<فاء> در <فکلوا. ..> برای تفریع این جمله به آیات پیشین است; یعنی، از روزیهای حلال و دلپذیر استفاده کنید و شکر نعمت خدا را به جا آورید تا گرفتار سرنوشت مردمی نشوید که آنان در اوج رفاه و آسایش بودند; ولی در اثر کفران نعمت، دچار عذاب شدند.

16 - شوری - 42 - 49 - 2

2 - کفر و ناسپاسی انسان ها و روی گردانی آنان از پیام وحی ، بی تأثیر برای یگانه مالک آسمان ها و زمین

فإنّ الإنس-ن کفور . للّه ملک السم-وت و الأرض

در برابر او، آدمی را به کفرورزی و انکار خدا می کشاند و یا خود به منزله کفر و انکار خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 147 - 4

4 - کفر به خدا ، و ناسپاسی نعمت های او ، موجب گرفتار شدن انسان به عذاب الهی

ما یفعل اللّه بعذابکم إن شکرتم و ءامنتم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 138 - 18

18 - ناسپاسی در برابر نعمت های خدا با گرایش به معبودانی دروغین ، نشانه جهل آدمی است .

و جوزنا ببنی إسرءیل البحر . .. قال إنکم قوم تجهلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 11 - 22

22- < عن علی بن الحسین ( ع ) یقول : الذنوب التی تغیر النعم ، البغی علی الناس و الزوال عن العاده فی الخیر ، و اصطناع المعروف ، و کفران النعم ، و ترک الشکر . قال الله عزوجل : < إن الله لایغیّر ما بقوم حتی یغیّروا ما بأنفسهم > . . . ;

از امام زین العابدین(ع) روایت شده است که می فرمود: گناهانی که موجب تغییر نعمتها می شوند عبارتند از: ستمگری بر مردم، دوری از عادت به کار خیر و از انتخاب کردار نیک، کفران نعمتها و ترک شکرگزاری. خداوند عزوجل فرموده: إن الله لایغیّر ما بقوم حتی یغیّروا ما بأنفسهم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 7 - 1،2،3،5

1- پیامبر ( ص ) موظف به یادآوری اعلام الهی به مردم به اینکه : هر کس سپاسگزار باشد ، قطعاً نعمتش فزونی می یابد و هر کس کفران نماید ، دچار عذاب شدید می گردد .

و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

<و إذ تأذّن> عطف بر <إذ قال> است که در آن <اذکر> در تقدیر است و مخاطب پیامبراکرم(ص) می باشد.

2- موسی ( ع ) از قوم خود خواست تا به یاد فرمان و توصیه خداوند باشند که هر کس شکرگزاری نماید خداوند نعمتش را افزون می کند و هر کس کفران نماید دچار عذاب شدید خواهد شد .

اذکروا نعمه الله علیکم . .. و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن

این برداشت مبتنی بر این نکته است که <إذ تأذّن> مقول قول موسی(ع) و عطف به <اذکروا نعمه الله> باشد.

3- افزایش نعمت در صورت شکرگزاری و تهدید به عذاب در صورت کفران نعمت ، مقتضای ربوبیت الهی

و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

5- شکر نعمت رهایی از نظام ظالمانه ، موجب فزونی و بقای آن نعمت شده و کفران آن ، مایه از دست رفتنش می شود .

إذ أنج-کم من ءال فرعون . .. و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 8 - 3

ص: 4

3- کفران نعمت های خداوند هیچگونه زیانی به او نمی رساند .

إن تکفروا أنتم و من فی الأرض جمیعًا

مراد از <إن تکفروا> به قرینه <و لئن کفرتم>که به معنای کفران بود، می تواند ناسپاسی در برابر نعمتهای خدا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 28 - 7

7- ناسپاسی نعمت ها موجب هلاکت و سرنوشت شوم است .

ألم تر إلی الذین . .. و أحلّوا قومهم دار البوار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 34 - 12،17

12- روحیه ستم پیشگی و ناسپاسی انسان ، فلسفه دریغ نمودن خداوند از برآوردن تمامی درخواست ها و تقاضا های او

و ءاتی-کم من کلّ ما سألتموه . .. إنّ الإنس-ن لظلوم کفّار

برداشت فوق بر این اساس است که <من> در <من کلّ> برای تبعیض و مقصود از سؤال درخواست زبانی باشد و نیز جمله <إن الإنسان لظلوم کفّار> تعلیل برای جملات پیشین باشد.

17- کفران و ناسپاسی نعمت های الهی ، ظلم به خویشتن است .

و إن تعدّوا نعمت الله لاتحصوها إنّ الإنس-ن لظلوم کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 112 - 13

13- ناسپاسی نعمت ها ، موجب سلب آنها و شکرگزاری ، عامل بقای آنهاست .

قریه کانت ءامنه مطمئنّه . .. فکفرت بأنعم الله فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

از مفهوم آیه استفاده می شود که اگر آنان ناسپاسی انجام نمی گرفت، نعمتها سلب نمی شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 81 - 17

17 - طغیان گری در استفاده از نعمت ها ( ناسپاسی ، اسراف و . . . ) ، زمینه ساز فرا رسیدن غضب الهی و سیطره یافتن آن بر انسان است .

کلوا . .. و لاتطغوا فیه فیحلّ علیکم غضبی

<یحلّ>; یعنی، <ینزل> و نزول و اقامت غضب، کنایه از استقرار کامل آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 55 - 26

26 - کفران و ناسپاسی نعمت حاکمیت دین داران و امنیت در پناه دین ، نشان فسق و تبه کاری و خروج از راه حق و صواب است .

وعد اللّه الذین ءامنوا منکم . .. لیستخلفنّهم ... و لیمکّننّ لهم دینهم ... یعبدون

<فسق> به معنای عصیان و ترک فرمان های الهی و خروج از راه حق است (لسان العرب).

ص: 5

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 135 - 3

3 - کفران نعمت های الهی ، درپی دارنده عذاب و کیفری سخت

و اتّقوا الذی أمدّکم . .. إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 40 - 20

20 - بازتاب سپاسگزاری و کفران انسان در برابر نعمت های خدا ، تنها متوجه خود او است .

و من شکر فإنّما یشکر لنفسه و من کفر فإنّ ربّی غنیّ کریم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 73 - 10

10 - بنای خداوند بر فضل و رحمت نسبت به خلق و ناسپاسی های مردم زمینه ساز عذاب

و إنّ ربّک لذو فضل . .. و ل-کنّ أکثرهم لایشکرون

مقدم شدن <فضل و رحمت> بر <شکر و ناسپاسی> می رساند که فضل الهی، دارای اصالت و خواست خدا است; ولی این ناسپاسی ها است که مردم را از آن محروم می سازد و سبب نزول عذاب می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 82 - 14،15

14 - آگاهی یافتن آرزومندان مال و ثروت به پی آمد شوم ناسپاسی در برابرنعمت های الهی ، با مشاهده نگون بختی قارون

ویکأنّه لایفلح الک-فرون

<کفر> (مصدر <کافرون>) در این جا مقابل <شکر> و به معنای ناسپاسی است. جمله <و یکأنّه لایفلح الکافرون> اعتراف دنیاطلبان به ناسپاسی خود در مقابل خدا است و اشاره به علت هلاکت قارون دارد.

15 - ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، درپی دارنده هلاکت انسان و نابودی ثروت وی

فخسفنا به و بداره الأرض . .. ویکأنّه لایفلح الک-فرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 17 - 1،5

1 - راه افتادن سیل بنیان کن و درهم کوبیده شدن باغ های دل پذیر قوم سبا ، کیفر ناسپاسی و کفران آنان بود .

فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم و بدلّن-هم بجنّتیهم . .. ذلک جزین-هم بما کفروا

به قرینه بحث شکر در دو آیه پیش، احتمال دارد مراد از <کفروا> کفران باشد.

5 - کفران نعمت های خداوند ، کیفر در پی دارد .

و اشکروا له . .. فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم... ذلک جزین-هم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 19 - 4،10،12

ص: 6

4 - برنتابیدن وفور نعمت و امنیت و آسایش ، ستم بر خویش است .

و جعلنا بینهم و بین القری التی ب-رکنا فیها قرًی ظ-هره . ..سیروا فیها ... ءامنین

10 - تارومار شدن کامل قوم سبأ در پی کفران آنان ، به دست خداوند بود .

لقد کان لسبإ فی مسکنهم ءایه جنّتان . .. بلده طیبه ... فقالوا ربّنا ب-عد بین أسفا

12 - قصه مردم سبا و فروپاشی کامل آنان در پی کفران نعمت های الهی ، دربردارنده آیات خدا برای صبرپیشگان شکرگزار است .

إنّ فی ذلک لأی-ت لکلّ صبّار شکور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 3 - 21

21 - دروغ پردازی و ناسپاسی ، باعث محرومیت از هدایت الهی

إنّ اللّه لایهدی من هو ک-ذب کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 13

13 - کفر و ناسپاسی ، گناهی سنگین و دامنگیر خود مشرکان و کافران

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم . .. و لاتزر وازره وزر أُخری

برداشت بالا به خاطر این نکته است که مقصود از <وزر> در این آیه، کفر و ناسپاسی است; زیرا آیه شریفه درباره همین موضوع است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 20،21،23

20 - اندک و ناپایدار بودن بهرهوری کافران و ناسپاسان ، در سایه کفر و ناشکری خویش

قل تمتّع بکفرک قلیلاً

21 - شرک و ناسپاسی خدا ، موجب گرفتاری به آتش جهنم

قل تمتّع بکفرک قلیلاً إنّک من أصح-ب النار

23 - بهره های دنیایی تحت لوای کفر و ناسپاسی خدا ، در مقایسه با عذاب دایمی دوزخ بسی اندک و ناپایدار است .

قل تمتّع بکفرک قلیلاً إنّک من أصح-ب النار

جمله <إن-ّک من أصحاب النار> برای تعلیل و بیان چرایی ناچیز بودن و ناپایداری بهره دنیایی شرک و ناسپاسی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 50 - 8

8 - قشر مرفه و برخوردار ناسپاس ، در معرض عذاب و پیامد های هلاکت بار ناشکری خود

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیه، علاوه بر آن که درصدد موعظه و درس آموزی است، در مقام تهدید و بازدارندگی نیز می باشد.

ص: 7

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 51 - 2

2 - رفاه مندی و برخورداری از نعمت ها در سایه تلاش و دانش اقتصادی ، در صورت همراه بودن آن با ناسپاسی و غفلت از منشأ خدایی آنها ، هلاکت و بدبختی در دنیا را در پی خواهد داشت .

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون فأصابهم سیّئات ما کسبوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 52 - 5

5 - قرآن ، نعمتی از جانب خداوند و کفر به آن نتیجه کبر و ناسپاسی است .

و إذا أنعمنا علی الإنس-ن . .. ثمّ کفرتم به

با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل مطلب یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 48 - 17

17 - دلخوشی به مظاهر دنیا و کفران و ناسپاسی انسان ، موجب روی گردانی وی از پیام وحی است .

فإن أعرضوا . .. فإنّ الإنس-ن کفور

جمله <و إنّا إذا . .. کفور> می تواند اشاره به وجه اعراض و روی گردانی کافران از پیام وحی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 4 - 2

2 - کفران نعمت هدایت ، موجب عذاب سخت الهی ( همچون زنجیر ، غل و آتش ) در قیامت

إنّا أعتدنا للک-فرین سل-سلاَْ و أغل-لاً و سعیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 23 - 12

12 - کفران نعمت های خداوند ، سرپیچی از فرمان او است .

ما أکفره . .. لمّا یقض ما أمره

چنانچه مراد از کفر در <ما أکفره> کفران نعمت باشد، شکرگزاری نعمت مصداق مورد نظر از <ما أمره> خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 4

4 - ناسپاسی دشمنان اسلام در برابر ربوبیت خداوند ، دلیل هجوم مجاهدان به صفوف آنان است .

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 7 - 4

4 - انکار آگاهانه نعمت های خداوند ، از سوی دشمنان اسلام ، دلیل رویارویی سپاه مجاهدان با صفوف آنان است .

ص: 8

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود . و إنّه علی ذلک لشهید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 70 - 3

3- توجه انسان به مقام و کرامت الهی خویش ، مستلزم پرهیز از ناسپاسی خداوند است .

فیغرقکم بما کفرتم . .. و لقد کرّمنا بنی ءادم

یادآوری کرامت انسانها پس از ذکر ماجرای کسانی که پس از رهایی از خطر مرگ به کفران نعمتهای الهی روی آوردند; می تواند مذمتی باشد برای آنان و نیز به انسانها توجه بدهد که کرامت انسانی مستلزم اجتناب از کفران است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 132 - 1،2

1 - تأکید هود ( ع ) بر تقوای الهی و پرهیز از ناسپاسی در برابر خدای نعمت بخش

و اتّقوا الذی أمدّکم بما تعلمون

<إمداد> (مصدر <أمدّکم>) به معنای کمک کردن و <ما> در <بما تعلمون> کنایه از نعمت هایی است که تفصیل آن در آیات بعد آمده است. متعلق <تعلمون> به خاطر رعایت فاصله آیات حذف شده و تقدیر آن چنین است: <أمدّکم بما تعلمون أنّها من إمداده>.

2 - لزوم پرهیز از مخالفت و ناسپاسی در برابر خدای نعمت دهنده

و اتّقوا الذی أمدّکم

1 - انسان های ناسپاس ، خود معترف و گواه بر خصلت ناروای خویش اند .

و إنّه علی ذلک لشهید

11 - طه - 20 - 81 - 13

13 - لزوم حفظ تعادل و حد و مرز در استفاده از نعمت های الهی و پرهیز از ناسپاسی و اسراف و تبذیر در آن

کلوا من طیّب-ت ما رزقن-کم و لاتطغوا فیه

از مصادیق مهم و بارز طغیان گری در مورد نعمت ها، کفران، ناسپاسی، اسراف و تبذیر است.

3- خداوند ، فراخوان مردم به تأمل و تفکر در سرنوشت شوم رهبران کفر و ناسپاسی

ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار

برداشت فوق به خاطر این نکته است که به نابودی کشاندن و دچار سرنوشت شوم ساختن مردم (أحلّوا قومهم دار البوار) کار سردمداران کفر و رهبران جامعه است، نه مردم عادی.

19 - انسان - 76 - 24 - 9

9 - خطر نفوذ و تأثیرگذاری گروه های گناه پیشه و ناسپاس ، در رهبران جامعه ایمانی

و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا

تقاضایش تسلیم شود ; ولی یوسف(ع) با جمله <إنه ربی ...> بیان می دارد که خداوند، مربی و مدبر امور او بوده و هست، و سزاوار آن است که وی مطیع او باشد.

یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

لام در <لیکفروا> لام عاقبت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 13

13 - انسان ها هنگام رهایی از مشکلات و دستیابی به آسودگی ، موقعیت گذشته خود را فراموش کرده و ناسپاس می شوند .

و إذا مسّ الإنس-ن ضرّ . .. ثمّ إذا خوّله نعمه منه نسی ما کان یدعوا إلیه من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 48 - 13

13 - کفران و ناسپاسی انسان ، به هنگام برخورد با کوچک ترین دشواری در زندگی

و إن تصبهم سیّئه بما قدّمت أیدیهم فإنّ الإنس-ن کفور

از نکره آمدن <سیّئه> - که برای تحقیر است - <کوچک ترین دشواری> استفاده شده است.

14 - لقمان - 31 - 12 - 14

14 - خسارت کفران نعمت الهی ، به خود کفران کننده بازمی گردد .

