با توجّه به آیات قبل و بعد که درباره محاجّه، کتمان و درآمیختن حق به باطل است، استفاده می شود که مقصود از اهل کتاب، عالمان آنان هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 73 - 9،10

9 _ توصیه علمای یهود به یکدیگر ، بر مخفی کردن ادلّه رسالت پیامبر اسلام *

و لا تؤمنوا . .. ان یؤتی احد مثل ما اوتیتم

احتمالا مراد از <ما اوتیتم>، دلایل رسالت پیامبر (ص) است.

10 _ علمای یهود ، منکر توان مسلمانان در احتجاج بر نبوّت پیامبر اسلام ( ص )

و لا تؤمنوا الاّ لمن تبع دینکم . .. او یجاجّوکم عند ربّکم

بنابراینکه <او یحاجّوکم>، که عطف به <ان یؤتی> است، مفعول له برای <لا تؤمنوا> باشد; به تقدیر <لا> یعنی: لان لا یحاجّوکم عند ربّکم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 82 - 2

2 _ کسانی که به پیامبر ( ص ) ایمان نیاورند و یا حضرتش را یاری نکنند ، فاسق هستند .

لتؤمننّ به و لتنصرنّه . .. فمن تولّی بعد ذلک فاولئک هم الفاسقون

در صورتی که مراد از <رسول> در آیه قبل، پیامبر اکرم (ص) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 83 - 1،5

1 _ انحراف اهل کتاب از دین خدا ( ایمان به پیامبر اکرم ( ص ) و یاری آن حضرت )

افغیر دین اللّه یبغون

با توجه به آیات قبل که درباره اهل کتاب بوده است; این آیه اشاره به آنان دارد.

5 _ ایمان به پیامبر اکرم ( ص ) و یاری کردن آن حضرت ، دین خداست .

ثم جاءکم رسول . .. افغیر دین اللّه یبغون

بنابراینکه مراد از <رسول> در دو آیه قبل، پیامبر اکرم (ص) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 93 - 7

7 _ پیشنهاد پیامبر ( ص ) به یهودیان برای ارائه شاهدی از تورات ، بر صدق ادعای خویش در تحریم برخی خوردنیها

قل فاْتوا بالتوریه فاتلوها ان کنتم صادقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 99 - 10

10 _ آگاهی کامل عالمان اهل کتاب ، به حقانیّت پیامبر اسلام ( ص )

ص: 2

قل یا اهل الکتاب لم تصدّون . .. و انتم شهداء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 101 - 1

1 _ گمراهی و کفر ( ارتداد ) مؤمنان ، علی رغم تلاوت آیات الهی بر آنان و حضور پیامبر ( ص ) در میانشان ، مایه شگفتی است .

و کیف تکفرون و انتم تتلی علیکم ایات اللّه و فیکم رسوله

مراد از استفهام، تعجّب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 103 - 33

33 _ پیامبر ( ص ) ، نجات بخش مسلمین ، از پرتگاه آتش

و کنتم علی شفا حفره من النار فانقذکم منها

امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: فبرسول اللّه (ص) و اللّه انقذوا.

_______________________________

تفسیر عیاشی، ج 1، ص 194، ح 126 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 307، ح 4.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 121 - 1،12

1 _ خروج پیامبر ( ص ) در صبحگاهان از میان خانواده خویش ، برای برپا نمودن پایگاه های جنگی برای مؤمنان ، در مصاف با دشمنان

و اذ غدوت من اهلک تبوّیء المؤمنین مقاعد للقتال

12 _ شرکت پیامبر ( ص ) در جنگ احد ، به عنوان فرماندهی عملیات نظامی

و اذ غدوت من اهلک تبوّیء المؤمنین مقاعد للقتال

امام صادق (ع): سبب نزول هذه الآیه ان قریشا خرجت من مکّه ترید حرب رسول اللّه (ص) فخرج یبغی موضعاً للقتال.

_______________________________

تفسیر قمی، ج 1، ص 110 ; نورالثقلین، ج 1، ص 384، ح 336.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 124 - 1،2

1 _ وعده پیامبر ( ص ) به مؤمنان پیکارگر بدر و یا رزمندگان احد ، به امداد الهی با فرستادن سه هزار فرشته

اذ تقول للمؤمنین الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه منزلین

برخی مفسران <اذ تقول> را بدل از <اذ همّت> گرفته اند و عقیده دارند که وعده امداد با ملائکه، درباره جنگ احد است. برخی دیگر <اذ تقول> را متعلق به <و لقد نصرکم اللّه ببدر> گرفته اند و این وعده را، در جنگ بدر دانسته اند.

2 _ تقویت روحیه پیکارگران بدر و اُحد ، ز سوی پیامبر ( ص )

اذ تقول للمؤمنین الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم

ص: 3

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 132 - 1،2

1 _ نیل به رحمت الهی ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص )

و اطیعوا اللّه و الرّسول لعلّکم ترحمون

2 _ وجوب تبعیّت از فرامین رسول خدا ( رهبران الهی )

و اطیعوا اللّه و الرّسول

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 133 - 6،10،15،18

6 _ نیل به آمرزش الهی و بهشت تقواپیشگان ، برانگیزنده اهل ایمان به اطاعت از خدا و رسول ( ص )

یا ایّها الّذین امنوا . .. و اطیعوا اللّه و الرّسول ... سارعوا الی مغفره من ربّک

جمله <سارعوا الی . .. >، بعد از امر به اطاعت از خدا و رسول(ص)، برای ایجاد انگیزه و نیز تشویق مؤمنان به پیروی از خدا و پیامبرش است.

10 _ آمرزش گناهان و درآمدن به بهشت ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص )

و اطیعوا اللّه و الرّسول . .. سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه

آمرزش گناهان، فعل خدا و در اختیار اوست. بنابراین مراد از شتاب به سوی مغفرت، انجام اعمالی است که موجبات آمرزش الهی را فراهم می سازد، که به قرینه عطف شدن <سارعوا> بر <اطیعوا اللّه و الرسول>، همان پیروی از خدا و پیامبرش است.

15 _ اطاعت خدا و رسول ( ص ) ، جلب رحمت الهی و آمرزش گناهان ، مراحلی در طول هم برای ورود به بهشت متّقین

و اطیعوا اللّه و الرّسول لعلّکم ترحمون. و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه عرضها

18 _ نیل به تقوا ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص ) و فراهم آوردن زمینه آمرزش گناهان

و اطیعوا اللّه و الرّسول . .. و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه ... اعدّت للمتّ

معنای اینکه به سوی بهشت متّقیان بشتابید، این است که از زمره متّقیان شوید و مخاطبین این دعوت کسانی هستند که به اطاعت از خدا و رسول (ص) و فراهم ساختن موجبات آمرزش، فراخوانده شدند. بنابراین از زمره اهل تقوا شدن به این است که از خدا و رسول او پیروی کرده و کاری کنند که گناهشان آمرزیده شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 138 - 9

9 _ بیان احکام الهی ( لزوم پرهیز از رباخواری ، پیروی از خدا و رسول و . . . ) ، روشنگر مردم و پندی برای تقواپیشگان و هدایت کننده آنان

یا ایّها الّذین امنوا . .. هذا بیان للنّاس و هدیً و موعظه للمتّقین

برخی برآنند که <هذا>، اشاره به کلیه مسائل و معارفی است که در آیات 130 تا 137 تبیین شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 146 - 5

5 _ تشویق مسلمانان از سوی خداوند برای همگامی با پیامبر اسلام ( ص ) در جهاد و سرزنش آنان که در برابر دشمنان دین ، ضعف و زبونی به خود راه دهند .

