عذاب مشرکان و پذیرش توبه آنان نیز از اهداف پیروزی جنگ بدر خواهد بود.

8 _ کیفر و مجازات و یا پذیرش توبه مشرکان ، در اختیار خداوند است ، نه پیامبر ( ص )

لیس لک من الامر شیء او یتوب علیهم او یعذّبهم

پذیرش توبه و عذاب مشرکان، می تواند از مصادیق جمله <لیس لک من الامر شیء> باشد.

14 _ دشمنان محارب با اهل ایمان ، مستحقّ عذاب الهی

او یعذّبهم فانّهم ظالمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 129 - 7

7 _ اصل ، در مشیّت الهی ، آمرزش بندگان است ، نه عذاب آنان

یغفر لمن یشآء و یعذّب من یشآء و اللّه غفور رحیم

تقدیم ذکری آمرزش بر عذاب، دلالت بر تقدیم واقعی و اصالت مغفرت الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 137 - 13

13 _ برخی از گناهان آدمی ، در پی دارنده عذاب های دنیوی

کیف کان عاقبه المکذّبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 151 - 19،20

19 _ آتشِ دوزخ ، جایگاه و فرجام شوم کفرپیشگان مشرک

سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرعب . .. و ماویهم النّار و بئس مثوی الظّالمین

20 _ آتش دوزخ ، جایگاه و فرجام شوم ستم پیشگان

و ماویهم النّار و بئس مثوی الظّالمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 152 - 26

26 _ سستی در نبرد با دشمن ، نزاع و پراکندگی و تخلف از دستورات فرماندهی ، گناه و موجب استحقاق عقاب

حتّی اذا فشلتم . .. و لقد عفا عنکم

ظاهر کلمه عفو این است که گناهی صورت گرفته باشد و گناه در این مورد همان سستی و نزاع و سرپیچی از دستورات فرماندهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 161 - 8،11،13،14،15،16

8 _ رسوایی و مجازات خیانتکاران در قیامت

و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه ثمّ توفّی کلّ نفس ما کسبت

11 _ خیانتکاران ، دریافت کنندگان کامل ( بدون کم و زیاد ) جزای رفتار ناپسند خویش ، در روز رستاخیز

و من یغلل . .. ثمّ توفّی کلّ نفس ما کسبت و هم لایظلمون

ص: 2

13 _ پاداش و جزایِ کردار آدمی در قیامت بر اساس عدل

ثمّ توفّی کلّ نفس ما کسبت و هم لا یظلمون

14 _ ضرورت برپایی قیامت و معاد برای دریافت تمامی جزا ها و پاداش های اعمال *

و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه ثمّ توفّی کلّ نفس ما کسبت و هم لا یظلمون

جمله <و هم لا یظلمون> (عدالت الهی)، پس از جمله <توفّی کلّ نفس ما کسبت>، بیانگر این است که ستم نشدن بر انسانها در گرو دریافت کامل جزا و پاداش اعمال آنان می باشد ; و این معنا تنها در قیامت تحقق می یابد.

15 _ هر کس در چیزی خیانت کند ، در قیامت آنرا در جهنّم دیده و باید در آتش جهنّم رفته و آن را بیرون آورد .

و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه

امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمود: . .. و من غلّ شیئا رآه یوم القیمه فی النّار ثمّ یکلّف ان یدخل الیه فیخرجه من النّار.

_______________________________

تفسیر قمی، ج 1، ص 122 ; نورالثقلین، ج 1، ص 406، ح 417.

16 _ به مجازات رسیدن خیانتکاران در اموال امام در قیامت

و من یغلل یأت بما غلّ

امام صادق (ع): الغلول کلّ شیء غلّ عن الامام.

_______________________________

تفسیر عیاشی، ج 1، ص 205، ح 148 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 324، ح 2.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 162 - 12

12 _ دوزخ ، جایگاه شوم ترک کنندگان جهاد ، خیانتکاران و آنانکه پیامبر ( ص ) را متّهم به خیانتکاری می کنند .

انّ الّذین تولّوا منکم . .. و ما کان لنبیّ ان یغلّ ... کمن بآء بسخط من اللّه و م

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 176 - 9،16

9 _ اراده الهی مبنی بر محرومیّت حتمی شتابگران در کفر از بهره های اخروی

یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره

16 _ عذاب بزرگ اخروی در انتظار شتابگران در کفر است .

الّذین یسارعون فی الکفر . .. و لهم عذاب عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 177 - 9

9 _ عذاب دردناک الهی ، کیفر انتخاب کنندگان کفر به بهای از دست دادن ایمان ( مرتدان )

انّ الّذین اشتروا الکفر بالایمان . .. لهم عذاب الیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 180 - 30

30 _ عذاب سخت الهی در قیامت ، فرجام بخلورزی و عدم انفاق از دارایی های فزون بر نیاز

و لا یحسبنّ الّذین یبخلون بما اتیهم اللّه من فضله

ص: 3

رسول اللّه (ص): ما من ذی رحم یأتی ذا رحمه فیسأله من فضل ما اعطاه اللّه ایاه فیبخل علیه الّا خرج له یوم القیامه من جهنّم شجاع یتلمّظ حتی یطوّقه. ثم قرأ <و لا یحسبنّ ... >.

_______________________________

الدر المنثور، ج 2، ص 395.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 181 - 16

16 _ نسبت ناروا به خداوند و کشتن پیامبران ، گناهی بزرگ و موجب عذاب سوزان دوزخ

سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ و نقول ذوقوا عذاب الحریق

<حریق>، به معنای محرِق (سوزاننده) است. گفتنی است عذاب سوزان برای کشتن پیامبران و نسبت ناروا به خدا دادن، حاکی از بزرگی چنین گناهانی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 182 -

2،3،7،8،9،12،14

2 _ عذاب و کیفر اخروی انسان ها ، نتیجه عملکرد خود آنان

ذلک بما قدّمت ایدیکم

3 _ سهیم بودن یهود زمان پیامبر ( ص ) در گناه پدران خویش ( کشتار انبیا )

و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ . .. ذلک بما قدّمت ایدیکم

بنابر اینکه خطاب در <ایدیکم> به یهود عصر پیامبر (ص) باشد، جمله <ذلک بما قدّمت . .. > می رساند که آنان در گناه کشتن انبیا، که به دست پدرانشان صورت گرفته، شریک هستند.

7 _ عدالت خداوند و دوری ساحت وی از ظلم ، مقتضی مجازات بخیلان و قاتلان انبیا

و لا یحسبنّ الّذین یبخلون . .. ذوقوا عذاب الحریق ... و انّ اللّه لیس بظلاّم للعب

جمله <و اَنّ اللّه . .. > عطف بر <ما قدّمت> می باشد. بنابراین دلیل دیگری برای گرفتار شدن بخیلان و قاتلان انبیا به دوزخ است. یعنی عدالت خداوند اقتضا می کند که ستمگران را عذاب کند، ورنه به ستمدیده ظلم شده است.

8 _ عذاب دوزخیان ، هرگز ستمی از سوی خداوند بر آنها نیست .

ذوقوا عذاب الحریق . .. و انّ اللّه لیس بظلاّم للعبید

بنابر اینکه <انّ اللّه . .. >، خبر برای مبتدایی محذوف باشد (الأمر و الشّأن انّ اللّه لیس ... )، بر این مبنا، مراد از ستم نکردن خداوند _ به قرینه <ذلک بما قدّمت ایدیکم> _ این است که خداوند در کیفر دادن ستم نمی کند.

9 _ عذاب دوزخیان ، هرگز فزونتر از اقتضای عملکرد آنان نخواهد بود .

ذوقوا عذاب الحریق. ذلک بما قدّمت ایدیکم و انّ اللّه لیس بظلاّم للعبید

12 _ مجازات نکردن ستمگران ، ظلم بر ستمدیدگان است .

ذوقوا عذاب الحریق . .. ذلک بما قدّمت ایدیکم و انّ اللّه لیس بظلاّم للعبید

برداشت فوق مبتنی است بر احتمال اوّل (عطف <انّ اللّه . .. > بر <ما قدّمت>)، است.

14 _ مجازات افزون بر گناه ، ظلمی بزرگ است .

و انّ اللّه لیس بظلاّم للعبید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 183 - 19

ص: 4

19 _ یهود عصر پیامبر ( ص ) با رضایت به کشتار انبیا توسط پیشینیان خود ، در حکم قاتلان انبیا

فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 185 - 5،10

5 _ دریافت برخی از پاداش ها و جزای اعمال در غیر قیامت ( دنیا و برزخ ) *

و انّما توفّون اجورکم یوم القیمه

کلمه <انّما>، دریافت کامل پاداش و جزا را منحصر به روز قیامت می کند، لذا مفهوم آن، دریافت برخی از جزا و پاداش در غیر روز قیامت است و مراد از غیر قیامت، می تواند دنیا و یا برزخ و یا هر دو باشد.

10 _ دوزخ ، جزایی کامل برای اعمال ناپسند انسانها

و انّما توفّون . .. فمن زحزح عن النّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 188 - 10،11،13

10 _ واهی بودن پندار نجات عالمان اهل کتاب از عذاب الهی ، با وجود عملکرد ناشایست آنان ( کتمان حقایق و . . . )

لا تحسبنّ الّذین . .. بمفازه من العذاب

کلمه <مفازه>، مصدر میمی و به معنای خلاص و نجات یافتن است.

11 _ عذاب دردناک الهی در انتظار خودپسندان و علاقه مندان به ستایش بیجا و چاپلوسی

لا تحسبنّ الّذین یفرحون . .. و یحبّون ... بمفازه ... و لهم عذاب الیم

13 _ عذابی دردناک در انتظار عالمان اهل کتاب به جهت کتمان حقایق و انتظار چاپلوسی و ستایش بیجا

لا تحسبنّ الّذین . .. بمفازه من العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 191 - 35

35 _ آتش ، وسیله ای برای عذاب دوزخیان

فقنا عذاب النّار

3 - چیزی جز دروغ پنداشتن کیفر های اخروی ، گنه کاران و کافران را به احساس امنیت از عذاب سوق نداده است .

بل تکذّبون بالدین

مراد از <دین> به قرینه آیات بعد _ که در آنها قیامت با عنوان <یوم الدین> یاد شده _ جزای اعمال است. حرف <بل> _ که برای اضراب است _ بیانگر آن است که کافران و گناه کاران، گرچه توجیهاتی نزد خود دارند; ولی محرّک اصلی آنان، چیزی جز دروغ دانستن کیفرهای آخرت نیست.

20 - بروج - 85 - 12 - 6

6 - وعده رویارویی قهرآمیز و سریع خداوند با کافران و گرفتار ساختن آنان در قبضه قدرت خود ، مایه آرامش و تسلاّی خاطر پیامبر ( ص ) و مؤمنان

إنّ بطش ربّک لشدید

خطاب به پیامبر(ص)، به هنگام بیان مؤاخذه کافران، بیانگر تأثیر مثبت این خبر در روحیه آن حضرت و پیروان ایشان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 12 - 6

6 - وعده رویارویی قهرآمیز و سریع خداوند با کافران و گرفتار ساختن آنان در قبضه قدرت خود ، مایه آرامش و تسلاّی خاطر پیامبر ( ص ) و مؤمنان

إنّ بطش ربّک لشدید

خطاب به پیامبر(ص)، به هنگام بیان مؤاخذه کافران، بیانگر تأثیر مثبت این خبر در روحیه آن حضرت و پیروان ایشان است.

10- دنیا ، میدان عمل و آخرت صحنه دریافت پاداش و کیفر است .

یوم تأتی . .. و توفّی کلّ نفس ما عملت

6 - صاعقه از کیفر های دنیوی خداوند ، برای برخی از امت های مشرک پیشین

أنذرتکم ص_عقه مثل ص_عقه عاد و ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 25 - 2

2 - گرفتاری کافران و دشمنان دین خدا ، در دام افراد وسوسه کننده و اغواگر ، کیفر الهی برای آنان است .

و قیّضنا لهم قرناء فزیّنوا لهم

از این که خداوند تعیین هم نشین اغواگر را برای کافران به خود نسبت داده (قیّضنا)، مطلب یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 11 - 5

5 - مظاهر رحمت ، مایه نقمت و نابودی خلق در نتیجه کفر و تکذیب

فکذّبوا عبدنا . .. ففتحنا أبوب السّماء بماء منهمر

با این که باران در نظام طبیعت، مایه حیات و رحمت است; ولی به گاه خشم الهی به عذابی بنیان برافکن تبدیل می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 19 - 2

2 - عوامل طبیعی ، در خدمت اراده الهی ، برای کیفر اقوام حق ستیز

فکیف کان عذابی . .. إنّا أرسلنا علیهم ریحًا صرصرًا

8 - هود - 11 - 63 - 11

11_ تمرد کنندگان از فرمان خدا _ هر چند از پیامبران باشند _ در خطر گرفتار شدن به کیفر و مجازات الهی اند .

