نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن سری جدید جلد 81
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 66 - 1
1 - واپس گرایی رفاهمندان کافر و تأثیر ناپذیری در برابر آیات الهی ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی ... علی أعق_بکم تنکصون
آیه فوق، خطاب به مرفهان گرفتار عذاب و تعلیل برای ردّ استغاثه آنها است. فعل های <تتلی> و <تنکصون> به دلیل همراه شدن با <کانت> و <کنتم>، ماضی استمراری است. <نکوص> (مصدر <تنکصون>) به معنای بازگشت به قهقرا است. بنابراین قید <علی أعقابکم> _ که آن نیز به معنای قهقهرا است _ برای تأکید معنای <تنکصون> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 2
2 - کبرورزی مرفهان کفرپیشه ، در برابر آیات الهی ( قرآن ) و تکذیب آن ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند در قیامت
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی تتلی علیکم ... تنکصون . مستکبرین به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 50 - 10
10 - به غنیمت گرفتن زنان کافر ، در شرایطی خاص ، مباح است .
إنّا أحللنا لک . .. ما ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
مراد از <ملک یمین> کنیزانی بوده اند که از دشمن به اسارت درمی آمدند. این که خداوند آنان را برای پیامبر(ص) حلال دانسته، فرع بر جایز بودن اصل آن است.
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 1،2،3
1 _ احزاب کفرپیشه و مستکبر دارای علامت و نشانهایی مخصوص به خود در قیامت
و نادی اصحب الاعراف رجالا یعرفونهم بسیمهم
2 _ اصحاب اعراف در صحنه قیامت ، احزاب کفرپیشه و مستکبر را به وسیله علامتهایشان خواهند شناخت .
یعرفونهم بسیمهم
3 _ اصحاب اعراف در صحنه قیامت ، احزاب کفرپیشه و مستکبر را مخاطب ساخته و از فاصله ای دور با آنان سخن می گویند .
و نادی اصحب الاعراف رجالا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 26
26 - احکام مربوط به زنان مهاجر و زنان کافر ، احکامی الهی و لازم الاجرا است .
ذلکم حکم اللّه یحکم بینکم
مشارالیه <ذلک>، مجموع احکام مطرح شده در آیه شریفه است که مربوط به زنان مهاجر و کافر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 8
8 - کافران ستیزکننده با خدا و پیامبر ( ص ) ، فاقد حق مالکیت نسبت به اموال و دارایی خویش *
و ما أفاء اللّه علی رسوله منهم
واژه <أفاء> _ که از <فیء> به معنای رجوع گرفته شده _ نشانگر آن است که یهودیان محارب، حق مالکیتی نسبت به اموال و دارایی شان ندارند و در حقیقت به مالک اصلی آن، بازگردانیده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 15
15 - حق مالکیت کافران غیر محارب ، محترم و رعایت عدل درباره ایشان ضروری است .
و ءاتوهم ما أنفقوا
از شأن نزول آیه، استفاده می شود که حکم پرداخت مهریه و نیز احترامی که اسلام برای مالکیت کافران قائل است، مربوط به کافران غیر محارب است; چنان که آیه شریفه مسائل پس از صلح حدیبیه را بیان می کند. بنابراین رعایت این عدل با آنچه از مفهوم <أن تبرّوهم و تقسطوا...> _ که نهی از قسط درباره کافران حربی بود _ منافات ندارد.
ص: 2
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 78 - 11
11_ جواز ازدواج زنان مؤمن با مردان کافر در شریعت حضرت لوط ( ع )
ه_ؤلاء بناتی هنّ أطهر لکم
جمله <فأسر بأهلک . .. إلا امرأتک> حاکی است که دختران حضرت لوط(ع) از مؤمنان به او بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 2،6
2 _ گروهی از اشراف و بزرگان قوم صالح رسالت وی را پذیرفتند و به وی ایمان آوردند و گروهی دیگر از آنان به وی کافر شدند .
قال الملأ الذین استکبروا
برداشت فوق مبتنی بر این است که <الذین . .. > وصفی احترازی باشد. یعنی ملأ قوم ثمود در برابر رسالت صالح دو طایفه شدند: مستکبران و غیر مستکبران.
6 _ اشراف کفرپیشه قوم ثمود برای ایجاد تردید در مؤمنان ، از باور و اطمینان آنان به رسالت صالح پرسش کردند .
قال الملأ . .. أتعلمون أن صلحاً مرسل من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 3،4،8،9
3 _ اشراف کفرپیشه قوم مدین ، سردمداران مبارزه با شعیب و رسالت های وی
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
4 _ کبرورزی و خودبرتربینی اشراف کفرپیشه مدین ، ریشه مبارزه آنان با شعیب و رسالت های او
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
8 _ اشراف کفرپیشه مدین بازگشت به آیین ملی آن سامان را شرط رهایی شعیب و همگامانش از خطر تبعید اعلان کردند .
لنخرجنک . .. او لتعودن فی ملتنا
9 _ اشراف کفرپیشه مدین در تلاشی پیگیر برای تحمیل آیین خویش بر شعیب و مؤمنان به وی
او لتعودن فی ملتنا
جمله <او لتعودن> می رساند که هدف از تصمیم قوم مدین بر تبعید شعیب و همگامانش بازگرداندن آنان به آیین شرک است. بنابراین همه تهدیدات به سبب تحمیل این عقیده باطل بوده است.
ص: 3
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 1،4،5،7
1 _ اشراف کفرپیشه مدین در تلاش برای بازداشتن مردم از ایمان به رسالت شعیب و پیروی از فرمان های او
و قال الملأ الذین کفروا من قومه لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
مراد از متابعت در <اتبعتم> می تواند پیروی از آیین و دستورات شعیب باشد. در این صورت مخاطبان این کلمه (اتبعتم) عموم مردم هستند. همچنین می تواند مراد از آن پیروی از شعیب در خروج از شهر مدین باشد. در این صورت مؤمنانِ به شعیب مخاطبانِ <اتبعتم> خواهند بود. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
4 _ گرایش به توحید و رعایت عدل در خرید و فروش و امور اقتصادی ، مایه خسارت در دیدگاه اشراف کفرپیشه قوم مدین
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
برداشت فوق با توجه به آیه 85، که بیانگر پیامهای شعیب است، به دست می آید.
5 _ شعیب ( ع ) پس از اعلان پایداریش بر توحید و رد پیشنهاد اشراف کفرپیشه ( بازگشت به آیین شرک ) ، خروج از دیار مدین را برگزید .
لئن اتبعتم شعیباً
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <اتبعتم شعیباً>، پیروی از شعیب(ع) در خروج از شهر مدین باشد.
7 _ اشراف کفرپیشه مدین با تأکید بر خسارتبار بودن همراهی شعیب ( ع ) ، در تلاش برای بازداشتن مؤمنان از متابعت او و خارج شدن از شهر مدین
و قال الملأ . .. لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 72 - 2
2 - روی گردانی کافران و مرفهان از پیامبر ( ص ) ، علی رغم عدم درخواست کمترین مزد از ایشان
أم تسئلهم خرجًا
ضمیر <هم> به کافران و رفاپیشگان _ که در آیات پیش از آنان یاد شده است _ باز می گردد. گفتنی است که استفهام در جمله فوق، استفهام انکاری است; یعنی، <ما تسئلهم خرجاً>. بنابراین <خرجاً> نکره در سیاق نفی و مفید عموم است. در نتیجه معنا چنین می شود: تو با این که از آنان کمترین مزدی درخواست نمی کنی، از تو روی برمی گردانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 130 - 9
9 _ کافران جن و انس در قیامت با اعتراف به آمدن رسولان الهی، علیه خود شهادت خواهند داد.
ألم یأتکم رسل منکم . .. قالوا شهدنا علی أنفسنا
ص: 4
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 33 - 8
8 _ از موانع نزول عذاب استیصال بر امت های گنهکار و کافر ، علم خداوند به ایمان آوردن آنان در آینده است .
و ما کان اللّه معذبهم و هم یستغفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 1
1 _ برخی از امت های گذشته حتی پس از پیدایش سختی های بیدارکننده همچنان بر کفرپیشگی و بی تقوایی خویش اصرار ورزیدند .
لعلهم یضرعون. ثم بدلنا مکان السیئه الحسنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 7
7 - امکان بهره گیری از ثروت چشمگیر کافران ، نباید توجه رهبران دینی را به توانگران کافر معطوف سازد .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
نهی خداوند از توجه پیامبر(ص) به ثروت کافران، ممکن است برای بیان این نکته باشد که جهت بهبود زندگی مؤمنان، نباید به سرمایه های کافران چشم داشت و به این منظور نیز، مسلمان شدن آنان را آرزو کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 28 - 1
1 _ زشتکاران بی ایمان، پیروی از شیوه پدرانشان را توجیه کننده کردار خویش می شمردند.
للذین لا یؤمنون. و إذا فعلوا فحشه قالوا وجدنا علیها ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 50 - 14
ص: 5
14 - کافرانی که به دست مسلمانان اسیر می شوند ، مملوک اند .
و ما ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 65 - 4
4 - قیامت ، روز بی پناهی و درماندگی کامل مرفهان کفرپیشه
لاتجئروا الیوم إنّکم منّا لاتنصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 56 - 10
10 _ بی پروایی یهودیان کفرپیشه از پیمان شکنی های مکرر
و هم لایتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مسد - 111 - 4 - 7
7 - جواز تحقیر زنانِ کافر و مؤذی و به کار بردن کلمات ناهنجار درباره آنان
حمّاله الحطب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 81 - 1
1 - موضع گیری کافران رفاه زده عصر بعثت ، در برابر رهنمود های پیامبر ( ص ) ، همانند موضع گیری کافران پیشین در برابر رهنمود های پیامبرانشان
بل قالوا مثل ما قال الأوّلون
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 7 - 1
1 - گروهی از جن ، منکر قیامت و رستاخیزاند .
و أنّهم ظنّوا کما ظننتم أن لن یبعث اللّه أحدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 6
6 - رفاه زدگان کافر ، متوقع انعطاف پذیری دین در برابر هوس ها و منافع ناحق آنان
و أکثرهم للحقّ ک_رهون . و لو اتبع الحقّ أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 95 - 10
10 _ عن أبی عبدالله(ع): . .. قال الله عز و جل: <یخرج الحی من المیت و مخرج المیت من الحی> فالحی المؤمن الذی تخرج طینته من طینه الکافر و المیت الذی یخرج من الحی هو الکافر الذی یخرج من طینه المؤمن ... .
از امام صادق(ع) درباره آیه <یخرج الحی . .. > روایت شده است: <حی>، مؤمنی است که از کافر متولد شود. و <میت> که از <حی> بیرون می آید، کافری است که از مؤمن متولد شود ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 95 - 10
10 _ عن أبی عبدالله(ع): . .. قال الله عز و جل: <یخرج الحی من المیت و مخرج المیت من الحی> فالحی المؤمن الذی تخرج طینته من طینه الکافر و المیت الذی یخرج من الحی هو الکافر الذی یخرج من طینه المؤمن ... .
از امام صادق(ع) درباره آیه <یخرج الحی . .. > روایت شده است: <حی>، مؤمنی است که از کافر متولد شود. و <میت> که از <حی> بیرون می آید، کافری است که از مؤمن متولد شود ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 7
4 - مائده - 5 - 36 - 4
4 _ قیامت ، صحنه بروز کارساز نبودن ثروت دنیا برای زراندوزان بی ایمان
إنّ الذین کفروا لو أنَّ لهم ما فی الارض جمیعاً و مثله معه . .. ما تقبل منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 18 - 3
3 - آتش دوزخ ، کیفر زراندوزان کافر
و جمع فأوعی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 1
1 _ جوامع کفرپیشه همواره مهیای صرف دارایی های خویش برای جلوگیری از گسترش اسلام
إن الذین کفروا ینفقون امولهم لیصدوا
انفاق مال به معنای مصرف کردن دارایی و هزینه کردن آن است و مراد از <ینفقون>، به قرینه <سینفقونها>، که اخبار از تحقق سرمایه گذاری است، بیان حالت کافران می باشد. یعنی کافران برای جلوگیری از انتشار اسلام آماده سرمایه گذاری هستند و از انفاق مال دریغی ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 11 - 8
8 - < عن یونس عن أصحابه عن أبی جعفر ( ع ) و أبی عبداللّه ( ع ) قال : قلت : . . . و قد قال اللّه عزّوجلّ فی کتابه < و إن فاتکم شیء من أزواجکم إلی الکفّار فعاقبتم . . . > ما معنی العقوبه هاهنا ؟ قال : إنّ الذی ذهبت إمرأه فعاقب علی إمرأه اُخری غیرها یعنی تزوّجها [ بعقب ] . . . فعلی الإمام أن یعطیه مهر إمرأه الذاهبه ;
از یونس از اصحابش از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت شده که گفت: به امام(ع) عرض کردم: . .. خداوند عزّوجلّ فرموده است: <و إن فاتکم شیء من أزواجکم إلی الکفّار فعاقبتم> مراد از این عقوبت در این جا چیست؟ امام فرمود: مردی که همسرش از دست او رفته [و به کفّار ملحق شده ]و در پی آن همسر دیگری اختیار کرده ... برعهده امام است که مهر زنی را که رفته به آن مرد بپردازد [و معنای ]<عاقبتم> یعنی پس از رفتن آن زن، همسر دیگری گرفته باشد>.
ص: 8
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 11 - 2،3
2 - مخارج و مهریه ای که مرد مؤمن برای همسر کافر خویش ، صرف کرده و اکنون به حکم اسلام از او جدا شده است ، باید از بیت المال و غنایم جنگی ، به مرد مؤمن پرداخت شود .
و إن فاتکم شیء من أزوجکم إلی الکفّار فعاقبتم
واژه <عاقبتم>، به معنای <اصبتم منهم غنیمه> دانسته شده است.
3 - جبران مخارج مردان مؤمن ، به مقدار اموالی که برای همسر کافر خود صرف کرده اند ; نه کمتر و نه فزون تر .
و إن فاتکم . .. ف_اتوا ... مثل ما أنفقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 11 - 2
2 - مخارج و مهریه ای که مرد مؤمن برای همسر کافر خویش ، صرف کرده و اکنون به حکم اسلام از او جدا شده است ، باید از بیت المال و غنایم جنگی ، به مرد مؤمن پرداخت شود .
و إن فاتکم شیء من أزوجکم إلی الکفّار فعاقبتم
واژه <عاقبتم>، به معنای <اصبتم منهم غنیمه> دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 25 - 14
14 - جنیان ، مکلف به تکالیف الهی و مستحق کیفر در صورت کفر و حق ستیزی
و حقّ علیهم القول فی أمم قد خلت من قبلهم من الجنّ و الإنس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 13 - 5
5 - وجود عناصری کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
در صورتی که آیه شریفه خطاب به جن و انس باشد، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 9
18 - رحمن - 55 - 32 - 6
6 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 34 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 36 - 5
5 _ وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 38 - 1
1 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر ، در میان جن همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 40 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 42 - 1
1 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 45 - 1
1 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 10
18 - رحمن - 55 - 47 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 49 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 51 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 53 - 3
3 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 55 - 3
3 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 57 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 59 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 61 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
ص: 11
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 63 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 65 - 3
3 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 67 - 3
3 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 69 - 3
3 - وجود عناصر کافر و تکذیبگر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 71 - 3
3 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 73 - 3
3 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 75 - 4
4 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 12
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 77 - 2
2 - وجود عناصر کافر و تکذیب گر در میان جن ، همانند آدمیان
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 14 - 1
1 - دو دسته شدن جن ، پس از نزول قرآن : مسلمان هدایت یافته و کافران ظالم و منحرف از مسیر حق
و أنّا لمّا سمعنا الهدی ءامنّا به . .. و أنّا منّا المسلمون و منّا الق_سطون
<قَسْط> (مصدر <قاسطون>)، به معنای جور است. (مقاییس اللغه)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 119 - 6
6_ انسانهایی که به خدا و پیامبرانش کافر شوند و نیز جنیان کفرپیشه ، به آتش دوزخ درخواهند افتاد .
لأملأنّ جهنم من الجنه والناس أجمعین
چون بحث در آیات گذشته درباره فساد و صلاح امتها بود و مصداق بارز و مورد نظر برای صلاح و فساد _ به قرینه آیات پیشین و نیز آیه 121 _ توحید، شرک، ایمان و کفر است، مقصود از <الجنه> و <الناس> کافران و مشرکان جنی و انسی است. بر این اساس کلمه <أجمعین> تأکید بر عمومی است که از کلمه <الجنه> و <الناس> فهمیده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 9
9 - عناصر قدرتمند و مرفّه ، سردمداران انحراف و کفر در جوامع کافر و شرک پیشه
قال مترفوها . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک_فرون
از این که در جوامع شرک پیشه، تنها سخن مرفهان ذکر گردیده _ با آن که اندیشه شرک مختص آنان نبوده است _ می توان استفاده کرد که آنان، نقش اصلی را در تعیین گرایش های جامعه داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 18 - 3
3- گروه های بسیاری از کافران جن و انس ، محکوم به عذاب حتمی الهی در گذشته تاریخ
ص: 13
حقّ علیهم القول فی أُمم قد خلت من قبلهم من الجنّ و الإنس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 21
21 _ نزول عذاب بر امت های کافر پیشین ، پس از اصرار و مداومت آنان بر ظلم و حق ناپذیری
و لکن کانوا أنفسهم یظلمون
فعل <کانوا> به همراه <یظلمون> افاده استمرار می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 8
8 - کافران غیرحربی ، برخوردار از حقوق اجتماعی در جامعه اسلامی
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 11
11 _ اندوهناک شدن بر هلاکت کفرپیشگان لجوج ، حتی در صورت خویش و هموطنی با آنان ، امری نکوهیده و ناروا
فکیف ءاسی علی قوم کفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 217 - 2
2 - موضع گیری پیامبر ( ص ) در قبال کفرورزی و عصیان خویشاوندان ، دارای پی آمد های دشوار و نگران کننده
و أنذر عشیرتک . .. فإن عصوک فقل إنّی بریءٌ ... و توکّل علی العزیزالرحیم
دستور <توکّل علی اللّه> پس از <فقل إنّی بریءٌ ممّا تعملون> بیانگر مطلب یاد شده است.
ص: 14
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 67 - 10
10 - < عن علی ( ع ) قال : فی . . . خلیلین کافرین . . . أمّا الکافران فتخالاّ بمعصیه اللّه و تباذلا علیها و توادّا علیها فمات أحدهما قبل صاحبه فأراه اللّه تبارک و تعالی منزله فی النار فقال یا ربّ فلان خلیلی کان یأمرنی بمعصیتک و ینهانی عن طاعتک فثبّته علی ما ثبّتنی علیه من المعاصی حتی تُریَه ما أرَیتنی من العذاب فیلتقیان عند اللّه یوم القیامه یقول کلّ واحد منهما لصاحبه جزاک اللّه من خلیل شرّاً کنت تأمرنی بمعصیه اللّه و تنهانی عن طاعه اللّه قال ثمّ قرأ ( ع ) < الأخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقین > . . . ;
از امام علی(ع) روایت شده که درباره دو دوست کافر فرمود: . .. اما آن دو کافر، دوستی آنان در نافرمانی خداوند بوده و در این نافرمانی به یکدیگر کمک کرده و دوستی نموده بودند یکی از آنان قبل از دوست دیگری مرده و جایگاهش را در آتش به او نشان می دهند; پس می گوید: پروردگارا! فلانی دوست من بود و مرا به نافرمانی تو دستور می داد و از طاعت تو نهی می کرد. پس او را بر همان چیزی ثابت قدم بدار که مرا بر آن نگه داشت تا به او نشان دهی عذابی راکه به من نشان دادی، پس در روز قیامت همدیگر را ملاقات می کنند و هر یک از آنان به دوست خود می گوید: خداوند تو را به عنوان <دوست>، جزای شرّ بدهد! مرا به نافرمانی خدا دستور می دادی و از اطاعت خدا نهی می کردی. راوی گوید: حضرت علی(ع) سپس آیه <الأخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقین> را تلاوت فرمود...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 23 - 3
3 _ ایجاد پیوند موالات و دوستی با خویشاوندان کافر _ هر چند پدر یا برادر باشند _ حرام است .
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا ءاباءکم و إخونکم أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 23 - 3
3 _ ایجاد پیوند موالات و دوستی با خویشاوندان کافر _ هر چند پدر یا برادر باشند _ حرام است .
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا ءاباءکم و إخونکم أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 23 - 3
3 _ ایجاد پیوند موالات و دوستی با خویشاوندان کافر _ هر چند پدر یا برادر باشند _ حرام است .
ص: 15
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا ءاباءکم و إخونکم أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 24 - 7
7 _ نگرانی برخی از مسلمانان صدر اسلام ، از قطع روابط خویشاوندی ، کسادی تجارت و از دست دادن خانه های دلپسندشان بر اثر ممنوع شدن از برقراری روابط با کافران
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا . .. قل إن کان ءاباؤکم و أبناؤکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 65 - 1
1 - پاسخ منفی خداوند به فریاد استغاثه مرفهان کفرپیشه ، در روز کیفر
لاتجئروا الیوم إنّکم منّا لاتنصرون
عبارت <لاتجئروا الیوم> در محل نصب و مقول قول محذوف است; یعنی: <قلنا لهم لاتجئروا الیوم . ..; به آنها خواهیم گفت: امروز زاری نکنید، قطعاً از جانب ما یاری نخواهید شد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مسد - 111 - 4 - 7
7 - جواز تحقیر زنانِ کافر و مؤذی و به کار بردن کلمات ناهنجار درباره آنان
حمّاله الحطب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 13 - 3
3 - سرزنش تکذیب گران و کافران جن و انس ، از سوی خداوند به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
استفهام در<فبأیّ> توبیخی است.
ص: 16
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 16 - 5
5 - سرزنش تکذیب گران و کافران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نیندیشیدن آنان در اهمیت آفرینش خود از خاک و آتش
خلق الإنس_ن من صلص_ل . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 18 - 3
3 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی ، متجلی در طلوع و غروب خورشید
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ظاهراً به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 21 - 4
4 - سرزنش تکذیب گران و کافران جن و انس از سوی خدا ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
استفهام در <فبأیّ ءالآء> توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 23 - 4
4 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خدا ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت فراگیر الهی
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
استفهام در<فبأیّ ءالآء> توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 25 - 5
5 - سرزنش تکذیب گران و کافران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و<تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 28 - 5
5 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس باشد.
ص: 17
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 30 - 1
1 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر نادیده گرفتن قدرت و لطف الهی در تأمین نیاز های خلق
یس_له . .. کلّ یوم هو فی شأن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
خداوند در آیه قبل، فقر ذاتی و نیازمندی موجودات و فیاضیت و نیاز برآوری خویش را به آدمیان یادآور شده و در این آیه غافلان و کافران را مورد سرزنش قرار داده که چرا این حقیقت را در هستی نادیده می گیرند. تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ظاهراً به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 32 - 1
1 - سرزنش شدن تکذیب گران و کافران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر بی توجهی آنان به موضوع حسابرسی اعمال خلق در قیامت و کیفر و پاداش الهی در آن
سنفرغ لکم أیّه الثقلان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
استفهام در <فبأیّ ءالآء> توبیخی است و تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 34 - 1
1 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، بر بی توجهی آنان نسبت به قدرت مطلق الهی و عجز و ناتوانی خویش
إن استطعتم . .. لاتنفذون إلاّ بسلط_ن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل، از استفهام توبیخی در <فبأیّ. ..> مطلب بالا استفاده می شود. گفتنی است که تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 36 - 4
4 _ سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 38 - 2
2 - توبیخ شدن کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر بی اعتنایی به نعمت های الهی و غفلت از قدرت قاهر او بر نظام جهان
فإذا انشقّت السّماء . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
عبارت <انشقّت السّماء. ..> نشانگر قدرت قاهر خداوند بر جهان است و از این که پس از تذکر قدرت، تکذیب گران را به محاکمه نشانده، مطلب بالا استفاده می شود. گفتنی است که تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس می باشد.
ص: 18
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 40 - 1
1 - سرزنش شدن کافران جن و انس به خاطر تکذیب نعمت های خداوند و نادیده گرفتن فرجام گناه کاران
فیومئذ لایس_ل عن ذنبه . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 42 - 2
2 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر نادیده انگاشتن فرجام فضاحت بار و ذلیلانه مجرمان
یعرف المجرمون . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 45 - 2
2 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر بی توجهی و نادیده انگاشتن نعمت های خداوند
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 47 - 3
3 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس به خاطر نیندیشیدن به نعمت بهشت ، بیم نداشتن از مقام پروردگار و تکذیب نعمت های او
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
لحن توبیخی آیه شریفه و تقابل تکذیب گران با بیم دارندگان از مقام پروردگار، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 49 - 3
3 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 51 - 3
3 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خدا ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فیهما عینان تجریان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 53 - 4
4 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی
ص: 19
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 55 - 4
4 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی
متّک_ین علی . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 57 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 59 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 61 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 63 - 3
3 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی و محروم ساختن خویش از آن
و من دونهما جنّتان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 65 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 67 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت
ص: 20
الهی
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 69 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیبگران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 71 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 73 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 75 - 3
3 - توبیخ شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت پروردگار خویش
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 77 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 4
ص: 21
4 - یاوه سرایی در شب نشین ها ، خصلت رفاه زدگان کافر
س_مرًا تهجرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 4
4 - یاوه سرایی در شب نشین ها ، خصلت رفاه زدگان کافر
س_مرًا تهجرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 21
21 _ نزول عذاب بر امت های کافر پیشین ، پس از اصرار و مداومت آنان بر ظلم و حق ناپذیری
و لکن کانوا أنفسهم یظلمون
فعل <کانوا> به همراه <یظلمون> افاده استمرار می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 21
21 _ نزول عذاب بر امت های کافر پیشین ، پس از اصرار و مداومت آنان بر ظلم و حق ناپذیری
و لکن کانوا أنفسهم یظلمون
فعل <کانوا> به همراه <یظلمون> افاده استمرار می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 100 - 1
1 _ برخی از اقوام پیشین بر اثر کفرپیشگی و ارتکاب گناه به عذاب الهی گرفتار شدند و توان درک معارف دینی از آنان سلب شد .
أو لم یهد للذین یرثون . .. أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم و نطبع علی قلوبهم
ص: 22
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 104 - 14
14 - یهودیانِ کافر به پیامبر ( ص ) و استهزا کننده او ، مستحق عذابی دردناک هستند .
و للکفرین عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 101 - 9
9 _ امت های کفرپیشه و تکذیب کننده انبیا در تاریخ گذشته ، اهل ایمان و گرایش به معارف دین نبودند .
فما کانوا لیؤمنوا بما کذبوا من قبل
<ما> در <ما کانوا> برای نفی و <لام> در <لیؤمنوا> لام جحود و تقویت کننده نفی است. بنابراین جمله <فما کانوا> با تأکید فراوان گرایش امتهای گذشته را به ایمان نفی می کند و آنها را اهل باور به دین نمی داند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 66 - 1
1 - واپس گرایی رفاهمندان کافر و تأثیر ناپذیری در برابر آیات الهی ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی ... علی أعق_بکم تنکصون
آیه فوق، خطاب به مرفهان گرفتار عذاب و تعلیل برای ردّ استغاثه آنها است. فعل های <تتلی> و <تنکصون> به دلیل همراه شدن با <کانت> و <کنتم>، ماضی استمراری است. <نکوص> (مصدر <تنکصون>) به معنای بازگشت به قهقرا است. بنابراین قید <علی أعقابکم> _ که آن نیز به معنای قهقهرا است _ برای تأکید معنای <تنکصون> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 2
2 - کبرورزی مرفهان کفرپیشه ، در برابر آیات الهی ( قرآن ) و تکذیب آن ، عامل محرومیت آنان از نصرت خداوند در قیامت
لاتجئروا الیوم . .. قد کانت ءای_تی تتلی علیکم ... تنکصون . مستکبرین به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 23
6 - انفال - 8 - 65 - 9
9 _ جوامع کفرپیشه ، جوامعی به دور از درک حقایق دین و معارف الهی
بأنهم قوم لایفقهون
با توجه به اینکه ایمان و کفر تعیین کننده توانایی و ناتوانی دانسته شده، معلوم می شود مفعول حذف شده از <لایفقهون> همان حقایق و معارف است که اهل ایمان بدان باور دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 19 - 2
2 _ همسنگ قرار دادن کافر و مشرک نیک کردار با مؤمن مجاهد ، عملی ناصواب و شایسته ملامت و توبیخ است .
أجعلتم سقایه الحاجّ و عماره المسجدالحرام کمن ءامن باللّه و الیوم الأخر و جهد فی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 2،4
2 _ آتش دوزخ جایگاه اجتماع و به هم پیوستن جنیان و آدمیان کافر و مشرک است.
قال ادخلوا فی أمم قد خلت من قبلکم من الجن و الإنس فی النار
4 _ جنیان نیز همانند آدمیان، در صورت تکذیب آیات الهی و گرایش به کفر و شرک، در معرض مجازاتهای الهی هستند.
قال ادخلوا فی أمم قد خلت من قبلکم من الجن و الإنس فی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 81 - 7
7 - یهودیان ، در صورت انکار رسالت پیامبر ( ص ) ، برای همیشه به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
أفتطمعون أن یؤمنوا لکم . .. من کسب سیئه ... هم فیها خلدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 89 - 12
12 - خداوند ، یهودیان کافر به پیامبر ( ص ) و قرآن را از رحمت خویش به دور و آنان را مورد لعنت قرار داده است .
ص: 24
فلعنه اللّه علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 65 - 4
4 - قیامت ، روز بی پناهی و درماندگی کامل مرفهان کفرپیشه
لاتجئروا الیوم إنّکم منّا لاتنصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 185 - 8
8 _ خداوند جوامع کفرپیشه را به اندیشه در امکان نزدیک بودن مرگ و هلاکتشان فراخواند .
أو لم ینظروا فی . .. أن عسی أن یکون قد اقترب أجلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 4
4 _ گروهی از مستضعفان قوم ثمود رسالت صالح ( ع ) را تصدیق کرده و به وی ایمان آوردند .
للذین استضعفوا لمن ءامن منهم
برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر <منهم> به <الذین> در <للذین استضعفوا> برگردد، نه به <قومه>. در این صورت <لمن ءامن> بدل بعض از کل برای <للذین استضعفوا> است و مفاد آن تقسیم مستضعفان به دو طایفه مؤمنان و غیر مؤمنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 72 - 14
14 _ مسیحیان معتقد به الوهیت مسیح ( ع ) مردمی کافر و مشرک
لقد کفر الذین قالوا إنّ اللّه هو المسیح ابن مریم . .. انه من یشرک باللّه
ص: 25
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 97 - 14
14 _ تذکر خداوند به لزوم غافل نشدن مؤمنان از خطر اعراب کفرپیشه همجوار خویش ، پس از پایان یافتن پیروزمندانه جنگ با دشمنان خارجی ( رومیان در جنگ تبوک ) *
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً
با توجه به اینکه آیات قبل در مورد بازگشت پیروزمندانه مؤمنان از جنگ تبوک است، احتمال دارد که این آیه هشداری به مؤمنان مجاهد باشد که پس از آن پیروزی، احساس امنیت نکنند و توجه کنند که در اطرافشان، بادیه نشینان جاهل و متعصب در کفر نیز، خطری جدی به شمار می روند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 11 - 7
7 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < و إن فاتکم شیء من أزواجکم . . . > فلحق بالکفّار من أهل عهدکم فاسألوهم صداق ها و إن لحقن بکم من نسائهم شیء فأعطوهم صداقها ;
از امام باقر(ع) در توضیح قول خدا<وإن فاتکم شیء من أزواجکم. ..> روایت شده: هرگاه [برخی از] زنان شما به کفّاری که با آنها معاهده دارید ملحق شدند، مهر او را از آنان مطالبه کنید و اگر زنانی از آن کفار به شما ملحق شدند، مهر او را به آنان بپردازید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 23
23 - مرد مؤمن ، دارای حق مطالبه مهر همسرش از کافران ، در صورت پیوستن همسرش به جمع کافران
و سئلوا ما أنفقتم
چنان که از سیاق آیه استفاده می شود، مؤمن در صورتی مهریه همسر خویش را از کافران طلب می کند که همسر وی به جمع آنان پیوسته و در جامعه آنان پذیرفته شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 5
5_ مهلت دادن به امت های کفرپیشه و تکذیب گر و تأخیر در نزول عذاب بر ایشان ، از سنت های خداوند است .
حتّی إذا استیئس الرسل و ظنوا أنهم قد کذبوا
ص: 26
از آن جا که تأخیر عذاب برای همه امتها و تکذیب کنندگان تمامی پیامبران بوده _ زیرا <رسل> جمع و دارای الف و لام می باشد و شامل همه رسولان است _ استفاده می شود که: مهلت دادن به تکذیب گران و تعجیل نکردن در عذاب آنان، شیوه ای مستمر و از سنتهای خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 9
9 _ جوامع کفرپیشه ، جوامعی به دور از درک حقایق دین و معارف الهی
بأنهم قوم لایفقهون
با توجه به اینکه ایمان و کفر تعیین کننده توانایی و ناتوانی دانسته شده، معلوم می شود مفعول حذف شده از <لایفقهون> همان حقایق و معارف است که اهل ایمان بدان باور دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 5،7،12،16
5 _ هلاکت امت های کفرپیشه گذشته تاریخ ، از حوادث مهم و اخبار سازنده و پرفایده است .
ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح . .. و المؤتفکت
<نبأ> به معنای خبر مهم و بسیار سودمند است.
7 _ هلاکت امت های کفرپیشه گذشته تاریخ ، نمودی از قدرت خدا بر کیفر دنیوی منافقان و کافران هر عصر
ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح . .. و المؤتفکت
12 _ هلاکت اقوام کافر پیشین ، پس از اتمام حجت رسولان الهی بر آنان بود .
ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم . .. أتتهم رسلهم بالبیّنت
16 _ هلاکت اقوام کافر ، بازتاب عملکرد خود آنان است نه ظلمی از ناحیه خداوند بر آنها .
فما کان اللّه لیظلمهم و لکن کانوا أنفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 19
19 _ پابرجایی زندگی انسانها در زمین، در عین انقراض امتهای متمدن کافر
فأهلکنهم بذنوبهم و أنشأنا من بعدهم قرنا ءاخرین
ص: 27
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 90 - 20
20 - یهودیان منکر رسالت پیامبر ( ص ) ، از زمره کافرانند و به عذابی خفت آور گرفتار خواهند شد .
و للکفرین عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 43 - 9،10
9 _ یهودیان اعراض کننده از حکم تورات ، مردمی بی ایمان
ثم یتولون من بعد ذلک و ما أولئک بالمؤمنین
برداشت فوق بر این مبناست که <ذلک> اشاره به حکم الهی در تورات باشد. قابل ذکر است که بر این مبنا، <یتولون> عطف بر جمله <فیها حکم اللّه> است و <ثم> برای ترتیب در خبر است، نه برای ترتیب حکم.
10 _ یهودیان اعراض کننده از حکم رسول خدا ( ص ) ، مردمی بی ایمان
ثم یتولون من بعد ذلک و ما أولئک بالمؤمنین
برداشت فوق بر این مبناست که <ذلک> اشاره باشد به حکم رسول خدا که از <یحکمونک> به دست می آید. گفتنی است که بر این مبنا، <یتولون> عطف بر <یحکمونک> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 59 - 6
6 _ پندار غلبه بر خدا با کفرورزی و تمرّد از دستورات او و شکستن پیمان های پیامبر ( ص ) ، پندار یهودیان کفرپیشه و اندیشه ای ناصواب
و لایحسبن الذین کفروا سبقوا
چنانچه در آیه 56 گذشت، مشهور مفسران برآنند که مراد از نقض کنندگان پیمان در این بخش از آیات، یهودیان هستند. بنابراین یهودیان مصداق مورد نظر از <الذین کفروا> هستند.
کافران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 6 - 2
2 - منکران قرآن ، به خدا و قیامت ایمان نخواهند آورد .
إن الذین کفروا . .. لایؤمنون
متعلَّق <لایؤمنون> به دلیل آیه هشت و نیز آیات قبل، خدا و قیامت است; یعنی: لایؤمنون باللّه و لابالیوم الآخر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 8 - 1
ص: 28
1 - تقسیم انسان ها به : تقواپیشگان ، کافران و منافقان ، از طبقه بندی های مردم در قرآن
هدًی للمتقین . .. إن الذین کفروا ... و من الناس من یقول ءامنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 19 - 6
6 - منافقان در زمره کفرپیشگانند .
واللّه محیط بالکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 34 - 10،18،19
10 - ابلیس به خاطر خود بزرگ بینی و سرپیچی از فرمان خدا ، از زمره کافران شد .
أبی و استکبر و کان من الکفرین
18 _ موسی بن بکر واسطی گفت : < سألت أباالحسن موسی ( ع ) عن الکفر و الشرک أیهما أقدم . . . فقال لی : الکفر أقدم و هو الجحود قال لابلیس < أبی و استکبر و کان من الکافرین > ;
از امام کاظم(ع) سؤال کردم: کفرقدیمی تر است یا شرک؟ امام فرمود: کفر قدیمی تر است و آن به معنای انکار است. خداوند درباره ابلیس فرمود: نافرمانی و تکبر کرد و از کافران بود>.
19 _ از امام سجاد ( ع ) روایت شده : < . . . فأول ما عصی اللّه بالکبر و هی معصیه إبلیس حین أبی و استکبر و کان من الکافرین . . . ;
. .. اولین سبب نافرمانی از خدا کبر بوده و این نافرمانی ابلیس بود به هنگامی که تکبر و نافرمانی کرد و از کافران گشت ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 90 - 20
20 - یهودیان منکر رسالت پیامبر ( ص ) ، از زمره کافرانند و به عذابی خفت آور گرفتار خواهند شد .
و للکفرین عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 98 - 6،7،9
6 - دشمنان خدا و پیامبران و فرشتگان ، کافرند .
من کان عدواً للّه . .. فإن اللّه عدو للکفرین
مقتضای کلام آن بود که به جای <الکافرین> ضمیر <هم> آورده شود. این جا به جایی حاوی دونکته است: 1_ تصریح به اینکه توصیف شدگان کافرند. 2_ علت دشمنی خدا با آنان، کفر ایشان است. بنابراین معنای آیه چنین می شود: کسانی که با خدا و ... دشمنند خدا دشمن آنهاست; زیرا آنان کافرند.
7 - دشمنان جبرئیل و میکائیل کافرند .
من کان عدواً للّه . .. و جبریل و میکل فإن اللّه عدو للکفرین
9 - یهودیان ، به دلیل عداوتشان با جبرئیل کافرند و خداوند دشمن آنان است .
من کان عدواً للّه . .. و جبریل و میکل فإن اللّه عدو للکفرین
از مصداقهای <الکافرین> - به دلیل آیات گذشته - یهودیان هستند.
ص: 29
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 99 - 5
5 - تنها فاسقان ( منحرفان ) ، قرآن و دلایل روشن آن را نپذیرفته و بدان کافر می شوند .
و ما یکفر بها إلا الفسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 104 - 13
13 - یهودیان عصر بعثت ، مردمی کفرپیشه بودند .
و للکفرین عذاب ألیم
از مصداقهای <الکافرین> به قرینه آیات پیشین، یهودیانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 105 - 1
1 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) و مشرکان ، مردمی کفرپیشه اند .
ما یودّ الذین کفروا من اهل الکتب و لاالمشرکین
<من> در <من أهل . ..> به دلیل عطف <المشرکین> بر <اهل الکتاب> بیانیه است. بنابراین <ما یود الذین کفروا ...>; یعنی، آنان که کافر شدند - مقصود از کافران، اهل کتاب و مشرکانند - دوست ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 250 - 5
5 _ جالوت و سپاهیان وی از زُمره کافران
و لمّا بروزا الجالوت و جنوده . .. و انصرنا علی القوم الکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 254 - 12
12 _ کافران ، مصداق کامل ظالمان هستند .
و الکافرون هم الظالمون
مسلّماً تنها کافران ظالم نیستند; بنابراین مراد از حصر در جمله فوق، می تواند اشاره به مصداقی کامل از ظلم باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 256 - 18،19
18 _ سُستی و تزلزلِ مبانیِ اعتقادی و رفتاریِ اهل کفر
فمن یکفربالطّاغوت و یؤمن باللّه فقد استمسک بالعروه الوثقی
چون ایمان به خداوند، توصیف به تمسّک به عروه الوثقی شده است، به قرینه مقابله فهمیده می شود که پیوند کافران با عقاید و رهبران خویش دارای بنیادی سُست و گسستنی است.
19 _ سُستی و آسیب پذیری پیوند با کفر و رهبران طغیانگر آن
ص: 30
فمن یکفربالطّاغوت و یؤمن باللّه فقد استمسک بالعروه الوثقی لا انفصام لها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 257 - 8،14،15
8 _ مؤمنان از ولیِّ واحد ( خداوند ) برخوردار هستند و کافران از اولیای متعدد
اللّه ولیّ الّذین امنوا . .. و الّذین کفروا اولیاؤهم الطّاغوت
14 _ اتحاد اهل ایمان به علّت ولایت واحد الهی و تشتت صفوف اهل کفر ، به لحاظ حاکمیّت اولیای متعدد طاغوتی بر آنان
اللّه ولیّ الّذین امنوا . .. و الّذین کفروا اولیاؤهم الطّاغوت
چون مؤمنان از یک <ولی> برخوردارند، پس به وحدت می رسند، و در مقابل، کافران دارای اولیایی متعددند و در نتیجه متشتت خواهند شد.
15 _ کافران ، اهل آتش و ماندگار در آن برای همیشه
اولئک اصحاب النّار هم فیها خالدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 258 - 21،25
21 _ عجز و واماندگی کافران و ستمگران ، در استدلال بر ربوبیّت غیر خداوند
فبهت الّذی کفر و اللّه لا یهدی القوم الظّالمین
توصیف نمرود به <الّذی کفر> اشاره به علت بهت است ; یعنی نه تنها نمرود در انکار ربوبیّت خداوند وامانده شد; بلکه هر کافری در مقابل برهان ابراهیم (ع) و متمسکان به قرآن، عاجز می گردد.
25 _ پادشاه عصر ابراهیم ( ع ) ( نمرود ) ، حاکمی کافر و ستمگر
فبهت الّذی کفر و اللّه لا یهدی القوم الظّالمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 8،9،10
8 _ تنها کافران ، آتشگیره دوزخند .
اولئک هم وقود النار
حصر، از ضمیر فصل <هُم> استفاده شده است. و <وقود>، به چیزی گویند که آتش به وسیله آن شعلهور می شود.
9 _ هشدار الهی به کافران در مورد عاقبت بد آنان
انّ الذین کفروا . .. و اولئک هم وقود النار
10 _ آتش دوزخ ، از درون کافران زبانه می کشد .
اولئک هم وقود النار
با توجه به معنای لغوی <وقود>: هو الحطب المجعول للوُقود. یعنی وقود، هیزمی است برای روشن کردنِ آتش.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 12 - 4
4 _ کافران در دنیا ، مغلوب مؤمنان و در آخرت ، مقهور خدا هستند . *
قل للّذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنّم
ص: 31
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 13 - 4،7،12
4 _ رویارویی مجاهدان در راه خدا و کافران ، در بدر
فئه تقاتل فی سبیل اللّه و اخری کافره
7 _ کافران در جنگ بدر ، نیرو های رزمنده مسلمان را دو برابر نیرو های خودشان می دیدند .
یرونهم مثلیهم رأیَ العین
بنابراینکه ضمیر فاعلی در <یرون> به مشرکین برگردد و ضمیر مفعولی <هم> به مسلمین و ضمیر مجرور <هم> در <مثلیهم> به مشرکین برگردانده شود.
12 - غلبه مسلمانان در جنگ بدر ، علی رغم توان برتر کافران
قد کان لکم ایه . .. یرونهم مثلیهم
زیرا در صورتی جنگ بدر، آیه و عبرت است که بر حسب شرایط طبیعی، تحصیل پیروزی برای مسلمانان میسور نباشد و کافران، توان برتری داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 20 - 10،16
10 _ پیامبر ( ص ) ، نگران رویگردانی کافران ، از تسلیم در برابر خدا ( هدایت )
و ان تولّوا فانّما علیک البلاغ
از منحصر کردن وظیفه پیامبر (ص) به تبلیغ پیام الهی چنین برمی آید که گویا پیامبر (ص) علاوه بر ابلاغ پیام، خود را موظف می دانست که مردم را در برابر خداوند، تسلیم کند.
16 _ کافران نیز همچون مؤمنان ، تحت حاکمیّت و نظارت خدا هستند .
و اللّه بصیر بالعباد
از کاربرد کلمه عبد بر کافران، حاکمیّت استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 1،2،10،11
1 _ آنان که از تسلیم در برابر خدا روی گردانند ، کافرند .
و ان تولّوا . .. انّ الّذین یکفرون بایات اللّه
2 _ کافران به آیات الهی ، مستحق عذابی دردناک
انّ الذین یکفرون بایات اللّه . .. فبشّرهم بعذاب الیم
10 _ کافران با توجیه و تظاهر به حقّ ، انبیای الهی و عدالتخواهان را به قتل می رساندند .
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
تأکید و تصریح به <بغیر حق>، بیانگر توجیه و حق نمایی کافران است.
11 _ بسیاری از پیامبران و عدالتخواهان ، به دست کافران به قتل رسیدند .
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 32
2 - آل عمران - 3 - 22 - 9
9 _ کافران و قاتلان انبیا و عدالتخواهان ، راه نجاتی ندارند .
انّ الذین یکفرون . .. و ما لهم من ناصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 27 - 12
12 _ خداوند ، چه بسا مؤمنی را از کافر و کافری را از مؤمن پدید می آورد .
و تخرج الحیّ من المیّت و تخرج المیّت من الحیّ
امام صادق (ع): . .. انّ اللّه عز و جل یقول: <یخرج الحیّ من المیّت و یخرج ... > یعنی المؤمن من الکافر و الکافر من المؤمن.
_______________________________
معانی الاخبار، ص 290، ح 10 ; مجمع البیان، ج 2، ص 728.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 52 - 11
11 _ لزوم تشکّل و جبهه گیری مؤمنان ، در قبال جبهه کفر
من انصاری الی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 55 - 8
8 _ آلودگی کافران بنی اسرائیل و منکران عیسی و جامعه آنان
و مطهّرک من الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 12
12 _ کفر ( انکار پیامبر ) ، ظلم است و کافران ، ظالم هستند .
فاما الذین کفروا . .. و اللّه لا یحبّ الظالمین
بنابراینکه جمله <و اللّه لا یحب الظالمین>، تعلیل برای کیفر کافران باشد; یعنی چون کافران ظالم هستند، مستحق کیفرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 91 - 1،5،6
1 _ کسی که در حال کفر بمیرد ، اگر به اندازه تمامی زمین برای رهایی خود طلا فدیه دهد ، پذیرفته نخواهد شد .
انّ الذین کفروا . .. و لو افتدی به
5 _ ایمان ، ارزشی فراتر از سنجش و مقایسه با تمامی مادیات
انّ الذین کفروا . .. فلن یقبل من احدهم مِلءُ الارض ذهباً
6 _ کافران ، محروم از هر گونه یار و یاور در قیامت
و ما لهم من ناصرین
ص: 33
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 97 - 25
25 _ منکر وجوب حج ، کافر است .
و من کفر
امام کاظم (ع) در پاسخ این سؤال که آیا اگر کسی حج بجا نیارد کافر است؟ فرمود: لا و لکن من قال لیس هذا هکذا فقد کفر.
_______________________________
کافی، ج 4، ص 265، ح 5 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 302، ح 1.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 102 - 2
2 _ پرهیز از اطاعت کافران و بر حذر بودن از نزاع و تفرقه ، نشانه تقوای اهل ایمان
ان تطیعوا فریقاً من الذین اُوتوا الکتاب . .. اتقوا اللّه حق تُقاته
پرهیز از تفرقه و نزاع، از شأن نزول آیه <ان تطیعوا . .. > استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 10
10 _ کافران ، مُلازمان آتش دوزخ و جاودان در آن
انّ الّذین کفروا . .. و اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 131 - 4
4 _ رباخواران ، هر چند مدّعی ایمان باشند ، در حقیقت از زمره کفرپیشگان هستند .
لا تاکلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا النّار الّتی اعدّت للکافرین
مقتضای جمع میان خطاب <یا ایّها الّذین آمنوا لا تاکلوا الرّبوآ . .. > و تهدید این گروه از رباخواران به آتش مهیا شده برای کافران، قرار دادن رباخواران مدّعی ایمان است به منزله کافران.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 140 - 1،3،19
1 _ جراحت و آسیب همگون دو جبهه کفر و ایمان در پیکار اُحُد
ان یمسسکم قرح فقد مسّ القوم قرح مثله
3 _ برابری آسیب و جراحت های وارده به مؤمنان پیکارگر احد ، با آسیب های وارد شده به کافران در جنگ بدر
ان یمسسکم قرح فقد مسّ القوم قرح مثله
برخی برآنند که <ان یمسسکم>، درباره جراحتهای مسلمانان در جنگ احد است و جمله <فقد مسّ القوم>، اشاره به جراحات مشرکان در جنگ بدر دارد.
19 _ مؤمنان استوار در نبرد اُحُد و دیگر هنگامه های پیکار با کافران ، برگزیدگان خداوند برای گواهی بر اعمال مردم
و تلک الایّام . .. و لیعلم اللّه الّذین امنوا و یتّخذ منکم شهداء
ترک لام در <و یتّخذ>، اشاره به این معنا دارد که برگزیدن، در پی مشخّص شدن مؤمنان واقعی است. یعنی مؤمنان واقعی
ص: 34
برای گواه بودن برگزیده می شوند. گفتنی است که در برداشت فوق، متعلق حذف شده <شهدآء>، اعمال مردم، گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 141 - 1،7
1 _ شکست و پیروزی مؤمنان در جنگ با کافران ، عاملی برای خالص سازی مؤمنان
و تلک الایّام نداولها . .. و لیمحّص اللّه الّذین امنوا
فعل <یمحّص> از مصدر <تمحیص> به معنای خالص کردن از ناخالصیها و نقصهاست.
7 _ خداوند ، کوبنده اهل کفر و از بین برنده آنان به صورت تدریجی
و یمحق الکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 2
2 _ تلاش کفرپیشگان برای واداشتن جامعه ایمانی به پیروی از خویش
ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم علی اعقابکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 151 - 10
10 _ کافران ، مشرک هستند .
سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرّعب بما اشرکوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 165 - 2
2 _ ضربه و مصیبت وارده بر کافران در جنگ بدر ، دو برابر مصیبتی که بر پیکارگران مؤمن در جنگ احد وارد شد .
اولمّا اصابتکم مصیبه قد اصبتم مثلیها
بسیاری از مفسران گفته اند که مراد از <اصبتم مثلیها> (دو چندان مصیبتی که دیدید، بر کافران وارد کردید) مصیبتی است که مؤمنان در پیکار بدر بر مشرکان تحمیل کردند. این برداشت را روایت مذکور در فیش شماره 12 تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 166 - 2
2 _ کارزار احد ، صحنه رویارویی و درگیری دو جناح کفر و ایمان
و ما اصابکم یوم التقی الجمعان فباذن اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 167 - 7
7 _ ضرورت بسیج تمامی نیرو های مؤمن و غیر مؤمن از سوی رهبری جامعه دینی برای رویارویی با هجوم کافران
و قیل لهم تعالوا قاتلوا فی سبیل اللّه او ادفعوا
ص: 35
بنابر اینکه دعوت مطرح شده در آیه، یک دعوت موردی و خاص باشد، نه بیانگر اصل وجوب جهاد و دفاع، الزاماً مخاطبان در آیه دو گروه خواهند بود: گروهی که <للّه> و <فی سبیل اللّه> در صحنه پیکار حاضر می شوند و گروهی که برای دفاع از کیان و ملیّت خود و . .. نبرد می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 175 - 7
7 _ لشگریان کفر و شرک و دشمنان اسلام ، دوستان شیطانند .
انّ النّاس قد جمعوا لکم فاخشوهم . .. انّما ذلکم الشّیطان یخوّف اولیاءه
برداشت فوق بر این اساس است که <کُم> از <یخوّف اولیاءه> حذف شده باشد; یعنی <یخوّفکم اولیاءه>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 5،6،7
5 _ شایعه پراکنانی که در صدد تضعیف روحیه مجاهدان اسلام هستند ، شتابگران در کفرند . *
و لا یحزنک الّذین یسارعون فی الکفر
به مقتضای ارتباط بین آیه مورد بحث و آیات قبل، جمله <الّذین یسارعون فی الکفر> می تواند اشاره به کسانی باشد که با تبلیغات سوء و شایعات ترس آفرین، در صدد بازداشتن مؤمنان از جهاد بودند.
6 _ هرگز شتابگران در کفر هیچگونه ضرری به خدا نمی رسانند .
انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً
7 _ آسیب ناپذیری جبهه حق در برابر شتابگران در کفر
انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً
در برداشت فوق، ضرر زدن به خدا کنایه از ضرر زدن به دین او گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 1
1 _ کافران ، هرگز کوچکترین ضرری به خداوند نمی رسانند .
انّ الّذین اشتروا الکفر بالایمان لن یضرّوا اللّه شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 199 - 6
6 _ گروهی از اهل کتاب علی رغم ادعای ایمان ، نه به خداوند ایمان دارند و نه به کتب آسمانی خویش
انّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و ما انزل الیکم و ما انزل الیهم
مفهوم جمله <انّ من اهل الکتاب . .. >، دلالت می کند که گروهی از اهل کتاب، علی رغم ادعای ایمان به کتب آسمانی خویش، نه به خدا ایمان دارند و نه به تورات و انجیل.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 37 - 10،11
10 _ بخلورزی و دعوت دیگران به بخل و پنهان نمودن نعمت های خدادادی ، زمینه کفرورزی
ص: 36
الذین یبخلون . .. اعتدنا للکافرین
اطلاق کافر بر بخیل و . .. یا بدین جهت است که بخیل در حقیقت کافر است، و یا هشدار به این است که سرانجام بخلورزی کفر است.
11 _ کسانی که به جهت ترک احسان نعمت های الهی را پنهان می سازند ، کافر هستند .
الذین یبخلون . .. ما اتیهم اللّه ... و اعتدنا للکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 1
1 _ تأکید و سوگند خداوند بر بی ایمانی کسانی که حاکمیّت پیامبر ( ص ) را در اختلافات نپذیرند .
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک فیما شجر بینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 89 - 2
2 _ مسلمانان بریده از جامعه اسلامی و رویگردان از هجرت ، منافق و کافرند .
فما لکم فی المنافقین . .. کما کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 6
6 _ استهزا کنندگان آیات الهی ، کافرند .
إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها
ظاهراً جمله <یستهزأ بها> توضیح و تفسیر برای جمله <یکفر بها> است، بازگشت ضمیر مفرد در <غیره> به این دو جمله، دلالت بر وحدت کفر و استهزا دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 6
6 _ منافقان در زمره کافرانند *
إنّ المنفقین . .. یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکفرین
با توجه به آیات قبل و بعد که درباره منافقان است، می توان گفت مراد از <الکفرین> همان منافقان هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 156 - 1
1 _ یهود ، مردمی کفرپیشه
و بکفرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 157 - 2
2 _ یهود ، مردمی کفرپیشه و طغیانگر علیه عیسی ( ع ) ، علی رغم اذعان به رسالت الهی وی
ص: 37
و قولهم إنّا قتلنا المسیح عیسی ابن مریم رسول اللّه
بر این مبنا که <رسول اللّه> دنباله سخن یهودیان <انا قتلنا . ..> باشد می توان گفت اعتراف آنان به رسالت عیسی اعترافی واقعی و حقیقی بوده ولی در عین حال اقرار به کشتن وی داشته و این حکایت از شدت خباثت آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 17 - 2
2 _ ادعای الوهیت برای مسیح ( ع ) ، کفر است و مدعیان آن کافرند .
لقد کفر الذین قالوا إنّ اللّه هو المسیح ابن مریم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 44 - 43
43 _ آنان که حکم و داوری خویش را بر پایه مقررات و قوانین الهی بنا نکنند ، کافرند .
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
با توجه به آیات گذشته که درباره قضاوت بود، معلوم می شود که جمله <و من لم یحکم . ..> ناظر به مسأله قضاوت و داوری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 51 - 11
11 _ مؤمنان پذیرای ولایت و سرپرستی یهود و نصارا ، از زمره کافران و خارج از صف مؤمنان راستین
و من یتولهم منکم فانه منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 13
13 _ یهودیان عصر پیامبر ( ص ) ، دارای پیشینه طغیانگری و کفرورزی
و لیزیدن کثیراً منهم ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 67 - 15
15 _ منکران و مخالفان پیام ویژه خداوند در < آیه تبلیغ > ، مردمانی کافر
بلغ ما أنزل إلیک . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الکفرین
از مصادیق مورد نظر برای کافران _ به قرینه صدر آیه _ کسانی هستند که آن پیام ویژه را که به منزله تمامی رسالت الهی است، منکر شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 72 - 2،14،15
2 _ کسانی که مسیح ( ع ) را خدا می پندارند ، بدون تردید کافرند .
لقد کفر الذین قالوا إنّ اللّه هو المسیح
ص: 38
14 _ مسیحیان معتقد به الوهیت مسیح ( ع ) مردمی کافر و مشرک
لقد کفر الذین قالوا إنّ اللّه هو المسیح ابن مریم . .. انه من یشرک باللّه
15 _ متعتقدان به الوهیت و ربوبیت غیرخدا ، کافر و مشرکند .
لقد کفر الذین قالوا إنّ اللّه هو المسیح ابن مریم . .. انه من یشرک باللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 73 - 2
2 _ معتقدان به تثلیث بدون هیچ تردید ، مردمی کافرند .
لقد کفر الذین قالوا إنّ اللّه ثالث ثلثه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 86 - 2
2 _ مشرکان و یهودیان ، مردمانی کفر پیشه و تکذیب کننده آیات الهی
و الذین کفروا و کذبوا بایتنا
با توجه به آیات گذشته معلوم می شود مصداق بارز از <الذین کفروا و کذبوا . ..> مشرکان و یهودیان منکر قرآن و رسالت پیامبر(ص) می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 103 - 10
10 _ اعتقاد به خداوند کافی برای خارج ساختن آدمی از زمره کافران نخواهد بود .
و لکن الذین کفروا یفترون علی اللّه الکذب
افترا بر خداوند مستلزم اعتقاد به وجود اوست، و جمله <و لکن الذین کفروا . ..> می رساند که بدعتگذاران با اینکه معتقد به خداوند می باشند، کافر هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 110 - 37
37 _ گروهی از بنی اسرائیل عصر عیسی ( ع ) ، رسالت وی را منکر و در زمره کافران بودند .
فقال الذین کفروا منهم ان هذا الا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 1 - 7
7 _ آنان که برای خداوند همتایی بپندارند، کافرند.
ثم الذین کفروا بربهم یعدلون
در این برداشت <بربهم> متعلق به یعدلون و <یعدلون> نیز از عدل، به معنی برابر و همسان، گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 70 - 23،25
ص: 39
23 _ بازیچه قرار دادن دین، کفر است و بازیچه قراردهندگان آن کافرند.
و ذر الذین اتخذوا دینهم لعبا و لهوا . .. بما کانوا یکفرون
25 _ کسانی که بازی و سرگرمی دنیا را دین خود قرار داده اند، کافرند.
و ذر الذین اتخذوا دینهم لعبا و لهوا . .. بما کانوا یکفرون
بنابراین که <اتخذوا دینهم لعبا>، به معنای <اتخذوا اللعب دینا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 14 - 3
3 _ مشرکان حاضر در کارزار بدر ، مردمی کفرپیشه و مستحق عذاب با آتش دوزخ
و أن للکفرین عذاب النار
از مصادیق مورد نظر برای <للکفرین> مشرکان حاضر در کارزار بدر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 3،4
3 _ آل فرعون از مظاهر بارز کافران به آیات الهی
کدأب ءال فرعون . .. کفروا بایت اللّه
4 _ فرعونیان و امت های قبل از ایشان مردمی کفرپیشه و گنهکار
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم کفروا بایت اللّه فأخذهم اللّه بذنوبهم
ضمیر در <کفروا> به <آل فرعون> و <الذین من قبلهم> برمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 30 - 7،8
7 _ اندیشه < فرزند داشتن خدا > اندیشه ایست کفرآمیز و معتقدان به آن ، کافرند .
یضهئون قول الذین کفروا من قبل
8 _ یهود و نصارا به دلیل فرزند خدا خواندن < عزیر > و < مسیح > کافرند .
یضهئون قول الذین کفروا من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 32 - 12
12 _ یهود و نصارا ، مردمانی کفرپیشه
یریدون أن یطفئوا نور اللّه . .. و یأبی اللّه ... و لو کره الکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 49 - 12
12 _ منافقان ، گروهی کفرپیشه اند .
و منهم من یقول ائذن لی . .. ألا فی الفتنه سقطوا و إن جهنم لمحیطه بالکفرین
ص: 40
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 54 - 2
2 _ منافقان ، گروهی کفرپیشه و منکر رسالت پیامبر ( ص )
و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم کفروا باللّه و برسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 6،7
6 _ منافقان ، کافر به خدا و پیامبر ( ص )
ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله
7 _ کفر منافقان به خدا و رسول او ، مانع آمرزش آنان
فلن یغفر اللّه لهم ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 18 - 18
18 _ از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرمود : < . . . قالت بنو اسماعیل : < هؤلاء شفعائنا عند اللّه > فکفرت و لم تعبد الأصنام ;
فرزندان اسماعیل می گفتند: بتها شفیعان ما نزد خدا هستند پس کافر شدند ; ولی بت را پرستش نکردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 86 - 3
3 _ فرعون و اشراف پیرامون او ، مردمانی کافر بودند .
علی خوف من فرعون و ملإیهم . .. و نجنا برحمتک من القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 27 - 10
10_ طبقه سران و اشراف ملتها ، پیشتاز در کفر و انکار پیامبران الهی هستند .
فقال الملأ الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 12
12_ برخی از افراد خانواده نوح ( همسر و فرزندش ) در زمره کافران و تکذیب کنندگان رسالت او بودند . *
و أهلک إلاّ من سبق علیه القول
<ال> در <القول> عهد ذکری و یا ذهنی است و اشاره به جمله <لاتخاطبنی فی الذین ظلموا إنهم مغرقون/37> دارد. بنابراین <إلاّ من ...>; یعنی، مگر آن کس که از پیش به خاطر کفر و ظلمش، حکم غرق شدن را برای او مقدر ساخته ایم. مفسران برآنند که مراد از <من سبق> همسرنوح به نام <واعله> و فرزندش به نام <یام> و یا <کنعان> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 41
8 - هود - 11 - 53 - 7
7_ تأکید قوم عاد ، بر ایمان نیاوردن به هود ( ع ) و تصدیق نکردن پیام ها و رسالت های او
و ما نحن لک بمؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 58 - 1
1_ قوم عاد ، رسالت هود ( ع ) را نپذیرفتند و به شرک و کفر اصرار ورزیدند .
فإن تولّوا . .. یستخلف ربی قومًا غیرکم ... و لما جاء أمرنا نجّینا هودًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 60 - 5
5_ قوم عاد ، بر اثر کفر و نافرمانی خدا و پیامبران ، سزاوار هلاکت و دوری از رحمت الهی شدند .
ألا بُعدًا لعاد قوم هود
<بُعداً> (هلاک گشتن یا دور شدن) مفعول مطلق برای فعل محذوف (لیبعد) است: ألا لیبعد قوم عاد بعداً. و از آن جا که قوم عاد به هلاکت رسیدند و از رحمت او محروم شدند می توان گفت، مرادْ عذاب در آخرت و دوری از رحمت او در آن سراست و نیز محتمل است <ألا بُعدًا ...> _ چنان چه زمخشری گفته _ بیانگر استحقاق دوری و هلاکت باشد; یعنی، [قوم عاد هلاک گشتند و از رحمت او محروم شدند ]بدانید آنان مستحق آن کیفر و سزاور چنین عقوبتی بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 37 - 17
17_ مصریان عصر یوسف ( ع ) ، به خداوند ایمان نداشتند و سرای آخرت را انکار می کردند .
إنی ترکت ملّه قوم لایؤمنون بالله و هم بالأخره هم ک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 35 - 10
10_ مشرکان از زمره کافران و موحدان از زمره تقواپیشگانند .
تلک عقبی الذین اتقوا و عقبی الک_فرین النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 11
11- < قال هارون لأبی الحسن موسی ( ع ) نحن کفار ؟ قال : لا و ل_کنّ کما قال الله : < ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفراً و أحلّوا قومهم دار البوار > . . . ;
هارون به امام کاظم(ع) گفت [آیا]ما کافریم؟ آن حضرت فرمود: خیر بلکه آن گونه [هستید] که خدا می فرماید: <ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفراً . ..>...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 27 - 16
ص: 42
16- مشرکانی که آیات قرآن را اسطوره می خوانند ، و نیز کسانی که علیه دین خدا توطئه می کنند ، در زمره کافرانند .
و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أس_طر الأولین . .. قد مکر الذین من قبلهم ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 83 - 2،3،4
2- بیشتر مشرکان صدراسلام ، با وجود آگاهی از نعمت های الهی ، راه ناسپاسی پیمودند و کافر شدند .
یعرفون نعمت الله ثمّ ینکرونها و أکثرهم الک_فرون
3- بیشتر مشرکان صدراسلام ، علاوه بر انکار عملی نعمت های الهی ، به زبان نیز کفر میورزیدند .
یعرفون نعمت الله ثمّ ینکرونها و أکثرهم الک_فرون
انکار و ناسپاسی نعمتهای الهی یا با زبان است و یا با عمل. جمله <ثمّ ینکرونها> می تواند گویای کفران عملی و جمله <و أکثرهم الکافرون> بیانگر ناسپاسی با زبان باشد.
4- اکثر انکار کنندگان نعمت های الهی ، مصداق و مجسمه کامل کفرند .
یعرفون نعمت الله . .. و أکثرهم الک_فرون
برداشت فوق، بنابراین نکته است که ضمیر <هم> به فاعل <یعرفون>باز گردد و الف و لام در <الکافرون> برای استغراق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 8 - 12
12- فسادانگیزان سرکش ، کافرند .
لتفسدنّ فی الأرض . .. و إن عدتم عدنا و جعلنا جهنّم للک_فرین حصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 7
7- ساحل نشینان غرب سرزمین ذی القرنین ، مردمی کفرپیشه و ستم کار بودند .
قلنا ی_ذا القرنین إمّا أن تعذّب
تعبیر <تعذّب> نشانگر آن است که آنان مستحق کیفر بوده اند و دلیل آن _ به قرینه آیات بعد _ ستم گری و کفر آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 37 - 4
4- آنان که عیسی ( ع ) را فرزند مریم ( س ) ، بنده خدا و پیامبر او نمی دانند ، کافراند .
فاختلف الأحزاب من بینهم فویل للذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 38 - 7
7- کافران از زمره ستم کاران و گمراهان اند .
فویل للذین کفروا . .. ل_کن الظ_لمون الیوم فی ضل_ل مبین
ص: 43
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 51 - 2
2 - انسان ها در برابر انذار ها و اخطار های پیامبران دو دسته اند : مؤمن و یاکافر
ی_أیّها الناس إنّما أنا لکم نذیر مبین . فالذین ءامنوا ... و الذین سعوا فی ءای_تن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 47 - 8
8 - کسانی که از خدا و رسول او ، روی برتابند و از فرمان هایشان سرپیچی کنند ، مؤمن نیستند .
و یقولون ءامنّا باللّه . .. ثمّ یتولّی فریق منهم من بعد ذلک و ما أُول_ئک بالمؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 55 - 7
7 _ پرستش غیر خدا ، کفر است و مشرکان کافراند .
و یعبدون من دون اللّه . .. و کان الکافر علی ربّه ظهیرًا
برداشت فوق، از به کار بردن واژه <کافر> بر عبادت کنندگان غیر خدا _ که همان مشرکان اند _ استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 32 - 10
10 - همسر لوط ، از زمره کافران بود و به او ایمان نیاورد .
لننجّینّه و أهله إلاّ امرأته کانت من الغ_برین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 33 - 16
16 - همسر لوط ( ع ) از زمره کافران بود و به او ایمان نیاورد .
إنّا منجّوک . .. إلاّ امرأتک کانت من الغ_برین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 68 - 9
9 - افترازنندگان به خدا و تکذیب کنندگان حق ، کافرند و جایشان در جهنم است .
و من أظلم ممّن افتری علی اللّه . .. أو کذّب بالحقّ... ألیس فی جهنّم مثوًی للک_فر
<ال> در <الکافرین> برای عهد بوده و اشاره به همین افرادی دارد که در آیه، مورد بحث قرار گرفته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 25 - 2
2 - احزاب متّحدِ محاصره کننده مسلمانان در مدینه ، همگی ، کافر بودند .
و ردّ اللّه الذین کفروا
ص: 44
طبق آنچه در آغاز سوره آمد، احزاب گرد آمده برای جنگ با مسلمانان مدینه، از مشرکان و منافقان و یهودیان بودند، ولی خداوند از همه آنان، به <الذین کفروا> تعبیر کرده است و این، حکایت از کفر همگی آنان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 43 - 17
17 - مشرکان ، مردمانی کافراند .
إذ تأمروننا أن نکفر باللّه و نجعل له أندادًا . .. و إذا تتلی علیهم ءای_تنا ... و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 36 - 1
1 - منکران قرآن ، کافراند .
ثمّ أورثنا الکت_ب . .. و الذین کفروا
مقصود از کفر در این آیه _ به قرینه آیات پیشین که درباره قرآن کریم بود _ انکار قرآن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 12 - 3
3 - شرک ، کفر است و مشرکان ، کافراند .
إنّ الذین کفروا . .. ذلکم بأنّه إذا دعی اللّه وحده کفرتم و إن یشرک به تؤمنوا
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که در این آیات، مشرکان با عنوان کافران معرفی شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 16
16 - فرعون ، هامان و قارون ، از کافران بودند .
إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون فقالوا س_حر کذّاب . .. و ما کید الک_فرین إلاّ فی ضل_ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 41 - 6
6 - تحریف گران آیات الهی ، کافراند .
إنّ الذین یلحدون فی ءای_تنا . .. إنّ الذین کفروا بالذّکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 56 - 8
8 - کافران و روی گردانان از عبادت خداوند ، دور ماندگان از هدف آفرینش و عنایت حق *
و ما خلقت . .. إلاّ لیعبدون
از این که هدف الهی از آفرینش انسان، پرستشگری حق دانسته شده، استفاده می شود که کافران از هدف عالی خلقت _ که مورد نظر حق بوده _ دور مانده اند.
ص: 45
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 4 - 9
9 - منکران حدود الهی در حکم کافران اند .
و تلک حدود اللّه و للک_فرین عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 8
8 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) ، در صورت توطئه علیه اسلام و مسلمانان ، در زمره کافران اند .
الذین کفروا من أهل الکت_ب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 2 - 3
3 - انسان ها از نظر جهان بینی و باور های دینی یا کافراند و یا مؤمن .
فمنکم کافر و منکم مؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 10 - 1
1 - کسانی که به کفر و تکذیب آیات الهی بپردازند ، اهل دوزخ اند .
و الذین کفروا و کذّبوا ب_ای_تنا أُول_ئک أصح_ب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 31 - 8
8 - کفر و نپیمودن راه خدا ، ظلم است و کافران ظالم اند .
و الظ_لمین أعدّ لهم عذابًاألیمًا
مقصود از <ظالمین> _ به قرینه آیات گذشته _ کافرانی هستند که راه خدا را نمی پیمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 7
7 - کسانی که خود را از رهنمود های خداوند و تذکرات قرآن بی نیاز می پندارند ، کافر و سزاوار سخت ترین کیفرهایند .
قتل الإنس_ن ما أکفره
این آیه و آیات بعد را می توان با آیات پیشین، مرتبط دانست; در این صورت حرف <ال> در <الإنسان> عهد ذکری بوده و اشاره به <من استغنی> در آیات قبل خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 22 - 2
2 - منکران معاد ، کافراند .
لترکبنّ طبقًا عن طبق . .. بل الذین کفروا یکذّبون
ص: 46
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 1 - 4
4 - منکران اسلام _ چه از اهل کتاب باشند و چه مشرک _ کافراند .
الذین کفروا من أهل الکت_ب و المشرکین
حرف <من> برای تبیین است و مصداق <الذین کفروا> را، اهل کتاب و مشرکان معرفی کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 4،5
4 - منکران اسلام _ چه اهل کتاب باشند و چه مشرک _ کافراند .
إنّ الذین کفروا من أهل الکت_ب و المشرکین
5 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت خودداری از پذیرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از برکات نماز و زکات دور ساخته اند .
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوه و یؤتوا الز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 1 - 2
2 - گروهی از کافران در عصر پیامبر ( ص ) ، بی خبر از موضع قاطع آن حضرت در برابر کفر و امیدوار به تنزل او در برابر شرک
قل ی_أیّها الک_فرون
ادامه سوره، قرینه است بر این که مراد از <الکافرون>، همه کافران نیستند; بلکه تنها آن گروه مخاطب اند که امیدی به ایمان آنان نمی رفت. سخن گفتن با آنان در این باره _ که پیامبر(ص) اهل سازش نیست _ بیانگر آن است که آنان تسامح و تساهل را برای آن حضرت، امکان پذیر می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 11
11- استفاده از تهمت و شخصیت شکنی ، از روش های مبارزه کافران با پیامبر ( ص ) و تعالیم او
إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 1،2
1 - نباید با کفرپیشگانی که از جنگ و فتنه انگیزی دست کشیده اند ، نبرد کرد و آنان را به قتل رساند .
ص: 47
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
متعلق <إنتهوا> به قرینه آیات قبل، جنگیدن و فتنه انگیزی است. جمله <فإن اللّه ...> جانشین جواب شرط می باشد و تقدیر کلام چنین است: فإن انتهوا عن القتال و الفتنه فلا تقاتلوهم و لاتقتلوهم إن اللّه غفور رحیم>.
2 - مسلمانان ، باید آتش بس اعلام شده از سوی کافران را بپذیرند . *
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 27 - 10
10 - دنیاگرایی و آخرت گریزی گنه پیشگان و کافران ، فلسفه منع شدن پیامبر ( ص ) از پیروی از آنان
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا . .. إنّ ه_ؤلاء یحبّون العاجله و یذرون وراءهم یومً
برداشت یاد شده، با توجّه به این نکته است که آیه شریفه، در مقام تعلیل برای منع از اطاعت از گنه پیشگان و کافران (و لاتطع منهم آثماً أو کفوراً) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 17 - 7
7 - نفاق و همسویی با کافران ، نمودی از ظلم
فکان ع_قبتهما أنّهما فی النار . .. و ذلک جزؤا الظ_لمین
چنانکه گفته شد آیه بر منافقان و کافران نیز تطبیق شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 42 - 2
2 - لزوم ترک بحث و احتجاج با کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و ارائه برهان
فذرهم یخوضوا و یلعبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 1 - 3
3 - کافران ، پس از ابلاغ برهان آشکار و رسیدن پیام اسلام به آنان ، به حال خود ر ها خواهند شد .
لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه
قید <حتّی تأتیهم البیّنه> مفهومی دارد که برداشت یاد شده، ناظر به آن است.
ص: 48
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 13
13- پیامبر ( ص ) ، مأمور به ترک مناظره و محاجه با کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان *
قل إن افتریته فلا تملکون . .. کفی به شهیدًا بینی و بینکم
برداشت یاد شده براساس این احتمال است که تعبیر <کفی به شهیدًا> به معنای ترک محاجه باشد; یعنی، پس از اتمام حجت، کار داوری درباره کافران را به خدا واگذار.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 5
5- در صورت تحقق درخواست کافران برای نزول ملائکه ، تمامی آنان هلاک می شوند و مهلتی برای ایمان نخواهند داشت .
ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
انظار مصدر <منظر> به معنای تأخیر انداختن است و حصر در آیه، نشان می دهد که با آمدن ملائکه، اجل هیچ کدام از کفار به تأخیر نخواهد افتاد و به هلاکت خواهند رسید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 3 - 2
2 - اختلاف نظر کافران درباره معاد ، دلیل نابه جا بودن موضع گیری استهزاآمیز آنان است .
عمّ یتساءلون . .. الذی هم فیه مختلفون
توصیف منکران معاد به کسانی که با هم اختلاف نظر دارند، اشاره به این است که نباید آنان درباره چیزی که خود درباره آن آرای گوناگون دارند، موضع انکارآمیز برگزینند; بلکه باید آن را محتمل دانسته و از استهزای معتقدان به آن دست بردارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 12
12- روحیه استکباری ، عامل اصلی مخالفت کافران با قرآن و نه شبهات اصولی و تردید در ارزش آن
و شهد ش_هد . .. ف_امن و استکبرتم
ص: 49
تصریح خداوند بر استکبار کافران، علی رغم ایمان حق گرایان به قرآن، اشاره به مطلب بالا دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 2
2- برخورد تحقیرآمیز کافران ، با گرایش محرومان به دین ، نمودی از روحیه استکباری آنان است .
و استکبرتم . .. و قال الذین کفروا للذین ءامنوا لو کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 25 - 7
7 - پرسش بهانه جویانه کافران ، درباره زمان برپایی قیامت ، ناشی از خوی لجاجت ، استکباری و حق گریزی آنان بوده است .
بل لجّوا فی عتوّ و نفور . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 46 - 3
3 - کافران ، در صورت پذیرش اسلام ، هیچ غرامتی نمی پرداختند و از این بابت تحت فشار نبودند .
فهم من مغرم مثقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 28 - 3
3- پیروی از فریب ها و زیبانمایی های شیطان و اطاعت از کافران ، مایه خشم الهی و عذاب
الشیط_ن سوّل لهم . .. سنطیعکم فی بعض الأمر ... ذلک بأنّهم اتّبعواما أسخط اللّه
برداشت بالا بنابراین نکته است که <اتّبعوا ما أسخط اللّه> به آنچه در آیات پیشین تحت عنوان <الشیطان سوّل لهم> و <قالوا . .. سنطیعکم فی بعض الأمر> آمده است، نظر داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 88 - 8
8- عذاب اخروی کافران ، بازتاب فسادگری مستمر خود آنان است .
زدن_هم عذابًا . .. بما کانوا یفسدون
ص: 50
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 8
8 - مؤمنان مجاهد ، در معرض قرار گرفتن در موضع انفعالی و متأثر شدن در برابر قدرت و مکنت بسیار دشمنان و کافران مخالف
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برداشت یاد شده از هشدار خداوند، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 10
10 - واگذاری مزایا ، امکانات و بهرهوری های زندگی دنیایی به کافران ، امری نادرست و زمینه گرایش نسل ها به کفر
و لولا أن یکون الناس أمّه وحده لجعلنا لمن یکفر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 13
13_ انعطاف پذیری در برابر کافران و منکران دین ، سست کننده بنیان رحمت و مودّت میان مؤمنان
أشدّاء علی الکفّار رحماء بینهم
این برداشت، وجه دیگر برداشت قبل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 2
2- ایمان به پیروزی راه ایمان و شکست نهایی کافران ، مقتضی صلابت و جدیت مؤمنان در نبرد با جبهه کفر
الذین کفروا . .. أضلّ أعم_لهم ... فإذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب
فاء در <فإذا لقیتم> مفید ترتب و نتیجه است; یعنی، اکنون که دانستید تلاش کافران بی ثمر خواهد ماند (أضلّ أعمالهم) و فرجام مؤمنان به صلاح خواهد گرایید (أصلح بالهم) پس دلگرم باشید و با یقین به پیروزی نبرد کنید (فإذا لقیتم. .. فضرب الرقاب).
ص: 51
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 24
24 - عدم زدایش تمامی آثار گناهان کافران ، به صرف روی آوردن آنان به ایمان
ی_أیّها النبیّ إذا جاءک . .. فبایعهنّ و استغفر لهنّ اللّه
از این که پس از پذیرش بیعت مؤمنان، باز هم خداوند از پیامبر(ص) خواسته است تا برای ایشان استغفار کند; معلوم می شود که به صرف ایمان، تمامی آثار گناهان گذشته محو نشده و نیاز به استغفار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 22 - 6
6- رسوخ باطل در روح کافران ، مایه به تمسخر گرفتن جدی ترین هشدارها
قالوا . .. فأتنا بما تعدنا إن کنت من الص_دقین
تعبیر <لتأفکنا عن آلهتنا>، نشانگر رسوخ بت پرستی و شرک در روح قوم عاد و درخواست عذاب، در حقیقت سخنی از روی استهزا و ناباوری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 38 - 8
8- شنوایی و بینایی کافران در قیامت ، موجب نجات آنان نمی گردد .
أسمع بهم و أبصر یوم یأتوننا ل_کن الظ_لمون الیوم فی ضل_ل مبین
<ال> در <الیوم> چنانچه عهد ذکری باشد، مراد روز قیامت است که در <یوم یأتوننا> مطرح شده است و <ل_کن> استدراک از توهم نجات است که جمله <أسمع بهم و أبصر> آن را پدید آورده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 1،8
1 _ ارتداد ، پیامدی برای اطاعت و پیروی از کافران
یا ایّها الّذین امنوا ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم علی اعقابکم
8 _ از دست دادن ارزش های اصیل ایمانی ، از پیامد های تبعیّت از کفرپیشگان
ان تطیعوا . ... فتنقلبوا خاسرین
از مصادیق روشن خسارت جامعه ایمانی، از دست دادن ارزشهای اسلامی و ایمانی است.
ص: 52
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 46 - 6
6 _ تأخیر افتادن عذاب کافران نه به سود آنان بلکه باعث تشدید عذاب اخروی آنان خواهد شد .
ثم اللّه شهید علی ما یفعلون
همان گونه که تأخیر عذاب باعث نگرانی پیامبر اکرم (ص) بود، برای کافران نیز _ به قرینه آیه بعد (یقولون متی هذا الوعد) _ دستاویز قرار گرفته بود تا به استهزای مؤمنان بپردازند، از این رو جمله <ثم اللّه شهید علی ما یفعلون> (خداوند پس از ستاندن جان تو، به دقت تمام اعمال آنان را زیر نظر دارد)، چنان که در برداشت فوق آمده، می تواند بیانگر حکمت تأخیر عذاب باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 5
5 - کبر و خودبرتربینی ، عامل جدال و ستیزه جویی کافران و مشرکان با آیات الهی و پیامبر اسلام ( ص )
إنّ الذین یج_دلون فی ءای_ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 48 - 4
4 - کافران مغرور و خودخواه دنیا ، محکوم به ذلت و خواری در آخرت
أم یقولون نحن جمیع منتصر . .. یوم یسحبون فی النار علی وجوههم ذوقوا مسّ سقر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 52 - 4
4 - غرور و خودخواهی کافران ، عامل مخالفت آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
بل یرید کلّ امریء منهم أن یوتی صحفًا منشّره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 82 - 11
11 - مخالفت کافران و مشرکان صدر اسلام با پیامبراسلام ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود .
کانوا أکثر منهم و أشدّ قوّه و ءاثارًا فی الأرض
ص: 53
نکوهش مخالفان پیامبراسلام، بر عبرت نگرفتن آنان از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، می رساند که سرپیچی آنان از پذیرش اسلام، برخاسته از دلخوشی آنان به امکانات و اقتدار نسبی خود بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 6
6 - مداومت کافران بر تکذیب ، طغیان و گناه ، مایه چرکین شدن قلب و مسدود شدن راه های شناخت بر آنان است .
بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون
مراد از <ما کانوا یکسبون>، همان اموری است که آیات پیشین درباره کافران برشمرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 5
5 - احاطه تکذیب گری بر اندیشه کافران ، موجب احاطه غافلگیرانه عذاب الهی بر آنان است .
فی تکذیب . و اللّه من ورائهم محیط
تعبیر <فی تکذیب>، بر احاطه تکذیب گری بر کافران دلالت دارد و جمله <و اللّه . .. محیط>، کافران را به احاطه خداوند تهدید کرده است; که حاصل آن بسته بودن راه فرار از عذاب فراگیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 1
1 - تنظیم نظام تشریع و تکوین بر اساس تمایلات و هوس های کافران ، مایه تباهی نظام هستی
و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السم_وت و الأرض و من فیهنّ
این آیه، ادامه آیه پیشین است. در آیه قبل بیان شد که مخالفت کافران و رفاهمندان با پیامبر(ص) و قرآن، از آن جهت نبود که آن دو برای آنها ناشناخته بود; بلکه از آن رو بود که پیام های قرآن _ که آورنده آن پیامبر(ص) می باشد _ سراسر حق است و حق در ذائقه آنها ناخوشانید بود. بنابراین آنها در صورتی پیامبر(ص) را می پذیرفتند که سخنانی مطابق هوس های آنها می آورد. در این آیه نیز می فرماید: اما هرگز حق نمی تواند تابع هوس های آنها شود; زیرا در آن صورت _ با توجه به نامحدود و متناقض بودن خواسته ها _ همه چیز از هم می پاشید; نه آسمان باقی می ماند، نه زمین و نه موجودات ساکن در آنها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 2
ص: 54
2- امکان شمول عفو الهی ، نسبت به کافران حق ستیز ، به شرط توبه و پشیمانی قبل از مرگ
إنّ الذین کفروا و . .. ثمّ ماتوا و هم کفّار فلن یغفر اللّه لهم
از مفهوم آیه شریفه، استفاده می شود که اگر کافر معاند در حال کفر نمیرد و قبل از مرگ توبه کند، مشمول <لن یغفر اللّه> نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 44 - 2
2 - سطحی نگری و توجیه گری کافران ، نسبت به آیات هشداردهنده الهی ، مانع عبرت آموزی آنان است .
و إن یروا کسفًا من السّماء ساقطًا یقولوا سحاب مرکوم
از این که کافران، با وجود مشاهده نشانه های عینی عذاب، آن را پدیده ای طبیعی و بی خطر می انگارند; استفاده می شود که حتی نمایاندن نمودهای اعجازی، مایه عبرت آنان نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 7
7- رهبران دینی ، در معرض خطر عقب نشینی از برخی مواضع اصولی خویش ، در برابر کافران
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 42 - 4
4 - مکر و توطئه کافران علیه دین و پیامبر ( ص ) ، شکست پذیر و گریبانگیر خود آنان
فالذین کفروا هم المکیدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 106 - 4
4- برخی از مسلمانان صدراسلام ( مانند عماریاسر ) به خاطر فشار های شدید کافران _ علی رغم ایمان باطنی خود _ الفاظ کفرآمیز بر زبان جاری کردند .
من کفر بالله من بعد إیم_نه إلاّ من أُکره و قلبه مطمئنّ بالإیم_ن
طبق شأن نزولی که درباره آیه آمده است، قضیه مربوط به عماریاسر است که از شدت شکنجه، سخنان کفرآمیز بر زبان جاری کرد.
ص: 55
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 17
17 - ثروت انبوه برای کافران ، عذاب آور و سختی آفرین است .
لنفتنهم فیه
از معانی <فتنه> عذاب و مشقت است (قاموس). لام در <لنفتنهم> لام عاقبه و بیانگر بازتاب پیش بینی نشده ثروت مندی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 4
4 - ثروت و جمعیت بسیار کافران در صدر اسلام ، عامل تکذیب دین و مانع آنان از پذیرش ایمان
أن کان ذا مال و بنین
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که <أن کان ذا. ..> متعلق به فعل محذوفی (مانند <کذّب>) باشد که جمله شرطیه <إذا تتلی...> _ در آیه بعد _ بر آن دلالت دارد. تقدیر آن چنین است: <لکونه ذا مال و بنین کذّب بآیاتنا...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 99 - 4
4- بی دقتی و جهل کافران به عظمت آفرینش آسمان ها و زمین ، زمینه ساز انکار حیات دوباره انسان از سوی آنان است .
أو لم یروا أن الله الذی خلق السموت و الأرض قادر علی أن یخلق مثلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 3
3- جهل کفار به سختی و شدت عذاب الهی ، عامل تعجیل آنان برای تحقق عذاب است .
و یقولون متی ه_ذا الوعد . .. لویعلم الذین کفروا حین لایکفّون عن وجوههم النار ...
برداشت یاد شده بر این اساس است که جواب مقدر <لو> جمله <لمّا استعجلوا العذاب أو قیام الساعه> (در نزول عذاب و یا در برپایی قیامت عجله نمی کردند) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 7 - 9
ص: 56
9 - استبعاد معاد از سوی کافران ، ناشی از ناآگاهی آنان از قدرت مطلقه خداوند است .
خلق السم_وت . .. زعم الذین کفروا أن لن یبعثوا قل بلی و ربّی لتبعثنّ ... و ذلک عل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 26 - 7
7 - تکذیب رسالت پیامبر اسلام از جانب کافران ، برخاسته از ناآگاهی و غفلت آنان ، از سرنوشت شوم تکذیب کنندگان بود .
فأذاقهم اللّه الخزی . .. لو کانوا یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 1
1- کافران ، با کفر و حق ستیزی و مخالفتشان با پیامبر ( ص ) ، ناتوان از رسانیدن کمترین زیان به خداوند
إنّ الذین کفروا و . .. لن یضرّوا اللّه شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 5 - 1
1_ شبهات کافران درباره معاد ، ناشی از روحیه حق ستیزی آنان است ; نه نامعقول بودن آن .
بل کذّبوا بالحقّ لمّا جاءهم
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که مراد از <الحقّ>، حقانیت قرآن و رسالت پیامبر(ص) باشد; یعنی، اینان در همان آغاز نشانه های حق را دیدند و به تکذیب آن پرداختند. این حق ستیزی، بسیاری از حقایق معقول را برای آنان، ناممکن جلوه داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 11
11 - حق ناپذیری کافران ، تنها مایه محرومیت آنان از رهنمود های بیدار کننده قرآن
بل أتین_هم بذکرهم . .. معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 8 - 2
2 - رسوخ روحیه حق ناپذیری در بیشتر کافران ، عامل بی تأثیری آیات الهی درآنان
ص: 57
و ما کان أکثرهم مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 10 - 6
6- به کارگیری تهدید از سوی خداوند ، پس از ارائه منطق و برهان و تأثیرناپذیری کافران از آن
فارتقب یوم تأتی السماء بدخان مبین
<فاء> تفریع، تهدید را متفرع بر حق ستیزی کافران و عدم تأثیر منطق و برهان بر آنان کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 7 - 6
6- سحر خواندن قرآن ، نتیجه تضاد و بحران درونی کافران ، در انکار حق و مشاهده نفوذ آیات وحی *
قال الذین کفروا للحقّ لمّا جاءهم ه_ذا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 10
10- حق ناپذیری و هدایت گریزی کافران ، منتهی به دروغ شمردن پیام راستین وحی
و إذ لم یهتدوا به فسیقولون ه_ذا إفک قدیم
<فاء> در <فسیقولون>، بیانگر ترتّب و نتیجه است; یعنی، اتهام آنان به قرآن، نتیجه حق ناپذیری و هدایت گریزی آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 25 - 7
7 - پرسش بهانه جویانه کافران ، درباره زمان برپایی قیامت ، ناشی از خوی لجاجت ، استکباری و حق گریزی آنان بوده است .
بل لجّوا فی عتوّ و نفور . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 3
3 - خوی سرکشی و حق ناپذیری کافران در آغاز بعثت ، مانع پذیرش اسلام از سوی آنان گردید .
و القرءان ذی الذکر . بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
<بل> در <بل الذین. ..> برای اضراب انتقالی است; بدین معنا که خداوند پس از آن که خاصیت بیدارگری و ذکر بودن قرآن را مطرح فرمود، به پاسخ این سؤال پرداخت که: چرا کافران چنین کتاب آگاهی بخش را نپذیرفتند؟ در جواب می فرماید: نپذیرفتن آنان به دلیل وجود روح سرکشی و حق ناپذیری در آنها است.
ص: 58
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 10
10 - عامل بازداشتن کافران از رویکرد به حق ، دروغ پردازی آنان است .
کذلک کانوا یؤفکون
<کذلک> اشاره به دروغ پردازی و افترا زدن کافران مجرم است; یعنی، همان طور که در قیامت دروغ می گویند در دنیا نیز عمل می کردند. لازم به ذکر است که ریشه <یؤفکون> <إفک> است و به معنای <هر نوع باز داشته شدن از جهت و موقعیتی است که شایسته بوده در آن موقعیت باشد> (مفردات راغب). بنابراین، مراد از <یؤفکون>، منصرف شدن از عقیده حق و گرایش یافتن به باطل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 48 - 3
3- مخالفت و عنادورزی کافران با پیامبر ( ص ) ، با تمثیل و توصیف های ناروا ، در پی دارنده گمراهی علاج ناپذیر برای آنان
کیف ضربوا لک الأمثال فضلّوا فلایستطیعون سبیلاً
برداشت فوق بنابراین است که مراد از <سبیلاً> راه هدایت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 50 - 5
5 - مخالفت عمدی و ستیزه جویانه کافران با پیامبران ، موجب دوزخی شدن و محرومیت آنان از تخفیف در عذاب الهی
قالوا أَوَ لم تک تأتیکم رسلکم بالبیّن_ت قالوا بلی قالوا فادعوا و ما دع_ؤا الک_فر
اعتراف کافران دوزخی به این که به پیامبران و دلایل روشن آنان دست یافته بودند، نشان می دهد که مخالفت آنان با تعالیم آسمانی، از روی عمد و ستیزه جویانه بوده است و همین موجب دوزخی شدن و محرومیت آنان از تخفیف در عذاب گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 12
12- عناد شدید کافران ، زمینه ساز گرایش پیامبر ( ص ) به درخواست عذاب ، برای آنان
و لاتستعجل لهم
از نهی <لاتستعجل> اگر استفاده نشود که پیامبر(ص) درخواست عذاب کرده است; می توان استفاده کرد که عناد کافران تا بدان جا شدید بوده که زمینه چنین درخواستی را فراهم می کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 36 - 4
4 - لجاجت و عناد ، مانع درس آموزی کافران از آفرینش هستی
أم خلقوا السم_وت و الأرض بل لایوقنون
ص: 59
عبارت <بل لایوقنون> بیانگر این نکته است که موضع گیری ناباورانه کافران درباره قرآن و پیامبر(ص) برخاسته از یقین علمی آنان نیست; بلکه صرفاً از روی ستیزه جویی و لجبازی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 9
9 - ممنوعیت دوستی و ارتباط با کافران ، منوط به وجود درگیری و عداوت میان ایشان و مسلمانان *
لاتتّخذوا عدوّی و عدوّکم أولیاء . .. یخرجون الرسول و إیّاکم
برداشت بالا، بدان احتمال است که تعبیر <قد کفروا . .. یخرجون الرسول...> _ که فلسفه نهی در <لاتتّخذوا عدوّی> را بیان می کند _ در عین حال قلمرو نهی را نیز مشخص سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 108 - 5
5 _ دشنام علیه کافران موجب دشمنی و کینه توزی جاهلانه و بدون توجه آنان علیه خداوند می گردد.
و لاتسبوا الذین . .. فیسبوا الله عدوا بغیر علم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 7 - 11
11- روی گردانی کافران از ارزش های نو قرآن ، معلولِ دنیاطلبی آنان است .
لم یؤمنوا به_ذا الحدیث . .. ما علی الأرض زینه لها لنبلوهم
جمله <إنّا جعلنا ما علی الأرض زینه لها> می تواند به عنوان تعلیلی برای اِعراض کافران مطرح باشد; یعنی، زیبایی دنیا، باعث شده که ایشان به آن، دلْ خوش کنند و به قرآن ایمان نیاورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 27 - 10
10 - دنیاگرایی و آخرت گریزی گنه پیشگان و کافران ، فلسفه منع شدن پیامبر ( ص ) از پیروی از آنان
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا . .. إنّ ه_ؤلاء یحبّون العاجله و یذرون وراءهم یومً
برداشت یاد شده، با توجّه به این نکته است که آیه شریفه، در مقام تعلیل برای منع از اطاعت از گنه پیشگان و کافران (و لاتطع منهم آثماً أو کفوراً) است.
ص: 60
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 3
3 _ پذیرش دوستی و سرپرستی کفار ، در پی دارنده عذابی دردناک
بشّر المنفقین بأنّ لهم عذاباً ألیماً. الذین یتّخذون الکفرین أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 143 - 10
10 _ پذیرش دوستی و سرپرستی کفار ، خیانت در جنگ ، خدعه با خدا ، سستی در عبادت ، ریاکاری و کم به یاد خدا بودن ، موجب گمراهی و محرومیت دایمی از هدایت الهی است .
و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
از مصادیق مورد نظر برای (من یضلل)، کسانی هستند که در آیات قبل (از 138 تا 143) خصلتهای آنان بر شمرده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 53 - 13
13 _ برقراری پیوند های دوستی با کافران از سوی اهل ایمان ، تباه کننده اعمال نیک آنان
حبطت اعملهم فاصبحوا خسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 10،15
10 _ محرومیت مسلمانان از محبت خداوند ، در صورت ایجاد روابط دوستانه با کافران
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه بقوم یحبهم
15 _ دوستی با کافران ( یهود ، نصارا و . . . ) ، موجب فروتنی در مقابل آنان و گردنفرازی در مقابل اهل ایمان
من یرتد منکم عن دینه . .. اذله علی المؤمنین اعزه علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 80 - 14،17
14 _ پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان ، موجب غضب خداوند بر بنی اسرائیل
تری کثیراً منهم یتولون . .. لبئس ما قدمت لهم انفسهم ان سخط اللّه علیهم
17 _ غضب الهی و عذاب همیشگی ، دستاور پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان
یتولون الذین کفروا لبئس . .. ان سخط اللّه علیهم و فی العذاب هم خلدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 23 - 5
5 _ مسلمانانی که با کفار و دشمنان اسلام پیوند دوستی و موالات می بندند ، مردمانی ستم پیشه اند .
إن استحبوا الکفر علی الإیمن و من یتولهم منکم فأولئک هم الظلمون
ص: 61
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 4
4 - توجه مسلمانان به عمق دشمنی ها و تعارض های جبهه کفر با اسلام ، مانع برقراری روابط دوستانه با آنان
تسرّون إلیهم بالمودّه . .. إن یثقفوکم یکونوا لکم أعداء
از بیان دشمنی کافران با مؤمنان _ در پی خبر دادن از رابطه دوستی باکافران _ استفاده می شود که توجه به این امر بازدارنده مسلمانان از ارتباط با آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 29 - 13
13- توجه به فرجام مؤمنان و کافران ، نقشی تعیین کننده در گرایش انسان به ایمان یا کفر دارد .
فمن شاء فلیؤمن و من شاء فلیکفر إنّا أعتدنا للظ_لمین نارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 35 - 2
2- توجه به نافرجامی خط کفر ، مقتضی مصمم بودن مؤمنان در نبرد با کافران بدون هیچ سستی و سازش
فلن یغفر اللّه لهم . فلاتهنوا و تدعوا إلی السلم
<فا> در <فلاتهنوا> ترتّب و تفریع را می رساند و از ترتّب این آیه بر مفاد آیه قبل، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 6
6 - توجه به فرجام بسیار متفاوت مؤمنان و کافران ، زمینه ساز گرایش انسان به ایمان
إنّ المجرمین فی ضل_ل و سعر . .. إنّ المتّقین فی جنّ_ت و نهر . فی مقعد صدق عند مل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 5
5- توجه به کیفر حتمی کافران در قیامت ، زمینه ساز صبر و شکیبایی رهبران الهی در برابر عنادورزی های مخالفان
یعرض الذین کفروا علی النار . .. فاصبر کما صبر أولواالعزم من الرسل
<فاء> در <فاصبر>، تفریع را افاده می کند و ارتباط این آیه با آیه قبل، صبر را فرع و نتیجه توجه به عذاب کافران قرار داده است.
ص: 62
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 55 - 16
16- توجه به تاریخ هلاکت بار کفرپیشگان و سنت های جاری الهی ، زمینه ساز ایمان به رهنمود های الهی و پوزش از لغزش ها است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و یستغفروا ربّهم إلاّ أن تأتیهم سنّه الأوّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 27 - 3
3- تذکر به هلاکت اقوامی کافر در اطراف مکه ، هشداری به مکیان حق ناپذیر
و لقد أهلکنا ما حولکم من القری
مخاطب <کم> مشرکان مکه اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 77 - 3
3- وضعیت بهتر اقتصادی و معیشتی کافران عصر بعثت ، زمینه ساز گرایش عده ای از مردم به کفر بود .
کفر بأی_تنا و قال لأُتینّ مالاً
بینش مطرح شده در این آیه، از اندیشه ای سرچشمه می گیرد که در آیات پیشین با جمله <قال الذین کفروا. .. أیّ الفریقین خیر مقاماً> به آن اشاره شده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 3
3 - رفاه و برخورداری کافران ، سبب ساز هلاکت و نگون بختی آنان است ، نه نشان سعادت و نیکبختی .
أیحسبون . .. نسارع لهم فی الخیرت ... حتّی اذا أخذنا مترفیهم بالعذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 1
1 - گرایش تمامی انسان ها به کفر ، در صورت برخورداری همه کافران از رفاه و نعمت
و لولا أن یکون الناس أمّه وحده لجعلنا . .. سقفًا من فضّه
ص: 63
مراد از <اُمّه واحده> ممکن است کافر شدن تمام انسان ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 26 - 1،2
1- همدلی و سازش نهانی با کافران ، دلیل ارتداد بیماردلان منافق
إنّ الذین ارتدّوا . .. ذلک بأنّهم قالوا للذین ... سنطیعکم فی بعض الأمر
برداشت بالا بنابراین نکته است که <ذلک> اشاره به ارتداد باشد _ که از آیه قبل (إنّ الذین ارتدّوا) استفاده می شود _ و با توجه به این که مراد از <الذین کرهوا. ..> کافران معانداند.
2- سازش با کافران و همکاری با آنان علیه دین ، مایه ارتداد است .
إنّ الذین ارتدّوا . .. ذلک بأنّهم قالوا ... سنطیعکم فی بعض الأمر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 39 - 3
3 - گفتار ناروای کافران علیه دین ، مایه رنج و اذیت پیامبر ( ص )
فاصبر علی ما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 75 - 1
1 - شادمانی ناحق و سر مستی گسترده در جامعه از سوی کافران و مشرکان ، سبب گرفتار شدن آنان به انواع عذاب ها در قیامت
ذلکم بما کنتم تفرحون فی الأرض بغیر الحقّ و بما کنتم تمرحون
<با> در <بما کنتم> برای سببیت است. <فرح> (مصدر <تفرحون>) به معنای سرور و شادمانی است و <مرح> (مصدر <تمرحون>) به معنای سرور و شادمانی افراطی و بیش از حد است آن گونه که سبب غرور و سر مستی می گردد. گفتنی است در این برداشت ، مشار الیه <ذلکم> عذاب های یاد شده در آیات پیشین، دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 6
6 - سرخوشی و هواپرستی کافران در دنیا ، درپی دارنده دشواری های دیرپای قیامت
و اتّبعوا أهواءهم . .. یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
ص: 64
<عسر> (صفت مشبهه) دال بر ثبات و دوام وصف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 7 - 7
7 - استهزا و ریشخند کردن مسأله معاد از سوی کافران ، معلول سطحی نگری آنان به مظاهر با ارزش حیات
أنب_ؤا ما کانوا به یستهزءون . أَوَلم یرواإلی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 9 - 1
1 - آگاهی اندک و سطحی کافران از قرآن ، دستمایه آنان برای تمسخر آیات الهی
و إذا علم من ءای_تنا شی_ًا اتّخذها هزوًا
کلمه <شیئاً>، اندک و ناچیز بودن اطلاعات کافران را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 44 - 2
2 - سطحی نگری و توجیه گری کافران ، نسبت به آیات هشداردهنده الهی ، مانع عبرت آموزی آنان است .
و إن یروا کسفًا من السّماء ساقطًا یقولوا سحاب مرکوم
از این که کافران، با وجود مشاهده نشانه های عینی عذاب، آن را پدیده ای طبیعی و بی خطر می انگارند; استفاده می شود که حتی نمایاندن نمودهای اعجازی، مایه عبرت آنان نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 6
6 _ دشمنان اسلام و کافران حق ستیز در صورت تسلط بر مسلمانان هرگز بر پیمان و پیوند دوستی و خویشاوندی پایبند نخواهند بود .
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 9 - 3
3 - تأثیرپذیری مردمان کم عقل و ضعیف الرأی ، از سخنان انکارآمیز کافران مکه علیه موضوع رستاخیز و روز جزا
ص: 65
إنّکم لفی قول مختلف . یؤفک عنه من أُفک
ضمیر در <عنه> می تواند به <قول مختلف> بازگردد. در این صورت <عن> تعلیلیه بوده و جمله <یؤفک...> صفت برای <قول> می باشد; یعنی، <یؤفک بسببه...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 40 - 3
3 - شکست کافران و مشرکان در پیکار با اسلام و مسلمانان ، جلوه عذاب الهی
من یأتیه عذاب یخزیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 6،19
6- اسیرکردن نیرو های دشمن در میدان جنگ ، امری مجاز پس از متلاشی کردن سپاه کفر و زمین گیر ساختن آنان
حتّی إذا أثخنتموهم فشدّوا الوثاق
19- امت اسلامی ، موظّف به نبرد بی امان با جبهه کفر تا فرونشاندن شعله های شرارت آنان
فشدّوا الوثاق . .. حتّی تضع الحرب أوزارها
خطاب آیه، می تواند به امت اسلامی در همه زمان ها باشد; یعنی، هرگاه جبهه کفر با اسلام به ستیز برخاست، مسلمانان موظف اند تا مرحله خلع سلاح جبهه کفر به مبارزه ادامه دهند. این مطلب از ملاک هایی که آیه به دست داده است (أثخنتموهم ... تضع الحرب) استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 38 - 8
8- شنوایی و بینایی کافران در قیامت ، موجب نجات آنان نمی گردد .
أسمع بهم و أبصر یوم یأتوننا ل_کن الظ_لمون الیوم فی ضل_ل مبین
<ال> در <الیوم> چنانچه عهد ذکری باشد، مراد روز قیامت است که در <یوم یأتوننا> مطرح شده است و <ل_کن> استدراک از توهم نجات است که جمله <أسمع بهم و أبصر> آن را پدید آورده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 53 - 2
2 - روحیه طغیان و سرکشی ، ریشه اصلی مواضع همگون کافران علیه پیامبران
ص: 66
أتواصوا به بل هم قوم طاغون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 32 - 4
4 - طغیان و سرکشی ، عامل اصلی رویارویی کافران علیه پیامبر ( ص ) و آرزوی خاموشی پیام وحی
نتربّص به ریب المنون . .. أم هم قوم طاغون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 44 - 3
3 _ حق ستیزی و هدایت ناپذیری کافران ، پیامد ظلمی است که آنان بر خودشان کرده اند .
و منهم من یستمعون إلیک . .. و منهم من ینظر إلیک ... و لکن الناس أنفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 16 - 7
7 - عذاب دوزخ ، ستمی از سوی کافران به خویش و نه از جانب خداوند
إنّما تجزون ما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 1
1- توبیخ کافران از سوی خداوند ، به خاطر عبرت نگرفتن از سرنوشت شوم کافران گذشته تاریخ
أفلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان ع_قبه الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 11
11 - خودپسندی و زیبا دیدن رفتار زشت خویش ، جلوه گمراهی کافران
أفمن زیّن له سوء عمله . .. فإنّ اللّه یضلّ من یشاء و یهدی من یشاء
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <فإنّ اللّه یضلّ. ..> در مقام تعلیل برای <أفمن زیّن...> است; یعنی، از آن جایی که آنان رفتار زشت خود را زیبا می دیدند و به خود پسندی گرفتار آمدند; خداوند هر کسی را که بخواهد _ مانند این دسته _ گمراه خواهد ساخت.
ص: 67
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 52 - 4
4 - غرور و خودخواهی کافران ، عامل مخالفت آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
بل یرید کلّ امریء منهم أن یوتی صحفًا منشّره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 11
11- ناخشنودی از دین و پیام های الهی ، معلول نیندیشیدن به عاقبت کفر و کافران *
کرهوا ما أنزل اللّه . .. أفلم یسیروا فی الأرض فینظروا
از ارتباط <أفلم یسیروا> با <کرهوا ماأنزل اللّه>، می توان استفاده کرد که اگر کافران عصر بعثت به فرجام شوم پیشینیان کافر می اندیشیدند، این چنین از پیام های دین، گریزان و ناخشنود نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 10 - 2
2 - گوش دل نسپردن به سخنان پیامبران و تعقّل نکردن درباره آنها ، عامل دوزخی شدن کافران
و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل ما کنّا فی أصح_ب السعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 41 - 5
5 - تبدیل شدن کافران حق ستیز به موجوداتی بی جان _ همچون خس و خاشاک _ در پی نزول عذاب
فجعلن_هم غثاءً
<جعل> (مصدر <جعلنا>) در جمله بالا، به معنای گردانیدن و تغییر دادن از صورتی یا حالتی، به صورت یا حالت دیگر است. <غثاء> نیز به خس و خاشاک روی آب گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 4
4 - فریاد و ضجه رفاهمندان کافر ، به هنگام لمس عذاب الهی
حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذا هم یجئرون
ص: 68
ضمیر <هم> در جمله <إذا هم یجئرون>، می تواند به <مترفین> بازگردد. در این صورت معنای <إذا هم یجئرون> چنین می شود: <مترفان به هنگام لمس عذاب الهی، فریاد و ضجه سر می دهند>. هم چنین می تواند به غفلت زدگان کافر بازگردد. در این صورت معنای جمله فوق چنین می شود: <کافران (پیروان مترفین) وقتی جلوداران خود را گرفتار عذاب دیدند، فریاد استغاثه سرمی دهند>. برداشت فوق، بر پایه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 7
7 - کافران و حق ستیزان ، تنها به هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی متنبه شده و به ارزش تعالیم پیامبران پی می برند .
أن تصیبهم مصیبه . .. فیقولوا ربّنا لولا أرسلت إلینا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 3
3 - خوی سرکشی و حق ناپذیری کافران در آغاز بعثت ، مانع پذیرش اسلام از سوی آنان گردید .
و القرءان ذی الذکر . بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
<بل> در <بل الذین. ..> برای اضراب انتقالی است; بدین معنا که خداوند پس از آن که خاصیت بیدارگری و ذکر بودن قرآن را مطرح فرمود، به پاسخ این سؤال پرداخت که: چرا کافران چنین کتاب آگاهی بخش را نپذیرفتند؟ در جواب می فرماید: نپذیرفتن آنان به دلیل وجود روح سرکشی و حق ناپذیری در آنها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 3 - 1
1- ناکامی و پوجی اعمال کافران بازتاب طبیعی باطل گرایی آنان
الذین کفروا . .. أضلّ أعم_لهم ... ذلک بأنّ الذین کفروا اتّبعواالب_طل
<ذالک> اشاره به فرجام پوچ و اعمال بی ثمر کافران است (أضلّ أعمالهم).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 11
11 - کافران ، در روز رستاخیز به جای نیل به ثمره اعمال نیک خویش ، با خدا و کیفر او مواجه خواهند شد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه . .. حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا و وجد اللّه ع
ص: 69
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 209 - 6
6 - هلاک و عذاب کافران ، نتیجه عملکرد خود ایشان
و ما أهلکنا من قریه . .. و ما کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 6
6 - مصیبت ها و رنج های کافران ، پی آمد عملکرد خود آنان
و لولا أن تصیبهم مصیبه بما قدّمت أیدیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 27 - 7
7 - مجازات و عقوبت کفرپیشگان ، بازتاب و تجسم عملکرد بد خود آنان است .
و لنجزینّهم أسوأ الذی کانوا یعملون
برداشت یاد شده بر این اساس است که <أسوء الذی. ..> خود جزا و کیفر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 16 - 6
6 - آتش دوزخ ، تجسّم و عینیت اعمال ناروای خود کافران برای ایشان *
إنّما تجزون ما کنتم تعملون
تعبیر <تجزون ما> _ به جای <تجزون بما> _ بیانگر این معنا است که خود عمل، جزا واقع می شود و این در صورتی است که عمل ناروا تجسّم پیدا کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 8
8 - تعجیل کافران در نزول عذاب ، ناشی از بی توجهی آنان به نابودی یاران گذشته خویش
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم فلایستعجلون
از <فلایستعجلون> استفاده می شود که کافران، ناباورانه تقاضای عذاب می کردند و آنها اگر آنان به راستی در سرنوشت یاران گذشته خویش تأمل می کردند، هرگز چنین ناباورانه مجازات الهی را به استهزا نمی گرفتند.
ص: 70
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 63 - 5
5 - غفلت از نظام ثبت و حسابرسی دقیق اعمال و کیفر و پاداش اخروی ، عامل بیگانگی کافران با اعمال نیک و آلودگی آنان به کردار های بد و ناشایست
بل قلوبهم فی غمره من ه_ذا . .. هم لها ع_ملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 8
8 - تعجیل کافران در نزول عذاب ، ناشی از بی توجهی آنان به نابودی یاران گذشته خویش
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم فلایستعجلون
از <فلایستعجلون> استفاده می شود که کافران، ناباورانه تقاضای عذاب می کردند و آنها اگر آنان به راستی در سرنوشت یاران گذشته خویش تأمل می کردند، هرگز چنین ناباورانه مجازات الهی را به استهزا نمی گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 26 - 7
7 - تکذیب رسالت پیامبر اسلام از جانب کافران ، برخاسته از ناآگاهی و غفلت آنان ، از سرنوشت شوم تکذیب کنندگان بود .
فأذاقهم اللّه الخزی . .. لو کانوا یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 20
20- صلابت در برابر کافران ، مهرورزی با مؤمنان و استمرار بر عبادت ، زمینه برخورداری جامعه اسلامی از فضل و رضای الهی
أشدّاء . .. رحماء ... رکّعًا سجّدًا یبتغون
می توان گفت: <یبتغون. ..> نتیجه و حاصل سه برنامه مؤمنان (1_ أشدّاء، 2_ رحماء، 3_ رکعّاً سجّداً) است.
ص: 71
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 80 - 14
14 _ پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان ، موجب غضب خداوند بر بنی اسرائیل
تری کثیراً منهم یتولون . .. لبئس ما قدمت لهم انفسهم ان سخط اللّه علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 21 - 11
11 - مخالفت کافران و مشرکان صدر اسلام با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار خویش بود .
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا فی الأرض فأخذهم اللّه بذنوبهم
نکوهش شدن مخالفان پیامبر اسلام(ص) بر عبرت نگرفتن آنان از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، بیانگر این نکته است که سرپیچی آنان از پذیرش اسلام، برخاسته از دلخوشی آنها به امکانات و اقتدار نسبی خود بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 8
8 - مؤمنان مجاهد ، در معرض قرار گرفتن در موضع انفعالی و متأثر شدن در برابر قدرت و مکنت بسیار دشمنان و کافران مخالف
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برداشت یاد شده از هشدار خداوند، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 4
4 - ثروت و جمعیت بسیار کافران در صدر اسلام ، عامل تکذیب دین و مانع آنان از پذیرش ایمان
أن کان ذا مال و بنین
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که <أن کان ذا. ..> متعلق به فعل محذوفی (مانند <کذّب>) باشد که جمله شرطیه <إذا تتلی...> _ در آیه بعد _ بر آن دلالت دارد. تقدیر آن چنین است: <لکونه ذا مال و بنین کذّب بآیاتنا...>.
ص: 72
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 33 - 1
1 - ایمان نیاوردن کافران صاحب زر و زور ( اصحاب الشمال ) به خدای بزرگ ، سبب عذاب شدن آنان در قیامت
إنّه کان لایؤمن باللّه العظیم
آیه شریفه، در مقام تعلیل عذاب کافران دارای زروزور است که در آیات پیشین از آنان یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 66 - 6
6 - کور باطنی ، ریشه تردید ها و حیرت کافران در مورد قیامت و مسائل آن
بل هم فی شکّ منها بل هم منها عمون
<عمون> نظر به چشم ظاهر ندارد; بلکه عدم بینش و بصیرت کافران را می رساند که در نتیجه آن، آنها گرفتار شک و تردید و حیرت و سرگردانی اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 35 - 2
2 - تماشای کیفر های کافران در قیامت ، برای مؤمنان لذت بخش است .
علی الأرائک ینظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 2
2 _ مجازات کفار و منکران قیامت ( از میان برداشتن ایشان ) منجر به انقراض نسل بشر خواهد شد .
و لو یعجل اللّه للناس الشر . .. لقضی إلیهم أجلهم
<ال> در <الناس> ال جنسیه و مفید استغراق است; یعنی، اگر سنت الهی درباره جوامع بشری این بود که هر انسان کفرپیشه را در دنیا بی درنگ مجازات کند، هر آینه تا کنون زمین از وجود انسان تهی شده و نسل بشر منقرض گشته بود. در حالی که این با فلسفه آفرینش انسان (و لکم فی الأرض مستقر و متاع إلی حین. بقره / 36) ناسازگار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 6
ص: 73
6 - وعده رویارویی قهرآمیز و سریع خداوند با کافران و گرفتار ساختن آنان در قبضه قدرت خود ، مایه آرامش و تسلاّی خاطر پیامبر ( ص ) و مؤمنان
إنّ بطش ربّک لشدید
خطاب به پیامبر(ص)، به هنگام بیان مؤاخذه کافران، بیانگر تأثیر مثبت این خبر در روحیه آن حضرت و پیروان ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 75 - 12
12- تمایل به کافران ، مایه تنها ماندن انسان و محروم شدن از نصرت خداوند
ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً. إذًا لأذقن_ک ... ثمّ لاتجد لک علینا نصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 26 - 3
3- تسلط شیطان بر روح منافقان ، معلول گرایش آنان به کافران و اظهار همدلی با ایشان
الشیط_ن سوّل لهم . .. ذلک بأنّهم قالوا... سنطیعکم
<ذلک> می تواند اشاره به تسلّط شیطان باشد که از آیه قبل (الشیطان سوّل لهم) استفاده می شود و تعبیر <بأنّهم. ..> در مقام تعلیل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 83 - 8
8- گرفتاری کافران به وسوسه ها و تحریکات شیطانی ، نمودی از < استدراج > و رهاشدن آنان در کفر و گمراهی است .
الرحمن مدًّا . .. ألم تر أنّا أرسلنا الشی_طین
این آیه با آیه <من کان فی الضلاله فلیمدد له الرحمن مدّاً> _ که بیانگر سنت <امهال> بود _ در ارتباط است و بیانگر نمونه و گواه دیگری بر جریان سنت <فلیمدد. .. مدّاً> است که همان <امهال> و <استدراج> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 6
6 - مداومت کافران بر تکذیب ، طغیان و گناه ، مایه چرکین شدن قلب و مسدود شدن راه های شناخت بر آنان است .
بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون
مراد از <ما کانوا یکسبون>، همان اموری است که آیات پیشین درباره کافران برشمرده است.
ص: 74
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 73 - 2
2 - کافران لجوج انذار شده از سوی رسولان الهی ، به سرنوشت شومی دچار شدند .
فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
توصیه خداوند به نگریستن در سرنوشت کافرانِ لجوجِ انذار شده از سوی پیامبران، گویای این حقیقت است که سرنوشت آنان، چنان شوم بوده که می تواند مایه درس آموزی و شایسته دقت و مطالعه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 33 - 3
3 - لجاجت و پافشاری بر کفر ، ریشه مبارزه کافران علیه قرآن
أم یقولون تقوّله بل لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 36 - 4
4 - لجاجت و عناد ، مانع درس آموزی کافران از آفرینش هستی
أم خلقوا السم_وت و الأرض بل لایوقنون
عبارت <بل لایوقنون> بیانگر این نکته است که موضع گیری ناباورانه کافران درباره قرآن و پیامبر(ص) برخاسته از یقین علمی آنان نیست; بلکه صرفاً از روی ستیزه جویی و لجبازی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 25 - 7
7 - پرسش بهانه جویانه کافران ، درباره زمان برپایی قیامت ، ناشی از خوی لجاجت ، استکباری و حق گریزی آنان بوده است .
بل لجّوا فی عتوّ و نفور . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 6
6 - مداومت کافران بر تکذیب ، طغیان و گناه ، مایه چرکین شدن قلب و مسدود شدن راه های شناخت بر آنان است .
بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون
مراد از <ما کانوا یکسبون>، همان اموری است که آیات پیشین درباره کافران برشمرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 4
ص: 75
4 - اصرار کافران بر تکذیب تهدید های الهی ، مانع عبرت گیری آنان از فرجام هلاکت بار پیشینیان
هل أتیک . .. بل الذین کفروا فی تکذیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 3
3 - تصمیم لجوجانه بیشتر کافران و مشرکان صدراسلام بر ایمان نیاوردن ، سبب مقرر شدن عذاب الهی بر آنان بود .
لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون
برداشت یاد شده مبتنی بر این مطلب است که <فاء> در <فهم لایؤمنون> تعلیلیه است و جمله برای بیان علتِ مضمونِ جمله <لقد حقّ القول علی أکثرهم> می باشد; یعنی، چون دانسته شد آنان ایمان نمی آورند، عذاب بر آنان مقرر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 1
1 - لحظه مرگ ، لحظه پایان یافتن شرارت ها و حق ستیزی های کافران و ستمگران
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
<حتی> برای بیان غایت شرارت ها و ستمگری های کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 67 - 1
1 - توانایی خداوند بر مسخ کردن کافران ، به گونه ای که آنان آن چنان زمین گیر شوند که از برخاستن از جای خود و حرکت به پیش و عقب ناتوان شوند .
و لو نشاء لمسخن_هم علی مکانتهم فما استط_عوا مضیًّا و لایرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 10 - 14
14 - مکر ها و توطئه های سوء کافران ، موجب عذاب شدید آنان است .
و الذین یمکرون السیئات لهم عذاب شدید
ص: 76
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 42 - 1،4
1 - اتهام های کافران ، علیه دین و پیامبر ( ص ) ناشی از مکر و حلیه آنان
أم تریدون کیدًا
4 - مکر و توطئه کافران علیه دین و پیامبر ( ص ) ، شکست پذیر و گریبانگیر خود آنان
فالذین کفروا هم المکیدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 217 - 2
2 - موضع گیری پیامبر ( ص ) در قبال کفرورزی و عصیان خویشاوندان ، دارای پی آمد های دشوار و نگران کننده
و أنذر عشیرتک . .. فإن عصوک فقل إنّی بریءٌ ... و توکّل علی العزیزالرحیم
دستور <توکّل علی اللّه> پس از <فقل إنّی بریءٌ ممّا تعملون> بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 1
1 - گرایش تمامی انسان ها به کفر ، در صورت برخورداری همه کافران از رفاه و نعمت
و لولا أن یکون الناس أمّه وحده لجعلنا . .. سقفًا من فضّه
مراد از <اُمّه واحده> ممکن است کافر شدن تمام انسان ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 1،3
1 _ مدعیان ایمان ، در صورت پذیرش سرپرستی و دوستی کافران ، در زمره اهل نفاقند .
بشّر المنفقین بأنّ لهم عذاباً ألیماً. الذین یتّخذون الکفرین أولیاء
<أولیاء> جمع <ولی> می تواند به معنای دوست و یا سرپرست باشد. گفتنی است که در برداشت فوق، <الذین>، وصف برای منافقان گرفته شده است.
3 _ پذیرش دوستی و سرپرستی کفار ، در پی دارنده عذابی دردناک
بشّر المنفقین بأنّ لهم عذاباً ألیماً. الذین یتّخذون الکفرین أولیاء
ص: 77
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 143 - 10
10 _ پذیرش دوستی و سرپرستی کفار ، خیانت در جنگ ، خدعه با خدا ، سستی در عبادت ، ریاکاری و کم به یاد خدا بودن ، موجب گمراهی و محرومیت دایمی از هدایت الهی است .
و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
از مصادیق مورد نظر برای (من یضلل)، کسانی هستند که در آیات قبل (از 138 تا 143) خصلتهای آنان بر شمرده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 51 - 11،16
11 _ مؤمنان پذیرای ولایت و سرپرستی یهود و نصارا ، از زمره کافران و خارج از صف مؤمنان راستین
و من یتولهم منکم فانه منهم
16 _ مسلمانانِ پذیرای ولایت یهود و نصارا ، گمراه و از زمره ستمگرانند .
و من یتولهم منکم فانه منهم إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 56 - 8
8 _ ناکامی و شکست ، سرنوشت حتمی پذیرندگان ولایت یهود ، نصارا و دیگر کافران
و من یتول اللّه و رسوله و الذین ءامنوا فان حزب اللّه هم الغلبون
حصر در جمله <فان حزب اللّه . ..> می تواند ناظر به پندار غلط کسانی باشد که برای مصون ماندن از شکست احتمالی مسلمانان (نخشی ان تصیبنا دائره) در صدد ایجاد روابط دوستی و ولایی با کافران بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 10
10- حق ناپذیری و هدایت گریزی کافران ، منتهی به دروغ شمردن پیام راستین وحی
و إذ لم یهتدوا به فسیقولون ه_ذا إفک قدیم
<فاء> در <فسیقولون>، بیانگر ترتّب و نتیجه است; یعنی، اتهام آنان به قرآن، نتیجه حق ناپذیری و هدایت گریزی آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 2
2 - فرجام هلاکت بار امت های کفرپیشه تاریخ ، به رغم شوکت مندی آنان ، هشداری به همه ملت های حق ستیز
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أشدّ منهم بطشًا
ص: 78
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 27 - 13
13- ضربات شکنجه بر صورت و پشت منافقان ، بازتاب روی آوری به کافران و اعراض از اهل ایمان *
قالوا . .. سنطیعکم ... یضربون وجوههم و أدب_رهم
ضمیر <هم> احتمالاً به منافقانی بازمی گردد که در آیه قبل، روی آوری پنهانی آنان به کافران مطرح شده است. با توجه به این نکته، احتمال می رود که وجود شکنجه برای آنان از دو سو، از آن جهت باشد که اولاً رو به کفر کرده و ثانیاً پشت به ایمان و مؤمنان کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 56 - 5،7
5 - تأثیر سوء هم نشینی با کافران و بَدان ، تا آستانه هلاکت و سقوط کامل
قال تاللّه إن کدتّ لتردین
7 - رهایی از آثار سوء هم نشینی با کافران و بدکاران و حفظ عقاید دینی با داشتن ارتباط با آنان ، امری مشکل ولی ممکن است .
قال تاللّه إن کدتّ لتردین
هم نشینی با کافران، انسان را تا آستانه هلاکت می برد; ولی در عین حال عده ای از مردم خود را از آثار هلاکت بار آن نجات می هند و در نتیجه تهشتی می شوند. از این مطلب می توان استفاده کرد که رهایی از مشکل هم نشینی با کافران و بدکاران هر چند مشکل است; ولی محال نیست و امری ممکن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 57 - 1
1 - بهشتیان ، رهایی خود از پیامد های هلاکت بار هم نشینی با کافران دوزخی را ، مدیون لطف خدا و به توفیق او می دانند .
و لولا نعمه ربّی لکنت من المحضرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 3 - 1
1 - تکذیب آیات الهی و معجزات پیامبر ( ص ) از سوی کافران ، معلول هواپرستی آنان
و کذّبوا و اتّبعوا أهواءهم
ص: 79
آمدن عبارت <و اتّبعوا أهواءهم> _ پس از <کذّبوا>، این نکته را می رساند که خواهش های نفسانی کافران، بازدارنده ایشان از تصدیق به آیات و معجزات می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 6
6 - سرخوشی و هواپرستی کافران در دنیا ، درپی دارنده دشواری های دیرپای قیامت
و اتّبعوا أهواءهم . .. یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
<عسر> (صفت مشبهه) دال بر ثبات و دوام وصف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 50 - 3
3 - اتهام بی دلیل سحر به قرآن و تورات از سوی کافران صدراسلام ، برخاسته از هواپرستی آنان بود .
قالوا سحران تظ_هرا . .. فاعلم أنّما یتّبعون أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 3 - 1
1- کافران ، زندگی دنیوی را محبوب خود دانسته و آن را به جای حیات اخروی برمی گزینند .
ویل للک_فرین من عذاب شدید . الذین یستحبّون الحیوه الدنیا علی الأخره
برداشت فوق بنابراین اساس است که <الذین یستحبّون الحیاه . ..> جمله وصفی برای <للکافرین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 84 - 9
9- برانگیخته شدن شاهدان در قیامت ، پایان فرصت کافران برای دفاع از خویش است . *
و یوم نبعث من کلّ أُمّه شهیدًا ثمّ لایؤذن للذین کفروا
واژه <ثمّ> که برای ترتیب است، ممکن است بدین نکته اشاره داشته باشد که پس از اقامه شهود _ و نه قبل از آن _ دیگر کافران رخصت نمی یابند.
ص: 80
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 27 - 1
1 - کافران دوزخی در قیامت ، از زنده شدن مجدد خود به شدت ناخرسند بوده و آرزوی مرگ می کنند .
ی_لیتها کانت القاضیه
مرجع ضمیر <یالیتها> امری مقدر است که از سیاق آیه شریفه به دست می آید(مانند <الموته>). <قاضیه> نیز به معنای <قاطعه> است. بر این اساس معنا و پیام آیه چنین می شود: ای کاش مرگ نخستین پایان بخش حیاتم می بود و دیگر بار زنده نمی شدم!
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 15،17
15 - آفریده شدن به صورت خاک و محرومیت از شعور و تکلیف از آغاز پیدایش ، آرزوی کافران در قیامت
و یقول الکافر ی_لیتنی کنت تربًا
17 - کافران در قیامت ، حیات اخروی را سرآغاز سختی ها دیده و باقی ماندن به صورت خاک را آرزو خواهند کرد .
ی_لیتنی کنت تربًا
آرزوی خاک بودن، ممکن است به این معنا باشد که کاش دوباره زنده نشده بودم و به همان حالت پس از مرگ _ که خاک شده بودم _ باقی می ماندم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 1،2
1 - آرزوی کافران و گنه کاران ، هنگام مشاهده عذاب الهی ، به بازگشت دوباره به دنیا
أو تقول حین تری العذاب لو أنّ لی کرّه
<لو> در آیه شریفه، برای تمنّی است.
2 - احسان ( نیک کرداری و نیکی کردن به دیگران ) ، هدف و فلسفه درخواست کافران از بازگشت دوباره به زندگی دنیایی
لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
<إحسان> هم شامل نیکی به خود می باشد و هم نیکی به دیگران (لسان العرب ). این واژه در آیه شریفه ممکن است به هر دو معنا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 39
39-کافران ، آرزومند ضعف و وابستگی امت اسلامی و نگران از قدرت و استقلال آنان
کزرع أخرج . .. لیغیظ بهم الکفّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 81
18 - طور - 52 - 30 - 3
3 - کافران ، آرزومند مرگ پیامبر ( ص ) یا حادثه ای ناگوار که آن حضرت را زمین گیر کرده و از دعوت باز دارد .
أم یقولون . .. نتربّص به ریب المنون
<تربّص> (مصدر <نتربص>) به معنای انتظار کشیدن و <ریب> به معنای حادثه است. <منون> در معنای روزگار و مرگ بد، به کار می رود. بنابراین <ریب المنون> یا به معنای حوادث روزگار است و یا به معنای حادثه مرگ.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 9
9 - آرزو و هدف نهایی کافران ، به کفر و ارتداد کشاندن مؤمنان است .
ودّوا لو تکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 3
3 - کافران ، در آرزوی نابودی و شکست پیامبر ( ص ) به سر می بردند .
الذین کفروا لیزلقونک بأبص_رهم لمّا سمعوا الذکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 27 - 2
2 _ کافران به هنگام روبرو شدن با آتش دوزخ در آرزوی بازگشت به دنیا، تکذیب نکردن آیات پروردگار و قرار گرفتن در زمره مؤمنان هستند.
فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب بأیت ربنا و نکون من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 2 - 7
7- < عن عبدالله بن عطاء المکی قال : سألت أباجعفر ( ع ) عن قول الله : < ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین > قال : ینادی مناد یوم القیامه یسمع الخلائق : انه لایدخل الجنه إلاّ مسلم ثمَّ یودّ سائر الخلق أنهم کانوا مسلمین ;
عبدالله عطاء مکی گوید:از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <ربمایودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین >سؤال کردم، حضرت فرمود: منادی در روز قیامت به گونه ای که همه خلایق بشنوند ندا می کند: همانا داخل بهشت نمی شود مگر مسلمان، آن جاست که سایر خلق آرزو می کنند که ای کاش مسلمان می بودند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 10 - 1
1 - کافران در روز قیامت ، در آرزوی گریختن از صحنه محشر خواهند بود .
یقول الإنس_ن یومئذ أین المفرّ
ص: 82
<مفرّ> (مصدر میمی از <فرّ>) به معنای گریختن و استفهام در <أین المفرّ> برای <تمنّی> است. مقصود از <الإنسان> _ به قرینه <أیحسب الإنسان...> _ کافران اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 5
5- خوردن ، لذت بردن و برخوردار شدن از متاع ها و لذت های دنیوی و غوطهور شدن در آرزو های واهی ، هدف و مقصد اعلای کافران است .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا و یلههم الأمل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 9
9- کافرانِ هدایت ناپذیر صدراسلام ، سرگرم آرزو های واهی بودند .
ذرهم . .. و یلههم الأمل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 39 - 1
1 - ورود کافران به بهشت ، امری ناممکن و آرزویی بی جا
أیطمع کلّ امریء منهم أن یدخل جنّه نعیم . کلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 40 - 9
9- آرزوی سلب نعمت از کافرانی که بر مؤمنان فخرفروشی می کنند ، آرزویی شایسته و مطلوب است .
فعسی ربّی أن . .. یرسل علیها حسبانًا
ص: 83
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 1
1 _ نیستی و نابودی ، آرزوی کافران و عصیانگران بر پیامبر ( ص ) ، در قیامت
یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول لو تسوّی بهم الارض
<لو> در <لو تسوّی> به معنای لیت (ای کاش) است، و جمله <لو تسوّی . .. > کنایه از هیچ و پوچ شدن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 2 - 1،2،3
1- آرزو و علاقه فراوان کافران به مسلمان بودن ، آن گاه که فرصتِ اسلام آوردن را از دست بدهند .
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
مراد از <یودّ> به قرینه فعل ماضی <کانوا> مطلق دوست داشتن نیست، بلکه به معنای تمنا و آرزوست. و <ربما> در آیه به معنای تکثیر استعمال شده است.
2- آرزوی عمیق کافران به تسلیم شدن در برابر قرآن ، به هنگام مواجهه با عذاب الهی یا مرگ
تلک ءای_ت الکت_ب و قرءان مبین . ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
محتمل است که متعلق <کفروا> قرآن باشد که در آیه قبل آمده است و آرزوی کفار به تسلیم بودن، بنابر قاعده، باید پس از مواجهه با حادثه ای باشد که رهایی از آن ممکن نیست و آن همانا عذاب می باشد.
3- آرزوی کافران برای پذیرش اسلام ، بسیار کم است . *
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که <ربما> _ همان گونه که رایج است _ در قلّت و <یودّ> در همان معنای خودش (یحبّ) استعمال شود. آیه بعد (ذرهم یأکلوا و یتمتعوا ...) قرینه و تأییدی است بر برداشت فوق.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 6،8
6 - ندامت کافران در هنگام مرگ و تمنای آنان از خدا ، برای بازگشت به دنیا
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
8 - < عن الصادق ( ع ) . . . إذا مات الکافر شیّعه سبعون ألفاً من الزبانیه إلی قبره و انّه لیناشد حاملیه بصوت یسمعه کلّ شیء إلاّ الثقلان . . . و یقول : < رّب ارجعون لعلّی أعمل صالحاً فیما ترکت < فتجیبه الزبانیه کلاَّ إنّها کلمه أنت قائلها ;
از امام صادق(ع) روایت شده است : هنگامی که کافری می میرد، هفتاد هزار فرشته عذاب او را به سوی قبرش می برند و آن کافر با صدای بلند _ که تمام موجودات غیر از انس و جن می شنوند _ تشییع کنندگان را قسم می دهد . ..و می گوید: <ربّ ارجعون لعلّی أعمل صالحاً فیما ترکت>. پس فرشتگان عذاب به او جواب می دهند: هرگز! این کلامی است که تو گوینده آنی>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 2،3
2 - کافران در هنگام مرگ ، آرزومند یافتن فرصتی دو باره ، برای تدارک فرصت های از دست رفته و جبران بدی های گذشته خود ، با انجام اعمال نیک
ص: 84
قال ربّ ارجعون . لعلّی أعمل ص_لحًا فیما ترکت
3 - آرزوی کافران در هنگام مرگ ، برای بازگشت به دنیا و استفاده از امکانات و اموال خود در راه خیر *
قال ربّ ارجعون . لعلّی أعمل ص_لحًا فیما ترکت
برداشت فوق، بدان احتمال است که مراد از <ما ترکت> اموال و امکاناتی باشد که فرد، پس از مرگ خویش بر جای می گذارد; نه فرصت های از دست رفته; چنان که در برداشت پیشین بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 4،7
4 - کافران ، در آرزو و انتظار نتیجه اعمال نیک خویش اند .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
این برداشت، از تشبیه سراب به دست می آید; زیرا همان گونه که فرد تشنه در انتظار آب به سر می برد و هر چه تلاش می کند، جز شبه آب (سراب) چیزی نمی بیند; کافران نیز در انتظار نتیجه اعمال خود به سر می برند; هر چند به آن نخواهند رسید.
7 - یأس و نا امیدی کافران از دستیابی به اهداف و آرمان های خود
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که جمله <یحسبه الظمأن. ..لم یجده شیئاً> مربوط به دنیا باشد; یعنی، در همین دنیا است که کافران همچون تشنگان، به نتیجه اعمال خود و در پی نیل به اهداف خویش اند; ولی به آن دست نخواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 28 - 3
3 - کافران ، در آرزوی مرگ پیامبر ( ص ) و مؤمنان و شکست اسلام به سر می بردند .
قل أرءیتم إن أهلکنی اللّه و من معی
مفسران (صاحب مجمع البیان، تفسیر کبیر و. ..) نوشته اند: این آیه و آیات مشابه آن (مانند آیه 30 سوره <طور> و آیه 12 سوره <فتح>)، اشاره به این حقیقت تاریخی دارد که کافران و مشرکان، پیوسته در آرزوی مرگ پیامبر(ص) و مؤمنان و در نتیجه شکست کامل اسلام، به سر می بردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 8 - 9
9 - قدرتمندان کافر ، به چیزی جز کافر شدن مؤمنان ، رضایت نمی دهند .
أصح_ب الأُخدود . .. و ما نقموا منهم إلاّ أن یؤمنوا باللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 2
2- فراهم بودن زمینه های حضور آزادانه کافران در مجلس پیامبر ( ص ) ، برای استماع وحی
ص: 85
و منهم من یستمع إلیک حتّی إذا خرجوا من عندک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 13 - 4
4 - خداوند ، عذاب کافران را در جهان آخرت ، آغاز کرده و آن را تکرار خواهد کرد . *
إنّه هو یبدیء و یعید
به قرینه آیه قبل، مصداق مورد نظر در این آیه، آغاز و تکرار عذاب کافران است; به این بیان که آنچه کافران به آن تهدید شده اند، گرچه از توان جسمی آنان فراتر است; ولی برای خداوند _ نه در آغاز و نه در تکرار _ مشکلی ایجاد نخواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 39 - 8
8- آگاهی یافتن کافران بر دروغ گویی خویش ، از جمله دلایل احیای مجدد انسان ها در قیامت
بلی وعدًا علیه حقًّا . .. و لیعلم الذین کفروا أنهم کانوا ک_ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 3
3 _ آگاهی کافران عصر پیامبر(ص) از سرنوشت امتهای پیشین
ألم یروا کم أهلکنا من قبلهم من قرن مکنهم فی الأرض
از اینکه می فرماید <ألم یروا>، معلوم می شود تاریخ گذشتگان در دسترس کافران بوده و از آن اطلاع داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 55 - 8
8 _ آلودگی کافران بنی اسرائیل و منکران عیسی و جامعه آنان
و مطهّرک من الذین کفروا
ص: 86
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 70 - 11
11 _ کفرپیشگان اگر ایمان آورند ، حتی در صورتی که علیه پیامبر ( ص ) جنگیده باشند ، مشمول رحمت و مغفرت الهی خواهند شد .
إن یعلم اللّه . .. یغفر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 6 - 12
12_ تعجیل نکردن خداوند در نزول عذاب بر کفرپیشگان ، برخاسته از شمول مغفرت او بر آنان است .
یستعجلونک بالسیئه . .. إن ربک لذو مغفره للناس علی ظلمهم
جمله <یستعجلونک . ..> اشاره به این معنا دارد که خداوند در عذاب کردن کفرپیشگان تعجیل نمی کند و به آنان مهلت می دهد و جمله <إن ربک ...> به منزله دلیل و علت این معناست ; یعنی ، بخشاینده بودن خدا موجب تعجیل نکردن و مهلت دادن اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 24
24 - عدم زدایش تمامی آثار گناهان کافران ، به صرف روی آوردن آنان به ایمان
ی_أیّها النبیّ إذا جاءک . .. فبایعهنّ و استغفر لهنّ اللّه
از این که پس از پذیرش بیعت مؤمنان، باز هم خداوند از پیامبر(ص) خواسته است تا برای ایشان استغفار کند; معلوم می شود که به صرف ایمان، تمامی آثار گناهان گذشته محو نشده و نیاز به استغفار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 3
3- حکم کافرانِ غیر معاند ، متمایز از کافران ستیزه جو ، در برخورداری از عفو الهی
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. فلن یغفر اللّه لهم
بنابراین که قید <و صدّوا عن سبیل اللّه> احترازی باشد; مفهوم آیه این می شود که اگر شخص کافر، ستیزه جویی با دین نداشته باشد، محکوم به <لن یغفر اللّه> نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 9
9 _ پیامبر ( ص ) ، مأمور ابلاغ رحمت و مغفرت الهی نسبت به کافران تنبّه یافته
ص: 87
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم
برداشت فوق بر این اساس است که متعلق <إن ینتهوا> کفر باشد یعنی اگر از کفر دست کشیدند . .. .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 7
7 - آمرزش گناهان کافران محارب ، پس از ایمان آوردن آنان ، پرتوی از مغفرت و رحمت الهی است .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 70 - 11
11 _ کفرپیشگان اگر ایمان آورند ، حتی در صورتی که علیه پیامبر ( ص ) جنگیده باشند ، مشمول رحمت و مغفرت الهی خواهند شد .
إن یعلم اللّه . .. یغفر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 3
3- حکم کافرانِ غیر معاند ، متمایز از کافران ستیزه جو ، در برخورداری از عفو الهی
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. فلن یغفر اللّه لهم
بنابراین که قید <و صدّوا عن سبیل اللّه> احترازی باشد; مفهوم آیه این می شود که اگر شخص کافر، ستیزه جویی با دین نداشته باشد، محکوم به <لن یغفر اللّه> نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 13 - 7
7- کافران و عناصر سست ایمان ، دارای آینده ای پر بیم و هراس
إنّ الذین قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا فلاخوف علیهم و لا هم یحزنون
از مفهوم آیه شریفه، استفاده می شود که دو گروه در معرض بیم و هراس اند: 1_ کافران، 2_ آنان که اظهار ایمان کرده ولی در طریق ایمان استقامت نورزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 88
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 4
4 - ابتلای کافران مکه به گرفتاری و سختی ، از رخداد های دوران پیش از هجرت
و لو رحمن_هم و کشفنا ما بهم من ضرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 6
6 _ روی آوردن رفاه و آسایش بر کافران مبتلا به سختی ها و محنت ها ، در پی دارنده تحلیلهایی نادرست درباره پیدایش شداید و اسباب رفاه و آسایش
ثم بدلنا . .. حتی عفوا و قالوا قد مس ءاباءنا الضراء و السراء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 4،20
4 - ابراهیم ( ع ) ، کفرپیشگان مکه را شایسته بهره مند شدن از روزی های الهی نمی دانست .
و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
20 - دلجویی خداوند از ابراهیم ( ع ) به خاطر اجابت نکردن دعای او علیه کافران مکه
و ارزق . .. من ءامن منهم ... قال و من کفر فأمتعه قلیلا ثم أضطره إلی عذاب النار
از هدفهای بیان اندک بودن متاع دنیا و زمان بهره گیری از آن و نیز بیان فرجام شوم کفرپیشگان پس از رد کردن تقاضای ابراهیم علیه آنان، دلجویی از ابراهیم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 55 - 11
11 _ کثرت مال و اولاد ، مایه رنج و گرفتاری برای بی ایمانان
فلا تعجبک أمولهم و لا أولدهم . .. لیعذبهم بها فی الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 3 - 4
ص: 89
4 - نگرانی برای کافران ، پس از ابلاغ آیات روشن الهی به آنان موردی ندارد .
تلک ءای_ت الکتب المبین . لعلّک ب_خع نفسک ألاّیکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 34 - 10
10 - ابلیس به خاطر خود بزرگ بینی و سرپیچی از فرمان خدا ، از زمره کافران شد .
أبی و استکبر و کان من الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 52 - 1،4
1 _ اهل کتاب ( علمای یهود ) مشمول لعن خداوند به جهت حقپوشی و همسویی با کفار علیه مسلمانان
الم تر . .. اولئک الّذین لعنهم اللّه
4 _ همسویی با کافران علیه مسلمانان ، از موجبات لعن الهی است .
یقولون . .. هؤلاء اهدی من الّذین امنوا سبیلا. اولئک الّذین لعنهم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 11،14
11 - جبهه کفر و نفاق ، به ظاهر مجتمع و متحد ; اما در درون ، آکنده از تشتت و تفرقه
تحسبهم جمیعًا و قلوبهم شتّی
14 - اعتماد کافران به استحکامات مادی و همبستگی های صوری و ناپایدار ، نشانه بی خردی آنان است .
لایق_تلونکم جمیعًا إلاّ فی قرًی محصّنه . .. ذلک بأنّهم قوم لایعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 101 - 11
11 _ اتحاد و همگونی کافران ، در دشمنی با مسلمانان
ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً
ص: 90
خبر <کان> با اینکه طبق قواعد ادبی باید جمع آورده می شد، به صورت مفرد (عدواً) آورده شده و اشاره به این است که کافران در دشمنی با اسلام، یکپارچه و گویا فردی واحد هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 5
5 - اهل کفر و نفاق ، تنها متکی بر موانع و استحکامات فیزیکی و مادی در جنگ و نبرد
لایق_تلونکم جمیعًا إلاّ فی قرًی محصّنه أو من وراء جدر
در صورتی که فاعل در <لایقاتلونکم. ..> کافران و منافقان باشند، به دست می آید که اهل کفر و نفاق، هیچ انگیزه معنوی برای حرکت های خود ندارند و تنها اطمینان از استحکامات مادی است که به آنان جرئت مبارزه می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 5
5 - تکیه غرورآمیز کافران دین ستیز ، بر مال و منال و نیروی انسانی خویش
فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 94 - 2
2 _ خداوند در پی ارسال هر یک از پیامبران در شهر ها و آبادانی ها ، کفرپیشگان را به سختی تنگدستی و رنج و اندوه گرفتار ساخت .
و ما أرسلنا فی قریه من نبی إلا أخذنا أهلها بالبأساء و الضراء
با توجه به دو آیه بعد (و لو أن أهل القری . .. ) معلوم می شود گرفتار ساختن امتهای گذشته به بلاها و سختیها در صورتی بوده که آنان با تبلیغ و ارشاد پیامبران خویش ایمان نمی آوردند و همچنان بر کفرورزی پافشاری داشتند. در این مرحله آنها را گرفتار می ساخت تا شاید متنبّه شوند. بنابراین جمله <أخذنا أهلها ... > مقید می شود به <إذا لم یؤمنوا و لم یتقوا>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 55 - 19
19- نزول عذاب بر کفر پیشگان ، پس از اتمام حجت است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا إذ جاءهم الهدی . .. أو یأتیهم العذاب قبلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 48 - 4
4 - هلاکت جوامع کفرپیشه و تکذیب گر تاریخ ، نتیجه عملکرد خود آنها و پس از اتمام حجت الهی بر آنان
ص: 91
ثمّ أرسلنا . .. بأی_تنا و سلط_ن مبین ... فکذّبوهما فکانوا من المهلکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 105 - 5
5 - عذاب ابدی دوزخ دامنگیر کافران ، پس از اتمام حجت های الهی بر آنان
ألم تکن ءای_تی تتلی علیکم فکنتم بها تکذّبون
آیه یاد شده، بیانگر این حقیقت است که خداوند، کافران را بی دلیل محکوم به عذاب ابدی دوزخ نکرده; بلکه ابتدا با بیان آیات خود، حجت را بر آنان تمام نموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 16
16- کیفر الهی در مورد کافران ، پس از اتمام حجت و تبیین حق برای آنان
إنّ الذین کفروا و . .. من بعد ما تبیّن لهم الهدی ... و سیحبط أعم_لهم
در صورتی که <سیحبط. ..> عنوان کیفر داشته باشد; تعبیر <من بعد ما تبیّن...> بیانگر اتمام حجّتی است که قبل از اعمال مجازات، صورت گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 42 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، موظف به واگذاری کافران حق ناپذیر ، باطل گرا و بازیگر به حال خود ، پس از اتمام حجت به آنان
فذرهم یخوضوا و یلعبوا
<خوض> (مصدر <یخوضوا>) در اصل به معنای حرکت در آب است; ولی در مواردی به کار می رود که انسان، غوطهور در مسائل باطل و ناپسند می شود; مانند همین آیه که کافران، سخنان ناروایی درباره اسلام و پیامبر(ص) بر زبان می آوردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 1 - 1،2
1 - کافران ، چه اهل کتاب باشند و چه مشرک ، بدون اتمام حجت ر ها نخواهند شد .
لم یکن الذین کفروا من أهل الکت_ب و المشرکین منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه
<منفکّ>، به معنای منفصل است. مفاد آیه شریفه، کنار نبودن کافران از قانون فراگیر <اتمام حجت> و <آمدن بیّنه> است.
2 - اتمام حجت بر تمام کافران ( یهود ، نصارا ، مجوس و مشرکان ) و رساندن برهان آشکار به آنان ، سنتی الهی است .
لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 4 - 9
9 - جدایی کافران اهل کتاب و مشرکان از حرکت اسلام گرایانه دیگر هم کیشان خود ، پس از اتمام حجت بر آنان بود .
و ما تفرّق الذین أُوتوا الکت_ب إلاّ من بعد ما جاءتهم البیّنه
در برداشت یاد شده <الذین اُوتوا الکتاب> همان <الذین کفروا> در آیه اول، دانسته شده است; با این فرض که مراد از آنان، کسانی اند که پس از ظهور اسلام، به آن کافر شدند.
ص: 92
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 6
6 _ خداوند ، کافران و گنهکاران را پس از ارائه آیات خویش و اتمام حجت بر آنان ، مؤاخذه خواهد کرد .
کفروا بایت اللّه فأخذهم اللّه بذنوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 107 - 8
8_ وجود دلایل روشن بر توحید و حقانیت قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، مانع هر گونه بهانه ای برای انکار آنها و موجب استحقاق کافران و مشرکان به عذاب های الهی است .
و ما أکثر الناس . .. بمؤمنین ... و ما یؤمن أکثرهم بالله إلاّ و هم مشرکون. أفأمنو
حرف <فاء> در <أفأمنوا> استحقاق عذاب را بر آیه <ذلک من أنباء الغیب . ..> _ که حاوی برهان بر حقانیّت قرآن و رسالت پیامبر(ص) است و آیه <و کأیّن من آیه ...> _ که دربردارنده دلیل بر توحید می باشد _ مترتّب کرده است ; یعنی، چون اتمام حجت شده، عذر و بهانه ای در کار نیست و کفرپیشگان مستحق عذابند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 40 - 13
13_ خداوند ، کفرپیشگان را پس از اتمام حجت حسابرسی می کند و به مجازات می رساند .
فإنما علیک البل_غ و علینا الحساب
وقوع جمله <و علینا الحساب> _ که گویای حسابرسی و مجازات کفرپیشگان است _ پس از <إنما علیک البلاغ> _ که گویای ابلاغ و اتمام حجت است _ می رساند که خداوند پیش از ابلاغ دین و اتمام حجت ، کافران را مجازات نمی کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 3 - 4
4 - نگرانی برای کافران ، پس از ابلاغ آیات روشن الهی به آنان موردی ندارد .
تلک ءای_ت الکتب المبین . لعلّک ب_خع نفسک ألاّیکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 206 - 2
2 - کیفر کافران ، به دنبال اتمام حجت های مکرر بر آنان
ثمّ جاءهم ما کانوا یوعدون
<کانوا یوعدون> ماضی استمراری و بیانگر آن است که خداوند، حجت خویش را بر کافران بارها تمام کرده و مرتباً آنان را به فرجام شوم کفرورزی هشدار داده است.
ص: 93
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 209 - 2
2 - کیفر جوامع کفرپیشه ، پس از انذار های متعدد و یادآوری مکرر ارزش ها است .
و ما أهلکنا من قریه إلاّ لها منذرون . ذکری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 82 - 7
7 - اقدام خداوند به اتمام حجت بر کافران ، پیش از فرستادن عذاب بر آنان
أخرجنا لهم دابّه من الأرض تکلّمهم
ارائه معجزه به کافران، پیش از هلاک ساختن آنان با <عذاب استیصال>، می تواند برای این باشد که حجت خدا بر آنان تمام شود و آنان هیچ عذری نداشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 1،2
1 - بستن راه بهانه جویی کافران و حق ستیزان ( به این که چرا برای مارسولی نفرستادی ) به هنگام گرفتار شدن به عذاب ، از اهداف رسالت پیامبر ( ص )
و لولا أن تصیبهم مصیبه بما قدّمت أیدیهم فیقولوا ربّنا لولا أرسلت إلینا رسولاً
جواب <لولا> در <لولا أن تصیبهم مصیبه. ..> حذف شده و تقدیر آن چنین است: <لولا أن تصیبهم مصیبه ... لمّا أرسلناک إلیهم>. گفتنی است که آیه پیش، هدف از بعثت پیامبر(ص) را تنبّه و بیداری مردم بیان کرده است. بنابراین آیه یاد شده بیانگر یکی دیگراز هدف های رسالت پیامبر(ص) می باشد.
2 - فرستادن رسولان ، اتمام حجت الهی بر کافران
و لولا أن تصیبهم مصیبه . .. و نکون من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 26 - 2
2 - عذاب شدن کافران تکذیب گر پس از اتمام حجت و ارائه معجزات و دلایل آشکار و کتاب های روشنگر بوده است .
کذّب الذین من قبلهم جاءتهم رسلهم بالبیّن_ت . .. ثمّ أخذت الذین کفروا فکیف کان نک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 37 - 7
7 - مجازات الهی برای کافران ، پس از اتمام حجت و دادن فرصت مناسب و عمر کافی برای شناخت و پذیرش دین و تعالیم آسمانی خواهد بود .
أوَلم نعمّرکم ما یتذکّر فیه من تذکّر و جاءکم النذیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 70 - 10
10 - قرآن ، وسیله اتمام حجت بر کافران و تحقق بخش وعده الهی درباره آنان است .
ص: 94
و قرءان مبین . لینذر ... و یحقّ القول علی الک_فرین
از عطف جمله <و یحقّ الحقّ . ..> بر جمله <لینذر> _ که لام در این جمله برای تعلیل است _ برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 177 - 3
3 - کافران و مشرکان تهدید شده به عذاب الهی ، از پیش انذار و اخطار شده و اتمام حجت شده بودند .
فساء صباح المنذرین
منظور از <منذرین> (اخطار شدگان) کافران و مشرکان اند. این تعبیر می رساند که آنان از سوی پیامبراسلام و قرآن، انذار و اخطار شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 59 - 2
2 - با شناخت آیات و نشانه های خداوند ، هیچ عذری از کافران و منکران خداوند پذیرفته نیست .
لو أنّ اللّه هدینی لکنت من المتّقین . .. بلی قد جاءتک ءای_تی فکذّبت بها
آیه شریفه، پاسخی است به ادعای کافران که می گفتند: اگر خداوند ما را هدایت می کرد، ما با تقوا می شدیم و قهراً گرفتار عذاب نمی گشتیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 22
22 - عذاب کافران ، پس از اتمام حجت الهی بر آنان خواهد بود .
ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءای_ت ربّکم . .. قالوا بلی و ل_کن حقّت کلمه العذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 6 - 4
4 - عذاب کافران ، پس از اتمام حجت الهی بر آنان خواهد بود .
ما یج_دل فی ءای_ت اللّه إلاّ الذین کفروا . .. کذّبت قبلهم قوم نوح ... و کذلک حقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 6
6 - بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و دعوت مکرر آنان به ایمان است .
لمقت اللّه أکبر . .. إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکفرون
آمدن فعل های مضارع <تدعون> و <تکفرون> بر استمرار دلالت دارد; یعنی، شما همواره به ایمان فراخوانده می شدید; ولی به جای ایمان آوردن، به طور مستمرّ کفر میورزیدید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 12 - 2
ص: 95
2 - عذاب شدن کافران و مشرکان در قیامت ، پس از اتمام حجت و دعوت شدن آنان به ایمان از سوی خداوند
ذلکم بأنّه إذا دعی اللّه وحده کفرتم و إن یشرک به تؤمنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 50 - 6
6 - کیفر الهی کافران دوزخی ، پس از ابلاغ پیام الهی و اتمام حجت از سوی رسولان است .
أَوَلم تک تأتیکم رسلکم بالبیّن_ت قالوا بلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 2
2 - انتقام الهی از کافران ، پس از احتجاج و اتمام حجت بر آنان
و کذلک ما أرسلنا . .. ق_ل أوَ لو جئتکم ... فانتقمنا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 29 - 5
5 - مهلت الهی به کافران و مشرکان ، برای اتمام حجت بر آنان
بل متّعت ه_ؤلاء و ءاباءهم حتّی جاءهم الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 48 - 8
8 - عذاب های الهی بر کافران ، پس از اتمام حجت و ارائه آیات به ایشان
و ما نریهم من ءایه . .. و أخذن_هم بالعذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 7
7- نزول عذاب بر کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان با دلایل روشن
یغشی الناس ه_ذا عذاب ألیم . .. و قد جاءهم رسول مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 59 - 2
2_ پیامبر ( ص ) ، مأمور به برگزیدن شیوه صبر و انتظار در برابر کافران ، در پی اتمام حجت بر ایشان *
فإنّما یسّرن_ه . .. فارتقب
با توجه به شرایط دشوار پیامبر(ص) در مکه، چه بسا تعبیر <فارتقب> بیانگر لزوم صبر و انتظار تا لحظه تغییر شرایط است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 3
3 - کیفر الهی برای کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان
ص: 96
تتلی علیه . .. فبشّره بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 11 - 4
4 - کیفر کافران ، پس از اتمام حجت پروردگار بر ایشان
ه_ذا هدًی و الذین کفروا ب_ای_ت ربّهم لهم عذاب
از این که خداوند پس از بیان هدایتگری قرآن، عذاب کافران را مطرح می کند، مطلب یاد شده قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 4
4 - اتمام حجت الهی بر کافران در دنیا ، با تلاوت مداوم آیات وحی بر آنان
أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 18
18- مجازات و نابودی کافران ، پس از ابلاغ پیام حق و اتمام حجت بر آنان است .
بل_غ فهل یهلک إلاّ القوم الف_سقون
با توجه به فای <فهل> _ که می تواند بیانگر تفریع باشد _ استفاده می شود که بلاغ و اتمام حجت، همواره قبل از مجازات و کیفر کافران صورت گرفته و می گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 54 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، موظف به اتمام حجت بر کافران ، و نه مجبور ساختن آنان به پذیرش دین
فتولّ عنهم
<فاء> می رساند که علت سلب مسؤولیت از پیامبر(ص) این است که بر کافران حجت تمام گشته و آنان از سر طغیان کفر میورزند و نه به خاطر نادانی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 6
6 - کیفر کافران ، در پی اتمام حجت بر ایشان با هشدار های مکرر
فویل للذین کفروا من یومهم الذی یوعدون
تعبیر <یوعدون> (با فعل مضارع) بیانگر وعیدهای مستمر و مکرر است که قبل از مجازات و کیفر کافران، به ایشان داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 7 - 3
3 - اتمام حجت خداوند از طریق کتاب های آسمانی ، هموارکننده راه مجازات کافران *
ص: 97
و کت_ب مسطور . .. إنّ عذاب ربّک لوقع
در آیات پیشین سخن از <کتاب مسطور> (تورات یا کتاب های آسمانی) به میان آمده است. ارتباط <إنّ عذاب...> با <کتاب مسطور>، می تواند بیانگر مطلب بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 3
3 - وظیفه پیامبر ( ص ) ، اتمام حجت بر کافران لجوج و حق ناپذیر است ; و نه پافشاری بر هدایت آنان .
فذکّر . .. فذرهم
در آیات پیشین، پیامبر(ص) موظف به تذکر و تبلیغ شد; ولی پس از بیان حقایق، فرمان <فذرهم> پایان وظیفه تبلیغ را به آن حضرت اعلام می دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 4 - 1،5
1 - اتمام حجت خداوند بر کافران ، با ابلاغ اخبار هشداردهنده و عبرت آمیز به آنان
و لقد جاءهم من الأنباء ما فیه مزدجر
<مزدجر> مصدر میمی و به معنای اتعاظ و پندپذیری است. <مافیه مزدجر>; یعنی، اخباری که برای بیدار شدن و پندآموزی کافی است.
5 - تحقق مجازات های الهی بر کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان
و کلّ أمر مستقرّ . و لقد جاءهم من الأنباء ما فیه مزدجر
در صورتی که تعبیر <و کلّ أمر مستقرّ> کنایه از عذاب و کیفر حتمی کافران باشد، در پی آمدن <و لقد جائهم. ..>، توضیحی است بر این که کیفر آنان، بدون اتمام حجت صورت نگرفته و نمی گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 6 - 2
2 - عذاب و کیفر خداوند درباره کافران ، پس از اتمام حجت و ارائه دلایل روشن بوده است .
تأتیهم رسلهم بالبیّن_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 9 - 2
2 - کافران دوزخی ، از کسانی اند که پس از اتمام حجت و از روی عمد ، راه کفر و انکار را در پیش گرفته و به تکذیب دین پرداختند .
قالوا بلی قد جاءنا نذیر فکذّبنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 4 - 4
4 _ برخی از کافران در برابر آیات و معجزات، در عین اتمام حجت خداوند بر آنان، سرسختی نشان داده و لجاجت میورزند.
و ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین
ص: 98
آمدن آیات و معجزات متعدد، گویای قطع عذر و اتمام حجت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 1
1- کافران مکه با انکار آیات الهی _ پس از اتمام حجت بر ایشان _ مستحق نابودی و عذاب بودند .
و لو أنّا أهلکن_هم . .. فستعلمون من أصح_ب الصرط السویّ و من اهتدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 7
7 - احیای مردگان و بازگرداندن آنان به دنیا ، آیتی دیگر برای اتمام حجت با کافران زمین است .
أخرجنا لهم دابّه من الأرض. .. و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 8 - 6
6 - عذاب شدن کافران ، پس از اتمام حجت با آنان است .
و إذا أخذنا من النبیّن میث_قهم . .. لیسئل ... و أعدّ للک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 13 - 9
9 - مشرکان و کفرپیشگان ، پس از اتمام حجت بر آنان ، در معرض گرفتار آمدن به عذاب استیصال اند .
فإن أعرضوا فقل أنذرتکم ص_عقه مثل ص_عقه عاد و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 8
8- در صورت تحقق خواسته کافران مکه ، مبنی بر نزول ملائکه ، آنان گرفتار عذابی مرگبار می شدند .
ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
یکی از احتمالاتی که برای آیه داده شده، این است که ملائکه، در صورتی که بخواهند برای کافران نازل شوند، برایشان عذاب به ارمغان خواهند آورد; عذابی که هیچ کدام از آنان را زنده نخواهد گذاشت.
ص: 99
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 23 - 4
4 - پیامبر ( ص ) ، به الزام مخالفان بر ایمان_ در صورت بی اعتنایی و کفر ورزیدن آنان _ مجاز است .
لست علیهم بمصیطر . إلاّ من تولّی و کفر
حرف <إلاّ>، ممکن است برای استثنای حقیقی از ضمیر <علیهم> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 4 - 1
1 - قدرت خداوند ، بر نزول نشانه ای انکارناپذیر از آسمان برای ناگزیرساختن کافران به ایمان
إن نشأ ننزّل علیهم من السماء ءایه فظلّت . .. خ_ضعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 7
7 - پیامبر ( ص ) ، موظف به ترک اذیت و آزار منافقان و کافران بود . *
و دَعْ أذیهم
برداشت بالا، بنابراین اساس است که اضافه <أذی> به <هم> اضافه مصدر به فاعل اش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 1
1 _ پیامبر ( ص ) وظیفه دار پرهیز از هرگونه اطاعت و تن دادن به خواسته های کافران
فلاتطع الک_فرین
<طاعت>; یعنی، عمل کردن به آنچه که از انسان خواسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 1 - 3
3 - دعوت از پیامبر ( ص ) برای رعایت تقوا و پرهیز از تبعیت از کافران ، دعوتی خطیر بود .
ص: 100
ی_أیّها النبیّ اتّق اللّه
منادا، وقتی با <أیّها> آورده می شود، یا به خاطر از غفلت بیرون آوردن منادا است و یا به خاطر خطیر بودن ندا، چون درباره پیامبر(ص) غفلت، صادق نیست، به خصوص با توجه به این که از او به <النبیّ> تعبیر شده است، پس نکته دوم باعث شده است که خطاب به پیامبر، با واژه <أیّها> صورت گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 24 - 6
6 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر فرمان نبردن از گناه کاران و ناسپاسان کافر
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 9
9- توصیه خداوند به پیامبر ( ص ) بر اندوهگین نشدن و خودخوری نکردن برای کافران و مشرکان
لاتمدّنّ عینیک . .. و لاتحزن علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 84 - 2
2- خداوند ، پیامبر ( ص ) را به شتاب نداشتن برای عذاب کافران لجوج ، توصیه کرده است .
فلاتعجل علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 20 - 5
5- لزوم پرهیز از هر اقدامی که مقدمه گرفتار شدن انسان در دام کافران و مشرکان گردد .
ولیتلطّف و لایشعرنّ بکم أحدًا . إنّهم إن یظهروا علیکم
جمله <إنّهم إن یظهروا. ..> تعلیل است برای توصیه های اصحاب کهف که در آیه قبل ذکر شد. آن ها برای پیشْ گیری از اسارت به دست کافران، به فرستاده خویش توصیه کردند که نرمش داشته باشد و اسرار را فاش نسازد.
ص: 101
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 86 - 8،9
8 - پرهیز از حمایت و پشتیبانی کافران توصیه أکید خدا به پیامبر ( ص )
فلاتکوننّ ظهیرًا للک_فرین
9 - پرهیز از حمایت و پشتیبانی کافران ، امری لازم و از اصول راهبردی در مناسبات اجتماعی و بین المللی
فلاتکوننّ ظهیرًا للک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 3
3 _ ضرورت پرهیز از پذیرش ولایت کافران و روابط دوستانه با آنان
لاتتخذوا . .. الکفار أولیاء
<هزواً> به معنای ریشخند زدن و مسخره کردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 1،2
1 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) ، نسبت به اجابت خواسته های کافران تکذیب گر و سازش و مسامحه با آنان ، به صرف ثروت و نیروی انسانی بسیار آنان
و لاتطع کلّ حلاّف . .. أن کان ذا مال و بنین
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که جمله <أن کان ذا مال . ..> متعلق به <لاتطع> باشد. گفتنی است در آغاز <أن> لام تعلیل در تقدیر است.
2 - در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران حق ناپذیر ، نمی تواند مجوز عدول مبلغان و رهبران جامعه اسلامی از مواضع عقیدتی خویش و سازش و مسامحه با آنان باشد .
و لاتطع . ..أن کان ذا مال و بنین
تردیدی نیست که اجابت خواسته های کافران و یا سازش با آنان از سوی رهبران جامعه اسلامی، به جهت طمع شخصی نیست; بلکه برای در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران و صرف آنها در جهت مصالح و منافع مسلمین است; ولی چون این کار به قیمت عدول از مواضع اعتقادی و یا سازش با کافران است، جایز نمی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 102
17 - جاثیه - 45 - 14 - 5
5 - رهنمود الهی به مؤمنان ، برای پرهیز از درگیری با جبهه کفر پیش از استحکام قوا و اقتدار کامل *
قل للذین ءامنوا یغفروا للذین لایرجون أیّام اللّه
با توجه به مکی بودن آیه و شرایط سخت و امکانات محدود مؤمنان در آن مقطع، از آیه شریفه استفاده می شود که فرمان شکیبایی و پرهیز از درگیری، ناظر به شرایط ویژه آن مقطع تاریخی بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 3
3 _ ضرورت پرهیز از پذیرش ولایت کافران و روابط دوستانه با آنان
لاتتخذوا . .. الکفار أولیاء
<هزواً> به معنای ریشخند زدن و مسخره کردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 56 - 6
6 - هشدار الهی به اجتناب از هم نشینی با کافران و بدکاران
قال تاللّه إن کدتّ لتردین
نقل ماجرای گفتوگوی بهشتیان با هم نشینان کافر و دوزخی خود و تأثیری که هم نشینان بد بر دیگران می گذارند، در واقع هشداری است به همه انسان ها که در انتخاب هم نشین، نهایت دقت را مبذول دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 20 - 1
1 - کافران در آخرت ، گرفتار آتشی مسلّط و فراگیرند ، که تمام راه های گریز از آن بسته خواهد بود .
علیهم نار مؤصده
<وَصیدَه>; یعنی، غرفه ای که در کوهستان برای حفاظت از اموال ساخته شود و جمله <اوصدت الباب>; یعنی، درب را بسته و محکم کردم (مفردات راغب). بنابراین <مؤصده>، به معنای بسته شده و محکم است مانند محفظه ای که در دل کوه پدید آورند. حرف <علی> در <علیهم>، بر سلطه کامل آتش و فراگیر بودن آن دلالت دارد.
ص: 103
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 1
1 - خداوند ، بر کافران قدرت کامل و سیطره همه جانبه دارد .
و اللّه من ورائهم محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 54 - 5
5 - جهنم ، بر کافران ، احاطه کامل دارد .
و إنّ جهنّم لمحیطه بالک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 55 - 1
1 - عذاب جهنم ، چنان بر کافران احاطه خواهد داشت که از بالا و پایین پا ، آنهارا فرا خواهد گرفت .
یوم یغشی_هم العذاب من فوقهم و من تحت أرجلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 8 - 10
10- جهنّم ، زندانی برای کافران است و هیچ راه گریزی از آن وجود ندارد .
و جعلنا جهنّم للک_فرین حصیرًا
<الحصر> در اصل به معنای تنگ گرفتن و حبس کردن آمده و در این آیه کنایه از زندانی کردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 34 - 7
7- عذاب موعودِ مورد استهزا قرار گرفته ، کافران استهزا کننده را در احاطه خود گرفت .
کذلک فعل الذین من قبلهم . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
<حاق> در لغت به معنای <أحاط> است و مراد از <ما> در <ما کانوا به> عذاب است.
ص: 104
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 85 - 9
9 - ارجاع دادن قضاوت و داوری به خداوند ، آخرین راه پیامبر ( ص ) در محاجه کافران و مشرکان بهانه جو
قل ربّی أعلم من جاء بالهدی و من هو فی ضل_ل مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 1 - 3
3 - خداوند ، تعلیم دهنده پیامبر ( ص ) و تنظیم کننده محتوا و الفاظ گفتوگوی آن حضرت با کافران
قل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 14 - 3
3 _ پیامبر(ص)، مأمور احتجاج با کافران درباره توحید ربوبی
قل أغیر اللّه أتّخد ولیا فاطر السموت و الأرض و هو یطعم و لا یطعم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 3
3- گواهی و ایمان بنی اسرائیل و یهود به حقانیت قرآن ، حجتی علیه کافران و مشرکان
إن کان من عند اللّه و کفرتم به و شهد ش_هد من بنی إسرءیل علی مثله
خداوند، ایمان فردی از یهود را _ که آگاه به تورات و مفاد آن بود _ گواهی بر حقانیت قرآن شمرده است و به کافران تذکر داد و به آن احتجاج کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 9،10
9- کافران به هنگام مرگ ، تسلیم و منقاد می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... فألقوا السلم
10- کافران ، به هنگام مرگ دچار وحشت و ترس می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... فألقوا السلم
تسلیم شدن کافران به هنگام مرگ به قرینه <ما کنا نعمل من سوء> _ که در مقام دفاع بیان شده است _ می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
ص: 105
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 4،5،6
4 - روی آوری کافران به خدا ، در آستانه مرگ
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
5 - قطع امید کافران از همه عوامل مادی و احساس بی پناهی کامل در هنگام مرگ
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
6 - ندامت کافران در هنگام مرگ و تمنای آنان از خدا ، برای بازگشت به دنیا
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 1،2،3،8
1 - اعتراف ضمنی کافران در هنگام مرگ ، به زشتی اعمال گذشته خویش
قال ربّ ارجعون . لعلّی أعمل ص_لحًا
2 - کافران در هنگام مرگ ، آرزومند یافتن فرصتی دو باره ، برای تدارک فرصت های از دست رفته و جبران بدی های گذشته خود ، با انجام اعمال نیک
قال ربّ ارجعون . لعلّی أعمل ص_لحًا فیما ترکت
3 - آرزوی کافران در هنگام مرگ ، برای بازگشت به دنیا و استفاده از امکانات و اموال خود در راه خیر *
قال ربّ ارجعون . لعلّی أعمل ص_لحًا فیما ترکت
برداشت فوق، بدان احتمال است که مراد از <ما ترکت> اموال و امکاناتی باشد که فرد، پس از مرگ خویش بر جای می گذارد; نه فرصت های از دست رفته; چنان که در برداشت پیشین بیان شد.
8 - تعهد کافران در هنگام مرگ ، بر تدارک بدی های گذشته با انجام نیکی ها ، تعهدی بی پشتوانه و غیر عملی
قال ربّ ارجعون . .. کلاَّ إنّها کلمه هو قائلها
در برداشت بالا، جمله <إنّها کلمه هو قائلها> تعلیل برای ردّ درخواست کافران گرفته شده است; یعنی، ردّ خواسته آنها، بدان جهت است که آنان بدان، عمل نخواهند کرد; چون اگر آنها اهل عمل بودند، در گذشته انجام می دادند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 22 - 10
10 _ < عن أبی جعفر ( ع ) إذا أراد اللّه قبض روح الکافر ، قال : یا ملک الموت انطلق أنت و أعوانک إلی عدوّی . . . فاقبض روحه حتّی تکبه فی النار . . . فإذا بلغت الحلقوم ضربت الملائکه وجهه و دبره . . . و ذلک قوله < یوم یرون الملائکه لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجراً محجوراً > . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده است: زمانی که خداوند اراده قبض روح کافر را کند، به ملک الموت امر می نماید که همراه یارانت به سوی دشمن من بروید. .. پس بگیر روحش را تا آنکه او را به روی در آتش افکنی ... آن هنگام که جان او به گلو می رسد، ملائکه بر صورت و پشت او می زنند ... و این سخن خداوند است: <یوم یرون الملائکه لابشری یومئذ للمجرمین...>.
ص: 106
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 99 - 3
3 _ کفرپیشگان به پندار باطل ، خویشتن را از مکر خدا و کیفر های ناگهانی وی ایمن می شمارند .
أفأمنوا مکر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 4
4 - کافران در نهاد خویش ، گرفتار خودبینی و احساس امنیت دروغین *
أم لکم براءه فی الزّبر
از پرسش انکار آمیز خداوند، چنین استفاده می شود که کافران _ دانسته یا ندانسته _ امتیازی برای خویش می پنداشتند تا خود را در گرایش به کفر، محق جلوه دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 3
3 - ممنوعیت احسان ، به کافران دین ستیز و آواره کننده مسلمانان از سرزمینشان
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم فی الدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 6
6 - نیکی و مسالمت با کافران معاند و همدستان آنان ، مصداق واقعی ظلم است .
أن تبرّوهم و تقسطوا إلیهم . .. إنّما ینهیکم ... و من یتول_ّهم فأُول_ئک هم الظ_لم
از مجموع دو آیه، استفاده می شود که نیکی و قسط، اصولاً در مورد کافران معاند، مفهوم واقعی ندارد و نباید تحت عنوان عدالت و انسان دوستی، به دشمنان حق روی خوش نشان داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 23 - 1،3
1 _ حرمت ایجاد پیوند دوستی با کافران و دشمنان دین
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا . .. أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
ص: 107
3 _ ایجاد پیوند موالات و دوستی با خویشاوندان کافر _ هر چند پدر یا برادر باشند _ حرام است .
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا ءاباءکم و إخونکم أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 8
8 - کافران ستیزکننده با خدا و پیامبر ( ص ) ، فاقد حق مالکیت نسبت به اموال و دارایی خویش *
و ما أفاء اللّه علی رسوله منهم
واژه <أفاء> _ که از <فیء> به معنای رجوع گرفته شده _ نشانگر آن است که یهودیان محارب، حق مالکیتی نسبت به اموال و دارایی شان ندارند و در حقیقت به مالک اصلی آن، بازگردانیده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 15
15 - حق مالکیت کافران غیر محارب ، محترم و رعایت عدل درباره ایشان ضروری است .
و ءاتوهم ما أنفقوا
از شأن نزول آیه، استفاده می شود که حکم پرداخت مهریه و نیز احترامی که اسلام برای مالکیت کافران قائل است، مربوط به کافران غیر محارب است; چنان که آیه شریفه مسائل پس از صلح حدیبیه را بیان می کند. بنابراین رعایت این عدل با آنچه از مفهوم <أن تبرّوهم و تقسطوا...> _ که نهی از قسط درباره کافران حربی بود _ منافات ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 6
6 _ اعتبار و رسمیّت مالکیت شخصی برای کفّار
لن تغنی عنهم اموالهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 6
6 _ تعرض به کفار و سلب امنیت از آنان در اماکن سکونتشان ، جایز نیست .
فأجره حتی یسمع کلم اللّه ثم أبلغه مأمنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 31 - 21
21 - زنان مؤمن ، از آشکار کردن زینت های خویش و مواضع آنها ( بدن ) بر زنان غیر مسلمان منع شده اند .
و لایبدین زینتهنّ إلاّ. .. أو نسائهنّ
ص: 108
اضافه <نساء> به ضمیر جمع <هنّ> _ که به <مؤمنات> بازمی گردد _ دلالت می کند که مراد از آن، عموم زنان نیست; بلکه مقصود زنان مؤمن می باشد. بنابراین استثنای <إلاّ... نسائهنّ> شامل زنان غیر مسلمان نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 47 - 16
16_ ارائه برنامه های اقتصادی به دولت ها و مردم کافر برای دور ماندنشان از گرسنگی و مصونیت در برابر قحطی ها و دشواریها ، امری جایز و پسندیده است .
قال تزرعون سبع سنین . .. إلاّ قلیلاً مما تأکلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 11
11 - جبهه کفر و نفاق ، به ظاهر مجتمع و متحد ; اما در درون ، آکنده از تشتت و تفرقه
تحسبهم جمیعًا و قلوبهم شتّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 47 - 9
9 - پیدایش دو قشر مستضعف و مستکبر و حاکمیت نظام طبقاتی ، از ویژگی های جامعه کفر و شرک پیشه
تدعوننی لأکفر باللّه و أشرک به . .. فیقول الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 41 - 21
21 _ عالمان یهود با اعزام گروهی از منافقان و یهودیان به حضور پیامبر ( ص ) ، جویای حکم وی درباره قضیه مورد اختلاف در بین یهودیان شدند .
سمعون لقوم ءاخرین لم یأتوک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 109
18 - حشر - 59 - 14 - 9
9 - جبهه کفر و نفاق ، درگیر تعارضات سخت و دشوار میان خویش
بأسهم بینهم شدید تحسبهم جمیعًا و قلوبهم شتّی
برداشت بالا، بر پایه این احتمال است که ضمایر <هم> به کافران و منافقان بازگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 28 - 9
9 - کافران مکه ، در انتظار وقوع روزی برای حل و فصل شدن اختلاف شان با پیامبر ( ص ) بودند . *
و یقولون متی ه_ذا الفتح
احتمال دارد مراد از <الفتح> فصل و قضا میان کافران و پیامبر(ص) باشد. در این صورت، <یوم الفتح>، روزی خواهد بود که چنین ایده ای، جامه عمل بپوشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 112 - 10
10- شرکورزی و انحراف از توحید ، محور و اساس اختلاف پیامبر ( ص ) با مشرکان و کافران
ق_ل ربّ . .. علی ماتصفون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 12 - 7
7 - در جامعه اسلامی ، کافران در پذیرش اسلام ، آزاد و مختاراند و کسی حق تحمیل و اجبار آن را بر آنان ندارد .
فإن تولّیتم فإنّما علی رسولنا البل_غ المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 2
2 _ کفرپیشگان مکه با سرمستی و خودنمایی ، از دیار مکه رهسپار منطقه بدر شدند .
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا
ص: 110
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 10
10 - تمام مردم ، حتی کافران ، در اصل آفرینش خویش ، از قدرت درک حقایق و قلبی روشن و فهمیده برخورداراند .
بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 11
11 - قرآن و تورات ، دو جادوی پشتیبان یکدیگر ، در ادعای کافران صدراسلام
قالوا سحران تظ_هرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 184 - 2
2 _ خداوند کفرپیشگان را به تفکر در ادعای ناصوابشان ( مجنون پنداشتن پیامبر ) فراخواند .
أو لم یتفکروا ما بصاحبهم من جنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 2
2 - ادعای کافران در مورد زمان کوتاهی زمان توقف شان در برزخ ، ادعایی نادرست است .
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه کذلک کانوا یؤفکون
<کذلک> اشاره به خلافِ واقع گویی کافران درباره مدت حضورشان در عالَم برزخ دارد. لازم به ذکر است که پاسخ صاحبان علم و ایمان به کافران، درباره مدت حضور آنان در برزخ، قرینه صحت برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 32 - 4،7
4 - کافران مستکبر ، مدعی نامفهوم بودن قیامت برای ایشان
قلتم ما ندری ما الساعه
7 - کافران ، مدعی کافی نبودن دلایل وحی برای اثبات معاد و اعتقاد به آن
و إذا قیل . .. و الساعه لاریب فیها قلتم ما ندری ما الساعه إن نظنّ إلاّ ظنًّا
ص: 111
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 4،12،17
4- کافران ، مدعی ارزش گرایی و خیرطلبی
لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه
12- کافران ، مدعی دروغ بودن قرآن و پیشینه داشتن آن
فسیقولون ه_ذا إفک قدیم
17- انکار حقایق دین از سوی کافران ، در قالب روشن فکری و ارزش گرایی
و قال الذین کفروا . .. لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه ... فسیقولون ه_ذا إفک قدیم
کافران با دعوی <لو کان خیراً> خود را ارزش خواه و با اتهام <ه_ذا إفک قدیم> خود را روشن فکر و ضد ارتجاع معرفی می کنند و با این ادعاها، بدون تأمّل در حقایق قرآن (إذ لم یهتدوا به) به کفر و انکار می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 15 - 4
4 - کافران به دروغ ، مدعی قابل درک نبودن حقایق وحی *
أفسحر ه_ذه أم أنتم لاتبصرون
عبارت <أم أنتم لاتبصرون> در حقیقت تکرار همان سخن کافران است که در دنیا نسبت به حقایق دین می گفتند و مدعی بودند که ما در سخنان وحی حقیقتی نمی یابیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 12
12- کافران صدراسلام ، مدعی حرکت در راه اعتدال و برخورداری از هدایت بودند .
فستعلمون من أصح_ب الصرط السویّ و من اهتدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 1 - 7
7 - استوار ماندن بر عقیده خویش تا دستیابی به برهانی آشکار برخلاف آن ، ادعای کافران عصر بعثت ، پیش از ظهور اسلام
لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه
در صورتی که مراد از انفکاک، دست کشیدن از کفر باشد، احتمال می رود که آیه شریفه در صدد نقل ادعای کافران و توبیخ آنها باشد; یعنی، این کافران که می گفتند: ما تا آمدن بیّنه، از عقاید خویش دست بر نمی داریم، حال که بیّنه آمده است چرا بر آن عقیده باقی مانده اند؟!
ص: 112
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 2
2 _ کافران مکه مدعی توان خویش در آوردن آیات و معارفی چون قرآن
قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا مثل هذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 6
6 - کافران ، خود را در اقدام به خداپرستی _ در صورت سازش پیامبر ( ص ) با آنان _ پیش قدم معرفی کرده و زمان پیوستن پیامبر ( ص ) به آنان را ، پس از مرحله پیوستن خود به پیامبر ( ص ) قرار داده بودند .
لا أعبد ما تعبدون . و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
در آیه قبل، پیامبر(ص) عبادت آینده خود از معبودهای مشرکان را منتفی دانست; ولی در این آیه، عبادت کنونی مشرکان از خداوند را نفی کرد. می توان گفت: اختلاف دو تعبیر _ که از فعلی بودن آیه قبل و اسمی بودن این آیه استفاده می شود _ ناظر به ترتیبی است که مشرکان برای توافق با پیامبر(ص)، پیشنهاد کرده بودند. آنان گفته بودند: یک سال ما بنده خدای تو می شویم; مشروط به این که سال بعد تو خدایان ما را پذیرا باشی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 5 - 4،5
4 _ کافران ، مدعی بودند که قرآن همان افسانه های پیشینیان است که گروهی در هر صبح و شام و به صورت مخفیانه ، بر پیامبر ( ص ) دیکته کرده و می خوانند .
و قالوا أس_طیرالأوّلین اکتتبها فهی تملی علیه بکره و أصیلاً
مراد از صبح و شام، می تواند وقت هایی باشد که مردم در منظر و مرای نیستند و به طور معمول، کسی که می خواهد متن مقدسی را بسارد، آن را به صورت پنهانی انجام می دهد تا کسی خبردار نشود.
5 _ کافران مدعی بودند که گروهی با استنتاخ از افسانه های پیشینیان و املای آن بر پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را در ساختن قرآن کمک می کنند .
و أعانه علیه قوم ءاخرون . .. و قالوا أس_طیرالأوّلین اکتتبها فهی تملی علیه بکره و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 3 - 1
1 - کافران ، مدعی تحقق پیدا نکردن روز قیامت اند .
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعه
ص: 113
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 35 - 2
2 - مشرکان کافر به قرآن ، مدعی برتر بودن در اموال و فرزند
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و قالوا نحن أکثر أمولاً و أول_دًا
احتمال دارد مرجع ضمیر فاعلی <قالوا>، مترفان (در آیه قبل) باشد و احتمال دارد به قرینه سیاق، <الذین کفروا> (در آیه 31) باشد. برداشت یاد شده، بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 38 - 2
2 - ادعای استهزاآمیز کافران ، به بهشتی بودن خود بر فرض برپایی قیامت
أیطمع کلّ امریء منهم أن یدخل جنّه نعیم
مفسران اظهار داشته اند: که کافران به هنگام شنیدن سخنان پیامبر(ص)، به استهزا می گفتند: اگر آنچه پیامبر می گوید درست باشد; ما زودتر از آنان به بهشت خواهیم رفت و از آنان سزاوارتریم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 7 - 1
1_ کفرپیشگان عصر بعثت ، مدعیِ نبود معجزه و آیتی بر حقانیّت رسالت پیامبر ( ص )
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 49 - 3
3 _ مستکبران کفرپیشه مدعی برخورداری خویش از رحمت های الهی در آخرت
أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمه
زیرا سوگند مستکبران به محرومیت مؤمنان از رحمت الهی، از موضع کسی است که تنها خود را بهره مند از مواهب الهی می داند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 3
3 _ پیامبر اکرم(ص) مورد تکذیب و زخم زبان و آزار کافران بود.
ص: 114
قد نعلم إنه لیحزنک الذی یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 4
4- کافران ، پیامبر ( ص ) را به هنگام تلاوت آیات قرآن بر مردم ، مورد آزار و اذیت قرار می دادند و برای آن حضرت ایجاد مزاحمت می کردند .
و إذا قرأت القرءان
طبق شأن نزولهایی که وارد شده است (مجمع البیان، ذیل آیه) و نیز ظاهر آیه <جعلنا بینک و بین الذین> جعل حجاب به خاطر این بود که کافران نشنوند تا پیامبر(ص) را اذیت نمایند و برای آن حضرت، مزاحمت ایجاد کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 1
1 - کافران ، پیامبر ( ص ) را با گفته های خویش ، مورد آزار و فشار روحی قرار می دادند .
فاصبر علی مایقولون
توصیه خدا به پیامبر(ص) مبنی بر صبر در برابر گفته های کافران، حکایت از آزردگی آن حضرت در برابر گفته های آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 112 - 9
9- اتکا و اتکال پیامبر ( ص ) به پروردگار بخشنده در برابر تهدید ها ، رجزخوانی ها و نسبت های ناروای مشرکان و کافران حق ستیز
و ربّنا الرحم_ن المستعان علی ماتصفون
مقصود از توصیف در <ماتصفون>، ممکن است دوچیز باشد: 1_ تهدیدهایی که مشرکان و کافران داشته اند و خود را پیروز و مسلمانان را شکست خورده می شمردند. 2_ نسبت های ناروایی که به پیامبر(ص) و قرآن می دادند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 54 - 3
3 - صبر مضاعف اهل ایمان در برابر فشار های زیاد ایمان سوزان ، در پی دارنده پاداش مضاعف از سوی خدای سبحان است .
أُول_ئک یؤتون أجرهم مرّتین بما صبروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 60 - 12
12 - امکان آسیب پذیری روحی پیامبر ( ص ) در برابر تبلیغات و اذیت های کافران
و لایستخفّنّک الذین لایوقنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 4،9
4 - کافران و منافقان ، پیامبر ( ص ) را مورد آزار و اذیت قرار می دادند .
ص: 115
و دَعْ أذیهم
9 - توکل بر خداوند در مقابل آزار و اذیت های کافران و منافقان ، نقشی کارساز دارد .
و دَعْ أذیهم و توکّل علی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 57 - 5
5 - منافقان و کافران آزاردهنده رسول خدا ( ص ) ، مورد لعن خدایند .
و لاتطع الک_فرین و المن_فقین و دَعْ أذیهم . .. إنّ الذین یؤذون ... و رسوله لعنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 29 - 4
4 - ابرار به دلیل ایمانشان در معرض تمسخر گناه پیشگان کافر ، قرار گرفته و آزار می بینند .
إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون
مراد از <الذین آمنوا> _ به قرینه <إنّ الأبرار. ..> در آیات پیشین _ نیکوکاران است. تغییر عبارت به جهت اشاره به این است که آنچه برای گناه کاران خنده دار به نظر می رسد، ایمان نیکوکاران است. آیات بعد _ که بیانگر مقابله به مثل نیکوکاران در قیامت است _ اشاره دارد که انگیزه گناه کاران از این برخورد، آزاررسانی به آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 96 - 3
3- مسلمانان صدراسلام ( در مکه ) از سوی کافران و مشرکان گرفتار فشار های روحی و تنگنا های روانی بودند .
إنّ الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت سیجعل
با توجه به نزول این آیات در مکّه، جمله <سیجعل . ..> باید وعده ای نزدیک به مسلمانان صدراسلام باشد. این نوید حکایت از آن دارد که مسلمانان در زمان نزول آیات، در شرایط سختی از نظر روحی و روانی و مقبولیت اجتماعی قرار داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 27 - 4
4- سنت خداوند بر هلاکت اقوام کافر ، پس از نمایاندن آیات گوناگون به آنان
و لقد أهلکنا . .. و صرّفنا الأی_ت لعلّهم یرجعون
تذکر به <صرّفنا آیات>، در حقیقت بیانگر این است که خداوند تا وقتی که اتمام حجت نکند و آیات متعدد به کافران ننمایاند; ایشان را هلاک نمی کند.
ص: 116
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 14 - 7
7- انسان کافر ، گرفتار انحراف در ارزش گذاری اعمال
کمن زیّن له سوء عمله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 212 - 8
8 _ برخورداری از امکانات دنیا ، ملاک سنجش شخصیّت افراد از دیدگاه کافران
زین للذین . .. و یسخرون من الذین امنوا
چون کافران فریفته دنیا هستند، لذا هر کسی که برخوردار از آن نباشد _ که مؤمنان صدر اسلام غالباً تهیدست بودند _، به نظرشان حقیر می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 105 - 8
8- اَعمال پوچ و نابود شده کافران ، غیرقابل سنجش و اعتبارگذاری در قیامت است .
فلانقیم لهم یوم القی_مه وزنًا
<وزن>، یا مصدر و به معنای سنجش سنگنی و سبکی است ; و یا به معنای مثقال است; یعنی، چیزی که با آن وزن سنجیده شود> (لسان العرب). این که خداوند، در قیامت، برای برخی که اَعمال شان حبط شده، وزنی برقرار نمی سازد، کنایه از آن است که به قدری اَعمال آنان پوچ است که ارزش سنجیدن ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 10
10 _ بیان مقام والای آنانکه در راه خدا می میرند و یا کشته می شوند ، نشان دهنده بطلان ارزیابی کفرپیشگان درباره حیات و مرگ
لو کانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. و لئن قتلتم او متّم لمغفره من اللّه و رح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 11
ص: 117
11 _ ارزیابی نادرست کافران و مرتدان ، در مورد ایمان و کفر
انّ الّذین اشتروا الکفر بالایمان . .. لهم عذاب الیم
چون خریدار معتقد است که آنچه به دست می آورد با ارزشتر از چیزی است که می پردازد، بنابراین کافر با انتخاب کفر بر ایمان _ که به منزله داد و ستد است _ کفر را ارجمندتر از ایمان می پندارد; غافل از آنکه عذابی دردناک را متحمّل خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 19 - 4
4 - ازدحام کافران و مشرکان در اطراف پیامبر ( ص ) ، برای مشاهده عبادت و نماز آن حضرت
کادوا یکونون علیه لبدًا
مفسران و اهل لغت، <لِبَد> را به ازدحام معنا کرده و درباره مرجع ضمیر فاعلی <کادوا> و <یکونون> دو نظر ارائه داده اند. برخی آن را مشرکان و کافران مکه و برخی دیگر آن را مؤمنان جن دانسته اند که برای استماع قرآن کریم در اطراف پیامبر(ص) ازدحام می کردند. برداشت یاد شده، مبتنی بر نظر نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 9،12،22
9 - زنان مؤمن و مردان کافر بر یکدیگر حرام اند .
لا هنّ حلّ لهم و لا هم یحلّون لهنّ
12 - ممنوعیت تن دادن زن مؤمن به همسری مرد کافر
لا هنّ حلّ لهم و لا هم یحلّون لهنّ
22 - ممنوعیت ازدواج مؤمن با کافر
لا هنّ حلّ لهم . .. و لاتمسکوا بعصم الکوافر
گرچه صریح آیه شریفه، درباره همسرانی است که قبل از ایمان آوردن به همسری هم درآمده اند و پس از ایمان یکی از آن دو باید از هم جدا شوند; ولی از این حکم به طریق اولی استفاده می شود که مرد مؤمن، حق ندارد اقدام به ازدواج با زن کافر کند و زن مؤمن هم نباید با مرد کافر ازدواج نماید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 100 - 5
5 _ خداوند ، پیوسته بر پلیدی کافران و تکذیب کنندگان پیامبران خود می افزاید .
ص: 118
و یجعل الرجس علی الذین لایعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 10 - 19
19 - گناه کافران ، بر عذاب آنان می افزاید .
إنّ الذین فتنوا . .. فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق
مصداق <الذین فتنوا> _ به قرینه مقابله با آیه بعد _ کافران اند. حرف <فاء> در <فلهم> دلالت می کند که این عقوبت، کیفر شکنجه گری آنان است. بنابراین کافران، علاوه بر این که بر کفر خویش مؤاخذه می شوند، بر کردار خویش نیز کیفر خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 71 - 6
6 _ کافران جنگ بدر به سبب خیانتهایشان به خدا و دین او ، مغلوب مجاهدان شده و گروهی از آنان به اسارت درآمدند .
فقد خانوا اللّه من قبل فأمکن منهم
امکان (مصدر امکن)، به معنای تسلط بخشیدن است. تفریع جمله <امکن منهم> بر <فقد خانوا> به وسیله حرف <فاء> دلالت می کند بر اینکه خیانت کافران به دین خدا موجب شد که خداوند آنان را در سیطره مسلمانان قرار دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 38 - 1
1 - ورود کافران به بهشت ، امری ناممکن و آرزویی بی جا
أیطمع کلّ امریء منهم أن یدخل جنّه نعیم
استفهام در <أیطمع> انکاری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 39 - 1
1 - ورود کافران به بهشت ، امری ناممکن و آرزویی بی جا
أیطمع کلّ امریء منهم أن یدخل جنّه نعیم . کلاّ
ص: 119
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 3
3 - وضعیت کافران در قیامت ، آن چنان وخیم و تأسف بار خواهد بود که عالم قبر و برزخ را برای خود استراحت گاه خواهند دانست .
قالوا ی_ویلنا من بعثنا من مرقدنا
<مرقد> اسم مکان از <رقاد> (خواب) به معنای خواب گاه است. تعبیر کافران از قبرها به خوابگاه، می تواند به این جهت باشد که آنان، وضعیت خود را در قیامت آن چنان سخت می بینند که عالم برزخ و قبر را در مقایسه با آن، خوابگاه و محل استراحت خویش می خوانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 37 - 1
1 - فریاد و استغاثه کافران ، برای خروج از دوزخ به منظور تصحیح رفتار خود و انجام اعمال نیک
و هم یصطرخون فیها ربّنا أخرجنا نعمل ص_لحًا غیر الذی کنّا نعمل
<استراخ> (مصدر <یسترخون>) به معنای فریاد شدید است که غالباً در مورد کمک طلبی به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 74 - 6
6 _ گستردگی رحمت و آمرزش خداوند ، زمینه پذیرش توبه و استغفار کافران و مشرکان
افلا یتوبون . .. و اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 7
7 - امکان بهره گیری از ثروت چشمگیر کافران ، نباید توجه رهبران دینی را به توانگران کافر معطوف سازد .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
نهی خداوند از توجه پیامبر(ص) به ثروت کافران، ممکن است برای بیان این نکته باشد که جهت بهبود زندگی مؤمنان، نباید به سرمایه های کافران چشم داشت و به این منظور نیز، مسلمان شدن آنان را آرزو کرد.
ص: 120
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 3،12
3- خداوند ، خواهان صلابت و استحکام جامعه اسلامی در قبال کافران و جامعه کفر
و الذین معه أشدّاء علی الکفّار
لحن آیه شریفه بیان ارزش های واقعی مؤمنان و همگامان پیامبر(ص) است و در حقیقت اخباری است که انشای مؤکد را می رساند.
12- حفظ صلابت و استحکام در برابر کافران ، نیازمند حاکمیت روح رحمت و مودّت میان مؤمنان
أشدّاء علی الکفّار رحماء بینهم
میان <أشدّاء علی الکفّار> و <رحماء بینهم>، نوعی تعامل و تأثیر متقابل وجود دارد; یعنی، سستی در هر زمینه، موجب خدشه دار شدن موقعیت مؤمنان در زمینه دیگر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 2
2 - لزوم پایداری حق و حق طلبان ، در برابر هوس ها و تمایلات فساد انگیز کافران
و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السم_وت و الأرض و من فیهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 72 - 2
2 - روی گردانی کافران و مرفهان از پیامبر ( ص ) ، علی رغم عدم درخواست کمترین مزد از ایشان
أم تسئلهم خرجًا
ضمیر <هم> به کافران و رفاپیشگان _ که در آیات پیش از آنان یاد شده است _ باز می گردد. گفتنی است که استفهام در جمله فوق، استفهام انکاری است; یعنی، <ما تسئلهم خرجاً>. بنابراین <خرجاً> نکره در سیاق نفی و مفید عموم است. در نتیجه معنا چنین می شود: تو با این که از آنان کمترین مزدی درخواست نمی کنی، از تو روی برمی گردانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 72 - 2
2 - روی گردانی کافران و مرفهان از پیامبر ( ص ) ، علی رغم عدم درخواست کمترین مزد از ایشان
أم تسئلهم خرجًا
ضمیر <هم> به کافران و رفاپیشگان _ که در آیات پیش از آنان یاد شده است _ باز می گردد. گفتنی است که استفهام در جمله فوق، استفهام انکاری است; یعنی، <ما تسئلهم خرجاً>. بنابراین <خرجاً> نکره در سیاق نفی و مفید عموم است. در نتیجه معنا چنین می شود: تو با این که از آنان کمترین مزدی درخواست نمی کنی، از تو روی برمی گردانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 121
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 2
2 - لزوم پایداری حق و حق طلبان ، در برابر هوس ها و تمایلات فساد انگیز کافران
و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السم_وت و الأرض و من فیهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 3،12
3- خداوند ، خواهان صلابت و استحکام جامعه اسلامی در قبال کافران و جامعه کفر
و الذین معه أشدّاء علی الکفّار
لحن آیه شریفه بیان ارزش های واقعی مؤمنان و همگامان پیامبر(ص) است و در حقیقت اخباری است که انشای مؤکد را می رساند.
12- حفظ صلابت و استحکام در برابر کافران ، نیازمند حاکمیت روح رحمت و مودّت میان مؤمنان
أشدّاء علی الکفّار رحماء بینهم
میان <أشدّاء علی الکفّار> و <رحماء بینهم>، نوعی تعامل و تأثیر متقابل وجود دارد; یعنی، سستی در هر زمینه، موجب خدشه دار شدن موقعیت مؤمنان در زمینه دیگر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 4
4 - کافران مکه ، برای عقیده خود ، هویتی مستقل ، قائل بودند .
اتّبعوا سبیلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 6
6 - استکبار کافران و اصرارشان بر کفر ، هنگام تلاوت آیات الهی بر آنان
تتلی علیه ثمّ یصرّ مستکبرًا
بنابراین که <ثمّ> برای تراخی رتبی باشد _ نه زمانی_ برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 1،7،9
1 - کافران در قیامت ، مورد ملامت و سرزنش به خاطر استکبار در برابر آیات الهی
و أمّا الذین کفروا أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم فاستکبرتم
7 - روحیه استکباری کافران در برابر آیات الهی ، معلول عملکرد و جرایم گذشته خود آنان *
فاستکبرتم و کنتم قومًا مجرمین
ص: 122
براساس این احتمال که تعبیر <و کنتم. ..> در مقام تعلیل گرایش کافران به استکبار باشد، برداشت بالا به دست می آید.
9 - سرافکندگی کافران در صحنه قیامت ، پاسخی به روحیه مستکبرانه آنان در دنیا
و تری کلّ أمّه جاثیه . .. أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم فاستکبرتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 32 - 10
10 - موضع کافران در برابر پیامبران و وعده آنان به برپایی قیامت ، موضعی مستکبرانه و استهزاآمیز
وإذا قیل . .. و الساعه لاریب فیها قلتم ما ندری ... و ما نحن بمستیقنین
از سیاق آیه، استفاده می شود که سخن کافران در <ما ندری. ..> لحن استهزایی نیز داشته و آیه بعد مؤید این معنا است (کانوا به یستهزءون).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 9
9- توبیخ مشرکان و کافران از سوی خدا ، به خاطر استکبارشان در برابر قرآن
قل أرءیتم إن کان من عند اللّه و کفرتم به . .. و استکبرتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 57 - 7
7 - کفرپیشگان و تکذیب گران صدراسلام ، مردمانی بودند خودبزرگ بین و استکبار پیشه .
و الذین کفروا و کذّبوا ب_َای_تنا . .. عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 21 - 3،4
3 - کافران صدراسلام ، مردمی لجوج ، مستکبر و حق گریز
بل لجّوا فی عتوّ و نفور
<عتوُّ> به معنای استکبار و تجاوز از حد است (قاموس المحیط) و مقصود از <نفور>(رمیدن) گریز از سخن حق می باشد.
4 - روح لجاج ، استکبار و حق گریزی ، عامل کفر و تکذیب دین از سوی کافران در صدراسلام
و لقد کذّب الذین من قبلهم . .. بل لجّوا فی عتوّ و نفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 36 - 2
2 - سرزنش خداوند از کافران ، به سبب تجمّع شتاب آلودشان برای استماع قرآن ; به رغم کفرورزی آنان نسبت به آن
ص: 123
فمالِ الذین کفروا قبلک مهطعین
<ما> در <فمالِ>، اسم استفهام و برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 8،15
8- کافرانِ پیرو از رهبران مستکبر خویش ، در قیامت درخواست می کنند که در صورت امکان ، اندکی از عذاب خدا را از آنان بکاهند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
تنوین <شیء> تنوین تنکیر و برای کم بودن است.
15- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان در قیامت ، خود را ناتوان دانسته و کمک به آنان را تعلیق به محال می کنند .
فقال الضعف_ؤا . .. فهل أنتم مغنون عنّا ... قالوا لو هدی_نا الله لهدین_کم
اینکه مستکبران در جواب استمداد پیروان خود در قیامت می گویند: اگر خداوند ما را هدایت کرده بود ما هم شما را هدایت می کردیم، در حالی که خداوند هم چنین کاری را هرگز انجام نداده است، در واقع برآوردن خواسته آنان را تعلیق به محال می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 4
4 _ جواز دوستی و یاری خواستن از منافقان و کافران پناهنده ، به همپیمانان مسلمانان *
و لا تتخذوا منهم ولیّاً و لا نصیرا. الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثا
در برداشت فوق احتمال داده شده که <الّا الّذین یصلون . .. > استثنا از حکمی است که در جمله <و لا تتخذوا منهم ولیّاً و لا نصیرا> بیان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 73 - 2
2 _ ایجاد رابطه ولایی با کافران و حمایت از ایشان و درخواست حمایت از آنان ، بارور سازنده فتنه و تباهی بزرگ در زمین
و الذین کفروا . .. إلا تفعلوه تکن فتنه
ضمیر مفعولی در <لاتفعلوه> به قانونهایی که در آیه قبل مطرح شد و نیز به دستوری که از صدر همین آیه به دست می آید برمی گردد. در برداشت فوق ضمیر به قطع ولایت با کافران، که از جمله <الذین کفروا ... > استفاده شده، برگردانده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 124
8 - یوسف - 12 - 42 - 4
4_ جواز استمداد از کافران برای رهایی از مشکلات و تنگنا ها *
اذکرنی عند ربک
ظاهر این است که هم بند یوسف(ع) هنگام آزاد شدن از زندان موحد نشده و اظهار ایمان نکرده بود، و گرنه قرآن از آن یاد می کرد. بنابراین وی به هنگامی که یوسف(ع) از او تقاضا کرد ، کافر بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 14
14- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان برای رهایی از عذاب ، به آنان وعده می دهند که در صورت نجات یافتن خود ، آنان را هم نجات خواهند داد .
قالوا لو هدی_نا الله لهدین_کم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 37 - 7
7 - پایدار ماندن هدایت مؤمنان و استمرار گمراهی کافران حق گریز ، جلوه عزتمندی و مجازات الهی است .
و من یضلل اللّه فما له من هاد . و من یهد اللّه فما له من مضلّ ألیس اللّه بعزیز ذ
یادآوری دو صفت عزت و مجازات دهی خداوند، پس از ذکر پایدار ماندن هدایت مؤمنان و استمرار یافتن گمراهی کافران حق گریز به وسیله خداوند، می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 2
2 - کافران در هنگام مرگ ، آرزومند یافتن فرصتی دو باره ، برای تدارک فرصت های از دست رفته و جبران بدی های گذشته خود ، با انجام اعمال نیک
قال ربّ ارجعون . لعلّی أعمل ص_لحًا فیما ترکت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 203 - 1
1 - مهلت خواهی مجرمان کفرپیشه ، پس از مشاهده عذاب الهی
فیأتیهم بغته . .. فیقولوا هل نحن منظرون
ص: 125
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 45 - 1
1 - مهلت دادن به کافران تکذیب گر و شتاب نکردن در کیفر آنان ، سنت الهی
سنستدرجهم . .. و أُملی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 85 - 4
4- کافران ظالم ، پس از مشاهده عذاب الهی و قطعیت کیفر ، خواهان تخفیف و تأخیر مجازات خویشند .
فلایخفّف عنهم العذاب و لا هم ینظرون
تذکر الهی به عدم تخفیف عذاب و دادن مهلت به ظالمان، اشاره ای به تخفیف و مهلت خواهی آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 10
10 _ بذله گویی منافقان و کافران و استهزای آنان به ارزش های الهی ، کار مستمرشان در طول تاریخ
کالذین من قبلکم . .. و خضتم کالذی خاضوا
در <آیه 56> از قول منافقان نقل شده است: <إنما کنا نخوض و نلعب>; خداوند در این آیه می فرماید <خضتم کالذی خاضوا> ; یعنی، روش شما در پیشینیان شما نیز وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 28 - 2
2 - کافران ، اعتقاد مؤمنان به پیروزی نهایی خویش را ، مسخره پنداشتند .
و یقولون متی ه_ذا الفتح إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 58 - 1،2،3،10
1 _ استهزای نماز و بازیچه دانستن آن ، از سوی برخی اهل کتاب و کافران صدر اسلام
و إذا نادیتم إلی الصّلوه اتخذوها هزواً و لعباً
در برداشت فوق ضمیر فاعلی <اتخذوها> به <الذین اوتوا الکتب> و <الکفار> _ در آیه قبل _ برگردانده شده است.
ص: 126
2 _ بانگ نماز ( اذان ) ، بانگی مسخره و بازیچه در پندار کافران و گروهی از اهل کتاب
و إذا نادیتم إلی الصّلوه اتخذوها هزواً و لعباً
بدان احتمال که ضمیر مفعولی <اتخذوها> به مصدر (مناداه) مستفاد از <نادیتم> برگردد.
3 _ مبارزه تبلیغاتی کافران و اهل کتاب علیه اسلام ، با استهزای نماز و اذان و بازیچه خواندن آن
و إذا نادیتم إلی الصّلوه اتخذوها هزواً و لعباً
10 _ اهل کتاب و دیگر کافران به دلیل استهزای دین اسلام و احکام و شعایر آن ، @مردمی نادان و بی خرد
اتخذوا دینکم هزواً . .. ذلک بانهم قوم لایعقلون
برداشت فوق بر این مبناست که <لایعقلون> فعلی لازم باشد، یعنی اهل کتاب و کافران، فاقد عقل و اندیشه کافی هستند. اسناد <لایعقلون> به <قوم> که حاکی از بافت خاص اجتماعی آنهاست، این معنی را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 4،9
4_ کفرپیشگان ، تأخیر عذاب را نشانه بی پایه بودن تهدید های پیامبر دانسته و آنها را به استهزا می گیرند .
ل_ئن أخّرنا . .. لیقولنّ ما یحبسه
استفهام در جمله <ما یحبسه> به قرینه <ماکانوا به یستهزءون> به داعی استهزا و تمسخر ایراد شده است. بنابراین <لیقولنّ ...;>; یعنی ، از سر استهزا و تمسخر می پرسند: چه چیز مانع نزول آن عذاب و تحقق تهدیدها شده است؟
9_ کفرپیشگان ، عذاب های موعود از ناحیه پیامبران را همواره به استهزا و تمسخر می گیرند .
و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 38 - 6
6_ سالکان راه خدا و پیروان انبیا ، در معرض تمسخر و استهزای کافران و دشمنان دین
کلما مرّ علیه ملأمن قومه سخروا منه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 95 - 6
6- پیامبر ( ص ) نسبت به دشمنی ، آزار روحی و تمسخر مشرکان و کافران در صورت علنی و آشکارا نمودن دعوت خویش ، نگران بود .
فاصدع بما تؤمر . .. إنا کفین_ک المستهزءین
جمله <إنا کفیناک المستهزءین> احتمال دارد پاسخی باشد در برابر نگرانیهای پیامبر(ص) که ممکن بود پس از فرمان آشکار کردن دعوت خود و اعراض از مشرکان (فاصدع بما تؤمر . .. و أعرض عن المشرکین) بروز کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 97 - 3
3- تبلیغات سوء و استهزای آزار دهنده ، حربه همیشگی مشرکان و کافران علیه اسلام و پیامبر ( ص )
المستهزءین . .. و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون
فعل مضارع <یقولون> بر استمرار و همیشگی بودن گفتار و تبلیغات مشرکان و دشمنان دلالت دارد.
ص: 127
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 34 - 7،8،15
7- عذاب موعودِ مورد استهزا قرار گرفته ، کافران استهزا کننده را در احاطه خود گرفت .
کذلک فعل الذین من قبلهم . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
<حاق> در لغت به معنای <أحاط> است و مراد از <ما> در <ما کانوا به> عذاب است.
8- کافران ، وعده عذاب را به استهزا می گرفتند .
و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
مرجع ضمیر <به>، <ما> است که مراد از آن عذاب می باشد.
15- به استهزا گرفتن وعده عذاب خداوند ، از زشت ترین اعمال کافران
فأصابهم سیئات ما عملوا و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
بی شک استهزای وعده عذاب خداوند، از جمله کارهای بد (سیئات) کافران بود; اما ذکر خاص آن پس از عام (سیئات) نشان دهنده اهمیت ویژه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 4
4- تسلی دادن خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر استهزای کافران
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
خداوند در آیات پیشین، موضوع استهزای کافران به پیامبر(ص) را مطرح کرد و در این آیه، مسخره شدن پیامبران گذشته را یادآور شد. این یادآوری می تواند به منظور دلداری و پشت گرمی به آن حضرت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 83 - 3
3 - وعده معاد ، مورد استهزا و ریشخند کافران در طول تاریخ
بل قالوا مثل ما قال الأوّلون . .. لقد وعدنا ... ه_ذا من قبل إن ه_ذا إلاّ أس_طیر
با توجه به، به کارگیری کلمه <ه_ذا>، که برای اشاره به نزدیک و بیانگر نوعی تحقیر نسبت به موضوع بسیار مهمی چون معاد است، برداشت قوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 110 - 7،9
7 - بندگان مؤمن خدا ، همواره در معرض طعن و ریشخند کافران
و کنتم منهم تضحکون
9 - مسلمانان صدراسلام ، همواره مورد ریشخند و مضحکه سران شرک و کفر
فاتّخذتموهم سخریًّا . .. و کنتم منهم تضحکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 6 - 6
ص: 128
6 - واقعیت های مهمّ قرآنی مورد استهزای کافران ، دامنگیر آنان در آینده ای نزدیک
فسیأتیهم أنب_ؤا ما کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 7 - 7
7 - استهزا و ریشخند کردن مسأله معاد از سوی کافران ، معلول سطحی نگری آنان به مظاهر با ارزش حیات
أنب_ؤا ما کانوا به یستهزءون . أَوَلم یرواإلی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 71 - 1
1 - شتابورزی استهزاآمیز کافران برای مشاهده عذاب الهی
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
سیاق آیه نشان می دهد که درخواست کافران، از روی ناباوری و استهزا بوده است، و پاسخ خداوند به آنان در آیه بعد _ که نظر به عذاب دنیوی دارد _ می رساند که مراد از <وعد> وعده الهی به مجازات آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 3 - 4
4 - کافران ، وقوع قیامت را امری مسخره دانسته و آن را به استهزا می گرفتند .
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعه
تعبیر به نیامدن قیامت (لاتأتینا) یا به جهت این است که قیامت از جمله امور زمانی است و یا به جهت به سخره و استهزا گرفتن آن می باشد. برداشت یاد شده، براساس احتمال دوّم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 30 - 3
3 - تمسخر و استهزا ، از روش های مبارزاتی و حربه های تبلیغی کافران علیه رسولان الهی بود .
ی_حسره علی العباد ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 56 - 8
8 - تمسخر ، از شیوه های مبارزاتی کافران و مشرکان با تعالیم آسمانی ( قرآن )
ی_حسرتی علی ما فرّطت . .. و إن کنت لمن الس_خرین
آمدن کلمه <الساخرین> به صورت صفت (در قالب اسم فاعل) گویای این نکته است که به تمسخر گرفتن تعالیم قرآن، به صورت مقطعی و موردی نبود; بلکه دائمی و مکرر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 5
5 - مواجهه استهزاآمیز کافران با پیامبران در طول تاریخ ، باعث تغییر سنت الهی و سلب هدایت از امت های دیگر نمی شود .
ص: 129
أفنضرب عنکم الذکر . .. و کم أرسلنا ... إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 32 - 10
10 - موضع کافران در برابر پیامبران و وعده آنان به برپایی قیامت ، موضعی مستکبرانه و استهزاآمیز
وإذا قیل . .. و الساعه لاریب فیها قلتم ما ندری ... و ما نحن بمستیقنین
از سیاق آیه، استفاده می شود که سخن کافران در <ما ندری. ..> لحن استهزایی نیز داشته و آیه بعد مؤید این معنا است (کانوا به یستهزءون).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 35 - 1،2
1 - استهزای آیات الهی ، شیوه کافران مستکبر و دنیامحور
فاستکبرتم . .. اتّخذتم ءای_ت اللّه هزوًا
از این که به جای <استهزأتم> و یا تعابیر مشابه دیگر، گفته شده <اتّخدتم آیات اللّه هزواً>، می توان به مطلب بالا راه برد.
2 - عذاب اخروی کافران ، معلول استهزای ایشان نسبت به آیات الهی و فریفتگی آنان به زندگانی دنیا
ذلکم بأنّکم اتّخذتم ءای_ت اللّه هزوًا و غرّتکم الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 3
3- استهزای کافران نسبت به وحی و سخنان پیامبر ( ص ) ، در پی خارج شدن از محضر آن حضرت
حتّی إذا خرجوا من عندک قالوا . .. ماذا قال ءانفًا
پرسش <ماذا قال آنفاً> از روی توهین و استهزا بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 12 - 1
1 - سؤال تمسخرآمیز کافران درباره زمان برپایی روز جزا
یسئلون أیّان یوم الدّین
از آیات قبل و بعد، تمسخرآمیز بودن سؤال کافران استفاده می شود; زیرا آنان اصولاً در مقام فهم حق نبودند و با این پرسش، می خواستند راهی دیگر برای انکار معاد و وسیله ای برای تمسخر آن پیدا کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 47 - 2
2 - خبر زنده شدن دوباره انسان در روز رستاخیز ، مورد استهزا و ریشخند کافران
و کانوا یقولون أئذا متنا. .. أءنّا لمبعوثون
برداشت بالا، بدان احتمال است که استفهام در آیه شریفه، برای استهزا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 130
19 - ملک - 67 - 25 - 1
1 - پرسش ناباورانه و تمسخرآمیز کافران ، از زمان برپایی قیامت
و یقولون متی ه_ذا الوعد
استفهام در <متی ه_ذا الوعد> حقیقی نیست; بلکه از باب تهکّم و استهزا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 38 - 2
2 - ادعای استهزاآمیز کافران ، به بهشتی بودن خود بر فرض برپایی قیامت
أیطمع کلّ امریء منهم أن یدخل جنّه نعیم
مفسران اظهار داشته اند: که کافران به هنگام شنیدن سخنان پیامبر(ص)، به استهزا می گفتند: اگر آنچه پیامبر می گوید درست باشد; ما زودتر از آنان به بهشت خواهیم رفت و از آنان سزاوارتریم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 25 - 4
4 - پرسش استهزاآمیز کافران حق ناپذیر ، از زمان تحقق وعده های الهی درباره خویش
أقریب ما توعدون أم یجعل له ربّی أمدًا
آیه شریفه درصدد پاسخ به پرسش کافران درباره تحقق وعده های الهی است که در آیه قبل مطرح شده بود. از این رو برخی از مفسران نوشته اند که این آیه، درباره <نضربن حارث> است که او و همفکرانش پیوسته می گفتند: <متی ه_ذا الوعد إن کنتم صادقین> (10/48).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 6 - 1
1 - پرسش ناباورانه و تمسخرآمیز کافران ، از زمان برپایی قیامت
یسئل أیّان یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 29 - 1،4
1 - کافران مجرم ، همواره مؤمنان را تحقیر و تمسخر کرده و به باور های آنان پوزخند می زنند .
إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون
4 - ابرار به دلیل ایمانشان در معرض تمسخر گناه پیشگان کافر ، قرار گرفته و آزار می بینند .
إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون
مراد از <الذین آمنوا> _ به قرینه <إنّ الأبرار. ..> در آیات پیشین _ نیکوکاران است. تغییر عبارت به جهت اشاره به این است که آنچه برای گناه کاران خنده دار به نظر می رسد، ایمان نیکوکاران است. آیات بعد _ که بیانگر مقابله به مثل نیکوکاران در قیامت است _ اشاره دارد که انگیزه گناه کاران از این برخورد، آزاررسانی به آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 31 - 1،2،3
ص: 131
1 - کافران ، از خاطره های دیدار خود با مؤمنان ، طنز ساخته و در جمع خانواده خویش به لطیفه گویی و خنداندن یکدیگر می پردازند .
و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
<فَکِه> (صفت مشبّه) به معنای خوش دل و خندان یا به معنای کسی است که با همراهان خود سخنی گوید که آنان را بخنداند (قاموس). در برداشت یاد شده، معنای دوم مورد نظر است.
2 - کافرانی که مؤمنان را مسخره کرده اند ، هنگام مراجعت نزد خانواده خویش ، از پوزخند ها و اشاره های طعنه آمیز خود ، غرق شادمانی می شوند .
یضحکون . .. یتغامزون . و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
در این برداشت، <فَکِه> به معنای <مرد خوش دل و خندان> دانسته شده است. تکرار <انقلبوا> در آیه شریفه، برای مجسم ساختن حالت بازگشت کافران به خانه خویش است.
3 - کافران و گنه پیشگان ، حتی در غیاب مؤمنان نیز آنان را استهزا کرده و با طعنه و کنایه از ایشان یاد می کنند .
و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 32 - 3
3_ کفرپیشگان امت های گذشته پیامبران خویش را به استهزا و تمسخر می گرفتند .
و لقد استهزیء برسل من قبلک فأملیت للذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 4
4- تهدید کافران به هلاکت و عذاب از سوی خداوند ، مورد تمسخر و استهزای کافران صدراسلام
و لو أنّا أهلکنهم بعذاب . .. قل کلّ متربّص
از آن جایی که آیات پیشین در باره نزول عذاب و علل تأخیر و نیز سنت های حاکم بر آن بود; به نظر می رسد جمله <قل کلّ متربّص> پاسخی به استهزاهای کافران در زمینه وعده عذاب باشد; یعنی، شما آینده ای دشوار برای ما پیش بینی می کنید و از آنچه ما برای شما انتظار می کشیم، هراسی ندارید و آن را هیچ می انگارید. باشد زمان بگذرد و تا حقیقت بر همگان معلوم شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 47 - 2،6
2 - کفرپیشگان عصر بعثت ، وعده عذاب را دروغ پنداشته و آن را به ریشخند می گرفتند .
و یستعجلونک بالعذاب
از این که تکذیب گران، از پیامبر(ص) می خواستند وعده خود را عملی سازد و هر چه زودتر عذاب را بر آنان نازل کند، معلوم
ص: 132
می شود که آنان تهدید پیامبر(ص) را تهدیدی تو خالی می انگاشتند و با درخواست تسریع عذاب، آن را به ریشخند می گرفتند.
6 - ناباوری کافران عصر بعثت به عذاب الهی و به مسخره گرفتن آن ، نمودی از کوردلی ایشان
و ل_کن تعمی القلوب التی فی الصدور . و یستعجلونک بالعذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 6 - 3
3 - وعده معاد ، مورد استهزا و ریشخند کافران عصر بعثت
فسیأتیهم أنب_ؤا ما کانوا به یستهزءون
موضوع مورد استهزا به قرینه آیه بعد _ که استدلال برای امکان معاد است _ مسأله رستاخیز می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 7 - 1
1 - استهزای پیامبر ( ص ) از سوی کافران ، به خاطر تبلیغ آن حضرت از معاد
و قال الذین کفروا
تعبیر <رجل ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق> قرینه است بر این که استفهام در این آیه، برای استهزا و تمسخر است و حقیقی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 47 - 4
4 - کافرانِ صدراسلام ، منکر رازقیت خدا برای بشر بودند و عقیده به آن را به مسخره می گرفتند .
و إذا قیل لهم أنفقوا ممّا رزقکم اللّه قال الذین کفروا للذین ءامنوا أنطعم من لو ی
برداشت یاد شده از آن جا است که کافران، جمله <من لو شاء اللّه أطعمه> (اگر خدا می خواست او را می خورانید) را از سر استهزا و تمسخر می گفتند و به آن باور نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 48 - 2
2 - کافران صدراسلام ، منکر برپایی قیامت بوده و عقیده به آن را مورد استهزا قرار می دادند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد
استفهام در <متی ه_ذا الوعد> _ برابر نظر بیشتر مفسران _ برای تهکم و استهزا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 7
7 - کافران عصر بعثت ، درخواست کننده عذاب الهی ، از سر استهزا و ناباوری
للذین ظلموا ذنوبًا . .. فلایستعجلون
نهی الهی (فلایستعجلون) می رساند که کافران، ناباورانه تقاضاکننده نزول عذاب بوده اند.
ص: 133
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 1 - 4
4 - یکی از عناصر کافر صدراسلام ( نضربن حارث ) ، از سر استهزا خواست عذابی که پیامبر ( ص ) از آن سخن می گوید ، بر وی نازل شود .
سأل سائل بعذاب واقع
به گفته مفسران سائل در این آیه، شخصی به نام <نضربن حارث> است. (مجمع البیان و تفاسیر دیگر)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 91 - 2
2- کفار قریش ، پس از نزول قرآن و ظهور اسلام ، آیات قرآن را به چند دسته تقسیم کرده و هر دسته را با تهمت و افترا و ترفند های گوناگون ، به استهزا گرفته و منکر شدند .
المقتسمین. الذین جعلوا القرءان عضین
برداشت فوق مبتنی بر این است که مقصود از این آیه و آیه قبل _ چنان که در شأن نزولها آمده است _ کفار قریش باشد که همگی (حدود 16 نفر) به شکلهای گوناگون به هلاکت رسیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 1
1- خطاب استهزاگرانه و بی ادبانه کافران مکه به پیامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
از اینکه کفار، در مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) به جای خطاب مستقیم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غایب آن حضرت را صدا می زدند و نیز از اینکه به او نسبتی می دادند که خود آن را قبول نداشتند، حاکی از نکته فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 11 - 3
3- خداوند ، تسلی بخش پیامبر ( ص ) در برابر برخورد های تمسخرآمیز کافران مکه
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون . .. و ما یأتیهم من رسول إلاّ کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 8
8- خداوند ، تسلّی بخش پیامبر ( ص ) در برابر برخورد های تمسخرآمیز کافران مکه
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون. کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمن
آیات قبل، درباره برخورد عنادآلود کفار مکه با نبوت پیامبراکرم(ص) بود. اینکه در این آیه ها، برخورد مردمان پیشین با انبیای
ص: 134
الهی را توضیح می دهد، احتمالاً به جهت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 1،2
1- کافران و مشرکان مکه ، به هنگام رو به رو شدن با پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را مورد تمسخر و استهزا قرار می دادند .
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
2- تمسخر و استهزا ، تنها شیوه برخورد مشرکان و کافران مکه با شخص پیامبر ( ص ) بود .
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
حرف نفی <إن> و حرف استثنا <إلاّ> پس از آن _ که بر قصر دلالت می کند _ و نیز آمدن <هزواً> به صورت مصدر، همگی بیانگر استمرار و شدت در کار استهزا و تمسخر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 4
4- کافران دین ستیز مکه ، وعده ها و تهدید های الهی ( عذاب ، کیفراخروی و . . . ) را مورد استهزا و تمسخر قرار می دادند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد
جمله استفهامیه <و یقولون متی ه_ذا الوعد> برای تهکّم و استهزا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 15 - 1
1 - استهزا شدن تکذیب گران در آستانه دوزخ ، به وسیله یادآوری سخنان کفرآلودشان به ایشان
أفسحر ه_ذا
استفهام در <أفسحر ه_ذا> برای تهکم و استهزا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 33 - 1
1 - گنه پیشگان کافر ، شایسته قضاوت کردن و اظهار نظر درباره راه مؤمنان ، نیستند .
و ما أرسلوا علیهم ح_فظین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 34 - 10
10 - < روی [ عن الإمام الصادق ( ع ) ] أنّه قال : یا ابن جُنْدَب . . . إنّ للّه تبارک و تعالی سُوراً من نور محفوفاً بالزبرجد و الحریر منجّداً بالسندس و الدیباج یضرب ه_ذا السور بین أولیائنا و بین أعدائنا فإذا غلی الدماغ و بلغت القلوب الحناجر و نضجت الأکباد من طول الموقف اُدخل فی ه_ذا السور أولیاء اللّه . . . و أعداء اللّه قد ألجمهم العرق و قطعهم الفَرَقُ و هم ینظرون إلی ما أعدّ اللّه لهم . . . فینظر إلیهم أولیاء اللّه فیضحکون منهم فذلک قوله عزّوجلّ < . . .فالیوم الذین آمنوا من الکفّار
ص: 135
یضحکون . . . > ;
[از امام صادق(ع)] روایت شده که فرمود: ای پسر جُنْدب! . .. برای خداوند _ تبارک و تعالی _ دیواری است از نور که غرق در زبرجد و حریر و مزین به ابریشم های سندس و دیبا است و این دیوار بین دوستان و دشمنان ما قرار دارد. پس زمانی که مغز سرها به جوش آمد و جان ها به گلو رسید و جگرها از طولانی شدن توقفگاه قیامت کباب شد، اولیای الهی را به آن طرف دیوار می برند ... در حالی که دشمنان خدا را عرق لجام زده است (جریان عرق بر اطراف دهان، مانع سخن گفتن آنان شده است) و ترس، آنان را ساکت کرده است. [آنان] نگاه می کنند به آنچه[ از عذاب] که خداوند برای آنها آماده نموده است ... پس اولیای الهی به دشمنان خدا نگاه می کنند و به آنان می خندند و این است سخن خدای عزّوجلّ: فالیوم الذین آمنوا من الکفّار یضحکون>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 169 - 4
4 _ کافران ستم پیشه ، مورد استهزای خداوند *
و لالیهدیهم طریقاً. الا طریق جهنم
به کارگیری واژه هدایت در مورد کشانیدن کافران به سوی جهنم، می تواند به منظور استهزای کافران ایراد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 8،11،12
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
11 _ نوید خداوند به ظهور و پیشرفت و پیروزی قریب الوقوع اسلام و پیامبر(ص)، علم رغم استهزای کافران صدر اسلام
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مراد از <یأتیهم أنباؤا ما کانوا>، می تواند تحقق اموری مانند پیروزی اسلام باشد که کفار آن را به مسخره گرفته و تکذیب می کردند.
12 _ تکذیب آیات الهی با تمسخر و استهزا از شیوه های کافران
فقد کذبوا بالحق لمّا جاءهم فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 1،3،4،5،7،8
1 _ بسیاری از رسولان الهی قبل از پیامبر(ص)، مورد تمسخر و استهزای کافران قرار گرفتند.
و لقد استهزیء برسل من قبلک
3 _ تمسخر و استهزای پیامبران الهی، شیوه کافران در طول تاریخ بوده است.
و لقد استهزیء برسل من قبلک . .. ما کانوا به یستهزءون
4 _ استهزای وعیدها و تهدیدهای پیامبران الهی، از شیوه های مبارزه کافران با انبیا در طول تاریخ
ص: 136
و لقد استهزیء برسل من قبلک فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به
بنابراین که مقصود از <ما کانوا به یستهزءون>، عذاب موعود الهی باشد که در محتوای پیامهای انبیا(ع) ذکر می شده است.
5 _ استهزای کفار نسبت به پیامبر اکرم(ص)، با درخواست نزول کتاب ملموس و مشاهده فرشتگان
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه . .. و لقد استهزیء برسل من قبلک
یادآوری استهزا شدن انبیای گذشته برای تسلی پیامبر(ص)، پس از بیان بهانه جوییها و توقّعات بیجای کافران چنین می نماید که همین بهانه جوییها، از مصادیق استهزاگری کافران در مورد رسولان الهی است.
7 _ کافرانی که پیامبران و عذابهای موعود آنان را استهزا می کردند، به همان عذابهای مورد تمسخر خویش گرفتار شدند.
فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزءون
بنابراین که <ما> موصوله بوده و مراد از آن، عذاب الهی باشد که در ضمن سخنان پیامبران مطرح می شده و مورد استهزای کافران قرار می گرفته است.
