دست آید و در آیه - به قرینه <لیطغی> - ناظر به حالتی است که نوع انسان ها در برابر نعمت علم و قلم به خود می گیرند. تعبیر <الإنسان - که برای جنس به کار رفته - ناظر به غالب افراد آن است که از آن به عموم عرفی تعبیر می شود.

1 - بقره - 2 - 79 - 15

15 - وجود کتاب و صنعت کتابت در عصر بعثت

یکتبون الکتب بأیدیهم

4 - نساء - 4 - 136 - 5

5 - قرآن در عصر پیامبر ( ص ) نوشته شده بر سطوح و تدوین یافته به صورت کتاب

یأیها الذین ءامنوا ءامنوا باللّه و رسوله و الکتب الذی نزل علی رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 48 - 4

4 - قرآن ، به صورت مکتوب و جمع آوری شده در عهد پیامبر ( ص )

و انزلنا إلیک الکتب

اطلاق <کتاب> (نوشته) بر قرآن حاکی از آن است که در زمان رسول خدا(ص) به صورت مکتوب بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 1 - 6

6- کتابت قرآن ، پس از نزول آن بر پیامبر ( ص )

کت--ب أُحکمت ءای--ته

اطلاق کتاب (نوشته و نگارش یافته ) بر قرآن ، یا بدان جهت است که آیه های آن ، پس از نزول نوشته می شده و یا توصیه ای است از جانب خدا که باید ، به صورت کتاب درآید. در هر دو صورت ، برداشت فوق استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 1 - 4

4- کتابت قرآن در عصر پیامبر ( ص )

تلک ءای-ت الکت-ب

اطلاق <کتاب> (نوشته و نگارش یافته) بر قرآن یا بدان جهت است که آیات آن پس از نزول نوشته می شد و یا توصیه ای است از جانب خدا که باید به صورت کتاب و نوشته درآید. به هر تقدیر ، برداشت فوق استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 1 - 5

5 - نوشته شدن قرآن توسط کاتبان وحی در پی نزول هر آیه یا هر سوره آن

تلک ءای-ت القرءان و ک-تاب مبین

<کتاب>، مصدر به معنای مفعول (مکتوب) است. <کتاب مبین>; یعنی، نوشته ای روشن. بنابراین اطلاق <کتاب> بر قرآن می تواند از آن جهت باشد که پس از نزول، نوشته می شد و یا توصیه ای است بر این که باید نوشته شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 86 - 4

4 - کتابت و تدوین آیات قرآن ، پس از نزول آن بر پیامبر ( ص )

و ما کنت ترجوا أن یلقی إلیک الکت-ب

اطلاق کتاب (نوشته و نگارش یافته) بر قرآن، یا بدان جهت بوده که آیه های آن پس از نزول نوشته می شده است و یا توصیه ای است از جانب خداوند که باید به صورت نوشته درآید.

ص: 6

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 31 - 3

3 - کتابت و تدوین آیات قرآن ، پس از نزول آن بر پیامبر ( ص )

و الذی أوحینا إلیک من الکت-ب

اطلاق کتابت (نوشته و نگارش) بر قرآن، یا بدان جهت بوده که آیه های آن پس از نزول نوشته می شده است. و یا توصیه ای است از جانب خداوند که باید به صورت نوشته درآید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 1 - 2

2 - کتابت و تدوین قرآن ، پس از نزول آن در حیات پیامبر اسلام ( ص )

تنزیل الکت-ب من اللّه

اطلاق کتاب (نوشته و نگارش یافته) بر قرآن، یا بدان جهت است که آیه های آن پس از نزول نوشته می شده و یا توصیه ای است از جانب خداوند که باید به صورت نوشته درآید. هردو فرض، می تواند گویای برداشت یادشده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 23 - 4

4 - کتابت آیات قرآن و تدوین آن ، پس از نزول آن بر پیامبر ( ص )

اللّه نزّل أحسن الحدیث کت-بًا

اطلاق کتاب (نوشته و نگارش یافته) بر قرآن یا بدان جهت بوده که آیه های آن پس از نزول نوشته می شد و یا توصیه ای است از جانب خداوند که باید به صورت نوشته در آید. هر دو احتمال گویای برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 41 - 2

2 - کتابت و تدوین قرآن ، پس از نزول آن در حیات پیامبراسلام ( ص )

إنّا أنزلنا علیک الکت-ب

اطلاق کتاب (نوشته و نگارش یافته) بر قرآن، یا بدان جهت بوده که آیه های آن پس نزول نوشته می شده است و یا توصیه ای است از جانب خداوند که باید به صورت نوشته درآید. هر دو فرض می تواند گویای برداشت بالا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 2 - 2

2 -کتابت و تدوین قرآن ، پس از نزول آن در حیات پیامبراسلام ( ص ) انجام گرفت .

تنزیل الکت-ب من اللّه

اطلاق کتاب (نوشته و نگارش یافته) به قرآن، یا بدان جهت بوده که آیه های آن پس از نزول نوشته می شده است و یا توصیه ای است از جانب خداوند که باید به صورت نوشته در آید. هر دو فرض، می تواند گویای برداشت یادشده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 7

17 - دخان - 44 - 2 - 8

8- انجام کتابت و جمع آوری قرآن ، در عهد پیامبراکرم ( ص ) *

و الکت-ب المبین

آن باشد که قرآن در زمان رسول خدا(ص)، به صورت مکتوب و مدوّن بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 2 - 3

3 - قرآن ، به صورت مکتوب و جمع آوری شده در عهد پیامبر ( ص )

تنزیل الکت-ب

اطلاق کتاب (نوشته) بر قرآن، می تواند حاکی از آن باشد که قرآن در زمان رسول خدا(ص) به صورت مکتوب بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 2 - 3

3- قرآن ، دارای عنوان < کتاب > و به صورت تدوین شده در عصر بعثت

تنزیل الکت-ب من اللّه

قرآن، خود عنوان کتاب را بر آیات نازل شده منطبق ساخته است. از این نکته و با توجه به مکّی بودن آیات، استفاده می شود که آیات قرآن، از آغاز نزول دارای عنوان کتاب بوده و مدوّن و مکتوب می شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 13 - 1،3،4

1 - معارف قرآن ، نوشته هایی ثبت شده در ورقه هایی متعدد

فی صحف

عبارت <فی صحف> با <إنّها تذکره> ارتباط دارد; یعنی، آن تذکره در صحیفه هایی متعدد است. <صحیفه> (مفرد <صحف>); یعنی، هر چه در آن چیزی نوشته شود.(مفردات راغب)

3 - لزوم گرامی داشتن و ارج نهادن به ورق قرآن و آیات مکتوب آن

فی صحف مکرّمه

توصیف صفحات قرآن به <مکرّمه>، گرچه خبر از حقیقتی خارجی می دهد; ولی متضمن توصیه شدن مسلمانان به حفظ احترام قرآن نیز هست.

4 - قرآن ، پیش از نزول - در صفحه هایی متعدد - مکتوب بوده است .

فی صحف مکرّمه

توصیف قرآن به <فی صحف> - با توجه به نزول سوره <عبس> در مکه - یا پیشگویی از نوشته شدن آن در آینده است و یا از نوشته بودن آن پیش از نزول کامل خبر می دهد. در صورت دوّم، مراد این است که ملائکه قرآن را از لوح محفوظ برگرفته و به صورت نوشته هایی در صفحات متعدد، آن را به مراحل بعدی نازل می کردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 15 - 2

2 - نوشتن قرآن در صفحه های پاکیزه و با عظمت ، رسالت الهی بر عهده سفیران متعدد

ص: 8

بأیدی سفره

<سفره> یا به معنای نویسندگان است و یا رسولان. در کتب لغت درباره این کلمه چنین آمده است: <سفر> [در تمام مشتقاتش] بر مکشوف و آشکار شدن دلالت دارد و <سَفْر>; یعنی، کتابت و <سفره>; یعنی، نویسندگان; آنها را از آن جهت به این نام نامیدند که کتابت، آشکار سازنده چیزی است که مورد نیاز از نوشته است (مقاییس اللغه). کلمه <سفیر> بر رسول نیز اطلاق می شود; زیرا او مأموریت خود را آشکار می سازد (تاج العروس). جمع <سفیر>، گرچه <سفراء> است; ولی از آنجا که در لسان العرب، کلمه <سفره> بر فرشتگانی که بین خدا و پیامبران او سفارت (رسالت) دارند، اطلاق شده است، می توان گفت: <سفره>، به معنای <سفراء> نیز استعمال شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 22 - 1

1 - قرآن ، بر صفحه لوحی نوشته شده که حقیقت آن ناشناخته است .

فی لوح

<لوح>، به تخته یا چیز دیگری گفته می شود که بر روی آن بنویسند (مفردات راغب). نکره آمدن <لوح>، ممکن است به منظور بیان ناشناخته ماندن آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 4 - 11

11 - نزول قرآن به صورت قابل نوشتن ، وعده خداوند به پیامبر ( ص ) در لحظات آغازین بعثت

اقرأ . .. الذی علّم بالقلم

طرح اموری که مربوط به قلم است، به دنبال فرمان قرائت قرآن در نخستین لحظات آغاز وحی، بیانگر نکته یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 2 - 9

9 - ثبت آیات قرآن ، در صحیفه ها و ورق ها ، برنامه ای پیش بینی شده از جانب خداوند و القا شده به رسول اکرم ( ص )

یتلوا صحفًا مطهّره

تعبیر <صحف> (جمع <صحیفه>; یعنی، چیزی که در آن می نویسند)، اشاره به آینده قرآن و مکتوب شدن آن دارد. اسناد <یتلوا> به <صحفاً> - با آن که پیامبر(ص) آیات الهی را از روی صحیفه های موجود تلاوت نمی کرد - به اعتبار مکتوب شدن پیام ها، پس از تلاوت آن است.

ای است از جانب خدا که باید به صورت کتاب درآید.

7 - کتاب آسمانی ، کتاب قانون و حکم

یُدعون الی کتاب اللّه لیحکم بینهم

10 - برخی از عالمان اهل کتاب ، حَکَمیّت و حاکمیّت کتاب خدا را پذیرفتند .

ثمّ یتولی فریق منهم

نپذیرفتن گروهی با دلالت مفهومی، اشاره به پذیرش گروهی دیگر دارد.

12 - وجود موضعگیری های متضاد در میان عالمان اهل کتاب در برابر دعوت به حکمیت کتاب آسمانی

ثمّ یتولی فریق منهم

14 - داوری پیامبر ( ص ) در میان یهودیان بر اساس تورات ، و عدم پذیرش حکم تورات توسط برخی از آنان

یدعون الی کتاب اللّه لیحکم بینهم ثم یتولی فریق منهم

در شأن نزول آیه آمده است، پیامبر (ص) درباره زن و مردی از یهود که مرتکب زنا شده بودند; به استناد تورات، حکم به رجم آنان نمود که سبب خشم یهودیان گردید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 24 - 5

5 - عالمان اهل کتاب که از داوری کتاب خدا رویگردان بودند ، به گناهکاری خود اذعان داشتند .

لن تمسّنا النار الاّ ایاماً معدودات

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 48 - 3،5

3 - تعلیم و تعلّم کتاب الهی و حکمت ، ارزشی والا

و یعلّمه الکتاب و الحکمه

5 - تورات و انجیل ( کتب الهی ) ، دربردارنده قوانین و معارف الهی *

و یعلّمه الکتاب و الحکمه و التوریه و الانجیل

عطف تورات و انجیل بر کتاب و حکمت، از باب عطف فرد بر جنس است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 53 - 5،6،9

5 - تصریح حواریون به ایمان به چیزهایی که خداوند فرءوف رستاده ( کتب آسمانی ) و پیروی از رسولش ( عیسی )

ربّنا امنا بما انزلت و اتّبعنا الرسول

6 - حُسن اظهار ایمان به کتاب الهی و پیروی از رسولان الهی ، در پیشگاه ربوبی

ربّنا امنا بما انزلت و اتّبعنا الرسول

9 - ایمان به کتاب آسمانی و پیروی از پیامبر ، زمینه راهیابی به منزلت انبیا

و اشهد بانّا مسلمون. ربّنا امنا بما انزلت و اتبعنا الرسول فاکتبنا مع الشاهدین

به قرینه <و اشهد . .. >، منظور از <الشاهدین>، همان عیسی (ع) و دیگر پیامبرانند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 70 - 1

ص: 13

1 - کفر آگاهانه عالمان اهل کتاب به آیات خداوند ( قرآن و پیامبر ( ص ) ) و توبیخ آنان از سوی خداوند

یا اهل الکتاب لم تکفرون بایات اللّه و انتم تشهدون

با توجّه به آیات قبل و بعد که درباره محاجّه، کتمان و درآمیختن حق به باطل است، استفاده می شود که مقصود از اهل کتاب، عالمان آنان هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 78 - 3،5،6،7

3 - کتب الهی ، عهد خداوند در میان مردم

انّ الذین یشترون بعهد اللّه . .. و انّ منهم لفریقاً یلون السنتهم بالکتاب

5 - کتب آسمانی ، دارای قالب و آهنگی مشخص و ممتاز از سایر نوشته ها و گفته ها *

یلون السنتهم بالکتاب لتحسبوه من الکتاب

از اینکه یهودیان نوشته های خویش را به آهنگ تورات می خواندند معلوم می شود تورات دارای آهنگ و قالبی خاص بوده است.

6 - برخی از اهل کتاب ( عالمان آنان ) ، برای فریب مردم ، دست نوشته خود را همانند کتاب خدا تلاوت می کردند .

و انّ منهم لفریقاً یلون السنتهم بالکتاب لتحسبوه من الکتاب

7 - تلاش برخی اهل کتاب ( عالمان آنان ) ، برای انحراف مسلمانان ، با قلمداد کردن نوشته های خود به عنوان تورات و انجیل

و انّ منهم لفریقاً . .. لتحسبوه من الکتاب

از ظاهر <لتحسبوه> که باید خطاب به مؤمنان و مسلمانان باشد استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 79 - 5،9،13،19

5 - کتاب و حکمت ، عطیّه الهی به انبیا

ان یؤتیه اللّه الکتاب و الحکم

بنابراینکه <الحکم>، به معنی حکمت باشد.

9 - ناسازگاری مقام نبوّت و دارا بودن کتاب و حکمت ، با دعوت مردم به پرستش خویش

ما کان لبشر . .. ثم یقول للناس کونوا عباداً لی من دون اللّه

13 - تعلیم و تعلم کتب آسمانی ، زمینه ربّانی شدن انسان

کونوا ربّانیّن بما کنتم تعلّمون الکتاب و بما کنتم تدرسون

19 - کتب آسمانی ، قابل فهم برای مردم

بما کنتم تعلّمون الکتاب و بما کنتم تدرسون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 81 - 3،8،11،12،23،24

3 - کتاب و حکمت ، عطیّه الهی به انبیا

لما اتیتکم من کتاب و حکمه

8 - میثاق الهی از انبیا ، قبل از دادن کتاب و حکمت به آنها

ص: 14

و اذ اخذ اللّه میثاق النّبیّن لما اتیتکم من کتاب و حکمه

بنابراینکه <لما>، شرطیه باشد.

11 - پیامبر اکرم ( ص ) ، تصدیق کننده انبیا و کتب الهی گذشته

ثم جاءکم رسول مصدق لما معکم

بنابراینکه مراد از <رسول>، پیامبر اکرم (ص) باشد.

12 - تصدیق کتب آسمانی و انبیای گذشته ، شرطی برای صحت ادعای پیامبری

ثم جاءکم رسول مصدق لما معکم

23 - پیامبر اسلام ( ص ) ، تصدیق کننده انبیا و کتب آسمانی پیش از خود

ثمّ جاءکم رسول مصدّق لما معکم

امام صادق (ع): . .. <ثمّ جاءکم رسول مصدّق لما معکم>، یعنی رسول اللّه (ص).

_______________________________

تفسیر قمی، ج 1، ص 247، ذیل آیه 172 اعراف ; نورالثقلین، ج 1، ص 358، ح 211.

24 - پیامبران الهی متعهد به معرفی پیامبر اسلام ( ص ) و بعثت و اوصاف او و فرمان به تصدیق آن حضرت

و اذ اخذ اللّه میثاق النّبیّن

امیرالمؤمنین (ع): انّ اللّه تعالی أخذ المیثاق علی الانبیاء قبل نبیّنا ان یخبروا اممهم بمبعثه و نعمته و یبشروهم به و یأمروهم بتصدیقه.

_______________________________

مجمع البیان، ج 2، ص 784 ; نورالثقلین، ج 1، ص 359، ح 215.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 84 - 4،5،7،9،10

4 - لزوم توأم بودن ایمان به خدا و ایمان به همه انبیای الهی و کتب آسمانی

قل امنا باللّه . .. و النّبیّون من ربّهم

5 - ایمان به همه پیامبران و کتب آسمانی ، عمل به میثاق الهی است .

و اذ اخذ اللّه میثاق النّبیّن . .. قل امنا باللّه و ما انزل ... و النّبیّون من ر

7 - ایمان به خدا و کلیه انبیا و کتب آسمانی ، از ارکان مهمّ اعتقادی

قل امنا باللّه . .. و النّبیّون من ربّهم

<قل امنا>، عهده دار تبیین <دین> در آیه سابق است. بنابراین ارکان مهم دین، مطالبی است که در این آیه مطرح شده است.

9 - نبوّت پیامبران و نزول کتب آسمانی بر آنان ، پرتویی از ربوبیّت الهی

و ما اُوتی . .. و النّبیّون من ربّهم

10 - ایمان نداشتن به تمامی پیامبران و کتب نازل شده بر آنان ، حاکی از تسلیم نبودن در برابر خداست .

امنا . .. لا نفرّق بین احد منهم و نحن له مسلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 93 - 8

8 - بطلان نظریات منتسب به هر یک از ادیان الهی ، در صورت مخالفت با کتاب آسمانی آن دین

قل فاْتوا بالتوریه فاتلوها ان کنتم صادقین

ص: 15

آیه فوق، برای ردّ نظریه یهود، آنان را به تورات ارجاع می دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 119 - 4،6،7،8

4 - مسلمانان به خاطر ایمانشان به کتب آسمانی ، دوستدار همه پیروان ادیان الهی

ها انتم اولاء تحبّونهم و لا یحبّونکم و تؤمنون بالکتب کلّه

بنابر اینکه <تؤمنون>، علّت برای <تحبونهم> باشد.

