نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن سری جدید جلد 89
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 186 - 13
13 - رویارویی و برخورد مداوم حقّ و باطل
و لتسمعنّ من الّذین اوتوا الکتب من قبلکم و من الّذین اشرکوا اذًی کثیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 10 - 6
6 - تاریخ گذشتگان و سرگذشت مبارزه رسولان الهی ، تسکینی برای رهبران دینی و هشداری به حق ستیزان
لعلّک ب-خع نفسک . .. و إذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ-لمین
پرداختن به سرگذشت موسی و فرعون و فرجام بدِ فرعونیان، پس از بیان موضع گیری حق ستیزانه مشرکان با پیامبراکرم(ص)، دربردارنده دلداری به پیامبر(ص)است و نیز هشداری به کافران است که از عاقبت بدِ فرعونیان درس بگیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 6 - 3
3 - تکذیب پیامبران و ستیزه جویی با آیات الهی ، موجب دوزخی شدن انسان ها
و کذلک حقّت کلمت ربّک علی الذین کفروا أنّهم أصح-ب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 4،5
4 - از دست دادن دارایی ها و بر جای ماندن حسرت و ندامت ، ثمره تلاش برای مبارزه با اسلام
ص: 1
ثم تکون علیهم حسره
5 - حسرت و ندامت کافران قریش بر نابودی داراییهایشان ، تنها نتیجه پرداخت هزینه مبارزاتی آنان علیه اسلام
ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
چون هدف کافران از سرمایه گذاری اموال جلوگیری از گسترش اسلام بوده، معلوم می شود حسرت و ندامت آنان بدان جهت بوده است که اموالشان از دست رفته و به نتیجه مطلوب نرسیده اند. قابل ذکر است که جمله <ثم یغلبون> دلالت می کند که زمان ندامت آنان در دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 53 - 5
5 - کفرورزی جوامع و ستیزه جویی با پیامبران ، از عوامل از میان رفتن شایستگی آنان برای دستیابی به نعمت های الهی
ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا نعمه أنعمها علی قوم حتی یغیروا ما بأنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 89 - 2،3
2- مخالفت و ستیزه جویی با پیامبران ، موجب گرفتار شدن به عذاب های الهی در دنیاست .
و ی-قوم لایجرمنّکم شقاقی أن یصیبکم مثل ما أصاب قوم نوح
<شقاق> به معنای مخالفت و دشمنی است. کلمه <شقاقی> اضافه به مفعول شده و فاعلش محذوف می باشد; یعنی، عداوتکم إیای. <جَرم> (مصدر لایجرمنّکم) به معنای کسب کردن است. قابل ذکر است که هر چند نهی در آیه شریفه متوجه کسب کردن شده، ولی در حقیقت شقاق، مورد نهی قرار گرفته است. بنابراین، جمله <لایجرمنّکم ...>; یعنی، با من عداوت نکنید که عداوت با من، مایه نزول عذابی همانند عذاب قوم نوح و ... بر شما خواهد شد.
3- اقوام نوح ، هود ، صالح و لوط به خاطر مخالفت با پیامبران و ستیزه جویی با آنان ، به عذاب های دنیوی مبتلا شدند .
مثل ما أصاب قوم نوح . .. و ما قوم لوط منکم ببعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 11
11 - تکذیب پیامبران و مبارزه با آنان ، مایه هلاکت و نابودی اقوام پیشین
فقد کذّبت . .. فأملیت للک-فرین ثمّ أخذتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 26 - 6
6 - تکذیب پیامبران و مبارزه با آنان ، مایه هلاکت و نابودی است .
و إن یکذّبوک فقد کذّب الذین من قبلهم جاءتهم رسلهم . .. ثمّ أخذت الذین کفروا فکیف
ص: 2
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 5 - 10
10 -تمامی اقوام تکذیب گر ( چون قوم نوح ) ، به خاطر مبارزه با حق ( تعالیم پیامبران ) ، در دنیا مورد عقوبت وکیفر الهی قرار گرفتند .
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. لیدحضوا به الحقّ فأخذتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 71 - 5
5- دفاع از حق و حرکت بر مدار توحید در برابر حق ستیزان و مشرکان ، امداد و نصرت الهی را در پی خواهد داشت .
و أرادوا به کیدًا . .. و نجّین-ه و لوطًا إلی الأرض التی ب-رکنا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 28 - 13
13 - جبران خسارت های وارده بر مؤمنان ، در نتیجه مبارزه با دشمنان اسلام ، وعده الهی به ایشان
إنما المشرکون نجس فلا یقربوا المسجدالحرام . .. و إن خفتم عیله فسوف یغنیکم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 6
6 - همیاریهای ضد دینی در دنیا، در پی دارنده دشمنی و کینه توزی در آخرت خواهد شد.
کلما دخلت أمه لعنت أختها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 2
2 - ملاک ممنوعیت رابطه نیک با کافران ، ستیز و جنگ آنان با دین و دینداران است ; نه صرف کافر بودن ایشان .
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق-تلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دی-رکم
ص: 3
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 8
8- کفر و ستیزه جویی با دین و پیامبر ( ص ) ، از عوامل حبط عمل و نابودی اعمال نیک انسان
إنّ الذین کفروا و . .. و سیحبط أعم-لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 2
2 - ملاک ممنوعیت رابطه نیک با کافران ، ستیز و جنگ آنان با دین و دینداران است ; نه صرف کافر بودن ایشان .
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق-تلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دی-رکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 71 - 5
5- دفاع از حق و حرکت بر مدار توحید در برابر حق ستیزان و مشرکان ، امداد و نصرت الهی را در پی خواهد داشت .
و أرادوا به کیدًا . .. و نجّین-ه و لوطًا إلی الأرض التی ب-رکنا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 80 - 6
6- آرزوی برخوردار بودن از نیرو و امکانات برای مبارزه با تباهی ها و تبه کاران ، آرزویی روا و پسندیده است .
لو أن لی بکم قوّه أو ءاوی إلی رکن شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 27 - 3
3 - کلام ، ابزار پیامبران برای مبارزه با منحرفان و سرکشان بوده است .
واحلل عقده من لسانی
ص: 4
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 5 - 7
7 - همه امت ها با حربه باطل ، به جدال و ستیزه با حق بر خاستتد تا آن را از بین ببرند .
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. و ج-دلوا بالب-طل لیدحضوا به الحقّ
<إدحاض> به معنای ابطال و از بین بردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 4
4 - پیامبر ( ص ) ، وظیفه دار مبارزه گسترده فرهنگی و تبلیغی با جریان کفر و شرک ، با محور قرار دادن قرآن
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
مرجع ضمیر <به> به قرینه مقام (یعنی، آیه قبل که از انذار رسول به مردمان سخن گفته است) قرآن کریم است و آمدن مفعول مطق (جهاداً) و توصیف آن به <کبیراً>، بیانگر گستردگی و بزرگی این جهاد می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 227 - 8
8 - هنر شعر ، از ابزار کارآمد مبارزه با ظلم و ستمگران و حمایت از مظلومان
و انتصروا من بعد ما ظلموا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 4
4 - پیامبر ( ص ) ، وظیفه دار مبارزه گسترده فرهنگی و تبلیغی با جریان کفر و شرک ، با محور قرار دادن قرآن
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
مرجع ضمیر <به> به قرینه مقام (یعنی، آیه قبل که از انذار رسول به مردمان سخن گفته است) قرآن کریم است و آمدن مفعول مطق (جهاداً) و توصیف آن به <کبیراً>، بیانگر گستردگی و بزرگی این جهاد می باشد.
ص: 5
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 58 - 1
1 - فرعون برای مقابله با موسی ( ع ) به وسیله سحر مصمم شد .
فلنأتیّنک بسحر مثله
<لنأتینّک> حاوی لام تأکید و نون تأکید ثقلیه است و بر اعلان تصمیم قطعی فرعون برای مقابله با موسی(ع) دلالت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 23 - 4
4 - دفاع از عقاید مذهبی و شرک آمیز مردم ، از حیله ها و نیرنگ های صاحبان زر و زور ، برای مبارزه با دعوت توحیدی نوح ( ع )
و قالوا لاتذرنّ ءالهتکم و لاتذرنّ ودًّا . .. و نسرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 45 - 5
5 - توصیه شدن مشرکان صدراسلام مبنی بر این که با مطالعه در سرنوشت اقوام و ستمگران هلاک شده کذشته و مشاهده آثار به جا مانده از شهر ها و بلاد خراب شده آنان ، درس عبرت بگیرند و از مخالفت و مبارزه با پیامبر ( ص ) دست بردارند .
فکأین من قریه . .. و قصر مشید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 128 - 7
7 - اذعان به مالکیت خدا بر زمین و نفوذ مشیت او ، زمینه ساز مقاومت در برابر دشمنان دین است .
استعینوا باللّه و اصبروا إن الأرض للّه یورثها من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 121 - 3
3- پیامبر ( ص ) و مؤمنان به آن حضرت ، موظف به پایداری بر مواضع خویش ( ابلاغ رسالت الهی و مبارزه با شرک و فساد )
إنا ع-ملون
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 71 - 15
15 - ارزیابی درست و جمع آوری قوا و تصمیم گیری قاطع و به موقع ، از اصول مبارزه است .
فأجمعوا أمرکم و شرکاءکم ثم لا یکن أمرکم علیکم غمه ثم اقضوا إلیّ و لا تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 19 - 35
35- رازداری مؤمنان ، از اصول مهّم امنیّتی و حفاظتی در برابر دشمنان
و لایشعرنّ بکم أحدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 11
11 - لزوم مبارزه منفی با استهزاگران آیات الهی و کفرورزان به آن
إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم حتّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 10 - 7
7 - مبارزه با ظلم و احیای عدالت ، دارای اولویت نخست در مبارزه اجتماعی و در رأس مسائلی که رهبران الهی باید به آن بپردازند .
و إذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 113 - 2
ص: 7
2 - قرار داده شدن شیاطین در برابر انبیا دارای فلسفه و جهت و به منظور تأمین اهدافی معین است.
و کذلک جعلنا . .. و لتصغی إلیه أفئده الذین
جمله <لتصغی إلیه> عطف به مقدر است; لذا معنی چنین می شود: <جعلنا . .. لغایات و لتصغی إلیه>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 71 - 15
15 - ارزیابی درست و جمع آوری قوا و تصمیم گیری قاطع و به موقع ، از اصول مبارزه است .
فأجمعوا أمرکم و شرکاءکم ثم لا یکن أمرکم علیکم غمه ثم اقضوا إلیّ و لا تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 71 - 15
15 - ارزیابی درست و جمع آوری قوا و تصمیم گیری قاطع و به موقع ، از اصول مبارزه است .
فأجمعوا أمرکم و شرکاءکم ثم لا یکن أمرکم علیکم غمه ثم اقضوا إلیّ و لا تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 12 - 7
7 - لزوم مبارزه با سردمداران فسق و انحرافات جامعه
إلی فرعون و قومه إنّهم کانوا قومًا ف-سقین
<إنّهم کانوا. ..> در مقام تعلیل است و هر کجا علت پیدا شد، احکام و پی آمدهای آن نیز جاری خواهد گشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 85 - 6
6 - لزوم نادیده گرفتن پیوند خویشاوندی ، در دفاع از اصول دین و مبارزه با انحرافات عقیدتی
إذ قال لأبیه و قومه ماذا تعبدون
ص: 8
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 63 - 8
8- صالح ( ع ) ، موظف به ابلاغ توحید و مبارزه با شرک و بت پرستی بود .
إن کنت علی بیّنه من ربی . .. فمن ینصرنی من الله إن عصیته
جمله <إن عصیته> (اگر خداوند را نافرمانی کنم) می رساند که جمله ای همانند <و أمرنی بإبلاغ رسالاته> قبل از <فمن ینصرنی> در تقدیر است. بر این اساس، حاصل معنای <إن کنت ...> چنین می شود: [شما خود قضاوت کنید] اگر من پیامبر باشم و خداوند مرا به ابلاغ رسالتهایی فرمان داده باشد، اگر نافرمانی کنم و به ابلاغ رسالتهای الهی همّت نگمارم، چه کسی مرا از عقوبت های الهی نجات خواهد داد؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 143 - 3
3 - لزوم زدودن شبهات و مبارزه با خرافات، از طریق تبیین و توضیح کامل
ثمنیه ازوج من الضأن اثنین
ذکر تفصیلی مصادیق هشتگانه چهارپایان با ترسیم صورتهای گوناگون آن شاید به منظور قلع شبهه و تخریب کامل بنیان آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 6 - 8
8 - لزوم شناسایی دشمنان و تجهیز برای مقابله با آنان
إنّ الشیط-ن لکم عدوّ فاتّخذوه عدوًّا
هشدار به دشمنی شیطان نسبت به انسان و فرمان به دشمن گرفتن وی، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 38 - 6
6 - لزوم هدف قرار دادن مرکز اصلی قدرت کفر ، برای اصلاح توده ها *
و فی موسی إذ أرسلن-ه إلی فرعون
موسی(ع) مأموریت یافته بود تا مستقیماً با فرعون روبه رو شود و او را از کفر و حق ستیزی باز دارد و خداوند این حقیقت رابرای ما بازگو کرده است از این نکته مطلب یاد شده احتمال می رود.
ص: 9
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 93 - 6
6 - لزوم مبارزه با بت پرستی و از بین بردن مظاهر شرک همچون بت ها
فراغ علیهم ضربًا بالیمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 80 - 11
11- مبارزه با عوامل گسترش کفر و سرکشی و جلوگیری از رشد آنها لازم است .
فخشینا أن یرهقهما طغی-نًا و کفرًا
گرچه کار خضر(ع) عملی مستند به غیب و با اطلاع از اسرار بوده است، ولی حاکی از ضرورت جلوگیری از رشد و گسترش کفر و از بین بردن عوامل آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 17 - 4
4 - لزوم مبارزه با طغیان گری و رویارویی با ریشه های اصلی آن
اذهب . .. إنّه طغی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 24 - 7
7 - مبارزه با طغیان و طغیان گران و رویارویی با ریشه های اصلی آن ، لازم است .
اذهب . .. إنّه طغی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 43 - 5،6
5 - مبارزه با طغیان گری از برجسته ترین برنامه های پیامبران
اذهبا . .. إنّه طغی
6 - لزوم مبارزه با طغیان گران و از میان بردن ریشه های اصلی طغیان
اذهبا . .. إنّه طغی
ص: 10
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 88 - 9
9- پرداختن حکومت های الهی به مبارزه با ظلم و نیز تلاش برای سبک بار ساختن مقررات اجتماعی مؤمنان ، امری لازم است .
قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه . .. و أمّا من ءامن ... سنقول له من أمرنا یسرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 10 - 7
7 - مبارزه با ظلم و احیای عدالت ، دارای اولویت نخست در مبارزه اجتماعی و در رأس مسائلی که رهبران الهی باید به آن بپردازند .
و إذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 46 - 3
3 - جهت گیری مبارزه با گمراهی و فساد ، نخست باید متوجه کانون های اصلی آن باشد .
و لقد أرسلنا موسی ب-ای-تنا إلی فرعون و ملإیه
از این که موسی(ع)، فرعون و درباریان وی را مخاطب اولیه خویش قرار داد، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 46 - 3
3 - جهت گیری مبارزه با گمراهی و فساد ، نخست باید متوجه کانون های اصلی آن باشد .
و لقد أرسلنا موسی ب-ای-تنا إلی فرعون و ملإیه
از این که موسی(ع)، فرعون و درباریان وی را مخاطب اولیه خویش قرار داد، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 11
8 - هود - 11 - 121 - 3
3- پیامبر ( ص ) و مؤمنان به آن حضرت ، موظف به پایداری بر مواضع خویش ( ابلاغ رسالت الهی و مبارزه با شرک و فساد )
إنا ع-ملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 15 - 7
7 - لزوم کار بنیادی ، در ترویج دین و تشکیل امت اسلامی و ضرورت مبارزه با عوامل اصلی کفر و فساد اجتماعی
کما أرسلنا إلی فرعون رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 12 - 7
7 - لزوم مبارزه با سردمداران فسق و انحرافات جامعه
إلی فرعون و قومه إنّهم کانوا قومًا ف-سقین
<إنّهم کانوا. ..> در مقام تعلیل است و هر کجا علت پیدا شد، احکام و پی آمدهای آن نیز جاری خواهد گشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 19
19- امت اسلامی ، موظّف به نبرد بی امان با جبهه کفر تا فرونشاندن شعله های شرارت آنان
فشدّوا الوثاق . .. حتّی تضع الحرب أوزارها
خطاب آیه، می تواند به امت اسلامی در همه زمان ها باشد; یعنی، هرگاه جبهه کفر با اسلام به ستیز برخاست، مسلمانان موظف اند تا مرحله خلع سلاح جبهه کفر به مبارزه ادامه دهند. این مطلب از ملاک هایی که آیه به دست داده است (أثخنتموهم ... تضع الحرب) استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 80 - 11
11- مبارزه با عوامل گسترش کفر و سرکشی و جلوگیری از رشد آنها لازم است .
فخشینا أن یرهقهما طغی-نًا و کفرًا
گرچه کار خضر(ع) عملی مستند به غیب و با اطلاع از اسرار بوده است، ولی حاکی از ضرورت جلوگیری از رشد و گسترش کفر و از بین بردن عوامل آن است.
ص: 12
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 15 - 7
7 - لزوم کار بنیادی ، در ترویج دین و تشکیل امت اسلامی و ضرورت مبارزه با عوامل اصلی کفر و فساد اجتماعی
کما أرسلنا إلی فرعون رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 21
21 - مسؤولان جوامع دینی باید نسبت به عقاید دینی مردم حساس بوده و در طریق مبارزه با منحرفان و عوامل انحراف کوتاهی نکنند .
قال ابن أم إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 37 - 6
6 - ضرورت مبارزه قاطع و بدون کمترین تعلل با حاکمیت شرک و مشرکان
فلنأتینّهم بجنود . .. و هم ص-غرون
از سیاق آیات استفاده می شود که هدف اصلی سلیمان، مبارزه با حاکمیت شرک و مشرکان بوده است. به همین خاطر هدیه آنها را نمی پذیرد و قاطعانه اعلام جنگ می کند و حاکمان مشرک را به تبعید، آوارگی، ذلت و خواری تهدید می نماید. روش سلیمان(ع) به عنوان پیامبر الهی، الگویی است که باید از آن سرمشق گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 80 - 5
5- لزوم مبارزه با مفسدان و تبه کاران
لو أن لی بکم قوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 13
11 - انبیاء - 21 - 56 - 5
5- برخورد و مبارزه ابراهیم ( ع ) با بت پرستان و مشرکان ، متکی بر استدلال و برهان بود .
قال ما ه-ذه التماثیل . .. قال بل ربّکم ... فطرهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 71 - 15
15 - ارزیابی درست و جمع آوری قوا و تصمیم گیری قاطع و به موقع ، از اصول مبارزه است .
فأجمعوا أمرکم و شرکاءکم ثم لا یکن أمرکم علیکم غمه ثم اقضوا إلیّ و لا تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 74 - 8
8 - دستیابی به مواهب آخرت ، پیامد جهاد و مبارزه در راه خدا
فلیقاتل فی سبیل اللّه الّذین یشرون الحیوه الدّنیا بالاخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 51 - 10
10 - اظهار ندامت ساحران ، از قرار دادن دانش خویش در خدمت فرعون ، برای مبارزه با موسی ( ع )
إنّا نطمع أن یغفر لنا ربّنا خط-ی-نا
کلمه <خطایانا> می تواند اشاره به اقدامی باشد که ساحران در خدمت نظام فرعونی، برای مبارزه با حق انجام داده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 21 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه ای مستمر و حساب شده بود .
إنّه فکّر و قدّر . .. ثمّ نظر
ص: 14
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 9 - 7
7 - لزوم ادامه جنگ با متجاوز ، تا مرحله تسلیم وی در برابر امر الهی و گردن نهادن به صلح
فق-تلوا الّتی تبغی حتّی تفیء إلی أمر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 21 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه ای مستمر و حساب شده بود .
إنّه فکّر و قدّر . .. ثمّ نظر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 21 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه ای مستمر و حساب شده بود .
إنّه فکّر و قدّر . .. ثمّ نظر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 1،2
1 - خداوند ، کافران ستیزه گر عصر بعثت را به ترک مبارزه علیه اسلام و مسلمانان فراخواند .
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم
انتهاء به معنای پذیرش نهی است ; یعنی انجام ندادن کاری بر اثر نهی شدن از آن. بنابراین با توجه به اینکه متعلق <ینتهوا> شرارتهای کافران علیه مسلمانان است، جمله <ان ینتهوا> دلالت می کند که خداوند کافران را از تعرض به مسلمانان نهی کرده است.
2 - به کافران ستیزه گر عصر بعثت ابلاغ شد در صورت ترک مخاصمه علیه اسلام ، از خطا های گذشته آنها چشمپوشی خواهد شد .
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم ما قد سلف
درباره متعلق <إن ینتهوا> دو نظر ابراز شده است: یکی کفر و دیگری اعمالی که در آیه 36 مطرح شد ; یعنی سرمایه گذاریها و شرارتهای علیه اسلام. جمله <إن یعودوا> نظر دوم را تقویت می کند. گفتنی است بر این مبنا مراد از <یغفر لهم ... > انتقام نگرفتن از شرارتهای گذشته کافران است.
ص: 15
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 4
4 - خیر و صلاح انسان ها در پرهیز از ستیزه جویی با خدا و رسول او
و إن تنتهوا فهو خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 6
6 - لزوم ترک مبارزه با کافران در صورت دست برداشتن از فتنه انگیزی علیه اسلام و ایجاد مزاحمت برای گسترش دین خدا
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
متعلق <انتهوا> به قرینه فرازهای پیشین، فتنه انگیزی و جلوگیری از حاکمیت یافتن دین الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 4
4 - خیر و صلاح انسان ها در پرهیز از ستیزه جویی با خدا و رسول او
و إن تنتهوا فهو خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 10
10 - تسبیح و حمد مداوم پروردگار ، از راه های مقابله مؤمنان با تبلیغات کافران علیه خدا و دین
فاصبر علی ما یقولون و سبّح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 16
1 - بقره - 2 - 109 - 18
18 - ضرورت کنترل احساسات در برخورد با دشمنان تا فراهم شدن شرایط لازم
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 1،2
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به اندیشه و تحلیل در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و رسالت آن حضرت ، فراخواند
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 1،2
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به اندیشه و تحلیل در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و رسالت آن حضرت ، فراخواند
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 1،2،3
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به اندیشه و تحلیل در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و رسالت آن حضرت ، فراخواند
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
ص: 17
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 1،2،3
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به اندیشه و تحلیل در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و رسالت آن حضرت ، فراخواند
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 11
11 - لزوم رعایت تقوا و توجه به حدود الهی ، حتی در مبارزه با کافران
قتلوا الذین یلونکم من الکفار و لیجدوا فیکم غلظه و اعلموا أن اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 60 - 2،5،6
2 - فرعون ، پس از تعیین زمان رویارویی با موسی ( ع ) ، بی درنگ و بدون از دست دادن فرصت ، به تهیه و تدارک مقدمات لازم برای مقابله پرداخت .
موعدکم یوم الزینه . .. فتولّی فرعون فجمع
ص: 18
<فاء> در <فتولّی> و <فجمع> برای بیان ترتیب کار و اتصال است; یعنی، فرعون به مجرد پایان مذاکره و مواعده با موسی(ع)، به تدارک مکر و جمع آوری آن پرداخت و هیچ فرصتی را از دست نداد.
5 - فرعون ، از فرصت کافی برای تدارک سِحر و امکانات دیگر جهت مقابله با موسی ( ع ) برخوردار بود .
فجمع کیده ثمّ أتی
<ثمّ> برای بیان تراخی است. ممکن است این تراخی، زمانی باشد; یعنی، پس از جمع آوری مکرها، مدتی تا رسیدن روز موعود فاصله شد و سپس آن روز فرا رسید. براین اساس باید گفت: فرعون فرصتی کامل برای کسب آمادگی داشت.
6 - فرعون پس از گردآوری امکانات و حیله های خویش ، در میعادگاه خود با موسی ( ع ) حاضر گردید .
موعدکم یوم الزینه . .. فجمع کیده ثمّ أتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 4
4 - مؤاخذه کفار به جرم مبارزه با اسلام ، پیش از ارائه معارف الهی قرآن به آنان و تمام شدن حجت بر ایشان ، ممنوع است .
و خذوهم و احصروهم . .. و إن أحد من المشرکین استجارک فأجره حتی یسمع کلم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 27 - 3
3 - کفر و مبارزه با قرآن ، دارای کیفری حتمی و غیر قابل چشم پوشی
فلنذیقنّ الذین کفروا عذابًا شدیدًا و لنجزینّهم
تأکید فعل های <نذیق> و <نجزی> به لام و نون ثقیله، مفید برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 10
10 - تسبیح و حمد مداوم پروردگار ، از راه های مقابله مؤمنان با تبلیغات کافران علیه خدا و دین
فاصبر علی ما یقولون و سبّح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 19
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 13
13 - لزوم توأم بودن مبارزه ( برائت از کافران معاند ) ، با دعا و استغفار به درگاه خداوند
إذ قالوا لقومهم إنّا برءؤا. .. ربّنا علیک توکلنا... ربّنا لاتجعلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 40 - 2
2 - پیامبر ( ص ) کافران و مشرکان معاند را به مقابله فرا خواند و به شکست ذلت بار ( چون شکست روز بدر ) تهدید کرد .
من یأتیه عذاب یخزیه
بیشتر مفسران بر این دیدگاه اند که مقصود از عذاب خوارکننده در دنیا، شکست کافران و مشرکان معاند در جنگ ها (همچون جنگ بدر) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 6 - 15
15 - متهم کردن رسول اکرم ( ص ) به سحر و ساحری ، از حربه های تبلیغاتی بنی اسرائیل علیه آن حضرت
فلمّا جاءهم بالبیّن-ت قالوا ه-ذا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 109 - 18،20،21
18 - ضرورت کنترل احساسات در برخورد با دشمنان تا فراهم شدن شرایط لازم
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره
20 - نادیده گرفتن توطئه دشمنان و گذشت کردن از آزار های ایشان ، مرحله ی تاکتیکی در مبارزه با آنان است .
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره
21 - لزوم برخورد مرحله به مرحله با دشمنان توطئه گر
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 12 - 5
5 - اعلام شکست قریب الوقوع کافران ، از روش های قرآن برای تضعیف روحیه دشمن
قل للّذین کفروا ستغلبون
ص: 20
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 13 - 9
9 - بهره گیری از عملیّات فریب نیرویی ، عاملی مؤثر در پیروزی
یرونهم مثلیهم رأیَ العین
برآورد نادرست مشرکان از نیروهای مسلمانان، موجب شکست آنها در جنگ بدر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 11
11 - لزوم بستن راه بهره برداری دشمن از فرصت ها ، با هوشیاری و احتی اط بیشتر
و لیأخذوا اسلحتهم . .. و لیأخذوا حذرهم و اسلحتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 23 - 18
18 - اهل ایمان ، وظیفه دار شناسایی ، طراحی و به کارگیری شیوه های مناسب برای دستیابی به پیروزی بر دشمنان
ادخلوا علیهم الباب فاذا دخلتموه فانکم غلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 13
13 - لزوم توأم بودن مبارزه ( برائت از کافران معاند ) ، با دعا و استغفار به درگاه خداوند
إذ قالوا لقومهم إنّا برءؤا. .. ربّنا علیک توکلنا... ربّنا لاتجعلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 64 - 6
6- ابراهیم ( ع ) برای مبارزه با بت پرستی و اثبات توحید ، از هنر نمایش استفاده کرد .
فجعلهم جذذًا إلاّکبیرًا لهم . .. قال بل فعله کبیرهم ه-ذا فس-لوهم ... فقالوا إنّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 47 - 9
9- غلات با نگهداری در خوشه ها و غلاف های آن ، مصونیت بیشتری را در مقابل آفات خواهند یافت .
فما حصدتم فذروه فی سنبله
ص: 21
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 93 - 9
9 - ادعای عدم نزول وحی، به دروغ مدعی نبوت شدن و ادعای آوردن مانند برای قرآن، از روشهای مخالفان برای مبارزه با اسلام و پیامبر(ص) بود.
ما أنزل الله علی بشر . .. افتری علی الله کذبا أو قال أوحی إلیّ ... سأنزل مثل ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 52 - 4
4 - توبیخ و سرزنش به جهت اعتقادات دینی ، از روش های کافران در مبارزه با اسلام
یقول أءنّک لمن المصدّقین
فعل مضارع <یقول> - که بر استمرار دلالت دارد - گویای این حقیقت است که توبیخ و سرزنش کردن، کار همیشگی کافران در برخورد با مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 30 - 3
3 - تمسخر و استهزا ، از روش های مبارزاتی و حربه های تبلیغی کافران علیه رسولان الهی بود .
ی-حسره علی العباد ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 60 - 10
10 - ضرورت ارائه روش های صحیح ، قبل از نقد و بازداری از روش های انحرافی
فان تنازعتم فی شیء فردّوه الی اللّه و الرّسول . .. یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 71 - 6
6- مبارزه با انحرافات جنسی و راه های نامشروع ارضای غرایز ، باید توأم با ارائه راه حل عملی و مشروع و فراهم آوردن زمینه
ص: 22
های ارضای طبیعی غرایز باشد .
قال ه-ؤلاء بناتی إن کنتم ف-علین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 81 - 4،8
4- معرفی حق و ارائه ارزش های واقعی ، راه مبارزه با ضد ارزش ها و جریان های باطل
و قل جاء الحقّ و زهق الب-طل
از تقدم <جاء الحق> می توان استفاده کرد که باطل در پرتو ظهور حق، رنگ می بازد و در صورتی که راه صحیح و حق ارائه نگردد، باطل همچنان میدان دار خواهد بود.
8- تبلیغ و اعلان ناپایداری و شکست پذیری جریان باطل ، روشی برای بازداشتن مردم از روی کرد به باطل و تلاشی جهت مبارزه با آن
و قل جاء الحقّ و زهق الب-طل إن الب-طل کان زهوقًا
تعلیل شکست قطعی باطل، به اینکه ماهیت باطل شکست پذیر است، می تواند به منظور نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 19
19- ایجاد مصونیت و مقاومت روحی در مؤمنان ، شایسته ترین شیوه برای مقابله با هجوم کفر و جهل *
فی قلوبهم الحمیّه . .. و ألزمهم کلمه التقوی و کانوا أحقّ بها و أهلها
خداوند، در قبال خشم و تعصب جاهلی مشرکان، در مؤمنان روح آرامش و مقاومت را تقویت کرده است. از این مطلب استفاده می شود که در تعارض قوای کفر و ایمان، شایسته ترین و ممکن ترین راه، ایجاد مصونیت و مقاومت در جبهه مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 11 - 12
12 - ایجاد امید در دل جامعه و بی تأثیر جلوه دادن تبلیغات بدخواهان و ضعیف نشان دادن آنان ، شیوه ای مؤثر در جنگ روانی
إنّ الذین جاءو بالإفک . .. لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
برداشت فوق از آنجاست که آیه شریفه درصدد افشاگری و خنثی سازی توطئه دشمنان و بدخواهان و نیز دلداری به مؤمنان است.
ص: 23
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 14
14- اخطار و هشدار به سرنوشت شوم کافرانِ دنیاطلب ، روشی برای بازداشتن از کفر و دنیاطلبی
ربما یودّ الذین کفروا . .. ذرهم یأکلوا و ... فسوف یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 6 - 4
4 - داستان های خرافی و سرگرمی های واهی ، ابزار کافران برای مبارزه با دین بود .
و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضلّ عن سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 6
6- محدود کردن آزادی انسان ها و فروپاشاندن عقاید و رسوم آنان ، باید متکی به دلیل و برهانی روشن باشد .
أصلوتک تأمرک . .. قال ی-قوم أرءیتم إن کنت علی بیّنه من ربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 78 - 2
2 - ابراهیم(ع) در مقام مجادله و برای ابطال عقاید شرک آمیز قوم خویش تظاهر به خورشیدپرستی کرد.
فلما رءا الشمس بازغه قال هذا ربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 25 - 5
5 - تبلیغ دین و دفاع صریح و قاطعانه از مواضع عقیدتی خود در محیط خفقان آور و پرخطر کفر و شرک ، باید پس از طی مراحلی چون دفاع غیرمستقیم و برخورد دلسوزانه با مخالفان و . . . انجام گیرد .
قال ی-قوم اتّبعوا المرسلین . .. و مالی لا أعبد الذی فطرنی ... ءأتّخذ من دونه ءال
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <إنّی آمنت بربّکم. ..> - که آخرین کلام مؤمن انطاکیه با مردم است - در مقام
ص: 24
نتیجه گیری و بیان هدف نهایی او از مجموعه سخنانی است که در ضمن پنج آیه پیش بیان شده است. بدین صورت که او در ابتدا سخن خود را با لحنی خیرخواهانه و نرم آغاز کرد و در پایان با زبان صریح و قاطعانه، مواضع عقیدتی خود را اظهار داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 81 - 4
4- معرفی حق و ارائه ارزش های واقعی ، راه مبارزه با ضد ارزش ها و جریان های باطل
و قل جاء الحقّ و زهق الب-طل
از تقدم <جاء الحق> می توان استفاده کرد که باطل در پرتو ظهور حق، رنگ می بازد و در صورتی که راه صحیح و حق ارائه نگردد، باطل همچنان میدان دار خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 24 - 4
4 - فراهم سازی مقدمات لازم در مواجهه با طغیان گران حاکم ، امری ضروری است .
ءایه أُخری . .. اذهب إلی فرعون إنّه طغی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 148 - 8
8 - تبلیغ و بدگویی آشکار ، از روش های مجاز برای مبارزه علیه ظلم و ظالم است .
لایحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 16 - 2
2 - لزوم متوجه ساختن پیکان مبارزه به سمت کانون های اصلی فساد و ستم در جامعه .
أن ائت القوم الظ-لمین . .. فأتیا فرعون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که موسی و هارون(ع) در مرحله نخست، موظف شدند برای مبارزه با ستم، به
ص: 25
سراغ فرعون بروند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 20 - 4
4- انسان بی اتکا به پروردگار ، ناتوان از مبارزه با ظلم و کفر
و إنّی عذت بربّی و ربّکم
موسی(ع) با این که در سیر دعوت به توحید و رهایی بندگان برای رفع استثمار و ترویج توحید، از <سلطان مبین> برخوردار بود; با این حال خویش را در برابر هجوم دشمنان نیازمند به حمایت و امداد پروردگار می دید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 27 - 3
3 - کلام ، ابزار پیامبران برای مبارزه با منحرفان و سرکشان بوده است .
واحلل عقده من لسانی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 6
6- محدود کردن آزادی انسان ها و فروپاشاندن عقاید و رسوم آنان ، باید متکی به دلیل و برهانی روشن باشد .
أصلوتک تأمرک . .. قال ی-قوم أرءیتم إن کنت علی بیّنه من ربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 96 - 5،6
5 - شکستن ابّهت و تقدس عقاید باطل و خرافی ، نخستین گام در مبارزه با آن عقاید
فقال ألا تأکلون . .. فراغ علیهم ضربًا بالیمین ... و اللّه خلقکم و ما تعملون
6 - لزوم همراه کردن منطق و دلیل ، با مبارزه عملی برای نابودی عقاید باطل و خرافی
فراغ علیهم ضربًا بالیمین . .. قال أتعبدون
برداشت یاد شده به دلیل این نکته است که ابراهیم(ع) به دو نوع مبارزه علیه شرک دست زد: 1- شکستن بت ها، 2- گفتوگوی خردبرانگیز با مشرکان درباره آیین شرک.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 157 - 7
7 - زیر سؤال بردن عقاید باطل و ضد منطق ، روش قرآن و پیامبر ( ص ) در مبارزه با آنها
فاستفتهم ألربّک البنات و لهم البنون . .. أم لکم سلط-ن مبین . فأتوا بکت-بکم إن کن
ص: 26
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 11
11 - بهره گیری از تمام شیوه های ممکن ( کشتن ، اسیر کردن ، محاصره نمودن و کمین زدن ) به منظور وادار کردن جوامع غیر مسلمان به پذیرش آیین اسلام ، در پی اتمام حجت و دادن فرصت کافی به آنان ، بلامانع است .
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشرکین . .. فإن تابوا ... فخلّوا سبیلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 32 - 7
7 - مبارزه با علل و زمینه های گناه ، از روش های قرآن در مبارزه با مفاسد
لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل . .. و لا تتمنّوا ما فضّل اللّه به بعضکم علی بعض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 28،31
28 - ضرورت به کارگیری روش ها و تدبیر های لازم برای پیشگیری از مفاسد و گناه ، قبل از تحقق آن
و الّتی تخافون نشوزهنّ
اگر چه آیه در مورد نشوز زنان است، ولی می توان از آن استنباط کرد که اهل ایمان باید قبل از وقوع مفاسد، چاره اندیشی کنند.
31 - پند و اندرز ، بی اعتنایی و تنبیه بدنی ، از روش های اصلاح رفتار های ناهنجار
و الّتی تخافون نشوزهنّ فعظوهنّ و اهجروهنّ فی المضاجع و اضربوهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 16 - 2،3
2 - لزوم متوجه ساختن پیکان مبارزه به سمت کانون های اصلی فساد و ستم در جامعه .
أن ائت القوم الظ-لمین . .. فأتیا فرعون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که موسی و هارون(ع) در مرحله نخست، موظف شدند برای مبارزه با ستم، به سراغ فرعون بروند.
3 - مبارزه با عوامل فرعی ، با وجود ریشه های فساد ، کاری بی ثمر است .
أن ائت القوم الظ-لمین . .. فأتیا فرعون
از آن جایی که نخستین وظیفه موسی(ع) ریشه کن ساختن ظلم از تمامی جامعه بود، اکنون در مرحله عمل موظف شد که به سراغ فرعون (یعنی ریشه فساد) برود.
ص: 27
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 46 - 3
3 - جهت گیری مبارزه با گمراهی و فساد ، نخست باید متوجه کانون های اصلی آن باشد .
و لقد أرسلنا موسی ب-ای-تنا إلی فرعون و ملإیه
از این که موسی(ع)، فرعون و درباریان وی را مخاطب اولیه خویش قرار داد، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 5 - 6
6- مشرکان ، در مقابله با قرآن و اعلان موضع روشن در برابر آن ، سرگردان و ناتوان بودند .
بل قالوا أضغ-ث أحل-م بل . .. بل هو شاعر
<بل> در آیه شریفه، برای اضراب انتقالی است. این حرف در مواردی به کار می رود که گوینده در صدد بیان نکته ای دیگر بوده و از نکته اول صرف نظر کرده باشد. تکرار این حرف در یک کلام نشان دهنده اضطراب، تردید و دو دلی گوینده و یا ناتوانی وی در تصمیم گیری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 11 - 13
13- اتکا و توکل بر خداوند از رهنمود های انبیا برای تقویت جبهه مؤمنان در مقابل ستیزه جویی کافران
و علی الله فلیتوکّل المؤمنون
اینکه رسولان الهی پس از پاسخ گویی به شبهات مخالفان، اعلام می کنند که مؤمنان باید بر خداوند اتکا داشته باشند، در واقع رهنمودی است از سوی آنان که در برابر مخالفان و دشمنان باید به خدا متکی بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 10
10 - تسبیح و حمد مداوم پروردگار ، از راه های مقابله مؤمنان با تبلیغات کافران علیه خدا و دین
فاصبر علی ما یقولون و سبّح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 14
14- اخطار و هشدار به سرنوشت شوم کافرانِ دنیاطلب ، روشی برای بازداشتن از کفر و دنیاطلبی
ص: 28
ربما یودّ الذین کفروا . .. ذرهم یأکلوا و ... فسوف یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 25 - 5
5 - تبلیغ دین و دفاع صریح و قاطعانه از مواضع عقیدتی خود در محیط خفقان آور و پرخطر کفر و شرک ، باید پس از طی مراحلی چون دفاع غیرمستقیم و برخورد دلسوزانه با مخالفان و . . . انجام گیرد .
قال ی-قوم اتّبعوا المرسلین . .. و مالی لا أعبد الذی فطرنی ... ءأتّخذ من دونه ءال
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <إنّی آمنت بربّکم. ..> - که آخرین کلام مؤمن انطاکیه با مردم است - در مقام نتیجه گیری و بیان هدف نهایی او از مجموعه سخنانی است که در ضمن پنج آیه پیش بیان شده است. بدین صورت که او در ابتدا سخن خود را با لحنی خیرخواهانه و نرم آغاز کرد و در پایان با زبان صریح و قاطعانه، مواضع عقیدتی خود را اظهار داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 20 - 4
4- انسان بی اتکا به پروردگار ، ناتوان از مبارزه با ظلم و کفر
و إنّی عذت بربّی و ربّکم
موسی(ع) با این که در سیر دعوت به توحید و رهایی بندگان برای رفع استثمار و ترویج توحید، از <سلطان مبین> برخوردار بود; با این حال خویش را در برابر هجوم دشمنان نیازمند به حمایت و امداد پروردگار می دید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 23 - 4
4- لزوم توجه مؤمنان به ابعاد حفاظتی در مبارزه خویش علیه کفر
فأسر . .. لیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 19
19- ایجاد مصونیت و مقاومت روحی در مؤمنان ، شایسته ترین شیوه برای مقابله با هجوم کفر و جهل *
فی قلوبهم الحمیّه . .. و ألزمهم کلمه التقوی و کانوا أحقّ بها و أهلها
خداوند، در قبال خشم و تعصب جاهلی مشرکان، در مؤمنان روح آرامش و مقاومت را تقویت کرده است. از این مطلب استفاده می شود که در تعارض قوای کفر و ایمان، شایسته ترین و ممکن ترین راه، ایجاد مصونیت و مقاومت در جبهه مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 27 - 3
3 - کلام ، ابزار پیامبران برای مبارزه با منحرفان و سرکشان بوده است .
ص: 29
واحلل عقده من لسانی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 46 - 3
3 - جهت گیری مبارزه با گمراهی و فساد ، نخست باید متوجه کانون های اصلی آن باشد .
و لقد أرسلنا موسی ب-ای-تنا إلی فرعون و ملإیه
از این که موسی(ع)، فرعون و درباریان وی را مخاطب اولیه خویش قرار داد، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 28
28 - ضرورت به کارگیری روش ها و تدبیر های لازم برای پیشگیری از مفاسد و گناه ، قبل از تحقق آن
و الّتی تخافون نشوزهنّ
اگر چه آیه در مورد نشوز زنان است، ولی می توان از آن استنباط کرد که اهل ایمان باید قبل از وقوع مفاسد، چاره اندیشی کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 22 - 7
7 - جنون آمیز خواندن رفتار و گفتار پیامبر ( ص ) ، از شیوه های مبارزه مخالفان با آن حضرت در صدراسلام
و ما صاحبکم بمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 67 - 6
6- مبارزه با مسکرات در اسلام ، به صورت تدریجی و گام به گام بود .
و من ثمرت النخیل و الأعن-ب تتّخذون منه سکرًا و رزقًا حسنًا
با توجه به اینکه این سوره مکی است و هنوز مسکرات حرام نشده بود، مقابله قرار دادن مسکرات با روزی پسندیده، گامی نخست در راه مبارزه با مسکرات تلقی می شود.
ص: 30
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 62 - 7
7 - فرعونیان ، با اتفاق نظر بر لزوم مقابله با موسی ( ع ) ، در باره روش آن اختلاف نظر داشتند . *
فتن-زعوا أمرهم . .. و أسرّوا
از فعل <أسرّوا> استفاده می شود که طرفین نزاع، خواهان مخفی ماندن گفتوگوهای خود بودند و آنچه رسماً به مردم اعلام شد - چنانچه مطالب آیه بعد گفته فرعونیان به مردم باشد - گفته مشترک آنان بوده که به منظور مقابله با موسی(ع) و خنثی سازی فعالیت او، القا شده بود. کلمه <أمرهم> - که نزاع را در مورد امور فرعونیان قرار داده - تأییدی براین نکته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 71 - 22
22 - شکنجه ، کشتار ، تهدید و ارعاب ، از آخرین حربه های فرعون برای جلوگیری از نهضت موسی ( ع ) و بقای حکومت خویش
فلأقطّعنّ . .. لأصلّبنّکم ... و لتعلمنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 35 - 4،6،8
4 - دروغ و تزویر ، دو حربه فرعون علیه موسی ( ع )
قال . .. إنّ ه-ذا لس-حر علیم . یرید أن یخرجکم من أرضکم بسحره
تعبیر <یرید أن یخرجکم. ..> دروغی آشکار است; چه این که موسی(ع) خواهان خارج ساختن بنی اسرائیل از مصر بود و نه قبطیان. و از سوی دیگر در مجموع کلام وی تزویر و فریبکاری نهفته است چه در گفتن <أرضکم> (سرزمین شما) و چه در تعبیر <بسحره> (با جادویش)
6 - مشاوره فرعون با اطرافیان خویش و نظر خواهی از آنان برای مبارزه با موسی ( ع )
فماذا تأمرون
<أمر> (مصدر <تأمرون>) به معنای فرمان دادن است. مقصود از آن در این جا فرمان مشورتی است. بنابراین <چه فرمان می دهید>; یعنی، رأیتان چیست.
8 - فرعون ، از چاره اندیشی و پیدا کردن راه مبارزه با موسی ( ع ) - به تنهایی - احساس ناتوانی می کرد .
یرید أن یخرجکم من أرضکم بسحره فماذا تأمرون
مشورت و نظرخواهی فرعون از دیگران - در عین ادعای خدایی - بیانگر ناتوانی او در مبارزه با موسی(ع) می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 36 - 4،5
4 - صلاحدید مشاوران فرعون ، مبارزه با موسی به شیوه ای همسان شیوه خود وی بود و نه زندان و قتل .
قالوا أرجه و أخاه و ابعث فی المدائن ح-شرین
ص: 31
برداشت یاد شده از آن جا است که منطق فرعون <لأجعلنّک من المسجونین> بود; ولی مشاوران وی با دیدن معجزات موسی این راه را نپسندیدند; بلکه در پیش گرفتن راهی منطقی تر و ظاهراً همسان راه موسی را ترجیح دادند.
5 - تدبیر مشاوران فرعون ، مبنی بر اعزام اشخاصی به تمام شهر ها و گردآوری نیروی لازم جهت مبارزه با موسی ( ع ) و برادرش
قالوا . .. و ابعث فی المدائن ح-شرین
<المدائن> جمع محلّی به <ال> و مفید عموم است; یعنی، همه شهرها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 37 - 1
1 - گردآوری تمامی ساحران کارآزموده و ماهر برای مقابله با معجزات موسی ، طرح مشاوران فرعون بود .
و ابعث فی المدائن ح-شرین . یأتوک بکلّ سحّار علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 39 - 3
3 - نیاز فرعونیان به جلب افکار عمومی ، در مبارزه با موسی ( ع ) و در جهت حفظ منافع خویش
و قیل للناس هل أنتم مجتمعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 36 - 5
5 - تدبیر مشاوران فرعون ، مبنی بر اعزام اشخاصی به تمام شهر ها و گردآوری نیروی لازم جهت مبارزه با موسی ( ع ) و برادرش
قالوا . .. و ابعث فی المدائن ح-شرین
<المدائن> جمع محلّی به <ال> و مفید عموم است; یعنی، همه شهرها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 97 - 14،15
14 - تراشیدن و تبدیل گوساله سامری به براده ها و خرده فلزهایی بی مصرف و پراکنده ساختن آن در آب دریا ، برنامه موسی ( ع ) در ریشه کن ساختن انحراف گوساله پرستی بنی اسرائیل
لنحرّقنّه
از معانی ذکر شده برای <حرق> و <تحریق>، سوهان کاری کردن و ساییدن است و <تحریق> بر متوالی بودن و شدت بیشتر آن دلالت دارد (لسان العرب). برداشت یاد شده بر مبنای این معنا استفاده شده است.
15 - مبارزه با زمینه های فکری و عینی شرک و نابود کردن آنها ، شیوه موسی ( ع ) در ستیز با گوساله پرستی بنی اسرائیل
ص: 32
إل-هک الذی . .. لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه
سوزاندن گوساله سامری از چند جهت قابل تأمل است: 1- از جهت نابود کردن و محو ساختن آن از دیدگان مردم تا مبادا دوباره به آن گرایش یابند. 2- اثبات <اله> نبودن آن برای ظاهر بینان، با سوزاندن و خردکردن تندیس زرّین گوسال. جهت اول، جهتی عینی و جهت دوم، جهت فکری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 5
5 - تهدید اهل ایمان و ساختن چهره ای ناپسند از راه خدا ، از روش های دشمنان دین برای مبارزه با پیامبران و ادیان الهی
و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به و تبغونها عوجاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 6 - 11
11 - اتهام سحر و ساحری ، از حربه های تبلیغاتی دشمنان عیسی ( ع ) علیه آن حضرت
فلمّا جاءهم بالبیّنت قالوا ه-ذا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 13
13 - سران کفر و شرک ، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر ( ص ) و گسترش اسلام ، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبرد های متنوع و ممکن استفاده می کردند .
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. مالِ ه-ذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجل
تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر <ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند> در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 7
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
ص: 33
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 13
13 - سران کفر و شرک ، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر ( ص ) و گسترش اسلام ، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبرد های متنوع و ممکن استفاده می کردند .
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. مالِ ه-ذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجل
تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر <ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند> در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 7
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 79 - 4
4 - فرعون ، برای مبارزه با موسی و هارون ( ع ) به سحر و جادو متوسل شد .
و قال فرعون ائتونی بکل سحر علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 60 - 3،4
3 - تهیه و تدارک برای ارائه سِحری بزرگ در برابر موسی ( ع ) ، از حیله های فرعون
فلنأتیّنک بسحر . .. فجمع کیده
4 - فرعون برای مقابله با موسی ( ع ) ، تمامی حیله ها و برنامه های خود را جمع آوری کرد و به کار گرفت .
فتولّی فرعون فجمع کیده
<کید>; یعنی، مکر ورزیدن و چاره اندیشیدن (قاموس) و مراد از <جمع کید>، گردآوری اهل مکر و ابزار آن است.
ص: 34
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 71 - 22
22 - شکنجه ، کشتار ، تهدید و ارعاب ، از آخرین حربه های فرعون برای جلوگیری از نهضت موسی ( ع ) و بقای حکومت خویش
فلأقطّعنّ . .. لأصلّبنّکم ... و لتعلمنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 35 - 4
4 - دروغ و تزویر ، دو حربه فرعون علیه موسی ( ع )
قال . .. إنّ ه-ذا لس-حر علیم . یرید أن یخرجکم من أرضکم بسحره
تعبیر <یرید أن یخرجکم. ..> دروغی آشکار است; چه این که موسی(ع) خواهان خارج ساختن بنی اسرائیل از مصر بود و نه قبطیان. و از سوی دیگر در مجموع کلام وی تزویر و فریبکاری نهفته است چه در گفتن <أرضکم> (سرزمین شما) و چه در تعبیر <بسحره> (با جادویش)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 7
7 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع )
فقالوا س-حر کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 7،9،12
7 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان ، تنها راه پیشگیری از رواج آیین موسی ، در نگاه فرعون ، هامان و قارون
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که نخستین واکنش فرعون و. .. در برابر ایمان آورندگان به موسی(ع)، قتل پسران آنان بود.
9 - زنده گذاشتن دختران مؤمنان - علی رغم کشتار پسران آنان - اقدام بی رحمانه دیگر فرعون ، هامان و قارون علیه موسی ( ع ) و بنی اسرائیل بود .
و استحیوا نساءهم
12 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع ) و پیروان او
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه و استحیوا نساءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 6
6 - کشتن موسی ( ع ) ، راه اصلی مبارزه با رسالت وی و گسترش آیین او ، در نگاه فرعون
و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
ص: 35
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 51 - 6
6 - استفاده فرعون از احساسات و عواطف قومی ، در جهت مبارزه با موسی ( ع )
و نادی فرعون فی قومه قال ی-قوم
به کار رفتن واژه <یا قوم> در تبلیغات فرعون، حاکی از بهره گیری فرعون از احساسات قومی و نژادی مردم مصر (قبطیان) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 110 - 5
5 - انتخاب روش مبارزه با موسی پس از تصمیم به ساحر خواندن وی و تحلیل اهداف او ( برچیدن حکومت فرعونی ) ، از مسائل مطرح شده در جلسه مشورتی بزرگان دربار فرعون
فماذا تأمرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 4
4 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان از سوی فرعونیان ، برای جلوگیری از گسترش دعوت موسی ( ع ) کافی و کارساز نبود .
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه . .. و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
تصمیم شخص فرعون مبنی بر کشتن موسی(ع)، پس از اقدام او و درباریانش به کشتن مؤمنان طرفدار موسی(ع)، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 7
7 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع )
فقالوا س-حر کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 7،9،12
7 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان ، تنها راه پیشگیری از رواج آیین موسی ، در نگاه فرعون ، هامان و قارون
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که نخستین واکنش فرعون و. .. در برابر ایمان آورندگان به موسی(ع)، قتل پسران آنان بود.
9 - زنده گذاشتن دختران مؤمنان - علی رغم کشتار پسران آنان - اقدام بی رحمانه دیگر فرعون ، هامان و قارون علیه موسی
ص: 36
( ع ) و بنی اسرائیل بود .
و استحیوا نساءهم
12 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع ) و پیروان او
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه و استحیوا نساءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 157 - 6،7
6 - برخورد و مبارزه پیامبر ( ص ) و قرآن با مخالفان دعوت الهی ( کافران و مشرکان ) ، متکی بر منطق و استدلال بود .
فأتوا بکت-بکم إن کنتم ص-دقین
7 - زیر سؤال بردن عقاید باطل و ضد منطق ، روش قرآن و پیامبر ( ص ) در مبارزه با آنها
فاستفتهم ألربّک البنات و لهم البنون . .. أم لکم سلط-ن مبین . فأتوا بکت-بکم إن کن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 114 - 3
3 - ممانعت از ورود مسلمانان به مساجد و تلاش برای تخریب آنها ، از روش های مبارزاتی کفرپیشگان علیه اسلام و مسلمین
و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه و سعی فی خرابها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 4
4 - اتهام سحر، وسیله ای برای مبارزه کافران با رسالت پیامبر(ص) و آیات الهی
لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 4
4 - استهزای وعیدها و تهدیدهای پیامبران الهی، از شیوه های مبارزه کافران با انبیا در طول تاریخ
و لقد استهزیء برسل من قبلک فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به
بنابراین که مقصود از <ما کانوا به یستهزءون>، عذاب موعود الهی باشد که در محتوای پیامهای انبیا(ع) ذکر می شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 10
10 - افسانه خواندن قرآن، از شیوه های مبارزه کافران و مشرکان با اسلام
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
ص: 37
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 11
11- استفاده از تهمت و شخصیت شکنی ، از روش های مبارزه کافران با پیامبر ( ص ) و تعالیم او
إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 3،6
3 - تهمت و افترا ، ابزار و شیوه های مبارزه کافران علیه پیامبر ( ص ) و قرآن
و قال الذین کفروا إن ه-ذا إلاّ إفک افتریه و أعانه علیه قوم ءاخرون
6 - تهمت و افترا زدن کافران به گناهی که تنها خود مرتکب آن بودند ، از شیوه های آنان در مبارزه ، علیه پیامبراسلام ( ص )
و قال الذین کفروا إن ه-ذا إلاّ إفک افتریه . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا
برداشت یاد شده از آن جا استفاده می شود که کافران، پیامبراسلام(ص) را متهم به دروغ گویی می کردند; در حالی که خود، دروغ پرداز بودند و به دروغ و به ناحق، قرآن را ساخته و پرداخته آن حضرت می شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 12
12 - تهمت سحر زدگی ، آخرین توجیه و حربه سران کفر و شرک علیه پیامبر ( ص )
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
سران کفر و شرک، به ترتیب چند تهمت و افترا را علیه پیامبر(ص) مطرح کردند که اولین آن، تهمت دروغ گویی به آن حضرت و خدشه در اصالت وحی بود. آخرین آن نیز تهمت سحرزدگی به ایشان بود. در تاریخ آمده است که گویندگان این سخن عتبه بن ربیعه، ابوسفیان و ... بوده اند که از سران شرک و کفر به شمار می آمدند. بنابراین آنچه در تاریخ آمده، مؤید دیگری برای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 33 - 1
1 - کافران ، با استفاده از مثل های باطل و ترسیم غیر واقعی چهره پیامبر ( ص ) به مبارزه علیه اسلام برخاسته بودند .
الذین کفروا . .. و لایأتونک بمثل
<مَثَل> هم به معنای <حجت> و <حدیث> (سخنانی در باره اثبات چیزی) و هم به معنای <صفت> (توصیف چیزی) آمده است (قاموس المحیط). مقصود از آن در آیه شریفه، مجموعه سخنانی است که کافران در توصیف پیامبر(ص) و به منظور خدشه دارکردن چهره منور آن حضرت می گفتند که در آیات فوق از آنها یاد شده است. گفتنی است قید باطل بودن مثل ها، از قرینه مقابله جمله <لایأتونک بمثل> و جمله <إلاّ جئناک بالحقّ> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 11
11 - اتهام یاوه سرایی ، حربه کافران علیه پیامبر ( ص ) و مؤمنان بود .
ص: 38
لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
باطل، در اصل، به معنای <بی ثبات و بی ریشه> است. گاهی، درباره کسی به کار برده می شود که مطلبی عاری از حقیقت بگوید (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 30 - 3
3 - تمسخر و استهزا ، از روش های مبارزاتی و حربه های تبلیغی کافران علیه رسولان الهی بود .
ی-حسره علی العباد ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 36 - 8
8 - ترسانیدن و به هراس افکندن پیامبر ( ص ) و مؤمنان از ضربات دشمنان ، از روش های مبارزاتی مشرکان و کافران
و یخوّفونک بالذین من دونه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 56 - 8
8 - تمسخر ، از شیوه های مبارزاتی کافران و مشرکان با تعالیم آسمانی ( قرآن )
ی-حسرتی علی ما فرّطت . .. و إن کنت لمن الس-خرین
آمدن کلمه <الساخرین> به صورت صفت (در قالب اسم فاعل) گویای این نکته است که به تمسخر گرفتن تعالیم قرآن، به صورت مقطعی و موردی نبود; بلکه دائمی و مکرر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 3
3- نسبت افترا به پیامبر ( ص ) ، از شیوه های کافران در مبارزه با آن حضرت
قال الذین کفروا . .. ه-ذا سحر مبین . أم یقولون افتری-ه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 6
6 - استفاده جبهه کفر از تمامی روش های عملی و تبلیغی ، برای زیان رساندن به مسلمانان
إن یثقفوکم یکونوا لکم أعداء و یبسطوا إلیکم أیدیهم و ألسنتهم بالسوء
تعبیر <أیدیهم و ألسنتهم. ..>، بیانگر به کارگیری تمامی امکانات از سوی کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 157 - 6،7
ص: 39
6 - برخورد و مبارزه پیامبر ( ص ) و قرآن با مخالفان دعوت الهی ( کافران و مشرکان ) ، متکی بر منطق و استدلال بود .
فأتوا بکت-بکم إن کنتم ص-دقین
7 - زیر سؤال بردن عقاید باطل و ضد منطق ، روش قرآن و پیامبر ( ص ) در مبارزه با آنها
فاستفتهم ألربّک البنات و لهم البنون . .. أم لکم سلط-ن مبین . فأتوا بکت-بکم إن کن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 39 - 8،10
8 - پیامبراسلام ( ص ) موضع قاطع و سازش ناپذیری خود را - حتی در صورت تنها ماندن - به دشنان اعلام کرد و آنان را از امید بستن به سازش و تسلیم مأیوس ساخت .
قل ی-قوم اعملوا علی مکانتکم إنّی ع-مل فسوف تعلمون
10 - رفتار محبت آمیز و با شفقت ، در عین برخورد قاطع و دلیرانه ، شیوه مبارزاتی پیامبراسلام ( ص )
قل ی-قوم اعملوا . .. فسوف تعلمون
برداشت یاد شده از تعبیر <یاقوم> - که در موارد اظهار محبت به کارمی رود - به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 93 - 9
9 - ادعای عدم نزول وحی، به دروغ مدعی نبوت شدن و ادعای آوردن مانند برای قرآن، از روشهای مخالفان برای مبارزه با اسلام و پیامبر(ص) بود.
ما أنزل الله علی بشر . .. افتری علی الله کذبا أو قال أوحی إلیّ ... سأنزل مثل ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 22 - 7
7 - جنون آمیز خواندن رفتار و گفتار پیامبر ( ص ) ، از شیوه های مبارزه مخالفان با آن حضرت در صدراسلام
و ما صاحبکم بمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 10
10 - افسانه خواندن قرآن، از شیوه های مبارزه کافران و مشرکان با اسلام
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 38 - 1
ص: 40
1 - < ساختگی بودن > از برچسب های شرک پیشگان عصر بعثت به قرآن و در راستای مبارزه آنان با پیامبر اکرم ( ص ) بود .
و ما کان هذا القرءان أن یفتری . .. أم یقولون افتریه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 36 - 8
8 - ترسانیدن و به هراس افکندن پیامبر ( ص ) و مؤمنان از ضربات دشمنان ، از روش های مبارزاتی مشرکان و کافران
و یخوّفونک بالذین من دونه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 56 - 8
8 - تمسخر ، از شیوه های مبارزاتی کافران و مشرکان با تعالیم آسمانی ( قرآن )
ی-حسرتی علی ما فرّطت . .. و إن کنت لمن الس-خرین
آمدن کلمه <الساخرین> به صورت صفت (در قالب اسم فاعل) گویای این نکته است که به تمسخر گرفتن تعالیم قرآن، به صورت مقطعی و موردی نبود; بلکه دائمی و مکرر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 57 - 5
5 - هوچی گری و تبلیغات منفی ، از ابزار های مقابله مشرکان مکه با پیامبراکرم ( ص )
و لمّا ضرب . .. إذا قومک منه یصدّون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 10
10 - تسبیح و حمد مداوم پروردگار ، از راه های مقابله مؤمنان با تبلیغات کافران علیه خدا و دین
فاصبر علی ما یقولون و سبّح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 7
7 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع )
ص: 41
فقالوا س-حر کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 7،9،12
7 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان ، تنها راه پیشگیری از رواج آیین موسی ، در نگاه فرعون ، هامان و قارون
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که نخستین واکنش فرعون و. .. در برابر ایمان آورندگان به موسی(ع)، قتل پسران آنان بود.
9 - زنده گذاشتن دختران مؤمنان - علی رغم کشتار پسران آنان - اقدام بی رحمانه دیگر فرعون ، هامان و قارون علیه موسی ( ع ) و بنی اسرائیل بود .
و استحیوا نساءهم
12 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع ) و پیروان او
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه و استحیوا نساءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 102 - 13،17
13 - یهودیان برای مبارزه با پیامبر ( ص ) علاوه بر انکار بشارت های تورات ، از سحر و جادو مدد می گرفتند .
نبذ فریق . .. کتب اللّه وراء ظهورهم ... واتبعوا ما تتلوا الشیطین
در آیه قبل گذشت که جمله <نبذ فریق> پس از <لما جاءهم> می رساند که: یهود به خاطر اینکه بتوانند رسالت پیامبر(ص) را انکار کنند بشارتهای تورات را درباره آن حضرت، نادیده گرفتند. عطف جمله <اتبعوا ...> بر <نبذ فریق> نیز اقتضا می کند که دنبال کردن سحر به همین منظور بوده است.
17 - یهودیان ، تعالیم هاروت و ماروت را دنبال کرده و آنها را در جهت مبارزه با پیامبر به کار گرفتند .
اتبعوا ما تتلوا . .. و ما أنزل علی الملکین ببابل هروت و مروت
<ما أنزل> عطف بر <ما تتلوا . ..> است; یعنی: اتبعوا ما تتلوا الشیاطین و اتبعوا ما أنزل علی الملکین.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 83 - 11
11 - خودکامگی ، سلطه مداری و خوی اسراف گری ، زمینه ساز رویارویی با پیامبران الهی است .
علی خوف من فرعون . .. إن فرعون لعال فی الأرض و انّه لمن المسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 80 - 1
ص: 42
1 - تصور ناقص انسان از خداوند و گستره علم وی ، زمینه ساز فروغلتیدن وی در دام حق ستیزی و مبارزه با پیامبران
أم أبرموا أمرًا . .. أم یحسبون أنّا لانسمع سرّهم و نجویهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 110 - 5
5 - ارتباط اهل ایمان با خدا و تأمین نیاز های جامعه ، فراهم کننده شرایط و زمینه های وعده خداوند ( فرمان به مبارزه با توطئه گران )
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 9 - 2
2 - دنیاطلبی ، زمینه ساز مبارزه با دین الهی و بازداشتن مردم از راه خداست .
اشتروا بأیت اللّه ثمناً قلیلا فصدوا عن سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 3 - 9
9- دلبستگی به دنیا و ترجیح دادن آن بر آخرت ، زمینه ساز دین ستیزی و کفر است .
الذین یستحبّون الحیوه الدنیا علی الأخره و یصدّون عن سبیل الله
تقدیم <یستحبّون الحیاه الدنیا> بر جمله <و یصدّون عن سبیل الله و یبغونها عوجاً> احتمالاً بیانگر معنای یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 35 - 2
2- توجه به نافرجامی خط کفر ، مقتضی مصمم بودن مؤمنان در نبرد با کافران بدون هیچ سستی و سازش
فلن یغفر اللّه لهم . فلاتهنوا و تدعوا إلی السلم
<فا> در <فلاتهنوا> ترتّب و تفریع را می رساند و از ترتّب این آیه بر مفاد آیه قبل، مطلب بالا استفاده می شود.
ص: 43
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 4 - 27
27 - توکّل بر خداوند ، مقتضی نهراسیدن یکتاپرستان از پیامد های موضع گیری علیه مشرکان
إذ قالوا لقومهم . .. ربّنا علیک توکّلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 70 - 6
6- بت پرستی و موضع گیری در مقابل حق و رهبران الهی ، از زیان بارترین کار ها است .
و أرادوا به کیدًا فجعلن-هم الأخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 6
6 - مبارزه با جریان کفر و شرک ، کاری است سخت که تلاش گسترده و طاقت فرسایی را می طلبد .
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 6
6 - مبارزه با جریان کفر و شرک ، کاری است سخت که تلاش گسترده و طاقت فرسایی را می طلبد .
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 43 - 1
1 - سرزنش مشرکان از سوی خداوند ، به خاطر مبارزه آنان با یگانه معبود هستی
ص: 44
أم لهم إل-ه غیر اللّه
آیه شریفه در مقام توبیخ منکران پیامبر(ص) و دین است. به این که مگر کافران به خداوندی جز خدای یگانه دست یافته اند که با اتکا بر او، با دین الهی مبارزه می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 21
21 - پیامبر(ص) موظف به مبارزه منفی با مشرکان مکه از راه بی اعتنایی به شبهات و دروغپردازیهای آنان است.
و لو شاء ربک ما فعلوه فذرهم و ما یفترون
رها کردن مشرکان و اعتنا نکردن به گفته های آنان نوعی مبارزه منفی است که خداوند پیامبر(ص) را به آن فرمان می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 110 - 2،4
2 - برپاداشتن نماز و پرداخت زکات ، دارای نقشی بسزا در آماده سازی مسلمانان برای برخورد با دشمنان
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
چون وجوب نماز و زکات، پیش از نزول این آیه برای مسلمانان بیان شده بود; معلوم می شود: تأکید بر آن در این آیه، ارائه رهنمودی است برای تحقق امر یاد شده در آیه (فاعفوا و اصفحوا) و نیز فراهم آمدن زمینه جهاد و مبارزه که فراز <حتی یأتی اللّه بأمره> بدان اشاره دارد. در برداشت فوق <أقیموا الصلاه ...> در ارتباط با <حتی یأتی ...> معنا شده است.
4 - مسلمانان صدر اسلام ، موظف به تقویت بنیه اعتقادی و اقتصادی خویش با برپا کردن نماز و پرداخت زکات ( برای مهیّا شدن زمینه های جهاد و مبارزه )
حتی یأتی اللّه بأمره . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 9،10
9 - پیدایش روحیه عبادت و بندگی خدا در جامعه ایمانی ، از شرایط لازم برای جهاد و مبارزه
قیل لهم کفّوا ایدیکم و اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه
10 - پیدایش روحیه گذشت از مال و رسیدگی به وضع اقتصادی مستمندان ، از شرایط لازم هر جامعه دینی برای جهاد و مبارزه
کفّوا ایدیکم و اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه
ص: 45
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 64 - 6
6 - رهبران دین ، حتی پیامبران ، بدون داشتن پیروانی فرمانبر ، قادر به مبارزه با شرک و کفر نخواهند شد .
حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین
چنانچه <من اتبعک> عطف بر <اللّه> باشد، مراد از کفایت مؤمنان برای پیامبران این نیست که آنان نیز همانند خداوند قادر به حمایت از رسول خدا هستند، بلکه آیه مورد بحث با توجه به اینکه در رابطه با مبارزه علیه مشرکان و کافران ایراد شده، در صدد بیان این است که مبادا کفایت خداوند به این معنا تفسیر شود که در مبارزه با مشرکان نیازی به مؤمنان نیست و خداوند خود ایشان را از صحنه مبارزه بیرون خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 31 - 5
5 - نیرومندی و صلابت ، شرطی ضروری برای رسولان الهی و رهبران مبارزه با طغیانگران است .
أشدّد به أزری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 43 - 4
4 - مبارزه با طغیان گران ، نیازمند مردانی خودساخته و فراهم آوردن مقدمات و ابزار مناسب
أوحینا إلی أُمّک . .. واصطنعتک لنفسی ... اذهبا إلی فرعون إنّه طغی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 14
14 - نیروی انسانی و فرماندهی ، دو شرط اساسی برای مبارزه با ستمگران
اخرجنا من هذه القریه الظّالم اهلها و اجعل لنا من لدنک ولیّاً و اجعل لنا من لدنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 64 - 6
6 - رهبران دین ، حتی پیامبران ، بدون داشتن پیروانی فرمانبر ، قادر به مبارزه با شرک و کفر نخواهند شد .
حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین
ص: 46
چنانچه <من اتبعک> عطف بر <اللّه> باشد، مراد از کفایت مؤمنان برای پیامبران این نیست که آنان نیز همانند خداوند قادر به حمایت از رسول خدا هستند، بلکه آیه مورد بحث با توجه به اینکه در رابطه با مبارزه علیه مشرکان و کافران ایراد شده، در صدد بیان این است که مبادا کفایت خداوند به این معنا تفسیر شود که در مبارزه با مشرکان نیازی به مؤمنان نیست و خداوند خود ایشان را از صحنه مبارزه بیرون خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 20،21
20- هدف شعیب ( ع ) از مخالفت با آداب و رسوم مردم مدین و رفتار ناعادلانه آنان ، اصلاح ایشان و از میان بردن فساد های اجتماعی بود .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
21- شعیب ( ع ) تا حد توان و استطاعتش در اصلاح جامعه کوشید و با فساد مبارزه کرد .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
حرف <ما> در <ما استطعت> ظرفیه مصدریه است; یعنی، به معنای مدت و زمان می باشد و فعل پس از خود را به تأویل مصدر می برد. بنابراین <إن اُرید ...>; یعنی: <مده استطاعتی الإصلاح ما اُرید إلاّ الإصلاح>; من در مدت و زمانی که توان اصلاح امور را دارم به جز اصلاح امور را نخواهم خواست>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 32 - 10
10 - هر گونه تدبیر و تلاش در راستای مبارزه با اسلام ، مغلوب اراده خداوند بوده و محکوم به شکست است .
یریدون أن یطفئوا نور اللّه . .. و یأبی اللّه ... و لو کره الکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 8 - 7
7 - هر گونه تدبیر و تلاش در راستای مبارزه با اسلام و قرآن ، مغلوب اراده خداوند و محکوم به شکست است .
یریدون لیطفؤا . .. و اللّه متمّ نوره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 8 - 7
7 - هر گونه تدبیر و تلاش در راستای مبارزه با اسلام و قرآن ، مغلوب اراده خداوند و محکوم به شکست است .
ص: 47
یریدون لیطفؤا . .. و اللّه متمّ نوره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 3
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 3
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 72 - 6
6 - از شیوه های مؤثر در سست کردن پیروان یک مکتب ، اظهار عقیده به آن مکتب و سپس تبرّی از آن است . *
و قالت طائفه . .. لعلّهم یرجعون
از اینکه خداوند توطئه یهود را در این جهت افشا می کند، معلوم می شود عمل یهود اثر ویژه ای در تزلزل مؤمنان داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 128 - 9،16
9 - پایداری مردم بر طریق ایمان و مقاومت در برابر آزار دشمنان ، در گرو تحکیم مبانی عقیدتی آنان است .
ص: 48
استعینوا باللّه و اصبروا إن الأرض للّه یورثها من یشاء من عباده
16 - ایمان به حاکمیت خدا بر زمین ، صبر در برابر دشمنان دین و استعانت از خدا ، جلوه هایی از تقواپیشگی است .
و العقبه للمتقین
از بشارت ضمنی موسی(ع) به حاکمیت یافتن بنی اسرائیل به شرط استعانت از خدا و پیشه کردن صبر و سپس بیان این حقیقت که <حاکمیت سرانجام از آن تقواپیشگان است>، معلوم می شود شرایط ذکر شده جلوه هایی بارز از تقواپیشگی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 39 - 2
2 - توجّه به قاهر بودن خدا ، مقتضی اطمینان به غلبه حق و پایداری در برابر هجوم کافران علیه دین
فاصبر علی ما یقولون
<فاء> در <فاصبر> لزوم صبر را متفرع بر مطالب آیات پیشین کرده است. در آن آیات، از قدرت الهی بر نابودی کافران و نیز اعاده آنان در قیامت برای حساب رسی، سخن به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 6
6 - کافران ، ناتوان از رویارویی با قرآن و مبارزه با تعالیم آن
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
کافران، به هنگام شنیدن آیات قرآن به جای مبارزه با آن و یا نقد و رد تعالیم آن، به متهم ساختن آورنده آن (پیامبراسلام) روی آوردند. از این نکته می توان به مطلب یاد شده پی برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 40 - 2
2 - ناتوانی فرعونیان در مبارزه با موسی ( ع ) و منحصر شدن تمام قدرت و تدبیر نظام فرعونی در وجود ساحران
لعلّنا نتّبع السحره إن کانوا هم الغ-لبین
با این که در نظام فرعونی تلاش بر حذف همه نیروها و منحصر دانستن فرعون در جایگاه رهبری بوده است; اما ناتوانی او از مقابله با موسی(ع) و نیاز وی به کارآیی ساحران، سبب گشت تا به جای فرعون، ساحران پیشوای مردم قلمداد شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 49
7 - توبه - 9 - 9 - 5
5 - دنیاطلبی مشرکان صدر اسلام ، عامل مبارزه آنان با اسلام و قرآن
اشتروا بأیت اللّه ثمناً قلیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 23 - 5
5 - خوی استکبار و برتری طلبی ، عاملی مهم در کفر و دین گریزی
ثمّ أدبر و استکبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 8
8 - فاصله گرفتن از قرآن و پیامبر(ص) و مبارزه با آنها برخاسته از جهل است. *
و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم و ما یشعرون
<واو> در جمله <و ما یشعرون> می تواند حالیه و یا عاطفه باشد. در صورت عطف، جمله <ما یشعرون> بیان خصلتی دیگر از صفات کافرانی است که در صدد رویارویی با قرآن هستند. که همان نداشتن درک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 9 - 5
5 - دنیاطلبی مشرکان صدر اسلام ، عامل مبارزه آنان با اسلام و قرآن
اشتروا بأیت اللّه ثمناً قلیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 43 - 16
16 - دل بستگی به کفر ، عامل ایستادن در مقابل تعالیم قرآن کریم
و قال الذین کفروا للحقّ لمّا جاءهم إن ه-ذا إلاّ سحر مبین
آوردن فاعل ظاهر (الذین کفروا) برای <قال> - به جای <قالوا> - می تواند به خاطر اشاره به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 4
ص: 50
4 - ایمان ، مستلزم عمل و مبارزه با کفرپیشگان
یأیها الذین ءامنوا قتلوا الذین یلونکم من الکفار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 8
8 - فاصله گرفتن از قرآن و پیامبر(ص) و مبارزه با آنها برخاسته از جهل است. *
و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم و ما یشعرون
<واو> در جمله <و ما یشعرون> می تواند حالیه و یا عاطفه باشد. در صورت عطف، جمله <ما یشعرون> بیان خصلتی دیگر از صفات کافرانی است که در صدد رویارویی با قرآن هستند. که همان نداشتن درک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 14 - 11
11- مبارزه مشرکان مکه با پیامبر ( ص ) ، ناشی از هواپرستی آنان و نه دلایل منطقی
قریتک الّتی أخرجتک . .. و اتّبعوا أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 110 - 4
4 - شیفتگی فرعونیان به حکومت و سلطنت و وابستگی شدیدشان به موطن خویش ، از عوامل تکذیب موسی و جبهه گیری آنان در برابر وی
یرید أن یخرجکم من أرضکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 83 - 10
10 - خودکامگی ، سلطه مداری و خوی اسراف گرانه فرعون ، عامل رویارویی وی با موسی ( ع ) و آزار و اذیت پیروانش بود .
فما ءامن لموسی إلا ذریه من قومه علی خوف من فرعون و ملإیهم أن یفتنهم و إن فرعون ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 97 - 2
2 - استفاده از شیوه های نادرست در مبارزه با باطل ، نتیجه القائات شیطانی است .
ص: 51
ادفع بالتی هی أحسن السیّئه . .. و قل ربّ أعوذ بک من همزت الشی-طین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 8
8 - شکست نهایی ، سرنوشت محتوم کفرپیشگان ستیزه گر علیه اسلام و راه خدا
ثم یغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 68 - 5
5 - هشدار به فرجام شوم کفرپیشگی و مبارزه با توحید و یکتاپرستی ، رسالت الهی پیامبر ( ص )
و إن ج-دلوک فقل اللّه أعلم بما تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 41 - 2
2 - مبارزه با پیام غیب ، با اتکا بر منابع ظنی و بشری ، مبارزه ای بی فرجام
أم عندهم الغیب فهم یکتبون
آیه شریفه تعریضی دارد به مشرکان که با مشتی حدس و گمان، به مبارزه با غیب مکتوب (قرآن) برخاسته اند و به بی فرجامی چنین مبارزه ای نیندیشیده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 14
14 - نیروی انسانی و فرماندهی ، دو شرط اساسی برای مبارزه با ستمگران
اخرجنا من هذه القریه الظّالم اهلها و اجعل لنا من لدنک ولیّاً و اجعل لنا من لدنک
ص: 52
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 81 - 8
8 - مقابله با پیامبران ، عملی فسادانگیز است و مقابله کنندگان مردمی مفسدند .
قال موسی ما جئتم به السحر . .. إن اللّه لایصلح عمل المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 10
10 - هدف و فلسفه اصلی جنگ و مبارزه با کفار و مشرکان ، گرایش دادن آنان به سوی اسلام است نه نابود کردن آنان .
فاقتلوا المشرکین . .. فإن تابوا ... فخلّوا سبیلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 10
10 - هدف و فلسفه اصلی جنگ و مبارزه با کفار و مشرکان ، گرایش دادن آنان به سوی اسلام است نه نابود کردن آنان .
فاقتلوا المشرکین . .. فإن تابوا ... فخلّوا سبیلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 14
14 - نیروی انسانی و فرماندهی ، دو شرط اساسی برای مبارزه با ستمگران
اخرجنا من هذه القریه الظّالم اهلها و اجعل لنا من لدنک ولیّاً و اجعل لنا من لدنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 51 - 5
5 - خلود در جهنم ، کیفر مقابله کنندگان با آیات الهی ( قرآن )
و الذین سعوا فی ءای-تنا معجزین أولئک أصح-ب الجحیم
ص: 53
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 44 - 6
6 - جوامع گذشته تاریخ ، یکی پس از دیگری ، با عذاب قهر الهی و در پی تکذیب انبیا و مبارزه با آنان ، مضمحل شدند .
فأتبعنا بعضهم بعضًا
<إتباع> (مصدر <أتبعنا>) به معنای یکی را در پی دیگری روانه کردن است; یعنی، <پس ما امت های تکذیب گر را پی در پی هلاک کردیم و هر یکی را به دنبال دیگری، به دیار نیستی روانه ساختیم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 9
9 - جهنم ، سزای کافران حق ستیز
و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 51 - 5
5 - خلود در جهنم ، کیفر مقابله کنندگان با آیات الهی ( قرآن )
و الذین سعوا فی ءای-تنا معجزین أولئک أصح-ب الجحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 34 - 5
5 - راه کفر و ستیزه جویی با پیامبر ( ص ) و تعالیم قرآن ، بی راهه ترین راه ها است .
الذین کفروا . .. أُول-ئک شرّ مکانًا و أضلّ سبیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 54
12 - فرقان - 25 - 34 - 5
5 - راه کفر و ستیزه جویی با پیامبر ( ص ) و تعالیم قرآن ، بی راهه ترین راه ها است .
الذین کفروا . .. أُول-ئک شرّ مکانًا و أضلّ سبیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 52 - 7
7- مخالفت با عقاید انحرافی پدر ، آغاز مبارزه ابراهیم ( ع )
إذ قال لأبیه و قومه
برداشت یاد شده مبتنی براین است که تقدم لفظی <أبیه> بر <قومه> دلالت بر تقدم زمانی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 14 - 10
10 - لزوم حرکت دسته جمعی برای تقویت جبهه حق و دین الهی و صف آرایی در برابر جبهه باطل و کفر ، به هنگام ضرورت و نیاز
فکذّبوهما فعزّزنا بثالث فقالوا إنّا إلیکم مرسلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 14 - 10
10 - لزوم حرکت دسته جمعی برای تقویت جبهه حق و دین الهی و صف آرایی در برابر جبهه باطل و کفر ، به هنگام ضرورت و نیاز
فکذّبوهما فعزّزنا بثالث فقالوا إنّا إلیکم مرسلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 47 - 10
10 - مبارزه پیامبران و ادیان توحیدی با نظام طبقاتی و پدیده استضعاف و استکبار در جامعه
و ی-قوم ما لی أدعوکم إلی النجوه . .. فیقول الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم
ص: 55
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 5
5 - مبارزه اشراف کفرپیشه ثمود با صالح ( ع ) ، علی رغم مشاهده معجزه و دلیل روشن بر رسالت آن حضرت
قال الملأ الذین استکبروا من قومه . .. أتعلمون أن صلحاً مرسل من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 3،4
3 - اشراف کفرپیشه قوم مدین ، سردمداران مبارزه با شعیب و رسالت های وی
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
4 - کبرورزی و خودبرتربینی اشراف کفرپیشه مدین ، ریشه مبارزه آنان با شعیب و رسالت های او
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 85 - 9
9- مبارزه با فساد و فسادانگیزی ، از هدف های مهم انبیاست .
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 52 - 7
7- مخالفت با عقاید انحرافی پدر ، آغاز مبارزه ابراهیم ( ع )
إذ قال لأبیه و قومه
برداشت یاد شده مبتنی براین است که تقدم لفظی <أبیه> بر <قومه> دلالت بر تقدم زمانی داشته باشد.
ص: 56
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 9
9 - رویگردانی، تکذیب و تمسخر، مراحل مبارزه و رویارویی کافران با آیات الهی و قرآن*
ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین. فقد کذّبوا بالحق ... ما کانوا به ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 4
4 - اتهام سحر، وسیله ای برای مبارزه کافران با رسالت پیامبر(ص) و آیات الهی
لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 60 - 12
12 - ضرورت از میان بردن زمینه های بروز اختلافات اجتماعی *
قد علم کل أناس مشربهم
به نظر می رسد هدف از تقسیم آب و مشخص کردن هر چشمه به طایفه ای از بنی اسرائیل، جلوگیری از بروز اختلاف و تنازع بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 121 - 10
10 - شیاطین عامل بدعت و گناه و مبارزه با ادیان الهی و احکام آن هستند.
و إن الشیطین لیوحون إلی أولیائهم لیجدلوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 5
5 - تهدید اهل ایمان و ساختن چهره ای ناپسند از راه خدا ، از روش های دشمنان دین برای مبارزه با پیامبران و ادیان الهی
و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به و تبغونها عوجاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 57
16 - غافر - 40 - 5 - 4
4 - جبهه کفر ، در طول تاریخ جبهه ای همسو و متحد در برابر ادیان و پیامبران الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح و الأحزاب من بعدهم
به کار رفتن عنوان <احزاب> درباره اقوام کافر، می تواند گویای مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 228 - 14
14 - رجوع شوهر آنگاه که به قصد آزار و اذیت زن مطلّقه اش باشد ، بی اثر و فاقد اعتبار است .
و بعولتهن احق بردّهن فی ذلک ان ارادوا اصلاحاً
حق رجوع در آیه مشروط به اصلاح است; بنابر مفهوم شرط، آن رجوعی که به قصد اصلاح نباشد و به طریق اولی اگر به قصد اضرار باشد، حقانیّت و اعتبار آن سلب می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 186 - 17،22
17 - لزوم پیشه کردن صبر و تقوا در برابر آزمایش های الهی و آزار های دشمنان
لتبلونّ . .. و لتسمعنّ ... و ان تصبروا و تتّقوا فانّ ذلک من عزم الامور
22 - صبر توأم با تقوا ، دژ مستحکم مؤمنان در برابر آزار های دشمنان
و لتسمعنّ . .. و ان تصبروا و تتّقوا فانّ ذلک من عزم الامور
در برداشت فوق، <عزم> به معنای محکم گرفته شده، چنانچه مجمع البیان نقل کرده است که: قیل من محکم الامور.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 231 - 4
4 - حرمت رجوع مرد به زن مُطلّقه ، به قصد آزار و اذیّت وی
و لا تمسکوهنّ ضراراً لتعتدوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 10
10 - رسالت موسی ، دارای محتوایی ضد استکباری و مخالف منافع صاحبان زر و زور
ولقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه-م-ن و ق-رون فقالوا س-حر کذّاب
اعزام موسی(ع) از سوی خداوند به سوی مستکبران و صاحبان زر و زور (مانند فرعون، هامان و قارون) و مخالفت شدید آنان با آن حضرت حاکی از مطلب یادشده است.
ص: 58
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 11
11 - لزوم مبارزه منفی با استهزاگران آیات الهی و کفرورزان به آن
إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم حتّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 19 - 8
8 - تذکر و بیدارباش دادن و مبارزه با اسراف گری و گزافکاری در زندگی ، از برنامه های پیامبران الهی
أئن ذکّرتم بل أنتم قوم مسرفون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 183 - 5
5 - مبارزات یهود علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، به نام دین و دینداری
انّ اللّه عهد الینا الّا نؤمن لرسول حتّی یاتینا بقربان
چون یهود مدعی بودند با ایمان نیاوردن به پیامبر (ص)، به عهد الهی وفادار بوده و از دستورات خداوند پیروی کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 12
12 - مبارزه و کارشکنی عالمان اهل کتاب با اسلام به وسیله کتمان حقایق کتب آسمانی
و اذ اخذ اللّه . .. و لا تکتمونه فنبذوه ورآء ظهورهم
برداشت فوق، بر این مبناست که آنچه کتمان می کردند، بشارت تورات و انجیل به بعثت پیامبر، حقانیت اسلام و قرآن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 114 - 3
3 - ممانعت از ورود مسلمانان به مساجد و تلاش برای تخریب آنها ، از روش های مبارزاتی کفرپیشگان علیه اسلام و مسلمین
و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه و سعی فی خرابها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 51 - 9
ص: 59
9 - همکاری و روابط دوستانه یهود و نصارا ، @در جهت مقابله با اسلام *
یا ایها الذین ءامنوا لاتتخذوا الیهود و النصری أولیاء بعضهم أولیاء بعض
با توجه به اینکه یهود و نصارا نسبت به یکدیگر دشمنی و کینه دارند، معلوم می شود دوستی آنها با یکدیگر که از جمله <بعضهم . ..> استفاده می گردد، در جهت مقابله به اسلام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 6
6 - ترسیم چهره ای مسخره آمیز برای اسلام و ابزار سرگرمی خواندن آن ، شیوه مبارزه تبلیغاتی اهل کتاب علیه مسلمانان
الذین اتخذوا دینکم هزواً و لعباً من الذین اوتوا الکتب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 58 - 3
3 - مبارزه تبلیغاتی کافران و اهل کتاب علیه اسلام ، با استهزای نماز و اذان و بازیچه خواندن آن
و إذا نادیتم إلی الصّلوه اتخذوها هزواً و لعباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 11
11 - مبارزات گذشته کافران علیه اسلام ، مانع پذیرش آنان در زمره مسلمانان نخواهد شد .
ثم یغلبون و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 37 - 4
4 - آنانکه دارایی های خویش را برای مبارزه علیه اسلام هزینه کنند ، از ناپاکان و زیانکاران هستند .
فسینفقونها . .. و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون. لیمیز اللّه الخبیث من الطیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 3
3 - گرفتار شدن به سرنوشت شوم پیشینیان ، تهدید الهی نسبت به کافران ستیزه گر علیه اسلام
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جواب شرط <إن یعودوا . .. > حذف شده و جمله <فقد مضت ... > جانشین آن می باشد و تقدیر کلام چنین است: <و إن یعودوا فانتقمنا منهم کما انتقمنا من الأولین ... .>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 6،7
6 - لزوم ترک مبارزه با کافران در صورت دست برداشتن از فتنه انگیزی علیه اسلام و ایجاد مزاحمت برای گسترش دین خدا
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
متعلق <انتهوا> به قرینه فرازهای پیشین، فتنه انگیزی و جلوگیری از حاکمیت یافتن دین الهی است.
ص: 60
7 - خداوند با بیان نظارت خویش بر اعمال کافرانِ دست کشیده از مبارزه علیه اسلام ، مسلمانان صدر اسلام را از غافلگیر شدن در توطئه های آنان ایمنی بخشید .
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 72 - 14
14 - کافرانی که با مسلمانان پیمان عدم تعرض دارند ، هر چند به انگیزه مبارزه با اسلام به غیر مهاجران هجوم برند ، مهاجران و انصار موظف به یاری آنان نیستند .
فعلیکم النصر إلا علی قوم بینکم و بینهم میثق
مراد از میثاق به قرینه مقام، پیمان عدم تعرض و متارکه جنگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 32 - 4
4 - اطاعت محض و تبعیت کورکورانه یهود و نصارا از احبار و راهبانشان ، در راستای مبارزه با قرآن و اسلام
اتخذوا أحبارهم و رهبنهم أرباباً . .. یریدون أن یطفئوا نور اللّه بأفوههم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 3
3- ناتوانی و درماندگی کافران و مشرکان مکه ، در مبارزه با اسلام و منطق پیامبر ( ص )
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
از این که کافران و مشرکان، به گونه ای مستمر به استهزای پیامبر(ص) می پرداختند، برمی آید که آنان در توسل به منطق و دلیل و برهان ناتوان بودند و هیچ راهی جز این نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 40 - 3
3 - شکست کافران و مشرکان در پیکار با اسلام و مسلمانان ، جلوه عذاب الهی
من یأتیه عذاب یخزیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 7
7 - ترور شخصیت ( همچون پیامبر ( ص ) ) ، از ترفند های کافران برای مبارزه با تعالیم اسلام و قرآن
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
این که کافران، به جای مبارزه با تعالیم قرآن، پیامبر(ص) را متهم به جنون کردند; بیانگر این نکته است که آنان درصدد بودند با این کار، به هدف خود (نابودی دین) نائل شوند.
ص: 61
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 46 - 1
1 - مسؤولیت مشترک موسی و هارون ، در رسالت و مبارزه با فرعون و اشراف قوم او
ثمّ أرسلنا موسی و أخاه ه-رون . .. إلی فرعون و ملإیه
<ملأ> اسم جمع و به معنای اشراف و سران است. <إستکبار> (مصدر <استکبروا>); یعنی، کبر ورزیدن و تکبّر نمودن <علّو> (مصدر <عالین>) نیز به معنای برتری جویی و سلطه طلبی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 32 - 9
9 - مبارزه با فسق و تجاوز ، هدف اساسی موسی ( ع ) در رویارویی با فرعون و دارودسته وی
إلی فرعون و ملإیْه إنّهم کانوا قومًا ف-سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 18
18 - مبارزه با فساد و فسادانگیزی ، از اهداف مهم انبیا
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 85 - 9
9- مبارزه با فساد و فسادانگیزی ، از هدف های مهم انبیاست .
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 11
11 - ستیز کافران با پیامبر(ص)، مقابله با مقام الوهیت خداوند است.
قد نعلم إنه لیحزنک . .. و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 62
5 - انعام - 6 - 10 - 2،4
2 - درگیری و مبارزه کافران با پیامبران الهی در طول تاریخ جریان داشته است.
و لقد استهزیء برسل من قبلک
4 - استهزای وعیدها و تهدیدهای پیامبران الهی، از شیوه های مبارزه کافران با انبیا در طول تاریخ
و لقد استهزیء برسل من قبلک فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به
بنابراین که مقصود از <ما کانوا به یستهزءون>، عذاب موعود الهی باشد که در محتوای پیامهای انبیا(ع) ذکر می شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 34 - 2
2 - تکذیب پیامبر اکرم(ص)، تکرار تاریخ مبارزه با انبیای الهی است.
و لقد کذبت رسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 14
14 - شیاطین انس و جن از هنر و تبلیغات فریبنده برای فریب دادن مردم و مبارزه با انبیا بهره می برند.
یوحی بعضهم إلی بعض زخرف القول غرورا
<زخرف القول> به کلام آراسته شده می گویند که از مصادیق هنر است و می توان گفت که این مورد به عنوان نمونه ذکر شده است. گفتنی است <غرورا> در برداشت فوق مفعول له واقع شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 5
5 - تهدید اهل ایمان و ساختن چهره ای ناپسند از راه خدا ، از روش های دشمنان دین برای مبارزه با پیامبران و ادیان الهی
و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به و تبغونها عوجاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 71 - 3
3 - مبارزه با رسولان الهی و نبرد با ایشان ، از مصادیق خیانت به خداوند است .
و إن یریدوا خیانتک فقد خانوا اللّه من قبل
مراد از <فقد خانوا اللّه من قبل> (این اسیران پیش از اسارت نیز به خدا خیانت کردند) همان مبارزه و لشکرکشی مشرکان علیه پیامبر(ص) در جنگ بدر است و خداوند این مبارزه را خیانت به خود شمرده است. بنابراین مبارزه با پیامبر(ص) و مسلمانان خیانت به خداوند محسوب می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 13 - 11
11- کفر به تعالیم انبیا و ستیزه جویی با آنان ، ظلم است .
و قال الذین کفروا لرسلهم لنخرجنّکم . .. فأوحی إلیهم ربّهم لنهلکنّ الظ-لمین
ص: 63
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 5 - 4
4 - جبهه کفر ، در طول تاریخ جبهه ای همسو و متحد در برابر ادیان و پیامبران الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح و الأحزاب من بعدهم
به کار رفتن عنوان <احزاب> درباره اقوام کافر، می تواند گویای مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 5
5 - مبارزه تبلیغاتی و گفتاری ، شیوه رایج مخالفان در برابر رسولان الهی
ما یقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 60 - 9
9 - ارائه راه صحیح در مسیر مبارزه با انحرافات ، از روش های قرآن
فان تنازعتم فی شیء فردّوه الی اللّه و الرّسول . .. الم تر الی الذین یزعمون انّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 63 - 5
5 - لزوم نهی از منکر و مقابله با انحرافات جامعه
لولا ینهیهم الربنیون و الاحبار عن قولهم الاثم و اکلهم السحت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 274 - 9
9 - انفاق کنندگان در راه خدا ، نه ترسی ( از آینده و ناداری ) بر آنان مستولی خواهد گردید و نه اندوهی ( از گذشته خویش و آنچه داده اند ) دارند .
و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون
بنابراینکه نفی <خوف> و <حزن> مربوط به دنیا باشد: خوف نسبت به آینده و حزن نسبت به گذشته. یعنی خداند زندگی آنان را به گونه ای تأمین می کند که بر داده های خویش محزون نباشند و هیچ ترسی از فقر و ناداری نسبت به آینده، احساس نکنند.
ص: 64
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 109 - 17
17 - خداوند ، مسلمانان را به آمدن حکمی جدید درباره توطئه گران اهل کتاب ( مبارزه با آنان ) نوید داد .
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره
مراد از <حتی یأتی اللّه بأمره> (تا آن گاه که خدا فرمان خویش را صادر کند)، به قرینه مقابله آن با عفو و گذشت، فرمان جهاد و مبارزه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 59 - 4
4 - پیامبر ( ص ) ، مأمور مقابله با موضعگیری های مغرضانه اهل کتاب نسبت به مسلمانان
قل یأهل الکتب هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 251 - 18
18 - دفع فساد از روی زمین ، از آثار پیکار حقّ علیه باطل
ابعث لنا ملکاً نقاتل . .. و لو لا دفع اللّه النّاس بعضهم ببعض لفسدت الارض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 56 - 5
5- برخورد و مبارزه ابراهیم ( ع ) با بت پرستان و مشرکان ، متکی بر استدلال و برهان بود .
قال ما ه-ذه التماثیل . .. قال بل ربّکم ... فطرهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 58 - 6
6 - اقدام ابراهیم ( ع ) به شکستن بت ها و سالم باقی گذاشتن بت بزرگ ، تدبیری از سوی آن حضرت برای جلب نظر مردم و
ص: 65
توجه دادن آنان به بطلان بت پرستی بود .
و تاللّه لأکیدنّ أصن-مکم . .. فجعلهم جذذًا إلاّکبیرًا لهم لعلّهم إلیه یرجعون
<فاء> در <فجعلهم> یا برای ترتیب است و یا برای تعقیب. در هر دو صورت گویای این است که عمل حضرت ابراهیم(ع) مصداق همان حیله و تدبیری بود که بر آن سوگند یاد کرده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 5
5 - مبارزه اسلام با مظاهر شرک و بت پرستی
إنما حرم . .. و ما أهل به لغیر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 10
10 - مبارزه اسلام با مظاهر شرک و بت پرستی و فرهنگ جاهلیت
حرمت علیکم . .. و ما ذبح علی النصب و إن تستقسموا بالازلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 74 - 6
6 - تلاش ابراهیم(ع) با استفاده از احتجاج و اعتراض برای بازداشتن آزر از بت پرستی
و إذ قال إبرهیم لأبیه ءازر أتتخذ أصناما ءالهه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 42 - 7
7 - مبارزه با شرک و بت پرستی ، در رأس رسالت پیامبر ( ص ) بود .
إن کاد لیضلّنا عن ءالهتنا لولا أن صبرنا علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 16 - 16
16 - انفاق ، مبارزه با بخل و حرص است و انفاق گران مبرّا از آن هستند .
و أنفقوا . .. و من یوق شحّ نفسه
این مطلب از ارتباط میان موضوع انفاق و مسأله بخل و حرص، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 66
5 - اعراف - 7 - 32 - 8
8 - پیامبر(ص) مأمور مبارزه با بدعتها و تحریمهای ناشی از اوهام بشری
قل من حرم زینه الله التی أخرج لعباده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 20
20 - برداشتن تکالیف شاق ، گسستن زنجیر های جهل و خرافه و زدودن بدعت های دینی از وظایف پیامبر ( ص ) در انجام رسالت خویش
و یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
<إصر> به معنای عهد و پیمان سنگین و نیز به هر چیز دشوار و طاقت شکن گفته می شود. در آیه شریفه بدین مناسبت که در مقام بین تشریع احکام از سوی پیامبر(ص) است، مراد از آن تکالیف مشقتباری است که امتهای گذشته بدانها پایبند بوده اند. غُلّ (مفرد اغلال) به معنای طوق و زنجیری است که به گردن و یا دستها بسته می شود و مراد از آن جهل و خرافه و بدعت و مانند اینهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 53 - 4
4 - نیاز فرعون به استفاده از نیروی مردمی قبطیان ، برای سرکوب بنی اسرائیل
فأرسل فرعون فی المدائن ح-شرین
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از این آیه، گردآوری مردم از شهرها باشد و نه سربازان مستقر در آنها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 1 - 8
8 - مبارزه با بی سوادی و ترغیب به دانش آموزی و نوشتن و خواندن ، دارای اولویت نخست در برنامه هدایتی و تربیتی جامعه اسلامی
و القلم و ما یسطرون
برداشت یاد شده، با توجه به این حقیقت است که این آیه، در دوره نخستین بعثت در مکه نازل شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 9
ص: 67
9 - پیشوایان و مبلغان دین وظیفه دار مبارزه با پندارهای غلوآمیز مردم درباره آنان
قل لا أقول لکم . .. إنی ملک
الزام پیامبر(ص) به اعلام موارد مذکور در آیه الزامی است برای همه مبلغان و پیشوایان دین که این موارد را برای مردم بیان نمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 9
9 - مؤمنان ، مکلف به اجتناب و دوری جستن از هر گونه پلیدی ( پلیدی مادی و روحی ) و مبارزه با آن
إنهم رجس
<رجس> (پلید) بودن، به عنوان علت وجوب اعراض از منافقان ذکر شده و این امر می نمایاند که اصولا اجتناب از هر گونه رجس واجب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 2
2 - کافران قوم شعیب پس از تمام شدن حجت الهی بر آنان و اصرارشان به کفرورزی و مبارزه با شعیب و مؤمنان به وی ، به هلاکت رسیدند .
قال الملأ . .. فأخذتهم الرجفه
کلمه <فا> در <فأخذتهم> نزول عذاب را بر قضایای بیان شده در آیات قبل مرتبط می سازد و از آن قضایاست، کفرورزی مردم مدین، مبارزه آنان با شعیب و در آخر دعای شعیب که خواهان داوری خداوند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 127 - 11
11 - فرعون با پذیرش پیشنهاد اشرافیان ( سرکوبی موسی ( ع ) و قوم او ) بر کشتار وسیع پسران بنی اسرائیل و زنده نگاه داشتن زنانشان مصمم شد .
قال سنقتّل أبناءهم و نستحی نساءهم
تقتیل (مصدر تقتّل) به معنای کشتار وسیع است. <استحیاء> از ماده <حیات> به معنای زنده نگاه داشتن است.
ص: 68
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 39 - 4
4 - اهل ایمان ، نه متجاوزاند و نه تجاوز را از سوی دیگران می پذیرند .
و الذین إذا أصابهم البغی هم ینتصرون
<إنتصار> به معنای یاری طلبیدن است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 168 - 17
17 - اعتقاد به مقدّر بودن مرگ ، از میان برنده هراس و دلهره حضور در میدان نبرد
قالوا . .. لو اطاعونا ما قتلوا قل فادرؤا عن انفسکم الموت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 244 - 1
1 - توجه به حاکمیّت خداوند در حیات و مرگ ، برطرف کننده ترس آدمی برای پیکار در راه او
الم تر الی الّذین . .. و قاتلوا فی سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 248 - 9
9 - فرستادن آرامش خاطر به سوی بنی اسرائیل از جانب خداوند ، به منظور استقامت و کاستن دلهره و اضطراب آنان در پیکار با دشمنان
ابعث لنا ملکاً نقاتل . .. ان یاتیکم التّابوت فیه سکینه
مراد از <سکینه> به مناسبت آیات قبل که درباره جهاد و نبرد با دشمنان بود، یا خصوص آرامش و رفع نگرانی و دلهره در رویارویی با متجاوزان است و یا مصداق بارز و مورد نظر از آرامش.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 262 - 8
8 - انفاق کنندگانِ در راه خدا ، نه ترسی از آینده و ناداری بر آنان مستولی می گردد ، و نه اندوهی از گذشته خویش و آنچه داده اند ، دارند .
و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون
بنابراینکه عدم <خوف> و <حزن>، مربوط به دنیا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 274 - 9
ص: 69
9 - انفاق کنندگان در راه خدا ، نه ترسی ( از آینده و ناداری ) بر آنان مستولی خواهد گردید و نه اندوهی ( از گذشته خویش و آنچه داده اند ) دارند .
و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون
بنابراینکه نفی <خوف> و <حزن> مربوط به دنیا باشد: خوف نسبت به آینده و حزن نسبت به گذشته. یعنی خداند زندگی آنان را به گونه ای تأمین می کند که بر داده های خویش محزون نباشند و هیچ ترسی از فقر و ناداری نسبت به آینده، احساس نکنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 14
14 - آرامش و بردباری ، سلاحی کارآمد و سازنده در رویارویی با خشم و تعصب جاهلانه
فی قلوبهم الحمیّه . .. فأنزل اللّه سکینته علی رسوله و علی المؤمنین
از این که خداوند، در قبال لجاجت و خشم جاهلانه مشرکان، پیامبر(ص) و مؤمنان را به سلاح آرامش و طمأنینه مجهز ساخته است; مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 54 - 2
2- مخالفت قاطع و صریح ابراهیم ( ع ) با شرک و تقلید کورکورانه پدر و قوم خویش
إذ قال لأبیه و قومه . .. لقد کنتم أنتم و ءاباؤکم فی ضل-ل مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 76 - 1
1 - اقدام ابراهیم ( ع ) به شکستن بتِ سنت گرایی و تقلید بی چون و چرا از نیاکان
أفرءیتم . .. أنتم و ءاباؤکم الأقدمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 71 - 22
ص: 70
22 - پیامبر(ص) موظف به مقابله مناسب با تهاجم تبلیغاتی کافران است.
قل أندعوا . .. قل إن هدی الله هو الهدی
<قل> خطاب به پیامبر(ص) است. تکرار آن در آیه بیان اهمیت این مفاهیم در برابر القائات و اندیشه هایی است که کافران آن را مطرح می ساختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 21
21 - مسؤولان جوامع دینی باید نسبت به عقاید دینی مردم حساس بوده و در طریق مبارزه با منحرفان و عوامل انحراف کوتاهی نکنند .
قال ابن أم إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مسد - 111 - 2 - 2
2 - ابولهب ، ثروت و موقعیت های اکتسابی خویش را ، نجات بخش از تهدید های الهی می دانست .
ما أغنی عنه ماله و ما کسب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 61 - 7
7 - مبلغان دین باید در برابر اتهام های ناروا از خویشتن دفاع کنند .
إنا لنریک فی ضلل مبین. قال یقوم لیس بی ضلله و لکنی رسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 10
10 - رسالت موسی ، دارای محتوایی ضد استکباری و مخالف منافع صاحبان زر و زور
ولقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه-م-ن و ق-رون فقالوا س-حر کذّاب
اعزام موسی(ع) از سوی خداوند به سوی مستکبران و صاحبان زر و زور (مانند فرعون، هامان و قارون) و مخالفت شدید آنان با
ص: 71
آن حضرت حاکی از مطلب یادشده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 118 - 3
3 - معجزه موسی ( ع ) در صحنه مبارزه با ساحران ، عامل تثبیت حقانیت وی و از میان رفتن تمام دستاورد های دیرینه فرعون و اشراف دربارش شد .
فوقع الحق و بطل ما کانوا یعملون
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از ضمیر <کانوا> و <یعملون> فرعون و فرعونیان باشد. بر این مبنا مقصود از <ما> در <ما کانوا> تلاشهای فرعونیان برای تثبیت ربوبیت فرعون و مانند آن خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 63 - 4
4 - هارون ، همگام موسی ( ع ) در مبارزه با فرعون و حاضر در صحنه مقابله موسی و ساحران
إن هذن لسحرن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 2
2 - لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 20
20 - برداشتن تکالیف شاق ، گسستن زنجیر های جهل و خرافه و زدودن بدعت های دینی از وظایف پیامبر ( ص ) در انجام رسالت خویش
و یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
<إصر> به معنای عهد و پیمان سنگین و نیز به هر چیز دشوار و طاقت شکن گفته می شود. در آیه شریفه بدین مناسبت که در مقام بین تشریع احکام از سوی پیامبر(ص) است، مراد از آن تکالیف مشقتباری است که امتهای گذشته بدانها پایبند بوده اند. غُلّ (مفرد اغلال) به معنای طوق و زنجیری است که به گردن و یا دستها بسته می شود و مراد از آن جهل و خرافه و بدعت و مانند اینهاست.
