نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن سری جدید جلد 90
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 84 - 5
5 _ جوامع مبتلا به لواط و فحشا ، جوامعی مجرم و در معرض نابودی با عذاب های سخت الهی
فانظر کیف کان عقبه المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 15 - 8
8 _ زندانی کردن ، از راه های مجازات بزهکاران
و الّتی یأتین الفاحشه . .. فامسکوهنَّ فی البیوت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 24 - 7
7 - قتل یا سوزاندن مخالفان و یا مجرمان ، از مجازات های دوران حضرت ابراهیم ( ع )
فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو حرّقوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 15
15 _ عذاب اقوام مجرم نیز جلوه ای از رحمت خداوند است. *
فقل ربکم ذو رحمه وسعه و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین
ص: 1
آمدن جمله <و لا یرد بأسه> پس از <ذو رحمه واسعه> چنین می نمایاند که عذاب اقوام مجرم نیز جلوه ای از رحمت واسعه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 12
12 _ جامعه مجرم خود را از شمول رحمت خداوند محروم و سزاوار عذاب او می گرداند.
و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین
<بأس> در لغت به معنای شدت است و در این آیه کنایه از عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 24 - 7
7 - قتل یا سوزاندن مخالفان و یا مجرمان ، از مجازات های دوران حضرت ابراهیم ( ع )
فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو حرّقوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 12
12 _ جامعه مجرم خود را از شمول رحمت خداوند محروم و سزاوار عذاب او می گرداند.
و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین
<بأس> در لغت به معنای شدت است و در این آیه کنایه از عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 66 - 12
12 _ منافقان ، دارای گروه های متفاوت و مراتب مختلف ، در خباثت و ارتکاب جرایم
إن نعف عن طائفه منکم نعذب طائفه بأنهم کانوا مجرمین
ص: 2
مجرمان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 11 - 1
1 - منافقان ، عناصری فسادگر و تباه کننده جامعه
و إذا قیل لهم لاتفسدوا فی الأرض
کلمه <فی الأرض> نشانگر این است که فسادگری منافقان محدود به خود و اطرافیانشان نبوده، بلکه فسادی است فراگیر و سرایت کننده به جامعه ای که در آن به سر می برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 12 - 1،2
1 - منافقان ، مردمی فسادپیشه و تبهکارند .
ألا إنهم هم المفسدون
2 - منافقان ، سرچشمه و منشأ فساد ها و تبهکاری ها در جوامع دینی هستند .
ألا إنهم هم المفسدون
در آیاتی از قرآن غیر منافقان نیز فسادگر خوانده شده اند بنابراین حصر در جمله <ألا إنهم . ..>(تنها منافقان فسادگرند) حصر ادعایی است و اشاره به این معنا دارد که: فسادگری غیر منافقان در قیاس با منافقان چیزی به حساب نمی آید; و یا اینکه فساد دیگران نیز به گونه ای به نفاق و منافقان باز می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 114 - 15
15 - کفرپیشگان ، در صورت حضور در مساجد ، مجرم اند و باید به دست مسلمانان عقوبت شوند .
أولئک ما کان لهم أن یدخلوها إلا خائفین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که <إلا خائفین> استثنا از عدم ورود به مساجد باشد، نه از عدم جواز ورود. بر این مبنا، جمله <ما کان لهم ...> بیانگر این معناست که: کافران حق ندارند به مساجد وارد شوند و در صورت تخلف، باید عقوبت شوند; زیرا ترس کافران از ورود به مساجد، در صورتی است که بدانند ورودشان در پی دارنده مجازات است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 133 - 9
9 _ فرعونیان ، مردمی مجرم و تبهکار
و کانوا قوما مجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 8 - 5
5 _ شرک و کفر ، جرم است و مشرکان و کافران ، مجرم هستند .
و لو کره المجرمون
ص: 3
از مصادیق مورد نظر برای <المجرمون> مشرکان مکه هستند مکه از آنان در آیه قبل به کافران تعبیر کرد. بنابراین مجرم بر کافر و مشرک اطلاق شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 50 - 6
6 _ مشرکان ، مردمی تبهکار و مجرمند .
ماذا یستعجل منه المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 75 - 9
9 _ فرعون و اطرافیانش ، مردمانی تبهکار و مجرم بودند .
إلی فرعون و ملإیه . .. و کانوا قوماً مجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 82 - 5،7،8
5 _ حق ستیزان ، مردمی تبهکار و مجرمند .
و یحق اللّه الحق بکلمته و لو کره المجرمون
7 _ فرعون و اطرافیان وی ، مردمانی تبهکار و مجرم بودند .
فرعون و ملإیه . .. و کانوا قوماً مجرمین ... و یحق اللّه الحق بکلمته و لو کره الم
8 _ مخالفان راه انبیا ، مردمانی مجرم و تبهکارند .
و یحق اللّه الحق بکلمته و لو کره المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 16
16_ تکذیب پیامبران الهی ، جرم و گناه است و تکذیب کنندگان مجرم و گنهکارند .
و لایردّ بأسنا عن القوم المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 12 - 6
6- استهزاگران انبیای الهی ، مردمانی مجرمند .
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون. کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 14
14 - زراندوزان قارون صفت ، عناصری مجرم و تبه کاراند .
قال إنّما أُوتیته علی علم عندی. .. و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
ص: 4
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 12 - 6
6 - تکذیب کنندگان آیات الهی ، مردمانی مجرم و تبهکارند .
ثمّ کان ع_قبه الذین أس_ئوا السوأی أن کذّبوا بأی_ت اللّه . .. و یوم تقوم الساعه ی
احتمال دارد که <ال> در <المجرمون> عهد بوده و مراد از آن، <الذین أسائوا السوأی> باشد. این، از باب وضعِ اسم ظاهر به جای ضمیر به جهت ذکر صفت دیگری برای آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 13 - 6
6 - مشرکان ، مردمی مجرم و تبهکارند .
و یوم تقوم الساعه یبلس المجرمون . و لم یکن لهم من شرکائهم شفع_ؤا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 47 - 10
10 - تکذیب کنندگان رسالت انبیا ، مردمانی مجرم اند .
فانتقمنا من الذین أجرموا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 3
3 - کافران ، مردمانی مجرم اند .
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه
<ال> در <المجرمون> ممکن است عهد باشد و به قرینه آیه بعد _ که در آن، از جواب مؤمنان سخن گفته شده است _ و نیز آیات سابق _ که درباره کافران بود _ مراد از آن، کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 59 - 4
4 - کفر ، جرم است و کافران مجرم اند .
و امت_زوا الیوم أیّها المجرمون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند کافران را _ که در آیات پیشین از آنان سخن گفته شده _ با لفظ <مجرمان> خطاب کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 60 - 5
5 - پیروی از شیطان ، جرم است و پیروان او مجرم اند .
و ام_تزوا الیوم أیّها المجرمون . ألم أعهد إلیکم ی_بنی ءادم أن لاتعبدوا الشیط_ن
از ارتباط میان آیه شریفه و آیه پیش _ که خطاب به مجرمان بود _ برداشت یاد شده به دست می آید.
ص: 5
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 2
2 - سردمداران شرک و کفر و توده های کافر و مشرک ، در پیشگاه عدل الهی مجرم اند .
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
مقصود از <مجرمین> دو گروه پیشوایان شرک و توده های مشرک اند که در آیات پیشین از آنان سخن به میان آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 32 - 3
3 - قوم لوط ، مردمی مجرم و مستحق کیفر
قالوا إنّا أُرسلنا إلی قوم مجرمین
مراد از <قوم مجرمین> _ که فرشتگان مأمور شدند تا کیفرشان دهند _ قوم لوط است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 11 - 5
5 - کافران و مشرکان ، از مجرمان اند .
یودّ المجرم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 77 - 4
4 - استقبال مجرمان از مرگ در جهنم ، نمایانگر شدت عذاب اخروی ایشان است .
و نادوا ی_ملک لیقض علینا ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 45 - 13
13 _ چشمپوشی از حق قصاص ، موجب آمرزش گناه مجرم و سقوط حق قصاص *
فمن تصدق به فهو کفاره له
چنانچه ضمیر <له> به مجرم، که از مضمون کلام به دست می آید، برگردد جمله <فهو کفاره له> علاوه بر سقوط حق قصاص، به آمرزش گناه شخص مجرم نیز دلالت خواهد داشت.
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 78 - 1
1 - ابتلای مجرمان به عذاب دوزخ ، پس از ابلاغ حق و اتمام حجت الهی بر ایشان در دنیا است .
إنّکم م_کثون . لقد جئن_کم بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 17 - 5،8
5 - پیمان موسی با خداوند بر پاس داشتن نعمت او و پرهیز از پشتیبانی مجرمان و تبه کاران
قال ربّ بما أنعمت علیّ فلن أکون ظهیرًا للمجرمین
<ظهیر> به معنای معین و یاور است.
8 - ضرورت پاس داشتن نعمت قدرت و پرهیز از به کارگیری آن در جهت تقویت مجرمان
قال ربّ بما أنعمت علیّ فلن أکون ظهیرًا للمجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 19
19 - کیفر دادن تبه کاران ، بدون بازجویی ، محاکمه و اخذ اقرار در بینش الهی جایز است .
و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 28 - 1
1- هلاکت فرعونیان از پس روزگار رفاه و حق ستیزی ، نمودی از برنامه خداوند در انتقام از مجرمان
إنّا منتقمون . .. کذلک و أورثن_ها
تعبیر <کذلک> از پی ترسیم فرجام شوم فرعونیان، تأکیدی بر مطلب و اشاره ای است به این که آنچه برای آنان اتفاق افتاده، نمودی از جریانی مستمر و سنتی الهی است.
ص: 7
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 75 - 2
2 - اندوه سنگین و یأس آلود مجرمان در جهنم
لایفتّر عنهم و هم فیه مبلسون
<إبلاس> (مصدر <مبلسون>) به معنای اندوه ناشی از یأس است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 38 - 14
14 _ قدرت و حکمت ، دو شرط لازم برای برخورد با مجرمان و متخلفان *
فاقطعوا . .. و اللّه عزیز حکیم
<عزیز> به معنای پیروزمندی است که هیچگاه مقهور نمی شود و جمله < و اللّه عزیز حکیم> پس از بیان حد سرقت، می تواند اشاره به این باشد که تنها کسانی که عزت و حکمت دارند می توانند با مجرمان برخورد لازم و متناسب داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 55 - 3،5
3 _ روشن ساختن راه و روش مجرمان، از اهداف تفصیل و تبیین آیات قرآن
و کذلک نفصل الأیت و لتستبین سبیل المجرمین
5 _ ترسیم راه و روش صالحان و مجرمان باید از محورهای اساسی تبلیغ باشد.
و کذلک نفصل الأیت و لتستبین سبیل المجرمین
چون در آیه ترسیم راه و روش مجرمان و صالحان به عنوان هدفی بارز برای تفصیل آیات بیان شده، می توان این پیام را در موضوع تبلیغ از آن دریافت کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 64 - 1
1 - فرمان تحقیرآمیز خداوند در قیامت به مجرمان و کافران برای رفتن به دوزخ
ه_ذه جهنّم . .. اصلوها الیوم
امر <اصلوها> برای تحقیر و اهانت است.
ص: 8
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 84 - 4
4 _ ضرورت بررسی تحلیلی سرنوشت شوم مجرمان و تبهکاران تاریخ
فانظر کیف کان عقبه المجرمین
فعل <انظر> که به معنای <دقت کن> است، دلالت بر بررسی دقیق و تحلیلی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 18
18 - لزوم فرصت ندادن به تبه کاران و به کیفر رساندن بی درنگ آنان
و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
از مفاد این آیه به دست می آید که بازجویی و محاکمه، به خاطر اخذ اقرار از گناه کاران و اثبات جرم، صورت می گیرد و چون مجرمان گناهشان مشهود است، نیازی به بازجویی و پرسش نیست. از این رو بدون فوت وقت باید آنان را به کیفر رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 34 - 8
8 _ معافیت قانونی مجرمان از کیفر های دنیوی ، در موارد کارایی توبه ، در گرو توبه ایشان پیش از دستگیری است .
الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
جمله <تابوا من قبل ان تقدروا علیهم> می تواند اشاره به ملاک ثمربخشی توبه در کیفرهای اجتماعی داشته باشد. یعنی باید احراز شود که قصد توبه کننده از اظهار پشیمانی، فرار از مجازات نیست، که نشانه آن توبه، اظهار ندامت قبل از دستگیری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 75 - 1
1 - عذاب دوزخ ، عذابی همیشگی و تخفیف ناپذیر ، برای مجرمان
لایفتّر عنهم و هم فیه مبلسون
<تفتیر> (مصدر <یفتّر>) به معنای تخفیف و تقلیل است.
ص: 9
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 72 - 9
9_ جواز تعیین جایزه برای کشف جرم و شناسایی و دستگیری مجرم
نفقد صواع الملک و لمن جاء به حمل بعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 72 - 2
2_ مشروعیت بازجویی و توقیف متهمانی که مجرم در میان آنان است .
إنکم لس_رقون . .. قالوا نفقد صواع الملک و لمن جاء به حمل بعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 72 - 2
2_ مشروعیت بازجویی و توقیف متهمانی که مجرم در میان آنان است .
إنکم لس_رقون . .. قالوا نفقد صواع الملک و لمن جاء به حمل بعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 1
1 - عذاب اخروی مجرمان ، وعده حتمی خداوند
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 9 - 5
ص: 10
5 - رفتار اصحاب اخدود با مؤمنان و کردار تمام مجرمان ، از خداوند مخفی نبوده و حسابرسی خواهد شد .
و اللّه علی کلّ شیء شهید
بیان گواه بودن و آگاهی خداوند، تهدید مجرمان به رسیدگی به کردارشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 78 - 2
2 - حق گریزی و تنفر از پیام حق ، ویژگی بارز بیشتر مجرمان ستم پیشه
و ل_کنّ أکثرکم للحقّ ک_رهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 45 - 3
3 _ کشتن و مصدوم کردن دیگران ، موجب سلب حق حیات و سلامتی از مجرم
و کتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس و العین بالعین . .. و الجروح قصاص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 29 - 4
4- اجابت نشدن مهلت خواهی مجرمان ، پس از فرارسیدن عذاب استیصال *
و ما کانوا منظرین
جمله <و ما کانوا منظرین> می تواند بیانگر این معنا باشد که فرعونیان، پس از اتمام حجت و حق ستیزی های مکرر، زمینه توبه و بازگشت را از دست داده و مهلت خواهی کسانی چون ایشان اجابت نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 18
18 - لزوم فرصت ندادن به تبه کاران و به کیفر رساندن بی درنگ آنان
و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
از مفاد این آیه به دست می آید که بازجویی و محاکمه، به خاطر اخذ اقرار از گناه کاران و اثبات جرم، صورت می گیرد و
ص: 11
چون مجرمان گناهشان مشهود است، نیازی به بازجویی و پرسش نیست. از این رو بدون فوت وقت باید آنان را به کیفر رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 27 - 4
4_ لزوم به کارگیری روش های جرم شناسی ، برای تشخیص مجرم
إن کان . .. و هو من الص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 78 - 1
1 - ابتلای مجرمان به عذاب دوزخ ، پس از ابلاغ حق و اتمام حجت الهی بر ایشان در دنیا است .
إنّکم م_کثون . لقد جئن_کم بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 59 - 2
2 - مجرمان ، در روز رستاخیز از یکدیگر جدا شده و به درد فراق مبتلا خواهند بود .
و امت_زوا الیوم أیّها المجرمون
برداشت یاد شده بر این اساس قرار دارد که مقصود از جدایی مجرمان، جدایی آنان از یکدیگر و ابتلا به درد فراق باشد که این خود عذاب و درد بزرگ روحی و روانی برای آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 77 - 4
4 - استقبال مجرمان از مرگ در جهنم ، نمایانگر شدت عذاب اخروی ایشان است .
و نادوا ی_ملک لیقض علینا ربّک
ص: 12
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 41 - 2
2 - معبود های ادعایی مشرکان ، ناتوان از شفاعت برای مجرمان و یکسان کردن سرنوشت آنان با مسلمانان
أم لهم شرکاء فلیأتوا بشرکائهم إن کانوا ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 41 - 5
5 _ مجرمان از ستمکاران هستند.
کذلک نجزی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 65 - 6
6 - کافران و مجرمان از انکار رفتار و کردار ناپسند خود ناتوان خواهند بود .
تکلّمنا أیدیهم و تشهد أرجلهم بما کانوا یکسبون
گواهی دادن دست و پا، می تواند کنایه از این نکته باشد که کافران از هرگونه انکار رفتار زشت خویش ناتوان خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 22 - 8
8 _ تهدید شدن منکران قیامت و جرم پیشگان ، به عذاب قهر الهی در قیامت
الذین لایرجون لقاءنا . .. لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجرًا محجورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 1
1 - عذاب اخروی مجرمان ، وعده حتمی خداوند
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
ص: 13
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 29 - 4
4- اجابت نشدن مهلت خواهی مجرمان ، پس از فرارسیدن عذاب استیصال *
و ما کانوا منظرین
جمله <و ما کانوا منظرین> می تواند بیانگر این معنا باشد که فرعونیان، پس از اتمام حجت و حق ستیزی های مکرر، زمینه توبه و بازگشت را از دست داده و مهلت خواهی کسانی چون ایشان اجابت نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 84 - 6
6 _ مجرمان و تبهکاران در خطر گرفتاری به عذاب های دنیوی و سرنوشتی شوم
فانظر کیف کان عقبه المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 45 - 10،25
10 _ خودداری از قصاص مجرمان در پیشگاه خداوند پسندیده تر از پافشاری بر قصاص آنان است .
فمن تصدق به فهو کفاره له
وعده آمرزش گناهان به کسانی که از حق قصاص صرفنظر کنند، حاکی از عنایت ویژه خداوند به آنان است.
25 _ آمرزش گناهان صاحب حق قصاص از جانب خداوند ، به اندازه گذشت وی از گناه جانی
فمن تصدق به فهو کفاره له
امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از <فمن تصدق به فهو کفاره له> فرمود: یکفر عنه من ذنوبه بقدر ما عفا . .. .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 358، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 637، ح 226 و 227
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 73 - 9
9 - بیشتر تبه کاران ، غافل از مهلت های خداوند و روی گردان از هشدار های او
و یقولون متی ه_ذا الوعد . .. قل عسی أن یکون ردف لکم ... و ل_کنّ أکثرهم لایشکرون
با توجه به این که فضل الهی در آیه مورد بحث، ناظر به تأخیر عذاب مجرمان و مهلت دادن به آنان است، جمله <أکثرهم
ص: 14
لایشکرون> بدین معنا خواهد بود که: بیشتر آنان از این لطف الهی، عبرت نمی گیرند و به حق روی نمی آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 84 - 6
6 _ مجرمان و تبهکاران در خطر گرفتاری به عذاب های دنیوی و سرنوشتی شوم
فانظر کیف کان عقبه المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 17 - 10
10 _ جرم پیشگان ، مردمانی هستند بدفرجام و نارستگار .
إنه لا یفلح المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 21 - 9
9 - لزوم اعطای فرصت به متخلف برای دفاع از خود
لأُعذّبنّه . .. أو لیأتینّی بسلط_ن مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 45 - 10
10 _ خودداری از قصاص مجرمان در پیشگاه خداوند پسندیده تر از پافشاری بر قصاص آنان است .
فمن تصدق به فهو کفاره له
وعده آمرزش گناهان به کسانی که از حق قصاص صرفنظر کنند، حاکی از عنایت ویژه خداوند به آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 38 - 7
7 _ حدود تعیین شده برای مجرمان ، کیفرهایی کافی و مناسب
ص: 15
جزاء بما کسبا
<جزاء> مفعول له برای <فاقطعوا> است و بیانگر آن است که خداوند از آن رو بریدن دست دزد را واجب کرده که کیفر مناسب برای دزدان است و از این تعلیل به دست می آید که تمامی حدود الهی کیفرهایی مناسب با جرم مجرمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 40 - 3
3 _ وضع قوانین و مقررات و جعل کیفر برای متخلفان ، از شؤون خداوند و برخاسته از حاکمیت وی بر جهان هستی
فاقطعوا ایدیهما جزاء بما کسبا . .. الم تعلم إنّ اللّه له ملک السموت و الارض
آیه مورد بحث، ناظر به مطالبی است که در آیه قبل بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 9
9 _ گستردگی رحمت خدا، مانع کیفر مجرمان نخواهد بود.
ذو رحمه وسعه و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 11
11 _ محرومیت ابدی از رحمت، سنت خداوند در کیفر مجرمان
و کذلک نجزی المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 41 - 1
1 _ مجرمان در احاطه آتش دوزخ، از زیر پا و فراز سر
لهم من جهنم مهاد و من فوقهم غواش
<مهاد> به معنای بستر گسترده است و <غواش> (جمع غاشیه) به معنی ساتر و روانداز، عطف بر <مهاد> است و <من فوقهم> حال برای آن. یعنی: لهم من جهنم غواش من فوقهم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 66 - 8
8 _ سردمداران جریان نفاق و عاملان اصلی جرم و تبهکاری در جامعه ، غیر قابل بخشش و مستحق مجازات
إن نعف عن طائفه منکم نعذب طائفه بأنهم کانوا مجرمین
تعلیل عذاب دسته ای از منافقان، به اینکه اینان گروه مجرم و تبهکارند _ در برابر عفو گروهی دیگر _ می تواند گویای این حقیقت باشد که: سردمداران جریان نفاق و عاملان اصلی جرم، شایسته بخشش نبوده و باید مجازات شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 71 - 14
14 - بریدن دست و پای مجرمان و بستن آنان به چوبه های دار ، از جمله سخت ترین مجازات ها در زمان فرعون بود .
ص: 16
فلأقطّعنّ . .. و لأصلّبنّکم فی جذوع النخل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 16،19
16 - مجرمان و تبه کاران ، سزاوار کیفر مرگ در پیشگاه عدل الهی
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون. ..و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
19 - کیفر دادن تبه کاران ، بدون بازجویی ، محاکمه و اخذ اقرار در بینش الهی جایز است .
و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 34 - 4
4 - برنامه الهی در کیفر مجرمان و متجاوزان ، کاملاً دقیق و حساب شده است .
مسوّمه عند ربّک
تعبیر <مسوّمه عند ربّک> و علامت دار بودن سنگ ها، حاکی از وجود دقت و حسابگری در نظام کیفری خداوند برای متجاوزان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 35 - 3
3 - جدا شدن مؤمنان از صف مجرمان و مسرفان پیش از نزول عذاب ، نمودی از قانون مندی نظام کیفری حق
مسوّمه عند ربّک . .. فأخرجنا ... من المؤمنین
ممکن است <أخرجنا. ..>، نمودی از <مسوّمه> و مصداقی برای آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 2
2 - لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 5
5 _ درگیری مؤمنان با مجرمان در طول تاریخ بوده است.
و إن الشیطین . .. لیجدلوکم ... و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها
ص: 17
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 41 - 1،3
1 _ مجرمان در احاطه آتش دوزخ، از زیر پا و فراز سر
لهم من جهنم مهاد و من فوقهم غواش
<مهاد> به معنای بستر گسترده است و <غواش> (جمع غاشیه) به معنی ساتر و روانداز، عطف بر <مهاد> است و <من فوقهم> حال برای آن. یعنی: لهم من جهنم غواش من فوقهم.
3 _ دوزخ، محیطی بسته و خفقان زا برای مجرمان
لهم من جهنم مهاد و من فوقهم غواش
جمع آوردن کلمه <غواش> و مقید کردن آن به <من فوقهم> حکایت از برداشت فوق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 75 - 2
2 - اندوه سنگین و یأس آلود مجرمان در جهنم
لایفتّر عنهم و هم فیه مبلسون
<إبلاس> (مصدر <مبلسون>) به معنای اندوه ناشی از یأس است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 76 - 1
1 - جاودانگی مجرمان در دوزخ ، نتیجه ظلم آنان به خودشان
و ما ظلمن_هم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 59 - 1،2
1 - مجرمان ، در روز رستاخیز از صف مؤمنان جدا خواهند شد .
و امت_زوا الیوم أیّها المجرمون
2 - مجرمان ، در روز رستاخیز از یکدیگر جدا شده و به درد فراق مبتلا خواهند بود .
و امت_زوا الیوم أیّها المجرمون
برداشت یاد شده بر این اساس قرار دارد که مقصود از جدایی مجرمان، جدایی آنان از یکدیگر و ابتلا به درد فراق باشد که این خود عذاب و درد بزرگ روحی و روانی برای آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 63 - 1
1 - جهنم ، در روز رستاخیز از نزدیک به کافران و مجرمان نشان داده خواهد شد .
ص: 18
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون
<ه_ذه> _ که به شیء نزدیک اشاره دارد _ می رساند که جهنم در نزدیکی کافران و مجرمان قرار داشته و به آنان نشان داده خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 19
19 - کیفر دادن تبه کاران ، بدون بازجویی ، محاکمه و اخذ اقرار در بینش الهی جایز است .
و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 11
11 _ محرومیت ابدی از رحمت، سنت خداوند در کیفر مجرمان
و کذلک نجزی المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 74 - 2
2 - تأخیر کیفر مجرمان و اعطای مهلت به آنان ، ناشی از فضل و رحمت الهی است نه معلول نا آگاهی او به اسرار و اعمال زشت آنها .
و یقولون متی ه_ذا الوعد. .. و إنّ ربّک لذو فضل... و إنّ ربّک لیعلم
از ارتباط این آیه با دو آیه پیشین، استفاده می شود که نازل نشدن عذاب بر کافران، نتیجه فضل خدا است; نه این که او از سخنان گستاخانه و تعجیل آنان در عذاب بی اطلاع بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 74 - 2
2 - تأخیر کیفر مجرمان و اعطای مهلت به آنان ، ناشی از فضل و رحمت الهی است نه معلول نا آگاهی او به اسرار و اعمال زشت آنها .
ص: 19
و یقولون متی ه_ذا الوعد. .. و إنّ ربّک لذو فضل... و إنّ ربّک لیعلم
از ارتباط این آیه با دو آیه پیشین، استفاده می شود که نازل نشدن عذاب بر کافران، نتیجه فضل خدا است; نه این که او از سخنان گستاخانه و تعجیل آنان در عذاب بی اطلاع بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 5
5 _ درگیری مؤمنان با مجرمان در طول تاریخ بوده است.
و إن الشیطین . .. لیجدلوکم ... و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 7
7 _ ربوبیت الهی، مقتضی امیدبخشی به همگان و امهال و هشدار به مجرمان
فإن کذبوک فقل ربکم ذو رحمه وسعه و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 82 - 1
1 _ سنت الهی حاکم بر جوامع انسانی ، علی رغم ناخوشایندی تبه کاران و مجرمان ، پایدار کردن و بر کرسی نشاندن حق است .
و یحق اللّه الحق بکلمته و لو کره المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 64 - 1
1 - فرمان تحقیرآمیز خداوند در قیامت به مجرمان و کافران برای رفتن به دوزخ
ه_ذه جهنّم . .. اصلوها الیوم
امر <اصلوها> برای تحقیر و اهانت است.
ص: 20
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 63 - 2،3
2 - جهنم ، وعده الهی به مجرمان و کافران است .
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون
3 - به دوزخ رفتن کافران و مجرمان ، وعده ای که پیوسته به آنان در دنیا ابلاغ شده است .
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون
آمدن فعل مضارع _ به ویژه با فعل <کنتم> _ نشانگر استمرار و پیوستگی این وعده الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 75 - 1
1 - عذاب دوزخ ، عذابی همیشگی و تخفیف ناپذیر ، برای مجرمان
لایفتّر عنهم و هم فیه مبلسون
<تفتیر> (مصدر <یفتّر>) به معنای تخفیف و تقلیل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 78 - 2
2 - حق گریزی و تنفر از پیام حق ، ویژگی بارز بیشتر مجرمان ستم پیشه
و ل_کنّ أکثرکم للحقّ ک_رهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 7
7 _ ربوبیت الهی، مقتضی امیدبخشی به همگان و امهال و هشدار به مجرمان
فإن کذبوک فقل ربکم ذو رحمه وسعه و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین
ص: 21
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 16
16 - مجرمان و تبه کاران ، سزاوار کیفر مرگ در پیشگاه عدل الهی
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون. ..و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 35 - 2
2 - ایمان ، مایه مصونیت انسان ، از عذاب هلاکت بار جامعه مجرم و اسراف گر
فأخرجنا من کان فیها من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 75 - 2
2 - اندوه سنگین و یأس آلود مجرمان در جهنم
لایفتّر عنهم و هم فیه مبلسون
<إبلاس> (مصدر <مبلسون>) به معنای اندوه ناشی از یأس است. (مفردات راغب)
ص: 22
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 110 - 23
23 _ ساختن مجسمه حیوانات ، امری جایز و مباح
و اذ تخلق من الطین کهیئه الطیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 95 - 2
2 - پرسش از انگیزه و هدف سامری در ساختن گوساله زرّین و گمراه ساختن مردم ، از موارد بازخواست موسی ( ع ) از سامری
فما خطبک ی_س_مریّ
<خطب> _ نزد برخی لغت دانان _ به معنای <سبب الأمر> است (لسان العرب). زمخشری آن را به معنای <طلب> دانسته است. در نتیجه <ماخطبک>; یعنی، سبب کار تو یا مطلوب و خواسته تو چه بوده است؟ معانی <شأن> و <أمر> نیز از جمله معانی ذکر شده برای این کلمه است (قاموس).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 13 - 5
5 - صنعت مجسمه سازی ، دارای سابقه ای طولانی در تاریخ
یعملون له ما یشاء من . .. تم_ثیل
ص: 23
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 110 - 23
23 _ ساختن مجسمه حیوانات ، امری جایز و مباح
و اذ تخلق من الطین کهیئه الطیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 148 - 1،2،4
1 _ قوم موسی در غیاب وی ( زمان حضورش در میعادگاه مناجات ) به پرستش تندیس گوساله روی آوردند .
و اتخذ قوم موسی من بعده من حلیهم عجلا جسداً
2 _ قوم موسی با زیورآلات خویش مجسمه گوساله نری را برای پرستش ساختند .
اتخذ . .. من حلیهم عجلا جسداً
اتخاذ (مصدر <اتخذ>) در اینجا به معنای ساختن است. <عجل> به معنای گوساله نر و <حُلیّ> (جمع حَلْی) به معنای زیورآلات است.
4 _ سازنده مجسمه گوساله بنی اسرائیل ، ماهر در فن مجسمه سازی ، صنعتکار و هنرمند بود .
عجلا جسداً له خوار
اطلاق گوساله بر مجسمه آن _ که بیانگر این نکته است که مجسمه ساخته شده کاملاً شبیه گوساله بوده _ و نیز ساختن آن به گونه ای که صدای گاو از آن برآید، بیانگر این است که سازنده آن مجسمه هنرمند بوده و در صنعت مجسمه سازی مهارت کامل داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 13 - 4
4 - جنّیان ، به فرمان سلیمان ( ع ) ، مجسمه و تمثال می ساختند .
یعملون له ما یشاء من . .. تم_ثیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 88 - 1،4
1 - سامری ، از زیورآلات به دور ریخته شده بنی اسرائیل ، تندیسی به شکل گوساله نر ساخت و آن ارائه کرد .
فأخرج لهم عجلاً جسدًا
ص: 24
<عجل>; یعنی، گوساله نر. توصیف <عجلاً> به <جسداً> بیانگر این نکته است که گوساله به شکل تندیس بود; نه این که گوساله واقعی باشد. جمله <فأخرج لهم...> ممکن است کلام خداوند باشد و احتمال می رود ادامه سخن بنی اسرائیل باشد. در صورت دوم، مراد گویندگان _ به قرینه گفتن <لهم> نه <لنا> _ تبرئه خود از پرستش گوساله است.
4 - سامری ، فردی ماهر در فن مجسمه سازی و آشنا به نقاط ضعف فکری بنی اسرائیل بود .
فأخرج لهم عجلاً جسدًا له خوار
تعبیر <گوساله ای درآورد> حاکی از شدت شباهت مجسمه گوساله، به شکل حقیقی آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 96 - 5
5 - سامری ، با بی اعتنایی به آموخته های ویژه و الهی خود و دورافکندن آنها ، به ساختن گوساله و گمراه سازی مردم پرداخت .
فنبذتها و کذلک سوّلت لی نفسی
از جمله معانی محتمل در آیه بالا، این است که مراد از <نبذتها> بی اعتنایی به آموخته ها (بصرت. .. قبضت) باشد; یعنی، اعتراف سامری چنین بوده است که من دانش و آموخته های الهی خود را _ که از رسولان فراگرفته بودم _ به دور افکندم و درپی آن مفتون نفس خویش شده انجام دادم آنچه کردم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 88 - 1،3،6
1 - سامری ، از زیورآلات به دور ریخته شده بنی اسرائیل ، تندیسی به شکل گوساله نر ساخت و آن ارائه کرد .
فأخرج لهم عجلاً جسدًا
<عجل>; یعنی، گوساله نر. توصیف <عجلاً> به <جسداً> بیانگر این نکته است که گوساله به شکل تندیس بود; نه این که گوساله واقعی باشد. جمله <فأخرج لهم...> ممکن است کلام خداوند باشد و احتمال می رود ادامه سخن بنی اسرائیل باشد. در صورت دوم، مراد گویندگان _ به قرینه گفتن <لهم> نه <لنا> _ تبرئه خود از پرستش گوساله است.
3 - تندیس گوساله زرین سامری ، نعره ای همانند بانگ گوساله داشت .
فأخرج لهم عجلاً جسدًا له خوار
<خوار>; یعنی، صدای بلند گاو و گوساله (لسان العرب). از آن جا که تندیس ساخته شده سامری به شکل گوساله بود، پیدا است که صدای آن نیز همانند صدای گوساله بوده است.
6 - سامری ، تندیس گوساله زرین را به عنوان < اله > بنی اسرائیل و موسی ( ع ) معرفی کرد .
فأخرج . .. فقالوا ه_ذا إل_هکم و إل_ه موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 148 - 2
2 _ قوم موسی با زیورآلات خویش مجسمه گوساله نری را برای پرستش ساختند .
اتخذ . .. من حلیهم عجلا جسداً
ص: 25
اتخاذ (مصدر <اتخذ>) در اینجا به معنای ساختن است. <عجل> به معنای گوساله نر و <حُلیّ> (جمع حَلْی) به معنای زیورآلات است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 195 - 1
1 _ مشرکان بت ها و معبودانشان را به صورت مجسمه هایی دارای پا ، دست ، چشم و گوش می ساختند .
ألهم أرجل یمشون بها . .. أم لهم ءاذان یسمعون بها
جمله <یمشون بها> و مانند آن، هم می تواند قید توضیحی باشد و هم می تواند قید احترازی گرفته شود. بنابر اول معنای جمله <ألهم أرجل ... > چنین است: آیا بتها پا دارند تا با آن راه روند ; یعنی پا ندارند. و بنابر فرض دوم معنا چنین خواهد بود: آیا بتها پایی که با آن راه روند دارند ; یعنی پاهایی دارند، ولی با آن نمی توانند راه بروند. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 198 - 3،4،5
3 _ مشرکان برای معبودانشان چشمهایی خیره گر تعبیه می کردند .
و تریهم ینظرون إلیک
ضمیرهای غایب در <تریهم> و <ینظرون> به <الذین تدعون> _ که همان معبودان باشد _ برمی گردد.
4 _ چشم های تعبیه شده در بت ها هرگز بر دیدن اشیا توانا نبودند .
و هم لایبصرون
ضمیرها در جمله <هم لایبصرون> به <الذین تدعون> برمی گردد.
5 _ چشم های تعبیه شده در بت ها به گونه ای بود که گویا به شخص مقابل خویش نظاره گر است .
و تریهم ینظرون إلیک
خطاب در <تریهم> و <إلیک> به هر انسانی است که مواجه با بتها قرار می گیرد، یعنی <تریهم ایها الانسان . .. > جمله <و هم لایبصرون> (آنها نمی بینند) دلالت می کند که <تریهم ینظرون>، یعنی <تریهم کانهم ینظرون إلیک>. (چنین گمان می کنی که بتها تو را می نگرند.)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 13 - 4،17
4 - جنّیان ، به فرمان سلیمان ( ع ) ، مجسمه و تمثال می ساختند .
یعملون له ما یشاء من . .. تم_ثیل
17 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ : < یعملون له ما یشاء من محاریب و تماثیل > فقال و اللّه ما هی تماثیل الرجال و النساء و ل_کنّها الشجر وشبهه ;
ص: 26
از امام صادق(ع) روایت شده که درباره سخن خداوند عزّوجلّ <یعملون له ما یشاء من محاریب و تماثیل> فرمود: قسم به خدا این تمثال ها، تمثال مردان و زنان نبود، بلکه تمثال درخت و مانند آن بود>
مجسمه سازی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 110 - 23
23 _ ساختن مجسمه حیوانات ، امری جایز و مباح
و اذ تخلق من الطین کهیئه الطیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 95 - 2
2 - پرسش از انگیزه و هدف سامری در ساختن گوساله زرّین و گمراه ساختن مردم ، از موارد بازخواست موسی ( ع ) از سامری
فما خطبک ی_س_مریّ
<خطب> _ نزد برخی لغت دانان _ به معنای <سبب الأمر> است (لسان العرب). زمخشری آن را به معنای <طلب> دانسته است. در نتیجه <ماخطبک>; یعنی، سبب کار تو یا مطلوب و خواسته تو چه بوده است؟ معانی <شأن> و <أمر> نیز از جمله معانی ذکر شده برای این کلمه است (قاموس).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 13 - 5
5 - صنعت مجسمه سازی ، دارای سابقه ای طولانی در تاریخ
یعملون له ما یشاء من . .. تم_ثیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 110 - 23
23 _ ساختن مجسمه حیوانات ، امری جایز و مباح
ص: 27
و اذ تخلق من الطین کهیئه الطیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 148 - 1،2،4
1 _ قوم موسی در غیاب وی ( زمان حضورش در میعادگاه مناجات ) به پرستش تندیس گوساله روی آوردند .
و اتخذ قوم موسی من بعده من حلیهم عجلا جسداً
2 _ قوم موسی با زیورآلات خویش مجسمه گوساله نری را برای پرستش ساختند .
اتخذ . .. من حلیهم عجلا جسداً
اتخاذ (مصدر <اتخذ>) در اینجا به معنای ساختن است. <عجل> به معنای گوساله نر و <حُلیّ> (جمع حَلْی) به معنای زیورآلات است.
4 _ سازنده مجسمه گوساله بنی اسرائیل ، ماهر در فن مجسمه سازی ، صنعتکار و هنرمند بود .
عجلا جسداً له خوار
اطلاق گوساله بر مجسمه آن _ که بیانگر این نکته است که مجسمه ساخته شده کاملاً شبیه گوساله بوده _ و نیز ساختن آن به گونه ای که صدای گاو از آن برآید، بیانگر این است که سازنده آن مجسمه هنرمند بوده و در صنعت مجسمه سازی مهارت کامل داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 13 - 4
4 - جنّیان ، به فرمان سلیمان ( ع ) ، مجسمه و تمثال می ساختند .
یعملون له ما یشاء من . .. تم_ثیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 88 - 1،4
1 - سامری ، از زیورآلات به دور ریخته شده بنی اسرائیل ، تندیسی به شکل گوساله نر ساخت و آن ارائه کرد .
فأخرج لهم عجلاً جسدًا
<عجل>; یعنی، گوساله نر. توصیف <عجلاً> به <جسداً> بیانگر این نکته است که گوساله به شکل تندیس بود; نه این که گوساله واقعی باشد. جمله <فأخرج لهم...> ممکن است کلام خداوند باشد و احتمال می رود ادامه سخن بنی اسرائیل باشد. در صورت دوم، مراد گویندگان _ به قرینه گفتن <لهم> نه <لنا> _ تبرئه خود از پرستش گوساله است.
4 - سامری ، فردی ماهر در فن مجسمه سازی و آشنا به نقاط ضعف فکری بنی اسرائیل بود .
ص: 28
فأخرج لهم عجلاً جسدًا له خوار
تعبیر <گوساله ای درآورد> حاکی از شدت شباهت مجسمه گوساله، به شکل حقیقی آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 96 - 5
5 - سامری ، با بی اعتنایی به آموخته های ویژه و الهی خود و دورافکندن آنها ، به ساختن گوساله و گمراه سازی مردم پرداخت .
فنبذتها و کذلک سوّلت لی نفسی
از جمله معانی محتمل در آیه بالا، این است که مراد از <نبذتها> بی اعتنایی به آموخته ها (بصرت. .. قبضت) باشد; یعنی، اعتراف سامری چنین بوده است که من دانش و آموخته های الهی خود را _ که از رسولان فراگرفته بودم _ به دور افکندم و درپی آن مفتون نفس خویش شده انجام دادم آنچه کردم.
ص: 29
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 11 - 9
9 - برخاستن از جای خویش و قرار دادن آن در اختیار دیگر مؤمنان ، مایه بالا رفتن درجات انسان و تقرب و نزدیکی او به خداوند است .
فانشزوا یرفع اللّه الذین ءامنوا منکم . .. درج_ت
برخی از مفسران <ارتقاع درجات> را کنایه از تقرب به خداوند دانسته اند. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 11 - 1،6،8،10،11
1 - باز کردن جا برای دیگران در مجالس ، از آداب نیکوی معاشرت و روابط اجتماعی است .
ی_أیّها الذین ءامنوا إذا قیل لکم تفسّحوا فی المج_لس فافسحوا
6 - برخاستن از مجالس و جای خویش را به دیگران دادن ، از آداب نیکو در معاشرت و روابط اجتماعی
و إذا قیل انشزوا فانشزوا
8 - برخاستن از جای خود و قرار دادن آن در اختیار دیگران ، دارای پاداشی متناسب در پیشگاه خداوند
و إذا قیل انشزوا فانشزوا یرفع اللّه الذین ءامنوا منکم
برداشت یاد شده بدان سبب است که خداوند، برخاستن از جای خود را مایه بالا رفتن درجه و منزلت فرد قرار داده است.
10 - خداوند ، درجات اخروی مؤمنان ، به خصوص اهل علم را ، که در مجالس _ در صورت ازدحام جمعیت _ از جای خود برمی خیزند و آن را در اختیار دیگران قرار می دهند ، بالا خواهد برد .
فانشزوا یرفع اللّه الذین ءامنوا منکم و الذین أُوتوا العلم درج_ت
11 - برخاستن از جای خویش در مجالس و قرار دادن آن در اختیار دیگران ، برای دانشمندان و فرهیختگان بسی زیبنده تر از دیگران است .
فانشزوا یرفع اللّه الذین ءامنوا منکم و الذین أُوتوا العلم درج_ت
با این که تعبیر <الذین آمنوا> شامل عالمان نیز می شود، اختصاص به ذکر عالمان گویای این حقیقت است که رعایت آداب معاشرت، از هر مؤمنی پسندیده است و از عالمان مؤمن پسندیده تر است.
ص: 30
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 72 - 1،8
1 _ بندگان خالص خدا ، در مجالسی که به باطل و دروغ پرداز می گذرد ، هرگز حضور نمی یابند .
و عباد الرحم_ن . .. و الذین لایشهدون الزور
فعل <شهد> گاهی در معنای <حضر> (حضور یافت) استعمال می شود و گاهی در معنای <أخبر عن الشیء و شهده> (خبر داد از چیزی و گواهی به آن داد) به کار می رود. برداشت یاد شده مبتنی بر معنای نخست است. <زور> نیز به معنای دروغ و باطل است.
8 _ گذر از گفتار و کردار لغو و بیهوده و پرهیز از حضور در این گونه مجالس ، نشان کرامت و بزرگواری انسان است .
و إذا مرّوا باللغو مرّوا کرامًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 11 - 1،2،6
1 - باز کردن جا برای دیگران در مجالس ، از آداب نیکوی معاشرت و روابط اجتماعی است .
ی_أیّها الذین ءامنوا إذا قیل لکم تفسّحوا فی المج_لس فافسحوا
2 - خداوند به مؤمنان توصیه کرده که < هرگاه از آنان خواسته شود در مجالس جا را برای واردین بازکنند > ، جا بازنموده و از آن دریغ نکنند .
إذا قیل لکم تفسّحوا فی المج_لس فافسحوا
6 - برخاستن از مجالس و جای خویش را به دیگران دادن ، از آداب نیکو در معاشرت و روابط اجتماعی
و إذا قیل انشزوا فانشزوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 12 - 4
4 - اشراف حاضر در مجلس پیامبر ( ص ) در ماجرای ابن ام مکتوم ، بر اثر بی رغبتی خود ، از آموختن و به خاطر سپردن معارف قرآن محروم بودند .
فمن شاء ذکره
ص: 31
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 11 - 2،7،9
2 - خداوند به مؤمنان توصیه کرده که < هرگاه از آنان خواسته شود در مجالس جا را برای واردین بازکنند > ، جا بازنموده و از آن دریغ نکنند .
إذا قیل لکم تفسّحوا فی المج_لس فافسحوا
7 - توصیه الهی به مؤمنان این است که هرگاه در مجالس بر اثر کثرت ازدحام ، از آنان خواسته شود < از جای خویش برخیزند > ، برخیزند ( از دادن جای خود به تازه واردین دریغ نکنند ) .
و إذا قیل انشزوا فانشزوا
9 - برخاستن از جای خویش و قرار دادن آن در اختیار دیگر مؤمنان ، مایه بالا رفتن درجات انسان و تقرب و نزدیکی او به خداوند است .
فانشزوا یرفع اللّه الذین ءامنوا منکم . .. درج_ت
برخی از مفسران <ارتقاع درجات> را کنایه از تقرب به خداوند دانسته اند. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 11 - 7
7 - توصیه الهی به مؤمنان این است که هرگاه در مجالس بر اثر کثرت ازدحام ، از آنان خواسته شود < از جای خویش برخیزند > ، برخیزند ( از دادن جای خود به تازه واردین دریغ نکنند ) .
و إذا قیل انشزوا فانشزوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 5 - 1
1 - برخی از حاضران مجلس پیامبر ( ص ) در ماجرای ابن ام مکتوم ، خود را از پند و اندرز های الهی بی نیاز می دیدند و از فرجام خود نگرانی نداشتند .
أمّا من استغنی
به قرینه <جاءک> و <یخشی> _ در آیات بعد _ مراد از جمله <استغنی>، احساس بی نیازی نسبت به حضور در مجلس وعظ و ارشاد و نیز بی خطر دیدن عاقبت خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 32
18 - مجادله - 58 - 11 - 4،5،8،10
4 - پاداش مؤمنان عمل کننده به توصیه الهی ( توصیه به جا باز کردن برای دیگران در مجالس ) ، حل مشکلات و گشایش در امور زندگی آنان از سوی خداوند است .
فافسحوا یفسح اللّه لکم
در صورتی که مراد از <یفسح اللّه>، پاداش دنیوی باشد برداشت بالا استفاده می شود.
5 - خداوند ، در قبال عمل کردن مؤمنان به توصیه او ( جا باز کردن برای دیگران در مجالس ) جایگاه اخروی آنان را وسیع خواهد کرد .
فافسحوا یفسح اللّه لکم
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <یفسح اللّه لکم> ناظر به پاداش اخروی باشد.
8 - برخاستن از جای خود و قرار دادن آن در اختیار دیگران ، دارای پاداشی متناسب در پیشگاه خداوند
و إذا قیل انشزوا فانشزوا یرفع اللّه الذین ءامنوا منکم
برداشت یاد شده بدان سبب است که خداوند، برخاستن از جای خود را مایه بالا رفتن درجه و منزلت فرد قرار داده است.
10 - خداوند ، درجات اخروی مؤمنان ، به خصوص اهل علم را ، که در مجالس _ در صورت ازدحام جمعیت _ از جای خود برمی خیزند و آن را در اختیار دیگران قرار می دهند ، بالا خواهد برد .
فانشزوا یرفع اللّه الذین ءامنوا منکم و الذین أُوتوا العلم درج_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 68 - 18
18 _ عن رسول الله(ص): من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلایجلس فی مجلس یسب فیه امام او یغتاب فیه مسلم ان الله یقول فی کتابه: <و إذا رأیت الذین یخوضون فی آیاتنا فأعرض عنهم . ..> .
از رسول خدا(ص) روایت شده است: کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، نباید در محفلی که نسبت به امامی ناسزا گویی شود یا غیبت مسلمانی مطرح گردد حضور داشته باشد. خداوند در قرآن می فرماید: <هرگاه کسانی را دیدی که از روی خرده گیری در آیات ما گفتگو می کنند، از آنان رویگردان شو ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 17
17_ زلیخا پیش از جلسه بازجویی و محکمه دادرسی ، یوسف ( ع ) را مجرم معرفی می کرد و به کام جویی از وی متهم می ساخت .
قالت امرأت العزیز الئ_ن حصحص الحق أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقین
برداشت فوق از قید <الآن> استفاده می شود.
ص: 33
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 9 - 2
2 - خداترسی و حالت خشیت ، برانگیزاننده ابن ام مکتوم برای حضور در مجلس پیامبر ( ص ) بود .
و أمّا من جاءک یسعی . و هو یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 71 - 3
3_ جواز حضور زنان در جلسه مردان و پذیرایی از ایشان
وامرأته قائمه فضحکت فبشّرن_ها
برخی برآنند که مراد از <قائمه> قیام برای پذیرایی از مهمانان است. برداشت فوق ناظر به این احتمال می باشد. گفتنی است که به قرینه آیه بعد، نمی توان گفت جواز حضور زنان به طور مطلق _ چه جوان باشند و چه کهنسال _ از آیه استنباط می شود اگرچه نفی آن نیز از آیه استفاده نمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 50 - 11
11_ ماجرای میهمانی زلیخا از زنان اشراف و بریدن آنان دست های خویش را ، گویاترین صحنه برای اثبات منزلت والا و عفت و پاکدامنی یوسف ( ع )
فسئله ما بال النسوه الّ_تی قطعن أیدیهنّ
یوسف(ع) برای رسیدگی به پرونده خویش با عبارت <الّ_تی قطعن أیدیهنّ> داستان میهمانی زلیخا از زنان اشراف و اینکه آنان دستهای خویش را بریدند را مطرح می کند و از آن جا که یوسف(ع) درصدد اثبات بی گناهی خویش است، می توان گفت: داستان مذکور و مسائل پیرامون آن برای اثبات عفت، پاکدامنی و بی گناهی یوسف(ع) بهترین شاهد بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 71 - 1،2
1_ همسر ابراهیم ( ساره ) در مجلس فرشتگان پیام آورِ بشارت حضور داشت .
و لقد جاءت رسلنا إبرهیم بالبشری . .. وامرأته قائمه فضحکت
2_ ابراهیم ( ع ) و فرشتگان حاضر در نزد او ، همگی نشسته بودند و ساره ایستاده بود .
وامرأته قائمه
ص: 34
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 29 - 1
1 - حضور همسر ابراهیم ( ع ) ، در جمع آن حضرت و میهمانان ایشان
و بشّروه بغل_م علیم . فأقبلت امرأته فی صرّه ... و قالت عجوز عقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 5 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، حتی کسانی را که به معارف دینی احساس نیاز نمی کردند ، به حضور می پذیرفت و از ارشاد آنان دریغ نمیورزید .
أمّا من استغنی
با توجه به شأن نزول و جملات آیه شریفه، چنین بر می آید که پیامبر(ص) در مجلسی به ارشاد کسانی پرداخته بود که برخی از افراد حاضر در آن، خود را از تعالیم آن حضرت بی نیاز می پنداشتند. فردی از مسلمانان نیز با شرکت در آن مجلس، خود را در مقام وعظ و ارشاد آنان قرار داده بود. پس از حضور ابن ام مکتوم، آثار ناخرسندی در قیافه و رفتار او نمودار گشت و این آیات با نکوهش از دوگانگی برخوردش، وی را فردی نامناسب برای ارشاد معرفی کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 3 - 2
2 - احتمال علاقه مندی افراد به تزکیه نفس ، کافی در لزوم احترام آنان و استقبال از حضورشان در مجالس وعظ و ارشاد
و مایدریک لعلّه یزّکّی
کلمه <لعلّ>، بر رجا و امیدواری دلالت دارد و جمله <لعلّه یزّکّی> امید به وجود تزکیه را در لزوم پذیرش مستمعان کافی می داند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 4 - 5،7
5 - احتمال تأثیرپذیری مردم از نصیحت ها ، کافی در لزوم استقبال از آنان در مجالس پند و اندرز
لعلّه . .. یذّکّر
7 - تنها کسانی شایسته حضور در مجالس وعظ و ارشادند ، که خود را در مسیر خودسازی قرار داده یا افرادی توصیه پذیر و نصیحت خواه باشند .
یزّکّی . أو یذّکّر
ص: 35
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 13،16،17
13 _ شرکت در مجالس گناه ، گناهی همسنگ با انجام آن
فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره إنّکم إذاً مثلهم
16 _ یکسانی سرنوشت شوم کافران و منافقان و شرکت کنندگان در مجالس کفر و گناه و استهزا به آیات الهی
انکم اذاً مثلهم إنّ اللّه جامع المنفقین . .. جمیعاً
17 _ مسلمان شرکت کننده در مجالس کفر و استهزای به آیات الهی منافق است .
فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره إنّکم إذاً مثلهم . .. جمیعاً
جمله <ان اللّه . ..>، پس از بیان حرمت مجالست با استهزا کنندگان، دلالت می کند که مراد از منافقان، همان مسلمانانی هستند که در آن مجالس شرکت می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 8 - 2
2 - ابن ام مکتوم ، پس از ورود به مجلس پیامبر ( ص ) ، در کنار مسلمانی قرار گرفت که در حال ارشاد و سخن گفتن با دیگری بود .
أمّا من استغنی . فأنت له تصدّی ... و أمّا من جاءک یسعی
تعبیر <جاءک> بیانگر آن است که ابن ام مکتوم در مجلس پیامبر(ص)، نزد همان شخصی جا گرفته بود که با اخم و قهر، ناخرسندی خود را ابراز داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 6 - 5
5 - عثمان بن عفان ، از حاضران مجلس پیامبر ( ص ) در ماجرای ابن ام مکتوم و ارشاد کننده کافران مکه در عصر بعثت *
أمّا من استغنی . فأنت له تصدّی
در شأن نزول آیه شریفه از تفسیر قمی نقل شده که فرد مورد نظر از ضمیر خطاب در <أنت له تصدّی>، عثمان بوده است. او در صدد مسلمان ساختن حاضران مجلس _ که از چهره های برجسته قریش بودند _ برآمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 5 - 1
ص: 36
1 - برخی از حاضران مجلس پیامبر ( ص ) در ماجرای ابن ام مکتوم ، خود را از پند و اندرز های الهی بی نیاز می دیدند و از فرجام خود نگرانی نداشتند .
أمّا من استغنی
به قرینه <جاءک> و <یخشی> _ در آیات بعد _ مراد از جمله <استغنی>، احساس بی نیازی نسبت به حضور در مجلس وعظ و ارشاد و نیز بی خطر دیدن عاقبت خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 53 - 4
4- تقواپیشگان در بهشت ، دارای دیدار ها و نشست های دوستانه و محافل انس
متق_بلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 5
5 - یاد نعمت ها و تعظیم عطایای خداوند ، نقل مجلس انس متقین ، در بهشت *
ف_کهین بما ءاتیهم ربّهم
در معنای <فاکهین> گفت و گوهای دوستانه در مجالس انس آورده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 20 - 1
1 - بهشتیان ، دارای مجالس انس و تکیه زده بر تخت های چیده شده در کنار هم
متّک_ین علی سرر مصفوفه
<اتکاء> (مصدر <متک_ین>) به معنای تکیه زدن و <سُرُر> (جمع <سریر>) به معنای تخت ها است. <مصفوفه> (صفت <سُرُر>; یعنی، چیده شده در کنار هم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 23 - 2
2 - سرخوشی بهشتیان در مجالس انس ، با ربودن جام های شراب از دست یکدیگر
یتن_زعون فیها کأسًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 28 - 5
5 - ستایش تقواپیشگان از نیکی های خداوند ، در مجالس انس خویش در بهشت
یتساءلون . .. إنّه هو البرّ الرحیم
ص: 37
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 28 - 5
5 - ستایش تقواپیشگان از نیکی های خداوند ، در مجالس انس خویش در بهشت
یتساءلون . .. إنّه هو البرّ الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 1
1 _ شرکت جستن در مجالسی که آیات الهی مورد استهزا و انکار قرار گیرد ، حرام است .
و قد نزل علیکم فی الکتب . .. فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 1،4،12
1 _ شرکت جستن در مجالسی که آیات الهی مورد استهزا و انکار قرار گیرد ، حرام است .
و قد نزل علیکم فی الکتب . .. فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره
4 _ حرمت حضور در مجالس گناه و لزوم ترک آن مجالس
إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم
12 _ شرکت کنندگان در مجالس کفر و استهزای به آیات الهی ، همسانِ با کافرانِ استهزاگر
یکفر بها . .. فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره إنّکم إذاً مثلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 4،5،6،7،10،29
4_ زلیخا برای پاسخ گویی به زنان ملامت کننده ، ضیافتی ترتیب داد و مجلس ویژه ای آراست .
أرسلت إلیهنّ و أعتدت لهنّ متّکئًا
5_ زلیخا برای لمیدن زنانی که به مهمانی دعوت کرده بود ، تکیه گاهی ویژه فراهم ساخت .
و أعتدت لهنّ متّکئًا
<اعتاد> (مصدر أعتدت) به معنای مهیّا ساختن و آماده کردن است. <متّکئاً> به چیزی گفته می شود که به آن تکیه می
ص: 38
دهند و نکره آوردن آن دلالت بر ویژگی آن دارد. قابل ذکر است که <متّکئاً> به معنای طعام نیز آمده است. مفرد بودن آن و نیز آوردن جمله <آتت ...> (به هر یک کاردی [برای استفاده از خوراکیها] داد) می تواند مؤید این احتمال باشد که مراد از <متّکئاً> در آیه <طعام> است.
6_ زلیخا به هر یک از زنان دعوت شده ، کاردی برای استفاده از خوردنی ها داد .
و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا
7_ زلیخا خود ، آرایش دهنده مجلس ضیافت و پذیرایی کننده از زنان اشراف بود .
و أعتدت لهنّ متّکئًا و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا
ضمیر در <أعتدت> و <آتت> به <امرأت العزیز> برمی گردد. بنابراین ظاهر این است که او خود به انجام آن کارها پرداخته بود و گرنه فعلهای مذکور به صورت مجهول (اُعتِد) و (اوتیت) آورده می شد.
10_ زلیخا به منظور برخورد نکردن زنان دعوت شده با یوسف ( ع ) ، از او خواسته بود در اتاق های اندرونی ساختمان بماند .
و قالت اخرج علیهنّ
کلمه <خروج> به معنای از داخل به بیرون آمدن است. بنابراین <اخرج علیهنّ> می رساند که یوسف(ع) هنگامی که زنان در مجلس ضیافت حاضر شدند، در مکانی بود که نسبت به مجلس آنان داخل حساب می شد ; یعنی، اگر مجلس پذیرایی در اتاق بیرونی بود زلیخا، یوسف(ع) را در اتاق اندرونی نگه داشته بود.
29_ < عن علی بن الحسین ( ع ) : . . . فأرسلت إلیهنّ و هیأت لهنّ طعاماً و مجلساً ثم أتتهنّ باترج و < آتت کل واحده منهنّ سکّیناً . . . > ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . .. پس همسر عزیز [پیکی] به سوی بانوان فرستاد و از آنان دعوت کرد و برایشان طعامی آماده کرد و مجلسی آراست و آن گاه برای بانوان ترنج آورد و به هر یک کاردی داد ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 52 - 4
4_ همسر پادشاه مصر از زنان حاضر در مجلس مهمانی زلیخا و دلباخته یوسف ( ع ) بود .
ذلک لیعلم أنی لم أخنه بالغیب
بر این مبنا که ضمیر در <یعلم> و <لم أخنه> به <ملک> باز گردد ، از جمله <ذلک لیعلم . ..> معلوم می شود که همسر ملک نیز در زمره زنانی بود که دستهای خویش را بریدند.
ص: 39
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 65 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از بازگشت به مجمع البحرین ، با خضر ( ع ) ملاقات کردند .
فارتّدا علی ءاثارهما قصصًا . فوجدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 60 - 1
1- موسی ( ع ) برای یافتن خضر ، با عزمی راسخ و جدّی ، سفر خود را به مجمع البحرین آغاز کرد .
لاأبرح حتّی أبلغ مجمع البحرین
<لاأبرح> صیغه متکلم از <برح> و به معنای <دست برنمی دارم> و تأکید بر پشتکار در انجام دادن کار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 61 - 1،2،3
1- موسی ( ع ) و همسفر او به محلِّ تلاقی دو دریا رسیدند و در آن جا توقف کردند .
فلمّا بلغا مجمع بینهما
2- موسی و همسفر او ، به هنگام رسیدن به مجمع البحرین ، یک ماهی ، به عنوان غذا ، همراه داشتند .
فلمّا بلغا مجمع بینهما نسیا حوتهما
<حوت> یعنی <ماهی> و برخی آن را ماهی بزرگ معنا کرده اند. (ر.ک. لسان العرب) به قرینه <غداءنا> _ در آیه بعد _ آن ماهی، به منظور تغذیه فراهم شده بود.
3- موسی ( ع ) و همسفرش هنگام رسیدن به محلِّ تلاقی دو دریا ، از ماهیِ همراه خویش ، غفلت کردند .
فلمّا بلغا مجمع بینهما نسیا حوتهما
ص: 40
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 62 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از توقف در مجمع البحرین ، در جستوجوی خضر ( ع ) ، مجدداً به حرکت خویش ادامه داده و آن جا را پشت سر گذاشتند .
فلمّا بلغا مجمع بینهما . .. فلمّا جاوزا
موسی(ع) در سخن خود با یوشع، مجمع البحرین را هدف و مقصد نهایی خود اعلام کرد، ولی هنگام رسیدن به آن جا، از آن نیز گذشت. این حرکت و نیز گفتاری که در آیات بعد از موسی(ع) نقل شده است، نشانه آن است که آن دو نمی دانستند به محلِّ مورد نظر موسی(ع) رسیده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 63 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، کنار صخره ای در مجمع البحرین ، آرمیدند .
إذ أوینا إلی الصخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 65 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از بازگشت به مجمع البحرین ، با خضر ( ع ) ملاقات کردند .
فارتّدا علی ءاثارهما قصصًا . فوجدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 60 - 9
9- مجمع البحرین ، در موقعیتی بسیار دور نسبت به منطقه سکونت حضرت موسی ( ع ) قرار داشت .
لاأبرح حتّی أبلغ مجمع البحرین أو أمضی حقبًا
تأکید حضرت موسی(ع) بر دست برنداشتن از سفر و طلب تا رسیدن به محل موعود، اگرچه عمری را در این کار مصروف کند، دال بر آن است که موسی(ع) برای رسیدن به آن منطقه راه درازی در پیش داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 61 - 1،2،3
1- موسی ( ع ) و همسفر او به محلِّ تلاقی دو دریا رسیدند و در آن جا توقف کردند .
فلمّا بلغا مجمع بینهما
2- موسی و همسفر او ، به هنگام رسیدن به مجمع البحرین ، یک ماهی ، به عنوان غذا ، همراه داشتند .
ص: 41
فلمّا بلغا مجمع بینهما نسیا حوتهما
<حوت> یعنی <ماهی> و برخی آن را ماهی بزرگ معنا کرده اند. (ر.ک. لسان العرب) به قرینه <غداءنا> _ در آیه بعد _ آن ماهی، به منظور تغذیه فراهم شده بود.
3- موسی ( ع ) و همسفرش هنگام رسیدن به محلِّ تلاقی دو دریا ، از ماهیِ همراه خویش ، غفلت کردند .
فلمّا بلغا مجمع بینهما نسیا حوتهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 62 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از توقف در مجمع البحرین ، در جستوجوی خضر ( ع ) ، مجدداً به حرکت خویش ادامه داده و آن جا را پشت سر گذاشتند .
فلمّا بلغا مجمع بینهما . .. فلمّا جاوزا
موسی(ع) در سخن خود با یوشع، مجمع البحرین را هدف و مقصد نهایی خود اعلام کرد، ولی هنگام رسیدن به آن جا، از آن نیز گذشت. این حرکت و نیز گفتاری که در آیات بعد از موسی(ع) نقل شده است، نشانه آن است که آن دو نمی دانستند به محلِّ مورد نظر موسی(ع) رسیده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 63 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، کنار صخره ای در مجمع البحرین ، آرمیدند .
إذ أوینا إلی الصخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 65 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از بازگشت به مجمع البحرین ، با خضر ( ع ) ملاقات کردند .
فارتّدا علی ءاثارهما قصصًا . فوجدا
ص: 42
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 1 - 2
2 - اتمام حجت بر تمام کافران ( یهود ، نصارا ، مجوس و مشرکان ) و رساندن برهان آشکار به آنان ، سنتی الهی است .
لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 29 - 10
10 _ از رسول خدا ( ص ) روایت شده است : < . . . إنی لست آخذ الجزیه إلا من اهل الکتاب . . . إن المجوس کان لهم نبی فقتلوه و کتاب أحرقوه . . . ;
. .. من جزیه نمی گیرم مگر از اهل کتاب ... مجوس، دارای پیغمبر و کتاب بودند که پیغمبر خود را کشتند و کتاب را آتش زدند ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 7
7 - کافران به اسلام ( یهودیان ، مسیحیان ، مجوسیان و مشرکان ) ، شرورترین مردم و بدترین مخلوقات اند .
الذین کفروا من أهل الکت_ب و المشرکین . .. أُول_ئک هم شرّ البریّه
<بریّه> (فعیله به معنای مفعوله) با کلمه <بری> (به وزن <عصا>; یعنی، خاک) هم خانواده است و تمام خاکیان، از جمله بشر را شامل می شود (مصباح و مفردات). برخی گفته اند: این کلمه با فعل <بَرَءَ> (به معنای <خَلَقَ>) هم خانواده است و بر تمام مخلوقات تطبیق می کند.
ص: 43
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 7
7 - کافران به اسلام ( یهودیان ، مسیحیان ، مجوسیان و مشرکان ) ، شرورترین مردم و بدترین مخلوقات اند .
الذین کفروا من أهل الکت_ب و المشرکین . .. أُول_ئک هم شرّ البریّه
<بریّه> (فعیله به معنای مفعوله) با کلمه <بری> (به وزن <عصا>; یعنی، خاک) هم خانواده است و تمام خاکیان، از جمله بشر را شامل می شود (مصباح و مفردات). برخی گفته اند: این کلمه با فعل <بَرَءَ> (به معنای <خَلَقَ>) هم خانواده است و بر تمام مخلوقات تطبیق می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 29 - 10
10 _ از رسول خدا ( ص ) روایت شده است : < . . . إنی لست آخذ الجزیه إلا من اهل الکتاب . . . إن المجوس کان لهم نبی فقتلوه و کتاب أحرقوه . . . ;
. .. من جزیه نمی گیرم مگر از اهل کتاب ... مجوس، دارای پیغمبر و کتاب بودند که پیغمبر خود را کشتند و کتاب را آتش زدند ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 17 - 10
10 - اصبغ بن نباته گوید : < لمّا جلس علی ( ع ) فی الخلافه . . . قال : سلونی قبل أن تفقدونی فقام إلیه الاشعث بن قیس ، فقال : یا أمیرالمؤمنین کیف یؤخذ من المجوس الجزیه و لم ینزل علیهم کتاب و لم یبعث إلیهم نبی ؟ قال : بلی یا أشعث قد أنزل اللّه علیهم کتاباً و بعث إلیهم رسولاً . . . ;
چون حضرت علی(ع) به خلافت نشست. .. فرمود: از من سؤال کنید پیش از آن که مرا درنیابید. اشعث بن قیس برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین! چگونه از مجوس جزیه گرفته می شود، در حالی که کتابی بر آنان نازل نشده و پیغمبری به سوی آنها برانگیخته نشده است؟ امام فرمود: چرا ای اشعث! همانا خدا کتابی بر آنان نازل کرد و رسولی به سوی آنها برنگیخت...>.
مجوسیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 17 - 2
2 - یهودیت ، مسیحیت ، مجوسیت و صابئیت ، همه از آیین های توحیدی اند .
و الذین هادوا . .. و الذین أشرکوا
قرار دادن گروه های یهودی و. .. در برابر <الذین اشرکوا> (آنان که شرک ورزیدند) بیانگر مطلب فوق است.
ص: 44
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 279 - 2،3
2 _ رباخواران در موضع جنگ با خداوند و پیامبر ( ص )
فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله
3 _ رباخواران ، محاربان با خداوند و رسول ( ص )
فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 94 - 10،11
10 _ ضرورت پرهیز از کشتن افراد و یا گروه های از دشمنان محارب که تسلیم شده و خواهان ترک نبرد هستند .
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
با توجه به معنای لغوی <سلام> (صلح)، مراد از القای سلام، صلح خواهی است. یعنی اگر دشمن خواهان صلح است، نبرد با او جایز نیست و جمله <لست مؤمنا>، اشاره به این معنی دارد که در ترک تعرض، تنها ایمان شرط نیست ; بلکه تسلیم و یا صلح خواهی نیز کافی است.
11 _ حرمت تعرض و قتل دشمنان در گرو اظهار تسلیم است ، نه ایمان آوردن آنان .
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
بنابراین احتمال که مراد از القای سلام، تسلیم شدن باشد، نه اظهار اسلام و ایمان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 7
7 - آمرزش گناهان کافران محارب ، پس از ایمان آوردن آنان ، پرتوی از مغفرت و رحمت الهی است .
ص: 45
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 70 - 11
11 _ کفرپیشگان اگر ایمان آورند ، حتی در صورتی که علیه پیامبر ( ص ) جنگیده باشند ، مشمول رحمت و مغفرت الهی خواهند شد .
إن یعلم اللّه . .. یغفر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 3
3- حکم کافرانِ غیر معاند ، متمایز از کافران ستیزه جو ، در برخورداری از عفو الهی
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. فلن یغفر اللّه لهم
بنابراین که قید <و صدّوا عن سبیل اللّه> احترازی باشد; مفهوم آیه این می شود که اگر شخص کافر، ستیزه جویی با دین نداشته باشد، محکوم به <لن یغفر اللّه> نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 3
3 - ممنوعیت احسان ، به کافران دین ستیز و آواره کننده مسلمانان از سرزمینشان
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم فی الدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 6
6 - نیکی و مسالمت با کافران معاند و همدستان آنان ، مصداق واقعی ظلم است .
أن تبرّوهم و تقسطوا إلیهم . .. إنّما ینهیکم ... و من یتول_ّهم فأُول_ئک هم الظ_لم
از مجموع دو آیه، استفاده می شود که نیکی و قسط، اصولاً در مورد کافران معاند، مفهوم واقعی ندارد و نباید تحت عنوان عدالت و انسان دوستی، به دشمنان حق روی خوش نشان داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف>
ص: 46
(مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 1،2،3،23،24
1 _ محاربین و ستیزه جویان با خدا و رسول یا باید کشته شوند و یا به دار آویخته گردند و یا دست و پایشان از جهت مخالف بریده شود و یا تبعید گردند .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
2 _ محاربین در صورت فسادانگیزی در جامعه ایمانی ، محکوم به یکی از حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید )
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
برداشت فوق بر این مبناست که واو عاطفه در <و یسعون> واو جمع باشد. یعنی حد ذکر شده از آن محاربی است که فسادگر باشد. تکرار نشدن <الذین> در <یسعون> مؤید این معناست.
3 _ حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید ) ، کیفری مناسب برای محاربان فسادگر
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً
<جزاء> در لغت به معنای کیفر و پاداشی است که کافی باشد.
23 _ اعدام و بدار آویختن ، مجازات محارب فسادگر در زمین در صورت ارتکاب قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او یصلبوا
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً . .. و ان قتل و اخذ المال قتل و صلب ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
24 _ قطع یک دست و یک پا از جهت مخالف ، مجازات محارب فسادگر در زمین ، در صورت غارت نمودن اموال بدون ارتکاب قتل
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او تقطع ایدیهم و ارجلهم من خلف
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً . .. و ان اخذ المال و لم یقتل قطعت یده و رجله من خلاف ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 34 - 1،3،5
ص: 47
1 _ سقوط حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید ) از محاربان و فسادانگیزانی که پیش از دستگیری توبه کنند .
انما جزؤا الذین یحاربون . .. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
3 _ توبه و اظهار پشیمانی تبهکاران محارب پس از به چنگ افتادن ، فاقد ارزش و اعتبار برای سقوط حد و رهایی از عذاب دوزخ
انما جزؤا الذین . .. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
5 _ محاربان و فسادگران در صورتی که به تبعید محکوم شوند ، همواره باید در تبعید بسر برند .
او ینفوا من الارض . .. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
ظاهر استثناء (الا الذین . ..) این است که به تمامی فرازهای آیه پیش مربوط می باشد. بنابراین حکم تبعیدی که پس از دستگیری صادر شود، هرگز الغا نخواهد شد، گر چه شخص تبعیدی توبه کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 8
8 - کافران ستیزکننده با خدا و پیامبر ( ص ) ، فاقد حق مالکیت نسبت به اموال و دارایی خویش *
و ما أفاء اللّه علی رسوله منهم
واژه <أفاء> _ که از <فیء> به معنای رجوع گرفته شده _ نشانگر آن است که یهودیان محارب، حق مالکیتی نسبت به اموال و دارایی شان ندارند و در حقیقت به مالک اصلی آن، بازگردانیده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 1،2،3،20،22،23،27
1 _ محاربین و ستیزه جویان با خدا و رسول یا باید کشته شوند و یا به دار آویخته گردند و یا دست و پایشان از جهت مخالف بریده شود و یا تبعید گردند .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
2 _ محاربین در صورت فسادانگیزی در جامعه ایمانی ، محکوم به یکی از حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید )
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
برداشت فوق بر این مبناست که واو عاطفه در <و یسعون> واو جمع باشد. یعنی حد ذکر شده از آن محاربی است که فسادگر باشد. تکرار نشدن <الذین> در <یسعون> مؤید این معناست.
3 _ حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید ) ، کیفری مناسب برای محاربان فسادگر
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً
<جزاء> در لغت به معنای کیفر و پاداشی است که کافی باشد.
20 _ سلاح بر گرفتن و ایجاد ناامنی در راه ها _ همراه با قتل ، _ محاربه با خدا و رسول و کیفر آن اعدام است .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. ان یقتلوا
از امام جواد(ع) روایت شده که در پاسخ از سؤال حکم فسادگرانی که راه بر مردم بسته اند فرمود: . .. و ان کانوا اخافوا السبیل
ص: 48
و قتلوا النفس امر بقتلهم ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 315، ح 91; تفسیر برهان، ج 1، ص 467، ح 16.
22 _ اعدام ، مجازات محارب فسادگر در زمین در صورت ارتکاب قتل
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. ان یقتلوا
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً فقتل قتل به . .. .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
23 _ اعدام و بدار آویختن ، مجازات محارب فسادگر در زمین در صورت ارتکاب قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او یصلبوا
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً . .. و ان قتل و اخذ المال قتل و صلب ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
27 _ بریدن یک دست و یک پا از جهت مخالف و سپس به دار آویختن ، کیفر ایجاد ناامنی در راه ها به همراه قتل و غارت اموال
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. و ارجلهم من خلف
از امام جواد(ع) روایت شده که در پاسخ سؤال از حکم فسادگرانی که راه بر مردم بسته اند فرمود: . .. و ان کانوا اخافوا السبیل و قتلوا النفس و اخذوا المال امر بقطع ایدیهم و ارجلهم من خلاف و صلبهم بعد ذلک ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 315، ح 91; تفسیر برهان، ج 1، ص 467، ح 16.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 3
3 _ حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید ) ، کیفری مناسب برای محاربان فسادگر
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً
<جزاء> در لغت به معنای کیفر و پاداشی است که کافی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 13
13 _ ضرورت رسوا ساختن محاربان و فسادگران در جامعه
ذلک لهم خزی فی الدنیا
جمله <ذلک لهم خزی> می رساند که ضرورت رسوا ساختن محاربان و مفسدان، مفروض گرفته شده و اجرای حد، وسیله ای
ص: 49
برای رسوا کردن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 21
21 _ حاکم اسلامی ، وظیفه دار برگزیدن یکی از مجازات های چهارگانه محارب ، با رعایت تناسب بین مجازات و جنایت وی
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او ینفوا من الارض
از امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از معنای آیه فوق روایت شده: ذلک الی الامام یفعل به ما یشاء، قلت: فمفوض ذلک الیه؟ قال: لا، و لکن نحو الجنایه.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 246، ح 5; نورالثقلین، ج 1، ص 622، ح 164.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 4،5،7
4 - ایمان ، از همگان حتی کفرپیشگان محارب پذیرفته است .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
برداشت فوق مبتنی بر این است که متعلق <إنتهوا> کفر و شرک باشد. بنابراین <فإن انتهوا ...>; یعنی، اگر کافران و مشرکان دست از کفر و شرک برداشتند و ایمان آوردند. بر این مبنا جمله <فإن اللّه ...> گویای دو معناست: 1_ پذیرش ایمان آنان، 2_ آمرزش خطاهای گذشته شان.
5 - در صورتی که کافران محارب ایمان آورند ، نباید بر خطا های پیشینشان ( کشتن مسلمانان ، فتنه انگیزی و . . . ) مورد مؤاخذه قرار گیرند .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
7 - آمرزش گناهان کافران محارب ، پس از ایمان آوردن آنان ، پرتوی از مغفرت و رحمت الهی است .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 70 - 11
11 _ کفرپیشگان اگر ایمان آورند ، حتی در صورتی که علیه پیامبر ( ص ) جنگیده باشند ، مشمول رحمت و مغفرت الهی خواهند شد .
إن یعلم اللّه . .. یغفر لکم
ص: 50
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 34 - 3
3 _ توبه و اظهار پشیمانی تبهکاران محارب پس از به چنگ افتادن ، فاقد ارزش و اعتبار برای سقوط حد و رهایی از عذاب دوزخ
انما جزؤا الذین . .. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 1،2،3،25
1 _ محاربین و ستیزه جویان با خدا و رسول یا باید کشته شوند و یا به دار آویخته گردند و یا دست و پایشان از جهت مخالف بریده شود و یا تبعید گردند .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
2 _ محاربین در صورت فسادانگیزی در جامعه ایمانی ، محکوم به یکی از حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید )
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
برداشت فوق بر این مبناست که واو عاطفه در <و یسعون> واو جمع باشد. یعنی حد ذکر شده از آن محاربی است که فسادگر باشد. تکرار نشدن <الذین> در <یسعون> مؤید این معناست.
3 _ حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید ) ، کیفری مناسب برای محاربان فسادگر
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً
<جزاء> در لغت به معنای کیفر و پاداشی است که کافی باشد.
25 _ تبعید محارب ( از محل ارتکاب جرم به شهری دیگر ) و قطع معاشرت وی با مردم ، کیفر سلاح بر کشیدن بدون قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او ینفوا من الارض
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: . .. و ان شهر السیف فحارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً و لم یقتل و لم یأخذ المال ... ینفی من المصر الذی فعل فیه ما فعل الی مصر غیره و یکتب الی اهل ذلک المصر انه منفی فلا تجالسوه و لا تبایعوه و لا تناکحوه و لا تواکلوه و لا تشاربوه ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 34 - 5
5 _ محاربان و فسادگران در صورتی که به تبعید محکوم شوند ، همواره باید در تبعید بسر برند .
او ینفوا من الارض . .. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
ظاهر استثناء (الا الذین . ..) این است که به تمامی فرازهای آیه پیش مربوط می باشد. بنابراین حکم تبعیدی که پس از دستگیری صادر شود، هرگز الغا نخواهد شد، گر چه شخص تبعیدی توبه کند.
ص: 51
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 94 - 10
10 _ ضرورت پرهیز از کشتن افراد و یا گروه های از دشمنان محارب که تسلیم شده و خواهان ترک نبرد هستند .
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
با توجه به معنای لغوی <سلام> (صلح)، مراد از القای سلام، صلح خواهی است. یعنی اگر دشمن خواهان صلح است، نبرد با او جایز نیست و جمله <لست مؤمنا>، اشاره به این معنی دارد که در ترک تعرض، تنها ایمان شرط نیست ; بلکه تسلیم و یا صلح خواهی نیز کافی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 34 - 1،2،3،7
1 _ سقوط حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید ) از محاربان و فسادانگیزانی که پیش از دستگیری توبه کنند .
انما جزؤا الذین یحاربون . .. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
2 _ محاربان مفسد در صورتی که پیش از دستگیری توبه کنند ، به عذاب آخرت گرفتار نخواهند شد .
و لهم فی الاخره عذاب عظیم. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
3 _ توبه و اظهار پشیمانی تبهکاران محارب پس از به چنگ افتادن ، فاقد ارزش و اعتبار برای سقوط حد و رهایی از عذاب دوزخ
انما جزؤا الذین . .. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
7 _ راه توبه برای همه بندگان ، حتی محاربان و مفسدان ، باز است .
الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 57 - 4
4 _ متلاشی ساختن جبهه کافران محارب و پراکنده ساختن آنان ، تکلیفی بر عهده اهل ایمان
فإما تثقفنهم فی الحرب فشردبهم
ص: 52
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 26
26 _ زندانی کردن ، کیفر ایجاد ناامنی در راه ها ، بدون قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او ینفوا من الارض
از امام جواد(ع) روایت شده که در پاسخ سؤال از حکم فسادگرانی که راه بر مرم بسته اند فرمود: . .. فان کانوا اخافوا السبیل فقط و لم یقتلوا احداً و لم یأخذوا مالا امر بایداعهم الحبس فان ذلک معنی نفیهم من الارض ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 315، ح 91; تفسیر برهان، ج 1، ص 467، ح 16.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 1،2،3،7،25
1 _ محاربین و ستیزه جویان با خدا و رسول یا باید کشته شوند و یا به دار آویخته گردند و یا دست و پایشان از جهت مخالف بریده شود و یا تبعید گردند .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
2 _ محاربین در صورت فسادانگیزی در جامعه ایمانی ، محکوم به یکی از حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید )
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
برداشت فوق بر این مبناست که واو عاطفه در <و یسعون> واو جمع باشد. یعنی حد ذکر شده از آن محاربی است که فسادگر باشد. تکرار نشدن <الذین> در <یسعون> مؤید این معناست.
3 _ حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید ) ، کیفری مناسب برای محاربان فسادگر
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً
<جزاء> در لغت به معنای کیفر و پاداشی است که کافی باشد.
7 _ ضرورت اعمال حتمی کیفر محاربان و مفسدان و پرهیز از کوتاهی در اجرای حدود الهی بر ایشان
انما جزؤا الذین . .. ان یقتلوا او یصلبوا او تقطع ایدیهم و ارجلهم
فعل <یقتلوا> و <یصلبوا> و <تقطع> از باب تفعیل است و دلالت بر تأکید اجرای حدود یاد شده دارد.
25 _ تبعید محارب ( از محل ارتکاب جرم به شهری دیگر ) و قطع معاشرت وی با مردم ، کیفر سلاح بر کشیدن بدون قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او ینفوا من الارض
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: . .. و ان شهر السیف فحارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً و لم یقتل و لم یأخذ المال ... ینفی من المصر الذی فعل فیه ما فعل الی مصر غیره و یکتب الی اهل ذلک المصر انه منفی فلا تجالسوه و لا تبایعوه و لا تناکحوه و لا تواکلوه و لا تشاربوه ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
ص: 53
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 5
5 - برقرارکنندگان روابط دوستانه و مسالمت آمیز ، با کسانی که به دین و سرزمین مسلمانان هجوم آورده اند ، ظالمان واقعی هستند .
و من یتولّهم فأُول_ئک هم الظ_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 3
3 - ممنوعیت دوستی و مسالمت با یاری دهندگان و پشتیبانان عناصر مهاجم به دین و سرزمین مسلمانان
إنّما ینهیکم اللّه عن الذین . .. و ظ_هروا علی إخرجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 1،2،6
1 - ممنوعیت رابطه دوستانه با کافران ، منحصر به کافران تهاجم کننده بر ایمان و سرزمین مسلمانان
إنّما ینهیکم اللّه عن الذین ق_تلوکم فی الدین
2 - ممنوعیت رفتار دوستانه و مسالمت جویانه ، با کافران معاند ، صرفاً مقابله به مثل است ; نه [ جهاد ] ابتدایی .
لاینهیکم . .. إنّما ینهیکم اللّه
تأکید خداوند در نهی از رابطه دوستی با کافران، بر اقدامات عملی آنان علیه مسلمانان، بیانگر مطلب بالا است.
6 - نیکی و مسالمت با کافران معاند و همدستان آنان ، مصداق واقعی ظلم است .
أن تبرّوهم و تقسطوا إلیهم . .. إنّما ینهیکم ... و من یتول_ّهم فأُول_ئک هم الظ_لم
از مجموع دو آیه، استفاده می شود که نیکی و قسط، اصولاً در مورد کافران معاند، مفهوم واقعی ندارد و نباید تحت عنوان عدالت و انسان دوستی، به دشمنان حق روی خوش نشان داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 57 - 4
4 _ متلاشی ساختن جبهه کافران محارب و پراکنده ساختن آنان ، تکلیفی بر عهده اهل ایمان
ص: 54
فإما تثقفنهم فی الحرب فشردبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 7
7 - کافران محارب ، فتنه انگیزان و بازدارندگان از گسترش و حاکمیت دین الهی ، ظالم هستند .
فلا عدون إلا علی الظلمین
عذاب کافران محارب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 4
4- کافرانی که تا آخرین لحظه زندگی در حال عناد و ستیز با دین باشند ، محکوم به عذاب ابدی خواهند بود .
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. فلن یغفر اللّه لهم
لازمه قطعی <لن یغفر اللّه> باقی ماندن همیشگی در عذاب الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 18
18 _ هشدار خداوند به یهود نسبت به فرجام شوم ستیزه جویی با پیامبر ( ص ) و فسادانگیزی در زمین
من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل . .. انما جزؤا الذین یحاربون
چون در آیه پیش روی سخن با بنی اسرائیل بود، این آیه می تواند تعریض به اهداف و اعمال آنان در برابر پیامبر(ص) داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 2
2 _ لزوم پذیرش پناهندگی کفار محاربی که به منظور آشنایی با معارف اسلام ، درخواست پناهندگی می کنند .
و إن أحد من المشرکین استجارک فأجره حتی یسمع کلم اللّه
ص: 55
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 34 - 13،15
13 _ خداوند پذیرای توبه بندگان ، حتی محاربان و فسادگران
الا الذین تابوا . .. فاعلموا إنّ اللّه غفور رحیم
15 _ سقوط حد از محاربان مفسد در صورت توبه ، پرتویی از رحمت و مغفرت الهی است .
الا الذین تابوا . .. فاعلموا إنّ اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف> (مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 4
4 - پشتیبانان جبهه مهاجم کفر ، چونان کافران محارب و شریک جرم آنان
إنّما ینهیکم اللّه . .. و ظ_هروا علی إخرجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 7
ص: 56
7 _ تضمین امنیت کفار محاربی که به منظور آشنایی با اسلام و معارف آن ، پناهنده شوند و بازگرداندن آنان به مراکز امنشان _ پس از دریافت معارف _ لازم است .
و إن أحد من المشرکین استجارک . .. ثم أبلغه مأمنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 15،16
15 _ عذاب بزرگ اخروی پیامد و کیفر ستیزه جویی با خدا و رسول ( ص ) و فسادگری در زمین
و لهم فی الاخره عذاب عظیم
16 _ مجازات دنیوی محاربان و فسادانگیزان در مقایسه با مجازات اخروی آنان ، بسی اندک و ناچیز است .
ذلک لهم خزی فی الدنیا و لهم فی الاخره عذاب عظیم
تصریح به بزرگی عذاب محاربان در آخرت در مقابل کیفر دنیوی آنان، گویای برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 16
16 _ مجازات دنیوی محاربان و فسادانگیزان در مقایسه با مجازات اخروی آنان ، بسی اندک و ناچیز است .
ذلک لهم خزی فی الدنیا و لهم فی الاخره عذاب عظیم
تصریح به بزرگی عذاب محاربان در آخرت در مقابل کیفر دنیوی آنان، گویای برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 17
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 57
3 - آل عمران - 3 - 128 - 14
14 _ دشمنان محارب با اهل ایمان ، مستحقّ عذاب الهی
او یعذّبهم فانّهم ظالمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 -
1،2،3،7،9،12،14،20،21،22،23،24،25،26،27
1 _ محاربین و ستیزه جویان با خدا و رسول یا باید کشته شوند و یا به دار آویخته گردند و یا دست و پایشان از جهت مخالف بریده شود و یا تبعید گردند .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
2 _ محاربین در صورت فسادانگیزی در جامعه ایمانی ، محکوم به یکی از حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید )
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. او ینفوا فی الارض
برداشت فوق بر این مبناست که واو عاطفه در <و یسعون> واو جمع باشد. یعنی حد ذکر شده از آن محاربی است که فسادگر باشد. تکرار نشدن <الذین> در <یسعون> مؤید این معناست.
3 _ حدود چهارگانه ( قتل ، به دار آویختن ، قطع دست و پا و تبعید ) ، کیفری مناسب برای محاربان فسادگر
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً
<جزاء> در لغت به معنای کیفر و پاداشی است که کافی باشد.
7 _ ضرورت اعمال حتمی کیفر محاربان و مفسدان و پرهیز از کوتاهی در اجرای حدود الهی بر ایشان
انما جزؤا الذین . .. ان یقتلوا او یصلبوا او تقطع ایدیهم و ارجلهم
فعل <یقتلوا> و <یصلبوا> و <تقطع> از باب تفعیل است و دلالت بر تأکید اجرای حدود یاد شده دارد.
9 _ محاربان با خدا و رسول ( ص ) به دلیل فسادگری در زمین محکوم به کیفری سنگین
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً ان یقتلوا
بنابر اینکه <یسعون فی الارض> عطف تفسیری برای <الذین یحاربون> باشد، می توان گفت داعی بر تفسیر محاربان به فسادگران در زمین، بیان علت کیفری است که برای آنان ذکر شده است.
12 _ کیفر های ویژه محاربان مفسد ، کیفرهایی خوار کننده و ذلت آور
ذلک لهم خزی فی الدنیا
14 _ ضرورت برگزیدن شیوه ای ذلت آفرین و اهانت آمیز در اجرای حد بر محارب مفسد
ذلک لهم خزی فی الدنیا
<لهم خزی> می تواند ارشاد به چگونگی اجرای حد محاربان باشد. یعنی به گونه ای حدود الهی را بر آنان جاری کنید که به خواری آنان منجر گردد.
20 _ سلاح بر گرفتن و ایجاد ناامنی در راه ها _ همراه با قتل ، _ محاربه با خدا و رسول و کیفر آن اعدام است .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. ان یقتلوا
از امام جواد(ع) روایت شده که در پاسخ از سؤال حکم فسادگرانی که راه بر مردم بسته اند فرمود: . .. و ان کانوا اخافوا السبیل و قتلوا النفس امر بقتلهم ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 315، ح 91; تفسیر برهان، ج 1، ص 467، ح 16.
21 _ حاکم اسلامی ، وظیفه دار برگزیدن یکی از مجازات های چهارگانه محارب ، با رعایت تناسب بین مجازات و جنایت وی
ص: 58
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او ینفوا من الارض
از امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از معنای آیه فوق روایت شده: ذلک الی الامام یفعل به ما یشاء، قلت: فمفوض ذلک الیه؟ قال: لا، و لکن نحو الجنایه.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 246، ح 5; نورالثقلین، ج 1، ص 622، ح 164.
22 _ اعدام ، مجازات محارب فسادگر در زمین در صورت ارتکاب قتل
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. ان یقتلوا
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً فقتل قتل به . .. .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
23 _ اعدام و بدار آویختن ، مجازات محارب فسادگر در زمین در صورت ارتکاب قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او یصلبوا
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً . .. و ان قتل و اخذ المال قتل و صلب ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
24 _ قطع یک دست و یک پا از جهت مخالف ، مجازات محارب فسادگر در زمین ، در صورت غارت نمودن اموال بدون ارتکاب قتل
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او تقطع ایدیهم و ارجلهم من خلف
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً . .. و ان اخذ المال و لم یقتل قطعت یده و رجله من خلاف ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
25 _ تبعید محارب ( از محل ارتکاب جرم به شهری دیگر ) و قطع معاشرت وی با مردم ، کیفر سلاح بر کشیدن بدون قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او ینفوا من الارض
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: . .. و ان شهر السیف فحارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً و لم یقتل و لم یأخذ المال ... ینفی من المصر الذی فعل فیه ما فعل الی مصر غیره و یکتب الی اهل ذلک المصر انه منفی فلا تجالسوه و لا تبایعوه و لا تناکحوه و لا تواکلوه و لا تشاربوه ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
26 _ زندانی کردن ، کیفر ایجاد ناامنی در راه ها ، بدون قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او ینفوا من الارض
از امام جواد(ع) روایت شده که در پاسخ سؤال از حکم فسادگرانی که راه بر مرم بسته اند فرمود: . .. فان کانوا اخافوا السبیل فقط و لم یقتلوا احداً و لم یأخذوا مالا امر بایداعهم الحبس فان ذلک معنی نفیهم من الارض ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 315، ح 91; تفسیر برهان، ج 1، ص 467، ح 16.
27 _ بریدن یک دست و یک پا از جهت مخالف و سپس به دار آویختن ، کیفر ایجاد ناامنی در راه ها به همراه قتل و غارت
ص: 59
اموال
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله . .. و ارجلهم من خلف
از امام جواد(ع) روایت شده که در پاسخ سؤال از حکم فسادگرانی که راه بر مردم بسته اند فرمود: . .. و ان کانوا اخافوا السبیل و قتلوا النفس و اخذوا المال امر بقطع ایدیهم و ارجلهم من خلاف و صلبهم بعد ذلک ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 315، ح 91; تفسیر برهان، ج 1، ص 467، ح 16.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 34 - 4
4 _ مردم ، فاقد هرگونه حقی در ثبوت و یا سقوط حد محاربان و مفسدان
الا الذین تابوا
خداوند حد محارب مفسد را در صورت توبه او ساقط کرده است و سقوط آن را مشروط به چیزی، مانند اعلام رضایت صاحبان حق، قرار نداده است. بنابراین در اثبات و نفی این حد، برای مردم حقی وجود ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 4،6
4 _ گناه محاربه با پیامبر ( ص ) ، همسان با گناه محاربه با خدا .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله
6 _ فسادگری در زمین ، گناهی برابر با گناه محاربه با خدا و رسول *
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً
جزای مساوی برای محاربان و مفسدان، حکایت از برابری گناه آنان دارد. گفتنی است که برداشت فوق مبتنی بر این است که مفسدان، عنوانی مستقل از محاربان نسبت به کیفرهای چهارگانه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 8
8 - کافران ستیزکننده با خدا و پیامبر ( ص ) ، فاقد حق مالکیت نسبت به اموال و دارایی خویش *
و ما أفاء اللّه علی رسوله منهم
واژه <أفاء> _ که از <فیء> به معنای رجوع گرفته شده _ نشانگر آن است که یهودیان محارب، حق مالکیتی نسبت به اموال و دارایی شان ندارند و در حقیقت به مالک اصلی آن، بازگردانیده شده است.