ص: 4

و کایّن من نبیّ قاتل معه ربیّون کثیر فما وهنوا لما اصابهم فی سبیل اللّه

از اهداف یادآوریِ سلحشوری پیشینیان، تشویق مؤمنان به همگامی با پیامبر اسلام (ص) است. و نیز سرزنش کسانی است که در جنگ اُحُد، سستی کرده و از خود ضعف و زبونی نشان دادند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 152 - 7،10،16،21

7 _ سستی ، اختلاف در کار جنگ و سرپیچی از فرمان پیامبر ( ص ) ، از عوامل شکست مسلمانان در پیکار احد

حتّی اذا فشلتم و تنازعتم فی الامر و عصیتم

10 _ سستی ، تفرقه و سرپیچی برخی پیکارگران احد از فرمان پیامبر ( ص ) ، پس از پیروزی ابتدایی بر دشمنان

حتّی اذا فشلتم . .. من بعد ما اریکم ما تحبّون

گر چه ظاهر خطاب در <فشلتم و تنازعتم . .. و عصیتم> به تمامی مسلمانان در جنگ احد است، ولی به قرینه تقسیم آنان در دنباله آیه به دو گروه دنیاطلب و آخرت طلب، معلوم می شود مراد از مخاطبین <فشلتم ... >، گروهی از مسلمانان بوده اند و نه همه آنان.

16 _ دنیاطلبی برخی از پیکارگران احد ، موجب سستی ، اختلاف و سرپیچی از فرمان پیامبر ( ص ) و شکست در آن کارزار

حتّی اذا فشلتم و . .. منکم من یرید الدّنیا

به نظر می رسد جمله <منکم من یرید الدّنیا>، دلیل <اذا فشلتم و تنازعتم فی الامر و عصیتم> باشد.

21 _ پایداری در نبرد ، وحدت و پیروی از تعالیم پیامبر ( ص ) ، نشانگر آخرت خواهی مؤمنان مجاهد

حتّی اذا فشلتم . .. منکم من یرید الاخره

بنابر اینکه دنیاطلبی (منکم من یرید الدّنیا)، دلیل <اذا فشلتم . .. > باشد، صفات مقابل اینها ویژگی آخرت جویان خواهد بود; یعنی آخرت خواهان در نبرد نه سستی خواهند کرد و نه ...

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 153 -

9،11،12،16،17،18،21،22

9 _ تلاش پیامبر ( ص ) برای جلوگیری از گریز مسلمانان در نبرد احد ، و بی اعتنایی آنان در پذیرش دعوت او

و لا تلون علی احد و الرّسول یدعوکم فی اخریکم

جمله <و الرّسول یدعوکم . .. >، حالیه است ; یعنی در حالی که پیامبر (ص) شما را فرامی خواند می گریختید و به هیچ کس (حتی پیامبر (ص)) توجهی نداشتید.

11 _ بی اعتنایی به دعوت پیامبر ( ص ) در پیکار احد ، موجب شکست مسلمانان در آن کارزار

ثمّ صرفکم . .. و الرّسول یدعوکم فی اخریکم

بنابر اینکه <اذ تصعدون> متعلق به <صرفکم> باشد، آیه مزبور در مقام بیان علتهای شکست احد است. بنابراین جمله <و لا تلون علی احد و الرّسول ... >، که حاکی از دعوت پیامبر (ص) و بی اعتنایی به اوست، نیز بیانگر علتی برای شکست خواهد بود.

12 _ گریز مسلمانان از کارزار احد و فاصله گرفتن آنان از رسول خدا ( ص )

و الرّسول یدعوکم فی اخریکم

کلمه <فی اخریکم> بیان حالت پیامبر (ص) به هنگام دعوت است. یعنی پیامبر (ص) آنگاه که شما را دعوت می کرد، در آخر شما قرار داشت و این حاکی از دور شدن مسلمانان از اطراف پیامبر (ص) است.

16 _ اندوه و پشیمانی مسلمانان به خاطر بی اعتنایی به دستورات پیامبر ( ص ) در کارزار احد

ص: 5

فاثابکم غمّا بغمّ

با توجه به توضیح برداشت شماره 14.

17 _ تبدیل اندوه از دادن غنائم به اندوه تمرد از فرمان پیامبر ( ص ) ، موهبتی الهی به رزمندگان احد

فاثابکم غمّا بغمّ

کلمه <اثابکم> دلالت بر این معنا دارد که این تبدیل و جایگزینی لطف و موهبتی از جانب خداوند بوده است.

18 _ پشیمانی مسلمانان به جهت تخلف از دستورات پیامبر ( ص ) در کارزار احد ، نتیجه عفو الهی از گناه آنان

و لقد عفا عنکم . .. فاثابکم غمّا بغمّ

عطف <اثابکم> بر <عفا عنکم> به وسیله <فاء>، دلالت بر ترتب و رابطه علیّت بین آن دو جمله دارد.

21 _ هجوم پی در پی غم ها و حسرت ها به مسلمانان در کارزار احد ، نتیجه مخالفت آنان با پیامبر خدا ( ص )

اذ تصعدون . .. فاثابکم غمّا بغمّ

برخی از مفسران برآنند که <باء> در <بغمّ> الصاقیّه است و مراد، غمهای فراوانی است که یکی پس از دیگری در آن نبرد به مسلمانان وارد می شد و همه آنها پیامد فرار از جنگ و مخالفت با دستور پیامبر (ص) بود. در برداشت فوق <اثابکم> به معنای مجازات گرفته شده نه پاداش.

22 _ هجوم اندوه های ناشی از نافرمانی رسول خدا ( ص ) و عدم موفقیّت در کارزار احد ، برخاسته از اراده الهی برای به فراموشی سپردن اندوه از دست دادن غنائم و جراحات وارده بر ایشان

فاثابکم غمّا بغمّ لکیلا تحزنوا علی مافاتکم و لا ما اصابکم

بنابر اینکه <لکیلا> متعلق به <اثابکم> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 154 - 21،22،23

21 _ برخورد منافقانه خودمحوران و دنیاطلبان مسلمان با رسول خدا ( ص )

و طائفه قد اهمّتهم انفسهم . .. یخفون فی انفسهم ما لایبدون لک

22 _ انکار حقانیّت رسول خدا ( ص ) و نادرست پنداشتن وعده های الهی به پیروزی ، چیزی است که خودگزینان شرکت کننده در نبرد احد از رسول خدا پنهان می داشتند .