6 - مسلمانان ، مؤمن به تمامی کتب آسمانی

و تؤمنون بالکتب کلّه

اگر چه <کتاب> به لفظ مفرد آمده، ولی به معنای جمع است; چون الف و لام آن برای جنس است.

7 - بی اعتقادی کافران ( اهل کتاب ) ، به برخی از کتاب های آسمانی

ها انتم اولاء . .. و تؤمنون بالکتب کلّه

ایمان مسلمانان به تمامی کتب، به قرینه مقابله، بیانگر این است که اهل کتاب، به تمامی کتب ایمان ندارند.

8 - برخورد منافقانه برخی از اهل کتاب با مسلمانان ، در اظهار ایمان به تمامی کتب آسمانی ( قرآن و . . . )

و اذا لقوکم قالوا امنا و اذا خلوا عضّوا علیکم الأنامل

به قرینه <و تؤمنون بالکتاب کلّه>، متعلّق <امنا>، تمامی کتب آسمانی خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 184 - 12

12 - تکذیب رسالت بسیاری از انبیا ، علی رغم برخورداری ایشان از دلایل روشن و کتب آسمانی و احکام حلال و حرام

فان کذّبوک . .. جاءو بالبیّنات و الزّبر و الکتب المنیر

امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمود: <فان کذّبوک فقد . .. جاؤ بالبیّنات>، هی الآیات <و الزّبر> و هی کتب الانبیاء بالنبوه <و الکتاب المنیر>، الحلال و الحرام.

_______________________________

تفسیر قمی، ج 1، ص 127 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 328، ح 1.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 187 -

3،4،6،10،12،14،16

3 - مسؤولیّت سنگین عالمانِ به کتاب های آسمانی در بیان حقایق آن برای مردم

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب لتبیّننّه للنّاس

4 - کتمان حقایق کتب آسمانی گذشته ( تورات و انجیل ) از سوی علمای اهل کتاب

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب لتبیّننّه للنّاس و لا تکتمونه

6 - وجود حقایقی درباره اسلام و پیامبر ( ص ) در کتب آسمانی گذشته *

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب لتبیّننّه للنّاس و لا تکتمونه

از موارد مهمّی که می توانست سودی را برای عالمان اهل کتاب تضمین کند (و اشتروا به ثمناً . .. )، کتمان حقانیّت پیامبر (ص) و اسلام است، چرا که هستی خویش را در کتمان آن می دیدند.

10 - ر ها ساختن و پشت سر انداختن کتاب های آسمانی و میثاق الهی از سوی عالمان اهل کتاب

ص: 16

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب . .. فنبذوه ورآء ظهورهم

ضمیر مفعولی در <فنبذوه> به کتاب برمی گردد و چون بیان کتاب، میثاق و پیمان الهی است، مراد از آن ضمیر، پیمان الهی نیز می باشد ; یعنی کتاب و بیان آن را ترک کردند.

12 - مبارزه و کارشکنی عالمان اهل کتاب با اسلام به وسیله کتمان حقایق کتب آسمانی

و اذ اخذ اللّه . .. و لا تکتمونه فنبذوه ورآء ظهورهم

برداشت فوق، بر این مبناست که آنچه کتمان می کردند، بشارت تورات و انجیل به بعثت پیامبر، حقانیت اسلام و قرآن باشد.

14 - سوداگری عالمان اهل کتاب با کتب آسمانی و میثاق الهی در برابر بهره های ناچیز

و اشتروا به ثمناً قلیلاً

16 - عالمان اهل کتاب ، بیان محتوای کتب آسمانی را به زیان دنیای خود می انگاشتند .

و اذ اخذ اللّه میثاق . .. لتبیّننّه ... و اشتروا به ثمناً قلیلا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 188 - 2،4،5

2 - شادمانی عالمان اهل کتاب از کتمان حقایق کتب آسمانی برای مردم

و اذ اخذ اللّه میثاق . .. و لا تکتمونه ... لا تحسبنّ الّذین یفرحون بمآ اتوا

برخی برآنند که مراد از <الّذین>، اهل کتاب هستند ; چنانچه در آیه قبل از آنان سخن رفت. و مراد از <ما اتوا> (آنچه را انجام دادند)، همان کتمان حقایق و پشت سر انداختن کتابهای آسمانی و میثاق الهی است.

4 - شادمانی عالمان اهل کتاب از بیان برخی حقایق کتاب های آسمانی ( آنچه با دنیاخواهی آنان منافات نداشته )

لا تحسبنّ الّذین یفرحون بمآ اتوا

مراد از <مآ اتوا>، می تواند بیان حقایقی از کتاب باشد که به قرینه <و اشتروا به ثمناً>، با دنیاطلبی آنان برخوردی نداشته است.

5 - انتظار ستایش عالمان یهود و نصارا از پیروانشان به جهت بیان نکردن حقایقی از تورات و انجیل

لا تحسبنّ الّذین . .. یحبّون ان یحمدوا بما لم یفعلوا

بنابر اینکه مراد از <ما لم یفعلوا> (آنچه را انجام ندادند)، وفادار نبودنشان به پیمان الهی و کتمان حقایق باشد که در آیه قبل به آن تصریح شد. و انتظار ستایش شاید بدان جهت بوده که آنان با کتمان حقایق، دین اجدادی مردم خویش را محفوظ می داشتند و لذا فاعل محذوف در <یُحمدوا> به پیروان آنان تفسیر شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 1،3،10،20،28

1 - ایمان واقعی گروهی از عالمان اهل کتاب به خداوند ، قرآن و کتب آسمانی خویش

وَ اِنّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و ما انزل الیکم . .. خاشعین للّه

سوداگری با آیات الهی از اموری است که اغلب با عالمان و دانشمندان دینی سنخیّت دارد ; جمله <لتبیّننّه للناس>، در آیه 187 این معنا را تأیید می کند.

3 - خشوع و فروتنی گروهی از عالمان اهل کتاب ، زمینه ساز ایمان واقعی آنان به خدا و کتب آسمانی

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. خاشعین للّه

توصیف اهل کتاب به خشوع و فروتنی، می تواند اشاره به علّت ایمان و اقرار آنان به حقانیّت قرآن و ایمان واقعی به تورات و انجیل باشد.

ص: 17

10 - سوداگری نکردن با آیات الهی ، ویژگی اهل کتابِ مؤمنِ به خدا و قرآن و دیگر کتب آسمانی

لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلاً

20 - آن گروه از اهل کتاب که به خدا ، قرآن و کتب آسمانی خویش ایمان آورند ; از پاداشی ویژه و والا بهره مند خواهند شد .

اولئک لهم اجرهم عند ربّهم

کلمه <عند ربّهم>، توصیف <اجرهم> است و می رساند که آن پاداش، پاداشی ویژه و ارزشمند است.

28 - نجاشی ( پادشاه حبشه ) ، مؤمن به خدا ، قرآن و کتب آسمانی و خاضع در برابر خداوند

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه

رسول خدا (ص) پس از مرگ نجاشی، به یاران خود فرمود: انّ اخاکم النّجاشی قد مات، قوموا فصلّوا علیه; فقال رجل یا رسول اللّه کیف نصلی علیه و قد مات فی کفره؟ قال (ص) الا تسمعون قول اللّه <و انّ من اهل الکتاب . .. >

_______________________________

الدّرالمنثور، ج 2، ص 416.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 56 - 2

2 - کتب آسمانی ، نبوّت و حکومت پیامبران ، از آیات خداوند

فقد اتینا ال ابرهیم الکتب و الحکمه و اتیناهم ملکاً عظیماً. .. انّ الذین کفروا با

با توجه به آیه 54 می توان گفت: کتاب، حکمت و ملک عظیم از مصادیق <بآیاتنا> است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 94 - 1

1 - قرآن ، کتابی است که از جانب خداوند نازل شده است .

مما أنزلنا إلیک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 1 - 7

7- قرآن ، کتابی است از ناحیهء خداوند .

کت--ب . . . من لدن حکیم خبیر

((من لدن . . . )) می تواند هم قید برای ((فصلت )) و ((اُحکمت )) باشد و هم می تواند قید برای کتاب گرفته شود. بنابراین آیه شریفه دلالت می کند که قرآن از ناحیهء خداوند حکیم و خبیر است و اتقان و تبیین آیاتش نیز از جانب اوست .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 17 - 8

8- تورات ، کتابی نازل شده بر موسی ( ع )

و من قبله کت-ب موسی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 18

8 - یوسف - 12 - 2 - 2

2- قرآن ، نام کتاب نازل شده بر پیامبر ( ص )

إنا أنزلن-ه قرء نًا عربیًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 3 - 7

7- قرآن ، نام کتاب آسمانی پیامبر ( ص )

بما أوحینا إلیک هذا القرءان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 1 - 2

2- قرآن ، کتابی است که از جانب خداوند بر پیامبر ( ص ) نازل شده است .

کت-ب أنزلن-ه إلیک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 27 - 3

3- قرآن کتابی وحی شده به پیامبر ( ص ) از جانب خداوند است .

واتل ما أُحی إلیک من کتاب ربّک

حرف <من> در <من کتاب ربک> برای تبیین است و گویای این که آنچه وحی شده است، همان کتاب خدا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 10 - 1

1- قرآن ، کتاب آسمانی فرستاده شده از سوی خداوند

لقد أنزلنا إلیکم کت-بًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 49 - 4

4 - قرآن و تورات ، دو کتاب آسمانی و نازل شده از جانب خداوند

فأتوا بکت-ب من عند اللّه هو أهدی منهما

ضمیر <هما> در <منهما> به تورات و قرآن بازمی گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 70 - 3

3 - فرستادگان الهی ، علاوه بر داشتن کتاب آسمانی ، دارای رهنمود ها و دریافت کننده الهام های خاصی از جانب خداوند بودند .

بالکت-ب و بما أرسلنا به رسلنا

در صورتی که مقصود از <کتاب> جنس کتاب و مجموعه کتاب های آسمانی باشد; مراد از <بما أرسلنا به رسلنا>

ص: 19

رهنمودهای پیامبران و یا الهام های الهی به آنان - جدا از کتاب آسمانی - خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 4 - 15

15- < عن أبی عبیده قال : سألت أباجعفر ( ع ) عن قوله تعالی < ائتونی بکتاب من قبل ه-ذا أو أثاره من علم إن کنتم صادقین > قال : عنی بالکتاب التوراه و الإنجیل < و أثاره من علم > فإنّما عنی بذلک علم اوصیاء الأنبیاء علیهم السلام ;

ابوعبیده گوید: از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند تعالی <ائتونی بکتاب من قبل ه-ذا أو اثاره من علم إن کنتم صادقین> سؤال کردم، حضرت فرمود: مراد از <کتاب>، تورات و انجیل است و مراد از <أثاره من علم> علم جانشینان پیامبران است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 137 - 1

1 - رسیدن به هدایت ، در گرو ایمان به خدا و ایمان به همه پیامبران و کتاب های آسمانی ، و تسلیم بودن در برابر خداوند است .

فإن ءامنوا بمثل ما ءامنتم به فقد اهتدوا

1 - بقره - 2 - 159 - 9

9 - ضرورت نفرین و لعنت بر کسانی که حقایق کتاب های آسمانی را از مردم پنهان می کنند .

أولئک . .. یلعنهم اللعنون

تکرار فعل <یلعن> به تفاوت لعنت خدا و لعنت دیگران اشاره دارد. لعنت خدا به معنای مطرود ساختن از رحمت است و لعنت مردم به معنای نفرین و درخواست از خدا بر قطع رحمت از لعنت شونده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 175 - 5

5 - عالمان اهل کتاب با کتمان حقایق کتاب های آسمانی ، گمراه شدند و عذاب الهی را برای خویش کسب کردند .

أولئک الذین اشتروا الضلله بالهدی و العذاب بالمغفره

در آیات پیشین سخن از <کتاب مسطور> (تورات یا کتاب های آسمانی) به میان آمده است. ارتباط <إنّ عذاب...> با <کتاب مسطور>، می تواند بیانگر مطلب بالا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 51 - 3

3 - بهره مندی ناقص و غیر جامع از کتب آسمانی ، زمینه انحراف و کج اندیشی

الم تر الی الذین اوتوا نصیباً من الکتب یؤمنون بالجبت و الطّاغوت

<نصیباً من الکتاب>، که به معنای بهره اندک است، در مقام تعلیل برای جمله <یؤمنون بالجبت و الطّاغوت> می باشد.

18 - نجم - 53 - 56 - 3

3 - هماهنگی کتاب های آسمانی ، در بیان انذار ها و هدایت خلق

أم لم ینبّأ بما فی صحف موسی . و إبرهیم ... ه-ذا نذیر من النذر الأُولی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 4 - 2

2 - هدایت انسان ها ، فلسفه اصلی نزول کتب آسمانی و ویژگی مهمّ آنها

نزّل علیک الکتاب . .. و انزل التّوریه و الانجیل. من قبل هدی للنّاس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 79 - 16

16 - کتب آسمانی ، برای یاد دادن و یاد گرفتن است .

بما کنتم تعلّمون الکتاب و بما کنتم تدرسون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 101 - 8

8 - هدف و انگیزه از تلاوت آیات الهی ( انزال قرآن ) و ارسال پیامبران ، هدایت انسان ها به صراط مستقیم است .

و انتم تتلی علیکم ایات اللّه و فیکم رسوله و من یعتصم باللّه فقد هُدی الی صراط مس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 169 - 4

4 - بنده خالص و برگزیده خدا شدن ، روح ادیان الهی و ثمره اصلی کتاب های آسمانی

لو أنّ عندنا ذکرًا من الأوّلین . لکنّا عباد اللّه المخلصین

از این که مشرکان گفته اند: اگر کتاب آسمانی برای ما نازل می شد، ما هم بنده خالص و برگزیده خدا می بودیم; می توان استفاده کرد که این بندگی بر اثر تعالیم کتاب های آسمانی به وجود می آید.

1 - تمرّد اهل کتاب در برابر دعوت به کتاب خداوند برای داوری ، بسی شگفت آفرین است .

الم تر الی الذین . .. و هم معرضون

2 - تمرّد اهل کتاب از حاکمیّت کتاب خدا ، شاهد و دلیل کفر آنان

الم تر الی الذین اوتوا نصیباً . .. و هم معرضون

به نظر می رسد این آیه، عهده دار بیان کفر اهل کتاب باشد که در آیه قبل، به آن تصریح شده است.

3 - اطلاعات ناقص برخی اهل کتاب ( یهود ) ، از کتاب آسمانی خویش

الم تر الی الذین اوتوا نصیباً من الکتاب

4 - تحریف حقایق کتب آسمانی پیشین و عدم دستیابی اهل کتاب ، جز به برخی از حقایق آن *

اوتوا نصیباً من الکتاب

10 - برخی از عالمان اهل کتاب ، حَکَمیّت و حاکمیّت کتاب خدا را پذیرفتند .

ثمّ یتولی فریق منهم

نپذیرفتن گروهی با دلالت مفهومی، اشاره به پذیرش گروهی دیگر دارد.

12 - وجود موضعگیری های متضاد در میان عالمان اهل کتاب در برابر دعوت به حکمیت کتاب آسمانی

ثمّ یتولی فریق منهم

14 - داوری پیامبر ( ص ) در میان یهودیان بر اساس تورات ، و عدم پذیرش حکم تورات توسط برخی از آنان

یدعون الی کتاب اللّه لیحکم بینهم ثم یتولی فریق منهم

در شأن نزول آیه آمده است، پیامبر (ص) درباره زن و مردی از یهود که مرتکب زنا شده بودند; به استناد تورات، حکم به رجم آنان نمود که سبب خشم یهودیان گردید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 24 - 5

5 - عالمان اهل کتاب که از داوری کتاب خدا رویگردان بودند ، به گناهکاری خود اذعان داشتند .

لن تمسّنا النار الاّ ایاماً معدودات

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 70 - 1

1 - کفر آگاهانه عالمان اهل کتاب به آیات خداوند ( قرآن و پیامبر ( ص ) ) و توبیخ آنان از سوی خداوند

یا اهل الکتاب لم تکفرون بایات اللّه و انتم تشهدون

با توجّه به آیات قبل و بعد که درباره محاجّه، کتمان و درآمیختن حق به باطل است، استفاده می شود که مقصود از اهل کتاب، عالمان آنان هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 78 - 6،8

6 - برخی از اهل کتاب ( عالمان آنان ) ، برای فریب مردم ، دست نوشته خود را همانند کتاب خدا تلاوت می کردند .

و انّ منهم لفریقاً یلون السنتهم بالکتاب لتحسبوه من الکتاب

8 - برخی اهل کتاب ( عالمان آنان ) نوشته های خود را به عنوان کتاب خدا به مردم ارائه می دادند .

و یقولون هو من عند اللّه و ما هو من عند اللّه

ص: 30

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 119 - 7،8

7 - بی اعتقادی کافران ( اهل کتاب ) ، به برخی از کتاب های آسمانی

ها انتم اولاء . .. و تؤمنون بالکتب کلّه

ایمان مسلمانان به تمامی کتب، به قرینه مقابله، بیانگر این است که اهل کتاب، به تمامی کتب ایمان ندارند.

8 - برخورد منافقانه برخی از اهل کتاب با مسلمانان ، در اظهار ایمان به تمامی کتب آسمانی ( قرآن و . . . )

و اذا لقوکم قالوا امنا و اذا خلوا عضّوا علیکم الأنامل

به قرینه <و تؤمنون بالکتاب کلّه>، متعلّق <امنا>، تمامی کتب آسمانی خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 51 - 4

4 - شرک برخی از اهل کتاب ( علمای یهود ) ، علی رغم بهره مندی آنان از کتاب های آسمانی

الم تر الی الذین اوتوا نصیباً من الکتب یؤمنون بالجبت و الطّاغوت

جمله <اوتوا نصیباً . .. > می تواند اشاره به علّت سرزنش و اعتراضی باشد که از جمله <الم تر ... > به دست می آید. یعنی چگونه است که از کتاب خداوند بهره مند هستند، ولی کافر و مشرک می شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 66 - 4،16،17،23

4 - اهل کتاب فاقد انگیزه کافی برای برپا داشتن تورات و انجیل و دیگر کتب آسمانی

و لو انهم اقاموا التوریه و الانجیل

بیان شرط با کلمه <لو> حکایت از آن دارد که اقامه تورات و انجیل از سوی اهل کتاب، امری بعید و به دور از انتظار است.