ص: 60
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 8
8 - تنها باید با ظالمان ( کافران محارب و فتنه انگیزان و مانعان از گسترش و حاکمیت دین ) مبارزه کرد .
فلا عدون إلا علی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف> (مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 34 - 6
6 _ خداوند فراخوان محاربان و مفسدان به دست شستن از فسادگری و ستیزه جویی با خدا و رسول ( ص )
الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 128 - 9
9 _ باز بودن راه توبه ، حتّی برای مشرکان محارب
او یتوب علیهم
ص: 61
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 5
5 - در صورتی که کافران محارب ایمان آورند ، نباید بر خطا های پیشینشان ( کشتن مسلمانان ، فتنه انگیزی و . . . ) مورد مؤاخذه قرار گیرند .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
محاربان
{محاربان}
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 8
8 _ مقابله با پیامبر ( ص ) و جبهه حقّ ، به منزله مقابله با خداوند است .
انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً
مستند نمودن نفی ضرر به خداوند، با وجود اینکه مراد، نفی ضرر از دین و پیامبر (ص) و مسلمانان است، اشاره به این معنا دارد که مقابله با دین و پیامبر (ص)، به منزله مقابله با خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 5
5 - نبرد با کسانی که با مسلمانان سر جنگ ندارند ، تجاوزگری و خروج از حدود الهی است .
و قتلوا . .. الذین یقتلونکم و لاتعتدوا
از مصداقهای مورد نظر برای اعتدا و تجاوز - به قرینه <الذین یقاتلونکم> - نبرد با کافرانی است که در پی جنگ با اهل ایمان نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 11 - 4
4 _ جنگیدن با کفار محارب ، پس از گرویدن آنان به اسلام ، ممنوع است .
فإن تابوا . .. فإخونکم فی الدین
جمله <فإخونکم فی الدین> اشاره به این معنا دارد که: کفار محارب با گرویدن به اسلام، برادران دینی مسلمانان محسوب
ص: 62
شده و از آن پس، جنگیدن با آنان حرام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 30
30- جنگ با کافران محارب ، حرکت در مسیر خداوند است .
و الذین قتلوا فی سبیل اللّه
آنچه در صدر آیه شریفه مطرح شده است مبارزه بی امان با کافران در جبهه های نبرد است و خداوند، چنین مبارزه ای را <سبیل اللّه> نامیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 7 - 2
2- جهاد و مبارزه با کافران محارب ، یاری خداوند است .
فإذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب . .. إن تنصروا اللّه ینصرکم
باتوجه به ارتباط این آیه با آیات پیشین، استفاده می شود که <یاری دادن به خدا> بر <جنگ علیه کافران محارب> منطبق شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 36 - 11
11 _ فرمان خداوند به نبرد با تمامی مشرکان محارب و پاکسازی زمین از لوث وجود آنان
و قتلوا المشرکین کافه کما یقتلونکم کافه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 108 - 2
2 _ حرمت انجام هر گونه عملی که مایه تأیید کفر و نفاق و تقویت کافران و منافقان محارب و زمینه زیان و تفرقه مؤمنان باشد .
و الذین اتخذوا مسجداً . .. لا تقم فیه أبداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 109 - 9
ص: 63
9 _ حرکت های منافقانه ، کفرآمیز و ضد خدا و دین ، حرکتهایی سست ، مذبوحانه و محکوم به شکست است .
و الذین اتخذوا مسجداً ضراراً . .. و إرصاداً لمن حارب اللّه ... أسّس بنینه علی شف
سست بودن بنیان اعمال منافقان و کافران، می تواند کنایه از مطلب فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 18 - 1
1 _ شکست و رسوایی ، فرجام کافران ستیزه گر با خدا و رسول او
ذلکم
<ذلکم> خبر برای مبتدایی محذوف و اشاره به شکست خفتبار مشرکان در جنگ بدر دارد ; یعنی <الأمر ذلکم> ; مطلب از این قرار است که بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 18 - 1
1 _ شکست و رسوایی ، فرجام کافران ستیزه گر با خدا و رسول او
ذلکم
<ذلکم> خبر برای مبتدایی محذوف و اشاره به شکست خفتبار مشرکان در جنگ بدر دارد ; یعنی <الأمر ذلکم> ; مطلب از این قرار است که بیان شد.
محاربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف> (مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
ص: 64
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 5
5 _ فرعون و اطرافیانش ، از ثروت و امکانات عظیم اقتصادی خود در جهت مبارزه با دین خدا و گمراه کردن مردم ، استفاده می کردند .
إنک ءاتیت فرعون و ملأه زینه و أمولا فی الحیوه الدنیا ربنا لیضلوا عن سبیلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 5
5 _ فرعون و اطرافیانش ، از ثروت و امکانات عظیم اقتصادی خود در جهت مبارزه با دین خدا و گمراه کردن مردم ، استفاده می کردند .
إنک ءاتیت فرعون و ملأه زینه و أمولا فی الحیوه الدنیا ربنا لیضلوا عن سبیلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 19،20
19 _ گرفتن مال مردم به زور ، همراه با زدن آنان _ در کشور اسلامی ، _ محاربه با خدا و رسول است .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه
از امام صادق(ع) درباره کسانی که در کشور اسلامی با زدن مردم به غارت اموالشان بپردازند، روایت شده: هولاء من اهل هذه الایه <انما جزؤا الذین . .. >
_______________________________
کافی، ج 7، ص 245، ح 2; تفسیر برهان، ج 1، ص 465، ح 3.
20 _ سلاح بر گرفتن و ایجاد ناامنی در راه ها _ همراه با قتل ، _ محاربه با خدا و رسول و کیفر آن اعدام است .
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. ان یقتلوا
از امام جواد(ع) روایت شده که در پاسخ از سؤال حکم فسادگرانی که راه بر مردم بسته اند فرمود: . .. و ان کانوا اخافوا السبیل و قتلوا النفس امر بقتلهم ... .
_______________________________
ص: 65
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 315، ح 91; تفسیر برهان، ج 1، ص 467، ح 16.
ص: 66
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 18،19،25
18 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش ( گوشواره ، النگو گردنبند و . . . ) و مواضع آنها ( بدن ) بر شوهر ، پدر ، پدر شوهر و پسران خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ أو ءابائهنّ أو ءاباءِ بعولتهنّ أو أبنائهنّ
19 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش و مواضع آنها ( بدن ) بر پسران شوهر ، برادران ، پسران برادر و پسران خواهر خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ. .. ؤو أبناء بعولتهنّ أو أخونهنّ أو بنی إخونهنّ أو بنی أخ
25 - پدر شوهر ، پسرهمسر ، پسر برادر ، پسر خواهر ، زنان مؤمن ، بردگان ، خدمت کاران بی میل به زن و زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، از محارم زنان اند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ . .. أو الطفل الذین لم یظهروا علی عورت النساء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 23 - 14،15،18،19
14 _ حرمت ازدواج با محارم سببی ، نسبی و رضاعی ، شامل ازدواجهایی که قبل از نزول آیه < حرّمت علیکم > انجام گرفته است ، نمی شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
بنابر اینکه جمله <الّا ما قد سلف> استثناء از تمامی محرّمات ذکر شده در آیه باشد.
15 _ ازدواج با محارم و جمع بین دو خواهر در ازدواج ، از سنن جاهلی
حرّمت . .. و ان تجمعوا بین الاختین الّا ما قد سلف
18 _ حکم خداوند به صحت ازدواج با دو خواهر و نیز با محارم تا پیش از بیان حرمت آن ، جلوه ای از رحمت او نسبت به بندگان
و ان تجمعوا بین الاختین الّا ما قد سلف انّ اللّه کان غفوراً رحیماً
19 _ خداوند جبران کننده منقصت های ناشی از ازدواج با محارم در صورتی که آن ازدواج ها قبل از حکم به تحریم صورت
ص: 67
گرفته باشد .
حرّمت . ... اِنّ اللّه کان غفوراً رحیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 24 - 4
4 _ حرمت ازدواج با محارم و زنان شوهردار و جمع بین دو خواهر ، از احکام ثابت و قطعی الهی است .
حرّمت . .. کتاب اللّه علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 23 - 8،14
8 _ حرمت هر گونه بهره گیری جنسی از محارم نسبی ، رضاعی و سببی
حرّمت علیکم امّهاتکم . .. و حلائل ابنائکم
اسناد حرمت به خود <امهات و . .. > می رساند که نه تنها ازدواج، بلکه هر گونه استمتاع و بهره گیری جنسی از زنان یاد شده، حرام شده است.
14 _ حرمت ازدواج با محارم سببی ، نسبی و رضاعی ، شامل ازدواجهایی که قبل از نزول آیه < حرّمت علیکم > انجام گرفته است ، نمی شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
بنابر اینکه جمله <الّا ما قد سلف> استثناء از تمامی محرّمات ذکر شده در آیه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 23 - 8،14
8 _ حرمت هر گونه بهره گیری جنسی از محارم نسبی ، رضاعی و سببی
حرّمت علیکم امّهاتکم . .. و حلائل ابنائکم
اسناد حرمت به خود <امهات و . .. > می رساند که نه تنها ازدواج، بلکه هر گونه استمتاع و بهره گیری جنسی از زنان یاد شده، حرام شده است.
14 _ حرمت ازدواج با محارم سببی ، نسبی و رضاعی ، شامل ازدواجهایی که قبل از نزول آیه < حرّمت علیکم > انجام گرفته است ، نمی شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
بنابر اینکه جمله <الّا ما قد سلف> استثناء از تمامی محرّمات ذکر شده در آیه باشد.
ص: 68
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 23 - 8،14
8 _ حرمت هر گونه بهره گیری جنسی از محارم نسبی ، رضاعی و سببی
حرّمت علیکم امّهاتکم . .. و حلائل ابنائکم
اسناد حرمت به خود <امهات و . .. > می رساند که نه تنها ازدواج، بلکه هر گونه استمتاع و بهره گیری جنسی از زنان یاد شده، حرام شده است.
14 _ حرمت ازدواج با محارم سببی ، نسبی و رضاعی ، شامل ازدواجهایی که قبل از نزول آیه < حرّمت علیکم > انجام گرفته است ، نمی شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
بنابر اینکه جمله <الّا ما قد سلف> استثناء از تمامی محرّمات ذکر شده در آیه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 1
1 - پدران و پسران و برادران و برادرزادگان و خواهرزادگانِ همسران پیامبر ، مَحرم آنان بوده و اشکالی ندارد که با آنان ، رودررو سخن بگویند .
و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب . .. لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ و لا
مرجع ضمیر <هنّ> در <علیهنّ> واژه <نساء> _ متخذ از آیه پیش _ است و <لا جناح. ..> درصدد استثنای از حکم لزوم سخن گفتن از پشت پرده با همسران پیامبر است.
محرمیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 20
20 - < عن معاویه بن عمّار قال : کنّا عند أبی عبداللّه ( ع ) . . . قلت إن المرأه . . . ترکب و تضع یدها علی رأس الأسود و ذراعیها علی عنقه . فقال أبوعبداللّه : < . . .لاجناح علیهنّ فی أبائهنّ . . . و لا ما ملکت أیمانهنّ > ;
معاویه بن عمار می گوید: نزد امام صادق(ع) بودیم. .. (به ایشان) گفتم: زن ...(گاهی) سوار بر مرکب می شود و دست خود را بر سر غلام سیاه و ساعدهای خود را بر گردن او می گذارد. پس امام فرمود: ...لاجناح علیهنّ فی أبائهنّ... و لا ما ملکت أیمانهنّ>.
ص: 69
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 19
19 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش و مواضع آنها ( بدن ) بر پسران شوهر ، برادران ، پسران برادر و پسران خواهر خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ. .. ؤو أبناء بعولتهنّ أو أخونهنّ أو بنی إخونهنّ أو بنی أخ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 19،25
19 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش و مواضع آنها ( بدن ) بر پسران شوهر ، برادران ، پسران برادر و پسران خواهر خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ. .. ؤو أبناء بعولتهنّ أو أخونهنّ أو بنی إخونهنّ أو بنی أخ
25 - پدر شوهر ، پسرهمسر ، پسر برادر ، پسر خواهر ، زنان مؤمن ، بردگان ، خدمت کاران بی میل به زن و زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، از محارم زنان اند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ . .. أو الطفل الذین لم یظهروا علی عورت النساء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 1
1 - پدران و پسران و برادران و برادرزادگان و خواهرزادگانِ همسران پیامبر ، مَحرم آنان بوده و اشکالی ندارد که با آنان ، رودررو سخن بگویند .
و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب . .. لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ و لا
مرجع ضمیر <هنّ> در <علیهنّ> واژه <نساء> _ متخذ از آیه پیش _ است و <لا جناح. ..> درصدد استثنای از حکم لزوم سخن گفتن از پشت پرده با همسران پیامبر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 1
1 - پدران و پسران و برادران و برادرزادگان و خواهرزادگانِ همسران پیامبر ، مَحرم آنان بوده و اشکالی ندارد که با آنان ، رودررو سخن بگویند .
و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب . .. لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ و لا
ص: 70
مرجع ضمیر <هنّ> در <علیهنّ> واژه <نساء> _ متخذ از آیه پیش _ است و <لا جناح. ..> درصدد استثنای از حکم لزوم سخن گفتن از پشت پرده با همسران پیامبر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 25
25 - پدر شوهر ، پسرهمسر ، پسر برادر ، پسر خواهر ، زنان مؤمن ، بردگان ، خدمت کاران بی میل به زن و زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، از محارم زنان اند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ . .. أو الطفل الذین لم یظهروا علی عورت النساء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 20
20 - < عن معاویه بن عمّار قال : کنّا عند أبی عبداللّه ( ع ) . . . قلت إن المرأه . . . ترکب و تضع یدها علی رأس الأسود و ذراعیها علی عنقه . فقال أبوعبداللّه : < . . .لاجناح علیهنّ فی أبائهنّ . . . و لا ما ملکت أیمانهنّ > ;
معاویه بن عمار می گوید: نزد امام صادق(ع) بودیم. .. (به ایشان) گفتم: زن ...(گاهی) سوار بر مرکب می شود و دست خود را بر سر غلام سیاه و ساعدهای خود را بر گردن او می گذارد. پس امام فرمود: ...لاجناح علیهنّ فی أبائهنّ... و لا ما ملکت أیمانهنّ>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 18
18 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش ( گوشواره ، النگو گردنبند و . . . ) و مواضع آنها ( بدن ) بر شوهر ، پدر ، پدر شوهر و پسران خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ أو ءابائهنّ أو ءاباءِ بعولتهنّ أو أبنائهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 18،25
18 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش ( گوشواره ، النگو گردنبند و . . . ) و مواضع آنها ( بدن ) بر شوهر ، پدر ، پدر شوهر و پسران خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ أو ءابائهنّ أو ءاباءِ بعولتهنّ أو أبنائهنّ
25 - پدر شوهر ، پسرهمسر ، پسر برادر ، پسر خواهر ، زنان مؤمن ، بردگان ، خدمت کاران بی میل به زن و زناشویی و
ص: 71
کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، از محارم زنان اند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ . .. أو الطفل الذین لم یظهروا علی عورت النساء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 1
1 - پدران و پسران و برادران و برادرزادگان و خواهرزادگانِ همسران پیامبر ، مَحرم آنان بوده و اشکالی ندارد که با آنان ، رودررو سخن بگویند .
و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب . .. لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ و لا
مرجع ضمیر <هنّ> در <علیهنّ> واژه <نساء> _ متخذ از آیه پیش _ است و <لا جناح. ..> درصدد استثنای از حکم لزوم سخن گفتن از پشت پرده با همسران پیامبر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 18،25
18 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش ( گوشواره ، النگو گردنبند و . . . ) و مواضع آنها ( بدن ) بر شوهر ، پدر ، پدر شوهر و پسران خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ أو ءابائهنّ أو ءاباءِ بعولتهنّ أو أبنائهنّ
25 - پدر شوهر ، پسرهمسر ، پسر برادر ، پسر خواهر ، زنان مؤمن ، بردگان ، خدمت کاران بی میل به زن و زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، از محارم زنان اند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ . .. أو الطفل الذین لم یظهروا علی عورت النساء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 1
1 - پدران و پسران و برادران و برادرزادگان و خواهرزادگانِ همسران پیامبر ، مَحرم آنان بوده و اشکالی ندارد که با آنان ، رودررو سخن بگویند .
و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب . .. لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ و لا
مرجع ضمیر <هنّ> در <علیهنّ> واژه <نساء> _ متخذ از آیه پیش _ است و <لا جناح. ..> درصدد استثنای از حکم لزوم سخن گفتن از پشت پرده با همسران پیامبر است.
ص: 72
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 24
24 - پوشاندن زینت و مواضع آنها ( بدن ) از خدمت کارانی که ساده لوح اند و از بصیرت و عقل کامل برخوردار نیستند ، بر زنان مؤمن واجب نیست .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ. .. أو الت_بعین غیر أُوْلی الإربه
یکی از معانی و موارد کاربرد واژه <إربه> بصیرت در امور و عقل است (لسان العرب و قاموس المحیط). بنابراین <غیر أُوْلی الإربه>; یعنی، کسانی که ساده لوح اند و از عقل و بصیرت کافی، از جمله در امور جنسی، برخوردار نیستند و از چنین اموری کاملاً بی خبراند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 22،25،38
22 - پوشاندن زینت ها و مواضع آنها ( بدن ) از خدمت کاران بی نیاز به زن و بی رغبت به زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، بر زنان مؤمن لازم نیست .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ. .. أو الت_بعین غیر أُوْلی الإربه من الرجال أو الطفل الذی
واژه <الإربه> به معنای حاجت است و در آیه شریفه _ به مناسبت این که در بیان مسائل محرم و نامحرم است _ مقصود، نیاز به زن و تمایل جنسی به زنان است.
25 - پدر شوهر ، پسرهمسر ، پسر برادر ، پسر خواهر ، زنان مؤمن ، بردگان ، خدمت کاران بی میل به زن و زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، از محارم زنان اند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ . .. أو الطفل الذین لم یظهروا علی عورت النساء
38 - < عبدالرحمن ابن أبی عبداللّه ( ع ) قال . سألته عن < أُوْلی الإربه من الرجال > قال : الأحمق المولّی علیه الذی لایأتی النساء ;
عبدالرحمن ابن ابی عبداللّه گوید: از امام(ع) درباره <أُوْلی الإربه من الرجل> پرسیدم؟ فرمود: مراد مردی است که در اثر عقب افتادگی ذهنی، تحت سرپرستی است و تمایل به زنان ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 19،25
19 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش و مواضع آنها ( بدن ) بر پسران شوهر ، برادران ، پسران برادر و پسران خواهر خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ. .. ؤو أبناء بعولتهنّ أو أخونهنّ أو بنی إخونهنّ أو بنی أخ
25 - پدر شوهر ، پسرهمسر ، پسر برادر ، پسر خواهر ، زنان مؤمن ، بردگان ، خدمت کاران بی میل به زن و زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، از محارم زنان اند .
ص: 73
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ . .. أو الطفل الذین لم یظهروا علی عورت النساء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 1
1 - پدران و پسران و برادران و برادرزادگان و خواهرزادگانِ همسران پیامبر ، مَحرم آنان بوده و اشکالی ندارد که با آنان ، رودررو سخن بگویند .
و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب . .. لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ و لا
مرجع ضمیر <هنّ> در <علیهنّ> واژه <نساء> _ متخذ از آیه پیش _ است و <لا جناح. ..> درصدد استثنای از حکم لزوم سخن گفتن از پشت پرده با همسران پیامبر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 18
18 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش ( گوشواره ، النگو گردنبند و . . . ) و مواضع آنها ( بدن ) بر شوهر ، پدر ، پدر شوهر و پسران خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ أو ءابائهنّ أو ءاباءِ بعولتهنّ أو أبنائهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 18
18 - زنان مؤمن ، مجاز به آشکار ساختن زینت های خویش ( گوشواره ، النگو گردنبند و . . . ) و مواضع آنها ( بدن ) بر شوهر ، پدر ، پدر شوهر و پسران خود هستند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ أو ءابائهنّ أو ءاباءِ بعولتهنّ أو أبنائهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 22،25
22 - پوشاندن زینت ها و مواضع آنها ( بدن ) از خدمت کاران بی نیاز به زن و بی رغبت به زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، بر زنان مؤمن لازم نیست .
ص: 74
و لایبدین زینتهنّ إلاّ. .. أو الت_بعین غیر أُوْلی الإربه من الرجال أو الطفل الذی
واژه <الإربه> به معنای حاجت است و در آیه شریفه _ به مناسبت این که در بیان مسائل محرم و نامحرم است _ مقصود، نیاز به زن و تمایل جنسی به زنان است.
25 - پدر شوهر ، پسرهمسر ، پسر برادر ، پسر خواهر ، زنان مؤمن ، بردگان ، خدمت کاران بی میل به زن و زناشویی و کودکان بی خبر از مسائل جنسی ، از محارم زنان اند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ . .. أو الطفل الذین لم یظهروا علی عورت النساء
ص: 75
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 31 - 3،6
3 _ محبّت راستین ، مستلزم پایبندی به لوازم آن است .
قل ان کنتم تحبون اللّه فاتبعونی
6 _ محبّت و دوستی ، مشوق و محرک انسان به عمل
قل ان کنتم تحبون اللّه فاتبعونی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 32 - 5
5 _ اطاعت ، لازمه محبّت
ان کنتم تحبّون اللّه . .. اطیعوا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 55 - 17
17 _ محبت و دوستی و انتخاب ولی و سرپرست ، دارای نقشی اساسی و کارآمد در هدایت و گمراهی
انما ولیکم اللّه و رسوله و الذین ءامنوا
با توجه به اینکه آیه مورد بحث، ناظر به آیات پیشین است و در آن آیات پذیرش ولایت یهود و نصارا، مایه محرومیت از هدایت الهی دانسته شده بود، معلوم می شود پذیرش ولایت خدا، پیامبر(ص) و مؤمنان واجد شرایط، مایه هدایت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 76 - 10
10 _ محبت، دریچه ای مهم برای ارتباط انسان با پروردگار و شناخت اوست.
قال لا أحب الأفلین
ابراهیم(ع) محبت را گامی نخست در خداشناسی دانسته و به جای <لا أقبل> و مانند آن، تعبیر <لا أحب> را به کار برده است. این تعبیر بیانگر نقش محبت در ایجاد این پیوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 76
8 - هود - 11 - 90 - 10
10_ مهربانی و محبت ، دارای نقشی بسزا در تربیت و اصلاح خطاکاران
واستغفروا ربکم . .. إن ربی رحیم ودود
توصیف خداوند به مهربانی و محبت داشتن به بندگان ، پس از توصیه به استغفار از گناهان ، می تواند به برداشت فوق اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 21 - 11
11 - آرامش خانواده و پایداری آن در پرتو مودت و مهربانی است .
لتسکنوا إلیها و جعل بینکم مودّه و رحمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 29 - 11
11 - اظهار محبت و دلسوزی کردن ، دارای نقش سازنده در هدایت و تربیت
ی_قوم . .. فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 20 - 4
4 - تأثیر تمایلات و حبّ و بغض های انسان ها ، در شکل گیری اندیشه و باور های آنان
أیحسب الإنس_ن ألّن نجمع عظامه . .. کلاّ بل تحبّون العاجله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 23 - 22،18
22 - مودت اهل بیت پیامبر ( ص ) ، زمینه ساز برخورداری انسان از غفران و لطف الهی
قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ الموده فی القربی . .. غفور شکور
با توجه به این که <إنّ اللّه غفور شکور> پس از طرح محبت اهل بیت ذکر گردیده، مطلب بالا را می توان استفاده کرد.
18 - دوستی عترت پیامبر ( ص ) ، موجب بهره مندی مؤمنان از پاداش مضاعف الهی
إلاّ الموده فی القربی و من یقترف حسنه نزد له فیها حسنًا
مراد از <من> در <من یقترف حسنه> به قرینه ذکر آن پس از <إلاّ الموده فی القربی> مؤمنان دوستدار عترت هستند. گفتنی است که در برداشت یاد شده مراد از <نزد له فیها حسناً> _ طبق نظر عده ای از مفسران _ افزایش پاداش الهی در نظر گرفته شده است.
ص: 77
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 47 - 8
8 - < عن أبی جعفر ( ع ) : فی قول اللّه عزّوجلّ : . . . < قل ما سألتکم من أجر فهو لکم > یقول أجر المودّه الذی لم أسألکم غیره فهو لکم تهتدون به و تنجون من عذاب یوم القیامه . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده که درباره سخن خدا <قل ما سألتکم من أجر فهو لکم> فرمود: معنای سخن خدا این است: مودتی که من از شما غیر از آن را به عنوان پاداش نخواستم، به نفع خود شما است; زیرا به وسیله آن هدایت می شوید و از عذاب روز قیامت نجات پیدا کنید. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 71 - 5
5 _ امر به معروف و نهی از منکر ، تبلور ولایت و محبت جامعه ایمانی نسبت به یکدیگر
و المؤمنون و المؤمنت بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 7
7_ محبت و علاقه افزون تر یعقوب ( ع ) به دو فرزندش یوسف ( ع ) و بنیامین ، برانگیزنده حسادت دیگر فرزندان وی نه اطلاعشان از رؤیای یوسف ( ع )
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا
چنان چه یوسف(ع) رؤیای خویش را برای برادرانش نقل کرده بود و آن باعث حسادت و توطئه علیه او شده بود ، سخن از بنیامین به میان نمی آوردند و تنها به ذکر یوسف(ع) اکتفا می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 7
7_ محبت و علاقه افزون تر یعقوب ( ع ) به دو فرزندش یوسف ( ع ) و بنیامین ، برانگیزنده حسادت دیگر فرزندان وی نه اطلاعشان از رؤیای یوسف ( ع )
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا
چنان چه یوسف(ع) رؤیای خویش را برای برادرانش نقل کرده بود و آن باعث حسادت و توطئه علیه او شده بود ، سخن از بنیامین به میان نمی آوردند و تنها به ذکر یوسف(ع) اکتفا می کردند.
ص: 78
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 4
4 - محبت خداوند ( دوست داشتن او ، انسان را ) برترین ارزش ها است .
إنّ اللّه یحبّ الذین یق_تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 11 - 9
9_ فرزندان یعقوب با اظهار محبت به او ، و تحریک احساسات وی درصدد فریب دادن او بودند .
قالوا ی_أبانا ما لک لاتأمنّا علی یوسف
برداشت فوق ، از خطاب <ی_أبانا> (ای پدر جانمان) و نیز لحن کلام <ما لک لاتأمنّا . ..> (چه شده است که به ما درباره یوسف بی اعتماد هستی) استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 33 - 6
6 - اظهار محبت و تشویق نیرو های مسلح ، پس از رژه رفتن آنها ، از سوی فرماندهان و رهبران ، امری پسندیده و شایسته است .
ردّوها علیّ فطفق مسحًا بالسوق و الأعناق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 21
21 - از امام صادق ( ع ) درباره سخن ابراهیم : < و ارزق أهله من الثمرات . . . > روایت شده که فرمود : < من الثمرات القلوب ای حببهم إلی الناس لینتابوا إلیهم و یعودوا إلیهم ;
مراد ثمرات دلهاست بدین گونه که محبت مؤمنان از اهل مکه را در دل مردم بینداز تا مشتاق مؤمنان مکه گشته، به سوی آنان بازگردند>.
ص: 79
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 36 - 2
2- ابراهیم ( ع ) درصدد جلب محبت و لطف الهی برای استجابت دعایش
ربّ إنّهنّ أضللن
از اضافه کلمه <ربّ> به <یاء> متکلم و تکرار آن در دو آیه از سوی ابراهیم(ع) می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 17
17 - لزوم تلاش در جهت جلب محبت خدا و اجتناب از موجبات محرومیت از آن
لاتفرح إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 23 - 12،13،17،25
12 - امت اسلامی ، موظف به داشتن محبت اهل بیت پیامبر ( ص )
قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ الموده فی القربی
13 - اهمیت و ارزش والای محبت به اهل بیت ، در مجموعه تکالیف دین
قل لا أسئلکم علیه أجرًاإلاّ الموده فی القربی
این که تنها دوستی اهل بیت پاداش رسالت پیامبر قرار گرفته، نشانگر اهمیت والای دوستی آنان است.
17 - محبت اهل بیت ، برجسته ترین عمل نیک اهل ایمان
قل لا أسئلکم . .. إلاّالموده فی القربی و من یقترف حسنه نزد له فیها حسنًا
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که مراد از <حسنه> مودت فی القربی باشد _ چنان که از سیاق آیه استفاده می شود _ و نیز با توجه به اهمیت مودت اهل بیت است که در فراز قبل مطرح شده بود.
25 - < علی بن أبی طالب یقول : سمعت رسول اللّه ( ص ) یقول : لما نزلت الآیه < قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ الموده فی القربی > قال جبرئیل ( ع ) یا محمد ( ص ) إنّ لکلّ دین أصلاً و دعامه و فرعاً و بنیاناً و إنّ أصل الدین و دعامته قول < لا إل_ه إلاّ اللّه > و إنّ فرعه و بنیانه محبتکم أهل البیت ;
امام علی(ع) می فرماید: از رسول خدا شنیدم که می فرمود: چون آیه <قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ المودّه فی القربی> نازل شد. جبرئیل گفت : ای محمد هر دینی دارای یک پایه و زیربنا است و یک فرع و روبنا. پایه و زیر بنای این دین کلمه <لا إل_ه إلاّ اللّه> است و فرع و رو بنای آن محبت شما اهل بیت>.
ص: 80
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 23 - 26
26 - < عن إبن عباس ( رض ) قال : لمّا نزلت < قل لا أسئلکم علیه أجراًإلاّ الموده فی القربی > قالوا یا رسول اللّه من قرابتک الذین وجبت علینا مودتهم ؟ قال : علی و فاطمه و ابناهما ;
از ابن عباس نقل شده است که گفت: هنگامی که آیه <قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ الموده فی القربی> نازل شد گفتند یا رسول اللّه آن نزدیکان تو که دوستی آنان بر ما واجب شده است چه کسانی هستند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندانشان>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 23 - 26
26 - < عن إبن عباس ( رض ) قال : لمّا نزلت < قل لا أسئلکم علیه أجراًإلاّ الموده فی القربی > قالوا یا رسول اللّه من قرابتک الذین وجبت علینا مودتهم ؟ قال : علی و فاطمه و ابناهما ;
از ابن عباس نقل شده است که گفت: هنگامی که آیه <قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ الموده فی القربی> نازل شد گفتند یا رسول اللّه آن نزدیکان تو که دوستی آنان بر ما واجب شده است چه کسانی هستند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندانشان>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 23 - 26
26 - < عن إبن عباس ( رض ) قال : لمّا نزلت < قل لا أسئلکم علیه أجراًإلاّ الموده فی القربی > قالوا یا رسول اللّه من قرابتک الذین وجبت علینا مودتهم ؟ قال : علی و فاطمه و ابناهما ;
از ابن عباس نقل شده است که گفت: هنگامی که آیه <قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ الموده فی القربی> نازل شد گفتند یا رسول اللّه آن نزدیکان تو که دوستی آنان بر ما واجب شده است چه کسانی هستند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندانشان>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 32 - 4،6
4 - دوستی مظاهر طبیعت و متاع های دنیوی ، در صورتی که در طول دوستی خدا و در جهت او باشد ، امری مشروع و پسندیده است .
إنّی أحببت حبّ الخیر عن ذکر ربّی
ص: 81
برداشت یاد شده به این دلیل است که سلیمان(ع) در عین محبت به خدا، به اسب ها و سان دیدن از آنها نیز، به خاطر خدا علاقه میورزید.
6 - محبت به هیچ چیز ، نباید در عرض محبت به خدا قرار گیرد ، یا بر آن ترجیح داده شود .
إنّی أحببت حبّ الخیر عن ذکر ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 23 - 26
26 - < عن إبن عباس ( رض ) قال : لمّا نزلت < قل لا أسئلکم علیه أجراًإلاّ الموده فی القربی > قالوا یا رسول اللّه من قرابتک الذین وجبت علینا مودتهم ؟ قال : علی و فاطمه و ابناهما ;
از ابن عباس نقل شده است که گفت: هنگامی که آیه <قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ الموده فی القربی> نازل شد گفتند یا رسول اللّه آن نزدیکان تو که دوستی آنان بر ما واجب شده است چه کسانی هستند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندانشان>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 9
9 _ ضرورت جلب محبت خداوند و پرهیز از موانع دستیابی به آن
لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 3
3 - لزوم تلاش انسان مؤمن ، برای جلب رضا و محبت خداوند
إنّ اللّه یحبّ الذین یق_تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکاثر - 102 - 8 - 10
10 - < قال الرضا ( ع ) و لقد حدثنی أبی عن أبیه أبی عبداللّه الصادق ( ع ) . . . قال : إنّ اللّه عزّوجلّ لایسئل عباده عمّا تفضّل علیهم و لایمنّ بذلک علیهم و الإمتنان بالإنعام مستقبح من المخلوقین فکیف یضاف إلی الخالق عزّوجلّ ما لایرضی المخلوق به و ل_کنّ النعیم حبّنا أهل البیت و موالاتنا یسئل اللّه عباده عنه بعد التوحید و النبّوه لأنّ العبد إذا وفی بذلک ادّاه إلی نعیم الجنّه الذی لایزول ;
امام رضا(ع) فرمود: پدرم از پدر خویش از امام صادق(ع) برای من روایت کرده است که فرمود: خدای عزّوجلّ درباره آنچه به
ص: 82
بندگانش تفضل کرده است، از آنها بازخواست نمی کند و با این کار بر آنان منّت نمی گذارد. منّت نهادن به جهت نعمت بخشیدن، از جانب مخلوق ها کار زشتی است; پس چگونه به خالق عزّوجلّ چیزی نسبت داده می شود که مخلوق از نسبت دادن آن ناخشنود است؟! ولی نعیم [در آیه <ثمّ لتسئلنّ یومئذ عن النعیم>] محبت ما اهل بیت و [پذیرش ]ولایت ما است که خداوند همه بندگان را بعد از توحید و نبّوت، از آن بازخواست خواهد کرد; زیرا بنده اگر به آن نعمت وفادار باشد، او را به نعمت های بهشت که هرگز زایل نمی شود خواهد رساند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 47 - 9
9 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < قل ما سألتکم من أجر فهو لکم > و ذلک أنّ رسول اللّه سأل قومه أن یؤدّوا أقاربه و لایؤذوهم و أمّا قوله < فهو لکم > یقول ثوابه لکم ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <قل ما سألتکم من أجر فهو لکم> روایت شده که: رسول خدا(ص) از قومش خواست [به جای پاداش او]، خویشاوندان وی را دوست داشته باشند و آنان را اذیت نکنند و اما معنای <فهولکم> این است که ثواب آن برای خودتان می باشد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکاثر - 102 - 8 - 10
10 - < قال الرضا ( ع ) و لقد حدثنی أبی عن أبیه أبی عبداللّه الصادق ( ع ) . . . قال : إنّ اللّه عزّوجلّ لایسئل عباده عمّا تفضّل علیهم و لایمنّ بذلک علیهم و الإمتنان بالإنعام مستقبح من المخلوقین فکیف یضاف إلی الخالق عزّوجلّ ما لایرضی المخلوق به و ل_کنّ النعیم حبّنا أهل البیت و موالاتنا یسئل اللّه عباده عنه بعد التوحید و النبّوه لأنّ العبد إذا وفی بذلک ادّاه إلی نعیم الجنّه الذی لایزول ;
امام رضا(ع) فرمود: پدرم از پدر خویش از امام صادق(ع) برای من روایت کرده است که فرمود: خدای عزّوجلّ درباره آنچه به بندگانش تفضل کرده است، از آنها بازخواست نمی کند و با این کار بر آنان منّت نمی گذارد. منّت نهادن به جهت نعمت بخشیدن، از جانب مخلوق ها کار زشتی است; پس چگونه به خالق عزّوجلّ چیزی نسبت داده می شود که مخلوق از نسبت دادن آن ناخشنود است؟! ولی نعیم [در آیه <ثمّ لتسئلنّ یومئذ عن النعیم>] محبت ما اهل بیت و [پذیرش ]ولایت ما است که خداوند همه بندگان را بعد از توحید و نبّوت، از آن بازخواست خواهد کرد; زیرا بنده اگر به آن نعمت وفادار باشد، او را به نعمت های بهشت که هرگز زایل نمی شود خواهد رساند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 9
ص: 83
9 _ ضرورت جلب محبت خداوند و پرهیز از موانع دستیابی به آن
لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 37 - 10،12،23
10- حضرت ابراهیم ( ع ) از خداوند خواستار توجه قلبی برخی از مردم و جلب محبت آنان به سوی ذریه ساکن در مکه شد .
أسکنت من ذرّیتی . .. عند بیتک المحرّم ... فاجعل أفئده من الناس تهوی إلیهم
12- حضرت ابراهیم ( ع ) برای رفع خطر تنهایی و انزوای فرزندانش در مکه ، از خداوند خواستار توجه قلبی برخی از مردم به سوی آنان و زندگی جمعی شد . *
ربّنا إنی أسکنت من ذرّیتی . .. عند بیتک المحرّم ... فاجعل أفئده من الناس تهوی إل
23- < قال الصادق ( ع ) فی تفسیر قوله تعالی : < و ارزقهم من الثمرات > : هو ثمرات القلوب ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که در تفسیر سخن خداوند تعالی: <و ارزقهم من الثمرات> فرمود: آن [ثمرات] میوه های دل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 24 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، به خاطر دعوت مؤمنان به مودت اهل بیت ، در معرض اتهام کذب از سوی عناصر سست ایمان *
أم یقولون افتری علی اللّه کذبًا
چنانچه مخاطب در <لا أسئلکم> مسلمانان باشند، از ارتباط <أم یقولون> با آیه شریفه، می توان استفاده کرد که فاعل <یقولون> عناصر سست ایمان هستند و نه مشرکان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 10
10 - رحمت و غفران گسترده الهی ، پشتوانه بخشایش گناه اهل مکه و پیدایش مودّت میان آنان و مؤمنان
عسی اللّه أن یجعل بینکم . .. و اللّه غفور رحیم
از ارتباط میان <واللّه غفور رحیم> با صدر آیه _ که نوید به اصلاح روابط مؤمنان مدینه و مکیان ستیزه جو را دربردارد _ استفاده می شود که آن عداوت ها، پایان خواهد یافت و معاندان به سوی توبه روی خواهند آورد و رحمت و غفران گسترده الهی آنان را دربرخواهد گرفت و در پرتو این رحمت و آمرزش، مودّت حاصل خواهد شد.
ص: 84
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 9 - 10
10 - صداقت در ایمان مقتضی محبت و ایثار به مؤمنان و رنجدیدگان در مسیر دین
أُول_ئک هم الص_دقون . و الذین تبوّءو الدار و الإیم_ن یحبّون من هاجر إلیهم و ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 195 - 14
14 - انجام کار ها و وظایف الهی به صورت نیکوی آن ، موجب جلب محبت خداوند است .
و أحسنوا إن اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 42 - 20
20 _ داوری بر پایه عدل و داد ، مایه جلب محبت خداوند
فاحکم بینهم بالقسط إنّ اللّه یحب المقسطین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 40
40 _ دستیابی آدمی به محبت خداوند و محرومیت از آن ، وابسته به عملکرد خود اوست .
و اللّه لایحب المفسدین
جمله < و اللّه لایحب المفسدین> می رساند که خداوند بی دلیل کسی را از محبت خویش محروم نمی سازد، همانگونه که به گزاف کسی را مورد محبت خویش قرار نخواهد داد، بلکه ریشه و اساس آن، نوع عملکرد آدمی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 4 - 15
15 _ تقوا ، مایه جلب محبت خداست .
إنّ اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 7
7 - حفظ امانت و سپاس نعمت ، عامل دستیابی به محبت خدا
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
ص: 85
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 12
12 - برخورد شایسته با مردم ، محبت خداوند را در پی دارد .
و لاتصعّر خدّک للناس . .. إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 2
2 - جهاد و پیکار در راه خداوند ، مایه جلب محبت و مهر او
إنّ اللّه یحبّ الذین یق_تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 8
8 - ایمان و عمل صالح ، از عوامل جلب محبت خداوند است .
لیجزی الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت من فضله إنّه لایحبّ الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 20
20 - تأثیر جاذبه قدرت در جلب محبت
یحبونهم کحب اللّه . .. و لو یری الذین ظلموا ... أن القوه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 5
5_ شایستگی های معنوی یوسف ( ع ) و فضیلت های خدادادی وی ، عامل محبت فراوان یعقوب ( ع ) به او بود .
کذلک یجتبیک ربک . .. لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا
بیان مسأله محبت افزون تر یعقوب(ع) به یوسف(ع) ، پس از بیان ویژگیهای یوسف (وکذلک یجتبیک . ..) ، اشاره به ریشه محبت افزون تر یعقوب(ع) به یوسف(ع) دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 22 - 8
8 - پیوند نسبی ( پدری ، فرزندی ، برادری و خویشاوندی ) ، قوی ترین و پایدارترین سبب مودت و دوستی ها است .
و لو کانوا ءاباءهم أو أبناءهم أو إخونهم أو عشیرتهم
با این که اسباب دوستی زیاد است، اختصاص به ذکر یافتن پیوند نسبی، بیانگر مطلب یاد شده است.
ص: 86
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 7 - 13
13 _ رعایت تقوا ، مایه جلب محبت خداست .
إن اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 9 - 6
6 - ایمان ، عامل محبّت میان مؤمنان ، از هر مرز و بوم
تبوّءو الدار و الإیم_ن . .. یحبّون من هاجر إلیهم
برداشت یاد شده از آن جا است که هجرت مهاجران، انگیزه ایمانی داشته و زمینه سازی انصار برای آنان نیز با همین انگیزه صورت گفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 5
5 - مودّت فراگیر اجتماعی ، در پرتو ایمان و حاکمیت توحیدی ، فرجام تلاش ، مجاهدت ها و مقاومت های اهل ایمان در برابر مشرکان
عسی اللّه أن یجعل بینکم . .. مودّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 15 - 7
7 - جود و فیض گسترده خداوند ، مایه آمرزش گناه مؤمنان و دوست داشتن آنان است .
هو الغفور الودود . .. المجید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 36 - 8
8- رهروان حضرت ابراهیم ( ع ) ، مانند جزیی از اعضای خانواده او و محبوب اویند .
فمن تبعنی فإنه منّی
ص: 87
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 102 - 21
21 - اظهار علاقه و محبت ابراهیم ( ع ) نسبت به فرزندش ( اسماعیل ) و احترام و اظهار تعلق اسماعیل ( ع ) نسبت به پدر
ی_بنیّ إنّی أری فی المنام . .. ی_أبت افعل ما تؤمر
برداشت یاد شده از تعبیر <یابنیّ> (پسرک من) و <یا أبت> (پدر من) به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 44 - 4
4 - اُنس و محبت متقابل و بزم خوش ، از نعمت های الهی برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
فی جنّ_ت النعیم . علی سرر متق_بلین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه در مقام بیان انواع نعمت های الهی برای بندگان خالص خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 44 - 4
4 - اُنس و محبت متقابل و بزم خوش ، از نعمت های الهی برای بندگان مخلَص خدا در بهشت
فی جنّ_ت النعیم . علی سرر متق_بلین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه در مقام بیان انواع نعمت های الهی برای بندگان خالص خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 134 - 6،8،11
6 _ نیکوکاران ، محبوب خدا هستند .
و اللّه یحب المحسنین
8 _ انفاق مستمر و در هر شرایط ، مهار کردن خشم و گذشت از لغزش های مردم ، از عوامل جلب محبّت الهی
الّذین ینفقون فی السّرّآء و الضّرّآء و الکاظمین الغیظ و العافین عن النّاس و اللّ
ص: 88
چون مراد از <المحسنین> که سزاوار محبّت الهی هستند، دارندگان صفات ذکر شده است.
11 _ جلب محبّت الهی ، در گرو انجام اعمال نیک ، به شیوه ای شایسته
و اللّه یحبّ المحسنین
کلمه <المحسنین>، همان گونه که گذشت، می تواند اشاره به این معنا باشد که صفات ذکر شده در آیه از مصادیق احسان و نیکوکاری است. و نیز می تواند بیان صفتی دیگر برای اهل تقوا باشد; یعنی پرهیزگاران کسانی هستند که همواره، اعمال را به وجه نیکوی آن انجام می دهند; اگر انفاق می کنند به شیوه نیک آن، و ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 140 - 20،21،22،24
20 _ ظالمین ، محروم از محبّت الهی
و اللّه لا یحبّ الظالمین
21 _ بی ایمانی و سستی در رویارویی با دشمنان دین ، ظلم است .
و لاتهنوا . .. و لیعلم اللّه الّذین امنوا ... و اللّه لایحبّ الظّالمین
22 _ بی ایمانی و سستی در رویارویی با دشمنان دین ، موجب محرومیّت از محبّت الهی
و لاتهنوا . .. و لیعلم اللّه الّذین امنوا ... و اللّه لایحبّ الظّالمین
24 _ پیروزی ظالمین در پیکار با مؤمنان ، دلیل محبوبیّت آنها نزد خداوند نیست .
و لاتهنوا . .. و لیعلم اللّه الّذین امنوا ... و اللّه لایحبّ الظّالمین
بنابر اینکه مراد از ظالمان، همان پیروزمندان جنگ احد باشد، خداوند به مؤمنان یادآور می شود که پیروزی مشرکان، حاکی از محبّت الهی به ایشان نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 146 - 12،13
12 _ خداوند دوستدار پایمردان در جنگ و شکیبایان در برابر هجوم حوادث آن
فما وهنوا لما اصابهم فی سبیل اللّه . .. و اللّه یحبّ الصّابرین
13 _ محبّت خدا ، پاداش پایمردی شکیبایان در رویارویی و نبرد با دشمنان دین خدا
فما وهنوا لما اصابهم . .. و اللّه یحبّ الصّابرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 10،11،12،13،14
10 _ نیکوکاران ، محبوب خداوند هستند .
و اللّه یحبّ المحسنین
11 _ پیکارگران شکیبا و نیایشگران به درگاه خدا ، نیکوکار و محبوب خداوند هستند .
و کایّن من نبیّ قاتل . .. ربّنا ... و اللّه یحبّ المحسنین
12 _ معتقدین به خدایی بودن پیروزی ها و جویندگان بخشایش الهی ، از نیکوکاران و محبوبان خدا هستند .
ربّنا اغفر لنا . .. و ثبّت اقدامنا و انصرنا علی القوم الکافرین ... و اللّه یحبّ
کلمه <المحسنین> پس از آیات گذشته بیانگر این معناست که دارندگان ویژگیهای شمرده شده، مصداق محسنان هستند و از جمله آن ویژگیها، اعتقاد به ربوبیت خداوند و باور به خدایی بودن پیروزیهاست.
ص: 89
13 _ محبّت الهی به بندگان نیکوکار خویش ، پاداشی والا به ایشان
و اللّه یحبّ المحسنین
چون محبوبیّت مجاهدان در نزد خداوند، خارج از ثواب دنیا و آخرت نیست، تخصیص به ذکر آن، حاکی از ارزش برتر آن خواهد بود.
14 _ جهاد ، صبر ، دعا ، استغفار و بینش خدامحوری ، از عوامل جلب محبّت الهی
قاتل معه . .. و اللّه یحبّ الصّابرین ... ربّنا اغفر لنا ... و انصرنا ... و اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 34 - 22
22- < عن أبی الحسن موسی بن جعفر ( ع ) عن أبیه فی قول الله جلّوعزّ : < و أوفوابالعهد إن العهد کان مسئولاً > . . . قال : العهد ما أخذ النبی ( ص ) علی الناس فی مودتنا و طاعه أمیرالمؤمنین ( ع ) أن لایخالفوه و لایتقدموه و لایقطعوا رحمه و أعلمهم انهم مسئولون عنه . . . ;
امام موسی بن جعفر(ع) از پدرش امام صادق(ع) در باره سخن خدا . .. <و أفوا بالعهد إن العهد کان مسئولاً> روایت کرده است که فرمود:[مراد از]عهد، پیمانی است که پیامبر(ص) از مردم در مورد محبت و دوستی ما و اطاعت از امیرالمؤمنین(ع) گرفته است که با او مخالفت نکنند، از او پیشی نگیرند، رحم او را قطع نکنند و نیز پیامبر(ص) به مردم اعلام کرد که در مقابل این عهد مسؤولند...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 23 - 8،10
8 - پیامبر ( ص ) در راه انجام رسالت خویش ، پاداشی جز مودت نزدیکانش ( اهل بیت ) نطلبیده است .
قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ الموده فی القربی
براساس روایات فراوان و آرای بسیاری از مفسران، منظور از قربی <اهل بیت> پیامبر(ص) است.
10 - محبت مؤمنان نسبت به اهل بیت ، پاداشی تعیین شده از جانب خداوند برای پیامبر ( ص )
قل لا أسئلکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 10
10 - رحمت و غفران گسترده الهی ، پشتوانه بخشایش گناه اهل مکه و پیدایش مودّت میان آنان و مؤمنان
عسی اللّه أن یجعل بینکم . .. و اللّه غفور رحیم
ص: 90
از ارتباط میان <واللّه غفور رحیم> با صدر آیه _ که نوید به اصلاح روابط مؤمنان مدینه و مکیان ستیزه جو را دربردارد _ استفاده می شود که آن عداوت ها، پایان خواهد یافت و معاندان به سوی توبه روی خواهند آورد و رحمت و غفران گسترده الهی آنان را دربرخواهد گرفت و در پرتو این رحمت و آمرزش، مودّت حاصل خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 1 - 21
21 _ لزوم رعایت حال خویشان پیامبر ( ص ) محبّت و مودّت به ایشان
یا ایّها النّاس اتّقوا . .. و اتّقوا اللّه الّذی تسآءلون به و الارحام
امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمود: قرابه الرسول (ص) . .. امروا بمودّتهم ... .
_______________________________
نورالثقلین، ج 1، ص 429، ح 3 ; بحارالانوار، ج 23، ص 257، ح 2.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 47 - 9
9 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < قل ما سألتکم من أجر فهو لکم > و ذلک أنّ رسول اللّه سأل قومه أن یؤدّوا أقاربه و لایؤذوهم و أمّا قوله < فهو لکم > یقول ثوابه لکم ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <قل ما سألتکم من أجر فهو لکم> روایت شده که: رسول خدا(ص) از قومش خواست [به جای پاداش او]، خویشاوندان وی را دوست داشته باشند و آنان را اذیت نکنند و اما معنای <فهولکم> این است که ثواب آن برای خودتان می باشد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 24 - 3
3 - توصیه الهی به مودت اهل بیت ، مواجه با تکذیب ها و مخالفت های دشمنان پیامبر در عصر نزول قرآن *
قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ الموده فی القربی. .. أم یقولون افتری علی اللّه
با توجه به آیه قبل، که می توان استفاده کرد که تکلیف محبت اهل بیت به عنوان پاداش رسالت، برای عده ای سنگین آمده بود. ازاین رو آنان پیامبر(ص) را متهم به افترا و دروغ بستن بر خدا می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 63 - 3
3_ فرزندان یعقوب با اظهار محبت به بنیامین از پدرشان خواستند او را به همراه آنان روانه مصر کند .
فأرسل معنا أخانا
هدف فرزندان یعقوب از نام نبردن بنیامین و یاد کردن از او به عنوان <أخانا> (برادرمان) اظهار محبت به اوست.
ص: 91
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 222 - 19
19 _ لزوم ابراز محبّت به توبه کنندگان و پاکان
ان اللّه یحب التوابین و یحب المتطهرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 76 - 9
9 _ گرایش و محبت فطری انسان به خداوند افول ناپذیر و جاوید است.
فلما أفل قال لا أحب الأفلین
جمله <لا أحب . .. > _ که بیشتر جنبه عاطفی و روانی دارد تا جنبه استدلالی _ می تواند عنایت به موضوع فطری بودن گرایش به موجود زوال ناپذیر و همچنین گریز از زوال پذیر به عنوان <رب> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 18 - 4
4 _ محبت و عشق به خدا ، ادعای واهی یهود و نصارا
و قالت الیهود و النصری نحن ابنؤا اللّه و احبؤه
برداشت فوق بر این مبناست که <احباء>، جمع <حبیب>، و به معنای اسم فاعل (محبان) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 9،11،16،24،29
9 _ عشق به خدا و محبوب وی شدن ، فروتنی در برابر اهل ایمان و سرفرازی در مقابل کافران ، از صفات مؤمنان واقعی
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. اعزه علی الکفرین
11 _ دوستی با کافران ( یهود و نصارا و . . . ) ، ناسازگار با عشق به خداوند
و من یتولهم منکم . .. فسوف یأتی اللّه بقوم یحبهم و یحبونه
با توجه به ارتباط آیه مورد بحث با آیات گذشته، معلوم می شود که توصیف مؤمنان واقعی به ویژگیهای یاد شده برای اشاره به این حقیقت است که مدعیان اسلام در صورت گرایش به کافران (من یتولهم منکم) نمی توانند آن ویژگیها _ و از جمله محبت و عشق به خدا _ را دارا باشند.
16 _ تهی بودن دل از محبت خدا ، بی مهری نسبت به اهل ایمان ، احساس کوچکی در برابر کافران ، از نشانه های بیماری دل و ضعف ایمان
فتری الذین فی قلوبهم مرض . .. اذله علی المؤمنین اعزه علی الکفرین
ارتباط آیه مورد بحث با آیات پیش گویای این است که بیماردلان (الذین فی قلوبهم مرض) از مصادیق مرتدان می باشند و
ص: 92
چون صفات شمرده شده برای مؤمنان واقعی نقطه مقابل مرتدان قرار گرفته ; است معلوم می شود نبود این صفات در مدعیان اسلام، نشانه بیماردلی آنان است.
24 _ مؤمنان واقعی هرگز به خاطر ملامت دشمنان ، از عشق به خدا دست بردار نیستند و از فروتنی در قبال مؤمنان و سرافرازی در برابر کافران ، باز نمی مانند .
یحبهم و یحبونه . .. و لایخافون لومه لائم
بنابر اینکه جمله <و لایخافون . ..> در ارتباط با تمامی صفاتی باشد که در فرازهای پیشین بر شمرده شده نه خصوص <یجهدون>.
29 _ عشق به خدا و محبوب وی شدن ، عطیه و فضلی خدادادی است .
یحبهم و یحبونه . .. ذلک فضل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 32 - 7
7 - خدا ، محبوب ترین محبوب ها نزد انسان های الهی
إنّی أحببت حبّ الخیر عن ذکر ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 79 - 9
9 _ ضرورت محبت به خیرخواهان جامعه و پذیرش پند ها و نصایح آنان
و لکن لاتحبون النصحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 90 - 12
12 - ابراز محبت و اظهار عطوفت با گمراهان ، از شیوه های پسندیده در هدایت آنان است .
ی_قوم إنّما فتنتم به و إنّ ربّکم الرحم_ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 54 - 2
2 _ پیامبر(ص) موظف به فروتنی در برابر مؤمنان و ابراز مهر و محبت به آنان
و إذا جاءک الذین یؤمنون بأیتنا فقل سلم علیکم
ص: 93
پیشی گرفتن در سلام از جانب پیامبر(ص) تنها به عنوان یک وظیفه خاص و محدود مطرح نشده است، بلکه این موضوع به عنوان جلوه ای از تواضع و اخلاق متعالی مطرح شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 79 - 10
10 _ محبت آدمی به نصیحت کنندگان در پی دارنده پذیرش سخنان ایشان است .
نصحت لکم و لکن لاتحبون النصحین
اقتضای کلام این بود که پس از <نصحت لکم> گفته شود: <و لکن لا تطیعون> و یا <لا تسمعون>، ولی به جای آن <لا تحبون . .. > آورده شد تا اشاره باشد به علت عدم پذیرش، یعنی: لا تحبون النصحین لکی تسمعوا لهم، یا: <لکی تطیعوهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 2 - 3
3 - پذیرش و نوازش ، بالاترین نیاز یتیمان است .
فذلک الذی یدعّ الیتیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 23 - 10
10- بهشتیان در بهشت ، روابط حسنه و سرشار از محبت با یکدیگر خواهند داشت .
تحیّتهم فیها سل_م
اینکه خداوند می فرماید <تحیت مؤمنان در بهشت سلام گفتن و یا درخواست سلامتی برای یکدیگر است> حکایت از روابط خوب آنان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 50 - 2
2 - مجلس اُنس و به پرس و جو نشستن ، از نعمت های الهی برای بهشتیان
فأقبل بعضهم علی بعض یتساءلون
ص: 94
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 9
9 _ خداوند ، فساد در زمین را دوست ندارد .
و اللّه لا یحب الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 222 - 16،17،21،22
16 _ خداوند ، توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد .
ان اللّه یحب التوابین و یحب المتطهرین
17 _ توبه و طهارت ، زمینه جلب محبّت الهی
ان اللّه یحب التوابین و یحب المتطهرین
21 _ خداوند کسانی را که از گناه آمیزش در حال حیض توبه کنند ، دوست دارد
فاعتزلوا النساء فی المحیض . .. ان اللّه یحب التوابین
22 _ خداوند پرهیزکنندگان از آمیزش در حال حیض را دوست دارد .
فاعتزلوا النساء فی المحیض . .. ان اللّه ... و یحب المتطهرین
از مصادیق پاکیزگان، به مقتضای ارتباط صدر و ذیل آیه، پرهیزکنندگان از آمیزش در ایام حیض می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 276 - 5،6،10
5 _ ناسپاسان از نعمت ها و گنهکاران ، محروم از محبّت الهی
و اللّه لا یحبّ کل کفّار اثیم
6 _ رباخواران ، ناسپاسانی گنهکار و محروم از محبّت الهی
یمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا یحبّ کلّ کفّار اثیم
کلمه <کفّار> (بسیار ناسپاس) و کلمه <اثیم> (فرو رفته در گناه و آلودگی) پس از بیان ربا و رباخواری، اشاره به این معنا دارد که رباخواران از جمله مصادیق انسانهای ناسپاس و آلوده به گناهند.
10 _ انفاق ، عامل جلب محبّت خداوند است و انفاق کنندگان محبوب او هستند .
یمحق اللّه الرّبوا و یربی الصّدقات و اللّه لا یحب کلّ کفّار اثیم
محرومیّت رباخوار از محبّت الهی، به قرینه مقابله بین ربا و صدقه، حاکی است که انفاق کننده محبوب خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 30 - 16
16 _ محبت و رأفت خداوند نسبت به بندگان ، علت هشدار های لازم به آنان
و یحذرکم اللّه . .. و اللّه رءوف بالعباد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 31 -
9،11،12،13،16،20
ص: 95
9 _ اهمیّت التزام به ولایت رهبران الهی و پیروی از آنان
قل ان کنتم . .. فاتبعونی یحببکم اللّه و یغفر لکم
قرآن، محبت الهی و غفران گناهان را پیامد پذیرش ولایت رهبران الهی گرفته است.
11 _ جلب محبّت خدا ، هدف نهایی دین و دینداری است .
فاتّبعونی یحببکم اللّه
زیرا می فرماید تبعیّت از پیامبر (ص)، موجب محبّت خدا خواهد شد.
12 _ نقش رهبران الهی در جلب محبّت خداوند به انسان *
فاتّبعونی یحببکم اللّه
پیامبر (ص) به عنوان مرشدِ راه محبّت الهی، معرفی شده است.
13 _ محبّت و غفران الهی ، بشارتی به پیروان پیامبر ( ص )
فاتّبعونی یحببکم اللّه و یغفر لکم
16 _ محبّت الهی نسبت به بندگان ، زمینه بخشایش همه گناهان آنان *
یحببکم اللّه و یغفر لکم ذنوبکم
تقدم حب خدا بر غفران، بیانگر نقش محبت خدا برای غفران گناهان است. و تعمیم غفران به همه گناهان، از اضافه شدن <ذنوب> استفاده شده است; زیرا جمع مضاف افاده عموم می کند.
20 _ تبعیّت از پیامبر ( ص ) ، در نیکوکاری ، تقوا ، تواضع و خضوع ، موجب جلب محبّت خداوند
قل ان کنتم تحبّون اللّه فاتّبعونی یحببکم اللّه
رسول خدا (ص) درباره آیه فوق فرمود: علی البرّ و التقوی و التواضع و ذلّه النّفس.
_______________________________
الدرّ المنثور، ج 2، ص 178.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 32 - 6،7،8،9،10
6 _ رویگردانان از اطاعت خدا و رسول ، کافر و محروم از محبّت خدایند .
قل اطیعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین
7 _ کافران ، محروم از محبّت خداوند
فان تولّوا فان اللّه لا یحب الکافرین
8 _ تنها فرمانبرانِ امر خدا و رسول ، محبوب خدایند .
اطیعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین
حصر، از مقابله فرمانبران و کافران و محروم نمودن کافران از محبّت خدا، استفاده شده است.
9 _ کفر ، عامل محرومیّت از محبّت الهی
فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین
10 _ گرایش انسان به جلب محبّت الهی *
یحببکم اللّه . .. فان اللّه لا یحب الکافرین
آنچه به عنوان پاداش برای تشویق به انجام عملی وعده می دهند; بر این اساس است که تشویق شونده نسبت به آن علاقمند است.
ص: 96
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 10،11،13
10 _ کافران به عیسی ( ع ) ( یهودیان ) ، ظالم و محروم از محبّت خداوند هستند .
فاما الذین کفروا . .. و اللّه لا یحبّ الظالمین
از مصادیق مورد نظر از کلمه <الظالمین>، به قرینه آیات قبل، یهودیانی هستند که به حضرت عیسی (ع) ایمان نیاوردند.
11 _ ظالمان ، محروم از محبّت و پاداش های خداوند
و اما الذین امنوا . .. فیوفّیهم اجورهم و اللّه لا یحبّ الظالمین
13 _ مؤمنانِ دارای اعمال صالح ، محبوب خدا هستند .
و اللّه لا یحبّ الظالمین
بنابراینکه جمله <و اللّه لا یحبّ الظالمین>، تعلیل برای جمله <فاما الذین کفروا> و <و اما الذین امنوا> باشد که از آن چنین استفاده می شود که کافران به علّت ظلم، مبغوض خدا هستند. و مفهوم آن، این است که مؤمنان دارایِ عمل صالح، محبوب خدایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 5،6،7،10
5 _ وفای به عهد و امانتداری و تقوا ، زمینه جلب محبّت خداوند
بلی من اوفی بعهده و اتّقی فانّ اللّه یحب المتّقین
6 _ متّقین ، محبوب خدا هستند .
فانّ اللّه یحب المتّقین
7 _ وفای به عهد خداوند و پرهیز از خیانت ، زمینه جلب محبّت او
بلی من اوفی بعهده و اتّقی فان اللّه یحب المتّقین
بنابراینکه ضمیر <بعهده>، به قرینه آیه بعد، به <اللّه> در آیه قبل برگردد.
10 _ اهل کتاب چنانچه وفای به عهد نمایند و تقوا پیشه کنند ، محبوب خدا هستند .
و من اهل الکتاب . .. بلی من اوفی بعهده و اتقی فانّ اللّه یحب المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 77 - 21
21 _ تجلّی محبّت الهی نسبت به بندگان ، با تکلّم و نظر به آنها در قیامت و تزکیه آنها در دنیا
بلی من اوفی بعهده و اتقی فانّ اللّه یحبّ المتقین. انّ الذین یشترون ... و لا یزکی
از ارتباط آیه قبل با مفهوم این آیه برداشت فوق استفاده شده است و چون جمله <لا یزکیهم> را مقیّد به <یوم القیمه> نکرده بر خلاف فرازهای قبلی، می توان گفت تزکیه مربوط به دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 31
31 _ توکّل بر خداوند از عوامل جلب محبّت الهی
انّ اللّه یحبّ المتوکّلین
ص: 97
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 36 - 16،18،19،20
16 _ خداوند ، گردنفرازان فخرفروش را دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
<مختال> از ماده <خیال> به کسی گفته می شود که بر اساس خیالات و اوهامش، خود را شخصیّتی بزرگ می داند و به کبر و غرور مبتلا می گردد. و <فخور> به کسی گفته می شود که زیاد به خود افتخار می کند.
18 _ خداوند کسانی را که با تکبر و فخرفروشی با خویشان و همسایگان خویش برخورد می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
19 _ احسان به پدر ، مادر ، خویشان ، همسایگان و زیردستان ، زمینه جلب محبّت الهی
و بالوالدین احساناً . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
از مصادیق مورد نظر برای <مختالا فخوراً>، ترک احسان به پدر، مادر و . .. می باشد. در نتیجه ترک احسان مانع محبّت الهی و احسان عامل جلب آن خواهد شد.
20 _ احسان به ایتام ، نیازمندان و درماندگان ، زمینه جلب محبت الهی
و الیتامی و المساکین و ابن السبیل . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 37 - 1،2،4
1 _ بخیلان ، محروم از محبت خداوند
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون
2 _ خداوند ، کسانی را که مردم را به بخلورزی دعوت کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل
4 _ خداوند کسانی را که به جهت ترک احسان ، نعمت های خدادادی خویش را پنهان می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 1
1 _ خداوند ، کسانی را که ریاکارانه انفاق می کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء الناس
در برداشت فوق، <الذین ینفقون> بر <الذین یبخلون> عطف گرفته شده و بنابراین، توصیفی برای <مختال> و <فخور> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 106 - 8
8 _ آمرزش الهی نسبت بندگان ، آمیخته با مهر و محبت است .
و استغفر اللّه إنّ اللّه کان غفوراً رحیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 98
4 - نساء - 4 - 107 - 7،9،10،11
7 _ خداوند ، خیانتکاران گناهکار را دوست ندارد .
إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
9 _ حب و بغض خداوند ، تعیین کننده حرکت ها و عملکرد های پیامبر ( ص )
و لاتجدل . .. إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
10 _ حب و بغض خداوند ، باید تعیین کننده خط مشی مؤمنان باشد .
و لاتجدل . .. إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
چون جمله <ان اللّه . ..>، بیان علتی برای <لاتجادل> است و دلالت بر این دارد که دوستی و دشمنی خدا باید میزان حرکتها و توقفها قرار گیرد.
11 _ حب و بغض خداوند ، معیار سنجش و ارزیابی عملکردها
و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 9
9 - انسان ها ، به جلب محبت خداوند علاقه مندند . *
إنّه لایحبّ الک_فرین
ذکر این نکته که هر کس کافر است، از محبت خداوند محروم است به منظور این است که انسان ها، ترغیب شوند تا به ایمان و عمل صالح روی بیاورند و این، وقتی اثربخش است که انسان ها، به جلب محبت خداوند علاقه ای داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 13
13 - محبت و قهر خدا ، از ملاک های ارزشگذاری اَعمال و رفتار است .
لاتصعّر . .. و لاتمش ... إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
از این که لقمان، برای تبیین ضد ارزش بودن تکبر، به این ملاک تمسک جسته است، استفاده می شود که محبت خداوند و متقابلاً قهر وی در شایسته بودن اَعمال و یا عدم آن نقش اساسی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 13 - 3
3 - ضرورت آمیخته شدن نصیحت و هدایت کردن با محبت و تحریک احساس و عاطفه مخاطب
قال لقم_ن لإبنه و هو یعظه ی_بنیّ
مصغّر آوردن <بُنیّ> برای مهرورزی و شفقت است و از آن، نکته یاد شده، استفاده می شود.
ص: 99
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 50 - 25
25- محبت و دل سوزی ، درون مایه ضروری برای هر ولایت حق و سرپرست لایق است .
أفتتّخذونه و ذرّیّته أولیاء من دونی و هم لکم عدوٌّ
خداوند، با به رخ کشیدن عداوت شیطان، سزاوار نبودن پذیرش ولایت او را یادآور شده است و مفهوم آن این است که رهبری ولایت، باید از کینهوزی و عداوت به دور بوده و آمیخته با محبت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 16 - 3
3 - لازم است که تبلیغ معارف دین ، به محبّت و تحریک احساس و عاطفه مخاطب آمیخته گردد .
ی_بنیّ إنّها إن تک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 90 - 10
10_ مهربانی و محبت ، دارای نقشی بسزا در تربیت و اصلاح خطاکاران
واستغفروا ربکم . .. إن ربی رحیم ودود
توصیف خداوند به مهربانی و محبت داشتن به بندگان ، پس از توصیه به استغفار از گناهان ، می تواند به برداشت فوق اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 4
4 _ شعیب ، پیامبری دلسوز و با محبت نسبت به مردم مدین
و إلی مدین أخاهم شعیباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 100
14 - لقمان - 31 - 12 - 17
17 - < عن إبن عمر قال : سمعت رسول اللّه ( ص ) یقول : حقّاً أقول : لم یکن لقمان نبیّاً و ل_کن کان عبداً کثیر التفکر حسن الیقین أحبّ اللّه فأحبّه و مَنّ علیه بالحکمه . کان نائماً نصف النهار إذ جاءه نداء یا لقمان ! هل لک أن یجعلک اللّه خلیفه فی الأرض تحکم بین الناس بالحقّ فأجاب الصوت إن خیّرنی ربّی قبلت العافیه و لم أقبل البلاء و إن عزم علیّ فسمعاً و طاعه . . . فأعطی الحکمه ;
عبداللّه بن عمر می گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم که می گفت: <به حق می گویم: لقمان، پیامبر نبود، لکن بنده ای بود اهل تفکر، دارای حسن یقین. خدا را دوست داشت و خدا نیز او را دوست داشت و با آموختن حکمت، او را مورد انعام خود قرار داد. در نیمه روز ، خوابیده بود که صدایی شنید: ای لقمان! آیا دوست داری که خداوند، تو را خلیفه خود در زمین قرار دهد تا در میان مردم، به حق قضاوت کنی؟ لقمان در جواب آن صدا گفت: اگر پروردگارم، مرا مخیّر کرده من عافیت را انتخاب می کنم و نه گرفتاری را و اگر بر من واجب می کند، پس سرا پا گوش و مطیع ام>... در این جا به او حکمت داده شد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 113 - 11
11 _ لزوم پرهیز محبت و دلسوزی نسبت به مشرکانی که دوزخی بودنشان حتمی است .
ما کان للنبی . .. أن یستغفروا للمشرکین ... أنهم أصحب الجحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 23 - 10
10 - محبت مؤمنان نسبت به اهل بیت ، پاداشی تعیین شده از جانب خداوند برای پیامبر ( ص )
قل لا أسئلکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 65 - 4
4 _ هود ، پیامبری دلسوز و با محبت به مردم خویش ( قوم عاد )
و إلی عاد أخاهم هوداً قال یقوم
ص: 101
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 7
7- یحیی ( ع ) درپرتو عنایت های خداوند ، دوست دار او و سرشار از اشتیاق به وی بود .
حنانًا من لدنّا
دراین برداشت، وصف <حناناً> بیانگر مهر و محبتی است که خداوند آن رانسبت به خود، به یحیی(ع) عطا فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 3،4،6،9،13
3_ یوسف ( ع ) و بنیامین محبوب تر از دیگر فرزندان یعقوب در نزد آن حضرت
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا
مراد از <أخوه> چنانچه مفسران گفته اند بنیامین است.
4_ یوسف ( ع ) محبوب تر از بنیامین در نزد یعقوب ( ع )
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا
برداشت فوق ، از تقدیم <یوسف> بر برادرش <بنیامین> استفاده شده است.
6_ همه فرزندان یعقوب محبت افزون تر او به یوسف ( ع ) و بنیامین را احساس می کردند و بر آن رشک می بردند .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا
ضمیر در <قالوا> به <إخوته> در آیه قبل برمی گردد ; یعنی ، همه آنان چنین گفتند و بر این نظر اتفاق داشتند.
9_ لطف و محبت افزون تر یعقوب ( ع ) به یوسف ( ع ) و بنیامین و شایسته نبودن آن دو برای آن لطف و محبت ، از سخنان و پیش درآمد های جلسه مشورتی برادران یوسف علیه وی
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا و نحن عصبه إن أبانا لفی ضل_ل مبین
13_ محبت فراوان یعقوب ( ع ) به یوسف ( ع ) و بنیامین ، خطا و لغزشی روشن از دیدگاه دیگر فرزندان او
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب . .. إن أبانا لفی ضل_ل مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 61 - 1،2،3
1_ یعقوب ( ع ) به فرزندش بنیامین علاقه ای ویژه داشت .
قالوا سنرود عنه أباه
2_ یعقوب ( ع ) ، همواره از مسافرت کردن بنیامین به همراه برادرانش ، جلوگیری می کرد .
قالوا سنرود عنه أباه
3_ علاقه شدید یعقوب ( ع ) به بنیامین ، دلیل برادران یوسف برای همراه نبودن بنیامین با آنان
قالوا سنرود عنه أباه
<با پدرمان گفت و گو می کنیم و تلاش می نماییم که رضایت او را برای سفر بنیامین جلب کنیم> _ که مفاد <سنرود عنه أباه> می باشد _ اشاره ای است از سوی برادران یوسف به او که علت همراه نبودن بنیامین ، ممانعت پدرشان می باشد.
ص: 102
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 66 - 4
4_ یعقوب ( ع ) ، علاقه ای وافر به بنیامین و سلامتی او داشت و جدایی و فراق او برایش رنج آور بود .
لتأتنّنی به
جمله های <إنا له لحافظون> و <فالله خیر حافظاً> در آیات پیشین دلالت بر آن داشت که یعقوب(ع) خواهان نرسیدن گزند و آسیب به بنیامین بود و جمله <لتأتنّنی به> (او را نزد من آورید) حاکی است که دوری او نیز بر آن حضرت مشکل بود و خواهان حضور وی نزد خویش بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 78 - 8
8_ برادران بنیامین می دانستند که وی در نزد پدرشان یعقوب ، از محبوبیت افزون تری برخوردار است .
فخذ أحدنا مکانه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 2،3،12
2_ یعقوب ( ع ) همه فرزندان خویش را گرامی می داشت و به همه آنان محبت می کرد .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منّا
افعل تفضیل (أحبّ) گویای برداشت فوق است.
3_ یوسف ( ع ) و بنیامین محبوب تر از دیگر فرزندان یعقوب در نزد آن حضرت
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا
مراد از <أخوه> چنانچه مفسران گفته اند بنیامین است.
12_ برادران یوسف به دلیل نیرومندی و کارآمد بودنشان ، خویش را به محبت پدرشان یعقوب سزاوارتر می دیدند .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا و نحن عصبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 9 - 4،5
4_ برادران یوسف ، نبود وی در میان خانواده را ، مایه توجه کامل یعقوب ( ع ) به آنان می پنداشتند .
اقتلوا یوسف . .. یخل لکم وجه أبیکم
<یخل لکم وجه أبیکم> (خالی شود صورت پدرتان برای شما) کنایه از آن است که توجه و اقبال او از یوسف(ع) منقطع می شود و تنها برای شما خواهد بود. فعل <یخل> جواب امر (اقتلوا) و (اطرحوه) است و با <إن> شرطیه مقدر مجزوم شده است ; یعنی: <إن تقتلوه أو تطرحوه یخل لکم ...>.
5_ برادران یوسف در صورت نبود او ، بنیامین را رقیب خویش در جلب محبت یعقوب ( ع ) نمی دیدند .
لیوسف و أخوه أحب . .. اقتلوا یوسف ... یخل لکم وجه أبیکم
ص: 103
برادران یوسف از محبت افزون تر یعقوب(ع) به یوسف(ع) و نیز بنیامین در رنج بودند ; ولی با از میان بردن یوسف(ع) مشکل را حل شده می دانستند. بنابراین چنین می پنداشتند که بنیامین ، نمی تواند مانع توجه کامل یعقوب(ع) به آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 4 - 6
6_ رابطه یوسف ( ع ) و پدرش یعقوب ( ع ) ، رابطه ای صمیمانه و سرشار از محبت بود .
إذ قال یوسف لأبیه ی_أبت . .. ی_بنیّ
تعبیر <ی_أبت> (ای پدرم) در کلام یوسف(ع) و <ی_بنیّ> (ای پسرک من) در کلام یعقوب(ع) ، حاکی از اظهار علاقه آن دو به یکدیگر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 5 - 14
14_ رابطه یوسف ( ع ) و پدرش یعقوب ( ع ) ، رابطه ای صمیمانه و سرشار از محبت بود .
ی_أبت . .. قال ی_بنیّ لاتقصص رءیاک
تعبیر <ی_أبت> (ای پدرم) در کلام یوسف(ع) و <ی_بنیّ> (ای پسرک من) در کلام یعقوب(ع) حاکی از علاقه آن دو به یکدیگر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 3،4،5،6،9،13،15
3_ یوسف ( ع ) و بنیامین محبوب تر از دیگر فرزندان یعقوب در نزد آن حضرت
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا
مراد از <أخوه> چنانچه مفسران گفته اند بنیامین است.
4_ یوسف ( ع ) محبوب تر از بنیامین در نزد یعقوب ( ع )
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا
برداشت فوق ، از تقدیم <یوسف> بر برادرش <بنیامین> استفاده شده است.
5_ شایستگی های معنوی یوسف ( ع ) و فضیلت های خدادادی وی ، عامل محبت فراوان یعقوب ( ع ) به او بود .
کذلک یجتبیک ربک . .. لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا
بیان مسأله محبت افزون تر یعقوب(ع) به یوسف(ع) ، پس از بیان ویژگیهای یوسف (وکذلک یجتبیک . ..) ، اشاره به ریشه محبت افزون تر یعقوب(ع) به یوسف(ع) دارد.
6_ همه فرزندان یعقوب محبت افزون تر او به یوسف ( ع ) و بنیامین را احساس می کردند و بر آن رشک می بردند .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا
ضمیر در <قالوا> به <إخوته> در آیه قبل برمی گردد ; یعنی ، همه آنان چنین گفتند و بر این نظر اتفاق داشتند.
9_ لطف و محبت افزون تر یعقوب ( ع ) به یوسف ( ع ) و بنیامین و شایسته نبودن آن دو برای آن لطف و محبت ، از سخنان و پیش درآمد های جلسه مشورتی برادران یوسف علیه وی
ص: 104
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا و نحن عصبه إن أبانا لفی ضل_ل مبین
13_ محبت فراوان یعقوب ( ع ) به یوسف ( ع ) و بنیامین ، خطا و لغزشی روشن از دیدگاه دیگر فرزندان او
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب . .. إن أبانا لفی ضل_ل مبین
15_ < عن علی بن الحسین ( ع ) : . . . فلما رأی یوسف الرؤیا و أصبح یقصّها علی أبیه یعقوب ، فاغتم یعقوب لما سمع من یوسف مع ما أوحی الله عزوجل إلیه أن استعد للبلاء . . . و خاف أن یکون ما أوحی الله عزوجل إلیه من الإستعداد للبلاء هو فی یوسف خاصّه فاشتدت رقته علیه من بین ولده فلما رأی إخوه یوسف ما یصنع یعقوب بیوسف و تکرمته إیّاه و إیثاره إیّاه علیهم إشتد ذلک علیهم . . . و قالوا : إن یوسف و أخاه < أحب إلی أبینا منّا > . . . ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . .. هنگامی که یوسف(ع) آن خواب را دید و بامداد برای یعقوب بازگو کرد، یعقوب به خاطر آنچه از یوسف شنید با آنچه خدای عزوجل به او وحی کرد که آماده بلا باش غمگین شد ... و ترسید که آن بلا بالخصوص در مورد یوسف باشد. از این رو مهربانی او از میان برادران به یوسف زیادتر شد ; چون برادران رفتار یعقوب را نسبت به یوسف دیدند که او را گرامی می دارد و بر آنان ترجیح می دهد، بر آنان گران آمد ... و گفتند: یوسف و برادرش نزد پدر ما از ما محبوب ترند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 13 - 3
3_ یعقوب ( ع ) به فرزندش یوسف ( ع ) بسیار علاقه مند بود و از فراق او آزرده خاطر و محزون می شد .
قال إنی لیحزننی أن تذهبوا به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 95 - 2
2_ بستگان یعقوب با سوگند ، وی را به کژروی و ارتکاب خطا در برتر دانستن یوسف ( ع ) و محبّت بیش از حد به وی متهم کردند .
إنک لفی ضل_لک القدیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 99 - 7
7_ یوسف ( ع ) با اظهار محبتی ویژه به پدر و مادر خویش ، آنان را در کنار خود جای داد .
فلما دخلوا علی یوسف ءاوی إلیه أبویه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 4 - 6
6_ رابطه یوسف ( ع ) و پدرش یعقوب ( ع ) ، رابطه ای صمیمانه و سرشار از محبت بود .
ص: 105
إذ قال یوسف لأبیه ی_أبت . .. ی_بنیّ
تعبیر <ی_أبت> (ای پدرم) در کلام یوسف(ع) و <ی_بنیّ> (ای پسرک من) در کلام یعقوب(ع) ، حاکی از اظهار علاقه آن دو به یکدیگر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 5 - 14
14_ رابطه یوسف ( ع ) و پدرش یعقوب ( ع ) ، رابطه ای صمیمانه و سرشار از محبت بود .
ی_أبت . .. قال ی_بنیّ لاتقصص رءیاک
تعبیر <ی_أبت> (ای پدرم) در کلام یوسف(ع) و <ی_بنیّ> (ای پسرک من) در کلام یعقوب(ع) حاکی از علاقه آن دو به یکدیگر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 99 - 7
7_ یوسف ( ع ) با اظهار محبتی ویژه به پدر و مادر خویش ، آنان را در کنار خود جای داد .
فلما دخلوا علی یوسف ءاوی إلیه أبویه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 7،8
7 - تجاوزگران ، از محبت خداوند محرومند .
إن اللّه لایحب المعتدین
8 - مجاهدان ، در صورتی که از حدود الهی در جنگ تجاوز کنند و یا حقوق دشمنان را رعایت ننمایند ، از محبت خداوند محروم خواهند شد .
إن اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 6
6 - کافران ، از مهر و محبت خداوند ، محروم اند .
إنّه لایحبّ الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 7
7 - خودْبزرگ بینانِ فخرفروش ، از محبت و لطف الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
<مختال> به معنای تکبر است (قاموس المحیط).
ص: 106
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 40 - 10،11
10 - ظالمان و متجاوزان ، محروم از محبت الهی
إنّه لایحبّ الظ_لمین
11 - مجریان احکام الهی ، در صورت زیاده روی از حد عدالت و مقابله به مثل ، خود ستمگر و محروم از محبت خدا خواهند بود .
جزؤا سیّئه سیّئه مثلها . .. إنّه لایحبّ الظ_لمین
ممکن است <إنّه لایحبّ الظالمین> ناظر به قانون مقابله به مثل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 16
16 _ خداوند اسرافکاران را از محبت خویش محروم ساخته است.
إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 23 - 5،6،7
5- مستکبران ، از محبت خداوند محرومند .
إنه لایحبّ المستکبرین
6- منکران عالم آخرت ، محروم از محبت خداوند
فالذین لایؤمنون بالأخره قلوبهم منکره و هم مستکبرون . .. إنه لایحبّ المستکبرین
7- منکران حق ، از محبت خداوند محرومند .
فالذین لایؤمنون بالأخره قلوبهم منکره و هم مستکبرون . .. إنه لایحبّ المستکبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 6
6 - خیانت کاران ناسپاس ، محروم از حمایت و محبت خداونداند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 16
16 - انسان های مغرور و سرمست ، محروم از لطف و محبت خداوند
إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 27
27 - فسادگران ، از لطف و محبت خداوند محروم اند .
ص: 107
و لاتبغ الفساد فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 6
6 _ گردنکشان و متجاوزان ، از محبت خدا محرومند .
إنه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 10
10 _ محرومیت مسلمانان از محبت خداوند ، در صورت ایجاد روابط دوستانه با کافران
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه بقوم یحبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 37،38،40
37 _ مفسده جویان ، محروم از جلب محبت الهی
و اللّه لایحب المفسدین
38 _ مفسده جویی یهود ، عامل محرومیت آنان از محبت خداوند
و یسعون فی الارض فساداً و اللّه لایحب المفسدین
40 _ دستیابی آدمی به محبت خداوند و محرومیت از آن ، وابسته به عملکرد خود اوست .
و اللّه لایحب المفسدین
جمله < و اللّه لایحب المفسدین> می رساند که خداوند بی دلیل کسی را از محبت خویش محروم نمی سازد، همانگونه که به گزاف کسی را مورد محبت خویش قرار نخواهد داد، بلکه ریشه و اساس آن، نوع عملکرد آدمی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 18،19،20،21
18 _ تجاوزکاران از محبت خداوند محروم اند .
إنّ اللّه لایحب المعتدین
19 _ افراط و تفریط در بهره جویی از مواهب پاکیزه و حلال الهی ، عامل محرومیت از محبت خداوند
لاتحرموا . .. و لاتعتدوا إنّ اللّه لایحب المعتدین
20 _ ارتکاب محرمات موجب محروم شدن از محبت الهی
لاتعتدوا إنّ اللّه لایحب المعتدین
برداشت فوق بر این اساس است که <لاتعتدوا> _ چنانچه توضیح آن گذشت _ نهی از ارتکاب محرمات باشد.
21 _ عملکرد آدمی زمینه ساز جلب محبت خداوند و یا محرومیت از آن
إنّ اللّه لایحب المعتدین
ص: 108
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 7
7 _ روی گردانی از نیایش و تضرع در برابر خدا ، گردنکشی و موجب محرومیت از محبت الهی است .
ادعوا ربکم . .. إنه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 7،9
7 _ پیمان شکنان و کسانی که در اندیشه شکستن پیمان های خویشند ، خائن و محروم از محبت خداوند هستند .
إن اللّه لایحب الخائنین
برداشت فوق بر این اساس است که جمله <إن اللّه . .. > تعلیل برای <فانبذ إلیهم> باشد ; یعنی کسانی که در صدد پیمان شکنی هستند، خائنند و چون خداوند خائنان را دوست ندارد، تو ای پیامبر(ص) موظف هستی معاهده آنان را لغو کنی تا راه برای نبرد با آنان باز شود.
9 _ خیانت ، حتی نسبت به کافران ، امری ناروا و در پی دارنده محرومیت از محبت خدا
فانبذ إلیهم علی سواء إن اللّه لایحب الخائنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 7،8
7 _ اسراف کنندگان از محبت خداوند محرومند.
إنه لایحب المسرفین
8 _ زیاده روی در زینت دادن خویش، و اسراف در خوردن و آشامیدن، موجب محرومیت از محبت خداوند است.
خذوا زینتکم . .. و لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 8
8 - خداوند ، شایسته ترین حقیقت برای بالاترین مرحله محبت و دوست داشتن است .
و الذین ءامنوا أشد حباً اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 39 - 15،16
15 - خداوند ، سرچشمه مهر و محبت و القاکننده آن است .
و ألقیت علیک محبّه منّی
ص: 109
16 - محبوبیت یافتن در دل ها ، لطف و عنایتی الهی است .
و ألقیت علیک محبّه منّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 5
5- یحیی ( ع ) ، در پرتو اراده خداوند ، از محبت عمیق مردم نسبت به خویش برخوردار بود .
و حنانًا من لدنّا
در این برداشت، مراد از <حناناً> محبت مردم نسبت به یحیی(ع)، دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 125 - 11
11 _ پیروی از آیین ابراهیم ( ع ) ( دین حنیف ) ، موجب برخوردار شدن از محبت خداوند
و اتبع مله إبرهیم حنیفاً و اتخذ اللّه إبرهیم خلیلا
در صورتی که آیین پیراسته از انحراف، باعث دستیابی ابراهیم به مقام دوستی خدا شده باشد، پیروی از آن آیین، برای دیگران نیز می تواند چنان تأثیری داشته باشد و آنان را چون ابراهیم به مقام دوستی خداوند ارتقا دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 32
32 _ عفو و گذشت ، مایه جلب محبت خداوند
فاعف عنهم و اصفح إنّ اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 27
27 _ تواضع در برابر اهل ایمان ، سرافرازی در قبال کافران ، جهاد در راه خدا و بی اعتنایی به ملامت دشمنان ، مایه جلب محبت الهی
یحبهم و یحبونه اذله علی المؤمنین . .. و لایخافون لومه لائم
به نظر می رسد صفات یاد شده پس از <یحبهم و یحبونه> در ارتباط با <یحبهم> بیانگر علت است ; یعنی چون دارای این صفات هستند، خداوند آنها را دوست دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 21
21 _ عملکرد آدمی زمینه ساز جلب محبت خداوند و یا محرومیت از آن
ص: 110
إنّ اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 90 - 9
9_ آمرزش گناه استغفارکنندگان و باریافتن سالکان به درگاه الهی ، پرتوی از رحمت ، مهربانی و محبت خداوند به بندگان است .
واستغفروا ربکم ثم توبوا إلیه إن ربی رحیم ودود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 56 - 1
1 - مال و فرزند بسیار ، نشانه لطف و مهر خداوند در دیدگاه شرک پیشگان مرفه صدراسلام
أیحسبون . .. من مال و بنین . نسارع لهم فی الخیرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 78 - 4
4 - خالقیت و هدایت گری خدا ، جلوه دوستی و مهر و محبت او به خلق
فإنّهم عدوٌّ لی إلاّ ربّ الع_لمین . الذی خلقنی فهو یهدین
جمله <الذی خلقنی. ..> تعلیل بر آیه پیش و دلیل برای دوست بودن خدا برای انسان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکاثر - 102 - 8 - 10
10 - < قال الرضا ( ع ) و لقد حدثنی أبی عن أبیه أبی عبداللّه الصادق ( ع ) . . . قال : إنّ اللّه عزّوجلّ لایسئل عباده عمّا تفضّل علیهم و لایمنّ بذلک علیهم و الإمتنان بالإنعام مستقبح من المخلوقین فکیف یضاف إلی الخالق عزّوجلّ ما لایرضی المخلوق به و ل_کنّ النعیم حبّنا أهل البیت و موالاتنا یسئل اللّه عباده عنه بعد التوحید و النبّوه لأنّ العبد إذا وفی بذلک ادّاه إلی نعیم الجنّه الذی لایزول ;
امام رضا(ع) فرمود: پدرم از پدر خویش از امام صادق(ع) برای من روایت کرده است که فرمود: خدای عزّوجلّ درباره آنچه به بندگانش تفضل کرده است، از آنها بازخواست نمی کند و با این کار بر آنان منّت نمی گذارد. منّت نهادن به جهت نعمت بخشیدن، از جانب مخلوق ها کار زشتی است; پس چگونه به خالق عزّوجلّ چیزی نسبت داده می شود که مخلوق از نسبت دادن آن ناخشنود است؟! ولی نعیم [در آیه <ثمّ لتسئلنّ یومئذ عن النعیم>] محبت ما اهل بیت و [پذیرش ]ولایت ما است که خداوند همه بندگان را بعد از توحید و نبّوت، از آن بازخواست خواهد کرد; زیرا بنده اگر به آن نعمت وفادار باشد، او را به نعمت های بهشت که هرگز زایل نمی شود خواهد رساند>.
ص: 111
محبت خدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 4
4 - محبت خداوند ( دوست داشتن او ، انسان را ) برترین ارزش ها است .
إنّ اللّه یحبّ الذین یق_تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 36 - 2
2- ابراهیم ( ع ) درصدد جلب محبت و لطف الهی برای استجابت دعایش
ربّ إنّهنّ أضللن
از اضافه کلمه <ربّ> به <یاء> متکلم و تکرار آن در دو آیه از سوی ابراهیم(ع) می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 17
17 - لزوم تلاش در جهت جلب محبت خدا و اجتناب از موجبات محرومیت از آن
لاتفرح إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 9
9 _ ضرورت جلب محبت خداوند و پرهیز از موانع دستیابی به آن
لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 3
3 - لزوم تلاش انسان مؤمن ، برای جلب رضا و محبت خداوند
إنّ اللّه یحبّ الذین یق_تلون فی سبیله
ص: 112
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 9
9 _ ضرورت جلب محبت خداوند و پرهیز از موانع دستیابی به آن
لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 42 - 20
20 _ داوری بر پایه عدل و داد ، مایه جلب محبت خداوند
فاحکم بینهم بالقسط إنّ اللّه یحب المقسطین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 40
40 _ دستیابی آدمی به محبت خداوند و محرومیت از آن ، وابسته به عملکرد خود اوست .
و اللّه لایحب المفسدین
جمله < و اللّه لایحب المفسدین> می رساند که خداوند بی دلیل کسی را از محبت خویش محروم نمی سازد، همانگونه که به گزاف کسی را مورد محبت خویش قرار نخواهد داد، بلکه ریشه و اساس آن، نوع عملکرد آدمی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 4 - 15
15 _ تقوا ، مایه جلب محبت خداست .
إنّ اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 7
7 - حفظ امانت و سپاس نعمت ، عامل دستیابی به محبت خدا
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 12
12 - برخورد شایسته با مردم ، محبت خداوند را در پی دارد .
و لاتصعّر خدّک للناس . .. إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
ص: 113
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 2
2 - جهاد و پیکار در راه خداوند ، مایه جلب محبت و مهر او
إنّ اللّه یحبّ الذین یق_تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 195 - 14
14 - انجام کار ها و وظایف الهی به صورت نیکوی آن ، موجب جلب محبت خداوند است .
و أحسنوا إن اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 8
8 - ایمان و عمل صالح ، از عوامل جلب محبت خداوند است .
لیجزی الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت من فضله إنّه لایحبّ الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 7 - 13
13 _ رعایت تقوا ، مایه جلب محبت خداست .
إن اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 9
9 _ خداوند ، فساد در زمین را دوست ندارد .
و اللّه لا یحب الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 222 - 16،17،21،22
16 _ خداوند ، توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد .
ص: 114
ان اللّه یحب التوابین و یحب المتطهرین
17 _ توبه و طهارت ، زمینه جلب محبّت الهی
ان اللّه یحب التوابین و یحب المتطهرین
21 _ خداوند کسانی را که از گناه آمیزش در حال حیض توبه کنند ، دوست دارد
فاعتزلوا النساء فی المحیض . .. ان اللّه یحب التوابین
22 _ خداوند پرهیزکنندگان از آمیزش در حال حیض را دوست دارد .
فاعتزلوا النساء فی المحیض . .. ان اللّه ... و یحب المتطهرین
از مصادیق پاکیزگان، به مقتضای ارتباط صدر و ذیل آیه، پرهیزکنندگان از آمیزش در ایام حیض می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 276 - 5،6،10
5 _ ناسپاسان از نعمت ها و گنهکاران ، محروم از محبّت الهی
و اللّه لا یحبّ کل کفّار اثیم
6 _ رباخواران ، ناسپاسانی گنهکار و محروم از محبّت الهی
یمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا یحبّ کلّ کفّار اثیم
کلمه <کفّار> (بسیار ناسپاس) و کلمه <اثیم> (فرو رفته در گناه و آلودگی) پس از بیان ربا و رباخواری، اشاره به این معنا دارد که رباخواران از جمله مصادیق انسانهای ناسپاس و آلوده به گناهند.
