نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن سری جدید جلد 76
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 3
3 - روی گردانی کافران از قرآن ، به دلیل ناتوانی آنان از درک مفاهیم آن است و افسانه دانستن آن ، بهانه ای بیش نیست .
قال أس_طیر الأوّلین . کلاّ بل ران علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 11
11 _ کافران بر اثر فقدان درک معارف الهی و ایمان نداشتن به حقایق دینی ، مردمی ناتوان در پیکار با اهل ایمان
بأنهم قوم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 20 - 12
12_ درک نکردن معارف و حقایق دین ، ریشه گرایش به کفر و شرک است .
أُول_ئک . .. ما کانوا یستطیعون السمع و ما کانوا یبصرون
جمله <ما کانوا . ..> بیانگر دلیل و ریشه کفرورزی کافران است.
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 10
10 _ درک معارف الهی ( توحید ، معاد و . . . ) و ایمان به آنها ، عاملی اساسی در ایجاد توان فوق العاده در رزمندگان مؤمن
بأنهم قوم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 10
10 _ درک معارف الهی ( توحید ، معاد و . . . ) و ایمان به آنها ، عاملی اساسی در ایجاد توان فوق العاده در رزمندگان مؤمن
بأنهم قوم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 22 - 6
6 - علم و آگاهی ، دارای نقشی اساسی در شناخت و تشخیص آیات الهی است .
إنّ فی ذلک لأی_ت للع_لمین
موارد یاد شده، برای همه، آیه است. این که از بین همه انسان ها، عالمان را ذکر کرده، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 24 - 7
7 - آیه بودن رخداد های طبیعی ، برای کسانی قابل درک است که قوه عقلانی خویش را به کار می گیرند .
و من ءای_ته یریکم البرق . .. و ینزّل من السماء ماء فیحیی به الأرض ... إنّ فی ذلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 16 - 7
7 - آگاهی داوود و سلیمان ( ع ) به زبان پرندگان ، دارای اهمیتی ویژه برای آنان در مقایسه با سایر امکانات
علّمنا منطق الطیر و أوتینا من کلّ شیء
ص: 2
با این که <و أوتینا من کلّ شیء> شامل <منطق الطیر> هم می شود، اختصاص به ذکر یافتن و مقدم آوردن آن، نشانگر اهمیت ویژه آن در مقایسه با سایر موهبت های الهی نسبت به داوود و سلیمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 51 - 11
11_ هود ( ع ) ، قومش را به اندیشه کردن و فهمیدن حقایق و معارف دین فراخواند .
أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 4 - 3
3- تعالیم انبیا برای مردم قابل درک است .
و ما أرسلنا من رسول . .. لیبیّن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 24 - 2
2- پیامبر ( ص ) ، پیشتاز در درک معارف دینی و دارای نقش الگویی در آن
ألم تر کیف ضرب الله مثلاً کلمه طیّبه کشجره طیّبه
استفهام <ألم تر> تقریری است. یعنی تو می بینی ... از اینکه خداوند، به جای عموم مردم پیامبر(ص) را مورد خطاب قرار داده است می تواند به این نکته اشاره داشته باشد که وقتی پیامبر(ص) در مثالهای خداوند دقت می کند، مردم باید آن حضرت را سرمشق خود قرار دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 30 - 5
5 _ مسلمانان ، وظیفه دار به صحنه آوردن و فهم صحیح قرآن و عمل به تعالیم آن .
ی_ربّ إنّ قومی اتّخذوا ه_ذا القرءان مهجورًا
تردیدی نیست که مهجور و متروک ساختن قرآن، مربوط به ظاهر آن نیست; بلکه مقصود، تأمل نکردن در معارف آن و نشناختن و عمل نکردن به تعالیم آن است. از این رو آیات بسیاری از قرآن، انسان ها را به تفکر در قرآن و عمل به آموزه های آن، فرا خوانده است.
ص: 3
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 102 - 13
13- بهره مندی افراد از قرآن ، متفاوت و دارای مراتب است .
قل نزّله روح القدس من ربّک بالحقّ لیثبّت الذین ءامنوا و هدًی و بشری للمسلمین
از اینکه قرآن هدف خود را ایجاد ثبات قدم برای مؤمنان و رهنمود و بشارت برای مسلمانان می داند و این دو گروه باهم متفاوتند، استفاده می شود که بهره مندی از قرآن برای افراد مختلف یکسان نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 5
5 _ گوش، ابزار شناخت و قلب و دل، جایگاه فهم
و منهم من یستمع الیک و جعلنا علی قلوبهم أکنه أن یفقهوه و فی ءاذانهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 57 - 15
15- گوش ، ابزار شناخت ، و قلب و دل ، جایگاه فهم است .
إنّا جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 25 - 7
7 - موسی ( ع ) در وادی طوی از خداوند خواست او را پذیرای حقیقت قرار دهدو توان مندی های او را برای دریافت پیام های الهی افزایش دهد .
ربّ اشرح لی صدری
شرح صدر، گنجایش دادن آن برای قبول حق است (لسان العرب). صدر و قلب، کنایه از نفس انسان است که دارای وصف فهم و درک است و گفته شده است که صدر اعم از قلب است، زیرا علاوه بر عقل و علم، شامل قوای شهوت و غضب و هوس و غیر آن نیز می شود (مفردات راغب).
ص: 4
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 7
7 - پرسش و جستجو از حقیقت ، راهی برای درک آن است .
بکم . .. فهم لایعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 109 - 19
19_ ضرورت به کارگیری اندیشه برای فهم معارف دینی
و ما أرسلنا من قبلک إلاّ رجالاً . .. أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 197 - 4
4 - لزوم مراجعه به عالمان دینی ، برای فهم صحیح حقایق شریعت
أوَلم یکن لهم ءایه أن یعلمه علم_ؤا بنی إسرءیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 16 - 13
13 - استفاده از امور محسوس ، برای تفهیم معارف ظریف و غامض ، از شیوه های هدایتی قرآن کریم است .
إن تک مثقال حبّه من خردل فتکن فی صخره . .. یأت بها اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 78 - 9
9 - حدس و گمان در شناخت محتوای کتاب های آسمانی ، طریقی است نادرست و بی اعتبار .
لایعلمون الکتب إلا امانی و إن هم إلا یظنون
ص: 5
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 5 - 10
10 - خردورزی ، زمینه دستیابی انسان به جهان بینی الهی و فهم و شناخت نشانه های خداوند در پهنه گیتی
ءای_ت لقوم یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 52 - 5
5 - علم و دانش ، زمینه ساز درک آیات و نشانه های خدا و موجب پندآموزی از درس های نهفته در سرگذشت اقوام هلاک شده پیشین
إنّ فی ذلک لأیه لقوم یعلمون
قید <لقوم یعلمون> نشانگر آن است که جهل و نادانی، مانع از شناخت درس ها و آیات الهی است و تنها با داشتن درک و پیش فرض های معرفتی، می توان از آیات الهی پند گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 13 - 9
9 - حالت انابه و خداخواهی ، زمینه ساز درک آیات الهی و تأثیرپذیری از آنها است .
و ما یتذکّر إلاّ من ینیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 3 - 6
6 - به یادآوردن نعمت های خداوند ، موجب درک یگانگی خالقیت و رازقیت و اعتراف به آن است .
اذکروا نعمت اللّه علیکم هل من خ_لق غیر اللّه یرزقکم
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که آیه شریفه، پیش از طرح مسأله خالقیت و رازقیت انحصاری خداوند، به یاد آوردن نعمت های الهی را توصیه کرده است.
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 16 - 3
3 - تفکر در تاریخ پیامبران و امت های پیشین ، راهگشای انسان در فهم حقانیت هشدار های خداوند
فکیف کان عذابی و نذر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 18 - 5
5 - اندیشه در تاریخ پیامبران و امت های پیشین ، راه گشای انسان در فهم حقانیت هشدار های خداوند
فکیف کان عذابی و نذر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 21 - 4
4 - تفکر در تاریخ پیامبران و امت های پیشین ، راه گشای انسان در فهم حقانیت هشدار های خداوند
فکیف کان عذابی و نذر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 53 - 5
5 - دانش بشر و دریافت های علمی او ، در پهنه طبیعت و وجود انسان ، هموارکننده راه درک حقانیت پیام وحی
سنریهم ءای_تنا فی الأفاق و فی أنفسهم حتّی یتبیّن لهم أنّه الحقّ
خداوند حقایقی را در قرآن در مورد انسان مطرح نموده است. از انطباق آن با واقعیت وجودی انسان، حقانیت قرآن آشکار می گردد.این برداشت در صورتی است که ضمیر در <أنّه>، به قرآن باز گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 3 - 2
2- بیداردلی و هوشمندی ، زمینه لازم برای فهم صحیح حقایق الهی و اثرپذیری از وحی و کتاب های آسمانی
ما یأتیهم . .. لاهیه قلوبهم
ص: 7
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 78 - 13
13 _ درک نکردن توحید ، ملازم با درک نکردن هیچیک از معارف الهی
قل کلّ من عند اللّه فمال هؤلاء القوم لا یکادون یفقهون حدیثا
2 . خداوند به آن دسته از مردم که منشأ واحد را در حوادث عالم نمی فهمند، نسبت عدم درک دیگر معارف را داده است. بنابراین ملازمه ای بین درک توحید و درک دیگر معارف الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 3 - 6
6_ مطالعه و دقت در داستان یوسف ، مایه دریافت حقایق و معارف الهی است .
إنا أنزلن_ه قرء نًا عربیًّا لعلکم تعقلون. نحن نقصّ علیک أحسن القصص
برداشت فوق ، مقتضای ارتباط میان جمله <لعلکم تعقلون> با <نحن نقصّ علیک> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 40 - 6
6 - نقش تعیین کننده انسان شناسی ، در درک معارف الهی ( معاد و . . . )
أیحسب الإنس_ن أن یترک سدًی . ألم یک نطفه ... ألیس ذلک بق_در علی أن یحیی الموتی
برداشت یاد شده، به سبب این نکته است که خداوند، برای اثبات توانایی خویش بر احیای مردگان و برپایی قیامت، مسأله هدفمند بودن زندگی انسان و سیر آفرینش او را مطرح ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 33 - 9
9 - مطالعه در اسرار آفرینش ، نیازمند صبر و شکیبایی و برخورداری از روحیه سپاس و قدردانی
و من ءای_ته . .. إنّ فی ذلک لأی_ت لکلّ صبّار شکور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 80 - 12
12 - تنها صبرپیشگان ، زمینه دار فهم و دریافت سخنان اهل معرفت اند .
ص: 8
و قال الذین أُوتوا العلم . .. و لایلقّیها إلاّالص_برون
ضمیر <یلقّاها> به سخنان فرزانگان بازمی گردد; یعنی، <و لایلقّی ه_ذه المقاله إلاّالصابرون>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 107 - 14
14- تأثیر سطح دانش مردم ، در مقدار بهرهوری آنان از معارف قرآنی
إن الذین أُوتوا العلم . .. یخرّون للأذقان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 16 - 7
7 - دستیابی به رهنمود های قرآن ، منوط به اراده و خواست خداوند است .
و کذلک أنزلن_ه ءای_ت بیّن_ت و أنّ اللّه یهدی من یرید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 29 - 6
6 - فهم و درک صحیح قرآن ، نیازمند به تدبر و اندیشیدن است .
کت_ب . .. لیدّبّروا ءای_ته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 28 - 8
8 - تأثیرپذیری از قرآن و پدید آوردن روح تقواپیشگی در سایه تعلیم آن ، در گرو وجود زمینه های لازم و شایستگی های بایسته است .
قرءانًا . .. لعلّهم یتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 3 - 10
10 - فهم تفصیلی و روشن آیات قرآن ، نیازمند آشنایی با زبان عربی و ظرافت های آن
کت_ب . .. عربیًا لقوم یعلمون
برخی از مفسران فعل <یعلمون> را در آیه شریفه را، به منزله فعل لازم می دانند و لذا مفعولی برای آن نمی گیرند. بر این اساس <لقوم یعلمون>; یعنی، برای مردمی که دانا هستند. برخی دیگر بر آنند که <یعلمون> متعدی است و مفعول آن به قرینه <عربیّاً> زبان و لغت عربی است; یعنی، <یعلمون هذه اللغه و اللسان>. برداشت بالا با توجه به مبنای دوم است.
ص: 9
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 3 - 2
2 - نزول قرآن به زبان عربی ، زمینه سهولت فهم آن برای مردم عصر پیامبر ( ص ) و جامعه های عرب زبان
إنّا جعلن_ه قرءانًا عربیًّا لعلّکم تعقلون
<عربیّاً> اگر به معنای زبان عربی باشد، خطاب در <لعلّکم تعقلون> خاص بوده و تنها شامل مردم عرب زبان می شود; یعنی، ما قرآن را به زبان عربی قرار دادیم به آن امید که شما مردم عرب در آن بیندیشید. و اگر <عربیّاً> به معنای فصیح و شیوا باشد، خطاب در <لعلّکم تعقلون> عام بوده و فراگیرنده همه انسان ها می شود; یعنی، ما قرآن را شیوا و گیرا قرار دادیم، بدان امید که شما انسان ها بدان جذب شده و در آن تعقل و اندیشه نمایید. برداشت یاد شده بر پایه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 17 - 8
8 - بهره گیری از رهنمود های قرآن ، در گرو هشیاری و به دور بودن از غفلت
و لقد یسّرنا القرءان . .. فهل من مدّکر
این که خداوند اهل ذکر و هشیاران را به تأمل در قرآن فرامی خواند، روشن می شود که اهل غفلت، شایستگی درک معارف آن را ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 22 - 8
8 - بهره گیری از رهنمود های قرآن ، در گرو هشیاری و به دور بودن از غفلت
و لقد یسّرنا القرءان للذّکر فهل من مدّکر
از این که خداوند متذکران و هشیاران را به تأمل در قرآن فراخوانده است; روشن می شود که اهل غفلت، شایستگی درک معارف آن را ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 79 - 8
8 - پاکی و منزه بودن از گناه و آلودگی ، از زمینه های لازم برای درک حقایق قرآنی
لایمسّه إلاّ المطهّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 14 - 2
2 - درک مفاهیم قرآنی ، در گرو رشد ، تعالی و ارتقای انسان است .
مرفوعه
رفعت صفحات قرآن، بیانگر والا مرتبه بودن محتوای آن است و به قرینه مقام، کنایه از این است که پندگیری از تذکرات آن، تنها برای افرادی برجسته میسّر است.
ص: 10
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 3 - 2
2- بیداردلی و هوشمندی ، زمینه لازم برای فهم صحیح حقایق الهی و اثرپذیری از وحی و کتاب های آسمانی
ما یأتیهم . .. لاهیه قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 29 - 18
18 - تنها در سایه علم و آگاهی ، می توان به عمق مثل های قرآن پی برد و از آن درس آموخت .
ضرب اللّه مثلاً رجلاً . .. بل أکثرهم لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 3 - 2
2- بیداردلی و هوشمندی ، زمینه لازم برای فهم صحیح حقایق الهی و اثرپذیری از وحی و کتاب های آسمانی
ما یأتیهم . .. لاهیه قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 24 - 7
7- بهرهوری از مفاهیم عالی وحی ، منوط به داشتن قلب سلیم و زمینه ساز تدبر
أفلایتدبّرون . .. أم علی قلوب أقفالها
در صورتی که <أم> به معنای <بل> باشد، مفاد آیه چنین می شود: اگر در قرآن تدبر شود، حقیقت بر انسان آشکار می گردد; ولی حق گریزان در نتیجه اعمال خودشان، قلبی بسته و ناتوان از تدبر دارند. در حالی که تدبر در قرآن، برای قلب سلیم و تأثیرپذیر، میسر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 38 - 1
1 - دستیابی به حقایق وحی جز از طریق پیامبران ، امری ناممکن برای بشر
ص: 11
أم لهم سلّم یستمعون فیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 30 - 4
4 - تفکر در تاریخ پیامبران و امت های پیشین ، راه گشای انسان ها ، در فهم حقانیت هشدار های خداوند
کذّبت ثمود بالنّذر . .. فکیف کان عذابی و نذر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 19 - 15
15 - بهرهوری از آیات الهی برای کسانی میسر است که در سختی فهم آنها ، صبر پیشه کنند .
إنّ فی ذلک لأی_ت لکلّ صبّار
این که در این آیه، آیات متعدد ماجرای اهل سبأ، برای صبرپیشگان و شکرگزاران دانسته شده است; می تواند بیانگر این نکته باشد که قبول آیت بودن آنها، نیاز به فهم و معرفتی درخور دارد. به تناسب ذکر صفت صبر، استفاده می شود که فهم و قبول آیات خداوندی، احتیاج به صبر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 3 - 2
2 - شناخت ژرفای حقیقت و عظمت قیامت ، بس دشوار و دست نایافتنی برای بشر
و ما أدریک ما الحاقّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 14 - 2
2 - آیات الهی ، روشن و قابل درک برای همه جان ها و وجدان ها ، حتی حق ستیزترین انسان ها
فلمّا جاءتهم ءای_تنا مبصره . .. و جحدوا بها و استیقنتها أنفسهم
ص: 12
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 17 - 5
5 - پیام ها و تعالیم پیامبران ، روشن ، رسا و قابل فهم برای انسان ها بود .
و ما علینا إلاّ البل_غ المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 23 - 5
5 - تعالیم فرستادگان الهی ، قابل فهم و شناخت برای همگان
لقد أرسلنا موسی بأی_تنا و سلط_ن مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 81 - 4
4 - خداوند و تعالیم آسمانی او ، قابل شناخت برای بشر
و یریکم ءای_ته
برداشت یاد شده از آن جا است که لازمه نشان دادن آیات و نشانه های الهی به عموم مردم (یریکم) و توبیخ کسانی که به آنها ایمان نمی آورند، قابل شناخت بودن آنها می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 54 - 12
12 - کلام و سنت پیامبراسلام ( ص ) رسا و قابل فهم برای همگان
و أطیعوا الرسول . .. و ما علی الرسول إلاّ البلغ المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 13
7 - یونس - 10 - 15 - 3
3 _ قرآن ، کتابی روشن و به دور از هر گونه ابهام و قابل درک برای همگان
و إذا تتلی علیهم ءایاتنا بیّنت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 2 - 9
9_ قرآن ، کتابی است قابل فهم برای تمامی انسان ها .
إنا أنزلن_ه . .. لعلکم تعقلون
مخاطب در جمله <لعلکم تعقلون> (باشد که اندیشه کنید و بفهمید) گروه و طایفه خاصی نیست ; بنابراین همگان بر درک آن توانا هستند. آری کلمه <عربیّاً> دلالت می کند که عربی دانستن از شرایط آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 4
4_ احکام و قوانین قرآن ، گویا ، رسا و قابل فهم برای مردم
و کذلک أنزلن_ه حکمًا عربیًّا
<عربی> به معنای فصیح و روشن است و لغت عرب را به همین لحاظ عربی می گویند. بنابراین <أنزلناه ... عربیّاً> ; یعنی ، قرآن را به لغت عرب، _ همان لغتی که گویا و رساست _ نازل کردیم. و لازمه گویا بودن ، قابل فهم بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 1 - 8
8- آیات قرآن کریم ، آیاتی روشن و قابل فهم
و قرءان مبین
برداشت فوق، مبتنی بر لازم بودن <مبین> است که به معنای آشکار و روشن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 89 - 3
3- گوناگونی بیان ها و مثال های قرآن ، متناسب با فهم توده های بشری و در جهت هدایت آنان
و لقد صرّفنا للناس فی ه_ذا القرءان من کلّ مثل
<تصریف> در لغت به معنای گرداندن چیزی به جهات گوناگون است و <تصریف کلام> آوردن آن به معانی مختلف می باشد. از اینکه قرآن کتاب هدایت است و می فرماید: <ما در قرآن جهات گوناگون معانی را لحاظ کردیم> استفاده می شود که رعایت چنین جهاتی می تواند به خاطر نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 106 - 6،8
6- تعالیم قرآن ، جهانی است و همه انسان ها توان فهم آن را دارند .
ص: 14
و قرءانًا فرقن_ه لتقرأه علی الناس علی مکث و نزّلن_ه تنزیلاً
8- قرآن ، حقایقی عالی و تنزل یافته در حد فهم و درک بشر *
نزّلن_ه تنزیلاً
در معنای <نزول> فرود از مرتبه عالی نهفته است (مفردات راغب) و چون نزول فیزیکی قرآن قابل تصور نیست، ممکن است مقصود نزول معنوی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 97 - 1،2،3،5
1- معارف و حقایق مطرح شده در قرآن ، مطالبی سنگین و بسیار عالی ; که در سطح فهم بشر تنزل یافته و آسان شده است .
فإنّما یسّرن_ه بلسانک
<تیسیر> (مصدر <یسّرنا>) به معنای آسان ساختن است. آسان سازی در موردی متصور است که قبل، از آن به نحوی دشواری و سنگینی وجود داشته باشد. دشواری محتوای قرآن قبل از تسهیل (یسّرناه)، ظاهراً به اعتبار مفاهیم بلند و متعالی آن و به دور از دسترس بودن آنها برای افراد بشر است.
2- تسهیل آسان سازی فهم مطالب متعالی قرآن برای بشر ، موهبتی از جانب خداوند است .
فإنّما یسّرن_ه بلسانک
3- قرآن و معارف آن قابل درک برای بشر
فإنّما یسّرن_ه بلسانک لتبشّر به
5- پیامبر ( ص ) و زبان گویای آن حضرت ، واسطه آسان شدن محتوای بسیار عالی قرآن برای درک همگان
فإنّما یسّرن_ه بلسانک
مراد از <لسانک> علاوه بر عربی بودن قرآن، جاری شدن آن بر زبان مبارک پیامبر(ص) نیز می باشد; که در تأثیر گذاردی بر شنوندگان، نقش بسزایی داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 113 - 12
12 - معارف قرآن ، قابل درک برای مردم
و صرّفنا فیه من الوعید لعلّهم یتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 16 - 3
3 - قرآن ، کتابی است روشن و قابل فهم برای همگان .
أنزلن_ه ءای_ت بیّن_ت
توصیف آیه های قرآن به <بیّن>، بیانگر قابل فهم بودن آن است. حذف متعلق <بیّن> حاکی از آن است که: فهم قرآن اختصاص به قشر خاصی ندارد; بلکه همگان توانایی بهره مند شدن از آن را دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 15
11 - حج - 22 - 72 - 2
2 - آیات قرآن ، روشن ، قابل فهم و به دور از هرگونه ابهام
و إذا تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت
<بینات> (جمع <بینه>) حال برای <آیاتنا> و <بینه> (مؤنث <بیّن>) به معنای روشن و واضح الدلاله است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 1 - 6
6- قرآن ، دارای معارف و رهنمودهایی روشن و قابل فهم برای همگان
سوره . .. فیها ءای_ت بیّن_ت
<بیّنه> (مفرد <بیّنات>) به معنای دلالت واضح و برهان روشن است. توصیف آیات قرآن به <بیّنات> به اعتبار این است که دلالت آنها بر معانی واضح و روشن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 34 - 2
2 - قرآن ، قابل فهم برای همه مردم
و لقد أنزلنا إلیکم ءای_ت مبیّن_ت
<مبیّنات> (جمع <مبینه> و مؤنث <مبیّن>) است و <مبیّن> به معنای بیانگر و روشن کننده است. بنابراین توصیف آیات الهی (قرآن) به <مبیّنات>، حکایت از روشن بودن و قابل فهم بودن خود آیات برای مردم است; زیرا سخنی که خود روشن نباشد، نمی تواند روشنگر چیز دیگری باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 46 - 2
2 - آیات الهی ( قرآن ) ، روشن و قابل شناخت برای انسان است .
لقد أنزلنا ءای_ت مبیّن_ت
برداشت یاد شده، از توصیف آیات الهی به <مبیّنات> (روشنگر) به دست می آید; زیرا چیزی که صفت روشنگری داشته باشد، بی گمان خود روشن و قابل درک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 2 - 4
4 - قرآن ، کتابی روشن و قابل فهم برای همگان
الکتب المبین
<إبانه> به معنای وضوح و روشنی نیز می آید. بنابراین <کتاب مبین>; یعنی، کتاب روشن و واضح الدلاله. گفتنی است که در این صورت، حذف متعلق <مبین> بیانگر این حقیقت است که فهم معانی قرآن اختصاص به قشر و طبقه ای خاص ندارد; بلکه این کتاب، برای همه مردم واضح الدلاله است.
ص: 16
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 195 - 5
5 - قرآن ، قابل فهم و استفاده برای عموم مردمان
بلسان عربیّ مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 1 - 3
3 - قرآن ، کتابی روشن و قابل فهم برای همگان
تلک ءای_ت القرءان و ک_تاب مبین
<إبانه> (مصدر <مبین>)، گاهی لازم و به معنای وضوح و روشنی به کار می رود و گاهی متعدی و به معنای ایضاح و روشنگری. بنابراین، <مبین> هم می تواند به معنای واضح و روشن باشد و هم به معنای ایضاح کننده و روشنگر. برداشت یاد شده بر پایه معنای اول است. گفتنی است که حذف متعلق <مبین> _ برپایه معنای اول _ بیانگر آن است که فهم قرآن، اختصاص به قشر خاصی ندارد; بلکه همگان می توانند از این سفره الهی بهره مند شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 2 - 3
3 - قرآن ، کتابی روشن و قابل فهم برای همگان
الکت_ب المبین
<مبین> به معنای <روشن> و نیز <روشنگر> است برداشت یاد شده براساس معنای اول است. گفتنی است که در آیه بالا بیان نشده است که این کتاب برای چه کسانی روشن است و این نشان می دهد که فهم قرآن، اختصاص به دسته ای خاص ندارد; بلکه همگان می توانند آن را بفهمند و از آن بهره گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 58 - 3
3 - قرآن کریم ، برای توده های مردم ، قابل فهم است .
و لقد ضربنا للناس فی ه_ذا القرءان من کلّ مثل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 43 - 3
3 - قرآن ، حاوی آیه های روشن و قابل فهم برای مردم
تتلی علیهم ءای_تنا بیّن_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 69 - 10
10 - قرآن ، کتابی روشن و قابل فهم برای همگان
ص: 17
و قرءان مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 27 - 4
4 - گوناگونی مثل های قرآن ، متناسب با فهم توده های بشری و قابل استفاده و سودمند برای طبقات مختلف فکری و اجتماعی است .
و لقد ضربنا للناس فی ه_ذا القرءان من کلّ مثل
برداشت یاد شده با توجه به آمدن سه واژه در آیه شریفه است: 1_ لام در <للناس> که برای انتفاع است; 2_ <الناس> که بر عموم مردم دلالت دارد; 3_ آمدن واژه <کل> با <مَثَل> که بر تنوع مثل ها اشاره دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 28 - 3
3 - آموزه های قرآن ، گویا ، رسا و قابل فهم برای همه انسان ها است .
قرءانًا عربیًّا
<عربیّ> به معنای سخن فصیح و روشن است. بنابراین لازمه عربی بودن قرآن،گویایی و رسا و قابل فهم بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 2 - 2
2 - قرآن ، کتابی قابل فهم و مفاهیم آن قابل دستیابی برای بشر
و الکت_ب المبین
از توصیف قرآن به <مبین> (روشن)، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 2 - 5
5_ آسانی فهم و معارف قرآن برای انسان
و الکت_ب المبین
وصف <مبین> برای قرآن، نشانگر آن است که درک ظاهر معارف قرآن، چندان دشوار نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 58 - 2
2- قرآن ، کتابی آسان و در دسترس فهم و درک بشر
فإنّما یسّرن_ه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 59 - 1
ص: 18
1_ تهدید منکرانِ پیام های روشن و قابل درک قرآن ، به فرجامی سخت از سوی خداوند
فإنّما یسّرن_ه . .. فارتقب إنّهم مرتقبون
عبارت <إنّهم مرتقبون>، کنایه از این است که کافران به بیان های روشن وحی ایمان نمی آورند تا سرانجام وعیدهای ما تحقق یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 2 - 5
5- معارف والای قرآن ، نمود قدرت خداوند و نزول آن در سطح فهم و درک بشر ، نشانگر حکمت او است . *
تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز الحکیم
<تنزیل> می تواند اشاره به تنزّل یافتن معارف بلند وحی، در مرتبه فهم بشر باشد و نه تنزّل فیزیکی و مکانی. از ارتباط <تنزیل الکتاب> با <العزیز الحکیم> ممکن است استفاده شود که اصل محتوای کتاب، دلیل عزت خداوند و تنزّل آن دلیل حکمت او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 29 - 5
5- کلمات و مفاهیم قرآن ، قابل فهم برای جنیان
یستمعون القرءان فلمّا حضروه قالوا أنصتوا
کلمات <یستمعون>، <أنصتوا> و <ولّوا . .. منذرین> نشانگر فهم و درک جنیان نسبت به مفاهیم قرآن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 24 - 5
5- مفاهیم عالی قرآن ، قابل درک و تدبّر برای انسان
أفلایتدبّرون القرءان
تعبیر <أفلایتدبّرون>، همگان را به تدبّر در قرآن برمی انگیزاند. این انگیزش از سوی خداوند، مبتنی بر این است که حقایق قرآن برای بشر، قابل درک و استفاده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 17 - 1،4
1 - قرآن ، کتابی آسان و قابل فهم برای همگان
و لقد یسّرنا القرءان
4 - آسان سازی مفاهیم عالی قرآن در سطح فهم همگان ، جلوه ای از عظمت و قدرت خداوند *
و لقد یسّرنا القرءان
جمع آمدن ضمیر متکلم <یسّرنا>، در صورتی که برای تفخیم باشد، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 22 - 1،4
ص: 19
1 - قرآن ، کتابی آسان و قابل فهم برای همگان
و لقد یسّرنا القرءان
4 - آسان سازی مفاهیم عالی قرآن در سطح فهم همگان ، جلوه ای از عظمت قدرت خداوند *
و لقد یسّرنا القرءان
جمع آمدن ضمیر متکلم در <یسّرنا> در صورتی که برای تفخیم باشد; می تواند بیانگر مطلب بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 32 - 1،4
1 - قرآن ، کتابی آسان و قابل فهم برای همگان
و لقد یسّرنا القرءان
4 - آسان سازی مفاهیم عالی قرآن در سطح فهم همگان ، جلوه ای از عظمت و قدرت خداوند
و لقد یسّرنا القرءان
جمع آمدن ضمیر متکلم در <یسّرنا> _ در صورتی که برای تفخیم باشد _ می تواند مطلب بالا را افاده کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 40 - 1،4
1 - قرآن ، کتابی آسان و قابل فهم برای همگان
و لقد یسّرنا القرءان
4 - آسان سازی مفاهیم قرآنی ، در سطح فهم همگان ، جلوه ای از عظمت قدرت خداوند
و لقد یسّرنا القرءان للذّکر
جمع آمدن ضمیر متکلم <یسّرنا> _ در صورتی که برای تفخیم باشد _ می تواند مطلب یاد شده را افاده کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 27 - 4
4 - قرآن ، قابل درک و بهره بردن برای تمام مردم
إن هو إلاّ ذکر للع_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 21 - 12
12 - مفاد آیات قرآن ، قابل فهم حتی برای غیر مؤمنان
و إذا قریء علیهم القرءان لایسجدون
توبیخ در موردی صحیح است که مخاطب در برابر آنچه درک کرده است، خضوع نکند.
ص: 20
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 25 - 9
9 - کتاب های آسمانی و تعالیم الهی ، دارای حقایقی روشن و قابل فهم برای انسان ها
جاءتهم رسلهم . .. بالکت_ب المنیر
از توصیف کتاب به <منیر> (روشن و روشنگر)، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 14 - 3
3 - نظارت خداوند بر انسان ها ، حقیقتی آشکار و قابل فهم برای همگان حتی مشرکان
ألم یعلم بأنّ اللّه یری
استفهام در <ألم یعلم>، بیانگر وجود علم و ظهور حقیقت است. از شأن نزول آیه شریفه، دانسته می شود که روی سخن با ابوجهل است که با وجود شرک به خداوند، از نظارت او بر کردار ناروایش غافل نبود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 2 - 8
8- مفاهیم عالی وحی ، تنزل یافته از سوی خداوند ، در سطح فهم بشر *
و ءامنوا بما نزّل علی محمّد
بدان احتمال که واژه <نزّل> اشاره به تنزل و پایین آمدن سطح مفاهیم در حد درک بشر داشته باشد; از آیه شریفه استفاده می شود که این تنزل از سوی خداوند صورت گرفته است; نه این که مفاهیم کلی بر پیامبر(ص) وحی شده و آن حضرت خود آنها را در سطح فهم مردم بیان کرده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 2 - 7
7_ دانستن زبان عرب ، شرط درک و فهم معارف و حقایق قرآن
إنا أنزلن_ه قرء نًا عربیًّا لعلکم تعقلون
ص: 21
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 19 - 15
15 - بهرهوری از آیات الهی برای کسانی میسر است که در سختی فهم آنها ، صبر پیشه کنند .
إنّ فی ذلک لأی_ت لکلّ صبّار
این که در این آیه، آیات متعدد ماجرای اهل سبأ، برای صبرپیشگان و شکرگزاران دانسته شده است; می تواند بیانگر این نکته باشد که قبول آیت بودن آنها، نیاز به فهم و معرفتی درخور دارد. به تناسب ذکر صفت صبر، استفاده می شود که فهم و قبول آیات خداوندی، احتیاج به صبر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 1
1 _ برخی مشرکان، علی رغم گوش فرادادن به کلام پیامبر(ص)، از فهم آن عاجزند.
و منهم من یستمع الیک و جعلنا علی قلوبهم أکنه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرا
مرجع ضمیر <منهم>، به قرینه آیات گذشته، مشرکان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 88 - 1،2
1 - دل و قلب یهودیان عصر بعثت ، ناتوان از درک معارف اسلام بود .
و قالوا قلوبنا غلف بل لعنهم اللّه بکفر هم فقلیلا
<غلف> جمع اغلف است و <اغلف> به چیزی گفته می شود که دارای پوشش باشد. بنابراین <قلوبنا غلف>; یعنی، قلبهای ما دارای پوشش و حجاب است. منظور یهودیان را به دو گونه می توان تفسیر کرد: 1_ قلب ما حجاب دارد و لذا توان درک معارف اسلام را ندارد پس ای پیامبر! چه انتظار داری که پیامهای تو را پذیرا باشیم پیش از آنکه آنها را دریابیم. 2_ قلب ما حجاب دارد و به گونه ای نیست که هر سخنی را بپذیرد; بلکه فقط آنچه که حقیقت دارد در می یابد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
2 - یهودیان عصر بعثت ، بر ناتوانی خویش از درک معارف اسلام معترف بودند .
و قالوا قلوبنا غلف
کلمه <قالوا> دلالت بر اعتراف دارد.
ص: 22
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 88 - 1،2
1 - دل و قلب یهودیان عصر بعثت ، ناتوان از درک معارف اسلام بود .
و قالوا قلوبنا غلف بل لعنهم اللّه بکفر هم فقلیلا
<غلف> جمع اغلف است و <اغلف> به چیزی گفته می شود که دارای پوشش باشد. بنابراین <قلوبنا غلف>; یعنی، قلبهای ما دارای پوشش و حجاب است. منظور یهودیان را به دو گونه می توان تفسیر کرد: 1_ قلب ما حجاب دارد و لذا توان درک معارف اسلام را ندارد پس ای پیامبر! چه انتظار داری که پیامهای تو را پذیرا باشیم پیش از آنکه آنها را دریابیم. 2_ قلب ما حجاب دارد و به گونه ای نیست که هر سخنی را بپذیرد; بلکه فقط آنچه که حقیقت دارد در می یابد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
2 - یهودیان عصر بعثت ، بر ناتوانی خویش از درک معارف اسلام معترف بودند .
و قالوا قلوبنا غلف
کلمه <قالوا> دلالت بر اعتراف دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 44 - 12،13
12- آدمیان ، از درک عمیق و فهم کامل تسبیح همه موجودات هستی برای خداوند ، ناتوانند .
و ل_کن لاتفقهون تسبیحهم
بنابر اینکه مخاطب آیه، همان گونه که از ظاهر آن برمی آید، انسانها باشد، برداشت فوق به دست می آید.
13- مشرکان تسبیح و ثناگویی موجودات برای خداوند را درک نمی کنند .
و ل_کن لاتفقهون تسبیحهم
بنابر اینکه این آیه، ادامه قول پیامبر(ص) باشد که خداوند خطاب به آن حضرت فرمود: <به مشرکان بگو. ...>، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 63 - 2
2 - دل های گرفتار غفلت ، ناتوان از درک و پذیرش پیام پیام آوران الهی
ص: 23
بل قلوبهم فی غمره من ه_ذا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 8
8 - انکار قیامت ، برخاسته از قلب سیاه و درک ناتوان است .