8 _ کافرانی که به استهزای انبیای گذشته می پرداختند، به عذاب و کیفر استهزای خود گرفتار شدند.
فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزءون
بنابراین که تقدیر آیه <جزاء ما کانوا به یستهزءون> باشد. در این صورت <ما> در (ما کانوا) مصدریه بوده و مرجع ضمیر <به>، به قرینه کلمه <رسل> در صدر آیه می تواند کلمه <رسول> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 1
1 _ استهزای کافران حاضر در پیکار بدر از سوی خداوند
إن تستفتحوا فقد جاءکم الفتح و إن تنتهوا فهو خیر لکم
جمله <إن تستفتحوا فقد جاءکم الفتح> با توجه به شکست خفتبار مشرکان در پیکار بدر، بیانگر نوعی استهزا به مشرکان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 5
5 - کافران حق ناپذیر مورد تمسخر و تحقیر
فبشّره
ذکر عذاب، تناسبی با کاربرد واژه بشارت ندارد. ازاین رو تعبیر به بشارت می تواند به عنوان سخریه و تحقیر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 9 - 1
1 - آگاهی اندک و سطحی کافران از قرآن ، دستمایه آنان برای تمسخر آیات الهی
و إذا علم من ءای_تنا شی_ًا اتّخذها هزوًا
کلمه <شیئاً>، اندک و ناچیز بودن اطلاعات کافران را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 33 - 5
5 - شیوه کافران در انکار معاد ، استهزاگرانه و نه منطقی
ص: 137
کانوا به یستهزءون
شیوه بودن استهزا از <کانوا به یستهزءون> که بر استمرار دلالت دارد استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 35 - 1
1 - مؤمنان ، در حالی کافران حاضر در صحنه قیامت را مسخره می کنند که خود بر تخت های تزیین یافته ، لمیده و ناظر کیفر کافران اند .
علی الأرائک ینظرون
<أریکه> (مفرد <أرائک>) به تخت تزیین یافته ای گفته می شود که در خیمه یا خانه ای نهاده شده باشد. هم چنین به جایگاه آرمیدن و لمیدن _ اعم از تخت، یا تخت عروس و یا تخت خواب _ اطلاق می شود (قاموس). متعلق <ینظرون> _ به قرینه آیات قبل و بعد _ وضعیت کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 36 - 3
3 - کافران در قیامت ، مورد تمسخر خداوند قرار خواهند گرفت . *
هل ثوّب
<ثواب> در مورد خیر و شرّ هر دو کاربرد دارد; ولی به خیر و خوبی اختصاص بیشتری دارد و در آن فراوان تر استعمال می شود (نهایه ابن اثیر). بنابراین ممکن است گفته شود: تعبیر <ثوّب> _ که در قرآن تنها در مورد امر ناخوشایند استعمال شده (مفردات) _ بیانگر آن است که خداوند، کیفر کافران را از روی تمسخر پاداش نامیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 24 - 3
3 - کافران و تکذیب گران ، مورد استهزای خداوند
فبشّرهم
فعل های <بَشِرَ> و <فَرِحَ> به یک معنا است (مصباح). بنابراین واژه <بشارت> در مورد تهدید به عذاب، برای استهزا به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 72 - 7
7 - استهزا و ریشخند کفرپیشگان کینه توز صدراسلام از سوی خداوند
قل أفأنبّئکم بشرّ من ذلکم النار
استفهام در <أفأنبّئکم> برای استهزا و ریشخند و <تنبئه> (مصدر <أُنبأ>) به معنای خبر دادن است. <ذلکم> نیز به حالت درهم رفتگی چهره مشرکان به هنگام شنیدن آیات توحیدی قرآن اشاره دارد.
ص: 138
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 1 - 2
2 - کافران عصر بعثت ، وعده معاد را ، به تمسخر گرفته و درباره حقایق آن پرسش ها و شبهه هایی بر سر زبان ها می انداختند .
عمّ یتساءلون
تهدید پرسشگران با جمله <سیعلمون> _ در آیات بعد _ این احتمال را تقویت می کند که هدف آنان از پرسش ها، کشف حقیقت نبود; بلکه آنان در پی ایجاد سؤال و شبهه در ذهن دیگران و طعنه و کنایه زدن به وعده معاد بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 19 - 9
9 - کفر و مخالفت با پیامبران ، اسراف است و کافران مسرف اند .
أئن ذکّرتم بل أنتم قوم مسرفون
توصیف مردم بی ایمان و مخالف پیامبران الهی به اسرافگر، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 107 - 7
7 _ آسیب رساندن به جامعه اسلامی ، در رأس آرمان ها و اهداف منافقان و کافران
اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً
برداشت فوق با توجه به این است که در رأس همه اهداف <ضراراً> مطرح شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 33 - 1
1 _ کافران ، با استفاده از مثل های باطل و ترسیم غیر واقعی چهره پیامبر ( ص ) به مبارزه علیه اسلام برخاسته بودند .
الذین کفروا . .. و لایأتونک بمثل
<مَثَل> هم به معنای <حجت> و <حدیث> (سخنانی در باره اثبات چیزی) و هم به معنای <صفت> (توصیف چیزی) آمده است (قاموس المحیط). مقصود از آن در آیه شریفه، مجموعه سخنانی است که کافران در توصیف پیامبر(ص) و به منظور خدشه دارکردن چهره منور آن حضرت می گفتند که در آیات فوق از آنها یاد شده است. گفتنی است قید باطل بودن مثل ها، از قرینه مقابله جمله <لایأتونک بمثل> و جمله <إلاّ جئناک بالحقّ> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 8 - 2
2 - هدف کافران از اتهام سحر به پیامبر ( ص ) ، مبارزه با اسلام و خاموش کردن نور خدا بود .
ص: 139
فلمّا جاءهم . .. قالوا ه_ذا سحر ... یریدون لیطفؤا نور اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 18 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه شیطانی و سنجیده کاری همراه بود .
إنّه کان لأی_تنا عنیدًا . .. إنّه فکّر و قدّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 11
11 _ مبارزات گذشته کافران علیه اسلام ، مانع پذیرش آنان در زمره مسلمانان نخواهد شد .
ثم یغلبون و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 2،3،4
2 _ اصحاب اعراف در صحنه قیامت ، احزاب کفرپیشه و مستکبر را به وسیله علامتهایشان خواهند شناخت .
یعرفونهم بسیمهم
3 _ اصحاب اعراف در صحنه قیامت ، احزاب کفرپیشه و مستکبر را مخاطب ساخته و از فاصله ای دور با آنان سخن می گویند .
و نادی اصحب الاعراف رجالا
4 _ اصحاب اعراف با به رخ کشیدن بی ثمری امکانات مادی و قدرت های دنیوی کافران ، آنان را ناکام خوانده و شماتت می کنند .
قالوا ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 51 - 1
1 _ خداوند ، مشرکان و کفرپیشگان را به خاطر پافشاری بر کفر و ناباوری به قرآن ، ملامت و سرزنش فرمود .
أثم إذا ما وقع ءامنتم به ءالئن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 140
16 - زمر - 39 - 39 - 1
1 - پیامبر ( ص ) از سر تهدید و هشدار ، از کفرپیشگان لجوج خواست تا همچنان بر مواضع نادرستشان پافشاری کنند .
قل ی_قوم اعملوا علی مکانتکم
آهنگ آیه شریفه، آهنگی تهدیدآمیز و هشدار دهنده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 4
4 - بیان سرسختی سازش خواهان کافر و باقی ماندن آنان بر مرام خویش تا پایان عمر ، از خبر های غیبی قرآن
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 15 - 2
2 - خداوند ، با بیان پافشاری کافران عصر بعثت بر کفر و انکار معاد ، انتظار ایمان آوردن آنان را بی فایده خواند و توطئه گری آنها را به پیامبر ( ص ) گوشزد کرد .
إنّهم یکیدون کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 27 - 2
2 - ناراحتی و اضطراب شدید کافران و منکران معاد ، در لحظه دیدن عذاب قیامت
فلمّا رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا
زشت و کریه شدن کافران، به هنگام مشاهده قیامت، بیانگر ناراحتی و اضطراب شدید آنان در آن هنگام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 105 - 10
10 _ جامعه ایمانی وظیفه دار هشیاری در برابر موضعگیری های گمراه کننده کافران
یایها الذین ءامنوا علیکم انفسکم لایضرکم من ضل إذا اهتدیتم
<لا> در لایضرکم می تواند نافیه باشد بر این مبنا مراد از جمله <لایضرکم . ..> این است که چنانچه از ایمان خود مراقبت کنید از دام گمراهان می رهید و می تواند <لا> ناهیه باشد، یعنی ای مؤمنان مبادا گمراهان شما را از راه بدر برده و ایمان شما را بربایند برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است. گفتنی است که مراد از <من ضل> به قرینه <ءامنوا> کفرپیشگان
ص: 141
می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 150 - 2،5
2 _ اطاعت از کفرپیشگان ، نشانه پذیرش ولایت و سرپرستی آنان
ان تطیعوا الّذین کفروا . .. بل اللّه مولیکم
کلمه <بل> برای اضراب و نفی ولایت غیر خداوند است و چون در آیه قبل سخن از ولایت و پذیرش آن نیامده که با <بل> آن را نفی کند، معلوم می شود که همان اطاعت از کافران، در حقیقت پذیرش ولایت آنان است.
5 _ اطاعت و پیروی جامعه ایمانی از کفرپیشگان ، موجب خروج از ولایت خداوند و محرومیّت از یاری او
ان تطیعوا الّذین کفروا . .. بل اللّه مولیکم و هو خیرُ النّاصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 102 - 2
2 _ پرهیز از اطاعت کافران و بر حذر بودن از نزاع و تفرقه ، نشانه تقوای اهل ایمان
ان تطیعوا فریقاً من الذین اُوتوا الکتاب . .. اتقوا اللّه حق تُقاته
پرهیز از تفرقه و نزاع، از شأن نزول آیه <ان تطیعوا . .. > استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 67 - 1
1 - کافران ، در حال سوختن در آتش جهنم ، اعلام می کنند که مطیع بزرگان و رؤسای گمراه سازشان بودند .
إنّ اللّه لعن الک_فرین . .. یوم تقلّب ... و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا ... فأ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 6
6 - اطمینان بخشی منافقان به کافران ، در پیروی نکردن از پیامبر و مسلمانان بر ضد آنان
الذین نافقوا یقولون . .. و لانطیع فیکم أحدًا أبدًا
ص: 142
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 3
3 _ اطمینان کفار مکه به پیروزی خویش هنگام خروج برای جنگ بدر
و لاتکونوا کالذین خرجوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 1
1 _ ضرورت پرهیز مؤمنان از همسویی با کافران در پندار و تفکّر ، گفتار و کردار
یا ایّها الّذین امنوا لا تکونوا کالّذین کفروا و قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 78 - 5
5 - وانهادن امر کافران حق ستیز به خداوند ، رهنمودی الهی به پیامبر ( ص )
و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون. .. إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه
با توجه به این که آیات این بخش در ارتباط با هم است، تذکر خداوند به قضاوت نهایی خویش درباره کافران، می تواند در مقام توضیح و تعلیل برای آیه <و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون> باشد. آیات بعد نیز مؤید همین معنا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 80 - 3
3 - لزوم وانهادن امر کافران به خدا ، پس از احراز تأثیرناپذیری آنان در قبال حق
فتوکّل علی اللّه إنّک علی الحقّ المبین . إنّک لاتسمع الموتی ... إذا ولّوا مدبرین
آیه یاد شده، دارای این پیام است که: چون آنها مرده اند و سخن در مرده بی تأثیر است; پس بیش از این تلاش مکن و نگران مباش و کار خود را با ایشان به خدا واگذار.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 30 - 1
1 - خداوند ، به پیامبر ( ص ) فرمان داد تا از کافرانی که بر کفر ورزیدن مصمم بودند ، اعراض کند .
فأعرض عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 6
6 - پیامبر ( ص ) در انجام رسالت الهی خویش ، نباید به سخنان و موضع گیری های کافران و منافقان اعتنا کند .
ی_أیّها النبیّ إنّا أرسلن_ک ش_هدًا و مبشّرًا . .. و لاتطع الک_فرین و المن_فقین
ص: 143
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 54 - 3
3 - سرزنش نشدن پیامبر ( ص ) ، بر روی گردانی از کافران لجوج
فتولّ عنهم فما أنت بملوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 1
1 - رهنمود الهی به پیامبر ( ص ) ، در وانهادن کفرپیشگان لجوج به خود و اصرار نورزیدن در هدایت آنان
فذرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 48 - 8
8 - وانهادن کافران و تحمل عداوت آنان ، تکلیفی الهی برای پیامبر ( ص )
فذرهم . .. و اصبر لحکم ربّک
بنابراین که <و اصبر> عطف بر <فذرهم> باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 6 - 1
1 - روی گردانی از کافران لجوج و بها ندادن به ایشان ، رهنمود الهی به پیامبر ( ص )
فتولّ عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 42 - 1،2
1 - پیامبر ( ص ) ، موظف به واگذاری کافران حق ناپذیر ، باطل گرا و بازیگر به حال خود ، پس از اتمام حجت به آنان
فذرهم یخوضوا و یلعبوا
<خوض> (مصدر <یخوضوا>) در اصل به معنای حرکت در آب است; ولی در مواردی به کار می رود که انسان، غوطهور در مسائل باطل و ناپسند می شود; مانند همین آیه که کافران، سخنان ناروایی درباره اسلام و پیامبر(ص) بر زبان می آوردند.
2 - لزوم ترک بحث و احتجاج با کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و ارائه برهان
فذرهم یخوضوا و یلعبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 1 - 3
3 - کافران ، پس از ابلاغ برهان آشکار و رسیدن پیام اسلام به آنان ، به حال خود ر ها خواهند شد .
لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه
قید <حتّی تأتیهم البیّنه> مفهومی دارد که برداشت یاد شده، ناظر به آن است.
ص: 144
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 105 - 3
3_ کفرپیشگان ، در آیات و نشانه های توحید تأمل نمی کنند و دلالت آنها را بر توحید درنمی یابند .
یمرون علیها و هم عنها معرضون
<اعراض> (مصدر معرضون) به معنای روی گرداندن است و روی گرداندن از نشانه های توحید به معنای تأمل نکردن در آنها و درک نکردن دلالتشان بر یکتایی خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 33 - 1
1- کافران حق ناپذیر ، هشدار های خداوند را نادیده گرفتند .
الک_فرین . .. ظالمی أنفسهم ... هل ینظرون إلاّ أن تأتیهم المل_ئکه أو یأتی أمر ربّ
برداشت فوق بر این نکته ذاست که مراد از ملائکه در <تأتیهم الملائکه> ملائکه قبض روح، و مراد از <یأتی أمر ربک> آمدن عذاب باشد. طبق این احتمال جمله <کافران تنها در انتظار آمدن مرگ و یا عذابشان هستند> مشعر به این معناست که: آنان به هشدارهای خداوند وَقْعی ننهاده و پیوسته راه انحرافی خود را پیمودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 82 - 1
1- پیامبر ( ص ) ، در قبال روی گردانی کافران از دعوت آن حضرت پس از تبیین آیات الهی بر آنان ، مسؤولیتی نداشت .
فإن تولّوا فإنما علیک البل_غ المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 4
4- کافران ، از ولایت خدا روی گردان و سرنهاده بر آستان شماریِ از بندگان اویند .
یتّخذوا عبادی من دونی أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 42 - 4
4- روی گردانی کافران از پروردگار خویش ، علی رغم برخورداری از رحمت مداوم او
قل من یکلؤکم . .. من الرحم_ن بل هم عن ذکر ربّهم معرضون
<بل> در آیه شریفه، برای اضراب انتقالی است; یعنی، خداوند پس از بیان نیاز بشر به خدای رحمان و ذکر عذاب او، به علت اصلی کفر کافران ( اعراض از یاد پروردگار و بی توجهی به ربوبیت الهی) پرداخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 80 - 8
ص: 145
8 - کفرپیشگان روی گردان از دلایل آشکار ، همچون ناشنوایان روی برتافته از راهنمای خویش
و لاتسمع الصمّ الدعا إذا ولّوا مدبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 61 - 7
7 - منکران آیات خدا و کافران به خدا ، تحت تأثیر عوامل بیرونی و منفعلانه ، از خدا و آیات او ، روی گرداندند و نه با منطق و برهان
و لئن سألتهم من خلق . .. و سخّر ... لیقولنّ اللّه فأنّی یؤفکون
مجهول آورده شدن فعل <یؤفکون> دلالت بر این می کند که مشرکان و منکران آیات خدا و مؤمنان به باطل، تحت تأثیر القائات بیرونی، چنین روی کردی را پیدا کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 3 - 11،13
11- کافران ، روی گردان از انذار ها و هشدار های الهی
و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
13- کافران ، گریزان از هشدار های الهی نسبت به زوال پذیری دنیا و وجود معاد
و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
در این آیه، پیش از مسأله انذار، موضوع حقانیت هستی و محدود بودن حیات دنیوی مطرح شده است. با توجه به این مطلب می توان گفت: یکی از موضوعات مورد انذار، ناپایداری حیات دنیا و وجود رستاخیز بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 2 - 1
1 - کافران ، روی گردان از تأمل و اندیشه در آیات و نشانه های الهی
و إن یروا ءایه یعرضوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 10 - 1،2،3
1 - اعتراف کافران دوزخی ، به گوش نسپردن و اندیشه نکردن درباره تعالیم دین و پیامبران الهی
و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل
2 - گوش دل نسپردن به سخنان پیامبران و تعقّل نکردن درباره آنها ، عامل دوزخی شدن کافران
و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل ما کنّا فی أصح_ب السعیر
3 - کافران دوزخی ، از شنیدن سخنان پیامبران و پیام های آسمانی امتناع می کردند .
و قالوا لو کنّا نسمع
برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که مقصود از <نسمع> امتناع از شنیدن باشد; چنان که این واکنش دستور سران کفر به توده های مردم است: <و قال الذین کفروا لاتسمعوا له_ذا القرآن و ألغوا فیه لعلّکم تغلبون> (سوره فصلت (41) آیه 26).
ص: 146
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 3
3 - روی گردانی کافران از قرآن ، به دلیل ناتوانی آنان از درک مفاهیم آن است و افسانه دانستن آن ، بهانه ای بیش نیست .
قال أس_طیر الأوّلین . کلاّ بل ران علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 5،6
5 - لزوم ترک جنگ با کافران ، در صورت دست برداشتن آنان از فتنه انگیزی و ایجاد مزاحمت برای گسترش دین خدا
فإن انتهوا فلا عدون إلا علی الظلمین
متعلق <إنتهوا . ..> - به قرینه فرازهای پیش - فتنه انگیزی و بازداری از حاکمیت یافتن دین الهی است. جواب شرط (فإن انتهوا) محذوف است وجمله <فلاعدوان...> جانشین آن می باشد; یعنی، پس اگر از فتنه انگیزی دست کشیدند و مانع گسترش و حاکمیت دین خدا نشدند، آنان را نکشید; زیرا تعدی تنها بر ستمکاران رواست.
6 - در صورتی که کفرپیشگان محارب یا فتنه انگیز از کفرورزی دست بکشند ، نباید با آنان نبرد کرد .
فإن انتهوا فلا عدون إلا علی الظلمین
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که متعلق <انتهوا> کفرورزی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 6
6 - در صورتی که کفرپیشگان محارب یا فتنه انگیز از کفرورزی دست بکشند ، نباید با آنان نبرد کرد .
فإن انتهوا فلا عدون إلا علی الظلمین
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که متعلق <انتهوا> کفرورزی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 46 - 1
1 - کافران صدراسلام از تمامی آیات و نشانه های پروردگار ، اعراض کرده و آنها را نپذیرفتند .
و ما تأتیهم من ءایه من ءای_ت ربّهم إلاّ کانوا عنها معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 49 - 2
ص: 147
2 - کافران پندناپذیر و مخالف پیامبر ( ص ) ، هیچ دلیل و عذر قابل قبولی ، برای روی گردانی از دین و پند های قرآن نداشتند .
فما لهم عن التذکره معرضین
از مفاد <فمالهم> (چیست آنان را)، استفاده می شود که مقصود، نبودن هیچ دلیل و عذری برای کفر و انکار کافران نسبت به قرآن پندآفرین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 4
4_ خداوند ، پیش از عذاب کردن اقوام کفرپیشه ، جریان امر را به اطلاع پیامبر آن قوم می رساند .
إنا أُرسلنا إلی قوم لوط . .. و لما جاءت رسلنا لوطًا ... قالوا ی_لوط إنا رسل ربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 83 - 9
9- تحریک کافران از سوی شیاطین و گمراهی فزون تر آنان ، نشانه ای روشن از سودمند نبودن معبود ها و ضدیتشان با پرستشگران خویش
و یکونون علیهم ضدًّا . ألم تر أنّا أرسلنا الشی_طین
استفهام در <ألم تر> برای استشهاد و تأیید محتوای آیه قبل است و دلالت بر واضح بودن شاهد دارد به گونه ای که ندیدن و توجه نکردن به آن تعجب دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 5
5 - هشدار خداوند درباره فریب خوردن از تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران و ثروت و مکنت آنان در جامعه
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برخی از اهل لغت نوشته اند: <تَقلَّبَ فی الأُمور>; یعنی، <تصرّف کیف یشاء> (در هر کاری مطابق خواسته خود دخل و تصرف کرد). مقصود از <تقلّبهم فی البلاد> تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران در شهرها از راه سفرهای تجارتی (مانند سفرهای کافران قریش از مکه به شام، یمن و ...) است.
ص: 148
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 14 - 11
11 - هشدار خداوند ، به کافران مکه ، درباره تلاش شان برای اغوای مسلمانان
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا. ..و لقد أرسلنا نوحًا إلی قومه ...
بیان قصه طوفان نوح(ع) پس از ذکر برخوردهای کافران مکه با مسلمانان، احتمال دارد برای هشدار به آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 103 - 2،4،5،6،7،12
2 _ کافران عصر جاهلی جعل احکامی را درباره بحیره ، سائبه ، وصیله و حامی به خداوند نسبت می دادند .
ما جعل اللّه . .. و لکن الذین کفروا یفترون علی اللّه الکذب
4 _ احکام ویژه بحیره ( ماده شتری که پنجمین حمل مادر خویش باشد ) از بدعت ها و افترا های کافران عصر جاهلی بر خداوند .
ما جعل اللّه من بحیره . .. و لکن الذین کفروا یفترون
لسان العرب معنای مذکور برای بحیره را از برخی لغویین نقل کرده است. در جاهلیت گوش چنین شتری را می شکافتند تا علامت آن باشد که نبایستی بر آن سوار شوند و از آب و چراگاهها او را منع کنند و نیز هرگز نباید به کشتن آن اقدام کنند.
5 _ لزوم آزاد سازی سائبه ( شتری که ده ماده شتر زاییده باشد ) از اندیشه های خرافی و افترا های کافران عصر جاهلی بر خداوند
ما جعل اللّه من بحیره و لاسائبه . .. و لکن الذین کفروا یفترون
معنای ذکر شده برای سائبه در قاموس المحیط آمده و حکم آن از نظر مردم جاهلی همانند احکام بحیره بوده است. امام صادق(ع) در توضیح معنای <سائبه> در آیه فوق فرمود: ان اهل الجاهلیه کانوا ... اذا ولدت (الناقه) عشراً جعلوها سائبه و لایستحلون ظهرها و لااکلها ... .
_______________________________
معانی الاخبار، ص 148، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 683، ح 410.
6 _ احکام ویژه وصیله ( گوسفند ماده ای که همزاد با بره نر باشد ) بدعت و از افترا های کافران عصر جاهلی بر خداوند
ما جعل اللّه من . .. و لاوصیله و لکن الذین کفروا یفترون
در دوره جاهلیت اگر گوسفندی دو قلو می زائید که یکی از آن دو نر بود، ذبح آن را تحریم می کردند و همزاد آن را <وصیله> می نامیدند یعنی ماده گوسفندی که سرنوشت همزادش را به سرنوشت خود گره زد و سبب شد که بر آستان بتها ذبح نشود. امام صادق(ع) در توضیح معنای <وصیله> در آیه فوق فرمود: <ان اهل الجاهلیه کانوا اذا ولدت الناقه ولدین فی بطن قالوا: وصلت، فلایستحلون ذبحها و لااکلها ... .
_______________________________
معانی الاخبار، ص 148، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 683، ح 410.
7 _ احکام ویژه حامی ( شتر نری که از صلبش ده شتر به وجود آید ) از بدعت ها و افترا های مردم جاهلی بر خداوند
ما جعل اللّه . .. و لاحام و لکن الذین کفروا یفترون
اعراب جاهلی از سوار شدن بر شتر مذکور امتناع میورزیدند و آن را از هیچ آب و چراگاهی منع نمی کردند.
ص: 149
12 _ بیشتر کفرپیشگان عصر بعثت احکام رایج درباره بحیره ، سائبه ، وصیله و حام ، را احکامی الهی می پنداشتند .
ما جعل اللّه من بحیره . .. یفترون علی اللّه الکذب و اکثرهم لایعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 2
2_ کفرورزی کافران و اعمال ایشان ( افترا بر خداوند ، بازداری از راه خدا و . . . ) خارج از حاکمیت خداوند نیست .
و من أظلم ممن افتری علی الله کذبًا . .. أُولئک لم یکونوا معجزین
ماضی بودن معنای جمله <أُول_ئک لم یکونوا . ..> (آنان هیچ گاه ازحاکمیت خدا خارج نبوده اند) می رساند که: گرایش کافران به کفر نیز تحت حاکمیت خدا صورت گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 7
7 - بازخواست کافران ، در قیامت ، به خاطر تلاش همواره آنان در افترا زدن است .
و لیسئلنّ یوم القی_مه عمّا کانوا یفترون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 32 - 2
2 - دروغ بستن به خدا و تکذیب قرآن و دین حق ، از خصوصیات کافران است .
فمن أظلم ممّن کذب علی اللّه و کذّب بالصدق
مخاطبان آیه شریفه _ به قرینه ذیل آیه (مثوًی للکافرین) _ کافران می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 1
1- کافران ، مدعی منتسب نبودن قرآن به مبدأ وحی و انتساب دروغین آن از سوی پیامبر ( ص ) به خداوند
أم یقولون افتری_ه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 91 - 2
2- کفار قریش ، پس از نزول قرآن و ظهور اسلام ، آیات قرآن را به چند دسته تقسیم کرده و هر دسته را با تهمت و افترا و ترفند های گوناگون ، به استهزا گرفته و منکر شدند .
المقتسمین. الذین جعلوا القرءان عضین
برداشت فوق مبتنی بر این است که مقصود از این آیه و آیه قبل _ چنان که در شأن نزولها آمده است _ کفار قریش باشد که همگی (حدود 16 نفر) به شکلهای گوناگون به هلاکت رسیدند.
ص: 150
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 9،11،15
9 - فتنه انگیزی کافران ، مجوز نبرد با ایشان است ، هر چند که با مسلمانان سر جنگ نداشته باشند .
و قتلوا فی سبیل اللّه یقتلونکم . .. الفتنه أشد من القتل
جمله <والفتنه أشد من القتل>، به اصطلاح اصولیین حاکم بر <الذین یقاتلونکم> است و موجب توسعه در موضوع حکم مطرح شده در آیه قبل می شود; یعنی، آیه قبل بیان داشت که با کافران حربی نبرد کنید و جمله <الفتنه . ..> بیان می کند که فتنه انگیزی به منزله جنگ است.
11 - آواره ساختن مسلمانان از دیارشان از مصداق های فتنه انگیزی کافران است .
و أخرجوهم من حیث أخرجوکم و الفتنه أشد من القتل
15 - فتنه انگیزی کافران ، مجوز کشتن و نبرد با آنها در مسجد الحرام و نواحی آن نیست .
و الفتنه أشد من القتل و لاتقتلوهم عند المسجدالحرام حتی یقتلوکم
جمله <و الفتنه . ..> بیان می دارد که کافران فتنه انگیز همانند کافران محارب هستندو لذا باید باآنان نبرد کرد. به نظر می رسد جمله <و لاتقاتلوهم عند المسجد الحرام ...> به منزله استثنا از این قانون باشد; یعنی، فتنه انگیزی کافران، مجوز جنگ در مسجد الحرام نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 1
1 - نبرد با کافران ، تا برطرف شدن فتنه های آنان ، وظیفه ای ضروری بر عهده مسلمانان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 88 - 7
7- عذاب کافران ، به تناسب عملکرد و فساد آنان ، متفاوت است .
زدن_هم عذابًا فوق العذاب بما کانوا یفسدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 28 - 9
9 - کافران ، مفسدان و تبه کاران روی زمین هستند .
کالمفسدین فی الأرض . .. کالفجّار
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که آیه شریفه، در مقام توصیف کسانی است که در آیه قبل از آنان به <الذین کفروا> (کسانی که کفر ورزیدند) یاد شده است.
ص: 151
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 12 - 5
5- کافران مکه ، مردمانی مجرم و تبهکار بودند .
ربما یودّ الذین کفروا . .. کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 4
4- خداوند ، با افشای انگیزه های کافران در گوش فرا دادن به سخنان پیامبر ( ص ) ، آنان را مورد تهدید قرار داد .
نحن أعلم . .. و إذ هم نحوی
اعلام اطلاع خداوند از گوش دادن کافران به سخنان پیامبر(ص) و آگاهی از گفت وگوی آنها، برای تهدید و هشدار به آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 103 - 1
1- إخبار و پرده برداری خداوند از توطئه های مخفیانه کافران و مشرکان علیه حقانیت پیامبر ( ص ) و قرآن
و لقد نعلم أنهم یقولون إنما یعلّمه بشر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 34 - 7
7 - قیامت ، روز ظهور حقایق و برملا شدن خطای کافران در گمراه دانستن مؤمنان
قالوا إنّ ه_ؤلاء لضالّون . .. فالیوم الذین ءامنوا من الکفّار یضحکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 4
4 - بیان سرسختی سازش خواهان کافر و وفا نکردن آنان به وعده ایمانِ مشروط خویش ، از اخبار غیبی قرآن
ص: 152
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 18 - 14
14_ < عن رسول الله ( ص ) : . . . وأما الکافر فیقرأ ذنوبه علی رؤوس الأشهاد ، < ه_ؤلاء الذین کذبوا علی ربّهم ألا لعنه الله علی الظالمین > ;
از رسول خدا(ص) روایت شده است که فرمود: . .. اما کافر پس گناهان او در ملأ عام و در حضور گواهان خوانده می شود: اینانند کسانی که به پروردگار خود دروغ بستند. آگاه باشید لعنت خدا بر ستمکاران باد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 5
5- افشای حرکت های مرموز کافران و منافقان ، از سوی خداوند برای پیامبر ( ص )
و منهم من یستمع إلیک حتّی إذا خرجوا من عندک
خطاب آیه شریفه به پیامبر(ص) است و ضمیر <منهم> ممکن است به کافران بازگردد که در آیات پیشین یاد شده اند و نیز ممکن است باتوجه به محتوای آیه _ که نوعی حرکت نفاق آمیز را بیان داشته _ به منافقان بازگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 3
3 - تصریح به آمادگی نداشتن مشرکان برای پذیرش توحید در هیچ زمان و تأکید بر واهی بودن پیشنهاد سازش از سوی آنان ، وظیفه ای الهی بر عهده پیامبر ( ص )
قل . .. و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
آیات آغاز سوره _ که تسامح طرفین را در زمان آینده منتفی دانست _ با مفهوم خود، تکلیف زمان حال را نیز روشن کرده است. در این حال، وضعیت زمان حال به صراحت در این آیه، بیان شد تا موضع گیری ها شفاف باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 4
4 - بیان سرسختی سازش خواهان کافر و وفا نکردن آنان به وعده ایمانِ مشروط خویش ، از اخبار غیبی قرآن
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
ص: 153
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 2
2 - خداوند ، با سخت گیری و اقتدار ، کافران را گرفتار خواهد ساخت .
إنّ بطش ربّک لشدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 130 - 9
9 _ کافران جن و انس در قیامت با اعتراف به آمدن رسولان الهی، علیه خود شهادت خواهند داد.
ألم یأتکم رسل منکم . .. قالوا شهدنا علی أنفسنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 97 - 11
11- اعتراف کافران در قیامت ، به ظلم و ستم پیشگی خویش در دنیا
بل کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 67 - 1،4
1 - کافران ، در حال سوختن در آتش جهنم ، اعلام می کنند که مطیع بزرگان و رؤسای گمراه سازشان بودند .
إنّ اللّه لعن الک_فرین . .. یوم تقلّب ... و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا ... فأ
4 - کافران ، در قیامت ، با مشاهده آتش جهنم ، به ربوبیت خداوند اعتراف می کنند .
یوم تقلّب وجوههم فی النار . .. و قالوا ربّنا
ماضی آوردن عبارت <قالوا ربّنا> در مقابل <یقولون یالیتنا> احتمال دارد که مربوط به زمانی باشد که هنوز در عذاب واقع نشده اند و تنها، آن را مشاهده کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 68 - 2
2 - کافرانِ پیرو در قیامت ، به ربوبیت خداوند اعتراف می کنند .
و قالوا . .. ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 5،9
5 - کافران در قیامت ، به درستی وعده های خداوند رحمان پی برده و به آن اعتراف خواهند کرد .
ه_ذا ما وعد الرحم_ن
ص: 154
9 - کافران در قیامت ، به صراحت و راست گفتاری رسولان الهی پی برده و به آن اعتراف خواهند کرد .
قالوا ی_ویلنا . .. و صدق المرسلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 1،6،7
1 - اعتراف کافران در قیامت ، به دو بار مردن و دو بار زنده شدن خود با قدرت الهی
قالوا ربّنا أمتّنا اثنتین و أحییتنا اثنتین
6 - اعتراف کافران لجوج و حق ناپذیر در قیامت به ربوبیت خداوند
قالوا ربّنا
7 - اعتراف کافران حق ناپذیر در قیامت ، به گناهان خود پس از مشاهده قدرت الهی در آخرت
فاعترفنا بذنوبنا فهل إلی خروج من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 7،8،10
7- عدل الهی در کیفر کافران ، مورد اقرار خود آنان ، در قیامت
ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا
<ه_ذا> اشاره به عذاب کافران است و مصداق بارز <حقّ> در زمینه مجازات، <عدل> است.
8- کافران ، چشنده عذاب الهی در قیامت ، پس از اقرارشان به مجرمیت خویش
ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا قال فذوقوا العذاب
10- اعتراف و پشیمانی کافران در قیامت ، بی تأثیر به حال ایشان
ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا قال فذوقوا
کافران با این که به حق اقرار می کنند; باز هم به ایشان حکم می شود که: <فذوقوا العذاب>. بنابراین اعتراف آنان سودی نمی بخشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 9 - 1،4
1 - اعتراف کافران در دوزخ ، به آمدن پیامبران انذار کننده برای آنان
ألم یأتکم نذیر . قالوا بلی قد جاءنا نذیر
4 - اعتراف کافران در دوزخ ، به تکذیب عمدی و آگاهانه خویش ، نسبت به پیامبران و ادیان الهی
قالوا بلی قد جاءنا نذیر فکذّبنا و قلنا ما نزّل اللّه من شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 10 - 1
1 - اعتراف کافران دوزخی ، به گوش نسپردن و اندیشه نکردن درباره تعالیم دین و پیامبران الهی
و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 155
19 - ملک - 67 - 11 - 1
1 - اعتراف کافران در دوزخ به گناه و تقصیر خویش درباره دین
فاعترفوا بذنبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 7
7- کافرانِ پیرو ، در قیامت با اعتراف به پیروی کورکورانه از رهبران خویش ، آنان را مسؤول بدفرجامی خود معرفی خواهند کرد .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 12 - 3
3 _ کافران، معترف به مالکیت مطلق خداوند بر جهان هستی
قل لمن ما فی السموت و الأرض قل للّه
جواب خداوند به سؤال مطرح شده و منتظر جواب کافران نماندن، بداهت و مورد اعتراف بودن جواب را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 46 - 2
2- اعتراف و اقرار کافران به ستم کاری خویش پس از گرفتاری به اندک عذاب الهی
و لئن مسّتهم نفحه من عذاب ربّک لیقولنّ ی_ویلنا إنّا کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 1
1 - اعتراف ضمنی کافران در هنگام مرگ ، به زشتی اعمال گذشته خویش
قال ربّ ارجعون . لعلّی أعمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 7
7 - اعتراف کافران به آسمانی بودن کتاب موسی ( تورات ) ، علی رغم انکار آن در نوبتی پیش از این
قالوا لولا أُوتی مثل ما أُوتی موسی أوَلم یکفروا بما أُوتی موسی من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 156
14 - احزاب - 33 - 67 - 2
2 - اعتراف کافران ، در قیامت به گمراه شدن خود از سوی بزرگان شان
إنّا أطعنا سادتنا . .. فأضلّونا السبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 9
9 - اعتراف کافران و گنه کاران به نقش خود در تعیین سرنوشت خویش
أن تقول نفس ی_حسرتی علی ما فرّطت . .. و إن کنت لمن الس_خرین ... لو أنّ لی کرّه ف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 10،23
10 - اعتراف کافران در حضور نگهبانان و دربانان دوزخ ، به آمدن پیامبران تلاوت گر آیات خداوند و انذارگران الهی برای هدایت آنان
ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءای_ت ربّکم و ینذرونکم لقاء یومکم ه_ذا
23 - اعتراف کافران به کفر خویش و سزاوار عذاب بودن خود ، در آستانه ورود به دوزخ
قالوا بلی و ل_کن حقّت کلمه العذاب علی الک_فرین
برداشت یاد شده بر این اساس مبتنی است که جمله <ل_کن حق_ّت کلمه العذاب علی الکافرین> ادامه کلام کافران دوزخی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 7 - 5
5- اعتراف ضمنی کافران ، نسبت به اعجاز قرآن و نفوذ عمیق آن در دل ها و اندیشه ها
قال الذین کفروا للحقّ لمّا جاءهم ه_ذا سحر مبین
از این که کافران، قرآن را سحر می خواندند، استفاده می شود که آنان آثار خارق العاده آن را دیده و چون درصدد ایمان نبوده اند، نام آن را سحر گذاشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 4،5
4- اقرار گرفتن خداوند از کافران ، هنگام مواجهه آنان با آتش دوزخ ، درباره حقانیت تهدید های وحی
و یوم یعرض . .. ألیس ه_ذا بالحقّ
به قرینه صدر آیه <ه_ذا> اشاره به آتشی است که کافران در معرض آن قرار گرفته اند.
5- اعتراف کافران به حقانیت وعده های الهی ، پس از لمس و مشاهده آن
و یوم یعرض . .. ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 2 - 6
6 - اعتراف ضمنی کافران ، به تأثیر شگرف و خارق العاده قرآن و معجزات پیامبر ( ص )
ص: 157
و إن یروا ءایه . .. و یقولوا سحر مستمرّ
وصف <سحر مستمرّ> گرچه در مقام تنقیص بیان شده; اما به طور غیر مستقیم به تأثیر خارق العاده کارها و گفته های اعجازی پیامبر(ص) اشاره دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 70 - 10
10 - اذعان درونی کافران صدراسلام ، به حقانیت رسالت پیامبر ( ص ) و قرآن
بل جاءهم بالحقّ و أکثرهم للحقّ ک_رهون
عبارت <أکثرهم للحقّ کارهون>; یعنی، بیشتر آنان حقیقت را خوش ندارند. بنابراین انکار رسالت پیامبر(ص) و آسمانی بودن قرآن، نه از آن رو است که آنان به حقانیت آن دو یقین ندارند; بلکه بدان جهت بود که آن دو حق است و آنها از حق خوششان نمی آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 7
7 - وجود عناصری غیرمعاند با مسلمانان ، در میان کافران عصر پیامبر
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم فی الدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 70 - 8،9
8 - حق ستیزی ، انگیزه اصلی بیشتر کافران منکر قرآن و پیامبر ( ص ) بود ، نه ناشناخته بودن حقانیت آن دو برای آنها .
أم یقولون به جنّه . .. و أکثرهم للحقّ ک_رهون
9 - شالوده زندگی بیشتر کافران ، بر پایه باطل و منافع آنان ، ناسازگار با پذیرش حق
حتّی اذا أخذنا مترفیهم . .. و أکثرهم للحقّ ک_رهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 8 - 2
2 - رسوخ روحیه حق ناپذیری در بیشتر کافران ، عامل بی تأثیری آیات الهی درآنان
و ما کان أکثرهم مؤمنین
ص: 158
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 11
11 _ اکثر کافران عصر بعثت ، ناآگاه به ضرورت تقوا برای متولیان مسجدالحرام
إن أولیاؤه إلا المتقون و لکن أکثرهم لایعلمون
مفعول <لایعلمون> حقایقی است که آیه مورد بحث بدان پرداخته است ; از جمله ضرورت تقوا برای والیان مسجدالحرام و نیز استحقاق عذاب برای سدکنندگان مسجدالحرام بر روی مؤمنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 67 - 8
8 - رسوخ روحیه حق ناپذیری ، در بیشتر کفرپیشگان صدراسلام
و ما کان أکثرهم مؤمنین
گرچه ضمیر <هم> در <أکثرهم> به فرعون و قوم وی (قبطیان) بازمی گردد; اما در عین حال تعریض به مشرکان صدراسلام نیز دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 103 - 5
5 - رسوخ روحیه حق ناپذیری ، در بیشتر کفرپیشگان صدراسلام
و ما کان أکثرهم مؤمنین
گرچه ضمیر <هم> در <أکثرهم> به قوم ابراهیم بازمی گردد; اما در عین حال این آیه تعریض به مشرکان صدراسلام نیز دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 71 - 4
4 - خداوند ، پیامبر ( ص ) و مؤمنان اندک او را در برابر مخالفت اکثریت کافران و مشرکان صدر اسلام ، تسلّی خاطر و دلداری داد .
و لقد ضلّ قبلهم أکثر الأوّلین
مفسران برآنند که یادآوری گمراهی اکثریت امت های گذشته، در شرایطی که پیامبر(ص) و گروندگانِ اندک به آن حضرت در شرایط سخت مکه قرار داشتند و با مخالفت های بیشتر کافران و مشرکان رو به رو بودند، به منظور دلداری به پیامبر(ص) و گروندگان به ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 10
ص: 159
10 _ اکثر کافران مکه ناآگاه به مستحق بودن عذاب الهی به سبب بازداشتن مؤمنان از مسجدالحرام
و ما لهم ألا یعذبهم اللّه و هم یصدون عن المسجدالحرام . .. و لکن أکثرهم لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 12 - 1
1 - روی آوری کافران به درگاه خداوند ، به هنگام گرفتار آمدن در عذاب
ربّنا اکشف عنّا العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 1
1- اظهار ایمان و التجا به خداوند ، پس از مشاهده عذاب ، اقدامی دیر هنگام و بی ثمر برای کافران
أنّی لهم الذکری
برداشت بالا بنابراین نکته است که تعبیر <أنّی لکم الذکری>، درصدد بی ثمر خواندن ایمان کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 5
5 _ ایجاد رعب و وحشت در دل های کافران ، وعده خداوند به فرشتگان حاضر در کارزار بدر
سألقی فی قلوب الذین کفروا الرعب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 12 - 1
1- خداوند ، قرآن کریم را در قلب کافران هدایت ناپذیر مکه راه داد و به آنان شناساند .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که مرجع ضمیر <نسلکه>، <الذکر> و الف و لام <المجرمین> عهد ذکری باشد که اشاره به <الذین کفروا> در آیات قبل می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 2
2- خداوند آیات قرآن را ، علی رغم تصمیم کافران مکه بر ایمان نیاوردن ، در قلب آنان رسوخ داد .
ص: 160
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به
برداشت فوق، مبتنی بر این است که جمله <لایؤمنون به> جمله حالیه برای <المجرمین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 6
6 _ تعرض به کفار و سلب امنیت از آنان در اماکن سکونتشان ، جایز نیست .
فأجره حتی یسمع کلم اللّه ثم أبلغه مأمنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 20 - 6
6 _ خداوند ، مسلمانان صدراسلام را ، به وسیله کارشکنی و دشمنی مشرکان و کافران در بوته آزمایش قرار داد .
و جعلنا بعضکم لبعض فتنه أتصبرون
از دیدگاه برخی از مفسران، چون آیه شریفه در مکّه نازل گردیده است و مؤمنان در آن شهر بسیار مورد شکنجه و آزار قرار داشتند و نیز این آیه در صدد دلداری به پیامبر(ص) و مؤمنان است، می توان گفت که مقصود از <بعضکم> مسلمانان اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 25
25- کافران ، وسیله آزمایش مؤمنان
لیبلواْ بعضکم ببعض
مراد از <بعضکم ببعض> گروه مؤمنان، در برابر گروه کافران است که از صدر آیه استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 14
14 - زندگانی شکوفای کافران ، آزمون الهی برای آنان است .
زهره الحیوه الدنیا لنفتنهم فیه
<فتنه> در اصل هنگامی گفته می شود که طلا و نقره را با آتش بگدازند تا نیکو و نامرغوب آن، تمیز داده شود(مصباح) و چون مقصود از آزمایش، تمیز خوب از بد است، به آن <فتنه> اطلاق می گردد. آزمودن کافران، به این است که فراوانی نعمت ها، تکلیف آنها را سنگین تر می کند و چون حق نعمت را ادا نمی کنند، بر عذاب آنان افزوده می شود.
ص: 161
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 111 - 2
2- تأخیر مجازات مشرکان و کافران ، وسیله فتنه و آزمایش آنان است .
إن أدری أقریب . .. إن أدری لعلّه فتنه لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 63 - 2
2 - درخت زقّوم ، وسیله آزمایش کافران و ستم کاران
أم شجره الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنه للظ_لمین
آزمایش، یکی از معانی <فتنه> است و برداشت یاد شده مبتنی بر این معنا است. در تأیید این مطلب گفتنی است که مفسران در شأن نزول آیه شریفه نقل کرده اند: ابوجهل هنگامی که کلمه <زقوم> را با اوصافی که قرآن برای آن نقل می کند شنید، آن را به مسخره گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 31 - 4
4 - ذکر تعداد فرشتگان نگهبان دوزخ ( 19 عدد ) ، به منظور آزمایش کافران است .
علیها تسعه عشر . .. و ما جعلنا عدّتهم إلاّ فتنه للذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 17 - 1
1 - اعلام خداوند به کافرانِ برخوردار از ثروت و مکنت ، به آزمودنشان همچون آزمودن باغداران یمنی
إنّا بلون_هم کما بلونا أصح_ب الجنّه
مفسران درباره <اصحاب الجنّه> (صاحبان باغ) چنین نوشته اند: این باغ در حومه <یمن> در اختیار پیرمرد مؤمنی قرار داشت. او به قدر نیاز از آن برمی گرفت و بقیه را به مستمندان می داد. اما هنگامی که چشم از دنیا پوشید، فرزندانش گفتند: ما خود به محصول این باغ سزاوارتریم; چون عیال و فرزندان ما بسیار است و نمی توانیم مانند پدرمان عمل کنیم. آنان سوگند یاد کردند تمام مستمندان را از آن محروم سازند. سرنوشت آنان همان شد که در این آیات از آن یاد شده است. (مجمع البیان و نیز برگرفته از الکشاف زمخشری)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 111 - 1
1- آزمایش کافران و مشرکان حق ناپذیر صدراسلام ، فلسفه به تأخیر افتادن عذاب آنان و نامعلوم بودن زمان شکست آنها است .
ص: 162
و إن أدری لعلّه فتنه لکم
ضمیر <لعلّه> به نکته ای برمی گردد که از دو آیه قبل استفاده می شود. آن نکته، مسأله تأخیر عذاب کافران و مشرکان و یا نامعلوم بودن زمان شکست آنان و پیروزی مسلمین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 55 - 8
8 _ کافران و مشرکان ، منکر ربوبیت مطلق خدا هستند و همواره در برابر آن ایستاده و در این راه پشتیبان یکدیگراند .
و یعبدون من دون اللّه . .. و کان الکافر علی ربّه ظهیرًا
<الف و لام> در کلمه <الکافر> برای استغراق است و این کلمه شامل تمامی کافران می شود. <ظهیر> (فعیل به معنای فاعل) نیز به معنای معین و پشتیبان است. گفتنی است آمدن فعل <کان> در آغاز مبتدا و خبر، بیانگر استمرار خبر برای مبتدا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 4
4 - پشتیبانان جبهه مهاجم کفر ، چونان کافران محارب و شریک جرم آنان
إنّما ینهیکم اللّه . .. و ظ_هروا علی إخرجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 55 - 8
8 _ کافران و مشرکان ، منکر ربوبیت مطلق خدا هستند و همواره در برابر آن ایستاده و در این راه پشتیبان یکدیگراند .
و یعبدون من دون اللّه . .. و کان الکافر علی ربّه ظهیرًا
<الف و لام> در کلمه <الکافر> برای استغراق است و این کلمه شامل تمامی کافران می شود. <ظهیر> (فعیل به معنای فاعل) نیز به معنای معین و پشتیبان است. گفتنی است آمدن فعل <کان> در آغاز مبتدا و خبر، بیانگر استمرار خبر برای مبتدا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 15،16
15 - بهره مند ساختن کافران از متاع دنیا ، از سنت های خداوند است .
و من کفر فأمتعه
ص: 163
16 - بهره مندی کافران از مواهب الهی ، موقت و گذراست .
و من کفر فأمتعه قلیلا ثم أضطره إلی عذاب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 196 - 1،2،3
1 _ کافران صدر اسلام ، برخوردار از شوکت ظاهری و بهره های دنیوی
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
2 _ کافران عصر بعثت ، بهره مند از سود های فراوان تجاری و نفوذ سیاسی ، بر اثر گشت و گذار در شهر ها و سرزمین های مختلف
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
3 _ قدرت و شکوه ظاهری کافران و برخورداری آنان از بهره های مادی ، امری فریبنده برای مسلمانان
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 197 - 2،3
2 _ بهره مندی کافران از قدرت و امکانات مادی ، محدود و کوتاه است .
متاع قلیل ثمّ ماویهم جهنّم
3 _ توان و امکانات مادی کافران ، دلیلی بر حقّانیّت آنان نیست .
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد. متاع قلیل ثمّ ماویهم جهنّم
تصریح به اندک بودن بهره مندی کافران در دنیا و یادآوری فرجام شوم آنان، اشاره به این معنا دارد که شوکت ظاهری آنان، نه به خاطر تقرّبشان در پیشگاه خداوند است و نه نشانه حقانیّت آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 1،5
1 _ بی ارزشی بهره ها و قدرت محدود کافران در دنیا ، نسبت به نعمت جاودانه بهشت
متاع قلیل ثمّ ماویهم جهنّم . .. لکن الّذین اتّقوا ربّهم لهم جنّات ... خالدین فیه
5 _ فریفته نشدن در برابر شوکت ظاهری و قدرت اقتصادی کافران ، از مصادیق تقواپیشگی است . *
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا . .. لکن الّذین اتّقوا ربّهم
نهی از فریفته شدن و آنگاه بشارت بهشت به تقواپیشگان، می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 111 - 3
3- تأخیر عذاب و کیفر مشرکان و کافران حق ناپذیر ، به خاطر بهره بردن ناچیز و موقتی آنان از متاع های دنیوی است .
إن أدری لعلّه . .. مت_ع إلی حین
ص: 164
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 10
10 _ غرور و اعتماد نابجای کافران عصر پیامبر(ص) به اقتدار و تمکن خویش
ألم یروا کم أهلکنا . .. مکنهم فی الأرض ما لم نمکن لکم
از اینکه می فرماید اقوام قدرتمندتر از شما را هلاک کردیم، معلوم می شود که اینان به قدرت و مکنت خویش مغرور بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 6
6 _ امکانات مادی و داشتن نیرو های انسانی و هوادار ، هرگز موجب نجات کفرپیشگان از گرفتار شدن به عذاب دوزخ نخواهد شد .
ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 6،7
6 _ هر امتی ، چه مؤمن و چه کافر و منافق ، در زندگی دنیوی ، بهره و نصیبی دارد .
وعد اللّه المنفقین . .. کالذین من قبلکم. فاستمتعوا بخلقهم فاستمتعتم بخلقکم
7 _ کثرت بهرهوری های کافران ، به مقتضای خُلق و خو و تلاش مادی آنان و طبق جریان طبیعی است و نه نشانه رحمت و لطف الهی به آنان *
فاستمتعوا بخلقهم فاستمتعتم بخلقکم
با توجه به اینکه <خلاق>، می تواند به معنای دستاوردهای انسان به مقتضای خلق و خوی خویش باشد، این برداشت به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 70 - 2
2 _ برخورداری مشرکان و کافران از رفاه و در اختیار داشتن امکانات دنیوی ، نشان رستگاری آنان نیست .
لا یفلحون. متع فی الدنیا
جمله <متاع فی الدنیا> پاسخ از پرسش مقدر است ; یعنی، بعد از اینکه خداوند درباره مشرکان افترازننده فرمود: <آنان رستگار نخواهند بود>، این سؤال پیدا می شود که: پس آن همه رفاه و برخورداری از امکانات دنیوی در زندگی آنان چه معنایی دارد؟ خداوند پاسخ داد: <متاع فی الدنیا . .. >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 48 - 8
8_ خداوند ، متاع های دنیوی را از کافران دریغ نمی کند .
ص: 165
و أمم سنمتعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 6
6 - امکانات رفاهیِ نسبیِ کافران ، در دنیا ، از جانب خداوند است .
نمتّعهم قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 6
6 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، درباره تأثیرپذیری از قدرت و مکنت کافران و تجدید نظرکردن در برنامه های تبلیغی و الهی خویش
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
پیامبر(ص) و مسلمانان، در حالی به تبلیغ دین اسلام می پرداختند که کافران در اوج قدرت اقتصادی و سیاسی قرار داشتند. بنابر این هشدار خداوند در آیه شریفه می تواند گویای مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 11
11 - قدرت و امکانات مادی کافران و سلطه طلبان ، مایه نجات آنان از هلاکت و قهر الهی نخواهد بود .
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أشدّ منهم بطشًا . .. هل من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 4
4- برخی از مردم کافر و مشرک در عصر ظهور اسلام ، از ثروت و امکانات چشمگیری برخوردار بودند .
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 1
1 - برخی از زنان و مردان کافر عصر بعثت ( در مکه ) از امکانات و ثروت چشمگیری برخوردار بودند .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
ضمیر <منهم> به کافران بازمی گردد که در آیات پیشین مورد بحث قرار گرفته بودند و از آنجایی که سوره <طه> در مکه نازل شده است، مراد کفار مکه است. <ازواج> یا به معنای مردان و زنانی است که تشکیل خانواده داده اند و یا به معنای <اصناف> است. <من> در <منهم> برای تبعیض است.
ص: 166
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 7
7 _ تضمین امنیت کفار محاربی که به منظور آشنایی با اسلام و معارف آن ، پناهنده شوند و بازگرداندن آنان به مراکز امنشان _ پس از دریافت معارف _ لازم است .
و إن أحد من المشرکین استجارک . .. ثم أبلغه مأمنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 2،4،12
2 _ فرجام سوء منافقان و کفرپیشگان گذشته تاریخ _ علی رغم برخورداری آنان از قدرت ، مال و فرزند فزونتر _ هشداری است به منافقان هر عصر .
وعد اللّه المنفقین . .. کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا
4 _ اعتماد و اتکای منافقان و کافران به قدرت ، ثروت و فرزندان بسیار خویش
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
12 _ منافقان و کافران پیشین با همه اتکایی که بر دستاورد های مادی خویش داشتند ، سرانجام همه آنها را فرو نهاده و بی توشه در گذشتند .
کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم . .. أولئک حبطت أعملهم فی الدنیا و الأخره
آیه در مقام تحذیر منافقان، سرنوشت پیشینیان را بر آنان می نمایاند که چگونه با همه قدرت در گذشتند و تلاشهای دنیویشان بی نتیجه ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 33 - 6
6 - تهدید شدن کافران صدراسلام ، به نابودی اموال و درایی های شان
کذلک العذاب . .. لو کانوا یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 17
17 _ امید کفار و دشمنان اسلام به شکست اسلام ، تا پیش از نزول آیه < الیوم یئس الذین کفروا >
الیوم یئس الذین کفروا من دینکم
ص: 167
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 44 - 4
4 - چشمداشت خیر و برکت از نمود های کیفر و عذاب الهی ، نشان جهل عمیق کافران *
و إن یروا کسفًا . .. یقولوا سحاب مرکوم
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <سحاب مرکوم>، اشاره به بُعد خیر آفرینی ابرها داشته باشد; یعنی، کورباطنی کافر به حدی است که پاره های عذاب را ابرهای رحمت می پندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 7
7 - امیدواری کافران مکه ، به پیروزی خود بر پیامبر ( ص ) از طریق ایجاد هیاهو و فضای ناآرام
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. و الغوا فیه لعلّکم تغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 11 - 16
16- عنایت انبیا به دادن پاسخ منطقی و بی ابهام به شبهات و اشکالات کافران و مخالفان خویش
قالوا إنا کفرنا . .. إنا لفی شکّ ممّا تدعوننا ... قالت رسلهم أفی الله شکّ ... قا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 4
4_ خداوند ، پیش از عذاب کردن اقوام کفرپیشه ، جریان امر را به اطلاع پیامبر آن قوم می رساند .
إنا أُرسلنا إلی قوم لوط . .. و لما جاءت رسلنا لوطًا ... قالوا ی_لوط إنا رسل ربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 175 - 3
3 - پیامبر ( ص ) ، مأمور به صبر و انتظار در خصوص شکست کافران معاند و عذاب شدن آنان
ص: 168
فتولّ عنهم . .. و أبصرهم
توصیه به نظاره کردن بر احوال کافران معاند _ پس از توصیه به بی اعتنایی به آنان (فتولّ عنهم . ..) _ در حقیقت سفارش به صبر و انتظار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 179 - 3
3 - پیامبراسلام ( ص ) ، مأمور به صبر و انتظار در خصوص شکست کافران معاند و عذاب شدن آنان
و تولّ عنهم . .. و أبصر
توصیه به نظاره کردن بر احوال کافران معاند، پس از سفارش به بی اعتنایی به آنان (و تولّ عنهم) در حقیقت، توصیه به صبر و انتظار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 175 - 3
3 - پیامبر ( ص ) ، مأمور به صبر و انتظار در خصوص شکست کافران معاند و عذاب شدن آنان
فتولّ عنهم . .. و أبصرهم
توصیه به نظاره کردن بر احوال کافران معاند _ پس از توصیه به بی اعتنایی به آنان (فتولّ عنهم . ..) _ در حقیقت سفارش به صبر و انتظار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 77 - 5
5 - پیامبر ( ص ) با اضطراب و نگرانی چشم به راه نزول عذاب از جانب خداوند بر مشرکان و کافران بود .
فإمّا نرینّک بعض الذی نعدهم أو نتوفّینّک فإلینا یرجعون
آیه شریفه، در مقام دلداری به پیامبراسلام(ص) است و این، از وجود نوعی نگرانی و ناراحتی در آن حضرت حکایت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 29 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، موظف به پاسخگویی به کافران و تبیین نادرستی انتظارات نابه جای آنان بود .
و یقولون متی ه_ذا الفتح . .. قل یوم الفتح لاینفع الذین کفروا إیم_نهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 30 - 4،5
4 - همان گونه که کافران برای شکست دین منتظرند ، مؤمنان نیز برای نابودی کفر ، باید منتظر باشند .
ص: 169
و انتظر إنّهم منتظرون
احتمال دارد متعلق انتظار کافران، به قرینه دشمنی آنان با دین، انتظار برای شکست دین خدا باشد.
5 - کافران ، همواره در کمین شکست و اضمحلال جامعه مؤمنان اند .
إنّهم منتظرون
متعلق انتظارِ کافران، به قرینه دشمنی آنان با مؤمنان، می تواند انتظار شکست مؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 7
7- کافران صدراسلام در انتظار شکست و نابودی اسلام بودند .
قل کلّ متربّص فتربّصوا فستعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 2
2 - انتقام الهی از کافران ، پس از احتجاج و اتمام حجت بر آنان
و کذلک ما أرسلنا . .. ق_ل أوَ لو جئتکم ... فانتقمنا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 41 - 7
7 - انتقام از مشرکان و کافران ، سنت تخلّف ناپذیر الهی است .
فإنّا منهم منتقمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 42 - 1،2
1 - انتقام الهی ، گریبان گیر کافران و حق ستیزان ، در حیات و یا پس از رحلت پیامبر ( ص )
و من یعش عن ذکر الرحم_ن . .. فإمّا نذهبنّ ... أو نرینّک الذی وعدن_هم
2 - حضور رهبران الهی در جوامع ، مانع از تحقق انتقام الهی نسبت به کافران و حق گریزان نخواهد بود .
أو نرینّک الذی وعدن_هم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 14 - 6
6 - < أیام اللّه > ، روز های ظهور عینی حاکمیت و اقتدار خداوند و انتقام از کافران
لایرجون أیّام اللّه لیجزی قومًا
ص: 170
از اضافه <ایّام> به <اللّه>، استفاده می شود که روزهای مورد نظر، ایّام ویژه ای است که با سایر روزها تفاوت دارد و اراده الهی در آن ظهور و بروز خاصی می یابد. با توجه به جمله <لیجزی...> ممکن است چنین برداشت شود که <أیّام اللّه> روزهایی است که خداوند از کافران انتقام می گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 20،21
20- خداوند ، قادر بر انتقام از کافران ، بدون دخالت نیرو های بشری
و لو یشاء اللّه لانتصر منهم
21- کافران ، مستحق انتقام الهی
و لو یشاء اللّه لانتصر منهم
مفاد آیه این است که تنها مانع انتقام، مشیت الهی است و گرنه کافران، مستحق انتقام و مجازاتی سخت می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 50 - 5
5 - کافر ، هر لحظه در معرض انتقام الهی و نیازمند بازگشت هر چه سریع تر به سوی خداوند
ففرّوا إلی اللّه
در آیات پیشین انتقام الهی در مورد اقوام کفرپیشه مطرح شده بود. احتمال دارد مخاطب آیه شریفه، کافران باشند که شدیداً در معرض کیفر الهی قرار دارند و نیازمند آن هستند که در اولین فرصت به سوی خداوند شتاب گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 15 - 8
8- کافرانی که در برابر بینات و برهان های روشن انبیا لجاجت کرده و در مقابل آنان ایستادند ، مردمانی جبّار و منحرف بودند .
و قال الذین کفروا لرسلهم لنخرجنّکم . .. و خاب کلّ جبّار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 9
9 - کافران ، گرفتار کجروی و کج اندیشی مداوم اند .
کذلک کانوا یؤفکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 14 - 5
5 - عدالت خواهی و حق طلبی ، از اوصاف مسلمانان و پیرو قرآن و ظلم و انحراف از مسیر حق ، از اوصاف کافران
و أنّا منّا المسلمون و منّا الق_سطون
ص: 171
با توجه به معنای<قَسْط> (جور) و نیز تقابل <قاسطون> با <مسلمون>، مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 10
10 _ کافران با کفر خویش ، حیات و عمر خود را تباه می سازند .
انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً و لهم عذاب مهین
عمر طولانی اگر ثمری جز افزایش گناه و گرفتار شدن به عذاب الهی نداشته باشد، عمری تباه و سرمایه ای نابود شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 56 - 2
2 _ کفرپیشگانی که بر پیمانشان با پیامبر ( ص ) وفادار نماندند از پست ترین جنبندگان هستند .
إن شر الدواب . .. الذین عهدت منهم ثم ینقضون
<الذین عهدت منهم> می تواند بدل و یا عطف بیان برای <الذین کفروا> در آیه قبل باشد، و نیز می تواند مبتدا و خبر آن <فاما تثقفنهم . .. > در آیه بعد باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 1
1 - کافران به وقت زنده شدن و حضور به پیشگاه پروردگار ، به شدت اظهار تأسف و حسرت می کنند .
إلی ربّهم ینسلون . قالوا ی_ویلنا
<یاویلنا> (ای وای بر ما) در جایی به کار می رود که حادثه ای مصیبت بار و تأسف آور، پدید آمده باشد و از آن اظهار تأسف شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 127 - 8،10
8- پیامبر ( ص ) ، به خاطر حق ناپذیری کافران ، بسیار محزون و اندوهگین بود .
و لاتحزن علیهم
10- دلداری و تسلی خداوند به پیامبر ( ص ) در غم او بر کفرورزی و حق ناپذیری کافران
و لاتحزن علیهم
ص: 172
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 68 - 24
24 _ طغیانگران و کفرپیشگان ، شایسته دلسوزی نیستند .
فلاتأس علی القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 10
10- کافران و مشرکان حق ناپذیر ، شایسته دلسوزی نیستند .
لاتمدّنّ عینیک . .. و لاتحزن علیهم
حزن و اندوه پیامبر(ص) درباره کافران و مشرکان _ همان گونه که مفسران گفته اند _ به خاطر حق ناپذیری آنان بود. نهی شدن پیامبر(ص) از اندوه برای آنان، ممکن است از این جهت باشد که آنان ارزش چنین اندوهی را ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 6 - 8،9
8- اندوهناک بودن پیامبر ( ص ) بر حال کافران ، در پیشگاه خداوند ، حالتی ستوده و فراتر از حدّ انتظار است .
فلعلّک ب_خع نفسک علی ءاث_رهم إن لم یؤمنوا به_ذا الحدیث أسفًا
آیه شریف، گرچه پیامبر(ص) را از این که به سبب اندوه، خود را به هلاکت و مشقّت بیندازد، برحذر داشته است، ولی با عنایتی لطیف، از آن، تقدیر کرده است; زیرا، اصل تأسّف خوردن را مذموم ندانسته، بلکه مرحله ای از آن را غیر لازم شمرده است.
9_ تأسف خوردن بر حال کافران و سرنوشت بد آنان ، حالت قابل تحسین است .
فلعلّک ب_خع نفسک علی ءاث_رهم . .. أسفًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 3 - 1
1 - نگرانی و اندوه شدید پیامبر ( ص ) به خاطر عدم گرایش کافران به ایمان
لعلّک ب_خع نفسک ألاّیکونوا مؤمنین
واژه <لعلّ> در مواردی که انتظار وقوع امر ناخوشایندی می رود به معنای اشفاق و بیم داشتن است و <بَخْع> (مصدر <باخع>) نیز به معنای تباه ساختن و از بین بردن می باشد. بنابراین <لعلّک باخع نفسک>; یعنی، بیم آن می رود که تو جان خویش را تباه سازی. از این رو معلوم می شود که پیامبر(ص) از این که کافران ایمان نمی آوردند، چنان اندوهگین می شد که ترس آن می رفت که جان خویش را از دست بدهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 70 - 1
1 - حزن و اندوه پیامبر ( ص ) بر حال کافران ، علی رغم مکر و توطئه آنان علیه آن حضرت
ص: 173
و لاتحزن علیهم و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 13،14
13 - توصیه خداوند به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر حسرت و اندوه نداشتن بر گمراهی کافران
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت
14 - حسرت و اندوه شدید و همه جانبه پیامبر ( ص ) ، بر انحراف و گمراهی مردم کافر
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت
آمدن <حسرات> به صورت جمع به جای <حسرت>، بر کثرت و چند جانبه بودن آن دلالت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 11
11 _ اندوهناک شدن بر هلاکت کفرپیشگان لجوج ، حتی در صورت خویش و هموطنی با آنان ، امری نکوهیده و ناروا
فکیف ءاسی علی قوم کفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 77 - 6
6 - شکستگی و حزن و اندوه بی پایان ، فرجام نهایی کافران و مستکبران
حتّی إذا فتحنا . .. إذا هم فیه مبلسون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 6 - 1
1 - انذار های پیامبر ( ص ) در منکرانِ قرآن و کافران به آن ، بی تأثیر بود .
إن الذین کفروا سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم
<انذار> (مصدر انذرت) به معنای خبر دادن و مطلع ساختن از چیزی است که باید از آن ترسید و دوری کرد.
ص: 174
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 4
4_ پیامبران ، کفرپیشگان امت خویش را به نزول عذاب های الهی هشدار می دادند .
و ظنوا أنهم قد کذبوا
ضمیرهای جمع در جمله <ظنوا . ..> به <الذین> در آیه قبل برمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 12
12- گرفتار شدن به سرنوشت شوم ، تهدید خداوند به کافرانِ هدایت ناپذیر
ذرهم . .. فسوف یعلمون
براشت فوق، بنابراین احتمال است که مفعولٌ به و متعلق علم در <یعلمون> عاقبت امر و سرنوشت آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 34 - 10
10- کافران منکر حقانیت قرآن ، به عذاب استیصال تهدید شدند .
هل ینظرون إلاّ أن تأتیهم المل_ئکه أو یأتی أمر ربّک کذلک فعل الذین من قبلهم . ..
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 10 - 4
4- تهدید کافران به عذاب دوزخ ، بشارتی به مؤمنان است .
و یبشّر المؤمنین . .. و أن الذین لایؤمنون بالأخره أعتدنا لهم عذابًا ألیمًا
جمله <و أن الذین لایؤمنون بالأخره> عطف بر جمله <أن لهم أجراً کبیراً> است; یعنی، خدا دو بشارت به مؤمنان می دهد: 1- اجر بزرگ برای آنان، 2- آماده کردن عذاب برای کافران.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 2
2- بیم دادن کافران از خطر هلاکت با عذابی از جانب خداوند ، از وظایف پیامبر ( ص )
و لو أنّا أهلکن_هم بعذاب . .. قل کلّ متربّص فتربّصوا فستعلمون
<تربص> به معنای <انتظار> است (مصباح). فرمان <قل> به پیامبر(ص)، بیانگر وظیفه داشتن آن حضرت در ابلاغ این نکته به کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 109 - 10،11
10- پیامبر ( ص ) ، مشرکان و کافران حق ناپذیر را به عذاب الهی تهدید کرد .
إن أدری أقریب أم بعید ما توعدون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مقصود از <ماتوعدون>، عذاب الهی در دنیا و یا آخرت باشد.
11- پیامبر ( ص ) ، پیروزی اسلام را به مشرکان و کافران حق ناپذیر یادآور شد و شکستشان را به آنان هشدار داد .
ص: 175
و إن أدری أقریب أم بعید ماتوعدون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مقصود از <ماتوعدون> پیروزی اسلام و شکست جبهه شرک و کفر باشد. گفتنی است که جمله <أنّ الأرض یرثها عبادی الصالحون> در آیه 105 مؤید همین دیدگاه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 71 - 6
6 - همراهی مؤمنان با پیامبر ( ص ) در تبلیغ دین و انذار کافران
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
از این که کافران، در درخواست خود مؤمنان را مورد خطاب قرار داده اند، استفاده می شود که پیروان پیامبر(ص) نیز در تبلیغ دین و دفاع از آن، شرکت گسترده داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 9 - 4
4 - هشدار خداوند به کافران به عالم آخرت ، مبنی بر این که آنان در احاطه کامل مأموران الهی اند .
الذین لایؤمنون بالأخره . .. أفلم یروا إلی ما بین أیدیهم و ما خلفهم
<فا> در <أفلم یروا> تفریع بر <بل الذین لایؤمنون. ..> است. توجه دادن به این که پشت سرشان آسمان و زمین است، کنایه از احاطه مأموران الهی (آسمان _ زمین) بر آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 23 - 1
1 - مسؤولیت پیامبر ( ص ) در برابر مشرکان و کافران لجوج و حق ناپذیر در صدراسلام ، تنها انذار و هشدار بود .
و ما أنت بمسمع من فی القبور . إن أنت إلاّ نذیر
حصر در این آیه _ با توجه به آیات پیشین _ از نوع حصر اضافی و در ارتباط با کافران و مشرکان لجوج است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 37 - 10
10 - آمدن نذیر و هشدار دهنده از جانب خداوند در دنیا ، برای کافران محکوم به دوزخ
و جاءکم النذیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 73 - 1،2،3
1 - نگریستن به فرجام کافرانِ انذار شده از سوی رسولان پیشین ، توصیه خداوند به پیامبر اسلام ( ص )
فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
2 - کافران لجوج انذار شده از سوی رسولان الهی ، به سرنوشت شومی دچار شدند .
فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
توصیه خداوند به نگریستن در سرنوشت کافرانِ لجوجِ انذار شده از سوی پیامبران، گویای این حقیقت است که سرنوشت آنان، چنان شوم بوده که می تواند مایه درس آموزی و شایسته دقت و مطالعه باشد.
ص: 176
3 - لزوم تأمل و اندیشه در سرنوشت شوم کافران متعصب و لجوجی که از سوی پیامبران پیشین انذار شده اند .
و لقد أرسلنا فیهم منذرین . فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 177 - 3
3 - کافران و مشرکان تهدید شده به عذاب الهی ، از پیش انذار و اخطار شده و اتمام حجت شده بودند .
فساء صباح المنذرین
منظور از <منذرین> (اخطار شدگان) کافران و مشرکان اند. این تعبیر می رساند که آنان از سوی پیامبراسلام و قرآن، انذار و اخطار شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 3 - 15
15- قرآن ، پیام دار انذار و هشدار به کافران
تنزیل الکت_ب . .. و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
از ارتباط این آیه با آیه قبل _ که در آن مسأله نزول کتاب مطرح شده _ استفاده می شود که روی گردانی کافران، از انذارهایی است که در متن <کتاب> صورت گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 2 - 1
1_ شگفتی بیجای کافران ، از آمدن فردی از جنس خودشان ، برای انذار ایشان
بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 5
5 - قوت کاستی ناپذیر خداوند ، نویدی به مؤمنان و تهدیدی برای کافران است .
ذوالقوّه المتین . فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب
تأکید بر قدرت الهی (ذوالقوّه المتین) از یک سو نوید به عبادت گران و از سوی دیگر تهدید برای ظالمانی است که در کیفر الهی استعجال دارند و مهلت الهی را به معنای ضعف او می پندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 25 - 6
6 - همراهی مؤمنان با پیامبر ( ص ) ، در تبلیغ دین و انذار کافران
إن کنتم ص_دقین
از این که در درخواست کافران، مؤمنان مورد خطاب قرار گرفته اند، استفاده می شود که پیروان پیامبراسلام(ص) نیز در تبلیغ دین و دفاع از آن، شرکت گسترده ای داشته اند.
ص: 177
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 59 - 6
6- گرفتاری به عذاب هلاکت بار ، هشدار خداوند به گنه کاران و کافران و ستم پیشگان عصر بعثت بود .
و تلک القری أهلکن_هم لمّا ظلموا و جعلنا لمهلکهم موعدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 3
3- خداوند ، کافران صدراسلام را به عذاب استیصال تهدید کرد .
و إذا تتلی . .. قال الذین کفروا ... و کم أهلکنا قبلهم من قرن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 84 - 5
5- خداوند ، کافران لجوج عصر بعثت را به عذاب دنیوی در زمانی مناسب هشدار داد .
فلاتعجل علیهم إنّما نعدّ لهم عدًّا
عبارت <إنّما نعدّ لهم عدّاً> حاوی مفهوم تعلیل است; یعنی، هدف بالا رفتن ارقام است و روزی، شمارش به نقطه مورد نظر خواهد رسید و پس از آن، عذاب حتمی خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 98 - 5
5- خداوند ، کافران و مشرکان متعصب و سرسخت عصر بعثت را به نابودی و عذاب استیصال ، تهدید کرد .
و تنذر به قومًا لدًّا . و کم أهلکنا قبلهم من قرن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 47 - 1
1 - تهدید شدن کافران و تکذیب گران عصر بعثت ، به عذاب استیصال
و إن یکذّبوک . .. و یستعجلونک بالعذاب
<ال> در <العذاب> برای عهد و اشاره به عذابی است که به مشرکان تکذیب گر وعده داده شده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 55 - 5
5 - تهدید کفرپیشگان صدراسلام به عذاب استیصال
أو یأتیهم عذاب یوم عقیم
مراد از <عذاب> در جمله فوق عذاب استیصال است. اضافه <عذاب> به <یوم>، اضافه ظرفیه و به تقدیر <عذاب فی یوم عقیم> می باشد. <عقیم> نیز صفت <یوم> و به معنای نازا است. توصیف <یوم> به <عقیم>، بدان جهت است که روزی که عذاب استیصال نازل شود، آن روز، آخرین روز زندگی کافران خواهد بود و برای آنان روز دیگری در پی نخواهد آمد.
ص: 178
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 4 - 3
3- هشدار خداوند به کافران هدایت ناپذیر مکه ، مبنی بر اینکه مهلت دادن به آنان به معنای تداوم بخشیدن به زندگیشان نیست ; بلکه همواره در معرض هلاکتند .
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین. ذرهم ... فسوف یعلمون. و ما أهلکنا من قریه
ذکر این آیه، پس از تهدید <فسوف یعلمون> احتمالاً برای دفع اشکال مقدر می باشد و آن اشکال این است که: کفار پس از مهلت یافتن با امر <ذرهم یأکلوا . ..> چنین نپندارند که زندگیشان ادامه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 34 - 13
13- هشدار خداوند به کافران استهزاگر مکه
هل ینظرون إلاّ أن تأتیهم المل_ئکه . .. کذلک فعل الذین من قبلهم ... فأصابهم سیئات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 53 - 1
1 - هشدار خداوند به کفار مکه ، مبنی بر پیروزی نزدیک مسلمانان بر آنان
سنریهم ءای_تنا فی الأفاق و فی أنفسهم
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که مراد از ضمیر <هم> _ به قرینه آیه قبل (ثمّ کفرتم) _ کفار مکه بوده و مقصود از <آفاق> نواحی زمین و از <أنفس> مردم سرزمین جزیره العرب باشد. بنابر این جمله <سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی أنفسهم> می تواند اشاره به پیروزی مسلمانان بر کافران داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 14
14 - رعایت انصاف و حقوق مالی انسان ها ، حتی کافران ، در احکام شریعت
و ءاتوهم ما أنفقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 117 - 1،3،5،7،10
1 _ آنچه اهل کفر در این دنیا انفاق می کنند ، همچون باد سرد سُوزانی است که بر زراعت قوم ستمکارِ بر خویش بوزد و آن
ص: 179
را نابود سازد .
مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا . .. فاهلکته
3 _ تباهی امکانات مادی ، ثمره انفاق های کافران
مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا کمثل ریح فیها صرّ اصابت حرث قوم ظلموا انفسهم
5 _ بی ثمر بودن انفاق های اهل کفر ، نمونه ای از کارا نبودن امکانات مادّی ، در بی نیاز ساختن آنان از خدا
انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم . .. من اللّه ... مثل ما ینفقون ... کمثل ری
7 _ انگیزه کافران در انفاق های خویش ، رسیدن به زندگی پَست دنیاست . *
مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا
تقیید انفاق به حیات دنیا، می تواند گویای انگیزه کافران به انفاق در محدوده حیات دنیا باشد.
10 _ بی ثمری انفاق ( اعمال خیر ) و دستاورد های اهل کفر ، ناشی از عملکرد آنان است و نه از جانب خداوند .
مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا کمثل ریح فیها صرّ اصابت حرث قوم . .. و ما ظلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 1،2،3
1 _ جوامع کفرپیشه همواره مهیای صرف دارایی های خویش برای جلوگیری از گسترش اسلام
إن الذین کفروا ینفقون امولهم لیصدوا
انفاق مال به معنای مصرف کردن دارایی و هزینه کردن آن است و مراد از <ینفقون>، به قرینه <سینفقونها>، که اخبار از تحقق سرمایه گذاری است، بیان حالت کافران می باشد. یعنی کافران برای جلوگیری از انتشار اسلام آماده سرمایه گذاری هستند و از انفاق مال دریغی ندارند.
2 _ خداوند مسلمانان را از سرمایه گذاری های کلان کافران قریش برای هجوم به مسلمانان و جلوگیری از گسترش اسلام آگاه ساخت .
فسینفقونها ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
جمع مضاف <امولهم> دلالت بر عموم دارد ; یعنی تمامی داراییهایشان و این اشاره به پرداخت هزینه های فراوان است. گفتنی است توجه به سیاق آیه مورد بحث و آیات قبل این سخن مفسران را تأیید می کند که آیه شریفه درباره کفار قریش نازل شده است.
3 _ تلاش کافران و صرف هزینه های کلان برای جلوگیری از گسترش اسلام ، بی اثر است .
ثم تکون علیهم حسره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 9
9- کافران به هنگام مرگ ، تسلیم و منقاد می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... فألقوا السلم
ص: 180
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 1
1- آگاهی کامل خداوند ، به هدف ها و انگیزه های کافران در گوش فرا دادن به کلمات پیامبر ( ص )
نحن أعلم بما یستمعون به
<با> در <بما> برای سببیت است. بنابراین معنای آیه چنین می شود: ما به غرض و انگیزه ای که کافران به خاطر آن به سخنان پیامبر(ص) گوش فرامی دهند علم داریم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 70 - 8
8 - حق ستیزی ، انگیزه اصلی بیشتر کافران منکر قرآن و پیامبر ( ص ) بود ، نه ناشناخته بودن حقانیت آن دو برای آنها .
أم یقولون به جنّه . .. و أکثرهم للحقّ ک_رهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 3
3 - کافران ، با همان انگیزه و ملاکی که به دشمنی با خدا برخاسته اند ، دشمن مؤمنان و جامعه اسلامی نیز خواهند بود .
عدوّی و عدوّکم
تکرار <عدوّ> و تقدم <عدوّی> بر <عدوّکم>، در حقیقت مؤمنان را متوجه این موضوع می کند که خویش را از دشمنیِ دشمنان خداایمن نپندارند; زیرا آنان با همان انگیزه و ملاک که دشمن خدایند، دشمن مؤمنان نیز هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 10
10- برخورد منکرانه کافران و مشرکان مکه با قرآن ، برخاسته از منطق و عقل نبود ; بلکه انگیزه نفسانی _ روانی داشت .
و إذا ذکرت ربّک فی القرءان وحده ولّوا علی أدب_رهم نفورًا
<نفرت> از مقولات نفسانی - روانی است. بنابراین موضع نفرت آلود مشرکان با قرآن، برخاسته از انگیزه های نفسانی - روانی آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 11
11 _ مال و اولاد کافران ، آنان را هرگز از آتش دوزخ و عذاب الهی دور نخواهد ساخت .
لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً
<من اللّه>، یعنی از عذاب الهی، به قرینه <اولئک هم وقود النار>.
ص: 181
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 1،2
1 _ اموال و فرزندان اهل کفر ، نمی تواند آنها را از کیفر خداوند برهاند .
انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً
<اغنی> هنگامی که با <عن> متعدی شود، به معنای <دفع> می آید. لذا <لن تُغنی>، یعنی نمی رهاند. (روح المعانی).
2 _ اموال و اولاد ، تنها تکیه گاه به هنگام ذلت و ابتلای به غضب الهی ، از دیدگاه اهل کفر
ضربت علیهم الذّلّه . .. و باءُو بغضب من اللّه ... انّ الذین کفروا لن تغنی
ظاهراً منظور از <الذین کفروا>، همان جناح اهل کتاب هستند که در آیات سابق وضعیت آنان بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 61 - 3
3 _ مسلمانان نباید در پذیرش صلح مطرح شده از سوی کافران هدفی جز دستیابی بهزندگی مسالمت آمیز با کافران داشته باشند . *
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها
برداشت فوق با توجه به توضیح برداشت قبل به دست می آید. مقصود این است که مسلمانان نباید صلح را به خاطر تجدید قوا و مانند آن بپذیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 107 - 7
7 _ آسیب رساندن به جامعه اسلامی ، در رأس آرمان ها و اهداف منافقان و کافران
اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً
برداشت فوق با توجه به این است که در رأس همه اهداف <ضراراً> مطرح شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 5
5- خوردن ، لذت بردن و برخوردار شدن از متاع ها و لذت های دنیوی و غوطهور شدن در آرزو های واهی ، هدف و مقصد اعلای کافران است .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا و یلههم الأمل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 23 - 2
ص: 182
2 - کافران ، تکذیب قرآن را ابزار رسیدن به اهدافی ساخته بودند که آن را اظهار نمی کردند .
بل الذین کفروا یکذّبون . و اللّه أعلم بما یوعون
از مصادیق <مایوعون>، نیت ها و مقاصدی است که کافران، تکذیب قرآن را وسیله رسیدن به آن مقاصد کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 54 - 2
2 _ همسویی اهل کتاب ( یهود ) با کافران و تصدیق عقاید آنان ، برخاسته از حسادتشان به پیامبر ( ص ) و مسلمانان
یقولون هؤلاء اهدی من الّذین امنوا سبیلا . .. یحسدون النّاس
جمله <ام یحسدون . .. > بیان علتی برای مسائل عنوان شده در آیه 51 است. و از جمله آنها، قضاوت ظالمانه و همسویی با کافران است. یعنی این قضاوت و همسویی، ناشی از حسادت یهود می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 5
5 _ برخی از اهل کتاب همسو با کافران ، در رویارویی با اسلام
لاتتخذوا الذین . .. من الذین اوتوا الکتب من قبلکم و الکفار أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 35 - 12
12 _ پیامبر(ص) وظیفه دار شناخت دقیق روحیات و ویژگیهای کافران و چگونگی موضعگیریهای آنها در برابر هدایت است.
و إن کان کبر . .. فلا تکونن من الجهلین
بیان ویژگی هدایت ناپذیری برخی کافران و لحن توبیخ گونه آیه نسبت به پیامبر(ص)، بیانگر این است که پیامبر(ص)، علی رغم میل به هدایت کردن همه مردم، باید واقعیت هدایت ناپذیری برخی از کفار را پذیرفته و آن را در برنامه های خود در نظر گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 7
7 _ نرمش نشان ندادن به کافران و قطع طمع آنان از تعرض و سلطه بر مؤمنان ، امری لازم و ضروری است .
قتلوا الذین یلونکم من الکفار و لیجدوا فیکم غلظه
ص: 183
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 5
5 - توجّه دادن کافران به کمبود فرصت ، از راه کار های مبارزه قرآن با کفر
إنّا أنذرن_کم عذابًا قریبًا
جمله <یقول الکافر. ..> _ در ذیل آیه - گویای آن است که روی خطاب در <أنذرناکم>، با کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 14
14 - رعایت انصاف و حقوق مالی انسان ها ، حتی کافران ، در احکام شریعت
و ءاتوهم ما أنفقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 1
1 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) ، نسبت به اجابت خواسته های کافران تکذیب گر و سازش و مسامحه با آنان ، به صرف ثروت و نیروی انسانی بسیار آنان
و لاتطع کلّ حلاّف . .. أن کان ذا مال و بنین
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که جمله <أن کان ذا مال . ..> متعلق به <لاتطع> باشد. گفتنی است در آغاز <أن> لام تعلیل در تقدیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 4
4- لزوم کشتن کافران و امان ندادن به آنان ، در میدان جنگ تا مرحله زمین گیرشدن دشمن
فضرب الرقاب حتّی إذا أثخنتموهم
آیه شریفه در مجموع بیانگر یکی از قوانین کارآمد و حیاتی در میدان جنگ است. خداوند، به رزمندگان مسلمان رهنمود داده است تا قبل از غلبه یافتن بر دشمن و زمین گیر ساختن او، اقدام به گرفتن اسیر نکنند; بلکه بی درنگ هر دشمنی که در مقابلشان قرار گرفت، بکشند.
ص: 184
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 7
7 _ نرمش نشان ندادن به کافران و قطع طمع آنان از تعرض و سلطه بر مؤمنان ، امری لازم و ضروری است .
قتلوا الذین یلونکم من الکفار و لیجدوا فیکم غلظه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 85 - 14
14- گذشت و برخورد کریمانه با دشمنان و کافران در ابتدای نهضت اسلامی و تبلیغات دینی ، امری لازم و بایسته است .
فاصفح الصفح الجمیل
نزول آیه فوق _ که از گذشت و عفو سخن به میان آورده است _ (در نیمه اول بعثت) و از جانب دیگر دستور به برخورد شدید با کافران و دشمنان در مدینه (نیمه دوم بعثت) می تواند بیانگر مطلب فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 4
4- لزوم کشتن کافران و امان ندادن به آنان ، در میدان جنگ تا مرحله زمین گیرشدن دشمن
فضرب الرقاب حتّی إذا أثخنتموهم
آیه شریفه در مجموع بیانگر یکی از قوانین کارآمد و حیاتی در میدان جنگ است. خداوند، به رزمندگان مسلمان رهنمود داده است تا قبل از غلبه یافتن بر دشمن و زمین گیر ساختن او، اقدام به گرفتن اسیر نکنند; بلکه بی درنگ هر دشمنی که در مقابلشان قرار گرفت، بکشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 45 - 7
7 - مصلحت بقای نسل انسان ها و حیات در زمین ، مهم تر از مصلحت عقوبت دنیایی بندگان گنه کار و کافران
و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا ما ترک علی ظهرها من دابّه و ل_کن یؤخّرهم إلی أج
ص: 185
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 19
19- امت اسلامی ، موظّف به نبرد بی امان با جبهه کفر تا فرونشاندن شعله های شرارت آنان
فشدّوا الوثاق . .. حتّی تضع الحرب أوزارها
خطاب آیه، می تواند به امت اسلامی در همه زمان ها باشد; یعنی، هرگاه جبهه کفر با اسلام به ستیز برخاست، مسلمانان موظف اند تا مرحله خلع سلاح جبهه کفر به مبارزه ادامه دهند. این مطلب از ملاک هایی که آیه به دست داده است (أثخنتموهم ... تضع الحرب) استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 14 - 9
9 - ناخوشایندی کافران و دگراندیشان ، نباید مانع اظهار حق در اصول دین و موجب دست برداشتن از مواضع اصولی در نهضت توحیدی شود .
فادعوا اللّه مخلصین له الدین و لو کره الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 2
2- پیامبر ( ص ) وظیفه دار متمرکز کردن تمامی توجه خویش به کافران برای هدایت آنان بدون توجه به امکانات فراوان دنیوی آنها
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
برای آیه فوق احتمالاتی ذکر شده است و برداشت فوق بر این احتمال است که مراد از <لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزواجاً> این باشد که: به ذهنت خطور نکند که چرا کافران دشمن خدا از امکانات دنیوی زیادی برخوردار هستند؟ و با این فکر خود را به آن امکانات مشغول بکنی و از هدف اصلی باز بمانی; بلکه توجه خود را معطوف به خود آنان کن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 7
7- لزوم اهتمام رزمندگان مسلمان ، به نابودی سپاه کفر در مرحله نخست و نیندیشیدن به دیگر منافع و غنایم *
ص: 186
حتّی إذا أثخنتموهم فشدّوا الوثاق
گرایش به گرفتن اسیر، در یک احتمال ناشی از برخی تمایلات منفعت طلبانه و غنیمت جویانه بوده است. از این جهت خداوند، رزمندگان را از آن منع کرده و به هدف اصلی توجه داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 16 - 2
2 - باید کافران را از طمع در ایمان مردم مأیوس کرد و زمینه های موفقیت کافران در فریب مؤمنان را از بین برد .
فلایصدّنک عنها من لایؤمن بها
چنان که مفسران گفته اند: نهی <لایصدّنک> گرچه ظاهراً متوجه کافران است، ولی در حقیقت نهی از ایجاد سبب است; یعنی تو ای موسی _ و دیگر مؤمنان _ نباید به گونه ای عمل کنید که کافران بتوانند شما را از ایمان بازدارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 29 - 3
3 - ایمان کافران ، در قیامت ، ایمانی بی حاصل و غیر سودمند به حال آنان است .
یوم الفتح لاینفع الذین کفروا إیم_نهم
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که مراد از <یوم الفتح> روز قیامت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 17
17 _ ایمان آوردن کافران ، به هنگام رویارویی با عذاب دردناک الهی ، بی ثمر بوده و مورد قبول خداوند واقع نخواهد شد .
و اشدد علی قلوبهم فلایؤمنوا حتی یروا العذاب الألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 4
4- اظهار ایمان کافران ، در تنگنای عذاب ادعایی دروغین و غیر قابل اعتماد
أنّی لهم الذکری
برداشت بالا بنابراین نکته است که تعبیر <أنّی لهم الذکری> درصدد نفی اثر نباشد; بلکه در مقام تحلیل و تفسیر ادعای ایمان کافران در شرایط عذاب باشد، به این که اینان هر چند مدعی ایمان می شوند; اما آنان کجا و ایمان کجا؟ آنان راهی به سوی ایمان باز نگذاشته اند.
ص: 187
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 111 - 8
8 _ اگر مشیت خداوند تعلق گیرد کافران لجاجت پیشه و طغیانگر نیز ایمان خواهند آورد.
ما کانوا لیؤمنوا إلا أن یشاء الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 111 - 8
8 _ اگر مشیت خداوند تعلق گیرد کافران لجاجت پیشه و طغیانگر نیز ایمان خواهند آورد.
ما کانوا لیؤمنوا إلا أن یشاء الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 4،5،7
4 - ایمان ، از همگان حتی کفرپیشگان محارب پذیرفته است .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
برداشت فوق مبتنی بر این است که متعلق <إنتهوا> کفر و شرک باشد. بنابراین <فإن انتهوا ...>; یعنی، اگر کافران و مشرکان دست از کفر و شرک برداشتند و ایمان آوردند. بر این مبنا جمله <فإن اللّه ...> گویای دو معناست: 1_ پذیرش ایمان آنان، 2_ آمرزش خطاهای گذشته شان.
5 - در صورتی که کافران محارب ایمان آورند ، نباید بر خطا های پیشینشان ( کشتن مسلمانان ، فتنه انگیزی و . . . ) مورد مؤاخذه قرار گیرند .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
7 - آمرزش گناهان کافران محارب ، پس از ایمان آوردن آنان ، پرتوی از مغفرت و رحمت الهی است .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 70 - 11
11 _ کفرپیشگان اگر ایمان آورند ، حتی در صورتی که علیه پیامبر ( ص ) جنگیده باشند ، مشمول رحمت و مغفرت الهی خواهند شد .
إن یعلم اللّه . .. یغفر لکم
ص: 188
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 30
30- وجود مؤمنانی در نسل و صلب کافران مکه ، مانع نزول عذاب الهی بر آنان *
لولا رجال مؤمنون . .. لم تعلموهم ... لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم عذابًا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از مردان و زنان مؤمن در آیه شریفه، فرزندانی باشند که از کافران مکه تولد خواهند یافت و به ایمان خواهند گروید. آنچه مؤید این احتمال است، تعبیر <لم تعلموهم> و نیز <لو تزیّلوا> می باشد; زیرا <لو>ی امتناعیه، تفکیک ناپذیری نسل مؤمن از کافران عصر بعثت را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 4
4 _ ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن ناسازگار با گزینش کافران برای دوستی و ولایت
و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 4
4 _ ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن ناسازگار با گزینش کافران برای دوستی و ولایت
و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 5
5 - پیامبر ( ص ) ، دعوت برخی کافران را به ترک شرک و بت پرستی ، بی ثمر دانست و آنها را به حال خود ر ها ساخت .
لکم دینکم
ص: 189
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 27 - 5
5 - بدترین عمل کافران ، مبارزه با قرآن و تلاش در جهت محروم ساختن مردم از دستیابی به معارف آن است .
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. و لنجزینّهم أسوأ الذی کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 41 - 8
8 - بنی اسرائیل در صورت کفر به قرآن ، نکوهیده ترین و ناشایسته ترین کافران در پیشگاه خداوند خواهند بود .
و لاتکونوا أول کافر به
برداشت فوق مبتنی بر دو مقدمه روشن است: 1 _ <أول> بودن در جمله <و لاتکونوا . ..> به اعتبار رتبه و منزلت است، نه به لحاظ زمان; 2 _ <أول> بودن قید توضیحی است، نه احترازی. بر این اساس جمله <و لاتکونوا ...>; یعنی، و به قرآن کافر نشوید که در این صورت اولین رتبه کفر از آن شما خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 28 - 3
3 - کافران ، در آرزوی مرگ پیامبر ( ص ) و مؤمنان و شکست اسلام به سر می بردند .
قل أرءیتم إن أهلکنی اللّه و من معی
مفسران (صاحب مجمع البیان، تفسیر کبیر و. ..) نوشته اند: این آیه و آیات مشابه آن (مانند آیه 30 سوره <طور> و آیه 12 سوره <فتح>)، اشاره به این حقیقت تاریخی دارد که کافران و مشرکان، پیوسته در آرزوی مرگ پیامبر(ص) و مؤمنان و در نتیجه شکست کامل اسلام، به سر می بردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 4 - 5
5 - کافران ، مردمی بدکارند .
أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا
ص: 190
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 2
2 - منافقان ، برادر کافران و دارای رمز و راز با ایشان
الذین نافقوا یقولون لإخونهم الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 5
5_ مؤمنان و موحدان ، هرگز همسان کافران و مشرکان نخواهند بود ، همان طور که بینایان و شنوایان هم طراز کران و کوران نمی باشند .
هل یستویان مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 5
5_ مؤمنان و موحدان ، هرگز همسان کافران و مشرکان نخواهند بود ، همان طور که بینایان و شنوایان هم طراز کران و کوران نمی باشند .
هل یستویان مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 9
9 _ عشق به خدا و محبوب وی شدن ، فروتنی در برابر اهل ایمان و سرفرازی در مقابل کافران ، از صفات مؤمنان واقعی
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. اعزه علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 73 - 4
4 _ لزوم برخورد شدید و بدون ترحم ، با کافران و منافقان حق ستیز
و اغلظ علیهم
ص: 191
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 3
3 _ شکست در پیکار احد ، زمینه ساز هجوم تبلیغاتی کافران و یا منافقان ، علیه اسلام ، پیامبر ( ص ) و مسلمانان
یا ایّها الّذین امنوا لا تکونوا کالّذین کفروا و قالوا لاخوانهم . .. ما ماتوا و م
کشته شدن عدّه ای از مسلمانان در جنگ احد باعث شده بود که کافران و یا منافقان، که با حضور در صحنه احد مخالف بودند، ماجرای احد و کشته های فراوان آن را حربه تبلیغاتی علیه پیامبر (ص) قرار دهند. آنان می گفتند اگر نظر ما را می پذیرفتند و همراه پیامبر (ص) خارج نمی شدند، این حوادث ناگوار پیش نمی آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 2
2 - کافران ، در طول تاریخ دارای فرجامی مشابه و خصلت ها و مواضعی همگون
و لقد أهلکنا أشیاعکم
<أشیاع> جمع <شیعه> است و در این جا معادل امثال و اشباه به کار رفته است; یعنی، امثال شما در کفر و الحاد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 173 - 5
5 - بشارت و دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، در خصوص پیروزی نهایی آنان بر کافران و مشرکان
و لقد سبقت کلمتنا لعبادنا المرسلین . .. و إنّ جندنا لهم الغ_لبون
برداشت یاد شده از آن جا است که آیات شریفه _ که در شرایط دوران مکه نازل شده است _ در صدد دلداری به پیامبر(ص) و ایمان آورندگان به آن حضرت و نیز بشارت پیروزی به آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 8 - 3
3- ذلت و ناکامی نهایی کافران ، نویدی به مؤمنان مجاهد
و الذین کفروا فتعسًا لهم و أضلّ أعم_لهم
با توجه به ارتباط آیات _ که جهت گیری اصلی آن، دعوت از مؤمنان به جهاد در راه خدا علیه کافران است _ از جمله <فتعساً. ..> مطلب بالا استفاده می شود.
ص: 192
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 85 - 5
5 - نوید خداوند به پیامبر ( ص ) مبنی بر دگرگون ساختن وضع مکه و غلبه دادن توحید و ایمان بر شرک و کفر ( به هنگام بازگرداندن مجدد وی به آن شهر )
لرادّک إلی معاد
<معاد> در آیه، نکره موصوفه است که صفت آن حذف شده و تقدیر آن چنین است: <لرادُّک إلی معاد غیر ما هو الآن; ترا به شهری بازمی گرداند که وضع آن غیر از وضعی باشد که الآن دارد>. بنابراین تعبیر یاد شده به بازگشت فاتحانه پیامبر(ص) به مکه و دگرگون شدن اوضاع آن شهر با ورود آن حضرت اشاره دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 5 - 1
1 - بشارت به پیروزی پیامبراسلام ( ص ) بر کافران
فستبصر
آیه شریفه، بشارت و تهدید است; بشارت پیروزی پیامبراسلام (فستبصر) و تهدید کافران به شکست و نابودی (و یبصرون).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 16 - 2
2 - پیشگویی قرآن و بشارت خداوند به شکست خفّت بار کافران تکذیب گر
سنسمه علی الخرطوم
برخی از مفسران، بر این عقیده اند که آیه شریفه درصدد پیشگویی و بشارت به شکست ذلّت بار کافران در جنگ های آتی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 27 - 9
9 - کافران ، از سوی خداوند ، به خاطر بصیرت نیافتن از مشاهده آیات گسترده الهی در زمین ، سرزنش شده اند .
أوَلم یروا أنّا نسوق . .. فنخرج ... تأکل منه... أفلایبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 197 - 3
3 _ توان و امکانات مادی کافران ، دلیلی بر حقّانیّت آنان نیست .
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد. متاع قلیل ثمّ ماویهم جهنّم
ص: 193
تصریح به اندک بودن بهره مندی کافران در دنیا و یادآوری فرجام شوم آنان، اشاره به این معنا دارد که شوکت ظاهری آنان، نه به خاطر تقرّبشان در پیشگاه خداوند است و نه نشانه حقانیّت آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 2
2 - بغض و دشمنی شدید کافران حق ناپذیر با خویشتن در قیامت
من مقتکم أنفسکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 3
3 - بغض و دشمنی خداوند با کافران حق ناپذیر ، بیشتر و شدیدتر از بغض و دشمنی کافران نسبت به خویشتن است .
لمقت اللّه أکبر من مقتکم أنفسکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 8 - 7
7 - جهان ، هیچ گاه خالی از کافران نخواهد بود .
و لو شاء اللّه لجعلهم أمّه وحده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 80 - 9
9 _ روابط ولایی و دوستی بنی اسرائیل با کافران عامل کفرورزی و گرفتاری آنان به لعنت خدا و پیامبران
لعن الذین کفروا . .. تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا
مضمون آیه مورد بحث یعنی پذیرش ولایت مشرکان بیان مصداقی دیگر از عصیان و تجاوزگری بنی اسرائیل است. بنابراین پذیرش ولایت مشرکان نیز از عوامل کفرپیشگی و گرفتاری به لعنت الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 194
4 - مائده - 5 - 81 - 2،3
2 _ روابط ولایی و دوستانه بنی اسرائیل عصر پیامبر ( ص ) با کافران
ما اتخذوهم أولیاء
3 _ بنی اسرائیل در صورت ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن خود را به ولایت و دوستی کافران آلوده نمی ساختند .
و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 86 - 4
4 _ بنی اسرائیل ، مایل نبودند در سرزمین کفر و در جوار کافران ، زندگی کنند .
و نجنا برحمتک من القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 86 - 1
1 _ درخواست مؤمنان قوم موسی از خداوند ، برای نجات از گروه کفرپیشه
ربنا لا تجعلنا فتنه . .. و نجنا برحمتک من القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 8 - 1،2
1 _ مشاهده نزول فرشتگان بر پیامبر(ص)، درخواست نابجا و بهانه جویانه کافران
و قالوا لو لا أنزل علیه ملک و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر
2 _ گریز کفرپیشگان بهانه جو از ایمان به پیامبر(ص)، با درخواست معجزاتی غیرعملی
و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر ثم لا ینظرون
حرف <لو> غالباً در مواردی به کار گرفته می شود که شرط، امری غیر عملی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 2،3،10
2 _ درخواست نزول فرشته به عنوان پیامبر، از بهانه های کفرپیشگان
و لو جعلنه ملکا
جمله <و لو جعلناه ملکا . .. >، می تواند منقطع از آیه قبل بوده و جواب از درخواست دیگر کفار، که فرستادن فرشته به عنوان پیامبر است، باشد.
3 _ گریز کفرپیشگان بهانه جو از ایمان به پیامبر(ص)، با درخواست معجزاتی غیرعملی
و لو جعلنه ملکا لجعلنه رجلا
ص: 195
10 _ بقای مغالطه کاری و بهانه جوییهای کافران، حتی در صورت انتخاب پیامبر از میان فرشتگان
و لو جعلنه ملکا لجعلنه رجلا و للبسنا علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 106 - 5
5 _ بهانه جویی و اتهام کافران نباید سبب نگرانی و تزلزل مؤمنان گردد.
و لیقولوا درست . .. اتبع ما أوحی الیک
فرمان به اتباع از وحی، پس از اشاره به شبهات کافران، تأکیدی بر لزوم استقامت مؤمنان در برابر شبهات کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 94 - 2
2- بشر بودن رسولان الهی ، تنها دستاویز عمده برای بهانه جویی های مخالفان کافر و مشرک جهت ایمان نیاوردن به آنان
و قالوا لن نؤمن لک حتی . .. إلاّ أن قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 51 - 7
7 - تاریخ گذشتگان و تحلیل آن ، دست آویز کافران و ناباوران به معارف الهی ، برای رد و انکار ایمان و توحید
قال فما بال القرون الأُولی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 32 - 1
1 _ تدریجی نازل شدن قرآن ، بهانه و دستاویز کافران برای مخالفت با آن
و قال الذین کفروا لولا نزّل علیه القرءان جمله وحده
مجموعه اشیای به هم پیوسته و بدون فاصله از هم را <جمله> گویند. بنابراین <جمله> در آیه شریفه، به معنای <مجتمعاً> (باهم و دسته جمعی) می باشد (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 33 - 7
7 _ خداوند ، همواره حامی پیامبر ( ص ) در برابر بهانه تراشی ها و سخنان شبهه آلود و باطل کفار و دشمنان
و لایأتونک بمثل إلاّ جئن_ک بالحقّ و أحسن تفسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 68 - 5
5 - تحقق نیافتن قیامت پس از گذشت زمان ها و اعصار طولانی ، دستاویز کافران برای انکار آن
إن ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین
طرح پیشینه طولانی عقیده به معاد، ظاهراً تلاشی است از سوی کافران برای بیان این که اگر واقعاً وعده رستاخیز حق بود، باید تاکنون محقق می شد.
ص: 196
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 3،5،8
3 - کفرپیشگان حق ستیز ، منکر آسمانی بودن قرآن به بهانه عدم نزول دفعی آن
قالوا لولا أُوتی مثل ما أُوتی موسی
مقصود از <ما أُوتی موسی> تورات است که یکباره نازل شده بود; یعنی، چرا قرآن مانند تورات، یکباره نازل نشده است؟
5 - نزول دفعی قرآن همانند تورات ، شرط پیشنهادی کافران برای قبول رسالت پیامبر ( ص )
فلمّا جاءهم الحقّ من عندنا
8 - انکار پیشین تورات از سوی کافران ، نشانه بهانه جویی و عدم صداقت آنان در پیشنهاد خویش
أوَلم یکفروا بما أُوتی موسی من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 8
8 - کافران ، در قیامت بهانه می آورند که در دنیا ، فرصت لازم را برای ایمان آوردن نداشته اند . *
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که مکانی که کافران مجرم، از آن سخن می گویند، دنیا باشد و مرادشان از بیان چنین نکته ای، با ذکر قسم، به قرینه آیه پنجاه و هفت <فیومئذ لاینفع الذین ظلموا معذرتهم> عذرخواهی و یا بهانه تراشی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 44 - 10
10 - پیامبر ( ص ) ، موظف به بیان فواید و آثار قرآن ، در پاسخ به بهانه جویی های کافران
و لو جعلنه . .. ءاْعجمیّ و عربیّ قل هو للذین ءامنوا هدًی و شفاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 6 - 4
4 - بشر بودن پیامبران ، بهانه و دستاویز کافران برای کفر و روی گردانی از تعالیم دین
فقالوا أبشر یهدوننا فکفروا و تولّوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 25 - 2،7
2 - روشن نبودن زمان برپایی قیامت ، دستاویز کافران برای انکار آن
و یقولون متی ه_ذا الوعد
7 - پرسش بهانه جویانه کافران ، درباره زمان برپایی قیامت ، ناشی از خوی لجاجت ، استکباری و حق گریزی آنان بوده است .
بل لجّوا فی عتوّ و نفور . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 197
19 - مدثر - 74 - 53 - 1
1 - مشروط دانستن ایمان به رسالت پیامبر ( ص ) ، به نازل شدن نامه های سرگشاده از سوی خداوند در تأییدِ آن ، بهانه ای از سوی کافران بود .
بل یرید کلّ امریء منهم . .. کلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 5 - 1
1 - انکار و زیر سؤال بردن برپایی قیامت ، بهانه کافران برای انجام هرگونه فسق و فجور
أیحسب الإنس_ن ألّن نجمع عظامه . .. بل یرید الإنس_ن لیفجر أمامه
<فجور> (مصدر <یفجر>) به معنای فسق (صحاح اللغه) و لام در <لیفجر> برای تعلیل است. <أمام> اسم مکان و در این آیه مجازاً در زمان مستقبل _ که مفید استمرار است _ استعمال شده است. بنابراین مفاد آیه چنین می شود: <بلکه انسان می خواهد تا راه فسق و فجور، برای همیشه به روی او باز باشد و آن را ادامه دهد و همین سبب انکار معاد از جانب او است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 40 - 4
4 - استبعاد و تردید در توانایی خداوند ، مشکل و بهانه کافران در پذیرش مسأله معاد و احیای مردگان
ألیس ذلک بق_در علی أن یحیی الموتی
طرح مسأله توانایی خداوند بر احیای مردگان به صورت سؤال، نشان دهنده حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 3
3 - روی گردانی کافران از قرآن ، به دلیل ناتوانی آنان از درک مفاهیم آن است و افسانه دانستن آن ، بهانه ای بیش نیست .
قال أس_طیر الأوّلین . کلاّ بل ران علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 20 - 3
3 _ کفرپیشگان عصر بعثت _ علی رغم نزول پی در پی آیات و سوره های قرآن _ خواستار نزول معجزه ای دیگر بودند .
و یقولون لو لا أنزل علیه ءایه من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 32 - 2
2 _ دسته جمعی و به یکباره نازل نشدن آیات قرآن بر پیامبر ( ص ) ، دلیل وحی نبودن آن در دیدگاه کافران صدراسلام
و قال الذین کفروا لولا نزّل علیه القرءان جمله وحده
ص: 198
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 47 - 2
2 - روزی رسان بودن خداوند برای بشر ، بهانه و دستاویز کافرانِ صدراسلام برای خودداری از انفاق به مستمندان و گرسنگان
و إذا قیل لهم أنفقوا ممّا رزقکم اللّه قال الذین کفروا للذین ءامنوا أنطعم من لو ی
استفهام در <أنطعم> استفهام انکاری است; یعنی، <لانطعم من لو شاء اللّه لأطعمهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 48 - 3
3 - مشخص نبودن زمان برپایی قیامت ، دستاویز کافران صدراسلام برای انکار آن
و یقولون متی ه_ذا الوعد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 4 - 3
3 - انسان بودن پیامبر ( ص ) و برخاستن ایشان از میان توده های مردم ، مانع ایمان آوردن کافران صدراسلام بود .
و عجبوا أن جاءهم منذر منهم و قال الک_فرون ه_ذا س_حر کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 76 - 4
4 _ ایمان مستضعفان قوم ثمود بهانه ای برای کفرورزی و استکبار اشراف کفرپیشه آن قوم
قال الذین استکبروا إنا بالذی ءامنتم به کفرون
مجادله کافران با مستضعفان اقتضا می کرد که کفرپیشگان در پاسخ مؤمنان بگویند: <إنا به کفرون> و یا <إنا بما ارسل به کفرون>، ولی در پاسخ گفتند ما به آنچه شماها بدان ایمان آورده اید کافر هستیم. و این تعبیر نشان می دهد که از ریشه های استکبار آنان در برابر حق، ایمان مستضعفان بوده است. تقدیم <بالذی> بر <کفرون>، که افاده حصر می کند، این معنا را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 4
4- درخواست نزول ملائکه ، جهت اثبات حقانیت ادعای پیامبر ( ص ) از سوی کافران مکه ، بهانه ای بیش نبود .
لو ما تأتینا بالملئکه . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ
قید <إلاّبالحق> می تواند احترازی باشد; یعنی، نزول فرشتگان تنها در صورت وجود مصلحت و حکمت تحقق پذیر است، در حالی که در تقاضای کفار چنین مصلحتی نیست. مضافاً به اینکه <إذاً منظرین> نیز دلالت می کند بر اینکه آنان، حتی پس از آمدن ملائکه هم حقانیت پیامبر(ص) را نمی پذیرفتند.
ص: 199
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 16 - 6
6 - < عن علی ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ < و قالوا ربّنا عجلّ لنا قطّنا قبل یوم الحساب > قال : نصیبهم من العذاب ;
از امام علی(ع) روایت شده که درباره سخن خداوند عزّوجلّ <و قالوا ربّنا عجّل لنا قطّنا قبل یوم الحساب> فرمود: [مراد مشرکان از کلمه <قطّنا>] نصیب آنها از عذاب بود [که از روی تمسخر درخواست می کردند زودتر به آنان برسد]>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 1
1- خطاب استهزاگرانه و بی ادبانه کافران مکه به پیامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
از اینکه کفار، در مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) به جای خطاب مستقیم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غایب آن حضرت را صدا می زدند و نیز از اینکه به او نسبتی می دادند که خود آن را قبول نداشتند، حاکی از نکته فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 33 - 3
3 - مؤمنان نباید درباره ایمان و اعتقادات خود ، برای نقطه نظر های کافران ، ارزشی قائل شوند .
و ما أُرسلوا علیهم ح_فظین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 15
15- بی ارزشی لذت ها و امکانات دنیویِ کافران ، در مقایسه با فرجام سخت اخروی آنان
یتمتّعون و یأکلون . .. و النار مثوًی لهم
خداوند، با تقبیح شیوه کافران و یادآوری فرجام شوم آنان، در حقیقت به مؤمنان یادآور شده است که چشم به زندگی دنیوی کافران ندوزند و لذّت جویی های آنان را ارزش نپندارند; زیرا زندگی کافران از نظر ماهیت، حیوانی و از نظر فرجام، دوزخی است.
ص: 200
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 207 - 2
2 - بی ارزشی بهرهوری هر چند طولانی کافران از دنیا ، در قبال کیفر الهی
إن متّعن_هم سنین . .. ما أغنی عنهم ما کانوا یمتّعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 1
1 - بهرهوری کافران از منافع دنیا ، محدود و ناچیز است .
و من کفر . .. نمتّعهم قلیلاً
<قلیلاً> می تواند صفتِ مفعولِ مطلق محذوف باشد; یعنی، <نمتّعهم تمتیعاً قلیلاً>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 8 - 20
20 - اندک و ناپایدار بودن بهرهوری کافران و ناسپاسان ، در سایه کفر و ناشکری خویش
قل تمتّع بکفرک قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 6
6- ستیز کافران با منطق روشن رسولان الهی ، گواه بی اساس بودن ایمان اضطراری آنان
أنّی لهم الذکری و قد جاءهم رسول مبین
در صورتی که <أنّی لهم الذکری> در صدد بیان پوچی ادعای ایمان کافران باشد; تعبیر <و قد جائهم. ..> بیانگر فلسفه پوچی ادعای آنان خواهد بود; یعنی، آنان که منطق روشن رسولان را نپذیرفتند، چگونه با مشاهده عذابی، می توانند به ایمان راستین رسیده باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 1
1 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) ، نسبت به اجابت خواسته های کافران تکذیب گر و سازش و مسامحه با آنان ، به صرف ثروت و نیروی انسانی بسیار آنان
ص: 201
و لاتطع کلّ حلاّف . .. أن کان ذا مال و بنین
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که جمله <أن کان ذا مال . ..> متعلق به <لاتطع> باشد. گفتنی است در آغاز <أن> لام تعلیل در تقدیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 63 - 16
16_ ترک وظایف الهی به خاطر خوشایند کافران ، مایه خسارت و تباهی است .
فما تزیدوننی غیر تخسیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 22 - 20
20 - برخورداری ها و نعمت های بی پایان بهشت ، نشانگر فضل و رحمت خدا است و نه رفاه و خوشی محدود کافران در دنیا .
یرزق من یشاء . .. و من کان یرید حرث الدنیا نؤته منها ... لهم ما یشاءون ... ذلک ه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 9
9 - وجود نماز در خانواده مسلمان ، بهترین جایگزین برای مال و رفاه درخانواده کافران
متّعنا به أزوجًا منهم . .. وأمر أهلک بالصلوه
کلمات <أزواج> و <أهل> در این آیات، خانواده ها را مدّ نظر قرار داده است و بدین صورت لزوم تمایز خانواده مسلمان از خانواده کافر را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 19 - 4
4 _ نیکوترین عملکرد کافر و مشرک ، فاقد کمترین ارزش در بینش الهی است .
أجعلتم سقایه الحاجّ و عماره المسجدالحرام کمن ءامن باللّه . .. و اللّه لایهدی الق
ص: 202
برداشت فوق به خاطر دو نکته مهم در آیه شریفه است: 1_ سیراب ساختن حاجیان و آباد کردن مسجدالحرام، بهترین عمل مشرکان بود; 2_ خداوند، همین دسته از مشرکان به ظاهر نیکوکار را ستمکار معرفی کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 18 - 1،2
1- عمل نیک کافرانِ به ربوبیت خداوند ، چونان خاکستری است در معرض تندباد در روز طوفانی
مثل الذین کفروا بربّهم أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح فی یوم عاصف
مراد از <أعمالهم> می تواند اعمال خیر و صالحی باشد که کافران انجام می دهند. چه اینکه روشن است عمل زشت و گناه هیچ کس، کافر و مسلمان، ثمری ندارد تا اینکه حبط گردد و یا به خاکسترِ در معرض باد تشبیه شود.
2- عمل نیک کافران ارزشی ندارد و حبط می شود .
مثل الذین کفروا بربّهم أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح فی یوم عاصف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 11
11- اعمال به ظاهر نیک کافران دین ستیز ، پوچ و بی ب ها در نزد خداوند
إنّ الذین کفروا و . .. و سیحبط أعم_لهم
مراد از اعمال، کردار به ظاهر نیکی است که مشرکان یا اهل کتاب، انجام داده و می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 7 - 15
15 - اعمال نیک شخص کافر به خدا و رسول او ، در پیشگاه پروردگار فاقد ارزش می باشد .
فالذین ءامنوا منکم و أنفقوا لهم أجر کبیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 10 - 19
19 - اعمال نیک کافران و منافقان ، از کمترین ارزش در پیشگاه الهی برخوردار نیست .
لایستوی منکم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 105 - 8
8- اَعمال پوچ و نابود شده کافران ، غیرقابل سنجش و اعتبارگذاری در قیامت است .
فلانقیم لهم یوم القی_مه وزنًا
<وزن>، یا مصدر و به معنای سنجش سنگنی و سبکی است ; و یا به معنای مثقال است; یعنی، چیزی که با آن وزن سنجیده شود> (لسان العرب). این که خداوند، در قیامت، برای برخی که اَعمال شان حبط شده، وزنی برقرار نمی سازد، کنایه
ص: 203
از آن است که به قدری اَعمال آنان پوچ است که ارزش سنجیدن ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 2
2 - عمل و رفتار کفرپیشگان ، پوچ و بی ارزش است .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
برداشت یاد شده، از تشبیه سراب به دست آمده است; زیرا سراب، امری خیالی است که بر اثر خطای دید به ذهن انسان می آید; ولی در اصل وجود خارجی ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 9 - 4
4- اعمال کافران ، به دلیل نداشتن انگیزه الهی ، فاقد پاداش در نزد خداوند
کرهوا ما أنزل اللّه فأحبط أعم_لهم
از مجموع آیه استفاده می شود که خداوند، در مقام بیان فلسفه حبط اعمال نیک کافران است; فلسفه ای که برای بشر معقول و قابل فهم است و آن این که وقتی کافران به انگیزه های نفسانی و غیر الهی کاری را انجام داده اند، چگونه ممکن است که در قبال آن از خداوند پاداش دریافت کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 11
11 - اقتدار و شوکت کافران ، ناچیز در برابر اقتدار شکست ناپذیر الهی
ربّنا إنّک أنت العزیز الحکیم
جمله <إنّک أنت العزیز> _ که بیانگر حصر عزت و اقتدار در خداوند است _ تعریض به قدرت های کفر دارد که درصدد مفتون و معذّب ساختن مؤمنان اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 1
1 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) ، نسبت به اجابت خواسته های کافران تکذیب گر و سازش و مسامحه با آنان ، به صرف ثروت و نیروی انسانی بسیار آنان
و لاتطع کلّ حلاّف . .. أن کان ذا مال و بنین
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که جمله <أن کان ذا مال . ..> متعلق به <لاتطع> باشد. گفتنی است در آغاز <أن> لام تعلیل در تقدیر است.
ص: 204
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 36 - 2
2 - قضاوت کافران درباره اسلام و مسلمانان ، قضاوتی بی اساس و بدون پایه عقلانی و منطقی است .
ما لکم کیف تحکمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 70 - 3
3 - کافران و حق ناپذیران ، عناصری بی ارزش نزد خداوند
و لاتحزن علیهم
این که خداوند به پیامبر(ص) توصیه می کند که بر بدبختی کافران غم و اندوه بر خود راه ندهد، نشانگر این است که آنان در پیشگاه خدا، از هیچ ارج و ارزشی برخوردار نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 80 - 9
9 - کافر متعصب ، فاقد ارزش ها و ملاک های حیات انسانی
إنّک لاتسمع الموتی . .. إذا ولّوا مدبرین
تعبیر <إذا ولّوا مدبرین> بیانگر تعصب است و مرده و ناشنوا خواندن آنان، نشانگر فقدان همه ارزش ها و معیارهای حیات انسانی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 15
15- بی ارزشی لذت ها و امکانات دنیویِ کافران ، در مقایسه با فرجام سخت اخروی آنان
یتمتّعون و یأکلون . .. و النار مثوًی لهم
خداوند، با تقبیح شیوه کافران و یادآوری فرجام شوم آنان، در حقیقت به مؤمنان یادآور شده است که چشم به زندگی دنیوی کافران ندوزند و لذّت جویی های آنان را ارزش نپندارند; زیرا زندگی کافران از نظر ماهیت، حیوانی و از نظر فرجام، دوزخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 205
11 - طه - 20 - 132 - 9
9 - وجود نماز در خانواده مسلمان ، بهترین جایگزین برای مال و رفاه درخانواده کافران
متّعنا به أزوجًا منهم . .. وأمر أهلک بالصلوه
کلمات <أزواج> و <أهل> در این آیات، خانواده ها را مدّ نظر قرار داده است و بدین صورت لزوم تمایز خانواده مسلمان از خانواده کافر را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 6
6 _ دشمنان اسلام و کافران حق ستیز در صورت تسلط بر مسلمانان هرگز بر پیمان و پیوند دوستی و خویشاوندی پایبند نخواهند بود .
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 216 - 2
2 - کفر و عصیان ، عامل بی اعتباری مسؤولیت خویشاوندی
و أنذر عشیرتک . .. فإن عصوک فقل إنّی بریءٌ ممّا تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 3،6
3 _ غیر قابل اعتماد بودن کافران و مشرکان ، در پیمان و پیوند دوستی با مسلمانان
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمه
<إلّ> در لغت به معنای عهد، قسم و قرابت (خویشاوندی) آمده است (قاموس المحیط) ولی در این آیه _ به قرینه آمدن واژه <ذمه> که به معنای عهد است _ معنای قرابت و خویشاوندی مقصود است.
6 _ دشمنان اسلام و کافران حق ستیز در صورت تسلط بر مسلمانان هرگز بر پیمان و پیوند دوستی و خویشاوندی پایبند نخواهند بود .
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 116 - 14
ص: 206
14 _ عقاید مشرکان و کافران متکی بر گمان بی اساس است.
یضلوک عن سبیل الله . .. و إن هم إلا یخرصون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 105 - 10
10- کافران ، در قیامت ، فاقد کمترین شخصیت و اعتباراند .
فلانقیم لهم یوم القی_مه وزنًا
تعبیر <لهم> نشانِ این است که خودِ افراد، بی ارزش و بی مقدارند. تفریع جمله <فلانقیم...> بر حبط عمل، گویای این نکته است که سرچشمه بی ارزشی آنان، پوچی اَعمال شان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 3
3 _ غیر قابل اعتماد بودن کافران و مشرکان ، در پیمان و پیوند دوستی با مسلمانان
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمه
<إلّ> در لغت به معنای عهد، قسم و قرابت (خویشاوندی) آمده است (قاموس المحیط) ولی در این آیه _ به قرینه آمدن واژه <ذمه> که به معنای عهد است _ معنای قرابت و خویشاوندی مقصود است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 11
11 - کافران ستم پیشه و حق ستیز ، غیر قابل اعتماداند .
لعلّی أعمل ص_لحًا . .. کلاّ إنّها کلمه هو قائلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 1،2
1- خداوند ، پیامبر ( ص ) را از هرگونه چشم دوختن و مجذوب شدن به امکانات دنیوی کافران برحذر داشت .
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
ص: 207
<مدّ> به معنای زیاده و طولانی کردن است و هر گاه در رابطه با چشم و نظر به کار رود، به معنای چشم دوختن، خیره شدن و مجذوب شدن است.
2- پیامبر ( ص ) وظیفه دار متمرکز کردن تمامی توجه خویش به کافران برای هدایت آنان بدون توجه به امکانات فراوان دنیوی آنها
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
برای آیه فوق احتمالاتی ذکر شده است و برداشت فوق بر این احتمال است که مراد از <لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزواجاً> این باشد که: به ذهنت خطور نکند که چرا کافران دشمن خدا از امکانات دنیوی زیادی برخوردار هستند؟ و با این فکر خود را به آن امکانات مشغول بکنی و از هدف اصلی باز بمانی; بلکه توجه خود را معطوف به خود آنان کن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 2
2 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را از توجه به سرمایه های چشمگیر کافران و اشتیاق بهره گیری از آن ، برحذر داشت .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
<مدّالعین> (چشم کشیدن)، برداشتن نگاه از چیزی و متوجه ساختن و کشاندن آن به سوی چیز دیگر است و به قرینه آیاتی دیگر (نظیر <لاتعد عیناک عنهم> کهف/ 28) مرادِ آیه، معطوف ساختن توجه از تهیدستان به سوی ثروتمندان است. برخی احتمال داده اند که مراد از کشاندن، ادامه دادن است و آیه ناظر به نگاهِ سیر و عمیق می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 35 - 7
7 - بی اعتنایی خداوند به بهانه تراشی ها و عذرخواهی های کافران ، برای رهایی از عذاب دوزخ
فالیوم لایخرجون منها و لا هم یستعتبون
چنانچه از <استعتاب> (طلب عذرخواهی)، لازمه آن (قبول عذر) اراده شده باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 8
8 - بازخواست کافران ، در قیامت ، بازخواستی ناخواسته و همراه با بی اعتنایی است .
و لیسئلنّ یوم القی_مه عمّا کانوا یفترون
مجهول آورده شدن فعل <یُسئلنّ> _ که ضمیر نایب فاعلی آن، به <کافران> باز می گردد _ حکایت از حقیقت یاد شده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 5
ص: 208
5 - پیامبر ( ص ) ، دعوت برخی کافران را به ترک شرک و بت پرستی ، بی ثمر دانست و آنها را به حال خود ر ها ساخت .
لکم دینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 45 - 1
1 - کافران صدراسلام ، نسبت به هشدار های الهی مبنی بر پرهیز از گناه و رفتاری که موجب مجازات الهی در دنیا ( عذاب استیصال ) و در آخرت می شود ، بی اعتنایی کرده و گوش فرانمی دادند .
و إذا قیل لهم اتّقوا ما بین أیدیکم و ما خلفکم
بیشتر مفسران برآنند که مقصود از <ما بین أیدیکم> (آنچه در پیش روی شما است) گناهانی است که موجب مجازات های الهی در دنیا (همچون غرق شدن) می شود و مقصود از <ما خلفکم> (آنچه پشت سر شما است) گناهانی است که بعداً موجب مجازات الهی در آخرت می گردد. گفتنی است که تعبیر به <پشت سر> از آن رو است که هنوز نیامده و گویی پشت سر انسان در حرکت است. جواب <إذا>، به قرینه ذیل آیه بعد (کانوا عنها معرضین) <أعرضوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 60 - 9
9 - کافران ، به تحقق وعده نصرت خداوند ، ناباورند .
إنّ وعد اللّه حقّ و لایستخفّنّک الذین لایوقنون
مراد از <الذین لایوقنون> می تواند کافرانی باشد که در آیات پیش از آنان سخن به میان آمده است. لازم به ذکر است که متعلق <لایوقنون> می تواند همین وعده ای باشد که در آیه آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 4
4 - لجاجت در برابر ایمان و حق گریزی ، زمینه ساز آمدن عذاب الهی است .
لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 209
18 - حدید - 57 - 15 - 5
5 - کافران و منافقان ، در قیامت از یاور و پشتیبان محروم خواهند بود .
هی مولیکم
<مولی> به معنای ناصر و یاور است و قالب <هی مولاکم> قالب قصر است; یعنی، <لیس لکم ناصر إلاّ النار> (کافران و منافقان به جز آتش یاوری ندارند).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 17 - 5
5 - هیچ پناهگاه و راه گریزی از سختی ها و اندوه های روز محشر برای کافران نیست .
فکیف تتّقون إن کفرتم یومًا یجعل الولدن شیبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 11 - 2
2 - در عرصه قیامت ، هیچ ملجأ و پناهگاهی برای کافران نخواهد داشت .
لاوزر
<وزر> به معنای ملجأ و پناهنگاه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 5
5 _ کافران ، بی پناه و بی دفاع در برابر خواست خداوند
انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم . .. من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 43 - 5
5- بی پناهی همه جانبه کافران دربرابر عذاب الهی و حتمی بودن هلاکت آنان
أم لهم ءالهه تمنعهم من دوننا . .. و لا هم منّا یصحبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 5
5 - قطع امید کافران از همه عوامل مادی و احساس بی پناهی کامل در هنگام مرگ
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 67 - 2
ص: 210
2 - کافران و ناباوران به رستاخیز ، در زندگی فاقد تکیه گاه مطمئن بوده و در مواجهه با حوادث ، زود خود را می بازند و دچار یأس و احساس حرمان می شوند .
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون . بل نحن محرومون
روی سخن در این آیات، با کافران و کسانی است که در برابر مسأله معاد، موضع گیری ناباورانه دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 2
2 - کافران لجوج و حق ناپذیر ، تنها به هنگام مشاهده نشانه های نزول عذاب الهی ، به ناتوانی و بی پناهی خود پی می برند .
حتّی إذا رأوا ما یوعدون فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 3 - 5
5 - فریاد استغاثه و کمک خواهی کافران گذشته به هنگام عذاب ، بی نتیجه بود و آنان نجات نیافتند .
فنادوا و لات حین مناص
<مناص> به معنای ملجأ و راه گریز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 207 - 1
1 - امکانات مادی کافران ، بی ثمر به حال آنان ، به هنگام فرا رسیدن عذاب موعود
ثمّ جاءهم ما کانوا یوعدون . ما أغنی عنهم ما کانوا یمتّعون
جمله <ما أغنی عنهم. ..> را می توان دو گونه معنا کرد: الف) آن چیزهایی که از آن برخوردار می شدند، به کارشان نمی آید و عذاب را از آنان دفع نمی کند. ب) برخورداری ها، لذت ها و خاطرات شیرین گذشته، در قبال عذاب الهی هیچ ارزشی نخواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 18 - 11
11- وقوع رستاخیز ، مایه به خود آمدن کافران ; اما بی ثمر به حال آنان
فأنّی لهم إذا جاءتهم ذکری_هم
تعبیر <ذکری> می رساند که قیامت، مایه هشدار و بیدار شدن کافران است; اما این بیداری پس از پایان مهلت است و
ص: 211
سودی به حال آنان ندارد (فأنّی لهم).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 13
13 _ بی تأثیر ماندن دسیسه های منافقان و کافران طول تاریخ ، در از بین بردن ارزش های الهی ، عبرتی است برای دنبال کنندگان راه آنان . *
کالذین من قبلکم . .. أولئک حبطت أعملهم فی الدنیا و الأخره
با توجه به اینکه منظور از اعمال در <أعمالهم> می تواند روشهای خائنانه آنان در قبال ادیان الهی باشد، برداشت فوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 9 - 6،7
6- خداوند ، در برابر مخالفت ها و توطئه های کافران علیه قرآن ، به پیامبر ( ص ) اطمینان داد که خود حفاظت و پاسداری از آن را عهده دار است .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر . .. لو ما تأتینا بالملئکه ... إنا نحن نزّلن
7- خداوند ، در برابر توطئه های کافران علیه قرآن ، قدرت خویش را در پاسداری از آن به نمایش گذاشت و عظمت خویش را به رخ آنان کشید .
إنا نحن نزّلنا الذّکر و إنا له لح_فظون
از اینکه خداوند، برای بیان نزول قرآن از سوی خود، چند ضمیر جمع و اسم فاعل جمع می آورد، می تواند به منظور نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 70 - 7
7 - اطمینان بخشی خداوند به پیامبر ( ص ) نسبت به عدم تأثیر و کارایی توطئه های کافران علیه رسالت وی
و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 11
11- شدیدترین تهدید ها از جانب کافران و مشرکان ، ناتوان از خاموش ساختن نور ایمان در قلب های مستعد
و لولا رجال مؤمنون . .. لم تعلموهم
محیط مکه با آن که مسخّر مشرکان بود و مؤمنان ناگزیر به هجرت شده بودند; ولی خداوند از وجود مردان و زنان مؤمن در آن خبر داده است.
ص: 212
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 28 - 1
1 - کارساز نبودن ثروت کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، در رهایی آنان از عذاب قیامت
ما أغنی عنّی مالیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 8
8 - کافران مکه ، شاهد تأثیر ژرف قرآن بر قلب ها و نامطمئن از کارآیی جنجال آفرینی و تدابیر خود ، در جلوگیری از این تأثیرگذاری
قال الذین کفروا . .. لعلّکم تغلبون
واژه <لعلّ> در موردی به کار می رود که نتیجه آن قطعی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 3 - 5
5 - حق ستیزی کافران ، بی تأثیر در برنامه های الهی و در سد کردن راه رسالت
و کذّبوا. .. و کلّ أمر مستقرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 50 - 8
8 - بی اثر بودن دعا ها و درخواست های کافران در دوزخ
و ما دع_ؤا الک_فرین إلاّ فی ضل_ل
<ضلال> (مرادف <ضیاع>) به معنای تباهی است و مقصود از آن در آیه شریفه، بی ثمر بودن دعای کافران می باشد.
ص: 213
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 19 - 7
7 - آگاهی همه جانبه خداوند بر احوال بندگانش ، دلیل بی ثمر بودن حمایت نزدیکان و شفاعت برای کافران و مشرکان است .
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع . یعلم خائنه الأعین و ما تخفی الصدور
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که جمله <یعلم خائنه الأعین . ..> تعلیل برای جمله <ما للظالمین من حمیم...> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 52 - 3
3 - عذرخواهی کافران و مشرکان ستیزه جو در قیامت ، پذیرفته نشده و سودی به حال آنان نخواهد داشت .
یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 15 - 3
3 - بی نتیجه بودن توجیه و عذرتراشی انسان ها ، نسبت به رفتار خویش در قیامت
و لو ألقی معاذیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 5
5- جوامع کفرپیشه ، با تمامی امکانات و قوا ، بی دفاع در برابر کیفر الهی
و کأیّن من قریه هی أشدّ قوّه من قریتک الّتی أخرجتک أهلکن_هم فلاناصر لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 1
1 - کارساز نبودن قدرت کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، در رهایی آنان از عذاب قیامت
هلک عنّی سلط_نیه
ص: 214
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 111 - 3،5،6،13
3 _ اگر امور غیبی برای بهانه جویان و منکران آیات الهی محسوس شود، ایمان نمی آورند.
و لو أننا نزّلنا إلیهم الملئکه و کلمهم الموتی و حشرنا علیهم کل شیء قبلا ما کانوا
ملائکه، سخن گفتن مردگان، شهادت موجودات جملگی از امور غیبی هستند که حتی در فرض محسوس شدن آنها، گروهی ایمان نخواهند آورد.
5 _ اگر تمامی موجودات دسته دسته برانگیخته شوند و بر حقانیت پیامبر(ص) شهادت دهند، برخی کافران ایمان نمی آورند.
و حشرنا علیهم کل شیء قبلا ما کانوا لیؤمنوا
<قبلا> در این برداشت جمع <قبیل>، به معنی دسته و صنف گرفته شده است. <و القبیل الجماعه ... من اقوام شتی>. (قاموس اللغه).
6 _ مسخ شدن قلب و ادراک کافران مایه ایمان نیاوردن ایشان، حتی با دیدن روشنترین معجزات است.
و نقلب أفئدتهم و أبصرهم . .. و لو أننا نزّلنا ... ما کانوا لیؤمنوا
13 _ اغلب درخواست کنندگان نزول معجزات از تأثیر نداشتن آن بر کافران آگاهی نداشتند.
ما کانوا لیؤمنوا إلا أن یشاء الله و لکن أکثرهم یجهلون
مرجع ضمیر در <أکثرهم> می تواند مؤمنانی باشد که خواهان نزول آیات و اجابت درخواست مشرکان بودند، چنانچه در آیات قبل نیز این احتمال یاد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 9 - 4
4_ علم خداوند به بی تأثیری معجزات درخواستی کفرپیشگان ، دلیل اعطا نکردن آنها به پیامبر ( ص )
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه . .. الله یعلم ما تحمل ... ع_لم الغیب و
و نهانها، پس از اشاره به این که تقاضای کافران مبنی بر ارائه معجزه را پاسخ نمی دهد، حاوی این نکته است که: خداوند می داند ارائه معجزات پیشنهادی کافران اثری در هدایت ایشان ندارد. از این روست که به درخواست آنان پاسخ نمی دهد.
_______________________________
تفسیرعیاشی، ج2، ص205، ح13; نورالثقلین، ج2، ص485، ح34.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 27 - 9
9_ بی تأثیری معجزات خاص و پیشنهادی کفرپیشگان در هدایت آنان ، دلیل اهدا نشدن آنها به پیامبر ( ص )
لولا أُنزل علیه ءایه من ربه قل إن الله یضل من یشاء و یهدی إلیه من أناب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 1،2،3
1_ نزول قرآنی که کوه ها را به حرکت درآورد ، زمین را قطعه قطعه کند ، مردگان را زنده سازد ، نمی تواند مایه هدایت کسانی شود که خدا هدایت آنان را نخواهد .
و لو أن قرءانًا سیّرت به الجبال أو قطّعت به الأرض أو کلّم به الموتی
ص: 215
<تسییر> (مصدر سیّرت) به معنای حرکت دادن است و <تقطیع> (مصدر قطّعت) به معنای شکافتن عمیق یا قطعه قطعه کردن می باشد و حرف باء در جمله های سه گانه فوق به معنای استعانت است. عبارت <بل لله الأمر> و نیز <أن لو یشاء الله لهدی الناس> گویای این است که جواب شرط <لو أنّ
...> جمله ای نظیر <لم یهتدوا إن لم یشأ الله> است.
2_ آنان که با تلاوت قرآن هدایت نشوند و به سرای آخرت ایمان نیاورند ، حتی اگر مردگانی زنده شوند و حقایق آخرت را برای آنان بیان کنند ، هدایت نخواهند یافت .
و لو أن قرءانًا . .. کلّم به الموتی
هر یک از جمله های <سیّرت به الجبال> و <قطّعت به الأرض> و <کلّم به الموتی> حکایت از معجزات درخواستی کفرپیشگان دارد که به مناسبت می توان گفت: جمله <کلّم به الموتی> حاکی است که آنان برای باور به آخرت، از پیامبر(ص) می خواستند تا مردگانی را زنده کند تا از آخرت و دنیای پس از مرگ برای آنان سخن بگویند.
3_ آنان که با مشاهده و تلاوت قرآن نازل شده بر پیامبر ( ص ) هدایت نشوند ، با مشاهده هیچ آیت و معجزه ای هدایت نخواهند شد .
و لو أن قرءانًا سیّرت به الجبال . .. بل لله الأمر جمیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 101 - 8
8 _ معجزات انبیا بی تأثیر در کفرپیشگان و تکذیب کنندگان معارف الهی برای ایمان به آن معارف
و لقد جاءتهم رسلهم بالبینت فما کانوا لیؤمنوا بما کذبوا من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 42 - 4
4- خداوند ، مکر های کفرپیشگان را بی نتیجه می سازد .
و قد مکر الذین من قبلهم فلله المکر جمیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 10 - 15
15 - همه مکر ها و توطئه های سوء کافران و دین ستیزان ، رو به کسادی و نابودی است .
و الذین یمکرون السیئات . .. و مکر أُول_ئک هو یبور
<ال> در <السیّئات> برای جنس و مفید استغراق و به معنای انواع مکرهای بد است. <بوار> (مصدر <یبور> هم در معنای هلاکت به کار رفته و هم به معنای کسادی مفرط آمده است (لسان العرب). در هر صورت در این آیه، کنایه از عدم تأثیر و بی نتیجه بودن مکرهای کافران می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 216
11 - انبیاء - 21 - 42 - 5
5- اعراض کافران از شنیدن کلام الهی و درک مفاهیم و معارف قرآنی ، دلیل بی توجهی آنان به رحمت گسترده الهی و متأثر نشدن از مواعظ پیامبر ( ص )
قل من یکلؤکم . .. من الرحم_ن بل هم عن ذکر ربّهم معرضون
برداشت یاد شده مبتنی براین است که مقصود از <ذکر> قرآن باشد; زیرا یکی از نام ها و اوصاف قرآن کریم ذکر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 9 - 21
21 - مؤمنان ، برخوردار از عقل سلیم و خردناب و کافران فاقد آن هستند .
إنّما یتذکّر أُولوا الألب_ب
این که خداوند فرمود: تنها صاحبان خردناب پندپذیراند، اشاره به گروه مؤمنان و کافران دارد; زیرا آیات یاد شده درصدد توصیف این دو گروه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 21 - 20
20 - مؤمنان ، برخورد از عقل و خرد و کافران فاقد آن
إنّ فی ذلک لذکری لأُولی الألب_ب
برداشت بالا از ارتباط آیه شریفه با آیات گذشته به دست می آید; زیرا آیات پیش درباره اوصاف مؤمنان در مقابل کافران بود و در این آیه نیز یکی دیگر از اوصاف مؤمنان بیان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 18 - 5
5 _ کافران ، مشرکان و مسلمانان بی مبالات و ناپایبند به نماز و زکات ، فاقد صلاحیت تعمیر و رسیدگی به امور مساجدند .
إنما یعمر مسجد اللّه من ءامن باللّه و الیوم الأخر و أقام الصلوه و ءاتی الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 37 - 20
20_ مشرکان ، کافران به خدا و ناباوران به قیامت ، فاقد صلاحیت برای ارائه برنامه و مقررات برای انسانها
إنی ترکت ملّه قوم لایؤمنون بالله و هم بالأخره هم ک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 8
ص: 217
8 - برخی کافران ناتوان از درک دین پیامبر ( ص ) و ارزش آن و نالایق برای استفاده از آن
و لی دین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 10 - 7
7 - بی مبالاتی در سوگند یاد کردن و فرومایگی ، از ویژگی های کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
فلاتطع المکذّبین . .. حلاّف مهین
صفت <حلاّف مهین> و دیگر اوصافی که در آیات بعد ذکر می شود، مربوط به کافرانی است که رسالت پیامبراسلام(ص) را تکذیب می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 9 - 1
1 - کسانی که خود را از فرجام کفر و کیفر گناه در امان می پندارند ، دستاویزی برای توجیه کفر و گناه خود ندارند .
ما غرّک . .. کلاّ
حرف <کلاّ> مخاطب را از چیزی منع می کند که در جملات پیشین مطرح بوده است. از آن جایی که آیات قبل، توجیهات و بهانه های نادرست کافران و گنه کاران را پوچ قلمداد کرده است، حرف <کلاّ> در این آیه آنان را از دلگرمی به آن دستاویزها بازمی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 32 - 1
1 - تهمت ها و ادعا های کافران علیه پیامبر ( ص ) ، به دور از عقل و منطق
أم تأمرهم أحل_مهم به_ذا
<أم> در <أم تأمرهم> منقطعه و جمله _ به تقدیر استفهام _ استفهام انکاری است. <احلام> معادل عقول است; یعنی، <أم تأمرهم عقولهم>. مقصود این است که ایشان تحت تأثیر عقل علیه پیامبر(ص) موضع گیری نمی کنند; بلکه طغیان و سرکشی است که آنان را به این کار وامی دارد.
ص: 218
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 13
13- خود بزرگ پنداری و برتری جویی کافران ، پوچ و بی اساس
تستکبرون فی الأرض بغیر الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 32 - 1
1 - تهمت ها و ادعا های کافران علیه پیامبر ( ص ) ، به دور از عقل و منطق
أم تأمرهم أحل_مهم به_ذا
<أم> در <أم تأمرهم> منقطعه و جمله _ به تقدیر استفهام _ استفهام انکاری است. <احلام> معادل عقول است; یعنی، <أم تأمرهم عقولهم>. مقصود این است که ایشان تحت تأثیر عقل علیه پیامبر(ص) موضع گیری نمی کنند; بلکه طغیان و سرکشی است که آنان را به این کار وامی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 21 - 3،5
3_ عقاید و باور های کفرپیشگان ، بافته هایی است دروغین و بی اساس .
و ضلّ عنهم ما کانوا یفترون
5_ کافران ، به پوچی و بی اساس بودن بافته های دروغین و عقاید واهی خویش ، پی خواهند برد .
و ضلّ عنهم ما کانوا یفترون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 80 - 4
4- امکانات مادی و مال و فرزند کافران ، آنان را از فقر و تنهایی در قیامت نجات نمی دهد .
و نرثه ما یقول و یأتینا فردًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 85 - 10
10- کافران و منکران برپایی قیامت ، فاقد توجیه و تفسیر صحیح و حق مدارانه برای آفرینش جهانند و یا مردمی پوچ گرا می
ص: 219
باشند .
و ما خلقنا السموت . .. إلاّ بالحقّ و إن الساعه لأتیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 3
3- گزینش اولیا و معبودان باطل از سوی کافران ، حرکتی بی پایه و متکی بر اوهام است .
أفحسب الذین کفروا أن یتّخذوا عبادی من دونی أولیاء
محتمل است <أن یتّخذوا. ..> جانشین دو مفعول برای <حسب> باشد. در این صورت، معنا چنین می شود: <آیا کافران گمان می کنند که غیر مرا ولیّ می گیرند؟!>; یعنی، آنان، تنها، در اوهام خود غوطهورند و با حقایق فاصله بسیار دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 3
3- همسانی کافران در طول تاریخ ، در برخورد غیر منطقی با رسولان الهی
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
برخورد استهزاآمیز، بیانگر نداشتن منطق در موضع گیری ها است و چون پیامبران پیشین و پیامبراسلام(ص) مورد تمسخر کافران قرار گرفته اند; به دست می آید که برخورد کافران همسان بوده و مواضع مشابهی داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 33 - 4
4 _ سخنان کافران علیه پیامبر ( ص ) و تعالیم قرآن ، متکی بر تمثیل و تشبیه بود و نه برهان و دلیل .
و لایأتونک بمثل إلاّ جئن_ک بالحقّ و أحسن تفسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 10
10 - تکذیب بی دلیل آیات الهی ، شیوه مستمر و عادت همیشگی کافران
أمّاذا کنتم تعملون
تعبیر <کنتم تعملون> ماضی استمراری و بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 4
4 - کفرپیشگان حق ستیز ، ناتوان از برخورد منطقی با پیامبر ( ص ) و قرآن
و قال الذین کفروا لاتسمعوا له_ذا القرءان و الغوا فیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 9 - 6
6 - گفتار و روش کافران ، با ادراک های عقلی و فطری آنان همساز نیست .
و کم أرسلنا . .. و لئن سألتهم من خلق ... لیقولنّ خلقهنّ العزیز العلیم
ص: 220
خداوند در این آیه می فرماید: اگر از مشرکان و دین ناباوران سؤال شود که آفریدگار هستی کیست؟ آنان به دلیل عقل یا اعتقاد خود می گویند: <آفریدگاری عزیز و دانا>. در حالی که اگر آنان به راستی لوازم این باور را می فهمیدند، جا نداشت که وحی قرآنی را مورد خدشه قرار دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 33 - 5
5 - شیوه کافران در انکار معاد ، استهزاگرانه و نه منطقی
کانوا به یستهزءون
شیوه بودن استهزا از <کانوا به یستهزءون> که بر استمرار دلالت دارد استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 14 - 1
1- مؤمنان ، متکی به برهان و عقل و کافران ، دلخوش به پندار و هوای نفس
أفمن کان علی بیّنه من ربّه . .. و اتّبعوا أهواءهم
در واژه <بیّنه> شناخت عقلی نهفته است. از مقابله آن با <أهواء>، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 2 - 4
4- دلیل کافران ، بر انکار رسالت پیامبر ( ص ) ، دلیلی از جنس گمان بود ; نه از مقوله برهان .
بل عجبوا أن جاءهم . .. فقال الک_فرون ه_ذا شیء عجیب
بنابراین که <ه_ذا> اشاره به <منذر منهم> باشد; برداشت بالا به دست می آید; یعنی، تنها منطق کافران همین بود که می گفتند: انتخاب بشر برای رسالت بعید می نماید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 48 - 3
3 - کافران ، برای انکار قیامت فاقد برهان اند و جز استبعاد و شگفت آور بودن برپایی آن ، دلیلی ندارند .
أءنّا لمبعوثون . أو ءاباؤنا الأوّلون
برداشت یاد شده از آن جا است که دو آیه مورد بحث _ که درصدد بیان دلایل انکار معاد از سوی کافران است _ مطلبی از آنان جز استبعاد و شگفتی آنان یاد نکرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 20 - 2
2 - خودداری کافران از ایمان ، توجیه ناپذیر و بدون هرگونه برهان است .
فما لهم لایؤمنون
به قرینه <بل الذین کفروا> (در آیات بعد)، مرجع ضمیر در <لهم> کافران اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 221
20 - بروج - 85 - 21 - 1
1 - پندار دروغ بودن قرآن ، پنداری موهوم و از اندیشه های باطل کافران است .
فی تکذیب . .. بل هو قرءان مجید
حرف <بل>، اضراب از قبل است و اندیشه تکذیب گرانه کافران را تخطئه می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 70 - 7
7 - رفاه زدگان کفرپیشه عصر بعثت ، فاقد کمترین عذر قابل پذیرش در انکار رسالت پیامبر ( ص )
حتّی اذا أخذنا مترفیهم . .. أفلم یدّبّروا القول ... بل جاءهم بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 42 - 3
3 - کافران مخالف پیامبراسلام ( ص ) ، گروهی باطل گرا ، بی هدف و سرگرم به بازی های زندگی بودند .
فذرهم یخوضوا و یلعبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 49 - 2
2 - کافران پندناپذیر و مخالف پیامبر ( ص ) ، هیچ دلیل و عذر قابل قبولی ، برای روی گردانی از دین و پند های قرآن نداشتند .
فما لهم عن التذکره معرضین
از مفاد <فمالهم> (چیست آنان را)، استفاده می شود که مقصود، نبودن هیچ دلیل و عذری برای کفر و انکار کافران نسبت به قرآن پندآفرین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 9
9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن ، اساس علمی و عقلانی نداشت ; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی _ روانی آنان بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی _ نفسانی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 222
10 - اسراء - 17 - 46 - 10
10- برخورد منکرانه کافران و مشرکان مکه با قرآن ، برخاسته از منطق و عقل نبود ; بلکه انگیزه نفسانی _ روانی داشت .
و إذا ذکرت ربّک فی القرءان وحده ولّوا علی أدب_رهم نفورًا
<نفرت> از مقولات نفسانی - روانی است. بنابراین موضع نفرت آلود مشرکان با قرآن، برخاسته از انگیزه های نفسانی - روانی آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 61 - 7
7 - منکران آیات خدا و کافران به خدا ، تحت تأثیر عوامل بیرونی و منفعلانه ، از خدا و آیات او ، روی گرداندند و نه با منطق و برهان
و لئن سألتهم من خلق . .. و سخّر ... لیقولنّ اللّه فأنّی یؤفکون
مجهول آورده شدن فعل <یؤفکون> دلالت بر این می کند که مشرکان و منکران آیات خدا و مؤمنان به باطل، تحت تأثیر القائات بیرونی، چنین روی کردی را پیدا کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 22 - 6
6 - کافران تکذیب کننده ، در عالم آخرت ، بی یار و یاورند .
و إن تکذّبوا . .. و ما لکم من دون اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 65 - 2
2 - کافران در قیامت ، از هرگونه دفاع از خود در برابر محکومیتشان به دوزخ ، ناتوان خواهند بود .
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون . .. الیوم نختم علی أفوههم
مهر خوردن دهان کافران، به قرینه آیه قبل _ که سخن از محکومیت آنان به دوزخی شدن بود _ می تواند کنایه از ناتوانی آنان در دفاع از خود، در برابر دوزخی شدن خویش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 2
2 - در قیامت هیچ عامل نجات دهنده ای برای کافران ، در برابر عذاب و قهر خداوند وجود ندارد .
یوم تولّون مدبرین ما لکم من اللّه من عاصم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 223
18 - طور - 52 - 46 - 4
4 - نبودن کمترین یاور و شفیع ، برای کافران در قیامت
و لا هم ینصرون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <یوم لایغنی. ..> نظر به قیامت داشته باشد. در این صورت تعبیر <و لا هم ینصرون> حکایت از نفی شفیع می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 80 - 3
3- کافران در صحنه قیامت ، بدون سازوبرگ و تنها و بی کس ، حاضر خواهند شد .
نرثه ما یقول و یأتینا فردًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 2
2- کافران ، از یاری و نصرت دیگران به هنگام وقوع عذاب محروم خواهند بود .
و لا هم ینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 15 - 5
5 - بی دینان و ناامیدان از نصرت الهی ، گرفتار بن بستی گریزناپذیر در زندگی
من کان یظنّ أن لن ینصره اللّه. .. فلیمدد بسبب الی السماء... هل یذهبنّ کیده ما یغ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 207 - 1
1 - امکانات مادی کافران ، بی ثمر به حال آنان ، به هنگام فرا رسیدن عذاب موعود
ثمّ جاءهم ما کانوا یوعدون . ما أغنی عنهم ما کانوا یمتّعون
جمله <ما أغنی عنهم. ..> را می توان دو گونه معنا کرد: الف) آن چیزهایی که از آن برخوردار می شدند، به کارشان نمی آید و عذاب را از آنان دفع نمی کند. ب) برخورداری ها، لذت ها و خاطرات شیرین گذشته، در قبال عذاب الهی هیچ ارزشی نخواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 65 - 2
2 - کافران ، در آتش جهنم ، هیچ یار و یاوری نخواهند داشت .
الک_فرین . .. خ_لدین فیها أبدًا لایجدون ولیًّا و لانصیرًا
ص: 224
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 13
13 - کفر و شرک ، ظلم است و کافران و مشرکان ، از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان محروم اند .
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیات، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره کافران و مشرکان سخن می گوید و مقصود از <ظالمین> آنان می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 5
5- جوامع کفرپیشه ، با تمامی امکانات و قوا ، بی دفاع در برابر کیفر الهی
و کأیّن من قریه هی أشدّ قوّه من قریتک الّتی أخرجتک أهلکن_هم فلاناصر لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 22 - 3،5
3 - کافران منهزم شده در جنگ با مؤمنان ، فاقد کم ترین حامی و پشتیبان
لولّوا الأدب_ر ثمّ لایجدون ولیًّا و لانصیرًا
5 - کافران ، فاقد هرگونه حامی و یاور در تنگناها
الذین کفروا لولّوا الأدب_ر ثمّ لایجدون ولیًّا و لا نصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 1
1 - کافران لجوج ، بی بهره از تزویر های خویش و بی نصیب از یاری هر پشتیبان ، هنگام سر رسیدن وقت مجازاتشان
یوم لایغنی عنهم کیدهم شیئًا و لا هم ینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 14 - 14
14 - پیروان عیسی ( ع ) ، مورد تأیید و حمایت الهی در قبال دشمنانشان ( کافران بنی اسرائیل )
فأیّدنا الذین ءامنوا علی عدوّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 20 - 1
ص: 225
1 - کافران در آخرت ، گرفتار آتشی مسلّط و فراگیرند ، که تمام راه های گریز از آن بسته خواهد بود .
علیهم نار مؤصده
<وَصیدَه>; یعنی، غرفه ای که در کوهستان برای حفاظت از اموال ساخته شود و جمله <اوصدت الباب>; یعنی، درب را بسته و محکم کردم (مفردات راغب). بنابراین <مؤصده>، به معنای بسته شده و محکم است مانند محفظه ای که در دل کوه پدید آورند. حرف <علی> در <علیهم>، بر سلطه کامل آتش و فراگیر بودن آن دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 53 - 3
3 - جبهه کفر و شرک در طول تاریخ ، متشکل از انسان هایی بیمار دل و قسی القلب
و ما أرسلنا من قبلک من رسول . .. للذین فی قلوبهم مرض و القاسیه قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 17 - 6
6- پندار و تصویر نادرست کافران ، از مسأله معاد و چگونگی آن
أن أُخرج و قد خلت القرون من قبلی
تعبیر <و قد خلت القرون من قبلی> _ که به عنوان علت برای انکار معاد از سوی کافر مطرح شده _ نشانگر آن است که معاد در پندار آنان، بازگشت به دنیا در زمانی است که هنوز نسل های بعد در زمین زندگی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 2 - 5
5 - دلخوشی کافران به پندار غلط خود ، در زودگذری آثار معجزات پیامبر ( ص ) *
و إن یروا ءایه یعرضوا و یقولوا سحر مستمرّ
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <مستمر> از ماده <مرور> (زایل شدن و گذرا بودن)، مشتق شده باشد; چنان که برخی از مفسران بدان اشاره کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 15 - 1
1 - کافران تکذیب گر ، آیات قرآن و مطالب آن را بی اساس و از افسانه های کهن می پنداشتند .
إذا تتلی علیه ءای_تنا قال أس_طیر الأوّلین
ص: 226
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 122 - 11
11 _ کافران، از آن رو که در ظلمت و گمراهی هستند، کردار زشت خویش را زیبا می پندارند.
کمن مثله فی الظلمت . .. کذلک زین للکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 28 - 6
6 _ کافران زشتکردار عصر جاهلی از سر جهل، انجام کارهای زشت و ناپسند را اجرای فرمان خدا می پنداشتند.
و إذا فعلوا فحشه قالوا . .. الله أمرنا بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 7
7 _ کفرپیشگان مستکبر و زراندوز ، ثروت ها و قدرت خویش را موجب مصون ماندن از عذاب های الهی می پندارند .
ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 49 - 1
1 _ کفرپیشگان مستکبر در دنیا سوگند یاد می کنند که خداوند مؤمنان را در آخرت مشمول هیچ رحمتی نخواهد کرد .
أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمه
کلمه <رحمه> نکره است و چون پس از نفی واقع شده، معنای عموم از آن استفاده می شود. قابل ذکر است که مراد کافران از <رحمت>، رحمتهای اخروی است. یعنی بر فرض اینکه آخرتی باشد، خداوند رحمتش را شامل حال مؤمنان نخواهد کرد. فعل مضارع <لا ینال> و نیز معقول نبودن نفی تمامی رحمتها در دنیا این معنا را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 37 - 9
9 _ زیبا جلوه کردن کردار های زشت کافران ، در نظر ایشان
زین لهم سوء أعملهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 7 - 12
12_ کفرپیشگان ، قیامت را امری گزاف و طرح آن را از سوی پیامبر ( ص ) چون سحر ، نیرنگی روشن قلمداد می کردند .
إن ه_ذا إلاّ سحر مبین
<ه_ذا> به گفتار پیامبر(ص) مبنی بر زنده شدن مردگان و برپایی قیامت اشاره دارد. اطلاق <سحر> بر این گفتار و ادعا، از باب تشبیه است و وجه شبه آن بطلان و نیرنگ می باشد; یعنی، این سخن ظاهری فریبنده و باطنی پوچ و بی اساس دارد و در بطلان و نیرنگ بازی، همانند سحر است.
ص: 227
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 4
4_ کفرپیشگان ، تأخیر عذاب را نشانه بی پایه بودن تهدید های پیامبر دانسته و آنها را به استهزا می گیرند .
ل_ئن أخّرنا . .. لیقولنّ ما یحبسه
استفهام در جمله <ما یحبسه> به قرینه <ماکانوا به یستهزءون> به داعی استهزا و تمسخر ایراد شده است. بنابراین <لیقولنّ ...;>; یعنی ، از سر استهزا و تمسخر می پرسند: چه چیز مانع نزول آن عذاب و تحقق تهدیدها شده است؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 6
6_ تأخیر عذاب کفرپیشگان تکذیب گر ، موجب اطمینان آنان بر دروغ بودن آن می شد .
و ظنوا أنهم قد کذبوا
<کِذب> به معنای دروغ گفتن است و <کُذبوا> ; یعنی، به آنان دروغ گفته شد. جمله <فنجّی من نشاء> و <لایردّ بأسنا> می رساند که از مصادیق آنچه کافران دروغش می پنداشتند، نزول عذاب بوده است. قابل ذکر است که حرف <قد> در <قد کذبوا> _ که برای تأکید و تحقیق است _ می رساند که <ظنّوا> به معنای اطمینان پیدا کردند، است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 3 - 1
1- کافران ، زندگی دنیوی را محبوب خود دانسته و آن را به جای حیات اخروی برمی گزینند .
ویل للک_فرین من عذاب شدید . الذین یستحبّون الحیوه الدنیا علی الأخره
برداشت فوق بنابراین اساس است که <الذین یستحبّون الحیاه . ..> جمله وصفی برای <للکافرین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 98 - 3،5
3- کافران ، حیات دوباره انسان را پس از تبدیل شدن به خاک و استخوان پراکنده ، بعید می شمردند .
و قالوا أءذا کنّا عظ_مًا و رف_تًا أءنَّا لمبعوثون
5- مرگ در دیدگاه کافران ، پایان زندگی انسان است .
و قالوا أءذا کنّا عظ_مًا و رف_تًا أءنَّا لمبعوثون خلقًا جدیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 2
2- کافران ، اولیای برگزیده خود ( معبود های باطل ) را به حال خویش سودمند می پندارند .
أفحسب الذین کفروا أن یتّخذوا عبادی من دونی أولیاء
درباره معنای این آیه، توجیهات ادبی مختلفی ابراز شده است. از جمله این که <أن یتّخذوا> مفعول یکم برای <حسب> و مفعول دوم آن <نافعاً> محذوف باشد. برداشت بالا بر این وجه ادبی مبتنی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 104 - 10
ص: 228
10- کسانی که غیر خدا را معبود و ولیّ خود ساخته اند ، به خطا ، خود را کام روا و نیک کردار می پندارند .
أن یتّخذوا عبادی من دونی أولیاء . .. و هم یحسبون أنّهم یحسنون صنعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 77 - 4
4- در دیدگاه کافران ، دین مانع پیشرفت اقتصادی و نظامی است .
کفر بأی_تنا و قال لأُتینّ مالاً و ولدًا
تلاش برای فراوانی اولاد (در عصر نزول قرآن) برخاسته از نیازهای امنیتی و اقتصادی بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 3
3- کافران مکه ، منکر قیامت و عذاب های اخروی بودند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 35 - 2
2 - تبدیل دوباره خاک و استخوان به شکل انسان و دمیده شدن حیات در آن ، امری غیر قابل قبول برای اشراف کفر پیشه
أیعدکم . .. أنّکم مخرجون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 37 - 3
3 - دنیا و صحنه آمد و شد نسل ها و آفرینش آنها ، فاقد کمترین هدف و فرجام در بینش اشراف و مرفهان کفرپیشه
نموت و نحیا
مقصود از <نموت و نحیا> (می میریم و زنده می شویم) این است که نسلی می میرد و نسلی پدید می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 83 - 1،5
1 - معاد ، وعده ای بی اساس و افسانه ای کهن ، در نظر کافران و مشرکان
بل قالوا مثل ما قال الأوّلون . .. لقد وعدنا ... إن ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین
<اسطوره> (مفرد <أساطیر>) به معنای افسانه است. بنابراین <أساطیرالأوّلین>; یعنی، افسانه هایی که پیشینیان ساخته اند.
5 - تحقق نیافتن وعده رستاخیز ، پس از گذشت زمانی دراز ، دلیل بی اساس بودن آن در پندار کافران
لقد وعدنا نحن . .. إن ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین
مقصود کافران از عبارت <لقد وعدنا. .. من قبل> می تواند این باشد که اگر قیامتی هست تا کنون بایستی تحقق می یافت. بنابراین عدم تحقق آن تاکنون، دلیل بی اساس بودن و واقعیت نداشتن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 84 - 1
ص: 229
1 - زمین و هر آنچه در آن هست ، از آن خدا و متعلق به او است .
قل لمن الأرض و من فیها إن کنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 7 - 1،4،9
1 _ تناول غذا ، رفت و آمد و داد و ستد در بازار ، ناسازگار با شأن رسالت و پیامبری از دیدگاه مشرکان و کافران
و قال الذین کفروا . .. و قالوا مالِ ه_ذا الرسول یأکل الطعام و یمشی فی الأسواق
4 _ در پندار مشرکان ، بشر بودن و همچون مردم عادی زیستن ، ناسازگار با رسیدن به مقام نبوت و دریافت وحی از جانب خداوند
مالِ ه_ذا الرسول یأکل الطعام و یمشی فی الأسواق
برداشت فوق، از اسم استفهام <ما> _ که در این جا برای اظهار تعجب است _ استفاده می شود.
9 _ انجام رسالت الهی ( انذار مردمان ) در دیدگاه مشرکان ، تنها در خور شأن فرشتگان بود ، نه در توان انسان .
و قالوا مالِ ه_ذا الرسول . .. لولا أُنزل إلیه ملک
برداشت فوق، از آن جا است که مشرکان به خاطر غذا خوردن و رفت و آمد پیامبر(ص) در بازار، او را شایسته پیامبری نمی دانستند و خواستار نزول فرشته ای برای همیاری با آن حضرت بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 4
4 _ داشتن ثروتی بی نیاز کننده از هرگونه داد و ستد با مردم ، و تأمین شدن نیاز های مادی از سوی خداوند و یا داشتن بوستانی پر ثمر ، نشانه درستی ادعا پیامبری در دیدگاه کافران
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 43 - 4
4 _ علم به ارزش ها در نظام کفر ، مقهور عادات و رسوم اجتماعی
و صدّها ما کانت تعبد من دون اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 67 - 3
3 - زنده شدن دوباره نسل های گذشته تاریخ با همه قدمت آنها ، غیرقابل پذیرش در نظر کافران
أءذا کنّا تربًا و ءاباؤنا أئنّا لمخرجون
آمدن کلمه <آباؤنا> در ضمن استبعاد کافران، ممکن است بدین جهت باشد که به نظر آنان زنده شدن نیاکان به جهت قدمت زمانی، امری دشوار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 68 - 4
4 - در پندار کافران ، عقیده به معاد ، باوری ارتجاعی و افسانه ای ساخته و پرداخته پیشینیان است .
ص: 230
و قال الذین کفروا . .. إن ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین
<أسطوره> (مفرد <أساطیر>) معادل افسانه است و آن عبارت از هر حکایت و قصه بی اصل و دروغ است که به قصد اخلاقی یا سرگرم کردن ساخته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 13
13 - کافران ، سخنان مؤمنان پیرو پیامبر ( ص ) را نیز عاری از حقیقت می دانستند .
و لئن جئتهم بأیه لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
جمع آورده شدن مخاطب کافران (إن أنتم. ..) در خطاب به پیامبر(ص) احتمال دارد از این جهت باشد که آنان، می خواستند با این موضع گیری، مدافع فکری برای پیامبر(ص) باقی نگذارند و گفته های مؤمنان را نیز پیشاپیش، مخدوش اعلام کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 10 - 3
3 - در نظر کافران ، حقیقت انسان ، در جسم و اجزای مادی ، خلاصه شده است .
و قالوا أءذا ضللنا فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 28 - 8
8 - کافران ، درباره لحظه وقوع قیامت ، ناباور بودند و آن را محال می دانستند . *
و یقولون متی ه_ذا الفتح إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 3 - 2،10
2 - کافران ، وعده تحقق روز قیامت را وعده ای نادرست می دانستند .
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعه
لازمه انکار قیامت از سوی کافران، این است که به آنان وعده ای مبنی بر وقوع قیامت داده شده باشد.
10 - سخن گفتن همراه با ادای سوگند ، دارای تأثیری قابل توجه حتی در دیدگاه کافران
قل بلی و ربّی
این که خداوند به پیامبر(ص) دستور می دهد که آن حضرت سخن خود را همراه با سوگند به کافران بگوید، به خاطر تأثیر زیاد آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 7 - 2،3،5
2 - کافران ، به خاطر استبعاد معاد ، منکر آن بودند .
و قال الذین کفروا . .. إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید
از تعبیر <رجل ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق. ..> استفاده می شود که آنان از طرح مسأله معاد شگفت داشتند و چنین امری آنان را به انکار معاد واداشته بود.
ص: 231
3 - بازآفرینی انسان ها پس از قطعه قطعه و پراکنده شدن اجزای بدنشان ، امری ناشدنی در دیدگاه کافران
و قال الذین کفروا . .. إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید
<مزق> در لغت به معنای پاره پاره شدن و قطعه گردیدن است (العین).
5 - کافران ، به دلیل امکان نداشتن بازآفرینی انسان ها ، وقوع قیامت را منکر بودند .
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعه . .. و قال الذین کفروا ... إذا مزّقتم کلّ ممزّ
این آیه عطف به آیه <و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعه. ..> است و به منزله اقامه دلیل برای آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 8 - 4،6
4 - کافران ، بازآفرینی انسان ها را _ پس از قطعه قطعه شدن _ از سوی خداوند ، امری ناشدنی می دانستند .
هل ندلّکم علی رجل ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم . ..أفتری علی اللّه
کافران مدعی بودند که امر بازآفرینی انسان ها در قیامت _ که پیامبر(ص) مطرح می کند _ افترا به خداوند است. احتمال دارد از این جهت باشد که آنان این امر را حتی برای خدا ناشدنی می دانستند. ازاین رو می گفتند اسناد چنین امری به خدا، دروغ بستن به او است.
6 - کافران ، امکان بازآفرینی انسان ها را پس از قطعه قطعه و پراکنده شدن ، امری عقلانی نمی دانستند .
و قال الذین کفروا . .. إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید . أفتری علی اللّه
این که کافران به خاطر اظهار امکان تجدید حیات انسان ها پس از مرگ، به آن حضرت نسبت جنون دادند; به دست می آید که احتمالاً آنان چنین اظهاراتی را اصلاً عاقلانه نمی دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 43 - 18
18 - قرآن کریم در نگاه کافران ، فراتر از کلام عادی است و تأثیری در حد سحر دارد .
و قال الذین کفروا للحقّ لمّا جاءهم إن ه_ذا إلاّ سحر مبین
از سحر دانستن قرآن، استفاده می شود که مشرکان، قرآن را کلامی فراتر از کلام معمولی و دارای تأثیری فوق العاده می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 78 - 3،4،5
3 - زنده شدن انسان ها پس از تبدیل شدن به استخوان کهنه و پوسیده ، امری شگفت آور و ناممکن در دیدگاه کافران
قال من یحیِ العظ_م و هی رمیم
<من> در آیه شریفه برای استفهام انکاری و تعجبی است و <رمیم> به معنای کهنه و پوسیده است.
4 - تبدیل شدن انسان ها به استخوان کهنه و پوسیده ، دلیل و شاهد مثالِ کافران برای دور شمردن برپایی قیامت و زنده شدن مجدد انسان ها
و ضرب لنا مثلاً . .. قال من یحیِ العظ_م و هی رمیم
برداشت یاد شده با توجه به این مطلب است که جمله <قال من یحیِ. ..> استئناف بیانی است; یعنی، بیان برای جمله <ضرب لنا مثلاً> است.
5 - کافران ، خدا را از احیای مجدد انسان ها پس از مرگ ، ناتوان می دانستند .
ص: 232
و ضرب لنا مثلاً. .. قال من یحیِ العظ_م و هی رمیم
مقصود از <ضرب لنا مثلاً> (برای ما مثل آورد) می تواند این معنا باشد که: کافران، قدرت خدا را با قدرت دیگران یکی می دانستند; یعنی، همان گونه که همه از احیای استخوان کهنه ناتوان اند، او نیز مانند همه ناتوان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 53 - 2
2 - تبدیل خاک ها و استخوان های مردگان به انسانی کامل ، امری ناممکن در نظر کافران
یقول . .. أءذا متنا و کنّا ترابًا و عظ_مًا أءنّا لمدینون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 4 - 1،2
1 - برخاستن فردی از توده های مردم به پیامبری ، امری شگفت انگیز در نظر کافران
و عجبوا أن جاءهم منذر منهم
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که مقصود از <منهم> این است که پیامبر از میان توده های مردم و با ویژگی مردمی باشد. گفتنی است تعبیر <من بیننا> در آیه 8 مؤید همین مطلب است.
2 - انتخاب شدن انسان به پیامبری ، امری شگفت آور در نظر کافران
و عجبوا أن جاءهم منذر منهم
برداشت یاد شده براساس این دیدگاه است که مقصود از <منهم> از جنس انسان بودن پیامبر باشد; زیرا کافران و مشرکان صدراسلام، انسان را شایسته رسیدن به مقام پیامبری و ارتباط با خداوند نمی دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 1
1 - برگزیده شدن پیامبراسلام ( ص ) از میان توده های عرب برای پیامبری ، امری غیرمنطقی و ناممکن در نظر کافران و مشرکان
أءنزل علیه الذکر من بیننا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 27 - 8
8 - آفرینش جهان در نظر کافران ، باطل و بی هدف است .
و ما خلقنا السماء . .. ب_طلاً ذلک ظنّ الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 54 - 1
1 - تردید و شک کافران مکه ، نسبت به برپایی قیامت
ألا إنّهم فی مریه من لقاء ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 233
17 - زخرف - 43 - 35 - 7
7 - افق دید کافران ، محدود به زندگی کوتاه دنیا است .
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. لمّا مت_ع الحیوه الدنیا و الأخره عند ربّک للمتّقین
خداوند در این آیه، توانایی خویش را بر ایجاد یک زندگی آکنده از تجمل برای کافران، بیان کرده و سپس حضور در جوار ربوبی را مطرح نموده است. از این مطلب استفاده می شود که کافران تنها در محدوده تنگ زندگی دنیا می اندیشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 7 - 1،7
1- حق ناباوران کافر ، آیات الهی را سحر و جادوئی روشن قلمداد می کردند .
و إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت قال الذین کفروا . .. ه_ذا سحر
7- اتهام سحر ، سپر دفاعی کافران در برابر آیات روشن وحی
إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت قال الذین کفروا . .. ه_ذا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 13
13- مجال زندگی دنیا و عالم برزخ ، درنگی کوتاه در نظر کافران حضور یافته در صحنه قیامت
کأنّهم یوم یرون ما یوعدون لم یلبثوا إلاّ ساعه من نهار
با توجه به این که آنچه کافران در قیامت پشت سر خود می بینند زندگی دنیا و عالم برزخ است; <لم یلبثوا> می تواند ناظر به هر دو باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 2
2- خداوند ، توصیف کننده بهشت برای متقین ، در قبال جلوه دنیا در چشم کافران
و الذین کفروا یتمتّعون و یأکلون . .. زیّن له سوء عمله ... مثل الجنّه الّتی وعد ا
در صورتی که <مثل> به معنای توصیف باشد، از ارتباط این آیه با آیات پیشین مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 3 - 1،2،5
1_ زنده شدن دوباره انسان ، پس از مردن و خاک شدن ، امری بعید از نظر کافران
أءذا متنا و کنّا ترابًا ذلک رجع بعید
2_ انکار معاد از سوی کافران ، متکی بر استبعاد و نه دلیل قطعی
أءذا متنا و کنّا ترابًا ذلک رجع بعید
5_ متلاشی شدن اجزای بدن در خاک ، محور اشکال کافران در مسأله معاد
و کنّا ترابًا ذلک رجع بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 59 - 4
ص: 234
4 - ناباوری بی جای کافران نسبت به نزدیک شدن لحظه به لحظه قیامت
أزفت الأزفه . .. أفمن ه_ذا الحدیث
در صورتی که <ه_ذا> اشاره باشد به آنچه در آیات پیشین درباره نزدیکی قیامت و وعده ها و عیدهای الهی بیان شده است، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 47 - 3
3 - کافران ، زنده شدن انسان را پس از تبدیل شدن وی به خاک و استخوان ، غیرقابل باور می پنداشتند .
و کانوا یقولون أئذا متنا و کنّا ترابًا و عظمًا أءنّا لمبعوثون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 48 - 1،2
1 - احیای مجدد گذشتگان تاریخ ، موضوعی انکارآمیزتر در پندار کافران
أو ءاباؤنا الأوّلون
آیه بالا تأکیدی بر آیه پیش است; یعنی، بر فرض بپذیریم که ما پس از مرگ زنده می شویم; زنده شدن نیاکان ما _ که روزگاری دراز از مرگ آنان گذشته است _ به هیچ وجه باور کردنی نیست.
2 - گذشت زمان بر مردگان ، تأثیرگذار در غیر ممکن شدن احیای مجدد آنان در پندار کافران منکر معاد
أءنّا لمبعوثون . أو ءاباؤنا الأوّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 13 - 8
8 - مرگ ، پایان همه چیز در بینش کافران
کما یئس الکفّار من أصح_ب القبور
<من> در آیه شریفه می تواند برای ابتدای غایت و یا بیانیه باشد. برداشت یاد شده بر پایه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 6 - 5
5 - در بینش کافران ، بشر شایسته مقام پیامبری ، واسطه ارتباط میان خدا و خلق و هادی برای انسان ها نیست .
فقالوا أبشر یهدوننا فکفروا و تولّوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 8
8 - کافران ، قرآن را نشانه جنون پیامبر ( ص ) می دانستند .
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 6 - 2
ص: 235
2 - کافران ، هیچ دلیل قاطعی بر نفی قیامت ندارند ، بلکه تنها به گمانه زنی درباره آن می پردازند .
إنّهم یرونه بعیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 3 - 1
1 - انکار قیامت ، برخاسته از پندار کافران به ناتوان بودن خداوند بر گردآوری استخوان های مردگان و احیای مجدد آنها
أیحسب الإنس_ن ألّن نجمع عظامه
مقصود از انسان در این آیه _ برابر نظر مفسران و به قرینه مقام _ انسان کافر است; نه همه انسان ها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 13 - 4
4 - قرآن ، حتی در دیدگاه کافران ، ظاهری زیبا و آراسته دارد .
أس_طیر الأوّلین
در صورتی نوشته افسانه ای را <اسطوره> می گویند که زیبا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 33 - 4
4 - گنه پیشگان کافر ، در برخورد با مؤمنان ، چنان خود را در مقام قیّم و نگهبان می نشانند که گویا هدایت آنان را مأموریت خود می دانند .
و ما أُرسلوا علیهم ح_فظین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 28 - 7
7 _ در بینش کافران زشتکردار عصر جاهلی، روش پدرانشان مهمتر از امر خداوند بود.
قالوا وجدنا علیها ءاباءنا و الله أمرنا بها
از اینکه زشتکاران در توجیه کردار خویش قبل از استناد به امر خدا به روش پدرانشان تمسک جستند، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 8،9
8- کفرورزان عصر بعثت ، برتری وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود را نشانه حقانیت عقاید خویش می دانستند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
ص: 236
پاسخ کافران به دلایل روشن و آیات الهی، صرفاً تکیه بر مظاهر مادی و نظام اجتماعی خود بوده است و این نشان دهنده تفکر آنان و ارزش هایی است که در نظر آنها، معیار ارجحیت یک مکتب است.
9- کافران عصر بعثت ، مشکلات اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی مسلمانان را ، نشانه ناروابودن عقیده و تفکر آنان می دانستند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 47 - 2
2 - کفرپیشگان عصر بعثت ، وعده عذاب را دروغ پنداشته و آن را به ریشخند می گرفتند .
و یستعجلونک بالعذاب
از این که تکذیب گران، از پیامبر(ص) می خواستند وعده خود را عملی سازد و هر چه زودتر عذاب را بر آنان نازل کند، معلوم می شود که آنان تهدید پیامبر(ص) را تهدیدی تو خالی می انگاشتند و با درخواست تسریع عذاب، آن را به ریشخند می گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 32 - 2
2 _ دسته جمعی و به یکباره نازل نشدن آیات قرآن بر پیامبر ( ص ) ، دلیل وحی نبودن آن در دیدگاه کافران صدراسلام
و قال الذین کفروا لولا نزّل علیه القرءان جمله وحده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 67 - 1
1 - تبدیل ذرات خاک به بدن انسانی زنده ، امری شگفت و باور نکردنی در نظر کافران عصر پیامبر
و قال الذین کفروا أءذا کنّا تربًا . .. أئنّا لمخرجون
کافران می دیدند که پیکر مرده انسان در خاک پوسیده و پس از روزگاری تبدیل به ذرات خاک می شود. پذیرش این مطلب (تبدیل دوباره ذرات و عناصر خاکی به بدن انسانی زنده) برای آنان غیر قابل باور بود و از آن اظهار شگفتی می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 8 - 1،2
1 - کافران ، اظهارات پیامبر ( ص ) را درباره تجدید حیات انسان ها پس از مرگ ، افترای او بر خدا می دانستند .
و قال الذین کفروا هل ندلّکم علی رجل ینبّئکم . .. أفتری علی اللّه کذبًا
2 - کافران ، در اظهار نظرشان درباره پیامبر ( ص ) و تبلیغ آن حضرت از معاد ، مردد بودند و نظری ثابت و قطعی نداشتند .
رجل ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید . أفتری علی اللّه کذبًا أم ب
<أم> حرف عطف و برای تردید است; یعنی، طبق نظر کافران پیامبر(ص) یا می داند که معاد، شدنی نیست و در عین حال از آن خبر می دهد _ که افترا به خدا است _ و یا از آن خبر ندارد و سخنی جنون آمیز بر زبان جاری می سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 47 - 8
ص: 237
8 - کافرانِ صدراسلام ، عقیده به روزی رسانی خدا برای انسان ها را باطل دانسته و مؤمنان را در گمراهی محض می پنداشتند .
قال الذین کفروا للذین ءامنوا أنطعم من لو یشاء اللّه أطعمه إن أنتم إلاّ فی ضل_ل م
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که جمله <إن أنتم إلاّ فی ضلال مبین> دنباله گفتار کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 2 - 2
2- از نگاه کافران عصر نزول ، مقام رسالت شایسته موجودی آسمانی و فرابشری است .
بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 51 - 2
2 - تکذیب و انکار معاد ، از سوی کافران صدراسلام
ثمّ إنّکم أیّها الضالّون المکذّبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 25 - 4
4 - مشرکان و کافران صدراسلام ، منکر برپایی قیامت بوده و آن را دروغ می پنداشتند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 24 - 4
4 - قرآن ، کلامی پرجاذبه و اثرگذار ، حتی در نظر کافران حق ناپذیر عصر نزول
فقال إن ه_ذا إلاّ سحر یؤثر
اطلاق <سحر> به قرآن، می تواند به این جهت باشد که همان گونه که سحر بسیار تأثیرگذار است، قرآن نیز چنین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 25 - 2
2 - اصرار و تأکید فراوان کافران حق ناپذیر و مستکبر صدراسلام ، بر الهی نبودن قرآن و منشأ بشری داشتن آن
و استکبر . فقال إن ه_ذا إلاّ سحر یؤثر . إن ه_ذا إلاّ قول البشر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 49 - 3
3 _ مستکبران کفرپیشه مدعی برخورداری خویش از رحمت های الهی در آخرت
ص: 238
أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمه
زیرا سوگند مستکبران به محرومیت مؤمنان از رحمت الهی، از موضع کسی است که تنها خود را بهره مند از مواهب الهی می داند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 4،5
4- کافران مکه ، نزول وحی بر پیامبر ( ص ) را ، ادعایی بیش نمی دانستند .
قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
ذکر نکردن منشأ نزول ذکر و مجهول آوردن فعل <نُزِّل> و نیز با استهزا بیان کردن آن، می تواند به منظور یاد شده باشد.
5- نزول وحی از جانب خداوند بر بشر ، امری غیر قابل قبول و به دور از عقل و خرد و در حد دیوانگی در بینش کافران مکه
قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 2،4،6
2- کافران مکه ، دلیل صداقت پیامبر ( ص ) را در ادعای نزول وحی ، آمدن ملائکه برای تصدیق او می دانستند .
لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
4- کافران مکه ، بر این باور بودند که نزول هر نوع پیام آسمانی بر بشر ، باید همراه با شاهد آسمانی محسوسی باشد . *
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
درخواست کافران از پیامبر(ص) برای آوردن ملائکه جهت تصدیق نبوتش، ممکن است از این رو باشد که: آنان ارتباط بشر با خداوند را غیر ممکن می دانستند و برای قبول نبوت بشر، خواستار آوردن شاهد آسمانی بودند و ذکر نام ملائکه شاید به عنوان نمونه و یا شناخته شده بودن آنان باشد.
6- کافران و مشرکان مکه ، ملائکه را موجوداتی قابل احساس برای همگان می دانستند .
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه
از تعبیر <لو ما تأتینابالملئکه> (چرا فرشته ای نمی آوری؟) استفاده می شود که آنان، فرشتگان را موجوداتی محسوس و قابل رؤیت می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 7،8،9
7- کافران و مشرکان مکه ، نسبت به نام < رحمان > برای خداوند ، بسیار حساس و منکر رحمانیت او بودند .
و هم بذکر الرحم_ن هم ک_فرون
اختصاص به ذکر یافتن نام <رحمان> از میان دیگر نام های مقدس پروردگار و نیز تکرار <هم>، بیانگر برداشت یاد شده است.
8- کافران مکه ، منکر خدای رحمان بودند .
و هم بذکر الرحم_ن هم ک_فرون
ص: 239
گفتنی است که کافران منکر نام رحمان بودند; به اولویت استفاده می شود که منکر ذات خدای رحمان نیز بوده اند.
9- آسمانی بودن قرآن ، مورد انکار کافران و مشرکان مکه بود .
و هم بذکر الرحم_ن هم ک_فرون
برداشت یاد شده مبتنی براین است که مقصود از <ذکر> قرآن کریم باشد، چنان که در موارد متعدد در قرآن _ از جمله آیه دوم همین سوره _ از قرآن به <ذکر> یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 4
4 - کافران مکه ، برای عقیده خود ، هویتی مستقل ، قائل بودند .
اتّبعوا سبیلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 83 - 4
4 - تلاش های گسترده و به ظاهر چشمگیر کافران در طول زندگی ، امری عبث و نافرجام
فذرهم یخوضوا و یلعبوا حتّی یل_قوا یومهم الذی یوعدون
آمدن تعبیر <یلعبوا> در پی <یخوضوا>، می رساند که ژرف کاوی مشرکان در زندگی دنیایی، در حقیقت فرو رفتن در عمق پوچی و بیهودگی است و دستاوردهای آنان _ هرچند به ظاهر چشمگیر باشد _ در حقیقت جز بازی چیزی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 49 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور بیان حقایق مربوط به قیامت و پاسخ گویی به شبهات القا شده از سوی منکران آن
أءنّا لمبعوثون . .. قل إنّ الأوّلین و الأخرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 26 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور پاسخ گویی به پرسش ها و شبهه انگیزی های کافران و منکران معاد ، در باور های دینی مردم و آگاهی دادن به آنان
و یقولون متی ه_ذا الوعد . .. قل إنّما العلم عند اللّه
ص: 240
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 8
8 _ مستضعفان مؤمن قوم ثمود با پاسخی قاطع به کفرپیشگان ، ایمان و باور خویش را به صالح و تمامی رسالت های وی اعلان کردند .
أتعلمون . .. قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 3 - 5
5 - پیامبر ( ص ) ، مأمور پاسخ گویی به کافران درباره وقوع حتمی قیامت
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعه قل بلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 79 - 2
2 - پیامبراسلام ( ص ) ، مأمور پاسخ گویی به شبهات کافران و منکران معاد با استدلال و برهان
قال من یحیِ العظ_م و هی رمیم . قل یحییها الذی أنشأها أوّل مرّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 29 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، موظف به پاسخگویی به کافران و تبیین نادرستی انتظارات نابه جای آنان بود .
و یقولون متی ه_ذا الفتح . .. قل یوم الفتح لاینفع الذین کفروا إیم_نهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 16 - 7
7 - خداوند در مکر و کیفر ، آغازگر نبوده و خدعه های او ، پاسخ کردار ناروای کافران است .
إنّهم یکیدون کیدًا . و أکید کیدًا
ص: 241
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 1
1 - لحظه مرگ ، لحظه پایان یافتن شرارت ها و حق ستیزی های کافران و ستمگران
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
<حتی> برای بیان غایت شرارت ها و ستمگری های کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 9
9 - پرسش ملامت آمیز نگهبانان و دربانان دوزخ از کافران ، درباره آمدن پیامبران تلاوت کننده آیات الهی و انذارگران
و قال لهم خزنتها ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءای_ت ربّکم و ینذرونکم لقاء یومک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 72 - 1
1 - کافران ، پس از توقّفی چند در آستانه در های دوزخ برای پاسخ به پرسش های دربانان ، به ورود در آن فرمان خواهند یافت .
قال لهم خزنتها ألم یأتکم رسل . .. قالوا بلی ... قیل ادخلوا أبوب جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 28 - 2
2 - طرح پرسش های تنبّه بخش و بیدارکننده ، شیوه ارائه شده از سوی خداوند به پیامبر ( ص ) در محاجّه با کافران و مشرکان
قل أرءیتم إن أهلکنی اللّه و من معی أو رحمنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 54 - 1
1 - بهشتیان ، درباره سرنوشت هم نشینان کافر دنیایی خود ، از دیگر بهشتیان پرسش کرده و از وضعیت آنان کسب اطلاع خواهند کرد .
قال هل أنتم مطّلعون
استفهام <هل> برای عرض و یا امر است که مفاد آن تقاضا و درخواست می باشد.
ص: 242
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 65 - 7
7 - پرسش کافران از پیامبر ( ص ) ، درباره لحظه برپایی قیامت
قل لایعلم . .. الغیب إلاّ اللّه و ما یشعرون أیّان یبعثون
برداشت یاد شده بدان احتمال است که عبارت <قل. ..> در جواب پرسش کسانی باشد که نسبت به وقوع قیامت شک داشته اند; زیرا ضمایر در آیه بعد به این دسته از کافران بازمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 12 - 1
1 - سؤال تمسخرآمیز کافران درباره زمان برپایی روز جزا
یسئلون أیّان یوم الدّین
از آیات قبل و بعد، تمسخرآمیز بودن سؤال کافران استفاده می شود; زیرا آنان اصولاً در مقام فهم حق نبودند و با این پرسش، می خواستند راهی دیگر برای انکار معاد و وسیله ای برای تمسخر آن پیدا کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 48 - 1
1 - کافران صدراسلام ، از مسلمانان درباره برپایی قیامت سؤال می کردند .
قال الذین کفروا . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد
بیشتر مفسران برآنند که مقصود از <وعد>، برپایی قیامت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 25 - 4
4 - پرسش استهزاآمیز کافران حق ناپذیر ، از زمان تحقق وعده های الهی درباره خویش
أقریب ما توعدون أم یجعل له ربّی أمدًا
آیه شریفه درصدد پاسخ به پرسش کافران درباره تحقق وعده های الهی است که در آیه قبل مطرح شده بود. از این رو برخی از مفسران نوشته اند که این آیه، درباره <نضربن حارث> است که او و همفکرانش پیوسته می گفتند: <متی ه_ذا الوعد إن کنتم صادقین> (10/48).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 31 - 11
11 - ذکر تعداد فرشتگان نگهبان دوزخ در قرآن ، مورد پرسش انکارآمیز کافران و گروه بیماردل و مغرض قرار گرفت .
ص: 243
و لیقول الذین فی قلوبهم مرض و الک_فرون ماذا أراد اللّه به_ذا مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 6 - 1
1 - پرسش ناباورانه و تمسخرآمیز کافران ، از زمان برپایی قیامت
یسئل أیّان یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 20 - 1
1 - علاقه و دلبستگی به دنیا ، از علت های کفر به قیامت و پرسش های انکارآمیز کافران درباره معاد
بل یرید الإنس_ن لیفجر أمامه . یسئل أیّان یوم القی_مه ... کلاّ بل تحبّون العاجله
برداشت یاد شده، بر این اساس استوار است که آیه شریفه مرتبط با آیه 5 و 6 همین سوره (بل یرید الإنسان لیفجر أمامه . یسئل أیّان یوم القیامه) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 27 - 2
2 _ کافران به هنگام روبرو شدن با آتش دوزخ در آرزوی بازگشت به دنیا، تکذیب نکردن آیات پروردگار و قرار گرفتن در زمره مؤمنان هستند.
فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب بأیت ربنا و نکون من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 66 - 8
8 - سختی و سوزش آتش جهنم ، کافران را از عملکرد دنیوی شان پشیمان می کند .
یوم تقلّب وجوههم فی النار یقولون ی_لیتنا أطعنا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 10
10- اعتراف و پشیمانی کافران در قیامت ، بی تأثیر به حال ایشان
ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا قال فذوقوا
کافران با این که به حق اقرار می کنند; باز هم به ایشان حکم می شود که: <فذوقوا العذاب>. بنابراین اعتراف آنان سودی نمی بخشد.
ص: 244
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 8،11
8 _ پشیمانی و تأسف شدید کافران در قیامت از کتمان کردن حقایق در دنیا
یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً
بنابر اینکه <لا یکتمون> عطف بر جمله <تسوّی> باشد.
11 _ شرمساری و پشیمانی کافران در قیامت ، از کتمان حقانیت رسالت پیامبر ( ص )
و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً
مصداق مورد نظر از کتمان حدیث در آیه شریفه، به دلیل <کفروا و عصوا الرسول>، کتمان حقّانیّت پیامبر (ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 46 - 1
1- حسرت و ندامت کافران از ستم کاری خویش ، به هنگام احساس و لمس اندکی از عذاب الهی
ولئن مسّتهم نفحه من عذاب ربّک لیقولنّ ی_ویلنا إنّا کنّا ظ_لمین
<نفحه> در لغت به معنای وزیدنی و یا یک وزیدن است که نوعاً در امور خیر به کار می رود و گاهی هم در امور شرّ استعمال می شود. از نظر مفسران این کلمه در آیه شریفه، به سه دلیل دلالت تقلیل را می رساند: 1_ ماده <نفحه> دال بر تقلیل است; 2_ بر وزن و بناء <مرّه> می باشد; 3_ به صورت نکره آمده است. گفتنی است کسی واژه <ویل> را می گوید که دچار بدبختی و هلاکت شده و از روی تأسف و تحسّر این لفظ را ادا کرده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 6
6 - ندامت کافران در هنگام مرگ و تمنای آنان از خدا ، برای بازگشت به دنیا
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 12 - 7
7 - ندامت و ذلت حتمی ، فرجام مجرمان کفرپیشه است .
بلقاء ربّهم ک_فرون . .. و لو تری إذ المجرمون ناکسوا رءوسهم عند ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 5
5 - پشیمانی و بغض شدید کافران نسبت به خویشتن ، بر اثر رد دعوت به ایمان و کفرورزی آنان است .
مقتکم أنفسکم إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکفرون
تردیدی نیست که بغض شدید کافران نسبت به خویشتن در قیامت، ناشی از رد ایمان و کفرشان است. این بغض نشانه پشیمانی شدید آنان از عمل خود می باشد.
ص: 245
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 5
5 _ حسرت و ندامت کافران قریش بر نابودی داراییهایشان ، تنها نتیجه پرداخت هزینه مبارزاتی آنان علیه اسلام
ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
چون هدف کافران از سرمایه گذاری اموال جلوگیری از گسترش اسلام بوده، معلوم می شود حسرت و ندامت آنان بدان جهت بوده است که اموالشان از دست رفته و به نتیجه مطلوب نرسیده اند. قابل ذکر است که جمله <ثم یغلبون> دلالت می کند که زمان ندامت آنان در دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 3
3 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن زندگی کافران ، تا جایی که سقف خانه های خود را از نقره بسازند و دارای پلکان هایی باشند که بر آن بالا بروند .
لجعلنا. .. لبیوتهم سقفًا من فضّه و معارج علیها یظهرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 37 - 2
2 _ کافران ستیزه گر با دین ، پلید هستند و اهل ایمان ، پاک .
لیمیز اللّه الخبیث من الطیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 100 - 4
4 _ کافران و تکذیب کنندگان آیات الهی ، مردمی پلید هستند .
و یجعل الرجس علی الذین لایعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 6
6 - آتش ، تنها پناهگاه و گریزگاه کافران در قیامت
و مأویکم النار
ص: 246
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 4 - 3،4
3 - پندار کافران در غلبه بر دین خدا ، پنداری خام و باطل است .
أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا
به قرینه آیات قبل که در آنها از مدعیان ایمان و پندارشان سخن گفته شده است، مراد از <یعملون السیّئات> می تواند <کافران> باشد.
4 - پندار کافران برای رهایی از کیفر الهی ، پنداری خام و باطل است .
أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 79 - 1
1- آنان که کفر را وسیله و راهی برای رسیدن به مال و فرزند قرار داده اند ، هیچ تضمینی برای رسیدن به آرزوی خود ندارند .
کلاّ
<کلاّ> حرف ردع است و بر بی پایگی پندارهایی که قبل از آن مطرح بوده، دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 38 - 2
2 - ادعا های کافران ، بی اساس و فاقد دلیل متقن
فلیأت مستمعهم بسلط_ن مبین
<سلطان>، به معنای حجت و برهان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 3
3 - تصریح به آمادگی نداشتن مشرکان برای پذیرش توحید در هیچ زمان و تأکید بر واهی بودن پیشنهاد سازش از سوی آنان
ص: 247
، وظیفه ای الهی بر عهده پیامبر ( ص )
قل . .. و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
آیات آغاز سوره _ که تسامح طرفین را در زمان آینده منتفی دانست _ با مفهوم خود، تکلیف زمان حال را نیز روشن کرده است. در این حال، وضعیت زمان حال به صراحت در این آیه، بیان شد تا موضع گیری ها شفاف باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 8
8 - تعهد کافران در هنگام مرگ ، بر تدارک بدی های گذشته با انجام نیکی ها ، تعهدی بی پشتوانه و غیر عملی
قال ربّ ارجعون . .. کلاَّ إنّها کلمه هو قائلها
در برداشت بالا، جمله <إنّها کلمه هو قائلها> تعلیل برای ردّ درخواست کافران گرفته شده است; یعنی، ردّ خواسته آنها، بدان جهت است که آنان بدان، عمل نخواهند کرد; چون اگر آنها اهل عمل بودند، در گذشته انجام می دادند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 106 - 2
2- واقعیّت زندگی کافران ، چیزی جز پوچی و بی فرجامی و زیانکاری نیست .
ذلک
<ذلک> ممکن است که خبر مبتدای محذوف و تأکید بر محتوای آیات قبل باشد; یعنی، واقعیت این است و جز این نیست. (الأمر ذلک و لا غیر) و می تواند مبتدا باشد و <جزاؤهم> خبر آن و <جهنم> عطف بیان برای مبتدا یا خبر. برداشت یاد شده براساس احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 42 - 4
4 - پوچی و بی هدفی در زندگی ، از ویژگی های کافران
فذرهم یخوضوا و یلعبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 2،3
2 - زندگی ( رفتار و اعمال ) کافران ، دارای فرجامی پوچ و در هاله ای از سردرگمی
و الذین کفروا أعم_لهم . .. أو کظلم_ت فی بحر لجّیّ یغشیه موج من فوقه موج من فوقه
ص: 248
3 - کافرانی که در مادیات و اموال دنیا غوطهوراند ، به پوچی در زندگی دچار گشته و در سردرگمی شدید بسر می برند .
رجال لاتلهیهم تج_ره و لابیع عن ذکر اللّه . .. و الذین کفروا أعم_لهم ... کظلم_ت ف
از مقایسه میان آیه 37 _ که در باره کسانی است که مال و منال و مادیات آنان را از یاد خدا غافل نمی سازد _ و آیه شریفه _ که درباره وضعیت کافران است _ به دست می آید که کافران، بر خلاف مؤمنان، در مادیات و علاقه به مال و منال گرفتاراند و از این رو دچار سردرگمی و تاریکی شدید هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 1 - 5
5_ اعمال به ظاهر نیک کافران دین ستیز ، محکوم به پوچی و بطلان در آخرت *
الذین کفروا و صدّوا عن سبیل اللّه أضلّ أعم_لهم
<أضلّ> ممکن است مربوط به جهان آخرت باشد و مراد از <أعمالهم>، کردار به ظاهر نیک کافران در حیات دنیا باشد که در آخرت حبط خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 104 - 7،9
7- کافران ، فریفته و مغرور اَعمال و ساخته های پوچ و بی فرجام خویش اند .
و هم یحسبون أنّهم یحسنون صنعًا
<صنع> به معنای مصدری و به معنای <مصنوع> آمده است و در آیه، هر دو محتمل است. مفاد <یحسنون صنعاً> این است که آنان _ به پندار خود _ کردار خود را، خوب به سامان می رسانند.
9- انجام تلاش های بی فرجام و دل خوش بودن به آنها ، نشانی از زیانکاری عمیق کافران است .
الأخسرین أعم_لاً . الذین ضلّ سعیهم فی الحیوه الدنیا و هم یحسبون أنّهم یحسنون صنع
جمله حالیه <و هم یحسبون . ..> بیانِ علّت <أخسرین> بودن کافران است; زیرا، این گمان که انسان، آنچه را انجام داده، از نوع بهترین ها است، سبب می شود که هرگز به فکر جبران خسارت خویش برنیاید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 12،13
12 - کافران ، به هنگام اطلاع از پوچی اعمالشان در قیامت ، به حقانیت خداوند پی خواهند برد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا و
13 - قیامت ، روز ظهور و بروز حقایقی همانند حقانیت خداوند و پوچی اعمال کافران
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه . .. حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 249
12 - نور - 24 - 40 - 2
2 - زندگی ( رفتار و اعمال ) کافران ، دارای فرجامی پوچ و در هاله ای از سردرگمی
و الذین کفروا أعم_لهم . .. أو کظلم_ت فی بحر لجّیّ یغشیه موج من فوقه موج من فوقه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 94 - 4
4- مشرکان و کافران عصر بعثت دارای ملاک های غلط برای شناخت رسولان الهی
قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 9
9 _ شعیب ( ع ) ، مؤمنان به رسالت خویش را به داوری خداوند و پیروزی بر کافران نوید داد .
فاصبروا حتی یحکم اللّه بیننا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 3،4،8
3 _ یک گروه بیست نفری اهل ایمان باید بر یک گروه دویست نفری اهل کفر و لشکر صد نفری مؤمنان باید بر لشکر هزار نفری اهل کفر پیروز شود .
إن یکن منکم عشرون صبرون یغلبوا مائتین و إن یکن منکم مائه یغلبوا ألفا
جمله های <یغلبوا مائتین> و <یغلبوا ألفا> خبری هستند. ولی مراد از آن به دلیل <الئن خفف اللّه عنکم> در آیه بعد معنایی دستوری است. زیرا تخفیف در محدوده تکالیف و دستورات مطرح است. بنابراین <یغلبوا ... > یعنی باید مقاومت کنید و پیروز شوید.
4 _ اهل ایمان موظف به پایداری در برابر لشکریان کفر تا پیروزی بر آنان ; حتی در صورت ده برابر بودن نیروی انسانی کافران
حرض المؤمنین علی القتال إن یکن منکم عشرون صبرون یغلبوا مائتین
تغییر نکردن نسبت در دو فراز یاد شده، یعنی بیست در مقابل دویست و صد در مقابل هزار، بیانگر این است که ضرورت مقاومت مخصوص بیست و دویست نفر نیست، بلکه تحقق نسبت (یک بر ده) ملاک حکم است.
8 _ صبر و مقاومت در صحنه کارزار از عوامل مهم پیروزی مؤمنان بر کافران
إن یکن منکم عشرون صبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 9
ص: 250
9 _ لزوم پایداری صد مؤمن در برابر دویست کافر و هزار مؤمن در برابر دو هزار کافر تا تحقق پیروزی بر آنان
فإن یکن منکم مائه صابره یغلبوا مائتین و إن یکن منکم ألف یغلبوا الفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 77 - 2
2 - وعده خداوند به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر یاری کردن او و پیروز شدن آن حضرت در مبارزه با کافران حق ستیز
فاصبر إنّ وعد اللّه حقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 41 - 10
10 - شکست ناپذیری قرآن ، در برابر معارضه ها و موضع گیری های خصمانه کافران
إنّ الذین یلحدون . .. إنّ الذین کفروا ... و إنّه لکت_ب عزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 23 - 3
3 - سنت الهی در پیروز ساختن جبهه ایمان بر سپاه کفر ، دارای نمود های عینی در گذشته تاریخ
سنّه اللّه الّتی قد خلت من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 7
7 _ غلبه مؤمنان در جنگ ، فتح و پیروزی حقیقی است و پیروزی های کافران ، بهره ای محدود و زودگذر است .
فإن کان لکم فتح من اللّه . .. و إن کان للکفرین نصیب
خداوند از غلبه مؤمنان به فتح و پیروزی تعبیر فرموده و برای غلبه کافران از کلمه <نصیب> استفاده کرده تا به این معنا اشاره کند که غلبه کافران، فتح و پیروزی نیست. بلکه بهره ای اندک و زودگذر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 6،7
6 _ واپسگرایی ، پیامد پیروی جامعه ایمانی از کفرپیشگان
ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم علی اعقابکم
7 _ ارتداد و واپسگرایی جامعه ایمانی و پیروی آنان از کفرپیشگان ، حرکتی زیانبار و خسارت آفرین
ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم علی اعقابکم فتنقلبوا خاسرین
ص: 251
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 11
11- رهبران مستکبر و پیروانشان از اجابت کنندگان دعوت شیطانند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا . .. و قال الشیط_ن لما قضی الأم
برداشت فوق بر این اساس است که مخاطب شیطان، به قرینه ذکر این آیه پس از ذکر ماجرای مستکبران و پیروان آنها در قیامت، مستکبران و پیروانشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 4 - 5
5 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < فالسابقات سبقاً > یعنی أرواح المؤمنین تسبق أرواحهم إلی الجنّه . . . و أرواح الکافرین إلی النار ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <فالسابقات سبقاً> روایت شده است، مراد ارواح مؤمنان است که به سوی بهشت [بر یکدیگر ]سبقت می گیرند. .. و [نیز ]ارواح کافران که به سوی آتش [سبقت می گیرند]>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 175 - 4
4 - اخبار خداوند به شکست و عذاب قریب الوقوع کافران و مشرکان معاند و مشاهده شدن آن برای آنان
فتولّ عنهم حتّی حین . و أبصرهم فسوف یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 179 - 4
4 - اخبار خداوند به شکست و عذاب قریب الوقوع کافران و مشرکان معاند و مشاهده شدن آن برای آنان
و تولّ عنهم حتّی حین . و أبصر فسوف یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 16 - 2
2 - پیشگویی قرآن و بشارت خداوند به شکست خفّت بار کافران تکذیب گر
سنسمه علی الخرطوم
برخی از مفسران، بر این عقیده اند که آیه شریفه درصدد پیشگویی و بشارت به شکست ذلّت بار کافران در جنگ های آتی
ص: 252
است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 175 - 4
4 - اخبار خداوند به شکست و عذاب قریب الوقوع کافران و مشرکان معاند و مشاهده شدن آن برای آنان
فتولّ عنهم حتّی حین . و أبصرهم فسوف یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 179 - 4
4 - اخبار خداوند به شکست و عذاب قریب الوقوع کافران و مشرکان معاند و مشاهده شدن آن برای آنان
و تولّ عنهم حتّی حین . و أبصر فسوف یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 49 - 9
9 - پیشنهاد آوردن کتابی هدایتگرتر از قرآن و تورات ، به کافران حق ستیز از سوی پیامبر ( ص ) و به فرمان خداوند
قل فأتوا بکت_ب . .. هو أهدی منهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 9
9 - رد پیشنهاد کافران ( نزول دفعی قرآن ) از سوی خداوند ، به خاطر عدم صداقت آنان در خواسته خویش
أوَلم یکفروا بما أُوتی موسی من قبل
مقصود از آیه این است که اقتراح کافران، بهانه ای بیش نیست; زیرا اگر راست می گویند پس چرا به تورات _ با این که به صورت دفعی نازل شده بود _ پیش از این کفر ورزیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 1،6
ص: 253
1 - برخی از کافرانِ عصر بعثت ، مدعی آمادگی برای عبادت خداوند ، در صورت اظهار آمادگی پیامبر ( ص ) برای عبادت معبود های آنان
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
خبر دادن پیامبر(ص) از سر سختی کافران _ پس از نفی کوتاه آمدن خود _ بیانگر آن است که کافران در صورت سازش پیامبر(ص) خود را برای عبادت خداوند آماده می خواندند.
6 - کافران ، خود را در اقدام به خداپرستی _ در صورت سازش پیامبر ( ص ) با آنان _ پیش قدم معرفی کرده و زمان پیوستن پیامبر ( ص ) به آنان را ، پس از مرحله پیوستن خود به پیامبر ( ص ) قرار داده بودند .
لا أعبد ما تعبدون . و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
در آیه قبل، پیامبر(ص) عبادت آینده خود از معبودهای مشرکان را منتفی دانست; ولی در این آیه، عبادت کنونی مشرکان از خداوند را نفی کرد. می توان گفت: اختلاف دو تعبیر _ که از فعلی بودن آیه قبل و اسمی بودن این آیه استفاده می شود _ ناظر به ترتیبی است که مشرکان برای توافق با پیامبر(ص)، پیشنهاد کرده بودند. آنان گفته بودند: یک سال ما بنده خدای تو می شویم; مشروط به این که سال بعد تو خدایان ما را پذیرا باشی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 1
1 - برخی از کافران عصر بعثت ، آمادگی خود را برای عبادت خداوند به صورتی مشروط ، به پیامبر ( ص ) عرضه کردند .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 5،6
5 - هشدار خداوند درباره فریب خوردن از تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران و ثروت و مکنت آنان در جامعه
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برخی از اهل لغت نوشته اند: <تَقلَّبَ فی الأُمور>; یعنی، <تصرّف کیف یشاء> (در هر کاری مطابق خواسته خود دخل و تصرف کرد). مقصود از <تقلّبهم فی البلاد> تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران در شهرها از راه سفرهای تجارتی (مانند سفرهای کافران قریش از مکه به شام، یمن و ...) است.
6 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، درباره تأثیرپذیری از قدرت و مکنت کافران و تجدید نظرکردن در برنامه های تبلیغی و الهی خویش
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
پیامبر(ص) و مسلمانان، در حالی به تبلیغ دین اسلام می پرداختند که کافران در اوج قدرت اقتصادی و سیاسی قرار داشتند. بنابر این هشدار خداوند در آیه شریفه می تواند گویای مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 254
5 - انعام - 6 - 59 - 6
6 _ تعجیل نشدن در عذاب مشرکان و کفار، مرتبط با آگاهی مطلق خداوند بر غیب و شهود جهان و اسرار آفرینش است.
قل لو أن عندی ما تستعجلون . .. و عنده مفاتح الغیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 129 - 10
10 - خداوند ، زندگانی دنیا را عرصه مؤاخذه فوری همه کافران قرار نداده است .
و لولا . .. أجل مسمًّی
سنت خداوند _ که <لولا کلمه. ..> بر آن دلالت دارد _ این نیست که خداوند هیچ مخالفی را هلاک نکند; بلکه سنّت او این است که تمامی آنان را نابود نسازد; زیرا اگر بنا بود هر کافری نابود گردد، نسل بشر در خطر انقراض قرار می گرفت و تا <أجل مسمّی> ادامه نمی یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 3
3_ زمان تأخیر و تعویق عذاب کافران ، زمانی اندک است .
و ل_ئن أخّرنا عنهم العذاب إلی أُمّه معدوده
کلمه <اُمّه> در آیه شریفه ، به معنای وقت و زمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 6
6_ تأخیر عذاب کفرپیشگان تکذیب گر ، موجب اطمینان آنان بر دروغ بودن آن می شد .
و ظنوا أنهم قد کذبوا
<کِذب> به معنای دروغ گفتن است و <کُذبوا> ; یعنی، به آنان دروغ گفته شد. جمله <فنجّی من نشاء> و <لایردّ بأسنا> می رساند که از مصادیق آنچه کافران دروغش می پنداشتند، نزول عذاب بوده است. قابل ذکر است که حرف <قد> در <قد کذبوا> _ که برای تأکید و تحقیق است _ می رساند که <ظنّوا> به معنای اطمینان پیدا کردند، است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 2
2 - کافران ، با مطرح ساختن تأخیر عذاب و نازل نشدن آن ، پیامبر ( ص ) را در فشار روحی و تبلیغاتی قرار می دادند .
فاصبر علی مایقولون
مراد از <مایقولون> _ به قرینه آیه قبل _ سخنانی است که کافران از سر استهزا در رابطه با عدم نزول عذاب و دیگر وعده های پیامبر(ص) ابراز می داشتند.
ص: 255
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 53 - 9
9 - عذاب تعیین شده برای کافران ، به خاطر اجل معین ، تأخیر دارد و لکن تحقق اش قطعی است .
و لولا أجل مسمّی لجاءهم العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 45 - 11
11 - مهلت دادن به کافران و گنه کاران و به تأخیر انداختن مجازات آنان ، کاری عالمانه و برخاسته از آگاهی دقیق خداوند به احوال و مصالح بندگان
و ل_کن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی فإذا جاء أجلهم فإنّ اللّه کان بعباده بصیرًا
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <فإنّ اللّه کان. ..> در مقام تعلیل برای جمله پیش (و ل_کن یؤخّرهم...) می باشد; یعنی، چون خداوند به احوال بندگانش آگاه است; از این رو مجازات آنان را تا زمان معین به تأخیر انداخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 3
3 - مخالفت های کافران با پیام وحی و تأخیر کیفر دنیایی آنان ، نبایستی پیامبر ( ص ) و مؤمنان را در تبلغ دین سست گرداند .
فإمّا نذهبنّ . .. فاستمسک بالذی أُوحی إلیک
از تفریع این آیه بر آیات پیشین _ که مسأله اعراض کافران از وحی و کیفر آنان را مطرح کرده بود _ مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 22 - 1،2،3
1_ کفرپیشگان ، مردمی تباه شده و زیانکار ، در عرصه دنیا و صحنه آخرت
لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
2_ تباهی و زیان کاری کفرپیشگان در سرای آخرت ، افزونتر از خسارت و تباهی آنان در دنیاست .
لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
<أخسَر> (زیانکارتر) اسم تفضیل است و می طلبد که زیان کاری کافران در آخرت، با خسارت دیگری سنجیده شده باشد. می توان گفت: آن خسارت، خسارت کافران در دنیاست. براین اساس جمله <لاجرم أنّهم ...> دلالت می کند که کافران در دنیا و نیز در آخرت، زیانکارند و خسارت اخروی آنان در مقایسه با خسارت دنیوی، زیادتر و سنگین تر است.
3_ کفرپیشگانی که بر خدا دروغ می بندند و مردم را از راه خدا باز می دارند و قیامت را انکار می کنند ، در سرای آخرت از
ص: 256
دیگر کافران و گنهکاران ، تباه تر و زیانکارترند .
و من أظلم . .. الذین یصدون ... لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که مقیاس سنجش و تعیین زیانکار و زیانکارتر مراتب کفر باشد. براین مبنا آیه شریفه دلالت دارد براینکه: همه کافران در آخرت زیانکارند; ولی آنان که بر خدا دروغ بستند و ... از دیگر کافران و گنهکاران، زیانکارتر می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 22 - 1،2
1_ کفرپیشگان ، مردمی تباه شده و زیانکار ، در عرصه دنیا و صحنه آخرت
لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
2_ تباهی و زیان کاری کفرپیشگان در سرای آخرت ، افزونتر از خسارت و تباهی آنان در دنیاست .
لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
<أخسَر> (زیانکارتر) اسم تفضیل است و می طلبد که زیان کاری کافران در آخرت، با خسارت دیگری سنجیده شده باشد. می توان گفت: آن خسارت، خسارت کافران در دنیاست. براین اساس جمله <لاجرم أنّهم ...> دلالت می کند که کافران در دنیا و نیز در آخرت، زیانکارند و خسارت اخروی آنان در مقایسه با خسارت دنیوی، زیادتر و سنگین تر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 15 - 3
3 - مشرکان و کافران در عرصه قیامت ، سرمایه عمر خود را تباه شده می بینند و خویش را از حمایت خانواده شان ، محروم می یابند .
قل إنّ الخ_سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی_مه
مقصود از <أنفس> سرمایه های عمر و مراد از <أهل> خانواده می باشد. بر این اساس خسارت نفس، به معنای تباه ساختن و بهره کافی نگرفتن از سرمایه عمر است. خسارت اهل نیز به معنای از کف دادن حمایت خانواده و بهره نجستن از آنان می باشد. گفتنی است برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که مخاطبان آیه شریفه کافران و مشرکان هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 104 - 2
2- کار و تلاش کافران ، هرچند گوناگون و دارای ظاهری زیبا و فریبنده باشد ، تباه گشته و در قیامت ، برای آنان سودی نخواهد داشت .
ص: 257
الذین ضلّ سعیهم فی الحیوه الدنیا و هم یحسبون أنّهم یحسنون صنعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 105 - 6
6- حبط اَعمال کافران ، همان ضایع شدن سعی و تلاش دنیوی آنان است .
الذین ضلّ سعیهم فی الحیوه الدنیا . .. فحبطت أعم_لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 41 - 5
5 - تبدیل شدن کافران حق ستیز به موجوداتی بی جان _ همچون خس و خاشاک _ در پی نزول عذاب
فجعلن_هم غثاءً
<جعل> (مصدر <جعلنا>) در جمله بالا، به معنای گردانیدن و تغییر دادن از صورتی یا حالتی، به صورت یا حالت دیگر است. <غثاء> نیز به خس و خاشاک روی آب گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 11،13
11 _ شیطان به هنگام شروع جنگ بدر با اعلان بیزاری از کافران ، عهد خویش ( یاری سپاه کفر ) را گسست .
فلما تراءت الفئتان . .. قال إنی بریء منکم
13 _ مشاهده فرشتگان الهی برای امداد مسلمانان ، دلیل عقب نشینی شیطان از کارزار بدر و اعلان بیزاری وی از لشکر کفر
نکص علی عقبیه و قال إنی بریء منکم إنی أری ما لاترون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 2،10
2 - کافران ، با مطرح ساختن تأخیر عذاب و نازل نشدن آن ، پیامبر ( ص ) را در فشار روحی و تبلیغاتی قرار می دادند .
فاصبر علی مایقولون
مراد از <مایقولون> _ به قرینه آیه قبل _ سخنانی است که کافران از سر استهزا در رابطه با عدم نزول عذاب و دیگر وعده های پیامبر(ص) ابراز می داشتند.
10 - تسبیح و حمد مداوم پروردگار ، از راه های مقابله مؤمنان با تبلیغات کافران علیه خدا و دین
فاصبر علی ما یقولون و سبّح
ص: 258
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 11
11 _ تلاش تبلیغاتی کفرپیشگان قوم ثمود برای ایجاد شک در رسالت صالح ، تلاشی بی ثمر بود .
قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 24 - 4
4 - مسؤولیت پیامبر ( ص ) ، تبیین سر انجام نیک مؤمنان و عاقبت شوم کفرپیشگان است .
إنّا أرسلن_ک بالحقّ بشیرًا و نذیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 3 - 8
8- ترسیم فرجام کافران و مؤمنان ، از سوی خداوند با بیانی روشن و برهانی
کذلک یضرب اللّه للناس أمث_لهم
<کذلک> اشاره به فلسفه و بیانی است که خداوند در این آیه، برای پوچی اعمال کافران و ثمربخشی اعمال مؤمنان، بیان فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 77 - 2
2 _ کافران قوم ثمود با پی کردن ناقه صالح ، فرمان خداوند را سرپیچی کردند و مردمی متجاوز شناخته شدند .
فعقروا الناقه و عتوا عن أمر ربهم
مراد از <أمر ربهم> همان است که در آیه 73 مطرح شده بود یعنی: زیان نرساندن به ناقه و آزادگذاری آن برای چریدن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 12 - 10
ص: 259
10 - تجاوزگری ، گناه پیشگی و مانع خیر شدن ، از خصوصیات کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
و لاتطع المکذّبین . .. منّاع للخیر معتد أثیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 1
1 - اعتراف کافران در قیامت ، به دو بار مردن و دو بار زنده شدن خود با قدرت الهی
قالوا ربّنا أمتّنا اثنتین و أحییتنا اثنتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 27 - 1
1 - کافران دوزخی در قیامت ، از زنده شدن مجدد خود به شدت ناخرسند بوده و آرزوی مرگ می کنند .
ی_لیتها کانت القاضیه
مرجع ضمیر <یالیتها> امری مقدر است که از سیاق آیه شریفه به دست می آید(مانند <الموته>). <قاضیه> نیز به معنای <قاطعه> است. بر این اساس معنا و پیام آیه چنین می شود: ای کاش مرگ نخستین پایان بخش حیاتم می بود و دیگر بار زنده نمی شدم!
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 1
1 - اعتراف کافران در قیامت ، به دو بار مردن و دو بار زنده شدن خود با قدرت الهی
قالوا ربّنا أمتّنا اثنتین و أحییتنا اثنتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 33 - 2
2 - تجسّم اعمال زشت کافران ، برای آنان در قیامت
و بدا لهم سیّئات ما عملوا
اضافه <سیّئات> به <ما عملوا> ممکن است اضافه بیانیه باشد. در آن صورت می توان گفت: آشکار گشتن اعمال به معنای تجسّم آن است.
ص: 260
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 68 - 8
8- کافران و شیاطین ، در اطراف جهنم و در گروه هایی فشرده و متراکم ، احضار خواهند شد .
ثمّ لنحضرنّهم حول جهنّم جثیًّا
<جثیّ> ممکن است از <جثوه> به معنای سنگ و خاک متراکم و مجتمع باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 36 - 1،2
1 - تجمّع سریع و شتابزده کافران در اطراف پیامبر ( ص ) ، به هنگام تلاوت وحی برای مردم
فمالِ الذین کفروا قبلک مهطعین
<اهطاع> (مصدر <مهطعین>) به معنای گردن کشیدن و به سرعت راه رفتن و نیز به معنای گردن کشیدن برای خبر گرفتن آمده است.
2 - سرزنش خداوند از کافران ، به سبب تجمّع شتاب آلودشان برای استماع قرآن ; به رغم کفرورزی آنان نسبت به آن
فمالِ الذین کفروا قبلک مهطعین
<ما> در <فمالِ>، اسم استفهام و برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 37 - 1
1 - اجتماع کافران در اطراف پیامبر ( ص ) ، از هر سو و در قالب دسته های پراکنده بود .
مهطعین . عن الیمین و عن الشمال عزین
<عزین> (جمع <عزه>) به معنای گروه های پراکنده است0 و <یمین و شمال> در این آیه، کنایه از احاطه همه جانبه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 5 - 8
8 - دلبستگی عمیق جوامع کفرپیشه و شرکورز به اندیشه ها و سنت های دیرین خویش
و ما یأتیهم من ذکر من الرحم_ن محدث . .. معرضین
واژه <محدث> (جدید) می تواند اشاره به این داشته باشد که جدید بودن پیام های الهی، در عدم پذیرش جوامع شرک تأثیر داشته است و این می تواند ناشی از دلبستگی آنان به سنت های کهن خویش باشد.
ص: 261
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 81 - 2
2 - عدم تأثیر پیشرفت ها و تمدن بشری در رشد اندیشه کافران ، دست کم تا عصر بعثت پیامبر ( ص )
بل قالوا مثل ما قال الأوّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 2
2 - تحریف عینی ترین حقایق از سوی کافران ، دلیل عدم ضرورت ارشاد آنان
و إن یروا . .. یقولوا سحاب مرکوم . فذرهم
از ارتباط دو آیه، استفاده می شود که چون کافران مصمم بر کفراند، تکلیف تبلیغ _ پس از اتمام حجت بر آنان _ از پیامبر(ص) ساقط است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 64 - 1
1 - فرمان تحقیرآمیز خداوند در قیامت به مجرمان و کافران برای رفتن به دوزخ
ه_ذه جهنّم . .. اصلوها الیوم
امر <اصلوها> برای تحقیر و اهانت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 33 - 1
1 - گنه پیشگان کافر ، شایسته قضاوت کردن و اظهار نظر درباره راه مؤمنان ، نیستند .
و ما أرسلوا علیهم ح_فظین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 19 - 5
5 - جایگاه مؤمنان در آخرت ، نشانه عزّت و کرامت آنان و جایگاه کافران ، پست و ذلّت آفرین است .
هم أصح_ب المشئمه
راست و چپ، کنایه از عظمت و پستی جایگاه است; زیرا در جوامع انسانی، مرسوم است که سمت راست، نشانه کرامت و
ص: 262
سمت چپ رمز شوم بودن است; وگرنه راست و چپ حقیقی، وابسته به اعتبارات و با در نظر گرفتن مرکزیتی خاص است که در این آیات، از آن سخنی به میان نیامده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 13
13 _ مؤمنان ، شایسته ارج نهادن و کافران ، سزاوار استخفاف و تحقیر
اذله علی المؤمنین اعزه علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 55 - 3
3 - ملائکه موکّل ، با تهکّم تحقیرآمیز ، به کافران ، برای ورود به جهنم ، فرمان می دهند .
یغشی_هم العذاب . .. و یقول ذوقوا ما کنتم تعملون
ضمیر فاعلی <یقول> احتمال دارد به خداوند برگردد و احتمال دارد، منظور ملائکه باشد. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 5
5 - کافران حق ناپذیر مورد تمسخر و تحقیر
فبشّره
ذکر عذاب، تناسبی با کاربرد واژه بشارت ندارد. ازاین رو تعبیر به بشارت می تواند به عنوان سخریه و تحقیر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 2،4
2- بهت و حیرت کافران ، به هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی
بل تأتیهم بغته فتبهتهم
4- بهت زدگی کافران در برابر عذاب ناگهانی ، بازدارنده آنان از هر گونه اقدام دفاعی است .
بل تأتیهم بغته فتبهتهم فلایستطعیون ردها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 77 - 5
5 - سرگردانی و رسیدن به بن بست کامل ، فرجام نهایی کافران و مستکبران
حتّی إذا فتحنا . .. إذا هم فیه مبلسون
ص: 263
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 2،3
2 - زندگی ( رفتار و اعمال ) کافران ، دارای فرجامی پوچ و در هاله ای از سردرگمی
و الذین کفروا أعم_لهم . .. أو کظلم_ت فی بحر لجّیّ یغشیه موج من فوقه موج من فوقه
3 - کافرانی که در مادیات و اموال دنیا غوطهوراند ، به پوچی در زندگی دچار گشته و در سردرگمی شدید بسر می برند .
رجال لاتلهیهم تج_ره و لابیع عن ذکر اللّه . .. و الذین کفروا أعم_لهم ... کظلم_ت ف
از مقایسه میان آیه 37 _ که در باره کسانی است که مال و منال و مادیات آنان را از یاد خدا غافل نمی سازد _ و آیه شریفه _ که درباره وضعیت کافران است _ به دست می آید که کافران، بر خلاف مؤمنان، در مادیات و علاقه به مال و منال گرفتاراند و از این رو دچار سردرگمی و تاریکی شدید هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 15 - 5
5_ شک در امکان معاد ، در عین مشاهده آفرینش خداوند ، نمودی از گیجی و سردرگمی کافران
فهم فی أمر مریج . .. أفعیینا بالخلق الأوّل بل هم فی لبس من خلق جدید
بیان تناقض گویی کافران در این آیه، می تواند در مقام ارائه نمونه ای از سرگردانی کافران باشد که در آیات پیشین خداوند به آن اشاره فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 52 - 6
6 - آشفتگی و سردرگمی کافران ، در انکار دلایل روشن پیامبران الهی
إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
سحر و جنون فاصله بسیاری از یکدیگر دارد; زیرا سحر نوعی تبحر و جنون سراسر آشفتگی و اشمئزاز آور است و میان این دو سنخیتی نیست . از این رو سخن کافران، نشانگر اضطراب شدید آنان درموضع گیری علیه منطق روشن پیامبران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 34 - 2
2 - شکوه بخشیدن به زندگی کافران تا جایی که آنان در خانه های مجلل خویش بر تخت هاتکیه زنند در حیطه قدرت و توانایی خداوند
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. و لبیوتهم أبوبًا و سررًا علیها یتّکئون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 34 - 9
ص: 264
9- به تمسخر گرفتن وعده عذاب از سوی کافران ، مستمر بوده است .
و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 1
1 - دشمنی و کارشکنی دائمی کافران ، نسبت به رسالت پیامبراسلام
حتّی إذا رأوا ما یوعدون
<حتّی> یا متعلق به <یکونون علیه لبداً> است و یا به قرینه مقام، به جمله ای مانند <لایزالون یستضعفون و یستهزئون> تعلق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 21 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه ای مستمر و حساب شده بود .
إنّه فکّر و قدّر . .. ثمّ نظر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 15 - 1
1 - کافران همواره و به دقت ، در حال توطئه و چاره اندیشی برای رویارویی با آیین الهی اند .
إنّهم یکیدون کیدًا
فعل مضارع <یکیدون> _ به قرینه سیاق آیه _ بر استمرار دلالت دارد و <کیداً> مفعول مطلق و برای تأکید است. آیات بعد بیانگر آن است که مراد از ضمیر <إنّهم>، کافران و مراد از <کید> چاره سازی برای مقابله با برنامه های خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 2
2 - عداوت جبهه کفر با مسلمانان ، همیشگی و پایان ناپذیر
إن یثقفوکم یکونوا لکم أعداء
فعل مضارع <یکونوا> دلالت بر استمرار عداوت مشرکان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 265
19 - جن - 72 - 24 - 1
1 - دشمنی و کارشکنی دائمی کافران ، نسبت به رسالت پیامبراسلام
حتّی إذا رأوا ما یوعدون
<حتّی> یا متعلق به <یکونون علیه لبداً> است و یا به قرینه مقام، به جمله ای مانند <لایزالون یستضعفون و یستهزئون> تعلق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 6
6 - سرخوشی و هواپرستی کافران در دنیا ، درپی دارنده دشواری های دیرپای قیامت
و اتّبعوا أهواءهم . .. یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
<عسر> (صفت مشبهه) دال بر ثبات و دوام وصف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 46 - 5
5 - وجود شکنجه های روحی ، به طور مستمر برای کافران در عالم برزخ
النار یعرضون علیها غدوًّا و عشیًّا
عرضه کافران برآتش در هر صبح و شام، نوعی شکنجه روحی برای آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 6
6_ عذاب الهی پس از نزول بر کفرپیشگان ، از آنان برداشته نخواهد شد .
ألا یوم یأتیهم لیس مصروفاً عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 79 - 5
5- خداوند کسانی را که برای ازدیاد مال و فرزند به کفر روآورده اند ، به عذابی مداوم و بیوقفه گرفتار خواهد ساخت .
و نمدّ له من العذاب مدًّا
معنای اصلی <مدّ> کشاندن چیزی در ناحیه طول آن و متصل ساختن اشیا به یکدیگر برای طولانی ساختن آن است (تاج العروس). مصداق این معنا در آیه، استمرار عذاب است و مفاد آن چنین است: <بدون انقطاع، از عذاب برای او پیش می آوریم
ص: 266
تا همواره در عذاب بماند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 36 - 4،6
4 - از عذاب کافران دوزخی ، هرگز کاسته نشده و به آنان تخفیف داده نمی شود .
لهم نار جهنّم . .. لایخفف عنهم من عذابها
6 - عذاب دائمی و بی تخفیف ، کیفر تمامی کافران حق ناپذیر
کذلک نجزی کلّ کفور
<کفور> صیغه مبالغه از ماده <کفر> و یا <کفران> می باشد. برداشت یاد شده مبتنی بر احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 21 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه ای مستمر و حساب شده بود .