و طائفه . .. یخفون فی انفسهم ما لایبدون لک

23 _ ترس مسلمانان خودگزین و دنیاطلبِ احد از افشای موضع جاهلانه و شرک آمیزشان در برابر رسول خدا ( ص )

و طائفه قد اهمّتهم انفسهم . .. یخفون فی انفسهم ما لایبدون لک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 159 - 14

14 _ پیامبر ( ص ) موظّف به گذشت از حقوق خویش بر مردم و طلب آمرزش برای آنان نسبت به حقوق الهی

فاعف عنهم و استغفر لهم

از اینکه پیامبر (ص) از یکسو مأمور به گذشت از مردم و از سوی دیگر مأمور به طلب مغفرت برای آنان از خدا می شود، می توان به دست آورد که مراد از <فاعف>، گذشت از حقوق خود پیامبر (ص) و مراد از <فاستغفر>، طلب مغفرت در مورد حقوق خداوند است.

ص: 6

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 165 - 7

7 _ مسلمانان ، به دلیل نافرمانی از پیامبر ( ص ) و فرار از صحنه نبرد ، عامل شکست و مصیبت های پیکار احد

اولمّا اصابتکم مصیبه . .. قل هو من عند انفسکم

با توجّه به آیات قبل، همانند آیه 152 (اذ تحسّونهم باذنه حتّی اذا فشلتم و تنازعتم فی الامر و عصیتم)، معلوم می شود که نافرمانی و . .. از جمله عوامل شکست آنان بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 172 - 1،4،11،16،21

1 _ پاداش بزرگ الهی برای آنان که علی رغم تحمّل جراحت های نبرد پیشین ، دعوت خدا و رسولش را برای نبردی دیگر اجابت کردند .

الّذین استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح . .. اجر عظیم

چون آیات پیشین و نیز آیات بعد درباره نبرد و جهاد است، معلوم می شود که فرمان اجابت شده (استجابوا)، فرمان جنگ و مبارزه بوده است.

4 _ پاداش بزرگ الهی برای اجابت کنندگان دعوت خدا و رسول ( ص ) به نبردی دیگر در عین تحمّل جراحات نبرد احد ، مشروط به احسان و تقوای آنان است .

الّذین استجابوا . .. للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم

مفسران برآنند که نبرد پیشین که مسلمانان در آن جراحتها دیدند، همان نبرد احد است. به دلیل وقوع این آیه پس از بیان نبرد احد و اینکه سخن از قرح به میان آورده است ; چنانچه درباره نبرد احد نیز فرموده بود: <ان یمسسکم قرح>.

11 _ ارزش والای ثبات بر ایمان و پذیرش دعوت خدا و رسول ( ص ) ، پس از تحمّل شدائد و مشکلات

انّ اللّه لا یضیع اجر المؤمنین. الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم ا

16 _ اطاعت از دستورات خداوند و پیامبر ( ص ) ، علی رغم تحمّل سختی ها و شدائد ، از مصادیق احسان و تقوا

الّذین استجابوا للّه . .. للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم

در برداشت فوق، <من> در <منهم>، بیانیّه گرفته شده، یعنی محسنان و تقواپیشگان همان اجابت کنندگان دعوت پیامبرند و برای آنان پاداشی بزرگ است.

21 _ پاداش بزرگ امیرالمؤمنین ( ع ) به خاطر احسان و تقوا و اجابت خدا و پیامبر ( ص ) پس از مجروح شدن در جنگ احد

الّذین استجابوا للّه و الرّسول . .. اجر عظیم

امام صادق (ع): انّ رسول اللّه بعث علیّاً فی عشره <استجابوا للّه و الرّسول من بعد ما اصابهم القرح> الی <اجر عظیم>. انّما نزلت فی امیرالمؤمنین (ع).

_______________________________

تفسیر عیاشی، ج 1، ص 206، ح 153 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 326، ح 4.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 173 - 1،13

1 _ پاسخگویان به دعوت خدا و پیامبر ( ص ) پس از نبرد احد برای جهاد ، کسانی بودند که از شایعه حمله دشمن نترسیدند و ایمانشان افزون گردید .

ص: 7

الّذین استجابوا للّه . .. الّذین قال لهم النّاس ... فزادهم ایمانا

13 _ دستیابی به صفت توکّل و اعتماد کامل به کفایت خداوند ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ، پیشه ساختن صبر و تقوا و نیکوکاری است .

الّذین استجابوا للّه . .. للّذین احسنوا منهم و اتّقوا ... و قالوا حسبنا اللّه و

به نظر می رسد صفات یاد شده در آیه قبل، رهنمودی باشد برای رسیدن آدمی به مقامی که خداوند را وکیل خود دانسته و به کفایت او مطمئن گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 174 - 10،14

10 _ اجابت دعوت خداوند و پیامبر ( ص ) برای شرکت در جنگ ، موجب جلب رضایت الهی

الّذین استجابوا للّه و الرّسول . .. و اتّبعوا رضوان اللّه

14 _ ایمان به خدا و پیامبر ( ص ) و اطاعت از آنان ، صبر و جهاد ، تقوا و احسان و توکّل ، موجب رضایت کامل الهی و برخورداری از فضل بزرگ وی

المؤمنین. الّذین استجابوا ... و اتّبعوا رضوان اللّه و اللّه ذو فضل عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 176 - 8

8 _ مقابله با پیامبر ( ص ) و جبهه حقّ ، به منزله مقابله با خداوند است .

انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً

مستند نمودن نفی ضرر به خداوند، با وجود اینکه مراد، نفی ضرر از دین و پیامبر (ص) و مسلمانان است، اشاره به این معنا دارد که مقابله با دین و پیامبر (ص)، به منزله مقابله با خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 179 - 26

26 _ استحقاق اجر عظیم الهی ، در گرو ایمان به خدا و رسول و پرهیز از مخالفت با آنان

و ان تؤمنوا و تتّقوا فلکم اجر عظیم

چون کلمه <اجر>، ظهور در پاداش استحقاقی دارد، در برداشت فوق، کلمه استحقاق آورده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 183 -

2،5،16،21،22،23

2 _ در آتش سوختن قربانی پیامبر ( ص ) ، شرط یهود برای ایمان به آن حضرت

الّذین قالوا انّ اللّه . .. حتّی یاتینا بقربان تاکله النّار

<قربان> به معنای هر چیزی است که انسان به وسیله آن به خداوند تقرب جوید و قربانِ امّتهای گذشته، گاو، گوسفند و شتری بود که برای تقرّب به خدا ذبح می شد (تاج العروس).

5 _ مبارزات یهود علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، به نام دین و دینداری

انّ اللّه عهد الینا الّا نؤمن لرسول حتّی یاتینا بقربان

ص: 8

چون یهود مدعی بودند با ایمان نیاوردن به پیامبر (ص)، به عهد الهی وفادار بوده و از دستورات خداوند پیروی کرده اند.

16 _ برخورد منافقانه یهود ، با پیامبر ( ص )

الّذین قالوا انّ اللّه عهد الینا الّا نؤمن لرسول . .. فلم قتلتموهم ان کنتم صادقی

جمله <فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین>، بیانگر این است که یهود، علی رغم ادعای ایمان در صورت مشاهده معجزه قصد ایمان آوردن، نداشتند.