10 _ انفاق ، عامل جلب محبّت خداوند است و انفاق کنندگان محبوب او هستند .
یمحق اللّه الرّبوا و یربی الصّدقات و اللّه لا یحب کلّ کفّار اثیم
محرومیّت رباخوار از محبّت الهی، به قرینه مقابله بین ربا و صدقه، حاکی است که انفاق کننده محبوب خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 30 - 16
16 _ محبت و رأفت خداوند نسبت به بندگان ، علت هشدار های لازم به آنان
و یحذرکم اللّه . .. و اللّه رءوف بالعباد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 31 - 9،11،12،13،16،20
9 _ اهمیّت التزام به ولایت رهبران الهی و پیروی از آنان
قل ان کنتم . .. فاتبعونی یحببکم اللّه و یغفر لکم
قرآن، محبت الهی و غفران گناهان را پیامد پذیرش ولایت رهبران الهی گرفته است.
11 _ جلب محبّت خدا ، هدف نهایی دین و دینداری است .
فاتّبعونی یحببکم اللّه
زیرا می فرماید تبعیّت از پیامبر (ص)، موجب محبّت خدا خواهد شد.
12 _ نقش رهبران الهی در جلب محبّت خداوند به انسان *
فاتّبعونی یحببکم اللّه
پیامبر (ص) به عنوان مرشدِ راه محبّت الهی، معرفی شده است.
ص: 115
13 _ محبّت و غفران الهی ، بشارتی به پیروان پیامبر ( ص )
فاتّبعونی یحببکم اللّه و یغفر لکم
16 _ محبّت الهی نسبت به بندگان ، زمینه بخشایش همه گناهان آنان *
یحببکم اللّه و یغفر لکم ذنوبکم
تقدم حب خدا بر غفران، بیانگر نقش محبت خدا برای غفران گناهان است. و تعمیم غفران به همه گناهان، از اضافه شدن <ذنوب> استفاده شده است; زیرا جمع مضاف افاده عموم می کند.
20 _ تبعیّت از پیامبر ( ص ) ، در نیکوکاری ، تقوا ، تواضع و خضوع ، موجب جلب محبّت خداوند
قل ان کنتم تحبّون اللّه فاتّبعونی یحببکم اللّه
رسول خدا (ص) درباره آیه فوق فرمود: علی البرّ و التقوی و التواضع و ذلّه النّفس.
_______________________________
الدرّ المنثور، ج 2، ص 178.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 32 - 6،7،8،9،10
6 _ رویگردانان از اطاعت خدا و رسول ، کافر و محروم از محبّت خدایند .
قل اطیعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین
7 _ کافران ، محروم از محبّت خداوند
فان تولّوا فان اللّه لا یحب الکافرین
8 _ تنها فرمانبرانِ امر خدا و رسول ، محبوب خدایند .
اطیعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین
حصر، از مقابله فرمانبران و کافران و محروم نمودن کافران از محبّت خدا، استفاده شده است.
9 _ کفر ، عامل محرومیّت از محبّت الهی
فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین
10 _ گرایش انسان به جلب محبّت الهی *
یحببکم اللّه . .. فان اللّه لا یحب الکافرین
آنچه به عنوان پاداش برای تشویق به انجام عملی وعده می دهند; بر این اساس است که تشویق شونده نسبت به آن علاقمند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 10،11،13
10 _ کافران به عیسی ( ع ) ( یهودیان ) ، ظالم و محروم از محبّت خداوند هستند .
فاما الذین کفروا . .. و اللّه لا یحبّ الظالمین
از مصادیق مورد نظر از کلمه <الظالمین>، به قرینه آیات قبل، یهودیانی هستند که به حضرت عیسی (ع) ایمان نیاوردند.
11 _ ظالمان ، محروم از محبّت و پاداش های خداوند
و اما الذین امنوا . .. فیوفّیهم اجورهم و اللّه لا یحبّ الظالمین
13 _ مؤمنانِ دارای اعمال صالح ، محبوب خدا هستند .
و اللّه لا یحبّ الظالمین
ص: 116
بنابراینکه جمله <و اللّه لا یحبّ الظالمین>، تعلیل برای جمله <فاما الذین کفروا> و <و اما الذین امنوا> باشد که از آن چنین استفاده می شود که کافران به علّت ظلم، مبغوض خدا هستند. و مفهوم آن، این است که مؤمنان دارایِ عمل صالح، محبوب خدایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 5،6،7،10
5 _ وفای به عهد و امانتداری و تقوا ، زمینه جلب محبّت خداوند
بلی من اوفی بعهده و اتّقی فانّ اللّه یحب المتّقین
6 _ متّقین ، محبوب خدا هستند .
فانّ اللّه یحب المتّقین
7 _ وفای به عهد خداوند و پرهیز از خیانت ، زمینه جلب محبّت او
بلی من اوفی بعهده و اتّقی فان اللّه یحب المتّقین
بنابراینکه ضمیر <بعهده>، به قرینه آیه بعد، به <اللّه> در آیه قبل برگردد.
10 _ اهل کتاب چنانچه وفای به عهد نمایند و تقوا پیشه کنند ، محبوب خدا هستند .
و من اهل الکتاب . .. بلی من اوفی بعهده و اتقی فانّ اللّه یحب المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 77 - 21
21 _ تجلّی محبّت الهی نسبت به بندگان ، با تکلّم و نظر به آنها در قیامت و تزکیه آنها در دنیا
بلی من اوفی بعهده و اتقی فانّ اللّه یحبّ المتقین. انّ الذین یشترون ... و لا یزکی
از ارتباط آیه قبل با مفهوم این آیه برداشت فوق استفاده شده است و چون جمله <لا یزکیهم> را مقیّد به <یوم القیمه> نکرده بر خلاف فرازهای قبلی، می توان گفت تزکیه مربوط به دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 31
31 _ توکّل بر خداوند از عوامل جلب محبّت الهی
انّ اللّه یحبّ المتوکّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 36 - 16،18،19،20
16 _ خداوند ، گردنفرازان فخرفروش را دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
<مختال> از ماده <خیال> به کسی گفته می شود که بر اساس خیالات و اوهامش، خود را شخصیّتی بزرگ می داند و به کبر و غرور مبتلا می گردد. و <فخور> به کسی گفته می شود که زیاد به خود افتخار می کند.
18 _ خداوند کسانی را که با تکبر و فخرفروشی با خویشان و همسایگان خویش برخورد می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
19 _ احسان به پدر ، مادر ، خویشان ، همسایگان و زیردستان ، زمینه جلب محبّت الهی
ص: 117
و بالوالدین احساناً . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
از مصادیق مورد نظر برای <مختالا فخوراً>، ترک احسان به پدر، مادر و . .. می باشد. در نتیجه ترک احسان مانع محبّت الهی و احسان عامل جلب آن خواهد شد.
20 _ احسان به ایتام ، نیازمندان و درماندگان ، زمینه جلب محبت الهی
و الیتامی و المساکین و ابن السبیل . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 37 - 1،2،4
1 _ بخیلان ، محروم از محبت خداوند
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون
2 _ خداوند ، کسانی را که مردم را به بخلورزی دعوت کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل
4 _ خداوند کسانی را که به جهت ترک احسان ، نعمت های خدادادی خویش را پنهان می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 1
1 _ خداوند ، کسانی را که ریاکارانه انفاق می کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء الناس
در برداشت فوق، <الذین ینفقون> بر <الذین یبخلون> عطف گرفته شده و بنابراین، توصیفی برای <مختال> و <فخور> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 106 - 8
8 _ آمرزش الهی نسبت بندگان ، آمیخته با مهر و محبت است .
و استغفر اللّه إنّ اللّه کان غفوراً رحیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 7،9،10،11
7 _ خداوند ، خیانتکاران گناهکار را دوست ندارد .
إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
9 _ حب و بغض خداوند ، تعیین کننده حرکت ها و عملکرد های پیامبر ( ص )
و لاتجدل . .. إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
10 _ حب و بغض خداوند ، باید تعیین کننده خط مشی مؤمنان باشد .
و لاتجدل . .. إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
چون جمله <ان اللّه . ..>، بیان علتی برای <لاتجادل> است و دلالت بر این دارد که دوستی و دشمنی خدا باید میزان حرکتها و توقفها قرار گیرد.
ص: 118
11 _ حب و بغض خداوند ، معیار سنجش و ارزیابی عملکردها
و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 9
9 - انسان ها ، به جلب محبت خداوند علاقه مندند . *
إنّه لایحبّ الک_فرین
ذکر این نکته که هر کس کافر است، از محبت خداوند محروم است به منظور این است که انسان ها، ترغیب شوند تا به ایمان و عمل صالح روی بیاورند و این، وقتی اثربخش است که انسان ها، به جلب محبت خداوند علاقه ای داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 13
13 - محبت و قهر خدا ، از ملاک های ارزشگذاری اَعمال و رفتار است .
لاتصعّر . .. و لاتمش ... إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
از این که لقمان، برای تبیین ضد ارزش بودن تکبر، به این ملاک تمسک جسته است، استفاده می شود که محبت خداوند و متقابلاً قهر وی در شایسته بودن اَعمال و یا عدم آن نقش اساسی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 16
16 _ خداوند اسرافکاران را از محبت خویش محروم ساخته است.
إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 23 - 5،6،7
5- مستکبران ، از محبت خداوند محرومند .
إنه لایحبّ المستکبرین
6- منکران عالم آخرت ، محروم از محبت خداوند
فالذین لایؤمنون بالأخره قلوبهم منکره و هم مستکبرون . .. إنه لایحبّ المستکبرین
7- منکران حق ، از محبت خداوند محرومند .
فالذین لایؤمنون بالأخره قلوبهم منکره و هم مستکبرون . .. إنه لایحبّ المستکبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 6
6 - خیانت کاران ناسپاس ، محروم از حمایت و محبت خداونداند .
ص: 119
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 16
16 - انسان های مغرور و سرمست ، محروم از لطف و محبت خداوند
إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 27
27 - فسادگران ، از لطف و محبت خداوند محروم اند .
و لاتبغ الفساد فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 6
6 - کافران ، از مهر و محبت خداوند ، محروم اند .
إنّه لایحبّ الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 7
7 - خودْبزرگ بینانِ فخرفروش ، از محبت و لطف الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
<مختال> به معنای تکبر است (قاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 40 - 10،11
10 - ظالمان و متجاوزان ، محروم از محبت الهی
إنّه لایحبّ الظ_لمین
11 - مجریان احکام الهی ، در صورت زیاده روی از حد عدالت و مقابله به مثل ، خود ستمگر و محروم از محبت خدا خواهند بود .
جزؤا سیّئه سیّئه مثلها . .. إنّه لایحبّ الظ_لمین
ممکن است <إنّه لایحبّ الظالمین> ناظر به قانون مقابله به مثل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 7،8
7 - تجاوزگران ، از محبت خداوند محرومند .
إن اللّه لایحب المعتدین
8 - مجاهدان ، در صورتی که از حدود الهی در جنگ تجاوز کنند و یا حقوق دشمنان را رعایت ننمایند ، از محبت خداوند
ص: 120
محروم خواهند شد .
إن اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 6
6 _ گردنکشان و متجاوزان ، از محبت خدا محرومند .
إنه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 7،8
7 _ اسراف کنندگان از محبت خداوند محرومند.
إنه لایحب المسرفین
8 _ زیاده روی در زینت دادن خویش، و اسراف در خوردن و آشامیدن، موجب محرومیت از محبت خداوند است.
خذوا زینتکم . .. و لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 10
10 _ محرومیت مسلمانان از محبت خداوند ، در صورت ایجاد روابط دوستانه با کافران
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه بقوم یحبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 37،38،40
37 _ مفسده جویان ، محروم از جلب محبت الهی
و اللّه لایحب المفسدین
38 _ مفسده جویی یهود ، عامل محرومیت آنان از محبت خداوند
و یسعون فی الارض فساداً و اللّه لایحب المفسدین
40 _ دستیابی آدمی به محبت خداوند و محرومیت از آن ، وابسته به عملکرد خود اوست .
و اللّه لایحب المفسدین
جمله < و اللّه لایحب المفسدین> می رساند که خداوند بی دلیل کسی را از محبت خویش محروم نمی سازد، همانگونه که به گزاف کسی را مورد محبت خویش قرار نخواهد داد، بلکه ریشه و اساس آن، نوع عملکرد آدمی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 18،19،20،21
18 _ تجاوزکاران از محبت خداوند محروم اند .
ص: 121
إنّ اللّه لایحب المعتدین
19 _ افراط و تفریط در بهره جویی از مواهب پاکیزه و حلال الهی ، عامل محرومیت از محبت خداوند
لاتحرموا . .. و لاتعتدوا إنّ اللّه لایحب المعتدین
20 _ ارتکاب محرمات موجب محروم شدن از محبت الهی
لاتعتدوا إنّ اللّه لایحب المعتدین
برداشت فوق بر این اساس است که <لاتعتدوا> _ چنانچه توضیح آن گذشت _ نهی از ارتکاب محرمات باشد.
21 _ عملکرد آدمی زمینه ساز جلب محبت خداوند و یا محرومیت از آن
إنّ اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 7
7 _ روی گردانی از نیایش و تضرع در برابر خدا ، گردنکشی و موجب محرومیت از محبت الهی است .
ادعوا ربکم . .. إنه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 7،9
7 _ پیمان شکنان و کسانی که در اندیشه شکستن پیمان های خویشند ، خائن و محروم از محبت خداوند هستند .
إن اللّه لایحب الخائنین
برداشت فوق بر این اساس است که جمله <إن اللّه . .. > تعلیل برای <فانبذ إلیهم> باشد ; یعنی کسانی که در صدد پیمان شکنی هستند، خائنند و چون خداوند خائنان را دوست ندارد، تو ای پیامبر(ص) موظف هستی معاهده آنان را لغو کنی تا راه برای نبرد با آنان باز شود.
9 _ خیانت ، حتی نسبت به کافران ، امری ناروا و در پی دارنده محرومیت از محبت خدا
فانبذ إلیهم علی سواء إن اللّه لایحب الخائنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 125 - 11
11 _ پیروی از آیین ابراهیم ( ع ) ( دین حنیف ) ، موجب برخوردار شدن از محبت خداوند
و اتبع مله إبرهیم حنیفاً و اتخذ اللّه إبرهیم خلیلا
در صورتی که آیین پیراسته از انحراف، باعث دستیابی ابراهیم به مقام دوستی خدا شده باشد، پیروی از آن آیین، برای دیگران نیز می تواند چنان تأثیری داشته باشد و آنان را چون ابراهیم به مقام دوستی خداوند ارتقا دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 32
32 _ عفو و گذشت ، مایه جلب محبت خداوند
ص: 122
فاعف عنهم و اصفح إنّ اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 27
27 _ تواضع در برابر اهل ایمان ، سرافرازی در قبال کافران ، جهاد در راه خدا و بی اعتنایی به ملامت دشمنان ، مایه جلب محبت الهی
یحبهم و یحبونه اذله علی المؤمنین . .. و لایخافون لومه لائم
به نظر می رسد صفات یاد شده پس از <یحبهم و یحبونه> در ارتباط با <یحبهم> بیانگر علت است ; یعنی چون دارای این صفات هستند، خداوند آنها را دوست دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 21
21 _ عملکرد آدمی زمینه ساز جلب محبت خداوند و یا محرومیت از آن
إنّ اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 90 - 9
9_ آمرزش گناه استغفارکنندگان و باریافتن سالکان به درگاه الهی ، پرتوی از رحمت ، مهربانی و محبت خداوند به بندگان است .
واستغفروا ربکم ثم توبوا إلیه إن ربی رحیم ودود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 56 - 1
1 - مال و فرزند بسیار ، نشانه لطف و مهر خداوند در دیدگاه شرک پیشگان مرفه صدراسلام
أیحسبون . .. من مال و بنین . نسارع لهم فی الخیرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 78 - 4
4 - خالقیت و هدایت گری خدا ، جلوه دوستی و مهر و محبت او به خلق
فإنّهم عدوٌّ لی إلاّ ربّ الع_لمین . الذی خلقنی فهو یهدین
جمله <الذی خلقنی. ..> تعلیل بر آیه پیش و دلیل برای دوست بودن خدا برای انسان است.
محبوب
ص: 123
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 32 - 7
7 - خدا ، محبوب ترین محبوب ها نزد انسان های الهی
إنّی أحببت حبّ الخیر عن ذکر ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 9 - 6
6_ علاقه آدمی به محبوب شدن ، می تواند وی را برای رسیدن به این مقصود ، به قتل و جنایت وادار کند .
اقتلوا یوسف . .. یخل لکم وجه أبیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 276 - 10
10 _ انفاق ، عامل جلب محبّت خداوند است و انفاق کنندگان محبوب او هستند .
یمحق اللّه الرّبوا و یربی الصّدقات و اللّه لا یحب کلّ کفّار اثیم
محرومیّت رباخوار از محبّت الهی، به قرینه مقابله بین ربا و صدقه، حاکی است که انفاق کننده محبوب خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 7
7 - خداوند محبوبترین حقیقت هستی ، در نزد مؤمنان موحد است .
و الذین ءامنوا أشد حباً اللّه
مقصود از <الذین ءامنوا> - به قرینه فراز قبل و نیز آیات گذشته - موحدانی هستند که تنها خداوند را عبادت می کنند و هیچ کس و هیچ چیز را همانند او نمی دانند. <أشد> افعل تفضیل است و مفضل علیه آن ذکر نشده تا شامل هر چیز و هر کس بشود.
محبوبان
ص: 124
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 29
29 _ عشق به خدا و محبوب وی شدن ، عطیه و فضلی خدادادی است .
یحبهم و یحبونه . .. ذلک فضل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 47 - 6
6- استغفار پیامبران و بندگان گران قدر خداوند برای دیگران ، دارای اثر ویژه و مقرون به اجابت است .
سأستغفر لک ربّی إنّه کان بی حفیًّا
اگر حضرت ابراهیم(ع) به این جهت وعده استغفار می دهد، که مطمئن است استغفار او تأثیر مخصوص دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 47 - 6
6- استغفار پیامبران و بندگان گران قدر خداوند برای دیگران ، دارای اثر ویژه و مقرون به اجابت است .
سأستغفر لک ربّی إنّه کان بی حفیًّا
اگر حضرت ابراهیم(ع) به این جهت وعده استغفار می دهد، که مطمئن است استغفار او تأثیر مخصوص دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 88 - 12
12 - بهره گیری از شخصیت های محبوب جامعه و وابسته نشان دادن افکار و رفتار خویش به آنان ، از ترفند های رهبران ضلالت است .
فقالوا ه_ذا . .. إل_ه موسی فنسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 72 - 5
ص: 125
5- سوگند به جان افراد عزیز و ارزشمند برای اثبات حق و حقیقت ، امری مشروع و جایز
لعمرک إنهم . .. یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 163 - 1
1 _ جویندگان خشنودی الهی دارای پایه ها و منزلت های متفاوت و گوناگون در پیشگاه خداوند
افمن اتّبع رضوان اللّه . .. هم درجات عند اللّه
در برداشت فوق، ضمیر <هم> تنها به جویندگان رضایت الهی برگردانده شده است ; به قرینه کلمه <درجات> که غالباً و به طور حقیقت در منزلتهای رفیع به کار برده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 33
33 _ مشیت الهی ، سرچشمه فضیلت ها و ویژگی های محبوبان خداوند
ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 163 - 4
4 _ جویندگان رضایت الهی ، خود به مثابه درجات و منزلت های متعالی در پیشگاه خداوند هستند .
افمن اتّبع رضوان اللّه . .. هم درجات عند اللّه
برداشت فوق مبتنی بر ظاهر جمله <هم درجات> است، بدون اینکه مضاف (ذو) و یا ادات تشبیه مقدّر گرفته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 10،11،12
10 _ نیکوکاران ، محبوب خداوند هستند .
و اللّه یحبّ المحسنین
11 _ پیکارگران شکیبا و نیایشگران به درگاه خدا ، نیکوکار و محبوب خداوند هستند .
ص: 126
و کایّن من نبیّ قاتل . .. ربّنا ... و اللّه یحبّ المحسنین
12 _ معتقدین به خدایی بودن پیروزی ها و جویندگان بخشایش الهی ، از نیکوکاران و محبوبان خدا هستند .
ربّنا اغفر لنا . .. و ثبّت اقدامنا و انصرنا علی القوم الکافرین ... و اللّه یحبّ
کلمه <المحسنین> پس از آیات گذشته بیانگر این معناست که دارندگان ویژگیهای شمرده شده، مصداق محسنان هستند و از جمله آن ویژگیها، اعتقاد به ربوبیت خداوند و باور به خدایی بودن پیروزیهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 222 - 16،21،22
16 _ خداوند ، توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد .
ان اللّه یحب التوابین و یحب المتطهرین
21 _ خداوند کسانی را که از گناه آمیزش در حال حیض توبه کنند ، دوست دارد
فاعتزلوا النساء فی المحیض . .. ان اللّه یحب التوابین
22 _ خداوند پرهیزکنندگان از آمیزش در حال حیض را دوست دارد .
فاعتزلوا النساء فی المحیض . .. ان اللّه ... و یحب المتطهرین
از مصادیق پاکیزگان، به مقتضای ارتباط صدر و ذیل آیه، پرهیزکنندگان از آمیزش در ایام حیض می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 13
13 _ مؤمنانِ دارای اعمال صالح ، محبوب خدا هستند .
و اللّه لا یحبّ الظالمین
بنابراینکه جمله <و اللّه لا یحبّ الظالمین>، تعلیل برای جمله <فاما الذین کفروا> و <و اما الذین امنوا> باشد که از آن چنین استفاده می شود که کافران به علّت ظلم، مبغوض خدا هستند. و مفهوم آن، این است که مؤمنان دارایِ عمل صالح، محبوب خدایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 6،10
6 _ متّقین ، محبوب خدا هستند .
فانّ اللّه یحب المتّقین
10 _ اهل کتاب چنانچه وفای به عهد نمایند و تقوا پیشه کنند ، محبوب خدا هستند .
و من اهل الکتاب . .. بلی من اوفی بعهده و اتقی فانّ اللّه یحب المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 30،31
30 _ خداوند دوستدار آنانکه بر او توکّل کنند .
ص: 127
انّ اللّه یحبّ المتوکّلین
31 _ توکّل بر خداوند از عوامل جلب محبّت الهی
انّ اللّه یحبّ المتوکّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 39 - 11
11 - دشمنان خداوند نیز ممکن است ناخواسته در جهت مصالح انسان های محبوب خداوند قرار گیرند .
یأخذه عدوّ لی و عدوّ له
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 93 - 21
21 _ محبوب خداوند شدن ، رستگاری است . *
لعلکم تفلحون . .. و اللّه یحب المحسنین
چون در آیه 90 حصول فلاح را در گرو اجتناب از شراب و قمار و . .. شمرد و آنگاه در آیه مورد بحث پرهیز از شراب و قمار و ... را مرحله ای برای رسیدن به حب الهی دانست. می توان نتیجه گرفت که حب الهی رستگاری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 84 - 8
8_ گریستن و اندوهگین شدن در فراق عزیزان و تأسف خوردن بر دوری آنان ، با مقام نبوت ناسازگار نیست .
قال ی_أسفی علی یوسف وابیضت عیناه من الحزن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 84 - 8
8_ گریستن و اندوهگین شدن در فراق عزیزان و تأسف خوردن بر دوری آنان ، با مقام نبوت ناسازگار نیست .
قال ی_أسفی علی یوسف وابیضت عیناه من الحزن
ص: 128
محبوبان خدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 195 - 13
13 - خداوند دوستدار نیکوکاران است .
إن اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 125 - 7،9،10،11
7 _ حضرت ابراهیم ( ع ) ، برگزیده شده از سوی خداوند به عنوان دوست
و اتخذ اللّه إبرهیم خلیلا
9 _ کسانی را که خداوند به دوستی خویش برگزید ، بهترین الگو برای پیروی مردم هستند .
و اتبع مله إبرهیم حنیفاً و اتخذ اللّه إبرهیم خلیلا
جمله <اتخذ اللّه . ..> به منزله علت برای <اتبع مله ابراهیم>، است.
10 _ پرهیز ابراهیم ( ع ) از انحراف و گرایش به باطل ، دلیل گزینش وی به دوستی خداوند
مله إبرهیم حنیفاً و اتخذ اللّه إبرهیم خلیلا
بنابراین که وصف <حنیفاً> زمینه چینی باشد برای <و اتخذ اللّه . ..> ; یعنی چون ابراهیم پیراسته از کجی و انحراف بود، خداوند او را به دوستی خویش برگزید.
11 _ پیروی از آیین ابراهیم ( ع ) ( دین حنیف ) ، موجب برخوردار شدن از محبت خداوند
و اتبع مله إبرهیم حنیفاً و اتخذ اللّه إبرهیم خلیلا
در صورتی که آیین پیراسته از انحراف، باعث دستیابی ابراهیم به مقام دوستی خدا شده باشد، پیروی از آن آیین، برای دیگران نیز می تواند چنان تأثیری داشته باشد و آنان را چون ابراهیم به مقام دوستی خداوند ارتقا دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 30
30 _ خداوند ، محسنین ( نیکوکاران ) را دوست می دارد .
إنّ اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 18 - 1،15
1 _ یهودیان و مسیحیان خود را پسران خدا و محبوب پیشگاه او می پندارند .
و قالت الیهود و النصری نحن ابنؤا اللّه و احبؤه
15 _ همسانی و همگونی یهود و نصارا با دیگر انسان ها ، دلیل نادرستی پندار آنان بر محبوبیت و تقرب در پیشگاه خداوند
نحن ابنؤا اللّه و احبؤه . .. بل انتم بشر ممن خلق
ص: 129
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 42 - 18
18 _ خداوند ، دوستدار عدالت پیشگان
إنّ اللّه یحب المقسطین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 39
39 _ محبوب خدا بودن ، معیاری برای ارزشیابی انسان ها وعملکردشان
و اللّه لایحب المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 93 - 18
18 _ خداوند دوستار محسنان و نیکوکاران
و اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 26 - 5
5 _ آراسته ساختن خویش با پوشاکهای زیبا، مطلوب و محبوب خداوند است.
قد أنزلنا علیکم . .. و ریشا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 2
2 _ جمال و آراستگی ظاهر به هنگام نماز و عبادت، محبوب خداوند است.
خذوا زینتکم عند کل مسجد
برداشت فوق بر این اساس است که کلمه <مسجد> اسم زمان و یا اسم مکان، و نه خصوص مساجد رسمی، باشد. در این صورت مراد از سجده، پرستش خدا و خضوع در برابر اوست که نماز و پیشانی بر خاک ساییدن مصداق تام و جلوه کامل آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 4 - 16
16 _ تقواپیشگان ، محبوبان خدا هستند .
إنّ اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 7 - 14
14 _ تقواپیشگان ، محبوبان خدایند .
إن اللّه یحب المتقین
ص: 130
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 43 - 3
3 _ پیامبر ( ص ) ، برخوردار از لطف و محبت ویژه خداوند
عفا اللّه عنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 85 - 2
2 _ برخورداری انسان از مال و اولاد فراوان ، نشانه سعادتمندی و محبوبیت وی نزد خدا نیست .
و لاتعجبک أمولهم و أولدهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 108 - 14
14 _ خداوند ، دوستدار جویندگان پاکی و طهارت است .
رجال یحبون أن یتطهروا و اللّه یحب المطهرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 62 - 7
7 _ از رسول خدا ( ص ) روایت شده است : < قال اللّه تعالی : حقت محبتی للمتحابین فیّ و حقت محبتی للمتزاورین فیّ و حقت محبتی للمتجالسین فیّ ، الذین یعمرون مساجدی بذکری و یعلمون الناس الخیر و یدعونهم إلی طاعتی أولئک اولیائی الذین أظلمهم فی ظل عرشی و أسکنهم فی جواری و آمنهم من عذابی و أدخلهم الجنه فبل الناس بخمس مأه عام . . . ثم قرء نبی اللّه : < ألا إن اولیاء اللّه لا خوف علیهم و لا هم یحزنون > ;
خدای تعالی فرمود: محبت من ثابت و حتمی است برای کسانی که در راه من، با یکدیگر دوستی می کنند و به دیدن یکدیگر می روند و با یکدیگر همنشینی دارند. کسانی که مساجد مرا به وسیله ذکر من آباد می کنند و خوبیها را به مردم می آموزند و آنان را به طاعت من دعوت می کنند، اینانند اولیای من که آنان را در سایه عرش خود جای می دهم و در جوار خود ساکن می سازم و از عذاب خود ایمن می کنم و پانصد سال قبل از مردم، آنان را وارد بهشت می نمایم ... سپس پیغمبر (ص) این آیه را تلاوت فرمود: ألا إن أولیاء اللّه ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 4
4- یحیی ( ع ) از مقربان درگاه خداوند و محبوب او بود .
و حنانًا من لدنّا
در باره مهر اعطایی به حضرت یحیی(ع) چهار تصور وجود دارد که وصف <حناناًمن لدنّا> با تمام آنها سازگار است: مهر خداوند یا مردم به یحیی(ع) و مهر آن حضرت به خداوند یا مردم، دربرداشت یاد شده، مهرورزی خداوند به آن حضرت مورد نظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 131
17 - حجرات - 49 - 9 - 14
14 - خداوند ، دوستدار انصاف پیشگامانِ عدالت خواه
إنّ اللّه یحبّ المقسطین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 4
4 - خداوند ، دوستدار عدالت پیشگان
إنّ اللّه یحبّ المقسطین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 1
1 - مجاهدان راه خداوند ، محبوبان او هستند .
إنّ اللّه یحبّ الذین یق_تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 3 - 4
4 - ابراهیم و اسماعیل ( ع ) ، پدر و فرزندی ارجمند در پیشگاه خداوند
و والد و ما ولد
سوگند خداوند بر عظمت چیزی دلالت دارد که به آن سوگند یاد شده است. نکره آمدن <والد> نیز برای تعظیم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 3 - 4
4 - خداوند ، هرگز از پیامبر ( ص ) ناراحت نشد و بر آن حضرت خشم نکرد .
و ما قلی
<قِلی> (مصدر <قَلی>); یعنی، شدت تنفّر و مبغوض داشتن. (مفردات)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 47 - 6
6- استغفار پیامبران و بندگان گران قدر خداوند برای دیگران ، دارای اثر ویژه و مقرون به اجابت است .
سأستغفر لک ربّی إنّه کان بی حفیًّا
اگر حضرت ابراهیم(ع) به این جهت وعده استغفار می دهد، که مطمئن است استغفار او تأثیر مخصوص دارد.
ص: 132
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 47 - 6
6- استغفار پیامبران و بندگان گران قدر خداوند برای دیگران ، دارای اثر ویژه و مقرون به اجابت است .
سأستغفر لک ربّی إنّه کان بی حفیًّا
اگر حضرت ابراهیم(ع) به این جهت وعده استغفار می دهد، که مطمئن است استغفار او تأثیر مخصوص دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 163 - 1
1 _ جویندگان خشنودی الهی دارای پایه ها و منزلت های متفاوت و گوناگون در پیشگاه خداوند
افمن اتّبع رضوان اللّه . .. هم درجات عند اللّه
در برداشت فوق، ضمیر <هم> تنها به جویندگان رضایت الهی برگردانده شده است ; به قرینه کلمه <درجات> که غالباً و به طور حقیقت در منزلتهای رفیع به کار برده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 163 - 4
4 _ جویندگان رضایت الهی ، خود به مثابه درجات و منزلت های متعالی در پیشگاه خداوند هستند .
افمن اتّبع رضوان اللّه . .. هم درجات عند اللّه
برداشت فوق مبتنی بر ظاهر جمله <هم درجات> است، بدون اینکه مضاف (ذو) و یا ادات تشبیه مقدّر گرفته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 222 - 16،21،22
16 _ خداوند ، توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد .
ان اللّه یحب التوابین و یحب المتطهرین
21 _ خداوند کسانی را که از گناه آمیزش در حال حیض توبه کنند ، دوست دارد
فاعتزلوا النساء فی المحیض . .. ان اللّه یحب التوابین
22 _ خداوند پرهیزکنندگان از آمیزش در حال حیض را دوست دارد .
فاعتزلوا النساء فی المحیض . .. ان اللّه ... و یحب المتطهرین
از مصادیق پاکیزگان، به مقتضای ارتباط صدر و ذیل آیه، پرهیزکنندگان از آمیزش در ایام حیض می باشد.
ص: 133
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 13
13 _ مؤمنانِ دارای اعمال صالح ، محبوب خدا هستند .
و اللّه لا یحبّ الظالمین
بنابراینکه جمله <و اللّه لا یحبّ الظالمین>، تعلیل برای جمله <فاما الذین کفروا> و <و اما الذین امنوا> باشد که از آن چنین استفاده می شود که کافران به علّت ظلم، مبغوض خدا هستند. و مفهوم آن، این است که مؤمنان دارایِ عمل صالح، محبوب خدایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 6،10
6 _ متّقین ، محبوب خدا هستند .
فانّ اللّه یحب المتّقین
10 _ اهل کتاب چنانچه وفای به عهد نمایند و تقوا پیشه کنند ، محبوب خدا هستند .
و من اهل الکتاب . .. بلی من اوفی بعهده و اتقی فانّ اللّه یحب المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 30،31
30 _ خداوند دوستدار آنانکه بر او توکّل کنند .
انّ اللّه یحبّ المتوکّلین
31 _ توکّل بر خداوند از عوامل جلب محبّت الهی
انّ اللّه یحبّ المتوکّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 39 - 11
11 - دشمنان خداوند نیز ممکن است ناخواسته در جهت مصالح انسان های محبوب خداوند قرار گیرند .
یأخذه عدوّ لی و عدوّ له
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 93 - 21
21 _ محبوب خداوند شدن ، رستگاری است . *
لعلکم تفلحون . .. و اللّه یحب المحسنین
ص: 134
چون در آیه 90 حصول فلاح را در گرو اجتناب از شراب و قمار و . .. شمرد و آنگاه در آیه مورد بحث پرهیز از شراب و قمار و ... را مرحله ای برای رسیدن به حب الهی دانست. می توان نتیجه گرفت که حب الهی رستگاری است.
محبوبیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 39 - 17،18
17 - محبوبیت موسی ( ع ) در دل فرعونیان ، زمینه رشد و نمو او با مراقبت کامل خداوند
و لتصنع علی عینی
<لتصنع> بیانگر علت است برای آنچه از سیاق کلام به دست می آید; یعنی، <و لتصنع علی عینی فعلت ذلک; آنچه انجام دادم به خاطر این بود که با مراقبت کامل من ساخته شوی>. صنیع و صنیعه (ریشه اشتقاقی <لتصنع>) به شخصی گفته می شود که تربیت شده دیگری باشد. هم چنین به معنای عطا، کرامت و احسان نیز آمده است (لسان العرب).
18 - محبوبیت موسی ( ع ) در دل ها و در دربار فرعون ، مایه احترام به موسی ( ع ) و موجب خدمت فراوان به او شده بود .
و ألقیت علیک محبّه منّی و لتصنع علی عینی
چنانچه <صنیعه> (ریشه اشتقاقی <لتصنع>) به معنای احسان و کرامت باشد، مفاد <لتصنع. ..> چنین می شود: محبت تو را در قلب دیگران قرار دادم تا با مراقبت کامل من، مورد احترام و احسان آنان قرار گیری.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 80 - 5
5 - تأثیر احسان و نیکوکاری در اجابت دعا ، بقای نسل و نام نیک ، تقرب به پیشگاه خداوند و محبوبیت در میان خلق
و لقد نادینا نوح فلنعم المجیبون . .. سل_م علی نوح فی الع_لمین . إنّا کذلک نجزی ا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 10
10- تقوا و پرهیزکاری یحیی ( ع ) ، زمینه ساز برخورداری وی از حکمت ، محبت الهی و تکامل معنوی بود .
و حنانًا من لدنّا و زکوه و کان تقیًّا
با توجه به تفاوت سیاق <و کان تقیّاً> با تعابیر قبلی آیه (و آتیناه الحکم. ..) که در این جا تقوا را به خود یحیی نسبت داده و در آن موارد حکم، حنان و زکات را به خدا، روشن می شود که تقوا به عنوان عمل نفسی یحیی، زمینه ساز برخورداری وی از عطایای الهی بوده است.
ص: 135
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 93 - 19
19 _ محبوبیت آدمی در پیشگاه خداوند در گرو رعایت تقوا ، ایمان ، انجام اعمال صالح به وجه احسن آن
إذا ما اتقوا و ءامنوا و عملوا الصلحت . .. و احسنوا و اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 96 - 1
1- ایمان و عمل صالح موجب نفوذ محبوبیت شخص مؤمن در دل های مردم است .
إنّ الذین ءامنوا . .. سیجعل لهم الرحمن ودًّا
<ودّ> به معنای میل و محبت است. و مراد از آن، به قرینه <لهم>، محبتی است که خداوند برای مؤمنان در دل های دیگران قرار می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 27 - 6
6 - ایمان قوی مردم دور و نزدیک ، به حضرت ابراهیم ( ع ) و نفوذ و محبوبیت شدید آن حضرت در میان آنان
و أذّن فی الناس بالحجّ یأتوک رجالاً و علی کلّ ضامر
استقبال مردم دور و نزدیک از دعوت حضرت ابراهیم(ع) و هجوم آنان برای زیارت کعبه به صورت پیاده و سواره، نشان از آشنایی آنها با شخصیت والای آن حضرت و محبوبیت او در میان آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 36 - 8
8- رهروان حضرت ابراهیم ( ع ) ، مانند جزیی از اعضای خانواده او و محبوب اویند .
فمن تبعنی فإنه منّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 1 - 12
ص: 136
12 _ محبوبیّت و عظمت خداوند نزد همگان ، حتی اعراب در زمان جاهلیّت
و اتّقوا اللّه الّذی تسآءلون به
درخواست مردم از یکدیگر با نام خدا (تو را به خدا چنین کن)، که مفهوم جمله <تساءلون به> می باشد، نشانه محبوبیّت و عظمت نام خدا نزد مخاطبان است ; که از جمله مخاطبان، اعراب دوران جاهلیّت هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 96 - 1،2،7
1- ایمان و عمل صالح موجب نفوذ محبوبیت شخص مؤمن در دل های مردم است .
إنّ الذین ءامنوا . .. سیجعل لهم الرحمن ودًّا
<ودّ> به معنای میل و محبت است. و مراد از آن، به قرینه <لهم>، محبتی است که خداوند برای مؤمنان در دل های دیگران قرار می دهد.
2- محبوبیت در دل های مردم ، از جمله پاداش های خداوند به مؤمنان دارای کردار نیک .
إنّ الذین ءامنوا . .. سیجعل لهم الرحمن ودًّا
7- محبوبیت یافتن مؤمنان نیک کردار در دل ها ، جلوه ای از رحمت گسترده خداوند است .
إنّ الذین ءامنوا . .. سیجعل لهم الرحمن ودًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 4
4 - خداوند ، دوستدار عدالت پیشگان
إنّ اللّه یحبّ المقسطین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 9 - 14
14 - خداوند ، دوستدار انصاف پیشگامانِ عدالت خواه
إنّ اللّه یحبّ المقسطین
ص: 137
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 12 - 17
17 - < عن إبن عمر قال : سمعت رسول اللّه ( ص ) یقول : حقّاً أقول : لم یکن لقمان نبیّاً و ل_کن کان عبداً کثیر التفکر حسن الیقین أحبّ اللّه فأحبّه و مَنّ علیه بالحکمه . کان نائماً نصف النهار إذ جاءه نداء یا لقمان ! هل لک أن یجعلک اللّه خلیفه فی الأرض تحکم بین الناس بالحقّ فأجاب الصوت إن خیّرنی ربّی قبلت العافیه و لم أقبل البلاء و إن عزم علیّ فسمعاً و طاعه . . . فأعطی الحکمه ;
عبداللّه بن عمر می گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم که می گفت: <به حق می گویم: لقمان، پیامبر نبود، لکن بنده ای بود اهل تفکر، دارای حسن یقین. خدا را دوست داشت و خدا نیز او را دوست داشت و با آموختن حکمت، او را مورد انعام خود قرار داد. در نیمه روز ، خوابیده بود که صدایی شنید: ای لقمان! آیا دوست داری که خداوند، تو را خلیفه خود در زمین قرار دهد تا در میان مردم، به حق قضاوت کنی؟ لقمان در جواب آن صدا گفت: اگر پروردگارم، مرا مخیّر کرده من عافیت را انتخاب می کنم و نه گرفتاری را و اگر بر من واجب می کند، پس سرا پا گوش و مطیع ام>... در این جا به او حکمت داده شد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 4 - 16
16 _ تقواپیشگان ، محبوبان خدا هستند .
إنّ اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 7 - 14
14 _ تقواپیشگان ، محبوبان خدایند .
إن اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 8
8 _ خداوند نوید بخش ظهور مجاهدانی نستوه ، محبوب خدا و دوستدار وی ، متواضع در برابر مؤمنان و سرافراز بر کافران
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. و لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 1
1 - مجاهدان راه خداوند ، محبوبان او هستند .
ص: 138
إنّ اللّه یحبّ الذین یق_تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 195 - 13
13 - خداوند دوستدار نیکوکاران است .
إن اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 134 - 6
6 _ نیکوکاران ، محبوب خدا هستند .
و اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 30
30 _ خداوند ، محسنین ( نیکوکاران ) را دوست می دارد .
إنّ اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 93 - 18
18 _ خداوند دوستار محسنان و نیکوکاران
و اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 43 - 3
3 _ پیامبر ( ص ) ، برخوردار از لطف و محبت ویژه خداوند
عفا اللّه عنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 96 - 4
ص: 139
4- محبوبیت اجتماعی و ایجاد پایگاه در دل های مردم ، وعده خداوند به مسلمانان رنج کشیده صدراسلام
إنّ الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت سیجعل
نزول این آیات در مکه و همچنین ارتباط آن با آیات پیشین _ که حاوی ادعاهای ناروای مشرکان و فشارهای روحی و تبلیغاتی آنان بود _ چنین اقتضا دارد که جمله <سیجعل . ..>، وعده خداوند به محبوب شدن مؤمنان و یافتن پایگاه مناسب اجتماعی در میان مردمان آن عصر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 39 - 21،23
21 - حفظ جان موسی ( ع ) در کودکی ، با طرح افکندن او به آب و القای محبتش در دل فرعونیان و نظارت بر تربیت و رشد او ، نعمت هایی گران سنگ از جانب خداوند به آن حضرت
مننّا علیک مرّه أُخری . .. أن اقذفیه ... و لتصنع علی عینی
23 - < عن أبی جعفر ( ع ) قال کان موسی لایراه أحد إّلا أحبّه و هو قول اللّه : < و ألقیت علیک محبّه منّی > ;
از امام باقر(ع) روایت شده است: موسی به گونه ای بود که هیچ کس او را نمی دید، مگر این که او را دوست می داشت و این است سخن خدا که می فرماید: <و ألقیت علیک محبّه منّی>».
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 96 - 1،2،7
1- ایمان و عمل صالح موجب نفوذ محبوبیت شخص مؤمن در دل های مردم است .
إنّ الذین ءامنوا . .. سیجعل لهم الرحمن ودًّا
<ودّ> به معنای میل و محبت است. و مراد از آن، به قرینه <لهم>، محبتی است که خداوند برای مؤمنان در دل های دیگران قرار می دهد.
2- محبوبیت در دل های مردم ، از جمله پاداش های خداوند به مؤمنان دارای کردار نیک .
إنّ الذین ءامنوا . .. سیجعل لهم الرحمن ودًّا
7- محبوبیت یافتن مؤمنان نیک کردار در دل ها ، جلوه ای از رحمت گسترده خداوند است .
إنّ الذین ءامنوا . .. سیجعل لهم الرحمن ودًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 4
4- یحیی ( ع ) از مقربان درگاه خداوند و محبوب او بود .
ص: 140
و حنانًا من لدنّا
در باره مهر اعطایی به حضرت یحیی(ع) چهار تصور وجود دارد که وصف <حناناًمن لدنّا> با تمام آنها سازگار است: مهر خداوند یا مردم به یحیی(ع) و مهر آن حضرت به خداوند یا مردم، دربرداشت یاد شده، مهرورزی خداوند به آن حضرت مورد نظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 39 - 13
13 - خداوند ، با افاضه محبوبیتی ویژه از جانب خویش به موسی ( ع ) ، او را در نظر هر بیننده ای محبوب و دوست داشتنی ساخته بود .
و ألقیت علیک محبّه منی
<ألقیت> عطف بر <أوحینا> در آیه قبل است. نکره آوردن <محبّه> _ به قرینه مقام مدح _ برای بیان ویژه بودن آن است و قید <منّی> بیانگر منشأ محبوبیت موسی است و می فهماند محبوبیت عطا شده به موسی(ع)، از ذات باری تعالی نشأت گرفته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 85 - 2
2 _ برخورداری انسان از مال و اولاد فراوان ، نشانه سعادتمندی و محبوبیت وی نزد خدا نیست .
و لاتعجبک أمولهم و أولدهم
محبان خدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 7
7- یحیی ( ع ) درپرتو عنایت های خداوند ، دوست دار او و سرشار از اشتیاق به وی بود .
حنانًا من لدنّا
دراین برداشت، وصف <حناناً> بیانگر مهر و محبتی است که خداوند آن رانسبت به خود، به یحیی(ع) عطا فرموده است.
ص: 141
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 26 - 2،3
2 - یادآوری آخرین لحظات زندگی انسان ( هنگام احتضار و حالات تکان دهنده محتضر ) ، از سوی خداوند به کافران و منکران معاد ، برای بیدار کردن آنان از غفلت و مستی
کلاّ إذا بلغت التراقی
3 - یادآوری حالات محتضر در هنگام احتضار ، تأثیرگذار در بیدارگری و غفلت زدایی نسبت به دلبستگان دنیا
بل تحبّون العاجله . .. کلاّ إذا بلغت التراقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 28 - 1
1 - درک نشانه های جدایی کامل از دنیا از سوی محتضر ، پیش از فرا رسیدن لحظه نهایی مرگ وی
و ظنّ أنّه الفراق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 83 - 3
3 - تلاش برای نجات محتضر از مرگ ، هنگامی که جانش به گلو رسیده باشد ، ناموفق و بی ثمر است .
فلولا إذا بلغت الحلقوم
<لولا>ی تحضیضیه در آیه شریفه، برای تعجیز و بیان ناتوانی انسان از نجات دادن شخص محتضر از مرگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 84 - 1
ص: 142
1 - افراد حاضر در کنار محتضر ، تنها نظاره گر جان کندن و ناتوانی از نجات وی از مرگ
فلولا إذا بلغت الحلقوم . و أنتم حینئذ تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 87 - 1
1 - نجات دادن محتضر از مرگ ، هنگامی که جانش به گلو رسیده باشد ، امری غیرممکن است .
فلولا إذا بلغت الحلقوم . .. ترجعونها إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 84 - 3
3 - حضور نزدیکان در کنار شخص به هنگام احتضار وی ، دارای سابقه در تاریخ
إذا بلغت الحلقوم . و أنتم حینئذ تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 4
4 - منافقان مدینه ، از شدت ترس از جنگ ، شبیه محتضر می شدند .
فإذا جاء الخوف رأیتهم ینظرون إلیک تدور أعینهم کالذی یغشی علیه من الموت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 20 - 8
8- نگاه بیماردلان به پیامبر ( ص ) ، پس از نزول آیات جهاد ، نگاهی وحشت زده و محتضرگونه
ینظرون إلیک نظر المغشیّ علیه من الموت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 18 - 1،2،3
1 _ توبه از گناهان ، به هنگام فرارسیدن مرگ ، پذیرفته نخواهد شد .
ص: 143
و لیست التّوبه للذین یعملون السّیّئات حتّی اذا حضر احدهم الموت
2 _ اصرار بر گناه تا لحظه فرارسیدن مرگ ، مانع پذیرش توبه
و لیست التّوبه للذین یعملون السّیّئات حتّی اذا حضر احدهم الموت
جمع آوردن <السیّئات> و نیز بکارگیری فعل مضارع <یعملون>، دلالت بر استمرار گناه و اصرار بر آن دارد.
3 _ عدم پذیرش توبه ( ایمان ) کافر ، در آستانه مرگ
و لیست التّوبه للّذین . .. و لا الّذین یموتون و هُم کفّار
در برداشت فوق <یموتون>، به قرینه <حتّی اذا حضر>، به معنای اشراف بر مرگ گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 30 - 4
4 - < عن أبی جعفر ( ع ) محمّد بن علیّ الباقر ( ع ) أنّه سُئِل عن قول اللّه عزّوجلّ : < و قیل من راق > قال : ذاک قولُ ابن آدم إذا حضره الموتُ قال : هل مِن طبیب ، هل من راق ، قال : < و ظنّ أنّه الفراق > یعنی فراق الأهل و الأحِبّه ، عند ذلک قال : < و التفّت الساق بالساق > قال : التفّت الدنیا بالآخره قال : < إلی ربّک یومئذ المساق > إلی ربّ العالمین یومئذ المصیر ;
از امام باقر(ع) روایت شده که از آن حضرت درباره سخن خدای عزّوجلّ: <و قیل من راق> سؤال شد، فرمود: این سخن فرزند آدم است که وقتی مرگش فرا رسد، گوید: آیا طبیبی هست؟ آیا شفادهنده ای هست؟ مقصود از [جدایی در آیه <و ظنّ أنّه الفراق> ]جدایی از اهل، عیال و دوستان است. از این جا است که خداوند می فرماید: <و التفّت الساق بالساق>; یعنی، دنیا به آخرت پیچیده است و نیز فرمود: <إلی ربّک یومئذ المساق>; یعنی، در این روز بازگشت همه به سوی پروردگار عالمیان است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 85 - 1
1 - قرار داشتن شخص محتضر ، در محضر خداوند و فرشتگان
و نحن أقرب إلیه منکم
ضمیر <نحن> (متکلم مع الغیر) بیانگر حضور فرشتگان نیز هست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 85 - 1
1 - قرار داشتن شخص محتضر ، در محضر خداوند و فرشتگان
ص: 144
و نحن أقرب إلیه منکم
ضمیر <نحن> (متکلم مع الغیر) بیانگر حضور فرشتگان نیز هست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 85 - 2
2 - خداوند و فرشتگان مرگ ، از افراد حاضر در کنار محتضر ، به وی نزدیک تر و به وضع و حال او آگاه تراند .
و نحن أقرب إلیه منکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 85 - 2
2 - خداوند و فرشتگان مرگ ، از افراد حاضر در کنار محتضر ، به وی نزدیک تر و به وضع و حال او آگاه تراند .
و نحن أقرب إلیه منکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 84 - 1
1 - افراد حاضر در کنار محتضر ، تنها نظاره گر جان کندن و ناتوانی از نجات وی از مرگ
فلولا إذا بلغت الحلقوم . و أنتم حینئذ تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 85 - 2
2 - خداوند و فرشتگان مرگ ، از افراد حاضر در کنار محتضر ، به وی نزدیک تر و به وضع و حال او آگاه تراند .
و نحن أقرب إلیه منکم
ص: 145
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 27 - 2
2 - لحظه ناامیدی حاضران بر بستر محتضر و بر زبان آوردن کلمات یأس ، شایان یادآوری برای دلبستگان دنیا
و قیل من راق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 27 - 2
2 - لحظه ناامیدی حاضران بر بستر محتضر و بر زبان آوردن کلمات یأس ، شایان یادآوری برای دلبستگان دنیا
و قیل من راق
ص: 146
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 27 - 5،6
5 - گسستن پیوندهایی که خداوند به برقراری آنها فرمان داده ، امری ناروا و حرام است .
و یقطعون ما أمر اللّه به أن یوصل
<أن> مصدریه و <أن یوصل> بدل برای ضمیر در <به> است و مرجع ضمیر، <ما امر اللّه> می باشد; یعنی: الذی امر اللّه بوصله. مراد از <ما امر اللّه> پیوندهایی نظیر: صله رحم، پیوند ولایت میان اهل ایمان و پیوند ولایت بین پیشوایان بر حق و امت اسلامی است.
6 - فسادگری در زمین از محرمات الهی است .
و یفسدون فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 42 - 4
4 - کتمان حقایق دینی و ایجاد عواملی برای ناشناخته ماندن معارف الهی ، امر نکوهیده و حرام است .
و لاتلبسوا الحق بالبطل و تکتموا الحق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 60 - 18
18 - فسادگری در زمین از محرمات مؤکد است .
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
کلمه <مفسدین> حال برای فاعل <لاتعثوا> است و از آن جا که <لاتعثوا> حاکی از حرمت فسادگری است، <مفسدین> حال مؤکده خواهد بود و دلالت بر تأکید آن تکلیف دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 79 - 2،11،14
2 - ارائه و نشر افکار و اندیشه ها به عنوان کتاب آسمانی و فرمان های الهی ، حرام و گناهی بزرگ و در پی دارنده عذاب الهی است .
فویل للذین . .. ثم یقولون هذا من عند اللّه
ص: 147
11 - درآمد های به دست آمده از راه دین سازی و بدعتگذاری ، حرام و موجب عذاب الهی خواهد شد .
و ویل لهم مما یکسبون
مراد از <ما>ی موصوله در <مما یکسبون> می تواند درآمدهایی باشد که عبارت <لیشتروا به ثمناً قلیلا> آن را بیان داشت و نیز می تواند منظور از آن مطلق اعمال و رفتار ناپسند باشد. برداشت فوق ناظر به احتمال اول است.
14 - حرمت درآمد ها و اموال به دست آمده در مقابل انجام کار های حرام
و ویل لهم مما یکسبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 84 - 6،7
6 - کشتن مؤمنان به آیین الهی ، از محرمات مؤکّد است .
لاتسفکون دماءکم
هر چند آیه بیانگر میثاقهای خدا با بنی اسرائیل است، ولی بیان آن در قرآن، نشانه آن است که رعایت آنها وظیفه همه مخاطبان قرآن می باشد.
7 - بیرون کردن موحدان از کاشانه و دیارشان و آواره ساختن ایشان ، از محرمات مؤکّد الهی است .
و لاتخرجون أنفسکم من دیرکم
جمله <لاتخرجون . ..> (]همکیشان[ خود را از خانه هایشان بیرون نمی کنید) همانند جمله <لاتسفکون ...> جمله خبری است در مقام انشا; یعنی، <... بیرون نکنید>. ایراد جمله خبری در مقام انشا برای رساندن تأکید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 8
8 - حرمت یاری کردن گنهکاران در گناهشان
تظهرون علیهم بالاثم و العدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 102 - 8،31،34
8 - حرمت مخالفت و معارضه با حکومت های الهی
واتبعوا ما تتلوا الشیطین علی ملک سلیمن
31 - جدایی انداختن بین زن و شوهر ، امری نکوهیده و حرام است .
ما یفرقون به بین المرء و زوجه و ما هم بضارین . .. إلا بإذن اللّه
34 - رساندن زیان به مردم با اعمال سحر و نیز آموختن آن به انگیزه مفسده جویی ، حرام و گناهی در حد کفر است .
فلا تکفر فیتعلمون منهما ما یفرقون به بین المرء و زوجه . .. و یتعلمون مایضرهم و ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 169 - 5
5 - اظهار نظر درباره احکام دین ( فتوا دادن ) بدون علم ، امری نکوهیده و حرام است .
و أن تقولوا علی اللّه ما لاتعلمون
ص: 148
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 172 - 5
5 - استفاده از خوراکی های خبیث ( ناپاک و ناملایم با طبع ) حرام است .
کلوا من طیبت ما رزقنکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 1
1 - خوردن مردار ، خون ، گوشت خوک و حیوانی که به نام غیر خدا ذبح شده ، حرام است .
إنما حرم علیکم المیته و الدم و لحم الخنزیر و ما أهل به لغیر اللّه
<اهلال> (مصدر (أهلّ) به معنای بلند کردن صداست و مقصود از آن در آیه - چنانچه اهل تفسیر برآنند - نام بردن است و لام در <لغیر اللّه> برای تعدیه می باشد. بنابراین <ما أهل به لغیر اللّه>; یعنی، حیوانی که ]به هنگام ذبح[ نام غیر خدا بر او برده شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 174 - 19
19 - کسب در آمد از راه های نامشروع ، حرام و موجب عذاب الهی است .
و یشترون به ثمناً قلیلا أولئک . .. لایکلمهم اللّه ... و لهم عذاب الیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 181 - 1
1 - تغییر و تبدیل وصیت میت ، حرام و گناه است .
فمن بدله . .. فإنما إثمه علی الذین یبدلونه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 187 - 1
1 - آمیزش با همسران در برهه ای از عصر بعثت ، حتی در شب های ماه رمضان ، بر روزه داران حرام بود .
أحل لکم لیله الصیام الرفث إلی نسائکم
<رفث> به سخنی که در معنای آمیزش و ترغیب به آن صراحت دارد گفته می شود و در آیه شریفه کنایه از خود آمیزش است (اقتباس از مفردات راغب). متعدی شدن آن به <إلی> و نیز جمله <فالآن باشروهن> قرینه بر این معنای کنایی است. جمله <کنتم تختانون> که حکایت از تحقق تمرد دارد و نیز مفهوم <فالآن باشروهن> دلالت بر این دارند که آمیزش در شبهای رمضان حرام بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 188 - 2،3،9،10
2 - دستیابی به مال و دارایی های دیگران با اسباب باطل ، حرام است .
و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل
کلمه <بینکم> قید برای <أموالکم> است; یعنی، اموالی که در میان شماست و هر کس مالک بخشی از آن است. بنابراین
ص: 149
جمله <لاتأکلوا ...> چنین معنا می شود: نباید هیچ یک از شما مال و دارایی دیگری را با سببی باطل تصرف کند.
3 - پرداخت رشوه به قاضیان ، ناروا و حرام است .
و تدلوا بها إلی الحکام
<تدلوا> عطف بر <تأکلوا> است و لذا مجزوم به <لا>ی ناهیه می باشد; یعنی: و لاتدلوا . .; ادلاء (مصدر تدلوا) به معنای فرستادن دلو در چاه است و در آیه کنایه از وسیله قرار دادن می باشد. بنابراین <تدلوا بها ...>; یعنی، به قاضیان اموالی را نپردازید تا بدین وسیله به اموال مردم چنگ اندازی کنید. گفتنی است که به دست آوردن مال خصوصیتی ندارد و لذا می توان حرمت رشوه را در همه مواردی که حقی ضایع شود استفاده کرد. کلمه <بالأثم> مؤید این حقیقت است.
9 - چنگ اندازی به اموال و دارایی های عمومی ، حرام است .
لتأکلوا فریقاً من أمول الناس بالأثم
مقصود از <أموال الناس> می تواند اموال و داراییهای شخصی افراد باشد، همچنین منظور از آن می تواند اموال عمومی باشد. برداشت فوق ناظر به احتمال دوم است.
10 - پرداخت رشوه به حاکمان ، به منظور دستیابی به اموال عمومی با حکم و قضاوت ایشان ، حرام است .
و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام لتأکلوا فریقاً من أمول الن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 3
3 - تجاوز از مقررات و احکام جهاد ، حرام است .
و قتلوا فی سبیل اللّه . .. و لاتعتدوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 194 - 1
1 - حرمت جنگ در ماه های حرام
الشهر الحرام بالشهر الحرام
ماههای حرام از آن جهت به حرام بودن توصیف شده اند که برخی از اموری که در غیر آنها حلال است، در این ماهها حرام است; از جمله آن امور - به قرینه آیات گذشته - جنگ می باشد. ماههای حرام عبارت است از: رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 195 - 4
4 - حرمت خودکشی و انتخاب طریق و روشی که به هلاکت آدمی می انجامد .
و لاتلقوا بأیدیکم إلی التهلکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 196 - 5
5 _ حرمت تراشیدن سر برای محصور ، قبل از رسیدن قربانی به قربانگاه
و لا تحلقوا رءوسکم حتی یبلغ الهدی مَحِلَّه
ص: 150
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 219 - 4
4 _ حرمت شرابخواری و قمار بازی
یسئلونک عن الخمر و المیسر قل فیهما اثم کبیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 221 - 1،6
1 _ حرمت ازدواج مؤمنان با زنان مشرک ; مگر در صورتی که ایمان بیاورند .
و لا تنکحوا المشرکات حتی یؤمنَّ
6 _ حرمت ازدواج زنان مؤمن با مشرکان ; مگر در صورتی که ایمان بیاورند .
و لا تنکحوا المشرکین حتی یؤمنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 222 - 5،6،7
5 _ حرمت آمیزش با زنان حائض ، تا زمان پاک شدن آنان از حیض
فاعتزلوا النساء فی المحیض و لا تقربوهن حتی یطهرن
گر چه ظاهر جمله <فاعتزلوا النساء> مطلق معاشرت است ; ولی اباحه آمیزش پس از گذشت ایام حیض و غسل که جمله <حتی یطهرن فاذا تطهّرن فاتوهن من حیث> دلالت بر آن دارد، قرینه ای است که آنچه مباح نبوده و اعتزال از آن واجب شده، تنها آمیزش است، نه مطلق معاشرت; و گر نه می فرمود <فاذا تطهرن فعاشروهن>.
6 _ حرمت وَطی در قُبُل ، در ایام حیض
فاعتزلوا النساء فی المحیض
کلمه <محیض> در صدر آیه مصدر است; امّا در جمله <فاعتزلوا النساء من المحیض> اسم مکان می باشد به دلیل تکرار لفظ در حال که اگر هر دو به یک معنا بود، علی القاعده باید دوّمی به صورت ضمیر آورده می شد.
7 _ فلسفه حرمت آمیزش در زمان حیض ، مشقّتبار بودن آن برای زن است .
عن المحیض قل هو اذیً فاعتزلوا النساء فی المحیض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 224 - 1،12
1 _ حرمت دستاویز قراردادن نام خداوند در سوگند حتی در سوگند های صادقانه و کار های خیر
و لا تجعلوا اللّه عُرضهً لایمانکم
با توجه به ظهور نهی و با توجّه به معنای لغوی <عُرضه>، نتیجه این می شود که نباید خدا را در معرض سوگند قرار داد و در هر موقعیّتی از نام خدا برای سوگند استفاده کرد.
12 _ یکی از مصادیق حرمت سوگند خوردن به خدا بر ترک کار های خیر سوگند بر سخن نگفتن با برادر و با مادر است .
و لا تجعلوا اللّه عُرضه لایمانکم
امام باقر (ع) درباره آیه <و لا تجعلوا اللّه عرضه لایمانکم> فرمود: یعنی الرجل یحلف ان لا یکلّم اخاه و ما اشبه ذلک او لا یکلّم امّه
_______________________________
ص: 151
تفسیر عیاشی، ص 112، ج 339 ; نور الثقلین، ج 1، ص 218، ح 836.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 228 - 1
1 _ حرمت ازدواج زنان مطلّقه قبل از به پایان رسیدن سه طُهر ( عِدّه )
و المطلقات یتربصن بانفسهنّ ثلثه قروء
بنابراینکه <قرء>، به معنای طُهر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 229 - 12،21
12 _ هنگام طلاق ، حرام است مالی را که شوهر به زن داده ( مهریّه و . . . ) بازپس گیرد .
و لا یحل لکم أن تأخذوا مما اتیتموهنّ شیئاً
21 _ احکام طلاق ، از حدود الهی ; و تعدی از آن حرام است .
المطلقات یتربصن . .. الطلاق مرّتان ... تلک حدود اللّه فلا تعتدوها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 231 - 4،9
4 _ حرمت رجوع مرد به زن مُطلّقه ، به قصد آزار و اذیّت وی
و لا تمسکوهنّ ضراراً لتعتدوا
9 _ حرمت استهزای آیات الهی
و لا تتّخذوا ایات اللّه هزواً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 235 - 7،11
7 _ حرمت وعده و قرار پنهانی با زنانی که در حال عدّه هستند .
و لکن لا تواعدوهنّ سرّاً
11 _ حرمت انعقاد پیمان ازدواج با زنان در عدّه ، قبل از پایان عدّه آنان
و لا تعزموا عقده النکاح حتی یبلغ الکتاب اجله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 275 - 9
9 _ حکم به حلیّت بیع ( معاملات غیر ربوی ) و حُرمَت ربا ( معاملات ربوی ) ، از جانب خداوند
و احلّ اللّه البیع و حرّم الرّبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 282 - 45
45 _ حرمت زیان رساندن و خیانت نویسنده و گواه مبادلات ، بر طرفین قرارداد
ص: 152
و لا یضارّ کاتب و لا شهید
در صورتی که <لا یضارّ> معلوم باشد و نه مجهول، متعلّق آن، متعاملین خواهند بود. یعنی: لا یضارّ کاتب ولا شهید المتبایعین.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 283 - 6،10
6 _ حرمت خیانت در امانت
فلیؤدّ الّذی اؤتمن امانته و لیتّق اللّه ربّه
10 _ حرمت کتمان شهادت
و لا تکتموا الشّهاده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 2،3
2 _ حرمت و ممنوعیت پذیرش ولایت و سرپرستی کافران ، برای مؤمنان
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء
3 _ حرمت برگزیدن کافران و مقدّم داشتن آنان بر مؤمنان ، در دوستی و ارتباط و ولایت
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 71 - 4
4 _ حرمت کتمان حق و آمیختن آن به باطل
لم تلبسون الحق بالباطل و تکتمون الحق و انتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 130 - 1،5
1 _ حرمت رباخواری با سودی چند برابر ، نسبت به اصل سرمایه
یا ایّها الذین امنوا لا تأکلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفه
کلمه <اضعاف>، جمع <ضِعف> است و <ضِعف>، به معنای یک برابر و <اضعاف> به معنای چند برابر. در آیه فوق، <اضعافاً>، حال برای <الرّبوا> است ; و ظاهراً چندین برابر شدن، در مقایسه با اصل سرمایه است.
5 _ حرمت هر گونه تصرف در اموال ربوی
لا تأکلوا الرّبوآ
مراد از <اکل> (خوردن) در آیه مورد بحث، مطلق تصرفات است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 161 - 9
9 _ حرمت خیانتکاری
و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه ثمّ توفّی کلّ نفس ما کسبت
ص: 153
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 180 - 17
17 _ حرمت بخلورزی و نکوهش شدید خداوند از بخیلان
و لا یحسبنّ . .. سیطوّقون ما بخلوا به یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 2 - 4،5
4 _ حرمت تبدیل و تعویض اموال مرغوب یتیم ، به اموال غیرمرغوب
و اتوا الیتامی اموالهم و لا تتبدّلوا الخبیث بالطّیّب
5 _ حرمت تصرف غاصبانه در اموال یتیمان
و اتوا الیتامی اموالهم . .. و لا تاکلوا اموالهم الی اموالکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 6 - 9،10
9 _ حرمت اسراف و سوء استفاده اولیا از اموال یتیمان
اموالهم و لا تاکلوها اسرافاً و بداراً ان یکبروا
10 _ برداشت از اموال یتیم در قبال خدمت به وی ، بر ولیّ ثروتمند حرام است .
و من کان غنیّاً فلیستعفف
برخی برآنند که مراد از تصرف و بهره گیری از اموال یتیم، بهره هایی است که ولیّ و سرپرست یتیمان به عنوان کارمزد از اموال یتیم می گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 10 - 1
1 _ حرمت تصرف ظالمانه و ناروا در اموال یتیمان
انّ الّذین یاکلون اموال الیتامی ظلماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 19 - 1،4،5،6،8،18
1 _ حرمت ارث بردن مرد از همسری که خوشایند او نبوده ، ولی تنها به خاطر ارث بردن با او زندگی کرده است .
یا ایّها الّذین امنوا لا یحلّ لکم ان ترثوا النّساء کرهاً
در برداشت فوق <النّساء> به معنای همسران گرفته شده است.
4 _ به ارث بردن زنان ، حرام و امری ناخوشایند است . *
لا یحلّ لکم ان ترثوا النّساء کرهاً
در برداشت فوق <النّساء> به معنای زنان، نه همسران، و <کرهاً>، مفعول مطلق برای فعلی مقدّر گرفته شده است ; مثل <اکرهوه کرها>. یعنی چنین کاری (به ارث بردن زنان) را ناپسند بشمارید.
5 _ حرمت به ارث بردن زنان ، به دلیل کراهت آنان
ص: 154
لا یحلّ لکم ان ترثوا النّساء کرهاً
بنابر اینکه <کرهاً> به معنای <کارهات> و حالِ برای <النساء> باشد. یعنی زنان را به ارث نبرید در حالی که آنان از این کار کراهت دارند. لازم به ذکر است که بر این مبنا، <کرهاً> قید توضیحی غالبی است. یعنی زنان غالباً از این کار کراهت دارند.
6 _ حرمت منع کردن زنان از ازدواج به طمع ارث بردن از آنان *
لا یحلّ لکم ان ترثوا النّساء کرهاً
این برداشت بر این اساس است که مراد از <النّساء>، مطلق زنان باشد. (مانند دختر و خواهر و ... ) نه همسران. و مقصود از <اَنْ ترثوا> به ارث بردن اموال ایشان باشد. بنابراین معنای آیه، حرمت بازداشتن زنان از ازدواج به طمع ارث بردن از اموال ایشان است. زیرا در صورت ازدواج، اکثر اموال زن با مرگ او، به فرزندان و شوهرش منتقل می شود.
8 _ حرمت سختگیری مرد بر همسر خویش به انگیزه پس گیری حتی بخشی از مهریه
و لا تعضلوهنّ لتذهبوا ببعض ما اتیتموهنّ
<لا تعضلوهنّ> از <عضل> به معنای سختگیری است. مراد از <ما اتیتموهنّ>، مهریه ای است که مردان به همسران خویش می دهند.
18 _ حرمتِ نگهداشتن و آزار رساندن به همسری که برای ادامه زندگی مورد نیاز مرد نیست ، به منظور گرفتن بخشی از اموال وی .
و لا تعضلوهنّ لتذهبوا ببعض ما اتیتموهنّ
امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: انّه الزّوج امره اللّه بتخلیه سبیلها اذا لم یکن له فیها حاجه و ان لا یُمسکها اضراراً بها حتی تفتدی ببعض ما لها.
_______________________________
مجمع البیان، ج 3، ص 40 ; نورالثقلین، ج 1، ص 459، ح 139.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 20 - 7
7 _ حرمت پس گیری مهریه همسر ، حتی اگر ثروت کلانی ( مثل پوست گاوی پر از طلا ) باشد .
و اتیتم احدیهنّ قنطاراً فلا تأخذوا منه شیئاً
امام باقر و صادق (ع) درباره <قنطار> فرمودند: . .. هو ملأ مسک ثور ذهباً.
_______________________________
مجمع البیان، ج 2، ص 712 ; نورالثقلین، ج 1، ص 459، ح 139.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 21 - 2
2 _ حرمت بازپس گیری حتی اندکی از مهریّه زنان ، پس از آمیزش
و کیف تأخذونه و قد افضی بعضکم الی بعض
بنابر اینکه <و قد افضی>، کنایه از آمیزش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 23 -
1،2،8،14،20،22،23،24
1 _ حرمت ازدواج با مادران ، دختران ، خواهران ، عمّه ها ، خاله ها ، دختران برادر و دختران خواهر
حرّمت علیکم امّهاتکم و بناتکم و اخواتکم و عمّاتکم و خالاتکم و بنات الاخ و بنات ا
ص: 155
به مناسبت آیات قبل، که سخن از ازدواج بود، مراد از حرمت در این آیه، حرمت ازدواج با این گروه می باشد.
2 _ حرمت ازدواج با مادر و خواهر رضاعی و مادر همسران
حرّمت علیکم . .. و امّهاتکم التی ارضعنکم و اخواتکم من الرّضاعه و امّهات نسائکم
8 _ حرمت هر گونه بهره گیری جنسی از محارم نسبی ، رضاعی و سببی
حرّمت علیکم امّهاتکم . .. و حلائل ابنائکم
اسناد حرمت به خود <امهات و . .. > می رساند که نه تنها ازدواج، بلکه هر گونه استمتاع و بهره گیری جنسی از زنان یاد شده، حرام شده است.
14 _ حرمت ازدواج با محارم سببی ، نسبی و رضاعی ، شامل ازدواجهایی که قبل از نزول آیه < حرّمت علیکم > انجام گرفته است ، نمی شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
بنابر اینکه جمله <الّا ما قد سلف> استثناء از تمامی محرّمات ذکر شده در آیه باشد.
20 _ حرمت ازدواج با مادر همسر ، اگر چه با دختر وی همبستر نشده باشد .
و امّهات نسائکم
امیرالمؤمنین (ع): . .. اذا تزوّج الابنه فدخل بها او لم یدخل بها فقد حرّمت علیه الامّ ... .
_______________________________
تهذیب شیخ طوسی، ج 7، ص 273، ح 2، ب 25، مسلسل 1166 ; نورالثقلین، ج 1، ص 64، ح 156.
22 _ حرمت ازدواج مرد با دختر همسرش ، اگر چه در خانه وی نباشد .
و ربائبکم التی فی حجورکم
امیرالمؤمنین (ع): الربائب علیکم حرام مع الامّهات اللاتی قد دخلتم بهنّ، هنّ فی الحجور و غیر الحجور سواء . .. .
_______________________________
تهذیب شیخ طوسی، ج 7، ص 273، ح 1، ب 25 ; مسلسل 1165 ; نورالثقلین، ج 1، ص 464، ح 155.
23 _ حرمت ازدواج مرد با دختر همسر غیر دایمی خویش
و ربائبکم التی فی حجورکم من نسائکم التی دخلتم بهنّ
امام رضا (ع) در پاسخ سؤال از جواز ازدواج مرد با دختر همسر غیر دایمی خویش فرمود: لا.
_______________________________
کافی، ج 5، ص 422، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 463، ح 153 ; تهذیب شیخ طوسی، ج 7، ص 277، ح 11، ب 25.
24 _ حرمت ازدواج مرد با همسر نوه دختری خویش
و حلائل ابنائکم الّذین من اصلابکم
امام باقر (ع): . .. انهما (حسن و حسین (ع)) من صلب رسول اللّه قال اللّه تعالی <و حلائل ابنائکم الذین من اصلابکم>، فسلهم یا ابا الجارود هل کان یحلّ لرسول اللّه نکاح حلیلتیهما؟ فان قالوا: نعم کذبوا و فجروا و ان قالوا: لا فهما ابناه لصلبه.
_______________________________
کافی، ج 8، ص 318، ح 501 ; نورالثقلین، ج 1، ص 461، ح 147.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 24 - 1،4،9
1 _ حرمت بهره گیری جنسی از زن شوهردار و ازدواج با وی ، هر چند مسلمان نباشد .
حرّمت . .. و المحصنات من النّساء
قید <من النّساء> برای <المحصنات> قیدی تأکیدی است و شمول آن را نسبت به زن غیر مسلمان افاده می کند.
ص: 156
4 _ حرمت ازدواج با محارم و زنان شوهردار و جمع بین دو خواهر ، از احکام ثابت و قطعی الهی است .
حرّمت . .. کتاب اللّه علیکم
9 _ حرمت مصرف مال در مسیر فحشا و بی عفتی
احلّ لکم . .. ان تبتغوا باموالکم محصنین غیر مسافحین
<محصنین>، حال برای فاعل <ان تبتغوا> است ; و همان گونه که می تواند ابتغاء را مقید به عفت و پاکدامنی کند، مصرف اموال را نیز می تواند به آن مقید سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 29 - 19
19 _ حرمت تصرف در اموال به دست آمده از راه ربا ، قمار ، کم فروشی و ظلم
لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل
امام باقر(ع) در مورد <بالباطل> در آیه فوق فرمود: بالرّبا و القمار و البخس و الظلم.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 178 ; مجمع البیان، ج 3، ص 59 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 363، ح 10 ; نورالثقلین، ج 1، ص 472، ح 198.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 37 - 13،14
13 _ حرمت بخل ورزی و دعوت مردم به آن
الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل . .. و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً
14 _ حرمت پنهان سازی نعمت های الهی به جهت ترک احسان
و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 43 - 4،12
4 _ حرمت ورود به مساجد در حال مستی *
لا تقربوا الصلوه و انتم سکاری
بنابر اینکه مراد از <الصلوه>، جایگاه متعارف نماز، یعنی مساجد باشد; به قرینه <الّا عابری سبیل>.
12 _ حرمت ورود جُنب به مسجد
لا تقربوا الصلوه . .. و لا جنباً
بنابر اینکه مقصود از <الصلوه>، جایگاه متعارف آن، یعنی مساجد باشد ; به دلیل <الّا عابری سبیل>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 83 - 4
4 _ حرمت پخش و اشاعه اَخبار امنیّتی
و اذا جاءهم . .. اذاعوا به ... لاتبعتم الشّیطان
مؤید برداشت فوق فرمایش امام صادق (ع) است که فرمود: انّ اللّه حیّر اقواماً بالاذاعه فی قوله عز و جل: <و اذ جاءهم . ..
ص: 157
اذاعوا به> فایّاکم و الاذاعه.
_______________________________
کافی، ج 2، ص 369، ح 1 ; نورالثقلین، ج 1، ص 522، ح 427.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 85 - 7
7 _ حرمت وساطت در کار بد و ناپسند
من یشفع شفاعه سیّئه یکن له کفل منها
چون وساطت کنندگان کارهای ناپسند، سهیم در پیامدهای آن _ از جمله کیفرهای اخروی _ هستند، حرمت این گونه وساطتها استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 89 - 12
12 _ حرمت یاری جستن از ترک کنندگان هجرت
فلا تتّخذوا منهم اولیاء حتی یهاجروا . .. و لا تتخذوا منهم ولیّاً و لا نصیرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 13
13 _ حرمت تعرض و نبرد با منافقان و دشمنانی که از نبرد با مسلمانان دست برداشته و خواهان صلح می باشند .
فان اعتزلوکم فلم یقتلوکم و القوا الیکم السلم فما جعل اللّه لکم علیهم سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 3
3 _ حرمت و ناروایی کشتن مومن از روی عمد
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خَطَاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 94 - 6،9،11
6 _ حرمت قتل و هر گونه تعرض به دشمن ، در صورت اظهار اسلام
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
مراد از القای اسلام، به قرینه <لست مؤمناً>، اظهار اسلام با گفتن شهادتین و یا سخنی که حاکی از مسلمان شدن است، می باشد.
9 _ تکفیر اظهارکننده اسلام ، حرام است .
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
بنابر اینکه منظور از القای سلام، اظهار اسلام باشد.
11 _ حرمت تعرض و قتل دشمنان در گرو اظهار تسلیم است ، نه ایمان آوردن آنان .
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
ص: 158
بنابراین احتمال که مراد از القای سلام، تسلیم شدن باشد، نه اظهار اسلام و ایمان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 105 - 17
17 _ پشتیبانی و حمایت از خائنان ، حرام است .
و لاتکن للخائنین خصیماً
بنابر اینکه مراد از <خائنین> مطلق کسانی باشند که مرتکب خیانت شده اند، نه خصوص کسانی که در محاکم قضایی حاضر می شوند و مدعی امری باطل هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 2،12
2 _ حرمت دفاع از خائن
و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
12 _ حرمت دفاع از کسانی که عملکردشان مبغوض خداوند است .
و لاتجدل . .. إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 115 - 2
2 _ مخالفت با پیامبر ( ص ) و تفرقه افکنی حرام و گناهی بزرگ است .
و من یشاقق الرسول . .. و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولی و نصله جهنم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 119 - 12
12 _ حرمت تغییر در آفرینش طبیعی و اولیه موجودات به انگیزه های شیطانی
و لامرنهم فلیغیرن خلق اللّه
ظاهراً <خلق>، به معنای مخلوق و آفریده هاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 123 - 14
14 _ حرمت جلوگیری از اعمال مجازات های الهی ، بر خطاکاران
و لایجد له من دون اللّه ولیاً و لانصیراً
چنانچه <یُجَز> شامل کیفرهای دنیوی باشد، جمله <لایجد . .. > _ چه نافیه باشد و عطف بر جمله <یجز به> و چه ناهیه باشد و جمله ای مستقل _، دلالت می کند که نباید هیچ کس مانع کیفر دیدن خطاکاران شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 129 - 5،18
5 _ بلاتکلیف ر ها ساختن زن ( نه زندگی کردن و نه طلاق دادن وی ) ، کاری ممنوع و حرام بر شوهران
ص: 159
فلاتمیلوا کل المیل فتذروها کالمعلقه
18 _ حرمت بلاتکلیف گذاشتن زن بگونه ای که نه از مزایای شوهرداری بهره مند باشد و نه از مزایای بی همسری
فلاتمیلوا کل المیل فتذروها کالمعلقه
از امام باقر و امام صادق علیهما السلام درباره معنای <کالمعلقه> در آیه فوق روایت شده که فرمودند: التی هی لا ذات زوج و لا ایم.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 349; نورالثقلین، ج 1، ص 559، ح 603.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 4،5
4 _ عدم جواز پذیرش ولایت و سرپرستی کفار
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
در برداشت فوق، <ولیّ>، به معنای سرپرست گرفته شده است.
5 _ حرمت برقرار ساختن پیوند های دوستانه با کافران
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
در برداشت فوق، <ولیّ>، به معنای دوستی و مودّت گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 1،2،4،18
1 _ شرکت جستن در مجالسی که آیات الهی مورد استهزا و انکار قرار گیرد ، حرام است .
و قد نزل علیکم فی الکتب . .. فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره
2 _ حرمت نشست در مجالس استهزای به آیات الهی و کفر به آنها ، حکمی که قبلا نیز در قرآن بیان شده بود .
و قد نزّل علیکم فی الکتب أن إذا سمعتم . .. و یستهزأُ بها فلاتقعدوا معهم
4 _ حرمت حضور در مجالس گناه و لزوم ترک آن مجالس
إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم
18 _ حرمت گوش سپردن به سخنان حرام و شنودن آنچه موجب غضب خداوند است .
و قد نزل علیکم فی الکتب أن إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها
امام صادق(ع): . .. و فرض علی السمع ان یتنزه عن الاستماع الی ما حرم اللّه ... و الاصغاء الی ما اسخط اللّه عز و جل فقال فی ذلک: و قد نزل علیکم فی الکتب ان اذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم ... .
_______________________________
کافی، ج 2، ص 35، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 564، ح 625.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 13،14
13 _ حرمت پذیرش ولایت و حکومت کافران
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
بنابر اینکه جمله <لن یجعل . ..>، در مقام انشاء باشد و نه اخبار. یعنی نباید مؤمنان سلطه کافران را پذیرا باشند.
14 _ انعقاد هرگونه پیمان ( سیاسی ، نظامی ، اقتصادی و فرهنگی ) ، که موجب سلطه کافران گردد ، نامشروع و باطل است .
ص: 160
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 1،7
1 _ حرمت ایجاد روابط دوستی و مودّت با کافران و پذیرش سرپرستی آنان
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
7 _ حرمت برقراری روابط دوستی با منافقان و پذیرش ولایت و حکومت آنان
إنّ المنفقین . .. لاتتخذوا الکفرین أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 148 - 3،4
3 _ هتک حرمت و برملاساختن عیب ها و نقایص مردم ، حرام و موجب ناخشنودی خداوند است .
لایحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم
ناخشنودی خداوند (لایحب اللّه)، کنایه از نهی الهی و جعل حرمت است. گفتنی است که سخن و کلام در این مقام، خصوصیتی ندارد، بلکه مراد اظهار عیب دیگران است، البته این عمل غالباً با سخن و گفته صورت می گیرد.
4 _ حرمت دشنام دادن و ناسزا گفتن به مردم
لایحب اللّه الجهر بالسوء من القول
برخی از مفسران بر آنند که مراد از <بالسوء من القول>، خصوص دشنام دادن و ناسزا گویی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 156 - 9
9 _ نسبت دادن فحشا و بی عفتی به پاکدامنان ( قذف ) ، حرام و موجب دوری از رحمت خداوند
و بکفرهم و قولهم علی مریم بهتناً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 161 - 3،6
3 _ حرمت رباخواری
و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه
6 _ حرمت به دست آوردن مال با اسباب باطل و غیر مشروع
و أکلهم أمول الناس بالبطل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 171 - 4
4 _ حرمت غلو در دین ، و لزوم کنترل احساسات مذهبی
یاهل الکتب لاتغلوا فی دینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 161
4 - مائده - 5 - 1 - 7،11
7 _ حرمت خوردن برخی از اجزای چهارپایان حلال گوشت
أحلت لکم بهیمه الانعم الا ما یتلی علیکم
بنابر اینکه استثنای در <الا مایتلی> نسبت به اجزای مستثنی منه باشد نه از افراد آن.
11 _ حرمت گوشت و سایر بهره برداری ها ، از حیوانی که در حرم مکه صید شود .
غیر محلی الصید و انتم حرم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 2 - 2،5،6،28،39
2 _ هتک حرمت شعایر الهی ، حرام و گناه است .
یایها الذین ءامنوا لاتحلوا شعر اللّه
5 _ هتک حرمت ماه های حرام ، هَدْی ( قربانی بی نشان حج ) و قلائد ( قربانی با نشان حج ) ، حرام و گناه است .
لاتحلوا . .. و لاالشهر الحرام و لاالهدی و لاالقلئد
<قلائد> جمع قلاده به معنای گردنبند است و مراد از آن گوسفند، شتر و گاوی است که به منظور قربانی کردن در حج، علامتی را بر گردن آن می آویزند. و لفظ <الشهر الحرام> اگر چه مفرد است ولی مراد از آن جنس است. بنابراین شامل تمامی ماههای حرام می شود.
6 _ هتک حرمت علامت های ویژه قربانی حج ، حرام و گناه است .
و لاتحلوا . .. و لاالقلئد
بنابر اینکه مراد از <قلائد>، خود علامت باشد، نه حیوان دارای علامت.
28 _ حرمت تجاوز و تعدی ، حتی به دشمنان
و لایجرمنکم شنئان قوم ان صدوکم . .. ان تعتدوا
39 _ حرمت تعاون و همکاری در گناه و تجاوز
و لاتعاونوا علی الاثم و العدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 3،6،7،8،13،14
3 _ حرمت استفاده از حیوانی که در اثر خفگی ، زده شدن ، پرت شدن و شاخ خوردن بمیرد .
حرمت . .. و المنخنقه و الموقوذه و المتردیه و النطیحه
مراد از عناوین یاد شده این است که حیوان بر اثر آنها بمیرد، نه اینکه _ به مجرد پرت شدن از بلندی، استفاده از آن حرام باشد. دلیل این معنا جمله استثنائیه <الا ما ذکیتم> است.
6 _ حرمت استفاده از حیوانی که بر آستان بت ها ذبح شود ، هر چند نام غیر خدا بر او برده نشود .
حرمت . .. و ما ذبح علی النصب
چون عنوان <ما ذبح . ..> عنوان مستقلی است در مقابل <ما اهل ...>، معلوم می شود که ذبح حیوان برای تقرب به بتها، اگر چه نام غیر خدا بر آن برده نشود، حرام است.
7 _ حرمت تعیین سهام گوشت حیوان ، به وسیله تیر های قمار
حرمت . .. و إن تستقسموا بالازلم
<ازلام> تیرهای مخصوصی بوده که برای قمار از آن استفاده می کردند. و استقسام چهارپایان به وسیله <ازلام>، به معنای
ص: 162
سهم بندی آنها با تیرهای مخصوص است.
8 _ حرمت استفاده از گوشتی که به وسیله تیر های قمار سهم بندی شود .
حرمت . .. و إن تستقسموا بالازلم
چون آیه شریفه درباره حیواناتی است که بهره گیری از آنها حرام است، به نظر می رسد علاوه بر حرمت سهم بندی به وسیله تیرهای قمار، دلالت بر تحریم استفاده از گوشتی که آن گونه تقسیم شده نیز داشته باشد.
13 _ قمار ، حرم و ارتکاب آن ، موجب فسق است .
حرمت علیکم . .. و إن تستقسموا بالازلم ذلکم فسق
14 _ حرمت تصرف در اموالی که به وسیله قمار به دست آید .
و إن تستقسموا بالازلم
به نظر می رسد نه تیرهای قمار خصوصیتی در تحریم داشته باشد و نه حیوان و گوشت آن دارای ویژگی خاص است. بنابراین اموال به دست آمده از هر نوع قماری حرام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 4 - 5،25،33،35
5 _ خوردن خبائث ، حرام است .
احل لکم الطیبت
25 _ نبردن نام خدا به هنگام فرستادن سگ برای شکار ، موجب حرمت حیوان صید شده خواهد شد .
و اذکروا اسم اللّه علیه
بنابر اینکه دستور تسمیه (بردن نام خدا)، بیان شرط حلیت باشد نه یک حکم تکلیفی. برداشت فوق را روایت منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند: ... اذا صاد و قد سمی فلیأکل و ان صاد و لم یسم فلایأکل و هذا <مما علمتم من الجوارح مکلبین>.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 206، ح 16; نورالثقلین، ج 1، ص 592، ح 44; تهذیب، ج 9، ص 25، ح 100.
33 _ حرمت صید کشته شده به وسیله حیوانی غیر از سگ تعلیم دیده
و ما علمتم من الجوارح مکلبین . .. فکلوا مما امسکن علیکم
امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از صید به وسیله پرندگان شکاری، سگ و یوزپلنگ فرمود: لاتأکل صید شیء من هذه الا ما ذکیتموه الا الکلب المکلب . .. .
_______________________________
کافی، ج 6، ص 204، ح 9; نورالثقلین، ج 1، ص 592، ح 47.
35 _ حرمت صید سگی که خودسرانه شکار کرده است .
و ما علمتم من الجوارح مکلبین . .. فکلوا مما امسکن علیکم
از امام صادق(ع) روایت شده که در پاسخ سؤال از حلیت صید سگی که خودسرانه شکار کرده فرمود: لا.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 205، ح 16; نورالثقلین، ج 1، ص 592، ح 44.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 5 - 13،14،16،27،38
13 _ حرمت ازدواج با زنان غیر عفیف ( زناکار و . . . ) ، چه مسلمان باشند و چه از اهل کتاب .
و المحصنت من المؤمنت و المحصنت من الذین اوتوا الکتب من قبلکم
ص: 163
14 _ حرمت ازدواج با کنیزان مسلمان و کنیزان اهل کتاب *
احل . .. و المحصنت و المحصنت من الذین اوتوا الکتب من قبلکم
بنابر اینکه مراد از <المحصنت> در آیه مورد بحث، زنان آزاده باشند. گفتنی است که ازدواج با کنیزانی که مسلمان هستند، با شرایطی که در آیه 25 سوره نساء گذشت، تجویز شده است.
16 _ ازدواج زنان مسلمان با اهل کتاب جایز نیست . *
احل لکم . .. و المحصنت من الذین اوتوا الکتب
خداوند در مورد طعام، تصریح به مبادله طرفینی کرد، ولی در مورد ازدواج تنها زن گرفتن از اهل کتاب را تجویز نمود، از این مقابله به دست می آید که زنان مسلمان حق ندارند به همسری اهل کتاب در آیند.
27 _ حرمت روابط جنسی آشکار و مخفیانه مردان و زنان
محصنین غیر مسفحین و لا متخذی اخدان
گفته شده مراد از <سفاح> زنای آشکار و <اتخاذ اخدان> زنای مخفیانه است. در برداشت فوق <محصنین> حال برای فاعل <ءاتیتموهن> گرفته شده است ; یعنی پرداخت اجرت به زنان باید به قصد ازدواج با آنان باشد، نه برای زنا و روابط نامشروع.
38 _ جواز استفاده از غذا های اهل کتاب مگر ذبایح آنان
و طعام الذین اوتوا الکتب حل لکم
از امام صادق(ع) روایت شده که در رد کسی که برای حلیت ذبیحه اهل کتاب به آیه فوق تمسک کرد فرمود: کان ابی یقول: انما هو الحبوب و اشباهها.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 240، ح 10; نورالثقلین، ج 1، ص 593، ح 48.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 8 - 9
9 _ بی عدالتی حتی در مورد دشمنان ، ناپسند و حرام است .
و لایجر منکم شنئان قوم علی الا تعدلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 3
3 _ حرمت کشتن نابحق بر بنی اسرائیل
کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل نفساً بغیر نفس . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 38 - 3
3 _ حرمت سرقت و ربودن اموال دیگران
و السارق و السارقه فاقطعوا ایدیهما
تعیین حد برای سرقت، ستم شمردن آن و ترغیب به توبه در آیه بعد، حکایت از حرمت شدید آن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 42 - 9
ص: 164
9 _ رشوه خواری ، حرامی ننگ آور
اکلون للسحت
<سحت> حرامی است که مایه ننگ مرتکب آن می شود (مفردات راغب. ) و به قرینه <لاتشتروا بایتی ثمناً قلیلا>، در آیات بعد، می توان گفت که مراد از آن رشوه خواری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 44 - 35،44
35 _ حرمت سوداگری با آیات الهی و احکام دین
و لاتشتروا بایتی ثمناً قلیلا
44 _ قانونگذاری ، جز بر پایه مقررات و مفاهیم الهی ، حرام و کفر است .
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
جمله <و من لم یحکم . ..> علاوه بر مسأله قضاوت می تواند شامل هر نوع دستور و قانونی بشود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 6،10
6 _ حرمت پیروی و تأثیرپذیری از تمایلات نفسانی دیگران در حکم و قضاوت
و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم
10 _ دست شستن از تعالیم قرآن _ حتی اندکی از آن _ ، حرام و نشانه پیروی از اندیشه های هواپرستان
و لاتتبع اهواءهم و احذرهم ان یفتنوک عن بعض ما أنزل اللّه إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 51 - 2،8
2 _ حرمت ایجاد روابط دوستی با یهود و نصارا
لاتتخذوا الیهود و النصری أولیاء
در برداشت فوق <ولی> به معنای دوست که یکی از معانی آن است، گرفته شده است.
8 _ پایبند نبودن یهود و نصارا به تعهدات خویش نسبت به مسلمانان ، فلسفه حرمت ایجاد روابط با آنان
لاتتخذوا الیهود و النصری أولیاء بعضهم أولیاء بعض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 4
4 _ بی احترامی برخی اهل کتاب به مقدسات اسلام ، دلیل تحریم ایجاد رابطه ولایی و دوستی با آنان
لاتتخذوا الذین اتخذوا دینکم هزواً و لعباً من الذین اوتوا الکتب . .. أولیاء
هدف از تبیین <الذین> با جمله <اتخذوا . ..>، بیان علت تحریم ایجاد روابط دوستی با اهل کتاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 58 - 4،5،7
4 _ حرمت ایجاد روابط دوستی با کسانی که نماز و اذان را بازیچه می پندارند و آن را به تمسخر می گیرند .