إنّه فکّر و قدّر . .. ثمّ نظر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 127 - 12،13
12- مکر و حیله مداوم کافران ، در قبال دعوت و هدایت گری پیامبر ( ص )
و لاتک فی ضیق ممّا یمکرون
13- دلتنگی پیامبر ( ص ) ، از مکر و حیله مستمر کافران
و لاتک فی ضیق ممّا یمکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 2
2 - مرگ ، لحظه کوتاه شدن دست کافران از تدبیر های خویش و نقطه های امید
فیه یصعقون . یوم لایغنی عنهم کیدهم شیئًا
در صورتی که <یومهم الذی. ..> در آیه قبل، نظر به لحظه مرگ داشته باشد، برداشت یاد شده به دست می آید.
ص: 267
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 209 - 2
2 - کیفر جوامع کفرپیشه ، پس از انذار های متعدد و یادآوری مکرر ارزش ها است .
و ما أهلکنا من قریه إلاّ لها منذرون . ذکری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 26 - 2
2 - یادآوری آخرین لحظات زندگی انسان ( هنگام احتضار و حالات تکان دهنده محتضر ) ، از سوی خداوند به کافران و منکران معاد ، برای بیدار کردن آنان از غفلت و مستی
کلاّ إذا بلغت التراقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 20
20- ذکر فرجام شقاوت بار کافران و عاقبت سعادت آمیز تقواپیشگان در کنار یکدیگر ، از روش های تبلیغی قرآن
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ظالمی أنفسهم ... فادخلوا أبوب جهنّم ... فلبئس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 10
10- کافران و مشرکان حق ناپذیر ، شایسته دلسوزی نیستند .
لاتمدّنّ عینیک . .. و لاتحزن علیهم
حزن و اندوه پیامبر(ص) درباره کافران و مشرکان _ همان گونه که مفسران گفته اند _ به خاطر حق ناپذیری آنان بود. نهی شدن پیامبر(ص) از اندوه برای آنان، ممکن است از این جهت باشد که آنان ارزش چنین اندوهی را ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 97 - 6
6- قیامت ، حادثه ای وحشت زا و دهشت آفرین برای کافران
و اقترب الوعد الحقّ فإذا هی ش_خصه أبص_ر الذین کفروا
خیره شدن دیدگان کافران و بهت زدگی آنان، ناشی از حوادث هولناک و دهشت آفرین قیامت است.
ص: 268
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 1
1 - ظهور و بروز ذلّت و ترس ، در دیدگان کافران و مشرکان در عرصه قیامت
خ_شعه أبص_رهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 151 - 1،2،4
1 _ وعده الهی به القای رعب و هراس در دل های کفرپیشگان
سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرّعب
2 _ ایجاد رعب و هراس در دل های کفرپیشگان ، نمونه ای از نصرت خداوند به پذیرندگان ولایت او
بل اللّه مولیکم و هو خیر النّاصرین. سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرّعب
جمله <سنلقی . .. >، پس از جمله <و اللّه خیر النّاصرین>، بیانگر مصداقی از یاری خداوند است.
4 _ خداوند با القای وحشت و دلهره در دل های کفرپیشگان تقویت کننده روحیه جامعه ایمانی در رویارویی با آنان
سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرّعب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 10
10- کافران ، به هنگام مرگ دچار وحشت و ترس می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... فألقوا السلم
تسلیم شدن کافران به هنگام مرگ به قرینه <ما کنا نعمل من سوء> _ که در مقام دفاع بیان شده است _ می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 13 - 7
7- کافران و عناصر سست ایمان ، دارای آینده ای پر بیم و هراس
إنّ الذین قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا فلاخوف علیهم و لا هم یحزنون
از مفهوم آیه شریفه، استفاده می شود که دو گروه در معرض بیم و هراس اند: 1_ کافران، 2_ آنان که اظهار ایمان کرده ولی در طریق ایمان استقامت نورزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 3
ص: 269
3 - وحشت کافران مکه ، از تأثیر شگفت قرآن و پیام وحی در شنوندگان
لاتسمعوا له_ذا القرءان و الغوا فیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 26 - 3
3 - عذاب شدن کافران تکذیب گر ، بسیار هراس انگیز و شگفت آور بوده است .
ثمّ أخذت الذین کفروا فکیف کان نکیر
استفهام در جمله <فکیف کان نکیر>، استفهام تعجبی و بیانگر شدت کیفر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 24 - 1
1 - کافران ، دارای چهره ای گرفته و عبوس در قیامت
و وجوه یومئذ باسره
<بسر> (مصدر <باسره>) به معنای گرفتگی چهره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 42 - 2
2 - لزوم ترک بحث و احتجاج با کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و ارائه برهان
فذرهم یخوضوا و یلعبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 1
1- پیامبر ( ص ) ، به هنگام مواجهه با حق ناپذیری کافران مکه ، مأمور به ر ها کردن آنان به حال خود و ترک محاجه با آنها شد .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا
ص: 270
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 47 - 1،2
1 - کافرانِ برخوردار از ثروت در صدراسلام ، از انفاق به مستمندان و گرسنگان خودداری می کردند .
و إذا قیل لهم أنفقوا ممّا رزقکم اللّه قال الذین کفروا للذین ءامنوا أنطعم
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته به دست می آید: 1_ همزه در <أنطعم> برای استفهام انکاری است; 2_ آیه شریفه در مکه نازل شده و مربوط به کافران صدراسلام است.
2 - روزی رسان بودن خداوند برای بشر ، بهانه و دستاویز کافرانِ صدراسلام برای خودداری از انفاق به مستمندان و گرسنگان
و إذا قیل لهم أنفقوا ممّا رزقکم اللّه قال الذین کفروا للذین ءامنوا أنطعم من لو ی
استفهام در <أنطعم> استفهام انکاری است; یعنی، <لانطعم من لو شاء اللّه لأطعمهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 1،6
1 - نباید با کفرپیشگانی که از جنگ و فتنه انگیزی دست کشیده اند ، نبرد کرد و آنان را به قتل رساند .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
متعلق <إنتهوا> به قرینه آیات قبل، جنگیدن و فتنه انگیزی است. جمله <فإن اللّه ...> جانشین جواب شرط می باشد و تقدیر کلام چنین است: فإن انتهوا عن القتال و الفتنه فلا تقاتلوهم و لاتقتلوهم إن اللّه غفور رحیم>.
6 - فرمان خداوند ، مبنی بر ترک جنگ با کافرانی که دست از جنگ و فتنه برداشته اند ، پرتوی از مغفرت و رحمت اوست .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 5،6
5 - لزوم ترک جنگ با کافران ، در صورت دست برداشتن آنان از فتنه انگیزی و ایجاد مزاحمت برای گسترش دین خدا
فإن انتهوا فلا عدون إلا علی الظلمین
متعلق <إنتهوا . ..> - به قرینه فرازهای پیش - فتنه انگیزی و بازداری از حاکمیت یافتن دین الهی است. جواب شرط (فإن انتهوا) محذوف است وجمله <فلاعدوان...> جانشین آن می باشد; یعنی، پس اگر از فتنه انگیزی دست کشیدند و مانع گسترش و حاکمیت دین خدا نشدند، آنان را نکشید; زیرا تعدی تنها بر ستمکاران رواست.
6 - در صورتی که کفرپیشگان محارب یا فتنه انگیز از کفرورزی دست بکشند ، نباید با آنان نبرد کرد .
فإن انتهوا فلا عدون إلا علی الظلمین
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که متعلق <انتهوا> کفرورزی باشد.
ص: 271
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 8
8 _ مسلمانان صدر اسلام نگران توطئه های پنهانی کافرانی که مخاصمات را ترک گفته و حاضر به صلح می شدند .
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
جواب شرط <انتهوا> به قرینه <قتلوهم> جمله ای همانند <فلاتقاتلوهم> است ; یعنی اگر کافران دست از فتنه انگیزی برداشتند و راه مسالمت پیش گرفتند با آنان نبرد نکنید. با توجه به این معنا معلوم می شود هدف از بیان آگاهی خداوندبه اعمال این گروه از کافران، این است که مسلمانان را از این نگرانی برهاند که شاید صلح جویی آنان دستاویزی برای توطئه و فتنه ای دیگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 7
7 _ ضرورت پرهیز از دوستی با کافران و مشرکان
و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء
برداشت فوق بر این مبناست که مراد از <النبی> پیامبر بنی اسرائیل باشد نه پیامبر اسلام(ص) و در نتیجه مراد از <ما انزل الیه> دستورات دینی بنی اسرائیل خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 6
6 _ لزوم ترک مبارزه با کافران در صورت دست برداشتن از فتنه انگیزی علیه اسلام و ایجاد مزاحمت برای گسترش دین خدا
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
متعلق <انتهوا> به قرینه فرازهای پیشین، فتنه انگیزی و جلوگیری از حاکمیت یافتن دین الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 13
13- پیامبر ( ص ) ، مأمور به ترک مناظره و محاجه با کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان *
قل إن افتریته فلا تملکون . .. کفی به شهیدًا بینی و بینکم
برداشت یاد شده براساس این احتمال است که تعبیر <کفی به شهیدًا> به معنای ترک محاجه باشد; یعنی، پس از اتمام حجت، کار داوری درباره کافران را به خدا واگذار.
ص: 272
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 38 - 3
3- مؤمن ، دارای ثبات و استقرار در عقیده ، ولی کافر ، اسیر در چنگال های شکّ و تردید و بی ثبات است .
ما أظنّ . .. و ما أظنّ ... ل_کنّاْ هو اللّه ربّی
سخنان سمبل کفر و دنیاپرستی، در آیه، همواره، تردید را با خود همراه دارد، لذا در نقل سخن او، دو بار واژه <ظنّ> و یک بار نیز <لئن> به کار گرفته شده، ولی مردِ سمبل ایمان، با قاطعیّت عقیده خود را بیان کرده و راه عملی خود را مطرح ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 2،5،7
2 _ شیطان رفتار های ناشایست کافران مکه را در نظرشان زیبا جلوه داد .
و إذ زین لهم الشیطن أعملهم
5 _ لشکرکشی برای رویارویی با اهل ایمان ، عملی پسندیده در نظر شیطان زده کفرپیشگان مکه
إذ زین لهم الشیطن أعملهم
از مصادیق مورد نظر برای کلمه <أعملهم>، به قرینه آیات قبل و فرازهای بعد، لشکرکشی کافران مکه برای حضور در جنگ بدر است.
7 _ سرمستی ، ریاکاری و بازداشتن مردم از راه خدا ، رفتاری نیکو در نظر شیطان زده کافران عصر بعثت *
إذ زین لهم الشیطن أعملهم
از مصادیق <أعملهم> به قرینه آیه قبل، سرمستی و ریاکاری . .. است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 37 - 9،11
9 _ زیبا جلوه کردن کردار های زشت کافران ، در نظر ایشان
زین لهم سوء أعملهم
11 _ < نسیء > ، ( جا به جا کردن ماه های حلال و حرام ) ، از اعمال زشت عرب های جاهلی و کاری پسندیده و زیبا در دیدگاه آنان
إنما النسیء زیاده فی الکفر . .. زین لهم سوء أعملهم
ص: 273
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 8
8 _ سکوت و سازشکاری مؤمن در قبال اهانت به مقدسات و آیات الهی ، موجب همانندی وی با کافران و منافقان است .
فلاتقعدوا معهم . .. إنّکم إذاً مثلهم إنّ اللّه جامع المنفقین و الکفرین فی جهنم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 12
12- کیفر الهی برای کافران ، دارای گونه های بسیار با نتایجی ویرانگر و مشابه *
دمّر اللّه علیهم و للک_فرین أمث_لها
جمع آمدن واژه <أمثالها> می رساند که مجازات ملت های کفر پیشه، هر چند در نابودی و ویرانگری همگون است; اما در شکل متفاوت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 8 - 5
5 - تلاش های گسترده کافران علیه اسلام ، به مثابه پفی ناچیز در مقابل نوری عظیم و درخشان
یریدون لیطفؤا نور اللّه بأفوههم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 81 - 1
1 - موضع گیری کافران رفاه زده عصر بعثت ، در برابر رهنمود های پیامبر ( ص ) ، همانند موضع گیری کافران پیشین در برابر رهنمود های پیامبرانشان
بل قالوا مثل ما قال الأوّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 18 - 1
ص: 274
1- عمل نیک کافرانِ به ربوبیت خداوند ، چونان خاکستری است در معرض تندباد در روز طوفانی
مثل الذین کفروا بربّهم أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح فی یوم عاصف
مراد از <أعمالهم> می تواند اعمال خیر و صالحی باشد که کافران انجام می دهند. چه اینکه روشن است عمل زشت و گناه هیچ کس، کافر و مسلمان، ثمری ندارد تا اینکه حبط گردد و یا به خاکسترِ در معرض باد تشبیه شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 1،3
1 - اعمال و رفتار کفرپیشگان ، همانند سرابی است در کویر که تشنه به پندار آب به سراغ آن می رود و چیزی به دست نمی آورد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
3 - اعمال و رفتار کفرپیشگان ، چون سراب فریبنده است .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 1
1 - اعمال کافران ، به مثابه تاریکی شدید در دریای ژرفناک با امواجی متلاطم و پوشیده از ابر است که کمترین روزنه ای در آن نیست .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ یغشیه موج من فوقه موج من فوقه سحا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 1
1 - مَثَل کفرپیشگان ، مَثَل حیوانی است که از درک شنیده ها ناتوان است .
و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لایسمع
<نعق> (مصدر ینعق) به معنای: نهیب چوپان بر گوسفندان و امر و نهی اوست و مراد از <ما لایسمع> گوسفند و مانند آن می باشد. به گفته مفسران در آیه شریفه، کافران لجوج به گوسفندان و دعوت کنندگان به معارف دین به چوپان تشبیه شده اند. بر این مبنا بخشی از مشبه ذکر نشده و تقدیر کلام چنین است: مثل الذین کفروا و الذی یدعوهم الی الأیمان کمثل الذی ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 80 - 7،8
7 - کافران حق ناپذیر ، چونان مردگانی ناشنوا و غیرقابل تفهیم
إنّک لاتسمع الموتی
ص: 275
8 - کفرپیشگان روی گردان از دلایل آشکار ، همچون ناشنوایان روی برتافته از راهنمای خویش
و لاتسمع الصمّ الدعا إذا ولّوا مدبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 22 - 7
7 - کافران لجوج ، مانند مردگان در قبر ها ، از شنیدن سخن حق ناتوان بوده و هیچ راهی برای هدایتشان نیست .
و ما أنت بمسمع من فی القبور
در این آیه کافران لجوج و حق ناپذیر صدراسلام درمکه، به مردگان در قبرها تشبیه شده اند که هیچ راهی برای هدایتشان نیست و آنان نیز هیچ زمینه ای برای پذیرش ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 8 - 1
1 - مردمی که ایمان نیاورند و محکوم به عذاب الهی گردند ، مانند کسانی اند که در گردنشان تا چانه ها ، غل و زنجیر قرار داشته و سرهایشان به طرف بالا مانده باشد .
إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً فهی إلی الأذقان فهم مقمحون
<ذقن> (مفرد <أذقان>) به معنای چانه و <قمح> (ریشه <مقمحون>) به معنای بلند کردن سر است. گفتنی است آیه شریفه در مقام تمثیل و تشبیهِ حالِ کافران و مشرکانِ لجوجی است که نمی خواستند هرگز ایمان بیاورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 1
1 - مردمی که ایمان نیاورند و محکوم به عذاب الهی گردند ، مانند کسانی اند که سدّی بلند در پیش رو و پشت سرشان نهاده شده و بر دیدگانشان پرده ای افکنده شده که هیچ چیز نبینند .
و جعلنا من بین أیدیهم سدًّا
تنکیر <سدّاً> برای تعظیم است و به قرینه <فأغشیناهم>، مقصود از آن، سدّی بلند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 70 - 7
7 - مؤمنان ، انسان های زنده دل و برخوردار از حیات واقعی و معقول ، و کافران ( چونان مردگان ) محروم از آن
لینذر من کان حیًّا و یحقّ القول علی الک_فرین
برداشت یاد شده از ارتباط میان صدر و ذیل آیه شریفه; یعنی، به قرینه مقابله میان انسان های زنده و کافران، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 7
7- لذّت جویی و شکمبارگی حیوان گونه کافران ، تنها بهره آنان از زندگی دنیایی
الذین کفروا یتمتّعون و یأکلون کما تأکل الأنع_م و النار مثوًی لهم
از مقابله دو بخش آیه _ که برای مؤمنان پایان خوش بهشت را یادآور شده _ استفاده می شود که کافران، هرگز از آن نعمت
ص: 276
های اخروی بهره نخواهند برد; بلکه تنها شهوت رانی و استفاده حیوان گونه از امکانات دنیا، نصیب آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 50 - 1
1 - کافران لجوج و پندناپذیر ، همچون گورخران رمیده اند .
کأنّهم حمر مستنفره
<حمار> (مفرد <حمر>) به معنای خر اهلی یا وحشی است (الصحاح); ولی مفسران آن را در آیه شریفه، از نوع وحشی دانسته اند که در فارسی از آن به گورخر تعبیر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 51 - 1
1 - روی گردانی کافران ، از شنودن کلام بیداربخش و پندآموز قرآن ، همچون فرار گورخران از شیر ژیان ، بسیار شدید بود .
فرّت من قسوره
<قسوره> اسم جامد و به معنای شیر است و گاهی اسم جمع و در معنای شکارچیان تیرانداز استعمال می شود. (الصحاح)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 4،9
4 _ شیطان با توصیف کافران بدر به شکست ناپذیران ، آنان را علیه مسلمانان تشجیع کرد .
و قال لا غالب لکم الیوم من الناس
9 _ شیطان با تأکید بر یاری بی دریغ خویش از لشکریان کافر بدر ، آنان را به رویارویی با مسلمانان ترغیب کرد .
إنی جار لکم
کلمه <جار> معانی متعددی دارد ; از جمله یاور، همسانه، هم قسم، شریک و . .. (لسان العرب). به نظر می رسد یاور نسبت به دیگر معانی مناسبتر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 4
4 _ بررسی و تشخیص شواهد و نشانه های خیانتکاری کافران ، وظیفه ای بر عهده پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی
و إما تخافن من قوم خیانه
ص: 277
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 27 - 5
5 _ ایجاد انگیزه و امید از جانب خداوند در مؤمنان خطاکار و نیز کافران ، برای توبه و بازگشت به حق
ثم یتوب اللّه . .. و اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 29 - 6
6 - خداوند ، کافران را به بازگشتن از کفر ، پیش از پایان یافتن مهلت شان ، تشویق کرده است .
قل یوم الفتح لاینفع الذین کفروا إیم_نهم و لا هم ینظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 11 - 1
1 - پیامبر ( ص ) مأمور توجه دادن کافران و مشرکان بر آفرینش انسان و جهان و ترغیب آنان به تأمل و تفکر درباره آنها
فاستفتهم أهم أشدّ خلقًا أم من خلقنا
استفتا و پرسش در آیه شریفه، برای ترغیب به تفکر و تأمل است; نه برای پرسش و استفتای حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 25 - 4
4 - خداوند ، تشویق کننده کافران و مشرکان به ر ها کردن شرک و بازگشت به توحید و یکتاپرستی
و هو الذی یقبل التوبه عن عباده
با توجه به آیات پیشین، می توان گفت که جمله <و هوالذی یقبل التوبه> دعوتی است از سوی خدا به عموم کافران و مشرکان مبنی بر دست برداشتن از عبادت غیرخدا و بازگشتن به یکتاپرستی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 17
17- ترغیب کافران از سوی خداوند ، برای روی آوری به توبه و بازگشت به سوی او
أم یقولون افتری_ه . .. و هو الغفور الرحیم
تذکر خداوند به غفران و رحمت بی کران خویش، در حقیقت فراخوانی و دعوت مردم و حتی کافران، به توبه و استغفار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 62 - 5
5 - ترغیب کافران صدراسلام از سوی خداوند به توجه و تأمل در نشأه نخستین ( جهان فعلی ) ، برای هموار شدن راه پذیرش مسأله معاد
ص: 278
و لقد علمتم النشأه الأُولی فلولا تذکّرون
واژه <لولا> در <لولا تذکّرون>، برای تحضیض و ترغیب می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 67 - 6
6 - کافران ، با مشاهده عذاب الهی ، در قیامت ، به درگاه خداوند ، اظهار تضرّع می کنند .
و قالوا ربّنا
اقرار به ربوبیت خداوند با واژه <ربّنا> برای اظهار تضرّع است. لازم به ذکر است که این گفته، به قرینه ماضی آورده شدن <قالوا> در کنار <یقولون> احتمال دارد مربوط به زمانی باشد که کافران، هنوز وارد آتش نشده اند و تنها، آن را مشاهده می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 41 - 1،8
1_ خداوند پی در پی از حاکمیت کفرپیشگان بر زمین می کاست و بر سرزمین های اسلامی و حاکمیت آن می افزود .
أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها
مفسّران در تفسیر آیه فوق چند نظر ابراز کرده اند. برخی گفته اند: مراد از <الأرض> مطلق زمین است و مقصود از کاستن از نواحی آن، میراندن و هلاک کردن اهل زمین در اطراف و نواحی گوناگون آن می باشد. و برخی گفته اند: مراد از <الأرض> سرزمینهای تحت نفوذ کفر است و منظور از کاستن نواحی آن، کوتاه کردن سیطره کفرپیشگان از آن است که طبعاً به حاکمیت اسلام بر آن جا می انجامد.
8_ از میان رفتن کفرپیشگان و کوتاه شدن سیطره آنان از زمین ، از فرمان های خداوند است که نقض نخواهد شد و تحقق خواهد یافت .
أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها والله یحکم لامعقّب لحکمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 73 - 1
1 _ کافران سزاوار حمایت از یکدیگر ، نه شایسته حمایت کردن از مؤمنان و یا برخوردار شدن از حمایت ایشان
و الذین کفروا بعضهم أولیاء بعض
مقصود از ولایت کافران نسبت به یکدیگر و پشتیبانی آنان از همدیگر، به قرینه فراز بعد (إلا تفعلوه . .. ) نفی ولایت بین مؤمنان و کافران است. بنابراین جمله <إن الذین کفروا ... > به این معنی است که مسلمانان نباید عقد ولایی با کافران داشته
ص: 279
باشند ; نه آنان را حمایت کنند و نه از ایشان حمایت جویند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 4
4 - کافران در قیامت ، از زنده شدن و بیرون آمدن شان از قبر ها ، بسیار شگفت زده خواهند شد .
قالوا ی_ویلنا من بعثنا من مرقدنا
برداشت یاد شده از آن جا است که استفهام (من) در آیه شریفه، برای تعجب استعمال شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 67 - 1
1 - تبدیل ذرات خاک به بدن انسانی زنده ، امری شگفت و باور نکردنی در نظر کافران عصر پیامبر
و قال الذین کفروا أءذا کنّا تربًا . .. أئنّا لمخرجون
کافران می دیدند که پیکر مرده انسان در خاک پوسیده و پس از روزگاری تبدیل به ذرات خاک می شود. پذیرش این مطلب (تبدیل دوباره ذرات و عناصر خاکی به بدن انسانی زنده) برای آنان غیر قابل باور بود و از آن اظهار شگفتی می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 8 - 3
3 - اظهار تعجب کافران از اظهارات پیامبر ( ص ) درباره تحقق قطعی معاد
ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید . أفتری علی اللّه
همزه <أفتری> برای استفهام تعجیبی است و حکایت از اظهار شگفتی کافران از اظهار نظر پیامبر(ص) درباره معاد می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 7
7- رهنمود الهی به پیامبر ( ص ) ، برای شکیبا بودن و عجله نورزیدن در گرایش کافران به ایمان یا مجازات ایشان از سوی خداوند
فاصبر . .. و لاتستعجل لهم
ص: 280
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 84 - 1
1- پافشاری مشرکان بر شرک خود ، پیامبر ( ص ) را آماده درخواست عذابی سریع برای آنان کرده بود .
فلاتعجل علیهم إنّما نعدّ لهم عدًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 7
7- رهنمود الهی به پیامبر ( ص ) ، برای شکیبا بودن و عجله نورزیدن در گرایش کافران به ایمان یا مجازات ایشان از سوی خداوند
فاصبر . .. و لاتستعجل لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 11
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 15 - 2
2 _ پیامبر ( ص ) وظیفه دار فراخوانی مردمان به اندیشه و مقایسه میان فرجام کافران و تقواپیشگان
قل أذلک خیر أم جنّه الخلد التی وعد المتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 61 - 3
3 - ترنم کافران به ترانه ها ، به جای گریستن بر فرجام شوم خویش *
و تضحکون و لاتبکون . و أنتم س_مدون
بنا به گفته برخی از مفسران در معنای <سامد>، تغنّی و آوازه خوانی نیز نهفته است.
ص: 281
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 72 - 5
5 - باز بودن راه توبه برای کافران و امکان تغییر سرنوشت آنان و رفع عذاب از آنها
قل عسی أن یکون ردف لکم بعض الذی تستعجلون
واژه <عسی> _ که برای ترجی و به معنای شاید است _ می رساند که عذاب تقدیر شده، قضای حتمی الهی نیست و امکان دارد که در نتیجه تحول فکری و عملی (ایمان) کافران، این برنامه تغییر کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 33 - 1
1 - تبختر و به خودبالیدن ، از نشانه های کفر و از اوصاف کافران است .
ثمّ ذهب إلی أهله یتمطّی
مفسّران واژه <یتمطّی> را به معنای <تبختر> دانسته اند; زیرا این واژه یا از ماده <مط>(کشیدن پاها و گام ها) است و یا از ماده <مطا>(پشت). در هر دو صورت، مقصود تبختر و فخرفروشی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 11
11 - همه کافران در جرم و کیفر ، یکسان نیستند .
نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا
از این که از میان تکذیب گران هر امت، تنهاگروهی در این مرحله به منظور محاکمه و مجازات، جدا و محشور می شوند; می توان استفاده کرد که این گروه ها دارای گناهی سنگین تر و کیفری متناسب با آن هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 11
11 - همه کافران در جرم و کیفر ، یکسان نیستند .
نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا
از این که از میان تکذیب گران هر امت، تنهاگروهی در این مرحله به منظور محاکمه و مجازات، جدا و محشور می شوند; می توان استفاده کرد که این گروه ها دارای گناهی سنگین تر و کیفری متناسب با آن هستند.
ص: 282
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 12
12- کیفر الهی برای کافران ، دارای گونه های بسیار با نتایجی ویرانگر و مشابه *
دمّر اللّه علیهم و للک_فرین أمث_لها
جمع آمدن واژه <أمثالها> می رساند که مجازات ملت های کفر پیشه، هر چند در نابودی و ویرانگری همگون است; اما در شکل متفاوت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 22 - 10
10 - وجود اختلاف اساسی انسان مؤمن حق پذیر و نرم دل با کافر حق ناپذیر و سنگدل ، از نظر شخصیت و سرنوشت
أفمن شرح اللّه صدره للإسل_م فهو علی نور من ربّه فویل للق_سیه قلوبهم
<من> در آیه شریفه، اسم موصول و مبتدا است و خبر آن _ به قرینه جمله بعدی (فویل للقاسیه قلوبهم. ..) _ جمله ای محذوف می باشد. تقدیر کلام چنین است: <أفمن شرح اللّه صدره للإسلام ... کمن قسا قلبه>. بنابراین می توان گفت: آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر و سرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 24 - 3
3 - وجود اختلاف اساسی میان دو انسان مؤمن خداترس و کافر خداگریز ، از نظر شخصیت و سرنوشت
فویل للق_سیه قلوبهم من ذکر اللّه . .. أفمن یتّقی بوجهه سوء العذاب یوم القی_مه
<من> در آیه شریفه، اسم موصول بوده و مبتدا و خبر آن، جمله ای محذوف است و تقدیر کلام چنین می باشد: <أفمن یت_ّقی بوجهه سوء العذاب. .. کمن آمن منه>. بنابراین می توان گفت آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر وسرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 29 - 10
10 - وجود اختلاف های اساسی ، میان دو انسان مؤمن و کافر از نظر سرنوشت
ضرب اللّه مثلاً رجلاً . .. و رجلاً سلمًا لرجل هل یستویان مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 22 - 3
3 - برابر انگاشتن مؤمن و کافر در پیشگاه خداوند ، پنداری مغایر با هدفمندی و حقانیت نظام جهان
أم حسب الذین اجترحوا . .. و خلق اللّه السم_وت و الأرض بالحقّ
خداوند، هدفمندی و حقانیت نظام جهان را به دنبال طرح عدم تساوی صالح و ناصالح در پیشگاه داوری حق، یاد کرده و از یک مقوله و معنا دانسته است. بر این اساس آیه شریفه را می توان تفسیر و تعلیلی برای آنچه که در آیه قبل بیان شده،
ص: 283
دانست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 55 - 6
6 - توجه به فرجام بسیار متفاوت مؤمنان و کافران ، زمینه ساز گرایش انسان به ایمان
إنّ المجرمین فی ضل_ل و سعر . .. إنّ المتّقین فی جنّ_ت و نهر . فی مقعد صدق عند مل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 53 - 5
5 _ مؤمنان و کافران ، دارای روحیات و عملکرد متمایز و جدا از یکدیگر علی رغم زندگی مشترک آنان در یک جامعه
و هو الذی مرج البحرین ه_ذا عذب فرات و ه_ذا ملح أُجاج . .. و حجرًا محجورًا
برداشت یاد شده، بر این اساس استوار است که تشبیه و تمثیل به کار رفته در آیه شریفه، ناظر به افراد یک جامعه باشد که برخی مؤمن اند و برخی دیگر کافر; ولی در عین حال این دو گروه، از نظر روحیات و رفتار، از هم جدا و متمایزاند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 25
25 - تفهیم اتهام و تبیین جرایم کافران برای ایشان ، قبل از اِعمال مجازات درباره آنان
فلننبّئنّ الذین کفروا بما عملوا و لنذیقنّهم من عذاب غلیظ
از این که خداوند، مجازات کافران را پس از اطلاع آنان نسبت به گناهان شان ذکر فرموده، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 3 - 1
1 - نزول عذاب بر کافران و بازداشتن آن به تقدیر و فرمان خداوند است .
بعذاب واقع . للک_فرین ... من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 284
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 7
7- کافرانِ پیرو ، در قیامت با اعتراف به پیروی کورکورانه از رهبران خویش ، آنان را مسؤول بدفرجامی خود معرفی خواهند کرد .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 12،27،30
12 _ ضرورت تواضع و افتادگی در برابر مؤمنان و صلابت و سرافرازی در برابر کافران
اذله علی المؤمنین اعزه علی الکفرین
27 _ تواضع در برابر اهل ایمان ، سرافرازی در قبال کافران ، جهاد در راه خدا و بی اعتنایی به ملامت دشمنان ، مایه جلب محبت الهی
یحبهم و یحبونه اذله علی المؤمنین . .. و لایخافون لومه لائم
به نظر می رسد صفات یاد شده پس از <یحبهم و یحبونه> در ارتباط با <یحبهم> بیانگر علت است ; یعنی چون دارای این صفات هستند، خداوند آنها را دوست دارد.
30 _ حالت فروتنی در برابر مؤمنان و سرفرازی در قبال کافران ، عطیه و فضلی خدادای است .
اذله علی المؤمنین اعزه علی الکفرین . .. ذلک فضل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 27
27 _ کافران ، مردمی مغرور و متکبر *
إنّ اللّه اعد للکفرین عذاباً مهیناً
توصیف <عذاب> به <مهین> (خوار کننده)، اشاره به غرور و تکبر کافران دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 7
7 _ خداوند ، کفرپیشگان را به سبب رفتار ناپسندشان ( سرمستی ها ، ریاکاری ها ، بازداری مردم از راه خدا ) ، مجازات خواهد کرد .
و لاتکونوا کالذین . .. و اللّه بمایعملون محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 104 - 7
7- کافران ، فریفته و مغرور اَعمال و ساخته های پوچ و بی فرجام خویش اند .
ص: 285
و هم یحسبون أنّهم یحسنون صنعًا
<صنع> به معنای مصدری و به معنای <مصنوع> آمده است و در آیه، هر دو محتمل است. مفاد <یحسنون صنعاً> این است که آنان _ به پندار خود _ کردار خود را، خوب به سامان می رسانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 72 - 5
5 - کافران ، گروهی خود بزرگ بین و متکبراند .
حقّت کلمه العذاب علی الکفرین . .. فبئس مثوًی المتکبّرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 61 - 1
1 - کافران ، گرفتار غفلت ، تکبر و سرمستی
و أنتم س_مدون
<سُمود> در معانی <سهو> (غافل سازنده انسان از کارهای مهم و سرنوشت ساز) و بالا گرفتن سر از روی خودبزرگ بینی و غرور به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 4
4 - کافران در نهاد خویش ، گرفتار خودبینی و احساس امنیت دروغین *
أم لکم براءه فی الزّبر
از پرسش انکار آمیز خداوند، چنین استفاده می شود که کافران _ دانسته یا ندانسته _ امتیازی برای خویش می پنداشتند تا خود را در گرایش به کفر، محق جلوه دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 20 - 5
5 - کافران و مشرکان ، غوطهور در غرور و فریب خوردگی
إن الک_فرون إلاّ فی غرور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 10
10 _ غرور و اعتماد نابجای کافران عصر پیامبر(ص) به اقتدار و تمکن خویش
ألم یروا کم أهلکنا . .. مکنهم فی الأرض ما لم نمکن لکم
از اینکه می فرماید اقوام قدرتمندتر از شما را هلاک کردیم، معلوم می شود که اینان به قدرت و مکنت خویش مغرور بودند.
ص: 286
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 8
8 - مخالفت مشرکان و کافران با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود .
أوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا . .. و کانوا أشدّ منهم قوّه
یادآوری این نکته که اقوام نابود شده پیشین، نیرومندتر از قوم عرب بودند، می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 2
2 - سرکشی ، تکبر ، ستیزه جویی و حق ناپذیری ، از اوصاف کافران صدراسلام
بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 6
6 - کافران ، خود را در اقدام به خداپرستی _ در صورت سازش پیامبر ( ص ) با آنان _ پیش قدم معرفی کرده و زمان پیوستن پیامبر ( ص ) به آنان را ، پس از مرحله پیوستن خود به پیامبر ( ص ) قرار داده بودند .
لا أعبد ما تعبدون . و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
در آیه قبل، پیامبر(ص) عبادت آینده خود از معبودهای مشرکان را منتفی دانست; ولی در این آیه، عبادت کنونی مشرکان از خداوند را نفی کرد. می توان گفت: اختلاف دو تعبیر _ که از فعلی بودن آیه قبل و اسمی بودن این آیه استفاده می شود _ ناظر به ترتیبی است که مشرکان برای توافق با پیامبر(ص)، پیشنهاد کرده بودند. آنان گفته بودند: یک سال ما بنده خدای تو می شویم; مشروط به این که سال بعد تو خدایان ما را پذیرا باشی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 29 - 12
12- کافران ظالم به نفس خویش ، متکبرند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ظالمی أنفسهم ... فلبئس مثوی المتکبّرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 2
2 _ کفرپیشگان مکه با سرمستی و خودنمایی ، از دیار مکه رهسپار منطقه بدر شدند .
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا
ص: 287
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 26 - 10
10 - پیامبر اسلام ، مورد تسلی و دلداری خداوند ، در برابر تکذیب کافران و مشرکان
و لعذاب الأخره أکبر لو کانوا یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 14 - 4
4 - انکار معاد ، عمده ترین محور مخالفت کافران با پیام دین
ه_ذه النار الّتی کنتم بها تکذّبون
از سرزنش شدن کافران، به خاطر تکذیب دوزخ و حقیقت قیامت، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 2 - 1
1 - انکار قیامت از سوی کافران ، تنها محدود به زندگی دنیا است و نه هنگام تحقق یافتن آن .
لیس لوقعتها کاذبه
<کاذبه> صفت برای موصوف محذوف است و تقدیر آن <نفس کاذبه> می باشد. <لام> در <لوقعتها> به معنای <عند> است; یعنی، وقتی قیامت واقع شود، هیچ کس نمی تواند به دروغ بگوید: <قیامت واقع شدنی نیست>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 10 - 4
4 - کافران تکذیب گر آیات الهی ، به صورت دائمی و جاودانه در دوزخ جای دارند .
و الذین کفروا . .. أصح_ب النار خ_لدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 9 - 4
4 - اعتراف کافران در دوزخ ، به تکذیب عمدی و آگاهانه خویش ، نسبت به پیامبران و ادیان الهی
قالوا بلی قد جاءنا نذیر فکذّبنا و قلنا ما نزّل اللّه من شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 50 - 1
1 - کافران در روز قیامت ، پشیمان از مواضع انکارآمیز گذشته خویش در برابر قرآن
و إنّه لحسره علی الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 11 - 2
2 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر تکذیب ها و بدگویی های کافران
ص: 288
و ذرنی و المکذّبین
آیه شریفه ضمن آن که برای تهدید کافران تکذیب گر است; دلداری به پیامبر(ص) نیز می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 3 - 1
1 - انکار قیامت ، برخاسته از پندار کافران به ناتوان بودن خداوند بر گردآوری استخوان های مردگان و احیای مجدد آنها
أیحسب الإنس_ن ألّن نجمع عظامه
مقصود از انسان در این آیه _ برابر نظر مفسران و به قرینه مقام _ انسان کافر است; نه همه انسان ها.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 22 - 1
1 - کافران ، به مجرد شنیدن آیات قرآن ، آن را تکذیب کرده و معارف آن را دروغ می پنداشتند .
بل الذین کفروا یکذّبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 23 - 5
5 - تکذیب قرآن از سوی کافران ، ظاهری بوده و به دروغ بودن آن باور نداشتند .
و اللّه أعلم بما یوعون
تقابل این آیه با آیه قبل، بیانگر آن است که گرچه کافران به زبان قرآن را تکذیب می کردند; ولی خداوند بهتر می داند که در درون آنان از تکذیب قرآن خبری نبود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 2،4
2 - کفرپیشگان ، بر تکذیب وعده ها و تهدید های الهی ، اصرار ورزیده و از فرجام پیشینیان عبرت نمی گیرند .
بل الذین کفروا فی تکذیب
حرف <فی>، ظرفیه و بیانگر غوطهور بودن کافران در تکذیب است. متعلق تکذیب به قرینه <بل هو قرآن مجید> _ در آیات بعد _ قرآن است که وعده ها و تهدیدهایی که در آیات قبل آمده بود، بخشی از آن است.
4 - اصرار کافران بر تکذیب تهدید های الهی ، مانع عبرت گیری آنان از فرجام هلاکت بار پیشینیان
هل أتیک . .. بل الذین کفروا فی تکذیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 22 - 3
3 - تکذیب قرآن از سوی کافران ، هر چند بر آن اصرار ورزند ، به حقیقت قرآن آسیبی نمی رساند و از مجد و عظمت آن نمی کاهد .
بل الذین کفروا فی تکذیب . .. بل هو قرءان مجید . فی لوح محفوظ
ص: 289
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 25 - 3
3 - اندوه پیامبر ( ص ) ، به خاطر تکذیب شدنش از سوی کافران و مشرکان لجوج صدراسلام
و إن یکذّبوک فقد کذّب الذین من قبلهم جاءتهم رسلهم
از آهنگ آیه شریفه، به دست می آید که پیامبر(ص) به خاطر تکذیب شدنش اندهگین بود. از این رو برخی از مفسران جواب شرط (إن یکذّبوک) را محذوف دانسته اند; یعنی، <إن یکذّبوک فلاتحزن و اصبر إذ قد کذّب الذین من قبلهم>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 9 - 2
2 - تکذیب پیامبران از سوی امت های حق ستیز ، دارای دیرینه در تاریخ ; و نه پدیده ای نو و مخصوص کافران عصربعثت
کذّبت قبلهم قوم نوح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 15 - 2
2 - خداوند ، با بیان پافشاری کافران عصر بعثت بر کفر و انکار معاد ، انتظار ایمان آوردن آنان را بی فایده خواند و توطئه گری آنها را به پیامبر ( ص ) گوشزد کرد .
إنّهم یکیدون کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 18 - 1،5
1 - کافران مکه ، رسالت پیامبر ( ص ) را تکذیب می کردند .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا . .. و إن تکذّبوا فقد کذّب
بنابراین که مخاطَب آیه _ طبق سیاق _ کافران مکه باشند، نکته یاد شده، به دست می آید.
5 - هشدار خداوند ، به کافران مکه ، به جهت تکذیب کردن پیامبر ( ص )
و إن تکذّبوا فقد کذّب أمم من قبلکم
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که جواب شرط <إن تکذّبوا> محذوف بوده و چیزی از قبیل <فاستعدوا للعذاب> باشد; یعنی، اگر تکذیب می کنید، آماده عذاب باشید!
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 19 - 3
3 - کافران مکه ، منکر تحقق معاد بودند .
ص: 290
أَوَلم یروا کیف یبدئ اللّه الخلق ثمّ یعیده
آیه بعد، قرینه است بر این که این آیه، در صدد اثبات تحقق معاد است. دعوت از کافران برای ژرف نگری در قدرت خدا، نشان از انکار معاد از سوی آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 13 - 4
4 - خداوند ، عذاب کافران را در جهان آخرت ، آغاز کرده و آن را تکرار خواهد کرد . *
إنّه هو یبدیء و یعید
به قرینه آیه قبل، مصداق مورد نظر در این آیه، آغاز و تکرار عذاب کافران است; به این بیان که آنچه کافران به آن تهدید شده اند، گرچه از توان جسمی آنان فراتر است; ولی برای خداوند _ نه در آغاز و نه در تکرار _ مشکلی ایجاد نخواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 30 - 2
2 _ گفتگوی مستقیم خداوند با کافران در قیامت
قال الیس هذا بالحق قالوا بلی و ربنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 123 - 8
8 _ کافران ، همچون مؤمنان ، مکلف به فروع و در قبال آن مسؤول و معاقبند . *
من یعمل سوءاً یجز به
از مصادیق مورد نظر برای <من یعمل . ..> اهل کتاب هستند. بنابراین اگر آنها مرتکب گناه شوند، همچون مسلمانان عقوبت خواهند شد و این معنا بیانگر مکلف بودن اهل کتاب بر احکام فرعی اسلام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 5
5 _ مشرکان و کافران همچون مؤمنان ، مکلف به فروع دین اند .
یض_عف له العذاب یوم القی_مه
دو چندان شدن مجازات مشرکان و کافران در صورت ارتکاب بزه کاری، می تواند گویای برداشت فوق باشد.
ص: 291
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 39 - 4
4 - مشرکان و کافران ، مخاطبان شریعت و مکلف به فروع دین اند . *
و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون
تأکید خداوند بر مجازات کافران و مشرکان متناسب با رفتارشان، گویای این حقیقت است که آنان نیز همچون مؤمنان و معتقدان به اصول دین، مخاطبان شریعت و مکلف به فروع دین هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 6
6 - مکلف بودن کافران به فروع دین و انجام فرائض ( همچون نماز )
یدعون إلی السجود و هم س_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 34 - 3
3 - کافران ، مکلّف به احکام و فروع دین اند .
و لایحضّ علی طعام المسکین
برداشت یاد شده، با توجه به دو نکته به دست می آید: 1_ مورد آیه شریفه درباره کافران است; 2_ طعام مسکین، از احکام فروع دین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 44 - 6
6 - کافران ، به فروع دین و احکام شریعت _ همچون اصول دین _ مکلف اند .
قالوا لم نک من المصلّین . و لم نک نطعم المسکین
برداشت یاد شده، به این سبب است که اگر کافران به فروع دین مکلف نبودند، ترک نماز و اطعام مساکین را در ردیف تکذیب روز قیامت، از عوامل دوزخی شدن خود برنمی شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 31 - 5
5 - کافران ، نسبت به فروع دین _ همچون اصول دین _ مکلف اند .
فلاصدّق و لاصلّی
برداشت یاد شده، به این سبب است که اگر کافران به فروع دین مکلف نباشند، ترک نماز به عنوان نشانه آنان شمرده نمی شد و فردی مثل ابوجهل، به جهت آن ملامت نمی گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 21 - 8
8 - کافران ، بر ترک فروع دین نیز توبیخ می شوند .
فما لهم . .. لایسجدون
ص: 292
مراد از سجود در آیه ممکن است معنای اصطلاحی آن و به خاک افتادن هنگام شنیدن آیات قرآن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 3 - 5
5 - اهل کتاب و مشرکان ، ملزم به ترک کفرِ خویش ، پس از ابلاغ معارف استوار و قوام بخش قرآن به آنان
لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه ... فیها کتب قیّمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 24 - 2
2 - تلاش مذبوحانه و بی ثمر کافران و مشرکان دوزخی ، در جهت دفع عذاب الهی از خود
أفمن یتّقی بوجهه سوء العذاب یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 12
12 - جبهه ایمان ، وظیفه دار تلاش بی امان برای به ذلت کشاندن جبهه کفر
و من الناس من یج_دل . .. له فی الدنیا خزی
برداشت یاد شده بر این اساس است که جمله <له فی الدنیا خزی> می تواند انشا در قالب اِخبار باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 105 - 9
9- کافران ، به رغم کار و تلاش در دنیا ، در روز قیامت و ملاقات پروردگار ، تهیدست و بی توشه اند .
الذین کفروا . .. فحبطت أعم_لهم فلانقیم لهم یوم القی_مه وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 1
1 - اغواگران کافر ، برای مرتد ساختن مسلمانان ، در تلاش بودند .
ص: 293
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط_ی_کم
برعهده گرفتن بار خطای مسلمانان، از سوی کافران، با بیان فعل امر (لنحمل خطایاکم) هنگام دعوت از آنان برای تبعیت از خط و راه کافران، حکایت از نوعی برخورد اغواگرانه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 5
5 - تلاش جبهه کفر و باطل ، برای محروم ساختن انسان ها از شنیدن کلام حق
و قال الذین کفروا لاتسمعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 33 - 2
2 - تلاش کافران ، برای بشری جلوه دادن قرآن و نفی اعجاز از آن
أم یقولون تقوّله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 4
4- تمامی همّ و تلاش کافرانِ هدایت ناپذیر صدراسلام ، خوردن و بهرهوری از تمتعات و لذت های مادی بود .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 4 - 6
6 - کافران ، برای بازداشتن مردم از توحید ، تلاش می کردند .
أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا
بنابراین که مراد از <سبقت از خدا>، پشت سرگذاشتن دین خدا باشد، منظور این خواهد بود که کافران، در صدد بوده اند که اجازه ندهند تا دین توحیدی، در میان مردم، رواج پیدا کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 5،6
5 _ کفرپیشگان مکه در عصر بعثت ، همواره در تلاش برای بازداشتن مردم از پیوستن به راه خدا
و یصدون عن سبیل اللّه
6 _ خروج کافران مکه به سوی بدر ، در راستای تلاششان برای بازداری مردم از راه خدا
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم . .. و یصدون عن سبیل اللّه
ص: 294
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 3
3 - کافران مکه ، به هنگام دعوت از مسلمانان به بازگشت از اسلام ، به آنان اعلام کردند که در صورت مرتد شدن ، گناهان شان را برعهده خواهند گرفت .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط_ی_کم
امر <لنحمل> دلالت بر تعهد کافران در قبول گناه ارتداد مسلمانان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 2
2 - تلاش کافران مکه برای مرتد ساختن مسلمانان ، گناه سنگینی است .
و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیحملنّ أثقالهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 6
6 - کافران مکه ، در تلاش برای غلبه بر قرآن و پیام وحی
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. لعلّکم تغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 1
1- خداوند ، به هنگام قراءت قرآن توسط پیامبر ( ص ) ، میان آن حضرت و کافران ، حجابی نامرئی قرار داد .
و إذا قرأت القرءان . .. حجابًا مستورًا
برداشت فوق، مبتنی بر معنای مستور _ به همان صیغه مفعولی یعنی پوشیده شده _ است و در آیه به تناسب موضوع، مراد پوشیده شدن از حواس بینندگان (کافران) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 15 - 4
4 - تلاوت آیات قرآن بر کافران تکذیب گر و انکار عمدی آن از سوی آنان
إذا تتلی علیه ءایتنا قال أس_طیر الأوّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 21 - 11
ص: 295
11 - تلاوت کنندگان قرآن در عصر بعثت ، غیر مؤمنان را نیز با آیات آن آشنا ساخته ، برای آنها قرآن می خواندند .
و إذا قریء علیهم القرءان لایسجدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 8 - 1
1 - کافران ، در انکار پیامبر و قرآن ، گرفتار آشفته گویی و تناقض بودند .
إنّکم لفی قول مختلف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 8
8 - تناقض آشکار ، در موضع گیری کافران علیه پیامبر ( ص )
فما أنت بنعمت ربّک بکاهن و لامجنون
با توجه به این که <کهانت> خود شیوه ای پیچیده و در اختیار تعدادی از افراد بوده و با جنون هرگز جمع نمی شود; متهم گشتن پیامبر(ص) به کهانت و جنون، نشانگر سردرگمی کافران و تناقض گویی آشکار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 8 - 3
3 - تناقض گویی کافران مکه ، در انکار معاد و کیفر کردار
إنّکم لفی قول مختلف
با توجه به این که آیات پیشین در مورد معاد و جزای کردار و آیات بعد در زمینه روز جزا است، ممکن است <قول مختلف> نظر به همین موضوع (معاد) داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 42 - 11
11_ کفرپیشگان _ در قیامت و یا پس از مرگشان - درخواهند یافت که فرجام نیک از آنِ پیامبران و پیروان ایشان است .
و سیعلم الکُفّ_ر لمن عقبی الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 12
ص: 296
12 - کافران ، به هنگام اطلاع از پوچی اعمالشان در قیامت ، به حقانیت خداوند پی خواهند برد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 4
4 - پی بردن کافران به دشواری شرایط و فرجام خویش ، از نخستین لحظه های رستاخیز
یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 4
4- کافرانِ پیرو به هنگام حضور در پیشگاه خداوند در قیامت پیشاپیش درمی یابند که گرفتار عذاب الهی خواهند شد .
و برزوا لله جمیعًا فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغن
ذکر <فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا> برای درخواست کمک ضعفا _ پس از آنکه حضور همه مردم را در قیامت اعلام کرد و هنوز سخنی از عذاب گفته نشده است _ حکایت از این می کند که آنان گرفتار شدن خود را به عذاب از قبل خواهند فهمید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 4
4 - روی آوری کافران به خدا ، در آستانه مرگ
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 5
5- بهره کفرپیشگان مکه از آیه های بیدارگر قرآن ، تنها تنفر و فرار از آنها بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 297
6 - اعراف - 7 - 94 - 2
2 _ خداوند در پی ارسال هر یک از پیامبران در شهر ها و آبادانی ها ، کفرپیشگان را به سختی تنگدستی و رنج و اندوه گرفتار ساخت .
و ما أرسلنا فی قریه من نبی إلا أخذنا أهلها بالبأساء و الضراء
با توجه به دو آیه بعد (و لو أن أهل القری . .. ) معلوم می شود گرفتار ساختن امتهای گذشته به بلاها و سختیها در صورتی بوده که آنان با تبلیغ و ارشاد پیامبران خویش ایمان نمی آوردند و همچنان بر کفرورزی پافشاری داشتند. در این مرحله آنها را گرفتار می ساخت تا شاید متنبّه شوند. بنابراین جمله <أخذنا أهلها ... > مقید می شود به <إذا لم یؤمنوا و لم یتقوا>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 80 - 3،4
3- کافران در صحنه قیامت ، بدون سازوبرگ و تنها و بی کس ، حاضر خواهند شد .
نرثه ما یقول و یأتینا فردًا
4- امکانات مادی و مال و فرزند کافران ، آنان را از فقر و تنهایی در قیامت نجات نمی دهد .
و نرثه ما یقول و یأتینا فردًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 14،15
14 _ ایمان ، ناسازگار با فروتنی در برابر کافران
یأیها الذین ءامنوا من یرتد . .. اعزه علی الکفرین
15 _ دوستی با کافران ( یهود ، نصارا و . . . ) ، موجب فروتنی در مقابل آنان و گردنفرازی در مقابل اهل ایمان
من یرتد منکم عن دینه . .. اذله علی المؤمنین اعزه علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 7 - 3
3 - توبه کافران در قیامت پذیرفته نمی شود .
لاتعتذروا الیوم
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که اعتذار کافران، در حقیقت برای اظهار پشیمانی و توبه است که پذیرفتنی نیست.
ص: 298
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 18 - 3،8
3 _ عدم پذیرش توبه ( ایمان ) کافر ، در آستانه مرگ
و لیست التّوبه للّذین . .. و لا الّذین یموتون و هُم کفّار
در برداشت فوق <یموتون>، به قرینه <حتّی اذا حضر>، به معنای اشراف بر مرگ گرفته شده است.
8 _ توبه گناهکاران و ایمان آوردن کافران تا قبل از یقین به مرگ ، پذیرفته است .
انّما التّوبه علی اللّه للّذین یعملون السّوء بجهاله ثم یتوبون من قریب . .. و لیس
مفهوم جمله <حتّی اذا حضر> در برداشت فوق، بیان و توضیح <من قریب> گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 74 - 6
6 _ گستردگی رحمت و آمرزش خداوند ، زمینه پذیرش توبه و استغفار کافران و مشرکان
افلا یتوبون . .. و اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 27 - 3
3 _ اعلام خداوند به باز بودن راه توبه برای کافران باقی مانده از جنگ حنین
و ذلک جزاء الکفرین. ثم یتوب اللّه من بعد ذلک علی من یشاء
برداشت فوق بر این اساس است که <من> در <علی من یشاء> نظر به کافران مذکور در آیه قبل نیز داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 72 - 5
5 - باز بودن راه توبه برای کافران و امکان تغییر سرنوشت آنان و رفع عذاب از آنها
قل عسی أن یکون ردف لکم بعض الذی تستعجلون
واژه <عسی> _ که برای ترجی و به معنای شاید است _ می رساند که عذاب تقدیر شده، قضای حتمی الهی نیست و امکان دارد که در نتیجه تحول فکری و عملی (ایمان) کافران، این برنامه تغییر کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 18 - 9
9- وقوع ناگهانی قیامت ، مجال هر گونه بازنگری و توبه را برای کافران لجوج از میان می برد .
فقد جاء أشراطها فأنّی لهم إذا جاءتهم ذکری_هم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 14 - 10
ص: 299
10 - نوید خداوند به باز بودن راه توبه و بازگشت برای انسان ها ، حتی کافران
فإنّا أعتدنا للک_فرین سعیرًا . .. و کان اللّه غفورًا رحیمًا
بیان غفران و رحمت الهی _ در پی تهدید شدن کافران به شعله های برافروخته _ می رساند که خداوند، راه توبه را به آنان نشان داده و ایشان را به بازگشت تشویق کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 95 - 2
2 - ایمان آوردن به معاد و دست برداشتن از انکار و تکذیب آن ، توصیه أکید الهی به همه کافران و تکذیب گران
و أمّا إن کان من المکذّبین . .. إنّ ه_ذا لهو حقّ الیقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 8 - 2
2 - توصیه خداوند به کافران و منکران قیامت به ایمان به خدا ، پیامبر اسلام و قرآن
ف_امنوا باللّه و رسوله و النور الذی أنزلنا
بیشتر مفسّران مقصود از <نور> در این آیه را قرآن کریم می دانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 217 - 24
24 _ هشدار خداوند به مسلمانان ، با افشای نیّات و اهداف کفار نسبت به مسلمانان
و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردّوکم عن دینکم ان استطاعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 54 - 3،4
3 _ مکر و مقابله خداوند با مکر و حیله کافران توطئه گر علیه عیسی ( ع )
و مکروا و مکر اللّه
4 _ توانایی و چیرگی خداوند در مکر با کافران
و مکروا و مکر اللّه و اللّه خیر الماکرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 55 - 2
2 _ بشارت خداوند به عیسی ( ع ) بر نجات آن حضرت از مکر کافران
فلمّا احسّ عیسی منهم الکفر . .. و مکروا و مکر اللّه ... اذ قال اللّه یا عیسی انّ
ص: 300
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 118 - 17،18
17 _ ضرورت بررسی گفتار و منویّات درونی بیگانگان ( کافران ) ، برای شناسایی توطئه های آنان علیه جامعه اسلامی
لا تتخدوا بطانه من دونکم لا یألونکم خبالا ودّوا ما عنتّم قد بدت البغضاء من افواه
18 _ دشمنی ، توطئه گری و بدخواهی بیگانگان ( کافران ) ، از دلایل ضرورت پرهیز جامعه اسلامی از ایجاد روابط صمیمانه با آنان
لا تتّخذوا . .. لا یألونکم خبالا ... و ما تخفی صدورهم اکبر
جمله <لا یألونکم . .. >، بیان علت برای <لا تتخذوا ...> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 119 - 2
2 _ غفلت اهل ایمان نسبت به توطئه های کافران ، موجب فریب خوردنشان و در نهایت محبت به آنان
یا ایها الذین امنوا . ..ها انتم اولاء تحبّونهم ... و اذا خلوا عضّوا علیکم الأَنا
مستفاد از ارتباط آیه مورد بحث و آیه سابق.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 2،3
2 _ تلاش کفرپیشگان برای واداشتن جامعه ایمانی به پیروی از خویش
ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم علی اعقابکم
3 _ هشدار های خداوند به جامعه ایمانی نسبت به توطئه ها و دسیسه های کفرپیشگان
یا ایّها الّذین امنوا ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم علی اعقابکم فتنقلبوا خاسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 9
9 _ بی اعتنایی اهل ایمان به توطئه های تبلیغاتی کفرپیشگان ، ایجادکننده حسرت در دل های ایشان
لا تکونوا کالّذین کفروا . .. لیجعل اللّه ذلک حسره فی قلوبهم
بنابر اینکه <لیجعل> متعلق به <لا تکونوا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 4
4 _ نگرانی پیامبر ( ص ) از آسیب یافتن دین خدا به واسطه تلاش های کفرآمیز
و لا یحزنک الّذین یسارعون فی الکفر
از اینکه خداوند در مقام دلداری می فرماید: انّهم لن یضروا اللّه شیئاً (آنان با کفرشان به خدا ضرری نمی رسانند)، معلوم می شود که سبب ناراحتی پیامبر (ص)، احتمال آسیب رسانی کافران به دین خدا بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 301
4 - نساء - 4 - 101 - 6
6 _ مسلمانان صدر اسلام ، در معرض فتنه و آسیب از سوی کافران به هنگام سفر
و إذا ضربتم فی الارض . .. ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 16،19
16 _ در کمین بودن کافران برای ضربه زدن به مسلمانان ، دلیل ضرورت آمادگی نظامی و تدارکاتی ، برای دفع هجوم آنان
ودالذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده
19 _ کافران در اندیشه تهاجمی یکباره به مسلمین در شرایط مناسب
ودالذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده
کلمه <میل> هنگامی که به <علی> متعدی شود، به معنای هجوم بردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 4،7
4 _ کافران همواره در حال برنامه ریزی و توطئه علیه اسلام و بنیاد های دین
إذ یمکر بک . .. و یمکرون
جمله <إذ یمکر . .. > گزارشی از مکرهای گذشته کافران دارد و جمله <یمکرون> خبر از توطئه گریهای آینده آنان می دهد. بیان این خبر با فعل مضارع حاکی از استمرار این توطئه گریهاست.
7 _ خداوند برهم زننده برنامه ها و توطئه های کافران علیه دین
و یمکرون و یمکر اللّه و اللّه خیر المکرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 8
8 _ مسلمانان صدر اسلام نگران توطئه های پنهانی کافرانی که مخاصمات را ترک گفته و حاضر به صلح می شدند .
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
جواب شرط <انتهوا> به قرینه <قتلوهم> جمله ای همانند <فلاتقاتلوهم> است ; یعنی اگر کافران دست از فتنه انگیزی برداشتند و راه مسالمت پیش گرفتند با آنان نبرد نکنید. با توجه به این معنا معلوم می شود هدف از بیان آگاهی خداوندبه اعمال این گروه از کافران، این است که مسلمانان را از این نگرانی برهاند که شاید صلح جویی آنان دستاویزی برای توطئه و فتنه ای دیگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 5
5 _ موفقیت پیامبر ( ص ) در خروج از مکه و خلاصی از توطئه کافران ، مرهون نصرت خاص خداوند بود .
نصره اللّه إذ أخرجه الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 5،9،10
ص: 302
5- کافران ، مخفیانه اقدام به استماع آیه های قرآن نموده و یکدیگر را بر این کار ملامت می کردند .
نحن أعلم بما یستمعون به . .. و إذ هم نحوی
احتمال دارد مراد از <إذ هم نجوی> - همان گونه که در برخی شأن نزولها آمده است _ کافرانی باشد که مخفیانه، اقدام به استماع سخنان پیامبر(ص) می کردند و با مشاهده یکدیگر به صورت نجوا، به ملامت یکدیگر می پرداختند.
9- کافران از طریق اعلام سحرشدگی پیامبر ( ص ) در صدد ایجاد بدبینی در پیروان ، نسبت به آن حضرت بودند .
إذ یقول الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مخاطب <إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحوراً> مؤمنین باشد و کافران با تهمت <مسحور> به پیامبر(ص) _ که بر شخص خارج شده از حد اعتدال بر اثر سحرزدگی اطلاق می شود _ می خواستند در آنان نسبت به آن حضرت، بدبینی ایجاد کنند.
10- کافران ، همواره در صدد ایجاد بدبینی به پیامبر ( ص ) در بین خود بودند تا به وسیله آن ، کسی به آن حضرت تمایل پیدا نکند .
إذ یقول الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
نکته یاد شده بر این اساس که مخاطب فعل <تتّبعون> کافران باشد که به همدیگر می گفته اند و آوردن فعل مضارع <یقول> برای بیان تلاش همواره آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 5
5- پیامبر ( ص ) ، در انجام رسالت خویش ، با شدیدترین و سنگین ترین ترفند ها و توطئه ها از سوی کافران و مشرکان رو به رو شد .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم
از اینکه شخصیت بزرگی چون پیامبر(ص) نزدیک بود در برخی مواضع خویش، به سازش کشیده شود و نیز یادآوری این نکته که اگر خدا به کمک او نمی آمد، چنین حادثه ای رخ می نمود، حکایت از حقیقت یاد شده دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 5
5 - هشدار خداوند درباره فریب خوردن از تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران و ثروت و مکنت آنان در جامعه
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برخی از اهل لغت نوشته اند: <تَقلَّبَ فی الأُمور>; یعنی، <تصرّف کیف یشاء> (در هر کاری مطابق خواسته خود دخل و تصرف کرد). مقصود از <تقلّبهم فی البلاد> تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران در شهرها از راه سفرهای تجارتی (مانند سفرهای کافران قریش از مکه به شام، یمن و ...) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 10
10 - توصیه خداوند به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر پناه بردن به او ، در برابر کارشکنی ها و دشمنی های کافران و مشرکان
إنّ الذین یج_دلون فی ءای_ت اللّه . .. فاستعذ باللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 303
17 - محمد - 47 - 1 - 2
2_ جامعه مؤمنان ، برخوردار از حمایت ویژه خداوند در برابر توطئه ها و ترفند های کافران
الذین کفروا و صدّوا عن سبیل اللّه أضلّ أعم_لهم
از این که خداوند، تلاش های کافران و توطئه های آنان را نسبت به مؤمنان خنثی می کند; مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 2 - 17
17- دلجویی و حمایت خداوند از مؤمنان ، در برابر توطئه های کافران دین ستیز
الذین کفروا . .. أضلّ أعم_لهم . و الذین ءامنوا ... کفّر عنهم سیّئاتهم و أصلح بال
از مجموع آیه شریفه، استفاده می شود که خداوند، در کنار تهدید و توبیخ کافران دین ستیز، در این آیه به دلجویی و حمایت از مؤمنان راستین پرداخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 4،5
4- حضور کافران ، در مجلس پیامبر ( ص ) ، حضوری صوری با اهدافی توطئه آمیز *
و منهم من یستمع . .. قالوا للذین أوتوا العلم ماذا قال ءانفًا
خداوند در این آیه، حالت پرسشگری کافران (ماذا قال آنفاً) را مورد سرزنش و توبیخ قرار داده است. این توبیخ، از آن جهت بوده است که در پرسش آنان، نوعی توطئه و سعی در سست کردن ایمان دیگران، نهفته بود.
5- افشای حرکت های مرموز کافران و منافقان ، از سوی خداوند برای پیامبر ( ص )
و منهم من یستمع إلیک حتّی إذا خرجوا من عندک
خطاب آیه شریفه به پیامبر(ص) است و ضمیر <منهم> ممکن است به کافران بازگردد که در آیات پیشین یاد شده اند و نیز ممکن است باتوجه به محتوای آیه _ که نوعی حرکت نفاق آمیز را بیان داشته _ به منافقان بازگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 7 - 5
5 - دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) ، در قبال هجوم کافران و تکذیب گران
إنّ عذاب ربّک لوقع
از این که پس از تأکیدهای فراوان، خداوند روی سخن را به پیامبر(ص) متوجه ساخته و به آن حضرت اطمینان می دهد که عذاب کافران قطعی است; مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 18 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه شیطانی و سنجیده کاری همراه بود .
إنّه کان لأی_تنا عنیدًا . .. إنّه فکّر و قدّر
ص: 304
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 7
7 _ خداوند با بیان نظارت خویش بر اعمال کافرانِ دست کشیده از مبارزه علیه اسلام ، مسلمانان صدر اسلام را از غافلگیر شدن در توطئه های آنان ایمنی بخشید .
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 110 - 5
5- کافران لجوج و مشرکان حق ناپذیر ، دارای توطئه ها و نقشه های نهانی علیه پیامبر ( ص )
فإن تولّوا . .. و یعلم ماتکتمون
ذکر <ماتکتمون> (آن چه را پوشیده می دارید) می تواند اشاره به توطئه های مخفیانه کافران و مشرکان داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 4
4 _ کافران قوم شعیب در تلاش مستمر برای بد جلوه دادن راه خدا
و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به و تبغونها عوجاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 15 - 2
2 - خداوند ، با بیان پافشاری کافران عصر بعثت بر کفر و انکار معاد ، انتظار ایمان آوردن آنان را بی فایده خواند و توطئه گری آنها را به پیامبر ( ص ) گوشزد کرد .
إنّهم یکیدون کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 2،3
2 _ توطئه گری های کافران مکه علیه پیامبر ( ص ) و نجات وی از آن توطئه ها با برنامه های الهی ، امری شایسته و بایسته به یاد داشتن
إذ یمکر بک الذین کفروا . .. و اللّه خیر المکرین
ص: 305
<إذ یمکر . .. > عطف بر <إذ أنتم قلیل ... > در آیه 26 است.
3 _ محبوس ساختن یا کشتن و یا تبعید پیامبر ( ص ) ، از جمله توطئه های کافران مکه علیه آن حضرت
لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک و یمکرون
جمله <و یمکرون> بیانگر این است که کافران علاوه بر تصمیم داشتن به قتل پیامبر(ص) و . .. برنامه های دیگری نیز علیه پیامبر(ص) در نظر داشته اند. لذا در برداشت فوق از آن به <از جمله> تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 2
2 _ نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء
برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 19
19 _ رهایی پیامبر ( ص ) از توطئه کافران مکه و اعتلای کلمه اللّه ، جلوه عزّت ( شکست ناپذیری ) و حکمت خدا
فقد نصره اللّه إذ أخرجه . .. کلمه اللّه هی العلیا و اللّه عزیز حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 2 - 16
16 _ اتهام سحر و افسونگری ، از حربه های تبلیغاتی کفرپیشگان مکه علیه قرآن و پیامبر ( ص )
قال الکفرون إن هذا لسحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 110 - 1
1- خداوند ، به گفتار آشکار و توطئه ها و اسرار مشرکان و کافران حق ستیز آگاه است .
إنّه یعلم الجهر من القول و یعلم ماتکتمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 13 - 3،5
3 - آگاهی خداوند از تمامی توطئه های نهان و آشکار کافران
و أسرّوا قولکم أو اجهروا به إنّه علیم
ص: 306
5 - آگاهی کامل خداوند به راز دل ها و ضمیر آدمیان ، دلیل احاطه کامل او بر تمامی گفته ها و توطئه های نهان و آشکار کافران است .
و أسرّوا قولکم أو اجهروا به إنّه علیم بذات الصدور
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <إنّه علیم. ..>، در مقام تعلیل برای عبارت <و أسرّوا قولکم أو اجهروا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 15 - 3،4
3 - بی تأثیر ساختن هشدار های قرآن درباره معاد ، محور نیرنگ های کافران
إنّه لقول فصل . .. إنّهم یکیدون کیدًا
به قرینه آیات پیشین، مصداق بارز کید و مکر کافران، توطئه برای جدی نگرفتن هشدارهای قرآن به معاد است.
4 - جدی نگرفتن هشدار های قرآن به معاد و شوخی قلمداد کردن آن ، دسیسه کافران در مقابله با آیین الهی
و ما هو بالهزل . إنّهم یکیدون کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 16 - 1
1 - خداوند ، در برابر نیرنگ ها و توطئه های کافران ، ترفند ها و نقشه هایی پیچیده به کار می گیرد .
و أکید کیدًا
<کید>; یعنی، احتیال (چاره جستن) که دو نوع مذموم و ممدوح دارد; هر چند که استعمال آن در مورد مذموم بیشتر است (مفردات راغب). <کیداً> مفعول مطلق است و بر پیچیدگی نقشه های خداوند دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 7
7 - وجود شرایط مساعد برای اقدام سریع پیامبر ( ص ) به رویارویی با توطئه های کافران ، در عصر بعثت
فمهّل الک_فرین
فرمان مهلت دادن، در صورتی به پیامبر(ص) داده می شود که شرایط برای انجام عملی شتابزده علیه کافران فراهم باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 7 - 5
5 _ نزول فرشته ای برای همراهی با پیامبر ( ص ) جهت انذار مردمان ، انتظار بی جای کافران
و قالوا . .. لولا أُنزل إلیه ملک فیکون معه نذیرًا
ص: 307
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 9 - 8
8- درخواست های کافران از پیامبراکرم ( ص ) ، انتظارهایی فراتر از محدوده رسالت و مأموریت آن حضرت
قل ما کنت بدعًا من الرسل و ما أدری ما یفعل بی و لا بکم
از لحن پاسخ موجود در آیه شریفه، می توان نوع درخواست ها و انتظارهای کافران را شناخت. آنها برای پیامبر(ص) ویژگی هایی را یاد می کردند که رسولان پیشین واجد آن ویژگی نبودند. قرآن در پاسخ آنان می گوید: پیامبراکرم(ص) فردی است چون سایر رسولان و انتظارهایی که کافران از او دارند، از دایره رسالت بیرون است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 54 - 1
1 - درخواست نزول نامه سرگشاده از سوی خداوند ، در تأیید رسالت پیامبر ( ص ) و بر درستی قرآن ، درخواستی نابجا و نشانه بهانه جویی کافران
بل یرید کلّ امریء منهم أن یوتی صحفًا منشّره . .. کلاّ إنّه تذکره
کلمه <کلاّ>، تأکید مطلبی است که در آیه پیش (کلاّ بل لایخافون. ..) بیان شده است; یعنی، قرآن کریم تذکره است و اگر بنا بود که کافران به سبب آن متذکر شوند، نزول قرآن به همین صورت برای پندآموزی آنان کافی بود. پس درخواست کافران مبنی بر نامه اختصاصی از جانبِ خداوند، بهانه ای بیش از سوی آنان نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 122 - 5
5_ ابلاغ تهدید های خداوند به کفرپیشگان و رساندن بشارت های او به مؤمنان ، وظیفه پیامبر ( ص ) بود .
و قل . .. وانتظروا إنا منتظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 5 - 7
7 _ علم فراگیر خداوند و شکست ناپذیری او ، پشتوانه تهدید کفار به عذاب شدید
انّ الّذین کفروا لهم عذاب شدید و اللّه عزیز . .. انّ اللّه لا یخفی علیه شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 19 - 15
15 _ تهدید خداوند نسبت به کافران ، برای بازداری آنان از کفر
و من یکفر بایات اللّه فانّ اللّه سریع الحساب
ص: 308
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 20 - 15
15 _ تهدید کافران از جانب خداوند
و ان تولّوا . .. و اللّه بصیر بالعباد
ذکر جمله <و اللّه بصیر بالعباد>، که بیانگر آگاهی همه جانبه خداوند نسبت به بندگان است، در پی جمله <و ان تولّوا . .. >، تهدیدی است برای آنان که از حق اعراض می کنند. (کافران)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 4،18
4 _ تهدید کافران از سوی خداوند ، نسبت به قتل پیامبران و مردمان عدالتخواه
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن ... فبشّرهم بعذاب الیم
18 _ رضایت کفار عصر پیامبر ( ص ) به کشتار انبیا توسط گذشتگان ، علّت تهدید آنان به عذاب الهی *
و یقتلون النّبیّن . .. فبشّرهم بعذاب الیم
تهدید بازماندگان قاتلان انبیا به عذاب در صورتی صحیح است که آنان به اعمال گذشتگان خویش راضی باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 12
12 _ تهدید کافران به عذابی خوارکننده از سوی خداوند
و لهم عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 133 - 6
6 _ تهدید بی تقوایان کفرپیشه به هلاکت و نابودی ، از سوی خداوند
ان اتقوا اللّه و إن تکفروا . .. ان یشأ یذهبکم ایها الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 6
6 _ کافران شکست خورده در جنگ بدر ، مورد تهدید خداوند به چشیدن دوباره طعم شکست در صورت بازگشت به جنگ
و إن تعودوا نعد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 3
3 _ گرفتار شدن به سرنوشت شوم پیشینیان ، تهدید الهی نسبت به کافران ستیزه گر علیه اسلام
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جواب شرط <إن یعودوا . .. > حذف شده و جمله <فقد مضت ... > جانشین آن می باشد و تقدیر کلام چنین است: <و إن یعودوا فانتقمنا منهم کما انتقمنا من الأولین ... .>
ص: 309
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 1
1_ کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) و قیامت ، مستحق عذاب دنیوی اندو به آن تهدید شده اند .
و ل_ئن أخّرنا عنهم العذاب
جمله <ما یحبسه> (چه چیز مانع نزول آن عذاب است؟) می رساند که مراد از <العذاب> عذاب دنیوی است و نیز حکایت از این دارد که کفرپیشگان ، به آن عذاب تهدید شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 83 - 6
6_ خداوند ، مشرکان و کافران به پیامبر ( ص ) را به کیفر های دنیوی و فرو ریختن سنگ های عذاب تهدید کرد .
و ما هی من الظ_لمین ببعید
واقع شدن جمله <و ما هی . ..> پس از مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) (عند ربک) می تواند قرینه بر این باشد که: از مصداقهای مورد نظر برای <الظالمین> مشرکان و کافران عصر بعثت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 41 - 4
4_ خداوند کفرپیشگان و منکران رسالت پیامبر ( ص ) را به هلاک ساختن آنان و از میان بردنشان تهدید کرد .
أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 4
4- خداوند ، با افشای انگیزه های کافران در گوش فرا دادن به سخنان پیامبر ( ص ) ، آنان را مورد تهدید قرار داد .
نحن أعلم . .. و إذ هم نحوی
اعلام اطلاع خداوند از گوش دادن کافران به سخنان پیامبر(ص) و آگاهی از گفت وگوی آنها، برای تهدید و هشدار به آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 109 - 4
4- پیامبر ( ص ) ، مشرکان و کافران لجوج و حق ناپذیر را به جنگ و جهاد تهدید کرد .
فإن تولّوا فقل ءاذنتکم علی سواء
برداشت یاد شده بر اساس یکی از احتمالاتی است که میان مفسران در باره این آیه مطرح است و آن این که جمله <آذنتکم علی سواء> تهدید به جنگ و هشدار به جهاد است. مانند آیه <فانبذ إلیهم علی سواء> (انفال (8) آیه 58).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 227 - 13
13 - تهدید ظالمان و کفرپیشگان از سوی خدا به کیفری حتمی و نه چندان دور
و سیعلم الذین ظلموا أیّ منقلب ینقلبون
ص: 310
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 54 - 2
2 - پیامبر ( ص ) کافران منکر آیات الهی را ، تهدید به عذاب کرده بود .
یستعجلونک بالعذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 26 - 4
4 - کفرپیشگان تکذیب گر ، مورد تهدید خداوند و در معرض عذاب الهی
ثمّ أخذت الذین کفروا فکیف کان نکیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 27 - 11
11 - تهدید کافران به آتش دوزخ از سوی خداوند
فویل للذین کفروا من النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 88 - 3
3 - کافران و مشرکان ، به عذاب و شکست تهدید شدند .
و لتعلمنّ نبأه بعد حین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 37 - 8
8 - دلداری خداوند به مؤمنان و تهدید کافران و مشرکان حق گریز به انتقام و شکست
ألیس اللّه بعزیز ذی انتقام
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که ذیل آیه شریفه _ که از عزت و انتقام خداوند سخن گفته _ دارای لحن تهدیدآمیز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 39 - 1،2
1 - پیامبر ( ص ) از سر تهدید و هشدار ، از کفرپیشگان لجوج خواست تا همچنان بر مواضع نادرستشان پافشاری کنند .
قل ی_قوم اعملوا علی مکانتکم
آهنگ آیه شریفه، آهنگی تهدیدآمیز و هشدار دهنده است.
2 - هشدار و تهدید ، از وظایف پیامبراسلام ( ص ) در برخورد با کافران لجوج و حق ناپذیر
قل ی_قوم اعملوا علی مکانتکم إنّی ع_مل فسوف تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 311
16 - زمر - 39 - 40 - 2،4
2 - پیامبر ( ص ) کافران و مشرکان معاند را به مقابله فرا خواند و به شکست ذلت بار ( چون شکست روز بدر ) تهدید کرد .
من یأتیه عذاب یخزیه
بیشتر مفسران بر این دیدگاه اند که مقصود از عذاب خوارکننده در دنیا، شکست کافران و مشرکان معاند در جنگ ها (همچون جنگ بدر) است.
4 - پیامبر ( ص ) کافران و مشرکان معاند را به عذاب فراگیر و دائمی دوزخ تهدید کرد .
و یحلّ علیه عذاب مقیم
<علی> برای استیلا و تمکن است و می رساند که عذاب الهی دشمنان رسول خدا، فراگیر و گسترده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 70 - 4
4 - تهدید کافران لجوج و ستیزه جو ، به عذاب الهی
الذین کذّبوا بالکت_ب . .. فسوف یعلمون
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <فسوف یعلمون> _ به قرینه آیه بعد (إذ الأغلال فی أعناقهم . ..) _ در مقام تهدید می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 77 - 4
4 - خداوند ، مشرکان و کافران حق ستیز را کراراً به عذاب استیصال تهدید کرده است .
فإمّا نرینّک بعض الذی نعدهم
فعل مضارع <نعد> دلالت بر استمرار می کند. این کلمه مشتق از <وعد> است و <وعد> هم در خیر استعمال می شود و هم در شر. چون در این جا ضمیر به مشرکان و کافران بر می گردد، برای شر و تهدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 1
1 - تهدید کافران مجادله گر در آیات الهی از سوی خداوند
و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 10 - 1
1- تهدید شدن کافران سست اندیش و بیهوده گرا ، به فرجامی سخت و جانکاه
فارتقب یوم تأتی السماء بدخان مبین
تعبیر <بدخان مبین>، می تواند حکایت از عذاب دنیوی و نیز سختی های صحنه قیامت داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 4
4 - تهدید مستکبران کفرپیشه از سوی خداوند ، به عذابی سخت و بدفرجام
ص: 312
فبشّره بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 17 - 5
5 - تهدید شدن کافران لجوج و حق گریز ، به نزول عذاب الهی
فستعلمون کیف نذیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 18 - 3
3 - تهدید شدن کافران تکذیب گر ، به نزول عذاب الهی همچون اقوام و ملل پیشین
و لقد کذّب الذین من قبلهم فکیف کان نکیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 29 - 8
8 - تهدید شدن کافران لجوج و تکذیب گر ، به عذاب از سوی خداوند
فستعلمون من هو فی ضل_ل مبین
برداشت بالا، به سبب این نکته است که تعبیر <فستعلمون> (پس به زودی خواهید دانست)، دارای لحن تهدیدآمیز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 5 - 2
2 - تهدید خداوند به شکست کافران ، در جنگ با پیامبر ( ص ) و مسلمانان
و یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 7 - 5
5 - بشارت خداوند به پیروزی و سعادتمندی مؤمنان و تهدید او نسبت به شکست و بدبختی کافران
إنّ ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین
بنابر گفته مفسران، این آیه متضمن وعد و وعید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 16 - 1
1 - کافران تکذیب گر ، از سوی خداوند به عذاب خفت بار تهدید شدند .
سنسمه علی الخرطوم
<وَسْم> (از ریشه <نسمه>) به معنای داغ نهادن است و <خرطوم> در اصل به معنای بینی فیل می باشد. تعبیر <بر بینی او داغ خواهیم زد>، کنایه از این است که او را به شدت ذلیل خواهیم کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 313
19 - معارج - 70 - 41 - 2
2 - تهدید خداوند ، به هلاکت کافران حق ناپذیر
علی أن نبدّل خیرًا منهم و ما نحن بمسبوقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 42 - 7
7 - تهدید شدن کافران حق ناپذیر و باطل گرا ، به کیفر الهی در قیامت
فذرهم . .. حتّی یل_قوا یومهم الذی یوعدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 3
3 - خداوند ، تهدید کننده کافران و تکذیب کنندگان قرآن به سرنوشتی همچون فرجام فرعونیان و قوم ثمود
هل أتیک . .. فرعون و ثمود . بل الذین کفروا فی تکذیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 7
7 - خداوند ، تهدیدکننده کافران و تکذیب کنندگان قرآن ، به سرنوشتی همچون فرجام فرعونیان و قوم ثمود
هل أتیک حدیث الجنود . .. و اللّه من ورائهم محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 6 - 8
8 - سوگند خداوند به سپیده دم ، شب های ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، برای تأکید بر دارا بودن توان اجرای تهدیدات خویش و نابود ساختن کافران
و الفجر . .. ألم تر کیف فعل ربّک بعاد
ممکن است مراد از سوگندها، تأکید بر قدرت خداوند بر نابود ساختن مخالفان پیامبر(ص) باشد; در این صورت جواب قسم محذوف خواهد بود. گفتنی است که جواب قسم در احتمال دیگر، آیه چهاردهم این سوره است که مراقبت شدید خداوند را مطرح کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 96 - 4
4- مشرکان و کافران حق ناپذیر و بهانه جو ، مورد تهدید خداوند
قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً. قل کفی بالله شهیدًا بینی و بینکم
تذکر خداوند به گواه و ناظر بودن میان پیامبر(ص) و مشرکان حق ناپذیر، می تواند به منظور تهدید آنان باشد.
ص: 314
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 7
7 _ خداوند ، کافران عصر بعثت را در صورت از سرگیری شرارت ها به سرکوبی و نابودی تهدید کرد .
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 96 - 4
4- مشرکان و کافران حق ناپذیر و بهانه جو ، مورد تهدید خداوند
قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً. قل کفی بالله شهیدًا بینی و بینکم
تذکر خداوند به گواه و ناظر بودن میان پیامبر(ص) و مشرکان حق ناپذیر، می تواند به منظور تهدید آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 3 - 13
13 _ تهدید مشرکان کفرپیشه صدر اسلام به عذاب دردناک جهنم
بشر الذین کفروا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 102 - 5
5_ خداوند ، مشرکان و کفرپیشگان عصر بعثت را به عذاب های شدید دنیوی تهدید کرد .
و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ_لمه إن أخذه ألیم شدید
برداشت فوق، از مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) در <کذلک أخذ ربک> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 15
15_ شکستو نابودی کفرپیشگان و پیروزی اهل ایمان ، از تهدید های خداوند به کافران و از وعده های او به مؤمنان عصر بعثت
حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 315
15 - صافات - 37 - 177 - 1
1 - مشرکان و کافران صدراسلام ، به نزول عذاب فراگیر و غافل گیرانه تهدید شدند .
فإذا نزل بساحتهم فساء صباح المنذرین
<ساحت> به فضای باز اطراف محله می گویند و در آیه شریفه، کنایه از شمول و فراگیری عذاب الهی بر همه افراد است. نزول عذاب در بامداد (صباح) استعاره تمثیلیه است که عذاب الهی، به دشمنی تشبیه شده است که در شب حرکت می کند و صبح گاهان غافل گیرانه یورش می برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 4
4 - تهدید شدن کافران صدراسلام به هلاکت و نابودی ، از سوی خداوند
و لقد أهلکنا أشیاعکم فهل من مدّکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 17 - 2
2 - تهدید خداوند به دچار کردن کافران تکذیب گر صدراسلام ، به سرنوشت شوم و هلاکت بار باغداران یمنی
إنّا بلون_هم کما بلونا أصح_ب الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 33 - 6
6 - تهدید شدن کافران صدراسلام ، به نابودی اموال و درایی های شان
کذلک العذاب . .. لو کانوا یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 28 - 3
3 - تهدید شدن گنه پیشگان و کافران دنیاگرا در صدر اسلام ، به هلاکت و جایگزین شدن مردمی دیگر ، از سوی خداوند
وإذا شئنا بدّلنا أمث_لهم تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 3
3 - کافران عصر بعثت ، مورد تهدید شدید خداوند به مقابله ای سریع و برخوردی سخت با آنان
إنّ بطش ربّک لشدید
لسان العرب از ابن سیده نقل می کند که <بطش> به معنای هجوم سریع است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 316
9 - ابراهیم - 14 - 14 - 3
3- تهدید شدن کافران ظالم به مرگ از سوی خداوند ، در پی تهدید شدن انبیای الهی از سوی آنان به اخراج از سرزمین مسکونی خویش
و قال الذین کفروا . .. لنخرجنّکم من أرضنا ... فأوحی إلیهم ربّهم لنهلکنّ الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 18
18_ خداوند کفرپیشگانی که علی رغم مشاهده آیات خدا ، ربوبیت او را منکر شوند ، به عذاب شدید و مکری سخت تهدید کرده است .
و هم یج_دلون فی الله و هو شدید المحال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 40 - 1
1 - پیامبراسلام ( ص ) ، کافران و مشرکان لجوج را به عذابی خوارکننده در دنیا هشدار داد .
فسوف تعلمون . من یأتیه عذاب یخزیه
مفسران بر این عقیده اند که مقصود از عذاب خوارکننده، به قرینه ذیل آیه _ که از عذاب دائمی (اخروی) سخن می گوید _ عذاب دنیایی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 13
13 _ شعیب ، کافران قوم خویش را به گرفتار آمدن به فرجامی همانند سرنوشت فسادگران پیشین تهدید کرد .
و أنظروا کیف کان عقبه المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 8
8 _ شعیب ( ع ) ، کافران قوم خویش را به داوری خدا و گرفتارسازی آنان به عقوبت های الهی در دنیا تهدید کرد .
و طائفه لم یؤمنوا فاصبروا حتی یحکم اللّه بیننا
با توجه به ذیل آیه 89 (ربنا افتح . .. ) معلوم می شود مقصود شعیب از داوری خداوند، تحقق امری است که نابودی کافران در دنیا و در نتیجه پیروزی اهل ایمان را در پی خواهد داشت. چنانچه مخاطب در <فاصبروا> خصوص کافران باشد، این معنا از وضوح بیشتری برخوردار خواهد بود.
ص: 317
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 6
6 - خداوند ، کافران عصر بعثت را به عذابی نزدیک تهدید کرد .
فمهّل . .. رویدًا
دادن مهلت کوتاه به منزله تهدید به عذاب، پس از انقضای مهلت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 6 - 7
7 - خداوند ، تهدیدکننده کافران عصر بعثت به سرنوشتی نظیر فرجام قوم عاد
ألم تر کیف فعل ربّک بعاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 9 - 6
6 - خداوند ، تهدیدکننده کافران عصر بعثت ، به فرجامی نظیر هلاکت قوم ثمود
ألم تر کیف فعل ربّک . .. و ثمود الذین جابوا الصخر بالواد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 10 - 4
4 - خداوند ، تهدیدکننده کافران عصر بعثت ، به گرفتار ساختن آنان در عقوبتی نظیر فرجام قوم فرعون
ألم تر . .. و فرعون ذی الأوتاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 27
27- کافران مکه ، مورد تهدید خداوند به عذابی دردناک
لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم عذابًا ألیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 31 - 2
2 - تهدید کافران مکّه از سوی خداوند ، به وقوع حوادثی ناگوار و مرگ آفرین برای ایشان در آینده
قل تربّصوا فإنّی معکم من المتربّصین
ص: 318
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 14 - 3
3- تهدید شدن کافران ظالم به مرگ از سوی خداوند ، در پی تهدید شدن انبیای الهی از سوی آنان به اخراج از سرزمین مسکونی خویش
و قال الذین کفروا . .. لنخرجنّکم من أرضنا ... فأوحی إلیهم ربّهم لنهلکنّ الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 2
2 _ کافران قوم شعیب بر سر هر کوی و برزن مؤمنان به خدا را مورد تهدید قرار می دادند و آنان را از سلوک راه خدا بازمی داشتند .
و لا تقعدوا بکل صرط توعدون و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به
<ایعاد> مصدر <توعدون> به معنای تهدید کردن و به شکنجه و أمثال آن ترساندن است. <من ءامن> مربوط به فعل <توعدون> و <تصدون> است و به اصطلاح اهل ادب مفعولی است <متنازع فیه>. گفتنی است که در برداشت فوق ضمیر در <به> به <اللّه> برگردانده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 105 - 3
3 _ فراگیری قرآن از دیگران، اتهام کافران به پیامبر(ص)
و لیقولوا درست
لام در <لیقولوا> به معنی عاقبت است. یعنی نهایت سخن منکران در برابر تصریف آیات آن است که می گفتند پیامبر(ص) قرآن را از دیگران آموخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 106 - 5
5 _ بهانه جویی و اتهام کافران نباید سبب نگرانی و تزلزل مؤمنان گردد.
و لیقولوا درست . .. اتبع ما أوحی الیک
فرمان به اتباع از وحی، پس از اشاره به شبهات کافران، تأکیدی بر لزوم استقامت مؤمنان در برابر شبهات کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 7 - 12
12_ کفرپیشگان ، قیامت را امری گزاف و طرح آن را از سوی پیامبر ( ص ) چون سحر ، نیرنگی روشن قلمداد می کردند .
ص: 319
إن ه_ذا إلاّ سحر مبین
<ه_ذا> به گفتار پیامبر(ص) مبنی بر زنده شدن مردگان و برپایی قیامت اشاره دارد. اطلاق <سحر> بر این گفتار و ادعا، از باب تشبیه است و وجه شبه آن بطلان و نیرنگ می باشد; یعنی، این سخن ظاهری فریبنده و باطنی پوچ و بی اساس دارد و در بطلان و نیرنگ بازی، همانند سحر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 103 - 2،3
2- کافران و مشرکان ، قرآن را در میان مردم خود ، آموزه های فرد عجمی به پیامبر ( ص ) معرفی می کردند .
و لقد نعلم أنهم یقولون إنما یعلّمه بشر . .. أعجمیّ
عجمی دانستن قرآن، از پاسخ خداوند که فرمود: <لسان الذی یلحدون إلیه أعجمیّ . ..> به دست می آید.
3- آموختن قرآن از بشر ، یکی از تهمت های کافران و مشرکان به پیامبراسلام ( ص ) بود .
و لقد نعلم أنهم یقولون إنما یعلّمه بشر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 9،11
9- کافران از طریق اعلام سحرشدگی پیامبر ( ص ) در صدد ایجاد بدبینی در پیروان ، نسبت به آن حضرت بودند .
إذ یقول الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مخاطب <إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحوراً> مؤمنین باشد و کافران با تهمت <مسحور> به پیامبر(ص) _ که بر شخص خارج شده از حد اعتدال بر اثر سحرزدگی اطلاق می شود _ می خواستند در آنان نسبت به آن حضرت، بدبینی ایجاد کنند.
11- استفاده از تهمت و شخصیت شکنی ، از روش های مبارزه کافران با پیامبر ( ص ) و تعالیم او
إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 48 - 5
5- کافران ، علی رغم به کار بردن شگرد ها و اتهام های مختلف برای جلوگیری از گسترش پیام پیامبر ( ص ) ، هرگز موفق به آن نشدند .
انظر کیف ضربوا لک الأمثال فضلّوا فلایستطیعون سبیلاً
برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که مقصود از <ناتوانی کافران از راه یابی> نیافتن چاره و راهی برای مسدود کردن پیام آن حضرت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 70 - 1،2،3
1 - جنون ، یکی از نسبت های ناروای کافران و رفاه زدگان به ساحت پیامبراکرم ( ص )
أم یقولون به جنّه
<به جنّه>;یعنی، <او گرفتار نوعی جنون است و این اتهام دیگری بود که از سوی کافران و مترفان، به پیامبر(ص) زده می شد.
ص: 320
2 - شخصیت ، منش و گویش خردمندانه پیامبر ( ص ) گواهی روشن بر مبرا بودن آن حضرت از اتهام کافران ( جنون )
أم لم یعرفوا رسولهم . .. أم یقولون به جنّه
3 - توبیخ کافران از سوی خداوند ، به خاطر نسبت دادن جنون به پیامبر ( ص ) ، علی رغم آشنایی کاملشان با شخصیت خردمند آن حضرت
أم لم یعرفوا رسولهم . .. أم یقولون به جنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 90 - 6
6 - افسانه خواندن قرآن از سوی کافران ، دروغی ناروا به ساحت آن
إن ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین . .. و إنّهم لک_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 1،2،3،6
1 _ کافران ، منکر نزول وحی بر پیامبر ( ص ) بودند و قرآن را دروغ و ساخته و پرداخته او می دانستند .
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه
2 _ کافران ، مدعی مدد رسانی جمعی از مردم غیر مسلمان به پیامبر ( ص ) در ساختن و پرداختن قرآن
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه و أعانه علیه قوم ءاخرون
طبق نظر مفسران، مقصود از <قوم آخرون> مردم غیر مسلمان همچون یهود است.
3 _ تهمت و افترا ، ابزار و شیوه های مبارزه کافران علیه پیامبر ( ص ) و قرآن
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه و أعانه علیه قوم ءاخرون
6 _ تهمت و افترا زدن کافران به گناهی که تنها خود مرتکب آن بودند ، از شیوه های آنان در مبارزه ، علیه پیامبراسلام ( ص )
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا
برداشت یاد شده از آن جا استفاده می شود که کافران، پیامبراسلام(ص) را متهم به دروغ گویی می کردند; در حالی که خود، دروغ پرداز بودند و به دروغ و به ناحق، قرآن را ساخته و پرداخته آن حضرت می شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 5 - 1،2،4،5
1 _ کافران ، مدعی بودند که قرآن ، افسانه های مکتوب پیشینیان است که پیامبر ( ص ) از روی آنها نسخه برداری کرده و به آنها سامان بخشیده است .
و قالوا أس_طیرالأوّلین اکتتبها
2 _ کفرپیشگان بر این داعیه بودند که پیامبر ( ص ) برای ساختن قرآن ، از برخی از اشخاص درخواست استنساخ از اسطوره های پیشینیان را کرده است .
و قالوا أس_طیرالأوّلین اکتتبها
برداشت فوق، مبتنی بر این است که فعل <اکتتبها> در معنای حقیقی خود (نوشتن و نسخه برداری پیامبراسلام) استعمال نشده باشد; زیرا به گواه تاریخ پیامبر(ص) آشنا به نوشتن نبوده است. بنابراین مقصود از آن، درخواست نوشتن از دیگران است; چنان که نوشته های بزرگان را دیگران می نویسند، ولی به آنان نسبت می دهند.
ص: 321
4 _ کافران ، مدعی بودند که قرآن همان افسانه های پیشینیان است که گروهی در هر صبح و شام و به صورت مخفیانه ، بر پیامبر ( ص ) دیکته کرده و می خوانند .
و قالوا أس_طیرالأوّلین اکتتبها فهی تملی علیه بکره و أصیلاً
مراد از صبح و شام، می تواند وقت هایی باشد که مردم در منظر و مرای نیستند و به طور معمول، کسی که می خواهد متن مقدسی را بسارد، آن را به صورت پنهانی انجام می دهد تا کسی خبردار نشود.
5 _ کافران مدعی بودند که گروهی با استنتاخ از افسانه های پیشینیان و املای آن بر پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را در ساختن قرآن کمک می کنند .
و أعانه علیه قوم ءاخرون . .. و قالوا أس_طیرالأوّلین اکتتبها فهی تملی علیه بکره و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 6،10
6 _ سحر زدگی ، اتهام ظالمانه مشرکان به پیامبر ( ص )
و قال الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
10 _ پیروان پیامبر ( ص ) ، در پندار و بیان نکوهشگر و طعن آلود مشرکان ، مردمانی نادان و دنباله رو فردی سحر زده
و قالوا . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
از لحن آیه شریفه، استفاده می شود که کافران، این سخن را از سر نکوهش و طعن می گفتند و چون پیروی از فردی سحرزده، امری غیر منطقی است، در حقیقت پیروان آن حضرت را، مردمانی نادان می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 68 - 7
7 - کافران فرو رفته در خرافات و شرک ، متهم کننده پیام انبیا به خرافه و افسانه
و قال الذین کفروا . .. إن ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین
با توجه به این که وعده معاد و رستاخیز همواره از سوی پیامبران الهی مطرح می شده است، می توان گفت که واژه <أوّلین> اشاره به آن بزرگواران دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 11
11 - اتهام یاوه سرایی ، حربه کافران علیه پیامبر ( ص ) و مؤمنان بود .
لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
باطل، در اصل، به معنای <بی ثبات و بی ریشه> است. گاهی، درباره کسی به کار برده می شود که مطلبی عاری از حقیقت بگوید (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 36 - 1
1 - اتهام جنون و شاعر بودن به پیامبر ( ص ) ، شیوه مشرکان و کافران در برابر پیامبر ( ص )
و یقولون أئنّا لتارکوا ءالهتنا لشاعر مجنون
آمدن فعل <یقولون> به صیغه مضارع، حکایت از استمرار این سخن دارد.
ص: 322
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 4 - 6
6 - کافران ، پیامبراسلام ( ص ) را ساحر و بسیار دروغگو می دانستند .
و قال الک_فرون ه_ذا س_حر کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 7 - 7
7- اتهام سحر ، سپر دفاعی کافران در برابر آیات روشن وحی
إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت قال الذین کفروا . .. ه_ذا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 3
3- نسبت افترا به پیامبر ( ص ) ، از شیوه های کافران در مبارزه با آن حضرت
قال الذین کفروا . .. ه_ذا سحر مبین . أم یقولون افتری_ه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 52 - 1،3،4،5
1 - تکذیب و اتهام ، شیوه همیشگی اقوام و جوامعِ کفرپیشه و شرک آلود در برابر فرستادگان الهی
کذلک ما أتی الذین من قبلهم من رسول إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
3 - دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) ، در برابر حق ستیزی و اتهام های ناروای کافران
کذلک ما أتی . .. إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
4 - اتهام سحر و جنون ، موضع همیشگی کافران در برابر رسولان الهی
ما أتی الذین . .. إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
5 - اتهام سحر یا جنون ، از سوی کافران به پیامبراکرم ( ص )
کذلک ما أتی . .. إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
ضمیر <من قبلهم> به کافران عصر پیامبر(ص) بازمی گردد; یعنی، اگر اینان تو را به سحر و جنون متهم می کنند، مطلب تازه ای نیست ; زیرا پیشینیان نیز، همین شیوه را داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 1،7
1 - پیامبر ( ص ) ، موظف به ادامه دادن هشدار ها و تذکر های خویش ، بدون نگرانی از اتهام های کافران
فذکّر
از ذیل آیه شریفه استفاده می شود که پیامبر(ص)، نبایست به اتهام های مشرکان بیندیشد; بلکه وظیفه آن حضرت ادامه دادن به تبلیغ خویش است.
7 - اتهام کهانت و جنون به پیامبر ( ص ) ، از سوی کافران
فما أنت بنعمت ربّک بکاهن و لامجنون
ص: 323
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 30 - 1
1 - نسبت دادن پیامبر ( ص ) ، به شعر و شاعری از جمله اتهام های مکرر کافران
أم یقولون شاعر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 33 - 1
1 - اتهام کافران به پیامبر ( ص ) ، در ابداع قرآن از نزد خود و نسبت دادن آن به خداوند
أم یقولون تقوّله
<تقوّل>; یعنی، به دروغ چیزی را به کسی نسبت دادن (المصباح المنیر). مقصود کافران این است که قرآن، کلام خداوند نیست و پیامبر(ص) به دروغ آن را به او نسبت می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 2 - 3
3 - اتهام سحر و جادوگری به پیامبر ( ص ) ، از سوی کافران با مشاهده هر معجزه
و إن یروا ءایه یعرضوا و یقولوا سحر مستمرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 9 - 6
6 - پیامبران ، متهم به گمراهی شدید از سوی کافران محکوم به دوزخ
إن أنتم إلاّ فی ضل_ل کبیر
برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که جمله <إن أنتم. ..> دنباله اعتراف های کافران باشد. گفتنی است که صفت <کبیر> (برای <ضلال>) اشاره به شدّت و نهایت گمراهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 6 - 4
4 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر تهمت ها و افترا های کافران مخالف
فستبصر و یبصرون . بأییّکم المفتون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 15 - 1،2
1 - کافران تکذیب گر ، آیات قرآن و مطالب آن را بی اساس و از افسانه های کهن می پنداشتند .
إذا تتلی علیه ءای_تنا قال أس_طیر الأوّلین
2 - معرفی قرآن به عنوان افسانه کهن ، از ترفند های همیشگی کافران تکذیب گر
إذا تتلی علیه ءای_تنا قال أس_طیر الأوّلین
ص: 324
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 5،8
5 - اتهام جنون به پیامبر ( ص ) ، به هنگام شنیدن قرآن از سوی کافران
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
8 - کافران ، قرآن را نشانه جنون پیامبر ( ص ) می دانستند .
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 41 - 4
4 - اتهام شعر به قرآن و شاعری به پیامبر ( ص ) ، از سوی کافران و مشرکان در آغاز رسالت
و ما هو بقول شاعر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 42 - 4
4 - اتهام کهانت به قرآن و کاهنی به پپامبراسلام ( ص ) ، از سوی کافران و مشرکان
و لا بقول کاهن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 3
3 - روی گردانی کافران از قرآن ، به دلیل ناتوانی آنان از درک مفاهیم آن است و افسانه دانستن آن ، بهانه ای بیش نیست .
قال أس_طیر الأوّلین . کلاّ بل ران علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 10،11
10 - موضع گیری خصمانه کافران صدراسلام علیه پیامبر ( ص ) و موسی ( ع ) و متهم ساختن آنان به ساحری
قالوا سحران تظ_هرا
11 - قرآن و تورات ، دو جادوی پشتیبان یکدیگر ، در ادعای کافران صدراسلام
قالوا سحران تظ_هرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 8 - 1،7
1 - کافران ، اظهارات پیامبر ( ص ) را درباره تجدید حیات انسان ها پس از مرگ ، افترای او بر خدا می دانستند .
و قال الذین کفروا هل ندلّکم علی رجل ینبّئکم . .. أفتری علی اللّه کذبًا
7 - دفاع خداوند از پیامبر ( ص ) ، به خاطر اتهامی که کافران به آن حضرت نسبت داده بودند .
ص: 325
أفتری علی اللّه کذبًا أم به جنّه بل
<بل> برای اضراب و رد تردیدی است که کافران درباره حضرت رسول(ص) مطرح کردند; یعنی، آنچه کافران می گویند، هیچ کدام درست نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 48 - 5
5 - کافران صدراسلام ، مؤمنان را دروغگو دانسته و عقیده آنان به برپایی قیامت را بی اساس می پنداشتند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 4 - 7
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 91 - 2
2- کفار قریش ، پس از نزول قرآن و ظهور اسلام ، آیات قرآن را به چند دسته تقسیم کرده و هر دسته را با تهمت و افترا و ترفند های گوناگون ، به استهزا گرفته و منکر شدند .
المقتسمین. الذین جعلوا القرءان عضین
برداشت فوق مبتنی بر این است که مقصود از این آیه و آیه قبل _ چنان که در شأن نزولها آمده است _ کفار قریش باشد که همگی (حدود 16 نفر) به شکلهای گوناگون به هلاکت رسیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 66 - 2
2 _ اشراف کفرپیشه قوم هود ، وی را به سفاهت و دروغگویی متهم کردند .
قال الملأ الذین کفروا . .. انا لنریک فی سفاهه و إنا لنظنک من الکذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 2 - 16
16 _ اتهام سحر و افسونگری ، از حربه های تبلیغاتی کفرپیشگان مکه علیه قرآن و پیامبر ( ص )
قال الکفرون إن هذا لسحر مبین
ص: 326
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 3
3- کافران مکه ، پیامبر ( ص ) را به خاطر ادعای نزول وحی بر خود ، فردی مجنون و دیوانه می دانستند .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
شواهد تاریخی گواهند که قبل از ادعای نبوت پیامبر(ص) آنان چنین تهمتی را به آن حضرت نسبت نمی دادند، پس این تهمت به خاطر نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 5
5- کافران مکه ، پیامبر ( ص ) را متهم به سحر می کردند .
بل نحن قوم مسحورون
در آیه فوق، هر چند به <سحر کننده> تصریح نشده، ولی تناسب حکم و موضوع و نیز آیه های دیگری که به این موضوع تصریح کرده است، مقصود پیامبراسلام(ص) می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 5
5- کافران دین ستیز مکه ، پیامبراسلام و مؤمنان را در باره وعده های الهی دروغگو می پنداشتند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 26 - 3
3 - حساب و نتیجه اعمال کافران دوزخی ، در نامه اعمالشان درج شده و روشن است .
و لم أدر ما حسابیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 75 - 14
14- ثروت ، مکنت ، خوش نمایی و آراستگی زندگی کافران ، استدراج است .
هم أحسن أث_ثًا و رءیًا . .. فلیمدد له الرحمن مدًّا حتّی إذا رأوا ما یوعدون
<استدراج>; یعنی، کسی را آهسته آهسته و به آرامی نزدیک چیزی بردن (لسان العرب) در این آیه <مدّاً> _ که مفعول مطلق است _ بیان نوعی خاصی از امهال است که مقصود از آن به قرینه <حتّی إذا. ..>، نزدیک ساختن کافران به عذاب موعود الهی است.
ص: 327
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 5
5 - هشدار خداوند درباره فریب خوردن از تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران و ثروت و مکنت آنان در جامعه
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برخی از اهل لغت نوشته اند: <تَقلَّبَ فی الأُمور>; یعنی، <تصرّف کیف یشاء> (در هر کاری مطابق خواسته خود دخل و تصرف کرد). مقصود از <تقلّبهم فی البلاد> تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران در شهرها از راه سفرهای تجارتی (مانند سفرهای کافران قریش از مکه به شام، یمن و ...) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 3
3 - کافران تکذیب گر ، در صدراسلام از قشر ثروتمند و پرفرزند و نفرات بودند .
أن کان ذا مال و بنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 212 - 10
10 _ فقر مؤمنان صدر اسلام ، و تمرکز ثروت ها در جبهه کفر *
زین للذین کفروا . .. و یسخرون ... و اللّه یرزق
تزین دنیا نزد کافران، تمسخر مؤمنان توسّط آنان، وعده الهی به برتری مؤمنان در قیامت و برخورداری آنان از نعمتهای بی حساب، دلایل استناد این برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 28 - 3
3 - کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، از قشر ثروتمند و مرفّه جامعه اند .
ما أغنی عنّی مالیه
یادآوری این مطلب که ثروت و اموال، ما را نجات نداد; می رساند که این گروه از قشر مرفه و ثروتمند جامعه اند. در آیه 45 سوره <واقعه> از آنان به عنوان <مترفان> (نازپروردگان و برخورداران) یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 3
3 - کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، از قشر قدرتمندان و توانگران جامعه اند .
هلک عنّی سلط_نیه
ص: 328
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 4
4- برخی از مردم کافر و مشرک در عصر ظهور اسلام ، از ثروت و امکانات چشمگیری برخوردار بودند .
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 47 - 1
1 - کافرانِ برخوردار از ثروت در صدراسلام ، از انفاق به مستمندان و گرسنگان خودداری می کردند .
و إذا قیل لهم أنفقوا ممّا رزقکم اللّه قال الذین کفروا للذین ءامنوا أنطعم
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته به دست می آید: 1_ همزه در <أنطعم> برای استفهام انکاری است; 2_ آیه شریفه در مکه نازل شده و مربوط به کافران صدراسلام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 2
2 _ تلاش کفرپیشگان برای واداشتن جامعه ایمانی به پیروی از خویش
ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم علی اعقابکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 8
8- خلود کافران در عذاب اخروی
و لا هم ینظرون
برداشت یاد شده بر این اساس است که مراد از <لا هم ینظرون> نفی تعلق رحمت و عنایت خداوند به کافران باشد. لازمه چنین نفی مطلقی، رهایی نیافتن کافران از عذاب و جاودانگی آنان در آتش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 20 - 2
2 - عذاب کافران ، همیشگی و فناناپذیر است .
علیهم نار مؤصده
ص: 329
بسته بودنِ در، کنایه از استمرار عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 16 - 3
3 - کفرپیشه گان مکذّبان آیات الهی ، همواره در عذاب خواهند ماند .
و أمّا الذین کفروا . .. فی العذاب محضرون
<محضرون> _ اسم مفعول <إحضار> _ به چیزی گفته می شود که همواره حاضر باشد. چنین نکته ای، مستلزم این است که افراد یاد شده، هیچ گاه از عذاب غایب نباشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 28 - 10
10 - جاودانگی عذاب کافران ، متناسب با نوع عملکرد آنان است .
لهم فیها دار الخلد جزاء بما کانوا بأی_تنا یجحدون
<باء> در <بما کانوا> برای مقابله است; یعنی، جاودانگی کافران در دوزخ، در برابر شیوه مستمر آنان در عناد و لجاجت با پیامبر(ص) و آیات الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 10 - 4
4 - کافران تکذیب گر آیات الهی ، به صورت دائمی و جاودانه در دوزخ جای دارند .
و الذین کفروا . .. أصح_ب النار خ_لدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 6
6 - عذاب جهنم برای کافران ، جاودانه و پایان ناپذیر است .
فی نار جهنّم خ_لدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 74 - 8
8 - عذاب دوزخ جاودان است و کافران در آن مخلد خواهد بود .
لایموت فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 330
17 - جاثیه - 45 - 35 - 5
5 - محکومیت ابدی کافران مستکبر به عذاب همیشگی دوزخ ، نتیجه حق ستیزی ودنیا محوری آنان
اتّخذتم ءای_ت اللّه هزوًا و غرّتکم الحیوه الدنیا فالیوم لایخرجون منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 8 - 5
5 _ شرک و کفر ، جرم است و مشرکان و کافران ، مجرم هستند .
و لو کره المجرمون
از مصادیق مورد نظر برای <المجرمون> مشرکان مکه هستند مکه از آنان در آیه قبل به کافران تعبیر کرد. بنابراین مجرم بر کافر و مشرک اطلاق شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 5
5 - تکذیب آیات الهی ، جرم مشترک همه کافران در طول تاریخ
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا. .. حتّی إذا جاءو قال أکذّبتم ب_ای_تی
با این که گروه های حاضر در دادگاه، هر کدام از امتی خاص و متفاوت است; ولی همه آنها به خاطر یک جرم (تکذیب آیات الهی) محاکمه می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 2
2 - سردمداران شرک و کفر و توده های کافر و مشرک ، در پیشگاه عدل الهی مجرم اند .
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
مقصود از <مجرمین> دو گروه پیشوایان شرک و توده های مشرک اند که در آیات پیشین از آنان سخن به میان آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 10
10 _ جنگ با دوستان شیطان ( کافران و طاغوت ها ) مصداق بارز نبرد در راه خدا
الّذین امنوا یقاتلون فی سبیل اللّه . .. فقاتلوا اولیاء الشّیطان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 2،3،11
2 _ برخی از مسلمانان صدر اسلام خواستار نبرد با کفّار ، قبل از تشریع جهاد و مبارزه مسلّحانه
ص: 331
الم تر الی الّذین قیل لهم کفّوا ایدیکم . .. فلمّا کتب علیهم القتال
از جمله <فلمّا کتب> به دست می آید که مراد از <کفّوا>، خودداری از نبرد و جنگ مسلحانه است.
3 _ برخی از مسلمانان صدر اسلام خواهان نبرد با کافران ، پیش از فراهم آمدن زمینه های آن
الم تر الی الّذین قیل لهم کفّوا ایدیکم
جمله <فلما کتب . .. >، چنانچه گذشت، می تواند به معنای تشریع جهاد باشد، و می تواند به معنی فراهم آمدن زمینه جهاد و پیش آمدن شرایط آن باشد ; یعنی آنگاه که پیامبر (ص) مسلمانان را به سوی جهاد فراخواند ... .
11 _ لزوم خودسازی ، پیش از نبرد با کفّار
و اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه فلمّا کتب علیهم القتال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 12
12 _ هشدار و تهدید خداوند به مسلمانان ، در مورد تعرض به کافران و منافقانی که پیکار با آنان ممنوع شده است .
و لو شاء اللّه لسلّطهم علیکم فلقاتلوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 43 - 10
10 _ رؤیای پیامبر ( ص ) ( اندک دیدن نفرات سپاه کفر ) عامل وحدت کلمه مسلمانان در ضرورت پیکار با سپاه کفر و حضور رشیدانه آنان در جنگ بدر
إذ یریکهم اللّه فی منامک قلیلا و لو أریکهم کثیرا لفشلتم و لتنزعتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 218 - 10
10 _ آمرزش گناه مجاهدانی از صدر اسلام که در ماه حرام با کفار جنگیدند . ( عبداللّه بن جحش و همراهان او )
ان الذین امنوا و الذین هاجروا
به دلیل شأن نزول، از مصادیق اولی آیه، عبداللّه بن جحش و یاران او هستند که پس از هجرت از مدینه به سوی نخله، با دشمن درگیر شدند و آنان را کشتند و یا اسیر کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 62 - 8
8 _ پیامبر ( ص ) و رهبران الهی نباید صلح طلبیهایی را که قرین نیرنگ است بپذیرند و به سبب آن از نبرد با کافران بازایستند .
و إن یریدوا أن یخدعوک فإن حسبک اللّه
برداشت فوق بر این اساس است که جمله <و ان یریدوا . .. > فرض دیگری در مقابل <إن جنحوا> باشد، نه توضیح و تکمیل آن. یعنی صلح به دو منظور پیشنهاد می شود: گاهی به سبب صلح واقعی و زندگانی مسالمت آمیز با مسلمانان و گاهی به منظور حیله گری و تجدید قوا. آیه قبل (إن جنحوا ... ) بیانگر احکام و دستورات فرض اول و آیه دوم (و إن یریدوا) بیانگر احکام و دستورات فرض دوم است.
ص: 332
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 11 - 4
4 _ جنگیدن با کفار محارب ، پس از گرویدن آنان به اسلام ، ممنوع است .
فإن تابوا . .. فإخونکم فی الدین
جمله <فإخونکم فی الدین> اشاره به این معنا دارد که: کفار محارب با گرویدن به اسلام، برادران دینی مسلمانان محسوب شده و از آن پس، جنگیدن با آنان حرام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 12 - 11
11 _ نابودی عوامل اصلی کفر و شرک ، هدف عمده و اساسی پیکار اسلام با کافران و مشرکان
فقتلوا أئمه الکفر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 6
6 _ لزوم به کارگیری شدت و خشم ، در جنگ با دشمنان کفرپیشه
قتلوا الذین یلونکم من الکفار و لیجدوا فیکم غلظه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 57 - 4
4 _ متلاشی ساختن جبهه کافران محارب و پراکنده ساختن آنان ، تکلیفی بر عهده اهل ایمان
فإما تثقفنهم فی الحرب فشردبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 12 - 6،10
6 _ لغو اعتبار پیمان عدم تعرض و اعلان جنگ به معاهدان کافر ، در صورت شکسته شدن پیمان از سوی آنان ، بلامانع است .
و إن نکثوا أیمنهم من بعد عهدهم . .. فقتلوا
10 _ طعن و توهین به اسلام از سوی کفار معاهد ، لغو اعتبار پیمان صلح و اعلان نبرد با آن را ، مجاز می کند .
و إن نکثوا أیمنهم من بعد عهدهم و طعنوا فی دینکم فقتلوا
ص: 333
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 3
3 _ جنگ های کافران ، در راه طاغوت است .
و الّذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 10
10 - کافران ، در نبرد های قومی و قبیله ای خود جنگاور و سخت کوش ; ولی در برابر جبهه حق ، ضعیف و ناتوان
بأسهم بینهم شدید . .. و قلوبهم شتّی
برداشت یاد شده در صورتی است که واژه <بأسهم> اشاره به جنگ هایی باشد که در میان قبایل خود کافران آن روزگار متداول بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 6 - 2
2 - کافران ، مستحق نام جنون هستند .
و یبصرون . بأییّکم المفتون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 3
3 _ شکست در پیکار احد ، زمینه ساز هجوم تبلیغاتی کافران و یا منافقان ، علیه اسلام ، پیامبر ( ص ) و مسلمانان
یا ایّها الّذین امنوا لا تکونوا کالّذین کفروا و قالوا لاخوانهم . .. ما ماتوا و م
کشته شدن عدّه ای از مسلمانان در جنگ احد باعث شده بود که کافران و یا منافقان، که با حضور در صحنه احد مخالف بودند، ماجرای احد و کشته های فراوان آن را حربه تبلیغاتی علیه پیامبر (ص) قرار دهند. آنان می گفتند اگر نظر ما را می پذیرفتند و همراه پیامبر (ص) خارج نمی شدند، این حوادث ناگوار پیش نمی آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 7 - 3
3_ تبلیغات سوء کفرپیشگان و جوسازی های آنان علیه پیامبر ( ص )
ص: 334
لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 9،10
9- کافران از طریق اعلام سحرشدگی پیامبر ( ص ) در صدد ایجاد بدبینی در پیروان ، نسبت به آن حضرت بودند .
إذ یقول الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مخاطب <إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحوراً> مؤمنین باشد و کافران با تهمت <مسحور> به پیامبر(ص) _ که بر شخص خارج شده از حد اعتدال بر اثر سحرزدگی اطلاق می شود _ می خواستند در آنان نسبت به آن حضرت، بدبینی ایجاد کنند.
10- کافران ، همواره در صدد ایجاد بدبینی به پیامبر ( ص ) در بین خود بودند تا به وسیله آن ، کسی به آن حضرت تمایل پیدا نکند .
إذ یقول الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
نکته یاد شده بر این اساس که مخاطب فعل <تتّبعون> کافران باشد که به همدیگر می گفته اند و آوردن فعل مضارع <یقول> برای بیان تلاش همواره آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 27 - 3
3_ تبلیغات سوء کفرپیشگان عصر بعثت و جوسازی های آنان علیه پیامبر ( ص )
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 7
7 - امیدواری کافران مکه ، به پیروزی خود بر پیامبر ( ص ) از طریق ایجاد هیاهو و فضای ناآرام
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. و الغوا فیه لعلّکم تغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 9
9 _ لزوم پایداری صد مؤمن در برابر دویست کافر و هزار مؤمن در برابر دو هزار کافر تا تحقق پیروزی بر آنان
فإن یکن منکم مائه صابره یغلبوا مائتین و إن یکن منکم ألف یغلبوا الفین
ص: 335
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 109 - 4
4- پیامبر ( ص ) ، مشرکان و کافران لجوج و حق ناپذیر را به جنگ و جهاد تهدید کرد .
فإن تولّوا فقل ءاذنتکم علی سواء
برداشت یاد شده بر اساس یکی از احتمالاتی است که میان مفسران در باره این آیه مطرح است و آن این که جمله <آذنتکم علی سواء> تهدید به جنگ و هشدار به جهاد است. مانند آیه <فانبذ إلیهم علی سواء> (انفال (8) آیه 58).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 1،4،22،24،30
1- لزوم پیکاری بی امان با کافران ستیزه جوی در میدان های جنگ
فإذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب
4- لزوم کشتن کافران و امان ندادن به آنان ، در میدان جنگ تا مرحله زمین گیرشدن دشمن
فضرب الرقاب حتّی إذا أثخنتموهم
آیه شریفه در مجموع بیانگر یکی از قوانین کارآمد و حیاتی در میدان جنگ است. خداوند، به رزمندگان مسلمان رهنمود داده است تا قبل از غلبه یافتن بر دشمن و زمین گیر ساختن او، اقدام به گرفتن اسیر نکنند; بلکه بی درنگ هر دشمنی که در مقابلشان قرار گرفت، بکشند.
22- فرمان خداوند به جهاد ، در عین قدرت او بر نابودسازی کافران ، به منظور آزمایش آدمیان
و لو یشاء اللّه لانتصر منهم و ل_کن لیبلواْ بعضکم ببعض
24- عدم تعلق مشیّت الهی بر نابودسازی کافران ، بدون تلاش و جهاد مؤمنان
و لو یشاء اللّه لانتصر منهم و ل_کن لیبلواْ
<لو> برای امتناع است; یعنی، اگر خداوند بخواهد که کافران بدون حضور در جبهه نبرد نابود شوند، می تواند آنان را نابود کند; اما او چنین نخواسته است.
30- جنگ با کافران محارب ، حرکت در مسیر خداوند است .
و الذین قتلوا فی سبیل اللّه
آنچه در صدر آیه شریفه مطرح شده است مبارزه بی امان با کافران در جبهه های نبرد است و خداوند، چنین مبارزه ای را <سبیل اللّه> نامیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 7 - 2
2- جهاد و مبارزه با کافران محارب ، یاری خداوند است .
فإذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب . .. إن تنصروا اللّه ینصرکم
باتوجه به ارتباط این آیه با آیات پیشین، استفاده می شود که <یاری دادن به خدا> بر <جنگ علیه کافران محارب> منطبق شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 190 - 1
ص: 336
1 - وجوب نبرد با کافران ، در صورتی که با مسلمانان سرجنگ داشته باشند .
و قتلوا فی سبیل اللّه الذین یقتلونکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 9
9 - فتنه انگیزی کافران ، مجوز نبرد با ایشان است ، هر چند که با مسلمانان سر جنگ نداشته باشند .
و قتلوا فی سبیل اللّه یقتلونکم . .. الفتنه أشد من القتل
جمله <والفتنه أشد من القتل>، به اصطلاح اصولیین حاکم بر <الذین یقاتلونکم> است و موجب توسعه در موضوع حکم مطرح شده در آیه قبل می شود; یعنی، آیه قبل بیان داشت که با کافران حربی نبرد کنید و جمله <الفتنه . ..> بیان می کند که فتنه انگیزی به منزله جنگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 1،3
1 - نبرد با کافران ، تا برطرف شدن فتنه های آنان ، وظیفه ای ضروری بر عهده مسلمانان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
3 - نبرد با کافران ، تا حاکمیت یافتن دین خدا در پهنه گیتی ، فرمان خداوند به اهل ایمان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه و یکون الدین للّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 167 - 7
7 _ ضرورت بسیج تمامی نیرو های مؤمن و غیر مؤمن از سوی رهبری جامعه دینی برای رویارویی با هجوم کافران
و قیل لهم تعالوا قاتلوا فی سبیل اللّه او ادفعوا
بنابر اینکه دعوت مطرح شده در آیه، یک دعوت موردی و خاص باشد، نه بیانگر اصل وجوب جهاد و دفاع، الزاماً مخاطبان در آیه دو گروه خواهند بود: گروهی که <للّه> و <فی سبیل اللّه> در صحنه پیکار حاضر می شوند و گروهی که برای دفاع از کیان و ملیّت خود و . .. نبرد می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 11
11 _ خداوند حامی و یاور مؤمنان در رویارویی آنان با کافران
و لن تغنی عنکم . .. و أن اللّه مع المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 24 - 7
7 _ جهاد و مبارزه با کافران حق ناپذیر ، مایه حیات واقعی جامعه ایمانی
یأیها الذین ءامنوا استجیبوا للّه و للرسول
از مصادیق مورد نظر برای <ما یحییکم>، به دلیل وقوع آیه مورد بحث در سیاق آیات جنگ و مبارزه، فراخوانی اهل ایمان به نبرد با دشمنان دین است.
ص: 337
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 4
4 _ نبرد با کافران تا حاکمیت یافتن دین خدا در جهان ، فرمان خداوند به اهل ایمان
و قتلوهم حتی . .. یکون الدین کله للّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 40 - 1
1 _ اهل ایمان باید با باور به یاری خداوند و سرپرستی او ، به جهاد با کافران فتنه انگیز بپردازند .
و إن تولوا فاعلموا أن اللّه مولیکم نعم المولی و نعم النصیر
متعلق <تولوا> دست برداشتن از فتنه انگیزی است ; یعنی <إن تولوا عن الانتهاء فلم یترکوا الفتنه>. و جواب شرط، به قرینه آیه قبل، جمله ای همانند <فقاتلوهم> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 1،2،3،4
1 _ اهل ایمان موظف به پیکار با کفرپیشگان
یأیها النبی حرض المؤمنین علی القتال
از <من الذین کفروا> در ذیل آیه بدست می آید که مراد از <القتال> پیکار با کافران است.
2 _ تشویق و تحریک اهل ایمان برای پیکار با کافران ، وظیفه ای الهی بر عهده پیامبر ( ص )
یأیها النبی حرض المؤمنین علی القتال
3 _ یک گروه بیست نفری اهل ایمان باید بر یک گروه دویست نفری اهل کفر و لشکر صد نفری مؤمنان باید بر لشکر هزار نفری اهل کفر پیروز شود .
إن یکن منکم عشرون صبرون یغلبوا مائتین و إن یکن منکم مائه یغلبوا ألفا
جمله های <یغلبوا مائتین> و <یغلبوا ألفا> خبری هستند. ولی مراد از آن به دلیل <الئن خفف اللّه عنکم> در آیه بعد معنایی دستوری است. زیرا تخفیف در محدوده تکالیف و دستورات مطرح است. بنابراین <یغلبوا ... > یعنی باید مقاومت کنید و پیروز شوید.
4 _ اهل ایمان موظف به پایداری در برابر لشکریان کفر تا پیروزی بر آنان ; حتی در صورت ده برابر بودن نیروی انسانی کافران
حرض المؤمنین علی القتال إن یکن منکم عشرون صبرون یغلبوا مائتین
تغییر نکردن نسبت در دو فراز یاد شده، یعنی بیست در مقابل دویست و صد در مقابل هزار، بیانگر این است که ضرورت مقاومت مخصوص بیست و دویست نفر نیست، بلکه تحقق نسبت (یک بر ده) ملاک حکم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 72 - 12
12 _ وجود درگیری بین مؤمنان غیر مهاجر با کافران ، به خاطر دین و دینداری ، تنها موردی است که مهاجران و انصار موظف به یاری غیر مهاجران هستند .
و إن استنصروکم فی الدین فعلیکم النصر
ص: 338
قید <فی الدین> بیانگر این است که اگر کافران به انگیزه مبارزه با اسلام و دینداری غیر مهاجران به آنان هجوم بردند، باید سایر مسلمانان از آنان حمایت کنند و اگر درگیری بدین انگیزه نباشد، حمایت از آنان ضرورت ندارد. قابل ذکر است که <ال> در <النصر> جانشین مضاف إلیه است ; یعنی <فعلیکم نصرهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 73 - 1،2،3،7
1 _ نبرد بی امان با کافران و منافقان ، و سخت گیری و عدم ترحم به آنان ، فرمان خدا به پیامبر ( ص )
یأیها النبی جهد الکفار و المنفقین و اغلظ علیهم
2 _ لزوم جهاد با کافران و منافقان و عدم مماشات با آنان
جهد الکفار . .. و اغلظ علیهم
3 _ تصمیم به جهاد با کافران و منافقان ، در محدوده مسؤولیت های رهبر جامعه اسلامی
یأیها النبی جهد الکفار
به کارگیری خطاب <یا أیها النبی> به جای <یا أیها الذین آمنوا> بیانگر این است که: تصمیم گیری درباره جنگ با کفار و منافقان، از وظایف رهبر جامعه ایمانی است.
7 _ < عن ابی جعفر ( ع ) قال : < جاهد الکفار و المنفقین > بالزام الفرائض ;
از امام باقر (ع) [در توضیح سخن خدا که فرمود : ]<با کفار و منافقان مجاهده کن> روایت شده: مقصود الزام آنان به انجام فرایض است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 1،10
1 _ فرمان الهی به مؤمنان در اسلام مبنی بر مبارزه و پیکار با جوامع کفرپیشه همجوار خویش
یأیها الذین ءامنوا قتلوا الذین یلونکم من الکفار
10 _ جهاد با کافران و نرمش نداشتن در برابر آنان از جلوه های تقوا
قتلوا . .. و لیجدوا فیکم غلظه و اعلموا أن اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 1،3
1 - پیامبر ( ص ) ، به جهاد با کافران و منافقان فرمان یافت .
ی_أیّها النبیّ ج_هد الکفّار و المن_فقین
3 - جهاد با کافران و منافقان و هرگونه برخورد شدید و سختگیرانه با آنان ، باید زیر نظر رهبر جامعه اسلامی انجام گیرد .
ی_أیّها النبیّ ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص)، در جهاد سختگیرانه با کافران و منافقان، می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد. افراط و تفریطی که نوعاً در چنین موضوعی از سوی مردم سرمی زند، تأیید کننده همین مطلب است.
ص: 339
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 6
6 - ضرورت نبرد با کافرانی که سرزمین های اسلامی را به تصرف خویش در آورده اند .
و اقتلوهم . .. و أخرجوهم من حیث أخرجوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 12
12 _ تضادّ و دوگانگی بینش اهل ایمان و کفرپیشگان ، در تفسیر عوامل حیات و مرگ
و قالوا . .. ما ماتوا و ما قتلوا ... و اللّه یحیی و یمیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 111 - 12
12 _ برخی مشرکان و کافران عنود، با نقش مشیت الهی در تأثیر اسباب آشنا بودند.
ما کانوا لیؤمنوا إلا أن یشاء الله و لکن أکثرهم یجهلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 8،10
8 _ تحلیل سختی های بیدارکننده و هدفدار به حوادثی برخاسته از عوامل طبیعی و بدون هدف ، تحلیل نادرست منکران رسالت پس از رسیدن به رفاه و آسایش
قالوا قد مس ءاباءنا الضراء و السراء
10 _ کفرپیشگانی که با بی هدف خواندن سختی های بیدارکننده از تمامی عوامل هدایت بی بهره ماندند ، با عذابی غافلیگرانه از جانب خدا نابود شدند .
فأخذنهم بغته و هم لا یشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 57 - 6
6 - بیشتر کافران و مشرکان ستیزه جو و مجادله گر در صدر اسلام ، مردمی غافل و بی خبر از معارف الهی ( چون توحید و معاد ) بودند .
ص: 340
و ل_کنّ أکثر الناس لایعلمون
ممکن است مقصود از <الناس> در آیه شریفه، مردم عصر نزول قرآن (چون اهل مکه) باشد. برداشت یادشده بر این احتمال مبتنی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 3
3 _ ناتوانی کافران از درک سود و زیان و سرنوشت شوم خویش
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 58 - 10
10 _ اهل کتاب و دیگر کافران به دلیل استهزای دین اسلام و احکام و شعایر آن ، @مردمی نادان و بی خرد
اتخذوا دینکم هزواً . .. ذلک بانهم قوم لایعقلون
برداشت فوق بر این مبناست که <لایعقلون> فعلی لازم باشد، یعنی اهل کتاب و کافران، فاقد عقل و اندیشه کافی هستند. اسناد <لایعقلون> به <قوم> که حاکی از بافت خاص اجتماعی آنهاست، این معنی را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 8 - 6
6 _ ناآگاهی کافران از عواقب هلاکتبار درخواست نزول آشکار ملائکه
و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر ثم لا ینظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 10
10 _ انکار آیات الهی نشأت گرفته از روح سرکش و ستمگر کافران است، نه جهل و ناآگاهی آنان
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
<جحد> به انکاری که بر خلاف اعتقاد قلبی باشد گفته می شود. محتمل است ستمکار شمردن منکران در آیه به جهت مخالفت آگاهانه آنان با پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 11
11 _ اکثر کافران عصر بعثت ، ناآگاه به ضرورت تقوا برای متولیان مسجدالحرام
إن أولیاؤه إلا المتقون و لکن أکثرهم لایعلمون
مفعول <لایعلمون> حقایقی است که آیه مورد بحث بدان پرداخته است ; از جمله ضرورت تقوا برای والیان مسجدالحرام و نیز استحقاق عذاب برای سدکنندگان مسجدالحرام بر روی مؤمنان.
ص: 341
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 39 - 10
10- بی اطلاعی کافران در دنیا ، از دروغ گویی خویش درباره رستاخیز
و أقسموا بالله . .. لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... و لیعلم الذین کفروا أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 79 - 10
10- خداوند ، مدعیان دستیابی به مال و فرزند با کفرورزی را ، در عذاب کفر و جهل خودشان نگاه می دارد .
و نمدّ له من العذاب مدًّا
محتمل است مراد از <العذاب> عذاب گمراهی و کفری باشد که کافر در آن گرفتار است. جمله <فلیمدد له الرحمان مدّاً> در آیات پیشین نیز _ که تداوم ضلالت گمراهان را بیان کرده _ از همین مقوله است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 4
4- کافران ، در دنیا هرگز به سختی و شدت آتش دوزخ و به بی یاوری خود در قیامت پی نخواهند برد .
لو یعلم الذین کفروا حین لایکفّون عن وجوههم النار . .. و لا هم ینصرون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <حین> مفعولٌ به برای <یعلم> باشد. در این صورت پیام آیه چنین می شود: کاش آنان که کافر شدند، می دانستند _ و نمی دانند _ زمانی را که نمی توانند آتش را از چهره ها و... باز بدارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 63 - 3
3 - قلب های کافران ، پوشیده در حجاب غفلت و ناآگاهی
بل قلوبهم فی غمره من ه_ذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 12
12 - کافران حق ستیز ، فاقد بینش و درک لازم نسبت به مصالح و منافع خویش
بل أتین_هم بذکرهم فهم عن ذکرهم معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 66 - 1
1 - دانش و معرفت درباره آخرت ، خارج از محدوده توان کافران
بل ادّرک علمهم فی الأخره
<تدارُک> (مصدر <إدارک>) عبارت است از پیوستن اجزای شیء به آن شیء به گونه ای که از آن اجزا، چیزی باقی نمانده باشد. <ادّارک علمهم فی الأخره>; یعنی، آنها (کافران) دانششان مصروف جای دیگری شده و چیزی از آن باقی نمانده است تا بتوانند آن را درباره آخرت به کار برند. بنابراین آنان نه مجال آن را دارند که با دلایل علمی، آخرت را رد کنند و نه مجال
ص: 342
آن را دارند که با برهان های یقینی آن را اثبات کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 56 - 12،13
12 - کافران ، از حقیقت روز قیامت و برانگیختگی مردگان در آن ، همواره ، در جهل و بی اطلاعی اند .
یقسم المجرمون . .. فه_ذا یوم البعث و ل_کنّکم کنتم لاتعلمون
13 - کافران ، از وقوع قیامت بی اطلاع اند و برای حضور در آن ، آماده نیستند .
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه . .. و ل_کنّکم کنتم لاتعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 59 - 6
6 - کافران مجرم ، مردمانی جاهل و نادان به حقایق اند .
المجرمون. .. الذین کفروا... الذین لایعلمون
<لایعلمون> می تواند صفت دیگری علاوه بر <المجرمون> برای <الذین کفروا> باشد که درباره آنان و موضع گیری هایشان در این آیات، بحث شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 6 - 4
4 - کافران ، افرادی فاقد علم و دانش اند .
قال الذین کفروا لاتأتینا الساعه . .. و یری الذین أُوتوا العلم الذی أُنزل إلیک
به قرینه مقابله با آیه <الذین سَعَوْ> _ که کافران بودند _ ذکر <أُوتوا العلم> نشان می دهد که آنان فاقد چنین صفتی اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 6 - 2
2 - آگاه نبودن از زمان برپایی قیامت ، بهانه کافران برای انکار آن
یسئل أیّان یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 19
19 _ سران شرک و کفر و پیروانشان، بی خبر از مضاعف بودن عذاب خویش
لکل ضعف و لکن لاتعلمون
برداشت فوق مبتنی بر این است که سران شرک نیز، همچون پیروان آنان، مخاطب <لاتعلمون> باشند.
ص: 343
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 63 - 1
1 - کافران و مشرکان صدراسلام ، آیات الهی را از سر لجاج و ستیزه جویی ، انکار می کردند ; نه از روی جهل و ناآشنایی به آن .
کذلک یؤفک الذین کانوا بأی_ت اللّه یجحدون
<جحد> (مصدر <یجحدون>) به معنای انکار چیز معلوم و روشن است. آیه شریفه به منزله تعلیل برای مضمون آیه قبل است که در آن، از انکار آیات الهی و دور شدن از عبادت خداوند، اظهار شگفتی شده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 1 - 2
2 - گروهی از کافران در عصر پیامبر ( ص ) ، بی خبر از موضع قاطع آن حضرت در برابر کفر و امیدوار به تنزل او در برابر شرک
قل ی_أیّها الک_فرون
ادامه سوره، قرینه است بر این که مراد از <الکافرون>، همه کافران نیستند; بلکه تنها آن گروه مخاطب اند که امیدی به ایمان آنان نمی رفت. سخن گفتن با آنان در این باره _ که پیامبر(ص) اهل سازش نیست _ بیانگر آن است که آنان تسامح و تساهل را برای آن حضرت، امکان پذیر می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 7
7 - کافران ، از معبود پیامبر ( ص ) ، شناخت نادرست و تصوری در حد معبود های خویش داشتند .
ما تعبدون . .. ما أعبد
کلمه <ما> در معنایی اعم از عاقل و غیر عاقل به کار می رود، به کار نبردن کلمه <من> _ که تصریح به عاقل بودن است _ به جهت بیان این نکته است که مشرکان، معبود پیامبر(ص) را در سطح معبودان خویش می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 7
7 - کافرانِ عصر بعثت ، از خداوند شناختی ناقص و در حد شناخت خدایان خویش داشتند .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
کلمه <ما>، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 6 - 6
6 - جهل ، عامل رویکرد کافران مکه به خرید داستان های بی اساس بود .
ص: 344
و من الناس من یشتری لهو الحدیث . .. بغیر علم
<بغیر علم> متعلق به فعل <یشتری> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 66 - 1
1 - در روز بی یار و یاوری کافران ، صورت های آنان ، در آتش از این رو به آن رو ، چرخانده می شود ، تا خوب بسوزد .
لایجدون ولیًّا . .. یوم تقلّب وجوههم فی النار
بنابراین که <یوم> ظرف برای <لایجدون>باشد، نکته یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 44 - 1
1 - کافران حق ناپذیر ، با چشمانی فروافتاده و فروتنانه در محکمه عدل الهی حاضر می شوند .
خ_شه أبصارهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 3
3 _ در قیامت ، کافران از اعمال صالح خویش ، بهره ای نمی برند .
و اما الذین امنوا و عملوا الصالحات فیوفیهم اجورهم
چون پاداش الهی مشروط به توأم بودن ایمان و عمل صالح است، بنابراین عمل صالح بدون ایمان، پاداش الهی را در پی نخواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 17 - 8
8 _ کفر به خدا ، مایه حبط و بی ارزشی و فاسد شدن اعمال نیک کافران است .
ما کان للمشرکین أن یعمروا مسجد اللّه شهدین علی أنفسهم بالکفر أولئک حبطت أعملهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 11،13
11 _ حبط و سقوط ارزش و بی ثمر بودن اعمال کافران و منافقان ، در دنیا و آخرت
ص: 345
وعد اللّه المنقین . .. أولئک حبطت أعملهم فی الدنیا و الأخره
13 _ بی تأثیر ماندن دسیسه های منافقان و کافران طول تاریخ ، در از بین بردن ارزش های الهی ، عبرتی است برای دنبال کنندگان راه آنان . *
کالذین من قبلکم . .. أولئک حبطت أعملهم فی الدنیا و الأخره
با توجه به اینکه منظور از اعمال در <أعمالهم> می تواند روشهای خائنانه آنان در قبال ادیان الهی باشد، برداشت فوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 18 - 2،8
2- عمل نیک کافران ارزشی ندارد و حبط می شود .
مثل الذین کفروا بربّهم أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح فی یوم عاصف
8- کافران ، در آخرت قادر به بهره برداری از اعمال نیک خویش نخواهند بود و از آن محروم خواهند شد .
أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح فی یوم عاصف لایقدرون ممّا کسبوا علی شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 13
13- آفرینش آسمان ها و زمین ( عالم آفرینش ) ، دلیل قدرتمندی خداوند بر تحقق وعده عذاب کافران و حبط عمل نیکشان
من ورائه جهنّم . .. مثل الذین کفروا بربّهم أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح ... ألم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 105 - 6،9
6- حبط اَعمال کافران ، همان ضایع شدن سعی و تلاش دنیوی آنان است .
الذین ضلّ سعیهم فی الحیوه الدنیا . .. فحبطت أعم_لهم
9- کافران ، به رغم کار و تلاش در دنیا ، در روز قیامت و ملاقات پروردگار ، تهیدست و بی توشه اند .
الذین کفروا . .. فحبطت أعم_لهم فلانقیم لهم یوم القی_مه وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 106 - 4
4- استهزای آیات و پیامبران الهی ، شیوه کافران و عامل دوزخی شدن و حبط عمل آنان است .
جزاؤهم جهنّم بما کفروا واتخذوا ءای_تی و رسلی هزوًا
<هزواً> و <هزءاً> به یک معنا است و مصدری است که حمل آن بر <آیات> و <رسل> برای مبالغه است. راغب، آن را <شوخی ناآشکار> و دیگران، آن را <تمسخر> معنا کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 5
5 - اعمال نیک کافران ، حبط شده و برای آنان ثمره اخروی نخواهد داشت .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
ص: 346
اگر سراب گونه بودن اعمال کافران، در رابطه با قیامت باشد، قهراً می تواند اشاره به حبط اعمالشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 25
25 - حبط عمل صالح غیر مؤمنان ، بر خداوند ، آسان است .
فأحبط اللّه أعم_لهم و کان ذلک علی اللّه یسیرًا
در صورتی که مشارالیه <ذلک> اِحباط باشد، نکته یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 8 - 2
2- فرجام نهایی کافران ، به رو افتادن در خاکِ مذلت و از دست دادن تلاش ها است .
و الذین کفروا فتعسًا لهم و أضلّ أعم_لهم
بنابراین که جمله <فتعساً لهم> خبریه باشد و با توجه به این که <تعس> به معنای به رو در افتادن است _ که حاکی از نهایت ذلت است _ مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 9 - 1
1- ناخشنودی کافران از پیام وحی ، باعث حبط اعمال آنان و گرفتار آمدنشان به نفرین الهی
فتعساً لهم و أضلّ أعم_لهم . ذلک بأنّهم کرهوا ما أنزل اللّه
بنابراین که <ذالک> اشاره به <فتعساً لهم و أضلّ أعمالهم> باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 44 - 8
8 - کافران تکذیب گر ، ناتوان از رهانیدن خود از سقوط و مبارزه با عوامل آن
سنستدرجهم من حیث لایعلمون
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که چون عوامل و زمینه های سقوط، برای کافران ناشناخته و غافل گیرانه است; قهراً رهایی از آن نیز برای آنان ناممکن خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 17 - 5
5 - هیچ پناهگاه و راه گریزی از سختی ها و اندوه های روز محشر برای کافران نیست .
فکیف تتّقون إن کفرتم یومًا یجعل الولدن شیبًا
ص: 347
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 1 - 1
1_ تلاش های کافران ، در منحرف ساختن جامعه بشری از راه خدا ، محکوم به شکست حتمی و نهایی است .
الذین کفروا و صدّوا عن سبیل اللّه أضلّ أعم_لهم
<أعمالهم> نظر به تلاش های کفرآمیز و انحراف انگیز کافران دارد که از واژه <صدّوا> استفاده می شود. شکست حتمی و نهایی از آن جهت برداشت می شود که گوینده <أضلّ> خداوند است و اگر کافران در ظاهر پیشرفت هایی هم داشته باشند، در نهایت محکوم به شکست اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 3 - 6
6 - تأکید خداوند ، بر پیروزی پیامبر ( ص ) و ناکامی کافران تکذیب گر
و کذّبوا . .. و کلّ أمر مستقرّ
بیان کلی خداوند در تحقق و استقرار برنامه های از پیش تعیین شده، در حقیقت نویدی به مؤمنان و تهدیدی به کافران است که رسالت پیامبر(ص) سرانجام تثبیت خواهد شد و تکذیب گران کاری از پیش نخواهند برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 57 - 2
2 - ناتوانی کافران در به شکست کشاندن جبهه حق و نیروی الهی ، جای هیچ گونه شک و تردیدی ندارد .
لاتحسبنّ الذین کفروا معجزین فی الأرض
تعبیر <لاتحسبنّ> (گمان مبر) _ با آن که گمان امری غیر اختیاری است و چیزی نیست که به پرهیز از آن توصیه شود _ می رساند که جای چنین گمانی نیست و نباید کسی به خود تردید راه دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 54 - 7
7 - کافران ، اگر به خاطر اجل تعیین شده در دنیا ، گرفتار عذاب نشوند ، عذاب اخروی شان قطعی است .
و یستعجلونک بالعذاب و لولا أجل مسمّی لجاءهم العذاب . .. یستعجلونک بالعذاب و إنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 348
16 - زمر - 39 - 71 - 19
19 - عذاب شدن کافران در قیامت ، امری قطعی و سنت تغییرناپذیر الهی است .
و ل_کن حقّت کلمه العذاب علی الک_فرین
<حَقَّ> به معنای <ثَبَتَ> و <وَجَبَ> (ثابت و واجب شد) است و <کلمه> در آیه شریفه به معنای وعده و یا فرمان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 6 - 1
1 - عذاب شدن کافران در قیامت ، امری قطعی و سنت تغییرناپذیر الهی
و کذلک حقّت کلمت ربّک علی الذین کفروا
<حق>; یعنی، <ثَبَتَ> و <وَجَبَ> (ثابت و واجب شد) است. و مراد از کلمه در <کلمه ربّک> وعده فرمان عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 9،10
9 - در قیامت هیچ راه و روزنه نجات از عذاب الهی ، برای کافران نخواهد بود .
فهل إلی خروج من سبیل
تنکیر <خروج> و <سبیل> برای نوعیت است; یعنی، کافران از تمامی راه های خروج و وسایل رهایی محروم اند.
10 - یأس و ناامیدی شدید کافران حق ناپذیر ، از نجات خویش از عذاب الهی
فهل إلی خروج من سبیل
مفسران بر این باوراند که چنین سخنی، از زبان کسانی صادر می شود که یأس و ناامیدی بر وجود آنان چیره شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 2،3
2 - در قیامت هیچ عامل نجات دهنده ای برای کافران ، در برابر عذاب و قهر خداوند وجود ندارد .
یوم تولّون مدبرین ما لکم من اللّه من عاصم
3 - عذاب الهی کافران در قیامت ، قطعی و گریزناپذیر است .
ما لکم من اللّه من عاصم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 23
23 - کافران ، در قیامت گرفتار عذابی حتمی و جانکاه
و لنذیقنّهم من عذاب غلیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 35 - 7
7 - بی اعتنایی خداوند به بهانه تراشی ها و عذرخواهی های کافران ، برای رهایی از عذاب دوزخ
فالیوم لایخرجون منها و لا هم یستعتبون
چنانچه از <استعتاب> (طلب عذرخواهی)، لازمه آن (قبول عذر) اراده شده باشد، برداشت بالا به دست می آید.
ص: 349
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 3 - 6
6 - کافران مهلت یافته در دنیا ، ناگزیر از چشیدن عذاب آتش ، در آخرت اند .
و لولا أن . .. لعذّبهم فی الدنیا و لهم فی الأخره عذاب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 2 - 4
4 - عذاب کافران در قیامت ، امری قطعی و غیرقابل دفع از سوی کسی
بعذاب واقع . للکفرین لیس له دافع
برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که مراد از عذاب در آیه شریفه، عذاب اخروی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 13
13 - کافران در قیامت با مشاهده کردار خویش ، عذاب خود را حتمی خواهند دانست .
عذابًا قریبًا یوم ینظر المرء ما قدّمت یداه و یقول الکافر ی_لیتنی کنت تربًا
از آن جایی که کافران با نگاه به اعمال خویش، آرزوی خاک بودن می کنند; می توان پی برد که آنان، گرفتاری به عذاب را بر خود قطعی دیده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 48 - 9
9 - در قیامت ، راه نجاتی برای کافران به قرآن وجود نخواهد داشت .
ءامنوا بما أنزلت . .. واتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس
هدف از توصیف قیامت به اینکه: فدیه و عوضی گرفته نمی شود و . ..، مأیوس کردن مستحقان عذاب است از اینکه مبادا راه نجاتی برای خود - جز ایمان و ... - توهم کرده و به اعتبار آن دلخوش باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 5
5 _ هیچ چیز ، حتی برترین قدرت های نظامی ، اقتصادی و نیروی انسانی ، مانع تحقق یافتن عذاب الهی برای کافران و منافقان نیست .
وعد اللّه المنفقین . .. و لهم عذاب مقیم. کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم قوه و أک
نیروی نظامی از <قوه>، اقتصادی از <أموالا> و انسانی از <أولاداً> برداشت شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 350
8 - هود - 11 - 8 - 5،8
5_ کفرپیشگان ، در زمانی نه چندان دور به عذاب الهی گرفتار خواهند شد .
إلی أُمّه معدوده . .. ألا یوم یأتیهم لیس مصروفاً عنهم
ضمیر فاعلی در <یأتیهم> به عذاب برمی گردد و <یوم> ظرف برای <مصروفاً> است.
8_ کفرپیشگان ، در صورت مواجه شدن با عذاب های الهی ، از نجات دادن خویش ناتوان خواهند بود .
و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
جمله <لیس مصروفاً عنهم> بیان می دارد که عذاب از کفرپیشگان بازگردانده نمی شود و جمله <حاق بهم . ..> به این نکته اشاره می کند که آنان نیز نمی توانند از عذاب بگریزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 33 - 8
8_ کفرپیشگان نه می توانند از نزول عذاب الهی جلوگیری کنند و نه قادرند از گرفتارشدن به آن ، خود را رهایی بخشند .
إنما یأتیکم به الله . .. و ما أنتم بمعجزین
إعجاز (مصدر معجزین) به معنای فرار کردن و از دسترس خارج شدن است. بنابراین <ما أنتم بمعجزین>; یعنی ، [پس از نزول ع_ذاب] نمی توانید فرار کنید و خود را از عذاب برهان_ید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 107 - 4،5
4_ مشرکان و کافران ، نمی توانند از عذاب های الهی بگریزند و خویشتن را از آن مصون دارند .
أن تأتیهم غ_شیه من عذاب الله
توصیف عذاب الهی به فراگیرنده ، اشاره به این حقیقت دارد که نمی توان از آن فرار کرد و خویشتن را از رنج آن رهانید.
5_ احساس امنیت کافران و مشرکان از عذاب های الهی در دنیا و فرا رسیدن عذاب های اخروی ، امری شگفت و نابجاست .
أفأمنوا أن تأتیهم غ_شیه من عذاب الله أو تأتیهم الساعه
همزه استفهام در <أفأمنوا> می تواند انکار توبیخی باشد و محتمل است برای بیان تعجب ایراد شده باشد ; یعنی، جای شگفتی است که از ناحیه خداوند احساس امنیت می کنند و حال آن که علی رغم وجود برهان بر توحید و حقانیت رسالت، از پذیرش توحید و رسالت سرباز می زنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 2 - 5
5- بی تردید کافران ، دارای فرجامی ناگوارند و به عذابی شدید و طاقت فرسا ، گرفتار خواهند شد .
و ویل للک_فرین من عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 58 - 3
3- گرفتاری به عذاب استیصال پیش از فرا رسیدن قیامت ، سرنوشت محتوم همه اقوام و جوامع کافر و مشرک حق ستیز است .
و إن من قریه إلاّ نحن مهلکوها قبل یوم القی_مه
ص: 351
اینکه آیه می فرماید: همه جوامع بشری قبل از قیامت یا هلاک می شوند و یا دچار عذاب می شوند احتمال دارد که مراد از <مهلکوها> هلاکت انسانهای معمولی و مراد از <معذّبوها> عذاب کافران و مشرکان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 43 - 5
5- بی پناهی همه جانبه کافران دربرابر عذاب الهی و حتمی بودن هلاکت آنان
أم لهم ءالهه تمنعهم من دوننا . .. و لا هم منّا یصحبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 206 - 1
1 - عذاب و کیفر کافران جرم پیشه ، وعده ای حتمی و تخلف ناپذیر است ; هر چند پس از تأخیر و مهلتی محدود باشد .
أفرءیت إن متّعن_هم سنین . ثمّ جاءهم ما کانوا یوعدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 53 - 9،10
9 - عذاب تعیین شده برای کافران ، به خاطر اجل معین ، تأخیر دارد و لکن تحقق اش قطعی است .
و لولا أجل مسمّی لجاءهم العذاب
10 - عذاب کافران در موعد مقرر ، به صورت ناگهانی ، آنان را فراخواهد گرفت .
و لیأتینّهم بغته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 54 - 6
6 - عذابِ کافران منکر آیات خدا ، در جهنم قطعی است .
یستعجلونک بالعذاب و إنّ جهنّم لمحیطه بالک_فرین
جمله اسمیه "إنّ جهنّم" و تأکید "إنّ" بر حتمیت عذاب، دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 70 - 9
9 - تحقق وعده خداوند مبنی بر عذاب کافران ، حتمی است .
و یحقّ القول علی الک_فرین
مقصود از <قول> _ طبق نظر مفسران _ وعده خداوند به عذاب کافران است; مثل آیه شریفه <ل_کن حقّت کلمه العذاب علی الکافرین>، (زمر، آیه 71).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 3
3 - اشتراک عذاب و کیفر رهبران شرک و کفر و توده های مشرک و کافر ، وعده حتمی خداوند
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
ص: 352
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 38 - 1
1 - چشیدن عذاب دردناک ، وعده حتمی خداوند به کافران و مشرکان مستکبر
إذا قیل لهم لا إل_ه إلاّ اللّه یستکبرون . .. إنّکم لذائقوا العذاب الألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 3 - 6
6 - فرار و نجات از عذاب الهی ، برای کافران ممکن نیست .
فنادوا و لات حین مناص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 4
4 - با قطعی شدن عذاب استیصال بر کافران ، هیچ مهلتی برای گریز آنان نخواهد بود .
ما لها من فواق
در زبان عرب به مدت زمانی که دوشنده شیر _ در فاصله میان دو بار دوشیدن _ به بچه شتر مهلت می دهد تا شیر بنوشد، <فواق> گفته می شود و مقصود از آن، مدت کوتاه و زودگذر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 24 - 2
2 - تلاش مذبوحانه و بی ثمر کافران و مشرکان دوزخی ، در جهت دفع عذاب الهی از خود
أفمن یتّقی بوجهه سوء العذاب یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 20
20 - عذاب الهی ، سرنوشت محتوم کافران
و ل_کن حقّت کلمه العذاب علی الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 12 - 8
8 - حکم خداوند به عذاب مشرکان و کافران حق ناپذیر ، قطعی و قابل نقض و تغییر نیست .
فالحکم للّه العلیّ الکبیر
آمدن دو صفت <علیّ> و <کبیر> برای خداوند (پس از ذکر حکم الهی درباره کافران و مشرکان) می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 50 - 9
ص: 353
9 - راه نجات از عذاب جهنم ، به روی تمامی کافران ستیزه جو بسته است .
و ما دع_ؤا الک_فرین إلاّ فی ضل_ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 77 - 6
6 - مشرکان و کافران حق ستیز ، چون از بازگشت به سوی خدا و گرفتار شدن به عذاب جهنم راه فراری ندارند ، مهلت دادن خداوند به آنان نگران کننده نیست .
فإمّا نرینّک بعض الذی نعدهم أو نتوفّینّک فإلینا یرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 3
3 - کافران متعصب و لجاجت پیشه ، هیچ گونه راه فرار و گریزی از عذاب الهی ندارند .
و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 18 - 1،3
1- کافران گستاخ در برابر خداوند و پدر و مادر ، محکوم به عذاب حتمی الهی
و الذی قال لولدیه أُفّ . .. ما ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین . أُول_ئک الذین حقّ علی
مشارالیه <اُول_ئک> کسی است که به پدر و مادر <اُفّ> گفته و وعده الهی را <أساطیر> خوانده است.
3- گروه های بسیاری از کافران جن و انس ، محکوم به عذاب حتمی الهی در گذشته تاریخ
حقّ علیهم القول فی أُمم قد خلت من قبلهم من الجنّ و الإنس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 26
26- کافران ، مستحق عذاب حتمی الهی
لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 8 - 1
1 - وجود نداشتن کمترین مانع ، برای کیفر کافران و عذاب کردن آنان از سوی خداوند
عذاب ربّک . .. ما له من دافع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 16 - 1
1 - هیچ انسان کافری ، از نزول عذاب الهی در امان نیست .
ءأمنتم من فی السماء أن یخسف بکم الأرض
ص: 354
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 17 - 1
1 - هیچ انسان کافری ، از نزول عذاب الهی در امان نیست .
أم أمنتم من فی السماء أن یرسل علیکم حاصبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 28 - 6
6 - هیچ کس و هیچ نیرویی ، توانایی پناه دادن به کافران در برابر عذاب دردناک الهی را ندارد .
فمن یجیر الک_فرین من عذاب ألیم
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که استفهام در <فمن یجیر. ..> انکاری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 28 - 1
1 - کارساز نبودن ثروت کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، در رهایی آنان از عذاب قیامت
ما أغنی عنّی مالیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 1
1 - کارساز نبودن قدرت کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، در رهایی آنان از عذاب قیامت
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 4
4 - کافران ، هیچ راه گریزی از عذاب خداوند ندارند .
و اللّه من ورائهم محیط
آیه شریفه، تهدید کافران به بسته بودن راه نجات است، به گونه ای که اگر تصمیم به فرار داشته باشند، خود را در احاطه خداوند خواهند دید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 2
2 - خداوند ، در صورت درخواست پیامبر ( ص ) از او ، بی درنگ کافران را عذاب کرده و خواسته آن حضرت را اجابت می کرد .
فمهّل الک_فرین
چنانچه بر خواسته پیامبر(ص) اثری مترتب نمی شد، فرمان به مهلت دادن لغو می نمود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 25 - 2
ص: 355
2 - گریز از عذاب ، برای اعراض کنندگان کافر ، امکان پذیر نیست .
فیعذّبه اللّه . .. إنّ إلینا إیابهم
حرف <إنّ> نشان می دهد که آیه شریفه در مقام تعلیل برای گریزناپذیر بودن عذاب کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 47 - 4
4 - خداوند ، نزول عذاب بر کفرپیشگان عصر بعثت را قطعی و تخلف ناپذیر خواند .
و یستعجلونک بالعذاب و لن یخلف اللّه وعده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 2 - 1
1 - عذاب شدن کافران لجوج عصر بعثت ، امری قطعی از سوی خداوند و غیر قابل دفع از سوی کسی
للک_فرین لیس له دافع
<للکافرین> خبر مقدم برای <لیس> و <دافع> اسم آن است. <لام> در <له> برای تقویت و ضمیر <له> مفعول مقدم برای <دافع> است; یعنی، <لیس للکافرین دافع یدفع العذاب عنهم>، (برای کافران کسی وجود ندارد که عذاب موعود را از آنان دفع کند).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 9،22
9- تبعیت کورکورانه از رهبران گمراه ، عذری برای رهایی از عذاب الهی در قیامت نیست .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا . .. من شیء
درخواست کمک از رهبران گمراه در قیامت برای کاستن از عذاب از سوی کسانی که تابع محض بوده اند، حکایت از آن دارد که تبعیت بی چون و چرا موجب نمی شود که عذاب برداشته شود، بلکه پیروان نیز عذاب خواهند شد.
22- اعلام رهبران مستکبر در قیامت به پیروان خویش مبنی بر قطعی بودن عذاب آنها و نبودن هیچ راه گریزی از آن
قالوا . .. سواء علینا أجزعنا أم صبرنا ما لنا من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 2 - 5
5- بی تردید کافران ، دارای فرجامی ناگوارند و به عذابی شدید و طاقت فرسا ، گرفتار خواهند شد .
ص: 356
و ویل للک_فرین من عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 45 - 9
9 - عقوبت و مجازات کافران و گنه کاران ، امری قطعی است که در عالم پس از مرگ تحقق خواهد یافت .
و لو یؤاخذ اللّه الناس . .. و ل_کن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 5
5- توجه به کیفر حتمی کافران در قیامت ، زمینه ساز صبر و شکیبایی رهبران الهی در برابر عنادورزی های مخالفان
یعرض الذین کفروا علی النار . .. فاصبر کما صبر أولواالعزم من الرسل
<فاء> در <فاصبر>، تفریع را افاده می کند و ارتباط این آیه با آیه قبل، صبر را فرع و نتیجه توجه به عذاب کافران قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 5
5 - کافران ، در معرض عذاب دنیوی ، افزون بر کیفر سخت و حتمی آخرت
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم . .. فویل للذین کفروا من یومهم الذی یوع
در صورتی که <یومهم. ..> نظر به روز قیامت و آیه قبل (مثل ذنوب أصحابهم) نظر به کیفرهای دنیوی داشته باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 16 - 4
4 - حکم مجازات کافران در قیامت ، غیرقابل تغییر و تجدید نظر
فاصبروا أو لاتصبروا سواء علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 227 - 13
13 - تهدید ظالمان و کفرپیشگان از سوی خدا به کیفری حتمی و نه چندان دور
و سیعلم الذین ظلموا أیّ منقلب ینقلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 357
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 5
5 - کافرانی که برای مرتد ساختن مسلمانان ، تلاش کرده اند ، حتماً ، کیفر خواهند شد .
قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا. ..و لیحملنّ أثقالهم
<لام قسم> و <نون تأکید> در <لیحملنّ> بر قطعیت، دلالت دارد. لازم به ذکر است که احتمال دارد حمل گناه، کنایه از کیفر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 27 - 1
1 - عذاب سخت و دشوار الهی ، کیفری حتمی برای کافران حق ستیز
فلنذیقنّ الذین کفروا عذابًا شدیدًا
لام و نون تأکید در <لنذیقنّ>، حاکی از حتمی بودن عذاب و کیفر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 14 - 10
10 - باور مؤمنان به مجازات حتمی کافران از سوی خداوند ، مانع اقدام های شتابزده آنان در مقابله با کافران
یغفروا . .. لیجزی قومًا بما کانوا یکسبون
<لام> در <لیجزی> برای تعلیل است و فلسفه امر به خویشتن داری مؤمنان در برابر کافران را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 4
4 - کیفر کافران و ستم پیشگان ، سنت تغییرناپذیر الهی در طول تاریخ
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم
از مجموع آیه شریفه، آیه استفاده می شود که مجازات امت های گذشته، منحصر به آنان نبوده است; بلکه قانونی کلی است که شامل تمام ستم پیشگان می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 36 - 2
2 - بی پاسخ نماندن تمسخر های کافران و گرفتاری آنان به نتایج کردار خویش ، امری طرفه و جالب توجّه است .
هل ثوّب الکفّار ما کانوا یفعلون
استفهام در آیه شریفه برای تقریر و تعجیب است; یعنی، کافران چنین حالتی را گمان نداشته و پیش بینی نمی کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 4
4 - هیچ چیز نمی تواند در برابر خداوند ، به هنگام کیفر رساندن کافران ، مانع ایجاد کند .
إنّ بطش ربّک لشدید
واژه <بطش>، در خود معنای زور، قهر و غلبه را دارد و تأکید آن با کلمه <لشدید>، بر شدّت قهر و غلبه در آن دلالت می کند. مراد از قاهر و غالب بودن خداوند، بی تأثیر بودن موانع در برابر کیفررسانی است.
ص: 358
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 70 - 3
3 _ کافران و مشرکان ، از بازگشت به سوی خداوند مفرّی ندارند .
متع فی الدنیا ثم إلینا مرجعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 11
11 - قدرت و امکانات مادی کافران و سلطه طلبان ، مایه نجات آنان از هلاکت و قهر الهی نخواهد بود .
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أشدّ منهم بطشًا . .. هل من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 6 - 2
2 - عذاب الهی ، سرنوشت محتوم کافران
و کذلک حقّت کلمت ربّک علی الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 1،11
1- خداوند ، به هنگام قراءت قرآن توسط پیامبر ( ص ) ، میان آن حضرت و کافران ، حجابی نامرئی قرار داد .
و إذا قرأت القرءان . .. حجابًا مستورًا
برداشت فوق، مبتنی بر معنای مستور _ به همان صیغه مفعولی یعنی پوشیده شده _ است و در آیه به تناسب موضوع، مراد پوشیده شدن از حواس بینندگان (کافران) است.
11- < دخل . . . هشام بن السائب . . . علی أبی عبدالله ( ع ) فقال : . . . أخبرنی عن قول الله < و إذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجاباً مستوراً > . . . قال : آیه فی الکهف و آیه فی النحل و آیه فی الجاثیه و هی : < أفرأیت من اتّخذ إلهه هواه و أضلّه الله علی علم و ختم علی سمعه و قلبه . . . > و فی النحل : < أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم و سمعهم و أبصارهم و أُول_ئک هم الغافلون > و فی الکهف : < و من أظلم ممّن ذکّر بآیات ربّه فأعرض عن ها و نسی ما قدّمت
ص: 359
یداه . . . > ;
هشام بن سائب بر امام صادق(ع) وارد شد، پس به امام گفت: مرا از سخن خدا <و أذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجاباً مستوراً> خبر ده؟ حضرت فرمود: _ مقصود از قرآنی که پیامبر با خواندن آن از چشم کافران مستور و ناپدید می شود، آیه ای در سوره جاثیه <أفرأیت . ..> و در سوره نحل <أُول_ئک الذین ...> و در سوره کهف <و من أظلم ممّن...> است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 1
1- بارزترین ویژگی کافران ، محجوب بودن آنان از دیدن و درک آیات الهی است .
الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری
مراد از دیدن ذکر خدا، مشاهده و درک آیات و نشانه هایی است که مایه یاد خداوند هستند (گفتن مسبّب و اراده سبب) و مفاد آیه، این است که مشاهده آیات خداوند، کافران را به یاد او نمی افکند، گویا پوششی بر چشم های آنان است که دیدن آن آیات، بر ایشان مقدور نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 2
2- محجوب بودن دل از یاد خدا ، از بارزترین خصلت های کافران است .
الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 63 - 3
3 - قلب های کافران ، پوشیده در حجاب غفلت و ناآگاهی
بل قلوبهم فی غمره من ه_ذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 3
3 _ اطاعت از کافران و تن دادن به خواسته های کفر آمیزشان ، حرام است .
فلاتطع الک_فرین
ص: 360
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 8 - 4
4 - اطاعت از کافران تکذیب گر و اجابت خواسته های آنان ، ممنوع و حرام است .
فلاتطع المکذّبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 108 - 2
2 _ حرمت انجام هر گونه عملی که مایه تأیید کفر و نفاق و تقویت کافران و منافقان محارب و زمینه زیان و تفرقه مؤمنان باشد .
و الذین اتخذوا مسجداً . .. لا تقم فیه أبداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 13
13 _ حرمت پذیرش ولایت و حکومت کافران
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
بنابر اینکه جمله <لن یجعل . ..>، در مقام انشاء باشد و نه اخبار. یعنی نباید مؤمنان سلطه کافران را پذیرا باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 5
5 _ حرمت برقرار ساختن پیوند های دوستانه با کافران
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
در برداشت فوق، <ولیّ>، به معنای دوستی و مودّت گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 1
1 _ حرمت ایجاد روابط دوستی و مودّت با کافران و پذیرش سرپرستی آنان
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 361
7 - توبه - 9 - 23 - 1،3
1 _ حرمت ایجاد پیوند دوستی با کافران و دشمنان دین
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا . .. أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
3 _ ایجاد پیوند موالات و دوستی با خویشاوندان کافر _ هر چند پدر یا برادر باشند _ حرام است .
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا ءاباءکم و إخونکم أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 6
6 _ تعرض به کفار و سلب امنیت از آنان در اماکن سکونتشان ، جایز نیست .
فأجره حتی یسمع کلم اللّه ثم أبلغه مأمنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 2،3
2 _ حرمت و ممنوعیت پذیرش ولایت و سرپرستی کافران ، برای مؤمنان
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء
3 _ حرمت برگزیدن کافران و مقدّم داشتن آنان بر مؤمنان ، در دوستی و ارتباط و ولایت
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 13
13 _ حرمت پذیرش ولایت و حکومت کافران
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
بنابر اینکه جمله <لن یجعل . ..>، در مقام انشاء باشد و نه اخبار. یعنی نباید مؤمنان سلطه کافران را پذیرا باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 1
1 _ حرمت ایجاد روابط دوستی و مودّت با کافران و پذیرش سرپرستی آنان
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
ص: 362
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 8 - 1،4
1 _ مشاهده نزول فرشتگان بر پیامبر(ص)، درخواست نابجا و بهانه جویانه کافران
و قالوا لو لا أنزل علیه ملک و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر
4 _ کفرپیشگان حتی با نزول کتابی ملموس بر پیامبر(ص)، ایمان نمی آورند و خواهان نزول فرشتگان می شوند.
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه بأیدیهم لقال . .. و قالوا لو لا أنزل علیه م
بر اساس این احتمال که <قالوا> بر جواب <لو> در آیه قبل عطف شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 5
5 _ استهزای کفار نسبت به پیامبر اکرم(ص)، با درخواست نزول کتاب ملموس و مشاهده فرشتگان
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه . .. و لقد استهزیء برسل من قبلک
یادآوری استهزا شدن انبیای گذشته برای تسلی پیامبر(ص)، پس از بیان بهانه جوییها و توقّعات بیجای کافران چنین می نماید که همین بهانه جوییها، از مصادیق استهزاگری کافران در مورد رسولان الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 3
3 _ ارائه معجزه ای محسوس و قابل رؤیت ، توقع مشرکان از پیامبر ( ص ) جهت اثبات درستی ادعای نبوت خویش *
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
درخواست و انتظار فرود آمدن گنجی برای پیامبر(ص) و یا داشتن باغ های پرثمر _ که امری محسوس و مملوس است _ می تواند به این خاطر باشد که کافران، به دنبال معجزه ای محسوس و قابل رؤیت از پیامبر(ص) بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 10 - 3
3 - در نظر کافران ، حقیقت انسان ، در جسم و اجزای مادی ، خلاصه شده است .
و قالوا أءذا ضللنا فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 4
4- کافران مکه ، بر این باور بودند که نزول هر نوع پیام آسمانی بر بشر ، باید همراه با شاهد آسمانی محسوسی باشد . *
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
درخواست کافران از پیامبر(ص) برای آوردن ملائکه جهت تصدیق نبوتش، ممکن است از این رو باشد که: آنان ارتباط بشر با خداوند را غیر ممکن می دانستند و برای قبول نبوت بشر، خواستار آوردن شاهد آسمانی بودند و ذکر نام ملائکه شاید به
ص: 363
عنوان نمونه و یا شناخته شده بودن آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 93 - 2
2- تمامی رفتار و اعمال کافران و تجزیه کنندگان قرآن ، مورد بازپرسی خداوند در قیامت قرار خواهد گرفت .
المقتسمین . الذین جعلوا القرءان عضین . فوربّک لنسئلنّهم أجمعین . عمّا کانوا یعمل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 87 - 9
9- آخرت ، زمان بازگردانده شدن ستم گران و کافران و افراد ناصالح به پیش گاه خداوند و حساب رسی کردار آنها است .
ثمّ یردّ إلی ربّه فیعذّبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 11،14
11 - کافران ، در روز رستاخیز به جای نیل به ثمره اعمال نیک خویش ، با خدا و کیفر او مواجه خواهند شد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه . .. حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا و وجد اللّه ع
14 - اعمال کافران به روز رستاخیز ، مورد حسابرسی کامل خداوند قرار خواهد گرفت و کیفر آنان بی کم و کاست داده خواهد شد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب . .. و وجد اللّه عنده فوفّیه حسابه
<توفیه> (مصدر <وفّی>) به معنای پرداخت و دریافت کامل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 43 - 2
2 - وجود نقطه ای مشخص ، برای محاکمه و حساب رسی کافران در قیامت
کأنّهم إلی نصب یوفضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 40 - 13
13_ خداوند ، کفرپیشگان را پس از اتمام حجت حسابرسی می کند و به مجازات می رساند .
فإنما علیک البل_غ و علینا الحساب
وقوع جمله <و علینا الحساب> _ که گویای حسابرسی و مجازات کفرپیشگان است _ پس از <إنما علیک البلاغ> _ که گویای ابلاغ و اتمام حجت است _ می رساند که خداوند پیش از ابلاغ دین و اتمام حجت ، کافران را مجازات نمی کند.
ص: 364
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 92 - 1
1- سوگند مؤکد خداوند به ربوبیت خویش بر بازپرسی تمامی کافران و تجزیه گران دین
فوربّک لنسئلنّهم أجمعین
ضمیر جمع غایب <لنسئلنّهم> هم می تواند به کافرانی برگردد که در چند آیه قبل از آن سخن به میان آمد (. ..أزواجاً منهم) و هم می تواند به <المقتسمین> اشاره داشته باشد. برداشت فوق بنابر هر دو احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 40 - 11
11_ حسابرسی و مجازات کفرپیشگان و منکران رسالت در دنیا
و علینا الحساب
از آن جا که مقصود از تهدیدهای اشاره شده در این آیه عذابهای دنیوی است ، معلوم می شود مراد از حساب در جمله <علینا الحساب> نیز حسابرسی در دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 26 - 3
3 - حساب و نتیجه اعمال کافران دوزخی ، در نامه اعمالشان درج شده و روشن است .
و لم أدر ما حسابیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 84 - 8
8- خداوند ، پرونده کردار کافران و مشرکان را مورد حسابرسی دقیق قرار خواهد داد .
إنّما نعدّ لهم عدًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 1
1 - کافران پس از حسابرسی اعمالشان ، دسته دسته و گروه گروه به دوزخ رانده خواهند شد .
و وضع الکت_ب . .. و وفّیت کلّ نفس ما عملت ... و سیق الذین کفروا إلی جهنّم زمرًا
ص: 365
<زمره> (مفرد <زمر>) به معنای گروه و دسته است که به دنبال گروه و دسته ای دیگر باشند. بنابراین پیام آیه شریفه این می شود که کافران به چند دسته تقسیم شده; آن گاه دسته دسته به دنبال هم وارد دوزخ خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 27 - 8
8 _ کافران با مشاهده مقام و جایگاه مؤمنان در قیامت به آن حسرت می خورند.
یلیتنا نرد و لا نکذب بأیت ربنا و نکون من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 39 - 5
5- حسرت کافران و ستم گران در قیامت ، به خاطر از دست دادن فرصت ها در دنیا
و أنذرهم یوم الحسره إذ قضی الأمر
<إذ> در <إذ قضی الأمر> بیانگر <یوم الحسره> است و مراد این است که روز حسرت، هنگامی است که موضوع خاتمه یافته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 97 - 8
8- اظهار حسرت کافران در قیامت ، به خاطر غفلت عمیق و پیوسته خویش از روز قیامت
ی_ویلنا قد کنّا فی غفله من ه_ذا
برداشت یاد شده از آمدن <فی> _ که برای ظرفیت است _ استفاده می شود. بدین صورت که غفلت، ظرف و انسانِ غافل، مظروف قرار گرفته است و این حکایت از غوطهور شدن و فرورفتن در عمق غفلت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 66 - 6،11
6 - کافران ، در جهنم بر نیندوختن توشه ای برای آخرت خود ، حسرت می خورند .
الک_فرین . .. یوم تقلّب وجوههم فی النار یقولون ی_لیتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسو
11 - کافران ، در حال سوختن در آتش جهنم ، بر عملکرد گذشته خود در دنیا ، حسرت می خورند .
یوم تقلّب وجوههم فی النار یقولون ی_لیتنا أطعنا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 1
1 - کافران به وقت زنده شدن و حضور به پیشگاه پروردگار ، به شدت اظهار تأسف و حسرت می کنند .
إلی ربّهم ینسلون . قالوا ی_ویلنا
<یاویلنا> (ای وای بر ما) در جایی به کار می رود که حادثه ای مصیبت بار و تأسف آور، پدید آمده باشد و از آن اظهار تأسف
ص: 366
شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 57 - 3
3 - غبطه و حسرت کافران و گنه کاران ، به حال تقواپیشگان در قیامت
أنّ اللّه هدینی لکنت من المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 6
6 - غبطه و حسرت کافران و گنه کاران به حال محسنان در قیامت
لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 66 - 2
2 - واکنش کافران دنیاگرا در برابر فشار های ناگهانی اقتصادی ، واکنشی ذلیلانه و حسرت بار است .
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 8
8 _ اندیشه های جاهلانه درباره مرگ و حیات ( حاکمیّت عوامل مادّی بر اراده خداوند ) ، موجب حسرت کفرپیشگان ، به هنگام قیامت
لو کانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا لیجعل اللّه ذلک حسره فی قلوبهم
برخی از مفسّران برآنند که زمان حسرت مطرح شده در آیه، قیامت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 46 - 1
1- حسرت و ندامت کافران از ستم کاری خویش ، به هنگام احساس و لمس اندکی از عذاب الهی
ولئن مسّتهم نفحه من عذاب ربّک لیقولنّ ی_ویلنا إنّا کنّا ظ_لمین
<نفحه> در لغت به معنای وزیدنی و یا یک وزیدن است که نوعاً در امور خیر به کار می رود و گاهی هم در امور شرّ استعمال می شود. از نظر مفسران این کلمه در آیه شریفه، به سه دلیل دلالت تقلیل را می رساند: 1_ ماده <نفحه> دال بر تقلیل است; 2_ بر وزن و بناء <مرّه> می باشد; 3_ به صورت نکره آمده است. گفتنی است کسی واژه <ویل> را می گوید که دچار بدبختی و هلاکت شده و از روی تأسف و تحسّر این لفظ را ادا کرده باشد.
ص: 367
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 5
5 _ حسرت و ندامت کافران قریش بر نابودی داراییهایشان ، تنها نتیجه پرداخت هزینه مبارزاتی آنان علیه اسلام
ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
چون هدف کافران از سرمایه گذاری اموال جلوگیری از گسترش اسلام بوده، معلوم می شود حسرت و ندامت آنان بدان جهت بوده است که اموالشان از دست رفته و به نتیجه مطلوب نرسیده اند. قابل ذکر است که جمله <ثم یغلبون> دلالت می کند که زمان ندامت آنان در دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 71 - 4
4 - اتکای کافران به حس و تجربه عذاب ، علی رغم فرا خوانده شدن به تعقل و تدبر در فرجام شوم مجرمان تاریخ
فانظروا کیف کان ع_قبه المجرمین . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
علی رغم این که خداوند از کافران مکه می خواهد تا با مطالعه تاریخ و تدبر در فرجام مجرمان گذشته، درس عبرت بگیرند و بینش خود را تصحیح کنند، آنان برای پی بردن به حقانیت وعده الهی، خواهان لمس و شهود عذاب می شوند و تعیین زمان آن را می طلبند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 2
2- همه کافران به صورت دسته جمعی در پیشگاه خداوند حضور خواهند یافت .
و برزوا لله جمیعًا
برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که مرجع ضمیر <برزوا> کافرانی باشد که در آیات قبل از آنان بحث شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 8،9
8 - وعده الهی به گردآوری کافران هر امت ، برای محاکمه و مجازات در قیامت *
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <حشر> مورد بحث در آیه مربوط به قیامت باشد.
9 - حشر گروهی از کافران هر امت در قیامت و رانده شدن آنان به سوی جایگاه محاکمه و مجازات *
ص: 368
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 7 - 1
1 - آثار ذلت و نگرانی ، نمایان در چشم کافران ، به هنگام خروج از قبر ها در رستاخیز
خشّعًا أبص_رهم یخرجون من الأجداث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 6 - 4
4 - تمامی کافران ، در روز رستاخیز برانگیخته خواهند شد .
و للک_فرین عذاب مهین . یوم یبعثهم اللّه جمیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 1
1 - تعلق اراده الهی بر بازگرداندن دسته ای از کافران هر امت به دنیا ، قبل از قیامت
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا
دلالت آیه بالا بر رجعت از آن جهت است که مسأله نفخ صور، در آیات بعدی مطرح شده است و این قرینه ای است بر این که مراد از این حشر، حشر روز قیامت نیست; بلکه حشری است که در دنیا صورت می گیرد و با خروج <دابّه الأرض> ارتباط دارد. علاوه بر این، در قیامت همه کافران بدون استثنا، محشور می شوند; ولی حشر در این آیه، مربوط به دسته ای از کافران هر امت است، این نیز قرینه دیگری است بر این که مراد از حشر در این جا، <رجعت> پیش از قیامت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 1،8
1 - قرار گرفتن کافران در جایگاه محاکمه پس از برانگیختن آنان در روز رجعت
و یوم نحشر. .. حتّی إذا جاءو
8 - قرار داشتن کافران ، تحت نظارت و کنترل شدید از لحظه برانگیخته شدن تا هنگام محاکمه
فهم یوزعون . حتّی إذا جاءو قال أکذّبتم
از ارتباط دو آیه و واژه <حتّی> _ که نمایانگر غایت _ است استفاده می شود که کنترل آنان، تا لحظه قرار گرفتن آنها در جایگاه محاکمه ادامه خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 68 - 9
ص: 369
9- گردآوردن خفّت بار کافران و شیاطین در اطراف جهنم ، مرحله ای پس از حشر است .
لنحشرنّهم . .. ثمّ لنحضرنّهم حول جهنّم جثیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 22 - 2
2 - گرد آمدن انسان های مشرک و کافر در قیامت ، به وسیله مأموران الهی ( فرشتگان ) انجام می گیرد .
احشروا الذین ظلموا
بنابر نظر مفسران، فرشتگان، ظالمان را در قیامت احضار و جمع خواهند کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 44 - 3
3 _ حق ستیزی و هدایت ناپذیری کافران ، پیامد ظلمی است که آنان بر خودشان کرده اند .
و منهم من یستمعون إلیک . .. و منهم من ینظر إلیک ... و لکن الناس أنفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 8
8- خارج کردن حق از صحنه ، با باطل نشان دادن چهره آن ، از شیوه های تبلیغاتی کفرپیشگان است .
و یج_دل الذین کفروا بالب_طل لیدحضوا به الحقّ
<إدحاض> به معنای <إبطال> و <إزاله> است. <لیدحضوا به الحقّ> یعنی: <کفرپیشگان، با مجادله باطل، سعی در ابطال و ازاله حق دارند.>. روشن است که حق، قابل ابطال نیست، لذا تعبیر <خروج از صحنه> و <باطل نمایی> در برداشت به کار رفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 53 - 6
6 - بی دادگران کفرپیشه تاریخ ، مردمانی حق ستیز و غیر قابل آشتی با آیات وحی و رسولان الهی
و إنّ الظ_لمین لفی شقاق بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 70 - 8
8 - حق ستیزی ، انگیزه اصلی بیشتر کافران منکر قرآن و پیامبر ( ص ) بود ، نه ناشناخته بودن حقانیت آن دو برای آنها .
أم یقولون به جنّه . .. و أکثرهم للحقّ ک_رهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 10
ص: 370
10 - شرارت و حق ستیزی کافران در دنیا ، گواه حق گریزی آنان پس از بازگشت دوباره به دنیا
قال ربّ ارجعون . .. کلاَّ إنّها کلمه هو قائلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 78 - 4
4 - دلجویی خدا از پیامبر ( ص ) در قبال حق ستیزی های کافران
إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم
آیه فوق در عین این که تهدیدی برای کافران و حق ستیزان است، مایه دلداری پیامبر(ص) نیز هست، چه این که توجه به مقهوریت حق ستیزان در برابر عزت و اقتدار خداوند، خود آرامشی برای پیامبر(ص) و مؤمنان است که همواره از آنان در رنج بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 41 - 19
19 - دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) ، در برابر حق ستیزی و هدایت ناپذیری کافران و مشرکان
و ما أنت علیهم بوکیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 14 - 7
7 - ناباوری کافران به روز های تحقق وعده ها و وعید های خداوند ، عامل حق ستیزی آنان *
یغفروا للذین لایرجون أیّام اللّه
از این که خداوند از مشرکان و حالت روحی شان با عنوان <لایرجون أیّام اللّه> یاد فرموده; استفاده می شود که ایمان نداشتن آنان به وعده ها و وعیدهای خداوند، عامل ستیزه گری آنان با مؤمنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 35 - 5
5 - محکومیت ابدی کافران مستکبر به عذاب همیشگی دوزخ ، نتیجه حق ستیزی ودنیا محوری آنان
اتّخذتم ءای_ت اللّه هزوًا و غرّتکم الحیوه الدنیا فالیوم لایخرجون منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 52 - 3
3 - دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) ، در برابر حق ستیزی و اتهام های ناروای کافران
کذلک ما أتی . .. إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 12 - 3
3 - تلاش کافران ، برای خدشه دار ساختن قرآن ، کاری بازیگرانه و بی فرجام
الذین هم فی خوض یلعبون
ص: 371
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که مراد از <خوض>، نقد و انتقادهایی باشد که کافران از سر تکذیب نسبت به قرآن انجام می دهند و اطلاق لعب بر این عمل از آن جهت باشد که نتیجه ای، عاید آنان نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 40 - 2
2 - توبیخ کافران از سوی خداوند ، به خاطر موضع گیری علیه دعوت حق و بی چشمداشت پیامبر ( ص )
أم تسئلهم أجرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 44 - 1
1 - جبهه کفر ، متکی به جمعیت و اتحاد نیرو های خود برای مقابله با حق
أم یقولون نحن جمیع منتصر
<جمیع> خبر <نحن> است; یعنی، ما جماعتی هستیم که با حیثیت جمعی خویش پیروزمندیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 6
6 - مشرکان صدراسلام ، پیشوای کافران گذشته تاریخ در کفر و حق ستیزی *
و لقد أهلکنا أشیاعکم
با توجه به این که <شیعه> به معنای پیرو است و از نظر زمانی کفار مکه دنباله رو کافران گذشته اند; احتمال می رود که اطلاق <أشیاع> بر کافران گذشته تاریخ از آن جهت باشد که مشرکان مکه در کفر و حق ستیزی، گوی سبقت را از پیشینیان خود ربوده اند، به گونه ای که باید پیشینیان را پیرو آنها به حساب آورد و آنان را پیشوای گذشتگان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 63 - 1،2
1 - کافران و مشرکان صدراسلام ، آیات الهی را از سر لجاج و ستیزه جویی ، انکار می کردند ; نه از روی جهل و ناآشنایی به آن .
کذلک یؤفک الذین کانوا بأی_ت اللّه یجحدون
<جحد> (مصدر <یجحدون>) به معنای انکار چیز معلوم و روشن است. آیه شریفه به منزله تعلیل برای مضمون آیه قبل است که در آن، از انکار آیات الهی و دور شدن از عبادت خداوند، اظهار شگفتی شده بود.
2 - کافران و مشرکان صدراسلام ، مردمی لجوج ، ستیزه جو و حق ناپذیر
کذلک یؤفک الذین کانوا بأی_ت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 1
ص: 372
1 - تحریم گوش فرادادن به قرآن ، از سوی کافران عصر پیامبر ( ص )
و قال الذین کفروا لاتسمعوا له_ذا القرءان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 6
6 - کافران مکه ، در تلاش برای غلبه بر قرآن و پیام وحی
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. لعلّکم تغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 110 - 9
9 _ سرگردانی در طغیان، کیفر و پیامد حق ناپذیری کافران است.
و نذرهم فی طغینهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 57 - 14
14- حقْ گریزیِ کافران و منکرانِ الهی ، در حیطه قدرت خدا و وابسته به اراده او است .
إنّا جعلنا علی قلوبهم أکنّه
تأکید خداوند _ به وسیله <إنّا جعلنا. ..> _ بر حاکمیّت و نقش خود، از آن جهت است که گمان نرود کفرِ کافران و منکرانِ آیات الهی، از قلمروِ قدرتِ الهی بیرون است و آنان تبدیل به قدرتی در برابر خدا شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 42 - 5
5- اعراض کافران از شنیدن کلام الهی و درک مفاهیم و معارف قرآنی ، دلیل بی توجهی آنان به رحمت گسترده الهی و متأثر نشدن از مواعظ پیامبر ( ص )
قل من یکلؤکم . .. من الرحم_ن بل هم عن ذکر ربّهم معرضون
برداشت یاد شده مبتنی براین است که مقصود از <ذکر> قرآن باشد; زیرا یکی از نام ها و اوصاف قرآن کریم ذکر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 70 - 9
9 - شالوده زندگی بیشتر کافران ، بر پایه باطل و منافع آنان ، ناسازگار با پذیرش حق
حتّی اذا أخذنا مترفیهم . .. و أکثرهم للحقّ ک_رهون
ص: 373
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 20 - 11
11 _ دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، در برابر کارشکنی ها و حق ناپذیری کافران و مشرکان
و جعلنا بعضکم لبعض فتنه أتصبرون و کان ربّک بصیرًا
یادآوری خداوند به بصیرت و بینایی خود، به پیامبر(ص) پس از یاد کردن از مشرکان و آزمایش شدن آنان، می تواندبرای دلجویی از پیامبر(ص)ومؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 1،3
1 - پیامبر ( ص ) از حق ناپذیری کافران ، اندوهگین بود .
و من کفر فلایحزنک کفره
توصیه خداوند به پیامبر(ص) برای پرهیز از اندوه درباره کفر کافران، این نکته را می رساند که آن حضرت، در قبال کفر آنان، اندوهناک بوده است.
3 - دلداری خداوند ، پیامبر ( ص ) را در برابر حق ناپذیری کافران
و من کفر فلایحزنک کفره إلینا مرجعهم
جمله <إلینا مرجعهم. ..> به منزله تهدید است. چنین تهدید و هشداری، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) بیان شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 22 - 10
10 - وجود اختلاف اساسی انسان مؤمن حق پذیر و نرم دل با کافر حق ناپذیر و سنگدل ، از نظر شخصیت و سرنوشت
أفمن شرح اللّه صدره للإسل_م فهو علی نور من ربّه فویل للق_سیه قلوبهم
<من> در آیه شریفه، اسم موصول و مبتدا است و خبر آن _ به قرینه جمله بعدی (فویل للقاسیه قلوبهم. ..) _ جمله ای محذوف می باشد. تقدیر کلام چنین است: <أفمن شرح اللّه صدره للإسلام ... کمن قسا قلبه>. بنابراین می توان گفت: آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر و سرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 1
1 - تنها کافران حق ناپذیر به مجادله و ستیزه جویی با آیات الهی می پردازند و از پذیرش آن سر باز می زنند .
مایج_دل فیءای_ت اللّه إلاّ الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 1
1 - اعلام بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران لجوج و حق ناپذیر در قیامت
إنّ الذین کفروا ینادون لمقت اللّه أکبر من مقتکم أنفسکم إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکف
<مقت> به معنای بغض شدید است.
ص: 374
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 10 - 2
2- دلداری خداوند ، به پیامبر ( ص ) در برابر حق ناپذیری کافران
فارتقب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 6
6- ستیز کافران با منطق روشن رسولان الهی ، گواه بی اساس بودن ایمان اضطراری آنان
أنّی لهم الذکری و قد جاءهم رسول مبین
در صورتی که <أنّی لهم الذکری> در صدد بیان پوچی ادعای ایمان کافران باشد; تعبیر <و قد جائهم. ..> بیانگر فلسفه پوچی ادعای آنان خواهد بود; یعنی، آنان که منطق روشن رسولان را نپذیرفتند، چگونه با مشاهده عذابی، می توانند به ایمان راستین رسیده باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 16
16- کیفر الهی در مورد کافران ، پس از اتمام حجت و تبیین حق برای آنان
إنّ الذین کفروا و . .. من بعد ما تبیّن لهم الهدی ... و سیحبط أعم_لهم
در صورتی که <سیحبط. ..> عنوان کیفر داشته باشد; تعبیر <من بعد ما تبیّن...> بیانگر اتمام حجّتی است که قبل از اعمال مجازات، صورت گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 12 - 2
2_ دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) در برابر تکذیب ، حق ناپذیری و عناد کافران
کذّبت قبلهم قوم نوح و أصح_ب الرسّ و ثمود
یادآوری روحیه حق ستیز بسیاری از امت ها در طول تاریخ در برابر پیام رسولان الهی، می تواند از آن جهت باشد که پیامبر(ص) در برابر تکذیب کافران، احساس نگرانی نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 44 - 1،5
1 - ناباوری کفرپیشگان به حقانیت وعده های الهی ، حتی با مشاهده نمود های عینی عذاب و سقوط سنگی از آسمان بر آنان
و إن یروا کسفًا . .. یقولوا سحاب مرکوم
5 - دلایل حسّی نیز همانند برهان های عقلی ، بی تأثیر در روح حق ستیز کفرپیشگان
و إن یروا کسفًا من السّماء ساقطًا یقولوا سحاب مرکوم
سقوط پاره های سنگ از آسمان، دلیلی حسی است و خداوند می فرماید: کافران نه تنها براهین عقلی را بی تأمل رد می کنند; که حتی دلایل حسی را نیز با توجیهی، وارونه جلوه می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 375
19 - ملک - 67 - 10 - 4
4 - کافران دوزخی ، مردمی لجوج و حق گریزاند .
و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل ما کنّا فی أصح_ب السعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 17 - 5
5 - تهدید شدن کافران لجوج و حق گریز ، به نزول عذاب الهی
فستعلمون کیف نذیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 23 - 9
9 - کافران لجوج و دین گریز ، مردمی ناسپاس بوده و از نعمت شنوایی ، بینایی و تعقّل بهره کافی نبرده اند .
و جعل لکم السمع و الأبص_ر و الأفئده قلیلاً ما تشکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 28 - 7
7 - کافران حق ناپذیر و لجوج ، در معرض عذاب الهی قرار دارند .
فمن یجیر الک_فرین من عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 2
2 - در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران حق ناپذیر ، نمی تواند مجوز عدول مبلغان و رهبران جامعه اسلامی از مواضع عقیدتی خویش و سازش و مسامحه با آنان باشد .
و لاتطع . ..أن کان ذا مال و بنین
تردیدی نیست که اجابت خواسته های کافران و یا سازش با آنان از سوی رهبران جامعه اسلامی، به جهت طمع شخصی نیست; بلکه برای در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران و صرف آنها در جهت مصالح و منافع مسلمین است; ولی چون این کار به قیمت عدول از مواضع اعتقادی و یا سازش با کافران است، جایز نمی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 97 - 9
9- مشرکان و کافران عصر بعثت ، در برابر حق و دعوت های پیامبر ( ص ) ، مردمی لجوج و سرسخت بودند .
و تنذر به قومًا لدًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 376
13 - شعراء - 26 - 67 - 8
8 - رسوخ روحیه حق ناپذیری ، در بیشتر کفرپیشگان صدراسلام
و ما کان أکثرهم مؤمنین
گرچه ضمیر <هم> در <أکثرهم> به فرعون و قوم وی (قبطیان) بازمی گردد; اما در عین حال تعریض به مشرکان صدراسلام نیز دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 103 - 5
5 - رسوخ روحیه حق ناپذیری ، در بیشتر کفرپیشگان صدراسلام
و ما کان أکثرهم مؤمنین
گرچه ضمیر <هم> در <أکثرهم> به قوم ابراهیم بازمی گردد; اما در عین حال این آیه تعریض به مشرکان صدراسلام نیز دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 46 - 2
2 - کافران صدراسلام ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
و ما تأتیهم من ءایه . .. إلاّ کانوا عنها معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 2
2 - سرکشی ، تکبر ، ستیزه جویی و حق ناپذیری ، از اوصاف کافران صدراسلام
بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 63 - 2
2 - کافران و مشرکان صدراسلام ، مردمی لجوج ، ستیزه جو و حق ناپذیر
کذلک یؤفک الذین کانوا بأی_ت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 76 - 5
5 - مشرکان و کافران صدراسلام ، مردمی بس لجوج و حق ناپذیر
و إنّه لقسم لو تعلمون عظیم
سوگند مؤکد خداوند، پس از استدلال بسیار بر اثبات توحید و معاد، نشانگر روح لجاجت و حق ناپذیری کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 21 - 3،4
3 - کافران صدراسلام ، مردمی لجوج ، مستکبر و حق گریز
ص: 377
بل لجّوا فی عتوّ و نفور
<عتوُّ> به معنای استکبار و تجاوز از حد است (قاموس المحیط) و مقصود از <نفور>(رمیدن) گریز از سخن حق می باشد.
4 - روح لجاج ، استکبار و حق گریزی ، عامل کفر و تکذیب دین از سوی کافران در صدراسلام
و لقد کذّب الذین من قبلهم . .. بل لجّوا فی عتوّ و نفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 1 - 3
3 - کافران مخالف رسالت پیامبر ( ص ) ، گروهی لجوج و حق ناپذیر
سأل سائل بعذاب واقع
مفسران بر این عقیده اند که کافران، این سخن را از سر لجاجت بر زبان می آوردند; چنان که در آیه 32 از سوره <انفال> از آنان چنین یاد شده است: <و إذ قالوا اللّهم إن کان ه_ذا هو الحقّ من عندک فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 1
1- پیامبر ( ص ) ، به هنگام مواجهه با حق ناپذیری کافران مکه ، مأمور به ر ها کردن آنان به حال خود و ترک محاجه با آنها شد .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 14 - 1
1- اگر دری از آسمان به قدرت خداوند گشوده شود که کافران مکه برای دریافت حقایق به آنجا بروند ، ایمان نخواهند آورد .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به ... و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 1،2،4
1- کافران هدایت ناپذیر مکه ، در صورت مشاهده گشایش دری از آسمان برای بالا رفتن خود و درک حقایق ، آن را نوعی چشم بندی و سحر وانمود خواهند کرد .
ص: 378
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
<سکر> در لغت حالتی را گفته اند که عارض بر عقل می شود. بنابراین مراد از ادعای آنان این می شود که: آنان خود را گرفتار نوعی چشم بندی می دانستند.
2- کافران مکه ، مردمی حق ناپذیر و لجاجت پیشه در برابر آیات الهی
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
4- کافران مکه برای گریز از پذیرفتن حقایق الهی ، آنها را اموری موهوم جلوه می دادند .
لقالوا إنما سکّرت أبصرنا بل نحن قوم مسحورون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 5
5- بهره کفرپیشگان مکه از آیه های بیدارگر قرآن ، تنها تنفر و فرار از آنها بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 23 - 2
2 _ حق ناشنوایی کافران و منافقان ، نشانه نبودن استعداد پذیرش معارف الهی در آنان است .
و لو علم اللّه فیهم خیرا لأسمعهم
مراد از خیر به قرینه آیه قبل، استعداد پذیرش معارف الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 22 - 7
7 - کافران لجوج ، مانند مردگان در قبر ها ، از شنیدن سخن حق ناتوان بوده و هیچ راهی برای هدایتشان نیست .
و ما أنت بمسمع من فی القبور
در این آیه کافران لجوج و حق ناپذیر صدراسلام درمکه، به مردگان در قبرها تشبیه شده اند که هیچ راهی برای هدایتشان نیست و آنان نیز هیچ زمینه ای برای پذیرش ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 16
16 _ تهی بودن دل از محبت خدا ، بی مهری نسبت به اهل ایمان ، احساس کوچکی در برابر کافران ، از نشانه های بیماری دل و ضعف ایمان
فتری الذین فی قلوبهم مرض . .. اذله علی المؤمنین اعزه علی الکفرین
ارتباط آیه مورد بحث با آیات پیش گویای این است که بیماردلان (الذین فی قلوبهم مرض) از مصادیق مرتدان می باشند و
ص: 379
چون صفات شمرده شده برای مؤمنان واقعی نقطه مقابل مرتدان قرار گرفته ; است معلوم می شود نبود این صفات در مدعیان اسلام، نشانه بیماردلی آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 78 - 11
11 - حکم خداوند به عذاب کافران در دنیا ، مطابق حق است .
فإذا جاء أمر اللّه قضی بالحقّ
برداشت یاد شده بر این احتمال است که مقصود از <أمر اللّه> عذاب دنیوی (استیصال) باشد; چنان که موارد بسیاری در قرآن به همین معنا آمده است; مانند عذاب طوفان نوح که از آن چنین یاد شده است: <قال لاعاصم الیوم من أمر اللّه . ..>، (هود، آیه 43).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 41 - 4
4 - عذاب استیصال ، کیفری بر اساس حق و به دور از کمترین بی عدالتی نسبت به کافران و تکذیب گران
فأخذتهم الصیحه بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 8
8 - کافران غیرحربی ، برخوردار از حقوق اجتماعی در جامعه اسلامی
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 15،24
15 - حق مالکیت کافران غیر محارب ، محترم و رعایت عدل درباره ایشان ضروری است .
و ءاتوهم ما أنفقوا
از شأن نزول آیه، استفاده می شود که حکم پرداخت مهریه و نیز احترامی که اسلام برای مالکیت کافران قائل است، مربوط به
ص: 380
کافران غیر محارب است; چنان که آیه شریفه مسائل پس از صلح حدیبیه را بیان می کند. بنابراین رعایت این عدل با آنچه از مفهوم <أن تبرّوهم و تقسطوا...> _ که نهی از قسط درباره کافران حربی بود _ منافات ندارد.
24 - کافران ، دارای حق مطالبه مهریه همسر خود ، در صورت پیوستن همسر ایشان به جمع مؤمنان
و لیسئلوا ما أنفقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 73 - 1
1 _ کافران سزاوار حمایت از یکدیگر ، نه شایسته حمایت کردن از مؤمنان و یا برخوردار شدن از حمایت ایشان
و الذین کفروا بعضهم أولیاء بعض
مقصود از ولایت کافران نسبت به یکدیگر و پشتیبانی آنان از همدیگر، به قرینه فراز بعد (إلا تفعلوه . .. ) نفی ولایت بین مؤمنان و کافران است. بنابراین جمله <إن الذین کفروا ... > به این معنی است که مسلمانان نباید عقد ولایی با کافران داشته باشند ; نه آنان را حمایت کنند و نه از ایشان حمایت جویند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 4
4 - پشتیبانان جبهه مهاجم کفر ، چونان کافران محارب و شریک جرم آنان
إنّما ینهیکم اللّه . .. و ظ_هروا علی إخرجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 52 - 7
7- کفر و ناسپاسی ، محدود به دنیاست و در آخرت حتی کافران ، ثناگوی خداوند خواهند بود .
یوم یدعوکم فتستجیبون بحمده
بنابر اینکه مخاطب <یدعوکم> منکران قیامت باشد، استفاده می شود که آنان تنها در دنیا مجال کفر و کفران داشتند، ولی در آخرت حمد و ثنا خواهند گفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 17
17 _ مرگ برای کافران بهتر از زندگی است .
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم
ص: 381
امام باقر (ع): الموت خیر [ل_] . .. الکافر ... لانّ اللّه یقول ... <و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً>.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 206، ح 155 ; نورالثقلین، ج 1، ص 413، ح 445.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 31 - 1،2
1 - کافران ، از خاطره های دیدار خود با مؤمنان ، طنز ساخته و در جمع خانواده خویش به لطیفه گویی و خنداندن یکدیگر می پردازند .
و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
<فَکِه> (صفت مشبّه) به معنای خوش دل و خندان یا به معنای کسی است که با همراهان خود سخنی گوید که آنان را بخنداند (قاموس). در برداشت یاد شده، معنای دوم مورد نظر است.
2 - کافرانی که مؤمنان را مسخره کرده اند ، هنگام مراجعت نزد خانواده خویش ، از پوزخند ها و اشاره های طعنه آمیز خود ، غرق شادمانی می شوند .
یضحکون . .. یتغامزون . و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
در این برداشت، <فَکِه> به معنای <مرد خوش دل و خندان> دانسته شده است. تکرار <انقلبوا> در آیه شریفه، برای مجسم ساختن حالت بازگشت کافران به خانه خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 125 - 15
15 _ پلیدی بر کافران استیلا دارد.
یجعل الله الرجس علی الذین لا یؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 3
3 _ خداوند افکننده حجابهایی متعدد بر دل، و سنگینی بر گوش گروهی از کافران است.
و جعلنا علی قلوبهم أکنه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 382
5 - انعام - 6 - 115 - 3
3 _ نزول معجزات و محدوده آن، وارونه ساختن دل و دیده کافران، و قرار دادن دشمن برای پیامبران، از سنتها و کلمات خداوند و غیر قابل تغییر است.
إنما الأیت عند الله . .. و نقلب ... و کذلک جعلنا ... و تمت کلمت ربک
در آیات گذشته چند سنت و قانون الهی یاد شد، از جمله: <نقلب أفئدتهم> و <ما کانوا لیؤمنوا> و <لکل نبی عدوا>. لذا اگر مراد از <کلمت>، سنن باشد، همه موارد ذکر شده را می تواند شامل گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 100 - 6
6 _ گنهکاران و کفرپیشگان ، در خطر از دست دادن نیروی فهم و درک معارف دینی
أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم و نطبع علی قلوبهم
جمله <نطبع علی قلوبهم> عطف بر جمله <أصبنهم> است و فعل ماضی <اصبنا> به معنای مضارع می باشد. قابل ذکر است که حرف <لو> در این آیه بیانگر وقوع جزا برای شرط در آینده است، نه گذشته.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 101 - 10
10 _ خداوند قلب های کفرپیشگان و تکذیب کنندگان انبیا را از دریافت حقایق دین و معارف الهی محروم می سازد .
کذلک یطبع اللّه علی قلوب الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 1
1- خداوند ، قلب و قوای شنوایی و بینایی کافران دنیاگرا ( مرتدان ) را ، مهر کرده و از درک حقایق محرومشان ساخته است .
استحبّوا الحیوه الدنیا . .. الک_فرین . أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم ... و أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 22 - 7
7 - کافران لجوج ، مانند مردگان در قبر ها ، از شنیدن سخن حق ناتوان بوده و هیچ راهی برای هدایتشان نیست .
و ما أنت بمسمع من فی القبور
در این آیه کافران لجوج و حق ناپذیر صدراسلام درمکه، به مردگان در قبرها تشبیه شده اند که هیچ راهی برای هدایتشان نیست و آنان نیز هیچ زمینه ای برای پذیرش ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 8
8- عدم درک کافران نسبت به وحی و سخنان پیامبر ( ص ) ، ناشی از هواپرستی و تیرگی قلب آنان
قالوا . .. ماذا قال ... أول_ئک الذین طبع اللّه علی قلوبهم و اتّبعوا أهواءهم
بنابر این که تعبیر <طبع اللّه علی قلوبهم> به عنوان علت <یستمع إلیک . .. قالوا ... ماذا قال آنفاً> یاد شده باشد _ و نه معلول آن _ برداشت بالا استفاده می شود.
ص: 383
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 2،3،11
2 _ شرمساری و رسوایی بی اندازه کافران به خدا و منکران معاد در قیامت
ماذا علیهم لو امنوا . .. یومئذ یودّ الذین کفروا ... لو تسوّی بهم الارض
به دلیل آیات گذشته، مراد از کفر، کفر به خدا و معاد است.
3 _ صحنه شهادت پیامبر ( ص ) در قیامت ، موجب شرم و تأسف بی اندازه کافران
و جئنا بک علی هؤلاء شهیداً. یومئذ یودّ الذین کفروا ... لو تسوّی بهم الارض
<یومئذ> متعلق به <شهیداً> است. یعنی آن روز که پیامبر (ص) بر اعمال گواهی دهد.
11 _ شرمساری و پشیمانی کافران در قیامت ، از کتمان حقانیت رسالت پیامبر ( ص )
و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً
مصداق مورد نظر از کتمان حدیث در آیه شریفه، به دلیل <کفروا و عصوا الرسول>، کتمان حقّانیّت پیامبر (ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 16
16- خداوند ، قطعاً به اعمال کافران آگاه است .
إن الله علیم بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 29 - 2
2- آگاهی خداوند از اعمال زشت کافران ، عامل فرمان او به آنها برای ورود به جهنّم
الک_فرین . .. إن الله علیم بما کنتم تعملون. فادخلوا أبوب جهنّم
<فا> در <فادخلوا> عاطفه است و مسبب را بر سبب (علم خدا) عطف کرده است. بنابراین معنای آیه چنین می شود: حال که خداوند چنین آگاهی از کردار شما دارد، پس وارد جهنم شوید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 106 - 6
6 - خودشناسی و خداشناسی کافران در تنگنای عذاب جهنم
فی جهنّم خ_لدون . .. قالوا ربّنا غلبت علینا شقوتنا... ضالّین
ص: 384
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 43 - 7
7_ کفرپیشگان عصر بعثت به خداوند اعتقاد داشته و شهادت او را پذیرا بودند .
قل کفی بالله شهیدًا بینی و بینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 7
7 - کافران ، از معبود پیامبر ( ص ) ، شناخت نادرست و تصوری در حد معبود های خویش داشتند .
ما تعبدون . .. ما أعبد
کلمه <ما> در معنایی اعم از عاقل و غیر عاقل به کار می رود، به کار نبردن کلمه <من> _ که تصریح به عاقل بودن است _ به جهت بیان این نکته است که مشرکان، معبود پیامبر(ص) را در سطح معبودان خویش می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 7
7 - کافرانِ عصر بعثت ، از خداوند شناختی ناقص و در حد شناخت خدایان خویش داشتند .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
کلمه <ما>، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 22 - 4
4 - شناخت و درک ناقص کافران و مشرکان ، از گستره علم الهی
ظننتم أنّ اللّه لایعلم کثیرًا ممّا تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 11
11 _ بازگشت ضرر کفرورزی کافران ، به خود ایشان
انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
جمله <یرید اللّه . .. >، دلالت بر جمله ای محذوف دارد: یعنی آنان به خدا ضرر نمی رسانند، بلکه به خود ضرر می رسانند; و
ص: 385
آن، ضررِ محرومیّت از بهره اخروی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 6
6 _ بازگشت ضرر انتخاب کفر ، به خود کافران
انّ الّذین اشتروا الکفر . .. لن یضرّوا اللّه شیئاً و لهم عذاب الیم
جمله <و لهم عذاب الیم>، دلالت دارد بر این که کافران با کفر خویش به خودشان ضرر می زنند ; چرا که به <عذاب الیم> گرفتار می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 3
3 _ ناتوانی کافران از درک سود و زیان و سرنوشت شوم خویش
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 16
16- انتخاب خوش رفتاری در مواجهه با کافران ، بهتر از به کارگیری شدّت و خشونت است .
و إمّا أن تتّخذ فیهم حسنًا
جمله <تتّخذ فیهم حسناً> در بیان طریقه مقابل عذاب، تلقین کننده اختیار این شیوه از بین دو نوع برخوردی است که ذوالقرنین بین آن ها مخیّر بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 18 - 3
3 - سرنوشت هلاکت بار فرعونیان و قوم ثمود ، نمونه ای بارز از برخورد تند و قهرآمیز خداوند با کافران است .
إنّ بطش ربّک . .. فرعون و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 4
4- کافران و روی گردانان از پذیرش آیات قرآن ، در خطر گرفتاری به سرنوشت هلاکت بار پیشینیان و ابتلا به عذاب های دنیوی
و إذا تتلی علیهم ءایتنا . .. و کم أهلکنا قبلهم من قرن
ص: 386
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 42 - 1
1- کافران ، در هر لحظه از شب و روز در معرض عذاب الهی اند .
قل من یکلؤکم . .. من الرحم_ن
برداشت یاد شده بنابراین است که مراد از <من الرحمان> <من بأس الرحمان و عذابه> باشد. آیه قبل _ که در باره عذاب الهی است _ شاهد و مؤید همین نکته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 196 - 4
4 _ رهبران الهی ، حتّی پیامبران ، در معرض خطر تأثیر منفی شکوه ظاهری و قدرت اقتصادی کافران
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 14،15
14 _ خطر شبیخون کافران ، دلیل به همراه داشتن اسلحه به هنگام نماز در میدان جنگ
و لیأخذوا حذرهم و اسلحتهم ودالذین کفروا لو تغفلون
15 _ کافران ، در کمین و مترصد فرصت برای حمله و شبیخون به مسلمانان
ودالذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده
جمله <ودالذین . ..>، بیان یک اصل کلی است و همراه داشتن اسلحه به هنگام نماز برای پیشگیری، تنها یک مصداق از آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 7
7 - خطر و زیان منافقان برای جامعه اسلامی ، همانند خطر و زیان کافران است .
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 4
4- کافران و روی گردانان از پذیرش آیات قرآن ، در خطر گرفتاری به سرنوشت هلاکت بار پیشینیان و ابتلا به عذاب های
ص: 387
دنیوی
و إذا تتلی علیهم ءایتنا . .. و کم أهلکنا قبلهم من قرن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 1،2،5
1 _ کافران مکه از خداوند خواستند چنانچه قرآن حقیقتی از جانب اوست ، آنان را سنگباران کند و یا عذاب دردناک دیگری بر آنان فروفرستد .
و إذ قالوا . .. فأمطر علینا حجاره
2 _ نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء
برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.
5 _ کافران مکه معتقد به تأثیر دعا به درگاه خدا برای تحقق بخشی به درخواست های آنان
اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 68 - 1
1 - درخواست کافرانِ پیرو در قیامت ، از خداوند برای دو برابر کردن عذاب رهبران گمراهگرشان .
یوم تقلّب وجوههم . .. و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا ... ربّنا ءاتهم ضعفین من ا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 1،8،9
1 - کافران در قیامت ، خواهان شناسایی عاملان گمراهی خویش به منظور انتقام جویی از آنان
و قال الذین کفروا ربّنا أرنا الذین أضلاّنا . .. نجعلهما تحت أقدامنا
8 - کفرپیشگان ، در قیامت خواستار ذلت و خواری بیشتر و عذاب شدیدتر برای رهبران اغواگر خویش خواهندبود .
نجعلهما تحت أقدامنا لیکونا من الأسفلین
9 - ( فی المجمع ) < و قال الذین کفروا فی النار أرنا الذین أضلاّنا من الجن و الإنس > یعنون إبلیس الأبالسه و قابیل بن آدم أوّل من أبدع المعصیه . روی ذلک عن علی ( ع ) ;
در مجمع البیان راجع به قول خداوند که می فرماید: <و قال الذین کفروا فی النار أرنا الذین . ..> آمده است که: مقصود آنان رئیس أبلیس ها و قابیل فرزند آدم است که گناه و نافرمانی را پایه گذاری نمود و این مطلب از علی(ع) روایت شده است.>.
ص: 388
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 68 - 6
6 - کافران پیرو ، از خداوند ، خواهانِ مورد لعن فراوان قرار دادن رهبران گمراه سازشان ، خواهند بود .
و قالوا . .. ربّنا ... و العنهم لعنًا کبیرًا
<کبیر> صفت مفعول مطلق <إلْعَن> است. در آیه، این واژه به معنای <شدت> و مراد از آن، کثرت و زیادت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 8 - 1،4،6
1 _ مشاهده نزول فرشتگان بر پیامبر(ص)، درخواست نابجا و بهانه جویانه کافران
و قالوا لو لا أنزل علیه ملک و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر
4 _ کفرپیشگان حتی با نزول کتابی ملموس بر پیامبر(ص)، ایمان نمی آورند و خواهان نزول فرشتگان می شوند.
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه بأیدیهم لقال . .. و قالوا لو لا أنزل علیه م
بر اساس این احتمال که <قالوا> بر جواب <لو> در آیه قبل عطف شده باشد.
6 _ ناآگاهی کافران از عواقب هلاکتبار درخواست نزول آشکار ملائکه
و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر ثم لا ینظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 2
2 _ درخواست نزول فرشته به عنوان پیامبر، از بهانه های کفرپیشگان
و لو جعلنه ملکا
جمله <و لو جعلناه ملکا . .. >، می تواند منقطع از آیه قبل بوده و جواب از درخواست دیگر کفار، که فرستادن فرشته به عنوان پیامبر است، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 5
5 _ استهزای کفار نسبت به پیامبر اکرم(ص)، با درخواست نزول کتاب ملموس و مشاهده فرشتگان
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه . .. و لقد استهزیء برسل من قبلک
یادآوری استهزا شدن انبیای گذشته برای تسلی پیامبر(ص)، پس از بیان بهانه جوییها و توقّعات بیجای کافران چنین می نماید که همین بهانه جوییها، از مصادیق استهزاگری کافران در مورد رسولان الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 389
10 - مریم - 19 - 84 - 1
1- پافشاری مشرکان بر شرک خود ، پیامبر ( ص ) را آماده درخواست عذابی سریع برای آنان کرده بود .
فلاتعجل علیهم إنّما نعدّ لهم عدًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 1،2،3
1 _ فرود آمدن گنجی از آسمان برای پیامبر ( ص ) جهت تأمین زندگی او ، انتظار بی جای مشرکان و کافران
و قالوا . .. أو یلقی إلیه کنز
انتظار کافران و مشرکان به فرود آمدن گنجی برای پیامبر(ص) _ به قرینه سخن قبلی آنان که کار و داد و ستد در بازار را خلاف شأن پیامبری می دانستند _ به منظور تأمین معاش آن حضرت بوده است.
2 _ داشتن باغی پوشیده از درختان با ثمر برای تأمین نیاز های غذایی و معیشتی خویش ، توقع بی جای مشرکان در باره پیامبر ( ص )
و قالوا. .. أو تکون له جنّه یأکل منها
3 _ ارائه معجزه ای محسوس و قابل رؤیت ، توقع مشرکان از پیامبر ( ص ) جهت اثبات درستی ادعای نبوت خویش *
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
درخواست و انتظار فرود آمدن گنجی برای پیامبر(ص) و یا داشتن باغ های پرثمر _ که امری محسوس و مملوس است _ می تواند به این خاطر باشد که کافران، به دنبال معجزه ای محسوس و قابل رؤیت از پیامبر(ص) بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 10 - 3
3 _ خداوند ، تونا بر مهیّا ساختن باغ هایی با نهر های روان برای پیامبر ( ص ) به مراتب بهتر از آنچه که مشرکان توقع آن را برای پیامبر ( ص ) داشتند .
أو تکون له جنّه یأکل منها . .. تبارک الذی إن شاء جعل لک خیرًا من ذلک جنّ_ت تجری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 2
2 _ کافران ، متوقف کردن دعوت به اسلام و محدود ساختن آن را ، از پیامبر ( ص ) خواستار شدند .
و لو شئنا لبعثنا فی کلّ قریه نذیرًا . فلاتطع الک_فرین
با توجه به معنای لغوی <طاعت> (عمل کردن به آنچه که از انسان خواسته شده است) می توان برداشت یاد شده را به دست آورد; زیرا آنچه که کافران از پیامبر(ص) خواسته بودند _ با توجه به آیه قبل که سخن از جهانی بودن رسالت پیامبراسلام(ص) بود و آیه شریفه متفرع بر آن شده (فلاتطع الکافرین) _ می تواند توقف و محدود شدن رسالت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 53 - 1،3
1 - کافرانِ منکرِ آیات الهی ، از پیامبر ( ص ) خواهانِ تعجیل در عذاب خود بودند .
و یستعجلونک بالعذاب
3 - کافران منکر آیات الهی ، بر عذاب خواهی خود از پیامبر ( ص ) ، مصرّ بودند و بر آن پافشاری می کردند .
ص: 390
و یستعجلونک بالعذاب
فعل مضارع <یستعجلون> دلالت بر استمرار و پافشاری دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 54 - 1،3
1 - کافران منکر آیات الهی ، از پیامبر ( ص ) خواستار تعجیل در عذاب خود بودند .
یستعجلونک بالعذاب
3 - کافران منکر آیات الهی ، بر عذاب خواهی خود از پیامبر ( ص ) پافشاری می کردند .
یستعجلونک بالعذاب
فعل مضارع <یستعجلون> بر استمرار و اصرار، دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 14 - 3
3 - کافران ، از روی ناباوری خواستار تعجیل در برپایی قیامت
یسئلون أیّان یوم الدین . .. ه_ذا الذی کنتم به تستعجلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 8
8 - تعجیل کافران در نزول عذاب ، ناشی از بی توجهی آنان به نابودی یاران گذشته خویش
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم فلایستعجلون
از <فلایستعجلون> استفاده می شود که کافران، ناباورانه تقاضای عذاب می کردند و آنها اگر آنان به راستی در سرنوشت یاران گذشته خویش تأمل می کردند، هرگز چنین ناباورانه مجازات الهی را به استهزا نمی گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 27 - 4
4 - کافران و منکران معاد ، خواستار تحقق سریع وعده برپایی قیامت
و یقولون متی ه_ذا الوعد . .. و قیل ه_ذا الذی کنتم به تدّعون
<تدّعون> می تواند از ماده <دعا> باشد. در این صورت به معنای <تطلبون> (درخواست می کردید) خواهد بود. برداشت یاد شده مبتنی بر این معنا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 8 - 3
3 - سازش و دست برداشتن از مواضع عقیدتی ، درخواست کافران تکذیب گر از پیامبر ( ص ) بود .
فلاتطع المکذّبین
آیه بعد، قرینه است که مورد اطاعت، سازش بر سر مواضع عقیدتی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 391
19 - مدثر - 74 - 52 - 5
5 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < بل یرید کلّ امریء منهم أن یؤتی صحفاً منشّره > و ذلک أنّهم قالوا : یا محمد قد بلغنا أنّ الرجل من بنی اسرائیل کان یذنب الذنب فیصبح و ذنبه مکتوب عند رأسه و کفّارته ، فنزل جبرئیل علی النبیّ ( ص ) و قال : یسألک قومک سنّه بنی إسرائیل فی الذنوب فإن شاؤوا فعلنا ذلک بهم و أخذناهم بما کنّا نأخذ به بنی إسرائیل . . . ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <بل یرید کلّ امریء منهم أن یؤتی صحفاً منشّره> روایت شده که آنان [به رسول خدا ]گفتند: ای محمد! به ما خبر رسیده که مردی از بنی اسرائیل، گناهی مرتکب می شد و از خواب برمی خاست، در حالی که گناهش در بالای سرش همراه با کفّاره آن نوشته شده بود. سپس جبرئیل بر رسول خدا(ص) نازل شد و فرمود: قومت از تو می خواهند، همان سنّت بنی اسرائیل در مورد گناهان درباره آنان جاری شود، اگر آنان بخواهند ما درباره آنان انجام می دهیم و آنان را گرفتار می کنیم; به همان عذابی که بنی اسرائیل را گرفتار می کردیم...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 53 - 2
2 - نازل شدن نامه ای سرگشاده از سوی خداوند ، برای یکایک انسان ها در اثبات رسالت پیامبر ( ص ) ، درخواستی نابجا و غیرمنطقی
بل یرید کلّ امریء منهم . .. کلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 8 - 1
1 _ مشاهده نزول فرشتگان بر پیامبر(ص)، درخواست نابجا و بهانه جویانه کافران
و قالوا لو لا أنزل علیه ملک و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 20 - 3
3 _ کفرپیشگان عصر بعثت _ علی رغم نزول پی در پی آیات و سوره های قرآن _ خواستار نزول معجزه ای دیگر بودند .
و یقولون لو لا أنزل علیه ءایه من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 7 - 2،7
2_ کافران هماره خواستار معجزه ای جز قرآن برای باور به حقانیّت رسالت پیامبر ( ص )
یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
به کارگیری فعل مضارع (یقول) به جای فعل ماضی (قال) برای رساندن این معناست که کافران سخن مذکور را نه تنها در گذشته مدعی شده اند که در آینده نیز خواهند گفت و بر آن اصرار خواهند ورزید.
7_ ارائه معجزه درخواستی کفرپیشگان خارج از مسؤولیت پیامبر ( ص ) بود .
لولا أُنزل علیه ءایه من ربه إنما أنت منذر
ص: 392
جمله <إنما أنت منذر> حاکی از حصر است و حصر در آن اضافی و در قیاس با ارائه معجزه است. بنابراین آن جمله حاوی دو معناست: 1_ تو انذار دهنده ای ; 2_ ارائه معجزه کار تو نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 27 - 2
2_ کافران خواستار معجزه ای _ جز قرآن _ برای باور به حقانیّت رسالت پیامبر ( ص ) و پذیرش توحید
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جمله <إن الله یضل من یشاء و یهدی . ..> قرینه بر این است که کافران مشاهده معجزه از پیامبر(ص) را برای هدایت شدن و پذیرش رسالت پیامبر(ص) _ که سرلوحه آن توحید است _ می خواستند ; یعنی، می گفتند: اگر معجزه ای ارائه کنی، رسالت تو را می پذیریم و به توحید می گرویم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 59 - 3
3- مشرکان و کفار ، معجزات متعددی را از پیامبراکرم ( ص ) درخواست کردند .
و ما منعنا . .. إلاّ أن کذّب بها الأوّلون
از اینکه خداوند با صراحت تمام به مشرکان می گوید: <ما هر چه معجزه برای پیشینیان فرستادیم، آنها را تکذیب کردند و این مانع ارسال معجزه شد> نشان می دهد که مشرکان صدراسلام، درخواستهای متعدد و مکرری برای معجزه داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 176 - 1
1 - مشرکان و کافران صدراسلام ، خواهان مشاهده عذاب الهی بودند .
أفبعذابنا یستعجلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 7
7 - کافران عصر بعثت ، درخواست کننده عذاب الهی ، از سر استهزا و ناباوری
للذین ظلموا ذنوبًا . .. فلایستعجلون
نهی الهی (فلایستعجلون) می رساند که کافران، ناباورانه تقاضاکننده نزول عذاب بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 1 - 1
1 - گروهی از کافران عصر بعثت ، خواستار شتاب در نزول عذاب الهی در دنیا
سأل سائل بعذاب واقع
به گفته مفسران، سؤال در این آیه، به معنای طلب و دعا است; ازاین رو بهوسیله <با> متعدی شده است; یعنی، <دعا داع بعذاب واقع>.
ص: 393
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 85 - 4
4- کافران ظالم ، پس از مشاهده عذاب الهی و قطعیت کیفر ، خواهان تخفیف و تأخیر مجازات خویشند .
فلایخفّف عنهم العذاب و لا هم ینظرون
تذکر الهی به عدم تخفیف عذاب و دادن مهلت به ظالمان، اشاره ای به تخفیف و مهلت خواهی آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 33 - 6
6- کافران عصر های پیش از اسلام ، در انتظار آمدن فرشتگان و یا نزول امر ویژه ای از سوی خداوند جهت تأیید حقانیت کتاب آسمانی خود بودند .
و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أس_طر الأولین . .. قد مکر الذین من قبلهم ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 77 - 4
4 _ کفرپیشگان قوم ثمود پس از کشتن ناقه صالح ، از وی خواستند تا تهدیدش ( نزول عذاب دردناک ) را به اجرا گذارد .
قالوا یصلح ائتنا بما تعدنا إن کنت من المرسلین
مراد از <ما تعدنا> عذابی است که در آیه 73 (فیأخذکم عذاب ألیم) بیان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 89 - 6
6 _ شعیب ( ع ) در آخرین پاسخ خویش به خواسته کافران مدین ، بازگشت خود و همگامانش را به آیین شرک امری ناممکن دانست .
و ما یکون لنا أن نعود فیها إلا أن یشاء اللّه ربنا
جمله <ما یکون لنا . .. > که حکایت از عدم امکان بازگشت به آیین شرک دارد، هم می تواند به معنای عدم امکان تکوینی باشد و هم می تواند مراد از آن عدم امکان تشریعی (ناشایست بودن و جایز نبودن) باشد. برداشت فوق براساس احتمال اول است. گفتنی است که بر مبنای اول، مشیت الهی (إلا أن یشاء اللّه) مشیت تکوینی است و بر اساس احتمال دوم، مشیت الهی، مشیت تشریعی است.
ص: 394
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 1،3
1- کافران مکه ، از پیامبر ( ص ) خواستار آوردن فرشتگان برای تصدیق نبوت آن حضرت بودند .
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
<لو ما> مانند <هلا> و <لولا> برای تحضیض است.
3- کافران مکه ، از پیامبر ( ص ) خواستار آوردن ملائکه به عنوان معجزه بودند .
لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
آوردن ملائکه توسط پیامبر(ص) _ که مورد درخواست کفار بود _ احتمال دارد برای تصدیق نبوت پیامبر(ص) باشد و احتمال دارد معجزه درخواستی باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 3،4
3- درخواست کافران مکه ، برای آوردن ملائکه توسط پیامبر ( ص ) ، درخواستی نابه جا و باطل بود .
لو ما تأتینا بالملئکه . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ
جمله <ما ننزل الملائکه إلاّ بالحق> حصری و احترازی است و کنایه از این است که درخواست کفار نابه جاست.
4- درخواست نزول ملائکه ، جهت اثبات حقانیت ادعای پیامبر ( ص ) از سوی کافران مکه ، بهانه ای بیش نبود .
لو ما تأتینا بالملئکه . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ
قید <إلاّبالحق> می تواند احترازی باشد; یعنی، نزول فرشتگان تنها در صورت وجود مصلحت و حکمت تحقق پذیر است، در حالی که در تقاضای کفار چنین مصلحتی نیست. مضافاً به اینکه <إذاً منظرین> نیز دلالت می کند بر اینکه آنان، حتی پس از آمدن ملائکه هم حقانیت پیامبر(ص) را نمی پذیرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 33 - 2
2- کافران حق ناپذیر مکه ، در انتظار معجزه آمدن فرشتگان و یا امر ویژه ای از جانب خداوند برای تأیید حقانیت قرآن بودند
و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أس_طر الأولین . .. هل ینظرون إلاّ أن تأتیهم
برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که عبارت <تأتیهم الملائکه أو یأتی أمر ربک> (ملائکه برای آنان بیاید و یا امر پروردگارت بیاید) _ به قرینه آیات سابق که درباره قرآن کریم بود _ بر آمدن ملائکه یا امر خداوند جهت تأیید قرآن دلالت داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 106 - 6
6 - خودشناسی و خداشناسی کافران در تنگنای عذاب جهنم
ص: 395
فی جهنّم خ_لدون . .. قالوا ربّنا غلبت علینا شقوتنا... ضالّین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 83 - 16
16 - معاشرت نیکو با همگان حتی با کافران ، از وظایف اهل ایمان است .
و قولوا للناس حسناً
مراد از <الناس> می تواند افراد همان ملتی باشد که مخاطب جمله <قولوا> است و می تواند مراد از آن افراد ملتهای دیگر باشد. برداشت فوق ناظر به احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 16
16- انتخاب خوش رفتاری در مواجهه با کافران ، بهتر از به کارگیری شدّت و خشونت است .
و إمّا أن تتّخذ فیهم حسنًا
جمله <تتّخذ فیهم حسناً> در بیان طریقه مقابل عذاب، تلقین کننده اختیار این شیوه از بین دو نوع برخوردی است که ذوالقرنین بین آن ها مخیّر بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 36 - 5
5 - موضع گیری های کافران در قبال قرآن و پیامبر ( ص ) ، متکی به پندار _ و نه دلیل یقینی _
أم خلقوا السم_وت و الأرض بل لایوقنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 9
9 _ خیانت ، حتی نسبت به کافران ، امری ناروا و در پی دارنده محرومیت از محبت خدا
فانبذ إلیهم علی سواء إن اللّه لایحب الخائنین
ص: 396
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 5
5 _ رهبران جامعه اسلامی باید به احتمال وقوع خیانت از سوی جوامع کفرپیشه ترتیب اثر داده و نباید برای تصمیمات لازم در انتظار وقوع خیانت باشند .
و إما تخافن من قوم خیانه فانبذ إلیهم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 59 - 3،5
3 _ کافران هرگز با نقض پیمان و خیانت به رسول اکرم ( ص ) نخواهند توانست بر پیامبر ( ص ) پیشی گیرند و وی را از ادامه رسالت ناتوان سازند .
و إما تخافن من قوم خیانه . .. و لایحسبن الذین کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
برداشت فوق مبتنی بر این است که مفعول <سبقوا> و <لایعجزون> پیامبر(ص) باشد.
5 _ کافران با پیمان شکنی و خیانت های خود ، قادر به کسب پیروزی پایدار نخواهند بود .