فمن ینصرنی من الله إن عصیته

<من الله> به معنای <من عذاب الله> است.

گزارش سفر ذی القرنین پس از بیان موهبت های الهی به او، نشانه شایسته بودن اقدامات او است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 45 - 7

7 - مصلحت بقای نسل انسان ها و حیات در زمین ، مهم تر از مصلحت عقوبت دنیایی بندگان گنه کار و کافران

و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا ما ترک علی ظهرها من دابّه و ل_کن یؤخّرهم إلی أج

به آنچه می دانستیم (کیفر سارق بردگی است) شهادت دادیم ; ولی نمی دانستیم که جام شاهی نزد بنیامین است تا از بیان آن حکم خودداری کنیم. قابل ذکر است که بر این مبنا <حافظین> به معنای <عالمین> خواهد بود.

10_ بی اطلاعی برادران از امور نهانی ، اعتذار آنان در نزد یعقوب برای بیان کیفر سارق

ما شهدنا إلاّ بما علمنا و ما کنا للغیب ح_فظین

7 - یونس - 10 - 15 - 18

18 _ هیچ کس ، حتی پیامبران ، در صورت سرپیچی از فرمان های خدا از عذاب اخروی در امان نیستند .

إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 2 - 4

4- تساوی زن و مرد در حدود و کیفر زنا ( صد تازیانه )

الزانیه و الزانی فاجلدوا کلّ وحد منهما ماْئه جلده

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 15 - 4

4 - تساوی انسان ها ، در برابر قانون کیفر و پاداش الهی

من عمل ص_لحًا . .. و من أساء

از عموم و شمول واژه <من>، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 22 - 7

7 - نبود هیچ گونه استثنا و تبعیض ، در نظام کیفری و پاداش دهی خداوند به خلق

و لتجزی کلّ نفس بما کسبت و هم لایظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 13 - 6

6 - تساوی مردان و زنان در عرصه قیامت ، از نظر کیفر و عذاب و محرومیت از ثواب ها و بهره های اخروی

یوم یقول المن_فقون و المن_فق_ت للذین ءامنوا انظرونا نقتبس من نورکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 47 - 3

3 - همه انسان ها ، حتی پیامبران ، در برابر قوانین الهی برابر و مساوی اند .

فما منکم من أحد عنه ح_جزین

مجازات شدن پیامبر(ص) در برابر گناه و مخالفت با قوانین الهی، می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 22 - 3

3 - همه انسان ها در برابر قوانین الهی برابراند و هیچ کس در جامعه اسلامی مصونیت قانونی ندارد .

قل إنّی لن یجیرنی من اللّه أحد

ص: 19

5 - انعام - 6 - 93 - 27

27 _ جزای اعمال در آخرت، متناسب با نوع عمل و روحیات عمل کننده است.

الیوم تجزون عذاب الهون . .. کنتم عن ءایته تسکتبرون

خداوند در برابر روحیه استکباری و خودبرتربینی ظالمان، آنان را به عذاب خوارکننده (الهون) وعده می دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 147 - 6

6 _ کیفر های الهی همطراز و متعادل با اعمال و رفتار انسانهاست .

هل یجزون إلا ما کانوا یعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 111 - 4،8

4_ پاداش ها و کیفر های خداوند ، با اعمال و رفتار آدمیان مطابقت داشته و کاستی ندارد .

لیوفینّهم ربک أعم_لهم

<توفیه> (مصدر یوفی) به معنای به طور کامل و تمام پرداختن است.

8_ رساندن انسان ها به سزایی کامل و مطابق با اعمال و رفتار آنان ، تنها درخور کسی است که به تمام اعمال و جزئیات رفتار ایشان آگاه باشد .

لیوفینّهم ربک أعم_لهم إنه بما یعملون خبیر

بیان آگاهی خداوند به تمامی اعمال و جزئیات آن ، پس از مطرح ساختن ادای کامل پاداش و کیفر اعمال ، گویای برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 51 - 4

4- کیفر و پاداش الهی به انسان ها در قیامت ، کاملاً مطابق و متناسب با کم و کیف رفتار آدمی است .

لیجزی الله کلّ نفس ما کسبت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 57 - 6

6 - کیفر های اخروی ، متناسب با کردار های آدمیان در دنیا

و الذین کفروا و کذّبوا ب_َای_تنا . .. عذاب مهین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 124 - 11

11 _ میان گناه و کیفر آن در نظام مجازات الهی نوعی تقابل و تناسب برقرار است.

و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن . .. سیصیب الذین أجرموا صغار عنداللّه

خداوند ذلت و خواری را کیفر متکبران در برابر آیات الهی قرار داده است که با یکدیگر تقابل تضاد دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 160 - 2،6

2 _ عمل ناشایست دارای کیفری مانند آن و نه بیشتر

من جاء بالسیئه فلا یجزی إلا مثلها

6 _ کیفر دادن گنهکاران به اندازه گناهشان ستم بر آنان نیست.

و من جاء بالسیئه فلا یجزی إلا مثلها و هم لا یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 4 - 6

6 _ عذابهای الهی متناسب با گناه متخلفان است.

قلیلا ما تذکرون. و کم من قریه أهلکنها فجاءها بأسنا بیتا أو هم قائلون

بیان زمان عذاب، یعنی شبانگاه و خواب نیمروز، که هنگام غفلت مردم است، پس از بیان غفلت مردم از تذکارهای الهی (قلیلا ما تذکرون) اشاره به تناسب عذاب با گناه دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 67 - 18

18 _ تناسب کیفر ها و مجازات های الهی با عملکرد انسان

نسوا اللّه فنسیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 68 - 8

8 _ عذاب جاودان جهنم تنها مجازات کافی برای منافقان و کافران و برابر با گناه کفر و نفاق آنان

وعد اللّه المنفقین . .. و الکفار نار جهنم خلدین فیها هی حسبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 79 - 15

15 _ کیفر الهی برای گناهکاران ، متناسب با گناه آنان است .

فیسخرون منهم سخر اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 27 - 4

ص: 23

4 _ کیفر هر کار بد در قیامت ، کیفری متناسب با همان کار بد خواهد بود .

جزاء سیئه بمثلها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 52 - 7

7 _ بین کردار انسان و مجازات او در آخرت ، تناسب کامل وجود دارد .

ذوقوا عذاب الخلد هل تجزون إلا بما کنتم تکسبون

<باء> در جمله <هل تجزون إلا بما کنتم تکسبون> برای مقابله است و این جمله می تواند پاسخ این سؤال باشد که: چرا کافران به عذاب ابدی دچار خواهند شد؟ (ذوقوا العذاب الخلد) خداوند پاسخ می فرماید: این حکم در مقابل رفتار و متناسب با گناهان خود آنان است. بنابراین بین کیفر (عذاب ابدی) و عمل آدمی، ارتباط و تناسب وجود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 44 - 6

6- هر گناهی ، کیفر و عذاب متناسب خود را دارد .

و إن جهنّم لموعدهم أجمعین . لها سبعه أبوب لکلّ باب منهم جزء مقسوم

از اینکه گفته شده است: <برای هر گروهی از گمراهان در و یا طبقه ای مخصوص در جهنّم وجود دارد> به دست می آید که گناهان متفاوتند و کیفر متناسب خود را دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 29 - 11

11- گناهان ، دارای رتبه های مختلف بوده و عذاب های متناسب با خود را دارند .

فادخلوا أبوب جهنّم خ_لدین فیها فلبئس مثوی المتکبّرین

برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <أبواب> اصناف باشد و این معنا نشان دهنده تناسب عذاب با گناه است. مؤید برداشت فوق، تخصیص به ذکر متکبران از میان جهنّمیان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 34 - 14

14- برخی از گناهان ، عذابی فراگیر و سخت تر از برخی دیگر دارند .

فأصابهم سیئات ما عملوا و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون

از اینکه برای <سیئه> واژه <أصاب> و برای استهزا <حاق> به کار رفته است، برداشت فوق استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 88 - 7

7- عذاب کافران ، به تناسب عملکرد و فساد آنان ، متفاوت است .

زدن_هم عذابًا فوق العذاب بما کانوا یفسدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 69 - 6

ص: 24

6- سرکشان و عصیان گران در قیامت ، هر یک برای چشیدن عذاب ، گرفتار مرحله ای مناسب با کردار خویش خواهند بود .

ثمّ لننزعنّ من کلّ شیعه أیّهم أشدّ

جمله <لننزعنّ. ..> دلالت دارد که بیرون کشیدن فردی که از دیگران گنه کارتر است، تا آنجا ادامه خواهد یافت که هر یک از عصیان گران در جایگاه مناسب خویش قرار گیرند و کیفر ببینند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 70 - 3

3- هرکس به اندازه استحقاق و اولویت خود ، طعم عذاب دوزخ را خواهد چشید .

ثمّ لنحن أعلم بالذین هم أولی بها صلیًّا

درجه بندی مستحقان آتش دوزخ و تعیین اولویت های آنان، نشان از آن دارد که همه یکسان عذاب نخواهند دیده; بلکه برخوردی متفاوت و متناسب با هر یک صورت خواهد گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 126 - 9

9 - کیفیت برانگیختن انسان و جزای اعمال او در قیامت ، متناسب با عملکرد دنیایی او است .

فنسیتها . .. تنسی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 9 - 9

9 - وجود تناسب میان گناه و کیفر آن در نظام کیفری الهی

ثانی عطفه . .. له فی الدنیا خزی

برداشت فوق از مقابله <ثانی عطفه> (تکبر) با <خزی> (ذلت) به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 11 - 13،18،19

13 - تهدید شدن توطئه گران < افک > ، به انتقام و کیفر به میزان نقش آنان در این گناه از سوی خداوند .

إنّ الذین جاءو بالإفک . .. لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم

18 - در گناه گروهی و دسته جمعی ، هر کس به قدر دخالتش در انجام آن ، مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت .

لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم والذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم

19 - طراحان و عاملان اصلی گناه و توطئه ، سزاوار کیفر و عقوبتی سخت تر و شدیدتر از دیگر گناه کاران و توطئه گران

لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم والذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 188 - 4

4 - کیفر های الهی ، متناسب با اعمال آدمیان

فأسقط علینا کسفًا . .. قال ربّی أعلم بما تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 25

13 - قصص - 28 - 84 - 5،6

5 - هر عمل نیک در جهان آخرت ، دارای پاداش افزون و هر عمل بد دارای کیفر متناسب با آن خواهد بود .

من جاء بالحسنه . .. و من جاء بالسیّئه

<ال> در <الحسنه> و <السیّئه> برای جنس و مفید استغراق است. بنابراین <من جاء بالحسنه>; یعنی، <هر کس هر عمل نیک بیاورد> و <من جاء بالسیّئه>; یعنی، هر کس هر عمل بد بیاورد.

6 - تبدیل شدن اعمال ناپسند بدکاران به صورت کیفر در جهان آخرت

فلایجزی الذین عملوا السیّ_ئات إلاّ ما کانوا یعملون

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که اعمال بدکاران در این آیه به عنوان خود جزا مطرح شده است; نه <مجزی به>; یعنی، چیزی که در مقابل آن جزا داده شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 40 - 1،2

1 - هر یک از فرعون و هامان و قارون مناسب گناهشان کیفر شدند .

فکلاًّ أخذنا بذنبه

2 - قوم عاد و ثمود ، مناسب گناهشان ، کیفر و عذاب شدند .

و عادًا و ثمودًا . .. و ق_رون ... فکلاًّ أخذنا بذنبه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 14 - 14

14 - عمل ها و موضع گیری ها هر کدام ، متناسب با خود ، عذاب و کیفر دارند .

فذوقوا بما نسیتم . .. ذوقوا ... بما کنتم تعملون

تکرار <ذوقوا> با ذکر سبب هر کدام از آنها، می تواند بیان کننده این نکته باشد که هر کدام از عمل ها و نیز برخوردهای منفی با اعتقادات دینی، عذاب خاص خود را دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 23،24

23 - عذاب های خداوند ، متناسب با بدکرداری کیفرشدگان است .

هل یجزون إلاّ ما کانوا یعملون

24 - کیفر مستکبران و مستضعفان کافر در قیامت ، متناسب با کردار بد آنان است .

و قال الذین استضعفوا للذین استکبروا . .. و جعلنا الأغل_ل فی أعناق الذین کفروا هل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 54 - 3،4

3 - مقدار مجازات الهی در قیامت ، بسته به میزان اعمال انسان ها و متناسب با کم و کیف آنها است .

و لاتجزون إلاّ ما کنتم تعملون

در برداشت یاد شده <ما> در <ما کنتم> مجرور به مضاف محذوف دانسته شده و تقدیر آن می تواند چنین باشد: <و لاتجزون إلاّ علی وفاق ما کنتم تعملون و علی مقداره>.

4 - مجازات به میزان رفتار و کردار و متناسب با کم و کیف آن ، جزایی است عادلانه .