ص: 165
لاتتخذوا الذین اتخذوا دینکم هزواً و لعباً . .. و إذا نادیتم إلی الصّلوه
5 _ تمسخر برخی اهل کتاب نسبت به نماز و اذان ، دلیل تحریم روابط دوستی با آنان
لاتتخذوا الذین . .. و إذا نادیتم إلی الصّلوه اتخذوها هزواً و لعباً
7 _ حرمت ایجاد روابط دوستی با کسانی که حتی برخی از احکام و شعایر دین را به بازی گرفته و مورد تمسخر قرار می دهند . *
لاتتخذوا الذین . .. و إذا نادیتم إلی الصّلوه اتخذوها هزواً و لعباً
تحریم دوستی با استهزا کنندگان نماز پس از تحریم دوستی با استهزاکنندگان دین، می تواند گویای این نکته باشد که تمسخر هر یک از احکام اسلام، مصداق استهزای دین است و همان حکم (حرمت ایجاد روابط) را در پی خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 77 - 3
3 _ غلو در دین ( آمیختن معارف الهی به گزافه هایی باطل ) امری نکوهیده و حرام
لاتغلوا فی دینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 80 - 5
5 _ حرمت دوستی با کافران و پذیرش ولایت آنان
تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا لبئس ما قدمت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 90 - 14،15،16،17،18
14 _ هر نوشیدنی مستی آور ، خمر است و حرام
انما الخمر . .. من عمل الشیطن فاجتنبوه
از امام باقر(ع) درباره <خمر> در آیه فوق روایت شده: فکل مسکر من الشراب خمر اذا اخمر فهو حرام . .. .
_______________________________
تفسیر قمی، ج 1، ص 180; نورالثقلین، ج 1، ص 668، ح 342.
15 _ بازی دارای برد و باخت ( حتی با چیزهایی مثل استخوان و گردو ) ، قمار شمرده می شود و حرام است .
یایها الذین ءامنوا انما الخمر و المیسر . .. رجس من عمل الشیطن فاجتنبوه
از رسول خدا(ص) در پاسخ سؤال از معنای <میسر> در آیه فوق روایت شده: کلما تقومر به حتی الکعاب و الجوز . .. .
_______________________________
کافی، ج 5، ص 123، ح 2; نورالثقلین، ج 1، ص 668، ح 340.
16 _ لزوم پرهیز از حیوانات قربانی شده برای بتها
و الانصاب . .. رجس من عمل الشیطن فاجتنبوه
از رسول خدا(ص) در پاسخ سؤال از معنی انصاب در آیه فوق روایت شده: ما ذبحوا لآلتهم . .. .
_______________________________
کافی، ج 5، ص 123، ح 2; نورالثقلین، ج 1، ص 668، ح 340.
17 _ حرمت تقسیم اشیا به وسیله تیر های قمار ، که نوعی قرعه کشی در عصر جاهلیت بوده است .
و الازلم رجس من عمل الشیطن فاجتنبوه
ص: 166
از رسول خدا(ص) در پاسخ سؤال از معنی <ازلام> در آیه فوق روایت شده: قد احهم التی یستقسمون بها.
_______________________________
کافی، ج 5، ص 123، ح 2; نورالثقلین، ج 1، ص 668، ح 340.
18 _ بازی با شطرنج و نرد ، قمار و حرام است .
و المیسر . .. رجس من عمل الشیطن فاجتنبوه
از امام باقر(ع) روایت شده: الشطرنج و النرد میسر.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 341، ح 186; تفسیر برهان، ج 1، ص 498، ح 9 و 10.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 95 - 2
2 _ حرمت کشتن شکار در حرم (حرم مکه)
لاتقتلوا الصید و انتم حرم
برخی بر آنند که "حرم" جمع حرام به کسانی گفته می شود که داخل در حرم مکه هستند. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 96 - 7،8
7 _ حرمت صید شکار های خشکی برای محرم
و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً
برداشت فوق بر این مبناست که <صید> به معنای مصدری باشد در این فرض مراد از <صید البر>، <صید حیوان البر> خواهد بود.
8 _ حرمت خوردن شکار صحرایی در حال احرام هر چند شخص محرم آن را شکار نکند .
احل لکم صید البحر و طعامه . .. و حرم علیکم صید البر
در برداشت فوق کلمه <صید> به معنای اسم مفعول _ حیوان شکار شده _ گرفته شده است. و این معنا اعم از این است که خود محرم و یا شخص دیگری آن حیوان را شکار کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 97 - 21
21 _ ممنوعیت ورود مشرکان به خانه خدا ، سبب نامگذاری آن به بیت اللّه الحرام
جعل اللّه الکعبه البیت الحرام
از امام صادق(ع) نقل شده که در پاسخ سؤال از سبب نامگذاری خانه خدا به بیت اللّه الحرام فرمود: لانه حرم علی المشرکین ان یدخلوه.
_______________________________
علل الشرایع، ص 398، ح 1، ب 139; نورالثقلین، ج 1، ص 680، ح 401.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 103 - 11
11 _ محروم نمودن خویش و یا دیگران از حلال های الهی به نام دین و دینداری ، حرام و ناپسند است .
ص: 167
ما جعل اللّه من بحیره . .. و لکن الذین کفروا یفترون علی اللّه الکذب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 12
12 _ ارتکاب اموری که خداوند نهی کرده، حرام است.
و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه
توبیخ بر توجه نکردن به نواهی خداوند، بیانگر این است که نواهی خداوند لازم الاجتناب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 68 - 13،15
13 _ شیطان در صدد است حکم حرمت حضور در مجلس یاوه گویان مغالطه گر درباره دین فراموش شود.
و إما ینسینک الشیطن
نون <ینسینک> زایده در <اما>، که برای تأکید می باشد، بیانگر این است که شیطان در صدد به فراموشی کشاندن انسان در این گونه موارد است.
15 _ همنشینی و مجالست با مغالطه گران و یاوه گویان و جدل کنندگان در مورد قرآن و آیات الهی حرام است.
الذین یخوضون فی ءایتنا . .. فلاتقعد بعد الذکری مع القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 108 - 4
4 _ دشنام به کافران و مقدسات آنها، در صورتی که موجب عکس العمل متقابل آنان گردد، حرام است. *
و لاتسبوا . .. فیسبوا الله عدوا بغیر علم
در صورتی که جمله <فیسبوا . ..> علت نهی باشد، نه حکمت آن، حرمت دشنام به کافران و مقدسات آنها به مواردی محدود است که عکس العمل متقابل مشرکان را در پی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 121 - 1،4
1 _ خوردن ذبیحه ای که نام خدا بر آن برده نشده، حرام است.
و لا تأکلوا مما لم یذکر اسم الله علیه
4 _ خوردن میته حرام است.
و لا تأکلوا مما لم یذکر اسم الله علیه
از موارد و مصادیق مسلم برای <ما لم یذکر اسم الله>، حیوانی است که خود مرده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 140 - 8
8 _ تحریم خودسرانه روزیهای الهی (زهد نامشروع) حرام و افترا به خداوند است.
قد خسر الذین . .. و حرموا ما رزقهم الله
ص: 168
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 14
14 _ اسراف (زیاده روی در مصرف یا انفاق) کاری حرام و نکوهیده است.
و لاتسرفوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 6،10،11
6 _ خوردن گوشت مردار، خوک، خون و حیوانی که هنگام ذبح نام خدا بر آن برده نشده، حرام است.
إلا أن یکون میته أو دما مسفوحا أو لحم خنزیر فإنه رجس أو فسقا أهل لغیر اللّه به
10 _ آلودگی و پلیدی گوشت مردار و خوک و خون، فلسفه تحریم آنها از سوی خداوند است.
إلا أن یکون . .. فإنه رجس
مرجع ضمیر <إنه> می تواند مجموعه آنچه در آیه ذکر شده، باشد. برداشت فوق بنابر این اساس است.
11 _ حرمت خوردن هر چیز آلوده کثیف و پلید
إلا أن یکون . .. فإنه رجس
با توجه به اینکه <رجس> به عنوان ملاک و تعلیل حرمت موارد مذکور در آیه آورده شده، قابل تعمیم به همه مواردی است که رجس بودن آن ثابت شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 150 - 4
4 _ تصدیق کردن و همگام شدن با شهادت دهندگان نابحق، حرام است.
فإن شهدوا فلا تشهد معهم و لا تتبع أهواء الذین کذبوا بأیتنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 151 -
7،10،13،20،21،22،23
7 _ شریک برای خدا پنداشتن از محرمات الهی است.
ألا تشرکوا به شیئا
<أن> در <ألا تشرکوا> تفسیریه و <لا> ناهیه است.
10 _ نیکی به پدر و مادر از واجبات و ترک آن از محرمات الهی است.
أتل ما حرم ربکم علیکم . .. و بالولدین إحسنا
<احساناً> مصدر و مفعول مطلقی است جانشین فعل ; یعنی: <أحسنوا بالوالدین إحساناً>. گفتنی است که جمله <ءاتل ما حرم ...> بیانگر این است که فرازهای بعد در صدد تبیین محرمات است، در حالی که جمله <بالوالدین إحساناً> حاکی از وجوب احسان است. بنابراین باید گفت جمله مذکور دلالت بر حرمت ترک احسان نیز دارد و به اصطلاح اصولیان امر در اینجا مقتضی نهی از ضد عامش است.
13 _ کشتن فرزند، حتی به سبب فقر و تهیدستی، از محرمات الهی است.
و لاتقتلوا أولدکم من إملق
<إملاق> به معنای نیازمند شدن و <من> تعلیلیه است.
20 _ کردارهای شنیع، چه آشکارا انجام گیرد و چه مخفیانه، حرام است.
ص: 169
و لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن
تقسیم کارهای شنیع به <ماظهر منها و ما بطن> می تواند ناظر به چگونه انجام شدن کار زشت باشد. یعنی فاحشه ای مانند زنا که هم می تواند مخفی انجام گیرد و هم می تواند علنی، ارتکاب آن در هر صورت حرام است.
21 _ هر دو قسم از کردارهای زشت (صنفی که معمولا مخفیانه انجام می گیرد و صنفی که بنای مردم بر مخفی انجام دادن آن نیست)، از محرمات الهی است.
لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن
برداشت فوق بر این اساس است که تقسیم <فواحش> به <ما ظهر منها و ما بطن> به اعتبار همه کارهای شنیع باشد. یعنی کردارهای زشت بر دو قسم است: صنفی که معمولا مخفیانه انجام می گیرد، مانند زنا، و صنفی که بنای مردم بر مخفی کردن آن نیست، مانند برخی از ظلمها، و هر دو صنف از محرمات است.
22 _ انجام کارهای زشت به صورت علنی دارای شناعت و حرمتی شدیدتر نسبت به انجام آنها به صورت مخفیانه
لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن
تقدیم <ما ظهر> بر <ما بطن> می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
23 _ کشتن انسانها به ناحق از محرمات الهی است.
و لاتقتلوا النفس التی حرم الله إلا بالحق
<بالحق> صفت برای مفعول مطلق محذوف، یعنی <قتلا>، و <با> در آن به معنای ملابست است; یعنی: < لاتقتلوا النفس إلا قتلا متلبسا بالحق>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 152 - 1،8،15،19
1 _ هرگونه تصرف عدوانی در داراییهای یتیمان و تجاوز به آن حرام است.
و لاتقربوا مال الیتیم
بیان حرمت تصرف در اموال یتیمان با به کارگیری فعل <لاتقربوا> (نزدیک نشوید)، اشاره به جهاتی دارد; از جمله تصریح و تأکید بر این که هر نوع و مصداقی از تصرف در مال یتیم، ممنوع است.
8 _ بی عدالتی و کمفروشی در معاملات از محرمات الهی است.
أتل ما حرم ربکم . .. و أوفوا الکیل و المیزان بالقسط
جمله <أوفوا . ..> به دلیل <ما حرم ربکم>، بیانگر مصداقی از محرمات الهی است، بنابراین علاوه بر وجوب عدالت در مبادلات، حکایت از حرمت بی عدالتی و کمفروشی نیز دارد.
15 _ بی عدالتی در سخن گفتن از محرمات الهی است.
تعالوا أتل ما حرم ربکم . .. و إذا قلتم فاعدلوا
19 _ نقض پیمانهای الهی از محرمات دین
أتل ما حرم ربکم . .. و بعهدالله أوفوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 5،6
5 _ اسراف و زیاده روی در بهره گیری از خوردنیها و آشامیدنیها، امری حرام برای تمامی انسانها
کلوا و اشربوا و لاتسرفوا
6 _ حرمت اسراف در بهره گیری از زینتها
ص: 170
خذوا زینتکم . .. و لاتسرفوا
برداشت فوق مبتنی بر این است که <و لاتسرفوا>، علاوه بر <کلوا و اشربوا>، ناظر به جمله <خذوا زینتکم> نیز باشد. ذیل آیه (إنه ...) این احتمال را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 1،2،4،5،6،15،18،20
1 _ خداوند کردارهای زشت و شنیع و رفتارهای نکوهیده و ستمگری را تحریم کرده است.
قل إنما حرم ربی الفوحش ما ظهر منها و ما بطن و الإثم و البغی بغیر الحق
<فواحش> جمع فاحشه و به معنای کارهای شنیع (همانند زنا، لواط و . .. ) است و <إثم> به کردارهای نکوهیده (همانند میگساری و ... ) گفته می شود. (برگرفته از مجمع البیان).
2 _ هر کردار زشت، چه مخفیانه انجام گیرد و چه آشکارا و علنی، حرام است.
إنما حرم ربی الفوحش ما ظهر منها و ما بطن
تقسیم کارهای شنیع به دو قسم آشکار و غیر آشکار می تواند ناظر به چگونه انجام شدن آن باشد. یعنی عملی زشت همانند زنا، چه مخفی انجام گیرد و چه آشکارا، حرام است. و نیز می تواند این تقسیم ناظر به مجموعه کردارهای شنیع باشد ; یعنی کردارهای زشت دو صنف است: صنفی که معمولاً مخفی انجام می گیرد، همانند دزدی و زنا، و صنفی که بنای مردمان بر مخفی کردن آن نیست، همانند برخی از ظلمها.
4 _ رفتار و کردار بازدارنده از خیر و ثواب، از محرمات الهی است.
إنما حرم ربی . .. الإثم
کلمه <الإثم> به معنای افعالی است که مایه تأخیر در رسیدن به ثواب می شود. (مفردات راغب).
5 _ تلاش برای تسلط ناروا بر مردم، از محرمات الهی است.
إنما حرم ربی . .. و البغی بغیر الحق
از معانی <بغی> سلطه جویی است ; در این صورت <بغیر الحق> احترازی خواهد بود.
6 _ پندار وجود شریک برای خداوند و افترای بر او از محرمات الهی است.
أن تشرکوا بالله ما لم ینزل به سلطنا و أن تقولوا علی الله ما لا تعلمون
15 _ فتوا و نسبت دادن حکمی به خداوند بدون علم به صدورش از ناحیه او، حرام است.
إنما حرم . .. و أن تقولوا علی الله ما لا تعلمون
18 _ عن أبی الحسن(ع): . .. قول الله تبارک و تعالی: <قل إنما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و الأثم و البغی بغیر الحق ... > اما قوله: <و ما بطن> یعنی ما نکح من الآباء فإن الناس کانوا قبل أن یبعث النبی(ص) إذا کان للرجل زوجه و مات عنها تزوجها إبنه من بعده إذا لم تکن أمه فحرم الله ذلک و اما <الإثم> فإنها الخمره بعینها ... و اما قوله: <البغی> فهو الزنا سرّا ... .
از امام کاظم(ع) درباره <ما بطن> در آیه <قل إنما حرم ربی الفواحش . .. > روایت شده است: یعنی ازدواج با همسر پدر ; زیرا قبل از بعثت رسول خدا(ص) شخصی که از دنیا می رفت اگر همسری از او باقی می ماند، پسر متوفی او را اگر مادرش نبود به همسری برمی گزید خداوند، این ازدواج را تحریم فرمود. اما <اث__م> ه___مان شراب است ... و اما <بغی> همان زنای پنهانی است ... .
20 _ عن محمّد بن منصور قال: سألت عبدا صالحا عن قول الله عز و جل: <قل إنما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن> قال: ان القرآن له ظهر و بطن فجمیع ما حرم الله فی القرآن هو الظاهر و الباطن من ذلک ائمه الجور . .. .
محمّد بن منصور گوید: از امام کاظم(ع) درباره آیه <قل انما حرم . .. > سؤال کردم فرمود: قرآن، دارای ظاهر و باطن است ;
ص: 171
آنچه را خداوند در قرآن تحریم کرده فاحشه آشکار و باطن آن، اطاعت از پیشوایان ستمگر است ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 56 - 1
1 _ حرمت فسادگری در زمین
و لاتفسدوا فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 17
17 _ فسادانگیزی و فسادگری در زمین ، امری حرام و بسیار ناپسند
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
<لا تعثوا> خود به معنای <فساد نکنید> است. بنابراین <مفسدین> حال مؤکد خواهد بود و همان نهی را تأکید می کند. لذا جمله <لا تعثوا ... > دلالت بر شدت ناپسندی و حرمت فسادانگیزی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 80 - 5
5 _ لواط ، کرداری حرام و بسیار زشت است .
أتأتون الفحشه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 25
25 _ کمفروشی و کم مقدار و کم ارزش جلوه دادن اجناس مردم ، حرام و از مصادیق فسادانگیزی در زمین است .
فأوفوا الکیل و المیزان و لا تبخسوا الناس أشیاءهم و لا تفسدوا فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 17
17 _ هر چیز طیب و پاکیزه ، حلال و هر چیز خبیث و ناپاک ، حرام است .
و یحل لهم الطیبت و یحرم علیهم الخبئث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 169 - 13،16
13 _ انتساب اموری ناحق به خداوند ، امری نکوهیده و حرام
أن لا یقولوا علی اللّه إلا الحق
16 _ یهودیان ، آگاه به حرمت انتساب امور ناحق به خداوند بودند .
و درسوا ما فیه
هدف از بیان این حقیقت که یهودیان، تورات را همواره می خواندند، رساندن این معناست که آنان به محتوای تورات آگاهی کامل داشتند.
ص: 172
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 15 - 4
4 _ حرمت پشت کردن به دشمن و فرار از میدان جنگ
فلاتولوهم الأدبار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 20 - 5
5 _ حرمت روی برتافتن از حکم رسول خدا در نبرد با دشمنان دین
أطیعوا اللّه و رسوله و لا تولوا عنه و أنتم تسمعون
با توجه به اینکه آیات پیشین این بخش از سوره درباره جنگ و مبارزه با دشمنان دین است، مصداق مورد نظر از جمله <أطیعوا> و <لاتولوا عنه> روی برتافتن از فرمانهای آن حضرت در مبارزه و نبرد با دشمنان دین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 27 - 1
1 _ خیانت به خدا و پیامبر ( ص ) ، حرام و به دور از شأن اهل ایمان
یأیها الذین ءامنوا لاتخونوا اللّه و الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 67 - 1،2
1 _ گرفتن اسیر در میدان نبرد ، پیش از غلبه بر دشمن و سرکوبی کامل او ، امری بس ناروا و حرام است .
ما کان لنبی أن یکون له أسری حتی یثخن فی الأرض
برداشت فوق مبتنی بر این است که مفعول <یثخن> کلمه ای همانند <العدو> باشد که به قرینه مقام حذف شده است و <ال> در <الأرض> نیز جانشین مضاف إلیه باشد، یعنی أرض المعرکه (منطقه جنگ). گفتنی است که اثخان عدو، چنانچه در لسان العرب آمده، به معنای غلبه بر دشمن با کشتار وسیع آنان است. بنابراین جمله <ما کان ... > بیانگر این معناست که اسیر گرفتن از دشمن پیش از غلبه بر او جایز نیست.
2 _ حرمت گرفتن اسیر پیش از غلبه بر دشمن ، سنت تمام انبیای الهی و حکمی لازم الاجرا درتمام ادیان آسمانی
ما کان لنبی أن یکون له أسری حتی یثخن فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 69 - 7
7 _ حرمت گرفتن اسیر ، موجب حرمت گرفتن فدیه از آنان و تصرف در فدیه ها نخواهد شد .
ما کان لنبی أن یکون له أسری . .. فلکوا مما غنمتم حللا طیبا
بیان اباحه غنایم و فدیه های اسیران، پس از بیان حرمت اسیر گرفتن در شرایطی ویژه، بیانگر این است که حرمت اسیر گرفتن مانع حلیت فدیه از آنان نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 173
7 - توبه - 9 - 3 - 1
1 _ صدور بیانیه برائت از مشرکان ( تحریم روابط مسلمانان با آنان ) از سوی خدا و پیامبر ( ص ) و دستور ابلاغ آن به عموم مردم حاضر در مراسم حج
و أذن من اللّه و رسوله إلی الناس . .. أن اللّه بریء من المشرکین و رسوله
<بریء> از <برائت> است و <برائت> به معنان فاصله گرفتن و جدا شدن می باشد. اعلام برائت خدا و رسول از مشرکان دستوری است به مسلمانان که روابط و پیوندهای خود را با مشرکان بگسلند و _ به اصطلاح _ آنان را تحریم کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 3،14
3 _ جنگ ، سلب کردن امنیت دشمن و ممانعت از سیر و سیاحت آنان در ماه های حرام ، ممنوع است .
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا
14 _ قرار دادن هر شرطی برای آزادی اسیران و رفع حصر از محاصره شدگان به دست قوای اسلام ، غیر از شرط پذیرش اسلام ، ممنوع است .
فإن تابوا . .. فخلّوا سبیلهم
آیه شریفه در مقام بیان شرایط آزادی اسیران و رفع حصر از محاصره شدگان است و چون هیچ شرطی جز توبه و اقامه نماز و پرداخت زکات (که همان توبه عملی است) بیان نفرمود، می تواند بیانگر ممنوعیت شرط دیگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 6
6 _ تعرض به کفار و سلب امنیت از آنان در اماکن سکونتشان ، جایز نیست .
فأجره حتی یسمع کلم اللّه ثم أبلغه مأمنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 11 - 4
4 _ جنگیدن با کفار محارب ، پس از گرویدن آنان به اسلام ، ممنوع است .
فإن تابوا . .. فإخونکم فی الدین
جمله <فإخونکم فی الدین> اشاره به این معنا دارد که: کفار محارب با گرویدن به اسلام، برادران دینی مسلمانان محسوب شده و از آن پس، جنگیدن با آنان حرام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 16 - 9
9 _ حرمت برقرار کردن روابط پنهانی با بیگانگان و در میان نهادن اسرار مسلمانان با آنان
أم حسبتم أن تترکوا و لما یعلم اللّه الذین . .. لم یتخذوا من دون اللّه و لا رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 17 - 2
2 _ وانهادن امور مساجد به شرک پیشگان ، ممنوع است .
ص: 174
ما کان للمشرکین أن یعمروا مسجد اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 23 - 1،3
1 _ حرمت ایجاد پیوند دوستی با کافران و دشمنان دین
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا . .. أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
3 _ ایجاد پیوند موالات و دوستی با خویشاوندان کافر _ هر چند پدر یا برادر باشند _ حرام است .
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا ءاباءکم و إخونکم أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 34 - 6،9،12
6 _ تصاحب اموال مردم با اسباب غیر مشروع ، حرام است .
إن کثیراً من الأحبار و الرهبان لیأکلون أمول الناس بالبطل
9 _ حرمت ثروت اندوزی و انفاق نکردن آن در راه خدا
و الذین یکنزون الذهب و الفضه . .. فبشرهم بعذاب ألیم
12 _ انباشتن و نهان کردن ثروت و محروم ساختن جامعه از منافع آن ، حرام و دارای عقوبتی است دردناک .
و الذین یکنزون الذهب و الفضه و لا ینفقونها فی سبیل اللّه فبشرهم بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 65 - 6
6 _ بازیچه قرار دادن ارزش های دینی ، حرام است .
لیقولن إنما کنا نخوض و نلعب قل أباللّه و ءایته و رسوله کنتم تستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 9
9 _ نماز گزاردن بر جنازه منافقان و حضور یافتن بر قبر آنان ، حرام است .
و لاتصل علی أحد منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 108 - 2
2 _ حرمت انجام هر گونه عملی که مایه تأیید کفر و نفاق و تقویت کافران و منافقان محارب و زمینه زیان و تفرقه مؤمنان باشد .
و الذین اتخذوا مسجداً . .. لا تقم فیه أبداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 113 - 2
2 _ استغفار برای مشرک ، هر چند از خویشاوندان باشد ، ممنوع و حرام است .
ص: 175
ما کان للنبی . .. أن یستغفروا للمشرکین و لو کانوا أولی قربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 18 - 5
5 _ پرستش غیر خدا ، حرام است .
و یعبدون من دون اللّه
آیه شریفه در مقام نکوهش مشرکان به خاطر پرستش غیر خداست و نکوهش خداوند، بیانگر حرمت آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 59 - 4
4 _ هیچ کس ، بی اذن خداوند حق تحریم رزق او ، بر خود یا بر دیگران را ندارد .
قل أرءیتم ما أنزل اللّه لکم من رزق فجعلتم منه حراماً و حللا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 18 - 2
2_ حرمت بدعت گذاری در دین و انتساب امری خود بافته و دروغین به خداوند
و من أظلم ممن افتری علی الله کذبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 85 - 7،8
7_ فسادانگیزی و فسادگری ، امری حرام و بسیار ناپسند است .
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
<مفسدین> حال مؤکد است و همان نهی <لاتعثوا=لاتفسدوا> را تأکید می کند.
8_ کم فروشی و بی مقدار و کم ارزش جلوه دادن اجناس مردم ، حرام و از مصداق های فسادانگیزی در زمین است .
أوفوا المکیال و المیزان . .. و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 113 - 1
1_ تمایل به ستمگران و اتکای بر آنان ، حرام و گناهی بزرگ است .
و لاترکنوا إلی الذین ظلموا
<الرکون إلی شیء>; یعنی ، گرایش پیدا کردن به چیزی و اعتماد کردن بر آن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 13
13_ حرمت رفاقت و آمیزش جنسی با زنان شوهردار
قالت هیت لک قال معاذ الله
استعاذه و پناه آوردن به خدا ، در موردی است که متعلق آن، گناه و امری شرّآفرین باشد.
ص: 176
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 5
5_ حرمت روابط جنسی با زنان شوهردار
قال رب السجن أحب إلیّ مما یدعوننی إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 20 - 4
4_ حرمت شکستن پیمان ها و عهد ها ( پیمانهایی که خدا با انسان دارد ، پیمانهایی که آدمی با خدا دارد و پیمانهایی که انسان ها با یکدیگر دارند )
و لاینقضون المیث_ق
<میثاق> به معنای عهد و پیمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 25 - 2،3،6
2_ حرمت شکستن عهد ها و پیمانهایی که خداوند برعهده انسان ها قرار داده است .
والذین ینقضون عهد الله . .. أُول_ئک لهم اللعنه و لهم سوء الدار
3_ حرمت شکستن پیمانهایی که آدمیان با خدا دارند .
و الذین ینقضون عهد الله
6_ فسادگری در زمین از محرمات الهی است .
والذین . .. یفسدون فی الأرض أُول_ئک لهم اللعنه و لهم سوء الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 67 - 12
12- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : . . . قد أنزل الله . . . < و من ثمرات النخیل و الأعناب تتّخذون منه سکراً و رزقاً حسناً > فکان المسلمون بذلک ثمّ أنزل الله آیه التحریم ه_ذه الأیه : < إنما الخمر و المیسر و الأنصاب . . . فاجتنبوه . . . > فه_ذه آیه التحریم ، و هی نسخت الأیه الأخری
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود:. .. به تخقیق خداوند نازل فرمود:... <و من ثمرات النخیل و الأعناب تتّخذون منه سکراً و رزقاً حسناً> پس مسلمان هم به همین گونه ( گرفتن شراب و خوردن آن ) عمل می کردند; سپس خداوند آیه تحریم شراب را که این آیه باشد <إنما الخمر و المیسر و الأنصاب ... فاجتنبوه ...> نازل فرمود ... پس این آیه تحریم است و این آیه، آیه دیگر را نسخ کرده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 91 - 3
3- شکستن سوگند به خدا پس از تحکیم آن ، حرام است .
و لاتنقضوا الأیم_ن بعد توکیدها
ص: 177
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 92 - 6،7
6- نقض عهد و پیمان با دیگران ، هر چند سود فراوان داشته باشد ، حرام است .
و لاتکونوا . .. تتّخذون أیم_نکم دخلاً بینکم أن تکون أُمّه هی أربی من أُمّه
7- شکستن پیمان با گروهی به خاطر پیمان بستن با گروهی نیرومندتر ، حرام و به دور از خرد است .
و لاتکونوا . .. تتّخذون أیم_نکم دخلاً بینکم أن تکون أُمّه هی أربی من أُمّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 94 - 1،6
1- وسیله قرار دادن سوگند در پیشبرد مقاصد فریبکارانه ، حرام است .
و لاتتخذوا أیم_نکم دخلاً بینکم
6- حرمت فراهم آوردن زمینه بی اعتقادی مردم نسبت به دین و ارزش های دینی
و لاتتخذوا أیم_نکم دخلاً بینکم فتزلّ قدم بعد ثبوتها و تذوقوا السوء
برداشت فوق، به خاطر این نکته است که نهی از <حنث قسم> از آن جهت صورت گرفته که سبب سست شدن عقیده دیگران می شود و در ذیل آیه شریفه، این عمل <صد عن سبیل الله> و دارای <عذاب عظیم> شناخته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 116 - 1،2
1- نسبت دادن برداشت های شخصی ، بی اساس و دروغین خود به دین ، حرام و ممنوع است .
و لاتقولوا لما تصف ألسنتکم الکذب ه_ذا حل_ل و ه_ذا حرام
2- حلال یا حرام شمردن امور بدون دلیل قطعی شرعی ، مورد نهی خدا و حرام است .
و لاتقولوا . .. ه_ذا حل_ل و ه_ذا حرام
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 23 - 14
14- هرگونه پرخاش و اهانت به پدر و مادر ، حتی در حد گفتن < أُفّ > ، ممنوع است .
فلاتقل لهما أُفّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 26 - 10
10- تبذیر ( مصرف بیجا و ریخت و پاش ) حرام و مورد نهی خداوند است .
و لاتبذّر تبذیرًا
اهل لغت در فرق بین <اسراف> و <تبذیر> آورده اند که: <تبذیر> به معنای <مصرف مال در جایی است که سزاوار نباشد> (فروق اللغه).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 31 - 1،4
ص: 178
1- کشتن فرزند ، از بیم تنگدستی و فقر ، ممنوع و حرام است .
و لاتقتلوا أول_دکم خشیه إمل_ق
4- کشتن فرزند ، به گمان ر ها ساختن وی از مبتلا شدن به فقر و سرنوشتی سخت و فلاکت بار ، ممنوع و حرام است .
و لاتقتلوا أول_دکم خشیه إمل_ق
برداشت فوق، بنابراین است که مراد از <إملاق> بیم پدر و مادر، از تهی دست شدن خود و فرزندانشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 32 - 1
1- زنا ، ممنوع و حرام است .
و لاتقربوا الزنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 1،10
1- کشتن انسان های بی گناه و بی تقصیر ، ممنوع و حرام است .
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله
10- زیاده روی اولیای مقتول ، در انتقام گیری از قاتل ، ممنوع و حرام است .
فلایسرف فی القتل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 34 - 1
1- تصرف بی جا و حیف و میل اموال یتیمان ، ممنوع و حرام است .
و لاتقربوا مال الیتیم إلاّ بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 36 - 5
5- حکم و عمل انسان ، بر اساس آنچه صرفاً شنیده ، یا دیده و یا به قلبش راه یافته ، قبل از رسیدن به مرحله علم و آگاهی ، ممنوع است .
و لاتقف ما لیس لک به علم إن السمع و البصر و الفؤاد کلّ أُول_ئک کان عنه مسئولاً
برداشت فوق بر این اساس است که معمولاً حرکتهای غیر علمی، نشأت یافته از شنیده ها، دیده ها و باورهای سطحی است و خداوند، برای دور کردن انسان از حرکت غیر علمی، به او هشدار داده است که دیده ها و . .. تا زمانی که به مبنای علمی و یقینی منتهی نشود، قابل اعتماد نیست و در صورت اعتماد نمودن، محاکمه خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 59 - 4،5
4- ضایع کردن نماز و سهل انگاری در آن ، حرام و از گناهان بزرگ است .
أضاعوا الصلوه . .. فسوف یلقون غیًّا
چنان که گفته شد معنای <یلقون غیّاً> _ به قرینه <یدخلون الجنّه> (در آیه بعد) _ <یلقون جزاء غیّهم> است; که وعده
ص: 179
عذاب به شمار می آید. وعده عذاب نیز نوعاً در برابر گناهان بزرگ است.
5- پیروی از خواسته های نفسانی حرام است .
واتبعوا الشهوت فسوف یلقون غیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 69 - 9
9 - سِحر ، کاری نامشروع و پرهیز از آن ضروری است .
کید سحر و لایفلح الساحر حیث أتی
مکر بودن سحر و بسته بودن راه موفقیت بر ساحر _ که در این آیه بیان گردیده است _ بیانی کافی بر مشروعیت نداشتن و مجاز نبودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 18 - 12
12 - حرمت نهادن و گرامی داشتن مشرکان ، حرام است .
و من یهن اللّه فما له من مکرم
جمله <فما له من مکرم> می تواند انشا در قالب خبر باشد; یعنی، هیچ کس حق ندارد به کسی که مورد اهانت خدا قرار گرفته، حرمت نهد و او را گرامی بدارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 30 - 11
11 - استفاده از گوشت حیوانی که با نام غیر خدا ذبح شده باشد حرام است .
و أُحلّت لکم الأنع_م إلاّ ما یتلی علیکم
کلمه <ما> در <إلاّ ما یتلی علیکم> هر چند که عام است و شامل همه مواردی می شود که در آیات <محرمات أکل> بیان شده است; لکن به قرینه جمله <و یذکروا اسم اللّه. .. علی ما رزقهم من بهیمه الأنعام> در دو آیه پیشین، و نیز تفریع جمله <فاجتنبوا الرجس من الأوثان...> (ذیل آیه) بر جمله <أحلت لکم الأنعام إلاّ ما یتلی علیکم>، می توان گفت که مراد از <ما> خصوص موردی است که حیوانی با نام غیر خدا (بت ها)، ذبح شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 3 - 4،5،8
4 - حرمت ازدواج زنان زناکار ، جز با مردان زناکار و یا مردان مشرک
و الزانیه لاینکحها إلاّ زان أو مشرک
5 - حرمت ازدواج زنان معروف به زنا ، جز با مردان معروف به زنا و یا مردان مشرک
و الزانیه لاینکحها إلاّ زان أو مشرک
8 - ازدواج مؤمنان با زناکاران ، حرام است .
و حرّم ذلک علی المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 180
12 - نور - 24 - 4 - 13
13 - نسبت بی دلیل زنا به زنان پاکدامن ، حرام و از گناهان بزرگ است .
والذین یرمون المحصن_ت . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده أبدًا و أُول_ئک هم الف_سقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 22 - 3
3 - سوگند بر ترک انفاق به خویشاوندان ، بینوایان و مهاجران ، به صرف لغزش گذشته آنان ، حرام و وفا نکردن به آن جایز است .
و لایأتل أُوْلوا الفضل منکم و السعه أن یؤتوا أُوْلی القربی و المس_کین و المه_جری
حرمت در برداشت یاد شده از نهی <لایأتل> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 30 - 2،4،5
2 - نظر دوختن به نامحرمان و چشم چرانی ، حرام است .
قل للمؤمنین یغضّوا من أبص_رهم
4 - حرمت خیره شدن و چشم دوختن به عورت و شرمگاه دیگران
قل للمؤمنین یغضّوا من أبص_رهم
5 - پوشاندن عورت و شرمگاه خویش از دید دیگران ، بر مردان واجب و کشف آن حرام است .
قل للمؤمنین . .. یحفظوا فروجهم
<فرج> و <فرجه> در اصل به معنای شکاف میان دو شیء است; ولی در اصطلاح متعارف به معنای عورت و شرمگاه می باشد (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 2،4،5،10،17،27
2 - نظر دوختن به نامحرمان و چشم چرانی ، حرام است .
و قل للمؤمن_ت یغضضن من أبص_رهنّ
4 - حرمت خیره شدن و چشم دوختن به عورت و شرمگاه دیگران
و قل للمؤمن_ت یغضضن من أبص_رهنّ
5 - پوشاندن عورت و شرمگاه خویش از دید دیگران ، بر زنان واجب و کشف آن ، حرام است .
و قل للمؤمن_ت یغضضن من أبص_رهنّ
10 - حرمت آشکار ساختن زینت ها و محل های آنها ( بدن ) بر زنان ، جز آنچه که ثخود به خود آشکار است ( مانند انگشتر ، سرمه ، حنا و . . . ) .
لایبدین زینتهنّ إلاّ ما ظهر منها
17 - آشکار کردن موی سر ، گلو و سینه در انظار نامحرمان ، بر زنان مؤمن حرام است .
و لیضربن بخمرهنّ علی جیوبهنّ
27 - هر گونه حرکت و رفتاری که موجب آگاهی نامحرمان از زینت های زنان مؤمن شود ، بر آنان حرام است .
و لایضربن بأرجلهنّ لیعلم ما یخفین من زینتهنّ
ص: 181
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 33 - 21،22،23
21 - واداشتن کنیزان عفیف ، بر فحشا و فساد جنسی ، حرام است .
و لاتکرهوا فتی_تکم علی البغاء إن أردن تحصّنًا
22 - سود و درآمد به دست آمده از راه واداشتن کنیزان به فحشا و خودفروشی ، حرام است .
ولاتکرهوا فتی_تکم علی البغاء إن أردن تحصّنًا لتبتغوا عرض الحیوه الدنیا
نهی از واداشتن کنیزان به فحشا برای به دست آوردن سود و متاع دنیوی، دلیل حرمت چنین سودی است.
23 - سود و درآمد به دست آمده از راه اشاعه فحشا و خودفروشی ، حرام است .
و لاتکرهوا فتی_تکم علی البغاء إن أردن تحصّنًا لتبتغوا عرض الحیوه الدنیا
برداشت یاد شده از انتزاع از مورد آیه (کنیزان) به دست می آید; زیرا از ظاهر آیه شریفه چنین به دست می آید که مورد آن خصوصیتی ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 9
9 - ترک حضور در محضر رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی ، به منظور پرداختن به امور زندگی شخصی ، بدون اذن خواستن ، حرام و ممنوع است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه . .. فإذا استئذنوک لبعض شأن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 63 - 11
11 - سرپیچی از فرمان های پیامبر ( ص ) ، گناه و حرام است .
فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنه أو یصیبهم عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 3
3 _ اطاعت از کافران و تن دادن به خواسته های کفر آمیزشان ، حرام است .
فلاتطع الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 4
4 _ کشتن به ناحق انسان ، حرام است .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 53 - 10
10 - مأیوس شدن بندگان از رحمت خداوند _ هرچند گناهانشان بسیار باشد _ حرام است .
ص: 182
لاتقنطوا من رحمه اللّه إنّ اللّه یغفر الذنوب جمیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 19 - 2
2 - حرمت هر نوع نگاه خائنانه و به دور از امانت و رضایت مندی
یعلم خائنه الأعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 66 - 5
5 - عبادت غیر خدا ، گناه و حرام است .
قل إنّی نهیت أن أعبد الذین تدعون من دون اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 17 - 13
13 - < قال الصادق ( ع ) : فی قوله عزّوجلّ : < و أمّا ثمود فهدیناهم فاستحبّوا العمی علی الهدی > قال : وجوب الطاعات و تحریم المعاصی . . . ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ که فرموده <و أمّا ثمود فهدیناهم فاستحبّوا العمی علی الهدی> روایت شده که فرمود: [هدایت در این جا ]بیان کردن وجوب طاعات و حرمت گناهان است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 40 - 3
3 - انتقام جویی ، کینه توزی و تجاوز از حد در مسیر مجازات ستمگر ، ممنوع و نامشروع است .
و جزؤا سیّئه سیّئه مثلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 41 - 5
5 - قصاص قبل از جنایت ، امری ناروا و ممنوع است .
و لمن انتصر بعد ظلمه
قید <بعد ظلمه> می تواند اشاره به این داشته باشد که قبل از تحقق ظلم، هرگونه اقدام انتقام جویانه، مطرود است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 15
15- ممنوعیت کشتن نیرو های دشمن ، پس از به اسارت درآوردن آنان *
فشدّوا الوثاق فإمّا منّا بعد و إمّا فداء
از مقابله <منّا> و <فداءً> با <ضرب الرقاب>، استفاده می شود که پس از اسارت، مسأله قتل مطرح نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 183
18 - رحمن - 55 - 9 - 2
2 - حرمت کم فروشی ، مغبون ساختن دیگران و کم نهادن سهم طرف مقابل در مبادلات اقتصادی
و أقیموا الوزن بالقسط و لاتخسروا المیزان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 2 - 7
7 - ظهار کردن زن ، حرام و گناه است .
و إنّهم لیقولون منکرًا من القول و زورًا و إنّ اللّه لعفوّ غفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 8 - 4
4 - اطاعت از کافران تکذیب گر و اجابت خواسته های آنان ، ممنوع و حرام است .
فلاتطع المکذّبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 11 - 5
5 - اطاعت و اجابت خواسته های سخن چینان ، ممنوع و حرام است .
و لاتطع کلّ . .. مشّاء بنمیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 12 - 3،6،9
3 - اطاعت و اجابت خواسته های کسانی که بخیل و مانع خیراند ، ممنوع و حرام است .
و لاتطع کلّ . .. منّاع للخیر
6 - اطاعت و اجابت خواسته های متجاوزان ، ممنوع و حرام است .
و لاتطع کلّ . .. معتد
9 - اطاعت و اجابت خواسته های گناه پیشگان ، ممنوع و حرام است .
و لاتطع کلّ . .. أثیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 13 - 6
6 - اطاعت و اجابت خواسته های افراد بی تبار و بی ریشه و اصل ، ممنوع و حرام است .
و لاتطع کلّ . .. زنیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 19 - 7
7 - حرمت اطاعت ، از فرمان ترک نماز
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... کلاّ لاتطعه
ص: 184
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 48 - 3
3 - ایمان به قرآن ، پیروی از دستورات خدا و پرهیز از محرمات ، وسیله محافظت آدمی در برابر مخاطرات و عذاب های روز قیامت است .
ءامنوا بما أنزلت . .. واتقوا یوماً
فرمان به گرفتن وقایه (وسیله محافظت) - پس از دعوت به ایمان (آمنوا بما أنزلت) و دیگر تکلیفهای یاد شده در آیه - می رساند که: وقایه آدمی در روز قیامت، همان ایمان به قرآن و . .. خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 75 - 4،5
4 _ صبر و شکیبایی بندگان خالص خدا در ترک محرمات الهی چون اسراف و یا تنگ گیری ، شرک ، زنا ، آدم کشی و سخن باطل ، عامل برخوردار شدن آنان از نعمت ها و درجات عالی بهشت
و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا . .. و لایزنون ... و الذین لایشهدون الزور ... أُول_
5 _ صبر و شکیبایی در انجام تکالیف و ترک محرمات الهی ، عامل بهره مندی از نعمت ها و درجات عالی بهشت
الذین یمشون علی الأرض هونًا. .. و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا ... و الذین لایشهدو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 20
20 _ ارتکاب محرمات موجب محروم شدن از محبت الهی
لاتعتدوا إنّ اللّه لایحب المعتدین
برداشت فوق بر این اساس است که <لاتعتدوا> _ چنانچه توضیح آن گذشت _ نهی از ارتکاب محرمات باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 166 - 2
2 _ کسانی که بر انجام محرمات الهی اصرار ورزند ، در معرض ذلیل گشتن و مطرود شدن از درگاه خدا هستند .
کونوا قرده خسئین
<خاسیء> به معنای مطرود و نیز به معنای حقیر و ذلیل است. <خاسئین> خبر دوم برای <کونوا> می باشد.
ص: 185
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 72 - 10
10 _ < عن أبی عبداللّه ( ع ) : . . . و فرض علی السمع أن یتنزه عن الإستماع إلی ما حرّم اللّه . . . فقال فی ذلک : . . . و إذا مرّوا باللغو مرّوا کراماً . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: . ..[خداوند] بر گوش فرض نموده که از شنیدن آنچه حرام گردیده، پرهیز کند... پس در این باره فرموده است:... <و إذا مرّوا باللغو مرّوا کراماً...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 45 - 5
5 - صبر و نماز عوامل کارآمد برای موفق شدن در پرهیز از محرمات الهی ( کفر به قرآن ، دین فروشی ، کتمان حق و . . . )
و لاتکونوا أول کافر به . .. و استعینوا بالصبر و الصلوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 15
15 _ لزوم پرهیز اهل ایمان از ارتکاب محرمات الهی
یایها الذین ءامنوا . .. لاتعتدوا
می توان گفت مراد از <لاتعتدوا> به قرینه جمله قبل <لاتحرموا طیبت ما احل اللّه>، ارتکاب محرمات است، و چون ارتکاب محرمات زیانبارتر از تحریم حلالها است از آن به تجاوز و تعدی تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 96 - 9
9 _ لزوم رعایت تقوا و پرهیز از محرمات
و اتقوا اللّه
با توجه به آیه مورد بحث و آیات گذشته که تبیین برخی از محرمات الهی است معلوم می شود مراد از اتقوا اللّه در اینجا پرهیز از محرمات است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 169 - 21
21 _ پرهیزکنندگان از مال و منال نامشروع دنیا در سرای آخرت از نعمتهایی پایدار و سراسر خیر بهره مند خواهند شد .
و الدار الأخره خیر للذین یتقون
متعلق <یتقون> رفتارها و باورهایی است که در آیه شریفه مورد مذمت قرار گرفته است، مانند کسب مال از طریق نامشروع، انتساب اموری نابحق به خداوند و . .. .
ص: 186
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - همزه - 104 - 1 - 3
3 - حرمت فاش کردن عیب های مردم ، در غیاب یا حضور آنان
ویل لکلّ همزه لمزه
وعده عذاب، نشانه حرمت است. <هُمَزَه> نزد برخی از اهل لغت به معنای کسی است که در غیاب دیگری از او خرده گیرد و <لمزه> به معنای کسی است که روبه روی دیگران، عیب آنان را فاش کند. (مجمع البیان)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 42
42 _ اضطراری که در طریق گناه به وجود آید ، مجوز ارتکاب محرمات نخواهد بود .
فمن اضطر فی مخمصه غیر متجانف لاثم
مراد از <اثم> به دلیل نکره بودن آن، مطلق گناه است و <غیر متجانف لاثم> حال برای <من اضطر> است و اضطرار را مقید می کند. یعنی حکم جواز مخصوص مضطری است که به سوی گناه در حرکت نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 57 - 11
11 - قوم موسی با بهره گیری از خوراکی های حرام و غیر طیب ، از دستور خدا سرپیچی کردند .
کلوا من طیبت ما رزقنکم و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون
ستمکار خواندن قوم موسی می تواند در ارتباط با جمله <کلوا من طیبات . ..> لحاظ شود. در این صورت مراد از ستمکاری آنان، استفاده از خوراکیهای حرام و غیر طیب است و نیز می تواند در ارتباط با نعمتهای متعددی که در این آیه و آیات قبل مطرح شده است، لحاظ شود. بر این اساس مراد از ستمگری آنان، ناسپاسی در برابر نعمتهای الهی است. برداشت فوق ناظر به وجه اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 168 - 14،16
14 - بهره گیری از محرمات و چیزی های پلید و ناپاک ، پیروی کردن از شیطان است .
کلوا مما فی الأرض حللا طیباً و لاتتبعوا خطوت الشیطن
16 - واداشتن مردم به استفاده از حرام ها و پلیدی ها و نیز بازداشتن آنان از نعمت های حلال ، نمودی از دشمنی شیطان با انسان است .
ص: 187
کلوا مما فی الأرض حللا طیباً و لاتتبعوا خطوت الشیطن إنه لکم عدو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 -
1،2،3،4،11،37،38،40،41،43،50
1 _ حرمت استفاده از مردار ، خون و گوشت خوک
حرمت علیکم المیته و الدم و لحم الخنزیر
2 _ حرمت استفاده از حیوانی که به نام غیر خدا ذبح شود .
حرمت . .. و ما أهل لغیر اللّه به
3 _ حرمت استفاده از حیوانی که در اثر خفگی ، زده شدن ، پرت شدن و شاخ خوردن بمیرد .
حرمت . .. و المنخنقه و الموقوذه و المتردیه و النطیحه
مراد از عناوین یاد شده این است که حیوان بر اثر آنها بمیرد، نه اینکه _ به مجرد پرت شدن از بلندی، استفاده از آن حرام باشد. دلیل این معنا جمله استثنائیه <الا ما ذکیتم> است.
4 _ حرمت استفاده از حیوانی که طعمه و شکار درندگان شده و بمیرد .
حرمت . .. و ما اکل السبع
11 _ استفاده از مردار ، خون ، گوشت خوک ، حیوان خفه شده ، زده شده ، پرت شده ، شاخ خورده ، دریده شده و بدون تذکیه ، فسق و خروج از طاعت خداوند است .
حرمت علیکم . .. ذلکم فسق
بنابر اینکه <ذلکم> اشاره باشد به جمیع عناوین یاد شده در آیه، نه خصوص آخرین عنوان.
37 _ استفاده از حیوان قربانی شده بر آستان بت ها و گوشت های سهمبندی شده با تیر های قمار ، در حال اضطرار جایز است .
و ما ذبح علی النصب و إن تستقسموا بالازلم . .. فإنّ اللّه غفور رحیم
38 _ جواز استفاده از محرمات ، در حال اضطرار
فمن اضطر . .. فإنّ اللّه غفور رحیم
40 _ استفاده از محرمات در هنگام اضطرار ، تنها به مقدار رفع ضرورت جایز است .
فمن اضطر فی مخمصه غیر متجانف لاثم فإنّ اللّه غفور رحیم
بنابر اینکه مراد از <اثم> بهره گیری از محرمات یاد شده باشد و مصداق آن در هنگام اضطرار، که محرمات حلال می شود، استفاده بیش از مقدار ضرورت خواهد بود.
41 _ جواز استفاده از محرمات در هنگام اضطرار ، در صورتی است که انسان با اختیار خویش خود را مضطر ننموده باشد .
فمن اضطر فی مخمصه غیر متجانف لاثم فإنّ اللّه غفور رحیم
فعل مجهول <اضطر> بیانگر آن است که جواز استفاده از محرمات در هنگام اضطرار، مخصوص آن اضطراری است که بدون اختیار عارض کسی شود، نه اینکه انسان خود را مضطر کند.
43 _ عدم تمایل به گناه ، شرط جواز استفاده از محرمات در حال اضطرار *
فمن اضطر . .. غیر متجانف لاثم
50 _ حلیت محرمات در حال اضطرار ، پرتویی از رحمت خداوند بر بندگان
فمن اضطر . .. فإنّ اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 188
9 - نحل - 16 - 114 - 6
6- استفاده از چیز های حرام ، کفران نعمت های الهی است .
یأتیها رزقها رغدًا من کلّ مکان فکفرت بأنعم الله . .. فکلوا ممّا رزقکم الله حل_لا
برداشت فوق، بنابراین احتمال است که <کلو ممّا . .. حلالاً طیّباً> اشاره داشته باشد به اینکه کفران یاد شده در آیه قبل، استفاده از حرام بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 -
2،6،7،8،10،11،12،13
2 - به هنگام اضطرار بهره برداری از مردار ، خون ، گوشت خوک و ذبیحه ای که نام غیر خدا بر او برده شده ، حلال است .
فمن اضطر . .. فلا إثم علیه
6 - ارتکاب محرمات در حال اضطرار ، گناه و معصیت محسوب نمی شود .
فمن اضطر . .. فلا إثم علیه
7 - کسانی که در حال ستمکاری و تجاوزگری به ارتکاب محرمات اضطرار پیدا کنند ، حکم مضطر ( جواز استفاده از محرمات ) را ندارند .
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فلا إثم علیه
<غیر باغ و لاعاد> (در صورتی که ستمکار و تجاوزگر نباشد) حال برای نایب فاعل <اضطر> است و لذا موضوع حکم مذکور; یعنی، <فلا إثم علیه> را به مضطری مقید می کند که در طریق ستم و تجاوز مضطر نشده باشد.
8 - کسانی که در حال ستمگری و تجاوز از محرمات استفاده کنند - هر چند استفاده آنان به خاطر اضطرار باشد - گنهکارند .
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فلا إثم علیه
10 - بقای ملاک حرمت در محرمات ، هر چند آدمی به بهره گیری از آنها اضطرار پیدا کند .
فمن اضطر . .. فلا إثم علیه إن اللّه غفور رحیم
توصیف خداوند به وصف غفور (آمرزنده گناه) - پس از تجویز ارتکاب محرمات در حال اضطرار - گویای این است که: ملاک حرمت محرمات حتی در حال اضطرار باقی است. (المیزان)
11 - تجویز ارتکاب محرمات در حال اضطرار ، برخاسته از رحمت خداوند است .
فمن اضطر . .. فلا إثم علیه إن اللّه غفور رحیم
12 - گنهکار نشمردن کسانی که در حال اضطرار از محرمات بهره می گیرند ، پرتوی از مغفرت الهی است .
فمن اضطر . .. فلا إثم علیه إن اللّه غفور رحیم
13 - کسانی که به بهره گیری از محرمات اضطرار پیدا کرده اند ، نباید بیش از مقدار ضرورت استفاده کنند . *
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فلا إثم علیه
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که متعلق <غیر باغ و لاعاد> کلمه ای همانند <فی أکل المیته و . ..> باشد. بر این مبنا جمله <فمن اضطر ...> چنین معنا می شود: کسی که به بهره گیری از مردار و ... اضطرار پیدا کرد - به شرط اینکه در استفاده از آن تجاوز و ستم نکند - بر او گناهی نیست.
ص: 189
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 33 - 5
5 - لزوم خودداری غیر متأهلان فاقد تسهیلات ازدواج ، از دستیازی به اموال و امکانات حرام برای ازدواج خود
و لیستعفف الذین لایجدون نکاحًا حتّی یغنیهم اللّه من فضله
مقصود از نیافتن نکاح، می تواند اسباب و امکانات مالی برای ازدواج باشد و عفت گزینی نیز، مربوط به همین امکانات باشد; یعنی، از اسباب و امکانات حرام نباید تسهیلات ازدواج را فراهم ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 90 - 9
9 _ پلیدی و ناپاکی کردار ، ملاک تحریم آنها در ادیان الهی
رجس من عمل الشیطن فاجتنبوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 151 - 1،2،3
1 _ پیامبر(ص) از جانب خدا فرمان یافت تا مردم را فراخواند و محرمات الهی را برای آنان بیان کند.
قل تعالوا أتل ما حرم ربکم علیکم
<تلاوت>، مصدر <أتل>، به معنای خواندن است. چون <أتل> در جواب فعل امر (تعالوا) قرار گرفته، به شرط مقدر مجزوم شده است. <علیکم> متعلق به <أتل> و نیز <حرم> است.
2 _ بیان محرمات الهی برای مردم، وظیفه پیامبر(ص)
أتل ما حرم ربکم علیکم
3 _ دعوت مردم و بیان محرمات الهی برای آنان وظیفه رهبران دین
قل تعالوا أتل ما حرم ربکم علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 169 - 3
3 - حرام دانستن حلال ها و حلال پنداشتن حرام ها ، افترا بستن بر خداوند است .
ص: 190
یأیها الناس . .. إنما یأمرکم .... أن تقولوا علی اللّه ما لاتعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 50
50 _ حلیت محرمات در حال اضطرار ، پرتویی از رحمت خداوند بر بندگان
فمن اضطر . .. فإنّ اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 35
35 _ بسیاری از بنی اسرائیل مرتکب خونریزی شده و حرام های خدا را حلال می شمردند .
ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
از امام باقر(ع) روایت شده: المسرفون هم الذین یستحلون المحارم و یسفکون الدماء.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 504; نورالثقلین، ج 1، ص 620، ح 158.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 13
13 _ تحریم حلال ها و تغییر احکام الهی تجاوز به حدود و قوانین خداوند است .
لاتحرموا . .. و لاتعتدوا
برداشت فوق بر این اساس است که جمله <و لاتعتدوا> تأکید و تفسیری برای جمله _ <لاتحرموا . ..> _ باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 31 - 12
12 _ از امام صادق ( ع ) درباره سخن خدا که فرمود : < اتخذوا أحبارهم و رهبانهم أرباباً من دون اللّه > روایت شده که فرمود : < و اللّه ما صلّوا لهم و لا صاموا و لکنهم أحلّوا لهم حراماً و حرّموا علیهم حلالا فاتّبعوهم ;
به خدا سوگند آنان برای احبار و راهبان نه نماز خواندند و نه روزه گرفتند ; ولی آن علما و صومعه داران، برای مردم حرام را حلال و حلال را حرام کردند و آنان پیروی کردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 37 - 8
8 _ نتیجه جا به جا شدن ماه های حرام از سوی عرب های جاهلی ، چیزی جز حلال شمردن حرام الهی نبود .
فیحلوا ما حرّم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 60 - 2
2 _ تحریم حلال و تحلیل حرام ، افترا و دروغ بستن به خداوند است .
فجعلتم منه حراماً و حللا . .. و ما ظن الذین یفترون علی اللّه الکذب
ص: 191
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 9
9 _ تحریم کردارهای زشت و دیگر محرمات، ناشی از ربوبیت خداوند است.
إنما حرم ربی الفوحش . .. ما لا تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 10
10 _ تعداد حرامهای الهی محدود و اثبات هر یک محتاج دلیل و برهان است.
إنما حرم ربی . .. أن تقولوا علی الله ما لا تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 48 - 10
10 - در قیامت برای متخلفان از دستورات الهی ( بر پایی نماز و پرداخت زکات ) و ارتکاب کنندگان محرمات ( دین فروشی ، حق پوشی و . . . ) راه نجاتی نیست .
لا تشتروا بأیتی . .. و أقیموا الصلوه ... واتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 2
2 _ حرمت بدعت در دین و تغییر حلال و حرام های الهی
یایها الذین ءامنوا لاتحرموا طیبت ما احل اللّه لکم و لاتعتدوا
بدان احتمال که تحریم حلال، به معنای حرام دانستن حلالهای الهی باشد.
ص: 192
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 115 - 16
16- اضطرار ، از میان برنده ممنوعیت شرعی محرمات و نه قبح و خباثت واقعی آنها *
إنما حرّم علیکم المیته . .. فمن اضطرّ ... فإن الله غفور رحیم
تذکر به غفران و رحمت الهی، می تواند نشان دهنده بقای نوعی از قبح و خباثت در فعل حرام اضطراری باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 23
23 _ رحمت و غفران خداوند برطرف کننده آثار و تبعات بد استفاده کردن از محرمات در حال اضطرار است. *
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فإن ربک غفور رحیم
<غفور> صیغه مبالغه به معنای بسیار پوشاننده است. غفران خداوند در مورد مضطر به خوردن محرمات، ممکن است پوشاندن گناه و تبعات آن باشد و محتمل است برخی آثار نامطلوب و وضعی استفاده از آنها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 95 - 23
23 _ توجه به عزت و انتقامگیری خداوند زمینه ترک محرمات
و اللّه عزیز ذو انتقام
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 34 - 5
5 _ توجه به محدود بودن زندگی و مجالهای آن، مایه پرهیز از محرمات الهی است.
حرم ربی الفوحش . .. و لکل أمه أجل فإذا جاء أجلهم لا یستاخرون ساعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 114 - 9
9- توجه به تأثیر کفران در نابودی نعمت ها ، باعث قناعت و بسنده کردن انسان به روزی های حلال و دلپذیر و استفاده بهینه از آنهاست .
فکفرت بأنعم الله . .. فکلوا ممّا رزقکم الله حل_لاً طیبًا و اشکروا
ص: 193
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 64 - 11
11- تلاش ابلیس در کشاندن مال و نسل انسان به سوی حرام و استفاده از آن در جهت هدف های خویش
و شارکهم فی الأمول و الأول_د
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 115 - 16
16- اضطرار ، از میان برنده ممنوعیت شرعی محرمات و نه قبح و خباثت واقعی آنها *
إنما حرّم علیکم المیته . .. فمن اضطرّ ... فإن الله غفور رحیم
تذکر به غفران و رحمت الهی، می تواند نشان دهنده بقای نوعی از قبح و خباثت در فعل حرام اضطراری باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 118 - 9
9- جعل برخی از محرمات الهی ، ممکن است به خاطر مجازات باشد نه به دلیل وجود مفسده و ضرر در آنها .
و علی الذین هادوا حرّمنا . .. و ما ظلمن_هم و ل_کن کانوا أنفسهم یظلمون
محرمات خاص یهود، کیفر عملکرد خود آنان بود و اگر آنان ظلم نمی کردند، هیچ مفسده ای در آن امور نبود که بر آنان حرام شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 219 - 12
12 _ امکان وجود نفع ، در محرّمات الهی
عن الخمر و المیسر . .. و منافع للناس
ص: 194
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 79 - 14
14 - حرمت درآمد ها و اموال به دست آمده در مقابل انجام کار های حرام
و ویل لهم مما یکسبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 8
8 - کسانی که در حال ستمگری و تجاوز از محرمات استفاده کنند - هر چند استفاده آنان به خاطر اضطرار باشد - گنهکارند .
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فلا إثم علیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 51
51 _ برداشتن گناه ارتکاب محرمات در حال اضطرار ، پرتویی از مغفرت خداوند
فمن اضطر . .. فإنّ اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 8
8 _ پیامبر(ص) مأمور مبارزه با بدعتها و تحریمهای ناشی از اوهام بشری
قل من حرم زینه الله التی أخرج لعباده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 115 - 11
11- لزوم اکتفا به مقدار ضرورت ، در بهرهوری از حرام به هنگام اضطرار
إنما حرّم علیکم المیته . .. فمن اضطرّ غیر باغ و لاعاد
یکی از معانی <بغی> کوشش تجاوزکارانه از حدّ اعتدال و اقتصاد است (مفردات راغب). مقید شدن <مضطر> به <لا عاد> (زیاده خواه نباشد) گویای این نکته است که: مضطر آن گاه به خوردن حرام مجاز است که در خوردن آن افراط و زیاده روی نکند و این; یعنی، اکتفا کردن به حداقل و ضرورت.
ص: 195
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 11
11 _ زینتها و روزیهای پاکیزه بیرون از دایره محرومات الهی (کردار زشت و . .. )
قل من حرم زینه الله . .. قل إنما حرم ربی الفوحش
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 10
10 _ تعداد حرامهای الهی محدود و اثبات هر یک محتاج دلیل و برهان است.
إنما حرم ربی . .. أن تقولوا علی الله ما لا تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 115 - 6
6- خوراکی های حرام ، محدود و نیازمند دلیل خاص است .
إنما حرّم علیکم المیته و الدم و لحم الخنزیر و ما أهلّ لغیر الله به
برداشت فوق، به این دلیل است که خداوند در ذکر حلالها به بیانی کلی اکتفا کرده است; ولی محرمات را یک به یک برشمرده و مشخص ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 196 - 35
35 _ تمامیّت حج و عمره ، به انجام آن توأم با پرهیز از محرمات احرام است .
و اتمّوا الحجّ و العمره للّه
امام صادق (ع): . .. یعنی بتمامهما، اداؤهما و اتقاء ما یتقی المحرم فیهما
_______________________________
کافی، ج 4، ص 264، ح 1 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 193، ح 2.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 1 - 8،9،12،14
8 _ حرمت صید و شکار در حال احرام
ص: 196
غیر محلی الصید و انتم حرم
<صید> مصدر و به معنای شکار کردن است کلمه <حُرُم> (جمع حرام) می تواند از احرام گرفته شده باشد یعنی کسانی که برای انجام حج و یا عمره محرم می شوند و می تواند از <حَرَم> گرفته شده باشد یعنی کسانی که داخل حرم می شوند. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
9 _ خوردن گوشت و سایر بهره برداری ها از حیوانی که در حال احرام شکار شود ، حرام است .
غیر محلی الصید
بنابر اینکه <صید> به معنای اسم مفعول باشد ; یعنی حیوان شکار شده.
12 _ حلیت بهره برداری از چهارپایان ، مشروط به پرهیز از صید و حرام شمردن آن در حال احرام است . *
أحلت . .. غیر محلی الصید
بنابر اینکه <غیر محلی>، حال برای ضمیر در <لکم> باشد و با توجه به اینکه حال، عامل خود را مقید می کند ; بنابراین، حلیت چهارپایان حلال گوشت، در فرض پرهیز از صید و حرام شمردن آن در حال احرام است.
14 _ حلیت خوردن گوشت برخی از چهارپایان ( شتر ، گاو و گوسفند ) و حرمت برخی دیگر و حرمت صید و شکار در حال احرام ، از عهد ها و پیمان های الهی با مؤمنان
اوفوا بالعقود أحلت لکم بهیمه الانعم الا ما یتلی علیکم غیر محلی الصید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 2 - 4،24
4 _ حرام ها و حلال های الهی ( همانند حلیت چهارپایان و حرمت صید در حال احرام ) ، از شعایر الهی است . *
أحلت لکم بهیمه الانعم . .. لاتحلوا شعر اللّه
از مصادیق شعایر الهی، با توجه به آیه قبل، حلالها و حرامهای الهی است.
24 _ حرمت صید و شکار در حال احرام و جواز آن پس از خروج از احرام
و إذا حللتم فاصطادوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 95 - 1
1 _ حرمت کشتن شکار در حال احرام
لاتقتلوا الصید و انتم حرم
"حرم" جمع حرام، به کسانی گفته می شود که برای انجام حج و یا عمره محرم می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 96 - 15،16
15 _ پرندگان صحرایی که در دریا تخم می گذارند ولی در خشکی تکثیر نسل می کنند ، صید خشکی محسوب می شوند و شکارشان بر محرم ، حرام است .
و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً
از امام صادق(ع) در توضیح آیه فوق روایت شده: . .. و ما کان من طیر یکون فی البر و یبیض فی البحر و یفرخ فی البر فهو من صید البر ... .
_______________________________
ص: 197
بحارالانوار، ج 99، ص 159، ح 57.
16 _ شکار حیوان دوزیستی که جایگاه اصلی زندگیش آب باشد ، بر محرم حرام و موجب کفاره است .
و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً
امام صادق(ع): کل شیء یکون اصله فی البحر و یکون فی البر و البحر فلاینبغی للمحرم ان یقتله فان قتله فعلیه الجزاء کما قال اللّه عزوجل.
_______________________________
کافی، ج 4، ص 393، ح 2; نورالثقلین، ج 1، ص 679، ح 392.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 65 - 1
1 - کار و فعالیت در روز شنبه برای بنی اسرائیل حرام بود .
و لقد علمتم الذین اعتدوا منکم فی السبت
<سبت> به معنای قطع عمل، سکون و استراحت است که از آن به تعطیلی تعبیر می کنیم. <اعتداء> (مصدر اعتدوا) به معنای تجاوز و تخلف می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 93 - 4،6،11،12،14
4 _ تحریم برخی از خوردنی ها بر بنی اسرائیل ، پس از نزول تورات
کل الطّعام کان حلا لبنی اسرائیل . .. من قبل ان تنزل التوریه
بنابراینکه استثنای در <الا ما حرّم . .. > استثنای منقطع باشد.
6 _ بنی اسرائیل ، مدّعی حرمت برخی از خوردنی ها و انتساب آن به تورات
کل الطّعام کان حلا لبنی اسرائیل . .. قل فاْتوا بالتوریه فاتلوها
11 _ آنچه از خوردنی ها که یعقوب ( ع ) بر خویش حرام کرده بود ، بر بنی اسرائیل نیز حرام بود .
کل الطعام کان حلا لبنی اسرائیل الا ما حرم اسرائیل علی نفسه
بنابراینکه استثنای در <الا ما حرم . .. > استثنای متصل باشد.
12 _ تورات ، ناسخ حرمت برخی از خوردنی ها بر بنی اسرائیل
کل الطعام کان حلا لبنی اسرائیل الا ما حرم اسرائیل علی نفسه من قبل ان تنزل التوری
بنابراینکه <من قبل> متعلق به <حرّم> باشد; یعنی حرمتهای وضع شده برای بنی اسرائیل توسط یعقوب (ع)، تا قبل از نزول تورات بوده است.
14 _ حلیت همه خوردنی ها بر بنی اسرائیل ، جز گوشت شتر که اسرائیل ( ع ) ( یعقوب ) قبل از نزول تورات بر خود حرام کرده بود .
کل الطعام کان حلا لبنی اسرائیل الا ما حرم اسرائیل علی نفسه
امام صادق (ع): . .. ان اسرائیل کان اذا اکل من لحم الابل هیّج علیه وجع الخاصره فحرّم علی نفسه لحم الابل و ذلک قبل ان تنزّل التوراه.
_______________________________
ص: 198
کافی، ج 5، ص 306، ح 9 ; بحارالانوار، ج 9، ص 191، ح 31.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 160 - 13
13 _ گوشت شتر ، گاو و گوسفند ، طیبات حرام شده بر بنی اسرائیل از سوی خداوند بخاطر ظلم آنان
فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم طیبت أحلت لهم
امام صادق(ع) درباره <طیبت> در آیه فوق فرمود: . .. یعنی لحوم الابل و البقر و الغنم ... .
_______________________________
کافی، ج 5، ص 306، ح 9; نورالثقلین، ج 1، ص 572، ح 665.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 3
3 _ حرمت کشتن نابحق بر بنی اسرائیل
کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل نفساً بغیر نفس . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 6
6 - ارتکاب محرمات در حال اضطرار ، گناه و معصیت محسوب نمی شود .
فمن اضطر . .. فلا إثم علیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 169 - 14
14 _ حرمت انتساب اموری نابحق به خداوند ، حکمی بیان شده در تورات
ألم یؤخذ علیهم میثق الکتب أن لا یقولوا علی اللّه إلا الحق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 7
7 _ برخی از تحریمهای ساختگی دوران جاهلی همچنان در افکار مسلمانان صدر اسلام به جا مانده بود و در میان آنان رواج داشت.
ص: 199
قل من حرم زینه الله التی أخرج لعباده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 36 - 11
11 - حرمت استفاده از گوشت قربانی ، پندار عرب عصر جاهلیت
فإذا وجبت جنوبها فکلوا منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 50 - 7
7 _ تحریم روزی های بهشت بر اهل دوزخ ، دلیل خودداری بهشتیان از اهدای آب و دیگر مواهب درخواستی دوزخیان به ایشان
أن أفیضوا علینا . .. قالوا إن اللّه حرمهما علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 2 - 1،2
1 - شهر مکه ، دارای محرّماتی ویژه و احکامی خاص است .
لا أُقسم . .. و أنت حلّ به_ذا البلد
جمله <و أنت حلّ . ..>، یکی از خصایص پیامبراکرم(ص) را بیان کرده است و آن اباحه برخی از اموری است که بر دیگران مباح نبود. بنابراین شهر مکه برای غیر پیامبر(ص)، احکامی ویژه و محرّماتی خاص دارد.
2 - تکلیف پیامبر ( ص ) درباره محرّمات شهر مکه ، با دیگر مردم یکسان نبود .
و أنت حلّ به_ذا البلد
<حِلٌّ> و <حَلالٌ>، به یک معنا است و به مردی که از احرام بیرون آمده و یا از حرم خارج شده باشد، <حَلال> و <مُحِلّ> گفته می شود(مفردات راغب). بر این مبنا <حِلّ> بودن پیامبر(ص); یعنی، آنچه درباره مکه بر دیگران تحریم شده، برای آن حضرت مباح است. در این معنا جمله <و أنت حلّ>، مستأنفه خواهد بود. مشهور گفته اند: محرمات مکه برای حضرت رسول(ص)، تنها در <لحظه ای از روز فتح مکه> مباح شد و در غیر آن زمان با دیگران یکسان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 7
7 _ انجام اعمال زشت، رفتارهای نکوهیده، ستمگری و افترا بر خداوند، از محرمات الهی در تمامی ادیان گذشته است.
ص: 200
قل إنما حرم
فعل ماضی <حرم> می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 106 - 28
28 _ کتمان شهادت و تغییر آن ، حرام و امری ناروا در ادیان الهی
لانشتری به ثمناً و لو کان ذا قربی و لانکتم شهده اللّه إنّا اذاً لمن الاثمین
جمله <انا اذاً . ..> سخنی است که شاهدان غیر مسلمان نیز باید آن را در پایان سوگند خویش بیان دارند و در حقیقت اعتراف کنند که در صورت کتمان شهادت گنهکار هستند و این نشان می دهد که پیروان دیگر ادیان الهی نیز شهادت های دروغین را حرام و ناروا می دانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 118 - 6
6- یکسانی محرمات اصلی خوردنی ها ، در همه شریعت های آسمانی
و علی الذین هادوا حرّمنا . .. و ما ظلمن_هم و ل_کن کانوا أنفسهم یظلمون
چنان که از ارتباط این آیه با آیه قبل استفاده می شود، آیه شریفه در مقام پاسخ به سؤالی مقدر است که چرا یهودیان به تکالیف فزون تر مکلف شده اند; ولی در مقام بیان نگفته است که هر شریعتی تکلیف خاص به خود را دارد; بلکه یکسانی تکالیف را پذیرفته و بر اساس آن، عملکرد ظالمانه خود یهود را دلیل حرام شدن برخی از حلالها شمرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 35 - 8
8 - خداوند تناول و خوردن از درختی مخصوص را بر آدم ( ع ) و حوا تحریم کرد .
و لاتقربا هذه الشجره
به قرینه <و کلا> (بخورید) می توان گفت: مراد از <لاتقربا> (نزدیک نشوید) استفاده خوراکی از شجره منهیه بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 138 - 1،2،3،4،7
1 _ ممنوعیت خوردن برخی از چهارپایان و محصولات زراعی به اعتقاد واهی مشرکان عصر جاهلیت
و قالوا هذه أنعم و حرث حجر لایطعمها إلا من نشاء بزعمهم
<حجر> به معنای منع و ممنوعیت است و مراد از ممنوعیت <أنعام> و <حرث>، به قرینه <لایطعمها>، ممنوعیت خوردن از آنهاست.
2 _ اعتقاد بی اساس مشرکان به ممنوعیت خوردن از چهارپایان و کشتی (محصول زراعی) که برای خدا و بتها قرار می دادند.
ص: 201
و جعلو الله . .. و قالوا هذه أنعم و حرث حجر لایطعمها إلا من نشاء بزعمهم
<هذه> اشاره به سهامی است که مشرکان برای خدا و بتها قرار می دادند و در آیه 136 بیان گردیده است.
3 _ مشرکان عصر جاهلی خوردن از حیوان و یا کشت وقف شده برای خدا و شریکان موهوم او را برای هر کس که می خواستند مجاز می شمردند.
و قالوا هذه أنعم و حرث حجر لایطعمها إلا من نشاء
4 _ مشرکان عصر جاهلیت سوار شدن بر برخی از چهارپایان را حرام می دانستند.
و أنعم حرمت ظهورها
7 _ وعده الهی به کیفر مشرکان به سبب افتراهای آنان به خدا (ممنوعیت خوردن برخی از چهارپایان و محصولات، سوار نشدن بر برخی از چهارپایان، نبردن نام خدا به هنگام ذبح)
سیجزیهم بما کانوا یفترون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 139 - 1،2
1 _ مشرکان عصر جاهلی خوردن جنین دامهای وقف شده برای خدا و یا بتها را در صورت زنده بر آمدن بر مردان مجاز و بر زنان حرام می شمردند.
و قالوا ما فی بطون هذه الأنعم خالصه لذکورنا و محرم علی أزوجنا
مراد از <ازواج> به قرینه تقابل آن با <ذکور> مطلق <زن> است نه خصوص همسران
2 _ خوردن از دامهایی که به گمان مشرکان عصر جاهلی سهم خدا و یا سهم دیگر معبود بود، از نظر آنان غیر مجاز شمرده می شد.
و قالوا هذه الأنعم و حرث حجر لایطعمها . .. و قالوا ما فی بطون هذه الأنعم خالصه
<هذه الأنعام> اشاره به چهارپایان خاصی است که در آیات پیشین مورد بحث قرار گرفته بود. از این آیه نیز که در مورد جواز خوردن جنین آن حیوانات است، تحریم اصل آن از دیدگاه مشرکان استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 144 - 3
3 _ مشرکان عصر جاهلی بدون دلیل به حرمت استفاده از برخی چهارپایان معتقد بودند.
قل ءالذکرین حرم أم الأنثیین أما اشتملت علیه أرحام الأنثیین
در آیه 136 و 137 به برخی از افترائات مشرکان اشاره شده و آیه با <فذرهم و ما یفترون> پایان یافته و آیات بعد در مقام توبیخ و شمارش موارد افترا در اعتقادات مشرکان است که از آن جمله تحریم بی جاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 146 - 8
8 _ آنچه را مشرکان عصر جاهلی حرام می شمردند، حتی در ادیان پیشین حرام نشده بود.
و علی الذین هادوا حرمنا
چون پس از یادآور شدن تحریمهای بی جای مشرکان عصر جاهلی به تاریخ تحریم برخی طیبات بر یهودیان اشاره شده است، می توان به این نکته پی برد که فلسفه یادآوری این جنبه تاریخی اثبات عدم مشابهت میان آن چیزی است که مشرکان بر خود تحریم کرده بودند و آنچه در ادیان الهی تحریم شده است.
ص: 202
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 93 - 2،11،14
2 _ یعقوب ( ع ) ، برخی خوردنی ها را بر خود حرام کرده بود .
الاّ ما حرّم اسرائیل علی نفسه من قبل ان تنزّل التوریه
11 _ آنچه از خوردنی ها که یعقوب ( ع ) بر خویش حرام کرده بود ، بر بنی اسرائیل نیز حرام بود .
کل الطعام کان حلا لبنی اسرائیل الا ما حرم اسرائیل علی نفسه
بنابراینکه استثنای در <الا ما حرم . .. > استثنای متصل باشد.
14 _ حلیت همه خوردنی ها بر بنی اسرائیل ، جز گوشت شتر که اسرائیل ( ع ) ( یعقوب ) قبل از نزول تورات بر خود حرام کرده بود .
کل الطعام کان حلا لبنی اسرائیل الا ما حرم اسرائیل علی نفسه
امام صادق (ع): . .. ان اسرائیل کان اذا اکل من لحم الابل هیّج علیه وجع الخاصره فحرّم علی نفسه لحم الابل و ذلک قبل ان تنزّل التوراه.
_______________________________
کافی، ج 5، ص 306، ح 9 ; بحارالانوار، ج 9، ص 191، ح 31.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 13
13 _ دریافت فدیه از اسیران همکیش برای آزادی آنان ، از محرمات آیین یهود
و إن یأتوکم أسری تفدوهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 50 - 5
5 _ وعده عیسی ( ع ) به بنی اسرائیل ، دربرداشتن حرمت برخی از محرمات شریعت موسی ( ع )
و لاحلّ لکم بعض الذی حرّم علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 93 - 7
7 _ پیشنهاد پیامبر ( ص ) به یهودیان برای ارائه شاهدی از تورات ، بر صدق ادعای خویش در تحریم برخی خوردنیها
قل فاْتوا بالتوریه فاتلوها ان کنتم صادقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 203
4 - نساء - 4 - 154 - 10
10 _ حرمت ماهیگیری در روز شنبه بر یهود و نهی الهی از مخالفت با آن
و قلنا لهم لاتعدوا فی السبت
مقید شدن <لاتعدوا> به <فی السبت> حکایت از آن دارد که روز شنبه دارای حکمی خاص برای یهودیان بوده است که با توجه به دیگر آیات می توان گفت مراد از آن حکم، حرمت ماهیگیری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 161 - 1،2
1 _ حرمت رباخواری بر یهود
و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه
2 _ یهود مردمی رباخوار علی رغم آگاهی به حرمت آن
و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 146 - 1،2،3،5،12
1 _ خداوند خوردن گوشت حیوانات دارای ناخن (چنگال) را بر یهود حرام کرده بود.
و علی الذین هادوا حرمنا کل ذی ظفر
2 _ خوردن گوشت حیوانات ناخن دار و پیه گاو و گوسفند برای یهود از آغاز حرام نبوده است.
و علی الذین هادوا حرمنا . .. ذلک جزینهم ببغیهم
3 _ خوردن دنبه و پیه گاو و گوسفند بر یهود، جز آنچه بر پشت و چسبیده بر روده و استخوان بوده، حرام بوده است.
و من البقر و الغنم حرمنا علیهم شحومهما إلا ما حملت
<شحم> به معنی چربی و پیه است و <ظهر> یعنی پشت و <حوایا>، جمع <حویه>، به معنی روده است.
5 _ تحریم کامل برخی از حیوانات و تحریم بخشهایی از گاو و گوسفند بر یهود، سزای تجاوزگری آنان بود.
و علی الذین هادوا حرمنا . .. ذلک جزینهم ببغیهم
<بغی> به معنای تجاوز و تعدی است. (لسان العرب).
12 _ حلیت نخستین برخی از حیوانات و تحریم آن به واسطه تجاوزگری بر یهودیان، خبری راست و مطابق واقع از جانب خداوند است.
علی الذین هادوا . .. ذلک جزینهم ببغیهم و إنا لصدقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 163 - 1
1 _ خداوند کار و فعالیت در روز شنبه را برای یهود تحریم کرده بود .
إذ یعدون فی السبت . .. و یوم لا یسبتون
<سبت> به معنای قطع عمل، سکون و استراحت است که از آن به تعطیلی تعبیر می شود. بنابراین <یوم السبت> یعنی روز تعطیلی و استراحت و <یوم لا یسبتون> یعنی روزی که تعطیل نمی کردند و روز کاری بود. <عدوان> (مصدر یعدون) به معنی تخلف و تجاوز است. تجاوز در روز تعطیل به معنای شکستن تعطیلی است. بنابراین مطلق کار در آن روز حرام بوده و ماهیگیری به عنوان یک مصداق تحقق یافته حرمت مطرح است.
ص: 204
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 164 - 7
7 _ شکستن حرمت تعطیلی روز شنبه گناهی بزرگ در آیین یهود و در پی دارنده عذاب شدید
اللّه مهلکهم أو معذبهم عذاباً شدیداً
شدت عذاب، حکایت از بزرگی گناه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 165 - 6
6 _ یهودیان متخلف از حکم روز شنبه ( حرمت تلاش برای کسب مال و صید ماهی ) مردمانی فاسق و ظالم در پیشگاه خداوند
و أخذنا الذین ظلموا بعذاب بئیس بما کانوا یفسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 118 - 5
5- پیامبر ( ص ) از محرماتی که تنها برای ملت یهود وضع گردیده بود ، از راه وحی آگاه شد .
و علی الذین هادوا حرّمنا ما قصصنا علیک من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 79 - 3
3 - ارائه و نشر افکار خود به عنوان کتاب آسمانی ، دارای حرمتی شدیدتر نسبت به تحریر و نوشتن آن
ثم یقولون هذا من عند اللّه
جمله <فویل للذین . ..> بیانگر حرمت نوشتن بافته های خویش به عنوان کتاب آسمانی است و جمله <یقولون ...> بیانگر حرمت نشر و ارائه آنهاست. از آن جا که جمله دوم با حرف <ثم> آمده و <ثم> در این جا برای تراخی رتبه ای است نه زمانی، دلالت می کند که: حرمت نشر و ارائه، از حرمت اصل کتابت شدیدتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 90 - 9
9 _ پلیدی و ناپاکی کردار ، ملاک تحریم آنها در ادیان الهی
ص: 205
رجس من عمل الشیطن فاجتنبوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 32 - 9
9- زشتی و قباحت زنا و بیراهه بودن آن در ارضای طبیعی غریزه جنسی ، ملاک حرمت آن است .
و لاتقربوا الزنی إنه کان ف_حشه و ساء سبیلاً
جمله <إنه کان فاحشه و ساء سبیلاً> به منزله تعلیل برای نهی است و می تواند مفید معنای یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 11
11 _ حرمت خوردن هر چیز آلوده کثیف و پلید
إلا أن یکون . .. فإنه رجس
با توجه به اینکه <رجس> به عنوان ملاک و تعلیل حرمت موارد مذکور در آیه آورده شده، قابل تعمیم به همه مواردی است که رجس بودن آن ثابت شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 2
2 _ وحی، تنها منبع تعیین کننده حرمت و حلیت خوردنیهاست.
قل لا أجد فیما أوحی إلیّ محرما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 153 - 8
8 _ الهی بودن محرمات و قوانین نه گانه (پرهیز از شرک و . .. ) و خالی بودن آنها از کجی و انحراف، ایجاب کننده پیروی از آن فرمانها و سلوک بر اساس آن
و أن هذا صرطی مستقیماً فاتبعوه
حرف <فاء> در <فاتبعوه> سببیه است ; یعنی بیانگر این است که حقایق مطرح شده در <أن هذا . .. > (الهی بودن و ... )، علت لزوم پیروی است. گفتنی است که تقدیر <لام> علت بر <أن ه__ذا ... >، همان گونه که نظر برخی از مفسران است، این معنا را تأیید می کند.
ص: 206
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 9،14،15
9 _ اراده الهی مبنی بر محرومیّت حتمی شتابگران در کفر از بهره های اخروی
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
14 _ اراده الهی بر محروم سازی کفرپیشگان از بهره های دنیوی نیست . *
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
مفهوم کلمه <فی الآخره>، گویای آن است که اراده الهی بر محروم ساختن کافران از مواهب آخرت است، نه بهره های دنیوی.
15 _ مهلت دادن خداوند به شتابگران در کفر ، برای محروم ساختن آنان از بهره های اخروی است ( سنّت استدراج ) .
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره و لهم عذاب عظیم
جمله <یرید اللّه . .. >، می تواند جواب این سؤال باشد که چرا با تلاش برخی از مردم در گسترش کفر، خداوند به آنان مهلت می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 47 - 10
10_ زیان کاری و خسارت واقعی انسان ، در عدم آمرزش گناهان و شامل نشدن رحمت خداوند بر اوست .
و إلاّ تغفر لی و ترحمنی أکن من الخ_سرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 102 - 5
5 _ خداوند ، مشرکان را به دلیل از دست دادن زمینه ایمان ، به عذاب استیصال تهدید فرمود .
ص: 207
قل فانتظروا إنی معکم من المنتظرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 11 - 4
4- ذلّت و بدفرجامی کافران ، معلول برخوردار نبودن از ولایت و حمایت خداوند
دمّر اللّه علیهم . .. ذلک ... و أنّ الک_فرین لا مولی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 57 - 16
16- هدایت پذیری کسانی که بر دل هایشان پرده افکنده شده و بر گوش هایشان سنگینی نشسته ( محرومان از درک و فهم آیات الهی ) ، ناممکن است .
و إن تدعهم إلی الهدی فلن یهتدوا إذًا أبدًا
<لن> برای نفی همیشگی است که در آیه مورد بحث، با کلمه <أبداً> نیز بر آن تأکید مجدد شده است; یعنی، چنین افرادی، هرگز و هیچ گاه، هدایت نخواهند شد و باید از آنان مأیوس بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 12
12 _ محرومیت منافقان و کافران از رحمت الهی ، مایه رنج و عذاب همیشگی آنان
و لعنهم اللّه و لهم عذاب مقیم
برداشت فوق بر این اساس است که <عذاب مقیم> در نتیجه نفرین الهی به دوری آنان از رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 47 - 10
10_ زیان کاری و خسارت واقعی انسان ، در عدم آمرزش گناهان و شامل نشدن رحمت خداوند بر اوست .
و إلاّ تغفر لی و ترحمنی أکن من الخ_سرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 45 - 13
13- محرومیت از رحمت الهی ، زمینه ساز همراهی با شیطان و دنباله روی کردن از او است .
ص: 208
إنّی أخاف أن یمسّک عذاب من الرحمن فتکون للشیط_ن ولیًّا
<فاء> در <فتکون> برای تفریع است و مراد از <عذاب> به قرینه <من الرحم_ن> می تواند قطع رحمت باشد که از آن به خذلان تعبیر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 126 - 8
8 - نابینایی و بسته بودن راه درک انسان در قیامت ، تبلور محرومیت او از توجه و عنایت خداوند
لم حشرتنی أعمی . .. کذلک الیوم تنسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 63 - 3
3 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی و محروم ساختن خویش از آن
و من دونهما جنّتان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 46 - 2
2 - جاودانگی ظالمان و گمراهان ، در دوزخ ، نتیجه محرومیت آنان از ولایت خدا و تکیه بر ولایت غیر او است .
إنّ الظ_لمین فی عذاب مقیم . و ما کان لهم من أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 11 - 4
4- ذلّت و بدفرجامی کافران ، معلول برخوردار نبودن از ولایت و حمایت خداوند
دمّر اللّه علیهم . .. ذلک ... و أنّ الک_فرین لا مولی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 209
4 - مائده - 5 - 52 - 7
7 _ محرومیت از هدایت الهی ، موجب شتاب در انحراف و گرایش به سوی باطل
إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین. فتری الذین فی قلوبهم مرض یسرعون فیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 157 - 4
4 _ نازل نشدن قرآن موجب اعتراض گمراهان و مشرکان در قیامت به سبب نداشتن کتاب آسمانی و دور ماندن از هدایتهای الهی
أو تقولوا لو أنا أنزل علینا الکتب لکنا أهدی منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 11 - 7
7 - ارتداد برخی از مسلمانان سست ایمان صدراسلام و بازگشت دوباره آنان به آیین شرک ، به خاطر گرفتار شدن به بعضی از ناکامی های دنیوی
و من الناس من یعبد اللّه علی حرف . .. انقلب علی وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 15
15 - آفریده شدن به صورت خاک و محرومیت از شعور و تکلیف از آغاز پیدایش ، آرزوی کافران در قیامت
و یقول الکافر ی_لیتنی کنت تربًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 15
15 - آفریده شدن به صورت خاک و محرومیت از شعور و تکلیف از آغاز پیدایش ، آرزوی کافران در قیامت
و یقول الکافر ی_لیتنی کنت تربًا
ص: 210
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 33 - 3
3 _ محرومیت فاسقان از گرایش به ایمان و پذیرش آن ، حکم قطعی و غیر قابل تخلف
کذلک حقت کلمت ربک علی الذین فسقوا أنهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 98 - 1
1 _ سرگذشت اقوام تکذیب کننده پیشین ، شاهد صدق این ادعاست که محکومان به عذاب استیصال ، توفیق ایمان آوردن را تا لحظه وقوع عذاب از دست خواهند داد .
إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون . .. فلولا کانت قریه ءامنت فنفعها إیمنها
با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل، جمله <فلولا کانت قریه آمنت>، می تواند جواب برای شرط مقدر باشد و تقدیر آن چنین می شود: <إن کنت فی شک من هذا فلولا کانت . ..>; یعنی، اگر در این مطلب (کسانی که از سوی خداوند محکوم به عذاب استیصال شوند تا لحظه وقوع عذاب، ایمان نخواهند آورد) تردید دارید، پس بگویید: چرا و به چه دلیل، اقوام تکذیب کننده پیشین تا لحظه وقوع عذاب ایمان نیاوردند؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 7 - 8
8 - ثروتمندان ، در خطر محرومیت از تزکیه و تصفیه باطن *
أمّا من استغنی . .. ألاّ یزّکّی
برداشت یاد شده براساس احتمالی است که در معنای <استغنی> داده شده که مراد غنی و ثروتمند بودن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 1 - 7
7 - جلب رضایت زنان ، نباید منجر به محرومیت همسران از مباحات و حلال های الهی شود .
لِمَ تحرّم ما أحلّ اللّه لک تبتغی مرضات أزوجک
ص: 211
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 66 - 2
2 - مصروف داشتن همه تلاش های علمی و فکری در امور دنیایی درپی دارنده خطر محروم شدن از درک حقایق اخروی
بل ادّرک علمهم فی الأخره
کافران بدان علت از فهم و درک امور اخروی ناتوان شدند که تمام توان علمی خود را خرج دنیایشان کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 45 - 14
14- روی گردانی از پرستش خداوند ، زمینه ساز محرومیت از رحمت واسعه او است .
ی_أبت إنّی أخاف أن یمسّک عذاب من الرحمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 82 - 12
12- انسان ها خود ، در بهره بردن یا محرومیت از هدایت قرآن نقش اصلی را دارند .
من القرءان ما هو شفاء و رحمه للمؤمنین و لایزید الظ_لمین إلاّ خسارًا
وصف <مؤمنین> و <ظالمین> مشعر به علیت است; یعنی، روحیه حق پذیری مؤمن، زمینه بهرهوری وی از شفا و روحیهء حق ناپذیری ظالم، عامل محرومیت وی از قرآن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 11
11- موقعیت برتر اقتصادی و اجتماعی و بهره مندی های مادی ، زمینه ساز غفلت از حق و بهره نبردن از آیات قرآن
و إذا تتلی علیهم ءایتنا . .. أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 144 - 12
12 _ ظلم زمینه و موجب محرومیت ظالمان از هدایتهای خداوند است.
فمن أظلم . .. إن الله لا یهدی القوم الظلمین
ص: 212
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 29 - 9
9 - تبعیت جاهلانه از هوای نفس ، درپی دارنده محرومیت از هدایت الهی و عامل غوطهور شدن در گمراهی است .
بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم بغیر علم فمن یهدی من أضلّ اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 14،15
14- استکبار در برابر قرآن ، ظلم و مایه محرومیت از هدایت الهی
و استکبرتم إنّ اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
از منطبق شدن عنوان ظالم بر <مستکبر>، مطلب یاد شده استفاده می شود.
15- برخورداری از هدایت الهی و یا محروم ماندن از آن ، معلول تلاش و عملکرد خود انسان
کفرتم به . .. و استکبرتم إنّ اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
گرچه در این آیه، فعل <لایهدی> به خداوند نسبت داده شده است; اما از آن جا که عدم هدایت، بر کفر و استکبار _ که عمل اختیاری انسان است _ مترتب شده، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 13
13- استکبار و خودبرتربینی ، مایه محرومیت از هدایت وحی و تکذیب آن
و استکبرتم . .. و قال الذین کفروا ... لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه و إذ لم یهتدوا
با توجه به آیات پیشین و نیز با توجه به صدر و ذیل آیه، استفاده می شود که بهره مند نشدن کافران از هدایت قرآن و تکذیب آن از سوی ایشان، ناشی از استکبار و خودبرتربینی آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 45 - 17
17 - از دست دادن پشتیبانی و حمایت خدا ، خسران واقعی برای انسان است .
و من یضلل اللّه فما له من ولیّ من بعده . .. إنّ الخ_سرین الذین خسروا أنفسهم و أه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 14
14 - سرپیچی کافران اهل کتاب و مشرکان ، از پذیرش اسلام و محروم ساختن خویش از توحید ، اعتدال ، نماز و زکات ، شگفت آور است .
لم یکن الذین کفروا . .. منفکّین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه ... حنفاء و ی
ص: 213
چنانچه جمله <و ما أمروا. ..>، ناظر به اوامر اسلامی باشد، مفاد آیه _ با توجّه به ارتباط آن با آغاز سوره _ این می شود که مگر اسلام، چه اوامری دارد که کافران، همچنان از مرام خود منفکّ نشده و به این دین روی نمی آورند؟!; این دین که سراسر توحید و نماز و زکات است، چه فرمان نادرستی در آن است که آنان از پذیرش این دین، امتناع میورزند؟!.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 14
14 - سرپیچی کافران اهل کتاب و مشرکان ، از پذیرش اسلام و محروم ساختن خویش از توحید ، اعتدال ، نماز و زکات ، شگفت آور است .
