری بنی نضیر به هنگام جنگ
و لئن قوتلوا لاینصرونهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 56 - 4
4 - یهودیان مدینه در عصر بعثت نمونه پست ترین جنبندگان به سبب اصرارشان بر کفر و از میان بردن زمینه های ایمان در خویش و شکستن پیمانها
إن شر الدواب عنداللّه الذین کفروا . .. الذین عهدت منهم ثم ینقضون عهدهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 2
2 - منافقان مدینه ، پیمان خود را برای فرار نکردن از جهاد ، شکستند .
إن یریدون إلاّ فرارًا . .. و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 16 - 3،6
3 - منافقان شرکت کننده در غزوه احزاب ، درصدد فرار از جهاد ، به منظور نجات خود بودند .
قل لن ینفعکم الفرار
6 - منافقان حاضر در غزوه احزاب ، برای نجات از مرگ و یا کشته شدن ، تصمیم به فرار از جهاد گرفتند .
إن یریدون إلاّ فرارًا . .. إن فررتم من الموت أو القتل
ص: 212
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 16 - 3،6
3 - منافقان شرکت کننده در غزوه احزاب ، درصدد فرار از جهاد ، به منظور نجات خود بودند .
قل لن ینفعکم الفرار
6 - منافقان حاضر در غزوه احزاب ، برای نجات از مرگ و یا کشته شدن ، تصمیم به فرار از جهاد گرفتند .
إن یریدون إلاّ فرارًا . .. إن فررتم من الموت أو القتل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 1
1 - منافقان حاضر در صحنه غزوه احزاب ، و مصمم به فرار از آن ، پیش تر در غزوه اُحد تعهد کرده بودند که از جهاد با دشمن نگریزند .
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل لایولّون الأدب-ر
مرجع ضمیر در <کانوا> گروهی از منافقان اند که در غزوه اُحد ترسیدند و تصمیم به فرار گرفتند، ولی عهد کردند که دیگربار چنین نکنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 62 - 4
4 - فرمان مهدورالدم بودن منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان در مدینه ، ادامه اجرای سنّت تغییر ناپذیر الهی بوده است .
أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا . .. سنّه اللّه ... ولن تجد لسنّه اللّه تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 62 - 4
4 - فرمان مهدورالدم بودن منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان در مدینه ، ادامه اجرای سنّت تغییر ناپذیر الهی بوده است .
ص: 213
أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا . .. سنّه اللّه ... ولن تجد لسنّه اللّه تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 62 - 4
4 - فرمان مهدورالدم بودن منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان در مدینه ، ادامه اجرای سنّت تغییر ناپذیر الهی بوده است .
أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا . .. سنّه اللّه ... ولن تجد لسنّه اللّه تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 56 - 9
9 - مؤمنان در مدینه ، برخوردار از قدرت و شوکت بسیار در مقایسه با منافقان
و یحلفون باللّه إنهم لمنکم . .. و لکنهم قوم یفرقون
بیم منافقان و تلاش آنان برای مؤمن جلوه دادن خود، نشانه ای از قدرت و شوکت مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 6
6 - تزلزل منافقان مدینه در غزوه احزاب ، ناشی از بی ایمانی آنان بود .
و یستئذن فریق منهم . .. یقولون إنّ بیوتنا عوره ... إن یریدون إلاّ فرارًا ... ثمّ
<ثمّ سئلوا الفتنه> دلالت می کند که آنان، با درخواست شرک، آن را قبول می کردند. چنین امری اشعار دارد که استیذان در ترک جهاد و بهانه جویی برای فرار، ناشی از بی ایمانی و تزلزل در عقیده بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 21،24
21 - منافقان مدینه ، به اسلام ، ایمان نیاوردند .
أُول-ئک لم یؤمنوا
24 - رفتار های بیمارگونه منافقان مدینه ، ناشی از بی ایمانی آنان بود .
أشحّه علیکم فإذا جاء الخوف . .. تدور أعینهم ... فإذا ذهب الخوف سلقوکم بألسنه حدا
ص: 214
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 56 - 4
4 - یهودیان مدینه در عصر بعثت نمونه پست ترین جنبندگان به سبب اصرارشان بر کفر و از میان بردن زمینه های ایمان در خویش و شکستن پیمانها
إن شر الدواب عنداللّه الذین کفروا . .. الذین عهدت منهم ثم ینقضون عهدهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 1 - 5
5 - < عن أبی جعفر ( ع ) [ فی قوله تعالی < ویل للمطففین > ] قال : نزلت علی نبیّ اللّه ( ص ) حین قدم المدینه و هم یومئذ اسوأ الناس کیلاً فأحسنوا الکیل ;
از امام باقر(ع) [درباره قول خدای تعالی <ویل للمطففین>] روایت شده است که فرمود: هنگامی که پیامبر خدا(ص) وارد مدینه شد، این آیه بر آن حضرت نازل گشت; در حالی که در آن زمان مردم مدینه در پیمانه کردن از همه بدتر بودند (یعنی در وزن اجناس خیانت می نمودند) و پس از نزول این آیه، پیمانه کردن را نیکو انجام دادند>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 15
15 - منافقان مدینه ، افرادی کمْ کار و پرگو بودند .
و لایأتون البأس إلاّ قلیلاً . .. فإذا ذهب الخوف سلقوکم بألسنه حداد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 16
16 - در مدینه عصر پیامبر ( ص ) گروه های مختلف فکری و عقیدتی زندگی می کردند .
نساء المؤمنین . .. لئن لم ینته المن-فقون
ص: 215
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 5
5 - در صورت نفوذ دشمن به مدینه ، پس از محاصره از سوی احزاب متّحد ، منافقان به جای دفاع ، به تلاش به نفع دشمن می پرداختند .
و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها
برداشت بالا، بنابراین است که ضمیر در <دخلت> به <یثرب> برگردد و مراد از <الفتنه>، تلاش تخریبی علیه مسلمانان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 25 - 2،3
2 - احزاب متّحدِ محاصره کننده مسلمانان در مدینه ، همگی ، کافر بودند .
و ردّ اللّه الذین کفروا
طبق آنچه در آغاز سوره آمد، احزاب گرد آمده برای جنگ با مسلمانان مدینه، از مشرکان و منافقان و یهودیان بودند، ولی خداوند از همه آنان، به <الذین کفروا> تعبیر کرده است و این، حکایت از کفر همگی آنان می کند.
3 - احزاب متّحد ، در حالی از محاصره مدینه ناامید و پراکنده شدند که آکنده از خشم بودند .
و ردّ اللّه الذین کفروا بغیظهم
<باء> در <بغیظ> برای ملابسه است و <بغیظهم> حال برای موصول <الذین کفروا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 10 - 1
1 - مسلمانان مدینه ، از ناحیه بالا و پایین مدینه ، در محاصره دشمن ( احزاب متّحد ) قرار گرفتند .
إذ جاءوکم من فوقکم و من أسفل منکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 10
10 - پیامبراکرم ( ص ) ، شخصیتی محوری و تصمیم گیر در مدینه بود .
ص: 216
ینظرون إلیک
آوردن جمله <ینظرون إلیک> در لابه لای جمله ای که در صدد بیان وصف آشفتگی منافقان، به هنگام شنیدن خبر جنگ است، نشان دهنده این واقعیت است که آنان، از این جهت به پیامبر(ص) نگاه می کردند، تا رخصتی برای ترک جهاد به دست آورند و این، از موقعیت آن حضرت حکایت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 101 - 11
11 - دوری منافقان بادیه نشین از مدینه و مهارت منافقان داخل مدینه ، سبب ناشناخته ماندن آنان نزد پیامبر ( ص ) و مؤمنان شد .
و ممن حولکم من الأعراب . .. لاتعلمهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 18 - 3
3 - در مدینه ، مخالفانی وجود داشتند که درصدد جذب منافقان به سوی خود بودند .
و القائلین لإخونهم هلمّ إلینا
مراد از <القائلین> طبق گفته مفسران، یهودیان اطراف مدینه بوده اند. مرجع ضمیر در <إخوانهم> افراد منافق اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 9 - 3
3 - < انصار > ، بنیانگذار جامعه ایمانی در مدینه قبل از هجرت
و الذین تبوّءو الدار و الإیم-ن من قبلهم
<تبوّء> - چنانچه مفردات و المیزان اشاره کرده اند - به معنای مهیا ساختن و آماده کردن است. در این صورت <تبوّءو الدار و الإیمان> کنایه از فراهم سازی محیط اجتماعی و دینی و <من قبلهم> به حذف مضاف و تقدیر <من قبل هجرتهم> است.
ص: 217
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 3
3 - پیمودن مسافت مدینه تا تبوک به دلیل دوری راه ، برای برخی افراد ( منافقان ) دشوار می نمود .
و لکن بعدت علیهم الشقه
<شقه> به معنای سختی و مشقت و کنایه از مسافت است; یعنی، به نظر آنان (منافقان)راه میان مدینه و تبوک راهی طولانی و پیمودن آن طاقت فرساست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 92 - 8
8 - بُعد مسافت میان مدینه و رزمگاه تبوک *
قلت لا أجد ما أحملکم علیه
منظور از <أحملکم> می تواند مطلق ساز و برگ نظامی نباشد، بلکه فقط وسیله سواری و مرکب مورد نظر باشد ; که در این صورت عدم امکان پیاده رفتن به جنگ، به خاطر بعد مسافت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 26 - 5،6
5 - خداوند ، مسلمانان صدر اسلام را پس از هجرت ، در مدینه مأوی داد و از سلطه مشرکان خارج کرد .
فأویکم و أیدکم بنصره
6 - خداوند ، مسلمانان صدر اسلام را در مدینه با امداد های خویش توانا و قدرتمند ساخت .
تخافون أن یتخطفکم الناس فأویکم و أیدکم بنصره
<تأیید> به معنای تقویت کردن و قدرتمند ساختن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 18 - 4
4 - منافقان مدینه ، در صدد جذب مسلمان های ضعیف الایمان ، به سوی باند خود بودند .
و القائلین لإخونهم هلمّ إلینا
احتمال دارد مرجع ضمیر در <القائلین> منافقان، و مرجع در <إخوانهم> مسلمان هایی باشد که در آیات پیش، از آنان به <الذین فی قلوبهم مرض> تعبیر شده است و منظور، مسلمان هایی بودند که ضعف عقیده داشتند.
ص: 218
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 10 - 2،8،11،13،15
2 - احزاب متّحد ، در جنگ علیه مسلمانان ، جمعیتی فراوان داشتند .
إذ جاءتکم جنود . .. إذ جاءوکم من فوقکم و من أسفل منکم
<جنود> جمع <جند> است و دلالت بر چندین سپاه می کند. آمدن نیروها از بالا دست مدینه و پایین دست آن نیز مؤید این نکته است; زیرا آنان دارای جمعیتی چشمگیر بوده اند که توانسته اند نیروهایشان را در اطراف مدینه مستقر کنند.
8 - هجوم احزاب متّحد به مدینه ، برای درهم شکستن مسلمانان ، مسلمانان را به قدری وحشت زده کرد که همانند افراد محتضر شدند .
إذ جاءوکم . .. و إذ زاغت الأبص-ر و بلغت القلوب الحناجر
مراد از به حنجره رسیدن قلب ها، خفگی و به حال مرگ افتادن است.
11 - ایّام هجوم احزاب متّحد به مدینه ، روزهایی بس سخت و نگران کننده برای مسلمانان بود .
إذ جاءوکم . .. و إذ زاغت الأبص-ر و بلغت القلوب الحناجر
13 - پس از محاصره مدینه از سوی احزاب متّحد ، ظنّ و گمان های گوناگونی درباره خدا ، در میان مردم مسلمان پدید آمد .
إذ جاءوکم . .. و تظنّون باللّه الظنونا
<ظنون> مفعول مطلق عددی است و <ال > در آن، برای جنس است. جمع آورده شدن <ظنون > همراه با <ال> دلالت بر تعدد و گوناگونی می کند.
15 - ظنّ و گمان های مردم مدینه درباره وعده های خدا ، در پی هجوم احزاب متّحد ، علاوه بر گوناگونی ، نو به نو و در حال تجدید شدن بود .
و تظنّون باللّه الظنونا
آوردن فعل مضارع <تظنّون> به منظور بیان پدید آمدن گمان، می تواند بیان کننده تداوم و تجدید شدن آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 1
1 - منافقان ، همسو با احزاب متّحد ، در غزوه احزاب برای درهم شکستن روحیه مسلمانان فعالیت می کردند .
إذ جاءتکم جنود . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه ... إلاّ غرورًا
فعل مضارع <یقول> بر تداوم کار منافقان دلالت می کند که از آن، به <فعالیت> تعبیر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 1،2
1 - عده ای از منافقان ، مسلمانان شرکت کننده در غزوه احزاب را ، به ترک جهاد وسوسه می کردند .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
ص: 219
2 - منافقان برای ماندن مسلمانان به همراه پیامبر ( ص ) در غزوه احزاب - باتوجه به هجوم دشمن - وجهی منطقی قائل نبودند و آنان را به ترک غزوه ، دعوت می کردند .
قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 22 - 9،10
9 - مسلمانان مدینه ، در غزوه احزاب ، به رغم قدرت و شوکت دشمن و کارشکنی های منافقان ، تسلیم امر پیامبر ( ص ) برای جهاد بودند .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم إلاّ إیم-نًا و تسلیمًا
ممکن است <تسلیماً> به قرینه مقام (بحث جهاد و هجوم دشمن و نیز الگو بودن پیامبر(ص)) تسلیم بودن به امر پیامبر(ص) برای جهاد باشد.