و من کفر فإنّ اللّه غنیّ

به قرینه مقابله، <و من یشکر. ..> جواب شرط <من کفر> حذف شده است و <إنّ اللّه...> تعلیل برای جواب مقدر است; یعنی، هرکس کفران نعمت کند ضررش به خودش برمی گردد; چون خداوند نیازی ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 7

7 - نفع و ضرر < ایمان و کفر > و < شکر و ناسپاسی > ، دامنگیر خود انسان ها است ; نه خداوند .

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم . .. و إن تشکروا یرضه لکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 52 - 4

4 - نکوهش خداوند از قشر مرفه و ناسپاس ، به خاطر ناآگاهی آنان از مشیت و تقدیر الهی در رزق و روزی انسان ها

أوَلم یعلموا أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر

استفهام در <أوَلم یعلموا. ..> از نوع استفهام انکاری - توبیخی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 6

6 - کفران نعمت ، خصلتی نکوهیده و انسان ناسپاس ، فردی مذموم است .

إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انفطار - 82 - 6 - 12

12 - کفران نعمت ، از کسی که از کرم ( جود و عفو ) خداوند برخوردار است ، دور از انتظار و سرزنش بار است .

ی-أیّها الإنس-ن ما غرّک بربّک الکریم

4- حق ناسپاسان ، انسانهایی لحظه نگر و فریفته آرامش و امنیتند .

أفأمنتم أن یخسف بکم . .. أم أمنتم أن یعیدکم فیه

برداشت فوق بر این اساس است که حق ناسپاسان به صِرف نجات یافتن از امواج دریا، به آرامش مقطعی خویش دلخوشند و در نتیجه از یاد خدا غافل می شوند.

15 - سبأ - 34 - 20 - 9

9 - ابلیس ، عامل کفران مردم سبأ و برانگیزنده آنان به ظلم به نفس

و لقد صدّق علیهم إبلیس ظنّه فاتّبعوه إلاّ فریقًا من المؤمنین

در عبارت <صدّق علیهم. .. ظنّه> ایجاز به حذف وجود دارد; برای این که صدق ظن، فرع بر دعوت و جواب مثبت دادن مردم است. بنابراین، معلوم می شود که ابلیس از آنان خواسته و آنان نیز او را اجابت نموده و نعمت های خدا را کفران کرده اند.

8 - انسان ، موجودی ناسپاس در برابر نعمت بعثت پیامبران و تعلیمات الهی آنان

و إذا أذقنا الناس رحمه . .. إذا لهم مکر فی ءایاتنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 23 - 2،3

2 - مردم پس از رهایی از اضطرار و خطر مرگ ، پیمان خود را با خدا می شکنند و به ناسپاسی و تجاوز از حق می پردازند .

لئن أنجیتنا من هذه لنکوننّ من الشکرین. فلما أنجیهم إذا هم یبغون فی الأرض بغیر ال

3 - انسان ، موجودی ناسپاس در برابر دستگیری های خداوند

فلما أنجیهم إذا هم یبغون فی الأرض بغیر الحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 67 - 9

9- انسان ، موجودی بس ناسپاس و حق ناشناس

و کان الإنس-ن کفورًا

<کفور> صیغه مبالغه و برای مبالغه در کفران نعمت (نادیده گرفتن نعمت) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 66 - 5،6

5 - انسان ، آفریده ای بسیار ناسپاس در برابر خداوند

و هو الذی أحیاکم . .. إنّ الإنس-ن لکفور

<کفور> صیغه مبالغه و مشتق از ریشه <کفر> است. <کفر> گاهی در مقابل ایمان به کار می رود و گاهی در مقابل شکر. بنابراین <کفور> در جمله یاد شده، می تواند در مقابل <شکور> (بسیار سپاس گزار) و به معنای بسیار ناسپاس باشد. هم چنین می تواند به معنای بسیار بی ایمان باشد. برداشت فوق بر پایه احتمال اول است.

6 - شرک و بت پرستی و سرباز زدن از توحید ، اوج ناسپاسی انسان در برابر خدا

و هو الذی أحیاکم . .. إنّ الإنس-ن لکفور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 51 - 1،5،9،10

1 - انسان ها ، به هنگام مشاهده وزش باد های مضر و نابودکننده مزارع ، به ناسپاسی می گرایند .

و لئن أرسلنا ریحًا . .. یکفرون

<ریح> در مقابل <ریاح> در آیه چهل و نه است. معمولاً، بادهای سودمند، به صیغه جمع آورده می شوند و در صورتی که سخن از باد سوزان و مخرب باشد به صیغه مفرد می آید. قرینه مقابله و نیز واژه <مصفرّاً> - که حال برای ضمیر مفعولی <رأوه> است - مؤید این نکته اند که مراد از <ریح> بادهای سوزان و مخرب اند.

5 - انسان ها ، به محض مشاهده باد های نوید بخش باران ، بدون توجّه به خدایی بودن آنها ، خوش حال می شوند ، ولی در برخورد با باد های مخرّب ، ناسپاس می گردند !

فإذا أصاب به من یشاء من عباده . .. یستبشرون ... و لئن أرسلنا ریحًا ... یکفرون

<یکفرون> به قرینه این که سخن از نعمت و قطع شدن آن است، کفر و ناسپاسی است.

ص: 27

9 - انسان ها ، با مشاهده خالی بودن ابر ها از باران ، ناسپاس می شوند .

و لئن أرسلنا ریحًا فرأوه مصفرًّا لظلّوا من بعده یکفرون

طبق آنچه که راغب، در مفردات اظهار داشته، ممکن است: <مصفرّاً> از ریشه <صفر> - بر وزن سفر - به معنای <خالی بودن> باشد.

10 - شادمانی ، در شرایط رفاه ، و کفر و ناسپاسی به هنگام سختی و حسرت ، حالات و صفات انسان ها است .

فإذا أصاب . .. إذا هم یستبشرون ... و لئن أرسلنا ریحًا ... من بعده یکفرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 14 - 15

15 - انسان ، در معرض ناسپاسی نسبت به نعمت های الهی و حقوق والدین ونیازمند به تذکر است .

و وصّینا الإنس-ن بولدیه . .. أن اشکرلی و لولدیک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 32 - 12

12 - گروهی از مردم ، در برابر نعمت نجات از بلا ها و خطر های مرگ آفرین ، ناسپاس اند .

فلمّا نجّیهم إلی البرّ فمنهم مقتصد و ما یجحد بأی-تنا إلاّ . ..کفور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 9 - 17

17 - انسان ها ، شکرگزار نعمت های خداوند نیستند .

قلیلاً ما تشکرون

به قرینه آیه بعد - که در آن آمده است <و قالوا أءذا ضللنا. ..> - <قلیلاً> می تواند به معنای نفی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 9،13

9 - انسان در برابر نعمت ها و لطف های خداوند ، موجودی ناسپاس است .

و إذا مسّ الإنس-ن ضرّ دعا ربّه . .. ثمّ إذا خوّله نعمه منه نسی ما کان یدعوا إلیه

13 - انسان ها هنگام رهایی از مشکلات و دستیابی به آسودگی ، موقعیت گذشته خود را فراموش کرده و ناسپاس می شوند .

و إذا مسّ الإنس-ن ضرّ . .. ثمّ إذا خوّله نعمه منه نسی ما کان یدعوا إلیه من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 61 - 13

13 - ناسپاسی ، رفتاری ریشه دار در انسان ها و خصلتی مشترک میان آنان

إنّ اللّه لذو فضل علی الناس و ل-کنّ أکثر الناس لایشکرون

تصریح به لفظ <ناس> در جمله <و ل-کن أکثر الناس لایشکرون> به جای ضمیر <هم> - که به <الناس> قبل بازمی گردد - می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.

ص: 28

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 1،7،10

1 - انسان ، دارای طبیعتی ناسپاس در برابر نعمت های خداوند

إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

<ال> در <الإنسان> برای جنس است و بر استغراق افراد دلالت دارد. <کنود>، به معنای کفور است. برخی از قبایل عرب، آن را در معنای <عاصی> به کار می برند. اسناد این خصلت به عموم مردم، به معنای گرفتار بودن نوع انسان ها به آن است.

7 - خداوند ، در تأکید بر ناسپاس بودن نوع انسان ها ، به اسبان تیزپای مجاهدان سوگند یاد کرده است .

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

این آیه و دو آیه بعد که عطف بر آن است، جواب سوگندهایی است که در آغاز سوره آمده بود.

10 - < قال رسول اللّه ( ص ) : < إنّ الإنسان لربّه لکنود > قال : لکفور الذی یأکل وحده ، و یضرب عبده و یمنع رِفْدَه ;

رسول خدا(ص) [آیه] <إنّ الإنسان لربّه لکنود> را تلاوت کرده فرمود: [<لکنود> یعنی ]ناسپاس، همان که به تنهایی غذا می خورد و غلام خود را می زند و از بخشش امتناع میورزد>.

1 - اعراض و روی گردانی انسان از خداوند ، پس از دستیابی به نعمت

و إذا أنعمنا علی الإنس-ن أعرض و ن-ا بجانبه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 48 - 13،15

13 - کفران و ناسپاسی انسان ، به هنگام برخورد با کوچک ترین دشواری در زندگی

و إن تصبهم سیّئه بما قدّمت أیدیهم فإنّ الإنس-ن کفور

از نکره آمدن <سیّئه> - که برای تحقیر است - <کوچک ترین دشواری> استفاده شده است.

15 - انسان ، موجودی کم ظرفیت ، کوته بین و ناسپاس است .

و إنّا إذا أذقنا . .. و إن تصبهم ... الإنس-ن کفور

این که انسان در برخورد با اندک نعمت و یا سختی، تغییر روحیه می دهد، نشانه کم ظرفیتی او است و این که به امکان تغییر و تحول شرایط رفاه نمی اندیشد و به آن دلخوش است، نشانگر کوته نظری او است.

5 - بنی اسرائیل ، مردمانی ناسپاس در برابر نعمت های خداوند

لعلکم تشکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 57 - 13،16،17

13 - قوم موسی در برابر نعمت های الهی ، مردمی ناسپاس بودند .

ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <ما ظلمونا و لکن . ..> در ارتباط با فرازهایی که بیانگر نعمتهای الهی است، لحاظ شود.

16 - ناسپاسی قوم موسی و تمردشان از دستورات خداوند ، هیچ زیانی را متوجه ساحت قدس خدا نکرد .

و ما ظلمونا

17 - ناسپاسی قوم موسی و تمردشان از فرمان های خدا ، ستمی بود که آنان بر خودشان روا داشتند .

و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 61 - 19،38

19 - بنی اسرائیل ، مردمی ناسپاس در برابر نعمت های ارزشمند الهی ( منّ و سلوی )

لن نصبر علی طعام وحد . .. قال أتستبدلون الذی هو أدنی

38 - داستان ناسپاسی بنی اسرائیل بر < منّ > و < سلوی > و انتخاب شهرنشینی و گرایش آنان به کفر و تجاوز ، داستانی آموزنده و شایسته به یاد آوردن است .

إذ قلتم یموسی لن نصبر . ... و ضربت علیهم الذله ... و کانوا یعتدون

<إذ قلتم . ..> مفعول برای <أذکروا> (به یاد آوردن) می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 24 - 7

7 - قوم موسی ( ع ) ، مردمی لجوج ، نصیحت ناپذیر و ناسپاس در برابر نعمت های الهی

اذکروا نعمه اللّه علیکم . .. قالوا یموسی إنّا لن ندخلها ابداً ما داموا فیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 138 - 12،15

12 - بنی اسرائیل مردمی ناسپاس در برابر نعمت های خداوند

و جوزنا ببنی إسرءیل البحر . .. قالوا یموسی اجعل لنا إلهاً

بیان این حقیقت که گرایش بنی اسرائیل به پرستش غیر خدا فاصله چندانی با نجات آنان از دست فرعونیان و عبور معجزه آسای ایشان در دریای سرخ نداشت، اشاره به این دارد که بنی اسرائیل مردمی ناسپاس بودند.

15 - بی توجهی قوم موسی به نعمت های خدا و گرایش آنان به پرستش غیر او ، برخاسته از جهالت دامنه دار آنان بود .

و جوزنا ببنی إسرءیل البحر . .. قالوا یموسی ... قال إنکم قوم تجهلون

چنانچه از آیه استفاده می شود، گرایش بنی اسرائیل به پرستش غیر خدا پس از عبورشان از دریا و تحقق این نعمت بزرگ

ص: 31

الهی بوده است. بنابراین می توان گفت موسی این جهت را نیز در نظر داشته و آنان را جاهل خوانده است. یعنی این بی خردی است که انسان نعمتهای الهی را ببیند و در عین حال به غیر او گرایش پیدا کند. فعل مضارع <تجهلون> بر دامنه داری این بی خردی دلالت می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 160 - 28،29،30

28 - قوم موسی ناسپاس در برابر نعمت های عطا شده به آنان ( جوشیدن چشمه های آب برای آنان و . . . )

و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <و ما ظلمونا و لکن . .. > در ارتباط با تمامی قسمتهایی که بیانگر نعمتهای الهی است، ایراد شده باشد.

29 - قوم موسی با ناسپاسی و تخلف از دستورات خداوند هیچ زیانی را متوجه ساحت قدس او نکردند .

و ما ظلمونا

30 - ناسپاسی قوم موسی و تمرد ایشان از فرمان های خدا ، ستمی بود که آنان بر خود روا داشتند .

و قطّعنهم . .. و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 93 - 5،6،9،12

5 - بنی اسرائیل در عین برخورداری از زندگی مناسب ، به جای اتحاد و حفظ حقوق یکدیگر ، آگاهانه به اختلافات داخلی دامن زده و به حقوق یکدیگر تجاوز می کردند .

و لقد بوّأنا بنی إسرءیل مبوّأ صدق . .. فما اختلفوا حتی جاءهم العلم

6 - بنی اسرائیل ، با وجود در اختیار داشتن تورات و برخورداری از زندگی مناسب ، کفران نعمت کرده و به اختلاف و تجاوز به حقوق یکدیگر پرداختند .

و لقد بوّأنا بنی إسرءیل مبوّأ صدق . .. فما اختلفوا حتی جاءهم العلم

برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از <العلم> کتاب آسمانی تورات باشد.

9 - اختلاف بنی اسرائیل ، پس از رهایی از حکومت فرعون و برخورداری از مسکن و روزی مناسب ، ناسپاسی نعمت های الهی بود .

و لقد بوّأنا بنی إسرءیل . .. فما اختلفوا حتی جاءهم العلم

12 - خداوند ، بنی اسرائیل را به خاطر ناسپاسی ها و ایجاد اختلاف ، سرزنش کرده و به کیفر اخروی تهدید فرمود .

و لقد بوّأنا بنی إسرءیل مبوّأ صدق . .. فما اختلفوا حتی جاءهم العلم إن ربک یقضی ب

الأکرم . الذی علّم ... کلاّ إنّ الإنس-ن لیطغی . أن رءاه استغنی

4 - ناسپاسی دشمنان اسلام در برابر ربوبیت خداوند ، دلیل هجوم مجاهدان به صفوف آنان است .

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 7 - 4

4 - انکار آگاهانه نعمت های خداوند ، از سوی دشمنان اسلام ، دلیل رویارویی سپاه مجاهدان با صفوف آنان است .

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود . و إنّه علی ذلک لشهید

8- رهبران و سردمداران کفر و شرک در مکه ، افرادی ناسپاس و عامل اصلی سقوط و بدبختی مردم بودند .

ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار

با توجه به اینکه آیه فوق در مکه نازل شده است، می توان استفاده کرد که مصداق مورد نظر آیه <الذین بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم> سران کفر و شرک، همچون ابوجهل و ابولهب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 38 - 9

9 - شرک پیشگان حق ستیز عصر بعثت ، مردمانی خیانت کار و ناسپاس بودند .

إنّ اللّه یدفع عن الذین ءامنوا إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور

وجه سوم از اقسام کفر، کفران نعمت است و این است سخن خداوند که می فرماید: . .. فاذکرونی أذکرکم واشکروا لی و لاتکفرون ... >.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 140 - 5،6

5 - موسی ( ع ) تمایل قوم خویش را به بت پرستی ، ناسپاسی به نعمت های خداوند دانست .

أغیر اللّه أبغیکم إلهاً و هو فضلکم علی العلمین

6 - گرایش به شرک ، ناسپاسی به نعمت های خداوند است .

قال أغیر اللّه أبغیکم إلهاً و هو فضلکم علی العلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 160 - 31

31 - تخلف از فرمان خدا و ناسپاسی در برابر نعمت های او ، ظلمی است از ناحیه انسان به خویشتن

و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 38 - 22

22- مردم در برابر نعمت وجود پیامبران و معلمان توحید ، ناسپاسند .

ذلک من فضل الله علینا و علی الناس و ل-کنّ أکثر الناس لایشکرون

شکر، در برابر نعمت است و نعمتهایی که آیه مورد بحث گویای آن است عبارت است از: 1-توحید (ما کان لنا أن نشرک . ..)، 2- وجود پیامبران به عنوان معلمان توحید و بیانگران شریعت و آیین الهی (ملّه آبائی ابراهیم ...). برداشت فوق، ناظر به دومین نعمت یاد شده در آیه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 28 - 11

11- < قال هارون لأبی الحسن موسی ( ع ) نحن کفار ؟ قال : لا و ل-کنّ کما قال الله : < ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفراً و أحلّوا قومهم دار البوار > . . . ;

هارون به امام کاظم(ع) گفت [آیا]ما کافریم؟ آن حضرت فرمود: خیر بلکه آن گونه [هستید] که خدا می فرماید: <ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفراً . ..>...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 34 - 18

18- سرشت انسان با نوعی از ظلم به خویشتن و ناسپاسی عجین است .

إنّ الإنس-ن لظلوم کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 55 - 1،5

ص: 42

1- شرک ربوبی رهیدگان از ناگواری ها ، کفران نعمت های خداوند است .

بربّهم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

<لام> در <لیکفروا> احتمال دارد لام عاقبت باشد. بنابراین معنا چنین می شود: عاقبت شرک آنان، کفران نعمتها شد. لازم به ذکراست به تناسب <ما ءاتیناهم> مراد از <یکفروا> کفران است.

5- مشرکان ناسپاس ، علی رغم کفران نعمت های الهی ، از آنها برخوردار بوده و به آنان مهلت حیات داده می شود .

بربّهم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم فتمتّعوا فسوف تعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 71 - 10

10- شرک به خدا ، کفران نعمت های اوست .

أفبنعمه الله یجحدون

برداشت فوق با توجه به این نکته است که مخاطبان آیه مشرکان مکه می باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 72 - 12

12- نادیده گرفتن آثار وجود خداوند در مظاهر هستی ، کفران و ناسپاسی نعمت های اوست .

و الله جعل لکم . .. بنعمت الله هم یکفرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 73 - 5

5- پرستش غیر خدا ، ایمان به باطل و کفران نعمت های الهی است .

أفبالب-طل یؤمنون و بنعمت الله هم یکفرون . و یعبدون من دون الله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 113 - 3

3- تکذیب رسولان و رهبران الهی ، ناسپاسی نعمت های خداوندی است .

فکفرت بأنعم الله . .. و لقد جاءهم رسول منهم فکذّبوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 114 - 6،7

6- استفاده از چیز های حرام ، کفران نعمت های الهی است .

یأتیها رزقها رغدًا من کلّ مکان فکفرت بأنعم الله . .. فکلوا ممّا رزقکم الله حل-لا

برداشت فوق، بنابراین احتمال است که <کلو ممّا . .. حلالاً طیّباً> اشاره داشته باشد به اینکه کفران یاد شده در آیه قبل، استفاده از حرام بوده است.

7- تحریم روزی های حلال و دلپذیر و بهره نگرفتن از آنها ، کفران نعمت های الهی است .

فکفرت بأنعم الله . .. فکلوا ممّا رزقکم الله حل-لاً طیبًا

با توجه به اینکه آیه بعد، خوردنیهای حرام را در چند چیز محدود کرده است، معلوم می شود که مراد از <کفران> حرام

ص: 43

کردن حلالها و استفاده نکردن از آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 27 - 3،5،7

3- شیطان ، کفران کننده نعمت های خداوند است .

و کان الشیط-ن لربّه کفورًا

5- تبذیر ( ریخت و پاش و به هدر دادن امکانات ) ، کفران نعمت های الهی است .

إن المبذّرین کانوا إخون الشی-طین و کان الشیط-ن لربّه کفورًا

7- ناسپاسی در برابر لطف مربی ، شیوه ای شیطانی است .

و کان الشیط-ن لربّه کفورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 89 - 8

8- انکار قرآن با وجود دلایل حقانیت و بی مانندی آن ، ناسپاسیی بس بزرگ و غیر قابل توجیه است .

و لقد صرّفنا للناس فی ه-ذا القرءان من کلّ مثل

برداشت فوق، مبتنی بر این است که <کفور> به معنای کفران نعمت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 44 - 6،8،9

6- شیطان ، موجودی بسیار نافرمان در برابر خداوند و ناسپاس و قدرناشناس دربرابر نعمت ها و رحمت واسعه او است .

إنّ الشیط-ن کان للرحمن عصیًّا

<عصیّ> برای مبالغه به کار می رود (مصباح).

8- اطاعت از شیطان ، ناسپاسی و قدرناشناسی رحمت واسعه الهی است .

لاتعبد الشیط-ن إنّ الشیط-ن کان للرحمن عصیًّا

<رحمن> صیغه مبالغه و از نام های خداوند است. تکیه براین نام در جمله <کان للرحمن...> به منزله تعلیلی بر زشتی کار شیطان است، زیرا عصیان کردن او در برابر دارنده رحمت واسعه و اصرار بر آن نشانه ناسپاس بودن او است. و جمله <لاتعبد...> دلالت دارد که هر کس از شیطان تبعیت نماید، او نیز چنان خواهد بود.

9- اطاعت و پیروی از گنه پیشگان و سرپیچی کنندگان از فرمان خداوند ، امری ناروا و ناسپاسی نعمت های او است .

لاتعبد الشیط-ن إنّ الشیط-ن کان للرحمن عصیًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 38 - 5

5 - دشمنی با دین خدا ، خیانت در امانت او و ناسپاسی در برابر نعمت هدایت او است .

إنّ اللّه یدفع . .. إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 33 - 6

ص: 44

6 - کفر به یگانگی خدا - در عین برخورداری از امکانات دنیوی - بارزترین نوع ناسپاسی در برابر نعمت های او است .

و قال الملأ من قومه الذین کفروا . .. و أترفن-هم فی الحیوه الدنیا

عبارت <و أترفناهم> حال است برای فاعل <کفروا>; یعنی، با این که خدا آنان را از امکانات دنیوی برخوردار ساخت، آنها به یگانگی او کفر ورزیدند و به پرستش غیر او رو آوردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 75 - 8

8 - ناسپاسی در برابر لطف و رحمت الهی و سوء استفاده از آن ، نمودی از انحراف و گمراهی منکران قیامت

و إنّ الذین لایؤمنون بالأخره . .. و لو رحمن-هم ... فی طغی-نهم یعمهون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 117 - 11

11 - شرک و بت پرستی ، کفران نعمت های خدا و ناسپاسی در برابر ربوبیت او است .

و من یدع مع اللّه . .. إنّه لایفلح الک-فرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 50 - 9

9 - اکثر مردم در نیمه نخست بعثت ، نعمت قرآن را قدر نشناخته و بدان بی اعتنایی کردند .

و لقد صرّفن-ه بینهم لیذّکّروا فأبی أکثر الناس إلاّ کفورًا

برداشت فوق، با توجه به نزول آیه شریفه در مکه است که نیمه نخست دوران بعثت در همین شهر سپری شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 40 - 28

28 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : . . .الوجه الثالث من الکفر النعم و ذلک قوله تعالی یحکی قول سلیمان < ه-ذا من فضل ربّی لیبلونی ءأشکر أم أکفر . . . > ;

از امام صادق(ع) روایت شده است:. ..قسم سوم از اقسام کفر، کفران نعمت ها است و این سخن خداوند متعال است که از زبان سلیمان(ع) حکایت می کند: <...لیبلونی ءأشکر أم أکفر>».

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 66 - 5

5 - بازگشت رهیدگان از ناملایمات ، به شرک ، کفران نعمت های خدا است .

فلمّا نجّی-هم إلی البرّ إذا هم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 67 - 10

10 - مشرکان مکه ، به خاطر ناسپاسی نعمت های الهی ، از سوی خداوند سرزنش شدند .

أَوَلم یروا أنّا جعلنا حرمًا ءامنًا . .. أفبالب-طل یؤمنون و بنعمه اللّه یکفرون

ص: 45

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 34 - 2

2 - بازگشت رهیدگان از ناملایمات به شرک ربوبی ، کفران نعمت های خداوند است .

بربّهم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

به قرینه <ما آتیناهم> مراد از <لیکفروا> کفران نعمت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 46 - 18

18 - انسان ها ، به رغم بهره مند بودن از نعمت و فواید باد ، ممکن است از شکر آن نعمت ، سرباز زنند .

و لعلّکم تشکرون

<لعلّ> از حروف شبیه به فعل و برای انشا و رجا است استعمال آن در آیه، می تواند به منظور اشاره به نکته یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 12 - 13

13 - کفران نعمت های الهی ، هیچ تأثیری بر خداوند ندارد .

و من کفر فإنّ اللّه غنیّ حمید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 14 - 15

15 - انسان ، در معرض ناسپاسی نسبت به نعمت های الهی و حقوق والدین ونیازمند به تذکر است .

و وصّینا الإنس-ن بولدیه . .. أن اشکرلی و لولدیک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 20 - 19

19 - چشم بستن بر مظاهر وجود خدا و پرداختن به جدال های جاهلانه درباره او ، کفرانِ نعمت است .

ألم تروا أنّ اللّه . .. و أسبغ علیکم نعمه ... و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر

ذکر <و من الناس. ..> پس از بیان آیات خداوند - که از جمله آنها وُفورِ نعمت بود - می تواند اشاره به نکته مذکور باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 74 - 2

2 - شرک و بت پرستی ، کفران نعمت های الهی است .

أفلایشکرون . و اتّخذوا من دون اللّه ءالهه

از ارتباط میان آیه قبل - که از ناسپاسی انسان سخن به میان آورده است - و آیه شریفه، برداشت یاد شده به دست می آید; یعنی، شرک و بت پرستی در واقع نوعی ناسپاسی به شمار می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 46

16 - زمر - 39 - 3 - 22

22 - شرک به خدا و اطاعت از غیر او ، کفران نعمت خدا و ناسپاسی او است .

و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء . .. إنّ اللّه لایهدی من هو ک-ذب کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 3

3 - کفر و شرک ، کفران نعمت های الهی است .

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که مقصود از کفر در <إن تکفروا> - به قرینه مقابله با <إن تشکروا. ..> - کفران نعمت و ناسپاسی است. بنابراین یاد کردن خداوند از کافران و مشرکان به ناسپاسان، بیانگر مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 9،15

9 - انسان در برابر نعمت ها و لطف های خداوند ، موجودی ناسپاس است .

و إذا مسّ الإنس-ن ضرّ دعا ربّه . .. ثمّ إذا خوّله نعمه منه نسی ما کان یدعوا إلیه

15 - شرک به خداوند ، کفران نعمت های الهی است .

ثمّ إذا خوّله نعمه منه . .. و جعل للّه أندادًا

<ندّ> (مفرد <انداد>) به معنای مثل و نظیر است و مقصود از آن شریک در کار خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 49 - 17

17 - برخورداری از آسودگی ها و نعمت ها به همراه غفلت از یاد خدا و ناشکری ، محنت زا و بلاآفرین است .

ثمّ إذا خوّلن-ه نعمه منّا قال إنّما أُوتیته علی علم بل هی فتنه

یکی از موارد کاربرد <فتنه>، محنت و بلا است و برداشت بالا مبتنی بر این معنا است. بر این اساس می توان گفت: برخورداری از آسودگی و نعمت ها، به همراه این تصور که آنها ناشی از دانش بشری است نه لطف الهی، نه تنها برای بشر نعمت نیست; بلکه در دنیا و آخرت نقمت و بلا خواهد بود. گفتنی است آیه بعد - که از روبه رو شدن مرفهان بی خبر از خدا با عذاب و بدبختی و کارساز نبودن برخورداری های آنان، سخن می گوید - مؤید همین برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 61 - 13،15

13 - ناسپاسی ، رفتاری ریشه دار در انسان ها و خصلتی مشترک میان آنان

إنّ اللّه لذو فضل علی الناس و ل-کنّ أکثر الناس لایشکرون

تصریح به لفظ <ناس> در جمله <و ل-کن أکثر الناس لایشکرون> به جای ضمیر <هم> - که به <الناس> قبل بازمی گردد - می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.

15 - عبادت غیر خدا و حاجت خواهی از غیر او ، کفران نعمت های الهی است .

قال ربّکم ادعونی أستجب لکم . .. اللّه الذی جعل لکم الّیل ... و ل-کنّ أکثر الناس

ص: 47

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 50 - 14

14 - غرور دنیاگرایان ، موجب ناسپاسی آنان نسبت به خداوند

لیقولنّ ه-ذا لی . .. و لئن رجعت إلی ربّی إنّ لی عنده للحسنی

بنابراین که لام در <ه-ذا لی> و <إنّ لی> افاده استحقاق کند، روشن می شود که دنیاگرایان خود را مستحق برخورداری از نعمت های دنیوی و اخروی می دانند و بدین جهت خویشتن را موظف به سپاس گزاری در برابر خداوند نمی بینند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 48 - 20

20 - نسبت دادن ناگواری ها و سختی های زندگی به خداوند ، کفران و ناسپاسی است .

بما قدّمت أیدیهم فإنّ الإنس-ن کفور

خداوند باتصریح به <بما قدّمت أیدیهم>، درصدد رفع این اندیشه باطل است که معمولاً انسان های سطحی، مشکلات زندگی خود را به او نسبت می دهند و احتمال نمی دهند که نتیجه کارهای خودشان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 49 - 8

8 - ناخرسندی از داشتن فرزند دختر یا پسر ، کفران نعمت الهی و ناخرسندی از مشیت و موهبت او است .