الذین یکذّبون بیوم الدین . .. کلاّ بل ران علی قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 58 - 1،3
1- تسهیل معارف والای قرآن از سوی خداوند برای خلق ، در پرتو ویژگی های خاص زبان عربی
فإنّما یسّرن_ه بلسانک
مراد از <لسانک>، می تواند زبان عربی باشد که زبان پیامبر(ص) بوده است.
3- نقش مهم توضیحات و تفسیر های پیامبر ( ص ) ، در فهم آسان حقایق عالی قرآن
فإنّما یسّرن_ه بلسانک
برداشت بالا بنابراین نکته است که <لسانک>، کنایه از تفسیرها و توضحیاتی باشد که پیامبر(ص) درباره آیات قرآن، برای فهماندن آنها به مردم ارائه داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 95 - 12
12- بالا بردن سطح آگاهی ها و دانش ها ، وسیله فهم بهتر ارزش های برتر الهی و سود و زیان حقیقی
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قلیلاً إنما عند الله هو خیر لکم إن کنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 11 - 7
ص: 24
7 _ علم و دانش ، زمینه و ابزار فهم معارف قرآن
و نفصل الأیت لقوم یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 8 - 3
3 - لجاجت و حق ناپذیری ، موجب محرومیت از فهم صحیح حقایق الهی
فهم لایؤمنون . إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً ... فهم مقمحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 9 - 3
3 - لجاجت ، حق ناپذیری و دوری از ایمان ، موجب محرومیت از شناخت درست حقایق الهی و از دست دادن بصیرت و بینایی
فهم لایؤمنون . .. فأغشین_هم فهم لایبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 8
8- افتادن حجاب نامرئی بر دیدگان کافران و محروم شدن آنان از شنیدن و درک وحی ، معلول تصمیم آنها مبنی بر عدم ایمان به آخرت است .
بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا
تعبیر <الذین لایؤمنون بالأخره> - به صورت جمله وصفیه - و فعل مضارع به جای <الکافرین> می تواند به این معنا باشد که جعل حجاب از سوی خدا، به خاطر این خصلت و گزینش از سوی کافران بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 3
3- محرومیت از درک صحیح حقایق قرآن ، پیامد حق ناپذیری و کفرپیشگی کافران
الذین لایؤمنون بالأخره . .. و جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 57 - 12
12- محروم شدن از درک پیام های قرآن ، کیفر بی اعتنایی به آیات خدا و فرو رفتن در غفلت از گناهان است .
ص: 25
ذکّر بأی_ت ربّه فأعرض عنها . .. إنّا جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 4 - 8
8 - اعراض از قرآن ، عامل محرومیت از فهم آیات و معارف آن
فأعرض أکثرهم فهم لایسمعون
برداشت بالا بر این اساس است که <لایسمعون> به معنای <لا یفهمون> باشد; چنانکه <مفردات> در مفهوم <سمع> این معنا را آورده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 7
7 - شناخت ها و کردار انسان ، سرمایه و دستاورد او و مؤثر در گرایش ها و ضعف و قوّت فهم او است .
ما کانوا یکسبون
تعبیر <یکسبون> _ که ناظر به تکذیب اعتدا و گناه کافران است _ بیانگر این است که اندیشه ها و کردار، سرمایه ای است که آن را به دست آورده اند; گرچه برای آنان چیزی جز زیان دربرندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 33 - 7
7 - ویژگی ها و خصایل اخلاقی ( چون صبر و شکر ) ، مؤثر در فهم معارف توحیدی
إنّ فی ذلک لأی_ت لکلّ صبّار شکور
با توجه به این که صبر و شکر از فضایل اخلاقی می باشد، از تعلیق فهم آیات الهی بر صبر و شکر استفاده می شود که ویژگی های اخلاقی، دارای نقشی مهم و اساسی برای درک معارف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 4
4- عزم و اراده آدمی ، در درک و عدم درک حقایق قرآنی و پذیرش آنها نقشی تعیین کننده دارد .
ص: 26
الذین لایؤمنون بالأخره . .. و جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه
ذکر جمله <الذین لایؤمنون> (آنان که ایمان نمی آورند) برای معرفی اندیشه های کافران به جای <الکافرین> می تواند حاکی از نقش تصمیم و قصد آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 46 - 2
2 - آیات الهی ( قرآن ) ، روشن و قابل شناخت برای انسان است .
لقد أنزلنا ءای_ت مبیّن_ت
برداشت یاد شده، از توصیف آیات الهی به <مبیّنات> (روشنگر) به دست می آید; زیرا چیزی که صفت روشنگری داشته باشد، بی گمان خود روشن و قابل درک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 22 - 5
5 - آیه بودن آفرینش آسمان ها و زمین و تفاوت زبان ها و رنگ های مردم ، برای دانشمندان قابل درک است .
و من ءای_ته خلق السم_وت و الأرض و اختل_ف ألسنتکم و ألونکم إنّ فی ذلک لأی_ت للع_ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 23 - 11،12
11 - آیه بودن خواب در شب و تلاش در روز برای کسب روزی ، برای دارندگان گوش شنوا ، قابل درک است .
إنّ فی ذلک لأی_ت لقوم یسمعون
12 - گوش شنوا ، وسیله ای برای شناخت آیات الهی است .
إنّ فی ذلک لأی_ت لقوم یسمعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 28 - 22
22 - آیات خدا و معارف دینی ، به وسیله عقل ، قابل درک و فهم است .
نفصّل الأی_ت لقوم یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 27
11 - طه - 20 - 104 - 6
6 - مردم در صحنه قیامت نیز ، دارای درک و فهم های متفاوت خواهند بود .
إذ یقول أمثلهم طریقه إن لبثتم
حضور کسانی که صحیح تر می اندیشند و قضاوت واقعی تری نسبت به دیگران، دارند; گواه تفاوتی است که از این نظر در بین انسان ها در قیامت وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 5 - 3
3 - حاضران صحنه قیامت ، دارای قدرت درک و شناخت
علمت نفس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 5 - 2
2 - پیام های انذارگر قرآن ، پیام هایی معقول و شناختنی است ; نه دور از حیطه درک بشر .
حکمه ب_لغه
در معنای <حکمت>، اتقان فهم و مطابقت با عقل نهفته است و وصف <بالغه> این معنا را تأکید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 93 - 11
11 - فهمیدن فرمان های خدا و موسی ( ع ) و به کار بستن آن فرمان ها ، از پیمان های خدا با بنی اسرائیل
و إذ أخذنا میثقکم . .. واسمعوا
چون جمله <سمعنا و عصینا> (گوش سپردیم و سرپیچی کردیم) در جواب <اسمعوا> (گوش بسپارید) قرار گرفته است، معلوم می شود مراد از گوش سپاری (اسمعوا) فهمیدن و اطاعت کردن است. متعلق <اسمعوا> به قرینه مقام، فرمانهای خدا و دستورات موسی(ع) می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 28
8 - هود - 11 - 84 - 21
21_ قوم شعیب ، مردمی برخوردار از نعمتِ فهم و درایت
إنی أری_کم بخیر
جمله <إنی أراکم بخیر> را می توان تعلیل برای <اعبدوا الله . ..> نیز دانست. بر این مبنا، مراد از <خیر> عقل و درایت است; زیرا تعلیل گرایش به یکتاپرستی با داشتن عقل و درایت، سازگار است. در نتیجه حاصل معنای <اعبدوا الله ... إنی أراکم بخیر> چنین می شود: شما برخوردار از عقل و خرد هستید، پس به یکتاپرستی روی آورید. از شما به دور است که مشرک باشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 22 - 8
8 - رشد علوم و آگاهی های بشری ، زمینه ساز به دست آوردن فهم بهتر درباره خداوند است .
إنّ فی ذلک لأی_ت للع_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 79 - 7
7 - هیچ کس _ جز افراد پاک _ حقایق قرآن را به خوبی درک نخواهند کرد .
لایمسّه إلاّ المطهّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 44 - 19
19- انسان ، موظف به تلاش برای فهم حقایق هستی چون تسبیح و حمد موجودات برای خدا
لاتفقهون تسبیحهم إنه کان حلیمًا غفورًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که <إنه کان حلیماً غفوراً> تهدید مشرکان به خاطر نیندیشیدن درباره تسبیح موجودات باشد. بنابراین، عبارت، اِشعار دارد بر اینکه تلاش برای فهم حقایق عالم لازم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 41 - 2
ص: 29
2 - تسبیح خداوند به وسیله موجودات با شعور آسمان ها و زمین ، قابل درک و فهم برای انسان است .
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السم_وت و الأرض
برداشت یاد شده، از استفهام در <ألم تر> _ که از نوع تقریری است _ استفاده می شود; زیرا استفهام تقریری در جایی به کار می رود که مورد آن، برای مخاطب روشن و شناخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 155 - 14
14 _ ناتوانی و توانمندی دل ها ، برای درک تعالیم انبیا ، در اختیار خداست .
بل طبع اللّه علیها بکفرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 4 - 4
4- تبیین دقیق معارف الهی برای مردم از وظایف و مسؤولیت های انبیاست .
و ما أرسلنا من رسول إلاّ بلسان قومه لیبیّن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 3 - 3
3 _ انسانها قادر به فراگیری قرآن و شایسته برای فهم معارف آن هستند.
اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم
با توجه به اینکه پیروی از قرآن بدون فهم محتوای آن امکان پذیر نیست و تصریح شده که قرآن به سوی انسانها آمده است، معلوم می شود که آنان قادر به درک مفاهیم قرآن هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 43 - 7
7 _ احکام تورات در دسترس یهود عصر پیامبر ( ص ) و قابل فهم برای آنان
و عندهم التوریه فیها حکم اللّه
ص: 30
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 3
3- خداوند ، فهم کامل و همه جانبه کتاب آسمانی ( تورات ) و عمل قاطعانه بر طبق آن را ، به یحیی ( ع ) فرمان داد .
ی_یحیی خذ الکت_ب بقوّه
<ال> در <الکتاب> عهد است و ممکن است مراد همان تورات باشد; زیرا کتاب دیگری که بر یحیی(ع) نازل شده باشد شناخته شده نیست. فرمان <خذ> کنایه از فهم و تدبر کامل است و <بقوّه> که حال برای فاعل <خذ> می باشد، به معنای نیرومندی هم در مقام علم و فراگیری و هم در مقام عمل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 9
9 _ جوامع کفرپیشه ، جوامعی به دور از درک حقایق دین و معارف الهی
بأنهم قوم لایفقهون
با توجه به اینکه ایمان و کفر تعیین کننده توانایی و ناتوانی دانسته شده، معلوم می شود مفعول حذف شده از <لایفقهون> همان حقایق و معارف است که اهل ایمان بدان باور دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 30
30 _ تنها حق پذیران قادر به درک سعادت آفرینی پیام های الهی هستند .
ذلکم خیر لکم إن کنتم مؤمنین
چنانچه مشارالیه <ذلکم> تمام مسائلی باشد که در آیه مطرح شده، و از جمله اعتقاد به یگانگی خدا و لزوم پرستش او، باید گفت مراد از ایمان در <ان کنتم مؤمنین> داشتن روحیه حق پذیری و اهل باور بودن است، نه ایمان به یگانگی خدا. و چون خیر بودن یکتاپرستی و عدالت پیشگی منوط به حق پذیری نیست، یعنی چه انسانها حق پذیر باشند و چه نباشند مسائل مطرح شده دارای خیر است، معلوم می شود شرط <ان کنتم ... > ناظر به درک خیر بودن است. یعنی اگر حق پذیر باشید می فهمید که پیامهای مطرح شده به خیر و صلاح شماست.
ص: 31
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 44 - 19
19- انسان ، موظف به تلاش برای فهم حقایق هستی چون تسبیح و حمد موجودات برای خدا
لاتفقهون تسبیحهم إنه کان حلیمًا غفورًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که <إنه کان حلیماً غفوراً> تهدید مشرکان به خاطر نیندیشیدن درباره تسبیح موجودات باشد. بنابراین، عبارت، اِشعار دارد بر اینکه تلاش برای فهم حقایق عالم لازم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 118 - 15
15 - تنها اهل یقین ( کسانی که از عنادورزی و لجاجت پیراسته اند ) ، از آیات الهی بهره مند شده و در پرتو آن ، حقایق و معارف دینی را در می یابند .
قد بیّنّا الأیت لقوم یوقنون
چون آیات و نشانه های صداقت پیامبر به همگان ارائه شده است، لام در <لقوم> لام انتفاع می باشد و جمله فوق چنین معنا می شود: ما آیات و نشانه ها را برای همگان بیان داشته ایم، ولی اهل یقین از آنها بهره می برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 28 - 22
22 - آیات خدا و معارف دینی ، به وسیله عقل ، قابل درک و فهم است .
نفصّل الأی_ت لقوم یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 36 - 1،2
1 _ تنها کسانی به دعوت خدا و رسول او پاسخ می دهند که به سخنان پیامبر(ص) گوش فرادهند و آن را دریابند.
إنما یستجیب الذین یسمعون
2 _ لزوم گوش فرادادن به سخن پیامبر(ص) و درک آن، برای هدایت یافتن
إنما یستجیب الذین یسمعون
ص: 32
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 80 - 12
12 - تنها صبرپیشگان ، زمینه دار فهم و دریافت سخنان اهل معرفت اند .
و قال الذین أُوتوا العلم . .. و لایلقّیها إلاّالص_برون
ضمیر <یلقّاها> به سخنان فرزانگان بازمی گردد; یعنی، <و لایلقّی ه_ذه المقاله إلاّالصابرون>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 54 - 7
7 - تنها بهره مندان از خرد ، توان درک آیات ربوبیت الهی و بهره بردن ازآن را دارند .
إنّ فی ذلک لأی_ت لأُولی النهی
به خاطر این که عقل از پلیدی ها نهی می کند، آن را <نهیه> می گویند و جمع آن <نهی> است. لام در <لأُولی النهی> برای اختصاص است و مراد این است که هر چند آیات و نشانه ها برای همه انسان ها است; ولی تنها خردمندان می توانند آن را درک کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 5 - 3
3 - عظمت سپیده دم ، شب های ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، قابل درک برای بهره مندان از اندکی عقل
هل فی ذلک قسم لذی حجر
تقلیل، از نکره بودن <حجر> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 121 - 14
14 - از امام صادق ( ع ) درباره سخن خداوند که می فرماید : < الذین ءاتینهم الکتب یتلونه حق تلاوته > روایت شده که فرمود : < یرتلون آیاته و یتفقهون به و یعملون باحکامه و یرجون وعده و یخافون وعیده و یعتبرون بقصصه و یأتمرون بأوامره و ینتهون بنواهیه . . . ;
آنان قرآن را با ترتیل می خوانند و تلاش می کنند تا آیات آن را بفهمند و به احکام آن عمل می کنند و امیدوار به وعده ها و از وعید آن ترسان می باشند، و از قصه های آن پند و عبرت می گیرند و به اوامر آن تن می دهند و از نواهی آن دوری می گزینند . .. >.
ص: 33
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 219 - 25
25 _ آیات قرآن ( آیات الاحکام ) قابل فهم و بهره برداری مردم
یسئلونک . .. کذلک یبین اللّه لکم الایات لعلّکم تتفکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 221 - 27
27 _ آیات قرآن ، قابل فهم و بهره برداری برای همه مردم
و یبیّن ایاته للناس لعلّهم یتذکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 7 - 17،20،34
17 _ اعتدال و سلامت قلب و اندیشه ، زمینه فهم صحیح قرآن
فامّا الّذین فی قلوبهم زیغ . .. و ابتغاء تأویله
انحراف قلب، منتهی به تأویل نادرست قرآن می شود; بنابراین سلامت قلب، فهم صحیح آیات قرآن را در پی دارد.
20 _ فهم و برداشت صحیح از قرآن ، بدون شناخت محکم و متشابه آن ، امری ناممکن است .
هنّ ام الکتاب . .. فامّا الّذین فی قلوبهم زیغ
فهم متشابه در گرو ارجاعش به محکم است ; چون محکم، <امّ> و مرجع است. بنابراین اول باید آیات محکم از متشابه تشخیص داده شود، تا بتوان قرآن را فهمید.
34 _ جز خردمندان ، کسی قدرت درک ویژگی های آیات محکم و متشابه را ندارد .
و ما یذّکّر الاّ اولوا الالباب
ظاهراً مراد از متعلّق <ما یذّکّر>، مطالب عنوان شده در همین آیه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 138 - 4
4 _ قرآن ، قابل فهم برای همه مردم در هر عصر و دوره ای
هذا بیان للنّاس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 82 - 3
3 _ قرآن ، کتابی قابل فهم برای همه
افلا یتدبّرون القران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 34
4 - نساء - 4 - 174 - 9
9 _ تمامی مردمان ، توانمند بر درک مفاهیم قرآن
یأیها الناس . .. و انزلنا الیکم نوراً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 65 - 12
12 _ دریافت و فهم مقاصد قرآن، هدف از بیان آیات به شکلهای متنوع و گوناگون است.
انظر کیف نصرف الأیت لعلهم یفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 52 - 4
4 _ قرآن ، کتابی قابل درک برای مردم و همگان توانا بر بهره گیری از هدایت های آن
و لقد جئنهم بکتب فصلنه علی علم هدی و رحمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 2 - 8
8_ قرآن ، کتابی برای خواندن و فهمیدن
إنا أنزلن_ه قرء نًا عربیًّا لعلکم تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 52 - 2
2- قرآن ، کتاب جهانی و قابل فهم برای همه مردم
ه_ذا بل_غ للناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 44 - 10
10- قرآن ، حاوی تعالیم و حقایقی است که کلید فهم آنها در دست پیامبر ( ص ) بود .
و أنزلنا إلیک الذکر لتبیّن للناس ما نزّل إلیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 54 - 5
5- قرآن ، کتاب مردم و قابل فهم و استفاده برای همگان است .
و لقد صرّفنا فی ه_ذا القرءان للناس من کلّ مثل
<ل> در <للناس> برای انتفاع است; یعنی: <ما، مثال های فراوانی را در قرآن برای منفعت مردم بیان کردیم. >.
ص: 35
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 68 - 5
5 - قرآن ، کتابی است روشن و قابل فهم .
أفلم یدّبّروا القول
با توجه به توصیه خداوند به تدبر در قرآن، این برداشت به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 29 - 5
5 - قرآن ، قابل فهم و شناخت است .
کت_ب . .. لیدّبّروا ءای_ته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 44 - 11،15
11 - عجز کافران ، از درک معارف و مفاهیم بلند قرآن
و الذین لایؤمنون فی ءاذانهم وقر و هو علیهم عمیً
جمله <فی آذانهم وقر> (در گوش های کافران سنگینی است) و نیز جمله <هو علیهم عمیً> (کوری کافران نسبت به قرآن است) کنایه از ناتوانی کافران نسبت به درک مفاهیم قرآن می باشد.
15 - پیام روشن قرآن ، دور از شنود و فهم کافران لجوج
أُول_ئک ینادون من مکان بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 8 - 3
3 - عن أبی إبراهیم ( ع ) . . . قال : . . . إنّ ه_ذه لغه فی قریش إذا أراد الرجل منهم أن یقول قد سمعت یقول قد تدلّیت و إنّما التدلّی الفهم ;
از امام کاظم(ع) روایت شده. .. که فرمود: ...تدلّی واژه ای است در قریش هرگاه مردی از آنان خواست بگوید: شنیدم، می گوید <تدلّیت> و تدلّی به معنای فهمیدن است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 17 - 5
5 - حقیقت ملکوتی قرآن ، دور از درک و اندیشه توده ها *
و لقد یسّرنا القرءان للذّکر
مفهوم <لقد یسّرنا. ..> این است که حقایق قرآنی در مرحله نخست و قبل از آسان شدن آن، سنگین بوده است; به گونه ای که چه بسا بیشتر انسان ها از درک آن ناتوان بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 36
18 - قمر - 54 - 40 - 5
5 - حقیقت ملکوتی قرآن ، دور از درک و اندیشه توده ها *
و لقد یسّرنا القرءان
مفهوم <و لقد یس_ّرنا> این است که حقایق قرآنی، در مرحله اول و قبل از آسان شدن، سنگین بوده است; به گونه ای که چه بسا بیشتر انسان ها از درک آن ناتوان بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 2 - 5
5 - معارف و آموزه های قرآن ، قابل شناخت و درک برای بشر
علّم القرءان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 79 - 7
7 - هیچ کس _ جز افراد پاک _ حقایق قرآن را به خوبی درک نخواهند کرد .
لایمسّه إلاّ المطهّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 21 - 10
10 - قرآن ، کتابی قابل فهم برای اهل فکر و اندیشه
لو أنزلنا ه_ذا القرءان . .. لعلّهم یتفکّرون
در دسترس بودن قرآن _ که از اسم اشاره قریب (ه_ذا) فهمیده می شود _ و نیز ترغیب به اندیشیدن و تفکر در آن، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 1 - 5
5 - قرآن ، قابل درک و فهم برای جن
إنّا سمعنا قرءانًا عجبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 78 - 8
8 - دستیابی به محتوای کتاب های آسمانی وظیفه ای بر عهده همگان
منهم أمیون لایعلمون الکتب
ص: 37
لحن آیه، گویای سرزنش کسانی است که از محتوای کتاب آسمانی خویش اطلاعی ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 184 - 11
11 _ قابل فهم بودن کتب آسمانی و حجیّت ظواهر آن
جاءو بالبیّنات و الزّبر و الکتب المنیر
اگر کتب آسمانی قابل فهم نباشد، نه روشن خواهد بود و نه روشنگر، و آنگاه که قابل فهم باشد، ظاهر آن برای مکلّفین حجت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 17 - 7
7_ برخورداران از بصیرت الهی ، دلالت تورات بر حقانیت قرآن را ، به خوبی درمی یابند .
أفمن کان علی بیّنه من ربه. ..ومن قبله کتب موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 12 - 18
18 - < عن هشام بن الحکم قال : قال لی أبوالحسن موسی بن جعفر ( ع ) : . . . یا هشام ! إنّ اللّه یقول فی کتابه . . . < و لقد آتینا لقمان الحکمه > قال : الفهم و العقل . . . ;
هشام بن حکم گوید: امام کاظم (ع) به من گفت: . ..ای هشام! خداوند که در کتاب اش می گوید:... <و لقد آتینا لقمان الحکمه> می گوید: فهم و عقل به [او دادیم]...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 26 - 7
7 - اهل ایمان حقانیت مثل های قرآن و آسمانی بودن آنها را در می یابند و به خوبی می فهمند .
فأما الذین ءامنوا فیعلمون أنه الحق من ربهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 38
9 - ابراهیم - 14 - 24 - 1
1- خداوند ، فراخوان مردم به مطالعه و تیزبینی در چگونگی مثالهایش برای دریافت حقایق
ألم تر کیف ضرب الله مثلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 44 - 8
8- پیامبر ( ص ) ، دارای فهمی فراتر از فهم سایر انسانها
و أنزلنا إلیک الذکر لتبیّن للناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 29 - 8
8 - پیامبر ( ص ) ، پیش گام فهمِ معارف عمیق عالَم است .
ألم تر أنّ اللّه یولج الّیل فی النهار
خطاب <ألم تر> اگر چه به پیامبر(ص) است، اما به قرینه <بما تعملون> حکم اختصاص به او ندارد. مخاطب قرار دادن آن حضرت، می تواند به خاطر نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 31 - 2
2 - پیامبر ( ص ) ، پیش گام فهمِ معارف عمیق عالم است .
ألم تر أنّ الفلک تجری
خطاب <ألم تر> اگرچه به پیامبر(ص) است، اما به قرینه <لیریکم> حکم اختصاص به آن حضرت ندارد. مخاطب قرار دادن او، می تواند به خاطر یادآوری نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 42 - 4
4 - درک سریع بلقیس نسبت به هدف سلیمان ( ع ) در احضار اعجازگونه تخت وی
ص: 39
قالت کأنّه هو و أُوتینا العلم من قبلها
بلقیس پس از شناخت اریکه خویش، بدون تأمل گفت: آنچه را که سلیمان(ع) با این کار می خواهد به ما بفهماند، ما خود از قبل فهمیده ایم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 15 - 4
4 - کافران به دروغ ، مدعی قابل درک نبودن حقایق وحی *
أفسحر ه_ذه أم أنتم لاتبصرون
عبارت <أم أنتم لاتبصرون> در حقیقت تکرار همان سخن کافران است که در دنیا نسبت به حقایق دین می گفتند و مدعی بودند که ما در سخنان وحی حقیقتی نمی یابیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 15
15- < عن النبی ( ص ) فی قوله < و آتیناه الحکم صبیّاً > قال : أعطی الفهم و العباده و هو ابن سبع سنین ;
1 . الدرالمنثور، ج 5، ص 484.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 100 - 9
9 _ از دست دادن نیروی درک معارف و حقایق بیان شده از سوی سفیران الهی ، پیامدی برای مهرشدن قلبهاست .
و نطبع علی قلوبهم فهم لایسمعون
برداشت فوق از <فاء> تفریع استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 4،6
ص: 40
4 - ناتوانی کفرپیشگان از دیدن و شنیدن حقایق دینی و بازگویی آنها ، ایشان را از درک معارف دین و حقایق قرآن ، محروم کرده است .
صم بکم عمی فهم لایعقلون
مفعول <لایعقلون> معارف الهی و حقایق قرآن (ما أنزل اللّه) است.
6 - کفرپیشگان بر اثر ترک پرسش و جستجو از حقایق و معارف دین ، از درک آنها ناتوان و محرومند .
بکم . .. فهم لایعقلون
تفریع جمله <فهم لایعقلون> بر لال بودن کفرپیشگان می تواند اشاره به این باشد که: از ابزار شناخت حقیقت، جستجوی آن با پرسش و تحقیق است و کفرپیشگان از این ابزار محرومند; یعنی، در پی یافتن حقیقت نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 9
9 _ جوامع کفرپیشه ، جوامعی به دور از درک حقایق دین و معارف الهی
بأنهم قوم لایفقهون
با توجه به اینکه ایمان و کفر تعیین کننده توانایی و ناتوانی دانسته شده، معلوم می شود مفعول حذف شده از <لایفقهون> همان حقایق و معارف است که اهل ایمان بدان باور دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 4 - 4
4 - حقیقت ملکوتی قرآن ، فراتر از حد درک و دریافت عادی بشر
و إنّه فی أُمّ الکت_ب لدینا لعلیّ
جمله <إنّه فی اُمّ الکتاب لدینا لعلیّ> تأکیدی برای عبارت پیشین است; یعنی، قرآن دارای چنان مرتبه بلندی است که اگر ما آن را از <اُم الکتاب > به زبان عربی بر نمی گرداندیم و برای زمینیان نازل نمی کردیم، دستیابی به معارف آن برای هیچ انسانی مقدور نبود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 17 - 5
5 - حقیقت ملکوتی قرآن ، دور از درک و اندیشه توده ها *
و لقد یسّرنا القرءان للذّکر
مفهوم <لقد یسّرنا. ..> این است که حقایق قرآنی در مرحله نخست و قبل از آسان شدن آن، سنگین بوده است; به گونه ای که چه بسا بیشتر انسان ها از درک آن ناتوان بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 41
18 - قمر - 54 - 22 - 5
5 - حقیقت ملکوتی قرآن ، دور از درک و اندیشه توده ها *
و لقد یسّرنا القرءان
مفهوم <و لقد یسّرنا القرآن. ..> این است که حقایق قرآنی، در مرحله نخست و قبل از آسان شدن آن، سنگین بوده است; به گونه ای که چه بسا بیشتر انسان ها از درک آن ناتوان بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 32 - 5
5 - حقیقت ملکوتی قرآن ، دور از درک و اندیشه توده ها *
و لقد یسّرنا القرءان
مفهوم <و لقد یسّرنا القرآن . ..> این است که حقایق قرآنی، در مرحله نخست و قبل از آسان شدن، سنگین بوده است; به گونه ای که چه بسا بیشتر انسان ها در درک آن ناتوان می شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 40 - 5
5 - حقیقت ملکوتی قرآن ، دور از درک و اندیشه توده ها *
و لقد یسّرنا القرءان
مفهوم <و لقد یس_ّرنا> این است که حقایق قرآنی، در مرحله اول و قبل از آسان شدن، سنگین بوده است; به گونه ای که چه بسا بیشتر انسان ها از درک آن ناتوان بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 58 - 11
11- حقیقت بهشت و دوزخ ، فراتر از سطح درک بشر
فإنّما یسّرن_ه بلسانک لعلّهم یتذکّرون
با توجه به ارتباط این آیه با آیات پیشین _ که در ترسیم دوزخ و بهشت بود _ استفاده می شود که آنچه در آن آیات آمده، شکل آسان شده و تنزل یافته مطلب است; نه ماهیت عالی آن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 5،7،10
ص: 42
5 _ خداوند دارندگان روحیه ناباوری به آیات الهی را از درک آیات و معارف خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون . .. و إن یروا کل ءایه لا یؤمنوا بها
جمله <إن یروا . .. > عطف بر <یتکبرون ... > و صله دیگری برای <الذین> است. یعنی: <سأصرف عن ءایتی الذین إن یروا ... >. بنابراین <إن یروا> اشاره به گروهی دیگر دارد که خداوند آنان را از درک آیات و معارف بازمی دارد.
7 _ خداوند بی اعتنایان به راه رشد و هدایت را از درک معارف دین و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الرشد لا یتخذوه سبیلا
جمله <و إن یروا سبیل الرشد> عطف بر <یتکبرون> و در حقیقت صله دیگری برای <الذین> است ; یعنی: <سأصرف عن ءایتی الذین إن یروا سبیل الرشد . .. .> بنابراین جمله <و إن یروا سبیل الرشد> اشاره به گروه سومی دارد که خداوند آنان را از درک معارف دین بازمی دارد.
10 _ خداوند انسانهایی را که با برخورد به راه ضلالت آن را روش زندگانی خویش قرار می دهند ، از درک معارف و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الغی یتخذوه سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 179 - 8،11،12
8 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم برخورداری از چشمهایی بینا و گوشهایی شنوا ، خویشتن را از دیدن و شنیدن آیات الهی محروم می سازند .
و لهم أعین لایبصرون بها و لهم ءاذان لایسمعون بها
11 _ جهنم فرجام انسان ها و جنیانی است که خود را از درک معارف و حقایق دین محروم ساخته اند .
و لقد ذرأنا لجهنم . .. لهم قلوب لایفقهون بها
12 _ تکذیب کنندگان آیات الهی ، در محروم بودن از درک معارف الهی مانند چارپایانند .
أولئک کالأنعم
همسانی گمراهان تکذیب کننده آیات با چهارپایان و به اصطلاح <وجه شبه>، به دلیل جمله <لایفقهون بها و . .. > (محرومیت از درک معارف الهی) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 20 - 5
5 - منافقان ، سزاوار محروم شدن از توانایی شناخت معارف الهی هستند .
و لو شاء اللّه لذهب بسمعهم و أبصرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 171 - 6
ص: 43
6 - کفرپیشگان بر اثر ترک پرسش و جستجو از حقایق و معارف دین ، از درک آنها ناتوان و محرومند .
بکم . .. فهم لایعقلون
تفریع جمله <فهم لایعقلون> بر لال بودن کفرپیشگان می تواند اشاره به این باشد که: از ابزار شناخت حقیقت، جستجوی آن با پرسش و تحقیق است و کفرپیشگان از این ابزار محرومند; یعنی، در پی یافتن حقیقت نیستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 7،10
7 _ خداوند بی اعتنایان به راه رشد و هدایت را از درک معارف دین و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الرشد لا یتخذوه سبیلا
جمله <و إن یروا سبیل الرشد> عطف بر <یتکبرون> و در حقیقت صله دیگری برای <الذین> است ; یعنی: <سأصرف عن ءایتی الذین إن یروا سبیل الرشد . .. .> بنابراین جمله <و إن یروا سبیل الرشد> اشاره به گروه سومی دارد که خداوند آنان را از درک معارف دین بازمی دارد.
10 _ خداوند انسانهایی را که با برخورد به راه ضلالت آن را روش زندگانی خویش قرار می دهند ، از درک معارف و آیات خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین . .. و إن یروا سبیل الغی یتخذوه سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 17 - 19
19_ گروهی از انسان ها حتی اندکی از حقایق و معارف الهی را درنمی یابند و از آن بهره مند نمی شوند .
أنزل من السماء ماء فسالت أودیه بقدرها . .. کذلک یضرب الله الحق و الب_طل
نکره آوردن <أودیه> (دره هایی) نه <دره ها> می رساند که باران بر همه دره ها و رودها نمی بارد و آب در آن جاری نمی شود و این معنا در جانب ممثل گویای آن است که معارف الهی بر همه قلبها فرو نمی ریزد و تنها قلبهایی _ نه همه قلبها _ لیاقت دریافت آن را دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 8 - 2
2 - کافران و مشرکان لجوج و حق ناپذیر ، محروم از فهم صحیح حقایق الهی
إنّا جعلنا فی أعن_قهم أغل_لاً. .. فهم مقمحون
از تشبیه کافران لجوج و حق ناپذیر به انسان هایی که چون اسیران، غل و زنجیر بر گردن دارند و سرهایشان بالا مانده و از دیدن اطراف خویش محروم اند، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 44
7 - توبه - 9 - 127 - 10
10 _ محرومیت منافقان از درک و فهم صحیح ، عامل اعراض آنان از قرآن
و إذا ما أنزلت سوره . .. ثم انصرفوا ... بأنهم قوم لا یفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 45 - 5
5- کافران به آخرت ، از درک پیام های وحی محرومند .
و إذا قرأت القرءان جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخره حجابًا مستورًا
احتمال دارد مراد از جعل حجاب بین پیامبر(ص) و کافران، این باشد که آنان در نتیجه ایمان نیاوردن به آخرت از درک و فهم آیات قرآن محروم شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 46 - 1
1- کسانی که از موضع حق ناپذیری ، به آخرت ایمان نمی آورند ، خداوند بر قلبهایشان پوششی قرار می دهد که قادر به فهم قرآن نباشند .
الذین لایؤمنون بالأخره . .. و جعلنا علی قلوبهم أکنّه أن یفقهوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 200 - 3
3 - قلب مجرمان ، محروم از درک حقایق قرآن
کذلک سلکن_ه فی قلوب المجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 5،11
5 _ خداوند دارندگان روحیه ناباوری به آیات الهی را از درک آیات و معارف خویش محروم می سازد .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون . .. و إن یروا کل ءایه لا یؤمنوا بها
جمله <إن یروا . .. > عطف بر <یتکبرون ... > و صله دیگری برای <الذین> است. یعنی: <سأصرف عن ءایتی الذین إن یروا ... >. بنابراین <إن یروا> اشاره به گروهی دیگر دارد که خداوند آنان را از درک آیات و معارف بازمی دارد.
11 _ تکذیب آیات الهی و بی اعتنایی به آنها موجب محروم شدن از درک آیات و معارف الهی است .
سأصرف عن ءایتی . .. ذلک بأنهم کذبوا بایتنا و کانوا عنها غفلین
برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره باشد به <صرف> که از <سأصرف> استفاده می شود. یعنی به این دلیل متکبران را از درک آیات خویش محروم می کنیم که آنها را تکذیب کردند و به آن بی اعتنا بودند.
ص: 45
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 179 - 6،8،11
6 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم داشتن قلب و ابزار درک ، خویشتن را از فهم حقایق و معارف الهی محروم می سازند .
لهم قلوب لایفقهون بها
جمله <لهم قلوب> (آنها قلب دارند) می رساند که انسانها و جنیان گمراه ابزار درک دارند و جمله <لایفقهون بها> توضیح می دهد که آنان از ابزار شناختی که در اختیار دارند بهره نمی گیرند.
8 _ بسیاری از انسان ها و جنیان ، علی رغم برخورداری از چشمهایی بینا و گوشهایی شنوا ، خویشتن را از دیدن و شنیدن آیات الهی محروم می سازند .
و لهم أعین لایبصرون بها و لهم ءاذان لایسمعون بها
11 _ جهنم فرجام انسان ها و جنیانی است که خود را از درک معارف و حقایق دین محروم ساخته اند .
و لقد ذرأنا لجهنم . .. لهم قلوب لایفقهون بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 17
17 _ خداوند به قوم موسی هشدار داد که متکبران و ناباروان ایشان را از درک تورات و معارف آن باز خواهد داشت .
و أمر قومک یأخذوا بأحسنها . .. سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
مصداق مورد نظر برای آیه مورد بحث، با توجه به آیات پیشین، متکبران و متمردان قوم موسی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 4
4 _ محرومیت مشرکان حق ناپذیر از فهم حقایق و معارف الهی نتیجه عملکرد خود آنهاست.