ص: 26

فالیوم لاتظلم نفس شیئًا و لاتجزون إلاّ ما کنتم تعملون

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <و لاتجزون. ..> عطف بر جمله پیش (لاتظلم...) است و بیانگر چرایی و چگونگی ستم نشدن به انسان ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 39 - 1،2،3

1 - عذاب دردناک مشرکان و کافران مستکبر در دوزخ ، تجسم اعمال خود آنان و متناسب با رفتار ایشان است .

لذائقوا العذاب الألیم . و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

آیه شریفه، در واقع پاسخ سؤالی است که از آیه قبل برمی آید و آن این که: چرا عذاب مشرکان مستکبر، عذابی دردناک است و آیا این عذاب عادلانه است؟

2 - عذاب دردناک دوزخ ، کیفری عادلانه و متناسب با رفتار شرک آلود و استکبار در برابر حق

العذاب الألیم . و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

3 - مجازات های الهی در قیامت ، عادلانه و متناسب با اعمال و رفتار خود انسان هااست .

و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 70 - 2،3

2 - تناسب و مطابقت کامل کیفر و پاداش الهی ، با رفتار و کردار بندگان

و وفّیت کلّ نفس ما عملت

حذف مضاف در <ماعملت> _ که در اصل <جزاء ماعملت> است _ می تواند گویای این نکته باشد که جزای الهی، آن چنان با رفتار بندگان تناسب و مطابقت دارد که گویا، آنچه داده می شود خود عمل است نه جزای آن.

3 - پاداش و کیفر مطابق و متناسب با رفتار ، پاداش و کیفری است عادلانه و به حق .

و هم لایظلمون . و وفّیت کلّ نفس ما عملت

برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه، به منزله بیان برای جمله <و هم لایظلمون> می باشد; یعنی، ظلم نشدن در حق بندگان به این خاطر است که هر کسی مطابق آنچه انجام داده، جزا خواهد دید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 40 - 1

1 - جزا و کیفر الهی در قیامت ، عادلانه و متناسب با رفتار زشت انسان است .

من عمل سیّئه فلایجزی إلاّ مثلها

مقصود از مجازات به مثل، عادلانه بودن جزای الهی و متناسب بودن آن با رفتار انسان ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 60 - 7

7 - مجازات پروردگار ، عادلانه و متناسب با نوع رفتار و کردار آدمی است .

إنّ الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنّم داخرین

مجازات شدن متکبران خود برتربین به خواری و ذلت، گویای حقیقت یاد شده است.

ص: 27

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 16 - 14

14 - تناسب کیفر های الهی با رفتار و عملکرد آدمی

فاستکبروا . .. عذاب الخزی ... و لعذاب الأخره أخزی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 28 - 11

11 - تناسب عذاب های الهی ، با گناهان و عملکرد آدمیان

لهم فیها دار الخلد جزاء بما کانوا بأی_تنا یجحدون

گفتنی است که در آیه شریفه در برابر انکار مستمر آیات الهی، عذاب مستمر و همیشگی قرار داده شده است. با الغای خصوصیت از مورد، مطلب بالا قابل برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 20 - 15

15- کیفر های الهی برای مجرمان ، متناسب با جرم و گناه ایشان *

تجزون عذاب الهون بما کنتم تستکبرون

برداشت یاد شده بدان احتمال است که تعبیر <استکبار> در قبال <هون> اشاره به این تناسب داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 49 - 4،5

4 - تناسب کامل میان کیفر و کردار مجرمان ، در نظام کیفری خداوند

یوم یسحبون فی النار . .. إنّا کلّ شیء خلقن_ه بقدر

خداوند، پس از بیان مجازات مجرمان، در حقیقت این قانون کلی را تذکر داده است که تمامی برنامه های ما از روی عدل و حساب است. از آن جمله کیفر مجرمان است که هر یک به تناسب عمل و استحقاقشان، کیفر خواهند دید.

5 - < عن علی بن أبی طالب ( ع ) إنّه سئل عن قوله اللّه : < إنّا کلّ شیء خلقناه بقدر > فقال : یقول اللّه عزّوجلّ إنّا کلّ شیء خلقناه لأهل النار بقدر أعمالهم ;

روایت شده که از امام علی بن ابی طالب(ع) [درباره] آیه <إنّا کلّ شیء خلقناه بقدر> سؤال شد، آن حضرت فرمود: خداوند می فرماید: ما هر چیز را برای اهل دوزخ به اندازه اعمالشان خلق نمودیم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 41 - 7

7 - مؤاخذه و کیفر خلایق ( جن و انس ) ، در قیامت براساس جرم آنان است .

یعرف المجرمون بسیم_هم فیؤخذ بالنوصی و الأقدام

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 7 - 6

6 - وجود تناسب کامل ، بین کردار انسان و مجازات او در قیامت

إنّما تجزون ما کنتم تعملون

ص: 28

جمله <إنّما تجزون. ..> می تواند پاسخ این سؤال باشد که چرا عذر کافران پذیرفته نمی شود و چرا نگهبانان دوزخ این گونه با آنان برخوردی خشن و سختگیرانه دارند؟ خداوند در پاسخ می فرماید: این حکم در مقابل رفتار و متناسب با گناهان خود آنان است. بنابراین بین کیفر و عمل آدمی، ارتباط و تناسب وجود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 35 - 4

4 - وجود تناسب ، میان نوع گناه و کیفر الهی

و لایحضّ علی طعام المسکین . فلیس له الیوم ه_هنا حمیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 36 - 4

4 - وجود تناسب ، میان گناه و کیفر الهی

و لایحضّ علی طعام المسکین . .. و لا طعام إلاّ من غسلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 8 - 7

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 26 - 1،2،4

1 - جهنمیان به میزان کردار خویش ، کیفر خواهند شد .

جزاء وفاقًا

<جزاء> مصدر است و نصب آن، یا براساس مفعول مطلق بودن آن است; یعنی، <یجزون جزاءً> و یا با تأویل به مشتق رفتن، حال برای <حمیم> و <غسّاق> است. در صورت اول، مراد این است که کیفر آنان، کیفری مناسب و به میزان گناه آنان خواهد بود و در صورت دوم، همان <حمیم> و <غسّاق> کیفر مناسب آنان است. هر یک از دو احتمال، می تواند مبنای برداشت یاد شده باشد. <وفاقاً> گرچه مصدر است; ولی چون صفت می باشد، به معنای <موافقاً> خواهد بود.

2 - نوشاندن آب جوشان و خونابه زخم به دوزخیانِ طغیان گر ، کیفری هم طراز با طغیان گری آنان است .

إلاّ حمیمًا و غسّاقًا . جزاء وفاقًا

چنانچه کلمه <جزاء> حال برای <حمیماً و غسّاقاً> باشد، نکته بالا قابل استفاده است.

4 - تناسب عذاب و گناه ، در نظام کیفری خداوند

جزاء وفاقًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 27 - 4

4 - محرومیت دوزخیان از هوای مطبوع و آب ، عقوبتی مناسب با انکار معاد

لایذوقون فیها بردًا و لا شرابًا . .. إنّهم کانوا لایرجون حسابًا

کیفر دوزخیان در آیات پیشین، به دو صورت نفی و اثبات بیان شده است; آنان از هوای سرد و نوشیدنی، محروم اند(نفی) و به نوشیدن <حمیم> و <غسّاق> مجبور خواهند بود(اثبات). <جزاء وفاقاً> آن را کیفری مناسب با کردار آنان _ که آن هم به صورت نفی و اثبات بوده _ بیان کرده است; آنها معاد را باور نداشتند(نفی) و آیات خدا را تکذیب می کردند(اثبات). آیه <جزاء

ص: 29

وفاقاً> دلالت دارد که محرومیت، کیفری مناسب با بی اعتقادی است و نوشیدن مایع داغ و چرکین، کیفر مناسب تکذیب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 28 - 7

7 - نوشیدن آب جوشان و خونابه چرکین و بدبو در جهنم ، عقوبتی مناسب با گناه تکذیب آیات الهی

إلاّ حمیمًا و غسّاقًا . .. و کذّبوا ب_ای_تنا کذّابًا

ترتیب پنج آیه مورد بحث، به گونه ای است که آیه <جزاء وفاقاً>، دو عقوبت قبل از خود را کیفری مناسب، برای دو گناه بعد از خود قلمداد کرده است. عقوبت ها یکی منفی (لایذوقون) و دیگری مثبت (إلاّ حمیماً و غساقاً) بود و گناهان نیز یکی منفی (لایرجون) و دیگری مثبت (کذّبوا) است. آیه <جزاء وفاقاً> در میان آنها، گویای تناسب عقوبت منفی با گناه منفی و تناسب عقوبت مثبت با گناه مثبت است. برداشت یاد شده بیانگر تناسب دو مثبت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 30 - 2

2 - عذاب جهنم و افزایش آن ، نتیجه انکار معاد و تکذیب آیات الهی و عقوبتی متناسب با آن گناهان است .

فذوقوا فلن نزیدکم

<فاء> در <فذوقوا> و <فلن نزیدکم> دلالت می کند که چشیدن عذاب فزاینده پیامدی مناسب برای گناهان بیان شده در آیات پیشین است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 34 - 6

6 - تناسب عذاب و گناه ، در نظام کیفری خداوند

إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون . .. فالیوم الذین ءامنوا من الکفّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 10 - 6،9

6 - تناسب گناه و عذاب ، در نظام کیفری خداوند

الذین فتنوا . .. فلهم عذاب جهنّم

9 - گناه شکنجه دادن و سوزاندن مرد و زن مؤمن ، برابر و عذاب اخروی آن یکسان است .

الذین فتنوا المؤمنین و المؤمن_ت . .. فلهم عذاب جهنّم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 20 - 6

6 - تناسب مجازات با گناه ، در نظام کیفری خداوند

فی تکذیب . .. محیط

ر. ک. توضیح 5

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 30

20 - طارق - 86 - 16 - 3

3 - کیفر های الهی ، متناسب با گناه مجرمان است .

یکیدون . .. أکید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - شمس - 91 - 14 - 10

10 - گناه ، هرچه بزرگ تر باشد ، کیفر آن سنگین تر خواهد بود .

فدمدم علیهم ربّهم بذنبهم

حرف <باء> در <بذنبهم> بیانگر علت عقوبت سنگین ثمودیان و نشانگر آن است که اگر کیفر آنان شدید بود، به جهت گناهی بود که از آنان سرزد. بنابراین ویژگی های کیفر، براساس خصوصیات گناه تعیین می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - همزه - 104 - 4 - 9،10

9 - تناسب کیفر های اخروی ، با گناهان انسان

همزه لمزه . .. لینبذنّ فی الحطمه

برگزیدن نام <حطمه> _ که نشانگر درهم شکسته شدن جهنمیان در آتش است _ ممکن است در ارتباط با گناه <هَمْز> و <لَمْز> باشد که باعث شکسته شدن شخصیت و اعتبار کسی نزد دیگران است. مادّه <نبذ> نیز که بر افکندن تحقیرآمیز دلالت دارد، چه بسا ناظر به تناسب آن با استهزاها و متلک انداختن های فرد دوزخی باشد.

10 - درهم شکسته شدن در آتش جهنم ، کیفری مناسب برای درهم شکستن شخصیت مردم

همزه لمزه . .. لینبذنّ فی الحطمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - همزه - 104 - 7 - 4

4 - احاطه آتش دوزخ بر قلب عیب جویان ، کیفری مناسب برای گناه افکار ناروای آنان درباره مردم

لمزه . .. الّتی تطّلع علی الأفئده

8 - هود - 11 - 101 - 13

13_ خداوند ، مشرکان عصر بعثت و منکران رسالت پیامبر ( ص ) را به عذاب و کیفر تهدید کرد .

فما أغنت عنهم ءالهتهم . .. لما جاء أمر ربک

خطاب کردن به پیامبر(ص) (لما جاء أمر ربک) و (ذلک من أنباء القری نقصه علیک) در بیان نتیجه گیری از سرگذشت اقوام پیشین، حاوی این نکته است که: مشرکان عصر پیامبر نیز در خطر گرفتار شدن به آن گونه عذابها بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 37 - 11

11_ خداوند پیامبر ( ص ) را در صورت پیروی از آرای یهود و نصارا به عقوبتهایی از جانب خویش تهدید کرد .

ل_ئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من الله من ولیّ ولاواق

برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که <من الله> متعلق به <ولیّ> و <واق> باشد. بر این مبنا <ولیّ و واق> متضمن معنای <منع> است و جمله <مالک ...> چنین معنا می شود: برای تو یاور و نگه دارنده ای که تو را از [عذاب] خدا باز دارد، وجود نخواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 29 - 5

5 - افرادی که بخواهند از قانون جواز و ورود به خانه های غیر مسکونی سوء استفاده کنند و نیتی جز بهره برداری از آنها داشته باشند ، به کیفر الهی تهدید شده اند .