ص: 72
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 32 - 11
11 - لزوم مبارزه با حاکمان فاسق و تجاوزپیشه
إلی فرعون و ملإیْه إنّهم کانوا قومًا ف-سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 207 - 13
13 - لزوم مبارزه تا سر حدّ جان دادن ، با فساد و حاکمان فاسد
و من الناس من یعجبک . .. و اذا تولی سعی فی الأرض ... و من الناس من یشری نفسه
از اینکه پس از بیان خصلتهای حاکمان مُفسد، بی درنگ ستایش از کسانی شده است که جان خویش را در راه خدا می دهند، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 32 - 11
11 - لزوم مبارزه با حاکمان فاسق و تجاوزپیشه
إلی فرعون و ملإیْه إنّهم کانوا قومًا ف-سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 16 - 16
16 - انفاق ، مبارزه با بخل و حرص است و انفاق گران مبرّا از آن هستند .
و أنفقوا . .. و من یوق شحّ نفسه
این مطلب از ارتباط میان موضوع انفاق و مسأله بخل و حرص، به دست می آید.
ص: 73
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 8
8 - مقابله با پیامبر ( ص ) و جبهه حقّ ، به منزله مقابله با خداوند است .
انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً
مستند نمودن نفی ضرر به خداوند، با وجود اینکه مراد، نفی ضرر از دین و پیامبر (ص) و مسلمانان است، اشاره به این معنا دارد که مقابله با دین و پیامبر (ص)، به منزله مقابله با خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 13
13 - ستمگران از مقابله با خدا و پیامبر(ص) طرفی نبسته و به اهداف خویش نخواهند رسید.
قل أی شیء أکبر شهده . .. الذین ءاتینهم الکتب ... إنه لایفلح الظلمون
مستفاد از ربط بین آیات و اطلاق ظالم بر مشرکین و اهل کتاب که در صدد مقابله با خدا و پیامبر(ص) بوده اند. و از <لایفلح الظالمون> فهمیده می شود که آنها به دنبال اهدافی بوده اند که موفق نشده و نخواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 189 - 10
10 - مبارزه اسلام با آداب و رسوم نادرست و خرافی عصر جاهلیت
و لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 103 - 8
8 - لزوم مبارزه با اندیشه های خرافی و احکامی که به دروغ به خداوند نسبت داده می شود
ما جعل اللّه . .. و لکن الذین کفروا یفترون علی اللّه الکذب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 146 - 7
7 - روح دین الهی در صدد برداشتن موانع خرافی در راه استفاده از مواهب و نعمتهای الهی است.
و قالوا هذه أنعم و حرث . .. قل ءالذکرین حرم ... و علی الذین هادوا حرمنا
محور بحث از آیه 138 تا 145 درباره تحریمهای خرافی و بی جای مشرکان است. آیه 146 بیان حکمی استثنایی است که همان تحریم برخی مواهب بر یهود است. از این حکم استثنایی، که به سبب تجاوزکاری یهود بر آنان وضع گردیده، این مطلب که روح ادیان الهی در نقطه مقابل تحریمهای بی جا قرار دارد، استفاده می شود.
ص: 74
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 20،21
20 - برداشتن تکالیف شاق ، گسستن زنجیر های جهل و خرافه و زدودن بدعت های دینی از وظایف پیامبر ( ص ) در انجام رسالت خویش
و یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
<إصر> به معنای عهد و پیمان سنگین و نیز به هر چیز دشوار و طاقت شکن گفته می شود. در آیه شریفه بدین مناسبت که در مقام بین تشریع احکام از سوی پیامبر(ص) است، مراد از آن تکالیف مشقتباری است که امتهای گذشته بدانها پایبند بوده اند. غُلّ (مفرد اغلال) به معنای طوق و زنجیری است که به گردن و یا دستها بسته می شود و مراد از آن جهل و خرافه و بدعت و مانند اینهاست.
21 - ر ها ساختن مردم ( یهود ، نصارا و . . . ) از تکالیف شاق و زنجیر های خرافات ، از نشانه های موجود در تورات و انجیل برای شناسایی پیامبر ( ص )
الذی یجدونه . .. یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 110 - 2
2- پیامبر ( ص ) مأمور پیش گیری از خرافه پردازی کوتاه فکران درباره شخصیت اش است .
قل إنّما أنا بشر مثلکم
فرمان <قل إنّما. ..> - به قرینه ذیل آیه - از آن جهت صورت گرفته است که جلوی توهّمات شرک آلود جاهلان گرفته شود و برای پیامبر(ص) رتبه ای خارج از پیامبری در نظر گرفته نشود، مانند آنچه مسیحیان درباره <مسیح> پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 52 - 5
5- مبارزه با اندیشه های خرافی و شرک آلود ، تبلور رشد و کمال ابراهیم ( ع ) بود .
و لقد ءاتینا إبرهیم رشده . .. إذ قال لأبیه و قومه ما ه-ذه التماثیل
; یعنی، اعطای رشد به ابراهیم(ع) هنگامی بود که او به پدر و قومش گفت. ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 151 - 1
1 - لزوم آگاهی بخشیدن به مردم درباره عقاید خرافی
ألا إنّهم من إفکهم لیقولون
از به کار رفتن <ألا> - که برای تنبیه است - برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 75
2 - بقره - 2 - 246 - 5،15
5 - پیامبر بنی اسرائیل در عصر طالوت پناهگاه مردم برای رویارویی با دشمنان
اذ قالوا لنبی لهم ابعث
15 - اطمینان بخشیدن بنی اسرائیلِ زمان طالوت به پیامبرشان ، بر پایداری در پیکار با دشمنان
و ما لنا الاّ نقاتل فی سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 195 - 26
26 - فداکاری و از خود گذشتگی مسلمانان صدر اسلام ، در رویارویی با دشمنان و استقبال آنان از شهادت
فالّذین . .. و قاتلوا و قتلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 200 - 3
3 - مؤمنان ، موظّف به پایداری و مقاومت در برابر دشمنان سرسخت و ستیزه جو
یا ایّها الّذین امنوا . .. صابروا
<صابروا> از باب مفاعله، دلالت بر مقاومت طرفینی دارد و این معنا غالبا بین دو خصم تصوّر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 109 - 20
20 - نادیده گرفتن توطئه دشمنان و گذشت کردن از آزار های ایشان ، مرحله ی تاکتیکی در مبارزه با آنان است .
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 110 - 2
2 - برپاداشتن نماز و پرداخت زکات ، دارای نقشی بسزا در آماده سازی مسلمانان برای برخورد با دشمنان
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
چون وجوب نماز و زکات، پیش از نزول این آیه برای مسلمانان بیان شده بود; معلوم می شود: تأکید بر آن در این آیه، ارائه رهنمودی است برای تحقق امر یاد شده در آیه (فاعفوا و اصفحوا) و نیز فراهم آمدن زمینه جهاد و مبارزه که فراز <حتی یأتی اللّه بأمره> بدان اشاره دارد. در برداشت فوق <أقیموا الصلاه ...> در ارتباط با <حتی یأتی ...> معنا شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 29 - 21
21 - یورش مسلمان به تنهایی بر اجتماع دشمن مشرک و خود را در معرض کشته شدن قرار دادن ، در حکم خودکشی است .
ص: 76
و لا تقتلوا انفسکم
امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: . .. عنی بذلک الرجل من المسلمین یشدّ علی المشرکین وحده یجیء فی منازلهم فیقتل فنهاهم اللّه عن ذلک.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 235، ح 98 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 363، ح 2.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 81 - 2
2 - چاره اندیشی گروهی از مسلمانان برای مخالفت و نادیده گرفتن فرمان پیامبر خدا به نبرد با دشمنان دین
یقولون طاعه . .. بیّت طائفه منهم غیر الذی تقول
با توجّه به آیات پیشین که درباره جهاد بود، فرمان مورد نظر در این آیه همان دستور جهاد و شرکت در نبرد علیه دشمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 23 - 13
13 - لزوم مبارزه با دشمنان ، علی رغم ترس از نیرو و قدرت آنان
قال رجلان من الذین یخافون . .. ادخلوا علیهم الباب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 13 - 3
3 - مبارزه با دشمنان خدا و رسول و سرکوبی آنان ، امری لازم و بر عهده مسلمانان
ذلک بأنهم شاقوا اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 6 - 3
3 - فرمان خداوند به مبارزه با شیطان ، چونان برخورد با دشمن
فاتّخذوه عدوًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 7 - 8
8- مؤمنان ، محتاج امداد های الهی ، در پیشبرد دین و مبارزه با دشمنان
إن تنصروا اللّه ینصرکم
از این که خداوند، نوید نصرت و امداد به مؤمنان را در زمینه جهاد مطرح کرده است; نیاز آنان به امدادهای خداوند استفاده می شود.
ص: 77
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 157 - 6
6 - برخورد و مبارزه پیامبر ( ص ) و قرآن با مخالفان دعوت الهی ( کافران و مشرکان ) ، متکی بر منطق و استدلال بود .
فأتوا بکت-بکم إن کنتم ص-دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 12 - 2
2 - مؤمنان صدراسلام ، وظیفه دار تکذیب شایعه های بی اساس بدخواهان علیه پیامبر ( ص ) و خانواده آن حضرت
لولا إذ سمعتموه ظنّ المؤمنون و المؤمن-ت بأنفسهم خیرًا و قالوا ه-ذا إفک مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 16 - 2،4
2 - مسلمانان ، موظف بودند با توطئه < افک > به عنوان بهتانی بزرگ علیه پیامبر ( ص ) و حریم آن حضرت ، مقابله کنند .
و لولا إذ سمعتموه قلتم . .. سبح-نک ه-ذا بهت-ن عظیم
4 - مسلمانان ، موظف اند در برابر شایعه ها و تهمت های بی اساس علیه پیامبر ( ص ) و حریم آن حضرت ، واکنشی صریح و منفی نشان دهند و به مقابله جدی با آنها برخیزند .
و لولا إذ سمعتموه قلتم . .. ه-ذا بهت-ن عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 39 - 9
9 - توکل و اتکال پیامبراسلام ( ص ) بر خداوند ، سبب اعتماد به نفس و پشت گرمی آن حضرت در مبارزه با دشمنان و نیل به اهداف رسالت
قل حسبی اللّه علیه یتوکّل المتوکّلون . قل ی-قوم اعملوا علی مکانتکم إنّی ع-مل فسو
یادآوری توکل و اتکال بر خداوند (در آیه قبل) پیش از اعلام موضع قاطع خود به دشمنان، می تواند گویای برداشت بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 121 - 12
12 - دوستان شیطان در مسیر مبارزه با دین و احکام الهی آن هستند.
و إن الشیطین لیوحون إلی أولیائهم لیجدلوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 78
6 - انفال - 8 - 37 - 2
2 - کافران ستیزه گر با دین ، پلید هستند و اهل ایمان ، پاک .
لیمیز اللّه الخبیث من الطیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 279 - 1،5
1 - خداوند و پیامبر ( ص ) ، در جنگی بزرگ علیه رباخواران
فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله
بنابراینکه <من>، ابتدائیه باشد; یعنی جنگ از ناحیه خدا و رسول آغاز شده است. گفتنی است که نکره بودن کلمه <حرب>، دلالت بر جنگی بزرگ دارد.
5 - لزوم شدّت عمل و برخورد نظامی ، با رباخوارانی که دست از عمل ناپسند خود برنمی دارند .
فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 43 - 3
3 - دشمنی و کینه توزی ، رذایلی ریشه دار و مبارزه با آن نیازمند سعی و تلاش است .
و نزعنا ما فی صدورهم من غل
به کارگیری <نزع>، به معنای کندن، برای رهاسازی انسان از کینه و عداوت، می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 189 - 10
10 - مبارزه اسلام با آداب و رسوم نادرست و خرافی عصر جاهلیت
و لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 10
10 - مبارزه اسلام با مظاهر شرک و بت پرستی و فرهنگ جاهلیت
حرمت علیکم . .. و ما ذبح علی النصب و إن تستقسموا بالازلم
ص: 79
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 50 - 9،10
9 - لزوم مبارزه با فرهنگ جاهلی و ریشه کن ساختن آن
افحکم الجهلیه یبغون
10 - از میان بردن فرهنگ و مقررات جاهلی حاکم بر جوامع ، از اهداف احکام و قوانین الهی
و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه . .. افحکم الجهلیه یبغون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 37 - 21،27
21 - برخی از سنت های جاهلی ، به قدری در جامعه صدراسلام رخنه و نفوذ داشت که شکستن آن ، نیاز به اقدام عملی پیامبر ( ص ) با پشتیبانی خداوند داشت .
فلمّا قضی زید منها وطرًا زوّجن-کها لکی لایکون علی المؤمنین حرج فی أزوج أدعیائهم
27 - فلسفه ازدواج پیامبر ( ص ) با مطلَّقه پسرخوانده خویش ، شکستن سنّتی جاهلی و هموار کردن راه برای دیگران بود .
زوّجن-کها لکی لایکون علی المؤمنین حرج فی أزوج أدعیائهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 189 - 17
17 - ارائه روش صحیح ، پس از طرد سنت های غلط ، از روش های تربیتی قرآن است .
لیس البر . .. و لکن البر من اتقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 5
5 - مبارزه با عوامل و سردمداران کفر و فساد و اصلاح نظام اجتماعی حاکم ، سرلوحه رسالت موسی ( ع ) و مرحله نخستین نهضت او
لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه-م-ن و ق-رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 70 - 8
8 - مخالفت با سنن قومی ، در پندار قوم عاد ، سفاهت و نابخردی بود .
ص: 80
إنا لنریک فی سفاهه . .. و نذر ما کان یعبد ءاباؤنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 76 - 1
1 - اقدام ابراهیم ( ع ) به شکستن بتِ سنت گرایی و تقلید بی چون و چرا از نیاکان
أفرءیتم . .. أنتم و ءاباؤکم الأقدمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 175 - 15
15 - لزوم مقابله با تبلیغات دشمن و جلوگیری از تأثیر آن
الّذین قال لهم النّاس . .. انّما ذلکم الشّیطان یخوّف اولیاءه فلا تخافوهم و خافون
قرآن با بیان تبلیغات سوء دشمنان با جمله <فلا تخافوهم و خافون>، در صدد خنثی سازی توطئه های دشمن برآمد تا به مؤمنان نیز بیاموزد که باید همواره به مقابله با تبلیغات سوء دشمن برخیزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 16 - 9
9 - اظهار تنفر و نشان دادن واکنش منفی ، وظیفه مسلمانان در برابر شایعه ها و تهمت های بی دلیل جنسی علیه دیگر مسلمانان
و لولا إذ سمعتموه قلتم ما یکون لنا أن نتکلّم به-ذا سبح-نک ه-ذا بهت-ن عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 25 - 3
3- شعار < لا إل-ه إلاّ اللّه > ، پرستش خدای یگانه و مبارزه با شرک و چندگانه پرستی ، محتوای وحی الهی به تمامی رسولان
من رسول إلاّنوحی إلیه أنّه لا إل-ه إلاّأنا فاعبدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 5
5 - مبارزه اسلام با مظاهر شرک و بت پرستی
إنما حرم . .. و ما أهل به لغیر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 81
1 - بقره - 2 - 193 - 10
10 - < و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه > أی شرک . . . و هو المروی عن الصادق ( ع )
از امام صادق(ع) درباره آیه <و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه> روایت شده که مراد از <فتنه> شرک است . .. >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 10
10 - مبارزه اسلام با مظاهر شرک و بت پرستی و فرهنگ جاهلیت
حرمت علیکم . .. و ما ذبح علی النصب و إن تستقسموا بالازلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 74 - 11
11 - در تبلیغ توحید و مبارزه با عقاید شرک آلود باید صریح و قاطع بود.
أتتخذ أصناما ءالهه إنی أریک و قومک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 84 - 13
13 - تمسک به توحید و مبارزه با شرک، شرط ورود به جرگه نیکوکاران است.
و کذلک نجزی المحسنین
روشن است که مصداق برتر نیکوکاران در این آیه ابراهیم خلیل(ع) است و طبیعی است که موصوف شدن آن حضرت به این وصف باید در تناسب و ارتباط با آیات پیشین باشد، و چون آیات گذشته عموماً درباره توحید ابراهیم(ع) و تلاش آن حضرت برای مبارزه با شرک بود، شاید بتوان گفت که این ویژگی از مقومات نیکوکار بودن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 59 - 8
8 - مبارزه با شرک و دعوت به توحید ، مهمترین رسالت نوح
یقوم اعبدوا اللّه ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 65 - 11
11 - مبارزه با شرک ، از وظایف اصلی هود
قال یقوم اعبدوا اللّه ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 70 - 2
2 - قوم عاد ، رسالت هود را از سوی خداوند ، برای دعوت به توحید و مبارزه با شرک باور نداشتند .
أجئتنا لنعبد اللّه وحده
استفهام در جمله <أجئتنا . .. > استفهام انکاری ابطالی است. یعنی دلالت می کند که آنچه مورد استفهام واقع شده
ص: 82
(مأموریت هود برای دعوت به یکتاپرستی)، بی اساس است و مدعی آن (حضرت هود) دروغگوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 73 - 10
10 - مبارزه با شرک ، از وظایف اصلی صالح ( ع )
قال یقوم اعبدوا اللّه ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 11
11 - مبارزه با شرک از وظایف اصلی شعیب بود .
قال یقوم . .. ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 7 - 9
9 - فرمان خداوند به مبارزه با کفر و شرک و به وجود آوردن صحنه مبارزه ، از اسباب تحقق اراده خداوند برای اظهار حق و نابودی کفر
و یرید اللّه أن یحق الحق بکلمته
خداوند در برابر مؤمنان که خواهان هجوم به کاروان تجاری قریش بودند، خواست تا آنان با لشکریان کفر درآویزند و به جهاد با آنان بپردازند و همان را نیز مقدر ساخت و بیان داشت که احقاق حق در پرتو آن حاصل می شود. بنابراین مراد از <بکلمته> همان فرمان به جهاد و تحقق یافتن صحنه مبارزه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 64 - 5،9
5 - پیامبر ( ص ) و رهبران الهی در مبارزه با شرک و کفر تنها باید بر خدا و مؤمنان پیرو تکیه کنند .
حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین
9 - اتکا بر مؤمنان راستین برای مبارزه با شرک و کفر ، منافاتی با توحید و اتکا بر خدا ندارد .
حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 52 - 7
7- مخالفت با عقاید انحرافی پدر ، آغاز مبارزه ابراهیم ( ع )
إذ قال لأبیه و قومه
برداشت یاد شده مبتنی براین است که تقدم لفظی <أبیه> بر <قومه> دلالت بر تقدم زمانی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 7،8
7 - تلاش در راه احیای معارف دین و مبارزه فرهنگی با جریان کفر و شرک ، جهادی بزرگ و با عظمت
ص: 83
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
8 - مبارزه و جهاد فرهنگی با کفر و شرک ، هدف کلی قرآن و محور اصلی دعوت پیامبراسلام ( ص )
و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 93 - 7
7 - رهنمود خداوند به پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، مبنی بر زمینه سازی برای از بین بردن مظاهر شرک و شکستن بت ها
فراغ علیهم ضربًا بالیمین
یادآوری داستان بت شکنی ابراهیم(ع) و چگونگی مبارزه آن حضرت با مظاهر شرک در مکه (نیمه نخست بعثت)، می تواند به منظور درس آموزی و ارائه روش مبارزه با شرک و بت پرستی برای پیامبر(ص) و مؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 44 - 10
10 - پیامبر ( ص ) مأمور مبارزه علنی و صریح با عقاید مشرکان ( چون عقیده به شفاعت کردن معبود ها و توانایی آنان بر این کار )
أم اتّخذوا من دون اللّه شفعاء قل أَوَلو کانوا لایملکون شیئًا و لایعقلون . قل للّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 3،4
3 - اشراف کفرپیشه قوم مدین ، سردمداران مبارزه با شعیب و رسالت های وی
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
4 - کبرورزی و خودبرتربینی اشراف کفرپیشه مدین ، ریشه مبارزه آنان با شعیب و رسالت های او
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 2
2 - کافران قوم شعیب پس از تمام شدن حجت الهی بر آنان و اصرارشان به کفرورزی و مبارزه با شعیب و مؤمنان به وی ، به هلاکت رسیدند .
قال الملأ . .. فأخذتهم الرجفه
کلمه <فا> در <فأخذتهم> نزول عذاب را بر قضایای بیان شده در آیات قبل مرتبط می سازد و از آن قضایاست، کفرورزی مردم مدین، مبارزه آنان با شعیب و در آخر دعای شعیب که خواهان داوری خداوند شد.
ص: 84
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 25 - 27
27 - فراهم آوردن ازدواج های سهل و آسان در جامعه ، راه جلوگیری از مفاسد جنسی
و من لم یستطع . .. فمن ما ملکت ایمانکم ... ذلک لمن خشی الْعنت منکم
چون ازدواج با کنیزان سهل است و خداوند برای جلوگیری از زنا و مفاسد جنسی آن را پیشنهاد و تجویز کرده، معلوم می شود که بهترین راه برای جلوگیری از مفاسد جنسی، فراهم آوردن ازدواج سهل و آسان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 6
6 - وجوب نبرد با یاوران شیطان ( کافران و طاغوت ها )
و الّذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت فقاتلوا اولیاء الشّیطان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 6
6 - پیامبر اسلام(ص)، مانند سایر پیامبران، درگیر مبارزه با شیاطینی از جن و انس
و کذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیطین الإنس و الجن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 6
6 - پیامبر اسلام(ص)، مانند سایر پیامبران، درگیر مبارزه با شیاطینی از جن و انس
و کذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیطین الإنس و الجن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 6 - 3
3 - فرمان خداوند به مبارزه با شیطان ، چونان برخورد با دشمن
ص: 85
فاتّخذوه عدوًّا
مبارزه با صالح(ع)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 5
5 - مبارزه اشراف کفرپیشه ثمود با صالح ( ع ) ، علی رغم مشاهده معجزه و دلیل روشن بر رسالت آن حضرت
قال الملأ الذین استکبروا من قومه . .. أتعلمون أن صلحاً مرسل من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 4
4 - مبارزه با صالح پیامبر و از میان بردن وی ، محور اتحاد و همکاری گروه های فسادگر علی رغم داشتن اختلاف
و کان فی المدینه تسعه رهط . .. تقاسموا باللّه لنبیّتنّه و أهله
نُه گانه بودن گروه های مزبور، خود دلیل تمایزات و وجود نقطه های افتراق میان آنان است; با این حال برای از میان بردن صالح باهم متّحد شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 10،11
10 - لزوم شناساندن ارزش ها به فرد و جامعه قبل از مبارزه با حرکت ها و اندیشه های ضد ارزشی آنان *
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنکر
برداشت فوق، بدین احتمال است که تقدم لفظی امر به معروف و نهی از منکر، اشاره به تقدم حقیقی و عملی آن داشته باشد.
11 - ترویج ارزش ها و مبارزه با ضد ارزش ها ، دو عنصر متلازم با هم
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنکر
با توجه به اینکه در بیشتر موارد قرآنی این دو عنصر در کنار یکدیگر آمده است، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 6
6 - وجوب نبرد با یاوران شیطان ( کافران و طاغوت ها )
و الّذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت فقاتلوا اولیاء الشّیطان
ص: 86
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 24 - 5
5 - مبارزه با طغیان گران ، از شاخص ترین برنامه های رسالت پیامبران است .
اذهب إلی فرعون إنّه طغی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 17 - 3
3 - مبارزه با طغیان گران ، از شاخص ترین برنامه های رسالت پیامبران
اذهب إلی فرعون إنّه طغی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 23 - 11،14،24
11 - گستاخی و بی پروایی قوم موسی ( ع ) در برابر خداوند ، زمینه سرپیچی آنان از فرمان موسی ( ع ) ( ورود به سرزمین مقدس و مبارزه با جباران )
إنّا لن ندخلها . .. قال رجلان من الذین یخافون انعم اللّه علیهما ادخلوا
14 - تاختن بر جباران سرزمین مقدس و گشودن دروازه آن ، طرح پیشنهادی یوشع و کالب برای فتح بی درنگ آن سرزمین
قال رجلان . .. ادخلوا علیهم الباب فاذا دخلتموه فانکم غلبون
24 - تبلیغات یاوران خداترس موسی ( ع ) ( یوشع و کالب ) به هدف برانگیختن و بسیج بنی اسرائیل برای هجوم به سرزمین مقدس و نبرد با زورگویان
قال رجلان . .. ان کنتم مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 24 - 1،3،13
1 - اصرار و تأکید بنی اسرائیل بر کناره گیری از پیکار با زورگویان سرزمین مقدس ، علی رغم فرمان موسی ( ع )
قالوا یموسی إنّا لن ندخلها ابداً
3 - بی اعتنایی قوم موسی ( ع ) به فراخوانی یوشع و کالب برای یاری موسی ( ع ) در مبارزه با جباران
ادخلوا علیهم الباب . .. قالوا یموسی إنّا لن ندخلها
بنی اسرائیل پس از شنیدن سخنان یوشع و کالب، حضرت موسی(ع) را مخاطب قرار دادند تا بی اعتنایی و بی توجهی خود را به دعوت آن دو نفر اعلام کرده باشند.
13 - اصرار بنی اسرائیل بر کناره گیری از نبرد با جباران و جاخوش کردن در کاشانه خویش
إنّا ههنا قعدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 87
4 - مائده - 5 - 25 - 1،2،3
1 - عذر خواستن موسی ( ع ) در پیشگاه پروردگار ، از ناتوانی خویش در بسیج بنی اسرائیل برای مبارزه با جباران
قال رب انی لااملک الا نفسی و اخی
2 - ناامیدی موسی ( ع ) از حرکت بنی اسرائیل و مبارزه با جباران برای ورود به سرزمین مقدس
قال رب انی لااملک الا نفسی و اخی
3 - شکایت موسی ( ع ) به پیشگاه پروردگار ، از تمرد بنی اسرائیل در مبارزه با جباران
قال رب انی لااملک الا نفسی و اخی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 80 - 8
8 - زدودن پندار های باطل درباره قیامت ، شرطی اساسی برای ایجاد زمینه های ایمان در مردم
أفتطمعون أن یؤمنوا لکم . .. و قالوا لن تمسنا النار إلا أیاماً معدوده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 21
21 - مسؤولان جوامع دینی باید نسبت به عقاید دینی مردم حساس بوده و در طریق مبارزه با منحرفان و عوامل انحراف کوتاهی نکنند .
قال ابن أم إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 30 - 8
8 - مبارزه اسلام با علل و زمینه های وقوع جرم ، بزهکاری و فحشا
قل للمؤمنین یغضّوا من أبص-رهم و یحفظوا فروجهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 8
8 - مبارزه اسلام با علل و زمینه های وقوع جرم ، بزهکاری و فساد جنسی
و قل للمؤمن-ت یغضضن من أبص-رهنّ و یحفظن فروجهنّ
ص: 88
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 100 - 6
6 - مسؤولیت همه افراد یک ملت در برابر عهدشکنی گروهی از آنان *
أو کلما عهدوا عهداً نبذه فریق منهم
آیه شریفه، همه یهودیان را به خاطر عهدشکنی گروهی از ایشان ملامت کرده است و این بیانگر آن است که وظیفه شناسان باید با امر به معروف و نهی از منکر و . .. دیگران را از عهد شکنی بازدارند و گر نه سزاوار ملامت هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 14
14 - آرامش و بردباری ، سلاحی کارآمد و سازنده در رویارویی با خشم و تعصب جاهلانه
فی قلوبهم الحمیّه . .. فأنزل اللّه سکینته علی رسوله و علی المؤمنین
از این که خداوند، در قبال لجاجت و خشم جاهلانه مشرکان، پیامبر(ص) و مؤمنان را به سلاح آرامش و طمأنینه مجهز ساخته است; مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 9
9 - پیشوایان و مبلغان دین وظیفه دار مبارزه با پندارهای غلوآمیز مردم درباره آنان
قل لا أقول لکم . .. إنی ملک
الزام پیامبر(ص) به اعلام موارد مذکور در آیه الزامی است برای همه مبلغان و پیشوایان دین که این موارد را برای مردم بیان نمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 110 - 6
6- رهبران الهی ، همواره ، باید مردم را از غلّوگرایی بازداشته و مقام خود را برتر از آنچه هست ، وانمود نکنند .
قل إنّما أنا بشر مثلکم
گرچه آیه، خطاب به پیامبر(ص) است، ولی بنابر ویژگی های قرآن، این رهنمود، فرمانی عمومی، مخصوصاً به رهبران و پیشوایان دینی است تا همواره، این نکته را به مردم یادآوری کنند که آنان نیز بشرند، تا مبادا شائبه های الوهیّت و نظایر آن در ذهن مردم شکل بگیرد.
ص: 89
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 2
2 - لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 25 - 28
28 - لزوم فراهم کردن زمینه های ازدواج در جامعه ، جهت جلوگیری از فحشا و فساد
و من لم یستطع منکم . .. فمن ما ملکت ایمانکم ... ذلک لمن خشی الْعنت منکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 80 - 2
2 - سرگذشت لوط پیامبر در مبارزه علیه فحشا و فرجام شوم قوم زشتکار او ، سرگذشتی پندآموز و شایسته یادآوری
و لوطاً إذ قال
چنانچه <لوطاً> مفعول برای فعل مقدر <اذکر> باشد، کلمه <إذ> بدل اشتمال برای لوطاً است و اگر لوطاً مفعول برای <أرسلنا> گرفته شود، <إذ> مفعول برای فعل مقدر <اذکر> خواهد بود، که بر این مبنا تقدیر جمله چنین است: أرسلنا لوطاً اذکر إذ قال . .. . بنابر هر دو احتمال، لزوم یادآوری داستان لوط و قومش به دست می آید. گفتنی است هدف از یادآوری سرگذشت پیشینیان، عبرت آموزی و پندگیری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 8
8 - مبارزه اسلام با علل و زمینه های وقوع جرم ، بزهکاری و فساد جنسی
و قل للمؤمن-ت یغضضن من أبص-رهنّ و یحفظن فروجهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 54 - 4
4 - مبارزه با فحشا و زشت کرداری ، مهم ترین مسؤولیت و رسالت لوط
و لوطًا إذ قال لقومه أتأتون الف-حشه
مقدم آمدن <أتأتون الف-حشه> و قرار گرفتن آن در رأس پیام های لوط، بیانگر مطلب یاد شده است.
ص: 90
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 127 - 4،8
4 - بنی اسرائیل همگام موسی ( ع ) و پیرو او در مبارزه علیه فرعون
أتذر موسی و قومه
8 - آمادگی موسی ( ع ) و قومش برای شورش علیه نظام فرعونی و به انزوا کشاندن فرعون و خدایان او ، دلیل اشراف دربار برای ضرورت مجازات و سرکوبی آنان
أتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الأرض و یذرک و ءالهتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 45 - 5
5 - دشواری رسالت موسی ، در مبارزه با فرعون
ثمّ أرسلنا موسی و أخاه ه-رون
رسالت هارون به همراه موسی(ع)، می تواند بدان جهت باشد که بار مسؤولیت موسی در مبارزه با فرعون و اشراف پیرامون او، بسیار سنگین بود و برای سبک تر شدن آن، خداوند هارون را نیز به همراه او مبعوث کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 46 - 1
1 - مسؤولیت مشترک موسی و هارون ، در رسالت و مبارزه با فرعون و اشراف قوم او
ثمّ أرسلنا موسی و أخاه ه-رون . .. إلی فرعون و ملإیه
<ملأ> اسم جمع و به معنای اشراف و سران است. <إستکبار> (مصدر <استکبروا>); یعنی، کبر ورزیدن و تکبّر نمودن <علّو> (مصدر <عالین>) نیز به معنای برتری جویی و سلطه طلبی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 16 - 10
10 - طرح ربوبیت مطلق خداوند در برابر فرعون ، اولین گام مبارزه صریح موسی و هارون ( ع ) با وی
فأتیا فرعون فقولا إنّا رسول ربّ الع-لمین
تصریح موسی و هارون(ع) به این که عوالم جهان آفرینش تحت ربوبیت خدا است، می تواند اولین گام در مبارزه با فرعون و ردّ صریح ادعای وی باشد که می گفت: <أنا ربّکم الأعلی>. (79/24).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 32 - 9
9 - مبارزه با فسق و تجاوز ، هدف اساسی موسی ( ع ) در رویارویی با فرعون و دارودسته وی
إلی فرعون و ملإیْه إنّهم کانوا قومًا ف-سقین
ص: 91
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 207 - 8،13
8 - وجود مؤمنان ایثارگر در جامعه برای مبارزه با فساد ، از نشانه های رأفت خداوند به بندگان
و اذا تولی سعی فی الأرض . .. و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات اللّه ... و ال
13 - لزوم مبارزه تا سر حدّ جان دادن ، با فساد و حاکمان فاسد
و من الناس من یعجبک . .. و اذا تولی سعی فی الأرض ... و من الناس من یشری نفسه
از اینکه پس از بیان خصلتهای حاکمان مُفسد، بی درنگ ستایش از کسانی شده است که جان خویش را در راه خدا می دهند، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 251 - 19،20
19 - دفع تجاوز ها ، تنها راه جلوگیری از فساد های فراگیر در زمین
و لو لا دفع اللّه النّاس بعضهم ببعض لفسدت الارض
20 - دفع فساد و تجاوزطلبی انسان ها به وسیله یکدیگر ، پرتویی از تفضّلِ جهانشمولِ الهی
و لو لا دفع اللّه . .. و لکنّ اللّه ذو فضل علی العالمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 2
2 - لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 25 - 27،28
27 - فراهم آوردن ازدواج های سهل و آسان در جامعه ، راه جلوگیری از مفاسد جنسی
و من لم یستطع . .. فمن ما ملکت ایمانکم ... ذلک لمن خشی الْعنت منکم
چون ازدواج با کنیزان سهل است و خداوند برای جلوگیری از زنا و مفاسد جنسی آن را پیشنهاد و تجویز کرده، معلوم می شود که بهترین راه برای جلوگیری از مفاسد جنسی، فراهم آوردن ازدواج سهل و آسان است.
28 - لزوم فراهم کردن زمینه های ازدواج در جامعه ، جهت جلوگیری از فحشا و فساد
و من لم یستطع منکم . .. فمن ما ملکت ایمانکم ... ذلک لمن خشی الْعنت منکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 18
18 - مبارزه با فساد و فسادانگیزی ، از اهداف مهم انبیا
و لاتعثوا فی الأرض مفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 92
6 - اعراف - 7 - 142 - 21
21 - مبارزه با فساد و به انزوا کشاندن مفسدان ، از برنامه های اساسی پیامبران بود .
و لا تتبع سبیل المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 1،2
1 - نبرد با کافران تا برکنده شدن فتنه های آنان ، وظیفه ای ضروری بر عهده اهل ایمان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
2 - لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 80 - 6
6- آرزوی برخوردار بودن از نیرو و امکانات برای مبارزه با تباهی ها و تبه کاران ، آرزویی روا و پسندیده است .
لو أن لی بکم قوّه أو ءاوی إلی رکن شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 8
8 - اقدام های قاطع برای دفع فساد از جامعه ، با رعایت مراحل و شرایط ، روا و جایز است .
لئن لم ینته المن-فقون . .. أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 10
10 - اجرای حدود الهی ، روشی برای مبارزه با فساد اجتماعی و پاسداری از امنیت جامعه
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً ان یقتلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 25 - 3
3 - اهل ایمان موظف به مبارزه با فتنه هایی که شعله های آن دامنگیر کل جامعه است .
و اتقوا فتنه لاتصیبن الذین
عامل فتنه در مورد بحث - چنانچه گذشت - گناه و ستمکاری است و مرتکب این گناه به دلیل <ظلموا منکم> تنها برخی از افراد جامعه هستند. بنابراین امر به اتقا (اتقوا فتنه) نسبت به مخاطبان متفاوت خواهد بود. یعنی نسبت به گنهکاران و ستم پیشگان، پرهیز از خود گناه است و نسبت به آنان که مرتکب نمی شوند، جلوگیری از ارتکاب آن است.
ص: 93
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 12 - 6
6 - مبارزه با فسق و تجاوزگری فرعون و فرعونیان ، در رأس برنامه ها و وظایف موسی
فی تسع ءای-ت إلی فرعون و قومه إنّهم کانوا قومًا ف-سقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 9
9 - رویگردانی، تکذیب و تمسخر، مراحل مبارزه و رویارویی کافران با آیات الهی و قرآن*
ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین. فقد کذّبوا بالحق ... ما کانوا به ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 10،12،15
10 - افسانه خواندن قرآن، از شیوه های مبارزه کافران و مشرکان با اسلام
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
12 - ناتوانی کافران از مقابله با قرآن و پیامبر اکرم(ص)
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
پناه بردن مشرکان به جدل و اتهام، گویای این است که هیچ راه منطقی و صحیحی برای مقابله با قرآن و پیامبر(ص) وجود نداشته است.
15 - اسطوره خواندن قرآن و جدال و سرسختی در برابر آن، کفرورزی است.
یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 3،7
3 - افسانه خواندن قرآن و کهنه دانستن مطالب آن، از ترفندهای کافران برای جلوگیری از گوش فرادادن مردم به آن
إن هذا إلا أسطیر الأولین. و هم ینهون عنه
<اول> به معنای آغاز است، و مراد کافران از این اتهام کهنه بودن مطالب قرآن می تواند باشد.
7 - ترفندهای کافران برای مبارزه با قرآن و پیامبر(ص)، بی ثمر و موجب هلاکت خود آن ها می شود.
و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم
صدر آیه بیان مبارزه کافران با اسلام و قرآن است. لذا جمله <إن یهلکون> می تواند ناظر به این نکته باشد که سرانجام این مبارزه شکست و هلاکت خود آنان است، نه قرآن و اسلام.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 94
6 - انفال - 8 - 31 - 1،4،5
1 - تمسک کافران مکه به حیله برای مقابله با آنان
و یمکرون . .. و إذا تتلی علیهم ءایتنا قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا
جمله <إذا تتلی . .. > می تواند بیان مصداقی از <یمکرون> در آیه قبل باشد.
4 - کافران مکه معارف قرآن را نوشتار ها و سخنان بی اساس مردمان نخستین قلمداد می کردند .
إن هذا إلا أسطیر الأولین
<اساطیر> به معنای نوشتارهای بی اساس است و <الأولین> به معنای انسانهای نخستین. گفتنی است که <اساطیر الأولین> می تواند به این معنا باشد که این اسطوره ها در باره انسانهای اولیه است و می تواند به این معنا باشد که اینها اسطوره هایی است ساخته و پرداخته انسانهای نخستین.
5 - معرفی قرآن به عنوان افسانه های کهن و دروغین از ترفند های کافران برای مقابله با قرآن
قالوا . .. إن هذا إلا أسطیر الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 2
2 - نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء
برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 32 - 4
4 - اطاعت محض و تبعیت کورکورانه یهود و نصارا از احبار و راهبانشان ، در راستای مبارزه با قرآن و اسلام
اتخذوا أحبارهم و رهبنهم أرباباً . .. یریدون أن یطفئوا نور اللّه بأفوههم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 11 - 4
4- مخالفت و مبارزه با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) ، مصداق آشکار ظلم و ستم است .
لقد أنزلنا إلیکم. .. و کم قصمنا من قریه کانت ظالمه
خداوند، پس از بیان نزول قرآن و فراخواندن مردم به تعقل در آن و نیز طرح نابودی بسیاری از اقوام گذشته به خاطر ظلمشان، مخالفان اسلام و قرآن را به عذاب و نابودی تهدید کرد و این می رساند که مخالفت با اسلام و قرآن، مصداق روشن ظلم و موجب نابودی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 3
3 - تهمت و افترا ، ابزار و شیوه های مبارزه کافران علیه پیامبر ( ص ) و قرآن
ص: 95
و قال الذین کفروا إن ه-ذا إلاّ إفک افتریه و أعانه علیه قوم ءاخرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 7
7 - ترور شخصیت ( همچون پیامبر ( ص ) ) ، از ترفند های کافران برای مبارزه با تعالیم اسلام و قرآن
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
این که کافران، به جای مبارزه با تعالیم قرآن، پیامبر(ص) را متهم به جنون کردند; بیانگر این نکته است که آنان درصدد بودند با این کار، به هدف خود (نابودی دین) نائل شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 80 - 2
2- آرزوی لوط ( ع ) به داشتن نیرویی برای مقابله با تبه کاران و دفاع از مهمانان خویش در برابر آنان
قال لو أن لی بکم قوّه
<لو> در جمله فوق ، حرف تمنّا و به معنای لیت (ای کاش) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 167 - 4
4 - تلاش پیگیر و مجدّانه لوط ( ع ) ، در مبارزه با انحراف ( هم جنس گرایی ) قوم خویش
قالوا لئن لم تنته ی-لوط لتکوننّ من المخرجین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 168 - 2،3
2 - حضرت لوط ( ع ) - به رغم تهدید شدن به تبعید - تنفر و دشمنی خود را با کردار زشت قوم خود اعلام کرد و بر آن تأکید ورزید .
قال إنّی لعملکم من القالین
3 - لوط پیامبر ، دوست مردم و تنها در ستیز با کردار ناشایست آنان
قال إنّی لعملکم من القالین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که لوط(ع) خود را از عمل قومش، بیزار معرفی کرد و نه از خود آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 286 - 25،26
25 - اظهار نیازمندی مؤمنان به نصرت الهی در نبرد با کافران ، از ویژگی های آنان
ص: 96
فانصرنا علی القوم الکافرین
26 - نصرت و یاری مؤمنان در رویارویی با کافران ، از شؤون ولایت الهی بر مؤمنان
انت مولینا فانصرنا علی القوم الکافرین
تفریع جمله <فانصرنا> بر <انت مولینا> بیانگر آن است که ولایت الهی بر مؤمنان، مقتضی یاری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 6
6 - وجوب نبرد با یاوران شیطان ( کافران و طاغوت ها )
و الّذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت فقاتلوا اولیاء الشّیطان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 11
11 - لزوم مبارزه منفی با استهزاگران آیات الهی و کفرورزان به آن
إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم حتّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 71 - 22
22 - پیامبر(ص) موظف به مقابله مناسب با تهاجم تبلیغاتی کافران است.
قل أندعوا . .. قل إن هدی الله هو الهدی
<قل> خطاب به پیامبر(ص) است. تکرار آن در آیه بیان اهمیت این مفاهیم در برابر القائات و اندیشه هایی است که کافران آن را مطرح می ساختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 2
2 - شعیب ( ع ) ، دعوتگر مؤمنان قوم خویش به صبر در برابر کفرپیشگان
إن کان طائفه منکم ءامنوا بالذی أرسلت به . .. فاصبروا
در اینکه مخاطب <فاصبروا> چه کسانی هستند سه احتمال وجود دارد: خصوص مؤمنان، خصوص کافران، هر دو طایفه. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. در این صورت متعلق صبر، آزارها و اذیتهای کافران است. یعنی: فاصبروا علی ما یصیبکم من الکفار. (ای اهل ایمان در برابر آزار کافران صبر کنید و بر دینداری خویش استقامت ورزید.)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 6
6 - خداوند ، برترین برنامه ریز در مقابله با مکر کافران
و اللّه خیر المکرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 8
ص: 97
8 - پیامبر ( ص ) از جانب خداوند مأموریت یافت تا سنت الهی را در سرکوبی حق ستیزان به کافران عصر خویش ابلاغ کند .
قل للذین کفروا . .. و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 1،4
1 - نبرد با کافران تا برکنده شدن فتنه های آنان ، وظیفه ای ضروری بر عهده اهل ایمان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
4 - نبرد با کافران تا حاکمیت یافتن دین خدا در جهان ، فرمان خداوند به اهل ایمان
و قتلوهم حتی . .. یکون الدین کله للّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 157 - 6
6 - برخورد و مبارزه پیامبر ( ص ) و قرآن با مخالفان دعوت الهی ( کافران و مشرکان ) ، متکی بر منطق و استدلال بود .
فأتوا بکت-بکم إن کنتم ص-دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 39 - 2
2 - توجّه به قاهر بودن خدا ، مقتضی اطمینان به غلبه حق و پایداری در برابر هجوم کافران علیه دین
فاصبر علی ما یقولون
<فاء> در <فاصبر> لزوم صبر را متفرع بر مطالب آیات پیشین کرده است. در آن آیات، از قدرت الهی بر نابودی کافران و نیز اعاده آنان در قیامت برای حساب رسی، سخن به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 31 - 1
1 - رهنمود خداوند به پیامبر ( ص ) ، در مقابله علیه تبلیغات کافران
أم یقولون . .. قل تربّصوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 8
8 - تنها باید با ظالمان ( کافران محارب و فتنه انگیزان و مانعان از گسترش و حاکمیت دین ) مبارزه کرد .
فلا عدون إلا علی الظلمین
ص: 98
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 74 - 8
8 - خویشاوندی و پیوندهای اجتماعی نباید مانعی برای تبلیغ و مخالفت با الحاد گردد.
و إذ قال إبرهیم لأبیه ءازر . .. و قومک
یاد آور شدن گفتگوی ابراهیم(ع) با خویشاوندانش بدان جهت می تواند باشد که ضرورت ملاحظه نکردن روابط خویشاوندی و قومی در مسائل اساسی عقیدتی را یادآور شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 7 - 9
9 - فرمان خداوند به مبارزه با کفر و شرک و به وجود آوردن صحنه مبارزه ، از اسباب تحقق اراده خداوند برای اظهار حق و نابودی کفر
و یرید اللّه أن یحق الحق بکلمته
خداوند در برابر مؤمنان که خواهان هجوم به کاروان تجاری قریش بودند، خواست تا آنان با لشکریان کفر درآویزند و به جهاد با آنان بپردازند و همان را نیز مقدر ساخت و بیان داشت که احقاق حق در پرتو آن حاصل می شود. بنابراین مراد از <بکلمته> همان فرمان به جهاد و تحقق یافتن صحنه مبارزه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 64 - 5،9
5 - پیامبر ( ص ) و رهبران الهی در مبارزه با شرک و کفر تنها باید بر خدا و مؤمنان پیرو تکیه کنند .
حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین
9 - اتکا بر مؤمنان راستین برای مبارزه با شرک و کفر ، منافاتی با توحید و اتکا بر خدا ندارد .
حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 7،8
7 - تلاش در راه احیای معارف دین و مبارزه فرهنگی با جریان کفر و شرک ، جهادی بزرگ و با عظمت
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
8 - مبارزه و جهاد فرهنگی با کفر و شرک ، هدف کلی قرآن و محور اصلی دعوت پیامبراسلام ( ص )
و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 29 - 10
10- ترویج دین و مبارزه با گمراهی ، از لوازم ایمان و پذیرش قرآن
ص: 99
یستمعون القرءان . .. فلمّا قضی ولّوا إلی قومهم منذرین
عبارت <فلمّا قضی ولّوا. .. منذرین> می رساند که پس از فهم پیام وحی و قبول آن، نوبت اقدام برای هدایت خلق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 32 - 7،8
7 - مبارزه با علل و زمینه های گناه ، از روش های قرآن در مبارزه با مفاسد
لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل . .. و لا تتمنّوا ما فضّل اللّه به بعضکم علی بعض
8 - لزوم مبارزه با ریشه ها و علل گناه ، برای تأمین سلامت جامعه
لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل . .. و لا تقتلوا انفسکم ... و لا تتمنّوا ما فضّل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 20
20 - هارون با بیان مبارزه خویش با گوساله پرستان و ناتوانیش از بازداری آنان ، در تلاش جهت اثبات بی گناهی خویش برای موسی ( ع )
إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 94 - 11
11 - بنی اسرائیل در خطر تشتت و تفرقه ، در صورت اقدام عملی و جدی هارون ( ع ) برای مقابله با گوساله پرستان
إنّی خشیت أن تقول فرّقت بین بنی إسرءیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 17
17 - هارون در غیاب موسی ( ع ) با شرکورزی و گوساله پرستی بنی اسرائیل به مبارزه پرداخته بود .
قال ابن أم إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 90 - 17
17 - هارون ( ع ) ، دارای برنامه ای مشخص برای مقابله با گوساله پرستی و احیای توحید در بنی اسرائیل بود .
ص: 100
أطیعوا أمری
دعوت هارون(ع) از بنی اسرائیل به اطاعت فرمان های او، پس از فرمان <اتّبعونی>، حاکی از آن است که وی برای بنی اسرائیل در صورت پیروی آنان از او، دستور العمل هایی را تدارک دیده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 167 - 4
4 - تلاش پیگیر و مجدّانه لوط ( ع ) ، در مبارزه با انحراف ( هم جنس گرایی ) قوم خویش
قالوا لئن لم تنته ی-لوط لتکوننّ من المخرجین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 28 - 10
10 - لوط ( ع ) برای منصرف کردن قوم اش از از آمیزش با مردان ، آن را بی سابقه و زشت معرفی کرد .
إنّکم لتأتون الف-حشه ما سبقکم بها من أحد من الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 7
7 - خودبزرگ بینی ، ریشه مبارزه با پیامبران الهی و مبلغان دین
قال الملأ الذین استکبروا من قومه . .. أتعلمون أن صلحاً مرسل من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 9 - 4،5،6
4 - در جریان درگیری و جنگ دو گروه از مسلمانان ، نخست باید آنان را به مسالمت واداشت و در مرحله بعد با متجاوز برخورد کرد .
و إن طائفتان . .. فأصلحوا ... فإن بغت
5 - لزوم مبارزه و نبرد ، با گروه متجاوز و سرکش
فإن بغت إحدی-هما علی الأخری فق-تلوا الّتی تبغی
6 - امت اسلامی ، ملزم به نبرد با هرگونه تجاوز و سرکشی در قلمرو حاکمیت اسلامی
فإن بغت إحدی-هما علی الأخری فق-تلوا الّتی تبغی حتّی تفیء
ص: 101
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 2
2 - لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 5
5 - درگیری مؤمنان با مجرمان در طول تاریخ بوده است.
و إن الشیطین . .. لیجدلوکم ... و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 8
8 - پیامبر(ص) مأمور مبارزه با بدعتها و تحریمهای ناشی از اوهام بشری
قل من حرم زینه الله التی أخرج لعباده
مبارزه با محمد(ص)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 8
8 - مقابله با پیامبر ( ص ) و جبهه حقّ ، به منزله مقابله با خداوند است .
انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً
مستند نمودن نفی ضرر به خداوند، با وجود اینکه مراد، نفی ضرر از دین و پیامبر (ص) و مسلمانان است، اشاره به این معنا دارد که مقابله با دین و پیامبر (ص)، به منزله مقابله با خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 4
4 - اتهام سحر، وسیله ای برای مبارزه کافران با رسالت پیامبر(ص) و آیات الهی
لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 13
13 - ستمگران از مقابله با خدا و پیامبر(ص) طرفی نبسته و به اهداف خویش نخواهند رسید.
ص: 102
قل أی شیء أکبر شهده . .. الذین ءاتینهم الکتب ... إنه لایفلح الظلمون
مستفاد از ربط بین آیات و اطلاق ظالم بر مشرکین و اهل کتاب که در صدد مقابله با خدا و پیامبر(ص) بوده اند. و از <لایفلح الظالمون> فهمیده می شود که آنها به دنبال اهدافی بوده اند که موفق نشده و نخواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 12
12 - ناتوانی کافران از مقابله با قرآن و پیامبر اکرم(ص)
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
پناه بردن مشرکان به جدل و اتهام، گویای این است که هیچ راه منطقی و صحیحی برای مقابله با قرآن و پیامبر(ص) وجود نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 7
7 - ترفندهای کافران برای مبارزه با قرآن و پیامبر(ص)، بی ثمر و موجب هلاکت خود آن ها می شود.
و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم
صدر آیه بیان مبارزه کافران با اسلام و قرآن است. لذا جمله <إن یهلکون> می تواند ناظر به این نکته باشد که سرانجام این مبارزه شکست و هلاکت خود آنان است، نه قرآن و اسلام.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 1
1 - اندوه پیامبر اکرم(ص) از مخالفتها و یاوه گوییهای کافران
قد نعلم إنه لیحزنک الذی یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 93 - 9
9 - ادعای عدم نزول وحی، به دروغ مدعی نبوت شدن و ادعای آوردن مانند برای قرآن، از روشهای مخالفان برای مبارزه با اسلام و پیامبر(ص) بود.
ما أنزل الله علی بشر . .. افتری علی الله کذبا أو قال أوحی إلیّ ... سأنزل مثل ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 195 - 8
8 - خداوند از مشرکان خواست اگر خدایانشان بر امری توانا هستند با کمک آنها علیه پیامبر ( ص ) توطئه کنند و برای از میان بردن وی هیچ درنگی رواندارند .
قل ادعوا شرکاءکم ثم کیدون فلاتنظرون
<کیدون> مرکب از فعل امر <کیدوا> (از <کید>، به معنی فکر کردن و توطئه چیدن) و نون وقایه است. کسره نون دلالت بر حذف <یاء> متکلم دارد. بنابراین <کیدون> (کیدونی) یعنی علیه من توطئه کنید. <انظار> مصدر <لاتنظروا> به معنای مهلت دادن است. <لاتنظرون> نیز مرکب از فعل نهی و نون وقایه است ; یعنی: فلاتنظرونی، مرا مهلت ندهید.
ص: 103
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 2
2 - نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء
برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 101 - 2
2- نسخ و تغییر برخی از پیام های الهی ، دستاویزی برای مشرکان در مبارزه با پیامبر ( ص ) و متهم کردن او به دروغ گویی
و إذا بدّلنا ءایه مکان ءایه . .. قالوا إنما أنت مفتر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 11 - 4
4- مخالفت و مبارزه با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) ، مصداق آشکار ظلم و ستم است .
لقد أنزلنا إلیکم. .. و کم قصمنا من قریه کانت ظالمه
خداوند، پس از بیان نزول قرآن و فراخواندن مردم به تعقل در آن و نیز طرح نابودی بسیاری از اقوام گذشته به خاطر ظلمشان، مخالفان اسلام و قرآن را به عذاب و نابودی تهدید کرد و این می رساند که مخالفت با اسلام و قرآن، مصداق روشن ظلم و موجب نابودی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 34 - 4
4- مشرکان از مقابله و رویارویی با دعوت پیامبراسلام ، ناتوان بودند .
و ما جعلنا . .. أفإیْن متّ فهم الخ-لدون
از این که مشرکان در انتظار مرگ پیامبر(ص) و نابودی شریعت وی بودند به دست می آید که در مقابل دعوت پیامبر(ص) عاجز بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 3
3- ناتوانی و درماندگی کافران و مشرکان مکه ، در مبارزه با اسلام و منطق پیامبر ( ص )
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
از این که کافران و مشرکان، به گونه ای مستمر به استهزای پیامبر(ص) می پرداختند، برمی آید که آنان در توسل به منطق و دلیل و برهان ناتوان بودند و هیچ راهی جز این نداشتند.
ص: 104
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 3،6
3 - تهمت و افترا ، ابزار و شیوه های مبارزه کافران علیه پیامبر ( ص ) و قرآن
و قال الذین کفروا إن ه-ذا إلاّ إفک افتریه و أعانه علیه قوم ءاخرون
6 - تهمت و افترا زدن کافران به گناهی که تنها خود مرتکب آن بودند ، از شیوه های آنان در مبارزه ، علیه پیامبراسلام ( ص )
و قال الذین کفروا إن ه-ذا إلاّ إفک افتریه . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا
برداشت یاد شده از آن جا استفاده می شود که کافران، پیامبراسلام(ص) را متهم به دروغ گویی می کردند; در حالی که خود، دروغ پرداز بودند و به دروغ و به ناحق، قرآن را ساخته و پرداخته آن حضرت می شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 5
5 - پیامبراکرم ( ص ) در انجام دادن رسالت خویش ، با رو در رویی کافران و منافقان مواجه بود .
ی-أیّها النبیّ إنّا أرسلن-ک . .. و دع أذیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 43 - 9
9 - مشرکان ، در صدد تحریک هم فکران خود برای رودررویی با پیامبر ( ص ) و تعالیم آن حضرت
إذا تتلی علیهم ءای-تنا. .. قالوا ... یرید أن یصدّکم عمّا کان یعبد ءاباؤکم
آوردن ضمیرهای خطاب <کم> می تواند برای ایجاد هیجان و ولع در مخاطبان باشد; تا آنان با توجه به این که آنچه مورد تعرض قرار گرفته آیین پدرانشان است، بیشتر به حرکت درآیند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 4،7
4 - سران و رهبران جامعه شرک ، رهبری مردم را بر ضد رسول اکرم ( ص ) در دست داشتند .
و انطلق الملأ منهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 3
3- نسبت افترا به پیامبر ( ص ) ، از شیوه های کافران در مبارزه با آن حضرت
قال الذین کفروا . .. ه-ذا سحر مبین . أم یقولون افتری-ه
ص: 105
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 3،4
3- عداوت و مبارزه با پیامبراکرم ( ص ) ، مصداق کفر و پیشگیری از راه خداوند
کفروا و صدّوا عن سبیل اللّه و شاقّوا الرسول
عطف <شاقّوا الرسول> بر <الذین کفروا و صدّوا. ..> ممکن است عطف تفسیری باشد.
4- اِخبار خداوند از ستیز برخی کافران با دین و پیامبر ( ص ) ، به رغم وضوح حق برای آنان
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. و شاقّوا ... من بعد ما تبیّن لهم الهدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 30 - 4
4 - کافران ، مأیوس و ناتوان از مقابله با پیامبر ( ص ) و پیشگیری از دعوت آن حضرت
نتربّص به ریب المنون
پناه بردن کافران به آرزو و دلبستن به حادثه، نشانه یأس آنان از مقابله کارساز با پیامبر(ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 118 - 4
4 - معجزه پیامبران در راستای اثبات حقانیت آنان و خنثی کردن عملکرد مخالفان دین است .
فوقع الحق و بطل ما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 114 - 3
3 - ممانعت از ورود مسلمانان به مساجد و تلاش برای تخریب آنها ، از روش های مبارزاتی کفرپیشگان علیه اسلام و مسلمین
و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه و سعی فی خرابها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 52 - 8
8 - بشارت الهی در مورد ناکامی یهود و کافران در مبارزه مشترک علیه مسلمانان
الم تر الی الذین اوتوا الکتب . .. و من یلعن اللّه فلن تجد له نصیراً
ص: 106
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 196 - 6
6 - توجه صالحان به ولایت و سرپرستی خدا بر ایشان ، عامل مقاومت آنها در مبارزه با اهل شرک و نهراسیدن از توطئه های ایشان
ثم کیدون فلاتنظرون . .. هو یتولی الصلحین
از اهداف بیان ولایت خدا بر صالحان، پس از طرح توطئه مشرکان، این است که صالحان همواره توجه به یاری خدا داشته باشند و هرگز از مکرهای مشرکان نهراسند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 157 - 6
6 - برخورد و مبارزه پیامبر ( ص ) و قرآن با مخالفان دعوت الهی ( کافران و مشرکان ) ، متکی بر منطق و استدلال بود .
فأتوا بکت-بکم إن کنتم ص-دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 6 - 1
1 - تأکید پیامبر ( ص ) ، بر نقش پیام آوری خویش در مقابل مخالفت ها و بهانه جویی های مشرکان
و قالوا قلوبنا فی أکنّه . .. قل إنّما أنا بشر مثلکم یوحی إلیّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 4 - 11
11 - بیزاری از شرک ، نقد و انکار شخصیت مشرکان و ستیز علنی با آنان ، سه مرحله حرکت توحیدی ابراهیم ( ع )
إنّا برءؤا منکم . .. کفرنا بکم و بدا بیننا و بینکم العدوه والبغضاء
برداشت یاد شده، بدان احتمال است که عبارت های <إنّا براءؤا>، <کفرنا بکم> و <بدا بیننا و بینکم> - چنان که ظاهر ترتیب مقتضی آن است - بیانگر سه مرحله متوالی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 56 - 5
5- برخورد و مبارزه ابراهیم ( ع ) با بت پرستان و مشرکان ، متکی بر استدلال و برهان بود .
قال ما ه-ذه التماثیل . .. قال بل ربّکم ... فطرهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 107
7 - توبه - 9 - 5 - 4،6
4 - دستور به کارگیری تمام شیوه های ممکن ( به ترتیب : کشتن ، اسیر گرفتن ، محاصره و کمین زدن ) برای ایجاد فشار بر مشرکان صدر اسلام
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا
6 - فرمان کمین کردن در تمامی کمینگاه ها برای ضربه زدن به رهگذران مشرک صدر اسلام
و اقعدوا لهم کل مرصد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 21
21 - پیامبر(ص) موظف به مبارزه منفی با مشرکان مکه از راه بی اعتنایی به شبهات و دروغپردازیهای آنان است.
و لو شاء ربک ما فعلوه فذرهم و ما یفترون
رها کردن مشرکان و اعتنا نکردن به گفته های آنان نوعی مبارزه منفی است که خداوند پیامبر(ص) را به آن فرمان می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 4
4- مبارزه با شرک و معبود های پنداری و باطل مشرکان ، در رأس برنامه های پیامبر ( ص )
أه-ذا الذی یذکر ءالهتکم
ذکر و یادکردن، هم به خیر است و هم به شر; ولی در این آیه - به قرینه مقام - ذکر به شرّ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 127 - 8
8 - آمادگی موسی ( ع ) و قومش برای شورش علیه نظام فرعونی و به انزوا کشاندن فرعون و خدایان او ، دلیل اشراف دربار برای ضرورت مجازات و سرکوبی آنان
أتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الأرض و یذرک و ءالهتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 108
6 - اعراف - 7 - 111 - 4
4 - خنثی سازی معجزه موسی ( ع ) با استمداد از ساحران زبردست ، از آرای تصویب شده از جلسه سران و بزرگان حکومت فرعونیان
و أرسل فی المدائن حشرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 115 - 4
4 - ساحران دربار فرعون مطمئن به غلبه سحرشان بر معجزه موسی ( ع )
إما أن تلقی و إما أن نکون نحن الملقین
از اینکه ساحران اختیار شروع کننده مبارزه را به موسی(ع) واگذاشتند و جمله مربوط به خویش را با تأکید بیان داشتند، معلوم می شود آنان به غلبه خویش اطمینان داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 30 - 6
6 - شایسته است برای مبارزه با مفاسد اجتماعی و مفسدان ، از خداوند استمداد شود .
قال ربّ انصرنی علی القوم المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 2،8
2 - لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
8 - تنها باید با ظالمان ( کافران محارب و فتنه انگیزان و مانعان از گسترش و حاکمیت دین ) مبارزه کرد .
فلا عدون إلا علی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 11
11 - ضرورت پاسداری از امنیت و سلامت جامعه ایمانی با سرکوب آشوبگران و فسادانگیزان
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه و رسوله و یسعون فی الارض فساداً ان یقتلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 21
21 - مبارزه با فساد و به انزوا کشاندن مفسدان ، از برنامه های اساسی پیامبران بود .
ص: 109
و لا تتبع سبیل المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 2
2 - لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 80 - 2،6
2- آرزوی لوط ( ع ) به داشتن نیرویی برای مقابله با تبه کاران و دفاع از مهمانان خویش در برابر آنان
قال لو أن لی بکم قوّه
<لو> در جمله فوق ، حرف تمنّا و به معنای لیت (ای کاش) است.
6- آرزوی برخوردار بودن از نیرو و امکانات برای مبارزه با تباهی ها و تبه کاران ، آرزویی روا و پسندیده است .
لو أن لی بکم قوّه أو ءاوی إلی رکن شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 30 - 6
6 - شایسته است برای مبارزه با مفاسد اجتماعی و مفسدان ، از خداوند استمداد شود .
قال ربّ انصرنی علی القوم المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 5 - 12
12- لزوم تلاش برای در امان ماندن از مکر و حیله دیگران
لاتقصص . .. فیکیدوا لک کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 50 - 2
2 - مقابله خداوند با حیله و نیرنگ مخالفان صالح
و مکرنا مکرًا
ص: 110
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 82 - 2،4
2 - مبارزه لوط با برنامه های ضد اخلاقی قوم خویش موجب طرح پیشنهاد اخراج وی و همراهانش از دیارشان
و لوطاً إذ قال لقومه . .. قالوا أخرجوهم
پیشنهاد اخراج لوط از یکسو به مبارزات وی مرتبط شده است ; زیرا جمله <إلا أن قالوا . .. > در پاسخ تبلیغات و هدایتگریهای لوط ایراد گردیده است ; و از سوی دیگر این پیشنهاد با جمله <انهم ... > تعلیل شده است. بنابراین تصمیم قوم لوط به اخراج وی و همراهانش به دو علت بوده است: یکی مبارزه وی با فسادها و دیگری پاک زیستن وی و همراهانش.
4 - لوط در پاک زیستی و تنزه از اعمال زشت و مبارزه با کردار های ناپسند ، دارای همگامان و یارانی متعدد بود .
و ما کان جواب قومه إلا أن قالوا أخرجوهم من قریتکم إنهم أناس یتطهرون
ضمایر جمع در جمله <اخرجوهم . .. > و نیز آوردن کلمه <اناس>، حکایت از آن دارد که گروهی از مردم به لوط گرویده بودند و چون تصمیم بر اخراج لوط و یارانش در پی اعتراضهایی که در آیه قبل مطرح شد، گرفته شده، معلوم می شود مؤمنان به لوط وی را در مبارزه با فسادها و مفسدان یاری می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 30 - 4،5
4 - لوط ( ع ) ، برای بازداشتن قوم اش از کردار زشت ، با آنان به مبارزه برخاست .
أئنّکم لتأتون الرجال و . .. ربّ انصرنی علی القوم المفسدین
طلب نصرت از خدا بر ضد قوم مفسد، برای بیان این است که لوط(ع) با آنان به مبارزه برخاست و در مبارزه اش، نیاز به امداد الهی داشت.
5 - لوط ( ع ) در مبارزه اش با کردار های زشت قوم خود ، تنها بود .
قال ربّ انصرنی علی القوم المفسدین
ضمیر مفعولی <نی> در دعای لوط(ع)، حکایت از تنهایی آن حضرت در مبارزه با فحشا می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 109 - 1
1 - اشراف و بزرگان قوم فرعون پس از مشاهده معجزات موسی ، برای چاره اندیشی و مبارزه با موسی جلسه مشورتی تشکیل دادند .
قال الملأ من قوم فرعون
در آیات پیشین روی سخن موسی با فرعون بود و در این آیه عکس العمل اشراف دربار او مطرح شده است. این تغییر سیاق با توجه به جمله <فماذا تأمرون> در آیه بعد (چه نظری دارید و چه دستوری پیشنهاد می کنید)، حاکی از تبادل نظر آنان درباره برخورد با موسی است که از آن در برداشت فوق به <جلسه مشورتی> تعبیر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 111
6 - اعراف - 7 - 110 - 5
5 - انتخاب روش مبارزه با موسی پس از تصمیم به ساحر خواندن وی و تحلیل اهداف او ( برچیدن حکومت فرعونی ) ، از مسائل مطرح شده در جلسه مشورتی بزرگان دربار فرعون
فماذا تأمرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 111 - 6
6 - بسیج نیرو های حکومتی به تمامی شهر های تحت نفوذ فرعون ، طرح کارگزاران دربار برای گردآوری و احضار ساحران زبردست
و أرسل فی المدائن حشرین
<ال> در <المدائن> عهد ذهنی است و اشاره به شهرهای تحت نفوذ حکومت فرعون دارد. زیرا معهود بین فرعون و اشراف دربار همان شهرهای کشور خودشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 112 - 3
3 - احضار همه ساحران زبردست برای مبارزه با موسی ( ع ) ، درخواست اشرافیان دربار فرعون از فرعون
یأتوک بکل سحر علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 113 - 1،3،4،7،8
1 - ساحرانی زبردست و کارآمد پس از فراخوانی آنان برای مبارزه با موسی ، به درگاه فرعون حاضر شدند .
و جاء السحره فرعون
<ال> در <السحره> عهد ذکری است و اشاره به <کل سحر علیم> دارد.
3 - ساحران بدون هیچ اجباری از سوی نیرو های فرعونی برای مبارزه با موسی ( ع ) به دربار فرعون حاضر شدند .
و جاء السحره فرعون
بیان حضور ساحران به دربار فرعون با جمله <و جاء السحره> (ساحران آمدند) و نه با جمله ای همانند <و اَتَوا بالسحره> (ساحران را آوردند)، حکایت از این دارد که ساحران به دلخواه خویش، و نه از روی اجبار و اکراه، به دربار حاضر شدند.
4 - فرعون در تلاش برای بهره گیری از عالمان عصر خویش در مبارزه با موسی ( ع )
و جاء السحره فرعون
7 - ساحران پس از اعلام آمادگی برای مبارزه با موسی ( ع ) از فرعون خواستند تا در صورت پیروزی از پاداشی گران برخوردار شوند .
قالوا إن لنا لأجراً إن کنا نحن الغلبین
جمله <إن لنا . .. > استفهامی است و حرف استفهام مقدر می باشد. یعنی: إن لنا ... . نکره آمدن کلمه <أجراً> دلالت بر بزرگی و گرانسنگی پاداش دارد.
8 - سودجویی ، از انگیزه های ساحران برای مبارزه با موسی ( ع )
قالوا إن لنا لأجراً إن کنا نحن الغلبین
ص: 112
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 114 - 4
4 - فرعون بر اثر خودباختگی در برابر معجزات موسی ( ع ) مهیای پرداخت بهای سنگینی برای خنثی سازی آن شد .
قال نعم و إنکم لمن المقربین
از اینکه فرعون برای پیروزی بر موسی(ع) حاضر شد هر بهایی را بپردازد، معلوم می شود روحیه خویش را باخته بود و در خود عجز شدیدی احساس می کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 115 - 3
3 - ساحران دربار فرعون ، یکدل و یکزبان و یار یکدیگر در مبارزه با موسی ( ع )
قالوا یموسی إما أن تلقی و إما أن نکون نحن الملقین
بدیهی ست ساحران جمله های <إما أن تلقی> و <إما أن نکون نحن الملقین> را دسته جمعی و یا یک به یک نگفتند. بنابراین استناد این جمله ها به آنان حکایت از همیاری و یکدلی آنان در مبارزه با موسی(ع) دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 116 - 1
1 - موسی ( ع ) با بی اعتنایی به جادوگری ساحران شروع مبارزه را به آنان واگذاشت .
قال ألقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 121 - 4
4 - ساحران به رسالت ها و پیام های موسی ( ع ) قبل از اقدام به مبارزه با وی آگاه بودند .
قالوا ءامنا برب العلمین
تأکید ساحران به ربوبیت خداوند و پذیرش سریع آن پس از آگاهی به حقانیت موسی(ع)، بیانگر این است که آنان پیش از حضور در صحنه مبارزه به پیامهای وی، که بارزترین آن اعتقاد به ربوبیت مطلق خداوند است، آگاه شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 123 - 8
8 - بیرون راندن و آواره ساختن مردم پایتخت مصر ، تحلیل فرعون از داستان مبارزه ساحران با موسی و ایمان آوردن آنان
إن هذا لمکر مکرتموه فی المدینه لتخرجوا منها أهلها
برداشت فوق بر این مبناست که مراد از <أهلها> همه مردم مصر (عوامل حکومت و توده مردم) باشد، نه خصوص عوامل حکومتی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 127 - 1،7،8،9،11
1 - اشراف قوم فرعون برای تحریک وی به سرکوبی موسی ( ع ) و قوم او تلاشی پیگیر داشتند .
و قال الملأ من قوم فرعون أتذر موسی و قومه
ص: 113
7 - اشرافیان دربار ، سرکوب نشدن موسی ( ع ) را مایه انزوای فرعون و ترک پرستش خدایان وی دانسته و آن را به فرعون گوشزد کردند .
أتذر موسی و قومه . .. و یذرک و ءالهتک
8 - آمادگی موسی ( ع ) و قومش برای شورش علیه نظام فرعونی و به انزوا کشاندن فرعون و خدایان او ، دلیل اشراف دربار برای ضرورت مجازات و سرکوبی آنان
أتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الأرض و یذرک و ءالهتک
9 - تحریک احساسات مذهبی و استکباری فرعون ، از روش های اشرافیان برای واداشتن وی به سرکوب موسی ( ع )
و یذرک و ءالهتک
گویا درباریان با یاد کردن از الهه فرعون و مخاطب قرار دادن فرعون در صدد تحریک احساسات مذهبی وی بودند.
11 - فرعون با پذیرش پیشنهاد اشرافیان ( سرکوبی موسی ( ع ) و قوم او ) بر کشتار وسیع پسران بنی اسرائیل و زنده نگاه داشتن زنانشان مصمم شد .
قال سنقتّل أبناءهم و نستحی نساءهم
تقتیل (مصدر تقتّل) به معنای کشتار وسیع است. <استحیاء> از ماده <حیات> به معنای زنده نگاه داشتن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 51 - 6
6 - فرعون با استناد به عقاید و افکار اقوام گذشته ، سعی در مقابله با موسی ( ع ) و تثبیت حقانیت شرک داشت .
قال فما بال القرون الأُولی
تمسّک فرعون به افکار پیشینیان و این که اگر رسالت موسی حق است، چرا برای اقوام گذشته چنین رسولی نیامد و چرا آنها عذاب نشدند، نشان می دهد که در دیدگاه او، پذیرفته های نسل های قبل، صحیح و قابل تبعیت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 58 - 5،11
5 - فرعون ، مطمئن به توانایی خویش در جمع آوری امکانات ( سِحر و ساحران ) برای مقابله با موسی ( ع )
موعدًا لانخلفه نحن
تأکید فرعون بر عدم تخلف از زمان موعود، حکایت از آمادگی او برای جمع آوری ساحران و ارائه سحری بزرگ دارد.
11 - دعوت موسی ( ع ) و مقابله فرعون با آن حضرت ، موضوعی مطرح در افکار عمومی مردم مصر
فاجعل . .. موعدًا ... مکانًا سوًی
سعی فرعون در مقابله با موسی(ع) به وسیله سحر، و دعوت از مردم برای شرکت در این رویارویی، حکایت از آن دارد که موضوع دعوت آن حضرت، موضوعی مطرح در جامعه آن زمان بوده و مردم این رویداد را تعقیب می کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 65 - 9
9 - ساحرانِ فرعون ، یک دل و یک زبان و یار یکدیگر ، در مبارزه با موسی ( ع ) بودند .
و إمّا أن نکون أوّل من ألقی
صدق <أوّل من ألقی> بر همه ساحران، گویای هدف مشترک و وحدت رویه آنان است.
ص: 114
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 39 - 1
1 - دعوت همگانی از مردم و تشویق آنان برای اجتماع در صحنه هماوردی موسی ( ع ) با ساحران
و قیل للناس هل أنتم مجتمعون
استفهام در عبارت <هل أنتم مجتمعون> برای تشویق و ترغیب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 40 - 3
3 - خط دادن فرعونیان به مردم ، در گرایش به جبهه مخالفان موسی
و قیل للناس هل أنتم مجتمعون . لعلّنا نتّبع السحره إن کانوا هم الغ-لبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 7،9،12
7 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان ، تنها راه پیشگیری از رواج آیین موسی ، در نگاه فرعون ، هامان و قارون
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که نخستین واکنش فرعون و. .. در برابر ایمان آورندگان به موسی(ع)، قتل پسران آنان بود.
9 - زنده گذاشتن دختران مؤمنان - علی رغم کشتار پسران آنان - اقدام بی رحمانه دیگر فرعون ، هامان و قارون علیه موسی ( ع ) و بنی اسرائیل بود .
و استحیوا نساءهم
12 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع ) و پیروان او
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه و استحیوا نساءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 4،6
4 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان از سوی فرعونیان ، برای جلوگیری از گسترش دعوت موسی ( ع ) کافی و کارساز نبود .
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه . .. و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
تصمیم شخص فرعون مبنی بر کشتن موسی(ع)، پس از اقدام او و درباریانش به کشتن مؤمنان طرفدار موسی(ع)، گویای حقیقت یاد شده است.
6 - کشتن موسی ( ع ) ، راه اصلی مبارزه با رسالت وی و گسترش آیین او ، در نگاه فرعون
و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 23 - 1
1 - فرعون برای مبارزه با موسی ( ع ) ، مردم را در اجتماعی گردآورد و با آنان در این زمینه سخن گفت .
فحشر فنادی
<حشر>، به معنای جمع کردن همراه با سوق دادن است (مصباح).
ص: 115
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 13،18
13 - برای جلوگیری از ناهنجاری اجتماعی ، تنها جنبه دیوار دفاعی ایجاد کردن ، کافی نیست و باید با ریشه های آن نیز به مبارزه برخاست .
یدنین علیهنّ من جل-بیبهنّ ذلک أدنی أن یعرفن فلایؤذین . .. لئن لم ینته المن-فقون
18 - پیامبر ( ص ) در صورت نیاز ، به ریشه کنی عوامل ناهنجاری های اجتماعی ، اقدام می کرد .
لئن لم ینته المن-فقون . .. لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 64 - 13
13- لزوم حساسیت فزونتر انسان در حفظ مال و فرزند خویش از هجوم و دخالت شیطان
و شارکهم فی الأمول و الأول-د
از اینکه خداوند، از جمله قلمروهای نفوذ شیطان را، مال و اولاد برشمرده است، در واقع هشدار و اعلام خطری است بر اینکه: انسان باید تلاش کند تا آنها، از دستبرد شیطان در امان بمانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 60 - 1
1 - جبهه گیری گروه سرشناس و اشراف قوم نوح در برابر دعوت وی
قال الملأ من قومه إنا لنریک فی ضلل مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 25 - 3
3 - وا نهادن و بی اعتنایی به نوح ( ع ) ، آخرین چاره اندیشی اشراف کافر در مبارزه با آن حضرت
فقال الملؤا . .. إن هو إلاّ رجل به جنّه فتربّصوا به حتّی حین
ص: 116
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 94 - 11
11- تهیه و تدارک استحکامات دفاعی ، جهت جلوگیری از رخنه مفسدان و دشمنان ویرانگر ، امری لازم است .
إنّ یأجوج و مأجوج مفسدون فی الأرض فهل نجعل لک خرجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 94 - 11
11- تهیه و تدارک استحکامات دفاعی ، جهت جلوگیری از رخنه مفسدان و دشمنان ویرانگر ، امری لازم است .
إنّ یأجوج و مأجوج مفسدون فی الأرض فهل نجعل لک خرجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 167 - 4
4 - تلاش پیگیر و مجدّانه لوط ( ع ) ، در مبارزه با انحراف ( هم جنس گرایی ) قوم خویش
قالوا لئن لم تنته ی-لوط لتکوننّ من المخرجین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 168 - 3
3 - لوط پیامبر ، دوست مردم و تنها در ستیز با کردار ناشایست آنان
قال إنّی لعملکم من القالین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که لوط(ع) خود را از عمل قومش، بیزار معرفی کرد و نه از خود آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 28 - 10
10 - لوط ( ع ) برای منصرف کردن قوم اش از از آمیزش با مردان ، آن را بی سابقه و زشت معرفی کرد .
إنّکم لتأتون الف-حشه ما سبقکم بها من أحد من الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 40 - 16
ص: 117
16 - ربوبیت خداوند ، مقتضی برخوردی سخت با هواپرستان
خاف مقام ربّه و نهی النفس عن الهوی
در آیه شریفه ترس هر کس از ربوبیت خداوند، مقدمه نهی خود از هوا و هوس قرار داده شده است. بنابراین هواپرستان، باید از خداوند به دلیل ربوبیت او، هراس داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 15 - 11
11 - جامعه اسلامی ، نباید تمایلات اجتماعی ناروا را بر قوانین الهی برتری دهد .
فادع و . .. و لاتتّبع أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 40 - 15
15 - انسان ، بر مهار نفس خویش از هوس های ناروا ، توانا است .
و نهی النفس عن الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 2
2 - لزوم پایداری حق و حق طلبان ، در برابر هوس ها و تمایلات فساد انگیز کافران
و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السم-وت و الأرض و من فیهنّ
مبارزه با هود(ع)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 66 - 1
1 - گروهی از اشراف قوم هود به وی ایمان آوردند و گروهی دیگر با انکار رسالت او در برابرش جبهه گیری کردند .
قال الملأ الذین کفروا من قومه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 70 - 7
7 - تقلید از نیاکان و حفظ سنت های پیشینیان ، از انگیزه های قوم عاد برای پرستش معبودان دروغین و رویارویی با دعوت هود
قالوا . .. و نذر ما کان یعبد ءاباؤنا
ص: 118
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 12،14
12 - وجود عدالتخواهانی در امت های گذشته ، که در راه عدالت از جان گذشتند .
و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
14 - خطر کشته شدن در راه عدالتخواهی ، مانع از جواز امر به معروف و مبارزه با منکر نیست .
و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
زیرا لحن آیه، ستایش و مدح نسبت به کشته شدگانی است که امرکنندگان به معروف در مسیر عدالتخواهی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 127 - 4
4 - بنی اسرائیل همگام موسی ( ع ) و پیرو او در مبارزه علیه فرعون
أتذر موسی و قومه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 121 - 4
4 - ساحران به رسالت ها و پیام های موسی ( ع ) قبل از اقدام به مبارزه با وی آگاه بودند .
قالوا ءامنا برب العلمین
تأکید ساحران به ربوبیت خداوند و پذیرش سریع آن پس از آگاهی به حقانیت موسی(ع)، بیانگر این است که آنان پیش از حضور در صحنه مبارزه به پیامهای وی، که بارزترین آن اعتقاد به ربوبیت مطلق خداوند است، آگاه شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 2
2 - درگیری حق و باطل در سراسر تاریخ انبیا جریان داشته است.
و کذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیطین الإنس و الجن
ص: 119
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 18 - 1،4،5
1- در نزاع میان جبهه حق و باطل ، پیروزی نهایی از آنِ حق مداران است .
بل نقذف بالحقّ علی الب-طل
4- درگیری و ستیز مداوم حق و باطل در طول تاریخ
و کم قصمنا من قریه کانت ظالمه. .. بل نقذف بالحقّ علی الب-طل فیدمغه
5- نابودی باطل و اندیشه های نادرست ، در گرو حضور اهل حق در میدان مبارزه با باطل است .
بل نقذف بالحقّ علی الب-طل فیدمغه
<باء> در <بالحقّ> برای استعانت است. براین اساس معنای آیه چنین می شود: <ما به کمک حق بر باطل می کوبیم و نابودش می سازیم>. این معنا می رساند که حق باید در صحنه کارزار با باطل، حضور داشته باشد تا به وسیله آن بتوان باطل و اندیشه های نادرست را نابود کرد. گفتنی است خداوند نابود ساختن باطل را به خود نسبت نداده; بلکه حق را نابود کننده باطل دانسته است (فیدمغه)، این نکته مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 5 - 8
8 - جامعه بشری ، از دیرباز عرصه درگیری حق و باطل بود .
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. و ج-دلوا بالب-طل لیدحضوا به الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 26 - 10
10 - حق و باطل ، جریانی مستمر در تاریخ
فمنهم مهتد و کثیر منهم ف-سقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 186 - 13
13 - رویارویی و برخورد مداوم حقّ و باطل
و لتسمعنّ من الّذین اوتوا الکتب من قبلکم و من الّذین اشرکوا اذًی کثیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 12 - 12
12 - لزوم ایمان و احترام به رسولان الهی و جنگ و مبارزه در راه یاری آنان
ءامنتم برسلی و عزرتموهم
<عزّر> از ماده <عَزر> به معنای یاری کردن کسی و جنگیدن برای اوست. (لسان العرب).
ص: 120
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 35 - 10
10 - جهاد و مبارزه در راه خدا ، از وظایف مؤمنان
یأیها الذین ءامنوا . . و جهدوا فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 21
21- شعیب ( ع ) تا حد توان و استطاعتش در اصلاح جامعه کوشید و با فساد مبارزه کرد .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
حرف <ما> در <ما استطعت> ظرفیه مصدریه است; یعنی، به معنای مدت و زمان می باشد و فعل پس از خود را به تأویل مصدر می برد. بنابراین <إن اُرید ...>; یعنی: <مده استطاعتی الإصلاح ما اُرید إلاّ الإصلاح>; من در مدت و زمانی که توان اصلاح امور را دارم به جز اصلاح امور را نخواهم خواست>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 21 - 13
13 - ستمگران از مقابله با خدا و پیامبر(ص) طرفی نبسته و به اهداف خویش نخواهند رسید.
قل أی شیء أکبر شهده . .. الذین ءاتینهم الکتب ... إنه لایفلح الظلمون
مستفاد از ربط بین آیات و اطلاق ظالم بر مشرکین و اهل کتاب که در صدد مقابله با خدا و پیامبر(ص) بوده اند. و از <لایفلح الظالمون> فهمیده می شود که آنها به دنبال اهدافی بوده اند که موفق نشده و نخواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 251 - 25
25 - حاکمیّت و زمامداری ، حقّ عالمانی حکیم است که تا هزیمت ستمگران و متجاوزان مبارزه می کنند . *
و قتل داوُد جالوت و اتیه اللّه الملک و الحکمه و علّمه مما یشاء
ظاهراً بیان اعطای ملک به داود پس از بیان کشتن جالوت، اشاره به سببیت اعطای ملک دارد; یعنی مبارزه و کشتن جالوت باعث اعطای ملک به وی شد.
ص: 121
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 36 - 3
3 - مقاومت شدید و یکپارچه جامعه لوط ( ع ) ، در برابر آن حضرت و رسالت او
فما وجدنا فیها غیر بیت من المسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 79 - 1،2
1 - فرعون ، برای مبارزه با حضرت موسی ( ع ) و مقابله با معجزه بزرگ او ، دستور داد تا تمام جادوگران کاردان و ماهر را به پایتختش احضار کنند .
و قال فرعون ائتونی بکل سحر علیم
2 - شخصیت حضرت موسی ( ع ) برای فرعون ، چنان خیره کننده و تهدیدآمیز بود که خود شخصاً رهبری مبارزه با او را به عهده گرفت .
و قال فرعون ائتونی بکل سحر علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 58 - 11
11 - دعوت موسی ( ع ) و مقابله فرعون با آن حضرت ، موضوعی مطرح در افکار عمومی مردم مصر
فاجعل . .. موعدًا ... مکانًا سوًی
سعی فرعون در مقابله با موسی(ع) به وسیله سحر، و دعوت از مردم برای شرکت در این رویارویی، حکایت از آن دارد که موضوع دعوت آن حضرت، موضوعی مطرح در جامعه آن زمان بوده و مردم این رویداد را تعقیب می کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 23 - 1
1 - فرعون برای مبارزه با موسی ( ع ) ، مردم را در اجتماعی گردآورد و با آنان در این زمینه سخن گفت .
فحشر فنادی
<حشر>، به معنای جمع کردن همراه با سوق دادن است (مصباح).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 4،7،8
4 - پیامبر ( ص ) ، وظیفه دار مبارزه گسترده فرهنگی و تبلیغی با جریان کفر و شرک ، با محور قرار دادن قرآن
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
ص: 122
مرجع ضمیر <به> به قرینه مقام (یعنی، آیه قبل که از انذار رسول به مردمان سخن گفته است) قرآن کریم است و آمدن مفعول مطق (جهاداً) و توصیف آن به <کبیراً>، بیانگر گستردگی و بزرگی این جهاد می باشد.
7 - تلاش در راه احیای معارف دین و مبارزه فرهنگی با جریان کفر و شرک ، جهادی بزرگ و با عظمت
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
8 - مبارزه و جهاد فرهنگی با کفر و شرک ، هدف کلی قرآن و محور اصلی دعوت پیامبراسلام ( ص )
و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 9،11
9 - لجاجت کفار و مقابله آنها به پیامبر اکرم(ص) در عین آگاهی از حقانیت آن حضرت
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
11 - ستیز کافران با پیامبر(ص)، مقابله با مقام الوهیت خداوند است.
قد نعلم إنه لیحزنک . .. و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 3
3- ناتوانی و درماندگی کافران و مشرکان مکه ، در مبارزه با اسلام و منطق پیامبر ( ص )
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
از این که کافران و مشرکان، به گونه ای مستمر به استهزای پیامبر(ص) می پرداختند، برمی آید که آنان در توسل به منطق و دلیل و برهان ناتوان بودند و هیچ راهی جز این نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 82 - 2
2 - مبارزه لوط با برنامه های ضد اخلاقی قوم خویش موجب طرح پیشنهاد اخراج وی و همراهانش از دیارشان
و لوطاً إذ قال لقومه . .. قالوا أخرجوهم
پیشنهاد اخراج لوط از یکسو به مبارزات وی مرتبط شده است ; زیرا جمله <إلا أن قالوا . .. > در پاسخ تبلیغات و هدایتگریهای لوط ایراد گردیده است ; و از سوی دیگر این پیشنهاد با جمله <انهم ... > تعلیل شده است. بنابراین تصمیم قوم لوط به اخراج وی و همراهانش به دو علت بوده است: یکی مبارزه وی با فسادها و دیگری پاک زیستن وی و همراهانش.
ص: 123
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 7
7- لوط ( ع ) برای دفاع از مهمانان خویش ( فرشتگان حاضر در منزلش ) آماده مبارزه و درگیری با تبه کاران مهاجم بود .
لن یصلوا إلیک
آیات پیشین بیان کرد که مهاجمان قصد تعرض به فرشتگان را داشتند. بر این اساس ظاهر آن بود که فرشتگان می گفتند: <لن یصلوا إلینا; آنان از دسترسی به ما ناتوانند>. این جا به جایی اشاره به دو نکته دارد: یکی اینکه، تعرض به مهمان به منزله تعرض به میزبان است و دوم اینکه، لوط(ع) آماده مبارزه بود و تا توان داشت در مقابل مهاجمان ایستادگی می کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 167 - 4
4 - تلاش پیگیر و مجدّانه لوط ( ع ) ، در مبارزه با انحراف ( هم جنس گرایی ) قوم خویش
قالوا لئن لم تنته ی-لوط لتکوننّ من المخرجین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 168 - 2،3
2 - حضرت لوط ( ع ) - به رغم تهدید شدن به تبعید - تنفر و دشمنی خود را با کردار زشت قوم خود اعلام کرد و بر آن تأکید ورزید .
قال إنّی لعملکم من القالین
3 - لوط پیامبر ، دوست مردم و تنها در ستیز با کردار ناشایست آنان
قال إنّی لعملکم من القالین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که لوط(ع) خود را از عمل قومش، بیزار معرفی کرد و نه از خود آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 54 - 4
4 - مبارزه با فحشا و زشت کرداری ، مهم ترین مسؤولیت و رسالت لوط
و لوطًا إذ قال لقومه أتأتون الف-حشه
مقدم آمدن <أتأتون الف-حشه> و قرار گرفتن آن در رأس پیام های لوط، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 28 - 10
10 - لوط ( ع ) برای منصرف کردن قوم اش از از آمیزش با مردان ، آن را بی سابقه و زشت معرفی کرد .
إنّکم لتأتون الف-حشه ما سبقکم بها من أحد من الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 30 - 4،5
4 - لوط ( ع ) ، برای بازداشتن قوم اش از کردار زشت ، با آنان به مبارزه برخاست .
أئنّکم لتأتون الرجال و . .. ربّ انصرنی علی القوم المفسدین
ص: 124
طلب نصرت از خدا بر ضد قوم مفسد، برای بیان این است که لوط(ع) با آنان به مبارزه برخاست و در مبارزه اش، نیاز به امداد الهی داشت.
5 - لوط ( ع ) در مبارزه اش با کردار های زشت قوم خود ، تنها بود .
قال ربّ انصرنی علی القوم المفسدین
ضمیر مفعولی <نی> در دعای لوط(ع)، حکایت از تنهایی آن حضرت در مبارزه با فحشا می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 28 - 3
3 - سرگذشت لوط ( ع ) ، در مبارزه بر ضد فحشا ، پندآموز و شایسته یاد و یادآوری است .
و لوطًا إذ قال
<لوطاً> احتمال دارد که عطف به آیه چهارده باشد و احتمال دارد که مفعول فعل مقدّر <اذکر> باشد. بنابر احتمال دوم، نکته بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 6
6 - پیامبر اسلام(ص)، مانند سایر پیامبران، درگیر مبارزه با شیاطینی از جن و انس
و کذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیطین الإنس و الجن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 4
4- مبارزه با شرک و معبود های پنداری و باطل مشرکان ، در رأس برنامه های پیامبر ( ص )
أه-ذا الذی یذکر ءالهتکم
ذکر و یادکردن، هم به خیر است و هم به شر; ولی در این آیه - به قرینه مقام - ذکر به شرّ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 18
18 - پیامبر ( ص ) در صورت نیاز ، به ریشه کنی عوامل ناهنجاری های اجتماعی ، اقدام می کرد .
لئن لم ینته المن-فقون . .. لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
ص: 125
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 60 - 19
19 - در صورتی که منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان ، در مدینه ، به کار های خلاف خود ادامه می دادند ، چنان مورد قهر پیامبر ( ص ) قرار می گرفتند که مجبور به ترک مدینه می شدند .
لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً
<لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً> کنایه از آوارگی و در به دری است. لازم به ذکر است که <قلیلاً> صفت مفعول مطلق محذوف (جوار) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 2
2 - تداوم آزار و اذیت زنان مسلمان ، از سوی بیماردلان ، موجب سخت گیری پیامبر ( ص ) بر آنان ، در حد آواره سازی همراه با لعن خدا می شد .
لئن لم ینته . .. و الذین فی قلوبهم مرض ... لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 3
3 - ادامه شایعه پراکنی ، در پی دارنده سخت گیری پیامبر ( ص ) و در نتیجه ، آواره شدن همراه با لعن بود .
لئن لم ینته . .. و المرجفون ... لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً . م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 1
1 - تداوم تعرض به زنان مسلمان ، از سوی منافقان ، باعث اجرای حکمی سخت درباره آنان و آواره شدن شان همراه با لعن خدا می شد .
لئن لم ینته المن-فقون . .. لنغرینّک بهم ثمّ لایجاورونک فیها إلاّ قلیلاً. ملعونین
<ملعونین> حال برای ضمیر فاعلی <لایجاورون> است.
ص: 126
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 12
12 - محتوای پیام وحی ، محور اصلی درگیری مستکبران تاریخ در برابر پیامبران
قال مترفوها . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک-فرون
از این که مترفان در پاسخ دعوت انبیا، مخالفت خویش را با پیام آنان ابراز کردند، برداشت یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 3
3- ناتوانی و درماندگی کافران و مشرکان مکه ، در مبارزه با اسلام و منطق پیامبر ( ص )
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
از این که کافران و مشرکان، به گونه ای مستمر به استهزای پیامبر(ص) می پرداختند، برمی آید که آنان در توسل به منطق و دلیل و برهان ناتوان بودند و هیچ راهی جز این نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 11
11 - لزوم مبارزه منفی با استهزاگران آیات الهی و کفرورزان به آن
إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم حتّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 10،18
10 - مبارزه منفی و تحریم روابط با خطاکاران ، از روش های مؤثر و سازنده در برخورد با آنان
ضاقت علیهم الأرض . .. و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
برداشت فوق با توجه به شأن نزول آیه شریفه است که مسلمانان، با متخلفان از جنگ تبوک، قطع رابطه کردند.
18 - فراهم آوردن زمینه و شرایط مناسب توبه برای خطاکاران - پس از یک دوره مبارزه منفی - از روش های مؤثر و سازنده در اصلاح آنان
و علی الثلثه الذین خلّفوا حتی إذا ضاقت علیهم الأرض . .. ثم تاب علیهم لیتوبوا إن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 127
5 - انعام - 6 - 112 - 21
21 - پیامبر(ص) موظف به مبارزه منفی با مشرکان مکه از راه بی اعتنایی به شبهات و دروغپردازیهای آنان است.
و لو شاء ربک ما فعلوه فذرهم و ما یفترون
رها کردن مشرکان و اعتنا نکردن به گفته های آنان نوعی مبارزه منفی است که خداوند پیامبر(ص) را به آن فرمان می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 75 - 4
4 - هارون ( ع ) ، شریک و همتای موسی ( ع ) در رسالت و مبارزه با فرعون و اشراف پیرامون او بوده است .
ثم بعثنا من بعدهم موسی و هرون إلی فرعون و ملإیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 45 - 5
5 - دشواری رسالت موسی ، در مبارزه با فرعون
ثمّ أرسلنا موسی و أخاه ه-رون
رسالت هارون به همراه موسی(ع)، می تواند بدان جهت باشد که بار مسؤولیت موسی در مبارزه با فرعون و اشراف پیرامون او، بسیار سنگین بود و برای سبک تر شدن آن، خداوند هارون را نیز به همراه او مبعوث کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 46 - 1
1 - مسؤولیت مشترک موسی و هارون ، در رسالت و مبارزه با فرعون و اشراف قوم او
ثمّ أرسلنا موسی و أخاه ه-رون . .. إلی فرعون و ملإیه
<ملأ> اسم جمع و به معنای اشراف و سران است. <إستکبار> (مصدر <استکبروا>); یعنی، کبر ورزیدن و تکبّر نمودن <علّو> (مصدر <عالین>) نیز به معنای برتری جویی و سلطه طلبی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 16 - 10
10 - طرح ربوبیت مطلق خداوند در برابر فرعون ، اولین گام مبارزه صریح موسی و هارون ( ع ) با وی
فأتیا فرعون فقولا إنّا رسول ربّ الع-لمین
تصریح موسی و هارون(ع) به این که عوالم جهان آفرینش تحت ربوبیت خدا است، می تواند اولین گام در مبارزه با فرعون و ردّ صریح ادعای وی باشد که می گفت: <أنا ربّکم الأعلی>. (79/24).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 128
5 - انعام - 6 - 123 - 5
5 - درگیری مؤمنان با مجرمان در طول تاریخ بوده است.
و إن الشیطین . .. لیجدلوکم ... و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 59 - 8
8 - مبارزه با شرک و دعوت به توحید ، مهمترین رسالت نوح
یقوم اعبدوا اللّه ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 71 - 3
3 - قیام حضرت نوح ( ع ) ، علیه شرک و بت پرستی و دعوت به توحید و یکتاپرستی ، برای قومش سنگین و غیر قابل تحمل بود .
إن کان کبر علیکم مقامی و تذکیری بأیت اللّه
کلمه <مقام> مشترک بین سه صیغه است: مصدر میمی، اسم زمان و اسم مکان. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است; یعنی، اگر قیام من برای دعوت به توحید و یادآوری آیات و نشان های خداوند، بر شما سنگین و دشوار است و ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 20،26
20 - هارون با بیان مبارزه خویش با گوساله پرستان و ناتوانیش از بازداری آنان ، در تلاش جهت اثبات بی گناهی خویش برای موسی ( ع )
إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
26 - هارون با بیان مبارزه خویش علیه شرکورزی بنی اسرائیل ، از موسی ( ع ) خواست تا وی را همسنگ ستمکاران شرک پیشه قرار ندهد .
إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی . .. و لاتجعلنی مع القوم الظلمین
روشن است که موسی(ع) هرگز گمان نمی کرد که هارون از ستمکاران باشد. بنابراین <مع> در جمله <لا تجعلنی مع> معیت حکمی است ; یعنی مرا در حکم ستمکاران قرار مده.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 75 - 4
4 - هارون ( ع ) ، شریک و همتای موسی ( ع ) در رسالت و مبارزه با فرعون و اشراف پیرامون او بوده است .
ثم بعثنا من بعدهم موسی و هرون إلی فرعون و ملإیه
ص: 129
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 63 - 4
4 - هارون ، همگام موسی ( ع ) در مبارزه با فرعون و حاضر در صحنه مقابله موسی و ساحران
إن هذن لسحرن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 46 - 1
1 - مسؤولیت مشترک موسی و هارون ، در رسالت و مبارزه با فرعون و اشراف قوم او
ثمّ أرسلنا موسی و أخاه ه-رون . .. إلی فرعون و ملإیه
<ملأ> اسم جمع و به معنای اشراف و سران است. <إستکبار> (مصدر <استکبروا>); یعنی، کبر ورزیدن و تکبّر نمودن <علّو> (مصدر <عالین>) نیز به معنای برتری جویی و سلطه طلبی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 16 - 10
10 - طرح ربوبیت مطلق خداوند در برابر فرعون ، اولین گام مبارزه صریح موسی و هارون ( ع ) با وی
فأتیا فرعون فقولا إنّا رسول ربّ الع-لمین
تصریح موسی و هارون(ع) به این که عوالم جهان آفرینش تحت ربوبیت خدا است، می تواند اولین گام در مبارزه با فرعون و ردّ صریح ادعای وی باشد که می گفت: <أنا ربّکم الأعلی>. (79/24).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 17
17 - هارون در غیاب موسی ( ع ) با شرکورزی و گوساله پرستی بنی اسرائیل به مبارزه پرداخته بود .
قال ابن أم إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 109 - 20
20 - نادیده گرفتن توطئه دشمنان و گذشت کردن از آزار های ایشان ، مرحله ی تاکتیکی در مبارزه با آنان است .
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره
ص: 130
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 4 - 11
11 - بیزاری از شرک ، نقد و انکار شخصیت مشرکان و ستیز علنی با آنان ، سه مرحله حرکت توحیدی ابراهیم ( ع )
إنّا برءؤا منکم . .. کفرنا بکم و بدا بیننا و بینکم العدوه والبغضاء
برداشت یاد شده، بدان احتمال است که عبارت های <إنّا براءؤا>، <کفرنا بکم> و <بدا بیننا و بینکم> - چنان که ظاهر ترتیب مقتضی آن است - بیانگر سه مرحله متوالی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 11 - 7
7- جایگاه عبادت و راز و نیاز با خدا ، میدان نبرد با شیطان و دیگر موانع راه خدا *
المحراب
در وجه نام گذاری <محراب> گفته شده است که نمازگزار در آن جا، با شیطان محاربه می کند. هم چنین با پیداکردن حضور قلب با نفس خود می جنگد (مصباح).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 31
31- ارزش هر ایثار و مبارزه ای ، به این است که در راه خدا و برای خدا باشد .
و الذین قتلوا فی سبیل اللّه
قید <فی سبیل اللّه>، بیانگر معنای بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 7
7 - اعلان عدم صلاحیت منافقان برای همراه شدن با پیامبر ( ص ) جهت مقابله با دشمنان دین
فقل لن تخرجوا معی أبداً و لن تقتلوا معی عدواً
ص: 131
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 5 - 3
3 - ایجاد انگیزه های درونی در مردم ، برای مقابله با ربوبیت ، فرمان روایی و الوهیت خداوند ، هدف شیطان از القای وسوسه به قلب ها است .
بربّ الناس . ملک الناس . إل-ه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس . الذی یوسوس فی صدو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 7
7 - خودبزرگ بینی ، ریشه مبارزه با پیامبران الهی و مبلغان دین
قال الملأ الذین استکبروا من قومه . .. أتعلمون أن صلحاً مرسل من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 12
12 - محتوای پیام وحی ، محور اصلی درگیری مستکبران تاریخ در برابر پیامبران
قال مترفوها . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک-فرون
از این که مترفان در پاسخ دعوت انبیا، مخالفت خویش را با پیام آنان ابراز کردند، برداشت یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 35 - 3
3- دین ستیزی و انکار آیات الهی ، دارای ریشه در نوع نگرش انسان به زندگی و مرگ
إن هی إلاّ موتتنا الأُولی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 5 - 3
3 - ایجاد انگیزه های درونی در مردم ، برای مقابله با ربوبیت ، فرمان روایی و الوهیت خداوند ، هدف شیطان از القای وسوسه به قلب ها است .
بربّ الناس . ملک الناس . إل-ه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس . الذی یوسوس فی صدو
ص: 132
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 4
4 - کبرورزی و خودبرتربینی اشراف کفرپیشه مدین ، ریشه مبارزه آنان با شعیب و رسالت های او
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 14 - 10
10 - باور مؤمنان به مجازات حتمی کافران از سوی خداوند ، مانع اقدام های شتابزده آنان در مقابله با کافران
یغفروا . .. لیجزی قومًا بما کانوا یکسبون
<لام> در <لیجزی> برای تعلیل است و فلسفه امر به خویشتن داری مؤمنان در برابر کافران را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 7
7 - ترفندهای کافران برای مبارزه با قرآن و پیامبر(ص)، بی ثمر و موجب هلاکت خود آن ها می شود.
و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم
صدر آیه بیان مبارزه کافران با اسلام و قرآن است. لذا جمله <إن یهلکون> می تواند ناظر به این نکته باشد که سرانجام این مبارزه شکست و هلاکت خود آنان است، نه قرآن و اسلام.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 14
14 - نقش عمده و اساسی نقشه ها و شیوه های مبارزه در شکست و پیروزی
انّ کید الشّیطان کان ضعیفاً
از اینکه خداوند برای تحریک مؤمنان در رویارویی با کافران ضعف و ناتوانی نقشه های آنان را یادآوری می کند، معلوم می شود شیوه های مبارزه و برنامه های جنگی، نقش بسزایی در پیروزیها دارند.
ص: 133
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 89 - 7
7 - خداوند ، موسی و هارون ( ع ) را از ترک استقامت در برابر فشار های فرعون و اطرافیانش و در پیش گرفتن راهی جز آن ، بر حذر داشت .
فاستقیما و لاتتبعان سبیل الذین لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 35 - 1
1- نهی الهی از سستی در مبارزه با دشمن و تن دادن به سازش
فلاتهنوا و تدعوا إلی السلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 38 - 3،4
3 - گردآوری ساحران ، برای هماوردی با موسی ( ع ) در وقت و روزی معین ( پیش از ظهر روز عید ) بود .
فجمع السحره لمیق-ت یوم معلوم
<میقات> به زمان معین گفته می شود و مراد از آن در این جا - به قرینه آیه 59 سوره طه - پیش از ظهر (ضحی) می باشد. مقصود از <یوم معلوم> به دلیل آیه یاد شده روز جشن (یوم الزینه) است و روز جشن همان روز عید می باشد.
4 - اهمیت زمان و روز خاص در بازتاب هماوردی موسی ( ع ) با ساحران در نگاه فرعونیان
فجمع السحره لمیق-ت یوم معلوم
تصریح به زمان معین، نشانگر اهمیت و نقش آن است .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 38 - 3،4
3 - گردآوری ساحران ، برای هماوردی با موسی ( ع ) در وقت و روزی معین ( پیش از ظهر روز عید ) بود .
فجمع السحره لمیق-ت یوم معلوم
<میقات> به زمان معین گفته می شود و مراد از آن در این جا - به قرینه آیه 59 سوره طه - پیش از ظهر (ضحی) می باشد. مقصود از <یوم معلوم> به دلیل آیه یاد شده روز جشن (یوم الزینه) است و روز جشن همان روز عید می باشد.
4 - اهمیت زمان و روز خاص در بازتاب هماوردی موسی ( ع ) با ساحران در نگاه فرعونیان
فجمع السحره لمیق-ت یوم معلوم
تصریح به زمان معین، نشانگر اهمیت و نقش آن است .
ص: 134
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 15 - 6
6 - مبارزه پیامبران ، مبارزه ای بنیادی و با علت ها بود .
کما أرسلنا إلی فرعون رسولاً
مطلب یاد شده، از تصریح به نام فرعون (حاکمان قدرتمند مصر) و فرستادن پیامبر (حضرت موسی)، به سوی آنان به دست می آید.