و إما تخافن من قوم خیانه . .. و لایحسبن الذین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 71 - 6
6 _ کافران جنگ بدر به سبب خیانتهایشان به خدا و دین او ، مغلوب مجاهدان شده و گروهی از آنان به اسارت درآمدند .
فقد خانوا اللّه من قبل فأمکن منهم
امکان (مصدر امکن)، به معنای تسلط بخشیدن است. تفریع جمله <امکن منهم> بر <فقد خانوا> به وسیله حرف <فاء> دلالت می کند بر اینکه خیانت کافران به دین خدا موجب شد که خداوند آنان را در سیطره مسلمانان قرار دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 97 - 4
4- خیرگی و بهت زدگی کافران هنگام برپایی قیامت
و اقترب الوعد الحقّ فإذا هی ش_خصه أبص_ر الذین کفروا
<شخوص> به معنای دوختن چشم به یک شیء، بدون تحرک است غالباً چنین حالتی برای افراد مبهوت پیش می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 78 - 4
4 _ داود و عیسی ( ع ) ، مأیوس از ایمان کفرپیشگان قوم خویش *
ص: 397
لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل علی لسان داود و عیسی ابن مریم
طرد ولعن کافران بنی اسرائیل از سوی داود و عیسی(ع) حکایت از یأس و نومیدیشان از هدایت یافتن آن گروه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 34 - 1
1 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن کافران تا جایی که خانه های خود را مجلل و دارای درب ها و ورودی های متعدد بسازند .
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. و لبیوتهم أبوبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 32 - 7
7_ توقع نزول عذاب بر کفرپیشگان بدون مهلت دادن به آنان ، توقعی نابجاست .
و لقد استهزیء برسل من قبلک فأملیت للذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 8
8 - درخواست عاجزانه کافران و مشرکان ، از خداوند برای رهایی خود از عذاب
فهل إلی خروج من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 7
7 _ وعده دروغین برخی کفار مبنی بر اصلاح خویش و تکذیب نکردن آیات الهی در صورت بازگشت به دنیا
فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب . .. و إنهم لکذبون
ص: 398
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 19
19- کافران در قیامت ، در دفاع از خود به دروغ گویی خواهند پرداخت .
ما کنّا نعمل من سوء بلی إن الله علیم بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 39 - 8،9،10
8- آگاهی یافتن کافران بر دروغ گویی خویش ، از جمله دلایل احیای مجدد انسان ها در قیامت
بلی وعدًا علیه حقًّا . .. و لیعلم الذین کفروا أنهم کانوا ک_ذبین
9- دروغ پردازی دائمی کافران درباره معاد
و أقسموا بالله . .. لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... و لیعلم الذین کفروا أ
10- بی اطلاعی کافران در دنیا ، از دروغ گویی خویش درباره رستاخیز
و أقسموا بالله . .. لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... و لیعلم الذین کفروا أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 90 - 6
6 - افسانه خواندن قرآن از سوی کافران ، دروغی ناروا به ساحت آن
إن ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین . .. و إنّهم لک_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 9
9 - رد پیشنهاد کافران ( نزول دفعی قرآن ) از سوی خداوند ، به خاطر عدم صداقت آنان در خواسته خویش
أوَلم یکفروا بما أُوتی موسی من قبل
مقصود از آیه این است که اقتراح کافران، بهانه ای بیش نیست; زیرا اگر راست می گویند پس چرا به تورات _ با این که به صورت دفعی نازل شده بود _ پیش از این کفر ورزیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 9
9 - تمسک کافران به دروغ ، برای مرتد ساختن مسلمانان ، شیوه ای متداول در بین آنان بود .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط_ی_کم . .. إنّهم لک_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 11
11 - کافران ، در قیامت ، دروغ پردازی می کنند .
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا . .. کذلک کانوا یؤفکون
از جمله معناهای <إفک>، انصراف از راستی در گفتار به دروغ گویی است (مفردات راغب).
ص: 399
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 4
4- اظهار ایمان کافران ، در تنگنای عذاب ادعایی دروغین و غیر قابل اعتماد
أنّی لهم الذکری
برداشت بالا بنابراین نکته است که تعبیر <أنّی لهم الذکری> درصدد نفی اثر نباشد; بلکه در مقام تحلیل و تفسیر ادعای ایمان کافران در شرایط عذاب باشد، به این که اینان هر چند مدعی ایمان می شوند; اما آنان کجا و ایمان کجا؟ آنان راهی به سوی ایمان باز نگذاشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 15 - 4
4 - کافران به دروغ ، مدعی قابل درک نبودن حقایق وحی *
أفسحر ه_ذه أم أنتم لاتبصرون
عبارت <أم أنتم لاتبصرون> در حقیقت تکرار همان سخن کافران است که در دنیا نسبت به حقایق دین می گفتند و مدعی بودند که ما در سخنان وحی حقیقتی نمی یابیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 15 - 2
2 - کافران ، خود می دانند که عذرتراشی هایشان دورغ است .
و لو ألقی معاذیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 2
2 - سازش خواهان کافر ، به رغم اظهار آمادگی برای پذیرش مشروط توحید ، هرگز اهل عبادت خداوند نبودند و حال و آینده آنان ، فرقی نمی کرد .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
این آیه گرچه با آیه سوم، عبارتی یکسان دارد; ولی در زمان با آن متفاوت است. در آیه سوم _ به قرینه آیه قبل از آن _ مراد زمان آینده است; ولی در این آیه _ به قرینه آیه قبل از این _ مراد زمان حال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 2
2 - کافرانی که خود را در صورت مماشات پیامبر ( ص ) ، آماده عبادت خداوند می خواندند ، هرگز به آن تن نداده و معبود پیامبر ( ص ) را نمی پرستیدند .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
ص: 400
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 8،9،11
8 - کافران مکه ، برای باز داشتن مسلمانان ، از ایمان شان به دروغ متوسل شدند .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط_ی_کم . .. إنّهم لک_ذبون
9 - کافران مکه ، مردمی دروغگو بودند .
و قال الذین کفروا . .. إنّهم لک_ذبون
11 - برعهده گرفتن خطا و گناه ارتداد مسلمانان ، از سوی کافران مکه ، ادعایی دروغ و خالی از واقعیت بود .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط_ی_کم . ..إنّهم لک_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 86 - 10
10 - دشمنی با کفرپیشگان حق ستیز و پرهیز از تقویت آنان ، نشانه پیامبری و لازم جدایی ناپذیر آن
و ما کنت ترجوا أن یلقی إلیک الکت_ب . ..فلاتکوننّ ظهیرًا للک_فرین
برداشت یاد شده با توجه به تفریع <لاتکوننّ. ..> بر صدر آیه به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 1
1 - اعلام بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران لجوج و حق ناپذیر در قیامت
إنّ الذین کفروا ینادون لمقت اللّه أکبر من مقتکم أنفسکم إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکف
<مقت> به معنای بغض شدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 6
6 - اطمینان بخشی منافقان به کافران ، در پیروی نکردن از پیامبر و مسلمانان بر ضد آنان
الذین نافقوا یقولون . .. و لانطیع فیکم أحدًا أبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 98 - 8
8 - خداوند ، دشمن کافران است .
فإن اللّه عدو للکفرین
ص: 401
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 217 - 23،26
23 _ کفّار ، در صورت توان ، همواره با مسلمانان خواهند جنگید .
و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردّوکم عن دینکم ان استطاعوا
بنابراینکه جواب <ان استطاعوا>، محذوف بوده و دلیل آن، <لا یزالون یقاتلونکم> باشد.
26 _ آشتی ناپذیری کفار و عداوت عمیق آنان نسبت به مسلمانان
و لا یزالون یقاتلونکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 286 - 24
24 _ مواجهه و درگیری دائمی مؤمنان با کافران
فانصرنا علی القوم الکافرین
آیه مورد بحث گویای افکار و حالات دائمی مؤمنان در طول تاریخ است; در نتیجه آنان خود را همیشه به نحوی درگیر با کافران می بینند و از خداوند یاری می طلبند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 119 - 3،5
3 _ اندیشه در آیات الهی ( افشای توطئه و دشمنی کافران ) ، موجب رویگردانی اهل ایمان از محبّت بیگانگان
لا یألونکم خبالا ودّوا ما عنتّم . .. قد بیّنّا لکم الایات ان کنتم تعقلون. ها انت
5 _ کینه و دشمنی کافران و بیگانگان نسبت به اهل ایمان ، علی رغم ابراز محبّت مؤمنان به آنان
ها انتم أولاء تحبونهم و لا یحبّونکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 101 - 10،11،12
10 _ کافران ، دشمنانی آشکار و همیشگی ، برای مسلمانان
ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً
فعل <کانوا> دلالت بر دیرینه بودن دشمنی کافران دارد که از آن در برداشت فوق به دشمنان همیشگی تعبیر شد.
11 _ اتحاد و همگونی کافران ، در دشمنی با مسلمانان
ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً
خبر <کان> با اینکه طبق قواعد ادبی باید جمع آورده می شد، به صورت مفرد (عدواً) آورده شده و اشاره به این است که کافران در دشمنی با اسلام، یکپارچه و گویا فردی واحد هستند.
12 _ بهره برداری کافران از هر فرصت ، برای ضربه زدن به مسلمانان
فلیس علیکم جناح ان تقصروا . .. ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً
ص: 402
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 19
19 _ کافران در اندیشه تهاجمی یکباره به مسلمین در شرایط مناسب
ودالذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده
کلمه <میل> هنگامی که به <علی> متعدی شود، به معنای هجوم بردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 12
12 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، پذیرای ولایت و دوستی با اهل کتاب و دیگر کافران ، علی رغم دشمنی آنان با دین
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الذین . .. أولیاء و اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین
لحن مذمت گونه جمله < و اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین> می رساند که گروهی از مسلمانان با کافران روابط دوستی بر قرار کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 3 - 2،3،4
2- کافران ، همواره درصدد جلوگیری از راه خدا و در پی ممانعت از گسترش تعالیم الهی هستند .
للک_فرین . .. الذین ... و یصدّون عن سبیل الله
3- کافران ، همواره در پی کج جلوه دادن راه و تعالیم الهی هستند .
للک_فرین . .. الذین ... و یصدّون عن سبیل الله و یبغونها عوجًا
4- کافران ، در پی یافتن عیب و نقص در تعالیم الهی و اثبات نادرستی آنها هستند .
للک_فرین . .. و یبغونها عوجًا
عبارت <یبغونها عوجاً> (راه خدا را کج می خواهند) می تواند به این معنا باشد که کافران، در پی این بودند که در تعالیم آسمانی اعوجاج و نقصی بیابند وآن را برملا کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 95 - 6
6- پیامبر ( ص ) نسبت به دشمنی ، آزار روحی و تمسخر مشرکان و کافران در صورت علنی و آشکارا نمودن دعوت خویش ، نگران بود .
فاصدع بما تؤمر . .. إنا کفین_ک المستهزءین
جمله <إنا کفیناک المستهزءین> احتمال دارد پاسخی باشد در برابر نگرانیهای پیامبر(ص) که ممکن بود پس از فرمان آشکار کردن دعوت خود و اعراض از مشرکان (فاصدع بما تؤمر . .. و أعرض عن المشرکین) بروز کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 9،10
9- کافران از طریق اعلام سحرشدگی پیامبر ( ص ) در صدد ایجاد بدبینی در پیروان ، نسبت به آن حضرت بودند .
إذ یقول الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مخاطب <إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحوراً> مؤمنین باشد و کافران با تهمت
ص: 403
<مسحور> به پیامبر(ص) _ که بر شخص خارج شده از حد اعتدال بر اثر سحرزدگی اطلاق می شود _ می خواستند در آنان نسبت به آن حضرت، بدبینی ایجاد کنند.
10- کافران ، همواره در صدد ایجاد بدبینی به پیامبر ( ص ) در بین خود بودند تا به وسیله آن ، کسی به آن حضرت تمایل پیدا نکند .
إذ یقول الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
نکته یاد شده بر این اساس که مخاطب فعل <تتّبعون> کافران باشد که به همدیگر می گفته اند و آوردن فعل مضارع <یقول> برای بیان تلاش همواره آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 16 - 5
5 - کافران به آیین و برنامه های الهی ، درصدد بازداشتن مردم از گرایش به دین و عمل به آن هستند . *
فاعبدنی . .. فلایصدّنک عنها من لایؤمن بها
مرجع ضمیر <عنها> و <بها> ممکن است تمامی تعالیم و رهنمودهای آموخته شده به موسی(ع) در وادی طوی (توحید، لزوم عبادت و نماز، معاد و کیفر و پاداش الهی) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 112 - 3
3- پیامبر ( ص ) مواجه با اوج عناد و روی گردانی مشرکان و کافران بود .
ق_ل ربّ احکم بالحقّ
از این که رسول اکرم(ص) _ با آن که پیامبری بسیار مهربان و صبور بود _ متوسل به دعا علیه مشرکان و کافران شده است، برداشت یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 40 - 12
12 - اگر خداوند حکم جهاد را تشریع نمی کرد ، تمامی معابد و مراکز دینی توسط کافران و دین ستیزان تخریب و منهدم می شد .
و لولا دفع اللّه . .. لهدّمت صومع ... و مس_جد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 53 - 6
6 - بی دادگران کفرپیشه تاریخ ، مردمانی حق ستیز و غیر قابل آشتی با آیات وحی و رسولان الهی
و إنّ الظ_لمین لفی شقاق بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 3،4،6،7
3 _ تهمت و افترا ، ابزار و شیوه های مبارزه کافران علیه پیامبر ( ص ) و قرآن
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه و أعانه علیه قوم ءاخرون
ص: 404
4 _ واکنش کافران در برابر قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، رفتاری بس ظالمانه و مزورانه بود .
فقد جاءو ظلمًا و زورًا
6 _ تهمت و افترا زدن کافران به گناهی که تنها خود مرتکب آن بودند ، از شیوه های آنان در مبارزه ، علیه پیامبراسلام ( ص )
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا
برداشت یاد شده از آن جا استفاده می شود که کافران، پیامبراسلام(ص) را متهم به دروغ گویی می کردند; در حالی که خود، دروغ پرداز بودند و به دروغ و به ناحق، قرآن را ساخته و پرداخته آن حضرت می شمردند.
7 _ خداوند ، مدافع حریم شخصیت پیامبر ( ص ) در مقابل برخورد های ظالمانه و مزوّرانه کافران
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 20 - 6،11
6 _ خداوند ، مسلمانان صدراسلام را ، به وسیله کارشکنی و دشمنی مشرکان و کافران در بوته آزمایش قرار داد .
و جعلنا بعضکم لبعض فتنه أتصبرون
از دیدگاه برخی از مفسران، چون آیه شریفه در مکّه نازل گردیده است و مؤمنان در آن شهر بسیار مورد شکنجه و آزار قرار داشتند و نیز این آیه در صدد دلداری به پیامبر(ص) و مؤمنان است، می توان گفت که مقصود از <بعضکم> مسلمانان اند.
11 _ دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، در برابر کارشکنی ها و حق ناپذیری کافران و مشرکان
و جعلنا بعضکم لبعض فتنه أتصبرون و کان ربّک بصیرًا
یادآوری خداوند به بصیرت و بینایی خود، به پیامبر(ص) پس از یاد کردن از مشرکان و آزمایش شدن آنان، می تواندبرای دلجویی از پیامبر(ص)ومؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 33 - 1،2
1 _ کافران ، با استفاده از مثل های باطل و ترسیم غیر واقعی چهره پیامبر ( ص ) به مبارزه علیه اسلام برخاسته بودند .
الذین کفروا . .. و لایأتونک بمثل
<مَثَل> هم به معنای <حجت> و <حدیث> (سخنانی در باره اثبات چیزی) و هم به معنای <صفت> (توصیف چیزی) آمده است (قاموس المحیط). مقصود از آن در آیه شریفه، مجموعه سخنانی است که کافران در توصیف پیامبر(ص) و به منظور خدشه دارکردن چهره منور آن حضرت می گفتند که در آیات فوق از آنها یاد شده است. گفتنی است قید باطل بودن مثل ها، از قرینه مقابله جمله <لایأتونک بمثل> و جمله <إلاّ جئناک بالحقّ> استفاده شده است.
2 _ خداوند در برابر هر یک از مثل های باطل و توصیف های غیر واقعی کافران علیه پیامبر ( ص ) ، سخن حق و موضع درست را به آن حضرت می آموخت .
و لایأتونک بمثل إلاّ جئن_ک بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 56 - 4
4 _ دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) در برابر مخالفت مشرکان و کافران و پشتیبانی آنان از یکدیگر
و ما أرسلن_ک إلاّ مبشّرًا و نذیرًا
ص: 405
آیه شریفه با توجه به آیه قبل _ که از مخالفت مشرکان و کافران و پشتیبانی آنان از یکدیگر علیه دین الهی سخن به میان آورده است (و کان الکافر علی ربّه ظهیراً) - می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) ادا شده باشد; یعنی، ای پیامبر! نگران مخالفت کافران مباش; زیرا تو تنها مسؤول بشارت و انذار به مردم می باشی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 5 - 6
6 - بنای کافران بر خصومت و موضع گیری علیه هر پیام جدیدالهی ، در طول تاریخ
و ما یأتیهم من ذکر من الرحم_ن محدث . .. معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 4 - 4
4 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت ها و دشمنی های کافران و مشرکان لجوج
و إن یکذّبوک فقد کذّبت رسل من قبلک
یادآوری تکذیب شدن پیامبران گذشته برای رسول اکرم(ص)، می تواند به منظور دلداری ایشان و توصیه به صبر و پایداری به آن حضرت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 18
18 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) در برابر دشمنی ها و کارشکنی های کافران گمراه
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت إنّ اللّه علیم بما یصنعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 175 - 5
5 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران و مشرکان معاند
فتولّ عنهم . .. و أبصرهم فسوف یبصرون
از لحن آیه شریفه استفاده می شود که خداوند در صدد دلداری دادن به پیامبراسلام(ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 179 - 5
5 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران و مشرکان معاند
و تولّ عنهم . .. و أبصر فسوف یبصرون
از لحن آیه شریفه استفاده می شود که خداوند درصدد دلداری دادن به پیامبراسلام(ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 1
1 - رو به رو شدن قرآن و پیامبراسلام ، با مخالفت کافران سرکش ، متکبر ، ستیزه جو و حق ناپذیر
و القرءان ذی الذکر . بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
ص: 406
<عزت> در اصل به معنای رفعت و سرافرازی است; ولی هرگاه احساس عزت برخاسته از عوامل ناصواب (مانند غرور و خودپسندی) باشد، این واژه در معنای غرور و تکبّر به کار می رود. در آیه شریفه نیز در همین معنا به کار رفته است. <شقاق> به معنای مخالفت است و مقصود از آن در این آیه، مخالفت با پیامبراسلام و قرآن است. گفتنی است تنکیر <عزت> و <شقاق> دلالت بر شدت آن دو دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 1
1 - تنها کافران حق ناپذیر به مجادله و ستیزه جویی با آیات الهی می پردازند و از پذیرش آن سر باز می زنند .
مایج_دل فیءای_ت اللّه إلاّ الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 2،3
2 - بغض و دشمنی شدید کافران حق ناپذیر با خویشتن در قیامت
من مقتکم أنفسکم
3 - بغض و دشمنی خداوند با کافران حق ناپذیر ، بیشتر و شدیدتر از بغض و دشمنی کافران نسبت به خویشتن است .
لمقت اللّه أکبر من مقتکم أنفسکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 51 - 7
7 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) و ایمان آورندگان به آن حضرت در صدر اسلام ، در برابر مخالفت ها و دشمنی های کافران
إنّا لننصر رسلنا و الذین ءامنوا
یادآوری یاری شدن پیامبران و مؤمنان طرفدار آنان در تاریخ، برای پیامبر(ص) و مؤمنانی که در مکه (وقت نزول این آیات) در اقلیت و تحت فشار و شکنجه دشمنان بودند; بیانگر حقیقت یاد شده است. گفتنی است توصیه شدن پیامبر(ص) به صبر و شکیبایی در چهار آیه بعد، تأییدکننده همین مطلب می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 8
8 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) و مؤمنان اندک او ، در برابر کارشکنی ها و دشمنی های کافران و مشرکان
إنّ الذین یج_دلون فی ءای_ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر ما هم بب_لغیه
از این آیه و آیات قبل و بعد آن، استفاده می شود که خداوند درصدد دلداری به پیامبر(ص) و ایمان آورندگان اندک به آن حضرت در مکه می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 6
6- ستیز کافران با منطق روشن رسولان الهی ، گواه بی اساس بودن ایمان اضطراری آنان
أنّی لهم الذکری و قد جاءهم رسول مبین
ص: 407
در صورتی که <أنّی لهم الذکری> در صدد بیان پوچی ادعای ایمان کافران باشد; تعبیر <و قد جائهم. ..> بیانگر فلسفه پوچی ادعای آنان خواهد بود; یعنی، آنان که منطق روشن رسولان را نپذیرفتند، چگونه با مشاهده عذابی، می توانند به ایمان راستین رسیده باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 9
9- پیامبر ( ص ) ، در معرض دشمنی عمیق کافران و نیازمند دل جویی و رهنمود به صبر از سوی خداوند
فاصبر . .. و لاتستعجل لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 12
12- حمایت خداوند از پیامبر ( ص ) ، در قبال عداوتورزی کافران
إنّ الذین کفروا . .. و شاقّوا الرسول ... و سیحبط أعم_لهم
تعبیر <و سیحبط أعمالهم>، می تواند هم به معنای عقیم ساختن توطئه های کافران و هم به معنای پوچ ساختن اعمال به ظاهر نیک آنان باشد. در هر دو صورت، از این موضع گیری شدید، حمایت خداوند از پیامبر(ص) استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 12 - 2
2_ دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) در برابر تکذیب ، حق ناپذیری و عناد کافران
کذّبت قبلهم قوم نوح و أصح_ب الرسّ و ثمود
یادآوری روحیه حق ستیز بسیاری از امت ها در طول تاریخ در برابر پیام رسولان الهی، می تواند از آن جهت باشد که پیامبر(ص) در برابر تکذیب کافران، احساس نگرانی نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 30 - 3
3 - کافران ، آرزومند مرگ پیامبر ( ص ) یا حادثه ای ناگوار که آن حضرت را زمین گیر کرده و از دعوت باز دارد .
أم یقولون . .. نتربّص به ریب المنون
<تربّص> (مصدر <نتربص>) به معنای انتظار کشیدن و <ریب> به معنای حادثه است. <منون> در معنای روزگار و مرگ بد، به کار می رود. بنابراین <ریب المنون> یا به معنای حوادث روزگار است و یا به معنای حادثه مرگ.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 32 - 4
4 - طغیان و سرکشی ، عامل اصلی رویارویی کافران علیه پیامبر ( ص ) و آرزوی خاموشی پیام وحی
نتربّص به ریب المنون . .. أم هم قوم طاغون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 1،3،7
ص: 408
1 - نگاه کافران به پیامبر ( ص ) ، نگاهی خشم آلود و کینه توزانه بود .
و إن یکاد الذین کفروا لیزلقونک بأبص_رهم
<زَلَق> (مرادف <ذلل>) به معنای لغزیدن و سقوط کردن است و عبارت <لیزلقونک بأبصارهم> کنایه از این است که کافران، با نگاه خشم گینانه و کینه توزانه، به پیامبر(ص) می نگریستند; مانند آن که گفته می شود: فلان کس آن چنان به من نگاه می کند، که گویا می خواهد مرا با نگاهش بخورد و یا بکشد; یعنی، اگر برای او ممکن باشد که با نگاهش مرا بخورد و یا بکشد، چنین خواهد کرد.
3 - کافران ، در آرزوی نابودی و شکست پیامبر ( ص ) به سر می بردند .
الذین کفروا لیزلقونک بأبص_رهم لمّا سمعوا الذکر
7 - ترور شخصیت ( همچون پیامبر ( ص ) ) ، از ترفند های کافران برای مبارزه با تعالیم اسلام و قرآن
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
این که کافران، به جای مبارزه با تعالیم قرآن، پیامبر(ص) را متهم به جنون کردند; بیانگر این نکته است که آنان درصدد بودند با این کار، به هدف خود (نابودی دین) نائل شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 3
3 - تهدید شدن کافران حق ناپذیر به عذاب الهی ، به سبب دشمنی ها و کارشکنی های آنان نسبت به رسالت پیامبراسلام
فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 23 - 5
5 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر تکذیب و مخالفت های کافران
إنّا نحن نزّلنا علیک القرءان تنزیلاً
بنا به گفته مفسران، این آیه، درصدد دلداری به پیامبر(ص) است; ضمن آن که توصیه خداوند به صبر و استقامت در آیه بعد، می تواند در تأیید همین مطلب باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 14 - 13
13 - رویارویی و دشمنی کافران بنی اسرائیل با پیروان حضرت عیسی ( ع )
فأیّدنا الذین ءامنوا علی عدوّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 72 - 5،6
ص: 409
5 - خشمگین شدن کافران صدراسلام و ظهور آثار کینه و نفرت در چهره آنان ، به هنگام شنیدن آیات قرآن و معارف توحیدی آن
و إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت تعرف فی وجوه الذین کفروا المنکر
6 - بر افروختگی مشرکان با شنیدن آیات قرآن و خشم حاصل از آن ، به حدی بود که آنان را در آستانه حمله و تهاجم به کسانی قرار می داد که آیات قرآن را بر آنها تلاوت می کردند .
یکادون یسطون بالذین یتلون علیهم ءای_تنا
<سَطْو> (مصدر <یسطون>) به معنای تهاجم و حمله است; یعنی، چیزی نمانده که مشرکان با کسانی که آیات ما را بر آنان می خوانند گلاویز شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 10
10 - موضع گیری خصمانه کافران صدراسلام علیه پیامبر ( ص ) و موسی ( ع ) و متهم ساختن آنان به ساحری
قالوا سحران تظ_هرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 87 - 1
1 - کفرپیشگان صدراسلام ، در صدد بازداشتن پیامبر ( ص ) از انجام رسالت خویش بودند .
و لایصدّنّک عن ءای_ت اللّه بعد إذ أُنزلت إلیک
<صدّ> (مصدر <لایصدّنّک>) به معنای بازداشتن است و ضمیر فاعل در <لایصدّنّک> به کافران بازمی گردد; یعنی، مبادا کافران تو را از ابلاغ آیات خدا به مردم بازدارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 25 - 4
4 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت ها و دشمنی های کافران و مشرکان لجوج
و إن یکذّبوک فقد کذّب الذین من قبلهم جاءتهم رسلهم
یادآوری تکذیب پیامبران گذشته برای پیامبراسلام، می تواند به منظور دلداری به ایشان و نیز توصیه به صبر و پایداری به آن حضرت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
ص: 410
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 4
4 _ کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن
فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 28 - 9
9 - انکار و برخورد عنادآمیز با قرآن و پیامبر ( ص ) ، شیوه مستمر کافران مکه
کانوا بأی_تنا یجحدون
فعل <کان> هرگاه بر مضارع داخل شود افاده استمرار می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 69 - 6
6 - برخورد و درگیری جبهه کفر و جبهه ایمان ( خداپرستان و بت پرستان ) جریانی ریشه دار در تاریخ بشر
فیما کنتم فیه تختلفون
به کارگیری ماضی استمراری (کنتم تختلفون) بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 108 - 4
4 _ دشنام به کافران و مقدسات آنها، در صورتی که موجب عکس العمل متقابل آنان گردد، حرام است. *
و لاتسبوا . .. فیسبوا الله عدوا بغیر علم
در صورتی که جمله <فیسبوا . ..> علت نهی باشد، نه حکمت آن، حرمت دشنام به کافران و مقدسات آنها به مواردی محدود است که عکس العمل متقابل مشرکان را در پی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 108 - 4
4 _ دشنام به کافران و مقدسات آنها، در صورتی که موجب عکس العمل متقابل آنان گردد، حرام است. *
و لاتسبوا . .. فیسبوا الله عدوا بغیر علم
در صورتی که جمله <فیسبوا . ..> علت نهی باشد، نه حکمت آن، حرمت دشنام به کافران و مقدسات آنها به مواردی محدود
ص: 411
است که عکس العمل متقابل مشرکان را در پی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 11 - 2
2 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر تکذیب ها و بدگویی های کافران
و ذرنی و المکذّبین
آیه شریفه ضمن آن که برای تهدید کافران تکذیب گر است; دلداری به پیامبر(ص) نیز می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 67 - 3
3 - بدگویی و یاوه سرایی کافران مرفه ، علیه قرآن و پیامبر ( ص ) در محفل های شبانه شان
س_مرًا تهجرون
سمر> (مصدر <سامر>); یعنی، گفت وگو و تشکیل محفل شبانه. <سامر> اسم جمع است مانند: <حاج>، <حاضر> و <حامل>. <سامراً> حال دیگر برای ضمیر فاعل <تنکصون> است. <تهجرون> _ به تقدیر تهجرون به _ مشتق از <هُجر> (بدگویی) و یا <هَجر> (هزیان و یاوه گویی) است. جمله <تهجرون> (فعل و فاعل) در محل نصب و نعت برای <سامراً> می باشد; یعنی، <در حالی که در محافل شبانه، درباره آن بدگویی می کردید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 35 - 3
3 _ کافران مکه به سبب انجام اموری لغو و بیهوده در پیرامون کعبه به عنوان عبادت و نیایش ، مستحق عذاب الهی بودند .
و ما لهم ألا لیعذبهم اللّه . .. و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیه
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <ما کان صلاته__م . .. > عطف بر <و هم یصدون ... > باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 86 - 1
1 _ درخواست مؤمنان قوم موسی از خداوند ، برای نجات از گروه کفرپیشه
ص: 412
ربنا لا تجعلنا فتنه . .. و نجنا برحمتک من القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 104 - 1
1 _ فراخوانی خداوند کفرپیشگان را به پیروی از قرآن و رسول خدا ( ص )
و إذا قیل لهم تعالوا إلی ما أنزل اللّه و إلی الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 15 - 4
4 _ خداوند ، فراخوان کفار و مشرکان به توبه ( ترک آیین شرک و پذیرش اسلام )
ألا تقتلون قوماً نکثوا أیمنهم . .. و یتوب اللّه علی من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 68 - 2
2 - فراخوانده شدن کافران به تدبر و اندیشه در آیات قرآن و پرهیز از داوری های نسنجیده درباره آن
أفلم یدّبّروا القول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 71 - 4
4 - اتکای کافران به حس و تجربه عذاب ، علی رغم فرا خوانده شدن به تعقل و تدبر در فرجام شوم مجرمان تاریخ
فانظروا کیف کان ع_قبه المجرمین . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
علی رغم این که خداوند از کافران مکه می خواهد تا با مطالعه تاریخ و تدبر در فرجام مجرمان گذشته، درس عبرت بگیرند و بینش خود را تصحیح کنند، آنان برای پی بردن به حقانیت وعده الهی، خواهان لمس و شهود عذاب می شوند و تعیین زمان آن را می طلبند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 40 - 2
2 - پیامبر ( ص ) کافران و مشرکان معاند را به مقابله فرا خواند و به شکست ذلت بار ( چون شکست روز بدر ) تهدید کرد .
من یأتیه عذاب یخزیه
بیشتر مفسران بر این دیدگاه اند که مقصود از عذاب خوارکننده در دنیا، شکست کافران و مشرکان معاند در جنگ ها (همچون جنگ بدر) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 6
ص: 413
6 - بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و دعوت مکرر آنان به ایمان است .
لمقت اللّه أکبر . .. إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکفرون
آمدن فعل های مضارع <تدعون> و <تکفرون> بر استمرار دلالت دارد; یعنی، شما همواره به ایمان فراخوانده می شدید; ولی به جای ایمان آوردن، به طور مستمرّ کفر میورزیدید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 12 - 2
2 - عذاب شدن کافران و مشرکان در قیامت ، پس از اتمام حجت و دعوت شدن آنان به ایمان از سوی خداوند
ذلکم بأنّه إذا دعی اللّه وحده کفرتم و إن یشرک به تؤمنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 71 - 3
3 - دعوت از کافران و منکران معاد به مطالعه در چوب آتش زنه ، برای پی بردن به قدرت خداوند و توانایی او بر احیای مردگان
أفرءیتم النار التی تورون
با توجه به این که روی سخن در این آیات با منکران معاد است، توجه دادن به مسأله کیفیت افروختن آتش و روشن کردن آن با عمل ساییدن، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 3
3 - فراخوانده شدن کافران و مشرکان به سجده و خضوع در برابر خداوند در دنیا و امتناع آنان از این کار
و قد کانوا یدعون إلی السجود و هم س_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 6
6 _ سران شرک و کفر با دعوت پیروانشان به چشیدن از عذاب مضاعف دوزخ، آنان را سرزنش و ملامت می کنند.
ربنا هؤلاء أضلونا . .. فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون
<ال> در کلمه <العذاب> عهد ذکری است و اشاره به همان عذاب مضاعف دارد که از <لکل ضعف> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 45 - 3
3 - کافران صدراسلام ، به بهره مند شدن از رحمت و لطف خدا در سایه پرهیز از گناهان فراخوانده شدند .
ص: 414
و إذا قیل لهم اتّقوا ما بین أیدیکم و ما خلفکم لعلّکم ترحمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 16 - 5
5 - خنثی ساختن تبلیغات مکّارانه کافران در برابر قرآن ، وعده تسلاّبخش خداوند به پیامبر ( ص )
و أکید کیدًا
روی سخن در این آیه _ به قرینه آیه بعد (فمهّل. ..) _ با پیامبر(ص) و به منظور اطمینان بخشیدن به آن حضرت است که در درخواست عقوبت سریع برای کافران شتاب نورزد; زیرا خداوند پاسخ مناسب توطئه آنان را خواهد داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 5
5 _ جنگ های اسلام در صدد دفع شر کافران ، نه تحمیل عقیده بر آنان *
إن تنتهوا فهو خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 61 - 8
8 _ توکل بر خدا در پذیرش صلح ، موجب عقیم ماندن اهداف پنهانی کافران از پیشنهاد صلح
فاجنح لها و توکل علی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 7
7 _ نرمش نشان ندادن به کافران و قطع طمع آنان از تعرض و سلطه بر مؤمنان ، امری لازم و ضروری است .
قتلوا الذین یلونکم من الکفار و لیجدوا فیکم غلظه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 62 - 3
ص: 415
3 _ خداوند با حمایت خویش از پیامبر ( ص ) و جامعه ایمانی ، نیرنگ کافران را بی اثر خواهد کرد .
و إن یریدوا أن یخدوعوک فإن حسبک اللّه
جواب شرط <إن یریدوا . .. > محذوف است و جمله <فان حسبک اللّه> جانشین آن شده است ; یعنی: إن یریدوا أن یخدعوک فاللّه یکفیک شرهم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 16 - 5
5 - خنثی ساختن تبلیغات مکّارانه کافران در برابر قرآن ، وعده تسلاّبخش خداوند به پیامبر ( ص )
و أکید کیدًا
روی سخن در این آیه _ به قرینه آیه بعد (فمهّل. ..) _ با پیامبر(ص) و به منظور اطمینان بخشیدن به آن حضرت است که در درخواست عقوبت سریع برای کافران شتاب نورزد; زیرا خداوند پاسخ مناسب توطئه آنان را خواهد داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 22 - 2
2 - مسلمانان ، قادر به دفع هجوم کافران ، در صورت عدم انعقاد صلح حدیبیه و ناگزیری از جنگ *
و لو ق_تلکم الذین کفروا لولّوا الأدب_ر
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <لوقاتلکم> نظر به گذشته داشته باشد; یعنی، خداوند گرچه فتح مبین (صلح حدیبیه) را برای شما رقم زد و در پرتو آن ثمرات زیادی را برای شما به بار آورد; اما اگر این صلح هم صورت نمی گرفت و کافران به نبرد با شما برمی خاستند، شما با قدرت ایمانی و رهبری پیامبر(ص) آنان را منهزم می ساختید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 39 - 11
11- بعثت انبیا ، دلیلی روشن بر دروغ بودن ادعای مشرکان بر اینکه هدایت و گمراهی جبری است .
قال الذین أشرکوا لو شاء الله ما عبدنا من دونه من شیء . .. و لقد بعثنا فی کلّ أُم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 416
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 7
7 - کفر به حق و اصالت وحی ، دلیل عدم شایستگی کافران برای دوستی
تلقون إلیهم بالمودّه و قد کفروا بما جاءکم من الحقّ
عبارت <و قد کفروا. ..> در حقیقت بیانگر علت نهی (لاتتّخذوا عدوّی) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 10
10 - شرارت و حق ستیزی کافران در دنیا ، گواه حق گریزی آنان پس از بازگشت دوباره به دنیا
قال ربّ ارجعون . .. کلاَّ إنّها کلمه هو قائلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 39 - 11
11- بعثت انبیا ، دلیلی روشن بر دروغ بودن ادعای مشرکان بر اینکه هدایت و گمراهی جبری است .
قال الذین أشرکوا لو شاء الله ما عبدنا من دونه من شیء . .. و لقد بعثنا فی کلّ أُم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 8
8 - انکار پیشین تورات از سوی کافران ، نشانه بهانه جویی و عدم صداقت آنان در پیشنهاد خویش
أوَلم یکفروا بما أُوتی موسی من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 34 - 5
5 - ناتوانی کافران از هماوردی با قرآن ، نشانگر بی صداقتی آنان در اتهام هایشان
إن کانوا ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 7
7 - کفر به حق و اصالت وحی ، دلیل عدم شایستگی کافران برای دوستی
تلقون إلیهم بالمودّه و قد کفروا بما جاءکم من الحقّ
ص: 417
عبارت <و قد کفروا. ..> در حقیقت بیانگر علت نهی (لاتتّخذوا عدوّی) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 9
9- توبیخ مشرکان و کافران از سوی خدا ، به خاطر استکبارشان در برابر قرآن
قل أرءیتم إن کان من عند اللّه و کفرتم به . .. و استکبرتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 212 - 1،2
1 _ آراستگی زندگانی دنیا ، در دیدگاه کافران
زین للذین کفروا الحیوه الدنیا
2 _ زینت زندگانی دنیا در نظر کافران ، واقعیّت آن را پوشانده است .
زین للذین کفروا الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 1،2
1 _ کافران به جای تکیه بر رحمت الهی ، بر مال و اولاد خویش متّکی هستند .
ربّنا . .. هب لنا من لدنک رحمه ... انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم و لا اول
2 _ کافران ، بی نیازی را در مال و اولاد می جویند ; در حالی که هرگز آن را نمی یابند .
انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 11 - 2
2 _ فرعونیان ، نمونه بارز کافرانی که امکانات مادی و انسانیشان ، آنها را از عذاب نرهانید و از خدا بی نیازشان نکرد .
انّ الذین کفروا . .. کدأب ال فرعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 117 - 7
7 _ انگیزه کافران در انفاق های خویش ، رسیدن به زندگی پَست دنیاست . *
مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا
تقیید انفاق به حیات دنیا، می تواند گویای انگیزه کافران به انفاق در محدوده حیات دنیا باشد.
ص: 418
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 4
4 _ کفرپیشگان ، مردمانی فریفته به زندگانی دنیا
حرمهما علی الکفرین. الذین ... غرتهم الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 8
8 _ غرق شدن منافقان و کافران در باتلاق بهرهوری های مادی ، گرایش مستمر آنان در طول تاریخ
فاستمتعوا بخلقهم . ... و خضتم کالذی خاضوا
برداشت فوق بدان احتمال است که <خوض> (فرو رفتن) به قرینه <استمتعوا> همان بهره وری از مادیات و فرورفتن در منجلاب آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 7 - 7
7 _ دلخوش بودن به دنیا و آرامش یافتن به آن و غفلت از آیات الهی ، از اوصاف کافران و امری مذموم و ناپسند
إن الذین . .. و رضوا بالحیوه الدنیا و اطمأنوا بها ... غفلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 3 - 1
1- کافران ، زندگی دنیوی را محبوب خود دانسته و آن را به جای حیات اخروی برمی گزینند .
ویل للک_فرین من عذاب شدید . الذین یستحبّون الحیوه الدنیا علی الأخره
برداشت فوق بنابراین اساس است که <الذین یستحبّون الحیاه . ..> جمله وصفی برای <للکافرین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 5
5- خوردن ، لذت بردن و برخوردار شدن از متاع ها و لذت های دنیوی و غوطهور شدن در آرزو های واهی ، هدف و مقصد اعلای کافران است .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا و یلههم الأمل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 3
3 - کافرانی که در مادیات و اموال دنیا غوطهوراند ، به پوچی در زندگی دچار گشته و در سردرگمی شدید بسر می برند .
رجال لاتلهیهم تج_ره و لابیع عن ذکر اللّه . .. و الذین کفروا أعم_لهم ... کظلم_ت ف
از مقایسه میان آیه 37 _ که در باره کسانی است که مال و منال و مادیات آنان را از یاد خدا غافل نمی سازد _ و آیه شریفه _
ص: 419
که درباره وضعیت کافران است _ به دست می آید که کافران، بر خلاف مؤمنان، در مادیات و علاقه به مال و منال گرفتاراند و از این رو دچار سردرگمی و تاریکی شدید هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 35 - 7
7 - افق دید کافران ، محدود به زندگی کوتاه دنیا است .
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. لمّا مت_ع الحیوه الدنیا و الأخره عند ربّک للمتّقین
خداوند در این آیه، توانایی خویش را بر ایجاد یک زندگی آکنده از تجمل برای کافران، بیان کرده و سپس حضور در جوار ربوبی را مطرح نموده است. از این مطلب استفاده می شود که کافران تنها در محدوده تنگ زندگی دنیا می اندیشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 35 - 5
5 - محکومیت ابدی کافران مستکبر به عذاب همیشگی دوزخ ، نتیجه حق ستیزی ودنیا محوری آنان
اتّخذتم ءای_ت اللّه هزوًا و غرّتکم الحیوه الدنیا فالیوم لایخرجون منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 3
3- توبیخ کافران در قیامت ، به خاطر هدر دادن امکانات ارزنده خویش و صرف آن در لذت های زودگذر مادی
أذهبتم طیّب_تکم فی حیاتکم الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 21 - 2
2 - دلبستگی به دنیا و ر ها کردن آخرت ، از نشانه های کافران است .
بل تحبّون العاجله . و تذرون الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 27 - 1
1 - محبت و دلبستگی به دنیا و بی اعتنایی به قیامت و حیات اخروی ، از نشانه های کافران و گناه پیشگان است .
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا . .. إنّ ه_ؤلاء یحبّون العاجله و یذرون وراءهم یومً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 4
4- تمامی همّ و تلاش کافرانِ هدایت ناپذیر صدراسلام ، خوردن و بهرهوری از تمتعات و لذت های مادی بود .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا
ص: 420
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 6
6- کافران عصر بعثت ، فریفته وضعیت بهتر اقتصادی و هم نشینان به ظاهر آراسته خویش بودند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
افتخار به محفل، در حقیقت افتخار به حاضران در آن است و مراد از اهل محفل به قرینه <من هو. .. أضعف جنداً> _ در آیات بعد _ هم فکران و یاوران کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 15
15- کافران ، بدعت گذاران در دین را صمیمانه دوست دارند .
لتفتری علینا غیره و إذًا لاَتّخذوک خلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 5
5 - برقرارکنندگان روابط دوستانه و مسالمت آمیز ، با کسانی که به دین و سرزمین مسلمانان هجوم آورده اند ، ظالمان واقعی هستند .
و من یتولّهم فأُول_ئک هم الظ_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 3
3 - ممنوعیت دوستی و مسالمت با یاری دهندگان و پشتیبانان عناصر مهاجم به دین و سرزمین مسلمانان
إنّما ینهیکم اللّه عن الذین . .. و ظ_هروا علی إخرجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 3،12،14
ص: 421
3 _ حرمت برگزیدن کافران و مقدّم داشتن آنان بر مؤمنان ، در دوستی و ارتباط و ولایت
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین
12 _ پذیرش دوستی کافران ، گسستن رابطه با خداوند است .
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شیء
بنابراینکه ولایت به معنای دوستی باشد.
14 _ جواز برقراری ارتباط دوستانه با کافران ، در صورت تقیّه ، اضطرار و هراس
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. الاّ ان تتقوا منهم تقیه
بنابراینکه ولایت به معنای دوستی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 4
4 _ جواز دوستی و یاری خواستن از منافقان و کافران پناهنده ، به همپیمانان مسلمانان *
و لا تتخذوا منهم ولیّاً و لا نصیرا. الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثا
در برداشت فوق احتمال داده شده که <الّا الّذین یصلون . .. > استثنا از حکمی است که در جمله <و لا تتخذوا منهم ولیّاً و لا نصیرا> بیان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 1،7
1 _ مدعیان ایمان ، در صورت پذیرش سرپرستی و دوستی کافران ، در زمره اهل نفاقند .
بشّر المنفقین بأنّ لهم عذاباً ألیماً. الذین یتّخذون الکفرین أولیاء
<أولیاء> جمع <ولی> می تواند به معنای دوست و یا سرپرست باشد. گفتنی است که در برداشت فوق، <الذین>، وصف برای منافقان گرفته شده است.
7 _ دستیابی به عزت و شکوه ، هدف منافقان در پذیرش ولایت کافران و طرح دوستی با آنان
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء . .. أیبتغون عندهم العزّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 3
3 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، پذیرای دوستی و ولایت کفار ، در عین نهی خداوند حتی از همنشینی با آنها
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء . .. یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 3،9،10
3 _ ایمان به خداوند ، ناسازگار با پذیرش دوستی و سرپرستی کافران
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
9 _ هشدار و تهدید خداوند به پذیرندگان ولایت کافران و دوستی آنان
لاتتخذوا الکفرین أولیاء . .. أتریدون أن تجعلوا اللّه علیکم سلطناً مبیناً
10 _ پذیرش سرپرستی و دوستی کافران ، جبهه گیری در مقابل خداوند است .
ص: 422
لاتتخذوا الکفرین أولیاء . .. أتریدون أن تجعلوا اللّه علیکم سلطناً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 53 - 17
17 _ ناکامی و زیانکاری ، فرجام شوم و پذیرش محبت و ولایت کافران
حبطت اعملهم فاصبحوا خسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 11،32
11 _ دوستی با کافران ( یهود و نصارا و . . . ) ، ناسازگار با عشق به خداوند
و من یتولهم منکم . .. فسوف یأتی اللّه بقوم یحبهم و یحبونه
با توجه به ارتباط آیه مورد بحث با آیات گذشته، معلوم می شود که توصیف مؤمنان واقعی به ویژگیهای یاد شده برای اشاره به این حقیقت است که مدعیان اسلام در صورت گرایش به کافران (من یتولهم منکم) نمی توانند آن ویژگیها _ و از جمله محبت و عشق به خدا _ را دارا باشند.
32 _ بیماردلان سست ایمان و پذیرای ولایت و دوستی کافران ، محروم از فضل خاص خداوند
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه یقوم . .. ذلک فضل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 12،13
12 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، پذیرای ولایت و دوستی با اهل کتاب و دیگر کافران ، علی رغم دشمنی آنان با دین
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الذین . .. أولیاء و اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین
لحن مذمت گونه جمله < و اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین> می رساند که گروهی از مسلمانان با کافران روابط دوستی بر قرار کرده بودند.
13 _ پذیرش ولایت و دوستی کافران و تمسخر کنندگان اسلام ، ناسازگار با ایمان و تقوا
و اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 58 - 5
5 _ تمسخر برخی اهل کتاب نسبت به نماز و اذان ، دلیل تحریم روابط دوستی با آنان
لاتتخذوا الذین . .. و إذا نادیتم إلی الصّلوه اتخذوها هزواً و لعباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 80 - 5،7،8،9،10
5 _ حرمت دوستی با کافران و پذیرش ولایت آنان
تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا لبئس ما قدمت
7 _ بنی اسرائیل همکیشان خود را از پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان نهی نمی کردند .
لایتناهون عن منکره فعلوه . .. تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا
ص: 423
آیه مورد بحث بیان مصداقی است از <منکر> که در آیه قبل مطرح شده بود.
8 _ لزوم نظارت عمومی جامعه ایمانی بر صحنه روابط خارجی و بازداشتن مؤمنان از پذیرش ولایت کافران و پیوند های مودت آمیز با آنان
کانوا لایتناهون عن منکر . .. تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا
9 _ روابط ولایی و دوستی بنی اسرائیل با کافران عامل کفرورزی و گرفتاری آنان به لعنت خدا و پیامبران
لعن الذین کفروا . .. تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا
مضمون آیه مورد بحث یعنی پذیرش ولایت مشرکان بیان مصداقی دیگر از عصیان و تجاوزگری بنی اسرائیل است. بنابراین پذیرش ولایت مشرکان نیز از عوامل کفرپیشگی و گرفتاری به لعنت الهی است.
10 _ عصیان ، تجاوزگری و ترک نهی از منکر ، زمینه ساز پذیرش ولایت کافران و طرح دوستی با آنان *
ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون . .. کانوا لایتناهون ... یتولون الذین کفروا
بدان احتمال که مضمون آیه مورد بحث یعنی پذیرش ولایت مشرکان، نتیجه اعمال ناپسندی باشد که در آیات قبل درباره بنی اسرائیل بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 2،11
2 _ روابط ولایی و دوستانه بنی اسرائیل عصر پیامبر ( ص ) با کافران
ما اتخذوهم أولیاء
11 _ پذیرش ولایت و دوستی با کافران نشانه فسق و خروج از حدود الهی است .
ما اتخذوهم أولیاء و لکن کثیراً منهم فسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 23 - 2،4
2 _ کفر ، مایه قطع پیوند دوستی میان مسلمانان و کافران
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا . .. أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
4 _ ایجاد پیوند دوستی و موالات با کفار و دشمنان اسلام ، نشانه وجود روحیه ستم پیشگی است .
إن استحبوا الکفر علی الإیمن و من یتولهم منکم فأولئک هم الظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 1،2،6
1 - ممنوعیت رابطه دوستانه با کافران ، منحصر به کافران تهاجم کننده بر ایمان و سرزمین مسلمانان
إنّما ینهیکم اللّه عن الذین ق_تلوکم فی الدین
2 - ممنوعیت رفتار دوستانه و مسالمت جویانه ، با کافران معاند ، صرفاً مقابله به مثل است ; نه [ جهاد ] ابتدایی .
لاینهیکم . .. إنّما ینهیکم اللّه
تأکید خداوند در نهی از رابطه دوستی با کافران، بر اقدامات عملی آنان علیه مسلمانان، بیانگر مطلب بالا است.
ص: 424
6 - نیکی و مسالمت با کافران معاند و همدستان آنان ، مصداق واقعی ظلم است .
أن تبرّوهم و تقسطوا إلیهم . .. إنّما ینهیکم ... و من یتول_ّهم فأُول_ئک هم الظ_لم
از مجموع دو آیه، استفاده می شود که نیکی و قسط، اصولاً در مورد کافران معاند، مفهوم واقعی ندارد و نباید تحت عنوان عدالت و انسان دوستی، به دشمنان حق روی خوش نشان داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 11
11- کافران ، در صورت عقب نشینی پیامبر ( ص ) از مواضع اصولی خویش ( تعالیم وحی شده بر آن حضرت ) قطعاً با او طرح دوستی صمیمانه ای می ریختند .
و إن کادوا لیفتنونک . .. و إذًا لاَتّخذوک خلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 16 - 5
5 - کافران به آیین و برنامه های الهی ، درصدد بازداشتن مردم از گرایش به دین و عمل به آن هستند . *
فاعبدنی . .. فلایصدّنک عنها من لایؤمن بها
مرجع ضمیر <عنها> و <بها> ممکن است تمامی تعالیم و رهنمودهای آموخته شده به موسی(ع) در وادی طوی (توحید، لزوم عبادت و نماز، معاد و کیفر و پاداش الهی) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 1 - 5
5_ اعمال به ظاهر نیک کافران دین ستیز ، محکوم به پوچی و بطلان در آخرت *
الذین کفروا و صدّوا عن سبیل اللّه أضلّ أعم_لهم
<أضلّ> ممکن است مربوط به جهان آخرت باشد و مراد از <أعمالهم>، کردار به ظاهر نیک کافران در حیات دنیا باشد که در آخرت حبط خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 4
4- اِخبار خداوند از ستیز برخی کافران با دین و پیامبر ( ص ) ، به رغم وضوح حق برای آنان
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. و شاقّوا ... من بعد ما تبیّن لهم الهدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 14 - 4
ص: 425
4 - انکار معاد ، عمده ترین محور مخالفت کافران با پیام دین
ه_ذه النار الّتی کنتم بها تکذّبون
از سرزنش شدن کافران، به خاطر تکذیب دوزخ و حقیقت قیامت، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 42 - 2
2 - کافران ، در اندیشه ایجاد وقفه در روند گسترش دین ، با طرح مسائل بی اساس علیه پیامبر ( ص )
أم یریدون کیدًا
در آیات پیشین، سخن از اتهام های مشرکان علیه پیامبر(ص) و بررسی علل آن اتهام ها بود. در ادامه این بررسی، خداوند به اندیشه ناسالم و مکرآلود کافران اشاره می کند که آنچه آنان می گویند، ناشی از ابهام شخصیت پیامبر(ص) نیست; بلکه دقیقاً ترفندی خائنانه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 23 - 9
9 - کافران لجوج و دین گریز ، مردمی ناسپاس بوده و از نعمت شنوایی ، بینایی و تعقّل بهره کافی نبرده اند .
و جعل لکم السمع و الأبص_ر و الأفئده قلیلاً ما تشکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 18
18 _ لزوم پرداخت خونب ها و نیز آزادسازی یک برده مؤمن در صورت کشتن کافری از کافران همپیمان *
و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیه مسلّمه الی اهله و تحریر رقبه مؤمنه
بنابر اینکه مراد از ضمیر در <کان>، مقتول باشد ; بدون وصف ایمان. به قرینه فرض سابق که در آنجا به قید ایمان تصریح کرد و فرمود: <فان کان ... و هو مؤمن>، ولی در این فرض <و هو مؤمن> را نیاورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 112 - 9
9_ توجه به داستان پیامبران و سرنوشت اقوام مؤمن و کافر ایشان ، وادار کننده انسان به استقامت وپایداری بر توحید و پرستش خدا
فاستقم کما أُمرت
برداشت فوق ، بر این اساس است که جمله <فاستقم . ..> بر داستان اقوام گذشته _ که در آیات پیشین از آن سخن رفته است _ تفریع شده باشد.
ص: 426
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 1
1- لزوم توجه انسان ، به سرنوشت شوم کافران در قیامت
و یوم یعرض الذین کفروا علی النار
کلمه <یوم>، متعلق به کلمه مقدری نظیر <اُذکر> است و یا عامل آن از استفهام <ألیس ه_ذا بالحقّ> که به تقدیر <یقال لهم> است، به دست می آید. برداشت یاد شده ناظر به احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 13 - 11
11 - توجه دادن مردم به سرنوشت شوم کفرپیشگان گذشته و بیان تاریخ عبرت آموز آنان ، از وظایف مبلغان الهی است .
فإن أعرضوا فقل أنذرتکم ص_عقه مثل ص_عقه عاد و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 13
13 _ مهلت یافتن کافران در دنیا ( امهال ) ، زمینه ساز خواری و ذلّت آنها در آخرت
انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً و لهم عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 27 - 1،3
1 _ وضعیت هول انگیز و ذلتبار کافران به هنگام روبرو شدن با آتش جهنم و مشاهده آن
و لو تری إذ وفقوا علی النار
3 _ وضعیت دهشتزا و غیر قابل توصیف کافران به هنگام ورود به دوزخ و چشیدن آتش
و لو تری إذ وفقوا علی النار
<وقفوا علی النار> می تواند به معنای ورود به آتش و چشیدن عذاب آن باشد. (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 27 - 10
10- برخورداران از علم در روز قیامت ، ذلت کافران را در آن روز ، به آنان اعلام خواهند نمود .
قال الذین أُوتوا العلم إن الخزی الیوم و السوء علی الک_فرین
ص: 427
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 2
2- کافرانی که با حالت ظلم به نفس ( کفر ) از دنیا بروند ، در قیامت گرفتار خواری و ذلت خواهند شد .
إن الخزی الیوم و السوء علی الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ظالمی أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 68 - 7،9
7- خداوند ، شیاطین و منکران معاد را در قیامت ، خوار و ذلیل ، بر زانونشسته و به صورت نیم خیز در اطراف جهنم احضار خواهد کرد .
ثمّ لنحضرنّهم حول جهنّم جثیًّا
<جثیّا> (جمع <جاثی>) حال است و <جاثی> به کسی گفته می شود که برای مخاصمه و محاکمه بر زانو نشسته است (لسان العرب). احضار منکران معاد و شیاطین، در حالی که بر زانوان خود راه می روند و یا بر زانو گرداگرد جهنم نشسته اند، برای اهانت و تحقیر آنان است. برخی <جثیّ> را جمع <جثوه> دانسته اند که به معنای انبوه خاک و سنگ است. بر حسب این معنا مراد احضار هر فرقه و گروه به صورت متراکم است.
9- گردآوردن خفّت بار کافران و شیاطین در اطراف جهنم ، مرحله ای پس از حشر است .
لنحشرنّهم . .. ثمّ لنحضرنّهم حول جهنّم جثیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 108 - 2
2 - حقارت و ذلت شدید کافران در دوزخ
قال اخسئوا فیها
<إخسأ> کلمه ای است که برای دور کردن سگ به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 34 - 2
2 _ کافران مخالف قرآن و پیامبر ( ص ) در قیامت ، در اوج ذلت و خواری محشور خواهند شد .
الذین یحشرون علی وجوههم إلی جهنّم
محشور شدن کافران، در حالی که به رو افتاده و به سوی جهنم سوق داده می شوند، حاکی از برخورد تحقیرآمیز با آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 87 - 10
10 - قیامت روز ذلت کافران و پایان بخشیدن به گردن فرازی گردنگشان دنیا
أکذّبتم ب_ای_تی . .. و کلّ أتوه دخرین
هرچند تعبیر <کلّ أتوه> شامل همه مؤمنان و کافران می شود; اما با توجه به اصل تناسب و ارتباط آیات، می توان گفت که نظر عمده، متوجه تکذیب کنندگان آیات الهی است. مبنی بر این که آنان گرچه در دنیا ظالمانه کفر ورزیده اند; اما باید بدانند که در آخرت، مجال گستاخی برای هیچ یک از آنان نیست.
ص: 428
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 31 - 14
14 - وضعیت کافران به قرآن در قیامت ، رقّت بار و شگفت آور است .
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و لو تری إذ الظلمون موقوفون عند ربّ
جواب <لو> محذوف است و عبارت می تواند چیزی همانند و لو تری . .. لرأیت أمراً عجباً باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 9
9 - سرافکندگی کافران در صحنه قیامت ، پاسخی به روحیه مستکبرانه آنان در دنیا
و تری کلّ أمّه جاثیه . .. أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم فاستکبرتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 8،11
8- قیامت ، روز مجازات کافران با عذابی خوارکننده و ذلّت بار
فالیوم تجزون عذاب الهون
11- عرضه کافران بر آتش ، همراه با سرزنش و توبیخ ، گوشه ای از عذاب ذلّت بار آنان *
یوم یعرض . .. أذهبتم طیّب_تکم فی الحیاتکم الدنیا و استمتعتم بها فالیوم تجزون عذا
برداشت بالا بدان احتمال است که نفس عرضه کافران بر آتش و توبیخ آنان، خود جزئی از عذاب خفّت بار آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 7 - 1
1 - آثار ذلت و نگرانی ، نمایان در چشم کافران ، به هنگام خروج از قبر ها در رستاخیز
خشّعًا أبص_رهم یخرجون من الأجداث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 3 - 2
2 - کافران و مستکبران ، مردمی زبون و دون پایه و مؤمنان و مستضعفان انسان هایی شریف و صاحب منزلت در روز رستاخیز
إذا وقعت الواقعه . .. خافضه رافعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 8 - 10
10 - کافران ، دچار خذلان و رسوایی در عرصه قیامت
یوم لایخزی اللّه النبیّ و الذین ءامنوا معه
استثنا شدن پیامبر(ص) و مؤمنانِ همراه او از خذلان روز قیامت، بیانگر آن است که دیگران (کافران) دچار آن خواهند بود.
ص: 429
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 1،2
1 - ظهور و بروز ذلّت و ترس ، در دیدگان کافران و مشرکان در عرصه قیامت
خ_شعه أبص_رهم
2 - ذلّت و خواری ، تمامی وجود کافران و مشرکان را در قیامت فرا می گیرد .
ترهقهم ذلّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 30 - 4
4 - خفّت و خواری کافران دوزخی ( صاحبان زر و زور ) در قیامت
خذوه فغلّوه
دستگیری و به غل و زنجیر کشیدن کافران _ با آن که هیچ راه گریزی از عذاب الهی ندارد _ می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 44 - 1،2،3
1 - کافران حق ناپذیر ، با چشمانی فروافتاده و فروتنانه در محکمه عدل الهی حاضر می شوند .
خ_شه أبصارهم
2 - ذلّت و خواری ، تمام وجود کافران حق ناپذیر را در قیامت فرامی گیرد .
ترهقهم ذلّه
<رهق> (مصدر <ترهق>) به معنای پوشاندن به اجبار است (مفردات راغب) و <ترهقهم ذلّه> اشاره به فراگیر بودن ذلت دارد که تمام وجود کافران را می پوشاند.
3 - زندگی خفّت بار و ذلّت آفرین در آخرت ، وعده همیشگی خداوند به کافران حق ناپذیر
ذلک الیوم الذی کانوا یوعدون
آمدن فعل <کانوا> با فعل مضارع <یوعدون>، بر استمرار وعده الهی دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 19 - 5
5 - جایگاه مؤمنان در آخرت ، نشانه عزّت و کرامت آنان و جایگاه کافران ، پست و ذلّت آفرین است .
هم أصح_ب المشئمه
راست و چپ، کنایه از عظمت و پستی جایگاه است; زیرا در جوامع انسانی، مرسوم است که سمت راست، نشانه کرامت و سمت چپ رمز شوم بودن است; وگرنه راست و چپ حقیقی، وابسته به اعتبارات و با در نظر گرفتن مرکزیتی خاص است که در این آیات، از آن سخنی به میان نیامده است.
ص: 430
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 66 - 2
2 - واکنش کافران دنیاگرا در برابر فشار های ناگهانی اقتصادی ، واکنشی ذلیلانه و حسرت بار است .
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 12 - 4
4 _ کافران در دنیا ، مغلوب مؤمنان و در آخرت ، مقهور خدا هستند . *
قل للّذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 2
2 _ اموال و اولاد ، تنها تکیه گاه به هنگام ذلت و ابتلای به غضب الهی ، از دیدگاه اهل کفر
ضربت علیهم الذّلّه . .. و باءُو بغضب من اللّه ... انّ الذین کفروا لن تغنی
ظاهراً منظور از <الذین کفروا>، همان جناح اهل کتاب هستند که در آیات سابق وضعیت آنان بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 127 - 2،3،4
2 _ هلاکت و خواری بزرگان سپاه کفر در جنگ بدر *
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع طرفاً من الّذین کفروا
برخی از مفسّرین، <طرفاً> رابه معنای اشراف و بزرگان گرفته اند، به استناد اساس اللغه که گفته است: <من اطراف العرب یعنی من اشرافهم>.
3 _ خداوند ، هلاک کننده و خوارکننده کافران
لیقطع طرفاً من الّذین کفروا او یکبتهم
فاعل <لیقطع>، ضمیری است که به <اللّه> ارجاع می شود.
4 _ بازگشت ذلیلانه و ناامیدانه باقیمانده کافران ، از اهداف نصرت الهی به رزمندگان بدر
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع ... فینقلبوا خائبین
جمله <فینقلبوا . .. >، عطف بر <لیقطع> است بنابراین بازگشت ذلیلانه و ناامیدانه کافران، از اهداف پیروزی بدر خواهد بود و به مقتضای <فاء> تفریع، این بازگشت، نتیجه هلاکت و اسارت بخشی از کافران بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 12
12 _ تهدید کافران به عذابی خوارکننده از سوی خداوند
ص: 431
و لهم عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 2 - 11
11 _ سنت الهی حاکم بر جوامع بشری ، در جهت غلبه یافتن دین خدا و عزّت مؤمنان ، و شکست کفر و خواری کفرپیشگان است .
و أن اللّه مخزی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 18
18_ < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه > و هی النقمه < أوتحلّ قریباً من دارهم > فتحلّ بقوم غیرهم فیرون ذلک و یسمعون به و الذین حلّت بهم عصاه کفار مثلهم و لایتعظ بعضهم ببعض و لن یزالوا کذلک < حتی یأتی وعد الله > الذی وعد المؤمنین من النصر و یخزی الله الکافرین ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: <و لایزال . ..> روایت شده است که: آن [قارعه] عقوبت است و [درباره] <أو تحلّ قریباً من دارهم> [یعنی] عقوبت بر قومی دیگر فرود می آید و آنان می بینند و می شنوند و آنهایی که عقوبت بر آنان وارد شده، مانند ایشان گناهکار و کافرند و [لیکن] برخی از برخی دیگر پند نمی گیرند و همواره چنین هستند تا وعده خدا فرا رسد و، حتی یأتی وعد الله، همان وعده ای که به مؤمنان داده است که آنان را پیروز کند و خداوند کافران را خوار می سازد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 44 - 15
15- ضعف و زبونی کافران و خدایان آنان در برابر اراده خداوند
أفهم الغ_لبون
همزه در <أفَهُمْ> برای استفهام انکاری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 11
11 - نوید عزت و پیروزی به اهل ایمان و شکست و خواری کافران و مشرکان صدراسلام
و من الناس من یج_دل. .. ثانی عطفه... له فی الدنیا خزی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 12 - 7
7 - ندامت و ذلت حتمی ، فرجام مجرمان کفرپیشه است .
بلقاء ربّهم ک_فرون . .. و لو تری إذ المجرمون ناکسوا رءوسهم عند ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 177 - 2
2 - کافران و مشرکان ، به وقت نزول عذاب الهی بر آنان ، در وضعیت بسیار بد و اسفباری قرار خواهند گرفت .
ص: 432
فإذا نزل بساحتهم فساء صباح المنذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 8 - 1،2
1- کافران ، مورد نفرین خداوند و گرفتار ذلّت و خواری
و الذین کفروا فتعسًا لهم
واژه <تعساً> (به معنای لغزیدن و به رو در افتادن) نشانگر ذلّت و خواری است.
2- فرجام نهایی کافران ، به رو افتادن در خاکِ مذلت و از دست دادن تلاش ها است .
و الذین کفروا فتعسًا لهم و أضلّ أعم_لهم
بنابراین که جمله <فتعساً لهم> خبریه باشد و با توجه به این که <تعس> به معنای به رو در افتادن است _ که حاکی از نهایت ذلت است _ مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 100 - 9
9 _ لزوم پاسداری مؤمنان ( جامعه ایمانی ) ، از مرز های فرهنگی ، در روابط خویش با کافران
یا ایها الذین امنوا ان تطیعوا فریقاً من الذین اوتوا الکتاب یردّوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 53 - 5
5 _ وابستگی به بیگانگان کافر ، خصیصه بیماردلان سست ایمان
اقسموا باللّه جهد ایمنهم انهم لمعکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 2
2 _ روابط ولایی و دوستانه بنی اسرائیل عصر پیامبر ( ص ) با کافران
ما اتخذوهم أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 61 - 3
3 _ مسلمانان نباید در پذیرش صلح مطرح شده از سوی کافران هدفی جز دستیابی بهزندگی مسالمت آمیز با کافران داشته باشند . *
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها
برداشت فوق با توجه به توضیح برداشت قبل به دست می آید. مقصود این است که مسلمانان نباید صلح را به خاطر تجدید قوا و مانند آن بپذیرند.
ص: 433
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 73 - 2
2 _ ایجاد رابطه ولایی با کافران و حمایت از ایشان و درخواست حمایت از آنان ، بارور سازنده فتنه و تباهی بزرگ در زمین
و الذین کفروا . .. إلا تفعلوه تکن فتنه
ضمیر مفعولی در <لاتفعلوه> به قانونهایی که در آیه قبل مطرح شد و نیز به دستوری که از صدر همین آیه به دست می آید برمی گردد. در برداشت فوق ضمیر به قطع ولایت با کافران، که از جمله <الذین کفروا ... > استفاده شده، برگردانده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 2
2 - منافقان ، برادر کافران و دارای رمز و راز با ایشان
الذین نافقوا یقولون لإخونهم الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 1،4
1 - تعلق اراده الهی بر بازگرداندن دسته ای از کافران هر امت به دنیا ، قبل از قیامت
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا
دلالت آیه بالا بر رجعت از آن جهت است که مسأله نفخ صور، در آیات بعدی مطرح شده است و این قرینه ای است بر این که مراد از این حشر، حشر روز قیامت نیست; بلکه حشری است که در دنیا صورت می گیرد و با خروج <دابّه الأرض> ارتباط دارد. علاوه بر این، در قیامت همه کافران بدون استثنا، محشور می شوند; ولی حشر در این آیه، مربوط به دسته ای از کافران هر امت است، این نیز قرینه دیگری است بر این که مراد از حشر در این جا، <رجعت> پیش از قیامت است.
4 - عدم وجود آزادی و اختیار برای کافران در صحنه < رجعت >
فهم یوزعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 1
1 - قرار گرفتن کافران در جایگاه محاکمه پس از برانگیختن آنان در روز رجعت
و یوم نحشر. .. حتّی إذا جاءو
ص: 434
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 75 - 6
6_ رحمت خدا حتی کافران و گمراهان را نیز فرا می گیرد .
فلیمدد له الرحمن مدًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 78 - 10
10- رحمت خداوند حتی کافران را نیز فرامی گیرد .
أم اتّخذ عند الرحمن عهدًا
ذکر نام <رحمان> در نفی مدعای کافران به جهت بیان این نکته است که تفضلی خداوند به کافران نیز پرتویی از رحمانیت او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 42 - 4
4- روی گردانی کافران از پروردگار خویش ، علی رغم برخورداری از رحمت مداوم او
قل من یکلؤکم . .. من الرحم_ن بل هم عن ذکر ربّهم معرضون
<بل> در آیه شریفه، برای اضراب انتقالی است; یعنی، خداوند پس از بیان نیاز بشر به خدای رحمان و ذکر عذاب او، به علت اصلی کفر کافران ( اعراض از یاد پروردگار و بی توجهی به ربوبیت الهی) پرداخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 7
7 - تمنای کافران بر بازگشت به دنیا ، تمنایی مردود و غیر قابل پذیرش
قال ربّ ارجعون . .. کلاَّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 5
5- کافران ، در طول عذاب اخروی ، کمترین مهلت و آسایشی نخواهند داشت .
و لا هم ینظرون
ص: 435
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 109 - 1
1 - یادآوری برخورد های مستکبرانه کافران با مؤمنان در دنیا ، در پی نجات خواهی آنان از دوزخ و ردّ آن از سوی خداوند
ربّنا أخرجنا منها . .. قال اخسئوا ... إنّه کان فریق من عبادی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 4
4 - با قطعی شدن عذاب استیصال بر کافران ، هیچ مهلتی برای گریز آنان نخواهد بود .
ما لها من فواق
در زبان عرب به مدت زمانی که دوشنده شیر _ در فاصله میان دو بار دوشیدن _ به بچه شتر مهلت می دهد تا شیر بنوشد، <فواق> گفته می شود و مقصود از آن، مدت کوتاه و زودگذر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 35 - 6
6 - کافران حق ستیز ، فاقد هر گونه مجال و فرصت برای عذرخواهی و رضایت طلبی از خداوند ، در روز قیامت
و لا هم یستعتبون
<إستعتاب> (مصدر <یستعتبون>) به معنای درخواست عذرخواهی است. و در این آیه می تواند کنایه از این باشد که به کافران، مجالی برای عذرخواهی و طلب رضایت خداوند، داده نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 3 - 2
2 - اختلاف نظر کافران درباره معاد ، دلیل نابه جا بودن موضع گیری استهزاآمیز آنان است .
عمّ یتساءلون . .. الذی هم فیه مختلفون
توصیف منکران معاد به کسانی که با هم اختلاف نظر دارند، اشاره به این است که نباید آنان درباره چیزی که خود درباره آن آرای گوناگون دارند، موضع انکارآمیز برگزینند; بلکه باید آن را محتمل دانسته و از استهزای معتقدان به آن دست بردارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 6 - 4
4 - با ارائه شدن وحی و پیام های الهی ، هیچ عذر و بهانه ای برای کافران و انسان های متخلّف ، در پیشگاه خداوند قابل قبول نیست .
فالملقی_ت ذکرًا . عذرًا أو نذرًا
ص: 436
مطلب یاد شده، در واقع پیام اصلی آیه شریفه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 9 - 3
3 - فرمان خداوند به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر سازش نکردن با کافران تکذیب گر و نپذیرفتن هرگونه پیشنهاد سازش
فلاتطع المکذّبین . ودّوا لوتدهن فیدهنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 85 - 1
1 - ایمان به خداوند یکتا و توبه و بازگشت از شرک ، از سوی مشرکان و کافران محکوم به عذاب استیصال به وقت نزول آن ، مورد پذیرش خداوند قرار نگرفت .
فلمّا رأوا بأسنا قالوا ءامنّا باللّه وحده . .. فلم یک ینفعهم إیم_نهم لمّا رأوا ب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 6 - 1
1 _ پیامبر ( ص ) ، مأمور ابلاغ وحی و پاسخ گویی به دروغ پردازی ها و اتهام های واهی کافران ، علیه رسالت خویش و قرآن
و قال الذین کفروا إن ه_ذا . .. قل أنزله الذی یعلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 6 - 3
3 - ردّ اتهام کافران از سوی خداوند نسبت به ساختگی بودن قرآن
و إنّک لتلقّی القرءان من لدن حکیم علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 6 - 4
4 - با ارائه شدن وحی و پیام های الهی ، هیچ عذر و بهانه ای برای کافران و انسان های متخلّف ، در پیشگاه خداوند قابل
ص: 437
قبول نیست .
فالملقی_ت ذکرًا . عذرًا أو نذرًا
مطلب یاد شده، در واقع پیام اصلی آیه شریفه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 9
9- تبعیت کورکورانه از رهبران گمراه ، عذری برای رهایی از عذاب الهی در قیامت نیست .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا . .. من شیء
درخواست کمک از رهبران گمراه در قیامت برای کاستن از عذاب از سوی کسانی که تابع محض بوده اند، حکایت از آن دارد که تبعیت بی چون و چرا موجب نمی شود که عذاب برداشته شود، بلکه پیروان نیز عذاب خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 15 - 2
2 - در قیامت ، از منافقان و کافران فدیه پذیرفته نمی شود .
فالیوم لایؤخذ منکم فدیه و لا من الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 16
16 - کافران در قیامت ، به پستی خود و شرافت خاک بر آنان ، پی خواهند برد .
و یقول الکافر ی_لیتنی کنت تربًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 49 - 1
1 - کافرانِ مخالف پیامبر ( ص ) در صدراسلام ، مردمی پندناپذیر و لجوج بودند .
فما لهم عن التذکره معرضین
ص: 438
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 2
2_ کفرورزی کافران و اعمال ایشان ( افترا بر خداوند ، بازداری از راه خدا و . . . ) خارج از حاکمیت خداوند نیست .
و من أظلم ممن افتری علی الله کذبًا . .. أُولئک لم یکونوا معجزین
ماضی بودن معنای جمله <أُول_ئک لم یکونوا . ..> (آنان هیچ گاه ازحاکمیت خدا خارج نبوده اند) می رساند که: گرایش کافران به کفر نیز تحت حاکمیت خدا صورت گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 8 - 10
10 - کافران ، دچار خذلان و رسوایی در عرصه قیامت
یوم لایخزی اللّه النبیّ و الذین ءامنوا معه
استثنا شدن پیامبر(ص) و مؤمنانِ همراه او از خذلان روز قیامت، بیانگر آن است که دیگران (کافران) دچار آن خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 2
2 _ شرمساری و رسوایی بی اندازه کافران به خدا و منکران معاد در قیامت
ماذا علیهم لو امنوا . .. یومئذ یودّ الذین کفروا ... لو تسوّی بهم الارض
به دلیل آیات گذشته، مراد از کفر، کفر به خدا و معاد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 18 - 1
1 _ شکست و رسوایی ، فرجام کافران ستیزه گر با خدا و رسول او
ذلکم
<ذلکم> خبر برای مبتدایی محذوف و اشاره به شکست خفتبار مشرکان در جنگ بدر دارد ; یعنی <الأمر ذلکم> ; مطلب از این قرار است که بیان شد.
ص: 439
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 2،3،6
2 - رفاه دنیوی کافران ، در قبال عذاب سخت آخرت ، اندک و ناچیز است .
نمتّعهم قلیلاً ثمّ نضطرّهم إلی عذاب غلیظ
3 - نعمت های کافران در دنیا ، هر چند به ظاهر زیاد باشد ، ناچیز است .
و من کفر . .. نمتّعهم قلیلاً
<قلیلاً> ممکن است نسبی بوده و در رابطه با مجموعه امکانات دنیا و نیز آخرت و همین طور زوال پذیر بودنش سنجیده شود. در این صورت، این معنا را می رساند که کافران، هر چند امکانات زیادی به دست آورند، ناچیز است.
6 - امکانات رفاهیِ نسبیِ کافران ، در دنیا ، از جانب خداوند است .
نمتّعهم قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 15،16
15 - بهره مند ساختن کافران از متاع دنیا ، از سنت های خداوند است .
و من کفر فأمتعه
16 - بهره مندی کافران از مواهب الهی ، موقت و گذراست .
و من کفر فأمتعه قلیلا ثم أضطره إلی عذاب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 70 - 2
2 _ برخورداری مشرکان و کافران از رفاه و در اختیار داشتن امکانات دنیوی ، نشان رستگاری آنان نیست .
لا یفلحون. متع فی الدنیا
جمله <متاع فی الدنیا> پاسخ از پرسش مقدر است ; یعنی، بعد از اینکه خداوند درباره مشرکان افترازننده فرمود: <آنان رستگار نخواهند بود>، این سؤال پیدا می شود که: پس آن همه رفاه و برخورداری از امکانات دنیوی در زندگی آنان چه معنایی دارد؟ خداوند پاسخ داد: <متاع فی الدنیا . .. >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 3
3 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن زندگی کافران ، تا جایی که سقف خانه های خود را از نقره بسازند و دارای پلکان هایی باشند که بر آن بالا بروند .
لجعلنا. .. لبیوتهم سقفًا من فضّه و معارج علیها یظهرون
ص: 440
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 4
4 - مسلمانان صدراسلام ، بر اثر مشاهده رفاه کافران ، در خطر توجه به زر و زیور دنیا بودند .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
این آیه گرچه خطاب به پیامبر(ص) است; ولی ممکن است مراد از آن، تربیت مسلمانان باشد و در صورتی که شخصِ آن حضرت مراد باشد، این خطر برای دیگر مسلمانان قوی تر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 7
7 _ خداوند ، کفرپیشگان را به سبب رفتار ناپسندشان ( سرمستی ها ، ریاکاری ها ، بازداری مردم از راه خدا ) ، مجازات خواهد کرد .
و لاتکونوا کالذین . .. و اللّه بمایعملون محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 2
2 _ شیطان رفتار های ناشایست کافران مکه را در نظرشان زیبا جلوه داد .
و إذ زین لهم الشیطن أعملهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 55 - 7
7 - عذاب استیصال ، برطرف کننده هرگونه شک و ریب از دل کفرپیشگان نسبت به آیات الهی
أو یأتیهم عذاب یوم عقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 6
ص: 441
6 - سوء استفاده کافران ، از لطف و رحمت الهی در برطرف کردن گرفتاری های ایشان
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 15 - 5
5 - رنج کافران و منکران هدایت های الهی در آخرت ، سرآمد تمام رنج های دیگران در دنیا است .
الأشقی
<أشقی>، اسم تفضیل است و در این که مراد برتری شقاوت در مقایسه با چه کسی است; گفته های چندی ابراز شده است; از جمله این که <أشقی> تعبیری دیگر از <کافر> است. چه آن که تمام سختی های مردم در دنیا (از قبیل فقر و مرض و...) در برابر سختی و شقاوت حاصل از کفر، اندک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 26 - 5
5- برخی از عناصر سست ایمان صدر اسلام ، دارای روابط پنهانی با کافران
قالوا للذین کرهوا ما نزّل اللّه سنطیعکم فی بعض الأمر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 21 - 21
21- روز فرا رسی عذاب دنیوی مشرکان و کافران ، روزی بس شگفت و عظیم
إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم
مراد از <عذاب یوم عظیم> ممکن است عذاب دنیوی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 42 - 1
1 - کسانی در قیامت روسیاه و تیره رخسارند که کفرپیشه و منحرف بوده و بی باکانه در گناه پیش رفته اند .
أول_ئک هم الکفره الفجره
ص: 442
فعل <فجر>، در مورد کسی گفته می شود که سر خود را پایین انداخته و بی مبالات پیش می رود; <فجور> در اصل به معنای انحراف از حق است و در معنای تاختن به سوی کارهای غیرمجاز نیز استعمال می شود. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 43 - 4
4_ خداوند ، تعلیم دهنده پیامبر ( ص ) در چگونه استدلال کردن بر رسالت خویش و چگونه احتجاج کردن با کافران
قل کفی بالله شهیدًا بینی و بینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 28 - 1،2
1 - ارائه شیوه احتجاج با کافران و مشرکان ، از سوی خداوند به پیامبر ( ص )
قل أرءیتم إن أهلکنی اللّه
2 - طرح پرسش های تنبّه بخش و بیدارکننده ، شیوه ارائه شده از سوی خداوند به پیامبر ( ص ) در محاجّه با کافران و مشرکان
قل أرءیتم إن أهلکنی اللّه و من معی أو رحمنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 30 - 1
1 - ارائه شیوه احتجاج با کافران و مشرکان ، از سوی خداوند به پیامبر ( ص )
قل أرءیتم إن أصبح ماؤکم غورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 108 - 4
4 _ دشنام به کافران و مقدسات آنها، در صورتی که موجب عکس العمل متقابل آنان گردد، حرام است. *
و لاتسبوا . .. فیسبوا الله عدوا بغیر علم
در صورتی که جمله <فیسبوا . ..> علت نهی باشد، نه حکمت آن، حرمت دشنام به کافران و مقدسات آنها به مواردی محدود است که عکس العمل متقابل مشرکان را در پی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 30 - 18
18_ خداوند ، تعلیم دهنده پیامبر ( ص ) در چگونه برخورد کردن با کافران و پاسخ گویی به آنان
قل هو ربی . .. و إلیه متاب
ص: 443
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 53 - 2
2- مؤمنان ، موظف به انتخاب بهترین شیوه ها در گفتار و برخوردشان با مشرکان و کافران
و قل لعبادی یقولوا التی هی أحسن
برداشت فوق، مبتنی بر شأن نزولی است که در آن آمده است: مؤمنان در برابر اهانت و آزارهای مشرکان، تصمیم به برخورد شدید گرفتند (مجمع البیان ج،6 ص 5) و خداوند پیامبر(ص) را موظف فرمود که به آنان اعلام کند: بهترین گفتار را انتخاب کنید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 16
16- انتخاب خوش رفتاری در مواجهه با کافران ، بهتر از به کارگیری شدّت و خشونت است .
و إمّا أن تتّخذ فیهم حسنًا
جمله <تتّخذ فیهم حسناً> در بیان طریقه مقابل عذاب، تلقین کننده اختیار این شیوه از بین دو نوع برخوردی است که ذوالقرنین بین آن ها مخیّر بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 8
8- شدّت و قاطعیت یاوران پیامبر ( ص ) در برابر کافران
محمّد . .. و الذین معه أشدّاء علی الکفّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 1
1 - اجازه خداوند به مؤمنان ، برای رفتار نیک و عادلانه با کافران غیر معاند با دین
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم فی الدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 4
4 - همانندی منافقان با کافران ، از نظر چگونگی برخورد حکومت اسلامی و جامعه ایمانی با آنان
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 2 - 1
1 - رد معبود های کافران و امتناع از عبادت آنها در تمام عمر خویش ، خط مشی ارائه شده از سوی پیامبر ( ص ) ، در گفتوگو با کافران
لا أعبد ما تعبدون
ص: 444
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 85 - 8
8 - رهنمود خدا به پیامبر ( ص ) در چگونگی پاسخ به کافران و مشرکان لجوج
قل ربّی أعلم من جاء بالهدی و من هو فی ضل_ل مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 212 - 7
7 _ تمسخر مؤمنان ، روش دنیاپرستان و کافران
زین للذین کفروا الحیوه الدنیا و یسخرون من الذین امنوا
فعل مضارع <یسخرون>، دلالت بر استمرار دارد که از آن در برداشت فوق، به <روش> تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 217 - 35
35 _ بزرگ جلوه دادن اعمال خلاف مسلمین توسط کفار ، و نادیده گرفتن اعمال زشت خود
یسئلونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتال فیه کبیر و صدّ عن سبیل اللّه و کفر به .
برخی برآنند که سائلین، مشرکان مکه بودند تا به این وسیله خلاف برخی از مسلمین را به رُخ پیامبر (ص) کشند و علیه او تبلیغات کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 119 - 1
1 _ محبّت برخی از مؤمنان نسبت به بیگانگان و اهل کفر ، و دغلبازی اینان با مؤمنان
یا ایها الذین امنوا . ..ها انتم اولاء تحبونهم ... و اذا خلوا عضّوا علیکم الأَنام
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 9،12
9 _ رویگردانی، تکذیب و تمسخر، مراحل مبارزه و رویارویی کافران با آیات الهی و قرآن*
ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین. فقد کذّبوا بالحق ... ما کانوا به ی
12 _ تکذیب آیات الهی با تمسخر و استهزا از شیوه های کافران
فقد کذبوا بالحق لمّا جاءهم فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 1
ص: 445
1 _ در صورت نزول کتابی ملموس از سوی خداوند بر پیامبر(ص)، کفرورزان آن را سحر خواهند دانست.
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه بأیدیهم لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 3
3 _ تمسخر و استهزای پیامبران الهی، شیوه کافران در طول تاریخ بوده است.
و لقد استهزیء برسل من قبلک . .. ما کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 3
3 _ افسانه خواندن قرآن و کهنه دانستن مطالب آن، از ترفندهای کافران برای جلوگیری از گوش فرادادن مردم به آن
إن هذا إلا أسطیر الأولین. و هم ینهون عنه
<اول> به معنای آغاز است، و مراد کافران از این اتهام کهنه بودن مطالب قرآن می تواند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 1،2
1 _ روش کافران مکه در برخورد با آیات الهی ، همانند روش فرعونیان و کافران پیش از آنان
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
<دأب> به معنای عادت و روش است. و چون آیه به دنبال قضایای جنگ بدر آمده، معلوم می شود مشبه کافران مکه هستند و تقدیر جمله چنین است: داب هؤلاء الکفره کدأب ءال فرعون. قابل ذکر است مراد از ضمیر در <قبلهم> آل فرعون هستند.
2 _ همگونی روش کافران در طول تاریخ در برخورد با آیات الهی
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 13 - 1،2
1- اقوام کافر پیشین پس از مواجهه با برهان های روشن و دلایل منطقی انبیا و پافشاری آنان بر مواضع خویش ، آنان را تهدید به تبعید و یا بازگرداندن اجباری به کفر ( ارتداد ) می کردند .
و ما لنا ألاّ نتوکّل . .. لنصبرنّ علی ما ءاذیتمونا ... و قال الذین کفروا لرسلهم
2- تهدید و توسل به زور ، از ابزار کفار به هنگام درماندگی از پاسخ گویی به براهین منطقی انبیا
جاءتهم رسلهم بالبیّن_ت . .. قالوا إنا کفرنا ... و لنصبرنّ ... و علی الله فلیتوکّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 97 - 3
3- تبلیغات سوء و استهزای آزار دهنده ، حربه همیشگی مشرکان و کافران علیه اسلام و پیامبر ( ص )
المستهزءین . .. و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون
فعل مضارع <یقولون> بر استمرار و همیشگی بودن گفتار و تبلیغات مشرکان و دشمنان دلالت دارد.
ص: 446
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 1،3
1- آگاهی کامل خداوند ، به هدف ها و انگیزه های کافران در گوش فرا دادن به کلمات پیامبر ( ص )
نحن أعلم بما یستمعون به
<با> در <بما> برای سببیت است. بنابراین معنای آیه چنین می شود: ما به غرض و انگیزه ای که کافران به خاطر آن به سخنان پیامبر(ص) گوش فرامی دهند علم داریم.
3- کافران ، به منظور خنثی کردن سخنان پیامبر ( ص ) به نجوا و گفت و گوی سرّی می پرداختند .
نحن أعلم بما یستمعون به . .. و إذ هم نحوی إذ یقول
<إذ هم نجوی> و إذ یقول الظالمون> بدل <إذ یستمعون إلیک> است. با توجه به این نکته، معنای آیه چنین می شود: ما آگاهترین هستیم به غرض کافران در گوش فرا دادن به سخنان پیامبر(ص) _ که تهمت زدن [سحرزدگی] به اوست _ و آگاه هستیم از نجوا و گفت وگوی آنان. چنین بیانی حکایت از آن دارد که غرض آنها از گوش دادن، تمهید و آماده شدن برای خنثی سازی سخنان پیامبر(ص) بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 106 - 4
4- استهزای آیات و پیامبران الهی ، شیوه کافران و عامل دوزخی شدن و حبط عمل آنان است .
جزاؤهم جهنّم بما کفروا واتخذوا ءای_تی و رسلی هزوًا
<هزواً> و <هزءاً> به یک معنا است و مصدری است که حمل آن بر <آیات> و <رسل> برای مبالغه است. راغب، آن را <شوخی ناآشکار> و دیگران، آن را <تمسخر> معنا کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 7
7- پاسخ کافران عصر بعثت ، در برابر آیات روشن و دلایل کافی توحید و اسلام ، بیان وضعیت بهتر اقتصادی و اجتماعی خود نسبت به مؤمنان بود .
قال الذین کفروا للذین ءامنوا . .. أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
لام در <للذین آمنوا> ممکن است برای تبلیغ باشد. در این صورت مؤمنان مخاطب کافران خواهند بود. همچین می تواند برای تعلیل بوده و مراد این باشد که کافران، به خاطر مؤمنان و در باره آنان، پرسش یادشده را مطرح کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 3
3- همسانی کافران در طول تاریخ ، در برخورد غیر منطقی با رسولان الهی
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
برخورد استهزاآمیز، بیانگر نداشتن منطق در موضع گیری ها است و چون پیامبران پیشین و پیامبراسلام(ص) مورد تمسخر کافران قرار گرفته اند; به دست می آید که برخورد کافران همسان بوده و مواضع مشابهی داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 109 - 1
ص: 447
1 - یادآوری برخورد های مستکبرانه کافران با مؤمنان در دنیا ، در پی نجات خواهی آنان از دوزخ و ردّ آن از سوی خداوند
ربّنا أخرجنا منها . .. قال اخسئوا ... إنّه کان فریق من عبادی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 11
11 _ تحقیر و سرزنش ، حربه مشرکان برای بازداشتن مردم از پیروی پیامبر ( ص )
قالوا . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 227 - 11
11 - استفاده کافران از شعر ، در هجو ارزش های الهی و پیامبر ( ص )
و ذکروا اللّه کثیرًا و انتصروا من بعد ما ظلموا
قیدهای <ذکروا اللّه کثیراً> و <انتصروا من بعد ما ظلموا> می تواند نشانگر این باشد که شاعران جاهلی، ارزش های الهی و شخص پیامبر(ص) و مسلمانان را هجو می کردند و خداوند ضمن تشویق شاعران مسلمان به تبلیغ ارزش های الهی (و ذکروا اللّه کثیراً)، مقابله به مثل را نیز برای آنان تجویز کرده است (وانتصروا من بعد ما ظلموا).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 10
10 - تکذیب بی دلیل آیات الهی ، شیوه مستمر و عادت همیشگی کافران
أمّاذا کنتم تعملون
تعبیر <کنتم تعملون> ماضی استمراری و بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 5
5 - نزول دفعی قرآن همانند تورات ، شرط پیشنهادی کافران برای قبول رسالت پیامبر ( ص )
فلمّا جاءهم الحقّ من عندنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 5
5 - پیامبراکرم ( ص ) در انجام دادن رسالت خویش ، با رو در رویی کافران و منافقان مواجه بود .
ی_أیّها النبیّ إنّا أرسلن_ک . .. و دع أذیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 36 - 1
1 - اتهام جنون و شاعر بودن به پیامبر ( ص ) ، شیوه مشرکان و کافران در برابر پیامبر ( ص )
و یقولون أئنّا لتارکوا ءالهتنا لشاعر مجنون
آمدن فعل <یقولون> به صیغه مضارع، حکایت از استمرار این سخن دارد.
ص: 448
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 52 - 4
4 - توبیخ و سرزنش به جهت اعتقادات دینی ، از روش های کافران در مبارزه با اسلام
یقول أءنّک لمن المصدّقین
فعل مضارع <یقول> _ که بر استمرار دلالت دارد _ گویای این حقیقت است که توبیخ و سرزنش کردن، کار همیشگی کافران در برخورد با مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 19
19 - باور و رفتار کافران ، براساس ظن و گمان است ; نه یقین و برهان .
و ما أظنّ الساعه قائمه و لئن رجعت إلی ربّی
برداشت یاد شده بر این اساس است که کافران از یک سو برپایی قیامت را مورد تردید قرار می دهند و از سوی دیگر فرض وجود قیامت را مطرح می نمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 6
6 - شناخت تاریخ و آگاهی از موضع گیری های همگون کافران در برابر پیامبران ، مانع نگرانی و دلسردی رهبران دینی است .
و کم أرسلنا . .. إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 32 - 10
10 - موضع کافران در برابر پیامبران و وعده آنان به برپایی قیامت ، موضعی مستکبرانه و استهزاآمیز
وإذا قیل . .. و الساعه لاریب فیها قلتم ما ندری ... و ما نحن بمستیقنین
از سیاق آیه، استفاده می شود که سخن کافران در <ما ندری. ..> لحن استهزایی نیز داشته و آیه بعد مؤید این معنا است (کانوا به یستهزءون).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 33 - 5
5 - شیوه کافران در انکار معاد ، استهزاگرانه و نه منطقی
کانوا به یستهزءون
شیوه بودن استهزا از <کانوا به یستهزءون> که بر استمرار دلالت دارد استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 35 - 1
1 - استهزای آیات الهی ، شیوه کافران مستکبر و دنیامحور
ص: 449
فاستکبرتم . .. اتّخذتم ءای_ت اللّه هزوًا
از این که به جای <استهزأتم> و یا تعابیر مشابه دیگر، گفته شده <اتّخدتم آیات اللّه هزواً>، می توان به مطلب بالا راه برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 7 - 7
7- اتهام سحر ، سپر دفاعی کافران در برابر آیات روشن وحی
إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت قال الذین کفروا . .. ه_ذا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 2،17
2- برخورد تحقیرآمیز کافران ، با گرایش محرومان به دین ، نمودی از روحیه استکباری آنان است .
و استکبرتم . .. و قال الذین کفروا للذین ءامنوا لو کان
17- انکار حقایق دین از سوی کافران ، در قالب روشن فکری و ارزش گرایی
و قال الذین کفروا . .. لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه ... فسیقولون ه_ذا إفک قدیم
کافران با دعوی <لو کان خیراً> خود را ارزش خواه و با اتهام <ه_ذا إفک قدیم> خود را روشن فکر و ضد ارتجاع معرفی می کنند و با این ادعاها، بدون تأمّل در حقایق قرآن (إذ لم یهتدوا به) به کفر و انکار می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 17 - 19
19- پیشینه داشتن اندیشه های دینی ، زمینه ارتجاعی شمرده شدن آن از سوی کافران *
فیقول ما ه_ذا إلاّ أس_طیر الأوّلین
تعبیر <الأولین> نشانگر پرسابقه بودن عقیده به معاد در میان جوامع است و تعبیر <أساطیر>، اشاره به ارتجاعی بودن اندیشه معاد دارد. قرین آمدن این دو تعبیر، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 3،4
3- استهزای کافران نسبت به وحی و سخنان پیامبر ( ص ) ، در پی خارج شدن از محضر آن حضرت
حتّی إذا خرجوا من عندک قالوا . .. ماذا قال ءانفًا
پرسش <ماذا قال آنفاً> از روی توهین و استهزا بوده است.
4- حضور کافران ، در مجلس پیامبر ( ص ) ، حضوری صوری با اهدافی توطئه آمیز *
و منهم من یستمع . .. قالوا للذین أوتوا العلم ماذا قال ءانفًا
خداوند در این آیه، حالت پرسشگری کافران (ماذا قال آنفاً) را مورد سرزنش و توبیخ قرار داده است. این توبیخ، از آن جهت بوده است که در پرسش آنان، نوعی توطئه و سعی در سست کردن ایمان دیگران، نهفته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 12 - 1
1 - سؤال تمسخرآمیز کافران درباره زمان برپایی روز جزا
ص: 450
یسئلون أیّان یوم الدّین
از آیات قبل و بعد، تمسخرآمیز بودن سؤال کافران استفاده می شود; زیرا آنان اصولاً در مقام فهم حق نبودند و با این پرسش، می خواستند راهی دیگر برای انکار معاد و وسیله ای برای تمسخر آن پیدا کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 52 - 1،4
1 - تکذیب و اتهام ، شیوه همیشگی اقوام و جوامعِ کفرپیشه و شرک آلود در برابر فرستادگان الهی
کذلک ما أتی الذین من قبلهم من رسول إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
4 - اتهام سحر و جنون ، موضع همیشگی کافران در برابر رسولان الهی
ما أتی الذین . .. إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 42 - 2
2 - کافران ، در اندیشه ایجاد وقفه در روند گسترش دین ، با طرح مسائل بی اساس علیه پیامبر ( ص )
أم یریدون کیدًا
در آیات پیشین، سخن از اتهام های مشرکان علیه پیامبر(ص) و بررسی علل آن اتهام ها بود. در ادامه این بررسی، خداوند به اندیشه ناسالم و مکرآلود کافران اشاره می کند که آنچه آنان می گویند، ناشی از ابهام شخصیت پیامبر(ص) نیست; بلکه دقیقاً ترفندی خائنانه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 15 - 2
2 - معرفی قرآن به عنوان افسانه کهن ، از ترفند های همیشگی کافران تکذیب گر
إذا تتلی علیه ءای_تنا قال أس_طیر الأوّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 1،7
1 - نگاه کافران به پیامبر ( ص ) ، نگاهی خشم آلود و کینه توزانه بود .
و إن یکاد الذین کفروا لیزلقونک بأبص_رهم
<زَلَق> (مرادف <ذلل>) به معنای لغزیدن و سقوط کردن است و عبارت <لیزلقونک بأبصارهم> کنایه از این است که کافران، با نگاه خشم گینانه و کینه توزانه، به پیامبر(ص) می نگریستند; مانند آن که گفته می شود: فلان کس آن چنان به من نگاه می کند، که گویا می خواهد مرا با نگاهش بخورد و یا بکشد; یعنی، اگر برای او ممکن باشد که با نگاهش مرا بخورد و یا بکشد، چنین خواهد کرد.
7 - ترور شخصیت ( همچون پیامبر ( ص ) ) ، از ترفند های کافران برای مبارزه با تعالیم اسلام و قرآن
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
این که کافران، به جای مبارزه با تعالیم قرآن، پیامبر(ص) را متهم به جنون کردند; بیانگر این نکته است که آنان درصدد بودند با این کار، به هدف خود (نابودی دین) نائل شوند.
ص: 451
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 33 - 4
4 - گنه پیشگان کافر ، در برخورد با مؤمنان ، چنان خود را در مقام قیّم و نگهبان می نشانند که گویا هدایت آنان را مأموریت خود می دانند .
و ما أُرسلوا علیهم ح_فظین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 22 - 1
1 - کافران ، به مجرد شنیدن آیات قرآن ، آن را تکذیب کرده و معارف آن را دروغ می پنداشتند .
بل الذین کفروا یکذّبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 23 - 2،5
2 - کافران ، تکذیب قرآن را ابزار رسیدن به اهدافی ساخته بودند که آن را اظهار نمی کردند .
بل الذین کفروا یکذّبون . و اللّه أعلم بما یوعون
از مصادیق <مایوعون>، نیت ها و مقاصدی است که کافران، تکذیب قرآن را وسیله رسیدن به آن مقاصد کرده بودند.
5 - تکذیب قرآن از سوی کافران ، ظاهری بوده و به دروغ بودن آن باور نداشتند .
و اللّه أعلم بما یوعون
تقابل این آیه با آیه قبل، بیانگر آن است که گرچه کافران به زبان قرآن را تکذیب می کردند; ولی خداوند بهتر می داند که در درون آنان از تکذیب قرآن خبری نبود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 3
3 - تصریح به آمادگی نداشتن مشرکان برای پذیرش توحید در هیچ زمان و تأکید بر واهی بودن پیشنهاد سازش از سوی آنان ، وظیفه ای الهی بر عهده پیامبر ( ص )
قل . .. و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
آیات آغاز سوره _ که تسامح طرفین را در زمان آینده منتفی دانست _ با مفهوم خود، تکلیف زمان حال را نیز روشن کرده است. در این حال، وضعیت زمان حال به صراحت در این آیه، بیان شد تا موضع گیری ها شفاف باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 45 - 4
4 - همگونی برخورد های مشرکان عصر بعثت با کافران عصر موسی ، در مورد کتاب آسمانی
و لو جعلن_ه قرءانًا . .. و لقد ءاتینا ... فاختلف فیه
ص: 452
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 72 - 5
5 - خشمگین شدن کافران صدراسلام و ظهور آثار کینه و نفرت در چهره آنان ، به هنگام شنیدن آیات قرآن و معارف توحیدی آن
و إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت تعرف فی وجوه الذین کفروا المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 7 - 4
4 - رفتار کافران با شخصیت پیامبر ( ص ) ، برخوردی تحقیرآمیز و در حد شخصیتی فاقد شهرت و موقعیت
هل ندلّکم علی رجل ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق
ذکر نکردن شخصیت حقوقی پیامبر(ص) به عنوان رسول خدا و یا نگفتن نام آن حضرت و آوردن عنوانی نکره، حکایت از موضوع یاد شده دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 49 - 2
2 _ اهل ایمان ، در دنیا مورد تحقیر کفرپیشگان مستکبر هستند .
أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 8
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 54 - 1
1 _ روش کافران مکه در برخورد با آیات الهی همسان با روش فرعونیان و کافران پیش از آنها
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
ص: 453
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 1،3
1- خطاب استهزاگرانه و بی ادبانه کافران مکه به پیامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
از اینکه کفار، در مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) به جای خطاب مستقیم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غایب آن حضرت را صدا می زدند و نیز از اینکه به او نسبتی می دادند که خود آن را قبول نداشتند، حاکی از نکته فوق است.
3- کافران مکه ، پیامبر ( ص ) را به خاطر ادعای نزول وحی بر خود ، فردی مجنون و دیوانه می دانستند .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
شواهد تاریخی گواهند که قبل از ادعای نبوت پیامبر(ص) آنان چنین تهمتی را به آن حضرت نسبت نمی دادند، پس این تهمت به خاطر نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 9
9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن ، اساس علمی و عقلانی نداشت ; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی _ روانی آنان بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی _ نفسانی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 1،2،5
1- کافران و مشرکان مکه ، به هنگام رو به رو شدن با پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را مورد تمسخر و استهزا قرار می دادند .
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
2- تمسخر و استهزا ، تنها شیوه برخورد مشرکان و کافران مکه با شخص پیامبر ( ص ) بود .
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
حرف نفی <إن> و حرف استثنا <إلاّ> پس از آن _ که بر قصر دلالت می کند _ و نیز آمدن <هزواً> به صورت مصدر، همگی بیانگر استمرار و شدت در کار استهزا و تمسخر است.
5- پیامبر ( ص ) ، مورد تحقیر مداوم کافران مکه قرار می گرفت .
و إذا رءاک . .. أه_ذا الذی یذکر ءالهتکم
همزه استفهامیه در <أه_ذا. ..> برای تعجب است و اسم اشاره <ه_ذا> _ به قرینه استهزا _ در تحقیر استعمال گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 60 - 10،11
10 - کافران مکه ، درصدد تحقیر و خوار ساختن پیامبر ( ص ) بودند .
و لایستخفّنّک الذین لایوقنون
دعوت از پیامبر(ص) به صبر در برابر کافران و نیز توصیه به مراقبت از خود که مبادا کافران آن حضرت را خفیف و خوار کنند، می تواند بازگو کننده وضعیّت رفتاری کافران درباره پیامبر(ص) باشد.
ص: 454
11 - کافران مکه ، درصدد بودند تا با تبلیغات خود ، در مواضع عقیدتی پیامبر ( ص ) سستی ایجاد کنند .
إن أنتم إلاّ مبطلون. .. و لایستخفّنّک الذین لایوقنون
برخی بر این عقیده اند که معنای <لایستخفّنّک>، <لاینفز عن دینک> (بیرون نبرند تو را از دین ات) است (لسان العرب). <و لایستخفّنّک الذین لایوقنون> می تواند بیانِ نوعِ اثری باشد که مشرکان، با <إن أنتم إلاّ مبطلون> درصدد ایجاد آن بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 28 - 9
9 - انکار و برخورد عنادآمیز با قرآن و پیامبر ( ص ) ، شیوه مستمر کافران مکه
کانوا بأی_تنا یجحدون
فعل <کان> هرگاه بر مضارع داخل شود افاده استمرار می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 1
1- تلاش کافران مکه ، برای تحقیر مؤمنان و بی اهمیت جلوه دادن ایمان آنان
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 8
8- خارج کردن حق از صحنه ، با باطل نشان دادن چهره آن ، از شیوه های تبلیغاتی کفرپیشگان است .
و یج_دل الذین کفروا بالب_طل لیدحضوا به الحقّ
<إدحاض> به معنای <إبطال> و <إزاله> است. <لیدحضوا به الحقّ> یعنی: <کفرپیشگان، با مجادله باطل، سعی در ابطال و ازاله حق دارند.>. روشن است که حق، قابل ابطال نیست، لذا تعبیر <خروج از صحنه> و <باطل نمایی> در برداشت به کار رفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 6
6- جدال و اشکال تراشی ، با به کارگیری روش های باطل و دستاویز های دروغین ، از شیوه های مبارزه کافران با حق است .
و یج_دل الذین کفروا بالب_طل لیدحضوا به الحقّ
ص: 455
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 7
7 - توهین و تحقیر مسلمانان ، از ابزار کافران در اظهار دشمنی با آنان
یبسطوا إلیکم أیدیهم و ألسنتهم بالسوء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 35 - 1،2
1 _ سوت کشیدن و کف زدن ، شیوه نیایش کافران مکه در مسجدالحرام و اطراف کعبه
و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیه
2 _ سوت کشیدن و کف زدن در اطراف کعبه به عنوان عبادت و نیایش از سوی کافران مکه ، دلیل عدم شایستگی آنان برای ولایت بر مسجدالحرام
إن أولیاؤه إلا المتقون . .. مکاء و تصدیه
جمله <ما کان صلاتهم . .. > می تواند بیان مصداقی برای بی تقوایی متولیان کفرپیشه مسجدالحرام باشد و در نتیجه دلیلی برای عدم شایستگی آنان برای ولایت بر مسجدالحرام.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 4
4- لذّت جویی گسترده از امکانات حیات ، شیوه کافران
أذهبتم طیّب_تکم فی حیاتکم الدنیا و استمتعتم بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 25
25 - تفهیم اتهام و تبیین جرایم کافران برای ایشان ، قبل از اِعمال مجازات درباره آنان
فلننبّئنّ الذین کفروا بما عملوا و لنذیقنّهم من عذاب غلیظ
از این که خداوند، مجازات کافران را پس از اطلاع آنان نسبت به گناهان شان ذکر فرموده، مطلب بالا قابل برداشت است.
ص: 456
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 11 - 13
13- اتکا و توکل بر خداوند از رهنمود های انبیا برای تقویت جبهه مؤمنان در مقابل ستیزه جویی کافران
و علی الله فلیتوکّل المؤمنون
اینکه رسولان الهی پس از پاسخ گویی به شبهات مخالفان، اعلام می کنند که مؤمنان باید بر خداوند اتکا داشته باشند، در واقع رهنمودی است از سوی آنان که در برابر مخالفان و دشمنان باید به خدا متکی بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 10
10 - تسبیح و حمد مداوم پروردگار ، از راه های مقابله مؤمنان با تبلیغات کافران علیه خدا و دین
فاصبر علی ما یقولون و سبّح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 114 - 3
3 - ممانعت از ورود مسلمانان به مساجد و تلاش برای تخریب آنها ، از روش های مبارزاتی کفرپیشگان علیه اسلام و مسلمین
و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه و سعی فی خرابها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 4
4 _ اتهام سحر، وسیله ای برای مبارزه کافران با رسالت پیامبر(ص) و آیات الهی
لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 4
4 _ استهزای وعیدها و تهدیدهای پیامبران الهی، از شیوه های مبارزه کافران با انبیا در طول تاریخ
و لقد استهزیء برسل من قبلک فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به
بنابراین که مقصود از <ما کانوا به یستهزءون>، عذاب موعود الهی باشد که در محتوای پیامهای انبیا(ع) ذکر می شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 10
10 _ افسانه خواندن قرآن، از شیوه های مبارزه کافران و مشرکان با اسلام
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
ص: 457
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 11
11- استفاده از تهمت و شخصیت شکنی ، از روش های مبارزه کافران با پیامبر ( ص ) و تعالیم او
إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 3،6
3 _ تهمت و افترا ، ابزار و شیوه های مبارزه کافران علیه پیامبر ( ص ) و قرآن
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه و أعانه علیه قوم ءاخرون
6 _ تهمت و افترا زدن کافران به گناهی که تنها خود مرتکب آن بودند ، از شیوه های آنان در مبارزه ، علیه پیامبراسلام ( ص )
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا
برداشت یاد شده از آن جا استفاده می شود که کافران، پیامبراسلام(ص) را متهم به دروغ گویی می کردند; در حالی که خود، دروغ پرداز بودند و به دروغ و به ناحق، قرآن را ساخته و پرداخته آن حضرت می شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 12
12 _ تهمت سحر زدگی ، آخرین توجیه و حربه سران کفر و شرک علیه پیامبر ( ص )
و قال الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
سران کفر و شرک، به ترتیب چند تهمت و افترا را علیه پیامبر(ص) مطرح کردند که اولین آن، تهمت دروغ گویی به آن حضرت و خدشه در اصالت وحی بود. آخرین آن نیز تهمت سحرزدگی به ایشان بود. در تاریخ آمده است که گویندگان این سخن عتبه بن ربیعه، ابوسفیان و ... بوده اند که از سران شرک و کفر به شمار می آمدند. بنابراین آنچه در تاریخ آمده، مؤید دیگری برای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 33 - 1
1 _ کافران ، با استفاده از مثل های باطل و ترسیم غیر واقعی چهره پیامبر ( ص ) به مبارزه علیه اسلام برخاسته بودند .
الذین کفروا . .. و لایأتونک بمثل
<مَثَل> هم به معنای <حجت> و <حدیث> (سخنانی در باره اثبات چیزی) و هم به معنای <صفت> (توصیف چیزی) آمده است (قاموس المحیط). مقصود از آن در آیه شریفه، مجموعه سخنانی است که کافران در توصیف پیامبر(ص) و به منظور خدشه دارکردن چهره منور آن حضرت می گفتند که در آیات فوق از آنها یاد شده است. گفتنی است قید باطل بودن مثل ها، از قرینه مقابله جمله <لایأتونک بمثل> و جمله <إلاّ جئناک بالحقّ> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 11
11 - اتهام یاوه سرایی ، حربه کافران علیه پیامبر ( ص ) و مؤمنان بود .
لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
ص: 458
باطل، در اصل، به معنای <بی ثبات و بی ریشه> است. گاهی، درباره کسی به کار برده می شود که مطلبی عاری از حقیقت بگوید (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 30 - 3
3 - تمسخر و استهزا ، از روش های مبارزاتی و حربه های تبلیغی کافران علیه رسولان الهی بود .
ی_حسره علی العباد ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 36 - 8
8 - ترسانیدن و به هراس افکندن پیامبر ( ص ) و مؤمنان از ضربات دشمنان ، از روش های مبارزاتی مشرکان و کافران
و یخوّفونک بالذین من دونه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 56 - 8
8 - تمسخر ، از شیوه های مبارزاتی کافران و مشرکان با تعالیم آسمانی ( قرآن )
ی_حسرتی علی ما فرّطت . .. و إن کنت لمن الس_خرین
آمدن کلمه <الساخرین> به صورت صفت (در قالب اسم فاعل) گویای این نکته است که به تمسخر گرفتن تعالیم قرآن، به صورت مقطعی و موردی نبود; بلکه دائمی و مکرر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 3
3- نسبت افترا به پیامبر ( ص ) ، از شیوه های کافران در مبارزه با آن حضرت
قال الذین کفروا . .. ه_ذا سحر مبین . أم یقولون افتری_ه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 6
6 - استفاده جبهه کفر از تمامی روش های عملی و تبلیغی ، برای زیان رساندن به مسلمانان
إن یثقفوکم یکونوا لکم أعداء و یبسطوا إلیکم أیدیهم و ألسنتهم بالسوء
تعبیر <أیدیهم و ألسنتهم. ..>، بیانگر به کارگیری تمامی امکانات از سوی کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 47 - 15
15_ رؤیای کافران نیز می تواند بیانگر واقعیت ها بوده و حاوی دستورالعملهایی برای حفظ جامعه از گزند ها باشد .
ص: 459
قال الملک إنی أری . .. قال تزرعون سبع سنین دأبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 175 - 2
2 - قابل درک و مشاهده بودن نشانه های شکست و نابودی کافران و مشرکان معاند برای پیامبر ( ص )
و أبصرهم
برداشت یاد شده از آن جا است که توصیه به دقت کردن در وضعیت کافران، مربوط به زمان بعد از شکست و عذاب نیست; بلکه به زمان قبل از آن ارتباط دارد. بنابراین پیش از شکست و یا نزول عذاب، آثار آن برای پیامبر(ص) قابل رؤیت و درک بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 179 - 2
2 - قابل درک و مشاهده بودن نشانه های شکست و نابودی کافران و مشرکان معاند برای پیامبر ( ص )
و أبصر
برداشت یاد شده از آن جا است که توصیه به دقت کردن در وضعیت کافران، مربوط به زمان بعد از شکست و عذاب نیست; بلکه به زمان قبل از آن ارتباط دارد. بنابراین پیش از شکست ویا نزول عذاب، آثار آن برای پیامبر(ص) قابل مشاهده و درک بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 95 - 2
2 - وعده نزول عذاب بر کافران ، در مرآی و منظر پیامبر ( ص )
و إنّا علی أن نریکک ما نعدهم لق_درون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 175 - 2
2 - قابل درک و مشاهده بودن نشانه های شکست و نابودی کافران و مشرکان معاند برای پیامبر ( ص )
و أبصرهم
برداشت یاد شده از آن جا است که توصیه به دقت کردن در وضعیت کافران، مربوط به زمان بعد از شکست و عذاب نیست; بلکه به زمان قبل از آن ارتباط دارد. بنابراین پیش از شکست و یا نزول عذاب، آثار آن برای پیامبر(ص) قابل رؤیت و درک بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 179 - 2
2 - قابل درک و مشاهده بودن نشانه های شکست و نابودی کافران و مشرکان معاند برای پیامبر ( ص )
ص: 460
و أبصر
برداشت یاد شده از آن جا است که توصیه به دقت کردن در وضعیت کافران، مربوط به زمان بعد از شکست و عذاب نیست; بلکه به زمان قبل از آن ارتباط دارد. بنابراین پیش از شکست ویا نزول عذاب، آثار آن برای پیامبر(ص) قابل مشاهده و درک بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 264 - 5
5 _ همانندی انفاقِ توأم با منّت و آزار مؤمنان ، با انفاق همراه با ریایِ کافران
یا ایّها الّذین امنوا . .. کالّذی ینفق ماله رئاء النّاس و لا یؤمن باللّه
انفاق مؤمنان آنگاه که با منّتِ و آزار توأم شود، همانند انفاق کافرانی است که با ریا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 7
7 _ خداوند ، کفرپیشگان را به سبب رفتار ناپسندشان ( سرمستی ها ، ریاکاری ها ، بازداری مردم از راه خدا ) ، مجازات خواهد کرد .
و لاتکونوا کالذین . .. و اللّه بمایعملون محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 3
3 _ پیامبر اکرم(ص) مورد تکذیب و زخم زبان و آزار کافران بود.
قد نعلم إنه لیحزنک الذی یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 27 - 1
1 - زشت و کریه شدن چهره های کافران و منکران معاد ، در لحظه مشاهده عذاب قیامت
فلمّا رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا
واژه <سوء> مرادف <قبیح> و <سیئه> مقابل <حسنه> است.
ص: 461
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 2
2- امکان شمول عفو الهی ، نسبت به کافران حق ستیز ، به شرط توبه و پشیمانی قبل از مرگ
إنّ الذین کفروا و . .. ثمّ ماتوا و هم کفّار فلن یغفر اللّه لهم
از مفهوم آیه شریفه، استفاده می شود که اگر کافر معاند در حال کفر نمیرد و قبل از مرگ توبه کند، مشمول <لن یغفر اللّه> نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 3 - 3
3 - وجود معارف استوار و قوام بخش در قرآن ، نشانِ تمام بودن حجت بر کافران با ابلاغ آن از سوی پیامبر ( ص ) است .
حتّی تأتیهم البیّنه . رسول من اللّه ... فیها کتب قیّمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 9 - 3
3 - چیزی جز دروغ پنداشتن کیفر های اخروی ، گنه کاران و کافران را به احساس امنیت از عذاب سوق نداده است .
بل تکذّبون بالدین
مراد از <دین> به قرینه آیات بعد _ که در آنها قیامت با عنوان <یوم الدین> یاد شده _ جزای اعمال است. حرف <بل> _ که برای اضراب است _ بیانگر آن است که کافران و گناه کاران، گرچه توجیهاتی نزد خود دارند; ولی محرّک اصلی آنان، چیزی جز دروغ دانستن کیفرهای آخرت نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 126 - 3
3- امکان تعدی کافران به مؤمنان ، در قبال فراخوانده شدن به دین
ادع إلی سبیل ربّک . .. و إن عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به
ص: 462
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 90 - 8
8 _ میدان جهاد ، صحنه تمایز مؤمنان راستین از منافقان بی ایمان
و قعد الذین کذبوا اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 3
3 - تصمیم لجوجانه بیشتر کافران و مشرکان صدراسلام بر ایمان نیاوردن ، سبب مقرر شدن عذاب الهی بر آنان بود .
لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون
برداشت یاد شده مبتنی بر این مطلب است که <فاء> در <فهم لایؤمنون> تعلیلیه است و جمله برای بیان علتِ مضمونِ جمله <لقد حقّ القول علی أکثرهم> می باشد; یعنی، چون دانسته شد آنان ایمان نمی آورند، عذاب بر آنان مقرر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 4
4 - خداوند ، به همه اقوام کافر و تکذیب گر ، فرصت می داد تا شاید متنبه شوند و دست از مخالفت بردارند .
فأملیت للک_فرین ثمّ أخذتهم
<إملاء> (مصدر <أملیت>) از <مَلْو> و به معنای فرصت دادن است; یعنی، آن اقوام تکذیب گر و کافر را فرصت دادم تا به خود بیایند و دست از مخالفت بردارند. آن گاه چون آنان از فرصت داده شده استفاده نکردند و هم چنان بر کفر و تکذیب خود اصرار ورزیدند، آنان را از میان برداشتم و نابودشان ساختم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 1
1 - عذاب قهر الهی ، نقطه پایان غفلت زدگی و بی خبری کافران
بل قلوبهم فی غمره . .. حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذا هم یجئرون
<حتی> ابتدائیه بوده و برای بیان غایت غفلت زدگی کافران و پایان اشتغال آنها به کارهای ناپسند است. <مترفین> (جمع <مترف>) به معنای مرفهان، خوشگذرانان و ناز پروردگان است. <جوار> در اصل به زوزه وحوش (آوای سگ، شغال و گرگ وقتی که صدمه ببیند) گفته می شود و در این جا کنایه از فریاد استغاثه می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 26 - 2
2 - یادآوری آخرین لحظات زندگی انسان ( هنگام احتضار و حالات تکان دهنده محتضر ) ، از سوی خداوند به کافران و
ص: 463
منکران معاد ، برای بیدار کردن آنان از غفلت و مستی
کلاّ إذا بلغت التراقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 3
3- پیروی کافران از باطل ، مستلزم امان ندادن به آنان ، آن گاه که به جنگ جبهه ایمان و نبردی رویاروی آمده اند .
الذین کفروا اتّبعوا الب_طل . .. فإذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب
برداشت بالا بنا بر این نکته است که <فإذا لقیتم> تفریع بر <الذین کفروا اتّبعوا الباطل> باشد; یعنی، چون کافر بر باطل است، زمانی که به جنگ تو آمد در کشتن او تردید نداشته باش.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 3 - 1
1- ناکامی و پوجی اعمال کافران بازتاب طبیعی باطل گرایی آنان
الذین کفروا . .. أضلّ أعم_لهم ... ذلک بأنّ الذین کفروا اتّبعواالب_طل
<ذالک> اشاره به فرجام پوچ و اعمال بی ثمر کافران است (أضلّ أعمالهم).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 87 - 4
4 - کوتاهی در ابلاغ رسالت الهی و عقب نشینی از آرمان های دینی ، موجب تقویت جبهه کفر و نوعی پشتیبانی از مواضع کفرپیشگان است .
فلاتکوننّ ظهیرًا للک_فرین . و لایصدّنّک عن ءای_ت اللّه
توصیه خداوند به دست برنداشتن از ابلاغ آیات الهی، پس از هشدار از هرگونه پشتیبانی از کافران، می تواند به این حقیقت اشاره داشته باشد که ترک ابلاغ رسالت الهی، نوعی تقویت و پشتیبانی از آنان به شمار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 6
ص: 464
6 - بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و دعوت مکرر آنان به ایمان است .
لمقت اللّه أکبر . .. إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکفرون
آمدن فعل های مضارع <تدعون> و <تکفرون> بر استمرار دلالت دارد; یعنی، شما همواره به ایمان فراخوانده می شدید; ولی به جای ایمان آوردن، به طور مستمرّ کفر میورزیدید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 2
2 - تلاوت آیات قرآن از سوی پیامبر ( ص ) ، خشم و کینه کافران را به شدت برمی انگیخت .
و إن یکاد الذین کفروا لیزلقونک بأبص_رهم لمّا سمعوا الذکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 11
11 - بی توجهی به عمق عداوت کافران با اسلام و مسلمانان ، زمینه ساز برقراری روابط دوستانه با آنان
لاتتّخذوا عدوّی و عدوّکم أولیاء . .. یخرجون ... أن تؤمنوا باللّه ربّکم
بیان ابعاد مختلف عداوت کافران با مسلمانان، به عنوان دلیل ممنوعیت ارتباط دوستانه با آنان، بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 11،12
11- کافران ، در صورت عقب نشینی پیامبر ( ص ) از مواضع اصولی خویش ( تعالیم وحی شده بر آن حضرت ) قطعاً با او طرح دوستی صمیمانه ای می ریختند .
و إن کادوا لیفتنونک . .. و إذًا لاَتّخذوک خلیلاً
12- کافران و دشمنان اسلام ، تنها در صورت عقب نشینی مسلمانان از برخی مواضع خویش ، راضی به تسالم و دوستی با آنان می شدند .
و إن کادوا لیفتنونک عن الذی أوحینا إلیک . ..و إذًا لاَتّخذوک خلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 465
18 - واقعه - 56 - 67 - 2
2 - کافران و ناباوران به رستاخیز ، در زندگی فاقد تکیه گاه مطمئن بوده و در مواجهه با حوادث ، زود خود را می بازند و دچار یأس و احساس حرمان می شوند .
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون . بل نحن محرومون
روی سخن در این آیات، با کافران و کسانی است که در برابر مسأله معاد، موضع گیری ناباورانه دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 6
6 - مداومت کافران بر تکذیب ، طغیان و گناه ، مایه چرکین شدن قلب و مسدود شدن راه های شناخت بر آنان است .
بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون
مراد از <ما کانوا یکسبون>، همان اموری است که آیات پیشین درباره کافران برشمرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 24 - 10
10 - ضعف روح صبر و شکیبایی ، از موجبات عدول از مواضع دینی و تسلیم و سازش در برابر خواسته های گناه پیشگان و بیگانگان کافر
فاصبر لحکم ربّک و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا
از توصیف شدن پیامبر(ص) به صبر و شکیبایی در امر رسالت _ پیش از دریافت هشدار نسبت به اطاعت از گروه های گناه کار و ناسپاس _ مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 9 - 2
2 - اعلام آمادگی کافران تکذیب گر ، به سازش کردن و نرمش نشان دادن با پیامبر ( ص ) ، در صورت سازش و نرمش نمودن آن حضرت با آنان
ودّوا لوتدهن فیدهنون
ص: 466
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 7
7 - خطا ها و لغزش ها ، زمینه ابتلای مؤمنان به رنج ها و سلطه کافران است . *
ربّنا لاتجعلنا فتنه . .. و اغفرلنا
ارتباط <واغفر لنا> با <لاتجعلنا فتنه. ..>، ممکن است از این جهت باشد که یکی از عوامل <فتنه> (مفتون و معذّب شدن) گناهان است. از این رو در تکمیل دعای <لاتجعلنا...>، طلب آمرزش شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 17
17 _ نقش مهم هجرت پیامبر ( ص ) ، در فروشکستن صولت و شعار کفر و اعتلا یافتن کلمه اللّه
فقد نصره اللّه إذ أخرجه . .. و جعل کلمه الذین کفروا السفلی و کلمه اللّه هی العلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 6
6- خوی شتاب زدگی آدمی ، زمینه ساز درخواست کافران مکه برای تحقق وعده های الهی ( عذاب ، برپایی قیامت و . . . )
خلق الإنس_ن من عجل . .. یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
برداشت یاد شده مبتنی براین است که جمله <و یقولون متی . ..> عطف بر جمله <سأُوریکم...> باشد و این دو جمله، با جمله <خلق الإنسان من عجل> _ که بیان گر خصلت عمومی انسان ها است _ مرتبط باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 26 - 2
2 - عذاب شدن کافران تکذیب گر پس از اتمام حجت و ارائه معجزات و دلایل آشکار و کتاب های روشنگر بوده است .
کذّب الذین من قبلهم جاءتهم رسلهم بالبیّن_ت . .. ثمّ أخذت الذین کفروا فکیف کان نک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 6 - 6
6 - ربوبیت الهی ، مقتضی عذاب دادن و کیفر کردن کافران حق ستیز و تکذیب کننده
و کذلک حقّت کلمت ربّک علی الذین کفروا أنّهم أصح_ب النار
ص: 467
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 7
7- نزول عذاب بر کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان با دلایل روشن
یغشی الناس ه_ذا عذاب ألیم . .. و قد جاءهم رسول مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 12
12- عناد شدید کافران ، زمینه ساز گرایش پیامبر ( ص ) به درخواست عذاب ، برای آنان
و لاتستعجل لهم
از نهی <لاتستعجل> اگر استفاده نشود که پیامبر(ص) درخواست عذاب کرده است; می توان استفاده کرد که عناد کافران تا بدان جا شدید بوده که زمینه چنین درخواستی را فراهم می کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 37 - 3
3 - خطر نزول عذاب الهی بر جامعه کفرپیشه ، پس از تهی شدن آن از مؤمنان
فأخرجنا . .. من المؤمنین ... و ترکنا فیها ءایه للذین یخافون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 17 - 3
3 - ثروت و مکنت کافران تکذیب گر ، در معرض نابودی با عذاب الهی
إنّا بلون_هم کما بلونا أصح_ب الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 8
8- در صورت تحقق خواسته کافران مکه ، مبنی بر نزول ملائکه ، آنان گرفتار عذابی مرگبار می شدند .
ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
یکی از احتمالاتی که برای آیه داده شده، این است که ملائکه، در صورتی که بخواهند برای کافران نازل شوند، برایشان عذاب به ارمغان خواهند آورد; عذابی که هیچ کدام از آنان را زنده نخواهد گذاشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 2
ص: 468
2 - کافران لجوج و حق ناپذیر ، تنها به هنگام مشاهده نشانه های نزول عذاب الهی ، به ناتوانی و بی پناهی خود پی می برند .
حتّی إذا رأوا ما یوعدون فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 63 - 5
5 - غفلت از نظام ثبت و حسابرسی دقیق اعمال و کیفر و پاداش اخروی ، عامل بیگانگی کافران با اعمال نیک و آلودگی آنان به کردار های بد و ناشایست
بل قلوبهم فی غمره من ه_ذا . .. هم لها ع_ملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 13
13 _ گام نهادن مؤمنان در هر میدان و زمینه ای که خشم کافران را به دنبال داشته باشد ، عمل صالح و دارای اجر است .
و لا یطئون موطئاً یغیظ الکفار . .. إلا کتب لهم به عمل صلح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 35،40
35- سرعت گسترش اسلام ، از پیدایش تا استقرار و شکوفایی آن ، مایه شگفتی دین شناسان و خشم کافران
کزرع . .. یعجب الزرّاع لیغیظ بهم الکفّار
40- جامعه مقتدر و اصیل اسلامی ، برانگیزاننده خشم کافران و نه دوستی ایشان
کزرع أخرج شط_ه . .. لیغیظ بهم الکفّار
از تعبیر <لیغیظ> استفاده می شود که کافران، ناگزیر در قبال رشد امت اسلامی موضع خصمانه می گیرند و انتظار دوستی از آنان بی جا و بی مورد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 2
2 - تلاوت آیات قرآن از سوی پیامبر ( ص ) ، خشم و کینه کافران را به شدت برمی انگیخت .
و إن یکاد الذین کفروا لیزلقونک بأبص_رهم لمّا سمعوا الذکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 469
11 - حج - 22 - 72 - 5
5 - خشمگین شدن کافران صدراسلام و ظهور آثار کینه و نفرت در چهره آنان ، به هنگام شنیدن آیات قرآن و معارف توحیدی آن
و إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت تعرف فی وجوه الذین کفروا المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 5 - 1
1 - انکار و زیر سؤال بردن برپایی قیامت ، بهانه کافران برای انجام هرگونه فسق و فجور
أیحسب الإنس_ن ألّن نجمع عظامه . .. بل یرید الإنس_ن لیفجر أمامه
<فجور> (مصدر <یفجر>) به معنای فسق (صحاح اللغه) و لام در <لیفجر> برای تعلیل است. <أمام> اسم مکان و در این آیه مجازاً در زمان مستقبل _ که مفید استمرار است _ استعمال شده است. بنابراین مفاد آیه چنین می شود: <بلکه انسان می خواهد تا راه فسق و فجور، برای همیشه به روی او باز باشد و آن را ادامه دهد و همین سبب انکار معاد از جانب او است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 44 - 14
14 - هدایت و شفای قرآن ، مایه فزونی کوردلی کافران لجوج
و هو علیهم عمیً أُول_ئک ینادون من مکان بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 6 - 6
6 - ربوبیت الهی ، مقتضی عذاب دادن و کیفر کردن کافران حق ستیز و تکذیب کننده
و کذلک حقّت کلمت ربّک علی الذین کفروا أنّهم أصح_ب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 16
16- کیفر الهی در مورد کافران ، پس از اتمام حجت و تبیین حق برای آنان
إنّ الذین کفروا و . .. من بعد ما تبیّن لهم الهدی ... و سیحبط أعم_لهم
در صورتی که <سیحبط. ..> عنوان کیفر داشته باشد; تعبیر <من بعد ما تبیّن...> بیانگر اتمام حجّتی است که قبل از اعمال مجازات، صورت گرفته است.
ص: 470
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 7 - 4
4 - ربوبیت الهی ، مقتضی مجازات کافران و حق ستیزان
إنّ عذاب ربّک لوقع
از اضافه <عذاب> به <ربّ>، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 4 - 5
5 - تحقق مجازات های الهی بر کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان
و کلّ أمر مستقرّ . و لقد جاءهم من الأنباء ما فیه مزدجر
در صورتی که تعبیر <و کلّ أمر مستقرّ> کنایه از عذاب و کیفر حتمی کافران باشد، در پی آمدن <و لقد جائهم. ..>، توضیحی است بر این که کیفر آنان، بدون اتمام حجت صورت نگرفته و نمی گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 19 - 4
4 - ربوبیت خداوند ، مقتضی کیفر و مجازات کافران تکذیب گر و ثروتمندان مغرور
فلاتطع المکذّبین . ..أن کان ذا مال و بنین ... فطاف علیها طائف من ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 35 - 2
2- توجه به نافرجامی خط کفر ، مقتضی مصمم بودن مؤمنان در نبرد با کافران بدون هیچ سستی و سازش
فلن یغفر اللّه لهم . فلاتهنوا و تدعوا إلی السلم
<فا> در <فلاتهنوا> ترتّب و تفریع را می رساند و از ترتّب این آیه بر مفاد آیه قبل، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 73 - 3
3 - چشاندن بخشی از کیفر دنیایی به کافران ، نمودی از رحمت الهی و وسیله ای برای هدایت آنان
ردف لکم بعض الذی تستعجلون . و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس
همان طور که در آیه پیش گفته شد، مراد از <الذی تستعجلون> می تواند تنها عذاب دنیوی باشد. بنابراین عبارت <بعض الذی تستعجلون> به معنای گوشه ای از مجازات دنیایی است. با توجه به مطلب یاد شده می توان گفت که یادآوری بذل و رحمت الهی بر مردم، پس از بیان <ردف لکم بعض الذی تستعجلون> از آن جهت است که مشاهده گوشه ای از مجازات
ص: 471
الهی، بیدارگر و هشدار دهنده است; برخلاف نزول تمامی عذاب که در آن مجالی برای توبه و انابه باقی نمی ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 23 - 7
7 - کافران ، با وجود فراهم بودن شرایط برای ر ها ساختن کفر و پرداختن به تکالیف الهی ، از آن سر باز زدند .
لمّا یقض ما أمره
ضمیر فاعلی <یقض> به <الإنسان> برمی گردد که به قرینه <ما أکفره> تنها بر کافران منطبق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 27 - 4
4- سنت خداوند بر هلاکت اقوام کافر ، پس از نمایاندن آیات گوناگون به آنان
و لقد أهلکنا . .. و صرّفنا الأی_ت لعلّهم یرجعون
تذکر به <صرّفنا آیات>، در حقیقت بیانگر این است که خداوند تا وقتی که اتمام حجت نکند و آیات متعدد به کافران ننمایاند; ایشان را هلاک نمی کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 18
18- مجازات و نابودی کافران ، پس از ابلاغ پیام حق و اتمام حجت بر آنان است .
بل_غ فهل یهلک إلاّ القوم الف_سقون
با توجه به فای <فهل> _ که می تواند بیانگر تفریع باشد _ استفاده می شود که بلاغ و اتمام حجت، همواره قبل از مجازات و کیفر کافران صورت گرفته و می گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 28 - 5
5 - جوامع کفرپیشه و گناه کار ، در معرض نابودی از سوی خداوند
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا . .. إنّ ه_ؤلاء یحبّون العاجله و یذرون وراءهم ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 5
5- در صورت تحقق درخواست کافران برای نزول ملائکه ، تمامی آنان هلاک می شوند و مهلتی برای ایمان نخواهند داشت .
ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
انظار مصدر <منظر> به معنای تأخیر انداختن است و حصر در آیه، نشان می دهد که با آمدن ملائکه، اجل هیچ کدام از کفار
ص: 472
به تأخیر نخواهد افتاد و به هلاکت خواهند رسید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 8
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 67 - 2
2 - کافران و ناباوران به رستاخیز ، در زندگی فاقد تکیه گاه مطمئن بوده و در مواجهه با حوادث ، زود خود را می بازند و دچار یأس و احساس حرمان می شوند .
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون . بل نحن محرومون
روی سخن در این آیات، با کافران و کسانی است که در برابر مسأله معاد، موضع گیری ناباورانه دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 53 - 4
4 _ جامعه اسلامی ، برخوردار از زندگی گوارا و شیرین و جامعه شرک و کفر ، گرفتار ناکامی ها و تلخی ها
و هو الذی مرج البحرین ه_ذا عذب فرات و ه_ذا ملح أُجاج
برداشت یاد شده، بر این اساس استوار است که آیه شریفه، متضمن تثمیل باشد; به این معنا که ایمان به آب گوارا و شیرین و کفر و شرک به آب شور و تلخ تشبیه شده باشد و مؤمنان و جامعه ایمانی و کافران و جامعه کفر و الحاد به دریا تشبیه شده باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 15 - 6
6 - قلب های تیره کافران ، در قیامت نیز از درک حقیقت و شناخت خداوند و جلوه های ربوبیت او ، ناتوان خواهند بود . *
إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون
محجوب بودن از <ربّ> _ چنانچه از ارتباط این آیه با آیه قبل برمی آید _ ممکن است به معنای محجوب ماندن قلب، از هرگونه ارتباط با خداوند باشد. در نتیجه کافران، در قیامت نیز خداوند را نخواهند شناخت و به او ایمان قلبی نمی آورند.
ص: 473
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 13 - 2
2- تهدید و توسل به زور ، از ابزار کفار به هنگام درماندگی از پاسخ گویی به براهین منطقی انبیا
جاءتهم رسلهم بالبیّن_ت . .. قالوا إنا کفرنا ... و لنصبرنّ ... و علی الله فلیتوکّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 66 - 2
2 - واکنش کافران دنیاگرا در برابر فشار های ناگهانی اقتصادی ، واکنشی ذلیلانه و حسرت بار است .
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 53 - 17
17 _ ناکامی و زیانکاری ، فرجام شوم و پذیرش محبت و ولایت کافران
حبطت اعملهم فاصبحوا خسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 104 - 3
3 _ آسیب ها و صدمات متقابل مجاهدان و کافران در نبرد احد
ان تکونوا تألمون فانهم یألمون
بنابر آنچه در شأن نزول آیه آمده، مراد از آسیبهای متقابل، مسائلی است که در جنگ احد پیش آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 7
7 - خطر و زیان منافقان برای جامعه اسلامی ، همانند خطر و زیان کافران است .
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
ص: 474
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 22 - 1،2،3
1_ کفرپیشگان ، مردمی تباه شده و زیانکار ، در عرصه دنیا و صحنه آخرت
لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
2_ تباهی و زیان کاری کفرپیشگان در سرای آخرت ، افزونتر از خسارت و تباهی آنان در دنیاست .
لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
<أخسَر> (زیانکارتر) اسم تفضیل است و می طلبد که زیان کاری کافران در آخرت، با خسارت دیگری سنجیده شده باشد. می توان گفت: آن خسارت، خسارت کافران در دنیاست. براین اساس جمله <لاجرم أنّهم ...> دلالت می کند که کافران در دنیا و نیز در آخرت، زیانکارند و خسارت اخروی آنان در مقایسه با خسارت دنیوی، زیادتر و سنگین تر است.
3_ کفرپیشگانی که بر خدا دروغ می بندند و مردم را از راه خدا باز می دارند و قیامت را انکار می کنند ، در سرای آخرت از دیگر کافران و گنهکاران ، تباه تر و زیانکارترند .
و من أظلم . .. الذین یصدون ... لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که مقیاس سنجش و تعیین زیانکار و زیانکارتر مراتب کفر باشد. براین مبنا آیه شریفه دلالت دارد براینکه: همه کافران در آخرت زیانکارند; ولی آنان که بر خدا دروغ بستند و ... از دیگر کافران و گنهکاران، زیانکارتر می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 109 - 1
1- کافران دنیاگرای غافل ( مرتدان ) ، بی تردید در آخرت ورشکسته و زیانکارند .
استحبّوا الحیوه الدنیا . .. القوم الک_فرین ... هم الغ_فلون . لاجرم أنهم فی الأخر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 9 - 5
5 - قیامت ، روز ظهور و بروز غبن و خسارت کافران
ذلک یوم التغابن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 22 - 1،2
1_ کفرپیشگان ، مردمی تباه شده و زیانکار ، در عرصه دنیا و صحنه آخرت
لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
2_ تباهی و زیان کاری کفرپیشگان در سرای آخرت ، افزونتر از خسارت و تباهی آنان در دنیاست .
لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون
<أخسَر> (زیانکارتر) اسم تفضیل است و می طلبد که زیان کاری کافران در آخرت، با خسارت دیگری سنجیده شده باشد.
ص: 475
می توان گفت: آن خسارت، خسارت کافران در دنیاست. براین اساس جمله <لاجرم أنّهم ...> دلالت می کند که کافران در دنیا و نیز در آخرت، زیانکارند و خسارت اخروی آنان در مقایسه با خسارت دنیوی، زیادتر و سنگین تر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 121 - 10
10 - کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) خسارت دیدگان واقعی و تباه کنندگان خویش هستند .
و من یکفر به فأولئک هم الخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 12 - 19
19 _ کافران به معاد و رسالت پیامبر(ص) ، زیانکار، تباه کننده خویش و محروم از رحمت الهی
و لقد استهزیء برسل . .. کتب علی نفسه الرحمه ... الذین خسروا أنفسهم فهم لا یؤمنون
با توجّه به اینکه رحمت الهی فراگیر است، ممکن است زیان کافران به جهت محروم ساختن خود از دریافت رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 37 - 7
7 _ کافران حق ستیز ، زیانکاران واقعی هستند .
أولئک هم الخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 14
14 _ منافقان و کافران ، زیانکاران واقعی تاریخند .
وعد اللّه المنفقین . .. أولئک هم الخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 106 - 2
2- واقعیّت زندگی کافران ، چیزی جز پوچی و بی فرجامی و زیانکاری نیست .
ذلک
<ذلک> ممکن است که خبر مبتدای محذوف و تأکید بر محتوای آیات قبل باشد; یعنی، واقعیت این است و جز این نیست. (الأمر ذلک و لا غیر) و می تواند مبتدا باشد و <جزاؤهم> خبر آن و <جهنم> عطف بیان برای مبتدا یا خبر. برداشت یاد شده براساس احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 52 - 9،10
ص: 476
9 - باطل باوران و کافران به خدا ، قطعاً ، زیان کارند .
و الذین ءامنوا بالب_طل و کفروا باللّه أُول_ئک هم الخ_سرون
10 - ایمان به باطل و کفر به خدا ، خسارتبار است .
و الذین ءامنوا بالب_طل . .. أُول_ئک هم الخ_سرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 44 - 1،4
1 - کفر ، امری خسارت بار است و بازتاب خسارت آن ، برای خود کافر است .
من کفر فعلیه کفره
<علیه> جار و مجرور و متعلق به <کفره> است. مقدم شدن آن، برای بیان این نکته است که پیامدهای ناگوار کفر، به خود کافران اختصاص دارد.
4 - بازتاب خسارت کفر ، از آنِ کافر ، و پیامد فواید ایمان و عمل صالح ، فراگیر است . *
من کفر فعلیه کفره و من عمل ص_لحًا فلأنفسهم یمهدون
احتمال دارد این که در جواب شرط جمله نخست، ضمیر مفرد آورده شده و در جواب شرط جمله دوم، به رغم مفرد بودن اسم شرط، ضمیر جمع آورده شده است، اشاره به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 63 - 4
4 - کافران و منکران آیات الهی ، مردمی زیانکار و خسارت دیده اند .
و الذین کفروا بأی_ت اللّه أُول_ئک هم الخ_سرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 85 - 4
4 - آشکار شدن خسارت و زیان کاری مشرکان و کافران قدرتمند و حق ناپذیر ، به وقت نزول عذاب الهی بر ایشان در دنیا
لمّا رأوا بأسنا . .. و خسر هنالک الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 50 - 3
3 - احساس خسارت و زیانباری کافران در قیامت ، به سبب بهره نگرفتن از تعالیم قرآن در زندگی
و إنّه لحسره علی الک_فرین
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که <حسرت> به معنای اندوه برای آنچه از دست رفته است، می باشد (لسان العرب). این در جایی است که انسان از آن چیز، بهره لازم نبرده و نسبت به آن احساس خسارت کرده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 477
10 - مریم - 19 - 75 - 14
14- ثروت ، مکنت ، خوش نمایی و آراستگی زندگی کافران ، استدراج است .
هم أحسن أث_ثًا و رءیًا . .. فلیمدد له الرحمن مدًّا حتّی إذا رأوا ما یوعدون
<استدراج>; یعنی، کسی را آهسته آهسته و به آرامی نزدیک چیزی بردن (لسان العرب) در این آیه <مدّاً> _ که مفعول مطلق است _ بیان نوعی خاصی از امهال است که مقصود از آن به قرینه <حتّی إذا. ..>، نزدیک ساختن کافران به عذاب موعود الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 51 - 12
12 _ نکوهش اهل کتاب ( علمای یهود ) ، به جهت قضاوت ظالمانه درباره مؤمنان و سازش با کافران
الم تر الی الّذین اوتوا نصیباً من الکتب یؤمنون
جمله <الم تر . .. > دارای لحن مذمت گونه و اعتراض آمیز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 36 - 4
4- سرگرمی ها و خوشی های پوچ دنیا ، از مهم ترین عوامل سستی در جهاد و تمایل به سازش با کافران
فلاتهنوا . .. إنّما الحیوه الدنیا لعب و لهو
خداوند، پس از نهی مؤمنان نسبت به سستی در جهاد و گرایش به سازش، به آنان لعب و لهو بودن دنیا را یادآوری کرده است. از مطلب استفاده می شود که سرگرمی های این دنیا، عاملی مهم در سستی و سازش با کفر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 73 - 1،2،4
1 _ نبرد بی امان با کافران و منافقان ، و سخت گیری و عدم ترحم به آنان ، فرمان خدا به پیامبر ( ص )
یأیها النبی جهد الکفار و المنفقین و اغلظ علیهم
2 _ لزوم جهاد با کافران و منافقان و عدم مماشات با آنان
جهد الکفار . .. و اغلظ علیهم
4 _ لزوم برخورد شدید و بدون ترحم ، با کافران و منافقان حق ستیز
و اغلظ علیهم
ص: 478
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 74 - 26
26 _ لزوم برخورد شدید با مرتد و گوینده کلمات کفرآمیز
و إن یتولوا یعذبهم اللّه عذاباً ألیماً فی الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 6،10
6 _ لزوم به کارگیری شدت و خشم ، در جنگ با دشمنان کفرپیشه
قتلوا الذین یلونکم من الکفار و لیجدوا فیکم غلظه
10 _ جهاد با کافران و نرمش نداشتن در برابر آنان از جلوه های تقوا
قتلوا . .. و لیجدوا فیکم غلظه و اعلموا أن اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، در نیمه دوم بعثت و به هنگام استقرار نظام اسلامی در مدینه ، مأمور سختگیری و برخورد بدون مسامحه و گذشت با کافران و منافقان
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که نزول این دسته از آیات، در دورانی بوده است که نیمی از بعثت رسول خدا(ص) سپری شده و نظام اجتماعی اسلام در مدینه تشکیل یافته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 7
7 - گرفتار ساختن کافران به عذاب جهنم و عذاب های سوزان تر از آن ، جلوه سخت گرفتن خداوند و هجوم ضربتی او است .
فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق . .. إنّ بطش ربّک لشدید
حرف <إنّ>، برای بیان علت است و دلیل دچار کردن کافران به عذاب را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 34 - 4
4 - استهزا شدن از سوی مؤمنان در قیامت ، برای کافران دشوار و رنج آور خواهد بود .
فالیوم الذین ءامنوا من الکفّار یضحکون
ص: 479
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 26 - 2
2 - حسابرسی اعمال در قیامت برای کافران ، از حضور در پیشگاه خداوند دشوارتر است .
ثمّ إنّ علینا حسابهم
حرف <ثمّ>، بر تراخی رتبی دلالت دارد و بیانگر آن است که مرحله حسابرسی، سخت تر از مرحله رجوع به خداوند است; هر چند هر دو هم زمان باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 4
4 - عذاب اخروی برای کافران و حق ستیزان ، کیفری گران و سخت مصیبت بار
و لولا أن تصیبهم مصیبه
<مصیبه> به بلیه و هر امر مکروه، و ناخوشایند گفته می شود و تنکیر آن برای تفخیم است. بنابراین واژه <مصیبه> در این آیه به معنای بلای بزرگ می باشد و مقصود از آن می تواند عذاب استیصال باشد و می تواند عذاب اخروی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 27 - 1
1 - عذاب سخت و دشوار الهی ، کیفری حتمی برای کافران حق ستیز
فلنذیقنّ الذین کفروا عذابًا شدیدًا
لام و نون تأکید در <لنذیقنّ>، حاکی از حتمی بودن عذاب و کیفر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 2
2 - خداوند ، با سخت گیری و اقتدار ، کافران را گرفتار خواهد ساخت .
إنّ بطش ربّک لشدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 15
15- بی ارزشی لذت ها و امکانات دنیویِ کافران ، در مقایسه با فرجام سخت اخروی آنان
ص: 480
یتمتّعون و یأکلون . .. و النار مثوًی لهم
خداوند، با تقبیح شیوه کافران و یادآوری فرجام شوم آنان، در حقیقت به مؤمنان یادآور شده است که چشم به زندگی دنیوی کافران ندوزند و لذّت جویی های آنان را ارزش نپندارند; زیرا زندگی کافران از نظر ماهیت، حیوانی و از نظر فرجام، دوزخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 3
3 - قیامت ، روزِ سختِ کیفر الهی ، برای کافران ستم پیشه
للذین ظلموا . .. فویل للذین کفروا من یومهم الذی یوعدون
مراد از <یومهم. ..>، می تواند روز قیامت و یا روز نزول عذاب بر کافران در دنیا باشد. برداشت بالا بر پایه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 47 - 7
7 - کیفر های دنیوی و برزخی کافران ، سبک تر از کیفر اخروی آنان *
و إنّ للذین ظلموا عذابًا دون ذلک
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <دون> به معنای پایین تر و خفیف تر باشد و <دون ذلک> اشاره به عذاب دنیوی یا برزخی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 26 - 5
5 _ قیامت ، روزی سخت و ناگوار بر کافران
و کان یومًا علی الک_فرین عسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 3،4
3 - قیامت ، روزی دشوار برای کافران
یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
4 - پی بردن کافران به دشواری شرایط و فرجام خویش ، از نخستین لحظه های رستاخیز
یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 27 - 2
ص: 481
2 - کافران دوزخی در قیامت ، دارای وضعیت و شرایطی بسیار سخت و غیر قابل تحمّل
ی_لیتها کانت القاضیه
تقاضای مرگ ابدی از سوی کسانی که در دنیا به شدت از آن گریزان بودند، حکایت از این حقیقت دارد که وضعیت و شرایط قیامت، آن قدر بر کافران دوزخی سخت و غیر قابل تحمل خواهد بود که مرگ ابدی را بر آن ترجیح می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 10 - 1،2
1 - کافران ، به روز رستاخیز در شرایطی بسیار سخت و ناگوار بسر خواهند برد .
یوم عسیر . علی الک_فرین
2 - لحظه ای آسودگی و راحتی برای کافران ، در قیامت نخواهد بود .
علی الک_فرین غیر یسیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 11 - 1
1 - در عرصه قیامت ، هیچ راه فرار از نگرانی ها و سختی ها ، برای کافران وجود ندارد .
یقول الإنس_ن یومئذ أین المفرّ . کلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 110 - 1
1- خداوند ، به گفتار آشکار و توطئه ها و اسرار مشرکان و کافران حق ستیز آگاه است .
إنّه یعلم الجهر من القول و یعلم ماتکتمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 11 - 7
7 - عیب جویی و سخن چینی ، از ویژگی های کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
فلاتطع المکذّبین . .. همّاز مشّاء بنمیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 9 - 6
ص: 482
6 - گفتار و روش کافران ، با ادراک های عقلی و فطری آنان همساز نیست .
و کم أرسلنا . .. و لئن سألتهم من خلق ... لیقولنّ خلقهنّ العزیز العلیم
خداوند در این آیه می فرماید: اگر از مشرکان و دین ناباوران سؤال شود که آفریدگار هستی کیست؟ آنان به دلیل عقل یا اعتقاد خود می گویند: <آفریدگاری عزیز و دانا>. در حالی که اگر آنان به راستی لوازم این باور را می فهمیدند، جا نداشت که وحی قرآنی را مورد خدشه قرار دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 45 - 1
1 - خداوند ، آگاه به گفتار ناروای مشرکان و کافران علیه دین
نحن أعلم بما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 4
4 _ اصحاب اعراف با به رخ کشیدن بی ثمری امکانات مادی و قدرت های دنیوی کافران ، آنان را ناکام خوانده و شماتت می کنند .
قالوا ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 73 - 1
1 - سرزنش شدن کافران حق ستیز در قیامت از سوی خداوند
ثمّ قیل لهم أین ما کنتم تشرکون
استفهام در <أین ما کنتم. ..> توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 1
1 - کافران در قیامت ، مورد ملامت و سرزنش به خاطر استکبار در برابر آیات الهی
و أمّا الذین کفروا أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم فاستکبرتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 2،11
2- سوق داده شدن کافران به سوی دوزخ ، به تدریج و همراه با سرزنش و توبیخ
و یوم یعرض الذین کفروا علی النار أذهبتم طیّب_تکم
ص: 483
از این که کافران نخست بر آتش عرضه می شوند و همراه با آن زشت کاری گذشته شان به رخ آنان کشیده می شود، مطلب بالا استفاده می شود.
11- عرضه کافران بر آتش ، همراه با سرزنش و توبیخ ، گوشه ای از عذاب ذلّت بار آنان *
یوم یعرض . .. أذهبتم طیّب_تکم فی الحیاتکم الدنیا و استمتعتم بها فالیوم تجزون عذا
برداشت بالا بدان احتمال است که نفس عرضه کافران بر آتش و توبیخ آنان، خود جزئی از عذاب خفّت بار آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 8 - 4
4 - سرزنشِ نگهبانان دوزخ ، شکنجه و عذاب روحی برای کافران دوزخی است .
سألهم خزنتها ألم یأتکم نذیر
سرزنش نگهبانان دوزخ از کسانی که خود در آتش دوزخ می سوزند و شکنجه می شوند، می تواند شکنجه دیگری برای آنان از جهت روحی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 73 - 2
2 _ ایجاد رابطه ولایی با کافران و حمایت از ایشان و درخواست حمایت از آنان ، بارور سازنده فتنه و تباهی بزرگ در زمین
و الذین کفروا . .. إلا تفعلوه تکن فتنه
ضمیر مفعولی در <لاتفعلوه> به قانونهایی که در آیه قبل مطرح شد و نیز به دستوری که از صدر همین آیه به دست می آید برمی گردد. در برداشت فوق ضمیر به قطع ولایت با کافران، که از جمله <الذین کفروا ... > استفاده شده، برگردانده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 4
4- هر گونه سازش با خط کفر ، بیگانه با خط و راه پیامبراسلام ( ص )
محمّد . .. و الذین معه أشدّاء علی الکفّار
با استفاده از مفهوم آیه، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 1
ص: 484
1 _ توبیخ کافران به آیات الهی به جهت تدبر نکردن در تاریخ و درس نگرفتن از سرنوشت هلاکتبار امتهای گذشته
ألم یروا کم أهلکنا من قبلهم من قرن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 53 - 3
3 _ کافران مورد سرزنش خداوند به خاطر باور نکردن حقانیت قرآن جز با آمدن قیامت
هل ینظرون إلا تأویله یوم یأتی تأویله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 185 - 6
6 _ کفرپیشگان به خاطر تفکر نکردن در جنبه ملکوتی موجودات برای پی بردن به معارف الهی ( ت__وحید ، قیامت و . . . ) سزاوار سرزنش هستند .
أو لم ینظروا فی ملکوت السموت و الأرض و ما خلق اللّه من شیء
استفهام در جمله <أو لم ینظروا . .. > انکار توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 1،5
1_ حالت مشرکان و کافران به قرآن ، همانند انسان کور و کر است .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ
5_ مؤمنان و موحدان ، هرگز همسان کافران و مشرکان نخواهند بود ، همان طور که بینایان و شنوایان هم طراز کران و کوران نمی باشند .
هل یستویان مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 72 - 10
10- کافران به خاطر باطل گرایی ، علی رغم مشاهده آثار و نعمت های الهی در تمام ابعاد زندگی خود ، مورد سرزنش خدایند .
و الله جعل لکم . .. أفبالب_طل یؤمنون و بنعمت الله هم یکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 5
5- کافران ، مخفیانه اقدام به استماع آیه های قرآن نموده و یکدیگر را بر این کار ملامت می کردند .
نحن أعلم بما یستمعون به . .. و إذ هم نحوی
احتمال دارد مراد از <إذ هم نجوی> - همان گونه که در برخی شأن نزولها آمده است _ کافرانی باشد که مخفیانه، اقدام به استماع سخنان پیامبر(ص) می کردند و با مشاهده یکدیگر به صورت نجوا، به ملامت یکدیگر می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 485
10 - کهف - 18 - 102 - 1
1- کافران به جهت پذیرش ولایت غیر خدا ، مورد ملامت اویند .
أفحسب الذین کفروا أن یتّخذوا عبادی من دونی أولیاء
استفهام در آیه، برای انکار و توبیخ است; یعنی، گزینش غیر خدا، به عنوان ولیّ، کاری نادرست و سزاوار توبیخ است. و مراد از <اتخاذ ولیّ> _ در آیه _ اطاعت معبودان و انتظار یاری از آن ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 30 - 10
10- < قال أبوجعفر ( ع ) . . . انّ قول اللّه عزّوجلّ < کانتا رتقاً > یقول : کانت السماء رتقاً لاتنزل المطر و کانت الأرض رتقاً لاتنبت الحبّ . . . فتق السماء بالمطر والأرض بنبات الحبّ ;
از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: . .. سخن خدای _ عزّوجلّ _ <کانتا رتقاً> بیان می کند که آسمان بسته بود و باران نمی بارید و زمین بسته بود و گیاه نمی رویانید ... پس خداوند آسمان را با باریدن باران و زمین را با رویانیدن گیاه شکافت>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 50 - 5
5- کافران به خاطر انکار قرآن و حق ناشناسی آنان نسبت به آن ، مورد سرزنش خداوند قرار دارند .
أفأنتم له منکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 69 - 4
4 - سرزنش کافران از سوی خداوند ، به خاطر انکار رسالت پیامبر ( ص ) ، علی رغم آگاهی آنان از شخصیت ارزشی و اخلاقی ( صداقت ، امانت و . . . ) آن حضرت
أم لم یعرفوا رسولهم فهم له منکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 70 - 3
3 - توبیخ کافران از سوی خداوند ، به خاطر نسبت دادن جنون به پیامبر ( ص ) ، علی رغم آشنایی کاملشان با شخصیت خردمند آن حضرت
أم لم یعرفوا رسولهم . .. أم یقولون به جنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 72 - 3
3 - سرزنش کافران از سوی خداوند ، به خاطر انکار پیامبر ( ص ) بدون هیچ عذر قابل قبولی
أفلم یدّبّروا القول . .. أم تسئلهم خرجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 115 - 1
ص: 486
1 - توبیخ کافران از سوی خدا ، به خاطر بی فرجام شمردن زندگی دنیوی و انکار حیات اخروی
أفحسبتم أنّما خلقن_کم . .. لاترجعون
استفهام در آیه یاد شده، برای انکار توبیخی است و مراد از ضمیرهای خطاب، کافران و منکران معاد می باشد. <حِسبان> (مصدر <حسبتم>) به معنای پنداشتن و <عبث> به معنای بی هدف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 7 - 3
3 - سطحی نگری کافران در مظاهر شگفت انگیز طبیعت و نادیده گرفتن قدرت الهی در آن ، مورد سرزنش خداوند
فقد کذّبوا . .. أَوَلم یرواإلی الأرض کم أنبتنا فیها
استفهام در <أَوَلم یروا. ..> برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 2
2 - توبیخ کافران از سوی خدا ، به خاطر تکذیب بی دلیل نشانه ها و آیات او
حتّی إذا جاءو قال أکذّبتم ب_ای_تی و لم تحیطوا بها علمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 86 - 1
1 - سرزنش کافران از سوی خداوند ، به خاطر نادیده گرفتن حکمت های او در برقراری نظام شب و روز
ألم یروا أنّا جعلنا الّیل . .. و النهار مبصرًا
استفهام در این آیه، برای توبیخ و سرزنش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 56 - 9
9 - کافران ، در قیامت ، از سوی مؤمنان عالِم ، سرزنش می شوند .
و قال الذین أوتوا العلم . .. فه_ذا یوم البعث
<فاء> در <فه_ذا> فصیحه است و دلالت بر جمله ای مقدر می کند که می تواند چنین باشد: <اگر شما، منکر قیامت بودید، این هم قیامت!>. <ه_ذا> در این بیان _ طبق گفته مفسران _ برای توبیخ و سرزنش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 26 - 7
7 - کافران ، از سوی خدا به خاطر عبرت نگرفتن از هلاکت کافران پیشین ، توبیخ شدند .
أوَلم یهد لهم کم أهلکنا من قبلهم من القرون . .. أفلایسمعون
همزه <أفلایسمعون> تقریری و همراه با توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 27 - 9
ص: 487
9 - کافران ، از سوی خداوند ، به خاطر بصیرت نیافتن از مشاهده آیات گسترده الهی در زمین ، سرزنش شده اند .
أوَلم یروا أنّا نسوق . .. فنخرج ... تأکل منه... أفلایبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 37 - 8
8 - سرزنش شدید کافران از سوی خداوند در دوزخ ، به خاطر استفاده نکردن از فرصت مناسب عمر برای ایمان و دین داری
أوَلم نعمّرکم ما یتذکّر فیه من تذکّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 71 - 3
3 - خداوند ، کافران را به جهت اندیشه نکردن در جلوه های قدرت الهی در طبیعت سرزنش کرده است .
أوَلم یروا أنّا خلقنا لهم ممّا عملت أیدینا أنع_مًا
برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه درباره کافران و درصدد سرزنش آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 77 - 1
1 - خداوند انسان کافر را به دلیل اندیشه نکردن در چگونگی مبدأ پیدایش خود سرزنش کرده است .
أوَلم یر الإنس_ن أنّا خلقن_ه من نطفه
برداشت یاد شده از لحن سرزنش آمیز آیه شریفه به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 138 - 2
2 - نکوهش کافران ، بر تعقل نکردن در سرنوشت هلاکت بار قوم لوط
ثمّ دمّرنا الأخرین . و إنّکم لتمرّون علیهم ... أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 176 - 2
2 - سرزنش شدن مشرکان و کافران معاند از سوی خداوند ، به جهت شتاب آنان در نزول عذاب و شکست
أفبعذابنا یستعجلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 8،9
8 - کافران به هنگام رسیدن به درب های دوزخ ، مورد سرزنش نگهبانان و دربانان قرار خواهند گرفت .
و قال لهم خزنتها ألم یأتکم
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که همزه در <ألم یأتکم> برای استفهام توبیخی می باشد.
9 - پرسش ملامت آمیز نگهبانان و دربانان دوزخ از کافران ، درباره آمدن پیامبران تلاوت کننده آیات الهی و انذارگران
و قال لهم خزنتها ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءای_ت ربّکم و ینذرونکم لقاء یومک
ص: 488
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 1
1- توبیخ کافران از سوی خداوند ، به خاطر عبرت نگرفتن از سرنوشت شوم کافران گذشته تاریخ
أفلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان ع_قبه الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 18 - 1
1- توبیخ کافران از سوی خداوند به خاطر عدم گرایش به ایمان ، مگر با فرارسیدن قیامت
فهل ینظرون إلاّ الساعه أن تأتیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 6 - 1
1_ نکوهش کافران از سوی خداوند ، به خاطر نیندیشیدن در عظمت ، زیبایی و اتقان نظام آسمان
أفلم ینظروا إلی السماء فوقهم . .. و ما لها من فروج
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 40 - 2
2 - توبیخ کافران از سوی خداوند ، به خاطر موضع گیری علیه دعوت حق و بی چشمداشت پیامبر ( ص )
أم تسئلهم أجرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 13 - 3
3 - سرزنش تکذیب گران و کافران جن و انس ، از سوی خداوند به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
استفهام در<فبأیّ> توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 16 - 5
5 - سرزنش تکذیب گران و کافران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نیندیشیدن آنان در اهمیت آفرینش خود از خاک و آتش
خلق الإنس_ن من صلص_ل . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 18 - 3
3 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی ، متجلی در طلوع و غروب خورشید
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 489
تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ظاهراً به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 21 - 4
4 - سرزنش تکذیب گران و کافران جن و انس از سوی خدا ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
استفهام در <فبأیّ ءالآء> توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 23 - 4
4 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خدا ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت فراگیر الهی
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
استفهام در<فبأیّ ءالآء> توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 25 - 5
5 - سرزنش تکذیب گران و کافران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و<تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 28 - 5
5 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ممکن است به خاطر توجه خطاب به جن و انس باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 30 - 1
1 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر نادیده گرفتن قدرت و لطف الهی در تأمین نیاز های خلق
یس_له . .. کلّ یوم هو فی شأن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
خداوند در آیه قبل، فقر ذاتی و نیازمندی موجودات و فیاضیت و نیاز برآوری خویش را به آدمیان یادآور شده و در این آیه غافلان و کافران را مورد سرزنش قرار داده که چرا این حقیقت را در هستی نادیده می گیرند. تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ظاهراً به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 32 - 1
ص: 490
1 - سرزنش شدن تکذیب گران و کافران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر بی توجهی آنان به موضوع حسابرسی اعمال خلق در قیامت و کیفر و پاداش الهی در آن
سنفرغ لکم أیّه الثقلان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
استفهام در <فبأیّ ءالآء> توبیخی است و تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 34 - 1
1 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، بر بی توجهی آنان نسبت به قدرت مطلق الهی و عجز و ناتوانی خویش
إن استطعتم . .. لاتنفذون إلاّ بسلط_ن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل، از استفهام توبیخی در <فبأیّ. ..> مطلب بالا استفاده می شود. گفتنی است که تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 36 - 4
4 _ سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 38 - 2
2 - توبیخ شدن کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر بی اعتنایی به نعمت های الهی و غفلت از قدرت قاهر او بر نظام جهان
فإذا انشقّت السّماء . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
عبارت <انشقّت السّماء. ..> نشانگر قدرت قاهر خداوند بر جهان است و از این که پس از تذکر قدرت، تکذیب گران را به محاکمه نشانده، مطلب بالا استفاده می شود. گفتنی است که تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 40 - 1
1 - سرزنش شدن کافران جن و انس به خاطر تکذیب نعمت های خداوند و نادیده گرفتن فرجام گناه کاران
فیومئذ لایس_ل عن ذنبه . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 42 - 2
2 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر نادیده انگاشتن فرجام فضاحت بار و ذلیلانه مجرمان
ص: 491
یعرف المجرمون . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 45 - 2
2 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر بی توجهی و نادیده انگاشتن نعمت های خداوند
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 47 - 3
3 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس به خاطر نیندیشیدن به نعمت بهشت ، بیم نداشتن از مقام پروردگار و تکذیب نعمت های او
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
لحن توبیخی آیه شریفه و تقابل تکذیب گران با بیم دارندگان از مقام پروردگار، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 49 - 3
3 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 51 - 3
3 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خدا ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت حق
فیهما عینان تجریان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 53 - 4
4 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 55 - 4
4 - سرزنش کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی
متّک_ین علی . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 57 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها
ص: 492
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 59 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 61 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 63 - 3
3 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت های الهی و محروم ساختن خویش از آن
و من دونهما جنّتان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 65 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 67 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت الهی
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 69 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیبگران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 71 - 4
ص: 493
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 73 - 4
4 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 75 - 3
3 - توبیخ شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت پروردگار خویش
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 77 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، به خاطر نادیده انگاشتن نعمت ها و جلوه های ربوبیت او
فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 70 - 4
4 - نکوهش کافران از سوی خداوند ، به خاطر ناسپاسی آنان در برابر نعمت های الهی
أفرءیتم الماء . .. فلولا تشکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 27 - 3
3 - سرزنش شدن کافران و منکران معاد ، به هنگام برپایی قیامت
و قیل ه_ذا الذی کنتم به تدّعون
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که عبارت <و قیل ه_ذا الذی. ..> به انگیزه توبیخ به کافران گفته شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 36 - 2
2 - سرزنش خداوند از کافران ، به سبب تجمّع شتاب آلودشان برای استماع قرآن ; به رغم کفرورزی آنان نسبت به آن
فمالِ الذین کفروا قبلک مهطعین
ص: 494
<ما> در <فمالِ>، اسم استفهام و برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 1
1 - کافران ، مورد غضب و نفرین خداوند و مشمول شدیدترین توبیخ های او هستند .
قتل الإنس_ن ما أکفره
فعل ماضی (قتل الإنسان) برای نفرین بکار رفته است. مفاد نفرین های خداوند توبیخ و تهدید است; زیرا معنای حقیقی نفرین، درباره او قابل تصور نیست. <ال> در <الإنسان> _ به قرینه <فلینظر الإنسان...> در آیات بعد _ برای ماهیت است و جمله <ما أکفره> نشان می دهد که در نفرین <قتل الإنسان>، تنها کافران مد نظر می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 6 - 3
3 - خداوند ، با پرخاش به کافران و گنه کاران ، آنان را به خاطر دلگرمی به دستاویز های پوچ و بی باکی شگفت آورشان در برابر کفر و گناه ، سرزنش کرده است .
ی_أیّها الإنس_ن ما غرّک
استفهام در <ما غرّک>، بر توبیخ همراه با تعجب دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 46 - 1
1 - توبیخ و سرزنش کفرپیشگان و تکذیب کنندگان صدراسلام ، به خاطر عبرت نگرفتن از سرنوشت اقوام هلاک شده پیشین و پند نیاموختن از آثار به جا مانده از شهر ها وسرزمین های متروک و ویران شده آنها
فکأیّن من قریه أهلکن_ها . .. أفلم یسیروا فی الأرض
استفهام در جمله <أ فلم یسیروا فی الأرض> استفهام توبیخی است و <سیر> (مصدر <یسیرون>) به معنای سیاحت و گردش می باشد. <ال> در <الأرض> عهد حضوری و <أرض> به معنای سرزمین است و ضمیر فاعل در <یسیرون> به مشرکان حق ستیز و تکذیب گر صدراسلام باز می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 31 - 2
2 - کافران و مشرکانِ صدراسلام ، به دلیل عبرت نگرفتن از سرنوشت هلاکت بار کافران پیش از خود ، مورد سرزنش خدا قرار گرفتند .
ألم یروا کم أهلکنا قبلهم من القرون
ص: 495
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 19 - 1
1 - کافران مکه ، از سوی خداوند ، به خاطر ژرف نگری نکردن درباره توانایی خدا بر خلق موجودات ، سرزنش شده اند .
أَوَلم یروا کیف یبدئ اللّه الخلق
همزه <أَوَلم یروا> استفهام توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 4
4 _ گرایش به خصلت های کفرپیشگان ، امری نکوهیده برای اهل ایمان
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 9
9 _ پذیرش ولایت کافران ، هرگز مایه عزت و سربلندی نخواهد شد .
أیبتغون عندهم العزّه فإن العزّه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 5
5- کافران ، مخفیانه اقدام به استماع آیه های قرآن نموده و یکدیگر را بر این کار ملامت می کردند .
نحن أعلم بما یستمعون به . .. و إذ هم نحوی
احتمال دارد مراد از <إذ هم نجوی> - همان گونه که در برخی شأن نزولها آمده است _ کافرانی باشد که مخفیانه، اقدام به استماع سخنان پیامبر(ص) می کردند و با مشاهده یکدیگر به صورت نجوا، به ملامت یکدیگر می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 10،11
10 _ پیروان پیامبر ( ص ) ، در پندار و بیان نکوهشگر و طعن آلود مشرکان ، مردمانی نادان و دنباله رو فردی سحر زده
و قالوا . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
از لحن آیه شریفه، استفاده می شود که کافران، این سخن را از سر نکوهش و طعن می گفتند و چون پیروی از فردی
ص: 496
سحرزده، امری غیر منطقی است، در حقیقت پیروان آن حضرت را، مردمانی نادان می پنداشتند.
11 _ تحقیر و سرزنش ، حربه مشرکان برای بازداشتن مردم از پیروی پیامبر ( ص )
قالوا . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 52 - 4
4 - توبیخ و سرزنش به جهت اعتقادات دینی ، از روش های کافران در مبارزه با اسلام
یقول أءنّک لمن المصدّقین
فعل مضارع <یقول> _ که بر استمرار دلالت دارد _ گویای این حقیقت است که توبیخ و سرزنش کردن، کار همیشگی کافران در برخورد با مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 31 - 3
3 - کافران و گنه پیشگان ، حتی در غیاب مؤمنان نیز آنان را استهزا کرده و با طعنه و کنایه از ایشان یاد می کنند .
و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 32 - 1
1 - گنه پیشگان کافر ، با مشاهده مؤمنان به نکوهش آشکار ایشان پرداخته ، آنان را ره گم کرده قلمداد می کنند .
و إذا رأوهم قالوا إنّ ه_ؤلاء لضالّون
جمله <إذا رأوهم. ..>، بیانگر برخورد علنی کافران با مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 43 - 1
1 - کافران حق ستیز در قیامت ، از گور های خود با سرعت بیرون آمده ، به نقطه ای مشخص خواهند رفت .
یوم یخرجون من الأجداث سراعًا کأنّهم إلی نصب یوفضون
<أجداث> (جمع <جدث>) به معنای قبرها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 3
3 - کافران عصر بعثت ، مورد تهدید شدید خداوند به مقابله ای سریع و برخوردی سخت با آنان
إنّ بطش ربّک لشدید
ص: 497
لسان العرب از ابن سیده نقل می کند که <بطش> به معنای هجوم سریع است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 13 - 2
2 _ مخالفت و دشمنی مشرکان مکه با خدا و رسول او مایه فرمان الهی به سرکوبی و نابودی آنان
ذلک بأنهم شاقوا اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 110 - 9
9 _ سرگردانی در طغیان، کیفر و پیامد حق ناپذیری کافران است.
و نذرهم فی طغینهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 7
7 - لجاجت و تعصب کورکورانه اشراف کافر مکه و تحیر و سرگردانی آنها در طغیان و سرکشی ، علی رغم مشاهده لطف و رحمت الهی در حق ایشان
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 99 - 2
2 _ فراگیری عذاب بر کفرپیشگان بی تقوا به هنگام غفلت های شبانه و سرگرمی های روزانه ، از مکر ها و برنامه های پنهانی خداوند با آنان
أن یأتیهم بأسنا بیتا . .. ضحی و هم یلعبون. أفأمنوا مکر اللّه
ص: 498
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 9
9- کافرانِ هدایت ناپذیر صدراسلام ، سرگرم آرزو های واهی بودند .
ذرهم . .. و یلههم الأمل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 61 - 1
1 - کافران ، گرفتار غفلت ، تکبر و سرمستی
و أنتم س_مدون
<سُمود> در معانی <سهو> (غافل سازنده انسان از کارهای مهم و سرنوشت ساز) و بالا گرفتن سر از روی خودبزرگ بینی و غرور به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 57 - 6
6 - فرجام و سرنوشت کافران ، فرجام و سرنوشتی بد و ناخوشایند
الذین کفروا . .. مأویهم النار و لبئس المصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 108 - 2
2 _ آیات روشنگرِ سرنوشت دو طایفه مؤمنان و کافران ، همراه حق و به دور از شائبه بطلان و انحراف
یوم تسودّ . .. تلک ایات اللّه نتلوها علیک بالحق
بنابراینکه <بالحق>، قید باشد برای آیات و <باء>، به معنای مصاحبت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 129 - 5،10
5 _ مالکیّت مطلق خداوند بر هستی ، دلیل نداشتن حقّ تصمیمگیری رسول خدا ( ص ) ، در مورد سرنوشت کفّار
لیس لک من الامر شیء او یتوب علیهم . .. و للّه ما فی السّموات و ما فی الارض
10 _ مالکیّت و حاکمیّت خداوند بر سرنوشت مؤمنان و کافران ( پیروزی یا شکست )
ص: 499
لیقطع طرفاً من الّذین کفروا . .. لیس لک من الامر شیء ... و للّه ما فی السّموات و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 20 - 3
3 - برابر و یکسان نبودن مؤمنان و کافران ، از نظر شخصیت و سرنوشت
و لا الظلم_ت و لا النور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 21 - 2
2 - برابر و یکسان نبودن مؤمنان با کافران ، از نظر شخصیت و سرنوشت .
و لا الظلّ و لا الحرور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 9 - 1
1 - وجود اختلاف اساسی میان دو انسان کافر و مؤمن ، از نظر شخصیت و سرنوشت
أمّن هو ق_نت ءاناء الّیل ساجدًا و قائمًا
<من> در آیه شریفه اسم موصول بوده و مبتدا و خبر آن جمله ای محذوف است. تقدیر کلام چنین می شود: <أم_ّن هو قانت ءاناء الّیل... کمن هو عاص أو کافر; آیاکسی که شب زنده دار (مؤمن) است، مانند کسی است که عاصی و یا کافر است>. بر این اساس می توان گفت: آیه شریفه، درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر و سرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 22 - 10
10 - وجود اختلاف اساسی انسان مؤمن حق پذیر و نرم دل با کافر حق ناپذیر و سنگدل ، از نظر شخصیت و سرنوشت
أفمن شرح اللّه صدره للإسل_م فهو علی نور من ربّه فویل للق_سیه قلوبهم
<من> در آیه شریفه، اسم موصول و مبتدا است و خبر آن _ به قرینه جمله بعدی (فویل للقاسیه قلوبهم. ..) _ جمله ای محذوف می باشد. تقدیر کلام چنین است: <أفمن شرح اللّه صدره للإسلام ... کمن قسا قلبه>. بنابراین می توان گفت: آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر و سرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 24 - 3
3 - وجود اختلاف اساسی میان دو انسان مؤمن خداترس و کافر خداگریز ، از نظر شخصیت و سرنوشت
فویل للق_سیه قلوبهم من ذکر اللّه . .. أفمن یتّقی بوجهه سوء العذاب یوم القی_مه
<من> در آیه شریفه، اسم موصول بوده و مبتدا و خبر آن، جمله ای محذوف است و تقدیر کلام چنین می باشد: <أفمن یت_ّقی بوجهه سوء العذاب. .. کمن آمن منه>. بنابراین می توان گفت آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر وسرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 500
16 - زمر - 39 - 29 - 10
10 - وجود اختلاف های اساسی ، میان دو انسان مؤمن و کافر از نظر سرنوشت
ضرب اللّه مثلاً رجلاً . .. و رجلاً سلمًا لرجل هل یستویان مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 9
9 - اعتراف کافران و گنه کاران به نقش خود در تعیین سرنوشت خویش
أن تقول نفس ی_حسرتی علی ما فرّطت . .. و إن کنت لمن الس_خرین ... لو أنّ لی کرّه ف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 104 - 9
9- انجام تلاش های بی فرجام و دل خوش بودن به آنها ، نشانی از زیانکاری عمیق کافران است .
الأخسرین أعم_لاً . الذین ضلّ سعیهم فی الحیوه الدنیا و هم یحسبون أنّهم یحسنون صنع
جمله حالیه <و هم یحسبون . ..> بیانِ علّت <أخسرین> بودن کافران است; زیرا، این گمان که انسان، آنچه را انجام داده، از نوع بهترین ها است، سبب می شود که هرگز به فکر جبران خسارت خویش برنیاید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 31 - 1
1 - کافران ، از خاطره های دیدار خود با مؤمنان ، طنز ساخته و در جمع خانواده خویش به لطیفه گویی و خنداندن یکدیگر می پردازند .
و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
<فَکِه> (صفت مشبّه) به معنای خوش دل و خندان یا به معنای کسی است که با همراهان خود سخنی گوید که آنان را بخنداند (قاموس). در برداشت یاد شده، معنای دوم مورد نظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 18 - 4
4 _ سنت الهی بر سست کردن حیله کافران است .
ذلکم و أن اللّه موهن کید الکفرین
<أن اللّه . .. > خبر برای مبتدایی محذوف است ; یعنی <و الأمر أن اللّه ... >.
ص: 501
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 3
3 - سطح زندگی پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، با کافران مکه ، تفاوت قابل ملاحظه ای داشت .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 81 - 3
3 - سطحی نگری و عدم به کارگیری عقل و اندیشه ، وجه مشترک همه کافران و مستکبران تاریخ
بل قالوا مثل ما قال الأوّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 7 - 3
3 - سطحی نگری کافران در مظاهر شگفت انگیز طبیعت و نادیده گرفتن قدرت الهی در آن ، مورد سرزنش خداوند
فقد کذّبوا . .. أَوَلم یرواإلی الأرض کم أنبتنا فیها
استفهام در <أَوَلم یروا. ..> برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 8
8- داوری کافران درباره دین ، براساس ملاک های سطحی و نه متکی بر اندیشه و دانش
و قال الذین کفروا . .. لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه
کافران، گرایش و عدم گرایش طبقات خاصی را به ایمان، ملاک اصلی داوری خود قرار دادند; بی آن که در متن قرآن و پیام دین خردمندانه بیندیشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 50 - 2
2 - کافران لجوج و پندناپذیر ، مردمی ابله و نابخرداند .
کأنّهم حمر مستنفره
مطلب یاد شده، از تشبیه کافران به <گورخران رمیده>، استفاده می شود.
ص: 502
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 3
3 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن زندگی کافران ، تا جایی که سقف خانه های خود را از نقره بسازند و دارای پلکان هایی باشند که بر آن بالا بروند .
لجعلنا. .. لبیوتهم سقفًا من فضّه و معارج علیها یظهرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 5
5 - تلاش جبهه کفر برای سلطه بر مسلمانان ، از طریق روش های دقیق و آمیخته با مهارت *
إن یثقفوکم
برداشت یاد شده با توجه به معنای <ثقف> که در آن، مهارت در انجام کار نهفته است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 12،14،16،18
12 _ خداوند کمترین سلطه ای را برای کافران علیه مؤمنان ، تشریع نکرده و رضایت نداده است .
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
کلمه <سبیل> چون نکره است و پس از نفی قرار گرفته است، دلالت بر عموم دارد. یعنی هیچ راه سلطه ای را خداوند برای کافرین قرار نداده است.
14 _ انعقاد هرگونه پیمان ( سیاسی ، نظامی ، اقتصادی و فرهنگی ) ، که موجب سلطه کافران گردد ، نامشروع و باطل است .
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
16 _ مؤمنان در صورت رعایت لوازم ایمان ، هرگز تحت سلطه کفار قرار نخواهند گرفت .
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
التفات از خطابِ <بینکم>، به غیبت با آوردن عنوان <المؤمنین> برای اشاره به این معناست که اگر مسلمانان لوازم ایمان را رعایت کنند و مؤمن واقعی باشند، هرگز کافران بر آنان سلطه نخواهند یافت.
18 _ خداوند ، هیچگونه غلبه فکری و منطقی برای کافران بر انبیا و مؤمنان قرار نداده است .
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
امام رضا(ع) در توضیح آیه فوق فرمود: لن یجعل اللّه لکافر علی مؤمن حجه . .. لن یجعل اللّه لهم علی انبیائه(ع) سبیلا من طریق الحجه.
_______________________________
عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 202، ح 5، ب 46; نورالثقلین، ج 1، ص 564، ح 630.
ص: 503
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 8
8 _ سلطه کافران بر سرزمین مکه و ضعف و قلّت مسلمانان ، به هنگام هجرت پیامبر ( ص )
إذ أخرجه الذین کفروا ثانی اثنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 4
4 - کیفر کافران و ستم پیشگان ، سنت تغییرناپذیر الهی در طول تاریخ
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم
از مجموع آیه شریفه، آیه استفاده می شود که مجازات امت های گذشته، منحصر به آنان نبوده است; بلکه قانونی کلی است که شامل تمام ستم پیشگان می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 5
5 - مجازات کافران و مجرمان ، سنت الهی در همیشه تاریخ
و لقد أهلکنا أشیاعکم فهل من مدّکر
تذکر و هشدار، بیانگر این است که هلاکت مخصوص گروه خاصی از کافران در بخشی از تاریخ نمی باشد; بلکه سنتی فراگیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 3
3 _ خداوند افکننده حجابهایی متعدد بر دل، و سنگینی بر گوش گروهی از کافران است.
و جعلنا علی قلوبهم أکنه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 6
ص: 504
6 - سوء استفاده کافران ، از لطف و رحمت الهی در برطرف کردن گرفتاری های ایشان
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 30 - 2
2 - شیوایی و جاذبه محسوس پیام وحی ، مورد سوء تعبیر کافران
أم یقولون شاعر
کافران، به جای آن که موزون بودن و شیوایی سخنان وحی را، طریق هدایت خود قرار دهند، مورد سوء تعبیر قرار داده و نوعی شعر قلمداد کرده اند که ناخودآگاه در این نقص گیری به تمجید نشسته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 66 - 11
11 - کافران ، در حال سوختن در آتش جهنم ، بر عملکرد گذشته خود در دنیا ، حسرت می خورند .
یوم تقلّب وجوههم فی النار یقولون ی_لیتنا أطعنا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 67 - 1
1 - کافران ، در حال سوختن در آتش جهنم ، اعلام می کنند که مطیع بزرگان و رؤسای گمراه سازشان بودند .
إنّ اللّه لعن الک_فرین . .. یوم تقلّب ... و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا ... فأ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 7
7 - گرفتار ساختن کافران به عذاب جهنم و عذاب های سوزان تر از آن ، جلوه سخت گرفتن خداوند و هجوم ضربتی او است .
فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق . .. إنّ بطش ربّک لشدید
حرف <إنّ>، برای بیان علت است و دلیل دچار کردن کافران به عذاب را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 30 - 11
11 _ کافران در قیامت برای اثبات گفته های خویش مکرر سوگند می خورند.
ص: 505
و اللّه ربنا ما کنا مشرکین . .. قالوا بلی و ربنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 90 - 3
3 _ اشراف کفرپیشه مدین با یاد کردن سوگند ، پذیرش رسالت شعیب و پیروی از دستورات او را ، امری زیان آور معرفی می کردند .
لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 49 - 1
1 _ کفرپیشگان مستکبر در دنیا سوگند یاد می کنند که خداوند مؤمنان را در آخرت مشمول هیچ رحمتی نخواهد کرد .
أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمه
کلمه <رحمه> نکره است و چون پس از نفی واقع شده، معنای عموم از آن استفاده می شود. قابل ذکر است که مراد کافران از <رحمت>، رحمتهای اخروی است. یعنی بر فرض اینکه آخرتی باشد، خداوند رحمتش را شامل حال مؤمنان نخواهد کرد. فعل مضارع <لا ینال> و نیز معقول نبودن نفی تمامی رحمتها در دنیا این معنا را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 47 - 5
5 - نابودی اقوام کفرپیشه تاریخ ، امری آسان برای بنیانگذار بنای شگفت و عظیم آسمان
فأخذتهم الص_عقه . .. و السّماء بنین_ها بأییْد و إنّا لموسعون
در آیات پیشین سخن از هلاکت اقوام کفرپیشه تاریخ بود و در این آیه، سخن از قدرت مطلق و بی بدیل او است. از ارتباط این آیات، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 50 - 6
6 - نابود ساختن امت های کفرپیشه و مجرم ، امری آسان و بی مؤونه برای خداوند
و ما أمرنا إلاّ وحده کلمح بالبصر
با توجه به این که در آیات پیشین، سخن از هلاکت جوامع مجرم بود و در آیه بعد نیز همین امر، دنبال شده است; احتمال می رود که مراد از <أمرنا>، مجازات و هلاکت کفرپیشگان و یا از مصادیق بارز آن باشد.
ص: 506
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 10
10 _ بذله گویی منافقان و کافران و استهزای آنان به ارزش های الهی ، کار مستمرشان در طول تاریخ
کالذین من قبلکم . .. و خضتم کالذی خاضوا
در <آیه 56> از قول منافقان نقل شده است: <إنما کنا نخوض و نلعب>; خداوند در این آیه می فرماید <خضتم کالذی خاضوا> ; یعنی، روش شما در پیشینیان شما نیز وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 72 - 9
9 - چهره های کفرپیشگان در دوزخ ، بسیار گرفته و درهم کشیده خواهد بود .
قل أفأنبّئکم بشرّ من ذلکم النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 16 - 3
3 - لزوم حراست از دین و آیین الهی در برابر شبهه افکنی ها و فشار های کافران
فلایصدّنک عنها من لایؤمن بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 71 - 5
5 - تلاش کافران برای ایجاد شبهه و تردید در مؤمنان نسبت به باورهایشان
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
تعبیر <إن کنتم صادقین> به صیغه جمع، نشان می دهد که روی سخن کافران با مؤمنان بوده است نه صرفاً پیامبر(ص). بنابراین بیان این سؤالات، می تواند به منظور به بن بست کشاندن اهل ایمان طرح شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 9 - 1
1- حمایت خداوند از پیامبر ( ص ) ، با ارائه رهنمود به آن حضرت در قبال تشکیک کافران
أم یقولون افتریه . .. قل ما کنت بدعًا من الرسل
ص: 507
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 42 - 2
2 - کافران ، در اندیشه ایجاد وقفه در روند گسترش دین ، با طرح مسائل بی اساس علیه پیامبر ( ص )
أم یریدون کیدًا
در آیات پیشین، سخن از اتهام های مشرکان علیه پیامبر(ص) و بررسی علل آن اتهام ها بود. در ادامه این بررسی، خداوند به اندیشه ناسالم و مکرآلود کافران اشاره می کند که آنچه آنان می گویند، ناشی از ابهام شخصیت پیامبر(ص) نیست; بلکه دقیقاً ترفندی خائنانه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 49 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور بیان حقایق مربوط به قیامت و پاسخ گویی به شبهات القا شده از سوی منکران آن
أءنّا لمبعوثون . .. قل إنّ الأوّلین و الأخرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 25 - 5
5 - تلاش کافران ، برای ایجاد شبهه و تردید در باور های مؤمنان
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
تعبیر <إن کنتم صادقین> _ به صیغه جمع _ نشان می دهد که روی سخن کافران، با مؤمنان بوده است; نه صرفاً پیامبراسلام(ص). بنابراین طرح این پرسش ها، می تواند برای به بن بست کشاندن اهل ایمان و ایجاد تهدید در باورهای آنان صورت گرفته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 1 - 2
2 - کافران عصر بعثت ، وعده معاد را ، به تمسخر گرفته و درباره حقایق آن پرسش ها و شبهه هایی بر سر زبان ها می انداختند .
عمّ یتساءلون
تهدید پرسشگران با جمله <سیعلمون> _ در آیات بعد _ این احتمال را تقویت می کند که هدف آنان از پرسش ها، کشف حقیقت نبود; بلکه آنان در پی ایجاد سؤال و شبهه در ذهن دیگران و طعنه و کنایه زدن به وعده معاد بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 55 - 2
2 _ انسانهایی که بر اثر کفرورزی زمینه های ایمان را در خویش از میان برده اند ، در پیشگاه خداوند بدترین جنبدگان هستند .
ص: 508
إن شر الدواب عنداللّه الذین کفروا فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 20 - 3
3 - برابر و یکسان نبودن مؤمنان و کافران ، از نظر شخصیت و سرنوشت
و لا الظلم_ت و لا النور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 21 - 2
2 - برابر و یکسان نبودن مؤمنان با کافران ، از نظر شخصیت و سرنوشت .
و لا الظلّ و لا الحرور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 9 - 1
1 - وجود اختلاف اساسی میان دو انسان کافر و مؤمن ، از نظر شخصیت و سرنوشت
أمّن هو ق_نت ءاناء الّیل ساجدًا و قائمًا
<من> در آیه شریفه اسم موصول بوده و مبتدا و خبر آن جمله ای محذوف است. تقدیر کلام چنین می شود: <أم_ّن هو قانت ءاناء الّیل... کمن هو عاص أو کافر; آیاکسی که شب زنده دار (مؤمن) است، مانند کسی است که عاصی و یا کافر است>. بر این اساس می توان گفت: آیه شریفه، درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر و سرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 22 - 10
10 - وجود اختلاف اساسی انسان مؤمن حق پذیر و نرم دل با کافر حق ناپذیر و سنگدل ، از نظر شخصیت و سرنوشت
أفمن شرح اللّه صدره للإسل_م فهو علی نور من ربّه فویل للق_سیه قلوبهم
<من> در آیه شریفه، اسم موصول و مبتدا است و خبر آن _ به قرینه جمله بعدی (فویل للقاسیه قلوبهم. ..) _ جمله ای محذوف می باشد. تقدیر کلام چنین است: <أفمن شرح اللّه صدره للإسلام ... کمن قسا قلبه>. بنابراین می توان گفت: آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر و سرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 24 - 3
3 - وجود اختلاف اساسی میان دو انسان مؤمن خداترس و کافر خداگریز ، از نظر شخصیت و سرنوشت
فویل للق_سیه قلوبهم من ذکر اللّه . .. أفمن یتّقی بوجهه سوء العذاب یوم القی_مه
<من> در آیه شریفه، اسم موصول بوده و مبتدا و خبر آن، جمله ای محذوف است و تقدیر کلام چنین می باشد: <أفمن یت_ّقی بوجهه سوء العذاب. .. کمن آمن منه>. بنابراین می توان گفت آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر وسرنوشت آنان در آینده است.
ص: 509
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 51 - 1
1 - روی گردانی کافران ، از شنودن کلام بیداربخش و پندآموز قرآن ، همچون فرار گورخران از شیر ژیان ، بسیار شدید بود .
فرّت من قسوره
<قسوره> اسم جامد و به معنای شیر است و گاهی اسم جمع و در معنای شکارچیان تیرانداز استعمال می شود. (الصحاح)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 25 - 5
5 - ناراحتی و اندوه شدید کافران دوزخی ، از نامه اعمال و کارنامه خویش در عرصه قیامت
فیقول ی_لیتنی لم أُوت کت_بیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 28 - 4
4 - تأسف و حسرت شدید کافران دوزخی ، از بهره مناسب نبردن از اموال و ثروت خویش و ذخیره نکردن آن برای سعادت اخروی
ما أغنی عنّی مالیه
لحن و سیاق این آیه، می رساند که کافران این سخن را، از روی تأسف و حسرت به زبان می آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 4
4 - تأسف و حسرت شدید کافران دوزخی ، از بهره مناسب نبردن از قدرت و توانمندی خویش و ذخیره نکردن آن برای سعادت اخروی
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 5
5 - پشیمانی و بغض شدید کافران نسبت به خویشتن ، بر اثر رد دعوت به ایمان و کفرورزی آنان است .
مقتکم أنفسکم إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکفرون
تردیدی نیست که بغض شدید کافران نسبت به خویشتن در قیامت، ناشی از رد ایمان و کفرشان است. این بغض نشانه پشیمانی شدید آنان از عمل خود می باشد.
ص: 510
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 4
4 - تأسف و حسرت شدید کافران دوزخی ، از بهره مناسب نبردن از قدرت و توانمندی خویش و ذخیره نکردن آن برای سعادت اخروی
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 17 - 3
3- کافران جبّار ، دچار چنان عذاب های مرگباری در جهنّمند که هر کدام از آنها به تنهایی برای مرگشان کافی است .
و یأتیه الموت من کلّ مکان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 47 - 9
9 - کافران ظالم ، دارای عذابی فزون تر از کافران دیگر *
و إنّ للذین ظلموا عذابًا دون ذلک
برداشت بالا بنابراین نکته است که <ظالم> بر همه کافران اطلاق نشده باشد; بلکه کافران دو گروه باشد. گروهی که فقط کفر میورزند و گروهی که علاوه بر کفر اقدام های ظالمانه و توطئه گرانه علیه دین دارند. این گروه علاوه بر کیفر کفر، عذاب دیگری در قبال ظلمشان خواهند دید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 72 - 6
6 - بر افروختگی مشرکان با شنیدن آیات قرآن و خشم حاصل از آن ، به حدی بود که آنان را در آستانه حمله و تهاجم به کسانی قرار می داد که آیات قرآن را بر آنها تلاوت می کردند .
یکادون یسطون بالذین یتلون علیهم ءای_تنا
<سَطْو> (مصدر <یسطون>) به معنای تهاجم و حمله است; یعنی، چیزی نمانده که مشرکان با کسانی که آیات ما را بر آنان می خوانند گلاویز شوند.
ص: 511
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 1 - 6
6 - < فی المجمع بعد قوله تعالی < و النازعات غرقاً > قال : اختلف فی معناها علی وجوه أحدها : انه یعنی الملائکه الذین ینزعون أرواح الکفّار عن أبدانهم بالشدّه . . . روی ذلک عن علیّ ( ع ) و قیل هو الموت ینزع النفوس . . . و روی ذلک عن الصادق ( ع ) ;
در مجمع البیان بعد از نقل قول خدای تعالی <والنازعات غرفاً> گفته است: در معنای <النازعات غرقاً> اختلاف به وجود آمده و وجوهی بیان شده است; یکی از آنها این است که مقصود فرشتگانی اند که ارواح کافران را از بدن هاشان بیرون می کشند . .. این معنا از امام علی(ع) روایت شده است. [و نیز] گفته شده مقصود مرگ است که جان ها را بیرون می کشد و این معنا از امام صادق(ع) روایت شده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 6
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و الناشطات نشطاً > إنّ ها الملائکه تنشط أرواح الکفّار بین الجلد و الأظفار حتّی تخرج ها من أجوافهم بالکرب و الغمّ عن علی ( علیه السلام ) ;
در مجمع البیان درباره قول خدای تعالی <الناشطات نشطاً> از امام علی(ع) نقل شده است: <ناشطات> فرشتگانی اند که جان های کافران را (از سایر اعضا) در میان پوست و ناخن هایشان جمع می کنند تا همراه با سختی و غصّه از درون شان بیرون آوردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 6
6 - وعده رویارویی قهرآمیز و سریع خداوند با کافران و گرفتار ساختن آنان در قبضه قدرت خود ، مایه آرامش و تسلاّی خاطر پیامبر ( ص ) و مؤمنان
إنّ بطش ربّک لشدید
خطاب به پیامبر(ص)، به هنگام بیان مؤاخذه کافران، بیانگر تأثیر مثبت این خبر در روحیه آن حضرت و پیروان ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 13 - 3
3 - توانمندی خداوند بر ایجاد جهان هستی و اعاده آن ، دلیل قدرت او بر مجازات سخت کافران
إنّه هو یبدیء و یعید
حرف <إنّ> برای تعلیل است و مبنای آیه قبل را بیان می کند.
ص: 512
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 3
3 - کافران عصر بعثت ، مورد تهدید شدید خداوند به مقابله ای سریع و برخوردی سخت با آنان
إنّ بطش ربّک لشدید
لسان العرب از ابن سیده نقل می کند که <بطش> به معنای هجوم سریع است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 5
5 - کافران ، چنان در ظلمت و گمراهی فرو رفته اند که حتی ملموس ترین حقایق الهی را درک نمی کنند .
والذین کفروا أعم_لهم . .. أو کظلم_ت فی بحر لجّیّ یغشیه موج من فوقه موج من فوقه س
ندیدن دست خویش _ با آن که دست از ملموس ترین چیز برای انسان است _ (إذا أخرج یده لم یکد یرها) حکایت از حقیقت یاد شده دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 27 - 1
1 - کافران دوزخی در قیامت ، از زنده شدن مجدد خود به شدت ناخرسند بوده و آرزوی مرگ می کنند .
ی_لیتها کانت القاضیه
مرجع ضمیر <یالیتها> امری مقدر است که از سیاق آیه شریفه به دست می آید(مانند <الموته>). <قاضیه> نیز به معنای <قاطعه> است. بر این اساس معنا و پیام آیه چنین می شود: ای کاش مرگ نخستین پایان بخش حیاتم می بود و دیگر بار زنده نمی شدم!
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 10
10 - شرارت و حق ستیزی کافران در دنیا ، گواه حق گریزی آنان پس از بازگشت دوباره به دنیا
قال ربّ ارجعون . .. کلاَّ إنّها کلمه هو قائلها
ص: 513
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 158 - 6
6 _ کسانی که با وجود قرآن ایمان نمی آورند، جز با آمدن فرشتگان به سوی آنان و یا ظهور خداوند و یا تحقق آیات ملجئه، ایمان نخواهند آورد.
هل ینظرون إلا أن تأتیهم الملئکه أو یأتی ربک أو یأتی بعض ءایت ربک
برداشت فوق بر این اساس است که امور بیان شده (آمدن فرشتگان و . .. ) پیشنهاد مشرکان منکر قرآن نباشد، بلکه بیان حالتی باشد که انکار قرآن _ که آیتی بزرگ است _ آن را ایجاب می کند. یعنی اگر به قرآن ایمان نمی آورید، راهی برای ایمان شما جز تحقق این امور نیست که برخی از اینها ناشدنی و برخی از میان برنده فرصت ایمان کارساز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 7 - 6
6 _ نزول فرشته ای بر پیامبر ( ص ) برای همراهی با او در انذار مردمان ، شرط پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) و درستی آن از نظر کافران بود .
لولا أُنزل إلیه ملک فیکون معه نذیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 48 - 5
5 - نزول دفعی قرآن همانند تورات ، شرط پیشنهادی کافران برای قبول رسالت پیامبر ( ص )
فلمّا جاءهم الحقّ من عندنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 53 - 1
1 - مشروط دانستن ایمان به رسالت پیامبر ( ص ) ، به نازل شدن نامه های سرگشاده از سوی خداوند در تأییدِ آن ، بهانه ای از سوی کافران بود .
بل یرید کلّ امریء منهم . .. کلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 1
1 - برخی از کافرانِ عصر بعثت ، مدعی آمادگی برای عبادت خداوند ، در صورت اظهار آمادگی پیامبر ( ص ) برای عبادت معبود های آنان
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
خبر دادن پیامبر(ص) از سر سختی کافران _ پس از نفی کوتاه آمدن خود _ بیانگر آن است که کافران در صورت سازش
ص: 514
پیامبر(ص) خود را برای عبادت خداوند آماده می خواندند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 2
2 - سازش خواهان کافر ، به رغم اظهار آمادگی برای پذیرش مشروط توحید ، هرگز اهل عبادت خداوند نبودند و حال و آینده آنان ، فرقی نمی کرد .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
این آیه گرچه با آیه سوم، عبارتی یکسان دارد; ولی در زمان با آن متفاوت است. در آیه سوم _ به قرینه آیه قبل از آن _ مراد زمان آینده است; ولی در این آیه _ به قرینه آیه قبل از این _ مراد زمان حال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 1
1 - برخی از کافران عصر بعثت ، آمادگی خود را برای عبادت خداوند به صورتی مشروط ، به پیامبر ( ص ) عرضه کردند .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 61 - 7
7 _ توجه به خدا و اتکا به اوامری لازم به هنگام تصمیم گیری برای صلح و ترک مخاصمه با کافران
و إن جنحوا . .. و توکل علی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 9
9 _ اقامه نماز و پرداخت زکات ، شرط پذیرش اسلام مشرکان و کافران
فإن تابوا و أقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه فخلّوا سبیلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 11 - 6
6 _ پذیرش اسلامِ کفار ، مشروط به اقامه نماز و پرداخت زکات است .
فإن تابوا و اقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه فإخونکم فی الدین
ص: 515
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 52 - 1
1 - کافران پندناپذیر ، ایمان به پیامبر ( ص ) را به آمدن نامه های سرگشاده برای یکایکشان ، مشروط دانستند .
بل یرید کلّ امریء منهم أن یوتی صحفًا منشّره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 5
5 - پیامبر ( ص ) ، دعوت برخی کافران را به ترک شرک و بت پرستی ، بی ثمر دانست و آنها را به حال خود ر ها ساخت .
لکم دینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 5 - 4
4 - اعتقاد کافران عصر بعثت به معبود های بی شمار
أجعل الألهه إل_هًا وحدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 2
2 _ شعیب ( ع ) با دلسوزی بر کافران مشرف به هلاکت ، از آنان اعراض کرد و شهر مدین را ترک گفت .
فتولی عنهم و قال یقوم
لحن آیه و نیز اضافه کلمه <قوم> به یاء متکلم نشان از تحسّر و دلسوزی شعیب به مردم خویش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 5
5_ برخورد حضرت شعیب ( ع ) با مشرکان و کافران ، برخوردی ترحم آمیز و مشفقانه بود .
ی_قوم أرءیتم
ص: 516
تعبیر <یا قوم> (ای مردم من) حکایت از شفقت و مهربانی شعیب(ع) دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 89 - 6،25
6 _ شعیب ( ع ) در آخرین پاسخ خویش به خواسته کافران مدین ، بازگشت خود و همگامانش را به آیین شرک امری ناممکن دانست .
و ما یکون لنا أن نعود فیها إلا أن یشاء اللّه ربنا
جمله <ما یکون لنا . .. > که حکایت از عدم امکان بازگشت به آیین شرک دارد، هم می تواند به معنای عدم امکان تکوینی باشد و هم می تواند مراد از آن عدم امکان تشریعی (ناشایست بودن و جایز نبودن) باشد. برداشت فوق براساس احتمال اول است. گفتنی است که بر مبنای اول، مشیت الهی (إلا أن یشاء اللّه) مشیت تکوینی است و بر اساس احتمال دوم، مشیت الهی، مشیت تشریعی است.
25 _ شعیب ( ع ) پس از یأس از ایمان مردم کفرپیشه با دعا به درگاه خداوند از وی خواست تا بین او و کفرپیشگان قضاوت کند .
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق و أنت خیر الفتحین
از معانی کلمه <فتح> داوری کردن و قضاوت نمودن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 11
11 _ مهلت خداوند به کافران ، زمینه ساز دوری آنان از خیر و سعادت با ارتکاب اعمال ناروا
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثما
<اثم>، در لغت به اعمالی گفته می شود که آدمی را از خیر و سعادت بازمی دارد. (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 5
5 _ تمامی راه های سعادت به روی کافران ظالم بسته است .
إنّ الذین کفروا و ظلموا . .. و لالیهدیهم طریقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 7 - 5
ص: 517
5 - بشارت خداوند به پیروزی و سعادتمندی مؤمنان و تهدید او نسبت به شکست و بدبختی کافران
إنّ ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین
بنابر گفته مفسران، این آیه متضمن وعد و وعید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 38 - 3
3- مؤمن ، دارای ثبات و استقرار در عقیده ، ولی کافر ، اسیر در چنگال های شکّ و تردید و بی ثبات است .
ما أظنّ . .. و ما أظنّ ... ل_کنّاْ هو اللّه ربّی
سخنان سمبل کفر و دنیاپرستی، در آیه، همواره، تردید را با خود همراه دارد، لذا در نقل سخن او، دو بار واژه <ظنّ> و یک بار نیز <لئن> به کار گرفته شده، ولی مردِ سمبل ایمان، با قاطعیّت عقیده خود را بیان کرده و راه عملی خود را مطرح ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 82 - 1
1 - اظهار تردید کافران در زنده شدن دوباره انسان ، پس از مرگ
قالوا أءذا متنا . .. أءنّا لمبعوثون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 66 - 4
4 - کافران ، گرفتار شک و تردید درباره آخرت
بل هم فی شکّ منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 10 - 1
1 - کافران در حیات دوباره انسان ، پس از ناپدید شدن اجزای او در خاک ، تشکیک کردند .
و قالوا أءذا ضللنا فی الأرض أءنّا لفی خلق جدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 53 - 1
1 - اظهار تردید کردن کافران در زنده شدن انسان ها پس از مرگ ، هنگام رو به رو شدن با مؤمنان
إنّی کان لی قرین . .. أءذا متنا و کنّا ترابًا و عظ_مًا أءنّا لمدینون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 9 - 1
ص: 518
1- کافران و منکران وحی ، گرفتار بازی در فضای شک و تردید
بل هم فی شکّ
این آیه در حقیقت پاسخی به این پرسش است که: چرا علی رغم دلایل روشن بر حقانیت وحی و رسالت پیامیران، گروهی به کفر و انکار وحی می گرایند؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 15 - 5
5_ شک در امکان معاد ، در عین مشاهده آفرینش خداوند ، نمودی از گیجی و سردرگمی کافران
فهم فی أمر مریج . .. أفعیینا بالخلق الأوّل بل هم فی لبس من خلق جدید
بیان تناقض گویی کافران در این آیه، می تواند در مقام ارائه نمونه ای از سرگردانی کافران باشد که در آیات پیشین خداوند به آن اشاره فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 8 - 2
2 - کافران ، در اظهار نظرشان درباره پیامبر ( ص ) و تبلیغ آن حضرت از معاد ، مردد بودند و نظری ثابت و قطعی نداشتند .
رجل ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید . أفتری علی اللّه کذبًا أم ب
<أم> حرف عطف و برای تردید است; یعنی، طبق نظر کافران پیامبر(ص) یا می داند که معاد، شدنی نیست و در عین حال از آن خبر می دهد _ که افترا به خدا است _ و یا از آن خبر ندارد و سخنی جنون آمیز بر زبان جاری می سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 1 - 5
5 - معاد ، مورد شک و تردید کافران عصر بعثت بود .
عمّ یتساءلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 8
8 - کافران مکه ، شاهد تأثیر ژرف قرآن بر قلب ها و نامطمئن از کارآیی جنجال آفرینی و تدابیر خود ، در جلوگیری از این تأثیرگذاری
قال الذین کفروا . .. لعلّکم تغلبون
واژه <لعلّ> در موردی به کار می رود که نتیجه آن قطعی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 519
16 - فصلت - 41 - 54 - 1
1 - تردید و شک کافران مکه ، نسبت به برپایی قیامت
ألا إنّهم فی مریه من لقاء ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 30 - 1
1 _ شکوه پیامبر ( ص ) به پیشگاه خداوند از مردم عصر خویش ( کافران شهر مکّه ) ، به خاطر متروک و مهجور ساختن قرآن کریم
و قال الرسول ی_ربّ إنّ قومی اتّخذوا ه_ذا القرءان مهجورًا
در این که شکوائیه پیامبر(ص) در این دنیا است و یا در آخرت؟ دو نظریه میان مفسران وجود دارد. برداشت یاد شده مبتنی بر دیدگاه اول است که مطابق نظر بیشتر مفسران می باشد. گفتنی است واژه <مهجور> به معنای متروک ورها شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 5
5 _ شکست کافران مکه در توطئه علیه پیامبر ( ص ) ، عبرتی برای همه خائنان به خدا و رسول
لاتخونوا اللّه و الرسول . .. و یمکرون و یمکر اللّه
یادآوری شکست توطئه های کافران مکه پس از اشاره به خیانت برخی از مسلمانان برای تفهیم این حقیقت است که خائنان به خدا و رسول، هر چند اظهار اسلام کنند، همان گونه که کافران موفق نشدند، آنان نیز موفق نمی شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 3،4،6
3 _ تلاش کافران و صرف هزینه های کلان برای جلوگیری از گسترش اسلام ، بی اثر است .
ثم تکون علیهم حسره
4 _ از دست دادن دارایی ها و بر جای ماندن حسرت و ندامت ، ثمره تلاش برای مبارزه با اسلام
ثم تکون علیهم حسره
6 _ خداوند بی ثمر ماندن تلاش های حق ستیزانه کافران قریش را به مسلمانان صدر اسلام بشارت داد .
ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 4
4- تلاش های کافران برای ترغیب پیامبر ( ص ) به عقب نشینی و یا عدول از مواضع اصولی خویش ، ناکام ماند و شکست خورد .
ص: 520
و إن کادوا لیفتنونک
تعبیر <نزدیک بود تو را به فتنه اندازند> حکایت می کند که آنان، موفق به این کار نشدند و شکست خوردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 15،17
15 - نافرجام ماندن توطئه های کافران علیه مؤمنان ، از سنت های الهی است .
و ما کید الک_فرین إلاّ فی ضل_ل
17 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، در مورد نافرجام ماندن توطئه های کافران علیه جانشان
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه . .. و ما کید الک_فرین إلاّ فی ضل_ل
مفسران بر این عقیده اند که آیه شریفه با بیان تاریخ موسی(ع) و مؤمنان به او و نیز فرعونیان، در صدد دلداری به پیامبر اسلام و مؤمنان است که وضعیتی مشابه آنان در مکه داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 1 - 1
1_ تلاش های کافران ، در منحرف ساختن جامعه بشری از راه خدا ، محکوم به شکست حتمی و نهایی است .
الذین کفروا و صدّوا عن سبیل اللّه أضلّ أعم_لهم
<أعمالهم> نظر به تلاش های کفرآمیز و انحراف انگیز کافران دارد که از واژه <صدّوا> استفاده می شود. شکست حتمی و نهایی از آن جهت برداشت می شود که گوینده <أضلّ> خداوند است و اگر کافران در ظاهر پیشرفت هایی هم داشته باشند، در نهایت محکوم به شکست اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 9
9- ترفند ها و توطئه های کافران علیه راه خدا و پیامبر ( ص ) ، محکوم به شکست و بی فرجامی
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. و سیحبط أعم_لهم
به قرینه صدر آیه، می توان گفت: مراد از <أعمالهم> همان حرکت های کفرآمیز، مانع تراشی در طریق حق و ستیزه جویی با پیامبر(ص) است. در این صورت <حبط>، به معنای خنثی سازی و عقیم نمودن تلاش های آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 46 - 1
1 - شکست دنیوی کافران ، پیش درآمد عذاب اخروی آنان
سیهزم الجمع . .. بل الساعه موعدهم
ص: 521
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 12 - 1،3،4،5
1 _ شکست نهایی کافران ، از سنّت های الهی
قل للّذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنّم
3 _ پیامبر اکرم ( ص ) ، مأمور اعلام کردن شکست نهایی کفار به آنها و حشرشان به سوی جهنّم
قل للّذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنّم
4 _ کافران در دنیا ، مغلوب مؤمنان و در آخرت ، مقهور خدا هستند . *
قل للّذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنّم
5 _ اعلام شکست قریب الوقوع کافران ، از روش های قرآن برای تضعیف روحیه دشمن
قل للّذین کفروا ستغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 13 - 1
1 _ جنگ بدر ، شاهد روشن صدق وعده های الهی در مورد شکست کافران
قد کان لکم ایه فی فئتین التقتا
بنا به گفته مفسّرین، آیه فوق مربوط به جنگ بدر است. گفتنی است که در شأن نزول آیه، اختلافی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 141 - 6
6 _ شکست و پیروزی در جنگ ، وسیله ای برای نابودی تدریجی کافران
نداولها بین النّاس . .. و لیمحّص اللّه الّذین امنوا و یمحق الکافرین
<محق>، به معنی نابودی تدریجی است. (مجمع البیان).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 151 - 3
3 _ امداد غیبی خداوند ، در شکست کافران شرک پیشه
و هو خیر النّاصرین. سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرّعب بما اشرکوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 165 - 2
2 _ ضربه و مصیبت وارده بر کافران در جنگ بدر ، دو برابر مصیبتی که بر پیکارگران مؤمن در جنگ احد وارد شد .
اولمّا اصابتکم مصیبه قد اصبتم مثلیها
بسیاری از مفسران گفته اند که مراد از <اصبتم مثلیها> (دو چندان مصیبتی که دیدید، بر کافران وارد کردید) مصیبتی است که مؤمنان در پیکار بدر بر مشرکان تحمیل کردند. این برداشت را روایت مذکور در فیش شماره 12 تأیید می کند.
ص: 522
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 52 - 8
8 _ بشارت الهی در مورد ناکامی یهود و کافران در مبارزه مشترک علیه مسلمانان
الم تر الی الذین اوتوا الکتب . .. و من یلعن اللّه فلن تجد له نصیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 15
15 _ پیروزی نهایی مؤمنان بر کافران
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
بنابر اینکه جمله <لن یجعل اللّه> اخبار باشد و نه انشاء. و چون این جمله پس از فرض غلبه کافران است (و ان کان للکفرین نصیب)، اشاره به این دارد که پیروزی نهایی و دایمی از آن مسلمانان خواهد بود ; گرچه ممکن است در مقطعی غلبه با کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 4
4 _ اصحاب اعراف با به رخ کشیدن بی ثمری امکانات مادی و قدرت های دنیوی کافران ، آنان را ناکام خوانده و شماتت می کنند .
قالوا ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 137 - 10
10 _ شکست کافران عصر بعثت و حاکمیت دین اسلام بر سرزمین آنان ، نوید خداوند به پیامبر ( ص )
و تمت کلمت ربک
هدف از مخاطب قرار دادن پیامبر (ربک) در بیان پیروزی مستضعفان بنی اسرائیل و نابودی مستکبران، مژده پیروزی اسلام و مسلمانان و نابودی کفر و کفرپیشگان مستکبر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 18 - 1
1 _ شکست و رسوایی ، فرجام کافران ستیزه گر با خدا و رسول او
ذلکم
<ذلکم> خبر برای مبتدایی محذوف و اشاره به شکست خفتبار مشرکان در جنگ بدر دارد ; یعنی <الأمر ذلکم> ; مطلب از این قرار است که بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 8
8 _ شکست نهایی ، سرنوشت محتوم کفرپیشگان ستیزه گر علیه اسلام و راه خدا
ص: 523
ثم یغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 12،19
12 _ شیطان در آغاز جنگ بدر با دیدن امداد های الهی به شکست جبهه کفر مطمئن شد .
نکص علی عقبیه و قال إنی بریء منکم إنی أری ما لاترون
19 _ شکست کافران جنگ بدر نمودی از عقوبت شدید خداوند برای آنان
و اللّه شدید العقاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 2 - 11
11 _ سنت الهی حاکم بر جوامع بشری ، در جهت غلبه یافتن دین خدا و عزّت مؤمنان ، و شکست کفر و خواری کفرپیشگان است .
و أن اللّه مخزی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 26 - 10
10 _ هزیمت و شکست ، فرجام شوم و کیفر قطعی برای تمامی کافران و دشمنان ایستاده در برابر دین الهی
و عذّب الذین کفروا و ذلک جزاء الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 10،12
10_ غلبه ایمان بر کفر و موفقیت پیامبر ( ص ) در انجام رسالت ، از نوید ها و بشارت های خداوند به آن حضرت
فاصبر إن الع_قبه للمتقین
بیان پیروزی اهل ایمان و از میان رفتن کفرپیشگان در شرح داستان نوح(ع) می رساند که مصداق مورد نظر برای <العاقبه> (فرجام نیک ) پیروزی ایمان بر کفر است و از آن جا که خطاب متوجه پیامبر(ص) است، جمله فوق ناظر به پیروزی اسلام بر کفر و موفقیت پیامبر(ص) در انجام رسالت می باشد.
12_ صبر و تقوا ، دو شرط اساسی برای پیروزی نهایی بر کافران و نایل شدن به فرجامی نیکوست .
فاصبر إن الع_قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 7
7- هلاکت و شکست کافران و دین ستیزان و پیروزی مؤمنان ، از آیات الهی است .
سأُوریکم ءای_تی
برداشت یاد شده به خاطر این است که از هلاکت کافران و پیروزی مسلمانان به <آیات> تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 524
11 - انبیاء - 21 - 109 - 11
11- پیامبر ( ص ) ، پیروزی اسلام را به مشرکان و کافران حق ناپذیر یادآور شد و شکستشان را به آنان هشدار داد .
و إن أدری أقریب أم بعید ماتوعدون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مقصود از <ماتوعدون> پیروزی اسلام و شکست جبهه شرک و کفر باشد. گفتنی است که جمله <أنّ الأرض یرثها عبادی الصالحون> در آیه 105 مؤید همین دیدگاه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 11
11 - نوید عزت و پیروزی به اهل ایمان و شکست و خواری کافران و مشرکان صدراسلام
و من الناس من یج_دل. .. ثانی عطفه... له فی الدنیا خزی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 88 - 3
3 - کافران و مشرکان ، به عذاب و شکست تهدید شدند .
و لتعلمنّ نبأه بعد حین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 41 - 10
10 - شکست ناپذیری قرآن ، در برابر معارضه ها و موضع گیری های خصمانه کافران
إنّ الذین یلحدون . .. إنّ الذین کفروا ... و إنّه لکت_ب عزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 12 - 3
3 - تلاش کافران ، برای خدشه دار ساختن قرآن ، کاری بازیگرانه و بی فرجام
الذین هم فی خوض یلعبون
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که مراد از <خوض>، نقد و انتقادهایی باشد که کافران از سر تکذیب نسبت به قرآن انجام می دهند و اطلاق لعب بر این عمل از آن جهت باشد که نتیجه ای، عاید آنان نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 31 - 3
3 - اطمینان بخشی خداوند به پیامبر ( ص ) ، نسبت به رشد دعوت آن حضرت و به خاموشی گراییدن ندای کفر
قل تربّصوا فإنّی معکم من المتربّصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 42 - 4
4 - مکر و توطئه کافران علیه دین و پیامبر ( ص ) ، شکست پذیر و گریبانگیر خود آنان
فالذین کفروا هم المکیدون
ص: 525
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 14 - 17
17 - در جنگ کفر و ایمان ، کفر همواره بازنده است .
فأیّدنا الذین ءامنوا علی عدوّهم فأصبحوا ظ_هرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 5 - 2
2 - تهدید خداوند به شکست کافران ، در جنگ با پیامبر ( ص ) و مسلمانان
و یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 7 - 5
5 - بشارت خداوند به پیروزی و سعادتمندی مؤمنان و تهدید او نسبت به شکست و بدبختی کافران
إنّ ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین
بنابر گفته مفسران، این آیه متضمن وعد و وعید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 16 - 2
2 - کافران ، هر چند شگرد های عمیق و دشواری به کار گیرند ، در برابر مکر های علاج ناپذیر خداوند ، شکست خواهند خورد .
یکیدون کیدًا . و أکید کیدًا
بیان مکر خداوند در برابر کید کافران، در حقیقت بیان ناکامی آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 16
16_ شکست و نابودی کفرپیشگان مکه و حوالی آن ، از پیشگویی های قرآن
لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه . .. حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 26 - 9
9 _ جبهه کفر در کارزار حنین ، در پی فرود آمدن نیرو های غیبی و نزول آرامش روحی بر مؤمنان از سوی خداوند ، گرفتار
ص: 526
شکستی سخت و عذاب آور گردید .
ثم أنزل اللّه سکینته . .. و أنزل جنوداً لم تروها و عذّب الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 15
15_ شکستو نابودی کفرپیشگان و پیروزی اهل ایمان ، از تهدید های خداوند به کافران و از وعده های او به مؤمنان عصر بعثت
حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 6،7،10
6 _ خداوند بی ثمر ماندن تلاش های حق ستیزانه کافران قریش را به مسلمانان صدر اسلام بشارت داد .
ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
7 _ خداوند با خبری غیبی ، شکست کفار قریش را به مسلمانان صدر اسلام بشارت داد .
ثم یغلبون
10 _ آن گروه از کافران قریش که پس از شکست همچنان به کفرورزی خویش ادامه دادند ، از دوزخیان هستند .
و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
تکرار <الذین کفروا> پس از <ثم یغلبون> اشاره به این دارد که گروهی از کفار قریش پس از شکست و غلبه مسلمانان به کفر باقی خواهند ماند، آنان سزایشان جهنم است و گروهی اسلام را خواهند پذیرفت و اهل نجات خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 57 - 4
4 _ متلاشی ساختن جبهه کافران محارب و پراکنده ساختن آنان ، تکلیفی بر عهده اهل ایمان
فإما تثقفنهم فی الحرب فشردبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 527
11 - انبیاء - 21 - 37 - 4
4- کافران مکه ، در آستانه شکست و عذاب دنیوی قرار گرفته بودند .
سأُوریکم ءای_تی
برداشت یاد شده مبتنی براین است که مراد از <آیات> شکست کفار مکه و عذاب دنیوی آنان باشد. گفتنی است مکی بودن این آیات، مؤید برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 16
16_ شکست و نابودی کفرپیشگان مکه و حوالی آن ، از پیشگویی های قرآن
لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه . .. حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 1
1 _ خداوند با برنامه های خویش ، مکر کافران علیه پیامبر ( ص ) را نافرجام ساخت .
إذ یمکر . .. و یمکر اللّه و اللّه خیر المکرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 7
7- لذّت جویی و شکمبارگی حیوان گونه کافران ، تنها بهره آنان از زندگی دنیایی
الذین کفروا یتمتّعون و یأکلون کما تأکل الأنع_م و النار مثوًی لهم
از مقابله دو بخش آیه _ که برای مؤمنان پایان خوش بهشت را یادآور شده _ استفاده می شود که کافران، هرگز از آن نعمت های اخروی بهره نخواهند برد; بلکه تنها شهوت رانی و استفاده حیوان گونه از امکانات دنیا، نصیب آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 127 - 9
9- پیامبر ( ص ) ، به خاطر شکنجه و آزار مؤمنان توسط کافران ، سخت اندوهگین و متأثر می شد . *
و لاتحزن علیهم
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مرجع ضمیر <علیهم> مؤمنان باشد که از سوی کافران و مشرکان مکه به شدت شکنجه و آزار می شدند.
ص: 528
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 74 - 10
10 - جاودانگی عذاب جهنم و نبود مرگ در آن ، دلیل پاینده تر بودن عذاب کافران از شکنجه و آزاری است که آنان بر مؤمنان روا می داشتند .
واللّه خیر و أبقی . إنّه من یأت ... لایموت فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 11 - 4
4 - مؤمنانی که زیر شکنجه کافران جان دادند و در آتش آنان سوختند ، مالک بوستان های بهشت خواهند شد .
إنّ الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت لهم جنّ_ت
ارتباط این آیه با آیه قبل، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 10 - 10
10 - برخی از مردان و زنان مؤمن در عصر بعثت ، به جهت ایمان خود ، گرفتار شکنجه کافران شدند .
إنّ الذین فتنوا المؤمنین و المؤمن_ت
قید <ثمّ لم یتوبوا> _ که ترغیب به توبه است _ با شأن نزول هایی که درباره ارتباط آیه به مؤمنان صدراسلام نقل شده، سازگارتر است; زیرا در مورد گذشتگان ترغیب به توبه وجهی ندارد; هر چند که اصل موضوع درباره آنان نیز صادق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 38 - 1
1- کافران در قیامت و به هنگام حضور در پیشگاه خداوند ، شنوایی و بینایی اعجاب برانگیزی برخوردار خواهند بود .
أسمع بهم و أبصر یوم یأتوننا
<أسمع بهم> و <أبصر> صیغه های تعجب هستند، یعنی چقدر شنوا و بینا هستند!؟.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 6
6 - اصرار کافران مکّه بر تکذیب تهدید های الهی ، با وجود آگاهی آنان از هلاکت فرعونیان و ثمودیان ، شگفت آورتر از
ص: 529
کفرورزی پیشینیان است .
بل الذین کفروا فی تکذیب
اضراب که از حرف <بل> استفاده می شود ممکن است نظر به این داشته باشد که تکذیب گری مردم مکّه در قیاس با کفر پیشینیان اعجاب آورتر است; زیرا به رغم دیدن سرنوشت آنها، تهدید را دروغ شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 31 - 14
14 - وضعیت کافران به قرآن در قیامت ، رقّت بار و شگفت آور است .
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و لو تری إذ الظلمون موقوفون عند ربّ
جواب <لو> محذوف است و عبارت می تواند چیزی همانند و لو تری . .. لرأیت أمراً عجباً باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 38 - 1
1- کافران در قیامت و به هنگام حضور در پیشگاه خداوند ، شنوایی و بینایی اعجاب برانگیزی برخوردار خواهند بود .
أسمع بهم و أبصر یوم یأتوننا
<أسمع بهم> و <أبصر> صیغه های تعجب هستند، یعنی چقدر شنوا و بینا هستند!؟.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 6 - 6
6_ اطلاع کافران از عاقبت شوم کفرپیشگان گذشته و عبرت نگرفتن از آنان ، مایه تعجب و شگفتی و نشانه بی خردی آنان است .
و یستعجلونک بالسیئه قبل الحسنه و قد خلت من قبلهم المثل_ت
آیه شریفه در مقام تعجّب و بیان سخافت رأی و خرد کفرپیشگان است و جمله حالیه (و قد خلت . ..) به منزله دلیل برای اثبات آن می باشد. از این رو باید آنان از گرفتار شدن امتهای کفرپیشه گذشته به عقوبتهای الهی مطلع باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 530
17 - احقاف - 46 - 21 - 21
21- روز فرا رسی عذاب دنیوی مشرکان و کافران ، روزی بس شگفت و عظیم
إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم
مراد از <عذاب یوم عظیم> ممکن است عذاب دنیوی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 19 - 5
5 - عبادت و نماز پیامبر ( ص ) و یاران آن حضرت ، امری شگفت آور و جذاب برای کافران و مشرکان
کادوا یکونون علیه لبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 4
4 - پافشاری کافران بر کفر خویش ، شگفت آور و توجیه ناپذیر است .
قتل الإنس_ن ما أکفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 4،5،7،9،11،13
4 _ شیطان با توصیف کافران بدر به شکست ناپذیران ، آنان را علیه مسلمانان تشجیع کرد .
و قال لا غالب لکم الیوم من الناس
5 _ لشکرکشی برای رویارویی با اهل ایمان ، عملی پسندیده در نظر شیطان زده کفرپیشگان مکه
إذ زین لهم الشیطن أعملهم
از مصادیق مورد نظر برای کلمه <أعملهم>، به قرینه آیات قبل و فرازهای بعد، لشکرکشی کافران مکه برای حضور در جنگ بدر است.
7 _ سرمستی ، ریاکاری و بازداشتن مردم از راه خدا ، رفتاری نیکو در نظر شیطان زده کافران عصر بعثت *
إذ زین لهم الشیطن أعملهم
از مصادیق <أعملهم> به قرینه آیه قبل، سرمستی و ریاکاری . .. است.
9 _ شیطان با تأکید بر یاری بی دریغ خویش از لشکریان کافر بدر ، آنان را به رویارویی با مسلمانان ترغیب کرد .
إنی جار لکم
کلمه <جار> معانی متعددی دارد ; از جمله یاور، همسانه، هم قسم، شریک و . .. (لسان العرب). به نظر می رسد یاور نسبت
ص: 531
به دیگر معانی مناسبتر باشد.
11 _ شیطان به هنگام شروع جنگ بدر با اعلان بیزاری از کافران ، عهد خویش ( یاری سپاه کفر ) را گسست .
فلما تراءت الفئتان . .. قال إنی بریء منکم
13 _ مشاهده فرشتگان الهی برای امداد مسلمانان ، دلیل عقب نشینی شیطان از کارزار بدر و اعلان بیزاری وی از لشکر کفر
نکص علی عقبیه و قال إنی بریء منکم إنی أری ما لاترون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 8
8 _ تجسم شیطان برای کافران مکه ، قبل از جنگ بدر
و إذ زین لهم الشیطن أعملهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 18 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه شیطانی و سنجیده کاری همراه بود .
إنّه کان لأی_تنا عنیدًا . .. إنّه فکّر و قدّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 87 - 7
7 _ لزوم طرد مرتدان و کافران آگاه از اهل کتاب ، و برخورد شدید با آنان *
اولئک جزاؤهم انّ علیهم لعنه اللّه و الملئکه و النّاس اجمعین
بنابراینکه <ان علیهم لعنه . .. و النّاس اجمعین>، جمله انشائی به صورت خبر باشد. یعنی مردم باید آنان را طرد کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 98 - 4
4 _ لزوم برخورد فکری با انحرافات اعتقادی ، پس از تبیین حقایق
قل یا اهل الکتب لم تکفرون بایات اللّه
با توجه به مجموع آیات قبل که نخست، خداوند حقایق مختلفی را درباره بنی اسرائیل تبیین و سپس به آنان اعتراض کرده است.
ص: 532
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 112 - 10
10 _ اهل ایمان ، موظّف به جلوگیری از توسعه و رشد اقتصادی اهل کتاب ( یهود ) ، تا مرحله به مسکنت و درماندگی کشانیدن آنان
و ضربت علیهم المسکنه
بنابر اینکه جمله <ضربت . .. >، تشریعی باشد نه اِخبار از امر خارجی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 63 - 5
5_ برخورد حضرت صالح ( ع ) با مشرکان و کافران ، برخوردی ترحم آمیز و مشفقانه بود .
