جمله <هدیتنا> پس از <امنّا به کل مِن عند ربّنا>، می تواند تفسیری برای ایمانشان به تمامی قرآن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 32 - 3

3 _ پیامبر ( ص ) ، دارای دستورات و اوامری غیر از آنچه در وحی و قرآن آمده است .

قل اطیعوا اللّه و الرسول

اگر پیامبر (ص) دستور و امری غیر از آنچه در قرآن آمده، نداشت; الزام به اطاعت از رسول بی معنا بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 71 - 3

3 _ علم و آگاهی علمای یهود و نصارا به حقّانیّت قرآن و رسالت پیامبر ( ص )

یا اهل الکتاب . .. و انتم تعلمون

با توجه به اینکه محور اختلاف اهل کتاب با مسلمانان در حقانیت قرآن و پیامبر (ص) بوده، معلوم می شود منظور از کلمه <الحق>، قرآن و رسالت پیامبر (ص) بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 72 - 1،2

1 _ تظاهر به پذیرش اسلام و قرآن و سپس کفر به آن دو ، از راه های آمیختن حق به باطل توسط اهل کتاب

یا اهل الکتاب لم تلبسون الحقّ بالباطل . .. و طائفه من اهل الکتاب

به نظر می رسد جمله <و قالت طائفه . .. >، پس از <لم تلبسون>، ذکر مصداقی برای تلبیس حق به باطل باشد.

2 _ توصیه گروهی از اهل کتاب به دیگران مبنی بر ایمان به قرآن در اوّل روز و کفر به آن در آخر روز ، به منظور بازگشت مؤمنان از اسلام

و قالت طائفه من اهل الکتاب . .. لعلهم یرجعون

بنابراینکه <وجه النهار>، متعلّق به <امنوا> و <اخره>، متعلق به <اکفروا> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 119 - 8

8 _ برخورد منافقانه برخی از اهل کتاب با مسلمانان ، در اظهار ایمان به تمامی کتب آسمانی ( قرآن و . . . )

و اذا لقوکم قالوا امنا و اذا خلوا عضّوا علیکم الأنامل

به قرینه <و تؤمنون بالکتاب کلّه>، متعلّق <امنا>، تمامی کتب آسمانی خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 199 -

1،4،10،12،16،17،20،21،28

1 _ ایمان واقعی گروهی از عالمان اهل کتاب به خداوند ، قرآن و کتب آسمانی خویش

وَ اِنّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و ما انزل الیکم . .. خاشعین للّه

ص: 2

سوداگری با آیات الهی از اموری است که اغلب با عالمان و دانشمندان دینی سنخیّت دارد ; جمله <لتبیّننّه للناس>، در آیه 187 این معنا را تأیید می کند.

4 _ تکبّر و گردن فرازی گروهی از اهل کتاب در برابر خداوند ، موجب کفر و انکار قرآن از سوی آنان

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. خاشعین للّه

10 _ سوداگری نکردن با آیات الهی ، ویژگی اهل کتابِ مؤمنِ به خدا و قرآن و دیگر کتب آسمانی

لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلاً

12 _ پرهیز برخی اهل کتاب از دین فروشی و سوداگری با آیات الهی ( تورات و انجیل ) ، مایه ایمان آنان به قرآن

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. خاشعین للّه لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

جمله <لا یشترون . .. >، حال برای فاعل <یؤمن> است (یعنی مؤمنان اهل کتاب) و توصیف آنان به جمله ذکر شده، می تواند اشاره به علّت و زمینه ایمان آنان به قرآن باشد.

16 _ تمجید خداوند از عالمان مؤمن اهل کتاب ، به خاطر ایمان به قرآن و سوداگری نکردن بر سر آیاتِ الهی

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا اولئک لهم اجرهم

17 _ ایمان اهل کتاب به قرآن ، نشانه ارزشگذاری صحیح آنان نسبت به آیات الهی ( تورات و انجیل )

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

20 _ آن گروه از اهل کتاب که به خدا ، قرآن و کتب آسمانی خویش ایمان آورند ; از پاداشی ویژه و والا بهره مند خواهند شد .

اولئک لهم اجرهم عند ربّهم

کلمه <عند ربّهم>، توصیف <اجرهم> است و می رساند که آن پاداش، پاداشی ویژه و ارزشمند است.

21 _ ایمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجیل ، فروتنی در برابر خدا و ارج نهادن به آیات الهی ، ملاک ارزش انسان نزد خداوند

لهم اجرهم عند ربّهم

اضافه تشریفیّه در <ربّهم> بیانگر آن است که دارندگان صفات یاد شده، در پیشگاه خداوند دارای ارزشی والا هستند.

28 _ نجاشی ( پادشاه حبشه ) ، مؤمن به خدا ، قرآن و کتب آسمانی و خاضع در برابر خداوند

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه

رسول خدا (ص) پس از مرگ نجاشی، به یاران خود فرمود: انّ اخاکم النّجاشی قد مات، قوموا فصلّوا علیه; فقال رجل یا رسول اللّه کیف نصلی علیه و قد مات فی کفره؟ قال (ص) الا تسمعون قول اللّه <و انّ من اهل الکتاب . .. >

_______________________________

الدّرالمنثور، ج 2، ص 416.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 98 - 3

3- قرآن ، از نام های کتاب آسمانی اسلام و شناخته شده در مراحل آغازین نزول وحی بر پیامبر ( ص )

فإذا قرأت القرءان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 69 - 9

9 - ذکر و قرآن ، از نام های کتاب آسمانی پیامبراسلام ( ص )

ص: 3

إن هو إلاّ ذکر و قرءان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 28 - 1

1 - قرآن ، نام کتاب نازل شده بر پیامبر اسلام ( ص )

قرءانًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 77 - 1

1 - < قرآن > ، نام کتاب آسمانی پیامبراسلام

إنّه لقرءان کریم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مزمل - 73 - 20 - 14

14 - قرآن ، نام کتاب آسمانی نازل شده بر پیامبراسلام

فاقرءوا ما تیسّر من القرءان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 23 - 4

4 - قرآن ، نام کتاب آسمانی پیامبراسلام ( ص )

إنّا نحن نزّلنا علیک القرءان تنزیلاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 21 - 10

10 - قرآن ، نامی برگزیده از جانب خداوند پیش از تکمیل آیات آن در عصر رسول اکرم ( ص )

و إذا قریء علیهم القرءان

معناست که چشمانشان از اشک لبریز شد.

3 _ گریه گروهی از کشیشان و راهبان عصر پیامبر بر اثر شنیدن قرآن

منهم قسیسین و رهباناً . .. ما أنزل إلی الرسول تری اعینهم تفیض من الدمع

بنابر اینکه ضمیر در <سمعوا> به <قسیسین> و <رهبان> برگردانده شود.

7 _ ایمان مسیحیان به پیامبر ( ص ) و تأثر شدید آنان به هنگام شنیدن قرآن ، نشانه تواضع آنان در برابر حق

و انهم لایستکبرون. و إذا سمعوا ما أنزل إلی الرسول ... مما عرفوا من الحق

جمله <و اذا سمعوا . ..> که حکایت از اعتراف آنان به حقانیت قرآن و پیامبر(ص) دارد می تواند به عنوان دلیل و شاهدی بر جمله <انهم لایستکبرون> باشد.

10 _ گروهی از مسیحیان ، کشیشان و راهبان عصر بعثت ، پذیرای اسلام در پی شنیدن قرآن .

و إذا سمعوا ما أنزل إلی الرسول . .. یقولون ربنا ءامنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 107 - 5

5- وجود عالمانی در میان مردم عصر نزول و اذعان آنان به حقانیت قرآن پس از شنیدن آن

إن الذین أُوتوا العلم من قبله إذا یتلی علیهم یخرّون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 29 - 6،14

6- پی بردن جنیان به حقانیت قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، با استماع کلام وحی

فلمّا حضروه قالوا أنصتوا فلمّا قضی ولّوا إلی قومهم منذرین

تعبیر <ولّوا إلی. ..> نشان می دهد خود جنیان، انذارها را پذیرفتند و به آن ایمان آوردند.

14- ایمان گروهی از جنیان ، به مجرد شنیدن قرآن ، تعریضی به مشرکان لجوج و حق ستیز است . *

و إذ صرفنا إلیک نفرًا من الجنّ

با توجه به این که آیات پیشین، تماماً هشدار به مشرکان بود; این آیه نیز در بردارنده تعریض و سرزنش برای آنان است; زیرا جنیان پیغام قرآن را شنیده و پذیرفتند; ولی آنان چنین نکردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 21 - 1

1 - شنیدن آیات قرآن ، باید مایه خضوع و فروتنی انسان گردد .

و إذا قریء علیهم القرءان لایسجدون

<سجود> به معنای خضوع است. (قاموس)

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 22 - 1

1 - کافران ، به مجرد شنیدن آیات قرآن ، آن را تکذیب کرده و معارف آن را دروغ می پنداشتند .

ص: 5

بل الذین کفروا یکذّبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 25 - 4

4 - مؤمنانِ نیکوکار ، با شنیدن آیات قرآن ، در برابر آن سر تسلیم فرود آورده ، خضوع می کنند .

فما لهم . .. و إذا قریء علیهم القرءان لایسجدون ... إلاّ الذین ءامنوا و عملوا الص

4 - مائده - 5 - 105 - 6،7

6 _ منحرفان ، ناتوان از گمراه سازی مسلمانانی که به تعالیم قرآن پایبند بوده و از دستورات پیامبر ( ص ) پیروی کنند .

لایضرکم من ضل إذا اهتدیتم

برداشت فوق بر این اساس است که حرف <لا> در <لایضرکم> نافیه باشد.

7 _ پایبندی به تعالیم قرآن و پیروی از دستورات پیامبر ( ص ) ، مایه هدایت آدمی است .

علیکم انفسکم . .. إذا اهتدیتم

مراد از هدایت یافتن در جمله <اذا اهتدیتم> به قرینه آیه قبل، پذیرش تعالیم قرآن و دستورات پیامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 157 - 27

27 _ رستگاری انسان ها در گرو پیروی از قرآن است .

فالذین . .. اتبعوا النور الذی أنزل معه أولئک هم المفلحون

4 _ کافران با پرهیز از گوش فرا دادن به قرآن و جلوگیری مردم از آن، ناخودآگاه خود را به هلاکت می افکنند.

و إن یهلکون إلا أنفسهم و ما یشعرون

5 _ فاصله گرفتن از قرآن و پیامبر(ص) و بازداشتن مردم از گرایش به آنها، سقوط و هلاکت است.

و هم ینهون عنه و ینئون عنه و إن یهلکون إلا أنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 53 - 9

9 _ منکران قرآن با بی اعتنایی به معارف آن ، تباه کننده سرمایه عر خویش هستند .

قد خسروا أنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 55 - 2

2- خودداری مردم از ایمان به قرآن و استغفار به درگاه الهی ، به منزله نشستن آنان در انتظار عذاب الهی است .

و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. إلاّ أن تأتیهم سنّه الأوّلین

<أن یؤمنوا>در اصل <من أن یؤمنوا> بوده است و <أن تأتیهم>فاعل برای <منع> است، ولی از آن جا که نظم معنابه کلمه ای بستگی دارد که بعد از <إلاّ>در تقدیر باشد،گفته می شود که <أن تأتیهم> در تقدیر، <انتظار أن تأتیهم> است; یعنی: <ما منع الناس من أن یؤمنوا. ..إلاّ انتظار أن تأتیهم> و مراد این است که حال این مردم، بسان حال کسی است که در انتظار عذاب نشسته باشد و گرنه مانعی دیگر برای ایمان آنان وجود ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 100 - 3

3 - اعراض کنندگان از قرآن و تذکار های آن ، در دنیا گرفتار انحراف و گناه می شوند .

ءاتین_ک من لدنّا ذکرًا . من أعرض عنه فإنّه یحمل ... وزرًا

جمله <فإنّه یحمل. ..> ممکن است حاکی از گرفتاری اعراض کنندگان از قرآن به گناهانی دیگر باشد; یعنی، آنان بر اثر این روی گردانی، در دنیا به دام گناه گرفتار می شوند و در قیامت زیربار آن بوده و آن را حمل خواهند کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 29 - 9

9 _ جدایی از راه پیامبران ، دوستی با افراد ناباب و بیگانه شدن با تعالیم قرآن ، موجب درافتادن به ورطه خواری و نهایت ذلت

ی_ویلتی لیتنی لم أتّخذ فلانًا خلیلاً . لقد أضلّنی عن الذکر ... و کان الشیط_ن للإ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 30 - 1،2

1 _ شکوه پیامبر ( ص ) به پیشگاه خداوند از مردم عصر خویش ( کافران شهر مکّه ) ، به خاطر متروک و مهجور ساختن قرآن کریم

ص: 8

و قال الرسول ی_ربّ إنّ قومی اتّخذوا ه_ذا القرءان مهجورًا

در این که شکوائیه پیامبر(ص) در این دنیا است و یا در آخرت؟ دو نظریه میان مفسران وجود دارد. برداشت یاد شده مبتنی بر دیدگاه اول است که مطابق نظر بیشتر مفسران می باشد. گفتنی است واژه <مهجور> به معنای متروک ورها شده است.

2 _ شکوه پیامبر ( ص ) به پیشگاه خداوند در قیامت ، از مردم عصر خویش به خاطر متروک و مهجور ساختن قرآن

و قال الرسول ی_ربّ إنّ قومی اتّخذوا ه_ذا القرءان مهجورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 6 - 1

1 - اقدام کافران به تکذیب آیات قرآن در پی روی گردانی از آن

إلاّ کانوا عنه معرضین . فقد کذّبوا

تقدیر عبارت <فقد کذّبوا> به قرینه آیه پیش، <فقد کذّبوا بالذکر> می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 87 - 7

7 - ر ها ساختن تعالیم قرآن و کناره گیری از فراخواندن مردم به سوی آنها ، زمینه ساز قرار گرفتن در صف کافران است .

لایصدّنّک عن ءای_ت اللّه . .. و ادع إلی ربّک و لاتکوننّ من المشرکین

گفتنی است که از صدر و ذیل آیه شریفه; یعنی، ارتباط میان موضوع جدا شدن از صف مشرکان و موضوع ابلاغ رسالت الهی و دعوت به توحید، برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 7 - 10

10 - قبول نکردن تعالیم قرآن از سوی برخی انسان ها ، ناشی از بی اعتنایی آنان است و نه از ناحیه قرآن .

و إذا تتلی علیه ءای_تنا ولّی مستکبرًا کأن لم یسمعها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 32 - 8،10

8 - نزدیکی و دوری از قرآن ، معیاری برای تعیین ارزش انسان ها و سعادت مندی آنان

ثمّ أورثنا الکت_ب . .. فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرت

10 - تمسّک به قرآن و پیروی از رهنمود های آن ، به خیر و صلاح جامعه و ترک آن ظلم به خویشتن است .

ثمّ أورثنا الکت_ب . .. فمنهم ظالم لنفسه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 56 - 2،3

2 - عمل نکردن به تعالیم قرآن ، کوتاهی کردن در حق خداوند است .

و اتّبعوا أحسن ما أُنزل إلیکم . .. أن تقول نفس ی_حسرتی علی ما فرّطت فی جنب اللّه

ص: 9

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <أن تقول. ..> یا مفعول له برای جمله <اتّبعوا> است و یا با تقدیر لام تعلیل و لای نافیه تعلیل برای جمله های پیشین (<أنیبوا>، <أسلموا> و <اتّبعوا أحسن ما أُنزل>) می باشد. در هر صورت پیام این آیه چنین می شود: توبه کنید، تسلیم شوید و از تعالیم قرآن پیروی کنید، تا دچار حسرت نشوید و احساس نکنید که حق خدا را ضایع کردید.

3 - عمل نکردن به تعالیم قرآن ، مایه حسرت و پشیمانی انسان در عرصه زندگی دنیایی و حیات اخروی

و اتّبعوا أحسن ما أنزل إلیکم . .. أن تقول نفس ی_حسرتی علی ما فرّطت فی جنب اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 4 - 7،8

7 - روی گردانی از قرآن ، مایه محرومیت از پذیرش مفاهیم آن

فأعرض أکثرهم فهم لایسمعون

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <لایسمعون> به معنای <لایقبلون> باشد (المیزان، روح المعانی).

8 - اعراض از قرآن ، عامل محرومیت از فهم آیات و معارف آن

فأعرض أکثرهم فهم لایسمعون

برداشت بالا بر این اساس است که <لایسمعون> به معنای <لا یفهمون> باشد; چنانکه <مفردات> در مفهوم <سمع> این معنا را آورده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 52 - 8

8 - نزول قرآن از جانب خداوند ، احتمالی شایان توجه و بی اعتنایی به آن کج روی از فطرت و منش انسانی است .

قل أرءیتم إن کان من عند اللّه ثمّ کفرتم به من أضلّ ممّن هو فی شقاق بعید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 16 - 16،17

16 - بی تفاوتی در برابر تذکار ها و رهنمود های قرآن در دراز مدت ، باعث قساوت قلب خواهد شد .

و لایکونوا کالذین . .. فطال علیهم الأمد فقست قلوبهم

خداوند، مسلمانان را از پیش گرفتن شیوه یهود و نصارا در مورد کتاب های آسمانی خود بر حذر داشته و تذکر می دهد که آنان با این کار به مرور زمان گرفتار قساوت قلب شدند; بنابراین مسلمانان نیز در خطر گرفتار شدن به آن خواهند شد.

17 - مسلمانان بی تفاوت ، در خطر خارج شدن از جاده حق و عدالت در صورت استمرار یافتن بی تفاوتی آنان نسبت به تذکّرات و رهنمود های قرآن

و لایکونوا کالذین . .. فطال علیهم الأمد ... و کثیر منهم ف_سقون

در آیه شریفه، قساوت قلب و خروج از عدل و انصاف (حقّ)، از پیامدهای بی تفاوتی مستمر و دائمی یهود و نصارا نسبت به رهنمودهای کتاب های آسمانیشان برشمرده است. برحذر داشتن مسلمانان از پیش گرفتن شیوه اهل کتاب، بیانگر مطلب یاد شده است.

ص: 10

8 - نزدیکی و دوری از قرآن ، معیاری برای تعیین ارزش انسان ها و سعادت مندی آنان

ثمّ أورثنا الکت_ب . .. فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرت

2 - بنی اسرائیل ، در صورت ایمان به قرآن و قبول شریعت جدید ، با تنگنا ها و مشکلاتی شدید مواجه می شدند .

یبنی إسرائیل اذکروا . .. و ءامنوا ... و استعینوا بالصبر و الصلوه

سفارش خداوند به بنی اسرائیل (پیشه کردن صبر و برپایی نماز) پس از دعوت آنان به ایمان، بیانگر این است که: آنان به خاطر پذیرش اسلام و ترک شریعت پیشین، با مشکلات فراوانی مواجه می شدند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 48 - 3

3 - ایمان به قرآن ، پیروی از دستورات خدا و پرهیز از محرمات ، وسیله محافظت آدمی در برابر مخاطرات و عذاب های روز قیامت است .

ءامنوا بما أنزلت . .. واتقوا یوماً

فرمان به گرفتن وقایه (وسیله محافظت) - پس از دعوت به ایمان (آمنوا بما أنزلت) و دیگر تکلیفهای یاد شده در آیه - می رساند که: وقایه آدمی در روز قیامت، همان ایمان به قرآن و . .. خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 121 - 11

11 - منفعت و سود واقعی انسان ها ، در گرو ایمان به قرآن و پیامبر ( ص ) است .

و من یکفر به فأولئک هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 123 - 3

3 - ایمان به قرآن و پیامبر ( ص ) و پرهیز از کفر ورزی به آنها ، وسیله محافظت در برابر مخاطرات و عذاب های روز قیامت است .

أولئک یؤمنون به و من یکفر به . .. و اتقوا یوماً

فرمان به گرفتن وقایه (وسیله محافظت)، پس از ترغیب به ایمان (أولئک یؤمنون به) و هشدار از کفرورزی (و من یکفر . ..) می رساند که: وقایه انسان در روز قیامت، ایمان به قرآن و پیامبر(ص) و پرهیز از کفرورزی به آن دو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 107 - 1

1- ایمان یا بی ایمانی مردم به قرآن ، تأثیری در حقانیت مفاهیم و معارف آن نخواهد داشت .

