15 - همسنگی گناه و زشتی فقیر پنداشتن خدا و نسبت های ناروا به او ، با گناه کشتار انبیا

سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 193 - 16

16 - اعتراف خردمندان به گناه و تقصیر ، در پیشگاه خداوند

ربّنا فاغفرلنا ذنوبنا و کفّر عنّا سیّئاتنا

6 - اعراف - 7 - 156 - 6

6 - آمرزش گناهان ، زمینه ساز نیل به سعادت دنیا و آخرت است .

و أنت خیر الغفرین. و اکتب لنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 53 - 13،15

13- خداوند ، امور انسان ها را بر اساس رحمت خویش و مغفرت خطا های آنان تدبیر می کند .

إن ربی غفور رحیم

15- آمرزیده شدن گناهان و خطا های آدمی ، شرط شمول رحمت خدا بر ایشان است .

إن ربی غفور رحیم

برداشت فوق، از تقدم <غفور> بر <رحیم> استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 50 - 3

3 - بخشودگی گناهان ، مقدمه برخورداری انسان از نعمت های اخروی

لهم مغفره و رزق کریم

با توجه به تقدیم <مغفره> بر <رزق کریم> برداشت یاد شده استفاده می شود.

و اتقوا فتنه لاتصیبن الذین ظلموا منکم خاصه

<لا> در <لاتصیبن> نافیه و <خاصه> حال برای <الذین> است. جمله <لاتصیبن الذین ... > تبیین و توضیحی است برای <فتنه>. و مراد از اتقاء فتنه، پرهیز از عامل آن می باشد که به قرینه <ظلموا>، ستمکاری است. بنابراین معنای آیه چنین می شود: ای اهل ایمان از گناهانی که موجب فتنه ای عظیم می شود بپرهیزید ; آن گونه فتنه ای که نه تنها دامنگیر گناهکار می شود، بلکه همگان را در شعله های خود خواهد سوزانید.

4 - مؤمنان وظیفه دار اهتمام بیشتر در پرهیز از گناهانی که آثار شوم آن فراگیر جامعه ایمانی است .

و اتقوا فتنه لاتصیبن الذین ظلموا منکم خاصه

بدیهی است هیچ گناه و ستمی را نباید مرتکب شد. بنابراین نهی از ارتکاب گناهی که فتنه ای فراگیر دارد، حاکی از تأکید بیشتر نسبت به پرهیز از چنین گناهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 29 - 7

7 - گناه ، دارای آثار سوء اجتماعی و روحی ، علاوه بر کیفر الهی

یکفر عنکم سیئاتکم و یغفر لکم

از آنجا که تکفیر و غفران سیئات به یک معناست، می توان تکرار آن را اشاره به آثار دنیوی گناهان (آثار سوء اجتماعی، روحی و . .. ) و آثار اخروی آنها دانست. که در صورت تقواپیشگی خداوند گناهان را می آمرزد و هر دو نوع اثر را می زداید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 58 - 4

4- جرم پیشگی و تبه کاری ، زمینه ساز هلاکت و نابودی جوامع بشری

قالوا إنا أُرسلنا إلی قوم مجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 66 - 5

5- فراگیری جرم و جنایت در جامعه ، موجب انحطاط و زوال آن خواهد شد .

إنا أُرسلنا إلی قوم مجرمین . .. أن دابر ه-ؤلاء مقطوع مصبحین

از اینکه ملائکه عذاب قوم لوط به آن حضرت اعلام می کنند که: <أن دابره-ؤلاء مقطوع> (نسل آن قوم قطع می شود) و نمی گویند: نسل گنهکاران قطع می شود و نیز در آیه بعد کار <آمدن> به همه اهل شهر نسبت داده شده (و جاء أهل المدینه)، حاکی است که همه مردم شهر قوم لوط آلوده به گناه بوده اند. تعبیر <مجرم> از آنان و نجات خانواده لوط(ع) از عذاب به جز همسر او نیز مؤید برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 112 - 9،12

9- ابداع روش های جدید برای گناه و استمرار آن و نیز ناسپاسی در برابر خدا ، عامل پیدایش فقر ، گرسنگی و ناامنی اجتماعی

فکفرت بأنعم الله . .. بما کانوا یصنعون

برداشت فوق، با توجه به واژه <یصنعون> که دربردارنده معنای ابداع و ایجاد مسبوق به عدم است، استفاده گردید.

ص: 4

12- گناهان و ناسپاسی های اجتماعی ، دارای آثار شوم برای کل جامعه

قریه کانت ءامنه . .. فکفرت ... فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 17 - 10

10- گناه ، عامل اصلی هلاکت جوامع بشری است .

کم أهلکنا من القرون . .. و کفی بربّک بذنوب عباده خبیرًا بصیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 52 - 3

3 - ظلم و گناه ، بنیان برافکن جوامع بشری

ی-قوم لم تستعجلون بالسیّئه قبل الحسنه. .. فتلک بیوتهم خاویه بما ظلموا

ثمودیان، به صورت جامعه ای متشکل بودند که در نتیجه ظلم و گناه خود به گونه دسته جمعی و فراگیر هلاک شدند و این نشان می دهد که هر جامعه ای که معصیت و ستم در آن رواج پیدا کند، در معرض خطر نابودی قرار می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 30 - 4،8

4 - بلا ها و مصائب اجتماعی ، بازتاب گناهان جمعی مردمان است .

و ما أص-بکم من مصیبه فبما کسبت أیدیکم

خطاب جمع <ما أصابکم>، می تواند ناظر به حیثیت جمعی انسان هاباشد.

8 - مصائب و بلا های جوامع بشری ، تنها بازتاب و نتیجه بخشی از گناهان و خطا های مردم است .

و ما أص-بکم . .. و یعفواْ عن کثیر

از یادکرد <یعفواْ عن کثیر> در پایان آیه، این مطلب به دست می آید که انسان گرفتار تمامی نتایج و آثار عملکرد خویش نیست; چه این که بسیاری از گناهان مورد عفو خداوند قرار می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 22 - 5

5- فراگیری فساد و غوطهوری مردم در جرم و گناه ، مانع نفوذ منطق مستدل وحی در ایشان

فدعا ربّه أنّ ه-ؤلاء قوم مجرمون

دعای موسی(ع)، شکوه ای از روی یأس و ناامیدی از ایمان فرعونیان به درگاه خداوند بود. تعبیر <أنّ ه-ؤلاء...> بیانگر علت ناامیدی موسی(ع) از تأثیر سخنانش در فرعونیان می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 22 - 5

5- گناه ترک واجبات از سوی فرد ، دارای پیامد های ناگوار اجتماعی

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض

واژه <فی الأرض>، می رساند که فسادِ روی گردانان از دین و تکالیف الهی، محدود و منحصر در قلمرو وجود خودشان نیست;

ص: 5

بلکه همچون بیماری مسری در بستر جامعه شیوع می یابد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 32 - 4

4 - جامعه مجرم ، در معرض انتقام الهی و نابودی

قالوا إنّا أُرسلنا إلی قوم مجرمین

بیان هشدار دهنده و هدایت قرآنی، با ذکر رسالت فرشتگان به سوی مجرمان، پیامدار معنای یاد شده است.

و إذا قیل لهم اتّقوا . .. لعلّکم ترحمون

به کار رفتن کلمه <لعلّ> که برای ترجّی و امیدواری است، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

6 - لزوم پرهیز از گناهان و توبه از خطا های گذشته ، به منظور جلب رحمت و لطف خداوند

و إذا قیل لهم اتّقوا ما بین أیدیکم و ما خلفکم لعلّکم ترحمون

لزوم پرهیز از گناهان و توبه . .. از فعل امرِ <اتّقوا> به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 51 - 2

2- تقوا و اجتناب از گناه ، فراهم آورنده امنیت اخروی برای انسان

إنّ المتّقین فی مقام أمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 16 - 3

3 - چشم پوشی از گناه و لذّت های آلوده دنیا ، درپی دارنده نعمت های سرشار اخروی

إنّ المتقین فی جنّ-ت و عیون . ءاخذین ما ءاتیهم ربّهم

<تقوا>; یعنی، خودداری از مشتهیاتی که مورد منع دین قرار گرفته است. تقواپیشگان در برابر داشتن این خصلت، از هدایای پروردگارشان بهره مند خواهند بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - شمس - 91 - 9 - 2

2 - خودسازی و پاک ساختن روح خویش از گناه و پلیدی و سوق دادن آن به تقوا ، مایه نجات و کامیابی است .

فألهمها فجورها و تقوی-ها. قد أفلح من زکّیها

مراد از <تزکیه نفس> - به قرینه آیه قبل - پاک سازی آن از <فجور> (گناه، فسق، دروغ و. ..) و رشد دادن آن به وسیله تقوا است.

نیکیهای مؤمن گناهکار، بین او و ایمانش جدایی می اندازد و او با آن که مؤمن بوده خیری به دست نیاورده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 166 - 2

2 - کسانی که بر انجام محرمات الهی اصرار ورزند ، در معرض ذلیل گشتن و مطرود شدن از درگاه خدا هستند .

کونوا قرده خسئین

<خاسیء> به معنای مطرود و نیز به معنای حقیر و ذلیل است. <خاسئین> خبر دوم برای <کونوا> می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 66 - 9،11

9 - غیر قابل بخشش بودن کیفر برخی از منافقان ، به دلیل مداومت و استمرار آنان بر انجام جرم و خطا

إن نعف عن طائفه منکم نعذب طائفه بأنهم کانوا مجرمین

برداشت فوق با توجه به این است که <بأنهم . .. > تعلیل <نعذب> می باشد و <هم کانوا مجرمین> افاده استمرار می کند.

11 - استمرار و مداومت بر جرم ، مانع پذیرفته شدن توبه و عذرخواهی انسان از درگاه الهی

لا تعتذروا . .. نعذب طائفه بأنهم کانوا مجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 70 - 22

22 - اصرار بر ظلم و گناه ، عامل نزول عذاب الهی

و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 82 - 8

8 - استمرار بر گناه ، مسلتزم عذاب دوزخ و رنج طولانی

قل نار جهنم أشد . .. جزاء بما کانوا یکسبون

<کانوا یکسبون> مفید استمرار است. زیرا فعل مضارع آن گاه که با <کان> و نظایر آن استعمال شود، بر استمرار دلالت می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 90 - 8

8 - اصرار بر گناهان و بدی ها ، عامل اصلی چشیدن آتش دوزخ

هل تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

تعبیر <کنتم تعملون> ماضی استمراری و بیانگر عمل مستمر است، نه عمل مقطعی.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 55 - 6

6 - تداوم بر اَعمال ناروا ، در پی دارنده عذاب فراگیر جهنم است .

ص: 9

ذوقوا ما کنتم تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 54 - 8

8 - استمرار بر گناه ، زمینه ساز نزول عذاب الهی

و أنیبوا . .. من قبل أن یأتیکم العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 76 - 4

4 - گناه پیشگی و ظلم مستمر ، باعث دوزخی شدن انسان

إنّ المجرمین فی عذاب جهنّم . .. و ل-کن کانوا هم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 21 - 9

9 - خطاپیشگی و غوطهوری در گناه ، مایه سقوط و بدفرجامی انسان و نه لغزش های ناخواسته *

اجترحوا السیّئات

تعبیر <إجترحوا> - که در آن معنای طلب و پی جویی نهفته است - می تواند بیانگر این معنا باشد که آنچه انسان را از جرگه مؤمنان صالح خارج می سازد، نه صرف لغزش; بلکه گناه جویی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 31 - 8

8 - جرم پیشگی و استمرار ارتکاب گناه ، عامل محرومیت از رحمت الهی در قیامت

و کنتم قومًا مجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - شمس - 91 - 11 - 4،7

4 - اصرار بر گناه و نقض حریم دیگران ، زمینه ساز تکذیب آیات الهی است .

کذّبت ثمود بطغویها

از مصادیق <طغیان> (فراتر از حد رفتن <العین>)، تجاوز به حقوق دیگران است.

7 - طغیان گری ، اصرار بر گناه و تکذیب پیام های الهی ، مایه سقوط و تباهی نفس انسان است .

و قد خاب من دسّیها . کذّبت ثمود بطغویها

2 - اعتراف به گناه و انتقاد از خویش ، وسیله جلبِ غفران و رحمت الهی و از ارکان توبه است .

و ءاخرون اعترفوا . .. عسی اللّه یتوب علیهم إن اللّه غفور رحیم

5 - توجه گنهکار به زشتی عمل خویش و اعتراف به آن و نیز ندامت از آن ، به منزله توبه و زمینه بخشش گناه از سوی خدا

اعترفوا بذنوبهم . .. عسی اللّه أن یتوب علیهم

از اینکه خداوند در مقابل <اعترفوا> وعده <عسی اللّه أن یتوب> را داده است و بعد از اعتراف، مسأله دیگری را به عنوان توبه مطرح نکرده است، می توان مطلب فوق را استفاده کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 104 - 6

6 - پذیرش توبه گنهکار ، در پرتو اعتراف و نیز خشکاندن ریشه های گناه است ; نه صرف ندامت .

و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. هو یقبل التوبه عن عباده و یأخذ الصدقت

برداشت فوق با توجه به شأن نزول است که درآن چنین آمده: متخلفان از جنگ تبوک به خاطر دلبستگی به مال مرتکب گناه شدندو پس از ندامت و اعتراف، پیشنهاد کردند که همان اموال را صدقه دهند تا ریشه گناهشان بخشکد، خداوند نیز بر پیشنهاد آنان صحه نهاد و تنها بخشی از مالشان را پذیرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 92 - 8

8- عقوبت و سرزنش کسانی که در حق آدمی ستم کرده اند پس از اعترافشان به گناه و توبه از آن ، به دور از شأن نیکوکاران است .

لاتثریب علیکم الیوم

<الیوم> ظرف و متعلق به <تثریب> است و مراد از آن زمانی است که برادران یوسف به خطای خویش اعتراف نموده و از گناه خود توبه کردند (و إن کنّا لخاطئین).

20 - شمس - 91 - 14 - 12

12 - رضایت و تشویق دیگران به گناه ، معصیت و زمینه ساز عذاب است .

إذ انبعث أشقیها . .. بذنبهم

18- برخورداری گناهکاران از رحمت و بخشش خداوند ، مشروط به توبه عملی و تدارک گذشته هاست .

ثمّ إن ربّک للذین هاجروا من بعد ما فتنوا ثمّ ج-هدوا و صبروا إن ربّک من بعدها لغف

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 16 - 11

11 - شمول لطف و رحمت الهی ، نسبت به گنه کاران ، در صورت اقدام عملی آنان به جبران گناهان

قل للمخلّفین من الأعراب . .. فإن تطیعوا یؤتکم اللّه أجرًا حسنًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 53 - 5،6

5 - گناه ، جنایتی علیه خود و تعدی به جان خویشتن است .

قل ی-عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم

برداشت بالا از تعبیر <أنفسهم> به همراه <علی> به دست می آید. از این رو بسیاری از مفسران عبارت <أسرفوا علی أنفسهم> را به <جنوا علیها> معناکردند (روح المعانی آلوسی و الکشاف زمخشری).

6 - ضرر و زیان گناه و اسراف ، متوجه خود انسان است .

الذین أسرفوا علی أنفسهم

برداشت یاد شده از آمدن لفظ <علی> به دست می آید.

من کسب سیئه و أحطت به خطیئته فأولئک أصحب النار هم فیها خلدون

<سیئه> و <خطیئه> هر دو به معنای بدی و گناه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 95 - 6

6 - گریز باور داران به قیامت از مرگ و ناپسند شمردن آن ، به خاطر ارتکاب گناهان و ترس از عذاب اخروی است .

و لن یتمنوه أبداً بما قدمت أیدیهم

<باء> در <بما قدمت> سببیه است. بنابراین جمله <لن یتمنوه ...> گویای این حقیقت است که گناهان از عوامل ترس از مرگ است. گفتنی است که چون جمله فوق درباره باورداران به خدا و قیامت است، علت یاد شده مخصوص آنان می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 206 - 3،8

3 - سرسختی ، غرور و تکبّر برخاسته از گناه ، مانع نصیحت پذیری حاکمان مفسد

و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم

بنابراینکه <بالاثم>، متعلق به <العزّه> باشد.

8 - حاکمان مُفسد ، در حِصار سرسختی ، تکبّر و غرور برخاسته از گناه خویش هستند .

و اذا تولّی . .. اخذته العزه بالاثم

بنابراینکه <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد و <باء> در <بالاثم>، سببیّه و متعلّق به <العزّه> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 219 - 6

6 - شراب و قمار ، موجب کُندی و بازماندن انسان از ثواب و خیر

قل فیهما اثم کبیر

<الاثم>: اسم للافعال المُبطئه عن الثواب (مفردات راغب. )

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 225 - 7

7 - تغییر شخصیّت معنوی انسان ، در اثر کار های لغو و بیهوده *

لا یؤاخذکم الله باللغو فی ایمانکم و لکن یؤاخذکم بما کسبت قلوبکم

آیه مزبور احتمالا در صدد تقسیم سوگند به لغو و جِدّ و کفّاره داشتن یکی و نداشتن دیگری نیست; بلکه در صدد بیان این است که اگر چه خداوند در سوگندهای لغو کیفری قرار نداده است; ولی این عمل حکایت از قلبی بیمار دارد و یا اینکه به تدریج به بیماری قلب و دل می انجامد و خداوند بر این بیماری مؤاخذه می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 276 - 5،6

5 - ناسپاسان از نعمت ها و گنهکاران ، محروم از محبّت الهی

و اللّه لا یحبّ کل کفّار اثیم

ص: 17

6 - رباخواران ، ناسپاسانی گنهکار و محروم از محبّت الهی

یمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا یحبّ کلّ کفّار اثیم

کلمه <کفّار> (بسیار ناسپاس) و کلمه <اثیم> (فرو رفته در گناه و آلودگی) پس از بیان ربا و رباخواری، اشاره به این معنا دارد که رباخواران از جمله مصادیق انسانهای ناسپاس و آلوده به گناهند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 11 - 11

11 - گناهان ، خود ، مایه و وسیله عذاب و کافران است .

فاخذهم اللّه بذنوبهم

بنابراینکه <باء> در <بذنوبهم> برای استعانت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 22 - 2

2 - کفر و کشتن پیامبران و عدالتخواهان ، گناه بزرگی است که همه اعمال نیک را می زداید و تباه می کند .

انّ الذین یکفرون . .. اولئک الّذین حبطت اعمالهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 106 - 14

14 - عذاب اُخروی آدمی ، نتیجه کفر و اعمال بد او

فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون

<تکفرون . .. >، می تواند هم شامل کفر عملی و هم اعتقادی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 112 - 18

18 - گناه ، عصیان ، تعدّی و تجاوز مداوم ، موجب کفر به آیات الهی

بانّهم کانوا یکفرون بئایت اللّه و یقتلون الانبیاء بغیر حقّ ذلک بما عصوا و کانوا

بنابر اینکه مشارالیه <ذلک> در <ذلک بما عصوا>، کفر به آیات الهی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 135 - 3

3 - گناه ، ستم بر خویشتن است .

او ظلموا انفسهم . .. فاستغفروا لذنوبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 137 - 13

13 - برخی از گناهان آدمی ، در پی دارنده عذاب های دنیوی

کیف کان عاقبه المکذّبین

ص: 18

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 147 - 4،5

4 - پرورش یافتگان مکتب انبیا ، گناه و اسراف ( زیاده روی در امور ) را نقطه ضعف و مانع پیروزی خود می دانند . *

و ما کان قولهم الّا ان قالوا ربّنا اغفرلنا ذنوبنا و اسرافنا فی امرنا . .. و انصر

از اینکه مردان الهی نصرت و پیروزی بر دشمنان را پس از درخواست آمرزش گناهان طلب می کنند (اغفرلنا . .. و انصرنا)، معلوم می شود که آنان پیروزی را در گرو پاکی از گناه می دانند.

5 - گناه و تجاوز از حدّ ، موجب فاصله گرفتن مجاهدان راه خدا ، از پیروزی *

و ما کان قولهم الّا ان قالوا ربّنا اغفرلنا ذنوبنا . .. و انصرنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 152 - 31

31 - مؤمن را به مجرد یک گناه ، نمی توان از صفوف اهل ایمان خارج دانست .

و لقد عفا عنکم و اللّه ذو فضل علی المؤمنین

از مصادیق مورد نظر کلمه <المؤمنین>، کسانی هستند که در نبرد احد مرتکب گناه شدند ; و گر نه فضل بر مؤمنان نمی توانست دلیل عفو آنان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 155 - 4،6

4 - گناهان آدمی موجب نفوذ شیطان در او

انّما استزلّهم الشّیطان ببعض ما کسبوا

بنابر اینکه مراد از <ما کسبوا> تمامی رفتار (پسندیده و ناپسندیده) باشد. بنابراین مراد از <بعض>، گناه و رفتار ناصواب خواهد بود.

6 - پاره ای از گناهان ، زمینه ساز نفوذ شیطان در انسان و گمراهی او

انّما استزلّهم الشّیطان ببعض ما کسبوا

بنابر اینکه مراد از <ما کسبوا>، خصوص گناهان باشد، نه تمامی اعمال. بنابراین برخی از گناهان، زمینه نفوذ شیطان را فراهم می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 160 - 14

14 - تحقق خذلان الهی ، به ر ها کردن و حایل نشدن خداوند بین بنده خویش و معصیت

ان ینصرکم اللّه فلا غالب لکم و ان یخذلکم

امام صادق (ع) درباره <خذلان> در آیه فوق فرمود: . .. و متی خلّی بینه و بین تلک المعصیه فلم یحل بینه و بینها حتی یرتکبها فقد خذله و لم ینصره و لم یوفقه.

_______________________________

توحید صدوق، ص 242، ح 1 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 323، ح 1.

ص: 19

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 178 - 11

11 - مهلت خداوند به کافران ، زمینه ساز دوری آنان از خیر و سعادت با ارتکاب اعمال ناروا

و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثما

<اثم>، در لغت به اعمالی گفته می شود که آدمی را از خیر و سعادت بازمی دارد. (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 193 - 25

25 - گناه و اعمال ناشایست ، مانعی در راه همشأنی و همراهی با ابرار

ربّنا فاغفرلنا ذنوبنا و کفّر عنّا سیّئاتنا و توفّنا مع الابرار

درخواست آمرزش گناه و آنگاه تقاضای همراهی با ابرار، دلالت بر برداشت فوق دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 64 - 25

25 - گناه ، حجابی بین انسان و بهره گیری او از جلوه رحمت الهی

و لو انّهم اذ ظلموا . .. لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 110 - 5

5 - گناه ، ستم بر خویشتن است .