و جعلنا علی قلوبهم أکنه أن یفقهوه و فی ءاذانهم وقرا
توصیف مشرکان به <فی ءاذانهم وقرا و إن یروا . .. یجادلونک ... > گویای نقش و تأثیر این عوامل در مهر خوردن به دلهای آنان است. چنانکه موصول <یقول الذین کفروا> به جای ضمیر برای اشاره به همین جهت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 101 - 10
10 _ خداوند قلب های کفرپیشگان و تکذیب کنندگان انبیا را از دریافت حقایق دین و معارف الهی محروم می سازد .
ص: 46
کذلک یطبع اللّه علی قلوب الکفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 11،17
11 _ تکذیب آیات الهی و بی اعتنایی به آنها موجب محروم شدن از درک آیات و معارف الهی است .
سأصرف عن ءایتی . .. ذلک بأنهم کذبوا بایتنا و کانوا عنها غفلین
برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره باشد به <صرف> که از <سأصرف> استفاده می شود. یعنی به این دلیل متکبران را از درک آیات خویش محروم می کنیم که آنها را تکذیب کردند و به آن بی اعتنا بودند.
17 _ خداوند به قوم موسی هشدار داد که متکبران و ناباروان ایشان را از درک تورات و معارف آن باز خواهد داشت .
و أمر قومک یأخذوا بأحسنها . .. سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
مصداق مورد نظر برای آیه مورد بحث، با توجه به آیات پیشین، متکبران و متمردان قوم موسی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 4 - 9
9- هدایت و گمراهی مردم براساس مشیت خداوند است .
فیضلّ الله من یشاء و یهدی من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 160 - 5
5 - بازداری مردم از درک معارف و حقایق کتاب های آسمانی و ایمان به آنها ، فسادانگیزی است .
إلا الذین تابوا و أصلحوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 3 - 3
3 - حقیقت قیامت و ژرفای عظمت آن ، تنها از راه وحی قابل شناخت و دستیابی است .
و ما أدریک ما الحاقّه
ص: 47
آیات 13 تا 17 این سوره، در جهت بیان بخشی از حقایق مربوط به قیامت است. از مجموع آنها می توان استفاده کرد که حقایق عمیق قیامت، از طریق خود وحی برای انسان ها قابل شناخت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 8
8- اعطای قدرت درست اندیشی و شناخت حق از سوی خدا ، به یحیی ( ع ) در کودکی او بود .
و ءاتین_ه الحکم صبیًّا
برای <حکم> معانی مختلفی ذکر شده است ; یکی از آن معانی _ که مبنای برداشت یاد شده است _ <علم و فهم> می باشد (لسان العرب ).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 88 - 6
6 _ اعمال ناروای منافقان ، عامل واژگونه شدن فهم و درک آنان
و اللّه ارکسهم بما کسبوا
<ارکاس> به معنای برگرداندن و وارونه کردن است که به قرینه <اتریدون . .. >، مراد از آن وارونه شدن درک آنان برای هدایت یافتن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 14 - 9
9 - طغیان گری و گناه ، سیاه کننده قلب و مسدودسازنده راه درک و اعتقاد است .
کلّ معتد أثیم . .. بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 1،2
1 _ خداوند ، متکبران و خودبزرگ بینان را از درک آیات و معارف خویش بازمی دارد .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
ص: 48
کلمه <صرف> آنگاه که با <عن> متعدی شود، به معنای بازداشتن و مانع شدن است. و بازداشتن از آیات الهی یا به معنای مانع شدن از فهم آیات است و یا به معنای بازداری از ایمان به آیات و یا جلوگیری از ابطال و از میان بردن آنهاست. تنها معنای اول با همه فرازهای آیه متناسب است.
2 _ تکبر و خودبزرگ بینی ، زمینه از دست دادن توان درک آیات و معارف الهی است .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 7 - 5
5 - روحیه استکباری و خودبزرگ بینی ، مانع از درک و پذیرش آیات الهی است .
ولّی مستکبرًا کأن لم یسمعها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 185 - 3
3 - دنیاطلبی و فسادانگیزی مردم اَیکه ، مانع درک آنان از مفاهیم بلند وآسمانی پیام شعیب ( ع )
قالوا إنّما أنت من المسحّرین
بیان تقلب مردم <ایکه> در معاملات و روحیه فسادانگیزی آنان (پیش از ذکر موضع گیری آنها در مقابل شعیب(ع) می تواند نشانگراین باشد که آنچه سبب شد تا مردم ایکه مفاهیم مهم معرفتی آن حضرت را جنون آمیز، بیهوده و گزاف به شمار آورده و او را فردی افسون شده بخوانند، این بود که آنان گرفتار دنیاطلبی و فسادانگیزی شده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 185 - 3
3 - دنیاطلبی و فسادانگیزی مردم اَیکه ، مانع درک آنان از مفاهیم بلند وآسمانی پیام شعیب ( ع )
قالوا إنّما أنت من المسحّرین
بیان تقلب مردم <ایکه> در معاملات و روحیه فسادانگیزی آنان (پیش از ذکر موضع گیری آنها در مقابل شعیب(ع) می تواند نشانگراین باشد که آنچه سبب شد تا مردم ایکه مفاهیم مهم معرفتی آن حضرت را جنون آمیز، بیهوده و گزاف به شمار آورده و او را فردی افسون شده بخوانند، این بود که آنان گرفتار دنیاطلبی و فسادانگیزی شده بودند.
ص: 49
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 18
18 _ خداوند به قوم موسی هشدار داد که در صورت ادامه مخالفت با راه رشد و تعالی و پیمودن راه ضلالت ، ایشان را از درک معارف تورات محروم خواهد ساخت .
و أمر قومک یأخذوا بأحسنها . .. إن یروا کل ءایه لایؤمنوا بها ... سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 13
13 _ قساوت قلب و نفهمیدن حق ، آنگاه که پیامد گناه و کیفر آن باشد ، عذر نیست .
لعنهم و جعلنا قلوبهم قسیه
بنی اسرائیل گر چه به سبب ناتوانی از درک حقایق مرتکب تحریف شدند، ولی چون این ناتوانی ناشی از گناه خود آنان بوده است، مورد مذمت خداوند قرار گرفتند. بنابراین عجز از فهمیدن حق، اگر پیامد گناه باشد، نمی تواند عذر شمرده شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 7 - 1،2
1 - خداوند قلب منکران قرآن را از فهمیدن معارف دین و گوش آنان را از شنیدن حقایق دینی ، بازداشته است .
ختم اللّه علی قلوبهم و علی سمعهم
<ختم> به معنای بستن درب چیزی با گل و مانند آن و به اصطلاح لاک و مهر کردن، است. بسته شدن قلب، کنایه از درک نکردن و نفهمیدن است. و <علی سمعهم> می تواند عطف بر <علی قلوبهم> باشد و نیز می تواند خبر برای <غشاوه> باشد. در برداشت فوق، احتمال اول لحاظ شده است.
2 - بر گوش و چشم منکران آن ، حجابی است که آنان را از شنیدن و دیدن حقایق دین ، ناتوان ساخته است .
و علی سمعهم و علی ابصرهم غشوه
<غشاوه> به معنای پرده و مانند آن است. در برداشت فوق <علی سمعهم> خبر برای <غشاوه> گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 100 - 1،6،7
1 _ برخی از اقوام پیشین بر اثر کفرپیشگی و ارتکاب گناه به عذاب الهی گرفتار شدند و توان درک معارف دینی از آنان سلب شد .
أو لم یهد للذین یرثون . .. أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم و نطبع علی قلوبهم
ص: 50
6 _ گنهکاران و کفرپیشگان ، در خطر از دست دادن نیروی فهم و درک معارف دینی
أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم و نطبع علی قلوبهم
جمله <نطبع علی قلوبهم> عطف بر جمله <أصبنهم> است و فعل ماضی <اصبنا> به معنای مضارع می باشد. قابل ذکر است که حرف <لو> در این آیه بیانگر وقوع جزا برای شرط در آینده است، نه گذشته.
7 _ مهر شدن قلب ها و از دست دادن توان درک معارف دین ، از کیفر های الهی است .
و نطبع علی قلوبهم فهم لایسمعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 146 - 1،2
1 _ خداوند ، متکبران و خودبزرگ بینان را از درک آیات و معارف خویش بازمی دارد .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
کلمه <صرف> آنگاه که با <عن> متعدی شود، به معنای بازداشتن و مانع شدن است. و بازداشتن از آیات الهی یا به معنای مانع شدن از فهم آیات است و یا به معنای بازداری از ایمان به آیات و یا جلوگیری از ابطال و از میان بردن آنهاست. تنها معنای اول با همه فرازهای آیه متناسب است.
2 _ تکبر و خودبزرگ بینی ، زمینه از دست دادن توان درک آیات و معارف الهی است .
سأصرف عن ءایتی الذین یتکبرون فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 185 - 6
6 _ کفرپیشگان به خاطر تفکر نکردن در جنبه ملکوتی موجودات برای پی بردن به معارف الهی ( ت__وحید ، قیامت و . . . ) سزاوار سرزنش هستند .
أو لم ینظروا فی ملکوت السموت و الأرض و ما خلق اللّه من شیء
استفهام در جمله <أو لم ینظروا . .. > انکار توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 3 - 9
9 - منافقان ، بر اثر مُهر شدن دل هایشان از درک معارف دین ناتوان اند .
فطبع علی قلوبهم فهم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 9 - 4
4- سرگرمی در میدان تردید و توقف در وادی شک و مصمم نبودن برای رسیدن به یقین ، مایه محرومیت انسان از درک پیام
ص: 51
مستدل وحی
إن کنتم موقنین . .. بل هم فی شکّ یلعبون
تعبیر <فی شکّ> استقرار در شک را می رساند; به علاوه آن که <یلعبون> آن را تأکید می کند. از مقابله این آیه با <إن کنتم موقنین>، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 16 - 8،11
8- عدم درک کافران نسبت به وحی و سخنان پیامبر ( ص ) ، ناشی از هواپرستی و تیرگی قلب آنان
قالوا . .. ماذا قال ... أول_ئک الذین طبع اللّه علی قلوبهم و اتّبعوا أهواءهم
بنابر این که تعبیر <طبع اللّه علی قلوبهم> به عنوان علت <یستمع إلیک . .. قالوا ... ماذا قال آنفاً> یاد شده باشد _ و نه معلول آن _ برداشت بالا استفاده می شود.
11- هواپرستی ، مانع درک حقایق وحی و عامل مهر شدن قلب انسان به اراده خداوند *
أول_ئک الذین طبع اللّه علی قلوبهم واتّبعوا أهواءهم
جمله <واتّبعوا أهوائهم> می تواند بیانگر علت <طبع اللّه . ..> باشد; چه این که <طبع اللّه> می تواند بیانگر علت ناتوانی کافران و منافقان از درک پیام وحی به شمار آید.
ص: 52
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 50 - 12،13
12 - پیامبر ( ص ) ، از اموال به دست آمده از دشمنان ، سهمی داشته است . این سهم را خداوند تعیین کرده است .
ممّا أفاء اللّه علیک
<فیء> در اصطلاح، به مالی گفته می شود که بدون جنگ از دشمن گرفته شود.
13 - اموالی که از دشمنان به دست مسلمانان می افتد ، فیء است و تصرف در آن ( با رعایت ضوابط ) جایز است .
إنّا أحللنا . .. و ما ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 5،7
5 - غنایم به دست آمده بدون جنگ و نبرد ( فیء ) ، ویژه پیامبر ( ص ) و خارج از قلمرو مالکیت شخصی مسلمانان است .
و ما أفاء اللّه علی رسوله منهم
مفهوم اختصاص یافتن غنایم به دست آمده بدون جنگ و نبرد به پیامبر(ص)، این است که سایر مسلمانان، ابتدا مالکیت شخصی نسبت به آن ندارند.
7 - < فیء > حق منصب رسالت است ; نه ملک شخصی پیامبر ( ص ) . *
و ما أفاء اللّه علی رسوله
ذکر عنوان رسالت برای پیامبر(ص)، می تواند بدان منظور باشد که پیامبر(ص) از آن جهت که عهده دار منصب رسالت است، <فیء> به آن حضرت تعلق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 2،3
ص: 53
2 - حکم < فیء > شامل همه غنایم به دست آمده بدون جنگ و نبرد ، و غیر مختص به غنیمت های بنی نضیر
ما أفاء اللّه علی رسوله من أهل القری
جمع آمدن واژه <قری>، می رساند که حکم <فیء> اختصاص به غنایم بنی نضیر ندارد.
3 - به کارگیری < فیء > در احیای دین و راه خدا ، از جمله مصارف آن است .
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. فللّه
برداشت یاد شده، بر این مبنا است که ذکر <فللّه> برای بیان موارد مصرف <فئ> باشد و نه تیمن و تبرک (چنان که برخی برآنند).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 8 - 3
3 - فقر و تنگدستی ، شرط برخورداری < ذوی القربی > از فیء *
و لذی القربی . .. للفقراء المه_جرین
برداشت یاد شده، بدان احتمال است که <للفقراء> بدل برای <و لذی القربی> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 10 - 1،2
1 - نیازمندان و فقرای اهل ایمان ، در هر عصر دارای سهمی از < فیء >
للفقراء المه_جرین . .. و الذین جاءو من بعدهم
<والذین جاءو. ..> عطف بر <المهاجرین> و به تقدیر <للفقراء الذین جاءو من بعدهم> می باشد. گفتنی است که برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مراد از <الذین جاءو> همه کسانی باشد که در هر عصری به جرگه مسلمین می پیوندند.
2 - مهاجران پس از غزوه بنی نضیر ، دارای سهم از < فیء > *
و الذین جاءو من بعدهم
برداشت بالا، بر این احتمال است که مراد از <الذین جاءو> خصوص مهاجرانی باشد که پس از مهاجران نخستین، به مدینه هجرت کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 50 - 13
13 - اموالی که از دشمنان به دست مسلمانان می افتد ، فیء است و تصرف در آن ( با رعایت ضوابط ) جایز است .
إنّا أحللنا . .. و ما ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
ص: 54
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 9،11،12
9 - فرمان الهی ، به تسلیم بودن مؤمنان در برابر صلاحدید پیامبر ( ص ) در چگونگی تقسیم < فئ >
و ما ءاتیکم الرسول فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا
با توجه به نزول آیه در مورد تقسیم فیء مطلب بالا قابل برداشت است.
11 - رأی و تشخیص پیامبر ( ص ) ، ملاک تعیین سهم مستحقان فیء
و ما ءاتیکم الرسول فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا
با توجه به این که آیه شریفه، در مورد تقسیم <فیء> است، مطلب بالا استفاده می شود.
12 - < فیء > ، در اختیار حکومت اسلامی ، برای به کارگیری در مصارف تعیین شده آن *
و ما ءاتیکم الرسول فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که پیامبر(ص)، در این آیه به عنوان رهبر جامعه اسلامی، صاحب اختیار <فیء> شناخته شده باشد; زیرا عمر شخص پیامبر(ص) محدود است; ولی مسأله <فیء> همچنان استمرار دارد. پس باید تفویض اختیار به منصب باشد (کسانی که اهلیت حکومت را دارند).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 4،14
4 - غنایم و امکانات به دست آمده از کافران بدون جنگ و نبرد < فیء > نام دارد .
و ما أفاء اللّه . .. فما أوجفتم علیه من خیل و لا رکاب
از مقابله <ما أفاء اللّه> با <فما أوجفتم. ..>، استفاده می شود که <فیء> غنایمی است که بدون تاخت و تاز و درگیری به دست می آید.
14 - < عن محمدبن مسلم عن أبی جعفر ( ع ) قال : سمعته یقول الفیء و الأنفال ما کان من أرض لم یکن فیها هراقه من الدماء و قوم صولحوا و اُعطوا بأیدیهم . . . و قوله : < ما أفاء اللّه علی رسوله منهم فما أوجفتم علیه من خیل و لارکاب > قال ألا تری هو ه_ذا . . . ;
محمدبن مسلم از امام باقر(ع) روایت نموده است: از آن حضرت شنیدم که می فرمود: <فیء> و انفال از زمین هایی است که در آن خونریزی نشده [و با جنگ به دست نیامده است]; بلکه قومی با مصالحه و با دست خود زمین را واگذار کرده اند . .. امام(ع) فرمود: ... و سخن خدا است که می فرماید: <...فما أوجفتم علیه من خیل و لارکاب> آیا نظر نداری که این همان قسم از <فیء> است؟...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 19
19 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) . . . ان جمیع ما بین السماء و الأرض للّه عزّوجلّ و لرسوله و لأتباعهما من المؤمنین فما کان من
ص: 55
الدنیا فی أیدی المشرکین و الکفار . . . ظلموا فیه المؤمنین و غلبوهم علیه فما أفاء اللّه علی رسوله ، فهو حقّهم أفاء اللّه علیهم و ردّه إلیهم . . . فما رجع إلی مکانه . . . فقد فاء ;
از امام صادق(ع) روایت شده . .. تمام آنچه بین آسمان و زمین هست، از آنِ خدای عزّوجلّ و رسول او و پیروان مؤمنشان است ... پس هر چه از [اموال] دنیا در دست مشرکان و کافران هست ... ظلمی است که آنان بر مؤمنان روا داشته و [در استیلا بر آن اموال] بر مؤمنان غلبه کرده اند ... پس آنچه را خداوند به رسول خود برگردانده، حق آنها بوده که او به آنها رد کرده است ... چیزی را که به مکان خود برگردد [می گویند] <قد فاء>».
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 8 - 3
3 - فقر و تنگدستی ، شرط برخورداری < ذوی القربی > از فیء *
و لذی القربی . .. للفقراء المه_جرین
برداشت یاد شده، بدان احتمال است که <للفقراء> بدل برای <و لذی القربی> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 6
6 - تعیین مصارف ششگانه برای < فیء > ، به منظور تعدیل ثروت و تمرکز نیافتن آن در میان ثروتمندان
و ما أفاء اللّه . .. فللّه ... کی لایکون دوله بین الأغنیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 5
5 - یتیمان ، بینوایان و در راه ماندگان ( ابن السبیل ) از جمله سهم بران < فیء >
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. فللّه ... و الیت_می و المس_کین وابن السبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 56
18 - حشر - 59 - 9 - 1
1 - فقرای انصار نیز مانند مهاجرانِ نیازمند ، از جمله سهم بران < فیء >
للفقراء المه_جرین . .. و الذین تبوّءو الدار و الإیم_ن
<والذین تبوّءو. ..> عطف بر <المهاجرین> است; یعنی، <و للفقراء الذین تبوّءو الدار>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 4
4 - پیامبر خدا و < ذی القربی > ، هر یک دارای سهمی جداگانه از سهام < فیء >
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. و للرسول و لذی القربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 8 - 3
3 - فقر و تنگدستی ، شرط برخورداری < ذوی القربی > از فیء *
و لذی القربی . .. للفقراء المه_جرین
برداشت یاد شده، بدان احتمال است که <للفقراء> بدل برای <و لذی القربی> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 10 - 1
1 - نیازمندان و فقرای اهل ایمان ، در هر عصر دارای سهمی از < فیء >
للفقراء المه_جرین . .. و الذین جاءو من بعدهم
<والذین جاءو. ..> عطف بر <المهاجرین> و به تقدیر <للفقراء الذین جاءو من بعدهم> می باشد. گفتنی است که برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مراد از <الذین جاءو> همه کسانی باشد که در هر عصری به جرگه مسلمین می پیوندند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 8 - 16
16 - < عن الصادق ( ع ) : . . .ثمّ قال [ اللّه تعالی ] : < للفقراء المهاجرین الذین اُخرجوا . . . > فجعلها اللّه لمن هاجر من قریش
ص: 57
مع النبی ( ص ) . . . و أخرج . . . عنهم المهاجرین مع رسول اللّه من العرب لقوله < الذین اُخرجوا من دیارهم و أموالهم > لأنّ قریشاً کانت تأخذ دیار من هاجر منها و أموالهم و لم تکن العرب تفعل ذلک بمن هاجر منها . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است: . ..خدا فرموده [اموالی که بدون جنگ به دست آمده ]از آنِ فقرای مهاجر است که از خانه ها و اموال خود اخراج شده اند.[بااین دستور ]خدا آن اموال را برای مهاجران قریش _ که در معیّت پیامبر(ص) بوده اند _ قرار داده و مهاجران عرب را که _ همراه آن حضرت بوده اند _ از [شمول حکم] آنان خارج کرده است; زیرا فرموده :<الذین اُخرجوا من دیارهم و أموالهم> قریش خانه ها و اموال مهاجران خود را تصاحب می کرده; ولی عرب با مهاجران خود این کار را نمی کرده [و اموال را برای خود آنان باقی می گذاشته است]>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 50 - 9،12
9 - کنیزهایی که از طریق فیء عاید پیامبر ( ص ) شده بود ، برای آن حضرت حلال بود .
إنّا أحللنا لک . .. ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
12 - پیامبر ( ص ) ، از اموال به دست آمده از دشمنان ، سهمی داشته است . این سهم را خداوند تعیین کرده است .
ممّا أفاء اللّه علیک
<فیء> در اصطلاح، به مالی گفته می شود که بدون جنگ از دشمن گرفته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 4
4 - پیامبر خدا و < ذی القربی > ، هر یک دارای سهمی جداگانه از سهام < فیء >
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. و للرسول و لذی القربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 5
5 - یتیمان ، بینوایان و در راه ماندگان ( ابن السبیل ) از جمله سهم بران < فیء >
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. فللّه ... و الیت_می و المس_کین وابن السبیل
ص: 58
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 8 - 16
16 - < عن الصادق ( ع ) : . . .ثمّ قال [ اللّه تعالی ] : < للفقراء المهاجرین الذین اُخرجوا . . . > فجعلها اللّه لمن هاجر من قریش مع النبی ( ص ) . . . و أخرج . . . عنهم المهاجرین مع رسول اللّه من العرب لقوله < الذین اُخرجوا من دیارهم و أموالهم > لأنّ قریشاً کانت تأخذ دیار من هاجر منها و أموالهم و لم تکن العرب تفعل ذلک بمن هاجر منها . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است: . ..خدا فرموده [اموالی که بدون جنگ به دست آمده ]از آنِ فقرای مهاجر است که از خانه ها و اموال خود اخراج شده اند.[بااین دستور ]خدا آن اموال را برای مهاجران قریش _ که در معیّت پیامبر(ص) بوده اند _ قرار داده و مهاجران عرب را که _ همراه آن حضرت بوده اند _ از [شمول حکم] آنان خارج کرده است; زیرا فرموده :<الذین اُخرجوا من دیارهم و أموالهم> قریش خانه ها و اموال مهاجران خود را تصاحب می کرده; ولی عرب با مهاجران خود این کار را نمی کرده [و اموال را برای خود آنان باقی می گذاشته است]>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 9 - 7
7 - انصار ، به دور از کمترین حسد و چشمداشت نسبت به اموال عطا شده به مهاجران از < فیء >
و لایجدون فی صدورهم حاجه ممّا أُوتوا
با توجه به این که حسد مسبوق به چشمداشت است و انصار هیچ گونه چشمداشتی نسبت به اموال عطا شده به مهاجران نداشتند; از آیه شریفه نفی هرگونه حسادت استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 10 - 2
2 - مهاجران پس از غزوه بنی نضیر ، دارای سهم از < فیء > *
و الذین جاءو من بعدهم
برداشت بالا، بر این احتمال است که مراد از <الذین جاءو> خصوص مهاجرانی باشد که پس از مهاجران نخستین، به مدینه هجرت کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 8 - 1،2
1 - مهاجرانِ نیازمند و تنگدست ، از جمله سهم بران < فیء >
ص: 59
للفقراء المه_جرین
در مورد کلمه <للفقراء> دو احتمال وجود دارد: 1_ بدل از <للّه> که مقصود فی سبیل اللّه است; 2_ بدل از <ذی القربی> و ما بعد آن. در هر دو صورت، برداشت یاد شده به دست می آید.
2 - مهاجرانِ فقیر ، از موارد مصرف سهم خدا در فیء *
ما أفاء اللّه . .. فللّه ... للفقراء المه_جرین
عبارت <للفقراء المهاجرین> می تواند بیان مصداقی از سهم خداوند در <فیء> باشد; زیرا روشن است که سهم رسول و ذی القربی، مصرف خاص دارد. اما <سهم اللّه> مصارف عامی دارد که خداوند در این آیه، به مصداقی از آن اشاره کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 5
5 - یتیمان ، بینوایان و در راه ماندگان ( ابن السبیل ) از جمله سهم بران < فیء >
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. فللّه ... و الیت_می و المس_کین وابن السبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 5،7
5 - غنایم به دست آمده بدون جنگ و نبرد ( فیء ) ، ویژه پیامبر ( ص ) و خارج از قلمرو مالکیت شخصی مسلمانان است .
و ما أفاء اللّه علی رسوله منهم
مفهوم اختصاص یافتن غنایم به دست آمده بدون جنگ و نبرد به پیامبر(ص)، این است که سایر مسلمانان، ابتدا مالکیت شخصی نسبت به آن ندارند.
7 - < فیء > حق منصب رسالت است ; نه ملک شخصی پیامبر ( ص ) . *
و ما أفاء اللّه علی رسوله
ذکر عنوان رسالت برای پیامبر(ص)، می تواند بدان منظور باشد که پیامبر(ص) از آن جهت که عهده دار منصب رسالت است، <فیء> به آن حضرت تعلق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 1،4،5،10،12
1 - < فیء > غنیمتی قرار داده شده از سوی خداوند در اختیار پیامبر ( ص ) ، برای مصارف ششگانه
ما أفاء اللّه علی رسوله من أهل القری فللّه و للرسول
4 - پیامبر خدا و < ذی القربی > ، هر یک دارای سهمی جداگانه از سهام < فیء >
ص: 60
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. و للرسول و لذی القربی
5 - یتیمان ، بینوایان و در راه ماندگان ( ابن السبیل ) از جمله سهم بران < فیء >
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. فللّه ... و الیت_می و المس_کین وابن السبیل
10 - پیامبر ( ص ) صاحب اختیار مصرف فیء در موارد تعیین شده از جانب خدا
و ما ءاتیکم الرسول فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا
از تعبیر <و ما آتاکم. ..> استفاده می شود که <فیء> نخست در اختیار پیامبر قرار می گیرد و او است که بر اساس موازین عطا می کند و یا دریغ می دارد.
12 - < فیء > ، در اختیار حکومت اسلامی ، برای به کارگیری در مصارف تعیین شده آن *
و ما ءاتیکم الرسول فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که پیامبر(ص)، در این آیه به عنوان رهبر جامعه اسلامی، صاحب اختیار <فیء> شناخته شده باشد; زیرا عمر شخص پیامبر(ص) محدود است; ولی مسأله <فیء> همچنان استمرار دارد. پس باید تفویض اختیار به منصب باشد (کسانی که اهلیت حکومت را دارند).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 7 - 3،4،5
3 - به کارگیری < فیء > در احیای دین و راه خدا ، از جمله مصارف آن است .
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. فللّه
برداشت یاد شده، بر این مبنا است که ذکر <فللّه> برای بیان موارد مصرف <فئ> باشد و نه تیمن و تبرک (چنان که برخی برآنند).
4 - پیامبر خدا و < ذی القربی > ، هر یک دارای سهمی جداگانه از سهام < فیء >
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. و للرسول و لذی القربی
5 - یتیمان ، بینوایان و در راه ماندگان ( ابن السبیل ) از جمله سهم بران < فیء >
ما أفاء اللّه علی رسوله . .. فللّه ... و الیت_می و المس_کین وابن السبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 8 - 1،2،16
1 - مهاجرانِ نیازمند و تنگدست ، از جمله سهم بران < فیء >
للفقراء المه_جرین
در مورد کلمه <للفقراء> دو احتمال وجود دارد: 1_ بدل از <للّه> که مقصود فی سبیل اللّه است; 2_ بدل از <ذی القربی> و ما بعد آن. در هر دو صورت، برداشت یاد شده به دست می آید.
2 - مهاجرانِ فقیر ، از موارد مصرف سهم خدا در فیء *
ما أفاء اللّه . .. فللّه ... للفقراء المه_جرین
ص: 61
عبارت <للفقراء المهاجرین> می تواند بیان مصداقی از سهم خداوند در <فیء> باشد; زیرا روشن است که سهم رسول و ذی القربی، مصرف خاص دارد. اما <سهم اللّه> مصارف عامی دارد که خداوند در این آیه، به مصداقی از آن اشاره کرده است.
16 - < عن الصادق ( ع ) : . . .ثمّ قال [ اللّه تعالی ] : < للفقراء المهاجرین الذین اُخرجوا . . . > فجعلها اللّه لمن هاجر من قریش مع النبی ( ص ) . . . و أخرج . . . عنهم المهاجرین مع رسول اللّه من العرب لقوله < الذین اُخرجوا من دیارهم و أموالهم > لأنّ قریشاً کانت تأخذ دیار من هاجر منها و أموالهم و لم تکن العرب تفعل ذلک بمن هاجر منها . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است: . ..خدا فرموده [اموالی که بدون جنگ به دست آمده ]از آنِ فقرای مهاجر است که از خانه ها و اموال خود اخراج شده اند.[بااین دستور ]خدا آن اموال را برای مهاجران قریش _ که در معیّت پیامبر(ص) بوده اند _ قرار داده و مهاجران عرب را که _ همراه آن حضرت بوده اند _ از [شمول حکم] آنان خارج کرده است; زیرا فرموده :<الذین اُخرجوا من دیارهم و أموالهم> قریش خانه ها و اموال مهاجران خود را تصاحب می کرده; ولی عرب با مهاجران خود این کار را نمی کرده [و اموال را برای خود آنان باقی می گذاشته است]>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 9 - 1
1 - فقرای انصار نیز مانند مهاجرانِ نیازمند ، از جمله سهم بران < فیء >
للفقراء المه_جرین . .. و الذین تبوّءو الدار و الإیم_ن
<والذین تبوّءو. ..> عطف بر <المهاجرین> است; یعنی، <و للفقراء الذین تبوّءو الدار>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 10 - 1،2
1 - نیازمندان و فقرای اهل ایمان ، در هر عصر دارای سهمی از < فیء >
للفقراء المه_جرین . .. و الذین جاءو من بعدهم
<والذین جاءو. ..> عطف بر <المهاجرین> و به تقدیر <للفقراء الذین جاءو من بعدهم> می باشد. گفتنی است که برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مراد از <الذین جاءو> همه کسانی باشد که در هر عصری به جرگه مسلمین می پیوندند.
2 - مهاجران پس از غزوه بنی نضیر ، دارای سهم از < فیء > *
و الذین جاءو من بعدهم
برداشت بالا، بر این احتمال است که مراد از <الذین جاءو> خصوص مهاجرانی باشد که پس از مهاجران نخستین، به مدینه هجرت کردند.
ص: 62
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 20 - 7
7- اعطای نعمت از سوی خداوند و برخوردار ساختن همه انسان های خوب و بد و مؤمن و کافر از امکانات دنیایی ، برخاسته از فیض بی دریغ ازلی خداست .
کلاًّ نمدّ ه_ؤلاء و ه_ؤلاء من عطاء ربّک و ما کان عطاء ربّک محظورًا
جمله <و ما کان عطاء ربّک محظوراً> (در ذیل آیه) به منزله تعلیل برای مضمون فراز قبل است; یعنی، چون خداوند عطایش را از هیچ کس دریغ نمی دارد، لذا خوبان و بدان و مؤمن و کافر از آن بهره مند می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 29 - 6
6 - فیض پیوسته حق ، پشتوانه اجابت نیاز ها و خواسته های خلق
یس_له . .. کلّ یوم هو فی شأن
از ارتباط میان دو بخش آیه، مطلب یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 15 - 7
7 - جود و فیض گسترده خداوند ، مایه آمرزش گناه مؤمنان و دوست داشتن آنان است .
هو الغفور الودود . .. المجید
ص: 63
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 49 - 11
11 - خداوند ، همواره در حال آفرینش و فیض مداوم در پهنه هستی است .
یخلق ما یشاء یهب لمن یشاء إن_ثًا و یهب لمن یشاء الذکور
با توجه به افعال مضارع (<یخلق>، <یهب> و <یشاء>) که بیانگر تجدد و تکرار فعل است، می توان برداشت بالا را استفاده نمود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 16 - 4
4 - خداوند ، همواره در حال افاضه فیض و آفرینش جدید
ممّا یخلق بنات
آمدن تعبیر <یخلق> _ به جای <خلق> _ می رساند که کار آفرینش همواره ادامه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 29 - 5
5 - خداوند در هر لحظه ، دارای شأنی کارآمد و فیضی جدید و مستمر برای خلق
کلّ یوم هو فی شأن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 109 - 8
8- جاودانگی بهشتیان و برخورداری ابدی آنان از نعمت ها ، متکی به مبدأ لایزال و پایان ناپذیر فیض الهی است .
خ_لدین فیها . .. قل لو کان البحر مدادًا لکلم_ت ربّی لنفد البحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 5،6،8
5 _ پاکیزگی و خلوص از پلیدی ها ، زمینه بهره گیری وافر از فیض الهی و خبائث و ناخالصی ها ، مانع آن
ص: 64
و البلد الطیب . .. و الذی خبث لایخرج إلا نکداً
با توجه به ذیل آیه (لقوم یشکرون) و آیات پس از آن که برخورد انسانها را با رسالت انبیا تشریح می کند، معلوم می شود بیان زمین مستعد و برکتهای آن و زمین نامستعد و بی ثمری آن، در حقیقت ترسیم حالت انسانها و استعداد دریافت معارف الهی است. یعنی تشبیه انواع انسانهاست از نظر دریافت معارف به انواع زمینها و دریافت باران رحمت.
6 _ موجودات ، دارای قابلیت های متفاوت در بهره گیری از رحمت الهی
بین یدی رحمته . .. و البلد الطیب یخرج نباته بإذن ربه و الذی خبث لایخرج
8 _ نیکوکاران ، مانند سرزمین طیب ، سودمند و برخوردار از فیض فراوان خداوند
إن رحمت اللّه قریب من المحسنین. و هو الذی یرسل الریح ... و البلد الطیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 1 - 10
10 _ عبودیت و بندگی ، مقامی بس ستوده و ارزشمند و زمینه ساز برخورداری از فیوضات الهی
علی عبده
اختصاص به ذکر یافتن صفت <عبد> برای پیامبر(ص)، می تواند گویای دو نکته باشد: 1_ صفت <عبودیت> از جایگاه و ارزش ویژه ای برخوردار است. 2_ همین صفت، موجب شایستگی پیامبر اسلام(ص) برای دریافت وحی گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 29 - 8
8 - نیاز بردن به درگاه خداوند ، زمینه ساز برخورداری از فیض او
یس_له من . .. کلّ یوم هو فی شأن
از ارتباط میان <یسئله> با<کلّ یوم. ..> و تقدم <یسئله>، می توان مطلب بالا را برداشت کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 115 - 9
9 _ نقش عمل خود انسان ، در محرومیت از فیض و هدایت الهی
ما کان اللّه لیضل قوماً . .. حتی یبین لهم ما یتقون
از اینکه خداوند هیچ کس را قبل از بیان حکم، در گمراهی رها نمی سازد، استفاده می شود که اگر حکمی بیان شد و انسان، علی رغم معرفت و شناخت، از گناه پرهیز نکرد، خداوند وی را در گمراهی رها خواهد کرد.
ص: 65
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 265 - 9
9 _ انفاق کنندگان ، دارای زمینه و قابلیّت والای بهره مندی از فیوضات الهی
اصابها وابل . .. فان لم یصبها وابل فطلّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 27 - 9
9 _ خداوند ، دارای خزائن فیض پایان ناپذیر
و ترزق من تشاء بغیر حساب
روزی دادن بی حساب، مبتنی بر داشتن روزیها و فیوضاتی است بی حساب و پایان ناپذیر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 43 - 5
5 _ خضوع در برابر خدا ، زمینه کسب فیض ربوبی او
اقنتی لربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 36
36 _ محرومیت آدمی از تفضلات الهی برخاسته از بی لیاقتی خود اوست نه نقصان فیض و بخشش خداوند
ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء و اللّه واسع علیم
ذکر گستردگی فضل الهی که وصف <واسع> بیانگر آن است، اشاره به این معنا دارد که اگر آدمی مشمول فضل خاص خداوند نشود، خود مقصر است ; چرا که فضل الهی بی نهایت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 23 - 3
3 _ دریغ نشدن فیض الهی از هر موجود مستعد ، سنت خداوند
و لو علم اللّه فیهم خیرا لأسمعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 22
22 - علم فراگیر خداوند ، مبنای اعطای فیض از سوی او به بندگان ، براساس استحقاقشان
و ألزمهم کلمه التقوی و کانوا أحقّ بها و أهلها و کان اللّه بکلّ شیء علیمًا
برداشت بالا مبتنی بر این نکته است که <و کان اللّه. ..> در رابطه با <و کانوا أحقّ...> مطرح شده باشد; یعنی، تشخیص این شایستگی و اهلیّت به وسیله علم فراگیر الهی، صورت گرفته و می گیرد.