و بالحقّ أنزلنه . .. قل ءامنوا به أو لاتؤمنوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 11 - 2

2 - آمادگی برای ایمان به قرآن و برخورداری از روح خشیت ، از زمینه های لازم برای تأثیرپذیری از انذار ها و اخطار های الهی

إنّما تنذر من اتّبع الذکر و خشی الرحم_ن

ص: 13

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 41 - 14

14 - پذیرش قرآن و عمل به راهنمایی های آن هدایت است و رد و انکار آن گمراهی و ضلالت .

فمن اهتدی فلنفسه و من ضلّ فإنّما یضلّ علیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 2 - 5

5- ایمان به پیامبر اسلام و قرآن ، شرط ثمربخشی عقیده به خداوند و عمل صالح

و الذین ءامنوا . .. و ءامنوا بما نزّل علی محمّد

از تکرار <آمنوا. ..> استفاده می شود که <آمنوا> _ در <الذین آمنوا> _ به معنای اعتقاد به خدای یگانه است; چه این که در <آمنوا بما...> به معنای ایمان به قرآن و رسالت پیامبر(ص) است. از قرین آمدن ایمان و عمل صالح، اعتقاد به پیامبر(ص) و قرآن، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 13 - 6

6 - ایمان به قرآن ، ایمان به خدا و انکار آن ، کفر به او است .

و أنّا لمّا سمعنا الهدی ءامنّا به فمن یؤمن بربّه

برداشت یاد شده، از تبدیل و تغییر ایمان به قرآن (آمنّا به)، به ایمان به خداوند (یؤمن بربّه) استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 25 - 3

3 - باور داشتن معاد و معارف قرآن و انجام دادن کار های صالح ، نجات بخش انسان از عذاب دردناک است .

فبشّرهم بعذاب ألیم . إلاّ الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت

متعلق <آمنوا> _ به قرینه آیات پیشین _ معاد و قرآن است و <الصالحات> _ که جمع با حرف <ال> است _ دلالت بر عموم می کند. در این موارد، مراد عموم عرفی است; یعنی، تمام صالحاتی که امکان پذیر است.

است.

9_ ناتوانی همگان ، از آوردن همانند برای قرآن ، دلیل لزوم پذیرش اسلام و تسلیم شدن در برابر خداست .

فإلّم یستجیبوا لکم . .. فهل أنتم مسلمون

برداشت فوق ، با توجه به حرف <فاء> که جمله <هل أنتم . ..> را بر <فإلّم یستجیبوا ...> تفریع کرده است ، استفاده می شود.

3 - قلب های تأثیرناپذیر از آیات قرآن ، سخت تر و بی اساس از سنگ های کوه

لو أنزلنا ه_ذا القرءان . .. متصدّعًا من خشیه اللّه

6 - فهم و درک صحیح قرآن ، نیازمند به تدبر و اندیشیدن است .

کت_ب . .. لیدّبّروا ءای_ته

11 - تدبر و اندیشه کردن در قرآن ، زمینه بیداری و پندگیری از آن کتاب الهی است .

کت_ب . .. لیدّبّروا ... و لیتذکّر

با توجّه به تقدم ذکر تدبر در قرآن بر بیداری و پندپذیری از آن، برداشت یاد شده استفاده می شود.

20 - اعلی - 87 - 11 - 2

2 - مخالفان قرآن ، با زحمت خود را از تأثیر تذکّرات آن ، دور نگه می دارند .

و یتجنّبها

باب تفعّل _ که فعل <یتجنّب> از آن باب است _ بر تکلّف دلالت دارد. این فعل بیان گر آن است که تذکرات قرآنی، با فطرت انسان ها ملایمت و مناسبت کامل دارد; به گونه ای که مخالفان، باید برای دور ماندن از تأثیرات آن، خود را به زحمت اندازند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 47 - 11

11 _ خواری و ذلت و از دست دادن منزلت اجتماعی ، پیامد انکار قرآن از سوی اهل کتاب

امنوا . .. من قبل ان نطمس وجوهاً فنردّها علی ادبارها

بدان احتمال که مراد از <وجوه>، وجاهت باشد. بر این مبنا <فنردها> به این معناست که آن وجاهتها مبدّل به ذلت و خواری می گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 186 - 6

6 _ خداوند منکران قرآن را در انکار و طغیانشان به حال خود ر ها می سازد .

و یذرهم فی طغینهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 54 - 5

5 _ پافشاری بر شرک ، تکذیب پیامبر ( ص ) و انکار قرآن ، ظلم بوده و در پی دارنده عذاب است .

و إن کذبوک . .. أثم إذا ما وقع ءامنتم به ... و لو أن لکل نفس ظلمت ما فی الأرض لا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 95 - 6

6 _ تکذیب قرآن ، مایه خسران و از دست دادن سرمایه سعادت است .

و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه فتکون من الخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 24 - 3

3_ گرایش های شرک آلود و انکار حقانیت قرآن ، نشانه ناشنوایی ضمیر و کوری دل است .

مَثل الفریقین کالأعمی والأصمّ والبصیر والسمیع

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 6 - 6

6 - واقعیت های مهمّ قرآنی مورد استهزای کافران ، دامنگیر آنان در آینده ای نزدیک

فسیأتیهم أنب_ؤا ما کانوا به یستهزءون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 41 - 14

14 - پذیرش قرآن و عمل به راهنمایی های آن هدایت است و رد و انکار آن گمراهی و ضلالت .

ص: 19

فمن اهتدی فلنفسه و من ضلّ فإنّما یضلّ علیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 45 - 9

9 - انکار و یا تردید در حقانیت قرآن ، موجب استحقاق عذاب دنیایی است .

و لولا کلمه سبقت من ربّک لقضی بینهم

از این که سنت الهی بر امهال است، استفاده می شود که کافران مستحق عذاب اند (هرچند که عذاب نشوند).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 44 - 7

7 - تکذیب قرآن و معاد ، از عوامل و زمینه های سقوط تدریجی جوامع بشری

سنستدرجهم من حیث لایعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 50 - 1

1 - کافران در روز قیامت ، پشیمان از مواضع انکارآمیز گذشته خویش در برابر قرآن

و إنّه لحسره علی الک_فرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 13 - 6

6 - ایمان به قرآن ، ایمان به خدا و انکار آن ، کفر به او است .

و أنّا لمّا سمعنا الهدی ءامنّا به فمن یؤمن بربّه

برداشت یاد شده، از تبدیل و تغییر ایمان به قرآن (آمنّا به)، به ایمان به خداوند (یؤمن بربّه) استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 15 - 7

7 - گناه ، طغیان گری و تکذیب قرآن و قیامت ، مانع ملاقات و قرب خداوند در قیامت است .

ما یکذّب به إلاّکلّ معتد أثیم . .. إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 24 - 1

1 - انکار معاد و تکذیب قرآن ، درپی دارنده عذابی دردناک است .

فبشّرهم بعذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 20

20 - بروج - 85 - 22 - 3

3 - تکذیب قرآن از سوی کافران ، هر چند بر آن اصرار ورزند ، به حقیقت قرآن آسیبی نمی رساند و از مجد و عظمت آن نمی کاهد .

بل الذین کفروا فی تکذیب . .. بل هو قرءان مجید . فی لوح محفوظ

10 - اسراء - 17 - 45 - 11

11- < دخل . . . هشام بن السائب . . . علی أبی عبدالله ( ع ) فقال : . . . أخبرنی عن قول الله < و إذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجاباً مستوراً > . . . قال : آیه فی الکهف و آیه فی النحل و آیه فی الجاثیه و هی : < أفرأیت من اتّخذ إلهه هواه و أضلّه الله علی علم و ختم علی سمعه و قلبه . . . > و فی النحل : < أُول_ئک الذین طبع الله علی قلوبهم و سمعهم و أبصارهم و أُول_ئک هم الغافلون > و فی الکهف : < و من أظلم ممّن ذکّر بآیات ربّه فأعرض عن ها و نسی ما قدّمت یداه . . . > ;

هشام بن سائب بر امام صادق(ع) وارد شد، پس به امام گفت: مرا از سخن خدا <و أذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجاباً مستوراً> خبر ده؟ حضرت فرمود: _ مقصود از قرآنی که پیامبر با خواندن آن از چشم کافران مستور و ناپدید می شود، آیه ای در سوره جاثیه <أفرأیت . ..> و در سوره نحل <أُول_ئک الذین ...> و در سوره کهف <و من أظلم ممّن...> است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 109 - 6

6- تلاوت آیات قرآن ، فزاینده خشوع عالمان

إن الذین أُوتوا العلم من قبله إذا یتلی علیهم . .. و یزیدهم خشوعًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 73 - 12

12- تلاوت آیات قرآن ، در افرادی که به امکانات مادی و موقعیت های اجتماعی خود فخر و مباهات می کنند ، بی تأثیر است .

و إذا تتلی علیهم ءایتنا بیّن_ت قال الذین کفروا . .. أیّ الفریقین خیر مقامًا و أح

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 92 - 5

5 - لزوم تلاوت قرآن ، به گونه ای ثمربخش و در جهت هدایت و بیدارگری

و أن أتلوا القرءان فمن اهتدی فإنّما یهتدی لنفسه

از جمله <فمن اهتدی. ..> در پی <أن أتلوا القرآن> استفاده می شود که تلاوت پیامبر(ص)، تلاوتی راستین، دارای هدف و در جهت هدایت و بیدارگری بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 53 - 1

1 - اقدام ایمان آوردگان از اهل کتاب ، به اقرار مجدد ایمان خویش به هنگام تلاوت آیات قرآن بر ایشان

الذین ءاتین_هم الکت_ب . .. و إذا یتلی علیهم قالوا ءامنّا به

مقصود از <إذا یتلی علیهم. ..> این است که هر بار که آیاتی از قرآن نازل می شود و بر آنان تلاوت می گردد، اظهار می دارند که <آمنّا به>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 22

15 - فاطر - 35 - 29 - 14

14 - خداترسی ، تلاوت قرآن کریم ، برپاداشتن نماز و انفاق در نهان و آشکار ، از عوامل امیدواری به لطف و پاداش الهی

إنّما یخشی اللّه من عباده العلم_ؤا . .. إنّ الذین یتلون کت_ب اللّه و أقاموا الصل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 30 - 11

11 - خداترسی ، تلاوت قرآن ، برپاداشتن نماز و انفاق در نهان و آشکار ، از اسباب آمرزش گناهان و دریافت افتخار سپاس گزاری خداوند

إنّما یخشی اللّه من عباده العلم_ؤا . .. إنّ الذین یتلون کت_ب اللّه ... و یزیدهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 9 - 9

9 - انس با قرآن ، انسان را به تدریج از تاریکی های ضلالت به روشنایی هدایت وارد می کند .

لیخرجکم من الظلم_ت إلی النور

به کارگیری فعل مضارع <یخرج>، دلالت بر این حقیقت دارد که خارج شدن از تاریکی ها به تدریج انجام می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 16 - 2،3

2 - تلاوت قرآن و شنیدن آیات آن ، اثربخش دل های نرم و خاشع

ألم یأن للذین ءامنوا أن تخشع قلوبهم . .. و ما نزل من الحقّ

مقصود از <ما نزل من الحقّ> قرآن کریم است.

3 - دل مؤمن ، باید چنان نرم باشد که با یاد خدا و تلاوت قرآن کریم ، تأثیرپذیر و خاشع گردد .

ألم یأن للذین ءامنوا أن تخشع قلوبهم لذکر اللّه و ما نزل من الحقّ

خداوند، در آیه شریفه، مؤمنان بی تفاوت را نکوهش کرده و به آنان هشدار می دهد تا فرصت باقی است و گرفتار قساوت قلب نشده اند; دل های خود را با یاد او و تلاوت آیاتش خاشع و نرم گردانند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 17 - 1

1 - یاد خدا و تلاوت کلام او ( قرآن ) ، حیات و روشنی بخش دل ها است .

أن تخشع قلوبهم لذکر اللّه . .. و اعلموا أنّ اللّه یحیِ الأرض

جمله <اعلموا أن اللّه. ..> تعلیل برای جمله <ألم یأن... لذکر اللّه> است. در این تعلیل، دل های غافل از یاد خدا و بیگانه با کلام او (قرآن)، به زمین مرده و یاد خدا و کلام او (قرآن)، به باران تشبیه شده است. همان طور که خداوند به وسیله باران، زمین مرده را زنده می کند; یاد خدا و تلاوت کلام او (قرآن) نیز، دل های غافل و مرده را حیات می بخشد و نورانی می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 23

19 - مزمل - 73 - 5 - 4

4 - تأثیر شب زنده داری و تلاوت قرآن ، در بالا بردن توان انسان ها برای به دوش گرفتن مسؤولیتی سنگین ( همچون تبلیغ دین و هدایت گمراهان )

قم الّیل . .. و رتّل القرءان ترتیلاً . إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 21 - 9

9 - عظمت قرآن ، به مجرد قرائت آن بر شنوندگان ، نمایان شده و در دل هر انسان جا می گیرد .

و إذا قریء علیهم القرءان لایسجدون

توبیخ کسانی که با شنیدن قرآن اظهار خضوع نکرده و به خاک نمی افتند، بیانگر تأثیر آن در اعماق دل هر شنونده منصف است.

قرینه آیات گذشته ، انکار قرآن، مخالفت با رسالت پیامبر(ص) و مانند آن می باشد.

14_ آنان که با قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) به مبارزه می پردازند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی اند .

و لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 9 - 4

4 _ گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )

إن ه_ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه_ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.

9 - توجه به نزول قرآن از سوی خالق ، مدیر و مالک تمام هستی ، مایه تقویت روحیه پندپذیری انسان از قرآن است .

تذکره . .. ممّن خلق الأرض ... استوی . له ما فی السم_وت ... و ما تحت الثری

16 - فصلت - 41 - 44 - 14

14 - هدایت و شفای قرآن ، مایه فزونی کوردلی کافران لجوج

و هو علیهم عمیً أُول_ئک ینادون من مکان بعید

15 - ص - 38 - 8 - 5

5 - مخالفت سران کفر و شرک با پیامبراسلام ، به خاطر شک و تردید آنان در اصل نزول وحی و الهی بودن قرآن بود ; نه در شایستگی پیامبر ( ص ) برای رسالت .

أءنزل علیه الذکر من بیننا بل هم فی شکّ من ذکری

<بل> در جمله <بل هم فی شکّ من ذکری> برای اضراب می باشد. بر این اساس مقصود از آیه شریفه این است که مخالفت سران کفر و شرک با رسول خدا، ناشی از شک و تردید آنان در درستی قرآن است و بحث از شایستگی آن حضرت برای رسالت، معلول چنین تردیدی می باشد.

20 - مطففین - 83 - 13 - 8

8 - آیات قرآن ، بازدارنده انسان از طغیان گری و گناه و راهنمای او برای ایمان به قیامت است .

و ما یکذّب به إلاّ. .. إذا تتلی علیه ءای_تنا قال أس_طیر الأوّلین

فلعنه اللّه علی الکفرین

14 - جواز لعنت و نفرین بر آنانی که از سر عناد و لجاجت ، به پیامبر ( ص ) و قرآن کافر می شوند .

فلعنه اللّه علی الکفرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 90 - 16،18

16 - یهودیان ، بر اثر انکار رسالت پیامبر و کفر به قرآن ، خشم خداوند را بر خویش هموار ساختند .

أن یکفروا بما أنزل اللّه بغیاً أن ینزل اللّه . .. فباء و بغضب علی غضب

<باءوا> به معنای <بازگشتند> است. حرف <باء> در <بغضب> بای مصاحبت یا ملابست می باشد; یعنی، یهودیان از آن مبادله (فروختن خویش به کفر) باز آمدند، در حالی که غضب الهی را به همراه داشتند.

18 - آنان که علی رغم اطمینان به حقانیت قرآن بدان کافر شوند ، به خشم و غضب خدا گرفتار خواهند شد .

أن یکفروا بما أنزل اللّه . .. فباء و بغضب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 121 - 10

10 - کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) خسارت دیدگان واقعی و تباه کنندگان خویش هستند .

و من یکفر به فأولئک هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 137 - 4

4 - یهود و نصارا ، در صورت نپذیرفتن معارف ابلاغ شده به آنان ( ایمان به قرآن ، ایمان به همه پیامبران و . . . ) از دشمنان و ستیزه جویان با اسلام و مسلمانان ، تلقی خواهند شد .

فإن ءامنوا . .. فقد اهتدوا و إن تولوا فإنما هم فی شقاق

<شقاق> به معنای دشمنی و مخالفت کردن است. حرف <فی> می رساند که دشمنی و مخالفت یهود و نصارا با اسلام، سراسر وجود آنان را فرا گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 185 - 10

10 _ آنان که به قرآن و پیام های آن ایمان نیاورند ، به هیچ سخن هدایت بخش دیگری ایمان نخواهند آورد .

فبأی حدیث بعده یؤمنون

برداشت فوق مبتنی بر دو امر است: ضمیر در <بعده> به قرآن برگردد. حرف <با> در <بأیّ> برای الصاق باشد. یعنی اگر به قرآن ایمان نیاورند، به کدام سخن ایمان خواهند آورد؟

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 107 - 1

ص: 34

1- ایمان یا بی ایمانی مردم به قرآن ، تأثیری در حقانیت مفاهیم و معارف آن نخواهد داشت .

و بالحقّ أنزلنه . .. قل ءامنوا به أو لاتؤمنوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 6 - 1

1- ایمان نیاوردن و موضع گیری های نابخردانه کافران در برابر قرآن ، موجب رنجی کشنده و تأسفی عمیق برای پیامبر ( ص ) بود .

فلعلّک ب_خع نفسک علی ءاث_رهم إن لم یؤمنوابه_ذا الحدیث أسفًا

<باخع نفسه> به کسی گفته می شود که از شدت هیجان و ناراحتی، خود را به هلاکت بیندازد در <مقاییس اللغه> آمده: آنگاه گفته می شود: که <بخع الرجل نفسه> که او، خویشتن را، به خاطر خشم شدید و شدت هیجان، هلاک سازد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 41 - 3

3 - کفر به قرآن و وحی ، پس از مواجهه با آن [ و درک حقانیت آن ] مستلزم دوزخی شدن انسان است .

إنّ الذین کفروا بالذّکر لمّا جاءهم

تعبیر <لمّا جائهم> بیانگر این است که که اساساً کفر و انکار زمانی تحقق می یابد که انسان با کلام وحی روبه رو شده و آن را فهم کرده باشد. سپس به انکار آن پرداخته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 50 - 2

2 - کفرورزی به قرآن ، در پی دارنده پشیمانی و حسرت شدید در قیامت

و إنّه لحسره علی الک_فرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 50 - 1

1 - آنان که به قرآن ایمان نمی آورند ، به هیچ گفتار هدایت بخش دیگری ، ایمان نخواهند آورد .

فبأیّ حدیث بعده یؤمنون

استفهام <فبأیّ> انکاری و تعجیبی است. بر این اساس مفاد آیه چنین است: <وقتی آنان قرآن را _ که با دلایل روشن همراه است _ تصدیق نمی کنند، پس مسلم به هیچ سخن حقی ایمان نخواهند آورد>.

10- کمال و عظمت قرآن و نبود کمترین کجی و انحراف در آن ، مقتضی حمد و ستایش در برابر پدیدآورنده آن است .

الحمد للّه الذی . .. لم یجعل له عوجًا

9 - نحل - 16 - 102 - 8

8- قرآن و نزول تدریجی آیات آن ، مایه تثبیت و تحکیم ایمان مؤمنان است .

نزّله . .. لیثبّت الذین ءامنوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 82 - 3

3- نقش نزول تدریجی آیه های قرآن ، در زدایش بیماری انسانها

و ننزّل من القرءان ما هو شفاء و رحمه

برخی اهل لغت برآنند که ماده <نزل> در باب تفعیل، به معنای نزول تدریجی است. بنابراین، ذکر نزول قرآن به صورت تدریجی و یادآوری هدف آن که شفاست، گویای حقیقت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 32 - 1

1 _ تدریجی نازل شدن قرآن ، بهانه و دستاویز کافران برای مخالفت با آن

و قال الذین کفروا لولا نزّل علیه القرءان جمله وحده

مجموعه اشیای به هم پیوسته و بدون فاصله از هم را <جمله> گویند. بنابراین <جمله> در آیه شریفه، به معنای <مجتمعاً> (باهم و دسته جمعی) می باشد (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 51 - 4

4 - نقش نزول تدریجی قرآن در بیدارسازی مردم

و لقد وصّلنا لهم القول لعلّهم یتذکّرون

برداشت یاد شده بدان احتمال است که آیه بالا، بیانگر حکمت نزول تدریجی قرآن و پاسخی به بهانه جویی کافران باشد که می گفتند: چرا قرآن مانند تورات یکباره نازل نشده است؟

1 _ افزایش پلیدی منافقان بیماردل ، پس از نزول آیه های قرآن و شنیدن آن

و إذا ما أنزلت سوره . .. و أما الذین فی قلوبهم مرض فزادتهم رجساً إلی رجسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 36 - 4

4_ نزول قرآن بر پیامبر ( ص ) مایه سرور و شادمانی گروهی از یهود و نصارا بود .