ص: 135
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 61 -
1،9،11،18،20،21،23
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور دعوت نمودن نصارا به مباهله ، پس از اقامه برهان برای آنان
انّ مثل عیسی . .. فمن حاجّک ... فقل تعالوا ... ثم نبتهل
9 - پیامبر ( ص ) ، مأمور دعوت نصارا به مباهله ، با شرکت دادن زنان و فرزندان طرفین در آن
فمن حاجّک . .. فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم
11 - امام حسن و امام حسین ( ع ) ، تنها مصداق < ابناءنا > ، در آیه مباهله
ابناءنا و ابناءکم
طبق تاریخ مسلم، پیامبر (ص)، امام حسن و امام حسین (ع) را در مباهله شرکت دادند. بنابراین مراد از <ابناءنا>،$آن دو بزرگوار هستند و مؤیّد آن روایت امام کاظم (ع) است که فرمود: ... فکان تأویل قوله تعالی <ابناءنا>، الحسن و الحسین ... .
_______________________________
عیون اخبارالرضا (ع)، ج 1، ص 85، ح 9، ب 7 ; نورالثقلین، ج 1، ص 348، ح 162.
18 - وعده قطعی خداوند به یاری و نصرت پیامبر ( ص ) ، در مباهله با نصارا
فنجعل لعنت اللّه علی الکاذبین
پیشنهاد مباهله از جانب خدا به پیامبر (ص) بوده و این،$مستلزم نصرت دادن پیامبر اکرم (ص) است.
20 - دعوت پیامبر ( ص ) از یهود برای مباهله
فقل تعالوا ندع ابناءنا
تفسیر المیزان از ابن جریر نقل می کند، آنگاه که آیه <فمن حاجّک فیه . .. > نازل شد ; پیامبر (ص) یهود را برای مباهله دعوت کرد.
21 - همراهان پیامبر ( ص ) ( علی ، فاطمه ، حسن و حسین علیهم السلام ) در مباهله ، عزیزترین و برترین انسانها
ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم و انفسنا و انفسکم
امام رضا (ع): . .. فبرز النّبی (ص) علیّاً و الحسن و الحسین و فاطمه صلوات اللّه علیهم ... فهذه، خصوصیّه لا یتقدمهم فیها احد و فضل لا یلحقهم فیه بشر.
_______________________________
عیون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 232، ح 1، ب 23 ; نورالثقلین، ج 1، ص 349، ح 163.
23 - نزول بارانی از آتش بر نمایندگان نصارای نجران در صورت مباهله
ثم نبتهل فنجعل لعنت اللّه علی الکاذبین
ص: 136
عاقب و طیب به نمایندگی نصارای نجران بنزد پیامبر (ص) آمدند . .. و در پی حاضر نشدن آنان برای مباهله، پیامبر (ص) فرمود: و الّذی بعثنی بالحقّ نبیّا لو فعلا لامطر علیهما الوادی نارا.
_______________________________
مناقب ابن المغازی، ص 263، چاپ اسلامیه 1403 قمری.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 61 - 6
6 - تضمین استجابت نفرینِ طرفِ حقّ ، در مباهله
فمن حاجّک . .. فقل تعالوا ... نبتهل فنجعل لعنت اللّه علی الکاذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 61 - 5
5 - مباهله ، راهی نتیجه بخش برای اثبات حقّ ، پس از اقامه برهان
انّ مَثَل عیسی . .. فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا
در برداشت فوق، ضمیر <فیه>، به کلمه <الحق> برگردانده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 61 - 9
9 - پیامبر ( ص ) ، مأمور دعوت نصارا به مباهله ، با شرکت دادن زنان و فرزندان طرفین در آن
فمن حاجّک . .. فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 61 - 7،8،10،19
7 - علم و یقین ، شرط اقدام به مباهله
فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا . .. ثم نبتهل
خداوند پس از آنکه پیامبر را آگاه به حقایق نمود (جاءک من العلم)، به وی دستور مباهله در آن موارد را داد.
ص: 137
8 - محاجّه و لجاجت خصم در برابر حق ، شرط دعوت آنان به مباهله
فمن حاجّک . .. فقل تعالوا ... ثم نبتهل
10 - تحقق مباهله ، با حضور شخص مباهله کننده و نزدیک ترین کسان او ; از فرزندان ، مردان و زنان *
فمن حاجّک . .. فقل تعالوا ندع ابناءنا... ثم نبتهل
19 - تحقق مباهله پس از شرکت مباهله کنندگان ، با درخواست لعنت از خداوند برای طرفِ باطل صورت می گیرد .
ثم نبتهل فنجعل لعنت اللّه علی الکاذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 61 - 7
7 - علم و یقین ، شرط اقدام به مباهله
فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا . .. ثم نبتهل
خداوند پس از آنکه پیامبر را آگاه به حقایق نمود (جاءک من العلم)، به وی دستور مباهله در آن موارد را داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 61 - 1،9،18
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور دعوت نمودن نصارا به مباهله ، پس از اقامه برهان برای آنان
انّ مثل عیسی . .. فمن حاجّک ... فقل تعالوا ... ثم نبتهل
9 - پیامبر ( ص ) ، مأمور دعوت نصارا به مباهله ، با شرکت دادن زنان و فرزندان طرفین در آن
فمن حاجّک . .. فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم
18 - وعده قطعی خداوند به یاری و نصرت پیامبر ( ص ) ، در مباهله با نصارا
فنجعل لعنت اللّه علی الکاذبین
پیشنهاد مباهله از جانب خدا به پیامبر (ص) بوده و این،$مستلزم نصرت دادن پیامبر اکرم (ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 61 -
1،9،11،18،20،21،23
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور دعوت نمودن نصارا به مباهله ، پس از اقامه برهان برای آنان
انّ مثل عیسی . .. فمن حاجّک ... فقل تعالوا ... ثم نبتهل
9 - پیامبر ( ص ) ، مأمور دعوت نصارا به مباهله ، با شرکت دادن زنان و فرزندان طرفین در آن
فمن حاجّک . .. فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم
ص: 138
11 - امام حسن و امام حسین ( ع ) ، تنها مصداق < ابناءنا > ، در آیه مباهله
ابناءنا و ابناءکم
طبق تاریخ مسلم، پیامبر (ص)، امام حسن و امام حسین (ع) را در مباهله شرکت دادند. بنابراین مراد از <ابناءنا>،$آن دو بزرگوار هستند و مؤیّد آن روایت امام کاظم (ع) است که فرمود: ... فکان تأویل قوله تعالی <ابناءنا>، الحسن و الحسین ... .
_______________________________
عیون اخبارالرضا (ع)، ج 1، ص 85، ح 9، ب 7 ; نورالثقلین، ج 1، ص 348، ح 162.
18 - وعده قطعی خداوند به یاری و نصرت پیامبر ( ص ) ، در مباهله با نصارا
فنجعل لعنت اللّه علی الکاذبین
پیشنهاد مباهله از جانب خدا به پیامبر (ص) بوده و این،$مستلزم نصرت دادن پیامبر اکرم (ص) است.
20 - دعوت پیامبر ( ص ) از یهود برای مباهله
فقل تعالوا ندع ابناءنا
تفسیر المیزان از ابن جریر نقل می کند، آنگاه که آیه <فمن حاجّک فیه . .. > نازل شد ; پیامبر (ص) یهود را برای مباهله دعوت کرد.
21 - همراهان پیامبر ( ص ) ( علی ، فاطمه ، حسن و حسین علیهم السلام ) در مباهله ، عزیزترین و برترین انسانها
ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم و انفسنا و انفسکم
امام رضا (ع): . .. فبرز النّبی (ص) علیّاً و الحسن و الحسین و فاطمه صلوات اللّه علیهم ... فهذه، خصوصیّه لا یتقدمهم فیها احد و فضل لا یلحقهم فیه بشر.
_______________________________
عیون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 232، ح 1، ب 23 ; نورالثقلین، ج 1، ص 349، ح 163.
23 - نزول بارانی از آتش بر نمایندگان نصارای نجران در صورت مباهله
ثم نبتهل فنجعل لعنت اللّه علی الکاذبین
عاقب و طیب به نمایندگی نصارای نجران بنزد پیامبر (ص) آمدند . .. و در پی حاضر نشدن آنان برای مباهله، پیامبر (ص) فرمود: و الّذی بعثنی بالحقّ نبیّا لو فعلا لامطر علیهما الوادی نارا.
_______________________________
مناقب ابن المغازی، ص 263، چاپ اسلامیه 1403 قمری.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 63 - 1
1 - پیشگویی خداوند به اینکه نصارای نجران ، دعوت به مباهله را نمی پذیرند . *
فقل تعالوا ندع . .. فان تولّوا فانّ اللّه علیم بالمفسدین
ظاهراً جمله <فان تولّوا . .. >، اشاره به این است که مسیحیان، دعوت به مباهله را نمی پذیرند.
ص: 139
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 12
12 - حرمت دفاع از کسانی که عملکردشان مبغوض خداوند است .
و لاتجدل . .. إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 36 - 16،18
16 - خداوند ، گردنفرازان فخرفروش را دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
<مختال> از ماده <خیال> به کسی گفته می شود که بر اساس خیالات و اوهامش، خود را شخصیّتی بزرگ می داند و به کبر و غرور مبتلا می گردد. و <فخور> به کسی گفته می شود که زیاد به خود افتخار می کند.
18 - خداوند کسانی را که با تکبر و فخرفروشی با خویشان و همسایگان خویش برخورد می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 37 - 2،4
2 - خداوند ، کسانی را که مردم را به بخلورزی دعوت کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل
4 - خداوند کسانی را که به جهت ترک احسان ، نعمت های خدادادی خویش را پنهان می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 1
1 - خداوند ، کسانی را که ریاکارانه انفاق می کنند ، دوست ندارد .
ص: 140
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء الناس
در برداشت فوق، <الذین ینفقون> بر <الذین یبخلون> عطف گرفته شده و بنابراین، توصیفی برای <مختال> و <فخور> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 26 - 10
10- توطئه گران علیه دین الهی ، شدیداً مبغوض خداوند می باشند . *
فأتی الله بنی-نهم من القواعد
از اینکه خداوند برای بیان کیفیت عذاب توطئه گران علیه دین، به جای <أتی أمر الله> از <أتی الله> استفاده کرده است، احتمال دارد به منظور یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 14
14 - متکبران تجاوزگر ، مورد بغض و دشمنی خدا و مؤمنان هستند .
کبر مقتًا عند اللّه و عند الذین ءامنوا کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 4 - 3
3 - افراد متروک و مبغوض خداوند ، در جهان آخرت محروم تر از وضع دنیایی خویش خواهند بود .
و للأخره خیر لک من الأُولی
این آیه می تواند تعلیل برای آیه قبل باشد; یعنی، چون آخرت تو بهتر از دنیای تو است، پس بدان که خداوند تو را مبغوض نداشته است.
مبغوضان خدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 91 - 3
3 - جامعه آلوده به دشمنی و کینه توزی ، جامعه ای شیطان زده و مطرود در پیشگاه خداوند
انما یرید الشیطن ان یوقع بینکم العدوه و البغضاء
ص: 141
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 1،6
1 - اعلام بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران لجوج و حق ناپذیر در قیامت
إنّ الذین کفروا ینادون لمقت اللّه أکبر من مقتکم أنفسکم إذ تدعون إلی الإیم-ن فتکف
<مقت> به معنای بغض شدید است.
6 - بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و دعوت مکرر آنان به ایمان است .
لمقت اللّه أکبر . .. إذ تدعون إلی الإیم-ن فتکفرون
آمدن فعل های مضارع <تدعون> و <تکفرون> بر استمرار دلالت دارد; یعنی، شما همواره به ایمان فراخوانده می شدید; ولی به جای ایمان آوردن، به طور مستمرّ کفر میورزیدید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 1،14
1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) برخیزند ، مبغوض خدا و مؤمنان هستند .
الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءا
<سلطان> به معنای حجت و برهان و <مقت> به معنای بغض شدید است.
14 - متکبران تجاوزگر ، مورد بغض و دشمنی خدا و مؤمنان هستند .
کبر مقتًا عند اللّه و عند الذین ءامنوا کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 23 - 4
4 - خداوند ، آدم های خودپسند و فخرفروش را دوست ندارد .
و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
در جایی که شخص، گرفتار عجب و خودپسندی گردد، گفته می شود: <اختال الرجل> (مصباح المنیر). بنابراین <مختال>; یعنی، فرد خودپسند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 24 - 1
1 - خداوند ، انسان های بخیل و نیز کسانی که مردم را به بخلورزی فرمان می دهند ، دوست ندارد .
و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور . الذین یبخلون
<الذین یبخلون. ..> بدل برای <کل مختال> و مرتبط با فعل <لایحبّ> است. تقدیر آن چنین می شود: <واللّه لایحبّ الذین یبخلون...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 3 - 3
3 - مدعیان بی عمل ، مبغوض خداوند و بی بهره از لطف و مهر او
کبر مقتًا عند اللّه أن تقولوا ما لاتفعلون
ص: 142
<بغض> نقطه مقابل <حبّ> است. به همین جهت در آیه بعد، نسبت به مؤمنانی که به گفته های خود پایبند می باشند، فعل <یحبّ> به کار رفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 3 - 5
5 - خداوند ، پیوند خود را با کسانی که مبغوض او هستند ، قطع خواهد کرد .
ما ودّعک ربّک و ما قلی
جمله <ماقلی>، در صدد نفی علت تودیع و به منزله تعلیل برای جمله اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 12
12 - حرمت دفاع از کسانی که عملکردشان مبغوض خداوند است .
و لاتجدل . .. إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 36 - 16،18
16 - خداوند ، گردنفرازان فخرفروش را دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
<مختال> از ماده <خیال> به کسی گفته می شود که بر اساس خیالات و اوهامش، خود را شخصیّتی بزرگ می داند و به کبر و غرور مبتلا می گردد. و <فخور> به کسی گفته می شود که زیاد به خود افتخار می کند.
18 - خداوند کسانی را که با تکبر و فخرفروشی با خویشان و همسایگان خویش برخورد می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 37 - 2،4
2 - خداوند ، کسانی را که مردم را به بخلورزی دعوت کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل
4 - خداوند کسانی را که به جهت ترک احسان ، نعمت های خدادادی خویش را پنهان می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 1
ص: 143
1 - خداوند ، کسانی را که ریاکارانه انفاق می کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء الناس
در برداشت فوق، <الذین ینفقون> بر <الذین یبخلون> عطف گرفته شده و بنابراین، توصیفی برای <مختال> و <فخور> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 26 - 10
10- توطئه گران علیه دین الهی ، شدیداً مبغوض خداوند می باشند . *
فأتی الله بنی-نهم من القواعد
از اینکه خداوند برای بیان کیفیت عذاب توطئه گران علیه دین، به جای <أتی أمر الله> از <أتی الله> استفاده کرده است، احتمال دارد به منظور یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 4 - 3
3 - افراد متروک و مبغوض خداوند ، در جهان آخرت محروم تر از وضع دنیایی خویش خواهند بود .
و للأخره خیر لک من الأُولی
این آیه می تواند تعلیل برای آیه قبل باشد; یعنی، چون آخرت تو بهتر از دنیای تو است، پس بدان که خداوند تو را مبغوض نداشته است.
مبغوضیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 10 - 2
2 - ترک شکر نعمت ، موجب مبغوض خدا شدن است .
قلیلاً ما تشکرون . و قالوا
التفات از خطاب به غیبت، احتمال دارد به منظور القای نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 24 - 1
1 - خداوند ، انسان های بخیل و نیز کسانی که مردم را به بخلورزی فرمان می دهند ، دوست ندارد .
ص: 144
و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور . الذین یبخلون
<الذین یبخلون. ..> بدل برای <کل مختال> و مرتبط با فعل <لایحبّ> است. تقدیر آن چنین می شود: <واللّه لایحبّ الذین یبخلون...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 44
44 - اذیت پیامبر ( ص ) ، امری بس ناگوار در پیش گاه خداوند
و ما کان لکم أن تؤذوا رسول اللّه . .. إنّ ذلکم کان عند اللّه عظیمًا
مشارالیه <ذلکم> می تواند فراز <و ما کان. ..> و یا فراز <و لا أن تنکحوا...> باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 24 - 1
1 - خداوند ، انسان های بخیل و نیز کسانی که مردم را به بخلورزی فرمان می دهند ، دوست ندارد .
و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور . الذین یبخلون
<الذین یبخلون. ..> بدل برای <کل مختال> و مرتبط با فعل <لایحبّ> است. تقدیر آن چنین می شود: <واللّه لایحبّ الذین یبخلون...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 26 - 10
10- توطئه گران علیه دین الهی ، شدیداً مبغوض خداوند می باشند . *
فأتی الله بنی-نهم من القواعد
از اینکه خداوند برای بیان کیفیت عذاب توطئه گران علیه دین، به جای <أتی أمر الله> از <أتی الله> استفاده کرده است، احتمال دارد به منظور یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 16
ص: 145
16 - حاکمان فاسد و فسادانگیز ، مبغوض خداوند هستند .
اذا تولی . .. و اللّه لا یحب الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 19
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 1،6
1 - اعلام بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران لجوج و حق ناپذیر در قیامت
إنّ الذین کفروا ینادون لمقت اللّه أکبر من مقتکم أنفسکم إذ تدعون إلی الإیم-ن فتکف
<مقت> به معنای بغض شدید است.
6 - بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و دعوت مکرر آنان به ایمان است .
لمقت اللّه أکبر . .. إذ تدعون إلی الإیم-ن فتکفرون
آمدن فعل های مضارع <تدعون> و <تکفرون> بر استمرار دلالت دارد; یعنی، شما همواره به ایمان فراخوانده می شدید; ولی به جای ایمان آوردن، به طور مستمرّ کفر میورزیدید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 7
7 - خداوند ، خیانتکاران گناهکار را دوست ندارد .
إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 14
14 - متکبران تجاوزگر ، مورد بغض و دشمنی خدا و مؤمنان هستند .
کبر مقتًا عند اللّه و عند الذین ءامنوا کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
ص: 146
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 14
14 - متکبران تجاوزگر ، مورد بغض و دشمنی خدا و مؤمنان هستند .
کبر مقتًا عند اللّه و عند الذین ءامنوا کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 23 - 4
4 - خداوند ، آدم های خودپسند و فخرفروش را دوست ندارد .
و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
در جایی که شخص، گرفتار عجب و خودپسندی گردد، گفته می شود: <اختال الرجل> (مصباح المنیر). بنابراین <مختال>; یعنی، فرد خودپسند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 1
1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) برخیزند ، مبغوض خدا و مؤمنان هستند .
الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءا
<سلطان> به معنای حجت و برهان و <مقت> به معنای بغض شدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 1
1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) برخیزند ، مبغوض خدا و مؤمنان هستند .
الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءا
<سلطان> به معنای حجت و برهان و <مقت> به معنای بغض شدید است.
ص: 147
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 3 - 3
3 - مدعیان بی عمل ، مبغوض خداوند و بی بهره از لطف و مهر او
کبر مقتًا عند اللّه أن تقولوا ما لاتفعلون
<بغض> نقطه مقابل <حبّ> است. به همین جهت در آیه بعد، نسبت به مؤمنانی که به گفته های خود پایبند می باشند، فعل <یحبّ> به کار رفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 10
10 - مُفسد ، مبغوض خداوند است .
و اللّه لا یحب الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 4،11
4 - نابود ساختن کشاورزی و نسل کشی ، از بارزترین نوع فساد در زمین است .
لیفسد فیها و یهلک الحرث و النسل
بنابراینکه جمله <و یُهلک الحرث و . ..>، تفسیر جمله <لیفسد فیها> باشد.
11 - نابود کردن کشاورزی و نسل کشی ، مبغوض خداوند
و اذا تولی . .. و یهلک الحرث و النسل و اللّه لا یحب الفساد
ص: 148
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 71 - 6
6 - همراهی مؤمنان با پیامبر ( ص ) در تبلیغ دین و انذار کافران
و یقولون متی ه-ذا الوعد إن کنتم ص-دقین
از این که کافران، در درخواست خود مؤمنان را مورد خطاب قرار داده اند، استفاده می شود که پیروان پیامبر(ص) نیز در تبلیغ دین و دفاع از آن، شرکت گسترده داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 34 - 5
5 - نقش اساسی اخلاق نیک مبلغان و رهبران دینی ، در تأثیرگذاری بر دیگران
و من أحسن قولاً . .. ادفع بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 29 - 6
6 - کشتن مؤمنان مجاهد و مبلغان دینی ، گناهی بزرگ و زمینه ساز نزول عذاب و نابودی است .
قیل ادخل الجنّه . .. إن کانت إلاّ صیحه وحده فإذا هم خ-مدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 6
ص: 149
6 - پیام رسانان دین (مبلغان) باید خود را برای تکذیبها و چگونگی مقابله با آن آماده کنند.
فإن کذبوک فقل ربکم ذو رحمه وسعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 109 - 3
3- هشدار و انذار ، وظیفه مبلغان الهی ، پس از اتمام حجت و بیان حقایق الهی و روی گردانی مخالفان
فإن تولّوا فقل ءاذنتکم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 8
8- لزوم بهره مندی رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی از بصیرت و بینایی و داشتن حجت روشن بر اتخاذ راه ها و روشها
قل ه-ذه سبیلی أدعوا إلی الله علی بصیره أنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 80 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی
و لقد نادینا نوح فلنعم المجیبون . .. إنّا کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند نوح(ع) را از محسنان برشمرده و برای او پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس همچون آن حضرت در پی رسالت الهی باشد و به تبلیغ دین بپردازد; از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 110 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی
سل-م علی إبرهیم . کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند، ابراهیم(ع) را از محسنان برشمرده و برای آن حضرت پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس چونان ابراهیم(ع) در پی رسالت الهی باشد و به تبلیغ دین بپردازد، از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
ص: 150
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 121 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی
و لقد مننّا علی موسی و ه-رون . .. إنّا کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند موسی و هارون(علیهماالسلام) را از محسنان بر شمرده و برای آنان پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس چونان موسی و هارون(علیهماالسلام) در پی رسالت الهی باشد و تبلیغ دین بپردازد، از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 131 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی اند .
سل-م علی إل یاسین . إنّا کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند، الیاس پیامبر را از محسنان برشمرده و برای او پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس مانند الیاس(ع) در پی رسالت الهی باشد و به تبلیغ دین بپردازد، از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 110 - 2
2 - نقش اخلاص مبلغان دینی ، در گرایش مردم به تقوا و پیروی از حق
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 30 - 2
2 - رهبران و مبلغان دینی ، باید در برابر تهدید های دشمنان دیانت مقاوم باشند و رسالت خود را ادامه دهند .
قال . .. لأجعلنّک من المسجونین . قال أوَلوجئتک بشیء مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 8
8 - مبلّغان و نصیحت کنندگان مردم ، نباید انتظار تأثیر فوری داشته و با گذشت اندک زمانی ، مأیوس شوند .
فذکّر . .. سیذّکّر
حرف <سین> در <سیذکّر>، وعده به انجام یافتن تذکر پس از مدتی کوتاه است.
ص: 151
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 97 - 6
6- رهبران الهی و مصلحان جامعه اسلامی ، در معرض تبلیغات سوء و استهزای دشمنان بوده و باید به حمایت و لطف الهی امیدوار باشند .
المستهزءین . .. و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 8
8 - نوح ( ع ) ، الگو و مقتدای رسالت مداران الهی و مبلغان دینی
و لقد نادینا نوح . .. و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
نقل داستان نوح(ع) و پنج پیامبر دیگر و آغاز شدن این نقل با نام آن حضرت، می تواند به منظور ارائه الگو برای پیامبر(ص) و مؤمنان به ایشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 69 - 5
5- مبلّغان و دعوت کنندگان به توحید و معارف الهی ، در شرایط حساس و خطیر از لطف و امداد خداوند برخوردار خواهند شد .
قلنا ی-نار کونی بردًا و سل-مًا علی إبرهیم
نقل داستان نجات ابراهیم از آتش، می تواند به منظور دلداری به پیامبراسلام(ص) و مؤمنانی باشد که در شرایط دشوار مکه زندگی می کردند. همچنین برای بیان این نکته باشد که چنین امدادی، شامل حال تمامی یکتاپرستان و مبلغان دین توحیدی می شود.
ص: 152
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 97 - 6
6- رهبران الهی و مصلحان جامعه اسلامی ، در معرض تبلیغات سوء و استهزای دشمنان بوده و باید به حمایت و لطف الهی امیدوار باشند .
المستهزءین . .. و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 57 - 13
13- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، در عین تلاش برای کسب وسیله و راهی جهت تقرب به خداوند ، به رحمت او امیدوار و از عذابش بیمناکند .
یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب و یرجون رحمته و یخافون عذابه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 109 - 4
4 - امید پیامبران و مبلغان مخلص دین ، تنها به لطف و پاداش الهی
و ما أسئلکم . .. إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 4
4 - امید پیامبران و تبلیغ کنندگان مخلص دین ، تنها به لطف و پاداش الهی
و ما أسئلکم . .. إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 4
4 - امید پیامبران و مبلغان مخلص دین ، تنها به لطف و پاداش الهی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 4
4 - امید پیامبران و مبلغان مخلص دین ، تنها به لطف و پاداش الهی
إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 4
4 - امید پیامبران و مبلغان مخلص دین ، تنها به لطف و پاداش الهی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
ص: 153
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 109 - 3
3- هشدار و انذار ، وظیفه مبلغان الهی ، پس از اتمام حجت و بیان حقایق الهی و روی گردانی مخالفان
فإن تولّوا فقل ءاذنتکم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 23 - 3
3 - تکلیف مؤمنان و مبلغان دینی ، در برابر انسان های لجوج و حق ناپذیر ، تنها انذار و هشدار است .
إن أنت إلاّ نذیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 104 - 8
8- ایمان نیاوردن گروهی از مردم حتی اکثریت آنان در یک زمان ، نباید مبلغان دینی را دلسرد کرده و مأیوس کند .
و ما أکثر الناس و لو حرصت بمؤمنین . .. إن هو إلاّ ذکر للع-لمین
جمله <إن هو إلاّ ذکر للعالمین> - که دلالت بر جهانی بودن قرآن و اسلام دارد و اختصاص آن را به مردم مکه و عصر بعثت نفی می کند - اشاره به این نکته دارد که: ای پیامبر! از ایمان نیاوردن اکثریت مردم مکه ناراحت مباش و مأیوس نشو ; چرا که قرآن مخصوص این مردم نیست و از آنِ همه عالم است. اینها ایمان نیاوردند، سراغ دیگران باید رفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 8
8 - مبلّغان و نصیحت کنندگان مردم ، نباید انتظار تأثیر فوری داشته و با گذشت اندک زمانی ، مأیوس شوند .
فذکّر . .. سیذّکّر
حرف <سین> در <سیذکّر>، وعده به انجام یافتن تذکر پس از مدتی کوتاه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 8 - 8
8 - بایستگی توجّه کامل به خدا و انقطاع از دیگران ، برای رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی
و اذکر اسم ربّک و تبتّل إلیه تبتیلاً
ص: 154
مخاطب این آیات، شخص پیامبر(ص) است; ولی به اعتبار این که آن حضرت به عنوان رهبر و ابلاغ کننده پیام های الهی به مردم بود، می توان درباره همه کسانی که داعیه دار رهبری جامعه اسلامی و هدایت دینی اند، این مسأله را سرایت داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 33 - 3
3 - روحیه تسلیم در برابر خداوند ، امری ضروری برای مبلغان دینی
و من أحسن قولاً . .. و قال إنّنی من المسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 5 - 5
5 - لزوم خلوت با خدا و راز و نیاز به درگاه او و انس بیشتر با قرآن ، برای رهبران و مبلغان دینی
قم الّیل . .. و رتّل القرءان ترتیلاً . إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 5 - 5
5 - لزوم خلوت با خدا و راز و نیاز به درگاه او و انس بیشتر با قرآن ، برای رهبران و مبلغان دینی
قم الّیل . .. و رتّل القرءان ترتیلاً . إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 20 - 9
9 - لزوم نهی از منکر و حمایت از دین و مبلغان دینی ، به وقت ضرورت و نیاز
و جاء من أقصا المدینه رجل یسعی
نقل داستان حبیب نجار، می تواند هشداری به همه مؤمنان باشد که مانند او به دفاع از دین و دینداران بپردازند.
ص: 155
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 55 - 4
4 - وعده خداوند به یاری پیامبران و مؤمنان ، مقتضی صبر و شکیبایی همه رهبران و مبلغان دینی ، در برابر آزار ها و کارشکنی های دشمنان است .
إنّا لننصر رسلنا و الذین ءامنوا . .. فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 7 - 3
3 - مبلغان ، نیازمند فصاحت و شیوایی در تبلیغ مفاهیم دینی
أوحینا إلیک قرءانًا عربیًّا
بنابراین که مراد از <عربیّاً> فصاحت و رسایی قرآن باشد و قرآن نیز کتاب هدایت و تبلیغ معارف دین است، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 5 - 5
5 - لزوم خلوت با خدا و راز و نیاز به درگاه او و انس بیشتر با قرآن ، برای رهبران و مبلغان دینی
قم الّیل . .. و رتّل القرءان ترتیلاً . إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 19
19 - ضرورت حضور مبلغانی انذارگر در جامعه همراه قرآن
و أوحی إلیّ هذا القرءان لأنذرکم به
تأکید بر حضور پیامبر(ص) در کنار قرآن برای انذار، گویای این نکته است که قرآن به تنهایی برای انذار کافی نیست، بلکه باید کسانی نیز همواره با قرآن به تبلیغ دین و انذار مردم بپردازند.
ص: 156
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 99 - 9
9 - هجرت از محیط اجتماعی ناسالم و نامساعد برای هدایت و ابلاغ دین به جامعه ای مستعد ، امری لازم برای مبلغان دین و دین دارانِ مجاهد
و قال إنّی ذاهب إلی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 8
8- لزوم بهره مندی رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی از بصیرت و بینایی و داشتن حجت روشن بر اتخاذ راه ها و روشها
قل ه-ذه سبیلی أدعوا إلی الله علی بصیره أنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 12 - 8
8 - بی توجهی به مربیان تقوا و احساس بی نیازی از آنان ، نشان طغیان گری است .
لیطغی . إن رءاه استغنی ... ینهی . عبدًا ... أمر بالتّقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 29 - 7
7- مبلغان معارف دین ، مستحق پاداشند و پاداش دهنده ایشان ، خداوند است .
إن أجری إلاّ علی الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 109 - 3
3 - خداوند ، ضامن پاداش تبلیغ کنندگان مخلص دین
إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 3
ص: 157
3 - خدا ، ضامن پاداش هدایت گران و مبلغان مخلص دین
و ما أسئلکم . .. إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 3
3 - خدا ، ضامن پاداش هدایتگران و مبلغان مخلص دین
إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 3
3 - خداوند ، ضامن پاداش هدایت گران و مبلغان مخلص دین
إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 3
3 - خدا ، ضامن پاداش هدایت گران و مبلغان مخلص دین است .
إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 80 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی
و لقد نادینا نوح فلنعم المجیبون . .. إنّا کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند نوح(ع) را از محسنان برشمرده و برای او پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس همچون آن حضرت در پی رسالت الهی باشد و به تبلیغ دین بپردازد; از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 110 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی
سل-م علی إبرهیم . کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند، ابراهیم(ع) را از محسنان برشمرده و برای آن حضرت پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس چونان ابراهیم(ع) در پی رسالت الهی باشد و به تبلیغ دین بپردازد، از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 121 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی
ص: 158
و لقد مننّا علی موسی و ه-رون . .. إنّا کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند موسی و هارون(علیهماالسلام) را از محسنان بر شمرده و برای آنان پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس چونان موسی و هارون(علیهماالسلام) در پی رسالت الهی باشد و تبلیغ دین بپردازد، از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 131 - 4
4 - رسالت مداران و مبلغان دینی ، از زمره محسنان و برخورداران از پاداش های الهی اند .
سل-م علی إل یاسین . إنّا کذلک نجزی المحسنین
از این که خداوند، الیاس پیامبر را از محسنان برشمرده و برای او پاداش مقرر فرموده است، می توان استفاده کرد که هر کس مانند الیاس(ع) در پی رسالت الهی باشد و به تبلیغ دین بپردازد، از محسنان شمرده شده و از پاداش های الهی بهره مند خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 58 - 3
3 - لزوم توکل و اعتماد به خداوند ، بر مبلغان دینی در تأمین نیاز های زندگی خویش
و توکّل علی الحیّ الذی لایموت
فرمان خداوند به توکل بر او، پس از توصیه کردن به اظهار بی نیازی و درخواست مزد از مردم، می تواند حاکی از این مطلب باشد که مبلغان دینی، در تأمین نیازهای زندگی خویش باید تنها به خدا توکل کنند نه به مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 57 - 13
13- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، در عین تلاش برای کسب وسیله و راهی جهت تقرب به خداوند ، به رحمت او امیدوار و از عذابش بیمناکند .
یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب و یرجون رحمته و یخافون عذابه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 57 - 4،6،10،13
4- دعوت کنندگان به توحید ، هیچ داعیه ای برای معبود شدن نداشته و در پی کسب راه و وسیله ای برای تقرب بیشتر به
ص: 159
خدا هستند .
أُول-ئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب
برداشت فوق، بر این احتمال در آیه است که مشارالیه <أُول-ئک>، <الذین یدعون> باشد بنابراین، آیه در صدد نفی این عقیده مشرکان است که معبودانی چون حضرت مسیح(ع) و یا ملائکه برای خویش انتخاب کرده بودند; در حالی که آنان، خود دعوت کننده به سوی خداوند بودند.
6- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، هر کدام برای تقرب بیشتر خود به خداوند ، در مسابقه و تلاش هستند .
أُول-ئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب
برداشت فوق، بنابراین نکته است که مراد از <أُول-ئک> دعوت کنندگان به خدا باشند که مشرکان آنان را می پرستیدند تا به خدا تقرب جویند و خداوند به مشرکان می گوید: <چگونه آنان را می پرستید در حالی که آنان، خود برای تقرب به خدا واسطه هایی قرار می دهند تا تقرب بیشتر هر یک معلوم شود. >
10- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، در پی به دست آوردن نزدیک ترین و مقرب ترین وسیله به خدا ، جهت تقرب به او هستند .
یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب
<أیهم أقرب> مبتدا و خبر است و مرجع ضمیر <هم> به اسم جنس <وسیله> برمی گردد; یعنی، کدام یک از آنها مقرب تر به خداوندند تا به آنها توسل شود.
13- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، در عین تلاش برای کسب وسیله و راهی جهت تقرب به خداوند ، به رحمت او امیدوار و از عذابش بیمناکند .
یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب و یرجون رحمته و یخافون عذابه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 57 - 4،6،10،13
4- دعوت کنندگان به توحید ، هیچ داعیه ای برای معبود شدن نداشته و در پی کسب راه و وسیله ای برای تقرب بیشتر به خدا هستند .
أُول-ئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب
برداشت فوق، بر این احتمال در آیه است که مشارالیه <أُول-ئک>، <الذین یدعون> باشد بنابراین، آیه در صدد نفی این عقیده مشرکان است که معبودانی چون حضرت مسیح(ع) و یا ملائکه برای خویش انتخاب کرده بودند; در حالی که آنان، خود دعوت کننده به سوی خداوند بودند.
6- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، هر کدام برای تقرب بیشتر خود به خداوند ، در مسابقه و تلاش هستند .
أُول-ئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب
برداشت فوق، بنابراین نکته است که مراد از <أُول-ئک> دعوت کنندگان به خدا باشند که مشرکان آنان را می پرستیدند تا به خدا تقرب جویند و خداوند به مشرکان می گوید: <چگونه آنان را می پرستید در حالی که آنان، خود برای تقرب به خدا واسطه هایی قرار می دهند تا تقرب بیشتر هر یک معلوم شود. >
10- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، در پی به دست آوردن نزدیک ترین و مقرب ترین وسیله به خدا ، جهت تقرب به او هستند .
ص: 160
یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب
<أیهم أقرب> مبتدا و خبر است و مرجع ضمیر <هم> به اسم جنس <وسیله> برمی گردد; یعنی، کدام یک از آنها مقرب تر به خداوندند تا به آنها توسل شود.
13- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، در عین تلاش برای کسب وسیله و راهی جهت تقرب به خداوند ، به رحمت او امیدوار و از عذابش بیمناکند .
یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب و یرجون رحمته و یخافون عذابه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 32 - 12
12 - خطاپوشی از لغزش های کوچک خطاکاران ، رهنمود الهی به پیامبر ( ص ) و مبلغان دینی
الذین یجتنبون . .. إلاّ اللّمم إنّ ربّک وسع المغفره
واژه <إنّ ربّک> می تواند تعریض به این باشد که پیامبر(ص) و رهبران الهی نیز باید این شیوه را برگزینند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نصر - 110 - 3 - 13
13 - احساس قصور در پیشگاه خداوند و عذرخواهی از او ، هنگام پیروزی و استقبال عمومی از دین و در اوج قدرت ، توصیه خداوند به پیامبر ( ص ) و شیوه ای مطلوب برای زمامداران و مبلّغان
إذا جاء نصر اللّه و الفتح . .. و استغفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 58 - 3
3 - لزوم توکل و اعتماد به خداوند ، بر مبلغان دینی در تأمین نیاز های زندگی خویش
و توکّل علی الحیّ الذی لایموت
فرمان خداوند به توکل بر او، پس از توصیه کردن به اظهار بی نیازی و درخواست مزد از مردم، می تواند حاکی از این مطلب باشد که مبلغان دینی، در تأمین نیازهای زندگی خویش باید تنها به خدا توکل کنند نه به مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 9 - 7
7 - بایستگی توکل بر خدا و واگذاری کار ها به او ، برای رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی
ص: 161
فاتّخذه وکیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 4 - 4
4 - برخورداری از منش و خلق و خوی والا ، از شرایط مبلغان دینی و رهبران جامعه اسلامی
إنّک لعلی خلق عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 62 - 10
10 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم بوده و نصایح خویش را آمیخته به منافع شخصی نسازند .
أبلغکم رسلت ربی و أنصح لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 68 - 10
10 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم باشند و خیرخواهی خویش را به منافع شخصی آمیخته نسازند .
أبلغکم رسلت ربی و أنا لکم ناصح أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 9
9 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم و نصایح خویش را به منافع شخصی آمیخته نسازند .
و نصحت لکم
ص: 162
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 7
7 - لزوم پایداری و تلاش افزون تر مبلغان ، در عمل به توصیه های خود
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
وظیفه صبر شدید بر نماز، پس از توصیه خانواده به آن، گویای نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 64 - 1
1 - ایادی و مبلغان فرعون ، همه فرعونیان را به هم فکری ، اتحاد و به کاربستن تمامی حیله ها ، علیه موسی ( ع ) دعوت می کردند .
فتن-زعوا . .. قالوا ... فأجمعوا کیدکم ثمّ ائتوا صفًّا
از آیات پیشین چنین برمی آید که پس از سخنان موسی(ع)، در بین فرعونیان اختلافاتی بروز کرد (فتنازعوا) و گروه حامیان و مبلغان فرعون درصدد توجیه گروه دیگر برآمدند که نسبت به موسی(ع) و مبارزه با او تردید داشتند. به نظر می رسد <فأجمعوا> نیز از ناحیه همان گروه به عنوان نتیجه سخنان قبلی آنان ابراز شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 20 - 10
10 - شتاب در کار خیر و در دفاع از دین و مبلغان دینی ، کاری است شایسته و بایسته .
و جاء من أقصا المدینه رجل یسعی قال ی-قوم اتّبعوا المرسلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 11
11 - تأثیر سازنده آگاهی و پیمودن راه دین ، در تبلیغات دینی و گرایش دادن مردم به دین داری
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
مقصود از جمله <و هم مهتدون> (آنان ره یافته اند) این است که پیامبران، راه دین را شناخته و آن را پیموده اند و طبیعی است کسانی که راه دین را پیموده باشند، در تبلیغ دین موفق تر خواهند بود و مردم نیز دعوت آنان را بهتر خواهند پذیرفت.
ص: 163
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 2 - 8
8 - ابلاغ گرانِ پیام های مکتوب خداوند ، رسولانی با عظمت و دارای رسالتی بزرگ
رسول من اللّه یتلوا صحفًا مطهّره
تعبیر <رسول من اللّه> - با آن که <رسول اللّه> نیز مفادی شبیه آن داشت - ممکن است برای ابقای کلمه <رسول> بر نکره بودن باشد تا عظمت رسول و رسالت را برجسته سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 48 - 6
6 - توجه مبلغان دینی به حضور حمایت و لطف الهی ، مایه شکیبایی آنان بر مشکلات راه
و اصبر . .. فإنّک بأعیننا
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که پیامبر(ص) به عنوان مبلغ وحی مورد هجوم کافران، قرار گرفته و خداوند برای پایداری بخشیدن به او نظارت و حمایت خویش را به آن حضرت یادآور شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 9 - 4
4 - مطالعه تاریخ امت ها و پیامبران گذشته ، مایه صبر و مقاومت مبلغان الهی در برابر دشمنان دین
کذّبت قبلهم قوم نوح فکذّبوا عبدنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 7 - 7
7 - استقبال مردم از مجالس وعظ و ارشاد ، زمینه ساز تکلیف مبلغان به پذیرش آنان و روی گردانی مردم از آن مجالس ، مایه رفع تکلیف از ارشادگران است .
أن جاءه الأعمی . .. لعلّه یزّکّی ... من استغنی ... و ما علیک ألاّ یزّکّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 29 - 6
6- چشم ندوختن به مال و دارایی مردم ، از نشانه های صداقت مصلحان جامعه و مبلغان راستین دین است .
ص: 164
و ی-قوم لا أسئلکم علیه مالاً إن أجری إلاّ علی الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 54 - 5
5 - ملامت مبلغان دینی از سوی خداوند ، در صورت کوتاهی در هدایت خلق *
فما أنت بملوم
با توجه به مفهوم <فما أنت بملوم> روی گردانی رهبران الهی، از هدایت کافران، در همه جا مجاز نیست و در صورتی که بی اذن الهی ترک تکلیف کنند، مورد ملامت خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 44 - 6
6 - کتاب های آسمانی بنی اسرائیل ، توبیخ کننده مبلغان و ارشادگران بی عمل
أتأمرون الناس . .. و أنتم تتلون الکتب
چون جمله حالیه <و أنتم تتلون الکتاب> (در حالی که شما کتاب ]تورات یا انجیل [را تلاوت می کنید) به عنوان دلیل نکوهش و مذمت ارشاد کنندگان بی عمل مطرح شده، معلوم می شود: در کتابهای آسمانی بنی اسرائیل بر ناروایی چنین کرداری تأکید شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 12 - 1
1 - بازداشتن تبلیغ کنندگان تقوا ، از امر کردن مردم به آن ، شگفت آور و نکوهیده است .
أو أمر بالتّقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 19 - 5
5 - مخالفان نماز و تکذیب گران دین ، حقّ دستور دادن به نمازگزاران هدایت پیشه و ترویج کننده تقوا را ندارند .
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... کذّب و تولّی ... کلاّ لاتطعه
ص: 165
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 61 - 6
6 - مبلغان دین باید دلسوز مردم و آراسته به شکیبایی در ابلاغ احکام و معارف الهی باشند .
إنی أخاف علیکم . .. قال یقوم لیس بی ضلله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 62 - 10
10 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم بوده و نصایح خویش را آمیخته به منافع شخصی نسازند .
أبلغکم رسلت ربی و أنصح لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 67 - 5
5 - مبلغان دین باید دلسوز مردم و آراسته به شکیبایی در ابلاغ معارف الهی باشند .
قال یقوم لیس بی سفاهه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 68 - 10
10 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم باشند و خیرخواهی خویش را به منافع شخصی آمیخته نسازند .
أبلغکم رسلت ربی و أنا لکم ناصح أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 9
9 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم و نصایح خویش را به منافع شخصی آمیخته نسازند .
و نصحت لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 8
8- لزوم بهره مندی رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی از بصیرت و بینایی و داشتن حجت روشن بر اتخاذ راه ها و روشها
قل ه-ذه سبیلی أدعوا إلی الله علی بصیره أنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 166
19 - قلم - 68 - 4 - 4
4 - برخورداری از منش و خلق و خوی والا ، از شرایط مبلغان دینی و رهبران جامعه اسلامی
إنّک لعلی خلق عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 6 - 4
4 - دوری از منت نهادن و زیاد شمردن عطایا و خدمات خود ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و لاتمنن تستکثر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 12 - 1
1 - بازداشتن تبلیغ کنندگان تقوا ، از امر کردن مردم به آن ، شگفت آور و نکوهیده است .
أو أمر بالتّقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 7
7 - لزوم پایداری و تلاش افزون تر مبلغان ، در عمل به توصیه های خود
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
وظیفه صبر شدید بر نماز، پس از توصیه خانواده به آن، گویای نکته یاد شده است.
ص: 167
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 9 - 2
2 - تاریخ زندگی موسی ( ع ) و حوادث آن ، درس آموز و شایان توجه و تأمل برای رهبران و مبلغان دین است .
و هل اتیک حدیث موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 2 - 8
8 - ابلاغ گرانِ پیام های مکتوب خداوند ، رسولانی با عظمت و دارای رسالتی بزرگ
رسول من اللّه یتلوا صحفًا مطهّره
تعبیر <رسول من اللّه> - با آن که <رسول اللّه> نیز مفادی شبیه آن داشت - ممکن است برای ابقای کلمه <رسول> بر نکره بودن باشد تا عظمت رسول و رسالت را برجسته سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 11
11 - تأثیر سازنده آگاهی و پیمودن راه دین ، در تبلیغات دینی و گرایش دادن مردم به دین داری
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
مقصود از جمله <و هم مهتدون> (آنان ره یافته اند) این است که پیامبران، راه دین را شناخته و آن را پیموده اند و طبیعی است کسانی که راه دین را پیموده باشند، در تبلیغ دین موفق تر خواهند بود و مردم نیز دعوت آنان را بهتر خواهند پذیرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 33 - 2
2 - ارزش دعوت به سوی خدا و تبلیغ آیین الهی ، در گرو نیک کرداری دعوت کنندگان و مبلغان آن است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلی اللّه و عمل ص-لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 168
10 - اسراء - 17 - 57 - 17
17- شدت عذاب الهی ، عامل ترس و بیم دعوت کنندگان تعالیم الهی از آن است .
و یخافون عذابه إن عذاب ربّک کان محذورًا
<إن عذاب ربّک> تعلیل برای <یخافون عذابه> است; یعنی، به این دلیل از عذاب خداوند در هراس هستند که عذاب پروردگار بس سخت و دهشت بار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 76 - 4،7
4 - توجه به ناتوانی معبود های ادعایی و عقیده به قدرت مطلق خداوند ، موجب تسلی خاطر و دل گرمی مبلغان اسلام و مدافعان عقیده توحیدی
و اتّخذوا من دون اللّه ءالهه لعلّهم ینصرون . لایستطیعون نصرهم... فلایحزنک قولهم
جمله <فلایحزنک قولهم> جواب برای شرط مقدر است; یعنی، <إذا کان ه-ذا حالهم مع ربّهم حیث اتّخذوا رجاء النصر ءالهه من دون اللّه لایقدرون نصرهم فلاتحزن بسبب قولهم. ..; وقتی وضعیت آنان چنین است که به امید یاری، معبودهای دیگری جز خدا را - که توانای بر یاری رسانی ندارند - برگزیدند، پس تو از سخنان شان محزون مباش...>.
7 - عقیده به آگاهی خداوند از تمامی رفتار ها و حرکت های توطئه آمیز کافران ، موجب دل گرمی و تسلی خاطر مبلغان اسلام و مدافعان عقیده توحیدی است .
فلایحزنک قولهم إنّا نعلم ما یسرّون و ما یعلنون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <إنّا نعلم. ..> تعلیل برای نهی در <فلایحزنک> است; یعنی، چون خداوند بر تمامی رفتارهای آدمیان - از جمله کافران - آگاه است، پس نباید در برابر توطئه های آنان محزون بود; بلکه باید با دل گرمی و پشتکار به تبلیغ دین پرداخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 84 - 5
5 - نقش قلب سالم و پاک ، در موفقیت رهبران و مبلغان دینی
إذ جاء ربّه بقلب سلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 4 - 4
4 - طهارت و پاکیزگی جسم و جان ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
ص: 169
و ثیابک فطهّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 5 - 2
2 - پرهیز از پلیدی و آلودگی ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و الرجز فاهجر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 6 - 4
4 - دوری از منت نهادن و زیاد شمردن عطایا و خدمات خود ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و لاتمنن تستکثر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 193 - 3
3 - دعوت کنندگان مردم به ایمان ، دارای مقامی والا و ارجمند
ربّنا انّنا سمعنا منادیاً ینادی للایمان ان امنوا بربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 128 - 5
5- هدایت گران و مبلغان صابر دین ، در قبال مکر ها و اذیت و آزار دشمنان ، از حمایت و لطف الهی برخوردارند .
و اصبر . .. إن الله مع الذین اتّقوا و الذین هم محسنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 31 - 4
4- اجابت پیام مبلغان الهی ، ایمان به خداوند است .
أجیبوا داعی اللّه و ءامنوا به
در برداشت یاد شده جمله <آمنوا به> تفسیر <أجیبوا> دانسته شده و ضمیر <به> به <اللّه> بازگردانده شده است. احتمال دیگر این است که <آمنوا> جمله مستقل باشد و ضمیر <به> به داعی اللّه> ارجاع کردد.
ص: 170
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 7
7 - خودبزرگ بینی ، ریشه مبارزه با پیامبران الهی و مبلغان دین
قال الملأ الذین استکبروا من قومه . .. أتعلمون أن صلحاً مرسل من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 12 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، اهل تقوا و توصیه کننده دیگران به آن
أو أمر بالتّقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 68 - 3
3- شیطان ، ترویج کننده کفر و انکار معاد
و یقول الإنس(ن . .. لنحشرنّهم والشی-طین
یادکردن از شیطان در این آیه به عنوان همراه و هم دوش کافران در صحنه قیامت، گویای نقش شیطان در کفرورزی ها و سردمداری او در این صحنه ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 38 - 20
20- انبیا ، پیام آوران توحید و معلمان یکتاپرستی بودند .
ما کان لنا أن نشرک بالله من شیء ذلک من فضل الله علینا و علی الناس
اعتقاد توحیدی پیامبران خدا را ، تفضّل خدا بر مردمان دانستن - که مفاد <ذلک من فضل الله . .. علی الناس> است - می رساند که: عموم مردم از طریق پیامبران ، به توحید دسترسی پیدا می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 14 - 2
2 - فرستادگان الهی ( هود و صالح ) ، مبلغ توحید در میان قوم عاد و ثمود
إذ جاءتهم الرّسل . .. ألاّ تعبدوا إلاّ اللّه
ص: 171
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 45 - 1
1 - تمامی پیامبران و ادیان آسمانی ، مبلغ توحید و مخالف شرک و چندگانه پرستی بوده اند .
وسئل من أرسلنا من قبلک من رسلنا . .. ءالهه یعبدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 7
7 - ضرورت وجود مبلغان و تبیین کنندگان کتب آسمانی در جامعه
و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب لتبیّننّه للنّاس
گرفتن میثاق از عالمان و تأکید خداوند بر لزوم تبیین آن برای مردم، مبیّن مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 67 - 6
6 - مبلغان دین باید در برابر اتهام های ناروا از خویشتن دفاع کنند .
قال یقوم لیس بی سفاهه و لکنی رسول من رب العلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 68 - 1،2،10
1 - هود ( ع ) در پاسخ قوم عاد ، خویشتن را مبلّغ پیام های خداوند ، خیرخواه مردم و فردی امین و سزاوار اطمینان خواند .
أبلغکم رسلت ربی و أنا لکم ناصح أمین
2 - هود ، مبلّغ پیام های الهی ، و نه بازگوکننده نظریات شخصی خویش
أبلغکم رسلت ربی
10 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم باشند و خیرخواهی خویش را به منافع شخصی آمیخته نسازند .
أبلغکم رسلت ربی و أنا لکم ناصح أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 69 - 5
5 - پیامبران ، واسطه ابلاغ دین و معارف الهی به مردم
أو عجبتم أن جاءکم ذکر من ربکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 9
9 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم و نصایح خویش را به منافع شخصی آمیخته نسازند .
ص: 172
و نصحت لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 9 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور موعظه و زنده نگه داشتن تعالیم الهی در اذهان مردم
فذکّر
<تذکیر> (مصدر <ذکّر>) به معنای موعظه کردن است (قاموس)، ذکر و حفظ به یک معنا است; جز این که حفظ به فراگیری نظر دارد و ذکر به حضور در ذهن. (مفردات)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 84 - 3
3 - دعای ابراهیم ( ع ) به درگاه خدا ، برای تداوم راه رسالت او در امت های آینده ، به وسیله برگزیدگان الهی و گویندگان صادق
و اجعل لی لسان صدق فی الأخرین
برخی از مفسران <لسان صدق> را به انسان های صادق - که همان پیامبران الهی هستند - تفسیر کرده اند. بنابراین درخواست حضرت ابراهیم(ع) این است که خداوند در میان نسل های آینده، پیامبرانی را برانگیزد تا به دعوت او قیام کنند و مردم را به آیین توحیدی او فرا بخوانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 8
8- دوزخ ، سرانجام تلاش برای ترویج آیین شرک و گمراه کردن مردم از مسیر خدا و یگانه پرستی
و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله . .. فإن مصیرکم إلی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 109 - 13
13 - منافقان ، زیان زننده به جامعه اسلامی ، مروج کفر ، تفرقه افکن میان مؤمنان ، ظالم و دوزخی اند .
اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً . .. و إرصاداً ... فانهار به فی نار جهنم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 173
10 - مریم - 19 - 68 - 3
3- شیطان ، ترویج کننده کفر و انکار معاد
و یقول الإنس(ن . .. لنحشرنّهم والشی-طین
یادکردن از شیطان در این آیه به عنوان همراه و هم دوش کافران در صحنه قیامت، گویای نقش شیطان در کفرورزی ها و سردمداری او در این صحنه ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 33 - 2
2 - افشاگری مستضعفان در قیامت علیه مستکبران ، درباره تلاش شبانه روزی آنان در ترویج کفر
و قال الذین استضعفوا . .. بل مکر الّیل و النهار إذ تأمروننا أن نکفر باللّه
اضافه <مکر الّیل> مفید معنای <فی> است و سیاق آیه، دلالت می کند که مضاف الیه <مکر> چیز محذوفی مثل <کم> است. بنابراین معنا چنین می شود: بلکه مکر شما در طول شب و روز درباره ما، این بود که به خدا کافر شویم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 22
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 129 - 3
3 - لزوم اتکای مبلغان الهی بر خداوند و نگران نبودن بر حق ناپذیری گمراهان ، پس از اتمام حجت بر آنان
فإن تولوا فقل حسبی اللّه . .. علیه توکلت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 17،22
17- ضرورت پایبندی مبلغان دین و مصلحان جامعه ، به تعالیم دینی و برنامه های اصلاحی خود
و ما أُرید أن أُخالفکم إلی ما أنهی-کم عنه
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
ص: 174
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 104 - 8
8- ایمان نیاوردن گروهی از مردم حتی اکثریت آنان در یک زمان ، نباید مبلغان دینی را دلسرد کرده و مأیوس کند .
و ما أکثر الناس و لو حرصت بمؤمنین . .. إن هو إلاّ ذکر للع-لمین
جمله <إن هو إلاّ ذکر للعالمین> - که دلالت بر جهانی بودن قرآن و اسلام دارد و اختصاص آن را به مردم مکه و عصر بعثت نفی می کند - اشاره به این نکته دارد که: ای پیامبر! از ایمان نیاوردن اکثریت مردم مکه ناراحت مباش و مأیوس نشو ; چرا که قرآن مخصوص این مردم نیست و از آنِ همه عالم است. اینها ایمان نیاوردند، سراغ دیگران باید رفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 16 - 4
4 - لزوم حفظ رابطه مستقیم و بیواسطه با مردم برای رهبران و مبلغان دینی در راستای تبلیغ و ارشاد
قل لو شاء اللّه ما تلوته علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 51 - 4
4- مطالبه نکردن پاداش از مردم ، به خاطر تبلیغ حقایق و معارف الهی ، نشانه صداقت مبلغان و مصلحان است .
ی-قوم لاأسئلکم علیه أجرًا . .. أفلاتعقلون
از آن جا که هدف مدعیان دروغین ، رسیدن به منافع مادی و مال و منال دنیوی است ، می توان گفت: حضرت هود(ع) با جمله <لاأسئلکم> اشاره به دلیل و نشانه صداقت خویش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 104 - 3
3- مبلغان دینی باید از دریافت مزد برای ابلاغ دین و تعالیم قرآن پرهیز کنند .
و ما تسئلهم علیه من أجر
ص: 175
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 36 - 9
9- مبلغان دینی ، پس از یأس از هدایت پذیری انسانها ، موظف به ابلاغ و بیان معارف الهی نیستند .
فلاتبتئس بما کانوا یفعلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 69 - 5
5- مبلّغان و دعوت کنندگان به توحید و معارف الهی ، در شرایط حساس و خطیر از لطف و امداد خداوند برخوردار خواهند شد .
قلنا ی-نار کونی بردًا و سل-مًا علی إبرهیم
نقل داستان نجات ابراهیم از آتش، می تواند به منظور دلداری به پیامبراسلام(ص) و مؤمنانی باشد که در شرایط دشوار مکه زندگی می کردند. همچنین برای بیان این نکته باشد که چنین امدادی، شامل حال تمامی یکتاپرستان و مبلغان دین توحیدی می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 104 - 12
12 - وادار کردن مردم به پذیرش معارف و حقایق دین، خارج از حیطه مسؤولیت مبلغان و پیشوایان دین است.
قد جاءکم بصائر من ربکم . .. و ما أنا علیکم بحفیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 107 - 9
9 - مبلغان دین وظیفه دار دعوت مردم به دین خدا، نه وادار کننده مردم به آن
و ما جعلنک علیهم حفیظا و ما أنت علیهم بوکیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 34 - 5
5- پیامبران و مبلغان دین ، به بیان و ابلاغ معارف برای هدایت ناپذیران ، موظف نیستند .
إن أردت أن أنصح لکم
نوح(ع)، پس از دریافت این واقعیت که خداوند، به خاطر لجاجتهای قومش خواسته که آنان گمراه باشند، نصیحت کردن و ابلاغ دین را با جمله شرطیه (إن أردت . ..) بیان می کند تا به این نکته اشاره کند که: ابلاغ دین پس از این مرحله، بر من لازم و ضروری نیست.
ص: 176
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 36 - 9
9- مبلغان دینی ، پس از یأس از هدایت پذیری انسانها ، موظف به ابلاغ و بیان معارف الهی نیستند .
فلاتبتئس بما کانوا یفعلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 57 - 4
4- مسؤولیت مبلغان دین ، ابلاغ حقایق و معارف الهی به مردم است نه واداشتن آنان به پذیرش .
فإن تولّوا فقد أبلغتکم ما أُرسلت به إلیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 3 - 4
4 - نگرانی برای کافران ، پس از ابلاغ آیات روشن الهی به آنان موردی ندارد .
تلک ءای-ت الکتب المبین . لعلّک ب-خع نفسک ألاّیکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 23 - 3
3 - تکلیف مؤمنان و مبلغان دینی ، در برابر انسان های لجوج و حق ناپذیر ، تنها انذار و هشدار است .
إن أنت إلاّ نذیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 6 - 1
1 - کسانی که خود رااز پند و اندرز های الهی بی نیاز می پندارند ، شایسته بذل توجّه کامل از سوی ارشادگران و مبلّغان نیستند .
فأنت له تصدّی
متصدی کسی است که با کشیدن سر و سینه خود به بالا، در صدد دیدن چیزی برآید (لسان العرب). این تعبیر حاکی از معطوف داشتن تمام توجّه و عنایت، به سوی همنشین خود است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 23 - 4
4 - پیامبران و مبلغان دینی ، تنها موظف به انجام وظیفه اند ; نه مأمور به نتیجه .
لا أملک لکم ضرًّا و لا رشدًا . .. إلاّ بل-غًا من اللّه و رس-ل-ته
ص: 177
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 44 - 5،7
5 - آمران به معروف و مبلغان دینی ، باید خود به محتوای دعوتشان عمل کنند .
أتأمرون الناس بالبر و تنسون أنفسکم
7 - کسانی که دیگران را به کار های نیک دعوت کرده و خود به آن عمل نمی کنند ، @سزاوار توبیخ و سرزنش هستند .
أتأمرون الناس بالبر و تنسون أنفسکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 8
8 - مبلغان دین باید از شبهات و اشکالات مخالفان مطلع بوده و پاسخ آنها را به شایستگی بدانند .
سیقول . .. ما ولیهم عن قبلتهم ... قل للّه المشرق و المغرب
از اینکه خداوند پیامبر را از شبهات مخالفان - پیش از القای آنها - آگاه می سازد و پاسخ آنان را به وی می آموزد، می توان به برداشت فوق دست یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 151 - 11
11 - پیراستن مردم از آلودگی ها و تعلیم قرآن ، احکام و معارف دین ، از وظایف اساسی مبلغان دین و از رؤوس برنامه های آنان است .
یتلوا علیکم ءایتنا و یزکیکم و یعلمکم الکتب و الحکمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 67 - 0
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 92 - 12
12 - رساندن احکام خداوند به مردم به صورتی روشن ، وظیفه مبلغان دین
انما علی رسولنا البلغ المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 11 - 1
1 - پیامبر اکرم(ص) مأمور ترغیب مردم به سیر در زمین و تدبر در سرانجام تکذیب کنندگان پیامبران الهی
قل سیروا فی الأرض ثم انظروا کیف کان عقبه المکذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 178
5 - انعام - 6 - 50 - 9
9 - پیشوایان و مبلغان دین وظیفه دار مبارزه با پندارهای غلوآمیز مردم درباره آنان
قل لا أقول لکم . .. إنی ملک
الزام پیامبر(ص) به اعلام موارد مذکور در آیه الزامی است برای همه مبلغان و پیشوایان دین که این موارد را برای مردم بیان نمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 52 - 4،21
4 - رهبران و مبلغان دین نباید قشرهای ضعیف و تهیدست را از اطراف خود برانند.
و لا تطرد الذین یدعون ربهم بالغدوه و العشیّ یریدون وجهه
21 - رهبران و مبلغان دینی در صورت طرد مؤمنان مستمند و ضعیف از اطراف خویش، ستمکارند.
فتطردهم فتکون من الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 64 - 4
4 - بیان نقش اختصاصی خداوند در برهه های حساس و بحرانهای زندگی برای مردم، از وظایف پیامبر(ص) و مبلغان دین است.
قل من ینجیکم . .. قل الله ینجیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 65 - 10
10 - مبلغان دین وظیفه دار تأمل و تحقیق در شیوه های بیان حقایق در قرآن و به کارگیری آن در تبلیغ هستند.
انظر کیف نصرف الأیت لعلهم یفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 70 - 11
11 - تذکر دادن به مردم با قرآن، از وظایف پیامبر(ص) و مبلغان دین است.
و ذکر به أن تبسل نفس
مرجع ضمیر <به> قرآن می تواند باشد که از سیاق آیات مورد بحث به دست می آید و به اصطلاح مرجع حکمی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 90 - 9
9 - مبلغان دین نباید هیچ چشمداشت و انتظار پاداشی از مردم داشته باشند.
قل لاأسئلکم علیه أجرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 130 - 8
ص: 179
8 - مطلع ساختن مردم از آیات الهی و مضامین آن، و انذار از قیامت دو وظیفه اساسی مبلغان دین است.
یقصون علیکم ءایتی و ینذرونکم لقاء یومکم هذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 61 - 7
7 - مبلغان دین باید در برابر اتهام های ناروا از خویشتن دفاع کنند .
إنا لنریک فی ضلل مبین. قال یقوم لیس بی ضلله و لکنی رسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 67 - 6
6 - مبلغان دین باید در برابر اتهام های ناروا از خویشتن دفاع کنند .
قال یقوم لیس بی سفاهه و لکنی رسول من رب العلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 68 - 10
10 - مبلغان دین باید خیرخواه مردم باشند و خیرخواهی خویش را به منافع شخصی آمیخته نسازند .
أبلغکم رسلت ربی و أنا لکم ناصح أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 16
16 - ترغیب مردم به عبرت گرفتن از فرجام شوم فسادگران تاریخ ، از وظایف مبلغان دین
قال . .. و أنظروا کیف کان عقبه المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 92 - 6
6 - بیان فرجام شوم کفرپیشگان و تکذیب کنندگان رسولان الهی ، روشی برای مبلغان دین برای شناساندن زیانکاران واقعی
الذین کذبوا شعیباً کانوا هم لخسرین
خداوند با بیان فرجام شوم کفرپیشگان، زیانکاران واقعی را به مردم معرفی کرد. بنابراین از راههای معرفی کردن زیانکاران واقعی بیان فرجام شوم آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 199 - 4
4 - گذشت از لغزش ها ، دعوت مردم به کار های نیک و مدارا کردن با جاهلان و سفیهان ، از وظایف اساسی مبلغان دین
خذ العفو و أمر بالعرف و أعرض عن الجهلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 129 - 3
ص: 180
3 - لزوم اتکای مبلغان الهی بر خداوند و نگران نبودن بر حق ناپذیری گمراهان ، پس از اتمام حجت بر آنان
فإن تولوا فقل حسبی اللّه . .. علیه توکلت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 15 - 16،17
16 - رهبران و مبلغان دینی ، وظیفه دار رساندن معارف الهی به مردم بدون هر گونه دخل و تصرف و کم و زیاد کردن
قل ما یکون لی أن أبدّله من تلقاءِی نفسی إن أتبع إلا ما یوحی إلیّ
17 - پرهیز از محور قرار دادن جلب رضایت مردم و سخن گفتن بر وفق و تمایلات و خواسته های نفسانی آنان ، از وظایف مهم و اساسی رهبران و مبلغان دینی
و إذا تتلی علیهم ءایاتنا . .. ائت بقرءان غیر هذا ... قل ما یکون لی أن أبدّله من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 16 - 4
4 - لزوم حفظ رابطه مستقیم و بیواسطه با مردم برای رهبران و مبلغان دینی در راستای تبلیغ و ارشاد
قل لو شاء اللّه ما تلوته علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 12 - 4
4- وظیفه داران تبلیغ دین ، باید همه معارف و قوانین دین را برای مردم بیان کرده و از وانهادن حتی اندکی از آن دوری کنند .
فلعلّک تارک بعض ما یوحی إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 54 - 7
7- اعلام انزجار از عقاید باطل و خرافی ، گامی ضروری برای مبلغان دین
قال إنی أُشهد الله . .. أنی بریءٌ مما تشرکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 56 - 6
6- مبلغان دین ، باید با توکل بر خدا و وانهادن امور خویش به خداوند ، از مخالفان دین نهراسند و وظیفه خویش را قاطعانه به انجام رسانند .
فکیدونی جمیعًا ثم لاتنظرون. إنی توکلت علی الله ربی و ربکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 17،22
17- ضرورت پایبندی مبلغان دین و مصلحان جامعه ، به تعالیم دینی و برنامه های اصلاحی خود
و ما أُرید أن أُخالفکم إلی ما أنهی-کم عنه
ص: 181
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 89 - 11
11- مبلغان دین باید از بازگویی تاریخ و فرجام گذشتگان ، سود جسته و با بیان علل سرنوشت آنان ، مردمان را به آیین پیامبران گرایش دهند .
و ی-قوم لایجرمنّکم شقاقی أن یصیبکم مثل ما أصاب قوم نوح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 112 - 13
13- مبلغان دین در نشر توحید و احکام الهی ، نباید از حد و مرز تعیین شده خارج شوند .
فاستقم کما أُمرت . .. و لاتطغوا
در برداشت فوق، جمله <لاتطغوا> در ارتباط با <فاستقم> معنا شده است و متعلق<لاتطغوا> استقامت گرفته شده است; یعنی ، در پایداری طغیان نکنید و این کار را بر اساس برنامه الهی انجام دهید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 37 - 16
16- لزوم بهره گیری مبلغان دینی از هرفرصت و زمینه مناسب ، برای ارشاد و تبلیغ دین
ذلکما مما علمنی ربی إنی ترکت . .. و هم بالأخره هم ک-فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 39 - 5
5- مبلغان دینی ، باید از سر مهربانی و با ملاطفت ، مردمان را به دین فراخوانند .
ی-ص-حبی السجن ءأرباب متفرقون خیر أم الله الوحد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 17
17- ضرورت بهره گیری مبلغان دینی ، از فرصت های مناسب برای ارشاد و هدایت مردم
أءنک لأنت یوسف قال أنا یوسف . .. من یتّق و یصبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 104 - 3،8
3- مبلغان دینی باید از دریافت مزد برای ابلاغ دین و تعالیم قرآن پرهیز کنند .
و ما تسئلهم علیه من أجر
8- ایمان نیاوردن گروهی از مردم حتی اکثریت آنان در یک زمان ، نباید مبلغان دینی را دلسرد کرده و مأیوس کند .
و ما أکثر الناس و لو حرصت بمؤمنین . .. إن هو إلاّ ذکر للع-لمین
ص: 182
جمله <إن هو إلاّ ذکر للعالمین> - که دلالت بر جهانی بودن قرآن و اسلام دارد و اختصاص آن را به مردم مکه و عصر بعثت نفی می کند - اشاره به این نکته دارد که: ای پیامبر! از ایمان نیاوردن اکثریت مردم مکه ناراحت مباش و مأیوس نشو ; چرا که قرآن مخصوص این مردم نیست و از آنِ همه عالم است. اینها ایمان نیاوردند، سراغ دیگران باید رفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 4 - 7
7- همه انبیا وظیفه داشتند که معارف الهی را در سطح فرهنگ مردم خویش ، تبیین کنند .
و ما أرسلنا من رسول إلاّ بلسان قومه لیبیّن لهم
مراد از <لسان قوم> لسان فرهنگی مردم است، بخصوص با توجه به اینکه سطح فرهنگی مردم، متفاوت است و انبیا طبعاً باید همه مردم را در تبلیغ مدّ نظر قرار می دادند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 89 - 4
4- انذار و اخطار از وظایف اصلی مبلغان و رهبران دینی
و قل إنی أنا النذیر المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 6
6- آشنایی با حکمت ، موعظه و برترین روش های جدلی ، نیاز ضروری مبلغان دین
ادع إلی سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و ج-دلهم بالتی هی أحسن
امر الهی به تبلیغ دین از طریق حکمت، موعظه و جدل برتر نشانگر این معناست که فاقدان این ابزار، از کارآیی لازم و شایسته در امر تبلیغ برخوردار نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 127 - 2
2- مبلغان دینی ، موظف به پایداری در راه تبلیغ و استقامت در برابر اذیت و آزار دشمنانند .
ادع إلی سبیل ربّک . .. و لئن صبرتم لهو خیر للص-برین . و اصبرو ما صبرک إلاّ بالله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 57 - 18
18- سرسختی برخی از افراد در برابر حق ، نباید مایه دل سردی و نگرانی پیشوایان و مبلّغان دین گردد .
و إن تدعهم إلی الهدی فلن یهتدوا إذًا أبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 28 - 4،5
4 - مبلغان دین باید به گونه ای سخن بگویند که مردم ، سخن آنان را فهمیده ودرک کنند .
یفقهوا قولی
ص: 183
5 - مبلغان دین باید به فراهم ساختن ابزار های مورد نیاز برای تفهیم حقایق دین به مردم ، همت گمارند .
یفقهوا قولی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 61 - 7
7 - بیم دادن مردم از عذاب خداوند ، و استفاده از فرصت ها برای تبلیغ ، از وظایف مبلغان دین است .
قال . .. ویلکم لاتفتروا ... بعذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 7
7 - لزوم پایداری و تلاش افزون تر مبلغان ، در عمل به توصیه های خود
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
وظیفه صبر شدید بر نماز، پس از توصیه خانواده به آن، گویای نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 24 - 5
5- پیامبر ( ص ) و مبلغان الهی ، موظف به برخورد استدلالی و منطقی با مخالفان
قل هاتوا بره-نکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 109 - 3
3- هشدار و انذار ، وظیفه مبلغان الهی ، پس از اتمام حجت و بیان حقایق الهی و روی گردانی مخالفان
فإن تولّوا فقل ءاذنتکم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 23 - 8
8 - مهربانی و برخورد مشفقانه با مردم ، وظیفه ای بر عهده رهبران و مبلغان دینی
فقال ی-قوم اعبدوا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 58 - 3
3 - لزوم توکل و اعتماد به خداوند ، بر مبلغان دینی در تأمین نیاز های زندگی خویش
و توکّل علی الحیّ الذی لایموت
فرمان خداوند به توکل بر او، پس از توصیه کردن به اظهار بی نیازی و درخواست مزد از مردم، می تواند حاکی از این مطلب باشد که مبلغان دینی، در تأمین نیازهای زندگی خویش باید تنها به خدا توکل کنند نه به مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 184
13 - شعراء - 26 - 26 - 2
2 - رهبران و مبلغان دینی نباید در برابر استهزا و جوّآفرینی دشمنان دیانت ، دلسرد شده و دست از تبلیغ دین و دفاع از آن بردارند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . قال ربّکم و ربّ ءابائکم الأوّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 30 - 2
2 - رهبران و مبلغان دینی ، باید در برابر تهدید های دشمنان دیانت مقاوم باشند و رسالت خود را ادامه دهند .
قال . .. لأجعلنّک من المسجونین . قال أوَلوجئتک بشیء مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 112 - 4
4 - هدایتگران و مبلغان الهی ، نباید در باره زندگی خصوصی گذشته گروندگان به دین تحقیق کنند .
قال و ما علمی بما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 50 - 12
12 - شایسته است که در تبلیغ دین ، شفاف و روشن بیان شود .
و إنّما أنا نذیر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 47 - 5،6
5 - مبلّغان ، در تبلیغ دین ، باید با برهانی روشن و مستدل عمل کنند .
و لقد أرسلنا. .. رسلاً ... بالبیّن-ت
6 - مبلّغان ، در تبلیغ دین ، باید اقوام و خویشان خود را در اولویت قرار دهند .
و لقد أرسلنا من قبلک رسلاً إلی قومهم
بی شک، هدف از ارسال انبیا، هدایت همه مردم بوده است و اختصاص به ذکر قوم آنان (قومهم) ممکن است به خاطر در اولویت بودن آنان باشد. در این صورت، نکته یاد شده، قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 39 - 5
5 - شایسته است که مبلّغان ، در راه تبلیغ ، از هیچ کس جز خداوند ، نهراسند .
ص: 185
الذین یبلّغون رس-ل-ت اللّه و یخشونه و لایخشون أحدًا إلاّ اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 47 - 6
6 - مبلغان دین ، در قبال انجام رسالت دینی ، نباید چشمداشتی مادی از مخاطبان داشته باشند .
ما سألتکم من أجر فهو لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 17 - 4
4 - سلب نشدن وظیفه ابلاغ دین و تبلیغ اسلام از مبلغان ، به صرف روی گردانی مردم از آن
إن أنتم إلاّ تکذبون . .. قالوا ... و ما علینا إلاّ البل-غ المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 5
5 - مبلغان دینی ، باید در فراخواندن مردم به دین و اقتدا به رسولان الهی ، از استدلال و برهان بهره گیرند .
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 13 - 11
11 - توجه دادن مردم به سرنوشت شوم کفرپیشگان گذشته و بیان تاریخ عبرت آموز آنان ، از وظایف مبلغان الهی است .
فإن أعرضوا فقل أنذرتکم ص-عقه مثل ص-عقه عاد و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 7 - 8
8 - نخستین وظیفه مبلغان دینی ، پرداختن به هدایت و اصلاح جامعه خویش
لتنذر أُمّ القری و من حولها
از این که انذار <أُمّ القری> به عنوان اولین وظیفه پیامبر در آیه مطرح شده، مطلب یاد شده قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 15 - 6
6 - پایداری و استواری در راه تبلیغ و اقامه دین ، وظیفه ای دشوار و طاقت فرسا برای مبلغان دینی
فادع و استقم کما أمرت
توصیه خداوند به استقامت، بیانگر این است که راه تبلیغ دین و اقامه آن، راهی بس ناهموار و پیمودن آن بسیار سخت و دشوار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 5 - 7
ص: 186
7 - مبلغان الهی ، نباید به خاطر مخالفت مردم ، از تبلیغ و هدایت گری سر باز زنند .
أفنضرب عنکم الذکر صفحًا أن کنتم قومًا مسرفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 5
5 - لزوم توجه مبلغان دینی ، به احساسات عمومی و پرهیز از جریحه دار ساختن آن *
ق-ل أوَ لو جئتکم بأهدی ممّا وجدتم علیه ءاباءکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 4 - 8
8- بیدارگری و بینش دهی ، وظیفه مبلغان الهی حتی پس از روی گردانی مردم *
و الذین کفروا عمّا أنذروا معرضون . قل أرءیتم ما تدعون من دون اللّه
ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل (و الذین کفروا. .. معرضون) ممکن است این نکته را برساند که اعراض کافران، تکلیف مبلغان الهی را ساقط نمی کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 9 - 16
16- لزوم برخورداری مبلغان دینی ، از بیان و پیامی روشن و خالی از پیچیدگی و ابهام
و ما أنا إلاّ نذیر مبین
وصف <مبین> تأکید بر اهمیت روشنی بیان در مقام انذار خلق است. در حقیقت این آیه گزارشی است از شیوه تبلیغ و انذار پیامبر(ص)، تا رهنمودی برای تمامی مبلغان دینی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 55 - 2
2 - بیدارگری و تذکر مردم به ارزش های الهی ، تکلیفی همیشگی برای مبلغان دینی
و ذکّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 40 - 6
6 - لزوم پرهیز مبلغان دینی ، از عوامل خنثی کننده آثار تبلیغ *
أم تسئلهم أجرًا فهم من مغرم مثقلون
گرچه پیام اصلی آیه شریفه، مذمت کافران حق گریز است; اما به طور غیر مستقیم این هشدار را به مبلغان دینی داده است که مزد خواهی از مردم برای خویش، مانع دین پذیری مردم خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 3 - 6
6 - مبلغان ، نباید با ارزیابی های ظاهربینانه و مشاهده ناتوانی های جسمی افراد ، از ارشاد آنان دریغ ورزند .
ص: 187
أن جاءه الأعمی . و مایدریک لعلّه یزّکّی
عبارت <فأنت له تصدّی> - در آیات بعد - حاکی از آن است که فرد اعتراض کننده به ابن ام مکتوم، به وعظ و ارشاد دیگران پرداخته و از اختصاص دادن آن فرصت به وی، دریغ کرده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 10 - 6
6 - لزوم پرهیز مبلّغان ، از برخورد های ناهنجاری که زمینه گریز مردم از مجلس وعظ و ارشاد گردد .
لعلّه یزّکّی . .. فأنت عنه تلهّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 8
8 - مبلّغان و نصیحت کنندگان مردم ، نباید انتظار تأثیر فوری داشته و با گذشت اندک زمانی ، مأیوس شوند .
فذکّر . .. سیذّکّر
حرف <سین> در <سیذکّر>، وعده به انجام یافتن تذکر پس از مدتی کوتاه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 69 - 20
20 - مبلغان دین ، وظیفه دار توجه دادن مردم به نعمت های الهی
و اذکروا . .. فاذکروا ءالاء اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 15
15 - ترغیب مردم به یادآوری مداوم نعمت های الهی ، از وظایف مبلغان دین
اذکروا إذ جعلکم خلفاء . .. فاذکروا ءالاء اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 103 - 7
7 - ابلاغ رسالت های الهی به سردمداران نظام های غیر الهی ، وظیفه ای بر عهده مبلغان دین
إلی فرعون و ملإیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 45 - 11
11 - مبلغان دین ، موظّف به تلاش در بیداری نفوس مستعد و وانهادن حق ستیزان ، به خداوند
نحن أعلم بما یقولون . .. فذکّر بالقرءان من یخاف وعید
ص: 188
برداشت یاد شده، با الغای خصوصیت از مورد پیامبراکرم(ص) استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 49 - 4
4 - تکذیب و نپذیرفتن گروهی ، نباید مانع از اظهار سخن حق و تبلیغ دین از سوی منادیان حق و مبلّغان دین گردد .
و إنّا لنعلم أنّ منکم مکذّبین
برداشت یاد شده، از آن جا است که خداوند، با آن که از تکذیب گروهی از مردم آگاهی کامل دارد و این مطلب را نیز اعلام می کند; در عین حال پیام های خود (وحی) را بهوسیله پیامبراسلام(ص)، پیاپی ابلاغ می فرماید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 7 - 5
5 - لزوم صبر و پایداری در انجام دادن رسالت الهی و تبلیغ دین ، برای مبلغان و رهبران جامعه اسلامی
قم فأنذر . .. و لربّک فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 72 - 7،9،10
7 - خداوند ، ضامن پاداش تلاشگران در راه دین و هدایت مردم
فخراج ربّک خیر
9 - پاداش خدا ، بهترین و ارزشمندترین پاداش ها برای مبلغان الهی
فخراج ربّک خیر
10 - ربوبیت الهی ، مقتضی پاداش به مبلغان دینی
فخراج ربّک خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 23 - 8
8 - مهربانی و برخورد مشفقانه با مردم ، وظیفه ای بر عهده رهبران و مبلغان دینی
فقال ی-قوم اعبدوا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 189
8 - هود - 11 - 29 - 6
6- چشم ندوختن به مال و دارایی مردم ، از نشانه های صداقت مصلحان جامعه و مبلغان راستین دین است .
و ی-قوم لا أسئلکم علیه مالاً إن أجری إلاّ علی الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 51 - 4
4- مطالبه نکردن پاداش از مردم ، به خاطر تبلیغ حقایق و معارف الهی ، نشانه صداقت مبلغان و مصلحان است .
ی-قوم لاأسئلکم علیه أجرًا . .. أفلاتعقلون
از آن جا که هدف مدعیان دروغین ، رسیدن به منافع مادی و مال و منال دنیوی است ، می توان گفت: حضرت هود(ع) با جمله <لاأسئلکم> اشاره به دلیل و نشانه صداقت خویش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 122 - 8
8 - هر جامعه و قومی نیاز به اسلام شناس و فقیه و مبلغی برخاسته از میان خودشان دارد .
فلولا نفر من کل فرقه منهم طائفه لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 17
17- برخی از مردم ، علی رغم کاربرد تمامی روش های مناسب تبلیغی ، هدایت نمی شوند ، هر چند هادی و مبلغ پیامبر باشد .
ادع إلی سبیل ربّک بالحکمه . .. إن ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 7 - 4
4 - وظیفه تزکیه و پاکسازی دیگران از آلودگی های معنوی ، تکلیفی سنگین و نیازمند برخورداری از کمالاتی ویژه است .
و ما علیک ألاّ یزّکّی
نفی تکلیف از مخاطب، در مورد تزکیه کافرانی که در مجلس پیامبر(ص) حضور داشتند، بیانگر آن است که وی در مقامی نبود که این تکلیف از او ساخته باشد و خداوند، از چنین افرادی انجام دادن آن را نخواسته است.
ص: 190
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 32 - 7
7- دعوت پیامبران و مبلغان الهی ، همراه با ادله روشن و آشکار
و من لایجب داعی اللّه . .. أُول-ئک فی ضل-ل مبین
در این آیه مخالفت با دعوت گران به سوی خداوند، گمراهی آشکار شمرده شده است. از این نکته استفاده می شود که پیام منادیان الهی، حق آشکار بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 25 - 4
4 - شرح صدر از مهم ترین ویژگی های لازم برای رسولان الهی و رهبران و مبلغان دین است .
قال ربّ اشرح لی صدری
این که موسی(ع) شرح صدر را بر خواسته های دیگر خود مقدم داشته است، نشانِ جایگاه مهم و نقش آن در انجام یافتن مسؤولیت الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 147 - 6
6 - پیام رسانان دین (مبلغان) باید خود را برای تکذیبها و چگونگی مقابله با آن آماده کنند.
فإن کذبوک فقل ربکم ذو رحمه وسعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 4 - 7
7- همه انبیا وظیفه داشتند که معارف الهی را در سطح فرهنگ مردم خویش ، تبیین کنند .
و ما أرسلنا من رسول إلاّ بلسان قومه لیبیّن لهم
مراد از <لسان قوم> لسان فرهنگی مردم است، بخصوص با توجه به اینکه سطح فرهنگی مردم، متفاوت است و انبیا طبعاً باید همه مردم را در تبلیغ مدّ نظر قرار می دادند.
ص: 191
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 31
31 - بنی اسرائیل ، گنهکار و همواره تجاوزگر بوده اند .
ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 119 - 16
16 - بدعتگذاران در دین و گمراه کنندگان مردم، تجاوزگرند.
و ما لکم ألا تأکلوا . .. و إن کثیرا ... إن ربک هو أعلم بالمعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 146 - 9
9 - یهود، مردمی تجاوز پیشه بودند.
و علی الذین هادوا . .. ذلک جزینهم ببغیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 12
12 - تکذیب کنندگان آیات الهی و آنان که از سر تکبّر معارف دین را نپذیرند، مردمی تجاوزگر و گناهکارند.
و کذلک نجزی المجرمین
<جرم> به معنای تعدی و گناه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 81 - 4،6
4 - قوم لوط به دلیل ارتکاب لواط ، مردمی متجاوز و اسرافگر
بل أنتم قوم مسرفون
6 - لواط ، عملی تجاوزکارانه و مرتکبان آن ، مردمانی متجاوز هستند .
بل أنتم قوم مسرفون
ص: 192
<اسراف> به معنای تجاوز کردن از حد میانه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 10 - 6،9،10
6 - مشرکان صدر اسلام ، مردمانی تجاوز پیشه بودند .
و أولئک هم المعتدون
9 - پیمان شکنان ، مردمانی تجاوزپیشه اند .
لایرقبون فی مؤمن إلّاً و لاذمه و أولئک هم المعتدون
10 - زیرپاگذارندگان حقوق خویشاوندی ، مردمانی تجاوزپیشه اند .
لایرقبون فی مؤمن إلّاً و لاذمه و أولئک هم المعتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 74 - 8،9
8 - خداوند ، بر دل های تکذیب کنندگان پیامبرانِ پس از نوح ( ع ) ، به علت رسوخ صفت تجاوز و حق ستیزی در نفس آنان ، مهر زده بود .
فما کانوا لیؤمنوا بما کذبوا به من قبل کذلک نطبع علی قلوب المعتدین
تعبیر به اسم فاعل (المعتدین) بدون لحاظ زمان و مفعول، بیانگر ثبوت مبدأ اشتقاق (اعتدا) در ذات (مکذبان) است.
9 - تکذیب کنندگان پیامبران پس از نوح ( ع ) مردمی تجاوزپیشه و حق ستیز بودند .
فما کانوا لیؤمنوا بما کذبوا به من قبل کذلک نطبع علی قلوب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 7 - 2
2 - مردان بی عفت ( مردانی که غرایز جنسی خود را به جز از طریق ازدواج یا تملّک کنیز ، ارضا می کنند ) سرآمد تجاوزکاران اند0
فمن ابتغی . .. فأُول-ئک هم العادون
<أُول-ئک> مبتدا و <العادون> خبر است و <هم> ضمیر فصل و مفید حصر می باشد; یعنی، بیانگر این معنا است که مضمون مسند (العادون) تنها برای مسندالیه (أُول-ئک) ثابت است و نه غیر آن. بنابراین معنای جمله یاد شده چنین است: تنها آنان تجاوز کارانند. گفتنی است که ضمیر <هم> می تواند مبتدا و <العادون> خبر آن و جمله <هم العادون> خبر برای <أُول-ئک> باشد. در این صورت <ال> در <العادون> بیانگر این است که: انسان هایی که با عنوان تجاوزکاران می شنیدید مصداق های آن انسان ها اینان اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 36 - 5
5 - فرعون ، فردی متکبر و تجاوزگر بود .
کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار . و قال فرعون
از مصادیق مورد نظر متکبر و جبار - به قرینه <و قال فرعون> - فرعون می باشد.
ص: 193
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 31 - 2
2 - افراد بی عفّت و ( کسانی که غرایز جنسی شان را به جز از راه ازدواج یا تملّک کنیز ارضا می کنند ) سرآمد تجاوزکاران اند .
فمن ابتغی وراء ذلک فأُول-ئک هم العادون
<هم> ضمیر فصل و مفید حصر است; یعنی، بیانگر این معنا است که مضمون مسند (العادون)، تنها برای مسندالیه (اُول-ئک) ثابت است; نه غیر آن. بنابراین معنای جمله بالا چنین می شود: تنها آنان تجاوزکاران اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 119 - 19
19 - آگاهی دقیق از اهل بدعت در دین و متجاوزان به حدود الهی، جلوه ای از ربوبیت خداوند
إن ربک هو أعلم بالمعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 17
17 - کسی که در راه سرکشی و تجاوز به خوردن غذاهای حرام نیازمند شود، اضطرار وی رفع حرمت نمی کند.
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 41 - 1
1 - انتقام گرفتن از متجاوزان و ستمگران ، حق مشروع و مسلّم انسان های ستمدیده است .
و لمن انتصر بعد ظلمه فأول-ئک ما علیهم من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 45 - 23
23 - سرنوشت شوم ستمگران در قیامت ، هشداری برای متجاوزان به حقوق مردم است .
ص: 194
ألا إنّ الظ-لمین فی عذاب مقیم
کلمه <ألا> - که برای هشدار است - رساننده مطلب بالا می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 9 - 7
7 - لزوم ادامه جنگ با متجاوز ، تا مرحله تسلیم وی در برابر امر الهی و گردن نهادن به صلح
فق-تلوا الّتی تبغی حتّی تفیء إلی أمر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 119 - 17
17 - تنها خداوند بهتر از هر کس متجاوزان به حدود الهی و اهل بدعت در احکام الهی را می شناسد و معرفی می کند.
إن ربک هو أعلم بالمعتدین
ضمیر فصل <هو>، که بین اسم و خبر <إن> قرار گرفته، بیانگر حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 4
4 - تجاوزکاران هر جامعه برای پیشبرد مقاصد شوم خویش بر گرد سردمداران و پیشوایانی متشکل می شوند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا
<جرم> به معنای تجاوز و تعدی است. (لسان العرب). و بنابر اینکه <أکابر> مضاف به <مجرمیها> باشد، یک نوع رابطه بین مجرمان و سردمداران آنها به ذهن خطور می کند. گویا آنان جملگی در زیر پرچم سردمداران خویش به مبارزه و مکر با مردم می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 12 - 1
1 - تنها تجاوزگران و فرورفتگان در گناه ، به انکار قیامت کشانده می شوند .
و ما یکذّب به إلاّکلّ معتد أثیم
ص: 195
مراد از <اعتداء> (تجاوزگری) نادیده گرفتن حدود الهی است. <أثیم> مبالغه در <آثم> است (مصباح); یعنی، کسی که در گناه زیاده روی می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 13 - 2
2 - متجاوزان و گنه پیشگان ، نباید از شنیدن آیات قرآن محروم بمانند .
کلّ معتد أثیم . إذا تتلی علیه ءای-تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 12 - 6
6 - اطاعت و اجابت خواسته های متجاوزان ، ممنوع و حرام است .
و لاتطع کلّ . .. معتد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 9
9 - متجاوزان و فسادگران ، مانند سرزمین خبیث کم بهره از فیض الهی و انسانهایی بی ثمرند .
إنه لایحب المعتدین. و لاتفسدوا ... و الذی خبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 10
10 - خداوند ، بر قلب هر متکبر تجاوزگری ، مهر می زند و او را از فهم درست حقایق الهی محروم می سازد .
کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
به هر متجاوزی که از قانون بگذرد، <جبار> گویند. (قاموس المحیط).
ص: 196
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 60 - 5
5 - خداوند ، حامی و پشتیبان ستمدیدگان و دشمن ستمگران و متجاوزان است .
و من عاقب بمثل ما عوقب به ثمّ بغی علیه لینصرنّه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 5 - 1
1 - کسانی که حدود الهی را محترم نمی شمرند ، فرجامی شوم و ذلت بار خواهند داشت .
و تلک حدود اللّه . .. إنّ الذین یحادّون اللّه و رسوله کبتوا
در صورتی که آیه بالا، ادامه آیه قبل و در ارتباط با آن باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 12 - 5
5 - پیامبر ( ص ) ، مأمور پرهیز از اجابت خواسته های تجاوزگران
و لاتطع کلّ . .. معتد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 4
4 - تجاوزکاران هر جامعه برای پیشبرد مقاصد شوم خویش بر گرد سردمداران و پیشوایانی متشکل می شوند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا
<جرم> به معنای تجاوز و تعدی است. (لسان العرب). و بنابر اینکه <أکابر> مضاف به <مجرمیها> باشد، یک نوع رابطه بین مجرمان و سردمداران آنها به ذهن خطور می کند. گویا آنان جملگی در زیر پرچم سردمداران خویش به مبارزه و مکر با مردم می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 197
16 - شوری - 42 - 39 - 6
6 - برخورداری مؤمنان از روحیه عفو و گذشت ، نباید به مداهنه و سکوت در برابر متجاوزان منتهی شود .
و إذا ما غضبوا هم یغفرون . .. إذا أصابهم البغی هم ینتصرون
از ارتباط دو آیه، استفاده می شود که عفو و مغفرت مؤمنان، در غیر مورد ظلم و تجاوز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 44 - 12
12 - تجاوزگران به حقوق مردم ، حیران و سرگردان در صحنه قیامت
یظلمون الناس و یبغون فی الأرض بغیر الحقّ . .. و تری الظ-لمین لمّا رأوا العذاب یق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 40 - 4
4 - لزوم رعایت عدالت ، حتی در انتقام گرفتن از متجاوزان ستمگر
إذا أصابهم البغی هم ینتصرون . و جزؤا سیّئه سیّئه مثلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 30 - 9
9 - عذاب ستمگران و تجاوزکاران ، در راستای رحمت الهی *
انّ اللّه کان بکم رحیماً. و من یفعل ذلک عدواناً و ظلماً فسوف نُصلیه ناراً
عذاب ستمگران پس از بیان رحمت مطلق الهی، اشاره به این است که عذابهای الهی، جلوه ای از رحمت او بر انسانهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 42 - 5
5 - ستم پیشگان و متجاوزان ، مستحق عذابی سخت و دردناک اند .
الذین یظلمون الناس . .. أول-ئک لهم عذاب ألیم
ص: 198
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 164 - 5،6
5 - پرهیزکنندگان از صید ماهی در میان یهودیان ایله ( چه موعظه گران و چه تارکان نهی از منکر ) مطمئن به نزول عذاب الهی بر متجاوزان و یا به هلاکت رسیدن ایشان به دست خدا
اللّه مهلکهم أو معذبهم عذاباً شدیداً
6 - اطمینان به هلاکت متجاوزان ایله و یا گرفتاری آنان به عذابی سخت ، بهانه تارکان نهی از منکر برای سکوت خویش در برابر آنان و مایه نابجا شمردن عمل موعظه گران ( نهی از منکر )
لم تعظون قوماً اللّه مهلکهم أو معذبهم عذاباً شدیداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 5 - 1
1 - کسانی که حدود الهی را محترم نمی شمرند ، فرجامی شوم و ذلت بار خواهند داشت .
و تلک حدود اللّه . .. إنّ الذین یحادّون اللّه و رسوله کبتوا
در صورتی که آیه بالا، ادامه آیه قبل و در ارتباط با آن باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 23
23 - خواری ، فقر و درماندگی ، سرنوشت محتوم متجاوزان بنی اسرائیل است .
و ضربت علیهم الذله و المسکنه
<مسکنه> به معنای فقر و سستی است. <ذله> و <مسکنه> به قبّه و مانند آن تشبیه شده و لذا کلمه <ضربت> (زده شد) برای آن به کار رفته است; یعنی، خواری و درماندگی همچون قبه ای آنان را احاطه کرده و بر آنان خیمه زده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 23
23 - خواری ، فقر و درماندگی ، سرنوشت محتوم متجاوزان بنی اسرائیل است .
و ضربت علیهم الذله و المسکنه
<مسکنه> به معنای فقر و سستی است. <ذله> و <مسکنه> به قبّه و مانند آن تشبیه شده و لذا کلمه <ضربت> (زده شد) برای آن به کار رفته است; یعنی، خواری و درماندگی همچون قبه ای آنان را احاطه کرده و بر آنان خیمه زده است.
ص: 199
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 34 - 5
5 - کیفر تجاوزگران ، در راستای ربوبیت الهی و هموار ساختن راه رشد برای بندگان است .
مسوّمه عند ربّک للمسرفین
تعبیر <عند ربّک>، ممکن است اشاره به این جهت داشته باشد که مقام پروردگاری و تربیت خلق و رشد انسان ها، مقتضی آن است که موانع تکامل و رشد از میان برداشته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 37 - 9
9 - < عن أبی یزیدالحمار عن أبی عبداللّه . . . فلمّا دخلوا ( أی دخلوا قوم لوط ) أهوی جبرئیل بإصبعه نحوهم فذهبت أعینهم و هو قوله < فطمسنا أعینهم . . . > ;
ابی یزیدحمار از امام صادق(ع) روایت نموده است:. .. پس چون قوم لوط وارد خانه لوط(ع) شدند، جبرئیل با انگشت خود به سوی آنها نشانه گرفت که در اثر آن، چشم هایشان کور شد و این سخن خداوند است که فرمود: فطمسنا أعینهم...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 9
9 - متجاوزان از مقررات جنگ ، باید مجازات شوند . *
فلا عدون إلا علی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 14
14 - ربوبیت الهی ، مقتضی کیفر متجاوزان
انی اخاف اللّه رب العلمین
ترس هابیل، به قرینه آیه بعد، از مجازات خداوند و عذاب دوزخ بوده است. بنابراین توصیف خداوند به <رب العلمین>، می رساند که چون او رب العالمین است، متجاوزان را کیفر می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 42 - 1
ص: 200
1 - ستم پیشگان و تجاوزگران به حقوق مردم ، سزاوار پیگرد ، مؤاخذه و مجازات می باشند .
إنّما السبیل علی الذین یظلمون الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 34 - 2،4
2 - اسرافگران متجاوز از قانون الهی ، دارای مجازات هایی از پیش تعیین شده در نزد خداوند
حجاره من طین . مسوّمه عند ربّک للمسرفین
4 - برنامه الهی در کیفر مجرمان و متجاوزان ، کاملاً دقیق و حساب شده است .
مسوّمه عند ربّک
تعبیر <مسوّمه عند ربّک> و علامت دار بودن سنگ ها، حاکی از وجود دقت و حسابگری در نظام کیفری خداوند برای متجاوزان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 9 - 4،5،6
4 - در جریان درگیری و جنگ دو گروه از مسلمانان ، نخست باید آنان را به مسالمت واداشت و در مرحله بعد با متجاوز برخورد کرد .
و إن طائفتان . .. فأصلحوا ... فإن بغت
5 - لزوم مبارزه و نبرد ، با گروه متجاوز و سرکش
فإن بغت إحدی-هما علی الأخری فق-تلوا الّتی تبغی
6 - امت اسلامی ، ملزم به نبرد با هرگونه تجاوز و سرکشی در قلمرو حاکمیت اسلامی
فإن بغت إحدی-هما علی الأخری فق-تلوا الّتی تبغی حتّی تفیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 14
14 - متکبران تجاوزگر ، مورد بغض و دشمنی خدا و مؤمنان هستند .
کبر مقتًا عند اللّه و عند الذین ءامنوا کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 164 - 1
ص: 201
1 - یهودیان ساکن در ایله متشکل از سه گروه بودند : تجاوزگران فاسق ، صالحان موعظه گر و نهی کننده از منکرات ، تارکان نهی از منکر .
إذ قالت أمه منهم لم تعظون قوماً
مقصود از موعظه، به دلیل <الذین ینهون عن السوء> در آیه بعد، نهی از منکر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 10 - 10
10 - زیرپاگذارندگان حقوق خویشاوندی ، مردمانی تجاوزپیشه اند .
لایرقبون فی مؤمن إلّاً و لاذمه و أولئک هم المعتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 44 - 12
12 - تجاوزگران به حقوق مردم ، حیران و سرگردان در صحنه قیامت
یظلمون الناس و یبغون فی الأرض بغیر الحقّ . .. و تری الظ-لمین لمّا رأوا العذاب یق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 37 - 7،8
7 - مردان مصمم به تجاوز نسبت به میهمانان لوط ، مورد انتقام الهی با کور شدن چشم هایشان
و لقد رودوه عن ضیفه فطمسنا أعینهم
<طمس> (مصدر <طمسنا>) به معنای محوکردن و از بین بردن است. بنابراین <طسمنا أعینهم>; یعنی، چشمانشان را از آنان گرفتیم و نابینایشان کردیم.
8 - کور شدن چشم های متجاوزان قوم لوط ، پیش درآمد عذاب الهی برای آنان
فذوقوا عذابی و نذر
به کار رفتن واژه <ذوقوا>، ظاهراً کنایه از این است که این عذاب را بچشید تا عذاب اصلی بر سرتان فرود آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 202
3 - نساء - 4 - 30 - 8
8 - وارد نمودن تجاوزکاران و ستمگران به دوزخ و بریان کردن آنان ، کاری آسان برای خداوند
و من یفعل ذلک عدواناً و ظلماً . .. و کان ذلک علی اللّه یسیراً
<صلی> از مصدر <صَلْی>، و به معنای بریان کردن است. (القاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 25 - 1
1- سدکنندگان راه ارزش ها و تجاوزگران و شکّاکان در حق ، محکوم به آتش دوزخ
ألقیا فی جهنّم کلّ . .. منّاع للخیر معتد مریب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 44 - 12
12 - تجاوزگران به حقوق مردم ، حیران و سرگردان در صحنه قیامت
یظلمون الناس و یبغون فی الأرض بغیر الحقّ . .. و تری الظ-لمین لمّا رأوا العذاب یق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 77 - 2
2 - کافران قوم ثمود با پی کردن ناقه صالح ، فرمان خداوند را سرپیچی کردند و مردمی متجاوز شناخته شدند .
فعقروا الناقه و عتوا عن أمر ربهم
مراد از <أمر ربهم> همان است که در آیه 73 مطرح شده بود یعنی: زیان نرساندن به ناقه و آزادگذاری آن برای چریدن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 65 - 3
3 - خداوند ، اصحاب سبت ( تجاوزکاران یهود در روز شنبه ) را به بوزینه هایی مطرود تبدیل کرد .
فقلنا لهم کونوا قرده خسئین
<قِرْد) (مفرد قِرَدَهَ) به معنای میمون است. <خاسیء> به معنای مطرود و نیز به معنای حقیر و ذلیل می باشد و کلمه <خاسئین> خبر دوم برای <کونوا> است.
ص: 203
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 7
7 - تجاوزگران ، از محبت خداوند محرومند .
إن اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 18
18 - تجاوزکاران از محبت خداوند محروم اند .
إنّ اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 145 - 22
22 - ستمگران و متجاوزان، محروم از رحمت و مغفرت الهی
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فإن ربک غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 6
6 - گردنکشان و متجاوزان ، از محبت خدا محرومند .
إنه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 9
9 - متجاوزان و فسادگران ، مانند سرزمین خبیث کم بهره از فیض الهی و انسانهایی بی ثمرند .
إنه لایحب المعتدین. و لاتفسدوا ... و الذی خبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 40 - 10
10 - ظالمان و متجاوزان ، محروم از محبت الهی
إنّه لایحبّ الظ-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 9 - 10
10 - گروهی باغی و متجاوز ، موظّف به جبران خسارت های وارد شده بر گروه دیگر
ص: 204
فأصلحوا بینهما بالعدل
از این که پس از تسلیم شدن گروه باغی، دستور به صلح عادلانه میان آنان داده شده است; استفاده می شود که تنها تسلیم گروه باغی کافی نیست; بلکه باید خسارت های ناشی از تجاوزگریش را نیز بپردازد تا صلح عادلانه تحقق یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 9 - 15
15 - صلح ناعادلانه - مبتنی بر مماشات با متجاوز - مورد تأیید و رضایت الهی نیست .
فإن بغت . .. فأصلحوا بینهما بالعدل ... إنّ اللّه یحبّ المقسطین
از مفهوم آیه، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 12 - 6
6 - اطاعت و اجابت خواسته های متجاوزان ، ممنوع و حرام است .
و لاتطع کلّ . .. معتد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 42 - 1
1 - ستم پیشگان و تجاوزگران به حقوق مردم ، سزاوار پیگرد ، مؤاخذه و مجازات می باشند .
إنّما السبیل علی الذین یظلمون الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 45 - 1
1 - ستم پیشگان متجاوز به حقوق مردم ، عرضه شونده به دوزخ و نزدیک شونده به آن بدون هیچ اختیار
و تری-هم یعرضون علیها خ-شعین من الذلّ ینظرون من طرف خفیّ
تعبیر <یعرضون علیها> به صیغه مجهول، ناگزیری و بی اختیاری ظالمان در عرصه قیامت را می رساند.
ص: 205
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 74 - 11
11 - هدایت ناپذیر کردن دل های متجاوزان ، سنت و قانون لا یتغیر الهی است .
کذلک نطبع علی قلوب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 119 - 18
18 - هشدار خداوند به تجاوزگران به محدوده شرایع و احکام الهی و بدعتگذاران در دین
إن ربک هو أعلم بالمعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 164 - 5،6
5 - پرهیزکنندگان از صید ماهی در میان یهودیان ایله ( چه موعظه گران و چه تارکان نهی از منکر ) مطمئن به نزول عذاب الهی بر متجاوزان و یا به هلاکت رسیدن ایشان به دست خدا
اللّه مهلکهم أو معذبهم عذاباً شدیداً
6 - اطمینان به هلاکت متجاوزان ایله و یا گرفتاری آنان به عذابی سخت ، بهانه تارکان نهی از منکر برای سکوت خویش در برابر آنان و مایه نابجا شمردن عمل موعظه گران ( نهی از منکر )
لم تعظون قوماً اللّه مهلکهم أو معذبهم عذاباً شدیداً
ص: 206
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 9
9 - تنگ شدن عرصه زندگی بر متخلفان جنگ تبوک ، زمینه التجای آنان به خداوند
حتی اذا ضاقت علیهم الأرض . .. و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 50 - 2
2 - بهانه جویان متخلف از جنگ ، آرزومند عدم موفقیت سپاه اسلام و نگران از پیروزی آنان .
إن تصبک حسنه تسؤهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 1
1 - افشاگری خداوند نسبت به روحیه مادی و آسایش طلب متخلفان از جنگ تبوک
لو کان عرضاً قریباً و سفراً قاصداً لاتبعوک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 2
2 - شمول رحمت و غفران الهی ، نسبت به سه نفر از مسلمانان متخلف از جنگ تبوک
لقد تاب اللّه علی النبی . .. و علی الثلثه الذین خلّفوا
ص: 207
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 81 - 14
14 - پیامبر ( ص ) ، وظیفه دار توکل به خداوند ، برای دور ماندن از پیامد های اعراض از مسلمانان متخلف
و یقولون طاعه . .. فاعرض عنهم و توکّل علی اللّه و کفی باللّه وکیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 20
20 - انگیزه اصلی متخلفان از سفر حدیبیه ، گریز از خطرات احتمالی و حفظ منافع دنیوی خود
قل فمن یملک لکم من اللّه شیئًا إن أراد بکم ضرًّا أو أراد بکم نفعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 6،9
6 - اذعان متخلفان از جنگ تبوک ، به ناگزیری خود از التجا به خداوند
و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
9 - تنگ شدن عرصه زندگی بر متخلفان جنگ تبوک ، زمینه التجای آنان به خداوند
حتی اذا ضاقت علیهم الأرض . .. و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 47 - 1،6،12
1 - متخلفان جنگ تبوک ( منافقان ) ، در صورت شرکت در آن ، جز فساد و تباهی به بار نمی آوردند .
لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا
<خبال> به معنای فساد و تباهی است; یعنی، اگر منافقان برای جنگ بیرون می آمدند برای شما چیزی جز فساد و تباهی نمی افزودند.
6 - متخلفان جنگ تبوک در صورت شرکت در آن جنگ ، جز نفوذ در میان صفوف لشکر اسلام به منظور فتنه جویی ، نقشی دیگر نداشتند .
ص: 208
لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا و لأوضعوا خللکم یبغونکم الفتنه
12 - ماهیت فسادانگیز و فتنه جویانه متخلفان جنگ تبوک ، دلیل کراهت و ناخوشایندی خداوند از شرکت آنان در جنگ
و لکن کره اللّه انبعاثهم . .. لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا ... یبغونکم الفت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 18
18 - تهدید متخلفان از جنگ و منافقان ، به رسوایی و افشای اسرارشان در آخرت از سوی خداوند
فینبئکم بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 25
25 - افشای چهره متخلفان ، نمودی از علم خداوند به کردار خلق
سیقول لک . .. بل کان اللّه بماتعملون خبیرًا
پس از این که خداوند، اسرار درونی اعراب متخلف را فاش ساخته است; این حقیقت کلی را نیز به ایشان یادآور شده که علم او به اعمال بندگان، وسیع و فراگیر است و حتی اسرار نهفته آنان را دربرمی گیرد و دلیل آن بیان الهی در این آیه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 102 - 1
1 - اعتراف برخی از گنهکاران و متخلفان از جنگ تبوک به زشتی عمل خویش
و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم
با توجه به اینکه فرازهای پیشین، مربوط به جنگ تبوک و تخلف عده ای از شرکت در آن جنگ است می توان گفت که این آیه نیز مربوط به برخی از همان متخلفان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 9
9 - متخلفان از سفر حدیبیه ، معترف به گناه خویش و متقاضی عفو و استغفار پیامبر ( ص )
ص: 209
سیقول لک المخلّفون من الأعراب . .. فاستغفر لنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 6
6 - اذعان متخلفان از جنگ تبوک ، به ناگزیری خود از التجا به خداوند
و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 4
4 - تحریم ارتباط با متخلفان از جنگ تبوک و انزوای اجتماعی آنان از سوی مسلمانان
ضاقت علیهم الأرض بما رحبت
با توجه به شأن نزول که تنگ شدن زندگی بر متخلفان از جنگ تبوک را، ناشی از قطع رابطه مسلمانان با ایشان معرفی کرده است، مطلب فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 53 - 1
1 - آمادگی برخی از متخلفان جنگ تبوک ، برای انفاق مال به جای رفتن به جهاد
قل أنفقوا طوعاً
در شأن نزول این آیه آورده اند که: فردی از منافقان پیشنهاد پرداخت پول به جای رفتن به جهاد را کرده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 20
20 - انگیزه اصلی متخلفان از سفر حدیبیه ، گریز از خطرات احتمالی و حفظ منافع دنیوی خود
قل فمن یملک لکم من اللّه شیئًا إن أراد بکم ضرًّا أو أراد بکم نفعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 210
17 - فتح - 48 - 15 - 8
8 - تلاش متخلّفان حدیبیه برای حضور در جنگ خیبر ، به منظور شکستن نهی الهی از شریک شدن آنان در غنایم خیبر *
یریدون أن یبدّلوا کل-م اللّه قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
برداشت بالا بدان احتمال است که به قرینه<قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل>، خداوند از قبل، پربار بودن جنگ خیبر را یادآور شده و از حضور متخلفان، در آن جنگ نهی کرده است; تا آنان به غنایم دست نیابند. ولی متخلفان، به خاطر شکستن این نهی الهی، درصدد شرکت در جنگ و سهیم شدن در غنایم بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 14
14 - وقوع اولین تخلف منافقان از جهاد در جنگ تبوک *
رضیتم بالقعود أول مرّه
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که تخلف منافقان در جنگ تبوک، اولین تخلف آنان بوده و <أول مرّه> ناظر به این معنا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 7
7 - لزوم اعراض و روی گردانی از منافقان و جهادگریزان ، و طرد و منزوی کردن آنان در جامعه
فأعرضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 11
11 - لزوم توجه و نظارت خاص رهبر نظام اسلامی ، نسبت به عملکرد منافقان و عناصر متخلف از وظایف اجتماعی
و سیری اللّه عملکم و رسوله
اختصاص یافتن رؤیت به خدا و پیامبر(ص) - با اینکه همه مردم عملکرد متخلفان را شاهد خواهند بود - شاید از آن جهت باشد که نظارت آن دو، نقش اساسی در برخورد با آنان دارد. گفتنی است که برداشت فوق با الغای خصوصیت از <رسوله> و تعمیم آن به جایگاه اجتماعی پیامبر (ص) است.
ص: 211
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 38 - 14
14 - قدرت و حکمت ، دو شرط لازم برای برخورد با مجرمان و متخلفان *
فاقطعوا . .. و اللّه عزیز حکیم
<عزیز> به معنای پیروزمندی است که هیچگاه مقهور نمی شود و جمله < و اللّه عزیز حکیم> پس از بیان حد سرقت، می تواند اشاره به این باشد که تنها کسانی که عزت و حکمت دارند می توانند با مجرمان برخورد لازم و متناسب داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 43 - 7
7 - لزوم خودداری از پذیرش عذر متخلفان از جهاد ، قبل از بررسیِ درستی یا نادرستی ادعای آنان
لم أذنت لهم حتی یتبین لک الذین صدقوا و تعلم الکذبین
مقصود از اذن دادن در آیه فوق، اذن ترک جهاد برای کسانی است که از شرکت در جهاد خود را معذور دانسته اند و خداوند چنین اذنی را بدون بررسی معذور بودن یا نبودن متخلفان از جهاد، سرزنش و محکوم کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 1،4
1 - سوگند دروغ منافقان متخلف از جنگ تبوک ، به منظور گذشت کردن مؤمنان از تخلف آنان و متعرض نشدن به آنها
سیحلفون باللّه لکم إذا انقلبتم إلیهم لتعرضوا عنهم
4 - متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) در معرض انتقاد و حمله و تعرض مؤمنان بازگشته از جهاد قرار داشتند .
سیحلفون باللّه . .. لتعرضوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 16 - 10
10 - نوید الهی به اعطای پاداشی نیک به اعراب متخلّف از حدیبیه ، در صورت نبرد صادقانه با دشمنان نیرومند اسلام
فإن تطیعوا یؤتکم اللّه أجرًا حسنًا
ص: 212
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 49 - 7
7 - متخلفان از جنگ ، به بهانه مصون ماندن از فتنه و گناه ، خود در منجلاب فتنه و گناه بودند .
ائذن لی و لاتفتنی ألا فی الفتنه سقطوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 50 - 2
2 - بهانه جویان متخلف از جنگ ، آرزومند عدم موفقیت سپاه اسلام و نگران از پیروزی آنان .
إن تصبک حسنه تسؤهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 6،13
6 - ادعای سرگرمی به مال و خانواده ، بهانه تخلّف اعراب از همراهی باپیامبر ( ص )
سیقول لک المخلّفون من الأعراب شغلتنا أمولنا و أهلونا
13 - عذر بادیه نشینان برای توجیه غیبت خویش از سفر حدیبیه ، بهانه ای واهی و مخالف نیات درونی آنان
سیقول . .. فاستغفر لنا یقولون بألسنتهم ما لیس فی قلوبهم
برداشت بالا با توجه به این نکته است که تعبیر <یقولون. ..> در رابطه با <شغلتنا أموالنا و أهلونا> باشد; یعنی، اعراب در این که گرفتاری مالی و خانوادگی را عذر آورده اند; دروغ می گویند و مشکل آنان چیز دیگری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 6
6 - توصیه الهی به تحت تأثیر قرار نگرفتن مؤمنان ، از سوگند دروغین منافقان متخلف از جنگ
فأعرضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 6
6 - توصیه الهی به تحت تأثیر قرار نگرفتن مؤمنان ، از سوگند دروغین منافقان متخلف از جنگ
فأعرضوا عنهم
ص: 213
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 2
2 - پیش بینی آیات وحی ، از عذرخواهی و اظهار پشیمانی بادیه نشینانی که از همراهی پیامبر ( ص ) تخلف کرده بودند .
سیقول لک المخلّفون من الأعراب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 14
14 - ناباوری عمیق متخلّفان از حدیبیه ، نسبت به سخنان پیامبر ( ص ) و مؤمنان
کذلکم قال اللّه من قبل فسیقولون بل تحسدوننا
پس از ابلاغ کلام خداوند بهوسیله پیامبر(ص) به متخلفان، مبنی بر عدم شرکت ایشان در فتح خیبر، آنان پیامبر(ص) و مؤمنان را به حسادت متهم کردند و این بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 10
10 - اعراب متخلف از دعوت پیامبر ( ص ) ، مردمی بی خاصیت و بی ارج در نظر خداوند
و کنتم قومًا بورًا
<بوراً> در اصل به معنای شدت کساد است و در این آیه، کنایه از بی خاصیت و بی ارزش بودن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 1
1 - سفر پیامبر ( ص ) و مؤمنان در جریان حدیبیه ، سفری پرخطر و بی بازگشت در نظراعراب متخلف
بل ظننتم أن لن ینقلب الرسول و المؤمنون إلی أهلیهم أبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 2،15
ص: 214
2 - پیش بینی آیات وحی ، از عذرخواهی و اظهار پشیمانی بادیه نشینانی که از همراهی پیامبر ( ص ) تخلف کرده بودند .
سیقول لک المخلّفون من الأعراب
15 - طلب استغفار و اظهار ندامت اعراب متخلف از سفر حدیبیه ، بی اساس و مخالف باور درونی آنان
سیقول . .. فاستغفر لنا یقولون بألسنتهم ما لیس فی قلوبهم
برداشت بالا بنابراین نکته است که تعبیر <یقولون. ..> در رابطه با مفهوم <فاستغفر لنا> باشد; زیرا درخواست استغفار، مفهومش این است که اعراب متخلف، در باطن از تخلف خود پشیمان اند. اما خداوند می فرماید: اینان در اظهار ندامت دروغگویند; زیرا در باطن نادم نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 8،10
8 - منافقان متخلف از جهاد ، مظهر آلودگی و پلیدی
إنهم رجس
تعبیر <إنهم رجس> به جای <إنهم ذو رجس> بیانگر مبالغه است.
10 - پلیدی شدید منافقان جهادگریز ، ملاک وجوب اعراض و روی گردانی از آنان
فأعرضوا عنهم إنهم رجس
<إنهم رجس> در مقام تعلیل حکم به اعراض است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 6
6 - توصیه الهی به تحت تأثیر قرار نگرفتن مؤمنان ، از سوگند دروغین منافقان متخلف از جنگ
فأعرضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 6
6 - متخلفان از سفر حدیبیه ، در صدد تغییر کلام خدا با شرکت در جنگ خیبر
ذرونا نتّبعکم یریدون أن یبدّلوا کل-م اللّه
در برداشت های آتی، چگونگی و شیوه تصمیم متخلفان و احتمال هایی که در آیه وجود دارد، بیان شده است.
ص: 215
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 15
15 - تحقیر منافقان متخلف از جنگ ، توسط خدا و پیامبر ( ص )
فاقعدوامع الخلفین
منظور از <خالفین> می تواند کسانی باشند که به دلیل عجز و ناتوانی قادر به شرکت در جنگ نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 93 - 4
4 - اغنیا و توانمندانِ روی گردان از جهاد در صدر اسلام ، مورد نکوهش و تحقیر خداوند قرار گرفتند .
إنما السبیل علی الذین . ... و هم أغنیاء رضوا بأن یکونوا مع الخوالف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 5،7
5 - تحلیل متخلفان درباره سفر حدیبیه و بی فرجام بودن آن ، متّکی بر محاسبات بشری و نادیده گرفتن اراده الهی
بل ظننتم أن لن ینقلب الرسول و المؤمنون إلی أهلیهم أبدًا
از قرائن و زمینه های تاریخی، دشواری این سفر قابل پیش بینی بود و متخلفان براساس همین معیارها، این سفر را بی فرجام می دیدند; غافل از این که دعوت پیامبر(ص) به بن بست نخواهد رسید و حمایت الهی از آن حضرت دریغ نخواهد شد.
7 - متخلفان از سفر حدیبیه ، شیفته تحلیل غلط خود درباره آن سفر
بل ظننتم . .. و زیّن ذلک فی قلوبکم
برداشت بالا بنابراین نکته است که <ذلک> اشاره به پندار و تحلیلی باشد که از تعبیر <ظننتم أن لن ینقلب. ..> استفاده می شود; یعنی، این تحلیل در نظرشان زیبا جلوه کرده و خود شیفته آن گردیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 1
1 - تخلف سه نفر از مسلمانان ، از حضور یافتن در جنگ تبوک
و علی الثلثه الذین خلّفوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 216
7 - توبه - 9 - 94 - 9
9 - إخبار خداوند به بی اساس بودن عذرتراشی متخلفان از جنگ تبوک به دلیل ادامه داشتن کجروی ها و تخلفات آنان در آینده
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم . .. و سیری اللّه عملکم
جمله <سیری اللّه . .. > می تواند بیانگر علت عدم پذیرش عذر متخلفان باشد ; یعنی، عملکرد خلاف اینان در آینده، خود بهترین گواه بر نادرستی معذرت جویی آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 3
3 - ترس از مرگ ، عامل اصلی تخلّف اعراب از همراهی پیامبر ( ص ) ، در سفر حدیبیه
بل ظننتم أن لن ینقلب الرسول و المؤمنون إلی أهلیهم أبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 8
8 - متخلفان از جهاد ، مردمانی خودمحور و بی عاطفه در برخورد با مجاهدان و حوادث روی داده بر آنان
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 8
8 - متخلفان از جهاد ، مردمانی خودمحور و بی عاطفه در برخورد با مجاهدان و حوادث روی داده بر آنان
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 6
6 - گروهی از منافقان متخلف از جنگ تبوک ، ریاکارانه در صدد جبران پیامد خسارتبار ترک جهاد و رسوایی گذشته خویش
فإن رجعک اللّه إلی طائفه منهم فاستئذنوک
ص: 217
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 8
8 - تلاش متخلّفان حدیبیه برای حضور در جنگ خیبر ، به منظور شکستن نهی الهی از شریک شدن آنان در غنایم خیبر *
یریدون أن یبدّلوا کل-م اللّه قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
برداشت بالا بدان احتمال است که به قرینه<قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل>، خداوند از قبل، پربار بودن جنگ خیبر را یادآور شده و از حضور متخلفان، در آن جنگ نهی کرده است; تا آنان به غنایم دست نیابند. ولی متخلفان، به خاطر شکستن این نهی الهی، درصدد شرکت در جنگ و سهیم شدن در غنایم بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 66 - 13
13 - سعادت متخلفان از فرمان خدا و رسول و ثبات آنان در ایمان ، در گرو حضورشان نزد پیامبر ( ص ) و درخواست وساطت آن حضرت برای غفران الهی
و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم . .. و لو انّهم فعلوا ما یوعظون به لکان خیراً لهم و ا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 16 - 3
3 - خداوند ، باز گذارنده راه توبه و آزمون عملی ، برای اعراب متخلّف از سفر حدیبیه
قل للمخلّفین من الأعراب ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید
از جمله <فإن تطیعوا> - که در ذیل آیه آمده است - استفاده می شود که دعوت متخلفان برای جنگ، در حقیقت ایجاد فرصتی برای بازگشت آنان به سوی خدا و اطاعت از رسول او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 21
21 - تأیید خداوند نسبت به واقعی بودن توبه تائبان متخلف از جنگ تبوک *
خذ من أمولهم . .. و صل علیهم ... و اللّه سمیع علیم
ص: 218
برداشت فوق بر این اساس است که آیه را با توجه به شأن نزول معنا کنیم که مورد آن توبه متخلفان از جنگ تبوک است. از این رو احتمال می رود صفت <علیم> به این نکته اشاره داشته باشد که خداوند صداقت آنان را در توبه دانسته و بر اساس آن فرمان به اخذ زکات و دعا داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 7
7 - اعراب متخلّف از سفر حدیبیه ، درصدد توجیه تخلف گذشته خود با شرکت در جنگ خیبر *
ذرونا نتّبعکم یریدون أن یبدّلوا کل-م اللّه
از آیات پیشین استفاده می شود که انگیزه اصلی متخلفان از حدیبیه، بی ایمانی بوده است; ولی آنان با اعلام آمادگی برای شرکت در جنگ خیبر، می خواستند خود رامؤمن جلوه داده و گذشته خود را توجیه کنند و سخن الهی را در مورد خود نفی نمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 8
8 - إخبار خداوند از اقدام متخلفان جنگ تبوک به سوگند های دروغین برای استطاعت نداشتن خود و موجه بودن تخلفشان
و سیحلفون باللّه لو استطعنا لخرجنا معکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 24 - 4
4 - روی گردانان از جهاد ، به خاطر علقه های عاطفی ( محبت پدر ، فرزند ، برادر ، همسر و خویشاوندان ) و دلبستگی مادی ( مال ، شغل و مسکن ) مورد تهدید خداوند
قل إن کان ءاباؤکم . .. و أمول اقترفتموها و ... أحب إلیکم ... و جهاد فی سبیله فتر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 39 - 2
2 - امتناع کنندگان از جهاد ، مورد تهدید خدا به عذابی سخت و دردناک
إلا تنفروا یعذبکم عذاباً ألیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 219
7 - توبه - 9 - 81 - 14
14 - منافقان متخلف از جنگ ، مورد تهدید خداوند به آتش سوزان دوزخ
قل نار جهنم أشد حراً لو کانوا یفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 10،18
10 - خداوند ، توانمندان متخلف از جهاد را به امکان رسوایی بیشتر در صورت ادامه دادن به تخلف ها تهدید کرد .
و سیری اللّه عملکم و رسوله
جمله <سیری اللّه عملکم و رسوله> می تواند هشداری باشد به متخلفان جنگ در جهت بازداشتن ایشان از کجرویها در آینده.
18 - تهدید متخلفان از جنگ و منافقان ، به رسوایی و افشای اسرارشان در آخرت از سوی خداوند
فینبئکم بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 16 - 13
13 - تهدید متخلّفان از سفر حدیبیه ، به عذاب دردناک ، در صورت تخلف و روی گردانی دوباره از جهاد
و إن تتولّوا کما تولّیتم من قبل یعذّبکم عذابًا ألیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 13
13 - منع شدگان از شرکت در فتح خیبر ، متهم کننده مؤمنان به حسدورزی
فسیقولون بل تحسدوننا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 9،10
9 - متخلفان از جهاد ، بیگانه با جامعه ایمانی و پیوند های مودّت آمیز آن
و انّ منکم لمن لیبطّئنّ . .. کان لم تکن بینکم وبینه مودّه
10 - حسرت و تأسف متخلفان از جهاد بر محرومیتشان از غنایم جنگی
و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ . .. یا لیتنی کنت معهم فافوز فوزاً عظیماً
ص: 220
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 93 - 10
10 - توانمندان متخلف از جهاد ، گرفتار خصلت حق ناپذیری
الذین یستئذنونک و هم أغنیاء . .. طبع اللّه علی قلوبهم فهم لا یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 87 - 4
4 - منافقان از جهاد گریزِ ذلت پذیر ، دارای قلب های مهرشده و مسدود
رضوا بأن یکونوا مع الخوالف و طبع علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 93 - 7
7 - جهادگریزان ذلت پذیر ، دارای قلب های مهر شده و مسدود
رضوا بأن یکونوا مع الخوالف و طبع اللّه علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 9
9 - متخلفان از سفر حدیبیه ، معترف به گناه خویش و متقاضی عفو و استغفار پیامبر ( ص )
سیقول لک المخلّفون من الأعراب . .. فاستغفر لنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 2
2 - تمایل متخلّفان از سفر حدیبیه ، به شرکت در جنگ خیبر برای دستیابی به غنایم و یا پوشاندن گذشته خود
سیقول المخلّفون إذا انطلقتم إلی مغانم . .. ذرونا نتّبعکم
هدف متخلّفان از شرکت در جنگ خیبر، یا رسیدن به غنایم و یا توجیه گذشته تاریک خود بود. تعبیر <إلی مغانم>، بیانگر نکته اول و <یریدون أن یبدلّوا...> حاکی از نکته دوم است.
ص: 221
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 14
14 - < عن ابی عبداللّه ( ع ) فی قول اللّه عزوجل : < و سیحلفون باللّه لو استطعنا لخرجنا معکم و اللّه یعلم إنهم لکذبون > قال : اکذبهم اللّه عزوجل فی قولهم < لو استطعنا لخرجنا معکم > و قد کانوا مستطیعین للخروج ;
از امام صادق (ع) درباره سخن خداوند عز وجل: <و سیلحفون باللّه . ..> روایت شده که فرمود: خداوند آنان را در اینکه گفتند: اگر استطاعت داشتیم همراه شما بیرون می آمدیم، تکذیب کرده است; زیرا آنان در آن موقع استطاعت خروج داشتند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 12
12 - علم خداوند به دروغ بودن سوگند متخلفان جنگ تبوک و گواهی او بر موجه نبودن تخلفشان
سیحلفون باللّه . .. و اللّه یعلم إنهم لکذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 46 - 3
3 - فراهم نکردن مقدمات جهاد ، دلیل دروغگویی متخلفان جنگ تبوک و عزم قطعی آنان بر عدم شرکت در جنگ
و لو أرادوا الخروج لأعدوا له عده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 1
1 - سوگند توانمندان متخلف از جنگ تبوک ، به منظور جلب رضایت مؤمنان مجاهد
یحلفون لکم لترضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 16 - 1
1 - دعوت خداوند از متخلّفان سفر حدیبیه ، برای شرکت در جنگی دشوار به منظور جبران گذشته خود
قل للمخلّفین . .. ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید
ص: 222
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 2
2 - دورنمای مشقت آمیز و به دور از منافع مادی جنگ تبوک ، در نظر برخی از مسلمانان صدر اسلام ، عامل امتناع آنان از حضور در جنگ
لو کان عرضاً قریباً و سفراً قاصداً لاتبعوک و لکن بعدت علیهم الشقه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 20
20 - انگیزه اصلی متخلفان از سفر حدیبیه ، گریز از خطرات احتمالی و حفظ منافع دنیوی خود
قل فمن یملک لکم من اللّه شیئًا إن أراد بکم ضرًّا أو أراد بکم نفعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 2،8
2 - تمایل متخلّفان از سفر حدیبیه ، به شرکت در جنگ خیبر برای دستیابی به غنایم و یا پوشاندن گذشته خود
سیقول المخلّفون إذا انطلقتم إلی مغانم . .. ذرونا نتّبعکم
هدف متخلّفان از شرکت در جنگ خیبر، یا رسیدن به غنایم و یا توجیه گذشته تاریک خود بود. تعبیر <إلی مغانم>، بیانگر نکته اول و <یریدون أن یبدلّوا...> حاکی از نکته دوم است.
8 - تلاش متخلّفان حدیبیه برای حضور در جنگ خیبر ، به منظور شکستن نهی الهی از شریک شدن آنان در غنایم خیبر *
یریدون أن یبدّلوا کل-م اللّه قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
برداشت بالا بدان احتمال است که به قرینه<قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل>، خداوند از قبل، پربار بودن جنگ خیبر را یادآور شده و از حضور متخلفان، در آن جنگ نهی کرده است; تا آنان به غنایم دست نیابند. ولی متخلفان، به خاطر شکستن این نهی الهی، درصدد شرکت در جنگ و سهیم شدن در غنایم بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 93 - 3،7
3 - تن دادن اشراف توانمند ، به ذلتِ همطراز شدن با افراد عاجز ، به منظور نرفتن به جنگ
و هم أغنیاء رضوا بأن یکونوا مع الخوالف
7 - جهادگریزان ذلت پذیر ، دارای قلب های مهر شده و مسدود
رضوا بأن یکونوا مع الخوالف و طبع اللّه علی قلوبهم
ص: 223
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 2
2 - قرار گرفتن متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) در موضع ضعف و ذلت ، پس از بازگشت پیروزمندانه مؤمنان از جهاد
سیحلفون باللّه لکم إذا انقلبتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 4
4 - اخبار خداوند از تصورات درونی اعراب متخلّف ، نشانه ای از علم عمیق او به کردار بندگان
بل کان اللّه بماتعملون خبیرًا . بل ظننتم أن لن ینقلب الرسول
از ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل، مطلب بالا برداشت می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 9
9 - فرمان خدا به پیامبر ( ص ) ، در رد پیشنهاد غایبان از حدیبیه ، برای شرکت در جنگ خبیر
ذرونا نتّبعکم . .. قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
<لن تتّبعونا> می تواند اخبار در مقام انشا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 43 - 7
7 - لزوم خودداری از پذیرش عذر متخلفان از جهاد ، قبل از بررسیِ درستی یا نادرستی ادعای آنان
لم أذنت لهم حتی یتبین لک الذین صدقوا و تعلم الکذبین
مقصود از اذن دادن در آیه فوق، اذن ترک جهاد برای کسانی است که از شرکت در جهاد خود را معذور دانسته اند و خداوند چنین اذنی را بدون بررسی معذور بودن یا نبودن متخلفان از جهاد، سرزنش و محکوم کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 7
7 - باز بودن راه توبه برای متخلفان از جهاد ، با وجود مأموریت مؤمنان به نپذیرفتن عذرتراشی آنان *
لن نؤمن لکم . .. و سیری اللّه عملکم و رسوله
ص: 224
جمله <سیری اللّه . .. > می تواند بیانگر این جهت باشد که اگر چه مؤمنان نباید برای عذرخواهی متخلفان از جهاد وقعی بنهند، ولی این بدان معنا نیست که آنان راهی به سوی توبه نداشته باشند ; بلکه توبه آنان منوط به عملکرد آینده شان است که خدا و پیامبر(ص) بر آن ناظر خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 9
9 - إخبار خداوند به بی اساس بودن عذرتراشی متخلفان از جنگ تبوک به دلیل ادامه داشتن کجروی ها و تخلفات آنان در آینده
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم . .. و سیری اللّه عملکم
جمله <سیری اللّه . .. > می تواند بیانگر علت عدم پذیرش عذر متخلفان باشد ; یعنی، عملکرد خلاف اینان در آینده، خود بهترین گواه بر نادرستی معذرت جویی آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 18
18 - تهدید متخلفان از جنگ و منافقان ، به رسوایی و افشای اسرارشان در آخرت از سوی خداوند
فینبئکم بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 10
10 - خداوند ، توانمندان متخلف از جهاد را به امکان رسوایی بیشتر در صورت ادامه دادن به تخلف ها تهدید کرد .
و سیری اللّه عملکم و رسوله
جمله <سیری اللّه عملکم و رسوله> می تواند هشداری باشد به متخلفان جنگ در جهت بازداشتن ایشان از کجرویها در آینده.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 3،6
ص: 225
3 - خداوند ، خواهان اعتماد نکردن رهبر و مؤمنان بر عذرتراشی های توانمندان متخلف از جهاد
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم
6 - موضع گیری در برابر متخلفانِ از وظایف اجتماعی ( چون جهاد و . . . ) از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی
یعتذرون إلیکم . .. قل لا تعتذروا
از اینکه نخست همه مؤمنان مورد خطاب قرار گرفته اند، ولی وظیفه اعلام موضع تنها بر عهده پیامبر(ص) قرار داده شده، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 3
3 - متخلفان از جهاد در راه خدا و رهایی مستضعفان ، مورد سرزنش و توبیخ خداوند
و ما لکم لا تقاتلون فی سبیل اللّه و المستضعفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 38 - 3
3 - سرزنش خداوند نسبت به آنان که ، پس از صدور فرمان جنگ ، از شرکت در آن امتناع میورزند .
ما لکم إذا قیل لکم انفروا فی سبیل اللّه اثّاقلتم إلی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 87 - 2
2 - توبیخ و تحقیر منافقان گریزان از جهاد ، از سوی خداوند
رضوا بأن یکونوا مع الخوالف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 90 - 5
5 - توبیخ خداوند نسبت به آنان که برای تخلف از جنگ تبوک ، حتی اجازه هم نگرفتند .
و جاء المعذّرون . .. و قعد الذین کذبوا
از تقابل <قعد . .. > با <جاء المعذّرون> استفاده می شود که: گروه دوم، متخلفانی هستند که بدون هیچ عذر و بهانه ای و بدون اجازه خواستن از شرکت در جنگ امتناع ورزیدند.
ص: 226
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 4
4 - متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) در معرض انتقاد و حمله و تعرض مؤمنان بازگشته از جهاد قرار داشتند .
سیحلفون باللّه . .. لتعرضوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 45 - 3
3 - متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) ، گروهی بی ایمان ، سرگردان و گرفتار تردید و اضطراب بودند .
و ارتابت قلوبهم فهم فی ریبهم یترددون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 6
6 - ادعای سرگرمی به مال و خانواده ، بهانه تخلّف اعراب از همراهی باپیامبر ( ص )
سیقول لک المخلّفون من الأعراب شغلتنا أمولنا و أهلونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 81 - 2
2 - خوشحالی و احساس موفقیت منافقان از شرکت نکردن در جنگ تبوک
فرح المخلفون بمقعدهم خلف رسول اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 15
15 - متخلّفان از سفر حدیبیه ، مردمی سطحی نگر و ظاهربین بودند .
ص: 227
بل کانوا لایفقهون إلاّ قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 9
9 - اعراب متخلف از دعوت پیامبر ( ص ) ، بدگمان به خداوند و فرجام مؤمنان
بل ظننتم أن لن ینقلب . .. و ظننتم ظنّ السوء
پندار بد اعراب، یا از آن جهت بوده که گمان می کردند خداوند، پیامبرش را یاری نخواهد کرد - و این بدگمانی به خدا است - و یا از آن جهت بوده که آینده ای تیره برای مؤمنان در ذهن خود ترسیم کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 8،11،12
8 - إخبار خداوند از اقدام متخلفان جنگ تبوک به سوگند های دروغین برای استطاعت نداشتن خود و موجه بودن تخلفشان
و سیحلفون باللّه لو استطعنا لخرجنا معکم
11 - متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) ، به تخلف خویش و سوگند های دروغینشان ، در جهت هلاکت خود گام برداشتند .
سیحلفون باللّه . .. یهلکون أنفسهم
12 - علم خداوند به دروغ بودن سوگند متخلفان جنگ تبوک و گواهی او بر موجه نبودن تخلفشان
سیحلفون باللّه . .. و اللّه یعلم إنهم لکذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 1
1 - سوگند دروغ منافقان متخلف از جنگ تبوک ، به منظور گذشت کردن مؤمنان از تخلف آنان و متعرض نشدن به آنها
سیحلفون باللّه لکم إذا انقلبتم إلیهم لتعرضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 1
1 - سوگند توانمندان متخلف از جنگ تبوک ، به منظور جلب رضایت مؤمنان مجاهد
یحلفون لکم لترضوا عنهم
ص: 228
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 5
5 - طرد همیشگی منافقان متخلف از جنگ ، از سوی خدا و پیامبر ( ص )
فقل لن تخرجوا معی أبداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 5،7
5 - انزوا و طرد اجتماعی منافقان و جهادگریزان صدر اسلام ، از سوی مؤمنان مجاهد کیفری غیر قابل تحمل برای آنان بود .
سیحلفون باللّه . .. لتعرضوا عنهم
اقدام منافقان متخلف در سوگند خوردن، برای چشم پوشی مؤمنان از تخلف آنها، نشانگر تنگ شدن عرصه بر آنان است.
7 - لزوم اعراض و روی گردانی از منافقان و جهادگریزان ، و طرد و منزوی کردن آنان در جامعه
فأعرضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 47 - 11
11 - متخلفان جنگ تبوک ، مردمی ستم پیشه
لو خرجوا . .. و اللّه علیم بالظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 94 - 10
10- ستمگران ، مشرکان و آنان که در مبادلات کم فروشی کرده و عدل و انصاف را رعایت نکنند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی ( عذاب استیصال ) هستند .
و أخذت الذین ظلموا الصیحه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 5
ص: 229
5 - گرفتار شدن سه مسلمان متخلف از جنگ تبوک به عذاب وجدان
و ضاقت علیهم أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 3
3 - خداوند ، خواهان اعتماد نکردن رهبر و مؤمنان بر عذرتراشی های توانمندان متخلف از جهاد
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 2،13
2 - پیش بینی آیات وحی ، از عذرخواهی و اظهار پشیمانی بادیه نشینانی که از همراهی پیامبر ( ص ) تخلف کرده بودند .
سیقول لک المخلّفون من الأعراب
13 - عذر بادیه نشینان برای توجیه غیبت خویش از سفر حدیبیه ، بهانه ای واهی و مخالف نیات درونی آنان
سیقول . .. فاستغفر لنا یقولون بألسنتهم ما لیس فی قلوبهم
برداشت بالا با توجه به این نکته است که تعبیر <یقولون. ..> در رابطه با <شغلتنا أموالنا و أهلونا> باشد; یعنی، اعراب در این که گرفتاری مالی و خانوادگی را عذر آورده اند; دروغ می گویند و مشکل آنان چیز دیگری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 1،2
1 - إخبار خداوند از اقدام توانمندان متخلف از جهاد ، به عذرتراشی پس از بازگشت مؤمنان از جنگ تبوک
یعتذرون إلیکم إذا رجعتم إلیهم
2 - مؤمنان صدر اسلام ، مأمور دست رد زدن بر سینه توانمندان متخلف از جنگ تبوک و بی اثر شمردن عذرتراشی آنان
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 1
ص: 230
1 - سوگند دروغ منافقان متخلف از جنگ تبوک ، به منظور گذشت کردن مؤمنان از تخلف آنان و متعرض نشدن به آنها
سیحلفون باللّه لکم إذا انقلبتم إلیهم لتعرضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 72 - 4
4 - دور ماندن از مصائب جنگ ، نعمتی الهی در بینش سست عنصران متخلف از جهاد
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ اذ لم اکن معهم شهیداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 6
6 - ادعای سرگرمی به مال و خانواده ، بهانه تخلّف اعراب از همراهی باپیامبر ( ص )
سیقول لک المخلّفون من الأعراب شغلتنا أمولنا و أهلونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 7
7 - متخلفان از سفر حدیبیه ، شیفته تحلیل غلط خود درباره آن سفر
بل ظننتم . .. و زیّن ذلک فی قلوبکم
برداشت بالا بنابراین نکته است که <ذلک> اشاره به پندار و تحلیلی باشد که از تعبیر <ظننتم أن لن ینقلب. ..> استفاده می شود; یعنی، این تحلیل در نظرشان زیبا جلوه کرده و خود شیفته آن گردیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 53 - 4
4 - متخلفان از جنگ ، فاسق و اعمالشان در نزد خداوند بی ارزش است .
إنکم کنتم قوماً فسقین
روی سخن در این بخش از آیات با منافقانی است که از شرکت در جنگ تبوک خودداری کردند.
ص: 231
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 50 - 1
1 - پیروزی و موفقیت های پیامبر ( ص ) و اسلام ، برای متخلفان از جنگ ( منافقان ) اندوه بار بود .
إن تصبک حسنه تسؤهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 6
6 - ادعای سرگرمی به مال و خانواده ، بهانه تخلّف اعراب از همراهی باپیامبر ( ص )
سیقول لک المخلّفون من الأعراب شغلتنا أمولنا و أهلونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 5
5 - تحلیل متخلفان درباره سفر حدیبیه و بی فرجام بودن آن ، متّکی بر محاسبات بشری و نادیده گرفتن اراده الهی
بل ظننتم أن لن ینقلب الرسول و المؤمنون إلی أهلیهم أبدًا
از قرائن و زمینه های تاریخی، دشواری این سفر قابل پیش بینی بود و متخلفان براساس همین معیارها، این سفر را بی فرجام می دیدند; غافل از این که دعوت پیامبر(ص) به بن بست نخواهد رسید و حمایت الهی از آن حضرت دریغ نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 12
12 - دوزخ ، جایگاه و فرجام نهایی منافقان متخلف از جهاد
مأویهم جهنم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 232
7 - توبه - 9 - 106 - 1
1 - گروهی از متخلفان جنگ تبوک ، دارای سرنوشتی مبهم از جهت پذیرش و عدم پذیرش توبه آنان از جانب خداوند
و ءاخرون . .. إما یعذبهم و إما یتوب علیهم
در آیات گذشته از دو گروه از متخلفان جنگ یاد شده است. 1 - گروهی خائن با گناهی غیر قابل بخشش ; 2 - گروهی خطارکار و حقیقه نادم که خداوند به آنان وعده غفران داد و اکنون در این آیه سخن از گروه سوم است که به دلیل سنگینی گناه یا تأخیر و کوتاهی در اعتراف و ... سرنوشتی مبهم دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 53 - 4
4 - متخلفان از جنگ ، فاسق و اعمالشان در نزد خداوند بی ارزش است .
إنکم کنتم قوماً فسقین
روی سخن در این بخش از آیات با منافقانی است که از شرکت در جنگ تبوک خودداری کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 9
9 - منافقان و توانمندان متخلف از جهاد ، فاسق و محروم از رضایت خدایند .
یحلفون . .. لا یرضی عن القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 10
10 - پلیدی شدید منافقان جهادگریز ، ملاک وجوب اعراض و روی گردانی از آنان
فأعرضوا عنهم إنهم رجس
<إنهم رجس> در مقام تعلیل حکم به اعراض است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 7
7 - باز بودن راه توبه برای متخلفان از جهاد ، با وجود مأموریت مؤمنان به نپذیرفتن عذرتراشی آنان *
لن نؤمن لکم . .. و سیری اللّه عملکم و رسوله
جمله <سیری اللّه . .. > می تواند بیانگر این جهت باشد که اگر چه مؤمنان نباید برای عذرخواهی متخلفان از جهاد وقعی
ص: 233
بنهند، ولی این بدان معنا نیست که آنان راهی به سوی توبه نداشته باشند ; بلکه توبه آنان منوط به عملکرد آینده شان است که خدا و پیامبر(ص) بر آن ناظر خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 12
12 - پذیرش توبه سه مسلمان متخلف جنگ تبوک ، از سوی خداوند
و علی الثلثه الذین خلّفوا . .. ثم تاب علیهم لیتوبوا إن اللّه هو التواب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 54 - 3
3 - متخلفان از جنگ تبوک ، به ظاهر مسلمان ولی در باطن کافر به خدا و رسول او بودند .
و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم کفروا باللّه و برسوله
روی سخن در این بخش از آیات با کسانی است که از شرکت در جنگ تبوک سرباز زده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 11
11 - حکم صریح خداوند به کفر منافقان متخلف از جنگ تبوک
إنهم کفروا باللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 240 - 11
11 - خداوند ، قادر بر کیفر تخلف کنندگان از احکام الهی
و اللّه عزیز حکیم
آوردن صفت <عزیز> (به معنای قادری پیروز و شکست ناپذیر) پس از بیان احکام، تهدیدی است نسبت به متخلّفان از احکام الهی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 94 - 16
16 - متخلفان از قوانین الهی تنها پس از بیان احکام و اتمام حجت سزاوار گرفتاری به عذاب الهی
ص: 234
فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب الیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 57 - 4
4 - وجود کیفر ، برای انسان های متخلف ، در نظام ربوبی خداوند
إنّ الذین هم من خشیه ربّهم مشفقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 52 - 8
8 - منافقان متخلف از جنگ ، مستحق و سزاوار مرگ
نحن نتربص بکم . .. بعذاب من عنده أو بأیدینا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 90 - 9
9 - عذاب دردناک ، کیفر سخت متخلفان جنگ
سیصیب الذین . .. عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 49 - 7
7 - متخلفان از جنگ ، به بهانه مصون ماندن از فتنه و گناه ، خود در منجلاب فتنه و گناه بودند .
ائذن لی و لاتفتنی ألا فی الفتنه سقطوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 6
6 - ادعای سرگرمی به مال و خانواده ، بهانه تخلّف اعراب از همراهی باپیامبر ( ص )
سیقول لک المخلّفون من الأعراب شغلتنا أمولنا و أهلونا
ص: 235
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 72 - 4
4 - دور ماندن از مصائب جنگ ، نعمتی الهی در بینش سست عنصران متخلف از جهاد
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ اذ لم اکن معهم شهیداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 9
9 - متخلفان از جهاد ، بیگانه با جامعه ایمانی و پیوند های مودّت آمیز آن
و انّ منکم لمن لیبطّئنّ . .. کان لم تکن بینکم وبینه مودّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 3
3 - جنگ های کافران ، در راه طاغوت است .
و الّذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 95 - 2،14
2 - نابرابری درجه و مقام ناتوانان از شرکت در جهاد ، با آنان که علی رغم توانمندی در جهاد شرکت نمی کنند .
لا یستوی القاعدون من المؤمنین غیر اولی الضرر و المجاهدون فی سبیل اللّه
اگر همه کسانی که در جهاد شرکت نمی کنند، چه ناتوان و چه توانا، در یک رتبه بودند، استثنا، یعنی <غیر اولی الضرر> بی معنا بود.
14 - مؤمنانی که بازماندنشان از جهاد موجب خسارتی به جبهه مؤمنان شود ، مشمول پاداش الهی نیستند .
لایستوی القاعدون من المؤمنین غیر اولی الضّرر . .. کلاّ وعد اللّه الحسنی
برداشت فوق بر این اساس است که <ضرر> به معنای زیان رسانی باشد; چنانچه در لسان العرب در معنای <لا ضرر> آمده است: ای لا یضر الرجل اخاه. و با توجه به اینکه <غیر> صفت <القاعدون> است، معنای جمله چنین می شود: بازماندگان از جنگ در صورتی که عدم حضورشان موجب ضرر به جبهه مسلمانان نگردد، از اجر و پاداش الهی بهره مند خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 50 - 4
4 - مباهات و اظهار شادمانی منافقان به رأی صائب خویش مبنی بر ترک جهاد ، در صورت مواجه شدن مسلمانان با شکست و مشکلات جنگ
و إن تصبک مصیبه یقولوا قد أخذنا أمرنا من قبل و یتولوا و هم فرحون
ص: 236
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 81 - 11
11 - گرمی هوا ، بهانه منافقان صدر اسلام برای تخلف از جنگ و دستاویزی برای تبلیغ و بازداشتن از شرکت دیگران در جهاد
و قالوا لاتنفروا فی الحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 12
12 - دوزخ ، جایگاه و فرجام نهایی منافقان متخلف از جهاد
مأویهم جهنم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 50 - 2
2 - بهانه جویان متخلف از جنگ ، آرزومند عدم موفقیت سپاه اسلام و نگران از پیروزی آنان .
إن تصبک حسنه تسؤهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 82 - 4
4 - متخلفان از جهاد ، نباید از تخلف خویش مسرور گردند ; بلکه باید از پیامد ناگوار ترک این فریضه ، محزون و غمزده باشند .
فرح المخلفون . .. فلیضحکوا قلیلا و لیبکوا کثیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 82 - 4
4 - متخلفان از جهاد ، نباید از تخلف خویش مسرور گردند ; بلکه باید از پیامد ناگوار ترک این فریضه ، محزون و غمزده باشند .
ص: 237
فرح المخلفون . .. فلیضحکوا قلیلا و لیبکوا کثیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 43 - 1،4،5
1 - عتاب محبت آمیز خدا به پیامبر ( ص ) در پی اجازه دادن آن حضرت به برخی از مسلمانان ( منافقان ) برای شرکت نکردن در جنگ تبوک ، به مجرد اظهار ناتوانی آنان
عفا اللّه عنک لم أذنت لهم
4 - گذشت و عفو خداوند از پیامبر ( ص ) نسبت به اذن دادن به بهانه جویان ( منافقان ) برای نرفتن به جنگ تبوک
عفا اللّه عنک لم أذنت لهم
5 - إخبار خداوند به عزم قطعی برخی افراد ( منافقان ) بر تخلف از جنگ تبوک ( حتی در صورت عدم دریافت اذن از پیامبر ( ص ) )
و سیحلفون باللّه لو استطعنا لخرجنا . .. لم أذنت لهم حتی یتبین لک الذین صدقوا و ت
از اظهار ناتوانی منافقان برای جهاد و تذکر خداوند به دروغ بودن این اظهار، استفاده می شود که آنان تصمیم بر تخلف از جنگ داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 44 - 2
2 - متخلفان از جنگ تبوک ، گروهی بی ایمان بودند .
عفا اللّه عنک لم أذنت لهم . .. لایستئذنک الذین یؤمنون باللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 45 - 3
3 - متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) ، گروهی بی ایمان ، سرگردان و گرفتار تردید و اضطراب بودند .
و ارتابت قلوبهم فهم فی ریبهم یترددون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 46 - 1،2،4
1 - متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) برخوردار از امکانات لازم برای شرکت در جنگ
و لو أرادوا الخروج لأعدوا له عده
2 - تصمیم قطعی متخلفان جنگ تبوک بر ترک جهاد
و لو أرادوا الخروج لأعدوا له عده
4 - کراهت و ناخوشایندی خداوند ، از برانگیختن و موفق ساختن متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) برای شرکت در آن
و لکن کره اللّه انبعاثهم فثبطهم و قیل اقعدوا مع القعدین
ص: 238
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 47 - 2،14
2 - عدم شرکت بی ایمان ها و سست باوران ( منافقان ) در جنگ تبوک ، به خیر و صلاح مؤمنان بود نه مایه ضرر آنان .
لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا
14 - دلداری خداوند به مؤمنان ، به منظور رفع نگرانی آنان ، به دنبال تخلف کردن گروهی از شرکت در جنگ تبوک
إنما یستئذنک الذین لایؤمنون . .. لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا ... و اللّه ع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 48 - 4
4 - ناتوانی متخلفان جنگ تبوک ( منافقان ) در به شکست کشانیدن جبهه اسلام
لقد ابتغوا الفتنه من قبل . .. حتی جاء الحق و ظهر أمر اللّه و هم کرهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 81 - 1
1 - تخلف منافقان از شرکت در جنگ تبوک
فرح المخلفون بمقعدهم خلف رسول اللّه
این بخش از آیات مربوط به جنگ تبوک و تخلف منافقان از شرکت در آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 10
10 - افشای کامل چهره منافقان و اتخاذ مواضع شدید علیه آنان ، از تبعات تخلف آنان از جنگ تبوک
و لاتصل علی أحد منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 21
21 - < عن علی بن ابی حمزه عن ابی عبداللّه ( ع ) قال : سئلته عن قول اللّه < و علی الثلاثه الذین خلّفوا > قال : کعب و مراره بن الربیع و هلال بن امیّه . . . > ;
علی بن ابی حمزه گوید: از امام صادق (ع) درباره قول خدا <و علی الثلاثه . .. > پرسیدم: این سه نفر چه کسانی هستند، فرمود: کعب، مراره بن ربیع و هلال بن امیّه>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 1
1 - تخلّف برخی از اعراب بادیه نشین در سفرِ منتهی به صلح حدیبیه ، از همراهی و یاری پیامبر ( ص )
سیقول لک المخلّفون من الأعراب
ص: 239
با توجه به این که آیات پیشین درباره <فتح مبین> (صلح حدیبیه) بود; استفاده می شود که تخلّف این گروه از اعراب، در رابطه با همین سفر است که به صلح حدیبیه منتهی گشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 1
1 - اخبار خداوند ، از مواضع بعدی متخلّفان از سفر حدیبیه ، در قبال مسؤولیت های جهادی
سیقول المخلّفون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 6،7،8،11
6 - متخلفان از سفر حدیبیه ، در صدد تغییر کلام خدا با شرکت در جنگ خیبر
ذرونا نتّبعکم یریدون أن یبدّلوا کل-م اللّه
در برداشت های آتی، چگونگی و شیوه تصمیم متخلفان و احتمال هایی که در آیه وجود دارد، بیان شده است.
7 - اعراب متخلّف از سفر حدیبیه ، درصدد توجیه تخلف گذشته خود با شرکت در جنگ خیبر *
ذرونا نتّبعکم یریدون أن یبدّلوا کل-م اللّه
از آیات پیشین استفاده می شود که انگیزه اصلی متخلفان از حدیبیه، بی ایمانی بوده است; ولی آنان با اعلام آمادگی برای شرکت در جنگ خیبر، می خواستند خود رامؤمن جلوه داده و گذشته خود را توجیه کنند و سخن الهی را در مورد خود نفی نمایند.
8 - تلاش متخلّفان حدیبیه برای حضور در جنگ خیبر ، به منظور شکستن نهی الهی از شریک شدن آنان در غنایم خیبر *
یریدون أن یبدّلوا کل-م اللّه قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
برداشت بالا بدان احتمال است که به قرینه<قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل>، خداوند از قبل، پربار بودن جنگ خیبر را یادآور شده و از حضور متخلفان، در آن جنگ نهی کرده است; تا آنان به غنایم دست نیابند. ولی متخلفان، به خاطر شکستن این نهی الهی، درصدد شرکت در جنگ و سهیم شدن در غنایم بودند.
11 - اخبار خداوند ، از محرومیت حتمی غایبان در حدیبیه از شرکت در جنگ خیبر
ذرونا نتّبعکم . .. قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
<لن تتّبعونا> ممکن است در مقام انشا نباشد; بلکه اخبار باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 1
ص: 240
1 - تخلّف برخی از اعراب بادیه نشین در سفرِ منتهی به صلح حدیبیه ، از همراهی و یاری پیامبر ( ص )
سیقول لک المخلّفون من الأعراب
با توجه به این که آیات پیشین درباره <فتح مبین> (صلح حدیبیه) بود; استفاده می شود که تخلّف این گروه از اعراب، در رابطه با همین سفر است که به صلح حدیبیه منتهی گشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 93 - 2
2 - تلاش برخی از اشراف و توانمندان برای شرکت نکردن در جنگ تبوک ، با کسب مجوز از پیامبر اسلام ( ص )
الذین یستئذنونک و هم أغنیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 1
1 - سوگند دروغ منافقان متخلف از جنگ تبوک ، به منظور گذشت کردن مؤمنان از تخلف آنان و متعرض نشدن به آنها
سیحلفون باللّه لکم إذا انقلبتم إلیهم لتعرضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 1
1 - سوگند توانمندان متخلف از جنگ تبوک ، به منظور جلب رضایت مؤمنان مجاهد
یحلفون لکم لترضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 6
6 - متخلفان از جهاد ، پس از پیروزی به گونه ای سخن می گویند که گویا هیچ ارتباطی با مجاهدان نداشته و اطلاعی از درگیری ها و جهاد نداشته اند .
و انّ منکم لمن لیبطّئنّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ کان لم تکن بینکم
ص: 241
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 10
10 - حسرت و تأسف متخلفان از جهاد بر محرومیتشان از غنایم جنگی
و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ . .. یا لیتنی کنت معهم فافوز فوزاً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 10
10 - حسرت و تأسف متخلفان از جهاد بر محرومیتشان از غنایم جنگی
و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ . .. یا لیتنی کنت معهم فافوز فوزاً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 9
9 - منافقان و توانمندان متخلف از جهاد ، فاسق و محروم از رضایت خدایند .
یحلفون . .. لا یرضی عن القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 11
11 - اخبار خداوند ، از محرومیت حتمی غایبان در حدیبیه از شرکت در جنگ خیبر
ذرونا نتّبعکم . .. قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل
<لن تتّبعونا> ممکن است در مقام انشا نباشد; بلکه اخبار باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 12
12 - آگاهی پیامبر ( ص ) به اعمال نهانی متخلفان ، در پرتو وحی و هدایت الهی
و سیری اللّه عملکم و رسوله
از اینکه رؤیت تنها به خدا و رسول نسبت داده شده، استفاده می شود که ممکن است اعمال متخلفان بر دیگران مخفی باشد. گفتنی است که فاصله شدن <عملکم> میان <اللّه> و <رسوله> ممکن است اشاره به این باشد که علم پیامبر(ص) در طول علم خدا و در پرتو آن است.
ص: 242
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 6
6 - موضع گیری در برابر متخلفانِ از وظایف اجتماعی ( چون جهاد و . . . ) از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی
یعتذرون إلیکم . .. قل لا تعتذروا
از اینکه نخست همه مؤمنان مورد خطاب قرار گرفته اند، ولی وظیفه اعلام موضع تنها بر عهده پیامبر(ص) قرار داده شده، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 6
6 - اجازه خداوند به پیامبر ( ص ) در مورد گرفتن صدقه ( زکات ) از جهاد گریزانی که به گناه خویش معترف بودند .
و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. خذ من أمولهم صدقه
برداشت فوق با توجه به شأن نزول آیه است که برخی از متخلفان از جنگ تبوک، نادم شدند و در قبال خطای خویش، پیشنهاد کردند که تمام اموالشان را به عنوان صدقه بپردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 4
4 - تحریم ارتباط با متخلفان از جنگ تبوک و انزوای اجتماعی آنان از سوی مسلمانان
ضاقت علیهم الأرض بما رحبت
با توجه به شأن نزول که تنگ شدن زندگی بر متخلفان از جنگ تبوک را، ناشی از قطع رابطه مسلمانان با ایشان معرفی کرده است، مطلب فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 3
3 - تنگ شدن عرصه زندگی بر سه مسلمان متخلف از جنگ تبوک ، در اثر رو به رو شدن با پیامد های عمل خطایی که کرده بودند .
حتی اذا ضاقت علیهم الأرض بما رحبت
ص: 243
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 3
3 - خداوند ، خواهان اعتماد نکردن رهبر و مؤمنان بر عذرتراشی های توانمندان متخلف از جهاد
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 5
5 - انزوا و طرد اجتماعی منافقان و جهادگریزان صدر اسلام ، از سوی مؤمنان مجاهد کیفری غیر قابل تحمل برای آنان بود .
سیحلفون باللّه . .. لتعرضوا عنهم
اقدام منافقان متخلف در سوگند خوردن، برای چشم پوشی مؤمنان از تخلف آنها، نشانگر تنگ شدن عرصه بر آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 4
4 - متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) در معرض انتقاد و حمله و تعرض مؤمنان بازگشته از جهاد قرار داشتند .
سیحلفون باللّه . .. لتعرضوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 3
3 - ناخشنودی مؤمنان مجاهد از متخلفان جنگ تبوک ( منافقان )
یحلفون لکم لترضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 110 - 11
11- مهلت دادن به متخلفان از حق ، از سنّت های خداوند است .
و لولا کلمه سبقت من ربک لقضی بینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 90 - 10
ص: 244
10 - عذاب کیفر کافران و متخلفان از جنگ ، عذابی است قریب الوقوع و نه چندان دور .
سیصیب الذین کفروا منهم عذاب ألیم
به کارگیری حرف <سین> به جای <سوف> می تواند بیانگر برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 2،6
2 - متخلفان از جهاد ، دارای برخوردی دوگانه در برابر شکست و پیروزی مجاهدان
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ
6 - متخلفان از جهاد ، پس از پیروزی به گونه ای سخن می گویند که گویا هیچ ارتباطی با مجاهدان نداشته و اطلاعی از درگیری ها و جهاد نداشته اند .
و انّ منکم لمن لیبطّئنّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ کان لم تکن بینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 2،6
2 - متخلفان از جهاد ، دارای برخوردی دوگانه در برابر شکست و پیروزی مجاهدان
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ
6 - متخلفان از جهاد ، پس از پیروزی به گونه ای سخن می گویند که گویا هیچ ارتباطی با مجاهدان نداشته و اطلاعی از درگیری ها و جهاد نداشته اند .
و انّ منکم لمن لیبطّئنّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ کان لم تکن بینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 54 - 3
3 - متخلفان از جنگ تبوک ، به ظاهر مسلمان ولی در باطن کافر به خدا و رسول او بودند .
و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم کفروا باللّه و برسوله
روی سخن در این بخش از آیات با کسانی است که از شرکت در جنگ تبوک سرباز زده بودند.
ص: 245
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 47 - 6
6 - متخلفان جنگ تبوک در صورت شرکت در آن جنگ ، جز نفوذ در میان صفوف لشکر اسلام به منظور فتنه جویی ، نقشی دیگر نداشتند .
لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا و لأوضعوا خللکم یبغونکم الفتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 17 - 3
3 - افراد مریض و ناتوان از شرکت در سفر حدیبیه ، نگران از عدم حضور خود و همراهی نکردن مسلمانان در آن سفر *
لیس علی الأعمی حرج و لا علی الأعرج حرج و لا علی المریض حرج
توبیخ شدید متخلّفان از سفر حدیبیه در آیات گذشته و استثنای معذوران در این آیه; بیانگر آن است که مؤمنان معذور، نگران آن بوده اند که مشمول توبیخ خداوندباشند. خداوند در این آیه، به رفع این نگرانی آنان پرداخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 95 - 10
10 - پلیدی شدید منافقان جهادگریز ، ملاک وجوب اعراض و روی گردانی از آنان
فأعرضوا عنهم إنهم رجس
<إنهم رجس> در مقام تعلیل حکم به اعراض است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 244 - 9
9 - تهدید و هشدار به متخلّفان و فرارکنندگان از پیکار در راه خداوند
و قاتلوا فی سبیل اللّه و اعلموا انّ اللّه سمیع علیم
گویا <و اعلموا . .. > به قصد تهدید متخلّفان آورده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 24
24 - آگاهی عمیق الهی به کردار بندگان ، هشداری به نفاق پیشگان و متخلفان از تکالیف دین
ص: 246
سیقول لک المخلّفون . .. بل کان اللّه بماتعملون خبیرًا
تذکّر به <علم الهی> در پایان چنین آیه ای - که سخن از متخلفان به میان آورده است - بارِ هشداری دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 81 - 15
15 - سوزنده تر بودن آتش دوزخ از گرمی هوای دنیا ، هشداری شدید به تخلف کنندگان از جهاد به بهانه گرمی هوا
قل نار جهنم أشد حراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 10
10 - پیامد هلاکت بار سرباز زدن از فریضه جهاد در راه خدا ، دامنگیر خود متخلفان است .
لو استطعنا لخرجنا معکم یهلکون أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 42 - 11
11 - متخلفان از جنگ تبوک ( منافقان ) ، به تخلف خویش و سوگند های دروغینشان ، در جهت هلاکت خود گام برداشتند .
سیحلفون باللّه . .. یهلکون أنفسهم
ص: 247
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 18 - 1
1 - توجه به افراشته بودن آسمان و شناخت عوامل مؤثر در این پدیده شگفت ، توصیه خداوند به اندیشمندان
أفلاینظرون . .. و إلی السماء کیف رفعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 3 - 7
7- تنها صاحبان فکر و اندیشه دلالت هستی ( زمین ، کوهها ، نهر ها و . . . ) را بر وجود خداوند و مدبّر بودن او درمی یابند .
إن فی ذلک لأی-ت لقوم یتفکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 13 - 7
7 - مسخّر بودن طبیعت در جهت منافع انسان ، در بردارنده درس های توحیدی برای اهل تفکّر
اللّه الذی سخّر لکم البحر . .. و سخّر لکم ما فی السم-وت و ... إنّ فی ذلک لأی-ت ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 3 - 7
7- تنها صاحبان فکر و اندیشه دلالت هستی ( زمین ، کوهها ، نهر ها و . . . ) را بر وجود خداوند و مدبّر بودن او درمی یابند .
إن فی ذلک لأی-ت لقوم یتفکرون
ص: 248
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 21 - 14
14 - آیه بودن پدیده آرامش آفرینی ازدواج ، برای خردورزان قابل درک است .
أن خلق لکم من أنفسکم أزوجًا لتسکنوا إلیها . .. إنّ فی ذلک لأی-ت لقوم یتفکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 21 - 13
13 - آیه بودن آفرینش انسان از خاک ، برای متفکران ، قابل درک است .
و من ءای-ته أن خلقکم من تراب . .. إنّ فی ذلک لأی-ت لقوم یتفکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 21 - 15
15 - اندیشمندان و متفکران ، آیه الهی بودن روابط دوستانه زن و شوهر و محبت بین انسان ها را درمی یابند .
و من ءای-ته أن . .. و جعل بینکم مودّه و رحمه إنّ فی ذلک لأی-ت لقوم یتفکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 69 - 18
18- در زندگی زنبور های عسل ، نشانه ای مهم بر خداشناسی برای اهل تفکر و اندیشه وجود دارد .
و أوحی ربّک إلی النحل . .. إن فی ذلک لأیه لقوم یتفکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 11 - 10
ص: 249
10- اندیشمندان و متفکران ، دارای زمینه لازم برای درک آیت بودن مظاهر طبیعت
إن فی ذلک لأیه لقوم یتفکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 24 - 18
18 - تنها متفکران و اندیشمندان ، از توان لازم برای بهره مندی از معارف قرآن برخوردارند .
کذلک نفصل الأیت لقوم یتفکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 42 - 16
16 - تنها متفکران و اندیشمندان ، از توان لازم برای بهره مندی از معارف بلند قرآن برخوردارند .
اللّه یتوفّی الأنفس حین موتها . .. إنّ فی ذلک لأی-ت لقوم یتفکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 24 - 18
18 - تنها متفکران و اندیشمندان ، از توان لازم برای بهره مندی از معارف قرآن برخوردارند .
کذلک نفصل الأیت لقوم یتفکرون
ص: 250
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 4 - 9
9 - هر انسانی - چه از اهل کتاب و چه از غیر ایشان - در صورتی که به ارکان اعتقادی و عملی دین اسلام پایبند باشد ، از زمره تقواپیشگان است .
الذین یؤمنون بالغیب . .. و ما انزل من قبلک
روشن است که مجموعه صفات یاد شده در آیه سه و چهار، ویژگیهای متقین است. بنابراین تکرار <الذین> به منظور تقسیم اهل تقوا به دو گروه نیست، بلکه - چنان که برخی از مفسران گفته اند - تکرار <الذین> اشاره به این است که دارندگان این صفات، تقوا پیشه هستند; چه پیش از آن به دیگر کتابهای آسمانی مؤمن بوده باشند، همانند: یهود و نصارا; یا چنین نباشند مانند: اعراب جاهلی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 8 - 1
1 - تقسیم انسان ها به : تقواپیشگان ، کافران و منافقان ، از طبقه بندی های مردم در قرآن
هدًی للمتقین . .. إن الذین کفروا ... و من الناس من یقول ءامنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 32
32 - ابرار ، تقواپیشگان واقعی اند .
أولئک هم المتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 115 - 6
6 - دانایی گسترده و همواره خداوند به تقواپیشگان
و اللّه علیم بالمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 120 - 17
ص: 251
17 - خداوند ، حافظ صابران تقواپیشه ، از حیله ها و کینه های دشمنان دین
و ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً انّ اللّه بما یعملون محیط
از اینکه جمله <انّ اللّه . .. > علت برای <لا یضرّکم> است، معلوم می شود که خداوند با احاطه کامل به اعمال و کیدهای دشمنان، مانع ضرررسانی آنان خواهد شد. در نتیجه، حافظِ مؤمنان است; به شرط اینکه آنها صبر و تقوا را پیشه خود سازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 123 - 2
2 - مجاهدان جنگ بدر ، نمونه ای از مسلمانان صبور و تقواپیشه که خداوند با یاری خویش ، مانع زیان رسانی کافران به آنان گردید .
ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم . .. و لقد نصرکم اللّه ببدر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 125 - 7،13
7 - نزول پنجهزار فرشته امدادگر ، مژده ای به مؤمنان پیکارگرِ صابر و تقواپیشه در جنگ بدر
ان تصبروا و تتّقوا . .. یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه
13 - مشکلات و اضطرار ، زمینه امداد های ویژه غیبی برای مؤمنان صابر و تقواپیشه
ان تصبروا و تتّقوا و یأتوکم من فورهم هذا یمددکم ربّکم
جمله <و یأتوکم من فورهم هذا>، می تواند اشاره به موارد اضطرار باشد و شرطی برای امداد خداوند به وسیله فرشتگانی که به نفع مسلمانان به پیکار برخیزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 135 - 2
2 - امکان لغزش تقواپیشگان و ارتکاب گناه از سوی آنان
اعدّت للمتّقین . .. و الّذین اذا فعلوا فاحشه او ظلموا انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 15
15- نوح ( ع ) و پیروان او ، از تقواپیشگان و بهره مند از فرجامی نیک
تلک من أنباء الغیب . .. فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 15
15- یوسف ( ع ) در عنفوان جوانی ، انسانی موحد ، مطیع و فرمانبردار خدا و در اوج تقوا و پرهیزگاری بود .
معاذ الله إنه ربی أحسن مثوای
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 57 - 9
ص: 252
9- یوسف ( ع ) نمونه ای بارز از مؤمنان تقواپیشه و باورداران به سرای آخرت
و لأجر الأخره خیر للذین ءامنوا و کانوا یتقون
از مصداقهای مورد نظر برای <الذین آمنوا . ..> به قرینه آیات قبل ، یوسف(ع) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 7
7- یوسف ( ع ) و بنیامین از تقواپیشگان صبور و از زمره محسنان بودند .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 35 - 10
10- مشرکان از زمره کافران و موحدان از زمره تقواپیشگانند .
تلک عقبی الذین اتقوا و عقبی الک-فرین النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 49 - 7
7 - داوود ، سلیمان ، ایوب ، ابراهیم ، اسحاق ، یعقوب ، اسماعیل ، الیسع ، ذاالکفل ( علیهم السلام ) ، از تقواپیشگان و نیک فرجامان بودند .
و اذکر داود . .. إسم-عیل و الیسع و ذاالکفل ... ه-ذا ذکر و إنّ للمتقین لحسن مئاب
<مئاب> به معنای مرجع و بازگشت است و منظور از <حسن مئاب> حسن عاقبت و سرانجام نیک است. گفتنی است که برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مقصود از <متقین> پیامبرانی باشد که در آیات گذشته از آنان سخن گفته شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 33 - 2،4،5
2 - پیامبراسلام ( ص ) مظهر تقواپیشگی
و الذی جاء بالصدق و صدّق . .. أُول-ئک هم المتّقون
4 - پیامبران الهی ، مظهر تقواپیشگی
و الذی جاء بالصدق . .. أُول-ئک هم المتّقون
5 - تنها پیروان انبیای الهی و ادیان توحیدی ، از تقواپیشگان اند .
و الذی جاء بالصدق و صدّق به
ضمیر فصل <هم> مفید قصر و موجب اختصاص صفت تقوا به <الذی جاء. ..> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 17
17 - پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، سزاوارترین و شایسته ترین انسان ها برای برخورداری از روح تقوا
و ألزمهم کلمه التقوی و کانوا أحقّ بها و أهلها
ص: 253
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 26 - 3
3 - توجه به خداوند و دغدغه آخرت ، در تمامی لحظات زندگی ، عامل اصلی راهیابی متقین به بهشت
یتساءلون . قالوا إنّا کنّا ... مشفقین
در صورتی که <یتساءلون> سؤال از علت رهیابی به بهشت باشد، <إن-ّا کن-ّا. ..> بیانگر علت آن خواهد بود. از این که پارسایان در محیط پرشور خانواده از یاد آخرت غافل نشده اند، استفاده می شود که در سایر شرایط به طریق اولی غافل نبوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 5 - 1
1 - دسته ای از مردم ، انفاقگر و اهل جود و تقوایند .
فأمّا من أعطی و اتّقی
مراد از <إعطاء> - به قرینه مقابله با <بخل> (در آیات بعد) - انفاق مال و جود و کرم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 12 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، اهل تقوا و توصیه کننده دیگران به آن
أو أمر بالتّقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 3
3 - تمامی خواسته های تقواپیشگان به صرف اراده کردن و بدون اظهار کردن آنها ، از پیش آماده شده است .
لهم ما یشاءون عند ربّهم
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که <مشیّت> به معنای خواستن و اراده کردن است و خداوند در وعده خود به بهشتیان، تنها به همین مشیت و اراده کردن آنان اکتفا کرده و فرموده است که هر آنچه آنان بخواهند و اراده کنند، بدون هیچ اظهاری به آنان اعطا خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 20 - 12
12 - پاداش انفاق گرانِ باتقوا ، مایه رشد و کمال آنان و برخاسته از ربوبیت و مقام والای خداوند است .
ربّه الأعلی
ص: 254
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 28 - 2
2 - برابر دانستن صالحان با مفسدان و تقواپیشگان با تبه کاران ، به معنای باطل و بی هدف شمردن جهان آفرینش است .
و ما خلقنا السماء . .. ب-طلاً... أم نجعل الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت کالمفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 27 - 2
2 - توجه تقواپیشگان به خدا و مسؤولیت های خود ، زمینه ساز جلب رحمت الهی
إنّا کنّا قبل فی أهلنا مشفقین . فمنّ اللّه علینا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 28 - 11
11 - خداوند ، در قیامت به مؤمنان تقواپیشه نوری عطا خواهد کرد که در پرتو آن از ظلمات قیامت گذر کنند .
و یجعل لکم نورًا تمشون به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 26 - 1
1 - متقین ، در دنیا همواره در اندیشه آخرت و نگران از فرجام اخروی خویش
قالوا إنّا کنّا قبل فی أهلنا مشفقین
<اشفاق> در معنای <ترس و نگرانی> و <خیر خواهی شدید> به کار می رود (القاموس المحیط). در آیه شریفه اگر <فی أهلنا> متعلق به <کنّا> باشد، واژه <مشفقین> ظهور در معنای اول و اگر متعلق به <مشفقین> باشد، ظهور در معنای دوم دارد. برداشت بالا بر پایه احتمال اول است.
ص: 255
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 51 - 2
2 - آرامش کامل تقواپیشگان در باغ های بهشتی
متّکئین فیها
برداشت یاد شده بر این فرض استوار است که تعبیر <متّکئین فیها> کنایه از آرامش کامل باشد; زیرا این حالت مربوط به کسانی است که در آرامش به سر می برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 7 - 3
3 - انفاق گرانِ متقی و مؤمن ، دارای آخرتی سرشار از آسایش
فأمّا من أعطی . .. فسنیسّره للیسری
آیات بعد - که از <عسری> سخن گفته است - با جمله <و ما یغنی عنه ماله إذا تردّی> مصداق <عسری> را زمان هلاکت شخص و بی فایده بودن مال معرفی کرده است که بر جهان آخرت تطبیق می کند. بنابراین می توان گفت: <یسری> - که در مقابل آن است - نیز شامل آخرت می باشد. آیه <و إنّ لنا لَلآخره و الاُولی> نیز شاهد تعمیم آن بر جهان آخرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 12 - 5
5 - کسی که فرمان به تقواپیشگی در گفتار او نمودار یا محتمل است ، هرگز نباید او را به سکوت وادار کرد .
أرءیت الذی ینهی . .. أرءیت إن ... أمر بالتّقوی
حرف <إن>، برای شرط و بیانگر کافی بودن احتمال در این موارد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 46 - 2
2- تقواپیشگان ، مجاز به ورود به هر قسمتی از باغ های بهشتند . *
ادخلوها بسل-م ءامنین
ذکر جمله <ادخلوها>، پس از آنکه گفته شد <متقین در بهشت قرار خواهند داشت>، ممکن است از این جهت باشد که آنان، در آزاد بودن در بخشهای مختلف تردید داشته باشند که به آنها گفته می شود: <با سلامت و امنیت وارد هر بخشی می توانند بشوند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 7
ص: 256
7 - تقواپیشگان ، در انتخاب جایگاه و منزل خود در بهشت آزاد خواهند بود .
و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه حیث نشاء
<تَبَوّأ> (مصدر <نتبوّأ>) به معنای سکنی و منزل گرفتن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 11
11- متقین ، پس از مرگ پیوسته در آسایش و سلامتی اند .
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 41 - 3
3 - زندگی تقواپیشگان در بهشت ، در اوج آسودگی و شادابی است .
إنّ المتّقین فی ظل-ل و عیون
زندگی در زیر سایه ها و در کنار چشمه سارها، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 44 - 5
5 - علم دقیق خداوند به حالات و روحیّات تقواپیشگان
و اللّه علیم بالمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 201 - 2
2 - تقواپیشگان به هنگام مواجه شدن با شیطان و وسوسه های او ، فرمان های خدا را به یاد آورده و به راهی که مسیر تقواست ، واقف می شوند .
إن الذین اتقوا إذ امسهم طئف من الشیطن تذکروا فإذا هم مبصرون
تذکر در اینجا به معنای توجه کردن و به خاطر آوردن دانسته هاست و مراد از دانسته ها، به قرینه آیه 199، اوامر الهی است. <ابصار> (مصدر مبصرون) به معنای بینا شدن و آگاهی یافتن است و مراد از آن به دلیل <الذین اتقوا> قرار گرفتن در مسیر تقواپیشگی و در نتیجه رهیدن از دام شیطان است.
ص: 257
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 28 - 12
12 - مؤمنان تقواپیشه ، مشمول مغفرت و آمرزش خداوند در قیامت
ی-أیّها الذین ءامنوا اتّقوا . .. و یغفر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 15
15- راه یافتن تقواپیشگان به بهشت ، پس از غفران لغزش های دنیوی آنان از سوی پروردگار
الجنّه الّتی وعد المتّقون فیها . .. و مغفره من ربّهم
با توجه به این که در بهشت، زمینه لغزش و گناه نیست; تعبیر <مغفره> نظر به خطاهای دنیوی دارد که به هر حال - حتی همه اهل تقوا - از آن مصون نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 56 - 6
6- لغزش های دنیوی متقین ، مورد غفران و بخشایش خداوند در آخرت *
و وق-هم عذاب الجحیم
تعبیر <وقاهم عذاب الجحیم>، می رساند که <متقین> چه بسا با همه تقوای خویش، لغزش هایی دارند که آنان را در معرض کیفر قرار داده است; اما خداوند با رحمت خویش آنها را از عذاب دوزخ ایمن داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 31 - 4،7،9
4- تمامی خواسته های تقواپیشگان در بهشت ، برآورده می شود .
دار المتّقین . جنّ-ت عدن یدخلونها ... لهم فیها ما یشاءون
7- ورود به بهشت جاودان و رسیدن به تمامی خواسته ها در آن ، پاداش خداوند به تقواپیشگان است .
دار المتّقین . جنّ-ت عدن ... لهم فیها ما یشاءون
9- نیل به سعادت اخروی ، جای گرفتن در بهشت و برآورده شدن تمامی خواسته ها در آن ، پاداش خداوند به تقواپیشگان
ص: 258
و لنعم دار المتّقین . جنّ-ت عدن ... لهم فیها ما یشاءون کذلک یجزی الله المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 7
7- برانگیختن تقواپیشگان در قیامت - با اکرام و احترام ویژه - نمودی از رحمانیت خداوند و عزّت بخشی او است .
واتّخذوا من دون اللّه ءالههً لیکونوا لهم عزًّا. .. یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 50 - 6
6 - تقواپیشگان هنگام ورود به باغ های بهشتی ، با استقبال گرم و احترام و تکریم رو به رو خواهند شد .
مفتّحه لهم الأبوب
برداشت یاد شده بر این فرض استوار است که مقصود از گشوده بودن درب های باغ های بهشتی بر روی تقواپیشگان و بهشتیان، استقبال گرم و با احترام و تکریم از ایشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 34 - 1
1 - رهنمون شدن متقین در قیامت ، به سوی بهشت همراه با تکریم و درود و شادمانی
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. ادخلوها بسل-م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 9
9- متقین ، مورد تکریم و بزرگداشت فرشتگان
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم ادخلوا الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 19 - 1
1 - تقواپیشگان ، مورد تکریم و دعوت الهی برای بهرهوری آزاد از نعمت های بهشتی
کلوا و اشربوا
ص: 259
احتضار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 4،13
4- تقواپیشگان ، به هنگام قبض روح از هرگونه ظلم به نفس به دورند .
المتّقین . .. الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین
به قرینه مقابله با آیه <الکافرین . الذین تتوفّیهم الملائکه ظالمی أنفسهم> احتمال دارد مراد از طیب (پاکی) به دور بودن از ظلم به نفس باشد.
13- دعوت فرشتگان از تقواپیشگان به هنگام قبض روح آنان ، برای ورود به بهشت
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون ... ادخلوا الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 17
17- احسان ، از نشانه های متقین
للذین أحسنوا . .. و لنعم دار المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 8
8 - تقواپیشگان ، مصداق بارز محسنان هستند .
أُول-ئک هم المتّقون . لهم ما یشاءون ... ذلک جزاء المحسنین
برداشت یاد شده از به کار رفتن تعبیر <محسنین> درباره <متقین> به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 44 - 5
5 - تقواپیشگان ، از محسنان و دارای یک سرنوشت اند .
إنّ المتّقین فی ظل-ل و عیون . .. هنیئًا بما کنتم تعملون . إنّا کذلک نجزی المحسنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 45 - 4
4- تقواپیشگان ، بندگان خالص خدا و ر ها شده از وسوسه و سلطه ابلیس
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
در آیه های قبل، مردم به دو گروه تقسیم شدند:B1. پیروان گمراه ابلیس; 2. بندگان خالص خدا و سپس جایگاه گروه اول در
ص: 260
قیامت، روشن گردید و در این آیه به سرنوشت گروه دوم پرداخته است و از <مخلصین> به <المتقین> تعبیر کرده که بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 1
1 - عبادت خالصانه خدا ، اجتناب از عبادت طاغوت ، توبه ، پیروی از بهترین سخن و خردورزی ، از اوصاف تقواپیشگان
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه . .. الذین یستمعون القول .
<الذین اتّقوا ربّهم> بیان تفصیلی برای آن دسته از افراد مؤمنی است که در آیات قبل توصیف شده اند; یعنی، <الذین اجتنبوا الطاغوت. .. الذین یستمعون القول...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 20 - 1
1 - برخورداران درجه والای تقوا ، تنها برای جلب توجّه و عنایت خداوند ، اموال خود را انفاق می کنند .
الأتقی . .. إلاّ ابتغاء وجه ربّه
استثنا در این آیه، منقطع است; یعنی، حق نعمتی بر گردن او نیست; لکن <ابتغاء> وجود دارد; یعنی، شخص <أتقی> در انفاق خود، نمی خواهد پاسخ نعمت دیگران را داده باشد. او تنها به این انگیزه انفاق می کند که خداوند، به او رو کرده و وی را مورد لطف خود قرار دهد. <وجه> به معنای <صورت و چهره> و کنایه از توجّه و عنایت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 201 - 5
5 - اهل تقوا توانا بر تشخیص وسوسه های شیطان به هنگام مواجه شدن با آن وسوسه ها هستند .
إن الذین اتقوا إذ امسهم طئف من الشیطن تذکروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 24 - 2
2 - متقین ، برخوردار از برترین جایگاه و نیکوترین آسایشگاه در بهشت
أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون . .. أصح-ب الجنّه یومئذ خیر مستقرًّا أحسن مقیلاً
آیه شریفه جایگاه اهل بهشت و برخورداری های آنان را، در برابر مجرمان مشخص کرده است; اما این که بهشتیان چه کسانی اند، در این آیه از آنان یاد نشده است; ولی در آیه 15 اهل بهشت به <متقین> توصیف شده است. ارتباط میان این دو دسته از آیات، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
ص: 261
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 201 - 3
3 - تقواپیشگان به هنگام احساس وسوسه گری های شیطان با یادآوری فرمان خدا ( استعاذه ) به وی پناه می برند و با بصیرت و آگاهی از دام شیطان می رهند .
إذ امسهم طئف من الشیطن تذکروا فإذا هم مبصرون
در برداشت فوق، به قرینه <فاستعذ باللّه> در آیه قبل، متعلق <تذکروا> لزوم استعاذه گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 16 - 2
2 - تقوا پیشگان ، همواره خواستار بخشایش گناهان خویش از خدا و مصونیّت از عذاب دوزخند .
للّذین اتقوا . .. فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار
<الذین یقولون>، بیان ویژگیهای <الذین اتقوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 1
1 - صبر و راستی در گفتار ، خضوع در برابر خداوند ، انفاق و استغفار در سحرگاهان ، از صفات متّقین
للّذین اتّقوا . .. الصابرین ... بالاسحار
آیه فوق (الصابرین و الصادقین . .. )، بیان و توضیح دیگری برای <للّذین اتقوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 135 - 1
1 - یاد خدا و طلب آمرزش ( توبه ) شیوه پارسایان ، در صورت ارتکاب کاری ناشایست ( زنا یا مطلق گناه کبیره ) و یا ستم بر خویش
اعدّت للمتّقین . .. و الّذین اذا فعلوا فاحشه او ظلموا انفسهم ذکروا اللّه فاستغفر
برخی گفته اند مراد از <فاحشه>، زنا و مقصود از ظلم در این آیه، سایر گناهان - چه صغیره و چه کبیره - است. برخی دیگر گفته اند که مراد از <فاحشه>، گناهان کبیره و مقصود از ظلم، گناهان صغیره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 90 - 1
1 - رستاخیز ، روز استقبالِ شایانِ بهشت از قدوم تقواپیشگان
و أُزلفت الجنّه للمتّقین
ص: 262
<إزلاف> (مصدر مجهول <أُزلفت>) به معنای نزدیک آورده شدن است. بنابراین از مفاد آیه استفاده می شود که بهشت را برای استقبال و خوش آمدگویی به تقواپیشگان، نزدیک می آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 50 - 6
6 - تقواپیشگان هنگام ورود به باغ های بهشتی ، با استقبال گرم و احترام و تکریم رو به رو خواهند شد .
مفتّحه لهم الأبوب
برداشت یاد شده بر این فرض استوار است که مقصود از گشوده بودن درب های باغ های بهشتی بر روی تقواپیشگان و بهشتیان، استقبال گرم و با احترام و تکریم از ایشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 12
12- اقتدار و عزت تقواپیشگان صبور و نیکوکار ، از نعمت های بزرگ الهی به آنان است .
قالوا ی-أیها العزیز . .. قد منّ الله علینا
مصداق مورد نظر برای نعمت الهی به یوسف(ع) عزت و اقتدار در سرزمین مصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 27 - 1
1 - اذعان متقین در بهشت ، به نقش لطف الهی در رهایی آنان از عذاب دوزخ و ورود ایشان به بهشت
فمنّ اللّه علینا و وقی-نا عذاب السموم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 11
11 - اعتراف متقین به نقش اصلی ربوبیت خداوند ، در هدایت آنان به بهشت و نجات از دروخ
ف-کهین بما ءاتیهم ربّهم و وقیهم ربّهم عذاب الجحیم
قید <بماآتاهم. ..> می رساند که پارسایان بهشتی، در عین برخورداری از نعمت ها، گرفتار غفلت نشده و مغرور به تقوای خود نمی باشند; بلکه توجه دارند که به هر نعمتی رسیده اند و از هر بلایی که رهیده اند جز در پرتو امداد و رهنمودهای رشد آفرین خداوند و الطاف او نبوده است.
ص: 263
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 28 - 3
3 - تقواپیشگان ، هماره به یاد خدا و ملتجی به او در زندگی خویش
إنّا کنّا من قبل ندعوه
تعبیر <کنّا. .. ندعوه> استمرار دعا و التجا را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 74 - 13
13 - بندگان خالص خدا ، از خداوند می خواهند که خود و همسر و فرزندانشان ، الگو و مقتدای مردم تقواپیشه باشند .
و اجعلنا للمتّقین إمامًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 129 - 15
15 - خداوند با رساندن تقواپیشگان به حکومت ، آنان را آزمایش خواهد کرد .
و العقبه للمتقین . .. فینظر کیف تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 36 - 14
14 - تقواپیشگان ، برخوردار از امداد و نصرت الهی
و اعلموا أن اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 8
8 - مؤمنان پرهیزکار ، مورد حمایت و امداد الهی در جهاد با کافران
قتلوا الذین یلونکم من الکفار . .. أن اللّه مع المتقین
ص: 264
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 35 - 7
7 - تصدیق کنندگان انبیا و تقواپیشگان راستکردار در قیامت ایمن از عقوبتهای الهی و به دور از هر گونه اندوه هستند.
فمن اتقی و أصلح فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون
مراد از نبودن خوف (لا خوف) به دلیل آیه بعد، ایمنی از گرفتار شدن به آتش دوزخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 51 - 1
1- تقواپیشگان در آخرت ، برخوردار از امنیت کامل و ایمن از هرگونه سختی و بلا
إنّ المتّقین فی مقام أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 52 - 1
1- بوستان ها و چشمه ساران بهشت ، جایگاه امن تقواپیشگان
إنّ المتّقین فی مقام أمین . فی جنّ-ت و عیون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 56 - 3
3- راه نداشتن مرگ در بهشت ، نمودی از امنیت عام و فراگیر حیات اخروی تقواپیشگان
فی مقام أمین . .. ف-کهه ءامنین . لایذوقون فیها الموت
ارتباط این آیه با <مقام أمین> در آیات پیشین و <آمنین> در آیه قبل، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 46 - 1
1- دعوت از تقواپیشگان برای ورود به بهشت ، همراه با سلامت و امنیت کامل و به دور از هرگونه رنج ، درد ، ناخوشی و ناامنی است .
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
<باء> در <بسلام> در معنای <مصاحبت> به کار رفته است.
ص: 265
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 3 - 1
1 - ایمان به غیب ( خدا و . . . ) ، اقامه نماز و انفاق از صفات اهل تقواست .
هدًی للمتقین. الذین یؤمنون ... ینفقون
<غیب> به معنای پنهان و ناپیداست و چون ایمان به آن ارزشهای دینی شمرده شده، مقصود از <غیب> هر پنهان و نهانی نیست، بلکه مراد از آن، به مناسبت فرازهای بعد، خدا و فرشتگان و مانند آنهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 1
1 - صبر و راستی در گفتار ، خضوع در برابر خداوند ، انفاق و استغفار در سحرگاهان ، از صفات متّقین
للّذین اتّقوا . .. الصابرین ... بالاسحار
آیه فوق (الصابرین و الصادقین . .. )، بیان و توضیح دیگری برای <للّذین اتقوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 1،2
1 - بخشی از اموال محسنان تقواپیشه ، اختصاص به سائلان و محرومان دارد .
و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
2 - اهل تقوا و احسان ، همراه با تهجد و عبادت ، دارای خدمات اجتماعی و انفاق مالی اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 20 - 14
14 - تقواپیشگان ، با انفاق کردن اموال خود ، نعمت علاقه مندی به لطف خدا را پاس داشته ، از آن قدردانی می کنند .
و ما لأحد عنده من نعمه تجزی . إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 69 - 3
3 - تقواپیشگان ، به آیات الهی ایمان آورده و در برابر اراده الهی تسلیم اند .
إلاّ المتّقین . ی-عباد ... الذین ءامنوا ب-ای-تنا و کانوا مسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 266
18 - ذاریات - 51 - 16 - 4
4 - پیشینه درخشان تقواپیشگان و پایبندی آنان بر نیکی و احسان ، مایه دستیابی آنان به بهشت و هدایای پروردگار
ءاخذین ما ءاتیهم . .. إنّهم کانوا قبل ذلک محسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 12 - 5
5 - کسی که فرمان به تقواپیشگی در گفتار او نمودار یا محتمل است ، هرگز نباید او را به سکوت وادار کرد .
أرءیت الذی ینهی . .. أرءیت إن ... أمر بالتّقوی
حرف <إن>، برای شرط و بیانگر کافی بودن احتمال در این موارد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 13
13- توجه و باور به پیروزی اهل تقوا ، زمینه ساز پیشه ساختن صبر و مقاومت در برابر مشکلات راه تقوا و ایمان
فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 3 - 11
11 - انفاق های مقطعی موجب قرار گرفتن آدمی در زمره متقیان ، نخواهد شد .
هدًی للمتقین . .. و مما رزقنهم ینفقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 4 - 1،2
1 - ایمان به قرآن و معارف و احکام نازل شده بر پیامبر ( ص ) ، از صفات متقین است .
هدًی للمتقین . .. الذین یؤمنون بما انزل إلیک
2 - تقوا پیشگان ، مؤمن به کتاب های آسمانیِ ادیان گذشته و معارف و احکام آنها
و الذین یؤمنون بما انزل إلیک و ما انزل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 16 - 1
ص: 267
1 - اقرار به ایمان و دعای مستمر تقواپیشگان به درگاه خداوند
للّذین اتقوا . .. الّذین یقولون ربّنا
استمرار، از فعل مضارع <یقولون> برداشت شده است. و <الذین یقولون>، بیان ویژگیهای <الذین اتقوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 69 - 3
3 - تقواپیشگان ، به آیات الهی ایمان آورده و در برابر اراده الهی تسلیم اند .
إلاّ المتّقین . ی-عباد ... الذین ءامنوا ب-ای-تنا و کانوا مسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 51 - 4
4- ساحت تقواپیشگان ، به دور از گناه و تردید در معاد و حقایق اخروی
إنّ ه-ذا ما کنتم به تمترون . إنّ المتّقین
از مقابله میان متقین و گروه پیشین - که با وصف <الأثیم> و <کنتم به تمترون> یاد شده اند - مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 19 - 4
4 - برائت ذمّه از حقوق دیگران ، از نشانه های تقواپیشگان است .
الأتقی . الذی ... و ما لأحد عنده من نعمه تجزی
برداشت یاد شده، ناظر به احتمال مستأنفه بودن این آیه است که در این صورت بر اوصاف پیشین، وصف جدیدی را افزوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 28 - 7
7 - تقواپیشگان در نظام ارزشی خدا با تبه کاران برابر نیستند ; بلکه آنان برتر می باشند .
أم نجعل المتّقین کالفجّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 12
ص: 268
12 - بهشت و بشارت خلود در آن ، تنها بخشی از ضیافت الهی برای تقواپیشگان است .
نزلا من عند اللّه
کلمه <نزل>، به چیزهایی گفته می شود که در آغاز ورود میهمان برای پذیرایی از وی فراهم می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 64 - 4
4 - بشارت های خداوند به مؤمنان متقی ، موجب رفع ترس و اندوه آنان است .
ألا إن أولیاء اللّه لا خوف علیهم و لا هم یحزنون. الذین ءامنوا و کانوا یتقون. لهم
جمله <لهم البشری> می تواند تعلیل برای جمله <لا خوف علیهم و لا هم یحزنون> باشد ; یعنی، چون اولیای خدا در دنیا دریافت بشارت می کنند، خوف و حزن از آنان رخت برمی بندد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 35 - 1
1- بهشت ، وعده و نوید خداوند به تقواپیشگان
مثل الجنه التی وعد المتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 10
10- فرشتگان ، به هنگام قبض روح تقواپیشگان ، حامل پیام سلامتی و خوشحالی برای آنانند .
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم ادخلوا الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 97 - 6
6- بشارت به پرهیزگاران و انذار دشمنان متعصب و سرسخت دین ، از اهداف قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
لتبشّر به المتّقین و تنذر به قومًا لدًّا
<لدّ> جمع <ألدّ> است و <قوماً لدّاً>; یعنی، مردمی در اوج سرسختی و لجاجت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 10
10 - بشارت دربانان بهشت به تقواپیشگان ، مبنی بر در امنیت و سلامت بودن آنان در بهشت جاویدان
و قال لهم خزنتها سل-م علیکم
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که عبارت <قال لهم خزنتها سلام>، جمله اخباری باشد; یعنی، درصدد اخبار از آینده تقواپیشگان در بهشت و در واقع بشارت به ایشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 68 - 4
4 - بشارت خداوند به تقواپیشگان ، مبنی بر مصونیت آنان از هرگونه خوف و اندوه در قیامت
ص: 269
ی-عباد لا خوف علیکم الیوم و لا أنتم تحزنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 21 - 1
1 - نوید الهی به ملحق گشتن نسل مؤمن تقواپیشگان ، به ایشان در بهشت
و الذین ءامنوا و اتّبعتهم ذرّیّتهم بإیم-ن ألحقنا بهم ذرّیّتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 29 - 10
10 - اعطای بصیرت ویژه به تقواپیشگان و بخشش گناه آنان ، تفضلی از جانب خداست ، نه پاداش استحقاقی آنان .
یجعل لکم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 7
7- یوسف ( ع ) و بنیامین از تقواپیشگان صبور و از زمره محسنان بودند .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 20 - 11
11 - برخورداری از لطف و توجّه خداوند ، شایسته ترین پاداش برای انفاق گرانِ باتقوا است .
الأتقی . الذی یؤتی ماله ... إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 48 - 2
2 - تقواپیشگان ، بهره مند از قرآن و بیدار و هشیار با تعالیم آن
و إنّه لتذکره للمتّقین
ص: 270
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 133 -
5،6،8،9،12،14،15،16،17
5 - آمرزش الهی و بهشت تقواپیشگان ، مقصود بایسته ای برای اهل ایمان
و سارعوا الی مغفره من ربّکم . .. اعدّت للمتّقین
6 - نیل به آمرزش الهی و بهشت تقواپیشگان ، برانگیزنده اهل ایمان به اطاعت از خدا و رسول ( ص )
یا ایّها الّذین امنوا . .. و اطیعوا اللّه و الرّسول ... سارعوا الی مغفره من ربّک
جمله <سارعوا الی . .. >، بعد از امر به اطاعت از خدا و رسول(ص)، برای ایجاد انگیزه و نیز تشویق مؤمنان به پیروی از خدا و پیامبرش است.
8 - ورود به بهشتِ تقواپیشگان ، در گرو آمرزش گناهان
و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه عرضها السّموات و الارض اعدّت للمتّقین
تقدیم ذکری آمرزش الهی بر بهشت پهناور، بیانگر تقدّم خارجی آن است; یعنی نخست باید آمرزش حاصل شود، و آنگاه ورود به بهشت متّقین.
9 - بهشتِ تقواپیشگان ، منزلگاه پاکان
و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه عرضها السّموات و الارض اعدّت للمتّقین
چون درآمدن به بهشتِ مهیّا شده برای تقواپیشگان در گرو آمرزش گناهان است، آن بهشت، جایگاه پاکان از گناه خواهد بود.
12 - بهشت موعود اهل تقوا ، دارای وسعتی به پهنه آسمان ها و زمین
و جنّه عرضها السّموات و الأرض اعدّت للمتّقین
بنابر اینکه مراد از <عرض>، وسعت باشد، نه عرض مقابلِ طول.
14 - بهشت ، در انتظار تقواپیشگان است و برای آنان مهیا شده .
و جنّه عرضها السّموات و الارض اعدّت للمتّقین
15 - اطاعت خدا و رسول ( ص ) ، جلب رحمت الهی و آمرزش گناهان ، مراحلی در طول هم برای ورود به بهشت متّقین
و اطیعوا اللّه و الرّسول لعلّکم ترحمون. و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه عرضها
16 - بهشتِ تقواپیشگان ، اکنون حاضر و آماده است .
اعدّت للمتّقین
کلمه <اعدّت> (مهیّا شده)، به صیغه ماضی، دلالت بر وجود بالفعل بهشت دارد.
17 - بهشت ، در اصل ، برای تقواپیشگان آفریده و مهیّا شده است .
و جنّه . .. اعدّت للمتّقین
بنابر اینکه توصیف <جنّه> به صفت <اعدّت للمتّقین>، وصف توضیحی باشد و نه احترازی; یعنی بهشت، جایگاهی برای تقواپیشگان است و اگر دیگران وارد شوند، به تَبَع خواهد بود، نه بالاصاله.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 271
9 - حجر - 15 - 45 - 5
5- ذکر فرجام شوم گمراهان در کنار فرجام سعادتمندانه تقواپیشگان ، از روش های هدایتی قرآن *
الغاوین . و إن جهنّم لموعدهم أجمعین ...إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 28 - 2
2 - متقین ، دستیابی خود به بهشت را مرهون دعا ها و نیایش های خود به درگاه خداوند می دانند .
فمنّ اللّه علینا . .. إنّا کنّا من قبل ندعوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 31 - 7،9
7- ورود به بهشت جاودان و رسیدن به تمامی خواسته ها در آن ، پاداش خداوند به تقواپیشگان است .
دار المتّقین . جنّ-ت عدن ... لهم فیها ما یشاءون
9- نیل به سعادت اخروی ، جای گرفتن در بهشت و برآورده شدن تمامی خواسته ها در آن ، پاداش خداوند به تقواپیشگان
و لنعم دار المتّقین . جنّ-ت عدن ... لهم فیها ما یشاءون کذلک یجزی الله المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 53 - 2
2 - بهشت و نعمت های آن ، پاداش تقواپیشگان است .
جنّ-ت . .. ه-ذا ما توعدون لیوم الحساب
<لیوم الحساب> به تقدیر <لأجل جزاء یوم الحساب> است; یعنی، این نعمت ها همان چیزی است که به خاطر روز حساب به شما وعده داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 2،4،8
2 - بناهای مرتفع و چند طبقه (کاخ ها) در بهشت، پاداش اختصاصی تقواپیشگان
ل-کن الذین اتّقوا ربّهم لهم غرف من فوقها غرف مبنیّه
"غرفه" (مفرد "غرف") به معنای بناهای مرتفع و خانه ای بالای خانه ای دیگر (چند طبقه چون کاخ) است. گفتنی است لام در "لهم" برای اختصاص است.
4 - تقواپیشگان ، از منظره های چشم نواز و لذت بخش بهشت بهره مند خواهند شد .
لهم غرف من فوقها غرف مبنیّه
مرتفع و چند طبقه بودن بناهای بهشت به همراه جریان نهرها در پایین آنها، می تواند اشاره به مطلب یاد شده باشد.
ص: 272
8 - کاخ ها و بنا های تقواپیشگان در بهشت ، دارای نهرهایی است جاری در پایین آنها .
غرف مبنیّه تجری من تحتها الأنه-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 36 - 2،4
2 - خداوند ، به اقتضای ربوبیت خویش ، تقواپیشگان را از پاداش های اخروی بهره مند می سازد .
جزاء من ربّک
4 - بهره مند ساختن تقواپیشگان از پاداش های آخرت ، جلوه تدبیر خداوند در ترفیع بخشیدن به مقام پیامبر ( ص ) است .
ربّک
<ربّ> مصدر و به معنای تربیت است و مجازاً در معنای <تربیت کننده> استعمال می شود (مفردات راغب). تأکید بر واژه <ربّک>، گویای آن است که اعطای پاداش به متقین، در راستای تربیت پیامبر(ص) و افزودن رشد آن حضرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 37 - 6،8
6 - پاداش رسانی به اهل تقوا در قیامت ، اقتضای تدبیر نظام هستی و لازمه ربوبیت خداوند بر جهان است .
جزاء من ربّک . .. ربّ السم-وت و الأرض و ما بینهما
8 - نعمت های بهشت و پاداش تقواپیشگان در آن ، جلوه رحمت گسترده خداوند است .
جزاء من ربّک . .. الرحم-ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 10
10 - تقواپیشگان ، مورد حفاظت خداوند از گرفتاری به جهنم ، در قبال تلاش آنان برای حفظ ارزش های الهی در دنیا
إنّ المتّقین . .. و وقیهم ربّهم عذاب الجحیم
با توجه به این که ریشه <متقین> و <وقاهم> از یک ماده می باشد، ممکن است تعبیر <وقاهم> اشاره به مطلب بالا داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 4،5،6،11،19
4 - بهشت جاودان و همسران پاکیزه و رضایت الهی ، پاداش تضمین شده از جانب خداوند ، برای تقواپیشگان
للّذین اتقوا . .. جنات ... خالدین فیها و ازواج مطهره و رضوان من اللّه
5 - پاداش متّقین ، در پرتو ربوبیّت حق
للّذین اتقوا عند ربّهم
ص: 273
6 - نعمت های ویژه اخروی ، مخصوص متّقین است .
الّذین اتقوا عند ربّهم . .. و رضوان من اللّه
اختصاص به متّقین، مستفاد از تقدیم خبر بر مبتدأ; و ویژگی نعمتها از <عند ربّهم> استفاده شده است.
11 - وجود باغ های متعدّد در آخرت ، برای متّقین
للّذین اتّقوا عند ربّهم جنّات تجری من تحتها الانهار
19 - بصیرت خداوند به بندگان ، تضمین کننده پاداش متّقین و کیفر کافران
قل للّذین کفروا . .. للّذین اتقوا عند ربّهم ... و اللّه بصیر بالعباد
اگر آگاهی همه جانبه خداوند نباشد، کیفرها و پاداشها، تضمین نمی شود. از این رو خداوند پس از بیان کیفر و پاداش، آگاهی خود را به احوال بندگان، متذکّر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 115 - 8
8 - تقواپیشگان بهره مند از پاداش الهی ، در برابر اعمال نیکی که انجام می دهند .
و ما یفعلوا من خیر فلن یکفروه و اللّه علیم بالمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 136 - 9
9 - آمرزش الهی و بهشت جاودان ، پاداش احسان و نیکوکاری
و اللّه یحب المحسنین . .. اولئک جزآؤهم مغفره من ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 179 - 24
24 - پاداش بزرگ از آن مؤمنان تقواپیشه
و ان تؤمنوا و تتّقوا فلکم اجر عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 31 - 11
11 - سرای اخروی پرهیزکنندگان از گناهان کبیره ، جایگاهی گرانمایه و با شرافت
و ندخلکم مدخلا کریماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 18
18 - رعایت کنندگان تقوا و احسان در محیط خانواده ، از پاداش الهی برخوردار خواهند شد .
و إن تحسنوا و تتقوا فإنّ اللّه کان بما تعملون خبیراً
جمله <فان اللّه . ..> در مقام تشویق به احسان و تقواست. و چون علم خدا به احسان و تقوا، معمولا تأثیری برای انجام آن ندارد ; بنابراین باید کنایه از پاداش دهی الهی باشد.
ص: 274
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 29 - 10،11
10 - اعطای بصیرت ویژه به تقواپیشگان و بخشش گناه آنان ، تفضلی از جانب خداست ، نه پاداش استحقاقی آنان .
یجعل لکم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظیم
11 - خداوند ، مؤمنان تقواپیشه را علاوه بر اعطای بصیرت و بخشش گناهان ، از موهبت های دیگر نیز بهره مند خواهد کرد .
یجعل لکم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظیم
برداشت ف---وق مبتنی بر این احتمال است که جمله <و ال--لّه . .. > مستانفه باشد نه بیانگر تعلیل.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 16
16- بهشت ، پاداش کردار و اعمال متقین
ادخلوا الجنّه بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 63 - 4
4- بهشت ، پاداشی فراتر از اجر کردار متقیان ، است ; نه هم پایه آن .
نورث من عبادنا من کان تقیًّا
به مالی که بدون رنج و سختی به کسی برسد <ارث> اطلاق می گردد (مفردات راغب). این تعبیر برای بهشت در کنار تخصیص آن به <من کان تقیّاً> اشاره به این دارد که تا تقوا نباشد، ورود به بهشت ممکن نیست. از طرفی بهشت را سرمایه ای که بدون تلاش به دست آمده معرفی کرده است تا بفهماند که این پاداش، با آن کردار، قابل قیاس نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 15 - 5
5 - بهشت جاودان ، پاداش و سر انجام تقواپیشگان
جنّه الخلد التی وعد المتّقون کانت لهم جزاء و مصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 6
6 - اعطای پاداش به تقواپیشگان ، جلوه ای از ربوبیت الهی
ل-کن الذین اتّقوا ربّهم لهم غرف من فوقها غرف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 10،12
10 - بهشت ، پاداشی نیکو و شایسته برای تقواپیشگان
و سیق الذین اتّقوا ربّهم إلی الجنّه زمرًا . .. فنعم أجر الع-ملین
12 - بهشت ، پاداش و بهای عمل و تلاش تقواپیشگان است که آن را به بهانه نمی دهند .
نتبوّأ من الجنّه حیث نشاء فنعم أجر الع-ملین
ص: 275
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 4
4 - همراهی اهل تقوا در بهشت با همسران دنیوی خویش ، پاداش الهی برای آنان
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 72 - 1
1 - بهشت با نعمت های فراوان و پایان ناپذیر آن ، پاداش عملکرد پرهیزگاران
و تلک الجنّه الّتی أُورثتموها بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 1
1- بهشت و نعمت های آن ، پاداش موعود الهی برای تقواپیشگان
الجنّه الّتی وعد المتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 36 - 10
10- پاداش الهی به مؤمنان متقی ، به گونه ای رایگان و نه در قبال درخواست مال از ایشان
یؤتکم أجورکم و لایسئلکم أمولکم
<لایسئلکم أموالکم> در رابطه با جمله <یؤتکم أجورکم> است و دفع دخل مقدّر می کند; یعنی، خداوند در قبال پاداش های خود، چیزی جز ایمان و تقوا از شما انتظار ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 19 - 5
5 - بهرهوری متقین از نعمت های گوارای بهشت ، پاداش عملکرد نیک و مداوم خود آنان
کلوا و اشربوا هنی-ًا بما کنتم تعملون
تعبیر <کنتم تعلون>، ماضی استمراری و دلالت بر مداومت پارسایان بر اعمال نیک دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 54 - 3
3 - باغ ها و نهر های بهشتی ، پاداش عملکرد خود متقین
و کلّ شیء فعلوه . .. إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نهر
از ارتباط این آیه با آیات پیشین - که در زمینه نقش مؤثر عمل در پاداش و کیفر انسان بود، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 5 - 8
ص: 276
8 - کسانی که تقوا پیشه کنند ، از اجر بزرگ الهی بهره مند خواهند شد .
و من یتّق اللّه . .. یعظم له أجرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 36 - 8
8 - پاداش و عطا های خداوند به بهشتیان ، دارای نظم و حسابی خاص و مناسب با درجات تقوای آنان است .
إنّ للمتّقین . .. عطاء حسابًا
چنانچه <حساب> به معنای اسم مفعول (محاسبه شده) باشد، مراد از جزاء حساب شده، جزائی است که با میزان اعمال تقواپیشگان مناسب باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 6 - 4
4 - وجود زمینه بهره مندی از پاداش های نیکوی الهی ، برای سخاوتمندان و تقواپیشگان
من أعطی و اتّقی . و صدّق بالحسنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 21 - 4
4 - خداوند ، بر وعده خود درباره رساندن انفاق گرانِ باتقوا به فرجامی رضایت بخش ، سوگند یاد کرده است . *
و لسوف یرضی
<لام> در <لسوف>، لام قسم و یا لام ابتدا است; برداشت یاد شده، براساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 11،12
11 - تمجید دربانان بهشت از خوبی ها و پاکدامنی تقواپیشگان ، در آستانه ورودآنان به بهشت
و قال لهم خزنتها. .. طبتم
12 - پاکدامنی و طهارت از گناه ، از اوصاف برجسته تقواپیشگان
طبتم
از این که دربانان بهشت در آستانه ورود تقواپیشگان تنها از پاکی و پاکدامنی آنان سخن می گویند، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 43 - 1،3
ص: 277
1 - پذیرایی شدن تقواپیشگان در بهشت ، از خوردنی ها و نوشیدنی ها
کلوا و اشربوا
3 - تقواپیشگان در بهشت ، مورد ضیافت و تکریم و تجلیل الهی اند .
کلوا و اشربوا هنیئًا
<هنیئاً> واژه ای است که به در وقت اطعام به میهمانان و برای تکریم به آنان گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 34 - 1،3
1 - تقواپیشگان در بهشت ، با جام لبریز از شراب پذیرایی خواهند شد .