21 _ بهانه جویی یهود برای گریز از ایمان به پیامبر ( ص )

الّذین قالوا . .. فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین

جمله <فلم قتلتموهم . .. >، می رساند که پیشنهاد آنان برای ایمان آوردن، بهانه ای بیش نبوده است.

22 _ دروغ بودن ادعای یهود در مورد ایمان به پیامبر ( ص ) ، در صورت مشاهده معجزه درخواستی خود ( سوختن قربانی در آتشی از غیب )

قل قد جاءکم . .. فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین

23 _ تکذیب عهد خداوند با یهود در مورد ایمان نیاوردن به پیامبر ( ص ) ، جز با ارائه قربانی که آتشی از غیب آن را بسوزاند .

انّ اللّه عهد الینا الّا نؤمن . .. فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین

اگر ادعای یهود صحیح بود، باید پیامبر (ص) خواسته آنان را عملی می کرد، و نیز نباید از عهد، به <الّذی قلتم> (آنچه را گفتید) تعبیر می کرد ; بلکه می فرمود: بالعهد الّذی عهد اللّه علیکم. چون اگر ادعای آنان حقیقت داشت، عهدی بود الهی ; نه گفتار آنان.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 187 - 6

6 _ وجود حقایقی درباره اسلام و پیامبر ( ص ) در کتب آسمانی گذشته *

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب لتبیّننّه للنّاس و لا تکتمونه

از موارد مهمّی که می توانست سودی را برای عالمان اهل کتاب تضمین کند (و اشتروا به ثمناً . .. )، کتمان حقانیّت پیامبر (ص) و اسلام است، چرا که هستی خویش را در کتمان آن می دیدند.

1 - استغفار برای منافقان ; حتی اگر استغفارکننده برای آنان پیامبراکرم ( ص ) باشد اثربخش نیست .

سواء علیهم أستغفرت لهم أم لم تستغفر لهم

لایضرکم من ضل إذا اهتدیتم

برداشت فوق بر این اساس است که حرف <لا> در <لایضرکم> نافیه باشد.

7 _ پایبندی به تعالیم قرآن و پیروی از دستورات پیامبر ( ص ) ، مایه هدایت آدمی است .

علیکم انفسکم . .. إذا اهتدیتم

مراد از هدایت یافتن در جمله <اذا اهتدیتم> به قرینه آیه قبل، پذیرش تعالیم قرآن و دستورات پیامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 158 - 21،22

21 _ نیل به هدایت در گرو ایمان به خدا ، پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) و پیروی از آن حضرت است .

فامنوا باللّه و رسوله . .. و اتبعوه لعلکم تهتدون

22 _ شناخت راه رستگاری و دستیابی به آن ، در گرو ایمان به پیامبر ( ص ) و پیروی از اوست .

فامنوا باللّه و رسوله . .. و اتبعوه لعلکم تهتدون

متعلق <تهتدون>، به قرینه <أولئک هم المفلحون> در آیه قبل، رستگاری است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 64 - 3،4

3 _ پشتیبانی خداوند از اهل ایمان مشروط به پیروی آنان از پیامبر ( ص ) و دستورات اوست .

حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

توصیف <من> موصوله با جمله <اتبعک> اشاره به شرط پشتیبانی خدا از مدعیان ایمان دارد.

4 _ مؤمنان پیرو پیامبر ( ص ) دارای نقشی مؤثرو بسزا برای پیشبرد رسالت پیامبر ( ص )

حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

برداشت فوق بر این اساس است که <من اتبعک> عطف بر <اللّه> باشد ; یعنی خدا و مؤمنان فرمانبر برای تو کافی هستند. بر این مبنا نقش مؤثر مؤمنان برای پیشبرد اسلام به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 143 - 15

15 - تبعیت از پیامبر ( ص ) دلیل برخوردار شدن از هدایت الهی است .

إلا لنعلم من یتبع الرسول . .. و إن کانت لکبیره إلا علی الذین هدی اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 71 - 21

21 _ امر به معروف ، نهی از منکر ، اقامه نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از خدا و رسولش ، عامل جلب رحمت ویژه الهی

یأمرون بالمعروف . .. أولئک سیرحمهم اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 120 - 18

ص: 13

18 _ پیروی از پیامبر ( ص ) و حرکت در راه خدا ، به دنبال دارنده سختی ها و مرارتها

ما کان . .. أن یتخلفوا عن رسول اللّه ... ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ و لا نصب و لا م

شمرده شدن سختیها و رنجها در آیه و ترغیب مؤمنان به تحمل آنها، بیانگر این حقیقت است که حرکت در راه دین دربردارنده رنج و زحمت می باشد و ایمان واقعی، مستلزم تحمل آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 51 - 11

11 - اطاعت از خدا و رسول او و پذیرش داوریِ متکی بر احکام الهی ، موجب رستگاری و پیروزی است .

إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا . .. لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا و أُول_

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 52 - 2،4

2 - فرمان بری از خدا و رسول او و خدا ترسی و تقواپیشگی ، از عوامل ظفرمندی و کامیابی است .

و من یطع اللّه و رسوله و یخش اللّه و یتقه فأُول_ئک هم الفائزون

4 - اطاعت از خدا و رسول او ، خدا ترسی و تقواپیشگی ، از نشانه های ایمان واقعی و اوصاف مؤمنان راستین

إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا . .. أن یقولوا سمعنا و أطعنا ... و من یطع اللّه

برداشت فوق، از ارتباط میان این آیه و آیه پیشین _ که درصدد بیان اوصاف مؤمنان راستین است _ به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 53 - 10

10 - سوگند مؤکد به خدا ، نشانگر ایمان نیست ; بلکه فرمان بری نیکو از خدا و رسول او ، علامت ایمان است .

و أقسموا باللّه جهد أیم_نهم . .. قل لاتقسموا طاعه معروفه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 54 - 7

7 - اطاعت و فرمان بری از پیامبراسلام ( ص ) ، موجب هدایت و نیل به سعادت و کمال مطلوب است .

أطیعوا الرسول . .. فإن تولّوا فإنّما علیه ما حمّل

مقصود از هدایت در آیه شریفه، راه یابی و هدایت عمومی نیست; زیرا چنین هدایتی بدون اطاعت انسان ها نیز توسط پیامبران حاصل بود; بلکه مقصود، ایصال به مطلوب و دست یافتن به کمال و سعادت است که بدون عمل به مقتضیات دین حاصل نمی شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 56 - 6،7،8

6 - مؤمنان نیکوکار در سایه برپایی نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) مشمول رحمت خدا هستند .

وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص_لح_ت. .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه

7 - برپایی نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، مایه جلب رحمت خدا است .