والذین ءاتین_هم الکت_ب یفرحون بما أُنزل إلیک

جمله <و من الأحزاب . ..> (برخی از یهود و نصارا بخشی از قرآن را نمی پذیرند) حکایت از آن دارد که مراد از <الذین ... یفرحون> همه یهود و نصارا نیستند. از این رو در برداشت سرور و شادمانی به گروهی از آنان نسبت داده شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 82 - 1

1- نزول آیات قرآن از جانب خداوند ، جلوه حق و مایه نابودی باطل

و قل جاء الحقّ و زهق الب_طل . .. و ننزل من القرءان

ذکرِ <و ننزّل من القرآن> پس از اعلام پیروزی حق و شکست باطل می تواند به منظور نکته یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 108 - 5

5- اذعان عالمان اهل کتاب به تخلف ناپذیری وعده های خداوند ، با مشاهده تحقق بشارت خدا در پرتو نزول قرآن

أُوتوا العلم من قبله . .. یقولون ... إن کان وعد ربّنا لمفعولاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 2 - 2

2- نزول قرآن بر پیامبر ( ص ) ، احساس مسؤولیت ی سنگین را برای آن حضرت به همراه داشت .

ما أنزّلنا علیک القران لتشقی

از زبان مشفقانه آیه برمی آید که با نزول قرآن پیامبر(ص) مسؤولیت سنگینی را احساس نموده و در جهت انجام آن رنج بسیاری را برخود هموار کرده بود تا به هر طریق ممکن مردم را هدایت کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 5 - 5

5 - نزول قرآن ، جلوه ای از رحمانیت خداوند و اقتدار او بر عرش و تدبیرامور است .

تنزیلاً . .. الرحم_ن علی العرش استوی

گرچه جمله <الرحمان علی. ..> به صورت جمله ای مستقل از آیه قبل است، ولی بیان فرمان روایی خداوند بر هستی و توصیف او به <رحمان> پس از بیان اوصاف قرآن، گویای این است که نزول قرآن، جلوه آن صفات الهی است.

ص: 38

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 213 - 1

1 - نزول قرآن ، از مبدأ یگانه وحی ، مقتضی پرهیز از هرگونه شرک

و ما تنزّلت به الشی_طین . .. فلاتدع مع اللّه إل_هًا ءاخر

از این که خداوند پس از نفی هر گونه دخالت شیاطین در امر وحی، نتیجه گیری کرده (با <فاء> تفریع) و خطاب را متوجه دعوت به توحید نموده است، مطلب یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 18 - 7،8

7- بعثت پیامبر خاتم ( ص ) و نزول قرآن ، از نشانه های تحقق حتمی قیامت *

فقد جاء أشراطها

به قرینه آیات پیشین و به میان آمدن نام پیامبر(ص) و استماع کلمات وحی از آن حضرت (من یستمع إلیک. ..)، احتمال دارد مراد از شرایط قیامت، آمدن پیامبرخاتم(ص) و قرآن باشد.

8- برپایی قیامت و نظام کیفر و پاداش منوط به آمدن پیامبر و قوانین روشنگر *

فقد جاء أشراطها

اگر این احتمال را بپذیریم که مراد از <أشراط>، بعثت پیامبر(ص) و نزول قرآن است و در صورتی که <أشراط> را شرط بدانیم _ و نه صرفاً نشانه _ از آیه شریفه استفاده می شود که آمدن پیامبر و قرآن، شرط کیفر و پاداش است; زیرا تا اتمام حجت نشود، مجازات معنا ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 21 - 1،2،7

1 - صخره های ستبر کوه ، خاشع و فروتن از بیم خدا ، در صورت نزول وحی و آیات قرآن بر آن

لو أنزلنا ه_ذا القرءان علی جبل لرأیته خ_شعًا متصدّعًا من خشیه اللّه

2 - از هم پاشیده شدن صخره های کوه از بیم خداوند ، در صورت نازل شدن وحی و آیات قرآن بر آن

لو أنزلنا ه_ذا القرءان . .. و تلک الأمث_ل نضربها

<تصدّع> (مصدر <متصدّعاً>) به معنای شکافته و از هم پاشیده شدن است.

7 - فروتنی و < فروپاشی کوه ها در صورت نزول قرآن بر آنها > ، تمثیلی به منظور گرایش یافتن انسان ها به اندیشه درباره آیات وحی

لو أنزلنا ه_ذا القرءان علی جبل . .. و تلک الأمث_ل نضربها للناس لعلّهم یتفکّرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 8 - 4

4 - نگهبانان و شهاب ها ، از هنگام نزول آیات قرآن ، مانع استراق سمع جن از آسمان شدند .

و أنّا لمسنا السماء فوجدن_ها ملئت حرسًا شدیدًا و شهبًا

آیه بعد (فمن یستمع الآن یجد له شهاباً رصداً)، قرینه است بر این که جنیان از استراق سمع از آسمان، از وقت نزول قرآن و استماع

ص: 39

آن، منع شده بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 9 - 3

3 - جن ، از هنگام نزول قرآن ، برای همیشه از استراق سمع از آسمان ، با مانع شهاب ها روبه رو شده و با آن مورد هدف قرار می گرفتند .

فمن یستمع الأن یجد له شهابًا رصدًا

<رصد> اسم جمع <راصد> (مراقب و نگهبان) و در این آیه استعاره است; یعنی، <شهاب> به نگهبانی که از چیزی حفاظت و دفاع می کند، تشبیه شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 12 - 3

3 - نزول قرآن ، موجب معرفت جن نسبت به جایگاه خداوند در جهان هستی و شناخت موقعیت ضعیف و پوچ خود

و أنّا ظننّا أن لن نعجز اللّه فی الأرض و لن نعجزه هربًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 24 - 2

2 - نزول قرآن بر پیامبر ( ص ) ، مستلزم صبر و شکیبایی آن حضرت در جهت تبلیغ و اجرای تعالیم آن

إنّا نحن نزّلنا علیک القرءان تنزیلاً . فاصبر لحکم ربّک

از تفریع فرمان به صبر (فاصبر)، بر نزول قرآن بر پیامبر(ص) (نزّلنا علیک القرآن) مطلب یاد شده به دست می آید.

أم تریدون أن تسئلوا رسولکم

برداشت فوق بر این مبناست که <أن تسئلوا> به معنای پرسش کردن باشد. از آن جا که لحن آیه گویای مذمت است، از آن پرسشها به پرسشهای نا به جا تعبیر شده است.

دست خواهند آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 2 - 5،6،9

5 - راهنما بودن قرآن به درستی و حق ، فلسفه و دلیل ایمان آوردن گروهی از جن به این کتاب

یهدی إلی الرشد ف_امنّا به

<فا> در <فآمنّا> عاطفه و برای ربط مسبب به سبب است; یعنی، چون قرآن به رشد هدایت می کند، پس ما به این سبب به آن ایمان آوردیم.

6 - راهنما بودن قرآن به راه حق و درستی ، مقتضی ایمان به آن است .

یهدی إلی الرشد ف_امنّا به

9 - راهنما بودن قرآن از سوی خداوند ، مقتضی شرک نورزیدن و شریک ندانستن هیچ کس برای او است .

یهدی إلی الرشد ف_امنّا به و لن نشرک بربّنا أحدًا

برای فاعل <یخرّوا> است. گفتنی است فعل <لم یخرّوا> در معنای کنایی به کار رفته است و مقصود از آن آن ناخرسندی و امتناع کردن است; زیرا انسان با فرود آوردن سر به طرف پایین، ناخرسندی خود را ابراز می دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 53 - 2

2 - اظهار و اقرار کردن ایمان خویش به قرآن به هنگام شنیدن آیات آن ، امری پسندیده و بایسته در پیشگاه خداوند

و إذا یتلی علیهم قالوا ءامنّا به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 21 - 7

7 - سجود و به خاک افتادن هنگام شنیدن آیات قرآن ، رفتاری شایسته و مطلوب است . *

و إذا قریء علیهم القرءان لایسجدون

کلمه <سجود> در برداشت یاد شده، به معنای اصطلاحی آن گرفته شده است. این آیه هر چند از آیاتی نیست که سجده واجب دارند; ولی مفاد آن مندوب بودن سجده به هنگام شنیدن هر یک از آیات قرآن و یا خصوص آیاتی است که در آن فرمان سجود آمده است.

مفاهیم آیات آن است و شاید مقصود آیه شریفه، بیان این حقیقت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - علق - 96 - 1 - 3،4،9

3 - پیامبر ( ص ) ، مأمور آغاز قرائت قرآن ، با نام خداوند

اقرأ باسم ربّک

حرف <باء> در <باسم>، به حال محذوفی نظیر <مبتدءاً> یا <مفتتحاً> تعلق دارد.

4 - ذکر نام خداوند ، از آداب شروع تلاوت قرآن

اقرأ باسم ربّک

9 - لزوم توجه به صفات و نشانه های خداوند ، هنگام قرائت قرآن

اقرأ باسم ربّک

حرف <باء> در <باسم ربّک>، برای الصاق یا استعانت و یا مصاحبت است. و در صورت اخیر مفاد آیه شریفه لزوم همراه ساختن تمام لحظات قرائت با ذکر اسم خداوند است. در حقیقت مراد توجّه به صفات و نشانه هایی است که این اسم، بیانگر آن است.

15 - فاطر - 35 - 30 - 8

8 - عالمان خداترس ، تلاوت گران قرآن ، برپادارندگان نماز و انفاق کنندگان ، برخوردار از آمرزش و دارنده نشان سپاس گزاری خداوند

إنّما یخشی اللّه من عباده العلم_ؤا . .. إنّ الذین یتلون کت_ب اللّه ... إنّه غفور

4_ آیات سوره یوسف ، بخشی از قرآن مبین است .

تلک ءای_ت الکت_ب المبین

مشارالیه <تلک> آیات سوره یوسف است. بنابراین <تلک آیات ...> ; یعنی ، آیاتی که پیش روی شماست ، آیات آن کتاب مبین (قرآن) است.

8_ حروف مقطعه قرآن ( الر ) بخشی از آیات با عظمت قرآن

الر تلک ءای_ت الکت_ب المبین

برداشت فوق ، براساس این احتمال است که <تلک> اشاره به <الر> باشد ; یعنی: تلک الحروف آیات . ...

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 1 - 2،5

2_ آیات سوره رعد بخشی از قرآن است .

تلک ءای_ت الکت_ب

مشارالیه <تلک> آیات سوره رعد است. بنابراین <تلک آیات ...> ; یعنی ، آیاتی که پیش روی شماست، آیات این کتاب (قرآن) است.

5_ قرآن و آیات آن ، از نشانه های خداوند است .

تلک ءای_ت الکت_ب

کلمه <آیات> به معنای نشانه هاست و آیات قرآن به این دلیل آیات نامیده شدند که ویژگیهای نازل کننده خود را نشان می دهند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 1 - 2

2- < الف ، لام ، را > از زمره آیات قرآن کریم بوده و دارای عظمت است .

الر تلک ءای_ت الکت_ب

برداشت فوق، بر اساس این احتمال است که <الر> مبتدا و جمله <تلک آیات الکتاب> خبر آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 108 - 6

6- آیه های قرآن ، تبلور ربوبیت کامل و بی نقص خداوند نسبت به انسان ها ، در نظر آگاهان

إن الذین أُوتوا العلم . .. إذا یتلی علیهم ... یقولون سبح_ن ربّنا إن کان وعد ربّن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 73 - 6

6 _ آیات قرآن ، جلوه ربوبیت خداوند

ذکّروا بأی_ت ربّهم

برداشت فوق از اضافه شدن <آیات> به <ربّهم> استفاده شده است.

ص: 47

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 46 - 3

3 - آیات قرآن ، از نشانه ها و جلوه های ربوبیت پروردگار است .

و ما تأتیهم من ءایه من ءای_ت ربّهم

برداشت یاد شده بر این پایه استوار است که مقصود از <آیات>، آیه های قرآن می باشد و اضافه آن به صفت <ربّ>، بیانگر مطلب بالا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 3 - 1،6

1 - آیات قرآن ، دارای مفاهیمی روشن و بی ابهام

کت_ب فصّلت ءای_ته

برداشت یاد شده بر این مبنا است که <فصّلت>، به معنای <به روشنی بیان شده> باشد.

6 - آیات قرآن ، برخوردار از فصاحت و شیوایی *

قرءانًا عربیًّا

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <عربیّاً> به معنای سخن فصیح و شیوا باشد. در برابر اعجمی که به معنای غیر فصیح می باشد (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 4 - 1،2

1 - آیات روشن قرآن ، بشارت دهنده و انذارکننده مردمان

کت_ب فصّلت ءای_ته . .. بشیرًا و نذیرًا

2 - بشارت و انذار ، دو پیام مهم و روشن آیات قرآن

کت_ب فصّلت . .. بشیرًا و نذیرًا

با توجه به این که قرآن در بردارنده مفاهیم مختلف معرفتی است، تخصیص به ذکر یافتن بشارت و انذار، نشان گر اهمیت و برجستگی آن دو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 44 - 6

6 - مجموعه آیات قرآنی ، به دور از هرگونه ابهام و برخوردار از فصاحت

و لو جعلن_ه قرءانًا أعجمیًّا لقالوا لولا فصّلت ءای_ته

<أعجمی> منسوب به <أعجم> است و <أعجم> به کسی گفته می شود که کلام او دارای ابهام بوده و گویا نباشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - طلاق - 65 - 5 - 2

2 - آیات قرآن ، حامل فرمان های الهی به انسان ها

ص: 48

ذلک أمر اللّه أنزله إلیکم

کذّبوا ب_َای_تنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 72 - 1

1 - قرآن ، دارای ساختاری بندبند که هر بند آن < آیه > نامیده می شود .

و إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 66 - 3

3 - آیه ، نامی نهاده شده از سوی خدا بر بندبند نثر قرآن

قد کانت ءای_تی تتلی علیکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 1 - 8

8 _ قرآن ، کتابی است که به تدریج و جدا جدا ( آیه آیه و سوره سوره ) بر پیامبراسلام ( ص ) فرود آمد .

تبارک الذی نزّل الفرقان علی عبده

از دیدگاه برخی از مفسران چون زمخشری، قرآن به این دلیل به فرقان (جدا کننده) نام گذاری شده است که آیات و سوره های آن جدا جدا و با فاصله و به تدریج گردیده بود. ; مثلا در آیه 106 <سوره اسراء> آمده است: <و قرآناً فرقناه لتقرأه علی الناس علی مکث و نزّلناه تنزیلاً>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 2 - 2

2 - عبارات قرآن ، ساختاری بندبند دارد و هر بند آن آیه نامیده می شود .

تلک ءای_ت الکتب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 1 - 2

2 - سوره های قرآن ، دارای ساختاری بندبند به نام آیه

تلک ءای_ت القرءان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 2 - 2

2 - سوره های قرآن ، دارای ساختاری بندبند به نام < آیه >

تلک ءای_ت الکت_ب

ص: 50

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 2 - 6

6 - ساختار قرآن ، به صورت آیه ، آیه است .

تلک ءای_ت الکت_ب الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 46 - 4

4 - نام گذاری بند بند قرآن ، به < آیه > از سوی خداوند

و ما تأتیهم من ءایه من ءای_ت ربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 29 - 9

9 - قرآن ، دارای ساختاری بند بند به نام < آیه >

کت_ب . .. لیدّبّروا ءای_ته

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 4 - 4

4 - قرآن ، دارای ساختاری بندبند به نام < آیه >

ءای_ت اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 3 - 2

2 - ساختار قرآن ، ساختاری آیه آیه است .

فصّلت ءای_ته

برداشت یاد شده، مبتنی بر کاربرد ماده <فصل> در معنای تفصیل و تجزیه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 9 - 5

5 - قرآن ، دارای ساختاری بند بند است و هر بند آن آیه نامیده می شود .

هو الذی ینزّل علی عبده ءای_ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 5 - 7

7 - قرآن ، دارای ساختاری بندبند است و هر یک از بند های آن < آیه > نامیده می شود .

و قد أنزلنا ءای_ت بیّن_ت

ص: 51

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 15 - 5

5 - قرآن ، دارای ساختاری بند بند به نام < آیه >

ءایتنا

2 - خداوند برای ابلاغ قرآن ، فرستاده ای را به سوی پیامبر ( ص ) گسیل داشت .

إنّه لقول رسول

ضمیر <إنّه> _ به قرینه سیاق آیات _ به قرآن برمی گردد. مراد از <رسول> _ به قرینه مقابله این آیه با جمله <و ما هو بقول شیطان> در آیات بعد _ مأمور ابلاغ قرآن به پیامبر(ص) است که در بعضی از سوره ها، جبرئیل عهده دار این وظیفه معرفی شده است.

3 - فرستاده خداوند برای ابلاغ قرآن به پیامبر ( ص ) ، واجد تمام کمالاتی است که برای پیام رسان ضروری است .

رسول کریم

هر چیز که در زمینه مربوط به خود، والا مرتبه باشد با وصف <کَرَم> توصیف می شود. (مفردات راغب)

4 - جبرئیل ، دارای ویژگی ها و رفتاری پسندیده و فرستاده ای بزرگوار برای ابلاغ قرآن

رسول کریم

<کرم> واژه ای است که در مورد زیبایی های والا و کارهای پسندیده کاربرد دارد. (مفردات راغب)

5 - خداوند ، در تأکید بر مأموریت جبرئیل در ابلاغ قرآن به پیامبر ( ص ) ، به ستارگان و شب و سپیده دم سوگند یاد کرده است .

فلاأُقسم بالخنّس . .. و الّیل ... و الصبح ... إنّه لقول رسول کریم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 20 - 2

2 - جبرئیل ، به دور از هرگونه نقص و ناتوانی در ابلاغ پیام خداوند به پیامبر ( ص )

ذی قوّه

مراد از <قوّه> ممکن است نیروی لازم برای انجام رسالت باشد. در این صورت به معنای فراموش کار نبودن و توانمندی جبرئیل بر دریافت کامل قرآن و حفاظت از آن، تا مرحله رساندن به پیامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 21 - 2،5،7

2 - جبرئیل در ابلاغ قرآن به پیامبر ( ص ) ، تنها نبود و مأمورانی فرمان پذیر در اختیار داشت .

لقول رسول . .. مطاع

5 - جبرئیل در ابلاغ قرآن به پیامبر ( ص ) ، امانت داری قابل اعتماد و به دور از هرگونه دخل و تصرف در آن بود .

إنّه لقول رسول . .. أمین

7 - توجّه به شرافت جبرئیل و نیرومندی ، منزلت الهی ، فرمان روایی بی چون و چرا و امانت داری او ، زمینه ساز باور به سلامت قرآن در مرحله نزول و ابلاغ به پیامبر ( ص )

إنّه لقول رسول کریم . ذی قوّه عند ذی العرش مکین . مطاع ثَمّ أمین

11 - حج - 22 - 52 - 6

6 - زدوده شدن شبهات شیطانی از آیات تلاوت شده توسط پیامبران و استوار گشتن آن به اراده خداوند

فینسخ اللّه ما یلقی الشیط_ن ثمّ یحکم اللّه ءای_ته

<نسخ> (مصدر <ینسخ>) به معنای ازاله، ابطال و زدودن است. <ما> (مفعول <ینسخ>) کنایه از شبهاتی است که شیطان به هنگام تلاوت آیات الهی توسط پیامبران، در آنها می نهاد. <احکام> نیز به معنای استوار کردن است. بنابراین معنای جمله فوق چنین می شود: آن گاه خداوند شبهات شیطانی را می زدود و آیات خود را پس از سست و لرزان شده با آن شبهات، محکم و استوار می ساخت.

<ریب> به معنای شک و نیز چیزی که مایه شک باشد، آمده است. برداشت فوق با توجه به معنای دوم استفاده شده است. بر این مبنا <لاریب فیه> یعنی در قرآن مسأله ای که موجب شک در حقانیت آن بشود، هرگز وجود ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 1 - 4

4 _ قرآن ، کتابی است پاینده و خلل ناپذیر .