فإنّ الإنس-ن کفور . .. یهب لمن یشاء إن-ثًا و یهب لمن یشاء الذکور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 15 - 7

7 - پرستش مخلوقات خدا ( فرشتگان ) و فرزند او انگاشتن آنان ، اقدامی ناسپاسانه و کفرآمیز

و جعلوا له . .. إنّ الإنس-ن لکفور مبین

با توجه به فضای آیات، می توان استفاده کرد که مشرکان مکه فرشتگان را فرزند خدا می دانستند و آنان را مورد پرستش قرار می دادند. خداوند، پس از یاد کردن نعمت های خویش، این پندار را نمونه بارز ناسپاسی می شمارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 14 - 3

3 - نجات نوح ( ع ) و حمایت خداوند از ایشان ، پاداش صبر آن حضرت در قبال ناسپاسی های قومش

تجری بأعیننا جزاء لمن کان کفر

مراد از <لمن کان کفر> نوح است که مورد کفران مستمر قومش قرار گرفته بود و الطاف الهی در حق ایشان پاداش شکیبایی های آن حضرت می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 70 - 4

4 - نکوهش کافران از سوی خداوند ، به خاطر ناسپاسی آنان در برابر نعمت های الهی

أفرءیتم الماء . .. فلولا تشکرون

ص: 48

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - غاشیه - 88 - 23 - 6

6 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < إلاّ من تولّی و کفر > یرید من لم یتعظ و لم یصدّقک و جحد ربوبیتی و کفر نعمتی . . . ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <إلاّ من تولّی و کفر> روایت شده است: مقصود کسی است که موعظه نمی پذیرد و تو را [ای محمد] تصدیق نمی کند و پروردگاری مرا منکر است و نعمت من را کفران می کند. ..>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 7 - 6

6 - گرفتاری به طغیان ، برای کسانی که در سایه کرم خداوند و به کمک علوم خدادادی ، به ثروت رسیده و خود را بی نیاز می بینند ، خلاف انتظار و واکنشی ناشایست در برابر نعمت های الهی است .

الأکرم . الذی علّم ... کلاّ إنّ الإنس-ن لیطغی . أن رءاه استغنی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 1،7

1 - انسان ، دارای طبیعتی ناسپاس در برابر نعمت های خداوند

إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

<ال> در <الإنسان> برای جنس است و بر استغراق افراد دلالت دارد. <کنود>، به معنای کفور است. برخی از قبایل عرب، آن را در معنای <عاصی> به کار می برند. اسناد این خصلت به عموم مردم، به معنای گرفتار بودن نوع انسان ها به آن است.

7 - خداوند ، در تأکید بر ناسپاس بودن نوع انسان ها ، به اسبان تیزپای مجاهدان سوگند یاد کرده است .

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

این آیه و دو آیه بعد که عطف بر آن است، جواب سوگندهایی است که در آغاز سوره آمده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 254 - 13

13 - خودداری از انفاق ، کفران نعمت و ستمگری است .

انفقوا ممّا رزقناکم . .. و الکافرون هم الظالمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 276 - 5،6،9

5 - ناسپاسان از نعمت ها و گنهکاران ، محروم از محبّت الهی

و اللّه لا یحبّ کل کفّار اثیم

6 - رباخواران ، ناسپاسانی گنهکار و محروم از محبّت الهی

یمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا یحبّ کلّ کفّار اثیم

کلمه <کفّار> (بسیار ناسپاس) و کلمه <اثیم> (فرو رفته در گناه و آلودگی) پس از بیان ربا و رباخواری، اشاره به این معنا دارد که رباخواران از جمله مصادیق انسانهای ناسپاس و آلوده به گناهند.

ص: 49

9 - رباخواری ، ناسپاسی شدید نعمت و گنهکاری است .

یمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا یحب کلّ کفّار اثیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 106 - 10

10 - کفران و ناسپاسی نعمت های الهی ، موجب روسیاهی در قیامت *

و اذکروا نعمت اللّه . .. فاما الذین اسودّت وجوههم اکفرتم بعد ایمانکم

بنابراینکه <اکفرتم> به معنای کفران نعمت باشد. و به مقتضای ارتباط با آیات قبل مراد از نعمتهای کفران شده همان نعمتهایی است که در آیات قبل آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 37 - 4،5،11،12،17

4 - خداوند کسانی را که به جهت ترک احسان ، نعمت های خدادادی خویش را پنهان می کنند ، دوست ندارد .

و بالوالدین احساناً . .. و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله

5 - فقرنمایی و پنهان سازی نعمت های الهی ، دستاویز بخیلان برای ترک احسان

الذین یبخلون . .. و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله

11 - کسانی که به جهت ترک احسان نعمت های الهی را پنهان می سازند ، کافر هستند .

الذین یبخلون . .. ما اتیهم اللّه ... و اعتدنا للکافرین

12 - بخیلان و دعوت کنندگان مردم به بخل ، کافر هستند .

الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل . .. و اعتدنا للکافرین

17 - بخلورزی ، کفران نعمت های الهی است .

الذین یبخلون . .. و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً

با توجّه به معنای لغوی کافر (ناسپاس)، می توان گفت مراد از کافران، ناسپاسان هستند که مصداق آن در آیه، همان بخیلانند.

13- انسان در برابر نعمت های بیکران الهی ، بسیار ستم پیشه و ناسپاس است .

و إن تعدّوا نعمت الله لاتحصوها إنّ الإنس-ن لظلوم کفّار

<ظلوم> و <کفّار> صیغه مبالغه است و بر کثرت و فراوانی معنای خود دلالت دارد.

14- انسان به خویشتن ستمکار و در برابر نعمت و احسان ، بسیار ناسپاس است .

و إن تعدّوا نعمت الله لاتحصوها إنّ الإنس-ن لظلوم کفّار

مقصود از <ظلوم> بودن انسان، به قرینه بیان نعمتها و داده های الهی به وی، ظلم به خویشتن است.

قال إنّما أُوتیته علی علم . .. قد قالها الذین من قبلهم

4 - همسانی طرز تلقی مرفهان ناسپاس از دنیا و نعمت های آن ، و یگانگی موضع آنان در برابر اندیشه توحیدی پیامبران

قال إنّما أُوتیته علی علم . .. قد قالها الذین من قبلهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 51 - 7

7 - همسانی سرنوشت هلاکت بارِ مرفهان ناسپاس ، برای همیشه تاریخ و یکسانی سنت الهی درباره آنان

قد قالها الذین من قبلهم . .. فأصابهم سیّئات ماکسبوا و الذین ظلموا من ه-ؤلاء سیصی

برداشت فوق، بر اساس این احتمال است که <اذاق> اشاره به چشاندن و ظاهر ساختن گوشه ای از کیفر باشد و <لباس> اشاره به اثرات و فراگیری آن کیفر داشته باشد.

17- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : . . . ان أهل قریه ممّن کان قبلکم کان الله قد أوسع علیهم حتی طغوا فقال بعضهم لبعض : لو عمدنا إلی شیء من ه-ذا النقی فجعلناه نستنجی به کان ألین علینا من الحجاره فلمّا فعلوا ذلک بعث الله علی أرضهم دواباً أصغر من الجراد فلم یدع لهم شیئاً خلقه الله . . . إلاّ أکله من شجر أو غیره فبلغ بهم الجحد إلی أن أقبلوا علی الذی کانوا یستنجون به فأکلوه و هی القریه التی قال الله : < ضرب الله مثلاً قریه کانت آمنه مطمئنّه یأتی ها رزق ها رغداً من کلّ مکان فکفرت بأنعم الله فأذاق ها الله لباس الجوع و الخوف بما کانوا یصنعون > ;

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود:. .. قبل از شما اهل قریه ای بودند که خداوند در زندگی به آنان کشایش داده بود تا اینکه طغیان کردند و بعضی به بعض دیگر گفتند: اگر به چیزی از این نانها روی آوریم و آن را وسیله استنجا قرار دهیم، برای ما از سنگ نرم تر خواهد بود و چون چنین کردند، خداوند جنبنده های کوچک تر از ملخ را بر سرزمینهای آنان فرستاد و آنها همه چیزهایی که خداوند آفریده بود از درخت و غیر آن خوردند. در نتیجه سختی به جایی رسید که آنان به همان نانهایی که با آن استنجا کرده بودند، روی آوردند و آنها را خوردند و آن همان قریه ای است که خداوند فرموده است: ضرب الله مثلاً قریه کانت آمنه مطمئنه ...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 34 - 10

10 - مشرکان ناسپاس ، از سزای ناسپاسی شان ، مطّلع خواهند شد .

بربّهم یشرکون . .. فسوف تعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 19 - 7

7 - مردم سبأ ، به دنبال کفران نعمت های خدا و جاری شدن سیل سد مأرب ، به طور کلی متلاشی و پراکنده شدند .

فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم . .. و مزّقن-هم کلّ ممزّق

<مزق> در لغت به معنای پاره کردن و از بین بردن اثر آمده و در آیه پراکندن در اطراف و اکناف بلاد است (مجمع البحرین).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 50 - 5

5 - مؤثر نبودن اموال و برخورداری های انسان های ناسپاس در برابر نتایج ناگوار و پیامد های هلاکت بار ناسپاسی ( عذاب )

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون

کارساز نبودن دارایی ها و نعمت ها - به قرینه صدر آیه بعد (فأصابهم سیئات ماکسبوا) در ارتباط با عذاب و پیامدهای هلاکت بار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 17 - 6

6 - کفران نعمت ، مایه استحقاق شدیدترین عقوبت ها است .

قتل الإنس-ن ما أکفره

مراد از <کفر> در <ماأکفره> ممکن است کفران نعمت های خداوند باشد که آیات بعد به بعضی از آنها اشاره دارد. نفرین

ص: 54

<قتل الإنسان> در معنای عرفی آن - که بیان استحقاق شدیدترین عقوبت ها می باشد - استعمال شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 37 - 9

9 - عذاب خوارکننده ، کیفر کسانی که به جهت ترک احسان ، نعمت های خدادادی خویش را پنهان می کنند .

و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً

15 - فاطر - 35 - 36 - 8

8 - کفر ، ناسپاسی شدید است و کافران ، مردمی بس ناسپاس اند .

و الذین کفروا لهم نار جهنّم . .. کذلک نجزی کلّ کفور

8 - بهره جویی های ظالمانه از دنیا ، ناسپاسی در برابر خداست .

لئن أنجیتنا من هذه لنکوننّ من الشکرین. فلما أنجیهم إذا هم یبغون فی الأرض بغیر ال

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 60 - 10

10 - تحریم حلال خدا ، ناسپاسی در برابر فضل اوست .

فجعلتم منه حراماً و حللا . .. إن اللّه لذو فضل علی الناس و لکن أکثرهم لایشکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 93 - 10

10 - ایجاد اختلاف و بر هم زدن وحدت جامعه ، در عین برخورداری از رفاه و آسایش ، کفران و ناسپاسی نعمت های خداوند است .

و لقد بوّأنا بنی إسرءیل مبوّأ صدق . .. فما اختلفوا حتی جاءهم العلم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 23 - 24

24- ارتکاب گناه ، ناسپاسی و کفران نعمت های الهی است .

قال معاذ الله إنه ربی أحسن مثوای إنه لایفلح الظ-لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 38 - 25

25- شرک ورزی ، ناسپاسی در برابر خداست .

و ل-کنّ أکثر الناس لایشکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 7 - 14

14- < عن الصادق ( ع ) : . . . إن الکبائر . . . کفران النعمه < و لئن کفرتم إن عذابی لشدید > . . . ;

از امام صادق(ع) روایت شده است که در بیان گناهان کبیره فرمود: . .. همانا از گناهان کبیره ... کفران نعمت است [خداوند می فرماید]: و لئن کفرتم إن عذابی لشدید...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 30 - 1

1- شرک به خدا ، کفران و ناسپاسی نعمت های اوست .

ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا . .. و جعلوا لله أندادًا

جمله <و جعلوا لله أنداداً> عطف بر جمله <بدّلوا نعمت الله . ..> است و می تواند بیان و تفسیر برای چگونگی تبدیل نعمت الهی باشد.

ص: 58

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 78 - 7

7 - به کار نگرفتن عقل در جهت شناخت حق و صراط مستقیم ، مصداق بارز ناسپاسی

و إنّک لتدعوهم إلی صرط مستقیم . .. أنشأ لکم السمع ... قلیلاً ما تشکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 66 - 6

6 - شرک و عبادت غیرخدا ، ناسپاسی پروردگار است .

بل اللّه فاعبد و کن من الش-کرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 3 - 9

9 - پیمودن راه دین ، شکر نعمت خداوند و انحراف از آن ، ناسپاسی او است .

إنّا هدین-ه السبیل إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکاثر - 102 - 8 - 5

5 - افتخار بر دیگران در امتیازات مادی ، کفران نعمت و زمینه ساز گرفتاری به دوزخ پس از حسابرسی است .

ألهیکم التکاثر . .. ثمّ لتسئلنّ یومئذ عن النعیم

5 - توجّه انسان به مراحل آفرینش خویش به دست خداوند ، بازدارنده او از کفران نعمت های الهی

ما أکفره . من أیّ شیء خلقه

در برداشت یاد شده، مراد از کفر - در آیه قبل - کفران نعمت دانسته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 24 - 4

4 - توجّه به تأمین مواد غذایی انسان از سوی خداوند ، بازدارنده او از کفران نعمت و وادارسازنده او به شکرگزاری است .

ما أکفره . .. فلینظر الإنس-ن إلی طعامه

چنانچه <کفر> در <ما أکفره> به معنای کفران نعمت باشد، ارتباط این آیه با آیات پیشین، بیانگر برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 30 - 3

3 - توجّه به جنگل های انبوه و درختان تناور ، مایه شناخت خداوند و قدرت او و بازدارنده انسان از ناسپاسی و کفرورزی به او است .

ما أکفره . .. فلینظر الإنس-ن ... حدائق غلبًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 31 - 3

3 - توجّه به باغ های میوه و مرغزار ها ، مایه شناخت خدای قادر و بازدارنده انسان از ناسپاسی و کفرورزی به او است .

ما أکفره . .. و ف-کهه و أبًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 5

5 - توجّه به ربوبیت و مدبّر بودن خداوند ، بازدارنده انسان از کفران نعمت ها است .

لربّه لکنود

تقدیم <لربّه>، بیانگر اهتمام به آن است; یعنی، شگفتا که انسان با آن که خداوند <ربّ> و <مدبّر> او است، به کفران نعمت او رو آورده است!

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 9 - 3

3 - لحظه خروج مردگان از قبر ها در قیامت ، وحشت انگیز و توجّه به آن ، بازدارنده انسان از کفران نعمت ، بخلورزی و دلبستگی شدید به ثروت است .

لکنود . .. أفلایعلم إذا بعثر ما فی القبور

ص: 60

چنین حالتی، شایسته نیست.

از اینکه خدا از اعراض یاد خود به کفر (کفرتم) یاد کرده است، استفاده می شود که اعراض از خدا، کفر به اوست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 15 - 9،10

9 - بی توجهی به نعمت های الهی ، و تدبیر او در همسازی طبیعت با نیاز های آدمی ، نمودی آشکار از کفر و ناسپاسی انسان

جعل لکم من الفلک و الأنعام . .. إنّ الإنس-ن لکفور مبین

10 - شرک ، نمودی از کفر و ناسپاسی انسان ، در برابر خالق یگانه هستی است .

و جعلوا له من عباده جزءًا إنّ الإنس-ن لکفور مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 2

2 - رویارویی با سپاه اسلام ، نشانه ناسپاسی انسان در برابر نعمت های خداوند است .

إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

بیان خصلت های ناروایی که در نوع انسان ها وجود دارد - پس از تمجید از سپاهیان اسلام در آغاز سوره - تعریض به دشمنان دین است و رسوخ آن خصلت ها را در آنان بیان می کند.

قد قالها الذین من قبلهم . .. فأصابهم سیّئات ماکسبوا و الذین ظلموا من ه-ؤلاء سیصی

8 - مرفهان ناسپاس ، در معرض عذاب و سرنوشت هلاکت بار خویش اند .