لیس علیکم أن تدخلوا بیوتًا غیر مسکونه . .. و اللّه یعلم ما تبدون و ما تکتمون

جمله <و اللّه یعلم ما تبدون و ما تکتمون> _ که علم همه جانبه و فراگیر الهی به نهان و آشکار انسان را به وی یادآوری می شود _ هشداری است به کسانی که احکام یاد شده را رعایت نکنند و یا از آنها سوء استفاده کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 4 - 16

16 - تهدید بدکاران ، به کیفر اعمال از سوی خداوند

و اللّه بما تعملون بصیر

یادآوری این حقیقت که خداوند، بر اعمال مردم آگاهی کامل دارد، دربردارنده تهدید بدکاران و نیز متضمن تشویق نیکوکاران است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - فیل - 105 - 1 - 9

9 - هشدار خداوند به مخالفان و حرمت شکنان کعبه و تهدید آنان به کیفری نظیر نابودی اصحاب فیل

ألم تر کیف فعل ربّک بأصح_ب الفیل

13 - قصص - 28 - 61 - 11

11 - تهدید شرک پیشگان هدایت ناپذیر صدراسلام از سوی خداوند ، به مؤاخذه و کیفر اخروی

ثمّ هو یوم القی_مه من المحضرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 42 - 7

7 - تهدید شدن کافران حق ناپذیر و باطل گرا ، به کیفر الهی در قیامت

فذرهم . .. حتّی یل_قوا یومهم الذی یوعدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکاثر - 102 - 4 - 3

3 - خداوند ، با تهدید رقابت کنندگان در امتیازات مادی ، بر ظهور حقیقت و مواجه شدن آنان با کیفر اخروی تأکید کرده است .

ثمّ کلاّ سوف تعلمون

و ظنّوا أنّهم إلینا لایرجعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 13 - 13

13 - توجه به حتمیت کیفر اخروی و بی ثمری ندامت در قیامت ، عامل پرهیز از کفر و گناه است .

و لو تری إذ المجرمون . .. لأملأنّ جهنّم من الجِنّه و الناس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 22

22 - پشیمانی در قیامت ، مانع کیفر نشده و از آن نمی کاهد .

و أسرّوا الندامه . .. و جعلنا الأغل_ل فی أعناق الذین کفروا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 36 - 2

2 - ربوبیت الهی در حق خلق ، مستلزم مسدود ساختن راه هرگونه فرار از کیفر کردارشان در قیامت

یرسل علیکما شواظ من نار و نحاس . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان

از به کار رفتن وصف <ربّکما> و ارتباط آن با مفاد آیه قبل _ که بیانگر ناتوانی فرار از صحنه قیامت بود _ مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 86 - 3

3 - کیفر و پاداش اخروی ، امری قطعی و وعده ای تخلف ناپذیر است .

إن کنتم غیر مدینین

با این که مسأله کیفر و پاداش اخروی، امری است که در آینده باید تحقق یابد; به کار گیری قالب ماضی (کنتم) برای بیان مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نازعات - 79 - 45 - 5

5 - دانستن زمان وقوع قیامت ، خطر گرفتاری به کیفر های موجود در آن را کاهش نمی دهد .

یسئلونک . .. من یخشیها

جمله <إنّما أنت منذر . ..> در مقام بیان این نکته است که آنچه درباره قیامت دارای اهمیت است، توجه به گرفتاری های آن و نگرانی و ترس از خطرات آن است و زمان آن _ چه معلوم باشد و چه مجهول _ تأثیری در آن جهت ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - ماعون - 107 - 1 - 3

3 - روز مجازات و حسابرسی ، حقیقتی است انکارناپذیر و دروغ پنداشتن آن ، شگفت آور و توجیه ناپذیر است .

أرءیت الذی یکذّب بالدین

ص: 34

یعرض الذین کفروا علی النار . .. فاصبر کما صبر أولواالعزم من الرسل

<فاء> در <فاصبر>، تفریع را افاده می کند و ارتباط این آیه با آیه قبل، صبر را فرع و نتیجه توجه به عذاب کافران قرار داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 60 - 5

5 - کافران ، در معرض عذاب دنیوی ، افزون بر کیفر سخت و حتمی آخرت

فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم . .. فویل للذین کفروا من یومهم الذی یوع

در صورتی که <یومهم. ..> نظر به روز قیامت و آیه قبل (مثل ذنوب أصحابهم) نظر به کیفرهای دنیوی داشته باشد، برداشت بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 16 - 4

4 - حکم مجازات کافران در قیامت ، غیرقابل تغییر و تجدید نظر

فاصبروا أو لاتصبروا سواء علیکم

10 - کهف - 18 - 59 - 8

8- نظام کیفری خدا برای مجازات دنیوی امّت های ستم پیشه ، نظامی زمان بندی شده و دارای موعدی تخلّف ناپذیر است .

و جعلنا لمهلکهم موعدًا

<مهلک> مصدر میمی و <موعد> اسم زمان است; یعنی، برای هلاکت ظالمان، زمانی معیَّن در نظر گرفته شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 19 - 4

4 _ چشیدن عذاب بزرگ الهی ، کیفر حتمی ستم کاران

و من یظلم منکم نذقه عذابًا کبیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 227 - 13

13 - تهدید ظالمان و کفرپیشگان از سوی خدا به کیفری حتمی و نه چندان دور

و سیعلم الذین ظلموا أیّ منقلب ینقلبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 59 - 4

4 - کیفر کافران و ستم پیشگان ، سنت تغییرناپذیر الهی در طول تاریخ

فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم

از مجموع آیه شریفه، آیه استفاده می شود که مجازات امت های گذشته، منحصر به آنان نبوده است; بلکه قانونی کلی است که شامل تمام ستم پیشگان می شود.

4 - کیفر کافران و ستم پیشگان ، سنت تغییرناپذیر الهی در طول تاریخ

فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم

از مجموع آیه شریفه، آیه استفاده می شود که مجازات امت های گذشته، منحصر به آنان نبوده است; بلکه قانونی کلی است که شامل تمام ستم پیشگان می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 36 - 2

2 - بی پاسخ نماندن تمسخر های کافران و گرفتاری آنان به نتایج کردار خویش ، امری طرفه و جالب توجّه است .

هل ثوّب الکفّار ما کانوا یفعلون

استفهام در آیه شریفه برای تقریر و تعجیب است; یعنی، کافران چنین حالتی را گمان نداشته و پیش بینی نمی کردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 12 - 4

4 - هیچ چیز نمی تواند در برابر خداوند ، به هنگام کیفر رساندن کافران ، مانع ایجاد کند .

إنّ بطش ربّک لشدید

واژه <بطش>، در خود معنای زور، قهر و غلبه را دارد و تأکید آن با کلمه <لشدید>، بر شدّت قهر و غلبه در آن دلالت می کند. مراد از قاهر و غالب بودن خداوند، بی تأثیر بودن موانع در برابر کیفررسانی است.

و الطّور . و ... إنّ عذاب ربّک لوقع

در آیات پیشین، تعبیر <و کتاب. ..>، اشاره به نظام تشریع و تعبیر <والسقف...> اشاره به قدرت خداوند در نظام تکوین دارد. از ارتباط این دو با <إنّ عذاب ربّک لواقع> مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 16 - 2

2 - قرار و بی قراری تکذیب گران در آتش دوزخ ، بی تأثیر در تغییر کیفر آنان

فاصبروا أو لاتصبروا سواء علیکم

لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیه

<لام> در <لئن. ..> لام قسم است.

20 - عادیات - 100 - 11 - 7

7 - علم خداوند ، پشتوانه دقّت در حسابرسی و مجازات انسان ها در قیامت است .

إنّ ربّهم بهم یومئذ لخبیر

خلق . .. بالحقّ و لتجزی ... و هم لایظلمون

در آیه شریفه پس از طرح حقانیت نظام هستی، به عدل الهی در نظام کیفر و پاداش اشاره شده است. از این نکته استفاده می شود که عدل در مجازات، لازمه حقانیت آفرینش است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 27 - 18

18 - عذاب و کیفر الهی ، ره آورد عملکرد خود انسان ها

و لاتخ_طبنی فی الذین ظلموا إنّهم مغرقون

تعبیر <الذین ظلموا> اشعار به علیت دارد; یعنی، آنان (قوم نوح) به جهت ستمشان محکوم به عذاب طوفان شدند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 47 - 9

9 - مجازات های الهی ، پس از اتمام حجت و ارائه دلیل و برهان است .

فجاءوهم بالبیّن_ت فانتقمنا من الذین أجرموا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 35 - 5

5 - بحث و جدل بیهوده و انکارآمیز درباره آیات الهی ، دارای کیفر و عذاب

و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 33 - 2

2 - بخل و محروم ساختن بینوایان از اموال خویش ، زمینه ساز کیفر و عذاب الهی در دنیا و آخرت

أن لایدخلنّها الیوم علیکم مسکین . .. کذلک العذاب و لعذاب الأخره أکبر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 28 - 2

2 - هیچ انسانی از خطا مصون نبوده و بر کیفر نشدن خویش اطمینان ندارد .

إنّ عذاب ربّهم غیر مأمون

و من جاء بالسیّئه فلایجزی . .. إلاّ ما کانوا یعملون

7 - اصرار و استمرار بر عمل بد تا لحظه مرگ ، درپی دارنده کیفر اخروی است .

فلایجزی . .. إلاّ ما کانوا یعملون

<کانوا یعملون> ماضی استمراری و بیانگر مطلب بالا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 86 - 1

1 - تقدیر مرگ از سوی خداوند ، به منظور کیفر و پاداش دادن به آدمیان در سرای دیگر ( جهان آخرت )

نحن قدّرنا بینکم الموت . .. فلولا إن کنتم غیر مدینین

برداشت یاد شده با توجه به تفریع <فلولا إن کنتم> بر <نحن قدّرنا بینکم الموت> است. کلمه <مدینین> می تواند مشتق از <دین> (جزا) باشد; یعنی، <إن کنتم غیر مجزیین>. و نیز می تواند مشتق از <دان السلطان الرعیه إذا ساسهم و تعبدهم> باشد; چنان که برخی از مفسران این را گفته اند. برداشت بالا با توجه به معنای اول است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 96 - 2

2 - برپا ساختن قیامت برای کیفر و پاداش ، نمودی از کمال خداوند و مبرّا بودن ساحت او از هر نقص و کاستی

فسبّح باسم ربّک العظیم

تفریع <فسبّح باسم ربّک> بر مطالب پیشین (فأمّا إن کان من المقرّبین. ..) حاکی از مطلب یاد شده است.

5 - تحقق مجازات های الهی بر کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان

و کلّ أمر مستقرّ . و لقد جاءهم من الأنباء ما فیه مزدجر

در صورتی که تعبیر <و کلّ أمر مستقرّ> کنایه از عذاب و کیفر حتمی کافران باشد، در پی آمدن <و لقد جائهم. ..>، توضیحی است بر این که کیفر آنان، بدون اتمام حجت صورت نگرفته و نمی گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 19 - 4

4 - ربوبیت خداوند ، مقتضی کیفر و مجازات کافران تکذیب گر و ثروتمندان مغرور

فلاتطع المکذّبین . ..أن کان ذا مال و بنین ... فطاف علیها طائف من ربّک

برداشت یادشده از استفهام تعجیبی <کیف> استفاده می شود.

1 - خداوند ، قوم ثمود را به سختی کیفر داد .

کیف فعل ربّک بعاد . .. و ثمود

قوم ثمود، امت حضرت صالح(ع) بودند که بر اثر مخالفت با تعالیم او عقوبت شدند.

و إن عدتم عدنا و جعلنا جهنّم للک_فرین حصیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 55 - 15

15- کیفر دادن حق ناپذیران ، سنت دیرپای الهی است .

و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. إلاّ أن تأتیهم سنّه الأوّلین

اضافه <سنه> به <الأولین> اضافه مصدر به مفعول است و مراد، سنت خداوند درباره انسان های گذشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 6 - 1

1 - عذاب شدن کافران در قیامت ، امری قطعی و سنت تغییرناپذیر الهی

و کذلک حقّت کلمت ربّک علی الذین کفروا

<حق>; یعنی، <ثَبَتَ> و <وَجَبَ> (ثابت و واجب شد) است. و مراد از کلمه در <کلمه ربّک> وعده فرمان عذاب است.

تذکر و هشدار، بیانگر این است که هلاکت مخصوص گروه خاصی از کافران در بخشی از تاریخ نمی باشد; بلکه سنتی فراگیر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 6 - 5

5- خداوند ، پیامبران را به جهت کفرورزی و لجاجت کفرپیشگان ، مؤاخذه نخواهد کرد .

فلعلّک ب_خع نفسک علی ءاث_رهم إن لم یؤمنوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 2 - 5

5- خداوند ، پیامبران را به جهت کفرورزی و لجاجت برخی مردم ، مؤاخذه نخواهد کرد .

ما أنزّلنا علیک القران لتشقی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 33 - 10،11

10 - هیچ پدر و فرزندی ، در قیامت به جای هم حتی اندک کیفری نمی شوند .