الکتب الحکیم

برداشت فوق بر این اساس است که <حکیم> به معنای <محکَم> باشد ; زیرا <إحکام> (مصدر محکم) به معنای بازداشتن و مصون ساختن چیزی از فساد و تباهی است. توصیف <کتاب> به <حکیم> بیانگر اتقان، پایندگی و خلل ناپذیری آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 2 - 5

5 - ربوبیت خداوند ، مقتضی فرستادن قرآنی خلل ناپذیر و متقن است .

تنزیل الکت_ب لاریب فیه من ربّ الع_لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 2 - 4

4 - قرآن ، کتابی است پاینده ، استوار و خلل ناپذیر .

و القرءان الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 41 - 8

8 - آیات قرآن و معارف آن ، حقایقی استوار و تردید ناپذیر

و إنّه لکت_ب عزیز

<عزیز> به معنای شکست ناپذیر است که مراد از آن در آیه شریفه، استحکام و خلل ناپذیری قرآن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 5 - 1،2

1- قرآن حقیقتی مستحکم ، خلل ناپذیر و نازل شده از سوی خداوند

إنّا أنزلن_ه . .. أمر حکیم ... أمرًا من عندنا

کلمه <أمراً> می تواند حال برای ضمیر مفعولی <أنزلناه> باشد. در این صورت از ارتباط آن با <أمر حکیم> در آیه قبل، مطلب بالا استفاده می شود.

2- حقایق نازل شده از جانب خداوند ، برخوردار از استحکام و نمود کاردانی و حکمت

یفرق کلّ أمر حکیم . أمرًا من عندنا

<أمراً> می تواند به فعل مقدر (مانند <أعنی>) منصوب شده باشد و یا حال برای <أمر> و یا ضمیر <أنزلناه> در آیات قبل به

ص: 56

شمار آید. در هر صورت از ارتباط دو آیه، مطلب یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 2 - 6

6- محتوای قرآن ، حقایقی استوار و ابطال ناپذیر

تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز الحکیم

نسبت دادن تنزیل قرآن به خداوند عزیز و حکیم، می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که قرآن نیز، همچون نازل کننده آن عزیز و شکست ناپذیر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 29 - 7

7 - با ارائه قرآن به انسان ها ، حجّت الهی بر آنان تمام است .

إنّ ه_ذه تذکره فمن شاء اتّخذ إلی ربّه سبیلاً

خداوند، با ارائه آیات قرآن _ که مایه بیداری و تذکار است (ه_ذه تذکره) _ حجتش را بر آدمیان تمام کرده و این انسان است که باید راه دین را، طریق زندگی خویش قرار دهد (اتّخذ إلی ربّه سبیلاً).

و ما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء و لکن ذکری لعلهم یتقون

8 _ حفظ قداست قرآن و اسلام و بازداشتن دیگران از یاوه سرایی و تخطئه و استهزای آن، وظیفه مسلمانان است.

و ما علی الذین یتقون . .. و لکن ذکری لعلهم یتقون

حرف <کلاّ> در این آیه، می تواند تأکید <کلاّ> در آیه قبل باشد.

قل أرءیتم إن کان من عند اللّه ثمّ کفرتم به من أضلّ

یعنی بنگر آنان _ علی رغم بیان دلایلی روشن بر واهی بودن تثلیث و الوهیت مسیح(ع) _ چگونه از حق منحرف می شوند و به کجا نگون می گردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عبس - 80 - 14 - 5،6

5 - لزوم جای دادن قرآن ، در مکانی برجسته و شریف

مرفوعه

خبر از رفعت مقام قرآن _ علاوه بر بیان حقیقت آن _ توصیه به مسلمانان نیز می باشد که باید قرآن را در مقامی رفیع، قرار دهند و جای عالی رتبه ای برای آن در نظر گیرند.

6 - لزوم پاک نگه داشتن قرآن از هر آلودگی و خباثت

مطهّره

کما أرسلنا فیکم رسولا . .. و یعلمکم الکتب و الحکمه

خداوند سوداگری بر سر دین را ثمن قلیل و بهای ناچیز شمرد (ثمناً قلیلا) این حقیقت بیانگر این است که متاعهای دنیوی در مقایسه با ارزش دین بسیار اندک است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 88 - 3

3- تمامی ثروت ها ، امکانات و جلوه های زندگی دنیا ، در مقایسه با دین داری و شناخت حقایق نورانی قرآن ، ناچیز و بی فروغ است .

و لقد ءاتینک سبعًا من المثانی و القرءان العظیم . لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به

نهی از چشم دوختن به متاعها و امکانات مادی دنیا، پس از یادآوری اعطای نعمت بزرگ قرآن به پیامبر(ص)، می تواند بیانگر برداشت فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 2 - 3

3_ قرآن ، کتابی ارجمند و والا ، نزد خداوند

و الکت_ب المبین

<واو> در <والکتاب> واو قسم است. سوگند خوردن خداوند به قرآن، نشان از ارجمندی و قداست آن در پیشگاه او دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 3 - 1،3

1 - صفحات قرآن ، گنجینه نوشته هایی استوار و به دور از اعوجاج و انحراف

فیها کتب قیّمه

<کتاب> (مفرد <کتب>) مصدری است که در معنای اسم مفعول آن (مکتوب) به کار رفته است. بنابراین <فیها کتب>; یعنی، در صحیفه های مطهر، نوشته هایی متعدد وجود دارد. <قیّمه>، دارای دو معنا است: 1. به صورت متعدی و با مفعولی محذوف; یعنی، قوام بخش و برپادارنده جامعه; 2. به صورت لازم; یعنی، با استقامت و اعتدال و خالی از کجی و اعوجاج. برخی این کلمه را جمع دانسته اند (مجمع البیان); ولی بیشتر اهل لغت و تفسیر مفرد بودن آن را پذیرفته اند.

3 - وجود معارف استوار و قوام بخش در قرآن ، نشانِ تمام بودن حجت بر کافران با ابلاغ آن از سوی پیامبر ( ص ) است .

حتّی تأتیهم البیّنه . رسول من اللّه ... فیها کتب قیّمه

إنّ فی ذلک لرحمه و ذکری لقوم یؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 4 - 9

9 - برپایی کامل نماز و پرداخت مدام زکات و یقین به عالَم آخرت ، زمینه دستیابی به هدایت ویژه قرآن است .

هدًی . .. للمحسنین . الذین یقیمون الصلوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 42 - 16

16 - تنها متفکران و اندیشمندان ، از توان لازم برای بهره مندی از معارف بلند قرآن برخوردارند .

اللّه یتوفّی الأنفس حین موتها . .. إنّ فی ذلک لأی_ت لقوم یتفکّرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 82 - 1

1 - موضع گیری تکذیب گرانه در برابر قرآن ، تنها بهره مشرکان حق ستیز صدراسلام

و تجعلون رزقکم أنّکم تکذّبون

<رزق> در معانی عطا، نصیب و طعام به کار می رود (مفردات راغب). مفسران <رزق> را در این آیه به معنای نصیب گرفته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 17 - 7،9

7 - هدف الهی از بیان روشن و بدون ابهام رهنمود ها و مواعظ در قرآن ، بهره گیری و استفاده اهل ایمان از آنها است .

قد بیّنا لکم الأی_ت

<لام> در <لکم>، برای انتفاع و خطاب در آن متوجه مؤمنان است.

9 - وجود همیشگی مؤمنانی که با تدبر در قرآن ، از رهنمود های آن بهره می گیرند .

قد بیّنا لکم الأی_ت لعلّکم تعقلون

به کارگیری <لعلّ> _ که برای بیان امید است _ نشان می دهد که زمین هرگز از وجود مؤمنانی که از قرآن استفاده کنند، خالی نمی شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 48 - 2

2 - تقواپیشگان ، بهره مند از قرآن و بیدار و هشیار با تعالیم آن

و إنّه لتذکره للمتّقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 55 - 1،3

ص: 71

1 - توانایی همه انسان ها ، در بهره بردن از درس ها و پند های قرآن

إنّه تذکره . فمن شاء ذکره

خداوند، به طور کلی و عام فرمود: هر کس خواست از قرآن پند گیرد و متذکر شود. از این می توان استفاده کرد که همه انسان ها، توانایی چنین کاری را دارند و می توانند از قرآن پند گیرند و درس بیاموزند.

3 - قرآن ، مقتضی پندآموزی و بیدارگری و اراده انسان ، شرط تأثیرگذاری آن کتاب است .

إنّه تذکره . فمن شاء ذکره

برداشت یاد شده، با توجّه به این نکته است که خداوند قرآن را مایه پندگیری و بیدارگری معرفی کرده و سپس اراده انسان ها نسبت به پذیرش آن را مطرح ساخته است. این نکته می رساند که اراده و تصمیم انسان ها، در تأثیرگذاری قرآن مؤثر است و چنانچه انسان ها آن را نپذیرند، این خاصیت قرآن در حد اقتضا باقی می ماند و نمی تواند خود به خود تأثیر داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 28 - 1

1 - مخاطبان قرآن ، عموم مردم و بهره مندان از آن ، گروهی خاص اند .

لمن شاء منکم أن یستقیم

بدل آوردن <لمن شاء منکم> برای <للعالمین>، به منظور بیان این نکته است که قرآن برای همه مردم است; ولی تنها گروهی خاص از آن بهره می برند و سایر مردم خود را از هدایت آن محروم می کنند.

6 - بهره مندی محسنان از هدایت و رحمت قرآن ، افزون از دیگران است .

هدًی . .. للمحسنین

<محسنین> به قرینه آیه بعد _ که در آن برپایی نماز و پرداخت صدقه و ایمان به آخرت، به عنوان اوصاف محسنان ذکر شده است _ کسانی اند که ایمان دارند. بنابراین، هدایت قرآن نسبت به آنان، می تواند ابتدایی نبوده و بلکه افزایشی باشد.

هذا بصائر من ربکم . .. إذا قری القرءان فاستمعوا له

برداشت فوق مبتنی بر این است ک___ه خطاب در <فاستمعوا . .. > شامل کافران نیز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 26 - 1

1 - تحریم گوش فرادادن به قرآن ، از سوی کافران عصر پیامبر ( ص )

و قال الذین کفروا لاتسمعوا له_ذا القرءان

19 - جن - 72 - 13 - 1

1 - برخی از افراد جن ، به مجرد شنیدن آیات هدایت بخش قرآن ، به آن ایمان آوردند .

و أنّا لمّا سمعنا الهدی ءامنّا به

مقصود از <الهدی> _ به قرینه آیه <قالوا إنّا سمعنا قرءاناً عجباً . یهدی إلی الرشد...> _ قرآن کریم است.

سنستدرجهم . .. و أُملی لهم

5 - انعام - 6 - 5 - 8،9

8 _ تمسخر حق (قرآن) و آیات الهی، شیوه کافران مکه بوده است.

فسوف تأتیهم أنبؤا ما کانوا به یستهزءون

مفاد جمله <کانوا به یستهزءون> ماضی استمراری است و بیانگر تداوم استهزا از سوی کافران عصر نزول این سوره است.

9 _ رویگردانی، تکذیب و تمسخر، مراحل مبارزه و رویارویی کافران با آیات الهی و قرآن*

ما تأتیهم من ءایه . .. إلا کانوا عنها معرضین. فقد کذّبوا بالحق ... ما کانوا به ی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 70 - 5

5 _ مغالطه گرایان و خوض کنندگان در اسلام و قرآن و استهزاکنندگان آن، دین خدا را بازیچه و سرگرمی خود قرار داده اند.

الذین یخوضون فی ءایتنا . .. یخوضوا فی حدیث غیره ... و ذر الذین اتخذوا دینهم لعبا

مراد از <الذین . ... >، به قرینه آیات پیشین، همان خوض کنندگان در آیات هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 12 - 4

4 - تمسخر و استهزا ، از شیوه های برخورد مشرکان با تعالیم قرآن و پیامبراسلام ( ص )

بل عجبت و یسخرون

از مضارع آمدن فعل <یسخرون> _ که دلالت بر استمرار کار تمسخر دارد _ ، می توان برداشت یاد شده را استفاده کرد. گفتنی است که تکرار این فعل در دو آیه بعد (و إذا رأوا ءایه ... یستسخرون) مؤید همین برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 56 - 8

8 - تمسخر ، از شیوه های مبارزاتی کافران و مشرکان با تعالیم آسمانی ( قرآن )

ی_حسرتی علی ما فرّطت . .. و إن کنت لمن الس_خرین

آمدن کلمه <الساخرین> به صورت صفت (در قالب اسم فاعل) گویای این نکته است که به تمسخر گرفتن تعالیم قرآن، به صورت مقطعی و موردی نبود; بلکه دائمی و مکرر بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 57 - 3

3 - موضع گیری استهزاآمیز مشرکان مکه ، نسبت به بیان قرآن درباره تولد و زندگی عیسی بن مریم ( ع )

و لمّا ضرب ابن مریم مثلاً إذا قومک منه یصدّون

<صدید> (مصدر <یصدّون>) به معنای خندیدن و فریاد کشیدن و سر و صدا راه انداختن است. این امور معمولاً به هنگام استهزا، تحقق پیدا می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 77

18 - واقعه - 56 - 81 - 2،6

2 - شرک پیشگان صدراسلام ، پیام وحی ( قرآن ) را جدی نگرفته و با آن برخوردی استهزاآمیز داشتند .

أفبه_ذا الحدیث أنتم مدهنون

6 - نکوهش مشرکان صدراسلام از سوی خداوند ، به خاطر بی اعتنایی آنان نسبت به قرآن ، جدی نگرفتن رهنمود های آن و برخورد استهزاآمیز با آن

أفبه_ذا الحدیث أنتم مدهنون

استفهام در <أفبه_ذا الحدیث> توبیخی است.

ما جعل اللّه من بحیره . .. تعالوا إلی ما أنزل اللّه و إلی الرسول

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 105 - 2

2 _ پاسداری از ایمان با پیروی از تعالیم قرآن و دستورات پیامبر ( ص ) ، توصیه و فرمان خداوند به مسلمانان

تعالوا إلی ما أنزل اللّه و إلی الرسول . .. یایها الذین ءامنوا علیکم انفسکم

مراد از فرمان به مراقبت از ایمان _ به قرینه آیه قبل _ همان روی آوردن به قرآن و تعالیم پیامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 3 - 1،10

1 _ لزوم تبعیت از قرآن و ترک پیروی از غیر خدا

اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه أولیاء

برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر در <من دونه> به <ربکم> برگردانده شود.

10 _ پیروی از قرآن، پذیرش ولایت خداوند و فرمانبرداری از اوست.

اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه أولیاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 1 - 20

20- عزّت ، غلبه و کمال ، پیامد پیمودن راه خدا و پیروی از آموزه های قرآن است .

کت_ب . .. إلی صرط العزیز الحمید

اضافه شدن <صراط> به <العزیز الحمید> اشاره به این نکته دارد که سالک این راه، راه عزّت و کمال را می پیماید; زیرا حمد و ستایش در برابر کمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 27 - 7

7- رهنمود های قرآن ، تنها تعالیم شایسته برای پذیرش و اطاعت است .

واتل ما أُحی إلیک من کتاب ربّک

فعل <اتل> می تواند از مصدر <تلاوه> به معنای قرائت باشد و ممکن است مصدر آن <تلو> به معنای تبعیت در نظر گرفته شود. برداشت بالا، براساس معنای دوم است. مقابله <اتل> _ در این آیه _ با <لاتطع> _ در آیه بعد _ این احتمال را تقویت کرده و بر حصر نیز دلالت دارد.

13 - قصص - 28 - 53 - 2

2 - اظهار و اقرار کردن ایمان خویش به قرآن به هنگام شنیدن آیات آن ، امری پسندیده و بایسته در پیشگاه خداوند

و إذا یتلی علیهم قالوا ءامنّا به

5 _ تمسک به قرآن و پیامبر ( ص ) شرط باروری ایمان به خدا

فاما الذین ءامنوا باللّه و اعتصموا به فسیدخلهم فی رحمه منه و فضل

11 _ هدایت به راه راست و رسیدن به خداوند ، در گرو ایمان به وی و تمسک به قرآن و پیامبر ( ص )

فاما الذین ءامنوا باللّه و اعتصموا به . .. یهدیهم إلیه صرطاً مستقیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 43 - 8

8 - تمسک جویندگان به قرآن و وحی ، در صراط مستقیم الهی اند .

فاستمسک بالذی . .. إنّک علی صرط مستقیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 44 - 3

3 _ بازگویی گزارشات غیبی ، جلوه ای از اعجاز قرآن

ذلک من انباء الغیب نوحیه الیک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 5 - 1

1 _ کافران مکه در پی نزول قرآن به عنوان معجزه، بدون درنگ به تکذیب آن پرداختند.

فقد کذّبوا بالحق لمّا جاءهم

جمله ظرفیه <لمّا جاءهم> به این نکته اشاره دارد که تکذیب کافران به مجرد آمدن حق صورت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 37 - 1

1 _ مشرکان، مدعی نارسایی معجزات پیامبر (قرآن) برای اثبات رسالت آن حضرت.

و قالوا لو لا نزل علیه ءایه من ربه

درخواست معجزه از سوی مشرکان، علی رغم معجزاتی مانند قرآن، حکایت از آن دارد که آنان معجزات آن حضرت را برای اثبات رسالت کافی نمی دانستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 38 - 5

5 _ قرآن، معجزه ای کافی برای هدایت و برآورنده تمامی نیازهای هدایتی انسان است.

و قالوا لولا نزل علیه ءایه . .. ما فرطنا فی الکتب من شیء

با توجه به آیه قبل، که سخن از نزول معجزات بوده می توان گفت مراد از <الکتاب> قرآن است و چون قرآن کتاب هدایت و <من شیء> بیانگر جامعیت آن است، لذا بر مبرا بودن قرآن از هرگونه کاستی در جهت هدایت آدمیان دلالت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 57 - 3

3 _ قرآن، بینه و دلیل روشن پیامبر(ص) و گواه حقانیت او

قل إنی علی بینه من ربی و کذبتم به

بسیاری از مفسران گفته اند که مراد از بینه و مرجع ضمیر <کذبتم به> قرآن است. مفرد آمدن کلمه <بینه> و مذکر آمدن ضمیر <به> این احتمال را تقویت می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 114 - 5،7،14

ص: 83

5 _ نزول قرآن معجزه ای کافی برای اثبات حقانیت پیامبر(ص)

أفغیر الله أبتغی حکما و هو الذی أنزل إلیکم الکتب مفصلا

7 _ نزول معجزه ای روشن چون قرآن از سوی خدا، بهترین نشانه شایستگی او برای داوری است.

أفغیر الله أبتغی حکما و هو الذی أنزل إلیکم الکتب مفصلا

14 _ ارجاع داوری به غیر خداوند از سوی کسی که حقانیت و اعجاز قرآن را دریافته، کاری بس نکوهیده و نارواست.

أفغیر الله أبتغی حکما . .. فلا تکونن من الممترین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 203 - 1

1 _ آیات قرآن نشانه و معجزه ای برای حقانیت رسالت پیامبر ( ص )

و إذا لم تأتهم بایه

کلمه <آیه> به معنای نشانه و دلیل است و مراد از آن آیات قرآن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 14 - 1

1_ انسان ها و معبود های دروغینشان ، ناتوان از آوردن ده سوره هم طراز قرآن

قل فأتوا بعشر سور مثله . .. فإلّم یستجیبوا لکم

ظاهر این است که خطاب در <لکم> و <اعملوا> _ به قرینه <فهل أنتم مسلمون> _ متوجه مشرکان باشد. براین اساس، ضمیر فاعلی در <یستجیبوا> به <من استطعتم> باز می گردد; یعنی، [ای پیامبر ! به مشرکان بگو:] اگر کسی و از جمله معبودهایتان، برای آوردن همانند قرآن - به خاطر عجزشان _ دعوت شما را اجابت نکردند ... .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 44 - 11،12

11- قرآن ، کتابی است که نقش بینات و معجزات انبیای پیشین را به تنهایی ایفا می کند .

و ما أرسلنا . .. بالبیّن_ت و الزبر و أنزلنا إلیک الذکر لتبیّن للناس ما نزّل إلیه

از اینکه خداوند در کنار ذکر اعطای بینات و کتاب به انبیای پیشین، برای پیامبر(ص) جداگانه کتابی خاص را ذکر می کند، می تواند به خاطر نکته فوق باشد.