ص: 66
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 4 - 6
6 - جهان آفرینش ، دارای مرکزیت فیض الهی به نام عرش
ثمّ استوی علی العرش
با توجه به این که نظام خلقت، نظام اسباب و مسببات است و پدیده های این عالم، نمی توانند فیض الهی را به طور مستقیم و بدون وسایط فیض دریافت کنند; <عرش> می تواند اشاره به مرکزیتی داشته باشد که سرچشمه فیض الهی است و وسایط فیض، آن را از آن مرکز دریافت کرده و به ترتیب به اشیا و امور عالم می رسانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 30 - 2
2 - برخورداری خلق از فیض همیشه در جوشش پروردگار خویش ، نعمتی انکارناپذیر و شایان توجه برای جن و انس
کلّ یوم هو فی شأن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که عنوان <ءالآء>، بر محتوای آیه قبل _ که همان نیازمندی خلق و نیازبرآوری خالق می باشد _ اطلاق شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 74 - 17
17 _ خداوند ، یگانه منبع و منشأ فیض ، رحمت و غنا
أن أغنیهم اللّه و رسوله من فضله
گرچه خداوند نام پیامبر (ص) را در کنار نام خود آورده است، اما فضل را تنها به خود نسبت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 116 - 7
7 - عرش الهی ، سرچشمه فیض بخش جهان هستی
ربّ العرش الکریم
ص: 67
از معانی <کریم> عطابخشی بسیار است. بنابراین توصیف عرش به کریم، بیانگر برداشت فوق می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 2 - 3
3 - هرگونه افاضه حق تعالی به خلق ، ناشی از رحمت او است .
ما یفتح اللّه للناس من رحمه
برداشت یاد شده، از تعبیر <رحمه> _ که درباره هر نوع داده الهی به بندگان است _ استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 77 - 4
4 - ربوبیت خدا ، نشانگر قدرت او در رساندن فیض به خلق
فإنّهم عدوٌّ لی إلاّ ربّ الع_لمین
آمدن <ربّ العالمین> در برابر ضمیر <هم> _ که به بت ها بازمی گردد _ می تواند اشاره به عجز و بی خاصیتی بت ها داشته باشد; در حالی که پروردگار جهانیان، به دلیل پروردگاری اش، در یاری رساندن به انسان ها، توانا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 22
22 - علم فراگیر خداوند ، مبنای اعطای فیض از سوی او به بندگان ، براساس استحقاقشان
و ألزمهم کلمه التقوی و کانوا أحقّ بها و أهلها و کان اللّه بکلّ شیء علیمًا
برداشت بالا مبتنی بر این نکته است که <و کان اللّه. ..> در رابطه با <و کانوا أحقّ...> مطرح شده باشد; یعنی، تشخیص این شایستگی و اهلیّت به وسیله علم فراگیر الهی، صورت گرفته و می گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 5،9
5 _ پاکیزگی و خلوص از پلیدی ها ، زمینه بهره گیری وافر از فیض الهی و خبائث و ناخالصی ها ، مانع آن
و البلد الطیب . .. و الذی خبث لایخرج إلا نکداً
با توجه به ذیل آیه (لقوم یشکرون) و آیات پس از آن که برخورد انسانها را با رسالت انبیا تشریح می کند، معلوم می شود بیان زمین مستعد و برکتهای آن و زمین نامستعد و بی ثمری آن، در حقیقت ترسیم حالت انسانها و استعداد دریافت معارف الهی است. یعنی تشبیه انواع انسانهاست از نظر دریافت معارف به انواع زمینها و دریافت باران رحمت.
ص: 68
9 _ متجاوزان و فسادگران ، مانند سرزمین خبیث کم بهره از فیض الهی و انسانهایی بی ثمرند .
إنه لایحب المعتدین. و لاتفسدوا ... و الذی خبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 23 - 7
7 _ فیض رسانی خداوند به انسان ها متناسب با استعداد و پذیرش آنان است .
و لو علم اللّه فیهم خیرا لأسمعهم و لو أسمعهم لتولوا و هم معرضون
خداوند در آیه افاضه هدایتها و توفیقات خویش را مبتنی بر وجود استعداد و پذیرش انسانها کرده است و طبعاً مقدار آن نیز بستگی به استعداد و پذیرش آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 33 - 4
4 - آدم ( ع ) ، خلیفه خداوند ، واسطه ای برای رسیدن فیض الهی به فرشتگان
یأدم أنبئهم بأسمائهم فلمّا أنبأهم بأسمائهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 33 - 4
4 - آدم ( ع ) ، خلیفه خداوند ، واسطه ای برای رسیدن فیض الهی به فرشتگان
یأدم أنبئهم بأسمائهم فلمّا أنبأهم بأسمائهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 74 - 16
16 _ پیامبر اکرم ( ص ) واسطه رسیدن فیض الهی به جامعه اسلامی
أن أغنیهم اللّه و رسوله من فضله
ذکر <رسوله> بعد از <اللّه> و ارجاع ضمیر <من فضله> تنها به خدا، بیانگر این نکته می تواند باشد که: فضل و فیض از آن خداست و رسولش، واسطه رساندن فیض خدا به خلق اوست.
ص: 69
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 62 - 6
6 - پیامبران ، واسطه وصول فیض و رحمت خدا به خلق
إنّ معی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 65 - 3
3 - پیامبران الهی ، واسطه وصول فیض و رحمت خاص خداوند به پیروانشان
و أنجینا موسی و من معه أجمعین
تصریح به نام موسی(ع) و ذکر آن پیش از پیروان وی، می تواند اشاره به مطلب فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 6 - 2
2- پیامبر ، واسطه در فیض ربوبی خداوند برای خلق
رحمه من ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 58 - 7
7 - تمام قدرت ها و واسطه های فیض در نظام هستی ، در مالکیت و سیطره یگانه خداوند
إنّ اللّه هو . .. ذوالقوّه المتین
تعبیر <ذوالقوّه> _ به جای <القوی> _ می تواند اشاره به این حقیقت داشته باشد که خداوند، نه تنها قوی است; بلکه هر نوع توان و قدرتی که در نظام وجود یافت شود، مملوک و مقهور او است.
فیض خدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 20 - 7
7- اعطای نعمت از سوی خداوند و برخوردار ساختن همه انسان های خوب و بد و مؤمن و کافر از امکانات دنیایی ، برخاسته از فیض بی دریغ ازلی خداست .
کلاًّ نمدّ ه_ؤلاء و ه_ؤلاء من عطاء ربّک و ما کان عطاء ربّک محظورًا
جمله <و ما کان عطاء ربّک محظوراً> (در ذیل آیه) به منزله تعلیل برای مضمون فراز قبل است; یعنی، چون خداوند عطایش را از هیچ کس دریغ نمی دارد، لذا خوبان و بدان و مؤمن و کافر از آن بهره مند می شوند.
ص: 70
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 29 - 6
6 - فیض پیوسته حق ، پشتوانه اجابت نیاز ها و خواسته های خلق
یس_له . .. کلّ یوم هو فی شأن
از ارتباط میان دو بخش آیه، مطلب یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 15 - 7
7 - جود و فیض گسترده خداوند ، مایه آمرزش گناه مؤمنان و دوست داشتن آنان است .
هو الغفور الودود . .. المجید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 49 - 11
11 - خداوند ، همواره در حال آفرینش و فیض مداوم در پهنه هستی است .
یخلق ما یشاء یهب لمن یشاء إن_ثًا و یهب لمن یشاء الذکور
با توجه به افعال مضارع (<یخلق>، <یهب> و <یشاء>) که بیانگر تجدد و تکرار فعل است، می توان برداشت بالا را استفاده نمود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 16 - 4
4 - خداوند ، همواره در حال افاضه فیض و آفرینش جدید
ممّا یخلق بنات
آمدن تعبیر <یخلق> _ به جای <خلق> _ می رساند که کار آفرینش همواره ادامه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 29 - 5
5 - خداوند در هر لحظه ، دارای شأنی کارآمد و فیضی جدید و مستمر برای خلق
کلّ یوم هو فی شأن
ص: 71
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 109 - 8
8- جاودانگی بهشتیان و برخورداری ابدی آنان از نعمت ها ، متکی به مبدأ لایزال و پایان ناپذیر فیض الهی است .
خ_لدین فیها . .. قل لو کان البحر مدادًا لکلم_ت ربّی لنفد البحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 5،6،8
5 _ پاکیزگی و خلوص از پلیدی ها ، زمینه بهره گیری وافر از فیض الهی و خبائث و ناخالصی ها ، مانع آن
و البلد الطیب . .. و الذی خبث لایخرج إلا نکداً
با توجه به ذیل آیه (لقوم یشکرون) و آیات پس از آن که برخورد انسانها را با رسالت انبیا تشریح می کند، معلوم می شود بیان زمین مستعد و برکتهای آن و زمین نامستعد و بی ثمری آن، در حقیقت ترسیم حالت انسانها و استعداد دریافت معارف الهی است. یعنی تشبیه انواع انسانهاست از نظر دریافت معارف به انواع زمینها و دریافت باران رحمت.
6 _ موجودات ، دارای قابلیت های متفاوت در بهره گیری از رحمت الهی
بین یدی رحمته . .. و البلد الطیب یخرج نباته بإذن ربه و الذی خبث لایخرج
8 _ نیکوکاران ، مانند سرزمین طیب ، سودمند و برخوردار از فیض فراوان خداوند
إن رحمت اللّه قریب من المحسنین. و هو الذی یرسل الریح ... و البلد الطیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 1 - 10
10 _ عبودیت و بندگی ، مقامی بس ستوده و ارزشمند و زمینه ساز برخورداری از فیوضات الهی
علی عبده
اختصاص به ذکر یافتن صفت <عبد> برای پیامبر(ص)، می تواند گویای دو نکته باشد: 1_ صفت <عبودیت> از جایگاه و ارزش ویژه ای برخوردار است. 2_ همین صفت، موجب شایستگی پیامبر اسلام(ص) برای دریافت وحی گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 29 - 8
8 - نیاز بردن به درگاه خداوند ، زمینه ساز برخورداری از فیض او
یس_له من . .. کلّ یوم هو فی شأن
از ارتباط میان <یسئله> با<کلّ یوم. ..> و تقدم <یسئله>، می توان مطلب بالا را برداشت کرد.
ص: 72
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 115 - 9
9 _ نقش عمل خود انسان ، در محرومیت از فیض و هدایت الهی
ما کان اللّه لیضل قوماً . .. حتی یبین لهم ما یتقون
از اینکه خداوند هیچ کس را قبل از بیان حکم، در گمراهی رها نمی سازد، استفاده می شود که اگر حکمی بیان شد و انسان، علی رغم معرفت و شناخت، از گناه پرهیز نکرد، خداوند وی را در گمراهی رها خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 265 - 9
9 _ انفاق کنندگان ، دارای زمینه و قابلیّت والای بهره مندی از فیوضات الهی
اصابها وابل . .. فان لم یصبها وابل فطلّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 27 - 9
9 _ خداوند ، دارای خزائن فیض پایان ناپذیر
و ترزق من تشاء بغیر حساب
روزی دادن بی حساب، مبتنی بر داشتن روزیها و فیوضاتی است بی حساب و پایان ناپذیر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 43 - 5
5 _ خضوع در برابر خدا ، زمینه کسب فیض ربوبی او
اقنتی لربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 36
36 _ محرومیت آدمی از تفضلات الهی برخاسته از بی لیاقتی خود اوست نه نقصان فیض و بخشش خداوند
ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء و اللّه واسع علیم
ذکر گستردگی فضل الهی که وصف <واسع> بیانگر آن است، اشاره به این معنا دارد که اگر آدمی مشمول فضل خاص خداوند
ص: 73
نشود، خود مقصر است ; چرا که فضل الهی بی نهایت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 23 - 3
3 _ دریغ نشدن فیض الهی از هر موجود مستعد ، سنت خداوند
و لو علم اللّه فیهم خیرا لأسمعهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 22
22 - علم فراگیر خداوند ، مبنای اعطای فیض از سوی او به بندگان ، براساس استحقاقشان
و ألزمهم کلمه التقوی و کانوا أحقّ بها و أهلها و کان اللّه بکلّ شیء علیمًا
برداشت بالا مبتنی بر این نکته است که <و کان اللّه. ..> در رابطه با <و کانوا أحقّ...> مطرح شده باشد; یعنی، تشخیص این شایستگی و اهلیّت به وسیله علم فراگیر الهی، صورت گرفته و می گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 4 - 6
6 - جهان آفرینش ، دارای مرکزیت فیض الهی به نام عرش
ثمّ استوی علی العرش
با توجه به این که نظام خلقت، نظام اسباب و مسببات است و پدیده های این عالم، نمی توانند فیض الهی را به طور مستقیم و بدون وسایط فیض دریافت کنند; <عرش> می تواند اشاره به مرکزیتی داشته باشد که سرچشمه فیض الهی است و وسایط فیض، آن را از آن مرکز دریافت کرده و به ترتیب به اشیا و امور عالم می رسانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 30 - 2
2 - برخورداری خلق از فیض همیشه در جوشش پروردگار خویش ، نعمتی انکارناپذیر و شایان توجه برای جن و انس
کلّ یوم هو فی شأن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که عنوان <ءالآء>، بر محتوای آیه قبل _ که همان نیازمندی خلق و نیازبرآوری خالق می باشد _ اطلاق شده است.
ص: 74
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 77 - 4
4 - ربوبیت خدا ، نشانگر قدرت او در رساندن فیض به خلق
فإنّهم عدوٌّ لی إلاّ ربّ الع_لمین
آمدن <ربّ العالمین> در برابر ضمیر <هم> _ که به بت ها بازمی گردد _ می تواند اشاره به عجز و بی خاصیتی بت ها داشته باشد; در حالی که پروردگار جهانیان، به دلیل پروردگاری اش، در یاری رساندن به انسان ها، توانا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 22
22 - علم فراگیر خداوند ، مبنای اعطای فیض از سوی او به بندگان ، براساس استحقاقشان
و ألزمهم کلمه التقوی و کانوا أحقّ بها و أهلها و کان اللّه بکلّ شیء علیمًا
برداشت بالا مبتنی بر این نکته است که <و کان اللّه. ..> در رابطه با <و کانوا أحقّ...> مطرح شده باشد; یعنی، تشخیص این شایستگی و اهلیّت به وسیله علم فراگیر الهی، صورت گرفته و می گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 5،9
5 _ پاکیزگی و خلوص از پلیدی ها ، زمینه بهره گیری وافر از فیض الهی و خبائث و ناخالصی ها ، مانع آن
و البلد الطیب . .. و الذی خبث لایخرج إلا نکداً
با توجه به ذیل آیه (لقوم یشکرون) و آیات پس از آن که برخورد انسانها را با رسالت انبیا تشریح می کند، معلوم می شود بیان زمین مستعد و برکتهای آن و زمین نامستعد و بی ثمری آن، در حقیقت ترسیم حالت انسانها و استعداد دریافت معارف الهی است. یعنی تشبیه انواع انسانهاست از نظر دریافت معارف به انواع زمینها و دریافت باران رحمت.
9 _ متجاوزان و فسادگران ، مانند سرزمین خبیث کم بهره از فیض الهی و انسانهایی بی ثمرند .
إنه لایحب المعتدین. و لاتفسدوا ... و الذی خبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 23 - 7
ص: 75
7 _ فیض رسانی خداوند به انسان ها متناسب با استعداد و پذیرش آنان است .
و لو علم اللّه فیهم خیرا لأسمعهم و لو أسمعهم لتولوا و هم معرضون
خداوند در آیه افاضه هدایتها و توفیقات خویش را مبتنی بر وجود استعداد و پذیرش انسانها کرده است و طبعاً مقدار آن نیز بستگی به استعداد و پذیرش آنان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 33 - 4
4 - آدم ( ع ) ، خلیفه خداوند ، واسطه ای برای رسیدن فیض الهی به فرشتگان
یأدم أنبئهم بأسمائهم فلمّا أنبأهم بأسمائهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 74 - 16
16 _ پیامبر اکرم ( ص ) واسطه رسیدن فیض الهی به جامعه اسلامی
أن أغنیهم اللّه و رسوله من فضله
ذکر <رسوله> بعد از <اللّه> و ارجاع ضمیر <من فضله> تنها به خدا، بیانگر این نکته می تواند باشد که: فضل و فیض از آن خداست و رسولش، واسطه رساندن فیض خدا به خلق اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 62 - 6
6 - پیامبران ، واسطه وصول فیض و رحمت خدا به خلق
إنّ معی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 65 - 3
3 - پیامبران الهی ، واسطه وصول فیض و رحمت خاص خداوند به پیروانشان
و أنجینا موسی و من معه أجمعین
تصریح به نام موسی(ع) و ذکر آن پیش از پیروان وی، می تواند اشاره به مطلب فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 6 - 2
2- پیامبر ، واسطه در فیض ربوبی خداوند برای خلق
رحمه من ربّک
ص: 76
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 58 - 7
7 - تمام قدرت ها و واسطه های فیض در نظام هستی ، در مالکیت و سیطره یگانه خداوند
إنّ اللّه هو . .. ذوالقوّه المتین
تعبیر <ذوالقوّه> _ به جای <القوی> _ می تواند اشاره به این حقیقت داشته باشد که خداوند، نه تنها قوی است; بلکه هر نوع توان و قدرتی که در نظام وجود یافت شود، مملوک و مقهور او است.
ص: 77
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 21
21 _ قابیل ، _ به تحریک ابلیس _ برای آنکه نسلی از هابیل نماند تا بخاطر قبولی قربانی پدرشان برنسل قابیل افتخار کنند ، برادرش را کشت .
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
از امام باقر(ع) روایت شده که پس از قرائت آیه فوق فرمود: . .. ثم ان ابلیس ... فقال له: یا قابیل قد تقبل قربان هابیل و لم یتقبل قربانک و انک ان ترکته یکون له عقب یفتخرون علی عقبک و یقولون نحن ابناء الذی تقبل قربانه فاقتله کیلا یکون له عقب یفتخرون علی عقبک فقتله ... .
_______________________________
کافی، ج 8، ص 113، ح 92; تفسیر برهان، ج 1، ص 458.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 19،23
19 _ هابیل پذیرفته نشدن قربانی برادرش قابیل را معلول بی تقوایی او دانست .
و لم یتقبل من الاخر قال لاقتلنک قال انما یتقبل اللّه من المتقین
23 _ قابیل ، انسانی ناآشنا به معارف الهی ، بی تقوا و حسود
قال لاقتلنک . .. قال انما یتقبل اللّه من المتقین
ص: 78
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 23،24
23 _ پشیمانی قابیل از تقصیر خویش در مورد خاکسپاری برادرش هابیل
اعجزت ان اکون . .. فاصبح من الندمین
ظاهر این است که جمله <فاصبح . ..> متفرع بر جمله <اعجزت> باشد. بنابراین پشیمانی قابیل برخاسته از دفن نکردن جثه برادر خواهد بود.
24 _ قابیل ، پشیمان از قتل برادرش هابیل *
فاصبح من الندمین
بنابر اینکه <فاصبح . ..> متفرع باشد بر <فقتله> که در آیه قبل آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 11
11 _ قابیل ، از انسان های نخستین و با تجربیات ناچیز و بسیار محدود
لیریه کیف یوری سوءه اخیه
آگاه نبودن قابیل به کیفیت دفن جسد دلالت دارد که وی از انسانهای نخستین، و تجربیاتش ناچیز و بسیار محدوده بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 8
8 _ آثار اهل کتاب مشتمل بر داستان قابیل و هابیل به گونه ای تحریف شده و آمیخته با باطل
بالحق
کلمه <بالحق> به قرینه آیات گذشته، که درباره اهل کتاب بود، می تواند اشاره به تحریفهایی باشد که در آثار اهل کتاب نسبت به فرزندان آدم وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 4
ص: 79
4 _ قابیل ، سرگردان و متحیر در برابر جسد بی جان برادرش هابیل
فبعث اللّه غراباً . .. لیریه کیف یوری سوءه اخیه
برداشت فوق را فرمایش منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود: قتل قابیل هابیل و ترکه بالعراء لایدری ما یصنع به . .. .
_______________________________
مجمع البیان، ج 3، ص 286; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 124.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 18
18 _ قابیل ، فاقد ترس از خداوند و غافل از ربوبیت گسترده او
انی اخاف اللّه رب العلمین
چون خداترسی هابیل مانع از اقدام به قتل شده، معلوم می شود قابیل به دلیل تصمیمش بر برادرکشی، هیچ ترسی از خدا در دل نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 5،6
5 _ کلاغ گسیل داده شده برای تعلیم قابیل ، آگاه به تحیر و سرگردانی وی برای دفن هابیل
فبعث اللّه غراباً یبحث فی الارض لیریه کیف یوری سوءه اخیه
در برداشت فوق ضمیر فاعلی در <لیریه> به <غراب> برگردانده شده است. یعنی کلاغ به انگیزه نشان دادن چگونگی دفن به قابیل در زمین کاوش می کرد و چیزی را در آن نهان می ساخت.
6 _ فاصله زمانی اندک میان مرگ هابیل و گسیل کلاغی برای آموزش قابیل
فقتله . .. فبعث اللّه غراباً
عطف <بعث> بر <قتله> به وسیله <فاء>، بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 23
23 _ قابیل ، انسانی ناآشنا به معارف الهی ، بی تقوا و حسود
قال لاقتلنک . .. قال انما یتقبل اللّه من المتقین
ص: 80
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 3،20
3 _ قابیل ، ناآگاه از کیفیت دفن و پنهان سازی جثه هابیل
لیریه کیف یوری سوءه اخیه
20 _ تأسف قابیل بر نادانی خویش و ناتوانی از برابری با حیوانی همچون کلاغ
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 15،23
15 _ رد قربانی قابیل و پذیرش قربانی برادرش هابیل ، برانگیزنده احساس حسادت در وی نسبت به هابیل *
قال لاقتلنک
به نظر می رسد که پس از پذیرفته شدن قربانی هابیل، انگیزه ای برای تصمیم قابیل جز حسادت در کار نبوده و گویا روشنی این مسأله، موجب آن شده که در کلام به آن پرداخته نشود. برداشت فوق را فرمایش منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود: ... فقبل اللّه قربان هابیل فحسده قابیل فقتله ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 312، ح 83; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 125.
23 _ قابیل ، انسانی ناآشنا به معارف الهی ، بی تقوا و حسود
قال لاقتلنک . .. قال انما یتقبل اللّه من المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 16
16 _ نفس قابیل ، دام خواسته وی و پذیرای تصمیم او بر قتل برادرش هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه
<طوعت> می تواند به معنای <تابعت> باشد، یعنی نفس قابیل در قتل برادرش هابیل پیرو او گردید. بر اساس این احتمال، قابیل نفس خو را فریب داده و آن را رام خود ساخته بود، نه اینکه فریفته وسوسه های خویش شده باشد.
ص: 81
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 14،15،19،21،30
14 _ پذیرش قربانی هابیل و رد شدن قربانی قابیل ، عامل انگیزش قابیل به قتل برادرش هابیل
فتقبل من احدهما و لم یتقبل من الاخر قال لاقتلنک
15 _ رد قربانی قابیل و پذیرش قربانی برادرش هابیل ، برانگیزنده احساس حسادت در وی نسبت به هابیل *
قال لاقتلنک
به نظر می رسد که پس از پذیرفته شدن قربانی هابیل، انگیزه ای برای تصمیم قابیل جز حسادت در کار نبوده و گویا روشنی این مسأله، موجب آن شده که در کلام به آن پرداخته نشود. برداشت فوق را فرمایش منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود: ... فقبل اللّه قربان هابیل فحسده قابیل فقتله ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 312، ح 83; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 125.
19 _ هابیل پذیرفته نشدن قربانی برادرش قابیل را معلول بی تقوایی او دانست .
و لم یتقبل من الاخر قال لاقتلنک قال انما یتقبل اللّه من المتقین
21 _ مشروط بودن پذیرش اعمال نیک به تقوا ، پاسخ هابیل به اعتراض قابیل بر پذیرفته نشدن قربانی او
قال انما یتقبل اللّه من المتقین
30 _ فربه ترین گوسفند هابیل ، قربانی قبول شده وی به درگاه خدا و دسته ای از خوشه های گندم یا مانند آن ، قربانی قبول نشده قابیل
و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم بالحق اذ قربا قرباناً
از امام سجاد(ع) درباره قربانی نمودن فرزندان آدم(ع) روایت شده: . .. قرب احدهما اسمن کبش کان فی صیانته و قرب الاخر ضغثا من سنبل فتقبل من صاحب الکبش و هو هابیل و لم یتقبل من الاخر ... .
_______________________________
تفسیر قمی، ج 1، ص 165; تفسیر برهان، ج 1، ص 459، ح 4.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 12،13
12 _ قابیل ، از زمره زیانکاران
فاصبح من الخسرین
13 _ زیانکاری قابیل ، پیامد کشتن برادرش هابیل
فقتله فاصبح من الخسرین
ص: 82
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 21
21 _ قابیل ، ملامتگر خویش ، به سبب ناتوانی از کیفیت پنهان ساختن جسد هابیل
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 20،21،25
20 _ تأسف قابیل بر نادانی خویش و ناتوانی از برابری با حیوانی همچون کلاغ
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب
21 _ قابیل ، ملامتگر خویش ، به سبب ناتوانی از کیفیت پنهان ساختن جسد هابیل
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب
25 _ قابیل ، پس از آگاهی به شیوه خاکسپاری ، ناتوان از دسترسی به جسد برادرش هابیل *
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب . ..
تفریع ندامت قابیل بر ناتوانیش بر دفن برادر، می رساند که وی پس از آگاهی بر کیفیت دفن، دیگر نمی توانسته است جثه او را به خاک بسپارد. بنابراین جثه برادر را پس از کشتن سر به نیست کرده بود. ماضی آوردن فعل <اعجزت> این معنا را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 2
2 _ هابیل ، در صدد آرام نمودن روح طغیانگر قابیل
قال لاقتلنک قال . .. لئن بسطت إلی یدک لتقتلنی ما إنّا بباسط یدی إلیک
طغیانگری قابیل از تأکید در <لاقتلنک> به دست می آید و سخنان نرم و آموزنده هابیل، نشانگر تلاش وی برای نرم و آرام ساختن قابیل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 5
ص: 83
5 _ جنایت و برادرکشی قابیل ، موجب سختگیری خداوند در مجازات قتل بر بنی اسرائیل
فقتله . .. من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل نفساً بغیر نفس
<ذلک> اشاره است به داستان هابیل و قابیل.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 33
33 _ هابیل و قابیل ، مأمور به قربانی کردن برای خدا در پی مخالفت قابیل در مورد فرمان خدا به انتصاب هابیل به وصایت حضرت آدم ( ع ) و دریافت اسم اعظم خداوند
اذ قربا قرباناً
از امام صادق(ع) روایت شده: . .. ان اللّه تبارک و تعالی اوحی الی آدم ان یدفع الوصیه و اسم اللّه الاعظم الی هابیل و کان قابیل اکبر منه فبلغ ذلک قابیل فغضب فقال: انا اولی بالکرامه و الوصیه فامرهما ان یقربا قرباناً بوحی من اللّه الیه ففعلا ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 312، ح 83; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 125.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 10
10 _ بی اعتنایی قابیل به هشدار ها و اندرز های برادرش هابیل
انی اخاف اللّه رب العلمین انی ارید . .. فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 18
18 _ قابیل ، فاقد ترس از خداوند و غافل از ربوبیت گسترده او
انی اخاف اللّه رب العلمین
چون خداترسی هابیل مانع از اقدام به قتل شده، معلوم می شود قابیل به دلیل تصمیمش بر برادرکشی، هیچ ترسی از خدا در دل نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 84
4 - مائده - 5 - 31 - 22
22 _ پیکر بیجان هابیل ، ناخوشایند برای قابیل
کیف یوری سوءه اخیه . .. فاوری سوءه اخی
از آن جهت جسد هابیل <سوءه> (شیء ناخوشایند) نامیده شده که مشاهده آن برای قابیل ناخوشایند بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 1،3،4،6،7،9،31
1 _ داستان قربانی پسران حضرت آدم ( ع ) ( هابیل و قابیل ) ، داستانی پرفایده ، عبرت آموز و شایان ذکر
و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم بالحق
آگاه نبودن قابیل از کیفیت دفن جسد هابیل، بیانگر این است که آنها از اولین انسانها بوده اند. بنابراین مراد از <آدم>، آدم ابوالبشر(ع) است و بنا به گفته مفسران، مقصود از فرزندان او، هابیل و قابیل هستند. گفتنی است که <نبأ> به خبری گفته می شود که دارای فایده بسیار باشد.
3 _ دو قربانی تقدیم شده از سوی هابیل و قابیل از یک نوع و از یک جنس بود . *
اذ قربا قرباناً
مفرد آوردن کلمه <قرباناً> _ علی رغم اینکه هر کدام جداگانه هدیه ای را قربانی کردند _ می تواند اشاره به این باشد که آن دو قربانی از یک جنس بوده است.
4 _ پیامبر ( ص ) موظف به نقل صحیح داستان قربانی هابیل و قابیل برای اهل کتاب
و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم بالحق
با توجه به آیات پیشین که درباره اهل کتاب بود، معلوم می شود که مراد از ضمیر در <علیهم>، اهل کتاب هستند.
6 _ ماجرای قربانی هابیل و قابیل ، ماجرایی واقعی ، نه افسانه و سمبلیک
و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم بالحق
در برداشت فوق <بالحق> توصیف <نبأ> گرفته شده است. یعنی داستان فرزندان آدم، داستانی واقعی است.
7 _ داستان قربانی فرزندان آدم ، به گونه ای که در قرآن بیان شده ، گزارشی واقعی و به دور از هرگونه باطل
و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم بالحق
در برداشت فوق <بالحق> متعلق به <اتل> گرفته شده است.
9 _ تنها قربانی یکی از دو فرزند آدم ، مقبول درگاه خداوند قرار گرفت .
فتقبل من احدهما و لم یتقبل من الاخر
31 _ فرمان حضرت آدم ( ع ) به هابیل و قابیل برای قربانی کردن به درگاه خدا
اذ قربا قرباناً
از امام باقر(ع) روایت شده: . .. ان آدم امر هابیل و قابیل ان یقربا قرباناً ... و هو قول اللّه عزوجل: <و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم...>.
_______________________________
کافی، ج 8، ص 113، ح 92; تفسیر برهان، ج 1، ص 458، ح 1.
ص: 85
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 -
2،4،6،12،13،14،15،19،21،31
2 _ هر یک از هابیل و قابیل هدیه ای را به رسم تقرب به پیشگاه خداوند تقدیم کردند .
اذ قربا قرباناً
<قربان> هر عمل نیکی است که با آن تقرب به خداوند قصد شود. (مجمع البیان)
4 _ پیامبر ( ص ) موظف به نقل صحیح داستان قربانی هابیل و قابیل برای اهل کتاب
و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم بالحق
با توجه به آیات پیشین که درباره اهل کتاب بود، معلوم می شود که مراد از ضمیر در <علیهم>، اهل کتاب هستند.
6 _ ماجرای قربانی هابیل و قابیل ، ماجرایی واقعی ، نه افسانه و سمبلیک
و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم بالحق
در برداشت فوق <بالحق> توصیف <نبأ> گرفته شده است. یعنی داستان فرزندان آدم، داستانی واقعی است.
12 _ تصمیم قطعی قابیل بر کشتن برادرش هابیل پس از جریان قربانی
قال لاقتلنک
لام و نون تأکید نشانه تصمیم قطعی قابیل بر قتل است.
13 _ قابیل ، برادرش هابیل را به قتل تهدید کرد .
قال لاقتلنک
14 _ پذیرش قربانی هابیل و رد شدن قربانی قابیل ، عامل انگیزش قابیل به قتل برادرش هابیل
فتقبل من احدهما و لم یتقبل من الاخر قال لاقتلنک
15 _ رد قربانی قابیل و پذیرش قربانی برادرش هابیل ، برانگیزنده احساس حسادت در وی نسبت به هابیل *
قال لاقتلنک
به نظر می رسد که پس از پذیرفته شدن قربانی هابیل، انگیزه ای برای تصمیم قابیل جز حسادت در کار نبوده و گویا روشنی این مسأله، موجب آن شده که در کلام به آن پرداخته نشود. برداشت فوق را فرمایش منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود: ... فقبل اللّه قربان هابیل فحسده قابیل فقتله ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 312، ح 83; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 125.
19 _ هابیل پذیرفته نشدن قربانی برادرش قابیل را معلول بی تقوایی او دانست .
و لم یتقبل من الاخر قال لاقتلنک قال انما یتقبل اللّه من المتقین
21 _ مشروط بودن پذیرش اعمال نیک به تقوا ، پاسخ هابیل به اعتراض قابیل بر پذیرفته نشدن قربانی او
قال انما یتقبل اللّه من المتقین
31 _ فرمان حضرت آدم ( ع ) به هابیل و قابیل برای قربانی کردن به درگاه خدا
اذ قربا قرباناً
ص: 86
از امام باقر(ع) روایت شده: . .. ان آدم امر هابیل و قابیل ان یقربا قرباناً ... و هو قول اللّه عزوجل: <و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم...>.
_______________________________
کافی، ج 8، ص 113، ح 92; تفسیر برهان، ج 1، ص 458، ح 1.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 1
1 _ تأکید هابیل بر دست نیازیدن به قتل برادر ، حتی در صورت اقدام قابیل برای کشتن او
لئن بسطت إلی یدک لتقتلنی ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک
لام قسم در <لئن> و نیز <باء> زایده در <بباسط>، دلالت بر تأکید دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 3
3 _ قابیل در دیدگاه و سخن هابیل ، در صورت اقدام به تهاجم ، مسؤول تمامی پیامد های سوء عملکرد هر کدام
انی ارید ان تبوا باثمی و اثمک
مراد از <اثمی>، به قرینه <اثمک>، گناهانی است که بر اثر درگیری آن دو به وجود می آید. زیرا به شهادت مقام، مراد از گناه قابیل، همان برادرکشی و مقدمات آن است. بنابراین مقصود هابیل این است که من تهاجمی را علیه تو آغاز نمی کنم و هرگز قصد کشتن تو را نخواهم کرد تا در درگیری احتمالی، تو مهاجم باشی و آغازگر و در نتیجه اگر تو تلف شدی و یامن کشته شدم در هر صورت گناه به گردن تو افتد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 1،2،3،4،5،10،13،16،19،21
1 _ درگیری و کشمکش درونی قابیل با هوای نفس خویش در مورد قتل هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه
2 _ وسوسه های نفسانی قابیل ، کشتن برادر را بر او هموار ساخت .
فطوعت له نفسه
<طوعت> از مصدر <تطویع> به معنای <تسهیل> و نیز <متابعت> است. برداشت فوق بر اساس معنای اول است.
3 _ وسوسه های نفسانی قابیل ، وادار کننده وی به کشتن هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
4 _ قابیل ، فریفته وسوسه های نفس خویش
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
5 _ قابیل ، برادرش هابیل را پس از جریان قربانی به قتل رسانید .
اذ قربا قرباناً . .. فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
10 _ بی اعتنایی قابیل به هشدار ها و اندرز های برادرش هابیل
انی اخاف اللّه رب العلمین انی ارید . .. فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
13 _ زیانکاری قابیل ، پیامد کشتن برادرش هابیل
ص: 87
فقتله فاصبح من الخسرین
16 _ نفس قابیل ، دام خواسته وی و پذیرای تصمیم او بر قتل برادرش هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه
<طوعت> می تواند به معنای <تابعت> باشد، یعنی نفس قابیل در قتل برادرش هابیل پیرو او گردید. بر اساس این احتمال، قابیل نفس خو را فریب داده و آن را رام خود ساخته بود، نه اینکه فریفته وسوسه های خویش شده باشد.
19 _ قابیل ، کیفیت قتل برادرش هابیل را از ابلیس آموخت
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
از امام سجاد(ع) روایت شده که بعد از خواندن آیه فوق فرمود: فلم یدر کیف یقتله حتی جاء ابلیس فعلمه . .. .
_______________________________
تفسیر قمی، ج 1، ص 165; نورالثقلین، ج 1، ص 616، ح 140.
21 _ قابیل ، _ به تحریک ابلیس _ برای آنکه نسلی از هابیل نماند تا بخاطر قبولی قربانی پدرشان برنسل قابیل افتخار کنند ، برادرش را کشت .