لم یکن الذین کفروا . .. منفکّین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه ... حنفاء و ی
چنانچه جمله <و ما أمروا. ..>، ناظر به اوامر اسلامی باشد، مفاد آیه _ با توجّه به ارتباط آن با آغاز سوره _ این می شود که مگر اسلام، چه اوامری دارد که کافران، همچنان از مرام خود منفکّ نشده و به این دین روی نمی آورند؟!; این دین که سراسر توحید و نماز و زکات است، چه فرمان نادرستی در آن است که آنان از پذیرش این دین، امتناع میورزند؟!.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 14
14 - سرپیچی کافران اهل کتاب و مشرکان ، از پذیرش اسلام و محروم ساختن خویش از توحید ، اعتدال ، نماز و زکات ، شگفت آور است .
لم یکن الذین کفروا . .. منفکّین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه ... حنفاء و ی
چنانچه جمله <و ما أمروا. ..>، ناظر به اوامر اسلامی باشد، مفاد آیه _ با توجّه به ارتباط آن با آغاز سوره _ این می شود که مگر اسلام، چه اوامری دارد که کافران، همچنان از مرام خود منفکّ نشده و به این دین روی نمی آورند؟!; این دین که سراسر توحید و نماز و زکات است، چه فرمان نادرستی در آن است که آنان از پذیرش این دین، امتناع میورزند؟!.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 14
14 - سرپیچی کافران اهل کتاب و مشرکان ، از پذیرش اسلام و محروم ساختن خویش از توحید ، اعتدال ، نماز و زکات ، شگفت آور است .
لم یکن الذین کفروا . .. منفکّین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه ... حنفاء و ی
چنانچه جمله <و ما أمروا. ..>، ناظر به اوامر اسلامی باشد، مفاد آیه _ با توجّه به ارتباط آن با آغاز سوره _ این می شود که مگر اسلام، چه اوامری دارد که کافران، همچنان از مرام خود منفکّ نشده و به این دین روی نمی آورند؟!; این دین که سراسر
ص: 214
توحید و نماز و زکات است، چه فرمان نادرستی در آن است که آنان از پذیرش این دین، امتناع میورزند؟!.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 10
10 _ محرومیّت و یا برخورداری از بهره های اخروی ، نتیجه عملکرد انسان
و لا یحزنک الّذین یسارعون الکفر . .. یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
گر چه خداوند محروم کردن کفرپیشگان را از بهره اخروی به خود نسبت داده است: یرید اللّه . .. ولی این محرومیّت به دلیل <یسارعون ... >، نتیجه عملکرد خود آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 27 - 7،9
7 _ پیروی از آراء و اندیشه های هواپرستان ، مایه دوری از رحمت الهی
و اللّه یرید ان یتوب علیکم و یرید الّذین یتّبعون الشّهوات ان تمیلوا میلاً عظیماً
از تقابل اراده الهی به رحمت با اراده هواپرستان به انحراف، استفاده می شود که پیروی از هواپرستان عامل دوری از رحمت خداوند است.
9 _ هواپرستی و شهوترانی ، مایه دوری از رحمت الهی
و اللّه یرید ان یتوب علیکم و یرید الّذین یتّبعون الشّهوات ان تمیلوا میلاً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 121 - 10
10 - نافرمانی آدم و حوا ، مایه محرومیت آنان از وعده خداوند به تأمین پوشاک آنان در بهشت شد .
إنّ لک . .. لاتعری ... فبدت لهما سوءتهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 123 - 1
1 - آدم ( ع ) و حوا ، در پی تناول از درخت منع شده ، صلاحیت سکونت در بهشت را از دست دادند .
فأکلا منها . .. قال اهبطا منها
<إهبطا> ممکن است خطاب به آدم (ع) و حوا و یا خطاب به آدم(ع) و ابلیس باشد در صورت دوم، حوا به خاطر این که در عصیان و پی آمد آن تابع آدم بوده، مورد خطاب قرار نگرفته است. در هر دو صورت برداشت یاد شده، به دست می آید.
ص: 215
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 28 - 6
6 - تکذیب آیات الهی ، مایه گرفتاری به عذاب جهنم و محرومیت از لذّت برودت و آشامیدن آب در آخرت
إنّ جهنّم . .. لایذوقون ... و کذّبوا ب_ای_تنا کذّابًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 1،5،6
1- مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر ، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
إنّ الذین کفروا و . .. فلن یغفر اللّه لهم
مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
5- اطاعت نداشتن از خدا و رسول او ، منتهی به عنادورزی با دین و محرومیت ابدی از غفران الهی *
ی_أیّها الذین ءامنوا أطیعوا اللّه و . .. إنّ الذین کفروا و ... فلن یغفر اللّه له
از ارتباط <أطیعوا اللّه و. ..> با <إنّ الذین کفروا و...>، مطلب بالا استفاده می شود.
6- نقش اعمال خود انسان ، در محرومیت او از رحمت و غفران بی کران الهی
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. فلن یغفر اللّه لهم
<فا> در <فلن یغفر اللّه> می رساند که عدم غفران، نتیجه فعل خود کافران است (کفروا و صدّوا)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 6 - 7
7 - فسق و انحراف از حق ، موجب محرومیت از هدایت و غفران الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 22 - 9
9 _ جرم پیشگی و تبه کاری ، موجب محرومیت از غفران و رحمت الهی
لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجرًا محجورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 216
16 - غافر - 40 - 18 - 12
12 - ظلم ، موجب محرومیت از یاری دوست و نزدیکان دلسوز و شفاعت شفیعان در هنگام مرگ و روز قیامت
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
از یاد شدن کافران و مشرکان با عنوان ظالمان، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 12
12 - ظلم ، موجب محرومیت از یاری دوست و نزدیکان دلسوز و شفاعت شفیعان در هنگام مرگ و روز قیامت
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
از یاد شدن کافران و مشرکان با عنوان ظالمان، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 10 - 4
4 - حسابرسی و سنجش نهان کاری ها و نیت های انسان ، مایه ناتوانی او از هرگونه دفاع و محرومیت او از کمترین یار و یاور در قیامت
یوم تبلی السرائر . فما له من قوّه و لا ناصر
حرف <فاء> در <فما له من. ..>، نبود قوت و ناصر را بر <تبلی السرائر> تفریع کرده و آن را نتیجه حسابرسی قرار داده است; یعنی، روز قیامت با متمایز شدن سریره های نیک و بد، راهی جز پذیرفتن جزای آن برای انسان باقی نمی ماند; زیرا نه او را یارای انکار است و نه کسی به حمایت از او برخواهد خاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 26 - 6
6 _ لغزش مؤمنان مجاهد در جبهه های نبرد ، موجب محروم شدن آنان از امداد های الهی نخواهد شد .
و یوم حنین . .. ثم ولیتم مدبرین. ثم أنزل اللّه سکینته ... و أنزل جنوداً لم تروها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 9
9_ خداوند پیامبر ( ص ) را در صورت پیروی از آرای یهود و نصارا به محروم کردن از یاری و حفاظت خویش تهدید کرد .
ل_ئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من الله من ولیّ ولاواق
ص: 217
<ولیّ> به معنای یاور و <واق> اسم فاعل از <وقایه> به معنای نگهدارنده است. <من الله> می تواند متعلق به محذوف و حال برای <ولیّ> و <واق> باشد. بر این مبنا جمله <مالک ...> چنین معنا می شود: برای تو از جانب خداوند هیچ یاور و نگه دارنده ای نخواهد بود ; یعنی، امدادهای خداوند به تو نخواهد رسید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 10 - 6
6 - بخلورزی و احساس بی نیازی از پاداش های الهی و تکذیب آن ، مایه محرومیت از امداد های خداوند در دنیا و گرفتاری به فرجامی سخت در آخرت است .
و أمّا من بخل و استغنی . و کذّب بالحسنی . فسنیسّره للعسری
مراد از <عسری> _ به قرینه آیه بعد _ زمان سقوط و هلاکت است و بر دنیا و آخرت تطبیق می کند. آیه <و إنّ لنا للآخره و الاُولی> نیز مؤید تعمیم به آن دو است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 59 - 6
6- رفتار و عقاید پیشینیان و نیاکان ، در محرومیت و یا برخورداری از امکانات معنوی و مادی آیندگان و اسلاف ، نقش اساسی دارد .
و ما منعنا أن نرسل بالأی_ت إلاّ أن کذّب بها الأوّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 45 - 10
10 - تکذیب پیامبران الهی از سوی ملت ها ، موجب محرومیت آنان از مال و امکانات و نعمت های خداوند نمی شود .
و ما بلغوا معشار ما ءاتین_هم فکذّبوا رسلی فکیف کان نکیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 59 - 6
6- رفتار و عقاید پیشینیان و نیاکان ، در محرومیت و یا برخورداری از امکانات معنوی و مادی آیندگان و اسلاف ، نقش اساسی دارد .
و ما منعنا أن نرسل بالأی_ت إلاّ أن کذّب بها الأوّلون
ص: 218
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 3
3 - لجاجت ، حق ناپذیری و دوری از ایمان ، موجب محرومیت از شناخت درست حقایق الهی و از دست دادن بصیرت و بینایی
فهم لایؤمنون . .. فأغشین_هم فهم لایبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 123 - 1
1 - آدم ( ع ) و حوا ، در پی تناول از درخت منع شده ، صلاحیت سکونت در بهشت را از دست دادند .
فأکلا منها . .. قال اهبطا منها
<إهبطا> ممکن است خطاب به آدم (ع) و حوا و یا خطاب به آدم(ع) و ابلیس باشد در صورت دوم، حوا به خاطر این که در عصیان و پی آمد آن تابع آدم بوده، مورد خطاب قرار نگرفته است. در هر دو صورت برداشت یاد شده، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 70 - 13،16
13 _ آدمی با اعمال، خویش خود را محروم از خیر و ثواب می سازد و به ورطه هلاکت و تباهی می اندازد.
أن تبسل نفس بما کسبت
<بسل> به معنی منع و حبس است و نتیجه آن هلاکت و تباهی است. در لسان العرب آمده است: <أبسلت فلانا إذا أسلمته للهلکه>.
16 _ بازیچه قرار دادن دین موجب تباهی و محرومیت از خیر و ثواب می شود.
و ذر الذین اتخذوا دینهم لعبا و لهوا . .. و ذکر به أن تبسل نفس
در آیه قبل سخن از بازیگری با دین بود و جمله <ذکر به . .. > در مقام هشدار و بیان نتیجه کار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 27 - 3
3 - بخل و محروم کردن بینوایان از اموال خویش ، از عوامل زوال نعمت و محرومیت صاحبان ثروت و مکنت
أن لایدخلنّها الیوم علیکم مسکین . .. بل نحن محرومون
ص: 219
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 46 - 5
5 _ بی ایمانی و سست باوری ، مایه محرومیت از توفیق الهی برای شرکت در جهاد
و لکن کره اللّه انبعاثهم فثبطهم و قیل اقعدوا مع القعدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 35 - 2
2 - ایمان نیاوردن و ترغیب نکردن دیگران به تغذیه گرسنگان و بینوایان ، سبب محرومیت از حمایت نزدیکان و دوستان صمیمی در قیامت
إنّه کان لایؤمن . .. فلیس له الیوم ه_هنا حمیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 70 - 13،16،18
13 _ آدمی با اعمال، خویش خود را محروم از خیر و ثواب می سازد و به ورطه هلاکت و تباهی می اندازد.
أن تبسل نفس بما کسبت
<بسل> به معنی منع و حبس است و نتیجه آن هلاکت و تباهی است. در لسان العرب آمده است: <أبسلت فلانا إذا أسلمته للهلکه>.
16 _ بازیچه قرار دادن دین موجب تباهی و محرومیت از خیر و ثواب می شود.
و ذر الذین اتخذوا دینهم لعبا و لهوا . .. و ذکر به أن تبسل نفس
در آیه قبل سخن از بازیگری با دین بود و جمله <ذکر به . .. > در مقام هشدار و بیان نتیجه کار آنان است.
18 _ کسانی که با اعمال ناروای خود، خویشتن را تباه و محروم از خیر نموده اند، هیچ دوست و یاور و شفیعی در بین مخلوقات نخواهند داشت.
أن تبسل نفس بما کسبت لیس لها من دون الله ولی و لا شفیع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 2
ص: 220
2- عملکرد خود آدمیان ( کفر و دنیاگرایی ) ، عامل محرومیت آنان از درک حقایق معنوی است .
من کفر بالله . .. بأنهم استحبّوا الحیوه الدنیا ... أُول_ئک الذین طبع الله علی قل
الذین طبع الله . ..> در مقام بیان مجازات کسانی است که با اختیار خود به کفر گرویدند و دنیا را بر آخرت ترجیح دادند که در آیه قبل از آن سخن به میان آمده است. بنابراین همین گزینش و انتخاب _ که عملی است اختیاری _ موجب مجازات <طبع قلب> می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 46 - 8
8 - کوردلی ، موجب محرومیت از فهم حقایق و پندپذیری
أفلم یسیروا . .. فإنّها لاتعمی الأبص_ر و ل_کن تعمی القلوب التی فی الصدور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 11
11 - تکبر و تجاوزگری ، موجب محرومیت از درک صحیح حقایق الهی و مانع از پذیرش آن می شود .
کذلک یضلّ اللّه . .. کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 3 - 8
8 - مردمی که دل هایشان مهر شده ، از درک حقایق و معارف دینی و الهی محروم اند .
فطبع علی قلوبهم فهم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 13
13 _ نفاق و کفر و مرگ در حال فسق ، مایه محرومیت از فیض نماز و دعای اهل ایمان
و لاتصل . .. إنهم کفروا باللّه و رسوله و ماتوا و هم فسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 60 - 3،4
3_ انکار ربوبیت خدا و نافرمانی از دستورات پیامبران ، موجب لعنت خدا و دوری از رحمت اوست .
ص: 221
و أُتبعوا فی ه_ذه الدنیا لعنه و یوم القی_مه ألا إن عادًا کفروا ربهم
4_ پیروی از طاغوت ها و سرکشان ، موجب دوری از رحمت خدا در دنیا و آخرت است .
و اتبعوا أمر کل جبار عنید. و أُتبعوا فی ه_ذه الدنیا لعنه و یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 3
3_ شرکورزی ، ستمگری ، کم فروشی و بی عدالتی در مبادلات ، عامل های دوری از رحمت خدا و زمینه ساز هلاکت است .
و إلی مدین أخاهم شعیبًا . .. ألا بُعدًا لمدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 8 - 8
8- رحمت الهی ، امری اصیل و مستمر ، و محرومیت از آن نتیجه عملکرد خود انسان است .
عسی ربّکم أن یرحمکم و إن عدتم عدنا
در این آیه خداوند همه انسانها حتی گنهکاران را به رحمت خود امیدوار ساخته است: <اگر شما به گناه و فساد باز گردید، کیفر و عذاب ما هم مجدداً به سراغ شما خواهد آمد>. از این سخن، نتیجه گرفته می شود که گرفتار شدن به عذاب خداوند و محرومیت از رحمت او، حاصل عملکرد خود انسان است و رحمت خداوند همواره، اصیل و مستمر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 41 - 7
7 - ظلم و بیدادگری ، مایه دور شدن از رحمت خدا و گرفتار شدن به خشم و غضب او
فبعدًا للقوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 110 - 5
5 - به تمسخر گرفتن مؤمنان و مضحکه قرار دادن آنان ، مایه محرومیت از لطف و رحمت الهی
فاتّخذتموهم سخریًّا . .. و کنتم منهم تضحکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 2
2 - قذف زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ( نسبت دادن زنا به آنان ) ، در پی دارنده خشم الهی و محرومیت از رحمت او
إنّ الذین یرمون المحصن_ت الغ_فل_ت المؤمن_ت لعنوا فی الدنیا و الأخره
<لعن> (مصدر <لعنوا>)، به معنای طرد کردن و دور ساختن فرد از خیر و نیکی است (لسان العرب). و هم چنین طرد برخاسته از خشم و غضب می باشد (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 22 - 9
9 _ جرم پیشگی و تبه کاری ، موجب محرومیت از غفران و رحمت الهی
ص: 222
لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجرًا محجورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 57 - 3
3 - آزار دادن پیامبر ( ص ) ، درپی دارنده محرومیت از رحمت خداوند است .
إنّ الذین یؤذون اللّه و رسوله لعنهم اللّه فی الدنیا و الأخره
<لعن> در لغت، به معنای <طرد و دور کردن از روی غضب و ناراحتی> است. لعن خدا در دنیا، به معنای بریده شدن از قبول رحمت الهی است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 2
2 - کفر و عصیان ، در پی دارنده لعنت خدا و عامل دور شدن انسان از رحمت الهی
و أتبعن_هم فی ه_ذه الدنیا لعنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 52 - 9
9 - ستم پیشگی ، موجب پذیرفته نشدن عذر آدمی از گناه ، محرومیت از رحمت خدا و جای گرفتن در سرای بد
یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم و لهم اللعنه و لهم سوء الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 9 - 4
4 - شرک ، گناهی بس بزرگ و موجب محرومیت از رحمت الهی در قیامت
و ل_کن یدخل من یشاء فی رحمته والظ_لمون. .. أم اتّخذوا من دونه أولیاء
از آیه قبل استفاده می شود که ظالمان از رحمت الهی به دوراند (یدخل من یشاء فی رحمته و الظالمون ما لهم. ..) و از آن جا که شرک مصداق بارز ظلم به شمار می آید، می توان مطلب بالا را برداشت کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 8
8 - جرم پیشگی و استمرار ارتکاب گناه ، عامل محرومیت از رحمت الهی در قیامت
و کنتم قومًا مجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 1،6
1- مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر ، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
ص: 223
إنّ الذین کفروا و . .. فلن یغفر اللّه لهم
مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
6- نقش اعمال خود انسان ، در محرومیت او از رحمت و غفران بی کران الهی
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. فلن یغفر اللّه لهم
<فا> در <فلن یغفر اللّه> می رساند که عدم غفران، نتیجه فعل خود کافران است (کفروا و صدّوا)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 10 - 13
13 - تفرقه و اختلاف در جامعه اسلامی به بی تفاوتی در قبال آن ، مایه محرومیت از رحمت الهی
فأصلحوا بین أخویکم و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون
فرمان <اتّقوا اللّه> هم نظر به کسانی دارد که با یکدیگر اختلاف دارند و هم کسانی که موظف به رفع اختلاف اند. از این نکته، استفاده می شود که اگر مسلمانان به وظیفه خود عمل نکنند و به اختلاف ها پایان ندهند، نباید دل به رحمت الهی ببندند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 31 - 7
7 - ظلم ، موجب محرومیت از رحمت خداوند و گرفتار آمدن به عذاب دردناک الهی است .
یدخل من یشاء فی رحمته و الظ_لمین أعدّ لهم عذابًا ألیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 3 - 4
4 - آمیختن زندگی به لغو و بیهودگی ، نشانه ضعف ایمان و مایه محرومیت از رستگاری است .
قد أفلح المؤمنون . .. و الذین هم عن اللغو معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 4 - 4
4 - امتناع از پرداخت زکات ، نشانه ضعف ایمان و مایه حرمان از رستگاری اخروی است .
قد أفلح المؤمنون . .. و الذین هم للزکوه ف_علون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 8 - 4
4 - خیانت کاری و پیمان شکنی ، نشانه ضعف ایمان و مایه محرومیت از سعادت اخروی
قد أفلح المؤمنون . .. و الذین هم لأم_ن_تهم و عهدهم رعون
ص: 224
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 24 - 9
9 - محرومیت از توشه های اخروی ، مایه ناکامی از زندگی حقیقی ; حتی در آخرت
لحیاتی
لام در <لحیاتی> برای تحلیل است و <حیاه> ممکن است مصدر و به معنای <زنده شدن> باشد. بنابراین مفاد آیه شریفه این می شود که: ای کاش! برای زنده شدن خود، از پیش توشه ای تهیه دیده بودم. این گفته نشان می دهد که در آخرت، خطاکاران آرزوی زنده شدن داشته و خود را از حیات واقعی محروم می بینند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 28 - 6
6 - تکذیب آیات الهی ، مایه گرفتاری به عذاب جهنم و محرومیت از لذّت برودت و آشامیدن آب در آخرت
إنّ جهنّم . .. لایذوقون ... و کذّبوا ب_ای_تنا کذّابًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 95 - 3،5،6
3 _ اقوام پیامبران گذشته ، با تکذیب آیات و نشانه های الهی ، سرمایه سعادت خویش را از کف دادند .
و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه فتکون من الخسرین
5 _ تکذیب آیات الهی ، در پی دارنده خسران و بر باد رفتن سرمایه سعادت انسان است .
و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه فتکون من الخسرین
6 _ تکذیب قرآن ، مایه خسران و از دست دادن سرمایه سعادت است .
و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه فتکون من الخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 5 - 4
4 - دست یازیدن به آلودگی های جنسی ، برخاسته از ضعف ایمان و مایه محروم شدن از سعادت اخروی است .
ص: 225
قد أفلح المؤمنون . .. و الذین هم لفروجهم ح_فظون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 44 - 12
12 - محرومیت انسان از هدایت و شفای قرآن ، معلول شرایط و قابلیت های روحی خود او است .
و الذین لایؤمنون فی ءاذانهم وقر
بنابراین که جمله <فی آذانهم وقر> به منزله علت برای عدم ایمان کافران باشد، از آیه استفاده می شود که ایمان نیاوردن کافران و بی بهره ماندن آنان از قرآن، ناشی از وضعیت فکری و روحی خود آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 70 - 20،21
20 _ گرفتاری به عذاب و محرومیت از شفاعت، نتیجه بازیچه قرار دادن دین است.
الذین اتخذوا دینهم لعبا و لهوا . .. أولئک الذین أبسلوا بما کسبوا
21 _ عذاب قیامت و محرومیت از شفاعت، بازتاب اعمال انسان است.
لیس لها من دون الله . .. أولئک الذین أبسلوا بما کسبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 100 - 1
1 - شرک به خدا ، مایه محرومیت از شفاعت شفیعان در قیامت
إذ نسوّیکم بربّ الع_لمین . .. فما لنا من شفعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 12
12 - ظلم ، موجب محرومیت از یاری دوست و نزدیکان دلسوز و شفاعت شفیعان در هنگام مرگ و روز قیامت
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
از یاد شدن کافران و مشرکان با عنوان ظالمان، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 48 - 1
1 - ترک فریضه نماز ، اطعام مساکین ، گذراندن عمر به بطالت و تکذیب روز جزا ، از عوامل محرومیت انسان از شفاعت در قیامت
قالوا لم نک من المصلّین . .. و کنّا نکذّب بیوم الدین ... فما تنفعهم شفاعه الش_فع
ص: 226
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 7
7- کفر ، مایه محرومیت انسان از شفاعت شفیعان در قیامت است .
لو یعلم الذین کفروا . .. و لا هم ینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 126 - 7
7 - غفلت از آیات و هدایت های خداوند و به فراموشی سپردن آنها ، از عوامل محرومیت انسان از توجه و عنایت او ، در قیامت
أتتک ءای_تنا فنسیتها و کذلک الیوم تنسی
مراد از نسیان در <نسیتها> به قرینه <من أعرض عن ذکری> (در آیات پیشین) بی توجهی و روی گردانی از آیات الهی است. و تقابل آن با <تنسی>، گویای این نکته است که نسیان در آن کلمه نیز، به معنای اعراض و ترک می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 26
26 - رواج دادن فساد در جامعه ، موجب محرومیت از لطف و محبت خداوند است .
و لاتبغ الفساد فی الأرض إنّ اللّه لایحبّ المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 7
7 - کفر ، موجب محرومیت از تفضل الهی ، در آخرت است .
لیجزی الذین . .. من فضله إنّه لایحبّ الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 26 - 8
8 - کفر ، مانع بهره مندی از نتایج دعا و موجب محرومیت از تفضل الهی است .
الذین ءامنوا . .. و یزیدهم من فضله و الک_فرون لهم عذاب شدید
به قرینه مقابله بین دو فراز آیه، می توان استفاده کرد که کافران از تفضل خداوند بی بهره اند.
ص: 227
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 8 - 3
3 - لجاجت و حق ناپذیری ، موجب محرومیت از فهم صحیح حقایق الهی
فهم لایؤمنون . إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً ... فهم مقمحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 3
3 - لجاجت ، حق ناپذیری و دوری از ایمان ، موجب محرومیت از شناخت درست حقایق الهی و از دست دادن بصیرت و بینایی
فهم لایؤمنون . .. فأغشین_هم فهم لایبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 8
8- افتادن حجاب نامرئی بر دیدگان کافران و محروم شدن آنان از شنیدن و درک وحی ، معلول تصمیم آنها مبنی بر عدم ایمان به آخرت است .
بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا
تعبیر <الذین لایؤمنون بالأخره> - به صورت جمله وصفیه - و فعل مضارع به جای <الکافرین> می تواند به این معنا باشد که جعل حجاب از سوی خدا، به خاطر این خصلت و گزینش از سوی کافران بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 3
3- محرومیت از درک صحیح حقایق قرآن ، پیامد حق ناپذیری و کفرپیشگی کافران
الذین لایؤمنون بالأخره . .. و جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 57 - 12
12- محروم شدن از درک پیام های قرآن ، کیفر بی اعتنایی به آیات خدا و فرو رفتن در غفلت از گناهان است .
ذکّر بأی_ت ربّه فأعرض عنها . .. إنّا جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 4 - 8
ص: 228
8 - اعراض از قرآن ، عامل محرومیت از فهم آیات و معارف آن
فأعرض أکثرهم فهم لایسمعون
برداشت بالا بر این اساس است که <لایسمعون> به معنای <لا یفهمون> باشد; چنانکه <مفردات> در مفهوم <سمع> این معنا را آورده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 115 - 9
9 _ نقش عمل خود انسان ، در محرومیت از فیض و هدایت الهی
ما کان اللّه لیضل قوماً . .. حتی یبین لهم ما یتقون
از اینکه خداوند هیچ کس را قبل از بیان حکم، در گمراهی رها نمی سازد، استفاده می شود که اگر حکمی بیان شد و انسان، علی رغم معرفت و شناخت، از گناه پرهیز نکرد، خداوند وی را در گمراهی رها خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 67 - 14،15
14 _ غفلت از خدا و فرمان های او ، عامل سلب شدن عنایت خدا نسبت به انسان و نیازهایش
نسوا اللّه فنسیهم
15 _ نقش اصلی عملکرد انسان ، در محرومیتش از لطف و عنایت الهی
نسوا اللّه فنسیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 110 - 5
5 - به تمسخر گرفتن مؤمنان و مضحکه قرار دادن آنان ، مایه محرومیت از لطف و رحمت الهی
فاتّخذتموهم سخریًّا . .. و کنتم منهم تضحکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 26
26 - رواج دادن فساد در جامعه ، موجب محرومیت از لطف و محبت خداوند است .
و لاتبغ الفساد فی الأرض إنّ اللّه لایحبّ المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 52 - 2
2 - انکار حق و لجاج و عناد در برابر آن مایه دوری انسان از خدا و محرومیت از عنایت وی
ص: 229
قل أرءیتم
با توجه به اعراض خداوند از خطاب مستقیم به مشرکان لجوج، مطلب یاد شده قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 59 - 5
5- تکذیب ها و برخورد های ناروای پیشینیان با معجزات الهی ، سبب محرومیت نسل های بعد از دریافت آن
و ما منعنا أن نرسل بالأی_ت إلاّ أن کذّب بها الأوّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 65 - 2
2 - روی گردانی از خدا در دنیا ، مایه محرومیت از نصرت او در آخرت
لاتجئروا الیوم إنّکم منّا لاتنصرون
مراد از <الیوم> (امروز) آخرت است; زیرا خداوند به هنگام عذاب استیصال با محکومین آن، سخن نمی گوید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 40 - 25
25 - خودداری از نصرت دین خدا ، موجب محرومیت انسان از یاری و حمایت او
و لینصرنّ اللّه من ینصره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 2
2 - کبرورزی مرفهان کفرپیشه ، در برابر آیات الهی ( قرآن ) و تکذیب آن ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند در قیامت
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی تتلی علیکم ... تنکصون . مستکبرین به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 8 - 14
14 - انتخاب غیر خدا به عنوان ولی در دنیا ، مایه محرومیت از ولایت و نصرت الهی در قیامت
و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء . .. و الظ_لمون ما لهم من ولیّ و لا نصیر
ص: 230
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 75 - 12
12- تمایل به کافران ، مایه تنها ماندن انسان و محروم شدن از نصرت خداوند
ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً. إذًا لأذقن_ک ... ثمّ لاتجد لک علینا نصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 160 - 3،4،12
3 _ ظلم یهود ، موجب محرومیت آنان از برخی نعمت های پاکیزه *
فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم طیبت أحلت لهم
بدان احتمال که مراد از تحریم، تحریم تکوینی باشد ; بنابراین <حرمنا . ..> به این معنا است که خداوند یهود را از دستیابی به برخی طیبات محروم ساخت.
4 _ ظلم ، زمینه ساز محرومیت انسان از مواهب خدادادی *
فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم طیبت أحلت لهم
برداشت فوق را فرمایش امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود: من زرع حنطه فی ارض فلم یزک زرعه او خرج زرعه کثیر الشعیر فبظلم عمله . .. او بظلم لمزارعیه و اکرته لان اللّه عزوجل یقول: فبظلم من الذین هادوا حرمنا علیهم طیبت ... .
_______________________________
کافی، ج 5، ص 306، ح 9; نورالثقلین، ج 1، ص 572، ح 665.
12 _ محرومیت آدمی از نعمت های الهی و مواهب طبیعی ، نتیجه اعمال خود وی
فبظلم من الذین . .. حرّمنا علیهم طیبت أحلت لهم و بصدّهم عن سبیل اللّه کثیراً
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <تحریم> تحریم تکوینی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 117 - 8
8 - ابلیس ، دشمن و بدخواه انسان و در صدد محروم ساختن او از نعمت های الهی و گرفتار ساختن او به رنج و سختی
إنّ ه_ذا عدوّ لک و لزوجک . .. فتشقی
طرح خصومت ابلیس با حوا، گویای آن است که وی با تمامی انسان ها دشمن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 45 - 10
10 - تکذیب پیامبران الهی از سوی ملت ها ، موجب محرومیت آنان از مال و امکانات و نعمت های خداوند نمی شود .
و ما بلغوا معشار ما ءاتین_هم فکذّبوا رسلی فکیف کان نکیر
ص: 231
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 20 - 11
11 - هدف قرار دادن دنیا ، باعث محرومیت کامل از موهبت های جهان آخرت
من کان یرید حرث الأخره . .. یرید حرث الدنیا ... و ما له فی الأخره من نصیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 46 - 5
5 - جرم پیشگی ، عامل محرومیت از نعمت ها و موهبت های بهشت
إنّکم مجرمون
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <إنّکم مجرمون> در مقام تعلیل برای مطالب پیشین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 13
13 _ نفاق و کفر و مرگ در حال فسق ، مایه محرومیت از فیض نماز و دعای اهل ایمان
و لاتصل . .. إنهم کفروا باللّه و رسوله و ماتوا و هم فسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 24 - 5
5 - اگر پیامبر ( ص ) کوچک ترین افترا و دروغی بر خدا می بست ، کذب وی فاش و از نعمت دریافت وحی محروم می شد .
أم یقولون افتری علی اللّه کذبًا فإن یشإِ اللّه یختم علی قلبک
بنابراین که جمله <فإن یشإ اللّه. ..> پاسخ اتهام مشرکان باشد، می توان استفاده کرد که اگر پیامبر(ص) دروغ و افترایی بر خدا می بست، خداوند قلب او را مهر و موم می کرد و در نتیجه از دریافت وحی، محروم می ماند.
ص: 232
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 9
9_ خداوند پیامبر ( ص ) را در صورت پیروی از آرای یهود و نصارا به محروم کردن از یاری و حفاظت خویش تهدید کرد .
ل_ئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من الله من ولیّ ولاواق
<ولیّ> به معنای یاور و <واق> اسم فاعل از <وقایه> به معنای نگهدارنده است. <من الله> می تواند متعلق به محذوف و حال برای <ولیّ> و <واق> باشد. بر این مبنا جمله <مالک ...> چنین معنا می شود: برای تو از جانب خداوند هیچ یاور و نگه دارنده ای نخواهد بود ; یعنی، امدادهای خداوند به تو نخواهد رسید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 8 - 14
14 - انتخاب غیر خدا به عنوان ولی در دنیا ، مایه محرومیت از ولایت و نصرت الهی در قیامت
و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء . .. و الظ_لمون ما لهم من ولیّ و لا نصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 143 - 10
10 _ پذیرش دوستی و سرپرستی کفار ، خیانت در جنگ ، خدعه با خدا ، سستی در عبادت ، ریاکاری و کم به یاد خدا بودن ، موجب گمراهی و محرومیت دایمی از هدایت الهی است .
و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
از مصادیق مورد نظر برای (من یضلل)، کسانی هستند که در آیات قبل (از 138 تا 143) خصلتهای آنان بر شمرده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 77 - 19
19 _ اضلال و به گمراهی کشاندن جوامع ، پیامد گمراهی و هواپرستی و در پی دارنده محرومیت از هدایت به اسلام
و لاتتبعوا اهواء قوم قد ضلوا . .. و اضلوا کثیراً و ضلوا عن سواء السبیل
تکرار <ضلوا> می تواند اشاره به مراحل ضلالت هواپرستان گمراه داشته باشد که در این صورت فاعل در هر سه فعل <قد ضلوا> و <اضلوا> و <ضلوا> یک طایفه خواهد بود. بنابراین <لاتتبعوا ...> یعنی متابعت نکنید از هواپرستانی گمراه که دیگران را به گمراهی کشاندند و در نتیجه از هدایت به سواء السبیل (اسلام) باز ماندند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 56 - 6
6 _ پیروی از هواها و تمایلات نفسانی مشرکان، موجب ضلالت و محروم ماندن از هدایت می شود.
قل لا أتبع أهواءکم قد ضللت إذاً و ما أنا من المهتدین
ص: 233
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 110 - 7
7 _ محرومیت از هدایت پذیری، پیامد کفر و لجاجت در برابر حق است.
و نقلب أفئدتهم و أبصرهم کما لم یؤمنوا به أول مره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 144 - 12
12 _ ظلم زمینه و موجب محرومیت ظالمان از هدایتهای خداوند است.
فمن أظلم . .. إن الله لا یهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 24 - 10
10 _ فسق ، مایه محروم شدن انسان از هدایت الهی
و اللّه لایهدی القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 24 - 9
9 - غرور و خودپسندی ملت ها ، مایه محرومیت آنان از هدایت و ره یابی به حق
و زیّن لهم الشیط_ن أعم_لهم . .. فهم لایهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 50 - 8
8 - هواپرستی ، ظلم و موجب محرومیت از هدایت خداوند
إنّ اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 52 - 7
7 - عناد و حق گریزی موجب محرومیّت انسان از هدایت الهی است .
فإنّک لاتسمع الموتی . .. إذا ولّوا مدبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 3 - 21
21 - دروغ پردازی و ناسپاسی ، باعث محرومیت از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی من هو ک_ذب کفّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 25
ص: 234
25 - اسراف و دروغ گویی ، مایه محروم شدن از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی من هو مسرف کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 44 - 9
9 - ستم و تجاوز به حقوق مردم ، موجب محرومیت از هدایت و افتادن در گرداب گمراهی
و من یضلل اللّه . .. و تری الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 5 - 18
18 - اذیت و آزار رسولان و برگزیدگان الهی ، مایه محروم شدن از هدایت او است .
لم تؤذوننی . .. و اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 7 - 10
10 - ظلم ، موجب محرومیت آدمی از هدایت الهی است .
و اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 6 - 4،7
4 - نفاق ، موجب محروم شدن از هدایت الهی
سواء علیهم . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
7 - فسق و انحراف از حق ، موجب محرومیت از هدایت و غفران الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 115 - 9
9 _ نقش عمل خود انسان ، در محرومیت از فیض و هدایت الهی
ما کان اللّه لیضل قوماً . .. حتی یبین لهم ما یتقون
از اینکه خداوند هیچ کس را قبل از بیان حکم، در گمراهی رها نمی سازد، استفاده می شود که اگر حکمی بیان شد و انسان، علی رغم معرفت و شناخت، از گناه پرهیز نکرد، خداوند وی را در گمراهی رها خواهد کرد.
ص: 235
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 76 - 2
2- موسی ( ع ) خود را در صورت سؤال مجدد ( سومین تخلّف ) سزاوار محروم شدن از مصاحبت با خضر ( ع ) دانست .
قال إن سألتک من شیء بعدها فلاتصحبنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 121 - 20
20 - عصیان پروردگار ، موجب ناکامی انسان و بازماندنش از راه رشد و کمال است .
و عصی ءادم ربّه فغوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 2
2_ منفعت پرستی ، حرام خواری ، تعصب و قوم گرایی عامل های بازدارنده مردم مدین از اندیشه کردن در تعالیم شعیب ( ع ) و فهمیدن آنها
قالوا ی_شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 46 - 3
3_ فسادپیشگی فرزند نوح ، موجب محسوب نشدن وی از خانواده نوح ( ع ) در پیشگاه خداوند
إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر ص_لح
جمله <إنه عمل . ..> علت برای <إنه لیس من أهلک> می باشد; یعنی ، چون فرزندت دارای عمل ناشایست است ، ما او را از خانواده تو به حساب نمی آوریم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 53 - 7
ص: 236
7 _ محرومیت جوامع بشری از نعمت های الهی ، پیامد گرفتار شدن آنان به کفر و گناه است .
ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا نعمه أنعمها علی قوم حتی یغیروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 121 - 10
10 - نافرمانی آدم و حوا ، مایه محرومیت آنان از وعده خداوند به تأمین پوشاک آنان در بهشت شد .
إنّ لک . .. لاتعری ... فبدت لهما سوءتهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 123 - 1
1 - آدم ( ع ) و حوا ، در پی تناول از درخت منع شده ، صلاحیت سکونت در بهشت را از دست دادند .
فأکلا منها . .. قال اهبطا منها
<إهبطا> ممکن است خطاب به آدم (ع) و حوا و یا خطاب به آدم(ع) و ابلیس باشد در صورت دوم، حوا به خاطر این که در عصیان و پی آمد آن تابع آدم بوده، مورد خطاب قرار نگرفته است. در هر دو صورت برداشت یاد شده، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 33 - 4
4 _ حکم الهی به محرومیت اهل فسق از گرایش به ایمان ، مقتضای ربوبیت و پروردگاری اوست .
کذلک حقت کلمت ربک علی الذین فسقوا أنهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 60 - 5
5_ قوم عاد ، بر اثر کفر و نافرمانی خدا و پیامبران ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی شدند .
ألا بُعدًا لعاد قوم هود
<بُعداً> (هلاک گشتن یا دور شدن) مفعول مطلق برای فعل محذوف (لیبعد) است: ألا لیبعد قوم عاد بعداً. و از آن جا که قوم عاد به هلاکت رسیدند و از رحمت او محروم شدند می توان گفت، مرادْ عذاب در آخرت و دوری از رحمت او در آن سراست و نیز محتمل است <ألا بُعدًا ...> _ چنان چه زمخشری گفته _ بیانگر استحقاق دوری و هلاکت باشد; یعنی، [قوم عاد هلاک گشتند و از رحمت او محروم شدند ]بدانید آنان مستحق آن کیفر و سزاور چنین عقوبتی بودند.
ص: 237
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 8
8- افتادن حجاب نامرئی بر دیدگان کافران و محروم شدن آنان از شنیدن و درک وحی ، معلول تصمیم آنها مبنی بر عدم ایمان به آخرت است .
بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا
تعبیر <الذین لایؤمنون بالأخره> - به صورت جمله وصفیه - و فعل مضارع به جای <الکافرین> می تواند به این معنا باشد که جعل حجاب از سوی خدا، به خاطر این خصلت و گزینش از سوی کافران بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 3
3- محرومیت از درک صحیح حقایق قرآن ، پیامد حق ناپذیری و کفرپیشگی کافران
الذین لایؤمنون بالأخره . .. و جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 1
1- مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر ، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
إنّ الذین کفروا و . .. فلن یغفر اللّه لهم
مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 66 - 1
1 - واپس گرایی رفاهمندان کافر و تأثیر ناپذیری در برابر آیات الهی ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی ... علی أعق_بکم تنکصون
آیه فوق، خطاب به مرفهان گرفتار عذاب و تعلیل برای ردّ استغاثه آنها است. فعل های <تتلی> و <تنکصون> به دلیل همراه شدن با <کانت> و <کنتم>، ماضی استمراری است. <نکوص> (مصدر <تنکصون>) به معنای بازگشت به قهقرا است. بنابراین قید <علی أعقابکم> _ که آن نیز به معنای قهقهرا است _ برای تأکید معنای <تنکصون> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 2
2 - کبرورزی مرفهان کفرپیشه ، در برابر آیات الهی ( قرآن ) و تکذیب آن ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند در قیامت
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی تتلی علیکم ... تنکصون . مستکبرین به
ص: 238
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 2
2 - کبرورزی مرفهان کفرپیشه ، در برابر آیات الهی ( قرآن ) و تکذیب آن ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند در قیامت
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی تتلی علیکم ... تنکصون . مستکبرین به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 10
10 _ احساس رضایت و خوشحالی منافقان از شرکت نکردن در جنگ برای بار نخست ، مایه طرد همیشگی آنان از سوی خدا و پیامبر ( ص ) و محروم شدن دایمی از شرکت در جهاد
لن تخرجوا . .. و لن تقتلوا معی عدواً إنکم رضیتم بالقعود أول مرّه
برداشت فوق بر این اساس است که <لن تخرجوا> و <لن تقاتلوا> در مقام انشا و برای طرد منافقان باشد و جمله <إنکم رضیتم . ..> نیز برای تعلیل آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 88 - 4،5
4 - خداوند ، یهودیان حق ناپذیر را از رحمت خویش محروم و به لعنت ، گرفتارشان کرد .
بل لعنهم اللّه بکفرهم
5 - کفر ورزی یهود ، موجب محروم شدن آنان از رحمت الهی است .
لعنهم اللّه بکفر هم
<باء> در <بکفر> سببیه است.
از برکات زکات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 5
5 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت خودداری از پذیرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از برکات نماز و زکات دور ساخته اند .
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوه و یؤتوا الز
ص: 239
از برکات نماز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 5
5 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت خودداری از پذیرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از برکات نماز و زکات دور ساخته اند .
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوه و یؤتوا الز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 35 - 4
4- ابلیس ، مغضوب خداوند و محروم از توفیق و فیض او
و إن علیک اللعنه إلی یوم الدین
<لعن> در لغت به معنای طرد شخص از روی غضب است و لعن خداوند; یعنی، عقوبت اخروی و قطع توفیق و فیض دنیوی است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 78 - 4
4 - ابلیس ، مغضوب خداوند و محروم از توفیق و رحمت او
و إنّ علیک لعنتی إلی یوم الدین
<لعن>; یعنی، طرد شخصی از روی غضب و لعن خداوند به معنای عقوبت اخروی و قطع توفیق و رحمت الهی در دنیا است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 44 - 6
6_ دوری از رحمت خدا در سرای آخرت ، امری تقدیر شده برای کفرپیشگان و ستمگران قوم نوح
فکان من المغرقین . .. و قیل بعدًا للقوم الظ_لمین
<بُعداً> مفعول مطلق برای فعل محذوف (لیبعد) می باشد و جمله در اصل چنین بوده: و قیل لیبعد بُعداً القوم الظالمون; یعنی، و گفته شد که ستمگران قوم نوح باید از رحمت خدا دور باشند و از آن جا که آنان در دنیا عذاب شدند، معلوم می شود مراد از جمله <و قیل . ..> دوری از رحمت خدا در آخرت است.
ص: 240
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 24 - 3
3 - محرومیت طغیان گران از مایعات و کاهش و حرارت در جهنم ، سالیانی فراوان ادامه خواهد یافت .
ل_بثین فیها أحقابًا . لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا
چنانچه جمله <لایذوقون. ..> حال برای ضمیر <لابثین> باشد، می توان به دست آورد که درنگ دوزخیان، همراه با حالت محرومیت از سرما و آب، دائمی نیست; زیرا ممکن است کلمه <أحقاباً> در آیه قبل، به سال های محرومیت آنان نظر داشته باشد; گرچه پس از گذشت آن دوران، بقای آنان در دوزخ به شکل دیگری ادامه خواهد یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 64 - 4
4 - دل بستن به یاری غیرخدا در دنیا ، مایه محروم شدن از یاری او در قیامت
و قیل ادعوا شرکاءکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 10 - 5
5 - < عن أبی بصیر فی قوله : < فما له من قوّه و لا ناصر > قال : [ و الظاهر أنّ القائل أبوعبداللّه ( ع ) ] ما له قوّه یقوّی بها علی خالقه و لا ناصر من اللّه ینصره إن أراد به سوءاً ;
از ابی بصیر [ظاهراً از امام صادق(ع)] درباره سخن خداوند <فما له من قوّه و لا ناصر> روایت شده که فرمود: [یعنی] آن انسان هیچ نیرویی ندارد که با آن بر آفریدگارش چیره گردد و اگر خداوند درباره او اراده بدی داشته باشد; یاوری نخواهد داشت که او را در برابر خدا یاری دهد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 41 - 3
3- محرومیت انسان در قیامت ، از حمایت و شفاعت دیگران
یوم لایغنی . .. و هم لاینصرون
ص: 241
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 18 - 9
9- دنیاطلبان در آخرت ، مورد نکوهش واقع شده و از رحمت خداوند محروم و مطرود خواهند شد .
من کان یرید العاجله . .. ثمّ جعلنا له جهنّم یصل_ها مذمومًا مدحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 20 - 13
13 - دنیامداران ، محروم از هرگونه بهره اخروی
و ما له فی الأخره من نصیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 13 - 3
3 - مرفهان تکذیب گر و دین ستیز ، از هرگونه آسایش و راحتی یا لذت و کام جویی در قیامت ، محروم خواهند بود .
و ذرنی و المکذّبین أُولی النعمه . .. و طعامًا ذا غصّه و عذابًا ألیمًا
تأکید خداوند بر گلوگیر و دردآور بودن کیفر صاحبان ثروت و رفاه، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 7
7 - پیشوایان کفر ، محروم از هرگونه نصرت و امداد الهی در روز رستاخیز
و یوم القی_مه لاینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 5
5 - طرد شدن از لطف و رحمت حق ، فرجام شوم فرعونیان و پیشوایان کفر در روز رستاخیز
و جعلن_هم أئمه یدعون إلی النار . .. و یوم القی_مه هم من المقبوحین
ص: 242
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 24 - 1،2
1 - طغیان گران در دوزخ ، از هر گونه احساس خنکی و تخفیف حرارت سوزان جهنم ، محروم خواهند بود .
لایذوقون فیها بردًا
<ذوق>; یعنی، درک مزه (مصباح)، این واژه در رابطه با اجسام به طور حقیقت و در مورد معنویات، به طور مجاز استعمال می شود. در آیه شریفه بین معنای حقیقی و مجازی آن جمع شده است; زیرا تعبیر چشیدن برای احساس سردی مجاز است. مراد از <بَرْد> _ به قرینه تقابل آن با نوشیدنی _ هر گونه احساس سردی است; هر چند با سایه و امثال آن باشد.
2 - دوزخیان طغیان گر ، از تسکین عطش خود و حتی از چشیدن طعم آب ، محروم خواهند بود .
لایذوقون فیها . .. و لا شرابًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 27 - 4
4 - محرومیت دوزخیان از هوای مطبوع و آب ، عقوبتی مناسب با انکار معاد
لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا . .. إنّهم کانوا لایرجون حسابًا
کیفر دوزخیان در آیات پیشین، به دو صورت نفی و اثبات بیان شده است; آنان از هوای سرد و نوشیدنی، محروم اند(نفی) و به نوشیدن <حمیم> و <غسّاق> مجبور خواهند بود(اثبات). <جزاء وفاقاً> آن را کیفری مناسب با کردار آنان _ که آن هم به صورت نفی و اثبات بوده _ بیان کرده است; آنها معاد را باور نداشتند(نفی) و آیات خدا را تکذیب می کردند(اثبات). آیه <جزاء وفاقاً> دلالت دارد که محرومیت، کیفری مناسب با بی اعتقادی است و نوشیدن مایع داغ و چرکین، کیفر مناسب تکذیب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 18 - 10،12
10_ ستمگران در قیامت ، از رحمت خداوند محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین
12_ گواهان اعمال در قیامت ، دوری ستمگران از رحمت الهی را به همگان اعلام می کنند .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 111 - 11
11 - ستم گران ( در قیامت ) از اذن خداوند برای شفاعت شدن و شفاعت کردن ، محروم خواهند بود .
یومئذ لاتنفع الشف_عه . .. و قد خاب من حمل ظلمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 243
15 - فاطر - 35 - 37 - 13
13 - ستمگران در قیامت ، محروم از هرگونه نصرت و یاری
فما للظ_لمین من نصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 9
9 - محرومیت ستمکاران در قیامت ، از یاری دوست و نزدیکان دلسوز و شفاعت شفیعان
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
<حمیم> در لغت به معنای دوست (العین) و به <القریب المشفق> (نزدیک دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 8 - 10
10 - ستم پیشگان ، محروم از هرگونه ولیّ و یاوری در قیامت
و الظ_لمون ما لهم من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 44 - 6
6_ دوری از رحمت خدا در سرای آخرت ، امری تقدیر شده برای کفرپیشگان و ستمگران قوم نوح
فکان من المغرقین . .. و قیل بعدًا للقوم الظ_لمین
<بُعداً> مفعول مطلق برای فعل محذوف (لیبعد) می باشد و جمله در اصل چنین بوده: و قیل لیبعد بُعداً القوم الظالمون; یعنی، و گفته شد که ستمگران قوم نوح باید از رحمت خدا دور باشند و از آن جا که آنان در دنیا عذاب شدند، معلوم می شود مراد از جمله <و قیل . ..> دوری از رحمت خدا در آخرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 8
8 - بی بهره بودن فرعون و سپاهیانش ، از نصرت الهی در روز قیامت
و یوم القی_مه لاینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 244
13 - قصص - 28 - 41 - 8
8 - بی بهره بودن فرعون و سپاهیانش ، از نصرت الهی در روز قیامت
و یوم القی_مه لاینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 5
5 - طرد شدن از لطف و رحمت حق ، فرجام شوم فرعونیان و پیشوایان کفر در روز رستاخیز
و جعلن_هم أئمه یدعون إلی النار . .. و یوم القی_مه هم من المقبوحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 60 - 1
1_ قوم عاد ، در دنیا به لعنت خدا گرفتار شدند و در آخرت نیز از رحمت او محروم خواهند بود .
و أُتبعوا فی ه_ذه الدنیا لعنه و یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 9
9 - خداوند در قیامت نظر رحمتی بر کفرپیشگان و کتمان کنندگان حقایق دینی ، نخواهد داشت .
و لاهم ینظرون
در برداشت فوق فعل مجهول <ینظرون> از (نظر) به معنای رؤیت گرفته شده است. بر این مبنا <ولاهم ینظرون>; یعنی، نظر رحمتی به آنان نخواهد شد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 14
14 _ کافران در قیامت از زینتهای خدادادی و روزیهای پاکیزه محروم خواهند بود.
قل هی للذین ءامنوا . .. خالصه یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 19 - 3
3_ کسانی که دین و معارف الهی را نپذیرند و مردم را از پذیرش آن بازدارند ، در آخرت از رحمت خدا محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین. الذین یصدون عن سبیل الله
ص: 245
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 18 - 8
8- کافران ، در آخرت قادر به بهره برداری از اعمال نیک خویش نخواهند بود و از آن محروم خواهند شد .
أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح فی یوم عاصف لایقدرون ممّا کسبوا علی شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 111 - 12
12 - در قیامت ، تنها مجرمانی ناکام و محروم خواهند بود که بهره ای از ایمان و عمل صالح ندارند .
من حمل ظلمًا
جمله <و من یعمل من الصالحات. ..> در آیه بعد، می تواند قرینه براین باشد که <من حمل ظلماً> مطلق نیست; بلکه تنها کسانی مورد نظر هستند که نه مؤمنان د و نه نیکوکار.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 6
6- کافران دوزخی ، از هر گونه لطف و رحمت خداوند محروم اند .
و لا هم ینظرون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <ینظرون> فعل مضارع مجهول از ثلاثی مجرد و از ماده <نظره> باشد که به معنای رحمت است (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 26 - 7
7 _ کافران در قیامت ، محروم از رحمت خداوند
الملک . .. للرحم_ن و کان یومًا علی الک_فرین عسیرًا
یادآوری سختی قیامت برای کافران، با آن که پیش از آن رحمانیت خداوند مطرح گردیده است، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 7
7 - مشرکان و کافران ، محروم از بهشت و موهبت های آن
ل_کن الذین اتّقوا ربّهم لهم غرف
لام اختصاص در <لهم> بیانگر این حقیقت است: کافران و مشرکان _ که در قطب مقابل مؤمنان قرار دارند _ از نعمت های بهشتی محروم اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 2
2 - کافران ، محروم از کمترین لطف و عنایت خداوند در قیامت
و قیل الیوم ننسیکم
ص: 246
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 7
7- کافران در جهان آخرت ، تهی دست از پاکیزگی ها و ارزش ها
أذهبتم طیّب_تکم فی حیاتکم الدنیا و استمتعتم بها
واژه <طیّبات> شامل ارزش های پاک و انسانی است که کافران با لذّت جویی، آنها را فانی کرده و از کف داده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 4
4 - نبودن کمترین یاور و شفیع ، برای کافران در قیامت
و لا هم ینصرون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <یوم لایغنی. ..> نظر به قیامت داشته باشد. در این صورت تعبیر <و لا هم ینصرون> حکایت از نفی شفیع می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 4 - 4
4 - کافران ، از هر گونه راحتی و آسایش در دوزخ محروم اند .
إنّا أعتدنا للک_فرین سل_سلاَْ و أغل_لاً و سعیرًا
از کیفیت عذاب شدن کافران ناسپاس (غل و زنجیر شدن آنان در دوزخ)، مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 9
9 - خداوند در قیامت نظر رحمتی بر کفرپیشگان و کتمان کنندگان حقایق دینی ، نخواهد داشت .
و لاهم ینظرون
در برداشت فوق فعل مجهول <ینظرون> از (نظر) به معنای رؤیت گرفته شده است. بر این مبنا <ولاهم ینظرون>; یعنی، نظر رحمتی به آنان نخواهد شد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 174 - 13
13 - خداوند در قیامت لطف خویش را از کتمان کنندگان احکام و معارف دین دریغ کرده و با آنان سخن نخواهد گفت .
إن الذین یکتمون ما أنزل اللّه . .. لایکلمهم اللّه یوم القیمه
جمله <ولایکلمهم اللّه> کنایه از خشم خدا و دریغ کردن لطف و رحمت است.
ص: 247
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 156 - 3
3 _ گمراهان، در قیامت از رحمت خدا محروم خواهند بود.
فاتبعوه و اتقوا لعلکم ترحمون. أن تقولوا إنما أنزل الکتب علی طائفتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 27 - 7
7 _ جهان آخرت ، سرای تنهایی و محرومیت از هر گونه شفاعت برای زشت کرداران
و الذین کسبوا السیئات . .. ما لهم من اللّه من عاصم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 111 - 12
12 - در قیامت ، تنها مجرمانی ناکام و محروم خواهند بود که بهره ای از ایمان و عمل صالح ندارند .
من حمل ظلمًا
جمله <و من یعمل من الصالحات. ..> در آیه بعد، می تواند قرینه براین باشد که <من حمل ظلماً> مطلق نیست; بلکه تنها کسانی مورد نظر هستند که نه مؤمنان د و نه نیکوکار.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 19 - 3
3_ کسانی که دین و معارف الهی را نپذیرند و مردم را از پذیرش آن بازدارند ، در آخرت از رحمت خدا محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین. الذین یصدون عن سبیل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 4 - 3
3 - افراد متروک و مبغوض خداوند ، در جهان آخرت محروم تر از وضع دنیایی خویش خواهند بود .
و للأخره خیر لک من الأُولی
این آیه می تواند تعلیل برای آیه قبل باشد; یعنی، چون آخرت تو بهتر از دنیای تو است، پس بدان که خداوند تو را مبغوض
ص: 248
نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 13 - 3
3 - مرفهان تکذیب گر و دین ستیز ، از هرگونه آسایش و راحتی یا لذت و کام جویی در قیامت ، محروم خواهند بود .
و ذرنی و المکذّبین أُولی النعمه . .. و طعامًا ذا غصّه و عذابًا ألیمًا
تأکید خداوند بر گلوگیر و دردآور بودن کیفر صاحبان ثروت و رفاه، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 127 - 3
3 - اسراف کنندگان و روی گردانان از ایمان به آیات الهی ، از عنایت و توجه خداوند در قیامت محروم خواهند بود .
و کذلک الیوم تنسی . و کذلک نجزی من أسرف و لم یؤمن ب_َای_ت ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 18 - 15
15 - شرک پیشگان ، در قیامت گرفتار عذاب خوار کننده الهی و محروم از هر کرامت بخش و گرامی دارنده ای خواهند بود .
و الذین أشرکوا ان اللّه یفصل بینهم یوم القی_مه. .. و کثیر حقّ علیه العذاب و من ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 89 - 5
5 - محرومیت شرک پیشگان و منکران یگانگی خدا از سعادت اخروی
إلاّ من أتی اللّه بقلب سلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 62 - 2
2 - محرومیت مشرکان ، از افتخار قرب به خداوند در قیامت
و یوم ینادیهم
<ندا> در جایی است که شخص را از دور بخوانند. بنابراین تعبیر <ینادیهم> به جای <یدعوهم>، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
ص: 249
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 64 - 1
1 - مشرکان ، از یاری خدا در قیامت محروم خواهند بود .
و قیل ادعوا شرکاءکم
فاعل قول در <قیل ادعوا شرکاءکم> _ به قرینه آیات قبل و بعد _ خداوند است. ارجاع دادن مشرکان به معبودهایشان بدین معنا است که آنان همان گونه که در دنیا به معبودهایشان امید بسته بودند، امروز نیز باید به آنها پناه ببرند و از یاری خدا مأیوس باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 65 - 2
2 - محرومیت مشرکان از افتخار نزدیکی به خداوند در قیامت
و یوم ینادیهم
برداشت یاد شده از آن جا است که <ندا> (مصدر <ینادی>) در جایی به کار می رود که کسی را با صدای بلند بخوانند. این در صورتی است که شخص ندا شونده نسبت به ندا کننده، در فاصله دوری قرار داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 74 - 2
2 - حقارت مشرکان و محروم بودن آنان از افتخار قرب به خدا در قیامت
و یوم ینادیهم
برداشت یاد شده با توجه به تعبیر <ینادی> به دست می آید; زیرا <ندا> در جایی است که شخص را از دور بخوانند. بنابراین انتخاب این تعبیر به جای تعبیر <یدعوا>، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 7
7 - مشرکان و کافران ، محروم از بهشت و موهبت های آن
ل_کن الذین اتّقوا ربّهم لهم غرف
لام اختصاص در <لهم> بیانگر این حقیقت است: کافران و مشرکان _ که در قطب مقابل مؤمنان قرار دارند _ از نعمت های بهشتی محروم اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 31 - 5
5 - مشرکان از بهشت و موهبت های آن ، بهره ای نخواهند داشت .
و لکم فیها ما تشتهی أنفسکم و لکم فیها ما تدّعون
از تقابل این آیات با آیات پیشین _ که در مورد مشرکان بود _ و نیز از تقدیم <لکم> و تکرار آن، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 250
16 - فصلت - 41 - 47 - 14
14 - مشرکان ، از حمایت معبود های خویش در قیامت محروم خواهند بود .
و یوم ینادیهم أین شرکاءی قالوا ءاذنّ_ک ما منّا من شهید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 127 - 3
3 - اسراف کنندگان و روی گردانان از ایمان به آیات الهی ، از عنایت و توجه خداوند در قیامت محروم خواهند بود .
و کذلک الیوم تنسی . و کذلک نجزی من أسرف و لم یؤمن ب_َای_ت ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 13 - 3
3 - مرفهان تکذیب گر و دین ستیز ، از هرگونه آسایش و راحتی یا لذت و کام جویی در قیامت ، محروم خواهند بود .
و ذرنی و المکذّبین أُولی النعمه . .. و طعامًا ذا غصّه و عذابًا ألیمًا
تأکید خداوند بر گلوگیر و دردآور بودن کیفر صاحبان ثروت و رفاه، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 89 - 5
5 - محرومیت شرک پیشگان و منکران یگانگی خدا از سعادت اخروی
إلاّ من أتی اللّه بقلب سلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 17 - 7
7 - تکذیب کنندگان دین ، در قیامت از یاری هم نشینان خویش محروم خواهند بود .
فلیدع نادیه
امر در <فلیدع>، تعجیزی و بیانگر آن است که شخص گرفتار، نمی توان هم نشینان خود را به یاری بخواند.
ص: 251
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 22 - 7
7 _ ملائکه هنگام روبه رو شدن با منکران معاد در قیامت ، به آنان خواهند گفت که شما از غفران الهی و بهشت محرومید .
یوم یرون المل_ئکه لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجرًا محجورًا
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که فاعل <یقولون> ملائکه باشد و <حجراً محجوراً> نیز مقول قول ایشان باشد. گفتنی است که در این صورت، مقصود از این کلام، اعلام محرومیت و ممنوعیت منکران معاد از غفران الهی و بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 1
1 - منکران معاد ، محروم از رحمت حق و وانهاده به خویش در اوج گرفتاری های قیامت
و قیل الیوم ننسیکم
نسیان در آیه شریفه، کنایه از روی گردانی خداوند از کافران و وانهادن آنان به حال خودشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 95 - 4
4 - یهودیان ، به خاطر ارتکاب گناهان ، امیدی به بهره مند شدن از سرای آخرت ندارند .
لن یتمنوه أبداً بما قدمت أیدیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 27 - 4
4 - محرومیت دوزخیان از هوای مطبوع و آب ، عقوبتی مناسب با انکار معاد
لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا . .. إنّهم کانوا لایرجون حسابًا
کیفر دوزخیان در آیات پیشین، به دو صورت نفی و اثبات بیان شده است; آنان از هوای سرد و نوشیدنی، محروم اند(نفی) و به نوشیدن <حمیم> و <غسّاق> مجبور خواهند بود(اثبات). <جزاء وفاقاً> آن را کیفری مناسب با کردار آنان _ که آن هم به صورت نفی و اثبات بوده _ بیان کرده است; آنها معاد را باور نداشتند(نفی) و آیات خدا را تکذیب می کردند(اثبات). آیه <جزاء وفاقاً> دلالت دارد که محرومیت، کیفری مناسب با بی اعتقادی است و نوشیدن مایع داغ و چرکین، کیفر مناسب تکذیب است.
ص: 252
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 176 - 6
6 - حق ستیزی موجب گمراهی ، محرومیت از لطف و مغفرت خدا و گرفتار شدن به آتش دوزخ می باشد .
لایکلمهم اللّه یوم القیمه . .. ذلک بأن اللّه نزل الکتب بالحق
برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره به عقوبتهای مطرح شده در آیات قبل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 1،6،8
1 _ کفرپیشگان ستمگر ، محروم از آمرزش و هدایت الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
تکرار نشدن <الذین> در جمله <و ظلموا> دلالت می کند که مجموع دو صفت <کفر> و <ظلم> موجب محرومیت از آمرزش و هدایت الهی است.
6 _ کفرپیشگی و ستمگری گروهی از اهل کتاب مایه محرومیت آنان از مغفرت و هدایت الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
مصداق مورد نظر از <الذین کفروا و ظلموا> _ به دلیل آیات گذشته _ گروهی از اهل کتاب هستند.
8 _ محرومیت کافران ستمگر از مغفرت و هدایت ، از سنت های الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 138 - 4
4 _ محروم ماندن آدمی از مغفرت و هدایت الهی ، موجب گرفتار شدن وی به عذاب دردناک
لم یکن اللّه یغفر لهم و لالیهدیهم . .. بشر المنفقین بانّ لهم عذاباً ألیماً
ظاهراً مراد از منافقان، همان کسانی هستند که در آیه قبل توصیف شدند، که از جمله توصیف آنان به محرومیت از هدایت و مغفرت بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 2
2 _ انکار رسالت پیامبر ( ص ) و کفر به قرآن و بازداشتن دیگران از راه خدا ، موجب محرومیت از هدایت و آمرزش الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
با توجه به آیات قبل مراد از <کفر>، کفر به پیامبر(ص) و قرآن است و مراد از ظلم، بازداشتن دیگران از راه خداست.
ص: 253
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 18 - 15
15 - شرک پیشگان ، در قیامت گرفتار عذاب خوار کننده الهی و محروم از هر کرامت بخش و گرامی دارنده ای خواهند بود .
و الذین أشرکوا ان اللّه یفصل بینهم یوم القی_مه. .. و کثیر حقّ علیه العذاب و من ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 24 - 1
1 - طغیان گران در دوزخ ، از هر گونه احساس خنکی و تخفیف حرارت سوزان جهنم ، محروم خواهند بود .
لایذوقون فیها بردًا
<ذوق>; یعنی، درک مزه (مصباح)، این واژه در رابطه با اجسام به طور حقیقت و در مورد معنویات، به طور مجاز استعمال می شود. در آیه شریفه بین معنای حقیقی و مجازی آن جمع شده است; زیرا تعبیر چشیدن برای احساس سردی مجاز است. مراد از <بَرْد> _ به قرینه تقابل آن با نوشیدنی _ هر گونه احساس سردی است; هر چند با سایه و امثال آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 4
4- کفر و حق ناپذیری ، عامل عجز انسان از گوش فرا دادن به آیات الهی است .
عن ذکری و کانوا لایستطیعون سمعًا
مفاد <کانوا لایستطیعون. ..> ماضی استمراری است; یعنی، کافران، پیوسته ناتوان از شنوایی بوده اند. روشن است که نفی شنوایی، به معنای حسّی آن مراد نیست، بلکه بیانِ این است که حال کافران در برابر استماع تذکرات، همانند حال کسی است که هیچ گاه قدرت شنوایی نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 19 - 4
4 - فاسقان در قیامت ، محروم از یاری دیگران برای رهایی از آتش دوزخ
و إنّ الفجّار لفی جحیم . .. یوم لاتملک نفس لنفس شیئًا
ص: 254
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 52 - 6
6 _ مشمولان لعن خداوند ، محروم از مدد های او
و من یلعن اللّه فلن تجد له نصیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 125 - 12
12 _ محرومیّت از امداد های ویژه الهی در رویارویی با دشمنان دین ، پیامد بی صبری و بی تقوایی
ان تصبروا و تتّقوا . .. یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 10 - 2،5
2 - قیامت ، روز محرومیت انسان از هرگونه یار و یاور در برابر کیفر های الهی است .
فما له من . .. و لا ناصر
5 - < عن أبی بصیر فی قوله : < فما له من قوّه و لا ناصر > قال : [ و الظاهر أنّ القائل أبوعبداللّه ( ع ) ] ما له قوّه یقوّی بها علی خالقه و لا ناصر من اللّه ینصره إن أراد به سوءاً ;
از ابی بصیر [ظاهراً از امام صادق(ع)] درباره سخن خداوند <فما له من قوّه و لا ناصر> روایت شده که فرمود: [یعنی] آن انسان هیچ نیرویی ندارد که با آن بر آفریدگارش چیره گردد و اگر خداوند درباره او اراده بدی داشته باشد; یاوری نخواهد داشت که او را در برابر خدا یاری دهد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 36 - 3
3 - قیامت ، روز محرومیت از یاری همسران حتی علاقه مندترین آنان به انسان
و ص_حبته
فرار از همسری که مصاحبت و همراهی او در دنیا به ثبوت رسیده بود _ تا چه رسد به همسر ناسازگار _ نشانه سودمند نبودن آنان در قیامت است.
ص: 255
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 17 - 11
11 _ ابراهیم بن ابی محمود گوید : < سألت أباالحسن الرضا ( ع ) عن قول اللّه تعالی < و ترکهم فی ظلمات لایبصرون > فقال : . . . منعهم المعاونه و اللطف و خلی بینهم و بین إختیارهم . . . ;
از امام رضا(ع) پرسیدم: معنای سخن خدا که می فرماید: <وترکهم فی ظلمات لایبصرون> چیست؟ فرمود: . ..; یعنی، آنان را از کمک و لطف خود محروم می کند و به اختیار خودشان وا می گذارد ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 143 - 8
8 _ گمراهی منافقان و محرومیتشان از هدایت و ایمان واقعی ، قانون و برنامه خداوند است .
مذبذبین بین ذلک . .. و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 3
3 _ کافران ستم پیشه و مانعان راه خدا ، موفق به ایمان و توبه نخواهند شد .
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم
بدیهی است که کفرپیشگان در هر مرتبه ای از کفر باشند چنانچه اهل ایمان گردند سزاوار آمرزش و هدایت الهی هستند ; بنابراین مراد از جمله <لم یکن . ..> این است که آنان موفق به ایمان نخواهند شد و در نتیجه آنان را نخواهد آمرزید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 36 - 7
7 _ امکانات مادی مردمِ محروم از ایمان ، تقوا و جهاد ، بی تأثیر در تأمین فلاح و رستگاری ایشان
اتقوا اللّه . .. لعلکم تفلحون. إنّ الذین کفروا لو أنَّ لهم ما فی الارض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 113 - 8
8 _ حواریون در آغاز رسالت مسیح ، محروم از ایمان راستین و گرفتار شک و تردید در حقانیت رسالت عیسی ( ع )
قالوا . .. و تطمئن قلوبنا و نعلم ان قد صدقتنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 29 - 3
ص: 256
3 _ انسان های بی تقوا ، محروم از دستیابی به بصیرت ویژه الهی برای تمییز حق و باطل و شناخت حقایق
إن تتقوا اللّه یجعل لکم فرقانا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 124 - 7
7 _ کافران ، محروم از ورود به بهشت ، هر چند دارای اعمال صالح باشند .
و من یعمل من الصلحت . .. و هو مؤمن فأولئک یدخلون الجنه
قید <و هو مؤمن> می رساند که ایمان، شرط ثمربخشی اعمال نیک است; بنابراین اعمال نیک، بدون ایمان و در حال کفر، پاداش بهشت ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 72 - 19،21
19 _ خداوند بهشت را بر مشرکان حرام کرده است .
انه من یشرک باللّه فقد حرم اللّه علیه الجنه
21 _ معتقدان به الوهیت مسیح ( ع ) محروم از بهشت و گرفتار به آتش دوزخ
قالوا إنّ اللّه هو المسیح . .. فقد حرم اللّه علیه الجنه مأویه النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 36 - 13
13 _ تناول آدم ( ع ) و حوا از شجره ممنوعه ، مایه سلب شایستگی نسل آنان برای سکونت در بهشت نخستین شد . *
قلنا اهبطوا
خداوند در بیان اخراج آدم(ع) و حوا از بهشت و استقرار آن دو در زمین، خطاب خویش را - بر خلاف مقتضای طبیعی کلام - متوجه نسل آنان نیز کرد; تا به این نکته اشاره کند که: تناول آدم(ع) و حوا از شجره منهیه در نسل ایشان نیز اثری به جای گذاشت که باعث شد آنان نیز، حیات خویش را در زمین سپری کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 38 - 2
2 - نسل آدم ( ع ) و حوا نیز بر اثر تناول آن دو از شجره منهیه ، از بهشت نخستین محروم شدند .
قلنا اهبطوا منها جمیعاً
<اهبطوا> به صیغه جمع اقتضا می کند که: غیر از آدم (ع) و حوا فرد یا افراد دیگری نیز مورد خطاب باشند. در این باره چند نظر ابراز شده است. از جمله اینکه دیگر مخاطبان، نسل آدم(ع) و حوا می باشند. برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است.
ص: 257
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 18 - 10
10- < عن إبن عباس أن النبی ( ص ) قال : معنی الأیه من کان یرید ثواب الدنیا بعمله الذی افترضه الله علیه لایرید به وجه الله و الدار الأخره عجّل له فیها ما یشاء الله من عرض الدنیا و لیس له ثواب فی الأخره و ذلک ان الله سبحانه و تعالی یؤتیه ذلک لیستعین به علی الطاعه فیستعمله فی معصیه الله فیعاقبه الله علیه ;
از ابن عباس روایت شده است که رسول خدا(ص) فرمود: معنای آیه <من کان یرید العاجله عجّلنا له فیها مان یشاء> این است که با انجام اعمالی که خداوند بر او واجب گردانیده، تقرب به سوی خدا و روز آخرت را اراده نمی کند; بلکه پاداش دنیوی را اراده می کند، در دنیا آنچه را که خداوند بخواهد از نعمتهای دنیوی به او داده می شود و برای او در آخرت پاداشی نیست; چون خداوند _ سبحانه و تعالی _ آن را به او داده است تا در طریق طاعت کمکش کند; ولی او در معصیت خداوند آن را به کار می بندد. پس خداوند او را به خاطر این کار عذاب می کند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 9 - 4
4 - ترس از خدا و نگرانی از دست نیافتن به تزکیه نفس ، ترسی به سزا و حالتی مطلوب در پیشگاه خداوند
و هو یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 16 - 2
2 - مردم با گزینش دنیا به جای آخرت ، خود را از تزکیه ، یاد خدا و ادای نماز دور نگه داشته ، از رستگاری محروم می سازند .
قد أفلح . .. بل تؤثرون الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 36 - 7
7 _ امکانات مادی مردمِ محروم از ایمان ، تقوا و جهاد ، بی تأثیر در تأمین فلاح و رستگاری ایشان
اتقوا اللّه . .. لعلکم تفلحون. إنّ الذین کفروا لو أنَّ لهم ما فی الارض
ص: 258
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 3
3 _ کافران ستم پیشه و مانعان راه خدا ، موفق به ایمان و توبه نخواهند شد .
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم
بدیهی است که کفرپیشگان در هر مرتبه ای از کفر باشند چنانچه اهل ایمان گردند سزاوار آمرزش و هدایت الهی هستند ; بنابراین مراد از جمله <لم یکن . ..> این است که آنان موفق به ایمان نخواهند شد و در نتیجه آنان را نخواهد آمرزید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 24 - 9
9 - محرومیت از توشه های اخروی ، مایه ناکامی از زندگی حقیقی ; حتی در آخرت
لحیاتی
لام در <لحیاتی> برای تحلیل است و <حیاه> ممکن است مصدر و به معنای <زنده شدن> باشد. بنابراین مفاد آیه شریفه این می شود که: ای کاش! برای زنده شدن خود، از پیش توشه ای تهیه دیده بودم. این گفته نشان می دهد که در آخرت، خطاکاران آرزوی زنده شدن داشته و خود را از حیات واقعی محروم می بینند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 23 - 5
5 _ فاقدان خیر و استعداد کمال ، ناشایست برای شمول هدایت های ویژه خداوند و توفیق یافتن به پذیرش معارف دین
و لو علم اللّه فیهم خیرا لأسمعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 46 - 5
5 _ بی ایمانی و سست باوری ، مایه محرومیت از توفیق الهی برای شرکت در جهاد
و لکن کره اللّه انبعاثهم فثبطهم و قیل اقعدوا مع القعدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 36 - 7
7 _ امکانات مادی مردمِ محروم از ایمان ، تقوا و جهاد ، بی تأثیر در تأمین فلاح و رستگاری ایشان
ص: 259
اتقوا اللّه . .. لعلکم تفلحون. إنّ الذین کفروا لو أنَّ لهم ما فی الارض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 92 - 7
7 _ اندوه و گریه شدید مؤمنان تهیدست ، به خاطر ناتوانی از شرکت در جنگ تبوک و محروم شدن از فیض جهاد
و أعینهم تفیض من الدمع حزناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 87 - 5
5 _ عملکرد نادرست و تخلف از فرمان های الهی ، زمینه ساز مهر شدن قلب انسان و دست نیافتن وی به درک عمیق حقایق
رضوا بأن یکونوا مع الخوالف و طبع علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 35 - 1،2
1 - کافران صاحب زر و زور ( اصحاب الشمال ) ، محروم از حمایت نزدیکان و دوستانِ دلسوز در قیامت
فلیس له الیوم ه_هنا حمیم
<حمیم> به فردی می گویند که به انسان نزدیک و دلسوز باشد. از مصادیق بارز آن خویشاوندان و دوستان صمیمی و دلسوز است.
2 - ایمان نیاوردن و ترغیب نکردن دیگران به تغذیه گرسنگان و بینوایان ، سبب محرومیت از حمایت نزدیکان و دوستان صمیمی در قیامت
إنّه کان لایؤمن . .. فلیس له الیوم ه_هنا حمیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 35 - 1
1 - کافران صاحب زر و زور ( اصحاب الشمال ) ، محروم از حمایت نزدیکان و دوستانِ دلسوز در قیامت
فلیس له الیوم ه_هنا حمیم
<حمیم> به فردی می گویند که به انسان نزدیک و دلسوز باشد. از مصادیق بارز آن خویشاوندان و دوستان صمیمی و دلسوز است.
ص: 260
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 24 - 3
3 _ انسان های رویگردان از تعلیمات و رهنمود های خدا و رسول ، محروم از حیات واقعی انسانی
یأیها الذین ءامنوا استجیبوا للّه و للرسول إذا دعاکم لما یحییکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 43
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 7 - 15
15 - محرومیت منافقان ، از درک روابط و مناسبات جهان آفرینش و قدرت خداوند
و ل_کنّ المن_فقین لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 43 - 2
2 - عدم دسترسی جوامع هم عصر موسی ( ع ) به تعالیم آسمانی ، بر اثر انقراض نسل های پیشین
و لقد ءاتینا موسی الکت_ب من بعد ما أهلکنا القرون الاُولی
قید <من بعد ما أهلکنا. ..> می رساند که با انقراض نسل های پیشین، تعلیمات پیامبران قبل نیز از میان رفته بود و مردم عصر موسی(ع) به کلی از آموزه های آنان فاصله گرفته بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 46 - 9
9 - بی بهره بودن مردم سرزمین مکه از تعلیمات آسمانی ، عامل عقب ماندگی آنان و فراگیر شدن غفلت و بی خبری در میان آنها
لتنذر قومًا ما أتیهم من نذیر من قبلک لعلّهم یتذکّرون
ص: 261
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 88 - 13
13 - دور شدن از رحمت خدا و گرفتار آمدن به لعنت او ، مستلزم جبر به عدم ایمان نخواهد شد .
لعنهم اللّه بکفر هم فقلیلا ما یؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 159 - 11
11 - نقش نفرین و لعنتِ نفرین کنندگان ، در دور شدن رحمت الهی از لعنت شوندگان
و یلعنهم اللعنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 161 - 7
7 - تأثیر و نقش دعا و نفرین فرشتگان و انسان ها در دوری گنهکاران از رحمت الهی
أولئک علیهم لعنه اللّه و الملئکه و الناس أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 6
6 - عذاب اخروی ، جلوه ای از لعنت خدا و دوری از رحمت اوست .
أولئک علیهم لعنه اللّه . .. خلدین فیها لایخفف عنهم العذاب
جمله <لایخفف عنهم العذاب> پس از <خالدین فیها> بیانگر آن است که: اثر لعنت الهی در قیامت، عذاب دوزخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 175 - 13
13 _ کافران به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) محروم از رحمت و فضل و هدایت خاص خداوند
فاما الذین ءامنوا باللّه و اعتصموا به . .. صرطاً مستقیماً
معادل <اما>ی تفصیلیه حذف شده و جمله موجود <فاما الذین ءامنوا . ..> بیانگر آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 99 - 3
3_ لعنت الهی و دور شدن از رحمت او ، عطایی شوم و سزایی ناگوار است .
بئس الرفد المرفود
کلمه <الرفد> (عطیه و بخشش) فاعل برای <بئس> است و <ال> در آن <ال> جنسیه می باشد و <المرفود> (عطیه و بخشش) مخصوص به ذم است و <ال> در آن عهد ذکری بوده و اشاره به لعنت و دوری از رحمت خداست. بنابراین <بئس الرفد المرفود>; یعنی، آن عطیه (گرفتاری به لعنت خدا) بد عطیه و بخششی است.
ص: 262
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 45 - 6
6- گرفتاری به عذاب الهی با توجه به رحمانیت خداوند ، نشانه کمال بی لیاقتی و محرومیت از تمام زمینه های رحمت الهی است .
أن یمسّک عذاب من الرحمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 60 - 4
4_ پیروی از طاغوت ها و سرکشان ، موجب دوری از رحمت خدا در دنیا و آخرت است .
و اتبعوا أمر کل جبار عنید. و أُتبعوا فی ه_ذه الدنیا لعنه و یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 99 - 2
2_ نپذیرفتن رسالت پیامبران ، مایه گرفتار شدن به لعنت خدا و دوری از رحمت او در دنیا و آخرت است .
و لقد أرسلنا موسی . .. و أُتبعوا فی ه_ذه لعنه و یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 27 - 7،9
7 _ پیروی از آراء و اندیشه های هواپرستان ، مایه دوری از رحمت الهی
و اللّه یرید ان یتوب علیکم و یرید الّذین یتّبعون الشّهوات ان تمیلوا میلاً عظیماً
از تقابل اراده الهی به رحمت با اراده هواپرستان به انحراف، استفاده می شود که پیروی از هواپرستان عامل دوری از رحمت خداوند است.
9 _ هواپرستی و شهوترانی ، مایه دوری از رحمت الهی
و اللّه یرید ان یتوب علیکم و یرید الّذین یتّبعون الشّهوات ان تمیلوا میلاً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 24
24 _ قتل خطائی ، موجب دوری قاتل از رحمت خدا خواهد شد .
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خطا . .. توبه من اللّه
توبه به معنای بازگشت است و توبه خدا بر بنده به معنای بازگشت رحمت و لطف خداوند به بنده خویش است. بنابراین معلوم می شود در قتل خطائی نیز خداوند آدمی را از رحمت و لطف خویش دور می سازد تا اینکه کفّاره آن را بپردازد.
ص: 263
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 119 - 17
17 _ دوری شیطان از رحمت الهی ، زمینه اغواگری و ترویج خرافه پرستی و فساد از ناحیه او
لعنه اللّه و قال . .. لاضلنهم و لامنینهم و لامرنهم فلیبتکن ءإذان الأنعم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 3،5
3 _ خداوند ، پیمان شکنان بنی اسرائیل را از رحمت خویش دور ساخت و دل های آنان را از پذیرش حق بازداشت .
فبما نقضهم میثقهم لعنهم و جعلنا قلوبهم قسیه
5 _ لعن الهی ( دوری از رحمت خداوند ) و قساوت دل ، کیفر شکستن پیمان الهی
فبما نقضهم میثقهم لعنهم و جعلنا قلوبهم قسیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 39 - 7
7 _ گناه ، موجب دوری از رحمت خداوند
فإنّ اللّه یتوب علیه
توبه خداوند بر بندگان به معنای بازگشت رحمت او به آنان است. بنابراین گناهکار قبل از توبه از رحمت خداوند به دور بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 7،8،9
7 _ یهود ، مردمی به دور از رحمت خداوند و مورد لعنت او
و لعنوا
<لعنت> به معنای دوری از رحمت است.
8 _ سخن ناروای یهود درباره خداوند ( نافذ نبودن قدرت او ) موجب دوری آنان از رحمت الهی
و لعنوا بما قالوا
9 _ ناتوان پنداشتن خداوند بر تدبیر جهان ، موجب گرفتار شدن به لعنت و دور ماندن از رحمت وی
و قالت الیهود یداللّه مغلوله . .. و لعنوا بما قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 78 - 1،5
1 _ کافران بنی اسرائیل با نفرین داود ( ع ) و عیسی ( ع ) به لعنت و دوری از رحمت خداوند گرفتار شدند .
لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل علی لسان داود و عیسی
فاعل محذوف از <لعن> داود(ع) و عیسی(ع) می باشد. بنابراین جمله <لعن ... علی لسان داود و عیسی> به این معناست که کافران بنی اسرائیل مورد لعنت داود(ع) و عیسی(ع) قرار گرفتند گفتنی است، آنگاه که لعنت بر زبان انسان جاری شود به معنای درخواست انقطاع از رحمت الهی از لعنت شونده است.
ص: 264
5 _ کافران مستحق لعن و نفرین و دوری از رحمت خداوند
لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 45 - 7
7 _ اعراض کنندگان از راه خدا ، بازدارندگان مردم از پیوستن به آیین الهی و آنان که راه خدا را منحرف جلوه می دهند ، از رحمت الهی در قیامت بدور خواهند بود .
أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین یصدون عن سبیل اللّه و یبغونها عوجاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 12 - 19
19 _ کافران به معاد و رسالت پیامبر(ص) ، زیانکار، تباه کننده خویش و محروم از رحمت الهی
و لقد استهزیء برسل . .. کتب علی نفسه الرحمه ... الذین خسروا أنفسهم فهم لا یؤمنون
با توجّه به اینکه رحمت الهی فراگیر است، ممکن است زیان کافران به جهت محروم ساختن خود از دریافت رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 1،11
1 _ تکذیب کنندگان آیات الهی و آنان که از سر تکبّر و خودبرتربینی معارف الهی را نپذیرند، از رحمتهای ویژه الهی در دنیا محرومند.
ان الذین کذبوا بأیتنا و استکبروا عنها لاتفتح لهم أبوب السماء
چنانچه جمله <لاتفتح . ..> بیان محرومیتی باشد که در دنیا دامنگیر تکذیب کنندگان می شود، گشوده نشدن درهای آسمان برای آنان، کنایه از شامل نشدن رحمتهای خاص الهی بر آنان است.
11 _ محرومیت ابدی از رحمت، سنت خداوند در کیفر مجرمان
و کذلک نجزی المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 60 - 4
4_ پیروی از طاغوت ها و سرکشان ، موجب دوری از رحمت خدا در دنیا و آخرت است .
و اتبعوا أمر کل جبار عنید. و أُتبعوا فی ه_ذه الدنیا لعنه و یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 99 - 2
2_ نپذیرفتن رسالت پیامبران ، مایه گرفتار شدن به لعنت خدا و دوری از رحمت او در دنیا و آخرت است .
و لقد أرسلنا موسی . .. و أُتبعوا فی ه_ذه لعنه و یوم القی_مه
ص: 265
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 8
8 _ علمای اهل کتاب، تکذیب کنندگان آیات الهی و ستمگرانی محروم از سعادت و رستگاری
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه . .. و من أظلم ... إنه لایفلح الظلمون
مراد از ضمیر در <آتیناهم> به قرینه حکم و موضوع، عالمان اهل کتاب می تواند باشد که دریافت کنندگان کتب آسمانی هستند، نه مردم معمولی از یهود و نصارا.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 14
14 _ کافران در قیامت از زینتهای خدادادی و روزیهای پاکیزه محروم خواهند بود.
قل هی للذین ءامنوا . .. خالصه یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 71 - 5
5 - توانایی خدا بر تاریک قرار دادن زمین و محروم ساختن مردم از روشنایی روز تا برپایی قیامت
أرءیتم إن جعل اللّه علیکم الّیل سرمدًا إلی یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 14
14 _ کافران در قیامت از زینتهای خدادادی و روزیهای پاکیزه محروم خواهند بود.
قل هی للذین ءامنوا . .. خالصه یوم القیمه
ص: 266
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 2
2 - دوزخیان در آخرت ، از حضور شادمانه نزد خویشاوندان خود محروم خواهند بود .
إنّه کان فی أهله مسرورًا
مقایسه دو تعبیر <ینقلب إلی أهله> (در آیات پیشین) و <کان فی أهله>، گویای این است که گرفتاران دوزخ، از لذت همنشینی با خویشاوندان خود بهره ای نمی برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 185 - 17
17 _ فریب در برابر بهره های دنیوی ، موجب محرومیّت از سعادت و نجات اخروی
فمن زحزح عن النّار و ادخل الجنّه فقد فاز و ما الحیوه الدّنیآ الّا متاع الغرور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 5
5 _ تمامی راه های سعادت به روی کافران ظالم بسته است .
إنّ الذین کفروا و ظلموا . .. و لالیهدیهم طریقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 8
8 _ علمای اهل کتاب، تکذیب کنندگان آیات الهی و ستمگرانی محروم از سعادت و رستگاری
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه . .. و من أظلم ... إنه لایفلح الظلمون
مراد از ضمیر در <آتیناهم> به قرینه حکم و موضوع، عالمان اهل کتاب می تواند باشد که دریافت کنندگان کتب آسمانی هستند، نه مردم معمولی از یهود و نصارا.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 72 - 5
5 - توانایی خدا بر ثابت نگه داشتن روشنایی روز و محروم ساختن اهل آن از نعمت شب تا روز قیامت
قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا إلی یوم القی_مه
ص: 267
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 173 - 14
14 _ مستکبران رویگردان از عبادت خدا ، محروم از شفاعت شافعان
و لایجدون لهم من دون اللّه ولیاً و لانصیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 41 - 41
41 _ ناپاکی جان ودل منافقان و یهودیان ، موجب محرومیت آنان از شفاعت رسول خدا ( ص ) برای هدایت و نجاتشان از عذاب *
و من یرداللّه فتنته فلن تملک له . .. أولئک الذین لم یرد اللّه ان یطهر قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 100 - 2
2 - حسرت مشرکان در قیامت ، بر نداشتن شفاعت کننده و مددکار
إذ نسوّیکم بربّ الع_لمین . .. فما لنا من شفعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 41 - 3
3- محرومیت انسان در قیامت ، از حمایت و شفاعت دیگران
یوم لایغنی . .. و هم لاینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 161 - 10،12،14
10 _ رباخواری و حرامخواری یهودیان ، موجب محرومیت آنان از برخی طیبات *
فبظلم من الذین هادوا و حرّمنا علیهم الطیبت . .. و أکلهم أمول الناس بالبطل
بدان احتمال که مراد از تحریم، تحریم تکوینی باشد.
12 _ تحریم طیبات بر تمامی یهود _ کافر و مؤمن _ و عذاب قیامت تنها از آن کافران ایشان
حرّمنا علیهم الطیبت . .. و أعتدنا للکفرین منهم عذاباً ألیماً
با توجه به جمله <اعتدنا للکفرین منهم> و جمله <حرمنا علیهم الطیبت> که در یکی کلمه <منهم> آمده و در دیگری نیامده، معلوم می شود برای همه یهودیان _ چه کافر و چه مؤمن _ طیبات تحریم شده ولی عذاب قیامت، تنها از آن کافران ایشان است.
14 _ آلوده شدن گروهی از یهودیان به گناه ، موجب تحریم طیبات الهی بر تمامی آنان
فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم . .. و أعتدنا للکفرین منهم عذاباً ألیماً
ص: 268
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 92 - 7
7 _ اندوه و گریه شدید مؤمنان تهیدست ، به خاطر ناتوانی از شرکت در جنگ تبوک و محروم شدن از فیض جهاد
و أعینهم تفیض من الدمع حزناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 10
10 _ حسرت و تأسف متخلفان از جهاد بر محرومیتشان از غنایم جنگی
و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ . .. یا لیتنی کنت معهم فافوز فوزاً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 36
36 _ محرومیت آدمی از تفضلات الهی برخاسته از بی لیاقتی خود اوست نه نقصان فیض و بخشش خداوند
ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء و اللّه واسع علیم
ذکر گستردگی فضل الهی که وصف <واسع> بیانگر آن است، اشاره به این معنا دارد که اگر آدمی مشمول فضل خاص خداوند نشود، خود مقصر است ; چرا که فضل الهی بی نهایت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 26 - 9
9 - محرومیت از فضل الهی ، نمودی از عذاب خداوند برای کافران
و یستجیب الذین ءامنوا . .. و یزیدهم من فضله و الک_فرون لهم عذاب شدید
از ارتباط صدر و ذیل آیه، برداشت بالا صورت گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 5،11
ص: 269
5 _ خداوند دارندگان روحیه ناباوری به آیات الهی را از درک آیات و معارف خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون . .. و إن یروا کل ءایه لا یؤمنوا بها
جمله <إن یروا . .. > عطف بر <یتکبرون ... > و صله دیگری برای <الذین> است. یعنی: <سأصرف عن ءایتی الذین إن یروا ... >. بنابراین <إن یروا> اشاره به گروهی دیگر دارد که خداوند آنان را از درک آیات و معارف بازمی دارد.
11 _ تکذیب آیات الهی و بی اعتنایی به آنها موجب محروم شدن از درک آیات و معارف الهی است .
سأصرف عن ءایتی . .. ذلک بأنهم کذبوا بایتنا و کانوا عنها غفلین
برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره باشد به <صرف> که از <سأصرف> استفاده می شود. یعنی به این دلیل متکبران را از درک آیات خویش محروم می کنیم که آنها را تکذیب کردند و به آن بی اعتنا بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 179 - 6،8،11
6 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم داشتن قلب و ابزار درک ، خویشتن را از فهم حقایق و معارف الهی محروم می سازند .
لهم قلوب لایفقهون بها
جمله <لهم قلوب> (آنها قلب دارند) می رساند که انسانها و جنیان گمراه ابزار درک دارند و جمله <لایفقهون بها> توضیح می دهد که آنان از ابزار شناختی که در اختیار دارند بهره نمی گیرند.
8 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم برخورداری از چشمهایی بینا و گوشهایی شنوا ، خویشتن را از دیدن و شنیدن آیات الهی محروم می سازند .
و لهم أعین لایبصرون بها و لهم ءاذان لایسمعون بها
11 _ جهنم فرجام انسان ها و جنیانی است که خود را از درک معارف و حقایق دین محروم ساخته اند .
و لقد ذرأنا لجهنم . .. لهم قلوب لایفقهون بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 17
17 _ خداوند به قوم موسی هشدار داد که متکبران و ناباروان ایشان را از درک تورات و معارف آن باز خواهد داشت .
و أمر قومک یأخذوا بأحسنها . .. سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
مصداق مورد نظر برای آیه مورد بحث، با توجه به آیات پیشین، متکبران و متمردان قوم موسی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 4
4 _ محرومیت مشرکان حق ناپذیر از فهم حقایق و معارف الهی نتیجه عملکرد خود آنهاست.
و جعلنا علی قلوبهم أکنه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرا
ص: 270
توصیف مشرکان به <فی ءاذانهم وقرا و إن یروا . .. یجادلونک ... > گویای نقش و تأثیر این عوامل در مهر خوردن به دلهای آنان است. چنانکه موصول <یقول الذین کفروا> به جای ضمیر برای اشاره به همین جهت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 101 - 10
10 _ خداوند قلب های کفرپیشگان و تکذیب کنندگان انبیا را از دریافت حقایق دین و معارف الهی محروم می سازد .
کذلک یطبع اللّه علی قلوب الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 11،17
11 _ تکذیب آیات الهی و بی اعتنایی به آنها موجب محروم شدن از درک آیات و معارف الهی است .
سأصرف عن ءایتی . .. ذلک بأنهم کذبوا بایتنا و کانوا عنها غفلین
برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره باشد به <صرف> که از <سأصرف> استفاده می شود. یعنی به این دلیل متکبران را از درک آیات خویش محروم می کنیم که آنها را تکذیب کردند و به آن بی اعتنا بودند.