و کاسًا دهاقًا
<کأس> به جامی گفته می شود که در آن <خمر> باشد. گاهی بر خود <خمر> نیز <کأس> اطلاق می شود. <دهاق> که در دو معنای متضاد (با فشار پر کردن ظرف و یا خالی کردن آن) کاربرد دارد، در این آیه به معنای پرکردن به صورت فشرده و متراکم است (لسان العرب). این کلمه گرچه مصدر است; ولی چون وصف <کأساً> می باشد، به معنای اسم مفعول آن (لبالب و پر شده) است.
3 - جام هایی پیاپی از شراب ناب ، وسیله پذیرایی از تقواپیشگان در بهشت
و کأسًا دهاقًا
برخی گفته اند: <دهاقاً>; - از ریشه <دهق> (گره زدن پیاپی) به معنای رساندن پیاپی به نوشندگان است. برخی دیگر آن را به معنای خالص و صاف دانسته اند. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 71 - 1
1 - پذیرایی خادمان بهشتی از پرهیزگاران ، با نوشیدنی هایی در جام های زرین
یطاف علیهم بصحاف من ذهب و أکواب
<صِحاف> (از ماده <صحف>) به معنای گستردن و در این جا به معنای ظرف های بزرگ و وسیع است. <أکواب> نیز به معنای ظرف های آب است که دسته ندارند (منظور همان <جام> یا <قدح> است). گفتنی است که در آیه شریفه حذفی صورت گرفته است; بدین صورت: <یطاف علیهم بصحاف من ذهب و أکواب من ذهب...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 24 - 1
1 - خدمت کاران جوان و زیبارو ، در طواف متقین بهشتی برای پذیرایی از آنان
و یطوف علیهم غلمان لهم
<غلام> (مفرد <غلمان>) به نوجوانی گفته می شود که تازه پشت لبش سبز شده باشد.
ص: 278
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 15
15- نوح ( ع ) و پیروان او ، از تقواپیشگان و بهره مند از فرجامی نیک
تلک من أنباء الغیب . .. فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 52 - 1
1 - خداترسان تقوا پیشه و اطاعت کنندگان از خدا و رسول ، حتماً ظفرمند و کامیاب اند .
و من یطع اللّه و رسوله و یخش اللّه و یتّقه فأُول-ئک هم الفائزون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 16 - 1،3،7
1 - متقین ، در جایگاه ابدی خویش در بهشت ، هر آنچه را که بخواهند آماده است .
لهم فیها ما یشاءون خ-لدین
3 - تأمین تمامی خواسته های متقین در بهشت جاویدان ، وعده تخلف ناپذیر و متعهدانه خداوند به آنان
لهم فیها ما یشاءون خ-لدین کان علی ربّک وعدًا مسئولاً
7 - تحقق وعده الهی بر تأمین تمامی خواسته ها در بهشت جاویدان ، انتظار و توقع متقین از خداوند
لهم فیها ما یشاءون خ-لدین کان علی ربّک وعدًا مسئولاً
<مسؤول>; یعنی، کسی که مورد سؤال و مطالبه مستحقان و حق داران است و در آیه شریفه - به قرینه مقام - مقصود این است که متقین، می توانند توقع و انتظار داشته باشند که خداوند به وعده خود عمل کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 1،2،3،5
1 - تمامی خواسته های تقواپیشگان ، در پیشگاه الهی برآورده می شود .
هم المتّقون . لهم ما یشاءون عند ربّهم
2 - برآورده شدن تمامی خواسته های تقواپیشگان ، وعده خداوند به آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم
کلمه <عند> برای التزام و وعده به کار می رود; مثل <لک عندی. ..> (برای تو پیش من چنین و چنان است).
ص: 279
3 - تمامی خواسته های تقواپیشگان به صرف اراده کردن و بدون اظهار کردن آنها ، از پیش آماده شده است .
لهم ما یشاءون عند ربّهم
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که <مشیّت> به معنای خواستن و اراده کردن است و خداوند در وعده خود به بهشتیان، تنها به همین مشیت و اراده کردن آنان اکتفا کرده و فرموده است که هر آنچه آنان بخواهند و اراده کنند، بدون هیچ اظهاری به آنان اعطا خواهد کرد.
5 - تأمین تمامی خواسته های تقواپیشگان در آخرت ، مقتضای ربوبیت پروردگار است .
هم المتّقون . لهم ما یشاءون عند ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 32 - 2
2 - بهشت ، سرای ناز و نعمت ، همراه با تأمین تمام نیازمندی ها برای تقواپیشگان
حدائق و أعن-بًا
تأمین انگور و باغ میوه - با آن که از نیازهای ضروری انسان نیستند - نشانگر آن است که بهشتیان در مرحله نیازهای اولیه، کمبودی ندارند و باید از امور دیگری - که به تجمّلات و تشریفات زندگی مربوط می شود - سخن گفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 4
4 - ترسیم فرجام نیک متقین و سرنوشت شوم تکذیب کنندگان دین ، از وظایف رهبران الهی
فذکّر
ظاهراً موضوع تذکر، مطالبی است که در آیات پیشین در مورد فرجام نیک مؤمنان و سرنوشت شوم کافران آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 7
7 - تجلی فرمانروایی و اقتدار یگانه خداوند برای متقین ، در جایگاه جاودانه بهشت
فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر
ص: 280
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 18 - 3
3 - سخاوت مندی و انفاق گری مداوم ، از ویژگی های با تقواترین افراد است .
الأتقی . الذی یؤتی ماله یتزکّی
تداوم، از مضارع بودن فعل <یؤتی> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 67 - 2
2 - مودّت و دوستی تقواپیشگان ، پابرجا و مستحکم حتی در قیامت
الأخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 18 - 3
3 - سخاوت مندی و انفاق گری مداوم ، از ویژگی های با تقواترین افراد است .
الأتقی . الذی یؤتی ماله یتزکّی
تداوم، از مضارع بودن فعل <یؤتی> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 20
20- ذکر فرجام شقاوت بار کافران و عاقبت سعادت آمیز تقواپیشگان در کنار یکدیگر ، از روش های تبلیغی قرآن
الک-فرین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه ظالمی أنفسهم ... فادخلوا أبوب جهنّم ... فلبئس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 2 - 4
4 - توان قرآن بر هدایت و تربیت انسان های پرهیزگار ، دلیل و گواهی کافی بر اتقان و حقانیت آن است .
ص: 281
لاریب فیه هدًی للمتقین
<هدًی للمتقین> به منزله استدلال برای جمله <لاریب فیه> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 19
19 - تقواپیشگان ، خداترسند .
انما یتقبل اللّه من المتقین . .. انی اخاف اللّه رب العلمین
خداوند، هابیل را از زمره تقواپیشگان شمرده و سپس او را به خداترسی توصیف نمود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 10 - 11
11 - تشویق و ترغیب مؤمنان تقواپیشه به احسان از سوی خداوند
ی-عباد الذین ءامنوا اتّقوا ربّکم للذین أحسنوا فی ه-ذه الدنیا حسنه
یاد کردن پاداش احسان پس از توصیه به تقواپیشگی، می تواند برای تشویق و ترغیب تقواپیشگان به احسان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 36 - 6
6- پاداش مؤمنان تقواپیشه ، تضمین شده از سوی خداوند
و إن تؤمنوا و تتّقوا یؤتکم أجورکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 1
1- تقوا پیشگان در روز قیامت ، با اکرام و تجلیل بر خدای رحمان وارد خواهند شد .
یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن وفدًا
<وفد> جمع یا اسم جمع است و به هیأت هایی گفته می شود که جهت دیدار یا کمک خواهی، به نزد دولتمردان می روند (لسان العرب). توصیف متقین هنگام حضور در صحنه قیامت به <وفداً>، حکایت از ویژگی حضور آنان و احترام و موقعیت
ص: 282
خاصی دارد که برای آنها در قیامت وجود خواهد داشت. این کلمه ممکن است مصدر و بیانگر نوع محشور شدن متقین باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 15 - 1،2
1 - انسان ، وظیفه دار سنجش میان فرجام تقواپیشگان و تکذیب کنندگان قیامت و دو زندگی بهشت و جهنم ، با تفکر در رهنمود های قرآن
قل أذلک خیر أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون
2 - پیامبر ( ص ) وظیفه دار فراخوانی مردمان به اندیشه و مقایسه میان فرجام کافران و تقواپیشگان
قل أذلک خیر أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 1
1 - عبادت خالصانه خدا ، اجتناب از عبادت طاغوت ، توبه ، پیروی از بهترین سخن و خردورزی ، از اوصاف تقواپیشگان
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه . .. الذین یستمعون القول .
<الذین اتّقوا ربّهم> بیان تفصیلی برای آن دسته از افراد مؤمنی است که در آیات قبل توصیف شده اند; یعنی، <الذین اجتنبوا الطاغوت. .. الذین یستمعون القول...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 54 - 3
3 - برخوردار شدن تقواپیشگان از بهشت و نعمت های جاویدان آن ، براساس لطف و عنایت خدا به ایشان است ; نه به خاطر استحقاق و حق آنان بر خدا .
جنّ-ت عدن . .. ه-ذا لرزقنا ما له من نفاد
تصریح بر خدادادی بودن بهشت و نعمت های آن - در حالی که خدادادی بودن آن بر کسی پوشیده نیست - می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 57 - 1،2
1- بهرهوری متقین از نعمت های گسترده بهشت ، ناشی از فضل پروردگار است ; نه صرفاً استحقاق خود ایشان .
فضلاً من ربّک
ص: 283
2- نقش پیامبر ( ص ) ، در برخورداری تقواپیشگان از فضل و بخشش الهی *
فضلاً من ربّک
تعبیر <ربّک> - به جای <ربّهم> - می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که پیامبر(ص)، در رسیدن فضل الهی به بهشتیان مؤثر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 33 - 6
6 - تقواپیشگان ، دارای قرب و منزلت ویژه در پیشگاه خداوند
أُول-ئک هم المتّقون
<أُول-ئک> برای اشاره به افراد و اشخاص دور دست وضع شده است. استعمال آن در مورد تقواپیشگان، برای بیان عظمت و بلندمرتبگی آنان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 35 - 6
6 - مؤمنان تقواپیشه ، بهره مند از فیض حضور الهی در سرای جاودان *
عند ربّک للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 1
1 - متقین ، برخوردار از جایگاهی والا و زوال ناپذیر ، در پیشگاه خداوند
فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر
راستین بودن جایگاه پرهیزکاران، ممکن است در مقام نوعی مقایسه میان مقامات دنیوی - که ناپایدار و اعتباری است - با درجات آخرت - که پایدار و جاویدانی است - باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 34 - 2
2 - تقواپیشگان ، دارای منزلت و جایگاهی رفیع در پیشگاه خداوند
إنّ للمتّقین عند ربّهم
مطلب یاد شده، از آمدن قید <عند ربّهم> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 36 - 15
ص: 284
15 - تقویت روحیه متقین از جانب خدا ، برای جنگ و مقابله به مثل با مشرکان
و اعلموا أن اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 35 - 8،9
8 - تقواپیشگان در دنیا ، مواجه با تکذیب گفته های خویش و در رنج از برخورد تکذیب گران
لایسمعون فیها . .. کذّابًا
9 - دروغ گویی و تکذیب گفتار تقواپیشگان ، خصلت هایی ناروا و مذموم است .
و لا کذّابًا
پاکیزه خواندن فضای بهشت از کذب و تکذیب، نشانگر منفور بودن آن در پیشگاه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 43 - 3
3 - تقواپیشگان در بهشت ، مورد ضیافت و تکریم و تجلیل الهی اند .
کلوا و اشربوا هنیئًا
<هنیئاً> واژه ای است که به در وقت اطعام به میهمانان و برای تکریم به آنان گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 31 - 4
4 - < متقین > ، مورد اجلال و تکریم الهی در قیامت
و أُزلفت الجنّه للمتّقین
تعبیر <أزلفت> و این که بهشت به متقین نزدیک می شود و آنان حتی زحمت حرکت به سوی بهشت را احساس نمی کنند; کرامت و ارجمندی آنان را نزد خداوند می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 20
ص: 285
20- تقواپیشگان ، منزه از روحیه تکبر
فلبئس مثوی المتکبّرین . .. و لنعم دار المتّقین
از اینکه در برابر گروه متکبر - که جایگاه بدی برای آنان برشمرده شده - متقین را مطرح می کند و برای آنان جایگاهی خوب معرفی می نماید، استفاده می شود که متقین از صفت تکبر مبرّایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 3،4
3- تقواپیشگان ، انسانهایی پاک و مبرّای از جهالت و فسق
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین
واژه <طیّب> وقتی به انسان نسبت داده شود، به معنای دور بودن او از آلودگی، جهل، فسق و کارهای زشت است.
4- تقواپیشگان ، به هنگام قبض روح از هرگونه ظلم به نفس به دورند .
المتّقین . .. الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین
به قرینه مقابله با آیه <الکافرین . الذین تتوفّیهم الملائکه ظالمی أنفسهم> احتمال دارد مراد از طیب (پاکی) به دور بودن از ظلم به نفس باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 83 - 6
6 - انسان های متقی و خدا ترس ، مبرا از خوی برتری طلبی و فسادانگیزی
للذین لایریدون علوًّا فی الأرض و لافسادًا و الع-قبه للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 51 - 4
4- ساحت تقواپیشگان ، به دور از گناه و تردید در معاد و حقایق اخروی
إنّ ه-ذا ما کنتم به تمترون . إنّ المتّقین
از مقابله میان متقین و گروه پیشین - که با وصف <الأثیم> و <کنتم به تمترون> یاد شده اند - مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 19 - 10
10 - تقواپیشگان ، مبرّا از ظلم و دوستی با ظالمان
و إنّ الظ-لمین بعضهم أولیاء بعض و اللّه ولیّ المتّقین
از این که <المتقین> در مقابل <الظالمین> قرار گرفته، مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 135 - 1
ص: 286
1 - یاد خدا و طلب آمرزش ( توبه ) شیوه پارسایان ، در صورت ارتکاب کاری ناشایست ( زنا یا مطلق گناه کبیره ) و یا ستم بر خویش
اعدّت للمتّقین . .. و الّذین اذا فعلوا فاحشه او ظلموا انفسهم ذکروا اللّه فاستغفر
برخی گفته اند مراد از <فاحشه>، زنا و مقصود از ظلم در این آیه، سایر گناهان - چه صغیره و چه کبیره - است. برخی دیگر گفته اند که مراد از <فاحشه>، گناهان کبیره و مقصود از ظلم، گناهان صغیره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 1
1 - عبادت خالصانه خدا ، اجتناب از عبادت طاغوت ، توبه ، پیروی از بهترین سخن و خردورزی ، از اوصاف تقواپیشگان
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه . .. الذین یستمعون القول .
<الذین اتّقوا ربّهم> بیان تفصیلی برای آن دسته از افراد مؤمنی است که در آیات قبل توصیف شده اند; یعنی، <الذین اجتنبوا الطاغوت. .. الذین یستمعون القول...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 1،7
1 - صبر و راستی در گفتار ، خضوع در برابر خداوند ، انفاق و استغفار در سحرگاهان ، از صفات متّقین
للّذین اتّقوا . .. الصابرین ... بالاسحار
آیه فوق (الصابرین و الصادقین . .. )، بیان و توضیح دیگری برای <للّذین اتقوا> است.
7 - دوام سحرخیزی ، از شیوه های تقواپیشگان
للّذین اتّقوا . .. و المستغفرین بالاسحار
کلمه <الاسحار>، جمع و دارای الف و لام استغراق است و بر این معنا دلالت می کند که تقواپیشگان، در تمامی سحرها استغفار می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 17 - 7
7 - < محمدبن مسلم قال سمعت أباعبداللّه ( ع ) . . .و سألته عن قول اللّه عزّوجلّ < کانوا قلیلاً من اللیل ما یهجعون > قال کان أقلّ اللیالی تفوتهم لایقومون فیها . . . ;
محمدبن مسلم می گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خدای عزّوجلّ که فرموده <کانوا قلیلاً من اللیل ما یهجعون> پرسیدم، فرمود: کمترین شبی بر آنان می گذشت که از دست آنان برود و موفق به قیام و تهجد نشوند. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 2
2 - اهل تقوا و احسان ، همراه با تهجد و عبادت ، دارای خدمات اجتماعی و انفاق مالی اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
ص: 287
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 13 - 4
4 - تکذیب کنندگان تعالیم هدایت گر دین و دستورات تقواپیشگیِ آن ، طغیان گر و مورد تهدید الهی اند .
لیطغی . .. أرءیت إن کذّب و تولّی
سیاق آیات، بر تهدید دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 7
7 - تجلی فرمانروایی و اقتدار یگانه خداوند برای متقین ، در جایگاه جاودانه بهشت
فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 2،7
2 - بهشت جاودانه ، وعده الهی به تقواپیشگان
صدقنا وعده
7 - تقواپیشگان ، در انتخاب جایگاه و منزل خود در بهشت آزاد خواهند بود .
و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه حیث نشاء
<تَبَوّأ> (مصدر <نتبوّأ>) به معنای سکنی و منزل گرفتن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 128 - 10،13،15
10 - حاکمیت بر زمین ، سرانجام از آن تقواپیشگان است .
و العقبه للمتقین
<عاقبه> به معنای سرانجام است و <ال> در آن می تواند جانشین مضاف إلیه باشد که به قرینه <إن الأرض للّه یورثها . .. > آن مضاف إلیه <ارث الأرض> است. یعنی: عاقبه ارث الأرض للمتقین.
ص: 288
13 - موسی ( ع ) خواهان حاکمیت یافتن تقواپیشگان شد .
استعینوا . .. و العقبه للمتقین
15 - مالکیت خدا بر زمین ، نفوذ مشیت او بر حاکمان آن و سیر تحولات جوامع بشری به سوی حاکمیت تقواپیشگان ، از تعالیم موسی ( ع ) به قوم خویش
قال موسی . .. إن الأرض للّه یورثها من یشاء من عباده و العقبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 129 - 15
15 - خداوند با رساندن تقواپیشگان به حکومت ، آنان را آزمایش خواهد کرد .
و العقبه للمتقین . .. فینظر کیف تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 19 - 8
8 - خداوند ، سرپرست و حامی تقواپیشگان
و اللّه ولیّ المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 9،10
9- حفظ عزت بنیامین و درمانده و خوار نگشتن او به مانند دیگر برادرانش ، نشانه ضایع نشدن پاداش تقواپیشگان صبور و نیکوکار است .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
10- اقتدار و عزت یوسف ( ع ) نشانه ای روشن بر ضایع نشدن پاداش تقواپیشگان صبور و نیکوکار است .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 17 - 3
3 - وعده رهایی تقواپیشگان از آتش دوزخ ، حتمی و تخلّف ناپذیر است .
سیجنّبها الأتقی
حرف <سین> برای تأکید بر وعده است.
ص: 289
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 1
1 - تقواپیشگان ، پس از حسابرسی اعمالشان ، دسته دسته و گروه گروه به سوی بهشت هدایت خواهند شد .
و وضع الکت-ب . .. و قضی بینهم بالحقّ ... و سیق الذین اتّقوا ربّهم إلی الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 16 - 4
4 - پیشینه درخشان تقواپیشگان و پایبندی آنان بر نیکی و احسان ، مایه دستیابی آنان به بهشت و هدایای پروردگار
ءاخذین ما ءاتیهم . .. إنّهم کانوا قبل ذلک محسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 16،17
16- فرجام نیک ، از آنِ تقواپیشگان است .
إن الع-قبه للمتقین
17- پیامبر ( ص ) و پیروان او ، از تقوا پیشگانند و فرجام نیک از آنِ ایشان است .
فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 19
19 - فرجام نیک ، از آنِ تقواپیشگان است .
والع-قبه للتّقوی
گفتن <التقوی> و اراده <أهل التقوی>، برای مبالغه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 83 - 7
7 - عاقبت نیک ، ویژه تقواپیشگان است .
و الع-قبه للمتّقین
ص: 290
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 49 - 8
8 - تقواپیشگان ، برخوردار از فرجامی نیک
و إنّ للمتّقین لحسن مئاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 19
19- فرجام نیک متقین بهشتی ، غیرقابل قیاس با فرجام سخت دوزخیان
مثل الجنّه الّتی وعد المتّقون . .. کمن هو خ-لد فی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 17 - 6
6 - مقایسه فرجام نیک تقواپیشگان با سرنوشت شوم کافران ، شیوه بهینه هدایت خلق
اصلوها . .. إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نعیم
از این که خداوند در هدایت خلق، به ترسیم هر دو فرجام پرداخته است; مطلب بالا برداشت می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 4
4 - ترسیم فرجام نیک متقین و سرنوشت شوم تکذیب کنندگان دین ، از وظایف رهبران الهی
فذکّر
ظاهراً موضوع تذکر، مطالبی است که در آیات پیشین در مورد فرجام نیک مؤمنان و سرنوشت شوم کافران آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 21 - 1
1 - انفاق گران باتقوا و مخلص ، آینده ای سرشار از رضایت خاطر خواهند داشت .
و لسوف یرضی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 1،7
1- تقوا پیشگان در روز قیامت ، با اکرام و تجلیل بر خدای رحمان وارد خواهند شد .
یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن وفدًا
<وفد> جمع یا اسم جمع است و به هیأت هایی گفته می شود که جهت دیدار یا کمک خواهی، به نزد دولتمردان می روند (لسان العرب). توصیف متقین هنگام حضور در صحنه قیامت به <وفداً>، حکایت از ویژگی حضور آنان و احترام و موقعیت خاصی دارد که برای آنها در قیامت وجود خواهد داشت. این کلمه ممکن است مصدر و بیانگر نوع محشور شدن متقین باشد.
ص: 291
7- برانگیختن تقواپیشگان در قیامت - با اکرام و احترام ویژه - نمودی از رحمانیت خداوند و عزّت بخشی او است .
واتّخذوا من دون اللّه ءالههً لیکونوا لهم عزًّا. .. یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 194 - 13
13 - خداوند ، پشتیبان تقواپیشگان است .
و اعلموا أن اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 128 - 9
9- توجه به حمایت خدا از تقواپیشگان و نیکوکاران ، مانع از قرار گرفتن آنان در تنگنای روحی است .
و لاتک فی ضیق ممّا یمکرون . إن الله مع الذین اتّقوا و الذین هم محسنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 29
29 - آخرت برای پرهیزگاران بهتر از دنیاست .
و الاخره خیر لمن اتّقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 56 - 3
3- راه نداشتن مرگ در بهشت ، نمودی از امنیت عام و فراگیر حیات اخروی تقواپیشگان
فی مقام أمین . .. ف-کهه ءامنین . لایذوقون فیها الموت
ارتباط این آیه با <مقام أمین> در آیات پیشین و <آمنین> در آیه قبل، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 16 - 8
8 - متقین ، مردمانی دور اندیش و در پی حیات جاودانه
أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون . .. لهم فیها ما یشاءون خ-لدین کان علی ربّک وعدً
ص: 292
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 29
29 - آخرت برای پرهیزگاران بهتر از دنیاست .
و الاخره خیر لمن اتّقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 26 - 4
4 - اهتمام تقواپیشگان به سعادت اخروی خانواده خویش و خیر خواهی شدید نسبت به آنان
قالوا إنّا کنّا قبل فی أهلنا مشفقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 6
6 - تقواپیشگان و ره جویان به بهشت ، دارای قلبی خداجو و تائب
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. و جاء بقلب منیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 71 - 6
6 - مأموران الهی ، خدمت گذاران اهل تقوا و همسران آنان در بهشت
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم . .. یطاف علیهم بصحاف من ذهب و أکواب
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته است: الف) به قرینه آیه قبلی می توان استفاده کرد که مرجع ضمیر <علیهم> پرهیزگاران و همسران آنانند. ب) از صیغه مجهول <یُطاف> می توان استفاده کرد که خدمت گذاران بهشتیان، مأموران الهی اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 24 - 2،4
2 - خدمت کاران زیباروی تقواپیشگان ، موجوداتی بهشتی
ص: 293
غلمان لهم
نکره آمدن <غلمان> می رساند که این خدمتکاران، مخلوقاتی بهشتی اند و نه از نوع خدمت کاران دنیوی متقین; و گرنه باید <غلمانهم> گفته می شد.
4 - خدمت نوجوانان زیباروی بهشتی ، برای تقواپیشگان از سرشوق و پروانهوار
و یطوف علیهم غلمان لهم
تعبیر <یطوف>، حرکت پروانهوار و مشتقانه را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 24 - 2
2 - خدمت کاران زیباروی تقواپیشگان ، موجوداتی بهشتی
غلمان لهم
نکره آمدن <غلمان> می رساند که این خدمتکاران، مخلوقاتی بهشتی اند و نه از نوع خدمت کاران دنیوی متقین; و گرنه باید <غلمانهم> گفته می شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 71 - 6
6 - مأموران الهی ، خدمت گذاران اهل تقوا و همسران آنان در بهشت
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم . .. یطاف علیهم بصحاف من ذهب و أکواب
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته است: الف) به قرینه آیه قبلی می توان استفاده کرد که مرجع ضمیر <علیهم> پرهیزگاران و همسران آنانند. ب) از صیغه مجهول <یُطاف> می توان استفاده کرد که خدمت گذاران بهشتیان، مأموران الهی اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 49 - 1،2
1- خشیت و خداترسی ، در خلوت و دور از منظر مردمان ، از ویژگی های تقواپیشگان است .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده مبتنی براین است که <بالغیب> حال برای فاعل <یخشون> باشد.
2- تقواپیشگان ، از پروردگار خویش با آن که غایب و نهان از انظار آنان است ، همواره در خشیت و خوف به سرمی برند .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
ص: 294
برداشت یاد شده بر اساس این احتمال است که <بالغیب> حال برای مفعول <یخشون> باشد (ربّهم); یعنی، در حالی که خداوند دور از انظار تقواپیشگان است، آنان از او می ترسند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 2
2 - متقین ، در عین اعتقاد به رحمانیت خداوند ، بیمناک از مخالفت با او *
من خشی الرحم-ن بالغیب
از این که وصف <الرحمان> مفعول <خشی> قرار گرفته است، می توان به مطلب فوق ره برد; زیرا در نظر ابتدایی، وصف <منتقم،قهار و. ..> متناسب با خشیت است و این که وصف <رحمت> به کار گرفته شده است، می رساند که رجای متقین آنان را به گناه نمی کشاند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 1
1 - صبر و راستی در گفتار ، خضوع در برابر خداوند ، انفاق و استغفار در سحرگاهان ، از صفات متّقین
للّذین اتّقوا . .. الصابرین ... بالاسحار
آیه فوق (الصابرین و الصادقین . .. )، بیان و توضیح دیگری برای <للّذین اتقوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 51 - 3
3 - تقواپیشگان در باغ های بهشتی ، خواستار میوه ها و نوشیدنی های بسیار عالی ، متنوع و گوناگون
یدعون فیها بف-کهه کثیره و شراب
مقصود از کثرت میوه ها و نوشیدنی ها، تنوع آنها است و تنکیر <فاکهه> و <شراب> برای تفخیم می باشد; یعنی، میوه های عالی و نفیس.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 55 - 1
1- تقواپیشگان بهشتی ، برخوردار از هرگونه میوه مورد تمایل خویش
یدعون فیها بکلّ ف-کهه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 22 - 1
1 - بهره مندی تقواپیشگان ، از میوه ها و گوشت های مورد تمایل خویش در بهشت ، علاوه بر نعمت های سرشار دیگر
ص: 295
فی جنّ-ت و نعیم . .. و أمددن-هم بف-کهه و لحم ممّا یشتهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 26 - 4
4 - اهتمام تقواپیشگان به سعادت اخروی خانواده خویش و خیر خواهی شدید نسبت به آنان
قالوا إنّا کنّا قبل فی أهلنا مشفقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 74 - 16،22
16 - بندگان خالص خدا ، از خداوند خواستار در دست داشتن اداره جامعه متقین و مردم تقوا پیشه اند .
و اجعلنا للمتّقین إمامًا
برداشت فوق، بر این اساس استوار است که مقصود از <امام> امامت و پیشوایی سیاسی و اجتماعی باشد.
22 - جمله < و الذین یقولون ربّنا هب لنا من أزواجنا و ذرّیّتنا قرّه أعین و اجعلنا للمتّقین إماماً > متن دعای همیشگی بندگان خالص خدا
و الذین یقولون ربّنا هب لنا من أزوجنا و ذرّی-ّتنا قرّه أعین و اجعلنا للمتّقین إم
آمدن آیه شریفه در قالب جمله اسمیه و نیز فعل مضارع <یقولون> حاکی از استمرار و همیشگی بودن آن دعا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 35 - 2
2 - تقواپیشگان در دنیا ، گرفتار سخنان زشت و یاوه سرایی های مخالفان
لایسمعون فیها لغوًا
مژده به نبود بعضی از زشتی ها در بهشت - با توجّه به بی شمار بودن آنچه بهشت عاری از آن است - بیانگر این مطلب است که بهشتیان در دنیا، با این امور ناخوشایند مواجه و از آن در رنج خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 16 - 1،2
ص: 296
1 - اقرار به ایمان و دعای مستمر تقواپیشگان به درگاه خداوند
للّذین اتقوا . .. الّذین یقولون ربّنا
استمرار، از فعل مضارع <یقولون> برداشت شده است. و <الذین یقولون>، بیان ویژگیهای <الذین اتقوا> است.
2 - تقوا پیشگان ، همواره خواستار بخشایش گناهان خویش از خدا و مصونیّت از عذاب دوزخند .
للّذین اتقوا . .. فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار
<الذین یقولون>، بیان ویژگیهای <الذین اتقوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 46 - 1
1- دعوت از تقواپیشگان برای ورود به بهشت ، همراه با سلامت و امنیت کامل و به دور از هرگونه رنج ، درد ، ناخوشی و ناامنی است .
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
<باء> در <بسلام> در معنای <مصاحبت> به کار رفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 13
13- دعوت فرشتگان از تقواپیشگان به هنگام قبض روح آنان ، برای ورود به بهشت
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون ... ادخلوا الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 13
13 - دعوت دربانان بهشت از تقواپیشگان برای ورود به آن
قال لهم خزنتها . .. فادخلوها خ-لدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 3
3 - دعوت خداوند از تقواپیشگان ، برای ورود آنان همراه با همسرانشان به بهشت
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 19 - 1
1 - تقواپیشگان ، مورد تکریم و دعوت الهی برای بهرهوری آزاد از نعمت های بهشتی
کلوا و اشربوا
ص: 297
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 3
3 - دعوت خداوند از تقواپیشگان ، برای ورود آنان همراه با همسرانشان به بهشت
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 16 - 8
8 - متقین ، مردمانی دور اندیش و در پی حیات جاودانه
أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون . .. لهم فیها ما یشاءون خ-لدین کان علی ربّک وعدً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 67 - 2
2 - مودّت و دوستی تقواپیشگان ، پابرجا و مستحکم حتی در قیامت
الأخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 47 - 2
2- متقین در بهشت ، دارای روابط صمیمانه و به دور از هرگونه ناخالصی اند .
ادخلوها بسل-م ءامنین . و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ
<غلّ> در لغت به معنای غش و ناخالصی آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 28 - 3
ص: 298
3 - تقواپیشگان ، هماره به یاد خدا و ملتجی به او در زندگی خویش
إنّا کنّا من قبل ندعوه
تعبیر <کنّا. .. ندعوه> استمرار دعا و التجا را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 13
13- توجه و باور به پیروزی اهل تقوا ، زمینه ساز پیشه ساختن صبر و مقاومت در برابر مشکلات راه تقوا و ایمان
فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 5 - 2
2 - تنها تقوا پیشگان رستگارند .
هدًی للمتقین . .. و أولئک هم المفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 61 - 2
2 - تقواپیشگان ، مردمی رستگار و کامیاب اند .
و ینجّی اللّه الذین اتّقوا بمفازتهم
<مفازه> (مصدر میمی از <فوز>) به معنای فلاح (رستگاری و کامیابی) است. <با> در <بمفازتهم> برای ملابست است; یعنی، خداوند تقواپیشگان را همراه با کامیابی شان، از عذاب نجات خواهد داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 16 - 1
1 - تقواپیشگان بهشتی ، دریافت کنندگان عطایای پروردگار با رغبت و رضا
ءاخذین ما ءاتیهم ربّهم
واژه <أخذ> در مورد بهشتیان است و به قرینه موضوع می رساند که آنان با اشتیاق هدایای الهی را می پذیرند; برخلاف کافران که در قیامت با ناراحتی و به قهر عذاب الهی را می چشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 299
20 - لیل - 92 - 21 - 1
1 - انفاق گران باتقوا و مخلص ، آینده ای سرشار از رضایت خاطر خواهند داشت .
و لسوف یرضی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 61 - 6
6 - تقواپیشگان ، به هیچ حزن و اندوهی در قیامت گرفتار نخواهند شد .
الذین اتّقوا. .. و لا هم یحزنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 35 - 8
8 - تقواپیشگان در دنیا ، مواجه با تکذیب گفته های خویش و در رنج از برخورد تکذیب گران
لایسمعون فیها . .. کذّابًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 47 - 2
2- متقین در بهشت ، دارای روابط صمیمانه و به دور از هرگونه ناخالصی اند .
ادخلوها بسل-م ءامنین . و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ
<غلّ> در لغت به معنای غش و ناخالصی آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 25
25 - زید شحام می گوید : از امام صادق ( ع ) شنیدم که می فرمود : < ان اللّه تبارک و تعالی اتخذ ابراهیم عبداً قبل ان یتخذه نبیاً و ان اللّه اتخذه نبیاً قبل ان یتخذه رسولا و ان اللّه یتخذه رسولا قبل ان یتخذه خلیلا و ان اللّه اتخذه خلیلا قبل ان یجعله اماماً فلما جمع له الاشیاء قال : < إنی جاعلک للناس إماماً > قال : فمن عظم ها فی عین ابراهیم < قال و من ذریتی قال لاینال عهدی الظالمین > قال : لایکون السفیه امام التقی ;
ص: 300
خداوند تبارک و تعالی ابراهیم(ع) را عبد خود قرار داد قبل از اینکه او را نبی قرار دهد، و او را نبی قرار داد قبل از اینکه او را رسول قرار دهد، و او را رسول قرار داد قبل از اینکه او را خلیل قرار دهد، و خداوند او را خلیل قرار داد قبل از اینکه او را امام قرار دهد. پس آن گاه که این مقامات (عبودیت، نبوت، رسالت و خلّت) در او جمع شد، فرمود: <من تو را امام و پیشوای مردم قرار می دهم> امام صادق(ع) فرمودند: سپس این مقام در نظر ابراهیم بزرگ جلوه کرد و گفت: آیا از دودمان من نیز امام خواهند شد؟ خداوند فرمود: عهد (امامت) من به ستمگران نمی رسد; یعنی، انسان سفیه و نادان پیشوای انسان پرهیزگار نمی شود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 74 - 13
13 - بندگان خالص خدا ، از خداوند می خواهند که خود و همسر و فرزندانشان ، الگو و مقتدای مردم تقواپیشه باشند .
و اجعلنا للمتّقین إمامًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 16 - 4
4 - پیشینه درخشان تقواپیشگان و پایبندی آنان بر نیکی و احسان ، مایه دستیابی آنان به بهشت و هدایای پروردگار
ءاخذین ما ءاتیهم . .. إنّهم کانوا قبل ذلک محسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 36 - 3
3 - پیامبر ( ص ) ، فراهم آورنده زمینه دستیابی تقواپیشگان به پاداش های آخرت
ربّک
خطاب به پیامبر(ص) در <ربّک>، گویای آن است که آن حضرت در رسیدن متقین به بهشت و نعمت های آن، نقش اساسی داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 20 - 12
12 - پاداش انفاق گرانِ باتقوا ، مایه رشد و کمال آنان و برخاسته از ربوبیت و مقام والای خداوند است .
ربّه الأعلی
ص: 301
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 7 - 1
1 - خداوند ، اهل سخاوت و تقوا و تصدیق کنندگان پاداش های موعود را ، برای انجام دادن کار های خیر ، آماده و توانا می سازد .
فسنیسّره للیسری
فعل <یسّر>; یعنی، آسان ساخت (قاموس) و توفیق داد (صحاح). <یسری> وصف برای موصوف محذوفی از قبیل <الطریقه>، <الشریعه> و یا نظایر آن و به معنای سهل تر و آسان تر است. تغییر عبارت از <سنیسّر له الیسری> به <سنیسّره للیسری> بیانگر آن است که خداوند، وعده ایجاد تحولاتی را در درون شخص می دهد تا با سهولت، پذیرای آسان ترین شریعت ها گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 17 - 2
2 - امداد های ویژه الهی ، مایه دور ماندن اهل تقوا از آتش دوزخ است .
و سیجنّبها
فعل <یُجنّب> گرچه مجهول است، ولی به قرینه <إلاّ ابتغاء وجه ربّه> در آیات بعد، این موهبت را خداوند در اختیار آنان می گذارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 1
1 - سپاس گزاری تقواپیشگان از خداوند ، به خاطر وفا کردن به وعده های خود درباره آنان
و قالوا الحمد للّه الذی صدقنا وعده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 44 - 5
5 - تقواپیشگان ، از محسنان و دارای یک سرنوشت اند .
إنّ المتّقین فی ظل-ل و عیون . .. هنیئًا بما کنتم تعملون . إنّا کذلک نجزی المحسنی
ص: 302
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 8،9
8 - پرهیزگاران با چهره ای سرشار از شادی و سرور ، وارد بهشت می شوند .
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم تحبرون
<حبر> (مصدر <تحبرون>) به معنای شادمان شدن و سروری است که اثر آن در چهره نمایان گردد.
9 - راه یابی تقواپیشگان به بهشت ، همراه با همسران دنیایی خود ، مایه شادمانی عمیق آنان
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم تحبرون
بنابراین که شادمانی بهشتیان به واسطه آن باشد که در بهشت نیز با همسرشان همدم خواهند بود; برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 34 - 1
1 - رهنمون شدن متقین در قیامت ، به سوی بهشت همراه با تکریم و درود و شادمانی
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. ادخلوها بسل-م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 1
1 - شادمانی تقواپیشگان در بهشت ، از عطایای پروردگار به آنان
ف-کهین بما ءاتیهم ربّهم
<فاکه> (از مصدر <فکاهه>) به معنای شادمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 31 - 9
9- نیل به سعادت اخروی ، جای گرفتن در بهشت و برآورده شدن تمامی خواسته ها در آن ، پاداش خداوند به تقواپیشگان
و لنعم دار المتّقین . جنّ-ت عدن ... لهم فیها ما یشاءون کذلک یجزی الله المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 31 - 1
1 - تقواپیشگان در آخرت ، اهل بهشت ، سعادتمند و رهیده از عذاب اند .
إنّ للمتّقین مفازًا
<مفاز> (مانند <فوز> و <مفازه>) مصدر و به معنای دستیابی به خیر و رهایی از شرّ است (لسان العرب). هم چنین ممکن
ص: 303
است اسم مکان و کنایه از بهشت نیز باشد که مکان رستگاری و سعادت است. آیات بعد - که بیان <مفازاً> است و از بوستان ها و دیگر لذت های بهشتی سخن می گوید - این احتمال را تقویت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 32 - 3
3 - برخورداری تقواپیشگان از باغ ها و میوه جات بهشت و موهبت های مادی جهان آخرت نمونه ای از سعادتمندی آنها است .
مفازًا . حدائق و أعن-بًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 33 - 5
5 - لذت های جنسی تقواپیشگان در بهشت ، گوشه ای از سعادتمندی آنها است .
مفازًا . .. و کواعب أترابًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 26 - 4
4 - اهتمام تقواپیشگان به سعادت اخروی خانواده خویش و خیر خواهی شدید نسبت به آنان
قالوا إنّا کنّا قبل فی أهلنا مشفقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 169 - 22،27
22 - جهان آخرت ، جهانی سراسر خیر و سعادت برای تقواپیشگان است .
و الدار الأخره خیر للذین یتقون
27 - باور به پایداری نعمت های آخرت و سعادت آفرینی آن برای اهل تقوا ، باوری خردمندانه و اندیشه ای صحیح است .
و الدار الأخره خیر للذین یتقون أفلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 34 - 1
1 - رهنمون شدن متقین در قیامت ، به سوی بهشت همراه با تکریم و درود و شادمانی
ص: 304
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. ادخلوها بسل-م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 9
9 - سلام و خوش آمدگویی دربانان بهشت به تقواپیشگان ، هنگام ورود آنان
و قال لهم خزنتها سل-م علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 8،10
8- ملائکه به هنگام قبض روح تقواپیشگان ، بر آنان درود و سلام می فرستند .
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم
10- فرشتگان ، به هنگام قبض روح تقواپیشگان ، حامل پیام سلامتی و خوشحالی برای آنانند .
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم ادخلوا الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 46 - 3
3- متقین با سلام و خوشامدگویی ، وارد بهشت می شوند .
ادخلوها بسل-م ءامنین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که مقصود از <سلام> همان سلام و درود گفتن متعارف باشد که جزء فرهنگ مسلمانان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 46 - 1
1- دعوت از تقواپیشگان برای ورود به بهشت ، همراه با سلامت و امنیت کامل و به دور از هرگونه رنج ، درد ، ناخوشی و ناامنی است .
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
ص: 305
<باء> در <بسلام> در معنای <مصاحبت> به کار رفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 11
11- متقین ، پس از مرگ پیوسته در آسایش و سلامتی اند .
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 9
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 86 - 7
7- حضور تقواپیشگان در صحنه قیامت به صورت سواره ، و رانده شدن گنه پیشگان به سوی جهنم با پای پیاده خواهد بود .
نحشر المتّقین . .. و فدًا . و نسوق المجرمین ... وردًا
برخی از لغت دانان <وفد> را سوارانی ارجمند و <ورد> را پیادگانی تشنه کام معنا کرده اند (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 34 - 2
2 - نبودن کم ترین سختی و ملالت برای تقواپیشگان ، در انتقال از صحنه قیامت به باغ های بهشت
ادخلوها بسل-م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 51 - 5
5- تقواپیشگان ، برخوردار از رحمت الهی و شفاعت شفیعان در قیامت
و لا هم ینصرون . .. إلاّ من رحم اللّه ... إنّ المتّقین فی مقام أمین
در آیات پیشین، محرومان و نیز برخورداران از شفاعت، نخست به اجمال یاد شده اند. سپس <إنّ شجرت الزقّوم...> به تفصیل
ص: 306
در باره محرومان از شفاعت سخن گفته و <إنّ المتّقین...> توضیحی در باره برخورداران از رحمت و شفاعت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 27 - 7
7 - سپاس گزاری متقین از خداوند ، به خاطر رهایی شان از عذاب باد های سوزان و کشنده دوزخ
فمنّ اللّه علینا و وقینا عذاب السموم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 20 - 14
14 - تقواپیشگان ، با انفاق کردن اموال خود ، نعمت علاقه مندی به لطف خدا را پاس داشته ، از آن قدردانی می کنند .
و ما لأحد عنده من نعمه تجزی . إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 201 - 3
3 - تقواپیشگان به هنگام احساس وسوسه گری های شیطان با یادآوری فرمان خدا ( استعاذه ) به وی پناه می برند و با بصیرت و آگاهی از دام شیطان می رهند .
إذ امسهم طئف من الشیطن تذکروا فإذا هم مبصرون
در برداشت فوق، به قرینه <فاستعذ باللّه> در آیه قبل، متعلق <تذکروا> لزوم استعاذه گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 1
1 - صبر و راستی در گفتار ، خضوع در برابر خداوند ، انفاق و استغفار در سحرگاهان ، از صفات متّقین
للّذین اتّقوا . .. الصابرین ... بالاسحار
آیه فوق (الصابرین و الصادقین . .. )، بیان و توضیح دیگری برای <للّذین اتقوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 307
2 - آل عمران - 3 - 17 - 1
1 - صبر و راستی در گفتار ، خضوع در برابر خداوند ، انفاق و استغفار در سحرگاهان ، از صفات متّقین
للّذین اتّقوا . .. الصابرین ... بالاسحار
آیه فوق (الصابرین و الصادقین . .. )، بیان و توضیح دیگری برای <للّذین اتقوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 3 - 1
1 - ایمان به غیب ( خدا و . . . ) ، اقامه نماز و انفاق از صفات اهل تقواست .
هدًی للمتقین. الذین یؤمنون ... ینفقون
<غیب> به معنای پنهان و ناپیداست و چون ایمان به آن ارزشهای دینی شمرده شده، مقصود از <غیب> هر پنهان و نهانی نیست، بلکه مراد از آن، به مناسبت فرازهای بعد، خدا و فرشتگان و مانند آنهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 4 - 1،2،5
1 - ایمان به قرآن و معارف و احکام نازل شده بر پیامبر ( ص ) ، از صفات متقین است .
هدًی للمتقین . .. الذین یؤمنون بما انزل إلیک
2 - تقوا پیشگان ، مؤمن به کتاب های آسمانیِ ادیان گذشته و معارف و احکام آنها
و الذین یؤمنون بما انزل إلیک و ما انزل من قبلک
5 - یقین به جهان آخرت از صفات اهل تقواست .
و بالأخره هم یوقنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 29،30،31
29 - آنان که ابعاد اعتقادی دین را باور دارند و از اموال خویش برای دستگیری مستمندان بهره می گیرند و وظایف عبادی و اجتماعی خویش را انجام می دهند ، تقواپیشگان حقیقی هستند .
و لکن البر من ءامن . .. و أولئک هم المتقون
30 - کسانی که علی رغم فقر و تنگدستی و گرفتار بودن به مشکلات ، بر ایمان خویش استوارند ، تقواپیشگان حقیقی هستند .
و الصبرین فی البأساء و الضراء . .. أولئک هم المتقون
31 - مجاهدانی که در نبرد با دشمنان دین استقامت میورزند ، تقواپیشگان حقیقی هستند .
الصبرین . .. حین البأس ... أولئک هم المتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 241 - 6
ص: 308
6 - تقواپیشگان ، رعایت کنندگان حقوق زنان مُطلّقه در میان افراد جامعه
حقّاً علی المتّقین
با توجه به اینکه اصل حکم مربوط به تمام افراد است ; ولی حکم را بر متّقین بار نموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 2
2 - تقواپیشگان ، فریفته تمایلات شهوانی و مادی نیستند .
زیّن . .. ذلک متاع الحیوه الدّنیا ... للّذین اتقوا عند ربهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 16 - 1،2،3
1 - اقرار به ایمان و دعای مستمر تقواپیشگان به درگاه خداوند
للّذین اتقوا . .. الّذین یقولون ربّنا
استمرار، از فعل مضارع <یقولون> برداشت شده است. و <الذین یقولون>، بیان ویژگیهای <الذین اتقوا> است.
2 - تقوا پیشگان ، همواره خواستار بخشایش گناهان خویش از خدا و مصونیّت از عذاب دوزخند .
للّذین اتقوا . .. فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار
<الذین یقولون>، بیان ویژگیهای <الذین اتقوا> است.
3 - نگرانی دائمی متّقین ، از کردار خویش و عذاب الهی
للّذین اتقوا . .. یقولون ربّنا ... فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار
استمرار و دوام، از فعل مضارع <یقولون> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 1،7،8،9
1 - صبر و راستی در گفتار ، خضوع در برابر خداوند ، انفاق و استغفار در سحرگاهان ، از صفات متّقین
للّذین اتّقوا . .. الصابرین ... بالاسحار
آیه فوق (الصابرین و الصادقین . .. )، بیان و توضیح دیگری برای <للّذین اتقوا> است.
7 - دوام سحرخیزی ، از شیوه های تقواپیشگان
للّذین اتّقوا . .. و المستغفرین بالاسحار
کلمه <الاسحار>، جمع و دارای الف و لام استغراق است و بر این معنا دلالت می کند که تقواپیشگان، در تمامی سحرها استغفار می کنند.
8 - هفتاد مرتبه استغفار در سحرگاهان ، شیوه تقواپیشگان .
للّذین اتقوا . .. و المستغفرین بالاسحار
امام صادق (ع): من قال فی و تره اذا أوتر <استغفر اللّه ربّی و اتوب الیه> سبعین مرّه . .. کتبه اللّه عنده من المستغفرین بالأسحار ... .
_______________________________
من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 309، ح 4 ; خصال صدوق ،ص 581، ح 3، باب السبعین ; نورالثقلین، ج 1، ص 321، ح 62.
9 - نماز خواندن در سحرگاهان ، از اوصاف متّقین
ص: 309
للّذین اتقوا . .. و المستغفرین بالاسحار
امام صادق (ع) درباره <و المستغفرین بالاسحار> فرمود: المصلّین وقت السحر.
_______________________________
مجمع البیان، ج 2، ص 714 ; نورالثقلین، ج 1، ص 321، ح 60.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 115 - 7
7 - قیام به امر خدا ، تلاوت آیات او ، سجده ، ایمان به خدا و معاد ، امر به معروف و نهی از منکر و شتاب در امر خیر ، از ویژگی های تقواپیشگان
امّه قائمه یتلون ءایت اللّه . .. و اللّه علیم بالمتّقین
آیه، در صدد بیان پاداش کسانی است که خصلتهای مذکور را دارند، از آنها تعبیر به متّقین کرده، پس آن خصلتها از آن متقین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 134 - 1،2،3،4
1 - انفاق در حال توانمندی و تنگدستی ، از ویژگی های تقواپیشگان
اعدّت للمتّقین. الّذین ینفقون فی السّرّآء و الضّرّاء
مراد از <فی السّرّآء و الضّرّاء>، حالت تنگدستی و توانمندی است، و در برداشت فوق، توصیف انفاق کننده گرفته شده است، نه وصف برای مورد انفاق.
2 - انفاق در حالت رفاه و آسایش و نیز رنج و سختی جامعه ، از ویژگی های تقواپیشگان
اعدّت للمتّقین. الّذین ینفقون فی السّرّآء و الضّرّاء
بنابر اینکه مراد از <السّرّآء و الضّراء> بیان حالت جامعه و مردم، یعنی مورد انفاق باشد، نه بیانِ حالت انفاق کننده.
3 - فرو بردن خشم و گذشت از لغزش های مردم ، از ویژگی های اهل تقوا
اعدّت للمتّقین . .. و الکاظمین الغیظ و العافین عن النّاس
4 - تأمین نیازمندی های جامعه ایمانی و خویشتن داری و گذشت در برخورد های اجتماعی ، از ویژگی های اهل تقوا
اعدّت للمتّقین. الّذین ینفقون ... و الکاظمین الغیظ و العافین عن النّاس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 135 - 1،8
1 - یاد خدا و طلب آمرزش ( توبه ) شیوه پارسایان ، در صورت ارتکاب کاری ناشایست ( زنا یا مطلق گناه کبیره ) و یا ستم بر خویش
اعدّت للمتّقین . .. و الّذین اذا فعلوا فاحشه او ظلموا انفسهم ذکروا اللّه فاستغفر
برخی گفته اند مراد از <فاحشه>، زنا و مقصود از ظلم در این آیه، سایر گناهان - چه صغیره و چه کبیره - است. برخی دیگر گفته اند که مراد از <فاحشه>، گناهان کبیره و مقصود از ظلم، گناهان صغیره است.
8 - عدم عناد و اصرار آگاهانه تقواپیشگان ، بر گناه
و الّذین اذا فعلوا فاحشه . .. لم یصروا علی ما فعلوا و هم یعلمون
چون به مجرد ذکر خدا توبه می کنند، معلوم می شود گناهشان از روی عناد نیست، بلکه به جهت غفلت از یاد پروردگارشان
ص: 310
بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 1
1 - عبادت خالصانه خدا ، اجتناب از عبادت طاغوت ، توبه ، پیروی از بهترین سخن و خردورزی ، از اوصاف تقواپیشگان
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه . .. الذین یستمعون القول .
<الذین اتّقوا ربّهم> بیان تفصیلی برای آن دسته از افراد مؤمنی است که در آیات قبل توصیف شده اند; یعنی، <الذین اجتنبوا الطاغوت. .. الذین یستمعون القول...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 10
10 - احسان ، نشانه اصلی تقوا و صفت برجسته تقواپیشگان است .
أُول-ئک هم المتّقون . .. ذلک جزاء المحسنین
توصیف تقواپیشگان به صفت احسان، می تواند گویای برداشت بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 2
2 - متقین ، در عین اعتقاد به رحمانیت خداوند ، بیمناک از مخالفت با او *
من خشی الرحم-ن بالغیب
از این که وصف <الرحمان> مفعول <خشی> قرار گرفته است، می توان به مطلب فوق ره برد; زیرا در نظر ابتدایی، وصف <منتقم،قهار و. ..> متناسب با خشیت است و این که وصف <رحمت> به کار گرفته شده است، می رساند که رجای متقین آنان را به گناه نمی کشاند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 19 - 4
4 - برائت ذمّه از حقوق دیگران ، از نشانه های تقواپیشگان است .
الأتقی . الذی ... و ما لأحد عنده من نعمه تجزی
برداشت یاد شده، ناظر به احتمال مستأنفه بودن این آیه است که در این صورت بر اوصاف پیشین، وصف جدیدی را افزوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 20 - 1
1 - برخورداران درجه والای تقوا ، تنها برای جلب توجّه و عنایت خداوند ، اموال خود را انفاق می کنند .
الأتقی . .. إلاّ ابتغاء وجه ربّه
استثنا در این آیه، منقطع است; یعنی، حق نعمتی بر گردن او نیست; لکن <ابتغاء> وجود دارد; یعنی، شخص <أتقی> در انفاق خود، نمی خواهد پاسخ نعمت دیگران را داده باشد. او تنها به این انگیزه انفاق می کند که خداوند، به او رو کرده و وی را مورد لطف خود قرار دهد. <وجه> به معنای <صورت و چهره> و کنایه از توجّه و عنایت است.
ص: 311
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 13 - 4
4 - تکذیب کنندگان تعالیم هدایت گر دین و دستورات تقواپیشگیِ آن ، طغیان گر و مورد تهدید الهی اند .
لیطغی . .. أرءیت إن کذّب و تولّی
سیاق آیات، بر تهدید دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 2
2 - اهل تقوا و احسان ، همراه با تهجد و عبادت ، دارای خدمات اجتماعی و انفاق مالی اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 66 - 3
3 - کیفر اصحاب سبت ، موعظه و پندی برای اهل تقواست .
فجعلنها . .. موعظه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 68 - 1
1 - تقواپیشگان ، بندگان خاص و راستین خداوند
إلاّ المتّقین . ی-عباد لا خوف
از این که خداوند، متقین را بنده خود خوانده است (یا عباد)، مطلب بالا استفاده می شود.
ص: 312
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 72 - 9
9- دوزخ ، گذرگاهی برای تقواپیشگان و اقامت گاهی برای ستم کاران است .
ثمّ ننجّی الذین اتقوا و نذر الظ-لمین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 7
7- برانگیختن تقواپیشگان در قیامت - با اکرام و احترام ویژه - نمودی از رحمانیت خداوند و عزّت بخشی او است .
واتّخذوا من دون اللّه ءالههً لیکونوا لهم عزًّا. .. یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 12
12- اقتدار و عزت تقواپیشگان صبور و نیکوکار ، از نعمت های بزرگ الهی به آنان است .
قالوا ی-أیها العزیز . .. قد منّ الله علینا
مصداق مورد نظر برای نعمت الهی به یوسف(ع) عزت و اقتدار در سرزمین مصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 16 - 1
1 - تقواپیشگان بهشتی ، دریافت کنندگان عطایای پروردگار با رغبت و رضا
ءاخذین ما ءاتیهم ربّهم
واژه <أخذ> در مورد بهشتیان است و به قرینه موضوع می رساند که آنان با اشتیاق هدایای الهی را می پذیرند; برخلاف کافران که در قیامت با ناراحتی و به قهر عذاب الهی را می چشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 12،16
ص: 313
12 - پاکدامنی و طهارت از گناه ، از اوصاف برجسته تقواپیشگان
طبتم
از این که دربانان بهشت در آستانه ورود تقواپیشگان تنها از پاکی و پاکدامنی آنان سخن می گویند، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
16 - پادکدامنی و طهارت از گناه ، عامل ورود تقواپیشگان به بهشت
طبتم فادخلوها خ-لدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 28 - 5
5 - یکسان نبودن صالحان با مفسدان و تقواپیشگان با تبه کاران ، امری بدیهی در نگاه عقل و منطق
أم نجعل الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت . .. کالفجّار
برداشت یاد شده از استفهام انکاری مستفاد از جمله <أم نجعل. ..> به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 21
21- متقین ، دارای عقیده صحیح و عمل خوبند .
و قیل للذین اتّقوا ماذا أنزل ربّکم قالوا خیرًا للذین أحسنوا . .. المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 1
1- تقواپیشگان ، معتقد به خیر محض بودن وحی الهی ( قرآن )
و قیل للذین اتّقوا ماذا أنزل ربّکم قالوا خیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 2
2 - متقین ، در عین اعتقاد به رحمانیت خداوند ، بیمناک از مخالفت با او *
من خشی الرحم-ن بالغیب
از این که وصف <الرحمان> مفعول <خشی> قرار گرفته است، می توان به مطلب فوق ره برد; زیرا در نظر ابتدایی، وصف <منتقم،قهار و. ..> متناسب با خشیت است و این که وصف <رحمت> به کار گرفته شده است، می رساند که رجای متقین
ص: 314
آنان را به گناه نمی کشاند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 6
6 - انسان با تقوا ، انسانی وفادار به همسر و دلبسته به او
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم
خداوند، به عنوان نوید به اهل تقوا فرموده است: همراه همسران وارد بهشت شوید، از این بشارت روشن می شود که مؤمنان دلبسته به همسر بوده و در انتظار این نوید بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 32 - 21
21 - خداوند ، آگاه به تقواپیشگان راستین
فلاتزکّوا أنفسکم هو أعلم بمن اتّقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 21
21- متقین ، دارای عقیده صحیح و عمل خوبند .
و قیل للذین اتّقوا ماذا أنزل ربّکم قالوا خیرًا للذین أحسنوا . .. المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 20
20 - خداوند ، عمل نیک را تنها از پرهیزگاران می پذیرد .
انما یتقبل اللّه من المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 19 - 5
ص: 315
5 - بهرهوری متقین از نعمت های گوارای بهشت ، پاداش عملکرد نیک و مداوم خود آنان
کلوا و اشربوا هنی-ًا بما کنتم تعملون
تعبیر <کنتم تعلون>، ماضی استمراری و دلالت بر مداومت پارسایان بر اعمال نیک دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 43 - 5
5 - برخورداری تقواپیشگان از موهبت های بهشت ، نتیجه عملکرد خود آنان است .
کلوا و اشربوا هنیئًا بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 11،12
11 - تقواپیشگان ، اهل عمل و تلاش اند .
الذین اتّقوا ربّهم . .. فنعم أجر الع-ملین
12 - بهشت ، پاداش و بهای عمل و تلاش تقواپیشگان است که آن را به بهانه نمی دهند .
نتبوّأ من الجنّه حیث نشاء فنعم أجر الع-ملین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 131 - 9
9 - رستگاری و عذاب ، دو فرجام متفاوت برای تقواپیشگان و کافران
و اتّقوا اللّه لعلّکم تفلحون. و اتّقوا النّار الّتی اعدّت للکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 128 - 11
11 - فرجام نیک از آن تقواپیشگان است .
و العقبه للمتقین
برداشت فوق بر این اساس است که <ال> در <العقبه> برای جنس باشد. بر این مبنا مراد از عاقبت، به مناسبت حکم و موضوع، فرجام نیک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 11
11- پیروزی نوح ( ع ) و یارانش بر مخالفان ، نشان و دلیلی بر غلبه نهایی تقواپیشگان مقاوم و صبور ، بر کفرپیشگان است .
تلک من أنباء الغیب . .. فاصبر إن الع-قبه للمتقین
ص: 316
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 35 - 8
8- بهشت فرجام تقواپیشگان است .
تلک عقبی الذین اتقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 15 - 5
5 - بهشت جاودان ، پاداش و سر انجام تقواپیشگان
جنّه الخلد التی وعد المتّقون کانت لهم جزاء و مصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 50 - 1
1 - باغ های جاویدان بهشت ، فرجام تقواپیشگان
و إنّ للمتّقین لحسن مئاب . جنّ-ت عدن
<جنّات> (جمع <جنّه>) به معنای باغ ها و <عدن> به معنای خلود و استقرار است و جمله <جنّات عدن> عطف بیان برای <لحسن مئاب> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 17 - 1
1 - بهشت ، جایگاه حتمی تقواپیشگان
إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نعیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 10 - 8
8 - خداوند ، در تأکید بر تفاوت فرجام انفاق گران با تقوا و بخیلان زراندوز ، به سیطره شب و جلوه روز و به ذات خویش ، سوگند یاد کرده است .
و الّیل . .. إنّ سعیکم لشتّی . فأمّا من أعطی ... للیسری . و أمّا من بخل ... فسنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 21 - 1
1 - نوید الهی به ملحق گشتن نسل مؤمن تقواپیشگان ، به ایشان در بهشت
و الذین ءامنوا و اتّبعتهم ذرّیّتهم بإیم-ن ألحقنا بهم ذرّیّتهم
ص: 317
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 50 - 6
6 - تقواپیشگان هنگام ورود به باغ های بهشتی ، با استقبال گرم و احترام و تکریم رو به رو خواهند شد .
مفتّحه لهم الأبوب
برداشت یاد شده بر این فرض استوار است که مقصود از گشوده بودن درب های باغ های بهشتی بر روی تقواپیشگان و بهشتیان، استقبال گرم و با احترام و تکریم از ایشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 51 - 1،5
1- تقواپیشگان در آخرت ، برخوردار از امنیت کامل و ایمن از هرگونه سختی و بلا
إنّ المتّقین فی مقام أمین
5- تقواپیشگان ، برخوردار از رحمت الهی و شفاعت شفیعان در قیامت
و لا هم ینصرون . .. إلاّ من رحم اللّه ... إنّ المتّقین فی مقام أمین
در آیات پیشین، محرومان و نیز برخورداران از شفاعت، نخست به اجمال یاد شده اند. سپس <إنّ شجرت الزقّوم...> به تفصیل در باره محرومان از شفاعت سخن گفته و <إنّ المتّقین...> توضیحی در باره برخورداران از رحمت و شفاعت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 31 - 4
4 - < متقین > ، مورد اجلال و تکریم الهی در قیامت
و أُزلفت الجنّه للمتّقین
تعبیر <أزلفت> و این که بهشت به متقین نزدیک می شود و آنان حتی زحمت حرکت به سوی بهشت را احساس نمی کنند; کرامت و ارجمندی آنان را نزد خداوند می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 34 - 1
1 - رهنمون شدن متقین در قیامت ، به سوی بهشت همراه با تکریم و درود و شادمانی
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. ادخلوها بسل-م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 35 - 3
3 - بازدارندگان خویش از هوس ها ، برخوردار از هر آرزو در بهشت
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. أوّاب حفیظ ... لهم ما یشاءون فیها
با توجه به این که <تقوا> و خودداری از گناه و هوای نفس، به عنوان بارزترین صفت اهل بهشت یاد شده است، نوید <لهم ما یشاءون فیها> می تواند بیانگر معنای بالا باشد.
ص: 318
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 28 - 11،12
11 - خداوند ، در قیامت به مؤمنان تقواپیشه نوری عطا خواهد کرد که در پرتو آن از ظلمات قیامت گذر کنند .
و یجعل لکم نورًا تمشون به
12 - مؤمنان تقواپیشه ، مشمول مغفرت و آمرزش خداوند در قیامت
ی-أیّها الذین ءامنوا اتّقوا . .. و یغفر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 32 - 3
3 - برخورداری تقواپیشگان از باغ ها و میوه جات بهشت و موهبت های مادی جهان آخرت نمونه ای از سعادتمندی آنها است .
مفازًا . حدائق و أعن-بًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 7 - 3
3 - انفاق گرانِ متقی و مؤمن ، دارای آخرتی سرشار از آسایش
فأمّا من أعطی . .. فسنیسّره للیسری
آیات بعد - که از <عسری> سخن گفته است - با جمله <و ما یغنی عنه ماله إذا تردّی> مصداق <عسری> را زمان هلاکت شخص و بی فایده بودن مال معرفی کرده است که بر جهان آخرت تطبیق می کند. بنابراین می توان گفت: <یسری> - که در مقابل آن است - نیز شامل آخرت می باشد. آیه <و إنّ لنا لَلآخره و الاُولی> نیز شاهد تعمیم آن بر جهان آخرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 212 - 12
12 - جایگاه بلند مؤمنان تقوا پیشه نسبت به کافران ، در روز قیامت
و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 17،18
17 - ابرار دارای مقام و منزلتی والاتر از تقواپیشگان
و لکن الّذین اتّقوا ربّهم لهم جنّات . .. نزلا من عند اللّه و ما عند اللّه خیر لل
تفاوت تعبیر در پاداش (<نزلاً> برای تقواپیشگان و <ما عند اللّه> برای ابرار) شاهد بر این است که منزلت ابرار منزلتی غیر از تقواپیشگی و والاتر از آن است.
18 - ارزشمندی تقوا و نیکوکاری و مقام والای پرهیزکاران و نیکوکاران
ص: 319
لکن الّذین اتّقوا ربّهم . .. و ما عند اللّه خیر للابرار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 35 - 7
7 - تصدیق کنندگان انبیا و تقواپیشگان راستکردار در قیامت ایمن از عقوبتهای الهی و به دور از هر گونه اندوه هستند.
فمن اتقی و أصلح فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون
مراد از نبودن خوف (لا خوف) به دلیل آیه بعد، ایمنی از گرفتار شدن به آتش دوزخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 156 - 13
13 - رحمت خاص الهی تنها از آن تقواپیشگان ( پرهیزکنندگان از شرک و . . . ) و پرداخت کنندگان زکات است .
فسأکتبها للذین یتقون و یؤتون الزکوه
متعلق <یتقون> تخلف از فرمانهای خداوند است و مصداق مورد نظر آن، با توجه به آیات گذشته که درباره گرایشهای شرک آلود بنی اسرائیل بود، شرکورزی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 4
4 - تنها تقواپیشگان و پرداخت کنندگان زکات پیروان واقعی پیامبر ( ص ) هستند .
للذین یتقون و یؤتون الزکوه . .. الذین یتبعون الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 7 - 14
14 - تقواپیشگان ، محبوبان خدایند .
إن اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 36 - 14
14 - تقواپیشگان ، برخوردار از امداد و نصرت الهی
و اعلموا أن اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 16
16- فرجام نیک ، از آنِ تقواپیشگان است .
إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 45 - 4
ص: 320
4- تقواپیشگان ، بندگان خالص خدا و ر ها شده از وسوسه و سلطه ابلیس
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
در آیه های قبل، مردم به دو گروه تقسیم شدند:B1. پیروان گمراه ابلیس; 2. بندگان خالص خدا و سپس جایگاه گروه اول در قیامت، روشن گردید و در این آیه به سرنوشت گروه دوم پرداخته است و از <مخلصین> به <المتقین> تعبیر کرده که بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 3
3- تقواپیشگان ، انسانهایی پاک و مبرّای از جهالت و فسق
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین
واژه <طیّب> وقتی به انسان نسبت داده شود، به معنای دور بودن او از آلودگی، جهل، فسق و کارهای زشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 128 - 1
1- حمایت و لطف الهی ، همراه تقواپیشگان است .
إن الله مع الذین اتّقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 63 - 1،2
1- بندگان تقواپیشه خداوند ، وارثان بهشت اند .
تلک الجنّه التی نورث من عبادنا من کان تقیًّا
2- خداوند ، عطاکننده بهشت به تقواپیشگان است .
نورث من عبادنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 1،2
1- تقوا پیشگان در روز قیامت ، با اکرام و تجلیل بر خدای رحمان وارد خواهند شد .
یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن وفدًا
<وفد> جمع یا اسم جمع است و به هیأت هایی گفته می شود که جهت دیدار یا کمک خواهی، به نزد دولتمردان می روند (لسان العرب). توصیف متقین هنگام حضور در صحنه قیامت به <وفداً>، حکایت از ویژگی حضور آنان و احترام و موقعیت خاصی دارد که برای آنها در قیامت وجود خواهد داشت. این کلمه ممکن است مصدر و بیانگر نوع محشور شدن متقین باشد.
2- متقین ، دارای منزلت و تشخص ویژه در صحنه قیامت
یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن وفدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 23
23 - نعمت های دنیا ، سرانجام در اختیار اهل تقوا قرار خواهد گرفت .
ص: 321
والع-قبه للتّقوی
ال در <العاقبه> ممکن است جانشین مضاف الیه محذوف باشد که با توجه به آیه قبل، مراد <عاقبه الحیاه الدنیا> خواهد بود و نیز ممکن است ال <جنسیه> باشد که در این صورت، مراد فرجام نیک خواهد بود. برداشت یاد شده بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 48 - 8
8- تقواپیشگان ، برخوردار از نور ، روشنایی و هدایت ویژه الهی در زندگی
و ضیاءً و ذکرًا للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 16 - 1،8
1 - متقین ، در جایگاه ابدی خویش در بهشت ، هر آنچه را که بخواهند آماده است .
لهم فیها ما یشاءون خ-لدین
8 - متقین ، مردمانی دور اندیش و در پی حیات جاودانه
أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون . .. لهم فیها ما یشاءون خ-لدین کان علی ربّک وعدً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 90 - 1،2
1 - رستاخیز ، روز استقبالِ شایانِ بهشت از قدوم تقواپیشگان
و أُزلفت الجنّه للمتّقین
<إزلاف> (مصدر مجهول <أُزلفت>) به معنای نزدیک آورده شدن است. بنابراین از مفاد آیه استفاده می شود که بهشت را برای استقبال و خوش آمدگویی به تقواپیشگان، نزدیک می آورند.
2 - تقواپیشگان ، دارندگان قلب سلیم
من أتی اللّه بقلب سلیم . و أُزلفت الجنّه للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 50 - 5
5 - درب های باغ های جاویدان بهشت ، به روی تقواپیشگان باز و گشوده است .
مفتّحه لهم الأبوب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 33 - 6
6 - تقواپیشگان ، دارای قرب و منزلت ویژه در پیشگاه خداوند
أُول-ئک هم المتّقون
<أُول-ئک> برای اشاره به افراد و اشخاص دور دست وضع شده است. استعمال آن در مورد تقواپیشگان، برای بیان عظمت و بلندمرتبگی آنان می باشد.
ص: 322
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 1،2،3
1 - تمامی خواسته های تقواپیشگان ، در پیشگاه الهی برآورده می شود .
هم المتّقون . لهم ما یشاءون عند ربّهم
2 - برآورده شدن تمامی خواسته های تقواپیشگان ، وعده خداوند به آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم
کلمه <عند> برای التزام و وعده به کار می رود; مثل <لک عندی. ..> (برای تو پیش من چنین و چنان است).
3 - تمامی خواسته های تقواپیشگان به صرف اراده کردن و بدون اظهار کردن آنها ، از پیش آماده شده است .
لهم ما یشاءون عند ربّهم
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که <مشیّت> به معنای خواستن و اراده کردن است و خداوند در وعده خود به بهشتیان، تنها به همین مشیت و اراده کردن آنان اکتفا کرده و فرموده است که هر آنچه آنان بخواهند و اراده کنند، بدون هیچ اظهاری به آنان اعطا خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 57 - 3،4
3 - غبطه و حسرت کافران و گنه کاران ، به حال تقواپیشگان در قیامت
أنّ اللّه هدینی لکنت من المتّقین
4 - ساختن انسان با تقوا ، از اهداف نزول وحی ( قرآن )
لو أنّ اللّه هدینی لکنت من المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 61 - 2،5،6
2 - تقواپیشگان ، مردمی رستگار و کامیاب اند .
و ینجّی اللّه الذین اتّقوا بمفازتهم
<مفازه> (مصدر میمی از <فوز>) به معنای فلاح (رستگاری و کامیابی) است. <با> در <بمفازتهم> برای ملابست است; یعنی، خداوند تقواپیشگان را همراه با کامیابی شان، از عذاب نجات خواهد داد.
5 - تقواپیشگان ، از هر بدی و رنجی در قیامت در امان خواهند بود .
الذین اتّقوا . .. لایمسّهم السوء
6 - تقواپیشگان ، به هیچ حزن و اندوهی در قیامت گرفتار نخواهند شد .
الذین اتّقوا. .. و لا هم یحزنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 12
12 - پاکدامنی و طهارت از گناه ، از اوصاف برجسته تقواپیشگان
طبتم
از این که دربانان بهشت در آستانه ورود تقواپیشگان تنها از پاکی و پاکدامنی آنان سخن می گویند، می تواند بیانگر برداشت
ص: 323
یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 2،4،5،6
2 - بهشت جاودانه ، وعده الهی به تقواپیشگان
صدقنا وعده
4 - بهشت جاویدان ، میراث تقواپیشگان
و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه
5 - وراثت بهشت جاویدان ، وعده الهی به تقواپیشگان
صدقنا وعده و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه
6 - بهشت جاویدان ، فراتر از استحقاق تقواپیشگان و جلوه ای از لطف و بخشش الهی به آنان
و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه
برداشت یاد شده از تعبیر ارث درباره بهشت به دست می آید; زیرا میراث چیزی است که انسان برای آن معمولاً زحمتی نکشیده و تلاشی نکرده تا مستحق آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 35 - 3
3 - حیات اخروی ، در پیشگاه خداوند ، امری بس ارزشمند و مخصوص تقواپیشگان است .
و الأخره عند ربّک للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 67 - 2
2 - مودّت و دوستی تقواپیشگان ، پابرجا و مستحکم حتی در قیامت
الأخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 68 - 2
2 - گفتوگوی مستقیم و بیواسطه الهی ، با تقواپیشگان در قیامت
ی-عباد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 73 - 2
2 - میوه های بهشت ، چندان فراوان اند که تقواپیشگان تنها از بخشی از آن بهره می برند .
لکم فیها ف-کهه کثیره منها تأکلون
از <منها> - که برای تبعیض است - استفاده می شود که مؤمنان تنها از گوشه ای از نعمت های بهشت استفاده می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 324
17 - جاثیه - 45 - 19 - 8
8 - خداوند ، سرپرست و حامی تقواپیشگان
و اللّه ولیّ المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 5
5- مؤمنان نیک کردار ، همان < متّقین > بهره مند از نعمت های بهشتی اند .
یدخل الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت جنّ-ت . .. مثل الجنّه الّتی وعد المتّقون
در آیات پیشین، سخن از مؤمنان صلاح پیشه بود و اکنون در این آیه بر آنان عنوان <المتّقون> اطلاق شده است. آنچه به اجمال در آیات پیشین به ایشان وعده داده اند، خداوند در این آیه به تفصیل، بیان فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 6
6 - تقواپیشگان و ره جویان به بهشت ، دارای قلبی خداجو و تائب
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. و جاء بقلب منیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 17 - 7
7 - < محمدبن مسلم قال سمعت أباعبداللّه ( ع ) . . .و سألته عن قول اللّه عزّوجلّ < کانوا قلیلاً من اللیل ما یهجعون > قال کان أقلّ اللیالی تفوتهم لایقومون فیها . . . ;
محمدبن مسلم می گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خدای عزّوجلّ که فرموده <کانوا قلیلاً من اللیل ما یهجعون> پرسیدم، فرمود: کمترین شبی بر آنان می گذشت که از دست آنان برود و موفق به قیام و تهجد نشوند. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 4،10
4 - بهشت ، جلوه ربوبیت خداوند ، در حق تقواپیشگان
إنّ المتّقین فی جنّ-ت . .. ءاتیهم ربّهم
مطرح ساختن ربوبیت خداوند، در مقام اعطای بهشت به پرهیزکاران و نیز اضافه <رب> به <هم>، مطلب بالا را افاده می کند.
10 - تقواپیشگان ، مورد حفاظت خداوند از گرفتاری به جهنم ، در قبال تلاش آنان برای حفظ ارزش های الهی در دنیا
إنّ المتّقین . .. و وقیهم ربّهم عذاب الجحیم
با توجه به این که ریشه <متقین> و <وقاهم> از یک ماده می باشد، ممکن است تعبیر <وقاهم> اشاره به مطلب بالا داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 19 - 1
1 - تقواپیشگان ، مورد تکریم و دعوت الهی برای بهرهوری آزاد از نعمت های بهشتی
ص: 325
کلوا و اشربوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 54 - 1
1 - استقرار حتمی تقواپیشگان ، در باغ های پر درخت و کنار نهر های بهشت
إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نهر
<جنّه> (مفرد <جنّات>) به باغ پوشیده شده از درختان گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 20 - 3
3 - تقواپیشگان مراقبِ اعمال خویش ، اهل بهشت اند .
اتّقوا اللّه و لتنظر نفس ما قدّمت لغد . .. لایستوی أصح-ب النار و أصح-ب الجنّه
ارتباط این آیه با آیه قبل، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 4 - 8
8 - خداوند ، در امور تقوا پیشگان ، آسانی پدید می آورد .
من یتّق اللّه یجعل له من أمره یسرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 34 - 1،2
1 - تقواپیشگان ، برخوردار از بوستان های سرشار از نعمت های بی عیب و زوال ناپذیر
إنّ للمتّقین عند ربّهم جنّ-ت النعیم
<نعیم>، به معنای نعمت بسیار است (مفردات راغب). اضافه <جنّات> به <نعیم> - که مفید اختصاص است - بیانگر اختصاصی و ویژه بودن بوستان های بهشتی است; یعنی، مانند بوستان های دنیا نیست که دارای انواع آفت ها و اشیای موذی و زوال پذیر است.
2 - تقواپیشگان ، دارای منزلت و جایگاهی رفیع در پیشگاه خداوند
إنّ للمتّقین عند ربّهم
مطلب یاد شده، از آمدن قید <عند ربّهم> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 48 - 2
2 - تقواپیشگان ، بهره مند از قرآن و بیدار و هشیار با تعالیم آن
و إنّه لتذکره للمتّقین
ص: 326
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 48 - 9
9- تقوا ، از ارزش های برتر است و تقواپیشگان از فضیلت و شرافت ویژه در تمامی کتاب های آسمانی و ادیان توحیدی برخوردارند .
ضیاءً و ذکرًا للمتّقین
از این که متّقین غایت و هدف نزول کتاب آسمانی موسی و هارون و دریافت نور و هدایت الهی قرار گرفته اند و قرآن نیز که مسأله تقوا را از محورهای آموزه های خود قرار داده است، به دست می آید که تقوا در همه ادیان توحیدی دارای جایگاه ویژه و برتر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 20 - 1
1 - برخورداران درجه والای تقوا ، تنها برای جلب توجّه و عنایت خداوند ، اموال خود را انفاق می کنند .
الأتقی . .. إلاّ ابتغاء وجه ربّه
استثنا در این آیه، منقطع است; یعنی، حق نعمتی بر گردن او نیست; لکن <ابتغاء> وجود دارد; یعنی، شخص <أتقی> در انفاق خود، نمی خواهد پاسخ نعمت دیگران را داده باشد. او تنها به این انگیزه انفاق می کند که خداوند، به او رو کرده و وی را مورد لطف خود قرار دهد. <وجه> به معنای <صورت و چهره> و کنایه از توجّه و عنایت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 8
8- ملائکه به هنگام قبض روح تقواپیشگان ، بر آنان درود و سلام می فرستند .
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 2 - 4،5
4 - توان قرآن بر هدایت و تربیت انسان های پرهیزگار ، دلیل و گواهی کافی بر اتقان و حقانیت آن است .
لاریب فیه هدًی للمتقین
<هدًی للمتقین> به منزله استدلال برای جمله <لاریب فیه> است.
5 - قرآن کتاب هدایت و راهنمای اهل تقوا به مراحل والای آن
ص: 327
هدًی للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 90 - 2
2 - تقواپیشگان ، دارندگان قلب سلیم
من أتی اللّه بقلب سلیم . و أُزلفت الجنّه للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 17 - 6
6 - مقایسه فرجام نیک تقواپیشگان با سرنوشت شوم کافران ، شیوه بهینه هدایت خلق
اصلوها . .. إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نعیم
از این که خداوند در هدایت خلق، به ترسیم هر دو فرجام پرداخته است; مطلب بالا برداشت می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 28 - 5،7
5 - یکسان نبودن صالحان با مفسدان و تقواپیشگان با تبه کاران ، امری بدیهی در نگاه عقل و منطق
أم نجعل الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت . .. کالفجّار
برداشت یاد شده از استفهام انکاری مستفاد از جمله <أم نجعل. ..> به دست می آید.
7 - تقواپیشگان در نظام ارزشی خدا با تبه کاران برابر نیستند ; بلکه آنان برتر می باشند .
أم نجعل المتّقین کالفجّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 18 - 1
1 - تنها گروهی اندک از قوم عاد و ثمود ، ایمان آورده ، تقوا پیشه کردند .
و نجّینا الذین ءامنوا و کانوا یتّقون
از این که خداوند، استکبار و کوردلی را به عموم مردم عاد و ثمود نسبت داده است، می توان استفاده کرد که بیشتر آنان کافر
ص: 328
شدند و فقط تعدادی اندک از آنان مؤمن بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 18 - 1
1 - تنها گروهی اندک از قوم عاد و ثمود ، ایمان آورده ، تقوا پیشه کردند .
و نجّینا الذین ءامنوا و کانوا یتّقون
از این که خداوند، استکبار و کوردلی را به عموم مردم عاد و ثمود نسبت داده است، می توان استفاده کرد که بیشتر آنان کافر شدند و فقط تعدادی اندک از آنان مؤمن بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 86 - 7
7- حضور تقواپیشگان در صحنه قیامت به صورت سواره ، و رانده شدن گنه پیشگان به سوی جهنم با پای پیاده خواهد بود .
نحشر المتّقین . .. و فدًا . و نسوق المجرمین ... وردًا
برخی از لغت دانان <وفد> را سوارانی ارجمند و <ورد> را پیادگانی تشنه کام معنا کرده اند (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 46 - 3،6
3- متقین با سلام و خوشامدگویی ، وارد بهشت می شوند .
ادخلوها بسل-م ءامنین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که مقصود از <سلام> همان سلام و درود گفتن متعارف باشد که جزء فرهنگ مسلمانان است.
6- < عن أبی عبدالله ( ع ) : إن أمیرالمؤمنین ( ع ) لمّا بویع . . . صعد المنبر فقال : . . . أیّها الناس . . . ألا و إن التقوی مطایا ذلل حمل علیها أهلها و اعطوا أزمتّها فأوردتهم الجنه و فتحت لهم أبوابها و وجدوا ریحها و طیبها و قیل لهم : < ادخلوها بسلام آمنین > . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است: پس از آنکه با امیرالمؤمنین(ع) بیعت شد . .. بالای منبر رفت و فرمود:... ای مردم! آگاه باشید تقوا[ همانند] مرکبهای رامی است که اهل آن بر آنها سوار شده و زمام آنها به دست آنان است و آن مرکبها اهل خود را وارد بهشت می کنند و درهای آن جا برای آنان باز می شود و نسیم و بوی خوش آن را می یابند و به آنان گفته می شود: ادخلوها بسلام آمنین ...>.
ص: 329
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 8
8 - پرهیزگاران با چهره ای سرشار از شادی و سرور ، وارد بهشت می شوند .
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم تحبرون
<حبر> (مصدر <تحبرون>) به معنای شادمان شدن و سروری است که اثر آن در چهره نمایان گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 34 - 1
1 - رهنمون شدن متقین در قیامت ، به سوی بهشت همراه با تکریم و درود و شادمانی
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. ادخلوها بسل-م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 68 - 2
2 - گفتوگوی مستقیم و بیواسطه الهی ، با تقواپیشگان در قیامت
ی-عباد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 53 - 1
1- دیبای نازک و ضخیم ، پوشش تقواپیشگان در بهشت
یلبسون من سندس و إستبرق
<سندس> به پارچه ابریشمی نازک و لطیف گفته می شود. <استبرق> نیز به معنای پارچه ابریشمی ضخیم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 4
4 - تقواپیشگان ، از منظره های چشم نواز و لذت بخش بهشت بهره مند خواهند شد .
لهم غرف من فوقها غرف مبنیّه
ص: 330
مرتفع و چند طبقه بودن بناهای بهشت به همراه جریان نهرها در پایین آنها، می تواند اشاره به مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 71 - 8
8 - تمامی زیبایی ها و لذت های مورد تمایل اهل تقوا ، آماده برای آنان در بهشت
و فیها ما تشتهیه الأنفس و تلذّ الأعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 33 - 5
5 - لذت های جنسی تقواپیشگان در بهشت ، گوشه ای از سعادتمندی آنها است .
مفازًا . .. و کواعب أترابًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 135 - 2
2 - امکان لغزش تقواپیشگان و ارتکاب گناه از سوی آنان
اعدّت للمتّقین . .. و الّذین اذا فعلوا فاحشه او ظلموا انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 115 - 11
11 - برخی از اهل کتاب ، تقواپیشه و عامل به خیر و نیکی ها هستند .
من اهل الکتب امّه قائمه . .. و ما یفعلوا من خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 11
11- متقین ، پس از مرگ پیوسته در آسایش و سلامتی اند .
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم
ص: 331
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 32 - 6
6 - آخرت برای تقواپیشگان خیر محض و خالی از شرور و ناگواریهاست.
و للدار الأخره خیر للذین یتقون
در صورتی که <خیر> صفت مشبهه باشد، نه فعل تفضیل. در این صورت <الأخره خیر> یعنی آخرت همه اش خیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 169 - 22
22 - جهان آخرت ، جهانی سراسر خیر و سعادت برای تقواپیشگان است .
و الدار الأخره خیر للذین یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 109 - 13
13- سرای آخرت برای تقواپیشگان و پرهیزکنندگان از شرک و مخالفت با پیامبران ، سرایی نیکوست .
و لدار الأخره خیر للذین اتقوا
متعلق <اتقوا> به قرینه آیات گذشته ، شرک و مخالفت با پیامبران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 35 - 6
6 - مؤمنان تقواپیشه ، بهره مند از فیض حضور الهی در سرای جاودان *
عند ربّک للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 12،16،17
12 - حیات جاودانه متقین در بهشت
للّذین اتّقوا عند ربّهم جنّات . .. خالدین فیها
16 - خرسندی و رضایتمندی تقواپیشگان در بهشت ، موهبت الهی به ایشان
للّذین اتّقوا . .. و رضوان من اللّه
17 - خرسندی و رضایت خداوند از تقواپیشگان در بهشت ، نعمتی بزرگ برای آنان
للّذین اتّقوا . .. و رضوان من اللّه
بنابراینکه <من>، ابتدائیه باشد; یعنی رضایتی از جانب خداوند نسبت به تقواپیشگان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 332
3 - آل عمران - 3 - 198 - 2،11،12
2 - پرهیزکاران ، جاودان در بهشت و برخوردار از نعمت های آن
لکن الّذین اتّقوا ربّهم لهم جنّات . .. خالدین فیها
11 - بهشت جاودان با نهر های روان ، مهیّا برای پذیرایی از پرهیزکاران
لهم جنّات تجری من تحتها الانهار . .. نزلا من عند اللّه
12 - بهشت و بشارت خلود در آن ، تنها بخشی از ضیافت الهی برای تقواپیشگان است .
نزلا من عند اللّه
کلمه <نزل>، به چیزهایی گفته می شود که در آغاز ورود میهمان برای پذیرایی از وی فراهم می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 45 - 1
1- جایگاه تقواپیشگان ، باغ ها و چشمه سار های بهشت است .
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 47 - 1،6،7
1- خداوند ، هرگونه دشمنی و کینه ای را از دل متقین در بهشت بیرون می کند .
ادخلوها بسل-م ءامنین . و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ
<غلّ> در لغت به معنای دشمنی و کینه است.
6- متقین ، در بهشت در حالی که روبه روی یکدیگر قرار دارند ، بر تخت ها می آرامند .
إن المتقین فی جنّ-ت . .. علی سرر متق-بلین
7- متقین ، در بهشت بزم باصفایی دارند .
إن المتقین فی جنّ-ت . .. و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ إخونًا علی سرر متق-بلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 48 - 1،2،5
1- متقین در بهشت ، دچار هیچ گونه سختی و رنجی نخواهند شد .
لایمسّهم فیها نصب
<نصب> در لغت به معنای سختی و رنج است.
2- متقین ، از بهشت اخراج نمی شوند و در آن جاوید خواهند ماند .
و ما هم منها بمخرجین
5- متقین در بهشت ، در رفاه مادی و آسایش فکری کامل هستند .
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون . ادخلوها بسل-م ءامنین ... علی سرر متق-بلین . لایمسّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 31 - 1،4،7،9
1- جایگاه تقواپیشگان در آخرت ، بهشت جاودانه است .
ص: 333
و لنعم دار المتّقین. جنّ-ت عدن
<عدن> در لغت به معنای استقرار و ثبات است و این معنا دلالت بر جاودانگی می کند.
4- تمامی خواسته های تقواپیشگان در بهشت ، برآورده می شود .
دار المتّقین . جنّ-ت عدن یدخلونها ... لهم فیها ما یشاءون
7- ورود به بهشت جاودان و رسیدن به تمامی خواسته ها در آن ، پاداش خداوند به تقواپیشگان است .
دار المتّقین . جنّ-ت عدن ... لهم فیها ما یشاءون
9- نیل به سعادت اخروی ، جای گرفتن در بهشت و برآورده شدن تمامی خواسته ها در آن ، پاداش خداوند به تقواپیشگان
و لنعم دار المتّقین . جنّ-ت عدن ... لهم فیها ما یشاءون کذلک یجزی الله المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 15
15- اعمال تقواپیشگان ، عامل ورود آنان به بهشت
المتّقین . .. ادخلوا الجنّه بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 15 - 3،4،5
3 - بهشت ، جاودانه است و متقین در آن جاویدان اند .
أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون
جاودانگی تقواپیشگان، از وعده ای که خداوند به آنان برای دخول در بهشت جاوید داده است، قابل استفاده می باشد و در واقع این سخن، کنایه از جاوید بودن خود متقین در بهشت است.
4 - زندگی در بهشت جاویدان ، وعده خداوند به تقواپیشگان
جنّه الخلد التی وعد المتّقون
5 - بهشت جاودان ، پاداش و سر انجام تقواپیشگان
جنّه الخلد التی وعد المتّقون کانت لهم جزاء و مصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 16 - 1،2،7
1 - متقین ، در جایگاه ابدی خویش در بهشت ، هر آنچه را که بخواهند آماده است .
لهم فیها ما یشاءون خ-لدین
2 - متقین ، در بهشت موعود خویش همواره جاودان خواهند بود .
لهم فیها ما یشاءون خ-لدین
7 - تحقق وعده الهی بر تأمین تمامی خواسته ها در بهشت جاویدان ، انتظار و توقع متقین از خداوند
لهم فیها ما یشاءون خ-لدین کان علی ربّک وعدًا مسئولاً
<مسؤول>; یعنی، کسی که مورد سؤال و مطالبه مستحقان و حق داران است و در آیه شریفه - به قرینه مقام - مقصود این است که متقین، می توانند توقع و انتظار داشته باشند که خداوند به وعده خود عمل کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 334
12 - فرقان - 25 - 24 - 2
2 - متقین ، برخوردار از برترین جایگاه و نیکوترین آسایشگاه در بهشت
أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون . .. أصح-ب الجنّه یومئذ خیر مستقرًّا أحسن مقیلاً
آیه شریفه جایگاه اهل بهشت و برخورداری های آنان را، در برابر مجرمان مشخص کرده است; اما این که بهشتیان چه کسانی اند، در این آیه از آنان یاد نشده است; ولی در آیه 15 اهل بهشت به <متقین> توصیف شده است. ارتباط میان این دو دسته از آیات، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 50 - 6
6 - تقواپیشگان هنگام ورود به باغ های بهشتی ، با استقبال گرم و احترام و تکریم رو به رو خواهند شد .
مفتّحه لهم الأبوب
برداشت یاد شده بر این فرض استوار است که مقصود از گشوده بودن درب های باغ های بهشتی بر روی تقواپیشگان و بهشتیان، استقبال گرم و با احترام و تکریم از ایشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 51 - 1،2،3
1 - تقواپیشگان ، در باغ های بهشتی بر تخت ها تکیه می زنند .
متّکئین فیها
مقصود از تکیه کردن بهشتیان - به قرینه آیات مشابه - (علی الأرائک متّکئین) [سوره یس (36) آیه 56 ]تکیه زدن آنان بر تخت های بهشتی است.
2 - آرامش کامل تقواپیشگان در باغ های بهشتی
متّکئین فیها
برداشت یاد شده بر این فرض استوار است که تعبیر <متّکئین فیها> کنایه از آرامش کامل باشد; زیرا این حالت مربوط به کسانی است که در آرامش به سر می برند.
3 - تقواپیشگان در باغ های بهشتی ، خواستار میوه ها و نوشیدنی های بسیار عالی ، متنوع و گوناگون
یدعون فیها بف-کهه کثیره و شراب
مقصود از کثرت میوه ها و نوشیدنی ها، تنوع آنها است و تنکیر <فاکهه> و <شراب> برای تفخیم می باشد; یعنی، میوه های عالی و نفیس.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 52 - 3
3 - تقواپیشگان در بهشت ، مجذوب همسران بهشتی خود
و عندهم ق-صرت الطرف
برداشت یاد شده مبتنی بر این احتمال است که <طرف> مربوط به غیر زنان بهشتی باشد; یعنی، زنان بهشتی چنان جذاب اند که نظر و چشم دیگران (همسران) را، به خود مشغول می دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 335
16 - زمر - 39 - 20 - 4،8
4 - تقواپیشگان ، از منظره های چشم نواز و لذت بخش بهشت بهره مند خواهند شد .
لهم غرف من فوقها غرف مبنیّه
مرتفع و چند طبقه بودن بناهای بهشت به همراه جریان نهرها در پایین آنها، می تواند اشاره به مطلب یاد شده باشد.
8 - کاخ ها و بنا های تقواپیشگان در بهشت ، دارای نهرهایی است جاری در پایین آنها .
غرف مبنیّه تجری من تحتها الأنه-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 1،3،7،9،14
1 - تقواپیشگان ، پس از حسابرسی اعمالشان ، دسته دسته و گروه گروه به سوی بهشت هدایت خواهند شد .
و وضع الکت-ب . .. و قضی بینهم بالحقّ ... و سیق الذین اتّقوا ربّهم إلی الجنّه
3 - وجود فاصله میان موقف تقواپیشگان در محشر و بهشت
و سیق الذین اتّقوا ربّهم إلی الجنّه زمرًا
7 - تقوا ، دارای مراتب مختلف و تقواپیشگان برخوردار از جایگاه های گوناگون در بهشت
و سیق . .. إلی الجنّه زمرًا حتّی إذا جاءوها و فتحت أبوبها
تقسیم شدن تقواپیشگان به چند دسته و گروه (زمراً) و نیز ورود آنان از درب های گوناگون بهشت، می تواند بیانگر حقیقت یاد شده باشد.
9 - سلام و خوش آمدگویی دربانان بهشت به تقواپیشگان ، هنگام ورود آنان
و قال لهم خزنتها سل-م علیکم
14 - تقواپیشگان ، در بهشت ، جاودانه خواهند ماند .
فادخلوها خ-لدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 4،6،8
4 - بهشت جاویدان ، میراث تقواپیشگان
و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه
6 - بهشت جاویدان ، فراتر از استحقاق تقواپیشگان و جلوه ای از لطف و بخشش الهی به آنان
و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه
برداشت یاد شده از تعبیر ارث درباره بهشت به دست می آید; زیرا میراث چیزی است که انسان برای آن معمولاً زحمتی نکشیده و تلاشی نکرده تا مستحق آن باشد.
8 - بهشت تقواپیشگان ، بسیار گسترده و پهناور است .
نتبوّأ من الجنّه حیث نشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 4،5
4 - همراهی اهل تقوا در بهشت با همسران دنیوی خویش ، پاداش الهی برای آنان
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم
ص: 336
5 - وجود رابطه و دلبستگی میان همسران متقی ، در جهان آخرت و در بهشت
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 71 - 13
13 - مؤمنان متقی ، در بهشت جاویدان اند .
و أنتم فیها خ-لدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 73 - 1،2
1 - بهرهوری متقین در بهشت ، از میوه های فراوان آماده شده برای ایشان
لکم فیها ف-کهه
2 - میوه های بهشت ، چندان فراوان اند که تقواپیشگان تنها از بخشی از آن بهره می برند .
لکم فیها ف-کهه کثیره منها تأکلون
از <منها> - که برای تبعیض است - استفاده می شود که مؤمنان تنها از گوشه ای از نعمت های بهشت استفاده می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 52 - 3
3- فراهم آمدن نعمت های روحی و جسمی ، برای متقین در بهشت ( مادی و معنوی )
فی مقام أمین . فی جنّ-ت و عیون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 53 - 1،4
1- دیبای نازک و ضخیم ، پوشش تقواپیشگان در بهشت
یلبسون من سندس و إستبرق
<سندس> به پارچه ابریشمی نازک و لطیف گفته می شود. <استبرق> نیز به معنای پارچه ابریشمی ضخیم است.
4- تقواپیشگان در بهشت ، دارای دیدار ها و نشست های دوستانه و محافل انس
متق-بلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 55 - 1
1- تقواپیشگان بهشتی ، برخوردار از هرگونه میوه مورد تمایل خویش
یدعون فیها بکلّ ف-کهه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 56 - 1
1- تقواپیشگان ، دارای حیاتی جاودان در بهشت برین
ص: 337
لایذوقون فیها الموت إلاّ الموته الأُولی
عبارت <الموته الاُولی>، ناظر به مرگ دنیوی است و استثنا <إلاّ الموته الاُولی> تأکیدی بر جاودانگی تقواپیشگان در آخرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 57 - 1
1- بهرهوری متقین از نعمت های گسترده بهشت ، ناشی از فضل پروردگار است ; نه صرفاً استحقاق خود ایشان .
فضلاً من ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 10،15،16
10- متّقین در بهشت ، بهره مند از همه میوه ها
و لهم فیها من کلّ الثمرت
15- راه یافتن تقواپیشگان به بهشت ، پس از غفران لغزش های دنیوی آنان از سوی پروردگار
الجنّه الّتی وعد المتّقون فیها . .. و مغفره من ربّهم
با توجه به این که در بهشت، زمینه لغزش و گناه نیست; تعبیر <مغفره> نظر به خطاهای دنیوی دارد که به هر حال - حتی همه اهل تقوا - از آن مصون نیستند.
16- بهره مندی متقین از نعمت های عالی بهشت ، همراه با زدایش خاطره تلخ لغزش ها از یاد آنان *
و لهم فیها من کلّ الثمرت و مغفره من ربّهم
مراد از <مغفره> می تواند، چشم پوشی از لغزش ها پس از ورود به بهشت باشد. در این صورت <مغفره> به معنای صرف بخشش گناه نیست; زیرا اگر بخشیده نشده بودند، وارد بهشت نمی شدند. بنابراین مراد از غفران، ممکن است پوشاندن لغزش ها باشد; به گونه ای که دیگر بهشتیان، خود به یاد گذشته نیفتاده و خاطرشان ملول نگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 35 - 3
3 - بازدارندگان خویش از هوس ها ، برخوردار از هر آرزو در بهشت
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. أوّاب حفیظ ... لهم ما یشاءون فیها
با توجه به این که <تقوا> و خودداری از گناه و هوای نفس، به عنوان بارزترین صفت اهل بهشت یاد شده است، نوید <لهم ما یشاءون فیها> می تواند بیانگر معنای بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 17 - 1،3
1 - بهشت ، جایگاه حتمی تقواپیشگان
إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نعیم
3 - بهشت تقواپیشگان ، سرشار از نعمت است .
إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نعیم
واژه <نعیم> به معنای نعمت بسیار و فراوان است.
ص: 338
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 1،4،5
1 - شادمانی تقواپیشگان در بهشت ، از عطایای پروردگار به آنان
ف-کهین بما ءاتیهم ربّهم
<فاکه> (از مصدر <فکاهه>) به معنای شادمان است.
4 - بهشت ، جلوه ربوبیت خداوند ، در حق تقواپیشگان
إنّ المتّقین فی جنّ-ت . .. ءاتیهم ربّهم
مطرح ساختن ربوبیت خداوند، در مقام اعطای بهشت به پرهیزکاران و نیز اضافه <رب> به <هم>، مطلب بالا را افاده می کند.
5 - یاد نعمت ها و تعظیم عطایای خداوند ، نقل مجلس انس متقین ، در بهشت *
ف-کهین بما ءاتیهم ربّهم
در معنای <فاکهین> گفت و گوهای دوستانه در مجالس انس آورده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 22 - 1
1 - بهره مندی تقواپیشگان ، از میوه ها و گوشت های مورد تمایل خویش در بهشت ، علاوه بر نعمت های سرشار دیگر
فی جنّ-ت و نعیم . .. و أمددن-هم بف-کهه و لحم ممّا یشتهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 23 - 1
1 - دست به دست شدن جام های شراب ، میان متقین در بهشت
یتن-زعون فیها کأسًا
<تنازع> (مصدر <یتنازعون>) به معنای گرفتن است و <کأس> به جامی که حاوی شراب باشد گفته می شود. احتمال دارد مراد، گرفتن جام شراب از دست خدمتکاران (غلمان) باشد و نیز می تواند گرفتن آن از دست یکدیگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 24 - 1
1 - خدمت کاران جوان و زیبارو ، در طواف متقین بهشتی برای پذیرایی از آنان
و یطوف علیهم غلمان لهم
<غلام> (مفرد <غلمان>) به نوجوانی گفته می شود که تازه پشت لبش سبز شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 28 - 5،8
5 - ستایش تقواپیشگان از نیکی های خداوند ، در مجالس انس خویش در بهشت
یتساءلون . .. إنّه هو البرّ الرحیم
8 - راهیابی متقین به بهشت ، جلوه ای از نیکی و رحمت گسترده خداوند
ص: 339
فمنّ اللّه علینا و وقینا عذاب السموم . .. إنّه هو البرّ الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 54 - 1،3
1 - استقرار حتمی تقواپیشگان ، در باغ های پر درخت و کنار نهر های بهشت
إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نهر
<جنّه> (مفرد <جنّات>) به باغ پوشیده شده از درختان گفته می شود.
3 - باغ ها و نهر های بهشتی ، پاداش عملکرد خود متقین
و کلّ شیء فعلوه . .. إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نهر
از ارتباط این آیه با آیات پیشین - که در زمینه نقش مؤثر عمل در پاداش و کیفر انسان بود، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 2
2 - متقین در بهشت ، برخوردار از مقامات معنوی ، علاوه بر نعمت های مادی
إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نهر . فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که عبارت <فی مقعد صدق. ..> نعمتی متفاوت و حقیقتی ممتاز از نعمت باغ ها و نهرها باشد و به تعبیر دیگر، نظر به ارزش های معنوی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 41 - 1،3
1 - جایگاه تقواپیشگان ، در سایه ها و چشمه سار های بهشت است .
إنّ المتّقین فی ظل-ل و عیون
3 - زندگی تقواپیشگان در بهشت ، در اوج آسودگی و شادابی است .
إنّ المتّقین فی ظل-ل و عیون
زندگی در زیر سایه ها و در کنار چشمه سارها، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 43 - 1،3
1 - پذیرایی شدن تقواپیشگان در بهشت ، از خوردنی ها و نوشیدنی ها
کلوا و اشربوا
3 - تقواپیشگان در بهشت ، مورد ضیافت و تکریم و تجلیل الهی اند .
کلوا و اشربوا هنیئًا
<هنیئاً> واژه ای است که به در وقت اطعام به میهمانان و برای تکریم به آنان گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 31 - 1
1 - تقواپیشگان در آخرت ، اهل بهشت ، سعادتمند و رهیده از عذاب اند .
ص: 340
إنّ للمتّقین مفازًا
<مفاز> (مانند <فوز> و <مفازه>) مصدر و به معنای دستیابی به خیر و رهایی از شرّ است (لسان العرب). هم چنین ممکن است اسم مکان و کنایه از بهشت نیز باشد که مکان رستگاری و سعادت است. آیات بعد - که بیان <مفازاً> است و از بوستان ها و دیگر لذت های بهشتی سخن می گوید - این احتمال را تقویت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 32 - 1
1 - تقواپیشگان در آخرت ، برخوردار از چندین باغ و تاکستان بزرگ ، با انگوری فراوان
حدائق و أعن-بًا
<حدیقه> (مفرد <حدائق>) به باغی گفته می شود که اطراف آن را برجستگی های طبیعی یا دست ساز احاطه کرده باشد (لسان العرب). کلمه <حدائق> بدل برای <مفازاً> و بیانگر این است که بوستان های متعدد، گوشه ای از جایگاه سعادت و خوشبختی متقین است. نکره آوردن <حدائق> و <أعناب>، برای بیان عظمت آنها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 33 - 1،3
1 - تقواپیشگان در بهشت ، بهره مند از حوریانی نورس و نار پستان
کواعب
<کاعب> (مفرد <کواعب>) به زنی گفته می شود که پستان هایش برجسته شده باشد. (لسان العرب)
3 - تقواپیشگان ، برخوردار از هم نشینی صمیمانه حوریان جوان در بهشت
أترابًا
در <معجم مقاییس اللغه>، <تِرْب> با <خِدْن> (دوست و همراه) به یک معنا گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 35 - 1
1 - تقواپیشگان در بهشت ، هیچ سخن یاوه ، زشت و بی فایده ای نخواهند شنید .
لایسمعون فیها لغوًا
<لغو>; یعنی، بی فایده و آنچه قابل اعتنا نباشد (قاموس) و گاه سخنان زشت نیز <لغو> نامیده می شود. (مفردات راغب). نشنیدن سخنان لغو، کنایه از نبود آن سخنان در بهشت است. ضمیر <فیها> به <مفازاً> برمی گردد; به این اعتبار که مراد از آن <جنّه> (بهشت) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 49 - 7
7- پرهیز کنندگان از جرم و گناه ، به هنگام مشاهده نامه اَعمال خود در قیامت ، بیم و هراس نخواهند داشت .
و وضع الکت-ب فتری المجرمین مشفقین ممّا فیه
ص: 341
جمله <وضع الکتاب> وضع و مشاهده کتاب را به مجرمان اختصاص نداده است، ولی جمله <فتری المجرمین. ..> تنها، از ترس مجرمان سخن گفته است، بنابراین، دیگران، با مشاهده کتابِ خود، اضطرابی نخواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 1،2،3،7
1- تقوا پیشگان در روز قیامت ، با اکرام و تجلیل بر خدای رحمان وارد خواهند شد .
یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن وفدًا
<وفد> جمع یا اسم جمع است و به هیأت هایی گفته می شود که جهت دیدار یا کمک خواهی، به نزد دولتمردان می روند (لسان العرب). توصیف متقین هنگام حضور در صحنه قیامت به <وفداً>، حکایت از ویژگی حضور آنان و احترام و موقعیت خاصی دارد که برای آنها در قیامت وجود خواهد داشت. این کلمه ممکن است مصدر و بیانگر نوع محشور شدن متقین باشد.
2- متقین ، دارای منزلت و تشخص ویژه در صحنه قیامت
یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن وفدًا
3- خدای رحمان ، در قیامت میزبان تقواپیشگان ( موحدان ) خواهد بود .
یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن وفدًا
<وفداً> چه مصدر و بیان کننده نوع حشر باشد و چه به معنای <وافدین> گرفته شود، بر میهمان بودن متقین دلالت دارد; با این تفاوت که در صورت دوم، می رساند که حضور آنان در صحنه قیامت فردی نبوده; بلکه به صورت گروهی خواهد بود. دراین صورت باید گفت: <وفداً> حال مقدره است; یعنی، زمان گروهی بودن از زمان حشر متأخر است; زیرا آیات بعد به حضور فردی همگان تصریح دارد.
7- برانگیختن تقواپیشگان در قیامت - با اکرام و احترام ویژه - نمودی از رحمانیت خداوند و عزّت بخشی او است .