و من یعمل سوءاً او یظلم نفسه ثم یستغفر اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 111 - 1،4،5،6

1 - آثار زیانبار گناه ، دامنگیر خود انسان

و من یکسب اثماً فانما یکسبه علی نفسه

4 - خداوند بازگرداننده آثار زیانبار گناه به گنهکاران

فانما یکسبه علی نفسه و کان اللّه علیماً حکیماً

جمله <کان اللّه علیما حکیما> می رساند که تحمیل آثار سوء آدمی به دست خداوند است.

5 - خداوند ، آثار سوء گناه آدمی را بر اساس علم خویش و بدور از هرگونه خطا به وی باز می گرداند .

و من یکسب اثماً فانما یکسبه علی نفسه و کان اللّه علیماً حکیماً

توصیف خداوند به <علیما> برای رساندن این معناست که در بازگرداندن آثار سوء گناه، هیچ خطایی رخ نخواهد داد.

6 - بازگرداندن آثار زیانبار گناه به گنهکاران ، کاری حکیمانه

فانما یکسبه علی نفسه و کان اللّه علیماً حکیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 153 - 7

ص: 20

7 - برخی گناهان ، در پی دارنده عقوبت های دنیوی است .

فقالوا أرنا اللّه جهره فأخذتهم الصعقه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 160 - 2

2 - گناه و تخلف از فرامین خدا می تواند در پی دارنده کیفر و عقوبت های دنیوی باشد .

فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم طیبت أحلت لهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 161 - 14

14 - آلوده شدن گروهی از یهودیان به گناه ، موجب تحریم طیبات الهی بر تمامی آنان

فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم . .. و أعتدنا للکفرین منهم عذاباً ألیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 3 - 42،43،56

42 - اضطراری که در طریق گناه به وجود آید ، مجوز ارتکاب محرمات نخواهد بود .

فمن اضطر فی مخمصه غیر متجانف لاثم

مراد از <اثم> به دلیل نکره بودن آن، مطلق گناه است و <غیر متجانف لاثم> حال برای <من اضطر> است و اضطرار را مقید می کند. یعنی حکم جواز مخصوص مضطری است که به سوی گناه در حرکت نباشد.

43 - عدم تمایل به گناه ، شرط جواز استفاده از محرمات در حال اضطرار *

فمن اضطر . .. غیر متجانف لاثم

56 - بهره گیری مضطر از مردار ، خون ، گوشت خوک و حیوان ذبح شده به نام غیر خدا و . . . ، مشروط به آن است که از روی عمد و قصد گناه نباشد .

فمن اضطر فی مخمصه غیر متجانف لاثم

از امام باقر(ع) در توضیح <غیر متجانف> در آیه فوق روایت شده: غیر متعمد لاثم.

_______________________________

تفسیر قمی، ج 1، ص 162; تفسیر برهان، ج 1، ص 447، ح 1.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 13 - 13،17،18

13 - قساوت قلب و نفهمیدن حق ، آنگاه که پیامد گناه و کیفر آن باشد ، عذر نیست .

لعنهم و جعلنا قلوبهم قسیه

بنی اسرائیل گر چه به سبب ناتوانی از درک حقایق مرتکب تحریف شدند، ولی چون این ناتوانی ناشی از گناه خود آنان بوده است، مورد مذمت خداوند قرار گرفتند. بنابراین عجز از فهمیدن حق، اگر پیامد گناه باشد، نمی تواند عذر شمرده شود.

17 - گناه ، از عوامل فراموشی و نسیان معارف الهی

فبما نقضهم میثقهم . .. و نسوا حظاً مما ذکروا به

18 - فراموشی ، آنگاه که پیامد گناه و کیفر آن باشد ، عذر نیست .

ص: 21

و نسوا حظاً مما ذکروا به

از اینکه خداوند بنی اسرائیل را به خاطر فراموشی دستورات الهی مذمت کرده، معلوم می شود فراموشی آنان عذر نبوده است. چرا که این فراموشی، کیفر پیمان شکنی آنان بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 18 - 9

9 - یهود و نصارا به دلیل ارتکاب گناه ، نه محبوب خدا هستند و نه مقرب درگاه او

نحن ابنؤا اللّه و احبؤه قل فلم یعذبکم بذنوبکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 25 - 12

12 - تمرد و گناه بنی اسرائیل ، موجب نفرین موسی ( ع ) بر آنان

فافرق بیننا و بین القوم الفسقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 28 - 17

17 - جنایت و آدمکشی ، حاکی از جرأت و جسارت نسبت به خداوند جهانیان است .

ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک انی اخاف اللّه رب العلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 29 - 8

8 - گناه آدمی ، همواره ملازم وی

ان تبوا باثمی و اثمک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 34 - 9

9 - گرفتاری به کیفر های گناه ، موجب از دست رفتن فرصت توبه و بازگشت به خدا

الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 39 - 7

7 - گناه ، موجب دوری از رحمت خداوند

فإنّ اللّه یتوب علیه

توبه خداوند بر بندگان به معنای بازگشت رحمت او به آنان است. بنابراین گناهکار قبل از توبه از رحمت خداوند به دور بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 22

4 - مائده - 5 - 49 - 17،21،23

17 - برخی گناهان ، مایه محرومیت از پذیرش احکام الهی و داوری های پیامبر ( ص )

فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم

برداشت فوق بر این مبناست که مراد از <ان یصیبهم> همان گرفتار ساختن گنهکاران به رویگردانی و نپذیرفتن احکام قرآن باشد.

21 - گناهان یهودیان و مسیحیان عصر بعثت - حتی برخی از آن - ، زمینه ساز محرومیت آنان از پذیرش احکام الهی و داوری های پیامبر ( ص )

فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم

کلمه <بعض> می تواند اشاره به این باشد که تنها برخی از گناهان اهل کتاب اقتضای محرومیت از حق پذیری را دارد ; نه همه آنها و می تواند به این معنا باشد که برخی از گناهان آنان در محرومیتشان از پذیرش احکام الهی کافی است گرچه بسیاری از گناهانشان چنین اقتضایی را دارد. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.

23 - برخی گناهان اهل کتاب ، موجب گرفتاری حتمی آنان به عذاب الهی

انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم

در برداشت فوق <ان یصیبهم> به معنای گرفتار ساختن به عذاب گرفته شده است. قابل ذکر است که <بعض ذنوبهم> می تواند اشاره به این باشد که برخی گناهان به گونه ای است که خداوند مرتکبان آن گناه را قطعاً به عذاب گرفتار خواهد ساخت و لذا توفیق حق پذیری را از آنان سلب خواهد کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 6 - 16،20

16 - انحطاط و نابودی بسیاری از تمدنها پیش از اسلام به سبب گناه و ستیز با حق

ألم یروا کم أهلکنا من قبلهم . ... فأهلکنهم بذنوبهم

20 - هلاکت امتها و نابودی تمدنها بر اثر کفر و گناه، از سنتهای الهی است.

ألم یروا کم أهلکنا من قبلهم من قرن . .. فأهلکنهم بذنوبهم

جمله <فأهلکناهم>، بیان قاعده و قانونی است که جمله <ألم یروا کم أهلکنا . .. > جریان آن را در طول تاریخ نشان می دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 100 - 1

1 - برخی از اقوام پیشین بر اثر کفرپیشگی و ارتکاب گناه به عذاب الهی گرفتار شدند و توان درک معارف دینی از آنان سلب شد .

أو لم یهد للذین یرثون . .. أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم و نطبع علی قلوبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 133 - 11

11 - گناه و تبهکاری ، زمینه ساز پیدایش روحیه استکباری و مایه انکار آیات الهی است .

فاستکبروا و کانوا قوما مجرمین

ص: 23

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 160 - 32

32 - بازگشت زیان گناه به گنهکار است ، نه متوجه ساحت قدس خداوند

و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 53 - 7،12

7 - محرومیت جوامع بشری از نعمت های الهی ، پیامد گرفتار شدن آنان به کفر و گناه است .

ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا نعمه أنعمها علی قوم حتی یغیروا

12 - هلاکت و نابودی مشرکان مکه در کارزار بدر ، پیامد گناهان و کفرشان به آیات الهی بود .

ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا نعمه أنعمها علی قوم حتی یغیروا ما بأنفسهم

<ذلک> علاوه بر اینکه اشاره به فرجام شوم فرعونیان و کافران پیش از آنان است، می تواند اشاره به قضایای جنگ بدر و نابودی مشرکان مکه نیز داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 54 - 11

11 - هلاکت فرعونیان و امت های کافر پیشین ، نمودی از زوال نعمت ها در نتیجه ظلم و گناه

ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا نعمه أنعمها علی قوم حتی یغیروا . .. و کل کانوا ظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 93 - 8،9

8 - گناه تخلف از وظیفه جهاد ، زمینه مهر شدن قلب انسان

رضوا بأن یکونوا مع الخوالف و طبع اللّه علی قلوبهم

برداشت فوق بر اساس این احتمال است که طبع قلب (مهر شدن) معلول عملکرد خائنانه منافقان باشد نه علت آن.

9 - مهر شدن قلب انسان در نتیجه گناه و تخلف از جهاد ، مایه ناتوان شدن وی از شناخت صحیح حقایق

و طبع اللّه علی قلوبهم فهم لا یعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 52 - 9،10

9- قوم عاد ، بر اثر شرکورزی و ارتکاب گناه ، به کمبود باران مبتلا شده بودند .

ثم توبوا إلیه یرسل السماء علیکم مدرارًا

نوید به نزول باران و فراوانی آن ، آن گاه می توانست مؤثر باشد و مردمان را به پذیرش تعالیم و دستورهای هود(ع) گرایش دهد که آنان از کمبود باران در زحمت باشند.

10- شرکورزی ، ارتکاب گناهان و مخالفت با پیامبران الهی ، از عوامل کمبود موهبت های دنیوی است .

استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه یرسل السماء علیکم مدرارًا و یزدکم قوّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 24

8 - هود - 11 - 88 - 31

31- < عبدالله بن الفضل الهاشمی قال : سألت أباعبدالله جعفربن محمد ( ع ) عن قول الله عزوجل : . . . < و ما توفیقی إلاّ بالله > . . . قال : إذا فعل العبد ما أمره الله عزوجل به من الطاعه کان فعله وفقاً لأمرالله عزوجل و سمی العبد به موفّقاً و إذا أراد العبد أن یدخل فی شیء من معاصی الله فحال الله تبارک و تعالی بینه و بین تلک المعصیه فترک ها کان ترکه ل ها بتوفیق الله تعالی ذکره . . . ;

عبدالله بن فضل هاشمی گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خدای عزوجل: . .. <و ما توفیقی إلاّ بالله> پرسیدم، فرمود: هرگاه بنده طاعتی را که خدا به آن امر کرده انجام دهد، عمل او با امر خدا موافق است و آن بنده موفق خوانده می شود (توفیق خدا شامل حال او شده) و هرگاه بنده ای بخواهد گناهی انجام دهد و خداوند تبارک و تعالی بین او و آن معصیت مانعی ایجاد کند که موجب ترک آن گردد، این ترکِ گناه به توفیق خداوند متعال خواهد بود ...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 23 - 24

24- ارتکاب گناه ، ناسپاسی و کفران نعمت های الهی است .

قال معاذ الله إنه ربی أحسن مثوای إنه لایفلح الظ-لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 33 - 19،20،22

19- یوسف ( ع ) ، ارتکاب گناه و پذیرش تقاضای زلیخا و همپالگی های او را ، موجب از دست دادن علم و حکمت خدادادی خویش می دانست .

ءاتین-ه حکمًا و علمًا . .. و إلاّ تصرف عنی کیدهنّ أصب إلیهنّ و أکن من الج-هلین

برداشت فوق ، بر این مبناست که مراد از جهل نادانی باشد. بر این مبنا می توان گفت: مقصود یوسف(ع) از جاهل شدن ، سلب گشتن علم و حکمتی است که خداوند به او عطا کرده بود (ءاتیناه حکماً و علماً) <آیه 22>.

20- گناه ، موجب سلب علوم خدادادی و موهبتی است .

و ءاتین-ه حکمًا و علمًا . .. و إلاّ تصرف عنی کیدهنّ أصب إلیهنّ و أکن من الج-هلین

22- ارتکاب گناه ، سفاهت و بی خردی است .

أصب إلیهنّ و أکن من الج-هلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 11 - 21،22

21- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : إن أبی کان یقول : إن الله قضی قضاء حتماً لاینعم علی عبده بنعم فسلبها إیّاه قبل أن یحدث العبد ذنباً یستوجب بذلک الذنب سلب تلک النّعمه و ذلک قول الله : < إن الله لایغیّر ما بقوم حتی یغیّروا ما بأنفسهم > ;

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: پدرم می فرمود خداوند به قضای حتمی خود مقرر کرده است که هر نعمتی را به بنده اش بدهد از او باز نستاند، مگر اینکه آن بنده گناهی را مرتکب شود که موجب سلب آن نعمت گردد و این است سخن خدا که فرمود: <إن الله لایغیّر ما بقوم حتی یغیّروا ما بأنفسهم>.

22- < عن علی بن الحسین ( ع ) یقول : الذنوب التی تغیر النعم ، البغی علی الناس و الزوال عن العاده فی الخیر ، و اصطناع المعروف ، و کفران النعم ، و ترک الشکر . قال الله عزوجل : < إن الله لایغیّر ما بقوم حتی یغیّروا ما بأنفسهم > . . . ;

ص: 25

از امام زین العابدین(ع) روایت شده است که می فرمود: گناهانی که موجب تغییر نعمتها می شوند عبارتند از: ستمگری بر مردم، دوری از عادت به کار خیر و از انتخاب کردار نیک، کفران نعمتها و ترک شکرگزاری. خداوند عزوجل فرموده: إن الله لایغیّر ما بقوم حتی یغیّروا ما بأنفسهم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 49 - 3

3- جرم و گناه پیشگی عامل اسارت مجرمان در زنجیر ها و بند ها در قیامت

و تری المجرمین یومئذ مقرّنین فی الأصفاد

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 36 - 18

18- برخی از گناهان ، در پی دارنده عذاب دنیوی اند .

فانظروا کیف کان ع-قبه المکذّبین

دعوت به دقت و ژرف کاوی در فرجام تکذیب کنندگان انبیا، مشعر به این نکته است که تکذیب گران گرفتار عذاب شده اند. بنابراین به دست می آید که برخی از گناهان (تکذیب انبیا) عذاب دنیوی در پی دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 45 - 10

10- ارتکاب برخی از گناهان ، عذاب دنیوی در پی دارد .

أفأمن الذین مکروا السیّئات أن یخسف الله بهم الأرض أو یأتیهم العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 119 - 11

11- ظلم و گناه ، مانع از برخورداری انسان از غفران و رحمت گسترده خدا

کانوا أنفسهم یظلمون . .. ثمّ تابوا ... إن ربّک من بعدها لغفور رحیم

تعبیر و قید <من بعدها> می رساند که قبل از توبه واقعی، انسان نمی تواند از بخشش و رحمت الهی با همه گستردگی آن سود جوید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 17 - 1

1- جوامع و ملت های بسیاری پس از دوران نوح ( ع ) در نتیجه فسق و گناه و به اراده خداوند نابود شدند .

ففسقوا . .. و کم أهلکنا من القرون

<قرن> (مفرد قرون) به معنای قومی است که نزدیک به یک زمان و در یک عصر زندگی می کنند (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 49 - 8

8- گناه ، زمینه ساز هراس و نگرانی انسان در قیامت است .

ص: 26

فتری المجرمین مشفقین ممّا فیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 59 - 4

4- نابود ساختن جوامع ، در نتیجه گناه و ستم شان ، سنّت دیرینه الهی در کیفر ظالمان است .

و تلک القری أهلکن-هم لمّا ظلموا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 121 - 22

22 - پی آمد های هر گناه ، برای تمامی مرتکبان آن گناه یکسان نیست .

فأکلا . .. و عصی ءادم ربّه فغوی

مطرح نشدن عصیان حوا، شاید به این جهت باشد که وی در عصیان خود اصالت نداشت; بلکه عملکرد شوهرش را سرمشق خود ساخته بود. در نتیجه آثار عصیان او در حد عصیان آدم نبود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 29 - 2

2- ملائکه ، در صورت گناه و لغزش ، از عذاب الهی در امان نخواهند بود .

و من یقل منهم إنّی إل-ه من دونه فذلک نجزیه جهنّم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 88 - 9

9- ظلم به نفس ، موجب گرفتاری انسان به غم و اندوه است .

فظنّ أن لن نقدر علیه . .. إنّی کنت من الظ-لمین ... و نجّین-ه من الغمّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 109 - 8

8 - گناه ، مانع برخورداری انسان از رحمت الهی

فاغفر لنا و ارحمنا

تقدم طلب غفران بر رحمت، می تواند اشاره به این مطلب باشد که با وجود گناه و آثار آن، نمی توان به رحمت الهی دل بست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 118 - 6

6 - گناه ، مانع برخوردارشدن انسان از رحمت الهی

و قل ربّ اغفر و ارحم

تقدیم <طلب غفران> بر <طلب رحمت>، می تواند اشاره به این داشته باشد که با وجود گناه و آثار آن به رحمت الهی نمی توان دل بست.

ص: 27

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 11 - 15

15 - پیامد گناه هر کسی ، گریبان گیر خود او است .

لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 22 - 1

1 - خداوند ، توانگران صدراسلام را از سوگند بر ترک انفاق به خویشاوندان ، بینوایان و مهاجران به صرف گناه گذشته آنان ، بر حذر داشت .

ولایأتل أُوْلوا الفضل منکم و السعه أن یؤتوا أُوْلی القربی و المس-کین و المه-جرین

<إیتلاء> (مصدر <یأتلی>) می تواند مشتق از <الو> به معنای <تقصیر و منع> باشد. هم چنین می تواند از <الیّه> به معنای <حلف> و سوگند خوردن باشد. در صورتی که به معنای <حلف> باشد، <یؤتوا> منفی به <لا> ی محذوف است; یعنی، <لایحلفوا أن لایؤتوا...> درباره شأن نزول آیه شریفه دو نظر وجود دارد: 1- آیه درباره کسانی نازل شد که پس از ماجرای <افک>، سوگند یاد کردند که از انفاق به گروهی که در این ماجرا دست داشتند خودداری کنند. 2- در خصوص ابوبکر نازل شد که او پس از ماجرای <افک>، از انفاق به <مسطح بن اثاثه> - که پسرخاله یا پسر خواهر وی بود - امتناع ورزید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 31 - 33،35

33 - گناه ، مانع فلاح و رستگاری است .

توبوا إلی اللّه جمیعًا . .. لعلّکم تفلحون

از این که خداوند مؤمنان را برای رسیدن به فلاح و رستگاری، به توبه و بازگشت از راه خطا و گناه فرا خوانده است، می توان استفاده کرد که گناه و خطا، مانع از رستگاری است و باید با توبه این مانع را از سر راه برداشت.

35 - گناه ، موجب کفر و بیرون آمدن از زمره مؤمنان نیست .

توبوا إلی اللّه جمیعًا أیّه المؤمنون

برداشت یاد شده، به خاطر این نکته است که خداوند، مؤمنان گناه کار را با عنوان <مؤمنان> خطاب کرده است و این می رساند که انسان به صرف گناه کردن، کافر نشده و از صف مؤمنان بیرون نمی شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 22 - 9

9 - جرم پیشگی و تبه کاری ، موجب محرومیت از غفران و رحمت الهی

لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجرًا محجورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 101 - 3

3 - آشکار گشتن پوچی دوستی های مبتنی بر جرم و گناه در قیامت

ص: 28

و ما أضلّنا إلاّ المجرمون . .. و لاصدیق حمیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 200 - 2

2 - جرم و گناه ، زمینه ساز حق ناپذیری

کذلک سلکن-ه فی قلوب المجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 202 - 2

2 - غوطهوری مجرمان در گناه و تباهی ، مایه غفلت آنان از عذاب الهی

فیأتیهم بغته و هم لایشعرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 222 - 2

2 - دروغ پردازی و گناه ، نمود های تصرف شیاطین در قلب و روح انسان

تنزّل علی کلّ أفّاک أثیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 11 - 5

5 - ارتکاب گناه ، ظلم و درپی دارنده کیفر الهی

لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّمن ظلم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 46 - 4

4 - قرار گرفتن ثمودیان در مشکلات و گرفتاری ها به خاطر گناهان

لولا تستغفرون اللّه لعلّکم ترحمون

از تعبیر <لعلّکم ترحمون> استفاده می شود که ثمودیان بر اثر گناهان، گرفتار بدبختی و مشکلات شده بودند و بیرون آمدن از آن و جلب رحمت خداوند، نیازمند استغفار بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 69 - 6

6 - جرم و تبه کاری ، عامل هلاکت جوامع پیشین

فانظروا کیف کان ع-قبه المجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 85 - 4

4 - ظلم و گناه خود انسان ، مایه ابتلای وی به عذاب الهی

ص: 29

و وقع القول علیهم بما ظلموا

<با> در <بما ظلموا> برای سببیت و نشانگر آن است که سبب اصلی محکومیت کافران به عذاب الهی، ظلم و ستم خود آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 89 - 2

2 - نگه داشتن اعمال نیک تا صحنه قیامت و از دست ندادن آنها در نتیجه گناه ، شرط بهرهوری انسان از ثمرات آن

من جاء بالحسنه فله خیر منها

واژه <جاء> می تواند اشاره به این داشته باشد که اعمال نیک، در صورتی ثمربخش است که انسان بتواند تا پایان عمر آن را حفظ کرده و با گناهان خود موجبات حبط آن را فراهم نکرد باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 90 - 2

2 - به همراه بردن گناهان تا صحنه قیامت ، عامل دوزخی شدن انسان

و من جاء بالسیّئه فکبّت وجوههم فی النّار

به کارگیری واژه <جاء> ممکن است اشاره به این داشته باشد که کردار بد، در صورتی زیان بخش است که انسان از آن توبه نکند و با سنگینی بار گناه در عرصه قیامت حاضر شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 13 - 3

3 - گناه ، وبال گردن آدمی و باری سنگین بر دوش او است .

و لیحملنّ أثقالهم و أثقالاً مع أثقالهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 40 - 4،16

4 - آلودگی به گناه ، در پی دارنده عذاب و هلاکت است .

فکلاًّ أخذنا بذنبه

16 - آلوده شدن به گناه ، ستم به خویش است .

فکلاًّ أخذنا بذنبه . .. ول-کن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 12 - 3

3 - جرم و گناه ، عامل ناامیدی انسان ، در قیامت است .

و یوم تقوم الساعه یبلس المجرمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 36 - 11

ص: 30

11 - گناهان ، در سرنوشت انسان ها ، تأثیر سوء دارند .

و إن تصبهم سیّئه بما قدّمت أیدیهم

بی شک، مراد از <ما قدّمت> به قرینه مقام، رفتار خوب و پسندیده نیست و بلکه گناهان اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 38 - 11

11 - پرداختن به کار های خیر ، مانند انفاق به نیازمندان - با توجّه به دستاورد بدِ کار های نادرست - لازم است .