16 - جمعی از اهل کتاب ، مردمی متعادل و متعهد به کتب آسمانی خویش

و لو انهم اقاموا التوریه . .. منهم امه مقتصده

<مقتصده> از مصدر اقتصاد به معنای اعتدال در اعمال و رفتار است و مراد از آن به دلیل <لو انهم اقاموا التوریه . ..> تعهد به تورات و انجیل و عمل به احکام آنهاست.

17 - متعهدان به کتب آسمانی از قبایل اهل کتاب ، گروهی هماهنگ و دارای هدفی مشترک

منهم امه مقتصده

<امه> به معنای گروهی است که دارای مقصد و هدفی مشترک باشند.

23 - بی اعتنایی اهل کتاب به کتب آسمانی خویش ، کرداری نکوهیده و ناپسند

و لو انهم اقاموا التوریه و الانجیل . .. و کثیر منهم ساء ما یعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 68 - 2،5

2 - اهل کتاب مردمی بی اعتنا به کتب آسمانی خویش و رویگردان از اقامه احکام و معارف آن *

لستم علی شیء حتّی تقیموا التوریه و الانجیل

5 - اهل کتاب به خاطر بی توجهی به کتاب آسمانی ، فاقد هرگونه پایگاه برای دفاع از عقاید و آرای دینی خویش

ص: 31

لستم علی شیء حتّی تقیموا التوریه و الانجیل

در برداشت فوق کلمه <حتی> به معنای <کی> تعلیلیه و کلمه <شیء> با توجه به حرف <علی> به معنای پایگاه گرفته شده است و مراد از آن - به قرینه حتی تقیموا التوریه و الانجیل - زیر بناهای فکری قابل اعتمادی است که بتوان به وسیله آن از عقاید و آرای دینی دفاع کرد.

أولئک . .. یلعنهم اللعنون

تکرار فعل <یلعن> به تفاوت لعنت خدا و لعنت دیگران اشاره دارد. لعنت خدا به معنای مطرود ساختن از رحمت است و لعنت مردم به معنای نفرین و درخواست از خدا بر قطع رحمت از لعنت شونده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 17 - 10

10- انسانها ، باید کتاب های آسمانی را پیشوا و مقتدای خویش قرار دهند .

و من قبله کت-ب موسی إمامًا و رحمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 49 - 1

1 - ضرورت وجود داشتن کتابی آسمانی در اختیار مردم ، بر فرض آسمانی نبودن قرآن و تورات

قل فأتوا بکت-ب من عند اللّه هو أهدی منهما

آیه بالا تفریع بر <قالوا سحران تظاهرا> است و این تفریع در صورتی درست است که لازم باشد همواره در میان مردم کتابی آسمانی باشد و مردم از آن پیروی کنند; زیرا در این صورت است که اگر فرضاً تورات و قرآن آسمانی نبودند، قطعاً باید کتاب دیگری می بود و در نتیجه از کافران خواسته می شد که آن را معرفی کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 2 - 4

4 - نقش مهم کتاب های آسمانی و قوانین الهی ، در تعالی فرهنگ بشر *

و کت-ب مسطور

خداوند با سوگند خوردن به تورات و یا کتاب های آسمانی - در صورتی که مراد مطلق کتاب باشد - در حقیقت بشر را به اهمیت این کتاب ها در فکر و فرهنگ بشر توجه داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 93 - 20

20 - ادعای ایمان به کتاب های آسمانی و پیامبران الهی ، ناسازگار با گرایش به اعمال نارواست .

بئسما یأمرکم به إیمنکم إن کنتم مؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 121 - 7

7 - پیروی از دستورات کتاب های آسمانی ، نشانه ایمان داشتن به آنهاست .

الذین ءاتینهم الکتب یتلونه حق تلاوته أولئک یؤمنون به

<الذین> مبتدا و <أولئک یؤمنون به> خبر برای آن است و جمله <یتلونه . ..> حال برای <الذین> می باشد. بنابراین معنای جمله فوق با توجه به ارجاع ضمیر <به> به <الکتاب> چنین است: کسانی از اهل کتاب - که از کتاب خویش پیروی می کنند - به آن ایمان دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 136 - 6،10،16،17

6 - ضرورت ایمان به کتاب های آسمانی همه پیامبران و احکام و معارف نازل شده بر آنان

ءامنا باللّه . .. و ما أوتی النبیّون من ربهم

10 - مسلمانان ، باید به یهود و نصارا ابلاغ کنند که به قرآن و همه پیامبران و احکام و معارف نازل شده بر آنان و به تمامی کتاب های آسمانی ، ایمان دارند .

قولوا ءامنا باللّه و ما أنزل إلینا و ما أنزل إلی إبرهیم . .. و ما أوتی النبیّون

برداشت فوق از کلمه <قولوا> (بگویید) استفاده می شود. آیه قبل گویای این است که <مقول له> (کسی که باید به او ابلاغ شود) یهود و نصاراست.

16 - تسلیم بودن در برابر خدا ، مستلزم ایمان به همه پیامبران و کتاب های آسمانی است .

ءامنا باللّه و ما أنزل إلینا . .. و نحن له مسلمون

جمله <و نحن له مسلمون> می تواند به منزله دلیل و علت برای حقایق بیان شده در آیه مورد بحث باشد.

17 - ایمان به خدا ، پیامبران ، و کتاب های آسمانی و تسلیم بودن در برابر خدا ، از ارکان دین اسلام است .

قولوا ءامنا باللّه . .. و نحن له مسلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 177 - 5،7،17

5 - ایمان به خدا ، قیامت ، فرشتگان ، کتاب های آسمانی و پیامبران و پرداخت مال ( انفاق ) برای رفع نیاز مستمندان و آزادی بردگان از مسائل اساسی دین است .

لیس البر أن تولوا وجوهکم . .. و لکن البر من ءامن باللّه ... و ءاتی المال علی حبه

7 - ضرورت ایمان به خدا ، قیامت ، فرشتگان ، کتاب های آسمانی و تمامی پیامبران

و لکن البر من ءامن باللّه و الیوم الأخر و الملئکه و الکتب و النبیین

17 - ایمان به خدا ، قیامت ، فرشتگان ، کتاب های آسمانی و پیامبران مشخصه نیکان

و لکن البر من ءامن باللّه . .. و النبیین

ص: 35

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 285 - 7،11،12

7 - ایمان پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، به خدا ، ملائکه ، کتب آسمانی و پیامبران الهی

امن الرّسول . .. و المؤمنون کلّ امن باللّه و ملئکته و کتبه و رسله

کلمه <کلّ> علاوه بر مؤمنان، شامل پیامبر (ص) نیز می شود. یعنی پیامبر (ص) و مؤمنان، همگی ایمان به خدا و ... دارند.

11 - لزوم ایمان به فرد فرد انبیا و کتب آسمانی

کلّ امن . .. و کتبه و رسله لا نفرّق بین احد من رسله

12 - ایمان پیامبر ( ص ) به همه انبیای گذشته و کتب آسمانی

کلّ امن . .. لا نفرّق بین احد من رسله

بنابراینکه کلمه <کل> علاوه بر اینکه شامل همه مؤمنان است، شامل پیامبر (ص) نیز باشد. در نتیجه جمله <لا نفرّق ... > مقول قول پیامبر (ص) نیز هست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 53 - 5،6،9

5 - تصریح حواریون به ایمان به چیزهایی که خداوند فرءوف رستاده ( کتب آسمانی ) و پیروی از رسولش ( عیسی )

ربّنا امنا بما انزلت و اتّبعنا الرسول

6 - حُسن اظهار ایمان به کتاب الهی و پیروی از رسولان الهی ، در پیشگاه ربوبی

ربّنا امنا بما انزلت و اتّبعنا الرسول

9 - ایمان به کتاب آسمانی و پیروی از پیامبر ، زمینه راهیابی به منزلت انبیا

و اشهد بانّا مسلمون. ربّنا امنا بما انزلت و اتبعنا الرسول فاکتبنا مع الشاهدین

به قرینه <و اشهد . .. >، منظور از <الشاهدین>، همان عیسی (ع) و دیگر پیامبرانند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 81 - 12

12 - تصدیق کتب آسمانی و انبیای گذشته ، شرطی برای صحت ادعای پیامبری

ثم جاءکم رسول مصدق لما معکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 84 - 4،5،7

4 - لزوم توأم بودن ایمان به خدا و ایمان به همه انبیای الهی و کتب آسمانی

قل امنا باللّه . .. و النّبیّون من ربّهم

5 - ایمان به همه پیامبران و کتب آسمانی ، عمل به میثاق الهی است .

و اذ اخذ اللّه میثاق النّبیّن . .. قل امنا باللّه و ما انزل ... و النّبیّون من ر

7 - ایمان به خدا و کلیه انبیا و کتب آسمانی ، از ارکان مهمّ اعتقادی

قل امنا باللّه . .. و النّبیّون من ربّهم

<قل امنا>، عهده دار تبیین <دین> در آیه سابق است. بنابراین ارکان مهم دین، مطالبی است که در این آیه مطرح شده

ص: 36

است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 119 - 4،6

4 - مسلمانان به خاطر ایمانشان به کتب آسمانی ، دوستدار همه پیروان ادیان الهی

ها انتم اولاء تحبّونهم و لا یحبّونکم و تؤمنون بالکتب کلّه

بنابر اینکه <تؤمنون>، علّت برای <تحبونهم> باشد.

6 - مسلمانان ، مؤمن به تمامی کتب آسمانی

و تؤمنون بالکتب کلّه

اگر چه <کتاب> به لفظ مفرد آمده، ولی به معنای جمع است; چون الف و لام آن برای جنس است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 60 - 1،2

1 - تصمیم بر ارجاع داوری به طاغوت ، ناسازگار با ایمان به قرآن و دیگر کتب آسمانی است .

الم تر الی الذین یزعمون . .. یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت

1 - جمله <یریدون . .. > دلالت می کند که حتّی تصمیم بر چنین کاری نیز خطاست ; چه رسد به انجام آن. 2 - کلمه <طاغوت>، مصدر و به معنای اسم فاعل است ; یعنی: هر انسان متجاوز، ظالم و جبّار.

2 - ناسازگاری ایمان به قرآن و کتب آسمانی ، با ارجاع داوری به طاغوتها

الم تر الی الذین یزعمون . .. یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 136 - 1،9

1 - ضرورت ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) ، قرآن و دیگر کتب آسمانی

یأیها الذین ءامنوا ءامنوا باللّه و رسوله . .. و الکتب الذی أنزل من قبل

9 - اعتقاد به خدا ، پیامبران ، روز قیامت ، فرشتگان و کتب آسمانی ، ارکان هدایت و شرط تحقق ایمان

یأیها الذین ءامنوا ءامنوا باللّه و رسوله . .. فقد ضل ضللا بعیداً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 162 - 2،3،4،5،10،11،16

2 - عالمان ژرفنگر یهود و مؤمنان واقعی آنها ، به قرآن و دیگر کتب آسمانی ایمان می آورند .

لکن الرسخون فی العلم منهم و المؤمنون یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

3 - لزوم ایمان به کتب آسمانی پیشین در کنار ایمان به قرآن

لکن الرسخون . .. و المؤمنون یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

4 - نقش ایمان واقعی به ادیان گذشته در پذیرش قرآن و دیگر کتب آسمانی

و المؤمنون یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

5 - نقش مثبت و سازنده علم در ایمان به قرآن و دیگر کتب آسمانی

لکن الرسخون فی العلم . .. یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

ص: 37

10 - یهودیان بپادارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، به قرآن و دیگر کتب آسمانی ایمان می آورند .

و لکن الرسخون . .. و المقیمین الصلوه و المؤتون الزکوه

گفتنی است که <المقیمین> به وسیله فعلی همانند <امدح> و یا <اخص> منصوب شده و در اصل چنین بوده <و المقیمون الصلوه اخصهم و امدحهم> که بنابر قواعد ادبی المقیمون و فعل اخص و امدح حذف شده است و ضمیر در <امدحهم> به صورت اسم ظاهر در آمده است.

11 - یهودیان مؤمن به خدا و قیامت ، به قرآن و دیگر کتب آسمانی ایمان می آورند .

و لکن الرسخون فی العلم منهم . .. و المؤمنون باللّه و الیوم الاخر

بنابر اینکه <المؤمنون باللّه . ..> عطف باشد بر <الرسخون>.

16 - ایمان به خدا و قیامت ، مستلزم ایمان به پیامبر ( ص ) ، قرآن و دیگر کتب آسمانی

یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک . .. و المؤمنون باللّه و الیوم الاخر

کلمه <المؤمنون باللّه> عطف بر <الراسخون> است و در نتیجه <یؤمنون بما انزل . ..> خبر برای <المؤمنون باللّه> نیز می باشد. گفتنی است که لازمه ایمان به قرآن، ایمان به پیامبر(ص) است و لذا در برداشت فوق ایمان به پیامبر(ص) نیز آورده شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 59 - 2،3،6

2 - نکوهش خداوند از اهل کتاب به خاطر انتقاد آنان از ایمان مؤمنان به خدا ، قرآن و کتب آسمانی

قل یأهل الکتب هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه . .. و ما أنزل من قبل

3 - ایمان مسلمانان به خدا ، قرآن و تمامی کتب آسمانی ، برانگیزنده اهل کتاب بر تمسخر نماز و دیگر شعایر اسلام

قل یأهل الکتب هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه . .. و ما أنزل من قبل

برداشت فوق بر این مبناست که <ان ءامنا> به تقدیر <لام>، بیانگر کراهت و ناخرسندی اهل کتاب نسبت به مسلمانان باشد، یعنی <ما تنقمون منا دیننا و صلاتنا لشیء الا ایماننا باللّه . .. >.

6 - مؤمنان به خدا و قرآن ، وظیفه دار ایمان به تمامی کتب آسمانی

هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه و ما أنزل الینا و ما أنزل من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 60 - 15

15 - فرمانبری از طغیانگران ، ناسازگار با ایمان به خدا و کتب آسمانی

هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه . .. و عبد الطغوت

توصیف پیشینیان یهود و نصارا به بندگی و اطاعت طاغوت در پاسخ استهزای اهل کتاب نسبت به مؤمنان، حاکی از ناسازگاری ایمان به خدا با اطاعت طاغوت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 61 - 1

1 - گروهی از اهل کتاب در حضور پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، به دروغ مدعی ایمان به خدا ، قرآن و دیگر کتب آسمانی

و إذا جاءوکم قالوا ءامنا . .. و اللّه اعلم بما کانوا یکتمون

با توجه به آیه 57، 58 که اهل کتاب را استهزا کننده اسلام و نماز معرفی کرده بود، معلوم می شود تنها گروهی از آنان نزد

ص: 38

مسلمانان، خود را اهل ایمان قلمداد می کردند. گفتنی است که مراد از <ءامنا> به قرینه آیه 59 ایمان به خدا، قرآن و دیگر کتب آسمانی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 65 - 1،2،3،7

1 - وعده حتمی خداوند به آمرزش تمامی گناهان گذشته اهل کتاب در صورت ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) ، همه کتب آسمانی و پرهیز از گناهان

و لو ان أهل الکتب ءامنوا و اتقوا لکفرنا عنهم سیئاتهم

با توجه به آیه 59 (هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه و ما انزل الینا و ما انزل من قبل) و نیز آیه 61 (و اذا جاءوکم قالوا ءامنا)، معلوم می شود مراد از ایمان در <ءامنوا> ایمان به خدا، قرآن، همه کتب آسمانی و ایمان به پیامبر اکرم(ص) است.

2 - دعوت خداوند از اهل کتاب به رعایت تقوا و ایمان به خدا ، قرآن و دیگر کتب آسمانی

و لو ان أهل الکتب ءامنوا و اتقوا لکفرنا عنهم سیئاتهم

3 - ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و کتب آسمانی و دامن گرفتن از گناه ، موجب آمرزش گناهان گذشته آدمی

و لو ان أهل الکتب ءامنوا و اتقوا لکفرنا عنهم سیئاتهم

متعلق <واتقوا> به قرینه <سیئاتهم> گناهان است، و مراد از <سیئاتهم> در <لکفرنا عنهم سیئاتهم> گناهان پیش از ایمان است.

7 - تأکید خداوند بر وارد ساختن اهل کتاب به بهشت پر نعمت در صورت ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و تمامی کتب آسمانی و رعایت تقوا

و لو ان أهل الکتب . .. لادخلنهم جنت النعیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 81 - 5

5 - ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و کتب آسمانی راه رسیدن به استقلال و رهایی از یوغ بندگی کافران

و لو کانوا یؤمنون . .. ما اتخذوهم أولیاء

برداشت فوق بر این مبناست که ولی به معنای سرپرست باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 46 - 9

9 - مسلمان ، باید به قرآن و کتاب های آسمانی ، ایمان داشته باشد .

ءامنّا بالذی أُنزل إلینا و أُنزل إلیکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 31 - 1

1 - کافران مکه اعلام کردند که به هیچ رو به قرآن و کتاب های پیشینِ آسمانی ایمان نمی آورند .

و قال الذین کفروا لن نؤمن به-ذا القرءان و لا بالذی بین یدیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 39

16 - شوری - 42 - 15 - 15

15 - ایمان به پیامبران پیشین و کتاب های آسمانی آنان ، بخشی از باور های دین اسلام

و قل ءامنت بما أنزل اللّه من کت-ب

از این که پیامبر(ص) مأمور بود به کتاب های آسمانی پیشین ایمان آورد و با توجه به اسوه بودن آن حضرت، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 12 - 12

12 - مریم ( س ) ، مؤمن به وحی و کتاب های آسمانی و تصدیق کننده آنها بود .