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
از امام باقر(ع) روایت شده که پس از قرائت آیه فوق فرمود: . .. ثم ان ابلیس ... فقال له: یا قابیل قد تقبل قربان هابیل و لم یتقبل قربانک و انک ان ترکته یکون له عقب یفتخرون علی عقبک و یقولون نحن ابناء الذی تقبل قربانه فاقتله کیلا یکون له عقب یفتخرون علی عقبک فقتله ... .
_______________________________
کافی، ج 8، ص 113، ح 92; تفسیر برهان، ج 1، ص 458.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 -
1،2،3،4،5،6،16،20،21،22،23،24،25،28
1 _ خداوند کلاغی را برای آموزش دفن هابیل به سوی قابیل گسیل داشت .
فبعث اللّه غراباً . .. لیریه کیف یوری سوءه اخیه
2 _ کلاغ با کاوش در زمین و پنهان سازی چیزی در آن ، قابیل را به کیفیت دفن جثه هابیل رهنمون ساخت .
فبعث اللّه غراباً یبحث فی الارض لیریه کیف یوری سوءه اخیه
3 _ قابیل ، ناآگاه از کیفیت دفن و پنهان سازی جثه هابیل
لیریه کیف یوری سوءه اخیه
4 _ قابیل ، سرگردان و متحیر در برابر جسد بی جان برادرش هابیل
فبعث اللّه غراباً . .. لیریه کیف یوری سوءه اخیه
برداشت فوق را فرمایش منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود: قتل قابیل هابیل و ترکه بالعراء لایدری ما یصنع به . .. .
_______________________________
مجمع البیان، ج 3، ص 286; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 124.
5 _ کلاغ گسیل داده شده برای تعلیم قابیل ، آگاه به تحیر و سرگردانی وی برای دفن هابیل
فبعث اللّه غراباً یبحث فی الارض لیریه کیف یوری سوءه اخیه
در برداشت فوق ضمیر فاعلی در <لیریه> به <غراب> برگردانده شده است. یعنی کلاغ به انگیزه نشان دادن چگونگی دفن به قابیل در زمین کاوش می کرد و چیزی را در آن نهان می ساخت.
ص: 88
6 _ فاصله زمانی اندک میان مرگ هابیل و گسیل کلاغی برای آموزش قابیل
فقتله . .. فبعث اللّه غراباً
عطف <بعث> بر <قتله> به وسیله <فاء>، بیانگر برداشت فوق است.
16 _ قابیل ، برخوردار از امداد خداوند برای دفن جسد برادرش هابیل
فبعث اللّه غراباً یبحث فی الارض لیریه
برداشت فوق بر این مبناست که روانه ساختن کلاغ و تعلیم قابیل برای رفع سرگردانی وی صورت گرفته باشد.
20 _ تأسف قابیل بر نادانی خویش و ناتوانی از برابری با حیوانی همچون کلاغ
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب
21 _ قابیل ، ملامتگر خویش ، به سبب ناتوانی از کیفیت پنهان ساختن جسد هابیل
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب
22 _ پیکر بیجان هابیل ، ناخوشایند برای قابیل
کیف یوری سوءه اخیه . .. فاوری سوءه اخی
از آن جهت جسد هابیل <سوءه> (شیء ناخوشایند) نامیده شده که مشاهده آن برای قابیل ناخوشایند بوده است.
23 _ پشیمانی قابیل از تقصیر خویش در مورد خاکسپاری برادرش هابیل
اعجزت ان اکون . .. فاصبح من الندمین
ظاهر این است که جمله <فاصبح . ..> متفرع بر جمله <اعجزت> باشد. بنابراین پشیمانی قابیل برخاسته از دفن نکردن جثه برادر خواهد بود.
24 _ قابیل ، پشیمان از قتل برادرش هابیل *
فاصبح من الندمین
بنابر اینکه <فاصبح . ..> متفرع باشد بر <فقتله> که در آیه قبل آمده است.
25 _ قابیل ، پس از آگاهی به شیوه خاکسپاری ، ناتوان از دسترسی به جسد برادرش هابیل *
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب . ..
تفریع ندامت قابیل بر ناتوانیش بر دفن برادر، می رساند که وی پس از آگاهی بر کیفیت دفن، دیگر نمی توانسته است جثه او را به خاک بسپارد. بنابراین جثه برادر را پس از کشتن سر به نیست کرده بود. ماضی آوردن فعل <اعجزت> این معنا را تأیید می کند.
28 _ حفر زمین و دفن کلاغ کشته شده توسط کلاغ دیگر _ پس از زد و خورد میان آنها _ ، راهنمای قابیل در پنهان ساختن جسد برادرش به همان شیوه
فبعث اللّه غراباً یبحث فی الارض لیریه کیف یوری سوءه اخیه
از امام سجاد(ع) روایت شده: . .. فجاء غرابان فاقبلا یتضاربان حتی قتل احدهما صاحبه ثم حفر الذی بقی الارض بمخالبه و دفن فیها صاحبه ... .
_______________________________
تفسیر قمی، ج 1، ص 166; تفسیر برهان، ج 1، ص 459، ح 4.
ص: 89
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 9
9 - ( فی المجمع ) < و قال الذین کفروا فی النار أرنا الذین أضلاّنا من الجن و الإنس > یعنون إبلیس الأبالسه و قابیل بن آدم أوّل من أبدع المعصیه . روی ذلک عن علی ( ع ) ;
در مجمع البیان راجع به قول خداوند که می فرماید: <و قال الذین کفروا فی النار أرنا الذین . ..> آمده است که: مقصود آنان رئیس أبلیس ها و قابیل فرزند آدم است که گناه و نافرمانی را پایه گذاری نمود و این مطلب از علی(ع) روایت شده است.>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 33
33 _ هابیل و قابیل ، مأمور به قربانی کردن برای خدا در پی مخالفت قابیل در مورد فرمان خدا به انتصاب هابیل به وصایت حضرت آدم ( ع ) و دریافت اسم اعظم خداوند
اذ قربا قرباناً
از امام صادق(ع) روایت شده: . .. ان اللّه تبارک و تعالی اوحی الی آدم ان یدفع الوصیه و اسم اللّه الاعظم الی هابیل و کان قابیل اکبر منه فبلغ ذلک قابیل فغضب فقال: انا اولی بالکرامه و الوصیه فامرهما ان یقربا قرباناً بوحی من اللّه الیه ففعلا ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 312، ح 83; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 125.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 12،13،15
12 _ تصمیم قطعی قابیل بر کشتن برادرش هابیل پس از جریان قربانی
قال لاقتلنک
لام و نون تأکید نشانه تصمیم قطعی قابیل بر قتل است.
13 _ قابیل ، برادرش هابیل را به قتل تهدید کرد .
قال لاقتلنک
15 _ رد قربانی قابیل و پذیرش قربانی برادرش هابیل ، برانگیزنده احساس حسادت در وی نسبت به هابیل *
قال لاقتلنک
به نظر می رسد که پس از پذیرفته شدن قربانی هابیل، انگیزه ای برای تصمیم قابیل جز حسادت در کار نبوده و گویا روشنی این مسأله، موجب آن شده که در کلام به آن پرداخته نشود. برداشت فوق را فرمایش منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود:
ص: 90
... فقبل اللّه قربان هابیل فحسده قابیل فقتله ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 312، ح 83; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 125.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 1،4
1 _ تأکید هابیل بر دست نیازیدن به قتل برادر ، حتی در صورت اقدام قابیل برای کشتن او
لئن بسطت إلی یدک لتقتلنی ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک
لام قسم در <لئن> و نیز <باء> زایده در <بباسط>، دلالت بر تأکید دارد.
4 _ توانایی هابیل بر قتل برادرش قابیل
ما إنّا بباسط . .. لاقتلک انی اخاف اللّه
اگر هابیل از قتل برادرش ناتوان بود، اقدام نکردن به قتل را ناشی از خداترسی خویش نمی شمرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 1،2
1 _ عزم هابیل بر آلوده نساختن دست خویش به خون برادر و گرفتار نیامدن به پیامد های آن
انی ارید . .. فتکون من اصحب النار
2 _ تأکید هابیل بر پیشدستی نکردن در قتل برادر ، در عین حفظ حق دفاع از خویش در برابر تهاجم وی
انی ارید ان تبوا باثمی
چنانچه مراد از <اثمی>، گناهی باشد که از کشته شدن احتمالی قابیل به دست هابیل صورت گیرد، معلوم می شود هابیل خاطر نشان ساخته است که من اگرچه قصد کشتن تو را ندارم ولی از خود دفاع می کنم، هر چند به کشتن ناخواسته تو بینجامد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 4،28
4 _ قابیل ، سرگردان و متحیر در برابر جسد بی جان برادرش هابیل
فبعث اللّه غراباً . .. لیریه کیف یوری سوءه اخیه
برداشت فوق را فرمایش منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود: قتل قابیل هابیل و ترکه بالعراء لایدری ما یصنع به . .. .
_______________________________
مجمع البیان، ج 3، ص 286; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 124.
28 _ حفر زمین و دفن کلاغ کشته شده توسط کلاغ دیگر _ پس از زد و خورد میان آنها _ ، راهنمای قابیل در پنهان ساختن جسد برادرش به همان شیوه
فبعث اللّه غراباً یبحث فی الارض لیریه کیف یوری سوءه اخیه
از امام سجاد(ع) روایت شده: . .. فجاء غرابان فاقبلا یتضاربان حتی قتل احدهما صاحبه ثم حفر الذی بقی الارض بمخالبه و دفن فیها صاحبه ... .
_______________________________
تفسیر قمی، ج 1، ص 166; تفسیر برهان، ج 1، ص 459، ح 4.
ص: 91
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 2
2 _ هر یک از هابیل و قابیل هدیه ای را به رسم تقرب به پیشگاه خداوند تقدیم کردند .
اذ قربا قرباناً
<قربان> هر عمل نیکی است که با آن تقرب به خداوند قصد شود. (مجمع البیان)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 6
6 _ هشدار هابیل به قابیل درباره بزرگی گناه آدمکشی و سنگینی عقوبت آن در قیامت
ان تبوا باثمی و اثمک فتکون من اصحب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 10
10 _ بی اعتنایی قابیل به هشدار ها و اندرز های برادرش هابیل
انی اخاف اللّه رب العلمین انی ارید . .. فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 8
8 _ نهراسیدن هابیل از تهدید برادرش به قتل وی *
لئن بسطت إلی یدک لتقتلنی . .. انی اخاف اللّه رب العلمین
تأکید هابیل بر ترس خویش از خداوند (انی اخاف)، می تواند اشاره به این باشد که از تهدید برادر، ترسی به دل او راه نیافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 92
4 - مائده - 5 - 30 - 1،3،4،16
1 _ درگیری و کشمکش درونی قابیل با هوای نفس خویش در مورد قتل هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه
3 _ وسوسه های نفسانی قابیل ، وادار کننده وی به کشتن هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
4 _ قابیل ، فریفته وسوسه های نفس خویش
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
16 _ نفس قابیل ، دام خواسته وی و پذیرای تصمیم او بر قتل برادرش هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه
<طوعت> می تواند به معنای <تابعت> باشد، یعنی نفس قابیل در قتل برادرش هابیل پیرو او گردید. بر اساس این احتمال، قابیل نفس خو را فریب داده و آن را رام خود ساخته بود، نه اینکه فریفته وسوسه های خویش شده باشد.
ص: 93
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 6
6 - معتقدان به ادیان الهی نباید در کشتن و آواره کردن همکیشان خود ، به قاتلان و آواره کنندگان یاری رسانند .
تظهرون علیهم بالاثم و العدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 10
10 _ خون و جان قاتلان نابحق و مفسدان در زمین ، فاقد ارزش و احترام
من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض
<باء> در <بغیر نفس> برای مقابله است. بنابراین مفهوم جمله شرطیه <من قتل نفساً ...> این است که قتل نفس آنگاه که در مقابل کشتن کسی (قصاص) و یا در مقابل فسادانگیزی باشد، کیفر ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 72 - 2،3
2 - خداوند ، قوم موسی رابه معرفی قاتل نوید داد و قاتلان را به افشای هویتشان تهدید کرد .
ص: 94
و اللّه مخرج ما کنتم تکتمون
مراد از <ما کنتم تکتمون> (آنچه را کتمان می کردید)، به قرینه جمله قبل، معرفی نکردن قاتل علی رغم آگاهی به آن است. مراد از <إخراج> (مصدر مخرج)، به قرینه تکتمون، آشکار ساختن است.
3 - گروهی از قوم موسی قاتل را می شناختند و از افشای هویتش خودداری می کردند .
و اللّه مخرج ما کنتم تکتمون
هر چند کتمان کردن به همه قوم موسی نسبت داده شده است، ولی به قرینه <فادارءتم>، معلوم می شود برخی از آنها قاتل را می شناختند و از معرفی آن خودداری می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 7
7 - یاری رساندن به قاتلان و آواره کنندگان اهل دین ، گناه و تجاوز است .
تظهرون علیهم بالاثم و العدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 27
27 _ قتل نفس محترم ، در پی دارنده ندامت قاتل
فاصبح من الندمین
از امام سجاد(ع) روایت شده: . .. و الذنوب التی تورث الندم قتل النفس التی حرم اللّه ... قال عزوجل فی قصه قابیل حین قتل اخاه هابیل ... <فاصبح من النادمین> ... .
_______________________________
معانی الاخبار، ص 270، ح 2; بحارالانوار، ج 73، ص 375، ح 12.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 7
7 _ خونب های قتل از روی خطا ، باید به طور کامل تسلیم خانواده مقتول گردد .
و من قتل مؤمنا خطاً . .. و دیه مسلّمه الی اهله
در معنای کلمه <مسلّمه> گفته شده است: <المدفوعه الیهم موفّره غیر منقّصه>. یعنی باید به طور کامل و بدون هیچ کاستی
ص: 95
تسلیم شود. <مجمع البیان>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 93 - 7
7 _ توبه کشتن مؤمن ، از روی خشم و غضب و یا به انگیزه های دنیایی ، قصاص است .
و من یقتل مؤمنا متعمّداً
امام صادق (ع) درباره توبه در قتل عمدی مؤمن از روی غضب یا به انگیزه های دنیایی فرمود: . .. و ان کان قتله لغضب او لسبب شیء من امر الدنیا فانّ توبته ان یقاد منه ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 276، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 533، ح 490.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 70 - 1،4،5
1 _ کسانی که مرتکب گناه شرک ، آدم کشی و زنا شده اند ، در صورتی که به توبه ، ایمان و عمل صالح روی آورند ، از عذاب و کیفر دوچندان و خوار کننده آن گناهان در امان خواهند بود .
و من یفعل ذلک . .. یض_عف له العذاب ... إلاّ من تاب و ءامن و عمل عملاًص_لحًا
جمله <إلاّ من تاب. ..> استثنا از عموم مستفاد از <من> در <من یفعل...> است.
4 _ کسانی که مرتکب گناه شرک ، آدم کشی و زنا شده اند ، در صورتی که به توبه ، ایمان و عمل صالح روی آورند ، خداوند کردار بد آنان را از نامه عملشان محو کرده و به جای آنها کردار نیک قرار می دهد .
و من یفعل ذلک . .. یض_عف له العذاب ... إلاّ من تاب ... فأُول_ئک یبدّل اللّه سیّئ
در این که مقصود از تبدیل <سیئات> به <حسنات> چیست؟ میان مفسران دو دیدگاه عمده وجود دارد: 1_ تبدیل خود اعمال بد به اعمال نیک; به گونه ای که در پرونده اعمال مؤمنان به جای <سیئه>، <حسنه> نوشته شود. 2- تبدیل آثار و پیامدهای <سیئات> _ که عقاب است _ به آثار و پیامدهای <حسنات> _ که ثواب است _ . گفتنی است برداشت فوق مبتنی بر دیدگاه نخست است.
5 _ کسانی که مرتکب گناه شرک ، آدم کشی و زنا شده اند ، در صورتی که به توبه ، ایمان و عمل صالح روی آورند ، خداوند آثار بدی های آنان ( عقاب ) را محو و به جای آنها ، آثار خوبی ها ( ثواب ) قرار می دهد .
و من یفعل ذلک . .. یض_عف له العذاب ... إلاّ من تاب ... فأُول_ئک یبدّل اللّه سیّئ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 8 - 6
ص: 96
6 - حسابرسی قاتل در قیامت ، بر دادخواهی مقتول توقف ندارد .
و إذا الموءوده سئلت
مجهول آوردن <سئلت>، حاکی از این است که فرد یا افرادی غیر از مقتول، پی گیر محاکمه قاتل خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 7
7 _ گناه شرک ، آدم کشی و زنا ، در پی دارنده عذاب طولانی و خوارکننده در قیامت
و یخلد فیه مهانًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 6
6 _ کسانی که رو به سوی شرک آرند و دست به آدم کشی و زنا بیالایند ، در حال خواری و برای همیشه در عذاب الهی گرفتار خواهند شد .
و یخلد فیه مهانًا
فوق مبتنی بر همین نظریه است. و چنان چه <ذلک> اشاره به یکایک گناهان یاد شده به صورت مستقل باشد، در این صورت چون اتفاق همه علما و مفسران بر آن است که زناکار به عذاب ابدی در قیامت گرفتار نمی شود، از این رو مقصود از <یخلد> طولانی بودن عذاب است نه جاودانگی آن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 18
18 - اولیای مقتول در صورت گذشت از حق قصاص و مطالبه دیه از قاتل ، باید با وی به گونه ای پسندیده رفتار کنند .
فمن عفی له من أخیه شیء فاتباع بالمعروف
فاعل <اتباع> محتمل است ولی مقتول، و محتمل است قاتل باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. بر این مبنا <فاتباع بالمعروف>; یعنی، اولیای مقتول باید به گونه ای پسندیده با قاتل رفتار کنند; وی را آزار ندهند; در گرفتن دیه بر او سخت نگیرند; و بیش از حد متعارف از او مطالبه نکنند و ... .
ص: 97
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 19
19 - قاتل باید با نیکی و رفتاری پسندیده ، دیه را به اولیای مقتول بپردازد .
فاتباع بالمعروف و أداء إلیه بإحسن
فاعل <أداء> قاتل است و ضمیر در <إلیه> به <أخیه> - که مراد از آن ولی مقتول است - باز می گردد. بنابراین جمله <أداء إلیه ...>; یعنی، قاتل باید دیه را با رعایت احسان به ولی مقتول بپردازد; بدین صورت که در پرداخت دیه تأخیر نکند و کمتر از مقدار تعیین شده نپردازد و موجب ناراحتی اولیای مقتول نگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 8
8 _ کسانی که به گناه شرک ، آدم کشی و زنا دست بیالایند ، در قیامت به دو عذاب جسمی و روحی گرفتار خواهند شد .
یض_عف له العذاب یوم القی_مه و یخلد فیه مهانًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 8
8 _ کسانی که به گناه شرک ، آدم کشی و زنا دست بیالایند ، در قیامت به دو عذاب جسمی و روحی گرفتار خواهند شد .
یض_عف له العذاب یوم القی_مه و یخلد فیه مهانًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 8
8 _ کسانی که به گناه شرک ، آدم کشی و زنا دست بیالایند ، در قیامت به دو عذاب جسمی و روحی گرفتار خواهند شد .
یض_عف له العذاب یوم القی_مه و یخلد فیه مهانًا
ص: 98
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 93 - 5
5 _ عذاب کسی که مؤمنی را از روی عمد بکشد ، آماده و مهیّاست .
و من یقتل مؤمنا متعمّداً . .. و اعدّ له عذاباً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 8،13،27
8 - اولیای مقتول می توانند قاتل را از قصاص عفو کنند .
فمن عفی له من أخیه شیء
مراد از <من> قاتل و مقصود از <أخیه> ولی مقتول می باشد. ضمیرهای <له> و <أخیه> به <من>، یعنی قاتل باز می گردد و <شیء> عبارت است از حق قصاص. بنابراین جمله <فمن عفی ...> چنین معنا می شود: پس آن قاتلی که از طرف ولی مقتول چیزی از حق قصاص بر او بخشیده شود ... .
13 - قاتل در صورتی که از قصاص عفو شود ، باید به اولیای مقتول خون بها بپردازد .
فمن عفی له من أخیه شیء . .. و أداء إلیه بإحسن
27 - قاتل ، در صورتی که از قصاص عفو شود و پس از آن دیگری را به قتل برساند ، باید کشته شود و مورد عفو قرار نگیرد .
کتب علیکم القصاص . .. فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
برداشت فوق بر این اساس است که: مقصود از <من> در جمله فوق، قاتل باشد نه ولیّ مقتول. بر این مبنا <ذلک> به <عفو> - که از جمله <فمن عفی له> به دست می آید - اشاره دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 31
31 _ جایگاه قاتل یک انسان در جهنم ، همان جایگاه قاتل همه انسانهاست ، اگر چه عذابشان متفاوت است .
من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعاً
امام باقر(ع) در پاسخ سؤال از معنای آیه فوق فرمود: یوضع فی موضع من جهنم . .. لو قتل الناس جمیعا انما کان یدخل ذلک المکان قلت: فانه قتل آخر؟ قال: یضاعف علیه.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 271، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 619، ح 150.
ص: 99
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 10
10 _ مشرکان ، آدم کشان و زناکاران ، به روز رستاخیز با کیفر اعمالشان روبه رو خواهند شد .
والذین لایدعون مع اللّه إل_هًا . .. و لایزنون و من یفعل ذلک یلق أثامًا
<ذلک> اشاره است به سه گناهی که در جمله های قبل یاد شده است و <اثام> به معنای جزا و کیفر گناه می باشد (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 4،27
4 - قاتل باید خود را برای قانون قصاص تسلیم کند .
یایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص
مخاطبان واقعی جمله <کتب علیکم> قاتلان هستند. بنابراین بر خود قاتل است که برای اجرای قانون قصاص، خویشتن را آماده کند و این به معنای لزوم تسلیم برای اجرای قصاص می باشد.
27 - قاتل ، در صورتی که از قصاص عفو شود و پس از آن دیگری را به قتل برساند ، باید کشته شود و مورد عفو قرار نگیرد .
کتب علیکم القصاص . .. فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
برداشت فوق بر این اساس است که: مقصود از <من> در جمله فوق، قاتل باشد نه ولیّ مقتول. بر این مبنا <ذلک> به <عفو> - که از جمله <فمن عفی له> به دست می آید - اشاره دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 14،16،30
14 - اخوت و برادری اهل ایمان با یکدیگر
یایها الذین ءامنوا . .. فمن عفی له من أخیه شیء
16 - گذشت از قصاص ، مظهر عواطف ایمانی و اخوت اسلامی است .
فمن عفی له من أخیه شیء
30 - حلبی می گوید : از امام صادق ( ع ) . . . درباره سخن خداوند که فرموده < فمن عفی له من أخیه شی فاتباع بالمعروف و أداء إلیه بإحسان > سؤال کردم ، فرمود : < ینبغی للذی له الحق ان لایعسر أخاه إذا کان قد صالحه علی دیه و ینبغی للذی علیه
ص: 100
الحق ان لایمطل أخاه إذا قدر علی ما یعطیه و یؤدی إلیه بإحسان قال : و سألته عن قول اللّه عز و جل < فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم > فقال : هو الرجل یقبل الدیه أو یعفو أو یصالح ثم یعتدی فیقتل فله عذاب ألیم کما قال اللّه عز و جل ;
سزاوار است کسی که صاحب حق خون است و توافق در دیه کرده اند، در گرفتن دیه سخت گیری نکند و سزاوار است برای کسی که باید دیه بدهد اگر توانایی پرداخت آن را دارد کوتاهی نکند و با نیکویی پرداخت نماید. حلبی گوید: از سخن خداوند که فرموده: <فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم> سؤال نمودم، امام فرمود: مراد کسی است که دیه را پذیرفته یا عفو نموده و یا مصالحه کرده، سپس تجاوز نماید و دست به قتل زند; پس همان طوری که خداوند فرموده برای او عذاب دردناکی است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 24،26
24 - کسانی که پس از عفو قاتل از قصاص و یا گرفتن دیه در پی کشتن وی برآیند ، به عذابی دردناک گرفتار خواهند شد .
فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
برداشت فوق بر این مبناست که <ذلک> اشاره به گرفتن دیه باشد. در این صورت جمله <فمن اعتدی ...> بیانگر این است که: اولیای مقتول اگر قاتل را عفو کنند و از او مطالبه دیه نمایند، پس از آن حق ندارند در صدد کشتن وی باشند و او را قصاص کنند.
26 - ولیّ مقتول اگر پس از عفو یا گرفتن دیه ، قاتل را بکشد ، باید کشته شود . *
فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
جمله <فله عذاب ألیم> را می توان بیان واقعیتی دانست که تجاوزگر در دنیا یا آخرت به آن گرفتار خواهد شد و می توان آن را حکمی کیفری و مجازاتی شمرد که جامعه اسلامی باید آن را اجرا کند. برداشت فوق بر اساس دومین احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 4
4 _ گناه شرک ، آدم کشی و زنا در پی دارنده اشد مجازات در قیامت
یض_عف له العذاب یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 1،2
1 _ کسانی که رو به سوی شرک آرند و دست به آدم کشی و زنا بیالایند ، در قیامت دو چندان عذاب و کیفر خواهند شد .
ص: 101
یض_عف له العذاب یوم القی_مه
در این که چرا افراد یاد شده، دو چندان مجازات خواهند شد، میان مفسران دو دیدگاه وجود دارد: 1_ مقصود از <یضاعف. ..> دو چندان شدن مجازات کسانی است که هر سه گناه شرک، آدم کشی و زنا را با هم مرتکب شوند; زیرا شرک موجب دو چندان شدن مجازات بزه کاری می شود. برداشت یاد شده و برداشت بعدی مبتنی بر این نظریه است. 2- مقصود، تشدید مجازات افراد یاد شده است نه دو چندان شدن آن.
2 _ شرک ، موجب دو چندان شدن کیفر بزه کاری ( آدمکشی ، زنا و . . . ) در قیامت
یض_عف له العذاب یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 31
31 _ جایگاه قاتل یک انسان در جهنم ، همان جایگاه قاتل همه انسانهاست ، اگر چه عذابشان متفاوت است .
من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعاً
امام باقر(ع) در پاسخ سؤال از معنای آیه فوق فرمود: یوضع فی موضع من جهنم . .. لو قتل الناس جمیعا انما کان یدخل ذلک المکان قلت: فانه قتل آخر؟ قال: یضاعف علیه.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 271، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 619، ح 150.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 70 - 2
2 - قوم موسی ، بر این باور بودند که گاو مورد نظر برای ذبح و حل معمای قتل ، باید ویژگی های منحصر به فرد داشته باشد .
إن البقر تشبه علینا
<تشابه> به معنای همانند بودن است و چون با <علی> متعدی شده، متضمن معنای التباس و اشتباه نیز هست. بنابراین <إن البقر ...>; یعنی، آن گاو توصیف شده به میانسالی و زرد رنگی، مصادیق زیادی دارد که همگی مشابه یکدیگرند و این موجب می شود که ندانیم کدامین را انتخاب کنیم. این جمله از قوم موسی، حکایت از آن دارد که: آنان گمان داشتند گاو مورد نظر برای ذبح باید به گونه ای توصیف شود که تنها یک فرد داشته باشد تا همانندی از بین برود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 73 - 1،2
1 - خداوند ، به قوم موسی فرمان داد تا قطعه ای از گاو ذبح شده را بر پیکر مقتول بزنند .
فقلنا اضربوه ببعضها
ص: 102
ضمیر مفعولی در <إضربوه> به <نفساً> بر می گردد و ضمیر در <ببعضها> به <بقره> ارجاع می شود.
2 - مقتول قوم موسی در پی زده شدن پاره ای از گاو ذبح شده بر وی ، زنده شد .
فقلنا اضربوه ببعضها کذلک یحی اللّه الموتی
عبارت <کذلک یحی اللّه الموتی; خداوند بدین سان مردگان را زنده می کند> پس از جمله <فقلنا . ..> دلالت بر زنده شدن آن مقتول دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 7
7 _ خداوند ، گناهان مقتول به ناحق را به پای قاتل او ثبت خواهد کرد .
انی ارید ان تبوا باثمی و اثمک
برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از <اثمی>، مطلق گناهان باشد. برداشت فوق را فرمایش منقول از امام باقر(ع) تأیید می کند که فرمود: من قتل مؤمناً متعمداً اثبت اللّه علیه جمیع الذنوب و بری المقتول منها و ذلک قول اللّه تعالی <انی ارید ان تبوا باثمی و اثمک فتکون من اصحب النار>.
_______________________________
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال (مترجم)، ص 636، ح 9، باب عقاب من قتل نفساً متعمداً; نورالثقلین، ج 1، ص 613، ح 133.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 4،13
4 - قاتل باید خود را برای قانون قصاص تسلیم کند .
یایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص
مخاطبان واقعی جمله <کتب علیکم> قاتلان هستند. بنابراین بر خود قاتل است که برای اجرای قانون قصاص، خویشتن را آماده کند و این به معنای لزوم تسلیم برای اجرای قصاص می باشد.
13 - قاتل در صورتی که از قصاص عفو شود ، باید به اولیای مقتول خون بها بپردازد .
فمن عفی له من أخیه شیء . .. و أداء إلیه بإحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 19
ص: 103
19- < عن إسحاق بن عمار قال : قلت لأبی الحسن ( ع ) إن الله عزّوجلّ یقول فی کتابه : < . . .فلایسرف فی القتل إنه کان منصوراً > فما ه_ذا الإسراف الذی نهی الله عزّوجلّ عنه قال : نهی أن یقتل غیر قاتله أو یمثل بالقاتل قلت : فما معنی قوله : < إنه کان منصوراً > قال : و أیّ نصره أعظم من أن یدفع القاتل إلی أولیاء المقتول فیقتله و لاتبعه تلزمه من قتله فی دین و لا دنیا ;
اسخاق بن عمار گوید: به امام موسی بن جعفر(ع) گفتم: همانا خدای _ عزّوجلّ _ در کتابش می فرماید: <. .. فلایسرف فی القتل إنه کان منصوراً> این اسراف چه اسرافی است که خداوند عزّوجلّ از آن نهی کرده است[راوی گوید]گفتم: پس معنای سخن خدا <إنه کان منصوراً> چیست؟ فرمود: چه نصرتی بزرگ تر از اینکه قاتل به اولیای مقتول داده می شود و آنان قاتل را می کُشند و پیامدهایی که لازمه قتل است _ چه پیامدهای دینی و چه دنیایی _ دامنگیر آنان نمی شود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 6
6 _ هشدار هابیل به قابیل درباره بزرگی گناه آدمکشی و سنگینی عقوبت آن در قیامت
ان تبوا باثمی و اثمک فتکون من اصحب النار
ص: 104
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 2،3
2 - قذف کنندگان ( کسانی که به زنان پاکدامن بدون دلیل نسبت زنا دهند ) ، در صورت توبه و اصلاح رفتار خویش و جبران زیان وارده بر شخص متهم ، مشمول بخشش و آمرزش خدا خواهند شد .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و ا
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که اصلاح، پس از توبه و پشیمانی در هر موردی، متناسب با همان مورد است. بنابراین اصلاح گناه تهمت زدن، به این خواهد بود که ضرر و زیان مادی، معنوی، فردی و اجتماعی وارده بر متهم جبران شود.
3 - توبه نسبت دهندگان بی دلیل زنا به زنان پاکدامن _ در صورت اصلاح رفتار خویش و جبران ضرر و زیان وارده بر متهمان _ موجب رفع مجازات فسق و عدم پذیرش شهادت از آنان می شود .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أ
برداشت فوق، مبتنی براین نکته است که پذیرش توبه، شامل تمامی مجازات های مطرح شده در آیه قبل برای تهمت زنندگان شود; ولی حدّ قذف (صد تازیانه) را به خاطر وجود دلیل خاص قطعی شامل نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 2
2 - قذف کنندگان ( کسانی که به زنان پاکدامن بدون دلیل نسبت زنا دهند ) ، در صورت توبه و اصلاح رفتار خویش و جبران زیان وارده بر شخص متهم ، مشمول بخشش و آمرزش خدا خواهند شد .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و ا
ص: 105
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که اصلاح، پس از توبه و پشیمانی در هر موردی، متناسب با همان مورد است. بنابراین اصلاح گناه تهمت زدن، به این خواهد بود که ضرر و زیان مادی، معنوی، فردی و اجتماعی وارده بر متهم جبران شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 3
3 - توبه نسبت دهندگان بی دلیل زنا به زنان پاکدامن _ در صورت اصلاح رفتار خویش و جبران ضرر و زیان وارده بر متهمان _ موجب رفع مجازات فسق و عدم پذیرش شهادت از آنان می شود .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أ
برداشت فوق، مبتنی براین نکته است که پذیرش توبه، شامل تمامی مجازات های مطرح شده در آیه قبل برای تهمت زنندگان شود; ولی حدّ قذف (صد تازیانه) را به خاطر وجود دلیل خاص قطعی شامل نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 14
14 - < عن أبی جعفر ( ع ) . . . و نزل بالمدینه < والذین یرمون المحصنات ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثمانین جلده و لاتقبلوا لهم شهاده ابداً و أُول_ئک هم الفاسقون > . . . فبرأه اللّه ما کان مقیماً علی الفریه من أن یسمّی بالإیمان . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده که آیه <والذین یرمون المحصنات. .. أُول_ئک هم الفاسقون> در مدینه نازل شده است... پس خداوند کسی را که تهمت زنا می زند با زمانی که بر این تهمت باقی باشد، او را از مؤمن نامیده شدن به دور داشته است...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 7
7 - اتهام بی دلیل زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، موجب از میان رفتن همیشگی حق شهادت نسبت دهندگان ، در تمامی صحنه های گواهی
والذین یرمون المحصن_ت . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده ابدًا
ص: 106
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 4
4 - منزوی ساختن و بی مهری کردن به قذف کنندگان و اتهام زنندگان به زنان پاکدامن ، وظیفه ای الهی بر عهده اهل ایمان
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. لعنوا فی الدنیا
جمله <لعنوا فی الدنیا> می تواند بیانگر وظیفه اهل ایمان نسبت به قذف کنندگان باشد که در برداشت فوق، بدان اشاره شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 13 - 3
3 - در صورتی که قذف کنندگان از اقامه بینه ناتوان باشند ، تکذیب آنان و مبرا دانستن دامن متهم ، واجب است .
لولا جاءو علیه بأربعه شهداء فإذ لم یأتوا بالشهداء فأُول_ئک عند اللّه هم الک_ذبون
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که جمله <فأُول_ئک عند اللّه هم الکاذبون> انشا در قالب اخبار باشد; یعنی، این افراد محکوم به کذب و دروغ گویی اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 9
9 - < فی مجمع البیان [ أحد القولین فی ه_ذه الآیه ] ان الإستثناء یرجع إلی الأمرین فإذا تاب قبلت شهادته حدّ أو لم یحد و قول أبی جعفر ( ع ) و أبی عبداللّه ( ع ) ;
در مجمع البیان آمد است که [یکی از دو قول در آیه یاد شده] این است که استثنا به هر دو امر بازمی گردد. پس هرگاه قذف کننده توبه کند، شهادت او قبول می شود; چه حد بر او جاری شده باشد و چه نشده باشد ... و ان قول امام باقر و امام صادق _ علیهماالسلام _ است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 24 - 8
8 - کسانی که با حیثیت زنان مؤمن ، بازی کرده و با قذف و نسبت دادن زنا به آنان ، به بد نام کردن ایشان در جامعه می پردازند ،
ص: 107
به محاکمه و بازخواست الهی تهدید شدند .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. یوم تشهد علیهم ألسنتهم ... بما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 13 - 4
4 - در پیشگاه خداوند ، قذف کنندگان بی دلیل سرآمد دروغ گویان اند .
فأُول_ئک عند اللّه هم الک_ذبون
ضمیر <هم> ضمیر فصل و <الکاذبون> مسند محلی به <ال> جنس و مفید حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 9
9 - نسبت دهندگان بی دلیل زنا به زنان پاکدامن ، مردمی فرومایه و بی اعتبار در جامعه اسلامی
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده أبدًا
پذیرفته نشدن گواهی نسبت دهندگان دروغین زنا به زنان پاکدامن و نیز توصیف آنان با کلمه <فاسقان>، حاکی از فرومایگی و بی اعتباری آنان در جامعه اسلامی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 2
2 - قذف کنندگان ( کسانی که به زنان پاکدامن بدون دلیل نسبت زنا دهند ) ، در صورت توبه و اصلاح رفتار خویش و جبران زیان وارده بر شخص متهم ، مشمول بخشش و آمرزش خدا خواهند شد .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و ا
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که اصلاح، پس از توبه و پشیمانی در هر موردی، متناسب با همان مورد است. بنابراین اصلاح گناه تهمت زدن، به این خواهد بود که ضرر و زیان مادی، معنوی، فردی و اجتماعی وارده بر متهم جبران شود.