10 - توجه مسلمانان مدینه به تحقق وعده های خدا و پیامبرش ، در غزوه احزاب ، باعث شد که آنان ، با دیدن سپاه دشمن بر ایمان شان افزوده شود .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه-ذا ما وعدنا اللّه و رسوله . .. و ما زادهم إل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 22 - 1،2،6،9،10
1 - مسلمانان مدینه ، با دیدن سپاهیان احزاب متّحد ، اذعان داشتند ، آنچه دیده اند ، همان چیزی است که خدا و پیامبرش وعده داده اند .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه-ذا ما وعدنا اللّه و رسوله
2 - مسلمانان مدینه ، پیشاپیش ، از رویارویی شان با احزاب متّحد ، با خبر بودند .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه-ذا ما وعدنا اللّه و رسوله
6 - آنچه مسلمانان مدینه ، در رویارویی با احزاب متّحد مشاهده کردند ، بر ایمان شان به راه خود و تسلیم بودن شان افزود .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم الاّ إیم-نًا و تسلیمًا
فاعل <زاد> مصدر فعل <رأی> است. بنابراین، استفاده می شود که مشاهده دشمنان، بر ایمان مسلمانان افزوده است.
9 - مسلمانان مدینه ، در غزوه احزاب ، به رغم قدرت و شوکت دشمن و کارشکنی های منافقان ، تسلیم امر پیامبر ( ص ) برای جهاد بودند .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم إلاّ إیم-نًا و تسلیمًا
ممکن است <تسلیماً> به قرینه مقام (بحث جهاد و هجوم دشمن و نیز الگو بودن پیامبر(ص)) تسلیم بودن به امر پیامبر(ص) برای جهاد باشد.
10 - توجه مسلمانان مدینه به تحقق وعده های خدا و پیامبرش ، در غزوه احزاب ، باعث شد که آنان ، با دیدن سپاه دشمن بر ایمان شان افزوده شود .
ص: 220
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه-ذا ما وعدنا اللّه و رسوله . .. و ما زادهم إل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 101 - 10
10 - حاضران در مرکز معرفت و پایگاه اسلامی ، دارای مسؤولیتی بیشتر و حرکت منافقانه در آن جا ، دارای عذابی مضاعف *
و ممن حولکم من الأعراب . .. سنعذبهم مرتین
دو مرتبه عذاب شدن منافقان مذکور احتمال دارد از آن جهت باشد که با وجود نزدیک بودن به مؤمنان (ممن حولکم) و با وجود حضور در مرکز تبلیغ دین (المدینه) راه نفاق پیموده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 25 - 8
8 - خداوند ، مؤمنان مدینه را در روز های سخت و وانفسای هجوم همه جانبه دشمن ، یاری کرد .
إذ جاءوکم من فوقکم و من أسفل منکم و إذ زاغت الأبص-ر . .. هنالک ابتلی المؤمنون ..
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 11 - 3
3 - مسلمانان مدینه ، با هجوم احزاب متّحد ، در شرایط سختی قرار گرفتند .
و زلزلوا زلزالاً شدیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 89 - 8
8 - یهودیان مدینه ، پیش از اسلام در گیر با کافران و از ناحیه آنان در سختی و فشار بودند .
و کانوا من قبل یستفتحون علی الذین کفروا
ص: 221
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 10
10 - اطمینان بخشی خداوند به مؤمنان ، در وفا نکردن منافقان به پیمان خویش باکافران ( یهود بنی نضیر )
و اللّه یشهد إنّهم لک-ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 56 - 9
9 - مؤمنان در مدینه ، برخوردار از قدرت و شوکت بسیار در مقایسه با منافقان
و یحلفون باللّه إنهم لمنکم . .. و لکنهم قوم یفرقون
بیم منافقان و تلاش آنان برای مؤمن جلوه دادن خود، نشانه ای از قدرت و شوکت مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 81 - 3
3 - جلسات سرّی و توطئه گرانه منافقان علیه پیامبر ( ص ) در مدینه
و یقولون طاعه فاذا برزوا من عندک بیّت طائفه منهم غیر الذی تقول
برخی گفته اند که این آیه درباره منافقان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 11،14
11 - توجه زیاد منافقان مدینه ، به پیامبر ( ص ) هنگام سختی و جنگ ، به منظور دریافت نظر نهایی آن حضرت
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک
فعل مضارع <ینظرون> حکایت از تکرار نگاه می کند. اصل نگاه به آن حضرت هم، به قرینه مقام - که وضعیت دشواری و سختی است - برای جلب نظر آن حضرت برای اِعلام آتش بس و یا آزاد کردن آنان از جنگ است.
14 - منافقان مدینه ، در سختی و آسایش ، به مسلمانان ، بخل میورزیدند .
ص: 222
و لایأتون البأس إلاّ قلیلاً . أشحّه علیکم ... فإذا ذهب الخوف سلقوکم بألسنه حداد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 4
4 - منافقان مدینه ، به همراه مسلمانان ، در غزوه های پیامبر ( ص ) شرکت می کردند .
و إذ یقول المن-فقون . .. ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ غرورًا ... و لقد کانوا ع-هد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 1
1 - منافقان حاضر در صحنه غزوه احزاب ، و مصمم به فرار از آن ، پیش تر در غزوه اُحد تعهد کرده بودند که از جهاد با دشمن نگریزند .
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل لایولّون الأدب-ر
مرجع ضمیر در <کانوا> گروهی از منافقان اند که در غزوه اُحد ترسیدند و تصمیم به فرار گرفتند، ولی عهد کردند که دیگربار چنین نکنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 1
1 - منافقان ، همسو با احزاب متّحد ، در غزوه احزاب برای درهم شکستن روحیه مسلمانان فعالیت می کردند .
إذ جاءتکم جنود . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه ... إلاّ غرورًا
فعل مضارع <یقول> بر تداوم کار منافقان دلالت می کند که از آن، به <فعالیت> تعبیر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 1،4،8،11،20
1 - عده ای از منافقان ، مسلمانان شرکت کننده در غزوه احزاب را ، به ترک جهاد وسوسه می کردند .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
4 - منافقان ، به نفع جبهه احزاب متّحد ، برای درهم شکستن جبهه مسلمانان ، فعالیت تبلیغاتی داشتند .
ص: 223
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
8 - برخی از منافقان و بیماردلان مدینه ، از پیامبر ( ص ) برای ترک جهاد در غزوه احزاب ، به بهانه ناامن بودن خانه و کاشانه شان ، مصرّانه اجازه می خواستند .
و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عوره
مراد از <عوره> در آیه، مستحکم نبودن خانه و قابل ورود بودن آن برای هر کس است که بخواهد وارد شود(مفردات راغب).
11 - مستحکم نبودن خانه و کاشانه ، بهانه منافقان و افراد بیماردل برای گریز از جهاد در غزوه احزاب بود .
و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عوره و ما هی بعوره إن یریدون إلاّ فر
20 - < عن عبداللّه الحلبی عنه ( ع ) : إنّهم قالوا < إنّ بیوتنا عوره . . . > فأکذبهم اللّه قال : < و ما هی بعوره . . . > و هی رفیعه السمک حصینه ;
از عبداللّه حلبی، از امام(ع) نقل شده که منافقان گفتند: خانه های ما بی حفاظ است. خداوند آنان را تکذیب کرد و فرمود: <و ما هی بعوره...> و آن خانه ها، دارای دیوارهای بلند و محکم بود.>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 3،6
3 - منافقان شرکت کننده در غزوه احزاب ، در صورت حضور در داخل خانه هایشان و هجوم دشمن ، از آن دفاع نمی کردند .
یقولون إنّ بیوتنا عوره . .. و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها
6 - تزلزل منافقان مدینه در غزوه احزاب ، ناشی از بی ایمانی آنان بود .
و یستئذن فریق منهم . .. یقولون إنّ بیوتنا عوره ... إن یریدون إلاّ فرارًا ... ثمّ
<ثمّ سئلوا الفتنه> دلالت می کند که آنان، با درخواست شرک، آن را قبول می کردند. چنین امری اشعار دارد که استیذان در ترک جهاد و بهانه جویی برای فرار، ناشی از بی ایمانی و تزلزل در عقیده بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 1
1 - منافقان حاضر در صحنه غزوه احزاب ، و مصمم به فرار از آن ، پیش تر در غزوه اُحد تعهد کرده بودند که از جهاد با دشمن نگریزند .
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل لایولّون الأدب-ر
مرجع ضمیر در <کانوا> گروهی از منافقان اند که در غزوه اُحد ترسیدند و تصمیم به فرار گرفتند، ولی عهد کردند که دیگربار چنین نکنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 16 - 3،6،7
3 - منافقان شرکت کننده در غزوه احزاب ، درصدد فرار از جهاد ، به منظور نجات خود بودند .
قل لن ینفعکم الفرار
6 - منافقان حاضر در غزوه احزاب ، برای نجات از مرگ و یا کشته شدن ، تصمیم به فرار از جهاد گرفتند .
إن یریدون إلاّ فرارًا . .. إن فررتم من الموت أو القتل
ص: 224
7 - خداوند ، به منافقان شرکت کننده در غزوه احزاب ، با بیان این که حتی در صورت فرار از جبهه جهاد ، گرفتار مرگ یا قتل ، در جای دیگر یا زمان دیگر می شوند ، هشدار داده است .
إن فررتم من الموت أو القتل و إذًا لاتمتّعون إلاّ قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 3،4
3 - روابط خائنانه منافقان مدینه ، با کافران اهل کتاب ( یهود بنی نضیر )
الذین نافقوا یقولون لإخونهم الذین کفروا من أهل الکت-ب لئن أخرجتم لنخرجنّ معکم
4 - افشاگری خداوند ، درباره عناصر نفاق پیشه و مرتبط با دشمن ( یهود بنی نضیر )
ألم تر إلی الذین نافقوا یقولون لإخونهم الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 12 - 1،2
1 - خبر دادن خداوند ، به همگام نشدن منافقان با یهود بنی نضیر در مسیر تبعید آنان
لئن أُخرجوا لایخرجون معهم
2 - خبر دادن خداوند ، از پایبند نبودن منافقان به تعهّد خویش ، در یاری بنی نضیر به هنگام جنگ
و لئن قوتلوا لاینصرونهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 18 - 2،8
2 - تلاش شدید منافقان مدینه ، برای بازداشتن مسلمانان از جهاد در غزوه احزاب
و إذ قالت طائفه منهم . .. لامقام لکم فارجعوا ... قد یعلم اللّه المعوّقین منکم
تضعیف <عوّق> برای بیان شدت و غلظت بازدارندگی، است.
8 - منافقان مدینه ، علاوه بر بازداشتن دیگران از حضور در جبهه جهاد ، خود نیز در آن ، حضوری کم رنگ داشتند .
قد یعلم اللّه المعوّقین . .. و القائلین لإخونهم ... و لایأتون البأس إلاّ قلیلاً
بنابراین احتمال که جمله <و لایأتون البأس. ..> حال برای <المعوّقین> و <القائلین> باشد، نکته یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 5
ص: 225
5 - منافقان مدینه ، حضور در جبهه جهاد را ، مساوی با کشته شدن و از بین رفتن تلقی می کردند .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت
این که آیه بیان می کند که آنان، با شنیدن خبر جنگ، به حال احتضار درمی آمدند، حکایت از این نکته می کند که منافقان مدینه وقوع جنگ و شرکت در جبهه جهاد را مساوی با کشته شدن تلقی می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 8
8 - در صورت حضور منافقان مدینه ، در جبهه مسلمانان ، جز اندکی در جنگ و جهاد ، شرکت نمی کردند .
و لو کانوا فیکم ما ق-تلوا إلاّ قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 6،7
6 - منافقان مدینه ، در عین ترس از حضور در مدینه ، به هنگام حمله دشمن ، دوست داشتند از اخبار مربوط به مسلمانان آگاه باشند .
و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب یسئلون عن أنبائکم
7 - منافقان مدینه ، به پی گیری تحولات و رخداد های مدینه ، علاقه مند بودند .
یسئلون عن أنبائکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 16 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، موظف بود که عقیده منافقان مدینه را درباره حفظ جان از خطر مرگ ، تصحیح کند .
إن یریدون إلاّ فرارًا . .. قل لن ینفعکم الفرار إن فررتم ...و إذًا لاتمتّعون إلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 2،3
2 - منافقان برای ماندن مسلمانان به همراه پیامبر ( ص ) در غزوه احزاب - باتوجه به هجوم دشمن - وجهی منطقی قائل نبودند و
ص: 226
آنان را به ترک غزوه ، دعوت می کردند .
قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
3 - منافقان مدینه ، به مسلمانان وانمود کردند که شکست شان در غزوه احزاب حتمی است .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 3
3 - منافقان مدینه ، به هنگام خبردار شدن از وقوع جنگ احزاب ، به قدری می ترسیدند که چشمان شان بی اختیار ، به چرخش می افتاد .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت
مراد از <الخوف> به قرینه بحث جهاد و هجوم دشمن، خبر جنگ و قتال است که برای منافقان بسیار ترس آور بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 20 - 1،4
1 - منافقان مدینه ، می پنداشتند که احزاب متّحد ، تا مدینه را فتح نکنند ، پراکنده نخواهند شد .