تصبهم سیّئه بما قدّمت أیدیهم . .. فأَت ذا القربی حقّه

<فا> در <فآت> می تواند فصیحه و مربوط به فراز <إن تصبهم> در آیات قبل باشد; یعنی: <حال که سیّئه، در پی دارنده ناگواری است، پس، از آن پرهیز و حقوق خویشاوندان و. .. را ادا کنید>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 41 - 4،7،10،13،14،18

4 - گناه و معصیت انسان ها ، زمین ها و دریا ها را از بازدهی و سودبخشی ساقط می کند .

ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس

7 - تمامی پدیده های خشکی و دریا ، گرفتار آثار گناه آدمیان است .

ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس

10 - خداوند ، به منظور تنبّه انسان ها ، تنها بخشی از گناهان را کیفر می هد .

ظهر الفساد فی البرّ . .. لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون

13 - فلسفه از دست رفتن امکانات دنیوی ، در پی گناه ، تنبیه گناهکاران جهت بازگشت از خطا به صراط مستقیم است .

ظهر الفساد فی البرّ . .. لیذیقهم بعض الذی عملوا

<لام> در <لیذیقهم> لام عاقبت است و <لعلّ> معنای تعلیل دارد و مراد از <فساد> براساس ریشه لغوی آن، یعنی خروج شیء از اعتدال (تباه شدن)، قابل بهره برداری نبودن امکانات و یا از دست دادن آنها است. بنابراین، خداوند، در پی آلوده شدن انسان ها، به گناه، آنان را مبتلا می کند تا به این صورت، بیدارشان سازد.

14 - گناه ، عامل دوری معنوی انسان از خدا است .

لعلّهم یرجعون

18 - < قال الصادق ( ع ) : حیاه دوابّ البحر بالمطر ، فإذا کُفّ المطر ظهر الفساد فی البرّ و البحر و ذلک إذا کثرت الذنوب و المعاصی . . . ;

امام صادق(ع) فرمود: حیات جنبدگان دریا، وابسته به باران است و اگر باران نبارد، در خشکی و دریا، فساد آشکار می شود. آن، هنگامی است که گناه و معصیت ها زیاد شود>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 42 - 16

16 - غیر از شرک ، گناهان دیگری وجود دارد که موجب گرفتار شدن به عذاب دنیوی می شود .

فانظروا کیف کان ع-قبه الذین . .. کان أکثرهم مشرکین

فرمان به مطالعه در عاقبت کسانی که به خاطر انحراف و پیمودن راه نادرست، گرفتار عذاب شدند و آنگاه یادآوری این نکته که اکثر آنان، مشرک بودند، نشان می دهد که در میان گرفتار شدگان به عذاب، غیر مشرک هم بوده اند. بدیهی است از آن

ص: 31

جایی که موحدان، گرفتار عذاب نمی شوند، به دست می آید که آنان، گناهکار بوده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 53 - 2

2 - گناه و اسراف ، مانع از تقرب انسان به خداوند است .

قل ی-عبادی الذین أسرفوا

از این که خداوند، پیامبر(ص) را مأمور ابلاغ پیام رحمت الهی به گنه کاران کرده و خود آنان را مستقیماً مورد خطاب قرار نداده است، می تواند بیانگر حقیقت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 21 - 10

10 - گناهان ، زمینه ساز عذاب الهی و نابودشدن تمدن ها ، قدرت ها و آثار ملی

فأخذهم اللّه بذنوبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 43 - 9

9 - اسراف و زیاده روی در گناه و حق ستیزی ، موجب دوزخی شدن انسان ها است .

و أنّ المسرفین هم أصح-ب النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 30 - 3،9

3 - تأثیر گناه ، در گرفتار آمدن انسان ها به قحطی و خشکسالی

و هو الذی ینزّل الغیث من بعد ما قنطوا . .. و ما أص-بکم من مصیبه فبما کسبت أیدیکم

سیاق آیات ،می تواند بیانگراین نکته باشد که رحمت و قدرت الهی گسترده و فراگیر است و قحطی ها و خشکسالی ها بازتاب عملکرد خود انسان هااست.

9 - < هشام بن سالم عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : أما انّه لیس من عرق یضرب و لا نکبه و لا صداع و لا مرض إلاّ بذنب و ذلک قول اللّه عزّوجلّ فی کتابه < و ماأصابکم من مصیبه فبما کسبت أیدیکم و یعفواْ عن کثیر > قال : ثمّ قال ما یعفو اللّه أکثر مما یؤاخذ به ;

هشام بن سالم از امام صادق(ع) روایت نموده که فرمود: هیچ رگی نمی زند و هیچ گرفتاری و سردرد و مرضی عارض نمی شود مگر این که اثر گناهی است که انجام گرفته، و این است سخن خدای عزّوجلّ در کتاب خودش <و ما أصابکم من مصیبه فبما کسبت أیدیکم و یعفواْ عن کثیر> سپس امام فرمود: آنچه را خدا عفو می کند بیشتر از آن است که مورد مؤاخذه قرار می دهد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 31 - 3،11

3 - تدبیر های بشری برای جلوگیری از بازتاب های گناهان خود ، فاقد تأثیر و کارایی است .

و ما أص-بکم . .. و ما أنتم بمعجزین فی الأرض

ص: 32

برداشت یاد شده برپایه ارتباط این قسمت از آیه، با آیه قبل است.

11 - بازتاب گناهان انسان به صورت مشکلات دنیایی ، تدبیری الهی در جهت بازداشتن انسان از سرکشی و تجاوز است .

و ما أص-بکم من مصیبه فبما کسبت أیدیکم . .. و ما أنتم بمعجزین فی الأرض و ما لکم م

سیاق آیات، نشانگر بیان گونه های مختلف از یک حقیقت است; چه این که باران، غفران، ولایت و نصرت گونه هایی از روزی خداوند برای انسان ها است که از پس خشکسالی، گناه و مصیبت به انسان ارزانی می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 34 - 5

5 - عفو و اغماض الهی از گناهان بسیار ، باعث مصونیت انسان از آثار ویرانگر گناهان در دریا

أو یوبقهنّ بما کسبوا و یعف عن کثیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 36 - 10

10 - < عن أمیرالمؤمنین ( ع ) : من تصدّی بالإثم أعشی عن ذکر اللّه تعالی و من ترک الأخذ عمّن أمر اللّه بطاعته قیّض له شیطاناً فهو له قرین ;

از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده: هر کس مرتکب گناه شود از یاد خدا روی گردان شده و کوردل می گردد و کسی که ترک کند گرفتن [معارف دین] را از کسی که خداوند اطاعت او را فرمان داده است، خداوند شیطانی را برای او قرار می هد که همدم او خواهد بود>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 54 - 11

11 - گناه و فسق انسان ها ، موجب گرفتار آمدن آنان به مخالفت با پیامبران و فرورفتن در منجلاب حکومت های طاغوتی

إنّهم کانوا قومًا ف-سقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 74 - 2

2 - گناه پیشگی ، عامل ورود به جهنم و جاودانگی در عذاب

إنّ المجرمین فی عذاب جهنّم خ-لدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 75 - 3

3 - کفر و گناه پیشگی ، موجب عذاب پیوسته و اندوه پایان ناپذیر در قیامت

إنّ المجرمین . .. و هم فیها مبلسون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 76 - 6

6 - گام نهادن آدمی در وادی کفر ، شرک و گناه ، در حقیقت ظلم آدمی به خویشتن است .

ص: 33

إنّ المجرمین . .. و ما ظلمن-هم و ل-کن کانوا هم الظ-لمین

به کار رفتن واژه <ظالم> به جای <مجرم>، حاکی از آن است که جرم و گناه بیان شده در آیات پیشین، همان ظلم و ستم آدمی به خویش است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 37 - 5،7

5- جرم پیشگی ، عامل هلاکت قوم < تبّع > و اقوام هلاک شده قبل از آن

أهم خیر أم قوم تبّع و الذین من قبلهم أهلکن-هم إنّهم کانوا مجرمین

7- جرم پیشگی مردمان و حق ناپذیری ایشان ، زمینه ساز عقوبت آنان در دنیا

أهلکن-هم إنّهم کانوا مجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 38 - 5

5- آزاد پنداشتن خویش در ارتکاب هر گناه ، مستلزم پوچ انگاری آفرینش

إنّهم کانوا مجرمین . و ما خلقنا السم-وت و الأرض و ما بینهما ل-عبین

از ارتباط این آیه با آیه قبل - که در توبیخ امت های جرم پیشه بود - مطلب یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 49 - 6

6- عزت ها و شرافت های دنیوی ، متکی به گناه و حق ستیزی ، ناپایدار و منتهی به ذلت و درماندگی است .

ذق إنّک أنت العزیز الکریم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 50 - 3

3- پیوستگی گناه ، با تردید و ناباوری نسبت به قیامت

طعام الأثیم . .. إنّ ه-ذا ما کنتم به تمترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 7 - 4

4 - دروغ پردازی علیه دین و آیات الهی ، دارای ریشه در گناه پیشگی فرد

أفّاک أثیم

می توان گفت: <أثیم> در مقام بیان فلسفه <أفّاک> است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 8 - 10

10 - دروغ پردازی و گناه پیشگی ، مانع از شنود و دریافت بایسته آیات الهی است .

أفّاک أثیم . یسمع ءای-ت اللّه ... ثمّ یصرّ مستکبرًا کأن لم یسمعها

ص: 34

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 15 - 6

6- مجازات و کیفر الهی پی آمد آلودگی به گناه است ; نه صرف هر لغزش *

بما کانوا یکسبون . .. و من أساء فعلیها

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که در مورد عمل صالح، تعبیر <عمل صالحاً> با تنوین تقلیل ذکر شده است - که کم ترین اعمال ارزشی را نیز شامل می شود - ولی در مورد اعمال زشت، تعبیر <أساء> به کار رفته است و نه <عمل سیّئاً>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 24 - 4

4 - گناه پیشگی و هواپرستی ، دارای پیوند با بی اعتقادی به حیات اخروی

اجترحوا السیّئات . .. اتّخذ إل-هه هویه ... و قالوا ما هی إلاّ حیاتنا الدنیا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 31 - 5،7

5 - استکبار و جرم پیشگی ، مهم ترین عامل گرایش کافران به کفر و انکار آیات الهی

ءای-تی تتلی علیکم فاستکبرتم و کنتم قومًا مجرمین

با توجه به این که خداوند، درباره کافران تنها به دو ویژگی (استکبار و جرم پیشگی) تصریح کرده است; اساسی بودن عوامل یاد شده در گرایش کافران به کفر استفاده می شود.

7 - روحیه استکباری کافران در برابر آیات الهی ، معلول عملکرد و جرایم گذشته خود آنان *

فاستکبرتم و کنتم قومًا مجرمین

براساس این احتمال که تعبیر <و کنتم. ..> در مقام تعلیل گرایش کافران به استکبار باشد، برداشت بالا به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 32 - 9

9 - انکار قیامت و اظهار ناباوری به آن ، به رغم پیام های مکرر وحی ، معلول استکبار و جرم پیشگی است . *

فاستکبرتم و کنتم قومًا مجرمین . .. قلتم ما ندری ما الساعه

برداشت بالا با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل و این نکته است که <قلتم ما ندری. ..> به عنوان نمودی از استکبار و جرم پیشگی کافران یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 8 - 18

18- گناه ، مانع برخورداری انسان از رحمت گسترده خداوند *

و هو الغفور الرحیم

برداشت یاد شده بدان احتمال است که تقدم <الغفور> بر <الرحیم>، اشاره به این جهت داشته باشد که تا غفران الهی شامل انسان نشود; زمینه برای بهرهوری وی از رحمت گسترده خداوند مهیا نمی شود.

ص: 35

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 31 - 11

11- غفران الهی ، پناهگاه مؤمنان از آثار سخت گناهان و عذاب دردناک

یغفر لکم . .. و یجرکم من عذاب ألیم

در برداشت یاد شده عطف <یجرکم. ..> بر <یغفرلکم...> تفسیری دانسته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 2 - 14،16

14- گناهان ، پدید آورنده مشکلات و نابسامانی ها در شؤون زندگی انسان *

کفّر عنهم سیّئاتهم و أصلح بالهم

از تقدم <سیّئات> استفاده می شودکه وجود گناهان عامل نابسامانی ها است و با آمرزش آنها، امور دیگر نیز سامان می یابد.

16- گناه ، مایه تیرگی قلب و رخت بستن صلاح از فکر و اندیشه انسان *

کفّر عنهم سیّئاتهم و أصلح بالهم

میان سیّئات و عدم صلاح قلب، می تواند رابطه علّی و سببی باشد. از تقدم سیّئات استفاده می شود که عامل فساد فکر و اندیشه، گناهان است و با زدایش گناهان، اندیشه صلاح می یابد. این احتمال مبتنی است بر این که <بال> به معنای قلب باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 28 - 9

9- ثمربخشی اعمال نیک ، منوط به حفظ آن تا پایان عمر و نابود نکردن آن باگناه و نفاق

ذلک بأنّهم اتّبعوا ما أسخط اللّه و کرهوا رضونه فأحبط أعم-لهم

<فأحبط أعمالهم>، در حقیقت پاسخ به این سؤال مقدر است که: مرتدان و اهل نفاق، گرچه سرانجام به انحراف گراییدند; اما در آغاز، اعمال نیک نیز داشته اند و با وجود آن اعمال، چرا عذاب شوند؟ آیه شریفه پاسخ می دهد که نفس انجام نیکی ها، کافی نیست; بلکه باید آن را از حبط و سقوط مصون داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 32 - 7

7- ایمان و کفر و طاعت و معصیتِ خلق ، بی تأثیر در ساحت خداوندی *

إنّ الذین کفروا و . .. لن یضرّوا اللّه شیئًا

جمله <لن یضرّوا اللّه شیئاً> می رساند که کفر و عصیان خلق در برابر خدا و رسول او، زیانی به خداوند نمی رساند. به قرینه مقابله می توان استفاده کرد که ایمان و طاعت آنان نیز، نفعی برای خداوند ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 5 - 10

10 - گناه ، مانع برخورداری انسان از رحمت گسترده حق *

و اللّه غفور رحیم

تقدم <غفور> بر <رحیم>، ممکن است از این جهت باشد که گناه، مانع برخورداری از رحمت حق است. ازاین رو بخشش آن

ص: 36

گناهان، زمینه شمول رحمت گسترده حق نسبت به انسان می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 41 - 3

3 - عوامل حیات آفرین طبیعت ، مایه نابودی ملت ها در نتیجه کفر و گناه

أرسلنا علیهم الریح العقیم

تعبیر <الریح العقیم> (باد نازا) می رساند که باد، آثار مختلفی دارد و اصولاً در نظام طبیعت، یکی از عوامل گسترش حیات به شمار می آید. اما همین نیروی طبیعی به اراده الهی و در نتیجه کفر مردم، نه تنها زاینده حیات نخواهد بود; بلکه زداینده آن خواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 46 - 4

4 - جامعه فرو رفته در فسق و گناه ، در معرض عذاب الهی قرار دارد .

و قوم نوح . .. إنّهم کانوا قومًا ف-سقین

بیان سرنوشت قوم نوح و علت نابودی آنان، در مقام هشدار به همه امت ها است که بدانند، هرگاه علت نزول عذاب در قومی فراهم آید، آنها نیز چون قوم نوح مبتلا خواهند شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 31 - 6

6 - فراهم آورندگان زمینه گناه ، همانند مرتکبان گناه مستحق عذاب اند .

فعقر . .. إنّا أرسلنا علیهم

در صورتی که قوم ثمود در ابتلا به عذاب خصوصیتی نداشته باشند; از آیه شریفه استفاده می شود که همه توطئه گران علیه حق، در معرض عذاب اند; چه مباشران و چه فراهم آورندگان زمینه جرم و خطا.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 24

24 - عدم زدایش تمامی آثار گناهان کافران ، به صرف روی آوردن آنان به ایمان

ی-أیّها النبیّ إذا جاءک . .. فبایعهنّ و استغفر لهنّ اللّه

از این که پس از پذیرش بیعت مؤمنان، باز هم خداوند از پیامبر(ص) خواسته است تا برای ایشان استغفار کند; معلوم می شود که به صرف ایمان، تمامی آثار گناهان گذشته محو نشده و نیاز به استغفار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 4 - 5

5 - گناه ، عامل انحراف قلب و روح آدمیان

إن تتوبا إلی اللّه فقد صغت قلوبکما

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 37

19 - ملک - 67 - 11 - 2

2 - کیفر و عذاب دوزخ برای کافران ، نتیجه و پیامد کوتاهی و تقصیرکاری خود آنان است .

فاعترفوا بذنبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 16 - 3

3 - تکذیب عمدی دین و رذایل اخلاقی ( همچون سوگند دروغ ، پستی ، عیب جویی ، سخن چینی ، مانع خیر شدن ، گناه پیشگی ، درشت خویی و بی تباری ) ، از زمینه های ابتلا به عذاب خفّت بار الهی

فلاتطع المکذّبین . .. کلّ حلاّف مهین ... عتلّ بعد ذلک زنیم ... سنسمه علی الخرطوم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 19 - 5

5 - < عن أبی جعفر ( ع ) قال : إنّ الرّجل لیذنب الذَّنب فیدرَء عنه الرّزقُ و تلا ه-ذه الآیه : < إذ أقسموا لیصرمنّها مصبحین . و لایستثنون . فطاف علیها طائف من ربّک و هم نائمون > ;

از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: شخص گناهی را انجام می دهد که در پی آن روزی از وی دفع می گردد سپس این آیه را تلاوت فرمود: (إذ أقسموا لیصرمنّها مصبحین. و لایستثنون. فطاف علیها طائف من ربّک و هم نائمون)>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 32 - 7

7 - گرفتاری و از دست دادن نعمت ها ، بر اثر کیفر گناهان و خطا ها ، سبب توبه و روی آوری انسان ها به سوی خدا

بل نحن محرومون . .. إنّا إلی ربّنا رغبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 11 - 7

7 - جرم پیشگی ، از موجبات عذاب رهایی نایافتنی در قیامت

یودّ المجرم لویفتدی من عذاب یومئذ ببنیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 11 - 3

3 - کفر و گناه ، از عوامل خشک سالی و سلب نعمت ها است .

استغفروا ربّکم . .. یرسل السماء علیکم مدرارًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 12 - 4

4 - کفر و گناه ، از عوامل کم شدن اموال و تعداد فرزندان و خرابی شهر ها و روستا ها ( نابودی باغ ها ، نهر ها و . . . )

استغفروا ربّکم . .. و یمددکم بأمول و بنین ... و یجعل لکم أنه-رًا

ص: 38

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 25 - 5

5 - بت پرستی و ارتکاب خطا ها و گناهان ، از موجبات عذاب الهی در دنیا و عالم برزخ است .

ممّا خطی--تهم أُغرقوا فأُدخلوا نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 42 - 3

3 - جرم ، از موجبات دوزخی شدن انسان ها است .

عن المجرمین . ما سلککم فی سقر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 18 - 3

3 - جرم پیشگی ، عامل هلاکت و نابودی

کذلک نفعل بالمجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 46 - 5

5 - جرم پیشگی ، عامل محرومیت از نعمت ها و موهبت های بهشت

إنّکم مجرمون

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <إنّکم مجرمون> در مقام تعلیل برای مطالب پیشین است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 28 - 4

4 - طغیان گری و گناه بی حد ، پیامد تکذیب آیات و نشانه های خداوند است .

للطّ-غین . .. و کذّبوا ب-ای-تنا کذّابًا

ارتباط این آیه با آیات پیشین، گویای برداشت یاد شده است. مراد از <آیاتنا>، ممکن است آیات نازل شده از سوی خداوند باشد. هم چنین می تواند علاوه بر آن، آیات و نشانه های وجود و یگانگی خداوند نیز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انفطار - 82 - 9 - 4

4 - گناه ، تکذیب عملی کیفر های اخروی است .

ما غرّک . .. بل تکذّبون بالدین

<تکذّبون> مضارع و بیانگر این است که آنچه هم اکنون و از این پس انجام می دهید، تکذیب عذاب الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 11 - 3،4

3 - کم فروشی و گناه پیشگی ، تکذیب عملی کیفر های اخروی است .

ص: 39

ویل للمطفّفین . .. کلاّإنّ کت-ب الفجّار ... الذین یکذّبون بیوم الدین

4 - کم فروشی ، زمینه ساز آلودگی به گناه و گناه زمینه ساز تکذیب قیامت است .

ویل للمطفّفین . .. کلاّإنّ کت-ب الفجّار ... الذین یکذّبون بیوم الدین

ترتیب آیات، ممکن است برخاسته از ترتیب پیدایش اوصاف ذکر شده در آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 12 - 2

2 - آلودگی به گناه و شکستن حریم قوانین و وظایف الهی ، زمینه ساز انکار روز جزا است .

و ما یکذّب به إلاّکلّ معتد أثیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 13 - 6

6 - تجاوزگری و آلودگی به گناه ، زمینه ساز انکار معارف قرآن و ارتجاعی خواندن آیات آن است .

کلّ معتد أثیم . إذا تتلی علیه ءای-تنا قال أس-طیر الأوّلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 14 - 9،12

9 - طغیان گری و گناه ، سیاه کننده قلب و مسدودسازنده راه درک و اعتقاد است .

کلّ معتد أثیم . .. بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون

12 - < عن أبی جعفر ( ع ) قال : [ قال ] ما من عبد إلاّ و فی قلبه نکته بیضاء فإذا أذنب ذنباً خرج فی النکته نکته سوداء فإن تاب ذهب ذلک السواد فإن تمادی فی الذنوب زاد ذلک السواد حتّی یُغَطّی البیاض فإذا [ ت- ] غطّی البیاض لم یرجع صاحبه إلی خیر أبداً و هو قول اللّه عزّوجلّ : < کلاّ بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون > ;

از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: هیچ بنده ای نیست جز این که در قلبش نقطه سفیدی است، هرگاه گناهی مرتکب شود، در آن سفیدی نقطه سیاهی پدید می آید، پس اگر توبه کند آن سیاهی از بین می رود و اگر گناهان را ادامه دهد، آن سیاهی افزون می گردد تا تمام سفیدی قلب را فرامی گیرد و هنگامی که سفیدی قلب به سیاهی پوشیده شد، صاحب آن قلب هرگز به سوی نیکی برنمی گردد و این سخن خدای عزّوجلّ است که فرمود: کلاّ بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 15 - 7

7 - گناه ، طغیان گری و تکذیب قرآن و قیامت ، مانع ملاقات و قرب خداوند در قیامت است .

ما یکذّب به إلاّکلّ معتد أثیم . .. إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 30 - 2

2 - عیب جویی از مؤمنان و اشاره های تمسخرآمیز به آنان و نشان دادن عیوب ایشان به دیگران ، خوی ناپسند و برخاسته از گنه پیشگی است .