ص: 14

و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا الرسول لعلّکم ترحمون

8 - امید به برخورداری از رحمت خدا در پرتو اقامه نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) امیدی به جا و شایسته

و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا الرسول لعلّکم ترحمون

از این که خداوند پس از توصیه مؤمنان به اقامه نماز، پرداخت زکات و فرمان بری از پیامبر(ص)، آنان را به رحمت خویش امیدوار ساخته است به دست می آید که امید داشتن به رحمت خدا، پس از عمل به توصیه های الهی، امیدی به جا و شایسته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 88 - 14

14 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ < کلّ شیء هالک إلاّ وجهه > قال من أتی اللّه بما أمر به من طاعه محمد ( ص ) و الأئمه من بعده _ صلوات علیهم _ فهو الوجه الذی لایهلک . . . ;

از امام صادق(ع) درباره سخن خدای عزّوجلّ که فرموده: <کلّ شیء هالک إلاّ وجهه> روایت شده که فرمود: کسی که به پیشگاه خدا بیاورد آنچه را که به آن امر شده است; از اطاعت محمد(ص) و ائمه بعد از وی _ درود خدا بر آنان باد _ پس این وجهی است [که دارنده آن] هلاک نمی شود>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 31 - 1،2،5

1 - خداوند ، به همسران پیامبر ، در صورت اطاعت خاضعانه آنان از خدا و پیامبر ( ص ) و انجام عمل صالح ، وعده پاداش دوچندان داده است .

و من یقنت منکنّ للّه و رسوله و تعمل ص_لحًا نؤتها أجرها مرّتین

<قنوت> (مصدر <یقنت>) به معنای <اطاعت خاضعانه> است (مفردات راغب).

2 - مهیّا شدن روزی کریمانه از جانب خداوند برای همسران پیامبر در صورت اطاعت خاضعانه آنان از خدا و پیامبر ( ص ) و انجام دادن عمل صالح است .

و من یقنت منکنّ للّه و رسوله و تعمل ص_لحًا . .. و أعتدنا لها رزقًا کریمًا

5 - امتیاز همسران پیامبر ، به اطاعت خاضعانه از خدا و پیامبر ( ص ) و انجام دادن عمل صالح است .

و من یقنت منکنّ للّه و رسوله و تعمل ص_لحًا نؤتها أجرها مرّتین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 66 - 7

7 - اطاعت از خداوند و رسول او ، نجات بخش آدمی از آتش جهنم است .

یوم تقلّب وجوههم فی النار یقولون ی_لیتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسولا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 71 - 6

6 - هر کس از خدا و پیامبر خدا ( ص ) ، اطاعت کند ، به رستگاری عظیمی نایل خواهد شد .

و من یطع اللّه و رسوله فقد فاز فوزًا عظیمًا

ص: 15

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 52 - 13

13 - پیروی از دستورات وحی و رهنمود های پیامبر ( ص ) ، هیچگاه به خسران و گمراهی انسان نخواهد انجامید .

و إنّک لتهدی إلی صرط مستقیم

از تأکید خداوند بر نقش هدایت گری پیامبر(ص)، این نکته استفاده می شود که تعالیم وحی هیچ گاه به خسران و گمراهی انسان منتهی نخواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 17 - 5،7،10

5 - اطاعت از رسول خدا ، عین اطاعت از خدا است .

و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّ_ت

از عطف رسول به <اللّه> _ بدون تکرار فعل <یطع> _ مطلب بالا قابل برداشت است.

7 - روح تسلیم و اطاعت از خدا و رسول او ، ملاک اصلی ورود به بهشت

و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّ_ت تجری من تحتها الأنه_ر

موضوع قرار گرفتن اطاعت به جای هر عنوان دیگری، می تواند اشاره به مطلب بالا باشد.

10 - افراد ناتوان از جهاد ، همانند مجاهدان ، برخوردار از بهشت در صورت داشتن روح اطاعت در برابر خدا و رسول او

لیس علی الأعمی حرج . .. و من یطع اللّه و رسوله جنّ_ت

برداشت بالا بنا بر این نکته است که <من یطع. ..> جواب سؤال مقدر باشد، زیرا پس از رفع حکم جهاد از افراد ناتوان، ممکن است سؤال شود که: چرا این گروه از فیض جهاد محروم اند؟ خداوند در جواب می فرماید: آنان نیز اگر مطیع باشند، همانند مجاهدان، از پاداش الهی برخوردار خواهند بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 7 - 8،23

8 - صلاح و سعادت مؤمنان ، در پرتو پیروی از پیامبر ( ص ) ( رهبری الهی )

لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم

مفهوم آیه شریفه ایمن ماندن جامعه از مشقت ها و صدمات در صورت عدم تحمیل آرای شخصی بر پیامبر(ص) است و امنیت جامعه مایه صلاح و سعادت آن است.

23 - اطاعت محض از رسول خدا ( ص ) ، نمود ایمان و موضع گیری در برابر آن حضرت نمود کفر است . *

لو یطیعکم . .. لعنتّم و ل_کنّ اللّه حبّب إلیکم الإیم_ن ... و کرّه إلیکم الکفر

صدر آیه; درباره اطاعت از رسول خدا و تحمیل نکردن رأی بر آن حضرت است; ولی ادامه آن درباره ایمان و کفر است; از این بیان انطباق ایمان بر اطاعت و تطبیق کفر بر تحمیل رأی بر پیامبر(ص) استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 14 - 11،12،18

11 - تضمین قطعی پاداش اعمال ، در صورت سر نهادن به اطاعت خدا و رسول

و إن تطیعوا اللّه و رسوله لایلتکم من أعم_لکم شیئًا

ص: 16

12 - ضایع نشدن کمترین تلاش انسان مؤمن ، در پرتو اطاعت از خدا و رسول

و إن تطیعوا اللّه و رسوله لایلتکم من أعم_لکم شیئًا

18 - اطاعت از خدا و رسول او و قرار گرفتن انسان در مسیر اصلی حق ، زمینه بخشش لغزش های وی

و إن تطیعوا اللّه و رسوله . .. إنّ اللّه غفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 28 - 6

6 - دستیابی به دو بهره کافی از رحمت الهی ، وعده خدا به مؤمنانی است که تقواپیشه کنند و از پیامبراکرم ( ص ) پیروی کامل نمایند .

ی_أیّها الذین ءامنوا اتّقوا . .. یؤتکم کفلین من رحمته

<کفل> (مفرد <کفلین>) به معنای حظ و بهره ای است که کفایت می کند (مفردات راغب). گفتنی است که <یؤتکم...> جواب برای شرط مقدر می باشد و تقدیر آن چنین است: <إن تتّقوا و تؤمنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمته> (اگر تقوا پیشه کنید و از رسول او تبعیت کامل نمایید، از رحمت خود به شما دو بهره کافی خواهد داد).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 5 - 7

7 - پیروی و تبعیت از پیامبر ( ص ) ( رهبری الهی ) ، پیروی از خداوند است . *

ما قطعتم من لینه . .. فبإذن اللّه

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که مسلمانان در هر قدم، برنامه خویش را از آیات قرآن و وحی به صورت مستقیم دریافت نمی کرده و صرفاً مطیع پیامبر(ص) بوده اند و خداوند، اذن پیامبر را اذن خود معرفی کرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 7 - 15

15 - اطاعت بی چون و چرا از برنامه های پیامبر ( ص ) ، نمودی از تقوای الهی

و ما ءاتیکم الرسول فخذوه . .. و اتّقوا اللّه

از ارتباط <اتقوا اللّه> با <ما آتاکم. ..> مطلب یاد شده استفاده می شود.