واتّخذوا من دون اللّه ءالههً لیکونوا لهم عزًّا. .. یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 86 - 4
4- قیامت ، روز ظهور تفاوت وضعیت مجرمان و متقین
یوم نحشر . .. و نسوق المجرمین إلی جهنّم وردًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 90 - 1
1 - رستاخیز ، روز استقبالِ شایانِ بهشت از قدوم تقواپیشگان
و أُزلفت الجنّه للمتّقین
<إزلاف> (مصدر مجهول <أُزلفت>) به معنای نزدیک آورده شدن است. بنابراین از مفاد آیه استفاده می شود که بهشت را برای استقبال و خوش آمدگویی به تقواپیشگان، نزدیک می آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 5
5 - تأمین تمامی خواسته های تقواپیشگان در آخرت ، مقتضای ربوبیت پروردگار است .
هم المتّقون . لهم ما یشاءون عند ربّهم
ص: 342
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 61 - 5،6
5 - تقواپیشگان ، از هر بدی و رنجی در قیامت در امان خواهند بود .
الذین اتّقوا . .. لایمسّهم السوء
6 - تقواپیشگان ، به هیچ حزن و اندوهی در قیامت گرفتار نخواهند شد .
الذین اتّقوا. .. و لا هم یحزنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 3
3 - وجود فاصله میان موقف تقواپیشگان در محشر و بهشت
و سیق الذین اتّقوا ربّهم إلی الجنّه زمرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 67 - 2
2 - مودّت و دوستی تقواپیشگان ، پابرجا و مستحکم حتی در قیامت
الأخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 68 - 2،4
2 - گفتوگوی مستقیم و بیواسطه الهی ، با تقواپیشگان در قیامت
ی-عباد
4 - بشارت خداوند به تقواپیشگان ، مبنی بر مصونیت آنان از هرگونه خوف و اندوه در قیامت
ی-عباد لا خوف علیکم الیوم و لا أنتم تحزنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 31 - 2،4
2 - < متقین > ، قادر به مشاهده بهشت در صحنه قیامت *
الجنّه . .. غیر بعید
برداشت بالا بدان احتمال است که تعبیر <غیر بعید> - از پی <أزلفت> - بیانگر این معنا باشد که بهشت آن قدر به متقین نزدیک خواهد شد، که در مرئی و منظر آنان قرار خواهد گرفت.
4 - < متقین > ، مورد اجلال و تکریم الهی در قیامت
و أُزلفت الجنّه للمتّقین
تعبیر <أزلفت> و این که بهشت به متقین نزدیک می شود و آنان حتی زحمت حرکت به سوی بهشت را احساس نمی کنند; کرامت و ارجمندی آنان را نزد خداوند می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 343
2 - بقره - 2 - 212 - 12،13،16،18
12 - جایگاه بلند مؤمنان تقوا پیشه نسبت به کافران ، در روز قیامت
و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه
13 - قیامت ، روز ظهور برتری تقواپیشگان بر کافران و روز ظهور ارزش های حقیقی
و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه
چون برتری مؤمنان تقواپیشه در دنیا نیز حتمی است ; بنابراین <یوم القیمه>، ظرف ظهور این برتری خواهد بود.
16 - تقوا ، عامل دستیابی به مقام بلند در قیامت
و الذین اتقوا فوقهم یوم القیامه
18 - همراهی ایمان و تقوا ، عامل برتری در قیامت
و یسخرون من الذین امنوا و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه
تبدیل <الذین امنوا> به <الذین اتقوا>، برای تفهیم این معناست که باید ایمان، همراه تقوا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 46 - 21
21 - ارجمندی تقواپیشگان در آیین مسیحیت
و ءاتینه الانجیل . .. هدی و موعظه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 53 - 4
4 - وجود مؤمنانی با تقوا در میان ثمودیان ، علی رغم وجود فساد و کفر فراگیر در جامعه
یقوم لم تستعجلون بالسیّئه . .. دمّرن-هم و قومهم أجمعین ... و أنجینا الذین ءامنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 83 - 6
6 - انسان های متقی و خدا ترس ، مبرا از خوی برتری طلبی و فسادانگیزی
للذین لایریدون علوًّا فی الأرض و لافسادًا و الع-قبه للمتّقین
ص: 344
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 20
20- تقواپیشگان ، منزه از روحیه تکبر
فلبئس مثوی المتکبّرین . .. و لنعم دار المتّقین
از اینکه در برابر گروه متکبر - که جایگاه بدی برای آنان برشمرده شده - متقین را مطرح می کند و برای آنان جایگاهی خوب معرفی می نماید، استفاده می شود که متقین از صفت تکبر مبرّایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 6 - 9
9 - تنها تقواپیشگان ، قادرند که دلایل وحدت تدبیر موجود در جهان آفرینش را درک کنند .
إن فی اختلف الّیل و النهار . .. لأیت لقوم یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 3
3- تقواپیشگان ، انسانهایی پاک و مبرّای از جهالت و فسق
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین
واژه <طیّب> وقتی به انسان نسبت داده شود، به معنای دور بودن او از آلودگی، جهل، فسق و کارهای زشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 47 - 1،8
1- خداوند ، هرگونه دشمنی و کینه ای را از دل متقین در بهشت بیرون می کند .
ادخلوها بسل-م ءامنین . و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ
<غلّ> در لغت به معنای دشمنی و کینه است.
8- امکان راه یابی کینه و دشمنی در دل متقین
و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ
از اینکه خداوند فرمود: <از دل متقین کینه و دشمنی را برداشتیم> حکایت از این نکته می کند که کینه، می تواند در دل متقین راه پیدا کند.
ص: 345
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 201 - 2،5
2 - تقواپیشگان به هنگام مواجه شدن با شیطان و وسوسه های او ، فرمان های خدا را به یاد آورده و به راهی که مسیر تقواست ، واقف می شوند .
إن الذین اتقوا إذ امسهم طئف من الشیطن تذکروا فإذا هم مبصرون
تذکر در اینجا به معنای توجه کردن و به خاطر آوردن دانسته هاست و مراد از دانسته ها، به قرینه آیه 199، اوامر الهی است. <ابصار> (مصدر مبصرون) به معنای بینا شدن و آگاهی یافتن است و مراد از آن به دلیل <الذین اتقوا> قرار گرفتن در مسیر تقواپیشگی و در نتیجه رهیدن از دام شیطان است.
5 - اهل تقوا توانا بر تشخیص وسوسه های شیطان به هنگام مواجه شدن با آن وسوسه ها هستند .
إن الذین اتقوا إذ امسهم طئف من الشیطن تذکروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 19 - 11
11 - متقین ، نفوذناپذیر و مصون در برابر تمایلات هواپرستانه ستمکاران
و لاتتّبع أهواء . .. و إنّ الظ-لمین ... و اللّه ولیّ المتّقین
یادکرد وصف <تقوا> برای کسانی که در پرتو ولایت حق قرار دارند و با اطاعت از خدا، از آمال جاهلانه و ظالمانه تبعیت نمی کنند، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 19 - 10
10 - تقواپیشگان ، مبرّا از ظلم و دوستی با ظالمان
و إنّ الظ-لمین بعضهم أولیاء بعض و اللّه ولیّ المتّقین
از این که <المتقین> در مقابل <الظالمین> قرار گرفته، مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 32 - 8
ص: 346
8 - تقواپیشگان از لهو و لعب و غفلت از آخرت دور هستند.
و ما الحیوه الدنیا إلا لعب و لهو و للدار الأخره خیر للذین یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 83 - 6
6 - انسان های متقی و خدا ترس ، مبرا از خوی برتری طلبی و فسادانگیزی
للذین لایریدون علوًّا فی الأرض و لافسادًا و الع-قبه للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 3
3- تقواپیشگان ، انسانهایی پاک و مبرّای از جهالت و فسق
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین
واژه <طیّب> وقتی به انسان نسبت داده شود، به معنای دور بودن او از آلودگی، جهل، فسق و کارهای زشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 47 - 1،8
1- خداوند ، هرگونه دشمنی و کینه ای را از دل متقین در بهشت بیرون می کند .
ادخلوها بسل-م ءامنین . و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ
<غلّ> در لغت به معنای دشمنی و کینه است.
8- امکان راه یابی کینه و دشمنی در دل متقین
و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ
از اینکه خداوند فرمود: <از دل متقین کینه و دشمنی را برداشتیم> حکایت از این نکته می کند که کینه، می تواند در دل متقین راه پیدا کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 51 - 4
ص: 347
4- ساحت تقواپیشگان ، به دور از گناه و تردید در معاد و حقایق اخروی
إنّ ه-ذا ما کنتم به تمترون . إنّ المتّقین
از مقابله میان متقین و گروه پیشین - که با وصف <الأثیم> و <کنتم به تمترون> یاد شده اند - مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 32 - 8
8 - تقواپیشگان از لهو و لعب و غفلت از آخرت دور هستند.
و ما الحیوه الدنیا إلا لعب و لهو و للدار الأخره خیر للذین یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 32 - 8
8 - تقواپیشگان از لهو و لعب و غفلت از آخرت دور هستند.
و ما الحیوه الدنیا إلا لعب و لهو و للدار الأخره خیر للذین یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 4،5،11
4 - باز شدن درب های بهشت ، به هنگام نزدیک شدن تقواپیشگان
حتّی إذا جاءوها و فتحت أبوبها
5 - باز بودن درب های بهشت ، پیش از رسیدن تقواپیشگان
حتّی إذا جاءوها و فتحت أبوبها
برداشت یاد شده بر این اساس است که واو در<و فتحت> حالیه باشد نه زاید. بنابراین معنای آیه چنین می شود: به بهشت خواهند رسید در حالی که قبلاً درب های آن گشوده شده است.
11 - تمجید دربانان بهشت از خوبی ها و پاکدامنی تقواپیشگان ، در آستانه ورودآنان به بهشت
و قال لهم خزنتها. .. طبتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 348
18 - طور - 52 - 28 - 5
5 - ستایش تقواپیشگان از نیکی های خداوند ، در مجالس انس خویش در بهشت
یتساءلون . .. إنّه هو البرّ الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 4 - 16
16 - تقواپیشگان ، محبوبان خدا هستند .
إنّ اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 7 - 14
14 - تقواپیشگان ، محبوبان خدایند .
إن اللّه یحب المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 17
17- پیامبر ( ص ) و پیروان او ، از تقوا پیشگانند و فرجام نیک از آنِ ایشان است .
فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 55 - 3
3 - طاغیان ، در صف مخالف تقواپیشگان اند .
إنّ للمتّقین لحسن مئاب . .. ه-ذا و إنّ للط-غین لشرّ مئاب
<ه-ذا> اشاره به سرنوشت خوب متقین است. بر این اساس پیام آیه شریفه می تواند چنین باشد: این سرنوشت تقواپیشگان است; اما در مقابل آنان طاغیان هستند که دچار فرجامی بدند.
ص: 349
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 11
11 - تمجید دربانان بهشت از خوبی ها و پاکدامنی تقواپیشگان ، در آستانه ورودآنان به بهشت
و قال لهم خزنتها. .. طبتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 28 - 5
5 - ستایش تقواپیشگان از نیکی های خداوند ، در مجالس انس خویش در بهشت
یتساءلون . .. إنّه هو البرّ الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 17 - 5
5 - تفاوت درجات تقواپیشگان با یکدیگر
الأتقی
مراد از تقوا در وصف <الأتقی>، چنانچه تقوای مصطلح باشد، آیه شریفه تنها به بیان فرجام باتقواترین افراد پرداخته و درباره دیگر تقواپیشگان بیانی ندارد و به تعبیری دیگر می توان گفت: در این آیات غرض تنها مقایسه اوج تقوا با اوج شقاوت است; گرچه هیچ فرد متقی به آتش نسوزد و هیچ شقاوتمندی از آن دور نماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 18 - 1
1 - اهل سخاوت و انفاق که با گذشت از ثروت خویش ، به تزکیه نفس می پردازند ، با تقواترین مردم اند .
الأتقی . الذی یؤتی ماله یتزکّی
جمله <یتزکّی> حال است و فعل <زکا>; یعنی، نمو کرد و صالح شد و نیز به خالص هر چیز و آنچه به منظور پاک کردن ثروت پرداخته می شود، زکات گفته می شود (قاموس). بنابراین باب تفعّل آن - که بر تکلّف دلالت دارد، یا به معنای با زحمت خود را رشد دادن و شایسته ساختن است و یا مراد از آن پرداختن زکات مال با جدیّت تمام است. برداشت یاد شده، ناظر به معنای اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 350
18 - حشر - 59 - 20 - 3
3 - تقواپیشگان مراقبِ اعمال خویش ، اهل بهشت اند .
اتّقوا اللّه و لتنظر نفس ما قدّمت لغد . .. لایستوی أصح-ب النار و أصح-ب الجنّه
ارتباط این آیه با آیه قبل، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 17 - 4
4 - مراقبت خویش از تکذیب هدایت های الهی و انذار های او و مصون داشتن خود از پیامد های آن ، از ویژگی های با تقواترین انسان ها است .
الذی کذّب و تولّی . و سیجنّبها الأتقی
وصف <الأتقی> - به قرینه آیه قبل - ناظر به پرهیز از تکذیب و تولّی است; بنابراین تمام مؤمنان را شامل است. گفتنی است که محافظت خود از تکذیب و تولّی، (مراقبت های دینی) در مقایسه با پرهیز از خسارت های مالی و بدنی، (مراقبت های غیر دینی) مفیدتر و برتر است. از این رو همه افرادی که تقوای دینی دارند، از کسانی که مراقب خطرهای غیر دینی اند; متقی تر (أتقی) معرفی شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 17
17- پیامبر ( ص ) و پیروان او ، از تقوا پیشگانند و فرجام نیک از آنِ ایشان است .
فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 241 - 4،5
4 - پرداخت کالای مناسب و شایسته به زنان مطلّقه ، وظیفه تقواپیشگان و نشانه تقواست .
و للمطلّقات . .. حقّاً علی المتّقین
5 - رعایت حقوق دیگران ، وظیفه تقواپیشگان و نشانه تقواست .
و للمطلّقات . .. حقّاً علی المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 35 - 2
ص: 351
2 - تقواپیشگان در دنیا ، گرفتار سخنان زشت و یاوه سرایی های مخالفان
لایسمعون فیها لغوًا
مژده به نبود بعضی از زشتی ها در بهشت - با توجّه به بی شمار بودن آنچه بهشت عاری از آن است - بیانگر این مطلب است که بهشتیان در دنیا، با این امور ناخوشایند مواجه و از آن در رنج خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 61 - 5،6
5 - تقواپیشگان ، از هر بدی و رنجی در قیامت در امان خواهند بود .
الذین اتّقوا . .. لایمسّهم السوء
6 - تقواپیشگان ، به هیچ حزن و اندوهی در قیامت گرفتار نخواهند شد .
الذین اتّقوا. .. و لا هم یحزنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 45 - 4
4- تقواپیشگان ، بندگان خالص خدا و ر ها شده از وسوسه و سلطه ابلیس
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
در آیه های قبل، مردم به دو گروه تقسیم شدند:B1. پیروان گمراه ابلیس; 2. بندگان خالص خدا و سپس جایگاه گروه اول در قیامت، روشن گردید و در این آیه به سرنوشت گروه دوم پرداخته است و از <مخلصین> به <المتقین> تعبیر کرده که بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 19 - 11
11 - متقین ، نفوذناپذیر و مصون در برابر تمایلات هواپرستانه ستمکاران
و لاتتّبع أهواء . .. و إنّ الظ-لمین ... و اللّه ولیّ المتّقین
یادکرد وصف <تقوا> برای کسانی که در پرتو ولایت حق قرار دارند و با اطاعت از خدا، از آمال جاهلانه و ظالمانه تبعیت نمی کنند، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 34 - 8
ص: 352
8 - خداوند ، بیانگر مثال ها و نمونه هایی از امت های منقرض شده پیشین برای تقواپیشگان
و مثلاً من الذین خلوا من قبلکم و موعظه للمتّقین
برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که لام در <للمتّقین> بیانگر غایت و نتیجه برای <و مثلاً من الذین خلوا من قبلکم> نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 7
7 - تقواپیشگان ، مقرّب پروردگار خویش هستند .
للّذین اتقوا عند ربّهم
بهره مندی از بهشتی که در پیشگاه پروردگار است مستلزم تقرّب متّقین نزد اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 6
6 - متّقین ، محبوب خدا هستند .
فانّ اللّه یحب المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 123 - 19
19 - شاکران ، دارای مقامی والاتر از تقواپیشگان
فاتّقوا اللّه لعلّکم تشکرون
اگر <لعلّ>، بیان و غایت <فاتّقوا اللّه> باشد، شکر، هدف و غایت تقواپیشگی خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 133 - 18
18 - نیل به تقوا ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص ) و فراهم آوردن زمینه آمرزش گناهان
و اطیعوا اللّه و الرّسول . .. و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه ... اعدّت للمتّ
معنای اینکه به سوی بهشت متّقیان بشتابید، این است که از زمره متّقیان شوید و مخاطبین این دعوت کسانی هستند که به اطاعت از خدا و رسول (ص) و فراهم ساختن موجبات آمرزش، فراخوانده شدند. بنابراین از زمره اهل تقوا شدن به این است که از خدا و رسول او پیروی کرده و کاری کنند که گناهشان آمرزیده شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 15
ص: 353
15- متقین در آخرت ، جایگاهی بس خوب دارند .
و لنعم دار المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 24 - 2
2 - متقین ، برخوردار از برترین جایگاه و نیکوترین آسایشگاه در بهشت
أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون . .. أصح-ب الجنّه یومئذ خیر مستقرًّا أحسن مقیلاً
آیه شریفه جایگاه اهل بهشت و برخورداری های آنان را، در برابر مجرمان مشخص کرده است; اما این که بهشتیان چه کسانی اند، در این آیه از آنان یاد نشده است; ولی در آیه 15 اهل بهشت به <متقین> توصیف شده است. ارتباط میان این دو دسته از آیات، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 90 - 3
3 - ظهور ارزش تقوا و مقام متقین در رستاخیز
و أُزلفت الجنّه للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 7
7 - تقوا ، دارای مراتب مختلف و تقواپیشگان برخوردار از جایگاه های گوناگون در بهشت
و سیق . .. إلی الجنّه زمرًا حتّی إذا جاءوها و فتحت أبوبها
تقسیم شدن تقواپیشگان به چند دسته و گروه (زمراً) و نیز ورود آنان از درب های گوناگون بهشت، می تواند بیانگر حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 2
2 - متقین در بهشت ، برخوردار از مقامات معنوی ، علاوه بر نعمت های مادی
إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نهر . فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که عبارت <فی مقعد صدق. ..> نعمتی متفاوت و حقیقتی ممتاز از نعمت باغ ها و نهرها باشد و به تعبیر دیگر، نظر به ارزش های معنوی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 46 - 21
21 - ارجمندی تقواپیشگان در آیین مسیحیت
و ءاتینه الانجیل . .. هدی و موعظه للمتقین
ص: 354
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 6
6 - ولایت و سرپرستی بر مسجدالحرام ، تنها شایسته تقواپیشگان است .
و ما کانوا أولیاؤه إن أولیاؤه إلا المتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 57 - 5
5 - تقواپیشگان ، دارای مقام و جایگاهی حسرت برانگیز در قیامت
أو تقول لو أنّ اللّه هدینی لکنت من المتّقین
از این که کافران می گویند: اگر خداوند ما را هدایت می کرد از تقواپیشگان بودیم، به دست می آید که افراد با تقوا، از چنان مقامِ والایی برخورداراند که کافران درباره آنان غبطه خورده و آرزو می کنند که ای کاش از زمره آنان بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 73 - 1،14
1 - تقواپیشگان ، پس از حسابرسی اعمالشان ، دسته دسته و گروه گروه به سوی بهشت هدایت خواهند شد .
و وضع الکت-ب . .. و قضی بینهم بالحقّ ... و سیق الذین اتّقوا ربّهم إلی الجنّه
14 - تقواپیشگان ، در بهشت ، جاودانه خواهند ماند .
فادخلوها خ-لدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 68 - 1
1 - تقواپیشگان ، بندگان خاص و راستین خداوند
إلاّ المتّقین . ی-عباد لا خوف
از این که خداوند، متقین را بنده خود خوانده است (یا عباد)، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 1
1 - متقین ، برخوردار از جایگاهی والا و زوال ناپذیر ، در پیشگاه خداوند
فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر
راستین بودن جایگاه پرهیزکاران، ممکن است در مقام نوعی مقایسه میان مقامات دنیوی - که ناپایدار و اعتباری است - با درجات آخرت - که پایدار و جاویدانی است - باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 355
9 - نحل - 16 - 32 - 9
9- متقین ، مورد تکریم و بزرگداشت فرشتگان
المتّقین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه طیّبین یقولون سل-م علیکم ادخلوا الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 37 - 6،8
6 - پاداش رسانی به اهل تقوا در قیامت ، اقتضای تدبیر نظام هستی و لازمه ربوبیت خداوند بر جهان است .
جزاء من ربّک . .. ربّ السم-وت و الأرض و ما بینهما
8 - نعمت های بهشت و پاداش تقواپیشگان در آن ، جلوه رحمت گسترده خداوند است .
جزاء من ربّک . .. الرحم-ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 21 - 3
3 - خداوند ، تضمین کننده پاداش انفاق گرانِ باتقوا و برآورنده آرزوی آنان در رسیدن به مقام قرب الهی است .
إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلی . و لسوف یرضی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 16 - 5
5 - تأمین خواسته های متقین در بهشت ، برخاسته از ربوبیت خداوند
لهم فیها ما یشاءون خ-لدین کان علی ربّک وعدًا مسئولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 4 - 8
8 - خداوند ، در امور تقوا پیشگان ، آسانی پدید می آورد .
من یتّق اللّه یجعل له من أمره یسرًا
ص: 356
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 53 - 5
5 - خداوند ، نجات دهنده مؤمنان تقواپیشه از گرداب های سخت و بلا های فراگیر
أنّا دمّرن-هم و قومهم أجمعین . .. و أنجینا الذین ءامنوا و کانوا یتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 11
11 - اعتراف متقین به نقش اصلی ربوبیت خداوند ، در هدایت آنان به بهشت و نجات از دروخ
ف-کهین بما ءاتیهم ربّهم و وقیهم ربّهم عذاب الجحیم
قید <بماآتاهم. ..> می رساند که پارسایان بهشتی، در عین برخورداری از نعمت ها، گرفتار غفلت نشده و مغرور به تقوای خود نمی باشند; بلکه توجه دارند که به هر نعمتی رسیده اند و از هر بلایی که رهیده اند جز در پرتو امداد و رهنمودهای رشد آفرین خداوند و الطاف او نبوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 27 - 1
1 - اذعان متقین در بهشت ، به نقش لطف الهی در رهایی آنان از عذاب دوزخ و ورود ایشان به بهشت
فمنّ اللّه علینا و وقی-نا عذاب السموم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 18 - 2
2 - خداوند ، مؤمنان تقواپیشه قوم عاد و ثمود را از عذاب نازل شده نجات داد .
و نجّینا الذین ءامنوا و کانوا یتّقون
مراد از <الذین آمنوا> - به قرینه سیاق - مؤمنان هر دو قوم عاد و ثمود است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 18 - 2
2 - خداوند ، مؤمنان تقواپیشه قوم عاد و ثمود را از عذاب نازل شده نجات داد .
و نجّینا الذین ءامنوا و کانوا یتّقون
مراد از <الذین آمنوا> - به قرینه سیاق - مؤمنان هر دو قوم عاد و ثمود است.
ص: 357
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 54 - 3
3 - برخوردار شدن تقواپیشگان از بهشت و نعمت های جاویدان آن ، براساس لطف و عنایت خدا به ایشان است ; نه به خاطر استحقاق و حق آنان بر خدا .
جنّ-ت عدن . .. ه-ذا لرزقنا ما له من نفاد
تصریح بر خدادادی بودن بهشت و نعمت های آن - در حالی که خدادادی بودن آن بر کسی پوشیده نیست - می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 11
11 - اعتراف متقین به نقش اصلی ربوبیت خداوند ، در هدایت آنان به بهشت و نجات از دروخ
ف-کهین بما ءاتیهم ربّهم و وقیهم ربّهم عذاب الجحیم
قید <بماآتاهم. ..> می رساند که پارسایان بهشتی، در عین برخورداری از نعمت ها، گرفتار غفلت نشده و مغرور به تقوای خود نمی باشند; بلکه توجه دارند که به هر نعمتی رسیده اند و از هر بلایی که رهیده اند جز در پرتو امداد و رهنمودهای رشد آفرین خداوند و الطاف او نبوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 66 - 3
3 - کیفر اصحاب سبت ، موعظه و پندی برای اهل تقواست .
فجعلنها . .. موعظه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 34 - 6
6 - خداوند ، بیانگر موعظه ها و انذارهایی برای تقواپیشگان
و موعظه للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 19 - 8
ص: 358
8 - خداوند ، سرپرست و حامی تقواپیشگان
و اللّه ولیّ المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 3
3- خدای رحمان ، در قیامت میزبان تقواپیشگان ( موحدان ) خواهد بود .
یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن وفدًا
<وفداً> چه مصدر و بیان کننده نوع حشر باشد و چه به معنای <وافدین> گرفته شود، بر میهمان بودن متقین دلالت دارد; با این تفاوت که در صورت دوم، می رساند که حضور آنان در صحنه قیامت فردی نبوده; بلکه به صورت گروهی خواهد بود. دراین صورت باید گفت: <وفداً> حال مقدره است; یعنی، زمان گروهی بودن از زمان حشر متأخر است; زیرا آیات بعد به حضور فردی همگان تصریح دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 49 - 7
7- پرهیز کنندگان از جرم و گناه ، به هنگام مشاهده نامه اَعمال خود در قیامت ، بیم و هراس نخواهند داشت .
و وضع الکت-ب فتری المجرمین مشفقین ممّا فیه
جمله <وضع الکتاب> وضع و مشاهده کتاب را به مجرمان اختصاص نداده است، ولی جمله <فتری المجرمین. ..> تنها، از ترس مجرمان سخن گفته است، بنابراین، دیگران، با مشاهده کتابِ خود، اضطرابی نخواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 31 - 1
1 - تقواپیشگان در آخرت ، اهل بهشت ، سعادتمند و رهیده از عذاب اند .
إنّ للمتّقین مفازًا
<مفاز> (مانند <فوز> و <مفازه>) مصدر و به معنای دستیابی به خیر و رهایی از شرّ است (لسان العرب). هم چنین ممکن است اسم مکان و کنایه از بهشت نیز باشد که مکان رستگاری و سعادت است. آیات بعد - که بیان <مفازاً> است و از بوستان ها و دیگر لذت های بهشتی سخن می گوید - این احتمال را تقویت می کند.
ص: 359
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 12
12- خداوند ، تقواپیشگان و درستکاران را از عذاب های استیصال نجات می بخشد .
فنجی من نشاء
از مصادیق مورد نظر برای <من نشاء> علاوه بر پیامبران ، تقواپیشگان و درستکاران است. آیه قبل (أفلم یسیروا ... و لدار الأخره خیر للذین اتقوا) و ذیل آیه مورد بحث (و لایردّ بأسنا عن القوم المجرمین) قرینه بر این معناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 72 - 1
1- خداوند ، درپی ورود همگان به دوزخ ، تقواپیشگان را از آن نجات می دهد .
و إن منکم إلاّ واردها . .. ثمّ ننجّی الذین اتقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 61 - 1
1 - خداوند ، نجات بخش تقواپیشگان از عذاب قیامت
ألیس فی جهنّم مثوًی للمتکبّرین . و ینجّی اللّه الذین اتّقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 18 - 4
4 - نجات مؤمنان تقواپیشه از عذاب استیصال ، سنت الهی است .
و نجّینا الذین ءامنوا و کانوا یتّقون
بنابر این که آیه مربوط به هر دو گروه (عاد و ثمود) باشد، می توان به نوعی سنت بودن نجات مؤمنان را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 31 - 1
1 - نزدیک شدن بهشت در قیامت ، به اهل تقوا و قرار گرفتن آن در فاصله ای بسیار نزدیک به ایشان
و أُزلفت الجنّه للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 41 - 3
3 - زندگی تقواپیشگان در بهشت ، در اوج آسودگی و شادابی است .
ص: 360
إنّ المتّقین فی ظل-ل و عیون
زندگی در زیر سایه ها و در کنار چشمه سارها، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 11
11- پیروزی نوح ( ع ) و یارانش بر مخالفان ، نشان و دلیلی بر غلبه نهایی تقواپیشگان مقاوم و صبور ، بر کفرپیشگان است .
تلک من أنباء الغیب . .. فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 17
17- احسان ، از نشانه های متقین
للذین أحسنوا . .. و لنعم دار المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 169 - 21
21 - پرهیزکنندگان از مال و منال نامشروع دنیا در سرای آخرت از نعمتهایی پایدار و سراسر خیر بهره مند خواهند شد .
و الدار الأخره خیر للذین یتقون
متعلق <یتقون> رفتارها و باورهایی است که در آیه شریفه مورد مذمت قرار گرفته است، مانند کسب مال از طریق نامشروع، انتساب اموری نابحق به خداوند و . .. .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 51 - 1،2
1 - تقواپیشگان ، در باغ های بهشتی بر تخت ها تکیه می زنند .
متّکئین فیها
مقصود از تکیه کردن بهشتیان - به قرینه آیات مشابه - (علی الأرائک متّکئین) [سوره یس (36) آیه 56 ]تکیه زدن آنان بر تخت های بهشتی است.
2 - آرامش کامل تقواپیشگان در باغ های بهشتی
متّکئین فیها
برداشت یاد شده بر این فرض استوار است که تعبیر <متّکئین فیها> کنایه از آرامش کامل باشد; زیرا این حالت مربوط به
ص: 361
کسانی است که در آرامش به سر می برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 52 - 1،2
1 - تقواپیشگان در بهشت ، برخوردار از همسرانی علاقه مند که جز به شوهرانشان چشم ندوخته و نظر نمی افکنند .
إنّ للمتّقین لحسن مئاب . .. و عندهم ق-صرت الطرف
مقصود از <قاصرات الطرف> (چشم فروهشتگان) زنانی اند که چشم از دیگران برمی گیرند و تنها به همسران خود می نگرند. این تعبیر، ممکن است کنایه از علاقه مندی شدید زنان بهشتی به همسرانشان باشد.
2 - تقواپیشگان در بهشت ، برخوردار از زنان چشم فروهشته
و عندهم ق-صرت الطرف
برداشت یاد شده مبتنی بر این فرض است که مراد از <قاصرات الطرف>، کوتاه کردن از نگاه و فروهشتن اندک چشم از نظر ظاهری باشد. گفتنی است که این نوع نگاه کردن و فروهشتن چشم، خود بر زیبایی و جذابیت زنان می افزاید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 54 - 1
1- ازدواج با حوریان بهشتی ، نعمتی الهی برای متقین
کذلک و زوّجن-هم بحور عین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 55 - 1
1- تقواپیشگان بهشتی ، برخوردار از هرگونه میوه مورد تمایل خویش
یدعون فیها بکلّ ف-کهه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 56 - 4
4- ایمنی از مرگ ، حلاوت بخش نعمت های بهشتی برای متقین
لایذوقون فیها الموت إلاّ الموته الأُولی
از این که پس از ذکر نعمت های بهشتی به ایمنی آنان از مرگ اشاره شده است; مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 5،10،16
5- مؤمنان نیک کردار ، همان < متّقین > بهره مند از نعمت های بهشتی اند .
یدخل الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت جنّ-ت . .. مثل الجنّه الّتی وعد المتّقون
در آیات پیشین، سخن از مؤمنان صلاح پیشه بود و اکنون در این آیه بر آنان عنوان <المتّقون> اطلاق شده است. آنچه به اجمال در آیات پیشین به ایشان وعده داده اند، خداوند در این آیه به تفصیل، بیان فرموده است.
10- متّقین در بهشت ، بهره مند از همه میوه ها
و لهم فیها من کلّ الثمرت
ص: 362
16- بهره مندی متقین از نعمت های عالی بهشت ، همراه با زدایش خاطره تلخ لغزش ها از یاد آنان *
و لهم فیها من کلّ الثمرت و مغفره من ربّهم
مراد از <مغفره> می تواند، چشم پوشی از لغزش ها پس از ورود به بهشت باشد. در این صورت <مغفره> به معنای صرف بخشش گناه نیست; زیرا اگر بخشیده نشده بودند، وارد بهشت نمی شدند. بنابراین مراد از غفران، ممکن است پوشاندن لغزش ها باشد; به گونه ای که دیگر بهشتیان، خود به یاد گذشته نیفتاده و خاطرشان ملول نگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 19 - 5
5 - بهرهوری متقین از نعمت های گوارای بهشت ، پاداش عملکرد نیک و مداوم خود آنان
کلوا و اشربوا هنی-ًا بما کنتم تعملون
تعبیر <کنتم تعلون>، ماضی استمراری و دلالت بر مداومت پارسایان بر اعمال نیک دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 2
2 - متقین در بهشت ، برخوردار از مقامات معنوی ، علاوه بر نعمت های مادی
إنّ المتّقین فی جنّ-ت و نهر . فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که عبارت <فی مقعد صدق. ..> نعمتی متفاوت و حقیقتی ممتاز از نعمت باغ ها و نهرها باشد و به تعبیر دیگر، نظر به ارزش های معنوی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 42 - 1
1 - تقواپیشگان ، برخوردار از انواع میوه های دلخواه در بهشت
و فوکه ممّا یشتهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 32 - 1،2
1 - تقواپیشگان در آخرت ، برخوردار از چندین باغ و تاکستان بزرگ ، با انگوری فراوان
حدائق و أعن-بًا
<حدیقه> (مفرد <حدائق>) به باغی گفته می شود که اطراف آن را برجستگی های طبیعی یا دست ساز احاطه کرده باشد (لسان العرب). کلمه <حدائق> بدل برای <مفازاً> و بیانگر این است که بوستان های متعدد، گوشه ای از جایگاه سعادت و خوشبختی متقین است. نکره آوردن <حدائق> و <أعناب>، برای بیان عظمت آنها است.
2 - بهشت ، سرای ناز و نعمت ، همراه با تأمین تمام نیازمندی ها برای تقواپیشگان
حدائق و أعن-بًا
تأمین انگور و باغ میوه - با آن که از نیازهای ضروری انسان نیستند - نشانگر آن است که بهشتیان در مرحله نیازهای اولیه، کمبودی ندارند و باید از امور دیگری - که به تجمّلات و تشریفات زندگی مربوط می شود - سخن گفت.
ص: 363
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 12
12- اقتدار و عزت تقواپیشگان صبور و نیکوکار ، از نعمت های بزرگ الهی به آنان است .
قالوا ی-أیها العزیز . .. قد منّ الله علینا
مصداق مورد نظر برای نعمت الهی به یوسف(ع) عزت و اقتدار در سرزمین مصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 16 - 1
1 - تقواپیشگان بهشتی ، دریافت کنندگان عطایای پروردگار با رغبت و رضا
ءاخذین ما ءاتیهم ربّهم
واژه <أخذ> در مورد بهشتیان است و به قرینه موضوع می رساند که آنان با اشتیاق هدایای الهی را می پذیرند; برخلاف کافران که در قیامت با ناراحتی و به قهر عذاب الهی را می چشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 18 - 6
6 - رهایی از عذاب دوزخ در پرتو ربوبیت خداوند ، خود نعمتی بزرگ برای تقواپیشگان
و وقیهم ربّهم عذاب الجحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 2
2 - اهل تقوا و احسان ، همراه با تهجد و عبادت ، دارای خدمات اجتماعی و انفاق مالی اند .
کانوا قلیلاً من الّیل ما یهجعون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 26 - 1
1 - متقین ، در دنیا همواره در اندیشه آخرت و نگران از فرجام اخروی خویش
قالوا إنّا کنّا قبل فی أهلنا مشفقین
<اشفاق> در معنای <ترس و نگرانی> و <خیر خواهی شدید> به کار می رود (القاموس المحیط). در آیه شریفه اگر <فی أهلنا> متعلق به <کنّا> باشد، واژه <مشفقین> ظهور در معنای اول و اگر متعلق به <مشفقین> باشد، ظهور در معنای دوم دارد. برداشت بالا بر پایه احتمال اول است.
ص: 364
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 15
15- نوح ( ع ) و پیروان او ، از تقواپیشگان و بهره مند از فرجامی نیک
تلک من أنباء الغیب . .. فاصبر إن الع-قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 13
13 - نیکی در تقواپیشگی است ، و تقواپیشگان نیکوکارند .
لکن الّذین اتّقوا ربّهم . .. و ما عند اللّه خیر للابرار
برداشت فوق بر این مبناست که <ال> در <الابرار>، عهد ذکری و اشاره به <الّذین اتّقوا> باشد ; یعنی <ما عند اللّه خیر للّذین اتّقوا>، بنابراین نام بردن تقواپیشگان به ابرار، اشاره به برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 63 - 1
1- بندگان تقواپیشه خداوند ، وارثان بهشت اند .
تلک الجنّه التی نورث من عبادنا من کان تقیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 4،5
4 - بهشت جاویدان ، میراث تقواپیشگان
و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه
5 - وراثت بهشت جاویدان ، وعده الهی به تقواپیشگان
صدقنا وعده و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 14
ص: 365
14- تقواپیشگان ، با میل و رغبت وارد بهشت می شوند .
المتّقین. جنّ-ت عدن یدخلونها ... یقولون سل-م علیکم ادخلوا الجنّه
استعمال فعل <یدخلون> و نیز امر <ادخلوا> همراه با <سلام علیکم> برای ورود متقین به بهشت، در برابر (ادخلوا جهنم) که فرمانی است به کافران برای ورود به جهنم با یادآوری بد بودن آن، مفید نکته فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 9
9 - راه یابی تقواپیشگان به بهشت ، همراه با همسران دنیایی خود ، مایه شادمانی عمیق آنان
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم تحبرون
بنابراین که شادمانی بهشتیان به واسطه آن باشد که در بهشت نیز با همسرشان همدم خواهند بود; برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 9
9 - راه یابی تقواپیشگان به بهشت ، همراه با همسران دنیایی خود ، مایه شادمانی عمیق آنان
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم تحبرون
بنابراین که شادمانی بهشتیان به واسطه آن باشد که در بهشت نیز با همسرشان همدم خواهند بود; برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 15 - 4
4 - زندگی در بهشت جاویدان ، وعده خداوند به تقواپیشگان
جنّه الخلد التی وعد المتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 53 - 1
1 - بهشت و نعمت های آن مانند انواع میوه ها و نوشیدنی ها و زنان زیبا ، وعده الهی به تقواپیشگان
جنّ-ت . .. یدعون فیها بف-کهه کثیره و شراب . و عندهم ق-صرت الطرف أتراب . ه-ذا ما
ص: 366
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 10
10 - اعطای کاخ ها و بنا های رفیع به همراه نهر های جاری ، وعده تخلف ناپذیر خداوند به تقواپیشگان
ل-کن الذین اتّقوا ربّهم لهم غرف . .. وعد اللّه لایخلف اللّه المیعاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 34 - 2
2 - برآورده شدن تمامی خواسته های تقواپیشگان ، وعده خداوند به آنان
لهم ما یشاءون عند ربّهم
کلمه <عند> برای التزام و وعده به کار می رود; مثل <لک عندی. ..> (برای تو پیش من چنین و چنان است).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 74 - 2،5
2 - بهشت جاودانه ، وعده الهی به تقواپیشگان
صدقنا وعده
5 - وراثت بهشت جاویدان ، وعده الهی به تقواپیشگان
صدقنا وعده و أورثنا الأرض نتبوّأ من الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 1
1- بهشت و نعمت های آن ، پاداش موعود الهی برای تقواپیشگان
الجنّه الّتی وعد المتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 32 - 1
1 - وعده بهشت به متقین ، همپای تهدید کافران به جهنم
یوم نقول لجهنّم . .. و أُزلفت الجنّه للمتّقین ... ه-ذا ما توعدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 15 - 1
1 - بهشت وعده أکید خداوند به اهل تقوا
إنّ المتقین فی جنّ-ت و عیون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 367
8 - رعد - 13 - 35 - 1
1- بهشت ، وعده و نوید خداوند به تقواپیشگان
مثل الجنه التی وعد المتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 6
6 - انسان با تقوا ، انسانی وفادار به همسر و دلبسته به او
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم
خداوند، به عنوان نوید به اهل تقوا فرموده است: همراه همسران وارد بهشت شوید، از این بشارت روشن می شود که مؤمنان دلبسته به همسر بوده و در انتظار این نوید بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 45 - 3
3- بهشت متقین ، دارای باغ های مختلف و چشمه های گوناگون
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 48 - 3
3- بهشت متقین ، دارای نعمت های مادی و معنوی
إن المتقین فی جنّ-ت و عیون . ادخلوها بسل-م ءامنین ... علی سرر متق-بلین . لایمسّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 85 - 9
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 5 - 1،2
ص: 368
1 - تنها اهل تقوا مردمی هدایت یافته اند .
هدًی للمتقین . .. أولئک علی هدًی من ربهم
2 - تنها تقوا پیشگان رستگارند .
هدًی للمتقین . .. و أولئک هم المفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 6 - 9
9 - تنها تقواپیشگان ، قادرند که دلایل وحدت تدبیر موجود در جهان آفرینش را درک کنند .
إن فی اختلف الّیل و النهار . .. لأیت لقوم یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 30 - 20
20- تقواپیشگان ، منزه از روحیه تکبر
فلبئس مثوی المتکبّرین . .. و لنعم دار المتّقین
از اینکه در برابر گروه متکبر - که جایگاه بدی برای آنان برشمرده شده - متقین را مطرح می کند و برای آنان جایگاهی خوب معرفی می نماید، استفاده می شود که متقین از صفت تکبر مبرّایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 49 - 1،4
1- خشیت و خداترسی ، در خلوت و دور از منظر مردمان ، از ویژگی های تقواپیشگان است .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده مبتنی براین است که <بالغیب> حال برای فاعل <یخشون> باشد.
4- اهتمام به امر قیامت و ترس و نگرانی از آن ، از ویژگی های تقواپیشگان است .
و ذکرًا للمتّقین . .. و هم من الساعه مشفقون
واژه <اشفاق> از نظر بسیاری از مفسران و اهل لغت، به معنای ترس توأم با اعتنا و اهتمام است (مفردات راغب و. ..).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 83 - 7
7 - عاقبت نیک ، ویژه تقواپیشگان است .
و الع-قبه للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 69 - 3
3 - تقواپیشگان ، به آیات الهی ایمان آورده و در برابر اراده الهی تسلیم اند .
إلاّ المتّقین . ی-عباد ... الذین ءامنوا ب-ای-تنا و کانوا مسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 369
20 - لیل - 92 - 17 - 4
4 - مراقبت خویش از تکذیب هدایت های الهی و انذار های او و مصون داشتن خود از پیامد های آن ، از ویژگی های با تقواترین انسان ها است .
الذی کذّب و تولّی . و سیجنّبها الأتقی
وصف <الأتقی> - به قرینه آیه قبل - ناظر به پرهیز از تکذیب و تولّی است; بنابراین تمام مؤمنان را شامل است. گفتنی است که محافظت خود از تکذیب و تولّی، (مراقبت های دینی) در مقایسه با پرهیز از خسارت های مالی و بدنی، (مراقبت های غیر دینی) مفیدتر و برتر است. از این رو همه افرادی که تقوای دینی دارند، از کسانی که مراقب خطرهای غیر دینی اند; متقی تر (أتقی) معرفی شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 18 - 3
3 - سخاوت مندی و انفاق گری مداوم ، از ویژگی های با تقواترین افراد است .
الأتقی . الذی یؤتی ماله یتزکّی
تداوم، از مضارع بودن فعل <یؤتی> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 2 - 4،5
4 - توان قرآن بر هدایت و تربیت انسان های پرهیزگار ، دلیل و گواهی کافی بر اتقان و حقانیت آن است .
لاریب فیه هدًی للمتقین
<هدًی للمتقین> به منزله استدلال برای جمله <لاریب فیه> است.
5 - قرآن کتاب هدایت و راهنمای اهل تقوا به مراحل والای آن
هدًی للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 5 - 1،6،7
1 - تنها اهل تقوا مردمی هدایت یافته اند .
هدًی للمتقین . .. أولئک علی هدًی من ربهم
6 - دستیابی اهل تقوا به هدایت ، موهبتی است از جانب خدا به آنان
أولئک علی هدًی من ربهم
7 - هدایت یافتگی اهل تقوا ، پرتوی از ربوبیت خداوند است .
أولئک علی هدًی من ربهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 138 - 1،5،7،9
ص: 370
1 - قرآن ، روشنگر مردم و هدایت کننده تقواپیشگان و پندی برای ایشان
هذا بیان للنّاس و هدیً و موعظه للمتّقین
بنابر اینکه <هذا> اشاره به قرآن باشد ; یعنی این قرآن روشنگر و . .. .
5 - توجّه به سنت های الهی در جوامع بشری و سرنوشت شوم تکذیب کنندگان ، هدایتگر تقواپیشگان و پندی برای آنان
قد خلت من قبلکم سنن . .. هدیً و موعظه للمتّقین
7 - جهانگردی و تأمل در سرنوشت شوم گذشتگان ، از عوامل هدایت یافتن و پند پذیرفتن تقواپیشگان
فسیروا فی الارض فانظروا . .. هذا بیان للنّاس و هدیً و موعظه للمتّقین
9 - بیان احکام الهی ( لزوم پرهیز از رباخواری ، پیروی از خدا و رسول و . . . ) ، روشنگر مردم و پندی برای تقواپیشگان و هدایت کننده آنان
یا ایّها الّذین امنوا . .. هذا بیان للنّاس و هدیً و موعظه للمتّقین
برخی برآنند که <هذا>، اشاره به کلیه مسائل و معارفی است که در آیات 130 تا 137 تبیین شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 46 - 16،17
16 - انجیل ، هدایتگر تقواپیشگان و پندآموز آنان
و ءاتینه الانجیل . .. هدی و موعظه لمتقین
17 - انجیل ، در بردارنده هدایت های ویژه برای تقواپیشگان
فیه هدی و نور . .. هدی و موعظه للمتقین
تکرار <هدی> می رساند که هدایت دوم (هدی . .. للمتقین) هدایتی ویژه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 48 - 6،8
6- تورات ، روشنی بخش زندگی و یادآور مسیر هدایت و نیازمندی های دینی برای تقواپیشگان
و ضیاءً و ذکرًا للمتّقین
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مقصود از <فرقان>، کتاب تورات بوده و کلمه های <ضیاءً> و <ذکراً> در توصیف این کتاب باشد. گفتنی است <ذکر> به معنای یاد و یادآوری است و مقصود از آن - مطابق آن چه نوع مفسران گفته اند - یاد کرد مسائل هدایتی و نیازهای دینی است.
8- تقواپیشگان ، برخوردار از نور ، روشنایی و هدایت ویژه الهی در زندگی
و ضیاءً و ذکرًا للمتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 52 - 1،2
1 - تقواپیشگان در بهشت ، برخوردار از همسرانی علاقه مند که جز به شوهرانشان چشم ندوخته و نظر نمی افکنند .
إنّ للمتّقین لحسن مئاب . .. و عندهم ق-صرت الطرف
ص: 371
مقصود از <قاصرات الطرف> (چشم فروهشتگان) زنانی اند که چشم از دیگران برمی گیرند و تنها به همسران خود می نگرند. این تعبیر، ممکن است کنایه از علاقه مندی شدید زنان بهشتی به همسرانشان باشد.
2 - تقواپیشگان در بهشت ، برخوردار از زنان چشم فروهشته
و عندهم ق-صرت الطرف
برداشت یاد شده مبتنی بر این فرض است که مراد از <قاصرات الطرف>، کوتاه کردن از نگاه و فروهشتن اندک چشم از نظر ظاهری باشد. گفتنی است که این نوع نگاه کردن و فروهشتن چشم، خود بر زیبایی و جذابیت زنان می افزاید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 70 - 4
4 - همراهی اهل تقوا در بهشت با همسران دنیوی خویش ، پاداش الهی برای آنان
ادخلوا الجنّه أنتم و أزوجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 54 - 1،4
1- ازدواج با حوریان بهشتی ، نعمتی الهی برای متقین
کذلک و زوّجن-هم بحور عین
4- همسران بهشتی تقواپیشگان ( حوریان ) ، دارای بدنی سفید و چشمانی جذاب و دلربا
و زوّجن-هم بحور عین
<حور> (جمع <حوراء>); یعنی، زنانی که سیاهی چشم او کاملاً مشکی و سفیدی آن کاملاً نمایان بوده و بدنی سفید داشته باشند. <عین> (جمع <عیناء>); یعنی، زنان فراخ چشم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 33 - 1
1 - تقواپیشگان در بهشت ، بهره مند از حوریانی نورس و نار پستان
کواعب
<کاعب> (مفرد <کواعب>) به زنی گفته می شود که پستان هایش برجسته شده باشد. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 33 - 3
3 - تقواپیشگان ، برخوردار از هم نشینی صمیمانه حوریان جوان در بهشت
أترابًا
در <معجم مقاییس اللغه>، <تِرْب> با <خِدْن> (دوست و همراه) به یک معنا گرفته شده است.
ص: 372
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 7
7- یوسف ( ع ) و بنیامین از تقواپیشگان صبور و از زمره محسنان بودند .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
ص: 373
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 1،3،8،9،11،12،14
1 - سرسختی ، تکبّر و غرور ریاکارانِ مدعی اصلاح ( منافقان ) ، در مقابل دعوت به تقوا
و من الناس من یعجبک . .. و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم
3 - سرسختی ، غرور و تکبّر برخاسته از گناه ، مانع نصیحت پذیری حاکمان مفسد
و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <بالاثم>، متعلق به <العزّه> باشد.
8 - حاکمان مُفسد ، در حِصار سرسختی ، تکبّر و غرور برخاسته از گناه خویش هستند .
و اذا تولّی . .. اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد و <باء> در <بالاثم>، سببیّه و متعلّق به <العزّه> باشد.
9 - حاکمان مفسد در برابر دعوت به تقوا ، به خاطر سرسختی ، تکبر و غرور ، آلوده به گناه می شوند .
اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <باء> سببیه در <بالإثم>، متعلق به <اخذته> باشد.
11 - هیچ کیفری جز عذاب جهنّم ، نمی تواند حاکمان مفسد ، سرسخت ، متکبّر و مغرور را رام کند .
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنم
12 - جهنّم ، کیفر حاکمان مفسد ، سرسخت و حق ناپذیر
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنّم
14 - جهنّم ، اقامتگاه شومی برای متکبّران و مفسدان
اخذته العزّه بالاثم فحسبه جهنّم و لبئس المهاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 27
27 - کافران ، مردمی مغرور و متکبر *
إنّ اللّه اعد للکفرین عذاباً مهیناً
توصیف <عذاب> به <مهین> (خوار کننده)، اشاره به غرور و تکبر کافران دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 374
4 - مائده - 5 - 71 - 5
5 - بنی اسرائیل ، مردمی مغرور به نژاد و دین خویش
لقد اخذنا میثق بنی اسرءیل . .. و حسبوا الا تکون فتنه
بسیاری از مفسران برآنند که ریشه اعتقاد بنی اسرائیل (رهایی از آزمون و مجازات الهی) این بوده که آنان از نسل اسرائیل هستند و به یهودیت و یا نصرانیت منتسب می باشند. آیه 69 که مجرد انتساب به دین را کارساز در سعادت نمی دانست، می تواند اشاره به این نظریه داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 27 - 8
8- سران و اشراف قوم نوح ، گرفتار خوی استکباری و خود برتربینی بودند .
فقال الملأ . .. ما نریک اتبعک إلاّ الذین هم أراذلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 29 - 12
12- کافران ظالم به نفس خویش ، متکبرند .
الک-فرین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه ظالمی أنفسهم ... فلبئس مثوی المتکبّرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 27 - 7،8
7 - فرعون فردی متکبر و منکر قیامت و روز حساب بود .
کلّ متکبّر لایؤمن بیوم الحساب
8 - مخالفان رسالت موسی ( ع ) ( فرعونیان ) ، گروهی متکبر و منکر قیامت و روز حساب بودند .
کلّ متکبّر لایؤمن بیوم الحساب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 36 - 5
5 - فرعون ، فردی متکبر و تجاوزگر بود .
کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار . و قال فرعون
از مصادیق مورد نظر متکبر و جبار - به قرینه <و قال فرعون> - فرعون می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 11
11- تسلط متکبران و سرکشان حق ناپذیر بر توده های مردم ، از موانع موفقیت پیامبران
و تلک عاد جحدوا بأی-ت ربهم . .. و اتبعوا أمر کل جبار عنید
ص: 375
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 12
12- ضرورت پرهیز از فرمانبری و پیروی متکبران و سرکشان حق ناپذیر
و اتبعوا أمر کل جبار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 5 - 10
10- سرکوبی برتری طلبان و فسادانگیزان ، حتی با توسل به زور و سلب امنیت از آنان ، امری لازم و بایسته است .
بعثنا علیکم عبادًا لنا أُولی بأس شدید فجاسوا خل-ل الدیار
از اینکه خداوند فرموده است: <برای سرکوبی فسادگران بنی اسرائیل نیروهای قدرتمندی گسیل می کنیم> استفاده می شود که افساد، امری منفور و سرکوبی آن، کاری پسندیده و مطلوب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 24 - 3
3 - انسان های خودپسند فخرفروش ، نه تنها خود بخیل اند ; بلکه دیگران را نیز به بخلورزی فرمان می دهند .
کلّ مختال فخور . الذین یبخلون و یأمرون الناس بالبخل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 10
10 - خداوند ، بر قلب هر متکبر تجاوزگری ، مهر می زند و او را از فهم درست حقایق الهی محروم می سازد .
کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
به هر متجاوزی که از قانون بگذرد، <جبار> گویند. (قاموس المحیط).
ص: 376
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 2
2 - جبهه ضد توحیدی در صدراسلام ، متشکل از گروهی نادان ، متکبر و استکبارپیشه
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . ..ثانی عطفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 60 - 6
6 - کسانی که از عبادت خداوند کبر میورزند ، با خواری و ذلت به دوزخ وارد خواهند شد .
إنّ الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنّم داخرین
<داخرین> (از ماده <دَخَرَ>) مرادف <صغر و ذلّ> (کوچک و ذلیل شد) بوده و حال برای ضمیر <سیدخلون> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 36 - 18
18 - خداوند کسانی را که با تکبر و فخرفروشی با خویشان و همسایگان خویش برخورد می کنند ، دوست ندارد .
و بالوالدین احساناً . .. انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 29 - 10
10- جایگاه متکبران ، بد جایگاهی است .
فلبئس مثوی المتکبّرین
<مثوی> اسم مکان از <ثوی> به معنای اقامت گاه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 76 - 6
6 - جایگاه متکبران در قیامت ، جایگاهی بد و ناگوار خواهد بود .
فبئس مثوَی المتکبّرین
ص: 377
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 5
5- مراتب شدید و هلاکت بار عذاب دوزخ ، متوجه گناه پیشگان مغرور و پیشوایان کفر و نه همه گنه کاران *
طعام الأثیم کالمهل . .. ثمّ صبّوا فوق رأسه ... ذق إنّک أنت العزیزالکریم
از مبالغه نهفته در <الأثیم> و نیز وصف <العزیز الکریم>، این احتمال شکل می گیرد که عذاب های شدید مطرح شده در این آیات، برای هر گنه کاری نیست; بلکه مخصوص دارندگان اوصاف یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 29 - 10
10- جایگاه متکبران ، بد جایگاهی است .
فلبئس مثوی المتکبّرین
<مثوی> اسم مکان از <ثوی> به معنای اقامت گاه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 60 - 9
9 - < عن الصادق ( ع ) قال : إنّ فی جهنّم لوادیاً للمتکبّرین یقال له سقر ، شکی إلی اللّه شدّه حرّه [ و ] سأله أن یتنفّس فأذن له فتنفّس فأحرق جهنّم ;
از امام صادق(ع) روایت شده در جهنم وادی است برای متکبران به نام <سقر> که از شدت حرارتش به خدا شکایت کرد و از او خواست تا نفسی بکشد، و خدا به او اجازه تنفس داده، پس نفس کشید که در پی آن جهنم سوزان گردید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 14
14 - متکبران تجاوزگر ، مورد بغض و دشمنی خدا و مؤمنان هستند .
کبر مقتًا عند اللّه و عند الذین ءامنوا کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 23 - 4
4 - خداوند ، آدم های خودپسند و فخرفروش را دوست ندارد .
ص: 378
و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
در جایی که شخص، گرفتار عجب و خودپسندی گردد، گفته می شود: <اختال الرجل> (مصباح المنیر). بنابراین <مختال>; یعنی، فرد خودپسند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 199 - 4
4 - تکبّر و گردن فرازی گروهی از اهل کتاب در برابر خداوند ، موجب کفر و انکار قرآن از سوی آنان
انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. خاشعین للّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 29 - 9
9- جایگاه متکبران ، جهنّم است .
فادخلوا . .. جهنّم ... فلبئس مثوی المتکبّرین
<بئس> فعل ذم است و مخصوص به ذم - که کلمه جهنّم باشد - محذوف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 60 - 5
5 - جهنم ، جایگاه همیشگی متکبران
ألیس فی جهنّم مثوًی للمتکبّرین
<مثوًی> (اسم مکان از ماده <ثواء>) به معنای اقامت توأم با استمرار است; یعنی، جایگاه همیشگی و دائمی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 72 - 8
8 - جهنم ، جایگاه همیشگی متکبران
فبئس مثوًی المتکبّرین
<مثوًی> (اسم مکان از ماده <ثواء>) به معنای اقامت توأم با استمرار است; یعنی، جایگاه همیشگی و دائمی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 76 - 6
ص: 379
6 - جایگاه متکبران در قیامت ، جایگاهی بد و ناگوار خواهد بود .
فبئس مثوَی المتکبّرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 59 - 7
7- قوم عاد ، متشکل از سرانی متکبر و سرکش و توده هایی پیرو و مطیع
و اتبعوا أمر کل جبار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 11
11 - شیطان ، همراه با ریاکاران ، بخیلان و متکبران
الذین یبخلون . .. و الذین ینفقون اموالم رئاء النّاس ... و من یکن الشیطان له قرین
مراد از <من یکن . .. > تمام کسانی هستند که در این آیه و آیه قبل مورد مذمت قرار گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 40 - 1
1 - تکذیب کنندگان آیات الهی و آنان که از سر تکبّر و خودبرتربینی معارف الهی را نپذیرند، از رحمتهای ویژه الهی در دنیا محرومند.
ان الذین کذبوا بأیتنا و استکبروا عنها لاتفتح لهم أبوب السماء
چنانچه جمله <لاتفتح . ..> بیان محرومیتی باشد که در دنیا دامنگیر تکذیب کنندگان می شود، گشوده نشدن درهای آسمان برای آنان، کنایه از شامل نشدن رحمتهای خاص الهی بر آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 1،17
1 - خداوند ، متکبران و خودبزرگ بینان را از درک آیات و معارف خویش بازمی دارد .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
کلمه <صرف> آنگاه که با <عن> متعدی شود، به معنای بازداشتن و مانع شدن است. و بازداشتن از آیات الهی یا به معنای مانع شدن از فهم آیات است و یا به معنای بازداری از ایمان به آیات و یا جلوگیری از ابطال و از میان بردن آنهاست. تنها معنای اول با همه فرازهای آیه متناسب است.
ص: 380
17 - خداوند به قوم موسی هشدار داد که متکبران و ناباروان ایشان را از درک تورات و معارف آن باز خواهد داشت .
و أمر قومک یأخذوا بأحسنها . .. سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
مصداق مورد نظر برای آیه مورد بحث، با توجه به آیات پیشین، متکبران و متمردان قوم موسی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 16
16 - انسان های مغرور و سرمست ، محروم از لطف و محبت خداوند
إنّ اللّه لایحبّ الفرحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 18 - 7
7 - خودْبزرگ بینانِ فخرفروش ، از محبت و لطف الهی محروم اند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور
<مختال> به معنای تکبر است (قاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 11 - 2
2 - خود برتربینان و مدعیان کمک های مالی سنگین ، از تکالیف سخت شانه خالی می کنند .
فلااقتحم العقبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 40 - 7
7- امکان زوال نعمت های مادّی ، هشداری به دنیاگرایان مغرور است .
یرسل علیها حسبانًا من السماء فتصبح صعیدًا زلقًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 3
3 - فرجام شوم قارون ، درس عبرتی است برای همه ثروتمندان مغرور و طغیانگر .
إنّ قارون . .. فبغی علیهم ... فخسفنا به و بداره الأرض
ص: 381
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 17
17 - خداوند به قوم موسی هشدار داد که متکبران و ناباروان ایشان را از درک تورات و معارف آن باز خواهد داشت .
و أمر قومک یأخذوا بأحسنها . .. سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
مصداق مورد نظر برای آیه مورد بحث، با توجه به آیات پیشین، متکبران و متمردان قوم موسی هستند.
ص: 382
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 6
6 - انفاق به سائلان و محرومان ، از عوامل دستیابی به بهشت و نعمت های آن
إنّ المتقین فی جنّ-ت و عیون . .. و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 35 - 4
4 - انجام دادن دائم نماز ، ادای حق سائلان و محرومان جامعه ، تصدیق روز جزا و هراس از عذاب الهی ، از موجبات ورود به بهشت
إلاّ المصلّین . .. و الذین فی أمولهم حقّ ... و الذین یصدّقون بیوم الدین ... أُول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 1
1 - بخشی از اموال محسنان تقواپیشه ، اختصاص به سائلان و محرومان دارد .
و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 25 - 1
1 - اختصاص دادن مقدار معیّنی از اموال خود به سائلان و محرومان جامعه ، از ویژگی های مؤمنان و مسلمانان راستین است .
و الذین فی أمولهم . .. للسائل و المحروم
ص: 383
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 10 - 3
3 - لزوم انفاق به کمک خواهان مستمند
و أمّا السائل فلاتنهر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 25 - 3
3 - اولویت داشتن کمک به استمداد و درخواست کنندگان ، بر دیگر محرومان جامعه
للسائل و المحروم
تقدیم ذکری <سائل> بر <محروم>، می تواند بیانگر تقدیم رتبی آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 5
5 - لزوم توجه به محرومان عفیف و ناشناخته جامعه و اکتفا نکردن به انفاق بر سائلان و درخواست کنندگان
و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
از مقابله <محروم> با <سائل>، استفاده می شود که در جامعه برخی از نیازمندان، روی سؤال ندارند و در نتیجه ناشناخته می مانند. اهل تقوا از این گروه غافل نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 25 - 4
4 - لزوم انفاق و کمک به سائلان و محرومان جامعه ، افزون بر پرداخت زکات و خمس
للسائل و المحروم
انفاق به سائلان و محرومان جامعه - همان گونه که مفسران یادآور شده اند - پیش از واجب شدن زکات و خمس مقرر شده است. از آن جایی که دلیل قاطعی بر نفی این فریضه و یا تبدیل آن به زکات و خمس به دست نیامده است; می توان مطلب یاد شده را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 7
ص: 384
7 - تقدم رسیدگی به حال سائلان و محرومان و رفع محرومیت از آنان ، بر دیگر محرومان جامعه
و فی أمولهم حقّ للسّائل و المحروم
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که تقدم سائلان بر محرومان، ممکن است به این خاطر باشد که سائلان، آبروی خود را در کف نهاده و به پرسش می پردازند و این کار معمولاً از سر استیصال و درماندگی انجام می گیرد. ازاین رو لازم است در انفاق و امداد، آنان را در اولویت قرار داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 25 - 5
5 - تعدیل اقتصادی به نفع سائلان و محرومان جامعه و مخالفت با زراندوزی ، سیاست اقتصادی اسلام
و جمع فأوعی . .. إلاّ المصلّین ... و الذین فی أمولهم حقّ معلوم . للسائل و المحرو
دو آیه مورد بحث - که در توصیف مؤمنان است - در مقابل جمله <و جمع فأوعی> - که در وصف کافران توانگر بود - قرار دارد. از مجموع این توصیف ها، می توان به مطلب یاد شده پی برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 19 - 3
3 - نیازمندان سائل و محرومان ، دارای حق در مال ثروتمندان جامعه
و فی أمولهم حق للسّائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 25 - 2
2 - سائلان و محرومان جامعه ، دارای حق در اموال توانگران و شریک ثروت آنان
و الذین فی أمولهم حقّ معلوم . للسائل و المحروم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 10 - 1،2
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را از رد درخواست گدایان و راندن خشونت آمیز آنان از خود ، برحذر داشت .
و أمّا السائل فلاتنهر
<نَهْر> (مصدر <لاتنهر>); یعنی، کسی را با فریاد خشونت آمیز از خود راندن. (مفردات راغب)
2 - راندن سائل از خود و بازداشتن او از تقاضای کمک ، رفتاری ناپسند و مورد نهی خداوند
ص: 385
و أمّا السائل فلاتنهر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 10 - 1
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را از رد درخواست گدایان و راندن خشونت آمیز آنان از خود ، برحذر داشت .
و أمّا السائل فلاتنهر
<نَهْر> (مصدر <لاتنهر>); یعنی، کسی را با فریاد خشونت آمیز از خود راندن. (مفردات راغب)
ص: 386
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 81 - 16
16 - خداوند ، وکیلی کفایت کننده برای انسان متوکّل
و توکّل علی اللّه و کفی باللّه وکیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 89 - 20،21
20 - شعیب ( ع ) و همگامان مؤمنش ، انسانهایی متکی به خدا و بهره مند از روحیه توکل
علی اللّه توکلنا
21 - پیامبران ، انسانهایی متکی به خدا و متوکل بر او
علی اللّه توکلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 39 - 13
13- مؤمنان ، متّکی به مشیّت و نیروی الهی اند ، نه مال و فرزند .
لولا . .. قلت ما شاء اللّه لاقوّه إلاّ باللّه إن ترن أنا أقلّ منک مالاً و ولدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 3 - 5
5 - خداوند ، وکیل و کارسازی کفایت کننده ، برای توکل کنندگان است .
و توکّل علی اللّه و کفی باللّه وکیلاً
ص: 387
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 123 - 13
13- خداوند ، توکل کنندگان بر وی را یاری می دهد .
و توکل علیه و ما ربک بغ-فل عما تعملون
از بیان آگاهی خدا پس از توصیه به توکل (وتوکل علیه) ، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 59 - 1
1 - پاداش صبرپیشگان متوکل بر خدا ، بسی ستوده و نیکو است .
نعم أجر الع-ملین . الذین صبروا و علی ربّهم یتوکّلون
<الذین> بدل برای <العاملین> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 59 - 9
9 - وعده خداوند به برخورداری متوکلان از عطا و تفضلش
و قالوا حسبنا اللّه سیؤتینا اللّه من فضله
آیه فوق در مقام تعلیم به انسان است و بی تردید آنچه خداوند تعلیم دهد، منطبق با واقعیت می باشد در نتیجه جمله <سیؤتینا> حاکی از عطای الهی به متوکلان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 56 - 13
13- خداوند ، حامی و پشتیبان مؤمنان و توکل کنندگان بر او
إنی توکلت علی الله . .. إن ربی علی صرط مستقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 388
6 - انفال - 8 - 49 - 11
11 - ناباوری به حمایت خدا از متوکلان ، نشانه بیماردلی و ضعف ایمان است .
إذ یقول المنفقون و الذین فی قلوبهم مرض . .. فإن اللّه عزیز حکیم
برداشت فوق با توجه به توضیح برداشت قبل به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 18 - 18
18- توکل کنندگان بر خداوند ، انسانهایی صبور و مقاومند .
فصبر جمیل والله المستعان علی ما تصفون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 36 - 8
8 - اهل ایمان و توکل کنندگان به خداوند ، برخوردار از نعمت های برتر و جاودان اخروی
خیر و أبقی للذین ءامنوا و علی ربّهم یتوکّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 84 - 10
10 - راه یافتگان از مرحله ایمان به مقام تسلیم ، بر توکل به خدا توانمندند .
إن کنتم ءامنتم باللّه فعلیه توکلوا إن کنتم مسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 12 - 14
14- < سئل أبوعبدالله ( ع ) عن قول الله : < و علی الله فلیتوکّل المتوکّلون > قال : الزارعون ;
از امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از سخن خدا <و علی الله فلیتوکّل المتوکّلون> روایت شده است که فرمود: [مراد از متوکلان] کشاورزانند>.
ص: 389
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 99 - 1،3
1- شیطان ، از هرگونه سلطه گری بر مؤمنان متوکل بر خدا ناتوان است .
الشیط-ن الرجیم . إنه لیس له سلط-ن علی الذین ءامنوا و علی ربّهم یتوکّلون
لفظ <سلطان> چون با <تنوین> آمده و بعد از حرف نفی قرار گرفته است، دلالت بر نفی مطلق می کند.
3- تنها مؤمنان متوکل بر خداوند ، از سلطه شیطان در امانند .
إنه لیس له سلط-ن علی الذین ءامنوا و علی ربّهم یتوکّلون
برداشت فوق، با توجه به این است که آیه در مقام بیان نقش شیطان نسبت به تمامی انسانهاست و استثنا کردن مؤمنان متوکل - به صورت جمله وصفیه - دلیل بر حصر است. گفتنی است آیه بعد (إنما سلطانه علی الذین یتولّونه ...) مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 100 - 4
4- تنها مؤمنان و متوکلان بر خدا ، رهیده از سلطه شیطانند .
لیس له سلط-ن علی الذین . .. إنما سلط-نه علی الذین یتولّونه و الذین هم به مشرکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 2 - 6
6- انسان موّحد و متکی به خداوند ، انسانی هدایت یافته است .
و جعلن-ه هدًی . .. ألاّتتخذوا من دونی وکیلاً
<أن> در <ألاّتتخذوا> برای تفسیر عبارت <جعلناه هدًی لبنی إسرائیل> است و توحید و عدم اتکا به غیر خدا را مظهر و مصداق هدایت معرفی می کند. بنابراین موّحد، شخص هدایت یافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 3 - 4
4 - خداوند ، کفایت کننده امور متوکلان و بی نیازکننده آنان است .
و من یتوکّل علی اللّه فهو حسبه
ص: 390
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 38 - 18
18 - خدا را تکیه گاه خویش قرار دادن و توکل کردن به او در عرصه های زندگی ، از نشانه های متوکلان حقیقی است .
علیه یتوکّل المتوکّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 36 - 8
8 - اهل ایمان و توکل کنندگان به خداوند ، برخوردار از نعمت های برتر و جاودان اخروی
خیر و أبقی للذین ءامنوا و علی ربّهم یتوکّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 59 - 9
9 - وعده خداوند به برخورداری متوکلان از عطا و تفضلش
و قالوا حسبنا اللّه سیؤتینا اللّه من فضله
آیه فوق در مقام تعلیم به انسان است و بی تردید آنچه خداوند تعلیم دهد، منطبق با واقعیت می باشد در نتیجه جمله <سیؤتینا> حاکی از عطای الهی به متوکلان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 18 - 18
18- توکل کنندگان بر خداوند ، انسانهایی صبور و مقاومند .
فصبر جمیل والله المستعان علی ما تصفون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 2 - 6
6- انسان موّحد و متکی به خداوند ، انسانی هدایت یافته است .
ص: 391
و جعلن-ه هدًی . .. ألاّتتخذوا من دونی وکیلاً
<أن> در <ألاّتتخذوا> برای تفسیر عبارت <جعلناه هدًی لبنی إسرائیل> است و توحید و عدم اتکا به غیر خدا را مظهر و مصداق هدایت معرفی می کند. بنابراین موّحد، شخص هدایت یافته است.
ص: 392
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 6 - 8
8 - انسان های اهل تهّجد ، استوارتر و با صلابت تر از دیگران در کردار و گفتار
إنّ ناشئه الّیل هی أشدّ وط-ًا
یکی از احتمالات مطرح در آیه شریفه، این است که <ناشئه> صفت برای موصوف محذوف است; یعنی، <إنّ النفس الناشئه فی اللیل>. گفتنی است که برداشت یاد شده بر این اساس است که مفضل علیه <أشدّ> و <أقوم>، انسان های غیر متهجد باشند; یعنی، <النفس الناشئه فی اللیل هی أشدّ وطئاً... من النفس الغیر الناشئه فیه>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 17 - 2
2 - چشم شب زنده داران و انفاق کنندگان در راه خدا ، به پاداش های وصف ناپذیر الهی ، روشن است .
تتجافی جنوبهم عن المضاجع . .. فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم من قرّه أعین
<قرّه> احتمال دارد از <قَرّ> به معنای <قرار گرفتن> باشد که کنایه از رضایت و چشم ندوختن به چیزی دیگر است و احتمال دارد از <قرّ> به معنای <سردی> باشد که کنایه از خوشحالی و چشم روشنی است. برداشت بالا براساس احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 9 - 15
15 - شب زنده داران عابد و آخرت جویان امیدوار به رحمت الهی ، عالمان راستین و آگاهان به حقایق هستی اند .
أمّن هو ق-نت ءاناء الّیل. .. و یرجوا رحمه ربّه قل هل یستوی الذین یعلمون و الذین
برداشت بالا مبتنی بر این احتمال است که <الذین یعلمون>، اشاره به کسانی داشته باشد که در صدر آیه شریفه از آنان
ص: 393
سخن به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 6 - 8
8 - انسان های اهل تهّجد ، استوارتر و با صلابت تر از دیگران در کردار و گفتار
إنّ ناشئه الّیل هی أشدّ وط-ًا
یکی از احتمالات مطرح در آیه شریفه، این است که <ناشئه> صفت برای موصوف محذوف است; یعنی، <إنّ النفس الناشئه فی اللیل>. گفتنی است که برداشت یاد شده بر این اساس است که مفضل علیه <أشدّ> و <أقوم>، انسان های غیر متهجد باشند; یعنی، <النفس الناشئه فی اللیل هی أشدّ وطئاً... من النفس الغیر الناشئه فیه>.
ص: 394
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 16 - 7
7 - آغاز به تنزیه خداوند ، به هنگام پاک دانستن دامن متهمی از آلودگی ، از آداب قرآنی است .
و لولا إذ سمعتموه قلتم . .. سبح-نک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 62 - 4
4- اعتراف گرفتن از متهمان و مجرمان در منظر همگان ، از شیوه های محاکمه و کیفر دادن در میان قوم بت پرست ابراهیم
قالوا فأتوا به علی أعین الناس . .. قالوا ءأنت فعلت ه-ذا ب-الهتنا ی-إبرهیم
متهمان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 74 - 6
6- سابقه نیک متهمان و سوگند آنان بر بی گناهی ، مانع جواز بازرسی و تحقیق درباره اتهام آنان نمی شود .
قالوا تالله لقد علمتم . .. فما جزؤه إن کنتم ک-ذبین
از آن جا که کارگزاران یوسف به حسن سابقه فرزندان یعقوب اعتنایی نکردند و به سوگند آنان بر بی گناهی خویش وقعی ننهادند ، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 395
8 - یوسف - 12 - 72 - 2
2- مشروعیت بازجویی و توقیف متهمانی که مجرم در میان آنان است .
إنکم لس-رقون . .. قالوا نفقد صواع الملک و لمن جاء به حمل بعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 72 - 2
2- مشروعیت بازجویی و توقیف متهمانی که مجرم در میان آنان است .
إنکم لس-رقون . .. قالوا نفقد صواع الملک و لمن جاء به حمل بعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 74 - 6
6- سابقه نیک متهمان و سوگند آنان بر بی گناهی ، مانع جواز بازرسی و تحقیق درباره اتهام آنان نمی شود .
قالوا تالله لقد علمتم . .. فما جزؤه إن کنتم ک-ذبین
از آن جا که کارگزاران یوسف به حسن سابقه فرزندان یعقوب اعتنایی نکردند و به سوگند آنان بر بی گناهی خویش وقعی ننهادند ، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 94 - 9
9 - لزوم فرصت دادن به متهمان برای دفاع از خود
لاتأخذ بلحیتی و لابرأسی إنّی خشیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 74 - 6
6- سابقه نیک متهمان و سوگند آنان بر بی گناهی ، مانع جواز بازرسی و تحقیق درباره اتهام آنان نمی شود .
قالوا تالله لقد علمتم . .. فما جزؤه إن کنتم ک-ذبین
از آن جا که کارگزاران یوسف به حسن سابقه فرزندان یعقوب اعتنایی نکردند و به سوگند آنان بر بی گناهی خویش وقعی ننهادند ، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
ص: 396
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 27 - 2
2 - مثل های قرآن ، بهترین و سودمندترین مثل ها است .
و لقد ضربنا للناس فی ه-ذا القرءان من کلّ مثل
تنکیر <مثل> دلالت بر تعظیم و شرافت دارد; یعنی، یعنی مثل های قرآن بهترین وسودمندترین مثل ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 45 - 13
13- نقش مؤثر مثل ها و نمونه های عینی تاریخی در هدایت و درس آموزی انسان
و تبیّن لکم کیف فعلنا بهم و ضربنا لکم الأمثال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 76 - 2
2- استفاده خداوند از مَثَل و مانند ، برای تقریب مفاهیم وحی به ذهن توده مردم
و ضرب الله مثلاً رجلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 32 - 1
1- پیامبر ( ص ) موظّف به استفاده از تمثیل و ترسیم نمای کفر و ایمان در غالب گفتوگوی کشاورزی رفاه مند با هم صحبتی کم ثروت شد .
و اضرب لهم مثلاً رجلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 45 - 1
ص: 397
1- پیامبر ، وظیفه دار استفاده از تمثیل برای بیان حقیقت زندگی دنیا و ناپایداری آن است .
و اضرب لهم مثل الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 35 - 22
22 - امکان شناخت اوصاف خداوند ( نور و . . . ) ، از طریق تشبیه و تمثیل
اللّه نور السم-وت و الأرض مثل نوره کمشکوه . .. و یضرب اللّه الأمث-ل للناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 43 - 1
1 - استفاده خداوند ، از مثل برای تبیین دقایق معارف آسمانی
مثل الذین اتّخذوا من دون اللّه أولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتًا . .. و تلک الأم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 28 - 5،6،20
5 - استفاده از تمثیل ، جهت تفهیم معارف والای دینی ، از روش های تبلیغی قرآن
ضرب لکم مثلاً من أنفسکم . .. کذلک نفصّل الأی-ت
لام <لکم> برای تعلیل و در نتیجه، بیان کننده این نکته است که بیان مَثَل ها، به خاطر تفهیم دقیق است. <من> در <من أنفسکم> برای ابتدا و به منظور بیان این است که مَثَل از خود شما زده می شود که دقیقاً برایتان قابل فهم است.
6 - به کارگیری تمثیل و تشبیه ، برای بیان دقیق مبانی دینی ، امری سودمند و مفید
ضرب لکم مثلاً
20 - خداوند ، به تشریح و تبیین آیات خود برای مردم ، با استفاده از تمثیل های روشن ، اهتمام دارد .
ضرب لکم مثلاً . .. کذلک نفصّل الأی-ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 13 - 2،5
2 - پیامبر ( ص ) ، مأمور مثل زدن و نمونه آوردن از مردم گذشته ، برای پندگیری و درس آموزی مردم
و اضرب لهم مثلاً أصح-ب القریه
5 - مثل زدن و ارائه نمونه های تاریخی ، از روش های تربیتی - هدایتی پیامبر ( ص )
و اضرب لهم مثلاً أصح-ب القریه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 10 - 4
4- حسن استفاده از ملموس ترین نماد ها ، برای هدایت و درس آموزی خلق *
و النخل باسق-ت لها طلع نضید
برداشت یاد شده بدان احتمال است که اختصاص به ذکر یافتن <نخل> از میان همه درختان و <خرما> از میان همه میوه ها، از آن جهت باشد که نخل و خرما، اساسی ترین نقش را در زندگی عرب عصر نزول داشته است.
ص: 398
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 24 - 2
2 - لزوم استفاده از شیوه های مختلف تمثیلی و داستانی ، برای تفهیم حقایق به مردمان
إنّه لحقّ مثل ما أنّکم تنطقون . هل أتیک حدیث ضیف إبرهیم
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند در آیه قبل، از تمثیل و در این آیه از بیان سرگذشت میهمانان گرامی ابراهیم(ع) در جهت حقانیت وعده های خویش بهره جسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 266 - 11
11 - بیان آیات الهی ( احکام و معارف دینی ) همراه با تمثیل ، ابزار و زمینه ای برای اندیشیدن انسان
کذلک یبیّن اللّه لکم الایات لعلّکم تتفکّرون
مثال ها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 26 - 2،3،8،16
2 - خداوند ، در تبیین برخی حقایق ، حشره ای چون پشه و بزرگتر از آن را در مثل های قرآنی به کار برده است .
إن اللّه لایستحی أن یضرب مثلا ما بعوضه فما فوقها
گفتنی است که در لسان العرب آمده است: بعوض از خانواده مگسهاست و بعوضه مفرد آن است.
3 - خداوند در تبیین حقیقت از تمثیل به حشره ای همانند پشه ، پروا و شرمی ندارد .
إن اللّه لایستحی أن یضرب مثلا ما بعوضه فما فوقها
<استحیاء> از <حیاء> به معنای خجالت کشیدن و شرم کردن است و <بعوضه> به معنای پشه می باشد.
8 - کافران ، تمثیل به پشه و مانند آن را امری ناروا ، نامعقول و به دور از شأن خداوند می پنداشتند .
و أما الذین کفروا فیقولون ماذا أراد اللّه بهذا مثلا
با توجه به اینکه کفرپیشگان قرآن را نپذیرفته بودند معلوم می شود: جمله <ماذا أراد اللّه . ..; خداوند چه هدفی را از این مثلها تعقیب می کند> بدین معنا نیست که آنان باور داشتند که این مثلها از جانب خداوند است و در توجیه آنها درمانده بودند; بلکه مقصود آنان این بود که چون آن گونه مثلها ناپسند، بی هدف و نامعقول است، نمی تواند نازل شده از جانب خداوند باشد.
16 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرمود : < إنما ضرب اللّه المثل بالبعوضه لأن البعوضه علی صغر حجم ها خلق اللّه فی ها جمیع ما خلق فی الفیل مع کبره و زیاده عضوین آخرین ;
خداوند مثل به پشه زده; چون پشه با کوچکی جسمش تمام آنچه را خداوند در فیل با آن تنومندی جمع کرده است، دارد و حتی دو عضو زیادتر از فیل دارد . ..>.
ص: 399
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 1
1 - مَثَل کفرپیشگان ، مَثَل حیوانی است که از درک شنیده ها ناتوان است .
و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لایسمع
<نعق> (مصدر ینعق) به معنای: نهیب چوپان بر گوسفندان و امر و نهی اوست و مراد از <ما لایسمع> گوسفند و مانند آن می باشد. به گفته مفسران در آیه شریفه، کافران لجوج به گوسفندان و دعوت کنندگان به معارف دین به چوپان تشبیه شده اند. بر این مبنا بخشی از مشبه ذکر نشده و تقدیر کلام چنین است: مثل الذین کفروا و الذی یدعوهم الی الأیمان کمثل الذی ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 24 - 2
2 - دنیامداران ، به دهقانی می مانند که مزرعه خرم و به خوشه نشسته اش وی را مست و بی خود سازد و با خاطری آسوده - و غافل از تمامی حوادث و آفت های در کمین نشسته - به خوابی خوش فرو رود .
إنما مثل الحیوه الدنیا . .. و ظن أهلها أنهم قدرون علیها أتیها أمرنا لیلا أو نهار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 24 - 1،2
1 - زندگی دنیوی مانند کشتزار سرسبزی است که در معرض انواع رخداد ها و آفت های بنیان کن می باشد .
إنما مثل الحیوه الدنیا کماء . .. حتی إذا أخذت الأرض زخرفها و ازینت ... أتیها أمر
2 - دنیامداران ، به دهقانی می مانند که مزرعه خرم و به خوشه نشسته اش وی را مست و بی خود سازد و با خاطری آسوده - و غافل از تمامی حوادث و آفت های در کمین نشسته - به خوابی خوش فرو رود .
إنما مثل الحیوه الدنیا . .. و ظن أهلها أنهم قدرون علیها أتیها أمرنا لیلا أو نهار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 24 - 2
ص: 400
2 - دنیامداران ، به دهقانی می مانند که مزرعه خرم و به خوشه نشسته اش وی را مست و بی خود سازد و با خاطری آسوده - و غافل از تمامی حوادث و آفت های در کمین نشسته - به خوابی خوش فرو رود .
إنما مثل الحیوه الدنیا . .. و ظن أهلها أنهم قدرون علیها أتیها أمرنا لیلا أو نهار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 24 - 1
1 - زندگی دنیوی مانند کشتزار سرسبزی است که در معرض انواع رخداد ها و آفت های بنیان کن می باشد .
إنما مثل الحیوه الدنیا کماء . .. حتی إذا أخذت الأرض زخرفها و ازینت ... أتیها أمر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 45 - 1،6،9
1- پیامبر ، وظیفه دار استفاده از تمثیل برای بیان حقیقت زندگی دنیا و ناپایداری آن است .
و اضرب لهم مثل الحیوه الدنیا
6- زندگانی دنیا ، مانند بارانی است که موجب رویش انبوه گیاهان زمین شده ، ولی به زودی خُرد و خاشاک گشته و با هر نسیم ، پراکنده می گردد .
واضرب لهم مثل الحیوه الدنیا کماء أنزلن-ه من السماء . .. هشیمًا تذوره الری-ح
<هشیم> یعنی، گیاه خشکی که خرد شده است و <ذروه> مصدر <تذروه> یعنی، پراکنده و متفرق ساختن، همراه با برانگیختن. <تذروه> یعنی، بادها، آن را پراکنده و متفرق می سازند. جمله <فاختلط به نبات الأرض> - در صورتی که <باء> برای استعانت باشد - یعنی، به سبب باران، گیاهان، درهم فرو رفته و انبوهی از ریشه ها و ساقه ها و شاخه های تودر تو را تشکیل می دهند.
9- حیات دنیا و مادیات زندگی ، مانند خاشاکی در مسیر باد است .
مثل الحیوه الدنیا . .. فأصبح هشیمًا تذروه الری-ح
مثال های قرآن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 1
1- حالت مشرکان و کافران به قرآن ، همانند انسان کور و کر است .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ
تمثیل به الاغ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 401
19 - جمعه - 62 - 5 - 3
3 - مَثَل عالمان بی عمل یهود در پیشگاه خداوند ، مَثَل الاغی است که بار کتاب حمل می کند ; ولی از آن بهره ای ندارد .
مثل الذین حمّلوا التوریه . .. کمثل الحمار یحمل أسفارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 2
2- حالت موحدان و مؤمنان به قرآن ، همانند انسان های بینا و شنواست .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ والبصیر والسمیع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 2
2- حالت موحدان و مؤمنان به قرآن ، همانند انسان های بینا و شنواست .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ والبصیر والسمیع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 32 - 2
2- سمبل اشراف ، در بیان الهی ، مردی مرفّه و برخوردار از دو تاکستان و نخل هایی در اطراف و کشت زاری در میان ، اما گرفتار غرور است .
جعلنا لأحدهما جنّتین من أعن-ب و حففن-هما بنخل و جعلنا بینهما زرعًا
<غرور> از آیات بعد استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 75 - 1
1- مخلوق در مقایسه با خدا ، همانند برده ای مملوک که فاقد کمترین اراده و اختیار است .
ضرب الله مثلاً عبدًا مملوکًا لایقدر علی شیء
ص: 402
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 29 - 3
3 - مؤمنان و موحدان ، همچون بردگانی اند که تنها یک مالک داشته و فقط از او فرمان می برند .
ضرب اللّه مثلاً. .. و رجلاً سلمًا لرجل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 29 - 1،2
1 - مثل زدن خداوند به فردی که تحت بردگی چند مالک ناسازگار و سخت گیر باشد و فردی که تنها مملوک یک مالک باشد و تنها از او دستور گیرد .
ضرب اللّه مثلاً رجلاً فیه شرکاء متش-کسون و رجلاً سلمًا لرجل
<متشاکسون> به معنای <مختلفون عسرون> (اختلاف کنندگان سخت گیر) است (قاموس المحیط). و <سلم> (مصدر <سلم له>) نیز به معنای خالص شدن است و از آن جایی که صفت قرار گرفته بر مبالغه دلالت می کند.
2 - مشرکان ، چونان بردگانی اند که چند مالک ناسازگار و سخت گیر بر سر آنان به نزاع برخاسته و به آنها فرمان های متعدد می دهند .
ضرب اللّه مثلاً رجلاً فیه شرکاء متش-کسون
مفسران بر این عقیده اند که آیه شریفه چون در ردیف آیات مربوط به شرک پیشگان و یکتاپرستان قرار دارد، درصدد تشریح وضعیت آنان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 23 - 7
7 - حقانیت وعده های الهی مانند قدرت آدمیان بر نطق ، روشن و انکارناپذیر است .
و ما توعدون . .. إنّه لحقّ مثل ما أنّکم تنطقون
بنابراین که ضمیر <إنّه> به <ما توعدون> بازگردد، تمثیل آیه شریفه در جهت بیان این معنا است که تحقق وعده های الهی، همان قدر روشن است که سخن گفتن آدمیان و قدرت ایشان بر نطق واضح می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 36 - 1،4
1 - مثل نور خدا ، همانند چراغ دانی است دربرگیرنده چراغی پر فروغ و نورافشان که در خانه هایی است که به اذن خداوند ، رتبه رفیع یافته اند و هماره مرکز یاد خدا هستند .
ص: 403
مثل نوره کمشکوه فیها مصباح المصباح فی زجاجه . .. فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذک
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که <فی بیوت> متعلق به <مشکوه> و صفت برای آن باشد.
4 - مثل نور خداوند ، همانند چراغی است پرفروغ و درخشان در چراغ دانی که در خانه ها و معابدی مرتفع واقع است که همواره نام خداوند در آنها زنده می باشد .
مثل نوره کمشکوه فیها مصباح . .. فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه
برداشت فوق بر دو چیز استوار است: 1- مراد از <ترفع> رفعت مادی باشد; چنان که خداوند درباره حضرت ابراهیم (ع) فرمود: <و إذا یرفع إبراهیم القواعد من البیت; و آن گاه ابراهیم پایه های خانه (خانه خدا) را بالا برد> بقره، آیه 127. 2- جمله <فی بیوت> ادامه تمثیل خداوند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 43 - 8
8 - تمثیلِ بی بنیادیِ شرک به خانه عنکبوت ناشی از علم و برهان است .
مثل الذین اتّخذوا من دون اللّه أولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتًا . .. و تلک الأم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 24 - 3
3- < کلمه طیبه > چونان درخت پاکی و طیبی است که ریشه ای ثابت داشته و شاخ و برگش در بلندای فضا باشد .
کلمه طیّبه کشجره طیّبه أصلها ثابت و فرعها فی السّماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 25 - 1
1- کلمه طیبه ، چنان درخت پاکی است که ریشه ثابت و شاخه برافراشته داشته و در وقت ثمردهی ، بی کم و کاست ثمر بدهد .
مثلاً کلمه طیّبه کشجره طیّبه أصلها ثابت و فرعها فی السّماء . تؤتی أکلها کلّ حین
احتمال دارد که <تؤتی أکلها کلّ حین > ادامه مشبه به باشد و مراد از آن به تناسب موضوع، آن زمانی است که درخت در آن هنگام به بار می نشیند و ثمر می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 26 - 1
ص: 404
1- کلمه خبیثه ، چنان درخت پلیدی است که ریشه هایش از روی زمین کنده شده و ثبات و قراری ندارد .
و مثل کلمه خبیثه کشجره خبیثه اجتّثت من فوق الأرض ما لها من قرار
<جثّ> در لغت به معنای قلع و کنده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 24 - 4
4- اعتقادات حق چنان درختی ریشه دار ، ثابت و استوار است .
کلمه طیّبه کشجره طیّبه أصلها ثابت و فرعها فی السّماء
از معناهایی که مفسران، از صحابه و تابعان تاکنون، برای <شجره طیبه> ذکر کرده اند، عقیده به توحید و کلمه <لا إله إلاّ الله> است که عقیده حق می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 45 - 9
9- حیات دنیا و مادیات زندگی ، مانند خاشاکی در مسیر باد است .
مثل الحیوه الدنیا . .. فأصبح هشیمًا تذروه الری-ح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 1
1- حالت مشرکان و کافران به قرآن ، همانند انسان کور و کر است .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 76 - 1
1- خلق در مقایسه با خدا ، به مثابه لالهایی ناتوان و نیازمند سرپرستند .
و ضرب الله مثلاً رجلین أحدهما أبکم لایقدر علی شیء و هو کَلّ علی مول-ه
ص: 405
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 32 - 4
4- بهره بردن از تمثیل در تبیین حقایق معنوی ، از روش های مورد استفاده قرآن است .
و اضرب لهم مثلاً رجلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 43 - 8
8 - تمثیلِ بی بنیادیِ شرک به خانه عنکبوت ناشی از علم و برهان است .
مثل الذین اتّخذوا من دون اللّه أولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتًا . .. و تلک الأم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 32 - 2
2- سمبل اشراف ، در بیان الهی ، مردی مرفّه و برخوردار از دو تاکستان و نخل هایی در اطراف و کشت زاری در میان ، اما گرفتار غرور است .
جعلنا لأحدهما جنّتین من أعن-ب و حففن-هما بنخل و جعلنا بینهما زرعًا
<غرور> از آیات بعد استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 45 - 1،6،9
1- پیامبر ، وظیفه دار استفاده از تمثیل برای بیان حقیقت زندگی دنیا و ناپایداری آن است .
و اضرب لهم مثل الحیوه الدنیا
6- زندگانی دنیا ، مانند بارانی است که موجب رویش انبوه گیاهان زمین شده ، ولی به زودی خُرد و خاشاک گشته و با هر نسیم ، پراکنده می گردد .
واضرب لهم مثل الحیوه الدنیا کماء أنزلن-ه من السماء . .. هشیمًا تذوره الری-ح
<هشیم> یعنی، گیاه خشکی که خرد شده است و <ذروه> مصدر <تذروه> یعنی، پراکنده و متفرق ساختن، همراه با برانگیختن. <تذروه> یعنی، بادها، آن را پراکنده و متفرق می سازند. جمله <فاختلط به نبات الأرض> - در صورتی که <باء>
ص: 406
برای استعانت باشد - یعنی، به سبب باران، گیاهان، درهم فرو رفته و انبوهی از ریشه ها و ساقه ها و شاخه های تودر تو را تشکیل می دهند.
9- حیات دنیا و مادیات زندگی ، مانند خاشاکی در مسیر باد است .
مثل الحیوه الدنیا . .. فأصبح هشیمًا تذروه الری-ح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 24 - 1
1 - زندگی دنیوی مانند کشتزار سرسبزی است که در معرض انواع رخداد ها و آفت های بنیان کن می باشد .
إنما مثل الحیوه الدنیا کماء . .. حتی إذا أخذت الأرض زخرفها و ازینت ... أتیها أمر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 24 - 4
4- اعتقادات حق چنان درختی ریشه دار ، ثابت و استوار است .
کلمه طیّبه کشجره طیّبه أصلها ثابت و فرعها فی السّماء
از معناهایی که مفسران، از صحابه و تابعان تاکنون، برای <شجره طیبه> ذکر کرده اند، عقیده به توحید و کلمه <لا إله إلاّ الله> است که عقیده حق می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جمعه - 62 - 5 - 3
3 - مَثَل عالمان بی عمل یهود در پیشگاه خداوند ، مَثَل الاغی است که بار کتاب حمل می کند ; ولی از آن بهره ای ندارد .
مثل الذین حمّلوا التوریه . .. کمثل الحمار یحمل أسفارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جمعه - 62 - 5 - 3
3 - مَثَل عالمان بی عمل یهود در پیشگاه خداوند ، مَثَل الاغی است که بار کتاب حمل می کند ; ولی از آن بهره ای ندارد .
مثل الذین حمّلوا التوریه . .. کمثل الحمار یحمل أسفارًا
ص: 407
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 1
1- حالت مشرکان و کافران به قرآن ، همانند انسان کور و کر است .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 26 - 1
1- کلمه خبیثه ، چنان درخت پلیدی است که ریشه هایش از روی زمین کنده شده و ثبات و قراری ندارد .
و مثل کلمه خبیثه کشجره خبیثه اجتّثت من فوق الأرض ما لها من قرار
<جثّ> در لغت به معنای قلع و کنده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 24 - 3
3- < کلمه طیبه > چونان درخت پاکی و طیبی است که ریشه ای ثابت داشته و شاخ و برگش در بلندای فضا باشد .
کلمه طیّبه کشجره طیّبه أصلها ثابت و فرعها فی السّماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 25 - 1
1- کلمه طیبه ، چنان درخت پاکی است که ریشه ثابت و شاخه برافراشته داشته و در وقت ثمردهی ، بی کم و کاست ثمر بدهد .
مثلاً کلمه طیّبه کشجره طیّبه أصلها ثابت و فرعها فی السّماء . تؤتی أکلها کلّ حین
احتمال دارد که <تؤتی أکلها کلّ حین > ادامه مشبه به باشد و مراد از آن به تناسب موضوع، آن زمانی است که درخت در آن هنگام به بار می نشیند و ثمر می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 1
1- حالت مشرکان و کافران به قرآن ، همانند انسان کور و کر است .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ
ص: 408
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 29 - 2
2 - مشرکان ، چونان بردگانی اند که چند مالک ناسازگار و سخت گیر بر سر آنان به نزاع برخاسته و به آنها فرمان های متعدد می دهند .
ضرب اللّه مثلاً رجلاً فیه شرکاء متش-کسون
مفسران بر این عقیده اند که آیه شریفه چون در ردیف آیات مربوط به شرک پیشگان و یکتاپرستان قرار دارد، درصدد تشریح وضعیت آنان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 75 - 1
1- مخلوق در مقایسه با خدا ، همانند برده ای مملوک که فاقد کمترین اراده و اختیار است .
ضرب الله مثلاً عبدًا مملوکًا لایقدر علی شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 76 - 1
1- خلق در مقایسه با خدا ، به مثابه لالهایی ناتوان و نیازمند سرپرستند .
و ضرب الله مثلاً رجلین أحدهما أبکم لایقدر علی شیء و هو کَلّ علی مول-ه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 2
2- حالت موحدان و مؤمنان به قرآن ، همانند انسان های بینا و شنواست .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ والبصیر والسمیع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 29 - 3
3 - مؤمنان و موحدان ، همچون بردگانی اند که تنها یک مالک داشته و فقط از او فرمان می برند .
ضرب اللّه مثلاً. .. و رجلاً سلمًا لرجل
ص: 409
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 2
2- حالت موحدان و مؤمنان به قرآن ، همانند انسان های بینا و شنواست .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ والبصیر والسمیع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 29 - 3
3 - مؤمنان و موحدان ، همچون بردگانی اند که تنها یک مالک داشته و فقط از او فرمان می برند .
ضرب اللّه مثلاً. .. و رجلاً سلمًا لرجل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 35 - 7
7 - مثل نور خداوند ، همانند چراغدانی است دربرگرینده چراغی در میان آبگینه بلورین و چونان ستاره درخشان ; چراغی که از روغن زیتون با برکت و آماده اشتعال فروزان می شود .
مثل نوره کمشکوه فیها مصباح المصباح فی زجاجه الزجاجه کأنّها کوکب دریّ یوقد من شجر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 36 - 1،4
1 - مثل نور خدا ، همانند چراغ دانی است دربرگیرنده چراغی پر فروغ و نورافشان که در خانه هایی است که به اذن خداوند ، رتبه رفیع یافته اند و هماره مرکز یاد خدا هستند .
مثل نوره کمشکوه فیها مصباح المصباح فی زجاجه . .. فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذک
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که <فی بیوت> متعلق به <مشکوه> و صفت برای آن باشد.
4 - مثل نور خداوند ، همانند چراغی است پرفروغ و درخشان در چراغ دانی که در خانه ها و معابدی مرتفع واقع است که همواره نام خداوند در آنها زنده می باشد .
مثل نوره کمشکوه فیها مصباح . .. فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه
برداشت فوق بر دو چیز استوار است: 1- مراد از <ترفع> رفعت مادی باشد; چنان که خداوند درباره حضرت ابراهیم (ع) فرمود: <و إذا یرفع إبراهیم القواعد من البیت; و آن گاه ابراهیم پایه های خانه (خانه خدا) را بالا برد> بقره، آیه 127. 2- جمله <فی بیوت> ادامه تمثیل خداوند باشد.
ص: 410
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 11
11 - روحیه جدال و لجاجت، مانع از درک و پذیرش حق است.
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 8
8 - استکبارپیشگی و جدال با حق ، در پی دارنده خواری و رسوایی دنیوی است .
و من الناس من یجادل فی اللّه . ..ثانی عطفه ... له فی الدنیا خزی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 5 - 11
11 - مجادله و ستیزه جویی با حق ، عقوبت الهی در دنیا را درپی دارد .
و ج-دلوا بالب-طل لیدحضوا به الحقّ فأخذتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 57 - 9
9- جدال به باطل در برابر حق و به استهزا گرفتن آیات الهی ، زمینه ساز اِعراض از آن و بی اثر ماندن رهنمود های الهی است .
و یج-دل الذین کفروا بالب-طل لیدحضوا به الحقّ . .. و من أظلم ممّن ذکّر بأی-ت ربّه
ارتباط آیه مورد بحث با آیه قبل را می توان این چنین تصویر کرد که اِعراض کنندگان از آیات الهی، همان مجادلگرانی
ص: 411
هستند که با جدال باطل و استهزای آیات الهی، خود را از فیض آن محروم می سازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 3،4،13
3 - جدال بدون دلیل و برهان در آیات الهی ( دین ) ، موجب گمراهی و محرومیت ابدی از هدایت الهی است .
کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب . الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-ه
برداشت یاد شده، مبتنی بر این دیدگاه است که <الذین یجادلون . ..> بدل برای <من> در آیه پیش باشد.
4 - جدال در آیات الهی ( تعالیم دین ) ، بدون دلیل و برهان و از سر جهل و بی فکری ، موجب تردید و شکاک بودن انسان در معارف الهی و زیاده روی در مخالفت با آن
کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب . الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-ه
جمله <الذین یجادلون. ..> در واقع بیانگر علت مسرف و مرتاب (شکاک) بودن برخی از انسان ها است; یعنی، چون برخی به جای فکر کردن در آیات الهی، از سر جهل و یا تقلید به مجادله با آن بر می خیزند. از این رو نسبت به تعالیم الهی همواره در شک و تردید به سر می برند و در مخالفت با تعالیم آسمانی اسراف می کنند.
13 - پافشاری بر راه باطل ، تردید در حق و جدال در آیات الهی - باوجود دلایل روشن - نشانه مهر شدن قلب و وجود روح تکبر و تجاوزگری در آدمی
من هو مسرف مرتاب . الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه ... کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 74 - 6
6 - تکذیب پیامبران ، مجادله در آیات الهی و شرکورزی ، نمودهایی از اضلال خداوند است .
الذین یج-دلون فی ءای-ت . .. الذین کذّبوا بالکت-ب و بما أرسلنا به ... کذلک یضلّ ا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 3،4
3 - جدال بدون دلیل و برهان در آیات الهی ( دین ) ، موجب گمراهی و محرومیت ابدی از هدایت الهی است .
کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب . الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-ه
برداشت یاد شده، مبتنی بر این دیدگاه است که <الذین یجادلون . ..> بدل برای <من> در آیه پیش باشد.
4 - جدال در آیات الهی ( تعالیم دین ) ، بدون دلیل و برهان و از سر جهل و بی فکری ، موجب تردید و شکاک بودن انسان در معارف الهی و زیاده روی در مخالفت با آن
کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب . الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-ه
جمله <الذین یجادلون. ..> در واقع بیانگر علت مسرف و مرتاب (شکاک) بودن برخی از انسان ها است; یعنی، چون برخی به جای فکر کردن در آیات الهی، از سر جهل و یا تقلید به مجادله با آن بر می خیزند. از این رو نسبت به تعالیم الهی همواره در
ص: 412
شک و تردید به سر می برند و در مخالفت با تعالیم آسمانی اسراف می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 64 - 15
15 - لزوم قطع مناظره ، پس از اقامه برهان و استنکاف خصم از پذیرش آن
فان تولّوا فقولوا اشهدوا بانّا مسلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 68 - 2،3،5،7
2 - پیامبر(ص) موظف به اجتناب از بحث و جدال و درگیر شدن با مغالطه گران و شبهه افکنان در آیات قرآن و دیگر آیات الهی
و إذا رأیت الذین یخوضون فی ءایتنا فأعرض عنهم
3 - پرهیز از بحث و مجادله با یاوه گویان و مغالطه گران در مورد دین و آیات الهی، وظیفه مؤمنان است.
و إذا رأیت الذین یخوضون فی ءایتنا فأعرض عنهم
5 - ترک سخن و مجادله با مغالطه گران یاوه گو درباره قرآن، روشی در بازداشتن آنان از این عمل ناپسند و مرتبه ای در نهی آنان از این منکر است.
یخوضون فی ءایتنا فأعرض عنهم حتی یخوضوا فی حدیث غیره
7 - لزوم پرهیز از بحثها و مجادله های بی ثمر با کسانی که در جستجوی حقیقت نیستند.
الذین یخوضون . .. فأعرض عنهم حتی یخوضوا فی حدیث غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 91 - 28
28 - لزوم پاسخگویی به شبهات الغا شده علیه دین، در عین پرهیز از بحث و مجادله بی ثمر
إذ قالوا ما أنزل الله . .. قل الله ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 4
4 - ضرورت پرداختن به اهداف اصلی دین و اجتناب از بحث ها و گفتگو های انحرافی و بازدارنده ، از هدف های اساسی شریعت
ص: 413
لیس البر أن تولوا . .. و لکن البر من ءامن
نفی نیکی از روی آوردن به مشرق یا مغرب یا هر قبله ای دیگر - با اینکه خود از فرامین الهی است - به این جهت است که: مخاطبان، هدف اصلی، یعنی ایمان و . .. را به فراموشی سپرده و به مسائل فرعی پرداخته و بر سر آن به مشاجره و گفتگو پرداخته بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 22 - 18
18- ترک مناقشات ریز و دقیق در مسائل غیر ضروری و پرهیز از جنگ لفظی درباره آن ، لازم است .
فلاتمار فیهم إلاّ مراءً ظ-هرًا
<فاء> در <فلاتمار> تفریع بر مطلبی است که از <ربّی أعلم. ..> استفاده می شود; یعنی، با توجه به این که باید علم به این گونه مسائل، به خداوند احاله گردد، جایی برای بحث و جدال عمیق باقی نمی ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 3 - 5
5- بحث و جدل ، در صورت مبتنی بودن بر پایه های دانش و برهان ، جایز و بلامانع است .
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
قید <بغیر علم> بیانگر این نکته است که اگر جدل و پافشاری روی یک عقیده و ابطال رأی و عقیده دیگران برپایه علم و استدلال باشد، جایز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 20 - 17،18
17 - برخی انسان ها درباره خدا ، به رغم وجود نشانه های فراوان در برابر آنان ، جاهلانه ، جدال می کنند .
ألم تروا أنّ اللّه سخّر لکم ما فی السموت . .. و أسبغ علیکم ... و من الناس من یج-
18 - برخی انسان ها ، بدون داشتن علم و منبع هدایت و کتاب روشن کننده ، درباره خداوند ، به مجادله می پردازند .
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی و لا کت-ب منیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 3 - 5
5- بحث و جدل ، در صورت مبتنی بودن بر پایه های دانش و برهان ، جایز و بلامانع است .