إنّ الذین أجرموا . .. و إذا مرّوا بهم یتغامزون

ص: 40

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 32 - 2

2 - گناه ، مانع بینش صحیح و زمینه ساز باطل دیدن راه مؤمنان

إنّ الذین أجرموا . .. و إذا رأوهم قالوا إنّ ه-ؤلاء لضالّون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 10 - 19

19 - گناه کافران ، بر عذاب آنان می افزاید .

إنّ الذین فتنوا . .. فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق

مصداق <الذین فتنوا> - به قرینه مقابله با آیه بعد - کافران اند. حرف <فاء> در <فلهم> دلالت می کند که این عقوبت، کیفر شکنجه گری آنان است. بنابراین کافران، علاوه بر این که بر کفر خویش مؤاخذه می شوند، بر کردار خویش نیز کیفر خواهند شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - فجر - 89 - 11 - 2

2 - گناه پیشگی و طغیان گری ، عامل گرفتاری به عذاب الهی

ألم تر کیف فعل ربّک . .. الذین طغوا فی البل-د

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - شمس - 91 - 10 - 3

3 - گناه ، مایه سقوط و تباهی نفس انسان است .

فجورها. .. دسّیها

تقابل فعل های <دسّاها> و <زکّاها> - در قیاس با تقابل <فجور> و <تقوی> در آیات پیشین - بیانگر تأثیر <تقوا> در تزکیه و تأثیر فجور، در سقوط نفس است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 16 - 4،5

4 - آلودگی به دروغ و گناه ، ساقط کننده انسان تا مرحله تکذیب دین و باز داشتن مردم از نماز

ینهی. عبدًا إذا صلّی ... کذّب و تولّی ... ناصیه ک-ذبه خاطئه

وصف های <کاذبه> و <خاطئه> بیانگر استمرار کذب و خطا در شخص است. این دو وصف در مقایسه با <ینهی> و <کذّب> - فعل و دلالت کننده بر حدوث نهی و تکذیب اند - به منزله علت و معلول می باشند.

5 - گناهان زبانی و عملی طغیان گران ، گرفتار سازنده آنان به کیفری ذلت آفرین

لیطغی . .. ناصیه ک-ذبه خاطئه

<کذب> از مصداق های گناه زبانی می باشد و <خطا>، گناه عملی و یا شامل زبانی و عملی است.

ص: 41

جمله <کانوا . .. > بیانگر ریشه کبرورزی فرعونیان در برابر آیات الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 199 - 10

10 - وعده الهی به آمرزش و رحمت استغفارکنندگان

و استغفروا اللّه ان اللّه غفور رحیم

گر چه آیه مزبور درباره کوچ از مَشعر و عرفات است ; ولی تعلیل <ان اللّه غفور رحیم>، عام است. بنابراین وعده رحمت و آمرزش، به مطلق استغفارکنندگان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 203 - 13،14

13 - حج گزاری که در ایام تشریق بمیرد ، آمرزیده است .

فمن تعجّل فی یومین فلا اثم علیه

امام صادق (ع) درباره آیه <فمن تعجّل . ..>، فرمود: یعنی من مات قبل ان یمضی، فلا اثم علیه

_______________________________

کافی، ج 4، ص 521، ح 10 ; نورالثقلین، ج 1، ص 201، ح 740.

14 - پاکی حج گزار از گناه ، در صورت پرهیز از گناهان بزرگ

و من تأخر فلا اثم علیه لمن اتقی

امام صادق (ع): . .. <و من تأخر> ... <فلا اثم علیه> اذا اتّقی الکبائر

_______________________________

مجمع البیان، ج 2، ص 532.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 218 - 10

10 - آمرزش گناه مجاهدانی از صدر اسلام که در ماه حرام با کفار جنگیدند . ( عبداللّه بن جحش و همراهان او )

ان الذین امنوا و الذین هاجروا

به دلیل شأن نزول، از مصادیق اولی آیه، عبداللّه بن جحش و یاران او هستند که پس از هجرت از مدینه به سوی نخله، با دشمن درگیر شدند و آنان را کشتند و یا اسیر کردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 268 - 7،8،10

7 - خداوند ترغیب کننده آدمی به انفاق ، با وعده آمرزش گناهان و فزونی رزق

و اللّه یعدکم مغفره منه و فضلا

کلمه <فضلا> به قرینه مقابله آن با وسوسه شیطان بر تهیدستی، به معنای فزونی در رزق است.

8 - انفاق ، موجب توسعه رزق و آمرزش گناهان

یا ایّها الّذین امنوا انفقوا . .. و اللّه یعدکم مغفره منه و فضلا

10 - آمرزش گناهان و افزونی مال از جانب خداوند ، پاداشی برای انفاق کنندگان

یا ایّها الّذین امنوا انفقوا . .. و اللّه یعدکم مغفره منه و فضلا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 46

2 - بقره - 2 - 284 - 10

10 - بخشش گناهان انسان و یا عقاب وی ، به مشیّت الهی است .

فیغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 89 - 3،8

3 - همراهی توبه مرتدّان با اصلاح ( جبران گذشته ) ، شرط آمرزش گناهشان

الاّ الذین تابوا . .. و اصلحوا فانّ اللّه غفور رحیم

8 - غفران و رحمت الهی ، دلیل پذیرش توبه مرتدّ و آمرزش گناه او

الا الذین تابوا . .. فان اللّه غفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 133 - 8،10،15،18،19

8 - ورود به بهشتِ تقواپیشگان ، در گرو آمرزش گناهان

و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه عرضها السّموات و الارض اعدّت للمتّقین

تقدیم ذکری آمرزش الهی بر بهشت پهناور، بیانگر تقدّم خارجی آن است; یعنی نخست باید آمرزش حاصل شود، و آنگاه ورود به بهشت متّقین.

10 - آمرزش گناهان و درآمدن به بهشت ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص )

و اطیعوا اللّه و الرّسول . .. سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه

آمرزش گناهان، فعل خدا و در اختیار اوست. بنابراین مراد از شتاب به سوی مغفرت، انجام اعمالی است که موجبات آمرزش الهی را فراهم می سازد، که به قرینه عطف شدن <سارعوا> بر <اطیعوا اللّه و الرسول>، همان پیروی از خدا و پیامبرش است.

15 - اطاعت خدا و رسول ( ص ) ، جلب رحمت الهی و آمرزش گناهان ، مراحلی در طول هم برای ورود به بهشت متّقین

و اطیعوا اللّه و الرّسول لعلّکم ترحمون. و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه عرضها

18 - نیل به تقوا ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص ) و فراهم آوردن زمینه آمرزش گناهان

و اطیعوا اللّه و الرّسول . .. و سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنّه ... اعدّت للمتّ

معنای اینکه به سوی بهشت متّقیان بشتابید، این است که از زمره متّقیان شوید و مخاطبین این دعوت کسانی هستند که به اطاعت از خدا و رسول (ص) و فراهم ساختن موجبات آمرزش، فراخوانده شدند. بنابراین از زمره اهل تقوا شدن به این است که از خدا و رسول او پیروی کرده و کاری کنند که گناهشان آمرزیده شود.

19 - انجام فرایض دینی ، وسیله آمرزش گناهان

سارعوا الی مغفره من ربّکم

امیرالمؤمنین علی (ع) درباره <سارعوا الی مغفره من ربّکم> فرمود: الی اداء الفرائض.

_______________________________

مجمع البیان، ج 2، ص 836 ; نورالثقلین، ج 1، ص 389، 354.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 135 - 6

6 - تنها خداوند آمرزنده گناهان است .

ص: 47

و من یغفر الذّنوب الّا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 136 - 3،6،7،12

3 - آمرزش گناه بندگان ، پرتویی از < ربوبیت > خداوند

اولئک جزآؤهم مغفره من ربّهم

6 - آمرزش گناه بندگان ، جنبه ای از تربیت خداوندی نسبت به آنان

اولئک جزآؤهم مغفره من ربّهم

با توجّه به اینکه آمرزش بندگان به <ربّ> نسبت داده شده و <ربّ> به معنای مدبر و مربی است، معلوم می شود که بخشش گناه آدمی از سوی خداوند، برای تربیت اوست.

7 - ورود بندگان به بهشتی جاودانه ، در گرو آمرزش گناه آنان

اولئک جزآؤهم مغفره من ربّهم و جنّات تجری . .. خالدین فیها

تقدّم ذکری مغفرت و آمرزش بر بهشت (جزآؤهم مغفره من ربّهم و جنّات)، حکایت از تقدّم واقعی و خارجی آن بر بهشت دارد; یعنی نخست باید آمرزش صورت گیرد، آنگاه اجازه ورود به بهشت داده شود.

12 - آمرزش گناهان و بهشت های دارای نهر های جاری ، پاداش خوبی برای عمل کنندگان به دستورات الهی

اولئک جزآؤهم مغفره من ربّهم و جنّات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها و نعم اجر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 148 - 5

5 - بخشایش گناهان و گذشت از اسراف ها و زیاده روی ها و ثبات قدم ، پاداش الهی به مجاهدان صابر و نیایشگر

ربّنا اغفر . .. فاتیهم اللّه ثواب الدّنیا و حسن ثواب الاخره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 152 - 29

29 - عفو از گناهکاران مؤمن ، جلوه ای از فضل خداوند

و لقد عفا عنکم و اللّه ذو فضل علی المؤمنین

جمله <و اللّه ذو فضل . .. >، به منزله علّتی برای عفو است ; یعنی چون خداوند صاحب فضل است از گناه شما صرفنظر کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 155 - 10،13

10 - عفو خداوند از گناه فراریان جنگ احد

انّ الّذین تولّوا . . و لقد عفا اللّه عنهم

13 - عفو و چشم پوشی خداوند از لغزش ها و گناهان ، پرتویی از غفران و حلم او

و لقد عفا اللّه عنهم انّ اللّه غفور حلیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 157 - 6

ص: 48

6 - آمرزش گناهان آدمی از سوی خداوند ، زمینه بهره مندی او از رحمت خاصّ الهی

لمغفره من اللّه و رحمه

چون در آیه شریفه <مغفره> مقدّم بر <رحمه> شده، می توان نتیجه گرفت که آمرزش گناهان مقدّمه ای برای دریافت رحمت خاص الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 170 - 17

17 - آمرزش تمامی گناهان شهدا

فرحین بما اتیهم اللّه . .. الّا خوف علیهم و لا هم یحزنون

چون گناه در عالم برزخ و قیامت موجب حزن و اندوه خواهد بود، و به دلیل <الّا خوف . .. >، شهیدان هیچگونه حزن و اندوهی ندارند، معلوم می شود تمام گناهان آنان مورد عفو الهی قرار گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 193 - 9،10،12،14

9 - آمرزش گناهان و پوشاندن بدی ها ، تقاضای خردمندان از پیشگاه پروردگار

ربّنا فاغفرلنا ذنوبنا و کفّر عنّا سیّئاتنا

10 - خداوند ، آمرزنده گناهان و پرده پوش اعمال ناپسند

فاغفرلنا ذنوبنا و کفّر عنّا سیّئاتنا

12 - توجّه به ربوبیّت خداوند ، زمینه درخواست و انتظار آمرزش گناهان از او

ربّنا فاغفرلنا

14 - بخشش گناهان و پوشاندن ناروایی ها ، پرتوی از ربوبیّت الهی

ربّنا فاغفرلنا ذنوبنا و کفّر عنّا سیّئاتنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 195 - 23،32،35

23 - تنها خداوند آمرزنده گناهان و واردکننده بندگان به بهشت .

لاکفّرنّ عنهم سیّئاتهم و لادخلنّهم جنّات

32 - ترغیب الهی به تحمّل رنج ها و سختی های راه ایمان ، با وعده بهشت و آمرزش گناه مؤمنان آزاردیده و رنج کشیده

فالّذین هاجروا . .. لاکفّرنّ عنهم سیّئاتهم و لادخلنّهم جنّات

35 - بهشت و آمرزش گناهان ، پاداش نیک خداوند

لاکفّرنّ . .. و لادخلنّهم ... ثواباً من عند اللّه و اللّه عنده حسن الثّواب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 16 - 11

11 - خداوند ، آمرزنده گناه زناکار و لواط کننده ، به شرط توبه و اصلاح

و الّذان یأتیانها منکم . .. فان تابا و اصلحا ... اِنّ اللّه کان توّاباً رحیماً

ص: 49

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 31 - 15

15 - خداوند ، آمرزنده گناهان و جای دهنده پاکان در بهشت

نکفر عنکم . .. و ندخلکم مدخلا کریماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 48 - 5،8،13

5 - هر گناهی - کوچکتر از شرک - قابل آمرزش و مغفرت

و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء

کلمه <دون> به معنای کمتر و پایینتر است.

8 - آمرزش گناهان ، حتمی نخواهد بود .

و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء

13 - تمامی گناهان ، حتّی گناهان کبیره - بجز شرک - قابل آمرزش و بخشش

و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء

امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمودک الکبتئر فما سواها ... .

مقصود از قابل آمرزش بودن همه گناهان - بجز شرک - بخشش بدون توبه است ; زیرا مشرک هم اگر از شرک توبه کند، بخشیده می شود.

_______________________________

کافی، ج 2، ص 284، ح 18 ; نورالثقلین، ج 1، ص 487، ح 283، 284، و ص 488، ح 290 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 374، ح 1، 2، 7 ; من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 376، ح 36، ب 179.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 64 - 16

16 - استغفار ( طلب آمرزش گناه ) ، موجب جلب رحمت الهی و پذیرش توبه و بخشش گناه

فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 96 - 4،5

4 - جهاد در راه خداوند ، موجب دستیابی به منزلتهایی والا و آمرزش گناهان و جلب رحمت خاص او

فضّل اللّه المجاهدین علی القاعدین . .. درجات منه و مغفره و رحمه

5 - بهره مندی انسان از رحمت خاص الهی ، در گرو آمرزش گناهان اوست .

مغفره و رحمه

تقدیم <مغفره> بر <رحمه>، دلالت بر این معنا دارد که تا مغفرت حاصل نشود، آن رحمت خاص شامل آدمی نمی گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 99 - 2

2 - عفو الهی از گناه ترک هجرت ، هر چند از سر ناتوانی باشد ، حتمی است .

ص: 50

لا یستطیعون حیله . .. فاولئک عسی اللّه ان یعفو عنهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 100 - 17

17 - آمرزش گناهان ، زمینه ساز برخوردار شدن از رحمت خاصّ خداوند *

و کان اللّه غفوراً رحیماً

تقدیم <غفورا> بر <رحیما>، می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 110 - 2،4،10،11

2 - خداوند ، آمرزنده گناه شرک و غیر شرک ، در صورت استغفار و توبه

و من یعمل سوءاً او یظلم نفسه ثم یستغفر اللّه یجداللّه غفوراً رحیماً

گفته شده مقصود از ظلم در <یظلم نفسه>، شرک است و مقصود از <سوء>، گناهانی غیر از شرک.

4 - خداوند آمرزنده گناه خیانتکاران و حامیان آنان ، در صورت استغفار و توبه

هأنتم هؤلاء . .. او یظلم نفسه ثم یستغفر اللّه یجداللّه غفوراً رحیماً

با توجه به آیات قبل می توان گفت از مصادیق مورد نظر برای <من یعمل سوءاً> خیانتکاران هستند و حامیان آنان از مصادیق <یظلم نفسه> می باشند.

10 - توبه و استغفار ، افزون بر آمرزش گناهان ، موجب جلب رحمت الهی خواهد شد .

ثم یستغفر اللّه یجداللّه غفوراً رحیماً

11 - آمرزش گناهان آدمی ، زمینه ساز شمول و جریان رحمت الهی بر وی

یجداللّه غفوراً رحیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 116 - 2،3،4

2 - هر گناهی ، کمتر از شرک ، قابل آمرزش و مغفرت

و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء

کلمه <دون> به معنای کمتر و پایینتر است.

3 - گناه در حد شرک ، قابل آمرزش نیست .

إنّ اللّه لا یغفر ان یشرک به و یغفر ما دون ذلک

کلمه <دون> به معنای کمتر و پایینتر است. بنابراین اگر گناهی در حد شرک باشد قابل آمرزش نیست.

4 - آمرزش گناهان ، منوط به مشیت خداوند است .

و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 137 - 8

8 - مغفرت و آمرزش گناهان از سوی خداوند ، زمینه هدایت پذیری انسان *

لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم سبیلا

ص: 51

تقدیم جمله <لم یکن اللّه لیغفر> بر جمله <لالیهدیهم>، می تواند اشاره به مطلب فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 3 - 48

48 - بخشایش گناه بندگان از سوی خدا همراه با لطف و مهربانی بر ایشان است .

فإنّ اللّه غفور رحیم

در برداشت فوق <رحیم>، صفت برای <غفور> گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 39 - 9

9 - خداوند ، آمرزنده گناه تائبان و رحیم و مهربان نسبت به آنان

فمن تاب . .. إنّ اللّه غفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 45 - 25

25 - آمرزش گناهان صاحب حق قصاص از جانب خداوند ، به اندازه گذشت وی از گناه جانی

فمن تصدق به فهو کفاره له

امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از <فمن تصدق به فهو کفاره له> فرمود: یکفر عنه من ذنوبه بقدر ما عفا . .. .

_______________________________

کافی، ج 7، ص 358، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 637، ح 226 و 227

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 65 - 1،4

1 - وعده حتمی خداوند به آمرزش تمامی گناهان گذشته اهل کتاب در صورت ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) ، همه کتب آسمانی و پرهیز از گناهان

و لو ان أهل الکتب ءامنوا و اتقوا لکفرنا عنهم سیئاتهم

با توجه به آیه 59 (هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه و ما انزل الینا و ما انزل من قبل) و نیز آیه 61 (و اذا جاءوکم قالوا ءامنا)، معلوم می شود مراد از ایمان در <ءامنوا> ایمان به خدا، قرآن، همه کتب آسمانی و ایمان به پیامبر اکرم(ص) است.

4 - خداوند ، آمرزنده گناهان

لکفّرنا عنهم سیئاتهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 95 - 16

16 - گناه شکار های صورت گرفته تا قبل از حکم به تحریم آن مورد عفو و بخشایش خداوند

لاتقتلوا الصید و انتم حرم . .. عفا اللّه عما سلف

در آیه مورد بحث برای شکار در حال احرام دو حکم بیان شده است یکی حرمت آن که بر گناهکاری شکار کننده دلالت دارد و دیگر لزوم کفّاره جمله <عفا اللّه عما سلف> می تواند ناظر به هر دو جهت باشد. برداشت فوق به جهت اشاره اول اشاره

ص: 52

دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 101 - 13

13 - خداوند آمرزنده گناه مترتب بر پرسش های بیجا تا پیش از تحریم آن *

لاتسئلوا عن اشیاء . .. و اللّه غفور حلیم

توصیف خداوند به <غفور> پس از بیان نهی از پرسشهای بیجا می تواند ناظر به آمرزش گناه کسانی باشد که تا پیش از بیان نهی، چنین سؤالاتی را مطرح کرده بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 165 - 11

11 - خداوند غفور (آمرزنده گناهان) و رحیم (مهربان به بندگان) است.

لغفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 149 - 5

5 - شمول رحمت خدا بر بندگان و آمرزش گناه آنان جلوه ای از ربوبیت خداوند بر بندگان است .

لئن لم یرحمنا ربنا و یغفر لنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 29 - 10،11

10 - اعطای بصیرت ویژه به تقواپیشگان و بخشش گناه آنان ، تفضلی از جانب خداست ، نه پاداش استحقاقی آنان .

یجعل لکم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظیم

11 - خداوند ، مؤمنان تقواپیشه را علاوه بر اعطای بصیرت و بخشش گناهان ، از موهبت های دیگر نیز بهره مند خواهد کرد .

یجعل لکم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظیم

برداشت ف---وق مبتنی بر این احتمال است که جمله <و ال--لّه . .. > مستانفه باشد نه بیانگر تعلیل.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 69 - 9

9 - خداوند ، آمرزنده گناهان و با بندگان خویش مهربان است .

إن اللّه غفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 74 - 9

9 - خداوند ، بخشنده گناهان و لغزش های مؤمنان حقیقی و راستین

لهم مغفره و رزق کریم

ص: 53

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 3 - 3

3- بخشایش گناهان ، پرتوی از ربوبیت خداوند است .

استغفروا ربکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 41 - 8

8- بخشش گناهان بندگان وگسترش رحمت بر آنان ، جلوه ای از ربوبیت خداوند

إن ربی لغفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 52 - 3

3- بخشایش گناهان ، پرتوی از ربوبیت خداوند است .

استغفروا ربکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 90 - 4،5،9

4- ایمان به یکتایی خدا ، پرستش او و آمرزش گناهان ( شرکورزی ، فساد و بی عدالتی در مبادلات ) مقدمه هایی لازم برای حرکت به سوی خدا و تقرب به درگاه اوست .

واستغفروا ربکم ثم توبوا إلیه

برداشت فوق، با توجه به حرف <ثم> - که جمله <توبوا إلیه> را بر <استغفروا ربکم> عطف کرده است - استفاده می شود. گفتنی است متعلق استغفار به قرینه آیات پیشین، گناه شرکورزی و بی عدالتی در مبادلات اقتصادی و نیز فسادگری و مخالفت با پیامبران الهی است.

5- بخشایش گناه بندگان ، پرتوی از ربوبیت خداوند است .

واستغفروا ربکم

9- آمرزش گناه استغفارکنندگان و باریافتن سالکان به درگاه الهی ، پرتوی از رحمت ، مهربانی و محبت خداوند به بندگان است .

واستغفروا ربکم ثم توبوا إلیه إن ربی رحیم ودود

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 92 - 11،14

11- آمرزش گناهان ، از شؤون خداوند است .

یغفر الله لکم

14- یوسف ( ع ) با توجه دادن برادرانش به رحمت گسترده الهی ، آنان را به آمرزش گناهانشان امیدوار ساخت .

یغفر الله لکم و هو أرحم الرحمین

جمله <و هو . ..> حالیه است و به منزله تعلیل برای <یغفر الله> می باشد ; یعنی، چون <ارحم الراحمین> است، گناه شما را می بخشاید. قابل ذکر است که یوسف با یادآوری این صفت خداوند، پس از گذشت از گناه برادرانش، به این نکته اشاره می

ص: 54

کند که: من از شما درگذشتم پس او که از همه - از من و غیر من - مهربان تر است، بی هیچ تردید از شما خواهد گذشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 98 - 3،4

3- آمرزش گناهان از شؤون خداوند است .

سوف أستغفر لکم ربی

4- آمرزش گناه بندگان ، پرتوی از ربوبیت خداست .

سوف أستغفر لکم ربی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 6 - 8

8- خداوند ، بخشاینده گناهان و ستم کاری های مردم است .

و إن ربک لذو مغفره للناس علی ظلمهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 73 - 3

3 - آمرزش گناهان به دست خداوند و در اختیار او است .