12- خداوند ، به انبیای پیشین معجزات حسی عطا فرمود و در قبال آن به پیامبر ( ص ) ، کتاب آسمانی جهان شمول عطا کرد . *

و ما أرسلنا . .. بالبیّن_ت و الزبر و أنزلنا إلیک الذکر

<بیّنه> به معنای دلیل واضح و روشن _ اعم از عقلی و حسی _ است. طبق شواهد تاریخی مراد از <بینات> در آیه، ممکن است معجزات حسی باشد. جدا ذکر کردن پیامبر(ص) برای اعطای قرآن، مشعر به برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 88 - 2

ص: 84

2- فراخوانی همه مخاطبان قرآن ( جن و انس ) به آزمودن اعجاز قرآن

قل لئن اجتمعت الإنس و الجنّ علی أن یأتوا بمثل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 90 - 5

5- مشرکان مکه ، قرآن را علی رغم بی مانندی اش ، معجزه نمی دانستند .

قل لئن اجتمعت الإنس و الجنّ . .. و قالوا لن نؤمن لک

از اینکه خداوند، پس از توصیف قرآن به معجزه و بی مانند بودن، درخواست معجزه حسی آنان را نقل می کند، می تواند به نکته فوق اِشعار داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 133 - 10

10 - قرآن ، معجزه پیامبر ( ص ) و دلیل روشن بر اثبات نبوت آن حضرت

أوَلم تأتهم بیّنه ما فی الصحف الأُولی

بیان; یعنی، وضوح و انکشاف (مصباح). بنابراین <بیّنه> به چیزی گفته می شود که واضح باشد. ضمیر مذکر _ که از کلمه <من قبله> (در آیه بعد) به این کلمه بازمی گردد _ دلالت می کند که از آن برهان و دلیل اراده شده است (کشاف).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 10 - 12

12- قرآن ، بهترین و نیرومندترین دلیل و معجزه بر اثبات حقانیت خود وپیامبراسلام ( ص )

لقد أنزلنا إلیکم کت_بًا فیه ذکرکم أفلاتعقلون

آیه شریفه، می تواند پاسخی باشد به درخواست بهانه جویانه مشرکان از پیامبر(ص) مبنی برآوردن معجزه بر اثبات حقانیت خویش; یعنی، اگر آنان تعقل کنند، خواهند فهمید که قرآن معجزه پیامبراسلام است. گفتنی است تأکید شدن این حقیقت با لام قسم و حرف تحقیق (لقد) مؤید همین برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 51 - 1،5،6،7

1 - قرآن ، معجزه ای کفایت کننده برای خواستاران معجزه است .

قالوا لولا أنزل علیه ءای_ت . .. أَوَلم یکفهم أنّا أنزلنا علیک الکت_ب

استفهام در <أَوَلم> انکاری است.

5 - قرآن ، برای اثبات حقّانیت نبوّت پیامبر ( ص ) از هر معجزه دیگری برتر است .

قالوا لولا أنزل علیه ءای_ت . .. أَوَلم یکفهم أنّا أنزلنا علیک الکت_ب

<کفایه> رسیدن به حدّی است که نیاز بر طرف شود و با توجه به این که معجزه، برای اثبات حقانیت است، نزول قرآن، به جای هر معجزه دیگری و اعلام کافی بودن آن، حکایت از حقیقت بالا می کند.

6 - خداوند ، با وجود اعجاز قرآن ، معجزه های حسّی درخواستی مشرکان را برآورده نکرد .

ص: 85

و قالوا لولا أنزل علیه ءای_ت من ربّه قل إنّما الأی_ت عند اللّه . .. أَوَلم یکفهم

7 - برتری اعجاز قرآن بر معجزات حسّی ، در این است که قرآن ، دارای معارفی است و مردم با خواندن آن ، بر آن معارف ، آگاه می شوند .

أَوَلم یکفهم أنّا أنزلنا علیک الکت_ب یتلی علیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 27 - 6

6- اعجاز قرآن ، در پیشگویی ورود حتمی مسلمانان به مسجدالحرام همراه با آرامش و امنیت

لتدخلنّ المسجدالحرام . .. ءامنین

با توجه به این که رؤیای پیامبر(ص) و وعده خداوند، دو سال پس از حدیبیه به کامل ترین صورت تحقق یافت; مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 34 - 6

6 - قرآن ، برهان صدق پیامبر ( ص ) و معجزه او

فلیأتوا بحدیث مثله إن کانوا ص_دقین

19 - مدثر - 74 - 51 - 2

2 - روی گردانی کافران مخالف پیامبر ( ص ) ، از سخن بیداربخش و پندآموز قرآن ، همراه با ترس و نگرانی از آینده خویش بود .

فرّت من قسوره

از تشبیه اعراض کافران از قرآن، به فرار گورخران از شیر ژیان _ که همراه با ترس و اضطراب شدید است _ برداشت یاد شده استفاده می شود.

4 - وجود مؤمنان بی تفاوت و بی رغبت به خداوند و قرآن ، در میان مسلمانان صدراسلام

ألم یأن للذین ءامنوا أن تخشع قلوبهم لذکر اللّه و ما نزل من الحقّ

5 - مؤمنان بی تفاوت ، که دل هایشان با یاد خدا و تلاوت آیات او نرم و خاشع نمی شود ، مورد نکوهش خدا هستند .

ألم یأن للذین ءامنوا أن تخشع قلوبهم لذکر اللّه و ما نزل من الحقّ

استفهام در <ألم یأن. ..> برای توبیخ و نکوهش است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 14 - 3

3 - روی گردانی کافران از قرآن ، به دلیل ناتوانی آنان از درک مفاهیم آن است و افسانه دانستن آن ، بهانه ای بیش نیست .

قال أس_طیر الأوّلین . کلاّ بل ران علی قلوبهم

می بندد ) می خواندند .

قال الذین لا یرجون لقاءنا ائت بقرءان غیر هذا أو بدّله . .. قل ... فمن أظلم ممن ا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 37 - 7

7 _ شباهت و همگونی قرآن با کتاب های آسمانی پیشین ( تورات ، انجیل و . . . ) دستاویز مشرکان صدر اسلام برای زدن برچسب < ساختگی بودن > به آن

و ما کان هذا القرءان أن یفتری من دون اللّه و لکن تصدیق الذی بین یدیه و تفصیل الک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 38 - 1

1 _ < ساختگی بودن > از برچسب های شرک پیشگان عصر بعثت به قرآن و در راستای مبارزه آنان با پیامبر اکرم ( ص ) بود .

و ما کان هذا القرءان أن یفتری . .. أم یقولون افتریه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 26 - 2

2- اسطوره خواندن و ساختگی دانستن قرآن ، مکر و توطئه دشمنان این کتاب آسمانی است .

و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أس_طر الأولین . .. قد مکر الذین من قبلهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 103 - 10

10- نسبت دادن قرآن به بشر ، نسبتی ناروا و دور از حق است .

لسان الذی یلحدون إلیه أعجمیّ

در مفهوم <الحاد> انحراف از حق نهفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 88 - 12

12- اعتقاد برخی از مردم عصر پیامبر ( ص ) به عدم وحیانیت قرآن و ساختگی بودن آن

قل لئن اجتمعت الإنس و الجنّ . .. لایأتون بمثله

از اینکه قرآن با قاطعیت تمام اعلام تحدی می کند، می توان آن را پاسخ این شبهه که <قرآن وحی نیست> تلقی کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 224 - 4

4 - اتهام مشرکان به پیامبر ( ص ) مبنی بر ابداع قرآن با وهم و خیال خویش

و الشعراء یتّبعهم الغاون

ص: 90

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 3 - 2

2 - مشرکان ، قرآن را ساخته و پرداخته پیامبر ( ص ) می دانستند .

أم یقولون افتری_ه

<فری> ریشه <افترا> به آن دروغی گفته می شود که خود شخص آن را بسازد (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 33 - 1

1 - اتهام کافران به پیامبر ( ص ) ، در ابداع قرآن از نزد خود و نسبت دادن آن به خداوند

أم یقولون تقوّله

<تقوّل>; یعنی، به دروغ چیزی را به کسی نسبت دادن (المصباح المنیر). مقصود کافران این است که قرآن، کلام خداوند نیست و پیامبر(ص) به دروغ آن را به او نسبت می دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 25 - 1

1 - قرآن ، در نظر غرض آلود ولیدبن مغیره ، ساخته و پرداخته انسان است .

إن ه_ذا إلاّ قول البشر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 35 - 1

1_ مشرکان عصر بعثت ، قرآن را ساخته و پرداخته پیامبر ( ص ) می پنداشتند .

أم یقولون افتری_ه

در اینکه مقصود از ضمیر در <یقولون> چه کسانی هستند، دو نظر ابراز شده است: برخی برآنند که مقصود، مشرکان عصر پیامبر(ص) هستند و گروهی دیگر از مفسران، مراد از آن را کفرپیشگان قوم نوح می دانند. برداشت فوق براساس نظر اول است. گفتنی است که براین اساس، مخاطب کلمه <قل> پیامبر(ص) و ضمیر مفعولی در <إفتراه> به قرآن و یا خصوص داستان نوح(ع) باز می گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 5 - 3

3- ساخته و پرداخته بودن قرآن از جانب پیامبر ( ص ) ، از تهمت های مشرکانِ ستم پیشه به آن حضرت

بل افتریه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 8 - 1

ص: 91

1- کافران ، مدعی منتسب نبودن قرآن به مبدأ وحی و انتساب دروغین آن از سوی پیامبر ( ص ) به خداوند

أم یقولون افتری_ه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 22 - 1

1 - برخی از مردم عصر بعثت ، پیامبر ( ص ) را دیوانه شمرده و او را به تدوین قرآن براساس اختلالات عقلی ، متهم می کردند .

و ما صاحبکم بمجنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 25 - 1

1 - برخی از مردم عصر بعثت ، قرآن را کلامی القا شده از سوی شیطان می پنداشتند .

و ما هو بقول شیط_ن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 26 - 3

3 - تصور وحی نبودن قرآن و تراوش آن از مغزی مجنون و یا شیطانی مطرود و پندار بخلورزی پیامبر ( ص ) در بیان حقایق ، کژاندیشی و گم کردن راه حقیقت است .

فأین تذهبون

ممکن است استفهام در آیه شریفه، ناظر به توهّماتی باشد که مخالفان درباره قرآن و شخص پیامبر(ص) داشتند. در این صورت پرسش آیه این است که: فکر شما به کجا می رود و چه می پندارید؟! قرآن غیر آنچه گفته شد، نیست.

و منهم من یؤمن به . .. و ربک أعلم بالمفسدین

برداشت بالا مبتنی بر این است که ضمیر <هم> به تکذیب کنندگان برگردد و مراد از <المفسدین> دسته اول (من یؤمن به) باشد.

8 _ کسانی که قرآن را تکذیب می کنند ، مردمی مفسد هستند .

و منهم من یؤمن به و منهم من لا یؤمن به و ربک أعلم بالمفسدین

17 - زخرف - 43 - 30 - 4

4 - اعتراف ناخودآگاه مشرکان مکه ، به تأثیر خارق العاده قرآن در مخاطبان خود

قالوا ه_ذا سحر

اگر مشرکان مکه شاهد چنین تأثیری نبودند، دلیلی نداشت که آن را سحر معرفی کنند.

قید <قرآناً عربیاً> می تواند بیانگر این معنا باشد که آیات قرآن، نه تنها از حیث محتوا الهی است; بلکه الفاظ آن هم کلام خداوند است.

<الذین کفروا> در آیات قبل می کند.

یعنی، در کتابهای آسمانی، این حقیقت وجود داشت.

قالوا أس_طر الأولین . لیحملوا أوزارهم ... ألا ساء ما یزرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 26 - 6

6- هشدار خداوند به افترا زنندگان به قرآن کریم مبنی بر نابودی و هلاکت آنان

و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أس_طر الأولین . .. قد مکر الذین من قبلهم فأت

تلک ءایت الکتب . .. أن أنذر الناس و بشّر الذین ءامنوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 52 - 3

3- قرآن ، وسیله انذار و اخطار به تمامی انسانها

ه_ذا بل_غ للناس و لینذروا به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 90 - 9

9- نهی از ارتکاب فحشا و زشتی و ستم ، از مهم ترین تحذیر های قرآن و نواهی خداوند است .

و نزّلنا علیک الکت_ب . .. إن الله ... ینهی عن الفحشاء و المنکر و البغی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 2 - 4

4- بیم دادن آدمیان از عذاب شدید خداوندی ، از رسالت های قرآن است .

لینذر بأسًا شدیدًا من لدنه

مرجع ضمیر در <ینذر> و <یبشّر> ممکن است <الکتاب> و یا <عبده> باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 4 - 3

3- بیم دادن کسانی که خدا را دارای فرزند می پندارند ، از رسالت های قرآن و پیامبر ( ص ) است .

و ینذر الذین قالوا اتخذ اللّه ولدًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 97 - 6،7

6- بشارت به پرهیزگاران و انذار دشمنان متعصب و سرسخت دین ، از اهداف قرآن و رسالت پیامبر ( ص )

لتبشّر به المتّقین و تنذر به قومًا لدًّا

<لدّ> جمع <ألدّ> است و <قوماً لدّاً>; یعنی، مردمی در اوج سرسختی و لجاجت.

7- محتوای قرآن ، وسیله بشارت و انذار است .

فإنّما یسّرن_ه بلسانک لتبشّر . .. و تنذر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 1 - 11

11 _ انذار و اخطار به همه انسان ها در تمام گیتی ، از اهداف قرآن و پیامبراسلام ( ص )

نزّل الفرقان علی عبده لیکون للع_لمین نذیرًا

ص: 100

ضمیر در <لیکون> ممکن است به دو چیز بازگردد: 1_ <فرقان> 2_ <عبده> (پیامبر اسلام).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 194 - 5

5 - هشدار دهی به خلق ، از پیام های بارز قرآن

نزل به الروح الأمین . .. لتکون من المنذرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 195 - 4

4 - قرآن ، برخوردار از بیانی روشن در جهت انذار مردمان

لتکون من المنذرین بلسان عربیّ مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 46 - 11

11 - قرآن ، کتابی انذارگر و بیم دهنده

لتنذر قومًا

روشن است که پیامبر(ص) با تلاوت وحی الهی (قرآن) به انذار مردم می پرداخت. بنابراین <لتنذر قوماً> به تقدیر <بالقرآن> می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 3 - 11

11 - قرآن ، کتاب هشدار و هدایت است .

تنزیل الکت_ب . .. بل هو الحقّ من ربّک لتنذر قومًا... لعلّهم یهتدون

لام در <لتنذر> برای تعلیل است و چون در آیه پیش، سخن از رسالت پیامبر نیست تا تعلیل برای آن باشد، بلکه سخن از نزول قرآن است، بنابراین، تعلیل مربوط به تنزیل قرآن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 17 - 10

10 - < انذار و تبشیر > ، < بیم دادن و امیدبخشیدن > و < تشویق و تهدید > ، از روش های تربیتی قرآن

لهم من فوقهم ظلل من النار . .. ذلک یخوّف اللّه به عباده ... لهم البشری فبشّر عبا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 4 - 1،2

1 - آیات روشن قرآن ، بشارت دهنده و انذارکننده مردمان

کت_ب فصّلت ءای_ته . .. بشیرًا و نذیرًا

ص: 101

2 - بشارت و انذار ، دو پیام مهم و روشن آیات قرآن

کت_ب فصّلت . .. بشیرًا و نذیرًا

با توجه به این که قرآن در بردارنده مفاهیم مختلف معرفتی است، تخصیص به ذکر یافتن بشارت و انذار، نشان گر اهمیت و برجستگی آن دو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 3 - 15

15- قرآن ، پیام دار انذار و هشدار به کافران

تنزیل الکت_ب . .. و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون

از ارتباط این آیه با آیه قبل _ که در آن مسأله نزول کتاب مطرح شده _ استفاده می شود که روی گردانی کافران، از انذارهایی است که در متن <کتاب> صورت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 12 - 13،14

13- قرآن ، بیم دهنده به ستمکاران و بشارت دهنده به نیک کرداران

لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

14- انذار و تبشیر ، دو محور اصلی پیام های هدایتی قرآن

و ه_ذا کت_ب . .. لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

اصلی بودن دو محور بالا، از اختصاص به ذکر یافتن استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 35 - 15

15- قرآن و انذار های بیدارگرانه آن ، اتمام حجت الهی بر خلق

بل_غ

<بلاغ> خبر برای <ه_ذا>ی مقدر است. و آن اشاره به آیات هشدارگر قرآن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 56 - 1

1 - قرآن و پیامبر ( ص ) ، بیم دهنده ای از زمره بیم دهندگان گذشته تاریخ

ه_ذا نذیر من النذر الأُولی

<ه_ذا> هم می تواند به پیامبر(ص) و هم به قرآن اشاره داشته باشد. در برداشت بالا، هر دو احتمال رعایت شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 4 - 4

4 - اخبار و سرگذشت های هشداردهنده و بازدارنده از گناه و سیه روزی ، بخشی از قلمرو موضوعات قرآن

ص: 102

و لقد جاءهم من الأنباء ما فیه مزدجر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 36 - 2

2 - قرآن ، دربردارنده حقایقی انذارگر و هشداردهنده به بشر

نذیرًا للبشر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 56 - 10

10 - هشدار و ترغیب ، از روش های تربیتی و هدایتی قرآن

هو . .. أهل المغفره

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که این سوره، با فرمان انذار و اخطار آغاز گردیده (قم فأنذر. ..) و با مغفرت و آمرزش الهی، خاتمه یافته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 40 - 6

6 - بشارت و انذار در کنار یکدیگر ، از شیوه های قرآن در دعوت به تقوا و مبارزه با کفر

إنّ للمتّقین مفازًا . .. إنّا أنذرن_کم عذابًا قریبًا

دادن> و <پاک و منزّه ساختن> است (لسان العرب). بنابراین توصیف صفحات قرآن به <مکرّمه>، حاکی از این است که خداوند آنها را عظمت داده و محترم داشته است.

3 - لزوم گرامی داشتن و ارج نهادن به ورق قرآن و آیات مکتوب آن

فی صحف مکرّمه

توصیف صفحات قرآن به <مکرّمه>، گرچه خبر از حقیقتی خارجی می دهد; ولی متضمن توصیه شدن مسلمانان به حفظ احترام قرآن نیز هست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 2 - 9،10

9 - ثبت آیات قرآن ، در صحیفه ها و ورق ها ، برنامه ای پیش بینی شده از جانب خداوند و القا شده به رسول اکرم ( ص )

یتلوا صحفًا مطهّره

تعبیر <صحف> (جمع <صحیفه>; یعنی، چیزی که در آن می نویسند)، اشاره به آینده قرآن و مکتوب شدن آن دارد. اسناد <یتلوا> به <صحفاً> _ با آن که پیامبر(ص) آیات الهی را از روی صحیفه های موجود تلاوت نمی کرد _ به اعتبار مکتوب شدن پیام ها، پس از تلاوت آن است.

10 - پیامبر ( ص ) ، قرآن را از صحیفه هایی مکتوب و پیراسته از هر باطل ، دریافت و بر مردم تلاوت می کرد .

رسول من اللّه یتلوا صحفًا مطهّره

در برداشت یاد شده، مراد از <صحفاً مطهّره>، قرآنِ مکتوب پیش از مرحله نزول بر پیامبر(ص) دانسته شده است. قرآن در آن مرحله _ براساس بعضی از آیات _ در اختیار فرشتگانی بزرگوار بوده است.

3 _ قرآن و پیامبر ( ص ) ، دارای حقیقتی واحد و هدفی یکسان ( هدایت بشر )

یهدی به اللّه من اتبع رضونه سبل السلم

ارجاع ضمیر مفرد <به> به قرآن و پیامبر(ص) بیانگر این معناست که آنها دارای یک حقیقت هستند و در هدایتگری یک چیز به شمار می آیند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 3 - 8

8_ رساندن انسان ها به معیشتی نیکو در دنیا ، از هدف های قرآن و ادیان الهی است .

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. و أن استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه یمتعکم مت_عًا حسنًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 2 - 18

18_ اعتقاد و باور جزمی انسان ها به معاد و لقای خداوند ، از هدف های قرآن در بیان نشانه های قدرت و تدبیر خدا و سلطه او بر هستی است .