یحسبون الأحزاب لم یذهبوا
4 - منافقان مدینه ، دوست داشتند که در صورت تکرار هجوم احزاب متّحد به مدینه ، در بیابان و در میان بادیه نشینان باشند .
و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 11
11 - توجه زیاد منافقان مدینه ، به پیامبر ( ص ) هنگام سختی و جنگ ، به منظور دریافت نظر نهایی آن حضرت
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک
فعل مضارع <ینظرون> حکایت از تکرار نگاه می کند. اصل نگاه به آن حضرت هم، به قرینه مقام - که وضعیت دشواری و سختی است - برای جلب نظر آن حضرت برای اِعلام آتش بس و یا آزاد کردن آنان از جنگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 15 - 5
5 - منافقان مدینه ، در صف های مسلمانان تنها حضور ظاهری داشتند .
ص: 227
و لقد کانوا ع-هدوا اللّه من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 5،9
5 - منافقان و بیماردلان مدینه ، وعده خدا و پیامبر را بر پیروزی ، فریب و خدعه ای بیش نمی دانستند .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ غرورًا
9 - ظن و گمان منافقان و بیماردلان مدینه ، در غزوه احزاب ، این بود که وعده خدا و پیامبرش ، جز فریب نیست .
و تظنّون باللّه الظنونا . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ
<و إذ یقول> می تواند تفسیر <الظنونا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 7
7 - منافقان ، به نام سابق مدینه ، علاقه مند بودند و از نامگذاری آن شهر به < مدینه النبی > ناخرسند بودند .
ی-أهل یثرب
با توجه به این که نام مدینه، در آیه صدو بیست از سوره توبه و آیه شصت از سوره احزاب آمده و در این جا، از قول منافقان، آن شهر به نام سابق اش خوانده شده، نکته بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 5
5 - منافقان و بیماردلان مدینه ، وعده خدا و پیامبر را بر پیروزی ، فریب و خدعه ای بیش نمی دانستند .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ غرورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 9
ص: 228
9 - ظن و گمان منافقان و بیماردلان مدینه ، در غزوه احزاب ، این بود که وعده خدا و پیامبرش ، جز فریب نیست .
و تظنّون باللّه الظنونا . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ
<و إذ یقول> می تواند تفسیر <الظنونا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 9
9 - ظن و گمان منافقان و بیماردلان مدینه ، در غزوه احزاب ، این بود که وعده خدا و پیامبرش ، جز فریب نیست .
و تظنّون باللّه الظنونا . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ
<و إذ یقول> می تواند تفسیر <الظنونا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 41 - 4
4- محل هجرت مسلمانان مهاجر از مکه ( به مدینه یا حبشه ) جایگاهی شایسته و مناسب برای آنان
و الذین هاجروا فی الله من بعد ما ظلموا لنبوّئنّهم فی الدنیا حسنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 72 - 5
5 - مؤمنان عصر بعثت متشکل از سه گروه : مهاجران ( مؤمنانی که از مکه و یا اطراف آن به مدینه هجرت کردند ) ، انصار ( مؤمنانی که مهاجران را پناه دادند ) و مؤمنان غیر مهاجر
إن الذین ءامنوا و هاجروا . .. و الذین ءاووا و نصروا ... و الذین ءامنوا
<ایواء> (مصدر آووا) به معنای منزل دادن و پناه دادن است و مفعول آن ضمیری است محذوف که به <الذین ءامنوا . .. > برمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 229
7 - توبه - 9 - 101 - 1،11
1 - هشدار خداوند به مؤمنان ، نسبت به وجود منافقانی ناشناخته در اطراف ایشان از بادیه نشینان و نیز از اهل مدینه
و ممن حولکم من الأعراب منفقون و من أهل المدینه مردوا علی النفاق
11 - دوری منافقان بادیه نشین از مدینه و مهارت منافقان داخل مدینه ، سبب ناشناخته ماندن آنان نزد پیامبر ( ص ) و مؤمنان شد .
و ممن حولکم من الأعراب . .. لاتعلمهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 6
6 - یثرب ، نام پیشین مدینه پیامبر است .
ی-أهل یثرب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 127 - 2
2 - نزول دفعی بعضی از سوره های قرآن در مدینه
و إذا ما أنزلت سوره
برداشت فوق بر این اساس است که مقصود از <انزال> در جمله <و إذا ما أنزلت . .. > نزول دفعی باشد. قابل ذکر است که <انزال> مانند <تنزیل> هم در نزول دفعی و هم در نزول تدریجی به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 10
10 - در سپاه مسلمانان ، به هنگام غزوه احزاب ، نظمی استوار ، حاکم بود . به گونه ای که منافقان نیز خود را ملزم به رعایت آن می دانستند .
و یستئذن فریق منهم النبیّ
ص: 230
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 101 - 3
3 - وجود منافقانی مرموز و عادت کرده بر نفاق ، در میان اهل مدینه
و من أهل المدینه مردوا علی النفاق
یکی از معانی <مَرَدَ> <استمر> و <قَرِنَ> (استمرار و عادت) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 22 - 7
7 - شهر مدینه در صدراسلام ، مأمن و پناهگاه مهاجران مسلمان بود .
و لایأتل أُوْلوا الفضل منکم و السعه أن یؤتوا . .. و المه-جرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 3
3 - منافقان مدینه ، به مسلمانان وانمود کردند که شکست شان در غزوه احزاب حتمی است .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 16 - 2
2 - نقش منافقان مدینه ، در وسوسه گری و تحریک یهود بنی نضیر علیه اسلام
ألم تر إلی الذین نافقوا یقولون لإخونهم . .. کمثل الشیط-ن إذ قال للإنس-ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 18
18 - وحی ، نیات منافقان را در رخصت خواهی شان از پیامبر ( ص ) آشکار کرد .
و إذ قالت طائفه منهم ی-أهل یثرب لامقام لکم . .. و یستئذن ... إن یریدون إلاّ فرار
ص: 231
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 4،5
4 - خداوند و پیامبرش ، به مسلمانان وعده داده بودند که در صورت مواجهه آنان با دشمنان شان ، پیروز خواهند شد .
ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّغرورًا
5 - منافقان و بیماردلان مدینه ، وعده خدا و پیامبر را بر پیروزی ، فریب و خدعه ای بیش نمی دانستند .
و إذ یقول المن-فقون و الذین فی قلوبهم مرض ما وعدنا اللّه و رسوله إلاّ غرورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 7
7 - وعده منافقان مدینه به یهود بنی نضیر ، نسبت به همگامی کامل با آنان در صورت نبرد یا تبعید
الذین نافقوا یقولون . .. لئن أُخرجتم لنخرجنّ معکم ... و إن قوتلتم لننصرنّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 23 - 11
11 - صاحبان عهد با خداوند ، از مسلمانان مدینه ، بر خلاف منافقانِ آن دیار ، هیچ گاه از زیر بار عهد خود شانه خالی نکردند .
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه . .. و ما بدّلوا تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 23 - 1،3،11
1 - برخی از مسلمانان مدینه ، بر سر پیمان خود با خدای خویش ، وفادار ماندند و از جهاد نگریختند .
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه علیه
به قرینه آیه پانزده - که درباره عهد منافقان مبنی بر فرار نکردن از صحنه جنگ است - مراد از <ما عاهدوا> می تواند عهد بستن بر فرار نکردن از جهاد باشد.
ص: 232
3 - وفادارانِ به عهد خود ، از مسلمانان مدینه ، مردانی مورد ستایش خداوندند .
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه علیه
آوردن <رجال> - به صورت نکره - برای زیادت در تعریف و تمجید است.
11 - صاحبان عهد با خداوند ، از مسلمانان مدینه ، بر خلاف منافقانِ آن دیار ، هیچ گاه از زیر بار عهد خود شانه خالی نکردند .
من المؤمنین رجال صدقوا ما ع-هدوا اللّه . .. و ما بدّلوا تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 40 - 5
5 - تشریع حکم جهاد ، پس از آوارگی مسلمانان از مکّه و هجرت به مدینه
أُذن للذین یق-تلون . .. الذین أُخرجوا من دی-رهم بغیر حقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 85 - 2
2 - دفاع از حریم قرآن و پیروی از تعالیم آن ، عامل هجرت پیامبر ( ص ) از مکه
إنّ الذی فرض علیک القرءان لرادّک إلی معاد
این که خداوند پیش از وعده به بازگشت پیامبر(ص) به مکه، مسأله وجوب عمل به تعالیم قرآن را مطرح ساخته است; می تواند به علّتِ هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 4
4 - اقدام برخی از زنان مؤمن ، به هجرت از مکه به سوی مدینه ، پس از پیمان حدیبیه
ی-أیّها الذین ءامنوا
آیه شریفه - بر اساس شأن نزول - پس از هجرت برخی از زنان مکه به مدینه، نازل شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 74 - 3
3 - مسلمانانی که از هجرت به مدینه سر باز زدند و یا در راه خدا جهاد نکردند و یا مهاجران و دین خدا را یاری ندادند ، از دایره مؤمنان راستین خارج هستند .
و الذین ءامنوا و هاجروا . .. أولئک هم المؤمنون حقا
<أولئک> اشاره است به هر یک از <الذین> اول و دوم با ویژگیهایی که در توصیف آنها آمده است. با توجه به این معنا و دلالت ضمیر فصل (هم) بر حصر معلوم می شود کسانی که مجموع صفات یاد شده را نداشته، اگر چه برخی از آنها را دارا باشند مؤمن حقیقی نیستند.
ص: 233
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 75 - 5
5 - مهاجرت به مدینه از وظایف مهم مسلمانان صدر اسلام
و الذین ءامنوا من بعد و هاجروا
مراد از هجرت در این بخش از آیات، کوچ کردن مسلمانان از هر نقطه به مدینه منوره است. تأکید فراوان خداوند بر هجرت بیانگر اهمیت ویژه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 41 - 4
4- محل هجرت مسلمانان مهاجر از مکه ( به مدینه یا حبشه ) جایگاهی شایسته و مناسب برای آنان
و الذین هاجروا فی الله من بعد ما ظلموا لنبوّئنّهم فی الدنیا حسنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 10 - 1،3،5،8،11،14،15
1 - مسلمانان مدینه ، از ناحیه بالا و پایین مدینه ، در محاصره دشمن ( احزاب متّحد ) قرار گرفتند .
إذ جاءوکم من فوقکم و من أسفل منکم
3 - ائتلاف احزاب مختلف و لشگرکشی آنان علیه مسلمانان مدینه و شکست شان ، شایسته یادآوری است .
إذ جاءوکم من فوقکم و من أسفل منکم
<إذ جاءوکم> عطف بر <إذ جاتکم> در آیه پیش و متعلق فعل <اُذکروا> در همان آیه است.
5 - هجوم احزاب متّحد به سوی مدینه ، باعث وحشت و نگرانی مسلمانان شد .
إذ جاءوکم . .. و إذ زاغت الأبص-ر
<زاغت الأبصار> می تواند کنایه از به وجود آمدن آن چنان وحشتی باشد که چشم شخص، قدرت دید و تشخیص را از دست می دهد.
8 - هجوم احزاب متّحد به مدینه ، برای درهم شکستن مسلمانان ، مسلمانان را به قدری وحشت زده کرد که همانند افراد محتضر شدند .
إذ جاءوکم . .. و إذ زاغت الأبص-ر و بلغت القلوب الحناجر
مراد از به حنجره رسیدن قلب ها، خفگی و به حال مرگ افتادن است.
11 - ایّام هجوم احزاب متّحد به مدینه ، روزهایی بس سخت و نگران کننده برای مسلمانان بود .
إذ جاءوکم . .. و إذ زاغت الأبص-ر و بلغت القلوب الحناجر
14 - عارض شدن بدگمانی به خدا در مسلمانان ، در پیِ هجوم احزاب متّحد به مدینه
إذ جاءوکم . .. و تظنّون باللّه الظنونا
ص: 234
احتمال دارد که مخاطب فعل <تظنّون> مسلمانان باشند و یکی از احتمال های <الظنونا> بدگمانی باشد. آیات بعدی می تواند قرینه ای بر نکته یاد شده باشد.
15 - ظنّ و گمان های مردم مدینه درباره وعده های خدا ، در پی هجوم احزاب متّحد ، علاوه بر گوناگونی ، نو به نو و در حال تجدید شدن بود .
و تظنّون باللّه الظنونا
آوردن فعل مضارع <تظنّون> به منظور بیان پدید آمدن گمان، می تواند بیان کننده تداوم و تجدید شدن آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 11 - 1،3
1 - هجوم احزاب متّحد به مدینه ، وسیله امتحان مسلمانان آن دیار بود .
هنالک ابتلی المؤمنون
3 - مسلمانان مدینه ، با هجوم احزاب متّحد ، در شرایط سختی قرار گرفتند .
و زلزلوا زلزالاً شدیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 5
5 - در صورت نفوذ دشمن به مدینه ، پس از محاصره از سوی احزاب متّحد ، منافقان به جای دفاع ، به تلاش به نفع دشمن می پرداختند .
و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها
برداشت بالا، بنابراین است که ضمیر در <دخلت> به <یثرب> برگردد و مراد از <الفتنه>، تلاش تخریبی علیه مسلمانان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 25 - 5
5 - احزاب متّحد ، از هجوم شان به مسلمانان ، هیچ سود و نتیجه ای به دست نیاوردند .