لیغفر لنا خطی-نا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 16 - 5

5 - بخشودن گناه گنه کاران ، مقتضای آمرزش گری و مهرورزی خدا نسبت به بندگان

فغفر له إنّه هو الغفور الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 53 - 8،9،11،12،15

8 - خداوند ، تمامی گناهان خرد و کلان و کم و زیاد بندگانش را می آمرزد .

إنّ اللّه یغفر الذنوب جمیعًا

در آیه شریفه دو مطلب وجود دارد: 1- جمع آمدن واژه <ذنوب> به همراه الف و لام تعریف که دلالت بر استغراق دارد; 2- آمدن <جمیعاً> که حال مؤکد برای <الذنوب> است. این دو می رساند که تمامی گناهان - از هر نوع و به هر مقدار که باشد - بی هیچ استثنایی، شامل غفران الهی خواهد شد.

9 - یأس و ناامیدی از رحمت خداوند ، در عین وعده او به آمرزش تمامی گناهان بندگان ، امری بی جا و نامعقول است .

لاتقنطوا من رحمه اللّه إنّ اللّه یغفر الذنوب جمیعًا

جمله <إنّ اللّه یغفر الذنوب جمیعاً> به منزله تعلیل برای جمله <لاتقنطوا. ..> می باشد; یعنی، از رحمت خدا مأیوس نشوید; چون او همه گناهان را می آمرزد. با این حساب یأس از رحمت خدا، امری بی جا و نامعقول است.

11 - آمرزش تمامی گناهان بندگان ، مقتضای ذات خداوند است .

لاتقنطوا من رحمه اللّه إنّ اللّه یغفر الذنوب جمیعًا

ص: 55

آمدن اسم جلاله به صورت اسم ظاهر (اللّه یغفر) به جای ضمیر (إنّه یغفر)، می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.

12 - امید به رحمت و لطف خداوند ، زمینه آمرزش تمامی گناهان از سوی او است .

لاتقنطوا من رحمه اللّه إنّ اللّه یغفر الذنوب جمیعًا

توصیه به مأیوس نشدن از رحمت خداوند، در حقیقت سفارش به امید داشتن به لطف و رحمت او است; تا از این رهگذر بتوان به آمرزش او دست یافت.

15 - گستردگی و انحصار غفران و رحمت خداوند ، مقتضی آمرزش تمامی گناهان خرد و کلان بندگان است .

إنّ اللّه یغفر الذنوب جمیعًا إنّه هو الغفور الرحیم

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <إن-ّه هو الغفور. ..> در مقام تعلیل برای جمله پیشین <إنّ اللّه یغفر...> می باشد; یعنی، چون تنها خداوند غفور و رحیم است، تمامی گناهان را می آمرزد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 3 - 8

8 - تضمین خداوند ، به آمرزش گناهان و پذیرش توبه بندگان

غافر الذنب و قابل التوب

یاد شدن دو مسأله آمرزش گناهان و پذیرش توبه در قالب صفت، گویای این نکته است که این دو، کاری است مستمر از خداوند و نیز تضمینی از سوی او بر انجام این دو کار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 32 - 6

6 - خداوند ، لغزش ها و گناهان یکتاپرستان پایدار بر توحید را ، مورد عفو و بخشش قرار می دهد .

إنّ الذین قالوا ربّنا اللّه . .. نزلاً من غفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 25 - 5،7

5 - تمامی گناهان ، حتی گناه کفر ، تکذیب پیامبر و تهمت و افترا بر او ، قابل بخشایش خداوند است .

أم یقولون افتری . .. یقبل التوبه عن عباده و یعفواْ عن السیّئات

از واژه <السیئات> - که جمع محلی به الف و لام است - و نیز از ارتباط این آیه با آیه قبل - که سخن از تهمت افترای پیامبر(ص) بر خدا از سوی مشرکان بود - مطلب بالا استفاده می شود.

7 - امکان بخشودگی برخی از گناهان ، حتی بدون توبه *

یقبل التوبه . .. و یعفواْ عن السیّئات

برداشت یاد شده، بدین احتمال است که <یعفواْ. ..> جمله ای مستقل از جمله پیشین باشد و دو فراز آیه، اشاره به دو مطلب جداگانه داشته باشد: 1- خداوند توبه گنه کاران را می پذیرد; 2- برخی از گناهان بدون توبه نیز مورد بخشش قرار می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 2 - 13

13- آمرزش گناهان و سامان یافتن شؤون حیات ، پاداش الهی به مؤمنان صالح پیرو قرآن

و الذین ءامنوا . .. کفّر عنهم سیّئاتهم و أصلح بالهم

ص: 56

<أصلح بالهم> یا به معنای اصلاح مطلق شؤون زندگی و یا اصلاح قلب و دل مؤمنان است، برداشت یاد شده براساس معنای اول است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 5 - 8

8 - رفتار نامناسب و دور از آداب با پیامبر ( ص ) ، گناهی نیازمند آمرزش الهی است .

لاتقدّموا . .. لاترفعوا أصوتکم ... و لاتجهروا له بالقول ... و لو أنّهم صبروا حتّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 21 - 8

8 - آمرزش و چشم پوشی از گناه بندگان در قیامت ، جلوه ربوبیت و پروردگاری خداوند

سابقوا إلی مغفره من ربّکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 9 - 12

12 - آمرزش گناهان و دستیابی به بهشت ، کامیابی بزرگ است .

یکفّر عنه سیّئاته و یدخله جنّ-ت . .. ذلک الفوز العظیم

6 - اعراف - 7 - 153 - 6

6- ارتداد ( مشرک شدن پس از توحید و کفرورزی پس از ایمان ) گناهی قابل بخشش است .

و الذین عملوا السیئات . .. إن ربک من بعدها لغفور رحیم

13 - نیکوکاری ، به تقواپیشگی و پرهیز از گناهان است .

و لکن البر من اتقی

14 - عمل نیک در حج ، رعایت تقوا و پرهیز از گناهان است .

و لکن البر من اتقی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 194 - 10

10 - رعایت تقوا و پرهیز از گناه ، برای دور ماندن از عذاب های الهی ضروری است .

و اتقوا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 221 - 24

24 - لزوم پرهیز از معاشرتهایی که خطر کفر و انحراف دارد و مایه درآمدن به جهنّم است .

و لا تنکحوا . .. و لا تنکحوا ... اولئک یدعون الی النار

با توجّه به عمومیّت تعلیل: اولئک یدعون الی النار، و شمول آن نسبت به موارد غیر ازدواج.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 269 - 12

12 - شناخت امام و پرهیز از گناهان کبیره ، حکمت است .

و من یؤت الحکمه

امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: معرفه الامام و اجتناب الکبائر الّتی اوجب اللّه علیها النّار

_______________________________

کافی، ج 2، ص 284، ح 20 ; نورالثقلین، ج 1، ص 287، ح 1131.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 101 - 9

9 - معصوم ، پرهیزکننده از تمامی گناهان با استعانت از خداوند

و من یعتصم باللّه فقد هدی الی صراط مستقیم

امام صادق (ع): . .. المعصوم هو الممتنع باللّه من جمیع محارم اللّه و قال اللّه تبارک و تعالی: <و من یعتصم باللّه فقد هدی الی صراط مستقیم>.

_______________________________

معانی الاخبار، ص 132، ح 2 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 304، ح 1.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 200 - 22

22 - خودداری از گناه ، امر به معروف و نهی از منکر و آمادگی برای دفاع از ائمّه ( ع ) ، وظیفه مؤمنان

یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتّقوا اللّه

امام صادق (ع) درباره <اصبروا> فرمود: عن المعاصی. و درباره <و اتّقوا اللّه>، فرمود: امروا بالمعروف و انهوا عن المنکر. و

ص: 61

درباره <رابطوا> فرمود: ... و نحن الرباط الادنی فمن جاهد عنّا فقد جاهد عن النّبی (ص) ... .

_______________________________

تفسیر عیاشی، ج 1، ص 212، ج 179 ; بحارالانوار، ج 24، ص 216، ح 8.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 31 - 10،16

10 - بهشت ، پاداش اجتناب کنندگان از گناهان کبیره

و ندخلکم مدخلا کریماً

16 - مؤمنان پرهیزکننده از گناهان کبیره ، معاف از پاسخگویی درباره گناهان صغیره خویش

ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفر عنکم سیّئاتکم

امام کاظم (ع): . .. من اجتنب الکبائر من المؤمنین لم یسئل عن الصغائر سپس آن حضرت آیه فوق را تلاوت فرمود.

_______________________________

توحید صدوق، ص 407، ح 6، ب 63 ; نورالثقلین، ج 1، ص 473، ح 206 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 238، ح 112 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 365، ح 4، 13.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 32 - 27

27 - مرد ، وظیفه دار پرهیز از دلدادگی به همسر و دختر دیگران و آرزوی داشتن آنها

و لا تتمنّوا ما فضّل اللّه به بعضکم علی بعض

امام صادق (ع) در پاسخ به سؤال از آیه فوق فرمود: لا یتمنّی الرّجل امرأه الرجل و لا ابنته . .. .

_______________________________

تفسیر عیاشی، ج 1، ص 239، ح 115 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 366، ح 2.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 34 - 15

15 - همسرانی که خود را در نهان از هر آلودگی حفظ می کنند ، همسرانی شایسته هستند .

فالصّالحات . .. حافظات للغیب

بدین احتمال که مفعول <حافظات>، <انفسهنّ> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 129 - 17

17 - جبران خطا های گذشته و پرهیز از ارتکاب گناه ، موجب آمرزش و جلب رحمت الهی *

و إن تصلحوا و تتقوا فإنّ اللّه کان غفوراً رحیماً

جمله <ان تصلحوا> می تواند اشاره به جبران و اصلاح گذشته ها و جمله <تتقوا> بیانگر رعایت تقوا و پرهیز از آن گناهان در آینده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 62 - 8،11

ص: 62

8 - گروهی از اهل کتاب مردانی صالح ، پرهیز کننده از گناه ، و بدور از تجاوز و حرام خواری

و تری کثیراً منهم یسرعون فی الاثم و العدون و اکلهم السحت

11 - لزوم پرهیز از گناه ، تجاوز ، رشوه گیری و حرام خواری

یسرعون فی الاثم و العدون و اکلهم السحت لبئس ما کانوا یعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 65 - 3

3 - ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و کتب آسمانی و دامن گرفتن از گناه ، موجب آمرزش گناهان گذشته آدمی

و لو ان أهل الکتب ءامنوا و اتقوا لکفرنا عنهم سیئاتهم

متعلق <واتقوا> به قرینه <سیئاتهم> گناهان است، و مراد از <سیئاتهم> در <لکفرنا عنهم سیئاتهم> گناهان پیش از ایمان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 164 - 15

15 - پرهیزکنندگان از فساد در صورتی که برای بازداری جامعه از گناه تلاش نکنند ، در پیشگاه خداوند مسؤولند .

قالوا معذره إلی ربکم و لعلهم یتقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 25 - 4

4 - مؤمنان وظیفه دار اهتمام بیشتر در پرهیز از گناهانی که آثار شوم آن فراگیر جامعه ایمانی است .

و اتقوا فتنه لاتصیبن الذین ظلموا منکم خاصه

بدیهی است هیچ گناه و ستمی را نباید مرتکب شد. بنابراین نهی از ارتکاب گناهی که فتنه ای فراگیر دارد، حاکی از تأکید بیشتر نسبت به پرهیز از چنین گناهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 90 - 10

10- اهتمام اسلام به سالم سازی روابط اجتماعی انسان ها و تحکیم بخشیدن به آن و پاک سازی جامعه از فحشا ، بزهکاری ، ستم و سرکشی

إن الله یأمر بالعدل و الإحس-ن و . .. و ینهی عن الفحشاء و المنکر و البغی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 82 - 13

13 - پذیرش توبه و بخشش گناهان ، مشروط به مداومت بر ترک آنها و پرهیز از گناه مجدد است .

و إنّی لغفّار لمن تاب . .. ثمّ اهتدی

<ثمّ اهتدی> که به مرحله بعد از توبه نظر دارد، گویای این نکته است که اگر پس از توبه، راه هدایت ترک شود و آنچه از آن توبه شده، دوباره انجام گیرد، انسان مشمول مغفرت الهی نخواهد بود.

ص: 63

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 21 - 10،11

10 - بازگشت انسان های گناهکار از گناه خویش ، در صورت تنبیه شدن ، باز هم حتمی و قطعی نیست .

و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی . .. لعلّهم یرجعون

<لعلّ> حرف ترجی است و در جایی استعمال می شود که انجام شدن فعل، قطعی نیست، بلکه صرفاً امید به انجام آن وجود دارد.

11 - بازگشت گناهکاران از گناه خویش ، اجباری نبوده و به اراده خود آنان است .

لعلّهم یرجعون

معلوم آورده شدن فعل <یرجعون> مخصوصاً با حرف ترجّی <لعلّ> گویای این نکته است که در نظام دینی، حتی برای مجرمان و فاسقان نیز اجباری وجود ندارد و این خود آنان اند که باید تصمیم به بازگشت بگیرند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 58 - 6

6 - از هر عملی که گناه بودن اش روشن و آشکار است ، باید پرهیز کرد .

و الذین یؤذون المؤمنین . .. فقد احتملوا ... إثمًا مبینًا

<مبیناً> صفت <إثماً> است و احتمال دارد که ذکرش به منزله تعلیل باشد; یعنی، این که تهمت، چون گناه آشکاری است، پس باید از آن اجتناب شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 32 - 22

22 - مبادرت به نیکی و پرهیز از گناه و زشتی ، تجلی تقواپیشگی است .

و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی . الذین یجتنبون کب-ئر الإثم و الفوحش ... هو أعلم بمن

ارتباط آیات شریفه، نشانگر آن است که مراد از <من اتّقی> همان <الذین أحسنوا و. ..> می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 10 - 6

6 - پرهیز از بدکرداری و خطاپیشگی ، از مهم ترین فرمان های پیامبران به فرعون و اقوام پس از آنان و قوم لوط

و جاء فرعون . .. بالخاطئه . فعصوا رسول ربّهم

مطرح کردن سرپیچی اقوام یاد شده از فرمان های پیامبران - پس از توصیف آنان به خطاپیشگی - می تواند گویای این حقیقت باشد که دستورات پیامبران بر محور پرهیز این اقوام از خطاپیشگی بود.

و ذروا ظهر الإثم و باطنه

اضافه شدن <ظاهر> به <الإثم> اضافه صفت به موصوف می تواند باشد، یعنی گناه ظاهر. <باطنه> نیز یعنی گناه پنهان.

10 - ادعای بهشتی بودن ، علی رغم ارتکاب گناه ، ادعایی ظالمانه است .

قل إن کانت لکم الدار الأخره . .. و اللّه علیم بالظلمین

علت ستمگر خواندن یهود، علاوه بر گنهکار بودنشان، می تواند به خاطر ادعای ناروای آنان نیز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 140 - 13

13 - شرکت در مجالس گناه ، گناهی همسنگ با انجام آن

فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره إنّکم إذاً مثلهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 169 - 9

9 - اطمینان به مغفرت الهی ، در حین ارتکاب گناه ، باوری بس نکوهیده و گمانی ناصواب است .

یأخذون عرض هذا الأدنی و یقولون سیغفر لنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 3 - 1،2،5،7،12،15

1- ضرورت استغفار به درگاه خدا و طلب بخشایش گناهان از او

و أن استغفروا ربکم

2- ضرورت استغفار از گناهان ( پرستش غیر خدا و . . . ) از پیام های اساسی ، متقن و روشنِ قرآن است .

و أن استغفروا ربکم

<أن> در جمله فوق تفسیریه است و لذا <استغفروا ربکم> نیز همانند <لاتعبدوا. ..> تفسیر <کتاب اُحکمت...> می باشد.

5- پرستش خدا ، بیزاری از شرک ، پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) و استغفار از گناهان ، مقدمه هایی لازم برای حرکت به سوی خدا و تقرب به درگاه او

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. و أن استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه

ظاهر این است که <توبوا إلیه> عطف به همه جمله های سابق <ألاّ تعبدوا. ..>، <إننی لکم منه ...> و <أن استغفروا ...> است.

7- یکتاپرستی ، پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) ، استغفار از شرک و گناه و حرکت به سوی خدا ، موجب جلب عنایت خدا و دستیابی به معیشتی نیکو در دنیاست .

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. و أن استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه یمتعکم مت-عًا حسنًا

12- برخوردار شدن از پاداش های الهی در آخرت ، منوط به یکتاپرستی ، پرهیز از شرک ، پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) و استغفار از گناهان است .

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. یؤت کل ذی فضل فضله

استفاده برداشت فوق از آیه ، بر اساس این احتمال است که: جمله <یؤت . ..> بیانگر پاداش اخروی باشد. وجود <إلی أجل> در جمله قبل و نبود آن در این جمله ، می تواند مؤید این احتمال باشد.

15- جبران نکردن گناهان با استغفار و بازماندن از حرکت به سوی خدا ، موجب گرفتار شدن به عذاب قیامت است .

و أن استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه . .. و إن تولّوا فإنی أخاف علیکم عذاب یوم کبیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 97 - 6

6- لزوم استغفار از گناهان

استغفر لنا ذنوبنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 73 - 6

6 - گناه هرچند بدون تمایل و با اکراه صورت بگیرد ، نیازمند بخشش الهی و توبه است .

إنّا ءامنّا لیغفر . .. و ما أکرهتنا علیه من السحر

در کلام ساحران مؤمن هم <خطایا> نیازمند غفران دانسته شده و هم <ما أکرهتنا>; بنابراین گناه اگر چه از روی اجبار و عدم تمایل نیز باشد، نیازمند مغفرت الهی است.

ص: 70

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 136 - 2

2 - آنان که پشیمان از کرده های ناشایست و ستم بر خویش هستند و اصراری بر گناهان ندارند ، بهره مند از آمرزش الهی و بهشت جاودانه خواهند بود .

و الّذین اذا فعلوا . .. اولئک جزآؤهم مغفره من ربّهم و جنّات ... خالدین فیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 18 - 2

2 - اصرار بر گناه تا لحظه فرارسیدن مرگ ، مانع پذیرش توبه

و لیست التّوبه للذین یعملون السّیّئات حتّی اذا حضر احدهم الموت

جمع آوردن <السیّئات> و نیز بکارگیری فعل مضارع <یعملون>، دلالت بر استمرار گناه و اصرار بر آن دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 95 - 21

21 - اصرار بر گناه موجب عقوبت و انتقام الهی *

و من عاد فینتقم اللّه منه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 169 - 4،15

4 - دنیاگرایان یهود به گناه خویش ( دستیابی به مال و منال دنیا از راه های نامشروع ) ، اصرار میورزیدند .

و إن یأتهم عرض مثله یأخذوه

جمله <و إن یأتهم . .. > (اگر مال و منال دنیا در مرتبه و زمانی دیگر به آنان روی می آورد از گرفتن آن دریغ نداشتند)، اشاره به اصرار یهودیان دنیاگرا به گناه کسب درآمدهای نامشروع دارد.

15 - اظهار اطمینان به مغفرت الهی ، علی رغم اصرار بر گناه ، سخنی نابحق درباره خداست .

و یقولون سیغفر لنا . .. ألم یؤخذ علیهم ... أن لا یقولوا علی اللّه إلا الحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 32 - 26

26 - < عن الحسن قال : قال رسول اللّه ( ص ) أتدرون ما اللّمم ؟ قالوا : اللّه و رسوله أعلم قال هو الذی یلم بالخطره من الزنا ثمّ لایعود ، و یلم بالخطره من شرب الخمر لایعود و یلم بالسرقه ثمّ لایعود ;

حسن [بصری] گوید: رسول خدا(ص) فرمود: آیا می دانید <لَمَم> چیست؟ گفتند: خدا و رسولش آگاه ترند، حضرت فرمود: <لمم> آن است که شخص به خطر زنا احیاناً آلوده می شود. سپس از این گناه توبه می کند و برنمی گردد و یا به گناه شرب خمر و یا سرقت گرفتار می شود و با توبه هرگز به آن برنمی گردد>.

ص: 72

حجاره من طین . .. للمسرفین

وصف <مسرفین>، مشعر به علیت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 6 - 4

4 - افراط در گناه و طغیان گری ، در کنار بهره بردن از نعمت ها و کرم الهی ، دور از انتظار و امری ناشایسته است .

کلاّ إنّ الإنس-ن لیطغی

می توان گفت: حرف <کلاّ> ناظر به جمله های بعد است; نه آیه های قبل، زیرا زمان نزول آنها با زمان نزول این آیه و آیات پس از آن، فاصله زیادی داشته است. در این صورت مفاد <کلاّ>، باز داشتن انسان از طغیان و سایر کارهایی است که تا <کلاّ لئن لم تنته ...> آمده است. در نتیجه حرف <کلاّ> در آن آیه نیز، تأکید این کلمه خواهد بود.

اقتلوا یوسف أو اطرحوه أرضًا . .. و تکونوا من بعده قومًا ص-لحین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 91 - 9

9- برادران یوسف در حضور او به گناه و خطای خویش اعتراف نموده و از رفتار گذشته خود اظهار ندامت کردند .

و إن کنّا لخ-طئین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 97 - 1،2

1- فرزندان یعقوب در حضور وی خویشتن را گنهکار دانسته و به گناه خویش اقرار و اعتراف کردند .

قالوا ی-أبانا استغفر لنا ذنوبنا إنا کنّا خ-طئین

2- فرزندان یعقوب علی رغم گناه دانستن رفتارشان با یوسف ( ع ) و بنیامین و یعقوب ( ع ) ، آن را مرتکب می شدند .

قالوا ی-أبانا استغفر لنا ذنوبنا إنا کنّا خ-طئین

مراد از <ذنوبنا> به قرینه مقام رفتار فرزندان یعقوب با وی و یوسف و بنیامین می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 86 - 4

4- مشرکان ، در قیامت به گناه و خطا بودن شرک مستمر خویش اعتراف می کنند .

ه-ؤلاء شرکاؤنا الذین کنّا ندعوا من دونک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 73 - 2

2 - ساحران مؤمن ، به گناه و خطای خویش معترف و به آمرزش خداوند امیدوار بودند .

إنّا ءامنّا بربّنا لیغفر لنا خطی-نا

<خطایا> (جمع <خطیئه>) به معنای گناهانی است که از روی عمد انجام شود (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 15 - 2

2- ایمان آوردن و اعتراف به ظلم و گناه ، پس از دیدن علایم و نشانه های عذاب الهی ، بی ثمر است .

إنّا کنّا ظ-لمین . فمازالت تلک دعویهم حتّی جعلن-هم حصیدًا

این که خداوند فرمود: <گناه کاران از وقت مشاهده عذاب تا وقت هلاکت دائماً اعتراف به ظلم خویش می کردند>، نشان می دهد که اعتراف به گناه در وقت مشاهده عذاب، مؤثر نیست و توبه باید پیش از دیدن آن انجام گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 87 - 19

19- تهلیل و تنزیه خداوند و اعتراف به تقصیر و گناه کاری خویش ، از آداب دعا و نیایش است .