و الذین ظلموا من ه-ؤلاء سیصیبهم سیّئات ماکسبوا

1- هشدار خداوند به حق ناسپاسان رهیده از خطر ، به دچار آمدن در همان مهلکه

أم أمنتم أن یعیدکم فیه تاره أخری

برداشت فوق به خاطر این نکته است که به نابودی کشاندن و دچار سرنوشت شوم ساختن مردم (أحلّوا قومهم دار البوار) کار سردمداران کفر و رهبران جامعه است، نه مردم عادی.

إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 21 - 4

4 - مردمان ناسپاس مورد سرزنش خداوند

و إذا أذقنا الناس رحمه . .. إذا لهم مکر فی ءایاتنا

2- سرنوشت شوم ناسپاسان و قدرناشناسان نعمت های الهی ، شایسته تأمل و تفکر و درخور پند و درس آموزی

ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار

4- سرنوشت شوم رهبران و سردمداران کفر و ناسپاسی ، درخور تأمل و شایسته پند و درس آموزی

ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار

14 - عنکبوت - 29 - 66 - 8

8 - مشرکان ناسپاس ، از زشتی کار خود ، آگاهی خواهند یافت .

هم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم ... فسوف یعلمون

7 - همسانی سرنوشت هلاکت بارِ مرفهان ناسپاس ، برای همیشه تاریخ و یکسانی سنت الهی درباره آنان

قد قالها الذین من قبلهم . .. فأصابهم سیّئات ماکسبوا و الذین ظلموا من ه-ؤلاء سیصی

8 - مرفهان ناسپاس ، در معرض عذاب و سرنوشت هلاکت بار خویش اند .

و الذین ظلموا من ه-ؤلاء سیصیبهم سیّئات ماکسبوا

2- انسان های ناسپاس و روی گردان از حق ، هیچ گاه و در هیچ شرایطی ، از عذاب و کیفر دنیوی خداوند ، در دریا و خشکی در امان نیستند .

فلمّا نج-ّکم إلی البرّ أعرضتم . .. أم أمنتم أن یعیدکم فیه تاره أخری

6- مبتلا شدن جامعه به فقر ، گرسنگی و ناامنی ، در نتیجه کفران نعمت های الهی

قریه کانت ءامنه مطمئنّه . .. فکفرت بأنعم الله فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

9- ابداع روش های جدید برای گناه و استمرار آن و نیز ناسپاسی در برابر خدا ، عامل پیدایش فقر ، گرسنگی و ناامنی اجتماعی

فکفرت بأنعم الله . .. بما کانوا یصنعون

برداشت فوق، با توجه به واژه <یصنعون> که دربردارنده معنای ابداع و ایجاد مسبوق به عدم است، استفاده گردید.

12- گناهان و ناسپاسی های اجتماعی ، دارای آثار شوم برای کل جامعه

قریه کانت ءامنه . .. فکفرت ... فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

14- روی آوری فقر ، گرسنگی و ناامنی به شهر مکه پس از آبادانی آن ، در نتیجه کفران نعمت های الهی

ضرب الله مثلاً قریه کانت ءامنه مطمئنّه . .. فأذقها الله لباس الجوع و الخوف بما ک

برداشت فوق - چنان چه عده ای از مفسّران گفته اند - بنابراین احتمال است که مورد مثال آیه، قحطی شهر مکه باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 19 - 8

8 - کفران نعمت های الهی ، درپی دارنده گسیختگی زمام جامعه و از هم فروپاشی آن

و اشکروا له . .. فأعرضوا ... و مزّقن-هم کلّ ممزّق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 147 - 4

4 - کفر به خدا ، و ناسپاسی نعمت های او ، موجب گرفتار شدن انسان به عذاب الهی

ما یفعل اللّه بعذابکم إن شکرتم و ءامنتم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 138 - 18

18 - ناسپاسی در برابر نعمت های خدا با گرایش به معبودانی دروغین ، نشانه جهل آدمی است .

و جوزنا ببنی إسرءیل البحر . .. قال إنکم قوم تجهلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 11 - 22

22- < عن علی بن الحسین ( ع ) یقول : الذنوب التی تغیر النعم ، البغی علی الناس و الزوال عن العاده فی الخیر ، و اصطناع المعروف ، و کفران النعم ، و ترک الشکر . قال الله عزوجل : < إن الله لایغیّر ما بقوم حتی یغیّروا ما بأنفسهم > . . . ;

از امام زین العابدین(ع) روایت شده است که می فرمود: گناهانی که موجب تغییر نعمتها می شوند عبارتند از: ستمگری بر مردم، دوری از عادت به کار خیر و از انتخاب کردار نیک، کفران نعمتها و ترک شکرگزاری. خداوند عزوجل فرموده: إن الله لایغیّر ما بقوم حتی یغیّروا ما بأنفسهم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 7 - 1،2،3،5

1- پیامبر ( ص ) موظف به یادآوری اعلام الهی به مردم به اینکه : هر کس سپاسگزار باشد ، قطعاً نعمتش فزونی می یابد و هر کس کفران نماید ، دچار عذاب شدید می گردد .

و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

<و إذ تأذّن> عطف بر <إذ قال> است که در آن <اذکر> در تقدیر است و مخاطب پیامبراکرم(ص) می باشد.

2- موسی ( ع ) از قوم خود خواست تا به یاد فرمان و توصیه خداوند باشند که هر کس شکرگزاری نماید خداوند نعمتش را افزون می کند و هر کس کفران نماید دچار عذاب شدید خواهد شد .

اذکروا نعمه الله علیکم . .. و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن

این برداشت مبتنی بر این نکته است که <إذ تأذّن> مقول قول موسی(ع) و عطف به <اذکروا نعمه الله> باشد.

3- افزایش نعمت در صورت شکرگزاری و تهدید به عذاب در صورت کفران نعمت ، مقتضای ربوبیت الهی

و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

5- شکر نعمت رهایی از نظام ظالمانه ، موجب فزونی و بقای آن نعمت شده و کفران آن ، مایه از دست رفتنش می شود .

إذ أنج-کم من ءال فرعون . .. و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 8 - 3

3- کفران نعمت های خداوند هیچگونه زیانی به او نمی رساند .

ص: 76

إن تکفروا أنتم و من فی الأرض جمیعًا

مراد از <إن تکفروا> به قرینه <و لئن کفرتم>که به معنای کفران بود، می تواند ناسپاسی در برابر نعمتهای خدا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 28 - 7

7- ناسپاسی نعمت ها موجب هلاکت و سرنوشت شوم است .

ألم تر إلی الذین . .. و أحلّوا قومهم دار البوار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 34 - 12،17

12- روحیه ستم پیشگی و ناسپاسی انسان ، فلسفه دریغ نمودن خداوند از برآوردن تمامی درخواست ها و تقاضا های او

و ءاتی-کم من کلّ ما سألتموه . .. إنّ الإنس-ن لظلوم کفّار

برداشت فوق بر این اساس است که <من> در <من کلّ> برای تبعیض و مقصود از سؤال درخواست زبانی باشد و نیز جمله <إن الإنسان لظلوم کفّار> تعلیل برای جملات پیشین باشد.

17- کفران و ناسپاسی نعمت های الهی ، ظلم به خویشتن است .

و إن تعدّوا نعمت الله لاتحصوها إنّ الإنس-ن لظلوم کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 112 - 13

13- ناسپاسی نعمت ها ، موجب سلب آنها و شکرگزاری ، عامل بقای آنهاست .

قریه کانت ءامنه مطمئنّه . .. فکفرت بأنعم الله فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

از مفهوم آیه استفاده می شود که اگر آنان ناسپاسی انجام نمی گرفت، نعمتها سلب نمی شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 81 - 17

17 - طغیان گری در استفاده از نعمت ها ( ناسپاسی ، اسراف و . . . ) ، زمینه ساز فرا رسیدن غضب الهی و سیطره یافتن آن بر انسان است .

کلوا . .. و لاتطغوا فیه فیحلّ علیکم غضبی

<یحلّ>; یعنی، <ینزل> و نزول و اقامت غضب، کنایه از استقرار کامل آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 55 - 26

26 - کفران و ناسپاسی نعمت حاکمیت دین داران و امنیت در پناه دین ، نشان فسق و تبه کاری و خروج از راه حق و صواب است .

وعد اللّه الذین ءامنوا منکم . .. لیستخلفنّهم ... و لیمکّننّ لهم دینهم ... یعبدون

<فسق> به معنای عصیان و ترک فرمان های الهی و خروج از راه حق است (لسان العرب).

ص: 77

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 135 - 3

3 - کفران نعمت های الهی ، درپی دارنده عذاب و کیفری سخت

و اتّقوا الذی أمدّکم . .. إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 40 - 20

20 - بازتاب سپاسگزاری و کفران انسان در برابر نعمت های خدا ، تنها متوجه خود او است .

و من شکر فإنّما یشکر لنفسه و من کفر فإنّ ربّی غنیّ کریم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 73 - 10

10 - بنای خداوند بر فضل و رحمت نسبت به خلق و ناسپاسی های مردم زمینه ساز عذاب

و إنّ ربّک لذو فضل . .. و ل-کنّ أکثرهم لایشکرون

مقدم شدن <فضل و رحمت> بر <شکر و ناسپاسی> می رساند که فضل الهی، دارای اصالت و خواست خدا است; ولی این ناسپاسی ها است که مردم را از آن محروم می سازد و سبب نزول عذاب می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 82 - 14،15

14 - آگاهی یافتن آرزومندان مال و ثروت به پی آمد شوم ناسپاسی در برابرنعمت های الهی ، با مشاهده نگون بختی قارون

ویکأنّه لایفلح الک-فرون

<کفر> (مصدر <کافرون>) در این جا مقابل <شکر> و به معنای ناسپاسی است. جمله <و یکأنّه لایفلح الکافرون> اعتراف دنیاطلبان به ناسپاسی خود در مقابل خدا است و اشاره به علت هلاکت قارون دارد.

15 - ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، درپی دارنده هلاکت انسان و نابودی ثروت وی

فخسفنا به و بداره الأرض . .. ویکأنّه لایفلح الک-فرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 17 - 1،5

1 - راه افتادن سیل بنیان کن و درهم کوبیده شدن باغ های دل پذیر قوم سبا ، کیفر ناسپاسی و کفران آنان بود .

فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم و بدلّن-هم بجنّتیهم . .. ذلک جزین-هم بما کفروا

به قرینه بحث شکر در دو آیه پیش، احتمال دارد مراد از <کفروا> کفران باشد.

5 - کفران نعمت های خداوند ، کیفر در پی دارد .

و اشکروا له . .. فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم... ذلک جزین-هم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 19 - 4،10،12

4 - برنتابیدن وفور نعمت و امنیت و آسایش ، ستم بر خویش است .

ص: 78

و جعلنا بینهم و بین القری التی ب-رکنا فیها قرًی ظ-هره . ..سیروا فیها ... ءامنین

10 - تارومار شدن کامل قوم سبأ در پی کفران آنان ، به دست خداوند بود .

لقد کان لسبإ فی مسکنهم ءایه جنّتان . .. بلده طیبه ... فقالوا ربّنا ب-عد بین أسفا

12 - قصه مردم سبا و فروپاشی کامل آنان در پی کفران نعمت های الهی ، دربردارنده آیات خدا برای صبرپیشگان شکرگزار است .

إنّ فی ذلک لأی-ت لکلّ صبّار شکور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 3 - 21

21 - دروغ پردازی و ناسپاسی ، باعث محرومیت از هدایت الهی

إنّ اللّه لایهدی من هو ک-ذب کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 13

13 - کفر و ناسپاسی ، گناهی سنگین و دامنگیر خود مشرکان و کافران

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم . .. و لاتزر وازره وزر أُخری

برداشت بالا به خاطر این نکته است که مقصود از <وزر> در این آیه، کفر و ناسپاسی است; زیرا آیه شریفه درباره همین موضوع است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 20،21،23

20 - اندک و ناپایدار بودن بهرهوری کافران و ناسپاسان ، در سایه کفر و ناشکری خویش

قل تمتّع بکفرک قلیلاً

21 - شرک و ناسپاسی خدا ، موجب گرفتاری به آتش جهنم

قل تمتّع بکفرک قلیلاً إنّک من أصح-ب النار

23 - بهره های دنیایی تحت لوای کفر و ناسپاسی خدا ، در مقایسه با عذاب دایمی دوزخ بسی اندک و ناپایدار است .

قل تمتّع بکفرک قلیلاً إنّک من أصح-ب النار

جمله <إن-ّک من أصحاب النار> برای تعلیل و بیان چرایی ناچیز بودن و ناپایداری بهره دنیایی شرک و ناسپاسی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 50 - 8

8 - قشر مرفه و برخوردار ناسپاس ، در معرض عذاب و پیامد های هلاکت بار ناشکری خود

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیه، علاوه بر آن که درصدد موعظه و درس آموزی است، در مقام تهدید و بازدارندگی نیز می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 79

16 - زمر - 39 - 51 - 2

2 - رفاه مندی و برخورداری از نعمت ها در سایه تلاش و دانش اقتصادی ، در صورت همراه بودن آن با ناسپاسی و غفلت از منشأ خدایی آنها ، هلاکت و بدبختی در دنیا را در پی خواهد داشت .

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون فأصابهم سیّئات ما کسبوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 52 - 5

5 - قرآن ، نعمتی از جانب خداوند و کفر به آن نتیجه کبر و ناسپاسی است .

و إذا أنعمنا علی الإنس-ن . .. ثمّ کفرتم به

با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل مطلب یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 48 - 17

17 - دلخوشی به مظاهر دنیا و کفران و ناسپاسی انسان ، موجب روی گردانی وی از پیام وحی است .

فإن أعرضوا . .. فإنّ الإنس-ن کفور

جمله <و إنّا إذا . .. کفور> می تواند اشاره به وجه اعراض و روی گردانی کافران از پیام وحی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 4 - 2

2 - کفران نعمت هدایت ، موجب عذاب سخت الهی ( همچون زنجیر ، غل و آتش ) در قیامت

إنّا أعتدنا للک-فرین سل-سلاَْ و أغل-لاً و سعیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 23 - 12

12 - کفران نعمت های خداوند ، سرپیچی از فرمان او است .

ما أکفره . .. لمّا یقض ما أمره

چنانچه مراد از کفر در <ما أکفره> کفران نعمت باشد، شکرگزاری نعمت مصداق مورد نظر از <ما أمره> خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 4

4 - ناسپاسی دشمنان اسلام در برابر ربوبیت خداوند ، دلیل هجوم مجاهدان به صفوف آنان است .

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 7 - 4

4 - انکار آگاهانه نعمت های خداوند ، از سوی دشمنان اسلام ، دلیل رویارویی سپاه مجاهدان با صفوف آنان است .

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود . و إنّه علی ذلک لشهید

ص: 80

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 78 - 11

11- انسان ، در معرض کفران نعمت های خداوند قرار دارد .

لعلّکم تشکرون

تعبیر <لعلّکم> می تواند اشاره به غفلت انسانها از شکرگزاری خدا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 67 - 8

8- آسایش و احساس امنیت ، زمینه گرایش انسان به کفران نعمت

فلمّا نج-ّکم إلی البرّ أعرضتم و کان الإنس-ن کفورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 83 - 1

1- انسان ، به هنگام برخورداری از رفاه و نعمت های الهی ، به ناسپاسی و خداگریزی می گراید .

و إذا أنعمنا علی الإنس-ن أعرض و نئا بجانبه

<نئا> به معنای <بَعُد> (دوری می شود) است و <أعرض و نئا بجانبه> (اعراض کرد و کناره گرفت) کنایه از حق ناسپاسی و گریز از خداست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 66 - 1

1 - کفران نعمت های خداوند و بهره گیری از امکانات دنیوی ، حاصل و عاقبت شرک مشرکان است .