و ردّ اللّه الذین کفروا . .. لم ینالوا خیرًا
مراد از <خیر> به قرینه مقام، می تواند <ظفر و پیروزی> باشد و احتمال دارد که به قرینه آیاتی مانند <إنّه لحبّ الخیر لشدید> مراد از آن، مال باشد. برداشت بالا، براساس احتمال نخست است. احتمال دارد که تعبیر از <پیروزی کافران بر مسلمانان> به <خیر> طبق نظر کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 12 - 1
1 - منافقان ، همسو با احزاب متّحد ، در غزوه احزاب برای درهم شکستن روحیه مسلمانان فعالیت می کردند .
ص: 235
إذ جاءتکم جنود . .. و إذ یقول المن-فقون ... ما وعدنا اللّه ... إلاّ غرورًا
فعل مضارع <یقول> بر تداوم کار منافقان دلالت می کند که از آن، به <فعالیت> تعبیر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 4
4 - هشدار شدید خداوند ، به افراد بیماردل مدینه ، برای پایان دادن به کار های خلاف شان
لئن لم ینته . .. و الذین فی قلوبهم مرض ... لنغرینّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 6
6 - هشدار شدید خداوند ، به شایعه پراکنان مدینه ، برای پایان دادن به کار شایعه پراکنی .
لئن لم ینته . .. المرجفون فی المدینه لنغرینّک بهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 1
1 - هشدار شدید خداوند ، به منافقان مدینه ، برای پرهیز از آزار و اذیت زنان مسلمان
لئن لم ینته المن-فقون . .. لنغرینّک بهم
مفعول فعل <ینته> ذکر نشده و به قرینه آیه پیش; می تواند آزار و اذیتی باشد که درباره زنان مسلمان روا داشته می شد. لازم به ذکر است که مصدر ثلاثی <نغرینّ>، <غراء> است و <غری به> در لغت به معنای <الصاق و چسباندن> است (مفردات راغب). این واژه در آیه، کنایه از تسلط همه جانبه و سخت و گریزناپذیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 14 - 1
1 - در صورت ورود احزاب متّحد از نواحی و اطراف به خانه های منافقان در مدینه و درخواست اظهار شرک ، آنان ، با ایشان
ص: 236
همسویی می کردند .
و لو دخلت علیهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنه لأتوها و ما تلبّثوا بها إلاّ یسیرًا
نایب فاعل فعل <دخلت> می تواند <بیوت> و می تواند <یثرب> باشد. برداشت یاد شده، براساس احتمال نخست است. لازم به ذکر است که <اقطار> جمع <قطر> است که به معنای جانب است (مفردات راغب). مراد از <الفتنه> به قرینه مقام، شرک است.
ص: 237
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 35 - 5
5 - پاکدامنی ، رعایت امانت ، وفای به عهد ، ادای شهادت و مراقبت از نماز ، از موجبات ورود به بهشت
و الذین هم لفروجهم ح-فظون . .. و الذین هم لأم-ن-تهم و عهدهم رعون . و الذین هم بش
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 5 - 6
6 - مراقبت از نماز ، زمینه ساز یتیم نوازی و رسیدگی به درماندگان
یدعّ الیتیم . و لایحضّ ... فویل للمصلّین . الذین هم عن صلاتهم ساهون
حرف <فاء> در <فویل>، نکوهش غافلان از نماز را بر نکوهش دو دسته قبل (آزار دهندگان یتیمان و بی تفاوتان در برابر فقر دیگران)، تفریع کرده است; یعنی، چون آن دو حالت نکوهیده است، پس وای به حال این نمازگزاران! کنایه از این که اگر آنان نمازگزار حقیقی بودند، چنین رفتاری نمی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 20 - 5
5 - تقوا ، مراقبت بر اعمال و یاد خدا ، عامل رستگاری انسان
اتّقوا اللّه و لتنظر . .. و لاتکونوا کالذین نسوا اللّه ... أصح-ب الجنّه هم الفائ
ص: 238
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 89 - 2
2 - نگه داشتن اعمال نیک تا صحنه قیامت و از دست ندادن آنها در نتیجه گناه ، شرط بهرهوری انسان از ثمرات آن
من جاء بالحسنه فله خیر منها
واژه <جاء> می تواند اشاره به این داشته باشد که اعمال نیک، در صورتی ثمربخش است که انسان بتواند تا پایان عمر آن را حفظ کرده و با گناهان خود موجبات حبط آن را فراهم نکرد باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 16 - 11
11 - انسان ها باید ، حتی بر کوچک ترین و ریزترین اَعمال خویش مراقب باشند .
ی-بنیّ إنّها إن تک مثقال حبّه من خردل . .. یأت بها اللّه
تبیین احاطه علمی خداوند بر همه اَعمال خُرد و کلان انسان در آیه، هشداری به انسان ها است که مواظب اَعمال خود باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 132 - 6
6 - لزوم مراقبت بر اعمال و توجه به نقش تعیین کننده آن در تعیین درجات و درکات آخرت
و لکل درجت مما عملوا و ما ربک بغفل عما یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 105 - 6
6 - هشدار خداوند به انسان ها ، برای مراقبت از اعمال و حرکات نهان و آشکار خویش و سرباز نزدن از فرمان های او در خفا و علن
و ستردون إلی علم الغیب و الشهده فینبئکم بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 18 - 5
5 - لزوم حساسیت و مراقبت انسان ، نسبت به اعمال و اندوخته های خویش برای آخرت
و لتنظر نفس ما قدّمت لغد
ص: 239
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 109 - 11
11 - لزوم مراقبت دقیق انسان بر گفته های خویش و پرهیز از سخنانی که موجب سخط خداوند است .
و رضی له قولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 32 - 26
26 - توجه به آگاهی همه جانبه خداوند ، زمینه مراقبت انسان بر حالات درونی خویش
و لا تتمنّوا . .. انّ اللّه کان بکل شیء علیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 18 - 9
9 - توجه به نزدیکی قیامت ، عامل حساسیت فزون تر نسبت به اعمال خویش
و لتنظر نفس ما قدّمت لغد
از به کار گرفته شدن واژه <غد> به جای قیامت، برداشت یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 34 - 2
2 - اهمیت دادن به نماز و مراقبت بر به جای آوردن به موقع آن ، امری شایسته و بایسته
و الذین هم علی صلاتهم یحافظون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 240
4 - مائده - 5 - 117 - 14
14 - خداوند ، همواره نگاهبان و مراقب مردمان
فلما توفیتنی کنت انت الرقیب علیهم
حصر در جمله <کنت انت الرقیب علیهم> می رساند که خداوند به هنگام حضور عیسی(ع) نیز مراقب و حافظ امت عیسی(ع) بوده است ولی پس از توفی عیسی(ع)، تنها خداوند رقیب و حافظ آنهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 5 - 2
2 - شناخت مراحل آغازین خلقت انسان ، زمینه ساز پی بردن به تحت مراقبت بودن وی و مایه شناخت قدرت خداوند بر ثبت کردار او است .
علیها حافظ . فلینظر الإنس-ن ممّ خلق
ارتباط دو آیه، با توجّه به حرف <فاء> در <فلینظر>، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 82 - 8،9
8- شیاطین ، همواره درکمند نظارت و کنترل و مراقبت الهی .
من الشی-طین . .. و کنّا لهم ح-فظین
9- امکان تمرد و سرپیچی شیاطین از فرمان های خداوند و نیاز فرمان بری آنها به نظارت و مراقبت الهی
و کنّا لهم ح-فظین
این که خداوند مراقبت همیشگی خود را نسبت به شیاطین یادآور می شود، می رساند که آنان موجوداتی سرکش اند و نیاز به مراقبت دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 14 - 1،8
1 - خداوند ، مراقب کردار انسان و آگاه به آن است .
إنّ ربّک لبالمرصاد
<مرصاد>; یعنی، راه و مکانی که در آن مراقب دشمن شده و به انتظار او می نشینند (قاموس). حرف <باء> در <بالمرصاد> به معنای <فی> و حرف <ال> در آن، برای جنس و فهماندن عموم است; یعنی، در کمین تمامی انسان ها.
8 - خداوند ، برای تأکید مراقبت خویش بر کردار بندگان ، به فجر ، شب های ده گانه ، شفع ، وتر و گذشت شب ، سوگند یاد
ص: 241
کرده است .
و الفجر . .. إنّ ربّک لبالمرصاد
در برداشت یاد شده جمله <إنّ ربّک> می تواند جواب سوگندهایی باشد که در آغاز سوره آمده بود. بر این اساس بیان سرنوشت عاد، ثمود و فرعون، جمله هایی معترضه و نوعی استدلال بر مقصود است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 4 - 3
3 - خداوند ، با سوگند به آسمان و ستارگان ، بر مراقبت از انسان و افکار و کردار او ، تأکید ورزیده است .
و السماء و الطارق . .. إن کلّ نفس لمّا علیها حافظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 15 - 4
4 - آزمایش های متعدد خداوند از انسان ها ، کمین های او برای مراقبت رفتار آنان است .
إنّ ربّک لبالمرصاد . فأمّا الإنس-ن إذا ما ابتلیه ربّه
حرف <فاء> در <فأمّا الإنسان>، این آیه را به آیه قبل مرتبط ساخته و ابتلا را مصداق آن قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 234 - 16
16 - مسؤولیّت جامعه ایمانی در مراقبت از قانون عدّه وفات
فاذا بلغن اجلهنّ فلا جناح علیکم
مفهوم <فاذا بلغن . .. > با توجّه به خطاب در کلمه <علیکم> حاکی از مسؤولیّت جامعه ایمانی در مورد جلوگیری از ازدواج زنان شوهر مُرده در زمان عِدّه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 1 - 7
7 - خداوند ، پیامبر ( ص ) ، را تحت مراقبت داشت تا رسالت خویش را صحیح انجام دهد .
ص: 242
ی-أیّها النبیّ اتّق اللّه و لاتطع الک-فرین و المن-فقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 43 - 8
8 - شناسایی و تربیت افراد مستعد از خردسالی و مراقبت مداوم از آنان برای هدف های بزرگ ، روشی است خداگونه و مطلوب .
إذ أوحینا إلی أُمّک . .. و فتنّک فتونًا ... و اصطنعتک لنفسی ... اذهبا إلی فرعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 117 - 13
13 - تنها خداوند ، نگاهبان و مراقب مسیحیان ، پس از برگرفتن عیسی ( ع ) از میان ایشان
فلما توفیتنی کنت انت الرقیب علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 105 - 2
2 - توبه کنندگان ، پس از توبه ، نیازمند مراقبت بیشتر نسبت به اعمال آینده خویش
أن اللّه هو التواب الرحیم. و قل اعملوا فسیری اللّه عملکم و رسوله
با توجه به فرازهای پیشین، طرف سخن در <اعملوا . ..> آن دسته از متخلفان جنگ تبوک بودند که به گناه خود اعتراف کرده و درخواست بخشودگی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 14 - 6
6 - مواظبت بر اعمال نیک و پرهیز از کار های ناروا ، توصیه خداوند به انسانها
ثم جعلنکم خلئف . .. لننظر کیف تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 61 - 6
ص: 243
6 - انسان ، موظف به مراقبت و مواظبت بر تمامی اعمال خویش است .
و ما تتلوا منه من قرءان و لا تعملون من عمل إلا کنا علیکم شهوداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 18 - 6
6 - محاسبه اعمال و مراقبت بر آن ، لازمه تقوا است .
اتّقوا اللّه و لتنظر نفس ما قدّمت لغد و اتّقوا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 3،4،5
3 - مداومت و مراقبت پی گیر بر اقامه نماز ، از جمله مسؤولیت های پیامبر ( ص )
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
<إصطبار>; یعنی، با تمام توان صبر را برخود تحمیل کردن (مفردات راغب).
4 - لزوم مراقبت پی گیر بر نماز و مداومت بر اقامه آن
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
5 - مراقبت و مداومت بر اقامه نماز ، نیازمند صبر و مقیّد ساختن نفس بر آن است .
واصطبر علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 117 - 13،14
13 - تنها خداوند ، نگاهبان و مراقب مسیحیان ، پس از برگرفتن عیسی ( ع ) از میان ایشان
فلما توفیتنی کنت انت الرقیب علیهم
14 - خداوند ، همواره نگاهبان و مراقب مردمان
فلما توفیتنی کنت انت الرقیب علیهم
حصر در جمله <کنت انت الرقیب علیهم> می رساند که خداوند به هنگام حضور عیسی(ع) نیز مراقب و حافظ امت عیسی(ع) بوده است ولی پس از توفی عیسی(ع)، تنها خداوند رقیب و حافظ آنهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 52 - 12
ص: 244
12 - خداوند ، همواره بر همه چیز مراقب و نگاهبان است .
و کان اللّه علی کلّ شیء رقیبًا
<رقیب> به معنای حافظ است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 14 - 1،6،8
1 - خداوند ، مراقب کردار انسان و آگاه به آن است .
إنّ ربّک لبالمرصاد
<مرصاد>; یعنی، راه و مکانی که در آن مراقب دشمن شده و به انتظار او می نشینند (قاموس). حرف <باء> در <بالمرصاد> به معنای <فی> و حرف <ال> در آن، برای جنس و فهماندن عموم است; یعنی، در کمین تمامی انسان ها.
6 - خداوند ، مراقب کردار مخالفان پیامبر ( ص ) و در کمین آنان است .
ألم تر . .. إنّ ربّک لبالمرصاد
8 - خداوند ، برای تأکید مراقبت خویش بر کردار بندگان ، به فجر ، شب های ده گانه ، شفع ، وتر و گذشت شب ، سوگند یاد کرده است .