14 - احزاب - 33 - 30 - 5

5 - انتساب به پیامبر ( ص ) ، نه تنها موجب تخفیف کیفر گناهکار نمی شود ، بلکه باعث تشدید آن هم می گردد .

من یأت منکنّ بف_حشه مبیّنه یض_عف لها العذاب ضعفین و کان ذلک علی اللّه یسیرًا

احتمال دارد ذکر <و کان ذلک علی اللّه یسیراً> برای دفع یک توهّم باشد. آن توهّم این است: <موقعیت همسران پیامبر، به دلیل انتساب شان به آن حضرت، مانع از چنین عذابی می شود>. خداوند برای دفع این توهم پاسخ داده است که <چنین نیست و آن عذاب برای خداوند سهل و آسان است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 7 - 3

3 - دعوت پیامبراسلام و هشدار به مردم ، مشکلات و سختی های فراوانی برای آن حضرت در پی داشت .

قم فأنذر . .. و لربّک فاصبر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 123 - 3

3 - ایمان به قرآن و پیامبر ( ص ) و پرهیز از کفر ورزی به آنها ، وسیله محافظت در برابر مخاطرات و عذاب های روز قیامت است .

أولئک یؤمنون به و من یکفر به . .. و اتقوا یوماً

فرمان به گرفتن وقایه (وسیله محافظت)، پس از ترغیب به ایمان (أولئک یؤمنون به) و هشدار از کفرورزی (و من یکفر . ..) می رساند که: وقایه انسان در روز قیامت، ایمان به قرآن و پیامبر(ص) و پرهیز از کفرورزی به آن دو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 153 - 2

2 - ایمان به رسالت پیامبر ( ص ) ، در پی دارنده مشکلات و ناملایماتی برای ایمان آورندگان

یأیها الذین ءامنوا استعینوا بالصبر و الصلوه

توصیه به صبر و نماز و استعانت از آنها، پس از بیان رسالت پیامبر و مخاطب قرار دادن مؤمنان، این نکته را به مخاطبان القا می کند که ایمان به سالت پیامبر، مستلزم مشکلات و ناملایماتی خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 157 - 24

24 _ رستگاری همگان ، حتی یهود و نصارا ، در گرو ایمان به پیامبر ( ص ) ، دفاع از او در مقابل دشمنان و تقویت وی در پیشبرد رسالت است .

فالذین ءامنوا و عزّروه و نصروه . .. أولئک هم المفلحون

<تعزیر> به معنای یاری کردن با شمشیر است. بنابراین <الذین ... عزّروه> کسانی هستند که از پیامبر در مقابل هجوم دشمنان دفاع می کنند. <نصر> به معنای مطلق یاری کردن است، ولی چون <نصروه> در مقابل <عزّروه> قرار گرفته، مراد از آن یاری دادن در غیر مسائل دفاعی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 54 - 4

4 _ ارزش اعمال در پیشگاه خدا ، مشروط به ایمان به او و رسالت پیامبر ( ص )

و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم کفروا باللّه و برسوله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 3 - 5،7،12

5_ پرستش خدا ، بیزاری از شرک ، پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) و استغفار از گناهان ، مقدمه هایی لازم برای حرکت به سوی خدا و تقرب به درگاه او

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. و أن استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه

ظاهر این است که <توبوا إلیه> عطف به همه جمله های سابق <ألاّ تعبدوا. ..>، <إننی لکم منه ...> و <أن استغفروا ...> است.

7_ یکتاپرستی ، پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) ، استغفار از شرک و گناه و حرکت به سوی خدا ، موجب جلب عنایت خدا و دستیابی به معیشتی نیکو در دنیاست .

ص: 21

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. و أن استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه یمتعکم مت_عًا حسنًا

12_ برخوردار شدن از پاداش های الهی در آخرت ، منوط به یکتاپرستی ، پرهیز از شرک ، پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) و استغفار از گناهان است .

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. یؤت کل ذی فضل فضله

استفاده برداشت فوق از آیه ، بر اساس این احتمال است که: جمله <یؤت . ..> بیانگر پاداش اخروی باشد. وجود <إلی أجل> در جمله قبل و نبود آن در این جمله ، می تواند مؤید این احتمال باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 2 - 5

5- ایمان به پیامبر اسلام و قرآن ، شرط ثمربخشی عقیده به خداوند و عمل صالح

و الذین ءامنوا . .. و ءامنوا بما نزّل علی محمّد

از تکرار <آمنوا. ..> استفاده می شود که <آمنوا> _ در <الذین آمنوا> _ به معنای اعتقاد به خدای یگانه است; چه این که در <آمنوا بما...> به معنای ایمان به قرآن و رسالت پیامبر(ص) است. از قرین آمدن ایمان و عمل صالح، اعتقاد به پیامبر(ص) و قرآن، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 7 - 3،14

3 - کارساز بودن ایمان به خدا ، در گرو ایمان آوردن به رسول او ( حضرت محمد ( ص ) ) است .

ءامنوا باللّه و رسوله

14 - انفاق ، در صورتی پیش خداوند ارزش دارد که از شخص مؤمنِ به خدا و پیامبر ( ص ) انجام بگیرد .

فالذین ءامنوا منکم و أنفقوا لهم أجر کبیر

قید <منکم> بیانگر مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 28 - 7

7 - رعایت تقوای الهی و ایمان راستین به پیامبراکرم ( ص ) ( تبعیت کامل از آن حضرت ) ، موجب دسیابی انسان به رحمت گسترده الهی ; هم در دنیا و هم در آخرت

اتّقوا اللّه و ءامنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمته

برداشت یاد شده بدان احتمال است که مقصود از دو بهره (کفلین) یکی بهره دنیوی و دیگری بهره اخروی باشد. ذکر این نکته ضروری است که اضافه در <رحمته> تشریفیّه و بیانگر آن است که رحمتی که مؤمنان راستین در دنیا و آخرت از آن بهره مند می شوند، رحمتی ویژه و گسترده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - صف - 61 - 11 - 7

7 - ایمان استوار به خدا و رسول او و جهاد در راه خدا ، رهایی بخش انسان از عذاب دردناک الهی

تنجیکم من عذاب ألیم . تؤمنون باللّه و رسوله و تج_هدون فی سبیل اللّه

ص: 22

حضرت می شد .

و لا یحزنک قولهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 13 - 3

3 - خوف و هراس پیامبر ( ص ) از عذاب بزرگ الهی ، بازدارنده آن حضرت از هرگونه عصیان و نافرمانی بود .