یفصّل الأیت لعلکم بلقاء ربکم توقنون

برداشت فوق ، ناظر به این معناست که مراد از <الأیات> آیات قرآنی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 4 - 4

4- تصحیح عقیده انسان در باره خداوند ، از هدف های مهم قرآن است .

أنزل علی عبده الکت_ب . .. و ینذر الذین قالوا اتخذ اللّه ولدًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 97 - 6

6- بشارت به پرهیزگاران و انذار دشمنان متعصب و سرسخت دین ، از اهداف قرآن و رسالت پیامبر ( ص )

لتبشّر به المتّقین و تنذر به قومًا لدًّا

<لدّ> جمع <ألدّ> است و <قوماً لدّاً>; یعنی، مردمی در اوج سرسختی و لجاجت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 52 - 8

8 _ مبارزه و جهاد فرهنگی با کفر و شرک ، هدف کلی قرآن و محور اصلی دعوت پیامبراسلام ( ص )

و ج_هدهم به جهادًا کبیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 51 - 5

ص: 107

5 - تنبه و بیداری مردمان ، از هدف های تعالیم قرآن

و لقد وصّلنا لهم القول لعلّهم یتذکّرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 17 - 4

4 - قرار گرفتن میزان و ترازوی تفکر و سنجش در اختیار انسان ها ، از جمله اهداف و فلسفه های مهم نزول قرآن

اللّه الذی أنزل . .. المیزان

کتابی که به حق نازل شده است، می تواند آثار و نتایج متعددی داشته باشد و این که تنها عنوان <المیزان> تخصیص به ذکر یافته، دلیل اهمیت این ویژگی قرآن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 12 - 15

15- هدف اساسی قرآن ، دور داشتن انسان ها از ظلم و تباهی و ترغیب آنان به نیکی و احسان

لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

<لام> در <لینذر> غایت و هدف را می رساند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 32 - 2

2 - بیدارگری و غفلت زدایی ، رسالت اصلی قرآن

و لقد یسّرنا القرءان للذّکر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 40 - 2

2 - بیدارگری و غفلت زدایی ، رسالت اصلی قرآن

و لقد یسّرنا القرءان للذّکر

کان ...>; یعنی، پس آیا کسی که از بصیرتی الهی برخوردار است و دلیل روشنی بر حقانیت قرآن دارد، مانند کسی است که چنین نیست؟

3_ بهره مندان از بصیرت الهی ، دلالت و گواهی قرآن را بر حقانیت قرآن ، درمی یابند و بدان واقف می شوند .

أفمن کان علی بیّنه من ربه و یتلوه شاهد منه

روشن است که مساوی نبودن زمینه داران ایمان با فاقدان آن ، در ارتباط با شهادت قرآن (أفمن . .. یتلوه شاهد منه [کمن لیس کذلک]) مجرد وجود قرآن به عنوان شاهد نیست; بلکه درک و عدم درک آنان از گواهی قرآن ، موجب تمایز آن دو گروه است.

12_ آنان که از بصیرت الهی برخوردارند ، به قرآن ایمان می آورند .

أفمن کان علی بیّنه . .. أُول_ئک یؤمنون به

مراد از ضمیر در <به> به دلیل آیات گذشته (أم یقولون افتراه . ..) و نیز بخشهای بعدی آیه ، قرآن است.

بدان احتمال که مراد از <وجوه>، وجاهت باشد. بر این مبنا <فنردها> به این معناست که آن وجاهتها مبدّل به ذلت و خواری می گردد.

19 _ سرگذشت اصحاب سَبت ( مسخ شدن به میمون ) عبرت و اندرزی برای کافران به قرآن از اهل کتاب

او نلعنهم کما لعنّا اصحاب السَّبت

23 _ ایمان نیاوردن اهل کتاب به قرآن ، زمینه گمراهی و عدم رستگاری ابدی آنان

من قبل ان نطمس وجوهاً فنردّها علی ادبارها

امام باقر (ع) در معنی آیه فوق فرمود: نطمسها عن الهدی فنردّها علی ادبارها فی ضلالتها ذمّاً لها بانّها لا تفلح ابداً.

_______________________________

مجمع البیان، ج 3، ص 86 ; نورالثقلین، ج 1، ص 487، ح 280.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 68 - 14،16

14 _ اهل کتاب ، موظف به پذیرش و اقامه قرآن و تعالیم نازل شده بر پیامبر ( ص )

و لیزیدن کثیراً منهم ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً

ظاهراً ازدیاد کفر و طغیان اهل کتاب بر اثر نپذیرفتن قرآن است. بنابراین آنان موظف به پذیرش قرآن و تعالیم آن هستند.

16 _ گروهی از اهل کتاب ، مردمانی وارسته از موضعگیری کفرآمیز و خصمانه در برابر قرآن

و لیزیدن کثیراً منهم ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 20 - 8

8 _ اهل کتاب، قرآن و حقانیت آن را، همانند فرزندان خود، می شناختند.

و أوحی إلیّ هذا القرءان . .. الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم

از احتمالات مطرح در مورد مرجع ضمیر <یعرفونه> قرآن است که در آیه قبل به صراحت به عنوان شاهد بر نبوت و توحید ذکر گردیده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 36 - 5

5_ گروههایی از اهل کتاب ، قسمتهایی از قرآن را نمی پذیرفتند و حقانیّت آن را انکار می کردند .

و من الأحزاب من ینکر بعضه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 4 - 8

8 - پیامبر ( ص ) و قرآن ، در ادعای واهی و نادرست اهل کتاب و مشرکان ، مصداق < بیّنه > نبوده و برهان درخواستی آنان را تأمین نمی کردند .

لم یکن . .. منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه ... و ما تفرّق الذین أُوتوا الکت_ب إلاّ

ص: 110

این آیه، تسلاّی خاطری است برای پیامبر(ص) در برابر کافرانی که حتی پس از مشاهده آن حضرت و قرآن، هنوز خود را منتظر <بیّنه> قلمداد می کردند و بیان می کند که در گذشته نیز کافران همین رویه را داشتند و آمدن بینه برای آنان اثری نداشت.

10 - کهف - 18 - 6 - 2

2- پیامبر ( ص ) بر هدایت مردم و ایمان آنان به قرآن ، بسیار شایق و حریص بود .

فلعلّک ب_خع نفسک علی ءاث_رهم إن لم یؤمنوابه_ذا الحدیث أسفًا

اتبعوا ما أنزل اللّه

1 - لزوم تأمل و تدبر انسان ، درباره حقانیت قرآن و پرهیز از مخالفت عجولانه با آن

قل أرءیتم إن کان من عند اللّه ثمّ کفرتم به من أضلّ

در آیه شریفه، قساوت قلب و خروج از عدل و انصاف (حقّ)، از پیامدهای بی تفاوتی مستمر و دائمی یهود و نصارا نسبت به رهنمودهای کتاب های آسمانیشان برشمرده است. برحذر داشتن مسلمانان از پیش گرفتن شیوه اهل کتاب، بیانگر مطلب یاد شده است.

قد بیّنا لکم الأی_ت لعلّکم تعقلون

<عقل> (مصدر <تعقلون>) به معنای تدبر کردن است (مصباح المنیر).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 98 - 8

8- قراءت قرآن ، عملی صالح و دارای اهمیتی ویژه *

من عمل ص_لحًا . .. فإذا قرأت القرءان فاستعذ

برداشت فوق، از ارتباط میان آیه قبل، که درباره عمل صالح به صورت عموم بود و آیه فوق که در رابطه با یکی از اعمال با ارزش (قراءت قرآن) است، به دست آمد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 78 - 5

5- قراءت قرآن و بازخوانی پیام وحی ، عمده ترین رکن و مهمترین بُعد نماز

أقم الصلوه . .. و قرءان الفجر

مراد از <قرآن الفجر> نماز صبح است و آوردن <قرآن> (تلاوت آیات الهی) به جای <صلاه> می تواند مشعر به مطلب فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 79 - 3،4

3- تلاوت قرآن کریم با بیدار شدن از خواب در شب ، دارای اهمیتی ویژه است .

و قرءان الفجر کان مشهودًا . و من الّیل فتهجّد به نافله لک

4- اهمیت قراءت قرآن ، در نماز شب

و قرءان الفجر . .. و من الّیل فتهجّد به نافله لک

برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <قرآن>، نماز مشتمل بر قراءت قرآن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 29 - 3

3 - ارزش و اهمیت تلاوت قرآن کریم

إنّ الذین یتلون کت_ب اللّه

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که تلاوت قرآن کریم، در ردیف برپایی نماز و انفاق، از اوصاف عالمان راستین و خداترسان قرار گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - انشقاق - 84 - 21 - 3

3 - لزوم قرائت آیات قرآن ، برای مردم و ابلاغ آن حتی به غیر مؤمنان

و إذا قریء علیهم القرءان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 117

20 - علق - 96 - 3 - 1

1 - خداوند ، با تأکید بر فرمان خویش ، پیامبر ( ص ) را به دریافت و قرائت قرآن در آغاز رسالتش فرا خواند .

اقرأ . .. اقرأ

فرمان <اقرأ>، تکرار و تأکید فرمانی است که در آغاز سوره آمده بود و مفعول محذوف آن نیز _ به قرینه سیاق کلام _ مطالبی است که بعد از آن فرمان، وحی خواهد شد.

11 - طه - 20 - 114 - 11

11 - پیامبر ( ص ) ، دارای اشتیاق شدید به حفظ آیات قرآن و به خاطر سپردن آن

و لاتعجل بالقرءان من قبل أن یقضی إلیک وحیه

گفته شده است که انگیزه پیامبر(ص) در قرائت آیات، همراه با قرائت جبرئیل، اطمینان یافتن به دریافت کامل وحی بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 104 - 5

5_ معارف قرآن و احکام آن ، حقایقی است که باید آنها را فرا گرفت و همواره به خاطر داشت .

إن هو إلاّ ذکر للع_لمین

<ذکر> به علم و معرفتی گفته می شود که در ذهن حاضر باشد و از آن غفلت نشود. توصیف قرآن به این که ذکر است ، اشاره به این دارد که حقایق آن باید آموخته شود و از یاد نرود و از آن غفلت نشود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 1 - 10

10- معارف قرآن ، معارفی فطری و تنها نیازمند تذکر و توجه است .

سوره أنزلن_ها . .. فیها ءای_ت بیّن_ت لعلّکم تذکّرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 27 - 1

1 - قرآن در بردارنده معارفی که باید آنها را فراگرفت و همواره به خاطر داشت .

إن هو إلاّ ذکر

<ذکر> و <حفظ> به یک معنا است; جز این که <حفظ> فراگرفتن و <ذکر> حاضر داشتن فراگرفته ها است; بنابراین به ادامه حفظ نیز <ذکر> گفته می شود; گرچه مسبوق به فراموشی نباشد (مفردات راغب). این تعبیر برای قرآن _ که گرچه وسیله ذکر است ولی از روی مبالغه <ذکر> خوانده شده است _ نشانه آن است که قرآن، مایه توجّه انسان به حقایقی است که باید همواره آن را به خاطر داشته باشد.

ی_ربّ إنّ قومی اتّخذوا ه_ذا القرءان مهجورًا

تردیدی نیست که مهجور و متروک ساختن قرآن، مربوط به ظاهر آن نیست; بلکه مقصود، تأمل نکردن در معارف آن و نشناختن و عمل نکردن به تعالیم آن است. از این رو آیات بسیاری از قرآن، انسان ها را به تفکر در قرآن و عمل به آموزه های آن، فرا خوانده است.

3 _ اظهار آگاهی کافران از محتوای قرآن و غیر مهم جلوه دادن آن ، از حیله های آنان علیه پیامبر ( ص )

و یمکرون . .. قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا مثل هذا إن هذا إلا أسطیر

جمله <ان هذا . .. > دلالت می کند بر اینکه مقصود از <مثل هذا> همانندی در محتوای قرآن بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 58 - 2

2 _ تنها نعمتی که برخورداری از آن ، باید مایه خوشحالی و شادمانی مؤمنان باشد ، قرآن است .

قد جاءتکم موعظه من ربکم . .. قل بفضل اللّه و برحمته فبذلک فلیفرحوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 17 - 14،16

14_ همه انسان ها از هر گروه و طایفه ( مشرکان ، یهود ، نصارا و . . . ) وظیفه دار ایمان به قرآن

و من یکفر به من الأحزاب فالنار موعده

16_ شک و شبهه در راستی و درستی قرآن ، مایه گرفتار شدن به آتش دوزخ است .

فالنار موعده فلاتک فی مریه منه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 104 - 6

6_ تبلیغ قرآن نباید وسیله درآمد های مادی قرار گیرد .

و ما تسئلهم علیه من أجر إن هو إلاّ ذکر للع_لمین

حصر در جمله <إن هو . ..> حصر اضافی و نسبی است که به قرینه جمله <و ما تسئلهم ...> می توان گفت: مقصود این است که قرآن را خداوند بر پیامبر(ص) نازل کرد تا حقایق آن را به مردم بیاموزد و ابلاغ کند نه اینکه آن را وسیله کسب معاش قرار دهد و پیامبر(ص) نیز همین گونه عمل کرد (ما تسئلهم ...).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 37 - 7

7_ معارف ، احکام و قوانین قرآن ، حقایقی عالمانه ، سزاوار و بایسته پذیرش و پیروی است .

و کذلک أنزلن_ه حکمًا عربیًّا . .. بعد ما جاءک من العلم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 52 - 5

5- قرآن ، مایه نجات آدمی از خطر ها ، آسیب ها و دشواری های موجود بر سر راه انسان *

ه_ذا بل_غ للناس و لینذروا به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 122

9 - حجر - 15 - 87 - 5

5- قرآن ، جلوه ای از خلاّقیت و علم خداوند

إن ربّک هو الخلّ_ق العلیم . و لقد ءاتینک سبعًا من المثانی و القرءان العظیم

ذکر <اعطای قرآن به پیامبر(ص)> پس از بیان دو صفت خالقیت و دانایی خداوند، می تواند بیانگر مصداقی از خلاّقیت و علم خداوند باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 26 - 6

6- هشدار خداوند به افترا زنندگان به قرآن کریم مبنی بر نابودی و هلاکت آنان

و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أس_طر الأولین . .. قد مکر الذین من قبلهم فأت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 89 - 15

15- لزوم مراجعه به قرآن ، برای شناخت عوامل واقعی رشد و هدایت انسان

و نزّلنا علیک الکت_ب تبی_نًا لکلّ شیء و هدًی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 88 - 6

6- اعطای کتابی بی مانند چون قرآن به پیامبر ( ص ) نشان فضل عظیم الهی به آن حضرت است .

إن فضله کان علیک کبیرًا . قل لئن اجتمعت ... لایأتون بمثله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 6 - 4

4 _ قرآن ، از سنخ اسرار نهفته در عالم آفرینش است که نزول آن ، تنها از سوی خداوند دانای به اسرار امکان پذیر است . *

قل أنزله الذی یعلم السرّ فی السم_وت و الأرض

ربط بین نزول قرآن و علم به اسرار، می تواند گویای این نکته باشد که این کتاب از ساخته های دست بشر نیست; بلکه جزء اسرار عالم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 30 - 4،5

4 _ مهجور ساختن و خارج کردن قرآن از صحنه زندگی ، عملی است که مورد شکوه پیامبر ( ص ) در پیشگاه خداوند قرار خواهد گرفت .

و قال الرسول ی_ربّ إنّ قومی اتّخذوا ه_ذا القرءان مهجورًا

5 _ مسلمانان ، وظیفه دار به صحنه آوردن و فهم صحیح قرآن و عمل به تعالیم آن .

ی_ربّ إنّ قومی اتّخذوا ه_ذا القرءان مهجورًا

ص: 123

تردیدی نیست که مهجور و متروک ساختن قرآن، مربوط به ظاهر آن نیست; بلکه مقصود، تأمل نکردن در معارف آن و نشناختن و عمل نکردن به تعالیم آن است. از این رو آیات بسیاری از قرآن، انسان ها را به تفکر در قرآن و عمل به آموزه های آن، فرا خوانده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 41 - 7

7 - قرآن ، کتابی سودمند برای بشر و در جهت منافع و مصالح او است .

إنّا أنزلنا علیک الکت_ب للناس

برداشت یاد شده با توجه به لام در <للناس> است که متضمن معنای انتفاع می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 3 - 4

4- نزول قرآن در شبی مبارک ، بیانگر اهمیت قرآن نزد خداوند

إنّا أنزلن_ه فی لیله مب_رکه

این که شبی برکت زا برای نزول قرآن برگزیده شده است، خود نشانی از عظمت قرآن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 2 - 4

4- ناتوانی بشر از ارائه کتاب ، برنامه و معارفی فراتر از قرآن

تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز

از ارتباط میان <تنزیل الکتاب> با وصف <العزیز> نوعی تحدی استفاده می شود طرح عزت و شکست ناپذیری خداوند در زمینه نزول قرآن در ابعاد مختلفی تصویر می شود و از جمله در بعد محتوایی و لفظی آن.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 30 - 7

7- قرآن و محتوای آسمانی آن ، کافی برای اثبات حقانیت رسالت پیامبر ( ص )

صرفنا إلیک . .. یستمعون القرءان ... إنّا سمعنا کت_بًا أُنزل من بعد موسی ... یهدی

برداشت بالا با توجه به دو نکته است زیر استفاده شده است: 1_ مؤمنان پیشتاز جن، فقط با استماع قرآن به آسمانی بودن آن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) پی بردند 2_ در مقام دعوت قوم، باز بر محتوای پیام قرآن تکیه نمودند; نه بر معجزه و نظائر آن.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 45 - 9

9 - لزوم محور قرار دادن قرآن ، در تبلیغ دین و هدایت خلق

فذکّر بالقرءان

هر چند آیه شریفه خطاب به پیامبر(ص) است; اما تکلیف استفاده از قرآن و محور قرار دادن آن در امر تبلیغ، دارای ملاک عام

ص: 124

است و اختصاصی به شخص پیامبر(ص) ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 8 - 2

2 - نزدیک و نزدیک تر شدن پیامبر ( ص ) ، به مبدأ وحی در افق اعلی برای دریافت قرآن

و هو بالأُفق الأعلی . ثمّ دنا فتدلّی

برداشت یاد شده بر این اساس است که ضمیر فاعلی به پیامبر(ص) بازمی گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 81 - 5

5 - قرآن ، کتابی است که باید آن را جدی گرفت و در متن زندگی قرار داد .

أفبه_ذا الحدیث أنتم مدهنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 17 - 3

3 - تشویق مؤمنان از سوی خداوند ، به اهمیت دادن یاد او و نقش کلام او ( قرآن ) در دل ها

ألم یأن للذین ءامنوا . .. اعلموا أنّ اللّه یحیِ الأرض بعد موتها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مزمل - 73 - 5 - 2

2 - دریافت وحی ( قرآن ) و تبلیغ آن ، امری بس سنگین و گران بار برای پیامبر ( ص )

إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً

و ما ینبغی لهم

ضمیر فاعل در <ینبغی> به <تنزّل> (مصدر <تنزّلت>) بازمی گردد <استطاعه> (مصدر <یستطیعون>) به معنای توانایی است; یعنی، <و ما ینبغی لهم أن یتنزّلوا به و لایقدرون علی التنزّل به; نه می سزد که شیاطین قران را نازل کنند و نه می توانند>.

2 - نازل کردن قرآن ، خارج از توانایی شیاطین

و ما یستطیعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 2 - 3،7

3 - نزول کتاب ( قرآن ) از سوی خداوند ، عملی هدفدار و امری لازم و شایسته برای بشر

إنّا أنزلنا إلیک الکت_ب بالحقّ

برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که <بالحقّ> متعلق به <أنزلنا> باشد. کلمه <حق> _ در برابر باطل (پوچ و بیهوده) _ به معنای کار به جا، شایسته و هدفمند است. بنابراین نزول قرآن، هدفمند و کاری شایسته و لازم برای بشر می باشد.

7 - نزول کتاب آسمانی ( قرآن ) ، نعمتی است درخور شکر و شایسته عبادت خالصانه خدا و اطاعت محض از او .