و الفجر . .. إنّ ربّک لبالمرصاد
در برداشت یاد شده جمله <إنّ ربّک> می تواند جواب سوگندهایی باشد که در آغاز سوره آمده بود. بر این اساس بیان سرنوشت عاد، ثمود و فرعون، جمله هایی معترضه و نوعی استدلال بر مقصود است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 15 - 4
4 - آزمایش های متعدد خداوند از انسان ها ، کمین های او برای مراقبت رفتار آنان است .
إنّ ربّک لبالمرصاد . فأمّا الإنس-ن إذا ما ابتلیه ربّه
حرف <فاء> در <فأمّا الإنسان>، این آیه را به آیه قبل مرتبط ساخته و ابتلا را مصداق آن قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 79 - 8
8- لزوم مواظبت بر گفته ها و پرهیز از اظهار نظر های بی برهان
سنکتب ما یقول و نمدّ له من العذاب
تهدید به عذاب در مورد ادعاهای بی جا، دلیل مسؤولیت آوربودن سخن و لزوم مراقبت انسان بر گفته های خود و پرهیز از عواقب ناگوارِ ادعاهای بی دلیل است.
ص: 245
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 20 - 3
3 - تقواپیشگان مراقبِ اعمال خویش ، اهل بهشت اند .
اتّقوا اللّه و لتنظر نفس ما قدّمت لغد . .. لایستوی أصح-ب النار و أصح-ب الجنّه
ارتباط این آیه با آیه قبل، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 17 - 4
4 - مراقبت خویش از تکذیب هدایت های الهی و انذار های او و مصون داشتن خود از پیامد های آن ، از ویژگی های با تقواترین انسان ها است .
الذی کذّب و تولّی . و سیجنّبها الأتقی
وصف <الأتقی> - به قرینه آیه قبل - ناظر به پرهیز از تکذیب و تولّی است; بنابراین تمام مؤمنان را شامل است. گفتنی است که محافظت خود از تکذیب و تولّی، (مراقبت های دینی) در مقایسه با پرهیز از خسارت های مالی و بدنی، (مراقبت های غیر دینی) مفیدتر و برتر است. از این رو همه افرادی که تقوای دینی دارند، از کسانی که مراقب خطرهای غیر دینی اند; متقی تر (أتقی) معرفی شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 14 - 7
7 - نواختن شلاق عذاب بر عاد ، ثمود و فرعون ، نمونه ای از کمین گذاری خداوند برای مخالفان پیامبران است .
فصبّ علیهم ربّک . .. إنّ ربّک لبالمرصاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 16 - 10
10 - رفاه و فقر ، دو کمین گاه خداوند برای مراقبت از رفتار انسان ها است .
إنّ ربّک لبالمرصاد . فأمّا الإنس-ن إذا ... نعّمه ... قدر علیه رزقه
ص: 246
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 112 - 7
7- پروردگار ، دارای رحمت گسترده و کمک دهنده و مددکار است .
و ربّنا الرحم-ن المستعان
<الرحمان> (صیغه مبالغه) به معنای کسی است که رحمت او بسیار است و <المستعان> اسم مفعول به معنای کسی است که از او طلبِ کمک شود. گفتنی است که هر دو خبر برای <ربّنا> می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 24 - 10
10- انسان باید از مربی خویش قدردانی و برای او از خداوند طلب رحمت کند .
ربّ ارحمهما کما ربّیانی صغیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 23 - 8
8- عامل های رشد و تربیت انسان ، حقی بزرگ بر گردن او دارند .
ص: 247
و قضی ربّک ألاّتعبدوا إلاّ إیّاه و بالولدین إحس-نًا
ذکر احسان به پدر و مادر پس از موضوع ربوبیت یگانه خدا (و قضی ربک . ..) می تواند از آن جهت باشد که آنان نیز در رشد و تربیت انسان مؤثرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 24 - 10
10- انسان باید از مربی خویش قدردانی و برای او از خداوند طلب رحمت کند .
ربّ ارحمهما کما ربّیانی صغیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 24 - 10
10- انسان باید از مربی خویش قدردانی و برای او از خداوند طلب رحمت کند .
ربّ ارحمهما کما ربّیانی صغیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 42 - 7
7- لزوم یادکرد انسان از پروردگار و مربی خویش
بل هم عن ذکر ربّهم معرضون
توبیخ کافران، به دلیل روی گردانی از یاد پروردگار، مشعر به این معنا است که انسان به حکم عقل باید از یاد پروردگار و مربی خویش غفلت نورزد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 38 - 7
7- توجه به ربوبیّت الهی و نقش آفرینی آن بر در و دیوار وجود ، دارای نقشی مهم و گرایش به توحید است .
ص: 248
ل-کنّاْ هو اللّه ربّی و لاأشرک بربّی أحدًا
مؤمن به ربوبیّت خدا است و از این تکرار استفاده می شود که توجه به صفت ربوبیّت در میان دیگر صفات الهی، اثری خاص در پرهیز از شرک دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 50 - 7
7 - فرعون و فرعونیان ، به تغایر بین خالق جهان و ربّ موجودات ، معتقد بودند .
من ربّکما . .. ربّنا الذی أعطی کلّ شیءء خلقه
در پاسخ به یک سؤال، سعی می شود از یک مقدمه معلوم، برای معرفی مجهول استفاده شود. در جواب پرسش فرعون (من ربّکما)، موسی(ع) نیز از یک مقدمه معلوم استفاده کرده که توصیف خداوند به خالقیت است، زیرا فرعون و پیروانش، به خالقیت خداوند معتقد بودند، و تنها ربوبیت، محور تفاوت و اختلاف آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 50 - 7
7 - فرعون و فرعونیان ، به تغایر بین خالق جهان و ربّ موجودات ، معتقد بودند .
من ربّکما . .. ربّنا الذی أعطی کلّ شیءء خلقه
در پاسخ به یک سؤال، سعی می شود از یک مقدمه معلوم، برای معرفی مجهول استفاده شود. در جواب پرسش فرعون (من ربّکما)، موسی(ع) نیز از یک مقدمه معلوم استفاده کرده که توصیف خداوند به خالقیت است، زیرا فرعون و پیروانش، به خالقیت خداوند معتقد بودند، و تنها ربوبیت، محور تفاوت و اختلاف آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 18 - 6
6- ناسپاسی به پرورش دهنده خویش ، ناشایست و ناپسند است . *
الذین کفروا بربّهم أعم-لهم کرماد اشتدّت به الریح
اضافه <رب> به ضمیر <هم>، که مرجع آن <الذین کفروا> است، احتمالاً اشاره به این دارد که آنان به پروردگار خود کافر شدند و از این رو اعمالشان حبط شد. چنین اضافه ای می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
ص: 249
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 27 - 7
7- ناسپاسی در برابر لطف مربی ، شیوه ای شیطانی است .
و کان الشیط-ن لربّه کفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 102 - 4
4- آسمان ها و زمین ، تحت ربوبیت خداست .
ما أنزل ه-ؤلاء إلاّ ربّ السموت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 14 - 13
13- تدبیر امور آسمان ها و زمین ( جهان هستی ) ، به دست خداوند است .
ربّ السم-وت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 56 - 1
1- جهان هستی ( آسمان ها ، زمین و انسان ها ) ، تحت ربوبیت خداوند است .
بل ربّکم ربّ السموت والأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 7 - 1
1- فرستنده قرآن و رسولان ، همان پروردگار یگانه آسمان ها و زمین و موجودات است .
إنّا أنزلنه . .. إنّا کنّا مرسلین ... ربّ السموت و الأرض و ما بینهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 36 - 4
4 - خداوند ، یگانه پروردگار آسمان ها و زمین و تمامی جهانیان
ربّ السموت و ربّ الأرض ربّ الع-لمین
ص: 250
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 10 - 12
12 - خدا ، پروردگار بی همتای همه هستی است .
أن الحمد للّه رب العلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 37 - 12
12 - خدا ، پروردگار جهانیان است .
من رب العلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 14 - 10
10- ربوبیّت بر انسان ها و جهان آفرینش ، به هم پیوسته و تفکیک ناپذیر است .
ربّنا ربّ السم-وت و الأرض لن ندعوا من دونه
اصحاب کهف، با مفروض دانستن ربوبیّت خداوند بر آفرینش، ربّ خود را نیز با بیان <ربّنا. ..> همان <ربّ> آسمان ها و زمین دانسته و تفکیک بین این دو را مردود شمرده و با جمله <لقد قلنا إذاً شططاً> بر آن تأکید کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 38 - 4
4- اللّه ، یگانه مالک و مدبّر انسان و جهان هستی است .
ل-کنّاْ هو اللّه ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 65 - 13
13- جز خداوند ، هیچ موجودی شایسته نام مقدس < ربّ و پروردگار جهان > نیست .
ربّ السموت والأرض . .. هل تعلم له سمیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 56 - 1
1- جهان هستی ( آسمان ها ، زمین و انسان ها ) ، تحت ربوبیت خداوند است .
بل ربّکم ربّ السموت والأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 64 - 6
ص: 251
6 - بی نیازی و واجد بودن همه کمالات ، شرط شایستگی برای ربوبیت و تدبیر امور عالم و آدم
و إنّ اللّه لهو الغنیّ الحمید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 16 - 4
4 - نخستین سخن موسی و هارون ( ع ) ، اعلام رسالت خویش از سوی پروردگار جهانیان
فأتیا فرعون فقولا إنّا رسول ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 79 - 1
1 - پروردگار جهانیان ، خدایی است که پس از آفرینش بشر ، او را از غذاهاو نوشیدنی ها بهره مند ساخته است .
الذی خلقنی . .. و الذی هو یطعمنی و یسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 192 - 8
8 - مجموعه نظام هستی ، تحت تدبیر و ربوبیت یگانه خداوند
و إنّه لتنزیل ربّ الع-لمین
<العالمین> جمع همراه با <ال> و مفید عموم است. بنابراین <ربّ العالمین>; یعنی، پروردگار همه عالم ها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 8 - 9،12،14
9 - خدا ، پروردگار همه جهانیان
و سبح-ن اللّه ربّ الع-لمین
جمع با <الف و لام> مفید عموم است. بنابراین <رب العالمین>; یعنی، پروردگار همه جهانیان.
12 - ربوبیت خدا بر نظام عظیم و پهناور هستی ، گواه نامحدود و منزه بودن او از هرگونه نقص و کاستی
و سبح-ن اللّه ربّ الع-لمین
وصف <ربّ العالمین> مشعر به علیت است; یعنی، چون او پروردگار همه عوالم هستی است، از هر نقص و کاستی منزه و از قرار گرفتن در مکان و محدود شدن در آن مبرّا است.
14 - ربوبیت خدا گسترده در سراسر عوالم هستی
و سبح-ن اللّه ربّ الع-لمین
<العالمین> جمع با الف و لام و مفید استغراق است. بنابراین <ربّ العالمین>; یعنی، پروردگار همه عالم ها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 26 - 2،3
2 - خدا ، یگانه پروردگار و مدبر نظام آفرینش
ص: 252
ربّ العرش
<عرش> معادل تخت است و مقصود از آن در این جا مرکز تدبیر امور عالم است.
3 - خورشید و تمام مظاهر آفرینش ، خود تحت تدبیر و ربوبیت خداوند قرار دارند و سزاوار الوهیت و پرستش نیستند .
یسجدون للشمس . .. اللّه لا إل-ه إلاّ هو ربّ العرش العظیم
بیان توحیدی و استدلالی آیه یاد شده، تعریضی نسبت به عمل ناروای قوم سبا در پرستش خورشید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 44 - 20
20 - ربوبیت خدا گسترده در سراسر هستی
للّه ربّ الع-لمین
<العالمین> جمع با الف و لام است و افاده عموم می کند. بنابراین <ربّ العالمین>; یعنی، پروردگار همه جهانیان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 30 - 8
8 - خدا ، مربی و مدبر جهان هستی
أنا اللّه ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 36 - 4،10
4 - خداوند ، یگانه پروردگار آسمان ها و زمین و تمامی جهانیان
ربّ السموت و ربّ الأرض ربّ الع-لمین
10 - مدیریت یگانه خداوند بر جهان ، جلوه ای از جمال هستی و شایسته حمد و ستایش
فللّه الحمد ربّ السموت و ربّ الأرض ربّ الع-لمین
ذکر وصف <ربّ السماوات و. ..> در پی تأکید بر ربوبیت عام، فراگیر و یگانه خداوند، می تواند بیانگر این نکته باشد که گردش نظام هستی با مدیریت واحد، خود جمال و زیبایی دیگری برای هستی است و در نتیجه خالق و مدیر هستی، شایسته حمد و سپاس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 37 - 6
6 - ربوبیت یگانه خداوند بر هستی ، همراه با اقتدار و دانایی
ربّ الع-لمین . و له الکبریاء ... و هو العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 29 - 5،8،9
5 - خداوند ، مالک ، مربّی و مدبّر تمام هستی است .
ص: 253
ربّ الع-لمین
<ربّ> مصدری است که در معنای فاعل (تربیت کننده) به کار می رود (مفردات راغب). از جمله معانی <ربّ> مالک و مدبّر و مربّی است و <عالمین>; یعنی، اصناف مخلوقات. (لسان العرب)
8 - بی قید و شرط بودن مشیّت خداوند ، لازمه ربوبیت او بر تمام هستی است .