فنادی فی الظلم-ت أن لاإل-ه إلاّأنت سبح-نک إنّی کنت من الظ-لمین

ص: 75

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 11 - 7

7 - اعتراف کافران حق ناپذیر در قیامت ، به گناهان خود پس از مشاهده قدرت الهی در آخرت

فاعترفنا بذنوبنا فهل إلی خروج من سبیل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 34 - 8

8- کافران ، چشنده عذاب الهی در قیامت ، پس از اقرارشان به مجرمیت خویش

ألیس ه-ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا قال فذوقوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 11 - 1

1 - اعتراف کافران در دوزخ به گناه و تقصیر خویش درباره دین

فاعترفوا بذنبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 29 - 6

6 - تسبیح خداوند و اعتراف به گناهکاری خویش ، از آداب توبه

قالوا سبح-ن ربّنا إنّا کنّا ظ-لمین

برداشت یاد شده، از آن جا است که این آیه، درصدد بیان چگونگی توبه و پشیمانی صاحبان باغ است که با تسبیح خدا و اعتراف به ستم کاری خویش، انجام پذیرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 30 - 2

2 - اعتراف باغداران یمنی ، به مسؤول و مقصر بودن همگی در محرومیت از محصولات باغ

فأقبل بعضهم علی بعض یتل-ومون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 120 - 3

3 - لزوم اجتناب از گناهان عملی و قلبی

و ذروا ظهر الإثم و باطنه

از جمله احتمالات موجود درباره <باطن الإثم> آن گناهانی است که در درون انسان پنهان می باشد که مصداق روشن آن گناهان قلبی، مانند سوءظن است. نقطه مقابل آن گناهانی است که کاملا جنبه عملی دارد (ظاهر الإثم).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 37 - 6

6 - گناهان از دیدگاه وحی ، تقسیم پذیر به گناهان کبیره و گناهان صغیره

الذین یجتنبون کب-ئر الإثم

فمن ینصرنی من الله إن عصیته

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 11 - 6

6 - رسولان الهی ، مبرّا از ظلم و گناه

إنّی لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّمن ظلم

<ظاهر الإثم> می تواند صفت برای محذوف باشد. در این صورت معنی جمله چنین می شود: <ذروا عصیانا ظاهر الإثم و باطنه>.

3 - لزوم اجتناب از گناهان عملی و قلبی

و ذروا ظهر الإثم و باطنه

از جمله احتمالات موجود درباره <باطن الإثم> آن گناهانی است که در درون انسان پنهان می باشد که مصداق روشن آن گناهان قلبی، مانند سوءظن است. نقطه مقابل آن گناهانی است که کاملا جنبه عملی دارد (ظاهر الإثم).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 32 - 3

3- لزوم اجتناب انسان از زمینه های ابتلا به فحشا و گناهان بسیار زشت و بد فرجام

و لاتقربوا الزنی إنه کان ف-حشه و ساء سبیلاً

جمله <إنه کان فاحشه و . ..> تعلیل برای نهی <لاتقربوا> است; یعنی، زنا چون فحشا و بد عاقبت است، لازم الاجتناب است، پس باید از فحشا و هر گناهی که عاقبت سوء دارد، پرهیز کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 45 - 7

7 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : معناه إتّقوا ما بین أیدیکم من الذنوب و ما خلفکم من العقوبه ;

از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: معنای <و إذا قیل لهم اتّقوا ما بین أیدیکم و ما خلفکم> این است که بپرهیزید از گناهانی که در پیش رو دارید و از کیفرهایی که به دنبال شما است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 15 - 3

3 - لزوم مراقبت از قلب و پرهیز از چرکین ساختن آن با گناه

ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون . کلاّ

3- لزوم اجتناب انسان از زمینه های ابتلا به فحشا و گناهان بسیار زشت و بد فرجام

و لاتقربوا الزنی إنه کان ف-حشه و ساء سبیلاً

جمله <إنه کان فاحشه و . ..> تعلیل برای نهی <لاتقربوا> است; یعنی، زنا چون فحشا و بد عاقبت است، لازم الاجتناب است، پس باید از فحشا و هر گناهی که عاقبت سوء دارد، پرهیز کرد.

و من أظلم ممن افتری علی الله کذبا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 11 - 4

4 - تکذیب قیامت ، بزرگ ترین جرم محکومان دادگاه رستاخیز

فویل یومئذ للمکذّبین

از این که تنها وصفی که برای محکومان روز قیامت آورده شده، عنوان <تکذیب قیامت> است، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 12 - 25

25 - ورود به بهشت در گرو پاک بودن از گناهان است .

لاکفرن عنکم سیاتکم و لادخلنکم جنت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 18 - 10

10 - عاشقان خدا و شیفتگان به او ، وارسته از آلودگی به گناه

نحن ابنؤا اللّه و احبؤه قل فلم یعذبکم بذنوبکم

و إن کنّا لخ-طئین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 119 - 6

6- اصلاح خطا های گذشته و گرایش به صلاح عملی ، نشانگر توبه واقعی و شرط پذیرش آن است .

ثمّ تابوا من بعد ذلک و أصلحوا إن ربّک من بعدها لغفور رحیم

برداشت فوق به خاطر این است که متعلق و مفعول <أصلحوا> ذکر نشده است، ولی به قرینه جمله پیشین (للذین عملوا السوء . ..) - که سخن از خطا و زشت کاری به میان آورده است - مقصود از آن، اصلاح وضع گذشته و رویکرد به صلاح است.

13 - شعراء - 26 - 216 - 3

3 - لزوم بیزاری جستن انسان از هر عمل مخالف شریعت ، هرچند که از خویشان و بستگان او صادر شده باشد .

و أنذر عشیرتک . .. فإن عصوک فقل إنّی بریءٌ ممّا تعملون

است .

یبنی إسرءیل . .. و اتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس شیئاً ... و لاهم ینصرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 164 - 6،15،16

6 - هیچکس بار گناه دیگران را بر دوش نخواهد گرفت و به گناهان دیگران مؤاخذه نخواهد شد.

و لاتزر و ازره وزر أخری

<وزر> به معنای حمل کردن و نیز به معنای گناه است. <تزر> و <وازره>، از <وزر> به معنای حمل کردن است و <وزر> و <وزر أخری> به معنای گناه می باشد.

15 - روی انه أتی عمر بحامل قد زنت فامر برجمها فقال له امیر المؤمنین(ع): هب لک سبیل علیها أیّ سبیل لک علی ما فی بطنها و الله تعالی یقول: <و لاتزر وازره وزر أخری . ..>.

روایت شده: زن حامله ای را که مرتکب زنا شده بود نزد عمر آوردند، وی دستور داد زن را سنگسار کنند. امیرالمؤمنین(ع) به وی فرمود: بر فرض که حق سنگسار کردن زن را داشته باشی، ولی چه حقی بر طفل در شکم او داری؟ خداوند متعال می فرماید: کسی بار گناه دیگری را بر دوش نمی کشد ... .

16 - قال رسول الله(ص): لیس علی ولد الزنا من وزر ابویه شیء، <لاتزر وازره وزر أخری>.

رسول خدا(ص) فرمود: <ولد الزنا گناه پدر و مادر زناکارش را بر عهده ندارد; زیرا کسی بار گناه دیگری را بر دوش نمی کشد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 25 - 5،6،7،17،18

5- کسانی که با ساختگی دانستن قرآن ، دیگران را به گمراهی کشیدند ، بخشی از گناهان آنان را به عهده خواهند داشت .

و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أس-طر الأولین . لیحملوا أوزارهم کامله یوم ال

برداشت فوق، بر اساس این احتمال است که <من> برای تبعیض باشد.

6- افترا زنندگان به قرآن ، علاوه بر گناه خویش ، عهده دار گناه گمراه شدگان به دست خود نیز خواهند بود .

قالوا أس-طر الأولین . لیحملوا أوزارهم کامله یوم القی-مه و من أوزار الذین یضلّونه

برداشت فوق بر این احتمال است که <من> یا زاید و یا برای جنس باشد چنان که مفسّران احتمال داده اند.

7- کسانی که قرآن را اسطوره می خوانند ، علاوه بر گناه افترا زدن به قرآن ، برخی از گناه دیگران ( گناه گمراهی آنان ) را نیز بر دوش می کشند .

قالوا أس-طر الأولین . لیحملوا أوزارهم کامله یوم القی-مه و من أوزار الذین یضلّونه

این برداشت، مبتنی بر تبعیض بودن <من> در <من أوزارهم> است.

17- < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < لیحملوا اوزارهم کامله یوم القیامه > یعنی لیستکملوا الکفر یوم القیامه < و من اوزار الذین یضلّونهم بغیر علم > یعنی کفر الذین یتولّونهم ;

از امام باقر(ع) روایت شده است که در باره قول خدا <لیحملوا أوزارهم کامله یوم القیامه> فرمود: مقصود این است که کفر خود را در قیامت کامل کنند و درباره <و من اوزار الذین یضلّونهم بغیر علم> فرمود: مقصود این است که کفر پیروان خویش را [بر دوش بگیرند]. ..>.

18- < عن النبی ( ص ) قال : أیّما داع دعی إلی ضلاله فاتبع کان علیه مثل أوزار من اتبعه من غیر أن ینقص من أوزارهم شیء . . . ;

ص: 85

از پیغمبر(ص) روایت شده است که فرمود: هر دعوت کننده ای که مردم را به گمراهی بخواند و از او پیروی شود، همانند بار سنگین گناهان کسانی که او را پیروی کرده اند بر دوش دعوت کننده است; بی آنکه چیزی از گناهان پیروان او کاسته شود. ..>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 15 - 5

5- هیچ انسانی بار عمل دیگری را بر دوش نخواهد کشید .

و لاتزر وازره وزر أخری

<وزر> به معنای چیز سنگین و کنایه از گناه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 12 - 10

10 - فریب دادن با تمسک به دروغ و پذیرش مسؤولیت خطا ، از راه های ایجاد انحراف دینی است .

و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط-ی-کم . .. إنّهم لک-ذبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 13 - 1،4

1 - کافرانی که در اغوای مسلمانان فعال بودند ، علاوه بر گناه خود ، گناهان فریب خوردگان شان را نیز در قیامت ، بر دوش خواهند کشید .

و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیحملنّ أثقالهم و أثقالاً مع أثقالهم

4 - آنانی که برای گمراهی دیگران تلاش می کنند ، در گناه گمراه شدگان سهیم اند .

و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیحملنّ أثقالهم و أثقالاً مع أثقالهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 18 - 1،2

1 - هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نکشیده و مسؤولیت آن را نمی پذیرد .

و لاتزر وازره وزرأُخری

2 - بارگناه هر کسی تنها بر دوش خود او است .

و لاتزر وازره وزرأُخری

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 39 - 6

6 - هیچ کس بار گناه دیگری را بر دوش نمی کشد و هر کس مسؤول عقاید و رفتار خویش است .

فمن کفر فعلیه کفره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 8،9

ص: 86

8 - بار گناه هر فردی ، در مرحله نخست به دوش خودِ او است ; نه دیگران .

و لاتزر وازره وزر أُخری

9 - هیچ کس ، توان بر دوش گرفتن بار گناه دیگران را نداشته و شفاعت کننده و نجات بخش گناه کاران نخواهد بود .

و لاتزر وازره وزر أُخری

جمله <و لاتزر وازره. ..> می تواند کنایه و اشاره به کسانی داشته باشد که به امید شفاعت و دستگیری دیگران، در انجام وظایف الهی کوتاهی می کنند و یا به گناهان آلوده می شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 38 - 1،3

1 - مسؤولیت گناه هر فرد ، تنها متوجه خود او است .

ألاّتزر وازره وزر أُخری

از گناه، تعبیر به <وزر> می شود (مفردات راغب).

3 - مسؤولیت هر کس تنها در برابر عمل خود - و نه عملکرد دیگران - دیدگاه مشترک تمامی ادیان آسمانی است .

أم لم ینبّأ بما فی صحف موسی . و إبرهیم ... ألاّتزر وازره وزر أُخری

إنّ اللّه . .. و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء

خداوند با اشاره به اینکه آمرزش گناهان حتمی نخواهد بود و تنها مشیت الهی آن را رقم خواهد زد، خواسته است انسانها را از یکسو امیدوار به رحمت و آمرزش کند (رجاء) و از سوی دیگر آنان را نسبت به گناهان بیمناک سازد (خوف).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 98 - 11

11 - انسان باید همواره بیمناک از گناهان خویش و امیدوار به رحمت و مغفرت الهی باشد .

اعلموا إنّ اللّه شدید العقاب و إنّ اللّه غفور رحیم

9 - انکار و پرده پوشی گناهان در قیامت ، امکان ندارد .

و ما لکم من نکیر

<نکیر> - چنان که برخی گفته اند - مصدر و به معنای <انکار> است.

13 - گذشت و چشم پوشی خداوند از گناهان بزرگ ، بسی با اهمیت تر از پاداش های بزرگ او است .

لیکفّر اللّه عنهم أسوأ الذی عملوا و یجزیهم أجرهم بأحسن الذی کانوا یعملون

از تقدم ذکری <لیکفّر اللّه. ..> بر <یجزیهم...> می توان برداشت بالا را به دست آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 24

24 - عدم زدایش تمامی آثار گناهان کافران ، به صرف روی آوردن آنان به ایمان

ی-أیّها النبیّ إذا جاءک . .. فبایعهنّ و استغفر لهنّ اللّه

از این که پس از پذیرش بیعت مؤمنان، باز هم خداوند از پیامبر(ص) خواسته است تا برای ایشان استغفار کند; معلوم می شود که به صرف ایمان، تمامی آثار گناهان گذشته محو نشده و نیاز به استغفار است.

ذلک جزاء المحسنین . لیکفّر اللّه عنهم أسوأ الذی عملوا

<تکفیر> (مصدر <لیکفّر>) به معنای ستر و پوشاندن است و مقصود از آن چشم پوشی از گناه و زدودن آن از پرونده اعمال است.

4 - برآورده شدن تمامی خواسته های محسنان از سوی خداوند ، به خاطر نادیده گرفتن بدترین اعمال احتمالی گذشته آنان است .

لهم ما یشاءون عند ربّهم . .. لیکفّر اللّه عنهم أسوأ الذی عملوا

برداشت یاد شده مبتنی بر این فرض است که لام <لیکفّر>، برای تعلیل و متعلق به فعل محذوفی است که جمله <لهم ما یشاءون. ..> بر آن دلالت می کند; بر این اساس تقدیر چنین می شود: <وعدهم اللّه بذلک و یسر لهم لیکفّر...>.

إنما نحن مستهزءون. اللّه یستهزئ بهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 124 - 11

11 - میان گناه و کیفر آن در نظام مجازات الهی نوعی تقابل و تناسب برقرار است.

و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن . .. سیصیب الذین أجرموا صغار عنداللّه

خداوند ذلت و خواری را کیفر متکبران در برابر آیات الهی قرار داده است که با یکدیگر تقابل تضاد دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 160 - 2،6

2 - عمل ناشایست دارای کیفری مانند آن و نه بیشتر

من جاء بالسیئه فلا یجزی إلا مثلها

6 - کیفر دادن گنهکاران به اندازه گناهشان ستم بر آنان نیست.

و من جاء بالسیئه فلا یجزی إلا مثلها و هم لا یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 4 - 6

6 - عذابهای الهی متناسب با گناه متخلفان است.

قلیلا ما تذکرون. و کم من قریه أهلکنها فجاءها بأسنا بیتا أو هم قائلون

بیان زمان عذاب، یعنی شبانگاه و خواب نیمروز، که هنگام غفلت مردم است، پس از بیان غفلت مردم از تذکارهای الهی (قلیلا ما تذکرون) اشاره به تناسب عذاب با گناه دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 67 - 18

18 - تناسب کیفر ها و مجازات های الهی با عملکرد انسان

نسوا اللّه فنسیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 68 - 8

8 - عذاب جاودان جهنم تنها مجازات کافی برای منافقان و کافران و برابر با گناه کفر و نفاق آنان

وعد اللّه المنفقین . .. و الکفار نار جهنم خلدین فیها هی حسبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 79 - 15

15 - کیفر الهی برای گناهکاران ، متناسب با گناه آنان است .

فیسخرون منهم سخر اللّه

ص: 93

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 27 - 4

4 - کیفر هر کار بد در قیامت ، کیفری متناسب با همان کار بد خواهد بود .

جزاء سیئه بمثلها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 52 - 7

7 - بین کردار انسان و مجازات او در آخرت ، تناسب کامل وجود دارد .

ذوقوا عذاب الخلد هل تجزون إلا بما کنتم تکسبون

<باء> در جمله <هل تجزون إلا بما کنتم تکسبون> برای مقابله است و این جمله می تواند پاسخ این سؤال باشد که: چرا کافران به عذاب ابدی دچار خواهند شد؟ (ذوقوا العذاب الخلد) خداوند پاسخ می فرماید: این حکم در مقابل رفتار و متناسب با گناهان خود آنان است. بنابراین بین کیفر (عذاب ابدی) و عمل آدمی، ارتباط و تناسب وجود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 44 - 6

6- هر گناهی ، کیفر و عذاب متناسب خود را دارد .

و إن جهنّم لموعدهم أجمعین . لها سبعه أبوب لکلّ باب منهم جزء مقسوم

از اینکه گفته شده است: <برای هر گروهی از گمراهان در و یا طبقه ای مخصوص در جهنّم وجود دارد> به دست می آید که گناهان متفاوتند و کیفر متناسب خود را دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 29 - 11

11- گناهان ، دارای رتبه های مختلف بوده و عذاب های متناسب با خود را دارند .

فادخلوا أبوب جهنّم خ-لدین فیها فلبئس مثوی المتکبّرین

برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <أبواب> اصناف باشد و این معنا نشان دهنده تناسب عذاب با گناه است. مؤید برداشت فوق، تخصیص به ذکر متکبران از میان جهنّمیان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 34 - 14

14- برخی از گناهان ، عذابی فراگیر و سخت تر از برخی دیگر دارند .

فأصابهم سیئات ما عملوا و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون

از اینکه برای <سیئه> واژه <أصاب> و برای استهزا <حاق> به کار رفته است، برداشت فوق استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 88 - 7

7- عذاب کافران ، به تناسب عملکرد و فساد آنان ، متفاوت است .

زدن-هم عذابًا فوق العذاب بما کانوا یفسدون

ص: 94

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 69 - 6

6- سرکشان و عصیان گران در قیامت ، هر یک برای چشیدن عذاب ، گرفتار مرحله ای مناسب با کردار خویش خواهند بود .

ثمّ لننزعنّ من کلّ شیعه أیّهم أشدّ

جمله <لننزعنّ. ..> دلالت دارد که بیرون کشیدن فردی که از دیگران گنه کارتر است، تا آنجا ادامه خواهد یافت که هر یک از عصیان گران در جایگاه مناسب خویش قرار گیرند و کیفر ببینند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 70 - 3

3- هرکس به اندازه استحقاق و اولویت خود ، طعم عذاب دوزخ را خواهد چشید .

ثمّ لنحن أعلم بالذین هم أولی بها صلیًّا

درجه بندی مستحقان آتش دوزخ و تعیین اولویت های آنان، نشان از آن دارد که همه یکسان عذاب نخواهند دیده; بلکه برخوردی متفاوت و متناسب با هر یک صورت خواهد گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 126 - 9

9 - کیفیت برانگیختن انسان و جزای اعمال او در قیامت ، متناسب با عملکرد دنیایی او است .

فنسیتها . .. تنسی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 9 - 9

9 - وجود تناسب میان گناه و کیفر آن در نظام کیفری الهی

ثانی عطفه . .. له فی الدنیا خزی

برداشت فوق از مقابله <ثانی عطفه> (تکبر) با <خزی> (ذلت) به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 11 - 13،18،19

13 - تهدید شدن توطئه گران < افک > ، به انتقام و کیفر به میزان نقش آنان در این گناه از سوی خداوند .

إنّ الذین جاءو بالإفک . .. لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم

18 - در گناه گروهی و دسته جمعی ، هر کس به قدر دخالتش در انجام آن ، مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت .

لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم والذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم

19 - طراحان و عاملان اصلی گناه و توطئه ، سزاوار کیفر و عقوبتی سخت تر و شدیدتر از دیگر گناه کاران و توطئه گران

لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم والذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 188 - 4

ص: 95

4 - کیفر های الهی ، متناسب با اعمال آدمیان

فأسقط علینا کسفًا . .. قال ربّی أعلم بما تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 84 - 5،6

5 - هر عمل نیک در جهان آخرت ، دارای پاداش افزون و هر عمل بد دارای کیفر متناسب با آن خواهد بود .

من جاء بالحسنه . .. و من جاء بالسیّئه

<ال> در <الحسنه> و <السیّئه> برای جنس و مفید استغراق است. بنابراین <من جاء بالحسنه>; یعنی، <هر کس هر عمل نیک بیاورد> و <من جاء بالسیّئه>; یعنی، هر کس هر عمل بد بیاورد.

6 - تبدیل شدن اعمال ناپسند بدکاران به صورت کیفر در جهان آخرت

فلایجزی الذین عملوا السیّ-ئات إلاّ ما کانوا یعملون

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که اعمال بدکاران در این آیه به عنوان خود جزا مطرح شده است; نه <مجزی به>; یعنی، چیزی که در مقابل آن جزا داده شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 40 - 1،2

1 - هر یک از فرعون و هامان و قارون مناسب گناهشان کیفر شدند .

فکلاًّ أخذنا بذنبه

2 - قوم عاد و ثمود ، مناسب گناهشان ، کیفر و عذاب شدند .

و عادًا و ثمودًا . .. و ق-رون ... فکلاًّ أخذنا بذنبه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 14 - 14

14 - عمل ها و موضع گیری ها هر کدام ، متناسب با خود ، عذاب و کیفر دارند .

فذوقوا بما نسیتم . .. ذوقوا ... بما کنتم تعملون

تکرار <ذوقوا> با ذکر سبب هر کدام از آنها، می تواند بیان کننده این نکته باشد که هر کدام از عمل ها و نیز برخوردهای منفی با اعتقادات دینی، عذاب خاص خود را دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 23،24

23 - عذاب های خداوند ، متناسب با بدکرداری کیفرشدگان است .

هل یجزون إلاّ ما کانوا یعملون

24 - کیفر مستکبران و مستضعفان کافر در قیامت ، متناسب با کردار بد آنان است .

و قال الذین استضعفوا للذین استکبروا . .. و جعلنا الأغل-ل فی أعناق الذین کفروا هل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 54 - 3،4

ص: 96

3 - مقدار مجازات الهی در قیامت ، بسته به میزان اعمال انسان ها و متناسب با کم و کیف آنها است .