لایجزی والد عن ولده و لامولود هو جاز عن والده شیئًا

11 - در قیامت ، بار عمل هر کس ، تنها بر دوش خود او است .

لایجزی والد عن ولده و لامولود هو جاز عن والده شیئًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 25 - 2،3،4

2 - مشرکان ، هیچ گاه درباره کردار پیامبر و مؤمنان ، مورد مؤاخذه قرار نمی گیرند .

قل لاتسئلون عمّا أجرمنا

3 - پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، از کردار مشرکان بازخواست نمی شوند .

و لانسئل عمّا تعملون

4 - هر کسی در قیامت پاسخگوی کردار و عمل خویش است .

لاتسئلون عمّا أجرمنا و لانسئل عمّا تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 43 - 9

9 - سنت و حکم خداوند درباره یک گروه ، بر گروهی دیگری جاری و برگردانده نمی شود .

و لن تجد لسنّت اللّه تحویلاً

<تحویل> به معنای گرداندن چیزی در غیر مکانی که بوده است (مجمع البیان) و مقصود از آن در آیه شریفه این است که حکم الهی درباره عقوبت مکاران، به دیگران منتقل نمی شود و تنها در مورد همین گروه جاری می شود. پس هیچ راه نجاتی برای حیله گران عالم وجود ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 17

17 - انسان ، در برابر اعمال خود مسؤول است و مورد بازخواست الهی قرار خواهد گرفت .

ص: 59

فینبّئکم بما کنتم تعملون

مقصود از آگاه ساختن مردم نسبت به اعمالشان، حسابرسی اعمال آنان و کیفر و پاداش به ایشان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 48 - 6

6 - در قیامت ، هیچ کس بار کیفر دیگران را بر دوش نخواهد کشید .

فیقول الضعف_ؤا . .. فهل أنتم مغنون عنّا نصیبًا من النار . قال الذین استکبروا إنّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 19 - 5

5- هر فرد ، دریافت کننده تمامی اعمال خویش و پاداش و کیفر آن به شکلی کامل ، در جهان آخرت

و لیوفّیهم أعم_لهم و هم لایظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 38 - 5

5 - < و رووا أنّه أتی بحامل قد زنت فأمر برجمها فقال له أمیرالمؤمنین ( ع ) : هب لک سبیل علیها ، أیّ سبیل لک علی ما فی بطنها ؟ ! و اللّه تعالی یقول : < و لاتزروا وازره وزر أُخری > > .

روایت شده: زنی حامله را که زنا داده بود [نزد خلیفه ]آوردند. وی فرمان رجم او را صادر کرد. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: گیرم تو حق رجم او را داشته باشی، چه حقی بر بچه اش داری که در شکم او است؟ در حالی که خداوند می فرماید: <و لاتزروا وازه وزر اُخری>».

و من یقل منهم إنّی إل_ه . .. نجزیه جهنّم

برداشت بالا از مفهوم شرط استفاده شده است; یعنی، خداوند تنها کسانی را که مدعی خدایی هستند عذاب می کند، نه کسانی که خود هیچ ادعایی در باره خدا بودن خویش ندارند.

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه

حرف <سوف> برای آینده است و فعل های شرط (<آمن> و <عمل>) در آیه بعد، قرینه این است که ذی القرنین، به احتمال ایمان آوردن ظالمان، در مجازات آنان تعجیل نکرده است.

و ما أهلکنا من قریه . .. ذکری و ما کنّا ظ_لمین

مفاد مطلب یاد شده، همان <قبح عقاب بلابیان> است که از آیه مورد بحث استفاده می شود.

من جاء بالحسنه فله عشر أمثالها و من جاء بالسیئه فلا یجزی إلا مثلها

6 _ کیفر دادن گنهکاران به اندازه گناهشان ستم بر آنان نیست.

و من جاء بالسیئه فلا یجزی إلا مثلها و هم لا یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 51 - 2

2 _ کیفر الهی در مورد گنهکاران ، عادلانه و به دور از هر گونه ظلم

ذلک بما قدمت أیدیکم و أن اللّه لیس بظلّم للعبید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 54 - 13

13 _ در نظام جزایی خداوند ، حتی به ستمگران هم ظلم نخواهد شد .

و لو أن لکل نفس ظلمت . .. قضی بینهم بالقسط و هم لایظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 40 - 16

16_ لزوم پرهیز از ملاحظه نسب و حسب انسان ها در اجرای کیفر ها و مجازات های مطرح شده در دین

و أهلک إلاّ من سبق علیه القول

بیان این بخش از داستان نوح(ع) (احمل فیها. .. أهلک إلاّ من سبق علیه القول) رساننده این پیام است که: نباید به خاطر خویشی خطاکاران حتی با افراد برجسته ای چون پیامبران ، از کیفر آنان چشم پوشید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 81 - 21

21_ در اجرای کیفر ها و مجازات تعیین شده برای گنه کاران ، نباید حسب و نسب آنان را ملاحظه کرد .

إلاّ امرأتک إنه مصیبها ما أصابهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 71 - 15

15- توجه به حاکمیت عدل بر نظام کیفر و پاداش اخروی ، گرایش دهنده انسان ها به انجام اعمال و رفتار خوب و دارای پاداش

فمن أوتی کت_به بیمینه . .. و لایظلمون فتیلاً

از اینکه خداوند، نظام پاداش دهی خود را در قیامت، برای مردم تشریح می کند، می تواند به منظور تشویق انسانها به انجام اعمالی باشد که پاداش الهی را در پی دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 112 - 5

5 - پاداش اعمال در قیامت ، عادلانه و به دور از هرگونه نقص و کاستی است .

و من یعمل . .. فلایخاف ظلمًا و لاهضمًا

ص: 67

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 39 - 2

2 - عذاب دردناک دوزخ ، کیفری عادلانه و متناسب با رفتار شرک آلود و استکبار در برابر حق

العذاب الألیم . و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 70 - 2،3

2 - تناسب و مطابقت کامل کیفر و پاداش الهی ، با رفتار و کردار بندگان

و وفّیت کلّ نفس ما عملت

حذف مضاف در <ماعملت> _ که در اصل <جزاء ماعملت> است _ می تواند گویای این نکته باشد که جزای الهی، آن چنان با رفتار بندگان تناسب و مطابقت دارد که گویا، آنچه داده می شود خود عمل است نه جزای آن.

3 - پاداش و کیفر مطابق و متناسب با رفتار ، پاداش و کیفری است عادلانه و به حق .

و هم لایظلمون . و وفّیت کلّ نفس ما عملت

برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه، به منزله بیان برای جمله <و هم لایظلمون> می باشد; یعنی، ظلم نشدن در حق بندگان به این خاطر است که هر کسی مطابق آنچه انجام داده، جزا خواهد دید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 40 - 10

10 - خداوند با کافران بدکردار در قیامت ، بر مبنای عدل و با مؤمنان نیک کردار براساس فضل و لطف خویش برخورد خواهد کرد .

من عمل سیّئه فلایجزی إلاّ مثلها و من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن ... یرزقون فیها ب

برداشت یاد شده از آن جا است که مجازات گناه کاران، تنها به میزان گناه آنان است; ولی پاداش مؤمنان نیک کردار، بی شمار و افزون بر استحقاق آنان می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 46 - 5

5 - عدالت در نظام مجازات و پاداش ، از شؤون ربوبیت الهی است .

و ما ربّک بظلّ_م للعبید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 40 - 5

5 - قصاص و مجازات بدی و خطا ، باید مطابق و مماثل با خطا باشد ; نه متفاوت با آن

و جزؤا سیّئه سیّئه مثلها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 34 - 7

7- عدل الهی در کیفر کافران ، مورد اقرار خود آنان ، در قیامت

ص: 68

ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا

<ه_ذا> اشاره به عذاب کافران است و مصداق بارز <حقّ> در زمینه مجازات، <عدل> است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 31 - 9

9 - جزای عادلانه به بدکرداران و پاداش برتر و افزون بر استحقاق به نیکوکاران ، عملی ارزشمند و خداپسندانه

لیجزی الذین أس__وا بما عملوا و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 49 - 3

3 - مجازات های سخت مجرمان در قیامت ، براساس محاسبه و سنجشی عادلانه و به دور از گزاف و ظلم است .

یوم یسحبون . .. إنّا کلّ شیء خلقن_ه بقدر

با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل _ که در زمینه مجازات سخت مجرمان در قیامت است _ برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 13 - 4

4 - در دیدگاه مؤمنان جن ، ایمان آورندگان به ربوبیت خدای یکتا ، از نقصان حق خویش و یا ستم شدن در مجازات ، بیم نداشته و در امان اند .

فمن یؤمن بربّه فلایخاف بخسًا و لا رهقًا

<رَهَق> در معانی <سفاهت>، <گناه>، <کذب>و <ظلم> به کار می رود; ولی در این آیه معنای اخیر مراد است.

12 - نور - 24 - 25 - 3

3 - کیفر های الهی در روز رستاخیز ، بر پایه حق و عدل و به دور از هر شایبه ظلم و بی دادگری

یومئذ یوفّیهم اللّه دینهم الحقّ

<الحقّ> در جمله <دینهم الحقّ> صفت برای <دین> است; یعنی، جزای عادلانه و به حق.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 84 - 5

5 - هر عمل نیک در جهان آخرت ، دارای پاداش افزون و هر عمل بد دارای کیفر متناسب با آن خواهد بود .

من جاء بالحسنه . .. و من جاء بالسیّئه

<ال> در <الحسنه> و <السیّئه> برای جنس و مفید استغراق است. بنابراین <من جاء بالحسنه>; یعنی، <هر کس هر عمل نیک بیاورد> و <من جاء بالسیّئه>; یعنی، هر کس هر عمل بد بیاورد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 70 - 1

1 - هرکس جزای اعمال خویش را در قیامت به طور کامل و بی کم و کاست ، دریافت خواهد کرد .

و وفّیت کلّ نفس ما عملت

<توفیه> (مصدر <وفّیت>) به معنای دادن کامل و بی کم و کاست چیزی است.

5 - یهودیان ، معتقد به قیامت و گرفتار شدن گنهکاران به آتش دوزخ

و قالوا لن تمسنا النار إلا أیاماً معدوده

فیرسل علیکم قاصفًا من الریح فیغرقکم بما کفرتم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 77 - 2

2- تبعید رسولان الهی ، دارای عقوبت سخت دنیوی

إذًا لایلبثون خل_فک إلاّ قلیلاً سنّه من قد أرسلنا قبلک من رسلنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 15 - 12

12 - پاداش دیدن و به کیفر رسیدن انسان ها ، محصول کردار و تلاش خود آنها است .

لتجزی کلّ نفس بما تسعی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 41 - 10

10_ کیفر و عذاب الهی برای انسان ها ، بازتاب و نتیجه عمل خود آنان است .

و لقد استهزئَ . .. فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزءون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 189 - 4

4 - کیفر های الهی ، بازتاب عملکرد خود انسان ها است .

فکذّبوه فأخذهم عذاب یوم الظلّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 11 - 5

5 - ارتکاب گناه ، ظلم و درپی دارنده کیفر الهی

لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّمن ظلم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 7 - 2

2 - برخورد مستکبرانه با آیات الهی ، عذاب آور است .

و إذا تتلی علیه ءای_تنا ولّی . .. فبشّره بعذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 73 - 9

9 - حفظ و نکوداشت امانت الهی پاداش دارد و تضییع آن عذاب آور است .

إنّا عرضنا الأمانه . .. لیعذّب اللّه المن_فقین ... و یتوب اللّه علی المؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 73

15 - سبأ - 34 - 17 - 3،5

3 - روی گردانی از آیه خدا ، مجازات الهی را درپی دارد .

لقد کان لسبإ فی مسکنهم ءایه . .. فأعرضوا ... ذلک جزین_هم

5 - کفران نعمت های خداوند ، کیفر در پی دارد .

و اشکروا له . .. فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم... ذلک جزین_هم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 20

20 - پذیرفتن عقیده کفرآلود _ ولو با فریب و دستور دیگران _ کفر تلقی شده و کیفر دارد .

و قال الذین استضعفوا للذین استکبروا . .. تأمروننا أن نکفر باللّه و نجعل له أنداد

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 45 - 7

7 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : معناه إتّقوا ما بین أیدیکم من الذنوب و ما خلفکم من العقوبه ;

از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: معنای <و إذا قیل لهم اتّقوا ما بین أیدیکم و ما خلفکم> این است که بپرهیزید از گناهانی که در پیش رو دارید و از کیفرهایی که به دنبال شما است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 31 - 2

2 - روح طغیان و حق ناپذیری ، عامل دوزخی شدن و استحقاق کیفر الهی

بل کنتم قومًا ط_غین . فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 135 - 5

5 - انتساب به خوبان ( چونان پیامبران ) ، هیچ تأثیری در سرنوشت اخروی و کیفر و پاداش الهی ندارد .