هم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم و لیتمتّعوا

<لام> در <لیفکروا> احتمال دارد برای تعلیل و به معنای <کی> و احتمال دارد برای امر باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است. گفتنی است که مراد از <یکفرون> در آیه، به قرینه <بما آتیناهم> کفران است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 34 - 1

1 - پیدایش روحیه کفران و ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، پیامد شرک است .

یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

لام در <لیکفروا> لام عاقبت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 13

13 - انسان ها هنگام رهایی از مشکلات و دستیابی به آسودگی ، موقعیت گذشته خود را فراموش کرده و ناسپاس می شوند .

و إذا مسّ الإنس-ن ضرّ . .. ثمّ إذا خوّله نعمه منه نسی ما کان یدعوا إلیه من قبل

ص: 83

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 48 - 13

13 - کفران و ناسپاسی انسان ، به هنگام برخورد با کوچک ترین دشواری در زندگی

و إن تصبهم سیّئه بما قدّمت أیدیهم فإنّ الإنس-ن کفور

از نکره آمدن <سیّئه> - که برای تحقیر است - <کوچک ترین دشواری> استفاده شده است.

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم . .. و لاتزر وازره وزر أُخری

برداشت بالا به خاطر این نکته است که مقصود از <وزر> در این آیه، کفر و ناسپاسی است; زیرا آیه شریفه درباره همین موضوع است.

1 - بقره - 2 - 51 - 12

12 - بنی اسرائیل ، مردمی بسیار ناسپاس در برابر نعمت های خداوند

فأنجینکم و أغرقنا ءال فرعون . .. ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون

هدف از بیان گرایش بنی اسرائیل به پرستش غیر خدا، پس از بیان نعمتهای بزرگ الهی به آنان، نشان دادن روحیه ناسپاسی در آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 56 - 5

5 - بنی اسرائیل ، مردمانی ناسپاس در برابر نعمت های خداوند

لعلکم تشکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 61 - 19

19 - بنی اسرائیل ، مردمی ناسپاس در برابر نعمت های ارزشمند الهی ( منّ و سلوی )

لن نصبر علی طعام وحد . .. قال أتستبدلون الذی هو أدنی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 152 - 9

9 - ابوعمرو زبیری از امام صادق ( ع ) روایت کرده است که آن حضرت فرمود : < الوجه الثالث من الکفر کفر النعم و ذلک قوله تعالی . . . فاذکرونی أذک---رکم و اشک-روا ل-ی و لاتکفرون . . . ;

وجه سوم از اقسام کفر، کفران نعمت است و این است سخن خداوند که می فرماید: . .. فاذکرونی أذکرکم واشکروا لی و لاتکفرون ... >.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 140 - 5،6

5 - موسی ( ع ) تمایل قوم خویش را به بت پرستی ، ناسپاسی به نعمت های خداوند دانست .

أغیر اللّه أبغیکم إلهاً و هو فضلکم علی العلمین

6 - گرایش به شرک ، ناسپاسی به نعمت های خداوند است .

قال أغیر اللّه أبغیکم إلهاً و هو فضلکم علی العلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 160 - 31

31 - تخلف از فرمان خدا و ناسپاسی در برابر نعمت های او ، ظلمی است از ناحیه انسان به خویشتن

و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 38 - 22

ص: 88

22- مردم در برابر نعمت وجود پیامبران و معلمان توحید ، ناسپاسند .

ذلک من فضل الله علینا و علی الناس و ل-کنّ أکثر الناس لایشکرون

شکر، در برابر نعمت است و نعمتهایی که آیه مورد بحث گویای آن است عبارت است از: 1-توحید (ما کان لنا أن نشرک . ..)، 2- وجود پیامبران به عنوان معلمان توحید و بیانگران شریعت و آیین الهی (ملّه آبائی ابراهیم ...). برداشت فوق، ناظر به دومین نعمت یاد شده در آیه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 28 - 11

11- < قال هارون لأبی الحسن موسی ( ع ) نحن کفار ؟ قال : لا و ل-کنّ کما قال الله : < ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفراً و أحلّوا قومهم دار البوار > . . . ;

هارون به امام کاظم(ع) گفت [آیا]ما کافریم؟ آن حضرت فرمود: خیر بلکه آن گونه [هستید] که خدا می فرماید: <ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفراً . ..>...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 34 - 18

18- سرشت انسان با نوعی از ظلم به خویشتن و ناسپاسی عجین است .

إنّ الإنس-ن لظلوم کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 55 - 1،5

1- شرک ربوبی رهیدگان از ناگواری ها ، کفران نعمت های خداوند است .

بربّهم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

<لام> در <لیکفروا> احتمال دارد لام عاقبت باشد. بنابراین معنا چنین می شود: عاقبت شرک آنان، کفران نعمتها شد. لازم به ذکراست به تناسب <ما ءاتیناهم> مراد از <یکفروا> کفران است.

5- مشرکان ناسپاس ، علی رغم کفران نعمت های الهی ، از آنها برخوردار بوده و به آنان مهلت حیات داده می شود .

بربّهم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم فتمتّعوا فسوف تعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 71 - 10

10- شرک به خدا ، کفران نعمت های اوست .

أفبنعمه الله یجحدون

برداشت فوق با توجه به این نکته است که مخاطبان آیه مشرکان مکه می باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 72 - 12

12- نادیده گرفتن آثار وجود خداوند در مظاهر هستی ، کفران و ناسپاسی نعمت های اوست .

و الله جعل لکم . .. بنعمت الله هم یکفرون

ص: 89

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 73 - 5

5- پرستش غیر خدا ، ایمان به باطل و کفران نعمت های الهی است .

أفبالب-طل یؤمنون و بنعمت الله هم یکفرون . و یعبدون من دون الله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 113 - 3

3- تکذیب رسولان و رهبران الهی ، ناسپاسی نعمت های خداوندی است .

فکفرت بأنعم الله . .. و لقد جاءهم رسول منهم فکذّبوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 114 - 6،7

6- استفاده از چیز های حرام ، کفران نعمت های الهی است .

یأتیها رزقها رغدًا من کلّ مکان فکفرت بأنعم الله . .. فکلوا ممّا رزقکم الله حل-لا

برداشت فوق، بنابراین احتمال است که <کلو ممّا . .. حلالاً طیّباً> اشاره داشته باشد به اینکه کفران یاد شده در آیه قبل، استفاده از حرام بوده است.

7- تحریم روزی های حلال و دلپذیر و بهره نگرفتن از آنها ، کفران نعمت های الهی است .

فکفرت بأنعم الله . .. فکلوا ممّا رزقکم الله حل-لاً طیبًا

با توجه به اینکه آیه بعد، خوردنیهای حرام را در چند چیز محدود کرده است، معلوم می شود که مراد از <کفران> حرام کردن حلالها و استفاده نکردن از آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 27 - 3،5،7

3- شیطان ، کفران کننده نعمت های خداوند است .

و کان الشیط-ن لربّه کفورًا

5- تبذیر ( ریخت و پاش و به هدر دادن امکانات ) ، کفران نعمت های الهی است .

إن المبذّرین کانوا إخون الشی-طین و کان الشیط-ن لربّه کفورًا

7- ناسپاسی در برابر لطف مربی ، شیوه ای شیطانی است .

و کان الشیط-ن لربّه کفورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 89 - 8

8- انکار قرآن با وجود دلایل حقانیت و بی مانندی آن ، ناسپاسیی بس بزرگ و غیر قابل توجیه است .

و لقد صرّفنا للناس فی ه-ذا القرءان من کلّ مثل

برداشت فوق، مبتنی بر این است که <کفور> به معنای کفران نعمت باشد.

ص: 90

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 44 - 6،8،9

6- شیطان ، موجودی بسیار نافرمان در برابر خداوند و ناسپاس و قدرناشناس دربرابر نعمت ها و رحمت واسعه او است .

إنّ الشیط-ن کان للرحمن عصیًّا

<عصیّ> برای مبالغه به کار می رود (مصباح).

8- اطاعت از شیطان ، ناسپاسی و قدرناشناسی رحمت واسعه الهی است .

لاتعبد الشیط-ن إنّ الشیط-ن کان للرحمن عصیًّا

<رحمن> صیغه مبالغه و از نام های خداوند است. تکیه براین نام در جمله <کان للرحمن...> به منزله تعلیلی بر زشتی کار شیطان است، زیرا عصیان کردن او در برابر دارنده رحمت واسعه و اصرار بر آن نشانه ناسپاس بودن او است. و جمله <لاتعبد...> دلالت دارد که هر کس از شیطان تبعیت نماید، او نیز چنان خواهد بود.

9- اطاعت و پیروی از گنه پیشگان و سرپیچی کنندگان از فرمان خداوند ، امری ناروا و ناسپاسی نعمت های او است .

لاتعبد الشیط-ن إنّ الشیط-ن کان للرحمن عصیًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 38 - 5

5 - دشمنی با دین خدا ، خیانت در امانت او و ناسپاسی در برابر نعمت هدایت او است .

إنّ اللّه یدفع . .. إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 33 - 6

6 - کفر به یگانگی خدا - در عین برخورداری از امکانات دنیوی - بارزترین نوع ناسپاسی در برابر نعمت های او است .

و قال الملأ من قومه الذین کفروا . .. و أترفن-هم فی الحیوه الدنیا

عبارت <و أترفناهم> حال است برای فاعل <کفروا>; یعنی، با این که خدا آنان را از امکانات دنیوی برخوردار ساخت، آنها به یگانگی او کفر ورزیدند و به پرستش غیر او رو آوردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 75 - 8

8 - ناسپاسی در برابر لطف و رحمت الهی و سوء استفاده از آن ، نمودی از انحراف و گمراهی منکران قیامت

و إنّ الذین لایؤمنون بالأخره . .. و لو رحمن-هم ... فی طغی-نهم یعمهون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 117 - 11

11 - شرک و بت پرستی ، کفران نعمت های خدا و ناسپاسی در برابر ربوبیت او است .

و من یدع مع اللّه . .. إنّه لایفلح الک-فرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 50 - 9

ص: 91

9 - اکثر مردم در نیمه نخست بعثت ، نعمت قرآن را قدر نشناخته و بدان بی اعتنایی کردند .

و لقد صرّفن-ه بینهم لیذّکّروا فأبی أکثر الناس إلاّ کفورًا

برداشت فوق، با توجه به نزول آیه شریفه در مکه است که نیمه نخست دوران بعثت در همین شهر سپری شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 40 - 28

28 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : . . .الوجه الثالث من الکفر النعم و ذلک قوله تعالی یحکی قول سلیمان < ه-ذا من فضل ربّی لیبلونی ءأشکر أم أکفر . . . > ;

از امام صادق(ع) روایت شده است:. ..قسم سوم از اقسام کفر، کفران نعمت ها است و این سخن خداوند متعال است که از زبان سلیمان(ع) حکایت می کند: <...لیبلونی ءأشکر أم أکفر>».

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 66 - 5

5 - بازگشت رهیدگان از ناملایمات ، به شرک ، کفران نعمت های خدا است .

فلمّا نجّی-هم إلی البرّ إذا هم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 67 - 10

10 - مشرکان مکه ، به خاطر ناسپاسی نعمت های الهی ، از سوی خداوند سرزنش شدند .

أَوَلم یروا أنّا جعلنا حرمًا ءامنًا . .. أفبالب-طل یؤمنون و بنعمه اللّه یکفرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 34 - 2

2 - بازگشت رهیدگان از ناملایمات به شرک ربوبی ، کفران نعمت های خداوند است .

بربّهم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

به قرینه <ما آتیناهم> مراد از <لیکفروا> کفران نعمت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 46 - 18

18 - انسان ها ، به رغم بهره مند بودن از نعمت و فواید باد ، ممکن است از شکر آن نعمت ، سرباز زنند .

و لعلّکم تشکرون

<لعلّ> از حروف شبیه به فعل و برای انشا و رجا است استعمال آن در آیه، می تواند به منظور اشاره به نکته یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 12 - 13

13 - کفران نعمت های الهی ، هیچ تأثیری بر خداوند ندارد .

و من کفر فإنّ اللّه غنیّ حمید

ص: 92

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 14 - 15

15 - انسان ، در معرض ناسپاسی نسبت به نعمت های الهی و حقوق والدین ونیازمند به تذکر است .

و وصّینا الإنس-ن بولدیه . .. أن اشکرلی و لولدیک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 20 - 19

19 - چشم بستن بر مظاهر وجود خدا و پرداختن به جدال های جاهلانه درباره او ، کفرانِ نعمت است .

ألم تروا أنّ اللّه . .. و أسبغ علیکم نعمه ... و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر

ذکر <و من الناس. ..> پس از بیان آیات خداوند - که از جمله آنها وُفورِ نعمت بود - می تواند اشاره به نکته مذکور باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 74 - 2

2 - شرک و بت پرستی ، کفران نعمت های الهی است .

أفلایشکرون . و اتّخذوا من دون اللّه ءالهه

از ارتباط میان آیه قبل - که از ناسپاسی انسان سخن به میان آورده است - و آیه شریفه، برداشت یاد شده به دست می آید; یعنی، شرک و بت پرستی در واقع نوعی ناسپاسی به شمار می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 3 - 22

22 - شرک به خدا و اطاعت از غیر او ، کفران نعمت خدا و ناسپاسی او است .

و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء . .. إنّ اللّه لایهدی من هو ک-ذب کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 3

3 - کفر و شرک ، کفران نعمت های الهی است .

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که مقصود از کفر در <إن تکفروا> - به قرینه مقابله با <إن تشکروا. ..> - کفران نعمت و ناسپاسی است. بنابراین یاد کردن خداوند از کافران و مشرکان به ناسپاسان، بیانگر مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 9،15

9 - انسان در برابر نعمت ها و لطف های خداوند ، موجودی ناسپاس است .

و إذا مسّ الإنس-ن ضرّ دعا ربّه . .. ثمّ إذا خوّله نعمه منه نسی ما کان یدعوا إلیه

15 - شرک به خداوند ، کفران نعمت های الهی است .

ثمّ إذا خوّله نعمه منه . .. و جعل للّه أندادًا

ص: 93

<ندّ> (مفرد <انداد>) به معنای مثل و نظیر است و مقصود از آن شریک در کار خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 49 - 17

17 - برخورداری از آسودگی ها و نعمت ها به همراه غفلت از یاد خدا و ناشکری ، محنت زا و بلاآفرین است .

ثمّ إذا خوّلن-ه نعمه منّا قال إنّما أُوتیته علی علم بل هی فتنه

یکی از موارد کاربرد <فتنه>، محنت و بلا است و برداشت بالا مبتنی بر این معنا است. بر این اساس می توان گفت: برخورداری از آسودگی و نعمت ها، به همراه این تصور که آنها ناشی از دانش بشری است نه لطف الهی، نه تنها برای بشر نعمت نیست; بلکه در دنیا و آخرت نقمت و بلا خواهد بود. گفتنی است آیه بعد - که از روبه رو شدن مرفهان بی خبر از خدا با عذاب و بدبختی و کارساز نبودن برخورداری های آنان، سخن می گوید - مؤید همین برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 61 - 13،15

13 - ناسپاسی ، رفتاری ریشه دار در انسان ها و خصلتی مشترک میان آنان

إنّ اللّه لذو فضل علی الناس و ل-کنّ أکثر الناس لایشکرون

تصریح به لفظ <ناس> در جمله <و ل-کن أکثر الناس لایشکرون> به جای ضمیر <هم> - که به <الناس> قبل بازمی گردد - می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.