ی_قوم أرءیتم
تعبیر <یا قوم> (ای مردم من) حکایت از شفقت و ترحم صالح(ع) دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 3
3 - صبر در برابر گفته ها و فشار های تبلیغاتی و روانی کافران ، فرمان و توصیه خداوند به پیامبر ( ص )
فاصبر علی مایقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 174 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و یاران ایشان ، مأمور به صبر و شکیبایی در برابر آزار ها و کارشکنی های مشرکان و کافران معاند
فتولّ عنهم حتّی حین
توصیه به اعراض و بی اعتنایی، در شرایطی که پیامبر(ص) و یاران آن حضرت، مورد آزار و شکنجه دشمنان کافر قرار داشتند، در حقیقت توصیه به صبر و شکیبایی بیشتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 178 - 3
3 - پیامبراسلام ( ص ) و یاران ایشان ، مأمور به صبر و شکیبایی در برابر آزار ها و کارشکنی های مشرکان و کافران معاند
و تولّ عنهم حتّی حین
توصیه به اعراض و بی اعتنایی در شرایطی که پیامبر(ص) و یارانش مورد آزار و شکنجه دشمنان کافر قرار داشتند، در حقیقت توصیه به صبر و شکیبایی بیشتر است.
ص: 533
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 13 - 12
12- توکل به خداوند و صبر پیشه کردن در برابر آزار و اذیت کافران ، زمینه ساز برخورداری از حمایت الهی
و علی الله فلیتوکل المؤمنون . .. و لنصبرنّ علی ما ءاذیتمونا ... فأوحی إلیهم ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 59 - 4
4 - توصیه خداوند به مؤمنان و مهاجران صدراسلام ، مبنی بر اینکه در برابر فشار ها و آزار های کافران ، بردبار باشند و خویشتن داری را از دست ندهند .
و الذین هاجروا . .. ثمّ قتلوا ... و إنّ اللّه لعلیم حلیم
متعلق <علیم> در جمله <و إنّ اللّه لعلیم حلیم> محذوف است و تقدیر آن به قرینه مقام چنین می باشد: <إنّ اللّه لعلیم بما فعل المشرکون بالمؤمنین من إخراجهم من دیارهم و قتلهم المهاجرین حلیم یمهلهم و لاینتقم منهم إلی حین; خدا به آنچه که مشرکان علیه مؤمنان انجام دادند، آگاه است و چون حلیم و بردبار است، به آنان فرصت می دهد>. گفتنی است که جمله فوق، در واقع توصیه ای است از جانب خداوند به مؤمنان صدراسلام که فشارهای کافران آنان را بی حوصله نکند; بلکه همان طور که خدا حلیم و بردبار است، بردباری کنند و خویشتن داری را از دست ندهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 111 - 4،7
4 - مقاومت روحی در برابر استهزا و مضحکه کافران و حق ستیزان و پایبندی بر ارزش های دینی و الهی ، از مصداق های بارز صبر و شکیبایی
فاتّخذتموهم سخریًّا . .. و کنتم منهم تضحکون . إنّی جزیتهم الیوم بما صبروا
7 - صبر و شکیبایی در برابر آزار های روحی کافران ، توصیه خداوند به مؤمنان صدراسلام
فاتّخذتموهم سخریًّا . .. و کنتم منهم تضحکون . إنّی جزیتهم الیوم بما صبروا
ذکر فرجام خوش مؤمنان شکیبا در قیامت و اعلام رستگاری قطعی آنان، نشانگر تشویقی است از سوی خداوند به مؤمنان صدراسلام; که در برابر آزارهای کافران مقاومت کنند و بدانند که خداوند آنان را فراموش نخواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 48 - 8
8 - وانهادن کافران و تحمل عداوت آنان ، تکلیفی الهی برای پیامبر ( ص )
ص: 534
فذرهم . .. و اصبر لحکم ربّک
بنابراین که <و اصبر> عطف بر <فذرهم> باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 39 - 1
1 - دعوت پیامبر ( ص ) از سوی خداوند ، به صبر در برابر گفتار ناروای کافران
فاصبر علی ما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 59 - 2
2_ پیامبر ( ص ) ، مأمور به برگزیدن شیوه صبر و انتظار در برابر کافران ، در پی اتمام حجت بر ایشان *
فإنّما یسّرن_ه . .. فارتقب
با توجه به شرایط دشوار پیامبر(ص) در مکه، چه بسا تعبیر <فارتقب> بیانگر لزوم صبر و انتظار تا لحظه تغییر شرایط است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 4
4 _ کفرپیشگان ، مردمانی فریفته به زندگانی دنیا
حرمهما علی الکفرین. الذین ... غرتهم الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 4
4 _ اعتماد و اتکای منافقان و کافران به قدرت ، ثروت و فرزندان بسیار خویش
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 126 - 8
8 _ درس نگرفتن از آزمون ها و ابتلائات الهی ، از ویژگی های منافقان و کافران
ماتوا و هم کفرون. أو لا یرون أنهم یفتنون فی کل عام ... ثم لا یتوبون و لا هم یذّک
ص: 535
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 7 - 7
7 _ دلخوش بودن به دنیا و آرامش یافتن به آن و غفلت از آیات الهی ، از اوصاف کافران و امری مذموم و ناپسند
إن الذین . .. و رضوا بالحیوه الدنیا و اطمأنوا بها ... غفلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 38 - 3
3- مؤمن ، دارای ثبات و استقرار در عقیده ، ولی کافر ، اسیر در چنگال های شکّ و تردید و بی ثبات است .
ما أظنّ . .. و ما أظنّ ... ل_کنّاْ هو اللّه ربّی
سخنان سمبل کفر و دنیاپرستی، در آیه، همواره، تردید را با خود همراه دارد، لذا در نقل سخن او، دو بار واژه <ظنّ> و یک بار نیز <لئن> به کار گرفته شده، ولی مردِ سمبل ایمان، با قاطعیّت عقیده خود را بیان کرده و راه عملی خود را مطرح ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 46 - 7
7- کافران و انسان های لجوج ، از قدرت و عذاب الهی تأثیر پذیرفته و متنبّه می شوند ; نه از منطق و برهان .
و لئن مسّتهم نفحه من عذاب ربّک لیقولنّ ی_ویلنا إنّا کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 63 - 4
4 - کافران ، بیگانه با اعمال خیر و آلوده به کار های ناشایست
و لهم أعم_ل من دون ذلک هم لها ع_ملون
<ذلک> اشاره دارد به کارهای نیک مؤمنان (أُول_ئک یسارعون فی الخیرات); یعنی، برای کافران، اعمال دیگری غیر از آن اعمال (اعمال نیک) وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 77 - 1
1 - دلبستگی کافران و مستکبران به اسباب و عوامل ظاهری تا قبل از روبه رو شدن با عذاب دوزخ
حتّی إذا فتحنا علیهم . .. إذا هم فیه مبلسون
<حتّی> غایت برای <ما یتضرّعون> و <فتح> (مصدر <فتحنا>) به معنای گشودن است. <إبلاس> (مصدر <مبلسون>) نیز برای چند معنای نزدیک به هم و متلازم _ مانند: انکسار، حزن، تحیر، یأس و سکوت همراه با اندوه _ به کار رفته است; یعنی، ... و به درگاه خدا زاری نمی کنند تا وقتی که دری از عذاب سخت (بسیار دردناک) بر[روی] آنان بگشاییم. به ناگاه ایشان در آن[حال، از هر سبب نجات بخشی ]نومید خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 11
11 - نادرست پنداشتن وعده الهی به برپایی قیامت و دروغگو دانستن پیامبران ، کفر و از نشانه های کافران است .
ص: 536
الذین کفروا . .. قالوا ی_ویلنا ... ه_ذا ما وعد الرحم_ن و صدق المرسلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 27 - 9
9 - هواپرستی ، انکار روز قیامت ، باطل و بی هدف شمردن جهان آفرینش ، از اوصاف کافران است .
و لاتتّبع الهوی فیضلّک عن سبیل اللّه . .. بما نسوا یوم الحساب . و ما خلقنا السما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 32 - 2
2 - دروغ بستن به خدا و تکذیب قرآن و دین حق ، از خصوصیات کافران است .
فمن أظلم ممّن کذب علی اللّه و کذّب بالصدق
مخاطبان آیه شریفه _ به قرینه ذیل آیه (مثوًی للکافرین) _ کافران می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 72 - 5
5 - کافران ، گروهی خود بزرگ بین و متکبراند .
حقّت کلمه العذاب علی الکفرین . .. فبئس مثوًی المتکبّرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 2
2 - کافران ، در طول تاریخ دارای فرجامی مشابه و خصلت ها و مواضعی همگون
و لقد أهلکنا أشیاعکم
<أشیاع> جمع <شیعه> است و در این جا معادل امثال و اشباه به کار رفته است; یعنی، امثال شما در کفر و الحاد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 14 - 5
5 - عدالت خواهی و حق طلبی ، از اوصاف مسلمانان و پیرو قرآن و ظلم و انحراف از مسیر حق ، از اوصاف کافران
و أنّا منّا المسلمون و منّا الق_سطون
با توجه به معنای<قَسْط> (جور) و نیز تقابل <قاسطون> با <مسلمون>، مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 21 - 2
2 - دلبستگی به دنیا و ر ها کردن آخرت ، از نشانه های کافران است .
بل تحبّون العاجله . و تذرون الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 31 - 1،2
ص: 537
1 - تصدیق نکردن حقایق دین و ترک نماز ، از نشانه های کفر و از اوصاف کافران است .
فلاصدّق و لاصلّی
2 - صدقه ندادن و انفاق نکردن ، از نشانه های کفر و از اوصاف کافران است .
فلاصدّق
برداشت یاد شده، مبتنی بر احتمال است که <صدّق> از ماده <صدقه> باشد (نظر زمخشری و ابی حیان). گفتنی است مفاد برخی از آیات، مانند مفاد همین است; یعنی، ترک انفاق و نماز، از نشانه های کافران دانسته شده است; مانند: <ماسلککم فی سقر . قالوا لم نک من المصلّین . و لم نک نطعم المسکین>، (سوره مدثر، آیات 42 _ 44).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 32 - 1
1 - تکذیب حقایق دین و روی گردانی از پذیرش آنها ، از نشانه های کفر و اوصاف کافران
و ل_کن کذّب و تولّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 33 - 1
1 - تبختر و به خودبالیدن ، از نشانه های کفر و از اوصاف کافران است .
ثمّ ذهب إلی أهله یتمطّی
مفسّران واژه <یتمطّی> را به معنای <تبختر> دانسته اند; زیرا این واژه یا از ماده <مط>(کشیدن پاها و گام ها) است و یا از ماده <مطا>(پشت). در هر دو صورت، مقصود تبختر و فخرفروشی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 27 - 1
1 - محبت و دلبستگی به دنیا و بی اعتنایی به قیامت و حیات اخروی ، از نشانه های کافران و گناه پیشگان است .
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا . .. إنّ ه_ؤلاء یحبّون العاجله و یذرون وراءهم یومً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 23 - 2
2 - کافران ، بی اعتنا به مرگ ، قبر و قیامت خود و بی توجّه به نشانه های خدا در خلقت خویش
کلاّ
<کلاّ> می تواند برای ردع و باز داشتن از توهّمی باشد که آیات پیشین، زمینه ساز پیدایش آن بود و آن این که با وجود زمینه های توجّه به خداوند در آفرینش انسان از نطفه تا زمان مرگ و دفن او، ممکن نیست کسی در کفر بماند. <کلاّ> دلالت دارد که نباید چنین پنداشت، زیرا افرادی با وجود تمام این نشانه ها، بر کفر خود اصرار ورزیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 538
11 - حج - 22 - 57 - 7
7 - کفرپیشگان و تکذیب گران صدراسلام ، مردمانی بودند خودبزرگ بین و استکبار پیشه .
و الذین کفروا و کذّبوا ب_َای_تنا . .. عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 2
2 - سرکشی ، تکبر ، ستیزه جویی و حق ناپذیری ، از اوصاف کافران صدراسلام
بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 21 - 3
3 - کافران صدراسلام ، مردمی لجوج ، مستکبر و حق گریز
بل لجّوا فی عتوّ و نفور
<عتوُّ> به معنای استکبار و تجاوز از حد است (قاموس المحیط) و مقصود از <نفور>(رمیدن) گریز از سخن حق می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 2
2- کافران مکه ، مردمی حق ناپذیر و لجاجت پیشه در برابر آیات الهی
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 61 - 1،2،4،5،6
1 _ جامعه ایمانی باید در صورت اظهار تمایل کافران به صلح ، آن را بپذیرد و از آن استقبال کند .
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها
2 _ لزوم پذیرش صلح مطرح شده از سوی کافران ، مشروط به احرازِ نبودن فریبکاری در سایه صلح طلبی است .
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها
جنوح (مصدر جنحوا) به معنای تمایل داشتن است و با حرف <الی> متعدی می شود. بنابراین آوردن <لام> پس از آن بیانگر این است که در آن کلمه معنای <قصد> تضمین شده است. یعنی: ان جنحوا إلی المسالمه قاصدین لها. (اگر تمایل به صلح دارند و هدفشان دستیابی به زندگی مسالمت آمیز است، نه حیله گری ... .)
4 _ جامعه ایمانی نباید به کافرانی که در پی صلح نیستند طرح صلح دهد .
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها
ب___رداشت فوق از مفهوم جمله شرطیه <إن جنحوا . .. > استفاده می شود.
ص: 539
5 _ پذیرش صلح و متارکه جنگ در حیطه قدرت و مسؤولیت پیامبر ( ص ) و رهبری است .
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها
برداشت فوق با توجه به اینکه پیامبر(ص) مورد خطاب <فاجنح> قرار گرفته است، استفاده شده است.
6 _ احتمال نیرنگ زدن کافران در سایه پیشنهاد صلح بدون شواهد و قرائن نباید مانع پذیرش صلح شود .
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها و توکل علی اللّه
حرف لام در <للسلم> گویای این است که باید احراز شود که کافران در پیشنهاد صلح در صدد حیله گری نیستند. و هدف از لزوم توکل بر خدا پس از فرمان به پذیرش صلح این است که مسلمانان را از ترتیب اثر دادن به احتمال حیله گری باز دارد. مجموع این دو فرمان، یعنی از یک سو باید احراز شود که کافران در صدد فریبکاری نیستند و از سوی دیگر نباید به احتمال نیرنگ زدن آنان ترتیب اثر داد، بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 62 - 1
1 _ احتمال تصمیم کافران بر خدعه و نیرنگ در سایه صلح طلبی ، نباید مانعی جهت پذیرش صلح با آنان شود .
و إن یریدوا أن یخدوعوک فإن حسبک اللّه
برداشت فوق بر این اساس که <إن یریدوا . .. > توضیحی باشد برای <فاجنح لها>. یعنی ای پیامبر(ص) وظیفه تو این است که صلح پیشنهادی را بپذیری و اگر کافران قصد نیرنگ داشتند، خداوند تو را از شر آنان حفظ می کند. بنابراین مبادا بر اثر این احتمال که شاید آنان در صدد اغفال مسلمین هستند پیشنهاد صلح را نپذیری. گفتنی است با توجه به آیه 58 معلوم می شود اگر قرائن و شواهدی برای این احتمال (خدعه و نیرنگ) وجود دارد، باید از پذیرش صلح امتناع کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 8
8 _ مسلمانان صدر اسلام نگران توطئه های پنهانی کافرانی که مخاصمات را ترک گفته و حاضر به صلح می شدند .
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
جواب شرط <انتهوا> به قرینه <قتلوهم> جمله ای همانند <فلاتقاتلوهم> است ; یعنی اگر کافران دست از فتنه انگیزی برداشتند و راه مسالمت پیش گرفتند با آنان نبرد نکنید. با توجه به این معنا معلوم می شود هدف از بیان آگاهی خداوندبه اعمال این گروه از کافران، این است که مسلمانان را از این نگرانی برهاند که شاید صلح جویی آنان دستاویزی برای توطئه و فتنه ای دیگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 61 - 6
6 - کافران و منکران معاد ، در رستاخیز تغییر شکل یافته و به صورت هایی غیر از صورت انسانی محشور خواهند شد . *
علی أن نبدّل أمث_لکم
ص: 540
برخی از مفسران، احتمال داده اند که <أمثال> در آیه شریفه جمع <مَثَل> و به معنای اوصاف است. بر این اساس معنای آیه چنین می شود: <ما مرگ را در میان شما مقدر کردیم; برای این که در آینده، اوصاف شما را دگرگون کرده و در شکل و صورتی که نمی دانید ایجادتان کنیم>. گفتنی است که روی سخن در این آیات، با کافران و منکران رستاخیز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 40 - 6
6 - تفاوت چهره مؤمن و کافر در قیامت
وجوه . .. و وجوه
مراد از <وجوه> در این آیه _ به قرینه آخرین آیه سوره (أول_ئک هم الکفره الفجره) _ چهره کافران است. در نتیجه مراد از <وجوه> در آیات پیشین، چهره مؤمنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 2
2 _ فرشتگان به هنگام فرارسیدن مرگ کافران ، با کوبیدن بر صورت و پشت آنان ، جانشان را خواهند گرفت .
و لو تری إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 2
2 _ فرشتگان به هنگام فرارسیدن مرگ کافران ، با کوبیدن بر صورت و پشت آنان ، جانشان را خواهند گرفت .
و لو تری إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 67 - 2
2 _ کافران ، ناتوان از رد علمی و یقینی معاد و تنها بعید شمارنده آن
بل ادّرک علمهم فی الأخره. .. و قال الذین کفروا... أئنّا لمخرجون
با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل و بسنده کردن کافران به اظهار شگفتی و ناباوری (به جای اقامه دلیل و برهان) مطلب یاد شده به دست می آید.
ص: 541
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 15
15 _ کافران پیکارگر در جبهه طاغوت ، ضعیف و ناتوان
و الذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت . .. انّ کید الشّیطان کان ضعیفاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 8،9
8 _ بازماندن منافقان و کافران از رویارویی و نبرد با مسلمانان ، برخاسته از مشیّت خداوند
و لو شاء اللّه لسلّطهم علیکم فلقاتلوکم
9 _ توجّه به نقش اساسی مشیت الهی در تضعیف روحیّه دشمنان ( منافقان و کافران ) ، زمینه پرهیز از غرور و خودبینی
و لو شاء اللّه لسلّطهم علیکم فلقاتلوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 98 - 3
3 _ کافران ، ناتوان از مقابله با کیفر های الهی
أو أمن أهل القری أن یأتیهم بأسنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 44 - 15
15- ضعف و زبونی کافران و خدایان آنان در برابر اراده خداوند
أفهم الغ_لبون
همزه در <أفَهُمْ> برای استفهام انکاری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 43 - 4
4 _ ضعف و ناتوانی سپاه کفر در جنگ بدر ، تأویل و تعبیر رؤیای پیامبر ( ص ) ( کم دیدن نفرات دشمن )
إذ یریکهم اللّه فی منامک قلیلا
از منابع تاریخی مربوط به جنگ بدر و نیز اینکه هر فرماندهی پیش از اقدام به جنگ همواره در تلاش برای آگاهی به کم و کیف لشکر مقابل است، به دست می آید که پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان از تعداد تقریبی نفرات دشمن آگاه بودند. بنابراین رؤیای پیامبر(ص) حاکی از سستی و ضعف نیروی دشمن بوده است، نه بیانگر تعداد آنان.
ص: 542
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 125 - 13
13 _ گرفتار شدن اباکنندگان از ایمان به ضیق صدر، سنت خداوندی است.
و من یرد أن یضله . .. کذلک یجعل الله الرجس علی الذین لا یؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 11
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 36 - 1
1 - < غسلین > ( خونابه و چرک ) ، تنها غذای کافران صاحب زر و زور ( اصحاب الشمال ) در قیامت
و لا طعام إلاّ من غسلین
<غسلین> _ به گفته اهل لغت و مفسران _ به معنای آبی که از بدن های دوزخیان خارج می شود و ممکن است مقصود خونابه و چرک باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 54 - 6
6 _ پیامبر(ص) موظف به دلجویی از مؤمنان فقیر و ضعیف با ابلاغ سلام و رحمت الهی به آنان در برابر طعنه های کافران
أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا . .. و إذا جاءک الذین یؤمنون بأیتنا
در آیه قبل از طعنه های کافران به مؤمنان تهیدست اطراف پیامبر(ص) سخن به میان آمده، و در این آیه از آن مؤمنان با توصیف <الذین یؤمنون . .. > یاد شده است. محور ارتباط بین این دو آیه می تواند موضوع جبران تأثر مؤمنان باشد که در برداشت فوق به آن اشاره شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 110 - 9
ص: 543
9 _ سرگردانی در طغیان، کیفر و پیامد حق ناپذیری کافران است.
و نذرهم فی طغینهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 7
7 - لجاجت و تعصب کورکورانه اشراف کافر مکه و تحیر و سرگردانی آنها در طغیان و سرکشی ، علی رغم مشاهده لطف و رحمت الهی در حق ایشان
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 117 - 9
9 _ خداوند به اهل کفر ستمی روا ندارد ، بلکه آنها ، خود بر خویشتن ستم روا می دارند .
و ما ظلمهم اللّه و لکن انفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 97 - 8
8 _ گروهی از مسلمانان در صدر اسلام ، از مکّه هجرت نکردند و همچنان تحت ستم کافران باقی ماندند .
انّ الّذین توفّیهم الملئکه . .. قالوا کنّا مستضعفین فی الارض
ابن عباس گوید: گروهی از اهل مکّه ایمان آوردند، ولی به علت ترس، از هجرت سر باز زدند و این آیه درباره آنان نازل شد. (روح المعانی، ذیل آیه).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 10
10 _ انکار آیات الهی نشأت گرفته از روح سرکش و ستمگر کافران است، نه جهل و ناآگاهی آنان
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
<جحد> به انکاری که بر خلاف اعتقاد قلبی باشد گفته می شود. محتمل است ستمکار شمردن منکران در آیه به جهت مخالفت آگاهانه آنان با پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 177 - 2
2 _ کفرپیشگان با تکذیب آیات الهی همواره بر خویش ستم می کنند .
و أنفسهم کانوا یظلمون
ص: 544
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 19 - 8
8 _ کافران و مشرکان ، مردمانی ستم پیشه اند .
و اللّه لایهدی القوم الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 44 - 8
8_ کفر ، ستمگری است و کفر پیشگان ستمگرند .
و قیل بعدًا للقوم الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 15 - 8
8- کافرانی که در برابر بینات و برهان های روشن انبیا لجاجت کرده و در مقابل آنان ایستادند ، مردمانی جبّار و منحرف بودند .
و قال الذین کفروا لرسلهم لنخرجنّکم . .. و خاب کلّ جبّار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 27 - 9
9- کفر ، ظلم است و کافران ، ظالمند .
یثبّت الله الذین ءامنوا . .. و یضلّ الله الظ_لمین
از مقابله <الظالمین> با <الذین آمنوا> استفاده می شود که ظالمان همان کافران هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 1
1- کافران ، کسانی اند که با کفر خود ، به خویش ستم می کنند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ظالمی أنفسهم
<الذین> صفت <الکافرین> و <ظالمی> حال برای آن است. مراد از <ظالمی أنفسهم> به قرینه لفظ <الکافرین> ظلم کنندگان به خود با انتخاب کفر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 33 - 8
8- کافران ، با انکار حقانیت کتاب های آسمانی ، به خود ستم کردند .
و ما ظلمهم الله و ل_کن کانوا أنفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 85 - 2
ص: 545
2- کافران ، ظالمند .
لایؤذن للذین کفروا . .. و إذا رءا الذین ظلموا العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 82 - 11
11- کافران حق ناپذیر ، ظالمند و از موهبت رحمت و شفابخشی قرآن ، تنها خسارت و زیان به ارمغان می برند .
شفاء و رحمه للمؤمنین و لایزید الظ_لمین إلاّ خسارًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <ظالمین> _ به قرینه مقابله با <مؤمنین> _ کافران باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 29 - 12
12- کافرانِ به حقایق نازل شده از سوی خداوند ، ظالم ، و سزاوار آتش اند .
الحقّ من ربّکم . .. و من شاء فلیکفر إنّا أعتدنا للظ_لمین نارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 6
6 _ سحر زدگی ، اتهام ظالمانه مشرکان به پیامبر ( ص )
و قال الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 57 - 4
4 - کافران ، مردمانی ظالم و ستم پیشه اند .
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا . .. فیومئذ لاینفع الذین ظلموا معذرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 31 - 19
19 - مستضعفان و مستکبران کافر ، هر دو ظالم اند .
و لو تری إذ الظلمون موقوفون عند ربّهم . .. یقول الذین استضعفوا للذین استکبروا
خداوند، پس از آن که مشرکان را مردمانی ظالم معرفی کرد به بیان تفضیلی مشاجره آنان پرداخت. این نشان می دهد که مشرکان ظالم به دو گروه مستضعف و مستکبر تقسیم می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 2
2 - کافران و اعراض کنندگان از عبادت خداوند ، ستمکار و ظالم اند .
و ما خلقت . .. إلاّ لیعبدون ... فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا
با توجه به ارتباط این آیه با آیات پیش _ که در زمینه هدف آفرینش و عبودیت بندگان به درگاه خداوند بود _ مطلب بالا استقاده می شود.
ص: 546
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 14 - 5
5 - عدالت خواهی و حق طلبی ، از اوصاف مسلمانان و پیرو قرآن و ظلم و انحراف از مسیر حق ، از اوصاف کافران
و أنّا منّا المسلمون و منّا الق_سطون
با توجه به معنای<قَسْط> (جور) و نیز تقابل <قاسطون> با <مسلمون>، مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 8
8- کافران حق ناپذیر ، مردمانی ظالم و ستم پیشه اند .
الذین لایؤمنون بالأخره . .. إذ یقول الظ_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 39 - 4
4 - مسلمانان صدراسلام ، مورد ستم و تهاجم مستمر و پی درپی دشمنان کافر
أُذن للذین یق_تلون بأنّهم ظلموا
به کارگیری فعل مضارع (یقاتلون) نشان می دهد که مسلمانان صدراسلام، به طور مستمر و پیاپی، مورد تهاجم و تجاوز قرار می گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 26 - 3
3 _ کفار قریش برخوردار از روحیه زورمداری و سلطه جویی
أنتم قلیل مستضعفون . .. تخافون أن یتخطفکم الناس
چون آیه ناظر به حالات مسلمانان تا پیش از هجرت است، مصداق مورد نظر از <الناس>، مشرکان مکه و کفار قریش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 547
1 - بقره - 2 - 193 - 7
7 - کافران محارب ، فتنه انگیزان و بازدارندگان از گسترش و حاکمیت دین الهی ، ظالم هستند .
فلا عدون إلا علی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 9،15
9 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، تحت سیطره ستم کافران مکه
و ما لکم لا تقاتلون فی سبیل اللّه و المستضعفین . .. یقولون ربّنا اخرجنا من هذه ا
بسیاری از مفسران برآنند که آیه مورد بحث درباره مسلمانانی است که تا قبل از فتح مکّه در آنجا بودند و از مهاجرت آنان جلوگیری می شد.
15 _ مسلمانان مستضعف صدر اسلام ، خواستار فرمانده و نیروی انسانی از جانب خداوند برای رهایی از ستم کفرپیشگان مکّه
و اجعل لنا من لدنک ولیّاً و اجعل لنا من لدنک نصیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 54 - 10
10 _ فرعونیان ، امت های پیش از آنان و کفرپیشگان مکه ، از زمره ظالمان
و کل کانوا ظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 19
19 - باور و رفتار کافران ، براساس ظن و گمان است ; نه یقین و برهان .
و ما أظنّ الساعه قائمه و لئن رجعت إلی ربّی
برداشت یاد شده بر این اساس است که کافران از یک سو برپایی قیامت را مورد تردید قرار می دهند و از سوی دیگر فرض وجود قیامت را مطرح می نمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 2 - 4
4- دلیل کافران ، بر انکار رسالت پیامبر ( ص ) ، دلیلی از جنس گمان بود ; نه از مقوله برهان .
بل عجبوا أن جاءهم . .. فقال الک_فرون ه_ذا شیء عجیب
بنابراین که <ه_ذا> اشاره به <منذر منهم> باشد; برداشت بالا به دست می آید; یعنی، تنها منطق کافران همین بود که می گفتند: انتخاب بشر برای رسالت بعید می نماید.
ص: 548
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 7 - 1،2
1 - گمان کافران ، به برانگیخته نشدن انسان ها در قیامت
زعم الذین کفروا أن لن یبعثوا
2 - اعتقاد کافران به برانگیخته نشدن انسان ها در قیامت ، مبتنی بر گمان است ; نه یقین و علم .
زعم الذین کفروا أن لن یبعثوا
برداشت یاد شده، به این دلیل است که ماده <زعم>، بیشتر در معنای <ظن> (گمان) و نیز درباره چیزی که مورد تردید بوده و اثبات نشده است، به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 66 - 4
4 _ تکذیب هود از سوی کافران قومش ، مبتنی بر حدس و گمان ، و نه علم و یقین *
إنا لنظنک من الکذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 35 - 2،3
2 _ سوت کشیدن و کف زدن در اطراف کعبه به عنوان عبادت و نیایش از سوی کافران مکه ، دلیل عدم شایستگی آنان برای ولایت بر مسجدالحرام
إن أولیاؤه إلا المتقون . .. مکاء و تصدیه
جمله <ما کان صلاتهم . .. > می تواند بیان مصداقی برای بی تقوایی متولیان کفرپیشه مسجدالحرام باشد و در نتیجه دلیلی برای عدم شایستگی آنان برای ولایت بر مسجدالحرام.
3 _ کافران مکه به سبب انجام اموری لغو و بیهوده در پیرامون کعبه به عنوان عبادت و نیایش ، مستحق عذاب الهی بودند .
و ما لهم ألا لیعذبهم اللّه . .. و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیه
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <ما کان صلاته__م . .. > عطف بر <و هم یصدون ... > باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 1
1- توبیخ کافران از سوی خداوند ، به خاطر عبرت نگرفتن از سرنوشت شوم کافران گذشته تاریخ
أفلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان ع_قبه الذین من قبلهم
ص: 549
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 2
2 _ فرجام سوء منافقان و کفرپیشگان گذشته تاریخ _ علی رغم برخورداری آنان از قدرت ، مال و فرزند فزونتر _ هشداری است به منافقان هر عصر .
وعد اللّه المنفقین . .. کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 26 - 5
5 - لزوم عبرت گرفتن از سرنوشت جوامع کفرپیشه تاریخ
ثمّ أخذت الذین کفروا فکیف کان نکیر
جمله <فکیف کان نکیر> به تقدیر <فانظروا کیف کان نکیر> است; یعنی، در سرگذشت آنان بنگرید و در عاقبت کارشان مطالعه کنید که عذاب خشم الهی چه بر سرشان آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 1،4
1 _ توبیخ کافران به آیات الهی به جهت تدبر نکردن در تاریخ و درس نگرفتن از سرنوشت هلاکتبار امتهای گذشته
ألم یروا کم أهلکنا من قبلهم من قرن
4 _ کافران به تحلیل صحیح تاریخ نپرداخته و از آن پند نمی گیرند.
ألم یروا کم أهلکنا
استفهام توبیخی <ألم یروا> بیانگر این است که تاریخ گذشتگان قابلیت پندآموزی و عبرت گرفتن دارد، ولی کافران در پی آن نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 126 - 8
8 _ درس نگرفتن از آزمون ها و ابتلائات الهی ، از ویژگی های منافقان و کافران
ماتوا و هم کفرون. أو لا یرون أنهم یفتنون فی کل عام ... ثم لا یتوبون و لا هم یذّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 18
18_ < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه > و هی النقمه < أوتحلّ قریباً من دارهم > فتحلّ بقوم غیرهم فیرون ذلک و یسمعون به و الذین حلّت بهم عصاه کفار مثلهم و لایتعظ بعضهم ببعض و لن یزالوا
ص: 550
کذلک < حتی یأتی وعد الله > الذی وعد المؤمنین من النصر و یخزی الله الکافرین ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: <و لایزال . ..> روایت شده است که: آن [قارعه] عقوبت است و [درباره] <أو تحلّ قریباً من دارهم> [یعنی] عقوبت بر قومی دیگر فرود می آید و آنان می بینند و می شنوند و آنهایی که عقوبت بر آنان وارد شده، مانند ایشان گناهکار و کافرند و [لیکن] برخی از برخی دیگر پند نمی گیرند و همواره چنین هستند تا وعده خدا فرا رسد و، حتی یأتی وعد الله، همان وعده ای که به مؤمنان داده است که آنان را پیروز کند و خداوند کافران را خوار می سازد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 44 - 13
13- عبرت نگرفتن کافران از مشاهده مرگ و میر آدمیان و انقراض جوامع و تمدن ها
أفلایرون أنّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 26 - 3،7،13
3 - کافران ، از فرجام امت های پیشین ( هلاکت شان ) ، عبرت نگرفتند .
أوَلم یهد لهم کم أهلکنا من قبلهم من القرون
همزه در <أوَلم یهد. ..> انکاری است. بنابراین، معنا چنین می شود: <آنان، از هلاکت امت های پیشین هدایت نگرفتند>.
7 - کافران ، از سوی خدا به خاطر عبرت نگرفتن از هلاکت کافران پیشین ، توبیخ شدند .
أوَلم یهد لهم کم أهلکنا من قبلهم من القرون . .. أفلایسمعون
همزه <أفلایسمعون> تقریری و همراه با توبیخ است.
13 - تاریخ عبرت آموز گذشتگان ، تأثیری در کفرپیشگان ندارد .
أوَلم یهد لهم . .. أفلایسمعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 58 - 6
6 - هوشیاری و پندآموزی مردم ستیزه جو و کافر ، از مواعظ و آیات الهی ، بسیار اندک است .
إنّ الذین یج_دلون فی ءای_ت اللّه . .. و ما یستوی الأعمی والبصیر ... قلیلاً ما تت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 2،4
2 - کفرپیشگان ، بر تکذیب وعده ها و تهدید های الهی ، اصرار ورزیده و از فرجام پیشینیان عبرت نمی گیرند .
بل الذین کفروا فی تکذیب
حرف <فی>، ظرفیه و بیانگر غوطهور بودن کافران در تکذیب است. متعلق تکذیب به قرینه <بل هو قرآن مجید> _ در آیات بعد _ قرآن است که وعده ها و تهدیدهایی که در آیات قبل آمده بود، بخشی از آن است.
4 - اصرار کافران بر تکذیب تهدید های الهی ، مانع عبرت گیری آنان از فرجام هلاکت بار پیشینیان
هل أتیک . .. بل الذین کفروا فی تکذیب
ص: 551
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 46 - 1
1 - توبیخ و سرزنش کفرپیشگان و تکذیب کنندگان صدراسلام ، به خاطر عبرت نگرفتن از سرنوشت اقوام هلاک شده پیشین و پند نیاموختن از آثار به جا مانده از شهر ها وسرزمین های متروک و ویران شده آنها
فکأیّن من قریه أهلکن_ها . .. أفلم یسیروا فی الأرض
استفهام در جمله <أ فلم یسیروا فی الأرض> استفهام توبیخی است و <سیر> (مصدر <یسیرون>) به معنای سیاحت و گردش می باشد. <ال> در <الأرض> عهد حضوری و <أرض> به معنای سرزمین است و ضمیر فاعل در <یسیرون> به مشرکان حق ستیز و تکذیب گر صدراسلام باز می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 31 - 2
2 - کافران و مشرکانِ صدراسلام ، به دلیل عبرت نگرفتن از سرنوشت هلاکت بار کافران پیش از خود ، مورد سرزنش خدا قرار گرفتند .
ألم یروا کم أهلکنا قبلهم من القرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 45 - 2
2 - کافران صدراسلام ، مردمی لجوج و پندناپذیر بودند .
و إذا قیل لهم اتّقوا ما بین أیدیکم و ما خلفکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 49 - 1
1 - کافرانِ مخالف پیامبر ( ص ) در صدراسلام ، مردمی پندناپذیر و لجوج بودند .
فما لهم عن التذکره معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 122 - 13
13 _ رضایت از عملکرد خویش، از ویژگیهای کافران است.
کذلک زین للکفرین ما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 5
5 - تکیه غرورآمیز کافران دین ستیز ، بر مال و منال و نیروی انسانی خویش
ص: 552
فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 33 - 1
1 - تبختر و به خودبالیدن ، از نشانه های کفر و از اوصاف کافران است .
ثمّ ذهب إلی أهله یتمطّی
مفسّران واژه <یتمطّی> را به معنای <تبختر> دانسته اند; زیرا این واژه یا از ماده <مط>(کشیدن پاها و گام ها) است و یا از ماده <مطا>(پشت). در هر دو صورت، مقصود تبختر و فخرفروشی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 6
6- کافران عصر بعثت ، فریفته وضعیت بهتر اقتصادی و هم نشینان به ظاهر آراسته خویش بودند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
افتخار به محفل، در حقیقت افتخار به حاضران در آن است و مراد از اهل محفل به قرینه <من هو. .. أضعف جنداً> _ در آیات بعد _ هم فکران و یاوران کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 29 - 14
14- آتش قیامت ، همانند سراپرده ای فراگیر ، راه گریز را بر کافران خواهد بست .
نارًا أحاط بهم سرادقها
<سرادق> معرب <سراطاق> و به معنای خیمه و پرده سرا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 1
1- کافران ، در روز رستاخیز در احاطه آتشی فراگیر بوده و از دفع آن از چهره و قفای خود ناتوان خواهند بود .
لو یعلم الذین کفروا حین لایکفّون عن وجوههم النار و لا عن ظهورهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 3
3- کافران دوزخی ، از دفع و برگردانیدن عذاب الهی ، کاملاً ناتوان اند .
فلایستطیعون ردّها
ص: 553
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 65 - 1،2
1 - در قیامت بر دهان کافران مهر زده شده و آنان از هرگونه سخن گفتن ناتوان خواهند شد .
الیوم نختم علی أفوههم
مقصود از مهر خوردن دهان کافران، ناتوان شدن آنان از هر گونه سخن گفتن است.
2 - کافران در قیامت ، از هرگونه دفاع از خود در برابر محکومیتشان به دوزخ ، ناتوان خواهند بود .
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون . .. الیوم نختم علی أفوههم
مهر خوردن دهان کافران، به قرینه آیه قبل _ که سخن از محکومیت آنان به دوزخی شدن بود _ می تواند کنایه از ناتوانی آنان در دفاع از خود، در برابر دوزخی شدن خویش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 24 - 2
2 - تلاش مذبوحانه و بی ثمر کافران و مشرکان دوزخی ، در جهت دفع عذاب الهی از خود
أفمن یتّقی بوجهه سوء العذاب یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 42 - 3
3 - کافران و مشرکان در عرصه قیامت به سجده فرا خوانده می شوند ; ولی آنان از این کار ناتوان اند .
و یدعون إلی السجود فلایستطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 15 - 6
6 - قلب های تیره کافران ، در قیامت نیز از درک حقیقت و شناخت خداوند و جلوه های ربوبیت او ، ناتوان خواهند بود . *
إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون
محجوب بودن از <ربّ> _ چنانچه از ارتباط این آیه با آیه قبل برمی آید _ ممکن است به معنای محجوب ماندن قلب، از هرگونه ارتباط با خداوند باشد. در نتیجه کافران، در قیامت نیز خداوند را نخواهند شناخت و به او ایمان قلبی نمی آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 28 - 6
6 - هیچ کس و هیچ نیرویی ، توانایی پناه دادن به کافران در برابر عذاب دردناک الهی را ندارد .
فمن یجیر الک_فرین من عذاب ألیم
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که استفهام در <فمن یجیر. ..> انکاری است.
ص: 554
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 26 - 9
9 - ناتوانی کافران از آوردن همانند برای قرآن ، منشأ اعتراض ها و ایراد های آنان به مثل های قرآن
فان لم تفعلوا و لن تفعلوا . .. إن اللّه لایستحی أن یضرب مثلا ما ... و أما الذین
بیان اشکال تراشی کافران به برخی تمثیلهای قرآن - پس از دعوت آنان به تحدی (فأتوا بسوره) و بیان ناتوانی آنان از آوردن همانند برای قرآن (و لن تفعلوا) - اشاره به ریشه بهانه جوییهای کافران دارد; یعنی، چون نتوانستند برای قرآن همانند بیاورند به بهانه گیری و اشکال تراشی پرداختند (ماذا أراد اللّه بهذا مثلا)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 3،4،6
3 - کافران به قرآن از حق شنوی ، حق گویی و حق بینی ، ناتوانند .
و مثل الذین کفروا . .. صم بکم عمی
<صم> و <بکم> و <عمی> به ترتیب: جمع أصم (کر) و أبکم (لال) و أعمی (کور) می باشند. به نظر می رسد متعلق <کفروا> به قرینه آیه قبل <ما أنزل اللّه> باشد، یعنی: مثل الذین کفروا بما أنزل اللّه.
4 - ناتوانی کفرپیشگان از دیدن و شنیدن حقایق دینی و بازگویی آنها ، ایشان را از درک معارف دین و حقایق قرآن ، محروم کرده است .
صم بکم عمی فهم لایعقلون
مفعول <لایعقلون> معارف الهی و حقایق قرآن (ما أنزل اللّه) است.
6 - کفرپیشگان بر اثر ترک پرسش و جستجو از حقایق و معارف دین ، از درک آنها ناتوان و محرومند .
بکم . .. فهم لایعقلون
تفریع جمله <فهم لایعقلون> بر لال بودن کفرپیشگان می تواند اشاره به این باشد که: از ابزار شناخت حقیقت، جستجوی آن با پرسش و تحقیق است و کفرپیشگان از این ابزار محرومند; یعنی، در پی یافتن حقیقت نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 120 - 9
9 _ ناتوانی جبهه کفر در برابر جامعه ایمانی ، آنگاه که مؤمنان به دستور های الهی ( امر به معروف و نهی از منکر ) عمل کنند .
کنتم خیر امّه . .. لن یضرّوکم الّا اذًی و إن یقتلوکم یولّوکم الادبار ... ضربت عل
در برداشت فوق، تقوا به معنای عمل به دستورات الهی گرفته شده که خداوند در آیات پیش به برخی از آنها (امر به معروف، ایمان واقعی و . .. ) اشاره کرده است. یعنی آنگاه کید دشمنان بی اثر است که تقوا داشته باشند و به دستورات الهی عمل کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 12
12 _ ناتوانی کافران از مقابله با قرآن و پیامبر اکرم(ص)
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
ص: 555
پناه بردن مشرکان به جدل و اتهام، گویای این است که هیچ راه منطقی و صحیحی برای مقابله با قرآن و پیامبر(ص) وجود نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 8،9
8 _ نیرو های شرک و کفر هر چند فراوان باشند ، توان شکست اهل ایمان را ندارند .
و لن تغنی عنکم فئتکم شیئا و لو کثرت
9 _ توان نیرو های شرک و کفر هر چند فراوان باشند ، در برابر خدا پوچ و بی اثرند .
و لن تغنی عنکم فئتکم شیئا و لو کثرت و أن اللّه مع المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 59 - 2،3،4
2 _ کافران هرگز قادر نخواهند بود خداوند را ناتوان ساخته و مانع تحقق اراده وی شوند .
إنهم لایعجزون
برداشت فوق بر این اساس است که مفعول محذوف از <لایعجزون>، اللّه باشد. اعجاز (مصدر یعجزون) به معنای ناتوان ساختن است.
3 _ کافران هرگز با نقض پیمان و خیانت به رسول اکرم ( ص ) نخواهند توانست بر پیامبر ( ص ) پیشی گیرند و وی را از ادامه رسالت ناتوان سازند .
و إما تخافن من قوم خیانه . .. و لایحسبن الذین کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
برداشت فوق مبتنی بر این است که مفعول <سبقوا> و <لایعجزون> پیامبر(ص) باشد.
4 _ کافران همواره مقهور خداوند هستند .
و لایحسبن الذین کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 10
10 _ توان رزمی و نیروی مقاومت هر مسلمان ، حتی پس از گراییدن جامعه ایمانی به ضعف ، بیش از دو چندان هر کافر است .
و علم أن فیکم ضعفا فإن یکن منکم مائه صابره یغلبوا مائتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 8
8_ کفرپیشگان ، در صورت مواجه شدن با عذاب های الهی ، از نجات دادن خویش ناتوان خواهند بود .
و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
جمله <لیس مصروفاً عنهم> بیان می دارد که عذاب از کفرپیشگان بازگردانده نمی شود و جمله <حاق بهم . ..> به این نکته اشاره می کند که آنان نیز نمی توانند از عذاب بگریزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 556
8 - هود - 11 - 20 - 1
1_ کفرپیشگان در هیچ کجای زمین ، نمی توانند خود را از سیطره و حاکمیت خداوند خارج سازند .
أُول_ئک لم یکونوا معجزین فی الأرض
اعجاز (مصدر معجزین) به معنای از دسترس خارج بودن است. بنابراین و با توجه به اینکه مفعول <معجزین> الله است ، جمله <أُول_ئک لم یکونوا ...> چنین معنا می شود: آنان هیچ گاه از دسترس خدا (حاکمیتو سلطه او) خارج نبوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 33 - 8
8_ کفرپیشگان نه می توانند از نزول عذاب الهی جلوگیری کنند و نه قادرند از گرفتارشدن به آن ، خود را رهایی بخشند .
إنما یأتیکم به الله . .. و ما أنتم بمعجزین
إعجاز (مصدر معجزین) به معنای فرار کردن و از دسترس خارج شدن است. بنابراین <ما أنتم بمعجزین>; یعنی ، [پس از نزول ع_ذاب] نمی توانید فرار کنید و خود را از عذاب برهان_ید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 6
6- متهم کردن پیامبر ( ص ) به سحرشدگی ، نمودی از مستوری قلب کافران و ناتوانی آنان از درک حقایق است .
و جعلنا فی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرًا و . .. إذ یقول الظ_لمون إن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 4
4- بهت زدگی کافران در برابر عذاب ناگهانی ، بازدارنده آنان از هر گونه اقدام دفاعی است .
بل تأتیهم بغته فتبهتهم فلایستطعیون ردها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 57 - 1،3
1 - کافران ، از شکست دادن و به سستی کشاندن نیروی الهی و جبهه حق _ در هر جای دنیا_ ناتوانند .
لاتحسبنّ الذین کفروا معجزین فی الأرض
در آیه شریفه، متعلق <معجزین> (این که کافران چه چیز را به ناتوانی می کشانند _ ذکر نشده است; ولی با توجه به این که کافران، همواره درصدد تضعیف جبهه حق و دین الهی اند، مقصود از آن نیروی الهی و جیهه حق است. گفتنی است ظرف <فی الأرض> می رساند که این ناتوانی در همه جای دنیا وجود دارد.
3 - کافران ، از جلوگیری از تحقق وعده الهی مبنی بر حاکمیت فراگیری اهل ایمان و پیروزی و امنیت آنان در هر جای دنیا ، ناتوانند .
وعد اللّه الذین ءامنوا . .. لیستخلفنّهم فی الأرض ... لاتحسبنّ الذین کفروا معجزین
برداشت فوق، از ارتباط میان این آیه و دو آیه قبل، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 50 - 6
ص: 557
6 - ذهن و اندیشه کافران ، ناتوان از درک مکر خدا و تدبیر الهی علیه آنان
و مکرنا مکرًا و هم لایشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 66 - 1
1 - دانش و معرفت درباره آخرت ، خارج از محدوده توان کافران
بل ادّرک علمهم فی الأخره
<تدارُک> (مصدر <إدارک>) عبارت است از پیوستن اجزای شیء به آن شیء به گونه ای که از آن اجزا، چیزی باقی نمانده باشد. <ادّارک علمهم فی الأخره>; یعنی، آنها (کافران) دانششان مصروف جای دیگری شده و چیزی از آن باقی نمانده است تا بتوانند آن را درباره آخرت به کار برند. بنابراین آنان نه مجال آن را دارند که با دلایل علمی، آخرت را رد کنند و نه مجال آن را دارند که با برهان های یقینی آن را اثبات کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 78 - 11
11 - ناتوانی کافران از زیان رساندن به خدا و مقهور ساختن او با کفرورزی و حق ستیزی خویش
إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم
طرح عزت و قاهریت شکست ناپذیر الهی، تعریضی است به آنان که با حق ستیزی به مبارزه با خدا برخاستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 8
8 - کافران ، هیچ گریزی از حیطه قهر و قدرت خداوند ، ندارند .
نضطرّهم إلی عذاب غلیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 22 - 7
7 - کافران لجوج ، مانند مردگان در قبر ها ، از شنیدن سخن حق ناتوان بوده و هیچ راهی برای هدایتشان نیست .
و ما أنت بمسمع من فی القبور
در این آیه کافران لجوج و حق ناپذیر صدراسلام درمکه، به مردگان در قبرها تشبیه شده اند که هیچ راهی برای هدایتشان نیست و آنان نیز هیچ زمینه ای برای پذیرش ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 65 - 6
6 - کافران و مجرمان از انکار رفتار و کردار ناپسند خود ناتوان خواهند بود .
تکلّمنا أیدیهم و تشهد أرجلهم بما کانوا یکسبون
گواهی دادن دست و پا، می تواند کنایه از این نکته باشد که کافران از هرگونه انکار رفتار زشت خویش ناتوان خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 558
15 - یس - 36 - 67 - 1
1 - توانایی خداوند بر مسخ کردن کافران ، به گونه ای که آنان آن چنان زمین گیر شوند که از برخاستن از جای خود و حرکت به پیش و عقب ناتوان شوند .
و لو نشاء لمسخن_هم علی مکانتهم فما استط_عوا مضیًّا و لایرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 24 - 1
1 - کافران و مشرکان دوزخی ، ناتوان از دفاع از خود در برابر عذاب الهی
أفمن یتّقی بوجهه سوء العذاب یوم القی_مه
<إتّقاء> (مصدر <یتّقی>) به معنای سپر گرفتن جهت حفظ و دفاع از خود در برابر گزند است. دفاع از خود در برابر عذاب الهی به وسیله صورت _ در حالی که اصولاً انسان ها برای دفاع از خود از دست و پا استفاده می کنند تا گزندی به صورتشان نرسد _ بیانگر اوج ناتوانی دوزخیان از دفع عذاب از خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 44 - 11
11 - عجز کافران ، از درک معارف و مفاهیم بلند قرآن
و الذین لایؤمنون فی ءاذانهم وقر و هو علیهم عمیً
جمله <فی آذانهم وقر> (در گوش های کافران سنگینی است) و نیز جمله <هو علیهم عمیً> (کوری کافران نسبت به قرآن است) کنایه از ناتوانی کافران نسبت به درک مفاهیم قرآن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 5
5- جوامع کفرپیشه ، با تمامی امکانات و قوا ، بی دفاع در برابر کیفر الهی
و کأیّن من قریه هی أشدّ قوّه من قریتک الّتی أخرجتک أهلکن_هم فلاناصر لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 1
1- کافران ، با کفر و حق ستیزی و مخالفتشان با پیامبر ( ص ) ، ناتوان از رسانیدن کمترین زیان به خداوند
إنّ الذین کفروا و . .. لن یضرّوا اللّه شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 22 - 1
1 - اطمینان بخشی خداوند به مؤمنان ، در ناتوانی کافران از غلبه بر ایشان ، پس از فتح خیبر و صلح حدیبیه
و لو ق_تلکم الذین کفروا لولّوا الأدب_ر
برداشت بالا بر این اساس است که <لو قاتلکم. ..> نظر به آینده داشته باشد; یعنی، شما در آینده، همواره پیروز خواهید بود و هر که با شما بجنگد، منهزم خواهد شد.
ص: 559
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 11
11- شدیدترین تهدید ها از جانب کافران و مشرکان ، ناتوان از خاموش ساختن نور ایمان در قلب های مستعد
و لولا رجال مؤمنون . .. لم تعلموهم
محیط مکه با آن که مسخّر مشرکان بود و مؤمنان ناگزیر به هجرت شده بودند; ولی خداوند از وجود مردان و زنان مؤمن در آن خبر داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 30 - 4
4 - کافران ، مأیوس و ناتوان از مقابله با پیامبر ( ص ) و پیشگیری از دعوت آن حضرت
نتربّص به ریب المنون
پناه بردن کافران به آرزو و دلبستن به حادثه، نشانه یأس آنان از مقابله کارساز با پیامبر(ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 34 - 5
5 - ناتوانی کافران از هماوردی با قرآن ، نشانگر بی صداقتی آنان در اتهام هایشان
إن کانوا ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 45 - 2
2 - ناتوانی جبهه کفر با تجهیز تمامی امکانات ، برای غلبه بر اراده خداوند و جبهه ایمان
سیهزم الجمع و یولّون الدّبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 1،10
1 - اطمینان بخشی خدا به مؤمنان درباره ناتوانی منافقان و کافران از رویارویی مستقیم با آنان
لایق_تلونکم جمیعًا إلاّ فی قرًی محصّنه
ضمایر فاعل <یقاتلون> به منافقان و کافران (یهود) _ که در آیات قبل مورد اشاره قرار گرفته اند _ باز می گردد و <جمیعاً> نظر به اجتماع این دو گروه دارد.
10 - کافران ، در نبرد های قومی و قبیله ای خود جنگاور و سخت کوش ; ولی در برابر جبهه حق ، ضعیف و ناتوان
بأسهم بینهم شدید . .. و قلوبهم شتّی
برداشت یاد شده در صورتی است که واژه <بأسهم> اشاره به جنگ هایی باشد که در میان قبایل خود کافران آن روزگار متداول بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 44 - 8
8 - کافران تکذیب گر ، ناتوان از رهانیدن خود از سقوط و مبارزه با عوامل آن
ص: 560
سنستدرجهم من حیث لایعلمون
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که چون عوامل و زمینه های سقوط، برای کافران ناشناخته و غافل گیرانه است; قهراً رهایی از آن نیز برای آنان ناممکن خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 6
6 - کافران ، ناتوان از رویارویی با قرآن و مبارزه با تعالیم آن
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
کافران، به هنگام شنیدن آیات قرآن به جای مبارزه با آن و یا نقد و رد تعالیم آن، به متهم ساختن آورنده آن (پیامبراسلام) روی آوردند. از این نکته می توان به مطلب یاد شده پی برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 2
2 - کافران لجوج و حق ناپذیر ، تنها به هنگام مشاهده نشانه های نزول عذاب الهی ، به ناتوانی و بی پناهی خود پی می برند .
حتّی إذا رأوا ما یوعدون فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 3
3 - روی گردانی کافران از قرآن ، به دلیل ناتوانی آنان از درک مفاهیم آن است و افسانه دانستن آن ، بهانه ای بیش نیست .
قال أس_طیر الأوّلین . کلاّ بل ران علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 8
8 - برخی کافران ناتوان از درک دین پیامبر ( ص ) و ارزش آن و نالایق برای استفاده از آن
و لی دین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 3
3- ناتوانی و درماندگی کافران و مشرکان مکه ، در مبارزه با اسلام و منطق پیامبر ( ص )
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
از این که کافران و مشرکان، به گونه ای مستمر به استهزای پیامبر(ص) می پرداختند، برمی آید که آنان در توسل به منطق و دلیل و برهان ناتوان بودند و هیچ راهی جز این نداشتند.
ص: 561
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 71 - 1
1 - شتابورزی استهزاآمیز کافران برای مشاهده عذاب الهی
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
سیاق آیه نشان می دهد که درخواست کافران، از روی ناباوری و استهزا بوده است، و پاسخ خداوند به آنان در آیه بعد _ که نظر به عذاب دنیوی دارد _ می رساند که مراد از <وعد> وعده الهی به مجازات آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 176 - 2
2 - سرزنش شدن مشرکان و کافران معاند از سوی خداوند ، به جهت شتاب آنان در نزول عذاب و شکست
أفبعذابنا یستعجلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 1،5
1 - اجازه خداوند به مؤمنان ، برای رفتار نیک و عادلانه با کافران غیر معاند با دین
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم فی الدین
5 - رفتار نیک و عادلانه ، امری شایسته در بینش الهی ، حتی نسبت به کافران
لاینهیکم اللّه . .. أن تبرّوهم و تقسطوا إلیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 15
15 - حق مالکیت کافران غیر محارب ، محترم و رعایت عدل درباره ایشان ضروری است .
و ءاتوهم ما أنفقوا
از شأن نزول آیه، استفاده می شود که حکم پرداخت مهریه و نیز احترامی که اسلام برای مالکیت کافران قائل است، مربوط به کافران غیر محارب است; چنان که آیه شریفه مسائل پس از صلح حدیبیه را بیان می کند. بنابراین رعایت این عدل با آنچه از مفهوم <أن تبرّوهم و تقسطوا...> _ که نهی از قسط درباره کافران حربی بود _ منافات ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 30 - 10
10- < قال أبوجعفر ( ع ) . . . انّ قول اللّه عزّوجلّ < کانتا رتقاً > یقول : کانت السماء رتقاً لاتنزل المطر و کانت الأرض رتقاً لاتنبت الحبّ . . . فتق السماء بالمطر والأرض بنبات الحبّ ;
ص: 562
از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: . .. سخن خدای _ عزّوجلّ _ <کانتا رتقاً> بیان می کند که آسمان بسته بود و باران نمی بارید و زمین بسته بود و گیاه نمی رویانید ... پس خداوند آسمان را با باریدن باران و زمین را با رویانیدن گیاه شکافت>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 71 - 3
3 - خداوند ، کافران را به جهت اندیشه نکردن در جلوه های قدرت الهی در طبیعت سرزنش کرده است .
أوَلم یروا أنّا خلقنا لهم ممّا عملت أیدینا أنع_مًا
برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه درباره کافران و درصدد سرزنش آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 77 - 1
1 - خداوند انسان کافر را به دلیل اندیشه نکردن در چگونگی مبدأ پیدایش خود سرزنش کرده است .
أوَلم یر الإنس_ن أنّا خلقن_ه من نطفه
برداشت یاد شده از لحن سرزنش آمیز آیه شریفه به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 10 - 1
1 - اعتراف کافران دوزخی ، به گوش نسپردن و اندیشه نکردن درباره تعالیم دین و پیامبران الهی
و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 6 - 1
1_ نکوهش کافران از سوی خداوند ، به خاطر نیندیشیدن در عظمت ، زیبایی و اتقان نظام آسمان
أفلم ینظروا إلی السماء فوقهم . .. و ما لها من فروج
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 24 - 11
11 - کفرپیشگان در قیامت با آتشی که خود برافروخته اند ، عذاب خواهند شد .
فاتقوا النار وقودها الناس و الحجاره أعدّت للکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 123 - 8
ص: 563
8 - در قیامت ، هیچ راه نجاتی برای کافرانِ به قرآن و پیامبر ( ص ) وجود نخواهد داشت .
أولئک یؤمنون به و من یکفر به . .. و اتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس شیئاً
هدف از توصیف قیامت، به اینکه فدیه ای گرفته نمی شود و . ..; مأیوس کردن مستحقان عذاب است از اینکه راه نجاتی - جز ایمان به قرآن و پیامبر(ص) - برای خویش توهم کرده و به اعتبار آن دل خوش کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 3،5،8
3 - کفرپیشگانی که بدون توبه می میرند ، برای همیشه به عذاب اخروی گرفتار می شوند .
خلدین فیها لایخفف عنهم العذاب
5 - عذاب اخروی کفرپیشگان و کتمان کنندگان حقایق ، عذابی تخفیف ناپذیر است .
لایخفف عنهم العذاب
8 - عذاب اخروی کفرپیشگان و کتمان کنندگان حقایق دینی ، پس از مرگ آغاز شده و به تأخیر نخواهد افتاد .
و لاهم ینظرون
برداشت فوق مبتنی بر این است که <ینظرون> فعل مجهول از باب افعال باشد; یعنی، از مصدر انظار (مهلت دادن) گرفته شده باشد. مراد از مهلت ندادن به قرینه <ماتوا و هم کفار> شروع عذاب پس از مرگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 161 - 12
12 _ تحریم طیبات بر تمامی یهود _ کافر و مؤمن _ و عذاب قیامت تنها از آن کافران ایشان
حرّمنا علیهم الطیبت . .. و أعتدنا للکفرین منهم عذاباً ألیماً
با توجه به جمله <اعتدنا للکفرین منهم> و جمله <حرمنا علیهم الطیبت> که در یکی کلمه <منهم> آمده و در دیگری نیامده، معلوم می شود برای همه یهودیان _ چه کافر و چه مؤمن _ طیبات تحریم شده ولی عذاب قیامت، تنها از آن کافران ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 36 - 1
1 _ کفرپیشگان ، گرفتار عذابی دردناک در قیامت
إنّ الذین کفروا . .. لهم عذاب الیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 37 - 7
7 _ کافران ، گرفتار عذابی پایدار در دوزخ
و لهم عذاب مقیم
<مقیم> به معنای دایم و ثابت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 30 - 10
ص: 564
10 _ عذاب منکران معاد (کافران) به فرمان مستقیم خداوند در قیامت صورت می گیرد.
قال فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 4 - 13
13 _ عذاب دردناک و آشامیدنی داغ و جوشان ، کیفر اخروی کفرمداران
و الذین کفروا لهم شراب من حمیم و عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 46 - 6
6 _ تأخیر افتادن عذاب کافران نه به سود آنان بلکه باعث تشدید عذاب اخروی آنان خواهد شد .
ثم اللّه شهید علی ما یفعلون
همان گونه که تأخیر عذاب باعث نگرانی پیامبر اکرم (ص) بود، برای کافران نیز _ به قرینه آیه بعد (یقولون متی هذا الوعد) _ دستاویز قرار گرفته بود تا به استهزای مؤمنان بپردازند، از این رو جمله <ثم اللّه شهید علی ما یفعلون> (خداوند پس از ستاندن جان تو، به دقت تمام اعمال آنان را زیر نظر دارد)، چنان که در برداشت فوق آمده، می تواند بیانگر حکمت تأخیر عذاب باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 70 - 5
5 _ کافران و مشرکان ، در جهان آخرت عذاب شدیدی را خواهند چشید .
الذین یفترون علی اللّه الکذب . .. ثم نذیقهم العذاب الشدید بما کانوا یکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 39 - 3
3_ عذاب های اخروی کفرپیشگان ، عذابی دایمی و همیشگی است .
و یحلّ علیه عذاب مقیم
حلول (مصدر یحلّ) به معنای فرود آمدن است و <مقیم> از <أقام بالمکان> (درنگ کرد و ماندگار شد) می باشد. بنابراین <عذاب مقیم>; یعنی ، عذاب ماندگار و زوال ناپذیر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 44 - 7
7_ گرفتار شدن کفرپیشگان و ستمکاران به عذاب دنیوی ، موجب رهایی آنان از عذاب اخروی نیست .
فکان من المغرقین . .. و قیل بعدًا للقوم الظ_لمین
بیان عذاب اخروی کفرپیشگان ، پس از بیان گرفتاری آنان به عذاب دنیوی ، اشاره به این نکته دارد که: نباید گمان شود اگر کافران به کیفر دنیوی و عذاب استیصال گرفتار شدند ، از عذابهای اخروی رهایی خواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 565
8 - هود - 11 - 84 - 24
24_ عذاب روز قیامت ، عذابی است فراگیر همه کافران و گنه کاران .
إنی أخاف علیکم عذاب یوم محیط
کلمه <محیط> (احاطه کننده و فراگیر) در ظاهر صفت برای <یوم> است و در حقیقت ، بیانگر وصفی برای عذاب می باشد; یعنی ، محیط عذابه.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 38 - 4
4- روبه رو شدن با حقایق و درک و لمس آن ، از جمله عذاب های کافران در روز قیامت است .
فویل للذین کفروا من مشهد یوم عظیم . أسمع بهم و أبصر یوم یأتوننا
در آیه قبل، دشواری و سنگینی روز قیامت برای کافران مطرح گردید. دراین آیه یکی از عوامل آن دشواری ها مطرح گردیده که همان درک و فهم حقایق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 5
5- کافران ، در طول عذاب اخروی ، کمترین مهلت و آسایشی نخواهند داشت .
و لا هم ینظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 72 - 3
3 - تقدیر کیفر اخروی برای کافران ، علاوه بر کیفر دنیوی آنان
ردف لکم بعض الذی تستعجلون
همان طور که گفته شد، قید <بعض الذی. ..> می رساند که عذاب دنیوی تنها بخشی از مجازات های الهی است که در حق کافران اعمال می شود و آنان باید در انتظار کیفرهای اخروی نیز باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 7
7 - کافران در قیامت ، وادار می شوند که در عذابی سخت ، وارد شوند .
نمتّعهم قلیلاً ثمّ نضطرّهم إلی عذاب غلیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 33 - 21
21 - خداوند ، در قیامت بر گردن کافران غل هایی خواهد زد .
و جعلنا الأغل_ل فی أعناق الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 39 - 1
ص: 566
1 - عذاب دردناک مشرکان و کافران مستکبر در دوزخ ، تجسم اعمال خود آنان و متناسب با رفتار ایشان است .
لذائقوا العذاب الألیم . و ما تجزون إلاّ ما کنتم تعملون
آیه شریفه، در واقع پاسخ سؤالی است که از آیه قبل برمی آید و آن این که: چرا عذاب مشرکان مستکبر، عذابی دردناک است و آیا این عذاب عادلانه است؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 12 - 2
2 - عذاب شدن کافران و مشرکان در قیامت ، پس از اتمام حجت و دعوت شدن آنان به ایمان از سوی خداوند
ذلکم بأنّه إذا دعی اللّه وحده کفرتم و إن یشرک به تؤمنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 71 - 1،2،3
1 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، در روز قیامت غل به گردن خواهند داشت .
الذین یج_دلون . .. إذ الأغل_ل فی أعن_قهم
2 - کافران حق ستیز و ستیزه جو در قیامت ، با زنجیر بر روی زمین کشان کشان برده می شوند .
و السل_سل یسحبون
<سلسله> (مفرد <سلاسل>) به معنای حلقه ای منظم از نظر طول است; یعنی، زنجیر. <سحب> (مصدر <یسحبون>) به معنای کشاندن چیزی بر سطح زمین است.
3 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی ، به عمق بطلان راه خود و پیامد رفتارشان آگاه خواهند شد .
فسوف یعلمون . إذ الأغل_ل فی أعن_قهم و السل_سل یسحبون
برداشت یاد شده، از آن جا است که ظرف <إذ الأغلال . ..> متعلق به <یعلمون> می باشد. <یسحبون> نیز حال از ضمیر <هم> در <فی أعناقهم> است; یعنی، به زودی می دانند آن گاه که غل در گردن هایشان باشد و با زنجیر کشان کشان برده می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 72 - 1،2
1 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، در قیامت به آب داغ و پر حرارت افکنده خواهند شد .
یسحبون . فی الحمیم
یکی از معانی <حمیم>، آب داغ و پر حرارت است.
2 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، در انبوهی از آتش دوزخ سوزانده خواهند شد .
ثمّ فی النار یسجرون
<سجر> در اصل به معنای پر کردن تنور از آتش گیره برای بر افروختن و تقویت آتش آن است. اسناد فعل <یُسجرون> به اشخاص، اسناد مجازی است. مقصود از آن فراگرفتن آتش زیاد بر تمامی وجود دوزخیان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 10 - 9
ص: 567
9 - عذاب سخت و جانکاه روز قیامت ، فرجام کافران حق ناپذیر
و لهم عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 35 - 2
2 - عذاب اخروی کافران ، معلول استهزای ایشان نسبت به آیات الهی و فریفتگی آنان به زندگانی دنیا
ذلکم بأنّکم اتّخذتم ءای_ت اللّه هزوًا و غرّتکم الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 11
11- عرضه کافران بر آتش ، همراه با سرزنش و توبیخ ، گوشه ای از عذاب ذلّت بار آنان *
یوم یعرض . .. أذهبتم طیّب_تکم فی الحیاتکم الدنیا و استمتعتم بها فالیوم تجزون عذا
برداشت بالا بدان احتمال است که نفس عرضه کافران بر آتش و توبیخ آنان، خود جزئی از عذاب خفّت بار آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 11
11- وجود کیفر های دنیوی برای بسیاری از کافران ، افزون بر عذاب اخروی آنان
و الذین کفروا . .. و النار مثوًی لهم . و کأیّن من قریه ... أهلکن_هم
از ارتباط این آیه با آیه قبل، استفاده می شود که خداوند تمامی کیفر کافران را به آخرت واننهاده و آنان را در دنیا به کلی رها نساخته است; بلکه بسیاری از آنان را به کیفر کفرشان هلاک ساخته و می سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 5
5 - فرجام شوم و هلاکت بار ، درکمین کافران [ در دنیا ، هنگام مرگ و یا در آخرت ]
یل_قوا یومهم الذی فیه یصعقون
تعبیر <الذی فیه یصعقون> (روزی که در آن بیهوش خواهند افتاد)، نشان دهنده سختی حال کافران به هنگام واقعه عذاب است. گفتنی است که مراد از روز عذاب، می تواند روز عذاب استیصال، یا روز عذاب قیامت و یا هنگام مرگ باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 46 - 1
1 - شکست دنیوی کافران ، پیش درآمد عذاب اخروی آنان
سیهزم الجمع . .. بل الساعه موعدهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 5 - 11
11 - کافران ، مستوجب عذاب اخروی اند .
و للک_فرین عذاب مهین
ص: 568
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 8 - 4
4 - سرزنشِ نگهبانان دوزخ ، شکنجه و عذاب روحی برای کافران دوزخی است .
سألهم خزنتها ألم یأتکم نذیر
سرزنش نگهبانان دوزخ از کسانی که خود در آتش دوزخ می سوزند و شکنجه می شوند، می تواند شکنجه دیگری برای آنان از جهت روحی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 11 - 2
2 - کیفر و عذاب دوزخ برای کافران ، نتیجه و پیامد کوتاهی و تقصیرکاری خود آنان است .
فاعترفوا بذنبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 7
7 - گرفتار ساختن کافران به عذاب جهنم و عذاب های سوزان تر از آن ، جلوه سخت گرفتن خداوند و هجوم ضربتی او است .
فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق . .. إنّ بطش ربّک لشدید
حرف <إنّ>، برای بیان علت است و دلیل دچار کردن کافران به عذاب را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 20 - 1
1 - کافران در آخرت ، گرفتار آتشی مسلّط و فراگیرند ، که تمام راه های گریز از آن بسته خواهد بود .
علیهم نار مؤصده
<وَصیدَه>; یعنی، غرفه ای که در کوهستان برای حفاظت از اموال ساخته شود و جمله <اوصدت الباب>; یعنی، درب را بسته و محکم کردم (مفردات راغب). بنابراین <مؤصده>، به معنای بسته شده و محکم است مانند محفظه ای که در دل کوه پدید آورند. حرف <علی> در <علیهم>، بر سلطه کامل آتش و فراگیر بودن آن دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 12
12- عذاب کافرانِ پیرو در قیامت به قدری شدید است که آنان را به دریوزگی می کشاند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
ص: 569
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 103 - 1
1 _ خداوند ، به هنگام نزول عذاب استیصال بر کافران ، رسولان خود و مؤمنان را از مهلکه دور کرده و از آسیب پذیری نجات می داد .
فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من قبلهم . .. ثم ننجی رسلنا و الذین ءامنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 5
5 - خداوند ، اقوام تکذیب گر و کفر پیشه تاریخ را پس از این که از فرصت داده شده استفاده نکردند و هم چنان بر کفر و انکار خود پای فشردند ، با عذاب استیصال نابود کرد .
فأملیت للک_فرین ثمّ أخذتهم
<نکیر> به معنای انکار (تغییر) است. و مقصود از آن به قرینه آیه بعد، تغییر نعمت به محنت، حیات به مرگ و نابودی و آبادانی به ویرانی است. گفتنی است که استفهام در جمله <فکیف کان نکیر>، استفهام تعجیبی و بیانگر شدت کیفر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 55 - 6
6 - روز وقوع عذاب استیصال ، آخرین روز حیات کافران بوده و رهایی آنان از آن ناممکن است .
أو یأتیهم عذاب یوم عقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 41 - 4
4 - عذاب استیصال ، کیفری بر اساس حق و به دور از کمترین بی عدالتی نسبت به کافران و تکذیب گران
فأخذتهم الصیحه بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 5
5 - کفرپیشگان حق ناپذیر ، در معرض عذاب استیصال
و لولا أن تصیبهم مصیبه
واژه <مصیبه> در آیه، هم شامل عذاب استیصال می شود و هم شامل عذاب اخروی، برداشت یاد شده بر پایه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 4
4 - با قطعی شدن عذاب استیصال بر کافران ، هیچ مهلتی برای گریز آنان نخواهد بود .
ما لها من فواق
در زبان عرب به مدت زمانی که دوشنده شیر _ در فاصله میان دو بار دوشیدن _ به بچه شتر مهلت می دهد تا شیر بنوشد،
ص: 570
<فواق> گفته می شود و مقصود از آن، مدت کوتاه و زودگذر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 77 - 4
4 - خداوند ، مشرکان و کافران حق ستیز را کراراً به عذاب استیصال تهدید کرده است .
فإمّا نرینّک بعض الذی نعدهم
فعل مضارع <نعد> دلالت بر استمرار می کند. این کلمه مشتق از <وعد> است و <وعد> هم در خیر استعمال می شود و هم در شر. چون در این جا ضمیر به مشرکان و کافران بر می گردد، برای شر و تهدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 13 - 9
9 - مشرکان و کفرپیشگان ، پس از اتمام حجت بر آنان ، در معرض گرفتار آمدن به عذاب استیصال اند .
فإن أعرضوا فقل أنذرتکم ص_عقه مثل ص_عقه عاد و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 20 - 1
1 - کافران در آخرت ، گرفتار آتشی مسلّط و فراگیرند ، که تمام راه های گریز از آن بسته خواهد بود .
علیهم نار مؤصده
<وَصیدَه>; یعنی، غرفه ای که در کوهستان برای حفاظت از اموال ساخته شود و جمله <اوصدت الباب>; یعنی، درب را بسته و محکم کردم (مفردات راغب). بنابراین <مؤصده>، به معنای بسته شده و محکم است مانند محفظه ای که در دل کوه پدید آورند. حرف <علی> در <علیهم>، بر سلطه کامل آتش و فراگیر بودن آن دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 8
8 - عذاب اخروی کفرپیشگان و کتمان کنندگان حقایق دینی ، پس از مرگ آغاز شده و به تأخیر نخواهد افتاد .
و لاهم ینظرون
برداشت فوق مبتنی بر این است که <ینظرون> فعل مجهول از باب افعال باشد; یعنی، از مصدر انظار (مهلت دادن) گرفته شده باشد. مراد از مهلت ندادن به قرینه <ماتوا و هم کفار> شروع عذاب پس از مرگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 48 - 3
3 - شکنجه روحی کافران در دوزخ ، علاوه بر شکنجه جسمی آنان
ص: 571
یسحبون . .. ذوقوا مسّ سقر
امر در <ذوقوا> برای تهکم و استهزا است. به استهزا گرفته شدن دوزخیان از سوی مأموران الهی _ در مقایسه با عذاب جسمی آنان _ شکنجه روحی خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 6
6 _ امکانات مادی و داشتن نیرو های انسانی و هوادار ، هرگز موجب نجات کفرپیشگان از گرفتار شدن به عذاب دوزخ نخواهد شد .
ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 3،4،7
3 _ کافران قوم شعیب شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و صبحگاهش به هلاکت رسیدند . *
فأصبحوا فی دارهم جثمین
برداشت فوق مبتنی بر این است که <اصبحوا> به معنای <ادخلوا فی الصباح> (داخل در صبح شدند) باشد، نه به معنای <صاروا>. بر این مبنا <فاصبحوا ... > می رساند که هلاکت به هنگام صبح اتفاق افتاد و در نتیجه عذاب لرزش پیش از صبح، یعنی درشب، بر کافران قوم شعیب عارض شده است.
4 _ کفرپیشگان قوم شعیب بر اثر عذاب الهی ، همگان به رو بر زمین افتادند و هلاک شدند .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<جثوم> به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی گفته اند به معنای فرو افتادن شخص است بر سینه خود.
7 _ نزول عذاب بر کفرپیشگان قوم شعیب ، پاسخ خداوند به درخواست او ( داوری میان مؤمنان و کافران )
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 4
4_ کافران به قیامت و آنان که برای منحرف نشان دادن راه خدا تلاش می کنند ، در خطر گرفتارشدن به عذاب های دنیوی اند .
الذین . .. یبغونها عوجًا و هم بالأخره هم ک_فرون. أُول_ئک لم یکونوا معجزین فی الأ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 26 - 11
11_ کفرپیشگان ، در خطر گرفتار شدن به عذابهایی دردناک در دنیا
ص: 572
أن لاتعبدوا إلاّ الله إنی أخاف علیکم عذاب یوم ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 44 - 7
7_ گرفتار شدن کفرپیشگان و ستمکاران به عذاب دنیوی ، موجب رهایی آنان از عذاب اخروی نیست .
فکان من المغرقین . .. و قیل بعدًا للقوم الظ_لمین
بیان عذاب اخروی کفرپیشگان ، پس از بیان گرفتاری آنان به عذاب دنیوی ، اشاره به این نکته دارد که: نباید گمان شود اگر کافران به کیفر دنیوی و عذاب استیصال گرفتار شدند ، از عذابهای اخروی رهایی خواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 67 - 6
6_ ستمگران ، مشرکان و کفرپیشگان ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی ( عذاب استیصال ) هستند .
و أخذ الذین ظلموا الصیحه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 6 - 5
5_ کفرپیشگان امت های گذشته به عذاب های دنیوی گرفتار شدند .
و قد خلت من قبلهم المثل_ت
<مثلات> (جمع مَثُله) به معنای عقوبتها و عذابهاست. عذابها و عقوبتها بدان اعتبار <مثلات> _ که از ماده مِثل (مانند) است _ گفته می شود که آن را مثال قرار می دهند برای اینکه دیگران از آن عبرت گرفته و از عوامل آن بپرهیزند. از معانی <خلوّ> (مصدر خلت) گذشتن و سپری شدن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 40 - 3
3_ نزول عذاب های دنیوی بر کفرپیشگان و متخلّفان از آیین الهی حتی پس از وفات پیامبر ( ص ) نیز امری محتمل و ممکن است .
و إن مَّا نرینّک بعض الذی نعدهم أو نتوفینّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 72 - 1،2،3،6
1 - مأموریت پیامبر ( ص ) برای ابلاغ تهدید خداوند به کافران ، مبنی بر نزدیک بودن عذاب دنیایی آنان
قل عسی أن یکون ردف لکم بعض الذی تستعجلون
تعبیر <ردف لکم> (در پی شما است) کنایه از قریب الوقوع بودن مجازات کافران می باشد. گفتنی است که <الذی تستعجلون> هم شامل عذاب دنیوی می شود و هم عذاب اخروی. بنابراین عبارت <بعض الذی> نشانگر عذاب دنیایی خواهد بود.
2 - عذاب دنیوی ، تنها بخشی از مجازات های الهی برای کافران است ، نه همه آن .
ردف لکم بعض الذی تستعجلون
ص: 573
قید <بعض> می رساند که همه وعیدهای الهی در حق کافران، در این دنیا اعمال نمی شود; بلکه آنچه در این جا اعمال می شود، تنها جزئی از مجازات ها است و بقیه برای جهان آخرت می ماند.
3 - تقدیر کیفر اخروی برای کافران ، علاوه بر کیفر دنیوی آنان
ردف لکم بعض الذی تستعجلون
همان طور که گفته شد، قید <بعض الذی. ..> می رساند که عذاب دنیوی تنها بخشی از مجازات های الهی است که در حق کافران اعمال می شود و آنان باید در انتظار کیفرهای اخروی نیز باشند.
6 - تهدید کافران به نزدیک بودن بخشی از عذاب دنیوی وعده داده شده به آنان
ردف لکم بعض الذی تستعجلون
مراد از <الذی تستعجلون> می تواند تنها عذاب دنیایی باشد. بنابراین <بعض الذی تستعجلون>; یعنی، بخشی از آن عذاب که خواستار شتاب آن هستید، در پی شما است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 66 - 3
3 - عذاب شدن برخی از کافران و عذاب نشدن برخی دیگر در دنیا ، به مشیت خدا بستگی دارد .
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم . .. فأنّی یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 85 - 4
4 - آشکار شدن خسارت و زیان کاری مشرکان و کافران قدرتمند و حق ناپذیر ، به وقت نزول عذاب الهی بر ایشان در دنیا
لمّا رأوا بأسنا . .. و خسر هنالک الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 5
5 - کافران ، در معرض عذاب دنیوی ، افزون بر کیفر سخت و حتمی آخرت
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم . .. فویل للذین کفروا من یومهم الذی یوع
در صورتی که <یومهم. ..> نظر به روز قیامت و آیه قبل (مثل ذنوب أصحابهم) نظر به کیفرهای دنیوی داشته باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 5
5 - فرجام شوم و هلاکت بار ، درکمین کافران [ در دنیا ، هنگام مرگ و یا در آخرت ]
یل_قوا یومهم الذی فیه یصعقون
تعبیر <الذی فیه یصعقون> (روزی که در آن بیهوش خواهند افتاد)، نشان دهنده سختی حال کافران به هنگام واقعه عذاب است. گفتنی است که مراد از روز عذاب، می تواند روز عذاب استیصال، یا روز عذاب قیامت و یا هنگام مرگ باشد.
ص: 574
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 4
4- کافران مکه ، در آستانه شکست و عذاب دنیوی قرار گرفته بودند .
سأُوریکم ءای_تی
برداشت یاد شده مبتنی براین است که مراد از <آیات> شکست کفار مکه و عذاب دنیوی آنان باشد. گفتنی است مکی بودن این آیات، مؤید برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 98 - 9
9 _ جامعه های کفرپیشه و تکذیب گر ، در معرض عذاب ذلتبار الهی اند .
فلولا کانت قریه ءامنت . .. لها ءامنوا کشفنا عنهم عذاب الخزی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 48 - 3
3 - شکنجه روحی کافران در دوزخ ، علاوه بر شکنجه جسمی آنان
یسحبون . .. ذوقوا مسّ سقر
امر در <ذوقوا> برای تهکم و استهزا است. به استهزا گرفته شدن دوزخیان از سوی مأموران الهی _ در مقایسه با عذاب جسمی آنان _ شکنجه روحی خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 8 - 4
4 - سرزنشِ نگهبانان دوزخ ، شکنجه و عذاب روحی برای کافران دوزخی است .
سألهم خزنتها ألم یأتکم نذیر
سرزنش نگهبانان دوزخ از کسانی که خود در آتش دوزخ می سوزند و شکنجه می شوند، می تواند شکنجه دیگری برای آنان از جهت روحی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 41 - 9
ص: 575
9 _ عن رسول الله(ص): یکسی الکافر لوحین من نار و فی قبره فذلک قوله: <لهم من جهنم مهاد و من فوقهم غواش>.
از رسول خدا(ص) روایت شده است: دو لوح (زیر انداز و روانداز) از آتش بر کافر در قبرش پوشانده می شود و این است سخن خداوند: <برای کافران بستری از آتش جهنم و روی آنان پوششهایی از آن است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 124 - 12
12 - < عن أمیرالمؤمن ین ( ع ) : و إنّ المعشیه الضنک التی حذر اللّه منها عدوّه عذاب القبر انّه یسلّط علی الکافر فی قبره تسعه و تسعین تنّیناً فینهشن لحمه و یکسرن عظمه و یترددن علیه کذلک إلی یوم یبعث ;
از امیرالمؤمن ین(ع) روایت شده: همانا <معیشت ضنک> _ که خداوند دشمنان خود را از آن برحذر داشته _ عذاب قبر است. خدا بر کافر در قبرش 99 مار بزرگ مسلط می کند که گوشت او را می گزند و استخوان وی را می شکنند و همین طور بر روی او رفت و آمد می کنند تا روزی که برانگیخته شود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 7 - 7
7 - کفر پیشگان به عذابی گرفتار خواهند شد .
و لهم عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 104 - 11
11 - کفر پیشگان به عذابی دردناک گرفتار خواهند شد .
و للکفرین عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 26
26 _ خداوند ، عذابی خوارکننده برای کافران فراهم کرده است .
إنّ اللّه اعد للکفرین عذاباً مهیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 36 - 2،3
2 _ کفرپیشگان ، راهی برای نجات از عذاب دوزخ ندارند .
إنّ الذین کفروا . .. و لهم عذاب الیم
جمله <لو ان . ..> کنایه از نبود راه نجات از عذاب دوزخ است.
3 _ ثروت های دنیا ، هر چند دو برابر شود ، و کافران آن را در قبال رهایی از دوزخ بپردازند ، پذیرفتنی نیست .
إنّ الذین کفروا لو أنَّ لهم ما فی الارض جمیعاً . .. ما تقبل منهم و لهم عذاب الیم
ص: 576
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 73 - 10
10 _ ایمنی از عذاب دردناک در گرو یکتاپرستی و پرهیز از گفتار کفرآمیز
و ما من اله الا اله وحد و إن لم ینتهوا عما یقولون . .. عذاب الیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 7،8
7 _ کافرانی که پیامبران و عذابهای موعود آنان را استهزا می کردند، به همان عذابهای مورد تمسخر خویش گرفتار شدند.
فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزءون
بنابراین که <ما> موصوله بوده و مراد از آن، عذاب الهی باشد که در ضمن سخنان پیامبران مطرح می شده و مورد استهزای کافران قرار می گرفته است.
8 _ کافرانی که به استهزای انبیای گذشته می پرداختند، به عذاب و کیفر استهزای خود گرفتار شدند.
فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزءون
بنابراین که تقدیر آیه <جزاء ما کانوا به یستهزءون> باشد. در این صورت <ما> در (ما کانوا) مصدریه بوده و مرجع ضمیر <به>، به قرینه کلمه <رسل> در صدر آیه می تواند کلمه <رسول> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 65 - 6
6 _ خداوند در عین قدرت بر فرستادن انواع عذاب بر مشرکان و کافران، به آنان مهلت می دهد.
قل هو القادر علی أن یبعث علیکم
چون در آیات گذشته سخن از نزول عذاب و درخواست مشرکان در این زمینه بود، این آیه با بیان قدرت خداوند بر عذاب به طور ضمنی دلالت بر مهلت دادن به مشرکان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 19
19 _ سران شرک و کفر و پیروانشان، بی خبر از مضاعف بودن عذاب خویش
لکل ضعف و لکن لاتعلمون
برداشت فوق مبتنی بر این است که سران شرک نیز، همچون پیروان آنان، مخاطب <لاتعلمون> باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 3
3 _ پیروان شرک و کفر برای رهایی از عذاب مضاعف هیچ مزیتی بر سران خویش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 99 - 2
ص: 577
2 _ فراگیری عذاب بر کفرپیشگان بی تقوا به هنگام غفلت های شبانه و سرگرمی های روزانه ، از مکر ها و برنامه های پنهانی خداوند با آنان
أن یأتیهم بأسنا بیتا . .. ضحی و هم یلعبون. أفأمنوا مکر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 100 - 5
5 _ گنهکاران و کفرپیشگان در خطر گرفتار شدن به عذاب های الهی
أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 5،8
5 _ مرگ کافران کشته شده در جنگ بدر با شکنجه و عذابی سخت از سوی فرشتگان مرگ
إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
از مصادیق مورد نظر برای <الذین کفروا>، به دلیل وقوع آیه مورد بحث در پی آیات مربوط به جنگ بدر، کافرانی هستند که در آن نبرد به قتل رسیدند.
8 _ کافران پس از جان کندن پر مشقت به عذاب و آتشی سوزان ( عذاب برزخ ) گرفتار خواهند شد .
و ذوقوا عذاب الحریق
امر به چشیدن عذاب حریق (ذوقوا عذاب الحریق)، دلالت بر وجود بالفعل آن عذاب دارد. و چون این جمله به هنگام گرفتن جان کافران گفته می شود، معلوم می شود که کافران پس از مردن به عذاب گرفتار خواهند شد و این همان عذاب برزخی است. گفتنی است <ذوقوا ... > به تقدیر <یقولون لهم> سخن ملائکه با کافران به هنگام گرفتن جان آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 51 - 1
1 _ شکنجه و عذاب کافران به هنگام مرگ و پس از آن نتیجه اعمال خود آنان است ، نه ظلمی از جانب خداوند بر ایشان .
ذوقوا عذاب الحریق. ذلک بما قدمت أیدیکم و أن اللّه لیس بظلّم
<ذلک> می تواند اشاره به خصوص <عذاب الحریق> باشد و می تواند اشاره به مجموع عذابی باشد که در آیه قبل بیان شد. قابل ذکر است که در برداشت فوق <أن اللّه ... > ناظر به این حقیقت گرفته شده که عذاب کافران بیش از استحقاق آنان نیست، نه تعلیلی برای ضرورت گرفتارسازی ایشان به عذابهای الهی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 13 - 6
6 _ عذاب استیصال الهی در کمین جوامع کفرپیشه و بیدادگران مجرم
و لقد أهلکنا . .. لما ظلموا و جاءتهم رسلهم ... کذلک نجزی القوم المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 20،21
20 _ عذاب دردناک جهنم ، کیفر کافران است .
ص: 578
فلایؤمنوا حتی یروا العذاب الألیم
ممکن است الف و لام <العذاب> _ که برای عهد ذهنی است _ اشاره به عذاب دنیوی (استیصال) باشد و ممکن است اشاره به عذاب برزخی و یا عذاب اخروی باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال دوم است.
21 _ کافران در آستانه مرگ ، عذاب دردناک الهی را مشاهده خواهند کرد .
فلایؤمنوا حتی یروا العذاب الألیم
برداشت فوق مبتنی بر این است که الف و لام <العذاب> _ که برای عهد ذهنی است _ اشاره به عذاب برزخی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 7
7_ عذاب الهی ، کفرپیشگان را احاطه خواهد کرد .
ألا یوم یأتیهم . .. و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
جمله <حاق بهم> عطف بر <لیس مصروفاً> است و به قرینه <یأتیهم> فعل ماضی <حاق> به معنای مضارع <یحیق> (احاطه خواهد کرد) می باشد. مراد از <ما کانوا ...> عذابهای الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 33 - 1،2
1_ نزول عذاب بر کفرپیشگان ، به دست خدا و به مشیت اوست .
إنما یأتیکم به الله
2_ نازل کردن عذاب بر کفرپیشگان ، در اختیار پیامبران نیست .
فأتنا بما تعدنا . .. قال إنما یأتیکم به الله إن شاء
کفرپیشگان با مخاطب قراردادن نوح(ع) از او خواستند تا تهدیدهای اعلام شده را تحقق بخشد. حضرت نوح(ع) با آوردن کلمه <انما> _ که دلالت بر حصر دارد _ به این معنا اشاره می کند که: آوردن عذاب از شؤون خداوند است و در اختیار بشر نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 48 - 9
9_ عذاب دردناک ، فرجام و عاقبت کفرپیشگان است .
ثم یمسّهم منا عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 57 - 10،11
10_ هلاکت کفرپیشگان به عذاب های الهی ، هرگز مایه زیان و ضرری برای خداوند نیست .
و یستخلف ربی قومًا غیرکم و لاتضرونه شیئًا
در برداشت فوق ، جمله <لاتضرونه> در ارتباط با <یستخلف ربی . ..> معنا شده است; یعنی ، در صورت نابودی شما ، ضرری متوجه خداوند نمی شود.
11_ نزول عذاب الهی بر کفرپیشگان ، برخاسته از استحقاق آنان است نه آنکه وجودشان موجب ضرر و زیان بر خدا باشد .
و یستخلف ربی قومًا غیرکم و لاتضرونه شیئًا
ص: 579
برداشت فوق مبتنی براین است که جمله <لاتضرونه> حال باشد. براین اساس جمله <یستخلف ... و لاتضرونه> چنین معنا می شود. در حالی که ضرر و زیانی را متوجه خدا نمی کنید شما را عذاب می کند و این معنا می رساند که موجب عذاب، استحقاق کفرپیشگان است نه این که وجودشان مایه ضرری بر خدا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 66 - 10
10_ کفرپیشگان و مخالفان معارف دین ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های الهی اند .
فلما جاء أمرنا نجّینا ص_لحًا . .. و من خزی یومئذ إن ربک هو القویُّ العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 102 - 2،4
2_ امت های ستم پیشه ( جوامع کفرپیشه و مشرک ) در خطر گرفتار شدن به عقوبت های الهی و عذاب های استیصال هستند .
و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ_لمه
4_ نزول عذاب بر ستم پیشگان ( کافران و مشرکان ) پرتوی از ربوبیت خدا در جهت تدبیر امور انسانهاست .
و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ_لمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 103 - 1
1_ عذاب های نازل شده بر امت های کفرپیشه و مشرک ، نشانه ای بزرگ بر وجود قیامت و عذاب های اخروی است .
إن فی ذلک لأیه
<آیه> به معنای نشانه است و متعلق آن _ به قرینه <لمن خاف عذاب الأخره> - حقانیت قیامت و عذابهای آن است. نکره آوردن <آیه> برای رساندن بزرگی و عظمت آن می باشد. بنابراین <إن فی ذلک لأیه>; یعنی، همانا در آن عذابهای دنیوی، نشانه بزرگی است بر حقانیت قیامت و عذابهای آن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 107 - 8
8_ وجود دلایل روشن بر توحید و حقانیت قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، مانع هر گونه بهانه ای برای انکار آنها و موجب استحقاق کافران و مشرکان به عذاب های الهی است .
و ما أکثر الناس . .. بمؤمنین ... و ما یؤمن أکثرهم بالله إلاّ و هم مشرکون. أفأمنو
حرف <فاء> در <أفأمنوا> استحقاق عذاب را بر آیه <ذلک من أنباء الغیب . ..> _ که حاوی برهان بر حقانیّت قرآن و رسالت پیامبر(ص) است و آیه <و کأیّن من آیه ...> _ که دربردارنده دلیل بر توحید می باشد _ مترتّب کرده است ; یعنی، چون اتمام حجت شده، عذر و بهانه ای در کار نیست و کفرپیشگان مستحق عذابند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 4
4_ پیامبران ، کفرپیشگان امت خویش را به نزول عذاب های الهی هشدار می دادند .
ص: 580
و ظنوا أنهم قد کذبوا
ضمیرهای جمع در جمله <ظنوا . ..> به <الذین> در آیه قبل برمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 32 - 9
9_ نازل کردن عذاب بر استهزاگران انبیا و کافران به رسالت ایشان ، از سنت های خداوند است .
ثم أخذتهم فکیف کان عقاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 34 - 1
1_ کافران ، مشرکان ، گمراهان و آنان که پیامبران را به مسخره می گیرند ، به عذاب های سخت دنیوی و اخروی گرفتار خواهند شد .
لهم عذاب فی الحیوه الدنیا و لعذاب الأخره أشق
مراد از ضمیر در <لهم> _ به قرینه آیه 31 و 32 _ کافران، مشرکان ، استهزاگران و گمراهان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 40 - 4
4_ تحقّق و عدم تحقّق تهدید های ابلاغ شده به کفرپیشگان ، در اختیار پیامبر ( ص ) نبود .
و إن مَّا نرینّک بعض الذی نعدهم أو نتوفینّک فإنما علیک البل_غ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 88 - 1
1- کافران سد کننده راه خدا ، دارای عذابی بس فزون تر از دیگر کافران
الذین کفروا و صدّوا عن سبیل الله زدن_هم عذابًا فوق العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 2 - 3
3- کفرپیشگان ، و گنه کاران ، به عذاب شدید الهی گرفتار خواهند شد .
لینذر بأسًا شدیدًا من لدنه
<بأس>، به معنای عذاب و سختی است و به قرینه <یبشّر المؤمنین. ..> _ در فراز بعد _ مراد، عذابی است که کافران و گنه کاران به آن تهدید شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 55 - 19
19- نزول عذاب بر کفر پیشگان ، پس از اتمام حجت است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا إذ جاءهم الهدی . .. أو یأتیهم العذاب قبلاً
ص: 581
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 12
12- اولیای پنداری کافران ( معبودان باطل ) از دفع عذاب الهی از آنان ناتوانند .
أن یتّخذوا عبادی من دونی أولیاء إنّا أعتدنا جهنّم للک_فرین نزلاً
همزه استفهام در <أفحسب> گویای آن است که گمان ولایت برای معبودان، گمانی خطا است; زیرا، عذاب جهنم مهیا است (إنّا أعتدنا. ..) و از معبودان برای دفع آن کاری ساخته نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 79 - 10
10- خداوند ، مدعیان دستیابی به مال و فرزند با کفرورزی را ، در عذاب کفر و جهل خودشان نگاه می دارد .
و نمدّ له من العذاب مدًّا
محتمل است مراد از <العذاب> عذاب گمراهی و کفری باشد که کافر در آن گرفتار است. جمله <فلیمدد له الرحمان مدّاً> در آیات پیشین نیز _ که تداوم ضلالت گمراهان را بیان کرده _ از همین مقوله است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 17
17 - ثروت انبوه برای کافران ، عذاب آور و سختی آفرین است .
لنفتنهم فیه
از معانی <فتنه> عذاب و مشقت است (قاموس). لام در <لنفتنهم> لام عاقبه و بیانگر بازتاب پیش بینی نشده ثروت مندی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 46 - 5
5- عذاب کافران ، از شؤون ربوبیت الهی است .
و لئن مسّتهم نفحه من عذاب ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 110 - 2
2- کافران و مشرکان حق ناپذیر ، به عذاب و کیفر الهی تهدید شدند .
إنّه یعلم الجهر من القول و یعلم ماتکتمون
تذکر به این که خداوند به سخنان آشکار و توطئه ها و اسرار مشرکان و کافران آگاه است، در حقیقت تهدید آنان و هشداری به کیفر و عذاب شدن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 15
15 - نزول عذاب بر کافران ، طبق برنامه و گزینش دقیق قبلی خداوند
إلاّ من سبق علیه القول منهم
ص: 582
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 82 - 7
7 - اقدام خداوند به اتمام حجت بر کافران ، پیش از فرستادن عذاب بر آنان
أخرجنا لهم دابّه من الأرض تکلّمهم
ارائه معجزه به کافران، پیش از هلاک ساختن آنان با <عذاب استیصال>، می تواند برای این باشد که حجت خدا بر آنان تمام شود و آنان هیچ عذری نداشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 85 - 1
1 - نزول عذاب بر کافران تکذیب گر ، پس از پایان یافتن محاکمه آنان
قال أکذّبتم ب_ای_تی . .. و وقع القول علیهم
در تفسیر <وقع القول علیهم> چند نظر ابراز شده است که از جمله آنها <حلول عذاب> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 53 - 11
11 - عذاب کافران چنان غافل گیرانه خواهد بود که آنان ، هیچ خبردار نخواهند شد .
و لجاءهم العذاب و لیأتینّهم بغته و هم لایشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 16 - 1
1 - کافران دروغ انگارِ آیات الهی و آخرت ، گرفتار عذابند .
و أمّا الذین کفروا و کذّبوا بأی_تنا و لقایِ الأخره فأول_ئک فی العذاب محضرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 8 - 5
5 - خداوند ، فراهم آورنده عذابی دردناک برای کفرپیشگان است .
و أعدّ للک_فرین عذابًا ألیمًا
<أعدّ> می تواند عطف بر چیزی مثل <فأثاب> باشد که <لیسئل> بر آن دلالت می کند. بنابراین، معنا، چنین می شود: <ما از انبیا پیمان گرفتیم ... تا برای کافران عذابی دردناک مهیّا شود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 64 - 2
2 - خداوند ، برای کافران ، آتشی شعلهور فراهم کرده است .
إنّ اللّه . .. و أعدّ لهم سعیرًا
<سعیر> از <سعر> و به معنای <شعلهوری آتش> است (مفردات راغب).
ص: 583
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 66 - 4
4 - لازم است که روزی را که در آن ، کافران با آتش جهنم ، به سختی عذاب و سوزانده می شوند ، به خاطر داشت .
یوم تقلّب وجوههم فی النار
برداشت بنابراین احتمال است که نصب <یوم> به جهت مفعولٌ به بودن اش باشد. که باید فعل <اُذکر> در تقدیر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 66 - 1،2
1 - توانایی خداوند بر عذاب کافران ، به گونه ای که آنان با از بین رفتن چشم ها و نوردیدگانشان ، راه معمول خود را پیدا نکرده و از پیمودن راه درست محروم خواهند شد .
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم فاستبقوا الصرط فأنّی یبصرون
<طمس> (مصدر <طمسنا>) به معنای از بین بردن آثار و شواهد چیزی است و مقصود از <لطمسنا علی أعینهم> از بین بردن کامل عضو چشم و یا نور و بینایی آن می باشد. مراد از <الصراط> نیز راه معمول و متداولی است که افراد آن را طی می کنند.
2 - عذاب کافران با از بین بردن چشم ها و نوردیدگانشان ( به گونه ای که راه درستی را پیدا نکنند ) جزء مشیت و سنت خدا نیست .
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم فاستبقوا الصرط فأنّی یبصرون
از به کار رفتن <لو> _ که برای امتناع و امر محالی است _ برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 67 - 2
2 - عذاب کافران با مسخ و زمین گیر شدن شان ، جزء مشیت و سنت خدا نیست .
و لو نشاء لمسخن_هم علی مکانتهم فما استط_عوا مضیًّا و لایرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 68 - 6
6 - بازگشت انسان به حالت طفولیت _ پس از دوران پیری _ از نظر قوای جسمی و عقلی ، نشانگر توانایی خداوند بر عذاب کافران و بازگرداندن آنان به روز رستاخیز است .
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم . .. و من نعمّره ننکّسه فی الخلق
برداشت یاد شده براین اساس استوار است که عبارت <من نعمّره . ..> عطف بر <و لو نشاء لطمسنا...> _ از باب عطف علت بر معلول _ باشد; یعنی، آیه شریفه درصدد ارئه شاهدی بر توانایی خداوند بر مسخ و زمین گیر کردن انسان و بازگرداندن وی به روز رستاخیز برای محاکمه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 3 - 5
5 - فریاد استغاثه و کمک خواهی کافران گذشته به هنگام عذاب ، بی نتیجه بود و آنان نجات نیافتند .
فنادوا و لات حین مناص
ص: 584
<مناص> به معنای ملجأ و راه گریز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 88 - 3
3 - کافران و مشرکان ، به عذاب و شکست تهدید شدند .
و لتعلمنّ نبأه بعد حین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 57 - 1
1 - ظهور ارزش تقوا و نقش هدایت الهی ( قرآن ) ، هنگام عذاب و در قیامت برای کافران و گنه کاران
أو تقول لو أنّ اللّه هدینی لکنت من المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 1
1 - آرزوی کافران و گنه کاران ، هنگام مشاهده عذاب الهی ، به بازگشت دوباره به دنیا
أو تقول حین تری العذاب لو أنّ لی کرّه
<لو> در آیه شریفه، برای تمنّی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 22
22 - عذاب کافران ، پس از اتمام حجت الهی بر آنان خواهد بود .
ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءای_ت ربّکم . .. قالوا بلی و ل_کن حقّت کلمه العذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 10
10 - یأس و ناامیدی شدید کافران حق ناپذیر ، از نجات خویش از عذاب الهی
فهل إلی خروج من سبیل
مفسران بر این باوراند که چنین سخنی، از زبان کسانی صادر می شود که یأس و ناامیدی بر وجود آنان چیره شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 26 - 7،9
7 - عذاب سخت و شدید خداوند ، در انتظار کافران است .
و الک_فرون لهم عذاب شدید
9 - محرومیت از فضل الهی ، نمودی از عذاب خداوند برای کافران
و یستجیب الذین ءامنوا . .. و یزیدهم من فضله و الک_فرون لهم عذاب شدید
از ارتباط صدر و ذیل آیه، برداشت بالا صورت گرفته است.
ص: 585
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 48 - 8
8 - عذاب های الهی بر کافران ، پس از اتمام حجت و ارائه آیات به ایشان
و ما نریهم من ءایه . .. و أخذن_هم بالعذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 10
10- منافقان ، در زمره کافران و گرفتار عذابی همانند آنان
و منهم من یستمع إلیک حتّی إذا خرجوا من عندک قالوا . .. ماذا قال
چنانچه ضمیر <منهم> به <من هو خالد . ..> بازگردد و مراد از آن در <من یستمع ...> _ به قرینه محتوای آیه _ منافقان باشد، می توان گفت: منافقان فرجامی همانند کافران خواهند داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 27
27- کافران مکه ، مورد تهدید خداوند به عذابی دردناک
لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم عذابًا ألیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 1
1 - کافران و ستمکاران ، دارای بهره ای عظیم از عذاب الهی ، همانند کافران و ستم پیشگان گذشته تاریخ
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم
<ذنوب> در معانی <دلو بزرگ چاه هنگامی که از آب پر شده باشد> و نیز <نصیب و بهره> به کار می رود. در آیه شریفه مراد معنای دوم است. گفتنی است که تعبیر <نصیبی عظیم> در برداشت بالا، از نکره آمدن <ذنوباً> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 47 - 9
9 - کافران ظالم ، دارای عذابی فزون تر از کافران دیگر *
و إنّ للذین ظلموا عذابًا دون ذلک
برداشت بالا بنابراین نکته است که <ظالم> بر همه کافران اطلاق نشده باشد; بلکه کافران دو گروه باشد. گروهی که فقط کفر میورزند و گروهی که علاوه بر کفر اقدام های ظالمانه و توطئه گرانه علیه دین دارند. این گروه علاوه بر کیفر کفر، عذاب دیگری در قبال ظلمشان خواهند دید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 1
1 - کافران هر عصر ، در معرض عذاب الهی بدون هیچ امتیاز بر پیشینیان خود
أکفّارکم خیر من أُول_ئکم
ص: 586
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 6 - 2
2 - عذاب و کیفر خداوند درباره کافران ، پس از اتمام حجت و ارائه دلایل روشن بوده است .
تأتیهم رسلهم بالبیّن_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 16 - 2
2 - امکان نزول عذاب الهی ، با لرزش زمین و فرو رفتن کافران در درون آن
أن یخسف بکم الأرض فإذا هی تمور
<مور> (مصدر <تمور>) به معنای تحرک سریع است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 18 - 3
3 - تهدید شدن کافران تکذیب گر ، به نزول عذاب الهی همچون اقوام و ملل پیشین
و لقد کذّب الذین من قبلهم فکیف کان نکیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 19 - 5
5 - پرواز پرندگان بر فراز زمین ، دلیل و نشانه توانایی خداوند بر عذاب و هلاکت کافران
فکیف کان نکیر . أولم یروا إلی الطیر ... ما یمسکهنّ إلاّ الرحم_ن
ذکر پرواز پرندگان به عنوان نشانه قدرت خدای رحمان _ پس از یادآوری کیفر و عذاب کافران پیشین _ می تواند به منظور ارائه نمونه و جلوه ای از قدرت همه جانبه خداوند در جهان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 28 - 7
7 - کافران حق ناپذیر و لجوج ، در معرض عذاب الهی قرار دارند .
فمن یجیر الک_فرین من عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 30 - 4
4 - کافران لجوج و تکذیب گر ، در معرض عذاب الهی ( همچون خشکسالی )
قل أرءیتم إن أصبح ماؤکم غورًا فمن یأتیکم بماء معین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 30 - 2
2 - فرمان به غل و زنجیر کشیدن کافران دوزخی ( صاحبان زر و زور ) در قیامت
فغلّوه
ص: 587
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 31 - 1
1 - کافران صاحب زر و زور در قیامت ، به وسیله آتش پرحرارت و شعلهور سوازنده خواهند شد .
ثمّ الجحیم صلّوه
<جحیم> (از ماده <جحمه>) به معنای آتش شعلهور و پرحرارت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 32 - 1
1 - کافران صاحب زر و زور در دوزخ ، در زنجیری بلند به طول هفتاد زراع به بند کشیده خواهند شد .
ثمّ فی سلسله ذرعها سبعون ذراعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 20 - 2
2 - کافران حق ناپذیز و اندیشه گر علیه دین ، مستحق شدیدترین عقوبت و نابودی اند .
ثمّ قتل کیف قدّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 4 - 1
1 - مهیا بودن زنجیر ها ، غلّ ها و آتش برافروخته برای کافران و ناسپاسان نعمت هدایت از جانب خداوند
إنّا أعتدنا للک_فرین سل_سلاَْ وأغل_لاً و سعیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 24 - 3
3 - جهان آخرت ، عرصه گرفتاری کافران حق گریز به بزرگ ترین عذاب های الهی است .
العذاب الأکبر
به قرینه آیه بعد، مراد از <العذاب الأکبر> عذابی است که کافران در آخرت، به آن گرفتار خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 18 - 3
3- گروه های بسیاری از کافران جن و انس ، محکوم به عذاب حتمی الهی در گذشته تاریخ
حقّ علیهم القول فی أُمم قد خلت من قبلهم من الجنّ و الإنس
ص: 588
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 2 - 7
7- کافرانِ به قرآن و کافرانی که تصمیم به ماندن در ظلمت ها گرفته اند ، فرجامی بس ناگوار دارند و در عذابی سخت گرفتار خواهند شد .
و ویل للک_فرین من عذاب شدید
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که مراد از کافران در این آیه، به قرینهء آیه قبل، کسانی هستند که کتاب خدا را نپذیرفتند و از ظلمتها خارج نشدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 15
15 _ کافران و مشرکان پیرو، همانند رهبرانشان، دارای عذابی مضاعف از آتش دوزخ
قال لکل ضعف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 4
4- کافرانِ پیرو به هنگام حضور در پیشگاه خداوند در قیامت پیشاپیش درمی یابند که گرفتار عذاب الهی خواهند شد .
و برزوا لله جمیعًا فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغن
ذکر <فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا> برای درخواست کمک ضعفا _ پس از آنکه حضور همه مردم را در قیامت اعلام کرد و هنوز سخنی از عذاب گفته نشده است _ حکایت از این می کند که آنان گرفتار شدن خود را به عذاب از قبل خواهند فهمید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 26 - 9
9 _ جبهه کفر در کارزار حنین ، در پی فرود آمدن نیرو های غیبی و نزول آرامش روحی بر مؤمنان از سوی خداوند ، گرفتار شکستی سخت و عذاب آور گردید .
ثم أنزل اللّه سکینته . .. و أنزل جنوداً لم تروها و عذّب الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 3 - 13
ص: 589
13 _ تهدید مشرکان کفرپیشه صدر اسلام به عذاب دردناک جهنم
بشر الذین کفروا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 109 - 14
14- گرفتارآمدن مشرکان و کافران حق ناپذیر صدراسلام به عذاب ، وعده پیشین الهی به آنان
ماتوعدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 176 - 3
3 - خداوند ، به مشرکان و کافران صدراسلام وعده عذاب داد .
أفبعذابنا یستعجلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 1 - 2
2 - وعده خداوند ، به عذاب شدن کافرانِ حق ناپذیر در عصر بعثت
سأل سائل بعذاب واقع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 17 - 7
7- برای کافران جبّار ، در جهنّم ، فراتر از نوشیدن اجباری آب چرکین و عذاب های مختلف مرگبار ، عذابی خشن و غیرقابل تصور نیز وجود دارد .
و من ورائه عذاب غلیظ
مرجع ضمیر <ورائه> احتمال دارد <عذاب> باشد که از عبارت قبلی به دست می آید. در این صورت، با توجه به مفهوم بودن و سخت بودن عذابهای یاد شده، <عذاب غلیظ> باید عذابی بسیار سخت و غیر قابل تصور باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 78 - 3،4
3 _ کافران قوم ثمود بر اثر عذاب الهی به رو بر زمین افتادند و هلاک شدند .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<جثوم> به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی گفته اند به معنای فروافتادن شخص به سینه خود است.
4 _ کفرپیشگان قوم ثمود شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و در صبحگاهش به هلاکت رسیدند . *
ص: 590
فأصبحوا فی دارهم جثمین
برداشت فوق مبتنی بر این است که <اصبحوا> به معنای <دخلوا فی الصباح> (داخل در صبح شدند) باشد نه به معنای <صاروا> بر این مبنا <فأصبحوا . .. > می رساند که هلاکت در اولین لحظه صبح اتفاق افتاده و در نتیجه عذاب لرزش پیش از صبح یعنی در شب، بر کافران قوم ثمود عارض شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 18
18_ خداوند کفرپیشگانی که علی رغم مشاهده آیات خدا ، ربوبیت او را منکر شوند ، به عذاب شدید و مکری سخت تهدید کرده است .
و هم یج_دلون فی الله و هو شدید المحال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 104 - 4
4- عذاب دردناک ، فرجام و کیفر کافرانی است که از سر لجاج و عناد به آیات الهی ایمان نمی آورند .
إن الذین لایؤمنون بأی_ت الله . .. لهم عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 3
3 - کافران متعصب و لجاجت پیشه ، هیچ گونه راه فرار و گریزی از عذاب الهی ندارند .
و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 4
4- کافرانی که تا آخرین لحظه زندگی در حال عناد و ستیز با دین باشند ، محکوم به عذاب ابدی خواهند بود .
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. فلن یغفر اللّه لهم
لازمه قطعی <لن یغفر اللّه> باقی ماندن همیشگی در عذاب الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 7
ص: 591
7 _ نزول عذاب بر کفرپیشگان قوم شعیب ، پاسخ خداوند به درخواست او ( داوری میان مؤمنان و کافران )
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 92 - 1
1 _ عذاب فرود آمده بر تکذیب کنندگان شعیب و کفرپیشگان مدین موجب نابودی آنان و تخریب آثار زندگانی در آن دیار شد .
الذین کذبوا شعیباً کأن لم یغنوا فیها
ضمیر در <فیها> به <دار> در آیه قبل برمی گردد و <غنی> مصدر <لم یغنوا> به معنای اقامت کردن و سکونت گزیدن است. بنابراین <کأن لم یغنوا> یعنی گویا قوم شعیب در دیارشان اقامت نکرده بودند. و این کنایه از نابودی دیار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 2
2 _ شعیب ( ع ) با دلسوزی بر کافران مشرف به هلاکت ، از آنان اعراض کرد و شهر مدین را ترک گفت .
فتولی عنهم و قال یقوم
لحن آیه و نیز اضافه کلمه <قوم> به یاء متکلم نشان از تحسّر و دلسوزی شعیب به مردم خویش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 1
1- کافران مکه با انکار آیات الهی _ پس از اتمام حجت بر ایشان _ مستحق نابودی و عذاب بودند .
و لو أنّا أهلکن_هم . .. فستعلمون من أصح_ب الصرط السویّ و من اهتدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 5
5- کافران مکه به عذاب و نابودی قریب الوقوع تهدید شدند .
سأُوریکم ءای_تی فلاتستعجلون
مقصود از <آیاتی> به قرینه آیات بعد (. ..بل تأتیهم بغته...) عذاب و هلاکت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 161 - 11
11 _ خداوند برای کافران یهود عذاب دردناک آماده کرده است .
و أعتدنا للکفرین منهم عذاباً ألیماً
ص: 592
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 10
10_ کفرپیشگانی که مردم را از پیوستن به راه خدا باز می دارند ، به عذابی دو چندان گرفتار خواهند شد .
الذین یصدون . .. یض_عف لهم العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 7 - 1
1 - اعلام پذیرفته نشدن هیچ عذری از کافران دوزخی در قیامت
ی_أیّها الذین کفروا لاتعتذروا الیوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 15 - 2
2 - کافران ، خود می دانند که عذرتراشی هایشان دورغ است .
و لو ألقی معاذیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 84 - 8
8- رخصت نیافتن کافران برای سخن گفتن و معذرت خواهی به هنگام حضور شاهدان و گواهان امت ها ، در قیامت
و یوم نبعث من کلّ أُمّه شهیدًا ثمّ لایؤذن للذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 57 - 6
6 - در روز قیامت ، حتی برای کافران ، امکان عذرخواهی هست .
فیومئذ لاینفع الذین ظلموا معذرتهم
این که فرموده است: <عذرخواهی، سودی ندارد> حکایت می کند که عذرخواهی، ممکن است، اگرچه پذیرفته نمی شود.
ص: 593
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 52 - 3
3 - عذرخواهی کافران و مشرکان ستیزه جو در قیامت ، پذیرفته نشده و سودی به حال آنان نخواهد داشت .
یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 15 - 1
1 - کافران در روز قیامت ، برای اعمال ناپسند خود عذر خواهند آورد .
و لو ألقی معاذیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 52 - 2
2 - کافران و مشرکان ، با رو به رو شدن با گواهی شاهدان علیه خود ، به عذرخواهی خواهند پرداخت .
و یوم یقوم الأشه_د . یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که عبارت <یوم لاینفع . ..> بدل برای <یوم یقوم الأشهاد> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 1 - 4،5،11
4 - پیامبر ( ص ) به تبعیت نکردن از کافران و منافقان ، موظف بود .
ی_أیّها النبیّ . .. و لاتطع الک_فرین و المن_فقین
5 - تبعیت نکردن از کافران و منافقان ، نمودی از تقوای الهی است .
اتّق اللّه و لاتطع الک_فرین و المن_فقین
بنابراین احتمال که عبارت <و لاتطع. ..> ذکر خاص بعد از عام (اتّق اللّه) باشد. نکته یاد شده به دست می آید.
11 - فرمان به تبعیت نکردن از کافران و منافقان ، برخاسته از علم گسترده و حکمت خداوندی است .
ی_أیّها النبیّ . .. و لاتطع الک_فرین و المن_فقین إنّ اللّه کان علیمًا حکیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 3 - 2
2 - تبعیت نکردن پیامبر ( ص ) از خواسته کافران و منافقان ، درپی دارنده مشکلاتی برای آن حضرت بود .
و لاتطع الک_فرین و المن_فقین . .. و توکّل علی اللّه و کفی باللّه وکیلاً
فرمان به توکل، پس از فرمان به تبعیت نکردن از خواسته کافران و منافقان، احتمال دارد به خاطر پیامدها و مشکلاتی باشد
ص: 594
که در پی آن فرمان، به وجود می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 7 - 10
10 - رعایت تقوای الهی و اطاعت نکردن از کافران و منافقان ، از جمله پیمان هایی است که خداوند از انبیای خویش گرفته است .
ی_أیّها النبیّ اتّق اللّه و لاتطع . .. و إذا أخذنا من النبیّن میث_قهم
احتمال دارد که <و إذ أخذنا. ..> عطف جمله به جمله باشد. در این صورت، معنای آیه چنین است: <آنچه به تو _ ای پیامبراسلام! _ فرمان داده شده، پیمانی است که از سَلَف تو نیز گرفته شده است و آن، همانا تقوا و اطاعت نکردن از کافران و منافقان است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، موظف به خودداری از اطاعت از کافران و منافقان بود .
و لاتطع الک_فرین و المن_فقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 4 - 3
3 _ رویگردانی و تأثیرناپذیری کافران از هر گونه معجزه الهی
و ما تأتیهم من ءایه من ءایت ربهم إلا کانوا عنها معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 58 - 11
11 _ دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) در برابر مخالفت ها و نافرمانی های کافران
و کفی به بذنوب عباده خبیرًا
یادآوری آگاهی همه جانبه خداوند بر گناهان بندگان، می تواند برای دلداری به پیامبر(ص) باشد; چنان که می تواند تهدیدی برای کافران ستیزه جو نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 3
3 - فراخوانده شدن کافران و مشرکان به سجده و خضوع در برابر خداوند در دنیا و امتناع آنان از این کار
و قد کانوا یدعون إلی السجود و هم س_لمون
ص: 595
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 2 - 2
2 - سرکشی ، تکبر ، ستیزه جویی و حق ناپذیری ، از اوصاف کافران صدراسلام
بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 77 - 2
2 _ کافران قوم ثمود با پی کردن ناقه صالح ، فرمان خداوند را سرپیچی کردند و مردمی متجاوز شناخته شدند .
فعقروا الناقه و عتوا عن أمر ربهم
مراد از <أمر ربهم> همان است که در آیه 73 مطرح شده بود یعنی: زیان نرساندن به ناقه و آزادگذاری آن برای چریدن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 21 - 21
21- روز فرا رسی عذاب دنیوی مشرکان و کافران ، روزی بس شگفت و عظیم
إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم
مراد از <عذاب یوم عظیم> ممکن است عذاب دنیوی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 31
31 _ عفو و گذشت ، حتی نسبت به کافران ، احسان و نیکی است .
فاعف عنهم و اصفح إنّ اللّه یحب المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 85 - 11،15
11- پیامبر ( ص ) وظیفه دار عفو کریمانه و گذشت شایسته از کافران و مشرکان و نادیده گرفتن اذیت و آزار آنان بود .
فاصفح الصفح الجمیل
<صفح> به معنای عفو بدون ملامت کردن و به رخ کشیدن است که از آن می توان گذشت کریمانه و بزرگوارانه برداشت کرد.
15- برخورد کریمانه و عفو و اغماض از آزار و اذیت دیگران _ حتی کافران و دشمنان _ امری شایسته و پسندیده است .
ص: 596
فاصفح الصفح الجمیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 86 - 6
6- گذشت و اغماض پیامبر ( ص ) از دشمنان و کافران ، به خیر و صلاح آن حضرت و در راستای تربیت و کمال اوست .
فاصفح الصفح الجمیل . إن ربّک هو الخلّ_ق العلیم
جمله <إن ربک . ..> به منزله تعلیل برای <فاصفح ...> است; یعنی، ای پیامبر! گذشت کن; زیرا پروردگار و مربی تو می داند که چه کاری به مصلحت و در جهت تربیت و رشد توست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 15 - 5
5 - عفو و گذشت از کافران به هنگام ضرورت ، امری شایسته و عمل صالح است .
یغفروا للذین لا یرجون . .. من عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 2
2 _ کافران ، بی نیازی را در مال و اولاد می جویند ; در حالی که هرگز آن را نمی یابند .
انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 2
2 _ اموال و اولاد ، تنها تکیه گاه به هنگام ذلت و ابتلای به غضب الهی ، از دیدگاه اهل کفر
ضربت علیهم الذّلّه . .. و باءُو بغضب من اللّه ... انّ الذین کفروا لن تغنی
ظاهراً منظور از <الذین کفروا>، همان جناح اهل کتاب هستند که در آیات سابق وضعیت آنان بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 119 - 7
7 _ بی اعتقادی کافران ( اهل کتاب ) ، به برخی از کتاب های آسمانی
ها انتم اولاء . .. و تؤمنون بالکتب کلّه
ایمان مسلمانان به تمامی کتب، به قرینه مقابله، بیانگر این است که اهل کتاب، به تمامی کتب ایمان ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 597
17 - محمد - 47 - 3 - 3
3- گم شدن اعمال کافران در سراب < کفر > و شکوفایی اعمال مؤمنان در وادی < ایمان > ، دارای فلسفه ای معقول و برهانی
الذین کفروا . .. أضلّ أعم_لهم . و الذین ءامنوا... و أصلح بالهم . ذلک بأنّ الذین
<ذالک> در مقام بیان علّت و فلسفه مطلبی است که در آیات پیشین بیان شده است; یعنی، پوچی اعمال کافران و ثمربخشی اعمال مؤمنان، امری برهانی است; زیرا کافر ره باطل پیموده و باطل فرجامی ندارد و مؤمن ره حق رفته و ثمربخشی عین حقانیت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 72 - 10
10- کافران به خاطر باطل گرایی ، علی رغم مشاهده آثار و نعمت های الهی در تمام ابعاد زندگی خود ، مورد سرزنش خدایند .
و الله جعل لکم . .. أفبالب_طل یؤمنون و بنعمت الله هم یکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 41 - 1
1 - کافران ، محروم از پشتوانه غیبی و گرفتار وهم در اندیشه های باطل خویش
أم یقولون شاعر نتربص به ریب المنون . .. أم عندهم الغیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 21 - 1
1 - پندار دروغ بودن قرآن ، پنداری موهوم و از اندیشه های باطل کافران است .
فی تکذیب . .. بل هو قرءان مجید
حرف <بل>، اضراب از قبل است و اندیشه تکذیب گرانه کافران را تخطئه می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 5 - 4
4 - اعتقاد کافران عصر بعثت به معبود های بی شمار
أجعل الألهه إل_هًا وحدًا
ص: 598
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 53 - 12
12 _ منکران قرآن ، در قیامت ، با پی بردن به زیانکاری خویش و واهی بودن افکار و عقاید خود ، از اعمال و رفتار گذشته خویش پشیمان خواهند شد .
نرد فنعمل غیر الذی کنا نعمل قد خسروا أنفسهم و ضل عنهم ما کانوا یفترون
جمله <قد خسروا . .. > و <ضل عنهم ... > به منزله تعلیلی است برای <نرد فنعمل ... > یعنی آرزوی بازگشت به دنیا و تدارک گذشته ها بدان علت است که کفرپیشگان خود را زیانکار می بینند و باورهای خویش را بر باد رفته می یابند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 2،4،5،12
2 _ پندار کفرپیشگان بر این که خانه نشینی و یا پرهیز از حضور در کارزار ، مانع مرگ و کشته شدن است .
یا ایّها الّذین امنوا لا تکونوا کالّذین کفروا و قالوا . .. ما ماتوا و ما قتلوا
4 _ گمانِ حاکمیّت عوامل مادّی بر مقدّرات الهی ، پنداری کفرآمیز
لاتکونوا کالّذین کفروا و قالوا لاخوانهم . .. ما ماتوا و ما قتلوا
خداوند با کفرآمیز خواندن این اندیشه که جنگ و مسافرت (عوامل مادّی) تعیین کننده مرگ آدمی است، به مؤمنان تعلیم می دهد که آن عوامل، تعیین کننده مرگ آدمی، که از مقدّرات الهی است، نخواهد بود.
5 _ زنده ماندن ، ولو با توجیه کوتاهی ها و تقصیر ها در دفاع از دین ، خواسته کفرپیشگانِ به ظاهر مسلمان
لا تکونوا کالّذین کفروا و قالوا لاخوانهم . .. ما ماتوا و ما قتلوا
2 _ در برداشت بالا <الّذین کفروا> به قرینه <لاخوانهم> به مسلمانان ضعیف الایمانی که اندیشه کفرآمیز دارند، تفسیر شده است.
12 _ تضادّ و دوگانگی بینش اهل ایمان و کفرپیشگان ، در تفسیر عوامل حیات و مرگ
و قالوا . .. ما ماتوا و ما قتلوا ... و اللّه یحیی و یمیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 9،10
9 _ ارزش والاتر ماندگای در دنیا و ثروت اندوزی ، بر شهادت و رحمت و آمرزش الهی ، در پندار غلط کفرپیشگان
لو کانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. لمغفره من اللّه و رحمه خیر ممّا یجمعون
جمله <لو کانوا . .. > شیفتگی کفرپیشگان را نسبت به ماندگاری در دنیا بیان می کند، و جمله <خیر ممّا یجمعون> هدف و یا عاقبت از ماندگاری را توضیح می دهد. یعنی هدف کفرپیشگان از ماندگاری در دنیا به چنگ آوردن منافع دنیوی و ثروت اندوزی است و آنان این منافع گذرا را بالاتر از رحمت و آمرزش الهی می پندارند و لذا بر کشته های در راه خدا تأسف می خورند.
10 _ بیان مقام والای آنانکه در راه خدا می میرند و یا کشته می شوند ، نشان دهنده بطلان ارزیابی کفرپیشگان درباره حیات و مرگ
ص: 599
لو کانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. و لئن قتلتم او متّم لمغفره من اللّه و رح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 2
2 _ کافران ، مهلت یافتن در دنیا را ، خیر و نیک و به سود خویش می پندارند .
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 134 - 1
1 _ نیل به سعادت دنیا با ترک ایمان و تقوا ، پندار باطل کفرپیشگان بی تقوا
من کان یرید . .. فعند اللّه ثواب الدنیا و الأخره
خداوند پس از سفارش به تقوا و ترک کفر (وصینا . .. ان اتقوا اللّه)، پاره ای از زیانهای کفرپیشگی و بی تقوایی را برشمرد و با این آیه به علتی از علل گرایش به کفر و بی تقوایی، یعنی توهم رسیدن به سعادت دنیا، اشاره می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 1 - 14
14 _ عن أبی ابراهیم قال: . .. <ثم الذین کفروا بربهم یعدلون> قال: یعدلون بین الظلمات و النور و بین الجور و العدل.
امام کاظم(ع) درباره آیه <ثم الذین . .. > فرمود: (کافرانی که برای خدا انباز می گیرند)، ظلمت و نور و ظلم و عدل را برابر قرار می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 4
4 _ کافران، مدعی عدم شایستگی بشر برای احراز مقام رسالت و اختصاص آن به فرشتگان
و لو جعلنه ملکا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 12 - 3
3 _ کافران، معترف به مالکیت مطلق خداوند بر جهان هستی
قل لمن ما فی السموت و الأرض قل للّه
جواب خداوند به سؤال مطرح شده و منتظر جواب کافران نماندن، بداهت و مورد اعتراف بودن جواب را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 98 - 2
2 _ کافران به پنداری نابجا ، خود را از گرفتار شدن به عذاب الهی مصون می شمارند .
أو أمن أهل القری أن یأتیهم بأسنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 600
6 - اعراف - 7 - 99 - 3
3 _ کفرپیشگان به پندار باطل ، خویشتن را از مکر خدا و کیفر های ناگهانی وی ایمن می شمارند .
أفأمنوا مکر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 7
7 _ موضعگیری خصمانه کافران و مشرکان در قبال پیامبر ، علی رغم اعتقادشان به خدا
و إذ قالوا اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 122 - 2
2_ اعمال و عقاید کفرپیشگان ، موجب گرفتار شدن آنان به عذاب های الهی است .
و قل . .. اعملوا علی مکانتکم ... وانتظروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 18
18- کافران معتقد بودند که آدمیان توان نیل به مقام رسالت را ندارند .
إن أنتم إلاّ بشر مثلنا
کافران، در پاسخ دعوت انبیا به ایمان، می گفتند: <إن أنتم إلاّ بشر مثلنا>، و این جواب، حاکی از آن است که آنان به این معتقد بودند که بشر، نمی تواند پیامبر شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 43 - 6
6- عقیده کافران ، در اعتبار و آبرومندی خدایان دروغینشان در نزد خداوند ، پوچ و بی اساس است .
لایستطیعون نصر أنفسهم و لا هم منّا یصحبون
با توجه به این که مخاطبان آیه شریفه مشرکان هستند و آنان معبودها و خدایان خود را شفیع برای خود می پنداشتند; به دست می آید که مقصود این آیه، بیان بطلان چنین پنداری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 9
9 - محاکمه شدن کافران به خاطر کردارشان علاوه بر محاکمه آنان به خاطر عقایدشان
أکذّبتم ب_ای_تی . .. أمّاذا کنتم تعملون
عبارت <أکذّبتم بآیاتی> دلالت بر محاکمه عقیدتی و تعبیر <أمّاذا کنتم تعملون> دلالت بر محاکمه آنان به خاطر کردارشان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 25 - 1
ص: 601
1 - خالق آسمان ها و زمین ، در بینش کافران نیز خداوند است .
و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 52 - 1
1 - کافران ، منکر قیامت و زنده شدن انسان ها هستند .
یقول أءنّک لمن المصدّقین
برداشت یاد شده از آن جا است که گوینده، فرد کافر بوده و استفهام او از باب انکار می باشد. گفتنی است که مقصود از تصدیق _ به قرینه آیه بعد که مربوط به قیامت است _ تصدیق به قیامت و رستاخیز انسان ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 7 - 2
2 - اعتقاد کافران به برانگیخته نشدن انسان ها در قیامت ، مبتنی بر گمان است ; نه یقین و علم .
زعم الذین کفروا أن لن یبعثوا
برداشت یاد شده، به این دلیل است که ماده <زعم>، بیشتر در معنای <ظن> (گمان) و نیز درباره چیزی که مورد تردید بوده و اثبات نشده است، به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 6 - 1
1 - کافران ، برپایی قیامت و عذاب آن را ، امری بعید و به دور از حقیقت می دانند .
إنّهم یرونه بعیدًا
با توجّه به این که کافران، منکر معاد بودند، مقصود آنان از <بعید>، بعید زمانی نیست; بلکه مقصود دور بودن از دایره امکان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 194 - 3
3 - کافران عصر بعثت نیز به حرمت و قداست ماه های حرام و ممنوعیت جنگ در آنها معتقد بودند .
الشهر الحرام بالشهر الحرام
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 43 - 7
7_ کفرپیشگان عصر بعثت به خداوند اعتقاد داشته و شهادت او را پذیرا بودند .
قل کفی بالله شهیدًا بینی و بینکم
ص: 602
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 7 - 7
7 _ مشرکان صدراسلام ، معتقد بودند که تنها فرشتگان می توانند واسطه میان خدا و بشر باشند و نه انسان .
قالوا . .. لولا أُنزل إلیه ملک فیکون معه نذیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 48 - 2،5
2 - کافران صدراسلام ، منکر برپایی قیامت بوده و عقیده به آن را مورد استهزا قرار می دادند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد
استفهام در <متی ه_ذا الوعد> _ برابر نظر بیشتر مفسران _ برای تهکم و استهزا است.
5 - کافران صدراسلام ، مؤمنان را دروغگو دانسته و عقیده آنان به برپایی قیامت را بی اساس می پنداشتند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 81 - 7
7 - مشرکان و کافران در عصر بعثت _ علی رغم انکار قیامت و تجدید حیات انسان ها _ به آفرینش آسمان ها و زمین به وسیله خدا و نیز به عظمت این آفرینش اعتقاد داشتند .
أوَلیس الذی خلق السم_وت و الأرض بق_در علی أن یخلق مثلهم
برداشت یاد شده با توجه به این حقیقت است که استدلال خداوند بر اثبات معاد، از راه آفرینش نخستین جهان طبیعت، مبتنی بر این حقیقت است که کافران، جهان طبیعت را جلوه ای از خالقیت و قدرت خدا بدانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 66 - 3
3 _ اندیشه توحیدی و مبرا از شرک ، سفیهانه و نامعقول در نظر کافران قوم هود
قال الملأ الذین کفروا من قومه إنا لنریک فی سفاهه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 11
11 _ کافران قوم شعیب ، به خدا و داوری او و یاری رسانیش به حقپویان معتقد بودند .
فاصبروا حتی یحکم اللّه بیننا و هو خیر الحکمین
چنانچه خطاب در <فاصبروا> متوجه کافران نیز باشد، دعوت شعیب از آنان به صبر تا داوری خدا، بیانگر این نکته است که منکران رسالت او معتقد به خداوند بوده اند. تصریح به <بالذی ارسلت به> پس از <ءامنوا> این معنا را تأیید می کند.
ص: 603
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 5،6
5 _ کافران مکه معتقد به تأثیر دعا به درگاه خدا برای تحقق بخشی به درخواست های آنان
اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
6 _ کافران مکه معتقد به خدا و معتقد به تأثیر او در جهان هستی
و إذ قالوا اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره من السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 6 - 6
6 - علاقه شدید برخی از مسلمانان عصر بعثت ، به ارشاد کافران سرشناس مکه و مسلمان ساختن آنان
فأنت له تصدّی
براساس شأن نزول این آیات، افراد معروفی از قریش (نظیر ابوجهل) در مجلسی که ابن ام مکتوم وارد شد، حضور داشتند و تعبیر <من استغنی> در مورد آنان نازل شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 156 - 5
5 _ زنده ماندن ، ولو با توجیه کوتاهی ها و تقصیر ها در دفاع از دین ، خواسته کفرپیشگانِ به ظاهر مسلمان
لا تکونوا کالّذین کفروا و قالوا لاخوانهم . .. ما ماتوا و ما قتلوا
2 _ در برداشت بالا <الّذین کفروا> به قرینه <لاخوانهم> به مسلمانان ضعیف الایمانی که اندیشه کفرآمیز دارند، تفسیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 2 - 1
1- آرزو و علاقه فراوان کافران به مسلمان بودن ، آن گاه که فرصتِ اسلام آوردن را از دست بدهند .
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
مراد از <یودّ> به قرینه فعل ماضی <کانوا> مطلق دوست داشتن نیست، بلکه به معنای تمنا و آرزوست. و <ربما> در آیه به معنای تکثیر استعمال شده است.
ص: 604
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 9 - 1
1 - علاقه شدید کافران تکذیب گر ، به سازش کردن و نرمش نشان دادن پیامبر ( ص ) با آنان و تلاش آنان در این راستا
ودّوا لو تدهن فیدهنون
<إدهان> (مصدر <تدهن و یدهنون>) به معنای مدارا و نرمش نشان دادن است. مقصود از آن در این آیه، سازش کردن پیامبر(ص) در مواضع عقیدتی خویش و سستی کردن آن حضرت در برخورد با کافران است. گفتنی است سازش کردن و سستی نمودن پیامبر(ص) در امر رسالت، تنها یک علاقه و تمایل برای کافران نبود; بلکه همراه با تلاش و اقدامات گسترده بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 12،13
12 - مجازات کافران و بدکاران در قیامت ، همراه با آگاه شدن از جرم شان است .
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
13 - کافران ، از تمامی اَعمال دنیوی خویش ، در قیامت ، از سوی خداوند آگاه می شوند .
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 71 - 3
3 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی ، به عمق بطلان راه خود و پیامد رفتارشان آگاه خواهند شد .
فسوف یعلمون . إذ الأغل_ل فی أعن_قهم و السل_سل یسحبون
برداشت یاد شده، از آن جا است که ظرف <إذ الأغلال . ..> متعلق به <یعلمون> می باشد. <یسحبون> نیز حال از ضمیر <هم> در <فی أعناقهم> است; یعنی، به زودی می دانند آن گاه که غل در گردن هایشان باشد و با زنجیر کشان کشان برده می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 16
16 - آگاهی قطعی کافران به وسیله خداوند ، از مجموعه عملکرد ناشایست خویش در قیامت
فلننبّئنّ الذین کفروا بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 76 - 7
ص: 605
7 - عقیده به آگاهی خداوند از تمامی رفتار ها و حرکت های توطئه آمیز کافران ، موجب دل گرمی و تسلی خاطر مبلغان اسلام و مدافعان عقیده توحیدی است .
فلایحزنک قولهم إنّا نعلم ما یسرّون و ما یعلنون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <إنّا نعلم. ..> تعلیل برای نهی در <فلایحزنک> است; یعنی، چون خداوند بر تمامی رفتارهای آدمیان _ از جمله کافران _ آگاه است، پس نباید در برابر توطئه های آنان محزون بود; بلکه باید با دل گرمی و پشتکار به تبلیغ دین پرداخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 7 - 1
1 - آگاهی همه جانبه و برتر خداوند ، از انسان های گمراه و کافر
إنّ ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 26 - 2
2 - کافران دوزخی ، پس از دریافت نامه اعمال خود ، از محتوا و حکم نهایی آن درباره خویش آگاه خواهند شد .
و لم أدر ما حسابیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 128 - 5
5 - کافران عصر پیامبر ( ص ) ، از هلاکت بسیاری از امت های گذشته آگاه بوده و با آثار باستانی به جای مانده از آنان آشنا بودند .
أفلم یهد لهم کم أهلکنا . .. یمشون فی مس_کنهم
جمله <یمشون. ..> حال برای <هم> است که به قرینه سیاق آیه، مراد مشرکان صدراسلام می باشد. عبور آنان به دیار عاد، ثمود، لوط و ... _ که مفاد جمله <یمشون...> است _ زمینه ساز آگاهی آنان به حوادث مرگ بار پیشینیان بوده است. توبیخ مستفاد از همزه استفهام نیز، فرع بر آگاهی آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 133 - 9
9 - کافران عصر بعثت ، از محتوای کتاب های آسمانی پیشین آگاه بودند .
ص: 606
أوَلم تأتهم بیّنه ما فی الصحف الأُولی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 68 - 2
2 - کافران عصر بعثت ، مطلع از وجود مسأله ای به عنوان قیامت و معاد در میان نسل های پیشین
لقد وعدنا ه_ذا نحن و ءاباؤنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 15 - 3
3 - آگاهی کافران صدراسلام ، از وجود ادیان الهی در گذشته تاریخ
إذا تتلی علیه ءای_تنا قال أس_طیر الأوّلین
از این که کافران، قرآن را اسطوره ای از اساطیر پیشینیان دانسته اند، می توان مطلب یاد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 17 - 6
6 - آشنایی کافران صدراسلام ، با داستان باغداران یمنی
إنّا بلون_هم کما بلونا أصح_ب الجنّه إذ أقسموا
تهدید شدن کافران، به دچار شدن به سرنوشت اصحاب الجنّه> _ به عنوان نمونه عینی از عملی شدن تهدید خداوند _ بیانگر این حقیقت است که آنان، از این داستان کم و بیش با خبر بودند; و گرنه این تهدید فایده نمی بخشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 27 - 10
10- برخورداران از علم در روز قیامت ، ذلت کافران را در آن روز ، به آنان اعلام خواهند نمود .
قال الذین أُوتوا العلم إن الخزی الیوم و السوء علی الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 52 - 1،7
1 _ اهل کتاب ( علمای یهود ) مشمول لعن خداوند به جهت حقپوشی و همسویی با کفار علیه مسلمانان
الم تر . .. اولئک الّذین لعنهم اللّه
7 _ همسویی اهل کتاب ( علمای یهود ) با کافران و مشرکان ، تلاشی برای فراهم آوردن نیرو و یاور علیه مسلمانان *
الم تر الی الّذین . .. و یقولون للّذین کفروا ... فلن تجد له نصیراً
جمله <فلن تجد له نصیراً> پس از بیان همسویی یهود با مشرکان، می تواند بیانگر این معنا باشد که یهودیان به منظور یاری
ص: 607
طلبی علیه مسلمانان، با مشرکان همسو شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 16
16 _ مهلت یافتن و عمر طولانی کافران ، گویای عزّت و قرب آنان در نزد خدا نیست .
انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً و لهم عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 117 - 1،2،5،7،10
1 _ آنچه اهل کفر در این دنیا انفاق می کنند ، همچون باد سرد سُوزانی است که بر زراعت قوم ستمکارِ بر خویش بوزد و آن را نابود سازد .
مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا . .. فاهلکته
2 _ کفر ، موجب محرومیّت آدمی از ثمره انفاقات ( اعمال خیر ) خویش
انّ الّذین کفروا . .. مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا ... فاهلکته
5 _ بی ثمر بودن انفاق های اهل کفر ، نمونه ای از کارا نبودن امکانات مادّی ، در بی نیاز ساختن آنان از خدا
انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم . .. من اللّه ... مثل ما ینفقون ... کمثل ری
7 _ انگیزه کافران در انفاق های خویش ، رسیدن به زندگی پَست دنیاست . *
مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا
تقیید انفاق به حیات دنیا، می تواند گویای انگیزه کافران به انفاق در محدوده حیات دنیا باشد.
10 _ بی ثمری انفاق ( اعمال خیر ) و دستاورد های اهل کفر ، ناشی از عملکرد آنان است و نه از جانب خداوند .
مثل ما ینفقون فی هذه الحیوه الدنیا کمثل ریح فیها صرّ اصابت حرث قوم . .. و ما ظلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 124 - 7
7 _ کافران ، محروم از ورود به بهشت ، هر چند دارای اعمال صالح باشند .
و من یعمل من الصلحت . .. و هو مؤمن فأولئک یدخلون الجنه
قید <و هو مؤمن> می رساند که ایمان، شرط ثمربخشی اعمال نیک است; بنابراین اعمال نیک، بدون ایمان و در حال کفر، پاداش بهشت ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 13
13- آفرینش آسمان ها و زمین ( عالم آفرینش ) ، دلیل قدرتمندی خداوند بر تحقق وعده عذاب کافران و حبط عمل نیکشان
ص: 608
من ورائه جهنّم . .. مثل الذین کفروا بربّهم أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح ... ألم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 1،4،8
1 _ حَبط و تباهی اعمال کافران و قاتلان پیامبران و عدالتخواهان ، در دنیا و آخرت
انّ الذین یکفرون . .. اولئک الّذین حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخره
4 _ اعمال کافران ، قاتلان انبیا و قاتلان عدالتخواهان ، فاقد اعتبار و ارزش اجتماعی *
انّ الذین یکفرون . .. حبطت اعمالهم
به نظر می رسد حبط عمل در دنیا، به معنای عدم اعتبار آن اعمال و نتایجش باشد.
8 _ کافران و قاتلان پیامبران و عدالتخواهان ، هیچگونه یاور و شفیعی در برابر اراده خداوند نسبت به حبط اعمال خود ندارند .
انّ الذین یکفرون . .. حبطت اعمالهم ... و ما لهم من ناصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 108 - 1
1 _ بیان آثار و نتایج رفتار انسان ها _ مؤمن و کافر _ در قیامت ، از آیات حق الهی
یوم تسودّ . .. تلک ایات اللّه نتلوها علیک بالحق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 5
5 _ قدرت مطلق خداوند و آسیب ناپذیری وی از عملکرد کافران
انّ الّذین اشتروا الکفر بالایمان لن یضرّوا اللّه شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 122 - 13
13 _ رضایت از عملکرد خویش، از ویژگیهای کافران است.
کذلک زین للکفرین ما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 7
7 _ خداوند با بیان نظارت خویش بر اعمال کافرانِ دست کشیده از مبارزه علیه اسلام ، مسلمانان صدر اسلام را از غافلگیر شدن در توطئه های آنان ایمنی بخشید .
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 609
6 - انفال - 8 - 47 - 8
8 _ خداوند به تمامی جوانب و زوایای اعمال کفرپیشگان آگاه است .
و اللّه بمایعملون محیط
احاطه خداوند به اعمال بندگان به معنای تسلط کامل او بر اعمال ایشان است و از مصادیق این سلطه و حاکمیت، علم و آگاهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 122 - 2
2_ اعمال و عقاید کفرپیشگان ، موجب گرفتار شدن آنان به عذاب های الهی است .
و قل . .. اعملوا علی مکانتکم ... وانتظروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 9
9 - محاکمه شدن کافران به خاطر کردارشان علاوه بر محاکمه آنان به خاطر عقایدشان
أکذّبتم ب_ای_تی . .. أمّاذا کنتم تعملون
عبارت <أکذّبتم بآیاتی> دلالت بر محاکمه عقیدتی و تعبیر <أمّاذا کنتم تعملون> دلالت بر محاکمه آنان به خاطر کردارشان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 55 - 4
4 - عذاب فراگیر دوزخ ، سزای اعمال ناروای خود کافران است .
ذوقوا ما کنتم تعملون
برداشت بالا، بنابر تقدیر <جزا> به عنوان معنای <ما>ی موصول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 19
19 - باور و رفتار کافران ، براساس ظن و گمان است ; نه یقین و برهان .
و ما أظنّ الساعه قائمه و لئن رجعت إلی ربّی
برداشت یاد شده بر این اساس است که کافران از یک سو برپایی قیامت را مورد تردید قرار می دهند و از سوی دیگر فرض وجود قیامت را مطرح می نمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 9 - 6
6 - گفتار و روش کافران ، با ادراک های عقلی و فطری آنان همساز نیست .
و کم أرسلنا . .. و لئن سألتهم من خلق ... لیقولنّ خلقهنّ العزیز العلیم
خداوند در این آیه می فرماید: اگر از مشرکان و دین ناباوران سؤال شود که آفریدگار هستی کیست؟ آنان به دلیل عقل یا اعتقاد خود می گویند: <آفریدگاری عزیز و دانا>. در حالی که اگر آنان به راستی لوازم این باور را می فهمیدند، جا نداشت که
ص: 610
وحی قرآنی را مورد خدشه قرار دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 11
11- کیفر کافران در قیامت ، نتیجه عملکرد خود آنان
قال فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 6 - 5
5 - خداوند ، در روز قیامت تمامی اعمال کافران را به آنان خبر خواهد داد .
فینبّئهم بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 2
2 - کردار و حالت های کافران ، در احاطه علمی خداوند است .
و اللّه من ورائهم محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 28 - 6
6 _ کافران زشتکردار عصر جاهلی از سر جهل، انجام کارهای زشت و ناپسند را اجرای فرمان خدا می پنداشتند.
و إذا فعلوا فحشه قالوا . .. الله أمرنا بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 2
2_ کفرورزی کافران و اعمال ایشان ( افترا بر خداوند ، بازداری از راه خدا و . . . ) خارج از حاکمیت خداوند نیست .
و من أظلم ممن افتری علی الله کذبًا . .. أُولئک لم یکونوا معجزین
ماضی بودن معنای جمله <أُول_ئک لم یکونوا . ..> (آنان هیچ گاه ازحاکمیت خدا خارج نبوده اند) می رساند که: گرایش کافران به کفر نیز تحت حاکمیت خدا صورت گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 11،21
11- کافران پس از مرگ ، به کلی منکر اعمال زشت دنیوی خویش می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... ما کنّا نعمل من سوء
21- کافرانی که با حالت کفر از دنیا می روند ، همواره در دنیا در مسیر نادرست بوده و مرتکب اعمال زشت می شوند .
ص: 611
ما کنّا نعمل من سوء بلی إن الله علیم بما کنتم تعملون
دو عبارت <ما کنّا نعمل> و <ما کنتم تعملون> دلالت بر ماضی استمراری دارد. عبارت اول سخن کافران است که با آن به کلی منکر ارتکاب عمل زشت هستند و عبارت دوم جواب به آنهاست که بر استمرار عمل زشت آنها دلالت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 34 - 15
15- به استهزا گرفتن وعده عذاب خداوند ، از زشت ترین اعمال کافران
فأصابهم سیئات ما عملوا و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
بی شک استهزای وعده عذاب خداوند، از جمله کارهای بد (سیئات) کافران بود; اما ذکر خاص آن پس از عام (سیئات) نشان دهنده اهمیت ویژه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 11
11- < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قوله تعالی : < الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری و کانوا لایستطیعون سمعاً > قال : < . . . لم یعبهم بما صنع فی قلوبهم و ل_کن عابهم بما صنعوا > ;
از امام صادق(ع) درباره این سخن خداوند <الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری . ..> روایت شده که فرمود: ... خداوند، (کافران را) به آنچه که ذات اقدس او درباره دل ها و قلب هاشان انجام داده، نکوهش نکرده، بلکه به خاطر اَعمال خودشان نکوهش کرده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 63 - 4
4 - کافران ، بیگانه با اعمال خیر و آلوده به کار های ناشایست
و لهم أعم_ل من دون ذلک هم لها ع_ملون
<ذلک> اشاره دارد به کارهای نیک مؤمنان (أُول_ئک یسارعون فی الخیرات); یعنی، برای کافران، اعمال دیگری غیر از آن اعمال (اعمال نیک) وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 11
11 - خودپسندی و زیبا دیدن رفتار زشت خویش ، جلوه گمراهی کافران
أفمن زیّن له سوء عمله . .. فإنّ اللّه یضلّ من یشاء و یهدی من یشاء
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <فإنّ اللّه یضلّ. ..> در مقام تعلیل برای <أفمن زیّن...> است; یعنی، از آن جایی که آنان رفتار زشت خود را زیبا می دیدند و به خود پسندی گرفتار آمدند; خداوند هر کسی را که بخواهد _ مانند این دسته _ گمراه خواهد ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 27 - 4
4 - بدترین عملکرد کافران ، مبنای مؤاخذه و مجازات الهی نسبت به آنان است .
ص: 612
و لنجزینّهم أسوأ الذی کانوا یعملون
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <أسوء> منصوب به نزع خافض و به تقدیر <لنجزینّهم علی أسوء الذی کانوا یعملون> باشد; یعنی، ما بی تردید در مقابل بدترین عملشان کیفر خواهیم داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 16
16 - آگاهی قطعی کافران به وسیله خداوند ، از مجموعه عملکرد ناشایست خویش در قیامت
فلننبّئنّ الذین کفروا بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 33 - 1
1 - آشکار گشتن زشتی های اعمال کافران ، برای آنان در قیامت
و بدا لهم سیّئات ما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 52 - 1
1 - از بین نرفتن کردار کافران ، در طول زمان
و کلّ شیء فعلوه فی الزّبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 15 - 1،3
1 - کافران در روز قیامت ، برای اعمال ناپسند خود عذر خواهند آورد .
و لو ألقی معاذیره
3 - بی نتیجه بودن توجیه و عذرتراشی انسان ها ، نسبت به رفتار خویش در قیامت
و لو ألقی معاذیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 1
1 - اراده خداوند ، عامل شکست و آوارگی کافران اهل کتاب ( یهود بنی نضیر )
هو الذی أخرج الذین کفروا من أهل الکت_ب
به اتفاق مفسران، آیات این بخش، مربوط به یهود بنی نضیر و جریان شکست و آواره شدن آنان از مدینه است.
ص: 613
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 2
2 - تحریف عینی ترین حقایق از سوی کافران ، دلیل عدم ضرورت ارشاد آنان
و إن یروا . .. یقولوا سحاب مرکوم . فذرهم
از ارتباط دو آیه، استفاده می شود که چون کافران مصمم بر کفراند، تکلیف تبلیغ _ پس از اتمام حجت بر آنان _ از پیامبر(ص) ساقط است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 109 - 8
8 _ منافقان و کافران ، بناکننده اعمال خویش بر لب پرتگاهی سست و بی بنیاد
و الذین اتخذوا مسجداً ضراراً . .. أم من أسّس بنینه علی شفا جرف هار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 105 - 5
5 _ آیات گوناگون قرآن مایه تقویت بینش آگاهان و منجر به بهانه جویی کافران خواهد شد.
و لیقولوا درست و لنبینه لقوم یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 22 - 4
4 - بی پناهی کافران و ضعف ایشان در برابر مؤمنان برخاسته از کفر آنها است . *
و لو ق_تلکم الذین کفروا لولّوا الأدب_ر ثمّ لایجدون ولیًّا و لانصیرًا
بنابراین که تعبیر <کفروا> و وصف کفر، مشعر به علیت باشد; برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 50 - 1
ص: 614
1 - کافران در روز قیامت ، پشیمان از مواضع انکارآمیز گذشته خویش در برابر قرآن
و إنّه لحسره علی الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 129 - 3
3 - حاکمیت سنت های الهی بر کفرپیشگان ، مانع از نابودی سریع آنان با عذاب الهی است .
و لولا کلمه سبقت من ربّک لکان لزامًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 47 - 3
3 - کفر کافران ثروتمند ، موجب خودداری آنان از انفاق به مستمندان مؤمن
قال الذین کفروا للذین ءامنوا أنطعم من لو یشاء اللّه أطعمه
آمدن اسم ظاهر (قال الذین کفروا) به جای ضمیر (قالوا) _ در حالی که مقام، اقتضای آمدن ضمیر دارد _ می تواند بیانگر این نکته باشد که آنچه سبب خودداری کافران از انفاق شد، کفر آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 4 - 1،2
1 - برخاستن فردی از توده های مردم به پیامبری ، امری شگفت انگیز در نظر کافران
و عجبوا أن جاءهم منذر منهم
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که مقصود از <منهم> این است که پیامبر از میان توده های مردم و با ویژگی مردمی باشد. گفتنی است تعبیر <من بیننا> در آیه 8 مؤید همین مطلب است.
2 - انتخاب شدن انسان به پیامبری ، امری شگفت آور در نظر کافران
و عجبوا أن جاءهم منذر منهم
برداشت یاد شده براساس این دیدگاه است که مقصود از <منهم> از جنس انسان بودن پیامبر باشد; زیرا کافران و مشرکان صدراسلام، انسان را شایسته رسیدن به مقام پیامبری و ارتباط با خداوند نمی دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 5 - 1
1 - اثبات معبود یگانه در برابر معبود های متعدد ، امری شگفت آور در نظر کافران
ص: 615
أجعل الألهه إل_هًا وحدًا
همزه <أجعل> از نوع استفهام تعجبی است و <إل_ه> (مفرد <آلهه>) به معنای معبود است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 2 - 1
1_ شگفتی بیجای کافران ، از آمدن فردی از جنس خودشان ، برای انذار ایشان
بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 11 - 5
5 - منافقان ، مایه امید و تقویت روحیه کافران در نبرد با اسلام
الذین نافقوا یقولون لإخونهم . .. لئن أُخرجتم
اظهار همکاری منافقان با کافران، خود نوعی تقویت روحیه کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 46 - 7
7- کافران و انسان های لجوج ، از قدرت و عذاب الهی تأثیر پذیرفته و متنبّه می شوند ; نه از منطق و برهان .
و لئن مسّتهم نفحه من عذاب ربّک لیقولنّ ی_ویلنا إنّا کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 7
7 - کافران و حق ستیزان ، تنها به هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی متنبه شده و به ارزش تعالیم پیامبران پی می برند .
أن تصیبهم مصیبه . .. فیقولوا ربّنا لولا أرسلت إلینا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 3
3 - برخی از کافران لجوج و گنه کاران سرمست ، تنها به وقت مشاهده عذاب الهی و یقین به نزول آن ، بیدار گشته و در برابر سخن حق ( قرآن ) تسلیم شده و از آن پیروی می کنند .
أو تقول حین تری العذاب لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 18 - 2،11
ص: 616
2- تنها برپایی ناگهانی قیامت ، به هوش آورنده کافران لجوج هواپرست
اتّبعوا أهواءهم . .. فهل ینظرون إلاّ الساعه أن تأتیهم بغته
از مضمون آیه شریفه استفاده می شود که خداوند، همه دلایل لازم را به کافران نمایانده و حتی نشانه های قیامت را نیز برای آنان محقق ساخته است. تنها چیزی که باقی مانده برپایی خود قیامت است. اما آنان با مشاهده همه دلایل، ایمان نیاورده و منتظراند تا آخرین مهلت نیز سپری شود.
11- وقوع رستاخیز ، مایه به خود آمدن کافران ; اما بی ثمر به حال آنان
فأنّی لهم إذا جاءتهم ذکری_هم
تعبیر <ذکری> می رساند که قیامت، مایه هشدار و بیدار شدن کافران است; اما این بیداری پس از پایان مهلت است و سودی به حال آنان ندارد (فأنّی لهم).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 15
15 - < [ عن ] أبی عبداللّه ( ع ) قال : ما کان ولد آدم مؤمن إلاّ فقیراً و لا کافر إلاّ غنیّاً ، حتّی جاء إبراهیم ( ع ) فقال : < ربّنا لاتجعلنا فتنه للذین کفروا > فصیّراللّه فی ه_ؤلاء أموالاً و حاجه و فی ه_ؤلاء أموالاً و حاجه ;
از امام صادق(ع) روایت شده است: هیچ مؤمنی از فرزندان آدم نبود، مگر این که فقیر بود، و هیچ کافر نبود مگر این که غنی بود; تا این که زمان ابراهیم(ع) فرا رسید. آن حضرت به خداوند عرض کرد: <پروردگارا ما را مایه فتنه کافران قرار مده>. پس خداوند در کافران هم مال و هم نیاز و در مؤمنان نیز هم مال و هم نیاز قرار داد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 10
10 - عامل بازداشتن کافران از رویکرد به حق ، دروغ پردازی آنان است .
کذلک کانوا یؤفکون
<کذلک> اشاره به دروغ پردازی و افترا زدن کافران مجرم است; یعنی، همان طور که در قیامت دروغ می گویند در دنیا نیز عمل می کردند. لازم به ذکر است که ریشه <یؤفکون> <إفک> است و به معنای <هر نوع باز داشته شدن از جهت و موقعیتی است که شایسته بوده در آن موقعیت باشد> (مفردات راغب). بنابراین، مراد از <یؤفکون>، منصرف شدن از عقیده حق و گرایش یافتن به باطل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 8 - 3
3 - ناباوری کافران نسبت به تحقق مجازات های الهی ، عاملی مهم در حق ناپذیری آنان *
و الطّور . .. إنّ عذاب ... ما له من دافع
تأکید، معمولاً در مواردی صورت می گیرد که مسأله تأکید شده، مورد انکار یا غفلت باشد.
ص: 617
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 8
8 - مخالفت مشرکان و کافران با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود .
أوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا . .. و کانوا أشدّ منهم قوّه
یادآوری این نکته که اقوام نابود شده پیشین، نیرومندتر از قوم عرب بودند، می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 12
12- ذلّت کافران در قیامت ، نتیجه استکبار و عصیان گری مداوم آنان در زمین
تجزون عذاب الهون بما کنتم تستکبرون فی الأرض بغیر الحقّ و بما کنتم تفسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 48 - 4
4 - کافران مغرور و خودخواه دنیا ، محکوم به ذلت و خواری در آخرت
أم یقولون نحن جمیع منتصر . .. یوم یسحبون فی النار علی وجوههم ذوقوا مسّ سقر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 12
12 _ محرومیت منافقان و کافران از رحمت الهی ، مایه رنج و عذاب همیشگی آنان
و لعنهم اللّه و لهم عذاب مقیم
برداشت فوق بر این اساس است که <عذاب مقیم> در نتیجه نفرین الهی به دوری آنان از رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 82 - 11
11- کافران حق ناپذیر ، ظالمند و از موهبت رحمت و شفابخشی قرآن ، تنها خسارت و زیان به ارمغان می برند .
ص: 618
شفاء و رحمه للمؤمنین و لایزید الظ_لمین إلاّ خسارًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <ظالمین> _ به قرینه مقابله با <مؤمنین> _ کافران باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 6
6 - سرخوشی و هواپرستی کافران در دنیا ، درپی دارنده دشواری های دیرپای قیامت
و اتّبعوا أهواءهم . .. یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
<عسر> (صفت مشبهه) دال بر ثبات و دوام وصف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 3
3- توبیخ کافران در قیامت ، به خاطر هدر دادن امکانات ارزنده خویش و صرف آن در لذت های زودگذر مادی
أذهبتم طیّب_تکم فی حیاتکم الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 11
11- < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قوله تعالی : < الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری و کانوا لایستطیعون سمعاً > قال : < . . . لم یعبهم بما صنع فی قلوبهم و ل_کن عابهم بما صنعوا > ;
از امام صادق(ع) درباره این سخن خداوند <الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری . ..> روایت شده که فرمود: ... خداوند، (کافران را) به آنچه که ذات اقدس او درباره دل ها و قلب هاشان انجام داده، نکوهش نکرده، بلکه به خاطر اَعمال خودشان نکوهش کرده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 60 - 1
1 - نکوهش کافران ، به خاطر باورنداشتن به قیامت و جدی نگرفتن تهدید های الهی
و تضحکون و لاتبکون
ص: 619
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 31 - 2
2 - کافرانی که مؤمنان را مسخره کرده اند ، هنگام مراجعت نزد خانواده خویش ، از پوزخند ها و اشاره های طعنه آمیز خود ، غرق شادمانی می شوند .
یضحکون . .. یتغامزون . و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
در این برداشت، <فَکِه> به معنای <مرد خوش دل و خندان> دانسته شده است. تکرار <انقلبوا> در آیه شریفه، برای مجسم ساختن حالت بازگشت کافران به خانه خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 3
3 - رفاه و برخورداری کافران ، سبب ساز هلاکت و نگون بختی آنان است ، نه نشان سعادت و نیکبختی .
أیحسبون . .. نسارع لهم فی الخیرت ... حتّی اذا أخذنا مترفیهم بالعذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 66 - 6
6 - کور باطنی ، ریشه تردید ها و حیرت کافران در مورد قیامت و مسائل آن
بل هم فی شکّ منها بل هم منها عمون
<عمون> نظر به چشم ظاهر ندارد; بلکه عدم بینش و بصیرت کافران را می رساند که در نتیجه آن، آنها گرفتار شک و تردید و حیرت و سرگردانی اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 25
25 _ شکست زبونانه کافران ، در گرو کوشش مجاهدان برای فراهم سازی تجهیزات و هوشیاری آنان در برابر هجوم غافلگیرانه دشمن
و لیأخذوا حذرهم . .. و خذوا حذرکم إنّ اللّه اعد للکفرین عذاباً مهیناً
جمله <ان اللّه . ..> می تواند تعلیل برای فرمان خداوند به گرفتن اسلحه و حفظ هوشیاری باشد، بر این مبنا مراد از عذاب مهین، شکست زبوبانه دشمنان خواهد بود.
ص: 620
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 6
6 _ رعب و وحشت کافران در جنگ بدر ، از عوامل شکست آنان در آن جنگ
سألقی فی قلوب الذین کفروا الرعب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 71 - 6
6 _ کافران جنگ بدر به سبب خیانتهایشان به خدا و دین او ، مغلوب مجاهدان شده و گروهی از آنان به اسارت درآمدند .
فقد خانوا اللّه من قبل فأمکن منهم
امکان (مصدر امکن)، به معنای تسلط بخشیدن است. تفریع جمله <امکن منهم> بر <فقد خانوا> به وسیله حرف <فاء> دلالت می کند بر اینکه خیانت کافران به دین خدا موجب شد که خداوند آنان را در سیطره مسلمانان قرار دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 15
15 _ نصرت های خاص الهی به پیامبر ( ص ) ، عامل فرو شکستن شعار و صولت کافران و اعتلا یافتن کلمه اللّه ( شعار توحید )
فقد نصره اللّه . .. و جعل کلمه الذین کفروا السفلی و کلمه اللّه هی العلیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 1
1 - اراده خداوند ، عامل شکست و آوارگی کافران اهل کتاب ( یهود بنی نضیر )
هو الذی أخرج الذین کفروا من أهل الکت_ب
به اتفاق مفسران، آیات این بخش، مربوط به یهود بنی نضیر و جریان شکست و آواره شدن آنان از مدینه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 22 - 4
4 - بی پناهی کافران و ضعف ایشان در برابر مؤمنان برخاسته از کفر آنها است . *
و لو ق_تلکم الذین کفروا لولّوا الأدب_ر ثمّ لایجدون ولیًّا و لانصیرًا
بنابراین که تعبیر <کفروا> و وصف کفر، مشعر به علیت باشد; برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 11
ص: 621
11 _ کافران بر اثر فقدان درک معارف الهی و ایمان نداشتن به حقایق دینی ، مردمی ناتوان در پیکار با اهل ایمان
بأنهم قوم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 3
3- جهل کفار به سختی و شدت عذاب الهی ، عامل تعجیل آنان برای تحقق عذاب است .
و یقولون متی ه_ذا الوعد . .. لویعلم الذین کفروا حین لایکفّون عن وجوههم النار ...
برداشت یاد شده بر این اساس است که جواب مقدر <لو> جمله <لمّا استعجلوا العذاب أو قیام الساعه> (در نزول عذاب و یا در برپایی قیامت عجله نمی کردند) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 36 - 1
1 - عذاب های کافران در قیامت ، کیفر مداومت آنان بر کردار زشت خویش در دنیا است .
هل ثوّب الکفّار ما کانوا یفعلون
<ثواب>; یعنی، جزا و <تثویب> به معنای جزا دادن است (قاموس). فعل <کانوا> _ که بر مضارع داخل شده است _ بر استمرار دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 101 - 4
4_ گرفتاری کافران ، مشرکان و گنه کاران به عذاب های الهی ، ستم و کیفری است که آنان خود برای خویشتن فراهم می کنند .
و ل_کن ظلموا أنفسهم
چنان چه گذشت، مقصود از <ظلم به نفس> گناهان و نیز آثار و تبعات گناهان می باشد; برداشت فوق ناظر به دومین لحاظ است. بنابراین <ظلموا أنفسهم...>; یعنی، نزول عذاب بر کافران _ که از آثار و تبعات گناهانشان است _ ستمی بود که آنان بر خود روا داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 209 - 6
6 - هلاک و عذاب کافران ، نتیجه عملکرد خود ایشان
ص: 622
و ما أهلکنا من قریه . .. و ما کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 5
5 - احاطه تکذیب گری بر اندیشه کافران ، موجب احاطه غافلگیرانه عذاب الهی بر آنان است .
فی تکذیب . و اللّه من ورائهم محیط
تعبیر <فی تکذیب>، بر احاطه تکذیب گری بر کافران دلالت دارد و جمله <و اللّه . .. محیط>، کافران را به احاطه خداوند تهدید کرده است; که حاصل آن بسته بودن راه فرار از عذاب فراگیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 11 - 4
4- ذلّت و بدفرجامی کافران ، معلول برخوردار نبودن از ولایت و حمایت خداوند
دمّر اللّه علیهم . .. ذلک ... و أنّ الک_فرین لا مولی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 15
15 - < [ عن ] أبی عبداللّه ( ع ) قال : ما کان ولد آدم مؤمن إلاّ فقیراً و لا کافر إلاّ غنیّاً ، حتّی جاء إبراهیم ( ع ) فقال : < ربّنا لاتجعلنا فتنه للذین کفروا > فصیّراللّه فی ه_ؤلاء أموالاً و حاجه و فی ه_ؤلاء أموالاً و حاجه ;
از امام صادق(ع) روایت شده است: هیچ مؤمنی از فرزندان آدم نبود، مگر این که فقیر بود، و هیچ کافر نبود مگر این که غنی بود; تا این که زمان ابراهیم(ع) فرا رسید. آن حضرت به خداوند عرض کرد: <پروردگارا ما را مایه فتنه کافران قرار مده>. پس خداوند در کافران هم مال و هم نیاز و در مؤمنان نیز هم مال و هم نیاز قرار داد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 130 - 11
11 _ زندگی دنیا عامل فریب خوردن کافران در نپذیرفتن آیات و پند نگرفتن از انذار انبیا
و غرتهم الحیوه الدنیا
ص: 623
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 37 - 5
5 _ جا به جایی ماه های حرام ، عاملی در جهت گمراهی کافران
إنما النسیء . .. یضل به الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 48 - 3
3- مخالفت و عنادورزی کافران با پیامبر ( ص ) ، با تمثیل و توصیف های ناروا ، در پی دارنده گمراهی علاج ناپذیر برای آنان
کیف ضربوا لک الأمثال فضلّوا فلایستطیعون سبیلاً
برداشت فوق بنابراین است که مراد از <سبیلاً> راه هدایت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 74 - 1
1 - بی اعتقادی به جهان آخرت ، مهم ترین عامل انحراف و کجروی کافران
و إنّ الذین لایؤمنون بالأخره عن الصرط لن_کبون
<نکوب> (مصدر <ناکبون>) به معنای منحرف شدن است; یعنی، کسانی که به آخرت ایمان ندارند، قطعاً از راه راست، سخت منحرف اند. گفتنی است که بیان ایمان به آخرت و اختصاص به ذکر یافتن آن، از میان مسائل گوناگون اعتقادی، بیانگر مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 1
1 - کافران در قیامت ، خواهان شناسایی عاملان گمراهی خویش به منظور انتقام جویی از آنان
و قال الذین کفروا ربّنا أرنا الذین أضلاّنا . .. نجعلهما تحت أقدامنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 2
2- رهبران مستکبر و پیروانشان ، سرانجام در قیامت شیطان را مسبب اصلی گمراهی خویش قلمداد می کنند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا . .. قالوا ... و قال الشیط_ن لمّا قضی الأمر إنّ الل
ذکر سخنان شیطان در قیامت خطاب به گمراهان، پس از ذکر جریان مستکبران و پیروانشان، احتمال دارد از این جهت باشد که آنان گمراهی خویش را به شیطان نسبت می دهند و او درصدد پاسخ گویی برمی آید.
ص: 624
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 4
4 _ ایمان ، مستلزم عمل و مبارزه با کفرپیشگان
یأیها الذین ءامنوا قتلوا الذین یلونکم من الکفار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 8
8- افتادن حجاب نامرئی بر دیدگان کافران و محروم شدن آنان از شنیدن و درک وحی ، معلول تصمیم آنها مبنی بر عدم ایمان به آخرت است .
بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا
تعبیر <الذین لایؤمنون بالأخره> - به صورت جمله وصفیه - و فعل مضارع به جای <الکافرین> می تواند به این معنا باشد که جعل حجاب از سوی خدا، به خاطر این خصلت و گزینش از سوی کافران بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 3
3- محرومیت از درک صحیح حقایق قرآن ، پیامد حق ناپذیری و کفرپیشگی کافران
الذین لایؤمنون بالأخره . .. و جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 1
1- مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر ، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
إنّ الذین کفروا و . .. فلن یغفر اللّه لهم
مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 52 - 4
4 - غرور و خودخواهی کافران ، عامل مخالفت آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
بل یرید کلّ امریء منهم أن یوتی صحفًا منشّره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 53 - 3
ص: 625
3 - بی ایمانی و بی پروایی نسبت به روز جزا ، عامل مخالفت کافران با رسالت پیامبر ( ص ) و نپذیرفتن تعالیم قرآن
بل لایخافون الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 25 - 2
2 - کافران و مکذبان ، در صورت ایمان آوردن و انجام دادن عمل صالح ، گرفتار عذاب نخواهند شد .
فبشّرهم . .. إلاّ الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
این احتمال که فعل های <آمنوا> و <عملوا>، شامل ایمان و عمل در زمان آینده نیز باشد، چندان بعید نیست; زیرا از طرفی برای آینده قطعی ماضی آورده می شود و از طرف دیگر در قضیه حقیقی، زمان خاصی مورد نظر نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 24
24- حضور مؤمنان در محیط زندگی کافران مکه ، باعث نجات موقت کفّار از عذاب الهی
لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 3
3 - وعده خداوند بر مقابله به مثل با مکر کافران ، کافی برای شتاب نورزیدن پیامبر ( ص ) در مورد درخواست کیفر برای آنان
و أکید کیدًا . فمهّل
برداشت یاد شده، از حرف <فاء> در <فمهّل> استفاده شده است; یعنی، حال که از مکر خداوند درباره کافران آگاه شدی، با خاطری آسوده به کافران فرصت ده; زیرا آنان هر چند در هر فرصت به مکر خود ادامه دهند، ولی مکر آنان مقهور مکر خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 8 - 9،10
ص: 626
9 - کافران بنی اسرائیل ، ناخرسند از گسترش اسلام و در تلاش برای نابودی آن
یریدون لیطفؤا نور اللّه . .. و لو کره الک_فرون
با توجه به آیات پیشین، به دست می آید که از مصادیق مورد نظر در <و لو کره الکافرون>، بنی اسرائیل می باشد.
10 - رشد و شکوفایی اسلام ، امری گران و ناگوار برای کافران
و اللّه متمّ نوره و لو کره الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 48 - 4
4 - هلاکت جوامع کفرپیشه و تکذیب گر تاریخ ، نتیجه عملکرد خود آنها و پس از اتمام حجت الهی بر آنان
ثمّ أرسلنا . .. بأی_تنا و سلط_ن مبین ... فکذّبوهما فکانوا من المهلکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 3
3 - رفاه و برخورداری کافران ، سبب ساز هلاکت و نگون بختی آنان است ، نه نشان سعادت و نیکبختی .
أیحسبون . .. نسارع لهم فی الخیرت ... حتّی اذا أخذنا مترفیهم بالعذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 209 - 6
6 - هلاک و عذاب کافران ، نتیجه عملکرد خود ایشان
و ما أهلکنا من قریه . .. و ما کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 2 - 3
3 - پیامبر ( ص ) ، مأیوس سازنده کافران از پیوستن به آنان در شرک
لا أعبد ما تعبدون
حرف <لا> گرچه برای نفی مستقبل است; ولی مفهوم سخن، شامل زمان حال نیز می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 11 - 4
ص: 627
4- ذلّت و بدفرجامی کافران ، معلول برخوردار نبودن از ولایت و حمایت خداوند
دمّر اللّه علیهم . .. ذلک ... و أنّ الک_فرین لا مولی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 56 - 8،9
8 _ رهبران جامعه اسلامی مجاز در پیمان بستن با جوامع کفرپیشه
الذین عهدت منهم ثم ینقضون
9 _ نقض پیمان های گذشته از سوی جوامع کفرپیشه ، مانع جواز معاهده جدید نخواهد شد .
الذین عهدت منهم ثم ینقضون عهدهم فی کل مره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 16 - 10
10 - اظهار ایمان و خداترسی منافقان ، ابزاری در دست آنان برای توجیه پیمان شکنی خود با کافران
کمثل الشیط_ن . .. قال إنّی بریء منک إنّی أخاف اللّه ربّ الع_لمین
از تشبیه منافقان به شیطان _ با توجه به ادعای خداترسی وی _ مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 102 - 7
7 _ کفرپیشگان ، مردمی فاسق و بی اعتنا به عهد های الهی
و ما وجدنا لأکثرهم من عهد و إن وجدنا أکثرهم لفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 56 - 2،9
2 _ کفرپیشگانی که بر پیمانشان با پیامبر ( ص ) وفادار نماندند از پست ترین جنبندگان هستند .
إن شر الدواب . .. الذین عهدت منهم ثم ینقضون
<الذین عهدت منهم> می تواند بدل و یا عطف بیان برای <الذین کفروا> در آیه قبل باشد، و نیز می تواند مبتدا و خبر آن <فاما تثقفنهم . .. > در آیه بعد باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
9 _ نقض پیمان های گذشته از سوی جوامع کفرپیشه ، مانع جواز معاهده جدید نخواهد شد .
الذین عهدت منهم ثم ینقضون عهدهم فی کل مره
ص: 628
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 1
1 _ مسلمانان موظفند در صورت ظهور نشانه ای حاکی از تصمیم کافران بر پیمان شکنی ، معاهدات فیمابین را الغا کنند و آن را بی اعتبار بشمارند .
و إما تخافن من قوم خیانه فانبذ إلیهم
مراد از <خیانه> به قرینه سیاق پیمان شکنی است و ترس از پیمان شکنی به معنای آشکار شدن شواهد و اماراتی است بر اینکه طرف مقابل نقض پیمان را در سر می پروراند. <نبذ> به معنای انداختن و مفعول <فانبذ> <عهدهم> است که به خاطر وضوحش در کلام نیامده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 59 - 1،3،5
1 _ هیچ حرکت و رفتاری ، حتی کفرورزی کافران و پیمان شکنی آنان ، خارج از اراده خداوند نیست .
و لایحسبن الذین کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
جمله <لایحسبن . .. > در صدد رفع پندار ناصوابی است که کفرپیشگان آن را در خیال خویش می پروراندند که با توجه به آیات قبل می توان گفت آن پندار برخاسته از کفرورزی و ستیزه جویی علیه پیامبر(ص) و شکستن پیمانهای او بوده است. آنان بر این پندار بودند که اگر دستورات پیامبر(ص) از جانب خدا و خواست اوست، آنان با مخالفتهای خویش بر خدای محمد(ص) چیره شده اند. جمله <لایحسبن ... > بیان می دارد که این پندار ناصواب است. زیرا هیچ چیز خداوند را ناتوان نمی سازد. مفاد این جمله با توجه به آنچه گذشت این است که هیچ حرکت و رفتاری بیرون از اراده و خواست خداوند نیست.
3 _ کافران هرگز با نقض پیمان و خیانت به رسول اکرم ( ص ) نخواهند توانست بر پیامبر ( ص ) پیشی گیرند و وی را از ادامه رسالت ناتوان سازند .
و إما تخافن من قوم خیانه . .. و لایحسبن الذین کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
برداشت فوق مبتنی بر این است که مفعول <سبقوا> و <لایعجزون> پیامبر(ص) باشد.
5 _ کافران با پیمان شکنی و خیانت های خود ، قادر به کسب پیروزی پایدار نخواهند بود .
و إما تخافن من قوم خیانه . .. و لایحسبن الذین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 18
18 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) در برابر دشمنی ها و کارشکنی های کافران گمراه
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت إنّ اللّه علیم بما یصنعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 82 - 4
4 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) و ایمان آورندگان به آن حضرت در برابر دشمنان و کارشکنی های مشرکان و کافران
فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین . .. و لقد نادینا نوح ... ثمّ أغرقنا الأخرین
برداشت یاد شده از آن جا است که ذکر داستان نوح(ع) و قومش، پس از توصیه خداوند به پیامبر(ص) مبنی بر تأمل و درس آموزی از سرنوشت مردمی است که اخطارهای پیامبران را دریافت کردند; ولی به مخالفت با آنها پرداختند. این توصیه می
ص: 629
تواند برای دلداری به پیامبر(ص) و ایمان آورندگان به آن حضرت باشد که در شرایط دشوار مکه به سر می بردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 8
8 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) و مؤمنان اندک او ، در برابر کارشکنی ها و دشمنی های کافران و مشرکان
إنّ الذین یج_دلون فی ءای_ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر ما هم بب_لغیه
از این آیه و آیات قبل و بعد آن، استفاده می شود که خداوند درصدد دلداری به پیامبر(ص) و ایمان آورندگان اندک به آن حضرت در مکه می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 11 - 7
7 - عیب جویی و سخن چینی ، از ویژگی های کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
فلاتطع المکذّبین . .. همّاز مشّاء بنمیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 78 - 4
4 _ داود و عیسی ( ع ) ، مأیوس از ایمان کفرپیشگان قوم خویش *
لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل علی لسان داود و عیسی ابن مریم
طرد ولعن کافران بنی اسرائیل از سوی داود و عیسی(ع) حکایت از یأس و نومیدیشان از هدایت یافتن آن گروه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 1
1- کافران ، در روز رستاخیز به طور ناگهانی با آتش فراگیر روبه رو خواهند شد .
لایکفّون عن وجوههم النار . .. بل تأتیهم بغته
<بغت> به معنای امر ناگهانی و به دور از محاسبه و پیش بینی است.
ص: 630
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 56 - 10
10 - مواجه شدن کافران با برپایی قیامت ، ناگهانی و غافل گیرانه است .
یقسم المجرمون . .. فه_ذا یوم البعث
<فاء> در <فه_ذا> فصیحه است و حکایت از شرط مقدر می کند و مفید معنای مفاجات و ناگهانی بودن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 13 - 7
7 _ کافران در جنگ بدر ، نیرو های رزمنده مسلمان را دو برابر نیرو های خودشان می دیدند .
یرونهم مثلیهم رأیَ العین
بنابراینکه ضمیر فاعلی در <یرون> به مشرکین برگردد و ضمیر مفعولی <هم> به مسلمین و ضمیر مجرور <هم> در <مثلیهم> به مشرکین برگردانده شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 6
6 _ لزوم به کارگیری شدت و خشم ، در جنگ با دشمنان کفرپیشه
قتلوا الذین یلونکم من الکفار و لیجدوا فیکم غلظه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 1
1 - کافران ، مورد غضب و نفرین خداوند و مشمول شدیدترین توبیخ های او هستند .
قتل الإنس_ن ما أکفره
فعل ماضی (قتل الإنسان) برای نفرین بکار رفته است. مفاد نفرین های خداوند توبیخ و تهدید است; زیرا معنای حقیقی نفرین، درباره او قابل تصور نیست. <ال> در <الإنسان> _ به قرینه <فلینظر الإنسان...> در آیات بعد _ برای ماهیت است و جمله <ما أکفره> نشان می دهد که در نفرین <قتل الإنسان>، تنها کافران مد نظر می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 1
ص: 631
1 - نگاه کافران به پیامبر ( ص ) ، نگاهی خشم آلود و کینه توزانه بود .
و إن یکاد الذین کفروا لیزلقونک بأبص_رهم
<زَلَق> (مرادف <ذلل>) به معنای لغزیدن و سقوط کردن است و عبارت <لیزلقونک بأبصارهم> کنایه از این است که کافران، با نگاه خشم گینانه و کینه توزانه، به پیامبر(ص) می نگریستند; مانند آن که گفته می شود: فلان کس آن چنان به من نگاه می کند، که گویا می خواهد مرا با نگاهش بخورد و یا بکشد; یعنی، اگر برای او ممکن باشد که با نگاهش مرا بخورد و یا بکشد، چنین خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 11
11 - بی توجهی به عمق عداوت کافران با اسلام و مسلمانان ، زمینه ساز برقراری روابط دوستانه با آنان
لاتتّخذوا عدوّی و عدوّکم أولیاء . .. یخرجون ... أن تؤمنوا باللّه ربّکم
بیان ابعاد مختلف عداوت کافران با مسلمانان، به عنوان دلیل ممنوعیت ارتباط دوستانه با آنان، بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 3
3 - جامعه اسلامی ، در معرض خطر از یاد بردن عداوت جبهه کفر با ایشان
إن یثقفوکم یکونوا لکم أعداء
تذکر و هشدار الهی در این آیه، بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 47 - 6
6 - کافران ، گرفتار کیفر های دنیوی و بیشتر آنان ، غافل از منشأ گرفتاری های خویش *
للذین ظلموا عذابًا . .. و ل_کنّ أکثرهم لایعلمون
در صورتی که <عذاباً دون ذلک> نظر به کیفر دنیوی داشته باشد، احتمال می رود که <أکثرهم لایعلمون> به این معنا باشد که کافران به رغم ابتلا به این کیفرهای الهی، معمولاً توجه ندارند که علت آن، کفر ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 57 - 6
6 - بیشتر کافران و مشرکان ستیزه جو و مجادله گر در صدر اسلام ، مردمی غافل و بی خبر از معارف الهی ( چون توحید و
ص: 632
معاد ) بودند .
و ل_کنّ أکثر الناس لایعلمون
ممکن است مقصود از <الناس> در آیه شریفه، مردم عصر نزول قرآن (چون اهل مکه) باشد. برداشت یادشده بر این احتمال مبتنی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 7 - 7
7 _ دلخوش بودن به دنیا و آرامش یافتن به آن و غفلت از آیات الهی ، از اوصاف کافران و امری مذموم و ناپسند
إن الذین . .. و رضوا بالحیوه الدنیا و اطمأنوا بها ... غفلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 7
7- کافران دنیاگرا ، غافلان واقعی اند .
استحبّوا الحیوه الدنیا . .. الک_فرین ... و أُول_ئک هم الغ_فلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 97 - 8
8- اظهار حسرت کافران در قیامت ، به خاطر غفلت عمیق و پیوسته خویش از روز قیامت
ی_ویلنا قد کنّا فی غفله من ه_ذا
برداشت یاد شده از آمدن <فی> _ که برای ظرفیت است _ استفاده می شود. بدین صورت که غفلت، ظرف و انسانِ غافل، مظروف قرار گرفته است و این حکایت از غوطهور شدن و فرورفتن در عمق غفلت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 63 - 3
3 - قلب های کافران ، پوشیده در حجاب غفلت و ناآگاهی
بل قلوبهم فی غمره من ه_ذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 7 - 3
3 - سطحی نگری کافران در مظاهر شگفت انگیز طبیعت و نادیده گرفتن قدرت الهی در آن ، مورد سرزنش خداوند
فقد کذّبوا . .. أَوَلم یرواإلی الأرض کم أنبتنا فیها
استفهام در <أَوَلم یروا. ..> برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 633
14 - سجده - 32 - 26 - 8
8 - هلاکت امت های کافر پیشین ، در حال غفلت و سرگرمی آنان به دنیا ، بوده است .
أهلکنا . .. یمشون فی مس_کنهم
احتمال دارد که جمله <یمشون. ..> حال برای مفعول <أهلکنا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 9 - 8
8 - مؤمنان ، برخلاف کافران ، تنها در گرفتاری به یاد خدا نیستند ; بلکه در همه حال ( خوشی و ناخوشی ) رو به خدا می آورند .
و إذا مسّ الإنس_ن ضرّ دعا ربّه . .. أمّن هو ق_نت ءاناء الّیل ساجدًا ... و یرجوا
برداشت بالا از ارتباط میان آیه شریفه با آیه پیش به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 30 - 3
3 - غفلت شدید کافران و مشرکان ، از مرگ و حیات پس از آن ( قیامت )
إنّک میّت و إنّهم میّتون
ضمیر <إنّهم> به مشرکان و کافران باز می گردد. طرح مسأله رحلت آنان _ که با تأکید همراه است (إنّک و إنّهم)_ و غیر قابل انکاربودن این حقیقت، می تواند گویای غفلت شدید مشرکان و کافران از مسأله مرگ باشد; گو این که آنان منکر حقیقت یاد شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 58 - 5
5 - مؤمنان نیک کردار ، گروهی روشن بین و اهل بصیرت و کافران بدکردار ، گروهی کوردل و غافل اند .
و ما یستوی الأعمی و البصیر و الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسیء
<الأعمی> و <البصیر> تمثیلی برای مؤمنان نیک کردار و کافران بد کرداراست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 22 - 1
1 - کفرپیشگان و گنه کاران ، غافل از آگاهی و نظارت اعضا و جوارح بر اعمالشان
و ما کنتم تستترون أن یشهد علیکم سمعکم و لا أبص_رکم و لا جلودکم
<أن یشهد> به تقدیر <مخافه> (برای ترس) است. بنابراین مفاد <ما کنتم...> این است که شما برای ترس از شهادت گوش، چشم و پوستتان خود را مخفی نمی کردید; زیرا غافل بودید و نمی دانستید که آنها شاهد بر اعمال شما هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 2 - 5
5- چشم پوشی کافران ، از عظمت خدشه ناپذیر قرآن و تمسک آنان به بشر بودن پیامبر ( ص ) ، برای انکار رسالت آن حضرت
ص: 634
و القرءان المجید . بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم فقال الک_فرون ه_ذا شیء عجیب
از ارتباط این آیه با آیه قبل _ که سوگند به ارجمندی قرآن بود _ می توان استفاده کرد که خداوند قبل از هر چیز، عظمت خدشه ناپذیر آیات قرآن را به کافران یادآور شده و ایشان را به سبب تمسک به مسائل بی ارزش، ملامت کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 61 - 1
1 - کافران ، گرفتار غفلت ، تکبر و سرمستی
و أنتم س_مدون
<سُمود> در معانی <سهو> (غافل سازنده انسان از کارهای مهم و سرنوشت ساز) و بالا گرفتن سر از روی خودبزرگ بینی و غرور به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 23 - 2
2 - کافران ، بی اعتنا به مرگ ، قبر و قیامت خود و بی توجّه به نشانه های خدا در خلقت خویش
کلاّ
<کلاّ> می تواند برای ردع و باز داشتن از توهّمی باشد که آیات پیشین، زمینه ساز پیدایش آن بود و آن این که با وجود زمینه های توجّه به خداوند در آفرینش انسان از نطفه تا زمان مرگ و دفن او، ممکن نیست کسی در کفر بماند. <کلاّ> دلالت دارد که نباید چنین پنداشت، زیرا افرادی با وجود تمام این نشانه ها، بر کفر خود اصرار ورزیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 3
3 - کافران ، از سیطره خداوند بر آنها غافل اند .
و اللّه من ورائهم محیط
<من وراء> (از پشت سر)، کنایه از غافلگیرانه بودن است; همان گونه که دشمن برای هجوم غافلگیرانه، از پشت سر حمله می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 1
1 - فرار بی نتیجه کافران ، از کیفر و عذاب قیامت
یوم تولّون مدبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 635
9 - ابراهیم - 14 - 17 - 9
9- کافران جبّار ، مردمی بدفرجام در دنیا و آخرتند .
و خاب کلّ جبّار عنید . من ورائه جهنّم و یسقی من ماء صدید ... من ورائه عذاب غلیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 49 - 1
1 - کافران و مشرکان ، دارای فرجامی شوم در جهان آخرت
قل ی_أیّها الناس إنّما أنا لکم نذیر
مراد از <الناس> مردم مشرک و بت پرست است. <نذیر> به معنای <منذر> می باشد. و <انذار> (مصدر <منذر>) به معنای اخطار کردن و ترسانیدن از عواقب امری، پیش از فرا رسیدن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 26
26- تفاوت فرجام اخروی مؤمنان و کافران ، بازتاب تمایز عملکرد دنیوی آن دو
الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. و الذین کفروا یتمتّعون و یأکلون ... الجنّه ال
در این جا خداوند نخست به تمایزهای دنیوی اهل ایمان با کافران پرداخته و سپس تفاوت فرجام اخروی آنان را بیان داشته است. از این ارتباط موجود در آیات، پیوند تنگاتنگ میان عملکرد دنیوی هر گروه با فرجامشان استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 4
4 - آخرت پر شرر کافران ، دستاورد خود ایشان است .
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا . .. فویل للذین کفروا من یومهم
از انتساب <یوم> به ضمیری که به کافران بازمی گردد، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 15 - 1،7
1 - منافقان و کافران ، دارای فرجامی یکسان در قیامت
فالیوم لایؤخذ منکم . .. و لا من الذین کفروا
7 - دوزخ ، جایگاه نهایی کافران و منافقان
فالیوم لایؤخذ منکم فدیه و لا من الذین کفروا. .. و بئس المصیر
<مصیر> (معادل <مرجع>) و به جایگاهی گفته می شود که حرکت به آن جا منتهی می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 22 - 5
5 - نامه عمل کافر ، از پشت سر به او داده شده و آتش دوزخ فرجام او خواهد بود .
و أمّا من أوتی کت_به وراء ظهره . .. و یصلی سعیرًا ... بل الذین کفروا
ارتباط مجموع آیات سوره با یکدیگر، اقتضا می کند که دو دسته آخر سوره (الذین کفروا) و (الذین آمنوا)، همان دو دسته قبل
ص: 636
باشند که با عنوان <من اُوتی کتابه بیمینه> و <من اُوتی کتابه وراء ظهره> از آنان یاد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 16
16- بهشت ، پایان رنج و تلاش مؤمنان و دوزخ فرجام لذّت جویی و فساد کافران
الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت جنّ_ت . .. و الذین کفروا... النارمثوًی لهم
در این آیات، میان زندگی، اهداف و فرجام مؤمنان و کافران، مقایسه صورت گرفته است. مؤمنان اهل جهاد و عمل صالح اند و در پی دشواری های آن، از بهشت برخوردار خواهند شد. اما کافران اهل رفاه و لذت جویی اند و در پی آن گرفتار آتش خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 8
8 - اظهار محبت با جبهه کفر ، به امید جلب عطوفت آنان ، تلاشی بی فرجام و محکوم به شکست
تسرّون إلیهم بالمودّه. .. إن یثقفوکم یکونوا لکم أعداء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 10 - 1
1- تهدید شدن کافران سست اندیش و بیهوده گرا ، به فرجامی سخت و جانکاه
فارتقب یوم تأتی السماء بدخان مبین
تعبیر <بدخان مبین>، می تواند حکایت از عذاب دنیوی و نیز سختی های صحنه قیامت داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 135 - 1
1 _ هشدار دادن به کافران به پایان ناخوشایندشان از وظایف پیامبر(ص)
قل یقوم اعملوا علی مکانتکم
ص: 637
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 48 - 9
9_ عذاب دردناک ، فرجام و عاقبت کفرپیشگان است .
ثم یمسّهم منا عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 2 - 7
7- کافرانِ به قرآن و کافرانی که تصمیم به ماندن در ظلمت ها گرفته اند ، فرجامی بس ناگوار دارند و در عذابی سخت گرفتار خواهند شد .
و ویل للک_فرین من عذاب شدید
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که مراد از کافران در این آیه، به قرینهء آیه قبل، کسانی هستند که کتاب خدا را نپذیرفتند و از ظلمتها خارج نشدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 17 - 9
9- کافران جبّار ، مردمی بدفرجام در دنیا و آخرتند .
و خاب کلّ جبّار عنید . من ورائه جهنّم و یسقی من ماء صدید ... من ورائه عذاب غلیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 12،14
12- گرفتار شدن به سرنوشت شوم ، تهدید خداوند به کافرانِ هدایت ناپذیر
ذرهم . .. فسوف یعلمون
براشت فوق، بنابراین احتمال است که مفعولٌ به و متعلق علم در <یعلمون> عاقبت امر و سرنوشت آنان باشد.
14- اخطار و هشدار به سرنوشت شوم کافرانِ دنیاطلب ، روشی برای بازداشتن از کفر و دنیاطلبی
ربما یودّ الذین کفروا . .. ذرهم یأکلوا و ... فسوف یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 6 - 4
4- پیامبر ( ص ) به جهت سرنوشت و پایان بد کافران ، در رنج و تأسّفی عمیق بود .
فلعلّک ب_خع نفسک علی ءاث_رهم إن لم یؤمنوابه_ذا الحدیث أسفًا
مراد از <آثار> می تواند عاقبت و نتیجه ای باشد که بر ایمان نیاوردن به قرآن (إن لم یؤمنوا بهذا الحدیث) مترتّب می شود. بر این اساس <باخع نفسک عن اثرهم> یعنی: ای[پیامبر!] خود را به خاطر آثار ناشایستی که کفر آنان در پی دارد، در رنج و مشقّتی کشنده، قرار می دهی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 49 - 1
1 - کافران و مشرکان ، دارای فرجامی شوم در جهان آخرت
ص: 638
قل ی_أیّها الناس إنّما أنا لکم نذیر
مراد از <الناس> مردم مشرک و بت پرست است. <نذیر> به معنای <منذر> می باشد. و <انذار> (مصدر <منذر>) به معنای اخطار کردن و ترسانیدن از عواقب امری، پیش از فرا رسیدن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 72 - 10
10 - آتش دوزخ ، وعده الهی به کافران و سرانجام شوم آنان
النار وعدها اللّه الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 57 - 6
6 - فرجام و سرنوشت کافران ، فرجام و سرنوشتی بد و ناخوشایند
الذین کفروا . .. مأویهم النار و لبئس المصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 34 - 3
3 _ کافران معاند با پیامبر ( ص ) ، در قیامت ، دارای شوم ترین جایگاه و بی راهه ترین مسیر خواهند بود .
الذین . .. أُول_ئک شرّ مکانًا و أضلّ سبیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 18 - 2
2 - فرجام ناگوار کافران و عاقبت نیکوی مؤمنان ، علامت برابر نبودن آنان با یکدیگر است .
فذوقوا بما نسیتم لقاء یومکم . .. فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم ... أفمن کان مؤمنًا کم
<فاء> در <أفمن> تفریع بر آیات سابق است که در آنها از کافران و مؤمنان و فرجام و عاقبتشان سخن گفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 24 - 4
4 - مسؤولیت پیامبر ( ص ) ، تبیین سر انجام نیک مؤمنان و عاقبت شوم کفرپیشگان است .
إنّا أرسلن_ک بالحقّ بشیرًا و نذیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 73 - 2،3
2 - کافران لجوج انذار شده از سوی رسولان الهی ، به سرنوشت شومی دچار شدند .
فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
توصیه خداوند به نگریستن در سرنوشت کافرانِ لجوجِ انذار شده از سوی پیامبران، گویای این حقیقت است که سرنوشت آنان، چنان شوم بوده که می تواند مایه درس آموزی و شایسته دقت و مطالعه باشد.
3 - لزوم تأمل و اندیشه در سرنوشت شوم کافران متعصب و لجوجی که از سوی پیامبران پیشین انذار شده اند .
ص: 639
و لقد أرسلنا فیهم منذرین . فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 4
4 - تهدید مستکبران کفرپیشه از سوی خداوند ، به عذابی سخت و بدفرجام
فبشّره بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 6
6 - فرجام شوم کافران و ستمگران هلاک شده تاریخ ، هشداری به کفرپیشگان و ظالمان هر عصر
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم
آیات پایانی این سوره، در مقام نتیجه گیری از آیات گذشته است که به تفصیل سرنوشت هلاکت بار کافران گذشته تاریخ را بیان داشته است. از این نکته استفاده می شود که تعبیر <مثل ذنوب أصحابهم>، در واقع تذکر و هشداری نهایی به کافران هر عصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 1
1 - کفرپیشگان ، دارای سرنوشتی تأسف بار هنگام فرا رسیدن وعده های خداوند
فویل للذین کفروا من یومهم الذی یوعدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 17 - 6
6 - مقایسه فرجام نیک تقواپیشگان با سرنوشت شوم کافران ، شیوه بهینه هدایت خلق
اصلوها . .. إنّ المتّقین فی جنّ_ت و نعیم
از این که خداوند در هدایت خلق، به ترسیم هر دو فرجام پرداخته است; مطلب بالا برداشت می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 5
5 - فرجام شوم و هلاکت بار ، درکمین کافران [ در دنیا ، هنگام مرگ و یا در آخرت ]
یل_قوا یومهم الذی فیه یصعقون
تعبیر <الذی فیه یصعقون> (روزی که در آن بیهوش خواهند افتاد)، نشان دهنده سختی حال کافران به هنگام واقعه عذاب است. گفتنی است که مراد از روز عذاب، می تواند روز عذاب استیصال، یا روز عذاب قیامت و یا هنگام مرگ باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 61 - 3
3 - ترنم کافران به ترانه ها ، به جای گریستن بر فرجام شوم خویش *
و تضحکون و لاتبکون . و أنتم س_مدون
ص: 640
بنا به گفته برخی از مفسران در معنای <سامد>، تغنّی و آوازه خوانی نیز نهفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 6 - 4
4 - قیامت ، روز فراخوانی کافران هواپرست به فرجامی بس ناخوشایند برای ایشان
یوم یدع الداع إلی شیء نکر
<نکر> به امر سخت ناخوشایند و مشقت بار گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 4
4 - پی بردن کافران به دشواری شرایط و فرجام خویش ، از نخستین لحظه های رستاخیز
یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 6 - 3
3 - دوزخ ، جایگاهی نامیمون و سرانجامی شوم برای کافران
و بئس المصیر
<مصیر>، جایگاهی است که حرکت بدان جا منتهی می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 10
10- تبعیت بی چون و چرا از رهبران مستکبر ، در پی دارنده بدفرجامی پیروان
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 24 - 11
11 - کفرپیشگان در قیامت با آتشی که خود برافروخته اند ، عذاب خواهند شد .
فاتقوا النار وقودها الناس و الحجاره أعدّت للکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 119 - 5
5 - مسؤولیت پیامبر ( ص ) ، راهنمایی انسان ها و تبیین سرانجام نیک مؤمنان و عاقبت شوم کفرپیشگان است .
ص: 641
إنا أرسلنک بالحق بشیراً و نذیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 9
9 _ هشدار الهی به کافران در مورد عاقبت بد آنان
انّ الذین کفروا . .. و اولئک هم وقود النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 11 - 9
9 _ سرنوشت فرعونیان ، عبرتی برای کافران در سراسر تاریخ
انّ الذین کفروا . .. کدأب ال فرعون ... فاخذهم اللّه
ذکر فرعونیان به عنوان مثال می رساند که آنان، عبرت آیندگانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 7
7 _ همسانی سرنوشت شوم کافران ، با قاتلان پیامبران و عدالتخواهان
انّ الذین یکفرون . .. فبشّرهم بعذاب الیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 128 - 11
11 _ عذاب خداوند سرنوشت کافران محارب ، در صورت عدم بازگشت و توبه
لیقطع طرفاً . .. فینقلبوا خائبین ... او یعذّبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 131 - 9
9 _ رستگاری و عذاب ، دو فرجام متفاوت برای تقواپیشگان و کافران
و اتّقوا اللّه لعلّکم تفلحون. و اتّقوا النّار الّتی اعدّت للکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 151 - 19،21
19 _ آتشِ دوزخ ، جایگاه و فرجام شوم کفرپیشگان مشرک
سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرعب . .. و ماویهم النّار و بئس مثوی الظّالمین
21 _ کافران ، ستم پیشگانی شوم فرجام
سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرعب . .. و بئس مثوی الظّالمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 3
ص: 642
3 _ ناتوانی کافران از درک سود و زیان و سرنوشت شوم خویش
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 197 - 4
4 _ جهنّم ، جایگاه کافران قدرتمند و بهره مند از مواهب مادّی
ثمّ ماویهم جهنّم
<مأوی> به معنای منزل است. (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 16
16 _ یکسانی سرنوشت شوم کافران و منافقان و شرکت کنندگان در مجالس کفر و گناه و استهزا به آیات الهی
انکم اذاً مثلهم إنّ اللّه جامع المنفقین . .. جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 68 - 23
23 _ پرهیز از اندوه و تأسف بر کفرپیشگی کافران و سرنوشت شوم آنان ، توصیه خداوند به پیامبر خویش
فلاتأس علی القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 73 - 10
10 _ ایمنی از عذاب دردناک در گرو یکتاپرستی و پرهیز از گفتار کفرآمیز
و ما من اله الا اله وحد و إن لم ینتهوا عما یقولون . .. عذاب الیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 105 - 13
13 _ بازگشت همه آدمیان _ چه هدایت یافتگان و چه اهل کفر _ تنها به سوی خداست .
إلی اللّه مرجعکم جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 2
2 _ آتش دوزخ جایگاه اجتماع و به هم پیوستن جنیان و آدمیان کافر و مشرک است.
قال ادخلوا فی أمم قد خلت من قبلکم من الجن و الإنس فی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 92 - 6
6 _ بیان فرجام شوم کفرپیشگان و تکذیب کنندگان رسولان الهی ، روشی برای مبلغان دین برای شناساندن زیانکاران واقعی
ص: 643
الذین کذبوا شعیباً کانوا هم لخسرین
خداوند با بیان فرجام شوم کفرپیشگان، زیانکاران واقعی را به مردم معرفی کرد. بنابراین از راههای معرفی کردن زیانکاران واقعی بیان فرجام شوم آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 98 - 4
4 _ بیان فرجام کفرپیشگان بی تقوا ، از روش های قرآن در هدایت مردم به ایمان و تقواست .
و لکن کذبوا فأخذنهم . .. أو أمن أهل القری أن یأتیهم بأسنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 100 - 3
3 _ فرجام شوم کفرپیشگان گنهکار تاریخ ، زمینه ای مناسب برای پندگیری و عبرت آموزی است .
أو لم یهد للذین یرثون . .. أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم
از مصادیق مورد نظر برای <ذنوب>، به قرینه آیات قبل و آیه بعد، کفر و انکار آیات الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 101 - 2
2 _ خداوند ، تسلی دهنده پیامبر ( ص ) با بیان سرگذشت شوم کفرپیشگان تکذیب کننده انبیا ( ع )
نقص علیک
مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) <علیک> در بیان سرگذشت امتهای تکذیب کننده گذشته می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 188 - 16
16 _ انذار مردم و آگاه ساختن آنان از عاقبت شوم کفرپیشگان ، از وظایف اساسی پیامبر ( ص )
إن أنا إلا نذیر
لام در <لقوم> هم می تواند <لام> تقویت باشد و هم می تواند <لام> انتفاع گرفته شود. بر اساس احتمال اول <قوم> مفعول برای <نذیر و بشیر> خواهد بود و مفاد آیه این است که پیامبر(ص) مؤمنان را انذار خواهد کرد و به آنان بشارت خواهد داد. و بر اساس دومین احتمال مفعول <نذیر و بشیر> همه مردم هستند و <لقوم یؤمنون> بیان می دارد که تنها مؤمنان از انذارها و بشارتها بهره مند می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 18 - 1،2
1 _ شکست و رسوایی ، فرجام کافران ستیزه گر با خدا و رسول او
ذلکم
<ذلکم> خبر برای مبتدایی محذوف و اشاره به شکست خفتبار مشرکان در جنگ بدر دارد ; یعنی <الأمر ذلکم> ; مطلب از این قرار است که بیان شد.
ص: 644
2 _ ضرورت توجه اهل ایمان به فرجام شوم کافران ستیزه گر و نقش اصلی خدا در پیروزی های مؤمنان
ذلکم
حرف <کم> در <ذلکم> خطاب به اهل ایمان است. یعنی ای اهل ایمان سرنوشت مشرکان ستیزه جو همان است که بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 8
8 _ شکست نهایی ، سرنوشت محتوم کفرپیشگان ستیزه گر علیه اسلام و راه خدا
ثم یغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 26 - 10
10 _ هزیمت و شکست ، فرجام شوم و کیفر قطعی برای تمامی کافران و دشمنان ایستاده در برابر دین الهی
و عذّب الذین کفروا و ذلک جزاء الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 12
12 _ منافقان و کافران پیشین با همه اتکایی که بر دستاورد های مادی خویش داشتند ، سرانجام همه آنها را فرو نهاده و بی توشه در گذشتند .
کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم . .. أولئک حبطت أعملهم فی الدنیا و الأخره
آیه در مقام تحذیر منافقان، سرنوشت پیشینیان را بر آنان می نمایاند که چگونه با همه قدرت در گذشتند و تلاشهای دنیویشان بی نتیجه ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 1
1 _ نکوهش خداوند از منافقان ، به جهت عبرت نگرفتن از سرنوشت شوم کافران گذشته تاریخ
وعداللّه المنفقین . .. ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 73 - 5
5 _ جهنم ، جایگاه کافران و منافقان و فرجامی سخت و دردناک برای آنان
و مأویهم جهنم و بئس المصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 109 - 10
10 _ سقوط در آتش دوزخ ، فرجام منافقان کفرپیشه
و الذین اتخذوا مسجداً ضراراً . .. فانهار به فی نار جهنم
ص: 645
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 119 - 6
6_ انسانهایی که به خدا و پیامبرانش کافر شوند و نیز جنیان کفرپیشه ، به آتش دوزخ درخواهند افتاد .
لأملأنّ جهنم من الجنه والناس أجمعین
چون بحث در آیات گذشته درباره فساد و صلاح امتها بود و مصداق بارز و مورد نظر برای صلاح و فساد _ به قرینه آیات پیشین و نیز آیه 121 _ توحید، شرک، ایمان و کفر است، مقصود از <الجنه> و <الناس> کافران و مشرکان جنی و انسی است. بر این اساس کلمه <أجمعین> تأکید بر عمومی است که از کلمه <الجنه> و <الناس> فهمیده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 35 - 9
9_ آتش دوزخ فرجام کافران است .
و عقبی الک_فرین النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 58 - 3
3- گرفتاری به عذاب استیصال پیش از فرا رسیدن قیامت ، سرنوشت محتوم همه اقوام و جوامع کافر و مشرک حق ستیز است .
و إن من قریه إلاّ نحن مهلکوها قبل یوم القی_مه
اینکه آیه می فرماید: همه جوامع بشری قبل از قیامت یا هلاک می شوند و یا دچار عذاب می شوند احتمال دارد که مراد از <مهلکوها> هلاکت انسانهای معمولی و مراد از <معذّبوها> عذاب کافران و مشرکان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 6 - 9
9_ تأسف خوردن بر حال کافران و سرنوشت بد آنان ، حالت قابل تحسین است .
فلعلّک ب_خع نفسک علی ءاث_رهم . .. أسفًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 29 - 11
11- برخورداری انسان از حق انتخاب ایمان و کفر ، به معنای بی تفاوتی ایمان و کفر در فرجام اخروی او ، نیست .
فمن شاء فلیؤمن و من شاء فلیکفر إنّا أعتدنا للظ_لمین نارًا
امر در <فلیکفر> برای تهدید است و جمله <إنّا أعتدنا. ..> گویای این معنا است که اختیار انسان در انتخاب ایمان یا کفر، بدان معنا نیست که او، بر انتخاب خویش، مؤاخذه و یا تشویق نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 3
3- دوزخ ، فرجام کافرانی است که طاقت شنیدن آیات الهی را ندارند .
ص: 646
و عرضنا جهنّم یومئذ للک_فرین . .. و کانوا لایستطیعون سمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 55 - 6
6 - روز وقوع عذاب استیصال ، آخرین روز حیات کافران بوده و رهایی آنان از آن ناممکن است .
أو یأتیهم عذاب یوم عقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 72 - 11
11 - دوزخ ، بازگشتگاه و سرانجام کافران
و بئس المصیر
<مصیر> به معنای عاقبت کار و نیز به معنای مرجع و محل بازگشت می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 77 - 5،6
5 - سرگردانی و رسیدن به بن بست کامل ، فرجام نهایی کافران و مستکبران
حتّی إذا فتحنا . .. إذا هم فیه مبلسون
6 - شکستگی و حزن و اندوه بی پایان ، فرجام نهایی کافران و مستکبران
حتّی إذا فتحنا . .. إذا هم فیه مبلسون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 2
2 - زندگی ( رفتار و اعمال ) کافران ، دارای فرجامی پوچ و در هاله ای از سردرگمی
و الذین کفروا أعم_لهم . .. أو کظلم_ت فی بحر لجّیّ یغشیه موج من فوقه موج من فوقه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 57 - 5
5 - جایگاه کافران ، آتش است .
الذین کفروا . .. مأویهم النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 53 - 6
6 - خداوند ، توانا بر جدا ساختن سرنوشت مؤمنان واقعی از فرجام کافران محکوم به هلاکت
أنّا دمّرن_هم و قومهم أجمعین . .. و أنجینا الذین ءامنوا و کانوا یتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 82 - 4
ص: 647
4 - پاکسازی نهایی زمین از وجود کافران ، وعده ای حتمی و تخلف ناپذیر
و إذا وقع القول علیهم . .. أنّ الناس کانوا ب_ای_تنا لایوقنون
تعبیر <أنّ الناس. ..> دربرگیرنده همه کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 87 - 10
10 - قیامت روز ذلت کافران و پایان بخشیدن به گردن فرازی گردنگشان دنیا
أکذّبتم ب_ای_تی . .. و کلّ أتوه دخرین
هرچند تعبیر <کلّ أتوه> شامل همه مؤمنان و کافران می شود; اما با توجه به اصل تناسب و ارتباط آیات، می توان گفت که نظر عمده، متوجه تکذیب کنندگان آیات الهی است. مبنی بر این که آنان گرچه در دنیا ظالمانه کفر ورزیده اند; اما باید بدانند که در آخرت، مجال گستاخی برای هیچ یک از آنان نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 10
10 - توجه به بازگشت حتمی کافران به سوی خداوند ، زداینده اندوه پیامبر ( ص ) است .
و من کفر فلایحزنک کفره إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 12 - 7
7 - ندامت و ذلت حتمی ، فرجام مجرمان کفرپیشه است .
بلقاء ربّهم ک_فرون . .. و لو تری إذ المجرمون ناکسوا رءوسهم عند ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 20
20 - عذاب الهی ، سرنوشت محتوم کافران
و ل_کن حقّت کلمه العذاب علی الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 6 - 2
2 - عذاب الهی ، سرنوشت محتوم کافران
و کذلک حقّت کلمت ربّک علی الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 55 - 9
9 - هلاکت و نابودی ، فرجام ملت های ذلت پذیر و پیرو کفر و ستم
فاستخفّ قومه . .. فأغرقن_هم أجمعین
از این که فرعونیان با ضعف و زبونی در برابر دستگاه جبار فرعونی سرانجام به هلاکت رسیدند، مطلب بالا استفاده می شود.
ص: 648
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 83 - 7
7 - قیامت ، پایان بازیگری و بیهوده گرایی های کافران حق ستیز
یخوضوا و یلعبوا حتّی یل_قوا یومهم الذی یوعدون
بنابراین که مراد از <یومهم. ..> روز قیامت باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 10 - 1،9
1 - دوزخ ، پایانی خفّت بار برای دروغ پردازی ها ، استهزاگری ها و گناه پیشگی کافران
ویل لکلّ أفّاک أثیم . .. اتّخذها هزوًا ... عذاب مهین . من ورائهم جهنّم
9 - عذاب سخت و جانکاه روز قیامت ، فرجام کافران حق ناپذیر
و لهم عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 8 - 2
2- فرجام نهایی کافران ، به رو افتادن در خاکِ مذلت و از دست دادن تلاش ها است .
و الذین کفروا فتعسًا لهم و أضلّ أعم_لهم
بنابراین که جمله <فتعساً لهم> خبریه باشد و با توجه به این که <تعس> به معنای به رو در افتادن است _ که حاکی از نهایت ذلت است _ مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 6
6- نابودی دیار کافران و هلاکت ایشان ، نمودی از ذلت آنان و پوچی فرجامشان *
فتعسًا لهم و أضلّ أعم_لهم . .. دمّر اللّه علیهم
بدان احتمال که <دمّر اللّه علیهم> تفسیر و بیان نمودی از <تعساً لهم> باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 24 - 3
3_ دوزخ ، فرجام هر کفرپیشه معاند حق ستیز
ألقیا فی جهنّم کلّ کفّار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 40 - 2
2 - یاوران خط کفر ، دارای سرنوشتی مشترک با پیشوایان کافر خویش
فأخذن_ه و جنوده
ص: 649
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 2
2 - کافران ، در طول تاریخ دارای فرجامی مشابه و خصلت ها و مواضعی همگون
و لقد أهلکنا أشیاعکم
<أشیاع> جمع <شیعه> است و در این جا معادل امثال و اشباه به کار رفته است; یعنی، امثال شما در کفر و الحاد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 17 - 3
3 - کافران و منافقان همراز ایشان ، دارای فرجامی همگون در آتش دوزخ
فکان عقبتهما أنّهما فی النار خ_لدَین فیها
از تشبیه کافران و منافقان به شیطان و پیراون او در آیه قبل، برداشت یاد شده از این آیه استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 5 - 9
9 - تشویق و ترغیب مردم از سوی خداوند ، به مطالعه و تأمل در سرنوشت هلاکت بار جوامع کفرپیشه گذشته
ألم یأتکم نبؤا الذین کفروا من قبل . .. لهم عذاب ألیم
استفهام در <ألم یأتکم. ..>، ضمن آن که برای تقریر مسأله است، برای تشویق و ترغیب نیز می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 9
9 - جایگاه و سرنوشت منافقان و کافران ، در قیامت یکسان است .
و مأویهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 22 - 4
4 - زندگی و سرنوشت کافران و مسلمانان ، هرگز برابر و همسان نیست .
أفمن یمشی مکبًّا علی وجهه أهدی أمّن یمشی سویًّا علی صرط مستقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 2
2 - کشته شدن و مرگ ، سزاوارترین فرجام برای کفرپیشگان
قتل الإنس_ن ما أکفره
کفر در <ما أکفره> مطلق است و هر کفری، حتی ترک عبادت را نیز شامل است. البته به قرینه آیات بعد _ که به بیان تدبیر خداوند پرداخته و در مقابل منکران این حقیقت موضع گیری کرده است _ بارزترین مصداق مورد نظر از آن، انکار ربوبیت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 650
20 - بینه - 98 - 6 - 1
1 - کافران به اسلام _ چه اهل کتاب باشند و چه مشرک _ به آتش جهنم ، گرفتار خواهند شد .
إنّ الذین کفروا من أهل الکت_ب و المشرکین فی نار جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 2 - 7
7- کافرانِ به قرآن و کافرانی که تصمیم به ماندن در ظلمت ها گرفته اند ، فرجامی بس ناگوار دارند و در عذابی سخت گرفتار خواهند شد .
و ویل للک_فرین من عذاب شدید
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که مراد از کافران در این آیه، به قرینهء آیه قبل، کسانی هستند که کتاب خدا را نپذیرفتند و از ظلمتها خارج نشدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 16
16- بهشت ، پایان رنج و تلاش مؤمنان و دوزخ فرجام لذّت جویی و فساد کافران
الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت جنّ_ت . .. و الذین کفروا... النارمثوًی لهم
در این آیات، میان زندگی، اهداف و فرجام مؤمنان و کافران، مقایسه صورت گرفته است. مؤمنان اهل جهاد و عمل صالح اند و در پی دشواری های آن، از بهشت برخوردار خواهند شد. اما کافران اهل رفاه و لذت جویی اند و در پی آن گرفتار آتش خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 2،4
2 _ فرجام سوء منافقان و کفرپیشگان گذشته تاریخ _ علی رغم برخورداری آنان از قدرت ، مال و فرزند فزونتر _ هشداری است به منافقان هر عصر .
وعد اللّه المنفقین . .. کالذین من قبلکم کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا
4 _ اعتماد و اتکای منافقان و کافران به قدرت ، ثروت و فرزندان بسیار خویش
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
ص: 651
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 101 - 12
12 _ بهره برداری کافران از هر فرصت ، برای ضربه زدن به مسلمانان
فلیس علیکم جناح ان تقصروا . .. ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 15
15 _ کافران ، در کمین و مترصد فرصت برای حمله و شبیخون به مسلمانان
ودالذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده
جمله <ودالذین . ..>، بیان یک اصل کلی است و همراه داشتن اسلحه به هنگام نماز برای پیشگیری، تنها یک مصداق از آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 16 - 2
2 - امکان نزول عذاب الهی ، با لرزش زمین و فرو رفتن کافران در درون آن
أن یخسف بکم الأرض فإذا هی تمور
<مور> (مصدر <تمور>) به معنای تحرک سریع است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 10 - 7
7 - بی مبالاتی در سوگند یاد کردن و فرومایگی ، از ویژگی های کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
فلاتطع المکذّبین . .. حلاّف مهین
صفت <حلاّف مهین> و دیگر اوصافی که در آیات بعد ذکر می شود، مربوط به کافرانی است که رسالت پیامبراسلام(ص) را تکذیب می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 119 - 2
2 _ غفلت اهل ایمان نسبت به توطئه های کافران ، موجب فریب خوردنشان و در نهایت محبت به آنان
ص: 652
یا ایها الذین امنوا . ..ها انتم اولاء تحبّونهم ... و اذا خلوا عضّوا علیکم الأَنا
مستفاد از ارتباط آیه مورد بحث و آیه سابق.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 3
3 - اعمال و رفتار کفرپیشگان ، چون سراب فریبنده است .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 102 - 7
7 _ کفرپیشگان ، مردمی فاسق و بی اعتنا به عهد های الهی
و ما وجدنا لأکثرهم من عهد و إن وجدنا أکثرهم لفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 8
8 _ کفر به خدا و رسول او ، فسق و کافران ، مردمانی فاسقند .
ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله و اللّه لایهدی القوم الفسقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 18 - 5
5 - کافران ، مردمانی فاسق و تبه کارند .
أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا
به قرینه مقابله <مؤمناً> و <فاسقاً> و به قرینه آیات پیش که در آنها، مردم به دو دسته کافر و مؤمن تقسیم شده اند، مراد از <فاسقاً> می تواند کافران باشد. بنابراین، اطلاق <فاسق> بر کافر به خاطر فسق و تبه کاری او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 9 - 6
6 - گفتار و روش کافران ، با ادراک های عقلی و فطری آنان همساز نیست .
و کم أرسلنا . .. و لئن سألتهم من خلق ... لیقولنّ خلقهنّ العزیز العلیم
ص: 653
خداوند در این آیه می فرماید: اگر از مشرکان و دین ناباوران سؤال شود که آفریدگار هستی کیست؟ آنان به دلیل عقل یا اعتقاد خود می گویند: <آفریدگاری عزیز و دانا>. در حالی که اگر آنان به راستی لوازم این باور را می فهمیدند، جا نداشت که وحی قرآنی را مورد خدشه قرار دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 5
5 - هشدار خداوند درباره فریب خوردن از تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران و ثروت و مکنت آنان در جامعه
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برخی از اهل لغت نوشته اند: <تَقلَّبَ فی الأُمور>; یعنی، <تصرّف کیف یشاء> (در هر کاری مطابق خواسته خود دخل و تصرف کرد). مقصود از <تقلّبهم فی البلاد> تحرکات سیاسی و اقتصادی کافران در شهرها از راه سفرهای تجارتی (مانند سفرهای کافران قریش از مکه به شام، یمن و ...) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 29 - 9
9- آتش سهم گین و فراگیر ، عذاب حاضر و آماده برای کافران ، از جانب خداوند است .
إنّا أعتدنا للظ_لمین نارًا
نکره آوردن <ناراً> برای دلالت بر شدّت و عظمت است.
تأخیر عذاب کافران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 6 - 12
12_ تعجیل نکردن خداوند در نزول عذاب بر کفرپیشگان ، برخاسته از شمول مغفرت او بر آنان است .
یستعجلونک بالسیئه . .. إن ربک لذو مغفره للناس علی ظلمهم
جمله <یستعجلونک . ..> اشاره به این معنا دارد که خداوند در عذاب کردن کفرپیشگان تعجیل نمی کند و به آنان مهلت می دهد و جمله <إن ربک ...> به منزله دلیل و علت این معناست ; یعنی ، بخشاینده بودن خدا موجب تعجیل نکردن و مهلت دادن اوست.
ص: 654
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 3
3 _ سختی ها و آسایش ها در زندگانی جوامع کفرپیشه دارای هدف و پیامی ویژه و برخاسته از اراده خداوند است .
و ما أرسلنا فی قریه من نبی إلا أخذنا . .. ثم بدلنا مکان السیئه الحسنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 94 - 3،6
3 _ روی آوردن به درگاه خدا و تسلیم خاضعانه در برابر او از اهداف گرفتار ساختن جوامع کفرپیشه به بلا ها و سختیها
أخذنا أهلها بالبأساء و الضراء لعلهم یضرعون
6 _ گرفتار ساختن جوامع کفرپیشه و بی تقوا به سختی ها و محنت ها برای روی آوردن آنان به خداوند از سنت های الهی است .
و ما أرسلنا . .. أخذنا أهلها بالبأساء و الضراء لعلهم یضرعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 3
3 _ سختی ها و آسایش ها در زندگانی جوامع کفرپیشه دارای هدف و پیامی ویژه و برخاسته از اراده خداوند است .
و ما أرسلنا فی قریه من نبی إلا أخذنا . .. ثم بدلنا مکان السیئه الحسنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن ، اسارت ، محاصره و کمین زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 27 - 10
10 - دنیاگرایی و آخرت گریزی گنه پیشگان و کافران ، فلسفه منع شدن پیامبر ( ص ) از پیروی از آنان
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا . .. إنّ ه_ؤلاء یحبّون العاجله و یذرون وراءهم یومً
ص: 655
برداشت یاد شده، با توجّه به این نکته است که آیه شریفه، در مقام تعلیل برای منع از اطاعت از گنه پیشگان و کافران (و لاتطع منهم آثماً أو کفوراً) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 6 - 4
4 - بشر بودن پیامبران ، بهانه و دستاویز کافران برای کفر و روی گردانی از تعالیم دین
فقالوا أبشر یهدوننا فکفروا و تولّوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 111 - 2،3
2- تأخیر مجازات مشرکان و کافران ، وسیله فتنه و آزمایش آنان است .
إن أدری أقریب . .. إن أدری لعلّه فتنه لکم
3- تأخیر عذاب و کیفر مشرکان و کافران حق ناپذیر ، به خاطر بهره بردن ناچیز و موقتی آنان از متاع های دنیوی است .
إن أدری لعلّه . .. مت_ع إلی حین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 95 - 3
3 - تأخیر عذاب کافران ، بر طبق مصلحت خدا است ; نه به علت ناتوانی او
و إنّا علی أن نریک ما نعدهم لق_درون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 129 - 8
8 - مصالح بشر و تدبیر امور امت ها از سوی خداوند ، دلیل نابود نکردن فوری مخالفان در دنیا است .
کلمه سبقت من ربّک
کلمه <ربّ> گویای مطلب یاد شده است.
ص: 656
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 111 - 1
1- آزمایش کافران و مشرکان حق ناپذیر صدراسلام ، فلسفه به تأخیر افتادن عذاب آنان و نامعلوم بودن زمان شکست آنها است .
و إن أدری لعلّه فتنه لکم
ضمیر <لعلّه> به نکته ای برمی گردد که از دو آیه قبل استفاده می شود. آن نکته، مسأله تأخیر عذاب کافران و مشرکان و یا نامعلوم بودن زمان شکست آنان و پیروزی مسلمین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 3
3 - تهدید شدن کافران حق ناپذیر به عذاب الهی ، به سبب دشمنی ها و کارشکنی های آنان نسبت به رسالت پیامبراسلام
فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 8 - 2
2 - هدف کافران از اتهام سحر به پیامبر ( ص ) ، مبارزه با اسلام و خاموش کردن نور خدا بود .
فلمّا جاءهم . .. قالوا ه_ذا سحر ... یریدون لیطفؤا نور اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 9
9 _ هدف و فلسفه اصلی جنگ و مبارزه با کفار و مشرکان ، آوردن ایشان به دامن اسلام است و نه نابودی آنان .
فاقتلوا المشرکین . .. و إن أحد من المشرکین استجارک ... حتی یسمع کلم اللّه ثم أبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 3 - 3
ص: 657
3- گم شدن اعمال کافران در سراب < کفر > و شکوفایی اعمال مؤمنان در وادی < ایمان > ، دارای فلسفه ای معقول و برهانی
الذین کفروا . .. أضلّ أعم_لهم . و الذین ءامنوا... و أصلح بالهم . ذلک بأنّ الذین
<ذالک> در مقام بیان علّت و فلسفه مطلبی است که در آیات پیشین بیان شده است; یعنی، پوچی اعمال کافران و ثمربخشی اعمال مؤمنان، امری برهانی است; زیرا کافر ره باطل پیموده و باطل فرجامی ندارد و مؤمن ره حق رفته و ثمربخشی عین حقانیت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 40 - 6
6 - عقیده به ربوبیت خدا ، علت اصلی تهاجم و خصومت مشرکان و کافران علیه مسلمانان در عصر بعثت
إلاّ ان یقولوا ربّنا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 18 - 2
2 - مبارزه کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با اندیشه شیطانی و سنجیده کاری همراه بود .
إنّه کان لأی_تنا عنیدًا . .. إنّه فکّر و قدّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 6
6- فلسفه عدم تحقق درخواست کافران مکه ، مبنی بر نزول ملائکه ، مهلت دادن به آنان و جلو نینداختن اجلشان است .
ما تسبق من أمه أجلها . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 46 - 2
2 - خورد و خوراک و بهره ناچیز از لذت های مادی ، هدف زندگی کافران و منکران قیامت
کلوا و تمتّعوا قلیلاً
از این که به کافران گفته می شود: بخورید و بهره گیرید، می توان به این حقیقت دست یافت که آنان جز همین کار، هدف دیگری در زندگی ندارند و گرنه به آن فراخوانده می شدند.
ص: 658
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 5
5 - سخت گیری بر کافران ، مقتضای ربوبیت خداوند و در جهت پیشبرد اهداف رسالت پیامبر ( ص ) است .
ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 51 - 1
1 _ خداوند ، مشرکان و کفرپیشگان را به خاطر پافشاری بر کفر و ناباوری به قرآن ، ملامت و سرزنش فرمود .
أثم إذا ما وقع ءامنتم به ءالئن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 13
13 - سرزنش کافران ، به خاطر روی گردانی آنان از قرآن
بل أتین_هم بذکرهم فهم عن ذکرهم معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 11
11 - < قال [ اسحاق بن غالب ] : سمعت أباعبداللّه ( ع ) یقول : فی ه_ذه الآیه : < و لولا أن یکون الناس اُمّه واحده جعلنا لمن یکفر بالرحم_ن لبیوتهم سقفاً من فض_ّه و معارج علیها یظهرون > قال : لو فعل لکفر الناس جمیعاً ;
اسحاق بن غالب می گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که درباره آیه <و لولا أن یکون الناس اُمّه واحده لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن لبیوتهم سقفاً من فضّه و معارج علیها یظهرون> فرمود: اگر چنین می کرد (یعنی اگر خدا به کافران آن قدر ثروت می داد که آنان حتی سقف خانه هایشان را از نقره بسازند)، در آن صورت همه مردم به کفر روی می آوردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن ، اسارت ، محاصره و
ص: 659
کمین زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن ، اسارت ، محاصره و کمین زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 10
10 _ هدف و فلسفه اصلی جنگ و مبارزه با کفار و مشرکان ، گرایش دادن آنان به سوی اسلام است نه نابود کردن آنان .
فاقتلوا المشرکین . .. فإن تابوا ... فخلّوا سبیلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 48 - 3
3- مخالفت و عنادورزی کافران با پیامبر ( ص ) ، با تمثیل و توصیف های ناروا ، در پی دارنده گمراهی علاج ناپذیر برای آنان
کیف ضربوا لک الأمثال فضلّوا فلایستطیعون سبیلاً
برداشت فوق بنابراین است که مراد از <سبیلاً> راه هدایت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن ، اسارت ، محاصره و کمین زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
ص: 660
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 88 - 2
2- تعجیل نکردن ذوالقرنین در کیفر ظالمان کافر ، مهلتی برای گرایش آنان به ایمان بود . *
أمّا من ظلم فسوف نعذّبه . .. و أمّا من ءامن و عمل ص_لحًا فله جزاءً الحسنی
مراد از <من ءامن و. ..> (هرکس ایمان بیاورد و...) کسانی اند که از ظلم و کفر، دست برداشته و ایمان آورند، نه آنان که هنگام ورود ذوالقرنین مؤمن بودند; زیرا، معنا ندارد که او، بین عذاب و یا رفتار نیک با مؤمنان مخیّر باشد! بنابراین، درنگ ذوالقرنین در عذاب ظالمان (سوف نعذّبه) ایجاد فرصتی برای تغییر رویه آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 4
4 - نزول آیات در باره فلسفه مهلت دهی به کافران ، موجب تسلّی خاطر و صبر پیامبر ( ص ) در برابر فشار های تبلیغاتی کافران
و لولا کلمه سبقت . .. فاصبر علی مایقولون
<فاصبر> عطف و تفریع بر آیه قبل است; یعنی، حال که تأخیر عذاب از سر اهمال نیست بلکه امری قانون مند است، بنابراین تحمل کن. دراین مجموعه، خداوند با بیان فلسفه امهال و سنت های حاکم بر تاریخ، زمینه تسلّی خاطر پیامبر(ص) و مؤمنان را فراهم کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 4
4 - خداوند ، به همه اقوام کافر و تکذیب گر ، فرصت می داد تا شاید متنبه شوند و دست از مخالفت بردارند .