و صدّقت بکلم-ت ربّها و کتبه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 64 - 11

11 - بنی اسرائیل عصر بعثت ، همسان با اسلاف گذشتگان خویش در برخورد با کتاب های آسمانی و احکام دین

ثم تولیتم

نسبت دادن رفتار پیشینیان بنی اسرائیل به موجودین عصر بعثت و عصرهای پس از آن (ثم تولیتم)، بیانگر اتحاد و اشتراک آنان در خصلتها و ویژگیهاست.

نسبت به نزول قرآن است; یعنی، این تنها قرآن نیست که از سوی ما فرود آمده است; بلکه از دیر زمان نظیر آن را فرو فرستاده ایم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 16 - 3

3 - نزول قرآن ، در ادامه نزول کتاب های آسمانی بر امت های پیشین

و لقد ءاتینا بنی إسرءیل

این آیه از نظر سیاق و محتوا، با نخستین آیات سوره - که درباره نزول قرآن بود - ارتباط دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - اعلی - 87 - 19 - 5

5 - صحیفه های حضرت ابراهیم و موسی ( ع ) ، از نخستین کتاب های آسمانی بوده است .

لفی الصحف الأُولی . صحف إبرهیم و موسی

وصف <الاُولی> (در آیه قبل)، ممکن است در مقایسه با زمان نزول قرآن بوده و تنها ناظر به تقدم <صحف> بر قرآن باشد همچنین می تواند به معنای حقیقی آن بوده و به دوران آغازین نزول کتاب های آسمانی، نظر داشته باشد. برداشت یاد شده، ناظر به احتمال دوم است.

مفسران درباره اختلاف در کتابهای آسمانی - که مفاد جمله <اختلفوا فی الکتاب> است - چند وجه گفته اند و برداشت فوق بیان یکی از آن وجوه می باشد. <شقاق> به معنای عداوت و دشمنی است و مفعول آن به قرینه جمله قبل کلمه ای همانند <الحق> می تواند باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 213 - 17

17 - سلامت کتاب های آسمانی در سیر نزول ، از نفوذ تحریف و باطل

و انزل معهم الکتاب بالحق

بنابراینکه <بالحق>، متعلّق به <انزل> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 23 - 4

4 - تحریف حقایق کتب آسمانی پیشین و عدم دستیابی اهل کتاب ، جز به برخی از حقایق آن *

اوتوا نصیباً من الکتاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 50 - 2

2 - عدم تحریف تورات تا عصر حضرت عیسی ( ع ) *

و مصدقاً لما بین یدیّ من التوریه

به نظر می رسد جمله <لما بین یدیّ من التوریه>، اشاره باشد به تورات متداولی که در دسترس مردم بوده است. لذا تصدیق آن، دلالت بر عدم تحریف تورات موجود در آن عصر دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 78 - 4،10

4 - فریبکاری گروهی از اهل کتاب با سعی در تحریف کتب آسمانی

و انّ منهم لفریقاً . .. لتحسبوه من الکتاب

10 - نقش تحریف کتب آسمانی و عالمان تحریفگر در انحراف جوامع

و انّ منهم لفریقاً . .. و یقولون علی اللّه الکذب و هم یعلمون

از ذکر تحریف و بیان کیفیّت آن و لحن تند آیه نسبت به علمای اهل کتاب برمی آید که این عمل در گمراه کردن مردم سهم بسزایی داشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 79 - 2

2 - نسبت ادعای معبودیّت پیامبران برای خود ، از بافته های تحریفگران کتب الهی

و انّ منهم لفریفاً یلون السنتهم بالکتاب لتحسبوه من الکتاب . .. ما کان لبشر ان یؤ

از ارتباط این آیه با آیه قبل استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 113 - 9

9 - وجود آیاتی تحریف نشده در کتاب های آسمانی اهل کتاب ، تا عصر بعثت

ص: 48

من اهل الکتب امّه قائمه یتلون ءایت اللّه

چون آیه درباره اهل کتاب است، منظور از <ایات اللّه>، می تواند تورات و انجیل باشد و ارزش تلاوت آنها، بیانگر عدم تحریف آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 13 - 10

10 - تفسیر غلط کتب آسمانی ، توسط بنی اسرائیل

یحرفون الکلم عن مواضعه

تحریف به معنی تغییر است و همان گونه که شامل جابجایی کلمات، کاستن و افزودن می شود، تأویل و تفسیر ناروا را نیز فرا می گیرد.

از غیر آنان، بنابراین جمله حالیه <و أنتم تتلون الکتاب> تأکیدی است در مورد عالمان کتابهای آسمانی و تلاوت کنندگان آن.

6 - کتاب های آسمانی بنی اسرائیل ، توبیخ کننده مبلغان و ارشادگران بی عمل

أتأمرون الناس . .. و أنتم تتلون الکتب

چون جمله حالیه <و أنتم تتلون الکتاب> (در حالی که شما کتاب ]تورات یا انجیل [را تلاوت می کنید) به عنوان دلیل نکوهش و مذمت ارشاد کنندگان بی عمل مطرح شده، معلوم می شود: در کتابهای آسمانی بنی اسرائیل بر ناروایی چنین کرداری تأکید شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 78 - 10

10 - محتوای کتاب های آسمانی و معارف آن ، عاری از خیالات خام و واهی است .

لایعلمون الکتب إلا امانی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 93 - 19

19 - کتاب های آسمانی و ادیان الهی ، هرگز آدمیان را به کار های ناروا فرا نمی خوانند .

بئسما یأمرکم به إیمنکم إن کنتم مؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 101 - 13

13 - ضرورت پایبند بودن به همه معارف و احکام بیان شده در کتاب های آسمانی

نبذ فریق من الذین أوتوا الکتب کتب اللّه وراء ظهورهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 159 - 1،2

1 - کتاب های آسمانی ، حاوی احکام و معارف دینی و در بردارنده دلایلی روشن بر حقانیت آنها

ما أنزلنا من البینت و الهدی من بعد ما بینه للناس فی الکتب

2 - خداوند ، احکام و معارف دینی و دلایل حقانیت آنها را نازل کرده و در کتاب های آسمانی بیان داشته است .

ما أنزلنا من البینت و الهدی من بعد ما بینه للناس فی الکتب

<هدی> به معنای هدایت کننده است و مقصود از آن در آیه شریفه احکام و معارف دین می باشد. <بینات> به معنای دلایل روشن است و مراد از آن در آیه، دلایل و براهینی است که برای معارف و احکام دینی ایراد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 176 - 3

3 - محتوای کتاب های آسمانی سراسر حق و پیراسته از هر گونه باطل است .

نزل الکتب بالحق

<بالحق> متعلق به کلمه ای همانند <متلبساً> و حال برای <الکتاب> است.

ص: 51

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 79 - 14

14 - لزوم عمل به آموخته های برگرفته از کتب آسمانی

کونوا ربّانیّن بما کنتم تعلّمون الکتاب و بما کنتم تدرسون

چون فرمان ربانی شدن را به کسانی می دهد که کتب آسمانی را آموخته اند، معلوم می شود علم به آن کافی نبوده و عمل نیز لازم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 184 - 9،10

9 - رسولان الهی برخوردار از دلایل روشن ( برهان و معجزه ) و دارای < زُبُر > ( کتاب های مشتمل بر حکمت و موعظه ) و نیز آورنده کتابِ روشن و روشنگر

رسل من قبلک جاءو بالبیّنات و الزّبر و الکتب المنیر

<منیر>، به معنای روشنگر و نیز به معنای روشن آمده است.

10 - روشنگری کتب آسمانی در همه ابعاد مورد نیاز

جاءو . .. و الکتب المنیر

بر این مبنا که <منیر>، به معنای روشنگر باشد، متعلق آن حذف شده است تا دلالت بر عموم و شمول کند. یعنی هر آنچه مردم از آن کتاب توقع داشته و بدان نیازمند باشند، در آن بیان شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 187 - 8

8 - حرمت کتمان حقایق کتب آسمانی و وجوب اظهار معارف دینی

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب لتبیّننّه للنّاس و لا تکتمونه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 44 - 3

3 - آگاهی بر مجموعه محتوای کتاب آسمانی ، شرط هدایت

الم تر الی الذین اوتوا نصیباً من الکتب یشترون الضلاله

به نظر می رسد توصیف اهل کتاب به اینکه تنها بهره ای اندک از کتاب دارند، به منزله دلیلی برای جمله <یشترون الضلاله . .. > است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 66 - 8،20

8 - کتب آسمانی ، مشتمل بر رهنمود های اقتصادی و راهگشای تأمین نیاز های جامعه *

و لو انهم اقاموا التوریه و الانجیل و ما أنزل الیهم من ربهم لاکلوا

ترتب رفاه اقتصادی بر عمل به تورات و انجیل می تواند به این معنا باشد که خداوند به عنوان پاداش، برکتهای زمین و آسمان را به روی عمل کنندگان بگشاید و می تواند به این معنا باشد که در خود تورات و انجیل رهنمودهایی است ه عمل به آنها

ص: 52

رونق اقتصادی را برای جامعه در پی دارد. برداشت فوق بر اساس معنای دوم است.

20 - فرامین و رهنمود های کتب آسمانی ، متعادل و بدور از هرگونه افراط و تفریط

و لو انهم اقاموا التوریه . .. منهم امه مقتصده

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 20 - 2

2 - کتب آسمانی پیشین، بیانگر اوصاف پیامبر اکرم(ص) و پیشگویی رسالت آن حضرت

قل أی شیء أکبر شهده . .. الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 8 - 8

8 - کتاب های آسمانی ، روشنگر حقایق و آموزنده معرفت های درست است .

من یج-دل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی و لا کت-ب منیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 31 - 2

2 - وجود اطلاعاتی در کتاب های آسمانی پیشین درباره پیامبراسلام

و قال الذین کفروا لن نؤمن به-ذا القرءان و لا بالذی بین یدیه

احتمال دارد غرض کافران از اعلام عدم ایمان به کتاب های پیشین، به خاطر وجود اطلاعاتی درباره پیامبراسلام باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 157 - 8

8 - خالی بودن کتاب های آسمانی تحریف نشده از انتساب فرزند به خدا

فأتوا بکت-بکم إن کنتم ص-دقین

فرمان تعجیزی خداوند به آوردن کتاب آسمانی، بر درستی نسبت فرزنددار بودن خداوند; گویای این حقیقت است که در هیچ یک از کتاب های آسمانی اصیل و تحریف نشده چنین نسبتی وجود ندارد; بلکه این نسبت، دروغ محض و ساخته و پرداخته خود مشرکان است. از این رو خداوند در شش آیه قبل، آنان را دروغگو خوانده است (و إنّهم لکاذبون).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 4 - 11

11- هماهنگی کامل کتاب های آسمانی ، در تبلیغ توحید

ائتونی بکت-ب من قبل ه-ذا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 37 - 1

1 - در هیچ کتاب آسمانی ، مسلمانان و اطاعت کنندگان از خدا ، با مجرمان و تبهکاران یکسان تلقی نشده اند .

أفنجعل المسلمین کالمجرمین . .. أم لکم کت-ب فیه تدرسون

ص: 53

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 38 - 1،2

1 - هیچ کتاب آسمانی ، آدمیان را در انتخاب راه درست و نادرست ، آزاد ندانسته ; بلکه همگان را به گزینش راه درست مکلف ساخته است .

إنّ لکم فیه لما تخیّرون

2 - انسان در دیدگاه کتاب های آسمانی ، موجودی مکلف و مسؤول است ; نه آزاد مطلق و عنان گسیخته .

إنّ لکم فیه لما تخیّرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 39 - 6

6 - داوری مشرکان درباره مسائل دینی ، مخالف داوری خداوند و تعالیم کتاب های آسمانی است .

أم لکم أیم-ن . .. إنّ لکم لما تحکمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - اعلی - 87 - 18 - 1،4

1 - جاودانگی جهان آخرت و برتری آن بر زندگانی دنیا ، در تمام کتاب های آسمانی مطرح شده است .

و الأخره خیر و أبقی . إنّ ه-ذا لفی الصحف الأُولی

<الصحف>، جمع محلی به <ال> و مفید عموم است. تصریح به بعضی از صحف در آیه بعد، تنها بر اهمیت آنها دلالت دارد و عموم را از بین نمی برد.

4 - تعالیم کتاب های آسمانی ، همسو و هماهنگ با هم است .

إنّ ه-ذا لفی الصحف الأُولی

1 - بقره - 2 - 85 - 10

10 - تلاش برای آزاد سازی اسیران بنی اسرائیل ، از فرمان های کتب آسمانی آنان

و إن یأتوکم أسری تفدوهم . .. فتؤمنون ببعض الکتب

جمله <أفتؤمنون ببعض الکتاب> دلالت بر این معنا دارد که: انگیزه یهودیان در آزاد سازی اسیران یهودی، عمل کردن به تورات بوده است.

4 - مائده - 5 - 110 - 17

17 - خداوند آموزگار مسیح در فراگیری علوم ، معارف دین و کتب آسمانی

و اذ علمتک الکتب و الحکمه و التوریه و الانجیل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 171 - 11

11 - فراگیری کتاب آسمانی و تنظیم عقاید و اصول بر محور آن ، وظیفه ای ضروری بر عهده اهل ایمان

خذوا ما ءاتینکم بقوه و اذکروا ما فیه

1 - بقره - 2 - 44 - 4

4 - عالمان به کتاب های آسمانی و تلاوت کنندگان آن ، دارای مسؤولیت بیشتر در عمل کردن به کردار های نیک ( دستورات کتاب های آسمانی )

و تنسون أنفسکم و أنتم تتلون الکتب

روشن است که هر کس دیگران را به نیکیها فرمان دهد و خود بدانها عمل نکند، سزاوار سرزنش است; چه از عالمان باشد یا از غیر آنان، بنابراین جمله حالیه <و أنتم تتلون الکتاب> تأکیدی است در مورد عالمان کتابهای آسمانی و تلاوت کنندگان آن.

است. از این نکته مطلب بالا استفاده می شود.

در اینکه مراد از <الذین . ..> چه کسانی اند چند نظر ابراز شده است: 1- یهود و نصارا ، 2- آنها و مجوس ، 3- مسلمانان.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 2 - 1

1- خداوند به < موسی ( ع ) > کتاب آسمانی ( تورات ) اعطا کرد تا بنی اسرائیل به وسیله آن هدایت شوند .

و ءاتینا موسی الکت-ب و جعلن-ه هدًی لبنی إسرءیل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 4 - 2

2- تورات ، کتابی آسمانی و نازل شده از سوی خداوند

و قضینا إلی بنی إسرءیل فی الکت-ب

برداشت فوق مبتنی بر این است که مقصود از <الکتاب> - به قرینه <ال> که عهد ذکری است - <تورات> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 49 - 2

2 - کتاب آسمانی موسی ( ع ) ( تورات ) ، کتاب هدایت

لعلّهم یهتدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 35 - 1

1 - موسی ( ع ) ، از پیامبران دارای کتاب ( تورات ) و شریعت مستقل از جانب خداوند

و لقد ءاتینا موسی الکت-ب

دریافت کتاب آسمانی، حاکی از دریافت شریعت مستقل و جدا از شریعت سابق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 52 - 3

3 - تورات و انجیل ، دو کتاب آسمانی

الذین ءاتین-هم الکت-ب

مراد از <الکتاب> تورات و انجیل است; زیرا اهل کتاب در قرآن به یهود و نصارا اطلاق می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 117 - 1

1 - موسی و هارون ( علیهماالسلام ) ، برخوردار از کتاب آسمانی ( تورات ) و شریعت مستقل و جدا از شریعت الهی پیشین

و ءاتین-هما الکت-ب

دریافت کتاب آسمانی، می تواند حاکی از دریافت شریعت مستقل و جدا از شریعت سابق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 60

19 - صف - 61 - 6 - 5

5 - تورات ، کتاب آسمانی پیش از عیسی ( ع )

لما بین یدیّ من التوریه

<ما بین یدیّ>; یعنی، کتابی که پیش از من نازل شده است.

منطقی نخواهد بود.

4 - مائده - 5 - 44 - 18،20

18 - محور قرار دادن کتب آسمانی در قضاوت ها ، شهادت بر حقانیت آنهاست .

یحکم بها النبیون . .. بما استحفظوا من کتب اللّه و کانوا علیه شهداء

20 - حراست و نگهبانی از کتب آسمانی و شهادت بر حقانیت آن ، مسؤولیت انبیای الهی *

یحکم بها النبیون . .. بما استحفظوا من کتب اللّه و کانوا علیه شهداء

بنابر اینکه ضمیر در <استحفظوا> به <النبیون> نیز برگردانده شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 48 - 5،6

5 - گواهی قرآن بر راستی و درستی کتب آسمانی پیشین ( تورات و انجیل )

و انزلنا إلیک الکتب بالحق مصدقاً لما بین یدیه من الکتب

به دلیل آیات گذشته مراد از <ما بین یدیه من الکتب>، تورات و انجیل است.

6 - وجود قرآن ، گواه راستی و درستی کتب آسمانی پیشین

و انزلنا إلیک الکتب بالحق مصدقاً لما بین یدیه من الکتب

با در نظر گرفتن اینکه کتابهای آسمانی به آمدن قرآن نوید داده بودند، لذا نزول قرآن دلیل حقانیت آنها خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 25 - 9

9 - کتاب های آسمانی و تعالیم الهی ، دارای حقایقی روشن و قابل فهم برای انسان ها

جاءتهم رسلهم . .. بالکت-ب المنیر

از توصیف کتاب به <منیر> (روشن و روشنگر)، برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 17 - 1

1 - خداوند ، قرآن و سایر کتاب های آسمانی را به حق و پیراسته از هر گونه باطل فرو فرستاد .

اللّه الذی أنزل الکت-ب بالحقّ

الف و لام در <الکتاب> می تواند برای عهد باشد و نیز می تواند برای جنس باشد که در این صورت شامل همه کتاب های آسمانی خواهد بود.

11 - انبیاء - 21 - 105 - 3

3- زبور ، کتاب آسمانی نازل شده بعد از تورات

و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر

1 - آیین شرک ، فاقد کتاب آسمانی و بی ارتباط با عالم غیب

أم عندهم الغیب فهم یکتبون

این آیه، درصدد بیان آخرین توجیهی است که مشرکان، می توانند برای درستی آیین خود ارائه دهند; یعنی، آنان ادعا کنند که با عالم غیب ارتباط برقرار کردند و حقایق و اسرار غیبی و اسرار غیبی را مکتوب داشتند. بر این اساس ارتباط با عالم غیب نشانه درستی هر آئینی است و ناتوانی از آن، علامت بطلان آن است.