17 _ خداوند به قوم موسی هشدار داد که متکبران و ناباروان ایشان را از درک تورات و معارف آن باز خواهد داشت .
و أمر قومک یأخذوا بأحسنها . .. سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
مصداق مورد نظر برای آیه مورد بحث، با توجه به آیات پیشین، متکبران و متمردان قوم موسی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 17،21
17 _ برخی گناهان ، مایه محرومیت از پذیرش احکام الهی و داوری های پیامبر ( ص )
فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم
برداشت فوق بر این مبناست که مراد از <ان یصیبهم> همان گرفتار ساختن گنهکاران به رویگردانی و نپذیرفتن احکام قرآن باشد.
21 _ گناهان یهودیان و مسیحیان عصر بعثت _ حتی برخی از آن _ ، زمینه ساز محرومیت آنان از پذیرش احکام الهی و داوری های پیامبر ( ص )
فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم
کلمه <بعض> می تواند اشاره به این باشد که تنها برخی از گناهان اهل کتاب اقتضای محرومیت از حق پذیری را دارد ; نه همه آنها و می تواند به این معنا باشد که برخی از گناهان آنان در محرومیتشان از پذیرش احکام الهی کافی است گرچه بسیاری از گناهانشان چنین اقتضایی را دارد. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 271
4 - مائده - 5 - 64 - 15
15 _ لعنت الهی ، زمینه ساز محرومیت از معارف قرآن و ازدیاد کفر و طغیان
و لعنوا بما قالوا . .. ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 21
21 _ گناهان یهودیان و مسیحیان عصر بعثت _ حتی برخی از آن _ ، زمینه ساز محرومیت آنان از پذیرش احکام الهی و داوری های پیامبر ( ص )
فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم
کلمه <بعض> می تواند اشاره به این باشد که تنها برخی از گناهان اهل کتاب اقتضای محرومیت از حق پذیری را دارد ; نه همه آنها و می تواند به این معنا باشد که برخی از گناهان آنان در محرومیتشان از پذیرش احکام الهی کافی است گرچه بسیاری از گناهانشان چنین اقتضایی را دارد. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 8 - 10
10 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت کفر به اسلام ، از لذّت مناظر پردرخت و زمین آب خیز بهشت محروم خواهند بود .
من أهل الکت_ب و المشرکین فی نار جهنّم . .. الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت ... جزا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 176 - 6
6 - حق ستیزی موجب گمراهی ، محرومیت از لطف و مغفرت خدا و گرفتار شدن به آتش دوزخ می باشد .
لایکلمهم اللّه یوم القیمه . .. ذلک بأن اللّه نزل الکتب بالحق
برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره به عقوبتهای مطرح شده در آیات قبل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 10
ص: 272
10 _ محرومیت مسلمانان از محبت خداوند ، در صورت ایجاد روابط دوستانه با کافران
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه بقوم یحبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 37،38،40
37 _ مفسده جویان ، محروم از جلب محبت الهی
و اللّه لایحب المفسدین
38 _ مفسده جویی یهود ، عامل محرومیت آنان از محبت خداوند
و یسعون فی الارض فساداً و اللّه لایحب المفسدین
40 _ دستیابی آدمی به محبت خداوند و محرومیت از آن ، وابسته به عملکرد خود اوست .
و اللّه لایحب المفسدین
جمله < و اللّه لایحب المفسدین> می رساند که خداوند بی دلیل کسی را از محبت خویش محروم نمی سازد، همانگونه که به گزاف کسی را مورد محبت خویش قرار نخواهد داد، بلکه ریشه و اساس آن، نوع عملکرد آدمی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 18،19،20،21
18 _ تجاوزکاران از محبت خداوند محروم اند .
إنّ اللّه لایحب المعتدین
19 _ افراط و تفریط در بهره جویی از مواهب پاکیزه و حلال الهی ، عامل محرومیت از محبت خداوند
لاتحرموا . .. و لاتعتدوا إنّ اللّه لایحب المعتدین
20 _ ارتکاب محرمات موجب محروم شدن از محبت الهی
لاتعتدوا إنّ اللّه لایحب المعتدین
برداشت فوق بر این اساس است که <لاتعتدوا> _ چنانچه توضیح آن گذشت _ نهی از ارتکاب محرمات باشد.
21 _ عملکرد آدمی زمینه ساز جلب محبت خداوند و یا محرومیت از آن
إنّ اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 7
7 _ روی گردانی از نیایش و تضرع در برابر خدا ، گردنکشی و موجب محرومیت از محبت الهی است .
ادعوا ربکم . .. إنه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 7،9
7 _ پیمان شکنان و کسانی که در اندیشه شکستن پیمان های خویشند ، خائن و محروم از محبت خداوند هستند .
إن اللّه لایحب الخائنین
برداشت فوق بر این اساس است که جمله <إن اللّه . .. > تعلیل برای <فانبذ إلیهم> باشد ; یعنی کسانی که در صدد پیمان شکنی هستند، خائنند و چون خداوند خائنان را دوست ندارد، تو ای پیامبر(ص) موظف هستی معاهده آنان را لغو کنی تا راه
ص: 273
برای نبرد با آنان باز شود.
9 _ خیانت ، حتی نسبت به کافران ، امری ناروا و در پی دارنده محرومیت از محبت خدا
فانبذ إلیهم علی سواء إن اللّه لایحب الخائنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 7،8
7 _ اسراف کنندگان از محبت خداوند محرومند.
إنه لایحب المسرفین
8 _ زیاده روی در زینت دادن خویش، و اسراف در خوردن و آشامیدن، موجب محرومیت از محبت خداوند است.
خذوا زینتکم . .. و لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 16،18
16 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را در صورت تبعیت از آیین یهود و نصارا ، به محروم کردنش از پشتیبانی و یاری خود تهدید کرد .
و لئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
در برداشت فوق <من اللّه> متعلق به محذوف و حال برای ولیّ و نصیر گرفته شده است. بر این مبنا جمله <مالک ...> چنین معنا می شود: برای تو از جانب خداوند هیچ پشتیبان و یاوری نخواهد بود; یعنی، امدادهای خداوند به تو نمی رسد.
18 - پیروی از آرا و قوانین مبتنی بر هوا های نفسانی ، با وجود قوانین الهی ، موجب محروم شدن از ولایت و یاری خداوند است .
لئن اتبعت أهواءهم بعد الذی جاءک من العلم مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 5
5 - ابراهیم ( ع ) از خداوند خواست تا کافران مکه را از روزی های خویش بهره مند نسازد .
و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
<من ءامن> به عنوان بدل برای <أهله> بیانگر مقصود ابراهیم(ع) از کلمه <أهله> است. آن حضرت با آوردن <من ءامن> اشاره به این معنا دارد که: خواهان اعطای ثمرات به کافران مکه نیست.
ص: 274
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 102 - 45،46،49
45 - تباه شدن آدمی به محرومیت از مواهب آخرت است .
ماله فی الأخره من خلق و لبئس ماشروا به أنفسهم
46 - یهودیان ، ناآگاه به سودای زیانبار خویش ( از دست دادن آخرت و دستیابی به منافع سحر )
لبئس ماشروا به أنفسهم لو کانوا یعلمون
مفعول <یعلمون> - به دلیل قبل - زیانباری فروختن مواهب آخرت در مقابل منافع دنیوی است; یعنی، ای کاش! می دانستند که این داد و ستد برای آنان زیانبار است.
49 - یهودیان ساحر ، علی رغم اطمینانشان به محروم بودن از سرای آخرت ، محرومیت خویش را انکار می کردند .
لقد علموا لمن اشتریه ماله فی الأخره من خلق
تأکید جمله با لام قسم (لقد) و نیز لام تأکید (لمن) گویای این است که: یهودیان ساحر، حقیقتی را که بدان علم داشتند، مورد انکار قرار می دادند; زیرا تأکید جمله غالباً در مواردی است که مضمون آن مورد انکار باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 10
10 _ خداوند ، منکران قیامت را از بهشت و مواهب آن محروم خواهد کرد .
إن اللّه حرمهما علی الکفرین . .. فالیوم ننسیهم کما نسوا لقاء یومهم هذا
از مصادیق کلمه <الکفرین> به دلیل <کما نسوا لقاء یومهم هذا>، منکران قیامت هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 46 - 3
3 - تهدید تکذیب گران روز جزا ، به محرومیت از موهبت های بهشتی
کلوا و تمتّعوا قلیلاً
امر در <کلوا و تمتّعوا> در معنای تهدید و انذار به کار رفته است. در آیات گذشته، از مواهب بهشت و تأمین خواسته های تقواپیشگان در آن، سخن به میان آمده است. از این مطلب استفاده می شود که این تهدید، ناظر به محرومیت از موهبت های بهشتی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 53 - 7
7 _ محرومیت جوامع بشری از نعمت های الهی ، پیامد گرفتار شدن آنان به کفر و گناه است .
ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا نعمه أنعمها علی قوم حتی یغیروا
ص: 275
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 58 - 1
1 - محروم گشتن فرعونیان از گنج ها و کاخ های باشکوه خویش ، به تدبیر و طرح الهی
فأخرجن_هم من جنّ_ت و . .. و کنوز و مقام کریم
<کنوز> (جمع <کنز>) عبارت از اندوخته های مالی است. عبارت <مقام کریم> نیز اشاره به کاخ های باشکوه فرعونیان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 16 - 2
2 - مردم با گزینش دنیا به جای آخرت ، خود را از تزکیه ، یاد خدا و ادای نماز دور نگه داشته ، از رستگاری محروم می سازند .
قد أفلح . .. بل تؤثرون الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 92 - 3،7
3 _ دلبستگی به دنیا ، موجب محرومیّت از نیل به مقام بِرّ
لن تنالوا البرّ حتی تنفقوا ممّا تحبّون
7 _ محرومیّت بنی اسرائیل از مقام برّ ، پیامد ترک انفاق از اشیای مورد علاقه خود و دلبستگی آنان به دنیا *
لن تنالوا البرّ حتی تنفقوا ممّا تحبّون
با توجه به آیات قبل و بعد می توان گفت: بنی اسرائیل از جمله مخاطبان آیه می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 115 - 11
11 _ خداوند ، مخالفان پیامبر ( ص ) و تفرقه افکنان در جامعه ایمانی را از ولایت خویش خارج و به حال خودشان ر ها می سازد .
و من یشاقق الرسول . .. و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولی
ص: 276
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 196 - 7
7 _ شرکورزی و پرستش غیر خدا ، کرداری ناشایسته و مایه محرومیت از ولایت و حمایت های خداوند است .
و هو یتولی الصلحین
مصداق مورد نظر برای صلاح و صالحان، به قرینه آیات گذشته، توحید و مؤمنان موحد است و در مقابل آن شرک و مشرکان خواهد بود. بنابراین مفهوم جمله <و هو ... > عدم حمایت خداوند از مشرکان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 18
18 - پیروی از آرا و قوانین مبتنی بر هوا های نفسانی ، با وجود قوانین الهی ، موجب محروم شدن از ولایت و یاری خداوند است .
لئن اتبعت أهواءهم بعد الذی جاءک من العلم مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 143 - 8،11
8 _ گمراهی منافقان و محرومیتشان از هدایت و ایمان واقعی ، قانون و برنامه خداوند است .
مذبذبین بین ذلک . .. و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
11 _ محروم ساختن منافقان از پیمودن راه هدایت ، خدعه و کیفر خداوند نسبت به آنان *
و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
جمله <و من یضلل اللّه>، می تواند بیان خدعه الهی نسبت به منافقان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 1،6،8
1 _ کفرپیشگان ستمگر ، محروم از آمرزش و هدایت الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
تکرار نشدن <الذین> در جمله <و ظلموا> دلالت می کند که مجموع دو صفت <کفر> و <ظلم> موجب محرومیت از آمرزش و هدایت الهی است.
6 _ کفرپیشگی و ستمگری گروهی از اهل کتاب مایه محرومیت آنان از مغفرت و هدایت الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
مصداق مورد نظر از <الذین کفروا و ظلموا> _ به دلیل آیات گذشته _ گروهی از اهل کتاب هستند.
8 _ محرومیت کافران ستمگر از مغفرت و هدایت ، از سنت های الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
ص: 277
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 175 - 13
13 _ کافران به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) محروم از رحمت و فضل و هدایت خاص خداوند
فاما الذین ءامنوا باللّه و اعتصموا به . .. صرطاً مستقیماً
معادل <اما>ی تفصیلیه حذف شده و جمله موجود <فاما الذین ءامنوا . ..> بیانگر آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 67 - 14
14 _ کافران همواره محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 13
13 _ محرومیت از هدایت الهی، نتیجه حق پوشی و مغالطه کاری خود انسان
و للبسنا علیهم ما یلبسون
تلبیس خداوند (للبسنا)، از نظر رتبه، پس از تلبیس خود آدمی (ما یلبسون) قرار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 23 - 5
5 _ فاقدان خیر و استعداد کمال ، ناشایست برای شمول هدایت های ویژه خداوند و توفیق یافتن به پذیرش معارف دین
و لو علم اللّه فیهم خیرا لأسمعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 10
10 - برخورداری از هدایت خدا و یا محرومیت از آن ، به دست او است .
و من لم یجعل اللّه له نورًا فما له من نور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 52 - 10
10 - هدایت نشدن برخی انسان ها ، معلول هدایت ناپذیری خود آنان است و نه نارسایی مفاهیم دینی و یا نارسایی تبلیغی .
فإنّک لاتسمع الموتی . .. إذا ولّوا مدبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 137 - 5
ص: 278
5 _ ارتداد های مکرر و اصرار بر کفر ، در پی دارنده شقاوت ابدی و محرومیت از هدایت الهی است .
إنّ الذین ءامنوا ثم کفروا . .. لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 138 - 4
4 _ محروم ماندن آدمی از مغفرت و هدایت الهی ، موجب گرفتار شدن وی به عذاب دردناک
لم یکن اللّه یغفر لهم و لالیهدیهم . .. بشر المنفقین بانّ لهم عذاباً ألیماً
ظاهراً مراد از منافقان، همان کسانی هستند که در آیه قبل توصیف شدند، که از جمله توصیف آنان به محرومیت از هدایت و مغفرت بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 2
2 _ انکار رسالت پیامبر ( ص ) و کفر به قرآن و بازداشتن دیگران از راه خدا ، موجب محرومیت از هدایت و آمرزش الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
با توجه به آیات قبل مراد از <کفر>، کفر به پیامبر(ص) و قرآن است و مراد از ظلم، بازداشتن دیگران از راه خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 51 - 14،17
14 _ ستمکاران ، محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین
17 _ دوستی با یهود و نصارا و پذیرش ولایت آنان ، ظلم و موجب محرومیت از هدایت الهی
و من یتولهم منکم فانه منهم إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 52 - 5،6،9
5 _ بیماری دل و سستی ایمان ، زمینه محرومیت از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین. فتری الذین فی قلوبهم مرض یسرعون فیهم
6 _ شتاب بیماردلان سست ایمان در دوستی و پذیرش ولایت یهود و نصارا ، پیامد محرومیت آنان از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین. فتری الذین فی قلوبهم مرض یسرعون فیهم
9 _ گرایش بی حد و مرز گروهی از مسلمانان بیمار دل به سوی یهود و نصارا ، دلیلی روشن برای محرومیت ستمگران از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین. فتری الذین فی قلوبهم مرض یسرعون فیهم
تفریع جمله <فتری> بر جمله <ان اللّه . ..>، می رساند که گرایش عمیق بیماردلان، بیان مصداقی برای جمله <ان اللّه لایهدی ...> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 53 - 14
ص: 279
14 _ محرومان از هدایت الهی ، در خطر تباهی اعمال نیک و زیان دیدن از کردار خویش
إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین . .. حبطت اعملهم فاصبحوا خسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 3
3- محرومیت کافران دنیاگرا ( مرتدان ) از درک حقایق معنوی ، همان محرومیت از هدایت الهی است .
لایهدی القوم الک_فرین . أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم
جمله <أُول_ئک الذین طبع الله . ..> بیانگر جمله <و أن الله لایهدی القوم الکافرین> است; یعنی، چگونگی و راه محرومیت کافران از هدایت الهی را تفسیر و معنا می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 83 - 8
8- اعراض از خدا در حال رفاه ، و به پوچی و یأس رسیدن در ناگواری ها ، بیماری محرومان از هدایت قرآن است .
و ننزّل . .. شفاء و رحمه للمؤمنین و لایزید الظ_لمین إلاّ خسارًا . و إذا أنعمنا ع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 2
2 - دوزخیان در آخرت ، از حضور شادمانه نزد خویشاوندان خود محروم خواهند بود .
إنّه کان فی أهله مسرورًا
مقایسه دو تعبیر <ینقلب إلی أهله> (در آیات پیشین) و <کان فی أهله>، گویای این است که گرفتاران دوزخ، از لذت همنشینی با خویشاوندان خود بهره ای نمی برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 27 - 4
4 - محرومیت دوزخیان از هوای مطبوع و آب ، عقوبتی مناسب با انکار معاد
لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا . .. إنّهم کانوا لایرجون حسابًا
ص: 280
کیفر دوزخیان در آیات پیشین، به دو صورت نفی و اثبات بیان شده است; آنان از هوای سرد و نوشیدنی، محروم اند(نفی) و به نوشیدن <حمیم> و <غسّاق> مجبور خواهند بود(اثبات). <جزاء وفاقاً> آن را کیفری مناسب با کردار آنان _ که آن هم به صورت نفی و اثبات بوده _ بیان کرده است; آنها معاد را باور نداشتند(نفی) و آیات خدا را تکذیب می کردند(اثبات). آیه <جزاء وفاقاً> دلالت دارد که محرومیت، کیفری مناسب با بی اعتقادی است و نوشیدن مایع داغ و چرکین، کیفر مناسب تکذیب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 12 - 4
4 - اشراف حاضر در مجلس پیامبر ( ص ) در ماجرای ابن ام مکتوم ، بر اثر بی رغبتی خود ، از آموختن و به خاطر سپردن معارف قرآن محروم بودند .
فمن شاء ذکره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 27 - 1
1 - توجه و اعتراف باغداران یمنی ، به محروم شدن خویش از تمامی محصولات باغ
بل نحن محرومون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 30 - 1
1 - باغداران یمنی پس از مشاهده محرومیت خود و مستمندان از محصولات باغ ، به سرزنش همدیگر پرداختند .
فأقبل بعضهم علی بعض یتل_ومون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 71 - 5
5- برده داران ، هیچ گاه برده های خود را در امکانات فراوان اقتصادی و معیشتی خویش ، شریک نمی سازند و خود را با آنان مساوی و برابر نمی دانند .
فما الذین فضّلوا برادّی رزقهم علی ما ملکت أیم_نهم فهم فیه سواء
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که آیه در صدد بیان یک حکم اقتصادی درباره بردگان نباشد; بلکه برای بیان یک واقعیت خارجی و ارتباط آن با مسأله شرک باشد. بر این اساس پیام آیه چنین می شود: شما که بردگان را با خود برابر نمی
ص: 281
دانید، پس چطور برخی از بندگان خدا را با خدا برابر می دانید و آنها را شریک او می پندارید؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 10 - 2
2 - قیامت ، روز محرومیت انسان از هرگونه یار و یاور در برابر کیفر های الهی است .
فما له من . .. و لا ناصر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 96 - 2
2 _ تکذیب کنندگانی که از سوی خداوند محکوم به عذاب استیصال شوند ، زمینه پذیرش دعوت پیامبران را از دست داده و هرگز به آیات و نشانه های الهی ایمان نخواهند آورد .
إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 5
5 - آن دسته از مشرکان و کافران صدراسلام _ که عذاب الهی بر آنان مقرر گردیده بود _ برای همیشه از ایمان محروم شدند .
لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <فاء> در جمله <فهم لایؤمنون> تفریعیه است و این جمله متفرع بر جمله قبل می باشد; یعنی، چون مقرر شد که بیشتر آنان عذاب شوند، پس توفیقی برای ایمان آوردن نخواهند داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 21 - 14
14 - گنه کاران محکوم شده به عذاب استیصال الهی ، محروم از هرگونه منجی و نگه دارنده ای
فأخذهم اللّه بذنوبهم و ما کان لهم من اللّه من واق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 25 - 8
8 - محکومان به عذاب الهی ، از هرگونه یار و یاوری نجات بخشْ محروم اند .
فلم یجدوا لهم من دون اللّه أنصارًا
ص: 282
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 68 - 5
5 _ اهل کتاب به خاطر بی توجهی به کتاب آسمانی ، فاقد هرگونه پایگاه برای دفاع از عقاید و آرای دینی خویش
لستم علی شیء حتّی تقیموا التوریه و الانجیل
در برداشت فوق کلمه <حتی> به معنای <کی> تعلیلیه و کلمه <شیء> با توجه به حرف <علی> به معنای پایگاه گرفته شده است و مراد از آن _ به قرینه حتی تقیموا التوریه و الانجیل _ زیر بناهای فکری قابل اعتمادی است که بتوان به وسیله آن از عقاید و آرای دینی دفاع کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 14
14 - سرپیچی کافران اهل کتاب و مشرکان ، از پذیرش اسلام و محروم ساختن خویش از توحید ، اعتدال ، نماز و زکات ، شگفت آور است .
لم یکن الذین کفروا . .. منفکّین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه ... حنفاء و ی
چنانچه جمله <و ما أمروا. ..>، ناظر به اوامر اسلامی باشد، مفاد آیه _ با توجّه به ارتباط آن با آغاز سوره _ این می شود که مگر اسلام، چه اوامری دارد که کافران، همچنان از مرام خود منفکّ نشده و به این دین روی نمی آورند؟!; این دین که سراسر توحید و نماز و زکات است، چه فرمان نادرستی در آن است که آنان از پذیرش این دین، امتناع میورزند؟!.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 8 - 10
10 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت کفر به اسلام ، از لذّت مناظر پردرخت و زمین آب خیز بهشت محروم خواهند بود .
من أهل الکت_ب و المشرکین فی نار جهنّم . .. الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت ... جزا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 1
1_ مردم مدین ، از درک کردن و فهمیدن بسیاری از تعالیم شعیب ( ع ) محروم بوده و بدان اعتراف می کردند .
قالوا ی_شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 2
2_ مردم مدین ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی بودند .
ألا بُعدًا لمدین
برای توضیح برداشت فوق، به ذیل برداشت شماره 5 از آیه 60 در همین سوره رجوع شود.
ص: 283
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 134 - 8
8 - اهل مکه پیش از بعثت پیامبر ( ص ) ، از تعالیم رسولان الهی محروم بودند .
من قبله لقالوا ربّنا لولا أرسلت إلینا رسولاً فنتّبع ءای_تک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 46 - 9
9 - بی بهره بودن مردم سرزمین مکه از تعلیمات آسمانی ، عامل عقب ماندگی آنان و فراگیر شدن غفلت و بی خبری در میان آنها
لتنذر قومًا ما أتیهم من نذیر من قبلک لعلّهم یتذکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 3 - 10
10 - مردم مکه ، پیش از رسول اللّه ( ص ) از پیامبرِ صاحبِ کتاب آسمانی محروم بوده اند .
ما أتی_هم من نذیر من قبلک
به قرینه مکی بودن سوره، احتمال دارد مراد از <هم> در <ما أتاهم من نذیر. ..> مکیان باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 44 - 4
4 - مشرکان مکه ، پیش از قرآن ، از هیچ کتاب آسمانی برخوردار نبودند .
و ما ءاتین_هم من کتب یدرسونها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 37 - 1
1 _ بخیلان ، محروم از محبت خداوند
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون
ص: 284
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 9 - 4
4 - وجود زمینه محرومیت از پاداش های نیکوی الهی ، برای بخیلان و زراندوزان
و أمّا من بخل و استغنی . و کذّب بالحسنی
جمله <کذّب بالحسنی>، بخل و ثروت اندوزی را <تکذیب حسنی> نامیده است; یعنی، کسی که <حسنی> (فرجام نیک) را باور دارد، این دو راه را انتخاب نمی کند; زیرا در این صورت، خود را در معرض محرومیت از آن قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 69 - 3
3 _ بدعت گذاران در دین ، محروم از رستگاری اند .
الذین یفترون علی اللّه الکذب لا یفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 117 - 4
4- ابتلای بدعت گذاران به عذاب دردناک ، پس از بهرهوری اندک از دنیا ، گواه عدم رستگاری آنان است .
إن الذین یفترون علی الله الکذب لایفلحون . مت_ع قلیل و لهم عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 176 - 3
3 _ بلعم باعورا به خاطر دنیاگرایی و هواپرستی از نایل شدن به منزلت های والا و قرب الهی محروم شد .
و لو شئنا لرفعنه بها و لکنه أخلد إلی الأرض و اتبع هوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 3
3 _ خداوند ، پیمان شکنان بنی اسرائیل را از رحمت خویش دور ساخت و دل های آنان را از پذیرش حق بازداشت .
فبما نقضهم میثقهم لعنهم و جعلنا قلوبهم قسیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 285
4 - مائده - 5 - 26 - 2،6
2 _ محرومیت قوم موسی ( ع ) از تسلط بر سرزمین مقدس و سکونت در آن ، پیامد و کیفر فسق و سرپیچی آنان از فرمان موسی ( ع )
إنّا لن ندخل ابداً . .. فانها محرمه علیهم
جمله <فانها محرمه . ..>، تفریع بر نافرمانی آنان از دستور موسی(ع) است، نه اینکه متفرع بر نفرین او (فافرق بیننا ...) باشد.
6 _ ترک جهاد از سوی نیرو های کارآمد بنی اسرائیل ، موجب گرفتاری همه مردم آن قوم به سرگردانی و محرومیت از تسلط بر سرزمین مقدس
قال فانها محرمه علیهم اربعین سنه
برداشت فوق مبتنی بر امری مسلم و طبیعی در داستان تیه می باشد و آن اینکه همه قوم موسی ; حتی زنان و کودکان و پیران، به سرگردانی گرفتار آمده و از ورود به سرزمین مقدس محروم شدند، با اینکه این گروه مأمور به مبارزه و جهاد نبودند تا بر اثر تخلف، عقوبت شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 71 - 9
9 _ تکذیب و قتل انبیا از سوی بنی اسرائیل مایه محرومیت آنان از حق شناسی و بینش دینی
فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون . .. فعموا و صموا
جمله <عموا و صموا> علاوه بر اینکه متفرع بر جمله <حسبوا . ..> است می تواند متفرع بر جمله <فریقاً کذبوا ...> نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 87 - 6
6 _ ضعف و ذلت بنی اسرائیل در شهر مصر ( مرکز حکومت فرعون ) تا درجه ای بود که حتی از داشتن خیمه یا کومه ای ، که آنان را از سرما و گرما حفظ کند ، محروم بودند .
و أوحینا إلی موسی و أخیه أن تبوّءا لقومکما بمصر بیوتاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 46 - 2
2_ فرزند ناصالح نوح ، در پیشگاه خداوند از خانواده و اهل بیت او محسوب نمی شد .
إنه لیس من أهلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 14 - 5
5 - دست اندرکاران اصلی توطئه < افک > علیه پیامبر ( ص ) و خاندان آن حضرت ، از فضل و رحمت خداوند محروم شدند
ص: 286
.
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته . .. لمسّکم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم
خداوند در آیه 11، به شایعه سازان اصلی وعده عذاب بزرگ (و الذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم) می دهد. واژه <افاضه> نیز به معنای سخن گفتن بسیار در باره موضوعی و انتشار آن است و این، کار توده مردم بود نه منافقان که سازنده اصلی تهمت و شایعه بودند. بنابراین فضل و رحمت خدا، شامل کسانی است که کارگزار اصلی تهمت نبودند; بلکه بر اثر جهل و غفلت سخنی در این زمینه به میان آوردند در آیه بعد نیز خداوند، جهل و ناآگاهی آنان را یادآور شده، می فرماید: <و تقولون بأفواهکم ما لیس لکم به علم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 14 - 5
5 - دست اندرکاران اصلی توطئه < افک > علیه پیامبر ( ص ) و خاندان آن حضرت ، از فضل و رحمت خداوند محروم شدند .
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته . .. لمسّکم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم
خداوند در آیه 11، به شایعه سازان اصلی وعده عذاب بزرگ (و الذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم) می دهد. واژه <افاضه> نیز به معنای سخن گفتن بسیار در باره موضوعی و انتشار آن است و این، کار توده مردم بود نه منافقان که سازنده اصلی تهمت و شایعه بودند. بنابراین فضل و رحمت خدا، شامل کسانی است که کارگزار اصلی تهمت نبودند; بلکه بر اثر جهل و غفلت سخنی در این زمینه به میان آوردند در آیه بعد نیز خداوند، جهل و ناآگاهی آنان را یادآور شده، می فرماید: <و تقولون بأفواهکم ما لیس لکم به علم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 9 - 4
4 - وجود زمینه محرومیت از پاداش های نیکوی الهی ، برای بخیلان و زراندوزان
و أمّا من بخل و استغنی . و کذّب بالحسنی
جمله <کذّب بالحسنی>، بخل و ثروت اندوزی را <تکذیب حسنی> نامیده است; یعنی، کسی که <حسنی> (فرجام نیک) را باور دارد، این دو راه را انتخاب نمی کند; زیرا در این صورت، خود را در معرض محرومیت از آن قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 77 - 5
5 _ ساحران ، محروم از رستگاری اند .
ص: 287
لا یفلح السحرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 12
12 _ جامعه مجرم خود را از شمول رحمت خداوند محروم و سزاوار عذاب او می گرداند.
و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین
<بأس> در لغت به معنای شدت است و در این آیه کنایه از عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 43 - 2
2 - عدم دسترسی جوامع هم عصر موسی ( ع ) به تعالیم آسمانی ، بر اثر انقراض نسل های پیشین
و لقد ءاتینا موسی الکت_ب من بعد ما أهلکنا القرون الاُولی
قید <من بعد ما أهلکنا. ..> می رساند که با انقراض نسل های پیشین، تعلیمات پیامبران قبل نیز از میان رفته بود و مردم عصر موسی(ع) به کلی از آموزه های آنان فاصله گرفته بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 6
6- کافران دوزخی ، از هر گونه لطف و رحمت خداوند محروم اند .
و لا هم ینظرون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <ینظرون> فعل مضارع مجهول از ثلاثی مجرد و از ماده <نظره> باشد که به معنای رحمت است (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 77 - 6
6 - دوزخیان ، محروم از گفتوگوی مستقیم با خداوند *
و نادوا ی_ملک لیقض علینا
از این که جهنمیان برای رفع عذاب از خود، نگهبانان جهنم را واسطه قرار می دهند، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 288
17 - جاثیه - 45 - 34 - 7
7 - محکومان به آتش دوزخ ، محروم از یار و مددکار در قیامت
و مأویکم النار و ما لکم من ن_صرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 11 - 3
3 - کافران دوزخی ، مورد نفرین خدا و محروم از رحمت و لطف او هستند .
فسحقًا لأصح_ب السعیر
<سحق> به معنای <بُعد> است و در این آیه، به جای لعن و نفرین به کار رفته است و مراد از آن، دوری از رحمت و لطف الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 23 - 3
3 - درنگ دوزخیان در جهنم ، همراه با بی نوایی و محرومیت از خواسته ها است .
ل_بثین فیها أحقابًا
تمام مشتقات <حقب>، به یک اصل و ریشه برمی گردد که به معنای حبس است. درباره سالی که باران در آن بند آمده باشد، گفته می شود: <حقب العام> (مقاییس اللغه). <أحقاب> _ چنان که زمخشری گفته _ ممکن است جمع <حَقِب> باشد; یعنی، کسی که به کمیابی خیرات و رزق گرفتار شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 27 - 4
4 - محرومیت دوزخیان از هوای مطبوع و آب ، عقوبتی مناسب با انکار معاد
لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا . .. إنّهم کانوا لایرجون حسابًا
کیفر دوزخیان در آیات پیشین، به دو صورت نفی و اثبات بیان شده است; آنان از هوای سرد و نوشیدنی، محروم اند(نفی) و به نوشیدن <حمیم> و <غسّاق> مجبور خواهند بود(اثبات). <جزاء وفاقاً> آن را کیفری مناسب با کردار آنان _ که آن هم به صورت نفی و اثبات بوده _ بیان کرده است; آنها معاد را باور نداشتند(نفی) و آیات خدا را تکذیب می کردند(اثبات). آیه <جزاء وفاقاً> دلالت دارد که محرومیت، کیفری مناسب با بی اعتقادی است و نوشیدن مایع داغ و چرکین، کیفر مناسب تکذیب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 34 - 4
4 - آرمیدن متقین در سایه بوستان ها و می گساری آنان ، در برابر محرومیت جهنمیان از خنکی و نوشیدنی ، انعکاسی از تقابل آثار طغیان گری و تقوا است .
لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا . .. حدائق و أعن_بًا ... و کأسًا دهاقًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 2
ص: 289
2 - دوزخیان در آخرت ، از حضور شادمانه نزد خویشاوندان خود محروم خواهند بود .
إنّه کان فی أهله مسرورًا
مقایسه دو تعبیر <ینقلب إلی أهله> (در آیات پیشین) و <کان فی أهله>، گویای این است که گرفتاران دوزخ، از لذت همنشینی با خویشاوندان خود بهره ای نمی برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 176 - 6
6 - حق ستیزی موجب گمراهی ، محرومیت از لطف و مغفرت خدا و گرفتار شدن به آتش دوزخ می باشد .
لایکلمهم اللّه یوم القیمه . .. ذلک بأن اللّه نزل الکتب بالحق
برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره به عقوبتهای مطرح شده در آیات قبل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 104 - 1
1- کسانی که بر کفر اصرار ورزیده و از سر لجاجت حق را نمی پذیرند ، محروم از هدایت الهی اند .
إن الذین لایؤمنون بأی_ت الله لایهدیهم الله
فعل مضارع <لایؤمنون> دلالت بر استمرار دارد و با توجه به اینکه قرآن به زبان روشن و فصیح نازل گردیده است، ولی در عین حال کافران به آن ایمان نیاورده اند، می تواند لجاجت و روح حق ناپذیری آنان را برساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 52 - 1
1 - معاندانِ حق گریز ، از هدایت و ارشاد پیامبر ( ص ) تأثیرناپذیرند .
فإنّک لاتسمع الموتی . .. إذا ولّوا مدبرین
<إذا ولّوا> (آنان، آنگاه که روی برمی گردانند) قرینه است بر این که مراد از <الموتی> کسانی اند که از حق گریزان اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 1
1 - کافران حق ناپذیر ، از حیات معنوی و امتیازات بشری ، محروم اند .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
در آیه، کسانی که پیامبر(ص) نیز توان خارج کردن آنها را، از گمراهی ندارد، به کوران تشبیه شده اند و مراد از آنها کافران اند. تشبیه کافران به کوران، استعاره مصرحه است و <هادی>، استعاره کنایی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 290
15 - یس - 36 - 8 - 2
2 - کافران و مشرکان لجوج و حق ناپذیر ، محروم از فهم صحیح حقایق الهی
إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً. .. فهم مقمحون
از تشبیه کافران لجوج و حق ناپذیر به انسان هایی که چون اسیران، غل و زنجیر بر گردن دارند و سرهایشان بالا مانده و از دیدن اطراف خویش محروم اند، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 2
2 - مشرکان و کافرانِ لجوج و حق ناپذیر ، محروم از شناخت صحیح حقایق الهی و فاقد بصیرت و بینایی
فأغشین_هم فهم لایبصرون
<إغشاء> (مصدر <أغشینا>) به معنای قرار دادن پرده بر چیزی است که آن را بپوشاند. در جمله <فأغشیناهم> نیز مضافی در تقدیر است; یعنی، <فأغشینا أبصارهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 6
6 - خیانت کاران ناسپاس ، محروم از حمایت و محبت خداونداند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 53 - 6
6- زندگی دنیوی انسان ها ، آمیزه ای از برخورداری از نعمت و محرومیت
و ما بکم من نعمه فمن الله ثمّ إذا مسّکم الضرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 23
23 - اسرافگران و دروغ گویان ، از هدایت الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایهدی من هو مسرف کذّاب
ص: 291
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 5
5 - ناسزا گویان به قرآن و پیامبر ( ص ) محروم از امداد های الهی در برابر عذاب قیامت
لاتجئروا الیوم . .. س_مرًا تهجرون
محرومیت دشنام دهندگان به محمد(ص)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 5
5 - ناسزا گویان به قرآن و پیامبر ( ص ) محروم از امداد های الهی در برابر عذاب قیامت
لاتجئروا الیوم . .. س_مرًا تهجرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 200 - 7
7 _ حج گزارانِ دنیاطلب ، محروم از بهره های اخروی
فاذا قضیتم مناسککم . .. فمن الناس من یقول ربنا ... و ماله فی الاخره من خلاق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 107 - 7
7- کافران دنیاپرست ، محروم از هدایت الهی اند .
استحبّوا الحیوه الدنیا علی الأخره و أن الله لایهدی القوم الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 1
1- خداوند ، قلب و قوای شنوایی و بینایی کافران دنیاگرا ( مرتدان ) را ، مهر کرده و از درک حقایق محرومشان ساخته است .
استحبّوا الحیوه الدنیا . .. الک_فرین . أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم ... و أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 18 - 7
7- برخی از دنیاطلبان هم از دنیا و هم از آخرت محرومند .
من کان یرید العاجله عجّلنا له . .. لمن نرید ثمّ جعلنا له جهنّم
ص: 292
مرجع ضمیر <له> در <جعلنا له جهنّم>، <من> در <من کان . ..> است; یعنی، هر کس به دنبال دنیا باشد جایگاهش دوزخ است، چه برخی از آنان با خواست خداوند به آرزوهای دنیوی خود برسند و چه ناکام شوند. بنابراین عده ای هر چند که به خواسته های دنیوی خویش نرسیده اند، در آخرت دوزخی اند و از دنیا و آخرت محروم خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 175 - 1،2
1 - دین فروشان و کتمان کنندگان احکام و معارف کتاب های آسمانی ، ضلالت پیشه و به دور از هدایتند .
أولئک الذین اشتروا الضلله بالهدی
2 - دین فروشان و کتمان کنندگان حقایق کتاب های آسمانی ، از مغفرت الهی محروم و به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
أولئک الذین اشتروا . .. العذاب بالمغفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 40 - 4
4 _ کیفر بخیلان و ریاکاران ( عذاب ، محرومیت از محبت خداوند ، همراهی با شیطان ) ، بازتاب عمل خود آنان است ، نه ستمی از جانب خداوند .
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون ... و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس ... و
جمله <انّ اللّه . .. > می تواند پاسخی باشد برای این سؤال که چرا خداوند مردم را به عذاب و ... مبتلا می کند. خداوند می فرماید این عذابها ناشی از ستم او نیست، بلکه دستاورد خود بخیلان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 96 - 4
4 _ زیانکاران ، محرومان از ایمان به آیات الهی
الخسرین. إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 16
ص: 293
16 - انسان های مغرور و سرمست ، محروم از لطف و محبت خداوند
إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 20 - 7
7 - سست باوران در حقانیت وحی و معارف دینی ، محروم از هدایت و رحمت قرآن
و هدًی و رحمه لقوم یوقنون
در صورتی که <قوم یوقنون> نظر به کسانی داشته باشد که دارای یقین بالفعل هستند; از مفهوم آیه شریفه مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 23 - 19
19 - سنگدلان غافل از خدا ، محروم از هدایت اند .
فویل للق_سیه قلوبهم من ذکر اللّه . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد
مقصود از <من یضلل اللّه. ..> همان سنگدلان از خدا غافل هستند که در آیه قبل، از آن سخن به میان آمد (فویل للقاسیه قلوبهم من ذکر اللّه...).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 14 - 6
6 - ترویج کنندگان شایعات و تهمت پردازی های ناروا _ جدا از فضل و رحمت خداوند _ مستحق عذاب الهی اند .
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته . .. لمسّکم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 118 - 4
4 _ دوری شیطان از رحمت الهی ، خاستگاه تصمیم او بر اغوای بندگان خدا
لعنه اللّه و قال لاتخذن من عبادک نصیباً مفروضاً
ص: 294
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 119 - 17
17 _ دوری شیطان از رحمت الهی ، زمینه اغواگری و ترویج خرافه پرستی و فساد از ناحیه او
لعنه اللّه و قال . .. لاضلنهم و لامنینهم و لامرنهم فلیبتکن ءإذان الأنعم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 12
12 _ طغیان گران بی ایمان به جهان آخرت ، مردمانی سرگردان و محروم از هدایت الهی اند .
فنذر الذین لایرجون لقاءنا فی طغینهم یعمهون
<عَمَه> (به معنای تحیر و سرگردانی) کنایه از محروم شدن از هدایتهای الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 11
11 _ ظالمان ، محروم از محبّت و پاداش های خداوند
و اما الذین امنوا . .. فیوفّیهم اجورهم و اللّه لا یحبّ الظالمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 140 - 20،21
20 _ ظالمین ، محروم از محبّت الهی
و اللّه لا یحبّ الظالمین
21 _ بی ایمانی و سستی در رویارویی با دشمنان دین ، ظلم است .
و لاتهنوا . .. و لیعلم اللّه الّذین امنوا ... و اللّه لایحبّ الظّالمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 192 - 6،10
6 _ ستمکاران محروم از هر گونه یاور در قیامت
و ما للظّالمین من انصار
<انصار>، جمع ناصر (به معنای یاور) است و <مِنْ> زایده، تأکید بر نبودن یاور در آن روز است.
10 _ محرومیّت ستمگران در قیامت از یاری امامانی که آنها را یاری کنند .
و ما للظّالمین من انصار
امام باقر (ع) در تفسیر آیه فوق فرمود: ما لهم من ائمّه یسمّونهم باسمائهم.
ص: 295
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 211، ح 175 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 333، ح 8.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 51 - 14
14 _ ستمکاران ، محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 52 - 9
9 _ گرایش بی حد و مرز گروهی از مسلمانان بیمار دل به سوی یهود و نصارا ، دلیلی روشن برای محرومیت ستمگران از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین. فتری الذین فی قلوبهم مرض یسرعون فیهم
تفریع جمله <فتری> بر جمله <ان اللّه . ..>، می رساند که گرایش عمیق بیماردلان، بیان مصداقی برای جمله <ان اللّه لایهدی ...> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 12
12 _ ستمگران، از سعادت و رستگاری محروم هستند.
إنه لایفلح الظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 22
22 _ ستمگران و متجاوزان، محروم از رحمت و مغفرت الهی
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فإن ربک غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 44 - 6
6 _ ظالمان از رحمت خداوند دور هستند .
أن لعنه اللّه علی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 19 - 9
9 _ ستم پیشگان ، از هدایت الهی محرومند .
و اللّه لایهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 296
7 - توبه - 9 - 109 - 12
12 _ ظالمان ، محروم از هدایت الهی
و اللّه لا یهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 27
27_ ستمگران ، هرگز رستگار و موفق نخواهند شد .
إنه لایفلح الظ_لمون
ضمیر در <إنه> ضمیر شأن است و دلالت بر تأکید مفاد جمله دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 27 - 10
10- ستم پیشگان ، بی بهره از ثبات آرامش و فاقد اصول ثابت و سخن استوار در زندگی دنیا و آخرتند .
یثبّت الله الذین ءامنوا بالقول الثابت فی الحیوه الدنیا و فی الأخره و یضلّ الله ا
از مقایسه صدر و ذیل آیه و مقابله ظالمان با مؤمنان مطلب فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 37 - 9
9 - ظالمان و بیدادگران ، از فلاح و رستگاری بی بهره اند .
إنّه لایفلح الظ_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 50 - 9
9 - هواپرستان و ظالمان ، محروم از هدایت خداوند
و من أضلّ ممّن اتّبع هویه . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 11،14
11 - محرومیت ستمگران به هنگام دشواری مرگ از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
14 - < عن موسی بن جعفر ( ع ) . . . ما من مؤمن یرتکب ذنباً إلاّ ساء ذلک و ندم علیه . . . فإن لم یندم علی ذنب یرتکبه فلیس بمؤمن و لم تجب له الشفاعه و کان ظالماً و اللّه تعالی یقول : < ما للظالمین من حمیم و لا شفیع یطاع > ;
از امام کاظم(ع) روایت شده است: . ..هیچ مؤمنی نیست که پس از ارتکاب گناه ناراحت و پشیمان نشود... و اگر بر گناه خود پشیمان نشود، مؤمن نیست و شفاعت برای او نخواهد بود و او ظالم است. خداوند تعالی می فرماید: ماللظالمین من حمیم و لاشفیع یطاع >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 297
16 - غافر - 40 - 52 - 10
10 - پذیرفته نشدن عذر ستمگران ، دوری آنان از رحمت خداوند و جای گرفتن در سرایی بد ، مظهر نصرت الهی به پیامبران و مؤمنان در قیامت
إنّا لننصر رسلنا و الذین ءامنوا . .. یوم یقوم الأشه_د . یوم لاینفع الظ_لمین معذر
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه، بیانگر چگونگی نصرت الهی در قیامت از رسولان و مؤمنان است که در آیه پیش (یوم یقوم الأشه_د) به آن اشاره شده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 40 - 10،11
10 - ظالمان و متجاوزان ، محروم از محبت الهی
إنّه لایحبّ الظ_لمین
11 - مجریان احکام الهی ، در صورت زیاده روی از حد عدالت و مقابله به مثل ، خود ستمگر و محروم از محبت خدا خواهند بود .
جزؤا سیّئه سیّئه مثلها . .. إنّه لایحبّ الظ_لمین
ممکن است <إنّه لایحبّ الظالمین> ناظر به قانون مقابله به مثل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 13
13- ستمکاران ، محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 7 - 9
9 - ظالمان ، از هدایت الهی محروم اند .
و اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جمعه - 62 - 5 - 8
8 - ظالمان ، از هدایت الهی محروم اند .
و اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 31 - 6
6 - ظالمان ، از رحمت الهی محروم اند .
و الظ_لمین أعدّ لهم عذابًا ألیمًا
برداشت یاد شده، به قرینه مقابله <الظالمین. ..> با <یدخل من یشاء فی رحمته> استفاده شده است.
ص: 298
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 144 - 12
12 _ ظلم زمینه و موجب محرومیت ظالمان از هدایتهای خداوند است.
فمن أظلم . .. إن الله لا یهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 11 - 8
8 - ظالمان و گنه کارانِ غافل از جبران بدی های خویش ، از بخشش و رحمت خداوند محروم اند .
إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنا بعد سوء فإنّی غفور رحیم
از این که خداوند، تنها به توبه کنندگان و جبران کنندگان بدی های خویش، نوید غفران و رحمت داده است، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 36 - 10
10- عصیان کنندگان از فرمان ها و رهنمود های حضرت ابراهیم ( ع ) ، هر چند از فرزندان او باشند ، از تقرب به خداوند دور و فاقد منزلت هستند .
فمن تبعنی فإنه منّی و من عصانی فإنّک غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 8
8 _ علمای اهل کتاب، تکذیب کنندگان آیات الهی و ستمگرانی محروم از سعادت و رستگاری
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه . .. و من أظلم ... إنه لایفلح الظلمون
مراد از ضمیر در <آتیناهم> به قرینه حکم و موضوع، عالمان اهل کتاب می تواند باشد که دریافت کنندگان کتب آسمانی هستند، نه مردم معمولی از یهود و نصارا.
ص: 299
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 175 - 6
6 - عالمان بی تعهد و وظیفه نشناس ، از مغفرت الهی محروم و به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
أولئک الذین اشتروا . .. العذاب بالمغفره فما أصبر هم علی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 86 - 4
4 - نقض کنندگان پیمان های الهی ، از سرای آخرت و نعمت های آن نصیبی نخواهند داشت .
إذ أخذنا میثقکم . .. أولئک الذین اشتروا الحیوه الدنیا بالأخره
<أولئک> اشاره به همه گروههایی است که در آیه قبل، اعمال و رفتار ناپسندشان بیان شد; از جمله: نقض کنندگان پیمان الهی، قاتلان همکیشان و . ..
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 3
3 _ خداوند ، پیمان شکنان بنی اسرائیل را از رحمت خویش دور ساخت و دل های آنان را از پذیرش حق بازداشت .
فبما نقضهم میثقهم لعنهم و جعلنا قلوبهم قسیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 7
7 _ پیمان شکنان و کسانی که در اندیشه شکستن پیمان های خویشند ، خائن و محروم از محبت خداوند هستند .
إن اللّه لایحب الخائنین
برداشت فوق بر این اساس است که جمله <إن اللّه . .. > تعلیل برای <فانبذ إلیهم> باشد ; یعنی کسانی که در صدد پیمان شکنی هستند، خائنند و چون خداوند خائنان را دوست ندارد، تو ای پیامبر(ص) موظف هستی معاهده آنان را لغو کنی تا راه برای نبرد با آنان باز شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 9
9 - نقض کنندگان پیمان دین ، در معرض قهر الهی و محروم از حمایت او
ید اللّه فوق أیدیهم فمن نکث فإنّما ینکث علی نفسه
<فاء> در <فمن. ..> می رساند که لازمه <یداللّه فوق...>، این است که پیمان شکنان به خود زیان می زنند; زیرا با پیمان شکنی از سایه حمایت خدا بیرون شده، در معرض انتقام و قدرت قاهر او قرار گرفته اند.
ص: 300
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 19 - 4
4 - متجاوزان به حقوق دیگران ، گرچه از نعمت و کرم خداوند برخوردار شوند ، از عزّت و شرافت مندی در نزد او محروم خواهند بود .
نعّمه فیقول ربّی أکرمن . .. کلاّ ... و تأکلون التراث أکلاً لمّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 23 - 19
19 - سنگدلان غافل از خدا ، محروم از هدایت اند .
فویل للق_سیه قلوبهم من ذکر اللّه . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد
مقصود از <من یضلل اللّه. ..> همان سنگدلان از خدا غافل هستند که در آیه قبل، از آن سخن به میان آمد (فویل للقاسیه قلوبهم من ذکر اللّه...).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 108 - 9
9 _ فاسقان ، محروم از هدایت خاص الهی
و اللّه لایهدی القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 11
11 _ فاسقان ، محروم از هدایت الهی
و اللّه لایهدی القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 33 - 2
2 _ فسق پیشگان ، فاقد زمینه گرایش به ایمان و محروم از پذیرش آن
کذلک حقت کلمت ربک علی الذین فسقوا أنهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 5 - 17
17 - فاسقان ، از هدایت الهی محروم اند .
ص: 301
و اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 6 - 8
8 - فاسقان و منحرفان از حق ، محروم از هدایت و غفران الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 19 - 4
4 - فاسقان در قیامت ، محروم از یاری دیگران برای رهایی از آتش دوزخ
و إنّ الفجّار لفی جحیم . .. یوم لاتملک نفس لنفس شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 40 - 3
3- ربوبیّت پروردگار ، مقتضی سلب نعمت از فخر فروشان و مشرکان دل بسته به دنیا واعطای نعمتی افزون تر به موحدان است ،
فعسی ربّی أن یؤتین خیرًا من جنّتک و یرسل علیها حسبانًا من السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 7
7 - خودْبزرگ بینانِ فخرفروش ، از محبت و لطف الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
<مختال> به معنای تکبر است (قاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 99 - 1
1_ فرعون و پیروان وی در عرصه دنیا و آخرت ، به لعنت خدا گرفتار و از رحمت او به دورند .
و أُتبعوا فی ه_ذه لعنه و یوم القی_مه
ضمیر در <اُتبعوا> به فرعون و قوم وی باز می گردد. <اتباع> (مصدر اُتبعوا) به معنای ملحق کردن و به دنبال فرستادن است. بنابراین <واُتبعوا ...>; یعنی ، فرعون و قوم او در دنیا و آخرت ، لعنت و نفرین را به دنبال خواهند داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 302
11 - طه - 20 - 47 - 21
21 - موسی و هارون ( ع ) ، محرومیت فرعون از هدایت را به وی گوشزد نموده و او را به پیروی از هدایت دعوت کردند .
والسل_م علی من اتبع الهدی
جمله <السلام علی. ..> خبریه است و به کار بردن عنوان <من اتبع...>، اشاره به نبود این وصف در فرعون و برای ترغیب او به تحصیل آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 18 - 7
7$ - فرعون ، طغیان گری محروم از هرگونه پاکی و صلاح
هل لک إلی أن تزکّی
سؤال موسی(ع) نشان می دهد که وی در وجود فرعون، به دنبال یافتن تمایلی _ هر چند اندک _ به سوی خیر و صلاح بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 99 - 1
1_ فرعون و پیروان وی در عرصه دنیا و آخرت ، به لعنت خدا گرفتار و از رحمت او به دورند .
و أُتبعوا فی ه_ذه لعنه و یوم القی_مه
ضمیر در <اُتبعوا> به فرعون و قوم وی باز می گردد. <اتباع> (مصدر اُتبعوا) به معنای ملحق کردن و به دنبال فرستادن است. بنابراین <واُتبعوا ...>; یعنی ، فرعون و قوم او در دنیا و آخرت ، لعنت و نفرین را به دنبال خواهند داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 24
24 - فرعونیان ، مردمی اسرافگر و دروغ گو و محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی من هو مسرف کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 32
32 _ بیماردلان سست ایمان و پذیرای ولایت و دوستی کافران ، محروم از فضل خاص خداوند
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه یقوم . .. ذلک فضل اللّه
ص: 303
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 4
4_ قوم ثمود ، از رحمت خدا محروم شدند و با عذاب های الهی به هلاکت رسیدند .
کما بعدت ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 32 - 6،7
6 _ رویگردانان از اطاعت خدا و رسول ، کافر و محروم از محبّت خدایند .
قل اطیعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین
7 _ کافران ، محروم از محبّت خداوند
فان تولّوا فان اللّه لا یحب الکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 9،14،15
9 _ اراده الهی مبنی بر محرومیّت حتمی شتابگران در کفر از بهره های اخروی
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
14 _ اراده الهی بر محروم سازی کفرپیشگان از بهره های دنیوی نیست . *
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
مفهوم کلمه <فی الآخره>، گویای آن است که اراده الهی بر محروم ساختن کافران از مواهب آخرت است، نه بهره های دنیوی.
15 _ مهلت دادن خداوند به شتابگران در کفر ، برای محروم ساختن آنان از بهره های اخروی است ( سنّت استدراج ) .
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره و لهم عذاب عظیم
جمله <یرید اللّه . .. >، می تواند جواب این سؤال باشد که چرا با تلاش برخی از مردم در گسترش کفر، خداوند به آنان مهلت می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 124 - 7
7 _ کافران ، محروم از ورود به بهشت ، هر چند دارای اعمال صالح باشند .
و من یعمل من الصلحت . .. و هو مؤمن فأولئک یدخلون الجنه
قید <و هو مؤمن> می رساند که ایمان، شرط ثمربخشی اعمال نیک است; بنابراین اعمال نیک، بدون ایمان و در حال کفر، پاداش بهشت ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 304
4 - نساء - 4 - 168 - 1
1 _ کفرپیشگان ستمگر ، محروم از آمرزش و هدایت الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
تکرار نشدن <الذین> در جمله <و ظلموا> دلالت می کند که مجموع دو صفت <کفر> و <ظلم> موجب محرومیت از آمرزش و هدایت الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 175 - 13
13 _ کافران به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) محروم از رحمت و فضل و هدایت خاص خداوند
فاما الذین ءامنوا باللّه و اعتصموا به . .. صرطاً مستقیماً
معادل <اما>ی تفصیلیه حذف شده و جمله موجود <فاما الذین ءامنوا . ..> بیانگر آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 12 - 19
19 _ کافران به معاد و رسالت پیامبر(ص) ، زیانکار، تباه کننده خویش و محروم از رحمت الهی
و لقد استهزیء برسل . .. کتب علی نفسه الرحمه ... الذین خسروا أنفسهم فهم لا یؤمنون
با توجّه به اینکه رحمت الهی فراگیر است، ممکن است زیان کافران به جهت محروم ساختن خود از دریافت رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 37 - 10
10 _ کافران ، محروم از هدایت الهی
و اللّه لایهدی القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 10،12
10 _ منافقان و کافران ، مورد لعن و نفرین خداوند و محروم ابدی از رحمت او
المنفقین . .. و الکفار ... لعنهم اللّه
12 _ محرومیت منافقان و کافران از رحمت الهی ، مایه رنج و عذاب همیشگی آنان
و لعنهم اللّه و لهم عذاب مقیم
برداشت فوق بر این اساس است که <عذاب مقیم> در نتیجه نفرین الهی به دوری آنان از رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 5
5 _ کافران به خدا و پیامبر ( ص ) ، محروم از آمرزش الهی .
فلن یغفر اللّه لهم ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 305
7 - یونس - 10 - 88 - 4
4 _ کفر ، مانع برخورداری کافران از نعمت های فراوان الهی ، در دنیا نیست .
ربنا إنک ءاتیت فرعون و ملأه زینه و أمولا فی الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 104 - 1
1- کسانی که بر کفر اصرار ورزیده و از سر لجاجت حق را نمی پذیرند ، محروم از هدایت الهی اند .
إن الذین لایؤمنون بأی_ت الله لایهدیهم الله
فعل مضارع <لایؤمنون> دلالت بر استمرار دارد و با توجه به اینکه قرآن به زبان روشن و فصیح نازل گردیده است، ولی در عین حال کافران به آن ایمان نیاورده اند، می تواند لجاجت و روح حق ناپذیری آنان را برساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 107 - 7
7- کافران دنیاپرست ، محروم از هدایت الهی اند .
استحبّوا الحیوه الدنیا علی الأخره و أن الله لایهدی القوم الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 11
11 - حق ناپذیری کافران ، تنها مایه محرومیت آنان از رهنمود های بیدار کننده قرآن
بل أتین_هم بذکرهم . .. معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 117 - 12
12 - کافران و منکران وحدانیت خدا ، محروم از فلاح و رستگاری
إنّه لایفلح الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 7،9
7 - کافران ، به دلیل بی بهره بودن از نور الهی ، محروم از هر گونه هدایت اند .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ ... إذا أخرج یده لم یکد یرها و من
9 - فرو رفتن کفرپیشگان در ظلالت و سردرگمی گریز ناپذیر ، برخاسته از محرومیت آنان از نور هدایت الهی است .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ ... من فوقه سحاب ظلم_ت بعضها فوق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 23 - 4
4 - کافرانِ به آیات خدا و معاد ، حظّی از رحمت خداوند ، نخواهند داشت .
و الذین کفروا بأی_ت اللّه و لقائه أول_ئک یئسوا من رحمتی
ص: 306
<یئسوا من رحمتی> می تواند جمله خبری باشد و می تواند کنایه از قضای الهی مبنی بر مشمول رحمت قرار نگرفتن افراد یاد شده باشد. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 6
6 - کافران ، از مهر و محبت خداوند ، محروم اند .
إنّه لایحبّ الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 1
1 - کافران حق ناپذیر ، از حیات معنوی و امتیازات بشری ، محروم اند .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
در آیه، کسانی که پیامبر(ص) نیز توان خارج کردن آنها را، از گمراهی ندارد، به کوران تشبیه شده اند و مراد از آنها کافران اند. تشبیه کافران به کوران، استعاره مصرحه است و <هادی>، استعاره کنایی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 8 - 2
2 - کافران و مشرکان لجوج و حق ناپذیر ، محروم از فهم صحیح حقایق الهی
إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً. .. فهم مقمحون
از تشبیه کافران لجوج و حق ناپذیر به انسان هایی که چون اسیران، غل و زنجیر بر گردن دارند و سرهایشان بالا مانده و از دیدن اطراف خویش محروم اند، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 2
2 - مشرکان و کافرانِ لجوج و حق ناپذیر ، محروم از شناخت صحیح حقایق الهی و فاقد بصیرت و بینایی
فأغشین_هم فهم لایبصرون
<إغشاء> (مصدر <أغشینا>) به معنای قرار دادن پرده بر چیزی است که آن را بپوشاند. در جمله <فأغشیناهم> نیز مضافی در تقدیر است; یعنی، <فأغشینا أبصارهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 70 - 7
7 - مؤمنان ، انسان های زنده دل و برخوردار از حیات واقعی و معقول ، و کافران ( چونان مردگان ) محروم از آن
لینذر من کان حیًّا و یحقّ القول علی الک_فرین
برداشت یاد شده از ارتباط میان صدر و ذیل آیه شریفه; یعنی، به قرینه مقابله میان انسان های زنده و کافران، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 307
16 - غافر - 40 - 18 - 13
13 - کفر و شرک ، ظلم است و کافران و مشرکان ، از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان محروم اند .
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیات، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره کافران و مشرکان سخن می گوید و مقصود از <ظالمین> آنان می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 3
3 - کافران ، محروم از رحمت خداوند و رستگاری در قیامت
فیدخلهم ربّهم فی رحمته . .. وأمّا الذین کفروا أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم
از تقابل وضع کافران با مؤمنان در این آیه و آیه پیشین، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 3
3 - محرومیت کافران در قیامت از لطف و توجه حق ، نتیجه بی توجهی آنان به معاد است .
و قیل الیوم ننسیکم کما نسیتم لقاء یومکم ه_ذا
برداشت بالا، بر این مبنا است که <کما> در <کما نسیتم> برای تعلیل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 11 - 4
4- ذلّت و بدفرجامی کافران ، معلول برخوردار نبودن از ولایت و حمایت خداوند
دمّر اللّه علیهم . .. ذلک ... و أنّ الک_فرین لا مولی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 41 - 1
1 - کافران ، محروم از پشتوانه غیبی و گرفتار وهم در اندیشه های باطل خویش
أم یقولون شاعر نتربص به ریب المنون . .. أم عندهم الغیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 11 - 3
3 - کافران دوزخی ، مورد نفرین خدا و محروم از رحمت و لطف او هستند .
فسحقًا لأصح_ب السعیر
<سحق> به معنای <بُعد> است و در این آیه، به جای لعن و نفرین به کار رفته است و مراد از آن، دوری از رحمت و لطف الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 308
19 - حاقه - 69 - 35 - 1
1 - کافران صاحب زر و زور ( اصحاب الشمال ) ، محروم از حمایت نزدیکان و دوستانِ دلسوز در قیامت
فلیس له الیوم ه_هنا حمیم
<حمیم> به فردی می گویند که به انسان نزدیک و دلسوز باشد. از مصادیق بارز آن خویشاوندان و دوستان صمیمی و دلسوز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 17 - 5
5 - کافران ، از حالت شکیبایی ، مهرورزی و عطوفت ، محروم بوده و از توصیه یکدیگر به آن خصلت ها خاموش اند .
الذین ءامنوا و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمه
این آیه تعریض به کافرانی دارد که در آیات آغاز و پایان سوره، از آنان سخن به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 4
4 - ابراهیم ( ع ) ، کفرپیشگان مکه را شایسته بهره مند شدن از روزی های الهی نمی دانست .
و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 10
10 _ کفرپیشگانی که با بی هدف خواندن سختی های بیدارکننده از تمامی عوامل هدایت بی بهره ماندند ، با عذابی غافلیگرانه از جانب خدا نابود شدند .
فأخذنهم بغته و هم لا یشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 3
3- محرومیت کافران دنیاگرا ( مرتدان ) از درک حقایق معنوی ، همان محرومیت از هدایت الهی است .
لایهدی القوم الک_فرین . أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم
جمله <أُول_ئک الذین طبع الله . ..> بیانگر جمله <و أن الله لایهدی القوم الکافرین> است; یعنی، چگونگی و راه محرومیت کافران از هدایت الهی را تفسیر و معنا می کند.
ص: 309
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 3،8
3 _ کافران ستم پیشه و مانعان راه خدا ، موفق به ایمان و توبه نخواهند شد .
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم
بدیهی است که کفرپیشگان در هر مرتبه ای از کفر باشند چنانچه اهل ایمان گردند سزاوار آمرزش و هدایت الهی هستند ; بنابراین مراد از جمله <لم یکن . ..> این است که آنان موفق به ایمان نخواهند شد و در نتیجه آنان را نخواهد آمرزید.
8 _ محرومیت کافران ستمگر از مغفرت و هدایت ، از سنت های الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 6
6 - کافران معاند و لجوج ، محروم از عفو و رحمت الهی
و یعف عن کثیر . و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص
این که پس از مسأله عفو گناهان، این نکته مطرح شده که کافران معاند راه فراری از عذاب ندارند; می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که آنان مورد عفو و مغفرت الهی قرار نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 6
6 - کافران معاند و لجوج ، محروم از عفو و رحمت الهی
و یعف عن کثیر . و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص
این که پس از مسأله عفو گناهان، این نکته مطرح شده که کافران معاند راه فراری از عذاب ندارند; می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که آنان مورد عفو و مغفرت الهی قرار نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 5
ص: 310
5 - ابراهیم ( ع ) از خداوند خواست تا کافران مکه را از روزی های خویش بهره مند نسازد .
و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
<من ءامن> به عنوان بدل برای <أهله> بیانگر مقصود ابراهیم(ع) از کلمه <أهله> است. آن حضرت با آوردن <من ءامن> اشاره به این معنا دارد که: خواهان اعطای ثمرات به کافران مکه نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 175 - 2
2 - دین فروشان و کتمان کنندگان حقایق کتاب های آسمانی ، از مغفرت الهی محروم و به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
أولئک الذین اشتروا . .. العذاب بالمغفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 4 - 6
6 - کم فروشان ، از رحمت خداوند دور و محروم اند .
أُول_ئک
اسم اشاره <اُول_ئک>، برای مشارالیه بعید به کار می رود که در آیه شریفه، گویای دوری کم فروشان از خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 108 - 14
14 _ انسان های گمراه و محروم از هدایت های ویژه الهی ، خود موجب از میان بردن شایستگی خویش برای دستیابی به هدایت الهی .
و اللّه لایهدی القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 10
10 _ خداوند انسانهایی را که با برخورد به راه ضلالت آن را روش زندگانی خویش قرار می دهند ، از درک معارف و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الغی یتخذوه سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 311
9 - نحل - 16 - 37 - 8
8- گمراهان ، از هرگونه یار و مددکاری محرومند .
فإن الله لایهدی من یضلّ و ما لهم من ن_صرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 4
4 - کج اندیشانِ از حق بازداشته شده ، از هیچ مثل و بیان روشنِ قرآن ، بهره ای نمی برند .
کذلک کانوا یؤفکون . .. و لقد ضربنا للناس فی ه_ذا القرءان من کلّ مثل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 23 - 18
18 - گمراه شده الهی ، برای همیشه از هدایت محروم است .
و من یضلل اللّه فما له من هاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 36 - 12
12 - گمراه شده الهی ، برای همیشه از هدایت محروم است .
و من یضلل اللّه فما له من هاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 5،6
5 - گمراه شده الهی ، برای همیشه محروم از هدایت خواهد بود .
و من یضلل اللّه فما له من هاد
6 - هیچ کس ، توانایی هدایت کردن گمراه شدگان الهی را ندارد .
و من یضلل اللّه فما له من هاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 44 - 1
1 - کسانی که خداوند ، آنان را گمراه کند ، از هرگونه سرپرست و یاور محروم اند .
و من یضلل اللّه فما له من ولیّ من بعده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 276 - 5،6
5 _ ناسپاسان از نعمت ها و گنهکاران ، محروم از محبّت الهی
ص: 312
و اللّه لا یحبّ کل کفّار اثیم
6 _ رباخواران ، ناسپاسانی گنهکار و محروم از محبّت الهی
یمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا یحبّ کلّ کفّار اثیم
کلمه <کفّار> (بسیار ناسپاس) و کلمه <اثیم> (فرو رفته در گناه و آلودگی) پس از بیان ربا و رباخواری، اشاره به این معنا دارد که رباخواران از جمله مصادیق انسانهای ناسپاس و آلوده به گناهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 161 - 7
7 - تأثیر و نقش دعا و نفرین فرشتگان و انسان ها در دوری گنهکاران از رحمت الهی
أولئک علیهم لعنه اللّه و الملئکه و الناس أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 123 - 12
12 _ بدکاران و گناهکاران ، محروم از هرگونه مدافع و یاور ، برای گریز از کیفر الهی
و لایجد له من دون اللّه ولیاً و لانصیراً
<ولیّ> به کسی گفته می شود که آدمی را سرپرستی کند و دفاع و حمایت او را بر عهده گیرد، ضمیر فاعلی در <لایجد> و نیز ضمیر <له> به <من یعمل> بر می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 200 - 3
3 - قلب مجرمان ، محروم از درک حقایق قرآن
کذلک سلکن_ه فی قلوب المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 21 - 14
14 - گنه کاران محکوم شده به عذاب استیصال الهی ، محروم از هرگونه منجی و نگه دارنده ای
فأخذهم اللّه بذنوبهم و ما کان لهم من اللّه من واق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 21 - 8
8 - مؤمنان نیک کردار ، بهره مند از رحمت و هدایت الهی در دنیا و گناه پیشگان محروم از آنند .
و هدًی و رحمه لقوم یوقنون . .. أن نجعلهم کالذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
منظور از تفاوت مؤمنان صالح با گناه پیشگان در دنیا _ به قرینه آیه قبل _ ممکن است تمایزشان در بهرهوری از رحمت و هدایت الهی باشد.
ص: 313
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شمس - 91 - 10 - 1
1 - کسانی که نفس خود را در گناه مدفون ساخته ، آن را به سقوط و تباهی می کشانند ، محروم و زیانکاراند .
و قد خاب من دسّیها
<خاب>; یعنی، محروم شد، خسارت دید و به آنچه خواست، نرسید (قاموس). <دسّاها>; یعنی، آن را ساقط کرد و از بهره آن کاست. <دسَّیْتُ>; یعنی، گمراه و فاسد کردم (لسان العرب). این فعل که <دَسَّسَ> بوده و حرف <سین> در آن به <یاء> تبدیل شده است، مبالغه در <دَسَّ> (دفن کرد) است. مراد از <دسّاها> _ به قرینه <ألهمها فجورها> _ مدفون ساختن نفس در معصیت ها و کشاندن آن به سقوط و گمراهی و فساد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 11 - 8
8 - ظالمان و گنه کارانِ غافل از جبران بدی های خویش ، از بخشش و رحمت خداوند محروم اند .
إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنا بعد سوء فإنّی غفور رحیم
از این که خداوند، تنها به توبه کنندگان و جبران کنندگان بدی های خویش، نوید غفران و رحمت داده است، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 33 - 33
33 - برده دارانِ وادار کننده کنیزان خویش به فحشا و فساد جنسی ، محروم از آمرزش و رحمت خدا هستند .
و من یکرههنّ فإنّ اللّه من بعد إکرههنّ غفور رحیم
در آیه یاد شده متعلق <غفور> و <رحیم> ذکر نشده است. با توجه به این که بعید است خداوند به برده داران، به خاطر گناه اکراهشان و نیز مورد هشدار قرار گرفتن آنان وعده غفران و رحمت بدهد، به نظر می رسد مقصود کنیزانی خواهد بود که مجبور به فحشا شده اند. بر این اساس اختصاص یافتن این وعده به کنیزان، حاکی از محرومیت برده داران از این موهبت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 2
2- کشتی سوراخ شده به دست خضر ( ع ) ، در مالکیت گروهی از محرومان بود و تنها وسیله ارتزاق آنان به شمار می آمد .
ص: 314
فکانت لمسکین یعملون فی البحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 7
7 - تجاوزگران ، از محبت خداوند محرومند .
إن اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 18
18 _ تجاوزکاران از محبت خداوند محروم اند .
إنّ اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 22
22 _ ستمگران و متجاوزان، محروم از رحمت و مغفرت الهی
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فإن ربک غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 6
6 _ گردنکشان و متجاوزان ، از محبت خدا محرومند .
إنه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 9
9 _ متجاوزان و فسادگران ، مانند سرزمین خبیث کم بهره از فیض الهی و انسانهایی بی ثمرند .
إنه لایحب المعتدین. و لاتفسدوا ... و الذی خبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 40 - 10
10 - ظالمان و متجاوزان ، محروم از محبت الهی
إنّه لایحبّ الظ_لمین
ص: 315
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 10
10 _ حسرت و تأسف متخلفان از جهاد بر محرومیتشان از غنایم جنگی
و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ . .. یا لیتنی کنت معهم فافوز فوزاً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 10
10 _ حسرت و تأسف متخلفان از جهاد بر محرومیتشان از غنایم جنگی
و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ . .. یا لیتنی کنت معهم فافوز فوزاً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 9
9 _ منافقان و توانمندان متخلف از جهاد ، فاسق و محروم از رضایت خدایند .
یحلفون . .. لا یرضی عن القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 11
11 - اخبار خداوند ، از محرومیت حتمی غایبان در حدیبیه از شرکت در جنگ خیبر
ذرونا نتّبعکم . .. قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
<لن تتّبعونا> ممکن است در مقام انشا نباشد; بلکه اخبار باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 1
1 _ تکذیب کنندگان آیات الهی و آنان که از سر تکبّر و خودبرتربینی معارف الهی را نپذیرند، از رحمتهای ویژه الهی در دنیا محرومند.
ان الذین کذبوا بأیتنا و استکبروا عنها لاتفتح لهم أبوب السماء
چنانچه جمله <لاتفتح . ..> بیان محرومیتی باشد که در دنیا دامنگیر تکذیب کنندگان می شود، گشوده نشدن درهای آسمان برای آنان، کنایه از شامل نشدن رحمتهای خاص الهی بر آنان است.
ص: 316
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 1،17
1 _ خداوند ، متکبران و خودبزرگ بینان را از درک آیات و معارف خویش بازمی دارد .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
کلمه <صرف> آنگاه که با <عن> متعدی شود، به معنای بازداشتن و مانع شدن است. و بازداشتن از آیات الهی یا به معنای مانع شدن از فهم آیات است و یا به معنای بازداری از ایمان به آیات و یا جلوگیری از ابطال و از میان بردن آنهاست. تنها معنای اول با همه فرازهای آیه متناسب است.
17 _ خداوند به قوم موسی هشدار داد که متکبران و ناباروان ایشان را از درک تورات و معارف آن باز خواهد داشت .
و أمر قومک یأخذوا بأحسنها . .. سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
مصداق مورد نظر برای آیه مورد بحث، با توجه به آیات پیشین، متکبران و متمردان قوم موسی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 16
16 - انسان های مغرور و سرمست ، محروم از لطف و محبت خداوند
إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 7
7 - خودْبزرگ بینانِ فخرفروش ، از محبت و لطف الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
<مختال> به معنای تکبر است (قاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 11
11 _ محرومیت ابدی از رحمت، سنت خداوند در کیفر مجرمان
و کذلک نجزی المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 88 - 5
5 _ یهود و نصارا و مرتدّان ، محروم از نظر و توجّه خداوند
قوماً کفروا بعد ایمانهم . .. و لا هم ینظرون
ص: 317
جمله <و لا هم ینظرون>، می تواند به این معنا باشد که آنان مورد عنایت و توجه خداوند قرار نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 20 - 14
14- مرتّدان ، برای همیشه ، از رستگاری محروم اند .
أو یعیدوکم فی ملّتهم و لن تفلحوا إذًا أبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 1،3
1- خداوند ، قلب و قوای شنوایی و بینایی کافران دنیاگرا ( مرتدان ) را ، مهر کرده و از درک حقایق محرومشان ساخته است .
استحبّوا الحیوه الدنیا . .. الک_فرین . أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم ... و أ
3- محرومیت کافران دنیاگرا ( مرتدان ) از درک حقایق معنوی ، همان محرومیت از هدایت الهی است .
لایهدی القوم الک_فرین . أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم
جمله <أُول_ئک الذین طبع الله . ..> بیانگر جمله <و أن الله لایهدی القوم الکافرین> است; یعنی، چگونگی و راه محرومیت کافران از هدایت الهی را تفسیر و معنا می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 30 - 1
1 - باغداران یمنی پس از مشاهده محرومیت خود و مستمندان از محصولات باغ ، به سرزنش همدیگر پرداختند .
فأقبل بعضهم علی بعض یتل_ومون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 173 - 14
14 _ مستکبران رویگردان از عبادت خدا ، محروم از شفاعت شافعان
و لایجدون لهم من دون اللّه ولیاً و لانصیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 5،6
5 _ تکذیب کنندگان آیات الهی و مستکبران، محروم از ورود به بهشت
ص: 318
إن الذین کذبوا بأیتنا و استکبروا عنها . .. لایدخلون الجنه
6 _ ورود تکذیب کنندگان آیات الهی و مستکبران به بهشت، امری ناممکن، همچون عبور شتر از روزنه سوزن
و لایدخلون الجنه حتی یلج الجمل فی سم الخیاط
<جمل> به معنای شتر است و <سم> به معنای روزنه ای است که در انتهای سوزن برای عبور نخ تعبیه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 23 - 5
5- مستکبران ، از محبت خداوند محرومند .
إنه لایحبّ المستکبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 16
16 _ خداوند اسرافکاران را از محبت خویش محروم ساخته است.
إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 7
7 _ اسراف کنندگان از محبت خداوند محرومند.
إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 23
23 - اسرافگران و دروغ گویان ، از هدایت الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایهدی من هو مسرف کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 5 - 10
10 - جوامع اسرافگر ، مستحق محرومیت از برکات و الطاف الهی
أن کنتم قومًا مسرفین
آیه شریفه، نشانگر آن است که مسرفان، استحقاق محرومیت از نزول وحی را دارند; ولی لطف بی کران الهی موجب شده است که وحی ادامه یابد.
ص: 319
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 88 - 5
5 _ یهود و نصارا و مرتدّان ، محروم از نظر و توجّه خداوند
قوماً کفروا بعد ایمانهم . .. و لا هم ینظرون
جمله <و لا هم ینظرون>، می تواند به این معنا باشد که آنان مورد عنایت و توجه خداوند قرار نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 72 - 19
19 _ خداوند بهشت را بر مشرکان حرام کرده است .
انه من یشرک باللّه فقد حرم اللّه علیه الجنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 4
4 _ محرومیت مشرکان حق ناپذیر از فهم حقایق و معارف الهی نتیجه عملکرد خود آنهاست.
و جعلنا علی قلوبهم أکنه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرا
توصیف مشرکان به <فی ءاذانهم وقرا و إن یروا . .. یجادلونک ... > گویای نقش و تأثیر این عوامل در مهر خوردن به دلهای آنان است. چنانکه موصول <یقول الذین کفروا> به جای ضمیر برای اشاره به همین جهت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 65 - 6
6 _ مشرکان ، مردمی ذلیل ، حقیر و بی بهره از عزتند .
و لا یحزنک قولهم إن العزه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 107 - 10
10 _ خداوند ، مشرکان را از فضل خود بهره مند نخواهد کرد .
فلا راد لفضله یصیب به من یشاء من عباده
با توجه به اینکه مشرکان، از یکتا پرستی و عبادت خداوند سرباز می زدند، ذکر <من عباده> می تواند گویای برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 33 - 14
14_ مشرکان از پیمودن راه صحیح و منطقی ( توحید ) بازماندند .
ص: 320
و صدّوا عن السبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 40 - 3
3- ربوبیّت پروردگار ، مقتضی سلب نعمت از فخر فروشان و مشرکان دل بسته به دنیا واعطای نعمتی افزون تر به موحدان است ،
فعسی ربّی أن یؤتین خیرًا من جنّتک و یرسل علیها حسبانًا من السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 28 - 8
8- مشرکان ، از شفاعت شافعان محروم اند .
لایشفعون إلاّلمن ارتضی
تأکید خداوند به این که شفاعت ملائکه تنها به رضایت ما است،حکایت از آن دارد که مشرکان از کسانی خواهند بود که خداوند به شفاعت در باره آنان رضایت نخواهد داد گفتنی است که این آیات در باره رد اعتقاد مشرکان و محکومیت آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 71 - 9
9 - مشرکان ، از دستگیری و نصرت خدا محروم اند .
و ما للظ_لمین من نصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 117 - 12
12 - کافران و منکران وحدانیت خدا ، محروم از فلاح و رستگاری
إنّه لایفلح الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 13 - 1
1 - معبودان مشرکان ، در روز قیامت توان شفاعت مشرکان را ندارند .
و لم یکن لهم من شرکائهم شفع_ؤا و کانوا بشرکائهم ک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 29 - 5،7
5 - مشرکان ، به رغم تبیینِ قابلِ فهم آیات الهی ، از آن سودی نمی برند و درباره آن نمی اندیشند .
کذلک نفصّل الأی_ت لقوم یعقلون . بل اتّبع الذین ظلموا
<بل> اضراب، برای خارج کردن مشرکان از <لقوم یعقلون> و تعریضی است، به این که براساس توضیحی که درباره خداوند، با مَثَلی روشن داده شد، مشرکان، باید از عقیده باطل خود دست بکشند، اما آنان، چون مردمانی هواپرست اند حاضر به ترک
ص: 321
مواضع خویش نیستند.
7 - مشرکان ، مردمانی هواپرست ، گمراه و محروم از هدایت خداوند
بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم . .. فمن یهدی من أضلّ اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 8 - 2
2 - کافران و مشرکان لجوج و حق ناپذیر ، محروم از فهم صحیح حقایق الهی
إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً. .. فهم مقمحون
از تشبیه کافران لجوج و حق ناپذیر به انسان هایی که چون اسیران، غل و زنجیر بر گردن دارند و سرهایشان بالا مانده و از دیدن اطراف خویش محروم اند، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 2
2 - مشرکان و کافرانِ لجوج و حق ناپذیر ، محروم از شناخت صحیح حقایق الهی و فاقد بصیرت و بینایی
فأغشین_هم فهم لایبصرون
<إغشاء> (مصدر <أغشینا>) به معنای قرار دادن پرده بر چیزی است که آن را بپوشاند. در جمله <فأغشیناهم> نیز مضافی در تقدیر است; یعنی، <فأغشینا أبصارهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 3 - 19
19 - مشرکان ، از هدایت الهی محروم اند .
و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء . .. إنّ اللّه لایهدی من هو ک_ذب کفّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 13
13 - کفر و شرک ، ظلم است و کافران و مشرکان ، از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان محروم اند .
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیات، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره کافران و مشرکان سخن می گوید و مقصود از <ظالمین> آنان می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 14
14 - سرپیچی کافران اهل کتاب و مشرکان ، از پذیرش اسلام و محروم ساختن خویش از توحید ، اعتدال ، نماز و زکات ، شگفت آور است .
لم یکن الذین کفروا . .. منفکّین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه ... حنفاء و ی
چنانچه جمله <و ما أمروا. ..>، ناظر به اوامر اسلامی باشد، مفاد آیه _ با توجّه به ارتباط آن با آغاز سوره _ این می شود که
ص: 322
مگر اسلام، چه اوامری دارد که کافران، همچنان از مرام خود منفکّ نشده و به این دین روی نمی آورند؟!; این دین که سراسر توحید و نماز و زکات است، چه فرمان نادرستی در آن است که آنان از پذیرش این دین، امتناع میورزند؟!.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 8 - 10
10 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت کفر به اسلام ، از لذّت مناظر پردرخت و زمین آب خیز بهشت محروم خواهند بود .
من أهل الکت_ب و المشرکین فی نار جهنّم . .. الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت ... جزا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 29 - 13
13 - مشرکان هواپرست ، از داشتن هرگونه یاوری ، در برابر اراده الهی ، محروم اند .
فمن یهدی من أضلّ اللّه و ما لهم من ن_صرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 42 - 2،3
2 _ مشرکانی که قرآن را از زبان پیامبر ( ص ) می شنیدند و به آن ایمان نمی آوردند مانند کسانی هستند که از حس شنوایی محروم و از نیروی عقل و اندیشه بی بهره اند .
و منهم من یستمعون إلیک أفأنت تسمع الصمّ و لو کانوا لا یعقلون
3 _ مشرکانی که قرآن را از زبان پیامبر ( ص ) می شنیدند و به آن ایمان نمی آوردند ، دلهایشان از شنوایی محروم و از فهمیدن حقیقت ، ناتوان بود .
و منهم من یستمعون إلیک أفأنت تسمع الصمّ و لو کانوا لا یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 101 - 11
11 _ مشرکان مکه ، گروهی بودند که زمینه ایمان به آیات الهی و هشدار های پیامبران را ، از دست داده بودند .
أفأنت تکره الناس حتی یکونوا مؤمنین . .. و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 2
ص: 323
2- مشرکان مکه ، در اثر مستوری قلب و سنگینی گوشهایشان ، از ادراک صحیح آیات خدا ، محروم بودند .
و جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا و جعلنا علی قلوبهم أکنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 18 - 11
11_ کسانی که به خداوند دروغ می بندند ، از رحمت خداوند محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ه_ؤلاء الذین کذبوا علی ربهم ألا لعنه الله علی الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 116 - 6
6- افترا زنندگان به خدا ، مردمی محروم از رستگاری اند .
إن الذین یفترون علی الله الکذب لایفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 37
37 _ مفسده جویان ، محروم از جلب محبت الهی
و اللّه لایحب المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 9
9 _ متجاوزان و فسادگران ، مانند سرزمین خبیث کم بهره از فیض الهی و انسانهایی بی ثمرند .
إنه لایحب المعتدین. و لاتفسدوا ... و الذی خبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 27
27 - فسادگران ، از لطف و محبت خداوند محروم اند .
و لاتبغ الفساد فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 324
8 - هود - 11 - 19 - 7
7_ منکران آخرت از ستمکارانند و در قیامت از رحمت خداوند ، محروم خواهند بود .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین. الذین ... هم بالأخره هم ک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 23 - 6
6- منکران عالم آخرت ، محروم از محبت خداوند
فالذین لایؤمنون بالأخره قلوبهم منکره و هم مستکبرون . .. إنه لایحبّ المستکبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 5
5- کافران به آخرت ، از درک پیام های وحی محرومند .
و إذا قرأت القرءان جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا
احتمال دارد مراد از جعل حجاب بین پیامبر(ص) و کافران، این باشد که آنان در نتیجه ایمان نیاوردن به آخرت از درک و فهم آیات قرآن محروم شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 39 - 4
4 _ محرومیت تکذیب کنندگان آیات الهی از راههای تحصیل معرفت و شناخت
و الذین کذبوا بأیتنا صم و بکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 1،5،6
1 _ تکذیب کنندگان آیات الهی و آنان که از سر تکبّر و خودبرتربینی معارف الهی را نپذیرند، از رحمتهای ویژه الهی در دنیا محرومند.
ان الذین کذبوا بأیتنا و استکبروا عنها لاتفتح لهم أبوب السماء
چنانچه جمله <لاتفتح . ..> بیان محرومیتی باشد که در دنیا دامنگیر تکذیب کنندگان می شود، گشوده نشدن درهای آسمان برای آنان، کنایه از شامل نشدن رحمتهای خاص الهی بر آنان است.
5 _ تکذیب کنندگان آیات الهی و مستکبران، محروم از ورود به بهشت
إن الذین کذبوا بأیتنا و استکبروا عنها . .. لایدخلون الجنه
6 _ ورود تکذیب کنندگان آیات الهی و مستکبران به بهشت، امری ناممکن، همچون عبور شتر از روزنه سوزن
و لایدخلون الجنه حتی یلج الجمل فی سم الخیاط
<جمل> به معنای شتر است و <سم> به معنای روزنه ای است که در انتهای سوزن برای عبور نخ تعبیه شده است.
ص: 325
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 96 - 2،5
2 _ تکذیب کنندگانی که از سوی خداوند محکوم به عذاب استیصال شوند ، زمینه پذیرش دعوت پیامبران را از دست داده و هرگز به آیات و نشانه های الهی ایمان نخواهند آورد .
إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون
5 _ محروم ساختن تکذیب کنندگان آیات الهی از ایمان ، سنت خدا و مقتضای ربوبیت اوست .
إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 23 - 4
4 - کافرانِ به آیات خدا و معاد ، حظّی از رحمت خداوند ، نخواهند داشت .
و الذین کفروا بأی_ت اللّه و لقائه أول_ئک یئسوا من رحمتی
<یئسوا من رحمتی> می تواند جمله خبری باشد و می تواند کنایه از قضای الهی مبنی بر مشمول رحمت قرار نگرفتن افراد یاد شده باشد. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 23 - 7
7- منکران حق ، از محبت خداوند محرومند .
فالذین لایؤمنون بالأخره قلوبهم منکره و هم مستکبرون . .. إنه لایحبّ المستکبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 42 - 2،3،5،6
2 _ مشرکانی که قرآن را از زبان پیامبر ( ص ) می شنیدند و به آن ایمان نمی آوردند مانند کسانی هستند که از حس شنوایی محروم و از نیروی عقل و اندیشه بی بهره اند .
و منهم من یستمعون إلیک أفأنت تسمع الصمّ و لو کانوا لا یعقلون
3 _ مشرکانی که قرآن را از زبان پیامبر ( ص ) می شنیدند و به آن ایمان نمی آوردند ، دلهایشان از شنوایی محروم و از فهمیدن حقیقت ، ناتوان بود .
و منهم من یستمعون إلیک أفأنت تسمع الصمّ و لو کانوا لا یعقلون
5 _ مردمی که به آیات قرآن گوش فرادهند و به آن ایمان نیاورند ، مانند کسانی هستند که از حس شنوایی محروم و از قوه عاقله بی نصیبند .
و منهم من یستمعون إلیک أفأنت تسمع الصمّ و لو کانوا لا یعقلون
6 _ مردمی که به آیات قرآن گوش سپارند و به آن ایمان نیاورند ، دلهایشان از شنوایی محروم و از فهمیدن حق ناتوان است .
ص: 326
و منهم من یستمعون إلیک أفأنت تسمع الصمّ و لو کانوا لا یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 15 - 5
5 - تکذیب کنندگان قیامت و منکران قرآن ، از ملاقات خداوند و دیدار رحمت او در قیامت محروم اند .
إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون
محجوب بودن از خداوند، نمی تواند به معنای ندیدن با چشم باشد; زیرا این امر به کافران اختصاص ندارد. بنابراین مراد، رانده شدن از درگاه الهی و محرومیت از دیدار جلوه های خداوند (از قبیل رحمت و ثواب الهی و یا نظایر آن) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 10
10 _ خداوند ، منکران قیامت را از بهشت و مواهب آن محروم خواهد کرد .
إن اللّه حرمهما علی الکفرین . .. فالیوم ننسیهم کما نسوا لقاء یومهم هذا
از مصادیق کلمه <الکفرین> به دلیل <کما نسوا لقاء یومهم هذا>، منکران قیامت هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 46 - 3
3 - تهدید تکذیب گران روز جزا ، به محرومیت از موهبت های بهشتی
کلوا و تمتّعوا قلیلاً
امر در <کلوا و تمتّعوا> در معنای تهدید و انذار به کار رفته است. در آیات گذشته، از مواهب بهشت و تأمین خواسته های تقواپیشگان در آن، سخن به میان آمده است. از این مطلب استفاده می شود که این تهدید، ناظر به محرومیت از موهبت های بهشتی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 15 - 5
5 - تکذیب کنندگان قیامت و منکران قرآن ، از ملاقات خداوند و دیدار رحمت او در قیامت محروم اند .
إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون
محجوب بودن از خداوند، نمی تواند به معنای ندیدن با چشم باشد; زیرا این امر به کافران اختصاص ندارد. بنابراین مراد، رانده شدن از درگاه الهی و محرومیت از دیدار جلوه های خداوند (از قبیل رحمت و ثواب الهی و یا نظایر آن) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 43 - 2
ص: 327
2 _ مردمی که از نزدیک ، اعمال و رفتار پیامبر ( ص ) را نظاره کرده و از او تبعیت نمی کردند ، همانند آن نابینایی اند که از نعمت بصیرت دل نیز محروم است .
و منهم من ینظر إلیک أفأنت تهدی العمی و لو کانوا لا یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 23 - 4
4 - کافرانِ به آیات خدا و معاد ، حظّی از رحمت خداوند ، نخواهند داشت .
و الذین کفروا بأی_ت اللّه و لقائه أول_ئک یئسوا من رحمتی
<یئسوا من رحمتی> می تواند جمله خبری باشد و می تواند کنایه از قضای الهی مبنی بر مشمول رحمت قرار نگرفتن افراد یاد شده باشد. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 26 - 9
9 - منکران معاد و فرعون صفتان عصر بعثت ، محروم از خشیت الهی و بی تفاوت در برابر عبرت های تاریخ
یقولون أءنّا . .. هل أتیک ... إنّ فی ذلک لعبره لمن یخشی
تصریح به <من یخشی> برای اشاره به نبود خشیت در وجود منکران معاد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 17 - 7
7 _ خداوند ، با محروم ساختن منافقان از نور ایمان ، آنان را به ظلمتهایی شدید گرفتار می سازد .
ذهب اللّه بنورهم و ترکهم فی ظلمت لایبصرون
نکره بودن <ظلمات> حاکی از شدت ظلمت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 20 - 5
5 - منافقان ، سزاوار محروم شدن از توانایی شناخت معارف الهی هستند .
و لو شاء اللّه لذهب بسمعهم و أبصرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 143 - 8،11
8 _ گمراهی منافقان و محرومیتشان از هدایت و ایمان واقعی ، قانون و برنامه خداوند است .
مذبذبین بین ذلک . .. و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
ص: 328
11 _ محروم ساختن منافقان از پیمودن راه هدایت ، خدعه و کیفر خداوند نسبت به آنان *
و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
جمله <و من یضلل اللّه>، می تواند بیان خدعه الهی نسبت به منافقان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 41 - 41
41 _ ناپاکی جان ودل منافقان و یهودیان ، موجب محرومیت آنان از شفاعت رسول خدا ( ص ) برای هدایت و نجاتشان از عذاب *
و من یرداللّه فتنته فلن تملک له . .. أولئک الذین لم یرد اللّه ان یطهر قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 67 - 13
13 _ منافقان ، محروم از عنایت و توجه خدا به خاطر نسیان و غفلت آنان از او
المنفقون و المنفقت . .. نسوا اللّه فنسیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 10،12
10 _ منافقان و کافران ، مورد لعن و نفرین خداوند و محروم ابدی از رحمت او
المنفقین . .. و الکفار ... لعنهم اللّه
12 _ محرومیت منافقان و کافران از رحمت الهی ، مایه رنج و عذاب همیشگی آنان
و لعنهم اللّه و لهم عذاب مقیم
برداشت فوق بر این اساس است که <عذاب مقیم> در نتیجه نفرین الهی به دوری آنان از رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 81 - 19
19 _ منافقان ، مردمانی محروم از درک حقایق اخروی
لو کانوا یفقهون
به کارگیری کلمه <لو> _ که برای تمنی است _ حکایت از آن دارد که منافقان از درک حقایق اخروی ناتوانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 87 - 6
6 _ منافقان ، محروم از درک عمیق معارف الهی
و طبع علی قلوبهم فهم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 13
13 _ محرومیت منافقان ، از خیر و فلاح واقعی
ص: 329
رضوا بأن یکونوا . .. لکن الرسول ... جهدوا ... و أولئک لهم الخیرت و أولئک هم المف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 9
9 _ منافقان و توانمندان متخلف از جهاد ، فاسق و محروم از رضایت خدایند .