إلاّ أن یشاء اللّه ربّ الع-لمین
وجود قید <إلاّ أن یشاء اللّه> در مورد مشیّت انسان ها و ذکر نشدن هیچ قیدی در مورد مشیّت الهی، گویای آن است که مشیت خداوند قیدی ندارد. توصیف خداوند به <ربّ العالمین>، در حقیقت بیان علت مطلق بودن مشیت او است.
9 - مشیت های الهی ، در راستای ربوبیت او بر عوالم هستی است .
إلاّ أن یشاء اللّه ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 6 - 3
3 - خداوند ، مالک و پرورش دهنده تمام عوالم هستی است .
لربّ الع-لمین
<ربّ> به معنای مالک و سیّد آمده است و نیز مصدری است که در معنای سیاست و تدبیر به کار می رود (مصباح). راغب می گوید: کلمه <ربّ> در اصل مصدر است و در مورد فاعل استعمال مجازی دارد. <عالمین>; یعنی، اصناف مخلوقات. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 3
3 - خداوند ، پروردگار ابراهیم ( ع ) و تدبیر کننده امور او
و إذ ابتلی إبرهیم ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 131 - 3
3 - خداوند ، پروردگار ابراهیم و مدبر همه جهانهاست .
ربه . .. لرب العلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 48 - 12
12- ابراهیم ( ع ) ، خداوند را مربی و پرورش دهنده خود می دانست و به ربوبیت او دل بسته بود .
سأستغفر لک ربّی . .. و أدعوا ربّی عسی ألاّ أکون بدعاء ربّی شقیًّا
تکرار <ربّی> در کلام حضرت ابراهیم، گویای نکته یاد شده است.
ص: 254
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 28 - 3
3- خداوند ، مربی پیامبران و مدبر امور ایشان است .
إن کنت علی بیّنه من ربی
برداشت فوق ، با توجه به گزینش اسم <رب> - که به معنای مدبر و مربی است - استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 63 - 3
3- خداوند ، مربی پیامبران و مدبر امور ایشان است .
إن کنت علی بیّنه من ربی
برداشت فوق ، با توجه به گزینش اسم <رب> - که به معنای مدبر و مربی است - استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 3
3- خداوند ، مربی پیامبران و تدبیر کننده امور ایشان است .
إن کنت علی بیّنه من ربی
<رب> به معنای مدبّر و مربی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 6 - 23
23- پرورش انبیا ، تبلور حکمت و علم الهی است .
یجتبیک ربک . .. إن ربک علیم حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 13 - 9
9- انبیا ، برخوردار از عنایت و تربیت ویژه خداوند
فأوحی إلیهم ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 41 - 5
5 - خداوند ، مربی پیامبران و پرورش دهنده آنان
ص: 255
واصطنعتک لنفسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 114 - 21
21 - خداوند تعلیم دهنده و تربیت کننده پیامبران است .
و قل ربّ زدنی علمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 2 - 12
12 - خدا ، پروردگار و مربی آدمیان است .
عند ربهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 67 - 6
6 - ربوبیت و تدبیر امور انسان در دست خداوند است .
هو الذی جعل لکم الّیل لتسکنوا فیه و النهار مبصراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 56 - 1
1- جهان هستی ( آسمان ها ، زمین و انسان ها ) ، تحت ربوبیت خداوند است .
بل ربّکم ربّ السموت والأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 65 - 3
3 - زمین ، سرشار از جلوه های ربوبیت خدا نسبت به انسان
ألم تر أنّ اللّه سخّر لکم ما فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 64 - 6
6 - سراسر زندگی انسان از آغاز تا فرجام ، تحت تدبیر خدای یگانه
أمّن یبدؤا الخلق ثمّ یعیده و من یرزقکم من السماء و الأرض
واژه <یبدأ> اشاره به آغاز و <یعید> اشاره به فرجام و <یرزقکم> یادآوری به نیاز مداوم انسان در طول زندگی به الطاف و حمایت
ص: 256
های الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 64 - 12
12 - خداوند ، پروردگار انسان ها است .
ذلکم اللّه ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 13 - 2
2 - هر یک از نعمت های زمین ، جلوه ای از ربوبیت انکارناپذیر الهی به < جن و انس > و < مرد و زن >
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
به کار گرفتن وصف <ربّ>، اشاره به مطلب بالا دارد و تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس و یا مرد و زن از انسان ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 49 - 4
4 - نعمت های متنوع بهشت ، جلوه ربوبیت الهی به جن و انس
ذواتا أفنان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
به کار گرفتن وصف <ربّ> بیانگر مطلب بالا است. تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس و یا مرد و زن از انسان ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 51 - 4
4 - وجود چشمه های همیشه جاری در بهشت ، نمودی از ربوبیت الهی به جن و انس
فیهما عینان تجریان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 53 - 2
2 - میوه های متنوع بهشت ، نمود ربوبیت الهی به جن و انس
فیهما من کلّ ف-کهه زوجان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 63 - 4
4 - بهشت های متنوع و متعدد ، جلوه ای از ربوبیت الهی به جن و انس
و من دونهما جنّتان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 257
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 67 - 2
2 - وجود چشمه های جوشان در باغ های بهشت ، نمودی از ربوبیت الهی به جن و انس
فیهما عینان نضّاختان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 69 - 2
2 - میوه های متنوع - به ویژه خرما و انار - در بهشت ، نمود ربوبیت الهی به جن و انس
فیهما ف-کهه و نخل و رمّان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 71 - 2
2 - خلق حوریان نیک سیرت و زیباصورت بهشتی ، جلوه ای از ربوبیت پروردگار نسبت به جن و انس
فیهنّ خیرت حسان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 73 - 2
2 - حوریان جذاب و مستور در خیمه های بهشت ، نمودی از ربوبیت الهی نسبت به جن و انس
حور مقصورت فی الخیام . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 75 - 2
2 - حوریان باطراوت و پاکدامن بهشتی ، نمودی از ربوبیت الهی نسبت به جن و انس
لم یطمثهنّ إنس قبلهم . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 3 - 1،16،19
1 - خدا ، پروردگار و مربی انسانهاست .
إن ربکم اللّه
16 - خدای خالق ، مدبر و فرمانروای جهان ، پروردگار حقیقی و مربی انسانهاست .
الذی خلق السموت و الأرض . .. ثم استوی علی العرش یدبر الأمر ... ذلکم اللّه ربکم
ص: 258
19 - تنها خداوندِ خالقِ مدبر ، پروردگار انسان ها و شایسته پرستش است .
اللّه الذی خلق . .. ثم استوی ... یدبر الأمر ... ذلکم اللّه ربکم فاعبدوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 15 - 23
23 - خدا پروردگار آدمیان است .
إن عصیت ربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 19 - 10
10 - خدا ، پروردگار و مربی انسانهاست .
و لو لا کلمه سبقت من ربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 32 - 2
2 - خدا ، رب و پروردگار حقیقی آدمیان است .
فذلکم اللّه ربکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 57 - 5
5 - خداوند ، رب و پرورش دهنده همه انسانهاست .
یأیها الناس قد جاءتکم موعظه من ربکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 34 - 11
11- خداوند ، پروردگار انسان ها و تدبیرکننده امور ایشان است .
هو ربکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 56 - 3
3- خداوند ، پروردگار و مالک همه انسان ها و مدبر امور ایشان است .
علی الله ربی و ربکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 2 - 14
ص: 259
14- خداوند ، رب و پروردگار همه انسانهاست .
لعلکم بلقاء ربکم توقنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 33 - 1،2
1- موجودیّت انسان ها و دستاوردهایشان و نیز تدبیر امور آنان به دست خداوند است .
أفمن هو قائم علی کل نفس بما کسبت
از معانی <قائم بودن بر کسی> در اختیار داشتن شؤون آن کس، تدبیر امور او و قوام بخشیدن به وی است. حرف <باء> در <بماکسبت> به معنای <مع> می باشد و مراد از <من هو...> خداوند متعال است. بنابراین مفاد <من هو قائم...> این است که: خداوند قوام بخش انسانها و هر آنچه به دست آورده اند می باشد و او شؤون ایشان را اداره و تدبیر می کند.
2- هیچ کس و هیچ چیز ( معبود های اهل شرک و . . . ) هم پایه خداوند نبوده و به تدبیر امور انسان ها و قوام بخشیدن به آنان توانا نیست .
أفمن هو قائم علی کل نفس بما کسبت
<من> در <أفمن هو . ..> مبتداست و خبر آن شبه جمله ای همانند <کمن لیس کذلک> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 18 - 5
5- همه انسان ها ، حتی کفار ، تحت ربوبیت خداوندند .
مثل الذین کفروا بربّهم أعم-لهم کرماد اشتدّت به الریح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 80 - 2
2- التجا به ربوبیت خدا و خود را مربوب او دانستن ، از آداب دعا و نیایش
و قل ربّ أدخلنی مدخل صدق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 84 - 8
8- خدای پرورش دهنده انسان ها ، آگاه تر از همگان نسبت به ملکات نفسانی و زمینه های روحی آنان
فربّکم أعلم بمن هو أهدی سبیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 14 - 10
10- ربوبیّت بر انسان ها و جهان آفرینش ، به هم پیوسته و تفکیک ناپذیر است .
ربّنا ربّ السم-وت و الأرض لن ندعوا من دونه
اصحاب کهف، با مفروض دانستن ربوبیّت خداوند بر آفرینش، ربّ خود را نیز با بیان <ربّنا. ..> همان <ربّ> آسمان ها و زمین
ص: 260
دانسته و تفکیک بین این دو را مردود شمرده و با جمله <لقد قلنا إذاً شططاً> بر آن تأکید کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 38 - 4
4- اللّه ، یگانه مالک و مدبّر انسان و جهان هستی است .
ل-کنّاْ هو اللّه ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 36 - 1،4
1- حضرت عیسی ( ع ) در گهواره ، خداوند را پروردگار خود و دیگر انسان ها معرفی کرد .
و إنّ اللّه ربّی و ربّکم
جمله <إنّ اللّه ربّی . ..> عطف بر <إنّی عبد اللّه> در آیات قبل است. این آیه نیز نقل بخشی از گفته های عیسی(ع) در گهواره است و آیات <ذلک عیسی ... کن فیکون> در این بین معترضه می باشد. تشابه این جمله با آنچه در سوره آل عمران و زخرف از عیسی(ع) نقل شده، تأیید کننده این نکته است.
4- خداوند ، تدبیرکننده و پرورش دهنده همه انسان ها است .
و إنّ اللّه ربّی و ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 133 - 12
12 - قرآن ، نشانه و دلیلی روشن بر ربوبیت خداوند بر انسان ها است .
ب--َایه من ربّه أوَلم تأتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 1 - 2
2- خدا ، پروردگار آدمیان است .
اتّقوا ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 19 - 3
3 - خدا ، پروردگار آدمیان است .
فی ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 30 - 6
6 - خدا ، پروردگار انسان ها
ص: 261
عند ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 40 - 8
8 - خدا ، پروردگار انسان ها
ربّنا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 47 - 7
7 - خدا ، پروردگار آدمیان
و إنّ یومًا عند ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 54 - 9
9 - خدا ، پروردگار انسان ها
أنّه الحقّ من ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 64 - 6
6 - بی نیازی و واجد بودن همه کمالات ، شرط شایستگی برای ربوبیت و تدبیر امور عالم و آدم
و إنّ اللّه لهو الغنیّ الحمید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 67 - 6
6 - خدا ، پروردگار انسان ها
و ادع إلی ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 77 - 4
4 - خدا ، پروردگار انسان ها
ی-أیّها الذین ءامنوا . .. و اعبدوا ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 29 - 4
4 - خدا ، پروردگار انسان ها است .
ص: 262
و قل ربّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 52 - 4
4 - خدا ، پروردگار آدمیان
و أنا ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 57 - 3
3 - خدا ، پروردگار انسان ها
إنّ الذین هم من خشیه ربّهم مشفقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 58 - 5
5 - خدا ، پروردگار انسان ها است .
و الذین هم بأی-ت ربّهم یؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 59 - 2
2 - خدا ، تنها مربی و پروردگار انسان ها است .
و الذین هم بربّهم لایشرکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 60 - 5
5 - خدا ، پروردگار انسان ها است .
إلی ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 76 - 4
4 - خدا ، پروردگار انسان ها
فما استکانوا لربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 94 - 1
1 - خدا ، پروردگار انسان ها است .
ص: 263
ربّ فلاتجعلنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 97 - 5
5 - خدا ، پروردگار آدمیان است .
و قل ربّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 98 - 4
4 - خدا ، پروردگار آدمیان است .
و أعوذ بک ربّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 2
2 - خدا ، پروردگار انسان ها است .
قال ربّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 106 - 1
1 - خدا ، پروردگار آدمیان است .
قالوا ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 107 - 1
1 - خدا ، پرودگار انسان ها است .
ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 109 - 2
2 - خدا ، پروردگار انسان ها است .
یقولون ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 117 - 6
6 - خدا ، پروردگار انسان ها است .
ص: 264
فإنّما حسابه عند ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 118 - 4
4 - خدا ، پروردگار انسان ها است .
و قل ربّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 33 - 7
7 - همه انسان ها ، تحت تربیت و ربوبیت خداوندند .
ی-أیّها الناس اتّقوا ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 25 - 6
6 - خداوند ، پروردگار حقیقی انسان ها است .
ءامنت بربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 62 - 2
2 - خداوند ، پروردگار انسان ها است .