إنّی أخاف إن عصیت ربّی عذاب یوم عظیم

برگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 4 - 5

5 _ ستمگری ، باطل گرایی و دروغ پردازی ، از نتایج و اثرات کفر به خدا و انکار رسالت پیامبر ( ص )

و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا

<زور> به معنای سخن باطل و دروغ است (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 25 - 3

3 - اندوه پیامبر ( ص ) ، به خاطر تکذیب شدنش از سوی کافران و مشرکان لجوج صدراسلام

و إن یکذّبوک فقد کذّب الذین من قبلهم جاءتهم رسلهم

از آهنگ آیه شریفه، به دست می آید که پیامبر(ص) به خاطر تکذیب شدنش اندهگین بود. از این رو برخی از مفسران جواب شرط (إن یکذّبوک) را محذوف دانسته اند; یعنی، <إن یکذّبوک فلاتحزن و اصبر إذ قد کذّب الذین من قبلهم>

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 36 - 4

4 - انکار رسالت پیامبراسلام ( ص ) ، موجب عذاب دوزخ

فإنّهم یومئذ فی العذاب . .. و یقولون ... لشاعر مجنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 2 - 7

7- تردید در حقانیت انذار ها و هشدار های پیامبر ( ص ) ، نشأت یافته از ناباوری ، به اساس رسالت

بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم فقال الک_فرون ه_ذا شیء عجیب

در صورتی که <ه_ذا> به مسأله معاد و محتوای انذارهای پیامبر(ص) اشاره باشد، تفریع <قال الکافرون> بر <عجبوا. ..>، می رساند که تشکیک در پیام، فرع بر تشکیک در اصل رسالت است و در آن جا که اصل رسالت محرز باشد، مجالی برای تردید در پیام نخواهد بود.

1- پیامبر ( ص ) از ترفند های لغزش آفرین مشرکان و کمترین تمایل به آنان ، در پرتو ثبات قدم اعطا شده به او از جانب خداوند ، در امان بود .

و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 75 - 6

6- حمایت خداوند از پیامبر ( ص ) ، منوط به پایداری او در طریق وحی

و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً. إذًا لأذقن_ک ضعف الحیوه و ضعف

إن ه_ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه_ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 32 - 1

1- کافران ، با کفر و حق ستیزی و مخالفتشان با پیامبر ( ص ) ، ناتوان از رسانیدن کمترین زیان به خداوند

إنّ الذین کفروا و . .. لن یضرّوا اللّه شیئًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 20 - 1

1 - دشمنی ورزیدن با خدا و پیامبر او و مخالفت و نافرمانی با آنان ، نشانه حقارت و پستی است .

إنّ الذین یحادّون . .. أُول_ئک فی الأذلّین

<محاده> (مصدر <یحادّون> در معانی دشمنی و مخالفت (نافرمانی) به کار می رود. <ذلت> (مبدأ اشتقاق <أذلّین>)، در مقابل عزت و به معنای حقارت و پستی است. گفتنی است جلمه <اُول_ئک فی الأذلّین>، می تواند در بیان ماهیت و شخصیت دشمنان خدا و رسول او باشد و نیز می تواند ناظر به فرجام و عاقبت مخالفت با خدا و پیامبر(ص) _ که شکست و ذلت است _ باشد. برداشت بالا بر پایه احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 4 - 1،2

1 - مخالفت و عنادورزی یهود بنی نضیر با خدا و پیامبر ( ص ) ، عامل تبعید آنان

هو الذی أخرج الذین کفروا . .. ذلک بأن_ّهم شاق_ّوا اللّه و رسوله

2 - مجازات اخروی بنی نضیر ، معلول ستیزه جویی آنان با خدا و رسول او

و لهم فی الأخره عذاب النار . ذلک بأنّهم شاقّوا اللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 5 - 9

9 - جبهه گیری در برابر خدا و پیامبر و حاکمیت دین ، از نمود های بارز فسق

ذلک بأنّهم شاقّوا اللّه و رسوله . .. و لیخزی الف_سقین

از تطبیق عنوان <فاسق> بر کسانی که در برابر خدا و پیامبر(ص) جبهه گیری کردند (شاقّوا اللّه و رسوله)، مطلب بالا برداشت می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 63 - 1

1 _ جبهه گیری در برابر خدا و رسول ( ص ) و خصومت با آنان ، مستلزم خلود در آتش دوزخ است .

من یحادد اللّه و رسوله فان له نار جهنم خلداً فیها

ص: 33

19 - مدثر - 74 - 7 - 3

3 - دعوت پیامبراسلام و هشدار به مردم ، مشکلات و سختی های فراوانی برای آن حضرت در پی داشت .

قم فأنذر . .. و لربّک فاصبر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 84 - 12

12 _ نفاق و تخلف از فرمان پیامبر ( ص ) ، کفر به خدا و رسول خداست .

فرح المخلفون . .. إنهم کفروا باللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 47 - 8

8 - کسانی که از خدا و رسول او ، روی برتابند و از فرمان هایشان سرپیچی کنند ، مؤمن نیستند .

و یقولون ءامنّا باللّه . .. ثمّ یتولّی فریق منهم من بعد ذلک و ما أُول_ئک بالمؤمن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 63 - 10،16

10 - مبتلا شدن به فتنه و بلا و یا عذاب دردناک الهی ، پیامد سرپیچی از فرمان های رسول خدا است .

فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنه أو یصیبهم عذاب ألیم

16 - < عن عبدالأعلی قال : سألت أباعبداللّه عن قول اللّه عزّوجلّ < فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنه أو یصیبهم عذاب ألیم > قال : فتنه فی دینه أو جراحه لایأجره اللّه علیها ;

عبدالاعلی می گوید: از امام صادق(ع) از معنای قول خدای _ عزّوجل _ <. ..أن تصیبهم فتنه أو یصیبهم عذاب ألیم> پرسیدم؟ حضرت فرمود: مراد فتنه در دین است یا جراحتی [در بدن] که خدا در برابر آن اجری به او نمی دهد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 33 - 10

10- تخلف از فرمان خدا و رسول او ، دارای تأثیر در حبط اعمال گذشته انسان

أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول و لا تبطلوا أعم_لکم

از ارتباط <أطیعوا اللّه . ..> با <لاتبطلوا أعمالکم>، استفاده می شود که عدم اطاعت موجب بطلان و حبط اعمال گذشته انسان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 34 - 5

5- اطاعت نداشتن از خدا و رسول او ، منتهی به عنادورزی با دین و محرومیت ابدی از غفران الهی *

ی_أیّها الذین ءامنوا أطیعوا اللّه و . .. إنّ الذین کفروا و ... فلن یغفر اللّه له

از ارتباط <أطیعوا اللّه و. ..> با <إنّ الذین کفروا و...>، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 13 - 2

2 - تخلف از دعوت پیامبر ( ص ) به بهانه های واهی ، در حکم کفر به خداو رسول او *

ص: 40

سیقول لک المخلّفون . .. و من لم یؤمن ... فإنّا أعتدنا للک_فرین سعیرًا

روی سخن آیه شریفه، می تواند متوجه به بادیه نشینانی باشد که از دعوت پیامبر(ص) تخلّف کردند و اشتغال به اموال و خانواده را بهانه قرار دادند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 7 - 23

23 - اطاعت محض از رسول خدا ( ص ) ، نمود ایمان و موضع گیری در برابر آن حضرت نمود کفر است . *

لو یطیعکم . .. لعنتّم و ل_کنّ اللّه حبّب إلیکم الإیم_ن ... و کرّه إلیکم الکفر

صدر آیه; درباره اطاعت از رسول خدا و تحمیل نکردن رأی بر آن حضرت است; ولی ادامه آن درباره ایمان و کفر است; از این بیان انطباق ایمان بر اطاعت و تطبیق کفر بر تحمیل رأی بر پیامبر(ص) استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 5 - 3

3 - مخالفت با خدا و پیامبر ( ص ) ، در پی دارنده ذلت و خواری است .