إذ نجّین_ه و أهله أجمعین . إلاّ عجوزًا فی الغ_برین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 158 - 7

7 - نسبت ها ، نزدیکی ها و پیوند های خویشاوندی ، هیچ تأثیری در سرنوشت بندگان و مجازات آنان ندارد .

و جعلوا بینه و بین الجنّه نسبًا و لقد علمت الجنّه إنّهم لمحضرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 41 - 7

7 - مبتنی بودن جزای الهی بر عملکرد خود انسان ، پیام مشترک تمامی پیامبران

أم لم ینبّأ بما فی صحف موسی . و إبرهیم ... و أن لیس للإنس_ن إلاّ ما سعی ... ثمّ

از ارتباط آیات شریفه، مطلب بالا استفاده می شود.

ص: 74

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 70 - 11

11 - تخلف از دستورات خداوند ، درپی دارنده کیفر الهی در جهان آخرت

و له الحکم و إلیه ترجعون

قید <إلیه ترجعون> پس از <له الحکم> تهدید به کسانی است که از اجرای دستورات و قوانین الهی سرپیچی کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 9

9 - شرک و کفر به خدا ، مؤاخذه و کیفر اخروی در پی دارد .

و لو تری إذ الظلمون موقوفون عند ربّهم . .. و قال الذین استضعفوا للذین استکبروا .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 24 - 8

8 - کیفر و عذاب الهی در قیامت ، نتیجه و بازتاب رفتار و کردار زشت خود انسان ها است .

و قیل للظ_لمین ذوقوا ما کنتم تکسبون

خداوند متعال در این جا چشیدن عذاب را به خود رفتار و کردار نسبت داده است. این مطلب گویای این حقیقت است که عذاب، نتیجه و حاصل خود رفتار آدمی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 17 - 2،3

2 - کیفر و پاداش الهی در قیامت ، معلول چگونگی رفتار خوب و بد انسان ها است .

الیوم تجزی کلّ نفس بما کسبت

<باء> در <بما کسبت> برای سببیت است; یعنی، <تجزی بسبب ما کسبت و جزاء مناسباً لما کسبت>.

3 - رفتار انسان و استحقاق وی برای کیفر و پاداش ، اساس و مبنای جزای الهی در آخرت

الیوم تجزی کلّ نفس بما کسبت

از این که خداوند در پاداش و کیفر، مسأله کسب و تلاش انسان را مطرح ساخته است (بما کسبت) استفاده می شود که همین اساس پاداش و کیفر آدمیان است; نه چیز دیگر.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 34 - 11

11- کیفر کافران در قیامت ، نتیجه عملکرد خود آنان

قال فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 29 - 5

5_ کیفر های اخروی نتیجه قهری عملکرد خود کافران ، و نه ظلمی از سوی خدا بر ایشان

قدّمت إلیکم بالوعید . .. و ما أنا بظلّ_م للعبید

ص: 76

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - زلزله - 99 - 6 - 6

6 - پاداش ها و کیفر های آخرت ، چیزی جز کردار انسان نیست .

یصدر الناس أشتاتًا لیروا أعم_لهم

عوامل کیفر اخروی بنی نضیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 4 - 2

2 - مجازات اخروی بنی نضیر ، معلول ستیزه جویی آنان با خدا و رسول او

و لهم فی الأخره عذاب النار . ذلک بأنّهم شاقّوا اللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 42 - 3

3 - روی گردانی از یاد خدا ، موجب استحقاق کیفر دنیوی است .

و من یعش عن ذکر الرحم_ن . .. فإنّا منهم منتقمون . أو نرینّک الذی وعدن_هم

عوامل کیفر قوم سبأ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 17 - 1،2

1 - راه افتادن سیل بنیان کن و درهم کوبیده شدن باغ های دل پذیر قوم سبا ، کیفر ناسپاسی و کفران آنان بود .

فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم و بدلّن_هم بجنّتیهم . .. ذلک جزین_هم بما کفروا

به قرینه بحث شکر در دو آیه پیش، احتمال دارد مراد از <کفروا> کفران باشد.

2 - خداوند ، مردم سبأ را به خاطر کفرشان با فرستادن سیلی بنیان کن مجازات کرد .

فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم . .. ذلک جزین_هم بما کفروا

برداشت یاد شده بنابراین اساس است که <کفروا> به همان معنای مشهور (کفر ورزیدن) باشد.

تحریم هر چیزی در دین برای دفع مفسده و ضرر است و تحریم اختصاصی برای یهودیان، این مطلب را می رساند که این تحریم به خاطر امر دیگری است و گرنه برای همه مکلفان حرام می شد و جمله <ل_کن کانوا أنفسهم یظلمون> نشان می دهد که فلسفه این تحریم، کیفر ظلم آنان بود. گفتنی است که در جمله <جزیناهم ببغیهم> (در آیه 146 سوره انعام) به این مطلب تصریح شده است.

9 - ابراهیم - 14 - 42 - 7

7- تأخیر کیفر ستمگران از سوی خداوند تا روز قیامت ، جهت تشدید مجازات آنان است .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا یعمل الظ_لمون إنما یؤخّرهم لیوم تشخص فیه الأبص_ر

از اینکه خداوند متعال کیفر ستمگران را تا روزی سخت و هولناک به تأخیر انداخت، حکایت از شدت مجازات آنان دارد; چون اگر آن مجازات در دنیا اتفاق می افتاد به این مقدار سخت نبود. بنابراین، تأخیر کیفر ظالمان به نفع آنان نیست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 61 - 12

12- اجل مقرر داشتن انسان های ظالم ، دلیل به تعویق افتادن مؤاخذه و عقوبت آنان

و لو یؤاخذ الله الناس بظلمهم . .. و ل_کن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی

10- عقاب و کیفر دادن بر هر عملی بدون بیان زشتی و خلاف بودن آن عمل ، زشت و ناپسند است .

و ما کنّا معذّبین حتی نبعث رسولاً

اینکه خداوند فرمود: <ما بدون اینکه رسولی برای تبیین حقایق برای مردم بفرستیم، عذاب و کیفرشان نمی کنیم> احتمال دارد به جهت این داوری عقل باشد که: <عقاب بدون بیان زشت و قبیح است>.

17 - محمد - 47 - 27 - 3

3- کیفر سخت منافقان به هنگام مرگ ، براساس علم الهی به نهان کاری های خائنانه آنان

و اللّه یعلم إسرارهم . فکیف إذا توفّتهم المل_ئکه

از ارتباط عبارت <فکیف إذا. ..> _ که بیانگر کیفر سخت منافقان است _ با ذیل آیه قبل (واللّه یعلم إسرارهم) استفاده می شود که علم و آگاهی خداوند، پشتوانه کیفر منافقان به هنگام مرگ شان، خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 63 - 5

5- دوزخ ، کیفر قطعی ابلیس و پیروان وی

فمن تبعک منهم فإن جهنّم جزاؤکم

و من یشاقق الرسول . .. و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولی

16 _ تفرقه افکنی در صفوف جامعه ایمانی ، موجب عذاب جهنم

و من . .. یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولی و نصله جهنم

15 _ تناسب عذاب و عقوبت اخروی ، با گناه و عصیان

سیطوّقون ما بخلوا به یوم القیمه

طوق شدن اموال بخیلان بر گردن آنان به دلیل دلدادگی و وابستگی شدید آنان به اموال می باشد، و این حاکی از تناسب عذاب آخرت با گناه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 182 - 1

1 _ عذاب سخت یهود در آخرت ، دستاورد اعمال ناروای آنان ( نسبت دادن فقر به خدا و کشتن انبیا )

ذوقوا عذاب الحریق. ذلک بما قدّمت ایدیکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 185 - 9

9 _ < یوم القیمه > ، از اسامی روز جزای اعمال

و انّما توفّون اجورکم یوم القیمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 191 - 29

29 _ اعتقاد به قیامت و کیفر و پاداش در آن ، پیامد اعتقاد به باطل نبودن و هدفدار بودن آفرینش

ربّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانک فقنا عذاب النّار

کلمه <فا> در <فقنا . .. >، بیانگر این معناست که خردمندان با نفی بطلان در آفرینش و اعتقاد به هدفداری جهان به این نتیجه رسیده اند که باید قیامت و روز جزا و پاداشی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 9 - 9

9 _ عقوبت دنیوی و اخروی در کمین پایمال کنندگان حقوق یتیمان

ولیخش الّذین لو ترکوا من خلفهم . .. فلیتّقوا اللّه

جمله <ولیخش . .. >، اشاره به کیفر دنیوی است و جمله <فلیتّقوا اللّه> (از خدا بترسید)، دلالت بر استحقاق عقوبت اخروی دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 33 - 17

17 _ اجرای حدود و مجازات های دنیوی ، مستلزم رهایی از عذاب اخروی نیست .

لهم خزی فی الدنیا و لهم فی الاخره عذاب عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 14 - 4

4 _ آتش دوزخ کیفری بس سهمگینتر از عقوبت های الهی در دنیا

ذلکم فذوقوه و أن للکفرین عذاب النار

ص: 87

استفاده از کلمه ذوق (چشیدن) درباره عذاب دنیا، در مقابل عذاب دوزخ، بیانگر این است که عقوبتهای دنیوی تنها مضمضه ای از عقوبت و مقدمه ای برای عذاب اصلی و کامل که همان عذاب دوزخ است، می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 60 - 7

7 - جهان آخرت ، جهان کیفر و پاداش

أنّهم إلی ربّهم رجعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 25 - 6،7

6 - سازندگان و طرّاحان < افک > ، مورد خشم شدید خدا و گرفتار کیفر سخت او در جهان آخرت

یومئذ یوفّیهم اللّه دینهم الحقّ

برداشت یاد شده بر این اساس است که آیه 23 تا 25 نیز از جمله آیات مربوط به قضیه <افک> باشد.

7 - جهان آخرت ، جهان کیفر و پاداش است .

یومئذ یوفّیهم اللّه دینهم الحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 84 - 1

1 - جهان آخرت ، سرای کیفر و پاداش است .

من جاء بالحسنه فله خیر منها و من جاء بالسیّئه فلایجزی . .. إلاّ ما کانوا یعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 21 - 3

3 - عالم آخرت ، عالم کیفر و رحمت است .

ثمّ اللّه ینشئ النشأه الأخره . .. یعذّب من یشاء و یرحم من یشاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 78 - 5

5 - قیامت ، روز جزا و کیفر و پاداش الهی است .

یوم الدین

<دین> در آیه بالا به معنای حساب و جزا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 20 - 17

17 - آخرت ، صحنه اعمال دقیق مجازات ها است ، نه دنیا .

إنّ الذین یمارون فی الساعه لفی ضل_ل بعید . .. من کان یرید حرث الدنیا نؤته منها و

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 88

18 - حدید - 57 - 20 - 15

15 - جهان آخرت ، جهان کیفر و پاداش الهی

و فی الأخره عذاب شدید و مغفره من اللّه و رضون

19 - جن - 72 - 7 - 5

5 - جن ، همچون انسان ، دارای تکلیف و مورد بازخواست خدا و کیفر و پاداش در قیامت

و أنّهم ظنّوا کما ظننتم أن لن یبعث اللّه أحدًا

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که مبعوث شدن انسان ها در قیامت، بیانگر کیفر و پاداش و حسابرسی آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 11 - 1

1 - مشاهده نامه اعمال در قیامت ، مایه آگاهی به کردار ها و پیش بینی کیفر ها است .

و أمّا من أُوتی . .. فسوف یدعوا ثبورًا

11 - خداوند ، به علّت در پیش بودن عذاب اخروی ، منافقان را به خاطر اهانت هایشان به پیامبراکرم ( ص ) عذاب نمی کرد .

و یقولون فی أنفسهم لولا یعذّبنا . .. حسبهم جهنّم

آخرت محکوم به عذاب الهی اند .

أنّما الحیوه الدنیا لعب و لهو . .. و فی الأخره عذاب شدید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 69 - 4،7

4 _ گناه شرک ، آدم کشی و زنا در پی دارنده اشد مجازات در قیامت

یض_عف له العذاب یوم القی_مه

7 _ گناه شرک ، آدم کشی و زنا ، در پی دارنده عذاب طولانی و خوارکننده در قیامت

و یخلد فیه مهانًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 41 - 8

8 - کفر و شرک ، جرمی بزرگ و کیفرآور در قیامت

یعرف المجرمون بسیم_هم فیؤخذ بالنوصی و الأقدام

توصیف کافران و مشرکان، به <جرم پیشه>، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.

لیطغی . .. إنّ إلی ربّک الرجعی

مراد از بیان بازگشت انسان ها به خداوند، توجّه دادن طغیان گران _ که در آیات پیشین مطرح بودند _ به کیفرهای الهی است.

7 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به تدبیر امور آن حضرت و مجازات اخروی مخالفان طغیان گر او ، وعده داد .