ص: 414
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
قید <بغیر علم> بیانگر این نکته است که اگر جدل و پافشاری روی یک عقیده و ابطال رأی و عقیده دیگران برپایه علم و استدلال باشد، جایز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 8 - 4
4 - بحث و جدل ، آن گاه که متکی بر پایه های دانش و برهان باشد ، جایز و بلامانع است .
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
قید <بغیر علم> می رساند که اگر جدل و پافشاری روی یک عقیده و ابطال آرا و عقاید دیگران، برپایه علم و استدلال استوار باشد، جایز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 28 - 4
4- جدال مجرمان در قیامت ، بی تأثیر برای تبرئه ایشان ، با وجود اتمام حجت الهی بر آنان در دنیا
قال لاتختصموا لدیّ و قد قدّمت إلیکم بالوعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 3 - 6
6- مجادله و پافشاری بر عقاید موهوم و غیر علمی ، پیروی از شیطان است .
ومن الناس من یج-دل. .. و یتّبع کلّ شیط-ن مرید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 71 - 11
11 - هود با پرخاش به قوم خویش خواهان ترک بحث و جدال آنان با وی درباره معبودان دروغین شد .
اتجدلوننی فی أسماء سمیتموها أنتم و ءاباؤکم
ص: 415
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 91 - 26
26 - ضرورت اکتفا کردن به ابلاغ و پرهیز از بحث و مجادله با کسانی که روحیه عناد و لجاجت داشته و حق ناپذیرند.
قل الله ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 89 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، مأمور ترک مناظره و منازعه با مشرکان لجوج مکه و دعوت ایشان به مسالمت اجتماعی با مسلمانان
فاصفح عنهم و قل سل-م
با توجه به مفهوم <سلام> که به معنای مسالمت است، برداشت یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 1
1 - تهدید کافران مجادله گر در آیات الهی از سوی خداوند
و یعلم الذین یج-دلون فی ءای-تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 1
1 - در صورت دعوت از مجادله گران درباره خدا برای پیروی از تعالیم آسمانی ، آنان ، خود را پیروِ آیین نیاکان شان معرفی می کنند .
الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . .. و إذا قیل لهم اتّبعوا ما أنزل اللّه قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 1
1 - در صورت دعوت از مجادله گران درباره خدا برای پیروی از تعالیم آسمانی ، آنان ، خود را پیروِ آیین نیاکان شان معرفی
ص: 416
می کنند .
الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . .. و إذا قیل لهم اتّبعوا ما أنزل اللّه قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 20 - 21
21 - دقّت در مسخّر بودن موجودات عالم و نیز نعمت های فراوان الهی ، مایه برچیده شدن جدال های جاهلانه درباره خدا است .
ألم تروا أنّ اللّه سخّر لکم . .. و أسبغ علیکم نعمه... و من الناس من یج-دل فی الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 13
13- لزوم به کارگیری برترین و مؤثرترین روش ها ، در جدل ( مباحثه و مناظره ) برای بیان مسائل دینی و احیای حقایق الهی
ادع إلی سبیل ربّک . .. و ج-دلهم بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 40 - 8
8- مجادله قرآن با مشرکان ، با بهره گیری از باور های ایشان در رد عقاید شرک آلودشان
أفأصف-کم ربّکم بالبنین و اتّخذ من المل-ئکه إن-ثًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 4 - 7
7- جدال و مخاصمه ، صفتی بس مذموم و ناپسند برای انسان
فإذا هو خصیم مبین
آوردن <إذا> ی فجائیه می تواند نشان دهنده ناپسند بودن جدال و مخاصمه باشد، خصوصاً با توجه به اینکه انتظار از مخلوق، تسلیم بودن در مقابل خالق است و جدال و مخاصمه خلاف انتظار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 54 - 9
ص: 417
9- جدل و اشکال تراشی ، در برابر آیات روشن قرآنی ، کاری است نکوهیده .
و لقد صرّفنا فی ه-ذا القرءان . .. و کان الإنس-ن أکثر شیء جدلاً
موارد استعمال کلمه <جدل> گواه تمسک فراوان اهل جدل به باطل است با به هر نحو ممکن، با حق، مقابله کنند. بنابراین، ممکن است که آیه، به نوعِ مذمومِ جدل، نظر داشته باشد; یعنی، شیوه برخورد کافران با آیات قرآن را محکوم می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 22 - 19
19- مناظره با جاهلان ، جز بحثی سطحی و کوتاه ، نکوهیده و ناروا است .
مایعلمهم إلاّ قلیل فلاتمار فیهم إلاّ مراءً ظ-هرًا
تفریع <لاتمار> بر جمله <مایعلمهم. ..> به وسیله حرف <فاء>، بیانگر نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 12 - 2
2 - بحث و جدل مشرکان با پیامبر ( ص ) ، در عینی ترین حقایق مورد شهود آن حضرت ، امری نکوهیده و سرزنش بار
أفتم-رونه علی مایری
استفهام در <أفتمارونه> برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 58 - 5
5 - مباحثات و مجادلات بی پایه و بی مبنا ، امری ناشایست و نکوهیده
ما ضربوه لک إلاّ جدلاً
لحن نکوهش آمیز آیه شریفه، بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 69 - 1،2
1 - توصیه خداوند به نگریستن و تأمل کردن در سرنوشت کسانی که درباره آیات الهی به جدال و ستیزه جویی برمی خیزند .
ص: 418
ألم تر إلی الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه أنّی یصرفون
2 - سرنوشت شوم مجادله گران و ستیزه جویان با آیات الهی ، درس آموز و عبرت انگیز است .
ألم تر إلی الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه أنّی یصرفون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 3 - 5
5- بحث و جدل ، در صورت مبتنی بودن بر پایه های دانش و برهان ، جایز و بلامانع است .
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
قید <بغیر علم> بیانگر این نکته است که اگر جدل و پافشاری روی یک عقیده و ابطال رأی و عقیده دیگران برپایه علم و استدلال باشد، جایز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 8 - 4
4 - بحث و جدل ، آن گاه که متکی بر پایه های دانش و برهان باشد ، جایز و بلامانع است .
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
قید <بغیر علم> می رساند که اگر جدل و پافشاری روی یک عقیده و ابطال آرا و عقاید دیگران، برپایه علم و استدلال استوار باشد، جایز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 4 - 6
6- مجادله گری و ستیزه جویی انسان آفریده شده از مایعی مثل نطفه ، امری شگفت آور و به دور از انتظار
خلق الإنس-ن من نطفه فإذا هو خصیم مبین
إذا در <فإذا هو . ..> فجائیه است و در جایی به کار می رود که عملی برخلاف انتظار انجام شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 16 - 12
12 - مشرکان و مجادله گران حق ستیز گرفتار غضب و عذاب سخت الهی
و الذین یحاجّون فی اللّه . .. علیهم غضب و لهم عذاب شدید
ص: 419
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 2
2 - کفر و روح حق ناپذیری ، عامل مجادله و ستیزه جویی با آیات الهی
ما یج-دل فی ءای-ت اللّه إلاّ الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 58 - 9
9- جدال در برابر آیاتِ حق و اِعراض از آنها و غفلت از گناهان ، دارای کیفر قطعی است .
ذکّر بأی-ت ربّه فأعرض عنها . .. بل لهم موعد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 37 - 3
3 - مجادله در آیات الهی و ایجاد شبهات اعتقادی ، از گناهان بزرگ است .
و یعلم الذین یج-دلون فی ءای-تنا . .. و الذین یجتنبون کب-ئر الإثم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 1
1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) برخیزند ، مبغوض خدا و مؤمنان هستند .
الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءا
<سلطان> به معنای حجت و برهان و <مقت> به معنای بغض شدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 420
16 - غافر - 40 - 35 - 1
1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) برخیزند ، مبغوض خدا و مؤمنان هستند .
الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءا
<سلطان> به معنای حجت و برهان و <مقت> به معنای بغض شدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 76 - 2
2 - ابراهیم(ع) با تظاهر به ستاره پرستی و استدلال جدلی به ابطال عقیده شرک قوم خود پرداخت.
فلما جن علیه الّیل رءا کوکبا قال هذا ربی
جمله <فلما جن> تصریح بر <کذلک نری . .. > است. یعنی نتیجه ارائه ملکوت به ابراهیم(ع) آن شد که او بدین صورت به مبارزه با شرک بپردازد. بنابراین سخن ابراهیم(ع) تنها از سر مجادله و به برای ابطال باطل بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 74 - 3،5
3- ابراهیم ( ع ) ، پس از پی بردن به هدف فرشتگان ( نابودسازی قوم لوط ) ، با آنان به چون و چرا و جر و بحث پرداخت .
یج-دلنا فی قوم لوط
جمله <قد جاء أمر ربک> در آیه 76 می تواند قرینه ای بر این باشد که مراد از <یجادلنا>، <یجادل رسلنا> باشد.
5- جدال و چون و چرای ابراهیم ( ع ) درباره قوم لوط ، پس از برطرف شدن ترس او و دریافت بشارت ( فرزنددار شدن ) بود .
فلما ذهب عن إبرهیم الروع و جاءته البشری یج-دلنا فی قوم لوط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 76 - 7
7- جر و بحث ابراهیم ( ع ) با فرشتگان و شفاعت او درباره قوم لوط ، پیش از اطلاع او بر قطعی شدن عذاب آنان بوده است .
یج-دلنا فی قوم لوط . .. ی-إبرهیم أعرض عن ه-ذا إنه قد جاء أمر ربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 7،13،15،19
7- پیامبر ( ص ) ، مأمور به مجادله و مناظره با کافران و مشرکان با بهترین نوع و روش
و ج-دلهم بالتی هی أحسن
13- لزوم به کارگیری برترین و مؤثرترین روش ها ، در جدل ( مباحثه و مناظره ) برای بیان مسائل دینی و احیای حقایق
ص: 421
الهی
ادع إلی سبیل ربّک . .. و ج-دلهم بالتی هی أحسن
15- بهره گیری از حکمت ، موعظه نیکو و جدل بهترین در تبلیغ دین ، روشی ابراهیمی است .
اتّبع ملّه إبرهیم . .. ادع إلی سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و ج-دلهم بالتی
19- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : و الله نحن السبیل الذی أمرکم الله باتّباعه ، قوله < و جادلهم بالتی هی أحسن > یعنی بالقرآن ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: به خدا سوگند! آن راهی که خدا شما را به پیروی از آن امر فرموده ما هستیم و مقصود از سخن خدا <و جادلهم بالتی هی أحسن> قرآن است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 1
1 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، موظف بودند که با اهل کتاب ، جز باانتخاب بهترین روش ، مجادله نکنند .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 4
4 - التزام عملی تمامی پیامبران ، به جدال احسن و رعایت عواطف و احساسات اجتماعی
ق-ل أوَ لو جئتکم بأهدی ممّا وجدتم علیه ءاباءکم
از تعبیر <بأهدی ممّا وجدتم> این نکته استفاده می شود که پیامبران، نمی خواستند عواطف مشرکان را جریحه دار کنند. بنابراین پسندیده ترین شیوه را در جدال و بحث (جدال احسن) برگزیده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 6،15
6- آشنایی با حکمت ، موعظه و برترین روش های جدلی ، نیاز ضروری مبلغان دین
ادع إلی سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و ج-دلهم بالتی هی أحسن
امر الهی به تبلیغ دین از طریق حکمت، موعظه و جدل برتر نشانگر این معناست که فاقدان این ابزار، از کارآیی لازم و شایسته در امر تبلیغ برخوردار نیستند.
15- بهره گیری از حکمت ، موعظه نیکو و جدل بهترین در تبلیغ دین ، روشی ابراهیمی است .
اتّبع ملّه إبرهیم . .. ادع إلی سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و ج-دلهم بالتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 3
ص: 422
3 - نزاع و مجادله دو گروه حق و باطل و مؤمن و کافر ، به پیشگاه پروردگار در قیامت
ثمّ إنّکم یوم القی-مه عند ربّکم تختصمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 2
2 - پیامبر ( ص ) با مشرکان و کافران به پیشگاه خداوند در قیامت ، به جدال و نزاع و دفاع از مواضع خویش خواهند پرداخت .
ثمّ إنّکم یوم القی-مه عند ربّکم تختصمون
<اختصام> (مصدر <یختصمون>) به معنای جدال و نزاع دو فرد یا دو گروه است که هر یک می کوشد، سخن دیگری را ابطال کند. گفتنی است در این که مقصود از دو گروه متخاصم کیانند، میان مفسران چند دیدگاه وجود دارد که بهترین آنها دو نظریه است: 1- پیامبر(ص) با کافران و مشرکان; 2- دو گروه حق و باطل از هر ملت و امتی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 86 - 1
1- مشرکان ، هنگام مواجه با معبود های دروغین خویش در قیامت ، به مشاجره با آنان برمی خیزند .
و إذا رءا الذین أشرکوا شرکاءهم قالوا ربّنا ه-ؤلاء شرکاؤنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 3
3 - نزاع و مجادله دو گروه حق و باطل و مؤمن و کافر ، به پیشگاه پروردگار در قیامت
ثمّ إنّکم یوم القی-مه عند ربّکم تختصمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 5 - 7
7 - همه امت ها با حربه باطل ، به جدال و ستیزه با حق بر خاستتد تا آن را از بین ببرند .
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. و ج-دلوا بالب-طل لیدحضوا به الحقّ
ص: 423
<إدحاض> به معنای ابطال و از بین بردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 4
4 - التزام عملی تمامی پیامبران ، به جدال احسن و رعایت عواطف و احساسات اجتماعی
ق-ل أوَ لو جئتکم بأهدی ممّا وجدتم علیه ءاباءکم
از تعبیر <بأهدی ممّا وجدتم> این نکته استفاده می شود که پیامبران، نمی خواستند عواطف مشرکان را جریحه دار کنند. بنابراین پسندیده ترین شیوه را در جدال و بحث (جدال احسن) برگزیده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 49 - 3
3 - انقراض نسل بشر در دنیا و آغاز قیامت ، غافل گیرانه و در حالی خواهد بود که همگان سرگرم جدال و کشمکش روزانه اند .
ما ینظرون إلاّ صیحه وحده تأخذهم و هم یخصّمون
<یخصّمون> (از ماده <خصومت> و <خصام>) به معنای جدال و کشمکش است و جمله <و هم یخصمون>، حال برای ضمیر مفعولی در <تأخذهم> است; یعنی، در حالی که آنان سرگرم جدال و کشمکش بر سر زندگی مادی اند، ناگهان صیحه سهمگین آنان را فراخواهد گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 1،2،5،8،10
1 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، موظف بودند که با اهل کتاب ، جز باانتخاب بهترین روش ، مجادله نکنند .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن
2 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، با اهل کتاب ، بحث های اعتقادی و کلامی داشتند .
و لاتج-دلواأهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن
5 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، وظیفه ندارند که با ظالمان اهل کتاب ، به جدال أحسن بپردازند .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن إلاّ الذین ظلموا منهم
8 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، در مجادله با اهل کتاب ، موظف اند که به صراحت ، اعتقادات توحیدی خود را مطرح کنند .
قولوا ءامنّا بالذی أُنزل إلینا و أُنزل إلیکم و إل-هنا و إل-هکم وحد
10 - مسلمانان ، در مجادله با اهل کتاب ، باید بر اصول و اعتقادات مشترک ، تکیه کنند .
ص: 424
لاتج-دلوا أهل الکت-ب . .. و قولوا ءامنّا بالذی أُنزل إلینا و أُنزل إلیکم و إل-هن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 74 - 7
7- جدال و چون و چرا با پیام آوران و مأموران الهی ، به منزله چون و چرا با خداوند است .
یج-دلنا فی قوم لوط
چنان چه مقصود از <یجادلنا>، <یجادل رسلنا> باشد، جمله مذکور حاوی این نکته است که جدال و چون و چرا با فرستادگان الهی، به منزله جدال با خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 75 - 11
11- خداوند ، در برابر هیچ کس مسؤول نبوده و هیچ کس را یارای چون و چرا کردن با او نیست .
إذًا لأذقن-ک . .. ثمّ لاتجد لک علینا نصیرًا
از اینکه خداوند فرمود: <هیچ کس را نمی یابی که علیه ما و به نفع خود، تو را یاری کند> احتمالاً به این معنا باشد که: اصلاً کسی را یارای چنین کاری نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 69 - 2
2 - پیامبر ( ص ) از مجادله و گفت وگوی فرشتگان با خدا درباره آفرینش آدم ، تنها از راه وحی آگاه بود .
ما کان لی من علم بالملأ الأعلی إذ یختصمون
مقصود از مجادله و خصومت در آیه شریفه - به قرینه دو آیه بعد (إذ قال ربّک للملائکه. ..) - گفت وگوی فرشتگان با خدا درباره خلقت انسان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 71 - 2،3
2 - مجادله و گفتوگوی فرشتگان با خدا ، در ملأ اعلی درباره آفرینش انسان
بالملأ الأعلی إذ یختصمون . .. إذ قال ربّک للمل-ئکه إنّی خ-لق بشرًا
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <إذ> ظرف زمان ماضی بوده و متعلق به <إذ یختصمون> باشد.
3 - داستان آفرینش انسان و مجادله و گفتوگوی فرشتگان با خداوند در این باره ، شایان یاد و یادآوری است .
إذ قال ربّک للمل-ئکه إنّی خ-لق بشرًا
برداشت یاد شده بر این اساس مبتنی است که <إذ> متعلق به فعل مقدر همچون <أذکر> باشد.
ص: 425
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 74 - 7
7- جدال و چون و چرا با پیام آوران و مأموران الهی ، به منزله چون و چرا با خداوند است .
یج-دلنا فی قوم لوط
چنان چه مقصود از <یجادلنا>، <یجادل رسلنا> باشد، جمله مذکور حاوی این نکته است که جدال و چون و چرا با فرستادگان الهی، به منزله جدال با خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 5
5 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، وظیفه ندارند که با ظالمان اهل کتاب ، به جدال أحسن بپردازند .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن إلاّ الذین ظلموا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 19
19- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : و الله نحن السبیل الذی أمرکم الله باتّباعه ، قوله < و جادلهم بالتی هی أحسن > یعنی بالقرآن ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: به خدا سوگند! آن راهی که خدا شما را به پیروی از آن امر فرموده ما هستیم و مقصود از سخن خدا <و جادلهم بالتی هی أحسن> قرآن است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 1
1- ساخت کشتی نوح و درگیری های لفظی او و کفرپیشگان تا فرا رسیدن طوفان ، همچنان ادامه داشت .
یصنع الفلک و کلما مرّ علیه . .. حتّی إذا جاء أمرنا
<حتی> بیانگر غایت گزارشها و حقایق مطرح شده در آیه قبل (ساختن کشتی و تمسخر کافران و پاسخ گویی حضرت نوح) می باشد; یعنی ، اینها ادامه داشت تا زمانی که . .. .
ص: 426
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 7
7- پیامبر ( ص ) ، مأمور به مجادله و مناظره با کافران و مشرکان با بهترین نوع و روش
و ج-دلهم بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 2
2 - پیامبر ( ص ) با مشرکان و کافران به پیشگاه خداوند در قیامت ، به جدال و نزاع و دفاع از مواضع خویش خواهند پرداخت .
ثمّ إنّکم یوم القی-مه عند ربّکم تختصمون
<اختصام> (مصدر <یختصمون>) به معنای جدال و نزاع دو فرد یا دو گروه است که هر یک می کوشد، سخن دیگری را ابطال کند. گفتنی است در این که مقصود از دو گروه متخاصم کیانند، میان مفسران چند دیدگاه وجود دارد که بهترین آنها دو نظریه است: 1- پیامبر(ص) با کافران و مشرکان; 2- دو گروه حق و باطل از هر ملت و امتی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 8،9
8 - مشرکان به هنگام حضور در نزد پیامبر(ص)، از سر لجاج و انکار به مجادله درباره قرآن و رسالت آن حضرت می پرداختند.
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا
9 - مشرکانی که صرفاً برای مجادله در محضر پیامبر(ص) حاضر می شدند، در نهایت عناد و لجاجت قرار داشتند.
حتی إذا جاءوک یجدلونک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 58 - 1
1 - مجادله مشرکان مکه با پیامبر ( ص ) ، در مقایسه معبود های خویش با عیسی ( ع )
و قالوا ءألهتنا خیر أم هو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 12 - 1
1 - مجادلات و اظهار تردید های مشرکان ، درباره وحی و مشاهدات قلبی پیامبر ( ص )
أفتم-رونه علی مایری
<ممارات و مراء> (مصدر <تمارون>) معادل <مجادله و جدال> است; یعنی، <أفتمارونه علی مایری>.
ص: 427
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 7
7- پیامبر ( ص ) ، مأمور به مجادله و مناظره با کافران و مشرکان با بهترین نوع و روش
و ج-دلهم بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 2
2 - پیامبر ( ص ) با مشرکان و کافران به پیشگاه خداوند در قیامت ، به جدال و نزاع و دفاع از مواضع خویش خواهند پرداخت .
ثمّ إنّکم یوم القی-مه عند ربّکم تختصمون
<اختصام> (مصدر <یختصمون>) به معنای جدال و نزاع دو فرد یا دو گروه است که هر یک می کوشد، سخن دیگری را ابطال کند. گفتنی است در این که مقصود از دو گروه متخاصم کیانند، میان مفسران چند دیدگاه وجود دارد که بهترین آنها دو نظریه است: 1- پیامبر(ص) با کافران و مشرکان; 2- دو گروه حق و باطل از هر ملت و امتی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 22 - 3
3 - استفاده از جدل و به کارگیری مبانی باطل گرایان علیه خود آنان ، از روش های قرآن در احتجاج با اهل شرک
ألکم الذّکر و له الأُنثی . تلک إذًا قسمه ضیزی
با توجه به این که خداوند مبنای ارزشی مشرکان را در تبعیض بین پسران و دختران علیه خود آنان به کار گرفته است، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 86 - 1
1- مشرکان ، هنگام مواجه با معبود های دروغین خویش در قیامت ، به مشاجره با آنان برمی خیزند .
و إذا رءا الذین أشرکوا شرکاءهم قالوا ربّنا ه-ؤلاء شرکاؤنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 74 - 3
3- ابراهیم ( ع ) ، پس از پی بردن به هدف فرشتگان ( نابودسازی قوم لوط ) ، با آنان به چون و چرا و جر و بحث پرداخت .
یج-دلنا فی قوم لوط
جمله <قد جاء أمر ربک> در آیه 76 می تواند قرینه ای بر این باشد که مراد از <یجادلنا>، <یجادل رسلنا> باشد.
ص: 428
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 15
15- کفرپیشگان علی رغم مشاهده نشانه های ربوبیت خدا بر سراسر جهان ، با موحدان درباره خداوند و ربوبیت او به جدال و جرّ و بحث می پردازند .
هو الذی یریکم البرق . .. و هم یج-دلون فی الله
جمله حالیه <و هم یجادلون فی الله> قید برای همه جمله هایی است که در آیات پیشین آمده است ; یعنی، با آنکه آثار وجودی خدا و ربوبیت او نمایان است و اوست که برق، رعد، ابر و صاعقه را پدید می آورد و همه امور را تحقق می بخشد، آنان درباره وی به جرّوبحث می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 36 - 2
2- مجادله مشرکان مکه با مؤمنان ، در مسأله معاد
فأتوا ب-ابائنا إن کنتم ص-دقین
تعبیر <فأتوا> (با صیغه جمع) می رساند که مخاطب مشرکان، تنها پیامبر(ص) نبوده; بلکه مؤمنان نیز مورد خطاب آنان بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 11
11- تمسخر و استهزای آیات الهی و انذار های پیامبر ( ص ) از روش های جدال باطل بوده است .
و یج-دل الذین کفروا بالب-طل لیدحضوا به الحقّ واتخذوا ءای-تی و ما أُنذروا هزوًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 40 - 8
8- مجادله قرآن با مشرکان ، با بهره گیری از باور های ایشان در رد عقاید شرک آلودشان
أفأصف-کم ربّکم بالبنین و اتّخذ من المل-ئکه إن-ثًا
ص: 429
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 20 - 18
18 - برخی انسان ها ، بدون داشتن علم و منبع هدایت و کتاب روشن کننده ، درباره خداوند ، به مجادله می پردازند .
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی و لا کت-ب منیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 1،3،4،13
1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) برخیزند ، مبغوض خدا و مؤمنان هستند .
الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءا
<سلطان> به معنای حجت و برهان و <مقت> به معنای بغض شدید است.
3 - جدال بدون دلیل و برهان در آیات الهی ( دین ) ، موجب گمراهی و محرومیت ابدی از هدایت الهی است .
کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب . الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-ه
برداشت یاد شده، مبتنی بر این دیدگاه است که <الذین یجادلون . ..> بدل برای <من> در آیه پیش باشد.
4 - جدال در آیات الهی ( تعالیم دین ) ، بدون دلیل و برهان و از سر جهل و بی فکری ، موجب تردید و شکاک بودن انسان در معارف الهی و زیاده روی در مخالفت با آن
کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب . الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-ه
جمله <الذین یجادلون. ..> در واقع بیانگر علت مسرف و مرتاب (شکاک) بودن برخی از انسان ها است; یعنی، چون برخی به جای فکر کردن در آیات الهی، از سر جهل و یا تقلید به مجادله با آن بر می خیزند. از این رو نسبت به تعالیم الهی همواره در شک و تردید به سر می برند و در مخالفت با تعالیم آسمانی اسراف می کنند.
13 - پافشاری بر راه باطل ، تردید در حق و جدال در آیات الهی - باوجود دلایل روشن - نشانه مهر شدن قلب و وجود روح تکبر و تجاوزگری در آدمی
من هو مسرف مرتاب . الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه ... کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 12 - 3
3 - بی ثمر بودن انکار معارف شهودی ، با جدل و استدلال
أفتم-رونه علی مایری
سرزنش مشرکان از سوی خداوند، به خاطر بحث و جدال درباره مشاهدات باطنی پیامبر(ص)، نشانگر آن است که این گونه امور جدل پذیر نیست.
ص: 430
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 20 - 17،19،21
17 - برخی انسان ها درباره خدا ، به رغم وجود نشانه های فراوان در برابر آنان ، جاهلانه ، جدال می کنند .
ألم تروا أنّ اللّه سخّر لکم ما فی السموت . .. و أسبغ علیکم ... و من الناس من یج-
19 - چشم بستن بر مظاهر وجود خدا و پرداختن به جدال های جاهلانه درباره او ، کفرانِ نعمت است .
ألم تروا أنّ اللّه . .. و أسبغ علیکم نعمه ... و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر
ذکر <و من الناس. ..> پس از بیان آیات خداوند - که از جمله آنها وُفورِ نعمت بود - می تواند اشاره به نکته مذکور باشد.
21 - دقّت در مسخّر بودن موجودات عالم و نیز نعمت های فراوان الهی ، مایه برچیده شدن جدال های جاهلانه درباره خدا است .
ألم تروا أنّ اللّه سخّر لکم . .. و أسبغ علیکم نعمه... و من الناس من یج-دل فی الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 1
1 - تنها کافران حق ناپذیر به مجادله و ستیزه جویی با آیات الهی می پردازند و از پذیرش آن سر باز می زنند .
مایج-دل فیءای-ت اللّه إلاّ الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 1،5
1 - تهدید کافران مجادله گر در آیات الهی از سوی خداوند
و یعلم الذین یج-دلون فی ءای-تنا
5 - بحث و جدل بیهوده و انکارآمیز درباره آیات الهی ، دارای کیفر و عذاب
و یعلم الذین یج-دلون فی ءای-تنا ما لهم من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 36 - 2
2 - روی آوردن قوم لوط ، به جدال و تشکیک نسبت به انذار ها ; بجای حق پذیری
و لقد أنذرهم . .. فتماروا بالنّذر
ص: 431
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 4
4 - مبلِّغان دینی ، شایسته است که در گفتار و مجادله اعتقادی با دیگران ، بهترین شیوه را انتخاب کنند .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 22 - 17
17- بحث گذرا و سطحی و به دور از درگیری جدّی ، تنها محدوده مُجاز برای پیامبر ( ص ) جهت بحث در باره اصحاب کهف و تعداد آنان بود .
فلاتمار فیهم إلاّ مراءً ظ-هرًا
<مراء> جدالی است که به منظور اعتراض به گفتار کسی و سست کردن آن و نیز تحقیر گوینده اش انجام گیرد (مصباح) و هنگامی که دنباله دار و عمیق نباشد، به آن، <مراء ظاهر> گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 3 - 1
1- مجادله خصمانه برخی از مشرکان عصر بعثت ، علیه اندیشه توحید و یکتاپرستی
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
<جدال و مجادله> (مصدر <یجادل>) به معنای برخورد خصمانه با یک رأی و اعتقاد است. قید <فی الله> می رساند که اندیشه توحید ربوبی - که از سوی پیامبر(ص) در میان مردم تبلیغ می شد - خشم گروهی از اهل شرک را برانگیخته بود و آنان به منظور جلوگیری از نفوذ آن فکر، به مبارزه با آن حضرت پرداختند و علیه آن اندیشه، جدال خصمانه کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 7،8
7 - لزوم پرهیز و مجادله با پیروان دیگر ادیان بر سر احکام فرعی دین *
و لکل وجهه هو مولّیها فاستبقوا الخیرت
8 - مشاجره و مجادله بر سر قبله و احکام فرعی دین ، از مصداق های خیر نیست .
و لکل وجهه هو مولّیها فاستبقوا الخیرت
ص: 432
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 8
8 - مشاجره و مجادله بر سر قبله و احکام فرعی دین ، از مصداق های خیر نیست .
و لکل وجهه هو مولّیها فاستبقوا الخیرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 54 - 9
9- جدل و اشکال تراشی ، در برابر آیات روشن قرآنی ، کاری است نکوهیده .
و لقد صرّفنا فی ه-ذا القرءان . .. و کان الإنس-ن أکثر شیء جدلاً
موارد استعمال کلمه <جدل> گواه تمسک فراوان اهل جدل به باطل است با به هر نحو ممکن، با حق، مقابله کنند. بنابراین، ممکن است که آیه، به نوعِ مذمومِ جدل، نظر داشته باشد; یعنی، شیوه برخورد کافران با آیات قرآن را محکوم می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 22 - 17
17- بحث گذرا و سطحی و به دور از درگیری جدّی ، تنها محدوده مُجاز برای پیامبر ( ص ) جهت بحث در باره اصحاب کهف و تعداد آنان بود .
فلاتمار فیهم إلاّ مراءً ظ-هرًا
<مراء> جدالی است که به منظور اعتراض به گفتار کسی و سست کردن آن و نیز تحقیر گوینده اش انجام گیرد (مصباح) و هنگامی که دنباله دار و عمیق نباشد، به آن، <مراء ظاهر> گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 28 - 1
1- مخاصمه شیطان و مشرکان با یکدیگر ، در محکمه عدل الهی
قال قرینه ربّنا ما أطغیته . .. قال لاتختصموا لدیّ
ص: 433
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 36 - 2
2- مجادله مشرکان مکه با مؤمنان ، در مسأله معاد
فأتوا ب-ابائنا إن کنتم ص-دقین
تعبیر <فأتوا> (با صیغه جمع) می رساند که مخاطب مشرکان، تنها پیامبر(ص) نبوده; بلکه مؤمنان نیز مورد خطاب آنان بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 8 - 2
2 - مجادله خصمانه برخی از مشرکان عصر بعثت ، علیه اندیشه توحید و یکتاپرستی
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
<جدال و مجادله> (مصدر <یجادل>) به معنای برخورد خصمانه با یک رأی و اعتقاد است. قید <فی اللّه> می رساند که اندیشه توحید ربوبی - که از سوی پیامبر(ص) تبلیغ می شد - خشم گروهی از اهل شرک را برانگیخته بود و آنان برای جلوگیری از نفوذ آن در افکار و اندیشه های مردم، با آن به مبارزه برخاستند و در ردّ و انکار آن به بحث و جدل خصمانه روی آوردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 15
15- کفرپیشگان علی رغم مشاهده نشانه های ربوبیت خدا بر سراسر جهان ، با موحدان درباره خداوند و ربوبیت او به جدال و جرّ و بحث می پردازند .
هو الذی یریکم البرق . .. و هم یج-دلون فی الله
جمله حالیه <و هم یجادلون فی الله> قید برای همه جمله هایی است که در آیات پیشین آمده است ; یعنی، با آنکه آثار وجودی خدا و ربوبیت او نمایان است و اوست که برق، رعد، ابر و صاعقه را پدید می آورد و همه امور را تحقق می بخشد، آنان درباره وی به جرّوبحث می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 4 - 4
4- انسان ، موجودی مجادله گر و ستیزه جو درباره خالق خویش است .
فإذا هو خصیم
<خصم> (مصدر <خصیم>) به معنای جدال و منازعه است (لسان العرب). درباره متعلق <خصیم> دو احتمال وجود دارد:B1- متعلق آن خداوند باشد. 2- حذف متعلق قرینه عمومیت و اطلاق باشد; یعنی، خصیم بودن از خصوصیات انسان
ص: 434
است. برداشت فوق - به قرینه صدر آیه گذشته که از خداوند خالق سخن می گوید - بنابر احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 3 - 2
2- سرزنش گروهی از مشرکان عصر بعثت از سوی خدا ، به خاطر بحث و جدل جاهلانه آنان درباره خدا
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 8 - 1
1 - نکوهش گروهی از مشرکان عصر بعثت از سوی خدا ، به خاطر بحث و جدل جاهلانه آنان در باره او
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 20 - 17،18،19،21
17 - برخی انسان ها درباره خدا ، به رغم وجود نشانه های فراوان در برابر آنان ، جاهلانه ، جدال می کنند .
ألم تروا أنّ اللّه سخّر لکم ما فی السموت . .. و أسبغ علیکم ... و من الناس من یج-
18 - برخی انسان ها ، بدون داشتن علم و منبع هدایت و کتاب روشن کننده ، درباره خداوند ، به مجادله می پردازند .
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی و لا کت-ب منیر
19 - چشم بستن بر مظاهر وجود خدا و پرداختن به جدال های جاهلانه درباره او ، کفرانِ نعمت است .
ألم تروا أنّ اللّه . .. و أسبغ علیکم نعمه ... و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر
ذکر <و من الناس. ..> پس از بیان آیات خداوند - که از جمله آنها وُفورِ نعمت بود - می تواند اشاره به نکته مذکور باشد.
21 - دقّت در مسخّر بودن موجودات عالم و نیز نعمت های فراوان الهی ، مایه برچیده شدن جدال های جاهلانه درباره خدا است .
ألم تروا أنّ اللّه سخّر لکم . .. و أسبغ علیکم نعمه... و من الناس من یج-دل فی الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 3
3 - اساسِ جدالِ کافران درباره خدا ، برخاسته از تقلید و تعصّب خویشاوندی آنان بود .
یج-دل فی اللّه . .. قالوا بل نتّبع ما وجدنا علیه ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 71 - 2
2 - مجادله و گفتوگوی فرشتگان با خدا ، در ملأ اعلی درباره آفرینش انسان
بالملأ الأعلی إذ یختصمون . .. إذ قال ربّک للمل-ئکه إنّی خ-لق بشرًا
ص: 435
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <إذ> ظرف زمان ماضی بوده و متعلق به <إذ یختصمون> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 57 - 1
1 - مجادله مشرکان مکه درباره عیسی ( ع ) ، اقدامی در جهت تخطئه آیات قرآن
و لمّا ضرب ابن مریم مثلاً
تأمل در آیات بعد، نشان می دهد که مَثَل مذکور در این آیه، از ناحیه مشرکان و برای توجیه روی آوری آنان به پرستش بت ها و انکار مورد عذاب واقع شدن معبودهای شرک بوده است; چنان که در آیه بعد می فرماید: <ما ضربوه إلاّ جدلاً. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 58 - 1
1 - مجادله مشرکان مکه با پیامبر ( ص ) ، در مقایسه معبود های خویش با عیسی ( ع )
و قالوا ءألهتنا خیر أم هو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 18 - 7
7 - مجادله و تشکیک مستمر مشرکان ، نسبت به برپایی قیامت
إنّ الذین یمارون فی الساعه لفی ضل-ل بعید
<ممارات> (مصدر <یمارون>) به معنای اصرار بر جدال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 18 - 1،3،4
1 - زن ، در فرهنگ جاهلیت پرورش یافته در زینت و تجمل ، و فرودست در میدان جدال و درگیری های کلامی
أوَ من ینشّؤا فی الحلیه و هو فی الخصام غیر مبین
لحن آیه شریفه به گونه ای است که به اعتقاد و باور عرب جاهلی یا موقعیت زن در محیط و فرهنگ خاص آنان اشاره دارد.
3 - زن ، اساساً برای کار های دشوار و خشن و جدال و درگیری آفریده نشده است .
و هو فی الخصام غیر مبین
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که آیه شریفه به جهت مماشات و بازگویی باور مشرکان، این مطالب را مطرح نکرده باشد; بلکه به عنوان یک واقعیت بدان پرداخته باشد.
ص: 436
4 - لطافت طبیعی زن و فرودستی او در میدان جدال و درگیری ، دو عامل آسیب پذیری و دو نقیصه برای زن در فرهنگ خشن جاهلی
و هو فی الخصام غیر مبین
در آیه قبل (و إذا بشّر أحدهم. ..) ناراحتی عرب جاهلی از داشتن دختر بیان شده است. این آیه می تواند اشاره به علت آن ناراحتی داشته باشد; یعنی، این دو ویژگی از نظر عرب جاهلی، نقص زن به حساب می آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 28 - 2
2- نهی الهی ، از جدال شیطان و مشرکان با یکدیگر در محضر او
قال لاتختصموا لدیّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 40 - 8
8- مجادله قرآن با مشرکان ، با بهره گیری از باور های ایشان در رد عقاید شرک آلودشان
أفأصف-کم ربّکم بالبنین و اتّخذ من المل-ئکه إن-ثًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 71 - 11
11 - هود با پرخاش به قوم خویش خواهان ترک بحث و جدال آنان با وی درباره معبودان دروغین شد .
اتجدلوننی فی أسماء سمیتموها أنتم و ءاباؤکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 36 - 2
2 - روی آوردن قوم لوط ، به جدال و تشکیک نسبت به انذار ها ; بجای حق پذیری
و لقد أنذرهم . .. فتماروا بالنّذر
ص: 437
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 21 - 17
17- کاشفان جایگاه اصحاب کهف ، به جدال و کشمکش درباره رستاخیز گرفتار بودند .
أعثرنا علیهم . .. إذ یتن-زعون بینهم أمرهم
<إذ> ظرف است برای <أعثرنا> لذا مفاد آیه این است که مردم، هنگامی بر اصحاب کهف دست یافتند که درباره امری از امور مربوط به خویش، اختلاف داشتند. مراد از آن امر، به قرینه <أن الساعه لاریب فیها> برپایی قیامت است و مراد از ضمیر در <أمرهم> همان مردمی هستند که بر اصحاب کهف آگاهی یافتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 15
15- کفرپیشگان علی رغم مشاهده نشانه های ربوبیت خدا بر سراسر جهان ، با موحدان درباره خداوند و ربوبیت او به جدال و جرّ و بحث می پردازند .
هو الذی یریکم البرق . .. و هم یج-دلون فی الله
جمله حالیه <و هم یجادلون فی الله> قید برای همه جمله هایی است که در آیات پیشین آمده است ; یعنی، با آنکه آثار وجودی خدا و ربوبیت او نمایان است و اوست که برق، رعد، ابر و صاعقه را پدید می آورد و همه امور را تحقق می بخشد، آنان درباره وی به جرّوبحث می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 6
6- جدال و اشکال تراشی ، با به کارگیری روش های باطل و دستاویز های دروغین ، از شیوه های مبارزه کافران با حق است .
و یج-دل الذین کفروا بالب-طل لیدحضوا به الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 1
1 - تنها کافران حق ناپذیر به مجادله و ستیزه جویی با آیات الهی می پردازند و از پذیرش آن سر باز می زنند .
مایج-دل فیءای-ت اللّه إلاّ الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 76 - 1
ص: 438
1 - مجادله کفرپیشگان مستکبر قوم ثمود با مستضعفان مؤمن به صالح
استضعفوا لمن . .. مؤمنون. قال الذین استکبروا إنا بالذی ءامنتم به کفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 68 - 19
19 - عن أبی جعفر(ع) فی قول الله: <و إذا رأیت الذین یخوضون فی آیاتنا> قال: الکلام فی الله و الجدال فی القرآن <فأعرض عنهم حتی یخوضوا فی حدیث غیره> . .. .
امام باقر(ع) فرمود: مراد از <یخوضون فی آیاتنا>، سخن گفتن در مورد ذات خداوند و مجادله کردن درباره قرآن است. <پس از آنان رویگردان شو تا به سخن دیگری بپردازند> ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 121 - 11
11 - جدال کنندگان در مورد احکام روشن خداوند دوستان شیطانند.
و إن الشیطین لیوحون إلی أولیائهم لیجدلوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 1
1 - در صورت دعوت از مجادله گران درباره خدا برای پیروی از تعالیم آسمانی ، آنان ، خود را پیروِ آیین نیاکان شان معرفی می کنند .
الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . .. و إذا قیل لهم اتّبعوا ما أنزل اللّه قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 4 - 4،5،9
4- انسان ، موجودی مجادله گر و ستیزه جو درباره خالق خویش است .
فإذا هو خصیم
<خصم> (مصدر <خصیم>) به معنای جدال و منازعه است (لسان العرب). درباره متعلق <خصیم> دو احتمال وجود
ص: 439
دارد:B1- متعلق آن خداوند باشد. 2- حذف متعلق قرینه عمومیت و اطلاق باشد; یعنی، خصیم بودن از خصوصیات انسان است. برداشت فوق - به قرینه صدر آیه گذشته که از خداوند خالق سخن می گوید - بنابر احتمال اول است.
5- جدال و ستیزه جویی ، از جمله ویژگی های انسان است .
فإذا هو خصیم مبین
برداشت فوق، بر طبق احتمال دوم در متعلق خصیم است; یعنی، متعلق خصیم حذف شده تا دلالت کند که انسان پیوسته سعی در جدال و ستیزه دارد.
9- آفرینش انسان از نطفه ، به صورت مجادله گری سخنور ، شاهد و گواه وحدانیت خداوند است .
تع-لی عمّا یشرکون . خلق الإنس-ن من نطفه فإذا هو خصیم مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 54 - 6،7،8
6- انسان ، مجادلگرترین موجود هستی است .
و کان الإنس-ن أکثر شیء جدلاً
<جدل> یعنی: <گفتوگو به گونه نزاع و برتری طلبی> (مفردات راغب). البته، غالباً، جدال، در جایی به کار می رود که این نزاع و گفتوگو، با سخنان باطل و بی اساس باشد.
7- انسان ، موجودی مباحثگر و نیازمند مشاهده دلایل و بیان های مختلف برای پذیرش حق است .
و لقد صرّفنا فی ه-ذا القرءان للناس من کلّ مثل و کان الإنس-ن أکثر شیء جدلاً
بیان مجادلگری انسان، پس از اشاره به ارائه مثال ها و بیان های مختلف در قرآن، گویا به این نکته اشاره دارد که برای این موجود مجادلگر، سخن بسیار و با طرح های مختلف باید گفته شود تا او قانع شده و به راه هدایت، رهنمون گردد.
8- اقناع روح مجادلگر آدمی و رام ساختن او در مسیر حق ، فلسفه ارائه مثال ها و نمونه های متعدّد در قرآن است .
و لقد صرّفنا . .. و کان الإنس-ن أکثر شیء جدلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 18 - 7
7 - مجادله و تشکیک مستمر مشرکان ، نسبت به برپایی قیامت
إنّ الذین یمارون فی الساعه لفی ضل-ل بعید
<ممارات> (مصدر <یمارون>) به معنای اصرار بر جدال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 16 - 1
1 - اصرار مشرکان عصر بعثت ، بر شرک و مباحثات انکارآمیز آنان درباره توحید
و الذین یحاجّون فی اللّه
ص: 440
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 7
7- پیامبر ( ص ) ، مأمور به مجادله و مناظره با کافران و مشرکان با بهترین نوع و روش
و ج-دلهم بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 1،2،8
1 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، موظف بودند که با اهل کتاب ، جز باانتخاب بهترین روش ، مجادله نکنند .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن
2 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، با اهل کتاب ، بحث های اعتقادی و کلامی داشتند .
و لاتج-دلواأهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن
8 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، در مجادله با اهل کتاب ، موظف اند که به صراحت ، اعتقادات توحیدی خود را مطرح کنند .
قولوا ءامنّا بالذی أُنزل إلینا و أُنزل إلیکم و إل-هنا و إل-هکم وحد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 1،2،8
1 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، موظف بودند که با اهل کتاب ، جز باانتخاب بهترین روش ، مجادله نکنند .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن
2 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، با اهل کتاب ، بحث های اعتقادی و کلامی داشتند .
و لاتج-دلواأهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن
8 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، در مجادله با اهل کتاب ، موظف اند که به صراحت ، اعتقادات توحیدی خود را مطرح کنند .
قولوا ءامنّا بالذی أُنزل إلینا و أُنزل إلیکم و إل-هنا و إل-هکم وحد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 28 - 1،2
1- مخاصمه شیطان و مشرکان با یکدیگر ، در محکمه عدل الهی
قال قرینه ربّنا ما أطغیته . .. قال لاتختصموا لدیّ
2- نهی الهی ، از جدال شیطان و مشرکان با یکدیگر در محضر او
ص: 441
قال لاتختصموا لدیّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 8،9
8 - مشرکان به هنگام حضور در نزد پیامبر(ص)، از سر لجاج و انکار به مجادله درباره قرآن و رسالت آن حضرت می پرداختند.
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا
9 - مشرکانی که صرفاً برای مجادله در محضر پیامبر(ص) حاضر می شدند، در نهایت عناد و لجاجت قرار داشتند.
حتی إذا جاءوک یجدلونک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 121 - 15
15 - مشرکان در مورد خوردن ذبیحه و احکام آن در اسلام با مسلمانان صدر اسلام به مجادله می پرداختند.
و لا تأکلوا مما لم یذکر اسم الله علیه . .. إن الشیطین لیوحون إلی ... و إن أطعتمو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 3 - 1،2
1- مجادله خصمانه برخی از مشرکان عصر بعثت ، علیه اندیشه توحید و یکتاپرستی
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
<جدال و مجادله> (مصدر <یجادل>) به معنای برخورد خصمانه با یک رأی و اعتقاد است. قید <فی الله> می رساند که اندیشه توحید ربوبی - که از سوی پیامبر(ص) در میان مردم تبلیغ می شد - خشم گروهی از اهل شرک را برانگیخته بود و آنان به منظور جلوگیری از نفوذ آن فکر، به مبارزه با آن حضرت پرداختند و علیه آن اندیشه، جدال خصمانه کردند.
2- سرزنش گروهی از مشرکان عصر بعثت از سوی خدا ، به خاطر بحث و جدل جاهلانه آنان درباره خدا
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 8 - 1،2
1 - نکوهش گروهی از مشرکان عصر بعثت از سوی خدا ، به خاطر بحث و جدل جاهلانه آنان در باره او
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
2 - مجادله خصمانه برخی از مشرکان عصر بعثت ، علیه اندیشه توحید و یکتاپرستی
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم
<جدال و مجادله> (مصدر <یجادل>) به معنای برخورد خصمانه با یک رأی و اعتقاد است. قید <فی اللّه> می رساند که اندیشه توحید ربوبی - که از سوی پیامبر(ص) تبلیغ می شد - خشم گروهی از اهل شرک را برانگیخته بود و آنان برای جلوگیری از نفوذ آن در افکار و اندیشه های مردم، با آن به مبارزه برخاستند و در ردّ و انکار آن به بحث و جدل خصمانه روی آوردند.
ص: 442
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 12 - 1،2
1 - مجادلات و اظهار تردید های مشرکان ، درباره وحی و مشاهدات قلبی پیامبر ( ص )
أفتم-رونه علی مایری
<ممارات و مراء> (مصدر <تمارون>) معادل <مجادله و جدال> است; یعنی، <أفتمارونه علی مایری>.
2 - بحث و جدل مشرکان با پیامبر ( ص ) ، در عینی ترین حقایق مورد شهود آن حضرت ، امری نکوهیده و سرزنش بار
أفتم-رونه علی مایری
استفهام در <أفتمارونه> برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 57 - 1
1 - مجادله مشرکان مکه درباره عیسی ( ع ) ، اقدامی در جهت تخطئه آیات قرآن
و لمّا ضرب ابن مریم مثلاً
تأمل در آیات بعد، نشان می دهد که مَثَل مذکور در این آیه، از ناحیه مشرکان و برای توجیه روی آوری آنان به پرستش بت ها و انکار مورد عذاب واقع شدن معبودهای شرک بوده است; چنان که در آیه بعد می فرماید: <ما ضربوه إلاّ جدلاً. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 58 - 1،6
1 - مجادله مشرکان مکه با پیامبر ( ص ) ، در مقایسه معبود های خویش با عیسی ( ع )
و قالوا ءألهتنا خیر أم هو
6 - مقایسه میان بت ها و عیسی بن مریم ( ع ) ، حرکتی جدلی از سوی مشرکان مکه
ما ضربوه لک إلاّ جدلاً
در مکتب پیامبر(ص) سخن از الوهیت عیسی(ع) به میان نیامده بود تا مشرکان او را با آلهه خود مقایسه کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 36 - 2
2- مجادله مشرکان مکه با مؤمنان ، در مسأله معاد
فأتوا ب-ابائنا إن کنتم ص-دقین
تعبیر <فأتوا> (با صیغه جمع) می رساند که مخاطب مشرکان، تنها پیامبر(ص) نبوده; بلکه مؤمنان نیز مورد خطاب آنان بودند.
ص: 443
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 6
6 - صرف وقت و مجادلات دینی ، باید در جایی باشد که مفید و ثمربخش است .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن إلاّ الذین ظلموا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 69 - 2
2 - پیامبر ( ص ) از مجادله و گفت وگوی فرشتگان با خدا درباره آفرینش آدم ، تنها از راه وحی آگاه بود .
ما کان لی من علم بالملأ الأعلی إذ یختصمون
مقصود از مجادله و خصومت در آیه شریفه - به قرینه دو آیه بعد (إذ قال ربّک للملائکه. ..) - گفت وگوی فرشتگان با خدا درباره خلقت انسان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 71 - 2،3
2 - مجادله و گفتوگوی فرشتگان با خدا ، در ملأ اعلی درباره آفرینش انسان
بالملأ الأعلی إذ یختصمون . .. إذ قال ربّک للمل-ئکه إنّی خ-لق بشرًا
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <إذ> ظرف زمان ماضی بوده و متعلق به <إذ یختصمون> باشد.
3 - داستان آفرینش انسان و مجادله و گفتوگوی فرشتگان با خداوند در این باره ، شایان یاد و یادآوری است .
إذ قال ربّک للمل-ئکه إنّی خ-لق بشرًا
برداشت یاد شده بر این اساس مبتنی است که <إذ> متعلق به فعل مقدر همچون <أذکر> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 7 - 47
47 - ضرورت پرهیز از مجادله در آیات متشابه قرآن و ترک همنشینی با مجادله کنندگان در آن
هو الّذی انزل علیک . .. فامّا الّذین فی قلوبهم زیغ فیتّبعون ما تشابه منه
رسول اللّه (ص) درباره آیه <هو الذی انزل . .. > فرمود: اذا رأیتم الذین یتّبعون ما تشابه منه و الذین یجادلون فیه فهم الذین عنی اللّه فلا تجالسوهم.
_______________________________
الدر المنثور، ج 2، ص 148.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 444
2 - آل عمران - 3 - 20 - 4
4 - لزوم تسلیم در برابر حق و پرهیز از بحث جدال آمیز
فان حاجّوک فقل اسلمت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 5
5 - پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، وظیفه ندارند که با ظالمان اهل کتاب ، به جدال أحسن بپردازند .
و لاتج-دلوا أهل الکت-ب إلاّ بالتی هی أحسن إلاّ الذین ظلموا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 204 - 12
12 - منافقان ، سرسخت ترین انسان ها در جدال با مسلمانان
و من الناس . .. و هو اَلَدُّ الخصام
بنابراینکه <الخصام>، مصدر باشد و به معنی خصومت و جدال.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 20
20 - استفاده مؤمن آل فرعون ، از شیوه جدل در مقابل منطق زور فرعونیان
وإن یک ک-ذبًا فعلیه کذبه و إن یک صادقًا یصبکم بعض الذی یعدکم
آمدن این تعبیر که اگر موسی(ع) دروغ گفته باشد، علیه خودش اقدام کرده است و. .. از باب جدل می باشد; و گرنه برای مؤمن آل فرعون، احتمال دروغ گو بودن موسی(ع) متصور نبود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 4،7
4 - توجه به الهی بودن تغییر قبله و تعیین آن ، موجب رفع مشاجره درباره آن است .
و لکل وجهه هو مولّیها
7 - لزوم پرهیز و مجادله با پیروان دیگر ادیان بر سر احکام فرعی دین *
و لکل وجهه هو مولّیها فاستبقوا الخیرت
ص: 445
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 20 - 1،3
1 - مجادله عالمان اهل کتاب با پیامبر ( ص ) ، علی رغم آگاهی آنان به حقیقت
من بعد ما جاءهم العلم . .. فان حاجّوک فقل
3 - رهنمود خدا به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر ترک مجادله با عالمان جدالگر اهل کتاب
فان حاجّوک فقل اسلمت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 22 - 19
19- مناظره با جاهلان ، جز بحثی سطحی و کوتاه ، نکوهیده و ناروا است .
مایعلمهم إلاّ قلیل فلاتمار فیهم إلاّ مراءً ظ-هرًا
تفریع <لاتمار> بر جمله <مایعلمهم. ..> به وسیله حرف <فاء>، بیانگر نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 10
10 - پاسخ منفی دادن به فراخوان عمل به تعالیم دین آسمانی ، به بهانه پیروی از آیین نیاکان ، جاهلانه و مجادله ای بدون دلیل است .
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی و لا کت-ب منیر . و إذا قیل لهم ا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 1
1- ساخت کشتی نوح و درگیری های لفظی او و کفرپیشگان تا فرا رسیدن طوفان ، همچنان ادامه داشت .
یصنع الفلک و کلما مرّ علیه . .. حتّی إذا جاء أمرنا
<حتی> بیانگر غایت گزارشها و حقایق مطرح شده در آیه قبل (ساختن کشتی و تمسخر کافران و پاسخ گویی حضرت نوح) می باشد; یعنی ، اینها ادامه داشت تا زمانی که . .. .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 71 - 10
10 - هود ، گرفتار جدال و کشمکش مدام قوم عاد درباره معبودان بی اساسشان
اتجدلوننی فی أسماء سمیتموها أنتم و ءاباؤکم
ص: 446
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 81 - 12
12 - مماشات با خصم در بحث و جدل، روشی برای تبلیغ معارف و عقاید
فأی الفریقین أحق بالأمن
لازمه اینکه موحدان <احق> به امام باشند، آن است که برای مشرکان نیز حقی محسوب گردد. ولی با توجه به اینکه مشرکان هیچ لیاقتی برای امان ندارند، برای مماشات با خصم و در مقام جدل و تبلیغ حقی فرض شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 46 - 10
10 - مسلمانان ، در مجادله با اهل کتاب ، باید بر اصول و اعتقادات مشترک ، تکیه کنند .
لاتج-دلوا أهل الکت-ب . .. و قولوا ءامنّا بالذی أُنزل إلینا و أُنزل إلیکم و إل-هن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 16 - 12
12 - مشرکان و مجادله گران حق ستیز گرفتار غضب و عذاب سخت الهی
و الذین یحاجّون فی اللّه . .. علیهم غضب و لهم عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 5
5 - کبر و خودبرتربینی ، عامل جدال و ستیزه جویی کافران و مشرکان با آیات الهی و پیامبر اسلام ( ص )
إنّ الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 1،5
1 - کسانی که بدون هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) بر می خیزند ، در دل آنان نوعی
ص: 447
کبر و خودبرتربینی نهفته است .
إنّ الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم إن فی صدورهم إلاّ کبر
<سلطان> به معنای حجت و برهان است.
5 - کبر و خودبرتربینی ، عامل جدال و ستیزه جویی کافران و مشرکان با آیات الهی و پیامبر اسلام ( ص )
إنّ الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 36 - 5
5 - دلبستگی به زندگی دنیایی ، منشأ اصلی مجادله در آیات الهی و انکار آن است .
و یعلم الذین یج-دلون . .. فما أُوتیتم من شیء فمت-ع الحیوه الدنیا
با توجه به فای تفریع در <فما أُوتیتم>، می توان استفاده کرد که مجادله در آیات الهی و انکار آن، از دنیامحوری برخاسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 1
1 - کسانی که بدون هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) بر می خیزند ، در دل آنان نوعی کبر و خودبرتربینی نهفته است .
إنّ الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم إن فی صدورهم إلاّ کبر
<سلطان> به معنای حجت و برهان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 3
3 - اساسِ جدالِ کافران درباره خدا ، برخاسته از تقلید و تعصّب خویشاوندی آنان بود .
یج-دل فی اللّه . .. قالوا بل نتّبع ما وجدنا علیه ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 5
5 - کبر و خودبرتربینی ، عامل جدال و ستیزه جویی کافران و مشرکان با آیات الهی و پیامبر اسلام ( ص )
إنّ الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر
ص: 448
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 5
5 - کبر و خودبرتربینی ، عامل جدال و ستیزه جویی کافران و مشرکان با آیات الهی و پیامبر اسلام ( ص )
إنّ الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 12
12- جدال به باطل و استهزا و تمسخر ، از روش های ناپسند در برخورد با مسائل فکری و عقیدتی است .
و یج-دل الذین کفروا بالب-طل لیدحضوا به الحقّ واتخذوا ءای-تی و ما أُنذروا هزوًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 55 - 2
2- خودداری مردم از ایمان به قرآن و استغفار به درگاه الهی ، به منزله نشستن آنان در انتظار عذاب الهی است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. إلاّ أن تأتیهم سنّه الأوّلین
<أن یؤمنوا>در اصل <من أن یؤمنوا> بوده است و <أن تأتیهم>فاعل برای <منع> است، ولی از آن جا که نظم معنابه کلمه ای بستگی دارد که بعد از <إلاّ>در تقدیر باشد،گفته می شود که <أن تأتیهم> در تقدیر، <انتظار أن تأتیهم> است; یعنی: <ما منع الناس من أن یؤمنوا. ..إلاّ انتظار أن تأتیهم> و مراد این است که حال این مردم، بسان حال کسی است که در انتظار عذاب نشسته باشد و گرنه مانعی دیگر برای ایمان آنان وجود ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 22 - 3
3 - استفاده از جدل و به کارگیری مبانی باطل گرایان علیه خود آنان ، از روش های قرآن در احتجاج با اهل شرک
ألکم الذّکر و له الأُنثی . تلک إذًا قسمه ضیزی
با توجه به این که خداوند مبنای ارزشی مشرکان را در تبعیض بین پسران و دختران علیه خود آنان به کار گرفته است، مطلب بالا استفاده می شود.
ص: 449
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 28 - 2
2- نهی الهی ، از جدال شیطان و مشرکان با یکدیگر در محضر او
قال لاتختصموا لدیّ
مجادله گران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 1
1 - تهدید کافران مجادله گر در آیات الهی از سوی خداوند
و یعلم الذین یج-دلون فی ءای-تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 1
1 - در صورت دعوت از مجادله گران درباره خدا برای پیروی از تعالیم آسمانی ، آنان ، خود را پیروِ آیین نیاکان شان معرفی می کنند .
الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . .. و إذا قیل لهم اتّبعوا ما أنزل اللّه قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 1
1 - در صورت دعوت از مجادله گران درباره خدا برای پیروی از تعالیم آسمانی ، آنان ، خود را پیروِ آیین نیاکان شان معرفی می کنند .
الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . .. و إذا قیل لهم اتّبعوا ما أنزل اللّه قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 69 - 1،2
ص: 450
1 - توصیه خداوند به نگریستن و تأمل کردن در سرنوشت کسانی که درباره آیات الهی به جدال و ستیزه جویی برمی خیزند .
ألم تر إلی الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه أنّی یصرفون
2 - سرنوشت شوم مجادله گران و ستیزه جویان با آیات الهی ، درس آموز و عبرت انگیز است .
ألم تر إلی الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه أنّی یصرفون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 16 - 12
12 - مشرکان و مجادله گران حق ستیز گرفتار غضب و عذاب سخت الهی
و الذین یحاجّون فی اللّه . .. علیهم غضب و لهم عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 1
1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) برخیزند ، مبغوض خدا و مؤمنان هستند .
الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءا
<سلطان> به معنای حجت و برهان و <مقت> به معنای بغض شدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 1
1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی ، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی ( دین ) برخیزند ، مبغوض خدا و مؤمنان هستند .
الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه بغیر سلط-ن أتی-هم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءا
<سلطان> به معنای حجت و برهان و <مقت> به معنای بغض شدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 68 - 19
ص: 451
19 - عن أبی جعفر(ع) فی قول الله: <و إذا رأیت الذین یخوضون فی آیاتنا> قال: الکلام فی الله و الجدال فی القرآن <فأعرض عنهم حتی یخوضوا فی حدیث غیره> . .. .
امام باقر(ع) فرمود: مراد از <یخوضون فی آیاتنا>، سخن گفتن در مورد ذات خداوند و مجادله کردن درباره قرآن است. <پس از آنان رویگردان شو تا به سخن دیگری بپردازند> ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 121 - 11
11 - جدال کنندگان در مورد احکام روشن خداوند دوستان شیطانند.
و إن الشیطین لیوحون إلی أولیائهم لیجدلوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 1
1 - در صورت دعوت از مجادله گران درباره خدا برای پیروی از تعالیم آسمانی ، آنان ، خود را پیروِ آیین نیاکان شان معرفی می کنند .
الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . .. و إذا قیل لهم اتّبعوا ما أنزل اللّه قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 16 - 12
12 - مشرکان و مجادله گران حق ستیز گرفتار غضب و عذاب سخت الهی
و الذین یحاجّون فی اللّه . .. علیهم غضب و لهم عذاب شدید
ص: 452
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 111 - 2،5
2 - تأخیر در مجازات موسی ( ع ) و برادرش هارون از مصوبات جلسه مشورتی سران و بزرگان دربار فرعون
قالوا أرجه و أخاه
<ه> در <أرجه> ضمیری است که به صورت ساکن قرائت شده و مفعول <ارجِ> می باشد. <ارجِ> فعل امر از مصدر <ارجاء> (به تأخیر انداختن) است. مشتقات کلمه <ارجاء> گاهی با همزه استعمال می گردد و گاهی همزه آن تبدیل به یاء می شود. گفته می شود: اَرْجأ یُرْجی یُرْجی. قابل ذکر است که مراد از تأخیر انداختن، تأخیر در مجازات است.
5 - سران دربار فرعون از وی خواستند با تأخیر مجازات موسی و هارون موافقت کرده و ساحران زبردست و کاردان را از اطراف و اکناف احضار کند .
و أرسل فی المدائن حشرین
<حشرین> به معنای جمع کنندگان و کوچ دهندگان است و مفعول آن به قرینه آیه قبل و بعد <ساحرین> می باشد و خود <حشرین> مفعول برای <أرسل> است. بنابراین جمله <أرسل ... > یعنی: نیروهایی را برای جمع آوری و گسیل ساحران بسیج کن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 111 - 2،5
2 - تأخیر در مجازات موسی ( ع ) و برادرش هارون از مصوبات جلسه مشورتی سران و بزرگان دربار فرعون
قالوا أرجه و أخاه
<ه> در <أرجه> ضمیری است که به صورت ساکن قرائت شده و مفعول <ارجِ> می باشد. <ارجِ> فعل امر از مصدر <ارجاء> (به تأخیر انداختن) است. مشتقات کلمه <ارجاء> گاهی با همزه استعمال می گردد و گاهی همزه آن تبدیل به یاء می شود. گفته می شود: اَرْجأ یُرْجی یُرْجی. قابل ذکر است که مراد از تأخیر انداختن، تأخیر در مجازات است.
5 - سران دربار فرعون از وی خواستند با تأخیر مجازات موسی و هارون موافقت کرده و ساحران زبردست و کاردان را از اطراف و اکناف احضار کند .
و أرسل فی المدائن حشرین
ص: 453
<حشرین> به معنای جمع کنندگان و کوچ دهندگان است و مفعول آن به قرینه آیه قبل و بعد <ساحرین> می باشد و خود <حشرین> مفعول برای <أرسل> است. بنابراین جمله <أرسل ... > یعنی: نیروهایی را برای جمع آوری و گسیل ساحران بسیج کن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 41 - 4
4- به دار کشیدن مجرمان و ر ها کردن آنان تا طعمه پرندگان گشتن ، کیفری مرسوم در مصر باستان
و أما الأخر فیصلب فتأکل الطیر من رأسه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 81 - 1
1 - گنهکاران یهود همانند دیگر گنهکاران ، به اندازه استحقاقشان ، در آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
لن تمسنا النار إلاّ أیاماً معدوده . .. بلی
<بلی> (چنین نیست) حرف جواب است و برای رد سخن و ادعای مطرح شده به کار می رود. این کلمه در آیه شریفه رد ادعای یهود (لن تمسنا النار إلا أیاماً معدوده) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 79 - 15
15 - کیفر الهی برای گناهکاران ، متناسب با گناه آنان است .
فیسخرون منهم سخر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 16
16- لزوم پرهیز از ملاحظه نسب و حسب انسان ها در اجرای کیفر ها و مجازات های مطرح شده در دین
و أهلک إلاّ من سبق علیه القول
بیان این بخش از داستان نوح(ع) (احمل فیها. .. أهلک إلاّ من سبق علیه القول) رساننده این پیام است که: نباید به خاطر
ص: 454
خویشی خطاکاران حتی با افراد برجسته ای چون پیامبران ، از کیفر آنان چشم پوشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 74 - 2
2- کارگزاران یوسف از متهمان ( فرزندان یعقوب ) خواستند ، تا خودشان کیفر سارق جام پادشاه را تعیین کنند .
قالوا فما جزؤه إن کنتم ک-ذبین
ضمیر در <جزاؤه> به سارق جامی شاهی ، که از جمله های قبل استفاده می شود ، برمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 14
14- تحریک عزیز مصر از سوی زلیخا برای مؤاخذه و مجازات یوسف ( ع )
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
برداشت فوق ، از تصریح زلیخا به <أهلک> (همسر تو) استفاده می شود ; یعنی ، او با آوردن <أهلک> درصدد تحریک عزیز مصر برای مجازات یوسف(ع) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 48 - 5
5 - هیچ کس در روز قیامت ، ذره ای از عذاب دیگری را بر عهده نمی گیرد و متحمل نمی شود .
واتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 134 - 8
8 - انسان ها مسؤول اعمال گذشتگان خویش نبوده و به سبب آنها مؤاخذه نخواهند شد .
و لاتسئلون عما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 141 - 8
8 - انسان ها مسؤول اعمال گذشتگان خویش نبوده و به سبب آنها مؤاخذه نخواهند شد .
و لاتسئلون عما کانوا یعملون
ص: 455
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 35 - 5
5- هر کس مسؤول عملکرد خویش است و تنها خودش به خاطر گناهش مؤاخذه می شود .
إن افتریته فعلیّ إجرامی
<إجرام> به معنای ارتکاب و کسب گناه است. تقدیم <علیّ> بر <إجرامی> حکایت از حصر دارد; یعنی ، گناه افترا (اگر افترایی باشد) تنها متوجه من است نه دیگری.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 75 - 4
4- فرزندان یعقوب ، ضمن تعیین مجازات سارق تصریح کردند که خصوص سارق ( کسی که جام شاهی در اثاثیه اش یافت شود ) مسؤول شناخته می شود نه همه افراد کاروان
قالوا جزؤه من وجد فی رحله فهو جزؤه
فرزندان یعقوب در مقام پاسخ به این پرسش که <فما جزؤه> کافی بود که بگویند: <هو جزؤه> ; ولی از آن جا که همه کاروان به سرقت متهم شدند (أیّتها العیر إنکم لس-رقون) لازم دانستند که با جواب تفصیلی (جزؤه من وجد فی رحله فهو جزؤه) بیان کنند که همه کاروان مسؤول نیستند ; بلکه تنها آن کس که جام شاهی در اثاثیه اش یافت شود، مسؤول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 79 - 2،3،4،12
2- داوطلب شدن بی گناهان برای مجازات شدن به جای مجرمان ، مجوز کیفر دادن آنان نیست .
فخذ أحدنا مکانه . .. معاذ الله أن نأخذ إلاّ من وجدنا مت-عنا عنده
3- قوانین جزایی مصر در زمان یوسف ، کیفر بی گناهان را به جای مجرمان هر چند داوطلبانه باشد ، مجاز نمی شمرد . *
معاذ الله أن نأخذ إلاّ من وجدنا مت-عنا عنده
برداشت فوق را می توان از به کارگیری ضمیرهای متکلم مع الغیر به جای ضمیر متکلم وحده استفاده کرد ; یعنی، یوسف(ع) با جمله <بازداشت نمی کنیم> به جای <بازداشت نمی کنم> اشاره به این معنا می کند که قوانین مصر چنین اجازه ای به من نمی دهد که بی گناه را به جای گنهکار بازداشت کنم، هر چند او خود داوطلب باشد.
4- لزوم پرهیز حاکمان از مجازات بی گناهان به جای گنه کاران
قال معاذ الله أن نأخذ إلاّ من وجدنا مت-عنا عنده
12- مجازات بی گناهان به جای مجرمان ، گناه و از مصادیق ظلم است .
قال معاذ الله . .. إنا إذًا لظ-لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 16
16- لزوم پرهیز از ملاحظه نسب و حسب انسان ها در اجرای کیفر ها و مجازات های مطرح شده در دین
ص: 456
و أهلک إلاّ من سبق علیه القول
بیان این بخش از داستان نوح(ع) (احمل فیها. .. أهلک إلاّ من سبق علیه القول) رساننده این پیام است که: نباید به خاطر خویشی خطاکاران حتی با افراد برجسته ای چون پیامبران ، از کیفر آنان چشم پوشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 14
14- تحریک عزیز مصر از سوی زلیخا برای مؤاخذه و مجازات یوسف ( ع )
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
برداشت فوق ، از تصریح زلیخا به <أهلک> (همسر تو) استفاده می شود ; یعنی ، او با آوردن <أهلک> درصدد تحریک عزیز مصر برای مجازات یوسف(ع) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 51 - 3
3- نظام پاداش و کیفر الهی در قیامت ، فراگیر همه انسان ها در برابر تمامی حرکات انسان است .
لیجزی الله کلّ نفس ما کسبت
<ما> در <ما کسبت> موصوله است و معنای جنس را افاده می کند. بنابراین <ما کسبت>; یعنی، هر آنچه بشر انجام دهد و هر حرکتی که از خود نشان دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 74 - 23،25
23 - تهدید أکید خداوند بر کیفر سخت دنیوی و اخروی منافقان صدر اسلام ، در صورت امتناع آنان از توبه و پافشاری بر مواضع کفرآمیز توطئه گرانه خود
فإن یتوبوا . .. و إن یتولوا یعذبهم اللّه عذاباً ألیماً فی الدنیا و الأخره
25 - روی گردانی از حق و اصرار بر کفر و ارتداد ، مستلزم کیفر شدید دنیوی و اخروی است .
و إن یتولوا یعذبهم اللّه عذاباً ألیماً فی الدنیا و الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 75 - 4،5
4- نقش مؤثر موقعیت اجتماعی - دینی افراد در تشدید مجازات گناه و انحراف آنان از مدار وحی
ص: 457
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم . .. إذًا لأذقن-ک ضعف الحیوه و ضعف الممات
به نظر می رسد که دو چندان شدن مجازات پیامبر(ص) در صورت عدول از مواضع خویش، به خاطر موقعیت آن حضرت بوده است. بنابراین هر کس با چنین موقعیتی دچار گناه شود، مجازاتش دو چندان خواهد شد.
5- کمترین تمایل به کافران از سوی رهبران دینی ، گناهی نابخشودنی و دارای کیفری مضاعف در دنیا و آخرت
لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً. إذًا لأذقن-ک ضعف الحیوه و ضعف الممات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 127 - 2
2 - فرعون به سبب تعیین نکردن مجازات برای موسی ( ع ) و قوم او مورد انتقاد اشراف دربار قرار گرفت .
و قال الملأ من قوم فرعون أتذر موسی و قومه
گویا اشراف از اینکه ساحران تهدید به اعدام شدند، ولی سخنی از مجازات موسی و قوم او نرفت، چنین استنباط کردند که فرعون تصمیمی برای مجازات او مردمش ندارد و لذا زبان به انتقاد گشودند و گفتند آیا موسی و قومش را رها می سازی و مجازات نمی کنی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 54 - 13
13 - کشتن مرتدان ، از قوانین کیفری در آیین حضرت موسی ( ع ) *
فتوبوا إلی بارئکم فاقتلوا أنفسکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 67 - 22
22 - ترویج زشتی ها ، پیشگیری از نیکی ها و امتناع از انفاق ، جرم و موجب عذاب حتمی
نعذب . .. مجرمین ... یأمرون بالمنکر و ینهون عن المعروف و یقبضون أیدیهم
آیه شریفه، بیانگر خصوصیات مجرمانی است که در آیه پیشین آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 458
7 - توبه - 9 - 12 - 7
7 - اعدام ، کیفر طعن و توهین به اسلام
و طعنوا فی دینکم فقتلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 76 - 4
4- طرح و نقشه یوسف ( ع ) برای نگه داشتن بنیامین ، کیفر و طرحی از ناحیه خداوند و به وحی او بود .
کذلک کدنا لیوسف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 74 - 4
4- جواز کیفر مجرمان بیگانه مطابق موازین خودِ آنان
فما جزؤه إن کنتم ک-ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 76 - 16
16- مجازات مجرمان بیگانه بر اساس مقررات خودِ آنان ، با قوانین و مقررات مصر در زمان وزارت یوسف ( ع ) مخالفتی نداشت .
ما کان لیأخذ أخاه فی دین الملک إلاّ أن یشاء الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 13
13 - اشخاص معذور از جهاد ، در صورت خیرخواهی برای دین و رهبر جامعه اسلامی ، مصون از عذاب و کیفر تخلف از جنگ
الذین کفروا منهم عذاب ألیم . .. ما علی المحسنین من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 459
1 - بقره - 2 - 193 - 9
9 - متجاوزان از مقررات جنگ ، باید مجازات شوند . *
فلا عدون إلا علی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 24 - 7
7 - قتل یا سوزاندن مخالفان و یا مجرمان ، از مجازات های دوران حضرت ابراهیم ( ع )
فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو حرّقوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 41 - 4
4- به دار کشیدن مجرمان و ر ها کردن آنان تا طعمه پرندگان گشتن ، کیفری مرسوم در مصر باستان
و أما الأخر فیصلب فتأکل الطیر من رأسه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 74 - 1
1- کارگزاران یوسف به فرزندان یعقوب اعلام کردند که در صورت شناسایی سارق ، وی را مجازات خواهند کرد .
قالوا فما جزؤه إن کنتم ک-ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 75 - 1
1- فرزندان یعقوب ، برده شدن را کیفر و مجازات سرقت کننده جام پادشاه دانستند .
قالوا فما جزؤه . .. قالوا جزؤه من وجد فی رحله فهو جزؤه
مفاد جمله <فهو جزؤه> این است که سارق ملک کسی می شود که از اموال او دزدی شده است. در <مجمع البیان> آمده است که: مدت این استرقاق و ملکیت یک سال بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 76 - 5،7
5- گذاشتن جام شاهی در اثاثیه بنیامین ، جویا$ شدن از مجازات سارق در آیین فرزندان یعقوب و تفتیش بار بنیامین پس از
ص: 460
سایر برادران ، از الهامات خدا به یوسف ( ع ) برای نگه داشتن بنیامین نزد خود بود .
کذلک کدنا لیوسف
<کذلک> اشاره به مجموعه طرح و نقشه ای دارد که آیات 70 تا 75 بیانگر آن بود.
7- نگاه داشتن بنیامین در مصر حتی به جرم سرقت ، بر طبق قوانین جزایی پادشاه مصر ، برای یوسف ( ع ) مجاز نبود .
ما کان لیأخذ أخاه فی دین الملک
دین به معنای آیین و روش است و مراد از آن به اعتبار اضافه شدنش به <ملک> قوانین و مقررات حاکم بر مصر می باشد. قابل ذکر است که به قرینه <فما جزاؤه ...> در آیه 74، اگر سارق می خواست بر اساس آیین خودش تنبیه شود، قاضی و حاکم مصر می توانست بر آن اساس حکم کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 75 - 2
2- < استرقاق > کیفر سارقان در شریعت یعقوب
فهو جزؤه کذلک نجزی الظ-لمین
جمله <کذلک نجزی الظ-لمین> اشاره به این مطلب دارد که آنچه درباره کیفر سارق گفتیم ، مقتضای آیین ماست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 26
26 - ولیّ مقتول اگر پس از عفو یا گرفتن دیه ، قاتل را بکشد ، باید کشته شود . *
فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
جمله <فله عذاب ألیم> را می توان بیان واقعیتی دانست که تجاوزگر در دنیا یا آخرت به آن گرفتار خواهد شد و می توان آن را حکمی کیفری و مجازاتی شمرد که جامعه اسلامی باید آن را اجرا کند. برداشت فوق بر اساس دومین احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 6
6 - کفرمداران و شرک پیشگان ، مستحق عذاب و کیفر الهی در دنیا
و لو یعجل اللّه للناس الشر
ص: 461
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف> (مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 6
6 - کفرمداران و شرک پیشگان ، مستحق عذاب و کیفر الهی در دنیا
و لو یعجل اللّه للناس الشر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 7
7 - منکران قیامت ، مستحق کیفر و عذاب الهی در دنیا هستند .
و لو یعجل اللّه . .. لقضی إلیهم أجلهم فنذر الذین لایرجون لقاءنا
از آیه شریفه استفاده می شود که: اگر مجازات منکران قیامت منجر به مرگ آنان نمی شد، خدا بدون مهلت آنان را سرکوب می کرد; یعنی، آنان استحقاق کیفر را دارند لکن مانع وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 111 - 1
ص: 462
1 - مجازات موسی ( ع ) و برادرش هارون از پیشنهاد های ارائه شده در جلسه مشورتی اشراف و سران حکومت فرعونی
قالوا أرجه و أخاه
پیشنهاد تأخیر در مجازات موسی و هارون حکایت از آن دارد که فرعون و یا برخی از اشراف دربار مجازات موسی و هارون را مطرح کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 111 - 1
1 - مجازات موسی ( ع ) و برادرش هارون از پیشنهاد های ارائه شده در جلسه مشورتی اشراف و سران حکومت فرعونی
قالوا أرجه و أخاه
پیشنهاد تأخیر در مجازات موسی و هارون حکایت از آن دارد که فرعون و یا برخی از اشراف دربار مجازات موسی و هارون را مطرح کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 16
16- زندانی کردن یوسف ( ع ) و یا شکنجه او ، مجازات پیشنهادی زلیخا به عزیز مصر
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 66 - 14
14 - منافقان توطئه گر ، مستحق کیفر و مجازات دنیوی اند و عدم اعمال آن نسبت به برخی از آنان از جانب خداوند ، به اقتضای مصلحت است . *
إن نعف عن طائفه منکم نعذب طائفه بأنهم کانوا مجرمین
مراد از عفو و عذاب، می تواند بخشش و کیفر دنیوی باشد نه اخروی ; در این صورت به حکم عقل، عفو از یک گروه به خاطر مصلحتی صورت گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 463
8 - یوسف - 12 - 74 - 3
3- جواز عقوبت مجرمان بیگانه بر اساس قوانین کیفری خود آنان ، از مقررات جزایی مصر در عصر یوسف
قالوا فما جزؤه إن کنتم ک-ذبین
جمله <فما جزاؤه> که پرسش از تعیین کیفر سارق است، می تواند به این معنا باشد که متهمان خود کیفری را برای سارق مشخص کنند. همچنین می تواند به این معنا باشد که بیان کنند در شریعت و آیین آنان برای سارق چه کیفری مقرر شده است. برداشت فوق ناظر به احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 13
13 - اشخاص معذور از جهاد ، در صورت خیرخواهی برای دین و رهبر جامعه اسلامی ، مصون از عذاب و کیفر تخلف از جنگ
الذین کفروا منهم عذاب ألیم . .. ما علی المحسنین من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 81 - 2
2 - طوایف و نژاد های مختلف انسانی ، در برابر کیفر گناهانشان ، هیچ امتیازی بر یکدیگر ندارند .
لن تمسنا النار إلاّ أیاماً معدوده . .. بلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 134 - 11
11 - عدل الهی ، در رسیدگی به اعمال انسان ها و پاداش دهی به ایشان
لها ما کسبت و لکم ما کسبتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 141 - 6،11
6 - نتیجه عمل هر کس و هر جامعه ای از آنِ خود اوست و باید به او بازگردانده شود .
لها ما کسبت و لکم ما کسبتم
11 - عدل الهی در رسیدگی به اعمال انسان ها و پاداش دهی به آنان
لها ما کسبت و لکم ما کسبتم
ص: 464
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 48 - 5
5 - هیچ کس در روز قیامت ، ذره ای از عذاب دیگری را بر عهده نمی گیرد و متحمل نمی شود .
واتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 35 - 5
5- هر کس مسؤول عملکرد خویش است و تنها خودش به خاطر گناهش مؤاخذه می شود .
إن افتریته فعلیّ إجرامی
<إجرام> به معنای ارتکاب و کسب گناه است. تقدیم <علیّ> بر <إجرامی> حکایت از حصر دارد; یعنی ، گناه افترا (اگر افترایی باشد) تنها متوجه من است نه دیگری.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 75 - 4
4- فرزندان یعقوب ، ضمن تعیین مجازات سارق تصریح کردند که خصوص سارق ( کسی که جام شاهی در اثاثیه اش یافت شود ) مسؤول شناخته می شود نه همه افراد کاروان
قالوا جزؤه من وجد فی رحله فهو جزؤه
فرزندان یعقوب در مقام پاسخ به این پرسش که <فما جزؤه> کافی بود که بگویند: <هو جزؤه> ; ولی از آن جا که همه کاروان به سرقت متهم شدند (أیّتها العیر إنکم لس-رقون) لازم دانستند که با جواب تفصیلی (جزؤه من وجد فی رحله فهو جزؤه) بیان کنند که همه کاروان مسؤول نیستند ; بلکه تنها آن کس که جام شاهی در اثاثیه اش یافت شود، مسؤول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 79 - 2،3،4،12
2- داوطلب شدن بی گناهان برای مجازات شدن به جای مجرمان ، مجوز کیفر دادن آنان نیست .
فخذ أحدنا مکانه . .. معاذ الله أن نأخذ إلاّ من وجدنا مت-عنا عنده
3- قوانین جزایی مصر در زمان یوسف ، کیفر بی گناهان را به جای مجرمان هر چند داوطلبانه باشد ، مجاز نمی شمرد . *
معاذ الله أن نأخذ إلاّ من وجدنا مت-عنا عنده
برداشت فوق را می توان از به کارگیری ضمیرهای متکلم مع الغیر به جای ضمیر متکلم وحده استفاده کرد ; یعنی، یوسف(ع) با جمله <بازداشت نمی کنیم> به جای <بازداشت نمی کنم> اشاره به این معنا می کند که قوانین مصر چنین اجازه ای به من نمی دهد که بی گناه را به جای گنهکار بازداشت کنم، هر چند او خود داوطلب باشد.
4- لزوم پرهیز حاکمان از مجازات بی گناهان به جای گنه کاران
قال معاذ الله أن نأخذ إلاّ من وجدنا مت-عنا عنده
12- مجازات بی گناهان به جای مجرمان ، گناه و از مصادیق ظلم است .
قال معاذ الله . .. إنا إذًا لظ-لمون
ص: 465
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 218 - 12
12 - عبداللّه بن جحش و همراهان او ، از زُمره مؤمنان و مهاجرانِ مجاهدِ در راه خدا
ان الذین امنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل اللّه
مفسّرین، عبداللّه بن جحش و همراهان او را - که از سوی پیامبر (ص) مأمور شدند تا به محلّی به نام نخله هجرت کنند و اخبار و اطلاعاتی از دشمن برای آن حضرت بفرستند - مورد نزول آیه می دانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 122 - 1
1 - تمایل دو گروه از رزمندگان احد به سستی و انصراف از شرکت در جنگ
اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا
بیشتر مفسرین برآنند که آیه فوق در مورد نبرد احد نازل شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 146 - 13
13 - محبّت خدا ، پاداش پایمردی شکیبایان در رویارویی و نبرد با دشمنان دین خدا
فما وهنوا لما اصابهم . .. و اللّه یحبّ الصّابرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 21،24،25
21 - پایداری در نبرد ، وحدت و پیروی از تعالیم پیامبر ( ص ) ، نشانگر آخرت خواهی مؤمنان مجاهد
حتّی اذا فشلتم . .. منکم من یرید الاخره
بنابر اینکه دنیاطلبی (منکم من یرید الدّنیا)، دلیل <اذا فشلتم . .. > باشد، صفات مقابل اینها ویژگی آخرت جویان خواهد بود; یعنی آخرت خواهان در نبرد نه سستی خواهند کرد و نه ...
24 - عفو خداوند از سستی ، نزاع و نافرمانی پیکارگران احد
حتّی اذا فشلتم . .. و لقد عفا عنکم
25 - شایستگی عفو از تخلّفات جنگی پیکارگران
ص: 466
و لقد عفا عنکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 153 - 7
7 - عفو خداوند از مسلمانان پیکارگر احد ، نسبت به فرارشان از آن کارزار
و لقد عفا عنکم . .. اذ تصعدون و لا تلون علی احد
جمله <لقد عفا عنکم>، می رساند که فرار پیکارگران احد (اذ تصعدون . .. ) نیز مشمول عفو الهی قرار گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 170 - 10،11،12
10 - آگاهی شهدا از وضعیّت مجاهدان مؤمن در دنیا *
و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم
11 - شهیدان در عالم برزخ ، شاهد مقامات خویش و دیگر مجاهدان راه خدا
فرحین . .. و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم الّا خوف علیهم و لا هم یحزن
چون آیه در مقام رد پندار کسانی است که شهیدان را مرده می پندارند، خداوند با ذکر آیات مورد بحث می خواهد حالات و پاداشهای شهیدان را پس از شهادت بیان کند، نه مقامات و پاداش آنان را در قیامت.
12 - شادمانی شهیدان از نبودن هیچ ترس و اندوهی برای مجاهدان راه خدا پس از شهادت
و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم الّا خوف علیهم و لا هم یحزنون
استبشار به معنی شادمانی بر اثر دریافت بشارت است. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 1
1 - پیامبر ( ص ) و مؤمنان راستین ، جهادگران با مال و جان خویش ( علی رغم ذلت پذیری و جهادگریزی منافقان )
لکن الرسول و الذین ءامنوا معه جهدوا بأمولهم و أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 31 - 7
7- مؤمنان راستین ، اهل جهاد و شکیبا در برابر همه مشکلات زندگی
و لنبلونّکم حتّی نعلم المج-هدین منکم و الص-برین
وصف <الصابرین> علاوه بر صبر در جهاد، می تواند به همه زمینه های صبر و شکیبایی نظر داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 43 - 14
14 - روحیه رزمندگان دارای تأثیری بسزا در اقدام به جنگ و پیروزی و شکست آنان
ص: 467
إذ یریکهم اللّه . .. إنه علیم بذات الصدور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 29 - 6
6 - کشتن مؤمنان مجاهد و مبلغان دینی ، گناهی بزرگ و زمینه ساز نزول عذاب و نابودی است .
قیل ادخل الجنّه . .. إن کانت إلاّ صیحه وحده فإذا هم خ-مدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 74 - 3
3 - آخرت اندیشی و وارستگی از دل بستن به دنیا ، ویژگی مجاهدان در راه خدا
فلیقاتل فی سبیل اللّه الّذین یشرون الحیوه الدّنیا بالاخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 1،2،3،5
1 - آرامش روحی مجاهدان پیش از جنگ بدر ، موجب فراگیری خوابی سبک بر تمامی آنان
إذ تستغیثون . .. إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
<غشاوه> به معنای احاطه است و فعل <یغشیکم>، از باب تفعیل، دلالت بر کثرت احاطه دارد. می توان گفت نمود آن کثرت، فراگیری خواب بر تمامی افراد بوده است. کلمه <أمنه>، که به معنای نبودن ترس است، مفعولٌ له حصولی برای <یغشیکم> است. یعنی به علت اینکه آرامش یافتید، خواب شما را فراگرفت
2 - خداوند در آستانه جنگ بدر با رفع اضطراب از مجاهدان ، آنان را از آرامشی کامل بهره مند ساخت .
إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
3 - لزوم پدید آوردن زمینه آرامش روحی و تجدید قوا برای نیرو های رزمی ، قبل از ورود به صحنه کارزار
إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
5 - استراحت و آرامش روحی مجاهدان و فراگیری خواب بر آنان در آستانه جنگ بدر ، نعمتی الهی بر ایشان و شایسته به یاد داشتن
إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
ص: 468
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 26 - 5
5 - بهشت ، هدف اصلی و آرزوی نهایی مؤمنان مجاهد
قیل ادخل الجنّه
برخی از مفسران برآنند که حذف <مقول له> (کسی که سخن درباره او است; یعنی، مؤمن انطاکیه) و ذکر <مقولِ> تنها (آنچه که درباره آن سخن به میان آمده است; یعنی، بهشت) برای بیان این حقیقت است که آنچه اهمیت دارد و باید غرض اصلی و هدف نهایی باشد، بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 218 - 6،9،10
6 - مؤمنان و مهاجران مجاهد ، مشمول آمرزش الهی و رحمت او
الذین امنوا و الذین هاجروا . .. و اللّه غفور رحیم
9 - مؤمنان و مهاجران مجاهد در راه خدا نیز ، نیازمند غفران و رحمت حق هستند .
ان الّذین امنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل اللّه . .. و اللّه غفور رحیم
10 - آمرزش گناه مجاهدانی از صدر اسلام که در ماه حرام با کفار جنگیدند . ( عبداللّه بن جحش و همراهان او )
ان الذین امنوا و الذین هاجروا
به دلیل شأن نزول، از مصادیق اولی آیه، عبداللّه بن جحش و یاران او هستند که پس از هجرت از مدینه به سوی نخله، با دشمن درگیر شدند و آنان را کشتند و یا اسیر کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 5
5 - خداوند ، آمرزنده پیکارگران شهید کارزار احد و بخشاینده رحمت های خویش به آنان
و لئن قتلتم فی سبیل اللّه او متّم لمغفره من اللّه و رحمه
چون آیه مورد بحث در ضمن آیاتی آمده که مسائل نبرد احد را مطرح می کرد، می تواند اشاره مستقیم به شهیدان جنگ احد داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 12 - 3
3 - آمرزش گناه و حیات جاودان در بوستان های بهشت ، تضمین شده از سوی خداوند ، برای مؤمنان راستین و مجاهدان راه او
تؤمنون باللّه . .. یغفر لکم ذنوبکم و یدخلکم جنّ-ت... و مس-کن طیّبه
ص: 469
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 69 - 10
10 - خداوند ، مجاهدان بدر را که به خاطر اقدام نابهنگامشان در گرفتن اسیر مرتکب گناه شدند ، مورد عفو و مغفرت خویش قرار داد .
ما کان لنبی أن یکون له أسری . .. إن اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 8
8 - امید مجاهدان به پاداش و نصرت الهی ، زمینه تقویت روحیه و سستی نکردن آنان در رویارویی با دشمنان دین
و لاتهنوا . .. و ترجون من اللّه ما لایرجون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 1
1 - منافقان ، از هر نوع کمکی به جهاد مسلمانان ، خودداری می کردند .
و لایأتون . .. أشحّه علیکم
<أشحّه> اگر چه در لغت، به معنای بخل آمده است، اما استعمال مجازی آن در منع از کمک و یاری و اعانت نیز آمده است. برداشت بالا، با عنایت به استعمال مجازی آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 10،18
10 - سستی ، تفرقه و سرپیچی برخی پیکارگران احد از فرمان پیامبر ( ص ) ، پس از پیروزی ابتدایی بر دشمنان
حتّی اذا فشلتم . .. من بعد ما اریکم ما تحبّون
گر چه ظاهر خطاب در <فشلتم و تنازعتم . .. و عصیتم> به تمامی مسلمانان در جنگ احد است، ولی به قرینه تقسیم آنان در دنباله آیه به دو گروه دنیاطلب و آخرت طلب، معلوم می شود مراد از مخاطبین <فشلتم ... >، گروهی از مسلمانان بوده اند و نه همه آنان.
18 - دنیاطلبی و دلدادگی به مادّیات ، از عوامل نزاع و اختلاف در صفوف مبارزان و شکست آنان
و تنازعتم فی الامر . .. منکم من یرید الدّنیا
ص: 470
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 71 - 7
7 - تعیین تاکتیک و کیفیّت نبرد ، در اختیار مؤمنان رزمنده
فانفروا ثبات او انفروا جمیعاً
تعیین نکردن نحوه بسیج و حرکت به سوی دشمن، برای رساندن این معناست که شیوه و تاکتیک مبارزه با دشمنان دین به انتخاب و صلاحدید خود مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 47 - 13
13 - اخلالگری و فتنه انگیزی در سپاه اسلام ، نشانه ستم پیشگی است .
لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا . .. یبغونکم الفتنه و اللّه علیم بالظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 74 - 6
6 - هجرت و جهاد در راه خدا ، یاری کردن دین او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش های متعالی اسلام و تعیین کننده مرز ایمان حقیقی از غیر آن
و الذین ءامنوا . .. أولئک هم المؤمنون حقا
مفعول <نصروا> هم می تواند کلمه ای همانند <دین اللّه> باشد و هم می تواند ضمیری محذوف باشد که به <الذین ءامنوا . .. > برم--ی گردد ; یعنی: نص---روا المؤم---نین المهاجرین المجاهدین ... . مآل هر دو معنا یکی است ; زیرا یاری کردن مهاجران مجاهد نیز یاری دین خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 4 - 2
2 - حرکت مَرکب رزمندگان در راه جهاد ، حتی غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و دارای عظمتی درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
ص: 471
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 4 - 2
2 - حرکت مَرکب رزمندگان در راه جهاد ، حتی غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و دارای عظمتی درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 4،5
4 - لزوم حفظ آماده باش و عدم غفلت از دشمن در صحنه های نبرد ، حتی به هنگام استراحت
إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
تصریح به اینکه خواب مجاهدان در آستانه نبرد، خوابی سبک و خفیف بود، برای اشاره به این است که مجاهدان اگر چه به استراحت پرداختند، ولی به گونه ای نبود که از تحرکات دشمن غافل شوند.
5 - استراحت و آرامش روحی مجاهدان و فراگیری خواب بر آنان در آستانه جنگ بدر ، نعمتی الهی بر ایشان و شایسته به یاد داشتن
إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 9 - 2،3،4
2 - مجاهدان بدر پیش از نبرد با نیایش به درگاه خدا از وی استمداد کردند .
إذ تستغیثون ربکم
<غوث> به معنای یاری کردن است و استغاثه طلب یاری و امداد است.
3 - خداوند استغاثه مجاهدان بدر را با فرستادن هزاران فرشته اجابت کرد .
فاستجاب لکم أنی ممدکم بألف من الملئکه مردفین
<مردف> به کسی گفته می شود که دیگری را در پی خویش قرار داده باشد. بنابراین <ألف من الملئکه مردفین>، یعنی هزار فرشته که هر کدام فرشته و یا فرشته هایی را به دنبال خویش داشتند. گفتنی است معنای مذکور مبتنی بر این است که مفعول محذوف از <مردفین>، <طائفه اخری من الملئکه> باشد.
4 - نیایش مجاهدان بدر به درگاه ربوبی و اجابت استغاثه آنان با امداد های غیبی ، نعمتی بایسته به یاد داشتن
إذ تستغیثون ربکم فاستجاب لکم
ص: 472
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 250 - 4
4 - استواری قدم پیکارگران ، از نتایج شکیبایی آنان در پیکار و زمینه ساز نصرت الهی *
قالوا ربّنا افرغ . .. و انصرنا علی القوم الکافرین
بنابراینکه سه جمله ای که به عنوان دعا ذکر شده است، هر یک مقدّمه انجام پذیری جمله بعدی باشد. یعنی صبر، عامل ثبات قدم و ثبات قدم، عامل نصر و پیروزی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 19
19 - استقامت پیشگان و پایمردان پیکار احد ، شاکران نعمت رسالت پیامبر ( ص )
انقلبتم علی اعقابکم . .. و سیجزی اللّه الشّاکرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 1،2
1 - پذیرفته شدن دعای همرزمان انبیای گذشته ، در پیکار با دشمنان دین
فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا و حسن ثواب الاخره
<ثواب الدّنیا>، می تواند اشاره به پیروزی مجاهدان باشد که با جمله <و انصرنا علی القوم الکافرین> درخواست شده بود. و <ثواب الاخره>، حکایت از برآورده شدن خواسته دیگر آنان دارد که با جمله <و اغفرلنا ذنوبنا>، درخواست شده بود. زیرا ثواب آخرت در گرو آمرزش گناهان است.
2 - ثبات قدم ( پایمردی ) و پیروزی بر دشمنان ، پاداش دنیوی خداوند به مجاهدان صابر و نیایشگر
ربّنا . .. و ثبّت اقدامنا و انصرنا علی القوم الکافرین. فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 10 - 2،6
2 - قلب های مجاهدان بدر تا پیش از بشارت پیروزی ، آکنده از اضطراب و پریشانی بود .
لتطمئن به قلوبکم
واژه اطمینان به معنای آرامش خاطر پس از اضطراب و پریشانی خاطر است. (مفردات راغب).
6 - پیروزی مسلمانان در جنگ بدر ، گسیل هزاران فرشته برای امداد مجاهدان در آن جنگ ، بشارت دهی و اطمینان بخشی به واسطه آنان ، پرتوی از عزتمندی و کاردانی خداوند
و ما النصر إلا من عند اللّه إن اللّه عزیز حکیم
جمله <إن اللّه عزیز حکیم> تعلیلی است برای تمامی مسائلی که در این آیه و آیه قبل مطرح شده بود. یعنی سرچشمه آنچه بیان شد، عزت و حکمت خداوند است.
ص: 473
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 124 - 1،5
1 - وعده پیامبر ( ص ) به مؤمنان پیکارگر بدر و یا رزمندگان احد ، به امداد الهی با فرستادن سه هزار فرشته
اذ تقول للمؤمنین الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه منزلین
برخی مفسران <اذ تقول> را بدل از <اذ همّت> گرفته اند و عقیده دارند که وعده امداد با ملائکه، درباره جنگ احد است. برخی دیگر <اذ تقول> را متعلق به <و لقد نصرکم اللّه ببدر> گرفته اند و این وعده را، در جنگ بدر دانسته اند.
5 - امداد مؤمنان پیکارگر از سوی خداوند ، برخاسته از ربوبیّت اوست .
ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 125 - 2،3،5
2 - صبر و تقوای مؤمنان ، دو عامل اساسی فرود آمدن فرشتگان امدادگر ، به هنگام یورش شتابان دشمن
ان تصبروا و تتّقوا و یأتوکم من فورهم هذا یمددکم ربّکم
3 - در هنگام ضرورت ( همانند یورش شتابان دشمنان دین ) ، صبر و تقوا ، تضمین کننده نزول فرشتگان برای امداد مؤمنان
ان تصبروا و تتّقوا و یأتوکم من فورهم هذا یمددکم ربّکم بخسمه الاف
5 - امداد مؤمنان پیکارگر از سوی خدا ، برخاسته از ربوبیّت او
یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه مسوّمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 126 - 1
1 - نزول فرشتگان و یاری آنان ، تنها مژده ای است برای مؤمنان پیکارگر و آرامش دهنده دل های آنان ، نه تعیین کننده پیروزیها
و ما جعله اللّه الّا بشری لکم و لتطمئنّ قلوبکم به
ضمیر در <ما جعله اللّه>، به امداد، که از <یمددکم> استفاده می شود، برمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 127 - 1،4
1 - هلاکتِ بخشی از قوای دشمن و خوار شدن بخشی دیگر ، از اهداف نصرت الهی به رزمندگان بدر
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع طرفاً من الّذین کفروا او یکبتهم
برداشت فوق، با عنایت به ملحوظات ذیل است. یکم اینکه: <لیقطع> و <یکبتهم>، به جمله <و لقد نصرکم اللّه ببدر> متعلق باشد. دوّم اینکه: <قطع> به معنای هلاک کردن باشد، چنانچه در روح المعانی آمده است. سوّم اینکه: <او> در <او یکبتهم>، برای تنویع باشد; یعنی عدّه ای به هلاکت و عدّه ای دیگر به ذلّت و خواری کشانده شدند.
4 - بازگشت ذلیلانه و ناامیدانه باقیمانده کافران ، از اهداف نصرت الهی به رزمندگان بدر
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع ... فینقلبوا خائبین
ص: 474
جمله <فینقلبوا . .. >، عطف بر <لیقطع> است بنابراین بازگشت ذلیلانه و ناامیدانه کافران، از اهداف پیروزی بدر خواهد بود و به مقتضای <فاء> تفریع، این بازگشت، نتیجه هلاکت و اسارت بخشی از کافران بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 1
1 - وعده الهی به نصرت و یاری پیکارگران مؤمن ، در رویارویی و نبرد با دشمنان دین
و لقد صدقکم اللّه وعده اذ تحسّونهم باذنه
جمله <و لقد صدقکم اللّه وعده>، حاکی از این است که خداوند از پیش سرکوبی دشمنان و پیروزی مؤمنان را وعده داده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 9 - 5
5 - یادآوری امداد های الهی به مجاهدان راه خدا مایه نهراسیدن از مقابله با دشمنان دین
إذ تستغیثون ربکم فاستجاب لکم
هدف از یادآوری امدادهای غیبی به مجاهدان، ترغیب مؤمنان به نهراسیدن از مبارزه با دشمنان دین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 1،3
1 - خداوند با وحی به فرشتگان حاضر در کارزار بدر ، آنان را از پشتیبانی خویش در ثبات بخشیدن به مجاهدان آگاه ساخت .
إذ یوحی ربک إلی الملئکه أنی معکم فثبتوا الذین
3 - تنها پیامبر ( ص ) شاهد وحی الهی به فرشتگان مبتنی بر مأموریت آنان برای پشتیبانی مجاهدان بدر بود .
إذ یوحی ربک إلی الملئکه
چنانچه <إذ>، متعلق به <اذکر> باشد با توجه به اینکه مخاطب در آیه مورد بحث، به خلاف آیات گذشته، شخص پیامبر(ص) است، می توان گفت تنها آن حضرت شاهد وحی خداوند به فرشتگان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 11
11 - خداوند حامی و یاور مؤمنان در رویارویی آنان با کافران
و لن تغنی عنکم . .. و أن اللّه مع المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 74 - 4
4 - پناه دادن و یاری کردن مهاجران و مجاهدان راه خدا ، دارای ارزشی چون هجرت و جهاد
و الذین ءامنوا . .. و الذین ءاووا و نصروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 11
11 - خداوند ، همواره یار و یاور مؤمنان مجاهد و مهاجر است .
ص: 475
لاتحزن إن اللّه معنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 110 - 9
9- هجرت کنندگان رنج دیده ، جهادگر و مقاوم ، مورد عنایت خاص خداوند و برخوردار از نصرت او *
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا ثمّ ج-هدوا و صبروا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که <ربّک> اسم <إن> بوده و لام حرف جر و <الذین> متعلق به خبر محذوفی مانند <هو ناصر لهم> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 5 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانی که هنگام جهاد ، خود را به قلب سپاه دشمن زده ، رزمندگان را برای نبرد همه جانبه یاری می دادند .
فوسطن به جمعًا
<جمع>، به معنای جماعت و گروه است. این کلمه مصدری است که به صورت اسم به کار می رود (مصباح). ضمیر <به> به <عَدْو> (دویدن) - که از <عادیات> انتزاع شده است - بازمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 10 - 6
6 - پیروزی مسلمانان در جنگ بدر ، گسیل هزاران فرشته برای امداد مجاهدان در آن جنگ ، بشارت دهی و اطمینان بخشی به واسطه آنان ، پرتوی از عزتمندی و کاردانی خداوند
و ما النصر إلا من عند اللّه إن اللّه عزیز حکیم
جمله <إن اللّه عزیز حکیم> تعلیلی است برای تمامی مسائلی که در این آیه و آیه قبل مطرح شده بود. یعنی سرچشمه آنچه بیان شد، عزت و حکمت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 43 - 11
11 - خداوند با امداد های خویش مسلمانان را از فاجعه نزاع و سست شدن در تصمیمشان بر جنگ بدر رهایی بخشید .
و لکن اللّه سلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 128 - 7
ص: 476
7 - توبه مشرکان و پذیرش آن از سوی خداوند و یا عذاب و مجازات آنان ، هدفی برای نصرت الهی به رزمندگان بدر
ولقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع طرفاً ... او یتوب علیهم
جمله <یتوب علیهم> و نیز <یعذّبهم>، عطف است بر <یقطع طرفاً>; و این جمله متعلق به <نصرکم اللّه ببدر> است. و لذا عذاب مشرکان و پذیرش توبه آنان نیز از اهداف پیروزی جنگ بدر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 2
2 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، از بارزترین ویژگی های یاران خدا و پیکارکنندگان راه دین او
الذین إن مکّنّ-هم . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 12
12 - خانه و کاشانه مجاهدان شرکت کننده در غزوه احزاب ، خلل ناپذیر و دارای استحکام بود .
یقولون إنّ بیوتنا عوره و ما هی بعوره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 218 - 1،13
1 - امیدواری مؤمنان و مهاجرانِ مجاهدِ در راه خداوند ، به رحمت او
ان الذین امنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل اللّه اولئک یرجون رحمت اللّه
13 - مؤمنان و مهاجرانِ مجاهد ، امیدواران واقعی به رحمت خداوند هستند .
الذین امنوا . .. اولئک یرجون رحمت اللّه
ص: 477
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 46 - 3
3 - پرهیز از نزاع و اختلاف به هنگام رویارویی با دشمنان دین ، وظیفه ای ضروری بر عهده مجاهدان
و لاتنزعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 13 - 7
7 - تبیین علل پیکار با دشمن برای نیرو های رزمی - در صورت مشاهده نوعی تردید و هراس در آنان - امری شایسته است .
ألا تقتلون قوماً نکثوا أیمنهم و همّوا بإخراج الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 194 - 7
7 - لزوم توجیه فکری و روانی مجاهدان و برطرف ساختن شبهات آنان درباره مسائل شرعی و قانونی جنگ
الشهر الحرام بالشهر الحرام و الحرمت قصاص فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه
تفریع جمله <فمن اعتدی . ..> به وسیله <فاء> بر دو جمله سابق، می نمایاند که که مضمون آن دو جمله، مطرح شده تا با بیان یک قانون کلی و شامل، شبهه و توهمی که از لزوم جهاد در نواحی مسجد الحرام (فإن قاتلوکم) در ذهن مسلمانان پدید آمده و یا خواهد آمد، رفع گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 4 - 2
2 - حرکت مَرکب رزمندگان در راه جهاد ، حتی غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و دارای عظمتی درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 4 - 2
ص: 478
2 - حرکت مَرکب رزمندگان در راه جهاد ، حتی غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و دارای عظمتی درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 1 - 6
6 - نظم و انضباط در نیروی نظامی ، امری با اهمیت و بایسته
و الص-فّ-ت صفًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 6 - 8
8 - رزمندگانِ مجاهد ، سپاسگزار خداوند و پذیرای ربوبیت او هستند .