15 - عبادت غیر خدا و حاجت خواهی از غیر او ، کفران نعمت های الهی است .

قال ربّکم ادعونی أستجب لکم . .. اللّه الذی جعل لکم الّیل ... و ل-کنّ أکثر الناس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 50 - 14

14 - غرور دنیاگرایان ، موجب ناسپاسی آنان نسبت به خداوند

لیقولنّ ه-ذا لی . .. و لئن رجعت إلی ربّی إنّ لی عنده للحسنی

بنابراین که لام در <ه-ذا لی> و <إنّ لی> افاده استحقاق کند، روشن می شود که دنیاگرایان خود را مستحق برخورداری از نعمت های دنیوی و اخروی می دانند و بدین جهت خویشتن را موظف به سپاس گزاری در برابر خداوند نمی بینند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 48 - 20

20 - نسبت دادن ناگواری ها و سختی های زندگی به خداوند ، کفران و ناسپاسی است .

بما قدّمت أیدیهم فإنّ الإنس-ن کفور

خداوند باتصریح به <بما قدّمت أیدیهم>، درصدد رفع این اندیشه باطل است که معمولاً انسان های سطحی، مشکلات زندگی خود را به او نسبت می دهند و احتمال نمی دهند که نتیجه کارهای خودشان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 49 - 8

8 - ناخرسندی از داشتن فرزند دختر یا پسر ، کفران نعمت الهی و ناخرسندی از مشیت و موهبت او است .

ص: 94

فإنّ الإنس-ن کفور . .. یهب لمن یشاء إن-ثًا و یهب لمن یشاء الذکور

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 15 - 7

7 - پرستش مخلوقات خدا ( فرشتگان ) و فرزند او انگاشتن آنان ، اقدامی ناسپاسانه و کفرآمیز

و جعلوا له . .. إنّ الإنس-ن لکفور مبین

با توجه به فضای آیات، می توان استفاده کرد که مشرکان مکه فرشتگان را فرزند خدا می دانستند و آنان را مورد پرستش قرار می دادند. خداوند، پس از یاد کردن نعمت های خویش، این پندار را نمونه بارز ناسپاسی می شمارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 14 - 3

3 - نجات نوح ( ع ) و حمایت خداوند از ایشان ، پاداش صبر آن حضرت در قبال ناسپاسی های قومش

تجری بأعیننا جزاء لمن کان کفر

مراد از <لمن کان کفر> نوح است که مورد کفران مستمر قومش قرار گرفته بود و الطاف الهی در حق ایشان پاداش شکیبایی های آن حضرت می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 70 - 4

4 - نکوهش کافران از سوی خداوند ، به خاطر ناسپاسی آنان در برابر نعمت های الهی

أفرءیتم الماء . .. فلولا تشکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - غاشیه - 88 - 23 - 6

6 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < إلاّ من تولّی و کفر > یرید من لم یتعظ و لم یصدّقک و جحد ربوبیتی و کفر نعمتی . . . ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <إلاّ من تولّی و کفر> روایت شده است: مقصود کسی است که موعظه نمی پذیرد و تو را [ای محمد] تصدیق نمی کند و پروردگاری مرا منکر است و نعمت من را کفران می کند. ..>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 7 - 6

6 - گرفتاری به طغیان ، برای کسانی که در سایه کرم خداوند و به کمک علوم خدادادی ، به ثروت رسیده و خود را بی نیاز می بینند ، خلاف انتظار و واکنشی ناشایست در برابر نعمت های الهی است .

الأکرم . الذی علّم ... کلاّ إنّ الإنس-ن لیطغی . أن رءاه استغنی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 1،7

1 - انسان ، دارای طبیعتی ناسپاس در برابر نعمت های خداوند

ص: 95

إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

<ال> در <الإنسان> برای جنس است و بر استغراق افراد دلالت دارد. <کنود>، به معنای کفور است. برخی از قبایل عرب، آن را در معنای <عاصی> به کار می برند. اسناد این خصلت به عموم مردم، به معنای گرفتار بودن نوع انسان ها به آن است.

7 - خداوند ، در تأکید بر ناسپاس بودن نوع انسان ها ، به اسبان تیزپای مجاهدان سوگند یاد کرده است .

و الع-دی-ت . .. إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

این آیه و دو آیه بعد که عطف بر آن است، جواب سوگندهایی است که در آغاز سوره آمده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 254 - 13

13 - خودداری از انفاق ، کفران نعمت و ستمگری است .

انفقوا ممّا رزقناکم . .. و الکافرون هم الظالمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 276 - 5،6،9

5 - ناسپاسان از نعمت ها و گنهکاران ، محروم از محبّت الهی

و اللّه لا یحبّ کل کفّار اثیم

6 - رباخواران ، ناسپاسانی گنهکار و محروم از محبّت الهی

یمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا یحبّ کلّ کفّار اثیم

کلمه <کفّار> (بسیار ناسپاس) و کلمه <اثیم> (فرو رفته در گناه و آلودگی) پس از بیان ربا و رباخواری، اشاره به این معنا دارد که رباخواران از جمله مصادیق انسانهای ناسپاس و آلوده به گناهند.

9 - رباخواری ، ناسپاسی شدید نعمت و گنهکاری است .

یمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا یحب کلّ کفّار اثیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 106 - 10

10 - کفران و ناسپاسی نعمت های الهی ، موجب روسیاهی در قیامت *

و اذکروا نعمت اللّه . .. فاما الذین اسودّت وجوههم اکفرتم بعد ایمانکم

بنابراینکه <اکفرتم> به معنای کفران نعمت باشد. و به مقتضای ارتباط با آیات قبل مراد از نعمتهای کفران شده همان نعمتهایی است که در آیات قبل آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 37 - 4،5،11،12،17

4 - خداوند کسانی را که به جهت ترک احسان ، نعمت های خدادادی خویش را پنهان می کنند ، دوست ندارد .

و بالوالدین احساناً . .. و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله

5 - فقرنمایی و پنهان سازی نعمت های الهی ، دستاویز بخیلان برای ترک احسان

الذین یبخلون . .. و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله

11 - کسانی که به جهت ترک احسان نعمت های الهی را پنهان می سازند ، کافر هستند .

ص: 96

الذین یبخلون . .. ما اتیهم اللّه ... و اعتدنا للکافرین

12 - بخیلان و دعوت کنندگان مردم به بخل ، کافر هستند .

الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل . .. و اعتدنا للکافرین

17 - بخلورزی ، کفران نعمت های الهی است .

الذین یبخلون . .. و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً

با توجّه به معنای لغوی کافر (ناسپاس)، می توان گفت مراد از کافران، ناسپاسان هستند که مصداق آن در آیه، همان بخیلانند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 3 - 20

20 - مشرکان ، مردمی دروغ پرداز و ناسپاس

و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء . .. إنّ اللّه لایهدی من هو ک-ذب کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 34 - 10

10 - مشرکان ناسپاس ، از سزای ناسپاسی شان ، مطّلع خواهند شد .

بربّهم یشرکون . .. فسوف تعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 19 - 7

7 - مردم سبأ ، به دنبال کفران نعمت های خدا و جاری شدن سیل سد مأرب ، به طور کلی متلاشی و پراکنده شدند .

فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم . .. و مزّقن-هم کلّ ممزّق

<مزق> در لغت به معنای پاره کردن و از بین بردن اثر آمده و در آیه پراکندن در اطراف و اکناف بلاد است (مجمع البحرین).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 50 - 5

5 - مؤثر نبودن اموال و برخورداری های انسان های ناسپاس در برابر نتایج ناگوار و پیامد های هلاکت بار ناسپاسی ( عذاب )

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون

کارساز نبودن دارایی ها و نعمت ها - به قرینه صدر آیه بعد (فأصابهم سیئات ماکسبوا) در ارتباط با عذاب و پیامدهای هلاکت بار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 17 - 6

6 - کفران نعمت ، مایه استحقاق شدیدترین عقوبت ها است .

قتل الإنس-ن ما أکفره

مراد از <کفر> در <ماأکفره> ممکن است کفران نعمت های خداوند باشد که آیات بعد به بعضی از آنها اشاره دارد. نفرین <قتل الإنسان> در معنای عرفی آن - که بیان استحقاق شدیدترین عقوبت ها می باشد - استعمال شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 37 - 9

9 - عذاب خوارکننده ، کیفر کسانی که به جهت ترک احسان ، نعمت های خدادادی خویش را پنهان می کنند .

و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً

و لاتطغوا . .. و من یحلل علیه غضبی فقد هوی

غضب خداوند بر طغیان گران در مورد نعمت ها، نشانه بزرگی گناه آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 17 - 9

9 - کفران نعمت های الهی ، گناهی بس بزرگ و غیرقابل بخشش در پیشگاه خداوند

و هل نج-زی إلاّ الکفور

تأکید خداوند بر این که تنها کفران کنندگان نعمت ها، مورد مجازات قرار می گیرند، گویای حقیقت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 77 - 6

6 - سپاس نعمت های الهی و اعتراف به آن ، تکلیفی بس مهم و انکار و ناسپاسی آن ، گناهی بس عظیم

فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان

از ده ها بار تکرار <فبأیّ ءالآء. ..> در این سوره، می توان برداشت بالا را استفاده کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 4 - 3

3 - هدایت ، نعمتی است بزرگ و کفران آن ، گناهی عظیم و نابخشودنی است .

إنّا هدین-ه السبیل . .. إنّا أعتدنا للک-فرین ... سعیرًا

از مهیا شدن عذاب سخت برای ناسپاسان نعمت هدایت، برداشت بالا به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 30 - 1

1- شرک به خدا ، کفران و ناسپاسی نعمت های اوست .

ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا . .. و جعلوا لله أندادًا

جمله <و جعلوا لله أنداداً> عطف بر جمله <بدّلوا نعمت الله . ..> است و می تواند بیان و تفسیر برای چگونگی تبدیل نعمت الهی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 78 - 7

7 - به کار نگرفتن عقل در جهت شناخت حق و صراط مستقیم ، مصداق بارز ناسپاسی

و إنّک لتدعوهم إلی صرط مستقیم . .. أنشأ لکم السمع ... قلیلاً ما تشکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 66 - 6

6 - شرک و عبادت غیرخدا ، ناسپاسی پروردگار است .

بل اللّه فاعبد و کن من الش-کرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 3 - 9

9 - پیمودن راه دین ، شکر نعمت خداوند و انحراف از آن ، ناسپاسی او است .

إنّا هدین-ه السبیل إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکاثر - 102 - 8 - 5

5 - افتخار بر دیگران در امتیازات مادی ، کفران نعمت و زمینه ساز گرفتاری به دوزخ پس از حسابرسی است .

ألهیکم التکاثر . .. ثمّ لتسئلنّ یومئذ عن النعیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 24 - 4

4 - توجّه به تأمین مواد غذایی انسان از سوی خداوند ، بازدارنده او از کفران نعمت و وادارسازنده او به شکرگزاری است .

ما أکفره . .. فلینظر الإنس-ن إلی طعامه

چنانچه <کفر> در <ما أکفره> به معنای کفران نعمت باشد، ارتباط این آیه با آیات پیشین، بیانگر برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 30 - 3

3 - توجّه به جنگل های انبوه و درختان تناور ، مایه شناخت خداوند و قدرت او و بازدارنده انسان از ناسپاسی و کفرورزی به او است .

ما أکفره . .. فلینظر الإنس-ن ... حدائق غلبًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 31 - 3

3 - توجّه به باغ های میوه و مرغزار ها ، مایه شناخت خدای قادر و بازدارنده انسان از ناسپاسی و کفرورزی به او است .

ما أکفره . .. و ف-کهه و أبًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 5

5 - توجّه به ربوبیت و مدبّر بودن خداوند ، بازدارنده انسان از کفران نعمت ها است .

لربّه لکنود

تقدیم <لربّه>، بیانگر اهتمام به آن است; یعنی، شگفتا که انسان با آن که خداوند <ربّ> و <مدبّر> او است، به کفران نعمت او رو آورده است!

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 9 - 3

3 - لحظه خروج مردگان از قبر ها در قیامت ، وحشت انگیز و توجّه به آن ، بازدارنده انسان از کفران نعمت ، بخلورزی و دلبستگی شدید به ثروت است .

لکنود . .. أفلایعلم إذا بعثر ما فی القبور

هشدار به آگاهیِ خداوند از افکار، اسرار و نیت ها، اشاره به مؤاخذه و حسابرسی است.

از اینکه خدا از اعراض یاد خود به کفر (کفرتم) یاد کرده است، استفاده می شود که اعراض از خدا، کفر به اوست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 15 - 9،10

9 - بی توجهی به نعمت های الهی ، و تدبیر او در همسازی طبیعت با نیاز های آدمی ، نمودی آشکار از کفر و ناسپاسی انسان

جعل لکم من الفلک و الأنعام . .. إنّ الإنس-ن لکفور مبین

10 - شرک ، نمودی از کفر و ناسپاسی انسان ، در برابر خالق یگانه هستی است .

و جعلوا له من عباده جزءًا إنّ الإنس-ن لکفور مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عادیات - 100 - 6 - 2

2 - رویارویی با سپاه اسلام ، نشانه ناسپاسی انسان در برابر نعمت های خداوند است .

إنّ الإنس-ن لربّه لکنود

بیان خصلت های ناروایی که در نوع انسان ها وجود دارد - پس از تمجید از سپاهیان اسلام در آغاز سوره - تعریض به دشمنان دین است و رسوخ آن خصلت ها را در آنان بیان می کند.

قابیل در زمین کاوش می کرد و چیزی را در آن نهان می ساخت.

6 - فاصله زمانی اندک میان مرگ هابیل و گسیل کلاغی برای آموزش قابیل

فقتله . .. فبعث اللّه غراباً

عطف <بعث> بر <قتله> به وسیله <فاء>، بیانگر برداشت فوق است.

28 - حفر زمین و دفن کلاغ کشته شده توسط کلاغ دیگر - پس از زد و خورد میان آنها - ، راهنمای قابیل در پنهان ساختن جسد برادرش به همان شیوه

فبعث اللّه غراباً یبحث فی الارض لیریه کیف یوری سوءه اخیه

از امام سجاد(ع) روایت شده: . .. فجاء غرابان فاقبلا یتضاربان حتی قتل احدهما صاحبه ثم حفر الذی بقی الارض بمخالبه و دفن فیها صاحبه ... .

_______________________________

تفسیر قمی، ج 1، ص 166; تفسیر برهان، ج 1، ص 459، ح 4.

4 - مائده - 5 - 31 - 19

19 - آگاهی غریزی کلاغ بر شیوه پنهان سازی اشیا

فبعث اللّه غراباً یبحث فی الارض لیریه کیف یوری سوءه اخیه

15 - صافات - 37 - 36 - 7

7 - کلمه توحید و شعار < لا إل-ه إلاّ اللّه > سخنی جذاب و گیرا برای مردم عصر بعثت

و إذا قیل لهم لا إل-ه إلاّ اللّه یستکبرون . و یقولون ...لشاعر

ص: 114

3 - کم فروشی و گناه پیشگی ، تکذیب عملی کیفر های اخروی است .

ویل للمطفّفین . .. کلاّإنّ کت-ب الفجّار ... الذین یکذّبون بیوم الدین

4 - کم فروشی ، زمینه ساز آلودگی به گناه و گناه زمینه ساز تکذیب قیامت است .

ویل للمطفّفین . .. کلاّإنّ کت-ب الفجّار ... الذین یکذّبون بیوم الدین

ترتیب آیات، ممکن است برخاسته از ترتیب پیدایش اوصاف ذکر شده در آن باشد.