و لاتجزون إلاّ ما کنتم تعملون

در برداشت یاد شده <ما> در <ما کنتم> مجرور به مضاف محذوف دانسته شده و تقدیر آن می تواند چنین باشد: <و لاتجزون إلاّ علی وفاق ما کنتم تعملون و علی مقداره>.

4 - مجازات به میزان رفتار و کردار و متناسب با کم و کیف آن ، جزایی است عادلانه .

فالیوم لاتظلم نفس شیئًا و لاتجزون إلاّ ما کنتم تعملون

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <و لاتجزون. ..> عطف بر جمله پیش (لاتظلم...) است و بیانگر چرایی و چگونگی ستم نشدن به انسان ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 39 - 1،2،3

1 - عذاب دردناک مشرکان و کافران مستکبر در دوزخ ، تجسم اعمال خود آنان و متناسب با رفتار ایشان است .

لذائقوا العذاب الألیم . و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

آیه شریفه، در واقع پاسخ سؤالی است که از آیه قبل برمی آید و آن این که: چرا عذاب مشرکان مستکبر، عذابی دردناک است و آیا این عذاب عادلانه است؟

2 - عذاب دردناک دوزخ ، کیفری عادلانه و متناسب با رفتار شرک آلود و استکبار در برابر حق

العذاب الألیم . و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

3 - مجازات های الهی در قیامت ، عادلانه و متناسب با اعمال و رفتار خود انسان هااست .

و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 70 - 2،3

2 - تناسب و مطابقت کامل کیفر و پاداش الهی ، با رفتار و کردار بندگان

و وفّیت کلّ نفس ما عملت

حذف مضاف در <ماعملت> - که در اصل <جزاء ماعملت> است - می تواند گویای این نکته باشد که جزای الهی، آن چنان با رفتار بندگان تناسب و مطابقت دارد که گویا، آنچه داده می شود خود عمل است نه جزای آن.

3 - پاداش و کیفر مطابق و متناسب با رفتار ، پاداش و کیفری است عادلانه و به حق .

و هم لایظلمون . و وفّیت کلّ نفس ما عملت

برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه، به منزله بیان برای جمله <و هم لایظلمون> می باشد; یعنی، ظلم نشدن در حق بندگان به این خاطر است که هر کسی مطابق آنچه انجام داده، جزا خواهد دید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 40 - 1

1 - جزا و کیفر الهی در قیامت ، عادلانه و متناسب با رفتار زشت انسان است .

من عمل سیّئه فلایجزی إلاّ مثلها

مقصود از مجازات به مثل، عادلانه بودن جزای الهی و متناسب بودن آن با رفتار انسان ها است.

ص: 97

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 60 - 7

7 - مجازات پروردگار ، عادلانه و متناسب با نوع رفتار و کردار آدمی است .

إنّ الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنّم داخرین

مجازات شدن متکبران خود برتربین به خواری و ذلت، گویای حقیقت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 16 - 14

14 - تناسب کیفر های الهی با رفتار و عملکرد آدمی

فاستکبروا . .. عذاب الخزی ... و لعذاب الأخره أخزی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 28 - 11

11 - تناسب عذاب های الهی ، با گناهان و عملکرد آدمیان

لهم فیها دار الخلد جزاء بما کانوا بأی-تنا یجحدون

گفتنی است که در آیه شریفه در برابر انکار مستمر آیات الهی، عذاب مستمر و همیشگی قرار داده شده است. با الغای خصوصیت از مورد، مطلب بالا قابل برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 20 - 15

15- کیفر های الهی برای مجرمان ، متناسب با جرم و گناه ایشان *

تجزون عذاب الهون بما کنتم تستکبرون

برداشت یاد شده بدان احتمال است که تعبیر <استکبار> در قبال <هون> اشاره به این تناسب داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 49 - 4،5

4 - تناسب کامل میان کیفر و کردار مجرمان ، در نظام کیفری خداوند

یوم یسحبون فی النار . .. إنّا کلّ شیء خلقن-ه بقدر

خداوند، پس از بیان مجازات مجرمان، در حقیقت این قانون کلی را تذکر داده است که تمامی برنامه های ما از روی عدل و حساب است. از آن جمله کیفر مجرمان است که هر یک به تناسب عمل و استحقاقشان، کیفر خواهند دید.

5 - < عن علی بن أبی طالب ( ع ) إنّه سئل عن قوله اللّه : < إنّا کلّ شیء خلقناه بقدر > فقال : یقول اللّه عزّوجلّ إنّا کلّ شیء خلقناه لأهل النار بقدر أعمالهم ;

روایت شده که از امام علی بن ابی طالب(ع) [درباره] آیه <إنّا کلّ شیء خلقناه بقدر> سؤال شد، آن حضرت فرمود: خداوند می فرماید: ما هر چیز را برای اهل دوزخ به اندازه اعمالشان خلق نمودیم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 41 - 7

ص: 98

7 - مؤاخذه و کیفر خلایق ( جن و انس ) ، در قیامت براساس جرم آنان است .

یعرف المجرمون بسیم-هم فیؤخذ بالنوصی و الأقدام

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 7 - 6

6 - وجود تناسب کامل ، بین کردار انسان و مجازات او در قیامت

إنّما تجزون ما کنتم تعملون

جمله <إنّما تجزون. ..> می تواند پاسخ این سؤال باشد که چرا عذر کافران پذیرفته نمی شود و چرا نگهبانان دوزخ این گونه با آنان برخوردی خشن و سختگیرانه دارند؟ خداوند در پاسخ می فرماید: این حکم در مقابل رفتار و متناسب با گناهان خود آنان است. بنابراین بین کیفر و عمل آدمی، ارتباط و تناسب وجود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 35 - 4

4 - وجود تناسب ، میان نوع گناه و کیفر الهی

و لایحضّ علی طعام المسکین . فلیس له الیوم ه-هنا حمیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 36 - 4

4 - وجود تناسب ، میان گناه و کیفر الهی

و لایحضّ علی طعام المسکین . .. و لا طعام إلاّ من غسلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 8 - 7

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 26 - 1،2،4

1 - جهنمیان به میزان کردار خویش ، کیفر خواهند شد .

جزاء وفاقًا

<جزاء> مصدر است و نصب آن، یا براساس مفعول مطلق بودن آن است; یعنی، <یجزون جزاءً> و یا با تأویل به مشتق رفتن، حال برای <حمیم> و <غسّاق> است. در صورت اول، مراد این است که کیفر آنان، کیفری مناسب و به میزان گناه آنان خواهد بود و در صورت دوم، همان <حمیم> و <غسّاق> کیفر مناسب آنان است. هر یک از دو احتمال، می تواند مبنای برداشت یاد شده باشد. <وفاقاً> گرچه مصدر است; ولی چون صفت می باشد، به معنای <موافقاً> خواهد بود.

2 - نوشاندن آب جوشان و خونابه زخم به دوزخیانِ طغیان گر ، کیفری هم طراز با طغیان گری آنان است .

إلاّ حمیمًا و غسّاقًا . جزاء وفاقًا

چنانچه کلمه <جزاء> حال برای <حمیماً و غسّاقاً> باشد، نکته بالا قابل استفاده است.

4 - تناسب عذاب و گناه ، در نظام کیفری خداوند

جزاء وفاقًا

ص: 99

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 27 - 4

4 - محرومیت دوزخیان از هوای مطبوع و آب ، عقوبتی مناسب با انکار معاد

لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا . .. إنّهم کانوا لایرجون حسابًا

کیفر دوزخیان در آیات پیشین، به دو صورت نفی و اثبات بیان شده است; آنان از هوای سرد و نوشیدنی، محروم اند(نفی) و به نوشیدن <حمیم> و <غسّاق> مجبور خواهند بود(اثبات). <جزاء وفاقاً> آن را کیفری مناسب با کردار آنان - که آن هم به صورت نفی و اثبات بوده - بیان کرده است; آنها معاد را باور نداشتند(نفی) و آیات خدا را تکذیب می کردند(اثبات). آیه <جزاء وفاقاً> دلالت دارد که محرومیت، کیفری مناسب با بی اعتقادی است و نوشیدن مایع داغ و چرکین، کیفر مناسب تکذیب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 28 - 7

7 - نوشیدن آب جوشان و خونابه چرکین و بدبو در جهنم ، عقوبتی مناسب با گناه تکذیب آیات الهی

إلاّ حمیمًا و غسّاقًا . .. و کذّبوا ب-ای-تنا کذّابًا

ترتیب پنج آیه مورد بحث، به گونه ای است که آیه <جزاء وفاقاً>، دو عقوبت قبل از خود را کیفری مناسب، برای دو گناه بعد از خود قلمداد کرده است. عقوبت ها یکی منفی (لایذوقون) و دیگری مثبت (إلاّ حمیماً و غساقاً) بود و گناهان نیز یکی منفی (لایرجون) و دیگری مثبت (کذّبوا) است. آیه <جزاء وفاقاً> در میان آنها، گویای تناسب عقوبت منفی با گناه منفی و تناسب عقوبت مثبت با گناه مثبت است. برداشت یاد شده بیانگر تناسب دو مثبت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 30 - 2

2 - عذاب جهنم و افزایش آن ، نتیجه انکار معاد و تکذیب آیات الهی و عقوبتی متناسب با آن گناهان است .

فذوقوا فلن نزیدکم

<فاء> در <فذوقوا> و <فلن نزیدکم> دلالت می کند که چشیدن عذاب فزاینده پیامدی مناسب برای گناهان بیان شده در آیات پیشین است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 34 - 6

6 - تناسب عذاب و گناه ، در نظام کیفری خداوند

إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون . .. فالیوم الذین ءامنوا من الکفّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 10 - 6،9

6 - تناسب گناه و عذاب ، در نظام کیفری خداوند

الذین فتنوا . .. فلهم عذاب جهنّم

9 - گناه شکنجه دادن و سوزاندن مرد و زن مؤمن ، برابر و عذاب اخروی آن یکسان است .

ص: 100

الذین فتنوا المؤمنین و المؤمن-ت . .. فلهم عذاب جهنّم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 20 - 6

6 - تناسب مجازات با گناه ، در نظام کیفری خداوند

فی تکذیب . .. محیط

ر. ک. توضیح 5

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - طارق - 86 - 16 - 3

3 - کیفر های الهی ، متناسب با گناه مجرمان است .

یکیدون . .. أکید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - شمس - 91 - 14 - 10

10 - گناه ، هرچه بزرگ تر باشد ، کیفر آن سنگین تر خواهد بود .

فدمدم علیهم ربّهم بذنبهم

حرف <باء> در <بذنبهم> بیانگر علت عقوبت سنگین ثمودیان و نشانگر آن است که اگر کیفر آنان شدید بود، به جهت گناهی بود که از آنان سرزد. بنابراین ویژگی های کیفر، براساس خصوصیات گناه تعیین می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - همزه - 104 - 4 - 9،10

9 - تناسب کیفر های اخروی ، با گناهان انسان

همزه لمزه . .. لینبذنّ فی الحطمه

برگزیدن نام <حطمه> - که نشانگر درهم شکسته شدن جهنمیان در آتش است - ممکن است در ارتباط با گناه <هَمْز> و <لَمْز> باشد که باعث شکسته شدن شخصیت و اعتبار کسی نزد دیگران است. مادّه <نبذ> نیز که بر افکندن تحقیرآمیز دلالت دارد، چه بسا ناظر به تناسب آن با استهزاها و متلک انداختن های فرد دوزخی باشد.

10 - درهم شکسته شدن در آتش جهنم ، کیفری مناسب برای درهم شکستن شخصیت مردم

همزه لمزه . .. لینبذنّ فی الحطمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - همزه - 104 - 7 - 4

4 - احاطه آتش دوزخ بر قلب عیب جویان ، کیفری مناسب برای گناه افکار ناروای آنان درباره مردم

لمزه . .. الّتی تطّلع علی الأفئده

ص: 101

2 - بقره - 2 - 235 - 17

17 - فرصت الهی به بندگان ، برای توبه از گناهان خویش

و اعلموا انّ اللّه غفور حلیم

ذکر صفت <حلیم> (بُردبار)، حکایت از عدم تعجیل الهی در عقوبت دارد، تا شاید مردم در این فرصت، توبه کنند و مشمول غفران الهی شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 135 - 12،13

12 - پشیمان نشدن و توبه نکردن از گناهان گذشته خود ، به منزله اصرار بر آن گناهان است .

الّذین اذا فعلوا فاحشه . .. فاستغفروا لذنوبهم ... و لم یصرّوا علی ما فعلوا

بنابر اینکه جمله <و لم یصرّوا . .. >، عطف تفسیری برای جمله <فاستغفروا> باشد یعنی اگر بعد از گناه، یاد خدا نکنند و استغفار ننمایند، در واقع اصرارکنندگان بر گناه هستند.

13 - طلب آمرزش نکردن و به فکر توبه نبودن ، در عین توجّه به گناه ، اصرار بر آن است .

و الّذین اذا فعلوا فاحشه . .. لم یصروا علی ما فعلوا و هم یعلمون

امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمودند: الاصرار هو ان یذنب الذّنب فلا یستغفر اللّه و لا یحدّث نفسه بتوبه فذلک الاصرار.

_______________________________

کافی، ج 2، ص 288، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 394، ح 366.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 146 - 7

7 - توبه باید متناسب با گناه باشد .

الا الذین تابوا و أصلحوا . .. و أخلصوا

با توجه به ویژگیهای منافقان، که در آیات گذشته شمرده شد و تناسب آنها با شرایطی که برای قبولی توبه آنان بیان گردید، معلوم می شود هر گناه، توبه ای ویژه دارد.

2 - آل عمران - 3 - 21 - 6

6 - همسانی گناه کفر به آیات الهی ، با قتل انبیا و مردمان عدالتخواه

انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن ... و یقتلون

همسانی گناه، از همگون بودن کیفر، استفاده شده است.

إذ قال لهم أخوهم ص-لح ألاتتّقون . .. فاتّقوا اللّه و أطیعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 161 - 2

2 - سخن دلسوزانه لوط ( ع ) با قوم خود ، در دعوت آنان به تقوا و پرهیز از گناه

إذ قال لهم أخوهم لوط ألاتتّقون

وجود لحن مشفقانه در تعبیر <ألا تتّقون> (آیا نمی خواهید تقوا پیشه کنید) حکایت از مطلب یاد شده دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 163 - 1

1 - دعوت مجدد لوط ( ع ) از قوم خود ، برای رعایت تقوای الهی و پرهیز از گناه

إذ قال لهم أخوهم لوط ألاتتّقون . .. فاتّقوا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 179 - 1

1 - دعوت مجدد شعیب ( ع ) از مردم ایکه ، برای رعایت تقوای الهی و پرهیز از گناه

إذ قال لهم شعیب ألاتتّقون . .. فاتّقوا اللّه و أطیعون

2 - آل عمران - 3 - 21 - 18

18 - رضایت کفار عصر پیامبر ( ص ) به کشتار انبیا توسط گذشتگان ، علّت تهدید آنان به عذاب الهی *

و یقتلون النّبیّن . .. فبشّرهم بعذاب الیم

تهدید بازماندگان قاتلان انبیا به عذاب در صورتی صحیح است که آنان به اعمال گذشتگان خویش راضی باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 70 - 4

4 - نکوهش و سرزنش اهل کتاب به خاطر رضایتشان نسبت به اعمال ناروای علمای خود ( گمراه ساختن دیگران ) *

ودّت طائفه من اهل الکتاب لو یضلونکم . .. لم تکفرون بایات اللّه

با توجه به اینکه سرزنش نسبت به همه اهل کتاب است، و گمراه ساختن دیگران مخصوص عالمان آنان است، برداشت فوق به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 182 - 4،5

4 - رضایت یهود زمان پیامبر ( ص ) از کشتار انبیای گذشته به دست نیاکان و همکیشان خویش

و قتلهم الانبیآء . .. ذلک بما قدّمت ایدیکم

به نظر می رسد نسبت قتل پیامبران به یهود عصر پیامبر (ص) که از خطاب در <ایدیکم> به دست می آید، به جهت رضایت آنان به عملکرد گذشتگان خویش باشد، چون آنان مرتکب قتل انبیا نشدند.

5 - راضی بودن به رفتار و اعمال دیگران ، همسنگ انجام آنهاست .

و قتلهم الانبیآء . .. ذلک بما قدّمت ایدیکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 183 - 18،19،27،29

18 - رضایت به اعمال دیگران ، به منزله شرکت در انجام آن است . *

فلم قتلتموهم

نسبت قتل به یهود عصر پیامبر (ص)، قطعاً حقیقی نیست ; چون آنان پیامبران گذشته را نکشتند. لذا برخی بر آن شده اند که این اسناد به لحاظ رضایت آنان به اعمال گذشتگان خویش است.

19 - یهود عصر پیامبر ( ص ) با رضایت به کشتار انبیا توسط پیشینیان خود ، در حکم قاتلان انبیا

فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین

27 - رضایت یهود معاصر پیامبر ( ص ) از قتل انبیا به دست نیاکانشان در پانصد سال قبل از بعثت ، موجب نسبت دادن قتل انبیا به آنان از سوی خداوند

قل قد جاءکم رسل من قبلی بالبیّنات و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم

امام صادق (ع) پس از تلاوت آیه فوق فرمود: کان بین القاتلین و القائلین خمس ماه عام، فالزمهم اللّه القتل برضاهم ما فعلوا.

_______________________________

کافی، ج 2، ص 409، ح 1 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 328، ح 2، 4، 6.

29 - رضایت به قتل نامشروع کسی به منزله کشتن اوست .

فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین

ص: 109

امام صادق (ع) با تنقیح مناط از آیه فوق فرمود: . .. لعن اللّه المرجئه ... انّ هؤلاء یقولون: ان قتلتنا مؤمنون فدمائنا متلطّخه بثیابهم الی یوم القیمه انّ اللّه حکی عن قوم فی کتابه: <الّا بین القاتلین و القائلین خمسمائه فألزمهم اللّه القتل برضاهم ما فعلو.

_______________________________

کافی، ج 2، ص 409، ح 1 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 208، ح 163.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 60 - 10

10 - رضایت یهودیان و مسیحیان عصر بعثت از رفتار های ناپسند نیاکان خویش

هل انبئکم بشرّ من ذلک مثوبه عند اللّه من لعنه اللّه . .. و عبد الطغوت

سرزنش یهودیان و مسیحیان عصر بعثت به خاطر رفتار ناپسند پیشینیان آنان، می تواند حاکی از رضایشتان به آن رفتار باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 113 - 7

7 - دل سپردن و رضایت دادن و عمل کردن، مراحل تأثیر تبلیغات شیطانی است.

و لتصغی . .. و لیرضوه و لیقترفوا

<اقتراف> به معنی به دستاوردن چیزی است و غالباً در مواردی به کار می رود که آن کار ناپسند باشد.

3 - نساء - 4 - 34 - 28

28 - ضرورت به کارگیری روش ها و تدبیر های لازم برای پیشگیری از مفاسد و گناه ، قبل از تحقق آن

و الّتی تخافون نشوزهنّ

اگر چه آیه در مورد نشوز زنان است، ولی می توان از آن استنباط کرد که اهل ایمان باید قبل از وقوع مفاسد، چاره اندیشی کنند.

13 - نمل - 27 - 54 - 6

6 - ارتکاب علنی اعمال زشت ، دارای قباحت فزون تر

أتأتون الف-حشه و أنتم تبصرون

لوط(ع)، در توبیخ قومش بر روی دو نکته تأکید کرده است: 1- ارتکاب فحشا، 2- انجام آن در منظر عموم. بنابراین مفاد پیام لوط چنین می شود: ای مردم! چرا به کار زشت آمیزش با مردان روی می آورید و بدتر از آن چرا آن را در برابر چشم دیگران انجام می دهید.

6 - توجه به شدت عقاب الهی ، زمینه ساز پرهیز از گناهان و ستمگریها

و اتقوا فتنه . .. و اعلموا أن اللّه شدید العقاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 12 - 8

8 - یقین به نتیجه ذلت بار گناه ، مایه پرهیز انسان از آن است .

و لو تری إذ المجرمون ناکسوا رءوسهم عند ربّهم ربّنا أبصرنا . .. إنّا موقنون

اعتراف مجرمان به معرفت و یقین پیدا کردن در قیامت، پس از مشاهده وضع خود در آن روز و درخواست مؤکّد آنان از خدا برای بازگشت به دنیا، جهت انجام دادن کار خوب، نشان می دهد که اگر کسی به نتیجه بد گناه یقین پیدا کند، از آن پرهیز خواهد کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 24 - 5

5 - ایمان به معاد و حیات اخروی ، مستلزم دوری از گناه و هواپرستی

أفرءیت من اتّخذ إل-هه هویه . .. و قالوا ما هی إلاّ

تأکید مشرکان بر انکار معاد، ممکن است بر این اساس بوده باشد که عقیده به معاد، در تغییر مسیر زندگی هوس آلود تأثیر اساسی داشته و آدمیان را از میل به گناه بازمی دارد.

فأخذهم اللّه بذنوبهم إن اللّه قوی شدید العقاب

هدف از توصیف خداوند با جمله <إن اللّه . .. > پس از بیان مؤاخذه کفرپیشگان گنهکار این است که انسانها با باور به نیرومندی خدا و شدید العقاب بودن وی، از مخالفت با وی بپرهیزند و رو به کفر و گناه نیاورند.

11 - توجه به سنت الهی در مجازات کافران و گناهکاران ، زمینه ساز پرهیز از کفرورزی و ارتکاب گناه

کدأب ءال فرعون . .. إن اللّه قوی شدید العقاب

هدف از بیان مؤاخذه کافران و گنهکاران هشداری است به انسانها تا با توجه به آن در مسیر ایمان و ترک گناه قرار گیرند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 23 - 26

26- باور به ربوبیت خدا و توجه به احسان ها و نعمت های او ، زمینه ساز پرهیز از گناهان است .

معاذ الله إنه ربی أحسن مثوای

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 33 - 14

14- پیامبران ، برای مصون ماندن از گناه و پایداری بر عصمت ، همواره و در هر حال به توفیق و امداد های الهی نیازمندند .

و إلاّ تصرف عنی کیدهنّ أصب إلیهنّ

14 - حسادت ، از رذایلی است که آدمی را به گناهان بزرگ و حتی کفر می کشاند .

أن یکفروا بما أنزل اللّه بغیاً أن ینزل اللّه من فضله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 17 - 3

3 - جهل ، منشأ ارتکاب گناه

یعملون السّوء بجهاله

در برداشت فوق کلمه <بجهاله> قید توضیحی گرفته شده است ; یعنی هر <سوء> و گناهی ناشی از نوعی جهل و نادانی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 32 - 5

5 - چشمداشت و آرزوی دستیابی به نعمت های دیگران ، زمینه ارتکاب گناه

ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه . .. و لا تتمنّوا ما فضّل اللّه

نهی از آرزوی دستیابی به نعمتهای دیگران، پس از ترغیب به اجتناب گناهان، می تواند اشاره به ریشه برخی گناهان کبیره و ارشاد به راه مبارزه با آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 162 - 3

3 - حرامخواری زمینه سرپیچی از فرمان های الهی و ارتکاب گناهانی دیگر

فبدل الذین ظلموا منهم قولا غیر الذی قیل لهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 69 - 6

6 - وجود زمینه های لغزش و گناه در بهرهوری از غنایم

فلکوا . .. و اتقوا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 116 - 16

16- رفاه و دلبستگی به لذّت های دنیا ، زمینه ساز ستمگری و گرایش به جرم و گناه است .