لیطغی . .. ربّک

خطاب در <ربّک>; چه ویژه پیامبر(ص) باشد و چه هر مخاطبی را شامل گردد _ که در نتیجه پیامبر(ص) بارزترین مصداق مورد نظر خواهد بود _ برداشت یاد شده استفاده می شود.

4 - بیشتر ظالمان ، بی خبر از کیفر های دنیوی و اخروی خویش

و ل_کنّ أکثرهم لایعلمون

5 - انعام - 6 - 108 - 20

20 _ قیامت روز پاداش و کیفر اعمال است.

و کذلک زینا لکل أمه عملهم . .. فینبئهم بما کانوا یعملون

مطلع ساختن آدمیان بر اعمالشان در قیامت، کنایه از مجازات و یا پاداش آنان می تواند باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 147 - 4،5

4 _ حضور در صحنه قیامت و برخورد با سزای اعمال دنیوی ، فرجام همه انسانهاست .

لقاء الأخره

کلمه <لقاء> (رسیدن و برخورد کردن) مصدری است که به مفعولش اضافه شده و فاعل آن محذوف است ; یعنی: <و لقائهم الأخره>.

5 _ کیفر انسان ها در قیامت ، بازتاب اعمال خود آنان است .

هل یجزون إلا ما کانوا یعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 27 - 4

4 _ کیفر هر کار بد در قیامت ، کیفری متناسب با همان کار بد خواهد بود .

جزاء سیئه بمثلها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 51 - 4

4- کیفر و پاداش الهی به انسان ها در قیامت ، کاملاً مطابق و متناسب با کم و کیف رفتار آدمی است .

لیجزی الله کلّ نفس ما کسبت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 111 - 7،10

7- همه انسان ها ، سزای اعمال خویش را در قیامت ، به طور کامل دریافت خواهند کرد .

یوم . .. و توفّی کلّ نفس ما عملت

<توفّی> (از ماده توفیه) به معنای پرداخت و دریافت کامل است.

10- دنیا ، میدان عمل و آخرت صحنه دریافت پاداش و کیفر است .

یوم تأتی . .. و توفّی کلّ نفس ما عملت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 49 - 15

15- کیفر های الهی ، در آخرت ، بازتاب اَعمال انسان است .

و وجدوا ما عملوا حاضرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 102

11 - طه - 20 - 112 - 5

5 - پاداش اعمال در قیامت ، عادلانه و به دور از هرگونه نقص و کاستی است .

و من یعمل . .. فلایخاف ظلمًا و لاهضمًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 82 - 2

2 - قیامت ، روز محاسبه کردار آدمیان و مجازات و پاداش در تعلیمات ابراهیم

و الذی أطمع أن یغفرلی خطیئتی یوم الدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 54 - 5

5 - تجسم اعمال آدمیان ، به صورت کیفر و پاداش در آخرت

فالیوم لاتظلم نفس شیئًا و لاتجزون إلاّ ما کنتم تعملون

آمدن تعبیر <لاتجزون إلاّ ما> به جای <لاتجزون إلاّ بما کنتم تعملون> (با ذکر <باء> مقابله)، می تواند بیانگر این حقیقت باشد که خودِ اعمال آدمی در روز رستاخیز، به صورت کیفر و پاداش به او برگردانده خواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 53 - 4

4 - قیامت ، روز حسابرسی اعمال و پاداش و جزا

ه_ذا ما توعدون لیوم الحساب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 40 - 16

16 - علم گسترده الهی به عملکرد انسان ها ، پشتوانه کیفر و پاداش اخروی آنان

اعملوا ما شئتم إنّه بما تعملون بصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 15 - 7

7 - اعمال نیک و بد آدمی ، دارای بازتاب در دنیا و درپی دارنده کیفر و پاداش در حیات اخروی

من عمل ص_لحًا . .. ثمّ إلی ربّکم ترجعون

تعبیر <ثمّ إلی ربّکم> _ در پی <من عمل صالحاً. ..> _ می رساند که آنچه در صدر آیه شریفه نسبت به بازتاب عمل گفته شده، مربوط به دنیا است و اعمال آدمی پس از آن نیز کیفر و پاداشی در نزد پروردگار خواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 41 - 3

3 - تجسم اعمال انسان ، مجازات و پاداش الهی در آخرت برای او

و أنّ سعیه سوف یری . ثمّ یجزیه الجزاء الأوفی

برداشت یاد شده با توجه به تعبیر <یجزاه> _ به جای <یجزی به> _ استفاده می شود; زیرا مفاد آن چنین است: <خداوند

ص: 103

انسان را به همان عملش جزا می دهد [و نه در برابر عملش]>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انفطار - 82 - 15 - 2

2 - قیامت ، روز مواجه شدن با سزای اعمال است .

یوم الدین

<دین>; یعنی، جزا و به معنای طاعت نیز آمده است (مفردات راغب) و چون معنای اول با قیامت تناسب دارد، در آیه شریفه به معنای جزا می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انفطار - 82 - 18 - 4

4 - قیامت ، روز کیفر دادن اعمال است .

یوم الدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 11 - 1

1 - قیامت ، روز جزای اعمال است .

الذین یکذّبون بیوم الدین

<دین> در معانی <طاعت> و <جزاء> استعمال می شود و معنای مجازی آن <شریعت> است (مفردات راغب). تناسب معنای <جزاء> با قیامت، دلیل برگزیدن این معنا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - زلزله - 99 - 6 - 5،7

5 - مشاهده کردار و مواجه شدن با پاداش و کیفر آن ، از اهداف حشر انسان ها در قیامت

یصدر الناس أشتاتًا لیروا أعم_لهم

حرف <لام> در <لیروا>، بیانگر برداشت یاد شده است. مشاهده اعمال، یا به معنای مشاهده پاداش و کیفر آنها است و یا ناظر به تجّسم اعمال و مشهود بودن آن در قیامت است.

7 - مواجه شدن انسان ها با کردار خود و پاداش یا کیفر آن ، پس از بازگشت آنان از حسابرسی است .

یصدر الناس أشتاتًا لیروا أعم_لهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 126 - 9

9 - کیفیت برانگیختن انسان و جزای اعمال او در قیامت ، متناسب با عملکرد دنیایی او است .

فنسیتها . .. تنسی

ص: 104

بلاهای هشداردهنده دنیا، نوعی اتمام حجت برای فاسقان است. <لعلّهم یرجعون> نیز نکته بالا را تأیید می کند.

1 - کسانی که به زنان پاکدامن و مؤمن تهمت زنا می زنند ، در قیامت بی هیچ تخفیف و ترحمی و به صورت کامل ، کیفر کارشان را دریافت خواهند کرد .

الذین یرمون المحصن_ت . .. یومئذ یوفّیهم اللّه دینهم

ضمیر <هم> در <یوفّیهم> و <دینهم> به <قذف کنندگان> (الذین یرمون المحصنات) بازمی گردد و <توفیه> (مصدر <یوفّی>) به معنای پرداخت به صورت تام و کامل است و مقصود از <دین> _ به قرینه این که آیه شریفه در باره قیامت است _ جزا می باشد.

3 - نساء - 4 - 56 - 1،12،13،14

1 _ آتش سوزانِ جهنّم ، کیفر کافرانِ به آیات الهی

انّ الذین کفروا بایاتنا سوف نُصلیهم ناراً

12 _ وارد ساختن کافران به آتش و عذاب آنان در دوزخ ، بر اساس حکمت خداوند

انّ الذین کفروا بایاتنا سوف نصلیهم ناراً . .. انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً

تذکّر به حکمت خداوند پس از بیان عذاب کافران، اشاره به حکیمانه بودن چنین عملی است.

13 _ هیچ نیرویی قادر به جلوگیری از عذاب کافران در دوزخ نخواهد بود .

سوف نصلیهم ناراً . .. انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً

تذکر به شکست ناپذیری خداوند پس از بیان اینکه کافران را به دوزخ خواهد برد، اشاره به این معنا دارد که مبادا توهّم شود آنان می توانند علی رغم خواست خداوند بر او غلبه کنند و خود را از آتش برهانند.

14 _ عزت و حکمت الهی ، مقتضی عذاب مستمر دوزخیان کفرپیشه *

انّ الذین کفروا . .. انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً

بنابر اینکه جمله <انّ اللّه . .. >، بیان علتی برای <سوف نصلیهم ناراً> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 39 - 7

7 _ عذاب اخروی پیروان شرک و کفر، سزای اعمالشان در دنیاست.

فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 68 - 4

4 _ همسانی منافقان و کافران ، در استحقاق کیفر شدید و مستمر خداوند در قیامت

وعد اللّه المنفقین و المنفقت و الکفار نار جهنم خلدین فیها هی حسبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 70 - 9

9 _ کیفر دنیوی و اخروی کافران و منافقان ، از سنت های ثابت الهی

أولئک حبطت أعملهم فی الدنیا و الأخره . .. ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 4 - 13

13 _ عذاب دردناک و آشامیدنی داغ و جوشان ، کیفر اخروی کفرمداران

و الذین کفروا لهم شراب من حمیم و عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 28 - 2

2- کافرانی که با حالت ظلم به نفس ( کفر ) از دنیا بروند ، در قیامت گرفتار خواری و ذلت خواهند شد .

إن الخزی الیوم و السوء علی الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ظالمی أنفسهم

ص: 108

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 74 - 10

10 - جاودانگی عذاب جهنم و نبود مرگ در آن ، دلیل پاینده تر بودن عذاب کافران از شکنجه و آزاری است که آنان بر مؤمنان روا می داشتند .

واللّه خیر و أبقی . إنّه من یأت ... لایموت فیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 9 - 15

15 - قیامت ، روز مجازات و کیفر کفرپیشگان و حق ستیزان

و نذیقه یوم القی_مه عذاب الحریق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 39 - 11

11 - کافران ، در روز رستاخیز به جای نیل به ثمره اعمال نیک خویش ، با خدا و کیفر او مواجه خواهند شد .

و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه . .. حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا و وجد اللّه ع

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 83 - 8،9

8 - وعده الهی به گردآوری کافران هر امت ، برای محاکمه و مجازات در قیامت *

و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <حشر> مورد بحث در آیه مربوط به قیامت باشد.

9 - حشر گروهی از کافران هر امت در قیامت و رانده شدن آنان به سوی جایگاه محاکمه و مجازات *

و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 23 - 12

12 - مجازات کافران و بدکاران در قیامت ، همراه با آگاه شدن از جرم شان است .

إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 24 - 2

2 - رفاه دنیوی کافران ، در قبال عذاب سخت آخرت ، اندک و ناچیز است .

نمتّعهم قلیلاً ثمّ نضطرّهم إلی عذاب غلیظ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 22 - 4

4 - همانندی و یک سانی مجازات و کیفر زنان و مردان مشرک و کافر در قیامت

ص: 109

احشروا الذین ظلموا و أزوجهم

برداشت یاد شده از آن جا است که اختصاص به ذکر یافتن <ازواج> (همسران)، می تواند برای از بین بردن این توهم باشد که زنان مشرک و کافر از کیفر الهی معاف اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 33 - 1

1 - مشترک بودن رهبران شرک و کفر اغواگر با توده های مشرک و کافر اغوا شده در کیفر و عذاب دوزخ

فإنّهم یومئذ فی العذاب مشترکون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 40 - 10

10 - خداوند با کافران بدکردار در قیامت ، بر مبنای عدل و با مؤمنان نیک کردار براساس فضل و لطف خویش برخورد خواهد کرد .

من عمل سیّئه فلایجزی إلاّ مثلها و من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن ... یرزقون فیها ب

برداشت یاد شده از آن جا است که مجازات گناه کاران، تنها به میزان گناه آنان است; ولی پاداش مؤمنان نیک کردار، بی شمار و افزون بر استحقاق آنان می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 72 - 3

3 - عذاب شدن کافران حق ستیز و ستیزه جو به آتش دوزخ ، پس از کیفر شدنشان با آب داغ و پر حرارت خواهد بود .

فی الحمیم ثمّ فی النار یسجرون

برداشت یاد شده از آمدن <ثمّ> که نوعاً برای تراخی زمانی است، استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 20 - 8

8- قیامت ، روز مجازات کافران با عذابی خوارکننده و ذلّت بار

فالیوم تجزون عذاب الهون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 21 - 22

22- روز قیامت و کیفر دهی کافران ، روزی بس بزرگ و توصیف ناپذیر *

إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 34 - 11

11- کیفر کافران در قیامت ، نتیجه عملکرد خود آنان

قال فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون

ص: 110

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 29 - 5

5_ کیفر های اخروی نتیجه قهری عملکرد خود کافران ، و نه ظلمی از سوی خدا بر ایشان

قدّمت إلیکم بالوعید . .. و ما أنا بظلّ_م للعبید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 41 - 1

1 - رهنمود خداوند به پیامبر ( ص ) ، در امید بستن به قیامت برای جزای کافران لجوج

فاصبر . .. و استمع یوم یناد المناد

آیات پیشین در زمینه مواجهه ناروای کافران با پیامبر(ص) و لزوم شکیبایی آن حضرت در برابر آنان بود. اکنون در این آیه، خداوند به پیامبر(ص) می فرماید: گوش به زنگ منادی حق برای رستاخیز باش; کنایه از این که آن روز کافران، مجازات واقعی خود را خواهند دید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 47 - 7

7 - کیفر های دنیوی و برزخی کافران ، سبک تر از کیفر اخروی آنان *

و إنّ للذین ظلموا عذابًا دون ذلک

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <دون> به معنای پایین تر و خفیف تر باشد و <دون ذلک> اشاره به عذاب دنیوی یا برزخی داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 46 - 3

3 - قیامت ، قرارگاه اصلی برای مؤاخذه و مجازات کافران

سیهزم الجمع . .. و الساعه أدهی و أمرّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 11 - 2

2 - کیفر و عذاب دوزخ برای کافران ، نتیجه و پیامد کوتاهی و تقصیرکاری خود آنان است .