إنّا أنزلنا إلیک الکت_ب بالحقّ فاعبد اللّه مخلصًا له الدین

برداشت یاد شده از تفریع جمله <فاعبد اللّه مخلصاً له الدین>، بر جمله <إنّا أنزلنا إلیک الکتاب> به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 41 - 3

3 - نزول کتاب ( قرآن ) از سوی خداوند ، عملی هدفدار و امری لازم و شایسته برای بشر

إنّا أنزلنا علیک الکت_ب للناس بالحقّ

برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که <بالحقّ> متعلق به <أنزلنا> باشد. کلمه <حقّ> _ در برابر باطل (پوچ و بیهوده) _ به معنای کار به جا، شایسته و هدفمند است. بنابراین نزول قرآن، امری هدفمند و شایسته و بایسته برای بشر بوده است.

قد جاءتکم موعظه من ربکم . .. فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 1 - 11

11_ لزوم ایمان به قرآن ، الهی بودن و پیراستگی آن از هر گونه باطل

و الذی أُنزل إلیک من ربک الحق و ل_کنّ أکثر الناس لایؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 54 - 1

1 - زدوده شدن شبهات شیطانی از چهره آیات وحی به اراده خداوند ، به این دلیل بود تا کسانی که از نعمت معرفت و دانش برخوردار بودند ، به حقانیت آن پی ببرند و با آرامش خاطر ، به آن ایمان بیاورند .

فینسخ اللّه ما یلقی الشیط_ن . .. و لیعلم الذین أُوتوا العلم ... فتخبت له قلوبهم

ضمیر در <أنّه الحق> به قرآن باز می گردد که در آیه 52 از آن ذکر ضمنی به میان آمده است. <إخبات> (مصدر <تخبت>) مشتق از <خَبْت> است. <خَبْت> به زمین وسیع و همواری گفته می شود که بی فراز و نشیب است. <قلب مخبت>; یعنی، قلبی که مطمئن آرام و بی اضطراب و تردید است. آیه یاد شده تعلیل برای جمله <فینسخ اللّه ما یلقی الشیطان...> است; یعنی، خداوند شبهه های شیطان را از آیات وحی می زداید، تا کسانی که از نعمت دانش برخورداراند، بدانند که قرآن حق بوده و از جانب پروردگار نازل شده است و دل هایشان به آن مطمئن شود و آرام گیرد.

1 - خداوند ، فراخوان بنی اسرائیل به تصدیق قرآن و ایمان به آن

یبنی إسرائیل . .. و ءامنوا بما أنزلت

3 - ایمان به قرآن و کافر نشدن به آن ، از عهد های خدا با بنی اسرائیل

أوفوا بعهدی . .. و ءامنوا بما أنزلت

5 - نزول قرآن از جانب خدا ، دلیل ضرورت ایمان همگان به آن

ءامنوا بما أنزلت

هدف از آوردن <ما>ی موصوله و تبیین آن با جمله <أنزلت> به جای قرآن و مانند آن، بیان علت حکم (لزوم ایمان) است; یعنی، چون قرآن را خداوند نازل کرده، باید بدان ایمان آورید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 44 - 8

8 - پذیرش اسلام و ایمان به قرآن ، از فرمان های تورات و انجیل به پیروان خویش

أتأمرون الناس بالبر و تنسون أنفسکم و أنتم تتلون الکتب

جمله <تُنسون أنفسکم> را می توان به قرینه آیات پیشین - که سخن از دعوت به ایمان بود - در ارتباط با ایمان به قرآن دانست. بر این اساس آیه اشاره به این معنا دارد که: شما عالمان اهل کتاب مردم را به نیکیها دعوت می کنید; ولی وظیفه خویش را که ایمان به قرآن است، فراموش می کنید; سپس با جمله <و أنتم تتلون الکتب> بیان می دارد که: آنان از این وظیفه مطلع بودند; یعنی، در کتابهای آسمانی، این حقیقت وجود داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 103 - 4

4 - یهودیان در صورت ایمان به پیامبر ( ص ) و قرآن و پرهیز از گناهان ( سحر ، بی اعتنایی به کتاب های آسمانی و . . . ) از پاداش های الهی بهره مند می شدند .

و لو أنهم ءامنوا و اتقوا لمثوبه من عنداللّه خیر

مراد از ضمیر در <أنهم> به قرینه آیه 99 و 101 یهودیان کافر به پیامبر و قرآن است. قابل ذکر است که جمله <لمثوبه ...> جانشین جواب شرط است و آن جواب جمله ای همانند <لأثیبوا> (همانا پاداش داده می شدند) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 121 - 4

4 - تورات و انجیل ، حاوی بشارت به آمدن قرآن و پیامبر ( ص ) و بیانگر ضرورت ایمان به آن دو است .

الذین ءاتینهم الکتب یتلونه حق تلاوته أولئک یؤمنون به

چون خواندن تورات و انجیل و پیروی از آن دو، مایه ایمان آوردن به قرآن و پیامبر(ص) می شود، به دست می آید که: آن دو کتاب، بشارت به آمدن قرآن و پیامبر(ص) و لزوم ایمان آوردن به آنها مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 136 - 10

ص: 129

10 - مسلمانان ، باید به یهود و نصارا ابلاغ کنند که به قرآن و همه پیامبران و احکام و معارف نازل شده بر آنان و به تمامی کتاب های آسمانی ، ایمان دارند .

قولوا ءامنا باللّه و ما أنزل إلینا و ما أنزل إلی إبرهیم . .. و ما أوتی النبیّون

برداشت فوق از کلمه <قولوا> (بگویید) استفاده می شود. آیه قبل گویای این است که <مقول له> (کسی که باید به او ابلاغ شود) یهود و نصاراست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 138 - 1

1 - ایمان داشتن به قرآن و پیامبران و معارف نازل شده بر آنان ، صبغه ای است که خداوند اهل ایمان را با آن تطهیر و تزیین کرده است .

قولوا ءامنا باللّه . .. صبغه اللّه

<صبغه> مصدر نوعی و به معنای رنگ آمیزی کردن است و در آیه شریفه مفعول مطلق برای فعل محذوف (صبغنا) می باشد. آوردن مصدر نوعی، اشاره به رسم یهود و نصارا دارد که به منظور تطهیر فرزندانشان آنان رابا آبی مخصوص به نام <معمودیه> شستشو می دادند. مراد از <صبغه اللّه> - به قرینه آیات قبل - ایمان به خدا و ... است. بنابراین جمله <صبغه اللّه> چنین معنا می شود: خداوند، ما را با ایمان به خود و ... رنگ آمیزی (تطهیر) کرده است نه مانند رنگ آمیزی یهود و نصارا.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 199 -

1،10،12،16،17،20،21،28

1 _ ایمان واقعی گروهی از عالمان اهل کتاب به خداوند ، قرآن و کتب آسمانی خویش

وَ اِنّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و ما انزل الیکم . .. خاشعین للّه

سوداگری با آیات الهی از اموری است که اغلب با عالمان و دانشمندان دینی سنخیّت دارد ; جمله <لتبیّننّه للناس>، در آیه 187 این معنا را تأیید می کند.

10 _ سوداگری نکردن با آیات الهی ، ویژگی اهل کتابِ مؤمنِ به خدا و قرآن و دیگر کتب آسمانی

لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلاً

12 _ پرهیز برخی اهل کتاب از دین فروشی و سوداگری با آیات الهی ( تورات و انجیل ) ، مایه ایمان آنان به قرآن

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. خاشعین للّه لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

جمله <لا یشترون . .. >، حال برای فاعل <یؤمن> است (یعنی مؤمنان اهل کتاب) و توصیف آنان به جمله ذکر شده، می تواند اشاره به علّت و زمینه ایمان آنان به قرآن باشد.

16 _ تمجید خداوند از عالمان مؤمن اهل کتاب ، به خاطر ایمان به قرآن و سوداگری نکردن بر سر آیاتِ الهی

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا اولئک لهم اجرهم

17 _ ایمان اهل کتاب به قرآن ، نشانه ارزشگذاری صحیح آنان نسبت به آیات الهی ( تورات و انجیل )

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

20 _ آن گروه از اهل کتاب که به خدا ، قرآن و کتب آسمانی خویش ایمان آورند ; از پاداشی ویژه و والا بهره مند خواهند شد .

اولئک لهم اجرهم عند ربّهم

کلمه <عند ربّهم>، توصیف <اجرهم> است و می رساند که آن پاداش، پاداشی ویژه و ارزشمند است.

ص: 130

21 _ ایمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجیل ، فروتنی در برابر خدا و ارج نهادن به آیات الهی ، ملاک ارزش انسان نزد خداوند

لهم اجرهم عند ربّهم

اضافه تشریفیّه در <ربّهم> بیانگر آن است که دارندگان صفات یاد شده، در پیشگاه خداوند دارای ارزشی والا هستند.

28 _ نجاشی ( پادشاه حبشه ) ، مؤمن به خدا ، قرآن و کتب آسمانی و خاضع در برابر خداوند

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه

رسول خدا (ص) پس از مرگ نجاشی، به یاران خود فرمود: انّ اخاکم النّجاشی قد مات، قوموا فصلّوا علیه; فقال رجل یا رسول اللّه کیف نصلی علیه و قد مات فی کفره؟ قال (ص) الا تسمعون قول اللّه <و انّ من اهل الکتاب . .. >

_______________________________

الدّرالمنثور، ج 2، ص 416.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 47 - 1،3،4،9

1 _ دعوت خداوند از اهل کتاب برای ایمان به قرآن

یا ایها الذین اوتوا الکتب امنوا بما نزّلنا

3 _ آشنایی اهل کتاب با وحی و کتب آسمانی ، مقتضی ایمان آنان به قرآن

یا ایها الذین اوتوا الکتب امنوا بما نزّلنا

مخاطب قراردادن یهود و نصارا با عنوان اهل کتاب و تصریح به اینکه قرآن از جانب خداوند است، استدلالی بر لزوم ایمان آوردن اهل کتاب به قرآن است.

4 _ ایمان به قرآن ، از وظایف اهل کتاب

امنوا بما نزّلنا

9 _ تأیید قرآن بر درستی و راستی تورات و انجیل ، نشانه حقانیّت آن و راهبر اهل کتاب بر ایمان بدان

امنوا بما نزّلنا مصدقاً لما معکم

<مصدقاً لما معکم> پس از دعوت اهل کتاب به ایمان به منزله دلیلی است فراروی آنان برای باور به حقانیّت قرآن و لزوم ایمان بدان.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 60 - 1،2

1 _ تصمیم بر ارجاع داوری به طاغوت ، ناسازگار با ایمان به قرآن و دیگر کتب آسمانی است .

الم تر الی الذین یزعمون . .. یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت

1 _ جمله <یریدون . .. > دلالت می کند که حتّی تصمیم بر چنین کاری نیز خطاست ; چه رسد به انجام آن. 2 _ کلمه <طاغوت>، مصدر و به معنای اسم فاعل است ; یعنی: هر انسان متجاوز، ظالم و جبّار.

2 _ ناسازگاری ایمان به قرآن و کتب آسمانی ، با ارجاع داوری به طاغوتها

الم تر الی الذین یزعمون . .. یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 131

4 - نساء - 4 - 136 - 1

1 _ ضرورت ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) ، قرآن و دیگر کتب آسمانی

یأیها الذین ءامنوا ءامنوا باللّه و رسوله . .. و الکتب الذی أنزل من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 162 - 2،3،4،5،10،11،12،16

2 _ عالمان ژرفنگر یهود و مؤمنان واقعی آنها ، به قرآن و دیگر کتب آسمانی ایمان می آورند .

لکن الرسخون فی العلم منهم و المؤمنون یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

3 _ لزوم ایمان به کتب آسمانی پیشین در کنار ایمان به قرآن

لکن الرسخون . .. و المؤمنون یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

4 _ نقش ایمان واقعی به ادیان گذشته در پذیرش قرآن و دیگر کتب آسمانی

و المؤمنون یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

5 _ نقش مثبت و سازنده علم در ایمان به قرآن و دیگر کتب آسمانی

لکن الرسخون فی العلم . .. یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک

10 _ یهودیان بپادارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، به قرآن و دیگر کتب آسمانی ایمان می آورند .

و لکن الرسخون . .. و المقیمین الصلوه و المؤتون الزکوه

گفتنی است که <المقیمین> به وسیله فعلی همانند <امدح> و یا <اخص> منصوب شده و در اصل چنین بوده <و المقیمون الصلوه اخصهم و امدحهم> که بنابر قواعد ادبی المقیمون و فعل اخص و امدح حذف شده است و ضمیر در <امدحهم> به صورت اسم ظاهر در آمده است.

11 _ یهودیان مؤمن به خدا و قیامت ، به قرآن و دیگر کتب آسمانی ایمان می آورند .

و لکن الرسخون فی العلم منهم . .. و المؤمنون باللّه و الیوم الاخر

بنابر اینکه <المؤمنون باللّه . ..> عطف باشد بر <الرسخون>.

12 _ مؤمنان به خدا ، قیامت و قرآن ، بر پا دارندگان نماز و پرداخت کنندگان زکات ، از پاداش بزرگ الهی ، برخوردار خواهند شد .

أولئک سنؤتیهم أجراً عظیماً

16 _ ایمان به خدا و قیامت ، مستلزم ایمان به پیامبر ( ص ) ، قرآن و دیگر کتب آسمانی

یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک . .. و المؤمنون باللّه و الیوم الاخر

کلمه <المؤمنون باللّه> عطف بر <الراسخون> است و در نتیجه <یؤمنون بما انزل . ..> خبر برای <المؤمنون باللّه> نیز می باشد. گفتنی است که لازمه ایمان به قرآن، ایمان به پیامبر(ص) است و لذا در برداشت فوق ایمان به پیامبر(ص) نیز آورده شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 167 - 6

6 _ ایمان به پیامبر ( ص ) و قرآن ، راه خداست .

إنّ الذین کفروا و صدوا عن سبیل اللّه

با توجه به اینکه متعلق <کفروا> قرآن و پیامبر(ص) است، می توان گفت مراد از <سبیل اللّه> ایمان به پیامبر(ص) و قرآن می باشد.

ص: 132

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 170 - 7

7 _ ایمان به پیامبر اکرم ( ص ) و قرآن موجب خیر و سعادت بشریت

یأیها الناس قد جاءکم الرسول بالحق . .. فامنوا خیراً لکم

برداشت فوق بر این اساس است که <خیراً> خبر برای فعل محذوف <یکن> باشد و تقدیر کلام چنین است <فامنوا ان تؤمنوا یکن خیراً لکم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 15 - 13

13 _ ایمان به قرآن ، دعوت از اهل کتاب

یاهل الکتب . .. قد جاءکم من اللّه نور و کتب مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 16 - 19

19 _ دستیابی اهل کتاب به راه های سلامت و رهایی آنان از گمراهی ها و قرار گرفتن آنان در صراط مستقیم ، در گرو ایمان به قرآن و پیامبر ( ص )

یاهل الکتب قد جاءکم رسولنا . .. یهدیهم إلی صرط مستقیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 59 - 2،3،6

2 _ نکوهش خداوند از اهل کتاب به خاطر انتقاد آنان از ایمان مؤمنان به خدا ، قرآن و کتب آسمانی

قل یأهل الکتب هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه . .. و ما أنزل من قبل

3 _ ایمان مسلمانان به خدا ، قرآن و تمامی کتب آسمانی ، برانگیزنده اهل کتاب بر تمسخر نماز و دیگر شعایر اسلام

قل یأهل الکتب هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه . .. و ما أنزل من قبل

برداشت فوق بر این مبناست که <ان ءامنا> به تقدیر <لام>، بیانگر کراهت و ناخرسندی اهل کتاب نسبت به مسلمانان باشد، یعنی <ما تنقمون منا دیننا و صلاتنا لشیء الا ایماننا باللّه . .. >.

6 _ مؤمنان به خدا و قرآن ، وظیفه دار ایمان به تمامی کتب آسمانی

هل تنقمون منا الا ان ءامنا باللّه و ما أنزل الینا و ما أنزل من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 61 - 1

1 _ گروهی از اهل کتاب در حضور پیامبر ( ص ) و مؤمنان ، به دروغ مدعی ایمان به خدا ، قرآن و دیگر کتب آسمانی

و إذا جاءوکم قالوا ءامنا . .. و اللّه اعلم بما کانوا یکتمون

با توجه به آیه 57، 58 که اهل کتاب را استهزا کننده اسلام و نماز معرفی کرده بود، معلوم می شود تنها گروهی از آنان نزد

ص: 133

مسلمانان، خود را اهل ایمان قلمداد می کردند. گفتنی است که مراد از <ءامنا> به قرینه آیه 59 ایمان به خدا، قرآن و دیگر کتب آسمانی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 65 - 2

2 _ دعوت خداوند از اهل کتاب به رعایت تقوا و ایمان به خدا ، قرآن و دیگر کتب آسمانی

و لو ان أهل الکتب ءامنوا و اتقوا لکفرنا عنهم سیئاتهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 66 - 14

14 _ اهل کتاب وظیفه دار ایمان به قرآن و اقامه آن د تمام شؤون زندگی *

و لو انهم اقاموا . .. ما أنزل الیهم من ربهم

می توان گفت مراد از <ما انزل الیهم>، قرآن است و کلمه <الیهم> بیانگر این معناست که اهل کتاب باید خود را از مخاطبان قرآن بدانند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 68 - 14

14 _ اهل کتاب ، موظف به پذیرش و اقامه قرآن و تعالیم نازل شده بر پیامبر ( ص )

و لیزیدن کثیراً منهم ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً

ظاهراً ازدیاد کفر و طغیان اهل کتاب بر اثر نپذیرفتن قرآن است. بنابراین آنان موظف به پذیرش قرآن و تعالیم آن هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 81 - 3،4

3 _ بنی اسرائیل در صورت ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن خود را به ولایت و دوستی کافران آلوده نمی ساختند .

و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء

4 _ ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن ناسازگار با گزینش کافران برای دوستی و ولایت

و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 84 - 1،7

1 _ ایمان به خداوند یکتا و حقانیت قرآن تنها راه منطقی و درست در دیدگاه مسیحیان عصر بعثت پس از آشنایی با قرآن

یقولون . .. لانؤمن باللّه وما جاءنا من الحق

7 _ ایمان به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) زمینه عروج به درجه صالحان

و ما لنا لانؤمن باللّه وما جاءنا من الحق . .. یدخلنا ربنا مع القوم الصلحین

جمله <و نطمع . ..> می رساند که حتی پس از اعتراف به خدای یگانه نمی توان به همنشینی باصالحان یقین داشت بلکه ایمان

ص: 134

مذکور تنها می تواند زمینه ساز نیل به درجه صالحان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 85 - 2،4،10،11

2 _ ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن عامل ورود به بهشت جاویدان

فاثبهم اللّه بما قالوا جنت

4 _ ضرورت اقرار زبانی به توحید ، رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن پس از باور به آن

فاثبهم اللّه بما قالوا

10 _ مسیحیان فروتن و مؤمن به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) در زمره محسنان اند .

و انهم لایستکبرون . .. و ذلک جزاء المحسنین

11 _ ایمان به خدا ، قرآن و پیامبر ( ص ) و پرهیز از استکبار و نیکوکاری مایه رسیدن به مقام محسنین است .

و انهم لایستکبرون . .. و ذلک جزاء المحسنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 92 - 14

14 _ تحکیم بنیانهای عقیدتی مردم به قرآن و اسلام در پرتو تقویت ایمان آنان به آخرت میسر است.

و الذین یؤمنون بالأخره یؤمنون به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 2 - 3

3 _ باور به آسمانی بودن قرآن، از میان برنده هرگونه نگرانی از نارسائی آن برای هدایت مردم

فلا یکن فی صدرک حرج منه

توصیف قرآن به <أنزل> و سپس نهی از نگرانی درباره آن (منه)، ممکن است ناظر به این باشد که قرآن برای انذار و تذکر کافی است و از این ناحیه جایی برای نگرانی وجود ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 52 - 11

11 _ تنها مؤمنان به قرآن بهره مند از هدایت ها و رحمت های بیکران آن هستند .

هدی و رحمه لقوم یؤمنون

با توجه به اینکه هدف از نزول قرآن هدایت مردم و دستیابی همگان به رحمت ویژه الهی است، به نظر می رسد <لقوم یؤمنون> اشاره به این حقیقت داشته باشد که تنها مؤمنان از هدایتها و رحمتهای ویژه بهره مند خواهند شد. گفتنی است مراد از <لقوم یؤمنون> به دلیل فراز قبل، مؤمنان به قرآن می باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 53 - 1،10

ص: 135

1 _ تنها راه ایمان به قرآن برای منکران قرآن ، تحقق تهدید ها و بروز حقایق آن است .