واتبع الذین ظلموا ما أُترفوا فیه و کانوا مجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 53 - 5،8

5- ترک گناه و پرهیز از بدی ها و آلودگیها ، تنها با توفیق و امداد های خداوند میسر است .

إن النفس لأمّاره بالسوء إلاّ ما رحم ربی

8- یوسف ( ع ) به دلیل باور به ربوبیت و تدبیر الهی ، رحمت او را مایه ترک گناهان و بدی ها دانست و خود را ستایش نکرد

ص: 115

.

و ما أُبرّءُ نفسی إن النفس لأمّاره بالسوء إلاّ ما رحم ربی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 16 - 3

3- برخورداری از رفاه و ثروت ، زمینه ساز گرایش به فسق و گناه

أمرنا مترفیها ففسقوا فیها

ذکر مترفان جامعه از میان سایر قشرها برای فاسق شدن، در حالی که فسق و گناه از عهده همه مردم برمی آید و اختصاص به گروه خاصّی ندارد، ممکن است به خاطر نکته یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 34 - 2

2- مال یتیم وسوسه انگیز و زمینه ساز لغزش انسان با تصرف به ناحق در آن است .

و لاتقربوا مال الیتیم إلاّ بالتی هی أحسن

به کار رفتن واژه <لاتقربوا> (نزدیک نشوید) به جای <لاتأکلوا و لاتصرفوا> (نخورید و تصرف نکنید) ممکن است به این دلیل باشد که: اموال یتیمان به دلیل حامی جدّی نداشتن، در معرض دخل و تصرفهای عدوانی و حیف و میلهای به ناحق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 14 - 10

10- گردن فرازی و سلطه جویی ، زمینه ساز عصیان و گناه است .

و لم یکن جبّارًا عصیًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 18 - 9

9- خلوت کردن زن و مرد نامحرم - حتی برای تقواپیشگان - دامی خطرناک و زمینه سقوط به ورطه گناه است .

إنّی أعوذ بالرحمن منک إن کنت تقیًّا

جواب شرط <إن کنت> محذوف است. برخی مراد از جمله شرطیه را ترغیب به تقوا دانسته و برخی اشتراط را حقیقی می دانند; در صورت دوم، مفاد آیه این است که اگر اهل تقوا باشی جا دارد که من به خدا پناه ببرم (تا چه رسد به این که متقی نباشی). بنابراین، نکته شرط آن است که چنین موقعیتی، حتی برای تقواپیشگان خطرناک است، تاچه رسد به غیر آنان.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 131 - 10

10 - نگاه ، زمینه ساز وقوع در گناه است .

و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 74 - 11

ص: 116

11- فسق و انحراف مستمر ، موجب آلوده شدن انسان به گناهان بزرگ تر و بیش تراست .

کانت تعمل الخبئث إنّهم کانوا قوم سوء ف-سقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 22 - 2

2 - غفلت انسان از شهادت اعضا و جوارح ، عامل جرأت وی بر گناه و معصیت

و ما کنتم تستترون أن یشهد علیکم سمعکم و لا أبص-رکم و لا جلودکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 49 - 4

4- روحیه اقتدار و اشرافی گری ، زمینه ساز غوطهوری انسان در گناه

طعام الأثیم . .. ذق إنّک أنت العزیز الکریم

در این آیات، دوزخیانِ مبتلا به عذاب شدید و گدازنده، در ابتدا با وصف <الأثیم> (به معنای غوطهور در گناه) و سپس با وصف <العزیز الکریم> یاد شده اند. ارتباط این اوصاف، بیانگر مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 21 - 2

2 - بی توجهی به عدالت الهی در نظام حسابرسی ، از زمینه های گناه پیشگی است .

أم حسب الذین اجترحوا السیّئات

پرسش انکارآمیز خداوند در زمینه پندار غلط گناه پیشگان، حکایت از این می کند که چنین پنداری در اهل گناه، وجود داشته و یا زمینه بروز دارد. لحن توبیخی و هدایت گرانه آیه شریفه، می رساند که این پندار، خود موجب انحراف است و برای از میان بردن انحراف، باید پندار را نقد و ابطال کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 35 - 4

4 - فریفتگی و دلبستگی به زندگی دنیایی ، زمینه ساز روی آوری انسان به گناه *

أمّا الذین کفروا . .. و کنتم قومًا مجرمین ... و غرّتکم الحیوه الدنیا

در نخستین آیه از آیات مربوط به سرنوشت کافران، بر دو مسأله تأکید شده بود: 1- روحیه استکباری، 2- گناه پیشگی. اینک در آخرین آیات مربوط به آنان نیز به دو مسأله دیگر اشاره شده است: 1- استهزای آیات الهی، 2- فریفتگی آنان به زندگی دنیا. این دو در ارتباطی تنگاتنگ با دو نکته آغازین است و از آن جا که <کنتم قوماً مجرمین> به جنبه عملی زندگی آنان اشاره دارد، <غرّتکم...> می تواند به جنبه روحی و زمینه سازی آن برای گناه کاری ایشان نظر داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 25 - 11

11- شیطان ، هموارکننده راه گناه و کفر ، در نگاه انسان ها

الشیط-ن سوّل لهم

واژه <سوّل> ممکن است به معنای <سهّل> باشد.

ص: 117

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 7 - 22

22 - کفر ، زمینه ساز ابتلای انسان به شکستن حریم ارزش ها و ارتکاب گناهان *

و کرّه إلیکم الکفر و الفسوق و العصیان

برداشت بالا بدان احتمال است که تقدم لفظی کفر بر فسوق و عصیان، دال بر تقدم معنوی نیز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 12 - 4،7،8

4 - بعضی از گمان ها ، قرار دهنده انسان در معرض گناه و عکس العمل ناشایست

إنّ بعض الظنّ إثم

7 - مترتب شدن گناه بر بعضی از گمان ها ، مقتضی اجتناب هر چه بیشتر انسان از بدگمانی به مؤمنان

اجتنبوا کثیرًا من الظنّ إنّ بعض الظنّ إثم

با توجه به این که <إنّ بعض الظنّ. ..> در مقام تعلیل برای <اجتنبوا...> است، برداشت بالا به دست می آید.

8 - لزوم پرهیز از زمینه های لغزش وابتلا به گناه

اجتنبوا کثیرًا من الظنّ إنّ بعض الظنّ إثم

در آیه شریفه برای این که خداوند مؤمنان را از بسیاری از گمان ها پرهیز دهد، به آنان یادآور شده که این مسیر، اصولاً امن نیست و در مواردی به گناه منتهی می شود. مفهوم این استدلال، این است که هر راهی که ناامن و در معرض گناه قرار دارد، باید از آن پرهیز کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 32 - 20

20 - ستایش از خویشتن و دعوی پاکی ، با وجود زمینه های طبیعی آلودگی به گناه ، امری ناروا و ناشایست *

هو أعلم بکم . .. و إذ أنتم أجنّه فی بطون أُمّه-تکم فلاتزکّوا أنفسکم

ذکر <أنشأکم من الأرض> و <أنتم أجنّه> احتمالاً برای آن است که انسان خاکی - که دوران جنینی را گذرانده و از عوامل مختلف تأثیر پذیرفته است - چگونه می تواند ادعای پاکی و خطاناپذیری، داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 43 - 3

3 - پیوستگی تنگاتنگ میان انکار قیامت با اقدام به جرم و گناه

ه-ذه جهنّم الّتی یکذّب بها المجرمون

از این که هر مجرمی به صورت مطلق تکذیب گر جهنم معرفی شده، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 19 - 8

8 - فسق و گناه پیشگی ، دارای پیوندی عمیق با غفلت از خدا و خویش

و لاتکونوا کالذین نسوا اللّه فأنسیهم أنفسهم أُول-ئک هم الف-سقون

ص: 118

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 2 - 16

16 - تلاش برای تکامل و بهتر شدن ، در راستای هدف و فلسفه خلقت بشر و گناه و کوتاهی او ، بیرون از آن است .

لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً

جمله <لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً> می رساند که هر تلاشی برای تکامل و بهتر شدن، در جهت هدف خلقت بشر است. بنابراین، هر گناه و کوتاهی ای که از بشر سر زند، خارج از دایره هدف خلقت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 25 - 2

2 - شرک و بت پرستی ، زمینه ساز انواع گوناگون خطا ها و گناهان است .

ممّا خطی--تهم أُغرقوا

از این که در آیه شریفه، خطاها و گناهان قوم نوح، عامل هلاکت آنان دانسته شد - با آن که آنان بت پرست و مشرک بودند - می تواند نشانگر مطلب یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نازعات - 79 - 21 - 5

5$ - دروغ دانستن تعالیم پیامبران زمینه ساز نافرمانی خداوند و گرفتاری به گناه

فکذّب و عصی

ترتیب بیان تکذیب و عصیان، گویای ترتّب آن دو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انفطار - 82 - 9 - 6

6 - دروغ پنداشتن ادیان آسمانی ، زمینه ساز آلودگی به گناهان است . *

کلاّ بل تکذّبون بالدین

کلمه <دین> ممکن است به معنای شریعت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 11 - 4

4 - کم فروشی ، زمینه ساز آلودگی به گناه و گناه زمینه ساز تکذیب قیامت است .

ویل للمطفّفین . .. کلاّإنّ کت-ب الفجّار ... الذین یکذّبون بیوم الدین

ترتیب آیات، ممکن است برخاسته از ترتیب پیدایش اوصاف ذکر شده در آن باشد.

20 - علق - 96 - 7 - 4

4 - فراهم بودن زمینه های افراط در گناه برای ثروتمندان

أن رءاه استغنی

و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 111 - 1،2،4،5،6

1 - آثار زیانبار گناه ، دامنگیر خود انسان

و من یکسب اثماً فانما یکسبه علی نفسه

2 - توجه آدمی به بازگشت آثار زیانبار گناه به خود ، زمینه گرایش به توبه و استغفار

ثم یستغفر اللّه یجد اللّه . .. و من یکسب اثماً فانما یکسبه علی نفسه

خداوند پس از ارائه راه آمرزش، این حقیقت را بیان کرده که آثار گناه و خیانت، دامنگیر خود گناهکار خواهد شد، تا او را از خیانت و گناه باز دارد و در صورت ارتکاب، به توبه و استغفار روی آورد.

4 - خداوند بازگرداننده آثار زیانبار گناه به گنهکاران

فانما یکسبه علی نفسه و کان اللّه علیماً حکیماً

جمله <کان اللّه علیما حکیما> می رساند که تحمیل آثار سوء آدمی به دست خداوند است.

5 - خداوند ، آثار سوء گناه آدمی را بر اساس علم خویش و بدور از هرگونه خطا به وی باز می گرداند .

و من یکسب اثماً فانما یکسبه علی نفسه و کان اللّه علیماً حکیماً

توصیف خداوند به <علیما> برای رساندن این معناست که در بازگرداندن آثار سوء گناه، هیچ خطایی رخ نخواهد داد.

6 - بازگرداندن آثار زیانبار گناه به گنهکاران ، کاری حکیمانه

فانما یکسبه علی نفسه و کان اللّه علیماً حکیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 23 - 10

10 - مغفرت و رحمت الهی تنها امید و وسیله رهایی گنهکاران از خسران گناه است.

و إن لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخسرین

ثم اتخذوا العجل من بعد ما جاءتهم البینت

قید <من بعد . ..>، بیانگر این است که مذمت و تقبیح عملکرد اهل کتاب، بدان جهت است که ارتداد و کفرشان پس از آگاهی و اتمام حجت بوده است.

و لاتزر و ازره وزر أخری

<وزر> در اصل به معنای بار سنگین است و گناه را از آن جهت وزر می گویند که بر دوش گنهکار سنگینی می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 25 - 4

4- گناه ، باری سنگین بر دوش گناهکار

لیحملوا أوزارهم کامله

تعبیر از گناه به <وزر> - که به معنای سنگین و ثقیل است - دلالت بر نکته یاد شده دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 15 - 6

6- گناه ، باری سنگین بر دوش انسان است .

و لاتزر وازره وزر أخری

<وزر> در لغت به معنای چیز سنگین است (لسان العرب)، و از این رو به گناه <وزر> گفته می شود، که دارای تبعات و نتایج سنگینی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 13 - 3

3 - گناه ، وبال گردن آدمی و باری سنگین بر دوش او است .

و لیحملنّ أثقالهم و أثقالاً مع أثقالهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 18 - 3

3 - گناه ، باری سنگین بر دوش انسان ها است .

و لاتزر وازره وزرأُخری . .. و لو کان ذاقربی

<وزر> (مرادف <ثقل>) به معنای بارسنگین است و به گناه از آن رو که دارای تبعات و آثار زیانبار سنگینی است، <وزر> گفته می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 12

12 - گناه ، باری سنگین بر دوش بشر

و لاتزر وازره وزر أُخری

<وزر> در اصل به معنای ثقل و سنگینی است. اطلاق <وزر> بر گناه، به خاطر سنگین بودن آثار و پیامدهای آن برای گناهکار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 38 - 2

ص: 123

2 - گناه ، باری سنگین بر دوش انسان

ألاّتزر وازره وزر أُخری

واژه <وزر> به معنای بار سنگین نیز آمده است (مفردات راغب).

گران باری آن است.

فوق ناظر به لِحاظ نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 23 - 30

30- نادیده گرفتن نعمت های الهی و ناسپاسی خدا ، با ارتکاب گناه ، ظلم است .

إنه ربی أحسن مثوای إنه لایفلح الظ-لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 57 - 3

3 - جرم و گناه ، عملی ظالمانه است .

یقسم المجرمون . .. فیومئذ لاینفع الذین ظلموا معذرتهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 30 - 6

6 - عفو خداوند ، نسبت به بسیاری از گناهان و خطا های انسان ها

و یعفواْ عن کثیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 34 - 5

5 - عفو و اغماض الهی از گناهان بسیار ، باعث مصونیت انسان از آثار ویرانگر گناهان در دریا

أو یوبقهنّ بما کسبوا و یعف عن کثیر

3 - نساء - 4 - 31 - 5،16

5 - لزوم چشمپوشی از خلافکاری های کوچک کسانی که مرتکب خلاف های بزرگ نمی شوند . *

ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفر عنکم سیّئاتکم

این آیه می تواند درسی باشد برای زندگی اجتماعی مردم که همان گونه که خداوند در صورت اجتناب از گناهان بزرگ، گناهان کوچک را نادیده می انگارد، شما مردم نیز چنین باشید.

16 - مؤمنان پرهیزکننده از گناهان کبیره ، معاف از پاسخگویی درباره گناهان صغیره خویش

ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفر عنکم سیّئاتکم

امام کاظم (ع): . .. من اجتنب الکبائر من المؤمنین لم یسئل عن الصغائر سپس آن حضرت آیه فوق را تلاوت فرمود.

_______________________________

توحید صدوق، ص 407، ح 6، ب 63 ; نورالثقلین، ج 1، ص 473، ح 206 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 238، ح 112 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 365، ح 4، 13.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 30 - 11

11 - خداترسی ، تلاوت قرآن ، برپاداشتن نماز و انفاق در نهان و آشکار ، از اسباب آمرزش گناهان و دریافت افتخار سپاس گزاری خداوند

إنّما یخشی اللّه من عباده العلم-ؤا . .. إنّ الذین یتلون کت-ب اللّه ... و یزیدهم

7 - یونس - 10 - 22 - 17

17 - درماندگی ، اضطرار و احساس خطر مرگ ، عرصه به خاطر آمدن کرده های زشت ، اظهار ندامت و شرمساری در پیشگاه خدا و پوزش طلبی انسان از آن خطا ها و ناسپاسیها

و ظنوا أنهم أحیط بهم دعوا اللّه . .. لنکوننّ من الشکرین

إن الحسنات یذهبن السیئات>.

18- < عن رسول الله ( ص ) : . . . یهمّ العبد . . . بالسیئه أن یعملها . . . و إن هو عملها اُجّل سبع ساعات و قال صاحب الحسنات لصاحب السیئات . . . لاتعجل عسی أن یتبع ها بحسنه تمحوها فإن الله عزوجل یقول : < إن الحسنات یذهبن السیئات > ;

از رسول خدا(ص) روایت شده است: . .. [هنگامی که ]بنده خدا تصمیم به انجام کاری ناشایست می گیرد ... اگر آن گناه را انجام داد، هفت ساعت به او مهلت داده می شود و فرشته مأمور ثبت کارهای نیک به فرشته مأمور ثبت گناهان می گوید: شتاب نکن شاید او در پی این گناه کار نیکی انجام دهد که آن گناه را از بین ببرد. خداوند عزوجل می فرماید: إن الحسنات یذهبن السیئات>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 22 - 13

13- کار های شایسته از میان برنده گناهان و جبران کننده بدیهاست .

والذین . .. یدرءون بالحسنه السیئه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 50 - 4

4 - ایمان همراه با عمل صالح ، موجب مغفرت و زداینده آثار گناه شرک و کفر

فالذین ءامنوا . .. لهم مغفره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 32 - 11

11 - احسان و علمکرد نیک آدمی ، کفّاره خطا های کوچک او *

و یجزی الذین أحسنوا . .. الذین یجتنبون ... إلاّ اللّمم

برداشت یاد شده بدین احتمال است که بخشودگی لغزش ها و خطاهای کوچک محسنان، در اثر عملکرد نیک آنان صورت گرفته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - طلاق - 65 - 5 - 5

5 - خداترسی و تقواپیشگی ، عامل زدایش بدی ها از انسان ها و گذشت از آنها ، از سوی خداوند

و من یتّق اللّه یکفّر عنه سیّئاته

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 8 - 3

3 - توبه خالصانه ، عامل زدایش بدی ها و کفّاره گناهان

توبوا إلی اللّه . .. عسی ربّکم أن یکفّر عنکم سیّئاتکم

ص: 133

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 112 - 19

19 - گناه و اصرار بر آن ، موجب ارتکاب گناهان بزرگتر

کانوا یکفرون بئایت اللّه و یقتلون الانبیاء بغیر حقّ ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون

بنابر اینکه مشارالیه <ذلک بما عصوا>، کفر به آیات و قتل انبیا باشد و این دو گناه بزرگ، معلول اصرار بر گناهان خفیفتری است که <عصوا> و <یعتدون> اشاره به آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 178 - 8

8 - بقای بر کفر ، موجب ازدیاد گناه و کیفر آن

و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثما

ظاهراً مراد از گناه در آیه، همان کفر است ; بنابراین عمر کافر هر چه طولانی شود، گناه او افزون می شود. هر چند غیر از کفر، گناه دیگری مرتکب نشود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 2 - 8

8 - تبدیل اموال مرغوب یتیمان به نامرغوب ، ضمیمه ساختن دارایی آنان به ثروت خویش ، گناهی بزرگ

و لا تتبدّلوا الخبیث بالطیّب و لا تاکلوا . .. انّه کان حوباً کبیراً

متعدی شدن فعل <لا تاکلوا> به <الی>، گویای این است که در آن فعل، معنای ضمیمه ساختن تضمین شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 121 - 10

10 - شیاطین عامل بدعت و گناه و مبارزه با ادیان الهی و احکام آن هستند.

و إن الشیطین لیوحون إلی أولیائهم لیجدلوکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 9 - 3

3- حسد ، آدمی را به گناهانی همانند قتل و آواره ساختن برادر وادار می سازد .

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب . .. اقتلوا یوسف أو اطرحوه أرضًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 11 - 10

10- حسد ، آدمی را به گناهانی همانند دروغ گفتن و نیرنگ زدن حتی به محبوب ترین نزدیکانش ، وادار می سازد .

قالوا ی-أبانا ما لک لاتأمنّا علی یوسف و إنا له لن-صحون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 53 - 3

ص: 135

3- نفس آدمیان بجز در پرتو امداد های الهی ، همواره آنان را به ارتکاب گناهان و بدی ها فرا می خواند .

إن النفس لأمّاره بالسوء إلاّ ما رحم ربی

کلمه <امّاره> صیغه مبالغه و به معنای بسیار امر کننده و ترغیب کننده است. <ما> در <إلاّ ما رحم> ممکن است موصول اسمی و به معنای <التی> باشد. بر این مبنا <إن النفس ...> ; یعنی، نفس آدمیان ایشان را به بدیها فرمان می دهد مگر آن نفسی که خداوند صاحبش را رحم کند. و محتمل است <ما> ظرفیه باشد. در این صورت مستثنی منه <فی کل زمان> است و معنای جمله چنین می شود: <نفس آدمیان همواره آنان را به بدی فرامی خواند، مگر زمانی که خداوند بر صاحب آن نفس رحم کند>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 49 - 9

9- بی اعتقادی به معاد ، از عوامل مهم و ریشه های عمده انجام دادن گناه است .

و عرضوا علی ربّک . .. و وضع الکت-ب ... فتری المجرمین

<وضع الکتاب> عطف است بر <عرضوا> در آیه قبل و ارتباط دو آیه گویای این است که مصداق مورد نظر از مجرمان در این آیه، همان منکران معاد هستند که در آیه قبل مطرح بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 100 - 3

3 - اعراض کنندگان از قرآن و تذکار های آن ، در دنیا گرفتار انحراف و گناه می شوند .

ءاتین-ک من لدنّا ذکرًا . من أعرض عنه فإنّه یحمل ... وزرًا

جمله <فإنّه یحمل. ..> ممکن است حاکی از گرفتاری اعراض کنندگان از قرآن به گناهانی دیگر باشد; یعنی، آنان بر اثر این روی گردانی، در دنیا به دام گناه گرفتار می شوند و در قیامت زیربار آن بوده و آن را حمل خواهند کرد.

إن النفس لأمّاره بالسوء إلاّ ما رحم ربی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 50 - 3

3 - لزوم استمداد از خداوند و پناه جستن به او ، برای مصون ماندن از کفر و گناه

ففرّوا إلی اللّه

که آنان، حاضر به قبول گناه نیستند. دیگر این که چنین امری، شدنی نیست. برداشت بالا، بنابراحتمال نخست است.

5 - انعام - 6 - 120 - 4

4 - تداوم بر گناه، مجازات حتمی خداوند را در پی دارد.

إن الذین یکسبون الإثم سیجزون بما کانوا یقترفون

<تداوم> از فعل <یکسبون> و <کانوا یقترفون>، که ماضی استمراری است، استفاده شده است. ضمناً <إن> و سین در <سیجزون> بر تأکید دلالت دارند.