از غیر آنان، بنابراین جمله حالیه <و أنتم تتلون الکتاب> تأکیدی است در مورد عالمان کتابهای آسمانی و تلاوت کنندگان آن.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 85 - 16،17،18

16 - پایبندی به همه دستورات کتاب آسمانی ، وظیفه مؤمنان به آن کتاب است .

أفتؤمنون ببعض الکتب و تکفرون ببعض

17 - نشانه ایمان به کتاب آسمانی ، عمل کردن به دستورات آن است .

أفتؤمنون ببعض الکتب

تفریع جمله <أفتؤمنون . ..> به وسیله حرف <فاء> بر جمله <و إن یأتوکم ...> بیانگر برداشت فوق است; یعنی، از آن جا که شما به حکم تورات در صدد آزادسازی اسیران هستید، بر می آید که به این قسمت از تورات ایمان دارید; و از آن جا که همکیشان خود را بیرون می رانید، معلوم می شود به حرمت این کار - که در تورات آمده - کافرید. بنابراین عمل کردن به دستورات دین، نشانه ایمان و وانهادن آنها، به منزله کفر و نشانه آن است.

18 - عمل نکردن به دستورات کتاب آسمانی ، به منزله انکار کردن آن کتاب و نشانه کافر شدن به آن است .

أفتؤمنون . .. و تکفرون ببعض

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 93 - 8

8 - پذیرش تعالیم و برنامه های کتاب های آسمانی و عمل به آنها ، از پیمان های خداوند با بندگان است .

و إذ أخذنا میثقکم . .. خذوا ما ءاتینکم بقوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 66 - 6،7،18

6 - بپاداشتن کتب آسمانی و فرامین الهی در جامعه ، موجب رفاه اقتصادی و بهره مند شدن از نعمت های الهی

و لو انهم اقاموا التوریه و الانجیل . .. لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم

7 - نقش برپایی کتب آسمانی در نزول باران و دیگر مواهب آسمانی و رویش گیاهان و دستیابی به دیگر نعمت های زمین

و لو انهم اقاموا التوریه و الانجیل . .. لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم

18 - تشکیل امت ( جامعه هماهنگ ) شرط لازم برای برپایی کتب آسمانی و احکام الهی

و لو انهم اقاموا التوریه . .. منهم امه مقتصده

یاد کردن از متعهدان به کتب آسمانی با کلمه <امه> می تواند اشاره به این باشد که موفقیت آنان رهین هماهنگیشان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 68 - 2،4،6

2 - اهل کتاب مردمی بی اعتنا به کتب آسمانی خویش و رویگردان از اقامه احکام و معارف آن *

لستم علی شیء حتّی تقیموا التوریه و الانجیل

4 - پایبندی به کتاب های آسمانی و ادیان الهی - نه مجرد انتساب به آن - ، تعیین کننده ارزشمندی جوامع

یاهل الکتب لستم علی شیء حتّی تقیموا التوریه و الانجیل

ص: 70

مخاطب قرار دادن یهود و نصارا با عنوان اهل کتاب و سپس تعیین ملاک ارجمندی یعنی پایبندی به کتب آسمانی، اشاره به این است که صرف انتساب به دین و آیین الهی کارساز نیست، بلکه پایبندی به آن موجب ارجمندی خواهد شد.

6 - لزوم برپاداشتن همه جانبه کتب آسمانی و دیگر فرامین الهی و محور قرار دادن آنها در جوامع

لستم علی شیء حتّی تقیموا التوریه و الانجیل و ما أنزل الیکم من ربکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 154 - 5

5 - خداترسان با به کار بستن پیام های آسمانی ، مشمول رحمت خدا خواهند شد .

و فی نسختها هدی و رحمه للذین هم لربهم یرهبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 170 - 5

5 - اقامه نماز ، زمینه ساز توانایی انسان بر تمسک به کتاب های آسمانی و پایبندی به محتوای آنهاست .

و الذین یمسکون بالکتب و أقاموا الصلوه

در بیان تمسک به کتاب از فعل مضارع استفاده شده و در بیان اقامه نماز فعل ماضی به کار رفته است که این تفاوت تعبیر می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 47 - 1

1 - آیین شرک ، فاقد کتاب آسمانی و بی ارتباط با عالم غیب

أم عندهم الغیب فهم یکتبون

این آیه، درصدد بیان آخرین توجیهی است که مشرکان، می توانند برای درستی آیین خود ارائه دهند; یعنی، آنان ادعا کنند که با عالم غیب ارتباط برقرار کردند و حقایق و اسرار غیبی و اسرار غیبی را مکتوب داشتند. بر این اساس ارتباط با عالم غیب نشانه درستی هر آئینی است و ناتوانی از آن، علامت بطلان آن است.

و إذ ءاتینا موسی الکتب و الفرقان لعلکم تهتدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 63 - 10

10 - نیل انسان ها به تقوا و پرهیزشان از عقاید ناصواب و اعمال ناروا ، از اهداف نزول کتاب های آسمانی است .

خذوا ما ءاتینکم بقوه و اذکروا ما فیه لعلکم تتقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 171 - 9

9 - رسیدن انسان ها به تقوا و پرهیزشان از عقاید ناصواب و اعمال ناروا ، از اهداف نزول کتاب های آسمانی بر ایشان است .

خذوا ما ءاتینکم بقوه و اذکروا ما فیه لعلکم تتقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 66 - 4

4 - قرآن ، کتابی آسمانی و نازل شده از جانب خداوند

قد کانت ءای-تی تتلی علیکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 90 - 3

3 - قرآن ، کتابی آسمانی و نازل شده از سوی خداوند

بل أتین-هم بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 31 - 2

2 - قرآن ، کتاب آسمانی و وحی الهی به پیامبر ( ص )

و الذی أوحینا إلیک من الکت-ب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 1 - 1

1 - قرآن ، کتابی الهی و آسمانی است ; نه بشری .

تنزیل الکت-ب من اللّه

تصریح و تأکید خداوند بر الهی بودن قرآن - با آن که ادعای آورنده آن (پیامبراسلام) نیز همین بوده است - می تواند به این خاطر باشد که تمامی مخالفان اسلام، این کتاب را بشری و ساخته و پرداخته پیامبر(ص) می دانستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 2 - 1

1 - قرآن ، کتابی الهی و آسمانی است ; نه بشری .

إنّا أنزلنا إلیک الکت-ب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 41 - 1

1 - قرآن ، کتابی الهی و آسمانی است ; نه بشری

إنّا أنزلنا علیک الکت-ب

تصریح و تأکید خداوند بر الهی بودن قرآن - با آن که ادعای آورنده اش (پیامبراسلام) نیز همین بود - می تواند به این خاطر باشد که تمامی مخالفان اسلام، این کتاب را بشری و ساخته و پرداخته پیامبر(ص) می دانستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 2 - 1

1 -قرآن ، کتابی نازل شده از جانب خداوند است ; نه دستاورد بشر .

ص: 76

تنزیل الکت-ب من اللّه

تصریح و تأکید خداوند بر الهی بودن قرآن - با آن که ادعای آورنده اش (پیامبراسلام) نیز همین بوده است - می تواند به این خاطر باشد که مخالفان اسلام، این کتاب را بشری و ساخته و پرداخته پیامبر(ص) می دانستند.

إنّا کنّا من قبله مسلمین

برداشت یاد شده به خاطر این نکته روشن است که اهل کتاب آگاهی خود از آمدن قرآن را، تنها از راه مدارک دینی خود به دست آورده بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 10 - 7

7- وجود قرینه هایی در متن تورات ، بر حقانیت قرآن *

و شهد ش-هد من بنی إسرءیل علی مثله ف-امن

مترتب شدن ایمان به قرآن، بر ایمان به تورات و آیین موسی، ممکن است از آن جهت باشد که در تورات، قرینه هایی بر حقانیت قرآن وجود داشته است.

و انزلنا إلیک الکتب بالحق مصدقاً . .. و مهیمناً علیه

حفاظت و نگهبانی از کتابهای آسمانی که به عهده قرآن گذارده شده است، نشانه برتری آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 59 - 7

7 - شرافت و برتری قرآن ، بر دیگر کتب آسمانی *

ءامنا باللّه و ما أنزل الینا و ما أنزل من قبل

تقدیم <ما انزل الینا> بر <ما انزل من قبل> - علی رغم تقدم زمانی کتب آسمانی گذشته - می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 37 - 6،8

6 - قرآن ، تصدیق و تأیید کننده کتاب های آسمانی پیشین ( تورات ، انجیل و . . . )

و لکن تصدیق الذی بین یدیه

8 - قرآن ، شرح و تفصیل کتاب های آسمانی پیشین ( تورات ، انجیل و . . . ) است .

و تفصیل الکتب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 111 - 8،10

8- قرآن تصدیق کننده و تأیید کننده کتاب های آسمانی پیشین است .

و ل-کن تصدیق الذی بین یدیه

<تصدیق> مصدر است و به معنای اسم فاعل تصدیق کننده می باشد. این کلمه به وسیله <ل-کن> بر <حدیثاً> عطف شده است.

10- قرآن ، دلیل راستی و درستی کتاب های آسمانی پیشین است .

و ل-کن تصدیق الذی بین یدیه

تصدیق کتابهای آسمانی پیشین از سوی قرآن می تواند به این معنا باشد که: نزول قرآن موجب شد ، اخبار و پیشگوییهای آن کتابها مبنی بر آمدن قرآن تحقق یابد. از این رو نزول قرآن خود دلیلی برای اثبات راستی و درستی آن کتابهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 31 - 5

5 - قرآن ، تصدیق و تأیید کننده کتاب های آسمانی پیشین ( تورات ، انجیل و . . . )

مصدّقًا لما بین یدیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 3 - 3

3 - هماهنگی معارف قرآنی ، با کتاب های آسمانی پیشین

کذلک یوحی إلیک و إلی الذین من قبلک

ص: 79

برداشت یاد شده، بر این اساس است که <کذلک> اشاره به محتوای وحی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 3 - 4

4 - قرآن ، حاوی معارف کتاب های آسمانی گذشته است . *

یتلوا صحفًا مطهّره . فیها کتب قیّمه

لم یکن . .. منفکّین ... حتّی تأتیهم البیّنه ... و ما تفرّق... إلاّ من بعد ما جاء

و یشترون به ثمناً قلیلا أولئک ما یأکلون فی بطونهم إلا النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 176 - 2،4

2 - ناسازگاری حقایق کتاب های آسمانی با منافع عالمان دنیاطلب ، وادار کننده آنان به کتمان آن حقایق

إن الذین یکتمون . .. و یشترون ... ذلک بأن اللّه نزل الکتب بالحق

برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره به <کتمان> - که از جمله <یکتمون . ..> به دست می آید - داشته باشد. بر این مبنا از یک سو حق ستیزی دلیل کتمان معارف و احکام کتب آسمانی دانسته شده است (ذلک ]الکتمان[ بأن اللّه نزل الکتاب بالحق) و از سوی دیگر جمله <یشترون به ثمناً قلیلا در آیه 174> رسیدن به منافع دنیوی را دلیل و انگیزه کتمان معارف می شمرد. نتیجه این دو دلیل این است که: حقایق کتابهای آسمانی با منافع گروهی دنیاطلب ناسازگار است و این ناسازگاری مایه کتمان آن حقایق می شود.

4 - کتمان محتوای کتاب های آسمانی ، کتمان حق است و کتمان کنندگان مردمی حق ستیزند .

ذلک بأن اللّه نزل الکتب بالحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 85 - 18

18 - عمل نکردن به دستورات کتاب آسمانی ، به منزله انکار کردن آن کتاب و نشانه کافر شدن به آن است .

أفتؤمنون . .. و تکفرون ببعض

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 93 - 18

18 - اعمال ناروای یهود در طول تاریخ ( کشتن پیامبران ، گوساله پرستی و . . . ) نشانه ایمان نداشتن آنان حتی به پیامبران بنی اسرائیل و کتاب های آسمانی خویش است .

قالوا نؤمن بما أنزل علینا . .. قل بئسما یأمرکم به إیمنکم إن کنتم مؤمنین

چون جمله <قل بئسما . ..> (اگر ایمان دارید، ایمانتان شما را به کارهای ناروایی واداشته است) در جواب <نؤمن بما أنزل علینا> قرار گرفته، بیانگر آن است که: شما یهودیان به کتابهای آسمانی ایمان ندارید که چنین اعمال ناپسندی را مرتکب می شوید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 100 - 7

7 - اکثریت یهود ، حتی به پیامبران و کتاب های آسمانی خویش ایمان ندارند .

بل اکثرهم لایؤمنون

متعلق ایمان - به قرینه آیات گذشته - پیامبران و کتابهای آسمانی است. <بل> در جمله فوق برای ترقی است; یعنی، و بالاتر از پیمان شکنی این است که اکثر آنها اهل ایمان نیستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 51 - 5

5 - شرک و کفر عالمان به کتاب های آسمانی ، دور از انتظار و مایه شگفتی

الم تر الی الذین اوتوا نصیباً من الکتب یؤمنون بالجبت و الطّاغوت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 136 - 8

8 - کافرانِ به خدا ، ملائکه ، کتب آسمانی ، پیامبران الهی و روز قیامت ، در گمراهی ژرف

و من یکفر باللّه و ملئکته و کتبه و رسله و الیوم الأخر فقد ضل ضللا بعیداً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 162 - 9

9 - جهل ، سطحی نگری و روحیه ناباوری در اکثریت یهود ، مایه کفر آنان به قرآن و دیگر کتب آسمانی

لکن الرسخون فی العلم منهم و المؤمنون یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

در برداشت فوق کلمه <لکن> استدراک از جمله <فلایؤمنون الا قلیلا> (155) گرفته شده است، یعنی اکثر یهودیان ایمان نمی آورند و لکن عالمان ژرفنگر ایشان و آنانکه اهل باور به حقیقت هستند به قرآن ایمان خواهند آورد. بنابراین جمله <لکن

ص: 86

...> می رساند که جهل و روحیه ناباوری در اکثریت یهود مانع ایمان آوردن آنان به قرآن شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 89 - 10

10 - انکار حقانیت رسالت پیامبر(ص)، کفر به همه انبیا و کتب آسمانی است. *

فإن یکفر بها هؤلاء فقد و کلنا

<هؤلاء> اشاره به کفر مردم مکه است. با توجه به اینکه در این آیات سخن آنها، که دال بر کفر به انبیای گذشته باشد، نقل نشده، به نظر می رسد که کفر آنها به انبیای پیشین تابع کفر آنان به پیامبر باشد. چون همه انبیا مورد تصدیق اسلام و قرآن و پیامبرند، کفر به پیامبر کفر به همه انبیا قلمداد شده است.

1 - کتمان معارف و احکامی که خدا نازل کرده و در کتاب های آسمانی ثبت شده ، از گناهان بزرگ است .

إن الذین یکتمون ما أنزل اللّه من الکتب . .. لهم عذاب ألیم

8 - عالمان دینی ، در خطر آلوده شدن به گناه کتمان حقایق کتاب های آسمانی و احکام الهی هستند .

إن الذین یکتمون ما أنزل اللّه من الکتب

الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 20 - 2،3،4

2 - کتب آسمانی پیشین، بیانگر اوصاف پیامبر اکرم(ص) و پیشگویی رسالت آن حضرت

قل أی شیء أکبر شهده . .. الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم

3 - کتب آسمانی پیشین مشتمل بر گواهی خداوند بر حقانیت پیامبر(ص)

قل أی شیء أکبر شهده قل اللّه . .. الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه

چون در آیه قبل شهادت خداوند مطرح شده و قرآن نیز به عنوان شاهد ذکر گردیده و در پی آن از آشنایی اهل کتاب با پیامبر(ص) سخن رفته است، می توان دریافت که اولاً منبع آگاهی آنان کتب آسمانی بوده و ثانیاً آن کتب نیز شاهدی بر حقانیت پیامبر(ص) هستند.

4 - خداوند حجت را بر اهل کتاب در مورد رسالت پیامبر(ص) به وسیله کتب آسمانی آنان تمام کرده است.

الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم . .. فهم لا یؤمنون

با توجه به اینکه منبع و منشأ شناخت اهل کتاب به پیامبر(ص) تورات و انجیل بوده و آنها منکر رسالت آن حضرتند، پس تورات و انجیل وسیله اتمام حجت الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 92 - 7

7 - نزول قرآن و بعثت پیامبر(ص)، به عنوان خبری غیبی، در کتب آسمانی گذشته مطرح بوده است.

و هذا کتب أنزل نه مبارک مصدق الذی بین یدیه

از معانی محتمل برای <مصدق> تصدیق خبرهای کتب گذشته مبنی بر آمدن پیامبر(ص) و قرآن است، یعنی بدان جهت که این اخبار در آن کتب معهود بوده، نزول قرآن و بعثت پیامبر(ص) صدق آن خبرها را معلوم ساخته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 196 - 2

2 - نزول قرآن بر شخص پیامبراکرم ( ص ) یاد شده در کتاب های آسمانی پیشین

و إنّه لفی زبر الأوّلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 31 - 2

2 - وجود اطلاعاتی در کتاب های آسمانی پیشین درباره پیامبراسلام

و قال الذین کفروا لن نؤمن به-ذا القرءان و لا بالذی بین یدیه

احتمال دارد غرض کافران از اعلام عدم ایمان به کتاب های پیشین، به خاطر وجود اطلاعاتی درباره پیامبراسلام باشد.

ص: 90

1 - بقره - 2 - 159 - 3

3 - همه مردم ، مخاطبان کتب آسمانی و موظف به فراگیری معارف و احکام آن هستند .

من بعد ما بینه للناس

لیعلم أن قد أبلغوا رس-ل-ت ربّهم

قل فأتوا بکت-ب . .. هو أهدی منهما

1 - بقره - 2 - 121 - 5

5 - کسانی از یهود و نصارا به کتاب آسمانی خویش ایمان دارند که از آن به خوبی وشایستگی پیروی می کنند .