فأملیت للک_فرین ثمّ أخذتهم
<إملاء> (مصدر <أملیت>) از <مَلْو> و به معنای فرصت دادن است; یعنی، آن اقوام تکذیب گر و کافر را فرصت دادم تا به خود بیایند و دست از مخالفت بردارند. آن گاه چون آنان از فرصت داده شده استفاده نکردند و هم چنان بر کفر و تکذیب خود اصرار ورزیدند، آنان را از میان برداشتم و نابودشان ساختم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 45 - 6،11
6 - بقای نسل انسان و تداوم حیات زندگان در کره زمین ، فلسفه به تأخیر افتادن کیفر گناه کاران و کافران تا قیامت
و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا ما ترک علی ظهرها من دابّه و ل_کن یؤخّرهم إلی أج
11 - مهلت دادن به کافران و گنه کاران و به تأخیر انداختن مجازات آنان ، کاری عالمانه و برخاسته از آگاهی دقیق خداوند به احوال و مصالح بندگان
و ل_کن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی فإذا جاء أجلهم فإنّ اللّه کان بعباده بصیرًا
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <فإنّ اللّه کان. ..> در مقام تعلیل برای جمله پیش (و ل_کن یؤخّرهم...) می باشد; یعنی، چون خداوند به احوال بندگانش آگاه است; از این رو مجازات آنان را تا زمان معین به تأخیر انداخته است.
ص: 661
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 29 - 5
5 - مهلت الهی به کافران و مشرکان ، برای اتمام حجت بر آنان
بل متّعت ه_ؤلاء و ءاباءهم حتّی جاءهم الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 159 - 5
5 - مهلت خداوند به کافران حق ستیز صدراسلام ، معلول لطف و رحمت او بود ; نه برخاسته از ضعف و ناتوانی .
و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
یادآوری سرگذشت ثمودیان، از یکسو تسلی بخش خاطر پیامبر(ص) است و از سوی دیگر هشداری به اکثریت مشرکان لجوج و مصمم بر کفر است که اگر بر آنان عذاب نازل نشده، نه از باب ناتوانی خداوند است; بلکه از باب رحمتی است که او بر مردمان دارد و چون زمینه آن به پایان برسد، قهر الهی گریزناپذیر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 4 - 3
3- هشدار خداوند به کافران هدایت ناپذیر مکه ، مبنی بر اینکه مهلت دادن به آنان به معنای تداوم بخشیدن به زندگیشان نیست ; بلکه همواره در معرض هلاکتند .
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین. ذرهم ... فسوف یعلمون. و ما أهلکنا من قریه
ذکر این آیه، پس از تهدید <فسوف یعلمون> احتمالاً برای دفع اشکال مقدر می باشد و آن اشکال این است که: کفار پس از مهلت یافتن با امر <ذرهم یأکلوا . ..> چنین نپندارند که زندگیشان ادامه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 42،47
42- صلابت و استقلال امت اسلامی ، در پرتو نفوذناپذیری در برابر کافران و انعطاف پذیری در برابر اهل ایمان و برخورداری از روح عبودیت *
أشدّاء . .. رحماء ... تریهم رکّعًا سجّدًا ... کزرع أخرج شط_ه
چنانچه <کزرع أخرج. ..> بیان دیگری از <أشدّاء علی الکفّار رحماء بینهم تراهم رکّعاً سجّداً> باشد; یعنی، همان کفرستیزی، رحمت بر مؤمنان و روحیه بندگی است که زمینه صلابت و استقلال جامعه اسلامی را فراهم می کند.
ص: 662
47- قاطعیت با کافران و رأفت با مؤمنان و رکوع و سجود در برابر خداوند ، نمود های آشکار عمل صالح
أشدّاء علی الکفّار رحماء بینهم تریهم رکّعًا سجّدًا . .. وعد اللّه الذین ءامنوا و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 206 - 2
2 - کیفر کافران ، به دنبال اتمام حجت های مکرر بر آنان
ثمّ جاءهم ما کانوا یوعدون
<کانوا یوعدون> ماضی استمراری و بیانگر آن است که خداوند، حجت خویش را بر کافران بارها تمام کرده و مرتباً آنان را به فرجام شوم کفرورزی هشدار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 2،3،5
2 _ فرشتگان به هنگام فرارسیدن مرگ کافران ، با کوبیدن بر صورت و پشت آنان ، جانشان را خواهند گرفت .
و لو تری إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
3 _ تسلی و دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) و مؤمنان با بیان چگونگی جان کندن کفرپیشگان
و لو تری إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه
با توجه به اینکه خطاب در آیه متوجه پیامبر(ص) و یا هر انسان مؤمنی است، می توان گفت از اهداف بیان جان کندن کفرپیشگان تسلی خاطر اهل ایمان است. چنانچه <لو> در <لوتری ... > به معنای تمنی باشد، این معنا وضوح بیشتری خواهد داشت.
5 _ مرگ کافران کشته شده در جنگ بدر با شکنجه و عذابی سخت از سوی فرشتگان مرگ
إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
از مصادیق مورد نظر برای <الذین کفروا>، به دلیل وقوع آیه مورد بحث در پی آیات مربوط به جنگ بدر، کافرانی هستند که در آن نبرد به قتل رسیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 51 - 1
1 _ شکنجه و عذاب کافران به هنگام مرگ و پس از آن نتیجه اعمال خود آنان است ، نه ظلمی از جانب خداوند بر ایشان .
ذوقوا عذاب الحریق. ذلک بما قدمت أیدیکم و أن اللّه لیس بظلّم
<ذلک> می تواند اشاره به خصوص <عذاب الحریق> باشد و می تواند اشاره به مجموع عذابی باشد که در آیه قبل بیان شد. قابل ذکر است که در برداشت فوق <أن اللّه ... > ناظر به این حقیقت گرفته شده که عذاب کافران بیش از استحقاق آنان نیست، نه تعلیلی برای ضرورت گرفتارسازی ایشان به عذابهای الهی.
ص: 663
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 15 - 6
6 _ پذیرش توبه مشرکان و کفار و قبول اسلام آنان از سوی خداوند ، برخاسته از علم و حکمت اوست .
و یتوب اللّه علی من یشاء و اللّه علیم حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 2
2 _ لزوم پذیرش پناهندگی کفار محاربی که به منظور آشنایی با معارف اسلام ، درخواست پناهندگی می کنند .
و إن أحد من المشرکین استجارک فأجره حتی یسمع کلم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 15 - 6
6 _ پذیرش توبه مشرکان و کفار و قبول اسلام آنان از سوی خداوند ، برخاسته از علم و حکمت اوست .
و یتوب اللّه علی من یشاء و اللّه علیم حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 11
11 _ کیفر الهی ، فرجام شوم دوستی با کافران و پذیرش سلطه آنهاست .
لاتتخذوا الکفرین أولیاء . .. ان تجعلوا اللّه علیکم سلطناً مبیناً
حجت آشکار خداوند، حکایت از این دارد که مقتضی کیفر و عقاب برای چنین افرادی فراهم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 10
ص: 664
10 _ پذیرش سرپرستی و دوستی کافران ، جبهه گیری در مقابل خداوند است .
لاتتخذوا الکفرین أولیاء . .. أتریدون أن تجعلوا اللّه علیکم سلطناً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 145 - 2
2 _ مؤمنان ، در صورت پذیرش ولایت کافران ، محکوم به نفاق خواهند بود .
لاتتخذوا الکفرین أولیاء . .. إنّ المنفقین فی الدرک الاسفل من النار
ظاهراً جمله <إنّ المنفقین . ..>، بیان علت برای جمله <لاتتخذوا ...> است. بنابراین مراد از <المنفقین>، همان کسانی خواهند بود که ولایت کافران را پذیرا شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 53 - 17
17 _ ناکامی و زیانکاری ، فرجام شوم و پذیرش محبت و ولایت کافران
حبطت اعملهم فاصبحوا خسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 32
32 _ بیماردلان سست ایمان و پذیرای ولایت و دوستی کافران ، محروم از فضل خاص خداوند
من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی اللّه یقوم . .. ذلک فضل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 3،13
3 _ ضرورت پرهیز از پذیرش ولایت کافران و روابط دوستانه با آنان
لاتتخذوا . .. الکفار أولیاء
<هزواً> به معنای ریشخند زدن و مسخره کردن است.
13 _ پذیرش ولایت و دوستی کافران و تمسخر کنندگان اسلام ، ناسازگار با ایمان و تقوا
و اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 80 - 7،8،9،10،16،17
7 _ بنی اسرائیل همکیشان خود را از پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان نهی نمی کردند .
لایتناهون عن منکره فعلوه . .. تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا
آیه مورد بحث بیان مصداقی است از <منکر> که در آیه قبل مطرح شده بود.
8 _ لزوم نظارت عمومی جامعه ایمانی بر صحنه روابط خارجی و بازداشتن مؤمنان از پذیرش ولایت کافران و پیوند های مودت آمیز با آنان
کانوا لایتناهون عن منکر . .. تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا
9 _ روابط ولایی و دوستی بنی اسرائیل با کافران عامل کفرورزی و گرفتاری آنان به لعنت خدا و پیامبران
ص: 665
لعن الذین کفروا . .. تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا
مضمون آیه مورد بحث یعنی پذیرش ولایت مشرکان بیان مصداقی دیگر از عصیان و تجاوزگری بنی اسرائیل است. بنابراین پذیرش ولایت مشرکان نیز از عوامل کفرپیشگی و گرفتاری به لعنت الهی است.
10 _ عصیان ، تجاوزگری و ترک نهی از منکر ، زمینه ساز پذیرش ولایت کافران و طرح دوستی با آنان *
ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون . .. کانوا لایتناهون ... یتولون الذین کفروا
بدان احتمال که مضمون آیه مورد بحث یعنی پذیرش ولایت مشرکان، نتیجه اعمال ناپسندی باشد که در آیات قبل درباره بنی اسرائیل بیان شد.
16 _ جاودانگی عذاب بنی اسرائیل به خاطر عصیان گری ، تجاوزپیشگی ، ترک نهی از منکر ، و پذیرش ولایت کافران
ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون. کانوا لایتناهون ... و فی العذاب هم خلدون
17 _ غضب الهی و عذاب همیشگی ، دستاور پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان
یتولون الذین کفروا لبئس . .. ان سخط اللّه علیهم و فی العذاب هم خلدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 11
11 _ پذیرش ولایت و دوستی با کافران نشانه فسق و خروج از حدود الهی است .
ما اتخذوهم أولیاء و لکن کثیراً منهم فسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 1،6
1 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که با همپیمانان مسلمین رابطه ای ویژه ( همانند پیمان نظامی ) دارند .
فان تولوا فخذوهم و اقتلوهم . .. الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثاق
مراد از رابطه ویژه ای که از <یصلون الی . .. > استفاده می شود، رابطه ای است که اگر هر یک از آن دو طایفه مورد تعرض قرار گیرند، طایفه دیگر موظّف به حمایت از آنان شوند ; همانند پیمان نظامی.
6 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که از نبرد با مسلمانان و اقوام کافر خویش بیزارند و بیطرفی خویش را ابراز می دارند .
الّا الّذین . .. او جاءوکم حصرت صدورهم ان یقتلوکم او یقاتلوا قومهم
<حصر صدور>، به معنای دلتنگی است که از آن به بیزاری تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 2
2 - کشته شدن و مرگ ، سزاوارترین فرجام برای کفرپیشگان
قتل الإنس_ن ما أکفره
کفر در <ما أکفره> مطلق است و هر کفری، حتی ترک عبادت را نیز شامل است. البته به قرینه آیات بعد _ که به بیان تدبیر خداوند پرداخته و در مقابل منکران این حقیقت موضع گیری کرده است _ بارزترین مصداق مورد نظر از آن، انکار ربوبیت
ص: 666
خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف> (مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 6 - 8
8 - سوگند خداوند به سپیده دم ، شب های ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، برای تأکید بر دارا بودن توان اجرای تهدیدات خویش و نابود ساختن کافران
و الفجر . .. ألم تر کیف فعل ربّک بعاد
ممکن است مراد از سوگندها، تأکید بر قدرت خداوند بر نابود ساختن مخالفان پیامبر(ص) باشد; در این صورت جواب قسم محذوف خواهد بود. گفتنی است که جواب قسم در احتمال دیگر، آیه چهاردهم این سوره است که مراقبت شدید خداوند را مطرح کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 6 - 8
8 - سوگند خداوند به سپیده دم ، شب های ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، برای تأکید بر دارا بودن توان اجرای تهدیدات خویش و نابود ساختن کافران
ص: 667
و الفجر . .. ألم تر کیف فعل ربّک بعاد
ممکن است مراد از سوگندها، تأکید بر قدرت خداوند بر نابود ساختن مخالفان پیامبر(ص) باشد; در این صورت جواب قسم محذوف خواهد بود. گفتنی است که جواب قسم در احتمال دیگر، آیه چهاردهم این سوره است که مراقبت شدید خداوند را مطرح کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 197 - 2
2 _ بهره مندی کافران از قدرت و امکانات مادی ، محدود و کوتاه است .
متاع قلیل ثمّ ماویهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 196 - 3،4،5،6
3 _ قدرت و شکوه ظاهری کافران و برخورداری آنان از بهره های مادی ، امری فریبنده برای مسلمانان
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
4 _ رهبران الهی ، حتّی پیامبران ، در معرض خطر تأثیر منفی شکوه ظاهری و قدرت اقتصادی کافران
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
5 _ خطر تأثیر منفی قدرت اقتصادی و شکوه ظاهری کافران ، در روحیه مسلمانان صدر اسلام
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا
6 _ شوکت ظاهری و تلاش و جولان کافران در سرزمین ها ، نباید موجب فریب و خام شدن مسلمانان گردد .
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 5
5 _ فریفته نشدن در برابر شوکت ظاهری و قدرت اقتصادی کافران ، از مصادیق تقواپیشگی است . *
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا . .. لکن الّذین اتّقوا ربّهم
نهی از فریفته شدن و آنگاه بشارت بهشت به تقواپیشگان، می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 11
11 _ اعتقاد به عزت و قدرت مطلقه الهی ، مانع گرایش به عزت و اقتدار موهوم کافران
أیبتغون عندهم العزّه فإن العزّه للّه جمیعاً
ص: 668
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 6
6 _ امکانات مادی و داشتن نیرو های انسانی و هوادار ، هرگز موجب نجات کفرپیشگان از گرفتار شدن به عذاب دوزخ نخواهد شد .
ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 9
9 _ توان نیرو های شرک و کفر هر چند فراوان باشند ، در برابر خدا پوچ و بی اثرند .
و لن تغنی عنکم فئتکم شیئا و لو کثرت و أن اللّه مع المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 4
4 _ اعتماد و اتکای منافقان و کافران به قدرت ، ثروت و فرزندان بسیار خویش
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 6
6 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، درباره تأثیرپذیری از قدرت و مکنت کافران و تجدید نظرکردن در برنامه های تبلیغی و الهی خویش
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
پیامبر(ص) و مسلمانان، در حالی به تبلیغ دین اسلام می پرداختند که کافران در اوج قدرت اقتصادی و سیاسی قرار داشتند. بنابر این هشدار خداوند در آیه شریفه می تواند گویای مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 10
10 _ غرور و اعتماد نابجای کافران عصر پیامبر(ص) به اقتدار و تمکن خویش
ألم یروا کم أهلکنا . .. مکنهم فی الأرض ما لم نمکن لکم
از اینکه می فرماید اقوام قدرتمندتر از شما را هلاک کردیم، معلوم می شود که اینان به قدرت و مکنت خویش مغرور بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 2
2- جوامع و تمدن های بسیاری در طول تاریخ ، با وجود قدرت و امکانات بسیار و موقعیت برتر نسبت به کافران عصر بعثت ، به هلاکت رسیده و نابود شدند .
ص: 669
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أحسن أث_ًثا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 8
8 - مخالفت مشرکان و کافران با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود .
أوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا . .. و کانوا أشدّ منهم قوّه
یادآوری این نکته که اقوام نابود شده پیشین، نیرومندتر از قوم عرب بودند، می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 5
5 _ کافران قوم مدین برخوردار از نیرویی افزون بر مؤمنان آن سامان
لنجرجنک یشعیب و الذین ءامنوا معک من قریتنا
تصمیم کافران قوم مدین به اخراج شعیب و همگامانش و ابراز آن با سوگند و تأکید بسیار، حکایت از برداشت فوق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 3
3 - کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، از قشر قدرتمندان و توانگران جامعه اند .
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 6
6 _ بی تأثیری آیات الهی در قلب توطئه گران علیه پیامبر ( ص ) و قرآن
و إذا تتلی علیهم ءایتنا قالوا . .. إن هذا إلا أسطیر الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 41 - 10
10 - شکست ناپذیری قرآن ، در برابر معارضه ها و موضع گیری های خصمانه کافران
إنّ الذین یلحدون . .. إنّ الذین کفروا ... و إنّه لکت_ب عزیز
ص: 670
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 32 - 1
1 - آموزه های قرآن ، بی تأثیر در بیماردلان و کافران
و لیقول الذین فی قلوبهم مرض و الک_فرون . .. و ما هی إلاّ ذکری للبشر . کلاّ
<کلاّ> در این آیه برای انکار است; انکار تذکار بودن قرآن برای بیماردلان و کافران حق ناپذیر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 53 - 3
3 - جبهه کفر و شرک در طول تاریخ ، متشکل از انسان هایی بیمار دل و قسی القلب
و ما أرسلنا من قبلک من رسول . .. للذین فی قلوبهم مرض و القاسیه قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 22 - 10،15
10 - وجود اختلاف اساسی انسان مؤمن حق پذیر و نرم دل با کافر حق ناپذیر و سنگدل ، از نظر شخصیت و سرنوشت
أفمن شرح اللّه صدره للإسل_م فهو علی نور من ربّه فویل للق_سیه قلوبهم
<من> در آیه شریفه، اسم موصول و مبتدا است و خبر آن _ به قرینه جمله بعدی (فویل للقاسیه قلوبهم. ..) _ جمله ای محذوف می باشد. تقدیر کلام چنین است: <أفمن شرح اللّه صدره للإسلام ... کمن قسا قلبه>. بنابراین می توان گفت: آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر و سرنوشت آنان در آینده است.
15 - کافران اسلام گریز ، دچار سنگدلی و قساوت قلب اند .
فویل للق_سیه قلوبهم من ذکر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 10 - 11
11 - کافران صدراسلام ، مردمی سنگدل بودند که حتی بر زنان مؤمن نیز رحم نکردند .
فتنوا المؤمنین و المؤمن_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 56 - 2،6
2 - قیامت ، روز داوری میان جبهه کفر و ایمان
ص: 671
یحکم بینهم
6 - ورود اهل ایمان به بهشت پس از پایان داوری خدا میان آنان و کافران
یحکم بینهم فالذین ءامنوا . .. فی جنّ_ت النعیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 112 - 1
1- درخواست پیامبر ( ص ) از پروردگار در باره داوری به حق ، بین خود و مشرکان و کافران حق ناپذیر
ق_ل ربّ احکم بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 89 - 30
30 _ داوری نهایی میان مؤمنان و کافران ، شایسته خداوند آگاه بر تمامی هستی است .
وسع ربنا کل شیء علماً . .. ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 7
7 _ نزول عذاب بر کفرپیشگان قوم شعیب ، پاسخ خداوند به درخواست او ( داوری میان مؤمنان و کافران )
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 110 - 8
8_ مصالح جوامع بشری و تدبیر امور انسان ها ، مایه تقدیر خداوند بر داوری نکردن او میان حق گرایان و باطل اندیشان ، در عرصه حیات دنیاست .
لولا کلمه سبقت من ربک لقضی بینهم
برداشت فوق ، از کلمه <رب> _ که به معنای مدبر و مربی است _ استفاده می شود; یعنی ، تقدیر یاد شده (لولا کلمه سبقت . ..) در راستای تدبیر امور انسانهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 111 - 1
1_ خداوند در قیامت ، میان مؤمنان به کتاب های آسمانی و انکار کنندگان آن قضاوت خواهد کرد .
و لولا کلمه سبقت . .. و إنّ کلاًّ لما لیوفینّهم ربک أعم_لهم
مراد از <کلاًّ> _ به قرینه <فاختلف فیه> در آیه قبل _ مؤمنان به کتابهای آسمانی و انکار کنندگان آن است و به قرینه <لولا
ص: 672
. .. لقضی بینهم> معلوم می شود که خداوند در صحنه قیامت، پیش از پاداش دهی و به کیفررسانی، میان انسانها داوری خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 78 - 2
2 - داوری میان مؤمنان و کافران به قرآن ، وعده حتمی خدا به پیامبر ( ص )
و إنّه لهدًی و رحمه للمؤمنین . إنّ ربّک یقضی بینهم
در صورتی که آیه یاد شده مرتبط با آیه قبل _ که درباره قرآن است _ باشد عبارت <یقضی بینهم> به معنای <یقضی بین من آمن بالقرآن و بین من کفر به> خواهد بود. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 23 - 2
2 _ کفر ، مایه قطع پیوند دوستی میان مسلمانان و کافران
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا . .. أولیاء إن استحبوا الکفر علی الإیمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 24 - 7
7 _ نگرانی برخی از مسلمانان صدر اسلام ، از قطع روابط خویشاوندی ، کسادی تجارت و از دست دادن خانه های دلپسندشان بر اثر ممنوع شدن از برقراری روابط با کافران
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا . .. قل إن کان ءاباؤکم و أبناؤکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 26 - 1
1 - درخواست نوح ( ع ) از درگاه پروردگار مبنی بر نابودی تمامی کافران و مشرکان حق ناپذیر عصر خود و قطع نسل آنان
و قال نوح ربّ لاتذر علی الأرض من الک_فرین دیّارًا
واژه <دیّار>، همواره پس از نفی قرار می گیرد و شامل همه انسان ها می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 13
ص: 673
13 _ دل های تهی از ایمان به خدا و قیامت ، جایگاه شیطان
لا یؤمنون باللّه و لا بالیوم الاخر و من یکن الشیطان له قریناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 5
5 _ ایجاد رعب و وحشت در دل های کافران ، وعده خداوند به فرشتگان حاضر در کارزار بدر
سألقی فی قلوب الذین کفروا الرعب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 6
6 _ بی تأثیری آیات الهی در قلب توطئه گران علیه پیامبر ( ص ) و قرآن
و إذا تتلی علیهم ءایتنا قالوا . .. إن هذا إلا أسطیر الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 22 - 4،5
4 - زندگی و سرنوشت کافران و مسلمانان ، هرگز برابر و همسان نیست .
أفمن یمشی مکبًّا علی وجهه أهدی أمّن یمشی سویًّا علی صرط مستقیم
5 - قابل مقایسه نبودن کافران و مسلمانان ، امری روشن ، بدیهی و به دور از ابهام
أفمن یمشی مکبًّا علی وجهه أهدی أمّن یمشی سویًّا علی صرط مستقیم
برداشت یاد شده، از استفهام تقریری در (أفمن . .. أمّن) استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 19 - 4
4 - برابر و هم سنگ نبودن کافران با مؤمنان
و ما یستوی الأعمی و البصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 20 - 3
3 - برابر و یکسان نبودن مؤمنان و کافران ، از نظر شخصیت و سرنوشت
و لا الظلم_ت و لا النور
ص: 674
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 17 - 6
6 - مقایسه فرجام نیک تقواپیشگان با سرنوشت شوم کافران ، شیوه بهینه هدایت خلق
اصلوها . .. إنّ المتّقین فی جنّ_ت و نعیم
از این که خداوند در هدایت خلق، به ترسیم هر دو فرجام پرداخته است; مطلب بالا برداشت می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 21 - 2
2 - برابر و یکسان نبودن مؤمنان با کافران ، از نظر شخصیت و سرنوشت .
و لا الظلّ و لا الحرور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 68 - 7،8،9
7- خداوند ، شیاطین و منکران معاد را در قیامت ، خوار و ذلیل ، بر زانونشسته و به صورت نیم خیز در اطراف جهنم احضار خواهد کرد .
ثمّ لنحضرنّهم حول جهنّم جثیًّا
<جثیّا> (جمع <جاثی>) حال است و <جاثی> به کسی گفته می شود که برای مخاصمه و محاکمه بر زانو نشسته است (لسان العرب). احضار منکران معاد و شیاطین، در حالی که بر زانوان خود راه می روند و یا بر زانو گرداگرد جهنم نشسته اند، برای اهانت و تحقیر آنان است. برخی <جثیّ> را جمع <جثوه> دانسته اند که به معنای انبوه خاک و سنگ است. بر حسب این معنا مراد احضار هر فرقه و گروه به صورت متراکم است.
8- کافران و شیاطین ، در اطراف جهنم و در گروه هایی فشرده و متراکم ، احضار خواهند شد .
ثمّ لنحضرنّهم حول جهنّم جثیًّا
<جثیّ> ممکن است از <جثوه> به معنای سنگ و خاک متراکم و مجتمع باشد.
9- گردآوردن خفّت بار کافران و شیاطین در اطراف جهنم ، مرحله ای پس از حشر است .
لنحشرنّهم . .. ثمّ لنحضرنّهم حول جهنّم جثیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 13
ص: 675
13 _ کفرورزی امت های هلاک شده پیشین ، با وجود ارائه دلایل روشن به آنان توسط رسولان الهی
أتتهم رسلهم بالبیّنت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 102 - 4
4 _ گروهی از امت های گذشته پس از آگاهی به احکام و معارف ابراز شده دینی ، آنها را نپذیرفتند و بدان کافر شدند .
قد سألها قوم من قبلکم ثم اصبحوا بها کفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 3
3 _ وجود منافقان و کافرانی نیرومندتر از منافقان و کافران عصر پیامبر ( ص ) در میان امت های پیشین
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 6 - 5
5_ کفرپیشگان امت های گذشته به عذاب های دنیوی گرفتار شدند .
و قد خلت من قبلهم المثل_ت
<مثلات> (جمع مَثُله) به معنای عقوبتها و عذابهاست. عذابها و عقوبتها بدان اعتبار <مثلات> _ که از ماده مِثل (مانند) است _ گفته می شود که آن را مثال قرار می دهند برای اینکه دیگران از آن عبرت گرفته و از عوامل آن بپرهیزند. از معانی <خلوّ> (مصدر خلت) گذشتن و سپری شدن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 32 - 2
2_ گروههایی از امت های گذشته به رسالت پیامبران خویش کافر شدند .
فأملیت للذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 35 - 7
7 _ برخی از کفار انعطاف ناپذیر و غیر قابل هدایتند.
فإن استطعت أن تبتغی . .. فتأتیهم بأیه
جواب <إن استطعت> محذوف است. یعنی اگر توانستی در زمین و آسمان هر معجزه ای برای آنان بیاوری، بیاور، ولی آنان ایمان نمی آورند.
ص: 676
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 13
13 _ آتش جاودانه دوزخ ، فرجام کفر پیشگانِ اهل کتاب
انّ الّذین کفروا . .. و اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون
با توجه به آیات قبل، مراد از <الذین>، کافران اهل کتاب هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 199 - 6
6 _ گروهی از اهل کتاب علی رغم ادعای ایمان ، نه به خداوند ایمان دارند و نه به کتب آسمانی خویش
انّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و ما انزل الیکم و ما انزل الیهم
مفهوم جمله <انّ من اهل الکتاب . .. >، دلالت می کند که گروهی از اهل کتاب، علی رغم ادعای ایمان به کتب آسمانی خویش، نه به خدا ایمان دارند و نه به تورات و انجیل.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 47 - 22
22 _ مسخ و یا لعنت کافرانِ به قرآن از اهل کتاب ، امری حتمی و قضایی تخلف ناپذیر
یا ایها الذین اوتوا الکتب امنوا . .. من قبل ان نطمس وجوهاً ... و کان امر اللّه م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 55 - 3،4
3 _ ایمان نیاوردن برخی از اهل کتاب ( یهود ) به پیامبر ( ص ) و اخلالگری آنان در راه تحقق اسلام
و منهم من صدّ عنه
<صدّ> در برداشت فوق به معنای متعدی آن، یعنی بازداشتن و منع کردن گرفته شده است و لذا از آن به اخلالگری تعبیر شد.
4 _ ایمان نیاوردن برخی از اهل کتاب ( یهود ) به پیامبران آل ابراهیم و اخلالگری آنان در راه تحقق اهداف ایشان
فقد اتینا ال ابرهیم . .. و منهم من صدّ عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 6،7
6 _ کفرپیشگی و ستمگری گروهی از اهل کتاب مایه محرومیت آنان از مغفرت و هدایت الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
مصداق مورد نظر از <الذین کفروا و ظلموا> _ به دلیل آیات گذشته _ گروهی از اهل کتاب هستند.
7 _ گروهی از اهل کتاب ، مردمی کفرپیشه و ستمگر
ص: 677
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 1
1 _ وجود مؤمنان واقعی به خدا و قیامت در میان بادیه نشینان صدر اسلام ، علی رغم کفر و نفاق شدید عده ای دیگر از آنان
الأعراب أشد کفراً و نفاقاً . .. و من الأعراب من یؤمن باللّه و الیوم الأخر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 104 - 5
5 _ کفرپیشگان بدعت گذار ، گرفتار تقلید های کورکورانه از سنت های جاهلی نیاکان خویش اند
قالوا حسبنا ما وجدناعلیه ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 55 - 8
8 _ آلودگی کافران بنی اسرائیل و منکران عیسی و جامعه آنان
و مطهّرک من الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 78 - 1،2،11،14
1 _ کافران بنی اسرائیل با نفرین داود ( ع ) و عیسی ( ع ) به لعنت و دوری از رحمت خداوند گرفتار شدند .
لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل علی لسان داود و عیسی
فاعل محذوف از <لعن> داود(ع) و عیسی(ع) می باشد. بنابراین جمله <لعن ... علی لسان داود و عیسی> به این معناست که کافران بنی اسرائیل مورد لعنت داود(ع) و عیسی(ع) قرار گرفتند گفتنی است، آنگاه که لعنت بر زبان انسان جاری شود به معنای درخواست انقطاع از رحمت الهی از لعنت شونده است.
2 _ داود و عیسی ( ع ) ، پیام آوران لعن و نفرین الهی بر کافران بنی اسرائیل *
لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل علی لسان داود و عیسی ابن مریم
بدان احتمال که فاعل محذوف <لعن>، اللّه باشد. گفتنی است که لعنت خداوند نسبت به کافران بنی اسرائیل بر لسان داود(ع) و عیسی(ع) به معنای ابلاغ لعنت خداوند به واسطه آن پیامبران است.
11 _ گرفتاری کافران بنی اسرائیل به لعنت داود و عیسی ( ع ) ، برخاسته از عصیان پیشگی و تجاوزگری آنان
ص: 678
لعن الذین کفروا . .. ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون
در برداشت فوق <ذلک> اشاره به <لعنت> گرفته شده است.
14 _ مورد لعن قرار گرفتن گروهی از بنی اسرائیل از سوی حضرت عیسی ( ع ) ، به دلیل کفر آنان پس از نزول مائده آسمانی
لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل . .. عیسی ابن مریم
از امام باقر(ع) در توضیح آیه فوق روایت شده: . .. و اما عیسی فلعن الذین انزلت علیهم المائده ثم کفروا بعد ذلک.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 609; نورالثقلین، ج 1، ص 661، ح 315.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 110 - 39،40
39 _ کافران بنی اسرائیل معجزات حضرت مسیح ( ع ) را سحر و جادویی روشن قلمداد کردند .
فقال الذین کفروا منهم ان هذا الا سحر مبین
40 _ کافران بنی اسرائیل پس از مشاهده معجزات عیسی ( ع ) ، وی را ساحری زبردست معرفی کردند .
فقال الذین کفروا منهم ان هذا الا سحر مبین
در برداشت فوق <هذا> اشاره به مسیح(ع) گرفته شده است، بر این مبنا اطلاق سحر به آن حضرت از باب مبالغه و حاکی از این است که کافران وی را ساحری زبردست می پنداشتند به گونه ای که گویا خود آن حضرت، سحر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 16
16 _ گروهی از مردم عصر موسی آیات خدا را دروغ پنداشتند و به آنها بی اعتنا بودند .
ذلک بأنهم کذبوا بایتنا و کانوا عنها غفلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 14 - 11
11 - بنی اسرائیل ، در پذیرش رسالت عیسی ( ع ) و پیروی از آن حضرت ، دو دسته شدند : دسته ای مؤمن و گروهی کافر .
ف_امنت طائفه من بنی إسرءیل و کفرت طائفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 4
4- اقوام هدایت ناپذیر پیشین ، علی رغم دریافت آیات الهی به آنان ، ایمان نیاوردند .
لایؤمنون به و قد خلت سنه الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 104 - 4
4- عذاب دردناک ، فرجام و کیفر کافرانی است که از سر لجاج و عناد به آیات الهی ایمان نمی آورند .
ص: 679
إن الذین لایؤمنون بأی_ت الله . .. لهم عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 105 - 2
2- تنها کسانی که به آیات الهی ایمان ندارند ، به قرآن کریم دروغ و افترا می بندند .
إنما یفتری الکذب الذین لایؤمنون بأی_ت الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 9 - 13،14،16
13- اقوام کافر پس از ملاحظه دلایل روشن انبیا ، آنها را استهزا کردند و کفر خویش را صریحاً به آنان اعلام داشتند .
جاءتهم رسلهم بالبیّن_ت فردّوا أیدیهم فی أفوههم و قالوا إنا کفرنا بما أُرسلتم به
مرجع ضمیر در <أیدیهم فی أفواههم> اقوام یاد شده در آیه است و این عبارت، معنای کنایی دارد و مراد از آن، این است که اقوام کافر با دست گذاشتن بر دهان خود و یا با سوت زدن، به استهزای انبیای خود پرداختند.
14- اقوام کافر در برخورد با دلایل روشن انبیا ، بشدت ناراحت و غضبناک می شدند و به صراحت موضع کفرآلود خود را اعلام می کردند .
جاءتهم رسلهم بالبیّن_ت فردّوا أیدیهم فی أفوههم و قالوا إنا کفرنا بما أُرسلتم به
مراد از <ردّوا أیدیهم فی أفواههم> کنایه از غضب و خشم آنهاست که در آیات دیگر نیز آمده است (غضوا علیکم الأنامل من الغیظ).
16- اقوام کافر ، نه تنها در جواب دعوت انبیا سکوت اختیار کرده و جواب مثبت ندادند بلکه به صراحت کفر خویش را به پیام آنان اعلام داشتند .
جاءتهم رسلهم بالبیّن_ت فردّوا أیدیهم فی أفوههم و قالوا إنا کفرنا بما أُرسلتم به
طبق نقل روح المعانی (ج 13، ص 194)، از ابوعبیده و اخفش، عبارت <فردّوا أیدیهم فی أفواههم> ضرب المثل برای کسی است که جواب مثبت به درخواست نمی دهد و سکوت اختیار می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 30 - 6
6_ امتی که پیامبر ( ص ) به سوی آنان مبعوث شد ، به خداوند رحمان کفر ورزیدند .
و هم یکفرون بالرحم_ن
ص: 680
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 48 - 9
9 - در قیامت ، راه نجاتی برای کافران به قرآن وجود نخواهد داشت .
ءامنوا بما أنزلت . .. واتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس
هدف از توصیف قیامت به اینکه: فدیه و عوضی گرفته نمی شود و . ..، مأیوس کردن مستحقان عذاب است از اینکه مبادا راه نجاتی برای خود - جز ایمان و ... - توهم کرده و به اعتبار آن دلخوش باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 185 - 10
10 _ آنان که به قرآن و پیام های آن ایمان نیاورند ، به هیچ سخن هدایت بخش دیگری ایمان نخواهند آورد .
فبأی حدیث بعده یؤمنون
برداشت فوق مبتنی بر دو امر است: ضمیر در <بعده> به قرآن برگردد. حرف <با> در <بأیّ> برای الصاق باشد. یعنی اگر به قرآن ایمان نیاورند، به کدام سخن ایمان خواهند آورد؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 40 - 5،10
5 _ مردم روزی زمین همواره نسبت به قرآن دو دسته هستند : مؤمن و کافر .
و منهم من یؤمن به و منهم من لا یؤمن به
10 _ < عن ابی جعفر ( ع ) فی قوله < و منهم من لا یؤمن به > فهم اعداء محمد ( ص ) و آل محمد ( ع ) من بعده ;
از امام باقر (ع) روایت شده [از جمله ]کسانی که به قرآن ایمان نمی آورند> دشمنان محمد و آل محمد هستند که پس از او می آیند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 1
1_ کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) و قیامت ، مستحق عذاب دنیوی اندو به آن تهدید شده اند .
و ل_ئن أخّرنا عنهم العذاب
جمله <ما یحبسه> (چه چیز مانع نزول آن عذاب است؟) می رساند که مراد از <العذاب> عذاب دنیوی است و نیز حکایت از این دارد که کفرپیشگان ، به آن عذاب تهدید شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 17 - 13،23
13_ کافران به قرآن از هرگروه و طایفه ( مشرکان ، یهودیان ، نصارا و . . . ) به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
و من یکفر به من الأحزاب فالنار موعده
<ال> در <الأحزاب> می تواند عهدیه باشد که در این صورت اشاره به مشرکان ، یهود و نصاراست و می تواند <ال> در آن برای استغراق باشد که در این صورت ، مصداقهای بارز و موردنظر آن ، گروههای نامبرده اند.
23_ اکثر مردم عصر بعثت ، از ایمان آوردن به قرآن امتناع میورزیدند .
ص: 681
و ل_کنّ أکثر الناس لایؤمنون
برداشت فوق ، براین اساس است که <ال> در <الناس> عهد حضوری و اشاره به مردمی باشد که در زمان نزول آیات سوره هود ، زندگی می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 1
1- کافران مجرم مکه ، علی رغم دریافت آیات قرآن ، به آن ایمان نیاوردند .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به
برداشت فوق، بنابراین است که جمله <لایؤمنون به> جمله تفسیریه برای <المجرمین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مسد - 111 - 4 - 12
12 - کافر ماندن همسر ابولهب تا آخر عمر ، از پیشگویی های قرآن
سیصلی نارًا . .. و امرأته حمّاله الحطب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 1
1_ کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) و قیامت ، مستحق عذاب دنیوی اندو به آن تهدید شده اند .
و ل_ئن أخّرنا عنهم العذاب
جمله <ما یحبسه> (چه چیز مانع نزول آن عذاب است؟) می رساند که مراد از <العذاب> عذاب دنیوی است و نیز حکایت از این دارد که کفرپیشگان ، به آن عذاب تهدید شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 5 - 5
5 - موضع گیری ناباورانه مشرکان صدراسلام ، درباره وعده قیامت
إنّما توعدون لصادق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 83 - 4
4 _ همسر لوط ، از زمره کافران به وی بود .
فانجینه و أهله إلا امرأته
ص: 682
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 19
19_ همسر لوط به او ایمان نیاورد و به گناهی هم طراز گناهان قوم لوط آلوده بود .
فأسر بأهلک . .. إلاّ امرأتک إنه مصیبها ما أصابهم
همانندی کیفر همسر لوط با کیفر قوم لوط _ که جمله <إنه مصیبها ما أصابهم> دلالت بر آن دارد _ حاکی است که گناه وی نیز هم طراز گناه آن قوم بوده است. گویا وی به عملکرد آنان راضی بوده و یا به گونه ای - چنانچه در برخی روایات وارده شده_ ایشان را در گناهشان یاری می داده است.
کافران به محمد(ص)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 1
1_ کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) و قیامت ، مستحق عذاب دنیوی اندو به آن تهدید شده اند .
و ل_ئن أخّرنا عنهم العذاب
جمله <ما یحبسه> (چه چیز مانع نزول آن عذاب است؟) می رساند که مراد از <العذاب> عذاب دنیوی است و نیز حکایت از این دارد که کفرپیشگان ، به آن عذاب تهدید شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 11 - 11
11_ < عن أبی جعفر ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ < و من الناس من یعبد اللّه علی حرف فإن أصابه خیر إطمأنّ به و إن أصابته فتنه إنقلب علی وجهه خسر الدنیا و الآخره > قال زراره : سألت عنها أبا جعفر ( ع ) فقال : هولاء قوم عبدوا اللّه و خلعوا عباده من یعبد من دون اللّه و شکّوا فی محمد ( ص ) و ما جاء به فتکلّموا بالإسلام و شهدوا أن لا إل_ه إلاّ اللّه و أنّ محمد رسول اللّه و أقرّوا بالقرآن و هم فی ذلک شاکّون فی محمد ( ص ) و ماجاء به ولیسوا شکّاکاً فی اللّه قال اللّه عزّوجلّ : < و من الناس من یعبد اللّه علی حرف > یعنی علی شکّ فی محمد ( ص ) و ما جاء به < فإن أصابه خیر > یعنی عافیه فی نفسه و ماله و ولده < إطمأنّ به > و رضی به < و إن أصابه فتنه > یعنی بلاء فی جسده أو ماله تطیر و کره المقام علی الإقرار بالنبی ( ص ) فرجع إلی الوقوف و الشکّ فنصب العداوه للّه و لرسوله و الجحود بالنبی و ما جاء به ;
از امام باقر(ع) روایت شده است که در پاسخ سؤال زراره از سخن خداوند: <و من الناس من یعبد اللّه علی حرف. ..> فرمود: آنان قومی خداپرست بودند که غیر از خدا، معبودی را پرستش نکردند; ولی در باره حضرت محمد(ص) و آنچه او آورده، شک کردند. پس با زبان، اقرار به اسلام کردند و شهادت به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر(ص) دادند و به قرآن اعتراف کرند; ولی در عین حال آنان درباره محمد(ص) و آنچه او آورده بود، در حال شک بودند; با آن که در باره خداوند شکی نداشتند. خداوند عزّوجلّ فرمود: <و من الناس من یعبد اللّه علی حرف>; یعنی، در باره محمد(ص) و آنچه او آورده بود، شک داشتند: <فإن أصابه خیر>; یعنی، عافیت در جان و مال و فرزند و <إطمأنّ به>[یعنی] به آن راضی می شدند. <و إن أصابته فتنه>; یعنی، بلایی در جان یا مال آنان[ می رسید، آن بلا را ]به فال بد می گرفتند و اقرار به نبوت حضرت محمد(ص) را ناخوشایند می داشتند. پس حالت توقف و شک پیدا کردند و راه دشمنی با خدا و رسول او و انکار نبوت حضرت پیامبر(ص) و آنچه را بر او نازل شده بود، در پیش گرفتند>.
ص: 683
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 6
6 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که از نبرد با مسلمانان و اقوام کافر خویش بیزارند و بیطرفی خویش را ابراز می دارند .
الّا الّذین . .. او جاءوکم حصرت صدورهم ان یقتلوکم او یقاتلوا قومهم
<حصر صدور>، به معنای دلتنگی است که از آن به بیزاری تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 11
11- کافران پس از مرگ ، به کلی منکر اعمال زشت دنیوی خویش می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... ما کنّا نعمل من سوء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 4
4 _ جواز دوستی و یاری خواستن از منافقان و کافران پناهنده ، به همپیمانان مسلمانان *
و لا تتخذوا منهم ولیّاً و لا نصیرا. الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثا
در برداشت فوق احتمال داده شده که <الّا الّذین یصلون . .. > استثنا از حکمی است که در جمله <و لا تتخذوا منهم ولیّاً و لا نصیرا> بیان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 6
6- درگیری لفظی عوام کفار با رهبران مستکبر خود در قیامت
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 684
5 - اعراف - 7 - 38 - 15
15 _ کافران و مشرکان پیرو، همانند رهبرانشان، دارای عذابی مضاعف از آتش دوزخ
قال لکل ضعف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 6،7،8،12
6- درگیری لفظی عوام کفار با رهبران مستکبر خود در قیامت
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
7- کافرانِ پیرو ، در قیامت با اعتراف به پیروی کورکورانه از رهبران خویش ، آنان را مسؤول بدفرجامی خود معرفی خواهند کرد .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
8- کافرانِ پیرو از رهبران مستکبر خویش ، در قیامت درخواست می کنند که در صورت امکان ، اندکی از عذاب خدا را از آنان بکاهند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
تنوین <شیء> تنوین تنکیر و برای کم بودن است.
12- عذاب کافرانِ پیرو در قیامت به قدری شدید است که آنان را به دریوزگی می کشاند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 1،2
1- پس از درگیری لفظی رهبران مستکبر با پیروان خود در قیامت ، آنان با شیطان به منازعه می پردازند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا . .. قالوا ... و قال الشیط_ن لمّا قضی الأمر
ذکر قصه شیطان و سخنان وی در قیامت با جهنّمیان، پس از گفت و گوهای رهبران مستکبر و پیروانشان، نشان دهنده ادامه ماجرای مستکبران و پیروان آنها با شیطان است.
2- رهبران مستکبر و پیروانشان ، سرانجام در قیامت شیطان را مسبب اصلی گمراهی خویش قلمداد می کنند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا . .. قالوا ... و قال الشیط_ن لمّا قضی الأمر إنّ الل
ذکر سخنان شیطان در قیامت خطاب به گمراهان، پس از ذکر جریان مستکبران و پیروانشان، احتمال دارد از این جهت باشد که آنان گمراهی خویش را به شیطان نسبت می دهند و او درصدد پاسخ گویی برمی آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 6
6- درگیری لفظی عوام کفار با رهبران مستکبر خود در قیامت
ص: 685
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 4،5
4 _ خداوند بر اساس سنت خویش ، کافران حق ستیز دوران های پیشین را به سزای اعمالشان رسانیده است .
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
5 _ خداوند ، کافران حق ستیز را به عبرت گرفتن از سرنوشت شوم همسانان گذشته خویش فرامی خواند .
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 7
7 _ کفرپیشگان مستکبر و زراندوز ، ثروت ها و قدرت خویش را موجب مصون ماندن از عذاب های الهی می پندارند .
ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 1
1 - برخی از زنان و مردان کافر عصر بعثت ( در مکه ) از امکانات و ثروت چشمگیری برخوردار بودند .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
ضمیر <منهم> به کافران بازمی گردد که در آیات پیشین مورد بحث قرار گرفته بودند و از آنجایی که سوره <طه> در مکه نازل شده است، مراد کفار مکه است. <ازواج> یا به معنای مردان و زنانی است که تشکیل خانواده داده اند و یا به معنای <اصناف> است. <من> در <منهم> برای تبعیض است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 28 - 6
6 _ کافران زشتکردار عصر جاهلی از سر جهل، انجام کارهای زشت و ناپسند را اجرای فرمان خدا می پنداشتند.
و إذا فعلوا فحشه قالوا . .. الله أمرنا بها
ص: 686
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 103 - 2،4،6،7
2 _ کافران عصر جاهلی جعل احکامی را درباره بحیره ، سائبه ، وصیله و حامی به خداوند نسبت می دادند .
ما جعل اللّه . .. و لکن الذین کفروا یفترون علی اللّه الکذب
4 _ احکام ویژه بحیره ( ماده شتری که پنجمین حمل مادر خویش باشد ) از بدعت ها و افترا های کافران عصر جاهلی بر خداوند .
ما جعل اللّه من بحیره . .. و لکن الذین کفروا یفترون
لسان العرب معنای مذکور برای بحیره را از برخی لغویین نقل کرده است. در جاهلیت گوش چنین شتری را می شکافتند تا علامت آن باشد که نبایستی بر آن سوار شوند و از آب و چراگاهها او را منع کنند و نیز هرگز نباید به کشتن آن اقدام کنند.
6 _ احکام ویژه وصیله ( گوسفند ماده ای که همزاد با بره نر باشد ) بدعت و از افترا های کافران عصر جاهلی بر خداوند
ما جعل اللّه من . .. و لاوصیله و لکن الذین کفروا یفترون
در دوره جاهلیت اگر گوسفندی دو قلو می زائید که یکی از آن دو نر بود، ذبح آن را تحریم می کردند و همزاد آن را <وصیله> می نامیدند یعنی ماده گوسفندی که سرنوشت همزادش را به سرنوشت خود گره زد و سبب شد که بر آستان بتها ذبح نشود. امام صادق(ع) در توضیح معنای <وصیله> در آیه فوق فرمود: <ان اهل الجاهلیه کانوا اذا ولدت الناقه ولدین فی بطن قالوا: وصلت، فلایستحلون ذبحها و لااکلها ... .
_______________________________
معانی الاخبار، ص 148، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 683، ح 410.
7 _ احکام ویژه حامی ( شتر نری که از صلبش ده شتر به وجود آید ) از بدعت ها و افترا های مردم جاهلی بر خداوند
ما جعل اللّه . .. و لاحام و لکن الذین کفروا یفترون
اعراب جاهلی از سوار شدن بر شتر مذکور امتناع میورزیدند و آن را از هیچ آب و چراگاهی منع نمی کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 128 - 11،12
11 _ عذاب خداوند سرنوشت کافران محارب ، در صورت عدم بازگشت و توبه
لیقطع طرفاً . .. فینقلبوا خائبین ... او یعذّبهم
12 _ سرنوشت کافران محارب بدر ، تنها به دست خداوند بود ، و نه حتّی رسول او
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع طرفاً ... لیس لک من الامر شیء او یتوب علیهم او
ص: 687
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 37 - 7
7 _ کافران حق ستیز ، زیانکاران واقعی هستند .
أولئک هم الخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 1،2،5،8
1 _ خداوند ، کافران ستیزه گر عصر بعثت را به ترک مبارزه علیه اسلام و مسلمانان فراخواند .
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم
انتهاء به معنای پذیرش نهی است ; یعنی انجام ندادن کاری بر اثر نهی شدن از آن. بنابراین با توجه به اینکه متعلق <ینتهوا> شرارتهای کافران علیه مسلمانان است، جمله <ان ینتهوا> دلالت می کند که خداوند کافران را از تعرض به مسلمانان نهی کرده است.
2 _ به کافران ستیزه گر عصر بعثت ابلاغ شد در صورت ترک مخاصمه علیه اسلام ، از خطا های گذشته آنها چشمپوشی خواهد شد .
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم ما قد سلف
درباره متعلق <إن ینتهوا> دو نظر ابراز شده است: یکی کفر و دیگری اعمالی که در آیه 36 مطرح شد ; یعنی سرمایه گذاریها و شرارتهای علیه اسلام. جمله <إن یعودوا> نظر دوم را تقویت می کند. گفتنی است بر این مبنا مراد از <یغفر لهم ... > انتقام نگرفتن از شرارتهای گذشته کافران است.
5 _ خداوند ، کافران حق ستیز را به عبرت گرفتن از سرنوشت شوم همسانان گذشته خویش فرامی خواند .
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
8 _ پیامبر ( ص ) از جانب خداوند مأموریت یافت تا سنت الهی را در سرکوبی حق ستیزان به کافران عصر خویش ابلاغ کند .
قل للذین کفروا . .. و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 6
6 _ دشمنان اسلام و کافران حق ستیز در صورت تسلط بر مسلمانان هرگز بر پیمان و پیوند دوستی و خویشاوندی پایبند نخواهند بود .
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 4
4 _ کافران لجاجت پیشه و حق ناپذیر از شیطانهای انسی هستند.
و لو أننا . .. ما کانوا لیؤمنوا ... و کذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیطین الإنس
ص: 688
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 24 - 7
7 _ جهاد و مبارزه با کافران حق ناپذیر ، مایه حیات واقعی جامعه ایمانی
یأیها الذین ءامنوا استجیبوا للّه و للرسول
از مصادیق مورد نظر برای <ما یحییکم>، به دلیل وقوع آیه مورد بحث در سیاق آیات جنگ و مبارزه، فراخوانی اهل ایمان به نبرد با دشمنان دین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 52 - 3
3 - کافرانِ رویگردان از حق ، با لجاجت و تعصّب خویش در برابر حق ، ظرفیت و صلاحیت حق پذیری را از دست می دهند .
یکفرون . .. فإنّک لاتسمع الموتی ... إذا ولّوا مدبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 12
12 - وجود فرد یا افراد کافر ، در میان خاندان نوح ( ع )
فاسلک فیها . .. إلاّ من سبق علیه القول منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 12 - 4
4 _ کافران در دنیا ، مغلوب مؤمنان و در آخرت ، مقهور خدا هستند . *
قل للّذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 7
7- کافران در جهان آخرت ، تهی دست از پاکیزگی ها و ارزش ها
أذهبتم طیّب_تکم فی حیاتکم الدنیا و استمتعتم بها
واژه <طیّبات> شامل ارزش های پاک و انسانی است که کافران با لذّت جویی، آنها را فانی کرده و از کف داده اند.
ص: 689
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 19 - 5
5 - کافران از هر سو در حیطه قدرت و سلطنت خداوند هستند .
واللّه محیط بالکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 9
9 - کافرانِ حق ناپذیر ، از حیطه قدرت خدا گریزی ندارند .
و من کفر فلایحزنک کفره إلینا مرجعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 7،8
7 _ کافران کشته شده در جنگ بدر ، به عذاب سوزان برزخی گرفتار هستند .
و ذوقوا عذاب الحریق
8 _ کافران پس از جان کندن پر مشقت به عذاب و آتشی سوزان ( عذاب برزخ ) گرفتار خواهند شد .
و ذوقوا عذاب الحریق
امر به چشیدن عذاب حریق (ذوقوا عذاب الحریق)، دلالت بر وجود بالفعل آن عذاب دارد. و چون این جمله به هنگام گرفتن جان کافران گفته می شود، معلوم می شود که کافران پس از مردن به عذاب گرفتار خواهند شد و این همان عذاب برزخی است. گفتنی است <ذوقوا ... > به تقدیر <یقولون لهم> سخن ملائکه با کافران به هنگام گرفتن جان آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 55 - 13
13- تاریخ گذشتگان ، شاهد مردمانی روگردان از ایمان و سرتافته از استغفار بوده است .
إلاّ أن تأتیهم سنّه الأوّلین
<سنه الأولین> _ که عذاب را سنتی الهی برای گذشتگان قلمداد کرده است _ اشاره به ظهور افراد فراوانی در امت های پیشین دارد که مانند کافران و مشرکان عصر بعثت عمل کردند و مجازات شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 690
19 - تحریم - 66 - 9 - 7
7 - خطر و زیان منافقان برای جامعه اسلامی ، همانند خطر و زیان کافران است .
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 47 - 4
4 _ شرکت بی ایمان ها و سست باوران در جنگ و جهاد ، جز فساد و فتنه انگیزی و تأثیر منفی بر دیگران ، نتیجه ای ندارد .
لو خرجوا فیکم ما زادوکم إلا خبالا و لأوضعوا خللکم یبغونکم الفتنه
جمله <یبغونکم الفتنه> حال برای ضمیر فاعل <أوضعوا> است; یعنی، اگر منافقان برای جنگ بیرون می آمدند، مطمئناً در حق شما فتنه جویی می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 24 - 8
8 - آتش دوزخ ، مهیّا شده برای کفرپیشگان
أعدّت للکفرین
اعداد (مصدر اعدت) به معنای حاضر کردن و مهیّا ساختن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 119 - 9
9 - دوزخ ، فرجام کافران به رسالت پیامبر و سرپیچی کنندگان از احکام اسلام
إنا أرسلنک بالحق . .. و لاتسئل عن أصحب الجحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 18
18 - آنان که به خدا و روز قیامت کافر شوند ، راهی جز ورود به آتش دوزخ نخواهند داشت .
و من کفر . .. ثم أضطره إلی عذاب النار
اضطرار; یعنی، مجبور ساختن کسی به انجام کاری. پس <ثم اضطره ...> چنین معنا می شود: آن گاه که کافران حیات دنیا را سپری کردند، آنان را برای ورود به آتش دوزخ مجبور می کنم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 197 - 4
4 _ جهنّم ، جایگاه کافران قدرتمند و بهره مند از مواهب مادّی
ص: 691
ثمّ ماویهم جهنّم
<مأوی> به معنای منزل است. (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 56 - 13
13 _ هیچ نیرویی قادر به جلوگیری از عذاب کافران در دوزخ نخواهد بود .
سوف نصلیهم ناراً . .. انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً
تذکر به شکست ناپذیری خداوند پس از بیان اینکه کافران را به دوزخ خواهد برد، اشاره به این معنا دارد که مبادا توهّم شود آنان می توانند علی رغم خواست خداوند بر او غلبه کنند و خود را از آتش برهانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 14،15
14 _ خداوند ، گردآورنده همه منافقان و کافران ، در جهنم
إنّ اللّه جامع المنفقین و الکفرین فی جهنم جمیعاً
15 _ جهنم ، جایگاه و مجمع تمامی منافقان و کافران
إنّ اللّه جامع المنفقین و الکفرین فی جهنم جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 169 - 1،7
1 _ خداوند در قیامت کافران ظالم را جز به راه جهنم هدایت نخواهد کرد .
و لالیهدیهم طریقاً. الا طریق جهنم
در برداشت فوق ظرف و زمان هدایت در جمله <و لالیهدیهم . ..> روز قیامت گرفته شده است ; یعنی خداوند در آن روز کافران را تنها به سوی جهنم رهنمون خواهد ساخت.
7 _ جاودانگی در جهنم ، کیفر کافران ستمگر
إنّ الذین کفروا و ظلموا . .. خلدین فیها ابداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 37 - 4،5
4 _ نافرجامی تلاش کافران برای رهانیدن خویش از آتش دوزخ
و ما هم بخرجین منها
5 _ احاطه آتش دوزخ بر تار و پود کافران ، دلیل بی ثمر ماندن تلاش آنان برای رهایی از آن
یریدون ان یخرجوا من النار و ما هم بخرجین منها
جمله <و ما هم بخرجین منها> به این معناست که کافران با آتش عجین شده اند و هیچگاه از آتش خارج نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 86 - 1
1 _ دوزخ جایگاه کفرپیشگان و تکذیب کنندگان آیات خداوند
ص: 692
و الذین کفروا و کذبوا بایتنا أولئک اصحب الجحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 27 - 1،2،3
1 _ وضعیت هول انگیز و ذلتبار کافران به هنگام روبرو شدن با آتش جهنم و مشاهده آن
و لو تری إذ وفقوا علی النار
2 _ کافران به هنگام روبرو شدن با آتش دوزخ در آرزوی بازگشت به دنیا، تکذیب نکردن آیات پروردگار و قرار گرفتن در زمره مؤمنان هستند.
فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب بأیت ربنا و نکون من المؤمنین
3 _ وضعیت دهشتزا و غیر قابل توصیف کافران به هنگام ورود به دوزخ و چشیدن آتش
و لو تری إذ وفقوا علی النار
<وقفوا علی النار> می تواند به معنای ورود به آتش و چشیدن عذاب آن باشد. (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 41 - 10
10 _ عن النبی(ص) إنه تلا هذه الآیه ثم قال: هی طبقات من فوقه و طبقات من تحته لایدری ما فوقه اکثر او ما تحته، غیر أنه ترفعه الطبقات السفلی و تضعه الطبقات العلیا و یضیق فیما بینهما . .. .
از رسول خدا(ص) روایت شده است که پس از تلاوت آیه <لهم من جهنم . ..> فرمود: جهنم کافران، دارای طبقاتی از بالا و طبقاتی از پایین است که معلوم نیست آیا طبقات بالا بیشتر است یا طبقات زیرین، ولی طبقات پایین، کافر را بالا می برد و طبقات بالا او را پایین می آورد و او بین طبقات بالا و پایین در فشار قرار دارد ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 9،12
9 _ جهنم ، سزای کافران حق ستیز
و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
12 _ کفرپیشگان مکه در قیامت گردآوری و به سوی جهنم رانده خواهند شد .
و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 37 - 1
1 _ خداوند در پرتو گسیل کافران به سوی دوزخ ، ناپاکان را از پاکان جدا خواهد کرد .
إلی جهنم یحشرون. لیمیز اللّه الخبیث من الطیب
برداشت فوق مبتنی بر این است که <لیمیز اللّه> متعلق به <یحشرون> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 49 - 9،10
9 _ احاطه همه جانبه آتش دوزخ بر کافران
ص: 693
و إن جهنم لمحیطه بالکفرین
10 _ کافران در همین دنیا ، به گونه ای در احاطه آتش دوزخند .
و إن جهنم لمحیطه بالکفرین
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <احاطه> در <محیطه>، احاطه فعلی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 1
1 _ خلود در آتش دوزخ ، وعده خداوند به زنان و مردان منافق و عموم کفرپیشگان
وعد اللّه المنفقین و المنفقت و الکفار نار جهنم خلدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 73 - 5
5 _ جهنم ، جایگاه کافران و منافقان و فرجامی سخت و دردناک برای آنان
و مأویهم جهنم و بئس المصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 20
20 _ عذاب دردناک جهنم ، کیفر کافران است .
فلایؤمنوا حتی یروا العذاب الألیم
ممکن است الف و لام <العذاب> _ که برای عهد ذهنی است _ اشاره به عذاب دنیوی (استیصال) باشد و ممکن است اشاره به عذاب برزخی و یا عذاب اخروی باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 16 - 1
1_ کافران دنیاطلب و دلبسته به جلوه های آن ، در آخرت بهره ای جز آتش دوزخ نخواهند داشت .
من کان یرید الحی_وه الدنیا و زینتها . .. أُول_ئک الذین لیس لهم فی الأخره إلاّ ال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 17 - 13
13_ کافران به قرآن از هرگروه و طایفه ( مشرکان ، یهودیان ، نصارا و . . . ) به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .
و من یکفر به من الأحزاب فالنار موعده
<ال> در <الأحزاب> می تواند عهدیه باشد که در این صورت اشاره به مشرکان ، یهود و نصاراست و می تواند <ال> در آن برای استغراق باشد که در این صورت ، مصداقهای بارز و موردنظر آن ، گروههای نامبرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 119 - 6
6_ انسانهایی که به خدا و پیامبرانش کافر شوند و نیز جنیان کفرپیشه ، به آتش دوزخ درخواهند افتاد .
ص: 694
لأملأنّ جهنم من الجنه والناس أجمعین
چون بحث در آیات گذشته درباره فساد و صلاح امتها بود و مصداق بارز و مورد نظر برای صلاح و فساد _ به قرینه آیات پیشین و نیز آیه 121 _ توحید، شرک، ایمان و کفر است، مقصود از <الجنه> و <الناس> کافران و مشرکان جنی و انسی است. بر این اساس کلمه <أجمعین> تأکید بر عمومی است که از کلمه <الجنه> و <الناس> فهمیده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 17 - 5،7
5- کافران جبّار گرفتار در جهنّم ، با وجود ابتلا به انواع عذاب های مرگبار ، هیچ گاه نمی میرند و از عذاب رهایی نمی یابند .
یأتیه الموت من کلّ مکان و ما هو بمیت
7- برای کافران جبّار ، در جهنّم ، فراتر از نوشیدن اجباری آب چرکین و عذاب های مختلف مرگبار ، عذابی خشن و غیرقابل تصور نیز وجود دارد .
و من ورائه عذاب غلیظ
مرجع ضمیر <ورائه> احتمال دارد <عذاب> باشد که از عبارت قبلی به دست می آید. در این صورت، با توجه به مفهوم بودن و سخت بودن عذابهای یاد شده، <عذاب غلیظ> باید عذابی بسیار سخت و غیر قابل تصور باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 29 - 6
6- کافران ، همواره در جهنّم خواهند ماند .
فادخلوا أبوب جهنّم خ_لدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 8 - 10
10- جهنّم ، زندانی برای کافران است و هیچ راه گریزی از آن وجود ندارد .
و جعلنا جهنّم للک_فرین حصیرًا
<الحصر> در اصل به معنای تنگ گرفتن و حبس کردن آمده و در این آیه کنایه از زندانی کردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 29 - 12،14،15،17،18
12- کافرانِ به حقایق نازل شده از سوی خداوند ، ظالم ، و سزاوار آتش اند .
الحقّ من ربّکم . .. و من شاء فلیکفر إنّا أعتدنا للظ_لمین نارًا
14- آتش قیامت ، همانند سراپرده ای فراگیر ، راه گریز را بر کافران خواهد بست .
نارًا أحاط بهم سرادقها
<سرادق> معرب <سراطاق> و به معنای خیمه و پرده سرا است.
15- کافران در خیمه آتشین دوزخ ، با استغاثه و اظهار تشنگی ، از مأموران عذاب ، یاری می طلبند .
و إن یستغیثوا یغاثوا بماء
<غوث> یعنی: <یاری کردن> و <غیث> یعنی: <باران>. مراد از <استغاثه> می تواند طلب یاری و یا طلب باران (آب) باشد. پاسخی که به استغاثه دوزخیان داده می شود، گویای آن است که یاری خواستن دوزخیان، همان آب خواهی آنان است.
ص: 695
17- آب های غلیظ و گداخته ، بسان گدازه مس ، پاسخی برای استغاثه و آب طلبی کافران در دوزخ است .
و إن یستغیثوا یغاثوا بماء کالمهل
<مهل> به معنای <درده روغن> و نیز <مس گداخته> است (مقاییس اللغه) و نیز به <خونابه ای که از لاشه مردار بیرون آید> گفته می شود. (قاموس) وصف آنان با عبارت <یشوی الوجوه> با معنای <مس گداخته> سازگارتر است.
18- آب های دوزخی ، چهره کافران را سوزانده و بریان می سازد .
یغاثوا بماء کالمهل یشوی الوجوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 3
3- دوزخ ، فرجام کافرانی است که طاقت شنیدن آیات الهی را ندارند .
و عرضنا جهنّم یومئذ للک_فرین . .. و کانوا لایستطیعون سمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 8،9
8- دوزخ ، منزل گاهی مهیّا شده ، برای کافران است .
إنّا أعتدنا جهنّم للک_فرین نزلاً
<أعتدنا> از ماده <عتد> با <أعددنا> از ماده <عدد> به یک معنا است و در این که <آیا یکی اصل دیگری است یا هر کدام لغت مستقلی است؟>، اختلاف است. کلمه <نزل> در معانی <منزل>، <وسائل پذیرایی> و <مأوی دادن> استعمال شده است. در برداشت یاد شده معنای نخست لحاظ شده است.
9- خداوند ، از کافران حق ناپذیر ، به وسیله شراره های دوزخ ، پذیرایی می کند .
إنّا أعتدنا جهنّم للک_فرین نزلاً
کلمه <نُزُل> می تواند اسم باشد برای چیزی که به هنگام ورود میهمان برای پذیرایی او می آورند. این نوع سخن، <تهّکم> بوده و برای استهزا به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 74 - 10
10 - جاودانگی عذاب جهنم و نبود مرگ در آن ، دلیل پاینده تر بودن عذاب کافران از شکنجه و آزاری است که آنان بر مؤمنان روا می داشتند .
واللّه خیر و أبقی . إنّه من یأت ... لایموت فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 1
1- کافران ، در روز رستاخیز در احاطه آتشی فراگیر بوده و از دفع آن از چهره و قفای خود ناتوان خواهند بود .
لو یعلم الذین کفروا حین لایکفّون عن وجوههم النار و لا عن ظهورهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 3
ص: 696
3- کافران دوزخی ، از دفع و برگردانیدن عذاب الهی ، کاملاً ناتوان اند .
فلایستطیعون ردّها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 98 - 1،3
1- کافران و معبود های دروغینشان ، آتش گیره جهنم اند .
إنّکم و ماتعبدون من دون اللّه حصب جهنّم
<حصب>; یعنی، هر آنچه در آتش افکنند و معنای غالبی آن هیزم است (لسان العرب).
3- آتش جهنم ، فراگیر تمامی وجود کافران دوزخی بوده و بدنشان یک جا به آتش تبدیل خواهد شد .
إنّکم و ماتعبدون من دون اللّه حصب جهنّم
برداشت یاد شده از هیزم شدن کافران برای دوزخ استفاده می شود; زیرا هر وقت آتش به هیزمی برسد، تمامی هیزم به آتش تبدیل می شود. بنابراین بدن کافران هم یک جا به آتش تبدیل شده و تمامی وجودشان خواهد سوخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 13
13 - آتش سوزان ، کیفر کفرپیشگان و تمام کسانی که در راستای منحرف ساختن مردم از راه خدا و دین او تلاش می کنند .
و من الناس من یج_دل . .. و نذیقه یوم القی_مه عذاب الحریق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 72 - 10،11
10 - آتش دوزخ ، وعده الهی به کافران و سرانجام شوم آنان
النار وعدها اللّه الذین کفروا
11 - دوزخ ، بازگشتگاه و سرانجام کافران
و بئس المصیر
<مصیر> به معنای عاقبت کار و نیز به معنای مرجع و محل بازگشت می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 105 - 5
5 - عذاب ابدی دوزخ دامنگیر کافران ، پس از اتمام حجت های الهی بر آنان
ألم تکن ءای_تی تتلی علیکم فکنتم بها تکذّبون
آیه یاد شده، بیانگر این حقیقت است که خداوند، کافران را بی دلیل محکوم به عذاب ابدی دوزخ نکرده; بلکه ابتدا با بیان آیات خود، حجت را بر آنان تمام نموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 106 - 6
6 - خودشناسی و خداشناسی کافران در تنگنای عذاب جهنم
ص: 697
فی جهنّم خ_لدون . .. قالوا ربّنا غلبت علینا شقوتنا... ضالّین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 108 - 2
2 - حقارت و ذلت شدید کافران در دوزخ
قال اخسئوا فیها
<إخسأ> کلمه ای است که برای دور کردن سگ به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 57 - 5
5 - جایگاه کافران ، آتش است .
الذین کفروا . .. مأویهم النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 34 - 1
1 _ کافران معاند با پیامبر ( ص ) ، در قیامت به روافتان به سوی جهنم برده شده و به آن افکنده خواهند شد .
الذین کفروا . .. الذین یحشرون علی وجوههم إلی جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 54 - 6
6 - عذابِ کافران منکر آیات خدا ، در جهنم قطعی است .
یستعجلونک بالعذاب و إنّ جهنّم لمحیطه بالک_فرین
جمله اسمیه "إنّ جهنّم" و تأکید "إنّ" بر حتمیت عذاب، دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 68 - 8
8 - کافران ، جایگاه خاصی در جهنم دارند .
ألیس فی جهنّم مثوًی للک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 16 - 2
2 - ورود و ماندگاری کافران و تکذیب گران آیات خدا و لقاء اللّه ، به عذاب ، به صورت جبری است .
و أمّا الذین کفروا . .. فی العذاب محضرون
به صورت مفعولی آورده شدن احضار افراد یاد شده به جهنم و یا حاضر بودن شان در آن، می تواند اشاره به نکته فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 698
14 - احزاب - 33 - 65 - 1،2
1 - کفرپیشگان ، همواره در آتش جهنم باقی خواهند ماند .
الک_فرین و أعدّ لهم سعیرًا . خ_لدین فیها
2 - کافران ، در آتش جهنم ، هیچ یار و یاوری نخواهند داشت .
الک_فرین . .. خ_لدین فیها أبدًا لایجدون ولیًّا و لانصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 66 - 1،2،4،6،8،11
1 - در روز بی یار و یاوری کافران ، صورت های آنان ، در آتش از این رو به آن رو ، چرخانده می شود ، تا خوب بسوزد .
لایجدون ولیًّا . .. یوم تقلّب وجوههم فی النار
بنابراین که <یوم> ظرف برای <لایجدون>باشد، نکته یاد شده به دست می آید.
2 - در روز قیامت ، صورت های کافران ، در آتش ، بر اثر شدت حرارت ، منقلب شده ، به رنگ های گوناگون در می آید .
یوم تقلّب وجوههم
احتمال دارد که <تقلّب> به معنای <از این رو به آن رو شدن> باشد و احتمال دارد که به معنای < تحوّل و تغییر حالت کیفی> باشد که گاهی سیاه و گاهی زرد و . .. می شود. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.
4 - لازم است که روزی را که در آن ، کافران با آتش جهنم ، به سختی عذاب و سوزانده می شوند ، به خاطر داشت .
یوم تقلّب وجوههم فی النار
برداشت بنابراین احتمال است که نصب <یوم> به جهت مفعولٌ به بودن اش باشد. که باید فعل <اُذکر> در تقدیر باشد.
6 - کافران ، در جهنم بر نیندوختن توشه ای برای آخرت خود ، حسرت می خورند .
الک_فرین . .. یوم تقلّب وجوههم فی النار یقولون ی_لیتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسو
8 - سختی و سوزش آتش جهنم ، کافران را از عملکرد دنیوی شان پشیمان می کند .
یوم تقلّب وجوههم فی النار یقولون ی_لیتنا أطعنا اللّه
11 - کافران ، در حال سوختن در آتش جهنم ، بر عملکرد گذشته خود در دنیا ، حسرت می خورند .
یوم تقلّب وجوههم فی النار یقولون ی_لیتنا أطعنا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 36 - 3،4،5
3 - کافران دوزخی ، برای همیشه زنده مانده و نمی میرند .
لهم نار جهنّم لایقضی علیهم فیموتوا
4 - از عذاب کافران دوزخی ، هرگز کاسته نشده و به آنان تخفیف داده نمی شود .
لهم نار جهنّم . .. لایخفف عنهم من عذابها
5 - محرومیت کافران از هرگونه راحتی و آسودگی در دوزخ
لهم نار جهنّم لایقضی علیهم فیموتوا و لایخفف عنهم من عذابها
از این که کافران دوزخی، هرگز نمی میرند تا درد و رنج عذاب را درک نکنند و نیز از عذاب آنان کاسته نمی شود، می توان مطلب یاد شده را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 699
15 - فاطر - 35 - 37 - 8،9
8 - سرزنش شدید کافران از سوی خداوند در دوزخ ، به خاطر استفاده نکردن از فرصت مناسب عمر برای ایمان و دین داری
أوَلم نعمّرکم ما یتذکّر فیه من تذکّر
9 - استغاثه و فریادخواهی کافران ، در دوزخ بی نتیجه است .
ربّنا أخرجنا نعمل ص_لحًا . .. أوَلم نعمّرکم ما یتذکّر فیه من تذکّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 27 - 10
10 - کافران ، در ناگوارترین وضعیت و محکوم به آتش دوزخ در روز رستاخیز
فویل للذین کفروا من النار
کلمه <ویل> دلالت بر شدت بدی احوال می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 16 - 1،3
1 - مشرکان و کافران در دوزخ ، از هر سو در محاصره آتش قرار خواهند داشت .
لهم من فوقهم ظلل من النار و من تحتهم ظلل
مقصود از سایبان هایی از آتش بر فراز کافران و زیر آنان، آتش فراگیر است که از هر سو آنها را محاصره کرده است; چنان که در سوره دیگری از این حقیقت به صراحت یاد شده است: <یوم یخشاهم العذاب من فوقهم و من تحت أرجلهم. ..>، (سوره عنکبوت (29) آیه 55).
3 - شدت و فراوانی آتش جهنم ، در اطراف مشرکان و کافران
لهم من فوقهم ظلل من النار و من تحتهم ظلل
مقصود از آیه شریفه هر چه باشد، این نکته را نیز می رساند که آتش دوزخ بسیار شدید و زیاد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 32 - 9
9 - جهنم ، جایگاه همیشگی کافران
ألیس فی جهنّم مثوًی للک_فرین
<مثوًی> اسم مکان از ماده <ثواء> _ به معنای اقامت توأم با استمرار _ است; یعنی، جایگاه همیشگی و دائمی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 1،2،3
1 - کافران پس از حسابرسی اعمالشان ، دسته دسته و گروه گروه به دوزخ رانده خواهند شد .
و وضع الکت_ب . .. و وفّیت کلّ نفس ما عملت ... و سیق الذین کفروا إلی جهنّم زمرًا
<زمره> (مفرد <زمر>) به معنای گروه و دسته است که به دنبال گروه و دسته ای دیگر باشند. بنابراین پیام آیه شریفه این می شود که کافران به چند دسته تقسیم شده; آن گاه دسته دسته به دنبال هم وارد دوزخ خواهند شد.
2 - کفر ، دارای مراتب گوناگون است و کافران ، در درکات مختلف دوزخ جای دارند .
و سیق الذین کفروا إلی جهنّم زمرًا حتّی إذا جاءوها فتحت أبوبها
ص: 700
تقسیم شدن کافران به چند دسته و گروه و نیز ورود آنان از درب های گوناگون جهنم ، می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
3 - وجود فاصله میان موقف کافران ، در محشر و دوزخ
و سیق الذین کفروا إلی جهنّم زمرًا
<سوق> (مصدر <سیق>) به معنای راندن و تحریک کردن به رفتن است. آمدن این واژه با حرف <إلی>، نشانگر وجود مسیری برای سوق دادن و راندن دوزخیان به سوی مقصدی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 72 - 4
4 - کافران ، در دوزخ جاودانه خواهند بود .
خ_لدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 72 - 1،2،3
1 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، در قیامت به آب داغ و پر حرارت افکنده خواهند شد .
یسحبون . فی الحمیم
یکی از معانی <حمیم>، آب داغ و پر حرارت است.
2 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، در انبوهی از آتش دوزخ سوزانده خواهند شد .
ثمّ فی النار یسجرون
<سجر> در اصل به معنای پر کردن تنور از آتش گیره برای بر افروختن و تقویت آتش آن است. اسناد فعل <یُسجرون> به اشخاص، اسناد مجازی است. مقصود از آن فراگرفتن آتش زیاد بر تمامی وجود دوزخیان می باشد.
3 - عذاب شدن کافران حق ستیز و ستیزه جو به آتش دوزخ ، پس از کیفر شدنشان با آب داغ و پر حرارت خواهد بود .
فی الحمیم ثمّ فی النار یسجرون
برداشت یاد شده از آمدن <ثمّ> که نوعاً برای تراخی زمانی است، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 76 - 1،4
1 - کافران حق ناپذیر و لجوج ، از درب های گوناگون وارد جهنم خواهند شد .
ادخلوا أبوب جهنّم
4 - کافران حق ناپذیر و لجوج ، برای همیشه در جهنم خواهند ماند .
ادخلوا أبوب جهنّم خ_لدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 6
6 - آتش ، تنها پناهگاه و گریزگاه کافران در قیامت
و مأویکم النار
ص: 701
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 1
1- قرار گرفتن کافران ، در معرض آتش دوزخ در قیامت
و یوم یعرض الذین کفروا علی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 2،3
2- روز قیامت ، روز عرضه شدن کافران بر آتش دوزخ
و یوم یعرض الذین کفروا علی النار
3- آتش جهنم ، مهیای پذیرش کافران در رستاخیز *
و یوم یعرض الذین کفروا علی النار
از واژه <یعرض>، نوعی تقاضا و آمادگی، از طرف مقابل استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 8
8- آتش دوزخ ، جایگاه کافران لذّت طلب و شکمباره
یتمتّعون و یأکلون . .. و النار مثوًی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 13 - 5
5 - نقش عوامل الهی ، در مهیّا شدن دوزخ برای کافران *
فإنّا أعتدنا للک_فرین سعیرًا
ضمیر متکلم مع الغیر، در <إنّا> و <أعتدنا> را می توان بیانگر نقش عوامل و کارگزاران الهی در تحقّق اراده او دانست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 24 - 3
3_ دوزخ ، فرجام هر کفرپیشه معاند حق ستیز
ألقیا فی جهنّم کلّ کفّار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 32 - 1
1 - وعده بهشت به متقین ، همپای تهدید کافران به جهنم
یوم نقول لجهنّم . .. و أُزلفت الجنّه للمتّقین ... ه_ذا ما توعدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 13 - 1
1 - قیامت ، روز گداخته شدن کافران در آتش دوزخ
ص: 702
یوم هم علی النار یفتنون
<فتنه> در اصل به عمل گداختن طلا و نقره در آتش برای خالص شدن خوب از بد گفته می شود. در این جا مقصود بیان شدت عذاب کافران است و این که آنان چونان طلا و نقره در آتش دوزخ گداخته خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 48 - 3
3 - شکنجه روحی کافران در دوزخ ، علاوه بر شکنجه جسمی آنان
یسحبون . .. ذوقوا مسّ سقر
امر در <ذوقوا> برای تهکم و استهزا است. به استهزا گرفته شدن دوزخیان از سوی مأموران الهی _ در مقایسه با عذاب جسمی آنان _ شکنجه روحی خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 15 - 3،6،7
3 - آتش دوزخ ، اقامتگاه دائمی کافران و منافقان
مأویکم النار
<مأوی> به معنای مسکن می باشد. جمله اسمیه بیانگر دوام و ثبات است.
6 - آتش دوزخ ، تنها یاور کافران و منافقان
هی مولیکم
7 - دوزخ ، جایگاه نهایی کافران و منافقان
فالیوم لایؤخذ منکم فدیه و لا من الذین کفروا. .. و بئس المصیر
<مصیر> (معادل <مرجع>) و به جایگاهی گفته می شود که حرکت به آن جا منتهی می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 19 - 11،12
11 - کافران و تکذیب گران آیات الهی ، اهل دوزخ اند .
و الذین کفروا و کذّبوا ب_ای_تنا أُول_ئک أصح_ب الجحیم
12 - دوزخ ، جایگاه ابدی کافران و تکذیب گران بوده و آنان هرگز از آن رهایی نخواهند یافت .
أُول_ئک أصح_ب الجحیم
<صاحب> (مفرد <أصحاب>) به معنای یار و ملازم است. بنابراین <أصحاب الجحیم>; یعنی، کسانی که با دوزخ یار و ملازم بوده و هرگز از آن جدا نخواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 17 - 1،3
1 - شیطان و پیروان کافر او ، دارای فرجامی همگون و هر دو مخلد در آتش
فکان ع_قبتهما أنّهما فی النار خ_لدَین فیها
3 - کافران و منافقان همراز ایشان ، دارای فرجامی همگون در آتش دوزخ
فکان عقبتهما أنّهما فی النار خ_لدَین فیها
ص: 703
از تشبیه کافران و منافقان به شیطان و پیراون او در آیه قبل، برداشت یاد شده از این آیه استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 7 - 1،4
1 - اعلام پذیرفته نشدن هیچ عذری از کافران دوزخی در قیامت
ی_أیّها الذین کفروا لاتعتذروا الیوم
4 - دوزخی شدن کافران ، جزای کردار خود آنان است .
إنّما تجزون ما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 8،9
8 - دوزخ ، جایگاه و مأوای کافران و منافقان است .
و مأویهم جهنّم
9 - جایگاه و سرنوشت منافقان و کافران ، در قیامت یکسان است .
و مأویهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 10 - 10
10 - همسران نوح و لوط ، همانند کافران از دوزخیان اند .
و قیل ادخلا النار مع الدخلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 7 - 1
1 - کافران ، از هنگام افکنده شدنشان در دوزخ ، با ناخوشایندترین صدا ها روبه رو خواهد شد .
إذا أُلقوا فیها سمعوا لها شهیقًا
<شهیق>، به معنای زشت ترین و ناخوشایندترین صداها است(لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 8 - 4
4 - سرزنشِ نگهبانان دوزخ ، شکنجه و عذاب روحی برای کافران دوزخی است .
سألهم خزنتها ألم یأتکم نذیر
سرزنش نگهبانان دوزخ از کسانی که خود در آتش دوزخ می سوزند و شکنجه می شوند، می تواند شکنجه دیگری برای آنان از جهت روحی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 9 - 1،4،6
1 - اعتراف کافران در دوزخ ، به آمدن پیامبران انذار کننده برای آنان
ص: 704
ألم یأتکم نذیر . قالوا بلی قد جاءنا نذیر
4 - اعتراف کافران در دوزخ ، به تکذیب عمدی و آگاهانه خویش ، نسبت به پیامبران و ادیان الهی
قالوا بلی قد جاءنا نذیر فکذّبنا و قلنا ما نزّل اللّه من شیء
6 - پیامبران ، متهم به گمراهی شدید از سوی کافران محکوم به دوزخ
إن أنتم إلاّ فی ضل_ل کبیر
برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که جمله <إن أنتم. ..> دنباله اعتراف های کافران باشد. گفتنی است که صفت <کبیر> (برای <ضلال>) اشاره به شدّت و نهایت گمراهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 10 - 2
2 - گوش دل نسپردن به سخنان پیامبران و تعقّل نکردن درباره آنها ، عامل دوزخی شدن کافران
و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل ما کنّا فی أصح_ب السعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 11 - 1
1 - اعتراف کافران در دوزخ به گناه و تقصیر خویش درباره دین
فاعترفوا بذنبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 15 - 1
1 - ظالمان و منحرفان از حق ، هیزم جهنم اند .
و أمّا الق_سطون فکانوا لجهنّم حطبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 43 - 4
4 - < عن عقیل الخُزاعیّ ، أنّ أمیرالمؤمنین ( ع ) . . . یقول : تعاهَدوا الصّلاهَ و حافظوا علیها و استکثروا منها و تقرَّبوا بها فإنّها کانت علی المؤمنین کتاباً موقوتاً و قد علم ذلک الکفّارُ حین سُئِلوا ما سلککم فی سقر ؟ قالوا : لم نک من المصلّین ;
از عقیل خزاعی روایت شده که امیرالمؤمنین(ع) فرمود: . ..مواظب نماز باشید و بر آن محافظت نمایید و انجام آن را افزون کنید و با نماز به [خدا] تقرّب جویید. چون نماز، وظیفه ثابت و معینی برای مؤمنان است; این را کافران نیز می دانند; آن زمان که از آنان سؤال شود: <چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت>؟ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 4 - 4
4 - کافران ، از هر گونه راحتی و آسایش در دوزخ محروم اند .
إنّا أعتدنا للک_فرین سل_سلاَْ و أغل_لاً و سعیرًا
از کیفیت عذاب شدن کافران ناسپاس (غل و زنجیر شدن آنان در دوزخ)، مطلب یاد شده به دست می آید.
ص: 705
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 4 - 5
5 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < فالسابقات سبقاً > یعنی أرواح المؤمنین تسبق أرواحهم إلی الجنّه . . . و أرواح الکافرین إلی النار ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <فالسابقات سبقاً> روایت شده است، مراد ارواح مؤمنان است که به سوی بهشت [بر یکدیگر ]سبقت می گیرند. .. و [نیز ]ارواح کافران که به سوی آتش [سبقت می گیرند]>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 22 - 5
5 - نامه عمل کافر ، از پشت سر به او داده شده و آتش دوزخ فرجام او خواهد بود .
و أمّا من أوتی کت_به وراء ظهره . .. و یصلی سعیرًا ... بل الذین کفروا
ارتباط مجموع آیات سوره با یکدیگر، اقتضا می کند که دو دسته آخر سوره (الذین کفروا) و (الذین آمنوا)، همان دو دسته قبل باشند که با عنوان <من اُوتی کتابه بیمینه> و <من اُوتی کتابه وراء ظهره> از آنان یاد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 1،6
1 - کافران به اسلام _ چه اهل کتاب باشند و چه مشرک _ به آتش جهنم ، گرفتار خواهند شد .
إنّ الذین کفروا من أهل الکت_ب و المشرکین فی نار جهنّم
6 - عذاب جهنم برای کافران ، جاودانه و پایان ناپذیر است .
فی نار جهنّم خ_لدین فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 10
10 _ کافران ، مُلازمان آتش دوزخ و جاودان در آن
انّ الّذین کفروا . .. و اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 1،2،4
1- حضور برخی از کافران ، در مجلس پیامبر ( ص ) ، برای استماع وحی و سخنان آن حضرت
و منهم من یستمع إلیک
ضمیر <منهم> به کافران بازمی گردد که در آیات پیشین نامشان به میان آمده است (والذین کفروا یتمتّعون).
2- فراهم بودن زمینه های حضور آزادانه کافران در مجلس پیامبر ( ص ) ، برای استماع وحی
و منهم من یستمع إلیک حتّی إذا خرجوا من عندک
4- حضور کافران ، در مجلس پیامبر ( ص ) ، حضوری صوری با اهدافی توطئه آمیز *
ص: 706
و منهم من یستمع . .. قالوا للذین أوتوا العلم ماذا قال ءانفًا
خداوند در این آیه، حالت پرسشگری کافران (ماذا قال آنفاً) را مورد سرزنش و توبیخ قرار داده است. این توبیخ، از آن جهت بوده است که در پرسش آنان، نوعی توطئه و سعی در سست کردن ایمان دیگران، نهفته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 4
4 - همانندی منافقان با کافران ، از نظر چگونگی برخورد حکومت اسلامی و جامعه ایمانی با آنان
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 4
4- کافران ، در دنیا هرگز به سختی و شدت آتش دوزخ و به بی یاوری خود در قیامت پی نخواهند برد .
لو یعلم الذین کفروا حین لایکفّون عن وجوههم النار . .. و لا هم ینصرون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <حین> مفعولٌ به برای <یعلم> باشد. در این صورت پیام آیه چنین می شود: کاش آنان که کافر شدند، می دانستند _ و نمی دانند _ زمانی را که نمی توانند آتش را از چهره ها و... باز بدارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 122 - 4،11
4 _ کافران گمراهگر، در چنان ظلماتی اسیرند که امیدی به رهایی آنان نیست.
کمن مثله فی الظلمت لیس بخارج منها
11 _ کافران، از آن رو که در ظلمت و گمراهی هستند، کردار زشت خویش را زیبا می پندارند.
کمن مثله فی الظلمت . .. کذلک زین للکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 2
2 - ادعای کافران در مورد زمان کوتاهی زمان توقف شان در برزخ ، ادعایی نادرست است .
ص: 707
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه کذلک کانوا یؤفکون
<کذلک> اشاره به خلافِ واقع گویی کافران درباره مدت حضورشان در عالَم برزخ دارد. لازم به ذکر است که پاسخ صاحبان علم و ایمان به کافران، درباره مدت حضور آنان در برزخ، قرینه صحت برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 56 - 1
1 - برخورداران از علم و ایمان ، در قیامت ، در مقابل اِعلام نظر کافران درباره درنگ کوتاه مدت شان در برزخ ، اظهار می دارند که درنگ شان ، از روز مرگ تا برپایی قیامت بوده است .
و یوم تقوم الساعه . .. ما لبثوا غیر ساعه ... و قال الذین أوتوا العلم ... لقد لبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 3
3 - وضعیت کافران در قیامت ، آن چنان وخیم و تأسف بار خواهد بود که عالم قبر و برزخ را برای خود استراحت گاه خواهند دانست .
قالوا ی_ویلنا من بعثنا من مرقدنا
<مرقد> اسم مکان از <رقاد> (خواب) به معنای خواب گاه است. تعبیر کافران از قبرها به خوابگاه، می تواند به این جهت باشد که آنان، وضعیت خود را در قیامت آن چنان سخت می بینند که عالم برزخ و قبر را در مقایسه با آن، خوابگاه و محل استراحت خویش می خوانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 165 - 2
2 _ ضربه و مصیبت وارده بر کافران در جنگ بدر ، دو برابر مصیبتی که بر پیکارگران مؤمن در جنگ احد وارد شد .
اولمّا اصابتکم مصیبه قد اصبتم مثلیها
بسیاری از مفسران گفته اند که مراد از <اصبتم مثلیها> (دو چندان مصیبتی که دیدید، بر کافران وارد کردید) مصیبتی است که مؤمنان در پیکار بدر بر مشرکان تحمیل کردند. این برداشت را روایت مذکور در فیش شماره 12 تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 1،6
1 _ استهزای کافران حاضر در پیکار بدر از سوی خداوند
إن تستفتحوا فقد جاءکم الفتح و إن تنتهوا فهو خیر لکم
جمله <إن تستفتحوا فقد جاءکم الفتح> با توجه به شکست خفتبار مشرکان در پیکار بدر، بیانگر نوعی استهزا به مشرکان است.
6 _ کافران شکست خورده در جنگ بدر ، مورد تهدید خداوند به چشیدن دوباره طعم شکست در صورت بازگشت به جنگ
و إن تعودوا نعد
ص: 708
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 42 - 3،8
3 _ مسلمانان در جنگ بدر در دامنه پست و کافران در دامنه بلند مستقر شدند .
إذ أنتم بالعدوه الدنیا و هم بالعدوه القصوی
8 _ انتخاب محل استقرار سپاه کفر و ایمان در آستانه جنگ بدر ، حتی با توافق طرفین ممکن نبود .
و لو تواعدتم لاختلفتم فی المیعد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 44 - 1
1 _ خداوند به هنگام رویارویی و شروع جنگ بدر ، هر یک از دو سپاه ایمان و کفر را در نظر دیگری اندک نمایان ساخت .
و إذ یریکموهم إذالتقیتم فی أعینکم قلیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 2،3
2 _ کفرپیشگان مکه با سرمستی و خودنمایی ، از دیار مکه رهسپار منطقه بدر شدند .
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا
3 _ اطمینان کفار مکه به پیروزی خویش هنگام خروج برای جنگ بدر
و لاتکونوا کالذین خرجوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 49 - 5
5 _ نیروی نظامی مؤمنان در جنگ بدر ، نیرویی بس ضعیف و ناتوان در مقایسه با جبهه کفر
یقول المنفقون . .. غر هؤلاء دینهم و من یتوکل علی اللّه
بیان حمایت خداوند از مؤمنان در کارزار بدر با جمله <و من یتوکل . .. > پس از بیان نظریه منافقان و بیماردلان (ضعف قوای نظامی مسلمانان) اندیشه آنان را تأیید می کند. یعنی اظهار نظر منافقان به حسب دید ظاهری صحیح است، ولی آنچه مورد غفلت واقع شده، تأثیر بسزای حمایت الهی از مؤمنان متوکل است. یعنی اگر حمایت الهی نباشد، همان است که منافقان اظهار می دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 7
7 _ کافران کشته شده در جنگ بدر ، به عذاب سوزان برزخی گرفتار هستند .
و ذوقوا عذاب الحریق
ص: 709
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 48 - 9
9 - در قیامت ، راه نجاتی برای کافران به قرآن وجود نخواهد داشت .
ءامنوا بما أنزلت . .. واتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس
هدف از توصیف قیامت به اینکه: فدیه و عوضی گرفته نمی شود و . ..، مأیوس کردن مستحقان عذاب است از اینکه مبادا راه نجاتی برای خود - جز ایمان و ... - توهم کرده و به اعتبار آن دلخوش باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 9
9 - خداوند در قیامت نظر رحمتی بر کفرپیشگان و کتمان کنندگان حقایق دینی ، نخواهد داشت .
و لاهم ینظرون
در برداشت فوق فعل مجهول <ینظرون> از (نظر) به معنای رؤیت گرفته شده است. بر این مبنا <ولاهم ینظرون>; یعنی، نظر رحمتی به آنان نخواهد شد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 3
3 _ در قیامت ، کافران از اعمال صالح خویش ، بهره ای نمی برند .
و اما الذین امنوا و عملوا الصالحات فیوفیهم اجورهم
چون پاداش الهی مشروط به توأم بودن ایمان و عمل صالح است، بنابراین عمل صالح بدون ایمان، پاداش الهی را در پی نخواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 41 - 4
4 _ رسوایی و وخامت حال بخیلان ، ریاکاران و کافران به خدا و قیامت در صحنه قیامت
الذین یبخلون . .. فکیف اذا جئنا من کل امّه بشهید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 1،2،3،8،11
1 _ نیستی و نابودی ، آرزوی کافران و عصیانگران بر پیامبر ( ص ) ، در قیامت
یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول لو تسوّی بهم الارض
<لو> در <لو تسوّی> به معنای لیت (ای کاش) است، و جمله <لو تسوّی . .. > کنایه از هیچ و پوچ شدن است.
2 _ شرمساری و رسوایی بی اندازه کافران به خدا و منکران معاد در قیامت
ماذا علیهم لو امنوا . .. یومئذ یودّ الذین کفروا ... لو تسوّی بهم الارض
به دلیل آیات گذشته، مراد از کفر، کفر به خدا و معاد است.
3 _ صحنه شهادت پیامبر ( ص ) در قیامت ، موجب شرم و تأسف بی اندازه کافران
و جئنا بک علی هؤلاء شهیداً. یومئذ یودّ الذین کفروا ... لو تسوّی بهم الارض
ص: 710
<یومئذ> متعلق به <شهیداً> است. یعنی آن روز که پیامبر (ص) بر اعمال گواهی دهد.
8 _ پشیمانی و تأسف شدید کافران در قیامت از کتمان کردن حقایق در دنیا
یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً
بنابر اینکه <لا یکتمون> عطف بر جمله <تسوّی> باشد.
11 _ شرمساری و پشیمانی کافران در قیامت ، از کتمان حقانیت رسالت پیامبر ( ص )
و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً
مصداق مورد نظر از کتمان حدیث در آیه شریفه، به دلیل <کفروا و عصوا الرسول>، کتمان حقّانیّت پیامبر (ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 17
17 _ کافران ، در قیامت هیچ سلطه و یا حجتی علیه مؤمنان نخواهند داشت .
فاللّه یحکم بینکم یوم القیمه و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
برخی از مفسران به قرینه <فاللّه یحکم بینکم یوم القیمه>، معتقدند که نفی هرگونه سلطه از سوی کافران بر مؤمنان، مربوط به روز قیامت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 169 - 1
1 _ خداوند در قیامت کافران ظالم را جز به راه جهنم هدایت نخواهد کرد .
و لالیهدیهم طریقاً. الا طریق جهنم
در برداشت فوق ظرف و زمان هدایت در جمله <و لالیهدیهم . ..> روز قیامت گرفته شده است ; یعنی خداوند در آن روز کافران را تنها به سوی جهنم رهنمون خواهد ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 27 - 8
8 _ کافران با مشاهده مقام و جایگاه مؤمنان در قیامت به آن حسرت می خورند.
یلیتنا نرد و لا نکذب بأیت ربنا و نکون من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 7،8
7 _ وعده دروغین برخی کفار مبنی بر اصلاح خویش و تکذیب نکردن آیات الهی در صورت بازگشت به دنیا
فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب . .. و إنهم لکذبون
8 _ کافران تکذیب کننده آیات الهی حتی در صورت بازگشت به دنیا ایمان نمی آورند.
فقالوا یلیتنا نرد . .. و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 30 - 11
11 _ کافران در قیامت برای اثبات گفته های خویش مکرر سوگند می خورند.
ص: 711
و اللّه ربنا ما کنا مشرکین . .. قالوا بلی و ربنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 135 - 4
4 _ کافران در روز قیامت در خواهند یافت که فرجام نیک از آن مؤمنان است.
فسوف تعلمون من تکون له عقبه الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 1
1 _ خداوند در روز قیامت کافران را فرمان می دهد تا در آتش درآیند و به جمع دوزخیان بپیوندند.
قال ادخلوا فی أمم . .. فی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 4
4 _ پیروان شرک و کفر، در قیامت، خواهند فهمید که گناهی کمتر از سرانشان بر دوش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
چون جمله <فما کان . ..> نتیجه پاسخ خداوند است که فرمود <لکل ضعف و لکن ...> معلوم می شود هر دو گروه (سران و پیروان) از آن جمله می فهمند که به گناهی همسان گرفتار هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 1،4
1 _ احزاب کفرپیشه و مستکبر دارای علامت و نشانهایی مخصوص به خود در قیامت
و نادی اصحب الاعراف رجالا یعرفونهم بسیمهم
4 _ اصحاب اعراف با به رخ کشیدن بی ثمری امکانات مادی و قدرت های دنیوی کافران ، آنان را ناکام خوانده و شماتت می کنند .
قالوا ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 7
7 _ خداوند در روز قیامت کافران منکر قیامت را به فراموشی خواهد سپرد و اعتنایی به آنان نخواهد کرد .
فالیوم ننسیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 53 - 11،13
11 _ کافران به قرآن ، در قیامت ، اندیشه ها و باور های خودبافته و مخالف تعالیم دین را سرابی بر باد رفته خواهند دید .
ضل عنهم ما کانوا یفترون
13 _ کافران در قیامت هیچ اثری از معبودان دروغین خویش نخواهند یافت .
ص: 712
و ضل عنهم ما کانوا یفترون
با توجه به زمان نزول قرآن که مخالفان اسلام مشرکان و بت پرستان بودند و آنان معبودان دروغین خویش را منشأ اثر در سرنوشت انسانها می پنداشتند، می توان گفت از مصادیق مورد نظر برای <ما کانوا یفترون> معبودان ساختگی و دروغین کفرپیشگان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 18 - 7
7_ مشرکان و کافران ، در روز قیامت حاضرند در صورت دارا بودن حتی دو برابر ثروت زمین ، آن را برای رهیدن از عذاب فدیه دهند .
والذین لم یستجیبوا له لو أن لهم ما فی الأرض جمیعًا و مثله معه لافتدوا به
<إفتداء> (مصدر افتدوا) به معنای بخشیدن چیزی است برای رها شدن و خلاصی یافتن از اسارت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 2
2- همه کافران به صورت دسته جمعی در پیشگاه خداوند حضور خواهند یافت .
و برزوا لله جمیعًا
برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که مرجع ضمیر <برزوا> کافرانی باشد که در آیات قبل از آنان بحث شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 25 - 17
17- < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < لیحملوا اوزارهم کامله یوم القیامه > یعنی لیستکملوا الکفر یوم القیامه < و من اوزار الذین یضلّونهم بغیر علم > یعنی کفر الذین یتولّونهم ;
از امام باقر(ع) روایت شده است که در باره قول خدا <لیحملوا أوزارهم کامله یوم القیامه> فرمود: مقصود این است که کفر خود را در قیامت کامل کنند و درباره <و من اوزار الذین یضلّونهم بغیر علم> فرمود: مقصود این است که کفر پیروان خویش را [بر دوش بگیرند]. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 27 - 10
10- برخورداران از علم در روز قیامت ، ذلت کافران را در آن روز ، به آنان اعلام خواهند نمود .
قال الذین أُوتوا العلم إن الخزی الیوم و السوء علی الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 19
19- کافران در قیامت ، در دفاع از خود به دروغ گویی خواهند پرداخت .
ما کنّا نعمل من سوء بلی إن الله علیم بما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 713
9 - نحل - 16 - 84 - 12
12- کافران در روز قیامت ، هیچ راهی برای جلب رضایت خداوند نمی یابند .
ثمّ لایؤذن للذین کفروا و لا هم یستعتبون
<إستیعاب> (مصدر یستعتبون) به معنای درخواست از بدی کننده برای بازگشت از بدکاری و جلب رضایت کسی که به او بدی شده است، می باشد. بنابراین معنای جمله <و لا هم یستعتبون> چنین خواهد بود: از آنان نخواهند که عذرخواهی کنند و یا کاری کنند که خدا از ایشان راضی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 87 - 9
9- آخرت ، زمان بازگردانده شدن ستم گران و کافران و افراد ناصالح به پیش گاه خداوند و حساب رسی کردار آنها است .
ثمّ یردّ إلی ربّه فیعذّبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 100 - 1،2
1- خداوند ، جهنم را در صحنه قیامت بر کافران عرضه خواهد کرد .
و عرضنا جهنّم یومئذ للک_فرین عرضًا
2- عرضه جهنم بر کافران در قیامت ، برای آنان صحنه ای دشوار و دهشت زا است .
و عرضنا جهنّم یومئذ للک_فرین عرضًا
<عرضاً> علاوه بر تأکید سخن _ به دلیل نکره بودن _ بر عظمت کار نیز دلالت دارد و عظمت عرضه جهنم، به هول انگیز بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 105 - 9
9- کافران ، به رغم کار و تلاش در دنیا ، در روز قیامت و ملاقات پروردگار ، تهیدست و بی توشه اند .
الذین کفروا . .. فحبطت أعم_لهم فلانقیم لهم یوم القی_مه وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 38 - 1
1- کافران در قیامت و به هنگام حضور در پیشگاه خداوند ، شنوایی و بینایی اعجاب برانگیزی برخوردار خواهند بود .
أسمع بهم و أبصر یوم یأتوننا
<أسمع بهم> و <أبصر> صیغه های تعجب هستند، یعنی چقدر شنوا و بینا هستند!؟.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 1
1- کافران ، در روز رستاخیز در احاطه آتشی فراگیر بوده و از دفع آن از چهره و قفای خود ناتوان خواهند بود .
لو یعلم الذین کفروا حین لایکفّون عن وجوههم النار و لا عن ظهورهم
ص: 714
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 1
1- کافران ، در روز رستاخیز به طور ناگهانی با آتش فراگیر روبه رو خواهند شد .
لایکفّون عن وجوههم النار . .. بل تأتیهم بغته
<بغت> به معنای امر ناگهانی و به دور از محاسبه و پیش بینی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 97 - 4،6،8،11
4- خیرگی و بهت زدگی کافران هنگام برپایی قیامت
و اقترب الوعد الحقّ فإذا هی ش_خصه أبص_ر الذین کفروا
<شخوص> به معنای دوختن چشم به یک شیء، بدون تحرک است غالباً چنین حالتی برای افراد مبهوت پیش می آید.
6- قیامت ، حادثه ای وحشت زا و دهشت آفرین برای کافران
و اقترب الوعد الحقّ فإذا هی ش_خصه أبص_ر الذین کفروا
خیره شدن دیدگان کافران و بهت زدگی آنان، ناشی از حوادث هولناک و دهشت آفرین قیامت است.
8- اظهار حسرت کافران در قیامت ، به خاطر غفلت عمیق و پیوسته خویش از روز قیامت
ی_ویلنا قد کنّا فی غفله من ه_ذا
برداشت یاد شده از آمدن <فی> _ که برای ظرفیت است _ استفاده می شود. بدین صورت که غفلت، ظرف و انسانِ غافل، مظروف قرار گرفته است و این حکایت از غوطهور شدن و فرورفتن در عمق غفلت دارد.
11- اعتراف کافران در قیامت ، به ظلم و ستم پیشگی خویش در دنیا
بل کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 11،12
11 - کافران ، در روز رستاخیز به جای نیل به ثمره اعمال نیک خویش ، با خدا و کیفر او مواجه خواهند شد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه . .. حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا و وجد اللّه ع
12 - کافران ، به هنگام اطلاع از پوچی اعمالشان در قیامت ، به حقانیت خداوند پی خواهند برد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 26 - 5
5 _ قیامت ، روزی سخت و ناگوار بر کافران
و کان یومًا علی الک_فرین عسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 1،7،8
1 - کافرانی که در اغوای مسلمانان فعال بودند ، علاوه بر گناه خود ، گناهان فریب خوردگان شان را نیز در قیامت ، بر دوش خواهند کشید .
ص: 715
و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیحملنّ أثقالهم و أثقالاً مع أثقالهم
7 - بازخواست کافران ، در قیامت ، به خاطر تلاش همواره آنان در افترا زدن است .
و لیسئلنّ یوم القی_مه عمّا کانوا یفترون
8 - بازخواست کافران ، در قیامت ، بازخواستی ناخواسته و همراه با بی اعتنایی است .
و لیسئلنّ یوم القی_مه عمّا کانوا یفترون
مجهول آورده شدن فعل <یُسئلنّ> _ که ضمیر نایب فاعلی آن، به <کافران> باز می گردد _ حکایت از حقیقت یاد شده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 14 - 3
3 - صفوف مؤمنان ، در روز قیامت ، از صف کافران جدا می شود .
و یوم تقوم الساعه یومئذ یتفرّقون
در صورتی که مرجع ضمیر <یتفرّقون> واژه <الخلق> _ در آیه یازده _ باشد و به قرینه دو آیه بعد _ که درباره وضعیت مؤمنان و کافران است _ نکته یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 43 - 12
12 - روز قیامت ، روز تفکیک شدن کامل انسان های مؤمن از انسان های کافر است .
یومئذ یصّدّعون
احتمال دارد مراد از تفکیک شدن و جدایی در روز قیامت، تفکیک صفوف اهل بهشت از صفوف کسانی که اهل جهنم اند باشد. آیه بعد، مؤید این برداشت است
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 44 - 2،8
2 - پیامد های ناگوار کفر کافران ، در قیامت تنها ، متوجّه خود آنان است .
یومئذ یصّدّعون . من کفر فعلیه کفره
8 - در قیامت ، صفوف کافران و مؤمنان ، از هم جدا می شود .
یومئذ یصّدّعون . من کفر فعلیه کفره و من عمل ص_لحًا ... یمهدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 5،8،11
5 - کافران ، زنده شدن خود را در قیامت ، معلول فاصله زیاد نداشتن مرگ شان تاروز قیامت می دانند . *
و یوم . .. یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه
احتمال دارد قسم خوردن کافران بر طولانی نبودن حضورشان در برزخ و نیز جواب صاحبان علم و ایمان به آنان، برای طولانی بودن آن مدت، به خاطر ذکر این نکته باشد که کافران، با چنین ادعایی، در پی اثبات این امر باشند که بدن شان، هنوز آمادگی حیات داشته است.
8 - کافران ، در قیامت بهانه می آورند که در دنیا ، فرصت لازم را برای ایمان آوردن نداشته اند . *
ص: 716
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که مکانی که کافران مجرم، از آن سخن می گویند، دنیا باشد و مرادشان از بیان چنین نکته ای، با ذکر قسم، به قرینه آیه پنجاه و هفت <فیومئذ لاینفع الذین ظلموا معذرتهم> عذرخواهی و یا بهانه تراشی باشد.
11 - کافران ، در قیامت ، دروغ پردازی می کنند .
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا . .. کذلک کانوا یؤفکون
از جمله معناهای <إفک>، انصراف از راستی در گفتار به دروغ گویی است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 56 - 1،9
1 - برخورداران از علم و ایمان ، در قیامت ، در مقابل اِعلام نظر کافران درباره درنگ کوتاه مدت شان در برزخ ، اظهار می دارند که درنگ شان ، از روز مرگ تا برپایی قیامت بوده است .
و یوم تقوم الساعه . .. ما لبثوا غیر ساعه ... و قال الذین أوتوا العلم ... لقد لبث
9 - کافران ، در قیامت ، از سوی مؤمنان عالِم ، سرزنش می شوند .
و قال الذین أوتوا العلم . .. فه_ذا یوم البعث
<فاء> در <فه_ذا> فصیحه است و دلالت بر جمله ای مقدر می کند که می تواند چنین باشد: <اگر شما، منکر قیامت بودید، این هم قیامت!>. <ه_ذا> در این بیان _ طبق گفته مفسران _ برای توبیخ و سرزنش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 12،13
12 - مجازات کافران و بدکاران در قیامت ، همراه با آگاه شدن از جرم شان است .
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
13 - کافران ، از تمامی اَعمال دنیوی خویش ، در قیامت ، از سوی خداوند آگاه می شوند .
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 7
7 - کافران در قیامت ، وادار می شوند که در عذابی سخت ، وارد شوند .
نمتّعهم قلیلاً ثمّ نضطرّهم إلی عذاب غلیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 29 - 3،7
3 - ایمان کافران ، در قیامت ، ایمانی بی حاصل و غیر سودمند به حال آنان است .
یوم الفتح لاینفع الذین کفروا إیم_نهم
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که مراد از <یوم الفتح> روز قیامت است.
7 - کافران در قیامت ، برای انجام دادن هیچ کاری ، فرصت نخواهند داشت .
یوم الفتح . .. و لا هم ینظرون
ص: 717
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 66 - 1،2
1 - در روز بی یار و یاوری کافران ، صورت های آنان ، در آتش از این رو به آن رو ، چرخانده می شود ، تا خوب بسوزد .
لایجدون ولیًّا . .. یوم تقلّب وجوههم فی النار
بنابراین که <یوم> ظرف برای <لایجدون>باشد، نکته یاد شده به دست می آید.
2 - در روز قیامت ، صورت های کافران ، در آتش ، بر اثر شدت حرارت ، منقلب شده ، به رنگ های گوناگون در می آید .
یوم تقلّب وجوههم
احتمال دارد که <تقلّب> به معنای <از این رو به آن رو شدن> باشد و احتمال دارد که به معنای < تحوّل و تغییر حالت کیفی> باشد که گاهی سیاه و گاهی زرد و . .. می شود. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 67 - 6
6 - کافران ، با مشاهده عذاب الهی ، در قیامت ، به درگاه خداوند ، اظهار تضرّع می کنند .
و قالوا ربّنا
اقرار به ربوبیت خداوند با واژه <ربّنا> برای اظهار تضرّع است. لازم به ذکر است که این گفته، به قرینه ماضی آورده شدن <قالوا> در کنار <یقولون> احتمال دارد مربوط به زمانی باشد که کافران، هنوز وارد آتش نشده اند و تنها، آن را مشاهده می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 68 - 2،3
2 - کافرانِ پیرو در قیامت ، به ربوبیت خداوند اعتراف می کنند .
و قالوا . .. ربّنا
3 - کافران در قیامت ، در می یابند که منشأ عذاب ، خداوند است .
ربّنا ءاتهم ضعفین من العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 31 - 13
13 - کافران به قرآن ، در قیامت مورد مؤاخذه قرار خواهند گرفت .
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و لو تری إذ الظلمون موقوفون عند ربّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 33 - 17
17 - اظهار پشیمانی مستکبران و مستضعفان کافر در قیامت ، با مشاهده عذاب
و أسرّوا الندامه لمّا رأوا العذاب
<أسرّ> از لغت هایی است که معنای متضاد دارد (مفردات راغب) و به معنای آشکار کردن و پنهان کردن است که آنان پشیمانی خود را اظهار خواهند کرد.
ص: 718
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 2،3،4
2 - وضعیت کافران در روز رستاخیز ، بسیار تأسف بار و حسرت آور خواهد بود .
قالوا ی_ویلنا
3 - وضعیت کافران در قیامت ، آن چنان وخیم و تأسف بار خواهد بود که عالم قبر و برزخ را برای خود استراحت گاه خواهند دانست .
قالوا ی_ویلنا من بعثنا من مرقدنا
<مرقد> اسم مکان از <رقاد> (خواب) به معنای خواب گاه است. تعبیر کافران از قبرها به خوابگاه، می تواند به این جهت باشد که آنان، وضعیت خود را در قیامت آن چنان سخت می بینند که عالم برزخ و قبر را در مقایسه با آن، خوابگاه و محل استراحت خویش می خوانند.
4 - کافران در قیامت ، از زنده شدن و بیرون آمدن شان از قبر ها ، بسیار شگفت زده خواهند شد .
قالوا ی_ویلنا من بعثنا من مرقدنا
برداشت یاد شده از آن جا است که استفهام (من) در آیه شریفه، برای تعجب استعمال شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 63 - 1
1 - جهنم ، در روز رستاخیز از نزدیک به کافران و مجرمان نشان داده خواهد شد .
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون
<ه_ذه> _ که به شیء نزدیک اشاره دارد _ می رساند که جهنم در نزدیکی کافران و مجرمان قرار داشته و به آنان نشان داده خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 65 - 1،2
1 - در قیامت بر دهان کافران مهر زده شده و آنان از هرگونه سخن گفتن ناتوان خواهند شد .
الیوم نختم علی أفوههم
مقصود از مهر خوردن دهان کافران، ناتوان شدن آنان از هر گونه سخن گفتن است.
2 - کافران در قیامت ، از هرگونه دفاع از خود در برابر محکومیتشان به دوزخ ، ناتوان خواهند بود .
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون . .. الیوم نختم علی أفوههم
مهر خوردن دهان کافران، به قرینه آیه قبل _ که سخن از محکومیت آنان به دوزخی شدن بود _ می تواند کنایه از ناتوانی آنان در دفاع از خود، در برابر دوزخی شدن خویش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 27 - 10
10 - کافران ، در ناگوارترین وضعیت و محکوم به آتش دوزخ در روز رستاخیز
فویل للذین کفروا من النار
کلمه <ویل> دلالت بر شدت بدی احوال می کند.
ص: 719
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 15 - 3
3 - مشرکان و کافران در عرصه قیامت ، سرمایه عمر خود را تباه شده می بینند و خویش را از حمایت خانواده شان ، محروم می یابند .
قل إنّ الخ_سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی_مه
مقصود از <أنفس> سرمایه های عمر و مراد از <أهل> خانواده می باشد. بر این اساس خسارت نفس، به معنای تباه ساختن و بهره کافی نگرفتن از سرمایه عمر است. خسارت اهل نیز به معنای از کف دادن حمایت خانواده و بهره نجستن از آنان می باشد. گفتنی است برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که مخاطبان آیه شریفه کافران و مشرکان هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 57 - 1،3
1 - ظهور ارزش تقوا و نقش هدایت الهی ( قرآن ) ، هنگام عذاب و در قیامت برای کافران و گنه کاران
أو تقول لو أنّ اللّه هدینی لکنت من المتّقین
3 - غبطه و حسرت کافران و گنه کاران ، به حال تقواپیشگان در قیامت
أنّ اللّه هدینی لکنت من المتّقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 5،6
5 - ظهور ارزش احسان ، برای کافران و گنه کاران در قیامت
لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
6 - غبطه و حسرت کافران و گنه کاران به حال محسنان در قیامت
لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 3،19
3 - وجود فاصله میان موقف کافران ، در محشر و دوزخ
و سیق الذین کفروا إلی جهنّم زمرًا
<سوق> (مصدر <سیق>) به معنای راندن و تحریک کردن به رفتن است. آمدن این واژه با حرف <إلی>، نشانگر وجود مسیری برای سوق دادن و راندن دوزخیان به سوی مقصدی است.
19 - عذاب شدن کافران در قیامت ، امری قطعی و سنت تغییرناپذیر الهی است .
و ل_کن حقّت کلمه العذاب علی الک_فرین
<حَقَّ> به معنای <ثَبَتَ> و <وَجَبَ> (ثابت و واجب شد) است و <کلمه> در آیه شریفه به معنای وعده و یا فرمان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 6 - 1
1 - عذاب شدن کافران در قیامت ، امری قطعی و سنت تغییرناپذیر الهی
و کذلک حقّت کلمت ربّک علی الذین کفروا
ص: 720
<حق>; یعنی، <ثَبَتَ> و <وَجَبَ> (ثابت و واجب شد) است. و مراد از کلمه در <کلمه ربّک> وعده فرمان عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 52 - 3
3 - عذرخواهی کافران و مشرکان ستیزه جو در قیامت ، پذیرفته نشده و سودی به حال آنان نخواهد داشت .
یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 71 - 1،2،3
1 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، در روز قیامت غل به گردن خواهند داشت .
الذین یج_دلون . .. إذ الأغل_ل فی أعن_قهم
2 - کافران حق ستیز و ستیزه جو در قیامت ، با زنجیر بر روی زمین کشان کشان برده می شوند .
و السل_سل یسحبون
<سلسله> (مفرد <سلاسل>) به معنای حلقه ای منظم از نظر طول است; یعنی، زنجیر. <سحب> (مصدر <یسحبون>) به معنای کشاندن چیزی بر سطح زمین است.
3 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی ، به عمق بطلان راه خود و پیامد رفتارشان آگاه خواهند شد .
فسوف یعلمون . إذ الأغل_ل فی أعن_قهم و السل_سل یسحبون
برداشت یاد شده، از آن جا است که ظرف <إذ الأغلال . ..> متعلق به <یعلمون> می باشد. <یسحبون> نیز حال از ضمیر <هم> در <فی أعناقهم> است; یعنی، به زودی می دانند آن گاه که غل در گردن هایشان باشد و با زنجیر کشان کشان برده می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 72 - 1
1 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، در قیامت به آب داغ و پر حرارت افکنده خواهند شد .
یسحبون . فی الحمیم
یکی از معانی <حمیم>، آب داغ و پر حرارت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 2
2 - کشف و ظهور ربوبیت بی همتای الهی در قیامت ، برای کافران
و قال الذین کفروا ربّنا
از اقرار کافران به ربوبیت الهی (ربّنا)، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 50 - 16
16 - آگاهی قطعی کافران به وسیله خداوند ، از مجموعه عملکرد ناشایست خویش در قیامت
ص: 721
فلننبّئنّ الذین کفروا بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 10 - 4
4 - امکانات مادی کافران مستکبر ، فاقد کمترین کارایی و گره گشایی برای ایشان در روز جزا
و لایغنی عنهم ما کسبوا شی_ًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 33 - 1،2
1 - آشکار گشتن زشتی های اعمال کافران ، برای آنان در قیامت
و بدا لهم سیّئات ما عملوا
2 - تجسّم اعمال زشت کافران ، برای آنان در قیامت
و بدا لهم سیّئات ما عملوا
اضافه <سیّئات> به <ما عملوا> ممکن است اضافه بیانیه باشد. در آن صورت می توان گفت: آشکار گشتن اعمال به معنای تجسّم آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 2،3،6
2 - کافران ، محروم از کمترین لطف و عنایت خداوند در قیامت
و قیل الیوم ننسیکم
3 - محرومیت کافران در قیامت از لطف و توجه حق ، نتیجه بی توجهی آنان به معاد است .
و قیل الیوم ننسیکم کما نسیتم لقاء یومکم ه_ذا
برداشت بالا، بر این مبنا است که <کما> در <کما نسیتم> برای تعلیل باشد.
6 - آتش ، تنها پناهگاه و گریزگاه کافران در قیامت
و مأویکم النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 2،3،8
2- روز قیامت ، روز عرضه شدن کافران بر آتش دوزخ
و یوم یعرض الذین کفروا علی النار
3- آتش جهنم ، مهیای پذیرش کافران در رستاخیز *
و یوم یعرض الذین کفروا علی النار
از واژه <یعرض>، نوعی تقاضا و آمادگی، از طرف مقابل استفاده می شود.
8- کافران ، چشنده عذاب الهی در قیامت ، پس از اقرارشان به مجرمیت خویش
ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا قال فذوقوا العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 722
17 - احقاف - 46 - 35 - 13
13- مجال زندگی دنیا و عالم برزخ ، درنگی کوتاه در نظر کافران حضور یافته در صحنه قیامت
کأنّهم یوم یرون ما یوعدون لم یلبثوا إلاّ ساعه من نهار
با توجه به این که آنچه کافران در قیامت پشت سر خود می بینند زندگی دنیا و عالم برزخ است; <لم یلبثوا> می تواند ناظر به هر دو باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 1 - 5
5_ اعمال به ظاهر نیک کافران دین ستیز ، محکوم به پوچی و بطلان در آخرت *
الذین کفروا و صدّوا عن سبیل اللّه أضلّ أعم_لهم
<أضلّ> ممکن است مربوط به جهان آخرت باشد و مراد از <أعمالهم>، کردار به ظاهر نیک کافران در حیات دنیا باشد که در آخرت حبط خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 20 - 4
4_ قیامت ، روز تحقّق هشدار ها و انذار های الهی برای کافران و حق ستیزان
و نفخ فی الصور ذلک یوم الوعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 23 - 5
5_ شیطان مسلّط بر فرد کافر ، همراه با او تا لحظه حضور در دادگاه قیامت *
و قال قرینه ه_ذا ما لدیّ عتید
برداشت بالا بنابر این نکته است که مراد از <قرین> در این آیه <شیطان> باشد که بر منکران معاد تسلّط دارد و آنان را _ آن گونه که می خواهد _ منحرف ساخته و تا دادگاه قیامت وی را همراهی می کند و در آن جا به مخاصمه با او برمی خیزد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 27 - 6
6_ تلاش کافران در قیامت ، برای افکندن جرم خود برعهده دیگران ( شیطان )
قال قرینه ربّنا ما أطغیته
از این که قرین مشرکان و کافران (شیطان) در مقام نفی مسؤولیت از خویش بر آمده، استفاده می شود که قبلاً این اتّهام، از سوی مشرکان بر وی وارد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 13 - 1
1 - قیامت ، روز گداخته شدن کافران در آتش دوزخ
یوم هم علی النار یفتنون
<فتنه> در اصل به عمل گداختن طلا و نقره در آتش برای خالص شدن خوب از بد گفته می شود. در این جا مقصود بیان
ص: 723
شدت عذاب کافران است و این که آنان چونان طلا و نقره در آتش دوزخ گداخته خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 4
4 - نبودن کمترین یاور و شفیع ، برای کافران در قیامت
و لا هم ینصرون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <یوم لایغنی. ..> نظر به قیامت داشته باشد. در این صورت تعبیر <و لا هم ینصرون> حکایت از نفی شفیع می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 6 - 4
4 - قیامت ، روز فراخوانی کافران هواپرست به فرجامی بس ناخوشایند برای ایشان
یوم یدع الداع إلی شیء نکر
<نکر> به امر سخت ناخوشایند و مشقت بار گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 7 - 1
1 - آثار ذلت و نگرانی ، نمایان در چشم کافران ، به هنگام خروج از قبر ها در رستاخیز
خشّعًا أبص_رهم یخرجون من الأجداث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 3
3 - قیامت ، روزی دشوار برای کافران
یقول الک_فرون ه_ذا یوم عسر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 46 - 3
3 - قیامت ، قرارگاه اصلی برای مؤاخذه و مجازات کافران
سیهزم الجمع . .. و الساعه أدهی و أمرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 3 - 2
2 - کافران و مستکبران ، مردمی زبون و دون پایه و مؤمنان و مستضعفان انسان هایی شریف و صاحب منزلت در روز رستاخیز
إذا وقعت الواقعه . .. خافضه رافعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 724
18 - مجادله - 58 - 6 - 5
5 - خداوند ، در روز قیامت تمامی اعمال کافران را به آنان خبر خواهد داد .
فینبّئهم بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 9 - 5
5 - قیامت ، روز ظهور و بروز غبن و خسارت کافران
ذلک یوم التغابن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 7 - 3
3 - توبه کافران در قیامت پذیرفته نمی شود .
لاتعتذروا الیوم
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که اعتذار کافران، در حقیقت برای اظهار پشیمانی و توبه است که پذیرفتنی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 27 - 2،3
2 - ناراحتی و اضطراب شدید کافران و منکران معاد ، در لحظه دیدن عذاب قیامت
فلمّا رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا
زشت و کریه شدن کافران، به هنگام مشاهده قیامت، بیانگر ناراحتی و اضطراب شدید آنان در آن هنگام است.
3 - سرزنش شدن کافران و منکران معاد ، به هنگام برپایی قیامت
و قیل ه_ذا الذی کنتم به تدّعون
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که عبارت <و قیل ه_ذا الذی. ..> به انگیزه توبیخ به کافران گفته شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 42 - 3
3 - کافران و مشرکان در عرصه قیامت به سجده فرا خوانده می شوند ; ولی آنان از این کار ناتوان اند .
و یدعون إلی السجود فلایستطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 1،2
1 - ظهور و بروز ذلّت و ترس ، در دیدگان کافران و مشرکان در عرصه قیامت
خ_شعه أبص_رهم
2 - ذلّت و خواری ، تمامی وجود کافران و مشرکان را در قیامت فرا می گیرد .
ترهقهم ذلّه
ص: 725
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 25 - 2،4،5
2 - نامه اعمال کافران دوزخی در قیامت ، به دست چپ آنان داده می شود .
و أمّا من أُوتی کت_به بشماله
از اوصاف یاد شده برای این گروه در آیات بعدی، استفاده می شود که آنان کافران دوزخی و از همان گروهی اند که در آیه 41 سوره <واقعه> از آنان به <أصحاب الشمال> یاد شده است.
4 - کافران دوزخی ، از عرضه شدن نامه اعمالشان اظهار ناخورسندی می کنند .
فیقول ی_لیتنی لم أُوت کت_بیه
5 - ناراحتی و اندوه شدید کافران دوزخی ، از نامه اعمال و کارنامه خویش در عرصه قیامت
فیقول ی_لیتنی لم أُوت کت_بیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 26 - 1،2،3
1 - کافران دوزخی ، از آگاه شدنشان نسبت به حساب و محتوای پرونده اعمال خود اظهار ناخرسندی می کنند .
فیقول ی_لیتنی . .. و لم أدر ما حسابیه
2 - کافران دوزخی ، پس از دریافت نامه اعمال خود ، از محتوا و حکم نهایی آن درباره خویش آگاه خواهند شد .
و لم أدر ما حسابیه
3 - حساب و نتیجه اعمال کافران دوزخی ، در نامه اعمالشان درج شده و روشن است .
و لم أدر ما حسابیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 27 - 1،2
1 - کافران دوزخی در قیامت ، از زنده شدن مجدد خود به شدت ناخرسند بوده و آرزوی مرگ می کنند .
ی_لیتها کانت القاضیه
مرجع ضمیر <یالیتها> امری مقدر است که از سیاق آیه شریفه به دست می آید(مانند <الموته>). <قاضیه> نیز به معنای <قاطعه> است. بر این اساس معنا و پیام آیه چنین می شود: ای کاش مرگ نخستین پایان بخش حیاتم می بود و دیگر بار زنده نمی شدم!
2 - کافران دوزخی در قیامت ، دارای وضعیت و شرایطی بسیار سخت و غیر قابل تحمّل
ی_لیتها کانت القاضیه
تقاضای مرگ ابدی از سوی کسانی که در دنیا به شدت از آن گریزان بودند، حکایت از این حقیقت دارد که وضعیت و شرایط قیامت، آن قدر بر کافران دوزخی سخت و غیر قابل تحمل خواهد بود که مرگ ابدی را بر آن ترجیح می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 28 - 4
4 - تأسف و حسرت شدید کافران دوزخی ، از بهره مناسب نبردن از اموال و ثروت خویش و ذخیره نکردن آن برای سعادت اخروی
ما أغنی عنّی مالیه
ص: 726
لحن و سیاق این آیه، می رساند که کافران این سخن را، از روی تأسف و حسرت به زبان می آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 4
4 - تأسف و حسرت شدید کافران دوزخی ، از بهره مناسب نبردن از قدرت و توانمندی خویش و ذخیره نکردن آن برای سعادت اخروی
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 30 - 1،2،4
1 - فرمان دستگیری کافران دوزخی ( صاحبان زر و زور ) در قیامت
ما أغنی عنّی مالیه . .. خذوه
2 - فرمان به غل و زنجیر کشیدن کافران دوزخی ( صاحبان زر و زور ) در قیامت
فغلّوه
4 - خفّت و خواری کافران دوزخی ( صاحبان زر و زور ) در قیامت
خذوه فغلّوه
دستگیری و به غل و زنجیر کشیدن کافران _ با آن که هیچ راه گریزی از عذاب الهی ندارد _ می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 31 - 1
1 - کافران صاحب زر و زور در قیامت ، به وسیله آتش پرحرارت و شعلهور سوازنده خواهند شد .
ثمّ الجحیم صلّوه
<جحیم> (از ماده <جحمه>) به معنای آتش شعلهور و پرحرارت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 32 - 1
1 - کافران صاحب زر و زور در دوزخ ، در زنجیری بلند به طول هفتاد زراع به بند کشیده خواهند شد .
ثمّ فی سلسله ذرعها سبعون ذراعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 35 - 1
1 - کافران صاحب زر و زور ( اصحاب الشمال ) ، محروم از حمایت نزدیکان و دوستانِ دلسوز در قیامت
فلیس له الیوم ه_هنا حمیم
<حمیم> به فردی می گویند که به انسان نزدیک و دلسوز باشد. از مصادیق بارز آن خویشاوندان و دوستان صمیمی و دلسوز است.
ص: 727
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 50 - 1،3
1 - کافران در روز قیامت ، پشیمان از مواضع انکارآمیز گذشته خویش در برابر قرآن
و إنّه لحسره علی الک_فرین
3 - احساس خسارت و زیانباری کافران در قیامت ، به سبب بهره نگرفتن از تعالیم قرآن در زندگی
و إنّه لحسره علی الک_فرین
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که <حسرت> به معنای اندوه برای آنچه از دست رفته است، می باشد (لسان العرب). این در جایی است که انسان از آن چیز، بهره لازم نبرده و نسبت به آن احساس خسارت کرده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 17 - 5
5 - هیچ پناهگاه و راه گریزی از سختی ها و اندوه های روز محشر برای کافران نیست .
فکیف تتّقون إن کفرتم یومًا یجعل الولدن شیبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 10 - 1،2
1 - کافران ، به روز رستاخیز در شرایطی بسیار سخت و ناگوار بسر خواهند برد .
یوم عسیر . علی الک_فرین
2 - لحظه ای آسودگی و راحتی برای کافران ، در قیامت نخواهد بود .
علی الک_فرین غیر یسیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 10 - 1،2
1 - کافران در روز قیامت ، در آرزوی گریختن از صحنه محشر خواهند بود .
یقول الإنس_ن یومئذ أین المفرّ
<مفرّ> (مصدر میمی از <فرّ>) به معنای گریختن و استفهام در <أین المفرّ> برای <تمنّی> است. مقصود از <الإنسان> _ به قرینه <أیحسب الإنسان...> _ کافران اند.
2 - قیامت ، روزی بس ناگوار و هولناک برای کافران
یقول الإنس_ن یومئذ أین المفرّ
فرار کافران، نشانه وجود صحنه های هولناک و شرایط دشوار در عرصه قیامت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 11 - 1،2
1 - در عرصه قیامت ، هیچ راه فرار از نگرانی ها و سختی ها ، برای کافران وجود ندارد .
یقول الإنس_ن یومئذ أین المفرّ . کلاّ
2 - در عرصه قیامت ، هیچ ملجأ و پناهگاهی برای کافران نخواهد داشت .
لاوزر
ص: 728
<وزر> به معنای ملجأ و پناهنگاه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 15 - 1،3
1 - کافران در روز قیامت ، برای اعمال ناپسند خود عذر خواهند آورد .
و لو ألقی معاذیره
3 - بی نتیجه بودن توجیه و عذرتراشی انسان ها ، نسبت به رفتار خویش در قیامت
و لو ألقی معاذیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 24 - 1
1 - کافران ، دارای چهره ای گرفته و عبوس در قیامت
و وجوه یومئذ باسره
<بسر> (مصدر <باسره>) به معنای گرفتگی چهره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 25 - 1،2
1 - علم و باور کافران به هنگام زنده شدنشان در قیامت ، به روبه رو شدن با مصیبتی بزرگ و کمرشکن
تظنّ أن یفعل بها فاقره
<فاقره> به معنای مصیبت بزرگ و کمرشکن است (العین). <ظنّ> به معنای گمان راجح است و گاهی نیز به جای علم و یقین به کار می رود. در این آیه _ مطابق نظر بیشتر مفسران _ معنای اخیر مراد است.
2 - کافران در قیامت ، دچار مصیبتی بزرگ و کمرشکن
تظنّ أن یفعل بها فاقره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 27 - 6
6 - گناه پیشگان و کافران ، در قیامت با سختی ها و مشکلات سنگین و طاقت فرسا روبه رو خواهند شد .
و یذرون وراءهم یومًا ثقیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 5 - 3
3 - با وقوع معاد در آینده ای نزدیک ، حقایق برای کافران کشف شده و اختلاف آنان درباره حوادث پس از مرگ ، برطرف خواهد شد .
الذی هم فیه مختلون . .. ثمّ کلاّ سیعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 13،16،17
ص: 729
13 - کافران در قیامت با مشاهده کردار خویش ، عذاب خود را حتمی خواهند دانست .
عذابًا قریبًا یوم ینظر المرء ما قدّمت یداه و یقول الکافر ی_لیتنی کنت تربًا
از آن جایی که کافران با نگاه به اعمال خویش، آرزوی خاک بودن می کنند; می توان پی برد که آنان، گرفتاری به عذاب را بر خود قطعی دیده اند.
16 - کافران در قیامت ، به پستی خود و شرافت خاک بر آنان ، پی خواهند برد .
و یقول الکافر ی_لیتنی کنت تربًا
17 - کافران در قیامت ، حیات اخروی را سرآغاز سختی ها دیده و باقی ماندن به صورت خاک را آرزو خواهند کرد .
ی_لیتنی کنت تربًا
آرزوی خاک بودن، ممکن است به این معنا باشد که کاش دوباره زنده نشده بودم و به همان حالت پس از مرگ _ که خاک شده بودم _ باقی می ماندم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 40 - 6
6 - تفاوت چهره مؤمن و کافر در قیامت
وجوه . .. و وجوه
مراد از <وجوه> در این آیه _ به قرینه آخرین آیه سوره (أول_ئک هم الکفره الفجره) _ چهره کافران است. در نتیجه مراد از <وجوه> در آیات پیشین، چهره مؤمنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 42 - 1
1 - کسانی در قیامت روسیاه و تیره رخسارند که کفرپیشه و منحرف بوده و بی باکانه در گناه پیش رفته اند .
أول_ئک هم الکفره الفجره
فعل <فجر>، در مورد کسی گفته می شود که سر خود را پایین انداخته و بی مبالات پیش می رود; <فجور> در اصل به معنای انحراف از حق است و در معنای تاختن به سوی کارهای غیرمجاز نیز استعمال می شود. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 34 - 2،4،9
2 - مؤمنان در قیامت ، همسان برخوردی که در دنیا از کافران دیده اند ، با آنان رفتار خواهند کرد .
إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون . .. فالیوم الذین ءامنوا من الکفّا
4 - استهزا شدن از سوی مؤمنان در قیامت ، برای کافران دشوار و رنج آور خواهد بود .
فالیوم الذین ءامنوا من الکفّار یضحکون
9 - در قیامت ، مؤمنان و کافران از حال هم آگاه شده ، رفتار یکدیگر را مشاهده خواهند کرد .
فالیوم الذین ءامنوا من الکفّار یضحکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 35 - 1
1 - مؤمنان ، در حالی کافران حاضر در صحنه قیامت را مسخره می کنند که خود بر تخت های تزیین یافته ، لمیده و ناظر
ص: 730
کیفر کافران اند .
علی الأرائک ینظرون
<أریکه> (مفرد <أرائک>) به تخت تزیین یافته ای گفته می شود که در خیمه یا خانه ای نهاده شده باشد. هم چنین به جایگاه آرمیدن و لمیدن _ اعم از تخت، یا تخت عروس و یا تخت خواب _ اطلاق می شود (قاموس). متعلق <ینظرون> _ به قرینه آیات قبل و بعد _ وضعیت کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 36 - 1،2،3
1 - عذاب های کافران در قیامت ، کیفر مداومت آنان بر کردار زشت خویش در دنیا است .
هل ثوّب الکفّار ما کانوا یفعلون
<ثواب>; یعنی، جزا و <تثویب> به معنای جزا دادن است (قاموس). فعل <کانوا> _ که بر مضارع داخل شده است _ بر استمرار دلالت دارد.
2 - بی پاسخ نماندن تمسخر های کافران و گرفتاری آنان به نتایج کردار خویش ، امری طرفه و جالب توجّه است .
هل ثوّب الکفّار ما کانوا یفعلون
استفهام در آیه شریفه برای تقریر و تعجیب است; یعنی، کافران چنین حالتی را گمان نداشته و پیش بینی نمی کردند.
3 - کافران در قیامت ، مورد تمسخر خداوند قرار خواهند گرفت . *
هل ثوّب
<ثواب> در مورد خیر و شرّ هر دو کاربرد دارد; ولی به خیر و خوبی اختصاص بیشتری دارد و در آن فراوان تر استعمال می شود (نهایه ابن اثیر). بنابراین ممکن است گفته شود: تعبیر <ثوّب> _ که در قرآن تنها در مورد امر ناخوشایند استعمال شده (مفردات) _ بیانگر آن است که خداوند، کیفر کافران را از روی تمسخر پاداش نامیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 26 - 2
2 - حسابرسی اعمال در قیامت برای کافران ، از حضور در پیشگاه خداوند دشوارتر است .
ثمّ إنّ علینا حسابهم
حرف <ثمّ>، بر تراخی رتبی دلالت دارد و بیانگر آن است که مرحله حسابرسی، سخت تر از مرحله رجوع به خداوند است; هر چند هر دو هم زمان باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 19 - 4،5
4 - کافران در آخرت ، نامه عمل خویش را با دست چپ ، دریافت خواهند کرد .
هم أصح_ب المشئمه
<سمت چپ و راست> در قیامت، ممکن است به معنای حقیقی آن نباشد تا از وجود جایگاهی حکایت کند که دارای سمت چپ و راست است; بلکه کنایه از مطلبی باشد که در آیات دیگر قرآن، با صراحت آمده است. بدین صورت که برخی نامه عمل خود را با دست راست و برخی با دست چپ دریافت می کنند; در نتیجه دسته اول به <اصحاب الیمین> و <اصحاب المیمنه> نام گذاری شده و دسته دوم <اصحاب الشمال> و <اصحاب المشأمه>نام گرفته اند.
5 - جایگاه مؤمنان در آخرت ، نشانه عزّت و کرامت آنان و جایگاه کافران ، پست و ذلّت آفرین است .
ص: 731
هم أصح_ب المشئمه
راست و چپ، کنایه از عظمت و پستی جایگاه است; زیرا در جوامع انسانی، مرسوم است که سمت راست، نشانه کرامت و سمت چپ رمز شوم بودن است; وگرنه راست و چپ حقیقی، وابسته به اعتبارات و با در نظر گرفتن مرکزیتی خاص است که در این آیات، از آن سخنی به میان نیامده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 212 - 12،13،15،17
12 _ جایگاه بلند مؤمنان تقوا پیشه نسبت به کافران ، در روز قیامت
و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه
13 _ قیامت ، روز ظهور برتری تقواپیشگان بر کافران و روز ظهور ارزش های حقیقی
و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه
چون برتری مؤمنان تقواپیشه در دنیا نیز حتمی است ; بنابراین <یوم القیمه>، ظرف ظهور این برتری خواهد بود.
15 _ جایگاه پست دنیاپرستان و کافران در آخرت
و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه
17 _ وعده الهی به مؤمنان نسبت به برتری آنان در قیامت ، عامل تسلّی و مقاومت آنان در برابر استهزای کافران
و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه
به نظر می رسد جمله <و الذین اتّقوا . ..>، پس از عنوان کردن تمسخر تقواپیشگان از سوی کافران، به منظور تسلّی آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 91 - 1،5،6
1 _ کسی که در حال کفر بمیرد ، اگر به اندازه تمامی زمین برای رهایی خود طلا فدیه دهد ، پذیرفته نخواهد شد .
انّ الذین کفروا . .. و لو افتدی به
5 _ ایمان ، ارزشی فراتر از سنجش و مقایسه با تمامی مادیات
انّ الذین کفروا . .. فلن یقبل من احدهم مِلءُ الارض ذهباً
6 _ کافران ، محروم از هر گونه یار و یاور در قیامت
و ما لهم من ناصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 2
2- همه کافران به صورت دسته جمعی در پیشگاه خداوند حضور خواهند یافت .
و برزوا لله جمیعًا
برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که مرجع ضمیر <برزوا> کافرانی باشد که در آیات قبل از آنان بحث شده است.
ص: 732
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 8
8 - شهر مکه ، حتی برای کافران نیز باید جایگاهی امن باشد .
رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
از اینکه ابراهیم(ع) دومین دعای خویش; یعنی، اعطای ثمرات را به مؤمنان اختصاص داد، ولی امنیت شهر مکه را به طور مطلق آورد، می توان به این نتیجه رسید که: آن حضرت امنیت مکه را برای همگان حتی برای کافران خواسته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 16 - 1
1_ کافران دنیاطلب و دلبسته به جلوه های آن ، در آخرت بهره ای جز آتش دوزخ نخواهند داشت .
من کان یرید الحی_وه الدنیا و زینتها . .. أُول_ئک الذین لیس لهم فی الأخره إلاّ ال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 34 - 13
13 - وجود کافرانی غیر از ابلیس ، در زمان تمردش از فرمان خدا *
و کان من الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 6 - 5
5 - برخی از مردم عصر پیامبر ( ص ) در مرحله ای از کفر بودند که انذار های پیامبر ( ص ) در آنان تأثیری نمی بخشید .
إن الذین کفروا سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
برخی برآنند که مراد از <الذین کفروا> گروهی از کفرپیشگان مکه است; یعنی آیه شریفه بیان یک قضیه خارجیه است و حکایت از آن ندارد که در کافر زمینه ایمان نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 196 - 1،2
ص: 733
1 _ کافران صدر اسلام ، برخوردار از شوکت ظاهری و بهره های دنیوی
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
2 _ کافران عصر بعثت ، بهره مند از سود های فراوان تجاری و نفوذ سیاسی ، بر اثر گشت و گذار در شهر ها و سرزمین های مختلف
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 103 - 12،13
12 _ بیشتر کفرپیشگان عصر بعثت احکام رایج درباره بحیره ، سائبه ، وصیله و حام ، را احکامی الهی می پنداشتند .
ما جعل اللّه من بحیره . .. یفترون علی اللّه الکذب و اکثرهم لایعقلون
13 _ تنها اندکی از کفرپیشگان عصر بعثت _ علی رغم طرفداری از احکام رایج درباره بحیره ، سائبه ، وصیله و حامی _ آگاه به بدعت بودن آن احکام و نبود آنها در ادیان الهی
و لکن الذین کفروا یفترون علی اللّه الکذب و اکثرهم لایعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 104 - 19
19 _ کافران عصر بعثت ، وارثان مردمی نادان و گمراه
قالوا حسبنا . .. او لو کان ءاباؤهم لایعلمون شیئاً و لایهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 4 - 1
1 _ رویگردانی از هر آیت خداوند، شیوه کافران عصر بعثت
و ما تأتیهم من ءایه من ءایت ربهم إلا کانوا عنها معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 11
11 _ نوید خداوند به ظهور و پیشرفت و پیروزی قریب الوقوع اسلام و پیامبر(ص)، علم رغم استهزای کافران صدر اسلام
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مراد از <یأتیهم أنباؤا ما کانوا>، می تواند تحقق اموری مانند پیروزی اسلام باشد که کفار آن را به مسخره گرفته و تکذیب می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 8 - 2،4
2 _ گریز کفرپیشگان بهانه جو از ایمان به پیامبر(ص)، با درخواست معجزاتی غیرعملی
و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر ثم لا ینظرون
حرف <لو> غالباً در مواردی به کار گرفته می شود که شرط، امری غیر عملی باشد.
4 _ کفرپیشگان حتی با نزول کتابی ملموس بر پیامبر(ص)، ایمان نمی آورند و خواهان نزول فرشتگان می شوند.
ص: 734
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه بأیدیهم لقال . .. و قالوا لو لا أنزل علیه م
بر اساس این احتمال که <قالوا> بر جواب <لو> در آیه قبل عطف شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 3
3 _ گریز کفرپیشگان بهانه جو از ایمان به پیامبر(ص)، با درخواست معجزاتی غیرعملی
و لو جعلنه ملکا لجعلنه رجلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 5
5 _ استهزای کفار نسبت به پیامبر اکرم(ص)، با درخواست نزول کتاب ملموس و مشاهده فرشتگان
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه . .. و لقد استهزیء برسل من قبلک
یادآوری استهزا شدن انبیای گذشته برای تسلی پیامبر(ص)، پس از بیان بهانه جوییها و توقّعات بیجای کافران چنین می نماید که همین بهانه جوییها، از مصادیق استهزاگری کافران در مورد رسولان الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 184 - 1
1 _ کفرپیشگان عصر بعثت ، پیامبر ( ص ) را به سبب دعوت به توحید و معاد ، فردی مجنون می پنداشتند .
أو لم یتفکروا ما بصاحبهم من جنه
<جنه> به معنای دیوانگی است. به دلیل آیات بعد که مسأله قیامت و توحید مطرح شده است، می توان گفت این دو مسأله در بین معارف الهی بیشترین نقش را در متهم کردن پیامبر(ص) به جنون داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 1،2،7،8
1 _ خداوند ، کافران ستیزه گر عصر بعثت را به ترک مبارزه علیه اسلام و مسلمانان فراخواند .
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم
انتهاء به معنای پذیرش نهی است ; یعنی انجام ندادن کاری بر اثر نهی شدن از آن. بنابراین با توجه به اینکه متعلق <ینتهوا> شرارتهای کافران علیه مسلمانان است، جمله <ان ینتهوا> دلالت می کند که خداوند کافران را از تعرض به مسلمانان نهی کرده است.
2 _ به کافران ستیزه گر عصر بعثت ابلاغ شد در صورت ترک مخاصمه علیه اسلام ، از خطا های گذشته آنها چشمپوشی خواهد شد .
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم ما قد سلف
درباره متعلق <إن ینتهوا> دو نظر ابراز شده است: یکی کفر و دیگری اعمالی که در آیه 36 مطرح شد ; یعنی سرمایه گذاریها و شرارتهای علیه اسلام. جمله <إن یعودوا> نظر دوم را تقویت می کند. گفتنی است بر این مبنا مراد از <یغفر لهم ... > انتقام نگرفتن از شرارتهای گذشته کافران است.
7 _ خداوند ، کافران عصر بعثت را در صورت از سرگیری شرارت ها به سرکوبی و نابودی تهدید کرد .
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
ص: 735
8 _ پیامبر ( ص ) از جانب خداوند مأموریت یافت تا سنت الهی را در سرکوبی حق ستیزان به کافران عصر خویش ابلاغ کند .
قل للذین کفروا . .. و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 5
5 _ کفرپیشگان مکه در عصر بعثت ، همواره در تلاش برای بازداشتن مردم از پیوستن به راه خدا
و یصدون عن سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 3
3 _ وجود منافقان و کافرانی نیرومندتر از منافقان و کافران عصر پیامبر ( ص ) در میان امت های پیشین
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 1
1 - تحریم گوش فرادادن به قرآن ، از سوی کافران عصر پیامبر ( ص )
و قال الذین کفروا لاتسمعوا له_ذا القرءان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 7
7 - وجود عناصری غیرمعاند با مسلمانان ، در میان کافران عصر پیامبر
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم فی الدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 27 - 2
2_ کافران خواستار معجزه ای _ جز قرآن _ برای باور به حقانیّت رسالت پیامبر ( ص ) و پذیرش توحید
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جمله <إن الله یضل من یشاء و یهدی . ..> قرینه بر این است که کافران مشاهده معجزه از پیامبر(ص) را برای هدایت شدن و پذیرش رسالت پیامبر(ص) _ که سرلوحه آن توحید است _ می خواستند ; یعنی، می گفتند: اگر معجزه ای ارائه کنی، رسالت تو را می پذیریم و به توحید می گرویم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 736
5 - انعام - 6 - 26 - 1،2
1 _ کافران صدر اسلام، مردم را از گوش فرادادن به قرآن نهی می کردند.
و هم ینهون عنه
2 _ پرهیز کافران مکه در صدر اسلام از گوش فرادادن به قرآن و سخنان آسمانی پیامبر(ص)
و ینئون عنه
<نَأَیَ> به معنی دور شدن است و <ینئون عنه> یعنی مشرکان از قرآن و وحی دوری می گزینند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 105 - 4
4 _ مشرکان و کافران عصر بعثت، به والایی آیات قرآنی و محتوای بلند آن اعتراف داشتند.
و لیقولوا درست
زیرا اگر آیات در نظر مشرکان کم اهمیت بود، برای رد آیات به کم اهمیتی آن اشاره می کردند و نه به فراگیری آن از دیگران.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 5 - 6
6 _ کافران ، در عصر بعثت منکر هر گونه نوآوری در قرآن بودند .
و قالوا أس_طیرالأوّلین اکتتبها فهی تملی علیه بکره و أصیلاً
این که کافران، قرآن را افسانه های پیشینیان می شمردند، حاکی از آن است که آنان نه تنها منکر اصالت قرآن بودند; بلکه آن را فاقد هر گونه نوآوری نیز می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 133 - 9
9 - کافران عصر بعثت ، از محتوای کتاب های آسمانی پیشین آگاه بودند .
أوَلم تأتهم بیّنه ما فی الصحف الأُولی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 43 - 7
7_ کفرپیشگان عصر بعثت به خداوند اعتقاد داشته و شهادت او را پذیرا بودند .
قل کفی بالله شهیدًا بینی و بینکم
ص: 737
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 7 - 1،2،3
1_ کفرپیشگان عصر بعثت ، مدعیِ نبود معجزه و آیتی بر حقانیّت رسالت پیامبر ( ص )
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
2_ کافران هماره خواستار معجزه ای جز قرآن برای باور به حقانیّت رسالت پیامبر ( ص )
یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
به کارگیری فعل مضارع (یقول) به جای فعل ماضی (قال) برای رساندن این معناست که کافران سخن مذکور را نه تنها در گذشته مدعی شده اند که در آینده نیز خواهند گفت و بر آن اصرار خواهند ورزید.
3_ تبلیغات سوء کفرپیشگان و جوسازی های آنان علیه پیامبر ( ص )
لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 27 - 1،2،3
1_ کفرپیشگان عصر بعثت ، مدعی نبود معجزه و آیتی بر حقانیّت رسالت پیامبر ( ص )
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
2_ کافران خواستار معجزه ای _ جز قرآن _ برای باور به حقانیّت رسالت پیامبر ( ص ) و پذیرش توحید
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جمله <إن الله یضل من یشاء و یهدی . ..> قرینه بر این است که کافران مشاهده معجزه از پیامبر(ص) را برای هدایت شدن و پذیرش رسالت پیامبر(ص) _ که سرلوحه آن توحید است _ می خواستند ; یعنی، می گفتند: اگر معجزه ای ارائه کنی، رسالت تو را می پذیریم و به توحید می گرویم.
3_ تبلیغات سوء کفرپیشگان عصر بعثت و جوسازی های آنان علیه پیامبر ( ص )
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 43 - 2
2_ کفرپیشگان عصر بعثت ، رسالت الهی پیامبر ( ص ) را انکار می کردند .
و یقول الذین کفروا لست مرسلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 69 - 1
1 - انکار رسالت پیامبر ( ص ) از سوی کافران و رفاه زدگان
أم لم یعرفوا رسولهم فهم له منکرون
همان طوری که در ذیل آیه قبل آمده، این بخش از آیات، در ردّ اتهاماتی است از سوی کافران نسبت به قرآن و پیامبر(ص) وارد می شد.
خداوند با ارائه دلایل گوناگون، همه آنها را بی اساس خوانده و تهمت زنندگان را سخت مورد سرزنش قرار داده است. آیه فوق نیز، ظاهراً مربوط به تکذیب پیامبر(ص) و نسبت دروغ گویی به ساحت آن حضرت می باشد.
ص: 738
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 8 - 3
3 - اظهار تعجب کافران از اظهارات پیامبر ( ص ) درباره تحقق قطعی معاد
ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید . أفتری علی اللّه
همزه <أفتری> برای استفهام تعجیبی است و حکایت از اظهار شگفتی کافران از اظهار نظر پیامبر(ص) درباره معاد می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 114 - 1
1 - کفر پیشگان عصر بعثت ، مسلمانان را از حضور در مساجد باز می داشتند و در صدد تخریب آنها بودند .
و من أظلم ممن منع مسجد اللّه . .. و سعی فی خرابها
فعل <منع> نیازمند دو مفعول است: یک مفعول آن <مساجد اللّه> است و مفعول دیگر <المسلمین> می باشد که به خاطر وضوحش بیان نشده است; یعنی: <منع المسلمین مساجد اللّه> ماضی آوردن فعل <منع> حکایت از آن دارد که: ممانعت از ورود مسلمانان به مساجد تحقق یافته بوده; یعنی، آیه شریفه ضمن بیان ناروا بودن ممانعت از ورود به مساجد، اشاره دارد به قضایای بازداری از ورود مسلمانان صدر اسلام، به مسجد الحرام و . ..
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 7 - 1
1_ کفرپیشگان عصر بعثت ، مدعیِ نبود معجزه و آیتی بر حقانیّت رسالت پیامبر ( ص )
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 27 - 2
2_ کافران خواستار معجزه ای _ جز قرآن _ برای باور به حقانیّت رسالت پیامبر ( ص ) و پذیرش توحید
و یقول الذین کفروا لولا أُنزل علیه ءایه من ربه
جمله <إن الله یضل من یشاء و یهدی . ..> قرینه بر این است که کافران مشاهده معجزه از پیامبر(ص) را برای هدایت شدن و پذیرش رسالت پیامبر(ص) _ که سرلوحه آن توحید است _ می خواستند ; یعنی، می گفتند: اگر معجزه ای ارائه کنی، رسالت تو را می پذیریم و به توحید می گرویم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 739
11 - حج - 22 - 72 - 5،6
5 - خشمگین شدن کافران صدراسلام و ظهور آثار کینه و نفرت در چهره آنان ، به هنگام شنیدن آیات قرآن و معارف توحیدی آن
و إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت تعرف فی وجوه الذین کفروا المنکر
6 - بر افروختگی مشرکان با شنیدن آیات قرآن و خشم حاصل از آن ، به حدی بود که آنان را در آستانه حمله و تهاجم به کسانی قرار می داد که آیات قرآن را بر آنها تلاوت می کردند .
یکادون یسطون بالذین یتلون علیهم ءای_تنا
<سَطْو> (مصدر <یسطون>) به معنای تهاجم و حمله است; یعنی، چیزی نمانده که مشرکان با کسانی که آیات ما را بر آنان می خوانند گلاویز شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 1،5
1 _ کفرپیشگان ستمگر ، محروم از آمرزش و هدایت الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
تکرار نشدن <الذین> در جمله <و ظلموا> دلالت می کند که مجموع دو صفت <کفر> و <ظلم> موجب محرومیت از آمرزش و هدایت الهی است.
5 _ تمامی راه های سعادت به روی کافران ظالم بسته است .
إنّ الذین کفروا و ظلموا . .. و لالیهدیهم طریقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 169 - 3،4،7
3 _ خداوند ، راهنمای کافران ستم پیشه به کفرپیشگی و انجام اعمال ناروا
إنّ الذین کفروا و ظلموا . .. و لالیهدیهم طریقاً. الا طریق جهنم
4 _ کافران ستم پیشه ، مورد استهزای خداوند *
و لالیهدیهم طریقاً. الا طریق جهنم
به کارگیری واژه هدایت در مورد کشانیدن کافران به سوی جهنم، می تواند به منظور استهزای کافران ایراد شده باشد.
7 _ جاودانگی در جهنم ، کیفر کافران ستمگر
إنّ الذین کفروا و ظلموا . .. خلدین فیها ابداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 4
4 _ کفرپیشگان مکه به ناحق خویشتن را سرپرست مسجدالحرام می پنداشته و غاصبانه بر آن تسلط داشتند .
ص: 740
و هم یصدون عن المسجدالحرام و ما کانوا أولیاؤه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 27 - 3
3 _ اعلام خداوند به باز بودن راه توبه برای کافران باقی مانده از جنگ حنین
و ذلک جزاء الکفرین. ثم یتوب اللّه من بعد ذلک علی من یشاء
برداشت فوق بر این اساس است که <من> در <علی من یشاء> نظر به کافران مذکور در آیه قبل نیز داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 170 - 5
5 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < و إن کانوا لیقولون . لو أنّ عندنا ذکراً من الأوّلین . لکنّا عباد اللّه المخلصین > فهم کفّار قریش کانوا یقولون : قاتل اللّه الیهود و النصاری کیف کذبوا أنبیاءهم ! أما و اللّه لو کان عندنا ذکراً من الأوّلین لکنّا عباد اللّه المخلصین یقول اللّه : < فکفروا به > حین جاءهم محمّد ( ص ) . . . ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <و إن کانوا لیقولون لو أنّ عندنا ذکراً من الأوّلین لکنّا عباد اللّه المخلصین> روایت شده که فرمود: آنان کفار قریش بودند که می گفتند: نفرین بر یهود و نصارا! چگونه پیامبران خود را تکذیب کردند. به خدا قسم! اگر یکی از کتاب های آسمانی پیشینیان نزد ما بود، به آنها ایمان می آوردیم و از بندگان خالص خدا می شدیم; اما هنگامی که حضرت محمد(ص) بر آنان مبعوث شد به آن حضرت کفر ورزیدند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 2،5
2 _ خداوند مسلمانان را از سرمایه گذاری های کلان کافران قریش برای هجوم به مسلمانان و جلوگیری از گسترش اسلام آگاه ساخت .
فسینفقونها ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
جمع مضاف <امولهم> دلالت بر عموم دارد ; یعنی تمامی داراییهایشان و این اشاره به پرداخت هزینه های فراوان است. گفتنی است توجه به سیاق آیه مورد بحث و آیات قبل این سخن مفسران را تأیید می کند که آیه شریفه درباره کفار قریش نازل شده است.
5 _ حسرت و ندامت کافران قریش بر نابودی داراییهایشان ، تنها نتیجه پرداخت هزینه مبارزاتی آنان علیه اسلام
ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
چون هدف کافران از سرمایه گذاری اموال جلوگیری از گسترش اسلام بوده، معلوم می شود حسرت و ندامت آنان بدان جهت
ص: 741
بوده است که اموالشان از دست رفته و به نتیجه مطلوب نرسیده اند. قابل ذکر است که جمله <ثم یغلبون> دلالت می کند که زمان ندامت آنان در دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 75 - 9
9 _ مستعضعفان مؤمن قوم ثمود ، در پاسخ مستکبران ، کفر خویش به معبودان دروغین را اعلان کردند .
قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون
حصر اضافی که از تقدیم <بما ارسل> بر <مؤمنون> به دست می آید، بیانگر این است که مستضعفان، علاوه بر اعلان ایمان به صالح و رسالتهای وی، بیزاری خویش را از معبودان دروغین نیز بیان داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 77 - 1
1 _ کافران قوم ثمود ناقه صالح را پی کردند و آن را هلاک ساختند .
فعقروا الناقه و عتوا عن أمر ربهم
<عقر> به معنای مجروح ساختن است و آنگاه که گفته شود <عقر الفرس و البعیر>، یعنی پای آن را قطع کرد. (برگرفته از لسان العرب) و در مجمع البیان آمده <عَقْر> به جراحتی گفته می شود که مایه هلاکت گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 79 - 7
7 _ اشراف کفرپیشه قوم ثمود ، بیزار از خیرخواهان و نصیحت گران
نصحت لکم و لکن لاتحبون النصحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 45 - 9
9 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < . . .فإذا هم فریقان یختصمون > یقول : مصدّق و مکذّب . . . ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خدا <. ..فإذا هم فریقان یختصمون> روایت شده که آن دو گروه یکی تصدیق کننده رسالت صالح بود و دیگری تکذیب کننده آن>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 53 - 4
4 - وجود مؤمنانی با تقوا در میان ثمودیان ، علی رغم وجود فساد و کفر فراگیر در جامعه
یقوم لم تستعجلون بالسیّئه . .. دمّرن_هم و قومهم أجمعین ... و أنجینا الذین ءامنوا
ص: 742
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 66 - 1
1 _ گروهی از اشراف قوم هود به وی ایمان آوردند و گروهی دیگر با انکار رسالت او در برابرش جبهه گیری کردند .
قال الملأ الذین کفروا من قومه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 57 - 5
5_ نابودی کفرپیشگان قوم عاد و جایگزینی اقوامی دیگر به جای آنها ، هشدار هود ( ع ) به آنان
فإن تولّوا . .. و یستخلف ربی قومًا غیرکم
<إستخلاف> به معنای جانشین ساختن و جایگزین کردن است و این معنا در آیه شریفه ، مستلزم نابود کردن قوم عاد می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 58 - 9
9_ کفر پیشگان قوم عاد ، علاوه بر عذاب دنیوی به عذاب آخرت نیز گرفتار خواهند شد .
و نجّین_هم من عذاب غلیظ
برداشت فوق ، براساس این احتمال است که مراد از <عذاب> در جمله <و نجّیناهم من عذاب>، عذاب اخروی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 27 - 1
1_ اشراف و سران قوم نوح ، پیامبری آن حضرت را انکار کرده و به توحید و برپایی قیامت کافر شدند .
فقال الملأ الذین کفروا من قومه
متعلق <کفروا> به قرینه آیه قبل توحید ، نبوت نوح و برپایی قیامت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 29 - 18
18_ اشراف و سران کفرپیشه قوم نوح ، ناآگاه به مقام بلند مؤمنان و پیروان آن حضرت
و ل_کنی أریکم قومًا تجهلون
به قرینه <إنهم ملاقوا ربهم> می توان گفت که: مفعول <تجهلون> مقام والا و ارجمند مؤمنان به نوح(ع) است. براین اساس <أراکم ...>; یعنی ، می دانم که شما به مقام والای مؤمنان (لقای آنان با خدا) آگاهی ندارید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 36 - 1
ص: 743
1_ گروهی از قوم نوح ، به او ایمان آوردند و گروهی همچنان بر کفر و انکار رسالتش اصرار میورزیدند .
أنه لن یؤمن من قومک إلاّ من قد ءامن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 112 - 4
4 _ کافران لجاجت پیشه و حق ناپذیر از شیطانهای انسی هستند.
و لو أننا . .. ما کانوا لیؤمنوا ... و کذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیطین الإنس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 93 - 11
11 _ اندوهناک شدن بر هلاکت کفرپیشگان لجوج ، حتی در صورت خویش و هموطنی با آنان ، امری نکوهیده و ناروا
فکیف ءاسی علی قوم کفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 4
4 - پشتیبانان جبهه مهاجم کفر ، چونان کافران محارب و شریک جرم آنان
إنّما ینهیکم اللّه . .. و ظ_هروا علی إخرجکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 7
7 _ تضمین امنیت کفار محاربی که به منظور آشنایی با اسلام و معارف آن ، پناهنده شوند و بازگرداندن آنان به مراکز امنشان _ پس از دریافت معارف _ لازم است .
و إن أحد من المشرکین استجارک . .. ثم أبلغه مأمنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 1
ص: 744
1 _ گروهی از مردم مدین به رسالت شعیب ( ع ) ایمان آوردند و گروهی دیگر از پذیرش آن سر باز زدند .
و إن کان طائفه منکم ءامنوا بالذی أرسلت به و طائفه لم یؤمنوا فاصبروا
<إن کان طائفه . .. > به دلیل آیه قبل از مواردی است که در آن <إن> شرطیه در مورد تحقق شرط به کار رفته است ; مانند <ان کنت ابنی فلا تفعل کذا>. بنابراین <إن کان طائفه منکم ... فاصبروا> یعنی چنانچه گروهی از شما ایمان آوردید پس صبر پیشه سازید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 1
1 _ گروهی از اشراف قوم شعیب ( ع ) از سر تکبر و خودبرتربینی به وی و رسالتهایش کافر شدند .
قال الملأ الذین استکبروا من قومه
برداشت فوق بر این اساس است که <الذین استکبروا> قیدی احترازی باشد. بر این مبنا اشراف به دو طایفه مستکبران و غیر مستکبران تقسیم می شوند. قابل ذکر است که مراد از استکبار، کفرورزی است که برای تبیین علت کفر به جای <کفروا>، <استکبروا> استعمال شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 9
9 _ اشراف کفرپیشه مدین در تلاشی پیگیر برای تحمیل آیین خویش بر شعیب و مؤمنان به وی
او لتعودن فی ملتنا
جمله <او لتعودن> می رساند که هدف از تصمیم قوم مدین بر تبعید شعیب و همگامانش بازگرداندن آنان به آیین شرک است. بنابراین همه تهدیدات به سبب تحمیل این عقیده باطل بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 2
2 _ کافران قوم شعیب پس از تمام شدن حجت الهی بر آنان و اصرارشان به کفرورزی و مبارزه با شعیب و مؤمنان به وی ، به هلاکت رسیدند .
قال الملأ . .. فأخذتهم الرجفه
کلمه <فا> در <فأخذتهم> نزول عذاب را بر قضایای بیان شده در آیات قبل مرتبط می سازد و از آن قضایاست، کفرورزی مردم مدین، مبارزه آنان با شعیب و در آخر دعای شعیب که خواهان داوری خداوند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 86 - 2
2 _ کافران قوم شعیب بر سر هر کوی و برزن مؤمنان به خدا را مورد تهدید قرار می دادند و آنان را از سلوک راه خدا بازمی
ص: 745
داشتند .
و لا تقعدوا بکل صرط توعدون و تصدون عن سبیل اللّه من ءامن به
<ایعاد> مصدر <توعدون> به معنای تهدید کردن و به شکنجه و أمثال آن ترساندن است. <من ءامن> مربوط به فعل <توعدون> و <تصدون> است و به اصطلاح اهل ادب مفعولی است <متنازع فیه>. گفتنی است که در برداشت فوق ضمیر در <به> به <اللّه> برگردانده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 7
7 _ کفرپیشگان مستکبر و زراندوز ، ثروت ها و قدرت خویش را موجب مصون ماندن از عذاب های الهی می پندارند .
ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 151 - 3
3 _ امداد غیبی خداوند ، در شکست کافران شرک پیشه
و هو خیر النّاصرین. سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرّعب بما اشرکوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 18
18 _ لزوم پرداخت خونب ها و نیز آزادسازی یک برده مؤمن در صورت کشتن کافری از کافران همپیمان *
و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیه مسلّمه الی اهله و تحریر رقبه مؤمنه
بنابر اینکه مراد از ضمیر در <کان>، مقتول باشد ; بدون وصف ایمان. به قرینه فرض سابق که در آنجا به قید ایمان تصریح کرد و فرمود: <فان کان ... و هو مؤمن>، ولی در این فرض <و هو مؤمن> را نیاورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 217 - 16
16 _ اقدام برخی از مسلمین ( عبداللّه بن جحش و همراهان او ) به جنگ با کفارِ مکه در ماه حرام
ص: 746
یسئلونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتال فیه کبیر
در شأن نزول آیه آمده که عبداللّه بن جحش و همراهان او در ماه رجب به گروهی از کفار که دارای مال التجاره بودند، حمله بردند و آنان را کشته و یا اسیر کردند. (مجمع البیان و دیگر تفاسیر.)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 195 - 27
27 _ حاکمیّت و تسلّط کافران بر سرزمین مکّه و مسلمانان آن دیار ، در صدر اسلام
فالّذین . .. اخرجوا من دیارهم و اوذوا فی سبیلی ... و قتلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 6
6 _ خروج کافران مکه به سوی بدر ، در راستای تلاششان برای بازداری مردم از راه خدا
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم . .. و یصدون عن سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 12
12 _ کفرپیشگان مکه در قیامت گردآوری و به سوی جهنم رانده خواهند شد .
و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 8
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 1
1 _ روش کافران مکه در برخورد با آیات الهی ، همانند روش فرعونیان و کافران پیش از آنان
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
ص: 747
<دأب> به معنای عادت و روش است. و چون آیه به دنبال قضایای جنگ بدر آمده، معلوم می شود مشبه کافران مکه هستند و تقدیر جمله چنین است: داب هؤلاء الکفره کدأب ءال فرعون. قابل ذکر است مراد از ضمیر در <قبلهم> آل فرعون هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 33 - 7
7 _ پیشگویی قرآن از گرایش کافران مکه به اسلام و پذیرش توحید
و ما کان اللّه معذبهم و هم یستغفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 8
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 6
6 _ کافران مکه معتقد به خدا و معتقد به تأثیر او در جهان هستی
و إذ قالوا اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره من السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 5
5 _ کافران مکه معتقد به تأثیر دعا به درگاه خدا برای تحقق بخشی به درخواست های آنان
اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
ص: 748
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 1،8
1 _ کافران مکه در پی نزول قرآن به عنوان معجزه، بدون درنگ به تکذیب آن پرداختند.
فقد کذّبوا بالحق لمّا جاءهم
جمله ظرفیه <لمّا جاءهم> به این نکته اشاره دارد که تکذیب کافران به مجرد آمدن حق صورت گرفته است.
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 1،2،4
1 _ تمسک کافران مکه به حیله برای مقابله با آنان
و یمکرون . .. و إذا تتلی علیهم ءایتنا قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا
جمله <إذا تتلی . .. > می تواند بیان مصداقی از <یمکرون> در آیه قبل باشد.
2 _ کافران مکه مدعی توان خویش در آوردن آیات و معارفی چون قرآن
قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا مثل هذا
4 _ کافران مکه معارف قرآن را نوشتار ها و سخنان بی اساس مردمان نخستین قلمداد می کردند .
إن هذا إلا أسطیر الأولین
<اساطیر> به معنای نوشتارهای بی اساس است و <الأولین> به معنای انسانهای نخستین. گفتنی است که <اساطیر الأولین> می تواند به این معنا باشد که این اسطوره ها در باره انسانهای اولیه است و می تواند به این معنا باشد که اینها اسطوره هایی است ساخته و پرداخته انسانهای نخستین.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 1،2،4
1 _ کافران مکه از خداوند خواستند چنانچه قرآن حقیقتی از جانب اوست ، آنان را سنگباران کند و یا عذاب دردناک دیگری بر آنان فروفرستد .
و إذ قالوا . .. فأمطر علینا حجاره
2 _ نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء
برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.
4 _ کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن
فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم
ص: 749
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 33 - 6،7
6 _ گرایش کافران مکه به قرآن در آینده دوران بعثت ، دلیل گرفتار نشدن آنان به عذاب استیصال ، نه حقانیت ایشان در انکار قرآن
و ما کان اللّه معذبهم و هم یستغفرون
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <و هم یستغفرون> حال مقدر باشد. یعنی خداوند اکنون (زمان انکار قرآن) کافران مکه را عذاب نمی کند، در حالی که در آینده توبه خواهند کرد. گفتنی است که استغفار و توبه کافر به ایمان آوردن اوست.
7 _ پیشگویی قرآن از گرایش کافران مکه به اسلام و پذیرش توحید
و ما کان اللّه معذبهم و هم یستغفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 2
2- < ذکر بودن قرآن > ، وصفی که کافران مکه با آن آشنا بودند .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 2
2- خداوند آیات قرآن را ، علی رغم تصمیم کافران مکه بر ایمان نیاوردن ، در قلب آنان رسوخ داد .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به
برداشت فوق، مبتنی بر این است که جمله <لایؤمنون به> جمله حالیه برای <المجرمین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 5،9
5- بهره کفرپیشگان مکه از آیه های بیدارگر قرآن ، تنها تنفر و فرار از آنها بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن ، اساس علمی و عقلانی نداشت ; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی _ روانی آنان بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی _ نفسانی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 8
8 - کافران مکه ، شاهد تأثیر ژرف قرآن بر قلب ها و نامطمئن از کارآیی جنجال آفرینی و تدابیر خود ، در جلوگیری از این تأثیرگذاری
قال الذین کفروا . .. لعلّکم تغلبون
واژه <لعلّ> در موردی به کار می رود که نتیجه آن قطعی نیست.
ص: 750
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 28 - 6
6 - آشکار بودن حقانیت قرآن ، برای کافران مکه
کانوا بأی_تنا یجحدون
واژه <جحد> در مواردی به کار می رود که حقانیت چیزی معلوم باشد و در عین حال مورد انکار قرار گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 41 - 7
7 - مخالفت مستمر کافران مکه ، نسبت به آیات قرآن
إنّ الذین کفروا بالذّکر لمّا جاءهم
برداشت یاد شده با توجه به معنای <لمّا> است که در مورد استمرار زمان به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 35 - 3
3 _ کافران مکه به سبب انجام اموری لغو و بیهوده در پیرامون کعبه به عنوان عبادت و نیایش ، مستحق عذاب الهی بودند .
و ما لهم ألا لیعذبهم اللّه . .. و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیه
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <ما کان صلاته__م . .. > عطف بر <و هم یصدون ... > باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 6
6 - کافران مکه ، به رغم اعلام صریح ، هرگز اندکی از گناه ارتداد مسلمانان را ، برعهده نمی گرفتند .
و قال الذین کفروا . .. و لنحمل خط_ی_کم و ما هم بح_ملین من خط_ی_هم من شیء
در <و ما هم بحاملین. ..> دو احتمال وجود دارد: یکی، به قرینه اعلام دروغ بودن ادعای برعهده گیری گناه ارتداد، این است که آنان، حاضر به قبول گناه نیستند. دیگر این که چنین امری، شدنی نیست. برداشت بالا، بنابراحتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 3،5
3 _ محبوس ساختن یا کشتن و یا تبعید پیامبر ( ص ) ، از جمله توطئه های کافران مکه علیه آن حضرت
ص: 751
لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک و یمکرون
جمله <و یمکرون> بیانگر این است که کافران علاوه بر تصمیم داشتن به قتل پیامبر(ص) و . .. برنامه های دیگری نیز علیه پیامبر(ص) در نظر داشته اند. لذا در برداشت فوق از آن به <از جمله> تعبیر شده است.
5 _ شکست کافران مکه در توطئه علیه پیامبر ( ص ) ، عبرتی برای همه خائنان به خدا و رسول
لاتخونوا اللّه و الرسول . .. و یمکرون و یمکر اللّه
یادآوری شکست توطئه های کافران مکه پس از اشاره به خیانت برخی از مسلمانان برای تفهیم این حقیقت است که خائنان به خدا و رسول، هر چند اظهار اسلام کنند، همان گونه که کافران موفق نشدند، آنان نیز موفق نمی شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 4
4 _ کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن
فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 3،5
3 _ خروج پیامبر ( ص ) از مکه و اقدام آن حضرت به هجرت ، امری ناخواسته و تحت فشار کافران بود .
إذ أخرجه الذین کفروا
بدیهی است که خروج پیامبر (ص) از مکه، به اراده خود آن حضرت صورت گرفت ولی از آن جهت که تحت فشار و جوّ ارعاب بود، خداوند اخراج را به کافران نسبت داده است.
5 _ موفقیت پیامبر ( ص ) در خروج از مکه و خلاصی از توطئه کافران ، مرهون نصرت خاص خداوند بود .
نصره اللّه إذ أخرجه الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 1،3
1- خطاب استهزاگرانه و بی ادبانه کافران مکه به پیامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
از اینکه کفار، در مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) به جای خطاب مستقیم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غایب آن حضرت را صدا می زدند و نیز از اینکه به او نسبتی می دادند که خود آن را قبول نداشتند، حاکی از نکته فوق است.
3- کافران مکه ، پیامبر ( ص ) را به خاطر ادعای نزول وحی بر خود ، فردی مجنون و دیوانه می دانستند .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
شواهد تاریخی گواهند که قبل از ادعای نبوت پیامبر(ص) آنان چنین تهمتی را به آن حضرت نسبت نمی دادند، پس این تهمت به خاطر نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 3
3- کافران مکه ، از پیامبر ( ص ) خواستار آوردن ملائکه به عنوان معجزه بودند .
لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
ص: 752
آوردن ملائکه توسط پیامبر(ص) _ که مورد درخواست کفار بود _ احتمال دارد برای تصدیق نبوت پیامبر(ص) باشد و احتمال دارد معجزه درخواستی باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 4
4- درخواست نزول ملائکه ، جهت اثبات حقانیت ادعای پیامبر ( ص ) از سوی کافران مکه ، بهانه ای بیش نبود .
لو ما تأتینا بالملئکه . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ
قید <إلاّبالحق> می تواند احترازی باشد; یعنی، نزول فرشتگان تنها در صورت وجود مصلحت و حکمت تحقق پذیر است، در حالی که در تقاضای کفار چنین مصلحتی نیست. مضافاً به اینکه <إذاً منظرین> نیز دلالت می کند بر اینکه آنان، حتی پس از آمدن ملائکه هم حقانیت پیامبر(ص) را نمی پذیرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 5،6
5- ملائکه ، به عنوان موجودات آسمانی شناخته شده برای کافران مکه
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
6- کافران و مشرکان مکه ، ملائکه را موجوداتی قابل احساس برای همگان می دانستند .
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه
از تعبیر <لو ما تأتینابالملئکه> (چرا فرشته ای نمی آوری؟) استفاده می شود که آنان، فرشتگان را موجوداتی محسوس و قابل رؤیت می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 5
5- نزول وحی از جانب خداوند بر بشر ، امری غیر قابل قبول و به دور از عقل و خرد و در حد دیوانگی در بینش کافران مکه
ص: 753
قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 4
4- کافران مکه ، نزول وحی بر پیامبر ( ص ) را ، ادعایی بیش نمی دانستند .
قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
ذکر نکردن منشأ نزول ذکر و مجهول آوردن فعل <نُزِّل> و نیز با استهزا بیان کردن آن، می تواند به منظور یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 7،8
7 _ خداوند در روز قیامت کافران منکر قیامت را به فراموشی خواهد سپرد و اعتنایی به آنان نخواهد کرد .
فالیوم ننسیهم
8 _ بی اعتنایی خداوند به کافران و به فراموشی سپردن آنان در آخرت ، سزای غفلت آنان از قیامت و انکار آیات الهی است .
فالیوم ننسیهم کما نسوا لقاء یومهم هذا و ما کانوا بایتنا یجحدون
حرف <کاف> در <کما نسوا> تعلیلیه است و <ما> مصدریه ; یعنی <لنسیانهم>. همچنین <ما> در <ما کانوا> مصدریه است و عطف بر <ما نسوا>، یعنی: لکونهم بایاتنا یجحدون.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 6
6 _ دشمنان اسلام و کافران حق ستیز در صورت تسلط بر مسلمانان هرگز بر پیمان و پیوند دوستی و خویشاوندی پایبند نخواهند بود .
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمه
ص: 754
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 48 - 7
7_ خداوند ، نوح ( ع ) را به پدیدآمدن جامعه ها و امتهایی کفرپیشه از نسل او و همراهانش آگاه ساخت .
و أمم سنمتعهم ثم یمسّهم منا عذاب ألیم
کلمه <أمم> مبتدا و خبر آن محذوف می باشد; یعنی: ممن معک أمم سنمتعهم. جمله <یمسهم ...> حکایت از آن دارد که مقصود از <أمم> در این بخش از آیه ، امتهای کافر هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 66 - 1،4
1 - دانش و معرفت درباره آخرت ، خارج از محدوده توان کافران
بل ادّرک علمهم فی الأخره
<تدارُک> (مصدر <إدارک>) عبارت است از پیوستن اجزای شیء به آن شیء به گونه ای که از آن اجزا، چیزی باقی نمانده باشد. <ادّارک علمهم فی الأخره>; یعنی، آنها (کافران) دانششان مصروف جای دیگری شده و چیزی از آن باقی نمانده است تا بتوانند آن را درباره آخرت به کار برند. بنابراین آنان نه مجال آن را دارند که با دلایل علمی، آخرت را رد کنند و نه مجال آن را دارند که با برهان های یقینی آن را اثبات کنند.
4 - کافران ، گرفتار شک و تردید درباره آخرت
بل هم فی شکّ منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 7
7 _ منکران رسالت انبیا با استناد به وجود سختی ها و آسایش ها در تاریخ نیاکان خویش ، دشواری های بیدارکننده زندگی خود را پدیده ای عادی و خالی از هر گونه هدف و پیام می پنداشتند .
ثم بدلنا . .. قالوا قد مس ءاباءنا الضراء و السراء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 32 - 5
ص: 755
5- کافران ، از آیات آسمانی خداوند اعراض کرده و روی گردان اند .
و هم عن ءای_تها معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 4 - 1،4
1 _ رویگردانی از هر آیت خداوند، شیوه کافران عصر بعثت
و ما تأتیهم من ءایه من ءایت ربهم إلا کانوا عنها معرضین
4 _ برخی از کافران در برابر آیات و معجزات، در عین اتمام حجت خداوند بر آنان، سرسختی نشان داده و لجاجت میورزند.
و ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین
آمدن آیات و معجزات متعدد، گویای قطع عذر و اتمام حجت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 9
9 _ رویگردانی، تکذیب و تمسخر، مراحل مبارزه و رویارویی کافران با آیات الهی و قرآن*
ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین. فقد کذّبوا بالحق ... ما کانوا به ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 4
4 _ اتهام سحر، وسیله ای برای مبارزه کافران با رسالت پیامبر(ص) و آیات الهی
لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 5
5 _ تکذیب قرآن و آیات الهی از سوی برخی کفار، با وجود علم و آگاهی بر حقانیت آن
إن هذا إلا أسطیر الأولین . .. بل بدالهم ما کانوا یخفون
چون در آیات قبل سخن از تکذیب قرآن و آیات الهی بود، مراد از <ما کانوا یخفون> می تواند موارد مذکور باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 5،12
5 _ انکار آیات الهی هدف اصلی کافران از تکذیب پیامبر اکرم(ص)
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
12 _ خداوند تسلّی دهنده پیامبر(ص) با بیان اینکه هدف تکذیب کفار آیات الهی است، نه شخص پیامبر(ص)
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
ص: 756
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 2
2 _ همگونی روش کافران در طول تاریخ در برخورد با آیات الهی
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 11
11_ کفرپیشگان ، مشرکان و آنان که به خدا دروغ می بندند ، از شنیدن و دیدن آیات الهی ناتوانند .
و من أظلم ممن افتری . .. أُول_ئک ... ما کانوا یستطیعون السمع و ما کانوا یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 7
7- پاسخ کافران عصر بعثت ، در برابر آیات روشن و دلایل کافی توحید و اسلام ، بیان وضعیت بهتر اقتصادی و اجتماعی خود نسبت به مؤمنان بود .
قال الذین کفروا للذین ءامنوا . .. أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
لام در <للذین آمنوا> ممکن است برای تبلیغ باشد. در این صورت مؤمنان مخاطب کافران خواهند بود. همچین می تواند برای تعلیل بوده و مراد این باشد که کافران، به خاطر مؤمنان و در باره آنان، پرسش یادشده را مطرح کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 27
27- < قال رسول الله ( ص ) : إذا جمع الله الأولین و الأخرین و قضی بینهم و فرغ من القضاء . . . الکافرون . . . یأتون إبلیس فیقولون : . . . قم أنت فاشفع لنا فإنک أنت أضللتنا فیقوم إبلیس . . . و یقول عند ذلک : < إن الله وعدکم وعد الحق و وعدتکم فاخلفتکم . . . > ;
از رسول خدا(ص) روایت شده است که فرمود: آن گاه که خداوند اولین و آخرین انسانها را جمع کرد و میان آنان حکم نمود و از حکم کردن فارغ شد . .. کافران ... نزد ابلیس آیند و گویند:... تو برخیز و برای ما شفاعت کن; پس همانا تنها تو ما را گمراه کردی. پس ابلیس می ایستد ... و در این هنگام می گوید: <إن الله وعدکم وعد الحق و وعدتکم فاخلفتکم...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 2
2 - احسان ( نیک کرداری و نیکی کردن به دیگران ) ، هدف و فلسفه درخواست کافران از بازگشت دوباره به زندگی دنیایی
لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
<إحسان> هم شامل نیکی به خود می باشد و هم نیکی به دیگران (لسان العرب ). این واژه در آیه شریفه ممکن است به هر
ص: 757
دو معنا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 82 - 2
2 - تبدیل دوباره استخوان های پوسیده مردگان به انسانی کامل ، امری ناممکن در نظر کافران
قالوا أءذا متنا . .. أءنّا لمبعوثون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 227 - 11
11 - استفاده کافران از شعر ، در هجو ارزش های الهی و پیامبر ( ص )
و ذکروا اللّه کثیرًا و انتصروا من بعد ما ظلموا
قیدهای <ذکروا اللّه کثیراً> و <انتصروا من بعد ما ظلموا> می تواند نشانگر این باشد که شاعران جاهلی، ارزش های الهی و شخص پیامبر(ص) و مسلمانان را هجو می کردند و خداوند ضمن تشویق شاعران مسلمان به تبلیغ ارزش های الهی (و ذکروا اللّه کثیراً)، مقابله به مثل را نیز برای آنان تجویز کرده است (وانتصروا من بعد ما ظلموا).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 5
5- کافران ، مخفیانه اقدام به استماع آیه های قرآن نموده و یکدیگر را بر این کار ملامت می کردند .
نحن أعلم بما یستمعون به . .. و إذ هم نحوی
احتمال دارد مراد از <إذ هم نجوی> - همان گونه که در برخی شأن نزولها آمده است _ کافرانی باشد که مخفیانه، اقدام به استماع سخنان پیامبر(ص) می کردند و با مشاهده یکدیگر به صورت نجوا، به ملامت یکدیگر می پرداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 16،17
16 _ کافران تا آخرین سال های حیات پیامبر ( ص ) ، از شکست دادن اسلام ناامید شده بودند .
الیوم یئس الذین کفروا من دینکم
ص: 758
چون تمام وقایعی که آیه شریفه، می تواند ناظر به آنها باشد _ با توجه به شأن نزولها _ در آخرین سالهای عمر شریف پیامبر(ص) اتفاق افتاده است.
17 _ امید کفار و دشمنان اسلام به شکست اسلام ، تا پیش از نزول آیه < الیوم یئس الذین کفروا >
الیوم یئس الذین کفروا من دینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 5
5 _ برخی از اهل کتاب همسو با کافران ، در رویارویی با اسلام
لاتتخذوا الذین . .. من الذین اوتوا الکتب من قبلکم و الکفار أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 58 - 3
3 _ مبارزه تبلیغاتی کافران و اهل کتاب علیه اسلام ، با استهزای نماز و اذان و بازیچه خواندن آن
و إذا نادیتم إلی الصّلوه اتخذوها هزواً و لعباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 4
4 _ کافران همواره در حال برنامه ریزی و توطئه علیه اسلام و بنیاد های دین
إذ یمکر بک . .. و یمکرون
جمله <إذ یمکر . .. > گزارشی از مکرهای گذشته کافران دارد و جمله <یمکرون> خبر از توطئه گریهای آینده آنان می دهد. بیان این خبر با فعل مضارع حاکی از استمرار این توطئه گریهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 1،3،8،11
1 _ جوامع کفرپیشه همواره مهیای صرف دارایی های خویش برای جلوگیری از گسترش اسلام
إن الذین کفروا ینفقون امولهم لیصدوا
انفاق مال به معنای مصرف کردن دارایی و هزینه کردن آن است و مراد از <ینفقون>، به قرینه <سینفقونها>، که اخبار از تحقق سرمایه گذاری است، بیان حالت کافران می باشد. یعنی کافران برای جلوگیری از انتشار اسلام آماده سرمایه گذاری هستند و از انفاق مال دریغی ندارند.
3 _ تلاش کافران و صرف هزینه های کلان برای جلوگیری از گسترش اسلام ، بی اثر است .
ثم تکون علیهم حسره
8 _ شکست نهایی ، سرنوشت محتوم کفرپیشگان ستیزه گر علیه اسلام و راه خدا
ثم یغلبون
11 _ مبارزات گذشته کافران علیه اسلام ، مانع پذیرش آنان در زمره مسلمانان نخواهد شد .
ثم یغلبون و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 759
6 - انفال - 8 - 38 - 1
1 _ خداوند ، کافران ستیزه گر عصر بعثت را به ترک مبارزه علیه اسلام و مسلمانان فراخواند .
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم
انتهاء به معنای پذیرش نهی است ; یعنی انجام ندادن کاری بر اثر نهی شدن از آن. بنابراین با توجه به اینکه متعلق <ینتهوا> شرارتهای کافران علیه مسلمانان است، جمله <ان ینتهوا> دلالت می کند که خداوند کافران را از تعرض به مسلمانان نهی کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 6،7
6 _ لزوم ترک مبارزه با کافران در صورت دست برداشتن از فتنه انگیزی علیه اسلام و ایجاد مزاحمت برای گسترش دین خدا
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
متعلق <انتهوا> به قرینه فرازهای پیشین، فتنه انگیزی و جلوگیری از حاکمیت یافتن دین الهی است.
7 _ خداوند با بیان نظارت خویش بر اعمال کافرانِ دست کشیده از مبارزه علیه اسلام ، مسلمانان صدر اسلام را از غافلگیر شدن در توطئه های آنان ایمنی بخشید .
فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 8
8_ مؤمنان عصر بعثت ، خواهان ظهور معجزه ای برای گرایش پیدا کردن کافران به اسلام و قرآن بودند .
أفلم یاْیئس الذین ءامنوا أن لو یشاء الله لهدی الناس جمیعًا
اعتراض خداوند به مؤمنان با جمله <أفلم یاْیئس الذین ءامنوا> و بیان این حقیقت که امر هدایت و ضلالت به دست خداوند است نه وابسته به ارائه معجزه، می رساند که مؤمنان خواهان آن بودند که معجزات درخواستی کافران تحقق یابد، شاید که آنان هدایت شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 2 - 1،3
1- آرزو و علاقه فراوان کافران به مسلمان بودن ، آن گاه که فرصتِ اسلام آوردن را از دست بدهند .
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
مراد از <یودّ> به قرینه فعل ماضی <کانوا> مطلق دوست داشتن نیست، بلکه به معنای تمنا و آرزوست. و <ربما> در آیه به معنای تکثیر استعمال شده است.
3- آرزوی کافران برای پذیرش اسلام ، بسیار کم است . *
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که <ربما> _ همان گونه که رایج است _ در قلّت و <یودّ> در همان معنای خودش (یحبّ) استعمال شود. آیه بعد (ذرهم یأکلوا و یتمتعوا ...) قرینه و تأییدی است بر برداشت فوق.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 7
ص: 760
7- پاسخ کافران عصر بعثت ، در برابر آیات روشن و دلایل کافی توحید و اسلام ، بیان وضعیت بهتر اقتصادی و اجتماعی خود نسبت به مؤمنان بود .
قال الذین کفروا للذین ءامنوا . .. أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
لام در <للذین آمنوا> ممکن است برای تبلیغ باشد. در این صورت مؤمنان مخاطب کافران خواهند بود. همچین می تواند برای تعلیل بوده و مراد این باشد که کافران، به خاطر مؤمنان و در باره آنان، پرسش یادشده را مطرح کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 36 - 2
2 - قضاوت کافران درباره اسلام و مسلمانان ، قضاوتی بی اساس و بدون پایه عقلانی و منطقی است .
ما لکم کیف تحکمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 2
2 - کافرانی که در ادعا ، آماده سازش بودند ، زمینه پذیرش دین پیامبر ( ص ) را نداشتند .
و لی دین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 1،2،3،4
1 _ بسیاری از رسولان الهی قبل از پیامبر(ص)، مورد تمسخر و استهزای کافران قرار گرفتند.
و لقد استهزیء برسل من قبلک
2 _ درگیری و مبارزه کافران با پیامبران الهی در طول تاریخ جریان داشته است.
و لقد استهزیء برسل من قبلک
3 _ تمسخر و استهزای پیامبران الهی، شیوه کافران در طول تاریخ بوده است.
و لقد استهزیء برسل من قبلک . .. ما کانوا به یستهزءون
4 _ استهزای وعیدها و تهدیدهای پیامبران الهی، از شیوه های مبارزه کافران با انبیا در طول تاریخ
و لقد استهزیء برسل من قبلک فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به
بنابراین که مقصود از <ما کانوا به یستهزءون>، عذاب موعود الهی باشد که در محتوای پیامهای انبیا(ع) ذکر می شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 11 - 4
4 _ گستردگی دعوت انبیا و مخالفت کافران با آنها، در پهنه زمین
قل سیروا فی الأرض ثم انظروا
<الأرض>، به معنای تمامی زمین است که به عنوان عرصه سیر و مطالعه آثار گذشتگان معرفی شده است لذا چنین برمی آید که پیامبران در تمامی زمین حضور داشته و مکذّبان نیز بهمین صورت در زمین پراکنده بوده اند.
ص: 761
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 3
3- همسانی کافران در طول تاریخ ، در برخورد غیر منطقی با رسولان الهی
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
برخورد استهزاآمیز، بیانگر نداشتن منطق در موضع گیری ها است و چون پیامبران پیشین و پیامبراسلام(ص) مورد تمسخر کافران قرار گرفته اند; به دست می آید که برخورد کافران همسان بوده و مواضع مشابهی داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 28 - 6
6 _ کافران زشتکردار عصر جاهلی از سر جهل، انجام کارهای زشت و ناپسند را اجرای فرمان خدا می پنداشتند.
و إذا فعلوا فحشه قالوا . .. الله أمرنا بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 134 - 1
1 _ نیل به سعادت دنیا با ترک ایمان و تقوا ، پندار باطل کفرپیشگان بی تقوا
من کان یرید . .. فعند اللّه ثواب الدنیا و الأخره
خداوند پس از سفارش به تقوا و ترک کفر (وصینا . .. ان اتقوا اللّه)، پاره ای از زیانهای کفرپیشگی و بی تقوایی را برشمرد و با این آیه به علتی از علل گرایش به کفر و بی تقوایی، یعنی توهم رسیدن به سعادت دنیا، اشاره می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 2
2_ آنان که با تلاوت قرآن هدایت نشوند و به سرای آخرت ایمان نیاورند ، حتی اگر مردگانی زنده شوند و حقایق آخرت را برای آنان بیان کنند ، هدایت نخواهند یافت .
و لو أن قرءانًا . .. کلّم به الموتی
هر یک از جمله های <سیّرت به الجبال> و <قطّعت به الأرض> و <کلّم به الموتی> حکایت از معجزات درخواستی کفرپیشگان دارد که به مناسبت می توان گفت: جمله <کلّم به الموتی> حاکی است که آنان برای باور به آخرت، از پیامبر(ص) می خواستند تا مردگانی را زنده کند تا از آخرت و دنیای پس از مرگ برای آنان سخن بگویند.
ص: 762
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 7،8
7 _ وعده دروغین برخی کفار مبنی بر اصلاح خویش و تکذیب نکردن آیات الهی در صورت بازگشت به دنیا
فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب . .. و إنهم لکذبون
8 _ کافران تکذیب کننده آیات الهی حتی در صورت بازگشت به دنیا ایمان نمی آورند.
فقالوا یلیتنا نرد . .. و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 29 - 3
3 _ برخی کافران، حتی در صورت بازگشت به دنیا، زندگی را منحصر به دنیا دانسته و قیامت را انکار می کنند.
و لو ردوا لعادوا . .. و قالوا إن هی إلا حیاتنا الدنیا
جمله <و قالوا> می تواند عطف بر جمله <لعادوا> باشد. یعنی اگر به دنیا بازگردند، به همان روش باطل خودروی آورده و باز هم معاد را انکار می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 15
15- کافران ، بدعت گذاران در دین را صمیمانه دوست دارند .
لتفتری علینا غیره و إذًا لاَتّخذوک خلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 10
10- تاریخ ، پیامدار درس های عبرت برای جوامع کفرپیشه
و کأیّن من قریه . .. أهلکن_هم فلاناصر لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 4
ص: 763
4 _ کافران به تحلیل صحیح تاریخ نپرداخته و از آن پند نمی گیرند.
ألم یروا کم أهلکنا
استفهام توبیخی <ألم یروا> بیانگر این است که تاریخ گذشتگان قابلیت پندآموزی و عبرت گرفتن دارد، ولی کافران در پی آن نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 6 - 5،8
5 - کافران مکه برای بازداشتن مردم از گوش فرا دادن به آیات قرآن و سخنان پیامبر ( ص ) کنیزان آوازه خوان را می خریدند و مردم را به آواز مشغول می کردند .
و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضلّ عن سبیل اللّه
منظور از <لهوالحدیث> طبق برخی از شأن نزول ها، غنا است که به وسیله کنیزانی خوانده می شد. لازم به گفتن است که طبق این معنا <اشتراء> حقیقی است.
8 - غنا و نغمه های مفسده انگیز ، ابزار کافران برای گمراه کردن مردم از راه خدا است .
و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضلّ عن سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 6 - 2
2 - برخی از کافران عصر پیامبر ، به منظور دور ساختن مردم از هدایت قرآنی ، داستان های بیهوده را فرامی گرفتند و ترویج می دادند .
و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضلّ عن سبیل اللّه
درباره این که <مراد از <من الناس> در این آیه و نیز <خرید حدیث لهو> چیست؟>، مفسران گفته اند، بعضی از کافرانِ مکه، به کشورهایی مانند ایران مسافرت می کردند و کتاب های افسانه می خریدند و یا می آموختند و آنها را به مکه منتقل می کردند و به منظور مبارزه با قرآن، رواج می دادند. لازم به ذکر است که مراد از <سبیل اللّه> در این آیه، به قرینه آیات آغاز سوره، می تواند قرآن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 134 - 1
1 _ نیل به سعادت دنیا با ترک ایمان و تقوا ، پندار باطل کفرپیشگان بی تقوا
من کان یرید . .. فعند اللّه ثواب الدنیا و الأخره
ص: 764
خداوند پس از سفارش به تقوا و ترک کفر (وصینا . .. ان اتقوا اللّه)، پاره ای از زیانهای کفرپیشگی و بی تقوایی را برشمرد و با این آیه به علتی از علل گرایش به کفر و بی تقوایی، یعنی توهم رسیدن به سعادت دنیا، اشاره می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 11
11- کافران پس از مرگ ، به کلی منکر اعمال زشت دنیوی خویش می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... ما کنّا نعمل من سوء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 7
7- پاسخ کافران عصر بعثت ، در برابر آیات روشن و دلایل کافی توحید و اسلام ، بیان وضعیت بهتر اقتصادی و اجتماعی خود نسبت به مؤمنان بود .
قال الذین کفروا للذین ءامنوا . .. أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
لام در <للذین آمنوا> ممکن است برای تبلیغ باشد. در این صورت مؤمنان مخاطب کافران خواهند بود. همچین می تواند برای تعلیل بوده و مراد این باشد که کافران، به خاطر مؤمنان و در باره آنان، پرسش یادشده را مطرح کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 28 - 4
4 - تأسف و حسرت شدید کافران دوزخی ، از بهره مناسب نبردن از اموال و ثروت خویش و ذخیره نکردن آن برای سعادت اخروی
ما أغنی عنّی مالیه
لحن و سیاق این آیه، می رساند که کافران این سخن را، از روی تأسف و حسرت به زبان می آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 84 - 12
12- کافران در روز قیامت ، هیچ راهی برای جلب رضایت خداوند نمی یابند .
ص: 765
ثمّ لایؤذن للذین کفروا و لا هم یستعتبون
<إستیعاب> (مصدر یستعتبون) به معنای درخواست از بدی کننده برای بازگشت از بدکاری و جلب رضایت کسی که به او بدی شده است، می باشد. بنابراین معنای جمله <و لا هم یستعتبون> چنین خواهد بود: از آنان نخواهند که عذرخواهی کنند و یا کاری کنند که خدا از ایشان راضی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 7 - 1،2
1 - گمان کافران ، به برانگیخته نشدن انسان ها در قیامت
زعم الذین کفروا أن لن یبعثوا
2 - اعتقاد کافران به برانگیخته نشدن انسان ها در قیامت ، مبتنی بر گمان است ; نه یقین و علم .
زعم الذین کفروا أن لن یبعثوا
برداشت یاد شده، به این دلیل است که ماده <زعم>، بیشتر در معنای <ظن> (گمان) و نیز درباره چیزی که مورد تردید بوده و اثبات نشده است، به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 3
3 - کافران به قرآن از حق شنوی ، حق گویی و حق بینی ، ناتوانند .
و مثل الذین کفروا . .. صم بکم عمی
<صم> و <بکم> و <عمی> به ترتیب: جمع أصم (کر) و أبکم (لال) و أعمی (کور) می باشند. به نظر می رسد متعلق <کفروا> به قرینه آیه قبل <ما أنزل اللّه> باشد، یعنی: مثل الذین کفروا بما أنزل اللّه.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 3
3 - کافران به قرآن از حق شنوی ، حق گویی و حق بینی ، ناتوانند .
و مثل الذین کفروا . .. صم بکم عمی
<صم> و <بکم> و <عمی> به ترتیب: جمع أصم (کر) و أبکم (لال) و أعمی (کور) می باشند. به نظر می رسد متعلق <کفروا> به قرینه آیه قبل <ما أنزل اللّه> باشد، یعنی: مثل الذین کفروا بما أنزل اللّه.
ص: 766
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 3
3 - کافران به قرآن از حق شنوی ، حق گویی و حق بینی ، ناتوانند .
و مثل الذین کفروا . .. صم بکم عمی
<صم> و <بکم> و <عمی> به ترتیب: جمع أصم (کر) و أبکم (لال) و أعمی (کور) می باشند. به نظر می رسد متعلق <کفروا> به قرینه آیه قبل <ما أنزل اللّه> باشد، یعنی: مثل الذین کفروا بما أنزل اللّه.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 11
11- اِخبار خداوند به آشکار شدن حقانیت اسلام ، برای کافران صدراسلام در آینده
ربما یودّ الذین کفروا . .. فسوف یعلمون
برداشت فوق، مبتنی بر این است که مفعول و متعلق علم در <یعلمون> حقانیت اسلام باشد که مورد انکار آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 67 - 2
2 - کافران و ناباوران به رستاخیز ، در زندگی فاقد تکیه گاه مطمئن بوده و در مواجهه با حوادث ، زود خود را می بازند و دچار یأس و احساس حرمان می شوند .
لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون . بل نحن محرومون
روی سخن در این آیات، با کافران و کسانی است که در برابر مسأله معاد، موضع گیری ناباورانه دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 20 - 3
3 _ کفرپیشگان عصر بعثت _ علی رغم نزول پی در پی آیات و سوره های قرآن _ خواستار نزول معجزه ای دیگر بودند .
و یقولون لو لا أنزل علیه ءایه من ربه
ص: 767
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 2
2 - کفرپیشگان از دعوت پیامبران جز فریاد و سر و صدا ، چیز دیگری در نمی یابند .
و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لایسمع إلا دعاءً و نداءً
بر اساس توضیح برداشت قبل، معنای جمله <مثل الذین کفروا . .. إلا دعاءً و نداءً> چنین می شود: مَثَل کافران در ارتباط با دعوت کنندگان به ایمان مَثَل گوسفندان و چوپان آنهاست; همان گونه که گوسفندان از سخن و امر و نهی چوپان چیزی جز فریاد نمی فهمند، کافران نیز از دعوت پیامبران حقیقتی را درک نمی کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 12
12 - کافران مجرم ، تنها ، منکر رسالت پیامبراسلام ( ص ) نبودند ، بلکه هر دعوت کننده به خدا را ، یاوه سرا می دانستند .
لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
با این که خداوند، آورنده معجزه را، تنها پیامبر(ص) معرفی فرموده است (لئن جئتهم) اما آنان در جواب، جمعی را مخاطب قرار می دهند (إن أنتم. ..) این حقیقت را حکایت می کند که آنان، هر دعوت کننده ای را دارای چنان وصفی می پندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 9
9 - از امام باقر ( ع ) درباره آیه فوق روایت شده : < مثل الذین کفروا فی دعائک إیاهم أی مثل الداعی لهم إلی الإیمان کمثل الناعق فی دعائه المنعوق به من البهائم التی لاتفهم و إنما تسمع الصوت فکما ان الأنعام لایحصل ل ها من دعاء الراعی إلا السماع دون تفهم المعنی فکذلک الکفار لایحصل لهم من دعائک إیاهم إلی الإیمان إلا السماع دون تفهم المعنی ;
مثل تو ای رسول ما در دعوت این کافران، به سان چوپانی است که گوسفندان را فرا می خواند و آن گوسفندان نمی فهمند او چه می گوید و تنها صدایی می شنوند. پس همان طور که گوسفندان از فریاد چوپان غیر از صدا، معنایی نمی فهمند، کافران نیز از دعوت تو آنها را به ایمان غیر از شنیدن صدا هیچ معنایی نمی فهمند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 1
1 _ تبدیل دین خدا به مجموعه ای از امور واهی و بازدارنده از سعادت و کمال ، ویژگی کفرپیشگان
حرمهما علی الکفرین. الذین اتخذوا دینهم لهواً و لعباً
ص: 768
الف: مراد از <دینهم> دین الهی است و اضافه آن به مردم اشاره به این حقیقت دارد که منفعت برنامه های دینی و قوانین شریعتهای الهی به خود انسانها می رسد. ب: <اتخذوا> از افعال تصییر است. یعنی: بدلوا دین اللّه لهوا و لعبا. و تبدیل دین خدا به لهو و لعب به این است که پیرایه هایی را بر دین ببندند تا دین مجموعه ای از لهو و لعب جلوه کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 37 - 2
2 _ کافران ستیزه گر با دین ، پلید هستند و اهل ایمان ، پاک .
لیمیز اللّه الخبیث من الطیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 55 - 8
8 _ کافران و مشرکان ، منکر ربوبیت مطلق خدا هستند و همواره در برابر آن ایستاده و در این راه پشتیبان یکدیگراند .
و یعبدون من دون اللّه . .. و کان الکافر علی ربّه ظهیرًا
<الف و لام> در کلمه <الکافر> برای استغراق است و این کلمه شامل تمامی کافران می شود. <ظهیر> (فعیل به معنای فاعل) نیز به معنای معین و پشتیبان است. گفتنی است آمدن فعل <کان> در آغاز مبتدا و خبر، بیانگر استمرار خبر برای مبتدا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 2
2 - کشف و ظهور ربوبیت بی همتای الهی در قیامت ، برای کافران
و قال الذین کفروا ربّنا
از اقرار کافران به ربوبیت الهی (ربّنا)، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 12
12 - کافران مجرم ، تنها ، منکر رسالت پیامبراسلام ( ص ) نبودند ، بلکه هر دعوت کننده به خدا را ، یاوه سرا می دانستند .
لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
با این که خداوند، آورنده معجزه را، تنها پیامبر(ص) معرفی فرموده است (لئن جئتهم) اما آنان در جواب، جمعی را مخاطب قرار می دهند (إن أنتم. ..) این حقیقت را حکایت می کند که آنان، هر دعوت کننده ای را دارای چنان وصفی می پندارند.
ص: 769
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 22 - 10
10 _ < عن أبی جعفر ( ع ) إذا أراد اللّه قبض روح الکافر ، قال : یا ملک الموت انطلق أنت و أعوانک إلی عدوّی . . . فاقبض روحه حتّی تکبه فی النار . . . فإذا بلغت الحلقوم ضربت الملائکه وجهه و دبره . . . و ذلک قوله < یوم یرون الملائکه لابشری یومئذ للمجرمین و یقولون حجراً محجوراً > . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده است: زمانی که خداوند اراده قبض روح کافر را کند، به ملک الموت امر می نماید که همراه یارانت به سوی دشمن من بروید. .. پس بگیر روحش را تا آنکه او را به روی در آتش افکنی ... آن هنگام که جان او به گلو می رسد، ملائکه بر صورت و پشت او می زنند ... و این سخن خداوند است: <یوم یرون الملائکه لابشری یومئذ للمجرمین...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 9
9 _ جواز استفاده مؤمن و کافر از زیباییها و روزیهای پاکیزه خدا در دنیا
قل هی للذین ءامنوا فی الحیوه الدنیا خالصه یوم القیمه
کلمه <خالصه> حال است برای <هی> و <یوم القیامه> متعلق به آن می باشد. ذکر نشدن این کلمه در مورد <الحیاه الدنیا> حاکی از انحصاری نبودن مواهب دنیا برای مؤمنان است. یعنی: قل هی للذین آمنوا و لغیر هم فی الحیاه الدنیا و لهم خالصه یوم القیامه.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 7
7 _ منکران رسالت انبیا با استناد به وجود سختی ها و آسایش ها در تاریخ نیاکان خویش ، دشواری های بیدارکننده زندگی خود را پدیده ای عادی و خالی از هر گونه هدف و پیام می پنداشتند .
ثم بدلنا . .. قالوا قد مس ءاباءنا الضراء و السراء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 1،3،4
1- آگاهی کامل خداوند ، به هدف ها و انگیزه های کافران در گوش فرا دادن به کلمات پیامبر ( ص )
نحن أعلم بما یستمعون به
<با> در <بما> برای سببیت است. بنابراین معنای آیه چنین می شود: ما به غرض و انگیزه ای که کافران به خاطر آن به
ص: 770
سخنان پیامبر(ص) گوش فرامی دهند علم داریم.
3- کافران ، به منظور خنثی کردن سخنان پیامبر ( ص ) به نجوا و گفت و گوی سرّی می پرداختند .
نحن أعلم بما یستمعون به . .. و إذ هم نحوی إذ یقول
<إذ هم نجوی> و إذ یقول الظالمون> بدل <إذ یستمعون إلیک> است. با توجه به این نکته، معنای آیه چنین می شود: ما آگاهترین هستیم به غرض کافران در گوش فرا دادن به سخنان پیامبر(ص) _ که تهمت زدن [سحرزدگی] به اوست _ و آگاه هستیم از نجوا و گفت وگوی آنان. چنین بیانی حکایت از آن دارد که غرض آنها از گوش دادن، تمهید و آماده شدن برای خنثی سازی سخنان پیامبر(ص) بوده است.
4- خداوند ، با افشای انگیزه های کافران در گوش فرا دادن به سخنان پیامبر ( ص ) ، آنان را مورد تهدید قرار داد .
نحن أعلم . .. و إذ هم نحوی
اعلام اطلاع خداوند از گوش دادن کافران به سخنان پیامبر(ص) و آگاهی از گفت وگوی آنها، برای تهدید و هشدار به آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 104 - 6
6 _ پایبندی کفرپیشگان به افکار و آراء گذشتگان خویش مانع پذیرش تعالیم قرآن و رسول خدا ( ص )
و إذا قیل لهم تعالوا . .. قالوا حسبنا ما وجدناعلیه ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 227 - 11
11 - استفاده کافران از شعر ، در هجو ارزش های الهی و پیامبر ( ص )
و ذکروا اللّه کثیرًا و انتصروا من بعد ما ظلموا
قیدهای <ذکروا اللّه کثیراً> و <انتصروا من بعد ما ظلموا> می تواند نشانگر این باشد که شاعران جاهلی، ارزش های الهی و شخص پیامبر(ص) و مسلمانان را هجو می کردند و خداوند ضمن تشویق شاعران مسلمان به تبلیغ ارزش های الهی (و ذکروا اللّه کثیراً)، مقابله به مثل را نیز برای آنان تجویز کرده است (وانتصروا من بعد ما ظلموا).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 30 - 5
5 - کافران ، همواره در کمین شکست و اضمحلال جامعه مؤمنان اند .
إنّهم منتظرون
ص: 771
متعلق انتظارِ کافران، به قرینه دشمنی آنان با مؤمنان، می تواند انتظار شکست مؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 27 - 16
16 _ کافران و منکران آیات الهی تحت نفوذ و ولایت شیاطین هستند.
ذلک من ءایت الله . .. إنا جعلنا الشیطین أولیاء للذین لا یؤمنون
جمله <ذلک من آیات الله> در آیه قبل می تواند بیانگر متعلق <لا یؤمنون> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 52 - 2
2 _ حضور طیف خاصی از مؤمنان نزد پیامبر(ص)، برای برخی کافران ناخوشایند بود.
و لا تطرد الذین یدعون ربهم
سبب نزول نقل شده در ذیل این آیه و نیز لحن آن، گواه چگونگی ترکیب یاران پیامبر(ص) و فقر آنان و نیز نداشتن موقعیت اقتصادی و شؤون اجتماعی است. و همین امر موجب اعتراض و واکنشهایی از سوی کافران ثروتمند و قدرتمند می گشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 9
9 _ طاغوت ها ، شیطانند و کافران ، یاوران آنها
و الّذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت فقاتلوا اولیاء الشّیطان
بدان احتمال که مراد از شیطان همان طاغوت باشد ; در این صورت مقصود از اولیاء شیطان _ به دلیل فای تفریع _ کافران خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 9
9 _ جواز استفاده مؤمن و کافر از زیباییها و روزیهای پاکیزه خدا در دنیا
ص: 772
قل هی للذین ءامنوا فی الحیوه الدنیا خالصه یوم القیمه
کلمه <خالصه> حال است برای <هی> و <یوم القیامه> متعلق به آن می باشد. ذکر نشدن این کلمه در مورد <الحیاه الدنیا> حاکی از انحصاری نبودن مواهب دنیا برای مؤمنان است. یعنی: قل هی للذین آمنوا و لغیر هم فی الحیاه الدنیا و لهم خالصه یوم القیامه.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 1 - 14
14 _ عن أبی ابراهیم قال: . .. <ثم الذین کفروا بربهم یعدلون> قال: یعدلون بین الظلمات و النور و بین الجور و العدل.
امام کاظم(ع) درباره آیه <ثم الذین . .. > فرمود: (کافرانی که برای خدا انباز می گیرند)، ظلمت و نور و ظلم و عدل را برابر قرار می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 1 - 14
14 _ عن أبی ابراهیم قال: . .. <ثم الذین کفروا بربهم یعدلون> قال: یعدلون بین الظلمات و النور و بین الجور و العدل.
امام کاظم(ع) درباره آیه <ثم الذین . .. > فرمود: (کافرانی که برای خدا انباز می گیرند)، ظلمت و نور و ظلم و عدل را برابر قرار می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 19 - 4
4 - ازدحام کافران و مشرکان در اطراف پیامبر ( ص ) ، برای مشاهده عبادت و نماز آن حضرت
کادوا یکونون علیه لبدًا
مفسران و اهل لغت، <لِبَد> را به ازدحام معنا کرده و درباره مرجع ضمیر فاعلی <کادوا> و <یکونون> دو نظر ارائه داده اند. برخی آن را مشرکان و کافران مکه و برخی دیگر آن را مؤمنان جن دانسته اند که برای استماع قرآن کریم در اطراف پیامبر(ص) ازدحام می کردند. برداشت یاد شده، مبتنی بر نظر نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 773
5 - انعام - 6 - 1 - 14
14 _ عن أبی ابراهیم قال: . .. <ثم الذین کفروا بربهم یعدلون> قال: یعدلون بین الظلمات و النور و بین الجور و العدل.
امام کاظم(ع) درباره آیه <ثم الذین . .. > فرمود: (کافرانی که برای خدا انباز می گیرند)، ظلمت و نور و ظلم و عدل را برابر قرار می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 37 - 14
14_ کفرپیشگان و ستمگران ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی اند .
و لاتخ_طبنی فی الذین ظلموا إنهم مغرقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 21 - 5
5_ کافران ، به پوچی و بی اساس بودن بافته های دروغین و عقاید واهی خویش ، پی خواهند برد .
و ضلّ عنهم ما کانوا یفترون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 6
6 - مکلف بودن کافران به فروع دین و انجام فرائض ( همچون نماز )
یدعون إلی السجود و هم س_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 103 - 9
9- فصاحت عالی قرآن و بیان روشن آن ، مورد قبول همگان حتی کافران و مشرکان
و ه_ذا لسان عربیّ مبین
استدلال خداوند در ردّ ادعای کافران، مبتنی است بر آنکه فصاحت قرآن مورد قبول آنها باشد.
ص: 774
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 4،6
4 - ناتوانی کفرپیشگان از دیدن و شنیدن حقایق دینی و بازگویی آنها ، ایشان را از درک معارف دین و حقایق قرآن ، محروم کرده است .
صم بکم عمی فهم لایعقلون
مفعول <لایعقلون> معارف الهی و حقایق قرآن (ما أنزل اللّه) است.
6 - کفرپیشگان بر اثر ترک پرسش و جستجو از حقایق و معارف دین ، از درک آنها ناتوان و محرومند .
بکم . .. فهم لایعقلون
تفریع جمله <فهم لایعقلون> بر لال بودن کفرپیشگان می تواند اشاره به این باشد که: از ابزار شناخت حقیقت، جستجوی آن با پرسش و تحقیق است و کفرپیشگان از این ابزار محرومند; یعنی، در پی یافتن حقیقت نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 9
9 _ جوامع کفرپیشه ، جوامعی به دور از درک حقایق دین و معارف الهی
بأنهم قوم لایفقهون
با توجه به اینکه ایمان و کفر تعیین کننده توانایی و ناتوانی دانسته شده، معلوم می شود مفعول حذف شده از <لایفقهون> همان حقایق و معارف است که اهل ایمان بدان باور دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 4
4 - تأسف و حسرت شدید کافران دوزخی ، از بهره مناسب نبردن از قدرت و توانمندی خویش و ذخیره نکردن آن برای سعادت اخروی
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 104 - 6
6 _ پایبندی کفرپیشگان به افکار و آراء گذشتگان خویش مانع پذیرش تعالیم قرآن و رسول خدا ( ص )
و إذا قیل لهم تعالوا . .. قالوا حسبنا ما وجدناعلیه ءاباءنا
ص: 775
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 9
9 _ رویگردانی، تکذیب و تمسخر، مراحل مبارزه و رویارویی کافران با آیات الهی و قرآن*
ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین. فقد کذّبوا بالحق ... ما کانوا به ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 10،12
10 _ افسانه خواندن قرآن، از شیوه های مبارزه کافران و مشرکان با اسلام
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
12 _ ناتوانی کافران از مقابله با قرآن و پیامبر اکرم(ص)
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
پناه بردن مشرکان به جدل و اتهام، گویای این است که هیچ راه منطقی و صحیحی برای مقابله با قرآن و پیامبر(ص) وجود نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 3،4،7
3 _ افسانه خواندن قرآن و کهنه دانستن مطالب آن، از ترفندهای کافران برای جلوگیری از گوش فرادادن مردم به آن
إن هذا إلا أسطیر الأولین. و هم ینهون عنه
<اول> به معنای آغاز است، و مراد کافران از این اتهام کهنه بودن مطالب قرآن می تواند باشد.
4 _ کافران با پرهیز از گوش فرا دادن به قرآن و جلوگیری مردم از آن، ناخودآگاه خود را به هلاکت می افکنند.
و إن یهلکون إلا أنفسهم و ما یشعرون
7 _ ترفندهای کافران برای مبارزه با قرآن و پیامبر(ص)، بی ثمر و موجب هلاکت خود آن ها می شود.
و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم
صدر آیه بیان مبارزه کافران با اسلام و قرآن است. لذا جمله <إن یهلکون> می تواند ناظر به این نکته باشد که سرانجام این مبارزه شکست و هلاکت خود آنان است، نه قرآن و اسلام.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 5
5 _ تکذیب قرآن و آیات الهی از سوی برخی کفار، با وجود علم و آگاهی بر حقانیت آن
إن هذا إلا أسطیر الأولین . .. بل بدالهم ما کانوا یخفون
چون در آیات قبل سخن از تکذیب قرآن و آیات الهی بود، مراد از <ما کانوا یخفون> می تواند موارد مذکور باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 105 - 5
5 _ آیات گوناگون قرآن مایه تقویت بینش آگاهان و منجر به بهانه جویی کافران خواهد شد.
و لیقولوا درست و لنبینه لقوم یعلمون
ص: 776
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 204 - 4،5
4 _ خداوند کافران را به گوش فرادادن به آوای قرآن فراخواند .
هذا بصائر من ربکم . .. إذا قری القرءان فاستمعوا له
برداشت فوق مبتنی بر این است ک___ه خطاب در <فاستمعوا . .. > شامل کافران نیز باشد.
5 _ گوش سپاری کافران به آوای قرآن ، زمینه ساز دستیابی آنان به هدایت و رحمت الهی خواهد شد .
و إذا قری القرءان فاستمعوا له و أنصتوا لعلکم ترحمون
چنانچه خطاب در آیه شامل کافران باشد، مصداق مورد نظر از رحمت در <ترحمون> هدایت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 3،5
3 _ اظهار آگاهی کافران از محتوای قرآن و غیر مهم جلوه دادن آن ، از حیله های آنان علیه پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا مثل هذا إن هذا إلا أسطیر
جمله <ان هذا . .. > دلالت می کند بر اینکه مقصود از <مثل هذا> همانندی در محتوای قرآن بوده است.
5 _ معرفی قرآن به عنوان افسانه های کهن و دروغین از ترفند های کافران برای مقابله با قرآن
قالوا . .. إن هذا إلا أسطیر الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 8
8_ مؤمنان عصر بعثت ، خواهان ظهور معجزه ای برای گرایش پیدا کردن کافران به اسلام و قرآن بودند .
أفلم یاْیئس الذین ءامنوا أن لو یشاء الله لهدی الناس جمیعًا
اعتراض خداوند به مؤمنان با جمله <أفلم یاْیئس الذین ءامنوا> و بیان این حقیقت که امر هدایت و ضلالت به دست خداوند است نه وابسته به ارائه معجزه، می رساند که مؤمنان خواهان آن بودند که معجزات درخواستی کافران تحقق یابد، شاید که آنان هدایت شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 2 - 2
2- آرزوی عمیق کافران به تسلیم شدن در برابر قرآن ، به هنگام مواجهه با عذاب الهی یا مرگ
تلک ءای_ت الکت_ب و قرءان مبین . ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
محتمل است که متعلق <کفروا> قرآن باشد که در آیه قبل آمده است و آرزوی کفار به تسلیم بودن، بنابر قاعده، باید پس از مواجهه با حادثه ای باشد که رهایی از آن ممکن نیست و آن همانا عذاب می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 1
1 _ کافران ، منکر نزول وحی بر پیامبر ( ص ) بودند و قرآن را دروغ و ساخته و پرداخته او می دانستند .
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه
ص: 777
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 43 - 18
18 - قرآن کریم در نگاه کافران ، فراتر از کلام عادی است و تأثیری در حد سحر دارد .
و قال الذین کفروا للحقّ لمّا جاءهم إن ه_ذا إلاّ سحر مبین
از سحر دانستن قرآن، استفاده می شود که مشرکان، قرآن را کلامی فراتر از کلام معمولی و دارای تأثیری فوق العاده می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 4
4 - کفرپیشگان حق ستیز ، ناتوان از برخورد منطقی با پیامبر ( ص ) و قرآن
و قال الذین کفروا لاتسمعوا له_ذا القرءان و الغوا فیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 12
12- روحیه استکباری ، عامل اصلی مخالفت کافران با قرآن و نه شبهات اصولی و تردید در ارزش آن
و شهد ش_هد . .. ف_امن و استکبرتم
تصریح خداوند بر استکبار کافران، علی رغم ایمان حق گرایان به قرآن، اشاره به مطلب بالا دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 2 - 6
6 - اعتراف ضمنی کافران ، به تأثیر شگرف و خارق العاده قرآن و معجزات پیامبر ( ص )
و إن یروا ءایه . .. و یقولوا سحر مستمرّ
وصف <سحر مستمرّ> گرچه در مقام تنقیص بیان شده; اما به طور غیر مستقیم به تأثیر خارق العاده کارها و گفته های اعجازی پیامبر(ص) اشاره دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 36 - 3
3 - قرآن و کلام الهی ، دارای جاذبه بسیار ; حتی برای کافران لجوج و حق ناپذیر
فمالِ الذین کفروا قبلک مهطعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 3
3 - روی گردانی کافران از قرآن ، به دلیل ناتوانی آنان از درک مفاهیم آن است و افسانه دانستن آن ، بهانه ای بیش نیست .
قال أس_طیر الأوّلین . کلاّ بل ران علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 23 - 5
ص: 778
5 - تکذیب قرآن از سوی کافران ، ظاهری بوده و به دروغ بودن آن باور نداشتند .
و اللّه أعلم بما یوعون
تقابل این آیه با آیه قبل، بیانگر آن است که گرچه کافران به زبان قرآن را تکذیب می کردند; ولی خداوند بهتر می داند که در درون آنان از تکذیب قرآن خبری نبود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 7 - 12
12_ کفرپیشگان ، قیامت را امری گزاف و طرح آن را از سوی پیامبر ( ص ) چون سحر ، نیرنگی روشن قلمداد می کردند .
إن ه_ذا إلاّ سحر مبین
<ه_ذا> به گفتار پیامبر(ص) مبنی بر زنده شدن مردگان و برپایی قیامت اشاره دارد. اطلاق <سحر> بر این گفتار و ادعا، از باب تشبیه است و وجه شبه آن بطلان و نیرنگ می باشد; یعنی، این سخن ظاهری فریبنده و باطنی پوچ و بی اساس دارد و در بطلان و نیرنگ بازی، همانند سحر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 28 - 7
7 - کافران ، در پی تحقق قابل مشاهده قیامت بودند .
و یقولون متی ه_ذا الفتح
<فتح> می تواند به معنای <فصل> باشد. در این صورت، به قرینه آیه بیست و پنج و آیه بعد، مراد از <ه_ذا الفتح> می تواند قیامت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 32 - 4
4 - کافران مستکبر ، مدعی نامفهوم بودن قیامت برای ایشان
قلتم ما ندری ما الساعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 1
1 _ در صورت نزول کتابی ملموس از سوی خداوند بر پیامبر(ص)، کفرورزان آن را سحر خواهند دانست.
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه بأیدیهم لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبی
ص: 779
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 33 - 4
4- کافران دوران های قبل از اسلام در برخورد با کتاب آسمانی خویش ، مثل کافران صدراسلام عمل می کردند .
هل ینظرون إلاّ أن تأتیهم المل_ئکه أو یأتی أمر ربّک کذلک فعل الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 8،11
8 _ پشیمانی و تأسف شدید کافران در قیامت از کتمان کردن حقایق در دنیا
یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً
بنابر اینکه <لا یکتمون> عطف بر جمله <تسوّی> باشد.
11 _ شرمساری و پشیمانی کافران در قیامت ، از کتمان حقانیت رسالت پیامبر ( ص )
و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً
مصداق مورد نظر از کتمان حدیث در آیه شریفه، به دلیل <کفروا و عصوا الرسول>، کتمان حقّانیّت پیامبر (ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 11
11 _ کافران به رسالت پیامبر(ص)، حق پوش و مغالطه کارند.
و للبسنا علیهم ما یلبسون
<یلبسون>، فعل مضارع و بیانگر استمرار تلبیس کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 12 - 5
5 _ خودداری کافران از اعتراف به مالکیت مطلق خداوند، علی رغم آگاهی بدان
قل لمن ما فی السموت و الأرض قل للّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 5
5 _ تکذیب قرآن و آیات الهی از سوی برخی کفار، با وجود علم و آگاهی بر حقانیت آن
إن هذا إلا أسطیر الأولین . .. بل بدالهم ما کانوا یخفون
چون در آیات قبل سخن از تکذیب قرآن و آیات الهی بود، مراد از <ما کانوا یخفون> می تواند موارد مذکور باشد.
ص: 780
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 52 - 2
2 - کافران و مشرکان ، با رو به رو شدن با گواهی شاهدان علیه خود ، به عذرخواهی خواهند پرداخت .
و یوم یقوم الأشه_د . یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که عبارت <یوم لاینفع . ..> بدل برای <یوم یقوم الأشهاد> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 12 - 3،5
3 _ کافران، معترف به مالکیت مطلق خداوند بر جهان هستی
قل لمن ما فی السموت و الأرض قل للّه
جواب خداوند به سؤال مطرح شده و منتظر جواب کافران نماندن، بداهت و مورد اعتراف بودن جواب را می رساند.
5 _ خودداری کافران از اعتراف به مالکیت مطلق خداوند، علی رغم آگاهی بدان
قل لمن ما فی السموت و الأرض قل للّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 37 - 12
12 _ < عن رسول اللّه فی قوله تعالی < یحلونه عاماً و یحرمونه عاماً > کانوا یحرّمون المحرم عاماً و یستحلون صفر و یحرّمون صفر عاماً و یستحلّون المحرّم . . . ;
از رسول خدا (ص) درباره آیه فوق روایت شده است: [کافران] یک سال، محرم را ماه حرام و صفر را حلال و یک سال، صفر را ماه حرام و محرم را حلال می شمردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 26 - 8
8 - کافران ، تمثیل به پشه و مانند آن را امری ناروا ، نامعقول و به دور از شأن خداوند می پنداشتند .
و أما الذین کفروا فیقولون ماذا أراد اللّه بهذا مثلا
با توجه به اینکه کفرپیشگان قرآن را نپذیرفته بودند معلوم می شود: جمله <ماذا أراد اللّه . ..; خداوند چه هدفی را از این مثلها تعقیب می کند> بدین معنا نیست که آنان باور داشتند که این مثلها از جانب خداوند است و در توجیه آنها درمانده بودند; بلکه مقصود آنان این بود که چون آن گونه مثلها ناپسند، بی هدف و نامعقول است، نمی تواند نازل شده از جانب
ص: 781
خداوند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 4
4 _ اتهام سحر، وسیله ای برای مبارزه کافران با رسالت پیامبر(ص) و آیات الهی
لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 3
3 _ گریز کفرپیشگان بهانه جو از ایمان به پیامبر(ص)، با درخواست معجزاتی غیرعملی
و لو جعلنه ملکا لجعلنه رجلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 10 - 5
5 _ استهزای کفار نسبت به پیامبر اکرم(ص)، با درخواست نزول کتاب ملموس و مشاهده فرشتگان
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه . .. و لقد استهزیء برسل من قبلک
یادآوری استهزا شدن انبیای گذشته برای تسلی پیامبر(ص)، پس از بیان بهانه جوییها و توقّعات بیجای کافران چنین می نماید که همین بهانه جوییها، از مصادیق استهزاگری کافران در مورد رسولان الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 12
12 _ ناتوانی کافران از مقابله با قرآن و پیامبر اکرم(ص)
حتی إذا جاءوک یجدلونک یقول الذین کفروا إن هذا إلا أسطیر الأولین
پناه بردن مشرکان به جدل و اتهام، گویای این است که هیچ راه منطقی و صحیحی برای مقابله با قرآن و پیامبر(ص) وجود نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 2،7
2 _ پرهیز کافران مکه در صدر اسلام از گوش فرادادن به قرآن و سخنان آسمانی پیامبر(ص)
و ینئون عنه
<نَأَیَ> به معنی دور شدن است و <ینئون عنه> یعنی مشرکان از قرآن و وحی دوری می گزینند.
7 _ ترفندهای کافران برای مبارزه با قرآن و پیامبر(ص)، بی ثمر و موجب هلاکت خود آن ها می شود.
و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم
صدر آیه بیان مبارزه کافران با اسلام و قرآن است. لذا جمله <إن یهلکون> می تواند ناظر به این نکته باشد که سرانجام این
ص: 782
مبارزه شکست و هلاکت خود آنان است، نه قرآن و اسلام.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 3،5،9
3 _ پیامبر اکرم(ص) مورد تکذیب و زخم زبان و آزار کافران بود.
قد نعلم إنه لیحزنک الذی یقولون
5 _ انکار آیات الهی هدف اصلی کافران از تکذیب پیامبر اکرم(ص)
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
9 _ لجاجت کفار و مقابله آنها به پیامبر اکرم(ص) در عین آگاهی از حقانیت آن حضرت
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 184 - 1،2
1 _ کفرپیشگان عصر بعثت ، پیامبر ( ص ) را به سبب دعوت به توحید و معاد ، فردی مجنون می پنداشتند .