یحلفون . .. لا یرضی عن القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 127 - 10
10 _ محرومیت منافقان از درک و فهم صحیح ، عامل اعراض آنان از قرآن
و إذا ما أنزلت سوره . .. ثم انصرفوا ... بأنهم قوم لا یفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 6 - 3،5
3 - منافقان ، محروم از غفران و آمرزش الهی
لن یغفر اللّه لهم
5 - منافقان ، محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 7 - 15
15 - محرومیت منافقان ، از درک روابط و مناسبات جهان آفرینش و قدرت خداوند
و ل_کنّ المن_فقین لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 3
3 _ منافقان استهزاگر و عهدشکن ، محروم از غفران الهی
إن تستغفر لهم سبعین مره فلن یغفر اللّه لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 3
3 _ منافقان استهزاگر و عهدشکن ، محروم از غفران الهی
ص: 330
إن تستغفر لهم سبعین مره فلن یغفر اللّه لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 6 - 8
8 - فاسقان و منحرفان از حق ، محروم از هدایت و غفران الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 45 - 6
6 _ منکران قیامت از زمره ستمکارانند و در قیامت از رحمت خدا محروم خواهند بود .
أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین ... و هم بالأخره کفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 36 - 13
13 _ تناول آدم ( ع ) و حوا از شجره ممنوعه ، مایه سلب شایستگی نسل آنان برای سکونت در بهشت نخستین شد . *
قلنا اهبطوا
خداوند در بیان اخراج آدم(ع) و حوا از بهشت و استقرار آن دو در زمین، خطاب خویش را - بر خلاف مقتضای طبیعی کلام - متوجه نسل آنان نیز کرد; تا به این نکته اشاره کند که: تناول آدم(ع) و حوا از شجره منهیه در نسل ایشان نیز اثری به جای گذاشت که باعث شد آنان نیز، حیات خویش را در زمین سپری کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 38 - 2
2 - نسل آدم ( ع ) و حوا نیز بر اثر تناول آن دو از شجره منهیه ، از بهشت نخستین محروم شدند .
قلنا اهبطوا منها جمیعاً
<اهبطوا> به صیغه جمع اقتضا می کند که: غیر از آدم (ع) و حوا فرد یا افراد دیگری نیز مورد خطاب باشند. در این باره چند نظر ابراز شده است. از جمله اینکه دیگر مخاطبان، نسل آدم(ع) و حوا می باشند. برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است.
ص: 331
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 50 - 9
9 - هواپرستان و ظالمان ، محروم از هدایت خداوند
و من أضلّ ممّن اتّبع هویه . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 23 - 7
7 - گمراهی هواپرستان و محرومیت آنان از هدایت الهی ، به رغم برخورداری آنان از علم و آگاهی
و أضلّه اللّه علی علم
مراد از <علی علم> ممکن است علم هواپرستان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 89 - 12
12 - خداوند ، یهودیان کافر به پیامبر ( ص ) و قرآن را از رحمت خویش به دور و آنان را مورد لعنت قرار داده است .
فلعنه اللّه علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 102 - 49
49 - یهودیان ساحر ، علی رغم اطمینانشان به محروم بودن از سرای آخرت ، محرومیت خویش را انکار می کردند .
لقد علموا لمن اشتریه ماله فی الأخره من خلق
تأکید جمله با لام قسم (لقد) و نیز لام تأکید (لمن) گویای این است که: یهودیان ساحر، حقیقتی را که بدان علم داشتند، مورد انکار قرار می دادند; زیرا تأکید جمله غالباً در مواردی است که مضمون آن مورد انکار باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 88 - 5
5 _ یهود و نصارا و مرتدّان ، محروم از نظر و توجّه خداوند
قوماً کفروا بعد ایمانهم . .. و لا هم ینظرون
جمله <و لا هم ینظرون>، می تواند به این معنا باشد که آنان مورد عنایت و توجه خداوند قرار نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 46 - 28
28 _ گرفتاری یهود به لعنت الهی ، موجب دوری آنان از ایمان به پیامبر ( ص ) و اسلام
لعنهم اللّه بکفرهم فلا یؤمنون الّا قلیلا
ص: 332
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 41 - 41
41 _ ناپاکی جان ودل منافقان و یهودیان ، موجب محرومیت آنان از شفاعت رسول خدا ( ص ) برای هدایت و نجاتشان از عذاب *
و من یرداللّه فتنته فلن تملک له . .. أولئک الذین لم یرد اللّه ان یطهر قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 7،8،38
7 _ یهود ، مردمی به دور از رحمت خداوند و مورد لعنت او
و لعنوا
<لعنت> به معنای دوری از رحمت است.
8 _ سخن ناروای یهود درباره خداوند ( نافذ نبودن قدرت او ) موجب دوری آنان از رحمت الهی
و لعنوا بما قالوا
38 _ مفسده جویی یهود ، عامل محرومیت آنان از محبت خداوند
و یسعون فی الارض فساداً و اللّه لایحب المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جمعه - 62 - 5 - 9
9 - قوم یهود ، گروهی ظالم و محروم از هدایت خداوند
الذین کذّبوا ب_ای_ت اللّه و اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 24 - 3
3 - محرومیت طغیان گران از مایعات و کاهش و حرارت در جهنم ، سالیانی فراوان ادامه خواهد یافت .
ل_بثین فیها أحقابًا . لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا
چنانچه جمله <لایذوقون. ..> حال برای ضمیر <لابثین> باشد، می توان به دست آورد که درنگ دوزخیان، همراه با حالت محرومیت از سرما و آب، دائمی نیست; زیرا ممکن است کلمه <أحقاباً> در آیه قبل، به سال های محرومیت آنان نظر داشته باشد; گرچه پس از گذشت آن دوران، بقای آنان در دوزخ به شکل دیگری ادامه خواهد یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 96 - 6
ص: 333
6 _ دچار شدن به سنت محرومیت از ایمان ، برخاسته از اراده و اختیار خود انسان است .
و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه . .. الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 50 - 1
1 - بهره مندی انسان از فرزندان دختر و پسر و یا محرومیت وی از آنان بنا به خواست و مشیت خداوند است .
أو یزوّجهم ذکرانًا و إن_ثًا و یجعل من یشاء عقیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 58 - 1
1 - محروم گشتن فرعونیان از گنج ها و کاخ های باشکوه خویش ، به تدبیر و طرح الهی
فأخرجن_هم من جنّ_ت و . .. و کنوز و مقام کریم
<کنوز> (جمع <کنز>) عبارت از اندوخته های مالی است. عبارت <مقام کریم> نیز اشاره به کاخ های باشکوه فرعونیان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شمس - 91 - 11 - 6
6 - قوم ثمود ، محروم سازنده خود از کمالات نفسانی و گرفتار فساد و تباهی بودند .
و قد خاب من دسّیها . کذّبت ثمود بطغویها
این آیه، بیانگر یکی از مصادیق آیه قبل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 19 - 3
3_ کسانی که دین و معارف الهی را نپذیرند و مردم را از پذیرش آن بازدارند ، در آخرت از رحمت خدا محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین. الذین یصدون عن سبیل الله
ص: 334
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 7 - 6
6 - نسبت دادن دروغین زنا به زنان پاکدامن ، در پی دارنده لعنت خدا ( محروم شدن از رحمت خدا و گرفتار شدن به خشم و غضب او )
والخ_مسه أنّ لعنت اللّه علیه إن کان من الک_ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 68 - 4
4_ قوم ثمود بر اثر نافرمانی خداوند ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی شدند .
ألا بُعدًا لثمود
توضیحِ کلمه <بُعداً> در آیه 60 ذیل برداشت شماره 5 آورده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 22 - 6
6 _ بازخواست ذلتبار مشرکان و ستمگران در روز قیامت، نشانگر محرومیت آنها از سعادت و رستگاری است.
إنه لایفلح الظلمون. و یوم نحشرهم جمیعا ثم نقول للذین أشرکواأین شرکاؤکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 22 - 6
6 _ بازخواست ذلتبار مشرکان و ستمگران در روز قیامت، نشانگر محرومیت آنها از سعادت و رستگاری است.
إنه لایفلح الظلمون. و یوم نحشرهم جمیعا ثم نقول للذین أشرکواأین شرکاؤکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 5 - 21
21- قوای جسمی و عقلی در مرحله نهایی پیری ، به درجه ای کاهش می یابد که انسان از فراگیری محروم می ماند و تمامی دانسته های پیشین خود را از دست می دهد .
ص: 335
منکم من یردّ إلی أرذل العمر لکیلا یعلم من بعد علم شیئًا
محرومان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 8 - 6
6 - حضرت علی ، فاطمه ، حسن و حسین ( ع ) ، مظهر ایثارگری و حمایت از اقشار محروم جامعه ( بینوایان ، یتیمان و اسیران )
و یطعمون الطعام علی حبّه مسکینًا و یتیمًا و أسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 97 - 5
5- محرومان از هدایت الهی ، از هرگونه یار و یاوری محرومند .
و من یضلل فلن تجد لهم أولیاء من دونه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 83 - 8
8- اعراض از خدا در حال رفاه ، و به پوچی و یأس رسیدن در ناگواری ها ، بیماری محرومان از هدایت قرآن است .
و ننزّل . .. شفاء و رحمه للمؤمنین و لایزید الظ_لمین إلاّ خسارًا . و إذا أنعمنا ع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 13
13 - منع شدگان از شرکت در فتح خیبر ، متهم کننده مؤمنان به حسدورزی
فسیقولون بل تحسدوننا
ص: 336
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 33 - 4
4- ملت های محروم و رنج دیده ، دارای زمینه حق پذیری و گرایش به دین
و لقد اخترن_هم . .. و ءاتین_هم
با توجه به سیاق آیات پیشین _ که فرعونیان را به دلیل رفاه مندی و اسرافگری، حق ناپذیر و محکوم به هلاکت معرفی کرده است _ می توان علت و انتخاب بنی اسرائیل را برای دریافت آیات و معجزات، محرومیت آنان از رفاه مندی و آمادگی آنان برای حق پذیری دانست. البته این هم آغاز یک آزمون است; نه امضای صلاحیت مطلق و بی استثنای آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 6
6 - محروم ماندگان از شنیدن و درک آیات الهی ، معاف از ملامت در روز قیامت
أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم
از مفهوم آیه، استفاده می شود: کسانی که از شنیدن آیات الهی دور مانده اند و آیات بر آنان تلاوت نشده است، مورد ملامت نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 11 - 4
4 - محرومان از خشیت الهی ، شقی ترین افراداند .
من یخشی . .. الأشقی
تقابل دو گروه <اهل خشیت> و <اهل شقاوت>، بیانگر این است که در نگاه قرآن، <شقاوت> نیز مانند <خشیت>، حالتی نفسانی و هر یک ملازم با نبود دیگری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 102 - 3،4
3 _ عذاب استیصال ، سنتی است الهی که انتظار وقوع آن در هر زمان و مکانی ، بر مردمی که زمینه ایمان را از دست داده اند ، می رود .
و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من
4 _ بسیاری از اقوام پیشین به دلیل فقدان زمینه ایمان و تکذیب آیات الهی و نپذیرفتن هشدار های پیامبرانشان ، با عذاب
ص: 337
استیصال نابود شدند .
و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 16 - 4
4 - کسانی که در قیامت از رحمت خداوند و درک ربوبیت او محروم باشند ، سرنوشتی جز دوزخ نخواهند داشت .
عن ربّهم یومئذ لمحجوبون . ثمّ إنّهم لصالوا الجحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 17 - 22
22_ بیشتر مردم از بصیرتی که آنان را به حقانیت قرآن رهنمون شود ، محرومند .
أفمن کان علی بیّنه من ربه . .. و ل_کنّ أکثر الناس لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 106 - 3
3- دوزخ ، جزای آنانی است که در صحنه قیامت ، بی توشه و تهیدست اند .
فلانقیم لهم یوم القی_مه وزنًا . ذلک جزاؤهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 43 - 3
3 _ هیچ کس حتی پیامبران بر هدایت کردن مردمی که بصیرت دل را از دست داده اند ، توانایی ندارد .
أفأنت تهدی العمی و لو کانوا لا یبصرون
ص: 338
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 24 - 2
2 - دوزخیان طغیان گر ، از تسکین عطش خود و حتی از چشیدن طعم آب ، محروم خواهند بود .
لایذوقون فیها . .. و لا شرابًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 18 - 7
7- برخی از دنیاطلبان هم از دنیا و هم از آخرت محرومند .
من کان یرید العاجله عجّلنا له . .. لمن نرید ثمّ جعلنا له جهنّم
مرجع ضمیر <له> در <جعلنا له جهنّم>، <من> در <من کان . ..> است; یعنی، هر کس به دنبال دنیا باشد جایگاهش دوزخ است، چه برخی از آنان با خواست خداوند به آرزوهای دنیوی خود برسند و چه ناکام شوند. بنابراین عده ای هر چند که به خواسته های دنیوی خویش نرسیده اند، در آخرت دوزخی اند و از دنیا و آخرت محروم خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 26 - 4
4 _ نزول آرامش روحی از سوی خداوند بر مؤمنان در جنگ حنین و محرومیت منافقان از آن
ثم أنزل اللّه سکینته علی رسوله و علی المؤمنین
با توجه به اینکه در فراز قبل، مؤمنان به وسیله ضمیر <کم> مخاطب قرار گرفتند و در این آیه به جای آن ضمیر، کلمه <مؤمنین> آمده، می توان به برداشت فوق دست یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 36 - 5
5 - محرومیت کافران از هرگونه راحتی و آسودگی در دوزخ
لهم نار جهنّم لایقضی علیهم فیموتوا و لایخفف عنهم من عذابها
از این که کافران دوزخی، هرگز نمی میرند تا درد و رنج عذاب را درک نکنند و نیز از عذاب آنان کاسته نمی شود، می توان مطلب یاد شده را استفاده کرد.
ص: 339
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 13 - 3
3 - مرفهان تکذیب گر و دین ستیز ، از هرگونه آسایش و راحتی یا لذت و کام جویی در قیامت ، محروم خواهند بود .
و ذرنی و المکذّبین أُولی النعمه . .. و طعامًا ذا غصّه و عذابًا ألیمًا
تأکید خداوند بر گلوگیر و دردآور بودن کیفر صاحبان ثروت و رفاه، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 4 - 4
4 - کافران ، از هر گونه راحتی و آسایش در دوزخ محروم اند .
إنّا أعتدنا للک_فرین سل_سلاَْ و أغل_لاً و سعیرًا
از کیفیت عذاب شدن کافران ناسپاس (غل و زنجیر شدن آنان در دوزخ)، مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 175 - 2،6
2 - دین فروشان و کتمان کنندگان حقایق کتاب های آسمانی ، از مغفرت الهی محروم و به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
أولئک الذین اشتروا . .. العذاب بالمغفره
6 - عالمان بی تعهد و وظیفه نشناس ، از مغفرت الهی محروم و به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
أولئک الذین اشتروا . .. العذاب بالمغفره فما أصبر هم علی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 3،5
3 _ منافقان استهزاگر و عهدشکن ، محروم از غفران الهی
إن تستغفر لهم سبعین مره فلن یغفر اللّه لهم
5 _ کافران به خدا و پیامبر ( ص ) ، محروم از آمرزش الهی .
فلن یغفر اللّه لهم ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 11 - 8
8 - ظالمان و گنه کارانِ غافل از جبران بدی های خویش ، از بخشش و رحمت خداوند محروم اند .
إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنا بعد سوء فإنّی غفور رحیم
از این که خداوند، تنها به توبه کنندگان و جبران کنندگان بدی های خویش، نوید غفران و رحمت داده است، مطلب یاد شده استفاده می شود.
ص: 340
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 6 - 3،8
3 - منافقان ، محروم از غفران و آمرزش الهی
لن یغفر اللّه لهم
8 - فاسقان و منحرفان از حق ، محروم از هدایت و غفران الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 22
22 _ ستمگران و متجاوزان، محروم از رحمت و مغفرت الهی
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فإن ربک غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 33 - 33
33 - برده دارانِ وادار کننده کنیزان خویش به فحشا و فساد جنسی ، محروم از آمرزش و رحمت خدا هستند .
و من یکرههنّ فإنّ اللّه من بعد إکرههنّ غفور رحیم
در آیه یاد شده متعلق <غفور> و <رحیم> ذکر نشده است. با توجه به این که بعید است خداوند به برده داران، به خاطر گناه اکراهشان و نیز مورد هشدار قرار گرفتن آنان وعده غفران و رحمت بدهد، به نظر می رسد مقصود کنیزانی خواهد بود که مجبور به فحشا شده اند. بر این اساس اختصاص یافتن این وعده به کنیزان، حاکی از محرومیت برده داران از این موهبت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 22 - 7
7 _ ملائکه هنگام روبه رو شدن با منکران معاد در قیامت ، به آنان خواهند گفت که شما از غفران الهی و بهشت محرومید .
یوم یرون المل_ئکه لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجرًا محجورًا
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که فاعل <یقولون> ملائکه باشد و <حجراً محجوراً> نیز مقول قول ایشان باشد. گفتنی است که در این صورت، مقصود از این کلام، اعلام محرومیت و ممنوعیت منکران معاد از غفران الهی و بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 341
7 - یونس - 10 - 101 - 9،11،12
9 _ کسانی که زمینه ایمان را از دست داده اند ، از نشانه های الهی در آسمان ها و زمین و از انذار های پیامبران ، کمترین بهره ای نخواهند برد .
قل انظروا ماذا فی السموت و الأرض و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون
11 _ مشرکان مکه ، گروهی بودند که زمینه ایمان به آیات الهی و هشدار های پیامبران را ، از دست داده بودند .
أفأنت تکره الناس حتی یکونوا مؤمنین . .. و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون
12 _ مشرکان ، مردمی بودند که اگر تمام آیات الهی به آنان ارائه می شد و تمام پیامبران آنان را هشدار می دادند ، کمترین تأثیری در آنها نمی کرد .
أفأنت تکره الناس حتی لایکونوا مؤمنین . .. و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 102 - 1
1 _ مردمی که زمینه ایمان را از دست بدهند و از آیات الهی و هشدار پیامبران تأثیر نپذیرند ، مستحق عذاب استیصال هستند .
و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 29 - 5
5 - مشرکان ، به رغم تبیینِ قابلِ فهم آیات الهی ، از آن سودی نمی برند و درباره آن نمی اندیشند .
کذلک نفصّل الأی_ت لقوم یعقلون . بل اتّبع الذین ظلموا
<بل> اضراب، برای خارج کردن مشرکان از <لقوم یعقلون> و تعریضی است، به این که براساس توضیحی که درباره خداوند، با مَثَلی روشن داده شد، مشرکان، باید از عقیده باطل خود دست بکشند، اما آنان، چون مردمانی هواپرست اند حاضر به ترک مواضع خویش نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 179 - 8،11
8 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم برخورداری از چشمهایی بینا و گوشهایی شنوا ، خویشتن را از دیدن و شنیدن آیات الهی محروم می سازند .
و لهم أعین لایبصرون بها و لهم ءاذان لایسمعون بها
11 _ جهنم فرجام انسان ها و جنیانی است که خود را از درک معارف و حقایق دین محروم ساخته اند .
و لقد ذرأنا لجهنم . .. لهم قلوب لایفقهون بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 91 - 1
ص: 342
1_ مردم مدین ، از درک کردن و فهمیدن بسیاری از تعالیم شعیب ( ع ) محروم بوده و بدان اعتراف می کردند .
قالوا ی_شعیب ما نفقه کثیرًا مما تقول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 3
3- دوزخ ، فرجام کافرانی است که طاقت شنیدن آیات الهی را ندارند .
و عرضنا جهنّم یومئذ للک_فرین . .. و کانوا لایستطیعون سمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 9،11،13
9 - محرومیت ستمکاران در قیامت ، از یاری دوست و نزدیکان دلسوز و شفاعت شفیعان
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
<حمیم> در لغت به معنای دوست (العین) و به <القریب المشفق> (نزدیک دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).
11 - محرومیت ستمگران به هنگام دشواری مرگ از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
13 - کفر و شرک ، ظلم است و کافران و مشرکان ، از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان محروم اند .
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیات، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره کافران و مشرکان سخن می گوید و مقصود از <ظالمین> آنان می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 9،11،13
9 - محرومیت ستمکاران در قیامت ، از یاری دوست و نزدیکان دلسوز و شفاعت شفیعان
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
<حمیم> در لغت به معنای دوست (العین) و به <القریب المشفق> (نزدیک دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).
11 - محرومیت ستمگران به هنگام دشواری مرگ از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
13 - کفر و شرک ، ظلم است و کافران و مشرکان ، از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان محروم
ص: 343
اند .
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیات، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره کافران و مشرکان سخن می گوید و مقصود از <ظالمین> آنان می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 41 - 1
1 - کافران ، محروم از پشتوانه غیبی و گرفتار وهم در اندیشه های باطل خویش
أم یقولون شاعر نتربص به ریب المنون . .. أم عندهم الغیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 7
7 - پیشوایان کفر ، محروم از هرگونه نصرت و امداد الهی در روز رستاخیز
و یوم القی_مه لاینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 64 - 1
1 - مشرکان ، از یاری خدا در قیامت محروم خواهند بود .
و قیل ادعوا شرکاءکم
فاعل قول در <قیل ادعوا شرکاءکم> _ به قرینه آیات قبل و بعد _ خداوند است. ارجاع دادن مشرکان به معبودهایشان بدین معنا است که آنان همان گونه که در دنیا به معبودهایشان امید بسته بودند، امروز نیز باید به آنها پناه ببرند و از یاری خدا مأیوس باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 1
1 - کافران حق ناپذیر ، از حیات معنوی و امتیازات بشری ، محروم اند .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
در آیه، کسانی که پیامبر(ص) نیز توان خارج کردن آنها را، از گمراهی ندارد، به کوران تشبیه شده اند و مراد از آنها کافران اند. تشبیه کافران به کوران، استعاره مصرحه است و <هادی>، استعاره کنایی است.
ص: 344
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 17 - 7
7 _ خداوند ، با محروم ساختن منافقان از نور ایمان ، آنان را به ظلمتهایی شدید گرفتار می سازد .
ذهب اللّه بنورهم و ترکهم فی ظلمت لایبصرون
نکره بودن <ظلمات> حاکی از شدت ظلمت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 33 - 2،3،4
2 _ فسق پیشگان ، فاقد زمینه گرایش به ایمان و محروم از پذیرش آن
کذلک حقت کلمت ربک علی الذین فسقوا أنهم لایؤمنون
3 _ محرومیت فاسقان از گرایش به ایمان و پذیرش آن ، حکم قطعی و غیر قابل تخلف
کذلک حقت کلمت ربک علی الذین فسقوا أنهم لایؤمنون
4 _ حکم الهی به محرومیت اهل فسق از گرایش به ایمان ، مقتضای ربوبیت و پروردگاری اوست .
کذلک حقت کلمت ربک علی الذین فسقوا أنهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 15
15 _ مردمی که خدا بر دل آنان مهر بزند ، توفیق ایمان و گرایش به پیامبران ، از آنان سلب خواهد شد .
و اشدد علی قلوبهم فلایؤمنوا
<فاء> در جمله <فلا یؤمنوا> فای سببیه است و دلالت بر سببیت ماقبل برای مابعدش می کند; یعنی، طبع قلب سبب سلب توفیق ایمان می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 96 - 2،4،5
2 _ تکذیب کنندگانی که از سوی خداوند محکوم به عذاب استیصال شوند ، زمینه پذیرش دعوت پیامبران را از دست داده و هرگز به آیات و نشانه های الهی ایمان نخواهند آورد .
إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون
4 _ زیانکاران ، محرومان از ایمان به آیات الهی
الخسرین. إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون
5 _ محروم ساختن تکذیب کنندگان آیات الهی از ایمان ، سنت خدا و مقتضای ربوبیت اوست .
إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 345
7 - یونس - 10 - 97 - 1
1 _ کسانی که از سوی خداوند محکوم به عذاب استیصال شوند ، اگر تمام معجزات و نشانه های الهی بر آنان عرضه شود ، هرگز تسلیم نشده و ایمان نخواهند آورد .
إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون. و لو جاءتهم کل ءایه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 98 - 1،2
1 _ سرگذشت اقوام تکذیب کننده پیشین ، شاهد صدق این ادعاست که محکومان به عذاب استیصال ، توفیق ایمان آوردن را تا لحظه وقوع عذاب از دست خواهند داد .
إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون . .. فلولا کانت قریه ءامنت فنفعها إیمنها
با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل، جمله <فلولا کانت قریه آمنت>، می تواند جواب برای شرط مقدر باشد و تقدیر آن چنین می شود: <إن کنت فی شک من هذا فلولا کانت . ..>; یعنی، اگر در این مطلب (کسانی که از سوی خداوند محکوم به عذاب استیصال شوند تا لحظه وقوع عذاب، ایمان نخواهند آورد) تردید دارید، پس بگویید: چرا و به چه دلیل، اقوام تکذیب کننده پیشین تا لحظه وقوع عذاب ایمان نیاوردند؟
2 _ هیچ قومی از اقوام تکذیب کننده سابق _ به جز قوم یونس _ پیش از نزول عذاب استیصال ، به دست کشیدن از تکذیب پیامبر خود و اظهار ایمان به او موفق نشدند .
فلولا کانت قریه ءامنت فنفعها إیمنها إلا قوم یونس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 101 - 9،10
9 _ کسانی که زمینه ایمان را از دست داده اند ، از نشانه های الهی در آسمان ها و زمین و از انذار های پیامبران ، کمترین بهره ای نخواهند برد .
قل انظروا ماذا فی السموت و الأرض و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون
10 _ کسانی که فاقد زمینه ایمان هستند ، اگر تمام آیات و نشانه های الهی به آنان ارائه شود و تمام پیامبران خدا آنان را انذار کنند ، کمترین تأثیری در آنها نخواهد داشت .
و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 102 - 1
1 _ مردمی که زمینه ایمان را از دست بدهند و از آیات الهی و هشدار پیامبران تأثیر نپذیرند ، مستحق عذاب استیصال هستند .
و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 24 - 3
3- خداوند ، بی تردید به احوال انسان های پیشرو در میدان ایمان و عمل و مردم ناموفق در آن ، آگاه است .
و لقد علمنا المستقدمین منکم و لقد علمنا المستئخرین
ص: 346
در اینکه تقدّم و تأخّر در آیه فوق، به چه چیز سنجیده شده؟ میان مفسران چند نظریه وجود دارد: یکی از آنها سبقت و تأخیر در رابطه با ایمان و عمل صالح است; زیرا دنیا میدان مسابقه برای انسانهاست <و لکل وجهه هو مولیها فاستبقوا الخیرات> (سوره بقره آیه 148). برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 43 - 2
2 _ مردمی که از نزدیک ، اعمال و رفتار پیامبر ( ص ) را نظاره کرده و از او تبعیت نمی کردند ، همانند آن نابینایی اند که از نعمت بصیرت دل نیز محروم است .
و منهم من ینظر إلیک أفأنت تهدی العمی و لو کانوا لا یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 111 - 1،2،3،4،5،6،10
1 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) ، تنها خویشتن را سزاوار بهشت دانسته و دیگران را از آن ، محروم می پندارند .
و قالوا لن یدخل الجنه إلا من کان هوداً أو نصری
ضمیر در <قالوا> به <اهل الکتاب> (در آیه 109) باز می گردد.
2 - یهودیان ، بهشت را مخصوص یهود و دیگران را از آن محروم می دانند .
و قالوا لن یدخل الجنه إلا من کان هوداً
آیه 113، بیانگر آن است که هر یک از یهود و نصارا دیگری را اهل نجات نمی دانند. بنابراین به اصطلاح اهل ادب، در آیه مورد بحث <لفّ اجمالی> وجود دارد و حرف <أو> نیز برای تفصیل است; یعنی، جمله <قالوا لن ...> حاکی از دو جمله است: 1_ قالت الیهود: < لن یدخل الجنه إلا من کان هوداً>. 2_ و قالت النصاری: < لن یدخل الجنه إلا من کان نصری>.
3 - نصارا ، بهشت را از آن خویش دانسته و دیگران را از آن بی نصیب می پندارند .
قالوا لن یدخل الجنه إلا من کان هوداً أو نصری
نصارا جمع نصرانی است و به پیروان حضرت مسیح گفته می شود، و <هود> جمع هائد است و به پیروان حضرت موسی اطلاق می گردد.
4 - اتفاق نظر یهود و نصارا ، بر ادعای محرومیت مسلمانان از بهشت
قالوا لن یدخل الجنه إلا من کان هوداً أو نصری
هدف از اینکه قرآن، پندار نصارا و یهود را به صورت <لفّ اجمالی> بیان کرده، رساندن این معناست که: مقصود اصلی یهود و نصارا در طرح آن ادعا، بیان محرومیت مسلمانان از بهشت است.
5 - یهود و نصارا ، درتلاش برای تضعیف روحیه مسلمانان و بازداری مردم از گرایش به اسلام
قالوا لن یدخل الجنه إلا من کان هوداً أو نصری
6 - محرومیت مسلمانان از بهشت از خیالات واهی و نادرست یهود و نصارا
تلک أمانیّهم
ص: 347
<أمانی> جمع امنیه و به معنای آرزوها، خیالات واهی و دروغهای یافته شده است.
10 - پیامبر ( ص ) ، موظف به مطالبه برهان از یهود و نصارا بر ادعای محرومیت مسلمانان از بهشت
قل هاتوا برهنکم إن کنتم صدقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 5،6
5 _ تکذیب کنندگان آیات الهی و مستکبران، محروم از ورود به بهشت
إن الذین کذبوا بأیتنا و استکبروا عنها . .. لایدخلون الجنه
6 _ ورود تکذیب کنندگان آیات الهی و مستکبران به بهشت، امری ناممکن، همچون عبور شتر از روزنه سوزن
و لایدخلون الجنه حتی یلج الجمل فی سم الخیاط
<جمل> به معنای شتر است و <سم> به معنای روزنه ای است که در انتهای سوزن برای عبور نخ تعبیه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 22 - 7
7 _ ملائکه هنگام روبه رو شدن با منکران معاد در قیامت ، به آنان خواهند گفت که شما از غفران الهی و بهشت محرومید .
یوم یرون المل_ئکه لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجرًا محجورًا
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که فاعل <یقولون> ملائکه باشد و <حجراً محجوراً> نیز مقول قول ایشان باشد. گفتنی است که در این صورت، مقصود از این کلام، اعلام محرومیت و ممنوعیت منکران معاد از غفران الهی و بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 7
7 - مشرکان و کافران ، محروم از بهشت و موهبت های آن
ل_کن الذین اتّقوا ربّهم لهم غرف
لام اختصاص در <لهم> بیانگر این حقیقت است: کافران و مشرکان _ که در قطب مقابل مؤمنان قرار دارند _ از نعمت های بهشتی محروم اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 95 - 14
14 _ مؤمنانی که بازماندنشان از جهاد موجب خسارتی به جبهه مؤمنان شود ، مشمول پاداش الهی نیستند .
لایستوی القاعدون من المؤمنین غیر اولی الضّرر . .. کلاّ وعد اللّه الحسنی
برداشت فوق بر این اساس است که <ضرر> به معنای زیان رسانی باشد; چنانچه در لسان العرب در معنای <لا ضرر> آمده است: ای لا یضر الرجل اخاه. و با توجه به اینکه <غیر> صفت <القاعدون> است، معنای جمله چنین می شود: بازماندگان از جنگ در صورتی که عدم حضورشان موجب ضرر به جبهه مسلمانان نگردد، از اجر و پاداش الهی بهره مند خواهند بود.
ص: 348
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 15 - 9
9 - < عن علی بن الحسن بن علی بن الفضّال عن أبیه قال : سألت الرضا علی بن موسی ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ : < کلاّ إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون > فقال : إنّ اللّه تبارک و تعالی لایوصف بمکان یحلّ فیه فیُحجب عنه فیه عباده و ل_کنّه یعنی : أنّهم عن ثواب ربّهم لمحجوبون ;
علی بن حسن بن علی بن فضّال از پدرش (حسن) روایت کرده که از امام رضا(ع) درباره قول خدای عزّوجلّ: <کلاّ إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون> سؤال کردم، فرمود: خدای تبارک و تعالی توصیف نمی شود به داشتن مکانی که در آن جا گیرد و بندگانش از دیدن او در آن جا مانع داشته باشند; بلکه معنای آیه این است که آنان از ثواب پروردگارشان محجوب و محروم اند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 9 - 4
4 - وجود زمینه محرومیت از پاداش های نیکوی الهی ، برای بخیلان و زراندوزان
و أمّا من بخل و استغنی . و کذّب بالحسنی
جمله <کذّب بالحسنی>، بخل و ثروت اندوزی را <تکذیب حسنی> نامیده است; یعنی، کسی که <حسنی> (فرجام نیک) را باور دارد، این دو راه را انتخاب نمی کند; زیرا در این صورت، خود را در معرض محرومیت از آن قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 18 - 7
7$ - فرعون ، طغیان گری محروم از هرگونه پاکی و صلاح
هل لک إلی أن تزکّی
سؤال موسی(ع) نشان می دهد که وی در وجود فرعون، به دنبال یافتن تمایلی _ هر چند اندک _ به سوی خیر و صلاح بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 24 - 1
1 - طغیان گران در دوزخ ، از هر گونه احساس خنکی و تخفیف حرارت سوزان جهنم ، محروم خواهند بود .
لایذوقون فیها بردًا
<ذوق>; یعنی، درک مزه (مصباح)، این واژه در رابطه با اجسام به طور حقیقت و در مورد معنویات، به طور مجاز استعمال می شود. در آیه شریفه بین معنای حقیقی و مجازی آن جمع شده است; زیرا تعبیر چشیدن برای احساس سردی مجاز است.
ص: 349
مراد از <بَرْد> _ به قرینه تقابل آن با نوشیدنی _ هر گونه احساس سردی است; هر چند با سایه و امثال آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 18 - 7
7$ - فرعون ، طغیان گری محروم از هرگونه پاکی و صلاح
هل لک إلی أن تزکّی
سؤال موسی(ع) نشان می دهد که وی در وجود فرعون، به دنبال یافتن تمایلی _ هر چند اندک _ به سوی خیر و صلاح بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 7 - 6
6 - بی نیاز دیدن خویش از تعالیم دین ، مصداق بارز ناپاکی و محرومیت از تزکیه است .
أمّا من استغنی . .. و ما علیک ألاّ یزّکّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 101 - 9،10،11،12
9 _ کسانی که زمینه ایمان را از دست داده اند ، از نشانه های الهی در آسمان ها و زمین و از انذار های پیامبران ، کمترین بهره ای نخواهند برد .
قل انظروا ماذا فی السموت و الأرض و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون
10 _ کسانی که فاقد زمینه ایمان هستند ، اگر تمام آیات و نشانه های الهی به آنان ارائه شود و تمام پیامبران خدا آنان را انذار کنند ، کمترین تأثیری در آنها نخواهد داشت .
و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون
11 _ مشرکان مکه ، گروهی بودند که زمینه ایمان به آیات الهی و هشدار های پیامبران را ، از دست داده بودند .
أفأنت تکره الناس حتی یکونوا مؤمنین . .. و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون
12 _ مشرکان ، مردمی بودند که اگر تمام آیات الهی به آنان ارائه می شد و تمام پیامبران آنان را هشدار می دادند ، کمترین تأثیری در آنها نمی کرد .
أفأنت تکره الناس حتی لایکونوا مؤمنین . .. و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 102 - 1
1 _ مردمی که زمینه ایمان را از دست بدهند و از آیات الهی و هشدار پیامبران تأثیر نپذیرند ، مستحق عذاب استیصال هستند .
و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من
ص: 350
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 12 - 4
4 - اشراف حاضر در مجلس پیامبر ( ص ) در ماجرای ابن ام مکتوم ، بر اثر بی رغبتی خود ، از آموختن و به خاطر سپردن معارف قرآن محروم بودند .
فمن شاء ذکره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 36 - 10
10- عصیان کنندگان از فرمان ها و رهنمود های حضرت ابراهیم ( ع ) ، هر چند از فرزندان او باشند ، از تقرب به خداوند دور و فاقد منزلت هستند .
فمن تبعنی فإنه منّی و من عصانی فإنّک غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 35 - 4
4- ابلیس ، مغضوب خداوند و محروم از توفیق و فیض او
و إن علیک اللعنه إلی یوم الدین
<لعن> در لغت به معنای طرد شخص از روی غضب است و لعن خداوند; یعنی، عقوبت اخروی و قطع توفیق و فیض دنیوی است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 10
10 _ احساس رضایت و خوشحالی منافقان از شرکت نکردن در جنگ برای بار نخست ، مایه طرد همیشگی آنان از سوی خدا و پیامبر ( ص ) و محروم شدن دایمی از شرکت در جهاد
لن تخرجوا . .. و لن تقتلوا معی عدواً إنکم رضیتم بالقعود أول مرّه
برداشت فوق بر این اساس است که <لن تخرجوا> و <لن تقاتلوا> در مقام انشا و برای طرد منافقان باشد و جمله <إنکم
ص: 351
رضیتم . ..> نیز برای تعلیل آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 42 - 3،6
3 _ مشرکانی که قرآن را از زبان پیامبر ( ص ) می شنیدند و به آن ایمان نمی آوردند ، دلهایشان از شنوایی محروم و از فهمیدن حقیقت ، ناتوان بود .
و منهم من یستمعون إلیک أفأنت تسمع الصمّ و لو کانوا لا یعقلون
6 _ مردمی که به آیات قرآن گوش سپارند و به آن ایمان نیاورند ، دلهایشان از شنوایی محروم و از فهمیدن حق ناتوان است .
و منهم من یستمعون إلیک أفأنت تسمع الصمّ و لو کانوا لا یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 63 - 10
10 - اختلافات و ناهمگونی ها ، شاخص جوامع محروم از حکمت و آگاهی
قال قد جئتکم بالحکمه و لأُبیّن لکم بعض الذی تختلفون فیه
حضرت عیسی(ع) می فرماید: من با حکمت آمدم و به دنبال آن در جهت رفع اختلافات شما قدم برمی دارم. این گفتار نشان می دهد که جامعه اختلاف زده یهودیان آن روز فاقد حکمت بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 9
9 - نقض کنندگان پیمان دین ، در معرض قهر الهی و محروم از حمایت او
ید اللّه فوق أیدیهم فمن نکث فإنّما ینکث علی نفسه
<فاء> در <فمن. ..> می رساند که لازمه <یداللّه فوق...>، این است که پیمان شکنان به خود زیان می زنند; زیرا با پیمان شکنی از سایه حمایت خدا بیرون شده، در معرض انتقام و قدرت قاهر او قرار گرفته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 6
ص: 352
6 - خیانت کاران ناسپاس ، محروم از حمایت و محبت خداونداند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 122 - 1
1 _ مشرک، مرده و بی بهره از حیات معنوی و روحانی است.
و إن أطعتموهم إنکم لمشرکون. أو من کان میتا فأحیینه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 1
1 - کافران حق ناپذیر ، از حیات معنوی و امتیازات بشری ، محروم اند .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
در آیه، کسانی که پیامبر(ص) نیز توان خارج کردن آنها را، از گمراهی ندارد، به کوران تشبیه شده اند و مراد از آنها کافران اند. تشبیه کافران به کوران، استعاره مصرحه است و <هادی>، استعاره کنایی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 26 - 9
9 - منکران معاد و فرعون صفتان عصر بعثت ، محروم از خشیت الهی و بی تفاوت در برابر عبرت های تاریخ
یقولون أءنّا . .. هل أتیک ... إنّ فی ذلک لعبره لمن یخشی
تصریح به <من یخشی> برای اشاره به نبود خشیت در وجود منکران معاد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 67 - 24
24 _ از حضرت علی ( ع ) روایت شده که درباره سخن خدا : < نسوا اللّه فنسیهم > فرمود : فانما یعنی انهم نسوا اللّه فی دار الدنیا فلم یعملوا له بالطاعه و لم یؤمنوا به و برسوله فنسیهم فی الآخره ای لم یجعل لهم فی ثوابه نصیباً فصاروا منسیین من الخیر ;
علی (ع) درباره سخن خدا که می فرماید: <آنان خدا را فراموش کردند، پس خدا آنان را فراموش کرد> فرمود: همانا مقصود خدا این است که آنان خدا را در دنیا فراموش نمودند و از او اطاعت نکردند و به او و رسولش ایمان نیاوردند، خدا نیز در قیامت آنان را فراموش کرد ; یعنی، برای آنان بهره ای از ثواب خود قرار نداد، پس آنان از خیر فراموش شدند>.
ص: 353
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 13
13 _ محرومیت منافقان ، از خیر و فلاح واقعی
رضوا بأن یکونوا . .. لکن الرسول ... جهدوا ... و أولئک لهم الخیرت و أولئک هم المف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 2
2- مشرکان مکه ، در اثر مستوری قلب و سنگینی گوشهایشان ، از ادراک صحیح آیات خدا ، محروم بودند .
و جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا و جعلنا علی قلوبهم أکنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 1
1- بارزترین ویژگی کافران ، محجوب بودن آنان از دیدن و درک آیات الهی است .
الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری
مراد از دیدن ذکر خدا، مشاهده و درک آیات و نشانه هایی است که مایه یاد خداوند هستند (گفتن مسبّب و اراده سبب) و مفاد آیه، این است که مشاهده آیات خداوند، کافران را به یاد او نمی افکند، گویا پوششی بر چشم های آنان است که دیدن آن آیات، بر ایشان مقدور نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 1
1- خداوند ، قلب و قوای شنوایی و بینایی کافران دنیاگرا ( مرتدان ) را ، مهر کرده و از درک حقایق محرومشان ساخته است .
استحبّوا الحیوه الدنیا . .. الک_فرین . أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم ... و أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 5
5 - کافران ، چنان در ظلمت و گمراهی فرو رفته اند که حتی ملموس ترین حقایق الهی را درک نمی کنند .
والذین کفروا أعم_لهم . .. أو کظلم_ت فی بحر لجّیّ یغشیه موج من فوقه موج من فوقه س
ندیدن دست خویش _ با آن که دست از ملموس ترین چیز برای انسان است _ (إذا أخرج یده لم یکد یرها) حکایت از حقیقت یاد شده دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 354
16 - غافر - 40 - 35 - 10
10 - خداوند ، بر قلب هر متکبر تجاوزگری ، مهر می زند و او را از فهم درست حقایق الهی محروم می سازد .
کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
به هر متجاوزی که از قانون بگذرد، <جبار> گویند. (قاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 81 - 19
19 _ منافقان ، مردمانی محروم از درک حقایق اخروی
لو کانوا یفقهون
به کارگیری کلمه <لو> _ که برای تمنی است _ حکایت از آن دارد که منافقان از درک حقایق اخروی ناتوانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 87 - 6
6 _ منافقان ، محروم از درک عمیق معارف الهی
و طبع علی قلوبهم فهم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 7 - 15
15 - محرومیت منافقان ، از درک روابط و مناسبات جهان آفرینش و قدرت خداوند
و ل_کنّ المن_فقین لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 18 - 7
7- برخی از دنیاطلبان هم از دنیا و هم از آخرت محرومند .
من کان یرید العاجله عجّلنا له . .. لمن نرید ثمّ جعلنا له جهنّم
مرجع ضمیر <له> در <جعلنا له جهنّم>، <من> در <من کان . ..> است; یعنی، هر کس به دنبال دنیا باشد جایگاهش
ص: 355
دوزخ است، چه برخی از آنان با خواست خداوند به آرزوهای دنیوی خود برسند و چه ناکام شوند. بنابراین عده ای هر چند که به خواسته های دنیوی خویش نرسیده اند، در آخرت دوزخی اند و از دنیا و آخرت محروم خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 2
2- محجوب بودن دل از یاد خدا ، از بارزترین خصلت های کافران است .
الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 16 - 2
2 - مردم با گزینش دنیا به جای آخرت ، خود را از تزکیه ، یاد خدا و ادای نماز دور نگه داشته ، از رستگاری محروم می سازند .
قد أفلح . .. بل تؤثرون الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 88 - 4،5
4 - خداوند ، یهودیان حق ناپذیر را از رحمت خویش محروم و به لعنت ، گرفتارشان کرد .
بل لعنهم اللّه بکفرهم
5 - کفر ورزی یهود ، موجب محروم شدن آنان از رحمت الهی است .
لعنهم اللّه بکفر هم
<باء> در <بکفر> سببیه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 89 - 12
12 - خداوند ، یهودیان کافر به پیامبر ( ص ) و قرآن را از رحمت خویش به دور و آنان را مورد لعنت قرار داده است .
فلعنه اللّه علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 159 - 8،10
8 - کتمان کنندگان حقایق دینی ، به لعنت خدا و دوری از رحمت او گرفتار خواهند شد .
إن الذین یکتمون . .. أولئک یلعنهم اللّه
10 - علمای یهود و نصارا به خاطر کتمان حقایق و معارف کتب آسمانی از رحمت خدا محروم شده و مورد لعن و نفرین
ص: 356
لعنت کنندگان هستند .
إن الذین یکتمون ما أنزلنا . .. أولئک یلعنهم اللّه و یلعنهم اللعنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 9
9 - خداوند در قیامت نظر رحمتی بر کفرپیشگان و کتمان کنندگان حقایق دینی ، نخواهد داشت .
و لاهم ینظرون
در برداشت فوق فعل مجهول <ینظرون> از (نظر) به معنای رؤیت گرفته شده است. بر این مبنا <ولاهم ینظرون>; یعنی، نظر رحمتی به آنان نخواهد شد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 10،12
10 _ منافقان و کافران ، مورد لعن و نفرین خداوند و محروم ابدی از رحمت او
المنفقین . .. و الکفار ... لعنهم اللّه
12 _ محرومیت منافقان و کافران از رحمت الهی ، مایه رنج و عذاب همیشگی آنان
و لعنهم اللّه و لهم عذاب مقیم
برداشت فوق بر این اساس است که <عذاب مقیم> در نتیجه نفرین الهی به دوری آنان از رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 18 - 10،11،12
10_ ستمگران در قیامت ، از رحمت خداوند محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین
11_ کسانی که به خداوند دروغ می بندند ، از رحمت خداوند محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ه_ؤلاء الذین کذبوا علی ربهم ألا لعنه الله علی الظ_لمین
12_ گواهان اعمال در قیامت ، دوری ستمگران از رحمت الهی را به همگان اعلام می کنند .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 68 - 4
4_ قوم ثمود بر اثر نافرمانی خداوند ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی شدند .
ألا بُعدًا لثمود
توضیحِ کلمه <بُعداً> در آیه 60 ذیل برداشت شماره 5 آورده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 95 - 2،4
2_ مردم مدین ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی بودند .
ألا بُعدًا لمدین
ص: 357
برای توضیح برداشت فوق، به ذیل برداشت شماره 5 از آیه 60 در همین سوره رجوع شود.
4_ قوم ثمود ، از رحمت خدا محروم شدند و با عذاب های الهی به هلاکت رسیدند .
کما بعدت ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 99 - 1
1_ فرعون و پیروان وی در عرصه دنیا و آخرت ، به لعنت خدا گرفتار و از رحمت او به دورند .
و أُتبعوا فی ه_ذه لعنه و یوم القی_مه
ضمیر در <اُتبعوا> به فرعون و قوم وی باز می گردد. <اتباع> (مصدر اُتبعوا) به معنای ملحق کردن و به دنبال فرستادن است. بنابراین <واُتبعوا ...>; یعنی ، فرعون و قوم او در دنیا و آخرت ، لعنت و نفرین را به دنبال خواهند داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 18 - 9
9- دنیاطلبان در آخرت ، مورد نکوهش واقع شده و از رحمت خداوند محروم و مطرود خواهند شد .
من کان یرید العاجله . .. ثمّ جعلنا له جهنّم یصل_ها مذمومًا مدحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 45 - 16
16- شیطان ، مطرودترین گنه کاران از رحمت خداوند و گرفتارترین آنان به عذاب الهی است .
إنّی أخاف أن یمسّک عذاب من الرحمن فتکون للشیط_ن ولیًّا
تهدید بت پرستان به این که ممکن است خدای رحمان بر شما خشم گیرد و با شیطان هم دم شوید، نشانه عمق مطرود بودن شیطان و گرفتاری او به عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 6
6- کافران دوزخی ، از هر گونه لطف و رحمت خداوند محروم اند .
و لا هم ینظرون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <ینظرون> فعل مضارع مجهول از ثلاثی مجرد و از ماده <نظره> باشد که به معنای رحمت است (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 14 - 5،6
5 - دست اندرکاران اصلی توطئه < افک > علیه پیامبر ( ص ) و خاندان آن حضرت ، از فضل و رحمت خداوند محروم شدند .
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته . .. لمسّکم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم
خداوند در آیه 11، به شایعه سازان اصلی وعده عذاب بزرگ (و الذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم) می دهد. واژه <افاضه> نیز به معنای سخن گفتن بسیار در باره موضوعی و انتشار آن است و این، کار توده مردم بود نه منافقان که سازنده اصلی
ص: 358
تهمت و شایعه بودند. بنابراین فضل و رحمت خدا، شامل کسانی است که کارگزار اصلی تهمت نبودند; بلکه بر اثر جهل و غفلت سخنی در این زمینه به میان آوردند در آیه بعد نیز خداوند، جهل و ناآگاهی آنان را یادآور شده، می فرماید: <و تقولون بأفواهکم ما لیس لکم به علم>.
6 - ترویج کنندگان شایعات و تهمت پردازی های ناروا _ جدا از فضل و رحمت خداوند _ مستحق عذاب الهی اند .
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته . .. لمسّکم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 21 - 18
18 - جامعه های آلوده به فحشا و منکرات ، از فضل و رحمت خدا محروم اند .
لاتتّبعوا خطوت الشیط_ن . .. و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته ما زکی منکم من أحد أب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 26 - 7
7 _ کافران در قیامت ، محروم از رحمت خداوند
الملک . .. للرحم_ن و کان یومًا علی الک_فرین عسیرًا
یادآوری سختی قیامت برای کافران، با آن که پیش از آن رحمانیت خداوند مطرح گردیده است، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 11 - 8
8 - ظالمان و گنه کارانِ غافل از جبران بدی های خویش ، از بخشش و رحمت خداوند محروم اند .
إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنا بعد سوء فإنّی غفور رحیم
از این که خداوند، تنها به توبه کنندگان و جبران کنندگان بدی های خویش، نوید غفران و رحمت داده است، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 5
5 - طرد شدن از لطف و رحمت حق ، فرجام شوم فرعونیان و پیشوایان کفر در روز رستاخیز
و جعلن_هم أئمه یدعون إلی النار . .. و یوم القی_مه هم من المقبوحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 78 - 4
4 - ابلیس ، مغضوب خداوند و محروم از توفیق و رحمت او
و إنّ علیک لعنتی إلی یوم الدین
<لعن>; یعنی، طرد شخصی از روی غضب و لعن خداوند به معنای عقوبت اخروی و قطع توفیق و رحمت الهی در دنیا است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 359
17 - جاثیه - 45 - 21 - 8
8 - مؤمنان نیک کردار ، بهره مند از رحمت و هدایت الهی در دنیا و گناه پیشگان محروم از آنند .
و هدًی و رحمه لقوم یوقنون . .. أن نجعلهم کالذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
منظور از تفاوت مؤمنان صالح با گناه پیشگان در دنیا _ به قرینه آیه قبل _ ممکن است تمایزشان در بهرهوری از رحمت و هدایت الهی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 19 - 3،7
3_ کسانی که دین و معارف الهی را نپذیرند و مردم را از پذیرش آن بازدارند ، در آخرت از رحمت خدا محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین. الذین یصدون عن سبیل الله
7_ منکران آخرت از ستمکارانند و در قیامت از رحمت خداوند ، محروم خواهند بود .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین. الذین ... هم بالأخره هم ک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 44 - 6
6_ دوری از رحمت خدا در سرای آخرت ، امری تقدیر شده برای کفرپیشگان و ستمگران قوم نوح
فکان من المغرقین . .. و قیل بعدًا للقوم الظ_لمین
<بُعداً> مفعول مطلق برای فعل محذوف (لیبعد) می باشد و جمله در اصل چنین بوده: و قیل لیبعد بُعداً القوم الظالمون; یعنی، و گفته شد که ستمگران قوم نوح باید از رحمت خدا دور باشند و از آن جا که آنان در دنیا عذاب شدند، معلوم می شود مراد از جمله <و قیل . ..> دوری از رحمت خدا در آخرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 60 - 1،5،6
1_ قوم عاد ، در دنیا به لعنت خدا گرفتار شدند و در آخرت نیز از رحمت او محروم خواهند بود .
و أُتبعوا فی ه_ذه الدنیا لعنه و یوم القی_مه
5_ قوم عاد ، بر اثر کفر و نافرمانی خدا و پیامبران ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی شدند .
ألا بُعدًا لعاد قوم هود
<بُعداً> (هلاک گشتن یا دور شدن) مفعول مطلق برای فعل محذوف (لیبعد) است: ألا لیبعد قوم عاد بعداً. و از آن جا که قوم عاد به هلاکت رسیدند و از رحمت او محروم شدند می توان گفت، مرادْ عذاب در آخرت و دوری از رحمت او در آن سراست و نیز محتمل است <ألا بُعدًا ...> _ چنان چه زمخشری گفته _ بیانگر استحقاق دوری و هلاکت باشد; یعنی، [قوم عاد هلاک گشتند و از رحمت او محروم شدند ]بدانید آنان مستحق آن کیفر و سزاور چنین عقوبتی بودند.
6_ از قوم عاد ، تنها معاصران هود از رحمت الهی محروم شده و به عذاب گرفتار شدند . *
ألا بُعدًا لعاد قوم هود
ص: 360
<قوم هود> عطف بیان برای <عاد> است. با توجه به اینکه قوم عاد پیش از حضرت هود بوده اند و پس از او نیز وجود داشتند ، می توان گفت: هدف از تبیین و توضیح <عاد> به <قوم هود> بیان معنایی است که در برداشت فوق آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 25 - 7،8،9
7_ کسانی که به پیمان های الهی پایبند نباشند ، به لعنت خدا و دوری از رحمت او گرفتار خواهند شد .
والذین ینقضون عهد الله . .. أُول_ئک لهم اللعنه
8_ آنان که به برقراری پیوندهایی که خداوند به برقرار ساختن آنها فرمان داده ، ملتزم نباشند ، به لعنت و دوری از رحمت گرفتار خواهند شد .
والذین . .. یقطعون ما أمر الله به أن یوصل ... أُول_ئک لهم اللعنه
9_ فسادگران در زمین به لعنت خداوند و دوری از رحمت او گرفتار خواهند شد .
و ال_ذین . .. یف_سدون فی الأرض أُول_ئک لهم اللعنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 48 - 5
5- مشرکان و دنیاگرایان ، از منظر لطف و رحمت الهی ، در قیامت ، ساقط اند .
و عرضوا علی ربّک صفًّا
در صورتی که نایب فاعل <عرضوا> مشرکان و دنیاگرایان باشند _ که در آیات قبل، یاد آنان به میان آمد _ مجهول آمدن فعل و نیز به کار رفتن <ربّک> _ که خطاب پیامبر(ص) است _ به جای <ربّهم> دال بر تحقیر ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 33 - 33
33 - برده دارانِ وادار کننده کنیزان خویش به فحشا و فساد جنسی ، محروم از آمرزش و رحمت خدا هستند .
و من یکرههنّ فإنّ اللّه من بعد إکرههنّ غفور رحیم
در آیه یاد شده متعلق <غفور> و <رحیم> ذکر نشده است. با توجه به این که بعید است خداوند به برده داران، به خاطر گناه اکراهشان و نیز مورد هشدار قرار گرفتن آنان وعده غفران و رحمت بدهد، به نظر می رسد مقصود کنیزانی خواهد بود که مجبور به فحشا شده اند. بر این اساس اختصاص یافتن این وعده به کنیزان، حاکی از محرومیت برده داران از این موهبت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 23 - 4
4 - کافرانِ به آیات خدا و معاد ، حظّی از رحمت خداوند ، نخواهند داشت .
ص: 361
و الذین کفروا بأی_ت اللّه و لقائه أول_ئک یئسوا من رحمتی
<یئسوا من رحمتی> می تواند جمله خبری باشد و می تواند کنایه از قضای الهی مبنی بر مشمول رحمت قرار نگرفتن افراد یاد شده باشد. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 52 - 7،10
7 - ستمگران ، گروهی مطرود و محروم از رحمت خداوند در قیامت
و لهم اللعنه
10 - پذیرفته نشدن عذر ستمگران ، دوری آنان از رحمت خداوند و جای گرفتن در سرایی بد ، مظهر نصرت الهی به پیامبران و مؤمنان در قیامت
إنّا لننصر رسلنا و الذین ءامنوا . .. یوم یقوم الأشه_د . یوم لاینفع الظ_لمین معذر
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه، بیانگر چگونگی نصرت الهی در قیامت از رسولان و مؤمنان است که در آیه پیش (یوم یقوم الأشه_د) به آن اشاره شده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 6
6 - کافران معاند و لجوج ، محروم از عفو و رحمت الهی
و یعف عن کثیر . و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص
این که پس از مسأله عفو گناهان، این نکته مطرح شده که کافران معاند راه فراری از عذاب ندارند; می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که آنان مورد عفو و مغفرت الهی قرار نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 31 - 6
6 - ظالمان ، از رحمت الهی محروم اند .
و الظ_لمین أعدّ لهم عذابًا ألیمًا
برداشت یاد شده، به قرینه مقابله <الظالمین. ..> با <یدخل من یشاء فی رحمته> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 4 - 6
6 - کم فروشان ، از رحمت خداوند دور و محروم اند .
أُول_ئک
اسم اشاره <اُول_ئک>، برای مشارالیه بعید به کار می رود که در آیه شریفه، گویای دوری کم فروشان از خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 15 - 5
5 - تکذیب کنندگان قیامت و منکران قرآن ، از ملاقات خداوند و دیدار رحمت او در قیامت محروم اند .
إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون
ص: 362
محجوب بودن از خداوند، نمی تواند به معنای ندیدن با چشم باشد; زیرا این امر به کافران اختصاص ندارد. بنابراین مراد، رانده شدن از درگاه الهی و محرومیت از دیدار جلوه های خداوند (از قبیل رحمت و ثواب الهی و یا نظایر آن) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 22
22 _ ستمگران و متجاوزان، محروم از رحمت و مغفرت الهی
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فإن ربک غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 12
12 _ جامعه مجرم خود را از شمول رحمت خداوند محروم و سزاوار عذاب او می گرداند.
و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین
<بأس> در لغت به معنای شدت است و در این آیه کنایه از عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 156 - 3
3 _ گمراهان، در قیامت از رحمت خدا محروم خواهند بود.
فاتبعوه و اتقوا لعلکم ترحمون. أن تقولوا إنما أنزل الکتب علی طائفتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 44 - 6
6 _ ظالمان از رحمت خداوند دور هستند .
أن لعنه اللّه علی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 3
3 - کافران ، محروم از رحمت خداوند و رستگاری در قیامت
فیدخلهم ربّهم فی رحمته . .. وأمّا الذین کفروا أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم
از تقابل وضع کافران با مؤمنان در این آیه و آیه پیشین، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 1
1 - منکران معاد ، محروم از رحمت حق و وانهاده به خویش در اوج گرفتاری های قیامت
و قیل الیوم ننسیکم
نسیان در آیه شریفه، کنایه از روی گردانی خداوند از کافران و وانهادن آنان به حال خودشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 363
19 - ملک - 67 - 11 - 3
3 - کافران دوزخی ، مورد نفرین خدا و محروم از رحمت و لطف او هستند .
فسحقًا لأصح_ب السعیر
<سحق> به معنای <بُعد> است و در این آیه، به جای لعن و نفرین به کار رفته است و مراد از آن، دوری از رحمت و لطف الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 82 - 10،11
10- ظالمان نه تنها از رحمت و شفای قرآن بهره ای نمی گیرند ; بلکه تنها ، مایه خسران و زیان آنان می شود .
و لایزید الظ_لمین إلاّ خسارًا
11- کافران حق ناپذیر ، ظالمند و از موهبت رحمت و شفابخشی قرآن ، تنها خسارت و زیان به ارمغان می برند .
شفاء و رحمه للمؤمنین و لایزید الظ_لمین إلاّ خسارًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <ظالمین> _ به قرینه مقابله با <مؤمنین> _ کافران باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 20 - 7
7 - سست باوران در حقانیت وحی و معارف دینی ، محروم از هدایت و رحمت قرآن
و هدًی و رحمه لقوم یوقنون
در صورتی که <قوم یوقنون> نظر به کسانی داشته باشد که دارای یقین بالفعل هستند; از مفهوم آیه شریفه مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 12
12 _ ستمگران، از سعادت و رستگاری محروم هستند.
إنه لایفلح الظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 13
13 _ محرومیت منافقان ، از خیر و فلاح واقعی
رضوا بأن یکونوا . .. لکن الرسول ... جهدوا ... و أولئک لهم الخیرت و أولئک هم المف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 364
7 - یونس - 10 - 69 - 3
3 _ بدعت گذاران در دین ، محروم از رستگاری اند .
الذین یفترون علی اللّه الکذب لا یفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 77 - 5
5 _ ساحران ، محروم از رستگاری اند .
لا یفلح السحرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 27
27_ ستمگران ، هرگز رستگار و موفق نخواهند شد .
إنه لایفلح الظ_لمون
ضمیر در <إنه> ضمیر شأن است و دلالت بر تأکید مفاد جمله دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 116 - 6
6- افترا زنندگان به خدا ، مردمی محروم از رستگاری اند .
إن الذین یفترون علی الله الکذب لایفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 117 - 4
4- ابتلای بدعت گذاران به عذاب دردناک ، پس از بهرهوری اندک از دنیا ، گواه عدم رستگاری آنان است .
إن الذین یفترون علی الله الکذب لایفلحون . مت_ع قلیل و لهم عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 20 - 8،14
8- مشرکان ، هرگز رستگار نخواهند شد .
و لن تفلحوا إذًا أبدًا
14- مرتّدان ، برای همیشه ، از رستگاری محروم اند .
أو یعیدوکم فی ملّتهم و لن تفلحوا إذًا أبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 117 - 12
12 - کافران و منکران وحدانیت خدا ، محروم از فلاح و رستگاری
إنّه لایفلح الک_فرون
ص: 365
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 37 - 9
9 - ظالمان و بیدادگران ، از فلاح و رستگاری بی بهره اند .
إنّه لایفلح الظ_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 3
3 - کافران ، محروم از رحمت خداوند و رستگاری در قیامت
فیدخلهم ربّهم فی رحمته . .. وأمّا الذین کفروا أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم
از تقابل وضع کافران با مؤمنان در این آیه و آیه پیشین، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 16 - 2
2 - مردم با گزینش دنیا به جای آخرت ، خود را از تزکیه ، یاد خدا و ادای نماز دور نگه داشته ، از رستگاری محروم می سازند .
قد أفلح . .. بل تؤثرون الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 9
9 _ منافقان و توانمندان متخلف از جهاد ، فاسق و محروم از رضایت خدایند .
یحلفون . .. لا یرضی عن القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 12
12 _ ستمگران، از سعادت و رستگاری محروم هستند.
إنه لایفلح الظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 95 - 3
3 _ اقوام پیامبران گذشته ، با تکذیب آیات و نشانه های الهی ، سرمایه سعادت خویش را از کف دادند .
و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه فتکون من الخسرین
ص: 366
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 89 - 5
5 - محرومیت شرک پیشگان و منکران یگانگی خدا از سعادت اخروی
إلاّ من أتی اللّه بقلب سلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 19 - 4
4 - متجاوزان به حقوق دیگران ، گرچه از نعمت و کرم خداوند برخوردار شوند ، از عزّت و شرافت مندی در نزد او محروم خواهند بود .
نعّمه فیقول ربّی أکرمن . .. کلاّ ... و تأکلون التراث أکلاً لمّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 70 - 18
18 _ کسانی که با اعمال ناروای خود، خویشتن را تباه و محروم از خیر نموده اند، هیچ دوست و یاور و شفیعی در بین مخلوقات نخواهند داشت.
أن تبسل نفس بما کسبت لیس لها من دون الله ولی و لا شفیع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 111 - 11
11 - ستم گران ( در قیامت ) از اذن خداوند برای شفاعت شدن و شفاعت کردن ، محروم خواهند بود .
یومئذ لاتنفع الشف_عه . .. و قد خاب من حمل ظلمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 28 - 8
8- مشرکان ، از شفاعت شافعان محروم اند .
لایشفعون إلاّلمن ارتضی
تأکید خداوند به این که شفاعت ملائکه تنها به رضایت ما است،حکایت از آن دارد که مشرکان از کسانی خواهند بود که خداوند به شفاعت در باره آنان رضایت نخواهد داد گفتنی است که این آیات در باره رد اعتقاد مشرکان و محکومیت آنان است.
ص: 367
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 9،11،13،14
9 - محرومیت ستمکاران در قیامت ، از یاری دوست و نزدیکان دلسوز و شفاعت شفیعان
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
<حمیم> در لغت به معنای دوست (العین) و به <القریب المشفق> (نزدیک دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).
11 - محرومیت ستمگران به هنگام دشواری مرگ از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
13 - کفر و شرک ، ظلم است و کافران و مشرکان ، از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان محروم اند .
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیات، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره کافران و مشرکان سخن می گوید و مقصود از <ظالمین> آنان می باشند.
14 - < عن موسی بن جعفر ( ع ) . . . ما من مؤمن یرتکب ذنباً إلاّ ساء ذلک و ندم علیه . . . فإن لم یندم علی ذنب یرتکبه فلیس بمؤمن و لم تجب له الشفاعه و کان ظالماً و اللّه تعالی یقول : < ما للظالمین من حمیم و لا شفیع یطاع > ;
از امام کاظم(ع) روایت شده است: . ..هیچ مؤمنی نیست که پس از ارتکاب گناه ناراحت و پشیمان نشود... و اگر بر گناه خود پشیمان نشود، مؤمن نیست و شفاعت برای او نخواهد بود و او ظالم است. خداوند تعالی می فرماید: ماللظالمین من حمیم و لاشفیع یطاع >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 4
4 - نبودن کمترین یاور و شفیع ، برای کافران در قیامت
و لا هم ینصرون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <یوم لایغنی. ..> نظر به قیامت داشته باشد. در این صورت تعبیر <و لا هم ینصرون> حکایت از نفی شفیع می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 27 - 7
7 _ جهان آخرت ، سرای تنهایی و محرومیت از هر گونه شفاعت برای زشت کرداران
و الذین کسبوا السیئات . .. ما لهم من اللّه من عاصم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 368
19 - مدثر - 74 - 48 - 2
2 - جرم پیشگان ، محروم از شفاعت در قیامت
عن المجرمین . .. فما تنفعهم شفاعه الش_فعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 17 - 5
5 - کافران ، از حالت شکیبایی ، مهرورزی و عطوفت ، محروم بوده و از توصیه یکدیگر به آن خصلت ها خاموش اند .
الذین ءامنوا و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمه
این آیه تعریض به کافرانی دارد که در آیات آغاز و پایان سوره، از آنان سخن به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 65 - 6
6 _ مشرکان ، مردمی ذلیل ، حقیر و بی بهره از عزتند .
و لا یحزنک قولهم إن العزه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 19 - 4
4 - متجاوزان به حقوق دیگران ، گرچه از نعمت و کرم خداوند برخوردار شوند ، از عزّت و شرافت مندی در نزد او محروم خواهند بود .
نعّمه فیقول ربّی أکرمن . .. کلاّ ... و تأکلون التراث أکلاً لمّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 6
6 - کافران معاند و لجوج ، محروم از عفو و رحمت الهی
و یعف عن کثیر . و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص
این که پس از مسأله عفو گناهان، این نکته مطرح شده که کافران معاند راه فراری از عذاب ندارند; می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که آنان مورد عفو و مغفرت الهی قرار نمی گیرند.
ص: 369
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 39 - 4
4 _ محرومیت تکذیب کنندگان آیات الهی از راههای تحصیل معرفت و شناخت
و الذین کذبوا بأیتنا صم و بکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 63 - 10
10 - اختلافات و ناهمگونی ها ، شاخص جوامع محروم از حکمت و آگاهی
قال قد جئتکم بالحکمه و لأُبیّن لکم بعض الذی تختلفون فیه
حضرت عیسی(ع) می فرماید: من با حکمت آمدم و به دنبال آن در جهت رفع اختلافات شما قدم برمی دارم. این گفتار نشان می دهد که جامعه اختلاف زده یهودیان آن روز فاقد حکمت بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 35 - 4
4- ابلیس ، مغضوب خداوند و محروم از توفیق و فیض او
و إن علیک اللعنه إلی یوم الدین
<لعن> در لغت به معنای طرد شخص از روی غضب است و لعن خداوند; یعنی، عقوبت اخروی و قطع توفیق و فیض دنیوی است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 127 - 3
3 - اسراف کنندگان و روی گردانان از ایمان به آیات الهی ، از عنایت و توجه خداوند در قیامت محروم خواهند بود .
و کذلک الیوم تنسی . و کذلک نجزی من أسرف و لم یؤمن ب_َای_ت ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 11
11 - اخبار خداوند ، از محرومیت حتمی غایبان در حدیبیه از شرکت در جنگ خیبر
ذرونا نتّبعکم . .. قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
ص: 370
<لن تتّبعونا> ممکن است در مقام انشا نباشد; بلکه اخبار باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 32
32 _ بیماردلان سست ایمان و پذیرای ولایت و دوستی کافران ، محروم از فضل خاص خداوند
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه یقوم . .. ذلک فضل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 107 - 10
10 _ خداوند ، مشرکان را از فضل خود بهره مند نخواهد کرد .
فلا راد لفضله یصیب به من یشاء من عباده
با توجه به اینکه مشرکان، از یکتا پرستی و عبادت خداوند سرباز می زدند، ذکر <من عباده> می تواند گویای برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 14 - 5،6
5 - دست اندرکاران اصلی توطئه < افک > علیه پیامبر ( ص ) و خاندان آن حضرت ، از فضل و رحمت خداوند محروم شدند .
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته . .. لمسّکم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم
خداوند در آیه 11، به شایعه سازان اصلی وعده عذاب بزرگ (و الذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم) می دهد. واژه <افاضه> نیز به معنای سخن گفتن بسیار در باره موضوعی و انتشار آن است و این، کار توده مردم بود نه منافقان که سازنده اصلی تهمت و شایعه بودند. بنابراین فضل و رحمت خدا، شامل کسانی است که کارگزار اصلی تهمت نبودند; بلکه بر اثر جهل و غفلت سخنی در این زمینه به میان آوردند در آیه بعد نیز خداوند، جهل و ناآگاهی آنان را یادآور شده، می فرماید: <و تقولون بأفواهکم ما لیس لکم به علم>.
6 - ترویج کنندگان شایعات و تهمت پردازی های ناروا _ جدا از فضل و رحمت خداوند _ مستحق عذاب الهی اند .
و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته . .. لمسّکم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 21 - 18
18 - جامعه های آلوده به فحشا و منکرات ، از فضل و رحمت خدا محروم اند .
لاتتّبعوا خطوت الشیط_ن . .. و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته ما زکی منکم من أحد أب
ص: 371
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 5،7،10
5 _ خداوند دارندگان روحیه ناباوری به آیات الهی را از درک آیات و معارف خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون . .. و إن یروا کل ءایه لا یؤمنوا بها
جمله <إن یروا . .. > عطف بر <یتکبرون ... > و صله دیگری برای <الذین> است. یعنی: <سأصرف عن ءایتی الذین إن یروا ... >. بنابراین <إن یروا> اشاره به گروهی دیگر دارد که خداوند آنان را از درک آیات و معارف بازمی دارد.
7 _ خداوند بی اعتنایان به راه رشد و هدایت را از درک معارف دین و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الرشد لا یتخذوه سبیلا
جمله <و إن یروا سبیل الرشد> عطف بر <یتکبرون> و در حقیقت صله دیگری برای <الذین> است ; یعنی: <سأصرف عن ءایتی الذین إن یروا سبیل الرشد . .. .> بنابراین جمله <و إن یروا سبیل الرشد> اشاره به گروه سومی دارد که خداوند آنان را از درک معارف دین بازمی دارد.
10 _ خداوند انسانهایی را که با برخورد به راه ضلالت آن را روش زندگانی خویش قرار می دهند ، از درک معارف و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الغی یتخذوه سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 179 - 8،11،12
8 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم برخورداری از چشمهایی بینا و گوشهایی شنوا ، خویشتن را از دیدن و شنیدن آیات الهی محروم می سازند .
و لهم أعین لایبصرون بها و لهم ءاذان لایسمعون بها
11 _ جهنم فرجام انسان ها و جنیانی است که خود را از درک معارف و حقایق دین محروم ساخته اند .
و لقد ذرأنا لجهنم . .. لهم قلوب لایفقهون بها
12 _ تکذیب کنندگان آیات الهی ، در محروم بودن از درک معارف الهی مانند چارپایانند .
أولئک کالأنعم
همسانی گمراهان تکذیب کننده آیات با چهارپایان و به اصطلاح <وجه شبه>، به دلیل جمله <لایفقهون بها و . .. > (محرومیت از درک معارف الهی) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 20 - 5
5 - منافقان ، سزاوار محروم شدن از توانایی شناخت معارف الهی هستند .
و لو شاء اللّه لذهب بسمعهم و أبصرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 372
1 - بقره - 2 - 171 - 6
6 - کفرپیشگان بر اثر ترک پرسش و جستجو از حقایق و معارف دین ، از درک آنها ناتوان و محرومند .
بکم . .. فهم لایعقلون
تفریع جمله <فهم لایعقلون> بر لال بودن کفرپیشگان می تواند اشاره به این باشد که: از ابزار شناخت حقیقت، جستجوی آن با پرسش و تحقیق است و کفرپیشگان از این ابزار محرومند; یعنی، در پی یافتن حقیقت نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 7،10
7 _ خداوند بی اعتنایان به راه رشد و هدایت را از درک معارف دین و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الرشد لا یتخذوه سبیلا
جمله <و إن یروا سبیل الرشد> عطف بر <یتکبرون> و در حقیقت صله دیگری برای <الذین> است ; یعنی: <سأصرف عن ءایتی الذین إن یروا سبیل الرشد . .. .> بنابراین جمله <و إن یروا سبیل الرشد> اشاره به گروه سومی دارد که خداوند آنان را از درک معارف دین بازمی دارد.
10 _ خداوند انسانهایی را که با برخورد به راه ضلالت آن را روش زندگانی خویش قرار می دهند ، از درک معارف و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الغی یتخذوه سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 17 - 19
19_ گروهی از انسان ها حتی اندکی از حقایق و معارف الهی را درنمی یابند و از آن بهره مند نمی شوند .
أنزل من السماء ماء فسالت أودیه بقدرها . .. کذلک یضرب الله الحق و الب_طل
نکره آوردن <أودیه> (دره هایی) نه <دره ها> می رساند که باران بر همه دره ها و رودها نمی بارد و آب در آن جاری نمی شود و این معنا در جانب ممثل گویای آن است که معارف الهی بر همه قلبها فرو نمی ریزد و تنها قلبهایی _ نه همه قلبها _ لیاقت دریافت آن را دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 8 - 2
2 - کافران و مشرکان لجوج و حق ناپذیر ، محروم از فهم صحیح حقایق الهی
إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً. .. فهم مقمحون
از تشبیه کافران لجوج و حق ناپذیر به انسان هایی که چون اسیران، غل و زنجیر بر گردن دارند و سرهایشان بالا مانده و از دیدن اطراف خویش محروم اند، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 127 - 10
ص: 373
10 _ محرومیت منافقان از درک و فهم صحیح ، عامل اعراض آنان از قرآن
و إذا ما أنزلت سوره . .. ثم انصرفوا ... بأنهم قوم لا یفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 5
5- کافران به آخرت ، از درک پیام های وحی محرومند .
و إذا قرأت القرءان جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا
احتمال دارد مراد از جعل حجاب بین پیامبر(ص) و کافران، این باشد که آنان در نتیجه ایمان نیاوردن به آخرت از درک و فهم آیات قرآن محروم شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 1
1- کسانی که از موضع حق ناپذیری ، به آخرت ایمان نمی آورند ، خداوند بر قلبهایشان پوششی قرار می دهد که قادر به فهم قرآن نباشند .
الذین لایؤمنون بالأخره . .. و جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 200 - 3
3 - قلب مجرمان ، محروم از درک حقایق قرآن
کذلک سلکن_ه فی قلوب المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 4
4 - کج اندیشانِ از حق بازداشته شده ، از هیچ مثل و بیان روشنِ قرآن ، بهره ای نمی برند .
کذلک کانوا یؤفکون . .. و لقد ضربنا للناس فی ه_ذا القرءان من کلّ مثل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 62 - 2
2 - محرومیت مشرکان ، از افتخار قرب به خداوند در قیامت
و یوم ینادیهم
<ندا> در جایی است که شخص را از دور بخوانند. بنابراین تعبیر <ینادیهم> به جای <یدعوهم>، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
ص: 374
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 65 - 2
2 - محرومیت مشرکان از افتخار نزدیکی به خداوند در قیامت
و یوم ینادیهم
برداشت یاد شده از آن جا است که <ندا> (مصدر <ینادی>) در جایی به کار می رود که کسی را با صدای بلند بخوانند. این در صورتی است که شخص ندا شونده نسبت به ندا کننده، در فاصله دوری قرار داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 74 - 2
2 - حقارت مشرکان و محروم بودن آنان از افتخار قرب به خدا در قیامت
و یوم ینادیهم
برداشت یاد شده با توجه به تعبیر <ینادی> به دست می آید; زیرا <ندا> در جایی است که شخص را از دور بخوانند. بنابراین انتخاب این تعبیر به جای تعبیر <یدعوا>، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 77 - 6
6 - دوزخیان ، محروم از گفتوگوی مستقیم با خداوند *
و نادوا ی_ملک لیقض علینا
از این که جهنمیان برای رفع عذاب از خود، نگهبانان جهنم را واسطه قرار می دهند، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 13 - 3
3 - مرفهان تکذیب گر و دین ستیز ، از هرگونه آسایش و راحتی یا لذت و کام جویی در قیامت ، محروم خواهند بود .
و ذرنی و المکذّبین أُولی النعمه . .. و طعامًا ذا غصّه و عذابًا ألیمًا
تأکید خداوند بر گلوگیر و دردآور بودن کیفر صاحبان ثروت و رفاه، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 13 - 3
ص: 375
3 - اهل دوزخ ، هرگز لذت زندگی را نخواهند چشید .
و لایحیی
مراد از نفی حیات _ به قرینه <لایموت> _ نفی حیات مطلوب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 48 - 5
5- مشرکان و دنیاگرایان ، از منظر لطف و رحمت الهی ، در قیامت ، ساقط اند .
و عرضوا علی ربّک صفًّا
در صورتی که نایب فاعل <عرضوا> مشرکان و دنیاگرایان باشند _ که در آیات قبل، یاد آنان به میان آمد _ مجهول آمدن فعل و نیز به کار رفتن <ربّک> _ که خطاب پیامبر(ص) است _ به جای <ربّهم> دال بر تحقیر ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 5 - 10
10 - جوامع اسرافگر ، مستحق محرومیت از برکات و الطاف الهی
أن کنتم قومًا مسرفین
آیه شریفه، نشانگر آن است که مسرفان، استحقاق محرومیت از نزول وحی را دارند; ولی لطف بی کران الهی موجب شده است که وحی ادامه یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 174 - 13
13 - خداوند در قیامت لطف خویش را از کتمان کنندگان احکام و معارف دین دریغ کرده و با آنان سخن نخواهد گفت .
إن الذین یکتمون ما أنزل اللّه . .. لایکلمهم اللّه یوم القیمه
جمله <ولایکلمهم اللّه> کنایه از خشم خدا و دریغ کردن لطف و رحمت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 67 - 13
13 _ منافقان ، محروم از عنایت و توجه خدا به خاطر نسیان و غفلت آنان از او
المنفقون و المنفقت . .. نسوا اللّه فنسیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 6
6- کافران دوزخی ، از هر گونه لطف و رحمت خداوند محروم اند .
ص: 376
و لا هم ینظرون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <ینظرون> فعل مضارع مجهول از ثلاثی مجرد و از ماده <نظره> باشد که به معنای رحمت است (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 5
5 - طرد شدن از لطف و رحمت حق ، فرجام شوم فرعونیان و پیشوایان کفر در روز رستاخیز
و جعلن_هم أئمه یدعون إلی النار . .. و یوم القی_مه هم من المقبوحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 16
16 - انسان های مغرور و سرمست ، محروم از لطف و محبت خداوند
إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 27
27 - فسادگران ، از لطف و محبت خداوند محروم اند .
و لاتبغ الفساد فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 2،3
2 - کافران ، محروم از کمترین لطف و عنایت خداوند در قیامت
و قیل الیوم ننسیکم
3 - محرومیت کافران در قیامت از لطف و توجه حق ، نتیجه بی توجهی آنان به معاد است .
و قیل الیوم ننسیکم کما نسیتم لقاء یومکم ه_ذا
برداشت بالا، بر این مبنا است که <کما> در <کما نسیتم> برای تعلیل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 56 - 8
8 - کافران و روی گردانان از عبادت خداوند ، دور ماندگان از هدف آفرینش و عنایت حق *
و ما خلقت . .. إلاّ لیعبدون
از این که هدف الهی از آفرینش انسان، پرستشگری حق دانسته شده، استفاده می شود که کافران از هدف عالی خلقت _ که مورد نظر حق بوده _ دور مانده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 3 - 3
3 - مدعیان بی عمل ، مبغوض خداوند و بی بهره از لطف و مهر او
ص: 377
کبر مقتًا عند اللّه أن تقولوا ما لاتفعلون
<بغض> نقطه مقابل <حبّ> است. به همین جهت در آیه بعد، نسبت به مؤمنانی که به گفته های خود پایبند می باشند، فعل <یحبّ> به کار رفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 11 - 3
3 - کافران دوزخی ، مورد نفرین خدا و محروم از رحمت و لطف او هستند .
فسحقًا لأصح_ب السعیر
<سحق> به معنای <بُعد> است و در این آیه، به جای لعن و نفرین به کار رفته است و مراد از آن، دوری از رحمت و لطف الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 15 - 5
5 - تکذیب کنندگان قیامت و منکران قرآن ، از ملاقات خداوند و دیدار رحمت او در قیامت محروم اند .
إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون
محجوب بودن از خداوند، نمی تواند به معنای ندیدن با چشم باشد; زیرا این امر به کافران اختصاص ندارد. بنابراین مراد، رانده شدن از درگاه الهی و محرومیت از دیدار جلوه های خداوند (از قبیل رحمت و ثواب الهی و یا نظایر آن) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 6
6 _ گردنکشان و متجاوزان ، از محبت خدا محرومند .
إنه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 6
6 - کافران ، از مهر و محبت خداوند ، محروم اند .
إنّه لایحبّ الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 7
7 - خودْبزرگ بینانِ فخرفروش ، از محبت و لطف الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
ص: 378
<مختال> به معنای تکبر است (قاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 40 - 10،11
10 - ظالمان و متجاوزان ، محروم از محبت الهی
إنّه لایحبّ الظ_لمین
11 - مجریان احکام الهی ، در صورت زیاده روی از حد عدالت و مقابله به مثل ، خود ستمگر و محروم از محبت خدا خواهند بود .
جزؤا سیّئه سیّئه مثلها . .. إنّه لایحبّ الظ_لمین
ممکن است <إنّه لایحبّ الظالمین> ناظر به قانون مقابله به مثل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 7،8
7 - تجاوزگران ، از محبت خداوند محرومند .
إن اللّه لایحب المعتدین
8 - مجاهدان ، در صورتی که از حدود الهی در جنگ تجاوز کنند و یا حقوق دشمنان را رعایت ننمایند ، از محبت خداوند محروم خواهند شد .
إن اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 16
16 _ خداوند اسرافکاران را از محبت خویش محروم ساخته است.
إنه لایحب المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 23 - 5،6،7
5- مستکبران ، از محبت خداوند محرومند .
إنه لایحبّ المستکبرین
6- منکران عالم آخرت ، محروم از محبت خداوند
فالذین لایؤمنون بالأخره قلوبهم منکره و هم مستکبرون . .. إنه لایحبّ المستکبرین
7- منکران حق ، از محبت خداوند محرومند .
فالذین لایؤمنون بالأخره قلوبهم منکره و هم مستکبرون . .. إنه لایحبّ المستکبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 6
6 - خیانت کاران ناسپاس ، محروم از حمایت و محبت خداونداند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
ص: 379
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 16
16 - انسان های مغرور و سرمست ، محروم از لطف و محبت خداوند
إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 27
27 - فسادگران ، از لطف و محبت خداوند محروم اند .
و لاتبغ الفساد فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 17 - 5
5 - کافران ، از حالت شکیبایی ، مهرورزی و عطوفت ، محروم بوده و از توصیه یکدیگر به آن خصلت ها خاموش اند .
الذین ءامنوا و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمه
این آیه تعریض به کافرانی دارد که در آیات آغاز و پایان سوره، از آنان سخن به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 71 - 9
9 - مشرکان ، از دستگیری و نصرت خدا محروم اند .
و ما للظ_لمین من نصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 66 - 1
1 - واپس گرایی رفاهمندان کافر و تأثیر ناپذیری در برابر آیات الهی ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی ... علی أعق_بکم تنکصون
آیه فوق، خطاب به مرفهان گرفتار عذاب و تعلیل برای ردّ استغاثه آنها است. فعل های <تتلی> و <تنکصون> به دلیل همراه شدن با <کانت> و <کنتم>، ماضی استمراری است. <نکوص> (مصدر <تنکصون>) به معنای بازگشت به قهقرا است. بنابراین قید <علی أعقابکم> _ که آن نیز به معنای قهقهرا است _ برای تأکید معنای <تنکصون> می باشد.
ص: 380
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 5
5 - ناسزا گویان به قرآن و پیامبر ( ص ) محروم از امداد های الهی در برابر عذاب قیامت
لاتجئروا الیوم . .. س_مرًا تهجرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 7،8
7 - پیشوایان کفر ، محروم از هرگونه نصرت و امداد الهی در روز رستاخیز
و یوم القی_مه لاینصرون
8 - بی بهره بودن فرعون و سپاهیانش ، از نصرت الهی در روز قیامت
و یوم القی_مه لاینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 40 - 3
3- ربوبیّت پروردگار ، مقتضی سلب نعمت از فخر فروشان و مشرکان دل بسته به دنیا واعطای نعمتی افزون تر به موحدان است ،
فعسی ربّی أن یؤتین خیرًا من جنّتک و یرسل علیها حسبانًا من السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 86 - 4
4 - نقض کنندگان پیمان های الهی ، از سرای آخرت و نعمت های آن نصیبی نخواهند داشت .
إذ أخذنا میثقکم . .. أولئک الذین اشتروا الحیوه الدنیا بالأخره
<أولئک> اشاره به همه گروههایی است که در آیه قبل، اعمال و رفتار ناپسندشان بیان شد; از جمله: نقض کنندگان پیمان الهی، قاتلان همکیشان و . ..
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 102 - 40،41،49
40 - کسانی که علم سحر را برای سوء استفاده و ضرر رسانی فراگیرند ، از مواهب آخرت محروم خواهند شد .
و لقد علموا لمن اشتریه ماله فی الأخره من خلق
ضمیر مفعولی در <اشتراه> به <ما یضرهم و لاینفعهم> - که مراد آن سحرهای زیان آور است - بر می گردد.
41 - یهود در عین آگاهی به اینکه فراگیری سحر موجب محروم شدن آنان از همه مواهب اخروی خواهد شد ، به آموزش آن
ص: 381
پرداختند .
و لقد علموا لمن اشتریه ماله فی الأخره من خلق
<خلاق> به معنای بهره وافر و نصیب نیکوست. نکره بودن کلمه <خلاق> به همراه <من> زایده، دلالت بر قلت دارد و ظاهر آن است که ضمیر در <علموا> به یهودیان بر می گردد.
49 - یهودیان ساحر ، علی رغم اطمینانشان به محروم بودن از سرای آخرت ، محرومیت خویش را انکار می کردند .
لقد علموا لمن اشتریه ماله فی الأخره من خلق
تأکید جمله با لام قسم (لقد) و نیز لام تأکید (لمن) گویای این است که: یهودیان ساحر، حقیقتی را که بدان علم داشتند، مورد انکار قرار می دادند; زیرا تأکید جمله غالباً در مواردی است که مضمون آن مورد انکار باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 20 - 13
13 - دنیامداران ، محروم از هرگونه بهره اخروی
و ما له فی الأخره من نصیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 7
7 - مشرکان و کافران ، محروم از بهشت و موهبت های آن
ل_کن الذین اتّقوا ربّهم لهم غرف
لام اختصاص در <لهم> بیانگر این حقیقت است: کافران و مشرکان _ که در قطب مقابل مؤمنان قرار دارند _ از نعمت های بهشتی محروم اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 31 - 5
5 - مشرکان از بهشت و موهبت های آن ، بهره ای نخواهند داشت .
و لکم فیها ما تشتهی أنفسکم و لکم فیها ما تدّعون
از تقابل این آیات با آیات پیشین _ که در مورد مشرکان بود _ و نیز از تقدیم <لکم> و تکرار آن، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 5 - 10
10 - جوامع اسرافگر ، مستحق محرومیت از برکات و الطاف الهی
أن کنتم قومًا مسرفین
آیه شریفه، نشانگر آن است که مسرفان، استحقاق محرومیت از نزول وحی را دارند; ولی لطف بی کران الهی موجب شده است
ص: 382
که وحی ادامه یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 6،7
6 - محرومان از نورالهی ، بی بهره از هر گونه نور و هدایت اند .
و من لم یجعل اللّه له نورًا فما له من نور
7 - کافران ، به دلیل بی بهره بودن از نور الهی ، محروم از هر گونه هدایت اند .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ ... إذا أخرج یده لم یکد یرها و من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 44 - 1
1 - کسانی که خداوند ، آنان را گمراه کند ، از هرگونه سرپرست و یاور محروم اند .
و من یضلل اللّه فما له من ولیّ من بعده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 8 - 10
10 - ستم پیشگان ، محروم از هرگونه ولیّ و یاوری در قیامت
و الظ_لمون ما لهم من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 175 - 1
1 - دین فروشان و کتمان کنندگان احکام و معارف کتاب های آسمانی ، ضلالت پیشه و به دور از هدایتند .
أولئک الذین اشتروا الضلله بالهدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 140 - 11
ص: 383
11 _ مشرکان عصر جاهلی در گذشته نیز از آبشخور هدایت بهره مند نبودند.
قد ضلوا و ما کانوا مهتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 144 - 13
13 _ کسانی که با افترا به خداوند احکام دروغین جعل می کنند، ستمگر و محروم از هدایت خداوندند.
إن الله لا یهدی القوم الظلمین
<ال> در <القوم> عهد است و با توجه به آیات قبل مراد از <قوم> همان کسانی هستند که با افترا به خداوند موجبات گمراهی مردم را فراهم می سازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 19 - 9
9 _ ستم پیشگان ، از هدایت الهی محرومند .
و اللّه لایهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 37 - 10
10 _ کافران ، محروم از هدایت الهی
و اللّه لایهدی القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 11
11 _ فاسقان ، محروم از هدایت الهی
و اللّه لایهدی القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 12
12 _ طغیان گران بی ایمان به جهان آخرت ، مردمانی سرگردان و محروم از هدایت الهی اند .
فنذر الذین لایرجون لقاءنا فی طغینهم یعمهون
<عَمَه> (به معنای تحیر و سرگردانی) کنایه از محروم شدن از هدایتهای الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 33 - 14
14_ مشرکان از پیمودن راه صحیح و منطقی ( توحید ) بازماندند .
و صدّوا عن السبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 384
9 - نحل - 16 - 104 - 1
1- کسانی که بر کفر اصرار ورزیده و از سر لجاجت حق را نمی پذیرند ، محروم از هدایت الهی اند .
إن الذین لایؤمنون بأی_ت الله لایهدیهم الله
فعل مضارع <لایؤمنون> دلالت بر استمرار دارد و با توجه به اینکه قرآن به زبان روشن و فصیح نازل گردیده است، ولی در عین حال کافران به آن ایمان نیاورده اند، می تواند لجاجت و روح حق ناپذیری آنان را برساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 17
17- برخی از مردم ، علی رغم کاربرد تمامی روش های مناسب تبلیغی ، هدایت نمی شوند ، هر چند هادی و مبلغ پیامبر باشد .
ادع إلی سبیل ربّک بالحکمه . .. إن ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 47 - 21
21 - موسی و هارون ( ع ) ، محرومیت فرعون از هدایت را به وی گوشزد نموده و او را به پیروی از هدایت دعوت کردند .
والسل_م علی من اتبع الهدی
جمله <السلام علی. ..> خبریه است و به کار بردن عنوان <من اتبع...>، اشاره به نبود این وصف در فرعون و برای ترغیب او به تحصیل آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 6،9
6 - محرومان از نورالهی ، بی بهره از هر گونه نور و هدایت اند .
و من لم یجعل اللّه له نورًا فما له من نور
9 - فرو رفتن کفرپیشگان در ظلالت و سردرگمی گریز ناپذیر ، برخاسته از محرومیت آنان از نور هدایت الهی است .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ ... من فوقه سحاب ظلم_ت بعضها فوق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 50 - 9
9 - هواپرستان و ظالمان ، محروم از هدایت خداوند
و من أضلّ ممّن اتّبع هویه . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 29 - 7
7 - مشرکان ، مردمانی هواپرست ، گمراه و محروم از هدایت خداوند
بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم . .. فمن یهدی من أضلّ اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 385
14 - روم - 30 - 52 - 1
1 - معاندانِ حق گریز ، از هدایت و ارشاد پیامبر ( ص ) تأثیرناپذیرند .
فإنّک لاتسمع الموتی . .. إذا ولّوا مدبرین
<إذا ولّوا> (آنان، آنگاه که روی برمی گردانند) قرینه است بر این که مراد از <الموتی> کسانی اند که از حق گریزان اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 15 - 5
5 - تعلّق نگرفتن هدایت خدا به گروهی از انسان ها ، ناشی از روحیه حق ناپذیر آنها است .
و لو شئنا لأتینا کلّ نفس هدیها . .. إنّما یؤمن بأی_تنا الذین إذا ذکّروا بها خرّو
احتمال دارد که این آیه درصدد تبیین آیه <و لو شئنا. ..> باشد; یعنی، فلسفه عدم شمول هدایت خداوند به همه انسان ها در این جا بیان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 3 - 19
19 - مشرکان ، از هدایت الهی محروم اند .
و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء . .. إنّ اللّه لایهدی من هو ک_ذب کفّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 23 - 18،19
18 - گمراه شده الهی ، برای همیشه از هدایت محروم است .
و من یضلل اللّه فما له من هاد
19 - سنگدلان غافل از خدا ، محروم از هدایت اند .
فویل للق_سیه قلوبهم من ذکر اللّه . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد
مقصود از <من یضلل اللّه. ..> همان سنگدلان از خدا غافل هستند که در آیه قبل، از آن سخن به میان آمد (فویل للقاسیه قلوبهم من ذکر اللّه...).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 36 - 12
12 - گمراه شده الهی ، برای همیشه از هدایت محروم است .