20 - شعیب از قوم خویش خواست تا به هنگام خرید ، اجناس مردم را کم تعدادتر و کم ارزشتر از آنچه هست جلوه ندهند .

و لا تبخسوا الناس أشیاءهم

<بَخس> به این معناست که چیزی را کمتر از واقع و حقیقتش نشان دهند. در مفردات آمده است: <بخس> یعنی چیزی را ظالمانه ناقص شمردن.

21 - ابتلای قوم شعیب به کمفروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، بارزترین انحراف اجتماعی - اقتصادی آنان بود .

فأوفوا الکیل و المیزان و لا تبخسوا الناس أشیاءهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 84 - 17،19

17- کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، رفتاری شایع در میان قوم شعیب

و لاتنقصوا المکیال و المیزان

19- قوم شعیب ، علی رغم برخورداری از مکنت و دارایی و بی نیازی در گذران زندگی ، به کلاه برداری و کم فروشی روی آورده بودند .

لاتنقصوا . .. إنی أری-کم بخیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 85 - 1،3

1- شعیب ( ع ) ، از مردم خویش خواست تا در فروش اجناس ، پیمانه ها را پر کنند و از وزنه های ترازو نکاهند .

و ی-قوم أوفوا المکیال و المیزان بالقسط

<مکیال>; یعنی <پیمانه> و ایفای آن به این است که گنجایش پیمانه مورد استفاده کمتر از حد متعارف نباشد و تا حد معمول آن پر شود. و ایفای میزان به این است که مقدار وزنه های مورد استفاده، کمتر از حد معمول نباشد و جنس پرداخت شده، کمتر از مقدار وزنه ها نباشد.

3- کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، بارزترین انحراف اقتصادی قوم شعیب

و ی-قوم أوفوا المکیال و المیزان بالقسط

ألا یظنّ أُول-ئک أنّهم مبعوثون

13 - شعراء - 26 - 181 - 2

2 - تمام دادن پیمانه و پرهیز از کم فروشی ، توصیه شعیب ( ع ) به مردم < ایکه >

أوفوا الکیل و لاتکونوا من المخسرین

کم فروشان

20 - مطففین - 83 - 4 - 2

2 - قیامت ، روز کیفر دیدن کم فروشان

ألا یظنّ أُول-ئک أنّهم مبعوثون

12 - نور - 24 - 28 - 7

7 - رشد و طهارت ، اموری فطری و مطلوب همه انسان ها است .

و إن قیل لکم ارجعوا فارجعوا هو أزکی لکم

جمله <هو أزکی لکم> به منزله تعلیل است و تعلیل آن گاه صحیح است که شیء تعلیل شده (رشد یافته تر و پاکیزه تر بودن) مورد پذیرش مخاطبان باشد. بنابراین می توان گفت: رشد، بالندگی، طهارت و پاکی، امری مورد پذیرش و مطلوب همگان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 30 - 12

12 - رشد و طهارت ، مطلوب و فطری همه انسان ها است .

ذلک أزکی لهم

جمله <ذلک أزکی لهم> به منزله تعلیل است و تعلیل آن گاه صحیح است که شیء تعلیل شده (رشد و پاکی) مورد پذیرش مخاطبان باشد. بنابراین می توان گفت که پاکی و رشد، مورد پذیرش و مطلوب همگان است و این به سبب امری فطری خواهد بود.

1- ابراهیم ( ع ) از رشد و کمال والا در پرتو عنایت الهی برخوردار بود .

و لقد ءاتینا إبرهیم رشده

1- ابراهیم ( ع ) از رشد و کمال والا در پرتو عنایت الهی برخوردار بود .

و لقد ءاتینا إبرهیم رشده

4- ابراهیم ( ع ) در پرتو عنایت الهی ، از رشد و کمالات خاص از دوران کودکی و قبل از نبوت بهره مند بود .

و لقد ءاتینا إبرهیم رشده من قبل

برداشت یاد شده مبتنی براین است که مراد از <من قبل> پیش از بلوغ و یا قبل از نبوت باشد.

19 - تحریم - 66 - 12 - 16

16 - از تبار نیکان و خداپرستان بودن ، از فضایل و کمالات آدمی

و کانت من الق-نتین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تین - 95 - 4 - 3

3 - انسان ، کامل ترین موجودات و ارجمندترین آفریده ها است .

لقد خلقنا الإنس-ن فی أحسن تقویم

مراد از <أحسن تقویم> - به قرینه آیه بعد - نقطه مقابل <أسفل سافلین> است; یعنی، هر انسانی در اصل خلقت خویش، از برترین نوع آفرینش برخوردار است و سقوط برخی از انسان ها به پست ترین حالت ها، عارضی و غیر اصیل است.

و للّه الأسماء الحسنی

تقدیم <للّه> بر <الأسماء الحسنی> مفید حصر است. وصف و اسمی که دلالت بر کمال مطلق نکند و حاکی از نقص و کاستی باشد، بهترین اسم و وصف نخواهد بود و جمله <و للّه الأسماء الحسنی> چنین نامی را از آن خدا نمی داند.

4 - ضرورت نیایش به درگاه خدا با توصیف وی به کمالات مطلق و تنزیه او از هر نقص و عیب

و للّه الأسماء الحسنی فادعوه بها

6 - باور به خداوندِ دارنده تمام کمالات و منزه از هر نقص و عیب ، وادارکننده انسان به ستایش و پرستش اوست .

و للّه الأسماء الحسنی فادعوه بها

حرف <فاء> در <فادعوه> سببیه است و دلالت می کند که لزوم پرستش و خواندن خدا به این سبب است که او همه کمالات را دارد و از هر عیب منزه است.

8 - در نامیدن خدا و توصیف او باید نام ها و وصفهایی را عنوان کرد که گویای کمال مطلق است .

و للّه الأسماء الحسنی فادعوه بها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 10 - 4

4 - خدا ، کمال مطلق و منزه از هر عیب و نقص

دعویهم فیها سبحنک اللّهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 18 - 15

15 - خدا ، کمال مطلق و به دور از هر عیب و نقص

سبحنه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 12 - 13

13- استقلال همه جانبه خداوند و کمال ذاتی او ، مستلزم اختصاص توکل بر او

و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله و قد هدی-نا سبلنا . .. و علی الله فلیتوکّل المتوکّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 75 - 16

16- غیر از خداوند ، هیچ موجودی در کمال و جمال ، کامل و مستقل نیست .

الحمد لله

بی شک همه موجودات جهان از نوعی کمال و جمال برخوردارند. بنابراین انحصار تمامی ستایشها به خداوند، می تواند گویای این حقیقت باشد که کمال و جمال آنها کامل و مستقل نیست; بلکه ناقص و وابسته به خداست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 44 - 10

10- همه موجودات ، علاوه بر تنزیه خداوند از هرگونه شریک و نقص ، بر اثبات تمامی شایستگی ها برای خداوند دلالت دارند

ص: 133

.

یسبّح بحمده

بنابر اینکه <با> در <بحمده> مصاحبت باشد، استفاده می شود که علاوه بر <تنزیه> او را حمد می کنند و چون حمد، در برابر کمال و شایستگی صورت می گیرد، موجودات با حمدشان، به وجود شایستگی و کمال خداوند اعتراف می کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 8 - 4

4 - خداوند ، دارای همه کمالات و منزه از هر نقص و کاستی است .

له الأسماء الحسنی

اسمی که حاکی از نقص و عیب باشد، مصداق <أسماء حسنی> نبوده و بر خداوند تطبیق نمی کند; بنابراین او از هر عیبی مبرا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 114 - 1

1 - خداوند ، در اوج کمال و حقیقتی بلندمرتبه و بی نظیر

فت-علی اللّه

<تعالی> به معنای، والا مرتبه است و مراد، برتر بودن صفات خداوند از صفات مخلوقات است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 68 - 9

9 - خدا ، کمال مطلق و به دور از هر عیب و نقص

سبح-ن اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 63 - 11

11 - خداوند ، دارنده کمال ها و زیبایی است .

الحمد للّه

حمد، در برابر کمال و زیبایی صورت می گیرد. جمله <الحمد للّه> دلالت می کند که خداوند، واجد صفات یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 25 - 7

7 - خداوند ، کمال مطلق است .

الحمد للّه

چون همواره، حمد در برابر کمال صورت می گیرد، اختصاص یافتن حمد به خداوند، مفید این است که او واجد همه کمال ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 134

14 - سجده - 32 - 15 - 7

7 - خداوند ، واجد کمال ها و زیبایی ها است .

بحمد ربّهم

حمد در برابر کمال و زیبایی است و این نشان دهنده این است که خداوند کمال و زیبایی دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 1 - 2

2 - خداوند ، واجد همه کمال ها است .

الحمد للّه

حمد، در برابر کمال است و اختصاص دادن همه حمدها به خداوند، حکایت از آن دارد که او دارای همه کمال ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 67 - 10

10 - خداوند ، کمال مطلق و به دور از هر عیب و نقص است .

سبح-نه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 1 - 3

3 - کمال ذات خدای یگانه هستی ، پیام یکایک موجودات جهان

سب-ّح للّه ما فی السم-وت و ما فی الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - اعلی - 87 - 1 - 11،12

11 - خداوند ، دارای برترین مقام ها و کامل ترین ویژگی ها است .

ربّک الأعلی

وصف <الأعلی> - به قرینه آیه بعد - به <ربّک> ارتباط دارد; نه <اسم ربّک>.

12 - اختصاص والاترین مقام ها به خداوند ، دلیل لزوم تنزیه نام او از هر عیب و نقص است .

سبّح اسم ربّک الأعلی

وصف <الأعلی>، در مقام تعلیل برای <سبّح> است.

هر چیز که در زمینه مربوط به خود، والا مرتبه باشد با وصف <کَرَم> توصیف می شود. (مفردات راغب)

حور مقصورت فی الخیام

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 36 - 2

2 - دوشیزگی ، از اوصاف پسندیده و از کمالات زن

فجعلن-هنّ أبکارًا

8 - انسان ، موجودی خیر طلب و کمال جو

یأیها الناس . .. فامنوا خیراً لکم

جمله <خیراً لکم> خیرجویی و سعادت طلبی را برای انسان مفروض و طبیعی دانسته و تنها وی را به مصداق واقعی خیر و سعادت که ایمان به قرآن و پیامبر(ص) باشد، رهنمون ساخته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 21 - 4

4 - سوء استفاده شیطان از خصیصه کمال طلبی و منفعت جویی انسان برای گمراه سازی ایشان

و قاسمهما إنی لکما لمن النصحین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 30 - 12

12 - رشد و طهارت ، مطلوب و فطری همه انسان ها است .

ذلک أزکی لهم

جمله <ذلک أزکی لهم> به منزله تعلیل است و تعلیل آن گاه صحیح است که شیء تعلیل شده (رشد و پاکی) مورد پذیرش مخاطبان باشد. بنابراین می توان گفت که پاکی و رشد، مورد پذیرش و مطلوب همگان است و این به سبب امری فطری خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 16 - 12

12 - انسان ، موجودی خیر طلب و کمال جو

أنفقوا خیرًا لأنفسکم

جمله <خیراً لأنفسکم>، خیرجویی و کمال طلبی را برای انسان مفروض و طبیعی دانسته و تنها وی را به مصداق های واقعی خیر و سعادت (انفاق و. ..) رهنمون ساخته است.

5 - علم و قدرت خدا ، کامل و بی نقص است .

ذلک بأنّ اللّه یولج الّیل . .. و أنّ اللّه سمیع بصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 1 - 5

5- قرآن ، کتابی با عظمت و در اوج زیبایی و کمال است .

الحمد للّه الذی أنزل علی عبده الکت-ب

<ال> در <الکتاب> برای استغراق صفات است; یعنی، تمام اوصافی که یک کتاب، در حد کامل می تواند داشته باشد، در این کتاب متبلور است و این، حاکی از عظمت قرآن است. و چون حمد در برابر زیبایی و کمال است و در آیه بالا خداوند، به سبب نزول قرآن، تمام حمدها و ستایش ها را از آن خویش دانسته، استفاده می شود که قرآن، در نهایت کمال و زیبایی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 25 - 7

7 - خداوند ، کمال مطلق است .

الحمد للّه

چون همواره، حمد در برابر کمال صورت می گیرد، اختصاص یافتن حمد به خداوند، مفید این است که او واجد همه کمال ها است.

ءاتینا موسی و ه-رون الفرقان . .. و لقد ءاتینا إبرهیم رشده من قبل

برداشت یاد شده بر این مبنا استوار است که مراد از <من قبل> زمان پیش از موسی و هارون(ع) باشد. از این مطلب به دست می آید که آن دو پیامبر نیز از چنین رشدی بهره مند بودند.

و لقد ءاتینا إبرهیم رشده

از این که خداوند به ابراهیم(ع) رشدِ متناسب و مخصوص به او اعطا فرموده; به دست می آید که هر انسانی دارای قابلیت و استعداد مخصوص به خود و متفاوت با دیگران است.

ستایش در برابر کمال ها و زیبایی ها انجام می گیرد و به مقتضای <الحمد للّه> (همه ستایش ها از آن خدا است)، نتیجه می گیریم که خدا، منشأ همه کمالات و زیبایی ها می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 59 - 4

4 - خدا ، سرچشمه کمالات و زیبایی ها است .

الحمد للّه

ستایش در برابر کمال و زیبایی انجام می شود و به مقتضای <الحمد للّه> هر ستایشی در حقیقت، ستایش خدا است. بنابراین تمام کمال ها و زیبایی ها از او نشأت گرفته و او منشأ و سرچشمه آنها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 93 - 2

2 - خدا ، سرچشمه هر کمال و زیبایی است .

و قل الحمدللّه

ستایش، در برابر کمال و زیبایی است و مقتضای <الحمدللّه> - که در آن هر ستایشی از آنِ خداوند شمرده شده - این است که هر کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 70 - 4

4 - خداوند ، سرچشمه همه کمال ها و زیبایی ها است .

له الحمد

حمد و ستایش همواره در برابر کمال و زیبایی صورت می گیرد و به مقتضای جمله <له الحمد> - که همه ستایش ها از آنِ خداوند شمرده شده است - به دست می آید که همه کمال ها و زیبایی ها از آن ذات مقدس سرچشمه می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 1 - 2

2 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

حمد در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه> هر ستایشی از آنِ خدا است. بنابراین هر کمالی و زیبایی، از او نشأت می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 34 - 6

6 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

حمد در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه> هر ستایشی از آن خدا است. بنابراین هر کمال و زیبایی، از او نشأت گرفته است.

ص: 144

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 182 - 2

2 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

<حمد> در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه>، هر ستایشی از آن خداوند است. بنابراین هر کمال و زیبایی، از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 29 - 14

14 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

حمد، در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه>، هرستایشی از آن خداوند است. بنابراین هر کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 75 - 13

13 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

و قالوا الحمد للّه . .. و قیل الحمد للّه

حمد در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه>، هر ستایشی از آن خداوند است. بنابراین هر کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 15 - 2

2 - خداوند بالا برنده درجات و منزلت های موجودات مستعد کمال

رفیع الدرج-ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 65 - 11

11 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

<حمد> در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه> ثابت می شود که هر ستایشی از آنِ خداوند است. بنابراین کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 1 - 9

9 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

ص: 145

له الحمد

<حمد> در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <له الحمد> هر ستایشی، به خداوند اختصاص دارد. بنابراین هر زیبایی و کمالی، از او نشأت گرفته است.