و لقد جئنهم بکتب . .. هل ینظرون إلا تأویله

ضمیر در <تأویله> به <کتب> در آیه قبل برمی گردد. و مراد از تأویل کتاب الهی، به قرینه فرازهای بعد، بروز و ظهور حقایق قرآن و تحقق تهدیدها و وعده های آن است. و جمله <هل ینظرون ... > با توجه به اینکه ناظر به آیه قبل است، چنین معنا می شود: برای منکران قرآن جهت تصدیق آن راهی جز ظهور حقایق قرآنی، که در قیامت تحقق می یابد، نیست.

10 _ باور به تعالیم قرآن و انجام دستورات آن ، راه جلوگیری از تباه گشتن سرمایه عمر

قد خسروا أنفسهم

جمله <قد خسروا أنفسهم> در توصیف کسانی است که در دنیا قرآن را باور نکردند و به دستورات آن گردن ننهادند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 108 - 11

11 _ پذیرش قرآن و عمل به راهنمایی های آن هدایت ، و ردّ و انکار آن گمراهی و ضلالت است .

قد جاءکم الحق من ربکم فمن اهتدی فإنما یهتدی لنفسه و من ضل فإنما یضل علیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 14 - 10

10_ خداوند ، با توجه دادن مشرکان به الهی بودن قرآن ، آنان را به پذیرش اسلام و قرآن دعوت کرد .

فإلّم یستجیبوا لکم فاعلموا . .. فهل أنتم مسلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 17 - 14

14_ همه انسان ها از هر گروه و طایفه ( مشرکان ، یهود ، نصارا و . . . ) وظیفه دار ایمان به قرآن

و من یکفر به من الأحزاب فالنار موعده

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 108 - 3

3_ توحید خالص و پیراسته از هر گونه شرک ، ایمان به قرآن و وحی ، راه رسیدن به خداست .

و ما أکثر الناس و لو حرصت بمؤمنین . .. و ما یؤمن أکثرهم بالله إلاّ و هم مشرکون .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 20 - 5

5_ اعتقاد به یگانگی خدا و پذیرش آنچه از ناحیه خداوند به پیامبر ( ص ) نازل شده ، عهد ها و پیمان های خداوند با آدمیان است .

الذین یوفون بعهد الله و لاینقضون المیث_ق

آیه قبل _ که سخن از حقانیّت قرآن و تعالیم آن داشت_ و آیات پیش از آن _ که درباره توحید و نفی شرک بود_ بیانگر مصادیقی بارز

ص: 136

از عهد و پیمان خداوند با بندگان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 107 - 13

13- خضوع و سجود آگاهان در برابر قرآن ، گواه بی نیازی آن از ایمان دیگران و بی تأثیری بی ایمانی آنان *

ءامنوا به أو لاتؤمنوا إن الذین أُوتوا العلم من قبله إذا یتلی علیهم یخرّون

برداشت فوق بر این اساس است که <إن> تعلیل باشد برای جمله <آمنوا به أو. ..>; یعنی، چون اهل دانش به قرآن ایمان می آورند، ایمان و عدم ایمان دیگران مساوی بوده و نیازی به ایمان آنان نیست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 27 - 7

7- رهنمود های قرآن ، تنها تعالیم شایسته برای پذیرش و اطاعت است .

واتل ما أُحی إلیک من کتاب ربّک

فعل <اتل> می تواند از مصدر <تلاوه> به معنای قرائت باشد و ممکن است مصدر آن <تلو> به معنای تبعیت در نظر گرفته شود. برداشت بالا، براساس معنای دوم است. مقابله <اتل> _ در این آیه _ با <لاتطع> _ در آیه بعد _ این احتمال را تقویت کرده و بر حصر نیز دلالت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 53 - 1

1 - اقدام ایمان آوردگان از اهل کتاب ، به اقرار مجدد ایمان خویش به هنگام تلاوت آیات قرآن بر ایشان

الذین ءاتین_هم الکت_ب . .. و إذا یتلی علیهم قالوا ءامنّا به

مقصود از <إذا یتلی علیهم. ..> این است که هر بار که آیاتی از قرآن نازل می شود و بر آنان تلاوت می گردد، اظهار می دارند که <آمنّا به>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 46 - 9

9 - مسلمان ، باید به قرآن و کتاب های آسمانی ، ایمان داشته باشد .

ءامنّا بالذی أُنزل إلینا و أُنزل إلیکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 47 - 7،8

7 - قرآن ، جزء متعلق ایمان است و مؤمنان ، باید به آن ایمان داشته باشند .

و کذلک أنزلنا إلیک الکت_ب فالذین ءاتین_هم الکت_ب یؤمنون به

8 - تعداد کمی از مشرکان مکه ، به قرآن ، ایمان آوردند .

و من ه_ؤلاء من یؤمن به

ص: 137

<من> در <من ه_ؤُلاء> تبعیض است و <ه_ؤُلاء> اشاره به مشرکان مکه دارد. گفتنی است که تعبیر <من ه_ؤُلاء> _ همان گونه که برخی گفته اند _ دلالت بر قلّت می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 31 - 1،5

1 - کافران مکه اعلام کردند که به هیچ رو به قرآن و کتاب های پیشینِ آسمانی ایمان نمی آورند .

و قال الذین کفروا لن نؤمن به_ذا القرءان و لا بالذی بین یدیه

5 - مؤمنان ، باید به کتاب های آسمانی پیشین ، همچون قرآن ، ایمان بیاورند .

لن نؤمن به_ذا القرءان و لا بالذی بین یدیه

از این که کافران به صراحت و قاطعیت اعلام کرده اند که به قرآن، تورات و انجیل ایمان نمی آورند، استفاده می شود که ایمان به کتاب های پیشین نیز لازم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 52 - 3

3 - مشرکان ، در قیامت و یا با مشاهده نزول عذاب ، اظهار می کنند که به قرآن ایمان دارند .

و لو تری إذ فزعوا . .. و قالوا ءامنّا به

مرجع ضمیر <به>، به قرینه آیات پیشین _ که درباره قرآن بود _ می تواند قرآن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 10 - 3،4

3- گواهی و ایمان بنی اسرائیل و یهود به حقانیت قرآن ، حجتی علیه کافران و مشرکان

إن کان من عند اللّه و کفرتم به و شهد ش_هد من بنی إسرءیل علی مثله

خداوند، ایمان فردی از یهود را _ که آگاه به تورات و مفاد آن بود _ گواهی بر حقانیت قرآن شمرده است و به کافران تذکر داد و به آن احتجاج کرده است.

4- ایمان و اعتقاد برخی از پیروان ادیان آسمانی به قرآن ، تأییدی بر حقانیت آن

إن کان من عند اللّه و کفرتم به و شهد ش_هد من بنی إسرءیل علی مثله

ارزش ایمانِ اهل کتاب به قرآن و پیام آن برای دیگران، از آن جهت است که آنان با پیام وحی آشنا هستند و ایمانشان به قرآن، بر اساس آگاهی به پیام و محتوای کتاب های آسمانی است. از این جهت می تواند برای دیگران دلیل و حجت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 11 - 3،6

3- گرایش محرومان به قرآن ، بهانه مستکبران برای تردید در حقانیت آن

و قال الذین کفروا . .. لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه

تعبیر <لو کان خیراً. ..>، بیان دلیل است و از محتوای آیه استفاده می شود که کافران، از طایفه اشراف مستکبر و مؤمنان از طبقه محروم بودند. بدین جهت مستکبران، ابراز می داشتند اگر قرآن خیری در برداشت، تهی دستان بی هویت بدان روی نمی آوردند.

ص: 138

6- محرومان ، نخستین گروندگان به قرآن و پیامبر ( ص )

و قال الذین کفروا . .. لو کان خیرًا ما سبقونا إلیه

از لحن تحقیرآمیز <ماسبقونا> استفاده می شود که کافران، از طبقه اشراف و توده مؤمنان، از طبقات محروم و پایین جامعه بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 29 - 10

10- ترویج دین و مبارزه با گمراهی ، از لوازم ایمان و پذیرش قرآن

یستمعون القرءان . .. فلمّا قضی ولّوا إلی قومهم منذرین

عبارت <فلمّا قضی ولّوا. .. منذرین> می رساند که پس از فهم پیام وحی و قبول آن، نوبت اقدام برای هدایت خلق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 8 - 2،3،7،8

2 - توصیه خداوند به کافران و منکران قیامت به ایمان به خدا ، پیامبر اسلام و قرآن

ف_امنوا باللّه و رسوله و النور الذی أنزلنا

بیشتر مفسّران مقصود از <نور> در این آیه را قرآن کریم می دانند.

3 - ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن ، سه رکن اصلی عقاید اسلامی

ف_امنوا باللّه و رسوله و النور الذی أنزلنا

7 - ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن ، مستلزم عمل و رفتار متناسب با آن است .

ف_امنوا باللّه . .. و اللّه بما تعملون خبیر

یادآوری آگاهی خداوند از رفتار انسان ها _ پس از توصیه به ایمان _ می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

8 - ایمان به خدا ، پیامبر ( ص ) و قرآن ، تأثیرگذار در رفتار و کردار آدمی

ف_امنوا باللّه . .. واللّه بما تعملون خبیر

از ارتباط میان توصیه به ایمان و یادآوری موضوع آگاهی خداوند از رفتارهای انسان ها، برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 2 - 4

4 - ایمان گروهی از جن به قرآن ، در مرحله آغازین نزول

إنّا سمعنا قرءانًا عجبًا . یهدی إلی الرشد ف_امنّا به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 13 - 1

1 - برخی از افراد جن ، به مجرد شنیدن آیات هدایت بخش قرآن ، به آن ایمان آوردند .

و أنّا لمّا سمعنا الهدی ءامنّا به

مقصود از <الهدی> _ به قرینه آیه <قالوا إنّا سمعنا قرءاناً عجباً . یهدی إلی الرشد...> _ قرآن کریم است.

ص: 139

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 14 - 2

2 - جن ، وظیفه دار ایمان به قرآن و تسلیم در برابر تعالیم آن

و أنّا منّا المسلمون

4 _ قرآن ، جلوه ای از برکات و خیرات خداوند

تبارک الذی نزّل الفرقان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 29 - 3

3 - قرآن ، منبع خیر و برکت و موجب رشد و تعالی بشر

کت_ب أنزلن_ه إلیک مب_رک

<برکه> به معنای رشد و فزونی است و <مبارک> به چیزی گفته می شود که در آن رشد و فزونی باشد (مفردات راغب). مقصود از مبارک بودن قرآن این است که این کتاب، منبع خیر و برکت و مایه رشد و تعالی برای کسانی است که در آن تدبر کنند و درس بیاموزند.

حرف <باء> در <باسم>، به حال محذوفی نظیر <مبتدءاً> یا <مفتتحاً> تعلق دارد.

4 - ذکر نام خداوند ، از آداب شروع تلاوت قرآن

اقرأ باسم ربّک

10 - قرآن ، بشارت دهنده اهل ایمان به سعادتمندی آنان در دنیا و آخرت

و بشری للمؤمنین

<بشری> به خبری گفته می شود که در آن سرور و فرح باشد و در آیه شریفه به معنای بشیر (بشارت دهنده)، است.

15 - هدایتگری و بشارت دهندگی قرآن ، دلیلی بر نابه جابودن عداوت یهود با نازل کننده آن ( جبرئیل ) است .

فإنه نزله علی قلبک . .. هدیً و بشری للمؤمنین

عبارت <هدیً و بشری> نیز همانند <مصدقاً> حاوی این نکته است که جبرئیل معارفی را به پیامبر(ص) القا کرد که بشارت دهنده و هدایتگر است و لذا دشمنی کردن با او، نمی تواند توجیه معقولی داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 196 - 1

1 - کتاب های آسمانی پیشین ، دربردارنده بشارت نزول قرآن

و إنّه لفی زبر الأوّلین

<زبور> (مفرد <زُبُر>) به معنای کتاب است; یعنی، <و إنّ خبرالقرآن، أو خبر نزول القرآن علیک مذکور فی کتب الماضین من الأنبیاء; بشارت قرآن یا بشارت نزول آن بر تو، در کتاب های پیامبران پیشین مذکور بوده است>.

7 _ قرآن ، کتاب مژده و بشارت برای ره یافتگان مؤمن و هشدار و انذار برای گم گشتگان غافل است .

تلک ءایت الکتب . .. أن أنذر الناس و بشّر الذین ءامنوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 89 - 17

17- قرآن ، مایه هدایت ، رحمت و بشارت برای تسلیم شوندگان در برابر حق است .

و نزّلنا علیک الکت_ب . .. و هدًی و رحمه و بشری للمسلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 102 - 9

9- قرآن و آیات آن ، دربردارنده هدایت و بشارت برای مسلمانان

و هدًی و بشری للمسلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 9 - 4

4- قرآن ، بشارت دهنده به مؤمنان نیک کردار است .

و یبشّر المؤمنین الذین یعملون الص_لح_ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 2 - 5

5- قرآن ، بشارت دهنده مؤمنانِ نیک کردار ، به پاداشی شایسته و عظیم

و یبشّر المؤمنین الذین یعملون الص_لح_ت أنّ لهم أجرًا حسنًا

نکره آوردن <أجراً> برای بیان عظمت آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 97 - 6،7،8

6- بشارت به پرهیزگاران و انذار دشمنان متعصب و سرسخت دین ، از اهداف قرآن و رسالت پیامبر ( ص )

لتبشّر به المتّقین و تنذر به قومًا لدًّا

<لدّ> جمع <ألدّ> است و <قوماً لدّاً>; یعنی، مردمی در اوج سرسختی و لجاجت.

7- محتوای قرآن ، وسیله بشارت و انذار است .

فإنّما یسّرن_ه بلسانک لتبشّر . .. و تنذر

8- تقوا ، زمینه ساز برخورداری انسان از بشارت های قرآن و دستیابی به پاداش های الهی

لتبشّر به المتّقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 145

13 - نمل - 27 - 2 - 1،2،3

1 - آیات قرآن ، آیاتی هدایتگر و بشارت دهنده

تلک ءای_ت القرءان . .. هدًی و بشری للمؤمنین

کلمه های <هدًی> و <بشری> مصدر به معنای اسم فاعل (هادیه و مبشره) و حال برای <آیات> است.

2 - تنها مؤمنان ، از هدایت ها و بشارت های قرآن بهره مندند .

هدًی و بشری للمؤمنین

3 - رهنمود ها و بشارت های قرآن ، خالی از ابهام و پیچیدگی و به دور از هر نقص و کاستی است .

و ک_تاب مبین . هدًی و بشری

به کارگیری مصدر (هدًی و بشری) به جای اسم فاعل (هادیه و مبشره) بیانگر پیراسته بودن برنامه های هدایتی و بشارت های قرآن از هرگونه نقص و کاستی است. قید <کتاب مبین> در آیه پیش نیز نشانگر خالی بودن آن از ابهام و پیچیدگی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 17 - 10

10 - < انذار و تبشیر > ، < بیم دادن و امیدبخشیدن > و < تشویق و تهدید > ، از روش های تربیتی قرآن

لهم من فوقهم ظلل من النار . .. ذلک یخوّف اللّه به عباده ... لهم البشری فبشّر عبا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 4 - 1،2

1 - آیات روشن قرآن ، بشارت دهنده و انذارکننده مردمان

کت_ب فصّلت ءای_ته . .. بشیرًا و نذیرًا

2 - بشارت و انذار ، دو پیام مهم و روشن آیات قرآن

کت_ب فصّلت . .. بشیرًا و نذیرًا

با توجه به این که قرآن در بردارنده مفاهیم مختلف معرفتی است، تخصیص به ذکر یافتن بشارت و انذار، نشان گر اهمیت و برجستگی آن دو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 12 - 13،14

13- قرآن ، بیم دهنده به ستمکاران و بشارت دهنده به نیک کرداران

لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

14- انذار و تبشیر ، دو محور اصلی پیام های هدایتی قرآن

و ه_ذا کت_ب . .. لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

اصلی بودن دو محور بالا، از اختصاص به ذکر یافتن استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 13 - 6

ص: 146

6- یکتاپرستان استوار بر طریق حق ، همان محسنان مورد بشارت قرآن اند .

و بشری للمحسنین . إنّ الذین قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا

از ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل، مطلب یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 56 - 10

10 - هشدار و ترغیب ، از روش های تربیتی و هدایتی قرآن

هو . .. أهل المغفره

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که این سوره، با فرمان انذار و اخطار آغاز گردیده (قم فأنذر. ..) و با مغفرت و آمرزش الهی، خاتمه یافته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 40 - 6

6 - بشارت و انذار در کنار یکدیگر ، از شیوه های قرآن در دعوت به تقوا و مبارزه با کفر

إنّ للمتّقین مفازًا . .. إنّا أنذرن_کم عذابًا قریبًا

16 - زمر - 39 - 28 - 4

4 - قرآن ، بهترین ، گویاترین و شفاف ترین سخن برای پنددهی و درس آموزی

اللّه نزّل أحسن الحدیث . .. لعلّهم یتذکّرون . قرءانًا عربیًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 2 - 4

4_ رسایی و بلاغت بیان ، از ابعاد عظمت قرآن

و الکت_ب المبین

از این که قرآن با وصف <کتاب مبین> مورد سوگند الهی قرار گرفته است، مطلب یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 3 - 3

3 - نزول قرآن ، با بیانی بلیغ و روشنگر برای همگان ، جلوه ای از عظمت الهی

و الکت_ب المبین . إنّا أنزلن_ه فی لیله مب_رکه

از ارتباط دو آیه و نیز تکرار ضمیرهای متکلم مع الغیر _ که اشاره به عظمت الهی دارد _ می توان به مطلب بالا ره برد.

3 - ایمان به قرآن و کافر نشدن به آن ، از عهد های خدا با بنی اسرائیل

أوفوا بعهدی . .. و ءامنوا بما أنزلت

7 - خداوند ، بنی اسرائیل ( یهودیان و نصرانیان ) را از انکار قرآن و کافر شدن به آن ، بر حذر داشت .

و لاتکونوا أول کافر به

ضمیر در <به> می تواند به <ما أنزلت> و یا به <ما معکم> برگردد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

9 - بنی اسرائیل با انکار قرآن ، خود پیشتاز کفر به کتاب های آسمانی خویش خواهند بود .

و لاتکونوا أول کافر به

برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر در <به> به <ما معکم> برگردد. بنابراین جمله <و لاتکونوا ...> در ارتباط با جمله <ءامنوا بما أنزلت> چنین معنا می شود: ای بنی اسرائیل! به قرآن ایمان آورید و از نخستین کسانی نباشید که به کتب آسمانی خود کافر می شوند; یعنی، در صورت انکار قرآن کتابهای آسمانی خود را انکار کرده اید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 42 - 6

6 - بنی اسرائیل عصر بعثت ، حقانیت قرآن را به خوبی شناخته و به حرمت کتمان آن آگاه بودند .

و لاتلبسوا الحق بالبطل و تکتموا الحق و أنتم تعلمون

فعل <تعلمون> می تواند فعلی متعدی لحاظ شود. بر این مبنا مفعول آن مطالبی است که در آیه مطرح شده است، از جمله حرمت کتمان حق و اینکه چه چیز حق است و چه چیز باطل. گفتنی است که از مصداقهای مورد نظر برای <الحق> - به قرینه آیه قبل - <حقانیت قرآن> است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 81 - 1

1 _ بسیاری از بنی اسرائیل به پیامبر ( ص ) و قرآن ایمان نیاوردند و اعتقاد راسخی به خداوند نداشتند .

و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه

برداشت فوق بنابر این احتمال است که مراد از <النبی> پیامبر اسلام(ص) باشد، در این صورت <ما انزل الیه> قرآن خواهد بود قابل ذکر است که بر این مبنا عدم ایمان نسبت به خداوند ایمان واقعی و نسبت به پیامبر و قرآن ایمان واقعی و ظاهری است. زیرا بنی اسرائیل ایمان به خداوند را اظهار می داشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 17 - 11

11 - ارائه نشانه های روشن درباره قرآن و اسلام و پیامبراکرم ( ص ) ، از سوی خداوند به بنی اسرائیل

و ءاتین_هم بیّن_ت من الأمر

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <الأمر> اشاره به مسأله حقانیت دین اسلام و رسالت پیامبراکرم(ص) باشد; که آیات پیشین اساساً درباره آن بود و در آیات بعد نیز مورد توجه قرار گرفته است.

ص: 149