ذلکم اللّه ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 67 - 1
1 - خداوند ، خالق و آفریدگار انسان ها است .
هو الذی خلقکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 15 - 22
22 - خداوند ، پروردگار یگانه همه انسان ها
اللّه ربّنا و ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 8 - 5
5 - خداوند ، پروردگار و مربی انسان ها
ص: 265
و الرسول یدعوکم لتؤمنوا بربّکم
واژه <ربّ> مشترک لفظی میان وصف و مصدر است و در آیه شریفه معنای وصفی آن (تربیت کننده، مربی و پروردگار) اراده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 10 - 7
7 - اهل زمین ، تحت ربوبیت خداوند
أشرّ أُرید بمن فی الأرض . .. ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 6 - 6
6 - خداوند ، مربی و مدبر انسان ها است .
ی-أیّها الإنس-ن . .. بربّک
آیه شریفه، خطاب به جنس انسان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 15 - 9
9 - ربوبیت خداوند بر انسان ها ، مقتضی شناخت ذات و حالات آنان است .
إنّ ربّه کان به بصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 8 - 5
5 - بازگشت انسان ها به خداوند و به کیفر رسیدن طغیان گران ، جلوه های ربوبیت خداوند و در راستای تدبیر امور انسان ها است .
ربّک
ضمیر خطاب در <ربک>، ممکن است خطاب به هر کس باشد که سخن را می شنود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نصر - 110 - 3 - 7
7 - خداوند ، مرّبی و مدبّری شایسته و بی عیب ، برای پیامبر ( ص ) و دیگران است .
فسبّح بحمد ربّک
مخاطب در <ربّک>، گرچه پیامبراکرم(ص) است; ولی سیاق سوره، بر تمام انسان ها منطبق است. در این موارد آن حضرت به عنوان رسول و نیز فردی از افراد بشر، مورد خطاب قرار گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 266
20 - ناس - 114 - 2 - 3
3 - خداوند ، بر تربیت و تدبیر امور مردم ، تسلّط کامل دارد .
بربّ الناس . ملک الناس
ترتیب ذکری دو وصف خداوند، ممکن است به نکته یادشده اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 4
4 - بهشت ، جلوه ربوبیت خداوند ، در حق تقواپیشگان
إنّ المتّقین فی جنّ-ت . .. ءاتیهم ربّهم
مطرح ساختن ربوبیت خداوند، در مقام اعطای بهشت به پرهیزکاران و نیز اضافه <رب> به <هم>، مطلب بالا را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 13 - 2
2 - هر یک از نعمت های زمین ، جلوه ای از ربوبیت انکارناپذیر الهی به < جن و انس > و < مرد و زن >
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
به کار گرفتن وصف <ربّ>، اشاره به مطلب بالا دارد و تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس و یا مرد و زن از انسان ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 49 - 4
4 - نعمت های متنوع بهشت ، جلوه ربوبیت الهی به جن و انس
ذواتا أفنان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
به کار گرفتن وصف <ربّ> بیانگر مطلب بالا است. تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس و یا مرد و زن از انسان ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 51 - 4
4 - وجود چشمه های همیشه جاری در بهشت ، نمودی از ربوبیت الهی به جن و انس
فیهما عینان تجریان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 267
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 53 - 2
2 - میوه های متنوع بهشت ، نمود ربوبیت الهی به جن و انس
فیهما من کلّ ف-کهه زوجان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 63 - 4
4 - بهشت های متنوع و متعدد ، جلوه ای از ربوبیت الهی به جن و انس
و من دونهما جنّتان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 67 - 2
2 - وجود چشمه های جوشان در باغ های بهشت ، نمودی از ربوبیت الهی به جن و انس
فیهما عینان نضّاختان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 69 - 2
2 - میوه های متنوع - به ویژه خرما و انار - در بهشت ، نمود ربوبیت الهی به جن و انس
فیهما ف-کهه و نخل و رمّان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 71 - 2
2 - خلق حوریان نیک سیرت و زیباصورت بهشتی ، جلوه ای از ربوبیت پروردگار نسبت به جن و انس
فیهنّ خیرت حسان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 73 - 2
2 - حوریان جذاب و مستور در خیمه های بهشت ، نمودی از ربوبیت الهی نسبت به جن و انس
حور مقصورت فی الخیام . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 75 - 2
2 - حوریان باطراوت و پاکدامن بهشتی ، نمودی از ربوبیت الهی نسبت به جن و انس
لم یطمثهنّ إنس قبلهم . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 268
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 37 - 14،21
14 - نقش سرپرست و مربّی صالح ، در رشد و تعالی معنوی انسان
و انبتها نباتاً حسناً و کفّلها زکریا
تصریح به سپردن کفالت به زکریا پس از <انبتها . .. >، گویای نقش زکریا، به عنوان مربی صالح، در رشدِ معنوی کسی است که تحت تربیت اوست.
21 - رشد معنوی و تعالی انسان ، در پرتو نظارت مستمر و همه جانبه مربّی است .
انبتها . .. کفّلها ... کلما دخل علیها ... قال یا مریم انّی لک هذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 102 - 4
4- آسمان ها و زمین ، تحت ربوبیت خداست .
ما أنزل ه-ؤلاء إلاّ ربّ السموت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 14 - 13
13- تدبیر امور آسمان ها و زمین ( جهان هستی ) ، به دست خداوند است .
ربّ السم-وت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 56 - 1
1- جهان هستی ( آسمان ها ، زمین و انسان ها ) ، تحت ربوبیت خداوند است .
بل ربّکم ربّ السموت والأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 7 - 1
1- فرستنده قرآن و رسولان ، همان پروردگار یگانه آسمان ها و زمین و موجودات است .
إنّا أنزلنه . .. إنّا کنّا مرسلین ... ربّ السموت و الأرض و ما بینهما
ص: 269
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 36 - 4
4 - خداوند ، یگانه پروردگار آسمان ها و زمین و تمامی جهانیان
ربّ السموت و ربّ الأرض ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 13 - 2
2 - هر یک از نعمت های زمین ، جلوه ای از ربوبیت انکارناپذیر الهی به < جن و انس > و < مرد و زن >
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
به کار گرفتن وصف <ربّ>، اشاره به مطلب بالا دارد و تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس و یا مرد و زن از انسان ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 98 - 6
6 - همه عوالم هستی ، تحت ربوبیت خداوند است .
ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 109 - 8
8 - همه عوالم هستی تحت ربوبیت خداوند
ربّ الع-لمین
<العالمین> جمع با<ال> و مفید استغراق است. بنابراین <ربّ العالمین>; یعنی، پروردگار همه عالم ها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 8
8 - همه عوالم هستی ، تحت ربوبیت خداوند
ربّ الع-لمین
<العالمین> جمع همراه با <ال> و مفید استغراق است; بنابراین <ربّ العلمین>; یعنی، پروردگار همه عالم ها.
ص: 270
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 8
8 - همه عوالم هستی ، تحت ربوبیت خداوند
ربّ الع-لمین
<العالمین> جمع همراه با <ال> و مفید استغراق است. بنابراین <ربّ العالمین>; یعنی، پروردگار همه عوالم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 8
8 - همه عوالم هستی ، تحت ربوبیت خداوند
ربّ الع-لمین
<العالمین> جمع همراه با<ال> و مفید استغراق است. بنابراین <ربّ العالمین>; یعنی، پروردگار همه عالم ها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 8
8 - همه عوالم هستی ، تحت ربوبیت خداوند
ربّ الع-لمین
<العالمین> جمع همراه با <ال> و مفید استغراق است. بنابراین <ربّ العالمین>; یعنی، پروردگار همه عالم ها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 36 - 1
1- حضرت عیسی ( ع ) در گهواره ، خداوند را پروردگار خود و دیگر انسان ها معرفی کرد .
و إنّ اللّه ربّی و ربّکم
جمله <إنّ اللّه ربّی . ..> عطف بر <إنّی عبد اللّه> در آیات قبل است. این آیه نیز نقل بخشی از گفته های عیسی(ع) در گهواره است و آیات <ذلک عیسی ... کن فیکون> در این بین معترضه می باشد. تشابه این جمله با آنچه در سوره آل عمران و زخرف از عیسی(ع) نقل شده، تأیید کننده این نکته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 10 - 10
ص: 271
10 - کافران نیز تحت تدبیر ربوبیت خداوندند .
بل هم بلقاء ربّهم ک-فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 23 - 6
6- کافر ، دست پرورده شیطان *
و قال قرینه ه-ذا ما لدیّ عتید
برداشت یاد شده در صورتی است که <قرین> به معنای شیطان باشد; چه این که در آیات بعد <قرین> اشاره به <شیطان> دارد. واژه <عتید> می رساند که منکران معاد، دست آموز و دست پرورده شیطان اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 6
6- لوط ( ع ) تحت تربیت خداوند و برخوردار از حمایت او بود .
إنا رسل ربک
برداشت فوق ، از <ربک> (مدبر و مربی تو) استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 3،6
3 - خداوند ، مربی و تربیت کننده پیامبر ( ص )
فلا و ربّک
6 - ربوبیّت الهی ، منشأ تربیت پیامبر ( ص ) برای تصدّی مقام قضاوت و حکومت
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک
برداشت فوق از کاربرد کلمه <ربّ> و اضافه آن به ضمیر خطاب استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 203 - 11
11 - خداوند مربی پیامبر ( ص ) و تدبیرکننده امور همه انسانهاست .
من ربی . .. من ربکم
ص: 272
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 66 - 13،14
13- خداوند ، مربی پیامبر ( ص ) و مدبر امور اوست .
إن ربک
14- قدرت شکست ناپذیر خداوند ، پشتوانه پیشبرد هدف های رسالت و تدبیر امور نبوّت رسول خداست .
إن ربک هو القویُّ العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 30 - 10
10- تنها خداوند رحمان ، مدبر و مربی پیامبر ( ص )
قل هو ربی لا إله إلاّ هو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 99 - 5
5- پیامبر ( ص ) تحت تربیت و عنایت ویژه خداوند
و اعبد ربّک حتی یأتیک الیقین
اضافه صفت <رب> به کاف خطاب - که مرجع آن پیامبر است - با توجه به این نکته که خداوند <رب> همه بندگان است، می تواند به جهت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 55 - 2
2- پیامبر ( ص ) ، تحت توجه و پرورش ویژه خداوند قرار داشت .
و ربّک أعلم بمن فی السموت و الأرض
با توجه به اینکه خداوند ربّ همه موجودات است و در آیه قبل نیز خود را <ربّ> همه انسانها معرفی کرد; ولی در این آیه <ربّ> به ضمیر مفرد مخاطب - که مقصود از آن پیامبر(ص) است - اضافه شده و این حکایت از آن دارد که آن حضرت، تحت توجه و پرورش خاص خداوند قرار داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 60 - 7
7- پیامبر ( ص ) ، تحت ربوبیت و عنایت ویژه خداوند
إن ربّک أحاط بالناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 65 - 12
12- پیامبر ( ص ) ، تحت ربوبیت ویژه خداوند و مصون از سلطه و نفوذ شیطان
ص: 273
إن عبادی لیس لک علیهم سلط-ن و کفی بربّک وکیلاً
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <ک> در <ربّک> چنانکه مفسّران نیز احتمال داده اند پیامبر(ص) باشد. بنابراین، با اینکه خداوند سلطه شیطان بر بندگان خود را منتفی دانسته است، اختصاص به ذکر پیامبر(ص) پس از آن، می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 79 - 14
14- راهنمایی پیامبر ( ص ) به کسب مقامات برتر معنوی ، جلوه ای از ربوبیت الهی برای آن حضرت
فتهجّد به . .. یبعثک ربّک مقامًا محمودًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 85 - 10
10- پیامبر ( ص ) ، تحت عنایت ویژه و ربوبیت خاص خداوند
من أمر ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 87 - 2،7
2- تثبیت مفاهیم وحی و جاودانگی آنها در قلب پیامبر ( ص ) ، جلوه ربوبیت خاص الهی نسبت به آن حضرت
لئن شئنا لنذهبنّ بالذی أوحینا . .. إلاّ رحمه من ربّک
7- ربوبیت الهی نسبت به پیامبر ( ص ) ، ربوبیتی آمیخته با رحمت است .
إلاّ رحمه من ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 109 - 7
7- پیامبر ( ص ) متکی به مبدأ لایزال هستی و تحت ربوبیّت خاص او است .
لکلم-ت ربّی . .. کلم-ت ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 64 - 5،9
5- نزول ملائکه بر پیامبر ( ص ) و آوردن وحی ، جلوه ای از ربوبیت خداوند بر آن حضرت بود .
و ما نتنزّل إلاّ بأمر ربّک
9- خداوند برای رشد آگاهی های پیامبر ( ص ) و تدبیر رسالت او ، هیچ نکته ای از تعالیم ضروری را فروگذاری نکرده و به دست فراموشی نسپرده است .
و ما کان ربّک نسیًّا
برداشت یادشده، با توجه به کلمه <ربّ> به دست می آید.
ص: 274
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 9 - 4
4 - پیامبر ( ص ) ، تحت تربیت خاص و حمایت ویژه خداوند
و إنّ ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 93 - 11
11 - پیامبر ( ص ) ، تحت ربوبیت خاص خداوند
و ما ربّک بغ-فل
اضافه <ربّ> به <کاف> - که خطاب به پیامبر(ص) است - مطلب یاد شده را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 3 - 9
9 - فرمان خداوند به پیامبر ( ص ) مبنی بر اعلام این که او تحت ربوبیت خدا قرار دارد .