و من یضلل اللّه فما له من هاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 24
24 - فرعونیان ، مردمی اسرافگر و دروغ گو و محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی من هو مسرف کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 386
16 - غافر - 40 - 33 - 5
5 - گمراه شده الهی ، برای همیشه محروم از هدایت خواهد بود .
و من یضلل اللّه فما له من هاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 20 - 7
7 - سست باوران در حقانیت وحی و معارف دینی ، محروم از هدایت و رحمت قرآن
و هدًی و رحمه لقوم یوقنون
در صورتی که <قوم یوقنون> نظر به کسانی داشته باشد که دارای یقین بالفعل هستند; از مفهوم آیه شریفه مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 23 - 7،13
7 - گمراهی هواپرستان و محرومیت آنان از هدایت الهی ، به رغم برخورداری آنان از علم و آگاهی
و أضلّه اللّه علی علم
مراد از <علی علم> ممکن است علم هواپرستان باشد.
13 - انسانِ رویگردان از هدایت الهی و پیام وحی ، غیرقابل هدایت بهوسیله دیگر عوامل
فمن یهدیه من بعد اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 13
13- ستمکاران ، محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 5 - 17
17 - فاسقان ، از هدایت الهی محروم اند .
و اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 7 - 9
9 - ظالمان ، از هدایت الهی محروم اند .
و اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جمعه - 62 - 5 - 8،9
8 - ظالمان ، از هدایت الهی محروم اند .
ص: 387
و اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
9 - قوم یهود ، گروهی ظالم و محروم از هدایت خداوند
الذین کذّبوا ب_ای_ت اللّه و اللّه لایهدی القوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 6 - 5،8
5 - منافقان ، محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
8 - فاسقان و منحرفان از حق ، محروم از هدایت و غفران الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الف_سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 52 - 2
2 _ شتاب زدگی بیماردلان سست ایمان و محروم از هدایت الهی ، در پذیرش ولایت و دوستی یهود و نصارا
فتری الذین فی قلوبهم مرض یسرعون فیهم
در برداشت فوق <یسرعون فیهم> _ به قرینه آیه قبل _ به معنای <یسارعون فی تولیهم> گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 108 - 9،14
9 _ فاسقان ، محروم از هدایت خاص الهی
و اللّه لایهدی القوم الفسقین
14 _ انسان های گمراه و محروم از هدایت های ویژه الهی ، خود موجب از میان بردن شایستگی خویش برای دستیابی به هدایت الهی .
و اللّه لایهدی القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 109 - 12
12 _ ظالمان ، محروم از هدایت الهی
و اللّه لا یهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 37 - 9
ص: 388
9- محرومان از هدایت خداوند ، مردمانی بی یاورند .
فإن الله لایهدی من یضلّ و ما لهم من ن_صرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 107 - 7
7- کافران دنیاپرست ، محروم از هدایت الهی اند .
استحبّوا الحیوه الدنیا علی الأخره و أن الله لایهدی القوم الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 109 - 3
3- محرومان از هدایت الهی در دنیا ، زیانکاران و سرمایه باختگان واقعی در آخرتند .
و أن الله لایهدی القوم الک_فرین . .. لاجرم أنهم فی الأخره هم الخ_سرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 23
23 - اسرافگران و دروغ گویان ، از هدایت الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایهدی من هو مسرف کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 11
11 - حق ناپذیری کافران ، تنها مایه محرومیت آنان از رهنمود های بیدار کننده قرآن
بل أتین_هم بذکرهم . .. معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 45 - 6،7
6 _ منکران قیامت از زمره ستمکارانند و در قیامت از رحمت خدا محروم خواهند بود .
أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین ... و هم بالأخره کفرون
7 _ اعراض کنندگان از راه خدا ، بازدارندگان مردم از پیوستن به آیین الهی و آنان که راه خدا را منحرف جلوه می دهند ، از رحمت الهی در قیامت بدور خواهند بود .
ص: 389
أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین یصدون عن سبیل اللّه و یبغونها عوجاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 60 - 6
6_ از قوم عاد ، تنها معاصران هود از رحمت الهی محروم شده و به عذاب گرفتار شدند . *
ألا بُعدًا لعاد قوم هود
<قوم هود> عطف بیان برای <عاد> است. با توجه به اینکه قوم عاد پیش از حضرت هود بوده اند و پس از او نیز وجود داشتند ، می توان گفت: هدف از تبیین و توضیح <عاد> به <قوم هود> بیان معنایی است که در برداشت فوق آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 8،9
8 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) و قوله عزّوجلّ < للسائل و المحروم > قال المحروم المحارف الذی حرّم کدّ یده فی الشراء و البیع ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ که فرمود: <للسّائل و المحروم> روایت شده که محروم، شخص بداقبالی است که از تلاش خود در خرید و فروش بی بهره است [و گویا راه روزی به روی او بسته شده]>.
9 - < عن أبی جعفر و أبی عبداللّه ( ع ) إنّهما قالا : المحروم الرجل الذی لیس بعقله بأس و لم یبسط له فی الرزق و هو محارف ;
از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت شده که فرمودند: محروم کسی است که عقل او باکی ندارد; ولی روزی وی توسعه نیافته است و [تنگ روزی] و بداقبال می باشد.
محروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 29 - 4،5
4 - اعتراف باغداران یمنی ، به ستمکار بودن خویش بر اثر بخل ورزی و محروم ساختن بینوایان
إنّا کنّا ظ_لمین
5 - نپرداختن سهم بینوایان از امولال خود ، ظلم به خویشتن است .
إنّا کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 390
19 - قلم - 68 - 31 - 3
3 - بخلورزی و محروم ساختن بینوایان از اموال خویش ، طغیان و تجاوز از حدود الهی است .
أن لایدخلنّها الیوم علیکم مسکین . .. إنّا کنّا ط_غین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 179 - 6
6 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم داشتن قلب و ابزار درک ، خویشتن را از فهم حقایق و معارف الهی محروم می سازند .
لهم قلوب لایفقهون بها
جمله <لهم قلوب> (آنها قلب دارند) می رساند که انسانها و جنیان گمراه ابزار درک دارند و جمله <لایفقهون بها> توضیح می دهد که آنان از ابزار شناختی که در اختیار دارند بهره نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 179 - 6،8،11
6 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم داشتن قلب و ابزار درک ، خویشتن را از فهم حقایق و معارف الهی محروم می سازند .
لهم قلوب لایفقهون بها
جمله <لهم قلوب> (آنها قلب دارند) می رساند که انسانها و جنیان گمراه ابزار درک دارند و جمله <لایفقهون بها> توضیح می دهد که آنان از ابزار شناختی که در اختیار دارند بهره نمی گیرند.
8 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم برخورداری از چشمهایی بینا و گوشهایی شنوا ، خویشتن را از دیدن و شنیدن آیات الهی محروم می سازند .
و لهم أعین لایبصرون بها و لهم ءاذان لایسمعون بها
11 _ جهنم فرجام انسان ها و جنیانی است که خود را از درک معارف و حقایق دین محروم ساخته اند .
و لقد ذرأنا لجهنم . .. لهم قلوب لایفقهون بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 25 - 6
6 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قوله عزّوجلّ : < للسائل و المحروم > قال : المحروم المُحارَف الذی قد حُرِمَ کَدُّ یده فی الشراء و البیع ;
ص: 391
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ <للسائل و المحروم> روایت شده است که فرمود: <محروم> شخص بی بخت و روزی است که از تلاش خود در خرید و فروش بی بهره است [گویا راه روزی به روی او بسته شده است]>.
ص: 392
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 85 - 10،12
10 _ مسیحیان فروتن و مؤمن به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) در زمره محسنان اند .
و انهم لایستکبرون . .. و ذلک جزاء المحسنین
12 _ نجاشی و یاران او در زمره محسنان و مؤمنان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن بودند .
قالوا إنّا نصری ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً . .. ذلک جزاء المحسنین
این بخش از آیات (85 _ 82) بنابرآنچه بسیاری از مفسران گفته اند، درباره نجاشی پادشاه حبشه و یاران او نازل شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 56 - 10
10 _ نیایش کنندگان به درگاه خدا با حالت بیم و امید ، از زمره محسانند .
و ادعوه خوفاً و طمعاً إن رحمت اللّه قریب من المحسنین
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که جمله <إن ال___لّه . .. > بیانگر علت <فادعوه ... > باشد یعنی توصیه ما به دعا و نیایش بدان جهت است که شما را مشمول رحمت خویش قرار دهیم بر این مبنا آیه دلالت می کند که دعا و نیایش مصداق احسان و نیایش کنندگان از زمره محسنانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 11،12
11 _ خیرخواهان برای خدا و رسول ، از محسنانند .
إذا نصحوا للّه و رسوله ما علی المحسنین من سبیل
ص: 393
12 _ اشخاص معذور و معاف شده از جهاد ، در صورت داشتن حسن نیت و خیرخواه بودن ، از محسنان به حساب می آیند .
لیس علی الضعفاء . .. إذا نصحوا للّه و رسوله ما علی المحسنین من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 115 - 6
6_ آنان که بر اطاعت فرمان های خدا صبوری کنند ، از محسنانند .
واصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 22 - 8
8_ یوسف ( ع ) از نمونه های بارز نیکوکاران
و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 36 - 11
11_ یوسف ( ع ) از زمره نیکوکاران بود .
إنا نری_ک من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 56 - 16
16_ یوسف ( ع ) از زمره محسنان بود .
و لانضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 7
7_ یوسف ( ع ) و بنیامین از تقواپیشگان صبور و از زمره محسنان بودند .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 69 - 6
6 - تلاش کنندگان در راه خدا ، از زمره محسنان اند .
و الذین ج_هدوا فینا. .. و إنّ اللّه لمع المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 105 - 7
7 - ابراهیم ( ع ) و فرزندش اسماعیل ، از محسنان اند .
قد صدّقت الرءیا إنّا کذلک نجزی المحسنین
ص: 394
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 121 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی
و لقد مننّا علی موسی و ه_رون . .. إنّا کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند موسی و هارون(علیهماالسلام) را از محسنان بر شمرده و برای آنان پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس چونان موسی و هارون(علیهماالسلام) در پی رسالت الهی باشد و تبلیغ دین بپردازد، از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 8،9
8 - تقواپیشگان ، مصداق بارز محسنان هستند .
أُول_ئک هم المتّقون . لهم ما یشاءون ... ذلک جزاء المحسنین
برداشت یاد شده از به کار رفتن تعبیر <محسنین> درباره <متقین> به دست می آید.
9 - پیامبران و پیروانشان ، از محسنان اند .
و الذی جاء بالصدق و صدّق به . .. ذلک جزاء المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 6
6 - برآورده شدن تمامی خواسته های احسان کنندگان در قیامت ، به صرف اراده کردن آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم ذلک جزاء المحسنین
<احسان> هم شامل نیکی به خود می باشد _ که در این صورت مقصود نیک کرداری است _ و هم شامل نیکی به دیگران می شود (لسان العرب). این واژه در آیه شریفه، ممکن است در هر دو معنابه کار رفته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 18 - 7
7 - توجّه به فرجام ارجمند نیکوکاران ، بازدارنده انسان از کم فروشی و بی توجهی به حضور یافتن در نزد خداوند
ویل للمطفّفین . .. یوم یقوم الناس لربّ الع_لمین ... کلاّ إنّ کت_ب الأبرار لفی عل
ص: 395
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 20
20 _ از امام صادق ( ع ) روایت شده : < شفاعتنا لأهل الکبائر من شیعتنا و اما التائبون فإن اللّه عزّ و جلّ یقول : < ما علی المحسنین من سبیل > ;
شفاعت ما برای شیعیانی است که گناهان کبیره مرتکب شده باشند اما توبه کنندگان، پس خدای عز و جل می فرماید: بر محسنین راهی [برای محکومیت ]نیست >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 161 - 16
16 _ خداوند نیکوکاران بنی اسرائیل را در صورت اطاعت از فرمان های الهی ، علاوه بر بخشایش گناهان ، به پاداش افزونتر نوید داد .
سنزید المحسنین
در برداشت فوق محسنان مقابل گناهکاران قرار داده نشده، بلکه به معنای لغوی آن (نیکوکاران) گرفته شده است. بر این مبنا آیه شریفه ناظر به تقسیم بنی اسرائیل به دو گروه گنهکار و پاکدامن نیست، بلکه آنان را به دو گروه محسنان و غیر محسنان تقسیم کرده است. جمله <نغفر لکم ... > می رساند که خدا گناه همگان _ چه محسن و چه غیر محسن _ را خواهد بخشید، ولی به نیکوکاران پاداشی افزونتر عنایت خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8،10
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
10 _ کثرت پیامبران و هدایت یافتگان در ذریه ابراهیم(ع)، پاداش نیکوکار بودن آن حضرت است.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 11
ص: 396
11- پاداش اخروی محسنان ، بسی بهتر از پاداش دنیوی آنان است .
للذین أحسنوا فی ه_ذه الدنیا حسنه و لدار الأخره خیر
اگر چه در آیه سخنی از پاداش اخروی به میان نیامده است، اما جمله <و لدار الأخره خیر> _ که برتری سرای اخروی را می رساند _ به قرینه <فی ه_ذه الدنیا حسنه> (برای محسنان در دنیا حسنه ای است) می تواند مشعر به این نکته باشد که: پاداش حیات اخروی برتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 11
11- پاداش اخروی محسنان ، بسی بهتر از پاداش دنیوی آنان است .
للذین أحسنوا فی ه_ذه الدنیا حسنه و لدار الأخره خیر
اگر چه در آیه سخنی از پاداش اخروی به میان نیامده است، اما جمله <و لدار الأخره خیر> _ که برتری سرای اخروی را می رساند _ به قرینه <فی ه_ذه الدنیا حسنه> (برای محسنان در دنیا حسنه ای است) می تواند مشعر به این نکته باشد که: پاداش حیات اخروی برتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 18 - 6
6 - پاداش نیکوکاران ، حکم تقدیر شده و تغییرناپذیر خداوند و در مکان هایی ارجمند است . *
إنّ کت_ب الأبرار لفی علّیّین
مراد از <کتاب>، ممکن است <مکتوب> (از ماده <کتابت> به معنای قضاء) باشد. در این صورت <کتاب الأبرار>; یعنی، پاداشی که خداوند برای <ابرار> مکتوب و محتوم ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 18 - 1
1 - طلب آمرزش از خداوند در سحرگاهان ، شیوه محسنان تقواپیشه
کانوا قلیلاً من الیل ما یهجعون . و بالأسحار هم یستغفرون
ص: 397
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 3 - 6
6 - بهره مندی محسنان از هدایت و رحمت قرآن ، افزون از دیگران است .
هدًی . .. للمحسنین
<محسنین> به قرینه آیه بعد _ که در آن برپایی نماز و پرداخت صدقه و ایمان به آخرت، به عنوان اوصاف محسنان ذکر شده است _ کسانی اند که ایمان دارند. بنابراین، هدایت قرآن نسبت به آنان، می تواند ابتدایی نبوده و بلکه افزایشی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 161 - 16
16 _ خداوند نیکوکاران بنی اسرائیل را در صورت اطاعت از فرمان های الهی ، علاوه بر بخشایش گناهان ، به پاداش افزونتر نوید داد .
سنزید المحسنین
در برداشت فوق محسنان مقابل گناهکاران قرار داده نشده، بلکه به معنای لغوی آن (نیکوکاران) گرفته شده است. بر این مبنا آیه شریفه ناظر به تقسیم بنی اسرائیل به دو گروه گنهکار و پاکدامن نیست، بلکه آنان را به دو گروه محسنان و غیر محسنان تقسیم کرده است. جمله <نغفر لکم ... > می رساند که خدا گناه همگان _ چه محسن و چه غیر محسن _ را خواهد بخشید، ولی به نیکوکاران پاداشی افزونتر عنایت خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 195 - 16
16 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرمود : < لو ان رجلا أنفق ما فی یدیه فی سبیل اللّه ما کان أحسن و لاوفّق ، ألیس یقول اللّه تعالی < و لاتلقوا بأیدیکم إلی تهلکه و أحسنوا إن اللّه یحب المحسنین > ؟ یعنی المقتصدین ;
ص: 398
اگر شخصی تمام اموال خود را در راه خدا انفاق کند کار خوبی نکرده و موفق نبوده است. آیا خداوند نفرموده: <و لاتلقوا بأیدیکم إلی تهلکه و أحسنوا إن اللّه یحب المحسنین; در راه خدا انفاق کنید و خویشتن را با دست خویش به هلاکت نیندازید و کار نیک انجام دهید که خدا محسنین را دوست دارد>؟ و مراد از <محسنین> کسانی هستند که در زندگی، مقتصد و میانه رو هستند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 12
12_ اقتدار و عزت تقواپیشگان صبور و نیکوکار ، از نعمت های بزرگ الهی به آنان است .
قالوا ی_أیها العزیز . .. قد منّ الله علینا
مصداق مورد نظر برای نعمت الهی به یوسف(ع) عزت و اقتدار در سرزمین مصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 80 - 2
2 - نوح پیامبر ، نمونه و الگوی نیکوکاران و احسان کنندگان
سل_م علی نوح فی الع_لمین . إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 110 - 2
2 - حضرت ابراهیم ( ع ) ، نمونه و الگوی نیکوکاران و احسان کنندگان
سل_م علی إبرهیم . کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 121 - 2
2 - موسی و هارون ( علیهماالسلام ) ، نمونه و الگوی نیکوکاران و احسان کنندگان
سل_م علی موسی و ه_رون . إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 131 - 2
2 - الیاس ( ع ) ، نمونه و الگوی نیکوکاران و احسان کنندگان
سل_م علی إل یاسین . إنّا کذلک نجزی المحسنین
ص: 399
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 106 - 6
6 - محسنان ، پیروزمندان در میدان آزمایش های الهی اند .
إنّا کذلک نجزی المحسنین . إنّ ه_ذا لهو البل_ؤا المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 1،2
1 - بخشی از اموال محسنان تقواپیشه ، اختصاص به سائلان و محرومان دارد .
و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
2 - اهل تقوا و احسان ، همراه با تهجد و عبادت ، دارای خدمات اجتماعی و انفاق مالی اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 105 - 9
9 - تسلیم بودن در برابر خدا و انجام فرمان او ، از ویژگی های محسنان است .
فلمّا أسلما . .. قد صدّقت الرءیا إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 35 - 3،8
3 - نادیده گرفته شدن بزرگ ترین گناهان ، از انگیزه های احسان کردن محسنان است .
ذلک جزاء المحسنین . لیکفّر اللّه عنهم أسوأ الذی عملوا
برداشت یاد شده براین فرض استوار است که لام در <لیکفّر> متعلق به <محسنین> باشد. گو این که گفته می شود: <الذین أحسنوا للتکفیر; کسانی که احسان کردند برای چشم پوشیده شدن از گناهانشان>.
8 - برخوردار شدن از پاداش بهترین عمل ها ، انگیزه محسنان از احسانشان
ذلک جزاء المحسنین . .. و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
ص: 400
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 22
22 _ جان فشانی و تحمل هر گونه سختی ( تشنگی ، گرسنگی و حرارت های جبهه جنگ ) در راه خدا ، از نشانه ها و اوصاف محسنان است .
لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ . .. فی سبیل اللّه ... إن اللّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 12 - 17
17- انذار های الهی ، متوجه کمترین گناه و ظلم و بشارت های او مخصوص پایداران بر طریق ارزش ها *
لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین
خداوند، برای انذارْ صرف ظلم را کافی شمرده است; زیرا با یک ظلم عنوان <الذین ظلموا> صدق می کند. ولی در زمینه بشارت، واژه <محسنین> را به کار برده است و این عنوان بر کسانی صدق می کند که متخلق به ارزش ها باشند. آیه بعد (ثمّ استقاموا) مؤید این معنا است).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 13 - 6
6- یکتاپرستان استوار بر طریق حق ، همان محسنان مورد بشارت قرآن اند .
و بشری للمحسنین . إنّ الذین قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا
از ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 401
8 - یوسف - 12 - 90 - 7
7_ یوسف ( ع ) و بنیامین از تقواپیشگان صبور و از زمره محسنان بودند .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 35 - 6،10
6 - خداوند به محسنان _ به پاس احسان آنان _ مطابق با بهترین عملشان ، پاداش خواهد داد .
و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
10 - فراهم شدن تمامی خواسته های محسنان در قیامت ، پاداشی است بر مبنای بهترین عمل آنان .
لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <یجزیهم. ..> می تواند توضیح و بیان برای جمله <لهم ما یشاءون...> باشد; یعنی، برآورده شدن خواسته های محسنان در قیامت، همان پاداش مطابق با بهترین عمل ها است که خداوند برای آنان مقرر داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 26 - 1،2،3
1 _ پاداش های اخروی ، تنها از آن نیکوکاران است .
للذین أحسنوا الحسنی
تقدیم خبر (للذین . .. ) بر مبتدا (الحسنی) مفید حصر است.
2 _ پاداش نیکوکاران در سرای آخرت از نوع بهترین پاداشهاست .
للذین أحسنوا الحسنی
3 _ نیکوکاران در سرای آخرت ، افزون بر بهترین پاداش ها ، از نعمتهایی بی شمار و غیر قابل توصیف برخوردار خواهند بود .
للذین أحسنوا الحسنی و زیاده
تنکیردر <زیاده> _ که برای تفخیم است _ بیانگر برداشت فوق می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 57 - 2
2_ نیکوکاران علاوه بر بهره مند شدن از پاداش در حیات دنیا ، از پاداش های برتر اخروی نیز برخوردار خواهند شد .
لانضیع أجر المحسنین. و لأجر الأخره خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 7،13
ص: 402
7 - پاداش احسان کنندگان در قیامت ، پاداشی بزرگ و با عظمت است .
ذلک جزاء المحسنین
برداشت یاد شده از کاربرد <ذلک> (برای اشاره به شیء بعید)، استفاده شده است.
13 - بهشت و تأمین تمامی خواسته ها ، پاداش استحقاقی و حق محسنان است .
ذلک جزاء المحسنین
تعبیر <جزاء> می رساند که محسنان در برابر احسان های خود، حقی بر خدا پیدامی کنند; هر چند این حق را خود او مقرر فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 35 - 10
10 - فراهم شدن تمامی خواسته های محسنان در قیامت ، پاداشی است بر مبنای بهترین عمل آنان .
لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <یجزیهم. ..> می تواند توضیح و بیان برای جمله <لهم ما یشاءون...> باشد; یعنی، برآورده شدن خواسته های محسنان در قیامت، همان پاداش مطابق با بهترین عمل ها است که خداوند برای آنان مقرر داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 44 - 2
2 - بهره مندی از موهبت های بهشت ، جزا و پاداش الهی به نیکوکاران
فی ظل_ل و عیون . .. إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 22 - 13
13_ برخورداری نیکوکاران از پاداش های الهی در دنیا
ءاتین_ه حکمًا و علمًا و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 56 - 14
14_ خداوند ، نیکوکاران را در دنیا از پاداش های خویش بهره مند می سازد .
و لانضیع أجر المحسنین
به قرینه آیه بعد ، مراد از <أجر> پاداشهای دنیوی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 57 - 2
ص: 403
2_ نیکوکاران علاوه بر بهره مند شدن از پاداش در حیات دنیا ، از پاداش های برتر اخروی نیز برخوردار خواهند شد .
لانضیع أجر المحسنین. و لأجر الأخره خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 8
8- احسان کنندگان ، در همین دنیا بهره خوبی خواهند داشت .
للذین أحسنوا فی ه_ذه الدنیا حسنه
برداشت فوق بر این اساس است که <فی ه_ذه> متعلق به <حسنه> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 10 - 6،7
6 - اعطای پاداش نیک در دنیا ، وعده خداوند به احسان کنندگان
للذین أحسنوا فی ه_ذه الدنیا حسنه
برداشت بالا مبتنی بر این دیدگاه است که <فی ه_ذه الدنیا> ظرف برای <حسنه> باشد، نه برای <أحسنوا>; چنان که در جای دیگر قرآن، به این حقیقت تصریح شده است: <للذین أحسنوا فی ه_ذه الدنیا حسنه و لدار الأخره خیر. ..>، (سوره نحل (16) آیه 30).
7 - پاداش احسان کنندگان در دنیا ، بسیار بزرگ و توصیف ناپذیر است .
للذین أحسنوا فی ه_ذه الدنیا حسنه
برداشت بالا از تنوین <حسنه> _ که برای تعظیم و تفخیم است _ استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 14
14_ خداوند ، پاداش نیکوکاران را به طور کامل عطا می کند و چیزی از آن نمی کاهد .
فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 58 - 16
16 - خداوند ، محسنان و پاکدامنان بنی اسرائیل را - در صورت رعایت آداب تعیین شده برای ورود به بیت المقدس - به پاداشی افزونتر از دیگران نوید داد .
قولوا حطه نغفر لکم خطیکم و سنزید المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 404
3 - آل عمران - 3 - 136 - 9
9 _ آمرزش الهی و بهشت جاودان ، پاداش احسان و نیکوکاری
و اللّه یحب المحسنین . .. اولئک جزآؤهم مغفره من ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 13
13 _ محبّت الهی به بندگان نیکوکار خویش ، پاداشی والا به ایشان
و اللّه یحبّ المحسنین
چون محبوبیّت مجاهدان در نزد خداوند، خارج از ثواب دنیا و آخرت نیست، تخصیص به ذکر آن، حاکی از ارزش برتر آن خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 18
18 _ رعایت کنندگان تقوا و احسان در محیط خانواده ، از پاداش الهی برخوردار خواهند شد .
و إن تحسنوا و تتقوا فإنّ اللّه کان بما تعملون خبیراً
جمله <فان اللّه . ..> در مقام تشویق به احسان و تقواست. و چون علم خدا به احسان و تقوا، معمولا تأثیری برای انجام آن ندارد ; بنابراین باید کنایه از پاداش دهی الهی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 85 - 3،9
3 _ خداوند ، پاداش بخش مؤمنان و محسنان
فاثبهم اللّه بما قالوا . .. ذلک جزاء المحسنین
9 _ بهشت جاودانه ، پاداش محسنان
جنت تجری من تحتها الانهر خلدین فیها و ذلک جزاء المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 9،10،11،12
9 _ خداوند به نیکوکاران با کثرت ذریه صالح و هدایت یافته پاداش می دهد.
و وهبنا له إسحق و یعقوب . .. و من ذریته داود و سلیمن ... و کذلک نجزی المحسنین
10 _ کثرت پیامبران و هدایت یافتگان در ذریه ابراهیم(ع)، پاداش نیکوکار بودن آن حضرت است.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
11 _ کثرت انبیا(ع) از نسل نوح، پاداش نیل او به مقام نیکوکاران است.
و نوحا هدینا من قبل و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
12 _ هدایت ویژه، پاداش خداوند به نیکوکاران است.
کلا هدینا . .. و من ذریته ... و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 405
5 - انعام - 6 - 85 - 7
7 _ ذریه صالح پاداش خداوند به نیکوکاران است.
و کذلک نجزی المحسنین . .. کل من الصلحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 161 - 17
17 _ اطاعت کنندگان از دستور های خدا در صورت نیکوکار بودن از پاداشی بیش از دیگر مطیعان بهره مند خواهند شد .
سنزید المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 26 - 9
9 _ < عن ابی جعفر ( ع ) فی قوله < للذین احسنوا الحسنی و زیاده > فاما الحسنی ، الجنه و اما الزیاده فالدنیا ، ما اعطاهم اللّه فی الدنیا لم یحاسبهم به فی الأخره . . . ;
از امام باقر (ع) روایت شده که درباره سخن خدا که می فرماید: <برای کسانی که نیکی کرده اند، پاداشی نیکوتر و خیری زیاده بر آن هست> فرمود: اما پاداش نیکوتر، بهشت است و اما زیاده بر آن، عطای خدا در دنیاست. آنچه خدا در دنیا به آنان داده، در آخرت حساب آن را از ایشان نمی خواهد ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 22 - 9،12
9_ بهره مندی یوسف ( ع ) از حکمت و علم ، پاداشی الهی بر نیکوکاری او بود .
ءاتین_ه حکمًا و علمًا و کذلک نجزی المحسنین
<جزاء>(مصدر نجزی) به معنای سزا و پاداش است.
12_ اعطای پاداش به نیکوکاران و بهره مند ساختن آنان از علم و حکمت ، سنت الهی است .
و کذلک نجزی المحسنین
فعل مضارع <نجزی> در عبارت <کذلک نجزی المحسنین> حاکی از استمرار است ، و در برداشت از آن به سنت تعبیر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 56 - 15
15_ خداوند در اعطای پاداش به نیکوکاران ، ذره ای از پاداش آنان نمی کاهد .
و لانضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 57 - 3
3_ تنگنای حیات دنیا و گنجایش محدود آن ، نمی تواند ظرفی مناسب برای تأمین پاداش نیکوکاران باشد .
و لانضیع أجر المحسنین. و لأجر الأخره خیر للذین ... و کانوا یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 406
15 - صافات - 37 - 80 - 1
1 - پاداش به احسان گران و نیکوکاران ، سنت خداوند است .
إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 81 - 3
3 - عبودیت و ایمان نوح ( ع ) ، موجب دستیابی او به پاداش هایی همانند پاداش های محسنان از سوی خداوند
إنّا کذلک نجزی المحسنین . إنّه من عبادنا المؤمنین
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <إنه من عبادنا. ..> تعلیل برای جمله <إنا کذلک نجزی المحسنین> است; یعنی، چون نوح(ع) از مؤمنان و بندگان خالص خدا بود، به او همانند پاداش محسنان، پاداش دادیم. گفتنی است که مقصود از آن، اجابتِ دعا، نجاتِ از مشکلات اندوه بار و باقی ماندن نسل و نام نیک آن حضرت در تاریخ می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 105 - 6
6 - توفیق انجام وظیفه با کمترین صدمه و زیان ، از پاداش های الهی به محسنان
قد صدّقت الرءیا إنّا کذلک نجزی المحسنین
کلمه <کذلک> متشکل از دو کلمه حرف تشبیه (کاف) و اسم اشاره (ذلک) است و مشارالیه مصدری است که از <صدّقت> گرفته شده است; یعنی، <کما جزیناه بالعفو عن ذبح إبنه نجزی المحسنین; همان گونه که به ابراهیم با گذشت کردن از قربانی کردن فرزندش، پاداش دادیم، به محسنان نیز چنین پاداش خواهیم داد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 106 - 4
4 - برخورداری ابراهیم ( ع ) از پاداش محسنان ، پس از سربلند بیرون آمدن آن حضرت از آزمایش قربانی فرزندش
قد صدّقت الرءیا إنّا کذلک نجزی المحسنین . إنّ ه_ذا لهو البل_ؤا المبین
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <إنّ ه_ذا لهو البلاء المبین> در مقام تعلیل برای جمله پیشین (إنّا کذلک نجزی المحسنین) است; یعنی، ابراهیم(ع) از پاداش محسنان برخوردار شد; زیرا به آزمایش الهی گرفتار شد و پیروز گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 110 - 1
1 - پاداش به احسان گران و نیکوکاران ، سنت خداوند است .
کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 111 - 3
3 - عبودیت و ایمان ابراهیم ( ع ) ، موجب دستیابی آن حضرت به پاداش هایی چونان پاداش های محسنان از سوی خداوند
کذلک نجزی المحسنین . إنّه من عبادنا المؤمنین
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <إنّه من عبادنا المؤمنین> تعلیل برای جمله <کذلک نجزی المحسنین>
ص: 407
است; یعنی، چون ابراهیم(ع) از مؤمنان و بندگان خالص خدا بود، به او چونان پاداش محسنان، پاداش دادیم (مقصود فرزنددار شدن و برجا ماندن نام نیک آن حضرت می باشد. )
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 121 - 1
1 - پاداش به احسان کنندگان و نیکوکاران ، سنت خداوند است .
إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 122 - 3
3 - عبودیت و ایمان موسی و هارون ( علیهماالسلام ) موجب دستیابی آنان به پاداش هایی همچون پاداش های محسنان از سوی خداوند
إنّا کذلک نجزی المحسنین . إنّهما من عبادنا المؤمنین
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <إنّهما من عبادنا. ..> تعلیل برای جمله <إنّا کذلک نجزی المحسنین> است; یعنی، چون موسی و هارون (علیهماالسلام) از مؤمنان و بندگان خالص خدا بودند، به آنان چونان پاداش محسنان، پاداش دادیم. مقصود نجات از اندوه بزرگ و باقی ماندن نام و آوازه نیک آنان در تاریخ می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 131 - 1
1 - پاداش به احسان کنندگان و نیکوکاران ، سنت خدا است .
إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 132 - 3
3 - عبودیت و ایمان الیاس پیامبر ( ع ) ، موجب دستیابی او به پاداش هایی همچون پاداش های محسنان از سوی خداوند
إنّا کذلک نجزی المحسنین . إنّه من عبادنا المؤمنین
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <إنّه من عبادنا المؤمنین> تعلیل برای <إنّا کذلک نجزی المحسنین> است; یعنی، چون الیاس پیامبر از مؤمنان و بندگان خالص خدا بود، به او همانند پاداش محسنان، پاداش دادیم . مقصود از آن باقی ماندن نام و آوازه نیک او می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 35 - 6،9،11
6 - خداوند به محسنان _ به پاس احسان آنان _ مطابق با بهترین عملشان ، پاداش خواهد داد .
و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
9 - برآورده شدن تمامی خواسته های محسنان از سوی خداوند ، به خاطر اعطای پاداش بهترین عمل ها به آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
11 - جلوه فضل و لطف الهی در پاداش دادن به محسنان
ص: 408
لیکفّر اللّه عنهم أسوأ الذی عملوا و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
ملاک قرار گرفتن پاداش بهترین اعمال در وقت جزا و پاداش، و بدترین اعمال در وقت عفو و چشم پوشی، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 31 - 7،9
7 - تفضل الهی ، نمایان و متبلور در پاداش به نیک کرداران
و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی
صیغه تفضیلی <الحسنی>، نشانگر آن است که نیک کرداران، بیشتر از شایستگی و استحقاق خویش، از پاداش های الهی بهره مند خواهند شد.
9 - جزای عادلانه به بدکرداران و پاداش برتر و افزون بر استحقاق به نیکوکاران ، عملی ارزشمند و خداپسندانه
لیجزی الذین أس__وا بما عملوا و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 161 - 16
16 _ خداوند نیکوکاران بنی اسرائیل را در صورت اطاعت از فرمان های الهی ، علاوه بر بخشایش گناهان ، به پاداش افزونتر نوید داد .
سنزید المحسنین
در برداشت فوق محسنان مقابل گناهکاران قرار داده نشده، بلکه به معنای لغوی آن (نیکوکاران) گرفته شده است. بر این مبنا آیه شریفه ناظر به تقسیم بنی اسرائیل به دو گروه گنهکار و پاکدامن نیست، بلکه آنان را به دو گروه محسنان و غیر محسنان تقسیم کرده است. جمله <نغفر لکم ... > می رساند که خدا گناه همگان _ چه محسن و چه غیر محسن _ را خواهد بخشید، ولی به نیکوکاران پاداشی افزونتر عنایت خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 106 - 6
6 - محسنان ، پیروزمندان در میدان آزمایش های الهی اند .
إنّا کذلک نجزی المحسنین . إنّ ه_ذا لهو البل_ؤا المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 409
16 - زمر - 39 - 34 - 6
6 - برآورده شدن تمامی خواسته های احسان کنندگان در قیامت ، به صرف اراده کردن آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم ذلک جزاء المحسنین
<احسان> هم شامل نیکی به خود می باشد _ که در این صورت مقصود نیک کرداری است _ و هم شامل نیکی به دیگران می شود (لسان العرب). این واژه در آیه شریفه، ممکن است در هر دو معنابه کار رفته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 35 - 4،9،10
4 - برآورده شدن تمامی خواسته های محسنان از سوی خداوند ، به خاطر نادیده گرفتن بدترین اعمال احتمالی گذشته آنان است .
لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. لیکفّر اللّه عنهم أسوأ الذی عملوا
برداشت یاد شده مبتنی بر این فرض است که لام <لیکفّر>، برای تعلیل و متعلق به فعل محذوفی است که جمله <لهم ما یشاءون. ..> بر آن دلالت می کند; بر این اساس تقدیر چنین می شود: <وعدهم اللّه بذلک و یسر لهم لیکفّر...>.
9 - برآورده شدن تمامی خواسته های محسنان از سوی خداوند ، به خاطر اعطای پاداش بهترین عمل ها به آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
10 - فراهم شدن تمامی خواسته های محسنان در قیامت ، پاداشی است بر مبنای بهترین عمل آنان .
لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <یجزیهم. ..> می تواند توضیح و بیان برای جمله <لهم ما یشاءون...> باشد; یعنی، برآورده شدن خواسته های محسنان در قیامت، همان پاداش مطابق با بهترین عمل ها است که خداوند برای آنان مقرر داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 22
22 _ جان فشانی و تحمل هر گونه سختی ( تشنگی ، گرسنگی و حرارت های جبهه جنگ ) در راه خدا ، از نشانه ها و اوصاف محسنان است .
لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ . .. فی سبیل اللّه ... إن اللّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 7 - 3
3- هدف از آزمودن انسان ها ، تمایز میان نیکْ کردارترینِ افراد از دیگران است .
لنبلوهم أیّهم أحسن عملاً
ص: 410
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 19 - 1
1 - ابزار شناخت دیوان نامه های عمل نیکوکاران ، در دسترس همگان نیست .
و ما أدریک ما علّیّون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 105 - 4
4 - تضمین پاداش محسنان و نیکوکاران ، از سنت های خداوند است .
إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 31 - 7،9
7 - تفضل الهی ، نمایان و متبلور در پاداش به نیک کرداران
و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی
صیغه تفضیلی <الحسنی>، نشانگر آن است که نیک کرداران، بیشتر از شایستگی و استحقاق خویش، از پاداش های الهی بهره مند خواهند شد.
9 - جزای عادلانه به بدکرداران و پاداش برتر و افزون بر استحقاق به نیکوکاران ، عملی ارزشمند و خداپسندانه
لیجزی الذین أس__وا بما عملوا و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 35 - 1،4
1 - خداوند ، بدترین عمل محسنان را ، به پاس احسان آنان ، نادیده گرفته و می پوشاند .
ذلک جزاء المحسنین . لیکفّر اللّه عنهم أسوأ الذی عملوا
<تکفیر> (مصدر <لیکفّر>) به معنای ستر و پوشاندن است و مقصود از آن چشم پوشی از گناه و زدودن آن از پرونده اعمال است.
4 - برآورده شدن تمامی خواسته های محسنان از سوی خداوند ، به خاطر نادیده گرفتن بدترین اعمال احتمالی گذشته آنان
ص: 411
است .
لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. لیکفّر اللّه عنهم أسوأ الذی عملوا
برداشت یاد شده مبتنی بر این فرض است که لام <لیکفّر>، برای تعلیل و متعلق به فعل محذوفی است که جمله <لهم ما یشاءون. ..> بر آن دلالت می کند; بر این اساس تقدیر چنین می شود: <وعدهم اللّه بذلک و یسر لهم لیکفّر...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 23 - 1
1 - نیکوکاران در قیامت ، بر تخت های تزیین شده آرمیده و به تماشای منظره ها خواهند پرداخت .
علی الأرائک ینظرون
<أریکه> (مفرد <أرائک>) به تختی گفته می شود که تزیین یافته و در خیمه یا خانه ای نهاده شود. هم چنین به جایگاه آرمیدن و لمیدن _ اعم از تخت، یا تخت عروس و یا تخت خواب _ اطلاق می شود. (قاموس)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 17 - 1،4،5
1 - شب زنده داری برای عبادت ، از ویژگی های مهم < محسنین > است .
کانوا . .. محسنین . کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون
<هجوع> (مصدر <یهجعون>) به خواب در شب گفته می شود.
4 - محسنان بهشتی ، در بیشتر شب های خویش ، اهل تهجد و عبادت اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون
برداشت یاد شده بدان احتمال است که عبارت <قلیلاً من اللیل> به معنای شب های اندکی از ایام سال باشد; نه به معنای اندکی از هر شب.
5 - محسنان تقواپیشه ، در بیشتر ساعات شب مشغول عبادت اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون
برداشت یاد شده بنابراین است که مراد از <قلیلاً من اللیل> مربوط به ساعات هر شب باشد; یعنی، اندکی از ساعات هر شب را می خوابند و بیشتر آن را به عبادت و شب زنده داری می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 18 - 1
1 - طلب آمرزش از خداوند در سحرگاهان ، شیوه محسنان تقواپیشه
کانوا قلیلاً من الیل ما یهجعون . و بالأسحار هم یستغفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 412
18 - ذاریات - 51 - 19 - 2
2 - اهل تقوا و احسان ، همراه با تهجد و عبادت ، دارای خدمات اجتماعی و انفاق مالی اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 18 - 4
4 - کردار نیکوکاران ، ثبت و ضبط شده ، در نامه عمل آنان باقی خواهد ماند .
کت_ب الأبرار
<کتاب الأبرار> صحیفه ای است که در آن اعمال نیکوکاران ثبت شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 19 - 2
2 - جایگاه نامه های عمل نیکوکاران ، دارای ویژگی هایی فراتر از حد بیان است .
و ما أدریک ما علّیّون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 115 - 5
5_ خداوند ، از اجر و پاداش نیکوکاران نمی کاهد و آنان را از پاداش کردارشان محروم نمی سازد .
فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 9،10
9_ حفظ عزت بنیامین و درمانده و خوار نگشتن او به مانند دیگر برادرانش ، نشانه ضایع نشدن پاداش تقواپیشگان صبور و نیکوکار است .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
10_ اقتدار و عزت یوسف ( ع ) نشانه ای روشن بر ضایع نشدن پاداش تقواپیشگان صبور و نیکوکار است .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 413
10 - کهف - 18 - 30 - 5
5- خداوند ، پاداش نیکوکاران را ضایع نخواهد کرد .
إنّا لانضیع أجر من أحسن عملاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 18 - 6
6 - پاداش نیکوکاران ، حکم تقدیر شده و تغییرناپذیر خداوند و در مکان هایی ارجمند است . *
إنّ کت_ب الأبرار لفی علّیّین
مراد از <کتاب>، ممکن است <مکتوب> (از ماده <کتابت> به معنای قضاء) باشد. در این صورت <کتاب الأبرار>; یعنی، پاداشی که خداوند برای <ابرار> مکتوب و محتوم ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 20 - 3
3 - پاداش های نیکوکاران ، تخلّف ناپذیر و دارای مشخّصاتی واضح و بی ابهام است .
کت_ب مرقوم
چنانچه <کتاب> به معنای مکتوب و مقدر و نیز <مرقوم> به معنای نوشته واضح و درشت خط باشد; برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 22 - 17
17_ فرجام نیک از آنِ صبرپیشگان ، برپادارندگان نماز ، انفاق گران و جبران کنندگان اعمال بد با اعمال شایسته است .
والذین صبروا . .. و یدرءون بالحسنه السیئه أُول_ئک لهم عقبی الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 37 - 12
12 - محسنان ( نیکوکاران ) ، دارای آینده ای درخشان و سرشار از شادی و شادکامی
کذلک سخّر لکم . .. و بشّر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 414
8 - یوسف - 12 - 22 - 12
12_ اعطای پاداش به نیکوکاران و بهره مند ساختن آنان از علم و حکمت ، سنت الهی است .
و کذلک نجزی المحسنین
فعل مضارع <نجزی> در عبارت <کذلک نجزی المحسنین> حاکی از استمرار است ، و در برداشت از آن به سنت تعبیر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 14 - 7
7 - اعطای حکمت و علم به محسنان از سوی خداوند ، پاداشی در برابر نیکوکاری آنان است .
ءاتین_ه حکمًا و علمًا و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 128 - 9
9- توجه به حمایت خدا از تقواپیشگان و نیکوکاران ، مانع از قرار گرفتن آنان در تنگنای روحی است .
و لاتک فی ضیق ممّا یمکرون . إن الله مع الذین اتّقوا و الذین هم محسنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 25 - 3
3 - در آخرت ، ساقی شراب ، در خدمت نیکوکاران و عهده دار باده نوشاندن به آنان خواهد بود .
یسقون
فعل مجهول <یُسْقَون> بیانگر این است که در آخرت فرد یا افرادی، باده ریز و شرابدار محفل می گساری نیکوکاران خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 32 - 7
7 - انسان ها ، حتی محسنان ، در معرض ارتکاب لغزش ها و خطاهایند .
و یجزی الذین أحسنوا . .. الذین یجتنبون کب_ئر الإثم و الفوحش إلاّ اللّمم
ص: 415
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 56 - 8
8 _ دعا و نیایش محسنان به درگاه خدا مایه به فعلیت رسیدن استعداد آنان برای دستیابی به رحمت خاص الهی است .
و ادعوه . .. إن رحمت اللّه قریب من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 56 - 20
20_ برخورداری محسنان از رحمت خاص خداوند در دنیا ، مشیّت و خواست اوست .
نصیب برحمتنا من نشاء و لانضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 5 - 8
8 - محسنان ، تنها کسانی اند که به آرمان ها و آرزو های خود دست می یابند .
للمحسنین . .. و أُول_ئک هم المفلحون
<فلاح> در لغت به معنای <چیره شدن و دستیابی به آرزو (ادراک بغیه)> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 7 - 8،9
ص: 416
8_ پدید آمدن نیکوکارترین انسان ها ( انسان های کامل ) هدف از آزمون آدمیان از ناحیه خداوند است .
لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً
بلاء (مصدر یبلوا) به معنای آزمودن است و از آن جا که آزمونهای الهی برای آگاهی یافتن نیست، می توان گفت مقصود از آن، بروز امری است که به عنوان هدف از آزمون مطرح است. بنابراین معنای <لیبلوکم ...> چنین می شود: تا شما را بیازماید و هدف از آزمون این است که بهترین و کاملترینها در صحنه وجود، پدید آیند و ظاهر شوند.
9_ پدید آمدن نیکوکارترین انسان ها ( انسان های کامل ) از هدف های آفرینش آسمان ها و زمین است .
خلق السم_وت و الأرض . .. لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً
<لیبلوکم> متعلق به <خلق السموات . ..> است و بیانگر هدف آفرینش می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 57 - 2
2_ نیکوکاران علاوه بر بهره مند شدن از پاداش در حیات دنیا ، از پاداش های برتر اخروی نیز برخوردار خواهند شد .
لانضیع أجر المحسنین. و لأجر الأخره خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 30 - 9
9- ضایع ساختن اجر و مزد نیکوکاران ، امری نکوهیده و ناپسند است .
إنّا لانضیع أجر من أحسن عملاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 44 - 5
5 - تقواپیشگان ، از محسنان و دارای یک سرنوشت اند .
إنّ المتّقین فی ظل_ل و عیون . .. هنیئًا بما کنتم تعملون . إنّا کذلک نجزی المحسنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 26 - 5
ص: 417
5 _ نیکوکاران در سرای آخرت همواره شادمان ، بانشاط ، گرامی و عزیز خواهند بود .
للذین أحسنوا . .. و لا یرهق وجوههم قتر و لا ذله
<رهق> به معنای پوشاندن و <قتر> به معنای دود سیاه و <ذله> _ مقابل <عزت> _ به معنای خفت و خواری است ; یعنی، بر چهره نیکوکاران غبار غم و اندوهِ خواری نخواهد نشست و این کنایه است از اینکه، آنان همواره شاد و همه جا ارجمند خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 37 - 12
12 - محسنان ( نیکوکاران ) ، دارای آینده ای درخشان و سرشار از شادی و شادکامی
کذلک سخّر لکم . .. و بشّر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 37 - 12
12 - محسنان ( نیکوکاران ) ، دارای آینده ای درخشان و سرشار از شادی و شادکامی
کذلک سخّر لکم . .. و بشّر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 8
8 _ نیکوکاران ، مانند سرزمین طیب ، سودمند و برخوردار از فیض فراوان خداوند
ص: 418
إن رحمت اللّه قریب من المحسنین. و هو الذی یرسل الریح ... و البلد الطیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 56 - 11
11 _ پرهیز از فسادگری در زمین سیره و روش محسنان و زمینه ساز دستیابی به رحمت الهی است .
و لاتفسدوا فی الأرض . .. إن رحمت اللّه قریب من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 56 - 7،8
7 _ نیکوکاران مستعد دریافت رحمت الهی هستند .
إن رحمت اللّه قریب من المحسنین
8 _ دعا و نیایش محسنان به درگاه خدا مایه به فعلیت رسیدن استعداد آنان برای دستیابی به رحمت خاص الهی است .
و ادعوه . .. إن رحمت اللّه قریب من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 37 - 11
11 - کسانی که به پاس نعمت هدایت ، به درگاه خدا سپاس می گزارند و او را به بزرگی یاد می کنند ، در زمره محسنان و نیکو کاران اند .
و بشّر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 22
22 _ جان فشانی و تحمل هر گونه سختی ( تشنگی ، گرسنگی و حرارت های جبهه جنگ ) در راه خدا ، از نشانه ها و اوصاف محسنان است .
لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ . .. فی سبیل اللّه ... إن اللّ
ص: 419
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 92 - 9
9_ گذشت از خطاکاران و دعا برای آمرزش آنان ، خصلتی نیکو و از صفات محسنان است .
فإن الله لایضیع أجر المحسنین . .. لاتثریب علیکم الیوم یغفر الله لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 4 - 1،11
1 - اقامه همواره نماز ، و پرداخت مداوم زکات و یقین به آخرت ، از صفات محسنان است .
هدًی و رحمه للمحسنین . الذین یقیمون ... و هم بالأخره هم یوقنون
فعل های مضارع <یقیمون> و <یؤتون> دلالت بر استمرار دارند. لازم به ذکر است که <زکات> در این آیه، به قرینه مکی بودن سوره، زکات اصطلاحی نیست، بلکه اِعانه های مالی است. گفتنی است در صورتی که جمله <الذین یقیمون...> جمله وصفی و یا بدلی باشد، مفید معنای یاد شده است.
11 - توجّه به خدا و بر طرف ساختن نیاز های نیازمندان ، دو خصلت همگام در وجود محسنان است .
الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 17 - 4،5
4 - محسنان بهشتی ، در بیشتر شب های خویش ، اهل تهجد و عبادت اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون
برداشت یاد شده بدان احتمال است که عبارت <قلیلاً من اللیل> به معنای شب های اندکی از ایام سال باشد; نه به معنای اندکی از هر شب.
5 - محسنان تقواپیشه ، در بیشتر ساعات شب مشغول عبادت اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون
برداشت یاد شده بنابراین است که مراد از <قلیلاً من اللیل> مربوط به ساعات هر شب باشد; یعنی، اندکی از ساعات هر شب را می خوابند و بیشتر آن را به عبادت و شب زنده داری می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 2
2 - اهل تقوا و احسان ، همراه با تهجد و عبادت ، دارای خدمات اجتماعی و انفاق مالی اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 420
7 - یونس - 10 - 26 - 5
5 _ نیکوکاران در سرای آخرت همواره شادمان ، بانشاط ، گرامی و عزیز خواهند بود .
للذین أحسنوا . .. و لا یرهق وجوههم قتر و لا ذله
<رهق> به معنای پوشاندن و <قتر> به معنای دود سیاه و <ذله> _ مقابل <عزت> _ به معنای خفت و خواری است ; یعنی، بر چهره نیکوکاران غبار غم و اندوهِ خواری نخواهد نشست و این کنایه است از اینکه، آنان همواره شاد و همه جا ارجمند خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 12
12_ اقتدار و عزت تقواپیشگان صبور و نیکوکار ، از نعمت های بزرگ الهی به آنان است .
قالوا ی_أیها العزیز . .. قد منّ الله علینا
مصداق مورد نظر برای نعمت الهی به یوسف(ع) عزت و اقتدار در سرزمین مصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 21 - 2
2 - مقام قرب خداوند ، والاتر از مقام نیکوکاران ، و مایه شایستگی انسان برای آگاهی از کردار نیکوکاران و مشاهده نامه اعمال آنان است .
یشهده المقرّبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 24 - 5
5- < عن الصادق جعفربن محمد ( ع ) : ان المستقدمین أصحاب الحسنات و المستأخرین أصحاب السیئات ;
از امام صادق(ع) روایت شده است: مقصود از <المستقدمین> نیکوکاران و <المستأخرین> گناهکارانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 22 - 12
ص: 421
12_ اعطای پاداش به نیکوکاران و بهره مند ساختن آنان از علم و حکمت ، سنت الهی است .
و کذلک نجزی المحسنین
فعل مضارع <نجزی> در عبارت <کذلک نجزی المحسنین> حاکی از استمرار است ، و در برداشت از آن به سنت تعبیر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 14 - 7
7 - اعطای حکمت و علم به محسنان از سوی خداوند ، پاداشی در برابر نیکوکاری آنان است .
ءاتین_ه حکمًا و علمًا و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 105 - 9
9 - تسلیم بودن در برابر خدا و انجام فرمان او ، از ویژگی های محسنان است .
فلمّا أسلما . .. قد صدّقت الرءیا إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 3 - 2
2 - قرآن ، کتاب هدایت و رحمت برای محسنان ( کسانی که اعمال شایسته انجام می دهند ) است .
هدًی و رحمه للمحسنین
از این که مراد از <محسنین> چه کسانی اند، چندین احتمال داده شده است: یکی از آن احتمال ها _ که با لفظ هم سازگار است _ این است: <کسانی که اعمال شایسته انجام می دهند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 30
30 _ خداوند ، محسنین ( نیکوکاران ) را دوست می دارد .
إنّ اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 13
13 _ تمسک به توحید و مبارزه با شرک، شرط ورود به جرگه نیکوکاران است.
ص: 422
و کذلک نجزی المحسنین
روشن است که مصداق برتر نیکوکاران در این آیه ابراهیم خلیل(ع) است و طبیعی است که موصوف شدن آن حضرت به این وصف باید در تناسب و ارتباط با آیات پیشین باشد، و چون آیات گذشته عموماً درباره توحید ابراهیم(ع) و تلاش آن حضرت برای مبارزه با شرک بود، شاید بتوان گفت که این ویژگی از مقومات نیکوکار بودن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 56 - 6،7
6 _ رحمت خدا همواره به نیکوکاران نزدیک است .
إن رحمت اللّه قریب من المحسنین
7 _ نیکوکاران مستعد دریافت رحمت الهی هستند .
إن رحمت اللّه قریب من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 26 - 1،3،5
1 _ پاداش های اخروی ، تنها از آن نیکوکاران است .
للذین أحسنوا الحسنی
تقدیم خبر (للذین . .. ) بر مبتدا (الحسنی) مفید حصر است.
3 _ نیکوکاران در سرای آخرت ، افزون بر بهترین پاداش ها ، از نعمتهایی بی شمار و غیر قابل توصیف برخوردار خواهند بود .
للذین أحسنوا الحسنی و زیاده
تنکیردر <زیاده> _ که برای تفخیم است _ بیانگر برداشت فوق می باشد.
5 _ نیکوکاران در سرای آخرت همواره شادمان ، بانشاط ، گرامی و عزیز خواهند بود .
للذین أحسنوا . .. و لا یرهق وجوههم قتر و لا ذله
<رهق> به معنای پوشاندن و <قتر> به معنای دود سیاه و <ذله> _ مقابل <عزت> _ به معنای خفت و خواری است ; یعنی، بر چهره نیکوکاران غبار غم و اندوهِ خواری نخواهد نشست و این کنایه است از اینکه، آنان همواره شاد و همه جا ارجمند خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 36 - 15
15_ محسنان ، دارای ضمیری روشن و شایستگی کامل برای تعبیر خواب .
نبّئنا بتأویله إنا نری_ک من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 92 - 8
8_ عقوبت و سرزنش کسانی که در حق آدمی ستم کرده اند پس از اعترافشان به گناه و توبه از آن ، به دور از شأن نیکوکاران است .
لاتثریب علیکم الیوم
<الیوم> ظرف و متعلق به <تثریب> است و مراد از آن زمانی است که برادران یوسف به خطای خویش اعتراف نموده و از
ص: 423
گناه خود توبه کردند (و إن کنّا لخاطئین).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 128 - 2
2- نیکوکاران ، از حمایت و لطف الهی برخوردارند .
إن الله مع . .. الذین هم محسنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 14 - 6
6 - نیکوکاران ، زمینه دار بهره مند شدن از حکمت و دانش خدادادی
ءاتین_ه حکمًا و علمًا و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 5 - 6
6 - محسنان ، برپادارنده نماز و پرداخت کننده زکات و اهل یقین به عالم آخرت و برخوردار از عنایت خاص خداوندند .
للمحسنین . .. أُول_ئک علی هدًی من ربّهم
اضافه <ربّ> به ضمیر <هم> _ که مرجع آن، محسنان است _ اشاره به نکته یاد شده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 105 - 9،10
9 - تسلیم بودن در برابر خدا و انجام فرمان او ، از ویژگی های محسنان است .
فلمّا أسلما . .. قد صدّقت الرءیا إنّا کذلک نجزی المحسنین
10 - احسان ، از ارزش های والای الهی و محسنان ، دارای مقامی رفیع در پیشگاه خداوند
إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 6
6 - برآورده شدن تمامی خواسته های احسان کنندگان در قیامت ، به صرف اراده کردن آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم ذلک جزاء المحسنین
<احسان> هم شامل نیکی به خود می باشد _ که در این صورت مقصود نیک کرداری است _ و هم شامل نیکی به دیگران می شود (لسان العرب). این واژه در آیه شریفه، ممکن است در هر دو معنابه کار رفته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 13 - 6
6- یکتاپرستان استوار بر طریق حق ، همان محسنان مورد بشارت قرآن اند .
و بشری للمحسنین . إنّ الذین قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا
از ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل، مطلب یاد شده استفاده می شود.
ص: 424
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 17 - 4،5
4 - محسنان بهشتی ، در بیشتر شب های خویش ، اهل تهجد و عبادت اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون
برداشت یاد شده بدان احتمال است که عبارت <قلیلاً من اللیل> به معنای شب های اندکی از ایام سال باشد; نه به معنای اندکی از هر شب.
5 - محسنان تقواپیشه ، در بیشتر ساعات شب مشغول عبادت اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون
برداشت یاد شده بنابراین است که مراد از <قلیلاً من اللیل> مربوط به ساعات هر شب باشد; یعنی، اندکی از ساعات هر شب را می خوابند و بیشتر آن را به عبادت و شب زنده داری می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 21 - 3
3 - مقرّبان درگاه خداوند گواهان نامه اعمال نیکوکاران اند .
یشهده المقرّبون
فعل <یشهد>، یا از <شهود> به معنای حضور است و یا از <شهاده> که ابن اثیر در نهایه آن را <خبر دادن از مشاهدات خویش> معنا کرده است; در هر صورت گواه بودن <مقرّبون> استفاده می شود; زیرا در معنای اول حضور و نظارت آنان به منظور گواهی دادن است و معنای دوم _ که در آن صورت <یشهده> به معنای <یشهد به> خواهد بود _ صریح در نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 32 - 7
7 - انسان ها ، حتی محسنان ، در معرض ارتکاب لغزش ها و خطاهایند .
و یجزی الذین أحسنوا . .. الذین یجتنبون کب_ئر الإثم و الفوحش إلاّ اللّمم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 18 - 5
5 - نامه عمل نیکوکاران ، در دیوانی تغییرناپذیر و جایگاهی رفیع ، ( علّیّین ) ، بایگانی و حفاظت می شود .
ص: 425
إنّ کت_ب الأبرار لفی علّیّین
<علّیّین> گرچه به لفظ جمع آمده است; ولی به قرینه <کتاب مرقوم> و ضمیر مفرد در <یشهده المقرّبون>، معنای مفرد دارد. لسان العرب از ابو اسحاق نقل کرده است: چون <علّیّین> در لفظ به صورت جمع است، اِعراب جمع دارد. برخی از اهل لغت، آن را جمع <عِلّیّ> و به معنای سلسله مراتب رفیع تا بی نهایت می دانند. (مقاییس اللغه)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 195 - 13
13 - خداوند دوستدار نیکوکاران است .
إن اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 134 - 6
6 _ نیکوکاران ، محبوب خدا هستند .
و اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 30
30 _ خداوند ، محسنین ( نیکوکاران ) را دوست می دارد .
إنّ اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 93 - 18
18 _ خداوند دوستار محسنان و نیکوکاران
و اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 58 - 15،16
15 - وجود افرادی نیک کردار و پاکدامن ، در میان قوم موسی
و سنزید المحسنین
کلمه <المحسنین> (نیکوکاران) می تواند در مقابل گروهی از بنی اسرائیل باشد که از جمله <نغفر لکم خطایاکم> به دست می آید; یعنی، بنی اسرائیل دو گروه بودند: گروهی گنهکار که جمله <نغفر لکم خطایاکم> به آنان اشاره دارد و گروهی پاکدامن که <المحسنین> آنها را بیان می کند.
ص: 426
16 - خداوند ، محسنان و پاکدامنان بنی اسرائیل را - در صورت رعایت آداب تعیین شده برای ورود به بیت المقدس - به پاداشی افزونتر از دیگران نوید داد .
قولوا حطه نغفر لکم خطیکم و سنزید المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 154 - 5
5 _ تورات، نعمتی کامل برای نیکوکاران قوم موسی
تماما علی الذی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 161 - 13،14
13 _ وجود افرادی نیک کردار و پاکدامن از گناهان در میان قوم موسی
سنزید المحسنین
کلمه <المحسنین> می تواند در مقابل گروهی از بنی اسرائیل باشد که از جمله <نغفر لکم خطیئتکم> به دست می آید. یعنی بنی اسرائیل دو گروه بودند: گروهی گنهکار که جمله <نغفر لکم خیطئتکم> اشاره به آنان دارد و پاکدامنان از گناه که <المحسنین> عهده دار تبیین آن گروه است.
14 _ خداوند محسنان بنی اسرائیل را در صورت رعایت آداب تعیین شده برای ورود به بیت المقدس ، به پاداشی افزونتر از احسانشان نوید داد .
سنزید المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 26 - 6،7،9
6 _ نیکوکاران ، اهل بهشتند .
للذین أحسنوا . .. أولئک أصحب الجنه
7 _ نیکوکاران ، در بهشت جاودانه خواهند ماند .
للذین أحسنوا . .. أولئک أصحب الجنه هم فیها خلدون
9 _ < عن ابی جعفر ( ع ) فی قوله < للذین احسنوا الحسنی و زیاده > فاما الحسنی ، الجنه و اما الزیاده فالدنیا ، ما اعطاهم اللّه فی الدنیا لم یحاسبهم به فی الأخره . . . ;
از امام باقر (ع) روایت شده که درباره سخن خدا که می فرماید: <برای کسانی که نیکی کرده اند، پاداشی نیکوتر و خیری زیاده بر آن هست> فرمود: اما پاداش نیکوتر، بهشت است و اما زیاده بر آن، عطای خدا در دنیاست. آنچه خدا در دنیا به آنان داده، در آخرت حساب آن را از ایشان نمی خواهد ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 44 - 1
ص: 427
1 - محسنان ، بهره مند از سایه ها ، چشمه سار ها ، میوه های دل خواه و انواع خوردنی ها و نوشیدنی های گوارا در بهشت
فی ظل_ل و عیون . .. کلوا و اشربوا هنیئًا ... إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 6
6 - برآورده شدن تمامی خواسته های احسان کنندگان در قیامت ، به صرف اراده کردن آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم ذلک جزاء المحسنین
<احسان> هم شامل نیکی به خود می باشد _ که در این صورت مقصود نیک کرداری است _ و هم شامل نیکی به دیگران می شود (لسان العرب). این واژه در آیه شریفه، ممکن است در هر دو معنابه کار رفته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 35 - 10
10 - فراهم شدن تمامی خواسته های محسنان در قیامت ، پاداشی است بر مبنای بهترین عمل آنان .
لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <یجزیهم. ..> می تواند توضیح و بیان برای جمله <لهم ما یشاءون...> باشد; یعنی، برآورده شدن خواسته های محسنان در قیامت، همان پاداش مطابق با بهترین عمل ها است که خداوند برای آنان مقرر داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 113 - 2
2 - از نسل ابراهیم و اسحاق ( علیهماالسلام ) ، برخی نیکوکار و برخی ظالم به خویشتن گشتند .
و من ذرّیّتهما محسن و ظالم لنفسه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 113 - 2
2 - از نسل ابراهیم و اسحاق ( علیهماالسلام ) ، برخی نیکوکار و برخی ظالم به خویشتن گشتند .
و من ذرّیّتهما محسن و ظالم لنفسه
ص: 428
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 4 - 6
6 - محسنان ، ارزش های معنوی را در جامعه زنده نگه می دارند و برای رفع خلأ های اقتصادی آن می کوشند .
للمحسنین . الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 112 - 6
6 - آنان که تسلیم خدا باشند و اعمال نیک انجام دهند ، هرگز نه ترسی ایشان را فرا می گیرد و نه بر امری محزون می شوند .
من أسلم . .. ولا خوف علیهم و لا هم یحزنون
برخی <لا خوف علیهم . ..> را مخصوص قیامت دانسته و جمله <فله أجره> را - که ظرف تحقق آن قیامت است - شاهد بر آن می دانند و برخی بر آنند که مقتضای تسلیم خدا بودن این است که ترس و اندوه از زندگیِ شخصِ تسلیم شده برافکنده شود و لذا ظرف <لاخوف علیهم ...> هم دنیاست و هم آخرت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 57 - 3
3_ تنگنای حیات دنیا و گنجایش محدود آن ، نمی تواند ظرفی مناسب برای تأمین پاداش نیکوکاران باشد .
و لانضیع أجر المحسنین. و لأجر الأخره خیر للذین ... و کانوا یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 4 - 6
6 - محسنان ، ارزش های معنوی را در جامعه زنده نگه می دارند و برای رفع خلأ های اقتصادی آن می کوشند .
للمحسنین . الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 429
1 - بقره - 2 - 112 - 6
6 - آنان که تسلیم خدا باشند و اعمال نیک انجام دهند ، هرگز نه ترسی ایشان را فرا می گیرد و نه بر امری محزون می شوند .
من أسلم . .. ولا خوف علیهم و لا هم یحزنون
برخی <لا خوف علیهم . ..> را مخصوص قیامت دانسته و جمله <فله أجره> را - که ظرف تحقق آن قیامت است - شاهد بر آن می دانند و برخی بر آنند که مقتضای تسلیم خدا بودن این است که ترس و اندوه از زندگیِ شخصِ تسلیم شده برافکنده شود و لذا ظرف <لاخوف علیهم ...> هم دنیاست و هم آخرت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 36 - 15
15_ محسنان ، دارای ضمیری روشن و شایستگی کامل برای تعبیر خواب .
نبّئنا بتأویله إنا نری_ک من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 73 - 10
10_ خداوند ، ستایش کننده بندگان نیکوکار خویش است .
إنه حمید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 26 - 11
11 _ از رسول خدا ( ص ) روایت شده است : < الذین احسنوا > أهل التوحید و < الحسنی > الجنه و < الزیاده > النظر إلی وجه اللّه ;
مراد از <کسانی که نیکی کرده اند، اهل توحید می باشد و <حسنی> بهشت و <زیاده> نظر به وجه اللّه است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 7 - 20،21،22
20_ < از رسول خدا ( ص ) روایت شده است که فرمود : . . . قول الله تعالی < لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً > یعنی أیّکم أزهد فی الدنیا ;
سخن خدای تعالی <تا شما را بیازماید که کدام یک عملتان بهتر است>; یعنی، کدام یک از شما در دنیا زاهدتر است>.
ص: 430
21_ < عن النبی ( ص ) انه تلا ه_ذه الأیه < لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً > قال : أیّکم أحسن عقلاً ، و أورع عن محارم الله و أسرع فی طاعه الله ;
از پیامبراکرم(ص) روایت شده است که این آیه را تلاوت کرد (لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً) و فرمود: [تا شما را آزمایش کند که] کدام یک عقلش نیکوتر و از حرامهای خدا پرهیزکارتر و در طاعت خدا پرشتاب تر است>.
22_ < عن أبی عبدالله ( ع ) فی قول الله عزوجل < لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً > قال : لیس یعنی أکثر عملاً و ل_کن أصوبکم عملاً . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که درباره قول خدای عزوجل <لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً> فرمود: مقصود بیشتر عمل کردن نیست، بلکه صحیح تر عمل کردن شماست . ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 7 - 15
15- < عن ابن عمر قال : تلا رسول اللّه ( ص ) ه_ذه الآیه < لنبلوهم أیّهم أحسن عملاً > فقلت ; ما معنی ذلک یا رسول اللّه ( ص ) ؟ قال : لیبلوکم أیّکم أحسن عقلاً و أورع عن محارم اللّه و أسرعکم فی طاعه اللّه ;
ابن عمر گوید: رسول اللّه(ص) این آیه را تلاوت فرمود: <لنبلوهم أیّهم أحسن عملاً> به ایشان گفتم: ای رسول اللّه(ص)! معنای این سخن چیست؟ فرمود:[مراد این است] تا خدا، شما را آزمایش کند که کدام تان عقلِ بهتر دارد و از حرام هایش بیشتر پرهیز می کند و کدام تان در اقدام به اطاعت خدا سریع تر است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 2 - 21
21 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ : < لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً > قال : لیس یعنی أکثر عملاً ، و ل_کن أصوبکم عملاً و إنّما الإصابه خشیهُ اللّه و النیّهُ الصادقه و الحَسَنَه . . . ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ: <لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً> روایت شده که فرمود: مقصود [از أحسن عملاً] <أکثر عملاً> (بیشتر از نظر عمل) نیست; بلکه مقصود، آن است که به صواب نزدیک تر باشد و صائب بودن عمل، آن است که در آن خشیت خدا و نیّت درست و نیکو باشد. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 236 - 14،16
14 _ پرداخت کالای مناسب به زنان مُطلّقه ، حقّی ثابت بر عهده نیکوکاران
حقّاً علی المحسنین
16 _ نیکوکاران ( محسنین ) ، موظّف به رعایت حقوق دیگران
متّعوهنّ . .. حقاً علی المحسنین
ص: 431
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 10،11،12
10 _ نیکوکاران ، محبوب خداوند هستند .
و اللّه یحبّ المحسنین
11 _ پیکارگران شکیبا و نیایشگران به درگاه خدا ، نیکوکار و محبوب خداوند هستند .
و کایّن من نبیّ قاتل . .. ربّنا ... و اللّه یحبّ المحسنین
12 _ معتقدین به خدایی بودن پیروزی ها و جویندگان بخشایش الهی ، از نیکوکاران و محبوبان خدا هستند .
ربّنا اغفر لنا . .. و ثبّت اقدامنا و انصرنا علی القوم الکافرین ... و اللّه یحبّ
کلمه <المحسنین> پس از آیات گذشته بیانگر این معناست که دارندگان ویژگیهای شمرده شده، مصداق محسنان هستند و از جمله آن ویژگیها، اعتقاد به ربوبیت خداوند و باور به خدایی بودن پیروزیهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 8
8 - محسنان ، دارای مقام و جایگاهی حسرت برانگیز در قیامت
لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 58 - 17
17 - اطاعت کنندگان دستورات خدا - در صورت نیکوکار بودن - از پاداشی افزونتر از دیگران ، بهره مند خواهند شد .
و سنزید المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 85 - 11
11 _ ایمان به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) و پرهیز از استکبار و نیکوکاری مایه رسیدن به مقام محسنین است .
و انهم لایستکبرون . .. و ذلک جزاء المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 93 - 16،18
16 _ رسیدن به مقام محسنین در گرو گذر از مراحل ایمان و تقوا
إذا ما اتقوا . .. ثم اتقوا و احسنوا و اللّه یحب المحسنین
18 _ خداوند دوستار محسنان و نیکوکاران
ص: 432
و اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 11،13
11 _ کثرت انبیا(ع) از نسل نوح، پاداش نیل او به مقام نیکوکاران است.
و نوحا هدینا من قبل و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
13 _ تمسک به توحید و مبارزه با شرک، شرط ورود به جرگه نیکوکاران است.
و کذلک نجزی المحسنین
روشن است که مصداق برتر نیکوکاران در این آیه ابراهیم خلیل(ع) است و طبیعی است که موصوف شدن آن حضرت به این وصف باید در تناسب و ارتباط با آیات پیشین باشد، و چون آیات گذشته عموماً درباره توحید ابراهیم(ع) و تلاش آن حضرت برای مبارزه با شرک بود، شاید بتوان گفت که این ویژگی از مقومات نیکوکار بودن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 8
8 _ نیکوکاران ، مانند سرزمین طیب ، سودمند و برخوردار از فیض فراوان خداوند
إن رحمت اللّه قریب من المحسنین. و هو الذی یرسل الریح ... و البلد الطیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 69 - 5
5 - خداوند ، با محسنان است و به آنان عنایت دارد .
و إنّ اللّه لمع المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 6
6 - غبطه و حسرت کافران و گنه کاران به حال محسنان در قیامت
لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 21 - 2
2 - مقام قرب خداوند ، والاتر از مقام نیکوکاران ، و مایه شایستگی انسان برای آگاهی از کردار نیکوکاران و مشاهده نامه اعمال آنان است .
یشهده المقرّبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 433
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 14 - 4
4 - موسی ( ع ) ، شخصیتی محسن و نیکوکار
و لمّا بلغ أشدّه و استوی ءاتین_ه حکمًا و علمًا و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 21 - 1
1 - مقرّبان درگاه خداوند ، شاهد و ناظر دیوان اعمال نیکوکاران اند .
یشهده المقرّبون
ظاهر آن است که مراد از <مقرّبون>، افرادی غیر از <أبرار> است. این گروه _ با توجّه به <عیناً یشرب بها المقرّبون> در آیات بعد _ ممکن است کسانی باشند که گوی سبقت را از ابرار ربوده و به مقام قرب الهی رسیده اند. نظارت و مشاهده اعمال ابرار _ که از کارهای مقرّبان شمرده شده _ بیانگر برتری مقام آنان از مقام ابرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 18 - 4
4 - کردار نیکوکاران ، ثبت و ضبط شده ، در نامه عمل آنان باقی خواهد ماند .
کت_ب الأبرار
<کتاب الأبرار> صحیفه ای است که در آن اعمال نیکوکاران ثبت شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 20 - 2
2 - نامه های عمل نیکوکاران در دیوان جامع ( علّیّین ) ، با یک دیگر مشتبه نخواهد شد .
کت_ب مرقوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 21 - 3
ص: 434
3 - مقرّبان درگاه خداوند گواهان نامه اعمال نیکوکاران اند .
یشهده المقرّبون
فعل <یشهد>، یا از <شهود> به معنای حضور است و یا از <شهاده> که ابن اثیر در نهایه آن را <خبر دادن از مشاهدات خویش> معنا کرده است; در هر صورت گواه بودن <مقرّبون> استفاده می شود; زیرا در معنای اول حضور و نظارت آنان به منظور گواهی دادن است و معنای دوم _ که در آن صورت <یشهده> به معنای <یشهد به> خواهد بود _ صریح در نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 85 - 12
12 _ نجاشی و یاران او در زمره محسنان و مؤمنان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن بودند .
قالوا إنّا نصری ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً . .. ذلک جزاء المحسنین
این بخش از آیات (85 _ 82) بنابرآنچه بسیاری از مفسران گفته اند، درباره نجاشی پادشاه حبشه و یاران او نازل شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 20 - 1
1 - دیوان نامه های عمل نیکوکاران ، نوشته ای خوانا و نشانه دار است .
کت_ب مرقوم
<مرقوم>; یعنی، دارای علامت و به معنای واضح و درشت خط نیز آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 21 - 2
2 - مقام قرب خداوند ، والاتر از مقام نیکوکاران ، و مایه شایستگی انسان برای آگاهی از کردار نیکوکاران و مشاهده نامه اعمال آنان است .
یشهده المقرّبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 435
20 - مطففین - 83 - 23 - 1
1 - نیکوکاران در قیامت ، بر تخت های تزیین شده آرمیده و به تماشای منظره ها خواهند پرداخت .
علی الأرائک ینظرون
<أریکه> (مفرد <أرائک>) به تختی گفته می شود که تزیین یافته و در خیمه یا خانه ای نهاده شود. هم چنین به جایگاه آرمیدن و لمیدن _ اعم از تخت، یا تخت عروس و یا تخت خواب _ اطلاق می شود. (قاموس)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 44 - 1
1 - محسنان ، بهره مند از سایه ها ، چشمه سار ها ، میوه های دل خواه و انواع خوردنی ها و نوشیدنی های گوارا در بهشت
فی ظل_ل و عیون . .. کلوا و اشربوا هنیئًا ... إنّا کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 2
2 - اهل تقوا و احسان ، همراه با تهجد و عبادت ، دارای خدمات اجتماعی و انفاق مالی اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 25 - 3
3 - در آخرت ، ساقی شراب ، در خدمت نیکوکاران و عهده دار باده نوشاندن به آنان خواهد بود .
یسقون
فعل مجهول <یُسْقَون> بیانگر این است که در آخرت فرد یا افرادی، باده ریز و شرابدار محفل می گساری نیکوکاران خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8،11
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
ص: 436
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
11 _ کثرت انبیا(ع) از نسل نوح، پاداش نیل او به مقام نیکوکاران است.
و نوحا هدینا من قبل و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 10 - 6
6 - اعطای پاداش نیک در دنیا ، وعده خداوند به احسان کنندگان
للذین أحسنوا فی ه_ذه الدنیا حسنه
برداشت بالا مبتنی بر این دیدگاه است که <فی ه_ذه الدنیا> ظرف برای <حسنه> باشد، نه برای <أحسنوا>; چنان که در جای دیگر قرآن، به این حقیقت تصریح شده است: <للذین أحسنوا فی ه_ذه الدنیا حسنه و لدار الأخره خیر. ..>، (سوره نحل (16) آیه 30).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 14 - 8
8 - اعطای دانش و حکمت ، وعده الهی به محسنان و نیکوکاران
و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 14 - 8
8 - اعطای دانش و حکمت ، وعده الهی به محسنان و نیکوکاران
و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 20 - 3
ص: 437
3 - پاداش های نیکوکاران ، تخلّف ناپذیر و دارای مشخّصاتی واضح و بی ابهام است .
کت_ب مرقوم
چنانچه <کتاب> به معنای مکتوب و مقدر و نیز <مرقوم> به معنای نوشته واضح و درشت خط باشد; برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 36 - 15
15_ محسنان ، دارای ضمیری روشن و شایستگی کامل برای تعبیر خواب .
نبّئنا بتأویله إنا نری_ک من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 47 - 13
13_ کتمان دانش به ویژه در هنگام نیاز جامعه به آن ، امری به دور از شأن انسان های پاک و نیکوکار
قال تزرعون . .. إلاّ قلیلاً مما تأکلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 92 - 5
5_ گذشت در عین قدرت بر انتقام از ویژگی های محسنان است .
فإن الله لایضیع أجر المحسنین . .. قال لاتثریب علیکم الیوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 93 - 11
11_ یاری به خویشان و وابستگان ، خصلتی نیکو و از ویژگی های نیکوکاران است .
وأتونی بأهلکم أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 4 - 7
7 - تنها محسنان ، به عالَم آخرت یقین دارند .
للمحسنین . .. و هم بالأخره هم یوقنون
تقدیم فاعل فعل <یوقنون> و تکرار ضمیر <هم> بر اختصاص و انحصار، دلالت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 17 - 1
1 - شب زنده داری برای عبادت ، از ویژگی های مهم < محسنین > است .
ص: 438
کانوا . .. محسنین . کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون
<هجوع> (مصدر <یهجعون>) به خواب در شب گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 32 - 1
1 - پرهیز پیوسته و مستمر از زشتی ها و گناهان کبیره ، از ویژگی های بارز نیک کرداران
و یجزی الذین أحسنوا . .. الذین یجتنبون کب_ئر الإثم و الفوحش
استمرار، از فعل مضارع <یجتنبون> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 20 - 1
1 - دیوان نامه های عمل نیکوکاران ، نوشته ای خوانا و نشانه دار است .
کت_ب مرقوم
<مرقوم>; یعنی، دارای علامت و به معنای واضح و درشت خط نیز آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 12
12 _ هدایت ویژه، پاداش خداوند به نیکوکاران است.
کلا هدینا . .. و من ذریته ... و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 3 - 6
ص: 439
6 - بهره مندی محسنان از هدایت و رحمت قرآن ، افزون از دیگران است .
هدًی . .. للمحسنین
<محسنین> به قرینه آیه بعد _ که در آن برپایی نماز و پرداخت صدقه و ایمان به آخرت، به عنوان اوصاف محسنان ذکر شده است _ کسانی اند که ایمان دارند. بنابراین، هدایت قرآن نسبت به آنان، می تواند ابتدایی نبوده و بلکه افزایشی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 5 - 2،5
2 - تنها محسنان ، از هدایت ویژه الهی برخوردارند .
للمحسنین . .. أُول_ئک علی هدًی من ربّهم
5 - هدایت شدن محسنان ، نشأت یافته از ربوبیت خداوند است .
أُول_ئک علی هدًی من ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 4 - 7
7 - تنها محسنان ، به عالَم آخرت یقین دارند .
للمحسنین . .. و هم بالأخره هم یوقنون
تقدیم فاعل فعل <یوقنون> و تکرار ضمیر <هم> بر اختصاص و انحصار، دلالت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 8
8 _ نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون(ع) از نیکوکاران هستند.
و من ذریته . .. و کذلک نجزی المحسنین
ص: 440
مشارالیه <کذلک> هم می تواند هدایت باشد، که از <هدینا> استفاده می شود، و هم می تواند کثرت ذریه صالح باشد، که از <وهبنا> و <من ذریته> به دست می آید. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 22 - 8
8_ یوسف ( ع ) از نمونه های بارز نیکوکاران
و کذلک نجزی المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 36 - 11،12،13،14،18
11_ یوسف ( ع ) از زمره نیکوکاران بود .
إنا نری_ک من المحسنین
12_ هم بندان یوسف در زندان مصر ، به شخصیت والای یوسف ( ع ) پی بردند و به نیکوکار بودنش مطمئن شدند .
إنا نری_ک من المحسنین
13_ سیمای یوسف ( ع ) و عملکرد او ، نشان دهنده شخصیت بلند مرتبه و بیانگر نیکوکاری او بود .
إنا نری_ک من المحسنین
<نری> در آیه شریفه، به معنای <یقین داریم> است. رساندن این معنا با کلمه <نری> (می بینیم) گویای این مطلب است که: علم و یقین آن دو نفر به شخصیت یوسف(ع) ، از طریق مشاهده رفتار و منش او حاصل شده بود.
14_ محسن بودن یوسف ( ع ) ، دلیل مراجعه هم بندانش به او برای تعبیر رؤیا
نبّئنا بتأویله إنا نری_ک من المحسنین
جمله <إنا نراک> تعلیل برای <نبّئنا بتأویله> است.
18_ < عن أبی عبدالله ( ع ) فی قول الله عزوجل < إنا نراک من المحسنین > قال : کان یوسع المجلس و یستقرض للمحتاج و یعین الضعیف ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خدای عزوجل <إنا نراک من المحسنین> روایت شده که فرمود: در مجلس جای نشستن را برای دیگران باز می کرد و برای نیازمند وام می گرفت و به ناتوان کمک می کرد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 56 - 16
16_ یوسف ( ع ) از زمره محسنان بود .
و لانضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 78 - 9
9_ یوسف ( ع ) در زمان وزارت و اقتدار همچنان انسانی نیکوکار بود .
إنا نری_ک من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 441
8 - یوسف - 12 - 90 - 7
7_ یوسف ( ع ) و بنیامین از تقواپیشگان صبور و از زمره محسنان بودند .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
ص: 442
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 30 - 4
4 _ آگاهی انسان ها به تمامی اعمال و کرده های خود در عرصه محشر
و یوم نحشر هم جمیعاً . .. هنالک تبلوا کل نفس ما أسلفت
کلمه <ما> در <ما أسلفت> ظهور در عموم دارد; یعنی، در عرصه محشر هر کسی به زیر و رو کردن کرده های خویش خواهد پرداخت و از آنها با خبر خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 30 - 1
1 _ اضطراب و نگرانی شدید مردم در عرصه محشر
و یوم نحشر هم جمیعاً . .. هنالک تبلوا کل نفس ما أسلفت
<بلاء> (مصدر تبلوا) به معنای آزمودن است. اشتغال هر فردی در عرصه محشر به آزمودن و سبک و سنگین کردن اعمال خود، حاکی از این است که: عموم مردم در آن روز نسبت به فرجام کار خود بسیار نگران و دلواپس خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 30 - 5
5 _ محشر ، عرصه ای است که در آن هر فردی به بازرسی ، زیر و رو و سبک و سنگین کردن اعمال و کرده های خود مشغول خواهد بود .
و یوم نحشر هم جمیعاً . .. هنالک تبلوا کل نفس ما أسلفت
ص: 443
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 45 - 2
2 _ حشر مردم در قیامت به گونه ای است که به خوبی یکدیگر را می شناسند .
و یوم یحشرهم . .. یتعارفون بینهم
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <یتعارفون بینهم> حال از ضمیر <هم> در <یحشرهم> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 4 - 4
4 - عرصه محشر و حساب رسی خلایق ، پنجاه هزار سال به طول می انجامد .
فی یوم کان مقداره خمسین ألف سنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 14 - 2
2 - حضور در قیامت ، ناگهانی است و با نفخه صور ، فاصله ای ندارد .
فإذا هم بالساهره
حرف <إذا>، برای بیان مفاجاه و ناگهانی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 30 - 5
5 _ محشر ، عرصه ای است که در آن هر فردی به بازرسی ، زیر و رو و سبک و سنگین کردن اعمال و کرده های خود مشغول خواهد بود .
و یوم نحشر هم جمیعاً . .. هنالک تبلوا کل نفس ما أسلفت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 14 - 1
ص: 444
1 - تمام مردگان پس از نفخ صور ، زنده گشته و در دشت هموار قیامت حاضر خواهند شد .
فإذا هم بالساهره
<ساهره>; یعنی، فلات و سرزمین پهناور، مسطّح و بی آب. این کلمه از ریشه <سَهَر> است; یعنی، ممکن نبودن خواب در شب (لسان العرب). نامگذاری فلات به <ساهره>، به این اعتبار است که پیمایندگان آن در شب بیدار می مانند.
ص: 445
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 15 - 4
4 - پیدایش محصولات کشاورزی و روییدن گیاه در زمین ، دلیل امکان معاد و حیات دوباره انسان است .
عمّ یتساءلون . .. ألم نجعل ... لنخرج به حبّ_ًا و نباتًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 9
9 _ جواز استفاده از انواع میوه ها و محصولات کشاورزی برای انسان
کلوا من ثمره إذا أثمر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 10،11
10 _ خداوند حقی برای خود در محصولات کشاورزی قرار داده است.
و ءاتوا حقه یوم حصاده
مرجع ضمیر <حقه>، به قرینه صدر آیه، ممکن است <الله> باشد.
11 _ لزوم پرداخت بخشی از محصولات کشاورزی به هنگام چیدن میوه ها و درو کردن غلات
و ءاتوا حقه یوم حصاده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 446
18 - واقعه - 56 - 66 - 1
1 - از بین رفتن محصولات کشاورزی ، خسارتی سنگین و تکان دهنده برای انسان ها
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 2،5
2 _ خداوند پدید آورنده باغستانها، درختان خرما و کشتزارهاست.
و هو الذی أنشأ جنت . .. و النخل و الزرع
5 _ گوناگونی میوه ها و محصولات کشاورزی از آثار قدرت الهی
و الزرع مختلفا أکله
<اکل> به معنای میوه و ثمرهای خوراکی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 10
10 _ خداوند حقی برای خود در محصولات کشاورزی قرار داده است.
و ءاتوا حقه یوم حصاده
مرجع ضمیر <حقه>، به قرینه صدر آیه، ممکن است <الله> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 17،19،20،21
17 _ عن أبی عبدالله(ع): لاتصرم باللیل و لاتحصد باللیل . .. و إن حصدت باللیل لم یأتک السؤال و هو قول الله تعالی: <و ءاتوا حقه یوم حصاده> ... یعنی القبضه بعد القبضه إذا حصدته و إذا خرج فالحفنه بعد الحفنه ... .
از امام صادق(ع) روایت شده است: میوه را در شب نچین و شبانه درو نکن . .. زیرا اگر در شب، درو کنی فقیران نزد تو نمی آیند و این سخن خداوند متعال است که می فرماید: <حق محصول را روز درو بپردازید> ... یعنی هنگام درو، دسته دسته و هنگام جدا شدن دانه، مشت مشت بپردازید ... .
19 _ عبدالله بن سنان عن أبی عبدالله(ع) قال: سألته عن قوله: <و ءاتوا حقه یوم حصاده> قال: اعط من حضرک من المسلمین و إن لم یحضرک إلا مشرک فاعطه.
عبدالله بن سنان گوید: از امام صادق(ع) درباره <و ءاتوا حقه یوم حصاده> سؤال کردم، فرمود: اگر کسی از مسلمانان هنگام برداشت محصول حضور داشت، حق الحصاد را به او بده و اگر کسی غیر از مشرک نبود، به او بپرداز.
ص: 447
20 _ عن أبی عبدالله(ع) فی قوله: <و ءاتوا حقه یوم حصاده> قال: حقه یوم حصاده علیک واجب و لیس من الزکاه . .. .
از امام صادق(ع) درباره آیه <و ءاتوا حقه یوم حصاده> روایت شده است: پرداخت حق الحصاد در روز درو، بر تو واجب است و این حق، غیر از زکات است . .. .
21 _ عن النبی(ص) فی قوله: <و ءاتوا حقه یوم حصاده> قال: ما سقط من السنبل.
از رسول خدا(ص) در توضیح آیه <و ءاتوا حقه یوم حصاده> روایت شده است: خوشه های بر زمین ریخته شده در هنگام درو، حق الحصاد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 11
11 _ لزوم پرداخت بخشی از محصولات کشاورزی به هنگام چیدن میوه ها و درو کردن غلات
و ءاتوا حقه یوم حصاده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 11 - 1
1- خداوند ، رویاننده کشتزار ها و درختان زیتون ، خرما و انگور و تمامی محصولات کشاورزی است .
ینبت لکم به الزرع و الزیتون و النخیل و الأعن_ب و من کلّ الثمرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 10،11،12،13
10 _ خداوند حقی برای خود در محصولات کشاورزی قرار داده است.
و ءاتوا حقه یوم حصاده
مرجع ضمیر <حقه>، به قرینه صدر آیه، ممکن است <الله> باشد.
11 _ لزوم پرداخت بخشی از محصولات کشاورزی به هنگام چیدن میوه ها و درو کردن غلات
و ءاتوا حقه یوم حصاده
12 _ حکم زکات در مکه شامل همه محصولات کشاورزی می شده است. *
جنت . .. و النخل و الزرع ... و الزیتون و الرمان ... و ءاتوا حقه یوم حصاده
فرمان به ادای حق محصولات کشاورزی در روز چیدن اختصاص به محصولات خاصی، مانند غلات، ندارد. و چون در آیات مکی دیگر نیز فرمان زکات یاد شده، محتمل است فرمان به <ایتاء حق الحصاد> اشاره به همان حکم زکات باشد.
13 _ حکم پرداخت حقوق مالی (زکات یا حق الحصاد) از محصولات کشاورزی در مکه نازل شده است.
ص: 448
و ءاتوا حقه یوم حصاده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 67 - 1
1 - آسیب دیدن محصولات کشاورزی ، یأس آور برای انسان ها و باعث احساس حرمان برای آنان
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون ... بل نحن محرومون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 15 - 10
10 - محصولات طبیعی ، روزی خدادادی است .
جنّتان عن یمین و شمال کلوا من رزق ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 66 - 1
1 - از بین رفتن محصولات کشاورزی ، خسارتی سنگین و تکان دهنده برای انسان ها
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 65 - 3
3 - وابستگی شدید مردم ، به محصولات کشاورزی
لو نشاء لجعلن_ه حطمًا فظلتم تفکّهون
طرح موضوع کشاورزی و این که اگر خداوند مانع محصول دادن آن شود، کافران به وضع رقّت باری گرفتار خواهند شد، نشانگر مطلب یاد شده است.
ص: 449
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 230 - 1،2،5،6،7،8
1 _ زندگی مرد با همسر خویش پس از طلاقِ سوم ، جز با فاصله شدن ازدواج با مرد دیگر ( مُحَلِّل ) ، جایز نیست .
الطّلاق مرّتان . .. فان طلقها فلا تحلّ له من بعد حتی تنکح زوجاً غیره
2 _ ازدواج شوهر اوّل با زن سه طلاقه خود مشروط به نکاح دائمی با مرد دیگر و پیش آمدن طلاق است .
فان طلّقها فلا جناح علیهما ان یتراجعا
مطرح کردن طلاق از سوی شوهر دوّم حاکی است که باید ازدواج با او دائمی باشد و نه موقّت. چون در ازدواج موقّت، طلاق نیست.
5 _ جواز ازدواج مرد با زن سه طلاقه خود ، مشروط به آمیزش محلِّل با آن زن است .
حتی تنکح زوجاً غیره
انتخاب کلمه <زوجاً> به جای <رجلا>، دلالت بر عقد ازدواج دارد; بنابراین کلمه <تنکح>، باید بر معنایی زیادتر از عقد دلالت کند و آن معنا، همان آمیزش خواهد بود.
6 _ ازدواج زن با شوهر سابق ، پس از طلاق شوهر دوّم ( مُحلِّل ) ، منوط به رضایت طرفین و عقد جدید است .
فان طلّقها فلا جناح علیهما ان یتراجعا
اِسناد رجوع به طرفین (ان یتراجعا)، پس از طلاق مُحلِّل، به خلاف رجوع در عدّه که تنها به شوهر مستند بود، دلالت بر مشروطیّت رضایت طرفین دارد و لازمه آن اجرای عقد جدید است.
7 _ شرط طلاق در ازدواج زن سه طلاقه با محلّل ، بی اثر و فاقد اعتبار است . *
حتی تنکح زوجاً غیره فان طلّقها
استناد طلاق به مُحلّل (فان طلّقها) و بیان آن با <اِن> شرطیّه، که توقع حصول در آن لحاظ نمی شود، دلالت بر اختیار کامل محلّل در طلاق دارد و لازمه آن، بی اعتباری شرط طلاق، بر فرض وجود است.
8 _ پس از طلاق شوهر دوّم ، زن و شوهر سابق ، در صورت گمان به مراعات حدود الهی در خانواده ، می توانند به زندگی بازگردند .
فلا جناح علیهما ان یتراجعا ان ظنّا ان یُقیما حدود اللّه
ص: 450
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 230 - 14
14 _ مُحلِّل ، عامل بازدانده مرد از طلاق های مکرر *
فان طلقها فلا تحل له من بعد حتی تنکح زوجاً غیره
اشتراط مُحلِّل برای بازگشت به زندگی پس از طلاق سوّم، به منزله مانع تراشی برای طلاقهای مکرر و بی مورد است; خصوصاً با توجّه به حساسیّت مردان در این مورد.
ص: 451