ص: 108
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 3
3 - توبه نسبت دهندگان بی دلیل زنا به زنان پاکدامن _ در صورت اصلاح رفتار خویش و جبران ضرر و زیان وارده بر متهمان _ موجب رفع مجازات فسق و عدم پذیرش شهادت از آنان می شود .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أ
برداشت فوق، مبتنی براین نکته است که پذیرش توبه، شامل تمامی مجازات های مطرح شده در آیه قبل برای تهمت زنندگان شود; ولی حدّ قذف (صد تازیانه) را به خاطر وجود دلیل خاص قطعی شامل نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 5
5 - عذاب بزرگ خداوند ، پیامد و کیفر قذف کردن زنان عفیف و مؤمن است .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. لهم عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 3
3 - توبه نسبت دهندگان بی دلیل زنا به زنان پاکدامن _ در صورت اصلاح رفتار خویش و جبران ضرر و زیان وارده بر متهمان _ موجب رفع مجازات فسق و عدم پذیرش شهادت از آنان می شود .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أ
برداشت فوق، مبتنی براین نکته است که پذیرش توبه، شامل تمامی مجازات های مطرح شده در آیه قبل برای تهمت زنندگان شود; ولی حدّ قذف (صد تازیانه) را به خاطر وجود دلیل خاص قطعی شامل نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 3
3 - توبه نسبت دهندگان بی دلیل زنا به زنان پاکدامن _ در صورت اصلاح رفتار خویش و جبران ضرر و زیان وارده بر متهمان _ موجب رفع مجازات فسق و عدم پذیرش شهادت از آنان می شود .
ص: 109
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أ
برداشت فوق، مبتنی براین نکته است که پذیرش توبه، شامل تمامی مجازات های مطرح شده در آیه قبل برای تهمت زنندگان شود; ولی حدّ قذف (صد تازیانه) را به خاطر وجود دلیل خاص قطعی شامل نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 8
8 - اتهام بی دلیل زنا به زنان پاکدامن ، بدترین نوع فسق است و نسبت دهندگان آن ، سرآمد فاسقان اند .
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء . .. و أُول_ئک هم الف_سقون
ضمیر <هم> ضمیر فصل و <الفاسقون> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است. منحصر کردن اهل فسق به نسبت دهندگان زنای بی دلیل به زنان پاکدامن، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 25 - 1
1 - کسانی که به زنان پاکدامن و مؤمن تهمت زنا می زنند ، در قیامت بی هیچ تخفیف و ترحمی و به صورت کامل ، کیفر کارشان را دریافت خواهند کرد .
الذین یرمون المحصن_ت . .. یومئذ یوفّیهم اللّه دینهم
ضمیر <هم> در <یوفّیهم> و <دینهم> به <قذف کنندگان> (الذین یرمون المحصنات) بازمی گردد و <توفیه> (مصدر <یوفّی>) به معنای پرداخت به صورت تام و کامل است و مقصود از <دین> _ به قرینه این که آیه شریفه در باره قیامت است _ جزا می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 1،2
1 - کیفر نسبت دهندگان زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، بدون ارائه چهارگواه ناظر ، هشتاد ضربه شلاق با تازیانه چرمی است .
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
<جلد> (مصدر <اجلدوا>) گاهی به معنای <زدن با تازیانه چرمی> و گاهی به معنای <بر پوست بدن کسی با تازیانه زدن> می آید. برداشت فوق، بر مبنای کار برد اول است. گفتنی است که <رمی> (مصدر <یرمون>) به معنای تیر انداختن است و در این جا استعاره از نسبت دادن امری ناخوشایند به مردم است که در اصطلاح فقه از آن تعبیر به <قذف> می شود.
ص: 110
2 - هشتاد ضربه تازیانه بر پوست بدن ، کیفر نسبت دهندگان زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، بدون ارائه چهار گواه ناظر
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 8
8 - < عن سماعه عنه فی قول اللّه عزّوجلّ < و لاتقبلوا لهم شهاده أبداً . . . إلاّ الذین تابوا > . . . قال یکذب نفسه علی رؤوس الناس حتّی یضرب و یستغفر ربّه و إذا فعل ذالک فقد ظهرت توبته ;
سماعه روایت می کند که امام(ع) در باره قول خدای _ عزّوجل _ <و لاتقبلوا لهم شهاده أبداً . .. إلاّ الذین تابوا> فرمود: قذف کننده باید خود را در اجتماع مردم تکذیب کند تا حد بر او جاری گردد و از خدا طلب آمرزش کند و اگر این کار را کرد، توبه او آشکار شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 24 - 3
3 - شهادت و گواهی زبان ، دست و پای قذف کنندگان و تهمت زنندگان به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، بر اعمال ناروایشان در قیامت
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. یوم تشهد علیهم ألسنتهم ... بما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 24 - 3
3 - شهادت و گواهی زبان ، دست و پای قذف کنندگان و تهمت زنندگان به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، بر اعمال ناروایشان در قیامت
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. یوم تشهد علیهم ألسنتهم ... بما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 111
12 - نور - 24 - 24 - 3
3 - شهادت و گواهی زبان ، دست و پای قذف کنندگان و تهمت زنندگان به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، بر اعمال ناروایشان در قیامت
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. یوم تشهد علیهم ألسنتهم ... بما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 15
15 - < عن الصادق ( ع ) عن أبیه عن جدّه ( ع ) أنّ علیاً ( ع ) قال ، لیس بین خمس من النساء و بین أزواجهنّ ملاعنه . . . والمجلود فی الفریه لأنّ اللّه عزّوجلّ یقول : و لاتقبلوا لهم شهاده أبداً . . . ;
امام صادق(ع) از پدرش و او از جدش روایت کرده است که حضرت علی(ع) فرمود: بین پنج دسته از زنان با شوهرانشان ملاعنه نیست (یعنی قانون لعان اجراء نمی شود). .. از جمله آنها، کسانی هستند که به علت تهمت زنا زدن، تازیانه خورده اند; زیرا خداوند فرمود: <و لاتقبلوالهم شهاده أبداً>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 9
9 - < فی مجمع البیان [ أحد القولین فی ه_ذه الآیه ] ان الإستثناء یرجع إلی الأمرین فإذا تاب قبلت شهادته حدّ أو لم یحد و قول أبی جعفر ( ع ) و أبی عبداللّه ( ع ) ;
در مجمع البیان آمد است که [یکی از دو قول در آیه یاد شده] این است که استثنا به هر دو امر بازمی گردد. پس هرگاه قذف کننده توبه کند، شهادت او قبول می شود; چه حد بر او جاری شده باشد و چه نشده باشد ... و ان قول امام باقر و امام صادق _ علیهماالسلام _ است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 15
15 - < عن الصادق ( ع ) عن أبیه عن جدّه ( ع ) أنّ علیاً ( ع ) قال ، لیس بین خمس من النساء و بین أزواجهنّ ملاعنه . . . والمجلود فی الفریه لأنّ اللّه عزّوجلّ یقول : و لاتقبلوا لهم شهاده أبداً . . . ;
امام صادق(ع) از پدرش و او از جدش روایت کرده است که حضرت علی(ع) فرمود: بین پنج دسته از زنان با شوهرانشان ملاعنه نیست (یعنی قانون لعان اجراء نمی شود). .. از جمله آنها، کسانی هستند که به علت تهمت زنا زدن، تازیانه خورده اند; زیرا خداوند فرمود: <و لاتقبلوالهم شهاده أبداً>.
ص: 112
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 7 - 3
3 - مردانی که با سوگند دروغین ، همسرانشان را متهم به زنا کنند ، مستحق لعنت خدایند .
والخ_مسه أنّ لعنت اللّه علیه إن کان من الک_ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 1
1 - قذف کنندگان و اتهام زنندگان به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، مورد نفرین در دنیا و آخرت
إنّ الذین یرمون المحصن_ت الغ_فل_ت المؤمن_ت لعنوا فی الدنیا و الأخره
<محصنات> به معنای زنان عفیف و پاکدامن است (لسان العرب). مقصود از <غافلات> (زنان غافل) ممکن است زنانی باشند که آن قدر از آلودگی جنسی به دوراند که گویا به کلی از چنین مسائلی بی خبراند و ممکن است زنانی باشند که از آنچه به آنان نسبت ناروا داده اند (فحشا)، کاملاً بی خبراند و در هر دو صورت به چنین زنانی زنان نجیب گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 24 - 8
8 - کسانی که با حیثیت زنان مؤمن ، بازی کرده و با قذف و نسبت دادن زنا به آنان ، به بد نام کردن ایشان در جامعه می پردازند ، به محاکمه و بازخواست الهی تهدید شدند .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. یوم تشهد علیهم ألسنتهم ... بما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 6
6 - پذیرش توبه قذف کنندگان و پاک شدن آنان از آثار فسق ، ناشی از غفران و رحمت خداوند است .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون 0 إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أ
ص: 113
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 6
6 - پذیرش توبه قذف کنندگان و پاک شدن آنان از آثار فسق ، ناشی از غفران و رحمت خداوند است .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون 0 إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 9
9 - نسبت دهندگان بی دلیل زنا به زنان پاکدامن ، مردمی فرومایه و بی اعتبار در جامعه اسلامی
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده أبدًا
پذیرفته نشدن گواهی نسبت دهندگان دروغین زنا به زنان پاکدامن و نیز توصیف آنان با کلمه <فاسقان>، حاکی از فرومایگی و بی اعتباری آنان در جامعه اسلامی است.
ص: 114
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 7،8
7 - خودنمایی و تجمل گرایی قارون ، باعث برانگیخته شدن خوی دنیاخواهی عناصر غافل و دنیاطلب بود .
قال الذین یریدون الحیوه الدنیا . .. إنّه لذو حظّ عظیم
8 - اظهار حسرت و دریغ از سوی دنیاطلبان غافل ، به هنگام مشاهده قارون در تجمل ویژه خود
قال الذین یریدون الحیوه الدنیا ی_لیت لنا مثل ما أُوتی ق_رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 22
22 - زراندوزی قارون و خودداری وی از پرداختن حقوق مالی ، باعث پیدایش فساد و تباهی در میان بنی اسرائیل بود .
و لاتبغ الفساد فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 11
11 - < عن النبی ( ص ) : . . . إنّ قارون أوّل من اختال فخسف اللّه به و بداره الأرض ;
ص: 115
از نبی اکرم(ص) روایت شده است:. .. قارون اولین کسی بود که تکبر ورزید; پس خدا او و خانه اش را در زمین فرو برد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 22
22 - زراندوزی قارون و خودداری وی از پرداختن حقوق مالی ، باعث پیدایش فساد و تباهی در میان بنی اسرائیل بود .
و لاتبغ الفساد فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 6،9
6 - ثروت افسانه ای قارون ، موجب طغیان وی علیه ملت خود گردید .
و ءاتین_ه من الکنوز
بازگو کردن ثروت فراوان قارون، پس از معرفی وی به عنوان فردی متجاوز و طغیانگر، می تواند توضیح دهنده علیت این طغیان و تجاوز باشد.
9 - شادمانی مغرورانه قارون به خاطر ثروت افسانه ای خویش
و ءاتین_ه من الکنوز . .. إذ قال له قومه لاتفرح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 7
7 - خودنمایی و تجمل گرایی قارون ، باعث برانگیخته شدن خوی دنیاخواهی عناصر غافل و دنیاطلب بود .
قال الذین یریدون الحیوه الدنیا . .. إنّه لذو حظّ عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 4
4 - دلبستگی شدید قارون به اندوخته های خویش ، مانع از خرج کردن آنها در راه رضای خدا و تأمین سعادت اخروی خویش بود
ص: 116
.
و ابتغ فیما ءاتیک اللّه الدار الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 2
2 - هلاکت قارون ، بازتاب طغیان و رفتار ظالمانه وی با مردم خویش بود .
إنّ ق_رون کان من قوم موسی فبغی علیهم . .. فخسفنا به و بداره الأرض
برداشت یاد شده با توجه به تفریع <فخسفنا> بر <فبغی علیهم> به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 2
2 - هلاکت قارون ، بازتاب طغیان و رفتار ظالمانه وی با مردم خویش بود .
إنّ ق_رون کان من قوم موسی فبغی علیهم . .. فخسفنا به و بداره الأرض
برداشت یاد شده با توجه به تفریع <فخسفنا> بر <فبغی علیهم> به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 3،4
3 - قارون ، مدعی بهره مندی از دانش و خلاقیت ویژه برای تحصیل ثروت بود .
قال إنّما أُوتیته علی علم عندی
4 - مؤثر دانستن دانش و ابتکار فردی در فزونی ثروت ، توجیه قارون برای ترک انفاق و احسان نکردن خود
إذ قال له قومه . .. و أحسن ... قال إنّما أُوتیته علی علم عندی
از این که قارون در پاسخ به توصیه قومش به انفاق و احسان، گفت: این ثروت ها، ناشی از دانش و ابتکار من است; می توان استفاده کرد که او با این پاسخ، درصدد توجیه کار خود (ترک احسان) برآمده بود.
ص: 117
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 16
16 - ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، عامل هلاکت قارون و فرورفتن با خانه اش در کام زمین
فخسفنا به و بداره الأرض . .. ویکأنّه لایفلح الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 7،12،14
7 - پیدایش روحیه تسلیم و رضا ( تسلیم در برابر اراده خدا و رضا به داده او ) در آرزومندان ثروت قارونی ، با مشاهده هلاکت غافلگیرانه وی
و أصبح الذین . .. ویکأنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء من عباده و یقدر
تعبیر <اللّه یبسط الرزق. ..> نشانگر این حقیقت است که روزیِ انسان ها در دست خداوند است. بنابراین ما به هر چه او مصلحت بداند (هر چند فقر و تنگدستی) راضی و تسلیم هستیم.
12 - آگاهی دل باختگان دنیا به عاقبت شوم دنیاطلبی ، پس از مشاهده نگون بختی قارون
لولا أن منّ اللّه علینا لخسف بنا
14 - آگاهی یافتن آرزومندان مال و ثروت به پی آمد شوم ناسپاسی در برابرنعمت های الهی ، با مشاهده نگون بختی قارون
ویکأنّه لایفلح الک_فرون
<کفر> (مصدر <کافرون>) در این جا مقابل <شکر> و به معنای ناسپاسی است. جمله <و یکأنّه لایفلح الکافرون> اعتراف دنیاطلبان به ناسپاسی خود در مقابل خدا است و اشاره به علت هلاکت قارون دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 11
11 - دستیابی به ثروتی هم چون ثروت قارون ، نهایت آرزوی دنیاطلبان غافل قوم وی بود .
قال الذین یریدون الحیوه الدنیا ی_لیت لنا مثل ما أُوتی ق_رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 118
16 - غافر - 40 - 25 - 6
6 - وحشت و احساس خطر فرعون ، هامان و قارون از گسترش آیین موسی و قوت گرفتن پیروان آن حضرت
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
از فرمان فرعون و. .. به قتل ایمان آورندگان به موسی(ع)، برداشت یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 3
3 - قارون ، مدعی بهره مندی از دانش و خلاقیت ویژه برای تحصیل ثروت بود .
قال إنّما أُوتیته علی علم عندی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 39 - 6،7
6 - قارون و فرعون و هامان ، با پیامبری موسی ( ع ) برخوردی مستکبرانه کردند .
و ق_رون و . .. و لقد جاءهم موسی ... فاستکبروا
7 - قارون و فرعون و هامان ، روحیه مستکبرانه داشتند و در سرزمین مصر ، مستکبرانه رفتار می کردند .
و ق_رون و فرعون و ه_م_ن . .. فاستکبروا فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 20
20 - قارون ، عنصری فسادگر و تباهی آفرین بود .
و لاتبغ الفساد فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 83 - 3
3 - برتری جویی و فسادانگیزی ، مهم ترین و اصلی ترین صفت ناپسند قارون
تلک الدار الأخره نجعلها للذین لایریدون علوًّا فی الأرض و لا فسادًا
ص: 119
برداشت بالا با توجه به این نکته است که آیه مورد بحث نوعی جمع بندی از مطالبی است که تا این جا درباره داستان قارون و اوصاف وی ذکر شده بود. در این جمع بندی از دو صفت قارون (که مهم ترین و محوری ترین اوصاف او بود) یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 3
3 - فرعون ، هامان و قارون ، در اختیار دارنده همه امکانات اجتماعی ( اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی ) و مانع اصلی بر سر راه هدایت مردم
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا . .. و لقد أرسلنا موسی ... إلی فرعون و ه_م_ن و
برداشت یاد شده از آن جااست که این آیه، در صدد بیان نمونه و مصداقی از مردمی است که قدرت سیاسی و اقتصادی فزون تر از کافران صدر اسلام داشتند و مانع تبلیغ و رسالت پیامبر الهی بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 5
5 - فرمان فرعون ، هامان و قارون ، بر کشتن فرزندان ذکور مؤمنان همراه موسی ( ع )
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 83 - 3
3 - برتری جویی و فسادانگیزی ، مهم ترین و اصلی ترین صفت ناپسند قارون
تلک الدار الأخره نجعلها للذین لایریدون علوًّا فی الأرض و لا فسادًا
برداشت بالا با توجه به این نکته است که آیه مورد بحث نوعی جمع بندی از مطالبی است که تا این جا درباره داستان قارون و اوصاف وی ذکر شده بود. در این جمع بندی از دو صفت قارون (که مهم ترین و محوری ترین اوصاف او بود) یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 120
13 - قصص - 28 - 81 - 5
5 - حضور نداشتن مردم به هنگام واقعه فرورفتن خانه قارون در دل زمین
فما کان له من فئه ینصرونه
چنان که از آیه بعد استفاده می شود واقعه <فرو رفتن قارون> هنگام شب رخ داد; یعنی، زمانی که مردم در خانه هایشان آرمیده بودند. بنابراین در آن لحظه کسانی نبودند که بتوانند به یاری قارون بشتابند و قارون در اوج بی کسی در کام زمین فرو رفت. جمله <ما کان له من فئه...> بیانگر این معنا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 1
1 - اطلاع یافتن مردم از فرو رفتن قارون با خانه اش در کام زمین در بامداد آن شب
و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 80 - 7
7 - ثروت افسانه ای قارون ، بسی کم ارزش تر از پاداش های الهی در دیدگاه فرزانگان بنی اسرائیل
و قال الذین أُوتوا العلم ویلکم ثواب اللّه خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 8
8 - تلاش بی ثمر قارون ، برای نجات جان خویش از فرو رفتن در زمین
و ما کان من المنتصرین
مقصود این است که قارون در لحظه فرو رفتن نه کسی را داشت که به او کمک کند و نه خودش می توانست جان خویش را نجات دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 6
ص: 121
6 - تنهایی قارون ( نبودن خدمه وی ) در لحظه فرو رفتن وی با خانه اش در کام زمین
فما کان له من فئه ینصرونه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 1
1 - تأثیرناپذیری قارون در برابر اندرز های قوم خویش
إذ قال له قومه لاتفرح . .. و ابتغ فیما ءاتیک اللّه الدار الأخره ... قال إنّما أُ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 2
2 - قارون ، عنصری متجاوز و طغیانگر بود .
إنّ ق_رون کان من قوم موسی فبغی علیهم
<بَغْی> (مصدر <بغی>) به معنای ظلم و تجاوز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 3
3 - نمایان شدن قارون بر قوم خویش ، در نهایت آرایش و تجمل
فخرج علی قومه فی زینته
تعبیر <فی زینته> نشانگر آن است که وی در حالی بر مردم ظاهر شد که غرق در تجمل بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 3
3 - اقدام خداوند به نابود ساختن قارون ، در شب همان روز که خود را با تجمل ویژه اش بر مردم نمایانده بود .
فخرج علی قومه فی زینته . .. فخسفنا به ... و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس
قید <بالأمس> (دیروز) در این آیه، بیانگر مطلب یاد شده است.
ص: 122
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 5
5 - رفتار تحقیرآمیز قاورن با مردم ، علی رغم پیوند نژادی وی با آنان
فخرج علی قومه فی زینته
تعبیر <علی قومه> به جای <علی الناس> بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 6
6 - وحشت و احساس خطر فرعون ، هامان و قارون از گسترش آیین موسی و قوت گرفتن پیروان آن حضرت
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
از فرمان فرعون و. .. به قتل ایمان آورندگان به موسی(ع)، برداشت یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 5
5 - قوم قارون ، وی را بر حسن استفاده از ثروت خدادادی خویش و به کار گرفتن آن در راه آبادسازی سرای آخرت ترغیب کردند .
و ابتغ فیما ءاتیک اللّه الدار الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 4
4 - آرزوکنندگان ثروت قارونی ، با مشاهده فرورفتن وی و خانه اش در زمین شگفت زده شدند .
و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس یقولون ویکأنّ
واژه <وَیْ> وقتی به کار می رود که شخص بخواهد شگفتی خود را از موضوعی بیان کند.
ص: 123
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 1،5
1 - اقدام قارون به خودنمایی و فخرفروشی بر قوم خویش
فخرج علی قومه فی زینته
تعبیر <علی قومه> به جای <إلی قومه>، نشان می دهد که وی با انگیزه بزرگ نمایی و تحقیر مردم بر آنان ظاهر شده بود.
5 - رفتار تحقیرآمیز قاورن با مردم ، علی رغم پیوند نژادی وی با آنان
فخرج علی قومه فی زینته
تعبیر <علی قومه> به جای <علی الناس> بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 4
4 - مؤثر دانستن دانش و ابتکار فردی در فزونی ثروت ، توجیه قارون برای ترک انفاق و احسان نکردن خود
إذ قال له قومه . .. و أحسن ... قال إنّما أُوتیته علی علم عندی
از این که قارون در پاسخ به توصیه قومش به انفاق و احسان، گفت: این ثروت ها، ناشی از دانش و ابتکار من است; می توان استفاده کرد که او با این پاسخ، درصدد توجیه کار خود (ترک احسان) برآمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 12
12 - دستگیری از مردم و نیکی کردن به آنان ، توصیه دیگر قوم قارون به وی
و أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 6
6 - تهمت سحر و دروغ گویی به موسی ( ع ) ، از سوی فرعون ، هامان و قارون
فقالوا س_حر کذّاب
ص: 124
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 10
10 - قارون ، فردی افزون طلب و ناراضی به سهم خویش بود .
و لاتنس نصیبک من الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 4،5
4 - قارون ، اندوخته های بسیاری داشت .
و ءاتین_ه من الکنوز ما إنّ مفاتحه لتنوأُ بالعصبه أُولی القوّه
5 - حمل کلید صندوق های گنج قارون ، کاری دشوار بود حتی برای جماعتی نیرومند .
إنّ مفاتحه لتنوأُ بالعصبه أُولی القوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 1
1 - اقدام قارون به خودنمایی و فخرفروشی بر قوم خویش
فخرج علی قومه فی زینته
تعبیر <علی قومه> به جای <إلی قومه>، نشان می دهد که وی با انگیزه بزرگ نمایی و تحقیر مردم بر آنان ظاهر شده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 9
9 - از دید دنیاطلبان ، قارون در اوج لذت و خوشبختی قرار داشت .
فخرج علی قومه . .. قال الذین یریدون الحیوه الدنیا ... إنّه لذو حظّ عظیم
<حظّ> به معنای بهره و نصیب است; یعنی، او از سعادت و نیک بختی بهره بزرگی دارد.
ص: 125
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 18
18 - < إنّ قارون کان من قوم موسی > أی کان من بنی اسرائیل ثمّ من سبط موسی و هو ابن خالته . . . روی ذلک عن أبی عبداللّه ( ع ) ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند: <إنّ قارون کان من قوم موسی> روایت شده که قارون از قوم بنی اسرائیل و از تیره موسی(ع) و پسرخاله آن حضرت بود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 11
11 - قوم خیرخواه قارون ، خواهان بسنده کردن وی به سهم خویش و صرف کردن مازاد آن در راه خدا
و لاتنس نصیبک من الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 10
10 - قارون ، فردی افزون طلب و ناراضی به سهم خویش بود .
و لاتنس نصیبک من الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 9
9 - خواری ، ذلت ، عجز و ناتوانی سخت قارون به هنگام فرورفتن در کام زمین
فما کان له من فئه ینصرونه من دون اللّه و ما کان من المنتصرین
ص: 126
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 5
5 - رفتار تحقیرآمیز قاورن با مردم ، علی رغم پیوند نژادی وی با آنان
فخرج علی قومه فی زینته
تعبیر <علی قومه> به جای <علی الناس> بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 7
7 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع )
فقالوا س_حر کذّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 7،9،12
7 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان ، تنها راه پیشگیری از رواج آیین موسی ، در نگاه فرعون ، هامان و قارون
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که نخستین واکنش فرعون و. .. در برابر ایمان آورندگان به موسی(ع)، قتل پسران آنان بود.
9 - زنده گذاشتن دختران مؤمنان _ علی رغم کشتار پسران آنان _ اقدام بی رحمانه دیگر فرعون ، هامان و قارون علیه موسی ( ع ) و بنی اسرائیل بود .
و استحیوا نساءهم
12 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع ) و پیروان او
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه و استحیوا نساءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 4
4 - مؤثر دانستن دانش و ابتکار فردی در فزونی ثروت ، توجیه قارون برای ترک انفاق و احسان نکردن خود
إذ قال له قومه . .. و أحسن ... قال إنّما أُوتیته علی علم عندی
از این که قارون در پاسخ به توصیه قومش به انفاق و احسان، گفت: این ثروت ها، ناشی از دانش و ابتکار من است; می توان استفاده
ص: 127
کرد که او با این پاسخ، درصدد توجیه کار خود (ترک احسان) برآمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 7
7 - خودنمایی و تجمل گرایی قارون ، باعث برانگیخته شدن خوی دنیاخواهی عناصر غافل و دنیاطلب بود .
قال الذین یریدون الحیوه الدنیا . .. إنّه لذو حظّ عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 5
5 - حمل کلید صندوق های گنج قارون ، کاری دشوار بود حتی برای جماعتی نیرومند .
إنّ مفاتحه لتنوأُ بالعصبه أُولی القوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 13
13 - نکوهش قارون از سوی خدا ، به خاطر درس نگرفتن از فرجام شوم زراندوزان پیش از خود
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 39 - 5
5 - قارون و فرعون و هامان ، چهره های سرشناس و پرنفوذ جامعه خود بودند .
و ق_رون و فرعون و ه_م_ن و لقد جاءهم موسی بالبیّن_ت
با توجه به این که موسی(ع) پیامبری مبعوث شده از جانب خداوند برای توده های بنی اسرائیل بود، ذکر نام سه تن از میان آنان و یادآوری این که موسی(ع) با بینات، به سوی قارون و فرعون و هامان آمد، نشان می دهد که آنان چهره های سرشناس و صاحب نفوذی بوده اند.
ص: 128
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 14
14 - توطئه مشترک فرعون ، هامان و قارون برای کشتار فرزندان ذکور مؤمنان در عصر موسی ( ع ) نافرجام ماند .
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه . .. و ما کید الک_فرین إلاّ فی ضل_ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 2
2 - فرعون ، هامان و قارون ، سه عنصر سرشناس ، با نفوذ و نیرومند در عصر رسالت موسی ( ع )
و لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 2،3
2 - قارون ، عنصری متجاوز و طغیانگر بود .
إنّ ق_رون کان من قوم موسی فبغی علیهم
<بَغْی> (مصدر <بغی>) به معنای ظلم و تجاوز است.
3 - رفتار ظالمانه و تجاوزکارانه قارون علیه بنی اسرائیل ، علی رغم پیوند نژادی وی با آنان
إنّ ق_رون کان من قوم موسی فبغی علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 3
3 - رفتار ظالمانه و تجاوزکارانه قارون علیه بنی اسرائیل ، علی رغم پیوند نژادی وی با آنان
إنّ ق_رون کان من قوم موسی فبغی علیهم
ص: 129
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 12
12 - قارون ، فرد قدرتمند و زورمدار جامعه خویش بود .
من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 40 - 14،19
14 - هلاکت قوم عاد و ثمود و قارون و هامان و فرعون با عذاب های الهی ، نتیجه ظلمی بود که خود ، در حق خود ، روا داشتند .
فکلاًّ أخذنا بذنبه . .. و ما کان اللّه لیظلمهم ول_کن کانوا أنفسهم یظلمون
19 - اقوام عاد و ثمود و نیز قارون و فرعون و هامان ، با آلودگی مداومِ به گناه ، همواره به خود ، ستم روا داشتند .
فکلاًّ أخذنا بذنبه . .. ول_کن کانوا أنفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 3
3 - فرجام شوم قارون ، درس عبرتی است برای همه ثروتمندان مغرور و طغیانگر .
إنّ قارون . .. فبغی علیهم ... فخسفنا به و بداره الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 11
11 - داستان فرعون ، هامان و قارون ، عبرت آموز و نمونه ای از سرگذشت انسان های بدفرجام و نابودشده
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان ع_قبه الذین کانوا من قبلهم . .. فأخذهم ال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 6
6 - فرورفتن شبانه قارون با خانه اش در کام زمین ، رخدادی سخت تکان دهنده ، بیدارگر و درس آموز برای کسانی که روز پیش آرزوی ثروتی چونان ثروت وی را داشتند .
ص: 130
و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس یقولون ویکأنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء من عباد
کلمه <مکانه>، منصوب به نزع خافض و صفت برای اسم محذوف <مکاناً> است; یعنی، <الذین تمنّوا مکاناً مثل مکانه; آنان که دیروز منزلتی هم چون منزلت قارون را آرزو کرده بودند. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 13
13 - نکوهش قارون از سوی خدا ، به خاطر درس نگرفتن از فرجام شوم زراندوزان پیش از خود
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 9
9 - خواری ، ذلت ، عجز و ناتوانی سخت قارون به هنگام فرورفتن در کام زمین
فما کان له من فئه ینصرونه من دون اللّه و ما کان من المنتصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 39 - 8
8 - قارون و فرعون و هامان ، هیچ گاه ، نتوانستند بر اراده و قضای خدا ، پیشی گیرند .
و ق_رون و فرعون و ه_م_ن . .. و ما کانوا س_بقین
به قرینه آیات پیش _ که درباره عذاب اقوام مکذِّب انبیا است _ و نیز آیه بعد _ که درباره عقوبت قارون و فرعون و هامان است _ سبقت نگرفتن آنان، سبقت نگرفتن بر امر و قضای الهی در عذاب مکذبان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 40 - 3،8
3 - درهم کوبیده شدن قارون و فرعون و هامان و اقوام عاد و ثمود ، به اراده و عذاب الهی بود .
فکلاًّ أخذنا بذنبه
8 - برخی از مکذِّبان انبیا ( قارون ) ، در کام زمین فرو رفتند و نابود گردیدند .
ص: 131
و ق_رون . .. فکلاًّ أخذنا بذنبه ... و منهم من خسفنا به الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 2
2 - اعتقاد قارون به نقش تعیین کننده دانش و ابتکار در دستیابی انسان به مال و ثروت و نه لطف و احسان خداوند
إذ قال له قومه . .. أحسن کما أحسن اللّه إلیک ... قال إنّما أُوتیته علی علم عندی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 9
9 - شادمانی مغرورانه قارون به خاطر ثروت افسانه ای خویش
و ءاتین_ه من الکنوز . .. إذ قال له قومه لاتفرح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 9
9 - شادمانی مغرورانه قارون به خاطر ثروت افسانه ای خویش
و ءاتین_ه من الکنوز . .. إذ قال له قومه لاتفرح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 6
6 - ثروت افسانه ای قارون ، موجب طغیان وی علیه ملت خود گردید .
و ءاتین_ه من الکنوز
بازگو کردن ثروت فراوان قارون، پس از معرفی وی به عنوان فردی متجاوز و طغیانگر، می تواند توضیح دهنده علیت این طغیان و تجاوز باشد.
ص: 132
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 2
2 - هلاکت قارون ، بازتاب طغیان و رفتار ظالمانه وی با مردم خویش بود .
إنّ ق_رون کان من قوم موسی فبغی علیهم . .. فخسفنا به و بداره الأرض
برداشت یاد شده با توجه به تفریع <فخسفنا> بر <فبغی علیهم> به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 16
16 - ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، عامل هلاکت قارون و فرورفتن با خانه اش در کام زمین
فخسفنا به و بداره الأرض . .. ویکأنّه لایفلح الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 5،17
5 - پشیمان شدن دنیاطلبان غافل از سخنان نسنجیده روز پیش خویش با دیدن فرجام شوم قارون
و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس یقولون ویکأنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء من عباد
برخی از مفسران واژه <وَیْ> را کلمه <تندم> گرفته و گفته اند: این واژه در مقام اظهار پشیمانی به کار می رود.
17 - ثروت اندوزان قارون صفت و ناسپاس ، در معرض گرفتار شدن به فرجام شوم قارون
فخسفنا به و بداره الأرض . .. ویکأنّه لایفلح الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 11
11 - داستان فرعون ، هامان و قارون ، عبرت آموز و نمونه ای از سرگذشت انسان های بدفرجام و نابودشده
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان ع_قبه الذین کانوا من قبلهم . .. فأخذهم ال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 13
ص: 133
13 - اعتراف آرزوکنندگان ثروت قارونی به لطف و رحمت خداوند در حق ایشان ، به خاطر گرفتار نساختن آنان به سرنوشت قارون ( فرو نبردن آنان در زمین )
لولا أن منّ اللّه علینا لخسف بنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 1،5،6،7،8،9،11
1 - اقدام خداوند به از میان برداشتن قارون و فرو بردن وی و خانه اش در درون زمین
فخسفنا به و بداره الأرض
5 - حضور نداشتن مردم به هنگام واقعه فرورفتن خانه قارون در دل زمین
فما کان له من فئه ینصرونه
چنان که از آیه بعد استفاده می شود واقعه <فرو رفتن قارون> هنگام شب رخ داد; یعنی، زمانی که مردم در خانه هایشان آرمیده بودند. بنابراین در آن لحظه کسانی نبودند که بتوانند به یاری قارون بشتابند و قارون در اوج بی کسی در کام زمین فرو رفت. جمله <ما کان له من فئه...> بیانگر این معنا است.
6 - تنهایی قارون ( نبودن خدمه وی ) در لحظه فرو رفتن وی با خانه اش در کام زمین
فما کان له من فئه ینصرونه
7 - تنها خداوند ، شاهد فرورفتن قارون و خانه اش در کام زمین بود .
فما کان له من فئه . .. من دون اللّه
<من دون اللّه> استثنا از <من فئه> است; یعنی، در آن لحظه کسی جز خدا حضور نداشت.
8 - تلاش بی ثمر قارون ، برای نجات جان خویش از فرو رفتن در زمین
و ما کان من المنتصرین
مقصود این است که قارون در لحظه فرو رفتن نه کسی را داشت که به او کمک کند و نه خودش می توانست جان خویش را نجات دهد.
9 - خواری ، ذلت ، عجز و ناتوانی سخت قارون به هنگام فرورفتن در کام زمین
فما کان له من فئه ینصرونه من دون اللّه و ما کان من المنتصرین
11 - < عن النبی ( ص ) : . . . إنّ قارون أوّل من اختال فخسف اللّه به و بداره الأرض ;
از نبی اکرم(ص) روایت شده است:. .. قارون اولین کسی بود که تکبر ورزید; پس خدا او و خانه اش را در زمین فرو برد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 16
16 - ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، عامل هلاکت قارون و فرورفتن با خانه اش در کام زمین
فخسفنا به و بداره الأرض . .. ویکأنّه لایفلح الک_فرون
ص: 134
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 1
1 - قارون ، از قوم موسی ( از تبار بنی اسرائیل ) بود .
إنّ ق_رون کان من قوم موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 39 - 7
7 - قارون و فرعون و هامان ، روحیه مستکبرانه داشتند و در سرزمین مصر ، مستکبرانه رفتار می کردند .
و ق_رون و فرعون و ه_م_ن . .. فاستکبروا فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 5
5 - فرمان فرعون ، هامان و قارون ، بر کشتن فرزندان ذکور مؤمنان همراه موسی ( ع )
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 12
12 - قارون ، فرد قدرتمند و زورمدار جامعه خویش بود .
من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 135
16 - غافر - 40 - 24 - 2
2 - فرعون ، هامان و قارون ، سه عنصر سرشناس ، با نفوذ و نیرومند در عصر رسالت موسی ( ع )
و لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 10
10 - قارون ، فردی سنگ دل و بی رحم بود .
إذ قال له قومه لاتفرح
از این که قارون علیه ملت و مردم هم نژاد خود دست به ظلم و تجاوز زد، می تواند به سنگ دلی و بی رحمی او پی برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 4
4 - قارون ، اندوخته های بسیاری داشت .