قل بلی و ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 21 - 13
13 - پیامبر ( ص ) ، تحت ربوبیت و عنایت خاص خداوند
و ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 10 - 9
9 - پیامبر ( ص ) تحت ولایت و تربیت ویژه الهی
ذلکم اللّه ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 32 - 17
17 - دستیابی پیامبر ( ص ) ، به منصب رسالت در پرتو برخورداری آن حضرت از ربوبیت ویژه الهی
و رحمت ربّک خیر ممّا یجمعون
اضافه <ربّ> به کاف خطاب گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 6 - 4
ص: 275
4- بهرهوری پیامبر ( ص ) از رحمت و ربوبیت الهی ، بیش از همه خلق *
إنّا أنزلن-ه . .. رحمه من ربّک
برداشت یاد شده بدان احتمال است که اضافه <ربّ> به <ک> - که خطاب به پیامبر(ص) است - از آن جهت باشد که پیامبر(ص)، عالی ترین بهره را از قرآن و ربوبیت الهی برده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 48 - 3
3 - پیامبر ( ص ) ، در پرتو ربوبیت ویژه الهی و در منظر عنایت و حمایت او
و اصبر لحکم ربّک فإنّک بأعیننا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 30 - 8
8 - مکلف نبودن پیامبر ( ص ) به هدایت گمراهان حق ناپذیر ، نمودی از ربوبیت خداوند در حق آن حضرت
فأعرض عن من تولّی . .. إنّ ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله
ذکر <ربّک> پس از تعیین محدوده تبلیغ برای پیامبر(ص)، می تواند ناظر به مطلب بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 2 - 4
4 - پیامبر ( ص ) ، تحت تربیت خداوند و مورد عنایت و لطف ویژه او
بنعمه ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 14 - 9
9 - تهدید مخالفان پیامبر ( ص ) و سرکوب آنان از سوی خداوند ، جلوه ربوبیت او بر پیامبر ( ص ) و در راستای تدبیر امور رسالت آن حضرت است .
ربّک
فعل <رَبَّ>، زمانی به کار می رود که شخص اداره کاری را به دست گیرد و به تدبیر آن برخیزد (مصباح). بر این اساس کلمه <ربّ>، به معنای مدبّر است و اضافه آن به ضمیری که خطاب به رسول اکرم(ص) می باشد، بیانگر تأثیر کار خداوند در شؤون پیامبری آن حضرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 3 - 2،6،8
2 - خداوند ، تدبیرکننده امور پیامبر ( ص ) و مربّی او است .
ربّک
6 - با وجود ربوبیت و عنایت ویژه خداوند به پیامبر ( ص ) ، موردی برای خشم و بی مهری به آن حضرت وجود نداشت .
ص: 276
ربّک و ما قلی
8 - پیدایش وقفه ای کوتاه در نزول وحی بر پیامبر ( ص ) ، جلوه ای از ربوبیت خداوند و در راستای تدبیر امور رسالت آن حضرت بود .
ربّک
در شأن نزول های متعدد و ناهماهنگ درباره این سوره، این نکته مورد اتفاق است که در نزول پیاپی آیات قرآن، درنگی پدید آمد که پیامبر(ص) را غمگین و مورد شماتت دشمن قرار داد و آیات این سوره، برای آن حضرت مایه تسلای خاطر گردید. تعبیر <ربّک> بیانگر آن است که همین وقفه نیز، جلوه ربوبیت و تدبیر خداوند بوده و آن حضرت را در مسیر دریافت و ابلاغ پیام های الهی، تقویت کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 11 - 2
2 - نعمت های خداوند به پیامبر ( ص ) ، جلوه های ربوبیت او بوده و رشد و تربیت آن حضرت را به دنبال داشته است .
ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 1 - 10
10 - خداوند ، مربی پیامبر ( ص ) و تدبیرکننده شؤون رسالت آن حضرت است .
ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نصر - 110 - 3 - 7،8
7 - خداوند ، مرّبی و مدبّری شایسته و بی عیب ، برای پیامبر ( ص ) و دیگران است .
فسبّح بحمد ربّک
مخاطب در <ربّک>، گرچه پیامبراکرم(ص) است; ولی سیاق سوره، بر تمام انسان ها منطبق است. در این موارد آن حضرت به عنوان رسول و نیز فردی از افراد بشر، مورد خطاب قرار گرفته است.
8 - امداد های الهی در فتح مکه ، جلوه ربوبیت خداوند بر پیامبر ( ص ) و مایه پیشرفت اهداف رسالت آن حضرت بود .
إذا جاء نصر اللّه و الفتح . .. فسبّح بحمد ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 13 - 2
2 - هر یک از نعمت های زمین ، جلوه ای از ربوبیت انکارناپذیر الهی به < جن و انس > و < مرد و زن >
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 277
به کار گرفتن وصف <ربّ>، اشاره به مطلب بالا دارد و تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس و یا مرد و زن از انسان ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 40 - 1
1 - سوگند أکید خداوند ، به ربوبیت خویش نسبت به مشرق ها ( خاور ها ) و مغرب ها ( باختر ها )
فلاأُقسم بربّ المش-رق و المغ-رب
درباره <لا> در <لا اُقسم> و امثال آن، مفسران توجیهات چندی ذکر کرده اند; از جمله این که <لا> زاید و برای تأکید <اُقسم> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 41 - 5
5 - ربوبیت خداوند نسبت به مشرق و مغرب عالم ، دلیل توانایی او بر احیای مجدد انسان ها است .
بربّ المش-رق و المغ-رب إنّا لق-درون . علی أن نبدّل خیرًا منهم و ما نحن بمسبوقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 9 - 1،2،4
1 - خداوند ، پروردگار مشرق و مغرب عالم است .
ربّ المشرق و المغرب
2 - ربوبیت خداوند ، نسبت به مشرق و مغرب عالم ، مقتضی توجه کامل خلق به او و یاد دائمی او در زندگی است .
و اذکر اسم ربّک . .. ربّ المشرق و المغرب
توصیف خداوند به <ربّ المشرق. ..> پس از توصیه به یاد دائمی او و توجه کامل به او در زندگی - می تواند بیانگر حقیقت یاد شده باشد.
4 - ربوبیت خداوند ، نسبت به مشرق و مغرب عالم ، دلیل یکتایی و بی بدیلی او
ربّ المشرق و المغرب لا إل-ه إلاّ هو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 40 - 1
1 - سوگند أکید خداوند ، به ربوبیت خویش نسبت به مشرق ها ( خاور ها ) و مغرب ها ( باختر ها )
ص: 278
فلاأُقسم بربّ المش-رق و المغ-رب
درباره <لا> در <لا اُقسم> و امثال آن، مفسران توجیهات چندی ذکر کرده اند; از جمله این که <لا> زاید و برای تأکید <اُقسم> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 41 - 5
5 - ربوبیت خداوند نسبت به مشرق و مغرب عالم ، دلیل توانایی او بر احیای مجدد انسان ها است .
بربّ المش-رق و المغ-رب إنّا لق-درون . علی أن نبدّل خیرًا منهم و ما نحن بمسبوقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 9 - 1،2،4
1 - خداوند ، پروردگار مشرق و مغرب عالم است .
ربّ المشرق و المغرب
2 - ربوبیت خداوند ، نسبت به مشرق و مغرب عالم ، مقتضی توجه کامل خلق به او و یاد دائمی او در زندگی است .
و اذکر اسم ربّک . .. ربّ المشرق و المغرب
توصیف خداوند به <ربّ المشرق. ..> پس از توصیه به یاد دائمی او و توجه کامل به او در زندگی - می تواند بیانگر حقیقت یاد شده باشد.
4 - ربوبیت خداوند ، نسبت به مشرق و مغرب عالم ، دلیل یکتایی و بی بدیلی او
ربّ المشرق و المغرب لا إل-ه إلاّ هو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 50 - 9
9- ملائکه ، تحت ربوبیت خاص خداوندند .
و المل-ئکه . .. یخافون ربّهم
با توجه به اینکه خداوند <ربّ> همه موجودات است و اضافه <ربّ> به ضمیر <هم> - که مرجع آن ملائکه است - می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 11 - 7
ص: 279
7 - فرشته مرگ ، خود تحت تدبیر خداوند است .
الذی وکّل بکم
مجهول آمدن فعل <وکّل> دلالت می کند که خود وی، دارای اراده مستقلی نیست و دیگری او را گمارده است و او، همانا خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 71 - 24
24 - خداوند رشد دهنده تمامی جهانیان است.
لرب العلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 57 - 13
13- مالک و مربی بودن خداوند بر همه چیز ، مستلزم مراقبت و حفاظت کامل او ، از آنهاست .
إن ربی علی کل شیء حفیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 65 - 1
1- خداوند ، پروردگار آسمان ها و زمین و موجودات میان آن دو است .
ربّ السموت والأرض و ما بینهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 64 - 18
18 - تمامی موجودات جهان هستی ، تحت ربوبیت خداوند هستند .
اللّه ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 7 - 1
1- فرستنده قرآن و رسولان ، همان پروردگار یگانه آسمان ها و زمین و موجودات است .
إنّا أنزلنه . .. إنّا کنّا مرسلین ... ربّ السموت و الأرض و ما بینهما
ص: 280
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 65 - 1
1- خداوند ، پروردگار آسمان ها و زمین و موجودات میان آن دو است .
ربّ السموت والأرض و ما بینهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 65 - 1
1- خداوند ، پروردگار آسمان ها و زمین و موجودات میان آن دو است .
ربّ السموت والأرض و ما بینهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 12 - 3
3 - مکالمه خداوند با موسی ( ع ) در وادی طوی ، جلوه ای از ربوبیت او نسبت به آن حضر بود .
ی-موسی . إنّی أنا ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 39 - 19
19 - خداوند از آغاز زندگی موسی ( ع ) ، بر او نظارت دقیق داشته و زمینه های تربیت و رشد او را فراهم ساخته بود .
و لتصنع علی عینی
مراد از <عین> در <علی عینی> معنای مجازی آن (مراقبت) است و <علی> دلالت می کند که مراقبت الهی، به منزله پایه ای است که تربیت و یا گرامی داشت موسی(ع)، بر آن استوار بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 41 - 1
1 - موسی ( ع ) پرورش یافته خداوند
اصطنعتک
<إصطناع>; یعنی، تربیت کردن و مؤدب ساختن (قاموس) و بر مبالغه در شایسته ساختن دلالت دارد (مفردات راغب).
ص: 281
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 50 - 13
13 - موسی ( ع ) ، رسالت خویش را پرتویی از هدایت گسترده ربوبی دانست .
من ربّکما . .. ربّنا الذی أعطی کلّ شیء خلقه ثمّ هدی
مناسبت بحث موسی(ع) با فرعون، چنین اقتضا کرده است که آن حضرت، موضوع هدایت عام الهی را مطرح کند تاپاسخ سؤال مقدر فرعون را داده باشد; زیرا ممکن بود فرعون بگوید: بر فرض که خدای خالق ربّ تو است، چه دلیلی بر لزوم پذیرش سخن رسولان او وجود دارد؟ موسی(ع) با مطرح کردن هدایت عام الهی، علاوه بر پاسخ به سؤال احتمالی او، زمینه کلی اثبات رسالت خویش را نیز مطرح کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 70 - 11
11 - خداوند ، تدبیرکننده موسی و هارون ( ع ) در انجام رسالت و ابلاغ پیام توحید
ربّ هرون و موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 12 - 3
3 - تجهیز موسی ( ع ) از سوی خدا به معجزه ای بیم آفرین و معجزه ای زیبا و پرجاذبه
و ألق عصاک . .. ولّی مدبرًا ... و أدخل یدک... بیضاء من غیر سوء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 16 - 2
2 - وحی به موسی ( ع ) ، جلوه ربوبیت خداوند بر او و از عوامل رشد و تربیت آن حضرت برای انجام رسالت خویش بود .
إذ نادیه ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 70 - 11
11 - خداوند ، تدبیرکننده موسی و هارون ( ع ) در انجام رسالت و ابلاغ پیام توحید
ربّ هرون و موسی
ص: 282
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 50 - 17
17- یوسف ( ع ) در پیامش به پادشاه مصر ، خداوند را رب و مدبر خویش معرفی کرد .
فسئله ما بال النسوه . .. إن ربی بکیدهنّ علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 84 - 12
12- علم و آگاهی برتر ، ملاک شایستگی مربیان و معیار گزینش آنان
فربّکم أعلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 19 - 4
4 - نیاز انسان به پروردگار ، باور مشترک همه ادیان توحیدی و مکاتب شرک
هذان خصمان اختصموا فی ربّهم
از این آیه شریفه، استفاده می شود که آنچه مورد اختلاف واقع شده، مصداق <پروردگار> است و اما اصل نیاز انسان به پروردگار، باوری پذیرفته شده در میان تمامی مکاتب و ادیان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 24 - 9
9 - نیاز آسمان ها و زمین و همه موجودات میان آن دو به مربّی و مدبّر
ربّ السم-وت و الأرض و ما بینهما إن کنتم موقنین
مربیان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 6
ص: 283
6 - لزوم هماهنگی بین گفتار و کردار رهبران جامعه
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 6
6 - لزوم هماهنگی بین گفتار و کردار رهبران جامعه
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 6
6 - لزوم هماهنگی بین گفتار و کردار رهبران جامعه