أو لم یتفکروا ما بصاحبهم من جنه
<جنه> به معنای دیوانگی است. به دلیل آیات بعد که مسأله قیامت و توحید مطرح شده است، می توان گفت این دو مسأله در بین معارف الهی بیشترین نقش را در متهم کردن پیامبر(ص) به جنون داشته است.
2 _ خداوند کفرپیشگان را به تفکر در ادعای ناصوابشان ( مجنون پنداشتن پیامبر ) فراخواند .
أو لم یتفکروا ما بصاحبهم من جنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 1،2
1 _ خداوند با برنامه های خویش ، مکر کافران علیه پیامبر ( ص ) را نافرجام ساخت .
إذ یمکر . .. و یمکر اللّه و اللّه خیر المکرین
2 _ توطئه گری های کافران مکه علیه پیامبر ( ص ) و نجات وی از آن توطئه ها با برنامه های الهی ، امری شایسته و بایسته به یاد داشتن
إذ یمکر بک الذین کفروا . .. و اللّه خیر المکرین
<إذ یمکر . .. > عطف بر <إذ أنتم قلیل ... > در آیه 26 است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 7
7 _ موضعگیری خصمانه کافران و مشرکان در قبال پیامبر ، علی رغم اعتقادشان به خدا
و إذ قالوا اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 59 - 3
3 _ کافران هرگز با نقض پیمان و خیانت به رسول اکرم ( ص ) نخواهند توانست بر پیامبر ( ص ) پیشی گیرند و وی را از
ص: 783
ادامه رسالت ناتوان سازند .
و إما تخافن من قوم خیانه . .. و لایحسبن الذین کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
برداشت فوق مبتنی بر این است که مفعول <سبقوا> و <لایعجزون> پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 4
4_ کفرپیشگان ، تأخیر عذاب را نشانه بی پایه بودن تهدید های پیامبر دانسته و آنها را به استهزا می گیرند .
ل_ئن أخّرنا . .. لیقولنّ ما یحبسه
استفهام در جمله <ما یحبسه> به قرینه <ماکانوا به یستهزءون> به داعی استهزا و تمسخر ایراد شده است. بنابراین <لیقولنّ ...;>; یعنی ، از سر استهزا و تمسخر می پرسند: چه چیز مانع نزول آن عذاب و تحقق تهدیدها شده است؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 12
12_ کفرورزی مردم عصر بعثت و مخالفتشان با پیامبر ( ص ) و قرآن ، عامل روی آوردن مصیبت های سخت و کوبنده بر آنان
و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه أو تحلّ قریبًا من دارهم
برداشت فوق با توجه به حرف <باء> در <بما صنعوا> _ که به معنای سببیت است _ استفاده می شود. مراد از <ما صنعوا> به قرینه آیات گذشته ، انکار قرآن، مخالفت با رسالت پیامبر(ص) و مانند آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 1
1 _ کافران ، منکر نزول وحی بر پیامبر ( ص ) بودند و قرآن را دروغ و ساخته و پرداخته او می دانستند .
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 227 - 11
11 - استفاده کافران از شعر ، در هجو ارزش های الهی و پیامبر ( ص )
و ذکروا اللّه کثیرًا و انتصروا من بعد ما ظلموا
قیدهای <ذکروا اللّه کثیراً> و <انتصروا من بعد ما ظلموا> می تواند نشانگر این باشد که شاعران جاهلی، ارزش های الهی و شخص پیامبر(ص) و مسلمانان را هجو می کردند و خداوند ضمن تشویق شاعران مسلمان به تبلیغ ارزش های الهی (و ذکروا اللّه کثیراً)، مقابله به مثل را نیز برای آنان تجویز کرده است (وانتصروا من بعد ما ظلموا).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 60 - 1،7،12
1 - پیامبر ( ص ) به صبر در برابر تبلیغات سوء کافران ، موظف بود .
فاصبر إنّ وعد اللّه حقّ
متعلق صبر، محذوف است که به قرینه <و لئن جئتهم بأیه لیقولنّ الذین کفروا. ..> می تواند بر خوردهای ایذایی و تبلیغاتی سوء کافران باشد.
ص: 784
7 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را برای حفظ اقتدار روحی خویش و راه ندادن هیچ گونه اضطرابی به خود ، در برابر تبلیغات کافران ، فرمان داده است .
إن أنتم إلاّ مبطلون. .. فاصبر... و لایستخفّنّک الذین لایوقنون
12 - امکان آسیب پذیری روحی پیامبر ( ص ) در برابر تبلیغات و اذیت های کافران
و لایستخفّنّک الذین لایوقنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 1 - 6
6 - کافران و منافقان ، در صدد بودند تا پیامبر ( ص ) را از اهداف خود باز دارند و کاری کنند تا آن حضرت ، خواسته هایشان را قبول کند .
و لاتطع الک_فرین و المن_فقین
دستور صریح به پیامبر(ص) مبنی بر اطاعت نکردن از کافران و منافقان و تأکید بر آن در آیه بعد، این نکته را می رساند که گروه های یاد شده، در صدد بودند تا نظر آن حضرت را به سوی خود جلب کنند. لازم به ذکر است که قضیه ای که درباره سبب نزول آیه وارد شده، برداشت بالا را تقویت می کند. سبب نزول آیه، این است که سران مشرکان از پیامبر(ص) خواستند تا او شفیع بودن بت ها را بپذیرد و اعلام کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 4 - 2
2 - دفاع خداوند ، از شخصیت پیامبر ( ص ) در مقابل نارواگویی های کافران
ما جعل اللّه لرجل من قلبین فی جوفه
این آیه در سیاق آیات مربوط به پیامبر(ص) قرار دارد و می تواند با آن آیات، ربط معنوی داشته باشد. در شأن نزول آیه آورده شده است که کسی مدّعیِ داشتن دو قلب بود و با آن، خود را از پیامبر(ص) برتر می دانست. خداوند، با نفی سخن او برتری دیگران را از پیامبر(ص) نفی و از آن حضرت دفاع کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 37 - 1
1 - اجتماع کافران در اطراف پیامبر ( ص ) ، از هر سو و در قالب دسته های پراکنده بود .
مهطعین . عن الیمین و عن الشمال عزین
<عزین> (جمع <عزه>) به معنای گروه های پراکنده است0 و <یمین و شمال> در این آیه، کنایه از احاطه همه جانبه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 24 - 8
8 - تلاش گناه پیشگان و ناسپاسان کافر ، برای نفوذ و تأثیرگذاری در پیامبر ( ص )
فاصبر . .. و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا
هشدار خداوند به پیامبر(ص)، مبنی بر اطاعت نکردن از گناه پیشگان و ناسپاسان و فرمان به صبر و شکیبایی در امر رسالت، می رساند که این گروه ها، درصدد تأثیرگذاری بر اراده پیامبر(ص) بودند.
ص: 785
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 98 - 5
5- مرگ در دیدگاه کافران ، پایان زندگی انسان است .
و قالوا أءذا کنّا عظ_مًا و رف_تًا أءنَّا لمبعوثون خلقًا جدیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 11 - 8
8 - مرگ ، بر خلاف تصور کافران نابودی نیست ، بلکه رخدادی هدف دار و به منظور حضور انسان ها در پیشگاه پروردگار است .
و قالوا أءذا ضللنا فی الأرض . .. قل یتوفّیکم ملک ... ثمّ إلی ربّکم ترجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 217 - 15
15 _ تنها پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، دارای صلاحیّت و اهلیّت برای مسجدالحرام هستند ; نه مشرکان و کفار *
و اخراج اهله منه اکبر عنداللّه
با توجّه به اینکه پیامبر (ص) و مسلمانان را اهل مسجدالحرام شمرده است; شاید کنایه از اهلیّت آنان برای مسجدالحرام و نا اهلی کفار برای آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 4
4 _ کفرپیشگان مکه به ناحق خویشتن را سرپرست مسجدالحرام می پنداشته و غاصبانه بر آن تسلط داشتند .
و هم یصدون عن المسجدالحرام و ما کانوا أولیاؤه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 35 - 1
1 _ سوت کشیدن و کف زدن ، شیوه نیایش کافران مکه در مسجدالحرام و اطراف کعبه
و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 786
1 - بقره - 2 - 105 - 2
2 - کفرپیشگان ( یهود ، نصارا و مشرکان ) ناخشنود از نزول کمترین خیر ، بر مسلمانان
ما یودّ الذین کفروا . .. أن ینزل علیکم من خیر
نکره آوردن <خیر> به همراه <من> زایده در آیه، حکایت از آن دارد که: مشرکان کمترین خیری را برای مسلمانان نمی پسندیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 72 - 5
5 _ اظهار ایمان دروغین و داخل شدن در صفوف مسلمانان برای متزلزل ساختن آنان ، از حیله های دشمنان دین
و قالت طائفه . .. لعلّهم یرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 51 - 13
13 _ ایمان حُییی بن اخطب و کعب اشرف به جبت و طاغوت ، و گفتار ناروای آنان نسبت به مسلمانان
الم تر الی الّذین اوتوا نصیباً من الکتب یؤمنون بالجبت و الطّاغوت و یقولون
ابن عباس می گوید: این آیه درباره حییی بن اخطب و کعب اشرف نازل شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 9
9 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، تحت سیطره ستم کافران مکه
و ما لکم لا تقاتلون فی سبیل اللّه و المستضعفین . .. یقولون ربّنا اخرجنا من هذه ا
بسیاری از مفسران برآنند که آیه مورد بحث درباره مسلمانانی است که تا قبل از فتح مکّه در آنجا بودند و از مهاجرت آنان جلوگیری می شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 101 - 6
6 _ مسلمانان صدر اسلام ، در معرض فتنه و آسیب از سوی کافران به هنگام سفر
و إذا ضربتم فی الارض . .. ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 19
19 _ کافران در اندیشه تهاجمی یکباره به مسلمین در شرایط مناسب
ودالذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده
کلمه <میل> هنگامی که به <علی> متعدی شود، به معنای هجوم بردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 1
ص: 787
1 _ خداوند ، کافران ستیزه گر عصر بعثت را به ترک مبارزه علیه اسلام و مسلمانان فراخواند .
قل للذین کفروا إن ینتهوا یغفر لهم
انتهاء به معنای پذیرش نهی است ; یعنی انجام ندادن کاری بر اثر نهی شدن از آن. بنابراین با توجه به اینکه متعلق <ینتهوا> شرارتهای کافران علیه مسلمانان است، جمله <ان ینتهوا> دلالت می کند که خداوند کافران را از تعرض به مسلمانان نهی کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 13
13- هیچ گاه میان کافران و مسلمانان ، با حفظ مواضع اصولی تسالم کامل و دوستی حقیقی برقرار نخواهد شد .
و إن کادوا لیفتنونک عن الذی أوحینا إلیک . .. و إذًا لاَتّخذوک خلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 36 - 2
2 - قضاوت کافران درباره اسلام و مسلمانان ، قضاوتی بی اساس و بدون پایه عقلانی و منطقی است .
ما لکم کیف تحکمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 111 - 12
12 _ برخی مشرکان و کافران عنود، با نقش مشیت الهی در تأثیر اسباب آشنا بودند.
ما کانوا لیؤمنوا إلا أن یشاء الله و لکن أکثرهم یجهلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 39 - 9،10
9- دروغ پردازی دائمی کافران درباره معاد
و أقسموا بالله . .. لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... و لیعلم الذین کفروا أ
10- بی اطلاعی کافران در دنیا ، از دروغ گویی خویش درباره رستاخیز
و أقسموا بالله . .. لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... و لیعلم الذین کفروا أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 10 - 1،5،6،7،9
1 - کافران در حیات دوباره انسان ، پس از ناپدید شدن اجزای او در خاک ، تشکیک کردند .
و قالوا أءذا ضللنا فی الأرض أءنّا لفی خلق جدید
ص: 788
5 - از نظر کافران ، پیوستن اجزای پراکنده بدن مردگان ، در قیامت ، امری مستبعد است .
و قالوا أءذا ضللنا فی الأرض أءنّا لفی خلق جدید
<ضللنا> دو معنا دارد: یکی دفن شدن در قبر و دیگری، تبدیل به خاک شدن به گونه ای که از دیگر اجزای خاک نتوان تمیز داد. طبق معنای دوم، اجزای بدن انسان از هم جدا شده و در میان خاک ها پراکنده خواهد شد. بازآفرینی چنین حالتی، برای کافران، مستبعد بوده است.
6 - کافران ، در انکار معاد ، تنها متکی بر استبعادند .
أءنّا لفی خلق جدید
7 - انکار لقای پروردگار و نفی هرگونه مسؤولیت از انسان ، انگیزه اصلی کافران در محال شمردن معاد است .
و قالوا أءذا . .. بل هم بلقاء ربّهم ک_فرون
9 - کافران ، نه تنها در معاد تردید دارند بلکه منکر صریح آن اند .
و قالوا أءذا ضللنا فی الأرض أءنّا لفی خلق جدید بل هم بلقاء ربّهم ک_فرون
احتمال دارد که <بل هم بلقاء ربّهم کافرون> ترقی از <أءذا ضللنا. ..> به جزم در نفی معاد باشد. لازم به ذکر است که مراد از <لقاء ربّ> در صورتی که معادل با معاد باشد، نکته یاد شده را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 32 - 7
7 - کافران ، مدعی کافی نبودن دلایل وحی برای اثبات معاد و اعتقاد به آن
و إذا قیل . .. و الساعه لاریب فیها قلتم ما ندری ما الساعه إن نظنّ إلاّ ظنًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 17 - 6
6- پندار و تصویر نادرست کافران ، از مسأله معاد و چگونگی آن
أن أُخرج و قد خلت القرون من قبلی
تعبیر <و قد خلت القرون من قبلی> _ که به عنوان علت برای انکار معاد از سوی کافر مطرح شده _ نشانگر آن است که معاد در پندار آنان، بازگشت به دنیا در زمانی است که هنوز نسل های بعد در زمین زندگی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 14 - 4
4 - انکار معاد ، عمده ترین محور مخالفت کافران با پیام دین
ه_ذه النار الّتی کنتم بها تکذّبون
از سرزنش شدن کافران، به خاطر تکذیب دوزخ و حقیقت قیامت، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 2
ص: 789
2- کافران ، اولیای برگزیده خود ( معبود های باطل ) را به حال خویش سودمند می پندارند .
أفحسب الذین کفروا أن یتّخذوا عبادی من دونی أولیاء
درباره معنای این آیه، توجیهات ادبی مختلفی ابراز شده است. از جمله این که <أن یتّخذوا> مفعول یکم برای <حسب> و مفعول دوم آن <نافعاً> محذوف باشد. برداشت بالا بر این وجه ادبی مبتنی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 4 - 3،4
3 _ رویگردانی و تأثیرناپذیری کافران از هر گونه معجزه الهی
و ما تأتیهم من ءایه من ءایت ربهم إلا کانوا عنها معرضین
4 _ برخی از کافران در برابر آیات و معجزات، در عین اتمام حجت خداوند بر آنان، سرسختی نشان داده و لجاجت میورزند.
و ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین
آمدن آیات و معجزات متعدد، گویای قطع عذر و اتمام حجت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 8
8 - در صورت اقامه معجزه ای هر چند عظیم ، از سوی پیامبر ( ص ) کافران ، آن را باطل تلقّی می کردند .
و لئن جئتهم بأیه لیقولنّ الذین کفروا إن أنتم إلاّ مبطلون
از این که در ابتدا فرموده است: <در قرآن از هرگونه مثلی زده ایم> و سپس می فرماید: <اگر آیه ای بیاوری> می تواند قرینه باشد بر این که مراد از از <آیه> معجزه است و نه آیه قرآن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 18
18 _ خداوند ، هیچگونه غلبه فکری و منطقی برای کافران بر انبیا و مؤمنان قرار نداده است .
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
امام رضا(ع) در توضیح آیه فوق فرمود: لن یجعل اللّه لکافر علی مؤمن حجه . .. لن یجعل اللّه لهم علی انبیائه(ع) سبیلا من طریق الحجه.
_______________________________
عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 202، ح 5، ب 46; نورالثقلین، ج 1، ص 564، ح 630.
ص: 790
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 49 - 1،2
1 _ کفرپیشگان مستکبر در دنیا سوگند یاد می کنند که خداوند مؤمنان را در آخرت مشمول هیچ رحمتی نخواهد کرد .
أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمه
کلمه <رحمه> نکره است و چون پس از نفی واقع شده، معنای عموم از آن استفاده می شود. قابل ذکر است که مراد کافران از <رحمت>، رحمتهای اخروی است. یعنی بر فرض اینکه آخرتی باشد، خداوند رحمتش را شامل حال مؤمنان نخواهد کرد. فعل مضارع <لا ینال> و نیز معقول نبودن نفی تمامی رحمتها در دنیا این معنا را تأیید می کند.
2 _ اهل ایمان ، در دنیا مورد تحقیر کفرپیشگان مستکبر هستند .
أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 3
3 _ مؤمنان به رسالت انبیا در معرض مشکل آفرینی کفرپیشگان و موظف به صبر و استقامت
إن کان طائفه منکم ءامنوا بالذی أرسلت به . .. فاصبروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 5
5 _ لشکرکشی برای رویارویی با اهل ایمان ، عملی پسندیده در نظر شیطان زده کفرپیشگان مکه
إذ زین لهم الشیطن أعملهم
از مصادیق مورد نظر برای کلمه <أعملهم>، به قرینه آیات قبل و فرازهای بعد، لشکرکشی کافران مکه برای حضور در جنگ بدر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 73 - 1
1 _ کافران سزاوار حمایت از یکدیگر ، نه شایسته حمایت کردن از مؤمنان و یا برخوردار شدن از حمایت ایشان
و الذین کفروا بعضهم أولیاء بعض
مقصود از ولایت کافران نسبت به یکدیگر و پشتیبانی آنان از همدیگر، به قرینه فراز بعد (إلا تفعلوه . .. ) نفی ولایت بین مؤمنان و کافران است. بنابراین جمله <إن الذین کفروا ... > به این معنی است که مسلمانان نباید عقد ولایی با کافران داشته باشند ; نه آنان را حمایت کنند و نه از ایشان حمایت جویند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 109 - 1
1 - یادآوری برخورد های مستکبرانه کافران با مؤمنان در دنیا ، در پی نجات خواهی آنان از دوزخ و ردّ آن از سوی خداوند
ربّنا أخرجنا منها . .. قال اخسئوا ... إنّه کان فریق من عبادی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 28 - 3
ص: 791
3 - کافران ، به صداقت و راستگویی مؤمنان ، باور نداشتند .
و یقولون متی ه_ذا الفتح إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 53 - 1
1 - اظهار تردید کردن کافران در زنده شدن انسان ها پس از مرگ ، هنگام رو به رو شدن با مؤمنان
إنّی کان لی قرین . .. أءذا متنا و کنّا ترابًا و عظ_مًا أءنّا لمدینون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 22 - 1،3
1 - اطمینان بخشی خداوند به مؤمنان ، در ناتوانی کافران از غلبه بر ایشان ، پس از فتح خیبر و صلح حدیبیه
و لو ق_تلکم الذین کفروا لولّوا الأدب_ر
برداشت بالا بر این اساس است که <لو قاتلکم. ..> نظر به آینده داشته باشد; یعنی، شما در آینده، همواره پیروز خواهید بود و هر که با شما بجنگد، منهزم خواهد شد.
3 - کافران منهزم شده در جنگ با مؤمنان ، فاقد کم ترین حامی و پشتیبان
لولّوا الأدب_ر ثمّ لایجدون ولیًّا و لانصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 31 - 1
1 - کافران ، از خاطره های دیدار خود با مؤمنان ، طنز ساخته و در جمع خانواده خویش به لطیفه گویی و خنداندن یکدیگر می پردازند .
و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
<فَکِه> (صفت مشبّه) به معنای خوش دل و خندان یا به معنای کسی است که با همراهان خود سخنی گوید که آنان را بخنداند (قاموس). در برداشت یاد شده، معنای دوم مورد نظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 4
4 _ داشتن ثروتی بی نیاز کننده از هرگونه داد و ستد با مردم ، و تأمین شدن نیاز های مادی از سوی خداوند و یا داشتن بوستانی پر ثمر ، نشانه درستی ادعا پیامبری در دیدگاه کافران
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 792
5 - انعام - 6 - 9 - 4
4 _ کافران، مدعی عدم شایستگی بشر برای احراز مقام رسالت و اختصاص آن به فرشتگان
و لو جعلنه ملکا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 11
11 _ کافران به رسالت پیامبر(ص)، حق پوش و مغالطه کارند.
و للبسنا علیهم ما یلبسون
<یلبسون>، فعل مضارع و بیانگر استمرار تلبیس کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 9 - 4
4 _ کافران، مدعی عدم شایستگی بشر برای احراز مقام رسالت و اختصاص آن به فرشتگان
و لو جعلنه ملکا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 1
1 _ در صورت نزول کتابی ملموس از سوی خداوند بر پیامبر(ص)، کفرورزان آن را سحر خواهند دانست.
و لو نزلنا علیک کتبا فی قرطاس فلمسوه بأیدیهم لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 53 - 6
6 _ فرعونیان و کفرپیشگان قبل از آنان در ابتدای تشکلشان امتهایی شایسته برای بهره مند شدن از نعمت های الهی بودند .
فأخذهم اللّه بذنوبهم . .. ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا ... حتی یغیروا ما بأنفسهم
از نکاتی که می توان از ارتباط این آیه و آیه قبل به دست آورد این است که فرعونیان و امتهای پیش از آنها در ابتدای تشکلشان امتهای کافر و منکر آیات الهی نبودند و این حالت پس از گذشت زمان بر آنان عارض شد.
ص: 793
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 4
4 _ کفر ، مانع برخورداری کافران از نعمت های فراوان الهی ، در دنیا نیست .
ربنا إنک ءاتیت فرعون و ملأه زینه و أمولا فی الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 6
6 - مکلف بودن کافران به فروع دین و انجام فرائض ( همچون نماز )
یدعون إلی السجود و هم س_لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 19 - 4
4 - ازدحام کافران و مشرکان در اطراف پیامبر ( ص ) ، برای مشاهده عبادت و نماز آن حضرت
کادوا یکونون علیه لبدًا
مفسران و اهل لغت، <لِبَد> را به ازدحام معنا کرده و درباره مرجع ضمیر فاعلی <کادوا> و <یکونون> دو نظر ارائه داده اند. برخی آن را مشرکان و کافران مکه و برخی دیگر آن را مؤمنان جن دانسته اند که برای استماع قرآن کریم در اطراف پیامبر(ص) ازدحام می کردند. برداشت یاد شده، مبتنی بر نظر نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 1 - 14
14 _ عن أبی ابراهیم قال: . .. <ثم الذین کفروا بربهم یعدلون> قال: یعدلون بین الظلمات و النور و بین الجور و العدل.
امام کاظم(ع) درباره آیه <ثم الذین . .. > فرمود: (کافرانی که برای خدا انباز می گیرند)، ظلمت و نور و ظلم و عدل را برابر قرار می دهند.
ص: 794
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 7
7 _ وعده دروغین برخی کفار مبنی بر اصلاح خویش و تکذیب نکردن آیات الهی در صورت بازگشت به دنیا
فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب . .. و إنهم لکذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 41 - 2
2_ توجه به گسترش اسلام و توسعه روزافزون آن ، دلیلی فراروی کفرپیشگان بر تحقّق وعده های الهی ( نابودی شرک و پیروزی توحید ) به پیامبر ( ص )
أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها
جمله <أولم یروا . ..> به منزله دلیلی است بر پدیدار شدن و تحقق یافتن تهدیدهای الهی به مشرکان و وعده های الهی به اهل ایمان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 6 - 5،6
5 - برخی از مردم عصر پیامبر ( ص ) در مرحله ای از کفر بودند که انذار های پیامبر ( ص ) در آنان تأثیری نمی بخشید .
إن الذین کفروا سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
برخی برآنند که مراد از <الذین کفروا> گروهی از کفرپیشگان مکه است; یعنی آیه شریفه بیان یک قضیه خارجیه است و حکایت از آن ندارد که در کافر زمینه ایمان نیست.
6 - برخی از کافران به مرحله ای از کفر می رسند که زمینه ایمان در آنان نابود می شود .
إن الذین کفروا سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 35 - 7
7 _ برخی از کفار انعطاف ناپذیر و غیر قابل هدایتند.
فإن استطعت أن تبتغی . .. فتأتیهم بأیه
جواب <إن استطعت> محذوف است. یعنی اگر توانستی در زمین و آسمان هر معجزه ای برای آنان بیاوری، بیاور، ولی آنان ایمان نمی آورند.
ص: 795
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 111 - 5
5 _ اگر تمامی موجودات دسته دسته برانگیخته شوند و بر حقانیت پیامبر(ص) شهادت دهند، برخی کافران ایمان نمی آورند.
و حشرنا علیهم کل شیء قبلا ما کانوا لیؤمنوا
<قبلا> در این برداشت جمع <قبیل>، به معنی دسته و صنف گرفته شده است. <و القبیل الجماعه ... من اقوام شتی>. (قاموس اللغه).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 5
5 - اتهام جنون به پیامبر ( ص ) ، به هنگام شنیدن قرآن از سوی کافران
لمّا سمعوا الذکر و یقولون إنّه لمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 6
6 - استکبار کافران و اصرارشان بر کفر ، هنگام تلاوت آیات الهی بر آنان
تتلی علیه ثمّ یصرّ مستکبرًا
بنابراین که <ثمّ> برای تراخی رتبی باشد _ نه زمانی_ برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 9 - 8
8 - مؤمنان ، برخلاف کافران ، تنها در گرفتاری به یاد خدا نیستند ; بلکه در همه حال ( خوشی و ناخوشی ) رو به خدا می آورند .
و إذا مسّ الإنس_ن ضرّ دعا ربّه . .. أمّن هو ق_نت ءاناء الّیل ساجدًا ... و یرجوا
برداشت بالا از ارتباط میان آیه شریفه با آیه پیش به دست می آید.
ص: 796
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 8
8_ کفرپیشگان ، در صورت مواجه شدن با عذاب های الهی ، از نجات دادن خویش ناتوان خواهند بود .
و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
جمله <لیس مصروفاً عنهم> بیان می دارد که عذاب از کفرپیشگان بازگردانده نمی شود و جمله <حاق بهم . ..> به این نکته اشاره می کند که آنان نیز نمی توانند از عذاب بگریزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 2 - 2
2- آرزوی عمیق کافران به تسلیم شدن در برابر قرآن ، به هنگام مواجهه با عذاب الهی یا مرگ
تلک ءای_ت الکت_ب و قرءان مبین . ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
محتمل است که متعلق <کفروا> قرآن باشد که در آیه قبل آمده است و آرزوی کفار به تسلیم بودن، بنابر قاعده، باید پس از مواجهه با حادثه ای باشد که رهایی از آن ممکن نیست و آن همانا عذاب می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 85 - 4
4- کافران ظالم ، پس از مشاهده عذاب الهی و قطعیت کیفر ، خواهان تخفیف و تأخیر مجازات خویشند .
فلایخفّف عنهم العذاب و لا هم ینظرون
تذکر الهی به عدم تخفیف عذاب و دادن مهلت به ظالمان، اشاره ای به تخفیف و مهلت خواهی آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 2
2- کافران ، از یاری و نصرت دیگران به هنگام وقوع عذاب محروم خواهند بود .
و لا هم ینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 2،5
2- بهت و حیرت کافران ، به هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی
بل تأتیهم بغته فتبهتهم
5- کافران ، در طول عذاب اخروی ، کمترین مهلت و آسایشی نخواهند داشت .
و لا هم ینظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 46 - 1،2
1- حسرت و ندامت کافران از ستم کاری خویش ، به هنگام احساس و لمس اندکی از عذاب الهی
ولئن مسّتهم نفحه من عذاب ربّک لیقولنّ ی_ویلنا إنّا کنّا ظ_لمین
ص: 797
<نفحه> در لغت به معنای وزیدنی و یا یک وزیدن است که نوعاً در امور خیر به کار می رود و گاهی هم در امور شرّ استعمال می شود. از نظر مفسران این کلمه در آیه شریفه، به سه دلیل دلالت تقلیل را می رساند: 1_ ماده <نفحه> دال بر تقلیل است; 2_ بر وزن و بناء <مرّه> می باشد; 3_ به صورت نکره آمده است. گفتنی است کسی واژه <ویل> را می گوید که دچار بدبختی و هلاکت شده و از روی تأسف و تحسّر این لفظ را ادا کرده باشد.
2- اعتراف و اقرار کافران به ستم کاری خویش پس از گرفتاری به اندک عذاب الهی
و لئن مسّتهم نفحه من عذاب ربّک لیقولنّ ی_ویلنا إنّا کنّا ظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 203 - 1
1 - مهلت خواهی مجرمان کفرپیشه ، پس از مشاهده عذاب الهی
فیأتیهم بغته . .. فیقولوا هل نحن منظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 207 - 1
1 - امکانات مادی کافران ، بی ثمر به حال آنان ، به هنگام فرا رسیدن عذاب موعود
ثمّ جاءهم ما کانوا یوعدون . ما أغنی عنهم ما کانوا یمتّعون
جمله <ما أغنی عنهم. ..> را می توان دو گونه معنا کرد: الف) آن چیزهایی که از آن برخوردار می شدند، به کارشان نمی آید و عذاب را از آنان دفع نمی کند. ب) برخورداری ها، لذت ها و خاطرات شیرین گذشته، در قبال عذاب الهی هیچ ارزشی نخواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 29 - 8
8 - کافران ، در لحظه نزول حتمی عذاب استیصال ، اندک مهلتی نخواهند یافت .
یوم الفتح . .. و لا هم ینظرون
بنابراین احتمال که مراد از <یوم الفتح>، روز نزول عذاب استیصال بر کافران باشد، نکته یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 177 - 2
2 - کافران و مشرکان ، به وقت نزول عذاب الهی بر آنان ، در وضعیت بسیار بد و اسفباری قرار خواهند گرفت .
فإذا نزل بساحتهم فساء صباح المنذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 58 - 3
3 - برخی از کافران لجوج و گنه کاران سرمست ، تنها به وقت مشاهده عذاب الهی و یقین به نزول آن ، بیدار گشته و در برابر سخن حق ( قرآن ) تسلیم شده و از آن پیروی می کنند .
أو تقول حین تری العذاب لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین
ص: 798
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 12 - 1،2
1 - روی آوری کافران به درگاه خداوند ، به هنگام گرفتار آمدن در عذاب
ربّنا اکشف عنّا العذاب
2- اظهار ایمان و اقرار به ربوبیت خداوند از سوی کافران ، در تنگنا های ابتلا و عذاب
ربّنا اکشف عنّا العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 13 - 1
1- اظهار ایمان و التجا به خداوند ، پس از مشاهده عذاب ، اقدامی دیر هنگام و بی ثمر برای کافران
أنّی لهم الذکری
برداشت بالا بنابراین نکته است که تعبیر <أنّی لکم الذکری>، درصدد بی ثمر خواندن ایمان کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 51 - 2
2 _ کفرپیشگان و حق ستیزان ، به هنگام وقوع عذاب استیصال ، دست از کفر کشیده ، ایمان خواهند آورد .
أثم إذا ما وقع ءامنتم به ءالئن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 21
21 _ کافران در آستانه مرگ ، عذاب دردناک الهی را مشاهده خواهند کرد .
فلایؤمنوا حتی یروا العذاب الألیم
برداشت فوق مبتنی بر این است که الف و لام <العذاب> _ که برای عهد ذهنی است _ اشاره به عذاب برزخی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 27 - 17
17- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : إن المؤمن إذا أُخرج من بیته شیّعته الملائکه إلی قبره . . . و إن کان کافراً خرجت الملائکه تشیّعه إلی قبره تلعنونه . . . ثمّ یدخل علیه ملکا القبر . . . فیقولان له : من ربّک ؟ فیتلجلج و یقول : قد سمعت الناس یقولون فیقولان له : لادریت و یقولان له : ما دینک ؟ فیتلجلج فیقولان له : لادریت و یقولان له : من نبّیک ؟ فیقول : قد سمعت الناس یقولون فیقولان له لادریت و یسأل عن إمام زمانه . . . و هو قول الله عزّوجلّ : < . . . و یضلّ الله الظالمین و یفعل الله ما یشاء > ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: آن گاه که [جنازه] مؤمن را از منزلش بیرون می برند، ملائکه او را تا قبرش
ص: 799
تشییع می کنند . .. و اگر کافر باشد فرشتگان او را تا قبرش تشییع و لعنت می کنند ... سپس دو فرشته قبر، بر او وارد می شوند ... پس به او می گویند: پروردگارت کیست؟ پس او [در پاسخ] مردد می شود و می گوید: شنیده ام مردم [این گونه] می گویند. پس به او می گویند: [آیا] ندانستی؟ به او می گویند دینت چیست؟ باز مردد می شود و آنان به او می گویند: [آیا] ندانستی؟ پس به او می گویند: پیامبر تو کیست؟ پس پاسخ می دهد: شنیده ام که [این گونه] مردم می گویند. پس به او می گویند [آیا ]ندانستی؟ و از او درباره امام زمانش سؤال می کنند: ... و این سخن خداوند عزّوحلّ است: ... یضلّ الله الظالمین و یفعل الله ما یشاء>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 2 - 2
2- آرزوی عمیق کافران به تسلیم شدن در برابر قرآن ، به هنگام مواجهه با عذاب الهی یا مرگ
تلک ءای_ت الکت_ب و قرءان مبین . ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین
محتمل است که متعلق <کفروا> قرآن باشد که در آیه قبل آمده است و آرزوی کفار به تسلیم بودن، بنابر قاعده، باید پس از مواجهه با حادثه ای باشد که رهایی از آن ممکن نیست و آن همانا عذاب می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 71 - 4،5،8،23
4 - باز شدن درب های دوزخ ، هنگام نزدیک شدن کافران به آن
حتّی إذا جاءوها فتحت أبوبها
5 - درب های دوزخ ، پیش از آمدن کافران بسته است .
حتّی إذا جاءوها فتحت أبوبها
8 - کافران به هنگام رسیدن به درب های دوزخ ، مورد سرزنش نگهبانان و دربانان قرار خواهند گرفت .
و قال لهم خزنتها ألم یأتکم
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که همزه در <ألم یأتکم> برای استفهام توبیخی می باشد.
23 - اعتراف کافران به کفر خویش و سزاوار عذاب بودن خود ، در آستانه ورود به دوزخ
قالوا بلی و ل_کن حقّت کلمه العذاب علی الک_فرین
برداشت یاد شده بر این اساس مبتنی است که جمله <ل_کن حق_ّت کلمه العذاب علی الکافرین> ادامه کلام کافران دوزخی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 72 - 1،2
1 - کافران ، پس از توقّفی چند در آستانه در های دوزخ برای پاسخ به پرسش های دربانان ، به ورود در آن فرمان خواهند یافت .
قال لهم خزنتها ألم یأتکم رسل . .. قالوا بلی ... قیل ادخلوا أبوب جهنّم
2 - ورود کافران به دوزخ ، از درب های گوناگون خواهد بود .
ص: 800
قیل ادخلوا أبوب جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 4
4- اقرار گرفتن خداوند از کافران ، هنگام مواجهه آنان با آتش دوزخ ، درباره حقانیت تهدید های وحی
و یوم یعرض . .. ألیس ه_ذا بالحقّ
به قرینه صدر آیه <ه_ذا> اشاره به آتشی است که کافران در معرض آن قرار گرفته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 55 - 3،4
3 _ ایمان نیاوردن برخی از اهل کتاب ( یهود ) به پیامبر ( ص ) و اخلالگری آنان در راه تحقق اسلام
و منهم من صدّ عنه
<صدّ> در برداشت فوق به معنای متعدی آن، یعنی بازداشتن و منع کردن گرفته شده است و لذا از آن به اخلالگری تعبیر شد.
4 _ ایمان نیاوردن برخی از اهل کتاب ( یهود ) به پیامبران آل ابراهیم و اخلالگری آنان در راه تحقق اهداف ایشان
فقد اتینا ال ابرهیم . .. و منهم من صدّ عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 161 - 12
12 _ تحریم طیبات بر تمامی یهود _ کافر و مؤمن _ و عذاب قیامت تنها از آن کافران ایشان
حرّمنا علیهم الطیبت . .. و أعتدنا للکفرین منهم عذاباً ألیماً
با توجه به جمله <اعتدنا للکفرین منهم> و جمله <حرمنا علیهم الطیبت> که در یکی کلمه <منهم> آمده و در دیگری نیامده، معلوم می شود برای همه یهودیان _ چه کافر و چه مؤمن _ طیبات تحریم شده ولی عذاب قیامت، تنها از آن کافران ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 35 - 2
2 - مشرکان کافر به قرآن ، مدعی برتر بودن در اموال و فرزند
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و قالوا نحن أکثر أمولاً و أول_دًا
ص: 801
احتمال دارد مرجع ضمیر فاعلی <قالوا>، مترفان (در آیه قبل) باشد و احتمال دارد به قرینه سیاق، <الذین کفروا> (در آیه 31) باشد. برداشت یاد شده، بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 44 - 1
1 - جبهه کفر ، متکی به جمعیت و اتحاد نیرو های خود برای مقابله با حق
أم یقولون نحن جمیع منتصر
<جمیع> خبر <نحن> است; یعنی، ما جماعتی هستیم که با حیثیت جمعی خویش پیروزمندیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 35 - 2
2 - مشرکان کافر به قرآن ، مدعی برتر بودن در اموال و فرزند
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و قالوا نحن أکثر أمولاً و أول_دًا
احتمال دارد مرجع ضمیر فاعلی <قالوا>، مترفان (در آیه قبل) باشد و احتمال دارد به قرینه سیاق، <الذین کفروا> (در آیه 31) باشد. برداشت یاد شده، بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 8
8 _ نیرو های شرک و کفر هر چند فراوان باشند ، توان شکست اهل ایمان را ندارند .
و لن تغنی عنکم فئتکم شیئا و لو کثرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 3
3 - کافران تکذیب گر ، در صدراسلام از قشر ثروتمند و پرفرزند و نفرات بودند .
أن کان ذا مال و بنین
ص: 802
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 9
9 - کافران ، گرفتار کجروی و کج اندیشی مداوم اند .
کذلک کانوا یؤفکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 4
4 - ناتوانی کفرپیشگان از دیدن و شنیدن حقایق دینی و بازگویی آنها ، ایشان را از درک معارف دین و حقایق قرآن ، محروم کرده است .
صم بکم عمی فهم لایعقلون
مفعول <لایعقلون> معارف الهی و حقایق قرآن (ما أنزل اللّه) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 11
11_ کفرپیشگان ، مشرکان و آنان که به خدا دروغ می بندند ، از شنیدن و دیدن آیات الهی ناتوانند .
و من أظلم ممن افتری . .. أُول_ئک ... ما کانوا یستطیعون السمع و ما کانوا یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 13
13 _ کفرورزی کافران ، بیرون از اراده الهی نیست .
و لا یحزنک الّذین یسارعون فی الکفر انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً یرید اللّه الّا ی
جمله <یرید اللّه . .. >، بیان دلیلی است برای <لن یضرّوا اللّه>; یعنی شتاب کافران در کفر خویش، ضرری به خداوند نمی زند و کفر آنان، نشانه چیره شدن بر خداوند و اراده او نیست; زیرا خداوند با اراده خود آنان را به راهی انداخته که نتیجه آن محرومیّت از بهره های آخرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 131 - 14
14 _ مالکیت انحصاری خداوند بر تمامی هستی و غنای وی ، دلیل مصونیت او از هرگونه خسارت و آسیب از کفر کافران
و إن تکفروا فان للّه . .. و کان اللّه غنیاً حمیداً
ص: 803
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 155 - 16
16 _ ناتوانی از درک معارف دین در نتیجه لجاج و کفر ، کافران را نزد خدا معذور نمی سازد .
بل طبع اللّه علیها بکفرهم
چنانچه مقصود از جمله <قلوبنا غلف> این معنا باشد که یهودیان واقعاً از درک تعالیم پیامبر اسلام و یا دیگر انبیا عاجز بودند و بر این اساس خود را معذور می پنداشتند، جمله <بل طبع اللّه> بیانگر این نکته است که ناتوانی یهود از درک سخنان پیامبر(ص) نمی تواند عذری در پیشگاه خداوند محسوب شود چون کفرورزی آنان عامل چنین وضعیتی برای آنان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 8
8 _ کافران تکذیب کننده آیات الهی حتی در صورت بازگشت به دنیا ایمان نمی آورند.
فقالوا یلیتنا نرد . .. و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 59 - 1
1 _ هیچ حرکت و رفتاری ، حتی کفرورزی کافران و پیمان شکنی آنان ، خارج از اراده خداوند نیست .
و لایحسبن الذین کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
جمله <لایحسبن . .. > در صدد رفع پندار ناصوابی است که کفرپیشگان آن را در خیال خویش می پروراندند که با توجه به آیات قبل می توان گفت آن پندار برخاسته از کفرورزی و ستیزه جویی علیه پیامبر(ص) و شکستن پیمانهای او بوده است. آنان بر این پندار بودند که اگر دستورات پیامبر(ص) از جانب خدا و خواست اوست، آنان با مخالفتهای خویش بر خدای محمد(ص) چیره شده اند. جمله <لایحسبن ... > بیان می دارد که این پندار ناصواب است. زیرا هیچ چیز خداوند را ناتوان نمی سازد. مفاد این جمله با توجه به آنچه گذشت این است که هیچ حرکت و رفتاری بیرون از اراده و خواست خداوند نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 133 - 5
5 - ربوبیت خداوند بر انسان ها مورد انکار کافران عصر بعثت قرار داشت .
من ربّه
چنانچه کافران به ربوبیت خداوند معترف بودند، می گفتند: <ربّنا>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 1
ص: 804
1- کافران مجرم مکه ، علی رغم دریافت آیات قرآن ، به آن ایمان نیاوردند .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به
برداشت فوق، بنابراین است که جمله <لایؤمنون به> جمله تفسیریه برای <المجرمین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 14 - 1
1- اگر دری از آسمان به قدرت خداوند گشوده شود که کافران مکه برای دریافت حقایق به آنجا بروند ، ایمان نخواهند آورد .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به ... و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 1
1- کافران هدایت ناپذیر مکه ، در صورت مشاهده گشایش دری از آسمان برای بالا رفتن خود و درک حقایق ، آن را نوعی چشم بندی و سحر وانمود خواهند کرد .
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
<سکر> در لغت حالتی را گفته اند که عارض بر عقل می شود. بنابراین مراد از ادعای آنان این می شود که: آنان خود را گرفتار نوعی چشم بندی می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 5
5 - ناسپاسی و هدایت ناپذیری کافران ، حتی با رفع گرفتاری ها و نزول رحمت الهی
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 36 - 8
8 - کفر ، ناسپاسی شدید است و کافران ، مردمی بس ناسپاس اند .
و الذین کفروا لهم نار جهنّم . .. کذلک نجزی کلّ کفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 70 - 4
4 - نکوهش کافران از سوی خداوند ، به خاطر ناسپاسی آنان در برابر نعمت های الهی
أفرءیتم الماء . .. فلولا تشکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 23 - 7
ص: 805
7 - استفاده بهینه نکردن کافران تکذیب گر از نعمت شنوایی ، بینایی و تعقّل
و جعل لکم السمع و الأبص_ر و الأفئده قلیلاً ما تشکرون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که شکر نکردن انسان ها در برابر نعمت ها، به معنای استفاده صحیح نکردن از آنها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 23 - 9
9 - کافران لجوج و دین گریز ، مردمی ناسپاس بوده و از نعمت شنوایی ، بینایی و تعقّل بهره کافی نبرده اند .
و جعل لکم السمع و الأبص_ر و الأفئده قلیلاً ما تشکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 8،9
8 _ ملائکه مأمور در هم کوبیدن سر های کافران بدر و از کار انداختن پنجه های آنان بودند .
فاضربوا فوق الأعناق و اضربوا منهم کل بنان
<ال> در <الأعناق> جانشین مضاف إلیه (الکافرین) است و مراد از <فوق الأعناق> سرهای کافران است. بنابراین جمله <فاضربوا ... > یعنی سرهای کافران را مورد ضربات خویش قرار دهید. قابل ذکر است که مخاطب در این جمله، همان گونه که سیاق آیه بر آن دلالت دارد، فرشتگان هستند.
9 _ خداوند ، مجاهدان بدر را به در هم کوبیدن سر های کافران و از کار انداختن پنجه های آنان ، تهییج کرد .
فاضربوا فوق الأعناق و اضربوا منهم کل بنان
برداشت فوق بر این اساس است که خطاب در جمله <فاضربوا . .. > متوجه مجاهدان باشد. جمله <و ما جعله اللّه إلا بشری> در آیه دهم، که مسؤولیت فرشتگان را تنها بشارت دهی اعلام کرد، می تواند مؤید این احتمال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 12 - 8،9
8 _ ملائکه مأمور در هم کوبیدن سر های کافران بدر و از کار انداختن پنجه های آنان بودند .
فاضربوا فوق الأعناق و اضربوا منهم کل بنان
<ال> در <الأعناق> جانشین مضاف إلیه (الکافرین) است و مراد از <فوق الأعناق> سرهای کافران است. بنابراین جمله <فاضربوا ... > یعنی سرهای کافران را مورد ضربات خویش قرار دهید. قابل ذکر است که مخاطب در این جمله، همان گونه که سیاق آیه بر آن دلالت دارد، فرشتگان هستند.
ص: 806
9 _ خداوند ، مجاهدان بدر را به در هم کوبیدن سر های کافران و از کار انداختن پنجه های آنان ، تهییج کرد .
فاضربوا فوق الأعناق و اضربوا منهم کل بنان
برداشت فوق بر این اساس است که خطاب در جمله <فاضربوا . .. > متوجه مجاهدان باشد. جمله <و ما جعله اللّه إلا بشری> در آیه دهم، که مسؤولیت فرشتگان را تنها بشارت دهی اعلام کرد، می تواند مؤید این احتمال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 115 - 3
3 _ نزول معجزات و محدوده آن، وارونه ساختن دل و دیده کافران، و قرار دادن دشمن برای پیامبران، از سنتها و کلمات خداوند و غیر قابل تغییر است.
إنما الأیت عند الله . .. و نقلب ... و کذلک جعلنا ... و تمت کلمت ربک
در آیات گذشته چند سنت و قانون الهی یاد شد، از جمله: <نقلب أفئدتهم> و <ما کانوا لیؤمنوا> و <لکل نبی عدوا>. لذا اگر مراد از <کلمت>، سنن باشد، همه موارد ذکر شده را می تواند شامل گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 1
1- بارزترین ویژگی کافران ، محجوب بودن آنان از دیدن و درک آیات الهی است .
الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری
مراد از دیدن ذکر خدا، مشاهده و درک آیات و نشانه هایی است که مایه یاد خداوند هستند (گفتن مسبّب و اراده سبب) و مفاد آیه، این است که مشاهده آیات خداوند، کافران را به یاد او نمی افکند، گویا پوششی بر چشم های آنان است که دیدن آن آیات، بر ایشان مقدور نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 46 - 11
11 - کافران و تکذیب کنندگان پیامبران ، نابینایان واقعی و محروم از بینایی دل
أفلم یسیروا فی الأرض . .. و ل_کن تعمی القلوب التی فی الصدور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 19 - 3
3 - کافران ، مردمی کوردل و تاریک بین و مؤمنان ، انسان هایی روشن ضمیر و اهل بصیرت
و ما یستوی الأعمی و البصیر
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه، درصدد بیان تمثیل برای وضعیت مؤمنان و کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 70 - 7
ص: 807
7 - مؤمنان ، انسان های زنده دل و برخوردار از حیات واقعی و معقول ، و کافران ( چونان مردگان ) محروم از آن
لینذر من کان حیًّا و یحقّ القول علی الک_فرین
برداشت یاد شده از ارتباط میان صدر و ذیل آیه شریفه; یعنی، به قرینه مقابله میان انسان های زنده و کافران، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 58 - 5
5 - مؤمنان نیک کردار ، گروهی روشن بین و اهل بصیرت و کافران بدکردار ، گروهی کوردل و غافل اند .
و ما یستوی الأعمی و البصیر و الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسیء
<الأعمی> و <البصیر> تمثیلی برای مؤمنان نیک کردار و کافران بد کرداراست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 2
2 - کافران حق ناپذیر ، انسان هایی کوردل اند .
إذا ولّوا . .. و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 1،2،4
1 - مَثَل کفرپیشگان ، مَثَل حیوانی است که از درک شنیده ها ناتوان است .
و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لایسمع
<نعق> (مصدر ینعق) به معنای: نهیب چوپان بر گوسفندان و امر و نهی اوست و مراد از <ما لایسمع> گوسفند و مانند آن می باشد. به گفته مفسران در آیه شریفه، کافران لجوج به گوسفندان و دعوت کنندگان به معارف دین به چوپان تشبیه شده اند. بر این مبنا بخشی از مشبه ذکر نشده و تقدیر کلام چنین است: مثل الذین کفروا و الذی یدعوهم الی الأیمان کمثل الذی ... .
2 - کفرپیشگان از دعوت پیامبران جز فریاد و سر و صدا ، چیز دیگری در نمی یابند .
و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لایسمع إلا دعاءً و نداءً
بر اساس توضیح برداشت قبل، معنای جمله <مثل الذین کفروا . .. إلا دعاءً و نداءً> چنین می شود: مَثَل کافران در ارتباط با دعوت کنندگان به ایمان مَثَل گوسفندان و چوپان آنهاست; همان گونه که گوسفندان از سخن و امر و نهی چوپان چیزی جز فریاد نمی فهمند، کافران نیز از دعوت پیامبران حقیقتی را درک نمی کنند.
4 - ناتوانی کفرپیشگان از دیدن و شنیدن حقایق دینی و بازگویی آنها ، ایشان را از درک معارف دین و حقایق قرآن ، محروم کرده است .
صم بکم عمی فهم لایعقلون
ص: 808
مفعول <لایعقلون> معارف الهی و حقایق قرآن (ما أنزل اللّه) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 104 - 10
10 _ ایمان به آیات الهی بینایی و کفر به آن کوری است.
قد جاءکم بصائر من ربکم فمن أبصر فلنفسه و من عمی فعلیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 11
11_ کفرپیشگان ، مشرکان و آنان که به خدا دروغ می بندند ، از شنیدن و دیدن آیات الهی ناتوانند .
و من أظلم ممن افتری . .. أُول_ئک ... ما کانوا یستطیعون السمع و ما کانوا یبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 8
8- افتادن حجاب نامرئی بر دیدگان کافران و محروم شدن آنان از شنیدن و درک وحی ، معلول تصمیم آنها مبنی بر عدم ایمان به آخرت است .
بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا
تعبیر <الذین لایؤمنون بالأخره> - به صورت جمله وصفیه - و فعل مضارع به جای <الکافرین> می تواند به این معنا باشد که جعل حجاب از سوی خدا، به خاطر این خصلت و گزینش از سوی کافران بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 9
9 - مؤمنان ، مردمی واقع بین ، خودشناس و بصیر و کافران ، مردمی خود ناشناس و فاقد بصیرت
الذین کفروا لهم عذاب شدید و الذین ءامنوا. .. أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
برداشت یاد شده براساس این احتمال است که آیه شریفه تصویر کننده چهره مؤمنان و کافران باشد که در آیه قبل از آنان سخن گفته شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 66 - 1،2
1 - توانایی خداوند بر عذاب کافران ، به گونه ای که آنان با از بین رفتن چشم ها و نوردیدگانشان ، راه معمول خود را پیدا نکرده و از پیمودن راه درست محروم خواهند شد .
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم فاستبقوا الصرط فأنّی یبصرون
<طمس> (مصدر <طمسنا>) به معنای از بین بردن آثار و شواهد چیزی است و مقصود از <لطمسنا علی أعینهم> از بین بردن کامل عضو چشم و یا نور و بینایی آن می باشد. مراد از <الصراط> نیز راه معمول و متداولی است که افراد آن را طی می کنند.
2 - عذاب کافران با از بین بردن چشم ها و نوردیدگانشان ( به گونه ای که راه درستی را پیدا نکنند ) جزء مشیت و سنت خدا نیست .
ص: 809
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم فاستبقوا الصرط فأنّی یبصرون
از به کار رفتن <لو> _ که برای امتناع و امر محالی است _ برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 4
4 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < و جعلنا من بین أیدیهم سدّاً و من خلفهم سدّاً فأغشیناهم > یقول : فأعمیناهم < فهم لایبصرون > الهدی . . . ;
از امام باقر(ع) درباره قول خدا <. ..فأغشیناهم> روایت شده: که خدا می فرماید: آنان را کور کردیم، پس نور هدایت را نمی بینند...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 56 - 1،12،13،14
1 _ آتش سوزانِ جهنّم ، کیفر کافرانِ به آیات الهی
انّ الذین کفروا بایاتنا سوف نُصلیهم ناراً
12 _ وارد ساختن کافران به آتش و عذاب آنان در دوزخ ، بر اساس حکمت خداوند
انّ الذین کفروا بایاتنا سوف نصلیهم ناراً . .. انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً
تذکّر به حکمت خداوند پس از بیان عذاب کافران، اشاره به حکیمانه بودن چنین عملی است.
13 _ هیچ نیرویی قادر به جلوگیری از عذاب کافران در دوزخ نخواهد بود .
سوف نصلیهم ناراً . .. انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً
تذکر به شکست ناپذیری خداوند پس از بیان اینکه کافران را به دوزخ خواهد برد، اشاره به این معنا دارد که مبادا توهّم شود آنان می توانند علی رغم خواست خداوند بر او غلبه کنند و خود را از آتش برهانند.
14 _ عزت و حکمت الهی ، مقتضی عذاب مستمر دوزخیان کفرپیشه *
انّ الذین کفروا . .. انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً
بنابر اینکه جمله <انّ اللّه . .. >، بیان علتی برای <سوف نصلیهم ناراً> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 7
7 _ عذاب اخروی پیروان شرک و کفر، سزای اعمالشان در دنیاست.
فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 4
ص: 810
4 _ همسانی منافقان و کافران ، در استحقاق کیفر شدید و مستمر خداوند در قیامت
وعد اللّه المنفقین و المنفقت و الکفار نار جهنم خلدین فیها هی حسبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 9
9 _ کیفر دنیوی و اخروی کافران و منافقان ، از سنت های ثابت الهی
أولئک حبطت أعملهم فی الدنیا و الأخره . .. ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 4 - 13
13 _ عذاب دردناک و آشامیدنی داغ و جوشان ، کیفر اخروی کفرمداران
و الذین کفروا لهم شراب من حمیم و عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 2
2- کافرانی که با حالت ظلم به نفس ( کفر ) از دنیا بروند ، در قیامت گرفتار خواری و ذلت خواهند شد .
إن الخزی الیوم و السوء علی الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ظالمی أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 74 - 10
10 - جاودانگی عذاب جهنم و نبود مرگ در آن ، دلیل پاینده تر بودن عذاب کافران از شکنجه و آزاری است که آنان بر مؤمنان روا می داشتند .
واللّه خیر و أبقی . إنّه من یأت ... لایموت فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 15
15 - قیامت ، روز مجازات و کیفر کفرپیشگان و حق ستیزان
و نذیقه یوم القی_مه عذاب الحریق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 11
11 - کافران ، در روز رستاخیز به جای نیل به ثمره اعمال نیک خویش ، با خدا و کیفر او مواجه خواهند شد .
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه . .. حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا و وجد اللّه ع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 8،9
8 - وعده الهی به گردآوری کافران هر امت ، برای محاکمه و مجازات در قیامت *
ص: 811
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <حشر> مورد بحث در آیه مربوط به قیامت باشد.
9 - حشر گروهی از کافران هر امت در قیامت و رانده شدن آنان به سوی جایگاه محاکمه و مجازات *
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 12
12 - مجازات کافران و بدکاران در قیامت ، همراه با آگاه شدن از جرم شان است .
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 2
2 - رفاه دنیوی کافران ، در قبال عذاب سخت آخرت ، اندک و ناچیز است .
نمتّعهم قلیلاً ثمّ نضطرّهم إلی عذاب غلیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 22 - 4
4 - همانندی و یک سانی مجازات و کیفر زنان و مردان مشرک و کافر در قیامت
احشروا الذین ظلموا و أزوجهم
برداشت یاد شده از آن جا است که اختصاص به ذکر یافتن <ازواج> (همسران)، می تواند برای از بین بردن این توهم باشد که زنان مشرک و کافر از کیفر الهی معاف اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 33 - 1
1 - مشترک بودن رهبران شرک و کفر اغواگر با توده های مشرک و کافر اغوا شده در کیفر و عذاب دوزخ
فإنّهم یومئذ فی العذاب مشترکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 40 - 10
10 - خداوند با کافران بدکردار در قیامت ، بر مبنای عدل و با مؤمنان نیک کردار براساس فضل و لطف خویش برخورد خواهد کرد .
من عمل سیّئه فلایجزی إلاّ مثلها و من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن ... یرزقون فیها ب
برداشت یاد شده از آن جا است که مجازات گناه کاران، تنها به میزان گناه آنان است; ولی پاداش مؤمنان نیک کردار، بی شمار و افزون بر استحقاق آنان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 72 - 3
ص: 812
3 - عذاب شدن کافران حق ستیز و ستیزه جو به آتش دوزخ ، پس از کیفر شدنشان با آب داغ و پر حرارت خواهد بود .
فی الحمیم ثمّ فی النار یسجرون
برداشت یاد شده از آمدن <ثمّ> که نوعاً برای تراخی زمانی است، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 8
8- قیامت ، روز مجازات کافران با عذابی خوارکننده و ذلّت بار
فالیوم تجزون عذاب الهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 21 - 22
22- روز قیامت و کیفر دهی کافران ، روزی بس بزرگ و توصیف ناپذیر *
إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 11
11- کیفر کافران در قیامت ، نتیجه عملکرد خود آنان
قال فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 29 - 5
5_ کیفر های اخروی نتیجه قهری عملکرد خود کافران ، و نه ظلمی از سوی خدا بر ایشان
قدّمت إلیکم بالوعید . .. و ما أنا بظلّ_م للعبید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 41 - 1
1 - رهنمود خداوند به پیامبر ( ص ) ، در امید بستن به قیامت برای جزای کافران لجوج
فاصبر . .. و استمع یوم یناد المناد
آیات پیشین در زمینه مواجهه ناروای کافران با پیامبر(ص) و لزوم شکیبایی آن حضرت در برابر آنان بود. اکنون در این آیه، خداوند به پیامبر(ص) می فرماید: گوش به زنگ منادی حق برای رستاخیز باش; کنایه از این که آن روز کافران، مجازات واقعی خود را خواهند دید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 47 - 7
7 - کیفر های دنیوی و برزخی کافران ، سبک تر از کیفر اخروی آنان *
و إنّ للذین ظلموا عذابًا دون ذلک
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <دون> به معنای پایین تر و خفیف تر باشد و <دون ذلک> اشاره به عذاب دنیوی یا
ص: 813
برزخی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 46 - 3
3 - قیامت ، قرارگاه اصلی برای مؤاخذه و مجازات کافران
سیهزم الجمع . .. و الساعه أدهی و أمرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 11 - 2
2 - کیفر و عذاب دوزخ برای کافران ، نتیجه و پیامد کوتاهی و تقصیرکاری خود آنان است .
فاعترفوا بذنبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 10 - 1
1 - دوزخ ، پایانی خفّت بار برای دروغ پردازی ها ، استهزاگری ها و گناه پیشگی کافران
ویل لکلّ أفّاک أثیم . .. اتّخذها هزوًا ... عذاب مهین . من ورائهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 36 - 2
2 - بی پاسخ نماندن تمسخر های کافران و گرفتاری آنان به نتایج کردار خویش ، امری طرفه و جالب توجّه است .
هل ثوّب الکفّار ما کانوا یفعلون
استفهام در آیه شریفه برای تقریر و تعجیب است; یعنی، کافران چنین حالتی را گمان نداشته و پیش بینی نمی کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 46 - 3
3 - وجود کیفر برای کافران ، پیش از برپایی قیامت و در عالم برزخ
النار یعرضون علیها غدوًّا و عشیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 814
17 - جاثیه - 45 - 10 - 1
1 - دوزخ ، پایانی خفّت بار برای دروغ پردازی ها ، استهزاگری ها و گناه پیشگی کافران
ویل لکلّ أفّاک أثیم . .. اتّخذها هزوًا ... عذاب مهین . من ورائهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 13 - 2
2 _ مخالفت و دشمنی مشرکان مکه با خدا و رسول او مایه فرمان الهی به سرکوبی و نابودی آنان
ذلک بأنهم شاقوا اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 19
19 _ شکست کافران جنگ بدر نمودی از عقوبت شدید خداوند برای آنان
و اللّه شدید العقاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 7،9
7 _ هلاکت امت های کفرپیشه گذشته تاریخ ، نمودی از قدرت خدا بر کیفر دنیوی منافقان و کافران هر عصر
ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح . .. و المؤتفکت
9 _ کیفر دنیوی و اخروی کافران و منافقان ، از سنت های ثابت الهی
أولئک حبطت أعملهم فی الدنیا و الأخره . .. ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 40 - 11
11_ حسابرسی و مجازات کفرپیشگان و منکران رسالت در دنیا
و علینا الحساب
از آن جا که مقصود از تهدیدهای اشاره شده در این آیه عذابهای دنیوی است ، معلوم می شود مراد از حساب در جمله <علینا الحساب> نیز حسابرسی در دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 73 - 3
3 - چشاندن بخشی از کیفر دنیایی به کافران ، نمودی از رحمت الهی و وسیله ای برای هدایت آنان
ردف لکم بعض الذی تستعجلون . و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس
همان طور که در آیه پیش گفته شد، مراد از <الذی تستعجلون> می تواند تنها عذاب دنیوی باشد. بنابراین عبارت <بعض الذی تستعجلون> به معنای گوشه ای از مجازات دنیایی است. با توجه به مطلب یاد شده می توان گفت که یادآوری بذل و
ص: 815
رحمت الهی بر مردم، پس از بیان <ردف لکم بعض الذی تستعجلون> از آن جهت است که مشاهده گوشه ای از مجازات الهی، بیدارگر و هشدار دهنده است; برخلاف نزول تمامی عذاب که در آن مجالی برای توبه و انابه باقی نمی ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 11
11- وجود کیفر های دنیوی برای بسیاری از کافران ، افزون بر عذاب اخروی آنان
و الذین کفروا . .. و النار مثوًی لهم . و کأیّن من قریه ... أهلکن_هم
از ارتباط این آیه با آیه قبل، استفاده می شود که خداوند تمامی کیفر کافران را به آخرت واننهاده و آنان را در دنیا به کلی رها نساخته است; بلکه بسیاری از آنان را به کیفر کفرشان هلاک ساخته و می سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 47 - 6،7
6 - کافران ، گرفتار کیفر های دنیوی و بیشتر آنان ، غافل از منشأ گرفتاری های خویش *
للذین ظلموا عذابًا . .. و ل_کنّ أکثرهم لایعلمون
در صورتی که <عذاباً دون ذلک> نظر به کیفر دنیوی داشته باشد، احتمال می رود که <أکثرهم لایعلمون> به این معنا باشد که کافران به رغم ابتلا به این کیفرهای الهی، معمولاً توجه ندارند که علت آن، کفر ایشان است.
7 - کیفر های دنیوی و برزخی کافران ، سبک تر از کیفر اخروی آنان *
و إنّ للذین ظلموا عذابًا دون ذلک
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <دون> به معنای پایین تر و خفیف تر باشد و <دون ذلک> اشاره به عذاب دنیوی یا برزخی داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 11
11 _ کیفر الهی ، فرجام شوم دوستی با کافران و پذیرش سلطه آنهاست .
لاتتخذوا الکفرین أولیاء . .. ان تجعلوا اللّه علیکم سلطناً مبیناً
حجت آشکار خداوند، حکایت از این دارد که مقتضی کیفر و عقاب برای چنین افرادی فراهم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 15 - 4
4 - مؤاخذه سخت کافران و چشم پوشی از خطای مؤمنان ، برخاسته از سلطه خداوند بر تمام هستی است .
إنّ بطش ربّک . .. و هو الغفور الودود . ذوالعرش
ص: 816
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 51 - 1
1 _ شکنجه و عذاب کافران به هنگام مرگ و پس از آن نتیجه اعمال خود آنان است ، نه ظلمی از جانب خداوند بر ایشان .
ذوقوا عذاب الحریق. ذلک بما قدمت أیدیکم و أن اللّه لیس بظلّم
<ذلک> می تواند اشاره به خصوص <عذاب الحریق> باشد و می تواند اشاره به مجموع عذابی باشد که در آیه قبل بیان شد. قابل ذکر است که در برداشت فوق <أن اللّه ... > ناظر به این حقیقت گرفته شده که عذاب کافران بیش از استحقاق آنان نیست، نه تعلیلی برای ضرورت گرفتارسازی ایشان به عذابهای الهی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 18
18 - آنان که به خدا و روز قیامت کافر شوند ، راهی جز ورود به آتش دوزخ نخواهند داشت .
و من کفر . .. ثم أضطره إلی عذاب النار
اضطرار; یعنی، مجبور ساختن کسی به انجام کاری. پس <ثم اضطره ...> چنین معنا می شود: آن گاه که کافران حیات دنیا را سپری کردند، آنان را برای ورود به آتش دوزخ مجبور می کنم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 4 - 10،16
10 _ عذاب شدید کافران پس از اتمام حجت بر آنان از طریق کتب آسمانی
نزّل علیک الکتاب . .. انّ الّذین کفروا بایات اللّه لهم عذاب شدید
16 _ ابتلای کافران به عذاب شدید ، انتقام الهی از آنان و نمایانگر شکست ناپذیری خداوند است .
انّ الّذین کفروا . .. لهم عذاب شدید و اللّه عزیز ذوانتقام
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 11 - 5
5 _ مجازات کافران و تکذیب کنندگان آیات الهی ، از سنّت های خداوند است .
کدأب ال فرعون و الذین من قبلهم کذّبوا بایاتنا فاخذهم اللّه بذنوبهم
خداوند همه کافران را در همه عصرها، تهدید به عذاب کرده و از این، عمومیّت سنت الهی در مورد کافران، استنباط می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 19
19 _ بصیرت خداوند به بندگان ، تضمین کننده پاداش متّقین و کیفر کافران
قل للّذین کفروا . .. للّذین اتقوا عند ربّهم ... و اللّه بصیر بالعباد
ص: 817
اگر آگاهی همه جانبه خداوند نباشد، کیفرها و پاداشها، تضمین نمی شود. از این رو خداوند پس از بیان کیفر و پاداش، آگاهی خود را به احوال بندگان، متذکّر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 19 - 14
14 _ کفر و انکار آگاهانه آیات الهی ، کیفر سریع خداوند را در پی دارد .
و من یکفر بایات اللّه فانّ اللّه سریع الحساب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 54 - 10
10 _ مکر خداوند با کافران ، مجازات نمودن آنان به سبب مکرشان است .
و مکروا و مکر اللّه
امام رضا(ع) درباره آیه فوق فرمود: انّ اللّه تبارک و تعالی . .. لا یمکر ... و لکنّه عزّ و جل یجازیهم ... جزاء المکر.
_______________________________
عیون اخبارالرضا (ع)، ج 1، ص 126، ح 19، ب 11 ; معانی الاخبار، ص 13، ح 3.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 56 - 1،5
1 _ کافران ( یهودیان ) ، مشمول عذاب سخت خداوند در دنیا و آخرت
فاما الذین کفروا فاعذّبهم عذاباً شدیداً فی الدنیا و الاخره
5 _ کافران ( یهودیان ) ، هیچ یار و یاوری در برابر عذاب الهی در دنیا و آخرت ندارند .
فاّما الذین کفروا . .. و ما لهم من ناصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 88 - 3
3 _ خداوند بدون مهلت و تأخیر ، مرتدّان و کافران یهود و نصارا را عذاب می کند .
لا یخفّف عنهم العذاب و لا هم ینظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 91 - 4
4 _ کسانی که در حال کفر بمیرند ، مستحقّ عذابی دردناک هستند .
اولئک لهم عذاب الیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 108 - 5،8
5 _ عذاب سیه رویان ( اهل کفر ) و استغراق سفیدرویان در رحمت الهی ، از آیات بحق خداوند
فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون . .. ففی رحمه اللّه ... تلک ایات اللّه
ص: 818
بنابراینکه مشارالیه <تلک>، مطالب مذکور در دو آیه قبل باشد.
8 _ عذاب سیه رویان ( کافران ) ، ناشی از اعمال ناپسند ( تفرقه و پراکندگی و کفر ) خود آنان است و نه از ناحیه خداوند
فاما الذین اسودّت وجوههم . .. و ما اللّه یرید ظلماً للعالمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 1،13
1 _ اموال و فرزندان اهل کفر ، نمی تواند آنها را از کیفر خداوند برهاند .
انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً
<اغنی> هنگامی که با <عن> متعدی شود، به معنای <دفع> می آید. لذا <لن تُغنی>، یعنی نمی رهاند. (روح المعانی).
13 _ آتش جاودانه دوزخ ، فرجام کفر پیشگانِ اهل کتاب
انّ الّذین کفروا . .. و اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون
با توجه به آیات قبل، مراد از <الذین>، کافران اهل کتاب هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 119 - 23
23 _ کافران کینه توز و منافقان حیله گر شایسته نابودی
قل موتوا بغیظکم انّ اللّه علیم بذات الصدور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 131 - 3،5،6،8
3 _ آتش دوزخ ، در انتظار کافران و رباخواران ، و آماده برای آنان
لا تاکلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا النّار الّتی اعدّت للکافرین
5 _ آتش دوزخ ، هم اکنون حاضر و آماده برای کافران
و اتّقوا النّار الّتی اعدّت للکافرین
کلمه <اعدّت> (مهیّا شده)، به صیغه ماضی، دلالت بر وجود بالفعل چنین آتشی دارد.
6 _ آتش دوزخ ، در اصل برای کافران مهیّا شده است .
و اتّقوا النّار الّتی اعدّت للکافرین
بنابر اینکه <الّتی>، وصفِ توضیحی باشد نه احترازی.
8 _ همگونی عذاب رباخواران با عذاب کافران
لا تاکلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا النّار الّتی اعدّت للکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 151 - 19
19 _ آتشِ دوزخ ، جایگاه و فرجام شوم کفرپیشگان مشرک
سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرعب . .. و ماویهم النّار و بئس مثوی الظّالمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 819
3 - آل عمران - 3 - 176 - 16
16 _ عذاب بزرگ اخروی در انتظار شتابگران در کفر است .
الّذین یسارعون فی الکفر . .. و لهم عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 18 - 5،6
5 _ خداوند برای گناهکارانی که توبه را تا آستانه مرگ تأخیر انداخته و کسانی که کافر بمیرند ، عذاب دردناکی آماده کرده است .
و لیست التّوبه للّذین . .. و لا الّذین یموتون و هُم کفّار اولئک اعتدنا لهم عذابا
6 _ خداوند برای کسانی که تا لحظه مرگ بر کفر خویش باقی مانده و آنگاه ایمان آورند ، عذابی دردناک آماده کرده است .
و لیست التّوبه . .. و لا الّذین یموتون و هُم کفّار اولئک اعتدنا لهم عذاباً الیما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 55 - 6
6 _ آتش سوزان جهنم ، کیفر آتش افروزان و اخلالگران علیه پیامبران
و کفی بجهنّم سعیراً
<سعیر>، به معنای آتش برافروخته و سوزان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 14
14 _ خداوند ، گردآورنده همه منافقان و کافران ، در جهنم
إنّ اللّه جامع المنفقین و الکفرین فی جهنم جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 151 - 3،4
3 _ کیفر خوار کننده الهی ، در انتظار کافران به خدا و پیامبران اوست .
و أعتدنا للکفرین عذاباً مهیناً
4 _ جهنم و عذاب الهی ، هم اکنون برای کافران آماده و مهیاست .
و أعتدنا للکفرین عذاباً مهیناً
چنانچه مراد از <عذاباً مهیناً> عذاب دوزخ باشد، فعل <اعتدنا>، به صیغه ماضی حکایت از وجود هم اکنون دوزخ دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 169 - 7
7 _ جاودانگی در جهنم ، کیفر کافران ستمگر
إنّ الذین کفروا و ظلموا . .. خلدین فیها ابداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 820
4 - مائده - 5 - 10 - 1
1 _ کافران و تکذیب کنندگان آیات الهی ، اصحاب دوزخ هستند .
و الذین کفروا و کذبوا . .. أولئک اصحب الجحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 2
2 _ آتش دوزخ جایگاه اجتماع و به هم پیوستن جنیان و آدمیان کافر و مشرک است.
قال ادخلوا فی أمم قد خلت من قبلکم من الجن و الإنس فی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 99 - 3
3 _ کفرپیشگان به پندار باطل ، خویشتن را از مکر خدا و کیفر های ناگهانی وی ایمن می شمارند .
أفأمنوا مکر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 100 - 2
2 _ ابتلای کفرپیشگان تاریخ به کیفر های الهی ، بیانگر توانایی خداوند به گرفتارسازی گنهکاران موجود به عقوبت گناهانشان است .
أو لم یهد للذین یرثون . .. أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم
فاعل <یهد> ضمیری است که به داستان و سرنوشت اقوام پیشین برمی گردد و <أن لو نشاء . .. > مفعول آن می باشد. قابل ذکر است که <الذین یرثون> نیز مفعول به واسطه <یهد> است. و چون <یهد> به حرف لام متعدی شده، معنای تبیین در آن تضمین شده است. بنابراین جمله <او لم یهد ... > یعنی آیا سرگذشت پیشینیان برای وارثانشان این حقیقت را روشن نکرده است که اگر مشیت ما اقتضا کند آنان را به سبب گناهانشان عقوبت می کنیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 183 - 1
1 _ سنت خداوند بر امهال کفرپیشگانِ تکذیب کننده و تأخیر در هلاکت و عذاب ایشان است .
و أملی لهم إن کیدی متین
املاء (مصدر اُملی از ماده ملاوه) به معنای مهلت دادن و تأخیر انداختن است. به مناسبت اینکه حقیقت بیان شده (مهلت دادن و تأخیر انداختن) درباره تکذیب کنندگان آیات الهی است، معلوم می شود مراد از تأخیر، تأخیر در عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 14 - 2
2 _ آتش دوزخ کیفر تمامی کافران
و أن للکفرین عذاب النار
<ال> در <الکافرین> برای استغراق و شمول است. گفتنی است در وجه ترکیبی <أن للکفرین ... > نظرهای مختلفی ایراد شده است. بهترین وجه آن تقدیر گرفتن فعلی همانند <اعلموا> است. یعنی <و اعلموا أن للکفرین عذاب النار>.
ص: 821
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 9
9 _ جهنم ، سزای کافران حق ستیز
و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 7
7 _ خداوند ، کفرپیشگان را به سبب رفتار ناپسندشان ( سرمستی ها ، ریاکاری ها ، بازداری مردم از راه خدا ) ، مجازات خواهد کرد .
و لاتکونوا کالذین . .. و اللّه بمایعملون محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 5،6،10،11
5 _ خداوند فرعونیان و همه کافران پیش از آنان را به سبب گناهانشان به کیفری شدید گرفتار ساخت .
فأخذهم اللّه بذنوبهم إن اللّه قوی شدید العقاب
6 _ خداوند ، کافران و گنهکاران را پس از ارائه آیات خویش و اتمام حجت بر آنان ، مؤاخذه خواهد کرد .
کفروا بایت اللّه فأخذهم اللّه بذنوبهم
10 _ گرفتاری فرعونیان و کافران پیش از آنها به کیفر های شدید الهی ، نمودی از توانمندی خداوند است .
فأخذهم اللّه بذنوبهم إن اللّه قوی شدید العقاب
11 _ توجه به سنت الهی در مجازات کافران و گناهکاران ، زمینه ساز پرهیز از کفرورزی و ارتکاب گناه
کدأب ءال فرعون . .. إن اللّه قوی شدید العقاب
هدف از بیان مؤاخذه کافران و گنهکاران هشداری است به انسانها تا با توجه به آن در مسیر ایمان و ترک گناه قرار گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 53 - 14
14 _ کیفر خداوند برای کافران ، متکی بر شنوایی و علم گسترده اوست .
و أن اللّه سمیع علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 26 - 10
10 _ هزیمت و شکست ، فرجام شوم و کیفر قطعی برای تمامی کافران و دشمنان ایستاده در برابر دین الهی
و عذّب الذین کفروا و ذلک جزاء الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 7،8،12
7 _ عذاب جاودان جهنم ، مجازاتی بس سنگین و کافی برای منافقان و کافران
ص: 822
نار جهنم خلدین فیها هی حسبهم
8 _ عذاب جاودان جهنم تنها مجازات کافی برای منافقان و کافران و برابر با گناه کفر و نفاق آنان
وعد اللّه المنفقین . .. و الکفار نار جهنم خلدین فیها هی حسبهم
12 _ محرومیت منافقان و کافران از رحمت الهی ، مایه رنج و عذاب همیشگی آنان
و لعنهم اللّه و لهم عذاب مقیم
برداشت فوق بر این اساس است که <عذاب مقیم> در نتیجه نفرین الهی به دوری آنان از رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 4 - 10
10 _ دستیابی مؤمنان به پاداش و ایمان و اعمال شایسته خویش و گرفتاری کافران به کیفر کفر و بزهکاری خود ، فلسفه اساسی معاد و برپایی رستاخیز است .
ثم یعیده لیجزی الذین ءامنوا . .. و الذین کفروا لهم شراب من حمیم و عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 3،6
3 _ مجازات کفرپیشگان و منکران قیامت ( از میان برداشتنشان ) ناسازگار با فلسفه آفرینش انسان
و لو یعجل اللّه للناس الشر . .. لقضی إلیهم أجلهم
6 _ کفرمداران و شرک پیشگان ، مستحق عذاب و کیفر الهی در دنیا
و لو یعجل اللّه للناس الشر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 20
20 _ عذاب دردناک جهنم ، کیفر کافران است .
فلایؤمنوا حتی یروا العذاب الألیم
ممکن است الف و لام <العذاب> _ که برای عهد ذهنی است _ اشاره به عذاب دنیوی (استیصال) باشد و ممکن است اشاره به عذاب برزخی و یا عذاب اخروی باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 102 - 2
2_ امت های ستم پیشه ( جوامع کفرپیشه و مشرک ) در خطر گرفتار شدن به عقوبت های الهی و عذاب های استیصال هستند .
و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ_لمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 18
18_ < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه > و هی النقمه < أوتحلّ قریباً من دارهم > فتحلّ بقوم غیرهم فیرون ذلک و یسمعون به و الذین حلّت بهم عصاه کفار مثلهم و لایتعظ بعضهم ببعض و لن یزالوا
ص: 823
کذلک < حتی یأتی وعد الله > الذی وعد المؤمنین من النصر و یخزی الله الکافرین ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: <و لایزال . ..> روایت شده است که: آن [قارعه] عقوبت است و [درباره] <أو تحلّ قریباً من دارهم> [یعنی] عقوبت بر قومی دیگر فرود می آید و آنان می بینند و می شنوند و آنهایی که عقوبت بر آنان وارد شده، مانند ایشان گناهکار و کافرند و [لیکن] برخی از برخی دیگر پند نمی گیرند و همواره چنین هستند تا وعده خدا فرا رسد و، حتی یأتی وعد الله، همان وعده ای که به مؤمنان داده است که آنان را پیروز کند و خداوند کافران را خوار می سازد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 32 - 5
5_ خداوند پس از مدت ها و گذشت زمانهایی ، کفرپیشگان و استهزاگران انبیا را به عقوبت های خویش گرفتار می ساخت .
فأملیت . .. ثم أخذتهم فکیف کان عقاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 40 - 13
13_ خداوند ، کفرپیشگان را پس از اتمام حجت حسابرسی می کند و به مجازات می رساند .
فإنما علیک البل_غ و علینا الحساب
وقوع جمله <و علینا الحساب> _ که گویای حسابرسی و مجازات کفرپیشگان است _ پس از <إنما علیک البلاغ> _ که گویای ابلاغ و اتمام حجت است _ می رساند که خداوند پیش از ابلاغ دین و اتمام حجت ، کافران را مجازات نمی کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 9
9- خداوند ، از کافران حق ناپذیر ، به وسیله شراره های دوزخ ، پذیرایی می کند .
إنّا أعتدنا جهنّم للک_فرین نزلاً
کلمه <نُزُل> می تواند اسم باشد برای چیزی که به هنگام ورود میهمان برای پذیرایی او می آورند. این نوع سخن، <تهّکم> بوده و برای استهزا به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 110 - 2
2- کافران و مشرکان حق ناپذیر ، به عذاب و کیفر الهی تهدید شدند .
إنّه یعلم الجهر من القول و یعلم ماتکتمون
تذکر به این که خداوند به سخنان آشکار و توطئه ها و اسرار مشرکان و کافران آگاه است، در حقیقت تهدید آنان و هشداری به کیفر و عذاب شدن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 13
13 - آتش سوزان ، کیفر کفرپیشگان و تمام کسانی که در راستای منحرف ساختن مردم از راه خدا و دین او تلاش می کنند .
و من الناس من یج_دل . .. و نذیقه یوم القی_مه عذاب الحریق
ص: 824
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 30 - 4
4 - سرگذشت قوم نوح ، دارای نشانه هایی روشن بر قدرت الهی در کیفر کافران و نصرت مؤمنان
قال ربّ انصرنی . .. إنّ فی ذلک لأی_ت
با توجه به ظهور قدرت خدا در طوفان نوح و غرق شدن کافران و مشرکان و نیز ظهور نصرت الهی نسبت به حضرت نوح(ع) و همراهان او، عبارت <إنّ فی ذلک لآیات>، می تواند بیانگر برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 117 - 7
7 - ربوبیت خدا ، مقتضی حسابرسی اعمال و کیفر کافران
فإنّما حسابه عند ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 207 - 2
2 - بی ارزشی بهرهوری هر چند طولانی کافران از دنیا ، در قبال کیفر الهی
إن متّعن_هم سنین . .. ما أغنی عنهم ما کانوا یمتّعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 3
3 - تکذیب نشانه های خدا ، اصلی ترین موضوع دادگاه کیفری کافران
حتّی إذا جاءو قال أکذّبتم ب_ای_تی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 4 - 8
8 - کافران ، به کیفر الهی ، مجازات خواهند شد .
أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 55 - 4
4 - عذاب فراگیر دوزخ ، سزای اعمال ناروای خود کافران است .
ذوقوا ما کنتم تعملون
برداشت بالا، بنابر تقدیر <جزا> به عنوان معنای <ما>ی موصول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 5
5 - خداوند ، کافران حق ناپذیر را ، به سرعت مجازات نمی کند و به آنها مدتی مهلت می دهد .
ص: 825
نمتّعهم قلیلاً ثمّ نضطرّهم
احتمال دارد <قلیلاً> صفت برای مفعول به <نمتّع > باشد که <زماناً> است. بنابراین، مفاد آیه چنین می شود: <به آنان، مدت کوتاهی مهلت می دهیم و سپس آنان را روانه عذاب جهنم می کنیم.>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 8 - 1،6،10
1 - فلسفه پیمان گرفتن خداوند از پیامبران ، پاداش دادن به مؤمنان و کیفر دادن به کافران است .
و إذا أخذنا من النبیّن میث_قهم . .. لیسئل الص_دقین عن صدقهم ... و أعدّ للک_فرین
<لام> در <لیسئل. ..> لامِ تعلیل یا لام غایت است. مراد از <الصادقین> به قرینه مقابله با <الکافرین> مؤمنان اند. لازم به ذکر است که برداشت بالا، _ علاوه بر نکته یاد شده _ مبتنی بر این است که مرجع ضمیر در <صدقهم> واژه <الصادقین> باشد و علت پرسش از صداقت مؤمنان، پاداش دادن به آنها است.
6 - عذاب شدن کافران ، پس از اتمام حجت با آنان است .
و إذا أخذنا من النبیّن میث_قهم . .. لیسئل ... و أعدّ للک_فرین
10 - عذاب کافران ، بدون پرسش و پاسخ و مؤاخذه خواهد بود .
لیسئل الص_دقین . .. و أعدّ للک_فرین عذابًا ألیمًا
تغییر اسلوب کلام از <لیسئل. ..> به <أعدّ...> می تواند به منظور افاده این نکته باشد که عذاب کافران، آماده شده است و جای چون و چرا ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 17 - 10
10 - خداوند ، جز کافران را مجازات نمی کند .
و هل نج_زی إلاّ الکفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 7 - 1
1 - کافران ، سزاوار عذابی سخت و طاقت فرسا
الذین کفروا لهم عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 36 - 2،6
2 - کافران ، محکوم به دوزخ اند .
و الذین کفروا لهم نار جهنّم
6 - عذاب دائمی و بی تخفیف ، کیفر تمامی کافران حق ناپذیر
کذلک نجزی کلّ کفور
<کفور> صیغه مبالغه از ماده <کفر> و یا <کفران> می باشد. برداشت یاد شده مبتنی بر احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 826
15 - فاطر - 35 - 37 - 7
7 - مجازات الهی برای کافران ، پس از اتمام حجت و دادن فرصت مناسب و عمر کافی برای شناخت و پذیرش دین و تعالیم آسمانی خواهد بود .
أوَلم نعمّرکم ما یتذکّر فیه من تذکّر و جاءکم النذیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 39 - 10
10 - کیفر کافران ، از شؤون مقام ربوبی است .
و لایزید الک_فرین کفرهم عند ربّهم إلاّ مقتًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 25 - 2
2 - گرفتاری کافران و دشمنان دین خدا ، در دام افراد وسوسه کننده و اغواگر ، کیفر الهی برای آنان است .
و قیّضنا لهم قرناء فزیّنوا لهم
از این که خداوند تعیین هم نشین اغواگر را برای کافران به خود نسبت داده (قیّضنا)، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 27 - 7
7 - مجازات و عقوبت کفرپیشگان ، بازتاب و تجسم عملکرد بد خود آنان است .
و لنجزینّهم أسوأ الذی کانوا یعملون
برداشت یاد شده بر این اساس است که <أسوء الذی. ..> خود جزا و کیفر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 43 - 11
11 - حق گرایان برخوردار از مغفرت الهی ، و ملحدان و حق ناپذیران رویارو با مجازات دردناک او
مایقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل . .. إنّ ربّک لذو مغفره
در آیات پیشین، قرآن پیامی حق معرفی شده است که ملحدان با ایجاد شبهه در آن سعی می کردند پیامبر(ص) را مورد انکار قرار دهند. اکنون در این آیه خداوند به غفران و عقاب خود اشاره کرده که غفران منطبق بر حق گرایان و عقاب درباره ملحدان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 11 - 3
3- تهدید مشرکان حق ستیز مکه ، از سوی خداوند به عذابی دنیوی و تیره کننده زندگی
فارتقب یوم تأتی السماء بدخان مبین
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <دخان مبین>، کنایه از تیره روزی و عذاب دنیوی باشد، چه این که برخی از مفسران این آیه را پاسخی به دعای پیامبر(ص) دانسته اند که از خداوند خواست تا برای بیدار شدن مشرکان، آنان را به قحطی ای همچون دوران یوسف مبتلا کند.
ص: 827
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 11 - 3
3- دود های متراکم قیامت ، شکنجه آور ، دردآفرین و در بر گیرنده تمامی کفرپیشگان
یغشی الناس ه_ذا عذاب ألیم
ممکن است این آیات در مورد عذاب اخروی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 3
3 - کیفر الهی برای کافران ، پس از اتمام حجت بر ایشان
تتلی علیه . .. فبشّره بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 11 - 4
4 - کیفر کافران ، پس از اتمام حجت پروردگار بر ایشان
ه_ذا هدًی و الذین کفروا ب_ای_ت ربّهم لهم عذاب
از این که خداوند پس از بیان هدایتگری قرآن، عذاب کافران را مطرح می کند، مطلب یاد شده قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 16
16- کیفر الهی در حق کافران ، معلول عملکرد منفی خود آنان و به دور از شائبه ظلم
و هم لایظلمون . .. تجزون عذاب الهون بما کنتم تستکبرون ... و بما کنتم تفسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 34 - 7
7- عدل الهی در کیفر کافران ، مورد اقرار خود آنان ، در قیامت
ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا
<ه_ذا> اشاره به عذاب کافران است و مصداق بارز <حقّ> در زمینه مجازات، <عدل> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 13 - 4
4 - آتش دوزخ ، هم اکنون موجود و مهیا برای کافران *
فإنّا أعتدنا للک_فرین سعیرًا
ماضی آمدن فعل <أعتدنا>، ممکن است ناظر به معنای حقیقی آن (زمان گذشته) باشد; نه این که مضارع محقق الوقوع را بیان کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 828
17 - فتح - 48 - 14 - 2
2 - حاکمیت مطلق خداوند بر هستی ، پشتوانه تحقق اراده او بر کیفر کافران
فإنّا أعتدنا للک_فرین سعیرًا . و للّه ملک السم_وت و الأرض
تذکر به حاکمیت مطلق خداوند بر هستی _ در پی تهدید کافران به عذاب _ بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 9
9 - مجازات الهی در حق کافران ، در پی مهلت ها و دارای زمان و برنامه ای خاص
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا . .. فلایستعجلون
تعبیر <فلایستعجلون> می رساند که خداوند در مجازات کافران عجله ندارد; بلکه براساس مصلحت به ایشان مهلت داده و طبق برنامه و زمانی خاص آن را به اجرا درمی آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 6
6 - کیفر کافران ، در پی اتمام حجت بر ایشان با هشدار های مکرر
فویل للذین کفروا من یومهم الذی یوعدون
تعبیر <یوعدون> (با فعل مضارع) بیانگر وعیدهای مستمر و مکرر است که قبل از مجازات و کیفر کافران، به ایشان داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 4
4 - سنت الهی ، بر عدم تعجیل ، در کیفر کافران
فذرهم حتّی یل_قوا یومهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 1،2
1 - کافران لجوج ، بی بهره از تزویر های خویش و بی نصیب از یاری هر پشتیبان ، هنگام سر رسیدن وقت مجازاتشان
یوم لایغنی عنهم کیدهم شیئًا و لا هم ینصرون
2 - مرگ ، لحظه کوتاه شدن دست کافران از تدبیر های خویش و نقطه های امید
فیه یصعقون . یوم لایغنی عنهم کیدهم شیئًا
در صورتی که <یومهم الذی. ..> در آیه قبل، نظر به لحظه مرگ داشته باشد، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 4 - 11
11 - عذاب دردناک الهی ، کیفر کافران است .
و للک_فرین عذاب ألیم
ص: 829
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 6 - 2
2 - عذاب و کیفر خداوند درباره کافران ، پس از اتمام حجت و ارائه دلایل روشن بوده است .
تأتیهم رسلهم بالبیّن_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 7 - 4
4 - دوزخی شدن کافران ، جزای کردار خود آنان است .
إنّما تجزون ما کنتم تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 18 - 3
3 - آتش دوزخ ، کیفر زراندوزان کافر
و جمع فأوعی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 16 - 6،7
6 - کافرانی که در برابر حاکمیت قرآن و تأثیر هشدار های آن ، خدعه کنند ، به کیفری غافلگیرانه و غیر قابل پیش بینی گرفتار خواهند شد .
إنّه لقول فصل . .. یکیدون ... و أکید کیدًا
<حیله>; یعنی، آنچه به صورت مخفیانه، مایه رسیدن به حالت مورد نظر گردد. و <کید> نوعی احتیال است. (مفردات راغب)
7 - خداوند در مکر و کیفر ، آغازگر نبوده و خدعه های او ، پاسخ کردار ناروای کافران است .
إنّهم یکیدون کیدًا . و أکید کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 14 - 10
10 - < روی عن علی ( ع ) انّه قال : معناه [ أی قوله تعالی : إنّ ربّک لبالمرصاد ] إنّ ربّک قادر علی أن یجزی أهل المعاصی جزاءهم ;
از علی(ع) روایت شده که فرمود: معنای آیه این است که پروردگارت، توانایی دارد که گنه کاران را کیفر بدهد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 32 - 11
11_ عقوبت های نازل شده بر کفرپیشگان و استهزاگران امت های گذشته ، دلیلی فراروی کافران بر تخلف ناپذیری تهدید ها و وعید های الهی
ص: 830
إن الله لایخلف المیعاد. و لقد استهزیء برسل من قبلک ... ثم أخذتهم
آیه مورد بحث به لحاظ <ثم أخذتهم . ..> دلیلی است برای <حتی یأتی وعد الله إن الله لایخلف المیعاد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 83 - 6
6_ خداوند ، مشرکان و کافران به پیامبر ( ص ) را به کیفر های دنیوی و فرو ریختن سنگ های عذاب تهدید کرد .
و ما هی من الظ_لمین ببعید
واقع شدن جمله <و ما هی . ..> پس از مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) (عند ربک) می تواند قرینه بر این باشد که: از مصداقهای مورد نظر برای <الظالمین> مشرکان و کافران عصر بعثت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 3،4،6
3 _ گرفتار شدن به سرنوشت شوم پیشینیان ، تهدید الهی نسبت به کافران ستیزه گر علیه اسلام
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جواب شرط <إن یعودوا . .. > حذف شده و جمله <فقد مضت ... > جانشین آن می باشد و تقدیر کلام چنین است: <و إن یعودوا فانتقمنا منهم کما انتقمنا من الأولین ... .>
4 _ خداوند بر اساس سنت خویش ، کافران حق ستیز دوران های پیشین را به سزای اعمالشان رسانیده است .
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
6 _ مجازات و سرکوبی کافران حق ستیز ، سنتی الهی
و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 58 - 10
10- نظام کیفری خداوند برای مجازات کافرانِ عصر بعثت ، نظامی مشخَّص و دارای مَوعِد و زمانی تخلّف ناپذیر بود .
بل لهم موعد لن یجدوا من دونه موئلاً
به قرینه آیه بعد، مراد مؤاخذه در <لو یؤاخذهم> مؤاخذه در دنیا است. و جمله <بل لهم موعد> ظهور در فعلیّت آن وعده دارد که در مورد کافران عصر بعثت صادق است.
ص: 831
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 10
10 _ آن گروه از کافران قریش که پس از شکست همچنان به کفرورزی خویش ادامه دادند ، از دوزخیان هستند .
و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
تکرار <الذین کفروا> پس از <ثم یغلبون> اشاره به این دارد که گروهی از کفار قریش پس از شکست و غلبه مسلمانان به کفر باقی خواهند ماند، آنان سزایشان جهنم است و گروهی اسلام را خواهند پذیرفت و اهل نجات خواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 104 - 4
4- عذاب دردناک ، فرجام و کیفر کافرانی است که از سر لجاج و عناد به آیات الهی ایمان نمی آورند .
إن الذین لایؤمنون بأی_ت الله . .. لهم عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 41 - 6
6- فرو رفتن آب ها و منابع آبی ، از جمله کیفر های الهی برای کافرانی است که به خود بنازند و بر دیگران تفاخر کنند .
أو یصبح ماؤها غورًا فلن تستطیع له طلبًا
<یصبح> عطف بر <فتصبح> و تفریع دیگری بر <یرسل علیها حسباناً> است. قید <من السماء> در مورد عذابی که آب ها را در زمین فرو ببرد، ناظر به الهی بودن عذاب است، نه نزول آن از آسمان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 17
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
ص: 832
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 10 - 1
1 - دوزخ ، پایانی خفّت بار برای دروغ پردازی ها ، استهزاگری ها و گناه پیشگی کافران
ویل لکلّ أفّاک أثیم . .. اتّخذها هزوًا ... عذاب مهین . من ورائهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 24 - 1
1_ دو فرشته موکّل بر کافران معاند ، مأمور افکندن آنان به دوزخ
ألقیا فی جهنّم کلّ کفّار عنید
دو فرشته ای که مخاطب <ألقیا> قرار می گیرند; یا <رقیب> و <عتید>ند که در دنیا همراه انسان بودند و یا <سائق> و <شهید>اند که در صحنه قیامت آدمی را همراهی خواهند کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 68 - 7
7- خداوند ، شیاطین و منکران معاد را در قیامت ، خوار و ذلیل ، بر زانونشسته و به صورت نیم خیز در اطراف جهنم احضار خواهد کرد .
ثمّ لنحضرنّهم حول جهنّم جثیًّا
<جثیّا> (جمع <جاثی>) حال است و <جاثی> به کسی گفته می شود که برای مخاصمه و محاکمه بر زانو نشسته است (لسان العرب). احضار منکران معاد و شیاطین، در حالی که بر زانوان خود راه می روند و یا بر زانو گرداگرد جهنم نشسته اند، برای اهانت و تحقیر آنان است. برخی <جثیّ> را جمع <جثوه> دانسته اند که به معنای انبوه خاک و سنگ است. بر حسب این معنا مراد احضار هر فرقه و گروه به صورت متراکم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 8 - 2
2 - کافران ، فوج فوج و دسته دسته به دوزخ افکنده خواهند شد .
کلّما أُلقی فیها فوج سألهم خزنتها
ص: 833
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 2،11
2- سوق داده شدن کافران به سوی دوزخ ، به تدریج و همراه با سرزنش و توبیخ
و یوم یعرض الذین کفروا علی النار أذهبتم طیّب_تکم
از این که کافران نخست بر آتش عرضه می شوند و همراه با آن زشت کاری گذشته شان به رخ آنان کشیده می شود، مطلب بالا استفاده می شود.
11- عرضه کافران بر آتش ، همراه با سرزنش و توبیخ ، گوشه ای از عذاب ذلّت بار آنان *
یوم یعرض . .. أذهبتم طیّب_تکم فی الحیاتکم الدنیا و استمتعتم بها فالیوم تجزون عذا
برداشت بالا بدان احتمال است که نفس عرضه کافران بر آتش و توبیخ آنان، خود جزئی از عذاب خفّت بار آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 119 - 23
23 _ کافران کینه توز و منافقان حیله گر شایسته نابودی
قل موتوا بغیظکم انّ اللّه علیم بذات الصدور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 10
10- < قال الرضا ( ع ) : ممّا نزل بإیاک أعنی و اسمعی یا جاره خاطب الله عزّوجلّ بذلک نبیه و أراد به أُمّته قوله : . . . < و لولا أن ثبتناک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئاً قلیلاً > . . . ;
امام رضا(ع) فرمود: از جمله آیاتی که بر سبک و روش [مثال معروف عرب]<إیّاک أعنی و اسمعی یا جاره> نازل گردید و آن هم بدین معنا که خداوند _ عزّوجلّ _ به پیامبر(ص) خطاب می کند ولی مقصود و مراد امت اوست; این آیه شریفه است: <و لولا أن ثبّتناک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئاًقلیلاً>. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 123 - 8
8 - در قیامت ، هیچ راه نجاتی برای کافرانِ به قرآن و پیامبر ( ص ) وجود نخواهد داشت .
أولئک یؤمنون به و من یکفر به . .. و اتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس شیئاً
هدف از توصیف قیامت، به اینکه فدیه ای گرفته نمی شود و . ..; مأیوس کردن مستحقان عذاب است از اینکه راه نجاتی - جز
ص: 834
ایمان به قرآن و پیامبر(ص) - برای خویش توهم کرده و به اعتبار آن دل خوش کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 61 - 3
3 - ترنم کافران به ترانه ها ، به جای گریستن بر فرجام شوم خویش *
و تضحکون و لاتبکون . و أنتم س_مدون
بنا به گفته برخی از مفسران در معنای <سامد>، تغنّی و آوازه خوانی نیز نهفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 55 - 3
3 - همسران پیامبر ، مجاز نیستند که با زن های کافر ، بدون پوشش و حجاب به گفتوگو بپردازند .
و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب . .. لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 29 - 7
7 - کافران لجوج و تکذیب گر ، در گمراهی آشکار قرار دارند .
فستعلمون من هو فی ضل_ل مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 66 - 1
1 - توانایی خداوند بر عذاب کافران ، به گونه ای که آنان با از بین رفتن چشم ها و نوردیدگانشان ، راه معمول خود را پیدا نکرده و از پیمودن راه درست محروم خواهند شد .
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم فاستبقوا الصرط فأنّی یبصرون
<طمس> (مصدر <طمسنا>) به معنای از بین بردن آثار و شواهد چیزی است و مقصود از <لطمسنا علی أعینهم> از بین بردن کامل عضو چشم و یا نور و بینایی آن می باشد. مراد از <الصراط> نیز راه معمول و متداولی است که افراد آن را طی می کنند.
ص: 835
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 264 - 12
12 _ کافران ، بی بهره از هدایت الهی
و اللّه لا یهدی القوم الکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 98 - 3
3 _ لزوم اعتراض ، در برابر کجروی های کافران و اهل کتاب
قل یا اهل الکتب لم تکفرون بایات اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 136 - 8
8 _ کافرانِ به خدا ، ملائکه ، کتب آسمانی ، پیامبران الهی و روز قیامت ، در گمراهی ژرف
و من یکفر باللّه و ملئکته و کتبه و رسله و الیوم الأخر فقد ضل ضللا بعیداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 167 - 1
1 _ کافران بازدارنده از راه خدا ، منحرفانی سخت گمراه
إنّ الذین کفروا و صدوا عن سبیل اللّه قد ضلوا ضللا بعیداً
عطف جمله <صدوا . ..> بر جمله <کفروا> بدون تکرار <الذین> دلالت بر این دارد که مجموع دو صفت کفر و بازداری از راه خدا، ضلالت بعید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 67 - 14
14 _ کافران همواره محروم از هدایت الهی
إنّ اللّه لایهدی القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 122 - 4،11
4 _ کافران گمراهگر، در چنان ظلماتی اسیرند که امیدی به رهایی آنان نیست.
کمن مثله فی الظلمت لیس بخارج منها
11 _ کافران، از آن رو که در ظلمت و گمراهی هستند، کردار زشت خویش را زیبا می پندارند.
کمن مثله فی الظلمت . .. کذلک زین للکفرین
ص: 836
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 2 - 7
7- کافرانِ به قرآن و کافرانی که تصمیم به ماندن در ظلمت ها گرفته اند ، فرجامی بس ناگوار دارند و در عذابی سخت گرفتار خواهند شد .
و ویل للک_فرین من عذاب شدید
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که مراد از کافران در این آیه، به قرینهء آیه قبل، کسانی هستند که کتاب خدا را نپذیرفتند و از ظلمتها خارج نشدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 3 - 5
5- کافران ، در نهایت گمراهی هستند .
للک_فرین . .. أُول_ئک فی ضل_ل بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 55 - 9
9- محرومان از هدایت الهی ، مردمی گمراه و گرفتار گناه اند .
إذ جاءهم الهدی و یستغفروا ربّهم
این که می فرماید: <چرا مردمان، با آمدن هدایت، استغفار نمی کنند؟>، نشان می دهد که قبل از آمدن هدایت، خواه ناخواه، گرفتار انحراف و گناه بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 38 - 5
5- کسانی که با فرزند خواندن عیسی ( ع ) برای خدا ، به تعالیم توحیدی او کفر ورزیدند ، در گمراهی آشکاری قرار دارند .
ل_کن الظ_لمون الیوم فی ضل_ل مبین
الف و لام در <الیوم> می تواند برای عهد حضوری باشد ; یعنی <امروز> در این صورت، مراد از آن، ایام زندگی در دنیا است. مراد از ظالمان _ به قرینه آیه قبل _ کسانی هستند که به سخن عیسی(ع) کفر ورزیده و در باره او، راه افراط و یا تفریط پیمودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 83 - 9
9- تحریک کافران از سوی شیاطین و گمراهی فزون تر آنان ، نشانه ای روشن از سودمند نبودن معبود ها و ضدیتشان با پرستشگران خویش
و یکونون علیهم ضدًّا . ألم تر أنّا أرسلنا الشی_طین
استفهام در <ألم تر> برای استشهاد و تأیید محتوای آیه قبل است و دلالت بر واضح بودن شاهد دارد به گونه ای که ندیدن و توجه نکردن به آن تعجب دارد.
ص: 837
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 34 - 3
3 _ کافران معاند با پیامبر ( ص ) ، در قیامت ، دارای شوم ترین جایگاه و بی راهه ترین مسیر خواهند بود .
الذین . .. أُول_ئک شرّ مکانًا و أضلّ سبیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 4
4 - کافران حق ناپذیر ، در گمراهی و ضلالت ، غوطهورند .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 17
17- کافران ، گرفتار انحراف در عقیده و عمل
تستکبرون فی الأرض . .. تفسقون
بنابراین که مراد از <تستکبرون> حق ناپذیری و انکار پیام وحی باشد; تعبیر <تستکبرون> دلالت بر انحراف فکری دارد. و انحراف عملی کافران از <ممّا کنتم تفسقون> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 14 - 7،8
7- انسان کافر ، گرفتار انحراف در ارزش گذاری اعمال
کمن زیّن له سوء عمله
8- بعضی از افعال ، دارای حسن و قبح ذاتی و کافران گرفتار انحراف در تشخیص آن *
زیّن له سوء عمله
در آیه شریفه میان بینش فرد کافر و ارزش واقعی اعمال، تفکیک شده است; یعنی، در متن واقع عمل او حقیقتاً بد است; ولی کافر آن را زیبا می بیند و این می نمایاند که واقعیت هر عمل، بدون داوری انسان ها، دارای ارزشی مستقل و اصیل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 9 - 7
7 - کافران تکذیب کننده دین ، در گمراهی عمیق بسر می برند .
إن أنتم إلاّ فی ضل_ل کبیر
برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که جمله <إن أنتم. ..> از سخنان نگهبانان دوزخ باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 20 - 5
5 - کافران و مشرکان ، غوطهور در غرور و فریب خوردگی
إن الک_فرون إلاّ فی غرور
ص: 838
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 51 - 1
1 - کافران صدراسلام ، مردمی گمراه و ره نیافته
ثمّ إنّکم أیّها الضالّون المکذّبون
خطاب در آیه شریفه، متوجه کافران صدراسلام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 71 - 1
1 - بیشتر پدران و اجداد کافران و مشرکانِ صدر اسلام ، همچون خودشان در گمراهی به سر می بردند .
و لقد ضلّ قبلهم أکثر الأوّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 5
5 _ مهلت دادن خداوند به کافران ، تنها به جهت افزایش یافتن گناه آنان است .
انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 5،7
5 _ خداوند فرعونیان و همه کافران پیش از آنان را به سبب گناهانشان به کیفری شدید گرفتار ساخت .
فأخذهم اللّه بذنوبهم إن اللّه قوی شدید العقاب
7 _ انکار آیات الهی ، بارزترین گناه فرعونیان و کافران قبل از آنها
کفروا بایت اللّه فأخذهم اللّه بذنوبهم
مراد از <ذنوبهم> گناهانی است که کفر به آیات، بخشی از آن گناهان است، و گرنه به جای <بذنوبهم> می فرمود <بکفرهم>. بنابراین ذکر بخصوص انکار آیات دلالت بر این دارد که انکار آیات از بارزترین گناهان آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 6
6 _ تهمت و افترا زدن کافران به گناهی که تنها خود مرتکب آن بودند ، از شیوه های آنان در مبارزه ، علیه پیامبراسلام ( ص )
ص: 839
و قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا
برداشت یاد شده از آن جا استفاده می شود که کافران، پیامبراسلام(ص) را متهم به دروغ گویی می کردند; در حالی که خود، دروغ پرداز بودند و به دروغ و به ناحق، قرآن را ساخته و پرداخته آن حضرت می شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 1
1 - کافرانی که در اغوای مسلمانان فعال بودند ، علاوه بر گناه خود ، گناهان فریب خوردگان شان را نیز در قیامت ، بر دوش خواهند کشید .
و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیحملنّ أثقالهم و أثقالاً مع أثقالهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 12
12 - مجازات کافران و بدکاران در قیامت ، همراه با آگاه شدن از جرم شان است .
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 12 - 10
10 - تجاوزگری ، گناه پیشگی و مانع خیر شدن ، از خصوصیات کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
و لاتطع المکذّبین . .. منّاع للخیر معتد أثیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 4
4 _ پیروان شرک و کفر، در قیامت، خواهند فهمید که گناهی کمتر از سرانشان بر دوش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
چون جمله <فما کان . ..> نتیجه پاسخ خداوند است که فرمود <لکل ضعف و لکن ...> معلوم می شود هر دو گروه (سران و پیروان) از آن جمله می فهمند که به گناهی همسان گرفتار هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 25 - 17
17- < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < لیحملوا اوزارهم کامله یوم القیامه > یعنی لیستکملوا الکفر یوم القیامه < و من اوزار الذین یضلّونهم بغیر علم > یعنی کفر الذین یتولّونهم ;
از امام باقر(ع) روایت شده است که در باره قول خدا <لیحملوا أوزارهم کامله یوم القیامه> فرمود: مقصود این است که کفر خود را در قیامت کامل کنند و درباره <و من اوزار الذین یضلّونهم بغیر علم> فرمود: مقصود این است که کفر پیروان خویش را [بر دوش بگیرند]. ..>.
ص: 840
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 11 - 2
2 _ انکار و تکذیب معاد ، بزرگ ترین جرم و گناه کافران و مشرکان صدراسلام
قال الذین کفروا إن ه_ذا إلاّ إفک افتریه . .. قالوا مالِ ه_ذا الرسول ... بل کذّبو
برداشت یاد شده، به خاطر دو نکته است: 1_ <بل> برای اضراب انتقالی است. 2_ وعده عذاب دوزخ به کافران و مشرکان به خاطر تکذیب قیامت بود; نه دروغ پردازی و بهانه جویی های آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 2
2 - تلاش کافران مکه برای مرتد ساختن مسلمانان ، گناه سنگینی است .
و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیحملنّ أثقالهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 7
7 - روحیه استکباری کافران در برابر آیات الهی ، معلول عملکرد و جرایم گذشته خود آنان *
فاستکبرتم و کنتم قومًا مجرمین
براساس این احتمال که تعبیر <و کنتم. ..> در مقام تعلیل گرایش کافران به استکبار باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 29 - 3
3 - کفرورزی ، جرم ( گناه ) است و کافران به گناه آلوده اند . *
إنّ الذین أجرموا
مجرم خواندن کافران، یا به لحاظ گناه بودن کفر است و یا این که گناهان دیگری نیز در بین کافران رواج دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 10 - 19
19 - گناه کافران ، بر عذاب آنان می افزاید .
إنّ الذین فتنوا . .. فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق
ص: 841
مصداق <الذین فتنوا> _ به قرینه مقابله با آیه بعد _ کافران اند. حرف <فاء> در <فلهم> دلالت می کند که این عقوبت، کیفر شکنجه گری آنان است. بنابراین کافران، علاوه بر این که بر کفر خویش مؤاخذه می شوند، بر کردار خویش نیز کیفر خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 3
3 - هشدار خداوند به کافران ، نسبت به نداشتن گواه آسمانی بر آزادی مطلق از مسؤولیت و مؤاخذه
أم لکم براءه فی الزّبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 83 - 2
2- فرستاده شدن شیاطین برای تحریک و وسوسه کافران از دید پیامبر ( ص ) مخفی نسیت .
ألم تر أنّا أرسلنا الشی_طین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 37 - 7
7- صحنه های شهادت علیه کافران در قیامت ، منظره هایی دشوار و هلاکت آفرین خواهد بود .
فویل للذین کفروا من مشهد یوم عظیم
<مشهد> ممکن است اسم مکان به معنای محل شهادت باشد. حرف <مِنْ> دلالت دارد که همان مکان شهادت منشأ <ویل> برای کافران است، بنابراین باید گفت صحنه های شهادت علیه آنها، مرگ آفرین و عذاب ساز است، به گونه ای که اگر در قیامت مرگ کسی امکان پذیر بود، آنان جز هلاکت و ویل سرنوشتی نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 65 - 1
1 - در قیامت بر دهان کافران مهر زده شده و آنان از هرگونه سخن گفتن ناتوان خواهند شد .
الیوم نختم علی أفوههم
ص: 842
مقصود از مهر خوردن دهان کافران، ناتوان شدن آنان از هر گونه سخن گفتن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 4
4 - ناتوانی کفرپیشگان از دیدن و شنیدن حقایق دینی و بازگویی آنها ، ایشان را از درک معارف دین و حقایق قرآن ، محروم کرده است .
صم بکم عمی فهم لایعقلون
مفعول <لایعقلون> معارف الهی و حقایق قرآن (ما أنزل اللّه) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 155 - 16
16 _ ناتوانی از درک معارف دین در نتیجه لجاج و کفر ، کافران را نزد خدا معذور نمی سازد .
بل طبع اللّه علیها بکفرهم
چنانچه مقصود از جمله <قلوبنا غلف> این معنا باشد که یهودیان واقعاً از درک تعالیم پیامبر اسلام و یا دیگر انبیا عاجز بودند و بر این اساس خود را معذور می پنداشتند، جمله <بل طبع اللّه> بیانگر این نکته است که ناتوانی یهود از درک سخنان پیامبر(ص) نمی تواند عذری در پیشگاه خداوند محسوب شود چون کفرورزی آنان عامل چنین وضعیتی برای آنان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 4 - 4
4 _ برخی از کافران در برابر آیات و معجزات، در عین اتمام حجت خداوند بر آنان، سرسختی نشان داده و لجاجت میورزند.
و ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین
آمدن آیات و معجزات متعدد، گویای قطع عذر و اتمام حجت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 9
9 _ لجاجت کفار و مقابله آنها به پیامبر اکرم(ص) در عین آگاهی از حقانیت آن حضرت
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 121 - 1
1_ پیامبر ( ص ) از سر تهدید و هشدار از کفرپیشگان لجوج خواست تا همچنان بر مواضع ناصوابشان پافشاری کنند .
و قل للذین لایؤمنون اعملوا علی مکانتکم إنا ع_ملون
ص: 843
<اعملوا> امری است که به داعی تهدید و هشدار ایراد شده است و <مکانه> به معنای توان و قدرت و نیز به معنای مکان و جهت آمده است. بر اساس معنای نخست <اعملوا ...>; یعنی، هر اندازه توان دارید عمل کنید و کوتاهی نکنید و بر اساس دومین معنا; یعنی، بر همان جهت و موضعی که اتخاذ کرده اید عمل کنید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 15
15_ کفرپیشگان علی رغم مشاهده نشانه های ربوبیت خدا بر سراسر جهان ، با موحدان درباره خداوند و ربوبیت او به جدال و جرّ و بحث می پردازند .
هو الذی یریکم البرق . .. و هم یج_دلون فی الله
جمله حالیه <و هم یجادلون فی الله> قید برای همه جمله هایی است که در آیات پیشین آمده است ; یعنی، با آنکه آثار وجودی خدا و ربوبیت او نمایان است و اوست که برق، رعد، ابر و صاعقه را پدید می آورد و همه امور را تحقق می بخشد، آنان درباره وی به جرّوبحث می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 15 - 8
8- کافرانی که در برابر بینات و برهان های روشن انبیا لجاجت کرده و در مقابل آنان ایستادند ، مردمانی جبّار و منحرف بودند .
و قال الذین کفروا لرسلهم لنخرجنّکم . .. و خاب کلّ جبّار عنید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 72 - 10
10- کافران به خاطر باطل گرایی ، علی رغم مشاهده آثار و نعمت های الهی در تمام ابعاد زندگی خود ، مورد سرزنش خدایند .
و الله جعل لکم . .. أفبالب_طل یؤمنون و بنعمت الله هم یکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 6 - 5
5- خداوند ، پیامبران را به جهت کفرورزی و لجاجت کفرپیشگان ، مؤاخذه نخواهد کرد .
فلعلّک ب_خع نفسک علی ءاث_رهم إن لم یؤمنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 5
5 - ناسپاسی و هدایت ناپذیری کافران ، حتی با رفع گرفتاری ها و نزول رحمت الهی
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 3 - 5
ص: 844
5 - دلداری خدا به پیامبر ( ص ) در مورد سرسختی کافران
لعلّک ب_خع نفسک ألاّیکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 73 - 3
3 - لزوم تأمل و اندیشه در سرنوشت شوم کافران متعصب و لجوجی که از سوی پیامبران پیشین انذار شده اند .
و لقد أرسلنا فیهم منذرین . فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 1
1 - اعلام بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران لجوج و حق ناپذیر در قیامت
إنّ الذین کفروا ینادون لمقت اللّه أکبر من مقتکم أنفسکم إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکف
<مقت> به معنای بغض شدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 44 - 14،15
14 - هدایت و شفای قرآن ، مایه فزونی کوردلی کافران لجوج
و هو علیهم عمیً أُول_ئک ینادون من مکان بعید
15 - پیام روشن قرآن ، دور از شنود و فهم کافران لجوج
أُول_ئک ینادون من مکان بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 8 - 6
6 - استکبار کافران و اصرارشان بر کفر ، هنگام تلاوت آیات الهی بر آنان
تتلی علیه ثمّ یصرّ مستکبرًا
بنابراین که <ثمّ> برای تراخی رتبی باشد _ نه زمانی_ برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 18 - 2
2- تنها برپایی ناگهانی قیامت ، به هوش آورنده کافران لجوج هواپرست
اتّبعوا أهواءهم . .. فهل ینظرون إلاّ الساعه أن تأتیهم بغته
از مضمون آیه شریفه استفاده می شود که خداوند، همه دلایل لازم را به کافران نمایانده و حتی نشانه های قیامت را نیز برای آنان محقق ساخته است. تنها چیزی که باقی مانده برپایی خود قیامت است. اما آنان با مشاهده همه دلایل، ایمان نیاورده و منتظراند تا آخرین مهلت نیز سپری شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 4
ص: 845
4- اِخبار خداوند از ستیز برخی کافران با دین و پیامبر ( ص ) ، به رغم وضوح حق برای آنان
إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. و شاقّوا ... من بعد ما تبیّن لهم الهدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 44 - 1
1 - ناباوری کفرپیشگان به حقانیت وعده های الهی ، حتی با مشاهده نمود های عینی عذاب و سقوط سنگی از آسمان بر آنان
و إن یروا کسفًا . .. یقولوا سحاب مرکوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 47 - 5
5 - برخی از کافران ، مصرّ بر کفر خویش ، به رغم آگاهی کامل از نتایج شوم آن
و ل_کنّ أکثرهم لایعلمون
مفهوم <أکثرهم> این است که اقلیتی آگاه و معاند وجود دارند که به رغم آگاهی داشتن، گام در مسیر کفر می نهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 2 - 2
2 - روی گردانی کافران ، از پذیرش رسالت پیامبر ( ص ) به رغم مشاهده معجزه < شق القمر >
و انشقّ القمر . .. و إن یروا ءایه یعرضوا
از اطلاق <آیه> بر <شق القمر>، استفاده می شود که <شق القمر> از معجزات پیامبر(ص) بوده که بر حقانیت رسالت خویش اقامه کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 10 - 4
4 - کافران دوزخی ، مردمی لجوج و حق گریزاند .
و قالوا لو کنّا نسمع أو نعقل ما کنّا فی أصح_ب السعیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 17 - 5
5 - تهدید شدن کافران لجوج و حق گریز ، به نزول عذاب الهی
فستعلمون کیف نذیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 23 - 9
9 - کافران لجوج و دین گریز ، مردمی ناسپاس بوده و از نعمت شنوایی ، بینایی و تعقّل بهره کافی نبرده اند .
و جعل لکم السمع و الأبص_ر و الأفئده قلیلاً ما تشکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 846
19 - ملک - 67 - 28 - 7
7 - کافران حق ناپذیر و لجوج ، در معرض عذاب الهی قرار دارند .
فمن یجیر الک_فرین من عذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 29 - 7،8
7 - کافران لجوج و تکذیب گر ، در گمراهی آشکار قرار دارند .
فستعلمون من هو فی ضل_ل مبین
8 - تهدید شدن کافران لجوج و تکذیب گر ، به عذاب از سوی خداوند
فستعلمون من هو فی ضل_ل مبین
برداشت بالا، به سبب این نکته است که تعبیر <فستعلمون> (پس به زودی خواهید دانست)، دارای لحن تهدیدآمیز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 30 - 4
4 - کافران لجوج و تکذیب گر ، در معرض عذاب الهی ( همچون خشکسالی )
قل أرءیتم إن أصبح ماؤکم غورًا فمن یأتیکم بماء معین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 23 - 7
7 - کافران ، با وجود فراهم بودن شرایط برای ر ها ساختن کفر و پرداختن به تکالیف الهی ، از آن سر باز زدند .
لمّا یقض ما أمره
ضمیر فاعلی <یقض> به <الإنسان> برمی گردد که به قرینه <ما أکفره> تنها بر کافران منطبق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 20 - 3
3 - گروهی از مردم با وجود هشدار های قرآن ، همچنان بر بی ایمانی خود باقی اند و ربوبیت و بصیرت الهی را انکار کرده و معاد و حسابرسی اعمال را نمی پذیرند .
إنّ ربّه کان به بصیرًا . .. فما لهم لایؤمنون
متعلق <لایؤمنون>، ممکن است معارفی باشد که در آیات پیشین بیان شد; از قبیل: ربوبیت و بصیرت الهی، نامه های اعمال، محاسبه و . .. .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 2
2 - کفرپیشگان ، بر تکذیب وعده ها و تهدید های الهی ، اصرار ورزیده و از فرجام پیشینیان عبرت نمی گیرند .
بل الذین کفروا فی تکذیب
حرف <فی>، ظرفیه و بیانگر غوطهور بودن کافران در تکذیب است. متعلق تکذیب به قرینه <بل هو قرآن مجید> _ در آیات بعد _ قرآن است که وعده ها و تهدیدهایی که در آیات قبل آمده بود، بخشی از آن است.
ص: 847
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 22 - 3
3 - تکذیب قرآن از سوی کافران ، هر چند بر آن اصرار ورزند ، به حقیقت قرآن آسیبی نمی رساند و از مجد و عظمت آن نمی کاهد .
بل الذین کفروا فی تکذیب . .. بل هو قرءان مجید . فی لوح محفوظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 8
8 - سرسختی مخالفان توحید در مواضع خویش ، نباید پایداری اهل توحید را متزلزل سازد .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
پایداری اهل توحید، از مضارع بودن <أعبد> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 4
4 - بیان سرسختی سازش خواهان کافر و باقی ماندن آنان بر مرام خویش تا پایان عمر ، از خبر های غیبی قرآن
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 97 - 9
9- مشرکان و کافران عصر بعثت ، در برابر حق و دعوت های پیامبر ( ص ) ، مردمی لجوج و سرسخت بودند .
و تنذر به قومًا لدًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 133 - 3
3- کافران عصر بعثت ، علی رغم روشن بودن اعجاز قرآن و هماهنگی آن با دیگر کتاب های آسمانی ، آن را نادیده گرفتند و معجزه بودن آن را انکار می کردند .
لولا یأتینا ب__َایه من ربّه أوَلم تأتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 4 - 3
3 - اندوه پیامبر ( ص ) ، به خاطر تکذیب شدنش از سوی کافران و مشرکان لجوج در صدراسلام
و إن یکذّبوک فقد کذّبت رسل من قبلک
از آهنگ آیه شریفه استفاده می شود که پیامبر(ص)، به خاطر تکذیب شدنش اندوهگین بود. ازاین رو برخی از مفسران جواب
ص: 848
شرط <إن یکذّبوک> را محذوف و چنین دانسته اند: <إن یکذّبوک فلاتحزن و اصبر اذ قد کذّب رسل من قبلک>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 45 - 2
2 - کافران صدراسلام ، مردمی لجوج و پندناپذیر بودند .
و إذا قیل لهم اتّقوا ما بین أیدیکم و ما خلفکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 46 - 2
2 - کافران صدراسلام ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
و ما تأتیهم من ءایه . .. إلاّ کانوا عنها معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 63 - 1،2
1 - کافران و مشرکان صدراسلام ، آیات الهی را از سر لجاج و ستیزه جویی ، انکار می کردند ; نه از روی جهل و ناآشنایی به آن .
کذلک یؤفک الذین کانوا بأی_ت اللّه یجحدون
<جحد> (مصدر <یجحدون>) به معنای انکار چیز معلوم و روشن است. آیه شریفه به منزله تعلیل برای مضمون آیه قبل است که در آن، از انکار آیات الهی و دور شدن از عبادت خداوند، اظهار شگفتی شده بود.
2 - کافران و مشرکان صدراسلام ، مردمی لجوج ، ستیزه جو و حق ناپذیر
کذلک یؤفک الذین کانوا بأی_ت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 76 - 5
5 - مشرکان و کافران صدراسلام ، مردمی بس لجوج و حق ناپذیر
و إنّه لقسم لو تعلمون عظیم
سوگند مؤکد خداوند، پس از استدلال بسیار بر اثبات توحید و معاد، نشانگر روح لجاجت و حق ناپذیری کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 21 - 3،4
3 - کافران صدراسلام ، مردمی لجوج ، مستکبر و حق گریز
بل لجّوا فی عتوّ و نفور
<عتوُّ> به معنای استکبار و تجاوز از حد است (قاموس المحیط) و مقصود از <نفور>(رمیدن) گریز از سخن حق می باشد.
4 - روح لجاج ، استکبار و حق گریزی ، عامل کفر و تکذیب دین از سوی کافران در صدراسلام
و لقد کذّب الذین من قبلهم . .. بل لجّوا فی عتوّ و نفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 849
19 - معارج - 70 - 1 - 3
3 - کافران مخالف رسالت پیامبر ( ص ) ، گروهی لجوج و حق ناپذیر
سأل سائل بعذاب واقع
مفسران بر این عقیده اند که کافران، این سخن را از سر لجاجت بر زبان می آوردند; چنان که در آیه 32 از سوره <انفال> از آنان چنین یاد شده است: <و إذ قالوا اللّهم إن کان ه_ذا هو الحقّ من عندک فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 2 - 1
1 - عذاب شدن کافران لجوج عصر بعثت ، امری قطعی از سوی خداوند و غیر قابل دفع از سوی کسی
للک_فرین لیس له دافع
<للکافرین> خبر مقدم برای <لیس> و <دافع> اسم آن است. <لام> در <له> برای تقویت و ضمیر <له> مفعول مقدم برای <دافع> است; یعنی، <لیس للکافرین دافع یدفع العذاب عنهم>، (برای کافران کسی وجود ندارد که عذاب موعود را از آنان دفع کند).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 25 - 2
2 - اصرار و تأکید فراوان کافران حق ناپذیر و مستکبر صدراسلام ، بر الهی نبودن قرآن و منشأ بشری داشتن آن
و استکبر . فقال إن ه_ذا إلاّ سحر یؤثر . إن ه_ذا إلاّ قول البشر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 49 - 1
1 - کافرانِ مخالف پیامبر ( ص ) در صدراسلام ، مردمی پندناپذیر و لجوج بودند .
فما لهم عن التذکره معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 2
2 - کافرانی که خود را در صورت مماشات پیامبر ( ص ) ، آماده عبادت خداوند می خواندند ، هرگز به آن تن نداده و معبود پیامبر ( ص ) را نمی پرستیدند .
و لا أنتم ع_بدون ما أعبد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
ص: 850
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 4
4 _ کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن
فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 1
1- کافران مجرم مکه ، علی رغم دریافت آیات قرآن ، به آن ایمان نیاوردند .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به
برداشت فوق، بنابراین است که جمله <لایؤمنون به> جمله تفسیریه برای <المجرمین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 14 - 1
1- اگر دری از آسمان به قدرت خداوند گشوده شود که کافران مکه برای دریافت حقایق به آنجا بروند ، ایمان نخواهند آورد .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به ... و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 1،2
1- کافران هدایت ناپذیر مکه ، در صورت مشاهده گشایش دری از آسمان برای بالا رفتن خود و درک حقایق ، آن را نوعی چشم بندی و سحر وانمود خواهند کرد .
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
<سکر> در لغت حالتی را گفته اند که عارض بر عقل می شود. بنابراین مراد از ادعای آنان این می شود که: آنان خود را گرفتار نوعی چشم بندی می دانستند.
2- کافران مکه ، مردمی حق ناپذیر و لجاجت پیشه در برابر آیات الهی
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 7
7 - لجاجت و تعصب کورکورانه اشراف کافر مکه و تحیر و سرگردانی آنها در طغیان و سرکشی ، علی رغم مشاهده لطف و رحمت الهی در حق ایشان
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 31 - 1
ص: 851
1 - کافران مکه اعلام کردند که به هیچ رو به قرآن و کتاب های پیشینِ آسمانی ایمان نمی آورند .
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان و لا بالذی بین یدیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 6
6 - اصرار کافران مکّه بر تکذیب تهدید های الهی ، با وجود آگاهی آنان از هلاکت فرعونیان و ثمودیان ، شگفت آورتر از کفرورزی پیشینیان است .
بل الذین کفروا فی تکذیب
اضراب که از حرف <بل> استفاده می شود ممکن است نظر به این داشته باشد که تکذیب گری مردم مکّه در قیاس با کفر پیشینیان اعجاب آورتر است; زیرا به رغم دیدن سرنوشت آنها، تهدید را دروغ شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 3
3- توبیخ کافران در قیامت ، به خاطر هدر دادن امکانات ارزنده خویش و صرف آن در لذت های زودگذر مادی
أذهبتم طیّب_تکم فی حیاتکم الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 5
5- خوردن ، لذت بردن و برخوردار شدن از متاع ها و لذت های دنیوی و غوطهور شدن در آرزو های واهی ، هدف و مقصد اعلای کافران است .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا و یلههم الأمل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 4
4- تمامی همّ و تلاش کافرانِ هدایت ناپذیر صدراسلام ، خوردن و بهرهوری از تمتعات و لذت های مادی بود .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا
ص: 852
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 4
4- لذّت جویی گسترده از امکانات حیات ، شیوه کافران
أذهبتم طیّب_تکم فی حیاتکم الدنیا و استمتعتم بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 12 - 7،8
7- لذّت جویی و شکمبارگی حیوان گونه کافران ، تنها بهره آنان از زندگی دنیایی
الذین کفروا یتمتّعون و یأکلون کما تأکل الأنع_م و النار مثوًی لهم
از مقابله دو بخش آیه _ که برای مؤمنان پایان خوش بهشت را یادآور شده _ استفاده می شود که کافران، هرگز از آن نعمت های اخروی بهره نخواهند برد; بلکه تنها شهوت رانی و استفاده حیوان گونه از امکانات دنیا، نصیب آنان است.
8- آتش دوزخ ، جایگاه کافران لذّت طلب و شکمباره
یتمتّعون و یأکلون . .. و النار مثوًی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 46 - 2
2 - خورد و خوراک و بهره ناچیز از لذت های مادی ، هدف زندگی کافران و منکران قیامت
کلوا و تمتّعوا قلیلاً
از این که به کافران گفته می شود: بخورید و بهره گیرید، می توان به این حقیقت دست یافت که آنان جز همین کار، هدف دیگری در زندگی ندارند و گرنه به آن فراخوانده می شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 31 - 1
1 - کافران ، از خاطره های دیدار خود با مؤمنان ، طنز ساخته و در جمع خانواده خویش به لطیفه گویی و خنداندن یکدیگر می پردازند .
و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
<فَکِه> (صفت مشبّه) به معنای خوش دل و خندان یا به معنای کسی است که با همراهان خود سخنی گوید که آنان را بخنداند (قاموس). در برداشت یاد شده، معنای دوم مورد نظر است.
ص: 853
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 19 - 3
3_ کسانی که دین و معارف الهی را نپذیرند و مردم را از پذیرش آن بازدارند ، در آخرت از رحمت خدا محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین. الذین یصدون عن سبیل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 161 - 3
3 - فرشتگان و تمامی مردم در قیامت ، کفرپیشگانی را که در حال کفر مرده اند ، لعنت کرده و خواستار دوری رحمت الهی از آنان خواهند شد .
أولئک علیهم لعنه اللّه و الملئکه و الناس أجمعین
لعنت مردم به معنای: نفرین و درخواست دوری لعنت شونده از رحمت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 1
1 - کسانی که کافر بمیرند ، برای همیشه به لعنت خدا گرفتار خواهند بود .
أولئک علیهم لعنه اللّه . .. خلدین فیها
ظاهر این است که ضمیر <فیها> به <لعنه اللّه . ..> (در آیه قبل) بازگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 47 - 21،22
21 _ مسخ کافرانِ به قرآن و یا گرفتاری آنان به لعنت ، سنت الهی
من قبل ان نطمس وجوهاً . .. او نلعنهم ... و کان امر اللّه مفعولا
22 _ مسخ و یا لعنت کافرانِ به قرآن از اهل کتاب ، امری حتمی و قضایی تخلف ناپذیر
یا ایها الذین اوتوا الکتب امنوا . .. من قبل ان نطمس وجوهاً ... و کان امر اللّه م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 78 - 5
5 _ کافران مستحق لعن و نفرین و دوری از رحمت خداوند
لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 10،11
ص: 854
10 _ منافقان و کافران ، مورد لعن و نفرین خداوند و محروم ابدی از رحمت او
المنفقین . .. و الکفار ... لعنهم اللّه
11 _ جواز لعن و نفرین بر منافقان و کافران
المنفقین . .. و الکفار ... لعنهم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 18 - 14
14_ < عن رسول الله ( ص ) : . . . وأما الکافر فیقرأ ذنوبه علی رؤوس الأشهاد ، < ه_ؤلاء الذین کذبوا علی ربّهم ألا لعنه الله علی الظالمین > ;
از رسول خدا(ص) روایت شده است که فرمود: . .. اما کافر پس گناهان او در ملأ عام و در حضور گواهان خوانده می شود: اینانند کسانی که به پروردگار خود دروغ بستند. آگاه باشید لعنت خدا بر ستمکاران باد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 44 - 9
9 - جوامع کفرپیشه و بی ایمان ، مورد لعن و نفرین خداوند
فبعدًا لقوم لایؤمنون
کلمه <بُعداً> منصوب است به عنوان مفعول مطلق برا فعل محذوف; یعنی، <بعدوا بُعداً>. گفتنی است که <بُعداً> از مصادرهایی است که همواره بجای فعل می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 57 - 5
5 - منافقان و کافران آزاردهنده رسول خدا ( ص ) ، مورد لعن خدایند .
و لاتطع الک_فرین و المن_فقین و دَعْ أذیهم . .. إنّ الذین یؤذون ... و رسوله لعنهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 64 - 1،4
1 - همه کافران ، قطعاً مورد لعن خداوندند .
إنّ اللّه لعن الک_فرین
<ال> در <الکافرین> می تواند برای استغراق باشد. بنابراین، همه کافران را شامل می شود.
4 - لعن بر کافر ، جایز و روا است .
إنّ اللّه لعن الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 19 - 4
4 - جواز نفرین و دعا ، علیه کافران حق ناپذیر و دین ستیز
فقتل کیف قدّر
ص: 855
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 20 - 4
4 - جواز نفرین و دعا ، علیه کافران حق ناپذیر و دین ستیز
ثمّ قتل کیف قدّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 89 - 13،14
13 - کافران عنود و حق ناپذیر ، مورد لعنت خداوند هستند .
فلعنه اللّه علی الکفرین
14 - جواز لعنت و نفرین بر آنانی که از سر عناد و لجاجت ، به پیامبر ( ص ) و قرآن کافر می شوند .
فلعنه اللّه علی الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 55 - 9
9- محرومان از هدایت الهی ، مردمی گمراه و گرفتار گناه اند .
إذ جاءهم الهدی و یستغفروا ربّهم
این که می فرماید: <چرا مردمان، با آمدن هدایت، استغفار نمی کنند؟>، نشان می دهد که قبل از آمدن هدایت، خواه ناخواه، گرفتار انحراف و گناه بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 35 - 7
7 - افق دید کافران ، محدود به زندگی کوتاه دنیا است .
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. لمّا مت_ع الحیوه الدنیا و الأخره عند ربّک للمتّقین
خداوند در این آیه، توانایی خویش را بر ایجاد یک زندگی آکنده از تجمل برای کافران، بیان کرده و سپس حضور در جوار ربوبی را مطرح نموده است. از این مطلب استفاده می شود که کافران تنها در محدوده تنگ زندگی دنیا می اندیشند.
ص: 856
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 11
11 _ مال و اولاد کافران ، آنان را هرگز از آتش دوزخ و عذاب الهی دور نخواهد ساخت .
لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً
<من اللّه>، یعنی از عذاب الهی، به قرینه <اولئک هم وقود النار>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 1،2
1 _ اموال و فرزندان اهل کفر ، نمی تواند آنها را از کیفر خداوند برهاند .
انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً
<اغنی> هنگامی که با <عن> متعدی شود، به معنای <دفع> می آید. لذا <لن تُغنی>، یعنی نمی رهاند. (روح المعانی).
2 _ اموال و اولاد ، تنها تکیه گاه به هنگام ذلت و ابتلای به غضب الهی ، از دیدگاه اهل کفر
ضربت علیهم الذّلّه . .. و باءُو بغضب من اللّه ... انّ الذین کفروا لن تغنی
ظاهراً منظور از <الذین کفروا>، همان جناح اهل کتاب هستند که در آیات سابق وضعیت آنان بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 78 - 11
11- مال و اولاد کافران نیز ، عطای الهی است .
أم اتّخذ عند الرحمن عهدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 8
8 - کافران ستیزکننده با خدا و پیامبر ( ص ) ، فاقد حق مالکیت نسبت به اموال و دارایی خویش *
و ما أفاء اللّه علی رسوله منهم
واژه <أفاء> _ که از <فیء> به معنای رجوع گرفته شده _ نشانگر آن است که یهودیان محارب، حق مالکیتی نسبت به اموال و دارایی شان ندارند و در حقیقت به مالک اصلی آن، بازگردانیده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 15
15 - حق مالکیت کافران غیر محارب ، محترم و رعایت عدل درباره ایشان ضروری است .
و ءاتوهم ما أنفقوا
از شأن نزول آیه، استفاده می شود که حکم پرداخت مهریه و نیز احترامی که اسلام برای مالکیت کافران قائل است، مربوط به کافران غیر محارب است; چنان که آیه شریفه مسائل پس از صلح حدیبیه را بیان می کند. بنابراین رعایت این عدل با آنچه از
ص: 857
مفهوم <أن تبرّوهم و تقسطوا...> _ که نهی از قسط درباره کافران حربی بود _ منافات ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 286 - 25،26
25 _ اظهار نیازمندی مؤمنان به نصرت الهی در نبرد با کافران ، از ویژگی های آنان
فانصرنا علی القوم الکافرین
26 _ نصرت و یاری مؤمنان در رویارویی با کافران ، از شؤون ولایت الهی بر مؤمنان
انت مولینا فانصرنا علی القوم الکافرین
تفریع جمله <فانصرنا> بر <انت مولینا> بیانگر آن است که ولایت الهی بر مؤمنان، مقتضی یاری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 6
6 _ وجوب نبرد با یاوران شیطان ( کافران و طاغوت ها )
و الّذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت فقاتلوا اولیاء الشّیطان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 11
11 _ لزوم مبارزه منفی با استهزاگران آیات الهی و کفرورزان به آن
إذا سمعتم ءایت اللّه یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم حتّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 71 - 22
22 _ پیامبر(ص) موظف به مقابله مناسب با تهاجم تبلیغاتی کافران است.
قل أندعوا . .. قل إن هدی الله هو الهدی
<قل> خطاب به پیامبر(ص) است. تکرار آن در آیه بیان اهمیت این مفاهیم در برابر القائات و اندیشه هایی است که کافران آن را مطرح می ساختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 2
2 _ شعیب ( ع ) ، دعوتگر مؤمنان قوم خویش به صبر در برابر کفرپیشگان
إن کان طائفه منکم ءامنوا بالذی أرسلت به . .. فاصبروا
در اینکه مخاطب <فاصبروا> چه کسانی هستند سه احتمال وجود دارد: خصوص مؤمنان، خصوص کافران، هر دو طایفه. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. در این صورت متعلق صبر، آزارها و اذیتهای کافران است. یعنی: فاصبروا علی ما یصیبکم من الکفار. (ای اهل ایمان در برابر آزار کافران صبر کنید و بر دینداری خویش استقامت ورزید.)
ص: 858
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 6
6 _ خداوند ، برترین برنامه ریز در مقابله با مکر کافران
و اللّه خیر المکرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 8
8 _ پیامبر ( ص ) از جانب خداوند مأموریت یافت تا سنت الهی را در سرکوبی حق ستیزان به کافران عصر خویش ابلاغ کند .
قل للذین کفروا . .. و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 39 - 1،4
1 _ نبرد با کافران تا برکنده شدن فتنه های آنان ، وظیفه ای ضروری بر عهده اهل ایمان
و قتلوهم حتی لاتکون فتنه
4 _ نبرد با کافران تا حاکمیت یافتن دین خدا در جهان ، فرمان خداوند به اهل ایمان
و قتلوهم حتی . .. یکون الدین کله للّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 157 - 6
6 - برخورد و مبارزه پیامبر ( ص ) و قرآن با مخالفان دعوت الهی ( کافران و مشرکان ) ، متکی بر منطق و استدلال بود .
فأتوا بکت_بکم إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 39 - 2
2 - توجّه به قاهر بودن خدا ، مقتضی اطمینان به غلبه حق و پایداری در برابر هجوم کافران علیه دین
فاصبر علی ما یقولون
<فاء> در <فاصبر> لزوم صبر را متفرع بر مطالب آیات پیشین کرده است. در آن آیات، از قدرت الهی بر نابودی کافران و نیز اعاده آنان در قیامت برای حساب رسی، سخن به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 31 - 1
1 - رهنمود خداوند به پیامبر ( ص ) ، در مقابله علیه تبلیغات کافران
أم یقولون . .. قل تربّصوا
ص: 859
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 193 - 8
8 - تنها باید با ظالمان ( کافران محارب و فتنه انگیزان و مانعان از گسترش و حاکمیت دین ) مبارزه کرد .
فلا عدون إلا علی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 2
2 - لزوم پایداری حق و حق طلبان ، در برابر هوس ها و تمایلات فساد انگیز کافران
و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السم_وت و الأرض و من فیهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 9،11
9 _ لجاجت کفار و مقابله آنها به پیامبر اکرم(ص) در عین آگاهی از حقانیت آن حضرت
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
11 _ ستیز کافران با پیامبر(ص)، مقابله با مقام الوهیت خداوند است.
قد نعلم إنه لیحزنک . .. و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 3
3- ناتوانی و درماندگی کافران و مشرکان مکه ، در مبارزه با اسلام و منطق پیامبر ( ص )
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
از این که کافران و مشرکان، به گونه ای مستمر به استهزای پیامبر(ص) می پرداختند، برمی آید که آنان در توسل به منطق و دلیل و برهان ناتوان بودند و هیچ راهی جز این نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 860
5 - انعام - 6 - 116 - 14
14 _ عقاید مشرکان و کافران متکی بر گمان بی اساس است.
یضلوک عن سبیل الله . .. و إن هم إلا یخرصون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 4 - 11
11 - قضاوت کافران درباره غلبه شان بر دین خدا ، مبتنی بر وهم و خیال وقضاوت ناشایست بود .
أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا ساء ما یحکمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 6
6 - لحظه مرگ ، لحظه آغاز مجازات کافران
فذرهم حتّی یل_قوا یومهم الذی فیه یصعقون
در صورتی که <یومهم. ..> به معنای لحظه مرگ باشد; معنای آیه چنین می شود: رهایی و آزادی کافران در زندگی دنیوی است و مرگ، پایانی بر این رهایی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 10 - 1،6
1 - اعلام بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران لجوج و حق ناپذیر در قیامت
إنّ الذین کفروا ینادون لمقت اللّه أکبر من مقتکم أنفسکم إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکف
<مقت> به معنای بغض شدید است.
6 - بغض و دشمنی شدید خداوند نسبت به کافران حق ناپذیر ، پس از اتمام حجت و دعوت مکرر آنان به ایمان است .
لمقت اللّه أکبر . .. إذ تدعون إلی الإیم_ن فتکفرون
آمدن فعل های مضارع <تدعون> و <تکفرون> بر استمرار دلالت دارد; یعنی، شما همواره به ایمان فراخوانده می شدید; ولی به جای ایمان آوردن، به طور مستمرّ کفر میورزیدید.
مثالهای باطل کافران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 861
12 - فرقان - 25 - 33 - 1،2،3،4
1 _ کافران ، با استفاده از مثل های باطل و ترسیم غیر واقعی چهره پیامبر ( ص ) به مبارزه علیه اسلام برخاسته بودند .
الذین کفروا . .. و لایأتونک بمثل
<مَثَل> هم به معنای <حجت> و <حدیث> (سخنانی در باره اثبات چیزی) و هم به معنای <صفت> (توصیف چیزی) آمده است (قاموس المحیط). مقصود از آن در آیه شریفه، مجموعه سخنانی است که کافران در توصیف پیامبر(ص) و به منظور خدشه دارکردن چهره منور آن حضرت می گفتند که در آیات فوق از آنها یاد شده است. گفتنی است قید باطل بودن مثل ها، از قرینه مقابله جمله <لایأتونک بمثل> و جمله <إلاّ جئناک بالحقّ> استفاده شده است.
2 _ خداوند در برابر هر یک از مثل های باطل و توصیف های غیر واقعی کافران علیه پیامبر ( ص ) ، سخن حق و موضع درست را به آن حضرت می آموخت .
و لایأتونک بمثل إلاّ جئن_ک بالحقّ
3 _ خداوند ، در برابر مثل های باطل و توصیف های غیر واقعی کافران علیه پیامبر ( ص ) ، بهترین راه کشف حقیقت و تفسیر جریان حق و باطل را به آن حضرت ارائه می کرد .
و لایأتونک بمثل إلاّ جئن_ک بالحقّ و أحسن تفسیرًا
4 _ سخنان کافران علیه پیامبر ( ص ) و تعالیم قرآن ، متکی بر تمثیل و تشبیه بود و نه برهان و دلیل .
و لایأتونک بمثل إلاّ جئن_ک بالحقّ و أحسن تفسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 24 - 1
1_ حالت مشرکان و کافران به قرآن ، همانند انسان کور و کر است .
مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 3
3 - نزاع و مجادله دو گروه حق و باطل و مؤمن و کافر ، به پیشگاه پروردگار در قیامت
ثمّ إنّکم یوم القی_مه عند ربّکم تختصمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 125 - 7
7- پیامبر ( ص ) ، مأمور به مجادله و مناظره با کافران و مشرکان با بهترین نوع و روش
ص: 862
و ج_دلهم بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 2
2 - پیامبر ( ص ) با مشرکان و کافران به پیشگاه خداوند در قیامت ، به جدال و نزاع و دفاع از مواضع خویش خواهند پرداخت .
ثمّ إنّکم یوم القی_مه عند ربّکم تختصمون
<اختصام> (مصدر <یختصمون>) به معنای جدال و نزاع دو فرد یا دو گروه است که هر یک می کوشد، سخن دیگری را ابطال کند. گفتنی است در این که مقصود از دو گروه متخاصم کیانند، میان مفسران چند دیدگاه وجود دارد که بهترین آنها دو نظریه است: 1_ پیامبر(ص) با کافران و مشرکان; 2_ دو گروه حق و باطل از هر ملت و امتی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 15
15_ کفرپیشگان علی رغم مشاهده نشانه های ربوبیت خدا بر سراسر جهان ، با موحدان درباره خداوند و ربوبیت او به جدال و جرّ و بحث می پردازند .
هو الذی یریکم البرق . .. و هم یج_دلون فی الله
جمله حالیه <و هم یجادلون فی الله> قید برای همه جمله هایی است که در آیات پیشین آمده است ; یعنی، با آنکه آثار وجودی خدا و ربوبیت او نمایان است و اوست که برق، رعد، ابر و صاعقه را پدید می آورد و همه امور را تحقق می بخشد، آنان درباره وی به جرّوبحث می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 6
6- جدال و اشکال تراشی ، با به کارگیری روش های باطل و دستاویز های دروغین ، از شیوه های مبارزه کافران با حق است .
و یج_دل الذین کفروا بالب_طل لیدحضوا به الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 1
1 - تنها کافران حق ناپذیر به مجادله و ستیزه جویی با آیات الهی می پردازند و از پذیرش آن سر باز می زنند .
مایج_دل فیءای_ت اللّه إلاّ الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 76 - 1
ص: 863
1 _ مجادله کفرپیشگان مستکبر قوم ثمود با مستضعفان مؤمن به صالح
استضعفوا لمن . .. مؤمنون. قال الذین استکبروا إنا بالذی ءامنتم به کفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 6
6 _ کفرمداران و شرک پیشگان ، مستحق عذاب و کیفر الهی در دنیا
و لو یعجل اللّه للناس الشر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف> (مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 13 - 4
4 _ رویارویی مجاهدان در راه خدا و کافران ، در بدر
فئه تقاتل فی سبیل اللّه و اخری کافره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 8،28
ص: 864
8 _ خداوند نوید بخش ظهور مجاهدانی نستوه ، محبوب خدا و دوستدار وی ، متواضع در برابر مؤمنان و سرافراز بر کافران
فسوف یأتی اللّه بقوم . .. و لایخافون لومه لائم
28 _ دلباختگان خداوند ، فروتن در برابر مؤمنان ، سرفراز در قبال کافران و مجاهدانی بی پروا از ملامت دشمنان دین
یحبونه اذله علی المؤمنین . .. یجهدون فی سبیل اللّه و لایخافون لومه لائم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 3
3 - کافران ، مردمانی مجرم اند .
و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه
<ال> در <المجرمون> ممکن است عهد باشد و به قرینه آیه بعد _ که در آن، از جواب مؤمنان سخن گفته شده است _ و نیز آیات سابق _ که درباره کافران بود _ مراد از آن، کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 11 - 5
5 - کافران و مشرکان ، از مجرمان اند .
یودّ المجرم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 30 - 8
8 _ مؤاخذه کافران به توحید، نبوت و معاد در مواقف قیامت
و یوم نحشر هم جمعیاً . .. و لو تری إذ وقفوا علی ربهم قال ألیس هذا بالحق
<أین شرکاؤکم> (در آیه 22) مؤاخذه درباره توحید، <لاتکذب بآیات ربنا> (در آیه 27) مؤاخذه درباره نبوت، <ألیس هذا بالحق> (در آیه 30) مؤاخذه درباره قیامت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 8،9
8 - وعده الهی به گردآوری کافران هر امت ، برای محاکمه و مجازات در قیامت *
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <حشر> مورد بحث در آیه مربوط به قیامت باشد.
9 - حشر گروهی از کافران هر امت در قیامت و رانده شدن آنان به سوی جایگاه محاکمه و مجازات *
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا ممّن یکذّب ب_ای_تنا
ص: 865
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 1،3،4،8،9
1 - قرار گرفتن کافران در جایگاه محاکمه پس از برانگیختن آنان در روز رجعت
و یوم نحشر. .. حتّی إذا جاءو
3 - تکذیب نشانه های خدا ، اصلی ترین موضوع دادگاه کیفری کافران
حتّی إذا جاءو قال أکذّبتم ب_ای_تی
4 - خدا ، حاکم و داور دادگاه کیفری کافران
قال أکذّبتم ب_ای_تی
8 - قرار داشتن کافران ، تحت نظارت و کنترل شدید از لحظه برانگیخته شدن تا هنگام محاکمه
فهم یوزعون . حتّی إذا جاءو قال أکذّبتم
از ارتباط دو آیه و واژه <حتّی> _ که نمایانگر غایت _ است استفاده می شود که کنترل آنان، تا لحظه قرار گرفتن آنها در جایگاه محاکمه ادامه خواهد داشت.
9 - محاکمه شدن کافران به خاطر کردارشان علاوه بر محاکمه آنان به خاطر عقایدشان
أکذّبتم ب_ای_تی . .. أمّاذا کنتم تعملون
عبارت <أکذّبتم بآیاتی> دلالت بر محاکمه عقیدتی و تعبیر <أمّاذا کنتم تعملون> دلالت بر محاکمه آنان به خاطر کردارشان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 85 - 1
1 - نزول عذاب بر کافران تکذیب گر ، پس از پایان یافتن محاکمه آنان
قال أکذّبتم ب_ای_تی . .. و وقع القول علیهم
در تفسیر <وقع القول علیهم> چند نظر ابراز شده است که از جمله آنها <حلول عذاب> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 10
10- مهلت الهی به کافران ستیزه جوی ، مهلتی محدود و زودگذر
إنّ الذین کفروا و . .. سیحبط أعم_لهم
در صورتی که حبط عمل به معنای خنثی سازی توطئه ها باشد; سین در <سیحبط> زودرسی این وعده را افاده می کند.
ص: 866
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 162 - 9
9 - خداوند در قیامت نظر رحمتی بر کفرپیشگان و کتمان کنندگان حقایق دینی ، نخواهد داشت .
و لاهم ینظرون
در برداشت فوق فعل مجهول <ینظرون> از (نظر) به معنای رؤیت گرفته شده است. بر این مبنا <ولاهم ینظرون>; یعنی، نظر رحمتی به آنان نخواهد شد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 32 - 14
14 _ کافران در قیامت از زینتهای خدادادی و روزیهای پاکیزه محروم خواهند بود.
قل هی للذین ءامنوا . .. خالصه یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 19 - 3
3_ کسانی که دین و معارف الهی را نپذیرند و مردم را از پذیرش آن بازدارند ، در آخرت از رحمت خدا محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .
ألا لعنه الله علی الظ_لمین. الذین یصدون عن سبیل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 18 - 8
8- کافران ، در آخرت قادر به بهره برداری از اعمال نیک خویش نخواهند بود و از آن محروم خواهند شد .
أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح فی یوم عاصف لایقدرون ممّا کسبوا علی شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 111 - 12
12 - در قیامت ، تنها مجرمانی ناکام و محروم خواهند بود که بهره ای از ایمان و عمل صالح ندارند .
من حمل ظلمًا
جمله <و من یعمل من الصالحات. ..> در آیه بعد، می تواند قرینه براین باشد که <من حمل ظلماً> مطلق نیست; بلکه تنها کسانی مورد نظر هستند که نه مؤمنان د و نه نیکوکار.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 6
6- کافران دوزخی ، از هر گونه لطف و رحمت خداوند محروم اند .
و لا هم ینظرون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <ینظرون> فعل مضارع مجهول از ثلاثی مجرد و از ماده <نظره> باشد که به معنای رحمت است (لسان العرب).
ص: 867
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 26 - 7
7 _ کافران در قیامت ، محروم از رحمت خداوند
الملک . .. للرحم_ن و کان یومًا علی الک_فرین عسیرًا
یادآوری سختی قیامت برای کافران، با آن که پیش از آن رحمانیت خداوند مطرح گردیده است، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 20 - 7
7 - مشرکان و کافران ، محروم از بهشت و موهبت های آن
ل_کن الذین اتّقوا ربّهم لهم غرف
لام اختصاص در <لهم> بیانگر این حقیقت است: کافران و مشرکان _ که در قطب مقابل مؤمنان قرار دارند _ از نعمت های بهشتی محروم اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 2
2 - کافران ، محروم از کمترین لطف و عنایت خداوند در قیامت
و قیل الیوم ننسیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 20 - 7
7- کافران در جهان آخرت ، تهی دست از پاکیزگی ها و ارزش ها
أذهبتم طیّب_تکم فی حیاتکم الدنیا و استمتعتم بها
واژه <طیّبات> شامل ارزش های پاک و انسانی است که کافران با لذّت جویی، آنها را فانی کرده و از کف داده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 4
4 - نبودن کمترین یاور و شفیع ، برای کافران در قیامت
و لا هم ینصرون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <یوم لایغنی. ..> نظر به قیامت داشته باشد. در این صورت تعبیر <و لا هم ینصرون> حکایت از نفی شفیع می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 4 - 4
4 - کافران ، از هر گونه راحتی و آسایش در دوزخ محروم اند .
إنّا أعتدنا للک_فرین سل_سلاَْ و أغل_لاً و سعیرًا
از کیفیت عذاب شدن کافران ناسپاس (غل و زنجیر شدن آنان در دوزخ)، مطلب یاد شده به دست می آید.
ص: 868
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 32 - 6،7
6 _ رویگردانان از اطاعت خدا و رسول ، کافر و محروم از محبّت خدایند .
قل اطیعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین
7 _ کافران ، محروم از محبّت خداوند
فان تولّوا فان اللّه لا یحب الکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 9،14،15
9 _ اراده الهی مبنی بر محرومیّت حتمی شتابگران در کفر از بهره های اخروی
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
14 _ اراده الهی بر محروم سازی کفرپیشگان از بهره های دنیوی نیست . *
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
مفهوم کلمه <فی الآخره>، گویای آن است که اراده الهی بر محروم ساختن کافران از مواهب آخرت است، نه بهره های دنیوی.
15 _ مهلت دادن خداوند به شتابگران در کفر ، برای محروم ساختن آنان از بهره های اخروی است ( سنّت استدراج ) .
یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره و لهم عذاب عظیم
جمله <یرید اللّه . .. >، می تواند جواب این سؤال باشد که چرا با تلاش برخی از مردم در گسترش کفر، خداوند به آنان مهلت می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 124 - 7
7 _ کافران ، محروم از ورود به بهشت ، هر چند دارای اعمال صالح باشند .
و من یعمل من الصلحت . .. و هو مؤمن فأولئک یدخلون الجنه
قید <و هو مؤمن> می رساند که ایمان، شرط ثمربخشی اعمال نیک است; بنابراین اعمال نیک، بدون ایمان و در حال کفر، پاداش بهشت ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 168 - 1
1 _ کفرپیشگان ستمگر ، محروم از آمرزش و هدایت الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
تکرار نشدن <الذین> در جمله <و ظلموا> دلالت می کند که مجموع دو صفت <کفر> و <ظلم> موجب محرومیت از آمرزش و هدایت الهی است.
ص: 869
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 175 - 13
13 _ کافران به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) محروم از رحمت و فضل و هدایت خاص خداوند
فاما الذین ءامنوا باللّه و اعتصموا به . .. صرطاً مستقیماً
معادل <اما>ی تفصیلیه حذف شده و جمله موجود <فاما الذین ءامنوا . ..> بیانگر آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 12 - 19
19 _ کافران به معاد و رسالت پیامبر(ص) ، زیانکار، تباه کننده خویش و محروم از رحمت الهی
و لقد استهزیء برسل . .. کتب علی نفسه الرحمه ... الذین خسروا أنفسهم فهم لا یؤمنون
با توجّه به اینکه رحمت الهی فراگیر است، ممکن است زیان کافران به جهت محروم ساختن خود از دریافت رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 37 - 10
10 _ کافران ، محروم از هدایت الهی
و اللّه لایهدی القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 68 - 10،12
10 _ منافقان و کافران ، مورد لعن و نفرین خداوند و محروم ابدی از رحمت او
المنفقین . .. و الکفار ... لعنهم اللّه
12 _ محرومیت منافقان و کافران از رحمت الهی ، مایه رنج و عذاب همیشگی آنان
و لعنهم اللّه و لهم عذاب مقیم
برداشت فوق بر این اساس است که <عذاب مقیم> در نتیجه نفرین الهی به دوری آنان از رحمت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 80 - 5
5 _ کافران به خدا و پیامبر ( ص ) ، محروم از آمرزش الهی .
فلن یغفر اللّه لهم ذلک بأنهم کفروا باللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 88 - 4
4 _ کفر ، مانع برخورداری کافران از نعمت های فراوان الهی ، در دنیا نیست .
ربنا إنک ءاتیت فرعون و ملأه زینه و أمولا فی الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 870
9 - نحل - 16 - 104 - 1
1- کسانی که بر کفر اصرار ورزیده و از سر لجاجت حق را نمی پذیرند ، محروم از هدایت الهی اند .
إن الذین لایؤمنون بأی_ت الله لایهدیهم الله
فعل مضارع <لایؤمنون> دلالت بر استمرار دارد و با توجه به اینکه قرآن به زبان روشن و فصیح نازل گردیده است، ولی در عین حال کافران به آن ایمان نیاورده اند، می تواند لجاجت و روح حق ناپذیری آنان را برساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 107 - 7
7- کافران دنیاپرست ، محروم از هدایت الهی اند .
استحبّوا الحیوه الدنیا علی الأخره و أن الله لایهدی القوم الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 11
11 - حق ناپذیری کافران ، تنها مایه محرومیت آنان از رهنمود های بیدار کننده قرآن
بل أتین_هم بذکرهم . .. معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 117 - 12
12 - کافران و منکران وحدانیت خدا ، محروم از فلاح و رستگاری
إنّه لایفلح الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 7،9
7 - کافران ، به دلیل بی بهره بودن از نور الهی ، محروم از هر گونه هدایت اند .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ ... إذا أخرج یده لم یکد یرها و من
9 - فرو رفتن کفرپیشگان در ظلالت و سردرگمی گریز ناپذیر ، برخاسته از محرومیت آنان از نور هدایت الهی است .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ ... من فوقه سحاب ظلم_ت بعضها فوق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 23 - 4
4 - کافرانِ به آیات خدا و معاد ، حظّی از رحمت خداوند ، نخواهند داشت .
و الذین کفروا بأی_ت اللّه و لقائه أول_ئک یئسوا من رحمتی
<یئسوا من رحمتی> می تواند جمله خبری باشد و می تواند کنایه از قضای الهی مبنی بر مشمول رحمت قرار نگرفتن افراد یاد شده باشد. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 45 - 6
ص: 871
6 - کافران ، از مهر و محبت خداوند ، محروم اند .
إنّه لایحبّ الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 1
1 - کافران حق ناپذیر ، از حیات معنوی و امتیازات بشری ، محروم اند .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
در آیه، کسانی که پیامبر(ص) نیز توان خارج کردن آنها را، از گمراهی ندارد، به کوران تشبیه شده اند و مراد از آنها کافران اند. تشبیه کافران به کوران، استعاره مصرحه است و <هادی>، استعاره کنایی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 8 - 2
2 - کافران و مشرکان لجوج و حق ناپذیر ، محروم از فهم صحیح حقایق الهی
إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً. .. فهم مقمحون
از تشبیه کافران لجوج و حق ناپذیر به انسان هایی که چون اسیران، غل و زنجیر بر گردن دارند و سرهایشان بالا مانده و از دیدن اطراف خویش محروم اند، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 2
2 - مشرکان و کافرانِ لجوج و حق ناپذیر ، محروم از شناخت صحیح حقایق الهی و فاقد بصیرت و بینایی
فأغشین_هم فهم لایبصرون
<إغشاء> (مصدر <أغشینا>) به معنای قرار دادن پرده بر چیزی است که آن را بپوشاند. در جمله <فأغشیناهم> نیز مضافی در تقدیر است; یعنی، <فأغشینا أبصارهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 70 - 7
7 - مؤمنان ، انسان های زنده دل و برخوردار از حیات واقعی و معقول ، و کافران ( چونان مردگان ) محروم از آن
لینذر من کان حیًّا و یحقّ القول علی الک_فرین
برداشت یاد شده از ارتباط میان صدر و ذیل آیه شریفه; یعنی، به قرینه مقابله میان انسان های زنده و کافران، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 18 - 13
13 - کفر و شرک ، ظلم است و کافران و مشرکان ، از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان محروم اند .
ما للظ_لمین من حمیم و لا شفیع یطاع
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیات، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره کافران و مشرکان سخن می
ص: 872
گوید و مقصود از <ظالمین> آنان می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 31 - 3
3 - کافران ، محروم از رحمت خداوند و رستگاری در قیامت
فیدخلهم ربّهم فی رحمته . .. وأمّا الذین کفروا أفلم تکن ءای_تی تتلی علیکم
از تقابل وضع کافران با مؤمنان در این آیه و آیه پیشین، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 34 - 3
3 - محرومیت کافران در قیامت از لطف و توجه حق ، نتیجه بی توجهی آنان به معاد است .
و قیل الیوم ننسیکم کما نسیتم لقاء یومکم ه_ذا
برداشت بالا، بر این مبنا است که <کما> در <کما نسیتم> برای تعلیل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 11 - 4
4- ذلّت و بدفرجامی کافران ، معلول برخوردار نبودن از ولایت و حمایت خداوند
دمّر اللّه علیهم . .. ذلک ... و أنّ الک_فرین لا مولی لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 41 - 1
1 - کافران ، محروم از پشتوانه غیبی و گرفتار وهم در اندیشه های باطل خویش
أم یقولون شاعر نتربص به ریب المنون . .. أم عندهم الغیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 11 - 3
3 - کافران دوزخی ، مورد نفرین خدا و محروم از رحمت و لطف او هستند .
فسحقًا لأصح_ب السعیر
<سحق> به معنای <بُعد> است و در این آیه، به جای لعن و نفرین به کار رفته است و مراد از آن، دوری از رحمت و لطف الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 35 - 1
1 - کافران صاحب زر و زور ( اصحاب الشمال ) ، محروم از حمایت نزدیکان و دوستانِ دلسوز در قیامت
فلیس له الیوم ه_هنا حمیم
<حمیم> به فردی می گویند که به انسان نزدیک و دلسوز باشد. از مصادیق بارز آن خویشاوندان و دوستان صمیمی و دلسوز است.
ص: 873
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 17 - 5
5 - کافران ، از حالت شکیبایی ، مهرورزی و عطوفت ، محروم بوده و از توصیه یکدیگر به آن خصلت ها خاموش اند .
الذین ءامنوا و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمه
این آیه تعریض به کافرانی دارد که در آیات آغاز و پایان سوره، از آنان سخن به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 4
4 - ابراهیم ( ع ) ، کفرپیشگان مکه را شایسته بهره مند شدن از روزی های الهی نمی دانست .
و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 10
10 _ کفرپیشگانی که با بی هدف خواندن سختی های بیدارکننده از تمامی عوامل هدایت بی بهره ماندند ، با عذابی غافلیگرانه از جانب خدا نابود شدند .
فأخذنهم بغته و هم لا یشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 108 - 3
3- محرومیت کافران دنیاگرا ( مرتدان ) از درک حقایق معنوی ، همان محرومیت از هدایت الهی است .
لایهدی القوم الک_فرین . أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم
جمله <أُول_ئک الذین طبع الله . ..> بیانگر جمله <و أن الله لایهدی القوم الکافرین> است; یعنی، چگونگی و راه محرومیت کافران از هدایت الهی را تفسیر و معنا می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 874
4 - نساء - 4 - 168 - 3،8
3 _ کافران ستم پیشه و مانعان راه خدا ، موفق به ایمان و توبه نخواهند شد .
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم
بدیهی است که کفرپیشگان در هر مرتبه ای از کفر باشند چنانچه اهل ایمان گردند سزاوار آمرزش و هدایت الهی هستند ; بنابراین مراد از جمله <لم یکن . ..> این است که آنان موفق به ایمان نخواهند شد و در نتیجه آنان را نخواهد آمرزید.
8 _ محرومیت کافران ستمگر از مغفرت و هدایت ، از سنت های الهی
إنّ الذین کفروا و ظلموا لم یکن اللّه لیغفر لهم و لالیهدیهم طریقاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 6
6 - کافران معاند و لجوج ، محروم از عفو و رحمت الهی
و یعف عن کثیر . و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص
این که پس از مسأله عفو گناهان، این نکته مطرح شده که کافران معاند راه فراری از عذاب ندارند; می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که آنان مورد عفو و مغفرت الهی قرار نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 35 - 6
6 - کافران معاند و لجوج ، محروم از عفو و رحمت الهی
و یعف عن کثیر . و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص
این که پس از مسأله عفو گناهان، این نکته مطرح شده که کافران معاند راه فراری از عذاب ندارند; می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که آنان مورد عفو و مغفرت الهی قرار نمی گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 5
5 - ابراهیم ( ع ) از خداوند خواست تا کافران مکه را از روزی های خویش بهره مند نسازد .
و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
<من ءامن> به عنوان بدل برای <أهله> بیانگر مقصود ابراهیم(ع) از کلمه <أهله> است. آن حضرت با آوردن <من ءامن> اشاره به این معنا دارد که: خواهان اعطای ثمرات به کافران مکه نیست.
ص: 875
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 84 - 10
10- محکومیت کافران در محکمه قیامت ، با شهادت شاهدان همراه است .
و یوم نبعث من کلّ أُمّه شهیدًا ثمّ لایؤذن للذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 2،8
2 - پیامبر ( ص ) ، موظف بود که به آزار و اذیت های کافران و منافقان ، اعتنایی نکند .
و دَعْ أذیهم
8 - پیامبر ( ص ) در برابر آزار و اذیت منافقان و کافران ، باید به خدا توکل کند .
و دَعْ أذیهم و توکّل علی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 1
1- خداوند ، پیامبر ( ص ) را از هرگونه چشم دوختن و مجذوب شدن به امکانات دنیوی کافران برحذر داشت .
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
<مدّ> به معنای زیاده و طولانی کردن است و هر گاه در رابطه با چشم و نظر به کار رود، به معنای چشم دوختن، خیره شدن و مجذوب شدن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 2
2 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را از توجه به سرمایه های چشمگیر کافران و اشتیاق بهره گیری از آن ، برحذر داشت .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
<مدّالعین> (چشم کشیدن)، برداشتن نگاه از چیزی و متوجه ساختن و کشاندن آن به سوی چیز دیگر است و به قرینه آیاتی دیگر (نظیر <لاتعد عیناک عنهم> کهف/ 28) مرادِ آیه، معطوف ساختن توجه از تهیدستان به سوی ثروتمندان است. برخی احتمال داده اند که مراد از کشاندن، ادامه دادن است و آیه ناظر به نگاهِ سیر و عمیق می باشد.
ص: 876
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 95 - 2
2 - وعده نزول عذاب بر کافران ، در مرآی و منظر پیامبر ( ص )
و إنّا علی أن نریکک ما نعدهم لق_درون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 20 - 10
10 _ پیامبر ( ص ) ، نگران رویگردانی کافران ، از تسلیم در برابر خدا ( هدایت )
و ان تولّوا فانّما علیک البلاغ
از منحصر کردن وظیفه پیامبر (ص) به تبلیغ پیام الهی چنین برمی آید که گویا پیامبر (ص) علاوه بر ابلاغ پیام، خود را موظف می دانست که مردم را در برابر خداوند، تسلیم کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 3
3 _ صحنه شهادت پیامبر ( ص ) در قیامت ، موجب شرم و تأسف بی اندازه کافران
و جئنا بک علی هؤلاء شهیداً. یومئذ یودّ الذین کفروا ... لو تسوّی بهم الارض
<یومئذ> متعلق به <شهیداً> است. یعنی آن روز که پیامبر (ص) بر اعمال گواهی دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 80 - 7
7 _ پیامبر ( ص ) مسؤولیّتی در برابر کفرورزی کافران و رویگردانی انسان ها از وی ندارد .
و من تولّی فما ارسلناک علیهم حفیظاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 68 - 23
23 _ پرهیز از اندوه و تأسف بر کفرپیشگی کافران و سرنوشت شوم آنان ، توصیه خداوند به پیامبر خویش
فلاتأس علی القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 14 - 3
3 _ پیامبر(ص)، مأمور احتجاج با کافران درباره توحید ربوبی
قل أغیر اللّه أتّخد ولیا فاطر السموت و الأرض و هو یطعم و لا یطعم
ص: 877
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 9،11
9 _ لجاجت کفار و مقابله آنها به پیامبر اکرم(ص) در عین آگاهی از حقانیت آن حضرت
فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
11 _ ستیز کافران با پیامبر(ص)، مقابله با مقام الوهیت خداوند است.
قد نعلم إنه لیحزنک . .. و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 35 - 12
12 _ پیامبر(ص) وظیفه دار شناخت دقیق روحیات و ویژگیهای کافران و چگونگی موضعگیریهای آنها در برابر هدایت است.
و إن کان کبر . .. فلا تکونن من الجهلین
بیان ویژگی هدایت ناپذیری برخی کافران و لحن توبیخ گونه آیه نسبت به پیامبر(ص)، بیانگر این است که پیامبر(ص)، علی رغم میل به هدایت کردن همه مردم، باید واقعیت هدایت ناپذیری برخی از کفار را پذیرفته و آن را در برنامه های خود در نظر گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 184 - 7
7 _ پیامبر ( ص ) به گونه ای صریح و آشکار خطر تکذیب آیات را برای کفرپیشگان بیان می کرد .
إن هو إلا نذیر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 38 - 8
8 _ پیامبر ( ص ) از جانب خداوند مأموریت یافت تا سنت الهی را در سرکوبی حق ستیزان به کافران عصر خویش ابلاغ کند .
قل للذین کفروا . .. و إن یعودوا فقد مضت سنت الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 73 - 1
1 _ نبرد بی امان با کافران و منافقان ، و سخت گیری و عدم ترحم به آنان ، فرمان خدا به پیامبر ( ص )
یأیها النبی جهد الکفار و المنفقین و اغلظ علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 109 - 8
8 _ خداوند ، حاکم و داور اختلافات و نزاع های میان پیامبر ( ص ) و مردم کفرپیشه بود .
و اصبر حتی یحکم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 121 - 1،2،4
ص: 878
1_ پیامبر ( ص ) از سر تهدید و هشدار از کفرپیشگان لجوج خواست تا همچنان بر مواضع ناصوابشان پافشاری کنند .
و قل للذین لایؤمنون اعملوا علی مکانتکم إنا ع_ملون
<اعملوا> امری است که به داعی تهدید و هشدار ایراد شده است و <مکانه> به معنای توان و قدرت و نیز به معنای مکان و جهت آمده است. بر اساس معنای نخست <اعملوا ...>; یعنی، هر اندازه توان دارید عمل کنید و کوتاهی نکنید و بر اساس دومین معنا; یعنی، بر همان جهت و موضعی که اتخاذ کرده اید عمل کنید.
2_ پیامبران ، در صورت ناامیدی از ایمان آوردن کفرپیشگان ، وظیفه ای از جهت تبلیغ رسالت ، برعهده نداشتند .
و قل للذین لایؤمنون اعملوا علی مکانتکم إنا ع_ملون
4_ پیامبر ( ص ) از ناحیه خداوند مأمور بود تا پایداری خود و مؤمنان و ایستادگی بر مواضعشان را به کافران تأکید کند .
و قل للذین لا یؤمنون . .. إنا ع_ملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 122 - 5
5_ ابلاغ تهدید های خداوند به کفرپیشگان و رساندن بشارت های او به مؤمنان ، وظیفه پیامبر ( ص ) بود .
و قل . .. وانتظروا إنا منتظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 30 - 18
18_ خداوند ، تعلیم دهنده پیامبر ( ص ) در چگونه برخورد کردن با کافران و پاسخ گویی به آنان
قل هو ربی . .. و إلیه متاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 57 - 4
4 _ دلسوزی بسیار پیامبر ( ص ) نسبت به کافران و مشرکان و اهتمام آن حضرت برای هدایت و تربیت آنان
قل ما أسئلکم علیه من أجر إلاّ من شاء أن یتّخذ إلی ربّه سبیلاً
قرار گرفتن هدایت مردم به عنوان اجر پیامبر(ص) _ در حالی که هدایت شدن مردم از سنخ اجر نیست، علاوه بر این که مستثنی باید از سنخ مستثنی منه باشد _ می تواند گویای دو نکته باشد: 1_دلسوزی و اهتمام بسیار پیامبر(ص) نسبت به هدایت مردم. 2- خلوص و نداشتن هیچ چشمداشت مادی در رسالت خود. در حقیقت چنین جمله ای، مانند سخن آن پدری است که برای حفظ جان فرزندش، تلاش بسیار دارد و به فرزندش می گوید: <من در قبال تلاشم، هیچ مزدی از تو نمی خواهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 1
1 - پیامبر ( ص ) از حق ناپذیری کافران ، اندوهگین بود .
و من کفر فلایحزنک کفره
توصیه خداوند به پیامبر(ص) برای پرهیز از اندوه درباره کفر کافران، این نکته را می رساند که آن حضرت، در قبال کفر آنان، اندوهناک بوده است.
ص: 879
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 3 - 2
2 - تبعیت نکردن پیامبر ( ص ) از خواسته کافران و منافقان ، درپی دارنده مشکلاتی برای آن حضرت بود .
و لاتطع الک_فرین و المن_فقین . .. و توکّل علی اللّه و کفی باللّه وکیلاً
فرمان به توکل، پس از فرمان به تبعیت نکردن از خواسته کافران و منافقان، احتمال دارد به خاطر پیامدها و مشکلاتی باشد که در پی آن فرمان، به وجود می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 13
13 - توصیه خداوند به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر حسرت و اندوه نداشتن بر گمراهی کافران
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 9 - 1
1- حمایت خداوند از پیامبر ( ص ) ، با ارائه رهنمود به آن حضرت در قبال تشکیک کافران
أم یقولون افتریه . .. قل ما کنت بدعًا من الرسل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 12 - 6
6 - اجبار مردمانِ کافر به پذیرش دین و ایمان ، بر عهده پیامبر ( ص ) نبود .
فإن تولّیتم فإنّما علی رسولنا البل_غ المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 46 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، هیچ اجر و پاداشی از کافران در قبال رسالت خویش درخواست نکرد .
أم تسئلهم أجرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 3
3 - وعده خداوند بر مقابله به مثل با مکر کافران ، کافی برای شتاب نورزیدن پیامبر ( ص ) در مورد درخواست کیفر برای آنان
و أکید کیدًا . فمهّل
برداشت یاد شده، از حرف <فاء> در <فمهّل> استفاده شده است; یعنی، حال که از مکر خداوند درباره کافران آگاه شدی، با خاطری آسوده به کافران فرصت ده; زیرا آنان هر چند در هر فرصت به مکر خود ادامه دهند، ولی مکر آنان مقهور مکر خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 880
20 - غاشیه - 88 - 23 - 1،4
1 - پیامبر ( ص ) ، پس از عمل به وظیفه ارشاد همگان ، در خصوص تداوم بخشیدن به ارشاد اعراض کنندگان کافر ، تکلیفی ندارد .
فذکّر . .. إلاّ من تولّی و کفر
فعل <تولّی>، بیانگر این نکته است که تذکّرات پیامبر(ص) به روی گردانان رسیده است و آنان پندها را نپذیرفته، از آن اعراض کرده اند. بنابراین تذکّر دادن در مرحله اول، عمومی است و به همه مردم باید ابلاغ گردد; ولی پس از تولّی و اعراض گروهی از آنان، پیامبر(ص) درباره تکرار تذکّر و ارشاد آن گروه، تکلیفی ندارد.
4 - پیامبر ( ص ) ، به الزام مخالفان بر ایمان_ در صورت بی اعتنایی و کفر ورزیدن آنان _ مجاز است .
لست علیهم بمصیطر . إلاّ من تولّی و کفر
حرف <إلاّ>، ممکن است برای استثنای حقیقی از ضمیر <علیهم> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 2 - 1
1 - رد معبود های کافران و امتناع از عبادت آنها در تمام عمر خویش ، خط مشی ارائه شده از سوی پیامبر ( ص ) ، در گفتوگو با کافران
لا أعبد ما تعبدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 6
6 - پیامبر ( ص ) پس از ناامیدی از ایمان کافران ، از آنان خواست برای پایبندی او به دین خود ، مشکل آفرین نباشند .
و لی دین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 122 - 1
1_ پیامبر ( ص ) به کافران لجوج هشدار داد که آینده ای ناخوشایند ( هلاکت در دنیا و عذاب در آخرت ) در پیش خواهند داشت .
وانتظروا
با توجه به آیات گذشته که سخن از عذاب دنیوی و اخروی اقوام کفرپیشه داشت ، می توان گفت: مراد از <انتظروا> هشدار کافران به عذابهای دنیوی و اخروی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 7
ص: 881
7 - وجود شرایط مساعد برای اقدام سریع پیامبر ( ص ) به رویارویی با توطئه های کافران ، در عصر بعثت
فمهّل الک_فرین
فرمان مهلت دادن، در صورتی به پیامبر(ص) داده می شود که شرایط برای انجام عملی شتابزده علیه کافران فراهم باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور فرصت دادن به کافران عصر بعثت و پرهیز از نفرین و درخواست عذاب سریع برای آنان
فمهّل الک_فرین أمهلهم رویدًا
<مَهِّل> و <أمهِل> به یک معنا است; گرچه برخی گفته اند: <مَهِّل> فرمان به مهلت لحظه به لحظه و تدریجی است و <أمهل> فرمان به یک مهلت. تکرار فرمان با دو لفظ متفاوت _ به گونه ای که دو فرمان مستقل به نظر آید _ تأکید بیشتری به همراه دارد. کلمه <رویداً> ممکن است، تصغیر <رَوْد> (مهلت دادن) باشد; یعنی، مهلت کوتاه و نیز می تواند اسم فعل و به معنای <أمهل> باشد که برای سومین بار فرمان مهلت را تکرار کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 3
3 - پیامبر ( ص ) ، وظیفه داشت که از مقابله به مثل و درگیری با منافقان و کافران بپرهیزد .
و دَعْ أذیهم
احتمال دارد که <دَعْ> به معنای <بی اعتنایی> باشد و احتمال دارد که به معنای <درگیر نشدن و مقابله نکردن> باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 2
2- پیامبر ( ص ) برای هدایت کافران ، تلاش وسیعی داشت .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا
اینکه خداوند، به پیامبر(ص) دستور می دهد که <آنان را به حال خود رها کن> حکایت از آن دارد که آن حضرت، تلاش گسترده و وسیعی برای نجات آنان از کفر انجام داده بود.
ص: 882
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 8
8 - تسلّی و دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های مشرکان و کافران
إنّهم میّتون . ثمّ إنّکم یوم القی_مه عند ربّکم تختصمون
یادآوری مردن کافران و مشرکان و احضار شدن آنان به پیشگاه خداوند و نزاع و مجادله پیامبر(ص) با آنان، در واقع نوعی دلداری و تسلّی به پیامبر(ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 77 - 1،3
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به صبر در برابر مخالفت های کافران حق ناپذیر و تداوم رسالت خویش فرا خواند .
فاصبر
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران حق ستیز و لجوج
فاصبر إنّ وعد اللّه حقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 10 - 12
12- روحیه استکباری ، عامل اصلی مخالفت کافران با قرآن و نه شبهات اصولی و تردید در ارزش آن
و شهد ش_هد . .. ف_امن و استکبرتم
تصریح خداوند بر استکبار کافران، علی رغم ایمان حق گرایان به قرآن، اشاره به مطلب بالا دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 68 - 6
6 - اظهار رفق و مدارات با کفران ستیزه جو ، توصیه خدا به پیامبر ( ص )
و إن ج_دلوک فقل اللّه أعلم بما تعملون
جمله <اللّه أعلم بما تعملون>، تهدیدی است همراه با اظهار نرمی و مدارات.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 48 - 10
10_ تدبیر امور انسان های مؤمن و کافر ، تحولات جوامع بشری و سرنوشت آنها ، به دست خدا و در اختیار اوست .
اهبط بسل_م منا . .. و أمم سنمتعهم ثم یمسّهم منا عذاب ألیم
ص: 883
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 19 - 2
2- وجود تفاوت درجات ، در بهشت برای مؤمنان و در دوزخ برای کافران *
و لکلّ درج_ت ممّا عملوا
برداشت بالا بنابراین است که <لکلّ> به معنای هر یک از مؤمنان و هر یک از کافران باشد که در آیات پیشین به عنوان <مسلم> و <منکر معاد> از آنان یاد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 19 - 1
1- هر یک از مؤمنان و کافران ، دارای درجات و مراتب مختلف ، متناسب با عملکرد خود
و لکلّ درج_ت ممّا عملوا
<لکلّ> ممکن است نظر به دو دسته داشته باشد: 1_ مؤمنان نیک کردار، 2_ کافران منکر معاد و ممکن است ناظر به هر مؤمن در مقایسه با دیگر مؤمنان و هر کافر در مقایسه با دیگر کافران باشد. براشت یاد شده بر اساس احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 10 - 10
10 - کافران نیز تحت تدبیر ربوبیت خداوندند .
بل هم بلقاء ربّهم ک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 23 - 6
6_ کافر ، دست پرورده شیطان *
و قال قرینه ه_ذا ما لدیّ عتید
برداشت یاد شده در صورتی است که <قرین> به معنای شیطان باشد; چه این که در آیات بعد <قرین> اشاره به <شیطان> دارد. واژه <عتید> می رساند که منکران معاد، دست آموز و دست پرورده شیطان اند.
ص: 884
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 17
17 _ مرگ برای کافران بهتر از زندگی است .
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم
امام باقر (ع): الموت خیر [ل_] . .. الکافر ... لانّ اللّه یقول ... <و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً>.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 206، ح 155 ; نورالثقلین، ج 1، ص 413، ح 445.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 8
8 _ کافران پس از جان کندن پر مشقت به عذاب و آتشی سوزان ( عذاب برزخ ) گرفتار خواهند شد .
و ذوقوا عذاب الحریق
امر به چشیدن عذاب حریق (ذوقوا عذاب الحریق)، دلالت بر وجود بالفعل آن عذاب دارد. و چون این جمله به هنگام گرفتن جان کافران گفته می شود، معلوم می شود که کافران پس از مردن به عذاب گرفتار خواهند شد و این همان عذاب برزخی است. گفتنی است <ذوقوا ... > به تقدیر <یقولون لهم> سخن ملائکه با کافران به هنگام گرفتن جان آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 9،10
9- کافران به هنگام مرگ ، تسلیم و منقاد می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... فألقوا السلم
10- کافران ، به هنگام مرگ دچار وحشت و ترس می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... فألقوا السلم
تسلیم شدن کافران به هنگام مرگ به قرینه <ما کنا نعمل من سوء> _ که در مقام دفاع بیان شده است _ می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 8
8 - < عن الصادق ( ع ) . . . إذا مات الکافر شیّعه سبعون ألفاً من الزبانیه إلی قبره و انّه لیناشد حاملیه بصوت یسمعه کلّ شیء إلاّ الثقلان . . . و یقول : < رّب ارجعون لعلّی أعمل صالحاً فیما ترکت < فتجیبه الزبانیه کلاَّ إنّها کلمه أنت قائلها ;
از امام صادق(ع) روایت شده است : هنگامی که کافری می میرد، هفتاد هزار فرشته عذاب او را به سوی قبرش می برند و آن کافر با صدای بلند _ که تمام موجودات غیر از انس و جن می شنوند _ تشییع کنندگان را قسم می دهد . ..و می گوید: <ربّ ارجعون لعلّی أعمل صالحاً فیما ترکت>. پس فرشتگان عذاب به او جواب می دهند: هرگز! این کلامی است که تو گوینده آنی>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 885
17 - محمد - 47 - 34 - 1
1- مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر ، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
إنّ الذین کفروا و . .. فلن یغفر اللّه لهم
مرگ کافران مخالف راه خدا در حال کفر، مایه محرومیت ابدی از عفو و رحمت الهی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 5،6
5 - فرجام شوم و هلاکت بار ، درکمین کافران [ در دنیا ، هنگام مرگ و یا در آخرت ]
یل_قوا یومهم الذی فیه یصعقون
تعبیر <الذی فیه یصعقون> (روزی که در آن بیهوش خواهند افتاد)، نشان دهنده سختی حال کافران به هنگام واقعه عذاب است. گفتنی است که مراد از روز عذاب، می تواند روز عذاب استیصال، یا روز عذاب قیامت و یا هنگام مرگ باشد.
6 - لحظه مرگ ، لحظه آغاز مجازات کافران
فذرهم حتّی یل_قوا یومهم الذی فیه یصعقون
در صورتی که <یومهم. ..> به معنای لحظه مرگ باشد; معنای آیه چنین می شود: رهایی و آزادی کافران در زندگی دنیوی است و مرگ، پایانی بر این رهایی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 2
2 - مرگ ، لحظه کوتاه شدن دست کافران از تدبیر های خویش و نقطه های امید
فیه یصعقون . یوم لایغنی عنهم کیدهم شیئًا
در صورتی که <یومهم الذی. ..> در آیه قبل، نظر به لحظه مرگ داشته باشد، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 2
2 - کشته شدن و مرگ ، سزاوارترین فرجام برای کفرپیشگان
قتل الإنس_ن ما أکفره
کفر در <ما أکفره> مطلق است و هر کفری، حتی ترک عبادت را نیز شامل است. البته به قرینه آیات بعد _ که به بیان تدبیر خداوند پرداخته و در مقابل منکران این حقیقت موضع گیری کرده است _ بارزترین مصداق مورد نظر از آن، انکار ربوبیت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 5
5 _ مرگ کافران کشته شده در جنگ بدر با شکنجه و عذابی سخت از سوی فرشتگان مرگ
إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
ص: 886
از مصادیق مورد نظر برای <الذین کفروا>، به دلیل وقوع آیه مورد بحث در پی آیات مربوط به جنگ بدر، کافرانی هستند که در آن نبرد به قتل رسیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 49 - 7
7 _ زندگانی مؤمنان نیک کردار در دنیا ، همراه با ایجاد ناامنی از سوی مستکبران و اندوهبار از سرزنش آنان *
أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمه ادخلوا الجنه لا خوف علیکم
مطرح ساختن تحقیر مؤمنان از سوی کافران و سپس بیان دو موهبت از میان تمامی مواهب بهشتی اشاره به این دارد که اولاً زندگانی مؤمنان در دنیا آمیخته به ناامنی و حزن است و ثانیاً این حزن عمدتاً از سوی کافران مستکبر ایجاد می شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 111 - 6
6 _ مسخ شدن قلب و ادراک کافران مایه ایمان نیاوردن ایشان، حتی با دیدن روشنترین معجزات است.
و نقلب أفئدتهم و أبصرهم . .. و لو أننا نزّلنا ... ما کانوا لیؤمنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 47 - 21،22
21 _ مسخ کافرانِ به قرآن و یا گرفتاری آنان به لعنت ، سنت الهی
من قبل ان نطمس وجوهاً . .. او نلعنهم ... و کان امر اللّه مفعولا
22 _ مسخ و یا لعنت کافرانِ به قرآن از اهل کتاب ، امری حتمی و قضایی تخلف ناپذیر
یا ایها الذین اوتوا الکتب امنوا . .. من قبل ان نطمس وجوهاً ... و کان امر اللّه م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 67 - 2
2 - عذاب کافران با مسخ و زمین گیر شدن شان ، جزء مشیت و سنت خدا نیست .
و لو نشاء لمسخن_هم علی مکانتهم فما استط_عوا مضیًّا و لایرجعون
ص: 887
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 -
1،2،3،8،11،12،13،14،15
1 _ با اعتقاد به قدرت مطلقه الهی ، مجالی برای پذیرش ولایت کافران از سوی مؤمنان نمی باشد .
قل اللّهم مالک الملک . .. لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء
گویا آیه مورد بحث، نتیجه اعتقاد به مضمون آیه <قل اللّهم . .. > است.
2 _ حرمت و ممنوعیت پذیرش ولایت و سرپرستی کافران ، برای مؤمنان
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء
3 _ حرمت برگزیدن کافران و مقدّم داشتن آنان بر مؤمنان ، در دوستی و ارتباط و ولایت
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین
8 _ کسی که ولایت کافران را بپذیرد ، خداوند او را به خود وامی گذارد .
و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شیء
11 _ حاکمیّت و سرپرستی کافران بر امور مؤمنان ، زمینه انحطاط و بی ارزشی مؤمنان در پیشگاه خدا
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیا ء . .. و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شیء
خروج از ولایت خدا، مستلزم انحطاط است.
12 _ پذیرش دوستی کافران ، گسستن رابطه با خداوند است .
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شیء
بنابراینکه ولایت به معنای دوستی باشد.
13 _ پذیرش سرپرستی کافران ، جز در اضطرار و تقیّه ، جایز نیست .
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. الاّ ان تتقوا منهم تقیه
بنابراینکه ولایت به معنای سرپرستی باشد.
14 _ جواز برقراری ارتباط دوستانه با کافران ، در صورت تقیّه ، اضطرار و هراس
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. الاّ ان تتقوا منهم تقیه
بنابراینکه ولایت به معنای دوستی باشد.
15 _ تحذیر و هشدار مؤکد خداوند ، نسبت به مؤمنانی که پذیرای ولایت و سرپرستی کافران شده اند .
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. و یحذّرکم اللّه نفسه و الی اللّه المصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 118 - 2
2 _ ضرورت حفاظت اطلاعات و اسرار جامعه اسلامی ، از بیگانگان ( کافران ، منافقان و . . . )
یا ایها الذین امنوا لا تتخذوا بطانه من دونکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 123 - 2
2 _ مجاهدان جنگ بدر ، نمونه ای از مسلمانان صبور و تقواپیشه که خداوند با یاری خویش ، مانع زیان رسانی کافران به آنان گردید .
ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم . .. و لقد نصرکم اللّه ببدر
ص: 888
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 217 - 20،21،23،24،25،35
20 _ نبرد همیشگی کفار با مسلمانان ، برای اینکه اگر بتوانند آنان را از اسلام برگردانند .
و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردّوکم عن دینکم ان استطاعوا
بنابراینکه جواب شرط <ان استطاعوا>، محذوف و <حتی یردّوکم>، دلیل جواب باشد.
21 _ لزوم هُشیاری مسلمانان در برابر کفار
و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردّوکم عن دینکم ان استطاعوا
23 _ کفّار ، در صورت توان ، همواره با مسلمانان خواهند جنگید .
و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردّوکم عن دینکم ان استطاعوا
بنابراینکه جواب <ان استطاعوا>، محذوف بوده و دلیل آن، <لا یزالون یقاتلونکم> باشد.
24 _ هشدار خداوند به مسلمانان ، با افشای نیّات و اهداف کفار نسبت به مسلمانان
و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردّوکم عن دینکم ان استطاعوا
25 _ کفر به خداوند و جلوگیری از راه او و مسجدالحرام و بیرون راندن اهل آن ، از مصادیق فتنه
و صدّ عن سبیل اللّه و کفر به و المسجدالحرام و اخراج اهله منه اکبر عنداللّه و الف
35 _ بزرگ جلوه دادن اعمال خلاف مسلمین توسط کفار ، و نادیده گرفتن اعمال زشت خود
یسئلونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتال فیه کبیر و صدّ عن سبیل اللّه و کفر به .
برخی برآنند که سائلین، مشرکان مکه بودند تا به این وسیله خلاف برخی از مسلمین را به رُخ پیامبر (ص) کشند و علیه او تبلیغات کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 13 - 12
12 - غلبه مسلمانان در جنگ بدر ، علی رغم توان برتر کافران
قد کان لکم ایه . .. یرونهم مثلیهم
زیرا در صورتی جنگ بدر، آیه و عبرت است که بر حسب شرایط طبیعی، تحصیل پیروزی برای مسلمانان میسور نباشد و کافران، توان برتری داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 1
1 _ پیامبر ( ص ) در مکّه ، مسلمانان را از درگیری مسلّحانه با کافران بازمی داشت .
الم تر الی الّذین قیل لهم کفّوا ایدیکم
بنابر آنچه در شأن نزول آمده، نهی از مبارزه مسلّحانه در مکّه و قبل از هجرت رسول خدا (ص) بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 8
8 _ بازماندن منافقان و کافران از رویارویی و نبرد با مسلمانان ، برخاسته از مشیّت خداوند
و لو شاء اللّه لسلّطهم علیکم فلقاتلوکم
ص: 889
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 102 - 16
16 _ در کمین بودن کافران برای ضربه زدن به مسلمانان ، دلیل ضرورت آمادگی نظامی و تدارکاتی ، برای دفع هجوم آنان
ودالذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 3
3 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، پذیرای دوستی و ولایت کفار ، در عین نهی خداوند حتی از همنشینی با آنها
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء . .. یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 57 - 12
12 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، پذیرای ولایت و دوستی با اهل کتاب و دیگر کافران ، علی رغم دشمنی آنان با دین
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الذین . .. أولیاء و اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین
لحن مذمت گونه جمله < و اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین> می رساند که گروهی از مسلمانان با کافران روابط دوستی بر قرار کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 61 - 3
3 _ مسلمانان نباید در پذیرش صلح مطرح شده از سوی کافران هدفی جز دستیابی بهزندگی مسالمت آمیز با کافران داشته باشند . *
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها
برداشت فوق با توجه به توضیح برداشت قبل به دست می آید. مقصود این است که مسلمانان نباید صلح را به خاطر تجدید قوا و مانند آن بپذیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 17
17- رهبران مستکبر ، در قیامت ، در پی معرفی شدن به عنوان مسؤول گمراهی پیروان ، گمراهی خود و آنان را به خداوند نسبت خواهند داد .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا . .. قالوا لو هدی_نا الله لهدین
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که مراد از هدایت در آیه هدایت در برابر گمراهی است و نه احتمال دیگر که به معنای راهنمایی برای نجات از عذاب باشد.
ص: 890
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 123 - 8
8 _ کافران ، همچون مؤمنان ، مکلف به فروع و در قبال آن مسؤول و معاقبند . *
من یعمل سوءاً یجز به
از مصادیق مورد نظر برای <من یعمل . ..> اهل کتاب هستند. بنابراین اگر آنها مرتکب گناه شوند، همچون مسلمانان عقوبت خواهند شد و این معنا بیانگر مکلف بودن اهل کتاب بر احکام فرعی اسلام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 184 - 2
2 _ خداوند کفرپیشگان را به تفکر در ادعای ناصوابشان ( مجنون پنداشتن پیامبر ) فراخواند .
أو لم یتفکروا ما بصاحبهم من جنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 204 - 4
4 _ خداوند کافران را به گوش فرادادن به آوای قرآن فراخواند .
هذا بصائر من ربکم . .. إذا قری القرءان فاستمعوا له
برداشت فوق مبتنی بر این است ک___ه خطاب در <فاستمعوا . .. > شامل کافران نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 3
3 - هشدار خداوند به کافران ، نسبت به نداشتن گواه آسمانی بر آزادی مطلق از مسؤولیت و مؤاخذه
أم لکم براءه فی الزّبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 1
1- پس از درگیری لفظی رهبران مستکبر با پیروان خود در قیامت ، آنان با شیطان به منازعه می پردازند .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا . .. قالوا ... و قال الشیط_ن لمّا قضی الأمر
ذکر قصه شیطان و سخنان وی در قیامت با جهنّمیان، پس از گفت و گوهای رهبران مستکبر و پیروانشان، نشان دهنده ادامه ماجرای مستکبران و پیروان آنها با شیطان است.
ص: 891
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 5
5- کاران در عصر بعثت ، برای تصمیم در باره امور خود ، مجلس مشورتی داشتند .
و أحسن ندیًّا
برای <ندی> (ریشه اشتقاقی <ندی>) چندین معنا ذکر شده است، از قبیل: جود و بخشش، باران، گیاه، برآوردن آواز، مجالست و. .. (لسان العرب). آنچه از این معانی متناسب با آیه و قرائن دیگر است، آن است که <ندیّ> به معنای مجلس و مکان گفت وگو و از <ندی> به معنای مجالست مشتق شده باشد; زیرا افتخار به موارد دیگر در برابر مسلمانان _ که نوعاً تهیدست و بدون قدرت بودند _ چندان مناسب به نظر نمی رسد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 100 - 2
2- عرضه جهنم بر کافران در قیامت ، برای آنان صحنه ای دشوار و دهشت زا است .
و عرضنا جهنّم یومئذ للک_فرین عرضًا
<عرضاً> علاوه بر تأکید سخن _ به دلیل نکره بودن _ بر عظمت کار نیز دلالت دارد و عظمت عرضه جهنم، به هول انگیز بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 27 - 6
6 - گناه پیشگان و کافران ، در قیامت با سختی ها و مشکلات سنگین و طاقت فرسا روبه رو خواهند شد .
و یذرون وراءهم یومًا ثقیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 17
17 - کافران در قیامت ، حیات اخروی را سرآغاز سختی ها دیده و باقی ماندن به صورت خاک را آرزو خواهند کرد .
ی_لیتنی کنت تربًا
آرزوی خاک بودن، ممکن است به این معنا باشد که کاش دوباره زنده نشده بودم و به همان حالت پس از مرگ _ که خاک شده بودم _ باقی می ماندم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 94 - 2
2 _ خداوند در پی ارسال هر یک از پیامبران در شهر ها و آبادانی ها ، کفرپیشگان را به سختی تنگدستی و رنج و اندوه گرفتار
ص: 892
ساخت .
و ما أرسلنا فی قریه من نبی إلا أخذنا أهلها بالبأساء و الضراء
با توجه به دو آیه بعد (و لو أن أهل القری . .. ) معلوم می شود گرفتار ساختن امتهای گذشته به بلاها و سختیها در صورتی بوده که آنان با تبلیغ و ارشاد پیامبران خویش ایمان نمی آوردند و همچنان بر کفرورزی پافشاری داشتند. در این مرحله آنها را گرفتار می ساخت تا شاید متنبّه شوند. بنابراین جمله <أخذنا أهلها ... > مقید می شود به <إذا لم یؤمنوا و لم یتقوا>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 15 - 5
5 - بی دینان و ناامیدان از نصرت الهی ، گرفتار بن بستی گریزناپذیر در زندگی
من کان یظنّ أن لن ینصره اللّه. .. فلیمدد بسبب الی السماء... هل یذهبنّ کیده ما یغ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 4
4 - ابتلای کافران مکه به گرفتاری و سختی ، از رخداد های دوران پیش از هجرت
و لو رحمن_هم و کشفنا ما بهم من ضرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 4
4 - عذاب اخروی برای کافران و حق ستیزان ، کیفری گران و سخت مصیبت بار
و لولا أن تصیبهم مصیبه
<مصیبه> به بلیه و هر امر مکروه، و ناخوشایند گفته می شود و تنکیر آن برای تفخیم است. بنابراین واژه <مصیبه> در این آیه به معنای بلای بزرگ می باشد و مقصود از آن می تواند عذاب استیصال باشد و می تواند عذاب اخروی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 11
11_ کفرپیشگان مکه و حوالی آن در عصر بعثت به مصیبتهایی سخت و کوبنده گرفتار بودند .
و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه أو تحلّ قریبًا من دارهم
<قرع> به معنای زدن و کوبیدن چیزی به چیزی دیگر است و <قارعه> به معنای کوبنده می باشد. این کلمه صفت برای موصوفی محذوف مانند <مصیبه> است. ضمیر در <تحلّ> نیز به <قارعه> باز می گردد و سیاق جمله <لایزال ...> حکایت
ص: 893
از قضیه خارجیه دارد. بنابراین <الذین کفروا> اشاره به کافرانی خاص دارد که بنابر گفته مفسران، مقصود کافران مکّه هستند و بر این اساس مراد از <دار> مکّه و مقصود از <قریبًا من دارهم> حوالی آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 11
11_ کفرپیشگان مکه و حوالی آن در عصر بعثت به مصیبتهایی سخت و کوبنده گرفتار بودند .
و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه أو تحلّ قریبًا من دارهم
<قرع> به معنای زدن و کوبیدن چیزی به چیزی دیگر است و <قارعه> به معنای کوبنده می باشد. این کلمه صفت برای موصوفی محذوف مانند <مصیبه> است. ضمیر در <تحلّ> نیز به <قارعه> باز می گردد و سیاق جمله <لایزال ...> حکایت از قضیه خارجیه دارد. بنابراین <الذین کفروا> اشاره به کافرانی خاص دارد که بنابر گفته مفسران، مقصود کافران مکّه هستند و بر این اساس مراد از <دار> مکّه و مقصود از <قریبًا من دارهم> حوالی آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 11
11_ کفرپیشگان مکه و حوالی آن در عصر بعثت به مصیبتهایی سخت و کوبنده گرفتار بودند .
و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه أو تحلّ قریبًا من دارهم
<قرع> به معنای زدن و کوبیدن چیزی به چیزی دیگر است و <قارعه> به معنای کوبنده می باشد. این کلمه صفت برای موصوفی محذوف مانند <مصیبه> است. ضمیر در <تحلّ> نیز به <قارعه> باز می گردد و سیاق جمله <لایزال ...> حکایت از قضیه خارجیه دارد. بنابراین <الذین کفروا> اشاره به کافرانی خاص دارد که بنابر گفته مفسران، مقصود کافران مکّه هستند و بر این اساس مراد از <دار> مکّه و مقصود از <قریبًا من دارهم> حوالی آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 1
1 - التجای ابراهیم ( ع ) و همراهانش به خدا ، برای قرار نگرفتن تحت سلطه و شکنجه کافران
ربّنا لاتجعلنا فتنه للذین کفروا
<فتنه> در اصل به معنای آزمایش است. از آن جا که تسلط کافران بر مؤمنان نوعی آزمایش آنان به شمار می آید، <فتنه> در آیه بالا کنایه از تحت سلطه و شکنجه قرار گرفتن خواهد بود.
ص: 894
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 1
1 - التجای ابراهیم ( ع ) و همراهانش به خدا ، برای قرار نگرفتن تحت سلطه و شکنجه کافران
ربّنا لاتجعلنا فتنه للذین کفروا
<فتنه> در اصل به معنای آزمایش است. از آن جا که تسلط کافران بر مؤمنان نوعی آزمایش آنان به شمار می آید، <فتنه> در آیه بالا کنایه از تحت سلطه و شکنجه قرار گرفتن خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 4
4 - التجای ابراهیم ( ع ) و همراهانش به خداوند ، از این که وسیله ای برای سوءاستفاده کافران قرار گیرند . *
ربّنا لاتجعلنا فتنه للذین کفروا
در صورتی که <فتنه> به معنای <آزمون و بلا> باشد، می تواند بیانگر این معنا باشد که ابراهیم(ع)، از خداوند خواست تا مورد سوء استفاده کافران و در راستای منافع آنان قرار نگیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 25 - 1،2
1 - علم و باور کافران به هنگام زنده شدنشان در قیامت ، به روبه رو شدن با مصیبتی بزرگ و کمرشکن
تظنّ أن یفعل بها فاقره
<فاقره> به معنای مصیبت بزرگ و کمرشکن است (العین). <ظنّ> به معنای گمان راجح است و گاهی نیز به جای علم و یقین به کار می رود. در این آیه _ مطابق نظر بیشتر مفسران _ معنای اخیر مراد است.
2 - کافران در قیامت ، دچار مصیبتی بزرگ و کمرشکن
تظنّ أن یفعل بها فاقره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 73 - 1،3
1 - نگریستن به فرجام کافرانِ انذار شده از سوی رسولان پیشین ، توصیه خداوند به پیامبر اسلام ( ص )
فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
3 - لزوم تأمل و اندیشه در سرنوشت شوم کافران متعصب و لجوجی که از سوی پیامبران پیشین انذار شده اند .
ص: 895
و لقد أرسلنا فیهم منذرین . فانظر کیف کان ع_قبه المنذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 175 - 1
1 - پیامبر ( ص ) مأمور به نظاره و دقت در سرانجام شوم و احوال مشرکان و کافران معاند
و أبصرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 179 - 1
1 - پیامبراسلام ( ص ) مأمور به نظاره و دقت در سرانجام شوم و احوال مشرکان و کافران معاند
و أبصر
مفعول فعل <أبصر> _ به قرینه آیه مشابه (175) _ ضمیر <هم> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 5
5 - کافران ، زنده شدن خود را در قیامت ، معلول فاصله زیاد نداشتن مرگ شان تاروز قیامت می دانند . *
و یوم . .. یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه
احتمال دارد قسم خوردن کافران بر طولانی نبودن حضورشان در برزخ و نیز جواب صاحبان علم و ایمان به آنان، برای طولانی بودن آن مدت، به خاطر ذکر این نکته باشد که کافران، با چنین ادعایی، در پی اثبات این امر باشند که بدن شان، هنوز آمادگی حیات داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 10
10 _ جواز معاشرت و مجالست با کافران ، آنگاه که آیات الهی را استهزا نکنند و سخنانشان کفر به آیات الهی نباشد .
فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره
مفهوم جمله <حتی یخوضوا . ..>، جواز معاشرت با شرط ذکر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 5
ص: 896
5 _ جواز معاهده و پیمان همکاری و ترک مخاصمه با غیر مسلمانان
الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثاق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 14
14 _ انعقاد هرگونه پیمان ( سیاسی ، نظامی ، اقتصادی و فرهنگی ) ، که موجب سلطه کافران گردد ، نامشروع و باطل است .
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 3
3 _ تصمیم بر الغا و اعلان بی اعتباری معاهدات امضا شده با کافران ، در اختیار پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی است .
فانبذ إلیهم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 72 - 14،15،16،17،18
14 _ کافرانی که با مسلمانان پیمان عدم تعرض دارند ، هر چند به انگیزه مبارزه با اسلام به غیر مهاجران هجوم برند ، مهاجران و انصار موظف به یاری آنان نیستند .
فعلیکم النصر إلا علی قوم بینکم و بینهم میثق
مراد از میثاق به قرینه مقام، پیمان عدم تعرض و متارکه جنگ است.
15 _ مسلمانان نباید حتی به خاطر دفاع از مؤمنانی که مورد هجوم کافران قرار گرفتند پیمان خویش را با آن کافران نادیده انگارند و آن را نقض کنند .
فعلیکم النصر إلا علی قوم بینکم و بینهم میثق
16 _ مسلمانان عصر بعثت با گروههایی از کافران پیمان عدم تعرض داشته و به آن وفادار بودند .
إلا علی قوم بینکم و بینهم میثق
17 _ اهمیت ویژه پایبندی به پیمان ، حتی در صورت کافر بودن طرف مقابل
فعلیکم النصر إلا علی قوم بینکم و بینهم میثق
هر چند مراد از <میثق> در آیه شریفه پیمان متارکه جنگ است، ولی روشن است که پیمان متارکه جنگ خصوصیتی ندارد. بنابراین می توان آیه شریفه را در همه پیمانهای مجاز، ساری و جاری دانست.
18 _ پیمان بستن با کافران ( پیمان عدم تعرض و . . . ) امری جایز و پایبندی به آن واجب است .
إلا علی قوم بینکم و بینهم میثق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 897
5 - انعام - 6 - 9 - 10،11
10 _ بقای مغالطه کاری و بهانه جوییهای کافران، حتی در صورت انتخاب پیامبر از میان فرشتگان
و لو جعلنه ملکا لجعلنه رجلا و للبسنا علیهم
11 _ کافران به رسالت پیامبر(ص)، حق پوش و مغالطه کارند.
و للبسنا علیهم ما یلبسون
<یلبسون>، فعل مضارع و بیانگر استمرار تلبیس کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 90 - 18
18 - آنان که علی رغم اطمینان به حقانیت قرآن بدان کافر شوند ، به خشم و غضب خدا گرفتار خواهند شد .
أن یکفروا بما أنزل اللّه . .. فباء و بغضب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 3 - 8
8 - کافران ، مردمانی ناخوشایند خداوند
قال الذین کفروا . .. قل
از این که خداوند، خود به جواب مستقیم به کافران اقدام نکرده و به پیامبر(ص) دستور داده است تا آن حضرت جواب بگوید، به دست می آید که خداوند خوش ندارد با آنان سخن بگوید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 227 - 12
12 - تشویق شاعران مسلمان از سوی خداوند به مقابله به مثل کردن با شاعران کفرپیشه هجوگو
و انتصروا من بعد ما ظلموا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 9 - 2
2 - ممنوعیت رفتار دوستانه و مسالمت جویانه ، با کافران معاند ، صرفاً مقابله به مثل است ; نه [ جهاد ] ابتدایی .
لاینهیکم . .. إنّما ینهیکم اللّه
تأکید خداوند در نهی از رابطه دوستی با کافران، بر اقدامات عملی آنان علیه مسلمانان، بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 34 - 2
ص: 898
2 - مؤمنان در قیامت ، همسان برخوردی که در دنیا از کافران دیده اند ، با آنان رفتار خواهند کرد .
إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون . .. فالیوم الذین ءامنوا من الکفّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 16
16 _ مهلت یافتن و عمر طولانی کافران ، گویای عزّت و قرب آنان در نزد خدا نیست .
انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً و لهم عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 15 - 25
25- مقایسه راه و فرجام مؤمنان با کافران ، زمینه ساز گرایش انسان ها به ایمان
مثل الجنّه الّتی وعد المتّقون فیها أنه_ر . .. کمن هو خ_لد فی النار و سقوا ماء حم
خداوند، مقایسه فرجام مؤمنان و کافران را در استخدام هدایت بشر قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 8
8- کافران ، با تمامی امکانات خویش ، در نهایت مغلوب قدرت قاهر خداوند
دمّر اللّه علیهم
واژه <دمّر> در صورت تعدّی با <علی>، بیانگر شدت ویرانی و تخریب و نمایانگر نهایت قدرت و غلبه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 70 - 4
4 - مکر و توطئه گسترده و مستمر کافران علیه پیامبر ( ص )
و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون
به کارگیری فعل مضارع (یمکرون)، بیانگر استمرار مکر و حیله کافران علیه پیامبر(ص) می باشد.
ص: 899
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 5
5 - مهلت دادن به کافران ، نمونه ای از مکر خداوند با آنان است .
و أکید کیدًا . فمهّل الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 16 - 1
1 - خداوند ، در برابر نیرنگ ها و توطئه های کافران ، ترفند ها و نقشه هایی پیچیده به کار می گیرد .
و أکید کیدًا
<کید>; یعنی، احتیال (چاره جستن) که دو نوع مذموم و ممدوح دارد; هر چند که استعمال آن در مورد مذموم بیشتر است (مفردات راغب). <کیداً> مفعول مطلق است و بر پیچیدگی نقشه های خداوند دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 54 - 10
10 _ مکر خداوند با کافران ، مجازات نمودن آنان به سبب مکرشان است .
و مکروا و مکر اللّه
امام رضا(ع) درباره آیه فوق فرمود: انّ اللّه تبارک و تعالی . .. لا یمکر ... و لکنّه عزّ و جل یجازیهم ... جزاء المکر.
_______________________________
عیون اخبارالرضا (ع)، ج 1، ص 126، ح 19، ب 11 ; معانی الاخبار، ص 13، ح 3.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 55 - 1،15
1 _ توفّی ( نجات ) ، عروج ، تطهیر حضرت عیسی ( ع ) و غلبه پیروان آن حضرت بر دشمنان ، مکر خداوند در برابر مکر کافران
و مکروا و مکر اللّه . .. اذ قال اللّه یا عیسی انّی متوفّیک ... فوق الذین کفروا
بنابراینکه <اذ>، متعلّق به <مکر اللّه> باشد، یعنی مکر خداوند هنگام بوده که عیسی را بسوی خویش عروج داد و . .. .
15 _ دلجویی خداوند از حضرت عیسی ( ع ) ، در برابر نگرانی آن حضرت از مکر کافران
فلمّا احسّ عیسی . .. قال ... انی متوفّیک و رافعک ... و جاعل الّذین اتبعوک فوق ال
ص: 900
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 6
6 _ خداوند ، برترین برنامه ریز در مقابله با مکر کافران
و اللّه خیر المکرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 3،5
3 _ اظهار آگاهی کافران از محتوای قرآن و غیر مهم جلوه دادن آن ، از حیله های آنان علیه پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا مثل هذا إن هذا إلا أسطیر
جمله <ان هذا . .. > دلالت می کند بر اینکه مقصود از <مثل هذا> همانندی در محتوای قرآن بوده است.
5 _ معرفی قرآن به عنوان افسانه های کهن و دروغین از ترفند های کافران برای مقابله با قرآن
قالوا . .. إن هذا إلا أسطیر الأولین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 61 - 6
6 _ احتمال نیرنگ زدن کافران در سایه پیشنهاد صلح بدون شواهد و قرائن نباید مانع پذیرش صلح شود .
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها و توکل علی اللّه
حرف لام در <للسلم> گویای این است که باید احراز شود که کافران در پیشنهاد صلح در صدد حیله گری نیستند. و هدف از لزوم توکل بر خدا پس از فرمان به پذیرش صلح این است که مسلمانان را از ترتیب اثر دادن به احتمال حیله گری باز دارد. مجموع این دو فرمان، یعنی از یک سو باید احراز شود که کافران در صدد فریبکاری نیستند و از سوی دیگر نباید به احتمال نیرنگ زدن آنان ترتیب اثر داد، بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 62 - 1،2،7
1 _ احتمال تصمیم کافران بر خدعه و نیرنگ در سایه صلح طلبی ، نباید مانعی جهت پذیرش صلح با آنان شود .
و إن یریدوا أن یخدوعوک فإن حسبک اللّه
برداشت فوق بر این اساس که <إن یریدوا . .. > توضیحی باشد برای <فاجنح لها>. یعنی ای پیامبر(ص) وظیفه تو این است که صلح پیشنهادی را بپذیری و اگر کافران قصد نیرنگ داشتند، خداوند تو را از شر آنان حفظ می کند. بنابراین مبادا بر اثر این احتمال که شاید آنان در صدد اغفال مسلمین هستند پیشنهاد صلح را نپذیری. گفتنی است با توجه به آیه 58 معلوم می شود اگر قرائن و شواهدی برای این احتمال (خدعه و نیرنگ) وجود دارد، باید از پذیرش صلح امتناع کرد.
2 _ خداوند ، پشتیبانی کافی برای یاری پیامبر ( ص ) از نیرنگ کافران
فإن حسبک اللّه
7 _ خداوند با بیان پیشینه امدادهایش از پیامبر ( ص ) ، وی را به حمایت خویش در برابر کافران نیرنگباز مطمئن ساخت .
فإن حسبک اللّه هو الذی أیدک بنصره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 70 - 1
ص: 901
1 - حزن و اندوه پیامبر ( ص ) بر حال کافران ، علی رغم مکر و توطئه آنان علیه آن حضرت
و لاتحزن علیهم و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 1
1 - کافران لجوج ، بی بهره از تزویر های خویش و بی نصیب از یاری هر پشتیبان ، هنگام سر رسیدن وقت مجازاتشان
یوم لایغنی عنهم کیدهم شیئًا و لا هم ینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 1
1 _ تمسک کافران مکه به حیله برای مقابله با آنان
و یمکرون . .. و إذا تتلی علیهم ءایتنا قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا
جمله <إذا تتلی . .. > می تواند بیان مصداقی از <یمکرون> در آیه قبل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 16 - 1،4
1 - خداوند ، در برابر نیرنگ ها و توطئه های کافران ، ترفند ها و نقشه هایی پیچیده به کار می گیرد .
و أکید کیدًا
<کید>; یعنی، احتیال (چاره جستن) که دو نوع مذموم و ممدوح دارد; هر چند که استعمال آن در مورد مذموم بیشتر است (مفردات راغب). <کیداً> مفعول مطلق است و بر پیچیدگی نقشه های خداوند دلالت دارد.
4 - خداوند خود ، مدافع قرآن در برابر تبلیغات مکّارانه کافران است .
إنّه لقول فصل . .. یکیدون کیدًا . و أکید کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 8
8- داوری کافران درباره دین ، براساس ملاک های سطحی و نه متکی بر اندیشه و دانش
و قال الذین کفروا . .. لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه
کافران، گرایش و عدم گرایش طبقات خاصی را به ایمان، ملاک اصلی داوری خود قرار دادند; بی آن که در متن قرآن و پیام دین خردمندانه بیندیشند.
ص: 902
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 8 - 2
2 - ملاک ممنوعیت رابطه نیک با کافران ، ستیز و جنگ آنان با دین و دینداران است ; نه صرف کافر بودن ایشان .
لاینهیکم اللّه عن الذین لم یق_تلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دی_رکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 40 - 14
14 - کیفر های کافران در آخرت ، بر پایه کردار آنان در دنیا است .
ما قدّمت یداه و یقول الکافر ی_لیتنی کنت تربًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 27 - 4
4 - بدترین عملکرد کافران ، مبنای مؤاخذه و مجازات الهی نسبت به آنان است .
و لنجزینّهم أسوأ الذی کانوا یعملون
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <أسوء> منصوب به نزع خافض و به تقدیر <لنجزینّهم علی أسوء الذی کانوا یعملون> باشد; یعنی، ما بی تردید در مقابل بدترین عملشان کیفر خواهیم داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 94 - 4
4- مشرکان و کافران عصر بعثت دارای ملاک های غلط برای شناخت رسولان الهی
قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
ص: 903
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 6
6 _ فرشتگان مرگ انسان های مؤمن و کافر را از یکدیگر تمییز می دهند و به کفر و ایمانشان آگاهند . *
و لو تری إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 2
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 48 - 15
15 - وعده خداوند ، به پیامبر ( ص ) برای جلوگیری از آزار و اذیت کافران و منافقان به آن حضرت
و دَعْ أذیهم و توکّل علی اللّه و کفی باللّه وکیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن ، اسارت ، محاصره و کمین زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 16 - 2
2 - باید کافران را از طمع در ایمان مردم مأیوس کرد و زمینه های موفقیت کافران در فریب مؤمنان را از بین برد .
فلایصدّنک عنها من لایؤمن بها
چنان که مفسران گفته اند: نهی <لایصدّنک> گرچه ظاهراً متوجه کافران است، ولی در حقیقت نهی از ایجاد سبب است; یعنی تو ای موسی _ و دیگر مؤمنان _ نباید به گونه ای عمل کنید که کافران بتوانند شما را از ایمان بازدارند.
ص: 904
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 24 - 7
7 - ممنوعیت اطاعت از گناه پیشگان و ناسپاسان کافر
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 5،9
5 - ممنوعیت پیوند دوستانه اهل ایمان ، با کافران و منکران دین و پیامبر
تلقون إلیهم بالمودّه و قد کفروا بما جاءکم من الحقّ
9 - ممنوعیت دوستی و ارتباط با کافران ، منوط به وجود درگیری و عداوت میان ایشان و مسلمانان *
لاتتّخذوا عدوّی و عدوّکم أولیاء . .. یخرجون الرسول و إیّاکم
برداشت بالا، بدان احتمال است که تعبیر <قد کفروا . .. یخرجون الرسول...> _ که فلسفه نهی در <لاتتّخذوا عدوّی> را بیان می کند _ در عین حال قلمرو نهی را نیز مشخص سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 9 - 3،4
3 - فرمان خداوند به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر سازش نکردن با کافران تکذیب گر و نپذیرفتن هرگونه پیشنهاد سازش
فلاتطع المکذّبین . ودّوا لوتدهن فیدهنون
4 - سازش و نرمش نشان دادن با کافران ، بر سر مسائل عقیدتی و مواضع اصولی ، ممنوع است .
فلاتطع المکذّبین . ودّوا لوتدهن فیدهنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 9
9- کمترین تمایل و کوچک ترین اتکا به کافران ، ممنوع است .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
از اینکه خداوند می فرماید: <اگر ما ثبات قدم به تو نداده بودیم، نزدیک بود که تو اندکی به آنان تمایل و اتکا بکنی> استفاده می شود که تمایل به کافران ممنوع است.
ص: 905
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 3
3 - نزاع و مجادله دو گروه حق و باطل و مؤمن و کافر ، به پیشگاه پروردگار در قیامت
ثمّ إنّکم یوم القی_مه عند ربّکم تختصمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 31 - 2
2 - پیامبر ( ص ) با مشرکان و کافران به پیشگاه خداوند در قیامت ، به جدال و نزاع و دفاع از مواضع خویش خواهند پرداخت .
ثمّ إنّکم یوم القی_مه عند ربّکم تختصمون
<اختصام> (مصدر <یختصمون>) به معنای جدال و نزاع دو فرد یا دو گروه است که هر یک می کوشد، سخن دیگری را ابطال کند. گفتنی است در این که مقصود از دو گروه متخاصم کیانند، میان مفسران چند دیدگاه وجود دارد که بهترین آنها دو نظریه است: 1_ پیامبر(ص) با کافران و مشرکان; 2_ دو گروه حق و باطل از هر ملت و امتی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 1
1 _ سران کفر و شرک و پیروانشان پس از ورود به جهنم به مجادله و کشمکش خواهند پرداخت.
قالت أخریهم لأولیهم . .. و قالت ألیهم لأخریهم فما کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 7
7 _ دستیابی به عزت و شکوه ، هدف منافقان در پذیرش ولایت کافران و طرح دوستی با آنان
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء . .. أیبتغون عندهم العزّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 1،8
ص: 906
1 _ منافقان به هنگام پیروزی مسلمانان ، خود را یاور آنان و به گاه غلبه کافران ، خود را طرفدار و عامل پیروزی ایشان جلوه می دهند .
الذین یتربّصون بکم . .. قالوا ألم نستحوذ علیکم
<الذین یتربّصون>، بدل برای <الذین یتخذون> است و توضیح دهنده ویژگیهای منافقان.
8 _ منافقان ، خائنِ به جبهه اسلام و مؤمنان و خوش خدمت به کافرانند .
قالوا ألم نستحوذ علیکم و نمنعکم من المؤمنین
<استحوذ> به معنای غلبه و استیلا است و مراد از جمله <و ان کان للکافرین . .. الم نستحوذ> _ با توجه به سیاق آیه _ این است که منافقان پس از پیروزی کافران به آنان می گویند: در هنگامه جنگ ما بر شما استیلا داشتیم ولی شما را نکشتیم، بر این اساس جمله <نمنعکم من المؤمنین> به این معنا خواهد بود که بین شما و اهل ایمان حائل شدیم و نگذاشتیم آنان نیز به شما دسترسی پیدا کنند، تا پیروزی برای شما حاصل شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 16 - 10
10 - اظهار ایمان و خداترسی منافقان ، ابزاری در دست آنان برای توجیه پیمان شکنی خود با کافران
کمثل الشیط_ن . .. قال إنّی بریء منک إنّی أخاف اللّه ربّ الع_لمین
از تشبیه منافقان به شیطان _ با توجه به ادعای خداترسی وی _ مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 14 - 5
5 -اراده و مشیت خداوند ، در غفران یا کیفر کافران بی هیچ گونه معارضی ، تحقق می پذیرد .
و للّه ملک السم_وت و الأرض یغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء
از ارتباط <للّه ملک. ..> با <یغفر لمن...> استفاده می شود که مشیّت الهی معارض ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 58 - 11
11 _ ترک اندیشه در احکام و شعایر دین اسلام ، ریشه استهزای کافران نسبت به آن
اتخذوها هزواً و لعباً ذلک بانهم قوم لایعقلون
در برداشت فوق <لایعقلون>، فعلی متعدی گرفته شده و مفعول آن محذوف فرض شده است. یعنی لایعقلون الدین و الصلوه و ... .
ص: 907
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 22 - 6
6- رسوخ باطل در روح کافران ، مایه به تمسخر گرفتن جدی ترین هشدارها
قالوا . .. فأتنا بما تعدنا إن کنت من الص_دقین
تعبیر <لتأفکنا عن آلهتنا>، نشانگر رسوخ بت پرستی و شرک در روح قوم عاد و درخواست عذاب، در حقیقت سخنی از روی استهزا و ناباوری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 50 - 4
4 - روی گردانی کافران از کلام بیداربخش و پندآموز قرآن ، ناشی از نابخردی و کوته فکری آنان بود .
فما لهم عن التذکره معرضین . کأنّهم حمر مستنفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 34 - 1،2
1 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن کافران تا جایی که خانه های خود را مجلل و دارای درب ها و ورودی های متعدد بسازند .
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. و لبیوتهم أبوبًا
2 - شکوه بخشیدن به زندگی کافران تا جایی که آنان در خانه های مجلل خویش بر تخت هاتکیه زنند در حیطه قدرت و توانایی خداوند
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. و لبیوتهم أبوبًا و سررًا علیها یتّکئون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 6 - 2
2 - آگاه نبودن از زمان برپایی قیامت ، بهانه کافران برای انکار آن
یسئل أیّان یوم القی_مه
ص: 908
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 2
2 - خداوند ، به منظور جلوگیری از گرایش عمومی انسان ها به کفر ، زندگی تمامی کافران را سرشار از امکانات رفاهی و تجملی نساخت ; بلکه فقر و غنا را نیز در میان ایشان تقسیم کرد .
و لولا أن یکون الناس أمّه وحده لجعلنا . .. سقفًا من فضّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 73 - 2
2 - تأخیر عذاب کافران و اعطای مهلت به آنان ، ناشی از فضل و رحمت الهی
و یقولون متی ه_ذا الوعد . .. و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس
این آیه در ادامه آیات قبل و بیانگر حکمت تأخیر انداخته شدن عذاب کافران و اعطای مهلت به آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 16
16 - ایجاد وحشت در قلب کافران ، از ابزار الهی در حمایت از جهادگران مسلمان
هو الذی أخرج . .. و قذف فی قلوبهم الرعب
از این که خداوند، پس از بیان شکست یهود _ به رغم برخورداری آنان از تجهیزات و استحکامات _ موضوع ایجاد وحشت را مطرح کرده است; مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 6 - 2
2 - آگاه نبودن از زمان برپایی قیامت ، بهانه کافران برای انکار آن
یسئل أیّان یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 909
17 - احقاف - 46 - 7 - 6
6- سحر خواندن قرآن ، نتیجه تضاد و بحران درونی کافران ، در انکار حق و مشاهده نفوذ آیات وحی *
قال الذین کفروا للحقّ لمّا جاءهم ه_ذا سحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 42 - 1
1 - اتهام های کافران ، علیه دین و پیامبر ( ص ) ناشی از مکر و حلیه آنان
أم تریدون کیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 50 - 3
3 - اتهام بی دلیل سحر به قرآن و تورات از سوی کافران صدراسلام ، برخاسته از هواپرستی آنان بود .
قالوا سحران تظ_هرا . .. فاعلم أنّما یتّبعون أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 53 - 2
2 - روحیه طغیان و سرکشی ، ریشه اصلی مواضع همگون کافران علیه پیامبران
أتواصوا به بل هم قوم طاغون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 33 - 3
3 - لجاجت و پافشاری بر کفر ، ریشه مبارزه کافران علیه قرآن
أم یقولون تقوّله بل لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 82 - 11
11 - مخالفت کافران و مشرکان صدر اسلام با پیامبراسلام ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود .
کانوا أکثر منهم و أشدّ قوّه و ءاثارًا فی الأرض
نکوهش مخالفان پیامبراسلام، بر عبرت نگرفتن آنان از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، می رساند که سرپیچی آنان از
ص: 910
پذیرش اسلام، برخاسته از دلخوشی آنان به امکانات و اقتدار نسبی خود بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 6
6 - مصیبت ها و رنج های کافران ، پی آمد عملکرد خود آنان
و لولا أن تصیبهم مصیبه بما قدّمت أیدیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 5 - 1
1_ شبهات کافران درباره معاد ، ناشی از روحیه حق ستیزی آنان است ; نه نامعقول بودن آن .
بل کذّبوا بالحقّ لمّا جاءهم
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که مراد از <الحقّ>، حقانیت قرآن و رسالت پیامبر(ص) باشد; یعنی، اینان در همان آغاز نشانه های حق را دیدند و به تکذیب آن پرداختند. این حق ستیزی، بسیاری از حقایق معقول را برای آنان، ناممکن جلوه داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 82 - 4
4 - سطحی نگری و غفلت از قدرت بی انت های خداوند ، منشأ تردید و استبعاد کافران نسبت به مسأله رستاخیز
و هو الذی ذرأکم فی الأرض و إلیه تحشرون. و هو الذی یحی و یمیت... أفلاتعقلون ...قا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 55 - 7
7 - خداوند ، کافران حاکم پیش از اسلام را ، شکست داد و پیامبران و مؤمنان نیکوکار را ، پیروز کرده و جایگزین آنان در سطح زمین قرار داد .
وعد اللّه الذین ءامنوا . .. کما استخلف الذین من قبلهم
ص: 911
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 74 - 8
8 - علم خداوند به توطئه های کافران ، مایه ناکامی آنان در دستیابی به اهدافشان
و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون . .. و إنّ ربّک لیعلم ما تکنّ صدورهم و ما یعلنون
طرح علم خدا به اسرار نهانی و کارهای آشکار توطئه گران علیه دین و رسالت پیامبر(ص)، اشاره به این نکته دارد که آنان در هر حال در منظر خدا هستند و نمی توانند چیزی را از او مخفی کرده و به اهداف شان برسند. این بیان، می تواند تعلیلی باشد بر آنچه که قبلاً در ضمن <و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون> آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 10
10 - پیروزی رسولان الهی بر کافران ، به اراده و مشیت خداوند است .
و ل_کنّ اللّه یسلّط رسله علی من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 14 - 15
15 - غلبه یافتن پیروان حضرت عیسی ( ع ) بر کافران بنی اسرائیل ، در نتیجه تأییدات و امداد های الهی
فأیّدنا الذین ءامنوا . .. فأصبحوا ظ_هرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 6
6 - خداوند ، کافران و مشرکان ستیزه جوی صدر اسلام را از دست یافتن به هدف خود ( ریاست و سروری بر مردم ) مأیوس ساخت .