الذین ءاتینهم الکتب یتلونه حق تلاوته أولئک یؤمنون به

در برداشت فوق، ضمیر <به> به <الکتاب> - که مقصود از آن تورات و انجیل است - برگردانده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 110 - 6

6- خداوند ، حیات دنیا را عرصه داوری خویش میان گروندگان به کتاب های آسمانی و منکران آنها ، قرار نداده است .

لولا کلمه سبقت من ربک لقضی بینهم

مراد از <کلمه> امری است که خداوند مقدر کرده و آن بقای انسانها و سپری کردن حیات دنیوی است. آیاتی نظیر <و لکم فی الأرض مستقر و متاع إلی حین; شما انسانها تا مدتی (تا سپری شدن حیات دنیا) در زمین مستقر خواهید بود و از اسباب معیشت بهره خواهید برد. بقره/36.> گویای آن تقدیر و کلمه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 111 - 1،2

1- خداوند در قیامت ، میان مؤمنان به کتاب های آسمانی و انکار کنندگان آن قضاوت خواهد کرد .

و لولا کلمه سبقت . .. و إنّ کلاًّ لما لیوفینّهم ربک أعم-لهم

مراد از <کلاًّ> - به قرینه <فاختلف فیه> در آیه قبل - مؤمنان به کتابهای آسمانی و انکار کنندگان آن است و به قرینه <لولا . .. لقضی بینهم> معلوم می شود که خداوند در صحنه قیامت، پیش از پاداش دهی و به کیفررسانی، میان انسانها داوری خواهد کرد.

2- مؤمنان به کتاب های آسمانی ، در قیامت به پاداش کامل کردار خویش دست خواهند یافت .

و إنّ کلاًّ لما لیوفینّهم ربک أعم-لهم

مراد از <أعمالهم> کیفر و پاداش اعمال می باشد. بنابراین <إنّ کلاًّ ...>; یعنی ، همانا پروردگارت پاداش و کیفر اعمال همگان را به طور کامل پرداخت خواهد کرد.

17 - سلامت کتاب های آسمانی در سیر نزول ، از نفوذ تحریف و باطل

و انزل معهم الکتاب بالحق

بنابراینکه <بالحق>، متعلّق به <انزل> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 136 - 6

6 - نزول قرآن ، تدریجی و نزول دیگر کتب آسمانی ، دفعی و یکباره بوده است .

و الکتب الذی نزل علی رسوله و الکتب الذی أنزل من قبل

برخی از مفسران همانند زمخشری برآنند که <نزل> در مورد نزول تدریجی و <انزل> در مورد نزول دفعی به کار گرفته می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 66 - 15

15 - نزول کتب آسمانی و تعالیم الهی ، نمودی از ربوبیت خداوند نسبت به بندگان

و لو انهم اقاموا التوریه و الانجیل و ما أنزل الیهم من ربهم

گزینش کلمه <رب>، مبین ارتباط نازل کردن کتب آسمانی با ربوبیت الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 7 - 1

1 - در صورت نزول کتابی ملموس از سوی خداوند بر پیامبر(ص)، کفرورزان آن را سحر خواهند دانست.

و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه بأیدیهم لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 86 - 5

5 - نزول کتاب از سوی خدا برای مردم ، نمود رحمت الهی بر آنان است .

و ما کنت ترجوا أن یلقی إلیک الکت-ب إلاّ رحمه من ربّک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 5 - 5

5- نزول کتاب و فرستادن رسولان از سوی خداوند برای بشر ، دیرینه و دارای سابقه طولانی

إنّا کنّا مرسلین

دیرینگی نزول کتاب و فرستادن رسولان از عبارت <کنّا. ..> استفاده می شود. در این صورت پیام آیه شریفه، نفی استبعاد نسبت به نزول قرآن است; یعنی، این تنها قرآن نیست که از سوی ما فرود آمده است; بلکه از دیر زمان نظیر آن را فرو فرستاده ایم.

ص: 98

اسرائیل معرفی شده است، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 159 - 1

1 - کتاب های آسمانی ، حاوی احکام و معارف دینی و در بردارنده دلایلی روشن بر حقانیت آنها

ما أنزلنا من البینت و الهدی من بعد ما بینه للناس فی الکتب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 175 - 7

7 - کتاب های آسمانی و احکام نازل شده از ناحیه خدا ، هدایت آفرین و زمینه ساز جلب مغفرت الهی اند .

إن الذین یکتمون . .. أولئک الذین اشتروا الضلله بالهدی و العذاب بالمغفره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 231 - 16

16 - خداوند به وسیله < کتاب > و < حکمت > ، مردم را موعظه می کند .

و ما انزل علیکم من الکتاب و الحکمه یعظکم به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 105 - 7

7 - پیام های الهی ، بیانگر راه ایجاد وحدت

من بعد ما جاءهم البیّنات

به مناسبتِ بحث اختلاف و تفرقه، مراد از <بیّنات>، پیامهای وحدت آفرین است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 170 - 6

6 - هدایت و تربیت تمامی انسان ها ، هدف از بعثت پیامبران و نزول کتب آسمانی

یأیها الناس قد جاءکم الرسول بالحق من ربکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 44 - 11،18،23،28

11 - قضاوت و حکومت بر مبنای کتب آسمانی ، جاری ساختن نور و هدایت در جامعه است .

فیها هدی و نور یحکم بها النبیون . .. و الربنیون و الاحبار

یادآوری قضاوت پیامبران بر اساس تورات، پس از توصیف آنان به هدایتگری و نورانیت، بیانگر آن است که پیاده کردن احکام آن در جامعه، موجب هدایت و نورانیت مردمان خواهد شد.

18 - محور قرار دادن کتب آسمانی در قضاوت ها ، شهادت بر حقانیت آنهاست .

یحکم بها النبیون . .. بما استحفظوا من کتب اللّه و کانوا علیه شهداء

23 - ترس از مردم در قضاوت بر اساس کتاب های آسمانی ، ناروا و مورد نهی خداوند

یحکم بها . .. فلاتخشوا الناس

28 - خشیت از خداوند ( ترس برخاسته از عظمت او ) ، وادار کننده عالمان به داوری بر اساس کتاب های آسمانی و

ص: 101

خودداری از کتمان احکام الهی

یحکم بها . .. و اخشون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 46 - 16،17،19

16 - انجیل ، هدایتگر تقواپیشگان و پندآموز آنان

و ءاتینه الانجیل . .. هدی و موعظه لمتقین

17 - انجیل ، در بردارنده هدایت های ویژه برای تقواپیشگان

فیه هدی و نور . .. هدی و موعظه للمتقین

تکرار <هدی> می رساند که هدایت دوم (هدی . .. للمتقین) هدایتی ویژه است.

19 - تنها تقواپیشگان بهره مند از هدایت ها و اندرز های انجیل هستند . *

فیه هدی و نور . .. هدی و موعظه للمتقین

مقتضای جمله <فیه هدی> این است که راه هدایت برای همه انسانها تبیین شده است. بنابراین <هدی للمتقین> می تواند به این معنا باشد که تنها اهل تقوا می توانند از آن هدایتها بهره مند شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 47 - 1

1 - مسیحیان وظیفه دار حکم و داوری بر اساس انجیل

و لیحکم أهل الانجیل بما أنزل اللّه فیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 66 - 11

11 - لزوم تلاش برای محور قرار دادن کتب آسمانی در کلیه شؤون جامعه

و لو انهم اقاموا التوریه و الانجیل و ما أنزل الیهم من ربهم

اقامه کتب آسمانی به معنای ادای کامل حق آنها و کنایه از حضور تعالیم آنها در تمامی شؤون زندگی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 90 - 16

16 - هدایت پیامبران و کتب آسمانی، یادآوری و بیدار ساختن فطرت آدمی است.

إن هو إلا ذکری للعلمین

<ذکر> به معنای یادآوری است و معمولا در مواردی به کار می رود که موضوع مورد نظر قبلا فراگرفته شده، ولی از یاد رفته باشد. بنابراین هدایتهای انبیا یادآوری آموخته های فطری است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 91 - 22

22 - کتب آسمانی دارای نقشی برجسته در رشد دانش بشر و آموخته های اوست.

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤکم

ص: 102

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 170 - 8

8 - محور قرار گرفتن کتاب های آسمانی در جامعه و گرایش به نماز ، زمینه ساز صلاح پیشگی ملتهاست .

و الذین یمسکون بالکتب و أقاموا الصلوه إنا لانضیع أجر المصلحین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 171 - 11

11 - فراگیری کتاب آسمانی و تنظیم عقاید و اصول بر محور آن ، وظیفه ای ضروری بر عهده اهل ایمان

خذوا ما ءاتینکم بقوه و اذکروا ما فیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 93 - 11

11 - کتاب های آسمانی ، مایه علم و آگاهی انسان است .

حتی جاءهم العلم

برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از <العلم> تورات باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 12 - 6

6- لزوم ژرف اندیشی عالمان و رهبران دینی در کتاب های آسمانی و استوارسازی کردار خویش برپایه آن

ی-یحیی خذ الکت-ب بقوّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 24 - 10

10- قرآن و کتاب های آسمانی ( تورات ، زبور و انجیل ) ، مایه احیای فطرت خفته و یادآور دانستنی های فراموش شده انسان ها

ه-ذا ذکر من معی و ذکر من قبلی

<ذکر> از نظر معنا، مانند <حفظ> است; با این تفاوت که حفظ شیء به اعتبار احراز و به دست آوردن آن و ذکر شیء به اعتبار استحضار و یادآوردن آن است (مفردات راغب). بنابراین توصیف قرآن و دیگر کتاب های آسمانی به <ذکر>، ممکن است به این اعتبار باشد. که یادآور دانستنی های فراموش شده آدمی و بیدارگر فطرت انسان غافل است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 2 - 3

3 - فرمان روایی و حکومت خداوند بر آسمان ها و زمین ، خاستگاه نزول کتابی که تبیین کننده حق از باطل برای انسان ها است .

تبارک الذی نزّل الفرقان علی عبده . .. الذی له ملک السم-وت و الأرض

ص: 103

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 49 - 3

3 - کتاب های آسمانی ، متکفل هدایت و راهنمایی بشر

فأتوا بکت-ب من عند اللّه هو أهدی منهما

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 20 - 22

22 - آگاهی عقلانی و وحی و کتاب آسمانی ، سه منبع معتبر در جهان بینی است .

یج-دل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی و لا کت-ب منیر

ذکر <علم> در کنار <هدًی> و. .. می تواند به آن دسته از آگاهی هایی اشاره داشته باشد که از طریق عقل به دست می آیند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 26 - 2

2 - عذاب شدن کافران تکذیب گر پس از اتمام حجت و ارائه معجزات و دلایل آشکار و کتاب های روشنگر بوده است .

کذّب الذین من قبلهم جاءتهم رسلهم بالبیّن-ت . .. ثمّ أخذت الذین کفروا فکیف کان نک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 157 - 3

3 - کتاب های آسمانی ، مبنای داوری درباره درستی و نادرستی عقاید دینی و معارف الهی

فأتوا بکت-بکم إن کنتم ص-دقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 168 - 4

4 - کتاب های آسمانی ، مایه یادآوری و بیداری انسان ها است .

ذکرًا من الأوّلین

از توصیف و نام گذاری کتاب های آسمانی به <ذکر>، برداشت یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 169 - 1

1 - مشرکان ، مدعی پذیرش آیین توحیدی و بندگی خالصانه خدای یکتا ، در صورت برخوردار بودن از کتاب آسمانی

لو أنّ عندنا ذکرًا من الأوّلین . لکنّا عباد اللّه المخلصین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 53 - 6

6 - کتاب های آسمانی ، وسیله تداوم هدایت و رسالت پیامبران در طول تاریخ

و لقد ءاتینا موسی الهدی و أورثنا بنی إسرءیل الکت-ب

ص: 104

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 21 - 1،3،5

1 - اعتقاد به دختر بودن و الوهیت فرشتگان ، سخنی گزاف و غیر مستند به کتاب های آسمانی

و جعلوا له من عباده جزءًا . .. أم ءاتین-هم کت-بًا من قبله فهم به مستمسکون

3 - کتاب های آسمانی ، معیاری برای سنجش باور ها و تفکیک عقاید درست از نادرست

أم ءاتین-هم کت-بًا من قبله فهم به مستمسکون

خداوند برای تخطئه اعتقاد مشرکان به الوهیت فرشتگان، این نکته را متذکر می شود که این سخن در هیچ یک از کتاب های آسمانی نیامده است. از این نکته برداشت می شود که کتاب های آسمانی، محور و معیار تشخیص اعتقادات حق از باورهای باطل و نادرست است.

5 - کتاب های آسمانی ، منادی توحید و پیراسته از عقاید و باور های خرافی و شرک آلود

و قالوا لو شاء الرحم-ن . .. أم ءاتین-هم کت-بًا من قبله

آیه شریفه پس از طرح عقاید شرک آلود و خرافی مشرکان می گوید: این اندیشه ها در هیچ یک از کتاب های پیشین نیامده است. از این نکته مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 12 - 5،6

5- کتاب آسمانی ، راهنما و سرمشق زندگی جوامع بشری ( انسان ) در تمامی ابعاد

کت-ب موسی إمامًا و رحمه

از این که عنوان <امام> به صورت مطلق بر کتاب موسی اطلاق شده است، استفاده می شود که کتاب آسمانی، پیشوای انسان ها است و آنان باید در تمامی ابعاد پیرو و عامل به آن باشند.

6- کتاب های آسمانی ، پیامدار رحمت برای خلق و دربردارنده منافع حقیقی آنان

و من قبله کت-ب موسی إمامًا و رحمه

از لحن آیه شریفه استفاده می شود که قرآن نیز مانند تورات، امام و رحمت است و این دو بعد، مخصوص به کتاب موسی نیست; بلکه ویژگی تمامی کتاب های آسمانی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 2 - 4

4 - نقش مهم کتاب های آسمانی و قوانین الهی ، در تعالی فرهنگ بشر *

و کت-ب مسطور

خداوند با سوگند خوردن به تورات و یا کتاب های آسمانی - در صورتی که مراد مطلق کتاب باشد - در حقیقت بشر را به اهمیت این کتاب ها در فکر و فرهنگ بشر توجه داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 7 - 3

3 - اتمام حجت خداوند از طریق کتاب های آسمانی ، هموارکننده راه مجازات کافران *

و کت-ب مسطور . .. إنّ عذاب ربّک لوقع

در آیات پیشین سخن از <کتاب مسطور> (تورات یا کتاب های آسمانی) به میان آمده است. ارتباط <إنّ عذاب...> با <کتاب

ص: 105

مسطور>، می تواند بیانگر مطلب بالا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 37 - 3،4

3 - داوری درباره دین ، باید بر مبنای وحی و کتاب آسمانی باشد .

أم لکم کت-ب فیه تدرسون

4 - وحی و کتاب های آسمانی ، مبنای داوری درباره درستی و نادرستی عقاید و مسائل دینی است .

أم لکم کت-ب فیه تدرسون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 4 - 3

3 - وحی و کتاب های آسمانی ، جداکننده حق از باطل اند .

فالف-رق-ت فرقًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 5 - 3

3 - کتاب های آسمانی و قرآن ، مایه یاد و یادآوری انسان ها

فالملقی-ت ذکرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 6 - 2،3

2 - وحی و کتاب های آسمانی ، وسیله اتمام حجت خداوند بر خلق و انذار و اخطار بدان ها است .

ذکرًا . عذرًا أو نذرًا

3 - ارائه وحی و کتاب های آسمانی از سوی فرشتگان ، مایه عذرخواهی و اثبات بی گناهی مؤمنان در پیشگاه خداوند

فالملقی-ت ذکرًا . عذرًا أو نذرًا

برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که مقصود از <عذراً>، اعذار (عذر خواستن) مؤمنان در پیشگاه خداوند باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 4 - 3

3 - کتاب های آسمانی و برهان های روشن الهی ، فاقد هرگونه زمینه تفرقه ، و محوری شایسته برای وحدت

و ما تفرّق الذین أُوتوا الکت-ب إلاّ من بعد ما جاءتهم البیّنه

13- انکار حقانیت کتاب های آسمانی ، چیزی بود که خود منکران آن را برگزیدند و خداوند آنان را بر آن وادار نکرد .

کذلک فعل الذین من قبلهم و ما ظلمهم الله و ل-کن کانوا أنفسهم یظلمون

این برداشت، مبتنی بر این احتمال است که مراد از ظلم به نفس، انحراف از مسیر حق باشد که خداوند آن را به منحرفان اسناد می دهد و نقش خود را نفی می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 34 - 4

4- گرفتار شدن به عذاب ، در پی انکار حقانیت کتاب های آسمانی ، دستاورد خود منکران است .

کذلک فعل الذین من قبلهم و ما ظلمهم الله و ل-کن کانوا أنفسهم یظلمون . فأصابهم سیئ

قل فأتوا بکت-ب من عند اللّه هو أهدی منهما

آیه بالا تفریع بر <قالوا سحران تظاهرا> است و این تفریع در صورتی درست است که لازم باشد همواره در میان مردم کتابی آسمانی باشد و مردم از آن پیروی کنند; زیرا در این صورت است که اگر فرضاً تورات و قرآن آسمانی نبودند، قطعاً باید کتاب دیگری می بود و در نتیجه از کافران خواسته می شد که آن را معرفی کنند.

5 - کتاب های آسمانی ، منادی توحید و پیراسته از عقاید و باور های خرافی و شرک آلود

و قالوا لو شاء الرحم-ن . .. أم ءاتین-هم کت-بًا من قبله

آیه شریفه پس از طرح عقاید شرک آلود و خرافی مشرکان می گوید: این اندیشه ها در هیچ یک از کتاب های پیشین نیامده است. از این نکته مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 30 - 11

11- هدایت گری به سوی حق و راه مستقیم ، اصیل ترین ویژگی قرآن و هر کتاب آسمانی

کت-بًا أُنزل من بعد موسی مصدّقًا لما بین یدیه یهدی إلی الحقّ و إلی طریق مستقیم

ابتدا قرآن با کتاب های آسمانی هماهنگ معرفی شده و سپس به عنوان اصیل ترین بُعد هماهنگی آن دو، هدایت گری به سوی حق و راه مستقیم مورد تصریح واقع شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 38 - 3

3 - کتاب های آسمانی ، تابع تمایلات و خواهش های نفسانی بشر نیست .