و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود
تمجید مجاهدان از یک سو و نکوهش ناسپاسان از سویی دیگر، بیانگر آن است که مجاهدان ناسپاس نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 2
2 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، از بارزترین ویژگی های یاران خدا و پیکارکنندگان راه دین او
الذین إن مکّنّ-هم . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 17
17 - نوید الهی به اعتلای دین خویش با بسیج مردمانی مجاهد و نستوه ، با صلابت و بی باک از ملامت دشمنان دین
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه یقوم . .. لایخافون لومه لائم
ص: 479
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 125 - 7
7 - نزول پنجهزار فرشته امدادگر ، مژده ای به مؤمنان پیکارگرِ صابر و تقواپیشه در جنگ بدر
ان تصبروا و تتّقوا . .. یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 126 - 2
2 - نیاز پیکارگران به بشارت و تقویت روحیه و آرامش دل ، برای پیروزی بر دشمنان
و ما جعله اللّه الّا بشری لکم و لتطمئنّ قلوبکم به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 8
8 - خداوند نوید بخش ظهور مجاهدانی نستوه ، محبوب خدا و دوستدار وی ، متواضع در برابر مؤمنان و سرافراز بر کافران
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. و لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 111 - 23
23 - مژده خداوند به مجاهدان و معامله گران جان و مال خویش در قبال بهشت
فاستبشروا ببیعکم الذی بایعتم به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 110 - 10
10- هجرت کنندگان مجاهد و صابر ، بشارت داده شده به مغفرت و رحمت گسترده الهی
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا . .. إن ربّک من بعدها لغفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 8 - 3
3- ذلت و ناکامی نهایی کافران ، نویدی به مؤمنان مجاهد
و الذین کفروا فتعسًا لهم و أضلّ أعم-لهم
با توجه به ارتباط آیات - که جهت گیری اصلی آن، دعوت از مؤمنان به جهاد در راه خدا علیه کافران است - از جمله <فتعساً. ..> مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 480
19 - صف - 61 - 13 - 2
2 - فتح سنگر های دشمن و پیروزی برق آسا بر آنان ، نیازمند نصرت و امداد های الهی در نگاه مجاهدان راه خدا
و أُخری تحبّونها نصر من اللّه و فتح قریب
ذکر عبارت <نصر من اللّه> پیش از <فتح قریب>، می تواند برای بیان مطلب بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 15
15 - حوران بهشتی ، از آنِ مؤمنان مجاهد و ایثارگر است .
و أولئک لهم الخیرت
منظور از <الخیرات> به قرینه آیه 70 سوره الرحمن (فیهن خیرات حسان) می تواند حوران بهشت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 17 - 4
4 - باغ های بهشت ، با نهر های همیشه جاری ، پاداش الهی به شرکت کنندگان در جهاد و نبرد با دشمنان دین
و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّ-ت تجری
با توجه به این که سیاق آیات، در رابطه با جنگ و جهاد می باشد; مراد از <من یطع. ..> کسی است که فرمان جهاد را اطاعت کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 2
2 - ثبات قدم ( پایمردی ) و پیروزی بر دشمنان ، پاداش دنیوی خداوند به مجاهدان صابر و نیایشگر
ربّنا . .. و ثبّت اقدامنا و انصرنا علی القوم الکافرین. فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 35 - 9،10
9- نظارت دقیق خداوند بر تلاش مجاهدان ، تضمین کننده پاداش کامل آنان
و اللّه معکم و لن یترکم أعم-لکم
از ارتباط <واللّه معکم> با <لن یترکم> استفاده می شود: چون خداوند همه جا با شما است و تلاش مجدانه شما را می بیند، هرگز در پاداشتان کاستی رخ نخواهد داد.
ص: 481
10- اعطای پاداش کامل به مؤمنان جهادگر ، نمودی از امداد و عدل الهی درباره ایشان
و لن یترکم أعم-لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 13 - 3
3 - نبرد مجاهدان بدر در راه خدا و مورد ستایش او
فئه . .. تقاتل فی سبیل اللّه
از تأیید خداوند به اینکه جنگشان فی سبیل اللّه بوده، ستایش خداوند استفاده گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 5
5 - بخشایش گناهان و گذشت از اسراف ها و زیاده روی ها و ثبات قدم ، پاداش الهی به مجاهدان صابر و نیایشگر
ربّنا اغفر . .. فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا و حسن ثواب الاخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 4،9،10،14
4 - پاداش بزرگ الهی برای اجابت کنندگان دعوت خدا و رسول ( ص ) به نبردی دیگر در عین تحمّل جراحات نبرد احد ، مشروط به احسان و تقوای آنان است .
الّذین استجابوا . .. للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم
مفسران برآنند که نبرد پیشین که مسلمانان در آن جراحتها دیدند، همان نبرد احد است. به دلیل وقوع این آیه پس از بیان نبرد احد و اینکه سخن از قرح به میان آورده است ; چنانچه درباره نبرد احد نیز فرموده بود: <ان یمسسکم قرح>.
9 - تفاوت مؤمنان مجاهد ، از نظر عملکرد و پاداش
لا یضیع اجر المؤمنین. الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر ع
اگر <الّذین> صفت برای <المؤمنین> باشد، مؤمنان به دو گروه تقسیم شده اند: آنان که دعوت پیامبر (ص) را برای جهاد پذیرفتند، ولی از تقوا و احسان لازم برخوردار نبودند; و آنان که دعوت را پذیرفتند و دارای احسان و تقوا نیز بوده اند. <اجر عظیم>، مخصوص گروه دوّم است و به دلیل <انّ اللّه لا یضیع اجر المؤمنین>، گروه اول نیز دارای پاداش هستند; امّا نه پاداش عظیم.
10 - تقوا و نیکوکاری ، مایه ازدیاد پاداش مجاهدان مؤمن
للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم
14 - خوب عمل کردن در جنگ ( احسان ) و تخلف نکردن از مقررات جنگی ( تقوا ) ، شرط پاداش بزرگ خداوند برای مجاهدان
الّذین استجابوا للّه . .. للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم
در برداشت فوق، متعلق <احسان>، جنگ گرفته شده است ; یعنی در جنگ خوب عمل کنند. همچنین متعلق <اتّقوا>، مقررات جنگی (مانند پیروی از فرماندهی) گرفته شده است.
ص: 482
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 195 - 21
21 - پاداش مهاجران ، آوارگان ، آزاردیدگان در راه خدا ، مجاهدان و شهیدان ، تضمین شده از سوی خداوند
انّی لا اضیع عمل عامل منکم . .. فالّذین هاجروا و اخرجوا من دیارهم و اوذوا فی سبی
لام قسم و نون تأکید در <لاکفّرنّ> و در <لادخلنّ> دلالت بر تأکید و تضمین پاداش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 74 - 10،11
10 - مجاهدان در راه خدا ، بهره مند از پاداش بزرگ الهی ، چه کشته شوند و چه پیروز .
و من یقاتل فی سبیل اللّه فیقتل او یغلب فسوف نؤتیه اجراً عظیماً
11 - یکسانی پاداش رزمندگان شهید و مجاهدان پیروز
فیقتل او یغلب فسوف نؤتیه اجراً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 34
34 - خداوند ، پاداش مجاهدان را به طور کامل و بدون هیچ کاستی عطا می کند .
فلمّا کتب علیهم القتال . .. و لا تظلمون فتیلا
جمله <لا تظلمون فتیلا> به این معناست که در اعطای پاداش به آنان، ظلمی نمی شود. یعنی پاداش خود را به طور کامل دریافت می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 85 - 2
2 - بهره مندی تشویق کنندگان به جهاد ، از نتایج اعمال مجاهدان
و حرّض المؤمنین . .. من یشفع شفاعه حسنه یکن له نصیب منها
به مقتضای ارتباط بین این آیه و آیه قبل، تشویق مسلمانان به جهاد، می تواند مصداق مورد نظر از وساطت و شفاعت حسنه باشد. چون تحریض و تشویق برای جهاد در راه خدا، نوعی وساطت و سببیّت برای انجام آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 95 - 9،15
9 - نوید الهی به پاداش نیک برای مجاهدان و نیز مؤمنان بازنشسته از جنگ
فضّل اللّه . .. علی القاعدین درجه وکلاّ وعد الله الحسنی
15 - خداوند ، مجاهدان را با اعطای مقامی بلند و پاداش بزرگ ، بر بازنشستگان از جهاد برتری داده است .
فضّل اللّه المجاهدین باموالهم و انفسهم علی القاعدین درجه . .. و فضّل اللّه المجا
<اجراً عظیماً>، مفعولٌ به برای <فضّل> است و در <فضّل>، معنای عطا کردن تضمین شده ست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 483
3 - نساء - 4 - 96 - 2،3
2 - درجه ها و منزلت های اعطایی خداوند ، اجر بزرگ مجاهدان در راه او
فضّل اللّه المجاهدین علی القاعدین اجراً عظیماً. درجات منه
3 - آمرزش و رحمت خاص خداوند نسبت به مجاهدان ، اجر بزرگ آنان
فضّل اللّه المجاهدین علی القاعدین اجراً عظیماً. درجات منه و مغفره و رحمه
<مغفره> و <رحمه>، عطف بیان برای <اجراً عظیماً> است. و نکره آوردن کلمه <مغفره> و <رحمه> دلالت بر مغفرت و رحمتی خاص دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 10
10 - امید به پاداش و نصرت الهی ، پشتوانه و امتیازی برای مجاهدان ، در برابر دشمنان
و ترجون من اللّه ما لایرجون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 67 - 10
10 - دستیابی مجاهدان به مواهب اخروی و منافع معنوی ، هدفی اساسی در تشریع جهاد
و اللّه یرید الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 22 - 3،4،6
3 - نعمت های جاودان اخروی ، اجرت و مزدی است در برابر عملکرد مؤمنان مهاجر و مجاهد .
الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. جنت لهم ... خلدین فیها أبداً إن اللّه عنده أج
<أجر> اجرت و مزد در برابر عمل است.
4 - پاداش خداوند به مؤمنان مهاجر و مجاهد ، پاداشی بزرگ است .
الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. إن اللّه عنده أجر عظیم
6 - مؤمنان مهاجر و مجاهد ، علاوه بر بهره مندی از رحمت و رضوان الهی و بهشت ، از پاداشی ویژه و بزرگ در پیشگاه خداوند برخوردارند .
الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. و جنت ... إن اللّه عنده أجر عظیم
قرار گرفتن جمله <إن اللّه عنده أجر عظیم> - که دارای معنانی عام و کلی است - پس از ذکر پاداشهای گوناگون مؤمنانِ مهاجر و مجاهد، می تواند گویای برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 111 - 1،18
1 - خداوند ، خریدار جان و مال مؤمنان به بهای بهشت
إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنه
18 - پاداش بهشت برای مجاهدان و شهیدان ، وعده حتمی خداوند در تورات ، انجیل و قرآن
وعداً علیه حقاً فی التوریه و الإنجیل و القرءان
ص: 484
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 121 - 7
7 - جلوه فضل الهی ، در پاداش به مؤمنان مجاهد و انفاقگر
لیجزیهم اللّه أحسن ما کانوا یعملون
<جزای أحسن> - که به معنای پاداش دادن به بیش از حد استحقاق است - بیانگر تجلی فضل خدا در پاداش دهی به مؤمنان است. قابل ذکر است در برداشت فوق مفروض این است که <أحسن> مفعول دوم برای <یجزی> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 36 - 2
2- شرافت ایمانی و پاداش الهی به مجاهدان ، شایان دلبستگی و نه سرگرمی های بی فرجام دنیا
أنتم الأعلون و اللّه معکم و لن یترکم أعم-لکم .
إنّما الحیوه الدنیالعب و لهو
از ارتباط این آیه با آیه قبل - که درباره تشویق مؤمنان به جهاد و از یاد نبردن ارجمندی خویش و پاداش الهی بود - مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 10 - 23
23 - پاداش الهی به مجاهدان و انفاق گران در راه خدا ، بهترین و نیکوترین پاداش است .
و کلاًّ وعد اللّه الحسنی
<حسنی> (مؤنث <أحسن>)، به معنای نیکوتر است. گفتنی است که <الحسنی>، صفت برای موصوف محذوف است; یعنی، <و کلاًّ وعد اللّه المثوبه الحسنی>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 8
8 - برخی از مجاهدان بدر گرفتار پلیدی و نگرانیهایی از سوی شیطان بودند .
و یذهب عنکم رجز الشیطن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 72 - 3
3 - یاری رسانی و پناه دادن به مهاجران راه خدا ، وظیفه ای بر عهده اهل ایمان
و الذین ءاووا و نصروا
ص: 485
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 17 - 7
7 - پیروزی مجاهدان در جنگ بدر دارای اهدافی والا و از جمله آزمایش اهل ایمان از سوی خداوند
و لیبلی المؤمنین منه بلاء حسنا
<لیبلی> عطف بر علتی محذوف همانند <لیمحق الکفرین> است و هر دو متعلق به <قتلهم> و <رمی> می باشد یعنی <و لکن اللّه قتلهم . .. لکن اللّه رمی لیمحق الکفرین و لیبلی المؤمنین> گفتنی است که در برداشت فوق <ابلاء> به معنای آزمودن گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 128 - 3
3 - پیروزی مؤمنانِ پیکارگرِ بدر ، تنها به دست خدا بود ، نه پیامبر ( ص )
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیس لک من الامر شیء
اگر <ال> در <الامر> برای جنس باشد، پیروزی در جنگ بدر مصداقی از آن خواهد بود و اگر عهد ذکری باشد، اشاره به پیروزی در آن جنگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 2،5
2 - متخلفان از جهاد ، دارای برخوردی دوگانه در برابر شکست و پیروزی مجاهدان
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ
5 - خداوند ، منشأ پیروزی مجاهدان ، و مقام او پیراسته از تحمیل شکست بر ایشان
فان اصابتکم مصیبه . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 74 - 12
12 - مجاهدان راه خدا هرگز مغلوب نیستند ، هر چند کشته شوند . *
فیقتل او یغلب
به کارگیری کلمه <یُقتل> به جای <یُغْلَب> (مغلوب شود) می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 14 - 8
8 - مرگ و ذلت مشرکان پیمان شکن صدر اسلام و پیروزی سپاه اسلام ، شفابخش سینه دردمند مؤمنان آسیب دیده از تجاوز
ص: 486
یعذبهم اللّه بأیدیکم و یخزهم و ینصرکم علیهم و یشف صدور قوم مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 17 - 1،8
1 - امداد های الهی عامل اصلی و اساسی کشته شدن کافران در جنگ بدر و پیروزی اهل ایمان
فلم تقتلوهم و لکن اللّه قتلهم
جمله <فلم تقتلوهم . .. > متفرع بر آیاتی است که امدادهای الهی را در جنگ بدر برمی شمرد ; یعنی توجه به قضایای جنگ بدر و امدادهای الهی بیانگر این است که در حقیقت خداوند مشرکان را کشت و آنان را شکست داد.
8 - پیروزی مجاهدان در جنگ بدر ، نعمتی نیکو از جانب خداوند برای اهل ایمان
لیبلی المؤمنین منه بلاء حسنا
<ابلاء> در برداشت فوق به معنای اعطای نعمت گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 3
3 - پیروزی مؤمنان در جنگ بدر حجتی بر حقانیت اهل ایمان و هشدار و عبرتی برای کافران
إن تستفتحوا فقد جاءکم الفتح
مراد از <الفتح> پیروزی اهل ایمان در جنگ بدر است. و جمله <فقد جاءکم الفتح> پاسخ همان تمنای مشرکان است که خواهان پیروزی حامیان دین حق بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 49 - 13
13 - پیروزی مجاهدان بدر علی رغم ناتوانی آنان حادثه ای عبرت آموز و شایسته بیاد داشتن
و إذ یقول المنفقون . .. و من یتوکل علی اللّه فإن اللّه عزیز حکیم
برداشت فوق بر این اساس است که <إذ> مفعول برای <اذکروا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 3
3 - لزوم پدید آوردن زمینه آرامش روحی و تجدید قوا برای نیرو های رزمی ، قبل از ورود به صحنه کارزار
إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
ص: 487
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 7
7 - مؤمنان در نبرد با دشمنان ، باید منظم ، سازمان یافته و همچون بنایی ریخته شده از سرب ، استوار و نفوذناپذیر باشند .
یق-تلون . .. صفّ-ًا کأنّهم بنی-ن مرصوص
<مرصوص> از ریشه <رصاص> (سرب) مشتق است. <بنیان مرصوص>; یعنی، بنایی که با سرب استوار و محکم شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 174 - 12
12 - تقدیر و تمجید خداوند از مجاهدان شرکت کننده در غزوه حمراءالاسد یا بدر صغرا
فانقلبوا بنعمه من اللّه . .. و اتّبعوا رضوان اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 2
2 - ترغیب مجاهدان صدر اسلام به تعقیب لشکریان دشمن ، پس از نبرد احد
و لاتهنوا فی ابتغاء القوم
گفته شده که آیه پس از نبرد احد نازل شد تا مسلمانان را به تعقیب لشکریان ابوسفیان ترغیب کند (مجمع البیان، ذیل آیه).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 35 - 9
9- نظارت دقیق خداوند بر تلاش مجاهدان ، تضمین کننده پاداش کامل آنان
و اللّه معکم و لن یترکم أعم-لکم
از ارتباط <واللّه معکم> با <لن یترکم> استفاده می شود: چون خداوند همه جا با شما است و تلاش مجدانه شما را می بیند، هرگز در پاداشتان کاستی رخ نخواهد داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 10
10 - نزول باران در آستانه جنگ بدر برای تطهیر مجاهدان ، زمینه ساز برطرف شدن نگرانی ها و وسوسه های ایجاد شده از سوی شیطان
ص: 488
و ینزل علیکم . .. و یذهب عنکم رجز الشیطن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 10 - 21
21 - برابر دانستن مؤمنان مجاهد و انفاق گر قبل از فتح مکه ، با مجاهدان و انفاق گران بعد از آن ، از نظر مقام و منزلت در پیشگاه خداوند ، پنداری باطل است .
لایستوی منکم من أنفق من قبل الفتح و ق-تل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 6
6 - ضرورت آماده سازی مجاهدان برای تحمل رنج ها و خسارت های ناشی از نبرد با دشمنان
ان تکونوا تألمون فانهم یألمون کما تألمون و ترجون من اللّه ما لایرجون
هدف از بیان امتیازات نیروهای مجاهد (ترجون من اللّه) و نیز تبیین رنجهای دشمنان به هنگامه نبرد، این است که اهل ایمان را برای نبرد آماده سازد و به آنان روحیه رویارویی با دشمنان را القا کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 10 - 3
3 - تقویت روحیه نیرو های رزمنده دارای تأثیری عمیق در کسب پیروزی
بألف من الملئکه . .. و ما جعله اللّه إلا بشری و لتطمئن به قلوبکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 13،15،18،19
13 - تقویت دل های مجاهدان با مشاهده امداد های حسی ، از اهداف نزول باران در آستانه جنگ بدر
و ینزل علیکم . .. لیربط علی قلوبکم
<ربط علی قلبه> یعنی دلهای آنان را استحکام بخشید، و این کنایه از ایجاد شهامت و شجاعت است. گفتنی است تناسب نزول باران با استحکام دلها برای نبرد این است که مجاهدان در زمانی که نیاز فراوان به آب دارند با نزول باران، امداد الهی را لمس کرده و بدان یقین کنند.
15 - تقویت روحیه مبارزان ، امری لازم
و لیربط علی قلوبکم و یثبت به الأقدام
18 - استحکام اردوگاه مسلمانان و استواری گام های آنان بر شنزار محل اقامتشان ، از اهداف نزول باران در آستانه جنگ بدر
ینزل علیکم من السماء ماء لیطهّرکم . .. و یثبت به الأقدام
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <الاقدام> گامهای مجاهدان باشد. بنابراین <و یثبت به الاقدام> یعنی هدف از
ص: 489
نزول باران این بود که خداوند گامهای شما را استوار سازد و از لغزش و فرو رفتن در شنزارها بازدارد.
19 - خداوند با تقویت دل های مجاهدان بدر آنان را برای رویارویی با مشرکان ثابت قدم ساخت .
لیربط علی قلوبکم و یثبت به الأقدام
<یثبت به الأقدام> در عین اینکه بیانگر هدفی از اهداف نزول باران است، نبودن <لام> در آن می رساند که این هدف به دنبال <لیربط علی قلوبکم> حاصل می شود. بنابراین می توان گفت ضمیر در <به> به استحکام قلوب، که از <لیربط علی قلوبکم> استفاده می شود، برمی گردد. قابل ذکر است که در برداشت فوق ثبات قدم (یثبت به الأقدام) به معنای کنایی آن (پایداری و عزم راسخ) گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 14 - 4
4- قدرت روحی و نیروی قلبی برای مبارزه در راه خدا ، موهبتی از جانب او برای قیام کنندگان یکتاپرست
ءامنوا بربّهم . .. و ربطنا علی قلوبهم إذ قاموا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 8،28
8 - خداوند نوید بخش ظهور مجاهدانی نستوه ، محبوب خدا و دوستدار وی ، متواضع در برابر مؤمنان و سرافراز بر کافران
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. و لایخافون لومه لائم
28 - دلباختگان خداوند ، فروتن در برابر مؤمنان ، سرفراز در قبال کافران و مجاهدانی بی پروا از ملامت دشمنان دین
یحبونه اذله علی المؤمنین . .. یجهدون فی سبیل اللّه و لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 160 - 7،9
7 - توکّل پیکارگران جنگ بدر بر خدا ، موجب یاری خدا و پیروزی آنان در آن نبرد *
ص: 490
ان ینصرکم اللّه فلا غالب لکم . .. و علی اللّه فلیتوکّل المؤمنون
خداوند پس از شروع بیان جنگ احد، اشاره ای نیز به مسائل جنگ بدر داشت (و لقد نصرکم اللّه ببدر، آیه 123) بنابراین جمله <ان ینصرکم اللّه> می تواند اشاره به علّت آن پیروزی باشد.
9 - سستی پیکارگران احد در اتکال به خداوند ، موجب محرومیّت آنان از نصرت الهی و شکست ایشان در آن نبرد .
و ان یخذلکم فمن ذا الّذی ینصرکم من بعده و علی اللّه فلیتوکّل المؤمنون
وقوع این آیه پس از بیان نبرد احد و شکست مؤمنان، اشاره به علّت شکست دارد، یعنی چون در آن نبرد توکّل نداشتید، از یاری خدا محروم شدید و در نتیجه شکست خوردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 11
11 - ضرورت امیدواری و اتکال مجاهدان به خداوند در رویارویی با دشمان
و ترجون من اللّه ما لایرجون
جمله خبریه <ترجون من اللّه> می تواند ارشاد و توصیه به مجاهدان باشد که باید همواره به یاری و کمک خداوند دل بندند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 18،19
18 - استحکام اردوگاه مسلمانان و استواری گام های آنان بر شنزار محل اقامتشان ، از اهداف نزول باران در آستانه جنگ بدر
ینزل علیکم من السماء ماء لیطهّرکم . .. و یثبت به الأقدام
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <الاقدام> گامهای مجاهدان باشد. بنابراین <و یثبت به الاقدام> یعنی هدف از نزول باران این بود که خداوند گامهای شما را استوار سازد و از لغزش و فرو رفتن در شنزارها بازدارد.
19 - خداوند با تقویت دل های مجاهدان بدر آنان را برای رویارویی با مشرکان ثابت قدم ساخت .
لیربط علی قلوبکم و یثبت به الأقدام
<یثبت به الأقدام> در عین اینکه بیانگر هدفی از اهداف نزول باران است، نبودن <لام> در آن می رساند که این هدف به دنبال <لیربط علی قلوبکم> حاصل می شود. بنابراین می توان گفت ضمیر در <به> به استحکام قلوب، که از <لیربط علی قلوبکم> استفاده می شود، برمی گردد. قابل ذکر است که در برداشت فوق ثبات قدم (یثبت به الأقدام) به معنای کنایی آن (پایداری و عزم راسخ) گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 1،2
1 - خداوند با وحی به فرشتگان حاضر در کارزار بدر ، آنان را از پشتیبانی خویش در ثبات بخشیدن به مجاهدان آگاه ساخت .
إذ یوحی ربک إلی الملئکه أنی معکم فثبتوا الذین
2 - ایجاد پایداری در مجاهدان ، فرمان خداوند به فرشتگان گسیل شده به جنگ بدر
إذ یوحی ربک إلی الملئکه أنی معکم فثبتوا الذین
ص: 491
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 2 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانی که هنگام جهاد با دویدن و کوباندن سم بر سنگ ها ، جرقه برمی افروختند .
فالموری-ت قدحًا
<قدح>، به معنای استخراج آتش از سنگ چخماق است. این کلمه مصدر و با <ایراء> (مصدر <موریات>) به یک معنا است (تاج العروس). عطف <موریات> بر <عادیات> با حرف <فاء>، بیانگر ارتباط <پیدایش جرقه> با <دویدن اسب ها> است و قسم را نیز به این وصف سرایت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 16
16 - ایجاد وحشت در قلب کافران ، از ابزار الهی در حمایت از جهادگران مسلمان
هو الذی أخرج . .. و قذف فی قلوبهم الرعب
از این که خداوند، پس از بیان شکست یهود - به رغم برخورداری آنان از تجهیزات و استحکامات - موضوع ایجاد وحشت را مطرح کرده است; مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 13 - 4
4 - امداد های الهی و پیروزی بر دشمن ، وعده قطعی خداوند به جبهه ایمان و مجاهدان راه او
یغفر لکم . .. و أُخری تحبّونها نصر من اللّه و فتح قریب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 7
7 - حسرت و افسوس فراریان از میدان نبرد ، پس از دانستن این که حیات و مرگ تقدیر الهی است .
لا تکونوا . .. ما ماتوا و ما قتلوا لیجعل اللّه ذلک حسره فی قلوبهم
بنابر اینکه <لیجعل> متعلق به محذوف باشد; یعنی بیان این حقیقت که مرگ و حیات تقدیر الهی است، برای این بود که متخلفان از جنگ بر کرده خویش حسرت برند. زیرا معلوم می شد که اگر در جنگ شرکت می کردند، چون مقدّر نبود، کشته
ص: 492
نمی شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 75 - 1
1 - خداوند از انصار و مهاجران نخستین خواست تا کسانی را که در آینده ایمان می آورند و هجرت می کنند و به جهاد می پردازند ، از خود بدانند و حقوق ولایت را درباره آنان رعایت کنند .
و الذین ءامنوا من بعد و هاجروا و جهدوا معکم فأولئک منکم
مخاطبان آیه، انصار و مهاجران نخستین هستند. مضاف إلیه کلمه <بعد>، کلمه <ایمانکم> و یا <الهجره الاولی> است. جمله <فأولئک منکم> اشاره به این دارد که تمام قوانین و حقایقی که درباره انصار و مهاجران نخستین بیان شده درباره آنان نیز عیناً وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 7
7 - معاف شدگان از جنگ ، باید در پشت جبهه حمایتگر رزمندگان و خیرخواه خدا و رسولش باشند .
لیس علی الضعفاء . .. إذا نصحوا للّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 12 - 8
8 - وجود خانه های عالی و دلپذیر برای مؤمنان مجاهد در < جنّات عدن >
و مس-کن طیّبه فی جنّ-ت عدن
ص: 493
<جنّات عدن>، می توان اسم خاص باشد و غیر از <جنّات تجری> به شمار آید، براشت یاد شده برگفته از این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 1،5
1 - آرامش روحی مجاهدان پیش از جنگ بدر ، موجب فراگیری خوابی سبک بر تمامی آنان
إذ تستغیثون . .. إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
<غشاوه> به معنای احاطه است و فعل <یغشیکم>، از باب تفعیل، دلالت بر کثرت احاطه دارد. می توان گفت نمود آن کثرت، فراگیری خواب بر تمامی افراد بوده است. کلمه <أمنه>، که به معنای نبودن ترس است، مفعولٌ له حصولی برای <یغشیکم> است. یعنی به علت اینکه آرامش یافتید، خواب شما را فراگرفت
5 - استراحت و آرامش روحی مجاهدان و فراگیری خواب بر آنان در آستانه جنگ بدر ، نعمتی الهی بر ایشان و شایسته به یاد داشتن
إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 9
9 - مؤمنان راستین و مجاهد ، برخوردار از همه خیرات دنیا و آخرت
و أولئک لهم الخیرت
کلمه <الخیرات> جمع محلی به <ال> و مفید استغراق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 9
9 - مؤمنان راستین و مجاهد ، برخوردار از همه خیرات دنیا و آخرت
و أولئک لهم الخیرت
کلمه <الخیرات> جمع محلی به <ال> و مفید استغراق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 494
3 - آل عمران - 3 - 148 - 1،2،8،11
1 - پذیرفته شدن دعای همرزمان انبیای گذشته ، در پیکار با دشمنان دین
فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا و حسن ثواب الاخره
<ثواب الدّنیا>، می تواند اشاره به پیروزی مجاهدان باشد که با جمله <و انصرنا علی القوم الکافرین> درخواست شده بود. و <ثواب الاخره>، حکایت از برآورده شدن خواسته دیگر آنان دارد که با جمله <و اغفرلنا ذنوبنا>، درخواست شده بود. زیرا ثواب آخرت در گرو آمرزش گناهان است.
2 - ثبات قدم ( پایمردی ) و پیروزی بر دشمنان ، پاداش دنیوی خداوند به مجاهدان صابر و نیایشگر
ربّنا . .. و ثبّت اقدامنا و انصرنا علی القوم الکافرین. فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا
8 - دعا و درخواست پیکارگران شکیبا به درگاه خداوند در هنگامه کارزار ، مقرون به استجابت است .
ربّنا اغفرلنا . .. فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا
11 - پیکارگران شکیبا و نیایشگران به درگاه خدا ، نیکوکار و محبوب خداوند هستند .
و کایّن من نبیّ قاتل . .. ربّنا ... و اللّه یحبّ المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 9 - 2،4
2 - مجاهدان بدر پیش از نبرد با نیایش به درگاه خدا از وی استمداد کردند .
إذ تستغیثون ربکم
<غوث> به معنای یاری کردن است و استغاثه طلب یاری و امداد است.
4 - نیایش مجاهدان بدر به درگاه ربوبی و اجابت استغاثه آنان با امداد های غیبی ، نعمتی بایسته به یاد داشتن
إذ تستغیثون ربکم فاستجاب لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 92 - 9
9 - دلجویی خداوند از تهیدستان مشتاق جهاد و ناتوان از تأمین مقدمات آن
و لا علی الذین إذا ما أتوک لتحملهم
اختصاص به ذکر یافتن این گروه - پس از اینکه در آیه قبل به صورت کلی تر بدان اشاره شده - ویژگی این گروه و دلجویی خداوند از آنان را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 495
3 - نساء - 4 - 74 - 3
3 - آخرت اندیشی و وارستگی از دل بستن به دنیا ، ویژگی مجاهدان در راه خدا
فلیقاتل فی سبیل اللّه الّذین یشرون الحیوه الدّنیا بالاخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 2 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانی که هنگام جهاد با دویدن و کوباندن سم بر سنگ ها ، جرقه برمی افروختند .
فالموری-ت قدحًا
<قدح>، به معنای استخراج آتش از سنگ چخماق است. این کلمه مصدر و با <ایراء> (مصدر <موریات>) به یک معنا است (تاج العروس). عطف <موریات> بر <عادیات> با حرف <فاء>، بیانگر ارتباط <پیدایش جرقه> با <دویدن اسب ها> است و قسم را نیز به این وصف سرایت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 110 - 2
2- خداوند ، نسبت به مهاجرانی که با هجرت ، جهاد و صبر ، دین خود را حفظ کردند ، بسیار بخشنده و مهربان است .
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا ثمّ ج-هدوا و صبروا
خبر <إن ربّک للذین . ..> محذوف است که <لغفور رحیم> بر آن دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 20 - 7
7 - سعادت و رستگاری حقیقی ، از آن مؤمنان مهاجر و مجاهد در راه خداست .
الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أولئک هم الفائزون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 12
12 - رستگاری و کامیابی واقعی ، تنها از آنِ پیامبر ( ص ) و مؤمنان راستین و مجاهد است .
و أولئک هم المفلحون
ص: 496
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 194 - 7
7 - لزوم توجیه فکری و روانی مجاهدان و برطرف ساختن شبهات آنان درباره مسائل شرعی و قانونی جنگ
الشهر الحرام بالشهر الحرام و الحرمت قصاص فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه
تفریع جمله <فمن اعتدی . ..> به وسیله <فاء> بر دو جمله سابق، می نمایاند که که مضمون آن دو جمله، مطرح شده تا با بیان یک قانون کلی و شامل، شبهه و توهمی که از لزوم جهاد در نواحی مسجد الحرام (فإن قاتلوکم) در ذهن مسلمانان پدید آمده و یا خواهد آمد، رفع گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 2
2 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، از بارزترین ویژگی های یاران خدا و پیکارکنندگان راه دین او
الذین إن مکّنّ-هم . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 8
8 - مؤمنان مجاهد ، در معرض قرار گرفتن در موضع انفعالی و متأثر شدن در برابر قدرت و مکنت بسیار دشمنان و کافران مخالف
فلایغررک تقلّبهم فی البل-د
برداشت یاد شده از هشدار خداوند، به دست می آید.
ص: 497
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 31 - 2
2- تکلیف جهاد ، وسیله آزمایش مؤمنان و تمایز مجاهدان و صابران از دیگران
و لنبلونّکم حتّی نعلم المج-هدین منکم و الص-برین
با توجه به واژه <المجاهدین> معلوم می شود که موضوع اصلی آزمایش <جهاد> است. به علاوه محور اصلی این آیات فرمان قتال با کافران و جهاد در راه خدا می باشد (إذا أنزلت سوره محکمه و ذکر فیها القتال ...).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 74 - 3
3 - آخرت اندیشی و وارستگی از دل بستن به دنیا ، ویژگی مجاهدان در راه خدا
فلیقاتل فی سبیل اللّه الّذین یشرون الحیوه الدّنیا بالاخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 3
3 - آسیب ها و صدمات متقابل مجاهدان و کافران در نبرد احد
ان تکونوا تألمون فانهم یألمون
بنابر آنچه در شأن نزول آیه آمده، مراد از آسیبهای متقابل، مسائلی است که در جنگ احد پیش آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 498
3 - آل عمران - 3 - 144 - 5
5 - اتکای افراطی برخی از پیکارگران احد به شخص پیامبر ( ص ) ، مورد نکوهش خداوند
افاین مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 170 - 6
6 - شادمانی و علاقه شهیدان نسبت به سعادتمندی دیگر مجاهدان و رسیدنشان به مقام کشته شدگان راه خدا
و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 20 - 7
7 - سعادت و رستگاری حقیقی ، از آن مؤمنان مهاجر و مجاهد در راه خداست .
الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أولئک هم الفائزون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 2 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانی که هنگام جهاد با دویدن و کوباندن سم بر سنگ ها ، جرقه برمی افروختند .
فالموری-ت قدحًا
<قدح>، به معنای استخراج آتش از سنگ چخماق است. این کلمه مصدر و با <ایراء> (مصدر <موریات>) به یک معنا است (تاج العروس). عطف <موریات> بر <عادیات> با حرف <فاء>، بیانگر ارتباط <پیدایش جرقه> با <دویدن اسب ها> است و قسم را نیز به این وصف سرایت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 3 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبان مجاهدان که هنگام صبحدم بر دشمنان تاخته و آنان را غافلگیر کرده اند .
فالمغیرت صبحًا
<اغاره> (مصدر <مغیرات>)، به معنای تاختن سریع اسب برای غارت کردن یا غیر آن است (قاموس). <صبحاً> ظرف و تاختن در صبحگاه، کنایه از غافلگیر کردن دشمن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 4 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبان جنگی که با حرکت سریع خود ، در هجوم غافلگیرانه بر دشمنان دین ، غبار شدیدی به فضا
ص: 499
پراکنده ساختند .
فأثرن به نقعًا
فعل <أثرن>، عطف بر <مغیرات> و بیانگر آثار <اغاره> است; بنابراین قسم در آیه قبل به این وصف نیز مربوط است. ضمیر <به> به <عَدْو> (دویدن) - که از <عادیات> انتزاع شده است - برمی گردد. <اثاره> (مصدر <أثرن>) به معنای منتشر ساختن است. <نقع>; یعنی، غبار منتشر و نکره بودن آن، بر شدّت غبار دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 5 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانی که هنگام جهاد ، خود را به قلب سپاه دشمن زده ، رزمندگان را برای نبرد همه جانبه یاری می دادند .
فوسطن به جمعًا
<جمع>، به معنای جماعت و گروه است. این کلمه مصدری است که به صورت اسم به کار می رود (مصباح). ضمیر <به> به <عَدْو> (دویدن) - که از <عادیات> انتزاع شده است - بازمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 6 - 7
7 - خداوند ، در تأکید بر ناسپاس بودن نوع انسان ها ، به اسبان تیزپای مجاهدان سوگند یاد کرده است .
و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود
این آیه و دو آیه بعد که عطف بر آن است، جواب سوگندهایی است که در آغاز سوره آمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 7 - 3
3 - خداوند ، در تأکید بر آگاهی دشمنان اسلام از خوی ناسپاسی خویش ، به اسبان تیزپای مجاهدان ، سوگند یاد کرده است .
و الع-دی-ت . .. و إنّه علی ذلک لشهید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 8 - 7
7 - خداوند ، در تأکید بر شدّت مال دوستی دشمنان دین ، به مَرکب مجاهدان سوگند یاد کرده است .
و الع-دی-ت . .. و إنّه لحبّ الخیر لشدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 4 - 2
2 - حرکت مَرکب رزمندگان در راه جهاد ، حتی غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و دارای عظمتی درخور سوگند خداوند است .
ص: 500
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 4 - 1،2
1 - سوگند خداوند ، به اسبان جنگی که با حرکت سریع خود ، در هجوم غافلگیرانه بر دشمنان دین ، غبار شدیدی به فضا پراکنده ساختند .
فأثرن به نقعًا
فعل <أثرن>، عطف بر <مغیرات> و بیانگر آثار <اغاره> است; بنابراین قسم در آیه قبل به این وصف نیز مربوط است. ضمیر <به> به <عَدْو> (دویدن) - که از <عادیات> انتزاع شده است - برمی گردد. <اثاره> (مصدر <أثرن>) به معنای منتشر ساختن است. <نقع>; یعنی، غبار منتشر و نکره بودن آن، بر شدّت غبار دلالت دارد.
2 - حرکت مَرکب رزمندگان در راه جهاد ، حتی غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و دارای عظمتی درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 1 - 4
4 - سوگند خداوند ، به مجاهدان صف بسته و سخت کوش
و الص-فّ-ت صفًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 2 - 4
4 - سوگند خداوند ، به مجاهدان بازدارنده دشمنان و فریادزننده بر سر آنان
فالزّجرت زجرًا
<زجر> به معنای <منع> و <بازداشتن> است. واژه <زجره> (مفرد <زاجرات>) نیز معادل <صیحه> و به معنای فریاد می باشد که در برداشت یاد شده هر دو استعمال ملاحظه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 3 - 3
3 - سوگند خداوند به مجاهدان تلاوت گر آیات الهی و قرآن کریم
فالتّلی-ت ذکرًا
ص: 501
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 1 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانی که در راه جهاد تاخته و نفس نفس زده اند .
و الع-دی-ت ضبحًا
<عادیات>، از ریشه <عَدْو> (دویدن) است و به قرینه آیات بعد - که از جرقه های سُم و برپا کردن غبار سخن گفته است - مراد، اسبان دونده است. <ضبح>; یعنی، صدای نفس های اسب که به <ضُباح> (صدای روباه) تشبیه شده است (مفردات). جمله <فأثرن...> در آیات بعد - که خبر از گذشته می دهد - بیانگر آن است که مراد، اسبانی است که در نبردی خاص حضور داشتند. در شأن نزول آیه شریفه آمده است که آن نبرد، غزوه <ذات السلاسل> بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 146 - 14
14 - نقش سازنده یادآوری حماسه شجاعت و پایداری مجاهدان راه خدا و یاوران پیامبران در پیکار و مبارزه
و کایّن من نبیّ قاتل . .. و اللّه یحبّ الصّابرین
آیه شریفه با یادآوری حماسه <ربیّون>، در صدد سازندگی مسلمانان است تا دیگر بار همانند نبرد احد، سستی و زبونی به خود راه ندهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 6 - 8
8 - رزمندگانِ مجاهد ، سپاسگزار خداوند و پذیرای ربوبیت او هستند .
و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود
تمجید مجاهدان از یک سو و نکوهش ناسپاسان از سویی دیگر، بیانگر آن است که مجاهدان ناسپاس نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 2
2 - متخلفان از جهاد ، دارای برخوردی دوگانه در برابر شکست و پیروزی مجاهدان
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ
ص: 502
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 250 - 4
4 - استواری قدم پیکارگران ، از نتایج شکیبایی آنان در پیکار و زمینه ساز نصرت الهی *
قالوا ربّنا افرغ . .. و انصرنا علی القوم الکافرین
بنابراینکه سه جمله ای که به عنوان دعا ذکر شده است، هر یک مقدّمه انجام پذیری جمله بعدی باشد. یعنی صبر، عامل ثبات قدم و ثبات قدم، عامل نصر و پیروزی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 1 - 4
4 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قوله < و العادیات ضبحاً . . . > قال : ه-ذه السوره نزلت فی أهل وادی الیابس . . . فخرج علیّ ( ع ) و معه المهاجرون و الأنصار . . . ثمّ اغار علیهم بأصحابه . . . حتّی قتل مقاتلیهم و سبی ذراریهم و استباح أموالهم و خرّب دیارهم و أقبل بالأساری و الأموال معه . . . و أنزل اللّه تبارک و تعالی فی ذلک الیوم ه-ذه السوره < و العادیات ضبحاً > یعنی بالعادیات الخیل تعدوا بالرجال و الضبح صیحت ها فی اَعنّت ها و لُجُم ها ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند <و العادیات ضبحاً> روایت شده که فرمود: این سوره درباره ساکنان سرزمین یابس (در غزوه ذات السلاسل) نازل شد که علی(ع) [برای جنگ با آنان] خارج شد و مهاجران و انصار همراه او بودند آن گاه شبانه با همراهانش بر آنان یورش برد تا آن که جنگجویانشان را کشت، فرزندانشان را اسیر گرفت، اموالشان را مباح قرار داد، خانه هایشان را خراب کرد و اسیران و اموال را همراه خود آورد و خداوند تبارک و تعالی در آن روز این سوره (و العادیات ضبحاً) را نازل کرد و مقصود از <عادیات> اسبانی هستند که به وسیله مردان سوارکار می تازند و <ضبح> شیهه آنها است در حالی که در افسارها و لگام ها قرار دارند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 218 - 2
2 - امید داشتن به رحمت الهی - نه خود را مستحق آن شمردن - ، از ویژگی های مؤمنان و مهاجرانِ مجاهد
انّ الذین امنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل اللّه اولئک یرجون رحمت اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 74 - 3
3 - آخرت اندیشی و وارستگی از دل بستن به دنیا ، ویژگی مجاهدان در راه خدا
فلیقاتل فی سبیل اللّه الّذین یشرون الحیوه الدّنیا بالاخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 503
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 1 - 4
4 - سوگند خداوند ، به مجاهدان صف بسته و سخت کوش
و الص-فّ-ت صفًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 17
17 - نوید الهی به اعتلای دین خویش با بسیج مردمانی مجاهد و نستوه ، با صلابت و بی باک از ملامت دشمنان دین
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه یقوم . .. لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 49 - 13
13 - پیروزی مجاهدان بدر علی رغم ناتوانی آنان حادثه ای عبرت آموز و شایسته بیاد داشتن
و إذ یقول المنفقون . .. و من یتوکل علی اللّه فإن اللّه عزیز حکیم
برداشت فوق بر این اساس است که <إذ> مفعول برای <اذکروا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
ص: 504
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 155 - 14
14 - حلم خداوند در برابر نافرمانی و لغزش پیکارگران احد ( پشت کردن به میدان کارزار )
انّ الّذین تولّوا . . انّ اللّه غفور حلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 1 - 2
2 - ابزار جهاد ، حتی مرکب رزمندگان و تاختن و صدای نفس نفس آن ، دارای عظمت در پیشگاه خداوند
و الع-دی-ت ضبحًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 1 - 2
2 - ابزار جهاد ، حتی مرکب رزمندگان و تاختن و صدای نفس نفس آن ، دارای عظمت در پیشگاه خداوند
و الع-دی-ت ضبحًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 505
20 - عادیات - 100 - 2 - 2
2 - تاخت و تاز رزمندگان ، حتی جرقه های سم اسبان آنها ، دارای عظمت در پیشگاه خداوند
فالموری-ت قدحًا
سوگند خداوند، نشانه عظمت چیزی است که به آن سوگند یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 1 - 2
2 - ابزار جهاد ، حتی مرکب رزمندگان و تاختن و صدای نفس نفس آن ، دارای عظمت در پیشگاه خداوند
و الع-دی-ت ضبحًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 2 - 2
2 - تاخت و تاز رزمندگان ، حتی جرقه های سم اسبان آنها ، دارای عظمت در پیشگاه خداوند
فالموری-ت قدحًا
سوگند خداوند، نشانه عظمت چیزی است که به آن سوگند یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 153 - 7
7 - عفو خداوند از مسلمانان پیکارگر احد ، نسبت به فرارشان از آن کارزار
و لقد عفا عنکم . .. اذ تصعدون و لا تلون علی احد
جمله <لقد عفا عنکم>، می رساند که فرار پیکارگران احد (اذ تصعدون . .. ) نیز مشمول عفو الهی قرار گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 24،25
24 - عفو خداوند از سستی ، نزاع و نافرمانی پیکارگران احد
حتّی اذا فشلتم . .. و لقد عفا عنکم
ص: 506
25 - شایستگی عفو از تخلّفات جنگی پیکارگران
و لقد عفا عنکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 218 - 11
11 - لزوم عفو از خطای مؤمنانِ مجاهد در راه خدا
ان الذین امنوا . .. و اللّه غفور رحیم
عبداللّه بن جحش و همراهانش، به خاطر قتال در ماه حرام، مرتکب خطا شدند، ولی خداوند از خطای آنان گذشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 155 - 11
11 - عفو و گذشت از خطا های جنگی رزمندگان ( تخلّف از دستورات فرماندهی و . . . ) امری نیکو و پسندیده
و لقد عفا اللّه عنهم انّ اللّه غفور حلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 13 - 1
1 - مجاهدان راه خدا ، مشتاق امداد های الهی و غلبه سریع بر دشمن
و أُخری تحبّونها نصر من اللّه و فتح قریب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 122 - 18
18 - باقی ماندگان در مراکز علمی ( برای تفقه در دین ) ، موظف به تعلیم و هدایت مجاهدان مراجعت کننده از نبرد *
فلولا نفر من کل فرقه منهم طائفه لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیه
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که ضمیر جمع فاعلی در <رجعوا> به جهادگران بازگردد نه به کسانی که به تفقه در دین می پردازند; یعنی، گروهی باید برای جنگ بسیج شوند و گروهی دیگر در مرکز باقی بمانند و کسب معرفت کنند تا هنگامی که رزمندگان از جنگ باز می گردند، به تعلیم و هدایت آنان بپردازند.
ص: 507
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 111 - 21
21 - تورات ، انجیل و قرآن ، سند وعده های خدا به مجاهدان و شهیدان و مایه اطمینان آنان
وعداً علیه حقاً فی التوریه و الإنجیل و القرءان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 10
10 - درک معارف الهی ( توحید ، معاد و . . . ) و ایمان به آنها ، عاملی اساسی در ایجاد توان فوق العاده در رزمندگان مؤمن
بأنهم قوم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 2 - 4
4 - سوگند خداوند ، به مجاهدان بازدارنده دشمنان و فریادزننده بر سر آنان
فالزّجرت زجرًا
<زجر> به معنای <منع> و <بازداشتن> است. واژه <زجره> (مفرد <زاجرات>) نیز معادل <صیحه> و به معنای فریاد می باشد که در برداشت یاد شده هر دو استعمال ملاحظه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 218 - 5
5 - اهمیّت و ارزش هجرت و جهاد در راه خدا ، و برتری مهاجرانِ مجاهد بر سایر مؤمنان
ان الذین امنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل اللّه
به نظر می رسد تکرار موصول، دلالت بر ارزشمندی ایمان داشته باشد; اگر چه همراه با جهاد و هجرت نباشد; امّا آنگاه که توأم با هجرت و جهاد باشد، ارزش و اهمیّتی برتر می یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 18
18 - لطف و عنایت خاصّ خداوند نسبت به پیکارگران نبرد احد
فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر
ص: 508
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 195 - 22
22 - مهاجر آواره و آزار دیده در راه خدا ، و جهادگر و جان باخته ، مصداق مؤمن خردمند
لایات لاولی الالباب . .. فالّذین هاجروا و اخرجوا من دیارهم ... و قاتلوا و قتلوا
اجابت دعای خردمندان به دلیل اعمال آنان است. <انّی لا اضیع ... > و جمله <فالّذین> به دلیل <فا>، بیانگر آن اعمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 71 - 5
5 - مجاهدان راه خدا ، همنشین با پیامبران ، صدّیقان ، شاهدان و صالحان
فاولئک مع الذین انعم اللّه علیهم . .. یا ایّها الّذین امنوا خذوا حذرکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 74 - 12
12 - مجاهدان راه خدا هرگز مغلوب نیستند ، هر چند کشته شوند . *
فیقتل او یغلب
به کارگیری کلمه <یُقتل> به جای <یُغْلَب> (مغلوب شود) می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 94 - 18
18 - غنائم فراوان خداوند از آن مجاهدانی است که در راه او می جنگند و از دنیاطلبی می پرهیزند .
اذا ضربتم فی سبیل اللّه . .. و لا تقولوا ... فعند اللّه مغانم کثیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 95 - 1،3،5،15
1 - نابرابری مرتبه و درجه مجاهدان در راه خدا با کسانی که علی رغم توانمندی در جهاد شرکت نمی کنند .
لا یستوی القاعدون من المؤمنین غیر اولی الضرر و المجاهدون فی سبیل اللّه
3 - مجاهدان را نباید از نظر اجتماعی با توانمندان بازنشسته از جنگ یکسان و همانند شمرد .
لا یستوی القاعدون من المؤمنین غیر اولی الضرر و المجاهدون فی سبیل اللّه
مقصود این است که در شرایط مساوی، اولویت در حقوق اجتماعی از آن مجاهدان راه خداست.
5 - خداوند ، برتری دهنده مقام جهادگران با مال و جان بر بازنشستگان از جنگ
فضّل اللّه المجاهدون باموالهم و انفسهم علی القاعدین درجه
15 - خداوند ، مجاهدان را با اعطای مقامی بلند و پاداش بزرگ ، بر بازنشستگان از جهاد برتری داده است .
فضّل اللّه المجاهدین باموالهم و انفسهم علی القاعدین درجه . .. و فضّل اللّه المجا
<اجراً عظیماً>، مفعولٌ به برای <فضّل> است و در <فضّل>، معنای عطا کردن تضمین شده ست.
ص: 509
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 19 - 1،2
1 - سرزنش خداوند نسبت به مسلمانانی که شغل آب دهی به حاجیان و سرپرستی مسجدالحرام را با جهاد در راه خدا برابر انگاشته و خویشتن را همطراز با مؤمنان اهل پیکار در راه خدا می پنداشتند .
أجعلتم سقایه الحاجّ و عماره المسجدالحرام کمن ءامن باللّه و الیوم الأخر و جهد فی
2 - همسنگ قرار دادن کافر و مشرک نیک کردار با مؤمن مجاهد ، عملی ناصواب و شایسته ملامت و توبیخ است .
أجعلتم سقایه الحاجّ و عماره المسجدالحرام کمن ءامن باللّه و الیوم الأخر و جهد فی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 21 - 2
2 - مهاجران و مجاهدان راه خدا ، مشمول رحمت ویژه الهی اند .
هاجروا و جهدوا فی سبیل اللّه . .. یبشرهم ربهم برحمه منه
نکره آوردن کلمه <رحمه> حاکی از این است که: مؤمنان مهاجر و مجاهد راه خدا، برخوردار از رحمتی خاص و ویژه خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 22 - 2
2 - مؤمنان هجرت کننده و مجاهد ، برخوردار از زندگی جاودان در باغ های سرشار از نعمت ، در سرای بهشت
الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. و جنت لهم فیها نعیم مقیم. خلدین فیها أبداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 110 - 2،9
2- خداوند ، نسبت به مهاجرانی که با هجرت ، جهاد و صبر ، دین خود را حفظ کردند ، بسیار بخشنده و مهربان است .
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا ثمّ ج-هدوا و صبروا
خبر <إن ربّک للذین . ..> محذوف است که <لغفور رحیم> بر آن دلالت دارد.
9- هجرت کنندگان رنج دیده ، جهادگر و مقاوم ، مورد عنایت خاص خداوند و برخوردار از نصرت او *
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا ثمّ ج-هدوا و صبروا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که <ربّک> اسم <إن> بوده و لام حرف جر و <الذین> متعلق به خبر محذوفی مانند <هو ناصر لهم> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 38 - 18
18- شرافت پاسداری از دین ، شایسته ملت های مجاهد و انفاقگر و نه بخلورزان دنیاگرا
و إن تتولّوا یستبدل قومًا غیرکم ثمّ لایکونوا أمث-لکم
با توجه به این که آیات پیشین در زمینه جهاد و انفاق و نیز روی گردانان از جهاد و انفاق بود; این آیه می تواند خطاب به جامعه مسلمین عصر پیامبر(ص) باشد که اگر آنان از جهاد و انفاق روی گردانند، خداوند شرافت پاسداری از دین را از آنان سلب کرده و به امتی خواهد داد که این چنین نباشند.
ص: 510
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 10 - 21
21 - برابر دانستن مؤمنان مجاهد و انفاق گر قبل از فتح مکه ، با مجاهدان و انفاق گران بعد از آن ، از نظر مقام و منزلت در پیشگاه خداوند ، پنداری باطل است .
لایستوی منکم من أنفق من قبل الفتح و ق-تل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 1
1 - مجاهدان راه خداوند ، محبوبان او هستند .
إنّ اللّه یحبّ الذین یق-تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 12 - 8
8 - وجود خانه های عالی و دلپذیر برای مؤمنان مجاهد در < جنّات عدن >
و مس-کن طیّبه فی جنّ-ت عدن
<جنّات عدن>، می توان اسم خاص باشد و غیر از <جنّات تجری> به شمار آید، براشت یاد شده برگفته از این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 14 - 2
2 - مجاهدان راه خدا ، یاران خدا هستند .
تؤمنون باللّه و رسوله و تج-هدون فی سبیل اللّه. .. ی-أیّها الذین ءامنوا کونوا أنص
ارتباط آیه شریفه با آیات پیشین، بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 20 - 1
1 - تقدیر و تمجید خداوند از مؤمنان مهاجر و مجاهد صدر اسلام
الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجه عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 17
17 - مجاهدین بدر ، مورد توجه و عنایت خاص خداوند بودند .
ص: 511
و لتطمئن به قلوبکم . . یغشیکم ... ینزل علیکم ... لیطهّرکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 10 - 2
2 - قلب های مجاهدان بدر تا پیش از بشارت پیروزی ، آکنده از اضطراب و پریشانی بود .
لتطمئن به قلوبکم
واژه اطمینان به معنای آرامش خاطر پس از اضطراب و پریشانی خاطر است. (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 25 - 4،5،6
4 - مسلمانان ، در جنگ حنین حضوری گسترده داشتند .
و یوم حنین إذ أعجبتکم کثرتکم
5 - حضور گسترده مسلمانان در جنگ حنین ، مایه اعجاب و غرورشان شده بود .
و یوم حنین إذ أعجبتکم کثرتکم
6 - کثرت نفرات مسلمانان در جنگ حنین ، کارساز نبود .
و یوم حنین إذ أعجبتکم کثرتکم فلم تغن عنکم شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 2 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانی که هنگام جهاد با دویدن و کوباندن سم بر سنگ ها ، جرقه برمی افروختند .
فالموری-ت قدحًا
<قدح>، به معنای استخراج آتش از سنگ چخماق است. این کلمه مصدر و با <ایراء> (مصدر <موریات>) به یک معنا است (تاج العروس). عطف <موریات> بر <عادیات> با حرف <فاء>، بیانگر ارتباط <پیدایش جرقه> با <دویدن اسب ها> است و قسم را نیز به این وصف سرایت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 512
3 - آل عمران - 3 - 123 - 9
9 - سرزنش خداوند به پیکارگران احد که چرا علی رغم مشاهده یاری الهی در جنگ بدر ، تصمیم به سستی در کارزار احد گرفتند .
و اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا . .. و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّه
لحن آیه، حکایت از سرزنش مسلمانانی است که در جنگ احد، تصمیم به سستی و نافرمانی گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 124 - 1،2،3،7
1 - وعده پیامبر ( ص ) به مؤمنان پیکارگر بدر و یا رزمندگان احد ، به امداد الهی با فرستادن سه هزار فرشته
اذ تقول للمؤمنین الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه منزلین
برخی مفسران <اذ تقول> را بدل از <اذ همّت> گرفته اند و عقیده دارند که وعده امداد با ملائکه، درباره جنگ احد است. برخی دیگر <اذ تقول> را متعلق به <و لقد نصرکم اللّه ببدر> گرفته اند و این وعده را، در جنگ بدر دانسته اند.
2 - تقویت روحیه پیکارگران بدر و اُحد ، ز سوی پیامبر ( ص )
اذ تقول للمؤمنین الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم
3 - خداوند ، سه هزار فرشته را برای یاری رزمندگان بدر فروفرستاد .
الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه منزلین
<اذ تقول . .. > یعنی یادآور زمانی را که به مؤمنین وعده امداد الهی را می دادی; اگر این وعده تحقق پیدا نکرده بود یادآوری آن لغو بود.
7 - فرشتگان ، از جمله ابزار های امداد های خداوند
ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 125 - 8
8 - وعده الهی به نزول پنجهزار فرشته برای یاری رزمندگان بدر و یا احد و یا حمراءالاسد ، در صورت صابر بودن و تقوا داشتن
ان تصبروا و تتّقوا . .. یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه
برخی مفسّران به قرینه جمله <یأتوکم من فورهم هذا>، آیه مورد بحث را درباره قضیه حمراءالاسد دانسته اند که مشرکان پس از غلبه در احد و انصراف از معرکه، پشیمان شدند و تصمیم بر یورش به مدینه را داشتند که پیامبر(ص) پس از دریافت این خبر، مسلمانان را برای رویارویی با آنان فراخواند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 13
13 - پندار غلط جاودانگی پیامبر ( ص ) ، موجب ارتداد و واپسگرایی برخی از مبارزان احد ، و انکار رسالت آن حضرت پس از شایعه قتل ایشان
افاین مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم
مفسران در شأن نزول آیه گفته اند: آنگاه که خبر قتل پیامبر(ص) در بین مردم شایع شد، برخی از مسلمانان اظهار داشتند که اگر محمّد(ص) پیامبر بود، کشته نمی شد. (مجمع البیان، ذیل آیه.)
ص: 513
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 154 -
1،5،9،15،22،25،31،32
1 - فروفرستادن خوابی آرام بخش از سوی خداوند بر پیکارگران احد ، به دنبال اندوههایی که در آن کارزار بر ایشان گذشت .
ثمّ انزل علیکم من بعد الغمّ امنه نعاساً
<امنه> (آرامش خاطر)، مفعول برای <انزل> است و <نعاساً> به معنای خواب، عطف بیان و یا بدل از <امنه> است.
5 - خواب آرام بخش ، تنها پیکارگران خداجوی نبرد احد را فراگرفت .
ثمّ انزل . .. امنه نعاساً یغشی طائفه منکم
به قرینه <طائفه قد اهمّتهم . .. >، طائفه اوّل حمل بر کسانی می شود که همّتشان دین و خدا بود.
9 - مسلمانان در پیکار احد متشکّل از دو جناح ، خداجویانِ آخرت طلب و خودگزینانِ دنیاخواه بودند .
یغشی طائفه منکم و طائفه قد اهمّتهم انفسهم
15 - تردید برخی از مسلمانان نبرد احد در حقّانیّت اسلام و وعده رسول خدا ( ص ) به پیروزی مسلمانان بر دشمنانشان
و طائفه . .. یقولون هل لنا من الامر من شیء
برخی از مسلمانان گمان می کردند چون به اسلام گرویده اند و اسلام دین حق و الهی است، باید همه امور بر طبق خواسته آنان پیش رود; ولی آنگاه که شکست خوردند، به تردید افتادند و گفتند گویا اختیار امور به دست ما نیست و در نتیجه اسلام دین حق نیست و وعده های رسول خدا (ص) بی مورد است.
22 - انکار حقانیّت رسول خدا ( ص ) و نادرست پنداشتن وعده های الهی به پیروزی ، چیزی است که خودگزینان شرکت کننده در نبرد احد از رسول خدا پنهان می داشتند .
و طائفه . .. یخفون فی انفسهم ما لایبدون لک
25 - شهادت برخی از پیکارگران احد و شکست در آن کارزار ، موجب تردید مسلمانان سست اندیشه
یقولون لو کان لنا من الامر شیء ما قتلنا ههنا
31 - مسلمانان آخرت طلب و خداخواه احد ، مشتاقان شهادت و رهسپار به سوی قتلگاه خویش
قل لو کنتم فی بیوتکم لبرز الّذین کتب علیهم القتل الی مضاجعهم
علی رغم اینکه آیه درباره توحید افعالی است و بیان این معنا که امور به دست خداوند است، خروج برای شهادت را به خود مبارزان نسبت داد تا اشاره به اشتیاق آنان به شهادت کند. کاربرد کلمه <مَضجع> (خوابگاه) به جای قتلگاه، مؤیّد این معناست.
32 - حضور پیکارگران خداجوی در صف رزمندگان احد ، حتی در صورت شرکت نکردن دنیاطلبان خودخواه
قل لو کنتم فی بیوتکم لبرز الّذین کتب علیهم القتل الی مضاجعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 155 - 2،3،5،10
2 - حضور مجاهدانی پایمرد و استوار به همراه پیامبر ( ص ) در کارزار احد ، تا آخرین لحظه های پیکار
انّ الّذین تولّوا منکم یوم التقی الجمعان
بنابر اینکه <من> در <منکم> برای تبعیض باشد، که دلالت می کند گروهی فرار کردند و قهراً گروهی تا آخر جنگ همراه پیامبر (ص) باقی ماندند و به دفاع ادامه دادند.
3 - لغزش ( فرار از کارزار ) برخی از مجاهدان احد ، بر اثر نفوذ شیطان در ایشان
انّ الّذین تولّوا . .. انّما استزلّهم الشّیطان ببعض ما کسبوا
ص: 514
5 - خودخواهی و دنیاپرستی برخی مجاهدان احد ، موجب نفوذ شیطان در آنان و گریزشان از صحنه کارزار
قد اهمّتهم انفسهم . .. انّ الّذین تولّوا .. انّما استزلّهم الشّیطان ببعض ما کسبو
خودمحوری و دنیاطلبی، که معنای جمله <قد اهمّتهم انفسهم> است، می تواند مصداق روشن و مورد نظر از جمله <ببعض ما کسبوا> باشد.
10 - عفو خداوند از گناه فراریان جنگ احد
انّ الّذین تولّوا . . و لقد عفا اللّه عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 16
16 - عفو از خطاکاران پیکار احد ، تکلیف الهی پیامبر ( ص )
فاعف عنهم و استغفر لهم
به متقضای ارتباط این آیه با آیات نبرد احد، از جمله افراد مورد نظر که پیامبر (ص) موظّف به نادیده گرفتن خطای آنان است، خطاکاران نبرد احد می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 165 - 5
5 - پندار ناصواب برخی پیکارگران احد در تحلیل عوامل شکست آن نبرد
انّی هذا قل هو من عند انفسکم
جمله <انّی هذا> به این مطلب اشاره دارد که گویا مجاهدان احد علّت شکست آن نبرد را بیرون از عملکرد خویش می دانستند، که جمله <من عند انفسکم> ریشه صحیح آن را گوشزد می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 168 - 2
2 - ادعای باطل منافقان که اگر جنگاوران احد در آن کارزار شرکت نمی کردند ، به شهات نمی رسیدند .
لو اطاعونا ما قتلوا . .. ان کنتم صادقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 123 - 2،3،4،18
2 - مجاهدان جنگ بدر ، نمونه ای از مسلمانان صبور و تقواپیشه که خداوند با یاری خویش ، مانع زیان رسانی کافران به آنان گردید .
ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم . .. و لقد نصرکم اللّه ببدر
3 - کمبود نفرات و توانایی نظامی مؤمنان پیکارگر در جنگ بدر ، نسبت به قوای نظامی دشمن
و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّه
کلمه <اذلّه>، چون جمع قلّه است، اشاره به کمبود و قلّت نیروی انسانی مؤمنان دارد. و ماده ذلّت (زبونی و ناتوانی) به
ص: 515
مناسبت مورد، حاکی از کمبود توانایی نظامی از جهت تدارکات و وسایل جنگی است.
4 - مجاهدان جنگ بدر با نداشتن ساز و برگ کافی در مقابل دشمنان ، توانستند با ایمان و توکّل به خدا بر آنان پیروز شوند .
و علی اللّه فلیتوکّل المؤمنون. و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّه
جمله <و لقد نصرکم اللّه ببدر>، می تواند نمونه ای باشد از حقیقت بیان شده در آیه قبل; یعنی عامل نصرت شما در بدر، توکّل شما بر خداوند بود.
18 - تقوای مؤمنان پیکارگر بدر ، موجب برخورداری آنان از نصرت الهی
و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّه فاتّقوا اللّه لعلّکم تشکرون
بنابر اینکه جمله <فاتّقوا اللّه>، تفریع برای <و لقد نصرکم اللّه ببدر> باشد. یعنی عامل پیروزی و جلب نصرت الهی در جنگ بدر، همان تقوای ایشان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 124 - 2
2 - تقویت روحیه پیکارگران بدر و اُحد ، ز سوی پیامبر ( ص )
اذ تقول للمؤمنین الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 125 - 7،8
7 - نزول پنجهزار فرشته امدادگر ، مژده ای به مؤمنان پیکارگرِ صابر و تقواپیشه در جنگ بدر
ان تصبروا و تتّقوا . .. یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه
8 - وعده الهی به نزول پنجهزار فرشته برای یاری رزمندگان بدر و یا احد و یا حمراءالاسد ، در صورت صابر بودن و تقوا داشتن
ان تصبروا و تتّقوا . .. یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه
برخی مفسّران به قرینه جمله <یأتوکم من فورهم هذا>، آیه مورد بحث را درباره قضیه حمراءالاسد دانسته اند که مشرکان پس از غلبه در احد و انصراف از معرکه، پشیمان شدند و تصمیم بر یورش به مدینه را داشتند که پیامبر(ص) پس از دریافت این خبر، مسلمانان را برای رویارویی با آنان فراخواند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 127 - 1
1 - هلاکتِ بخشی از قوای دشمن و خوار شدن بخشی دیگر ، از اهداف نصرت الهی به رزمندگان بدر
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع طرفاً من الّذین کفروا او یکبتهم
برداشت فوق، با عنایت به ملحوظات ذیل است. یکم اینکه: <لیقطع> و <یکبتهم>، به جمله <و لقد نصرکم اللّه ببدر> متعلق باشد. دوّم اینکه: <قطع> به معنای هلاک کردن باشد، چنانچه در روح المعانی آمده است. سوّم اینکه: <او> در <او یکبتهم>، برای تنویع باشد; یعنی عدّه ای به هلاکت و عدّه ای دیگر به ذلّت و خواری کشانده شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 128 - 3،7
3 - پیروزی مؤمنانِ پیکارگرِ بدر ، تنها به دست خدا بود ، نه پیامبر ( ص )
ص: 516
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیس لک من الامر شیء
اگر <ال> در <الامر> برای جنس باشد، پیروزی در جنگ بدر مصداقی از آن خواهد بود و اگر عهد ذکری باشد، اشاره به پیروزی در آن جنگ است.
7 - توبه مشرکان و پذیرش آن از سوی خداوند و یا عذاب و مجازات آنان ، هدفی برای نصرت الهی به رزمندگان بدر
ولقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع طرفاً ... او یتوب علیهم
جمله <یتوب علیهم> و نیز <یعذّبهم>، عطف است بر <یقطع طرفاً>; و این جمله متعلق به <نصرکم اللّه ببدر> است. و لذا عذاب مشرکان و پذیرش توبه آنان نیز از اهداف پیروزی جنگ بدر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 125 - 8
8 - وعده الهی به نزول پنجهزار فرشته برای یاری رزمندگان بدر و یا احد و یا حمراءالاسد ، در صورت صابر بودن و تقوا داشتن
ان تصبروا و تتّقوا . .. یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه
برخی مفسّران به قرینه جمله <یأتوکم من فورهم هذا>، آیه مورد بحث را درباره قضیه حمراءالاسد دانسته اند که مشرکان پس از غلبه در احد و انصراف از معرکه، پشیمان شدند و تصمیم بر یورش به مدینه را داشتند که پیامبر(ص) پس از دریافت این خبر، مسلمانان را برای رویارویی با آنان فراخواند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 89 - 1
1 - باغ ها و نهر های روان و زندگی جاودان ، مهیّا شده از جانب خدا برای پیامبر ( ص ) و مؤمنان مجاهد
أعد اللّه لهم جنت تجری من تحتها الأنهر خلدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 17 - 10
10 - افراد ناتوان از جهاد ، همانند مجاهدان ، برخوردار از بهشت در صورت داشتن روح اطاعت در برابر خدا و رسول او
لیس علی الأعمی حرج . .. و من یطع اللّه و رسوله جنّ-ت
برداشت بالا بنا بر این نکته است که <من یطع. ..> جواب سؤال مقدر باشد، زیرا پس از رفع حکم جهاد از افراد ناتوان، ممکن است سؤال شود که: چرا این گروه از فیض جهاد محروم اند؟ خداوند در جواب می فرماید: آنان نیز اگر مطیع باشند، همانند مجاهدان، از پاداش الهی برخوردار خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 12 - 3
ص: 517
3 - آمرزش گناه و حیات جاودان در بوستان های بهشت ، تضمین شده از سوی خداوند ، برای مؤمنان راستین و مجاهدان راه او
تؤمنون باللّه . .. یغفر لکم ذنوبکم و یدخلکم جنّ-ت... و مس-کن طیّبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 12 - 8
8 - وجود خانه های عالی و دلپذیر برای مؤمنان مجاهد در < جنّات عدن >
و مس-کن طیّبه فی جنّ-ت عدن
<جنّات عدن>، می توان اسم خاص باشد و غیر از <جنّات تجری> به شمار آید، براشت یاد شده برگفته از این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 249 - 31
31 - پیکارگران صابر و استوار ، از سوی خداوند مأذون به پیروزی و غلبه بر دشمنانند . *
کم من فئه . .. باذن اللّه و اللّه مع الصّابرین
جمله <واللّه مع الصّابرین> می تواند بیانی باشد برای <باذن اللّه>; یعنی شکیبایان در نبرد، عامل جلب اذن الهی برای پیروزی و غلبه هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 126 - 8
8 - تعلق نصرت الهی به پیکارگران اهل صبر و تقوا ، برخاسته از حکمت خداوند
ان تصبروا و تتّقوا . .. و ما النّصر الّا من عند اللّه العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 5
5 - بخشایش گناهان و گذشت از اسراف ها و زیاده روی ها و ثبات قدم ، پاداش الهی به مجاهدان صابر و نیایشگر
ربّنا اغفر . .. فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا و حسن ثواب الاخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 46 - 9
9 - باور به همراهی خدا با مجاهدان صابر ، زمینه ساز تحمل سختی های نبرد و صبر در برابر ناملایمات آن
و اصبروا إن اللّه مع الصبرین
ص: 518
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 2
2 - آمادگی گروهی از مجاهدان عصر پیامبر ( ص ) برای شرکت در جهاد ، علی رغم آسیب دیدن در جنگ قبلی ( احد )
الّذین استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح . .. اجر عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 173 - 1
1 - پاسخگویان به دعوت خدا و پیامبر ( ص ) پس از نبرد احد برای جهاد ، کسانی بودند که از شایعه حمله دشمن نترسیدند و ایمانشان افزون گردید .
الّذین استجابوا للّه . .. الّذین قال لهم النّاس ... فزادهم ایمانا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 5
5 - برخی از مجروحان جنگ احد علی رغم پذیرش دعوت خدا و پیامبر ( ص ) به نبردی دیگر ، از احسان و تقوای لازم برخوردار نبودند .
الّذین استجابوا . .. للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم
<منهم>، حال برای ضمیر <احسنوا> است و کلمه <من>، ظهور در تبعیض دارد ; یعنی اجابت کنندگان را به دارندگان تقوا و احسان و فاقدان آن تقسیم می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 11 - 2،6،7،19
2 - خداوند در آستانه جنگ بدر با رفع اضطراب از مجاهدان ، آنان را از آرامشی کامل بهره مند ساخت .
إذ یغشیکم النعاس أمنه منه
6 - خداوند در آستانه جنگ بدر مسلمانان را از نعمت باران بهره مند ساخت .
و ینزل علیکم من السماء ماء
7 - فراهم شدن آب برای غسل و وضو و تطهیر نجاست ها و قذارت ها ، از اهداف نزول باران برای مجاهدان بدر
و ینزل علیکم من السماء ماء لیطهّرکم به
ذکر نشدن متعلق <یطهرکم> حکایت از عمومیت آن متعلق دارد (نجاستهای ظاهری و باطنی). یعنی خداوند باران را فرو فرستاد تا نجاستهای ظاهری را به وسیله آن برطرف سازید و آنان که جنب هستند غسل کنند و دیگران وضو بسازند.
ص: 519
19 - خداوند با تقویت دل های مجاهدان بدر آنان را برای رویارویی با مشرکان ثابت قدم ساخت .
لیربط علی قلوبکم و یثبت به الأقدام
<یثبت به الأقدام> در عین اینکه بیانگر هدفی از اهداف نزول باران است، نبودن <لام> در آن می رساند که این هدف به دنبال <لیربط علی قلوبکم> حاصل می شود. بنابراین می توان گفت ضمیر در <به> به استحکام قلوب، که از <لیربط علی قلوبکم> استفاده می شود، برمی گردد. قابل ذکر است که در برداشت فوق ثبات قدم (یثبت به الأقدام) به معنای کنایی آن (پایداری و عزم راسخ) گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 9
9 - خداوند ، مجاهدان بدر را به در هم کوبیدن سر های کافران و از کار انداختن پنجه های آنان ، تهییج کرد .
فاضربوا فوق الأعناق و اضربوا منهم کل بنان
برداشت فوق بر این اساس است که خطاب در جمله <فاضربوا . .. > متوجه مجاهدان باشد. جمله <و ما جعله اللّه إلا بشری> در آیه دهم، که مسؤولیت فرشتگان را تنها بشارت دهی اعلام کرد، می تواند مؤید این احتمال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 17 - 3
3 - خداوند با بیان نقش اصلی خویش در پیروزی جنگ بدر زمینه ساز پرهیز پیکارگران بدر از اعجاب و غرور به خاطر پیروزی در آن نبرد
فلم تقتلوهم . ... و ما رمیت إذ رمیت
از اهداف آیه مورد بحث، که پیروزی مؤمنان را برخاسته از اراده خدا دانسته، این است که پیکارگران بدر پیروزی را نعمتی از جانب خداوند بدانند و از آنِ قدرت خویش نشمارند تا به غرور و اعجاب مبتلا نگردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 42 - 5
5 - قافله تجاری قریش به هنگام استقرار سپاهیان بدر ، در مسیری پایینتر از سپاه اسلام در حرکت بودند .
و الرکب أسفل منکم
کلمه <رکب> جمع راکب و به معنای سواران است و مقصود از آن به گفته اهل تفسیر کاروان تجاری قریش است. تعبیر از کاروان تجاری به <سواران> می تواند اشاره به حرکت سریع آنان برای فرار از مسلمانان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 49 - 1
1 - جبهه ایمان در کارزار بدر ، متشکل از مؤمنان متکی بر خدا ، عناصری منافق و گروهی سست ایمان
إذ یقول المنفقون و الذین فی قلوبهم مرض . .. و من یتوکل علی اللّه
<مرض> به معنای بیماری است و مقصود از آن در اینجا به این دلیل که در مقابل نفاق قرار گرفته، تردید در حقانیت دین است که از آن می توان به ضعف ایمان تعبیر کرد. جمله <و من یتوکل علی اللّه> اشاره به گروه سوم، یعنی مؤمنان حقیقی و راستین، دارد.
ص: 520
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 67 - 4
4 - مجاهدان بدر پیش از غلبه کامل بر دشمن ، برای دستیابی به منافعی مادی ، به گرفتن اسیر اقدام کردند .
ما کان لنبی . .. تریدون عرض الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 68 - 1،2
1 - گرفتن اسیر در کارزار بدر ، مقتضی گرفتار شدن مجاهدان آن کارزار به عذابی بزرگ از جانب خداوند
لو لا کتب من اللّه سبق لمسکم فیما أخذتم عذاب عظیم
کلمه <فی> در <فیما أخذتم> سببیه است و <ما> در آن مصدریه. یعنی <بسبب أخذکم>. و مراد از آن به دلیل آیه قبل اسیر گرفتن است.
2 - گرفتار نشدن مجاهدان بدر به عذاب الهی در کارزار بدر ، امری تقدیر شده از جانب خداوند
لو لا کتب من اللّه سبق لمسکم فیما أخذتم عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 117 - 6
6 - نیرو های رزمی جنگ تبوک ، متشکل از مهاجر و انصار
المهجرین و الانصار الذین اتبعوه فی ساعه العسره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 92 - 6
6 - محروم شدن برخی از رزمندگان داوطلب ، از شرکت در جنگ تبوک ، به خاطر نداشتن امکانات رزمی ( مرکب و . . . ) علی رغم اشتیاق شدید آنان به جهاد
تولوا و أعینهم تفیض من الدمع حزناً ألا یجدوا ما ینفقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 8
8 - مجاهدان ، در صورتی که از حدود الهی در جنگ تجاوز کنند و یا حقوق دشمنان را رعایت ننمایند ، از محبت خداوند محروم خواهند شد .
ص: 521
إن اللّه لایحب المعتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 126 - 8
8 - تعلق نصرت الهی به پیکارگران اهل صبر و تقوا ، برخاسته از حکمت خداوند
ان تصبروا و تتّقوا . .. و ما النّصر الّا من عند اللّه العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 41 - 1
1 - پیکارگران مسلمان باید خمس غنایم جنگی به دست آمده را بپردازند .
أنما غنمتم من شیء فأن للّه خمسه
از مصادیق مورد نظر برای <ما غنمتم> به دلیل وقوع آن در بین آیات جنگ، چیزهایی است که از دشمن گرفته می شود که به آن غنایم جنگی اطلاق می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 1،6
1 - مجاهدان نباید در رویارویی و تعقیب دشمنان ، سستی نشان دهند .
و لاتهنوا فی ابتغاء القوم
6 - ضرورت آماده سازی مجاهدان برای تحمل رنج ها و خسارت های ناشی از نبرد با دشمنان
ان تکونوا تألمون فانهم یألمون کما تألمون و ترجون من اللّه ما لایرجون
ص: 522
هدف از بیان امتیازات نیروهای مجاهد (ترجون من اللّه) و نیز تبیین رنجهای دشمنان به هنگامه نبرد، این است که اهل ایمان را برای نبرد آماده سازد و به آنان روحیه رویارویی با دشمنان را القا کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 28
28 - دلباختگان خداوند ، فروتن در برابر مؤمنان ، سرفراز در قبال کافران و مجاهدانی بی پروا از ملامت دشمنان دین
یحبونه اذله علی المؤمنین . .. یجهدون فی سبیل اللّه و لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 13 - 4
4 - رویارویی مجاهدان در راه خدا و کافران ، در بدر
فئه تقاتل فی سبیل اللّه و اخری کافره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 8،28
8 - خداوند نوید بخش ظهور مجاهدانی نستوه ، محبوب خدا و دوستدار وی ، متواضع در برابر مؤمنان و سرافراز بر کافران
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. و لایخافون لومه لائم
28 - دلباختگان خداوند ، فروتن در برابر مؤمنان ، سرفراز در قبال کافران و مجاهدانی بی پروا از ملامت دشمنان دین
یحبونه اذله علی المؤمنین . .. یجهدون فی سبیل اللّه و لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 6
6 - متخلفان از جهاد ، پس از پیروزی به گونه ای سخن می گویند که گویا هیچ ارتباطی با مجاهدان نداشته و اطلاعی از درگیری ها و جهاد نداشته اند .
و انّ منکم لمن لیبطّئنّ . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه لیقولنّ کان لم تکن بینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 8،28
8 - خداوند نوید بخش ظهور مجاهدانی نستوه ، محبوب خدا و دوستدار وی ، متواضع در برابر مؤمنان و سرافراز بر کافران
ص: 523
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. و لایخافون لومه لائم
28 - دلباختگان خداوند ، فروتن در برابر مؤمنان ، سرفراز در قبال کافران و مجاهدانی بی پروا از ملامت دشمنان دین
یحبونه اذله علی المؤمنین . .. یجهدون فی سبیل اللّه و لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 8
8 - خداوند نوید بخش ظهور مجاهدانی نستوه ، محبوب خدا و دوستدار وی ، متواضع در برابر مؤمنان و سرافراز بر کافران
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. و لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 4 - 1
1 - مجاهدان راه خداوند ، محبوبان او هستند .
إنّ اللّه یحبّ الذین یق-تلون فی سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 68 - 4
4 - وجود پیامبر ( ص ) در میان مجاهدان بدر ، مانع نزول عذاب بر آنان شد .
لو لا کتب من اللّه سبق لمسکم فیما أخذتم
از احتمالاتی که درباره <کتب من اللّه . .. > گفته شده، حقیقتی است که در آیه 33 همین سوره آمده است (ما کان اللّه لیعذبهم و أنت فیهم. یعنی خداوند مردم را تا زمانی که تو در میان آنها هستی عذاب نخواهد کرد.)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 110 - 1
1- تمجید خداوند از مؤمنانی که در کوران مشکلات ، از ایمان نبریدند و با هجرت و جهاد ، صبر پیشه کردند .
ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا
ص: 524
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 31 - 6
6- تفاوت مرتبه مجاهدان ، در پرتو صبر و شکیبایی آنان در میدان جهاد *
و لنبلونّکم حتّی نعلم المج-هدین منکم و الص-برین
برداشت یاد شده بدان احتمال است که وصف <الصابرین> صرفاًتوضیح و تفسیر <المجاهدین> نباشد; بلکه ملاک دوم به شمار آید; یعنی، مدعیان ایمان در پرتو جهاد از یکدیگر متمایز می شوند و مجاهدان در پرتو صبر و شکیبایی بر یکدیگر شرافت می یابند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 15
15 - صبر و مقاومت در نبرد با دشمنان دین ، وظیفه ای بر عهده مجاهدان
و الصبرین . .. حین البأس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 103 - 1
1 - مجاهدان در میدان نبرد باید همواره به یاد خدا باشند .
فاذا قضیتم الصلوه فاذکروا اللّه قیماً و قعوداً و علی جنوبکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 1
1 - مجاهدان نباید در رویارویی و تعقیب دشمنان ، سستی نشان دهند .
و لاتهنوا فی ابتغاء القوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 9
9 - خداوند ، مجاهدان بدر را به در هم کوبیدن سر های کافران و از کار انداختن پنجه های آنان ، تهییج کرد .
فاضربوا فوق الأعناق و اضربوا منهم کل بنان
برداشت فوق بر این اساس است که خطاب در جمله <فاضربوا . .. > متوجه مجاهدان باشد. جمله <و ما جعله اللّه إلا بشری> در آیه دهم، که مسؤولیت فرشتگان را تنها بشارت دهی اعلام کرد، می تواند مؤید این احتمال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 15 - 2
2 - اهل ایمان به هنگام حرکت به سوی دشمن و رویارویی با آنان ( جهاد ابتدایی ) نباید صحنه کارزار را ترک کنند .
ص: 525
إذا لقیتم الذین کفروا زحفا فلاتولوهم الأدبار
برداشت فوق بر این اساس است که کلمه <زحفا> حال برای فاعل <لقیتم> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 46 - 3
3 - پرهیز از نزاع و اختلاف به هنگام رویارویی با دشمنان دین ، وظیفه ای ضروری بر عهده مجاهدان
و لاتنزعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 1
1 - مجاهدان و نیرو های رزمی ، نباید مانند سرمستان و ریاکاران رهسپار میدان های نبرد شوند .
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا و رئاء الناس و یصدون
<بَطرْ> به معنای نشاط و شادمانی بیش از حد و اندازه است که می توان از آن به سرمستی تعبیر کرد. این کلمه مصدر است و حال برای فاعلِ <خرجوا> می باشد ; یعنی خرجوا من دیارهم بطرین. کلمه <رئاء> نیز مصدر و به معنای اسم فاعل (مرائین) یعنی ریاکاران) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 67 - 5،8
5 - تثبیت موقعیت برتر رزمی سپاه اسلام از وظایف رزمندگان
ما کان لنبی أن یکون له أسری حتی یثخن فی الأرض
8 - ضرورت توجه مجاهدان به ناپایداری مظاهر دنیوی و جاودانگی مواهب اخروی
تریدون عرض الدنیا و اللّه یرید الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 68 - 7
7 - روی آوری رزمندگان اسلام به اسیر گرفتن از دشمن پیش از سرکوبی کامل آنان گناهی بزرگ است .
لمسکم فیما أخذتم عذاب عظیم
از اینکه گرفتن اسیر اقتضای عذاب بزرگ دارد، معلوم می شود این گناه، بزرگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 69 - 3،5
3 - رعایت احکام الهی در بهره گیری از غنایم جنگ ، وظیفه ای ضروری بر عهده مجاهدان
فلکوا . .. و اتقوا اللّه
امر الهی به رعایت تقوا پس از بیان حکم غنایم می رساند که بهره گیری از غنایم جنگی دارای احکامی است که باید رعایت شود.
5 - مجاهدان نباید در تمامی غنیمت های به دست آورده تصرف کنند و تمامی آنها را برای خویش حلال بشمارند .
فلکوا مما غنمتم حللا طیبا
ص: 526
برداشت فوق مبتنی بر این است که <من> در <مما غنمتم> برای تبعیض باشد. بنابراین <فکلوا مما ... > یعنی بخشی از غنیمتها برای شما مباح است و بخش دیگر آن، همانند خمس آن باید به مصارف تعیین شده برسد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 92 - 2
2 - تهیه تدارکات و ساز و برگ جنگ در صدر اسلام ، بر عهده خود مجاهدان بود .
قلت لا أجد ما أحملکم علیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 7،8،17
7- لزوم اهتمام رزمندگان مسلمان ، به نابودی سپاه کفر در مرحله نخست و نیندیشیدن به دیگر منافع و غنایم *
حتّی إذا أثخنتموهم فشدّوا الوثاق
گرایش به گرفتن اسیر، در یک احتمال ناشی از برخی تمایلات منفعت طلبانه و غنیمت جویانه بوده است. از این جهت خداوند، رزمندگان را از آن منع کرده و به هدف اصلی توجه داده است.
8- مجاهدان ، موظّف به رعایت احتیاط و محکم بستن اسیران در میدان جنگ
فشدّوا الوثاق
17- رزمندگان ، موظف به جنگیدن و اسیر گرفتن دشمن تا خلع سلاح آنان و فرونشستن جنگ *
فشدّوا الوثاق . .. حتّی تضع الحرب أوزارها
ممکن است <حتّی تضع. ..> غایت برای گرفتن اسیران باشد; که از مضمون <فشدّوا الوثاق> به تلازم استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 111 - 1
1 - خداوند ، خریدار جان و مال مؤمنان به بهای بهشت
إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 111 - 1
1 - خداوند ، خریدار جان و مال مؤمنان به بهای بهشت
إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنه
ص: 527
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 15
15 - خداوند ، دانای به رنج ها و مشقت های مجاهدان پیکارگر
ان تکونوا تألمون . .. و کان اللّه علیماً حکیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 11 - 11
11 - فریضه جهاد با مال و جان ، در جهت تأمین مصالح خود مجاهدان است .
و تج-هدون . .. ذلکم خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 111 - 10
10 - مجاهدان و رزمندگان راه الهی ، معامله گران جان و مال خویش با خداوند
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. یقتلون فی سبیل اللّه فیقتلون و یقتلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 6 - 2
2 - رویارویی با سپاه اسلام ، نشانه ناسپاسی انسان در برابر نعمت های خداوند است .
إنّ الإنس-ن لربّه لکنود
بیان خصلت های ناروایی که در نوع انسان ها وجود دارد - پس از تمجید از سپاهیان اسلام در آغاز سوره - تعریض به دشمنان دین است و رسوخ آن خصلت ها را در آنان بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 11
11 - پیکارگران شکیبا و نیایشگران به درگاه خدا ، نیکوکار و محبوب خداوند هستند .
ص: 528
و کایّن من نبیّ قاتل . .. ربّنا ... و اللّه یحبّ المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 20 - 6
6 - مؤمنان مهاجر و مجاهد در راه خدا ، دارای برترین مرتبه و بزرگترین درجه درپیشگاه خداوند
الذین ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجه عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 21 - 3،6
3 - برخورداری از مقام رضوان ( رضایت کامل خدا از انسان ) از موهبت های خاص خداوند به مؤمنان مهاجر و مجاهد
هاجروا و جهدوا فی سبیل اللّه . .. یبشرهم ربهم ... و رضون
6 - برخورداری مؤمنان مهاجر ومجاهد از رحمت ویژه خدا و مقام رضوان ، نعمتی است بسیار ارجمندتر از دستیابی آنان به باغ ها و بوستان های بهشت .
هاجروا و جهدوا فی سبیل اللّه . .. یبشرهم ربهم برحمه منه و رضون و جنت
تقدیم <رحمه> و <رضوان> بر <جنات> رساننده برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 1 - 5
5 - مجاهدان راه خدا ، برخوردار از جایگاه و مقامی رفیع در پیشگاه الهی
و الص-فّ-ت صفًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 2 - 5
5 - مجاهدان راه خدا ، برخوردار از مقامی رفیع در پیشگاه خداوند
فالزّجرت زجرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 3 - 4
4 - مجاهدان راه خدا ، برخوردار از مقامی رفیع در پیشگاه الهی
فالتّلی-ت ذکرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 173 - 4
4 - لشکریان الهی و مجاهدان راه خدا ، برخوردار از جایگاه بلند در پیشگاه خداوند
ص: 529
و إنّ جندنا لهم الغ-لبون
برداشت یاد شده از اضافه <جند> (لشکر) به <نا> (خدا) استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 25 - 19
19 - مجاهدان و پیکارگران راه خداوند ، برخوردار از مقامی والا و ارزشمند در پیشگاه الهی
و لیعلم اللّه من ینصره و رسله
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که از <جهاد>، به نصرت خداوند و از <مجاهدان> به یاوران الهی، تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 15
15 - رعایت حال مریضان ، مسافران تاجر و سوداگر و جنگ جویان خداجو ، فلسفه تخفیف دادن تکلیف شب زنده داری و کاستن از آن ، به میزان میسور و ممکن
فاقرءوا ما تیسّر من القرءان علم أن سیکون منکم مرضی و. .. و ءاخرون یق-تلون فی سبی
عبارت <ضرب فی الأرض> در معانی سفر برای تجارت و خارج شدن برای جنگ آمده است; ولی با آمدن <و آخرون یقاتلون فی سبیل اللّه> معنای اول مراد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 96 - 3
3 - ناخشنودی مؤمنان مجاهد از متخلفان جنگ تبوک ( منافقان )
یحلفون لکم لترضوا عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 26 - 1
1 - نزول آرامش روحی از جانب خداوند بر رسول اکرم ( ص ) و مؤمنان در جنگ حنین ، پس از فرار مسلمانان
ثم ولیتم مدبرین. ثم أنزل اللّه سکینته علی رسوله و علی المؤمنین
ص: 530
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 14 - 4
4- قدرت روحی و نیروی قلبی برای مبارزه در راه خدا ، موهبتی از جانب او برای قیام کنندگان یکتاپرست
ءامنوا بربّهم . .. و ربطنا علی قلوبهم إذ قاموا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 47 - 6،9
6 - متخلفان جنگ تبوک در صورت شرکت در آن جنگ ، جز نفوذ در میان صفوف لشکر اسلام به منظور فتنه جویی ، نقشی دیگر نداشتند .
لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا و لأوضعوا خللکم یبغونکم الفتنه
9 - نفوذ در میان رزمندگان اسلام به منظور جاسوسی و فتنه انگیزی ، از ترفند های منافقان
لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا . .. و فیکم سمعون لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 14 - 4
4 - جنگاوران مؤمن ، در عرصه نبرد ، مجاری تحقق اراده خدا ( پیروزی قوای اسلام و مرگ و ذلت دشمنان ) هستند .
یعذبهم اللّه بأیدیکم و یخزهم و ینصرکم علیهم
خداوند پس از فرمان جنگ با دشمنان، نابودی و شکست آنان و پیروزی مؤمنان را به خود نسبت داد - با آنکه همه آنها نتیجه همان جنگ بود - از این مطلب استفاده می شود که اراده خدا در مورد انسانها، از راه افعال خود آنان تحقق می پذیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 11 - 16
16 - مجاهدت مستمر مؤمنان با مال و جان خویش ، مجرای تحقق اراده خداوند بر پیروزی جهانی اسلام
و اللّه متمّ نوره . .. و دین الحقّ لیظهره علی الدین کلّه ... و تج-هدون فی سبیل ا
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که خداوند، پس از بیان اراده خویش مبنی بر غلبه اسلام بر سایر ادیان، مؤمنان را به جهاد با مال و جان خویش تشویق فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 531
6 - انفال - 8 - 11 - 8،9
8 - برخی از مجاهدان بدر گرفتار پلیدی و نگرانیهایی از سوی شیطان بودند .
و یذهب عنکم رجز الشیطن
9 - فقدان آب برای تحصیل طهارت و برطرف کردن نجاست ها ، مایه وسوسه شیطان و ایجاد نگرانی در پیکارگران بدر
لیطهّرکم به و یذهب عنکم رجز الشیطن
نبودن لام در <یذهب> بیانگر این است که <یذهب . .. > مترتب بر <لیطهرکم ... > است. و تناسب تطهیر با برطرف شدن رجز شیطان اقتضا می کند که مراد از رجز شیطان وسوسه هایی باشد که شیطان بر اثر نبودن آب برای طهارت در مجاهدان ایجاد می کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 112 - 2
2 - توبه ، عبادت ، حمد ، تلاش در راه بندگی ، رکوع ، سجود ، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی ، از صفات مجاهدان راه خدا
إن اللّه اشتری من المؤمنین . .. التّئبون ... و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 2
2 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، از بارزترین ویژگی های یاران خدا و پیکارکنندگان راه دین او
الذین إن مکّنّ-هم . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 111 - 18
18 - پاداش بهشت برای مجاهدان و شهیدان ، وعده حتمی خداوند در تورات ، انجیل و قرآن
وعداً علیه حقاً فی التوریه و الإنجیل و القرءان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 13 - 4
4 - امداد های الهی و پیروزی بر دشمن ، وعده قطعی خداوند به جبهه ایمان و مجاهدان راه او
یغفر لکم . .. و أُخری تحبّونها نصر من اللّه و فتح قریب
ص: 532
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 10 - 22
22 - وعده پاداش از سوی خداوند ، به همه مجاهدان و انفاق گران صدراسلام
و کلاًّ وعد اللّه الحسنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 173 - 2
2 - پیروزی لشکریان الهی و مجاهدان راه خدا ، در تمامی صحنه های مبارزاتی ، سنت و وعده خداوند است .
و إنّ جندنا لهم الغ-لبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 5 - 3
3 - مجاهدان در غزوه < ذات السلاسل > با اسبان دونده ای که از ضربه سم آنها برق می جهید ، صبحگاهان بر دشمن تاختند و در میان غبار پای اسبان ، خود را به قلب دشمن رساندند .
و الع-دی-ت ضبحًا . فالموری-ت قدحًا . فالمغیرت صبحًا . فأثرن به نقعًا . فوسطن به
براساس بعضی از روایات، این آیات به غزوه <ذات السلاسل> نظر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عادیات - 100 - 5 - 3
3 - مجاهدان در غزوه < ذات السلاسل > با اسبان دونده ای که از ضربه سم آنها برق می جهید ، صبحگاهان بر دشمن تاختند و در میان غبار پای اسبان ، خود را به قلب دشمن رساندند .
و الع-دی-ت ضبحًا . فالموری-ت قدحًا . فالمغیرت صبحًا . فأثرن به نقعًا . فوسطن به
براساس بعضی از روایات، این آیات به غزوه <ذات السلاسل> نظر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 533
11 - حج - 22 - 41 - 2
2 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، از بارزترین ویژگی های یاران خدا و پیکارکنندگان راه دین او
الذین إن مکّنّ-هم . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 207 - 3
3 - باید رضایت خداوند ، بالاترین هدف ایثارگران در راه خدا باشد .
و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات اللّه
از ستایش خداوند نسبت به گروهی که با ایثار جان خویش در پی جلب رضایت او هستند، استفاده می شود که باید رضایت خداوند بالاترین هدف باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 73 - 3
3 - آرزوی همراهی با مجاهدان پس از مشاهده پیروزی ، و خوشحالی از ترک جهاد پس از شکست ، روحیه و منشی ناشایست
فان اصابتکم مصیبه . .. و لئن اصابکم فضل من اللّه ... یا لیتنی کنت معهم
مجاهدان احد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 139 - 4
4 - خودباختگی و شکست روحی پیکارگران احد پس از بازگشت از نبرد
اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا . .. و لاتهنوا و لاتحزنوا و انتم الاعلون
اگر چه نهی از چیزی، حکایت از وقوع خارجی آن ندارد، ولی به قرینه آیات بعد (ان یمسسکم قرح . .. )، معلوم می شود که نهی از سستی و اندوه، پس از وقوع آن در میان مسلمانان بوده است. و به مقتضای ارتباط این آیه با آیات پیشین که جنگ احد و عوامل شکست آن را گوشزد کرد، به دست می آید که این سستی و اندوه، ناشی از مسائل جنگ احد بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 143 - 7
7 - پیکار احد ، کارزاری سخت و مجسّم کننده مرگ در دیده پیکارگران مسلمان
ص: 534
و لقد کنتم تمنّون الموت . .. فقد رایتموه و انتم تنظرون
1 - مفسران برآنند که آیه شریفه درباره نبرد احد نازل شده است. 2 - چون خداوند از رویارویی و درگیر شدن با کافران، به دیدن مرگ تعبیر کرده است، معلوم می شود که کارزاری سخت بوده که ورود به آن، مساوی دیدن مرگ بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 155 - 14
14 - حلم خداوند در برابر نافرمانی و لغزش پیکارگران احد ( پشت کردن به میدان کارزار )
انّ الّذین تولّوا . . انّ اللّه غفور حلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 24،25
24 - عفو خداوند از سستی ، نزاع و نافرمانی پیکارگران احد
حتّی اذا فشلتم . .. و لقد عفا عنکم
25 - شایستگی عفو از تخلّفات جنگی پیکارگران
و لقد عفا عنکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 123 - 9
9 - سرزنش خداوند به پیکارگران احد که چرا علی رغم مشاهده یاری الهی در جنگ بدر ، تصمیم به سستی در کارزار احد گرفتند .
و اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا . .. و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّه
لحن آیه، حکایت از سرزنش مسلمانانی است که در جنگ احد، تصمیم به سستی و نافرمانی گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 124 - 1،2،3،7
1 - وعده پیامبر ( ص ) به مؤمنان پیکارگر بدر و یا رزمندگان احد ، به امداد الهی با فرستادن سه هزار فرشته
اذ تقول للمؤمنین الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه منزلین
برخی مفسران <اذ تقول> را بدل از <اذ همّت> گرفته اند و عقیده دارند که وعده امداد با ملائکه، درباره جنگ احد است. برخی دیگر <اذ تقول> را متعلق به <و لقد نصرکم اللّه ببدر> گرفته اند و این وعده را، در جنگ بدر دانسته اند.
ص: 535
2 - تقویت روحیه پیکارگران بدر و اُحد ، ز سوی پیامبر ( ص )
اذ تقول للمؤمنین الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم
3 - خداوند ، سه هزار فرشته را برای یاری رزمندگان بدر فروفرستاد .
الن یکفیکم ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه منزلین
<اذ تقول . .. > یعنی یادآور زمانی را که به مؤمنین وعده امداد الهی را می دادی; اگر این وعده تحقق پیدا نکرده بود یادآوری آن لغو بود.
7 - فرشتگان ، از جمله ابزار های امداد های خداوند
ان یمدّکم ربّکم بثلثه الاف من الملئکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 125 - 8
8 - وعده الهی به نزول پنجهزار فرشته برای یاری رزمندگان بدر و یا احد و یا حمراءالاسد ، در صورت صابر بودن و تقوا داشتن
ان تصبروا و تتّقوا . .. یمددکم ربّکم بخسمه الاف من الملئکه
برخی مفسّران به قرینه جمله <یأتوکم من فورهم هذا>، آیه مورد بحث را درباره قضیه حمراءالاسد دانسته اند که مشرکان پس از غلبه در احد و انصراف از معرکه، پشیمان شدند و تصمیم بر یورش به مدینه را داشتند که پیامبر(ص) پس از دریافت این خبر، مسلمانان را برای رویارویی با آنان فراخواند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 13
13 - پندار غلط جاودانگی پیامبر ( ص ) ، موجب ارتداد و واپسگرایی برخی از مبارزان احد ، و انکار رسالت آن حضرت پس از شایعه قتل ایشان
افاین مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم
مفسران در شأن نزول آیه گفته اند: آنگاه که خبر قتل پیامبر(ص) در بین مردم شایع شد، برخی از مسلمانان اظهار داشتند که اگر محمّد(ص) پیامبر بود، کشته نمی شد. (مجمع البیان، ذیل آیه.)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 154 -
1،5،9،15،22،25،31،32
1 - فروفرستادن خوابی آرام بخش از سوی خداوند بر پیکارگران احد ، به دنبال اندوههایی که در آن کارزار بر ایشان گذشت .
ثمّ انزل علیکم من بعد الغمّ امنه نعاساً
<امنه> (آرامش خاطر)، مفعول برای <انزل> است و <نعاساً> به معنای خواب، عطف بیان و یا بدل از <امنه> است.
5 - خواب آرام بخش ، تنها پیکارگران خداجوی نبرد احد را فراگرفت .
ثمّ انزل . .. امنه نعاساً یغشی طائفه منکم
به قرینه <طائفه قد اهمّتهم . .. >، طائفه اوّل حمل بر کسانی می شود که همّتشان دین و خدا بود.
9 - مسلمانان در پیکار احد متشکّل از دو جناح ، خداجویانِ آخرت طلب و خودگزینانِ دنیاخواه بودند .
یغشی طائفه منکم و طائفه قد اهمّتهم انفسهم
15 - تردید برخی از مسلمانان نبرد احد در حقّانیّت اسلام و وعده رسول خدا ( ص ) به پیروزی مسلمانان بر دشمنانشان
ص: 536
و طائفه . .. یقولون هل لنا من الامر من شیء
برخی از مسلمانان گمان می کردند چون به اسلام گرویده اند و اسلام دین حق و الهی است، باید همه امور بر طبق خواسته آنان پیش رود; ولی آنگاه که شکست خوردند، به تردید افتادند و گفتند گویا اختیار امور به دست ما نیست و در نتیجه اسلام دین حق نیست و وعده های رسول خدا (ص) بی مورد است.
22 - انکار حقانیّت رسول خدا ( ص ) و نادرست پنداشتن وعده های الهی به پیروزی ، چیزی است که خودگزینان شرکت کننده در نبرد احد از رسول خدا پنهان می داشتند .
و طائفه . .. یخفون فی انفسهم ما لایبدون لک
25 - شهادت برخی از پیکارگران احد و شکست در آن کارزار ، موجب تردید مسلمانان سست اندیشه
یقولون لو کان لنا من الامر شیء ما قتلنا ههنا
31 - مسلمانان آخرت طلب و خداخواه احد ، مشتاقان شهادت و رهسپار به سوی قتلگاه خویش
قل لو کنتم فی بیوتکم لبرز الّذین کتب علیهم القتل الی مضاجعهم
علی رغم اینکه آیه درباره توحید افعالی است و بیان این معنا که امور به دست خداوند است، خروج برای شهادت را به خود مبارزان نسبت داد تا اشاره به اشتیاق آنان به شهادت کند. کاربرد کلمه <مَضجع> (خوابگاه) به جای قتلگاه، مؤیّد این معناست.
32 - حضور پیکارگران خداجوی در صف رزمندگان احد ، حتی در صورت شرکت نکردن دنیاطلبان خودخواه
قل لو کنتم فی بیوتکم لبرز الّذین کتب علیهم القتل الی مضاجعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 155 - 2،3،5،10
2 - حضور مجاهدانی پایمرد و استوار به همراه پیامبر ( ص ) در کارزار احد ، تا آخرین لحظه های پیکار
انّ الّذین تولّوا منکم یوم التقی الجمعان
بنابر اینکه <من> در <منکم> برای تبعیض باشد، که دلالت می کند گروهی فرار کردند و قهراً گروهی تا آخر جنگ همراه پیامبر (ص) باقی ماندند و به دفاع ادامه دادند.
3 - لغزش ( فرار از کارزار ) برخی از مجاهدان احد ، بر اثر نفوذ شیطان در ایشان
انّ الّذین تولّوا . .. انّما استزلّهم الشّیطان ببعض ما کسبوا
5 - خودخواهی و دنیاپرستی برخی مجاهدان احد ، موجب نفوذ شیطان در آنان و گریزشان از صحنه کارزار
قد اهمّتهم انفسهم . .. انّ الّذین تولّوا .. انّما استزلّهم الشّیطان ببعض ما کسبو
خودمحوری و دنیاطلبی، که معنای جمله <قد اهمّتهم انفسهم> است، می تواند مصداق روشن و مورد نظر از جمله <ببعض ما کسبوا> باشد.
10 - عفو خداوند از گناه فراریان جنگ احد
انّ الّذین تولّوا . . و لقد عفا اللّه عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 16
16 - عفو از خطاکاران پیکار احد ، تکلیف الهی پیامبر ( ص )
فاعف عنهم و استغفر لهم
به متقضای ارتباط این آیه با آیات نبرد احد، از جمله افراد مورد نظر که پیامبر (ص) موظّف به نادیده گرفتن خطای آنان
ص: 537
است، خطاکاران نبرد احد می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 165 - 5
5 - پندار ناصواب برخی پیکارگران احد در تحلیل عوامل شکست آن نبرد
انّی هذا قل هو من عند انفسکم
جمله <انّی هذا> به این مطلب اشاره دارد که گویا مجاهدان احد علّت شکست آن نبرد را بیرون از عملکرد خویش می دانستند، که جمله <من عند انفسکم> ریشه صحیح آن را گوشزد می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 168 - 2
2 - ادعای باطل منافقان که اگر جنگاوران احد در آن کارزار شرکت نمی کردند ، به شهات نمی رسیدند .
لو اطاعونا ما قتلوا . .. ان کنتم صادقین
ص: 538