و ءاتین_ه من الکنوز ما إنّ مفاتحه لتنوأُ بالعصبه أُولی القوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 1،5،6،8،9
1 - اقدام خداوند به از میان برداشتن قارون و فرو بردن وی و خانه اش در درون زمین
فخسفنا به و بداره الأرض
5 - حضور نداشتن مردم به هنگام واقعه فرورفتن خانه قارون در دل زمین
فما کان له من فئه ینصرونه
چنان که از آیه بعد استفاده می شود واقعه <فرو رفتن قارون> هنگام شب رخ داد; یعنی، زمانی که مردم در خانه هایشان آرمیده بودند. بنابراین در آن لحظه کسانی نبودند که بتوانند به یاری قارون بشتابند و قارون در اوج بی کسی در کام زمین فرو رفت. جمله <ما کان له من فئه...> بیانگر این معنا است.
6 - تنهایی قارون ( نبودن خدمه وی ) در لحظه فرو رفتن وی با خانه اش در کام زمین
فما کان له من فئه ینصرونه
8 - تلاش بی ثمر قارون ، برای نجات جان خویش از فرو رفتن در زمین
و ما کان من المنتصرین
مقصود این است که قارون در لحظه فرو رفتن نه کسی را داشت که به او کمک کند و نه خودش می توانست جان خویش را نجات
ص: 136
دهد.
9 - خواری ، ذلت ، عجز و ناتوانی سخت قارون به هنگام فرورفتن در کام زمین
فما کان له من فئه ینصرونه من دون اللّه و ما کان من المنتصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 1،3،4،6،12،16
1 - اطلاع یافتن مردم از فرو رفتن قارون با خانه اش در کام زمین در بامداد آن شب
و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس
3 - اقدام خداوند به نابود ساختن قارون ، در شب همان روز که خود را با تجمل ویژه اش بر مردم نمایانده بود .
فخرج علی قومه فی زینته . .. فخسفنا به ... و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس
قید <بالأمس> (دیروز) در این آیه، بیانگر مطلب یاد شده است.
4 - آرزوکنندگان ثروت قارونی ، با مشاهده فرورفتن وی و خانه اش در زمین شگفت زده شدند .
و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس یقولون ویکأنّ
واژه <وَیْ> وقتی به کار می رود که شخص بخواهد شگفتی خود را از موضوعی بیان کند.
6 - فرورفتن شبانه قارون با خانه اش در کام زمین ، رخدادی سخت تکان دهنده ، بیدارگر و درس آموز برای کسانی که روز پیش آرزوی ثروتی چونان ثروت وی را داشتند .
و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس یقولون ویکأنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء من عباد
کلمه <مکانه>، منصوب به نزع خافض و صفت برای اسم محذوف <مکاناً> است; یعنی، <الذین تمنّوا مکاناً مثل مکانه; آنان که دیروز منزلتی هم چون منزلت قارون را آرزو کرده بودند. ..>.
12 - آگاهی دل باختگان دنیا به عاقبت شوم دنیاطلبی ، پس از مشاهده نگون بختی قارون
لولا أن منّ اللّه علینا لخسف بنا
16 - ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، عامل هلاکت قارون و فرورفتن با خانه اش در کام زمین
فخسفنا به و بداره الأرض . .. ویکأنّه لایفلح الک_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 16
16 - فرعون ، هامان و قارون ، از کافران بودند .
إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون فقالوا س_حر کذّاب . .. و ما کید الک_فرین إلاّ فی ضل_ل
ص: 137
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 40 - 1
1 - هر یک از فرعون و هامان و قارون مناسب گناهشان کیفر شدند .
فکلاًّ أخذنا بذنبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 40 - 1،18،19
1 - هر یک از فرعون و هامان و قارون مناسب گناهشان کیفر شدند .
فکلاًّ أخذنا بذنبه
18 - اقوام عاد و ثمود و نیز قارون و فرعون و هامان ، مردمانی گناه پیشه بودند .
فکلاًّ أخذنا بذنبه . .. و ما کان اللّه لیظلمهم و ل_کن کانوا أنفسهم یظلمون
19 - اقوام عاد و ثمود و نیز قارون و فرعون و هامان ، با آلودگی مداومِ به گناه ، همواره به خود ، ستم روا داشتند .
فکلاًّ أخذنا بذنبه . .. ول_کن کانوا أنفسهم یظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 7
7 - تنها خداوند ، شاهد فرورفتن قارون و خانه اش در کام زمین بود .
فما کان له من فئه . .. من دون اللّه
<من دون اللّه> استثنا از <من فئه> است; یعنی، در آن لحظه کسی جز خدا حضور نداشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 9
9 - از دید دنیاطلبان ، قارون در اوج لذت و خوشبختی قرار داشت .
فخرج علی قومه . .. قال الذین یریدون الحیوه الدنیا ... إنّه لذو حظّ عظیم
<حظّ> به معنای بهره و نصیب است; یعنی، او از سعادت و نیک بختی بهره بزرگی دارد.
ص: 138
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 3،4
3 - قارون ، مدعی بهره مندی از دانش و خلاقیت ویژه برای تحصیل ثروت بود .
قال إنّما أُوتیته علی علم عندی
4 - مؤثر دانستن دانش و ابتکار فردی در فزونی ثروت ، توجیه قارون برای ترک انفاق و احسان نکردن خود
إذ قال له قومه . .. و أحسن ... قال إنّما أُوتیته علی علم عندی
از این که قارون در پاسخ به توصیه قومش به انفاق و احسان، گفت: این ثروت ها، ناشی از دانش و ابتکار من است; می توان استفاده کرد که او با این پاسخ، درصدد توجیه کار خود (ترک احسان) برآمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 77 - 4
4 - دلبستگی شدید قارون به اندوخته های خویش ، مانع از خرج کردن آنها در راه رضای خدا و تأمین سعادت اخروی خویش بود .
و ابتغ فیما ءاتیک اللّه الدار الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 1
1 - فرعون ، هامان و قارون ، در قلمرو رسالت موسی ( ع )
و لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 12،13
12 - اقدام قوم قارون ( بنی اسرائیل ) به نصیحت کردن و برحذر داشتن وی از شادمانی و غرور بی جا
ص: 139
إذ قال له قومه لاتفرح
13 - رفتار ناصحانه قوم قارون با وی ، امری شایان توجه و یادآوری است .
إذ قال له قومه لاتفرح
<إذ> در محل نصب و مفعول برای فعل محذوف است; یعنی، <اذکروا إذ قال له قومه. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 1
1 - اقدام خداوند به از میان برداشتن قارون و فرو بردن وی و خانه اش در درون زمین
فخسفنا به و بداره الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 76 - 1،3،18
1 - قارون ، از قوم موسی ( از تبار بنی اسرائیل ) بود .
إنّ ق_رون کان من قوم موسی
3 - رفتار ظالمانه و تجاوزکارانه قارون علیه بنی اسرائیل ، علی رغم پیوند نژادی وی با آنان
إنّ ق_رون کان من قوم موسی فبغی علیهم
18 - < إنّ قارون کان من قوم موسی > أی کان من بنی اسرائیل ثمّ من سبط موسی و هو ابن خالته . . . روی ذلک عن أبی عبداللّه ( ع ) ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند: <إنّ قارون کان من قوم موسی> روایت شده که قارون از قوم بنی اسرائیل و از تیره موسی(ع) و پسرخاله آن حضرت بود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 5
5 - رفتار تحقیرآمیز قاورن با مردم ، علی رغم پیوند نژادی وی با آنان
فخرج علی قومه فی زینته
تعبیر <علی قومه> به جای <علی الناس> بیانگر مطلب یاد شده است.
ص: 140
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 39 - 5
5 - قارون و فرعون و هامان ، چهره های سرشناس و پرنفوذ جامعه خود بودند .
و ق_رون و فرعون و ه_م_ن و لقد جاءهم موسی بالبیّن_ت
با توجه به این که موسی(ع) پیامبری مبعوث شده از جانب خداوند برای توده های بنی اسرائیل بود، ذکر نام سه تن از میان آنان و یادآوری این که موسی(ع) با بینات، به سوی قارون و فرعون و هامان آمد، نشان می دهد که آنان چهره های سرشناس و صاحب نفوذی بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 3،4
3 - فرعون ، هامان و قارون ، در اختیار دارنده همه امکانات اجتماعی ( اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی ) و مانع اصلی بر سر راه هدایت مردم
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا . .. و لقد أرسلنا موسی ... إلی فرعون و ه_م_ن و
برداشت یاد شده از آن جااست که این آیه، در صدد بیان نمونه و مصداقی از مردمی است که قدرت سیاسی و اقتصادی فزون تر از کافران صدر اسلام داشتند و مانع تبلیغ و رسالت پیامبر الهی بودند.
4 - نقش کلیدی و کارساز هامان و قارون ، در دستگاه حکومتی فرعون
إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون
یاد شدن هامان و قارون در کنار فرعون (بدون ذکر دیگر اقشار جامعه)، حاکی از مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 1،3
1 - اطلاع یافتن مردم از فرو رفتن قارون با خانه اش در کام زمین در بامداد آن شب
و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس
3 - اقدام خداوند به نابود ساختن قارون ، در شب همان روز که خود را با تجمل ویژه اش بر مردم نمایانده بود .
فخرج علی قومه فی زینته . .. فخسفنا به ... و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس
قید <بالأمس> (دیروز) در این آیه، بیانگر مطلب یاد شده است.
ص: 141
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 82 - 3
3 - اقدام خداوند به نابود ساختن قارون ، در شب همان روز که خود را با تجمل ویژه اش بر مردم نمایانده بود .
فخرج علی قومه فی زینته . .. فخسفنا به ... و أصبح الذین تمنّوا مکانه بالأمس
قید <بالأمس> (دیروز) در این آیه، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 1
1 - اقدام خداوند به از میان برداشتن قارون و فرو بردن وی و خانه اش در درون زمین
فخسفنا به و بداره الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 39 - 1
1 - قارون و فرعون و هامان ، سه شخصیت هلاک شده با عذاب الهی اند .
و ق_رون و فرعون و ه_م_ن
<قارون> عطف بر <عاداً> است. <عاداً> مفعول فعل مقدر (أهلکنا) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 40 - 11،14،15
11 - نابود کردن قوم عاد و ثمود با طوفان و صدای مهیب و نیز هلاکت قارون و فرعون و هامان با فرورفتن در کام زمین و امواج دریا ، نشانه پیشی داشتن قضای الهی بر هر قدرتی است .
و ق_رون و فرعون و ه_م_ن . .. و ما کانوا س_بقین . فکلاًّ أخذنا بذنبه فمنهم
14 - هلاکت قوم عاد و ثمود و قارون و هامان و فرعون با عذاب های الهی ، نتیجه ظلمی بود که خود ، در حق خود ، روا داشتند .
فکلاًّ أخذنا بذنبه . .. و ما کان اللّه لیظلمهم ول_کن کانوا أنفسهم یظلمون
15 - آنچه خداوند با اقوام عاد و ثمود و نیز با قارون و فرعون و هامان کرد ، ظلم خدا به آنان نبود .
فکلاًّ أخذنا بذنبه . .. و ما کان اللّه لیظلمهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 142
16 - غافر - 40 - 24 - 7
7 - موضع گیری واحد فرعون ، هامان و قارون در چگونگی و شیوه مبارزه با موسی ( ع )
فقالوا س_حر کذّاب
ص: 143
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 106 - 3
3 _ قاضی باید همواره به درگاه خداوند استغفار کند .
لتحکم بین الناس . .. و استغفر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 7،19
7 _ داوران تحکیم ، دارای اختیار در حکم به سازش یا جدایی بین زن و مرد و یا تعیین شروط بر هر یک از آن دو
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
کلمه <حَکَم> بیانگر این است که داور می تواند بر اساس آنچه به مصلحت زن و شوهر است، حکم کند.
19 _ نفوذ حکم داوران برگزیده به سازش یا جدایی زن و شوهر ، در گرو تفویض اختیار داوری از سوی زن و شوهر به آنان
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: لیس للحکمین ان یفرّقا حتی . .. و یشترطا علیهما: ان شئنا جمعنا و ان شئنا فرّقنا.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 146، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 478، ح 233 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 367، ح 1 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 241، ح 126.
ص: 144
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 26 - 12
12_ داور ماجرای یوسف و زلیخا ، به درستی داوری خویش و دلالت نحوه پارگی پیراهن بر کشف ماجرا ، اطمینان کامل داشت .
و شهد شاهد من أهلها إن کان قمیصه قُدّ من قُبل
مراد از شهادت در <شهد شاهد> اظهار نظر کردن، قضاوت کردن و . .. است. تعبیر کردن از اینها به شهادت دادن _ که دیدن و مشاهده کردن را می طلبد - برای رساندن این معناست که آن شخص، آن چنان به صحت داوری و نظر خویش اطمینان داشت که گویا شاهد ماجرا بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 26 - 12
12 - لزوم مبارزه با هوای نفس ، برای رهبران و داوران جامعه الهی
ی_داود إنّا جعلن_ک خلیفه فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 9
9 _ ضرورت هشیاری حاکمان و قاضیان نسبت به تزویر دسیسه گران ، برای منحرف ساختن آنان از حکم و داوری بر پایه تعالیم قرآن
و احذرهم ان یفتنوک عن بعض ما أنزل اللّه إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 87 - 5
5 _ خداوند ، برترین حکم کننده و بهترین داور است .
و هو خیر الحکمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 145
6 - اعراف - 7 - 89 - 32
32 _ خداوند برترین حاکم و فیصله دهنده درگیری ها و کشمکش های طرفداران حق و باطل
و أنت خیر الفتحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 109 - 10
10 _ خداوند ، بهترین حاکم و داور است .
و هو خیر الحکمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 80 - 12
12_ خداوند ، بهترین داور و حکم کننده است .
و هو خیر الح_کمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 106 - 2
2 _ ضرورت نیایش قاضیان به درگاه خداوند ، برای دوری نفس آنان از تمایل به خیانتکاران
و لاتکن للخائنین خصیماً. و استغفر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 105 - 12،13
12 _ متصدیان امر قضا ، وظیفه دار فراگیری دانش قضا و علوم مربوط به آن
لتحکم بین الناس بما اریک اللّه
13 _ فراگیری قران و سنت ، شرط تصدی سمت قضاوت
إنّا انزلنا إلیک الکتب بالحق لتحکم بین الناس بما اریک اللّه
ظاهراً مراد از <ما اریک>، احکامی است که در قرآن به آنها تصریح نشده و خداوند آنها را به پیامبر(ص) آموخته است. در برداشت فوق از آنها به سنت پیامبر(ص) تعبیر شده است.
ص: 146
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 58 - 16
16 _ خداوند ، شنوای احکام صادره از سوی قاضیان و حاکمان
و اذا حکمتم بین النّاس ان تحکموا بالعدل . .. انّ اللّه کان سمیعاً بصیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 47 - 4،8
4 _ احکام صادره از سوی قاضیان مسیحی ، در صورتی که بر اساس انجیل باشد ، نافذ و دارای اعتبار است .
و لیحکم أهل الانجیل بما أنزل اللّه فیه
چون اهل انجیل از امر و نهی قرآن پیروی نمی کنند، می توان گفت مراد از (ولیحکم) تنفیذ احکامی است که عالمان مسیحی بر اساس انجیل صادر می کنند.
8 _ قوانین حکومتی و قضاوت ها ، تنها در صورتی نافذ است که بر اساس احکام الهی صادر شود .
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الفسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 19،20
19 _ نفوذ حکم داوران برگزیده به سازش یا جدایی زن و شوهر ، در گرو تفویض اختیار داوری از سوی زن و شوهر به آنان
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: لیس للحکمین ان یفرّقا حتی . .. و یشترطا علیهما: ان شئنا جمعنا و ان شئنا فرّقنا.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 146، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 478، ح 233 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 367، ح 1 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 241، ح 126.
20 _ نفوذ حکم دو داور برگزیده بر جدایی زن و شوهر ، در گرو توافق هر دو داور بر آن حکم است .
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از نفوذ حکم یکی از حکمین به جدایی زن و شوهر فرمود: لا یکون تفریق حتی یجتمعا جمیعاً علی التفریق فاذا اجتمعا علی التفریق جاز تفریقهما.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 147، ح 4 ; نورالثقلین، ج 1، ص 478، ح 235.
ص: 147
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 47 - 5
5 _ احکام قاضیان مسیحی تنها در بین همکیشان آنان دارای اعتبار است . *
و لیحکم أهل الانجیل بما أنزل اللّه فیه
عنوان <اهل الانجیل> می تواند بیانگر محدوده اعتبار و نفوذ داوریهای مستند به انجیل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 5
5 _ خطر بهره برداری خیانتکاران نیرنگ باز از دستگاه قضایی در جهت خواسته های خویش
لتحکم بین الناس . .. و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 188 - 3،4
3 - پرداخت رشوه به قاضیان ، ناروا و حرام است .
و تدلوا بها إلی الحکام
<تدلوا> عطف بر <تأکلوا> است و لذا مجزوم به <لا>ی ناهیه می باشد; یعنی: و لاتدلوا . .; ادلاء (مصدر تدلوا) به معنای فرستادن دلو در چاه است و در آیه کنایه از وسیله قرار دادن می باشد. بنابراین <تدلوا بها ...>; یعنی، به قاضیان اموالی را نپردازید تا بدین وسیله به اموال مردم چنگ اندازی کنید. گفتنی است که به دست آوردن مال خصوصیتی ندارد و لذا می توان حرمت رشوه را در همه مواردی که حقی ضایع شود استفاده کرد. کلمه <بالأثم> مؤید این حقیقت است.
4 - پرداخت رشوه به قضات ، به منظور دستیابی به اموال دیگران ، از جمله اسباب باطل برای تحصیل مال است .
و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام لتأکلوا فریقاً من أمول الن
جمله <و تدلوا بها . ..> عطف خاص بر عام است و لذا بیانگر مصداق بارزی از تصرف اموال دیگران با اسباب باطل می باشد. نیاوردن <لا>ی ناهیه در <تدلوا> مؤید این معناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 148
1 - بقره - 2 - 188 - 18
18 - حسن بن علی بن فضال می گوید : < قرأت فی کتاب ابی الأسد إلی ابی الحسن الثانی ( ع ) و قرأته بخطه سأله ما تفسیر قوله تعالی < و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام > قال : فکتب إلیه بخطه الحکام القضاه قال : ثم کتب تحته : هو أن یعلم الرجل انه ظالم فیحکم له القاضی فهو غیر معذور فی أخذه ذلک الذی حکم له إذا کان قد علم انه ظالم ;
در نامه ای که ابی الأسد به امام رضا(ع) نوشته بود و من خط او را خواندم، از امام (ع) سؤال کرده بود: تفسیر سخن خداوند <و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام> چیست؟ امام باخط خود نوشت: مراد از حکام، قضات هستند. امام در زیر نامه او نیز نوشته بود: مراد آن است که شخص بداند ظالم است و قاضی به نفع او حکم کند. او در گرفتن این مال معذور نیست اگر بداند ظالم است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 188 - 11
11 - حاکمان و قاضیان ، در خطر رشوه خواری و تضییع حقوق مردم
و تدلوا بها إلی الحکام لتأکلوا فریقاً من أمول الناس بالأثم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 26 - 13
13 - حکومت و منصب قضاوت ، بستر بسیار لغزنده و رهبران و داوران در معرض مقهور شدن به دست هوای نفس
ی_داود إنّا جعلن_ک خلیفه فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 6
6 _ ضرورت هوشیاری قاضی در برابر نیرنگ ها و صحنه سازیها
لتحکم بین الناس . .. و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
ص: 149
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 105 - 13
13 _ فراگیری قران و سنت ، شرط تصدی سمت قضاوت
إنّا انزلنا إلیک الکتب بالحق لتحکم بین الناس بما اریک اللّه
ظاهراً مراد از <ما اریک>، احکامی است که در قرآن به آنها تصریح نشده و خداوند آنها را به پیامبر(ص) آموخته است. در برداشت فوق از آنها به سنت پیامبر(ص) تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 44 - 47
47 _ آگاهی به احکام و مقررات الهی ، معیار صلاحیت داوران و حاکمان
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 27 - 3
3_ داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، شخصی فرزانه ، کاردان و عادل بود .
و شهد شاهد . .. و هو من الص_دقین
پی بردن به حقیقت ماجرا با نحوه پارگی پیراهن ، دلالت بر هوشیاری و کاردانی داور دارد ، و از آن جایی که حق را ، علی رغم خویشی با زلیخا کتمان نکرد ، عدالت و حق پویی او به خوبی روشن می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 15 - 12
12 _ حاکم نمی تواند به استناد علم خویش زن زناکار و همجنس باز را کیفر دهد . *
و الّتی یأتین الفاحشه . .. فان شهدوا
مفهوم جمله <فان شهدوا> این است که در صورت نبودن چهار شاهد، کیفری (حبس ابد) نخواهد بود ; هر چند حاکم به آن علم پیدا کند ; زیرا غالباً حاکم با شهادت دو یا سه نفر شاهد عادل هم علم پیدا می کند.
ص: 150
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 7
7 _ هوا های نفسانی و تمایلات اشخاص و گروه ها ، لغزشگاهی خطرناک برای حاکم و قاضی
و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 27 - 3
3_ داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، شخصی فرزانه ، کاردان و عادل بود .
و شهد شاهد . .. و هو من الص_دقین
پی بردن به حقیقت ماجرا با نحوه پارگی پیراهن ، دلالت بر هوشیاری و کاردانی داور دارد ، و از آن جایی که حق را ، علی رغم خویشی با زلیخا کتمان نکرد ، عدالت و حق پویی او به خوبی روشن می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 26 - 9،10،11
9_ داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، علی رغم خویشی او با زلیخا ، بی طرفی کامل را رعایت کرد ، و قضاوتی بر حق ارائه نمود .
و شهد شاهد من أهلها إن کان قمیصه قُدّ من قُبل
10_ داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، پیش از اظهار نظر خویش ، به پاره شدن پیراهن یوسف ( ع ) آگاه شد .
و شهد شاهد من أهلها إن کان قمیصه قُدّ
11_ داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، صداقت زلیخا و دروغ گویی یوسف ( ع ) را منوط به پاره شدن پیراهن یوسف ( ع ) از پیشِ رو دانست .
إن کان قمیصه قُدّ من قُبل فصدقت و هو من الکذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 27 - 1
1_ داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، کذب ادعای زلیخا و صداقت یوسف ( ع ) را منوط به پاره شدن پیراهن از پشتِ سر دانست .
و إن کان . .. و هو من الص_دقین
ص: 151
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 113 - 16
16 - خداوند ، داور و حاکم در صحنه قیامت است .
فاللّه یحکم بینهم یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 109 - 8
8 _ صدور حکم قاضی ، موجب تغییر حق و واقع نخواهد شد .
هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم فی الحیوه الدنیا فمن یجدل اللّه عنهم فی یوم القیمه
از اینکه خداوند می فرماید: بر فرض که در دنیا با دفاع نا حق ظالم را تبرئه کردید، در قیامت چه خواهید کرد، معلوم می شود حکم قاضی ایجاد حق نمی کند و واقع را تغییر نمی دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 27 - 3
3_ داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، شخصی فرزانه ، کاردان و عادل بود .
و شهد شاهد . .. و هو من الص_دقین
پی بردن به حقیقت ماجرا با نحوه پارگی پیراهن ، دلالت بر هوشیاری و کاردانی داور دارد ، و از آن جایی که حق را ، علی رغم خویشی با زلیخا کتمان نکرد ، عدالت و حق پویی او به خوبی روشن می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 48 - 20
20 _ هوا های نفسانی و تمایلات اشخاص و گروه ها ، لغزشگاهی بس خطرناک برای حاکم و قاضی
فاحکم . .. و لاتتبع اهواءهم عما جاءک من الحق
ص: 152
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 26 - 11
11 - پیروی از هوای نفس ، مهم ترین خطر تهدید کننده قاضیان و داوران
فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 229 - 20
20 _ لزوم نظارت حاکم ( قاضی ) بر اجرای مقررات طلاق خُلع *
فان خفتم الا یقیما حدود اللّه فلا جناح علیهما
بنابراینکه <خفتم>، خطاب به حُکّام باشد; چنانچه آلوسی نظر داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 105 - 12،16
12 _ متصدیان امر قضا ، وظیفه دار فراگیری دانش قضا و علوم مربوط به آن
لتحکم بین الناس بما اریک اللّه
16 _ قاضی و دستگاه قضایی نباید در مسیر حمایت از خائنان قرار گیرد .
و لاتکن للخائنین خصیماً
<خصیم> به کسی گفته می شود که از ادعایی طرفداری می کند، و مراد از <خائنین>، به قرینه <لتحکم بین الناس>، کسانی هستند که در محضر قاضی مدعی امر باطل هستند و حق با طرف مقابل آنهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 106 - 2،3،4
2 _ ضرورت نیایش قاضیان به درگاه خداوند ، برای دوری نفس آنان از تمایل به خیانتکاران
و لاتکن للخائنین خصیماً. و استغفر اللّه
3 _ قاضی باید همواره به درگاه خداوند استغفار کند .
لتحکم بین الناس . .. و استغفر اللّه
4 _ لزوم توجه متصدیان قضاوت به نظارت الهی بر اعمال آنان
لتحکم بین الناس . .. و استغفر اللّه
فرمان خدا به <استغفار>، پس از بیان مبانی قضاوت، گویای این نکته است که در نظام قضایی اسلام توجه به خدا و ناظر دانستن وی از ضروریات و آمیخته با انجام وظیفه خطیر قضاوت است.
ص: 153
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 6
6 _ ضرورت هوشیاری قاضی در برابر نیرنگ ها و صحنه سازیها
لتحکم بین الناس . .. و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 44 - 36
36 _ مسؤولان قضایی و عالمان دینی ، در خطر دین فروشی و سوداگری با آیات الهی
و لاتشتروا بایتی ثمناً قلیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 26 - 12
12 - لزوم مبارزه با هوای نفس ، برای رهبران و داوران جامعه الهی
ی_داود إنّا جعلن_ک خلیفه فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 188 - 12
12 - نقش بسزای قاضیان در سلامت اقتصاد جامعه و حفظ حقوق مردم
و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام . .. و أنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 21،22
21 _ حاکم ، وظیفه دار برگزیدن دو داور برای حل اختلاف میان زن و شوهر
فابعثوا حکماً
از ائمه معصومین (ع) در مورد تعیین مخاطب آیه فوق آمده است: هو السّلطان الذی یترافعان الیه.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 192 ; مجمع البیان، ج 3، ص 70.
22 _ جواز برگزیدن داور برای حل تمامی مسائل مورد اختلاف در جامعه
فابعثوا حکماً من اهله
امام باقر (ع) در پاسخ اعتراضی که از خوارج در مورد پذیرش حکمیّت توسط حضرت علی (ع) مطرح بود و به عنوان اقامه دلیل بر
ص: 154
جواز نصب حکم فرمود: حکم اللّه تعالی فی شریعه نبیّه رجلین من خلقه فقال جلّ اسمه: فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها . .. .
_______________________________
احتجاج طبرسی، ج 2، ص 58 ; نورالثقلین، ج 1، ص 479، ح 239.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 5
5 _ خطر بهره برداری خیانتکاران نیرنگ باز از دستگاه قضایی در جهت خواسته های خویش
لتحکم بین الناس . .. و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 113 - 4
4 _ دسیسه ها و صحنه سازی های خائنان ، خطری در جهت به انحراف کشیدن دستگاه قضایی
لتحکم بین الناس بما اریک اللّه . .. لهمت طائفه منهم ان یضلوک
آیه شریفه در حقیقت توصیه ای است به قاضیان که همواره مراقب توطئه گران و دسیسه بازان باشند تا مبادا آنان را به انحراف و خلاف حق بکشانند; چنانچه نسبت به پیامبر(ص) در قصه طعمه بن ابی ابیرق چنین پنداری را داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 7
7 _ هوا های نفسانی و تمایلات اشخاص و گروه ها ، لغزشگاهی خطرناک برای حاکم و قاضی
و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 26 - 11
11 - پیروی از هوای نفس ، مهم ترین خطر تهدید کننده قاضیان و داوران
فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
ص: 155
{قاضی تحکیم}
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 4،6،8،9،10،14
4 _ لزوم گزینش و فرستادن دو داور از خانواده زن و شوهر برای حلّ اختلاف بین آن دو
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
6 _ ضرورت اطاعت زن و شوهر از نظر و پیشنهاد داوران تحکیم در اختلافات میان آنان
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
اگر تبعیت از داوران لازم نبود، موکول کردن حل اختلاف به آنان لغو بود. علاوه بر اینکه انتخاب کلمه <حَکَم> به معنای حاکم، بیانگر لزوم تبعیت است.
8 _ قصد قاضیان تحکیم بر اصلاح بین زن و شوهر ، موجب سازگار شدن آنان
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
بنابر اینکه مراد از فاعل در <یریدا> حکمین باشد و ضمیر در <بینهما> به زن و شوهر برگردد.
9 _ نقش اصلاح طلبی قاضیان تحکیم در اراده الهی به ایجاد سازش بین زن و شوهر
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
10 _ قصد اصلاح از سوی زن و شوهر ، موجب موفقیّت قاضیان تحکیم در حل اختلافات آنان است .
و ان خفتم شقاق بینهما . .. ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
بنابر اینکه ضمیر در <یریدا> به زن و شوهر برگردد و ضمیر در <بینهما> به حکمین.
14 _ ترغیب قاضیان تحکیم به اراده اصلاح بین زن و شوهر
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 7،19
7 _ داوران تحکیم ، دارای اختیار در حکم به سازش یا جدایی بین زن و مرد و یا تعیین شروط بر هر یک از آن دو
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
کلمه <حَکَم> بیانگر این است که داور می تواند بر اساس آنچه به مصلحت زن و شوهر است، حکم کند.
19 _ نفوذ حکم داوران برگزیده به سازش یا جدایی زن و شوهر ، در گرو تفویض اختیار داوری از سوی زن و شوهر به آنان
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: لیس للحکمین ان یفرّقا حتی . .. و یشترطا علیهما: ان شئنا جمعنا و ان شئنا فرّقنا.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 146، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 478، ح 233 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 367، ح 1 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص
ص: 156
241، ح 126.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 19،20
19 _ نفوذ حکم داوران برگزیده به سازش یا جدایی زن و شوهر ، در گرو تفویض اختیار داوری از سوی زن و شوهر به آنان
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: لیس للحکمین ان یفرّقا حتی . .. و یشترطا علیهما: ان شئنا جمعنا و ان شئنا فرّقنا.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 146، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 478، ح 233 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 367، ح 1 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 241، ح 126.
20 _ نفوذ حکم دو داور برگزیده بر جدایی زن و شوهر ، در گرو توافق هر دو داور بر آن حکم است .
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از نفوذ حکم یکی از حکمین به جدایی زن و شوهر فرمود: لا یکون تفریق حتی یجتمعا جمیعاً علی التفریق فاذا اجتمعا علی التفریق جاز تفریقهما.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 147، ح 4 ; نورالثقلین، ج 1، ص 478، ح 235.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 21،22
21 _ حاکم ، وظیفه دار برگزیدن دو داور برای حل اختلاف میان زن و شوهر
فابعثوا حکماً
از ائمه معصومین (ع) در مورد تعیین مخاطب آیه فوق آمده است: هو السّلطان الذی یترافعان الیه.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 192 ; مجمع البیان، ج 3، ص 70.
22 _ جواز برگزیدن داور برای حل تمامی مسائل مورد اختلاف در جامعه
فابعثوا حکماً من اهله
امام باقر (ع) در پاسخ اعتراضی که از خوارج در مورد پذیرش حکمیّت توسط حضرت علی (ع) مطرح بود و به عنوان اقامه دلیل بر جواز نصب حکم فرمود: حکم اللّه تعالی فی شریعه نبیّه رجلین من خلقه فقال جلّ اسمه: فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها . .. .
ص: 157
_______________________________
احتجاج طبرسی، ج 2، ص 58 ; نورالثقلین، ج 1، ص 479، ح 239.
ص: 158
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 41 - 9
9 _ احکام و قوانین الهی ، در جهت منافع و مصالح واقعی انسانهاست .
انفروا . .. و جهدوا ... ذلکم خیر لکم إن کنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 140 - 5
5 _ قوانین و مقررات غیر متکی بر علم، زیان آور خواهد بود.
قد خسر الذین قتلوا أولدهم سفها بغیر علم
وصف <بغیر> بیان ریشه و سبب اصلی کارهای جاهلانه مشرکان است و به همین جهت که سبب بیان گردید، قابل تعمیم است. یعنی هر قانون و رسمی که مبتنی بر علم نباشد، زیان در پی خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 234 - 12
12 _ مسؤولیّت جامعه در نظارت بر اجرای قوانین
ص: 159
فلا جناح علیکم فیما فعلن فی انفسهنّ بالمعروف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 76 - 17
17_ لزوم احترام و مراعات قوانین حتی در نظام های غیر الهی
ما کان لیأخذ أخاه فی دین الملک إلاّ أن یشاء الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 76 - 17
17_ لزوم احترام و مراعات قوانین حتی در نظام های غیر الهی
ما کان لیأخذ أخاه فی دین الملک إلاّ أن یشاء الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 32 - 4
4- جویا شدن از انگیزه و علل عصیان و قانون شکنی ، امری شایسته است .
قال یإبلیس ما لک ألاّ تکون مع الس_جدین
از اینکه خداوند، از ابلیس جویای انگیزه وی برای تمردش شد _ با اینکه بدون آن هم می توانست او را کیفر بدهد _ می تواند مشعر به نکته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 213 - 23
23 _ ضرورت قانون و حکومت ، برای جامعه انسانی
و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس
ص: 160
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 50 - 12،16،17
12 _ احکام و قوانین آن ، بهترین قانون و نیکوترین حکم
و من احسن من اللّه حکماً
16 _ خداوند ، فراخوان مردم به مقایسه قوانین الهی با سایر قوانین برای باور به برتری احکام الهی
و من احسن من اللّه حکماً لقوم یوقنون
17 _ ناباوری به منزلت برتر احکام الهی بر سایر قوانین ، برخاسته از کوتاه فکری و ناتوانی اندیشه
و من احسن من اللّه حکماً لقوم یوقنون
ایقان، به معنای فهمیدن از روی تدبر و تحقیق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 75 - 3
3 - جویا شدن از انگیزه و علل عصیان و قانون شکنی ، امری شایسته و بایسته
قال ی_إبلیس ما منعک أن تسجد
از این که خداوند، از ابلیس جویای انگیزه و علت تمردش شد _ با آن که بدون آن هم می توانست او را کیفر دهد _ می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 32 - 4
4- جویا شدن از انگیزه و علل عصیان و قانون شکنی ، امری شایسته است .
قال یإبلیس ما لک ألاّ تکون مع الس_جدین
از اینکه خداوند، از ابلیس جویای انگیزه وی برای تمردش شد _ با اینکه بدون آن هم می توانست او را کیفر بدهد _ می تواند مشعر به نکته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 161
1 - بقره - 2 - 179 - 6
6 - قانون قصاص اصل و عفو از آن ، تبصره آن است .
و لکم فی القصاص حیوه یأولی الألبب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 18،20
18 - پیروی از آرا و قوانین مبتنی بر هوا های نفسانی ، با وجود قوانین الهی ، موجب محروم شدن از ولایت و یاری خداوند است .
لئن اتبعت أهواءهم بعد الذی جاءک من العلم مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
20 - پیروی از آرا و قوانین برخاسته از هوا های نفسانی ، با وجود قوانین الهی ، موجب گرفتار شدن به عقوبتهایی از جانب خداست .
لئن اتبعت أهواءهم بعد الذی جاءک من العلم مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 17
17 - پیروی از آرا و قوانین مبتنی بر هوا های نفسانی - با وجود قوانین الهی - ظلم است .
لئن اتبعت اهواءهم من بعد جاءک من العلم إنک إذاً لمن الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 183 - 9
9 - بیان فلسفه قوانین از سوی قانون گذاران امری شایسته و نیکوست . *
کتب علیکم الصیام . ... لعلکم تتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 50 - 15
15 _ وابستگی و تعصّب یهود ، نسبت به قوانین اجتماعی و دینی خویش
و لاحلّ لکم . .. فاتقوا اللّه و اطیعون
ص: 162
امر به تقوا و اطاعت پس از عنوان کردن تغییر برخی احکام، بیانگر انتظار جبهه گیری و تعصب یهود در قبال احکام جدید است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 12 - 3
3 - قیامت ، روز حاکمیت قانون و جزای اعمال
أیّان یوم الدّین
<دین> به معنای جزا و <یوم الدّین> به معنای روز جزا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 17
17 _ لزوم توجه به عواطف و ارج نهادن به روحیات مردم ، در اعمال قوانین اجتماعی و دینی
خذ من أمولهم صدقه . .. و صل علیهم إن صلوتک سکن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 127 - 24
24 _ اعتقاد انسان به علم الهی ، زمینه ساز رعایت حقوق زنان ، یتیمان و مستضعفان
و المستضعفین من الولدن . .. و ما تفعلوا من خیر فإنّ اللّه کان به علیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 28
28 _ اسراف و قانونشکنی ، با وجود تعالیم انبیا ، بسی ناروا و ناپسند
ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
ص: 163
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 8
8_ معارف و قوانینی ، شایسته و بایسته پذیرش و پیروی است که از هوا های نفسانی پیراسته و بر پایه علم بنا شده باشد .