إنّ لکم فیه لما تخیّرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 4 - 6

6 - رسولان الهی در طول تاریخ ، کتاب هایی پاک و استوار بر مردم تلاوت نموده ، معارف آن را به همگان ابلاغ کرده اند .

البیّنه . رسول من اللّه یتلوا صحفًا مطهّره . فیها کتب قیّمه ... إلاّ من بعد ما ج

مراد از <البیّنه> (در این آیه) جنس آن است; نه مصداقی که در آیات پیشین مراد بود; ولی بیان وضع گذشتگان به عنوان نمونه بارز، بیانگر تشابه کامل بین دو <بیّنه> است. بنابراین بیّنه گذشتگان نیز مانند بیّنه درخواستی کافران، رسولی همراه با تلاوت کتاب های مطهر و قیم بوده است.

<ذکر> به معنای یادآوری است و معمولا در مواردی به کار می رود که موضوع مورد نظر قبلا فراگرفته شده، ولی از یاد رفته باشد. بنابراین هدایتهای انبیا یادآوری آموخته های فطری است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 77 - 2

2 - هدایت خلق به وسیله کتاب آسمانی ، بارزترین نمود لطف و رحمت الهی بر آنان

و إنّه لهدًی و رحمه

از این که خداوند پس از مطرح ساختن بُعد هدایتی قرآن، تنها به یک صفت دیگر (رحمت بودن آن) بسنده کرده است، می توان مطلب یاد شده را به دست آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 49 - 3،6،8

3 - کتاب های آسمانی ، متکفل هدایت و راهنمایی بشر

فأتوا بکت-ب من عند اللّه هو أهدی منهما

6 - کتاب های آسمانی ، راهنمای عمل انسان در زندگی

هو أهدی منهما

از تصریح و تأکید آیه شریفه بر پیروی کردن از کتابی که در هدایت مردم نیرومندتر باشد، برداشت یاد شده به دست می آید.

8 - هدایت بخش تر بودن ، از معیار های الهی برای گزینش برترین کتاب آسمانی

قل فأتوا بکت-ب . .. هو أهدی منهما

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 53 - 6

6 - کتاب های آسمانی ، وسیله تداوم هدایت و رسالت پیامبران در طول تاریخ

و لقد ءاتینا موسی الهدی و أورثنا بنی إسرءیل الکت-ب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 30 - 9،11

9- وحدت و هماهنگی کتاب های آسمانی در هدایت گری به سوی حق

سمعنا کت-بًا . .. مصدّقًا لما بین یدیه یهدی إلی الحقّ و إلی طریق مستقیم

واژه <مصدّقاً> هماهنگی و عدم تناقض را می رساند و این هماهنگی، در پیام های اصولی است که همان هدایت به حق و راه مستقیم می باشد.

11- هدایت گری به سوی حق و راه مستقیم ، اصیل ترین ویژگی قرآن و هر کتاب آسمانی

کت-بًا أُنزل من بعد موسی مصدّقًا لما بین یدیه یهدی إلی الحقّ و إلی طریق مستقیم

ابتدا قرآن با کتاب های آسمانی هماهنگ معرفی شده و سپس به عنوان اصیل ترین بُعد هماهنگی آن دو، هدایت گری به سوی حق و راه مستقیم مورد تصریح واقع شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 111

18 - نجم - 53 - 56 - 3

3 - هماهنگی کتاب های آسمانی ، در بیان انذار ها و هدایت خلق

أم لم ینبّأ بما فی صحف موسی . و إبرهیم ... ه-ذا نذیر من النذر الأُولی

3 - نساء - 4 - 82 - 13

13 - کتب الهی ( تورات ، انجیل و . . . ) ، عاری از هر گونه اختلاف

و لو کان من عند غیر اللّه لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً

چون ملاک عدم اختلافات، از جانب خدا بودن دانسته شده است، بنابراین همه کتابهای آسمانی دارای این ویژگی (پیراسته بودن از اختلاف) هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 46 - 12،13،14،15

12 - گواهی و تأیید انجیل بر راستی و درستی تورات موجود در عصر عیسی ( ع )

و ءاتینه الانجیل . .. مصدقاً لما بین یدیه من التوریه

13 - وجود انجیل ، گواه بر راستی و درستی تورات

و ءاتینه الانجیل . .. و مصدقاً لما بین یدیه من التوریه

14 - همسویی تورات و انجیل در تعالیم نظری و رفتاری ( اصول ، آرمان و احکام )

إنّا انزلناه التوریه فیها هدی و نور . .. و ءاتینه الانجیل فیه هدی و نور

توصیف هر دو کتاب به نور و هدایت در آیاتی مرتبط به یکدیگر، می رساند که آنها دارای اصول و اهدافی مشترک هستند.

15 - آیین یهودیان و مسیحیان ، دارای احکام و قوانین یکسان در قصاص *

و کتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس . .. مصدقاً لما بین یدیه من التوریه

توصیف تورات به نور و هدایت و سپس بیان احکام قصاص می رساند که آن احکام از مصادیق نور و هدایت است و چون انجیل بلافاصله به نور و هدایت توصیف شده، معلوم می شود آن احکام بر اهل انجیل نیز نوشته شده است. جمله <و قفینا علی ءاثرهم> و نیز کلمه <مصدقاً> این معنا را تأیید می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 48 - 7

7 - کتاب های آسمانی و ادیان الهی ، همسو و هماهنگ با یکدیگر

و ءاتینه الانجیل . .. و انزلنا إلیک الکتب بالحق مصدقاً لما بین یدیه من الکتب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 66 - 9

9 - تورات و انجیل ، هماهنگ و مکمل یکدیگر *

و لو انهم اقاموا التوریه و الانجیل

عطف انجیل بر تورات با حرف <واو> می رساند که اقامه هر یک به تنهایی نمی تواند سعادت دنیوی اهل کتاب را در پی داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 68 - 8

8 - تورات و انجیل ، هماهنگ و تکمیل کننده یکدیگر *

حتّی تقیموا التوریه و الانجیل

ص: 113

عطف انجیل بر تورات با <واو> جمع ممکن است برای رساندن این معنا باشد که اقامه هر یک به تنهایی، نمی تواند برای اهل کتاب پایگاه مستحکمی ایجاد کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 92 - 6

6 - کتب آسمانی دارای اصول و آرمان و اهداف مشترک هستند.

مصدق الذی بین یدیه

از لوازم تصدیق کتب آسمانی گذشته آن است که در اصول و اهداف با یکدیگر مباین نباشند ; زیرا در غیر این صورت مصدق یکدیگر نبوده، بلکه نافی هم هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 111 - 20

20 - هماهنگی ادیان الهی و کتاب های آسمانی در بیان اصول عقیدتی و ارزشی

إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم . .. وعداً علیه حقاً فی التوریه و الإ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 37 - 5،7

5 - وحدت و یگانگی معارف قرآن با معارف کتاب های آسمانی پیشین ( تورات ، انجیل و . . . )

و لکن تصدیق الذی بین یدیه و تفصیل الکتب

7 - شباهت و همگونی قرآن با کتاب های آسمانی پیشین ( تورات ، انجیل و . . . ) دستاویز مشرکان صدر اسلام برای زدن برچسب < ساختگی بودن > به آن

و ما کان هذا القرءان أن یفتری من دون اللّه و لکن تصدیق الذی بین یدیه و تفصیل الک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 111 - 9

9- کتاب های آسمانی هماهنگ و هم خوان با یکدیگرند .

و ل-کن تصدیق الذی بین یدیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 133 - 6،7

6 - قرآن ، دلیلی روشن بر راستی و درستی دیگر کتاب های آسمانی است .

أوَلم تأتهم بیّنه ما فی الصحف لأُولی

عنوان <ما فی الصحف الأُولی> قرینه است براین که مراد از <بیّنه>، کتاب آسمانی پیامبر(ص) (قرآن) است که معارفی نظیر معارف دیگر کتاب های آسمانی دارد و به دلیل نزول مستقیم آن از جانب خداوند، برهان صحتِ معارف آن کتاب ها نیز می باشد.

7 - قرآن ، حاوی معارف کتاب های آسمانی پیشین

أوَلم تأتهم بیّنه ما فی الصحف الأُولی

ص: 114

توصیف قرآن به این که <بیّنه دیگر کتاب های آسمانی است>، دو نکته را روشن می سازد: اول این که مطالب قرآن و آن کتاب ها شبیه یکدیگر است; دوم این که این کتاب، شاهد صدقی بر آن کتاب ها می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 24 - 9

9- توحید و نفی شرک ، پیام تمامی پیامبران ، موحدان و کتاب های آسمانی

ه-ذا ذکر من معی و ذکر من قبلی

مشارالیه <ه-ذا> به قرینه آیات قبل، توحید و نفی شرک است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 68 - 8

8 - پیام های قرآن ، هماهنگ با پیام های آسمانی پیشین

أم جاءهم ما لم یأت ءاباءهم الأوّلین

برداشت فوق، بر این اساس است که مراد از <ما> در <ما لم یأت> محتوا و پیام های قرآن باشد، یعنی <أم جاءهم من الوحی ما لم یأت. ..>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 196 - 3

3 - کتاب های آسمانی ، تأییدکننده یکدیگر

و إنّه لفی زبر الأوّلین

برداشت یاد شده از آن جا است که بشارت نزول قرآن، در کتاب های آسمانی پیشین ذکر شده است; زیرا معنا ندارد که کتابی خبر از کتاب دیگری بدهد و با آن در تضاد باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 31 - 6

6 - وحدت و هم سویی تعالیم قرآن ، با تعالیم کتاب های آسمانی پیشین

مصدّقًا لما بین یدیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 3 - 3

3 - هماهنگی معارف قرآنی ، با کتاب های آسمانی پیشین

کذلک یوحی إلیک و إلی الذین من قبلک

برداشت یاد شده، بر این اساس است که <کذلک> اشاره به محتوای وحی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 21 - 5

5 - کتاب های آسمانی ، منادی توحید و پیراسته از عقاید و باور های خرافی و شرک آلود

ص: 115

و قالوا لو شاء الرحم-ن . .. أم ءاتین-هم کت-بًا من قبله

آیه شریفه پس از طرح عقاید شرک آلود و خرافی مشرکان می گوید: این اندیشه ها در هیچ یک از کتاب های پیشین نیامده است. از این نکته مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 4 - 11

11- هماهنگی کامل کتاب های آسمانی ، در تبلیغ توحید

ائتونی بکت-ب من قبل ه-ذا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 10 - 5

5- تورات [ اصلی ] ، کتابی همانند قرآن از نظر پیام های اصولی

و شهد ش-هد من بنی إسرءیل علی مثله ف-امن

واژه <علی مثله>، وجود هماهنگی و مشابهت بین تورات اصلی و قرآن را می رساند; زیرا مراد از <مثله>، کتاب آسمانی موسی(ع) است که همانند قرآن، معرفی شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 30 - 9

9- وحدت و هماهنگی کتاب های آسمانی در هدایت گری به سوی حق

سمعنا کت-بًا . .. مصدّقًا لما بین یدیه یهدی إلی الحقّ و إلی طریق مستقیم

واژه <مصدّقاً> هماهنگی و عدم تناقض را می رساند و این هماهنگی، در پیام های اصولی است که همان هدایت به حق و راه مستقیم می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 47 - 4

4 - بیان توحید و ضرورت معاد ، از تعالیم مشترک کتاب های آسمانی

أم لم ینبّأ بما فی صحف موسی . و إبرهیم ... و أنّ إلی ربّک المنتهی ... و أنّ علیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 56 - 3

3 - هماهنگی کتاب های آسمانی ، در بیان انذار ها و هدایت خلق

أم لم ینبّأ بما فی صحف موسی . و إبرهیم ... ه-ذا نذیر من النذر الأُولی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 16 - 14

14 - انجیل عیسی ( ع ) ، مکمل تورات موسی ( ع ) بوده و این دو کتاب از نظر اهداف و اصول تعالیم ، یکسان و در یک راستا قرار داشتند .

ص: 116

و لایکونوا کالذین أُوتوا الکت-ب من قبل

مراد از <الکتاب> تورات و انجیل است. بنابراین کاربرد تعبیر <الکتاب> - به صورت مفرد - به جای <الکتابین>، می تواند ناظر به مطلب بالا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - اعلی - 87 - 18 - 1،4

1 - جاودانگی جهان آخرت و برتری آن بر زندگانی دنیا ، در تمام کتاب های آسمانی مطرح شده است .

و الأخره خیر و أبقی . إنّ ه-ذا لفی الصحف الأُولی

<الصحف>، جمع محلی به <ال> و مفید عموم است. تصریح به بعضی از صحف در آیه بعد، تنها بر اهمیت آنها دلالت دارد و عموم را از بین نمی برد.

4 - تعالیم کتاب های آسمانی ، همسو و هماهنگ با هم است .

إنّ ه-ذا لفی الصحف الأُولی

1 - بقره - 2 - 93 - 18

18 - اعمال ناروای یهود در طول تاریخ ( کشتن پیامبران ، گوساله پرستی و . . . ) نشانه ایمان نداشتن آنان حتی به پیامبران بنی اسرائیل و کتاب های آسمانی خویش است .

قالوا نؤمن بما أنزل علینا . .. قل بئسما یأمرکم به إیمنکم إن کنتم مؤمنین

چون جمله <قل بئسما . ..> (اگر ایمان دارید، ایمانتان شما را به کارهای ناروایی واداشته است) در جواب <نؤمن بما أنزل علینا> قرار گرفته، بیانگر آن است که: شما یهودیان به کتابهای آسمانی ایمان ندارید که چنین اعمال ناپسندی را مرتکب می شوید.

ص: 118

5 - اهل کتاب ، منکر نشانه های روشن الهی در خانه خدا

اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 183 - 12،13

12 - شهادت بسیاری از انبیای الهی به دست یهود ، علی رغم مشاهده معجزات و علم به حقّانیّت آنان

قل قد جآءکم رسل من قبلی بالبیّنات و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین

هنگامی به یک دلیل، <بیّنه> گفته می شود که حقّ را برای طرف مقابل روشن کند و او را به حقانیّت آن آگاه کند. بنابراین یهودیان می دانستند و برای آنان روشن بود که پیامبران واقعی را می کشند.

13 - یهود ، حتّی با مشاهده معجزه مورد درخواست خود ( سوختن قربانی در آتشی از غیب ) از پیامبران ، نه تنها به آنان ایمان نیاوردند ، بلکه آنان را کشتند .

قل قد جآءکم رسل من قبلی . .. و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 187 - 2،4،5،9،10،12

2 - تبیین محتوای کتب آسمانی و کتمان نکردن آن ، میثاق سنگین خداوند از علمای اهل کتاب

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب لتبیّننّه للنّاس و لا تکتمونه

ضمیر مفعولی در <لتبیّننّه>، به کتاب برمی گردد.

4 - کتمان حقایق کتب آسمانی گذشته ( تورات و انجیل ) از سوی علمای اهل کتاب

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب لتبیّننّه للنّاس و لا تکتمونه

5 - گمراهی و ایمان نیاوردن گروهی از مردم عصر پیامبر ( ص ) ، ناشی از کتمان حقایق از سوی عالمان اهل کتاب

و اذ اخذ اللّه . .. و لا تکتمونه

9 - شکستن پیمان الهی ( تبیین محتوای کتب آسمانی و کتمان نکردن آن ) ، از سوی عالمان اهل کتاب

فنبذوه ورآء ظهورهم

10 - ر ها ساختن و پشت سر انداختن کتاب های آسمانی و میثاق الهی از سوی عالمان اهل کتاب

و اذ اخذ اللّه میثاق الّذین اوتوا الکتب . .. فنبذوه ورآء ظهورهم

ضمیر مفعولی در <فنبذوه> به کتاب برمی گردد و چون بیان کتاب، میثاق و پیمان الهی است، مراد از آن ضمیر، پیمان الهی نیز می باشد ; یعنی کتاب و بیان آن را ترک کردند.

12 - مبارزه و کارشکنی عالمان اهل کتاب با اسلام به وسیله کتمان حقایق کتب آسمانی

و اذ اخذ اللّه . .. و لا تکتمونه فنبذوه ورآء ظهورهم

برداشت فوق، بر این مبناست که آنچه کتمان می کردند، بشارت تورات و انجیل به بعثت پیامبر، حقانیت اسلام و قرآن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 188 - 2،5،12

2 - شادمانی عالمان اهل کتاب از کتمان حقایق کتب آسمانی برای مردم

و اذ اخذ اللّه میثاق . .. و لا تکتمونه ... لا تحسبنّ الّذین یفرحون بمآ اتوا

برخی برآنند که مراد از <الّذین>، اهل کتاب هستند ; چنانچه در آیه قبل از آنان سخن رفت. و مراد از <ما اتوا> (آنچه را

ص: 120

انجام دادند)، همان کتمان حقایق و پشت سر انداختن کتابهای آسمانی و میثاق الهی است.

5 - انتظار ستایش عالمان یهود و نصارا از پیروانشان به جهت بیان نکردن حقایقی از تورات و انجیل

لا تحسبنّ الّذین . .. یحبّون ان یحمدوا بما لم یفعلوا

بنابر اینکه مراد از <ما لم یفعلوا> (آنچه را انجام ندادند)، وفادار نبودنشان به پیمان الهی و کتمان حقایق باشد که در آیه قبل به آن تصریح شد. و انتظار ستایش شاید بدان جهت بوده که آنان با کتمان حقایق، دین اجدادی مردم خویش را محفوظ می داشتند و لذا فاعل محذوف در <یُحمدوا> به پیروان آنان تفسیر شد.

12 - کتمان حقایق و دیگر ترفند های عالمان اهل کتاب ، آنان را از عذاب دنیا ( ذلّت ، شکست و . . . ) نجات نخواهد داد .

لا تحسبنّ الّذین . .. بمفازه من العذاب

در برداشت فوق، عذاب اوّل، به قرینه تکرار آن، عذاب دنیوی گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 15

15 - نادیده گرفتن آیات بیانگر حقّانیّت قرآن و پیامبر ( ص ) در تورات از سوی علمای یهود ، به خاطر متاع اندک دنیا

انّ من اهل الکتب لمن . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

تمجید خداوند از عالمان مؤمن اهل کتاب، به خاطر ایمان به قرآن و سوداگری نکردن بر سر آیات الهی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 160 - 4

4 - کتمان حقایق دینی و معارف کتب آسمانی ، فسادانگیز است .