فاعترفوا بذنبهم

فیومئذ لایس_ل عن ذنبه . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان

برداشت یاد شده بر این اساس است که خداوند پس از بیان راه نداشتن چون و چرا در برنامه های قیامت برای گناهکاران، خلق را به پرهیز از تکذیب نعمت ها توجه داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انفطار - 82 - 12 - 4

4 - گنه کاران و تکذیب کنندگان کیفر های اخروی ، در قیامت به کیفر گناه و تکذیب خود گرفتار خواهند شد .

بل تکذّبون بالدین . .. یعلمون ما تفعلون

مطرح ساختن کتابت و علم کاتبان _ به قرینه <بل تکذّبون بالدین> _ هشداری به تکذیب گران است که عمل آنان بی کیفر نخواهد ماند.

لتفسدنّ فی الأرض . .. و إن عدتم عدنا و جعلنا جهنّم للک_فرین حصیرًا

3_ انکار کنندگان کتاب های آسمانی ، به کیفر و مجازات اخروی گرفتار خواهند شد .

و إنّ کلاًّ لما لیوفینّهم ربک أعم_لهم

قابل ذکر است که مفسران درباره کلمه <لما> و معنا و جایگاه آن در آیه شریفه، سخنان بسیاری دارند. علاقه مندان را به کتابهای مفصل تفسیری و ادبی ارجاع می دهیم. آنچه به نظر تکلفی ندارد این است که <لمّا> شرطیه است و فعل آن محذوف می باشد کلام با تقدیر آن چنین می شود: إنّ کلاًّ لما أتتهم الساعه لیوفینّهم.

21 - شدیدترین عذاب های اخروی ، کیفر یهودیانی است که پیمان های الهی را شکستند .

إذ أخذنا میثقکم . .. و یوم القیمه یردون إلی أشد العذاب

اضافه <أشد> (سخت ترین) به <العذاب> اضافه صفت به موصوف است; یعنی، <العذاب الأشد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 113 - 17

17 - خداوند ، در قیامت میان یهود ، نصارا و مشرکان داوری کرده آنان را بسزای گفته ها و اتهام های ناروایشان خواهد رساند .

فاللّه یحکم بینهم یوم القیمه فیما کانوا فیه یختلفون

مراد از حکومت و داوری خدا در قیامت، مجرد بیان حق نیست; زیرا خداوند حقایق را با نازل کردن قرآن بیان داشته و آیه مورد بحث نیز پندار باطل یهود و نصارا را روشن ساخته است. بنابراین، مقصود از <یحکم ...> به کیفر رساندن متخلفان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 41 - 42

42 _ خواری و رسوایی در دنیاو عذاب بزرگ آخرت ، کیفر منافقان و یهودیان شتابگر در کفر

من الذین قالوا ءامنا بافواههم . .. لهم فی الدنیا خزی و لهم فی الاخره عذاب عظیم

1- اگر فرشتگان ادعای الوهیت کنند ، به عذاب دوزخ گرفتار خواهند شد .

و من یقل منهم إنّی إل_ه من دونه فذلک نجزیه جهنّم

2 - عذاب دردناک دوزخ ، کیفری عادلانه و متناسب با رفتار شرک آلود و استکبار در برابر حق

العذاب الألیم . و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 47 - 7

7 - استکبار و به استضعاف کشیدن جامعه ، موجب گرفتاری در آتش دوزخ است .

و إذ یتحاجّون فی النار فیقول الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا

مطرح ساختن نام <رحمان> _ که بیان کننده رحمت عام و گسترده خداوند است _ در کنار عصیان و استکبار برخی از مردمان، می تواند بیانگر شدّت پستی و ناروایی استکبار در برابر او باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 57 - 8

8 - استکبار در برابر خدا و آیات او ، درپی دارنده عذاب ذلت بخش و خوار کننده دوزخ

و الذین کفروا و کذّبوا ب_َای_تنا . .. عذاب مهین

5 - انعام - 6 - 5 - 10

10 _ عذاب خداوند و سرانجامی شوم در انتظار تکذیب کنندگان و استهزاگران حق (قرآن و دیگر آیات خداوند)

فقد کذّبوا بالحق لمّا جاءهم فسوف یأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون

2 - استهزای منافقان از سوی خدا ، کیفر تمسخر آنان نسبت به اسلام و جامعه ایمانی است .

إنما نحن مستهزءون. اللّه یستهزئ

آیه مورد بحث، بیانگر سزا و کیفر منافقان استهزا کننده است.

عذاب دنیوی و اخروی نجات بخشید .

و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته

به قرینه آیه پیش و نیز آیه 14، جمله <و لولا فضل اللّه>، به تقدیر <و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته مسکم عذاب فی الدنیا و الآخره> می باشد.

فجعلنها . .. موعظه للمتقین

<رجز> به معنای عذاب است و <ال> در آن هم می تواند عهد ذکری بوده و اشاره به عذابهای پنجگانه مطرح شده در آیه قبل باشد، و هم می تواند <ال> در آن عهد ذهنی باشد. در این صورت اشاره به عذابی غیر از عذابهای ذکر شده دارد که به دلیل روی آوری آنها به موسی و تقاضای برطرف شدن آن، عذابی بسیار شدیدتر از عذابهای پنجگانه بوده است. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 36 - 10

10 _ آن گروه از کافران قریش که پس از شکست همچنان به کفرورزی خویش ادامه دادند ، از دوزخیان هستند .

و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون

تکرار <الذین کفروا> پس از <ثم یغلبون> اشاره به این دارد که گروهی از کفار قریش پس از شکست و غلبه مسلمانان به کفر باقی خواهند ماند، آنان سزایشان جهنم است و گروهی اسلام را خواهند پذیرفت و اهل نجات خواهند بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 9 - 2

2 - کافران دوزخی ، از کسانی اند که پس از اتمام حجت و از روی عمد ، راه کفر و انکار را در پیش گرفته و به تکذیب دین پرداختند .

قالوا بلی قد جاءنا نذیر فکذّبنا

13 - رواج دهندگان باطل ، مستحق عذابی خوارکننده اند .

من یشتری لهو الحدیث . .. أُول_ئک لهم عذاب مهین

16 - جهل و ناآگاهی گمراه سازان مردم ، مانع عذاب آنان نیست .

لیضلّ عن سبیل اللّه بغیر علم . .. لهم عذاب مهین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 68 - 4

4 - گمراه سازان به خاطر گمراه ساز بودن شان ، عذاب دیگری هم دارند .

ربّنا ءاتهم ضعفین من العذاب

دو عذابِ مورد نظر در آیه _ چنان که مفسران نیز گفته اند_ برای دو چیز است: یکی گمراهی کافران و دیگری گمراه سازی آنان. گفتنی است که چون درخواست کافران پیرو برای عذاب رهبران رو نشده است، می توان نکته فوق را به دست آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 41 - 2

2 _ تکذیب کنندگان و اعراض کنندگان از آیات الهی در بستری از آتش جهنم و توده هایی آتشین بر فراز خویش، گرفتار خواهند شد.

لهم من جهنم مهاد و من فوقهم غواش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 83 - 1

1- اصحاب حجر ( قوم ثمود ) پس از تکذیب رسولان و اعراض از معجزات و آیات الهی ، صبحگاهان گرفتار صدای وحشتناک و غرش سهمگین شدند .

و لقد کذّب أصح_ب الحجر المرسلین . و ءاتین_هم ءای_تنا ... معرضین ... فأخذتهم الصی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 57 - 12

12- محروم شدن از درک پیام های قرآن ، کیفر بی اعتنایی به آیات خدا و فرو رفتن در غفلت از گناهان است .

ذکّر بأی_ت ربّه فأعرض عنها . .. إنّا جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 58 - 9

9- جدال در برابر آیاتِ حق و اِعراض از آنها و غفلت از گناهان ، دارای کیفر قطعی است .

ذکّر بأی_ت ربّه فأعرض عنها . .. بل لهم موعد

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 90 - 4

4 - سوختن چهره بدکاران به وسیله آتش دوزخ ، جزای روی گردانی آنان از آیات الهی

فکبّت وجوههم فی النّار هل تجزون إلاّ ما کنتم تعملون

از تعبیر <هل تجزون. ..> تناسب کیفر با گناه استفاده می شود و این تناسب، در مورد آنان که با صورت در آتش افکنده می شوند، می تواند بدان جهت باشد که آنان روی از حق برمی تافتند (ولوا مدبرین).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 22 - 5

5 - گرفتار شدن تکذیب کنندگان آیات الهی به عذاب عظیم در قیامت ، حاصل و پی آمد اعراض آنان از آیات خدا ، پس از توجه به آنها است .

و لنذیقنّهم من العذاب . .. دون العذاب الأکبر ... و من أظلم ممّن ذکّر بأی_ت ربّه

<و من أظلم. ..> به منزله تعلیل آیه قبل است و درصدد تبیین چراییِ گرفتار آمدن مجرمان به عذاب سخت قیامت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 16 - 3

ص: 135

3 - روی گردانی از آیه خدا پس از تبیین آن ، درپی دارنده عذاب استیصال از جانب خداوند

لقد کان لسبإ فی مسکنهم ءایه جنّتان . .. فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم

احتمال دارد متعلق <أعرضوا> <آیه> باشد که در آیه قبل از آن سخن گفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 13 - 3

3 - صاعقه آسمانی ، کیفر روی گردانی از آیات روشن الهی است .

قل أئنّکم لتکفرون بالّذی . .. فإن أعرضوا فقل أنذرتکم ص_عقه

فلما ءاتیهم . .. بخلوا به و تولوا ... بما أخلفوا اللّه ... و بما کانوا یکذبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 69 - 2

2- انسان های ناسپاس و روی گردان از حق ، هیچ گاه و در هیچ شرایطی ، از عذاب و کیفر دنیوی خداوند ، در دریا و خشکی در امان نیستند .

فلمّا نج_ّکم إلی البرّ أعرضتم . .. أم أمنتم أن یعیدکم فیه تاره أخری

8 - عمل نکردن به تعالیم قرآن ، درپی دارنده عذاب ناگهانی در دنیا

و اتّبعوا أحسن ما أُنزل . .. من قبل أن یأتیکم العذاب بغته

<بغته> به معنای ناگهانی است.

10 - عذاب عمل نکردن به تعالیم قرآن ، ناگهانی و غیرقابل پیش بینی است .

و أنتم لاتشعرون

و کلّهم ءاتیه یوم القی_مه

خبر از حضور در عرصه قیامت، هشدار به عذاب آن روز است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 28 - 9

9- تنها ماندن مشرکان در طوفان عذاب ، بازتاب دروغ ها و افتراهایشان به خداوند

بل ضلّوا عنهم و ذلک إفکهم

چنانچه <ذلک> اشاره به عدم نصرت مشرکان از سوی آلهه باشد _ که از مضمون صدر آیه استفاده می شود _ و بعد از <ذلک> کلمه ای در تقدیر باشد; یعنی، <ذلک أثر إفکهم> می توان به نکته یاد شده پی برد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 46 - 1،2

1 - مرگ و هلاکت ، مجازات الهی برای پیامبر ( ص ) در صورت دروغ بستن بر خداوند

ثمّ لقطعنا منه الوتین

<وتین> نام رگی است در قلب که اگر بریده شود انسان بی درنگ می میرد. (قاموس المحیط)

2 - دروغ بستن بر خداوند ، دارای مجازات مرگ و هلاکت

و لو تقوّل علینا . .. لقطعنا منه بالوتین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 47 - 2

2 - مرگ و نابودی ، کیفر قطعی و رهایی ناپذیر گناه دروغ بستن بر خدا و ادعای دروغین نبوت

فما منکم من أحد عنه ح_جزین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 18 - 10

10- نسبت ناروا به خداوند موجب استحقاق هلاکت و عذاب الهی است .

لکم الویل ممّا تصفون

<الویل> در اصل به معنای عذاب و هلاکت است و در جایی استعمال می شود که کسی و یا کسانی در معرض هلاکتی باشند که مستحق آن هستند (لسان العرب).