إنّ الذین یج_دلون فی ءای_ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر ما هم بب_لغیه
این فرموده خداوند که: <در دل کافران کبر و خودبرتر بینی وجود دارد; ولی به آن نمی رسند>; کنایه از این است که آنان نمی توانند با ریاست و سروری بر مردم، _ که آرزوی آنها است _ کبر و خودبرتر بینی خود را تحقق بخشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 33 - 10
10- ظلمی که به کافران از ناحیه ایستادگی در برابر کتاب های آسمانی شده است ، از ناحیه خداوند نبوده و از سوی خود
ص: 912
آنان بوده است .
و ما ظلمهم الله و ل_کن کانوا أنفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 65 - 2
2 _ یادآور شدن قدرت اختصاصی خداوند بر فرستادن انواع عذاب بر مشرکان و کافران، از وظایف تبلیغی پیامبر(ص)
قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 77 - 4
4 - عذاب کافران در دوزخ ، به اراده خدا و تحت فرمان او است .
حتّی إذا فتحنا علیهم بابًا ذا عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 57 - 2
2 - تقدیر عذاب برای کافران و نیز نجات مؤمنان ، متکی به اراده الهی است .
فأنجین_ه و أهله إلاّ امرأته قدّرن_ها من الغ_برین
برداشت یاد شده با توجه به انتساب فعل <أنجینا> و <قدّرنا> به خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 3 - 1
1 - نزول عذاب بر کافران و بازداشتن آن به تقدیر و فرمان خداوند است .
بعذاب واقع . للک_فرین ... من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 6 - 1
1 - انکار معجزات و دلایل روشن پیامبران و روی گردانی از تعالیم آنان ، عامل گرفتاری کافران پیشین به سرنوشت شوم و عذاب دردناکِ الهی
الذین کفروا . .. لهم عذاب ألیم . ذلک بأنّه کانت تأتیهم رسلهم بالبیّن_ت ... فکفرو
<بیّنه> (مفرد <بیّنات>) به معنای دلیل و حجت است; ولی در قرآن بر معجزه پیامبران الهی نیز اطلاق شده است.
ص: 913
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 4
4 - آخرت پر شرر کافران ، دستاورد خود ایشان است .
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا . .. فویل للذین کفروا من یومهم
از انتساب <یوم> به ضمیری که به کافران بازمی گردد، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 7
7- کافرانِ پیرو ، در قیامت با اعتراف به پیروی کورکورانه از رهبران خویش ، آنان را مسؤول بدفرجامی خود معرفی خواهند کرد .
فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 6 - 1
1 - انکار معجزات و دلایل روشن پیامبران و روی گردانی از تعالیم آنان ، عامل گرفتاری کافران پیشین به سرنوشت شوم و عذاب دردناکِ الهی
الذین کفروا . .. لهم عذاب ألیم . ذلک بأنّه کانت تأتیهم رسلهم بالبیّن_ت ... فکفرو
<بیّنه> (مفرد <بیّنات>) به معنای دلیل و حجت است; ولی در قرآن بر معجزه پیامبران الهی نیز اطلاق شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 2
2 - خداوند ، به منظور جلوگیری از گرایش عمومی انسان ها به کفر ، زندگی تمامی کافران را سرشار از امکانات رفاهی و تجملی نساخت ; بلکه فقر و غنا را نیز در میان ایشان تقسیم کرد .
و لولا أن یکون الناس أمّه وحده لجعلنا . .. سقفًا من فضّه
ص: 914
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 188 - 5
5 - اجابت درخواست های کافران از سوی پیامبران ، منوط به اذن الهی
فأسقط علینا کسفًا . .. قال ربّی أعلم بما تعملون
برداشت یاد شده از آن جا است که شعیب(ع)، پاسخ گویی به درخواست مردم <ایکه> را، به خدا و علم او محول کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 18
18 - خداوند ، پاداش عمل مؤمنان را بر اساس تفضل خویش و کیفر کافران را بر پایه عدل می دهد .
رجال . .. لیجزیهم اللّه أحسن ما عملوا و یزیدهم من فضله ... و الذین کفروا ... فوف
برداشت یاد شده، از مقایسه میان دو گونه برخورد خداوند با مؤمنان و کافران به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 188 - 3
3 - کیفر کافران و نوع ، زمان و مقدار آن در اختیار خداوند است ; نه به اقتراح کافران .
فأسقط علینا کسفًا . .. قال ربّی أعلم بما تعملون
تعبیر <ربّی أعلم. ..> در پاسخ درخواست کافران، در بر دارنده این معنااست که چون خداوند از هر کس به اعمال بندگان داناتر است; پس تنها او است که نوع، زمان و مقدار کیفر آنان را تعیین می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 9 - 7
7 - عزت و حکمت الهی ، مقتضی کیفر کافران و پاداش مؤمنان است .
فبشّره بعذاب ألیم . .. لهم جن_ّ_ت النعیم ... و هو العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 14 - 5
5 -اراده و مشیت خداوند ، در غفران یا کیفر کافران بی هیچ گونه معارضی ، تحقق می پذیرد .
و للّه ملک السم_وت و الأرض یغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء
از ارتباط <للّه ملک. ..> با <یغفر لمن...> استفاده می شود که مشیّت الهی معارض ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 915
12 - نور - 24 - 40 - 9
9 - فرو رفتن کفرپیشگان در ظلالت و سردرگمی گریز ناپذیر ، برخاسته از محرومیت آنان از نور هدایت الهی است .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ ... من فوقه سحاب ظلم_ت بعضها فوق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 61 - 7
7 - منکران آیات خدا و کافران به خدا ، تحت تأثیر عوامل بیرونی و منفعلانه ، از خدا و آیات او ، روی گرداندند و نه با منطق و برهان
و لئن سألتهم من خلق . .. و سخّر ... لیقولنّ اللّه فأنّی یؤفکون
مجهول آورده شدن فعل <یؤفکون> دلالت بر این می کند که مشرکان و منکران آیات خدا و مؤمنان به باطل، تحت تأثیر القائات بیرونی، چنین روی کردی را پیدا کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 31 - 16
16 - ازدیاد شک و تردید نسبت به حقانیت قرآن ، بر اثر یادآوری بعضی از حقایق الهی ، جلوه ای از گمراه شدن کافران و بیماردلان از سوی خداوند
کذلک یضلّ اللّه من یشاء و یهدی من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 4
4 _ کبرورزی و خودبرتربینی اشراف کفرپیشه مدین ، ریشه مبارزه آنان با شعیب و رسالت های او
قال الملأ الذین استکبروا من قومه لنخرجنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 3
3 - اساسِ جدالِ کافران درباره خدا ، برخاسته از تقلید و تعصّب خویشاوندی آنان بود .
یج_دل فی اللّه . .. قالوا بل نتّبع ما وجدنا علیه ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 56 - 5
5 - کبر و خودبرتربینی ، عامل جدال و ستیزه جویی کافران و مشرکان با آیات الهی و پیامبر اسلام ( ص )
إنّ الذین یج_دلون فی ءای_ت اللّه . .. إن فی صدورهم إلاّ کبر
ص: 916
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 31 - 13
13 - مخالفت برخی از کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، ناشی از بیماردلی و غرضورزی آنان بود .
و لیقول الذین فی قلوبهم مرض . .. ماذا أراد اللّه به_ذا مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 47 - 6
6 - مصیبت ها و رنج های کافران ، پی آمد عملکرد خود آنان
و لولا أن تصیبهم مصیبه بما قدّمت أیدیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 9 - 6
6 - مهلت یافتن کافران در دنیا ، ناشی از رحمت خدا است و نه معلول عجز او از مکافات .
فسیأتیهم أنب_ؤا ما کانوا به یستهزءون . .. و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
تأکید بر شکست ناپذیری و رحمت خدا، پس از تهدید کافران به عذاب اخروی (فسیأتیهم أنباؤا ما کانوا به یستهزءون) می تواند بیانگر این حقیقت باشد که تأخیر عذاب کافران در دنیا، به خاطر ناتوانی خدا نیست; بلکه رحمت و مهر او سبب شده است تا آنان را مهلت دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 140 - 5
5 - مهلت دادن خدا به کافران و حق ستیزان ، معلول رحمت و لطف او است ; نه از روی ضعف و ناتوانی .
و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
یادکرد سرگذشت قوم عاد از یکسو تسلی بخش خاطر پیامبر(ص) و از سوی دیگر هشداری است به مشرکان مکه که اگر بر آنان عذاب نازل نشده، از باب ناتوانی حق تعالی نیست; بلکه از باب رحمتی است که او بر مردمان دارد و چون زمینه آن به پایان رسد، عزت و قهر الهی گریزناپذیر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 191 - 4
ص: 917
4 - مهلت خداوند به کافران حق ستیز صدراسلام و تأخیر در مجازات آنان ، معلول رحمت او است ; نه برخاسته از ضعف و ناتوانی .
و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
یادکرد سرگذشت شعیب(ع) و مردم ایکه، از یکسو تسلی بخش خاطر پیامبر(ص) می باشد و از سوی دیگر هشداری به شرک پیشگان حق ستیز مکه است که اگر بر آنان عذاب نازل نشده، نه از باب ناتوانی خداوند است; بلکه از باب رحمتی است که او بر مردمان دارد و چون زمینه آن به پایان برسد، قهر الهی گریزناپذیر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 73 - 2
2 - تأخیر عذاب کافران و اعطای مهلت به آنان ، ناشی از فضل و رحمت الهی
و یقولون متی ه_ذا الوعد . .. و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس
این آیه در ادامه آیات قبل و بیانگر حکمت تأخیر انداخته شدن عذاب کافران و اعطای مهلت به آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 3 - 7
7 - مهلت یافتن کافران در دنیا ، معلول حکمت و مصلحت سنجی خداوند است ; نه عجز و ناتوانی او .
و هو العزیز الحکیم . .. و لولا أن کتب اللّه علیهم الجلاء لعذّبهم فی الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 68 - 5
5 - مهلت خداوند به کافران حق ستیز صدراسلام ، به خاطر رحمت و لطف او بود ; نه برخاسته از ضعف و ناتوانی .
و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
یادکرد سرگذشت موسی و فرعون تسلّی بخش خاطر پیامبر(ص) و نیز هشداری است به کافران مکه که نازل نشدن عذاب بر آنان، نه از باب ناتوانی حق تعالی است; بلکه از باب رحمتی است که بر مردمان دارد و چون زمینه آن به پایان برسد، عزّت و قهر الهی گریزناپذیر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 104 - 5
5 - مهلت خداوند به کافران حق ستیز صدراسلام ، ناشی از رحمت و لطف او بود ; نه برخاسته از ضعف و ناتوانی وی .
و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
یادکرد سرگذشت حضرت ابراهیم(ع) و فرجام اخروی مشرکان، هشداری است به شرک پیشگان صدراسلام که اگر بر آنان عذاب نازل نمی شود، نه از ناتوانی حق تعالی است; بلکه از باب رحمت او بر مردمان است و چون زمینه آن به پایان برسد، عزّت و قهر الهی گریز ناپذیر خواهد بود.
ص: 918
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 122 - 5
5 - مهلت خداوند به کافران حق ستیز صدراسلام ، معلول رحمت و لطف وی بود ; نه برخاسته از ضعف و ناتوانی او .
و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
یادکرد سرگذشت قوم نوح، از یکسو تسلی خاطر پیامبر(ص) و از سوی دیگر هشداری بود به مشرکان که اگر بر آنان عذاب نازل نشده; نه از باب ناتوانی حق تعالی است; بلکه از باب رحمتی است که بر مردمان دارد و چون زمینه آن به پایان رسد، عزت و قهر الهی گریزناپذیر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 175 - 4
4 - مهلت خدا به کافران و حق ستیزان صدراسلام و تأخیر در مجازات آنان ، معلول رحمت او بود ; نه برخاسته از ناتوانی .
و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
یاد آوری سرگذشت قوم لوط، از یک سو تسلّی بخش خاطر پیامبر(ص) است و از سوی دیگر هشداری به شرک پیشگان صدر اسلام است که اگر بر آنان عذاب نشده، نه از باب ناتوانی خداوند است; بلکه از باب رحمتی است که او بر مردمان دارد و چون زمینه آن به پایان برسد، قهر الهی گریزناپذیر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 37 - 5
5 - خداوند ، مشرکان و کافران صدر اسلام را از گمراه کردن مؤمنان هدایت یافته ، مأیوس ساخت .
و من یهد اللّه فما له من مضلّ
یادآوری گمراه نشدن هدایت یافتگان (مؤمنان)، می تواند به منظور مأیوس ساختن کافران و مشرکان در تبلیغات و تلاش هایشان علیه اسلام و مسلمین باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 2
2 - کافرانی که در ادعا ، آماده سازش بودند ، زمینه پذیرش دین پیامبر ( ص ) را نداشتند .
و لی دین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 919
15 - ص - 38 - 2 - 3
3 - خوی سرکشی و حق ناپذیری کافران در آغاز بعثت ، مانع پذیرش اسلام از سوی آنان گردید .
و القرءان ذی الذکر . بل الذین کفروا فی عزّه و شقاق
<بل> در <بل الذین. ..> برای اضراب انتقالی است; بدین معنا که خداوند پس از آن که خاصیت بیدارگری و ذکر بودن قرآن را مطرح فرمود، به پاسخ این سؤال پرداخت که: چرا کافران چنین کتاب آگاهی بخش را نپذیرفتند؟ در جواب می فرماید: نپذیرفتن آنان به دلیل وجود روح سرکشی و حق ناپذیری در آنها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 4 - 3
3 - انسان بودن پیامبر ( ص ) و برخاستن ایشان از میان توده های مردم ، مانع ایمان آوردن کافران صدراسلام بود .
و عجبوا أن جاءهم منذر منهم و قال الک_فرون ه_ذا س_حر کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 17
17 - توجه و ایمان به آگاهی همه جانبه خداوند بر احوال و رفتار کافران و گمراهان ، بازدارنده آدمی از حسرت و اندوه شدید نسبت به آنان
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت إنّ اللّه علیم بما یصنعون
جمله <إنّ اللّه علیم. ..> تعلیل برای جمله <فلاتذهب نفسک علیهم حسرات> است; یعنی، از آن جایی که خداوند بر احوال کافران آگاه است، پس به حال آنان حسرت مخور. این معنا گویای دو مطلب است: 1_ چون خدا بر احوال کافران آگاه است و آنان تحت نظر او قرار دارند، پس باید آنهارا به خدا واگذاشت و بیش از این بر آنان اندوه نخورد. 2_ این سخن نوعی دلداری به پیامبر(ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 11
11 - پیروی از سنت های جاهلی ، عامل اصلی ایمان نیاوردن کافران و موضع گیری در برابر پیامبران
إنّا وجدنا ءاباءنا علی أمّه . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 4
ص: 920
4 - ثروت و جمعیت بسیار کافران در صدر اسلام ، عامل تکذیب دین و مانع آنان از پذیرش ایمان
أن کان ذا مال و بنین
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که <أن کان ذا. ..> متعلق به فعل محذوفی (مانند <کذّب>) باشد که جمله شرطیه <إذا تتلی...> _ در آیه بعد _ بر آن دلالت دارد. تقدیر آن چنین است: <لکونه ذا مال و بنین کذّب بآیاتنا...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 58 - 4
4- غفران و رحمت گسترده الهی ، مانع مؤاخذه و مجازات سریع کافران هدایت ناپذیر است .
و ربّک الغفور ذوالرحمه لو یؤاخذهم بما کسبوا لعجّل لهم العذاب
مرجع ضمیر <هم> در <یؤاخذهم> واژه <مَن ذُکِّرَ. ..> در آیه قبل است; یعنی، آنان که از آیات الهی، اِعراض کرده و به مهلکه هدایت ناپذیری درافتادند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 14 - 10
10 - باور مؤمنان به مجازات حتمی کافران از سوی خداوند ، مانع اقدام های شتابزده آنان در مقابله با کافران
یغفروا . .. لیجزی قومًا بما کانوا یکسبون
<لام> در <لیجزی> برای تعلیل است و فلسفه امر به خویشتن داری مؤمنان در برابر کافران را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 6
6 - ابّهت و هیمنه مسلمانان ( پس از غزوه بنی نضیر ) ، مانع از اقدام جبهه کفر و نفاق به نبردی رویاروی با آنان
لأنتم أشدّ رهبه فی صدورهم . .. لایق_تلونکم جمیعًا إلاّفی قرًی محصّنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 3
3 _ بنی اسرائیل در صورت ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن خود را به ولایت و دوستی کافران آلوده نمی ساختند .
ص: 921
و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 4
4 - توجه مسلمانان به عمق دشمنی ها و تعارض های جبهه کفر با اسلام ، مانع برقراری روابط دوستانه با آنان
تسرّون إلیهم بالمودّه . .. إن یثقفوکم یکونوا لکم أعداء
از بیان دشمنی کافران با مؤمنان _ در پی خبر دادن از رابطه دوستی باکافران _ استفاده می شود که توجه به این امر بازدارنده مسلمانان از ارتباط با آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 13 - 2
2 - ایمان راستین ، ناسازگار با دوستی نسبت به کافران و خداستیزان
ی_أیّها الذین ءامنوا لاتتولّوا
از آن جا که خطاب متوجه مؤمنان است; استفاده می شود که وصف ایمان، در حکم (دوستی نکردن) نقش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 13
13- هیچ گاه میان کافران و مسلمانان ، با حفظ مواضع اصولی تسالم کامل و دوستی حقیقی برقرار نخواهد شد .
و إن کادوا لیفتنونک عن الذی أوحینا إلیک . .. و إذًا لاَتّخذوک خلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 19
19 - توجه به آگاهی خدا از آشکار و نهان ، بازدارنده مؤمنان از ارتباط سرّی با کافران
تسرّون . .. و أنا أعلم بما أخفیتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 10
10 - اقتدار الهی ، پشتوانه استجابت دعای مؤمنان در مصون ماندن از سلطه کافران
ربّنا لاتجعلنا فتنه . .. إنّک أنت العزیز الحکیم
ص: 922
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 36 - 4
4 - لجاجت و عناد ، مانع درس آموزی کافران از آفرینش هستی
أم خلقوا السم_وت و الأرض بل لایوقنون
عبارت <بل لایوقنون> بیانگر این نکته است که موضع گیری ناباورانه کافران درباره قرآن و پیامبر(ص) برخاسته از یقین علمی آنان نیست; بلکه صرفاً از روی ستیزه جویی و لجبازی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 44 - 2
2 - سطحی نگری و توجیه گری کافران ، نسبت به آیات هشداردهنده الهی ، مانع عبرت آموزی آنان است .
و إن یروا کسفًا من السّماء ساقطًا یقولوا سحاب مرکوم
از این که کافران، با وجود مشاهده نشانه های عینی عذاب، آن را پدیده ای طبیعی و بی خطر می انگارند; استفاده می شود که حتی نمایاندن نمودهای اعجازی، مایه عبرت آنان نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 4
4 - اصرار کافران بر تکذیب تهدید های الهی ، مانع عبرت گیری آنان از فرجام هلاکت بار پیشینیان
هل أتیک . .. بل الذین کفروا فی تکذیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 30
30- وجود مؤمنانی در نسل و صلب کافران مکه ، مانع نزول عذاب الهی بر آنان *
لولا رجال مؤمنون . .. لم تعلموهم ... لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم عذابًا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از مردان و زنان مؤمن در آیه شریفه، فرزندانی باشند که از کافران مکه تولد خواهند یافت و به ایمان خواهند گروید. آنچه مؤید این احتمال است، تعبیر <لم تعلموهم> و نیز <لو تزیّلوا> می باشد; زیرا <لو>ی امتناعیه، تفکیک ناپذیری نسل مؤمن از کافران عصر بعثت را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 923
16 - غافر - 40 - 12 - 1
1 - کفر و گرایش به شرک ، سبب پذیرفته نشدن عذرخواهی و درخواست کافران و مشرکان برای رهایی خویش از عذاب الهی
ذلکم بأنّه إذا دعی اللّه وحده کفرتم و إن یشرک به تؤمنوا
<ذلکم> اشاره به مطلب گذشته (عذاب شدن) دارد; یعنی، <ذلکم الذی أنتم فیه من العذاب>. گفتنی است که <باء> در <بأنّه> برای سببیت می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 45 - 8
8 - سنت امهال ، مانع از کیفر دنیوی کافران است .
و لولا کلمه سبقت من ربّک لقضی بینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 55 - 10
10 - عامل بازداشتن کافران از رویکرد به حق ، دروغ پردازی آنان است .
کذلک کانوا یؤفکون
<کذلک> اشاره به دروغ پردازی و افترا زدن کافران مجرم است; یعنی، همان طور که در قیامت دروغ می گویند در دنیا نیز عمل می کردند. لازم به ذکر است که ریشه <یؤفکون> <إفک> است و به معنای <هر نوع باز داشته شدن از جهت و موقعیتی است که شایسته بوده در آن موقعیت باشد> (مفردات راغب). بنابراین، مراد از <یؤفکون>، منصرف شدن از عقیده حق و گرایش یافتن به باطل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 88 - 8
8- عذاب اخروی کافران ، بازتاب فسادگری مستمر خود آنان است .
زدن_هم عذابًا . .. بما کانوا یفسدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 75 - 1
1 - شادمانی ناحق و سر مستی گسترده در جامعه از سوی کافران و مشرکان ، سبب گرفتار شدن آنان به انواع عذاب ها در
ص: 924
قیامت
ذلکم بما کنتم تفرحون فی الأرض بغیر الحقّ و بما کنتم تمرحون
<با> در <بما کنتم> برای سببیت است. <فرح> (مصدر <تفرحون>) به معنای سرور و شادمانی است و <مرح> (مصدر <تمرحون>) به معنای سرور و شادمانی افراطی و بیش از حد است آن گونه که سبب غرور و سر مستی می گردد. گفتنی است در این برداشت ، مشار الیه <ذلکم> عذاب های یاد شده در آیات پیشین، دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 95 - 10
10 _ کفرپیشگانی که با بی هدف خواندن سختی های بیدارکننده از تمامی عوامل هدایت بی بهره ماندند ، با عذابی غافلیگرانه از جانب خدا نابود شدند .
فأخذنهم بغته و هم لا یشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 96 - 10
10 _ جوامع کفرپیشه گذشته بر اثر تکذیب انبیا و مداومت بر اعمال ناپسند به عذاب الهی مبتلا شدند و به هلاکت رسیدند .
و لکن کذبوا فأخذنهم بما کانوا یکسبون
مراد از <ما کانوا یکسبون> گناهانی است که تکذیب انبیا از جمله آنهاست، نه اینکه مراد از آن فقط تکذیب انبیا باشد و گر نه جمله به این گونه بیان می شد: و لکن کذبوا فأخذنهم بما کانوا یکذبون.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 10 - 14
14 - مکر ها و توطئه های سوء کافران ، موجب عذاب شدید آنان است .
و الذین یمکرون السیئات لهم عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 28
28- نبرد پیروزمندانه مؤمنان علیه کفر ، عذاب دردناک الهی برای کافران
و لولا رجال مؤمنون . .. لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم
در این آیه <لعذّبنا>، مقابل صلح حدیبیه قرار گرفته است. از تقابل صلح و عذاب، دانسته می شود که مصداق بارز عذاب الهی برای کافران، دردی است که از شمشیر مؤمنان در میدان نبرد خواهند چشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 925
7 - توبه - 9 - 120 - 14
14 _ حرکت مؤمنان به سوی جنگ تبوک ، برانگیزنده خشم کافران بود .
و لا یطئون موطئاً یغیظ الکفار
با توجه به اینکه این بخش از آیات در مورد جنگ تبوک است، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 8 - 3
3 _ هلاکت فوری کافران و پایان مهلت آنان، در صورت نزول محسوس فرشتگان به عنوان معجزه بر پیامبر(ص)
و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر ثم لا ینظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 80 - 4
4 _ خداوند خواهان استقلال و سلطه ناپذیری پیروان ادیان الهی در برابر کافران
تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 4 - 4
4 _ واکنش کافران در برابر قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، رفتاری بس ظالمانه و مزورانه بود .
فقد جاءو ظلمًا و زورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 105 - 10
10 _ جامعه ایمانی وظیفه دار هشیاری در برابر موضعگیری های گمراه کننده کافران
یایها الذین ءامنوا علیکم انفسکم لایضرکم من ضل إذا اهتدیتم
<لا> در لایضرکم می تواند نافیه باشد بر این مبنا مراد از جمله <لایضرکم . ..> این است که چنانچه از ایمان خود مراقبت کنید از دام گمراهان می رهید و می تواند <لا> ناهیه باشد، یعنی ای مؤمنان مبادا گمراهان شما را از راه بدر برده و ایمان
ص: 926
شما را بربایند برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است. گفتنی است که مراد از <من ضل> به قرینه <ءامنوا> کفرپیشگان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 7
7 _ موضعگیری خصمانه کافران و مشرکان در قبال پیامبر ، علی رغم اعتقادشان به خدا
و إذ قالوا اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 53 - 1
1 - موضع گیری همگون کافران علیه پیامبران در طول تاریخ ، تداعی گر تبانی آنان بر مواضع یکسان و از شگفتی های تاریخ است .
أتواصوا به
<تواصی> (مصدر <تواصوا>) به معنای سفارش کردن برخی به بعضی دیگر است و استفهام در <أتواصوا به> برای تعجب است. در آیه شریفه، از موضع گیری یکسان کافران تاریخ در برابر رسولان الهی _ از آن جهت که گویا آنان همدیگر را بر این امر توصیه و سفارش کرده بودند _ اظهار تعجب شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 8
8 - تناقض آشکار ، در موضع گیری کافران علیه پیامبر ( ص )
فما أنت بنعمت ربّک بکاهن و لامجنون
با توجه به این که <کهانت> خود شیوه ای پیچیده و در اختیار تعدادی از افراد بوده و با جنون هرگز جمع نمی شود; متهم گشتن پیامبر(ص) به کهانت و جنون، نشانگر سردرگمی کافران و تناقض گویی آشکار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 36 - 5
5 - موضع گیری های کافران در قبال قرآن و پیامبر ( ص ) ، متکی به پندار _ و نه دلیل یقینی _
أم خلقوا السم_وت و الأرض بل لایوقنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 40 - 2
2 - توبیخ کافران از سوی خداوند ، به خاطر موضع گیری علیه دعوت حق و بی چشمداشت پیامبر ( ص )
أم تسئلهم أجرًا
ص: 927
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 5 - 6
6 - بنای کافران بر خصومت و موضع گیری علیه هر پیام جدیدالهی ، در طول تاریخ
و ما یأتیهم من ذکر من الرحم_ن محدث . .. معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 69 - 9
9 _ قال أبو جعفر(ع): لما نزلت <فلاتقعد بعد الذکری مع القوم الظالمین> قال المسلمون: کیف نصنع إن کان کلما استهزء المشرکون بالقرآن قمنا و ترکناهم فلاندخل إذا المسجد الحرام و لانطوف بالبیت الحرام فأنزل الله تعالی <و ما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء> و أمرهم بتذکیرهم و تبصیرهم ما استطاعوا.
امام باقر(ع) فرمود: چون آیه <فلاتقعد بعد الذکری مع القوم الظالمین> نازل شد، مسلمانان گفتند: حال که هرگاه مشرکان، قرآن را مسخره کنند، باید برخیزیم و از آنان دوری کنیم، در نتیجه هیچگاه نباید وارد مسجدالحرام شده و طواف خانه خدا را بجا آوریم، پس چه کنیم؟ در این هنگام خداوند آیه <و ما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء و لکن ذکری> را نازل کرد و در آن به مسلمانان دستور داد که، کافران را متذکر نموده و در حد توان، آنان را با موعظه بیدار کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 7
7- پاسخ کافران عصر بعثت ، در برابر آیات روشن و دلایل کافی توحید و اسلام ، بیان وضعیت بهتر اقتصادی و اجتماعی خود نسبت به مؤمنان بود .
قال الذین کفروا للذین ءامنوا . .. أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
لام در <للذین آمنوا> ممکن است برای تبلیغ باشد. در این صورت مؤمنان مخاطب کافران خواهند بود. همچین می تواند برای تعلیل بوده و مراد این باشد که کافران، به خاطر مؤمنان و در باره آنان، پرسش یادشده را مطرح کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 5
5 - جایگاه اجتماعی منافقان در نظام اسلامی و جامعه ایمانی ، همانند جایگاه کافران است .
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
ص: 928
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 8
8- کفرورزان عصر بعثت ، برتری وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود را نشانه حقانیت عقاید خویش می دانستند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
پاسخ کافران به دلایل روشن و آیات الهی، صرفاً تکیه بر مظاهر مادی و نظام اجتماعی خود بوده است و این نشان دهنده تفکر آنان و ارزش هایی است که در نظر آنها، معیار ارجحیت یک مکتب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 1
1- وجود جامعه هایی چند در تاریخ که از نظر امکانات زندگی و موقعیت اقتصادی و اجتماعی ، از کافران عصر بعثت برتر بوده اند .
و کم . .. من قرن هم أحسن أث_ثًا ورءیًا
<قرن> به معنای جامعه و مردمی است که اهل یک زمان و نزدیک به یکدیگر باشند و با هم زیست کنند (مفردات راغب). <أثاثاً> به معنای لوازم زندگی است و وصف <أحسن أثاثاً> نشانه پیشرفت اقتصادی و بهبود آن است. <رءْیا> اسمی است که مرادف <منظر> و <مرأی> (نما و منظره) می باشد (لسان العرب). بنابراین <أحسن رءیاً> ;یعنی، خوش نماتر. این نیز کنایه از بهینه بودن وضعیت اجتماعی و جذاب بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 4
4- در آغاز بعثت ، کافران مکه از وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهتری نسبت به مسلمانان برخوردار بودند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
<مقام> اسم مکان و مشتق شده از قیام است که در معنای مجازی موقعیت اجتماعی به کار رفته است و <خیر مقاماً> کنایه از بهتر بودن وضعیت اقتصادی می باشد. <ندی> به معنای جلیس و مجلس است (مفردات راغب). افتخار کافران به بهتر بودن مجلس و هم نشینان خویش، کنایه از بهتربودن وضعیت سیاسی و نظام اجتماعی آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 7
7- پاسخ کافران عصر بعثت ، در برابر آیات روشن و دلایل کافی توحید و اسلام ، بیان وضعیت بهتر اقتصادی و اجتماعی خود نسبت به مؤمنان بود .
قال الذین کفروا للذین ءامنوا . .. أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
لام در <للذین آمنوا> ممکن است برای تبلیغ باشد. در این صورت مؤمنان مخاطب کافران خواهند بود. همچین می تواند
ص: 929
برای تعلیل بوده و مراد این باشد که کافران، به خاطر مؤمنان و در باره آنان، پرسش یادشده را مطرح کرده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 8
8- کفرورزان عصر بعثت ، برتری وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود را نشانه حقانیت عقاید خویش می دانستند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
پاسخ کافران به دلایل روشن و آیات الهی، صرفاً تکیه بر مظاهر مادی و نظام اجتماعی خود بوده است و این نشان دهنده تفکر آنان و ارزش هایی است که در نظر آنها، معیار ارجحیت یک مکتب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 1،2
1- وجود جامعه هایی چند در تاریخ که از نظر امکانات زندگی و موقعیت اقتصادی و اجتماعی ، از کافران عصر بعثت برتر بوده اند .
و کم . .. من قرن هم أحسن أث_ثًا ورءیًا
<قرن> به معنای جامعه و مردمی است که اهل یک زمان و نزدیک به یکدیگر باشند و با هم زیست کنند (مفردات راغب). <أثاثاً> به معنای لوازم زندگی است و وصف <أحسن أثاثاً> نشانه پیشرفت اقتصادی و بهبود آن است. <رءْیا> اسمی است که مرادف <منظر> و <مرأی> (نما و منظره) می باشد (لسان العرب). بنابراین <أحسن رءیاً> ;یعنی، خوش نماتر. این نیز کنایه از بهینه بودن وضعیت اجتماعی و جذاب بودن آن است.
2- جوامع و تمدن های بسیاری در طول تاریخ ، با وجود قدرت و امکانات بسیار و موقعیت برتر نسبت به کافران عصر بعثت ، به هلاکت رسیده و نابود شدند .
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أحسن أث_ًثا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 4
4- در آغاز بعثت ، کافران مکه از وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهتری نسبت به مسلمانان برخوردار بودند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
<مقام> اسم مکان و مشتق شده از قیام است که در معنای مجازی موقعیت اجتماعی به کار رفته است و <خیر مقاماً> کنایه از بهتر بودن وضعیت اقتصادی می باشد. <ندی> به معنای جلیس و مجلس است (مفردات راغب). افتخار کافران به بهتر بودن مجلس و هم نشینان خویش، کنایه از بهتربودن وضعیت سیاسی و نظام اجتماعی آنان است.
ص: 930
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 6،7،8
6 - کافران کوشا برای اغوای مسلمانان ، در قیامت ، مؤاخذه خواهند شد .
و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیسئلنّ یوم القی_مه
7 - بازخواست کافران ، در قیامت ، به خاطر تلاش همواره آنان در افترا زدن است .
و لیسئلنّ یوم القی_مه عمّا کانوا یفترون
8 - بازخواست کافران ، در قیامت ، بازخواستی ناخواسته و همراه با بی اعتنایی است .
و لیسئلنّ یوم القی_مه عمّا کانوا یفترون
مجهول آورده شدن فعل <یُسئلنّ> _ که ضمیر نایب فاعلی آن، به <کافران> باز می گردد _ حکایت از حقیقت یاد شده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 31 - 13،15
13 - کافران به قرآن ، در قیامت مورد مؤاخذه قرار خواهند گرفت .
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و لو تری إذ الظلمون موقوفون عند ربّ
15 - ربوبیت الهی ، مقتضی مؤاخذه کافرانِ به قرآن
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و لو تری إذ الظ_لمون موقوفون عند رب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 6 - 4
4 _ مؤاخذه کفار به جرم مبارزه با اسلام ، پیش از ارائه معارف الهی قرآن به آنان و تمام شدن حجت بر ایشان ، ممنوع است .
و خذوهم و احصروهم . .. و إن أحد من المشرکین استجارک فأجره حتی یسمع کلم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 1
1 - مؤاخذه هلاکت بار ملت های کفرپیشه و مقتدر پیشین از سوی خداوند
فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 3
3 - هشدار خداوند به کافران ، نسبت به نداشتن گواه آسمانی بر آزادی مطلق از مسؤولیت و مؤاخذه
أم لکم براءه فی الزّبر
ص: 931
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 21 - 8
8 - کافران ، بر ترک فروع دین نیز توبیخ می شوند .
فما لهم . .. لایسجدون
مراد از سجود در آیه ممکن است معنای اصطلاحی آن و به خاک افتادن هنگام شنیدن آیات قرآن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 5
5 - در صورتی که کافران محارب ایمان آورند ، نباید بر خطا های پیشینشان ( کشتن مسلمانان ، فتنه انگیزی و . . . ) مورد مؤاخذه قرار گیرند .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 286 - 24،25،26
24 _ مواجهه و درگیری دائمی مؤمنان با کافران
فانصرنا علی القوم الکافرین
آیه مورد بحث گویای افکار و حالات دائمی مؤمنان در طول تاریخ است; در نتیجه آنان خود را همیشه به نحوی درگیر با کافران می بینند و از خداوند یاری می طلبند.
25 _ اظهار نیازمندی مؤمنان به نصرت الهی در نبرد با کافران ، از ویژگی های آنان
فانصرنا علی القوم الکافرین
26 _ نصرت و یاری مؤمنان در رویارویی با کافران ، از شؤون ولایت الهی بر مؤمنان
انت مولینا فانصرنا علی القوم الکافرین
تفریع جمله <فانصرنا> بر <انت مولینا> بیانگر آن است که ولایت الهی بر مؤمنان، مقتضی یاری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 12 - 4
4 _ کافران در دنیا ، مغلوب مؤمنان و در آخرت ، مقهور خدا هستند . *
قل للّذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 15،16
15 _ پیروزی نهایی مؤمنان بر کافران
ص: 932
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
بنابر اینکه جمله <لن یجعل اللّه> اخبار باشد و نه انشاء. و چون این جمله پس از فرض غلبه کافران است (و ان کان للکفرین نصیب)، اشاره به این دارد که پیروزی نهایی و دایمی از آن مسلمانان خواهد بود ; گرچه ممکن است در مقطعی غلبه با کافران باشد.
16 _ مؤمنان در صورت رعایت لوازم ایمان ، هرگز تحت سلطه کفار قرار نخواهند گرفت .
و لن یجعل اللّه للکفرین علی المؤمنین سبیلا
التفات از خطابِ <بینکم>، به غیبت با آوردن عنوان <المؤمنین> برای اشاره به این معناست که اگر مسلمانان لوازم ایمان را رعایت کنند و مؤمن واقعی باشند، هرگز کافران بر آنان سلطه نخواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 8
8 _ مؤمنان با پذیرش ولایت کافران ، حجت روشن خداوند را علیه خویش فراهم می کنند .
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا . .. أتریدون أن تجعلوا اللّه علیکم سلطناً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 53 - 13
13 _ برقراری پیوند های دوستی با کافران از سوی اهل ایمان ، تباه کننده اعمال نیک آنان
حبطت اعملهم فاصبحوا خسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 24
24 _ مؤمنان واقعی هرگز به خاطر ملامت دشمنان ، از عشق به خدا دست بردار نیستند و از فروتنی در قبال مؤمنان و سرافرازی در برابر کافران ، باز نمی مانند .
یحبهم و یحبونه . .. و لایخافون لومه لائم
بنابر اینکه جمله <و لایخافون . ..> در ارتباط با تمامی صفاتی باشد که در فرازهای پیشین بر شمرده شده نه خصوص <یجهدون>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 3
3 _ لزوم پایداری هر مؤمن در میدان نبرد با دو کافر ، نسخ کننده حکم پیشین ( لزوم پایداری هر مؤمن در برابر ده کافر )
ان یکن منکم عشرون . .. الئن خفف اللّه عنکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 72 - 12
12 _ وجود درگیری بین مؤمنان غیر مهاجر با کافران ، به خاطر دین و دینداری ، تنها موردی است که مهاجران و انصار موظف به یاری غیر مهاجران هستند .
و إن استنصروکم فی الدین فعلیکم النصر
ص: 933
قید <فی الدین> بیانگر این است که اگر کافران به انگیزه مبارزه با اسلام و دینداری غیر مهاجران به آنان هجوم بردند، باید سایر مسلمانان از آنان حمایت کنند و اگر درگیری بدین انگیزه نباشد، حمایت از آنان ضرورت ندارد. قابل ذکر است که <ال> در <النصر> جانشین مضاف إلیه است ; یعنی <فعلیکم نصرهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 123 - 8
8 _ مؤمنان پرهیزکار ، مورد حمایت و امداد الهی در جهاد با کافران
قتلوا الذین یلونکم من الکفار . .. أن اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 56 - 9
9 - کافران ، در قیامت ، از سوی مؤمنان عالِم ، سرزنش می شوند .
و قال الذین أوتوا العلم . .. فه_ذا یوم البعث
<فاء> در <فه_ذا> فصیحه است و دلالت بر جمله ای مقدر می کند که می تواند چنین باشد: <اگر شما، منکر قیامت بودید، این هم قیامت!>. <ه_ذا> در این بیان _ طبق گفته مفسران _ برای توبیخ و سرزنش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 28 - 4،5
4 - مؤمنان ، پیروزی نهایی بر کافران را ، به آنان گفته بودند .
و یقولون متی ه_ذا الفتح إن کنتم ص_دقین
5 - وعده وقوع حتمی قیامت ، از سوی مؤمنان به کافران داده شده بود .
و یقولون متی ه_ذا الفتح إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 22 - 2
2 - مسلمانان ، قادر به دفع هجوم کافران ، در صورت عدم انعقاد صلح حدیبیه و ناگزیری از جنگ *
و لو ق_تلکم الذین کفروا لولّوا الأدب_ر
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <لوقاتلکم> نظر به گذشته داشته باشد; یعنی، خداوند گرچه فتح مبین (صلح حدیبیه) را برای شما رقم زد و در پرتو آن ثمرات زیادی را برای شما به بار آورد; اما اگر این صلح هم صورت نمی گرفت و کافران به نبرد با شما برمی خاستند، شما با قدرت ایمانی و رهبری پیامبر(ص) آنان را منهزم می ساختید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 33 - 3
3 - مؤمنان نباید درباره ایمان و اعتقادات خود ، برای نقطه نظر های کافران ، ارزشی قائل شوند .
و ما أُرسلوا علیهم ح_فظین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 934
20 - مطففین - 83 - 34 - 2
2 - مؤمنان در قیامت ، همسان برخوردی که در دنیا از کافران دیده اند ، با آنان رفتار خواهند کرد .
إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون . .. فالیوم الذین ءامنوا من الکفّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 1،2،5،11،13،16
1 _ هشدار خداوند به کافران ، بر اینکه مهلت یافتن آنان به سودشان نیست .
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم
<املاء> از ماده <ملو>، به معنای مهلت دادن است و مراد از آن، تأخیر در عذاب کافران با طولانی شدن مدت عمر و بهره گیریشان از مواهب دنیاست.
2 _ کافران ، مهلت یافتن در دنیا را ، خیر و نیک و به سود خویش می پندارند .
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم
5 _ مهلت دادن خداوند به کافران ، تنها به جهت افزایش یافتن گناه آنان است .
انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً
11 _ مهلت خداوند به کافران ، زمینه ساز دوری آنان از خیر و سعادت با ارتکاب اعمال ناروا
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثما
<اثم>، در لغت به اعمالی گفته می شود که آدمی را از خیر و سعادت بازمی دارد. (مفردات راغب).
13 _ مهلت یافتن کافران در دنیا ( امهال ) ، زمینه ساز خواری و ذلّت آنها در آخرت
انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً و لهم عذاب مهین
16 _ مهلت یافتن و عمر طولانی کافران ، گویای عزّت و قرب آنان در نزد خدا نیست .
انّما نملی لهم لیزدادوا اثماً و لهم عذاب مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 133 - 3
3 _ مهلت دهی خداوند به کافران ، ناشی از مشیت وی و نه ناتوانی و عجز او
ان یشأ یذهبکم . .. و کان اللّه علی ذلک قدیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 8 - 3،5
3 _ هلاکت فوری کافران و پایان مهلت آنان، در صورت نزول محسوس فرشتگان به عنوان معجزه بر پیامبر(ص)
و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر ثم لا ینظرون
5 _ پایان یافتن مهلت کافران در صورت نزول محسوس فرشتگان به عنوان معجزه بر پیامبر(ص)
و لو أنزلنا ملکا لقضی الأمر ثم لا ینظرون
قطع مهلت کافران با نزول محسوس فرشته که مفاد جمله <لقضی الأمر> و <ثم لاینظرون> است، بر این نکته دلالت دارد که
ص: 935
تا قبل از نزول چنین آیاتی، کفار از مهلت الهی برخوردارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 65 - 6
6 _ خداوند در عین قدرت بر فرستادن انواع عذاب بر مشرکان و کافران، به آنان مهلت می دهد.
قل هو القادر علی أن یبعث علیکم
چون در آیات گذشته سخن از نزول عذاب و درخواست مشرکان در این زمینه بود، این آیه با بیان قدرت خداوند بر عذاب به طور ضمنی دلالت بر مهلت دادن به مشرکان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 133 - 11
11 _ بی نیازی و رحمت خداوند موجب امهال به جوامع کفر و ستم پیشه و نابود ساختن آنان است.
و ربک الغنی ذو الرحمه إن یشأ یذهبکم و یستخلف من بعدکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 183 - 1،5
1 _ سنت خداوند بر امهال کفرپیشگانِ تکذیب کننده و تأخیر در هلاکت و عذاب ایشان است .
و أملی لهم إن کیدی متین
املاء (مصدر اُملی از ماده ملاوه) به معنای مهلت دادن و تأخیر انداختن است. به مناسبت اینکه حقیقت بیان شده (مهلت دادن و تأخیر انداختن) درباره تکذیب کنندگان آیات الهی است، معلوم می شود مراد از تأخیر، تأخیر در عذاب است.
5 _ امهال خداوند به کفرپیشگان تکذیب کننده ، زمینه ساز افزایش عذاب آنان است .
و أملی لهم إن کیدی متین
چون امهال به عنوان <کید> مطرح شده است، معلوم می شود مهلت دادن در اینجا برای افزون شدن عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 11 - 1
1 _ امهال کفرمداران و منکران قیامت ( تأخیر انداختن مجازات آنان به جهان آخرت ) سنتی الهی است .
و لو یعجل اللّه للناس الشر . .. فنذر الذین لایرجون لقاءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 46 - 3
3 _ مشرکان ، کافران و دین ستیزان ، چون از بازگشت به سوی خدا و گرفتار شدن به عذاب جهنم مفرّی ندارند ، مهلت دادن خداوند به آنان نباید نگران کننده باشد .
و إما نرینک بعض الذی نعدهم أو نتوفینک فإلینا مرجعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 32 - 4،5،6
ص: 936
4_ خداوند کفرپیشگان و استهزا کنندگان پیامبران را مهلت می داد و فوراً آنان را عذاب نمی کرد .
فأملیت للذین کفروا
املاء (مصدر أملیت) به معنای مهلت دادن ، به تأخیر انداختن و طولانی کردن عمر است.
5_ خداوند پس از مدت ها و گذشت زمانهایی ، کفرپیشگان و استهزاگران انبیا را به عقوبت های خویش گرفتار می ساخت .
فأملیت . .. ثم أخذتهم فکیف کان عقاب
6_ تأخیر عذاب کفرپیشگان از سنت های خداوند است .
و لقد استهزیء برسل من قبلک فأملیت للذین کفروا
چون تأخیر عذاب برای همه کفرپیشگان بوده ، از آن <سنّت الهی بودن> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 75 - 2،4
2- مهلت به گمراهان و کافران ، سنت خداوند است .
من کان فی الضل_له فلیمدد له الرحمن مدًّا
به کارگیری فعل امر (فلیمدد) در مورد مهلت دهی به کافران، از حتمی بودن این امهال و سنت بودن آن حکایت می کند; چرا که خداوند آن را به صورت الزام بر خود بیان فرموده است.
4- مهلت خداوند به کافران و گمراهان ، جلوه ای از رحمت گسترده او است .
فلیمدد له الرحمن مدًّا
<رحمان>; یعنی، دارای رحمت گسترده و فراگیر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 83 - 8
8- گرفتاری کافران به وسوسه ها و تحریکات شیطانی ، نمودی از < استدراج > و رهاشدن آنان در کفر و گمراهی است .
الرحمن مدًّا . .. ألم تر أنّا أرسلنا الشی_طین
این آیه با آیه <من کان فی الضلاله فلیمدد له الرحمن مدّاً> _ که بیانگر سنت <امهال> بود _ در ارتباط است و بیانگر نمونه و گواه دیگری بر جریان سنت <فلیمدد. .. مدّاً> است که همان <امهال> و <استدراج> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 129 - 10
10 - خداوند ، زندگانی دنیا را عرصه مؤاخذه فوری همه کافران قرار نداده است .
و لولا . .. أجل مسمًّی
سنت خداوند _ که <لولا کلمه. ..> بر آن دلالت دارد _ این نیست که خداوند هیچ مخالفی را هلاک نکند; بلکه سنّت او این است که تمامی آنان را نابود نسازد; زیرا اگر بنا بود هر کافری نابود گردد، نسل بشر در خطر انقراض قرار می گرفت و تا <أجل مسمّی> ادامه نمی یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 8
8 - مهلت دادن به کافران حق ستیز و سپس هلاک ساختن آنها ، سنت الهی در طول تاریخ
ص: 937
فقد کذّبت قبلهم . .. فأملیت للک_فرین ثمّ أخذتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 82 - 9
9 - ارائه معجزه ای سترگ ، اعطای فرصتی از سوی خداوند به کافران برای گرایش به ایمان
و إذا وقع القول علیهم أخرجنا لهم دابّه من الأرض تکلّمهم
ارائه معجزه به یک معنا اعطای فرصت به کافران است تا آن دسته ای که زمینه ایمان آوردن دارند، از این فرصت استفاده کرده و ایمان آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 34 - 9
9 - مشرکان ، به رغم کفران نعمت های الهی ، از آن نعمت ها ، برخوردار می شوند و مهلت زندگی می یابند .
فتمتّعوا فسوف تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 5
5 - خداوند ، کافران حق ناپذیر را ، به سرعت مجازات نمی کند و به آنها مدتی مهلت می دهد .
نمتّعهم قلیلاً ثمّ نضطرّهم
احتمال دارد <قلیلاً> صفت برای مفعول به <نمتّع > باشد که <زماناً> است. بنابراین، مفاد آیه چنین می شود: <به آنان، مدت کوتاهی مهلت می دهیم و سپس آنان را روانه عذاب جهنم می کنیم.>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 77 - 6
6 - مشرکان و کافران حق ستیز ، چون از بازگشت به سوی خدا و گرفتار شدن به عذاب جهنم راه فراری ندارند ، مهلت دادن خداوند به آنان نگران کننده نیست .
فإمّا نرینّک بعض الذی نعدهم أو نتوفّینّک فإلینا یرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 45 - 7،8
7 - مهلت دادن به کافران در دنیا ، از سنت های الهی است .
و لولا کلمه سبقت من ربّک لقضی بینهم
8 - سنت امهال ، مانع از کیفر دنیوی کافران است .
و لولا کلمه سبقت من ربّک لقضی بینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 14 - 14
14 - سنت امهال به کافران ، جلوه ای از ربوبیت الهی است .
ص: 938
و لولا کلمه سبقت من ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 16 - 2
2- انتقام اصلی خداوند از کفر پیشگان ، موکول به روز قیامت
یوم نبطش البطشه الکبری إنّا منتقمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 15
15- مهلت خداوند به کافران ، ناشی از غفران و رحمت او است ; نه جهل و ناتوانی او .
فلا تملکون . .. هو أعلم ... و هو الغفور الرحیم
تعبیر <و هو الغفور الرحیم> در پی تهدید کافران، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد. بدین معنا که خداوند، قادر است کافران را کیفر دهد; اما آن را به تأخیر انداخته، تا مگر بنده ای استغفار نموده و رو به سوی حق آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 9
9 - مجازات الهی در حق کافران ، در پی مهلت ها و دارای زمان و برنامه ای خاص
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا . .. فلایستعجلون
تعبیر <فلایستعجلون> می رساند که خداوند در مجازات کافران عجله ندارد; بلکه براساس مصلحت به ایشان مهلت داده و طبق برنامه و زمانی خاص آن را به اجرا درمی آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 45 - 4
4 - سنت الهی ، بر عدم تعجیل ، در کیفر کافران
فذرهم حتّی یل_قوا یومهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 3 - 6
6 - کافران مهلت یافته در دنیا ، ناگزیر از چشیدن عذاب آتش ، در آخرت اند .
و لولا أن . .. لعذّبهم فی الدنیا و لهم فی الأخره عذاب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 48 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، مأمور صبر و شکیبایی در مدت مهلت یافتن کافران تکذیب گر و به تأخیر افتادن نصرت و پیروزی مسلمانان بر آنان
و أُملی لهم . .. فاصبر لحکم ربّک
به گفته مفسران، آیه شریفه اشاره به مسأله مهلت یافتن مشرکان است که در آیه پیش ذکر شده است.
ص: 939
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 4،5
4 - خداوند در کیفر کافران ، شتاب نمیورزد و به آنان مهلت می دهد .
و أکید کیدًا . فمهّل الک_فرین
5 - مهلت دادن به کافران ، نمونه ای از مکر خداوند با آنان است .
و أکید کیدًا . فمهّل الک_فرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 129 - 7
7 - مهلت خداوند به کافران و گمراهان عصر بعثت ، مرتبط با عنایت ویژه او نسبت به پیامبر ( ص ) بود .
ربّک
اضافه شدن نام مقدس <ربّ> به ضمیری که خطاب به پیامبر(ص) است، می تواند به نقش عنایت خداوند به پیامبر(ص) در تأخیر عذاب و مهلت به کافران اشاره داشته باشد; چنان که در سوره ای دیگر فرموده است: <و ما کان اللّه لیعذّبهم و أنت فیهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور فرصت دادن به کافران عصر بعثت و پرهیز از نفرین و درخواست عذاب سریع برای آنان
فمهّل الک_فرین أمهلهم رویدًا
<مَهِّل> و <أمهِل> به یک معنا است; گرچه برخی گفته اند: <مَهِّل> فرمان به مهلت لحظه به لحظه و تدریجی است و <أمهل> فرمان به یک مهلت. تکرار فرمان با دو لفظ متفاوت _ به گونه ای که دو فرمان مستقل به نظر آید _ تأکید بیشتری به همراه دارد. کلمه <رویداً> ممکن است، تصغیر <رَوْد> (مهلت دادن) باشد; یعنی، مهلت کوتاه و نیز می تواند اسم فعل و به معنای <أمهل> باشد که برای سومین بار فرمان مهلت را تکرار کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 6
6- فلسفه عدم تحقق درخواست کافران مکه ، مبنی بر نزول ملائکه ، مهلت دادن به آنان و جلو نینداختن اجلشان است .
ما تسبق من أمه أجلها . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
ص: 940
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 40 - 7
7- کافران ، برخوردار از مهلت الهی در دنیا و نه در آخرت
و لا هم ینظرون
تذکر خداوند به کافران نسبت به نداشتن مهلت در آخرت، اشعار به وجود مهلت برای آنان در دنیا دارد و در واقع آنان را تشویق به بهره گیری از این مهلت دنیوی می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 17 - 3
3 - ثروت و مکنت کافران تکذیب گر ، در معرض نابودی با عذاب الهی
إنّا بلون_هم کما بلونا أصح_ب الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 4،5
4 _ از دست دادن دارایی ها و بر جای ماندن حسرت و ندامت ، ثمره تلاش برای مبارزه با اسلام
ثم تکون علیهم حسره
5 _ حسرت و ندامت کافران قریش بر نابودی داراییهایشان ، تنها نتیجه پرداخت هزینه مبارزاتی آنان علیه اسلام
ثم تکون علیهم حسره ثم یغلبون
چون هدف کافران از سرمایه گذاری اموال جلوگیری از گسترش اسلام بوده، معلوم می شود حسرت و ندامت آنان بدان جهت بوده است که اموالشان از دست رفته و به نتیجه مطلوب نرسیده اند. قابل ذکر است که جمله <ثم یغلبون> دلالت می کند که زمان ندامت آنان در دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 41 - 38
38 _ پافشاری در کفر ، مانع تعلق اراده الهی به پاک نمودن قلب کافران از آلودگی و ناپاکی
ص: 941
الذین یسرعون فی الکفر . .. أولئک الذین لم یرد اللّه ان یطهر قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 8 - 20
20 - اندک و ناپایدار بودن بهرهوری کافران و ناسپاسان ، در سایه کفر و ناشکری خویش
قل تمتّع بکفرک قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 3
3 - شادی های دنیایی کافران ، شایسته دل بستگی نبوده و پایدار نخواهد ماند .
إنّه کان فی أهله مسرورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 86 - 5
5 _ زندگی در جوار کافران ، امری نامطلوب و هجرت از بلاد کفر ، امری پسندیده است .
و نجنا برحمتک من القوم الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 3 - 4
4 - نگرانی برای کافران ، پس از ابلاغ آیات روشن الهی به آنان موردی ندارد .
تلک ءای_ت الکتب المبین . لعلّک ب_خع نفسک ألاّیکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 942
1 - بقره - 2 - 105 - 2،8
2 - کفرپیشگان ( یهود ، نصارا و مشرکان ) ناخشنود از نزول کمترین خیر ، بر مسلمانان
ما یودّ الذین کفروا . .. أن ینزل علیکم من خیر
نکره آوردن <خیر> به همراه <من> زایده در آیه، حکایت از آن دارد که: مشرکان کمترین خیری را برای مسلمانان نمی پسندیدند.
8 - ناخشنودی کفرپیشگان از نایل شدن مؤمنان به خیر و برکت ، بازدارنده رحمت الهی بر اهل ایمان نخواهد شد .
ما یودّ الذین کفروا . .. أن ینزل علیکم من خیر و اللّه یختص برحمته من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 14 - 7،8،9
7 - لزوم یکتاپرستی و دوری از شرک در عبادت و نیایش ، در عین ناخوشایندی کافران و مشرکان از این عمل
فادعوا اللّه مخلصین له الدین و لو کره الک_فرون
8 - کافران و مشرکان از عبادت خالصانه خداوند و یکتاپرستی ، ناخوشنود بوده و آن را بر نمی تابند .
فادعوا اللّه مخلصین له الدین و لو کره الک_فرون
9 - ناخوشایندی کافران و دگراندیشان ، نباید مانع اظهار حق در اصول دین و موجب دست برداشتن از مواضع اصولی در نهضت توحیدی شود .
فادعوا اللّه مخلصین له الدین و لو کره الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 9 - 1،2
1- ناخشنودی کافران از پیام وحی ، باعث حبط اعمال آنان و گرفتار آمدنشان به نفرین الهی
فتعساً لهم و أضلّ أعم_لهم . ذلک بأنّهم کرهوا ما أنزل اللّه
بنابراین که <ذالک> اشاره به <فتعساً لهم و أضلّ أعمالهم> باشد، برداشت بالا به دست می آید.
2- کافران ، هواپرستانی ، ناخشنود از پیام های خداوند
و الذین کفروا . .. بأنّهم کرهوا ما أنزل اللّه
تعبیر <کرهوا>، می رساند که کافران نه این که حقیقت دین را نفهمیده و انکار می کنند بلکه پس از فهم پیام دین، براساس تمایلات و گرایش های درونی، پذیرش پیام وحی بر آنان دشوار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 25 - 4
4 - کافران دوزخی ، از عرضه شدن نامه اعمالشان اظهار ناخورسندی می کنند .
فیقول ی_لیتنی لم أُوت کت_بیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 26 - 1
1 - کافران دوزخی ، از آگاه شدنشان نسبت به حساب و محتوای پرونده اعمال خود اظهار ناخرسندی می کنند .
فیقول ی_لیتنی . .. و لم أدر ما حسابیه
ص: 943
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 52 - 2
2 _ حضور طیف خاصی از مؤمنان نزد پیامبر(ص)، برای برخی کافران ناخوشایند بود.
و لا تطرد الذین یدعون ربهم
سبب نزول نقل شده در ذیل این آیه و نیز لحن آن، گواه چگونگی ترکیب یاران پیامبر(ص) و فقر آنان و نیز نداشتن موقعیت اقتصادی و شؤون اجتماعی است. و همین امر موجب اعتراض و واکنشهایی از سوی کافران ثروتمند و قدرتمند می گشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 83 - 4
4 - تلاش های گسترده و به ظاهر چشمگیر کافران در طول زندگی ، امری عبث و نافرجام
فذرهم یخوضوا و یلعبوا حتّی یل_قوا یومهم الذی یوعدون
آمدن تعبیر <یلعبوا> در پی <یخوضوا>، می رساند که ژرف کاوی مشرکان در زندگی دنیایی، در حقیقت فرو رفتن در عمق پوچی و بیهودگی است و دستاوردهای آنان _ هرچند به ظاهر چشمگیر باشد _ در حقیقت جز بازی چیزی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 9
9 - از امام باقر ( ع ) درباره آیه فوق روایت شده : < مثل الذین کفروا فی دعائک إیاهم أی مثل الداعی لهم إلی الإیمان کمثل الناعق فی دعائه المنعوق به من البهائم التی لاتفهم و إنما تسمع الصوت فکما ان الأنعام لایحصل ل ها من دعاء الراعی إلا السماع دون تفهم المعنی فکذلک الکفار لایحصل لهم من دعائک إیاهم إلی الإیمان إلا السماع دون تفهم المعنی ;
مثل تو ای رسول ما در دعوت این کافران، به سان چوپانی است که گوسفندان را فرا می خواند و آن گوسفندان نمی فهمند او چه می گوید و تنها صدایی می شنوند. پس همان طور که گوسفندان از فریاد چوپان غیر از صدا، معنایی نمی فهمند، کافران نیز از دعوت تو آنها را به ایمان غیر از شنیدن صدا هیچ معنایی نمی فهمند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 944
10 - اسراء - 17 - 48 - 5
5- کافران ، علی رغم به کار بردن شگرد ها و اتهام های مختلف برای جلوگیری از گسترش پیام پیامبر ( ص ) ، هرگز موفق به آن نشدند .
انظر کیف ضربوا لک الأمثال فضلّوا فلایستطیعون سبیلاً
برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که مقصود از <ناتوانی کافران از راه یابی> نیافتن چاره و راهی برای مسدود کردن پیام آن حضرت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 7
7 - یأس و نا امیدی کافران از دستیابی به اهداف و آرمان های خود
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که جمله <یحسبه الظمأن. ..لم یجده شیئاً> مربوط به دنیا باشد; یعنی، در همین دنیا است که کافران همچون تشنگان، به نتیجه اعمال خود و در پی نیل به اهداف خویش اند; ولی به آن دست نخواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 26 - 7
7 _ ترفندهای کافران برای مبارزه با قرآن و پیامبر(ص)، بی ثمر و موجب هلاکت خود آن ها می شود.
و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم
صدر آیه بیان مبارزه کافران با اسلام و قرآن است. لذا جمله <إن یهلکون> می تواند ناظر به این نکته باشد که سرانجام این مبارزه شکست و هلاکت خود آنان است، نه قرآن و اسلام.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 84 - 8
8- خداوند ، پرونده کردار کافران و مشرکان را مورد حسابرسی دقیق قرار خواهد داد .
إنّما نعدّ لهم عدًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 25 - 2،4،5
2 - نامه اعمال کافران دوزخی در قیامت ، به دست چپ آنان داده می شود .
و أمّا من أُوتی کت_به بشماله
از اوصاف یاد شده برای این گروه در آیات بعدی، استفاده می شود که آنان کافران دوزخی و از همان گروهی اند که در آیه 41 سوره <واقعه> از آنان به <أصحاب الشمال> یاد شده است.
ص: 945
4 - کافران دوزخی ، از عرضه شدن نامه اعمالشان اظهار ناخورسندی می کنند .
فیقول ی_لیتنی لم أُوت کت_بیه
5 - ناراحتی و اندوه شدید کافران دوزخی ، از نامه اعمال و کارنامه خویش در عرصه قیامت
فیقول ی_لیتنی لم أُوت کت_بیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 26 - 1
1 - کافران دوزخی ، از آگاه شدنشان نسبت به حساب و محتوای پرونده اعمال خود اظهار ناخرسندی می کنند .
فیقول ی_لیتنی . .. و لم أدر ما حسابیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 22 - 5
5 - نامه عمل کافر ، از پشت سر به او داده شده و آتش دوزخ فرجام او خواهد بود .
و أمّا من أوتی کت_به وراء ظهره . .. و یصلی سعیرًا ... بل الذین کفروا
ارتباط مجموع آیات سوره با یکدیگر، اقتضا می کند که دو دسته آخر سوره (الذین کفروا) و (الذین آمنوا)، همان دو دسته قبل باشند که با عنوان <من اُوتی کتابه بیمینه> و <من اُوتی کتابه وراء ظهره> از آنان یاد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 19 - 4
4 - کافران در آخرت ، نامه عمل خویش را با دست چپ ، دریافت خواهند کرد .
هم أصح_ب المشئمه
<سمت چپ و راست> در قیامت، ممکن است به معنای حقیقی آن نباشد تا از وجود جایگاهی حکایت کند که دارای سمت چپ و راست است; بلکه کنایه از مطلبی باشد که در آیات دیگر قرآن، با صراحت آمده است. بدین صورت که برخی نامه عمل خود را با دست راست و برخی با دست چپ دریافت می کنند; در نتیجه دسته اول به <اصحاب الیمین> و <اصحاب المیمنه> نام گذاری شده و دسته دوم <اصحاب الشمال> و <اصحاب المشأمه>نام گرفته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 10
10 _ اعتماد و اطمینان پیامبر ( ص ) به نصرت الهی نسبت به او و فرد همراهش ( ابوبکر ) در خلاصی از توطئه کافران مکه
لاتحزن إن اللّه معنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 946
11 - طه - 20 - 16 - 4
4 - رهایی پیامبران از فریب ها و وسوسه های کافران ، در پرتو تذکرات و رهنمود های خداوند است .
فلایصدّنک عنها من لایؤمن بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 51 - 3
3 _ گرفتار نشدن کفرپیشگان به عذاب الهی ، ستمی است از جانب خدا بر بندگان مؤمن
ذلک بما قدمت أیدیکم و أن اللّه لیس بظلّم للعبید
برداشت فوق مبتنی بر این است که <أن اللّه . .. > عطف بر <ما قدمت> و بیانگر علتی دیگر برای گرفتار سازی کافران به عذاب حریق باشد. بر این اساس مفهوم آیه چنین می شود: اگر خدا کفرپیشگان را عذاب نکند ستم کرده است. و چون عذاب نکردن آنان ستمی به خود آنان محسوب نمی شود، باید گفت این ستم نسبت به بندگان مؤمن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 3
3 _ پیروان شرک و کفر برای رهایی از عذاب مضاعف هیچ مزیتی بر سران خویش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 2،3
2- خداوند ، از نجوا ها و سخنان سرّی کافران علیه پیامبر ( ص ) آگاه است$ .
نحن أعلم . .. و إذ هم نحوی
.
3- کافران ، به منظور خنثی کردن سخنان پیامبر ( ص ) به نجوا و گفت و گوی سرّی می پرداختند .
نحن أعلم بما یستمعون به . .. و إذ هم نحوی إذ یقول
<إذ هم نجوی> و إذ یقول الظالمون> بدل <إذ یستمعون إلیک> است. با توجه به این نکته، معنای آیه چنین می شود: ما آگاهترین هستیم به غرض کافران در گوش فرا دادن به سخنان پیامبر(ص) _ که تهمت زدن [سحرزدگی] به اوست _ و آگاه هستیم از نجوا و گفت وگوی آنان. چنین بیانی حکایت از آن دارد که غرض آنها از گوش دادن، تمهید و آماده شدن برای خنثی سازی سخنان پیامبر(ص) بوده است.
ص: 947
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 72 - 1،6
1 - مأموریت پیامبر ( ص ) برای ابلاغ تهدید خداوند به کافران ، مبنی بر نزدیک بودن عذاب دنیایی آنان
قل عسی أن یکون ردف لکم بعض الذی تستعجلون
تعبیر <ردف لکم> (در پی شما است) کنایه از قریب الوقوع بودن مجازات کافران می باشد. گفتنی است که <الذی تستعجلون> هم شامل عذاب دنیوی می شود و هم عذاب اخروی. بنابراین عبارت <بعض الذی> نشانگر عذاب دنیایی خواهد بود.
6 - تهدید کافران به نزدیک بودن بخشی از عذاب دنیوی وعده داده شده به آنان
ردف لکم بعض الذی تستعجلون
مراد از <الذی تستعجلون> می تواند تنها عذاب دنیایی باشد. بنابراین <بعض الذی تستعجلون>; یعنی، بخشی از آن عذاب که خواستار شتاب آن هستید، در پی شما است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 90 - 10
10 _ عذاب کیفر کافران و متخلفان از جنگ ، عذابی است قریب الوقوع و نه چندان دور .
سیصیب الذین کفروا منهم عذاب ألیم
به کارگیری حرف <سین> به جای <سوف> می تواند بیانگر برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 58 - 2
2 _ نزول عذاب بر کافران و مشرکان در اختیار پیامبر(ص) نیست.
قل لو أن عندی ما تستعجلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 29 - 8
8 - کافران ، در لحظه نزول حتمی عذاب استیصال ، اندک مهلتی نخواهند یافت .
یوم الفتح . .. و لا هم ینظرون
بنابراین احتمال که مراد از <یوم الفتح>، روز نزول عذاب استیصال بر کافران باشد، نکته یاد شده قابل استفاده است.
ص: 948
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 1،2
1 _ احزاب کفرپیشه و مستکبر دارای علامت و نشانهایی مخصوص به خود در قیامت
و نادی اصحب الاعراف رجالا یعرفونهم بسیمهم
2 _ اصحاب اعراف در صحنه قیامت ، احزاب کفرپیشه و مستکبر را به وسیله علامتهایشان خواهند شناخت .
یعرفونهم بسیمهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 54 - 1
1 - درخواست نزول نامه سرگشاده از سوی خداوند ، در تأیید رسالت پیامبر ( ص ) و بر درستی قرآن ، درخواستی نابجا و نشانه بهانه جویی کافران
بل یرید کلّ امریء منهم أن یوتی صحفًا منشّره . .. کلاّ إنّه تذکره
کلمه <کلاّ>، تأکید مطلبی است که در آیه پیش (کلاّ بل لایخافون. ..) بیان شده است; یعنی، قرآن کریم تذکره است و اگر بنا بود که کافران به سبب آن متذکر شوند، نزول قرآن به همین صورت برای پندآموزی آنان کافی بود. پس درخواست کافران مبنی بر نامه اختصاصی از جانبِ خداوند، بهانه ای بیش از سوی آنان نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 42 - 5
5_ نابودی کفرپیشگان توطئه گر در طول تاریخ ، نشانه بی اثر بودن مکر آنان در برابر برنامه های الهی است .
أولم یروا أنّا نأتی الأرض ننقصها . .. و قد مکر الذین من قبلهم فلله المکر جمیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 6 - 6
6_ اطلاع کافران از عاقبت شوم کفرپیشگان گذشته و عبرت نگرفتن از آنان ، مایه تعجب و شگفتی و نشانه بی خردی آنان است .
و یستعجلونک بالسیئه قبل الحسنه و قد خلت من قبلهم المثل_ت
ص: 949
آیه شریفه در مقام تعجّب و بیان سخافت رأی و خرد کفرپیشگان است و جمله حالیه (و قد خلت . ..) به منزله دلیل برای اثبات آن می باشد. از این رو باید آنان از گرفتار شدن امتهای کفرپیشه گذشته به عقوبتهای الهی مطلع باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 50 - 4
4 - روی گردانی کافران از کلام بیداربخش و پندآموز قرآن ، ناشی از نابخردی و کوته فکری آنان بود .
فما لهم عن التذکره معرضین . کأنّهم حمر مستنفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 14
14 - اعتماد کافران به استحکامات مادی و همبستگی های صوری و ناپایدار ، نشانه بی خردی آنان است .
لایق_تلونکم جمیعًا إلاّ فی قرًی محصّنه . .. ذلک بأنّهم قوم لایعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 11 - 6
6- هلاکت جوامع کفرپیشه در گذشته تاریخ ، نشانی آشکار از بی یاوری کافران در قبال کیفر خداوند
دمّر اللّه علیهم . .. و أنّ الک_فرین لا مولی لهم
از ارتباط <دمّر اللّه علیهم. ..> با <مولی لهم>، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 31 - 13
13 - مخالفت برخی از کافران با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، ناشی از بیماردلی و غرضورزی آنان بود .
و لیقول الذین فی قلوبهم مرض . .. ماذا أراد اللّه به_ذا مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 44 - 4
ص: 950
4 - چشمداشت خیر و برکت از نمود های کیفر و عذاب الهی ، نشان جهل عمیق کافران *
و إن یروا کسفًا . .. یقولوا سحاب مرکوم
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <سحاب مرکوم>، اشاره به بُعد خیر آفرینی ابرها داشته باشد; یعنی، کورباطنی کافر به حدی است که پاره های عذاب را ابرهای رحمت می پندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 47 - 6
6- متهم کردن پیامبر ( ص ) به سحرشدگی ، نمودی از مستوری قلب کافران و ناتوانی آنان از درک حقایق است .
و جعلنا فی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرًا و . .. إذ یقول الظ_لمون إن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 6
6- نابودی دیار کافران و هلاکت ایشان ، نمودی از ذلت آنان و پوچی فرجامشان *
فتعسًا لهم و أضلّ أعم_لهم . .. دمّر اللّه علیهم
بدان احتمال که <دمّر اللّه علیهم> تفسیر و بیان نمودی از <تعساً لهم> باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 104 - 9
9- انجام تلاش های بی فرجام و دل خوش بودن به آنها ، نشانی از زیانکاری عمیق کافران است .
الأخسرین أعم_لاً . الذین ضلّ سعیهم فی الحیوه الدنیا و هم یحسبون أنّهم یحسنون صنع
جمله حالیه <و هم یحسبون . ..> بیانِ علّت <أخسرین> بودن کافران است; زیرا، این گمان که انسان، آنچه را انجام داده، از نوع بهترین ها است، سبب می شود که هرگز به فکر جبران خسارت خویش برنیاید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 50 - 4
4 - روی گردانی کافران از کلام بیداربخش و پندآموز قرآن ، ناشی از نابخردی و کوته فکری آنان بود .
ص: 951
فما لهم عن التذکره معرضین . کأنّهم حمر مستنفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 49 - 11
11_ پیروزی نوح ( ع ) و یارانش بر مخالفان ، نشان و دلیلی بر غلبه نهایی تقواپیشگان مقاوم و صبور ، بر کفرپیشگان است .
تلک من أنباء الغیب . .. فاصبر إن الع_قبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 18 - 4
4 - فرجام فرعونیان و قوم ثمود ، نشانگر حاکمیت اراده خداوند و ناتوانی سپاه کفر از رویارویی با او است .
فعّال لما یرید . .. فرعون و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 7
7- روی گردانی از ولایت الهی و تمسک به ولایت غیر خدایی ، نمودی از کوردلی کافران است .
کانت أعینهم فی غطاء . .. أفحسب الذین کفروا أن یتّخذوا
ارتباط محتوایی این آیه با آیات قبل، خصوصاً با توجه به <فاء> در <أفحسب> چنین می نماید که برگزیدن اولیا از سوی کافران، از نتایج کوری و کری و فقدان شناخت آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 47 - 6
6 - ناباوری کافران عصر بعثت به عذاب الهی و به مسخره گرفتن آن ، نمودی از کوردلی ایشان
و ل_کن تعمی القلوب التی فی الصدور . و یستعجلونک بالعذاب
ص: 952
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 8 - 11
11 - خودپسندی و زیبا دیدن رفتار زشت خویش ، جلوه گمراهی کافران
أفمن زیّن له سوء عمله . .. فإنّ اللّه یضلّ من یشاء و یهدی من یشاء
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <فإنّ اللّه یضلّ. ..> در مقام تعلیل برای <أفمن زیّن...> است; یعنی، از آن جایی که آنان رفتار زشت خود را زیبا می دیدند و به خود پسندی گرفتار آمدند; خداوند هر کسی را که بخواهد _ مانند این دسته _ گمراه خواهد ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 8
8 - قرار داشتن کافران ، تحت نظارت و کنترل شدید از لحظه برانگیخته شدن تا هنگام محاکمه
فهم یوزعون . حتّی إذا جاءو قال أکذّبتم
از ارتباط دو آیه و واژه <حتّی> _ که نمایانگر غایت _ است استفاده می شود که کنترل آنان، تا لحظه قرار گرفتن آنها در جایگاه محاکمه ادامه خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 35 - 1
1 - مؤمنان ، در حالی کافران حاضر در صحنه قیامت را مسخره می کنند که خود بر تخت های تزیین یافته ، لمیده و ناظر کیفر کافران اند .
علی الأرائک ینظرون
<أریکه> (مفرد <أرائک>) به تخت تزیین یافته ای گفته می شود که در خیمه یا خانه ای نهاده شده باشد. هم چنین به جایگاه آرمیدن و لمیدن _ اعم از تخت، یا تخت عروس و یا تخت خواب _ اطلاق می شود (قاموس). متعلق <ینظرون> _ به قرینه آیات قبل و بعد _ وضعیت کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 55 - 4
4 - نابودی ملت های کافر و ستم پیشه ، خود نعمتی الهی بر سایر انسان ها *
و أنّه أهلک . .. فبأیّ ءالاء ربّک تتماری
ص: 953
در صورتی که <آلاء> نظر به هلاکت قوم عاد، ثمود و. .. داشته و بر این امور عنوان <آلاء> منطبق شده باشد، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 14
14 - دعای حضرت ابراهیم ( ع ) ( محرومیت کافران مکه از نعمت های الهی ) ، مستجاب نشد .
قال و من کفر فأمتعه قلیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 3
3 - نعمت های کافران در دنیا ، هر چند به ظاهر زیاد باشد ، ناچیز است .
و من کفر . .. نمتّعهم قلیلاً
<قلیلاً> ممکن است نسبی بوده و در رابطه با مجموعه امکانات دنیا و نیز آخرت و همین طور زوال پذیر بودنش سنجیده شود. در این صورت، این معنا را می رساند که کافران، هر چند امکانات زیادی به دست آورند، ناچیز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 8 - 5
5 - کافران ، پیامبر ( ص ) را به خاطر اظهار امکان بازآفرینی انسان ها در قیامت ، متهم به جنون می کردند .
و قال الذین کفروا هل ندلّکم علی رجل . .. أم به جنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 23 - 2،5
2 - کافران ، تکذیب قرآن را ابزار رسیدن به اهدافی ساخته بودند که آن را اظهار نمی کردند .
بل الذین کفروا یکذّبون . و اللّه أعلم بما یوعون
از مصادیق <مایوعون>، نیت ها و مقاصدی است که کافران، تکذیب قرآن را وسیله رسیدن به آن مقاصد کرده بودند.
5 - تکذیب قرآن از سوی کافران ، ظاهری بوده و به دروغ بودن آن باور نداشتند .
و اللّه أعلم بما یوعون
تقابل این آیه با آیه قبل، بیانگر آن است که گرچه کافران به زبان قرآن را تکذیب می کردند; ولی خداوند بهتر می داند که در درون آنان از تکذیب قرآن خبری نبود.
ص: 954
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 6
6 - اظهار تنفر و انزجار شدید کافران ، از عاملان گمراهی خویش در قیامت
قال الذین کفروا . .. نجعلهما تحت أقدامنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 8 - 1
1- کافران ، مورد نفرین خداوند و گرفتار ذلّت و خواری
و الذین کفروا فتعسًا لهم
واژه <تعساً> (به معنای لغزیدن و به رو در افتادن) نشانگر ذلّت و خواری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 9 - 1
1- ناخشنودی کافران از پیام وحی ، باعث حبط اعمال آنان و گرفتار آمدنشان به نفرین الهی
فتعساً لهم و أضلّ أعم_لهم . ذلک بأنّهم کرهوا ما أنزل اللّه
بنابراین که <ذالک> اشاره به <فتعساً لهم و أضلّ أعمالهم> باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 10 - 1
1 - کافران حق ستیز و یاوه سرا ، مورد نفرین خداوند
قتل الخرّصون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 26 - 1،3،4
1 - درخواست نوح ( ع ) از درگاه پروردگار مبنی بر نابودی تمامی کافران و مشرکان حق ناپذیر عصر خود و قطع نسل آنان
و قال نوح ربّ لاتذر علی الأرض من الک_فرین دیّارًا
واژه <دیّار>، همواره پس از نفی قرار می گیرد و شامل همه انسان ها می شود.
3 - کافران و بت پرستان حق ناپذیر ، مستحق نفرین و نابودی اند .
و قال نوح ربّ لاتذر علی الأرض من الک_فرین دیّارًا
4 - نفرین علیه کافران و بت پرستان حق ناپذیر _ پس از ناامیدی از هدایت آنان _ امری پسندیده و روا
و قال نوح ربّ لاتذر علی الأرض من الک_فرین دیّارًا
ص: 955
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 28 - 17
17 - مؤمنان نمی توانند در برابر جامعه خویش بی تفاوت باشند ; بلکه باید برای دوستان و همکیشان خود ، خیرخواه و نسبت به کافران و دشمنانِ اصلاح ناپذیر ، آرزوی نابودی کنند .
ربّ اغفر لی . .. و للمؤمنین و المؤمن_ت و لاتزد الظ_لمین إلاّ تبارًا
برداشت یاد شده، از دعای خیر نوح(ع) برای مؤمنان و نفرین علیه کافران و دشمنان دعوتش، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 1
1 - کافران ، مورد غضب و نفرین خداوند و مشمول شدیدترین توبیخ های او هستند .
قتل الإنس_ن ما أکفره
فعل ماضی (قتل الإنسان) برای نفرین بکار رفته است. مفاد نفرین های خداوند توبیخ و تهدید است; زیرا معنای حقیقی نفرین، درباره او قابل تصور نیست. <ال> در <الإنسان> _ به قرینه <فلینظر الإنسان...> در آیات بعد _ برای ماهیت است و جمله <ما أکفره> نشان می دهد که در نفرین <قتل الإنسان>، تنها کافران مد نظر می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 14 - 5
5 - اهل کفر و نفاق ، تنها متکی بر موانع و استحکامات فیزیکی و مادی در جنگ و نبرد
لایق_تلونکم جمیعًا إلاّ فی قرًی محصّنه أو من وراء جدر
در صورتی که فاعل در <لایقاتلونکم. ..> کافران و منافقان باشند، به دست می آید که اهل کفر و نفاق، هیچ انگیزه معنوی برای حرکت های خود ندارند و تنها اطمینان از استحکامات مادی است که به آنان جرئت مبارزه می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 2
2 - در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران حق ناپذیر ، نمی تواند مجوز عدول مبلغان و رهبران جامعه اسلامی از مواضع عقیدتی خویش و سازش و مسامحه با آنان باشد .
و لاتطع . ..أن کان ذا مال و بنین
تردیدی نیست که اجابت خواسته های کافران و یا سازش با آنان از سوی رهبران جامعه اسلامی، به جهت طمع شخصی نیست; بلکه برای در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران و صرف آنها در جهت مصالح و منافع مسلمین است; ولی چون این کار به قیمت عدول از مواضع اعتقادی و یا سازش با کافران است، جایز نمی باشد.
ص: 956
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 78 - 11
11- مال و اولاد کافران نیز ، عطای الهی است .
أم اتّخذ عند الرحمن عهدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 80 - 4
4- امکانات مادی و مال و فرزند کافران ، آنان را از فقر و تنهایی در قیامت نجات نمی دهد .
و نرثه ما یقول و یأتینا فردًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 188 - 3
3 - کیفر کافران و نوع ، زمان و مقدار آن در اختیار خداوند است ; نه به اقتراح کافران .
فأسقط علینا کسفًا . .. قال ربّی أعلم بما تعملون
تعبیر <ربّی أعلم. ..> در پاسخ درخواست کافران، در بر دارنده این معنااست که چون خداوند از هر کس به اعمال بندگان داناتر است; پس تنها او است که نوع، زمان و مقدار کیفر آنان را تعیین می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 6 - 9
9 - کافران و دنیاطلبان ، از حزب شیطان اند .
فلاتغرنّکم الحیوه الدنیا . .. إنّ الشیط_ن لکم عدوّ ... إنّما یدعوا حزبه
برداشت یاد شده به این خاطر است که آیه پیش، از فریفته شدن به دنیا برحذر داشته و آیه مورد بحث فریفته شدگان به دنیا را حزب شیطان خوانده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 4
4 - آخرت پر شرر کافران ، دستاورد خود ایشان است .
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا . .. فویل للذین کفروا من یومهم
از انتساب <یوم> به ضمیری که به کافران بازمی گردد، مطلب بالا استفاده می شود.
ص: 957
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 27 - 8
8 - نگرانی و احساس خطر نوح ( ع ) ، درباره به خطر افتادن ایمان مؤمنان و نسل های آینده جامعه ، از سوی کافران حق ناپذیر و گمراه گر قوم خود
إنّک إن تذرهم یضلّوا عبادک و لایلدوا إلاّ فاجرًا کفّارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 2
2 - در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران حق ناپذیر ، نمی تواند مجوز عدول مبلغان و رهبران جامعه اسلامی از مواضع عقیدتی خویش و سازش و مسامحه با آنان باشد .
و لاتطع . ..أن کان ذا مال و بنین
تردیدی نیست که اجابت خواسته های کافران و یا سازش با آنان از سوی رهبران جامعه اسلامی، به جهت طمع شخصی نیست; بلکه برای در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران و صرف آنها در جهت مصالح و منافع مسلمین است; ولی چون این کار به قیمت عدول از مواضع اعتقادی و یا سازش با کافران است، جایز نمی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 3
3 - مخالفت های کافران با پیام وحی و تأخیر کیفر دنیایی آنان ، نبایستی پیامبر ( ص ) و مؤمنان را در تبلغ دین سست گرداند .
فإمّا نذهبنّ . .. فاستمسک بالذی أُوحی إلیک
از تفریع این آیه بر آیات پیشین _ که مسأله اعراض کافران از وحی و کیفر آنان را مطرح کرده بود _ مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 51 - 1
1 - نگاه کافران به پیامبر ( ص ) ، نگاهی خشم آلود و کینه توزانه بود .
و إن یکاد الذین کفروا لیزلقونک بأبص_رهم
<زَلَق> (مرادف <ذلل>) به معنای لغزیدن و سقوط کردن است و عبارت <لیزلقونک بأبصارهم> کنایه از این است که کافران،
ص: 958
با نگاه خشم گینانه و کینه توزانه، به پیامبر(ص) می نگریستند; مانند آن که گفته می شود: فلان کس آن چنان به من نگاه می کند، که گویا می خواهد مرا با نگاهش بخورد و یا بکشد; یعنی، اگر برای او ممکن باشد که با نگاهش مرا بخورد و یا بکشد، چنین خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 13
13- کافران پس از مرگ ، به حقایقی دست می یابند و از اعمال گذشته خود نگران می شوند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ظالمی أنفسهم ... ما کنّا نعمل من سوء
از اینکه کافران پس از مرگ، بی آنکه حرفی زده شود، به دفاع از خود می پردازند و منکر کارهای زشت خود می شوند، به دست می آید که آنان به چیزهایی از جمله به وضعیت بد خود و اینکه کردارشان باعث گرفتار شدن آنان به عذاب می شود، دست می یابند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 7 - 1
1 - آثار ذلت و نگرانی ، نمایان در چشم کافران ، به هنگام خروج از قبر ها در رستاخیز
خشّعًا أبص_رهم یخرجون من الأجداث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 11 - 1
1 - در عرصه قیامت ، هیچ راه فرار از نگرانی ها و سختی ها ، برای کافران وجود ندارد .
یقول الإنس_ن یومئذ أین المفرّ . کلاّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 26 - 12
12_ نوح ( ع ) ، پیامبری دلسوز برای مردم و نگران آینده ای ناگوار برای مشرکان و کافران قوم خویش بود .
إنی أخاف علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 39
ص: 959
39-کافران ، آرزومند ضعف و وابستگی امت اسلامی و نگران از قدرت و استقلال آنان
کزرع أخرج . .. لیغیظ بهم الکفّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 13
13_ خداوند ، نوح ( ع ) را از سوار کردن کفرپیشگان خانواده اش بر کشتی نجات ، منع کرد .
احمل فیها . .. أهلک إلاّ من سبق علیه القول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 8
8 - نهی خداوند از دوستی اهل ایمان با کافران که باعث خروج ناخواسته پیامبر ( ص ) و مؤمنان از سرزمینشان ( مکه ) شده بودند .
لاتتّخذوا . .. یخرجون الرسول و إیّاکم أن تؤمنوا باللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 37 - 11
11_ خداوند ، نوح ( ع ) را از شفاعت درباره کفرپیشگان و درخواست رهایی آنان از عذاب ، برحذر داشت .
و لاتخ_طبنی فی الذین ظلموا إنهم مغرقون
مراد از <لاتخاطبنی . ..> (درباره ستمگران با من سخن مگو) به دلیل جمله بعد (زیرا غرق شدن برای آنان حتمی است) درخواست برطرف شدن عذاب و نجات از طوفان آب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 19
19 - هشدار خداوند به کافران ، درباره نیات ناشایست آنان در انتخاب و پافشاری بر کفر
قالوا بل نتّبع ما وجدنا علیه ءاباءنا . .. إنّ اللّه علیم بذات الصدور
<علیم بذات الصدور> در حقیقت، می تواند هشداری باشد به آنان که حقایقی را در درون دل خود مخفی می دارند، ولی در
ص: 960
ظاهر، با تعابیری مانند <نتّبع ما وجدنا. ..> آن را توجیه می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 1
1 _ خداوند در روز قیامت کافران را فرمان می دهد تا در آتش درآیند و به جمع دوزخیان بپیوندند.
قال ادخلوا فی أمم . .. فی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 29 - 1،2،3
1- فرمان خداوند به کافران ، برای وارد شدن به جهنّم پس از مرگ آنان
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ... فادخلوا أبوب جهنّم
<فا> در <فادخلوا> عاطفه است و مسبب را بر سبب (توفی) عطف داده است.
2- آگاهی خداوند از اعمال زشت کافران ، عامل فرمان او به آنها برای ورود به جهنّم
الک_فرین . .. إن الله علیم بما کنتم تعملون. فادخلوا أبوب جهنّم
<فا> در <فادخلوا> عاطفه است و مسبب را بر سبب (علم خدا) عطف کرده است. بنابراین معنای آیه چنین می شود: حال که خداوند چنین آگاهی از کردار شما دارد، پس وارد جهنم شوید.
3- کافران ، از در های مختلفی وارد جهنّم می شوند .
الک_فرین . .. فادخلوا أبوب جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 64 - 1
1 - فرمان تحقیرآمیز خداوند در قیامت به مجرمان و کافران برای رفتن به دوزخ
ه_ذه جهنّم . .. اصلوها الیوم
امر <اصلوها> برای تحقیر و اهانت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 114 - 14،15،16
14 - کفرپیشگان ، حق حضور در مساجد را ندارند .
أولئک ما کان لهم أن یدخلوها
15 - کفرپیشگان ، در صورت حضور در مساجد ، مجرم اند و باید به دست مسلمانان عقوبت شوند .
أولئک ما کان لهم أن یدخلوها إلا خائفین
برداشت فوق، مبتنی بر این است که <إلا خائفین> استثنا از عدم ورود به مساجد باشد، نه از عدم جواز ورود. بر این مبنا،
ص: 961
جمله <ما کان لهم ...> بیانگر این معناست که: کافران حق ندارند به مساجد وارد شوند و در صورت تخلف، باید عقوبت شوند; زیرا ترس کافران از ورود به مساجد، در صورتی است که بدانند ورودشان در پی دارنده مجازات است.
16 - کفرپیشگانی که در سیطره حکومت اسلامی به سر می برند ، حق ورود به مساجد دارند .
أولئک ما کان لهم أن یدخلوها إلا خائفین
برداشت فوق، بر این اساس است که <إلا خائفین> استثنا از عدم جواز ورود باشد; یعنی، کافران نباید داخل مسجد شوند، مگر آن گاه که از مسلمانان هراسان باشند و در آن صورت ورودشان به مساجد جایز است. این معنا شامل کفرپیشگانی می شود که در سیطره حکومت اسلامی به سر می برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 83 - 1
1- کافران ، گرفتار در دام تحریکات و وسوسه های شیاطین
أرسلنا الشی_طین علی الک_فرین تؤزّهم
<أزّ> به معنای تهییج و برانگیختن است و <تؤزّهم>; یعنی، شیاطین، کافران را به سوی گمراهی و انحراف بیشتر سوق داده و تحریک می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 63 - 2،3
2 - جهنم ، وعده الهی به مجرمان و کافران است .
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون
3 - به دوزخ رفتن کافران و مجرمان ، وعده ای که پیوسته به آنان در دنیا ابلاغ شده است .
ه_ذه جهنّم الّتی کنتم توعدون
آمدن فعل مضارع _ به ویژه با فعل <کنتم> _ نشانگر استمرار و پیوستگی این وعده الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 24 - 4
4 - عذاب اخروی و شکست دنیوی ، وعده الهی به کافران حق ناپذیر
حتّی إذا رأوا ما یوعدون فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 962
19 - جن - 72 - 25 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، نسبت به دور و نزدیک بودن تحقق وعده های الهی به کافران آگاه نبود .
قل إن أدری أقریب ما توعدون أم یجعل له ربّی أمدًا
<أمَد> در اصل به معنای غایب و منتهای شیء است و در این آیه مقصود از آن _ به قرینه <قریب> _ مدت طولانی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 55 - 4
4 - شکست کافران و پایان داده شدن به سلطه آنان و پیروزی مؤمنان دارای عمل صالح ، با در دست گرفتن اداره سرنوشت بشر در زمین ، وعده أکید خداوند
وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص_لح_ت لیستخلفنّهم فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 1
1- هلاکت و شکست کافران مکه و پیروزی مؤمنان ، وعده الهی
سأُوریکم ءای_تی . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد
برداشت یادشده مبتنی براین است که مقصود از <وعد> دراین آیه، غلبه مؤمنان و شکست کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 13
13- آفرینش آسمان ها و زمین ( عالم آفرینش ) ، دلیل قدرتمندی خداوند بر تحقق وعده عذاب کافران و حبط عمل نیکشان
من ورائه جهنّم . .. مثل الذین کفروا بربّهم أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح ... ألم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 82 - 5
5 - آینده بشر ، شاهد نزول عذاب قهر الهی بر کافران
و إذا وقع القول علیهم
ص: 963
مفسران، کلمه <القول> را کنایه از عذاب گرفته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 28 - 7
7 _ وعده دروغین برخی کفار مبنی بر اصلاح خویش و تکذیب نکردن آیات الهی در صورت بازگشت به دنیا
فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب . .. و إنهم لکذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 12 - 6
6 - وعده رویارویی قهرآمیز و سریع خداوند با کافران و گرفتار ساختن آنان در قبضه قدرت خود ، مایه آرامش و تسلاّی خاطر پیامبر ( ص ) و مؤمنان
إنّ بطش ربّک لشدید
خطاب به پیامبر(ص)، به هنگام بیان مؤاخذه کافران، بیانگر تأثیر مثبت این خبر در روحیه آن حضرت و پیروان ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 17 - 3
3 - وعده خداوند بر مقابله به مثل با مکر کافران ، کافی برای شتاب نورزیدن پیامبر ( ص ) در مورد درخواست کیفر برای آنان
و أکید کیدًا . فمهّل
برداشت یاد شده، از حرف <فاء> در <فمهّل> استفاده شده است; یعنی، حال که از مکر خداوند درباره کافران آگاه شدی، با خاطری آسوده به کافران فرصت ده; زیرا آنان هر چند در هر فرصت به مکر خود ادامه دهند، ولی مکر آنان مقهور مکر خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 55 - 3
3 - خداوند ، شکست و هلاکت کافران و مشرکان حاکم و جایگزین آنان شدن را ، به مؤمنان نیکوکار صدراسلام ، وعده کرده
ص: 964
است .
وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص_لح_ت لیستخلفنّهم فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 1
1- هلاکت و شکست کافران مکه و پیروزی مؤمنان ، وعده الهی
سأُوریکم ءای_تی . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد
برداشت یادشده مبتنی براین است که مقصود از <وعد> دراین آیه، غلبه مؤمنان و شکست کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 40 - 12
12_ عذاب های وعده داده شده به کفرپیشگان ، قانونمند و دارای حساب و کتاب تعیین شده و مشخص
و عنده أمّ الکت_ب . .. و علینا الحساب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 32 - 1
1 - وعده بهشت به متقین ، همپای تهدید کافران به جهنم
یوم نقول لجهنّم . .. و أُزلفت الجنّه للمتّقین ... ه_ذا ما توعدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 16 - 2
2- انتقام اصلی خداوند از کفر پیشگان ، موکول به روز قیامت
یوم نبطش البطشه الکبری إنّا منتقمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 18 - 1
ص: 965
1- توبیخ کافران از سوی خداوند به خاطر عدم گرایش به ایمان ، مگر با فرارسیدن قیامت
فهل ینظرون إلاّ الساعه أن تأتیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 26 - 2
2 - زمان نزول عذاب ، شکست کافران و برپایی قیامت ، از امور غیبی و تنها در اختیار خداوند است .
حتّی اذا اوا ما یوعدون. ..اقریب ما توعدون... علم الغیب
تعریف <الغیب> برای استغراق است; یعنی، تمامی امور و حقایق غیبی و <عالم الغیب> خبر برای مبتدای محذوف (هو) است. تعریف مسند و مسندالیه، مفید قصر می باشد; یعنی، تنها خداوند عالم به امور غیبی است. گفتنی است از مصادیق مورد نظر در امور غیبی _ به قرینه آیات پیشین _ مسأله برپایی قیامت، شکست کافران و نزول عذاب بر آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 111 - 1
1- آزمایش کافران و مشرکان حق ناپذیر صدراسلام ، فلسفه به تأخیر افتادن عذاب آنان و نامعلوم بودن زمان شکست آنها است .
و إن أدری لعلّه فتنه لکم
ضمیر <لعلّه> به نکته ای برمی گردد که از دو آیه قبل استفاده می شود. آن نکته، مسأله تأخیر عذاب کافران و مشرکان و یا نامعلوم بودن زمان شکست آنان و پیروزی مسلمین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 109 - 12،13
12- پیامبر ( ص ) ، آگاه نبودن خود از زمان دقیق وقوع عذاب الهی بر مشرکان و کافران لجوج و پیروزی قطعی مسلمانان بر آنان را به مردم اعلام کرد .
و إن أدری أقریب أم بعید ماتوعدون
<إن> در <إن أدری> نافیه است.
13- محدودیت علم پیامبر ( ص ) نسبت به زمان وقوع عذاب بر مشرکان و کافران حق ناپذیر و زمان دقیق پیروزی قطعی مسلمانان بر آنان
إن أدری أقریب أم بعید ماتوعدون
ص: 966
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 53 - 5،10
5 - عذاب های تعیین شده از سوی خداوند برای کافران ، دارای اجل و وقت معینی است .
و لولا أجل مسمّی لجاءهم العذاب
10 - عذاب کافران در موعد مقرر ، به صورت ناگهانی ، آنان را فراخواهد گرفت .
و لیأتینّهم بغته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 54 - 7
7 - کافران ، اگر به خاطر اجل تعیین شده در دنیا ، گرفتار عذاب نشوند ، عذاب اخروی شان قطعی است .
و یستعجلونک بالعذاب و لولا أجل مسمّی لجاءهم العذاب . .. یستعجلونک بالعذاب و إنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 26 - 2
2 - زمان نزول عذاب ، شکست کافران و برپایی قیامت ، از امور غیبی و تنها در اختیار خداوند است .
حتّی اذا اوا ما یوعدون. ..اقریب ما توعدون... علم الغیب
تعریف <الغیب> برای استغراق است; یعنی، تمامی امور و حقایق غیبی و <عالم الغیب> خبر برای مبتدای محذوف (هو) است. تعریف مسند و مسندالیه، مفید قصر می باشد; یعنی، تنها خداوند عالم به امور غیبی است. گفتنی است از مصادیق مورد نظر در امور غیبی _ به قرینه آیات پیشین _ مسأله برپایی قیامت، شکست کافران و نزول عذاب بر آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 27 - 3
3 - امکان آگاهی رسولان الهی از زمان برپایی قیامت و نزول عذاب بر کافران ، به وسیله وحی و الهام خداوند
قل إن أدری أقریب ما توعدون . .. إلاّ من ارتضی من رسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 -
1،8،9،11،13،15،16،19
1 _ با اعتقاد به قدرت مطلقه الهی ، مجالی برای پذیرش ولایت کافران از سوی مؤمنان نمی باشد .
قل اللّهم مالک الملک . .. لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء
گویا آیه مورد بحث، نتیجه اعتقاد به مضمون آیه <قل اللّهم . .. > است.
8 _ کسی که ولایت کافران را بپذیرد ، خداوند او را به خود وامی گذارد .
و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شیء
9 _ متضاد بودن پذیرش ولایت خداوند با پذیرش ولایت کفار
و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شیء
ص: 967
11 _ حاکمیّت و سرپرستی کافران بر امور مؤمنان ، زمینه انحطاط و بی ارزشی مؤمنان در پیشگاه خدا
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیا ء . .. و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شیء
خروج از ولایت خدا، مستلزم انحطاط است.
13 _ پذیرش سرپرستی کافران ، جز در اضطرار و تقیّه ، جایز نیست .
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. الاّ ان تتقوا منهم تقیه
بنابراینکه ولایت به معنای سرپرستی باشد.
15 _ تحذیر و هشدار مؤکد خداوند ، نسبت به مؤمنانی که پذیرای ولایت و سرپرستی کافران شده اند .
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. و یحذّرکم اللّه نفسه و الی اللّه المصیر
16 _ ترس از خداوند ، موجب پرهیز از پذیرش ولایت کافران
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. و یحذّرکم الله نفسه
19 _ توجه انسان به بازگشت به خدا و اعتقاد به آن ، عامل مقاومت در برابر ولایت کافران
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء . .. و الی اللّه المصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 29 - 6،13
6 _ روابط پنهانی با کافران و برگزیدن ولایت آنان ، از حیطه علم الهی خارج نیست .
لا یتّخذ المؤمنون الکافرین . .. قل ان تخفوا ما فی صدورکم ... یعلمه اللّه
13 _ تهدید خداوند نسبت به کسانی که ولایت کافران را بدون تقیه بپذیرند .
لا یتّخذ . .. قل ان تخفوا ... یعلمه اللّه ... و اللّه علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 150 - 2،3،4،7
2 _ اطاعت از کفرپیشگان ، نشانه پذیرش ولایت و سرپرستی آنان
ان تطیعوا الّذین کفروا . .. بل اللّه مولیکم
کلمه <بل> برای اضراب و نفی ولایت غیر خداوند است و چون در آیه قبل سخن از ولایت و پذیرش آن نیامده که با <بل> آن را نفی کند، معلوم می شود که همان اطاعت از کافران، در حقیقت پذیرش ولایت آنان است.
3 _ ناشایستگی کافران برای ولایت و سرپرستی و یاری جامعه ایمانی
ان تطیعوا الّذین کفروا . .. بل اللّه مولیکم و هو خیر النّاصرین
4 _ ضرورت پرهیز جامعه ایمانی از پذیرش ولایت کفرپیشگان و یاری جویی از آنان
ان تطیعوا الّذین کفروا . .. بل اللّه مولیکم و هو خیر النّاصرین
از جمله <بل اللّه مولیکم>، انحصار ولایت به خداوند استفاده می شود و مفهوم آن برحذرداشتن مسلمانان از پذیرش ولایت غیر خداوند است که از مصادیق مورد نظر به قرینه آیه قبل، ولایت و سرپرستی کافران است.
7 _ پذیرش ولایت الهی و عقیده به خدا به عنوان بهترین یاور ، مانع اطاعت از کافران و پذیرش ولایت آنان
ان تطیعوا الّذین . .. بل اللّه مولیکم و هو خیر النّاصرین
چون معمولا اطاعت آدمی از کسی برای جلب یاری اوست، قرآن با بیان اینکه خداوند تنها سرپرست و بهترین یاور است به مؤمنان می فهماند که با یاری خداوند هیچ نیازی به یاری کافران نخواهید داشت تا مجبور شوید از آنان تبعیّت کنید.
ص: 968
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 4،7
4 _ عدم جواز پذیرش ولایت و سرپرستی کفار
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
در برداشت فوق، <ولیّ>، به معنای سرپرست گرفته شده است.
7 _ دستیابی به عزت و شکوه ، هدف منافقان در پذیرش ولایت کافران و طرح دوستی با آنان
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء . .. أیبتغون عندهم العزّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 3
3 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، پذیرای دوستی و ولایت کفار ، در عین نهی خداوند حتی از همنشینی با آنها
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء . .. یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 144 - 2،3،8،9
2 _ کافران ، فاقد صلاحیت سرپرستی و حق ولایت بر مؤمنان
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکفرین أولیاء
3 _ ایمان به خداوند ، ناسازگار با پذیرش دوستی و سرپرستی کافران
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکفرین أولیاء من دون المؤمنین
8 _ مؤمنان با پذیرش ولایت کافران ، حجت روشن خداوند را علیه خویش فراهم می کنند .
یأیها الذین ءامنوا لاتتخذوا . .. أتریدون أن تجعلوا اللّه علیکم سلطناً مبیناً
9 _ هشدار و تهدید خداوند به پذیرندگان ولایت کافران و دوستی آنان
لاتتخذوا الکفرین أولیاء . .. أتریدون أن تجعلوا اللّه علیکم سلطناً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 55 - 10
10 _ ناسازگاری پذیرش ولایت خدا با پذیرش ولایت یهودیان ، نصارا و دیگر کافران
و من یتولهم منکم فانه منهم . .. انما ولیکم اللّه و رسوله و الذین ءامنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 80 - 5
5 _ حرمت دوستی با کافران و پذیرش ولایت آنان
تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا لبئس ما قدمت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 5
5 _ ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و کتب آسمانی راه رسیدن به استقلال و رهایی از یوغ بندگی کافران
ص: 969
و لو کانوا یؤمنون . .. ما اتخذوهم أولیاء
برداشت فوق بر این مبناست که ولی به معنای سرپرست باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 76 - 5
5 _ تقویت طاغوت ، از ویژگی های کافران
و الّذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطّاغوت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 122 - 13
13 _ رضایت از عملکرد خویش، از ویژگیهای کافران است.
کذلک زین للکفرین ما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 1
1 _ تبدیل دین خدا به مجموعه ای از امور واهی و بازدارنده از سعادت و کمال ، ویژگی کفرپیشگان
حرمهما علی الکفرین. الذین اتخذوا دینهم لهواً و لعباً
الف: مراد از <دینهم> دین الهی است و اضافه آن به مردم اشاره به این حقیقت دارد که منفعت برنامه های دینی و قوانین شریعتهای الهی به خود انسانها می رسد. ب: <اتخذوا> از افعال تصییر است. یعنی: بدلوا دین اللّه لهوا و لعبا. و تبدیل دین خدا به لهو و لعب به این است که پیرایه هایی را بر دین ببندند تا دین مجموعه ای از لهو و لعب جلوه کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 185 - 6
6 _ کفرپیشگان به خاطر تفکر نکردن در جنبه ملکوتی موجودات برای پی بردن به معارف الهی ( ت__وحید ، قیامت و . . . ) سزاوار سرزنش هستند .
أو لم ینظروا فی ملکوت السموت و الأرض و ما خلق اللّه من شیء
استفهام در جمله <أو لم ینظروا . .. > انکار توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 3 - 2،3
2- کافران ، همواره درصدد جلوگیری از راه خدا و در پی ممانعت از گسترش تعالیم الهی هستند .
للک_فرین . .. الذین ... و یصدّون عن سبیل الله
3- کافران ، همواره در پی کج جلوه دادن راه و تعالیم الهی هستند .
للک_فرین . .. الذین ... و یصدّون عن سبیل الله و یبغونها عوجًا
ص: 970
ویژگیهای استهزاهای کافران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 30 - 1
1 - گناه پیشگان کافر ، با چشمک زدن و اشاره به یکدیگر ، هنگام عبور بر مؤمنان نیکوکار ، به عیب جویی از آنان می پردازند .
و إذا مرّوا بهم یتغامزون
<غمز>; یعنی، عیب جویی از دیگران با پلک زدن و اشاره دست (مفردات راغب). ضمیر <مرّوا> به مجرمان برمی گردد. برخی احتمال داده اند که ضمیر به مؤمنان برگردد و مراد این باشد که هنگام عبور مؤمنان بر کافران، آنان با چشمک زدن و علامت دادن به یکدیگر به عیب جویی از مؤمنان می پردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 43 - 1
1 - کافران حق ستیز در قیامت ، از گور های خود با سرعت بیرون آمده ، به نقطه ای مشخص خواهند رفت .
یوم یخرجون من الأجداث سراعًا کأنّهم إلی نصب یوفضون
<أجداث> (جمع <جدث>) به معنای قبرها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 34 - 2
2 _ کافران مخالف قرآن و پیامبر ( ص ) در قیامت ، در اوج ذلت و خواری محشور خواهند شد .
الذین یحشرون علی وجوههم إلی جهنّم
محشور شدن کافران، در حالی که به رو افتاده و به سوی جهنم سوق داده می شوند، حاکی از برخورد تحقیرآمیز با آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 6
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و الناشطات نشطاً > إنّ ها الملائکه تنشط أرواح الکفّار بین الجلد و الأظفار حتّی تخرج ها من أجوافهم بالکرب و الغمّ عن علی ( علیه السلام ) ;
در مجمع البیان درباره قول خدای تعالی <الناشطات نشطاً> از امام علی(ع) نقل شده است: <ناشطات> فرشتگانی اند که
ص: 971
جان های کافران را (از سایر اعضا) در میان پوست و ناخن هایشان جمع می کنند تا همراه با سختی و غصّه از درون شان بیرون آوردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 1،2،3،4،6
1 - مَثَل کفرپیشگان ، مَثَل حیوانی است که از درک شنیده ها ناتوان است .
و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لایسمع
<نعق> (مصدر ینعق) به معنای: نهیب چوپان بر گوسفندان و امر و نهی اوست و مراد از <ما لایسمع> گوسفند و مانند آن می باشد. به گفته مفسران در آیه شریفه، کافران لجوج به گوسفندان و دعوت کنندگان به معارف دین به چوپان تشبیه شده اند. بر این مبنا بخشی از مشبه ذکر نشده و تقدیر کلام چنین است: مثل الذین کفروا و الذی یدعوهم الی الأیمان کمثل الذی ... .
2 - کفرپیشگان از دعوت پیامبران جز فریاد و سر و صدا ، چیز دیگری در نمی یابند .
و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لایسمع إلا دعاءً و نداءً
بر اساس توضیح برداشت قبل، معنای جمله <مثل الذین کفروا . .. إلا دعاءً و نداءً> چنین می شود: مَثَل کافران در ارتباط با دعوت کنندگان به ایمان مَثَل گوسفندان و چوپان آنهاست; همان گونه که گوسفندان از سخن و امر و نهی چوپان چیزی جز فریاد نمی فهمند، کافران نیز از دعوت پیامبران حقیقتی را درک نمی کنند.
3 - کافران به قرآن از حق شنوی ، حق گویی و حق بینی ، ناتوانند .
و مثل الذین کفروا . .. صم بکم عمی
<صم> و <بکم> و <عمی> به ترتیب: جمع أصم (کر) و أبکم (لال) و أعمی (کور) می باشند. به نظر می رسد متعلق <کفروا> به قرینه آیه قبل <ما أنزل اللّه> باشد، یعنی: مثل الذین کفروا بما أنزل اللّه.
4 - ناتوانی کفرپیشگان از دیدن و شنیدن حقایق دینی و بازگویی آنها ، ایشان را از درک معارف دین و حقایق قرآن ، محروم کرده است .
صم بکم عمی فهم لایعقلون
مفعول <لایعقلون> معارف الهی و حقایق قرآن (ما أنزل اللّه) است.
6 - کفرپیشگان بر اثر ترک پرسش و جستجو از حقایق و معارف دین ، از درک آنها ناتوان و محرومند .
بکم . .. فهم لایعقلون
تفریع جمله <فهم لایعقلون> بر لال بودن کفرپیشگان می تواند اشاره به این باشد که: از ابزار شناخت حقیقت، جستجوی آن با پرسش و تحقیق است و کفرپیشگان از این ابزار محرومند; یعنی، در پی یافتن حقیقت نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 8 - 9
9_ کفرپیشگان ، عذاب های موعود از ناحیه پیامبران را همواره به استهزا و تمسخر می گیرند .
و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون
ص: 972
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 87 - 11
11_ تنها کفرپیشگان به یاری خدا امید ندارند و از رحمت او مأیوسند .
لایاْیئس من روح الله إلاّ القوم الک_فرون
مراد از <کافرون> در آیه شریفه ، منکران قدرت خدا و رحمت آفرینی او و آگاهیش به نیاز بندگان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 105 - 3
3_ کفرپیشگان ، در آیات و نشانه های توحید تأمل نمی کنند و دلالت آنها را بر توحید درنمی یابند .
یمرون علیها و هم عنها معرضون
<اعراض> (مصدر معرضون) به معنای روی گرداندن است و روی گرداندن از نشانه های توحید به معنای تأمل نکردن در آنها و درک نکردن دلالتشان بر یکتایی خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 1
1- کافران ، کسانی اند که با کفر خود ، به خویش ستم می کنند .
الک_فرین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه ظالمی أنفسهم
<الذین> صفت <الکافرین> و <ظالمی> حال برای آن است. مراد از <ظالمی أنفسهم> به قرینه لفظ <الکافرین> ظلم کنندگان به خود با انتخاب کفر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 101 - 1،2
1- بارزترین ویژگی کافران ، محجوب بودن آنان از دیدن و درک آیات الهی است .
الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری
مراد از دیدن ذکر خدا، مشاهده و درک آیات و نشانه هایی است که مایه یاد خداوند هستند (گفتن مسبّب و اراده سبب) و مفاد آیه، این است که مشاهده آیات خداوند، کافران را به یاد او نمی افکند، گویا پوششی بر چشم های آنان است که دیدن آن آیات، بر ایشان مقدور نیست.
2- محجوب بودن دل از یاد خدا ، از بارزترین خصلت های کافران است .
الذین کانت أعینهم فی غطاء عن ذکری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 10 - 7
7 - بی مبالاتی در سوگند یاد کردن و فرومایگی ، از ویژگی های کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
فلاتطع المکذّبین . .. حلاّف مهین
صفت <حلاّف مهین> و دیگر اوصافی که در آیات بعد ذکر می شود، مربوط به کافرانی است که رسالت پیامبراسلام(ص) را تکذیب می کردند.
ص: 973
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 11 - 7
7 - عیب جویی و سخن چینی ، از ویژگی های کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
فلاتطع المکذّبین . .. همّاز مشّاء بنمیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 12 - 10
10 - تجاوزگری ، گناه پیشگی و مانع خیر شدن ، از خصوصیات کافران تکذیب کننده رسالت پیامبراسلام ( ص )
و لاتطع المکذّبین . .. منّاع للخیر معتد أثیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 42 - 4
4 - پوچی و بی هدفی در زندگی ، از ویژگی های کافران
فذرهم یخوضوا و یلعبوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 3
3 - کافران تکذیب گر ، در صدراسلام از قشر ثروتمند و پرفرزند و نفرات بودند .
أن کان ذا مال و بنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 49 - 1
1 - کافرانِ مخالف پیامبر ( ص ) در صدراسلام ، مردمی پندناپذیر و لجوج بودند .
فما لهم عن التذکره معرضین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 20 - 10
10 _ پیامبر ( ص ) ، نگران رویگردانی کافران ، از تسلیم در برابر خدا ( هدایت )
و ان تولّوا فانّما علیک البلاغ
از منحصر کردن وظیفه پیامبر (ص) به تبلیغ پیام الهی چنین برمی آید که گویا پیامبر (ص) علاوه بر ابلاغ پیام، خود را موظف می دانست که مردم را در برابر خداوند، تسلیم کند.
ص: 974
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 11
11- دلسوزی شدید و خودخوری پیامبر ( ص ) برای هدایت کافران و مشرکان
لاتمدّنّ عینیک . .. و لاتحزن علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 37 - 5
5- هم نشینی و مصاحبت با کافران به منظور بحث ارشادی و هدایت آنان ، بلامانع است .
قال له صاحبه وهو یحاوره أکفرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 39 - 6
6- محبت پروردگار به هدایت آدمیان ، حتی کافران
لو یعلم الذین کفروا . .. و لا هم ینصرون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <لو> برای تمنّی باشد و جواب <لو> _ به قرینه آیه قبل (و یقولون متی ه_ذا الوعد)_ <فلایقولون متی ه_ذا الوعد> خواهد بود ;یعنی، ای کاش می دانستند که زمان عذاب و کیفیت آن چگونه است که در این صورت هرگز نمی گفتند چرا عذاب الهی نمی آید. گفتنی است که در هر آرزویی، علاقه مندی نهفته است و آرزوی خداوند به دانستن کافران، برای هدایت آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 3
3 - پیامبر ( ص ) در هدایت کافران ، بسیار جدی بود .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
جمله اسمی <ما أنت بهاد العمی> (کار تو، هدایت کافران حق ناپذیر نیست) حاکی از این است که پیامبر(ص) برای هدایت کافران، تلاش فراوانی داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 14
14 - پیامبر ( ص ) به هدایت کافران ، علاقه مند بود .
و من کفر فلایحزنک کفره إلینا مرجعهم
فراز <إلینا مرجعهم> پس از توصیه پیامبر(ص) به اجتناب از اندوه به خاطر کفر کافران، برای تسلی دادن به آن حضرت است. چنین فرمانی، گویای آن است که پیامبر(ص) علاقه شدیدی به هدایت آنان داشته و به خاطر آن اندوهگین هم می شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 54 - 1
1 - سلب مسؤولیت از پیامبر ( ص ) ، در مورد تبلیغ و هدایت کافران طغیانگر
بل هم قوم طاغون . فتولّ عنهم
ص: 975
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 10 - 5
5 - تقویت ایمان مؤمنان ، دارای اهمیتی افزون تر از پافشاری بر هدایت معاندان و کافران پندناپذیر
فأنت له تصدّی . .. فأنت عنه تلهّی
از مجموع این بخش از آیات، استفاده می شود که اصرار بر ارشاد کافران، گرچه کاری پسندیده است; ولی هرگاه در تعارض با تقویت ایمان مسلمانی قرار گیرد، باید آن را رها کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 6 - 5
5 - عثمان بن عفان ، از حاضران مجلس پیامبر ( ص ) در ماجرای ابن ام مکتوم و ارشاد کننده کافران مکه در عصر بعثت *
أمّا من استغنی . فأنت له تصدّی
در شأن نزول آیه شریفه از تفسیر قمی نقل شده که فرد مورد نظر از ضمیر خطاب در <أنت له تصدّی>، عثمان بوده است. او در صدد مسلمان ساختن حاضران مجلس _ که از چهره های برجسته قریش بودند _ برآمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 111 - 6
6 _ مسخ شدن قلب و ادراک کافران مایه ایمان نیاوردن ایشان، حتی با دیدن روشنترین معجزات است.
و نقلب أفئدتهم و أبصرهم . .. و لو أننا نزّلنا ... ما کانوا لیؤمنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 44 - 3
3 _ حق ستیزی و هدایت ناپذیری کافران ، پیامد ظلمی است که آنان بر خودشان کرده اند .
و منهم من یستمعون إلیک . .. و منهم من ینظر إلیک ... و لکن الناس أنفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 1،2،3
1_ نزول قرآنی که کوه ها را به حرکت درآورد ، زمین را قطعه قطعه کند ، مردگان را زنده سازد ، نمی تواند مایه هدایت کسانی شود که خدا هدایت آنان را نخواهد .
و لو أن قرءانًا سیّرت به الجبال أو قطّعت به الأرض أو کلّم به الموتی
<تسییر> (مصدر سیّرت) به معنای حرکت دادن است و <تقطیع> (مصدر قطّعت) به معنای شکافتن عمیق یا قطعه قطعه کردن می باشد و حرف باء در جمله های سه گانه فوق به معنای استعانت است. عبارت <بل لله الأمر> و نیز <أن لو یشاء الله
ص: 976
لهدی الناس> گویای این است که جواب شرط <لو أنّ ...> جمله ای نظیر <لم یهتدوا إن لم یشأ الله> است.
2_ آنان که با تلاوت قرآن هدایت نشوند و به سرای آخرت ایمان نیاورند ، حتی اگر مردگانی زنده شوند و حقایق آخرت را برای آنان بیان کنند ، هدایت نخواهند یافت .
و لو أن قرءانًا . .. کلّم به الموتی
هر یک از جمله های <سیّرت به الجبال> و <قطّعت به الأرض> و <کلّم به الموتی> حکایت از معجزات درخواستی کفرپیشگان دارد که به مناسبت می توان گفت: جمله <کلّم به الموتی> حاکی است که آنان برای باور به آخرت، از پیامبر(ص) می خواستند تا مردگانی را زنده کند تا از آخرت و دنیای پس از مرگ برای آنان سخن بگویند.
3_ آنان که با مشاهده و تلاوت قرآن نازل شده بر پیامبر ( ص ) هدایت نشوند ، با مشاهده هیچ آیت و معجزه ای هدایت نخواهند شد .
و لو أن قرءانًا سیّرت به الجبال . .. بل لله الأمر جمیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 5
5 - ناسپاسی و هدایت ناپذیری کافران ، حتی با رفع گرفتاری ها و نزول رحمت الهی
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 40 - 7
7 - کافران ، به دلیل بی بهره بودن از نور الهی ، محروم از هر گونه هدایت اند .
و الذین کفروا أعم_لهم . .. کظلم_ت فی بحر لجّیّ ... إذا أخرج یده لم یکد یرها و من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 80 - 8
8 - کفرپیشگان روی گردان از دلایل آشکار ، همچون ناشنوایان روی برتافته از راهنمای خویش
و لاتسمع الصمّ الدعا إذا ولّوا مدبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 52 - 8
8 - عامل هدایت ناپذیری کافران ، خود آنان اند .
یکفرون . فإنّک لاتسمع الموتی ... إذا ولّوا مدبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 5
5 - بیرون آوردن کافران حق گریز _ به هر نحو ممکن _ از گمراهی ، نه کار پیامبر است و نه در توان او است .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 977
14 - لقمان - 31 - 23 - 7
7 - پیامبر ( ص ) ، مسؤول هدایت ناپذیری کافران نیست .
و من کفر فلایحزنک کفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 22 - 7
7 - کافران لجوج ، مانند مردگان در قبر ها ، از شنیدن سخن حق ناتوان بوده و هیچ راهی برای هدایتشان نیست .
و ما أنت بمسمع من فی القبور
در این آیه کافران لجوج و حق ناپذیر صدراسلام درمکه، به مردگان در قبرها تشبیه شده اند که هیچ راهی برای هدایتشان نیست و آنان نیز هیچ زمینه ای برای پذیرش ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 41 - 19
19 - دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) ، در برابر حق ستیزی و هدایت ناپذیری کافران و مشرکان
و ما أنت علیهم بوکیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 46 - 15
15 - یأس پیامبر ( ص ) از هدایت مشرکان و کافران ، در نیمه نخست رسالت ( دوره مکه )
أنت تحکم بین عبادک فی ما کانوا فیه یختلفون
درخواست داوری خداوند _ که به معنای دخالت خداوند با شکست مشرکان در دنیا و یا کیفر دادن در آخرت است _ می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 27 - 9
9_ بی تأثیری معجزات خاص و پیشنهادی کفرپیشگان در هدایت آنان ، دلیل اهدا نشدن آنها به پیامبر ( ص )
لولا أُنزل علیه ءایه من ربه قل إن الله یضل من یشاء و یهدی إلیه من أناب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 3
3- پیامبر ( ص ) ، از هدایت یافتن گروهی از کفرپیشگان عصر بعثت مأیوس بود .
قل کلّ متربّص فتربّصوا فستعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 978
15 - فاطر - 35 - 22 - 8
8 - کارساز نبودن تبلیغ و هدایت گری های پیامبر ( ص ) ، در برخی از کافران و مشرکان صدراسلام
و ما أنت بمسمع من فی القبور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 4
4 - لجاجت در برابر ایمان و حق گریزی ، زمینه ساز آمدن عذاب الهی است .
لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 36 - 14
14 - هدایت کردن مشرکان و کافران در صدر اسلام ( نیمه نخست رسالت ) ، عملی مشکل و ناامیدانه بود .
و من یضلل اللّه فما له من هاد
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیه در مکه نازل گردیده بود و در آن زمان مشرکان دست از مواضع شرک آلود خود برنمی داشتند. ازاین رو آیه شریفه درصدد بیان این حقیقت است که ایمان آوردن آنان، بسیار مشکل و مأیوسانه است و پیامبر(ص) نباید بیش از این، غم آنها را بخورد و خود را به زحمت بیاندازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 1
1 - وعده ها و تهدید های الهی برای کافران عصر بعثت ، ثمربخش و کارساز نبود .
بل الذین کفروا
حرف <بل> اضراب از ما قبل است; یعنی، تهدیدهای پیش برای کافران بی تأثیر است. عنوان <الذین کفروا>، ممکن است عنوان مشیر و ناظر به مصادیق خارجی آن باشد که کافران مکه بودند و نیز می تواند به تمام کافران در طول تاریخ نظر داشته باشد. برداشت یاد شده، براساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 76 - 6
6 - عدم تنبه کافران مکه ، از بلا های هشدار دهنده الهی ( مثل قحطی و خشکسالی )
و لقد أخذن_هم بالعذاب فما استکانوا لربّهم و ما یتضرّعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 1
ص: 979
1 _ هشدار خداوند به کافران ، بر اینکه مهلت یافتن آنان به سودشان نیست .
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم
<املاء> از ماده <ملو>، به معنای مهلت دادن است و مراد از آن، تأخیر در عذاب کافران با طولانی شدن مدت عمر و بهره گیریشان از مواهب دنیاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 170 - 13
13 _ کافران به رسالت پیامبر ( ص ) مورد تهدید خداوند
و إن تکفروا فان للّه ما فی السموت و الارض
جمله <فان للّه . ..> که بیانگر سلطنت خداوند بر هستی است می تواند به منظور تهدید منکران رسالت پیامبر(ص) ایراد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 133 - 12
12 _ خطر انقراض و نابودی نسل یک جامعه، هشدار خداوند به جوامع کافر ستم پیشه
إن یشأ یذهبکم . .. کما أنشأکم من ذریه قوم ءاخرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 135 - 1
1 _ هشدار دادن به کافران به پایان ناخوشایندشان از وظایف پیامبر(ص)
قل یقوم اعملوا علی مکانتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 3
3 _ پیروزی مؤمنان در جنگ بدر حجتی بر حقانیت اهل ایمان و هشدار و عبرتی برای کافران
إن تستفتحوا فقد جاءکم الفتح
مراد از <الفتح> پیروزی اهل ایمان در جنگ بدر است. و جمله <فقد جاءکم الفتح> پاسخ همان تمنای مشرکان است که خواهان پیروزی حامیان دین حق بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 110 - 2
2- کافران و مشرکان حق ناپذیر ، به عذاب و کیفر الهی تهدید شدند .
إنّه یعلم الجهر من القول و یعلم ماتکتمون
تذکر به این که خداوند به سخنان آشکار و توطئه ها و اسرار مشرکان و کافران آگاه است، در حقیقت تهدید آنان و هشداری به کیفر و عذاب شدن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 980
13 - شعراء - 26 - 67 - 6
6 - انتقام الهی از فرعونیان ، هشداری جدّی به همه کفرپیشگان حق ستیز است .
إنّ فی ذلک لأیه و ما کان أکثرهم مؤمنین
با توجه به لحن تهدید آمیز این آیه و بیان این که علت انتقام گرفتن خداوند از فرعونیان، این بود که بیشتر آنان از پذیرفتن ایمان امتناع ورزیدند، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 190 - 6
6 - انتقام الهی از مردم < ایکه > ، هشداری جدی به همه کفرپیشگان و حق ستیزان است .
و ما کان أکثرهم مؤمنین
با توجه به لحن تهدیدآمیز این آیه و بیان این که علت انتقام گرفتن خداوند از مردم ایکه، این بود که بیشتر آنان از پذیرش حق سرباز زدند; برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 19
19 - هشدار خداوند به کافران ، درباره نیات ناشایست آنان در انتخاب و پافشاری بر کفر
قالوا بل نتّبع ما وجدنا علیه ءاباءنا . .. إنّ اللّه علیم بذات الصدور
<علیم بذات الصدور> در حقیقت، می تواند هشداری باشد به آنان که حقایقی را در درون دل خود مخفی می دارند، ولی در ظاهر، با تعابیری مانند <نتّبع ما وجدنا. ..> آن را توجیه می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 15 - 12
12 - معاد ، نویدی به مؤمنان صالح و هشداری به کافران بدکردار
من عمل ص_لحًا فلنفسه و من أساء فعلیها ثمّ إلی ربّکم ترجعون
پیام آیه شریفه، نوید به نیکوکاران و هشدار به بدکاران است. تعبیر <ثمّ إلی ربّکم...> نیز _ که اشاره به معاد دارد _ در راستای همین معنا آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 19 - 13
13- عدل الهی ، در محاسبه اعمال ، بشارتی به مؤمنان و هشداری به کافران
و لکلّ درج_ت ممّا عملوا . .. و هم لایظلمون
<لکلّ> می تواند اشاره به هر گروه از مؤمن و کافر داشته باشد. براین اساس تعبیر <هم لایظلمون> برای مؤمنان نیک کردار، نویدی است که اعمالشان ضایع نخواهد شد و برای منکران معاد، هشداری است که ستمهایشان بی پاسخ نخواهد ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 9
9- هشدار خداوند به کافران ، نسبت به استمرار اراده او بر نابودی ملت های کفرپیشه
ص: 981
دمّر اللّه علیهم و للک_فرین أمث_لها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 34 - 8
8- هشدار خداوند به کافران دین ستیز ، نسبت به از دست دادن فرصت توبه
إنّ الذین کفروا و صدّوا عن سبیل اللّه ثمّ ماتوا و هم کفّار فلن یغفر اللّه لهم
لحن آیه شریفه از یک سو تهدید و از سوی دیگر دربردارنده هشدار به کافران است که کار خویش را به جایی نرسانند که راه توبه بر رویشان بسته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 20 - 4
4_ قیامت ، روز تحقّق هشدار ها و انذار های الهی برای کافران و حق ستیزان
و نفخ فی الصور ذلک یوم الوعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 30 - 3
3 - گنجایش و سیری ناپذیری دوزخ ، تهدیدی برای کافران با همه انبوهی و کثرت آنان
یوم نقول لجهنّم هل امتلأت و تقول هل من مزید
از این که خداوند، اشتهای سیری ناپذیر دوزخ را تذکر داده است; استفاده می شود که نباید کافران، کثرت وانبوهی خویش را مانعی در راه اجرای احکام و کیفرهای الهی بدانند; بلکه جهنم بیش از آنچه آنان تصور کنند، گنجایش و پذیرش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 6
6 - فرجام شوم کافران و ستمگران هلاک شده تاریخ ، هشداری به کفرپیشگان و ظالمان هر عصر
فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم
آیات پایانی این سوره، در مقام نتیجه گیری از آیات گذشته است که به تفصیل سرنوشت هلاکت بار کافران گذشته تاریخ را بیان داشته است. از این نکته استفاده می شود که تعبیر <مثل ذنوب أصحابهم>، در واقع تذکر و هشداری نهایی به کافران هر عصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 60 - 6
6 - کیفر کافران ، در پی اتمام حجت بر ایشان با هشدار های مکرر
فویل للذین کفروا من یومهم الذی یوعدون
تعبیر <یوعدون> (با فعل مضارع) بیانگر وعیدهای مستمر و مکرر است که قبل از مجازات و کیفر کافران، به ایشان داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 982
18 - طور - 52 - 29 - 1
1 - پیامبر ( ص ) ، موظف به ادامه دادن هشدار ها و تذکر های خویش ، بدون نگرانی از اتهام های کافران
فذکّر
از ذیل آیه شریفه استفاده می شود که پیامبر(ص)، نبایست به اتهام های مشرکان بیندیشد; بلکه وظیفه آن حضرت ادامه دادن به تبلیغ خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 3
3 - هشدار خداوند به کافران ، نسبت به نداشتن گواه آسمانی بر آزادی مطلق از مسؤولیت و مؤاخذه
أم لکم براءه فی الزّبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 1
1 - نابودی کافران گذشته تاریخ ، هشداری جدّی به هم اندیشان و همگنان آنها در هر عصر
و لقد أهلکنا أشیاعکم فهل من مدّکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 16 - 11
11 - هشدار الهی به کافران ، در دل نبستن به وعده منافقان
کمثل الشیط_ن إذ قال . .. إنّی أخاف اللّه ربّ الع_لمین
آیه شریفه از یک سو نویدی است به مؤمنان که منافقان به همکاری با کافران وفا نخواهند کرد. و از سوی دیگر تشبیه منافقان به شیطان در بی وفایی به تعهدات خویش، هشداری است به کافران که با ریسمان منافقان به چاه نروند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 122 - 1
1_ پیامبر ( ص ) به کافران لجوج هشدار داد که آینده ای ناخوشایند ( هلاکت در دنیا و عذاب در آخرت ) در پیش خواهند داشت .
وانتظروا
با توجه به آیات گذشته که سخن از عذاب دنیوی و اخروی اقوام کفرپیشه داشت ، می توان گفت: مراد از <انتظروا> هشدار کافران به عذابهای دنیوی و اخروی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 983
11 - انبیاء - 21 - 37 - 5
5- کافران مکه به عذاب و نابودی قریب الوقوع تهدید شدند .
سأُوریکم ءای_تی فلاتستعجلون
مقصود از <آیاتی> به قرینه آیات بعد (. ..بل تأتیهم بغته...) عذاب و هلاکت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 14 - 11
11 - هشدار خداوند ، به کافران مکه ، درباره تلاش شان برای اغوای مسلمانان
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا. ..و لقد أرسلنا نوحًا إلی قومه ...
بیان قصه طوفان نوح(ع) پس از ذکر برخوردهای کافران مکه با مسلمانان، احتمال دارد برای هشدار به آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 18 - 5
5 - هشدار خداوند ، به کافران مکه ، به جهت تکذیب کردن پیامبر ( ص )
و إن تکذّبوا فقد کذّب أمم من قبلکم
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که جواب شرط <إن تکذّبوا> محذوف بوده و چیزی از قبیل <فاستعدوا للعذاب> باشد; یعنی، اگر تکذیب می کنید، آماده عذاب باشید!
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 54 - 5،6
5 _ خداوند ، فرعونیان و کافران پیش از آنان را به سبب تکذیب آیات الهی و ارتکاب گناهان به هلاکت رساند .
فأهلکنهم بذنوبهم
6 _ هلاکت کافران در جنگ بدر کیفری از سوی خداوند به سبب تکذیب آیات الهی و انکار رسالت پیامبر ( ص )
کدأب ءال فرعون . .. فأهلکنهم بذنوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 127 - 2،3
2 _ هلاکت و خواری بزرگان سپاه کفر در جنگ بدر *
و لقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع طرفاً من الّذین کفروا
برخی از مفسّرین، <طرفاً> رابه معنای اشراف و بزرگان گرفته اند، به استناد اساس اللغه که گفته است: <من اطراف العرب یعنی من اشرافهم>.
3 _ خداوند ، هلاک کننده و خوارکننده کافران
ص: 984
لیقطع طرفاً من الّذین کفروا او یکبتهم
فاعل <لیقطع>، ضمیری است که به <اللّه> ارجاع می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 133 - 2،6
2 _ قدرت خداوند بر نابودی کافران و گنهکاران و جایگزینی مؤمنانی تقواپیشه به جای ایشان
ان اتقوا اللّه . .. ان یشأ یذهبکم ایها الناس و یأت باخرین
6 _ تهدید بی تقوایان کفرپیشه به هلاکت و نابودی ، از سوی خداوند
ان اتقوا اللّه و إن تکفروا . .. ان یشأ یذهبکم ایها الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 133 - 8
8 _ اگر خداوند بخواهد مردم ستمگر و کافر را نابود می کند و نسلهای دیگری را جانشین آنان می سازد.
إن یشأ یذهبکم و یستخلف من بعدکم ما یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 72 - 8
8 _ خداوند علاوه بر تکذیب کنندگان آیات الهی از قوم عاد ، غیر مؤمنان ایشان را نیز به هلاکت رساند .
قطعنا دابر الذین کذبوا بایتنا و ما کانوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 7 - 7،8
7 _ تعلق اراده الهی به تحقق یافتن حق و ریشه کن شدن کافران
و یرید اللّه أن یحق الحق بکلمته و یقطع دابر الکفرین
<دابر> به معنای آخرت است و از بین بردن آخر هر چیز به معنای نابودسازی کامل آن چیز است.
8 _ پیاده شدن حق و ریشه کن شدن بنیان کافران ، هدف از فرمان خداوند به نبرد با مشرکان مکه در بدر
و یرید اللّه أن یحق الحق بکلمته و یقطع دابر الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 8 - 3
3 _ تضمین تحقق حق و محو باطل در پرتو ریشه کن شدن کافران است .
و یقطع دابر الکفرین. لیحق الحق و یبطل البطل
برداشت فوق بر این اساس است که <لیحق الحق> متعلق به <یقطع . .. > در آیه قبل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 57 - 10
10_ هلاکت کفرپیشگان به عذاب های الهی ، هرگز مایه زیان و ضرری برای خداوند نیست .
ص: 985
و یستخلف ربی قومًا غیرکم و لاتضرونه شیئًا
در برداشت فوق ، جمله <لاتضرونه> در ارتباط با <یستخلف ربی . ..> معنا شده است; یعنی ، در صورت نابودی شما ، ضرری متوجه خداوند نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 41 - 8
8_ از میان رفتن کفرپیشگان و کوتاه شدن سیطره آنان از زمین ، از فرمان های خداوند است که نقض نخواهد شد و تحقق خواهد یافت .
أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها والله یحکم لامعقّب لحکمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 42 - 5،6
5_ نابودی کفرپیشگان توطئه گر در طول تاریخ ، نشانه بی اثر بودن مکر آنان در برابر برنامه های الهی است .
أولم یروا أنّا نأتی الأرض ننقصها . .. و قد مکر الذین من قبلهم فلله المکر جمیعًا
6_ نابودی کفرپیشگان توطئه گر ، دلیل اقتدار خدا بر طرح نقشه ها و برنامه های پنهانی
أولم یروا . .. و قد مکر الذین من قبلهم فلله المکر جمیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 14 - 3
3- تهدید شدن کافران ظالم به مرگ از سوی خداوند ، در پی تهدید شدن انبیای الهی از سوی آنان به اخراج از سرزمین مسکونی خویش
و قال الذین کفروا . .. لنخرجنّکم من أرضنا ... فأوحی إلیهم ربّهم لنهلکنّ الظ_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 55 - 14
14- خداوند براساس سنت خویش ، کافران دوران های پیشین را که از ایمان و استغفار روگردان بودند ، به هلاکت رساند .
إلاّ أن تأتیهم سنّه الأوّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 6،7
6- نابودی کافرانِ دین ستیز و پیروزی مسلمانان ، قانونمند و دارای وقتِ مناسب است .
خلق الإنس_ن من عجل سأُوریکم ءای_تی فلاتستعجلون
برداشت یاد شده از ارتباط میان این آیه و آیه قبل استفاده شده است; بدین ترتیب که مؤمنان با مشاهده برخورد گستاخانه مشرکان با پیامبر(ص)، بی صبرانه منتظر تحقق وعده الهی، مبنی بر هلاکت دشمنان و پیروزی مسلمانان بودند. و خداوند آنان را به صبر و شتاب نکردن فراخوانده است. گفتنی است برداشت فوق بر اساس این است که مخاطبان جمله <سأوریکم... فلاتستعجلون> مسلمانان باشند.
7- هلاکت و شکست کافران و دین ستیزان و پیروزی مؤمنان ، از آیات الهی است .
ص: 986
سأُوریکم ءای_تی
برداشت یاد شده به خاطر این است که از هلاکت کافران و پیروزی مسلمانان به <آیات> تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 44 - 5،8
5 - خداوند ، اقوام تکذیب گر و کفر پیشه تاریخ را پس از این که از فرصت داده شده استفاده نکردند و هم چنان بر کفر و انکار خود پای فشردند ، با عذاب استیصال نابود کرد .
فأملیت للک_فرین ثمّ أخذتهم
<نکیر> به معنای انکار (تغییر) است. و مقصود از آن به قرینه آیه بعد، تغییر نعمت به محنت، حیات به مرگ و نابودی و آبادانی به ویرانی است. گفتنی است که استفهام در جمله <فکیف کان نکیر>، استفهام تعجیبی و بیانگر شدت کیفر است.
8 - مهلت دادن به کافران حق ستیز و سپس هلاک ساختن آنها ، سنت الهی در طول تاریخ
فقد کذّبت قبلهم . .. فأملیت للک_فرین ثمّ أخذتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 41 - 5
5 - تبدیل شدن کافران حق ستیز به موجوداتی بی جان _ همچون خس و خاشاک _ در پی نزول عذاب
فجعلن_هم غثاءً
<جعل> (مصدر <جعلنا>) در جمله بالا، به معنای گردانیدن و تغییر دادن از صورتی یا حالتی، به صورت یا حالت دیگر است. <غثاء> نیز به خس و خاشاک روی آب گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 44 - 10
10 - افول تمدن ها و هلاکت جوامع کفرپیشه ، نمودی است از خشم و نفرین الهی در حق آنان
فأتبعنا بعضهم بعضًا. .. فبعدًا لقوم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 82 - 4
4 - پاکسازی نهایی زمین از وجود کافران ، وعده ای حتمی و تخلف ناپذیر
و إذا وقع القول علیهم . .. أنّ الناس کانوا ب_ای_تنا لایوقنون
تعبیر <أنّ الناس. ..> دربرگیرنده همه کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 1
1 - مؤاخذه هلاکت بار ملت های کفرپیشه و مقتدر پیشین از سوی خداوند
فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 987
17 - زخرف - 43 - 55 - 9
9 - هلاکت و نابودی ، فرجام ملت های ذلت پذیر و پیرو کفر و ستم
فاستخفّ قومه . .. فأغرقن_هم أجمعین
از این که فرعونیان با ضعف و زبونی در برابر دستگاه جبار فرعونی سرانجام به هلاکت رسیدند، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 6،9
6- نابودی دیار کافران و هلاکت ایشان ، نمودی از ذلت آنان و پوچی فرجامشان *
فتعسًا لهم و أضلّ أعم_لهم . .. دمّر اللّه علیهم
بدان احتمال که <دمّر اللّه علیهم> تفسیر و بیان نمودی از <تعساً لهم> باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
9- هشدار خداوند به کافران ، نسبت به استمرار اراده او بر نابودی ملت های کفرپیشه
دمّر اللّه علیهم و للک_فرین أمث_لها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 11 - 6
6- هلاکت جوامع کفرپیشه در گذشته تاریخ ، نشانی آشکار از بی یاوری کافران در قبال کیفر خداوند
دمّر اللّه علیهم . .. و أنّ الک_فرین لا مولی لهم
از ارتباط <دمّر اللّه علیهم. ..> با <مولی لهم>، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 38 - 4
4 - آفریدگار جهان ، قادر بر نابود ساختن کافران و منکران معاد *
و کم أهلکنا . .. و لقد خلقنا السم_وت و الأرض
بنابراین که تذکر به خالقیت خداوند، در ادامه آیات تهدیدی (کم أهلکنا قبلهم من قرن) باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 5 - 9
9 - تشویق و ترغیب مردم از سوی خداوند ، به مطالعه و تأمل در سرنوشت هلاکت بار جوامع کفرپیشه گذشته
ألم یأتکم نبؤا الذین کفروا من قبل . .. لهم عذاب ألیم
استفهام در <ألم یأتکم. ..>، ضمن آن که برای تقریر مسأله است، برای تشویق و ترغیب نیز می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 7 - 1
1 - کافران ، از هنگام افکنده شدنشان در دوزخ ، با ناخوشایندترین صدا ها روبه رو خواهد شد .
إذا أُلقوا فیها سمعوا لها شهیقًا
<شهیق>، به معنای زشت ترین و ناخوشایندترین صداها است(لسان العرب).
ص: 988
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 19 - 5
5 - پرواز پرندگان بر فراز زمین ، دلیل و نشانه توانایی خداوند بر عذاب و هلاکت کافران
فکیف کان نکیر . أولم یروا إلی الطیر ... ما یمسکهنّ إلاّ الرحم_ن
ذکر پرواز پرندگان به عنوان نشانه قدرت خدای رحمان _ پس از یادآوری کیفر و عذاب کافران پیشین _ می تواند به منظور ارائه نمونه و جلوه ای از قدرت همه جانبه خداوند در جهان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 41 - 1
1 - توانایی خداوند بر نابودی امت ها ( همچون کافران ) و جایگزین کردن امت های برتر و بهتر از آنها ( همچون مؤمنان )
فلاأُقسم . .. إنّا لق_درون . علی أن نبدّل خیرًا منهم
درباره زمان تبدیل و مقصود از آن در این آیه، دو احتمال وجود دارد: 1_ نابودی کافران و جایگزین کردن مردم خوب و مؤمن به جای آنان در دنیا; 2_ تبدیل کافران و دیگر انسان ها به انسان های برتر و مناسب حیات اخروی در قیامت. برداشت یاد شده، مبتنی بر احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 26 - 1،3
1 - درخواست نوح ( ع ) از درگاه پروردگار مبنی بر نابودی تمامی کافران و مشرکان حق ناپذیر عصر خود و قطع نسل آنان
و قال نوح ربّ لاتذر علی الأرض من الک_فرین دیّارًا
واژه <دیّار>، همواره پس از نفی قرار می گیرد و شامل همه انسان ها می شود.
3 - کافران و بت پرستان حق ناپذیر ، مستحق نفرین و نابودی اند .
و قال نوح ربّ لاتذر علی الأرض من الک_فرین دیّارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 19 - 2
2 - کافران حق ناپذیر و اندیشه گر علیه دین ، مستحق هلاکت و نابودی اند .
إنّه فکّر و قدّر . فقتل کیف قدّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 20 - 2
2 - کافران حق ناپذیز و اندیشه گر علیه دین ، مستحق شدیدترین عقوبت و نابودی اند .
ثمّ قتل کیف قدّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 28 - 4
4 - توانایی خداوند بر آفرینش انسان ، نشانه توانایی او بر نابود کردن امت های گنه پیشه و کافر و جایگزین کردن دیگران
نحن خلقن_هم . .. وإذا شئنا بدّلنا أمث_لهم تبدیلاً
ص: 989
برداشت یاد شده، از یاد آوری آفرینش انسان از سوی خداوند _ پیش از تذکر به هلاکت امت های کافر و جایگزین کردن دیگران _ استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 16
16_ شکست و نابودی کفرپیشگان مکه و حوالی آن ، از پیشگویی های قرآن
لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه . .. حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 54 - 11
11 _ هلاکت فرعونیان و امت های کافر پیشین ، نمودی از زوال نعمت ها در نتیجه ظلم و گناه
ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا نعمه أنعمها علی قوم حتی یغیروا . .. و کل کانوا ظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 54 - 6
6 _ هلاکت کافران در جنگ بدر کیفری از سوی خداوند به سبب تکذیب آیات الهی و انکار رسالت پیامبر ( ص )
کدأب ءال فرعون . .. فأهلکنهم بذنوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 15
15_ شکستو نابودی کفرپیشگان و پیروزی اهل ایمان ، از تهدید های خداوند به کافران و از وعده های او به مؤمنان عصر بعثت
حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 17 - 2
ص: 990
2 - هشدار خداوند به مشرکان و کافران لجوج صدراسلام ، مبنی بر به نابودی کامل آنان و جایگزین کردن مردمی دیگر به جای آنها
إن یشاء یذهبکم . .. ما ذلک علی اللّه بعزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 78 - 1،3،4،5
1 _ کفرپیشگان قوم ثمود با گرفتار شدن به لرزشی شدید به هلاکت رسیدند .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم جثمین
<رجفه> به معنای اضطراب و لرزش است و به قرینه <فأصبحوا . .. > معلوم می شود آن لرزش بسیار شدید بوده است. قابل ذکر است که <فأخذتهم الرجفه> (لرزش آنان را فراگرفت) می تواند به این معنی باشد که لرزشی شدید بر اندام آنان مستولی شد و نیز می تواند به این معنی باشد که زمین لرزه و زلزله ای شدید آنان را فراگرفت.
3 _ کافران قوم ثمود بر اثر عذاب الهی به رو بر زمین افتادند و هلاک شدند .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<جثوم> به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی گفته اند به معنای فروافتادن شخص به سینه خود است.
4 _ کفرپیشگان قوم ثمود شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و در صبحگاهش به هلاکت رسیدند . *
فأصبحوا فی دارهم جثمین
برداشت فوق مبتنی بر این است که <اصبحوا> به معنای <دخلوا فی الصباح> (داخل در صبح شدند) باشد نه به معنای <صاروا> بر این مبنا <فأصبحوا . .. > می رساند که هلاکت در اولین لحظه صبح اتفاق افتاده و در نتیجه عذاب لرزش پیش از صبح یعنی در شب، بر کافران قوم ثمود عارض شده است.
5 _ کافران قوم ثمود پس از تمام شدن حجت بر آنان و اصرارشان بر کفرورزی و از میان بردن ناقه صالح به هلاکت رسیدند .
قال الملأ الذین استکبروا . .. فأخذتهم الرجفه
کلمه <فاء> در <فأخذتهم> نزول عذاب را بر حقایق بیان شده در آیات قبل مرتبط می سازد که از آنهاست کفرورزی قوم صالح، پی کردن ناقه و . .. .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 91 - 1،2،3،4،6
1 _ کفرپیشگان قوم شعیب با گرفتار شدن به لرزشی شدید به هلاکت رسیدند .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم جثمین
<رجفه> به معنای اضطراب و لرزش است و به قرینه <فاصبحوا . .. > معلوم می شود که آن لرزش بسیار شدید بوده است. قابل ذکر است که <فأخذتهم الرجفه>، (لرزش آنان را فراگرفت) هم می تواند به این معنی باشد که لرزشی شدید به اندام آنان مستولی شد و هم می تواند به این معنی باشد که زمین لرزه شدید آنان را فراگرفت.
2 _ کافران قوم شعیب پس از تمام شدن حجت الهی بر آنان و اصرارشان به کفرورزی و مبارزه با شعیب و مؤمنان به وی ، به
ص: 991
هلاکت رسیدند .
قال الملأ . .. فأخذتهم الرجفه
کلمه <فا> در <فأخذتهم> نزول عذاب را بر قضایای بیان شده در آیات قبل مرتبط می سازد و از آن قضایاست، کفرورزی مردم مدین، مبارزه آنان با شعیب و در آخر دعای شعیب که خواهان داوری خداوند شد.
3 _ کافران قوم شعیب شب هنگام به عذاب گرفتار شدند و صبحگاهش به هلاکت رسیدند . *
فأصبحوا فی دارهم جثمین
برداشت فوق مبتنی بر این است که <اصبحوا> به معنای <ادخلوا فی الصباح> (داخل در صبح شدند) باشد، نه به معنای <صاروا>. بر این مبنا <فاصبحوا ... > می رساند که هلاکت به هنگام صبح اتفاق افتاد و در نتیجه عذاب لرزش پیش از صبح، یعنی درشب، بر کافران قوم شعیب عارض شده است.
4 _ کفرپیشگان قوم شعیب بر اثر عذاب الهی ، همگان به رو بر زمین افتادند و هلاک شدند .
فأصبحوا فی دارهم جثمین
<جثوم> به معنای به زمین چسبیدن و حرکت نکردن است و برخی گفته اند به معنای فرو افتادن شخص است بر سینه خود.
6 _ هلاکت کافران قوم شعیب و نجات مؤمنان آن قوم ، داوری به حق خداوند در میان آنان
ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق . .. فأخذتهم الرجفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 92 - 1
1 _ عذاب فرود آمده بر تکذیب کنندگان شعیب و کفرپیشگان مدین موجب نابودی آنان و تخریب آثار زندگانی در آن دیار شد .
الذین کذبوا شعیباً کأن لم یغنوا فیها
ضمیر در <فیها> به <دار> در آیه قبل برمی گردد و <غنی> مصدر <لم یغنوا> به معنای اقامت کردن و سکونت گزیدن است. بنابراین <کأن لم یغنوا> یعنی گویا قوم شعیب در دیارشان اقامت نکرده بودند. و این کنایه از نابودی دیار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 1
1- کافران مکه با انکار آیات الهی _ پس از اتمام حجت بر ایشان _ مستحق نابودی و عذاب بودند .
و لو أنّا أهلکن_هم . .. فستعلمون من أصح_ب الصرط السویّ و من اهتدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 5
5- کافران مکه به عذاب و نابودی قریب الوقوع تهدید شدند .
سأُوریکم ءای_تی فلاتستعجلون
مقصود از <آیاتی> به قرینه آیات بعد (. ..بل تأتیهم بغته...) عذاب و هلاکت است.
ص: 992
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 31 - 2
2 - تهدید کافران مکّه از سوی خداوند ، به وقوع حوادثی ناگوار و مرگ آفرین برای ایشان در آینده
قل تربّصوا فإنّی معکم من المتربّصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 16
16_ شکست و نابودی کفرپیشگان مکه و حوالی آن ، از پیشگویی های قرآن
لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه . .. حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 4،5،7،9
4 - همانندی منافقان با کافران ، از نظر چگونگی برخورد حکومت اسلامی و جامعه ایمانی با آنان
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
5 - جایگاه اجتماعی منافقان در نظام اسلامی و جامعه ایمانی ، همانند جایگاه کافران است .
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
7 - خطر و زیان منافقان برای جامعه اسلامی ، همانند خطر و زیان کافران است .
ج_هد الکفّار و المن_فقین و اغلظ علیهم
9 - جایگاه و سرنوشت منافقان و کافران ، در قیامت یکسان است .
و مأویهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 54 - 1
1 _ روش کافران مکه در برخورد با آیات الهی همسان با روش فرعونیان و کافران پیش از آنها
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 2
2 _ همگونی روش کافران در طول تاریخ در برخورد با آیات الهی
ص: 993
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 59 - 9
9- مشرکان و کافران طول تاریخ ، دارای جبهه ای واحد و انگیزه و عملکردی همگون در برخورد با آیات الهی و معجزه های انبیا
و ما منعنا أن نرسل بالأی_ت إلاّ أن کذّب بها الأوّلون
تعبیر <الأوّلون> نشان می دهد که مشرکان دوره های بعد، دنباله رو اسلاف خویشند و سرایت دادن حکم پیشینیان به نسلهای بعدی، بیانگر انگیزه و عملکرد واحد آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 3
3- همسانی کافران در طول تاریخ ، در برخورد غیر منطقی با رسولان الهی
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
برخورد استهزاآمیز، بیانگر نداشتن منطق در موضع گیری ها است و چون پیامبران پیشین و پیامبراسلام(ص) مورد تمسخر کافران قرار گرفته اند; به دست می آید که برخورد کافران همسان بوده و مواضع مشابهی داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 81 - 1،3
1 - موضع گیری کافران رفاه زده عصر بعثت ، در برابر رهنمود های پیامبر ( ص ) ، همانند موضع گیری کافران پیشین در برابر رهنمود های پیامبرانشان
بل قالوا مثل ما قال الأوّلون
3 - سطحی نگری و عدم به کارگیری عقل و اندیشه ، وجه مشترک همه کافران و مستکبران تاریخ
بل قالوا مثل ما قال الأوّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 10 - 2
2 - همگونی خط رسولان و نیز موضع گیری کافران علیه ایشان
لعلّک ب_خع نفسک ألاّیکونوا مؤمنین . .. وإذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ_لمین
پرداختن قرآن به سرگذشت موسی و فرعونیان پس از بیان موضع گیری انکارآمیز کافران علیه پیامبر(ص)، رساننده این حقیقت است که در موضوع یاد شده حادثه ای تازه نیست; بلکه دارای پیشینه تاریخی است و یک نمونه آن رویارویی موسی و فرعونیان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 84 - 5
5 - تکذیب آیات الهی ، جرم مشترک همه کافران در طول تاریخ
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا. .. حتّی إذا جاءو قال أکذّبتم ب_ای_تی
ص: 994
با این که گروه های حاضر در دادگاه، هر کدام از امتی خاص و متفاوت است; ولی همه آنها به خاطر یک جرم (تکذیب آیات الهی) محاکمه می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 5 - 4
4 - جبهه کفر ، در طول تاریخ جبهه ای همسو و متحد در برابر ادیان و پیامبران الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح و الأحزاب من بعدهم
به کار رفتن عنوان <احزاب> درباره اقوام کافر، می تواند گویای مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 6
6 - شناخت تاریخ و آگاهی از موضع گیری های همگون کافران در برابر پیامبران ، مانع نگرانی و دلسردی رهبران دینی است .
و کم أرسلنا . .. إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 52 - 4
4 - اتهام سحر و جنون ، موضع همیشگی کافران در برابر رسولان الهی
ما أتی الذین . .. إلاّ قالوا ساحر أو مجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 53 - 1،2
1 - موضع گیری همگون کافران علیه پیامبران در طول تاریخ ، تداعی گر تبانی آنان بر مواضع یکسان و از شگفتی های تاریخ است .
أتواصوا به
<تواصی> (مصدر <تواصوا>) به معنای سفارش کردن برخی به بعضی دیگر است و استفهام در <أتواصوا به> برای تعجب است. در آیه شریفه، از موضع گیری یکسان کافران تاریخ در برابر رسولان الهی _ از آن جهت که گویا آنان همدیگر را بر این امر توصیه و سفارش کرده بودند _ اظهار تعجب شده است.
2 - روحیه طغیان و سرکشی ، ریشه اصلی مواضع همگون کافران علیه پیامبران
أتواصوا به بل هم قوم طاغون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 2
2 - مشرکان عصر پیامبر ، در پلیدی و استحقاق عذاب ، همچون کافران هلاک شده پیشین ( قوم های عاد ، ثمود ، لوط و فرعونیان )
أکفّارکم خیر من أُول_ئکم
ص: 995
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 2
2 - کافران ، در طول تاریخ دارای فرجامی مشابه و خصلت ها و مواضعی همگون
و لقد أهلکنا أشیاعکم
<أشیاع> جمع <شیعه> است و در این جا معادل امثال و اشباه به کار رفته است; یعنی، امثال شما در کفر و الحاد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 23 - 5
5_ شیطان مسلّط بر فرد کافر ، همراه با او تا لحظه حضور در دادگاه قیامت *
و قال قرینه ه_ذا ما لدیّ عتید
برداشت بالا بنابر این نکته است که مراد از <قرین> در این آیه <شیطان> باشد که بر منکران معاد تسلّط دارد و آنان را _ آن گونه که می خواهد _ منحرف ساخته و تا دادگاه قیامت وی را همراهی می کند و در آن جا به مخاصمه با او برمی خیزد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 27 - 1
1_ هر کافر و مشرک ، دارای قرین و همراهی از شیاطین
قال قرینه
<قرین> در این آیه، به قرینه محتوای <ما أطغیته> و نیز <قدّمت إلیکم بالوعید> در آیه بعد، قرینی است شیطانی و گمراه گر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 5
5 _ جواز معاهده و پیمان همکاری و ترک مخاصمه با غیر مسلمانان
الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثاق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 996
10 - مریم - 19 - 73 - 6
6- کافران عصر بعثت ، فریفته وضعیت بهتر اقتصادی و هم نشینان به ظاهر آراسته خویش بودند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
افتخار به محفل، در حقیقت افتخار به حاضران در آن است و مراد از اهل محفل به قرینه <من هو. .. أضعف جنداً> _ در آیات بعد _ هم فکران و یاوران کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 140 - 3،10،12
3 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، پذیرای دوستی و ولایت کفار ، در عین نهی خداوند حتی از همنشینی با آنها
الذین یتّخذون الکفرین أولیاء . .. یکفر بها و یستهزأ بها فلاتقعدوا معهم
10 _ جواز معاشرت و مجالست با کافران ، آنگاه که آیات الهی را استهزا نکنند و سخنانشان کفر به آیات الهی نباشد .
فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره
مفهوم جمله <حتی یخوضوا . ..>، جواز معاشرت با شرط ذکر شده است.
12 _ شرکت کنندگان در مجالس کفر و استهزای به آیات الهی ، همسانِ با کافرانِ استهزاگر
یکفر بها . .. فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره إنّکم إذاً مثلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 37 - 5
5- هم نشینی و مصاحبت با کافران به منظور بحث ارشادی و هدایت آنان ، بلامانع است .
قال له صاحبه وهو یحاوره أکفرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 53 - 6
6 - جواز ملازمت و همنشینی با کافران ، با حفظ معتقدات دینی خود *
إنّی کان لی قرین . یقول ... أءذا متنا ... لمدینون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 69 - 6،7
6 _ همنشینی با کافران و مشرکانی که به استهزا و مغالطه در قرآن و اسلام نپردازند، حرام نیست. *
و ما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء
در این آیه فاعل <یتقون> کافران، و مرجع ضمیر <حسابهم> خوض کنندگان فرض شده است; یعنی حساب کافرانی که از خوض پرهیز می کنند، از حساب خوض کنندگان جدا و همنشینی با آنان بی اشکال است.
7 _ مسلمانان در همنشینی با کافران و مشرکان بی طرف باید با تذکر آنان را از مغلطه و استهزای در اسلام و قرآن بر حذر دارند. *
ص: 997
و ما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء و لکن ذکری لعلهم یتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 27 - 9
9 - هواپرستی ، انکار روز قیامت ، باطل و بی هدف شمردن جهان آفرینش ، از اوصاف کافران است .
و لاتتّبع الهوی فیضلّک عن سبیل اللّه . .. بما نسوا یوم الحساب . و ما خلقنا السما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 9 - 2
2- کافران ، هواپرستانی ، ناخشنود از پیام های خداوند
و الذین کفروا . .. بأنّهم کرهوا ما أنزل اللّه
تعبیر <کرهوا>، می رساند که کافران نه این که حقیقت دین را نفهمیده و انکار می کنند بلکه پس از فهم پیام دین، براساس تمایلات و گرایش های درونی، پذیرش پیام وحی بر آنان دشوار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 14 - 1
1- مؤمنان ، متکی به برهان و عقل و کافران ، دلخوش به پندار و هوای نفس
أفمن کان علی بیّنه من ربّه . .. و اتّبعوا أهواءهم
در واژه <بیّنه> شناخت عقلی نهفته است. از مقابله آن با <أهواء>، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 8
8- عدم درک کافران نسبت به وحی و سخنان پیامبر ( ص ) ، ناشی از هواپرستی و تیرگی قلب آنان
قالوا . .. ماذا قال ... أول_ئک الذین طبع اللّه علی قلوبهم و اتّبعوا أهواءهم
بنابر این که تعبیر <طبع اللّه علی قلوبهم> به عنوان علت <یستمع إلیک . .. قالوا ... ماذا قال آنفاً> یاد شده باشد _ و نه معلول آن _ برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 18 - 2
2- تنها برپایی ناگهانی قیامت ، به هوش آورنده کافران لجوج هواپرست
اتّبعوا أهواءهم . .. فهل ینظرون إلاّ الساعه أن تأتیهم بغته
از مضمون آیه شریفه استفاده می شود که خداوند، همه دلایل لازم را به کافران نمایانده و حتی نشانه های قیامت را نیز برای آنان محقق ساخته است. تنها چیزی که باقی مانده برپایی خود قیامت است. اما آنان با مشاهده همه دلایل، ایمان نیاورده و منتظراند تا آخرین مهلت نیز سپری شود.
ص: 998
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 9
9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن ، اساس علمی و عقلانی نداشت ; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی _ روانی آنان بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی _ نفسانی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 10
10- برخورد منکرانه کافران و مشرکان مکه با قرآن ، برخاسته از منطق و عقل نبود ; بلکه انگیزه نفسانی _ روانی داشت .
و إذا ذکرت ربّک فی القرءان وحده ولّوا علی أدب_رهم نفورًا
<نفرت> از مقولات نفسانی - روانی است. بنابراین موضع نفرت آلود مشرکان با قرآن، برخاسته از انگیزه های نفسانی - روانی آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 121 - 2
2_ پیامبران ، در صورت ناامیدی از ایمان آوردن کفرپیشگان ، وظیفه ای از جهت تبلیغ رسالت ، برعهده نداشتند .
و قل للذین لایؤمنون اعملوا علی مکانتکم إنا ع_ملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 110 - 9
9_ ناامیدی پیامبران از هدایت یافتن مردم ، شرط نزول عذاب الهی بر امت های آنان بود .
حتّی إذا استیئس الرسل . .. جاءهم نصرنا فنجی من نشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 55 - 2
2 - توصیه خداوند به پیامبر ( ص ) ، مبنی بر این که از کفرپیشگان حق ستیز قطع امید کند و به ایمان آوردن آنان دل نبندد .
حتّی تأتیهم الساعه بغته
اخبار خداوند به این که مخالفان پیامبر(ص)، هرگز به قرآن ایمان نخواهند آورد، می تواند متضمن توصیه ای باشد به
ص: 999
پیامبر(ص) مبنی بر این که آنان را در کفر بی ایمانی شان رها کند و امیدی به گرویدن آنان به اسلام و قرآن نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 39 - 3
3 - ناامیدی و یأس پیامبراسلام ( ص ) از ایمان آوردن کفرپیشگان در نیمه نخست رسالت
قل ی_قوم اعملوا علی مکانتکم إنّی ع_مل فسوف تعلمون
از لحن آیه شریفه استفاده می شود که پیامبر(ص)، از ایمان آوردن مردم مکه ناامید بود. ازاین رو آنان را به خودشان وانهاده و به آنان فرمود: هر چه از دستتان برمی آید، انجام دهید و بر مواضع نادرست خود باقی بمانید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 3،6
3 - پیامبر ( ص ) در گفتوگو با کافران ، ناامیدی خود را از ایمان آنان ابراز کرد و آنها را از مشرک شدن خویش ، مأیوس ساخت .
لکم دینکم و لی دین
6 - پیامبر ( ص ) پس از ناامیدی از ایمان کافران ، از آنان خواست برای پایبندی او به دین خود ، مشکل آفرین نباشند .
و لی دین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 23 - 11
11- هجرت از سرزمین کفر ، پس از ناامیدی از هدایت کافران و ناتوانی از ایفای وظایف ، امری ضروری و بایسته
و إن لم تؤمنوا لی فاعتزلون . .. فأسر بعبادی
تکلیف هجرت، پس از شکوه موسی(ع) از فراگیری جرم و نفوذناپذیری فرعونیان در برابر حق و ادامه تعرض های آنان نسبت به بنی اسرائیل، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 26 - 4
4 - نفرین علیه کافران و بت پرستان حق ناپذیر _ پس از ناامیدی از هدایت آنان _ امری پسندیده و روا
و قال نوح ربّ لاتذر علی الأرض من الک_فرین دیّارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 87 - 11
11_ تنها کفرپیشگان به یاری خدا امید ندارند و از رحمت او مأیوسند .
ص: 1000
لایاْیئس من روح الله إلاّ القوم الک_فرون
مراد از <کافرون> در آیه شریفه ، منکران قدرت خدا و رحمت آفرینی او و آگاهیش به نیاز بندگان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 77 - 2
2 - یأس کافران از نجات و رهایی ، پس از قرار گرفتن در تنگنای عذاب جهنم
عذاب شدید إذا هم فیه مبلسون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 99 - 5
5 - قطع امید کافران از همه عوامل مادی و احساس بی پناهی کامل در هنگام مرگ
حتّی إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 39 - 7
7 - یأس و نا امیدی کافران از دستیابی به اهداف و آرمان های خود
و الذین کفروا أعم_لهم کسراب بقیعه یحسبه الظمأن ماء حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا
برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که جمله <یحسبه الظمأن. ..لم یجده شیئاً> مربوط به دنیا باشد; یعنی، در همین دنیا است که کافران همچون تشنگان، به نتیجه اعمال خود و در پی نیل به اهداف خویش اند; ولی به آن دست نخواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 10
10 - یأس و ناامیدی شدید کافران حق ناپذیر ، از نجات خویش از عذاب الهی
فهل إلی خروج من سبیل
مفسران بر این باوراند که چنین سخنی، از زبان کسانی صادر می شود که یأس و ناامیدی بر وجود آنان چیره شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 30 - 4
4 - کافران ، مأیوس و ناتوان از مقابله با پیامبر ( ص ) و پیشگیری از دعوت آن حضرت
نتربّص به ریب المنون
پناه بردن کافران به آرزو و دلبستن به حادثه، نشانه یأس آنان از مقابله کارساز با پیامبر(ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 46 - 2
2 - مرگ ، لحظه کوتاه شدن دست کافران از تدبیر های خویش و نقطه های امید
فیه یصعقون . یوم لایغنی عنهم کیدهم شیئًا
در صورتی که <یومهم الذی. ..> در آیه قبل، نظر به لحظه مرگ داشته باشد، برداشت یاد شده به دست می آید.
ص: 1001
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 6 - 3
3 - پیامبر ( ص ) در گفتوگو با کافران ، ناامیدی خود را از ایمان آنان ابراز کرد و آنها را از مشرک شدن خویش ، مأیوس ساخت .
لکم دینکم و لی دین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 15 - 6
6 - آتش دوزخ ، تنها یاور کافران و منافقان
هی مولیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 25 - 1
1 - علم و باور کافران به هنگام زنده شدنشان در قیامت ، به روبه رو شدن با مصیبتی بزرگ و کمرشکن
تظنّ أن یفعل بها فاقره
<فاقره> به معنای مصیبت بزرگ و کمرشکن است (العین). <ظنّ> به معنای گمان راجح است و گاهی نیز به جای علم و یقین به کار می رود. در این آیه _ مطابق نظر بیشتر مفسران _ معنای اخیر مراد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 54 - 2
2 _ همسویی اهل کتاب ( یهود ) با کافران و تصدیق عقاید آنان ، برخاسته از حسادتشان به پیامبر ( ص ) و مسلمانان
یقولون هؤلاء اهدی من الّذین امنوا سبیلا . .. یحسدون النّاس
جمله <ام یحسدون . .. > بیان علتی برای مسائل عنوان شده در آیه 51 است. و از جمله آنها، قضاوت ظالمانه و همسویی با کافران است. یعنی این قضاوت و همسویی، ناشی از حسادت یهود می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 82 - 4
4 _ ایجاد پیوند دوستانه یهود با کافران برای تشکیل جبهه ای متحد و نیرومند علیه مسلمانان
ص: 1002
تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا . .. لتجدن اشد الناس عدوه للذین ءامنوا
بیان عداوت یهودیان و مشرکان با اهل ایمان پس از بیان برقراری دوستی یهود و اهل شرک می رساند که این رابطه دوستی در جهت دشمنی با مسلمانان است.
کافران مکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 1،3،4
1 _ کفرپیشگان مکه ، مؤمنان را از ورود به مسجدالحرام بازمی داشتند .
و ما لهم ألا یعذبهم اللّه و هم یصدون عن المسجدالحرام
در برداشت فوق مفعول <یصدون>، به مناسبت حکم و موضوع، المؤمنین گرفته شده است.
3 _ کافران مکه به دلیل بازداشتن اهل ایمان از ورود به مسجدالحرام ، مستوجب عذاب ( کشته شدن ، اسیر گشتن و . . . ) بودند .
و ما لهم ألا یعذبهم اللّه و هم یصدون عن المسجدالحرام
با توجه به آیه قبل که عذاب استیصال را برای مردم مکه با شرایط ذکر شده منتفی دانست، معلوم می شود مراد از عذاب در این آیه به دلیل وقوع آن در بین آیات نبرد، شکست کافران و کشته و اسیر شدن آنان است.
4 _ کفرپیشگان مکه به ناحق خویشتن را سرپرست مسجدالحرام می پنداشته و غاصبانه بر آن تسلط داشتند .
و هم یصدون عن المسجدالحرام و ما کانوا أولیاؤه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 2 - 15
15 _ مردم مکه در واکنش به دعوت پیامبر ( ص ) دو دسته بودند : مؤمن و کافر .
أن أنذر الناس و بشّر الذین ءامنوا . .. قال الکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 5
5- در صورت تحقق درخواست کافران برای نزول ملائکه ، تمامی آنان هلاک می شوند و مهلتی برای ایمان نخواهند داشت .
ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
انظار مصدر <منظر> به معنای تأخیر انداختن است و حصر در آیه، نشان می دهد که با آمدن ملائکه، اجل هیچ کدام از کفار به تأخیر نخواهد افتاد و به هلاکت خواهند رسید.
ص: 1003
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 9 - 3
3 - تأثیرپذیری مردمان کم عقل و ضعیف الرأی ، از سخنان انکارآمیز کافران مکه علیه موضوع رستاخیز و روز جزا
إنّکم لفی قول مختلف . یؤفک عنه من أُفک
ضمیر در <عنه> می تواند به <قول مختلف> بازگردد. در این صورت <عن> تعلیلیه بوده و جمله <یؤفک...> صفت برای <قول> می باشد; یعنی، <یؤفک بسببه...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 4
4 - ابتلای کافران مکه به گرفتاری و سختی ، از رخداد های دوران پیش از هجرت
و لو رحمن_هم و کشفنا ما بهم من ضرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 4،20
4 - ابراهیم ( ع ) ، کفرپیشگان مکه را شایسته بهره مند شدن از روزی های الهی نمی دانست .
و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
20 - دلجویی خداوند از ابراهیم ( ع ) به خاطر اجابت نکردن دعای او علیه کافران مکه
و ارزق . .. من ءامن منهم ... قال و من کفر فأمتعه قلیلا ثم أضطره إلی عذاب النار
از هدفهای بیان اندک بودن متاع دنیا و زمان بهره گیری از آن و نیز بیان فرجام شوم کفرپیشگان پس از رد کردن تقاضای ابراهیم علیه آنان، دلجویی از ابراهیم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 1
1- کافران مکه با انکار آیات الهی _ پس از اتمام حجت بر ایشان _ مستحق نابودی و عذاب بودند .
و لو أنّا أهلکن_هم . .. فستعلمون من أصح_ب الصرط السویّ و من اهتدی
ص: 1004
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 8
8- در صورت تحقق خواسته کافران مکه ، مبنی بر نزول ملائکه ، آنان گرفتار عذابی مرگبار می شدند .
ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
یکی از احتمالاتی که برای آیه داده شده، این است که ملائکه، در صورتی که بخواهند برای کافران نازل شوند، برایشان عذاب به ارمغان خواهند آورد; عذابی که هیچ کدام از آنان را زنده نخواهد گذاشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 28 - 9
9 - کافران مکه ، در انتظار وقوع روزی برای حل و فصل شدن اختلاف شان با پیامبر ( ص ) بودند . *
و یقولون متی ه_ذا الفتح
احتمال دارد مراد از <الفتح> فصل و قضا میان کافران و پیامبر(ص) باشد. در این صورت، <یوم الفتح>، روزی خواهد بود که چنین ایده ای، جامه عمل بپوشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 2
2 _ کفرپیشگان مکه با سرمستی و خودنمایی ، از دیار مکه رهسپار منطقه بدر شدند .
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 2
2 _ کافران مکه مدعی توان خویش در آوردن آیات و معارفی چون قرآن
قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا مثل هذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 1005
10 - مریم - 19 - 96 - 3
3- مسلمانان صدراسلام ( در مکه ) از سوی کافران و مشرکان گرفتار فشار های روحی و تنگنا های روانی بودند .
إنّ الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت سیجعل
با توجه به نزول این آیات در مکّه، جمله <سیجعل . ..> باید وعده ای نزدیک به مسلمانان صدراسلام باشد. این نوید حکایت از آن دارد که مسلمانان در زمان نزول آیات، در شرایط سختی از نظر روحی و روانی و مقبولیت اجتماعی قرار داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 4
4 - کافران مکه ، برای عقیده خود ، هویتی مستقل ، قائل بودند .
اتّبعوا سبیلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 1
1- خطاب استهزاگرانه و بی ادبانه کافران مکه به پیامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
از اینکه کفار، در مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) به جای خطاب مستقیم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غایب آن حضرت را صدا می زدند و نیز از اینکه به او نسبتی می دادند که خود آن را قبول نداشتند، حاکی از نکته فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 11 - 3
3- خداوند ، تسلی بخش پیامبر ( ص ) در برابر برخورد های تمسخرآمیز کافران مکه
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون . .. و ما یأتیهم من رسول إلاّ کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 8
8- خداوند ، تسلّی بخش پیامبر ( ص ) در برابر برخورد های تمسخرآمیز کافران مکه
و ما یأتیهم من رسول إلاّ کانوا به یستهزءون. کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمن
آیات قبل، درباره برخورد عنادآلود کفار مکه با نبوت پیامبراکرم(ص) بود. اینکه در این آیه ها، برخورد مردمان پیشین با انبیای الهی را توضیح می دهد، احتمالاً به جهت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 1،2
ص: 1006
1- کافران و مشرکان مکه ، به هنگام رو به رو شدن با پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را مورد تمسخر و استهزا قرار می دادند .
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
2- تمسخر و استهزا ، تنها شیوه برخورد مشرکان و کافران مکه با شخص پیامبر ( ص ) بود .
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
حرف نفی <إن> و حرف استثنا <إلاّ> پس از آن _ که بر قصر دلالت می کند _ و نیز آمدن <هزواً> به صورت مصدر، همگی بیانگر استمرار و شدت در کار استهزا و تمسخر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 4
4- کافران دین ستیز مکه ، وعده ها و تهدید های الهی ( عذاب ، کیفراخروی و . . . ) را مورد استهزا و تمسخر قرار می دادند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد
جمله استفهامیه <و یقولون متی ه_ذا الوعد> برای تهکّم و استهزا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 3
3 _ اطمینان کفار مکه به پیروزی خویش هنگام خروج برای جنگ بدر
و لاتکونوا کالذین خرجوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 14 - 11
11 - هشدار خداوند ، به کافران مکه ، درباره تلاش شان برای اغوای مسلمانان
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا. ..و لقد أرسلنا نوحًا إلی قومه ...
بیان قصه طوفان نوح(ع) پس از ذکر برخوردهای کافران مکه با مسلمانان، احتمال دارد برای هشدار به آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 12 - 5
5- کافران مکه ، مردمانی مجرم و تبهکار بودند .
ربما یودّ الذین کفروا . .. کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین
ص: 1007
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 10
10 _ اکثر کافران مکه ناآگاه به مستحق بودن عذاب الهی به سبب بازداشتن مؤمنان از مسجدالحرام
و ما لهم ألا یعذبهم اللّه و هم یصدون عن المسجدالحرام . .. و لکن أکثرهم لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 7
7 - امیدواری کافران مکه ، به پیروزی خود بر پیامبر ( ص ) از طریق ایجاد هیاهو و فضای ناآرام
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. و الغوا فیه لعلّکم تغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 4 - 3
3- هشدار خداوند به کافران هدایت ناپذیر مکه ، مبنی بر اینکه مهلت دادن به آنان به معنای تداوم بخشیدن به زندگیشان نیست ; بلکه همواره در معرض هلاکتند .
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین. ذرهم ... فسوف یعلمون. و ما أهلکنا من قریه
ذکر این آیه، پس از تهدید <فسوف یعلمون> احتمالاً برای دفع اشکال مقدر می باشد و آن اشکال این است که: کفار پس از مهلت یافتن با امر <ذرهم یأکلوا . ..> چنین نپندارند که زندگیشان ادامه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 34 - 13
13- هشدار خداوند به کافران استهزاگر مکه
هل ینظرون إلاّ أن تأتیهم المل_ئکه . .. کذلک فعل الذین من قبلهم ... فأصابهم سیئات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 53 - 1
1 - هشدار خداوند به کفار مکه ، مبنی بر پیروزی نزدیک مسلمانان بر آنان
سنریهم ءای_تنا فی الأفاق و فی أنفسهم
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که مراد از ضمیر <هم> _ به قرینه آیه قبل (ثمّ کفرتم) _ کفار مکه بوده و مقصود از <آفاق> نواحی زمین و از <أنفس> مردم سرزمین جزیره العرب باشد. بنابر این جمله <سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی
ص: 1008
أنفسهم> می تواند اشاره به پیروزی مسلمانان بر کافران داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 10
10- برخورد منکرانه کافران و مشرکان مکه با قرآن ، برخاسته از منطق و عقل نبود ; بلکه انگیزه نفسانی _ روانی داشت .
و إذا ذکرت ربّک فی القرءان وحده ولّوا علی أدب_رهم نفورًا
<نفرت> از مقولات نفسانی - روانی است. بنابراین موضع نفرت آلود مشرکان با قرآن، برخاسته از انگیزه های نفسانی - روانی آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 30
30- وجود مؤمنانی در نسل و صلب کافران مکه ، مانع نزول عذاب الهی بر آنان *
لولا رجال مؤمنون . .. لم تعلموهم ... لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم عذابًا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از مردان و زنان مؤمن در آیه شریفه، فرزندانی باشند که از کافران مکه تولد خواهند یافت و به ایمان خواهند گروید. آنچه مؤید این احتمال است، تعبیر <لم تعلموهم> و نیز <لو تزیّلوا> می باشد; زیرا <لو>ی امتناعیه، تفکیک ناپذیری نسل مؤمن از کافران عصر بعثت را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 4
4- درخواست نزول ملائکه ، جهت اثبات حقانیت ادعای پیامبر ( ص ) از سوی کافران مکه ، بهانه ای بیش نبود .
لو ما تأتینا بالملئکه . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ
قید <إلاّبالحق> می تواند احترازی باشد; یعنی، نزول فرشتگان تنها در صورت وجود مصلحت و حکمت تحقق پذیر است، در حالی که در تقاضای کفار چنین مصلحتی نیست. مضافاً به اینکه <إذاً منظرین> نیز دلالت می کند بر اینکه آنان، حتی پس از آمدن ملائکه هم حقانیت پیامبر(ص) را نمی پذیرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 1009
9 - حجر - 15 - 6 - 1
1- خطاب استهزاگرانه و بی ادبانه کافران مکه به پیامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
از اینکه کفار، در مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) به جای خطاب مستقیم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غایب آن حضرت را صدا می زدند و نیز از اینکه به او نسبتی می دادند که خود آن را قبول نداشتند، حاکی از نکته فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 8
8 - کافران مکه ، شاهد تأثیر ژرف قرآن بر قلب ها و نامطمئن از کارآیی جنجال آفرینی و تدابیر خود ، در جلوگیری از این تأثیرگذاری
قال الذین کفروا . .. لعلّکم تغلبون
واژه <لعلّ> در موردی به کار می رود که نتیجه آن قطعی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 9
9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن ، اساس علمی و عقلانی نداشت ; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی _ روانی آنان بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی _ نفسانی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 10
10- برخورد منکرانه کافران و مشرکان مکه با قرآن ، برخاسته از منطق و عقل نبود ; بلکه انگیزه نفسانی _ روانی داشت .
و إذا ذکرت ربّک فی القرءان وحده ولّوا علی أدب_رهم نفورًا
<نفرت> از مقولات نفسانی - روانی است. بنابراین موضع نفرت آلود مشرکان با قرآن، برخاسته از انگیزه های نفسانی - روانی آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 1010
9 - حجر - 15 - 6 - 4،5
4- کافران مکه ، نزول وحی بر پیامبر ( ص ) را ، ادعایی بیش نمی دانستند .
قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
ذکر نکردن منشأ نزول ذکر و مجهول آوردن فعل <نُزِّل> و نیز با استهزا بیان کردن آن، می تواند به منظور یاد شده باشد.
5- نزول وحی از جانب خداوند بر بشر ، امری غیر قابل قبول و به دور از عقل و خرد و در حد دیوانگی در بینش کافران مکه
قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 2،4،6
2- کافران مکه ، دلیل صداقت پیامبر ( ص ) را در ادعای نزول وحی ، آمدن ملائکه برای تصدیق او می دانستند .
لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
4- کافران مکه ، بر این باور بودند که نزول هر نوع پیام آسمانی بر بشر ، باید همراه با شاهد آسمانی محسوسی باشد . *
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
درخواست کافران از پیامبر(ص) برای آوردن ملائکه جهت تصدیق نبوتش، ممکن است از این رو باشد که: آنان ارتباط بشر با خداوند را غیر ممکن می دانستند و برای قبول نبوت بشر، خواستار آوردن شاهد آسمانی بودند و ذکر نام ملائکه شاید به عنوان نمونه و یا شناخته شده بودن آنان باشد.
6- کافران و مشرکان مکه ، ملائکه را موجوداتی قابل احساس برای همگان می دانستند .
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه
از تعبیر <لو ما تأتینابالملئکه> (چرا فرشته ای نمی آوری؟) استفاده می شود که آنان، فرشتگان را موجوداتی محسوس و قابل رؤیت می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 7،8،9
7- کافران و مشرکان مکه ، نسبت به نام < رحمان > برای خداوند ، بسیار حساس و منکر رحمانیت او بودند .
و هم بذکر الرحم_ن هم ک_فرون
اختصاص به ذکر یافتن نام <رحمان> از میان دیگر نام های مقدس پروردگار و نیز تکرار <هم>، بیانگر برداشت یاد شده است.
8- کافران مکه ، منکر خدای رحمان بودند .
و هم بذکر الرحم_ن هم ک_فرون
گفتنی است که کافران منکر نام رحمان بودند; به اولویت استفاده می شود که منکر ذات خدای رحمان نیز بوده اند.
9- آسمانی بودن قرآن ، مورد انکار کافران و مشرکان مکه بود .
و هم بذکر الرحم_ن هم ک_فرون
برداشت یاد شده مبتنی براین است که مقصود از <ذکر> قرآن کریم باشد، چنان که در موارد متعدد در قرآن _ از جمله آیه دوم همین سوره _ از قرآن به <ذکر> یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 4
ص: 1011
4 - کافران مکه ، برای عقیده خود ، هویتی مستقل ، قائل بودند .
اتّبعوا سبیلنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 3
3 - وحشت کافران مکه ، از تأثیر شگفت قرآن و پیام وحی در شنوندگان
لاتسمعوا له_ذا القرءان و الغوا فیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 1
1- پیامبر ( ص ) ، به هنگام مواجهه با حق ناپذیری کافران مکه ، مأمور به ر ها کردن آنان به حال خود و ترک محاجه با آنها شد .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 11
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 2
2 _ کفرپیشگان مکه با سرمستی و خودنمایی ، از دیار مکه رهسپار منطقه بدر شدند .
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 1012
14 - عنکبوت - 29 - 18 - 1،5
1 - کافران مکه ، رسالت پیامبر ( ص ) را تکذیب می کردند .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا . .. و إن تکذّبوا فقد کذّب
بنابراین که مخاطَب آیه _ طبق سیاق _ کافران مکه باشند، نکته یاد شده، به دست می آید.
5 - هشدار خداوند ، به کافران مکه ، به جهت تکذیب کردن پیامبر ( ص )
و إن تکذّبوا فقد کذّب أمم من قبلکم
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که جواب شرط <إن تکذّبوا> محذوف بوده و چیزی از قبیل <فاستعدوا للعذاب> باشد; یعنی، اگر تکذیب می کنید، آماده عذاب باشید!
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 19 - 3
3 - کافران مکه ، منکر تحقق معاد بودند .
أَوَلم یروا کیف یبدئ اللّه الخلق ثمّ یعیده
آیه بعد، قرینه است بر این که این آیه، در صدد اثبات تحقق معاد است. دعوت از کافران برای ژرف نگری در قدرت خدا، نشان از انکار معاد از سوی آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 5،6
5 _ کفرپیشگان مکه در عصر بعثت ، همواره در تلاش برای بازداشتن مردم از پیوستن به راه خدا
و یصدون عن سبیل اللّه
6 _ خروج کافران مکه به سوی بدر ، در راستای تلاششان برای بازداری مردم از راه خدا
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم . .. و یصدون عن سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 3
3 - کافران مکه ، به هنگام دعوت از مسلمانان به بازگشت از اسلام ، به آنان اعلام کردند که در صورت مرتد شدن ، گناهان شان را برعهده خواهند گرفت .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط_ی_کم
امر <لنحمل> دلالت بر تعهد کافران در قبول گناه ارتداد مسلمانان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 2
2 - تلاش کافران مکه برای مرتد ساختن مسلمانان ، گناه سنگینی است .
و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیحملنّ أثقالهم
ص: 1013
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 6
6 - کافران مکه ، در تلاش برای غلبه بر قرآن و پیام وحی
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. لعلّکم تغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 8 - 3
3 - تناقض گویی کافران مکه ، در انکار معاد و کیفر کردار
إنّکم لفی قول مختلف
با توجه به این که آیات پیشین در مورد معاد و جزای کردار و آیات بعد در زمینه روز جزا است، ممکن است <قول مختلف> نظر به همین موضوع (معاد) داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 5
5- بهره کفرپیشگان مکه از آیه های بیدارگر قرآن ، تنها تنفر و فرار از آنها بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 2،3
2 _ توطئه گری های کافران مکه علیه پیامبر ( ص ) و نجات وی از آن توطئه ها با برنامه های الهی ، امری شایسته و بایسته به یاد داشتن
إذ یمکر بک الذین کفروا . .. و اللّه خیر المکرین
<إذ یمکر . .. > عطف بر <إذ أنتم قلیل ... > در آیه 26 است.
3 _ محبوس ساختن یا کشتن و یا تبعید پیامبر ( ص ) ، از جمله توطئه های کافران مکه علیه آن حضرت
لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک و یمکرون
جمله <و یمکرون> بیانگر این است که کافران علاوه بر تصمیم داشتن به قتل پیامبر(ص) و . .. برنامه های دیگری نیز علیه پیامبر(ص) در نظر داشته اند. لذا در برداشت فوق از آن به <از جمله> تعبیر شده است.
ص: 1014
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 2
2 _ نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء
برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 19
19 _ رهایی پیامبر ( ص ) از توطئه کافران مکه و اعتلای کلمه اللّه ، جلوه عزّت ( شکست ناپذیری ) و حکمت خدا
فقد نصره اللّه إذ أخرجه . .. کلمه اللّه هی العلیا و اللّه عزیز حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 2 - 16
16 _ اتهام سحر و افسونگری ، از حربه های تبلیغاتی کفرپیشگان مکه علیه قرآن و پیامبر ( ص )
قال الکفرون إن هذا لسحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 27
27- کافران مکه ، مورد تهدید خداوند به عذابی دردناک
لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم عذابًا ألیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 31 - 2
2 - تهدید کافران مکّه از سوی خداوند ، به وقوع حوادثی ناگوار و مرگ آفرین برای ایشان در آینده
قل تربّصوا فإنّی معکم من المتربّصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 2 - 16
16 _ اتهام سحر و افسونگری ، از حربه های تبلیغاتی کفرپیشگان مکه علیه قرآن و پیامبر ( ص )
ص: 1015
قال الکفرون إن هذا لسحر مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 3
3- کافران مکه ، پیامبر ( ص ) را به خاطر ادعای نزول وحی بر خود ، فردی مجنون و دیوانه می دانستند .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
شواهد تاریخی گواهند که قبل از ادعای نبوت پیامبر(ص) آنان چنین تهمتی را به آن حضرت نسبت نمی دادند، پس این تهمت به خاطر نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 5
5- کافران مکه ، پیامبر ( ص ) را متهم به سحر می کردند .
بل نحن قوم مسحورون
در آیه فوق، هر چند به <سحر کننده> تصریح نشده، ولی تناسب حکم و موضوع و نیز آیه های دیگری که به این موضوع تصریح کرده است، مقصود پیامبراسلام(ص) می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 5
5- کافران دین ستیز مکه ، پیامبراسلام و مؤمنان را در باره وعده های الهی دروغگو می پنداشتند .
و یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 7
7 - امیدواری کافران مکه ، به پیروزی خود بر پیامبر ( ص ) از طریق ایجاد هیاهو و فضای ناآرام
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. و الغوا فیه لعلّکم تغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 6 - 6
6 - جهل ، عامل رویکرد کافران مکه به خرید داستان های بی اساس بود .
و من الناس من یشتری لهو الحدیث . .. بغیر علم
<بغیر علم> متعلق به فعل <یشتری> است.
ص: 1016
حس گرایی کافران مکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 4
4- کافران مکه ، بر این باور بودند که نزول هر نوع پیام آسمانی بر بشر ، باید همراه با شاهد آسمانی محسوسی باشد . *
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
درخواست کافران از پیامبر(ص) برای آوردن ملائکه جهت تصدیق نبوتش، ممکن است از این رو باشد که: آنان ارتباط بشر با خداوند را غیر ممکن می دانستند و برای قبول نبوت بشر، خواستار آوردن شاهد آسمانی بودند و ذکر نام ملائکه شاید به عنوان نمونه و یا شناخته شده بودن آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 6
6 - کافران مکه ، در تلاش برای غلبه بر قرآن و پیام وحی
و قال الذین کفروا لاتسمعوا . .. لعلّکم تغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 3 - 1
1- پیامبر ( ص ) ، به هنگام مواجهه با حق ناپذیری کافران مکه ، مأمور به ر ها کردن آنان به حال خود و ترک محاجه با آنها شد .
ذرهم یأکلوا و یتمتّعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 14 - 1
1- اگر دری از آسمان به قدرت خداوند گشوده شود که کافران مکه برای دریافت حقایق به آنجا بروند ، ایمان نخواهند آورد .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به ... و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء
ص: 1017
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 1،2،4
1- کافران هدایت ناپذیر مکه ، در صورت مشاهده گشایش دری از آسمان برای بالا رفتن خود و درک حقایق ، آن را نوعی چشم بندی و سحر وانمود خواهند کرد .
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
<سکر> در لغت حالتی را گفته اند که عارض بر عقل می شود. بنابراین مراد از ادعای آنان این می شود که: آنان خود را گرفتار نوعی چشم بندی می دانستند.
2- کافران مکه ، مردمی حق ناپذیر و لجاجت پیشه در برابر آیات الهی
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
4- کافران مکه برای گریز از پذیرفتن حقایق الهی ، آنها را اموری موهوم جلوه می دادند .
لقالوا إنما سکّرت أبصرنا بل نحن قوم مسحورون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 5
5- بهره کفرپیشگان مکه از آیه های بیدارگر قرآن ، تنها تنفر و فرار از آنها بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 1،2،5
1 _ کافران مکه از خداوند خواستند چنانچه قرآن حقیقتی از جانب اوست ، آنان را سنگباران کند و یا عذاب دردناک دیگری بر آنان فروفرستد .
و إذ قالوا . .. فأمطر علینا حجاره
2 _ نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء
برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.
5 _ کافران مکه معتقد به تأثیر دعا به درگاه خدا برای تحقق بخشی به درخواست های آنان
اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 1018
9 - حجر - 15 - 7 - 1،3
1- کافران مکه ، از پیامبر ( ص ) خواستار آوردن فرشتگان برای تصدیق نبوت آن حضرت بودند .
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
<لو ما> مانند <هلا> و <لولا> برای تحضیض است.
3- کافران مکه ، از پیامبر ( ص ) خواستار آوردن ملائکه به عنوان معجزه بودند .
لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
آوردن ملائکه توسط پیامبر(ص) _ که مورد درخواست کفار بود _ احتمال دارد برای تصدیق نبوت پیامبر(ص) باشد و احتمال دارد معجزه درخواستی باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 3،4
3- درخواست کافران مکه ، برای آوردن ملائکه توسط پیامبر ( ص ) ، درخواستی نابه جا و باطل بود .
لو ما تأتینا بالملئکه . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ
جمله <ما ننزل الملائکه إلاّ بالحق> حصری و احترازی است و کنایه از این است که درخواست کفار نابه جاست.
4- درخواست نزول ملائکه ، جهت اثبات حقانیت ادعای پیامبر ( ص ) از سوی کافران مکه ، بهانه ای بیش نبود .
لو ما تأتینا بالملئکه . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ
قید <إلاّبالحق> می تواند احترازی باشد; یعنی، نزول فرشتگان تنها در صورت وجود مصلحت و حکمت تحقق پذیر است، در حالی که در تقاضای کفار چنین مصلحتی نیست. مضافاً به اینکه <إذاً منظرین> نیز دلالت می کند بر اینکه آنان، حتی پس از آمدن ملائکه هم حقانیت پیامبر(ص) را نمی پذیرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 33 - 2
2- کافران حق ناپذیر مکه ، در انتظار معجزه آمدن فرشتگان و یا امر ویژه ای از جانب خداوند برای تأیید حقانیت قرآن بودند
و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أس_طر الأولین . .. هل ینظرون إلاّ أن تأتیهم
برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که عبارت <تأتیهم الملائکه أو یأتی أمر ربک> (ملائکه برای آنان بیاید و یا امر پروردگارت بیاید) _ به قرینه آیات سابق که درباره قرآن کریم بود _ بر آمدن ملائکه یا امر خداوند جهت تأیید قرآن دلالت داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 8،9،11
8 - کافران مکه ، برای باز داشتن مسلمانان ، از ایمان شان به دروغ متوسل شدند .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط_ی_کم . .. إنّهم لک_ذبون
9 - کافران مکه ، مردمی دروغگو بودند .
و قال الذین کفروا . .. إنّهم لک_ذبون
ص: 1019
11 - برعهده گرفتن خطا و گناه ارتداد مسلمانان ، از سوی کافران مکه ، ادعایی دروغ و خالی از واقعیت بود .
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا و لنحمل خط_ی_کم . ..إنّهم لک_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 4
4 _ کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن
فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 28 - 9
9 - انکار و برخورد عنادآمیز با قرآن و پیامبر ( ص ) ، شیوه مستمر کافران مکه
کانوا بأی_تنا یجحدون
فعل <کان> هرگاه بر مضارع داخل شود افاده استمرار می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 35 - 3
3 _ کافران مکه به سبب انجام اموری لغو و بیهوده در پیرامون کعبه به عنوان عبادت و نیایش ، مستحق عذاب الهی بودند .
و ما لهم ألا لیعذبهم اللّه . .. و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیه
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <ما کان صلاته__م . .. > عطف بر <و هم یصدون ... > باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 2
2 _ شیطان رفتار های ناشایست کافران مکه را در نظرشان زیبا جلوه داد .
ص: 1020
و إذ زین لهم الشیطن أعملهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 8
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 54 - 1
1 _ روش کافران مکه در برخورد با آیات الهی همسان با روش فرعونیان و کافران پیش از آنها
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 1،3
1- خطاب استهزاگرانه و بی ادبانه کافران مکه به پیامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
از اینکه کفار، در مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) به جای خطاب مستقیم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غایب آن حضرت را صدا می زدند و نیز از اینکه به او نسبتی می دادند که خود آن را قبول نداشتند، حاکی از نکته فوق است.
3- کافران مکه ، پیامبر ( ص ) را به خاطر ادعای نزول وحی بر خود ، فردی مجنون و دیوانه می دانستند .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
شواهد تاریخی گواهند که قبل از ادعای نبوت پیامبر(ص) آنان چنین تهمتی را به آن حضرت نسبت نمی دادند، پس این تهمت به خاطر نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 9
9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن ، اساس علمی و عقلانی نداشت ; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی _ روانی آنان بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی _ نفسانی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 1،2،5
ص: 1021
1- کافران و مشرکان مکه ، به هنگام رو به رو شدن با پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را مورد تمسخر و استهزا قرار می دادند .
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
2- تمسخر و استهزا ، تنها شیوه برخورد مشرکان و کافران مکه با شخص پیامبر ( ص ) بود .
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
حرف نفی <إن> و حرف استثنا <إلاّ> پس از آن _ که بر قصر دلالت می کند _ و نیز آمدن <هزواً> به صورت مصدر، همگی بیانگر استمرار و شدت در کار استهزا و تمسخر است.
5- پیامبر ( ص ) ، مورد تحقیر مداوم کافران مکه قرار می گرفت .
و إذا رءاک . .. أه_ذا الذی یذکر ءالهتکم
همزه استفهامیه در <أه_ذا. ..> برای تعجب است و اسم اشاره <ه_ذا> _ به قرینه استهزا _ در تحقیر استعمال گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 60 - 10،11
10 - کافران مکه ، درصدد تحقیر و خوار ساختن پیامبر ( ص ) بودند .
و لایستخفّنّک الذین لایوقنون
دعوت از پیامبر(ص) به صبر در برابر کافران و نیز توصیه به مراقبت از خود که مبادا کافران آن حضرت را خفیف و خوار کنند، می تواند بازگو کننده وضعیّت رفتاری کافران درباره پیامبر(ص) باشد.
11 - کافران مکه ، درصدد بودند تا با تبلیغات خود ، در مواضع عقیدتی پیامبر ( ص ) سستی ایجاد کنند .
إن أنتم إلاّ مبطلون. .. و لایستخفّنّک الذین لایوقنون
برخی بر این عقیده اند که معنای <لایستخفّنّک>، <لاینفز عن دینک> (بیرون نبرند تو را از دین ات) است (لسان العرب). <و لایستخفّنّک الذین لایوقنون> می تواند بیانِ نوعِ اثری باشد که مشرکان، با <إن أنتم إلاّ مبطلون> درصدد ایجاد آن بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 28 - 9
9 - انکار و برخورد عنادآمیز با قرآن و پیامبر ( ص ) ، شیوه مستمر کافران مکه
کانوا بأی_تنا یجحدون
فعل <کان> هرگاه بر مضارع داخل شود افاده استمرار می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 11 - 1
1- تلاش کافران مکه ، برای تحقیر مؤمنان و بی اهمیت جلوه دادن ایمان آنان
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 1022
11 - انبیاء - 21 - 38 - 6
6- خوی شتاب زدگی آدمی ، زمینه ساز درخواست کافران مکه برای تحقق وعده های الهی ( عذاب ، برپایی قیامت و . . . )
خلق الإنس_ن من عجل . .. یقولون متی ه_ذا الوعد إن کنتم ص_دقین
برداشت یاد شده مبتنی براین است که جمله <و یقولون متی . ..> عطف بر جمله <سأُوریکم...> باشد و این دو جمله، با جمله <خلق الإنسان من عجل> _ که بیان گر خصلت عمومی انسان ها است _ مرتبط باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 8
8- در صورت تحقق خواسته کافران مکه ، مبنی بر نزول ملائکه ، آنان گرفتار عذابی مرگبار می شدند .
ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
یکی از احتمالاتی که برای آیه داده شده، این است که ملائکه، در صورتی که بخواهند برای کافران نازل شوند، برایشان عذاب به ارمغان خواهند آورد; عذابی که هیچ کدام از آنان را زنده نخواهد گذاشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 5
5- در صورت تحقق درخواست کافران برای نزول ملائکه ، تمامی آنان هلاک می شوند و مهلتی برای ایمان نخواهند داشت .
ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
انظار مصدر <منظر> به معنای تأخیر انداختن است و حصر در آیه، نشان می دهد که با آمدن ملائکه، اجل هیچ کدام از کفار به تأخیر نخواهد افتاد و به هلاکت خواهند رسید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 8
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 19 - 1
1 - کافران مکه ، از سوی خداوند ، به خاطر ژرف نگری نکردن درباره توانایی خدا بر خلق موجودات ، سرزنش شده اند .
أَوَلم یروا کیف یبدئ اللّه الخلق
همزه <أَوَلم یروا> استفهام توبیخی است.
ص: 1023
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 7
7 - لجاجت و تعصب کورکورانه اشراف کافر مکه و تحیر و سرگردانی آنها در طغیان و سرکشی ، علی رغم مشاهده لطف و رحمت الهی در حق ایشان
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 3
3 - سطح زندگی پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، با کافران مکه ، تفاوت قابل ملاحظه ای داشت .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 8
8 - کافران مکه ، شاهد تأثیر ژرف قرآن بر قلب ها و نامطمئن از کارآیی جنجال آفرینی و تدابیر خود ، در جلوگیری از این تأثیرگذاری
قال الذین کفروا . .. لعلّکم تغلبون
واژه <لعلّ> در موردی به کار می رود که نتیجه آن قطعی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 54 - 1
1 - تردید و شک کافران مکه ، نسبت به برپایی قیامت
ألا إنّهم فی مریه من لقاء ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 30 - 1
1 _ شکوه پیامبر ( ص ) به پیشگاه خداوند از مردم عصر خویش ( کافران شهر مکّه ) ، به خاطر متروک و مهجور ساختن قرآن
ص: 1024
کریم
و قال الرسول ی_ربّ إنّ قومی اتّخذوا ه_ذا القرءان مهجورًا
در این که شکوائیه پیامبر(ص) در این دنیا است و یا در آخرت؟ دو نظریه میان مفسران وجود دارد. برداشت یاد شده مبتنی بر دیدگاه اول است که مطابق نظر بیشتر مفسران می باشد. گفتنی است واژه <مهجور> به معنای متروک ورها شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 4
4- کافران مکه ، در آستانه شکست و عذاب دنیوی قرار گرفته بودند .
سأُوریکم ءای_تی
برداشت یاد شده مبتنی براین است که مراد از <آیات> شکست کفار مکه و عذاب دنیوی آنان باشد. گفتنی است مکی بودن این آیات، مؤید برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 16
16_ شکست و نابودی کفرپیشگان مکه و حوالی آن ، از پیشگویی های قرآن
لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه . .. حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 6
6 - اصرار کافران مکّه بر تکذیب تهدید های الهی ، با وجود آگاهی آنان از هلاکت فرعونیان و ثمودیان ، شگفت آورتر از کفرورزی پیشینیان است .
بل الذین کفروا فی تکذیب
اضراب که از حرف <بل> استفاده می شود ممکن است نظر به این داشته باشد که تکذیب گری مردم مکّه در قیاس با کفر پیشینیان اعجاب آورتر است; زیرا به رغم دیدن سرنوشت آنها، تهدید را دروغ شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 8
8 _ تجسم شیطان برای کافران مکه ، قبل از جنگ بدر
و إذ زین لهم الشیطن أعملهم
ص: 1025
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 2
2- کافران مکه ، مردمی حق ناپذیر و لجاجت پیشه در برابر آیات الهی
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 11
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 7
7 - لجاجت و تعصب کورکورانه اشراف کافر مکه و تحیر و سرگردانی آنها در طغیان و سرکشی ، علی رغم مشاهده لطف و رحمت الهی در حق ایشان
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 54 - 10
10 _ فرعونیان ، امت های پیش از آنان و کفرپیشگان مکه ، از زمره ظالمان
و کل کانوا ظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 9،15
9 _ گروهی از مسلمانان صدر اسلام ، تحت سیطره ستم کافران مکه
و ما لکم لا تقاتلون فی سبیل اللّه و المستضعفین . .. یقولون ربّنا اخرجنا من هذه ا
بسیاری از مفسران برآنند که آیه مورد بحث درباره مسلمانانی است که تا قبل از فتح مکّه در آنجا بودند و از مهاجرت آنان جلوگیری می شد.
ص: 1026
15 _ مسلمانان مستضعف صدر اسلام ، خواستار فرمانده و نیروی انسانی از جانب خداوند برای رهایی از ستم کفرپیشگان مکّه
و اجعل لنا من لدنک ولیّاً و اجعل لنا من لدنک نصیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 35 - 2،3
2 _ سوت کشیدن و کف زدن در اطراف کعبه به عنوان عبادت و نیایش از سوی کافران مکه ، دلیل عدم شایستگی آنان برای ولایت بر مسجدالحرام
إن أولیاؤه إلا المتقون . .. مکاء و تصدیه
جمله <ما کان صلاتهم . .. > می تواند بیان مصداقی برای بی تقوایی متولیان کفرپیشه مسجدالحرام باشد و در نتیجه دلیلی برای عدم شایستگی آنان برای ولایت بر مسجدالحرام.
3 _ کافران مکه به سبب انجام اموری لغو و بیهوده در پیرامون کعبه به عنوان عبادت و نیایش ، مستحق عذاب الهی بودند .
و ما لهم ألا لیعذبهم اللّه . .. و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیه
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <ما کان صلاته__م . .. > عطف بر <و هم یصدون ... > باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 3
3- ناتوانی و درماندگی کافران و مشرکان مکه ، در مبارزه با اسلام و منطق پیامبر ( ص )
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
از این که کافران و مشرکان، به گونه ای مستمر به استهزای پیامبر(ص) می پرداختند، برمی آید که آنان در توسل به منطق و دلیل و برهان ناتوان بودند و هیچ راهی جز این نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 4
4- کافران مکه ، در آستانه شکست و عذاب دنیوی قرار گرفته بودند .
سأُوریکم ءای_تی
برداشت یاد شده مبتنی براین است که مراد از <آیات> شکست کفار مکه و عذاب دنیوی آنان باشد. گفتنی است مکی بودن این آیات، مؤید برداشت یاد شده است.
ص: 1027
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 1
1- کافران مکه با انکار آیات الهی _ پس از اتمام حجت بر ایشان _ مستحق نابودی و عذاب بودند .
و لو أنّا أهلکن_هم . .. فستعلمون من أصح_ب الصرط السویّ و من اهتدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 5
5- کافران مکه به عذاب و نابودی قریب الوقوع تهدید شدند .
سأُوریکم ءای_تی فلاتستعجلون
مقصود از <آیاتی> به قرینه آیات بعد (. ..بل تأتیهم بغته...) عذاب و هلاکت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 5،6
5 _ کافران مکه معتقد به تأثیر دعا به درگاه خدا برای تحقق بخشی به درخواست های آنان
اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
6 _ کافران مکه معتقد به خدا و معتقد به تأثیر او در جهان هستی
و إذ قالوا اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره من السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 6 - 6
6 - علاقه شدید برخی از مسلمانان عصر بعثت ، به ارشاد کافران سرشناس مکه و مسلمان ساختن آنان
فأنت له تصدّی
براساس شأن نزول این آیات، افراد معروفی از قریش (نظیر ابوجهل) در مجلسی که ابن ام مکتوم وارد شد، حضور داشتند و تعبیر <من استغنی> در مورد آنان نازل شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 24
24- حضور مؤمنان در محیط زندگی کافران مکه ، باعث نجات موقت کفّار از عذاب الهی
ص: 1028
لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 6
6- فلسفه عدم تحقق درخواست کافران مکه ، مبنی بر نزول ملائکه ، مهلت دادن به آنان و جلو نینداختن اجلشان است .
ما تسبق من أمه أجلها . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 4 - 3
3- هشدار خداوند به کافران هدایت ناپذیر مکه ، مبنی بر اینکه مهلت دادن به آنان به معنای تداوم بخشیدن به زندگیشان نیست ; بلکه همواره در معرض هلاکتند .
ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین. ذرهم ... فسوف یعلمون. و ما أهلکنا من قریه
ذکر این آیه، پس از تهدید <فسوف یعلمون> احتمالاً برای دفع اشکال مقدر می باشد و آن اشکال این است که: کفار پس از مهلت یافتن با امر <ذرهم یأکلوا . ..> چنین نپندارند که زندگیشان ادامه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 217 - 16
16 _ اقدام برخی از مسلمین ( عبداللّه بن جحش و همراهان او ) به جنگ با کفارِ مکه در ماه حرام
یسئلونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتال فیه کبیر
در شأن نزول آیه آمده که عبداللّه بن جحش و همراهان او در ماه رجب به گروهی از کفار که دارای مال التجاره بودند، حمله بردند و آنان را کشته و یا اسیر کردند. (مجمع البیان و دیگر تفاسیر.)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 195 - 27
27 _ حاکمیّت و تسلّط کافران بر سرزمین مکّه و مسلمانان آن دیار ، در صدر اسلام
فالّذین . .. اخرجوا من دیارهم و اوذوا فی سبیلی ... و قتلوا
ص: 1029
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 6
6 _ خروج کافران مکه به سوی بدر ، در راستای تلاششان برای بازداری مردم از راه خدا
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم . .. و یصدون عن سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 36 - 12
12 _ کفرپیشگان مکه در قیامت گردآوری و به سوی جهنم رانده خواهند شد .
و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 8
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 1
1 _ روش کافران مکه در برخورد با آیات الهی ، همانند روش فرعونیان و کافران پیش از آنان
کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم
<دأب> به معنای عادت و روش است. و چون آیه به دنبال قضایای جنگ بدر آمده، معلوم می شود مشبه کافران مکه هستند و تقدیر جمله چنین است: داب هؤلاء الکفره کدأب ءال فرعون. قابل ذکر است مراد از ضمیر در <قبلهم> آل فرعون هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 33 - 7
7 _ پیشگویی قرآن از گرایش کافران مکه به اسلام و پذیرش توحید
و ما کان اللّه معذبهم و هم یستغفرون
ص: 1030
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 8
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 6
6 _ کافران مکه معتقد به خدا و معتقد به تأثیر او در جهان هستی
و إذ قالوا اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره من السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 5
5 _ کافران مکه معتقد به تأثیر دعا به درگاه خدا برای تحقق بخشی به درخواست های آنان
اللّهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجاره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 5 - 1،8
1 _ کافران مکه در پی نزول قرآن به عنوان معجزه، بدون درنگ به تکذیب آن پرداختند.
فقد کذّبوا بالحق لمّا جاءهم
جمله ظرفیه <لمّا جاءهم> به این نکته اشاره دارد که تکذیب کافران به مجرد آمدن حق صورت گرفته است.
8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.
فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون
مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 1031
6 - انفال - 8 - 31 - 1،2،4
1 _ تمسک کافران مکه به حیله برای مقابله با آنان
و یمکرون . .. و إذا تتلی علیهم ءایتنا قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا
جمله <إذا تتلی . .. > می تواند بیان مصداقی از <یمکرون> در آیه قبل باشد.
2 _ کافران مکه مدعی توان خویش در آوردن آیات و معارفی چون قرآن
قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا مثل هذا
4 _ کافران مکه معارف قرآن را نوشتار ها و سخنان بی اساس مردمان نخستین قلمداد می کردند .
إن هذا إلا أسطیر الأولین
<اساطیر> به معنای نوشتارهای بی اساس است و <الأولین> به معنای انسانهای نخستین. گفتنی است که <اساطیر الأولین> می تواند به این معنا باشد که این اسطوره ها در باره انسانهای اولیه است و می تواند به این معنا باشد که اینها اسطوره هایی است ساخته و پرداخته انسانهای نخستین.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 1،2،4
1 _ کافران مکه از خداوند خواستند چنانچه قرآن حقیقتی از جانب اوست ، آنان را سنگباران کند و یا عذاب دردناک دیگری بر آنان فروفرستد .
و إذ قالوا . .. فأمطر علینا حجاره
2 _ نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )
و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء
برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.
4 _ کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن
فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 33 - 6،7
6 _ گرایش کافران مکه به قرآن در آینده دوران بعثت ، دلیل گرفتار نشدن آنان به عذاب استیصال ، نه حقانیت ایشان در انکار قرآن
و ما کان اللّه معذبهم و هم یستغفرون
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <و هم یستغفرون> حال مقدر باشد. یعنی خداوند اکنون (زمان انکار قرآن) کافران مکه را عذاب نمی کند، در حالی که در آینده توبه خواهند کرد. گفتنی است که استغفار و توبه کافر به ایمان آوردن اوست.
7 _ پیشگویی قرآن از گرایش کافران مکه به اسلام و پذیرش توحید
و ما کان اللّه معذبهم و هم یستغفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 1032
9 - حجر - 15 - 6 - 2
2- < ذکر بودن قرآن > ، وصفی که کافران مکه با آن آشنا بودند .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 2
2- خداوند آیات قرآن را ، علی رغم تصمیم کافران مکه بر ایمان نیاوردن ، در قلب آنان رسوخ داد .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به
برداشت فوق، مبتنی بر این است که جمله <لایؤمنون به> جمله حالیه برای <المجرمین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 5،9
5- بهره کفرپیشگان مکه از آیه های بیدارگر قرآن ، تنها تنفر و فرار از آنها بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن ، اساس علمی و عقلانی نداشت ; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی _ روانی آنان بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی _ نفسانی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 26 - 8
8 - کافران مکه ، شاهد تأثیر ژرف قرآن بر قلب ها و نامطمئن از کارآیی جنجال آفرینی و تدابیر خود ، در جلوگیری از این تأثیرگذاری
قال الذین کفروا . .. لعلّکم تغلبون
واژه <لعلّ> در موردی به کار می رود که نتیجه آن قطعی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 28 - 6
6 - آشکار بودن حقانیت قرآن ، برای کافران مکه
کانوا بأی_تنا یجحدون
واژه <جحد> در مواردی به کار می رود که حقانیت چیزی معلوم باشد و در عین حال مورد انکار قرار گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 41 - 7
7 - مخالفت مستمر کافران مکه ، نسبت به آیات قرآن
إنّ الذین کفروا بالذّکر لمّا جاءهم
ص: 1033
برداشت یاد شده با توجه به معنای <لمّا> است که در مورد استمرار زمان به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 35 - 3
3 _ کافران مکه به سبب انجام اموری لغو و بیهوده در پیرامون کعبه به عنوان عبادت و نیایش ، مستحق عذاب الهی بودند .
و ما لهم ألا لیعذبهم اللّه . .. و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیه
برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <ما کان صلاته__م . .. > عطف بر <و هم یصدون ... > باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 12 - 6
6 - کافران مکه ، به رغم اعلام صریح ، هرگز اندکی از گناه ارتداد مسلمانان را ، برعهده نمی گرفتند .
و قال الذین کفروا . .. و لنحمل خط_ی_کم و ما هم بح_ملین من خط_ی_هم من شیء
در <و ما هم بحاملین. ..> دو احتمال وجود دارد: یکی، به قرینه اعلام دروغ بودن ادعای برعهده گیری گناه ارتداد، این است که آنان، حاضر به قبول گناه نیستند. دیگر این که چنین امری، شدنی نیست. برداشت بالا، بنابراحتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 3،5
3 _ محبوس ساختن یا کشتن و یا تبعید پیامبر ( ص ) ، از جمله توطئه های کافران مکه علیه آن حضرت
لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک و یمکرون
جمله <و یمکرون> بیانگر این است که کافران علاوه بر تصمیم داشتن به قتل پیامبر(ص) و . .. برنامه های دیگری نیز علیه پیامبر(ص) در نظر داشته اند. لذا در برداشت فوق از آن به <از جمله> تعبیر شده است.
5 _ شکست کافران مکه در توطئه علیه پیامبر ( ص ) ، عبرتی برای همه خائنان به خدا و رسول
لاتخونوا اللّه و الرسول . .. و یمکرون و یمکر اللّه
یادآوری شکست توطئه های کافران مکه پس از اشاره به خیانت برخی از مسلمانان برای تفهیم این حقیقت است که خائنان به خدا و رسول، هر چند اظهار اسلام کنند، همان گونه که کافران موفق نشدند، آنان نیز موفق نمی شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 4
4 _ کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن
ص: 1034
فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 3،5
3 _ خروج پیامبر ( ص ) از مکه و اقدام آن حضرت به هجرت ، امری ناخواسته و تحت فشار کافران بود .
إذ أخرجه الذین کفروا
بدیهی است که خروج پیامبر (ص) از مکه، به اراده خود آن حضرت صورت گرفت ولی از آن جهت که تحت فشار و جوّ ارعاب بود، خداوند اخراج را به کافران نسبت داده است.
5 _ موفقیت پیامبر ( ص ) در خروج از مکه و خلاصی از توطئه کافران ، مرهون نصرت خاص خداوند بود .
نصره اللّه إذ أخرجه الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 1،3
1- خطاب استهزاگرانه و بی ادبانه کافران مکه به پیامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
از اینکه کفار، در مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) به جای خطاب مستقیم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غایب آن حضرت را صدا می زدند و نیز از اینکه به او نسبتی می دادند که خود آن را قبول نداشتند، حاکی از نکته فوق است.
3- کافران مکه ، پیامبر ( ص ) را به خاطر ادعای نزول وحی بر خود ، فردی مجنون و دیوانه می دانستند .
و قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
شواهد تاریخی گواهند که قبل از ادعای نبوت پیامبر(ص) آنان چنین تهمتی را به آن حضرت نسبت نمی دادند، پس این تهمت به خاطر نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 3
3- کافران مکه ، از پیامبر ( ص ) خواستار آوردن ملائکه به عنوان معجزه بودند .
لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
آوردن ملائکه توسط پیامبر(ص) _ که مورد درخواست کفار بود _ احتمال دارد برای تصدیق نبوت پیامبر(ص) باشد و احتمال دارد معجزه درخواستی باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 4
4- درخواست نزول ملائکه ، جهت اثبات حقانیت ادعای پیامبر ( ص ) از سوی کافران مکه ، بهانه ای بیش نبود .
لو ما تأتینا بالملئکه . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ
قید <إلاّبالحق> می تواند احترازی باشد; یعنی، نزول فرشتگان تنها در صورت وجود مصلحت و حکمت تحقق پذیر است، در حالی که در تقاضای کفار چنین مصلحتی نیست. مضافاً به اینکه <إذاً منظرین> نیز دلالت می کند بر اینکه آنان، حتی پس از آمدن ملائکه هم حقانیت پیامبر(ص) را نمی پذیرفتند.
ص: 1035
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 7 - 5،6
5- ملائکه ، به عنوان موجودات آسمانی شناخته شده برای کافران مکه
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه إن کنت من الصدقین
6- کافران و مشرکان مکه ، ملائکه را موجوداتی قابل احساس برای همگان می دانستند .
قالوا . .. لو ما تأتینا بالملئکه
از تعبیر <لو ما تأتینابالملئکه> (چرا فرشته ای نمی آوری؟) استفاده می شود که آنان، فرشتگان را موجوداتی محسوس و قابل رؤیت می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 5
5- نزول وحی از جانب خداوند بر بشر ، امری غیر قابل قبول و به دور از عقل و خرد و در حد دیوانگی در بینش کافران مکه
قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر إنک لمجنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
ص: 1036
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 6 - 4
4- کافران مکه ، نزول وحی بر پیامبر ( ص ) را ، ادعایی بیش نمی دانستند .
قالوا یأیها الذی نزّل علیه الذّکر
ذکر نکردن منشأ نزول ذکر و مجهول آوردن فعل <نُزِّل> و نیز با استهزا بیان کردن آن، می تواند به منظور یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 1
1- کافران مجرم مکه ، علی رغم دریافت آیات قرآن ، به آن ایمان نیاوردند .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به
برداشت فوق، بنابراین است که جمله <لایؤمنون به> جمله تفسیریه برای <المجرمین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 14 - 1
1- اگر دری از آسمان به قدرت خداوند گشوده شود که کافران مکه برای دریافت حقایق به آنجا بروند ، ایمان نخواهند آورد .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به ... و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 1
1- کافران هدایت ناپذیر مکه ، در صورت مشاهده گشایش دری از آسمان برای بالا رفتن خود و درک حقایق ، آن را نوعی چشم بندی و سحر وانمود خواهند کرد .
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
<سکر> در لغت حالتی را گفته اند که عارض بر عقل می شود. بنابراین مراد از ادعای آنان این می شود که: آنان خود را گرفتار نوعی چشم بندی می دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 13 - 2
2 - تلاش کافران مکه برای مرتد ساختن مسلمانان ، گناه سنگینی است .
و قال الذین کفروا . .. اتّبعوا سبیلنا ... و لیحملنّ أثقالهم
ص: 1037
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 7 - 2
2 _ حق ناپذیری و عناد و لجاجت شدید کافران مکه در عصر بعثت، در برابر وحی و معجزات الهی
و لو نزلنا علیک کتبا . .. إن هذا إلا سحر مبین
سوره انعام در مکه نازل شده است و بنابراین طبیعی است که ناظر به مردم آن سامان، خصوصاً مشرکان مکه، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 32 - 4
4 _ کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن
فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 13 - 1
1- کافران مجرم مکه ، علی رغم دریافت آیات قرآن ، به آن ایمان نیاوردند .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به
برداشت فوق، بنابراین است که جمله <لایؤمنون به> جمله تفسیریه برای <المجرمین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 14 - 1
1- اگر دری از آسمان به قدرت خداوند گشوده شود که کافران مکه برای دریافت حقایق به آنجا بروند ، ایمان نخواهند آورد .
کذلک نسلکه فی قلوب المجرمین . لایؤمنون به ... و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 15 - 1،2
1- کافران هدایت ناپذیر مکه ، در صورت مشاهده گشایش دری از آسمان برای بالا رفتن خود و درک حقایق ، آن را نوعی چشم بندی و سحر وانمود خواهند کرد .
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
<سکر> در لغت حالتی را گفته اند که عارض بر عقل می شود. بنابراین مراد از ادعای آنان این می شود که: آنان خود را گرفتار نوعی چشم بندی می دانستند.
2- کافران مکه ، مردمی حق ناپذیر و لجاجت پیشه در برابر آیات الهی
و لو فتحنا علیهم بابًا من السّماء فظلّوا فیه یعرجون . لقالوا إنما سکّرت أبصرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 7
7 - لجاجت و تعصب کورکورانه اشراف کافر مکه و تحیر و سرگردانی آنها در طغیان و سرکشی ، علی رغم مشاهده لطف و رحمت الهی در حق ایشان
ص: 1038
و لو رحمن_هم . .. للجّوا فی طغی_نهم یعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 31 - 1
1 - کافران مکه اعلام کردند که به هیچ رو به قرآن و کتاب های پیشینِ آسمانی ایمان نمی آورند .
و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان و لا بالذی بین یدیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 19 - 6
6 - اصرار کافران مکّه بر تکذیب تهدید های الهی ، با وجود آگاهی آنان از هلاکت فرعونیان و ثمودیان ، شگفت آورتر از کفرورزی پیشینیان است .
بل الذین کفروا فی تکذیب
اضراب که از حرف <بل> استفاده می شود ممکن است نظر به این داشته باشد که تکذیب گری مردم مکّه در قیاس با کفر پیشینیان اعجاب آورتر است; زیرا به رغم دیدن سرنوشت آنها، تهدید را دروغ شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 3
3- ناتوانی و درماندگی کافران و مشرکان مکه ، در مبارزه با اسلام و منطق پیامبر ( ص )
و إذا رءاک الذین کفروا إن یتّخذونک إلاّهزوًا
از این که کافران و مشرکان، به گونه ای مستمر به استهزای پیامبر(ص) می پرداختند، برمی آید که آنان در توسل به منطق و دلیل و برهان ناتوان بودند و هیچ راهی جز این نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 5
5 - ابراهیم ( ع ) از خداوند خواست تا کافران مکه را از روزی های خویش بهره مند نسازد .
و ارزق . .. من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر
<من ءامن> به عنوان بدل برای <أهله> بیانگر مقصود ابراهیم(ع) از کلمه <أهله> است. آن حضرت با آوردن <من ءامن> اشاره به این معنا دارد که: خواهان اعطای ثمرات به کافران مکه نیست.
ص: 1039
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 75 - 4
4 - ابتلای کافران مکه به گرفتاری و سختی ، از رخداد های دوران پیش از هجرت
و لو رحمن_هم و کشفنا ما بهم من ضرّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 11
11_ کفرپیشگان مکه و حوالی آن در عصر بعثت به مصیبتهایی سخت و کوبنده گرفتار بودند .
و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه أو تحلّ قریبًا من دارهم
<قرع> به معنای زدن و کوبیدن چیزی به چیزی دیگر است و <قارعه> به معنای کوبنده می باشد. این کلمه صفت برای موصوفی محذوف مانند <مصیبه> است. ضمیر در <تحلّ> نیز به <قارعه> باز می گردد و سیاق جمله <لایزال ...> حکایت از قضیه خارجیه دارد. بنابراین <الذین کفروا> اشاره به کافرانی خاص دارد که بنابر گفته مفسران، مقصود کافران مکّه هستند و بر این اساس مراد از <دار> مکّه و مقصود از <قریبًا من دارهم> حوالی آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 31 - 1
1 _ تمسک کافران مکه به حیله برای مقابله با آنان
و یمکرون . .. و إذا تتلی علیهم ءایتنا قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا
جمله <إذا تتلی . .. > می تواند بیان مصداقی از <یمکرون> در آیه قبل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 25 - 30
30- وجود مؤمنانی در نسل و صلب کافران مکه ، مانع نزول عذاب الهی بر آنان *
لولا رجال مؤمنون . .. لم تعلموهم ... لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم عذابًا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از مردان و زنان مؤمن در آیه شریفه، فرزندانی باشند که از کافران مکه تولد خواهند یافت و به ایمان خواهند گروید. آنچه مؤید این احتمال است، تعبیر <لم تعلموهم> و نیز <لو تزیّلوا> می باشد; زیرا <لو>ی امتناعیه، تفکیک ناپذیری نسل مؤمن از کافران عصر بعثت را می رساند.
ص: 1040
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 4
4- در آغاز بعثت ، کافران مکه از وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهتری نسبت به مسلمانان برخوردار بودند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
<مقام> اسم مکان و مشتق شده از قیام است که در معنای مجازی موقعیت اجتماعی به کار رفته است و <خیر مقاماً> کنایه از بهتر بودن وضعیت اقتصادی می باشد. <ندی> به معنای جلیس و مجلس است (مفردات راغب). افتخار کافران به بهتر بودن مجلس و هم نشینان خویش، کنایه از بهتربودن وضعیت سیاسی و نظام اجتماعی آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 73 - 4
4- در آغاز بعثت ، کافران مکه از وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهتری نسبت به مسلمانان برخوردار بودند .
أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا
<مقام> اسم مکان و مشتق شده از قیام است که در معنای مجازی موقعیت اجتماعی به کار رفته است و <خیر مقاماً> کنایه از بهتر بودن وضعیت اقتصادی می باشد. <ندی> به معنای جلیس و مجلس است (مفردات راغب). افتخار کافران به بهتر بودن مجلس و هم نشینان خویش، کنایه از بهتربودن وضعیت سیاسی و نظام اجتماعی آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 8 - 6
6- فلسفه عدم تحقق درخواست کافران مکه ، مبنی بر نزول ملائکه ، مهلت دادن به آنان و جلو نینداختن اجلشان است .
ما تسبق من أمه أجلها . .. ما ننزّل الملئکه إلاّ بالحقّ و ما کانوا إذًا منظرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 10
10 _ اعتماد و اطمینان پیامبر ( ص ) به نصرت الهی نسبت به او و فرد همراهش ( ابوبکر ) در خلاصی از توطئه کافران مکه
لاتحزن إن اللّه معنا
ص: 1041
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 1
1- هلاکت و شکست کافران مکه و پیروزی مؤمنان ، وعده الهی
سأُوریکم ءای_تی . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد
برداشت یادشده مبتنی براین است که مقصود از <وعد> دراین آیه، غلبه مؤمنان و شکست کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 38 - 1
1- هلاکت و شکست کافران مکه و پیروزی مؤمنان ، وعده الهی
سأُوریکم ءای_تی . .. و یقولون متی ه_ذا الوعد
برداشت یادشده مبتنی براین است که مقصود از <وعد> دراین آیه، غلبه مؤمنان و شکست کافران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 6 - 5
5 - عثمان بن عفان ، از حاضران مجلس پیامبر ( ص ) در ماجرای ابن ام مکتوم و ارشاد کننده کافران مکه در عصر بعثت *
أمّا من استغنی . فأنت له تصدّی
در شأن نزول آیه شریفه از تفسیر قمی نقل شده که فرد مورد نظر از ضمیر خطاب در <أنت له تصدّی>، عثمان بوده است. او در صدد مسلمان ساختن حاضران مجلس _ که از چهره های برجسته قریش بودند _ برآمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 76 - 6
6 - عدم تنبه کافران مکه ، از بلا های هشدار دهنده الهی ( مثل قحطی و خشکسالی )
و لقد أخذن_هم بالعذاب فما استکانوا لربّهم و ما یتضرّعون
ص: 1042
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 5
5- کافران مکه به عذاب و نابودی قریب الوقوع تهدید شدند .
سأُوریکم ءای_تی فلاتستعجلون
مقصود از <آیاتی> به قرینه آیات بعد (. ..بل تأتیهم بغته...) عذاب و هلاکت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 14 - 11
11 - هشدار خداوند ، به کافران مکه ، درباره تلاش شان برای اغوای مسلمانان
و قال الذین کفروا للذین ءامنوا اتّبعوا سبیلنا. ..و لقد أرسلنا نوحًا إلی قومه ...
بیان قصه طوفان نوح(ع) پس از ذکر برخوردهای کافران مکه با مسلمانان، احتمال دارد برای هشدار به آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 18 - 5
5 - هشدار خداوند ، به کافران مکه ، به جهت تکذیب کردن پیامبر ( ص )
و إن تکذّبوا فقد کذّب أمم من قبلکم
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که جواب شرط <إن تکذّبوا> محذوف بوده و چیزی از قبیل <فاستعدوا للعذاب> باشد; یعنی، اگر تکذیب می کنید، آماده عذاب باشید!
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 135 - 1
1- کافران مکه با انکار آیات الهی _ پس از اتمام حجت بر ایشان _ مستحق نابودی و عذاب بودند .
و لو أنّا أهلکن_هم . .. فستعلمون من أصح_ب الصرط السویّ و من اهتدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 37 - 5
5- کافران مکه به عذاب و نابودی قریب الوقوع تهدید شدند .
سأُوریکم ءای_تی فلاتستعجلون
مقصود از <آیاتی> به قرینه آیات بعد (. ..بل تأتیهم بغته...) عذاب و هلاکت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 31 - 2
2 - تهدید کافران مکّه از سوی خداوند ، به وقوع حوادثی ناگوار و مرگ آفرین برای ایشان در آینده
ص: 1043
قل تربّصوا فإنّی معکم من المتربّصین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 31 - 16
16_ شکست و نابودی کفرپیشگان مکه و حوالی آن ، از پیشگویی های قرآن
لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه . .. حتی یأتی وعد الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 41 - 9
9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن ، اساس علمی و عقلانی نداشت ; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی _ روانی آنان بود .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا
خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی _ نفسانی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 10
10- برخورد منکرانه کافران و مشرکان مکه با قرآن ، برخاسته از منطق و عقل نبود ; بلکه انگیزه نفسانی _ روانی داشت .
و إذا ذکرت ربّک فی القرءان وحده ولّوا علی أدب_رهم نفورًا
<نفرت> از مقولات نفسانی - روانی است. بنابراین موضع نفرت آلود مشرکان با قرآن، برخاسته از انگیزه های نفسانی - روانی آنان بود.
ص: 1044