إلا الذین تابوا و أصلحوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 175 - 5

5 - عالمان اهل کتاب با کتمان حقایق کتاب های آسمانی ، گمراه شدند و عذاب الهی را برای خویش کسب کردند .

أولئک الذین اشتروا الضلله بالهدی و العذاب بالمغفره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 61 - 16

16 - لجاجت در برابر حق و تکذیب آن ، موجب استحقاق لعن و نفرین خدا

فمن حاجّک . .. فنجعل لعنت اللّه علی الکاذبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 9 - 13

13 - محرومیت از هدایت الهی، نتیجه حق پوشی و مغالطه کاری خود انسان

و للبسنا علیهم ما یلبسون

تلبیس خداوند (للبسنا)، از نظر رتبه، پس از تلبیس خود آدمی (ما یلبسون) قرار دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 24 - 5

5- سرپوش گذاشتن بر حق و مداومت بر آن ، پدید آورنده روحیه عناد و دشمنی عمیق با ارزش ها *

کلّ کفّار عنید

برداشت بالا بدان احتمال است که تقدم <کفّار> بر <عنید>، اشاره به تقدم رتبی و علّی داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 45 - 5

5 - صبر و نماز عوامل کارآمد برای موفق شدن در پرهیز از محرمات الهی ( کفر به قرآن ، دین فروشی ، کتمان حق و . . . )

و لاتکونوا أول کافر به . .. و استعینوا بالصبر و الصلوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 146 - 10

10 - ضرورت پرهیز از کتمان حقایق دینی

و إن فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون

1 - آمیختن آگاهانه حق به باطل و کتمان آن توسط علمای یهود و نصارا ، و نکوهش آنان از سوی خداوند

یا اهل الکتاب لم تلبسون الحق بالباطل و تکتمون الحق و انتم تعلمون

2 - علمای اهل کتاب با درآمیختن حق به باطل و کتمان حق ، مردم را گمراه می ساختند .

ودّت طائفه من اهل الکتاب لو یضلّونکم . .. یا اهل الکتاب لم تلبسون الحق بالباطل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 73 - 9

9 - توصیه علمای یهود به یکدیگر ، بر مخفی کردن ادلّه رسالت پیامبر اسلام *

و لا تؤمنوا . .. ان یؤتی احد مثل ما اوتیتم

احتمالا مراد از <ما اوتیتم>، دلایل رسالت پیامبر (ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 98 - 5

5 - اهل کتاب ، منکر نشانه های روشن الهی در خانه خدا

اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 99 - 9

9 - مبارزه عالمان اهل کتاب با اسلام ، با علم و آگاهی به حقّانیّت آن

قل یا اهل الکتاب لم تصدّون عن سبیل اللّه . .. و انتم شهداء

مقصود از <سبیل اللّه>، اسلام است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 52 - 1

1 - اهل کتاب ( علمای یهود ) مشمول لعن خداوند به جهت حقپوشی و همسویی با کفار علیه مسلمانان

الم تر . .. اولئک الّذین لعنهم اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 15 - 3،7

3 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) ، همواره بسیاری از حقایق تورات و انجیل را مخفی می کردند .

مما کنتم تخفون من الکتب

با توجه به آیات پیشین، مراد از اهل کتاب هم یهودیان هستند و هم نصارا. بنابراین مقصود از <الکتب> تورات و انجیل خواهد بود.

7 - چشمپوشی پیامبر ( ص ) ، از افشا و بیان حقایق مخفی شده توسط اهل کتاب

یبین لکم . .. و یعفوا عن کثیر

برداشت فوق بر این مبناست که مراد از <کثیر>، به قرینه فراز پیشین، حقایق مخفی شده باشد. بنابراین عفو به معنای فاش نساختن و مسکوت گذاشتن است.

ص: 124

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 20 - 6،7،12

6 - عناد و لجاجت اهل کتاب در مخالفت با پیامبر(ص)، در عین آگاهی کامل از حقانیت آن حضرت

الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم . .. فهم لا یؤمنون

7 - اهل کتاب، مورد توبیخ خداوند به جهت کتمان حقانیت پیامبر(ص) و ایمان نیاوردن به او

الذین ءاتینهم الکتب . .. الذین خسروا أنفسهم فهم لا یؤمنون

12 - کتمان کنندگان حقانیت پیامبر(ص) از اهل کتاب، ایمان نخواهند آورد.

الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه . .. فهم لا یؤمنون

و لاتلبسوا الحق بالبطل و تکتموا الحق

5 - کتمان حقایق دینی از سوی عالمان دین ، بسی نکوهیده تر و ناپسندیده تر است .

و لاتلبسوا الحق بالبطل و تکتموا الحق و أنتم تعلمون

فعل <تعلمون> می تواند به منزله فعل لازم لحاظ شده و مفعولی برای آن در نظر نباشد. بر این مبنا <و أنتم تعلمون>; یعنی، در حالی که شما اهل علم و دانش هستید - و از آنجایی که حق پوشی از سوی همگان ناپسند است - جمله حالیه، دلالت بر این معنا دارد که: کتمان حقایق دینی از سوی عالمان ناپسندیده تر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 91 - 15

15 - کتمان معارف و حقایق کتب آسمانی امری نکوهیده است.

تجعلونه قراطیس تبدونها و تخفون کثیرا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 144 - 19

19 - عالمان اهل کتاب ، حقانیت تغییر قبله را کتمان می کردند .

إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق من ربهم و ما اللّه بغفل عما یعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 146 - 8

8 - گروهی از عالمان اهل کتاب علی رغم اطمینانشان به حقانیت قبله مسلمانان ، آن را کتمان می کردند .

و إن فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون

جمله <و هم یعلمون> اشاره به این معنا دارد که کتمان کنندگان از عالمان دینی اهل کتاب بودند.

نبذ فریق من الذین أوتوا الکتب کتب اللّه وراء ظهورهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 146 - 9،11

9 - کتمان کنندگان مسایل دینی بویژه اگر از عالمان دین باشند ، سزاوار سرزنش و ملامتند .

و إن فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون

لحن جمله <إن فریقاً . ..> گویای ملامت و سرزنش کسانی است که حقیقت را فهمیده و آن را انکار می کنند.

11 - عالمان ادیان ، در خطر آلوده شدن به گناه کتمان حقایق هستند .

و إن فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون

الذین یکتمون ما أنزلنا من البینت و الهدی من بعد ما بینه للناس فی الکتب

10 - علمای یهود و نصارا به خاطر کتمان حقایق و معارف کتب آسمانی از رحمت خدا محروم شده و مورد لعن و نفرین لعنت کنندگان هستند .

إن الذین یکتمون ما أنزلنا . .. أولئک یلعنهم اللّه و یلعنهم اللعنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 176 - 5

5 - حق ستیزی و حق پوشی علمای یهود و نصارا

إن الذین یکتمون . .. ذلک بأن اللّه نزل الکتب بالحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 91 - 11،12،13،16

11 - عالمان یهود برخی از حقایق تورات را برای مردم بیان می کردند و بسیاری از حقایق آن را از مردم پنهان می ساختند.

تجعلونه قراطیس تبدونها و تخفون کثیرا

12 - عالمان یهود مانع دسترسی مردم به حقایق کتاب آسمانی خود (تورات) بودند.

هدی للناس تجعلونه قراطیس تبدونها و تخفون کثیرا

13 - تورات مشتمل بر حقایقی بوده، که بیان آن به نفع و مصلحت عالمان یهود نبوده است.

تجعلونه قراطیس تبدونها و تخفون کثیرا

16 - عالمان یهود با پنهان کردن بسیاری از معارف تورات آن را تحریف کردند.

تجعلونه قراطیس تبدونها و تخفون کثیرا

کتمان بسیاری از نوشته های تورات از دید و اطلاع مردم طبیعتاً منجر به فراموش شدن آن قسمتها می شود و در نتیجه کتاب آسمانی به شکل ناقص در اختیار مردم قرار می گیرد که این خود نوعی تحریف است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 52 - 1

1 - اهل کتاب ( علمای یهود ) مشمول لعن خداوند به جهت حقپوشی و همسویی با کفار علیه مسلمانان

الم تر . .. اولئک الّذین لعنهم اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 44 - 25

25 - خداوند ، بر حذر دارنده عالمان یهود از کتمان حقایق تورات

و کانوا علیه شهداء فلاتخشوا الناس

برداشت فوق بر این مبناست که متعلق <فلاتخشوا . ..> مضمونی باشد که از <کانوا علیه شهداء> به دست می آید. یعنی در اظهار آنچه در تورات است، از مردم نترسید.

ص: 129

یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً

بنابر اینکه <لا یکتمون> عطف بر جمله <تسوّی> باشد.

11 - شرمساری و پشیمانی کافران در قیامت ، از کتمان حقانیت رسالت پیامبر ( ص )

و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً

مصداق مورد نظر از کتمان حدیث در آیه شریفه، به دلیل <کفروا و عصوا الرسول>، کتمان حقّانیّت پیامبر (ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 9 - 11

11 - کافران به رسالت پیامبر(ص)، حق پوش و مغالطه کارند.

و للبسنا علیهم ما یلبسون

<یلبسون>، فعل مضارع و بیانگر استمرار تلبیس کافران است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 12 - 5

5 - خودداری کافران از اعتراف به مالکیت مطلق خداوند، علی رغم آگاهی بدان

قل لمن ما فی السموت و الأرض قل للّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 28 - 5

5 - تکذیب قرآن و آیات الهی از سوی برخی کفار، با وجود علم و آگاهی بر حقانیت آن

إن هذا إلا أسطیر الأولین . .. بل بدالهم ما کانوا یخفون

چون در آیات قبل سخن از تکذیب قرآن و آیات الهی بود، مراد از <ما کانوا یخفون> می تواند موارد مذکور باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 22 - 1

1 - انسان های حق ناشنوا و خاموش از بیان معارف حق و فاقدان فهم حقایق دینی ، بدترین جنبندگان در پیشگاه خداوند

إن شر الدواب عند اللّه الصم البکم الذین لایعقلون

کلمات <الصم> و <البکم> به ترتیب جمع <الاصم = کر> و <الابکم = لال> است. <الذین لایعقلون> خبر سوم برای <إن> می باشد. قابل ذکر است که صفت بودن آن برای <الصم> و <البکم> نیز محتمل است.

لا تحسبنّ الّذین . .. بمفازه من العذاب

کلمه <مفازه>، مصدر میمی و به معنای خلاص و نجات یافتن است.

13 - عذابی دردناک در انتظار عالمان اهل کتاب به جهت کتمان حقایق و انتظار چاپلوسی و ستایش بیجا

لا تحسبنّ الّذین . .. بمفازه من العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 52 - 3

3 - کسانی که حقانیّت اسلام را می پوشانند و راه شرک را بهتر از آن می نمایانند ، مورد لعن الهی هستند .

الم تر الی الذین . .. یقولون هؤلاء اهدی من الّذین امنوا سبیلا. اولئک الّذین لعنه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 44 - 26

26 - فرجام کتمان کنندگان احکام خداوند ، فرجامی هراس انگیز

و اخشون

بل بدالهم ما کانوا یخفون من قبل

مراد از <ما یخفون>، به قرینه آیات پیشین، حقایق ایمانی، از قبیل توحید و معاد، است که مشرکان آن را در ضمیر خویش پنهان می ساختند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 140 - 9،10

9 - یهود و نصارا به خاطر کتمان حقایقی درباره ابراهیم ، اسماعیل ، اسحاق و یعقوب ( ع ) و نوادگان یعقوب ، از ظالمترین مردم هستند .

أم تقولون إن إبراهیم . .. و من أظلم ممن کتم شهده عنده من اللّه

از مصداقهای مورد نظر برای <شهاده من اللّه> به قرینه صدر آیه، حقایقی است درباره ابراهیم(ع) و سایر پیامبران یاد شده در آیه.

10 - یهود و نصارا ، حقیقتی را که باید به آن شهادت می دادند ، کتمان کرده و از ارائه آن خودداری نمودند .

و من أظلم ممن کتم شهده عنده من اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 73 - 9

9 - توصیه علمای یهود به یکدیگر ، بر مخفی کردن ادلّه رسالت پیامبر اسلام *

و لا تؤمنوا . .. ان یؤتی احد مثل ما اوتیتم

احتمالا مراد از <ما اوتیتم>، دلایل رسالت پیامبر (ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 77 - 4

4 - عالمان یهود ، دارای اهداف دنیوی در کتمان و تحریف عهد خدا ( حقایق مربوط به پیامبر ( ص ) )

انّ الّذین یشترون بعهد اللّه و ایمانهم

با توجّه به شأن نزول، مقصود از <عهد اللّه>، حقایق مربوط به پیامبر اکرم (ص) در تورات است که به دست عالمان یهود تحریف گشته.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 93 - 9

9 - پنهان کردن تورات ، توسط یهودیان *

قل فاْتوا بالتوریه فاتلوها

دعوت به آوردن تورات و تلاوت آن، این را گوشزد می کند که آنها تورات را از دسترس مردم خارج کرده بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 15 - 3

3 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) ، همواره بسیاری از حقایق تورات و انجیل را مخفی می کردند .

مما کنتم تخفون من الکتب

با توجه به آیات پیشین، مراد از اهل کتاب هم یهودیان هستند و هم نصارا. بنابراین مقصود از <الکتب> تورات و انجیل خواهد بود.

ص: 136

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 19 - 7

7 - تبیین حقایق و معارف کتمان شده به دست یهود و نصارا ، از اهداف رسالت پیامبر ( ص )

قد جاءکم رسولنا یبین

بنابر اینکه مفعول حذف شده از <یبین>، به قرینه آیه پانزدهم، حقایقی باشد که علمای اهل کتاب آنها را مخفی می داشتند.

ص: 137

6 - انسان ها ، هنگام برخورداری از نعمت و رفاه ، خود را نزد خداوند ، عزّت مند و با کرامت می پندارند .

فأمّا الإنس-ن إذا . .. نعّمه فیقول ربّی أکرمن

اکرام در فعل های <أکرمه> و <أکرمن>، به یک معنا نیست; زیرا لحن آیه شریفه گوینده <ربّی أکرمن> را نکوهش کرده; با آن که اکرام را در <أکرمه> پذیرفته است. بنابراین در <أکرمه> مراد <رساندن نفع بدون خواری و ذلت> است - که در <مفردات راغب> از معانی اکرام شمرده شده - و در <أکرمن> مقصود <با عظمت شمردن و بی عیب دانستن> است که در <قاموس> آمده است.

15 - یس - 36 - 27 - 6

6 - ایمان و دفاع از دین تا مرز شهادت و ایثار ، موجب غفران الهی و رسیدن به عزت و کرامت در پیشگاه خدا است .

قال یقوم اتّبعوا المرسلین . .. إنّی ءامنت بربّکم فاسمعون . قیل ادخل الجنّه ... ب

نیست. برخلاف منحرفان از آیات الهی که آنان حقیر و مجبوراند.

9 - نحل - 16 - 81 - 15

15- انسان ، بهره مند از لطف خاص خداوند و برخوردار از کرامت و مقام ویژه در جهان

و الله جعل لکم من بیوتکم . .. و جعل لکم من الجبال ... لعلّکم تسلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 13 - 16

16 - آگاهی خداوند ، به میزان تقوا و کرامت انسان ها

إنّ أکرمکم عند اللّه أتقی-کم إنّ اللّه علیم خبیر

با توجّه به ارتباط <إنّ اللّه. ..> با <إنّ أکرمکم...>، برداشت بالا به دست می آید.

5 - جلال و شکوه خداوند ، آمیخته با کرم و بزرگواری او

ذو الجل-ل و الإکرام

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 78 - 10

10 - جلال و شکوه خداوند ، آمیخته با کرم و بزرگواری او است .

تب-رک اسم ربّک ذی الجل-ل و الإکرام

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انفطار - 82 - 6 - 7

7 - خداوند ، بخشنده و بخشایشگر و جامع هرگونه شرافت و فضیلت است .

بربّک الکریم

کریم (در اوصاف خداوند); یعنی، دارای جود و عطای بی پایان و جامع انواع خیر و شرف و فضل (نهایه ابن اثیر). برخی آن را به معنای <صفوح> (کسی که از خطای دیگران بسیار چشم پوشی می کند) می دانند. (مقاییس اللغه)

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 3 - 2

2 - خداوند ، شریف ترین و احسان کننده ترین موجودات است .

و ربّک الأکرم

هر چیزی که در باب خود شریف باشد، به او <کریم> گفته می شود و زمانی که <کَرَم>، وصف خداوند قرار گیرد، نام احسان و انعام فراوان او خواهد بود. برخی از دانشمندان گفته اند: کرم تنها در مورد نیکویی های بزرگ به کار می رود. (مفردات)

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 4 - 8

8 - توانا ساختن انسان بر خواندن و نوشتن و آموختن علوم به او ، برخاسته از کرم والای خداوند است .

و ربّک الأکرم . الذی علّم بالقلم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 6 - 4

4 - افراط در گناه و طغیان گری ، در کنار بهره بردن از نعمت ها و کرم الهی ، دور از انتظار و امری ناشایسته است .

کلاّ إنّ الإنس-ن لیطغی

می توان گفت: حرف <کلاّ> ناظر به جمله های بعد است; نه آیه های قبل، زیرا زمان نزول آنها با زمان نزول این آیه و آیات پس از آن، فاصله زیادی داشته است. در این صورت مفاد <کلاّ>، باز داشتن انسان از طغیان و سایر کارهایی است که تا <کلاّ لئن لم تنته ...> آمده است. در نتیجه حرف <کلاّ> در آن آیه نیز، تأکید این کلمه خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 7 - 6

ص: 143

6 - گرفتاری به طغیان ، برای کسانی که در سایه کرم خداوند و به کمک علوم خدادادی ، به ثروت رسیده و خود را بی نیاز می بینند ، خلاف انتظار و واکنشی ناشایست در برابر نعمت های الهی است .

الأکرم . الذی علّم ... کلاّ إنّ الإنس-ن لیطغی . أن رءاه استغنی