إنّ الذین یحادّون اللّه و رسوله کبتوا

<محاده> (مصدر <یحادّون>) به معنای مخالفت کردن و دشمنی ورزیدن است (مصباح المنیر). <کبت> (مصدر <کبتوا>) نیز به معنای ذلیل و خوار گردانیده شدن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 20 - 1

1 - دشمنی ورزیدن با خدا و پیامبر او و مخالفت و نافرمانی با آنان ، نشانه حقارت و پستی است .

إنّ الذین یحادّون . .. أُول_ئک فی الأذلّین

<محاده> (مصدر <یحادّون> در معانی دشمنی و مخالفت (نافرمانی) به کار می رود. <ذلت> (مبدأ اشتقاق <أذلّین>)، در مقابل عزت و به معنای حقارت و پستی است. گفتنی است جلمه <اُول_ئک فی الأذلّین>، می تواند در بیان ماهیت و شخصیت دشمنان خدا و رسول او باشد و نیز می تواند ناظر به فرجام و عاقبت مخالفت با خدا و پیامبر(ص) _ که شکست و ذلت است _ باشد. برداشت بالا بر پایه احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 23 - 6

6 - نافرمانی از خدا و رسول او ، موجب ابتلا به آتش دوزخ

و من یعص اللّه و رسوله فإنّ له نار جهنّم

7 - توبه - 9 - 24 - 6

6 _ محبت عمیق به خدا و رسول ، برانگیزنده انسان به اطاعت از آنان

قل إن کان ءاباؤکم . .. أحب إلیکم من اللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 90 - 16

16 - یهودیان ، بر اثر انکار رسالت پیامبر و کفر به قرآن ، خشم خداوند را بر خویش هموار ساختند .

أن یکفروا بما أنزل اللّه بغیاً أن ینزل اللّه . .. فباء و بغضب علی غضب

<باءوا> به معنای <بازگشتند> است. حرف <باء> در <بغضب> بای مصاحبت یا ملابست می باشد; یعنی، یهودیان از آن مبادله (فروختن خویش به کفر) باز آمدند، در حالی که غضب الهی را به همراه داشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 121 - 10

10 - کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) خسارت دیدگان واقعی و تباه کنندگان خویش هستند .

و من یکفر به فأولئک هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 80 - 5،7،8

5 _ کافران به خدا و پیامبر ( ص ) ، محروم از آمرزش الهی .

فلن یغفر اللّه لهم ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله

7 _ کفر منافقان به خدا و رسول او ، مانع آمرزش آنان

فلن یغفر اللّه لهم ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله

8 _ کفر به خدا و رسول او ، فسق و کافران ، مردمانی فاسقند .

ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله و اللّه لایهدی القوم الفسقین

10 - اسراء - 17 - 48 - 4

4- گمراهی مشرکان مخالف پیامبر ( ص ) در مکه ، به حدی بود که آنان زمینه هدایت را از دست داده بودند .

فضلّوا فلایستطیعون سبیلاً

<فلایستطیعون> تفریع بر <ضلّوا> است و مراد از آن، بسته شدن تمامی راههای هدایت برای آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 4 - 4

4 - مخالفت با برنامه های پیامبر ( ص ) و حاکمیت اسلام ، مخالفت با خداوند است .

شاقّوا اللّه و رسوله و من یشاقّ اللّه

با توجه به این که در جمله دوم آیه شریفه فقط مخالفت با خدا مطرح شده، استفاده می شود که مخالفت با رسول نیز، مخالفت با خدا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 18 - 4،5

4 - نوید خداوند به امت اسلامی در برخورداری از حکومت ، اقتصاد شکوفا و شرافت ، در پرتو تعالیم قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) *

و لقد ءاتینا بنی إسرءیل . .. ثمّ جعلن_ک علی شریعه من الأمر

واژه <الأمر> در این آیه همانند واژه <الأمر> در آیه قبل می تواند نظر به کتاب، حکومت، نبوت، رزق پاکیزه و فضیلت اجتماعی داشته باشد. در این صورت تعبیر <جعلناک علی شریعه من الأمر>، نوید به بهره مندی پیامبر(ص) و امتش از آن مواهب خواهد بود.

5 - بعثت پیامبراکرم ( ص ) ، در ادامه تبیین حقایق و زدایش اختلافات دیرین دینی *

فما اختلفوا إلاّ من بعد . .. ثمّ جعلن_ک علی شریعه من الأمر

طرح رسالت پیامبر(ص) (جعلناک علی شریعه) در پی یادکرد اختلاف بنی اسرائیل، می تواند پیامدار این معنا باشد که: پیدایش و گسترش آن اختلاف ها، مقتضی آمدن رسول جدید و به منظور تبیین حقایق و پایان بخشیدن به تفرقه ها بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 18 - 7،8

7- بعثت پیامبر خاتم ( ص ) و نزول قرآن ، از نشانه های تحقق حتمی قیامت *

فقد جاء أشراطها

به قرینه آیات پیشین و به میان آمدن نام پیامبر(ص) و استماع کلمات وحی از آن حضرت (من یستمع إلیک. ..)، احتمال دارد مراد از شرایط قیامت، آمدن پیامبرخاتم(ص) و قرآن باشد.

8- برپایی قیامت و نظام کیفر و پاداش منوط به آمدن پیامبر و قوانین روشنگر *

فقد جاء أشراطها

اگر این احتمال را بپذیریم که مراد از <أشراط>، بعثت پیامبر(ص) و نزول قرآن است و در صورتی که <أشراط> را شرط بدانیم _ و نه صرفاً نشانه _ از آیه شریفه استفاده می شود که آمدن پیامبر و قرآن، شرط کیفر و پاداش است; زیرا تا اتمام حجت نشود، مجازات معنا ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 33 - 5

5- ولایت پیامبر ( ص ) بر مردم ، نشأت یافته از منصب رسالت الهی آن حضرت

أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول

وصف <الرسول>، می تواند مشعر به علیت باشد; یعنی، رسالت پیامبر(ص)، ولایت بر خلق را برای او به ارمغان آورده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 3 - 6

6 - بعثت پیامبر ( ص ) همراه با قرآن ، تحقّق بخش پیش شرط اهل کتاب و مشرکان برای ترک آیین خویش

لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه . رسول ... فیها کتب قیّمه

برداشت یاد شده، براساس یکی از احتمالاتی است که درباره نخستین آیه بیان شد. در آن احتمال، آیه شریفه، بیانگر ادّعای کافران

ص: 47