و ل_ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 110 - 5
5 - آگاهی کامل و دقیق ، شرط لازم برای قانون گذاران و مجریان آن
لاتنفع الشف_عه إلاّمن أذن له . .. یعلم ما بین أیدیهم و ما خلفهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 26
26 - قوانین و مقررات ، شامل زمان های پیش از جعل و اعلام رسمیت آن نخواهد شد .
و ما کان اللّه لیضیع إیمنکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 28
28 - قوانین و مقررات ، شامل زمان های پیش از وضع و اعلام رسمیت آن نخواهد شد .
فمن اعتدی بعد ذلک
برداشت فوق بر این اساس است که مشارالیه <ذلک> زمان نزول آیه قصاص و ابلاغ احکام مطرح شده در آن، باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 2 - 9
9 - قانون عطف به ماسبق نمی شود .
و إنّهم لیقولون منکرًا من القول و زورًا و إنّ اللّه لعفوّ غفور
ص: 164
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 60 - 12
12 _ بنای اسلام بر جذب هر چه بیشتر انسان ها و متمایل ساختن دل ها به دین حق است .
إنما الصدقت للفقراء . .. و المؤلفه قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 25
25 _ بسیاری از بنی اسرائیل ، علی رغم دعوت پیامبرانشان ، مردمی اسرافکار و قانونشکن بودند .
و لقد جاءتهم رسلنا بالبینت ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
اسراف به معنای خروج از حد اعتدال است و کلمه <فی الارض> می رساند که منظور از اسراف، خروج از حد اعتدال در مسائل اجتماعی است که از آن به قانونشکنی تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 1 - 2،7
2 _ لغو اعتبار پیمان عدم تعرض ، در صورت نقض آن از سوی طرف معاهده ، بلا مانع است .
براءه من اللّه و رسوله إلی الذین عهدتم
7 _ بستن پیمان عدم تعرض با جوامع غیر مسلمان ، جایز است .
الذین عهدتم من المشرکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 18
18 - معارف و قوانینی شایسته و بایسته پذیرش و پیروی اند که از هوا های نفسانی پیراسته و بر پایه علم بنا شده باشند .
و لئن اتبعت اهواءهم من بعد جاءک من العلم إنک إذاً لمن الظلمین
ص: 165
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 93 - 4
4 _ جرم های سابق بر منع قانونی قابل مؤاخذه و مجازات ، در صورت دست نکشیدن مجرمان از آن جرم ، پس از منع قانونی
لیس علی الذین ءامنوا و عملوا الصلحت جناح فیما طعموا إذا ما اتقوا
برداشت فوق بر این مبناست که متعلق <اذ ما اتقوا . ..> به قرینه آیه قبل شراب و قمار باشد بر این مبنا مفهوم جمله شرطیه <لاجناح ... اذا ما اتقوا> چنین می شود آنانکه از شراب و قمار پس از تحریم آن پرهیز نکنند بر شراب خواری و قماربازی سابقشان نیز مؤاخذه می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 95 - 18
18 _ قانون عطف بر ماسبق نمی شود . *
عفا اللّه عما سلف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 22 - 5،6
5 _ ازدواجهایی که با همسر پدر قبل از بیان حرمت آن انجام شده ، باطل نیست .
و لا تنکحوا ما نکح اباءُوکم من النّساء الّا ما قد سلف
6 _ قانون ، عطف به ما سبق نمی شود .
و لا تنکحوا ما نکح اباءُوکم من النّساء الّا ما قد سلف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 23 - 11،12،13،14،16،19،25
11 _ حرمت جمع بین دو خواهر در ازدواج ، شامل ازدواجهایی که قبل از نزول آیه انجام گرفته است ، نمی شود .
حرّمت . .. و ان تجمعوا بین الاختین الّا ما قد سلف
12 _ بطلان ازدواج های انجام شده با دو خواهر با نزول آیه < حرمّت . . . الّا ما قد سلف > و صحت آنها تا قبل از نزول آن
و ان تجمعوا بین الاختین الّا ما قد سلف
چون حرمت ازدواج با دو خواهر و دیگر محارم ناظر به بطلان آنها نیز می باشد، می توان گفت مراد از استثناء <الّا ما قد سلف> این معناست که آنچه در گذشته (قبل از نزول آیه) انجام شده، محکوم به صحت است، ولی از این به بعد حکم به بطلان آن می شود.
13 _ جواز تداوم زندگی زناشویی با دو خواهر ، در صورتی که ازدواج با آنان قبل از نزول آیه < ان تجمعوا . . . > صورت گرفته باشد . *
الّا ما قد سلف
ص: 166
تحریم در <حرّمت . .. ان تجمعوا> ناظر به حال و آینده است ; چون افعال گذشته را نمی توان تحریم کرد. بنابراین استثناء، یعنی <الّا ما قد سلف>، بیان حلیّت جمع بین دو خواهر در زمان حال و آینده می باشد به شرط اینکه ازدواج با آنها قبل از نزول آیه صورت گرفته باشد.
14 _ حرمت ازدواج با محارم سببی ، نسبی و رضاعی ، شامل ازدواجهایی که قبل از نزول آیه < حرّمت علیکم > انجام گرفته است ، نمی شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
بنابر اینکه جمله <الّا ما قد سلف> استثناء از تمامی محرّمات ذکر شده در آیه باشد.
16 _ قانون ، عطف به ما سبق نمی شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
19 _ خداوند جبران کننده منقصت های ناشی از ازدواج با محارم در صورتی که آن ازدواج ها قبل از حکم به تحریم صورت گرفته باشد .
حرّمت . ... اِنّ اللّه کان غفوراً رحیماً
25 _ مرد مسلمانی که پیش از اسلام آوردن ، همسر دو خواهر بوده ، موظّف به طلاق یکی از آن دو ، بسته به انتخاب خویش ، می باشد .
و ان تجمعوا بین الاختین الّا ما قد سلف
رسول خدا (ص) به کسی که قبل از مسلمان شدن جمع بین دو خواهر در ازدواج کرده بود فرمود: طلّق ایّتهما شئت.
_______________________________
الدّر المنثور، ج 2، ص 475.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 234 - 16
16 _ مسؤولیّت جامعه ایمانی در مراقبت از قانون عدّه وفات
فاذا بلغن اجلهنّ فلا جناح علیکم
مفهوم <فاذا بلغن . .. > با توجّه به خطاب در کلمه <علیکم> حاکی از مسؤولیّت جامعه ایمانی در مورد جلوگیری از ازدواج زنان شوهر مُرده در زمان عِدّه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 98 - 6
6_ برنامه ها و قوانینی رشید و بالنده اند که مایه سعادت اخروی آدمیان و باعث نجات آنان از آتش دوزخ باشند .
و ما أمر فرعون برشید. یقدم قومه یوم القی_مه فأوردهم النار
ص: 167
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 21 - 7
7 - صرفِ از جانب خداوند بودن دستوری ، برای عمل کردن ، کافی است .
و إذا قیل لهم اتّبعوا ما أنزل اللّه
دعوت از قومی برای تبعیت از حکم و فرمانی، بی آن که دلیلی برای آن اقامه شود و صرفاً یادآوری گردد که از جانب خداوند است، حکایت می کند که از جانب خداوند بودن یک حکم، کافی است که انسان به آن عمل کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 18
18 - معارف و قوانینی شایسته و بایسته پذیرش و پیروی اند که از هوا های نفسانی پیراسته و بر پایه علم بنا شده باشند .
و لئن اتبعت اهواءهم من بعد جاءک من العلم إنک إذاً لمن الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 23 - 7
7 _ کتاب آسمانی ، کتاب قانون و حکم
یُدعون الی کتاب اللّه لیحکم بینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 115 - 11
11 _ احکام و قوانین خداوند ، نشأت یافته از علم گسترده او به مصالح و مفاسد و حقایق هستی
حتی یبین لهم ما یتقون إن اللّه بکل شیء علیم
جمله <إن اللّه بکل . ..> در مقام تعلیل و بیانگر علت تبیین احکام از سوی خداوند باشد.
ص: 168
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 10
10 - تشریع احکام دین ونسخ آنها به دست خداوند و در اختیار اوست .
قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 10
10 - تشریع احکام دین ونسخ آنها به دست خداوند و در اختیار اوست .
قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 36 - 16
16 _ تقوا ، زمینه ساز رعایت حرمت ماه های حرام و بازدارنده آدمی از گناه و قانون شکنی
منها أربعه حرم . .. فلا تظلموا فیهن أنفسکم ... و اعلموا ان اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 60 - 12
12 - توجه و اعتقاد به شنوایی و دانایی خداوند ، بازدارنده آدمی از گناه و قانون شکنی است .
و القوعد من النساء الّ_تی لایرجون نکاحًا فلیس علیهن جناح أن یضعن ثیابهنّ . .. و
جمله <و اللّه سمیع علیم> استینافیه تعلیلیه و در مقام تهدید زنانی است که احیاناً بخواهند از حکم حجاب و عفاف سرپیچی کنند و یا از موارد استثنا، سوء استفاده کنند. از این رو آمدن چنین جمله ای و یادآوری صفت شنوایی و دانایی خداوند، می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 13 - 4
4 - ایمان به روز قیامت و ترس از عذاب بزرگ آن روز ، بازدارنده آدمی از هرگونه گناه و قانون شکنی است .
ص: 169
إنّی أخاف إن عصیت ربّی عذاب یوم عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 2 - 4
4- وجود کتاب و رهنمود های مدون ، در هدایت و تعالی انسان ها دارای نقشی مهم و تعیین کننده است .
و ءاتینا موسی الکت_ب و جعلن_ه هدًی لبنی إسرءیل
<کتاب> در اصل به معنای صحیفه و حاوی نوشته هاست (مفردات راغب). یاد کرد از کتاب، برای هدایت، می تواند گویای نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 82 - 15
15 _ تعالیم و معارف تدوین شده توسط بشر ، همواره قرین اختلافات و تضاد های بسیار است .
و لو کان من عند غیر اللّه لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً
مراد، تعالیم و معارف انبوهی است که در شرایطی همچون شرایط قرآن تدوین می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 1،2
1 - قانون قصاص ( کشتن قاتل ) قانونی ثابت و لازم الاجرا در جامعه اسلامی است .
یایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص فی القتلی
2 - قانون قصاص اختصاص به فرد و یا گروه خاصی ندارد .
یایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص فی القتلی
<قتلی> (جمع قتیل) به معنای کشته شدگان است و <ال> در <القتلی> جنس است و مفید استغراق می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 170
1 - بقره - 2 - 147 - 2
2 - قوانین بشری حق محض نبوده و همواره با اموری باطل ، آمیخته است .
الحق من ربک
برداشت فوق بر این مبناست که: <ال> در <الحق> همانند، زید الرجل برای استغراق خصایص افراد باشد; یعنی، آنچه تمام ویژگیهای حق را داراست و به امری باطل آمیخته نیست، از ناحیه خداوند می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 14
14 - انعطاف پذیری احکام و قوانین دین و ملاحظه ضرورت ها در تشریع آن قوانین
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فلا إثم علیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 22
22 - انعطاف پذیری احکام الهی و تخفیف در تکالیف ، پرتوی از رحمت الهی است .
فمن عفی له من أخیه شیء . .. ذلک تخفیف من ربکم و رحمه
{قانون شکنان}
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 25
25 _ بسیاری از بنی اسرائیل ، علی رغم دعوت پیامبرانشان ، مردمی اسرافکار و قانونشکن بودند .
و لقد جاءتهم رسلنا بالبینت ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
اسراف به معنای خروج از حد اعتدال است و کلمه <فی الارض> می رساند که منظور از اسراف، خروج از حد اعتدال در مسائل اجتماعی است که از آن به قانونشکنی تعبیر شده است.
قانون شکنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 171
15 - ص - 38 - 75 - 3
3 - جویا شدن از انگیزه و علل عصیان و قانون شکنی ، امری شایسته و بایسته
قال ی_إبلیس ما منعک أن تسجد
از این که خداوند، از ابلیس جویای انگیزه و علت تمردش شد _ با آن که بدون آن هم می توانست او را کیفر دهد _ می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 32 - 4
4- جویا شدن از انگیزه و علل عصیان و قانون شکنی ، امری شایسته است .
قال یإبلیس ما لک ألاّ تکون مع الس_جدین
از اینکه خداوند، از ابلیس جویای انگیزه وی برای تمردش شد _ با اینکه بدون آن هم می توانست او را کیفر بدهد _ می تواند مشعر به نکته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 28
28 _ اسراف و قانونشکنی ، با وجود تعالیم انبیا ، بسی ناروا و ناپسند
ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 25
25 _ بسیاری از بنی اسرائیل ، علی رغم دعوت پیامبرانشان ، مردمی اسرافکار و قانونشکن بودند .
و لقد جاءتهم رسلنا بالبینت ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
اسراف به معنای خروج از حد اعتدال است و کلمه <فی الارض> می رساند که منظور از اسراف، خروج از حد اعتدال در مسائل اجتماعی است که از آن به قانونشکنی تعبیر شده است.
ص: 172
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 13 - 4
4 - ایمان به روز قیامت و ترس از عذاب بزرگ آن روز ، بازدارنده آدمی از هرگونه گناه و قانون شکنی است .
إنّی أخاف إن عصیت ربّی عذاب یوم عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 36 - 16
16 _ تقوا ، زمینه ساز رعایت حرمت ماه های حرام و بازدارنده آدمی از گناه و قانون شکنی
منها أربعه حرم . .. فلا تظلموا فیهن أنفسکم ... و اعلموا ان اللّه مع المتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 60 - 12
12 - توجه و اعتقاد به شنوایی و دانایی خداوند ، بازدارنده آدمی از گناه و قانون شکنی است .
و القوعد من النساء الّ_تی لایرجون نکاحًا فلیس علیهن جناح أن یضعن ثیابهنّ . .. و
جمله <و اللّه سمیع علیم> استینافیه تعلیلیه و در مقام تهدید زنانی است که احیاناً بخواهند از حکم حجاب و عفاف سرپیچی کنند و یا از موارد استثنا، سوء استفاده کنند. از این رو آمدن چنین جمله ای و یادآوری صفت شنوایی و دانایی خداوند، می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد.
قانونگذار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 37 - 20
20_ مشرکان ، کافران به خدا و ناباوران به قیامت ، فاقد صلاحیت برای ارائه برنامه و مقررات برای انسانها
إنی ترکت ملّه قوم لایؤمنون بالله و هم بالأخره هم ک_فرون
قانونگذاران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 110 - 5
5 - آگاهی کامل و دقیق ، شرط لازم برای قانون گذاران و مجریان آن
ص: 173
لاتنفع الشف_عه إلاّمن أذن له . .. یعلم ما بین أیدیهم و ما خلفهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 110 - 5
5 - آگاهی کامل و دقیق ، شرط لازم برای قانون گذاران و مجریان آن
لاتنفع الشف_عه إلاّمن أذن له . .. یعلم ما بین أیدیهم و ما خلفهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 76 - 12
12_ وضع قوانین و مقررات حکومت مصر در زمان وزارت یوسف ( ع ) ، در اختیار پادشاه بود .
ما کان لیأخذ أخاه فی دین الملک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 183 - 9
9 - بیان فلسفه قوانین از سوی قانون گذاران امری شایسته و نیکوست . *
کتب علیکم الصیام . ... لعلکم تتقون
{قانونگذاری}
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 213 - 20
20 _ خداوند ، نخستین قانونگذار برای مردم
فبعث اللّه . .. و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس
فاء در <فبعث اللّه> می رساند که آنگاه که میان جوامع بشری اختلاف شد و در نتیجه نیاز به قانون پیدا کردند، خداوند کتاب (دربردارنده قانون) و پیامبر (اجراکننده قانون) را فرستاد.
ص: 174
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 6 - 13
13 _ قوانین و معارف موجود در کتاب های آسمانی ، متناسب با ساختار حقیقی انسان
اللّه لا اله الاّ هو الحیّ القیّوم. نزّل ... هو الذی یصورکم
قیّومیت خدا و آفریدن انسان به گونه ای که او خواسته است و نیز علم مطلق او و نزول کتاب برای هدایت، بیانگر تناسب قوانین با ساختار انسانی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 64 - 16
16 _ پذیرش تحلیل و تحریم ( قانونگذرای ) دیگران ، پذیرش آنان به عنوان ربّ است .
و لا یتّخذ بعضنا بعضاً ارباباً من دون اللّه
پیامبر (ص) در پاسخ شخصی که می گفت: ما کنّا نعبدهم، فرمود: اما کانوا یحلّون لکم و یحرّمون فتأخذون بقولهم؟ فقال: نعم، فقال النّبی (ص): هو ذاک.
_______________________________
مجمع البیان، ج 2، ص 767.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 8
8_ معارف و قوانینی ، شایسته و بایسته پذیرش و پیروی است که از هوا های نفسانی پیراسته و بر پایه علم بنا شده باشد .
و ل_ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 85 - 8
8 _ ضرورت تدوین و تنظیم قوانینی در جهت سهیم کردن واسطه های کار های نیک و بد _ علاوه بر مباشران _ در نتایج و پیامد های آن اعمال
من یشفع شفاعه حسنه . .. و من یشفع شفاعه سیّئه یکن له کفل منها
ص: 175
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 139 - 13
13 _ ضرورت پرهیز از تبعیضهای ناروا و جاهلانه در قوانین مربوط به زن و مرد
و قالوا ما فی بطون هذه الأنعم خالصه لذکورنا و محرم علی أزوجنا . .. سیجزیهم وصفهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 40 - 13
13_ تنها خداوند دارای حق قانون گذاری و تشریع احکام است .
إن الحکم إلاّ لله
برداشت فوق بر این مبناست که مقصود از <حکم> حکم تشریعی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 52 - 4
4- تشریع دین و قانون گذاری ، حق اختصاصی خداوند است .
و له الدین واصبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 11 - 36
36 _ علم و حکمت ، دو شرط ضروری در قانون گذاری
یوصیکم اللّه فی اولادکم . .. انّ اللّه کان علیماً حکیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 24 - 21
21 _ علم و حکمت ، دو عنصر ضروری برای قانونگذاران
و المحصنات . .. انّ اللّه کان علیماً حکیماً
بیان علم و حکمت الهی پس از جعل قوانین و مقررات، دلالت بر این دارد که قانونگذاران باید دارای علم و حکمت باشند و قوانین را بر این دو پایه وضع کنند.
ص: 176
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 26 - 14
14 _ علم و حکمت ، دو پایه اساسی برای قانونگذاران
حرّمت . .. و المحصنات ... و من لم یستطع ... و اللّه علیم حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 85 - 8
8 _ ضرورت تدوین و تنظیم قوانینی در جهت سهیم کردن واسطه های کار های نیک و بد _ علاوه بر مباشران _ در نتایج و پیامد های آن اعمال
من یشفع شفاعه حسنه . .. و من یشفع شفاعه سیّئه یکن له کفل منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 14،16
14 - انعطاف پذیری احکام و قوانین دین و ملاحظه ضرورت ها در تشریع آن قوانین
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فلا إثم علیه
16 - قانون گذاران باید به هنگام وضع قوانین ، حالت ضرورت را ملاحظه کرده و احکام ویژه ای برای آن وضع کنند .
فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فلا إثم علیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 216 - 18
18 _ قانونگذار ، باید آگاه به مصالح و مفاسد واقعی انسان باشد .
کتب علیکم القتال . .. و اللّه یعلم و انتم لا تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 282 - 17
17 _ تدوین قانون باید به گونه ای باشد که راه اجحاف بر سفیهان و ناتوانان را مسدود نماید .
فان کان الّذی علیه الحقّ . .. فلیملل ولیّه بالعدل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 177
3 - نساء - 4 - 11 - 36
36 _ علم و حکمت ، دو شرط ضروری در قانون گذاری
یوصیکم اللّه فی اولادکم . .. انّ اللّه کان علیماً حکیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 24 - 21
21 _ علم و حکمت ، دو عنصر ضروری برای قانونگذاران
و المحصنات . .. انّ اللّه کان علیماً حکیماً
بیان علم و حکمت الهی پس از جعل قوانین و مقررات، دلالت بر این دارد که قانونگذاران باید دارای علم و حکمت باشند و قوانین را بر این دو پایه وضع کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 25 - 29
29 _ ضرورت توجه به نیاز های جنسی انسان ها در تنظیم قوانین و سیاست های مربوط به هدایت صحیح مناسبات جنسی آنها
ذلک لمن خشی الْعنت منکم
چون خداوند با توجّه به غریزه جنسی انسانها ازدواج با کنیزان را تجویز کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 26 - 14
14 _ علم و حکمت ، دو پایه اساسی برای قانونگذاران
حرّمت . .. و المحصنات ... و من لم یستطع ... و اللّه علیم حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 28 - 13
13 _ لزوم رعایت تناسب قوانین با توان مردم
یرید اللّه ان یخفّف عنکم و خلق الانسان ضعیفاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 12
12 _ ضرورت توجه به قوانین تکوین و تشریع در جعل مقررات حاکم بر خانواده
الرّجال قوّامون علی النساء بما فضّل اللّه . .. و بما انفقوا
چون خداوند در توجیه جعل مدیریت برای مردان به دو جهت تصریح فرمود: یکی برتری مردان بر زنان، که یک مسأله تکوینی است و دیگری عهده دار بودن نفقه، که یک حکم تشریعی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 178
4 - مائده - 5 - 3 - 45
45 _ لزوم ملاحظه و مراعات حالت اضطرار در قانونگذاری
فمن اضطر فی مخمصه غیر متجانف لاثم فإنّ اللّه غفور رحیم
ملاحظه حالت اضطرار و جعل احکامی ویژه از سوی خداوند بر اساس آن، می تواند درسی برای قانونگذاران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 44 - 45
45 _ نفوذ و اعتبار قوانین و داوری ها ، در گرو پی ریزی آنها بر پایه مقررات الهی
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
لازمه وجوب داوری و قانونگذاری بر اساس احکام الهی، بی اعتبار دانستن احکامی است که بر پایه احکامی غیر الهی بنا شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 97 - 19
19 _ تشریع احکام در صلاحیت کسی است که دانای به عالم هستی باشد .
جعل اللّه الکعبه البیت الحرام قیماً للناس . .. و إنّ اللّه بکل شیء علیم
خصوصیات تشریعی کعبه، ماههای حرام و قربانی و دیگر مناسک حج و حکمتهای بیان شده برای آنها، مایه آگاهی به علم گسترده خداوند دانسته شده است و این معنا در صورتی قابل تحقق است که تشریع چنین قوانین از غیر او بر نیاید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 102 - 6
6 _ ضرورت پرهیز قانونگذاران از جعل مقرراتی که جامعه بدان پایبند نخواهد بود .
لاتسئلوا عن اشیاء . .. قد سألها قوم من قبلکم ثم اصبحوا بها کفرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 78 - 8
8 - لزوم توجه به طاقت و توان مردم ، در قانون گذاری و تعیین تکلیف
و ما جعل علیکم فی الدین من حرج
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 64 - 16
16 _ پذیرش تحلیل و تحریم ( قانونگذرای ) دیگران ، پذیرش آنان به عنوان ربّ است .
و لا یتّخذ بعضنا بعضاً ارباباً من دون اللّه
ص: 179
پیامبر (ص) در پاسخ شخصی که می گفت: ما کنّا نعبدهم، فرمود: اما کانوا یحلّون لکم و یحرّمون فتأخذون بقولهم؟ فقال: نعم، فقال النّبی (ص): هو ذاک.
_______________________________
مجمع البیان، ج 2، ص 767.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 216 - 17،18
17 _ نقش علم ، در کمال قانون
کتب علیکم . .. و اللّه یعلم و انتم لا تعلمون
18 _ قانونگذار ، باید آگاه به مصالح و مفاسد واقعی انسان باشد .
کتب علیکم القتال . .. و اللّه یعلم و انتم لا تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 11 - 36
36 _ علم و حکمت ، دو شرط ضروری در قانون گذاری
یوصیکم اللّه فی اولادکم . .. انّ اللّه کان علیماً حکیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 24 - 21
21 _ علم و حکمت ، دو عنصر ضروری برای قانونگذاران
و المحصنات . .. انّ اللّه کان علیماً حکیماً
بیان علم و حکمت الهی پس از جعل قوانین و مقررات، دلالت بر این دارد که قانونگذاران باید دارای علم و حکمت باشند و قوانین را بر این دو پایه وضع کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 26 - 14
14 _ علم و حکمت ، دو پایه اساسی برای قانونگذاران
حرّمت . .. و المحصنات ... و من لم یستطع ... و اللّه علیم حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 180
4 - مائده - 5 - 44 - 44
44 _ قانونگذاری ، جز بر پایه مقررات و مفاهیم الهی ، حرام و کفر است .
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
جمله <و من لم یحکم . ..> علاوه بر مسأله قضاوت می تواند شامل هر نوع دستور و قانونی بشود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 87 - 3
3 _ خداوند تنها مرجع شایسته جعل و تشریع قوانین و احکام
لاتحرموا طیبت ما احل اللّه لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 88 - 6
6- ذوالقرنین ، تصمیم گرفت که قوانین و مقرّرات اجتماعی سهل و قابل تحمّلی را برای مؤمنان وضع کند .
و سنقول له من أمرنا یسرًا
<یسر> یعنی <آسانی> و <من أمرنا> یعنی:<از فرامینی که صادر می کنیم. >، لذا مفاد جمله <و سنقول...> آن است که برای مؤمنان صالح، فرامینی صادر می کنیم که اجرای آن دشوار نباشد و شنیدن آن برای مؤمنان سنگین نیاید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 45
45 _ لزوم ملاحظه و مراعات حالت اضطرار در قانونگذاری
فمن اضطر فی مخمصه غیر متجانف لاثم فإنّ اللّه غفور رحیم
ملاحظه حالت اضطرار و جعل احکامی ویژه از سوی خداوند بر اساس آن، می تواند درسی برای قانونگذاران باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 181
4 - مائده - 5 - 44 - 44،45،46،50
44 _ قانونگذاری ، جز بر پایه مقررات و مفاهیم الهی ، حرام و کفر است .
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
جمله <و من لم یحکم . ..> علاوه بر مسأله قضاوت می تواند شامل هر نوع دستور و قانونی بشود.
45 _ نفوذ و اعتبار قوانین و داوری ها ، در گرو پی ریزی آنها بر پایه مقررات الهی
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
لازمه وجوب داوری و قانونگذاری بر اساس احکام الهی، بی اعتبار دانستن احکامی است که بر پایه احکامی غیر الهی بنا شده باشد.
46 _ ضرورت پذیرش قوانین و داوری های مستند به احکام الهی
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
لازمه وجوب قضاوت بر اساس احکام الهی، ضرورت پذیرش آنها از سوی طرفین نزاع و مشاجره است.
50 _ خودداری از قانونگذاری بر پایه مقررات الهی ، کفر است . *
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الکفرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 45 - 20
20 _ خودداری از قانونگذاری بر پایه مقررات الهی ، ظلم است . *
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 47 - 7،11
7 _ قانونگذاری ، جز بر پایه تعالیم و مقررات الهی ، در پی دارنده فسق و تباهی
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الفسقون
جمله <من لم یحکم . ..> علاوه بر مسأله قضاوت، می تواند شامل هر نوع دستور و قانونی باشد.
11 _ خودداری از قانونگذاری بر اساس تعالیم الهی ، فسق است . *
و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الفسقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 48 - 15
15 _ تمامی قوانین و مقررات باید تنها بر پایه تعالیم قرآن تدوین و تنظیم گردد .
و انزلنا الیک الکتب . .. فاحکم بینهم بما أنزل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 182
3 - نساء - 4 - 92 - 14
14 _ تقویت نشدن بنیه مالی دشمنان اسلام ، از ملاک های به کار گرفته شده در وضع قوانین حقوقی اسلام *
فان کان من قوم عدوّلکم و هو مؤمن فتحریر رقبه مؤمنه
به نظر می رسد عدم لزوم پرداخت دیه به خانواده مقتول در فرض مذکور، برای این باشد که دشمنان اسلام از نظر مادی تقویت نشوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 161 - 16
16 _ وجود ملاک در نوع اشخاص ، مصحح جعل قانون برای همه افراد است . *
فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم . .. و أعتدنا للکفرین منهم عذاباً ألیماً
ملاک تحریم طیبات بر یهود، ستمگری و دیگر عناوین یاد شده در آیه مورد بحث و آیه بعد می باشد ; و این ملاک در اکثریت جامعه یهود وجود داشته و به شهادت آیات بعد در همه آنان نبوده است ولی خداوند بر همه آنان طیبات را تحریم کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 29 - 1
1 _ خداوند به رعایت قسط (عدل و انصاف) فرمان داده، نه به ارتکاب فحشا و زشتی
إن الله لا یأمر بالفحشاء . .. قل أمر ربی بالقسط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 48 - 16
16 _ نفوذ و اعتبار قوانین و داوری ها در گرو پی ریزی آنها بر اساس تعالیم قرآن است .
و انزلنا الیک الکتب . .. فاحکم بینهم بما أنزل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 139 - 13
13 _ ضرورت پرهیز از تبعیضهای ناروا و جاهلانه در قوانین مربوط به زن و مرد
و قالوا ما فی بطون هذه الأنعم خالصه لذکورنا و محرم علی أزوجنا . .. سیجزیهم وصفهم
ص: 183
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 75 - 11
11 _ قرآن ، منبعی برای دستیابی به قوانین و مقررات دین .
فی کتب اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 2
2_ قرآن حکم و قانون الهی و منبع شناخت حقایق و معارف دینی است .
و کذلک أنزلن_ه حکمًا
حکم کردن به چیزی آن است که داوری کنی و اعلام داری که آن چیز این گونه است و یا این گونه نیست (مفردات راغب). بر این اساس <قرآن حُکم است> ; یعنی، داوری می کند و بیان می کند که چه چیز چگونه است و یا چگونه نیست و این معنا شامل همه قوانین، حقایق و معارفی می شود که خداوند اثباتاً و یا نفیاً در قرآن بیان کرده است و درباره آن قضاوتی دارد ; مانند اینکه خداوند شریکی ندارد، قیامت حق است و یا روزه بر شما واجب شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 6 - 12
12 - قرآن ، به عنوان کتاب الهی ، منبعی برای تشریع قوانین مربوط به حقوق خویشاوندی است .
و أُولوا الأرحام بعضهم أولی ببعض فی کت_ب اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 18
18 - تشریع احکام و حلال شمردن یا حرام دانستن استفاده از امکانات ، به دست خداوند است .
کلوا من طیبت . .. إنما حرم علیکم المیته و الدم ... فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 68 - 5
5 - بشر ، فاقد صلاحیت گزینش پیامبر و تشریع قانون برای مردم
و ربّک . .. یختار ما کان لهم الخیره
<خیره> به معنای <تخیّر> (اختیار کردن) است; مانند <طیره> که به معنای <تطیّر> می باشد.
ص: 184
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 76 - 12
12_ وضع قوانین و مقررات حکومت مصر در زمان وزارت یوسف ( ع ) ، در اختیار پادشاه بود .
ما کان لیأخذ أخاه فی دین الملک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 8
8_ معارف و قوانینی ، شایسته و بایسته پذیرش و پیروی است که از هوا های نفسانی پیراسته و بر پایه علم بنا شده باشد .
و ل_ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
ص: 185
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 93 - 3
3 - < عن أبی بصیر ، قال : سمعت أباعبداللّه ( ع ) یقول : . . . < فنزل من حمیم > فی قبره . . . ;
ابی بصیر می گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می فرمود: . ..<فنزل من حمیم> در قبر میّت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکاثر - 102 - 1 - 5
5 - < عن علی بن أبی طالب ( ع ) قال : نزلت < ألهیکم التّکاثر > فی عذاب القبر ;
از علی(ع) روایت شده که فرمود: [سوره] <ألهیکم التکاثر>، در مورد عذاب قبر نازل شده است>. [;یعنی، تا زمان دیدار عذاب قبر به تفاخر سرگرم هستید].
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 97 - 2
2 _ چگونه سپری کردن زندگانی دنیا ، پرسش فرشتگان از گناهکاران مستضعف پس از مرگ ( سؤال قبر )
انّ الّذین توفّیهم الملئکه ظالمی انفسهم قالوا فیم کنتم
ص: 186
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 27 - 16،17
16- < قال أمیرالمؤمنین ( ع ) صلوات الله علیه : إن ابن آدم . . . فإذا أدخل قبره أتاه ملکا القبر . . . فیقولان : من ربک و ما دینک و من نبیک ؟ فیقول : الله ربّی و دینی الإسلام و نبیی محمد ( ص ) فیقولان له : ثبّتک الله فیما تحبّ و ترضی و هو قول الله عزّوجلّ : < یثبّت الله الذین آمنوا بالقول الثابت فی الحیاه الدنیا و فی الأخره > . . . ;
از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمود: همانا آدمی زاده را . .. آن گاه که وارد قبرش می کنند، دو فرشته نزدش می آیند ... و می گویند: پروردگارت کیست؟ و دینت چیست؟ و پیامبرت کیست؟ پس پاسخ می گوید: <خداوند> پروردگارم و <اسلام> دین من و پیامبرم حضرت محمد(ص) است. پس به او می گویند: خداوند تو را در آنچه دوست می داری و به آن راضی هستی ثابت قدم و استوار کرده است و این همان سخن خداوند است که می فرماید: <یثبّت الله الذین آمنوا بالقول الثابت ...>...>.
17- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : إن المؤمن إذا أُخرج من بیته شیّعته الملائکه إلی قبره . . . و إن کان کافراً خرجت الملائکه تشیّعه إلی قبره تلعنونه . . . ثمّ یدخل علیه ملکا القبر . . . فیقولان له : من ربّک ؟ فیتلجلج و یقول : قد سمعت الناس یقولون فیقولان له : لادریت و یقولان له : ما دینک ؟ فیتلجلج فیقولان له : لادریت و یقولان له : من نبّیک ؟ فیقول : قد سمعت الناس یقولون فیقولان له لادریت و یسأل عن إمام زمانه . . . و هو قول الله عزّوجلّ : < . . . و یضلّ الله الظالمین و یفعل الله ما یشاء > ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: آن گاه که [جنازه] مؤمن را از منزلش بیرون می برند، ملائکه او را تا قبرش تشییع می کنند . .. و اگر کافر باشد فرشتگان او را تا قبرش تشییع و لعنت می کنند ... سپس دو فرشته قبر، بر او وارد می شوند ... پس به او می گویند: پروردگارت کیست؟ پس او [در پاسخ] مردد می شود و می گوید: شنیده ام مردم [این گونه] می گویند. پس به او می گویند: [آیا] ندانستی؟ به او می گویند دینت چیست؟ باز مردد می شود و آنان به او می گویند: [آیا] ندانستی؟ پس به او می گویند: پیامبر تو کیست؟ پس پاسخ می دهد: شنیده ام که [این گونه] مردم می گویند. پس به او می گویند [آیا ]ندانستی؟ و از او درباره امام زمانش سؤال می کنند: ... و این سخن خداوند عزّوحلّ است: ... یضلّ الله الظالمین و یفعل الله ما یشاء>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 3 - 5
5_ متلاشی شدن اجزای بدن در خاک ، محور اشکال کافران در مسأله معاد
و کنّا ترابًا ذلک رجع بعید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 4 - 5
5_ اضمحلال بخشی از اجزای وجود انسان در خاک و نه همه آن *
ص: 187
قد علمنا ما تنقص الأرض منهم
برداشت بالا در صورتی است که <منهم> برای تبعیض باشد که احتمال می رود منظور از جمله <علمنا ما تنقص. ..> این باشد که: <شما گمان می کنید همه وجود آدمی در خاک مضمحل می شود; در حالی که چنین نیست و ما مقداری را که اضمحلال پذیر است و جذب خاک می شود، می دانیم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 7 - 1،5
1 - آثار ذلت و نگرانی ، نمایان در چشم کافران ، به هنگام خروج از قبر ها در رستاخیز
خشّعًا أبص_رهم یخرجون من الأجداث
5 - نگرانی و سردرگمی آدمیان ، در لحظه های آغازین رستاخیز و خروج از قبرها
یخرجون من الأجداث کأنّهم جراد منتشر
تشبیه به <جراد منتشر>، بیانگر سردرگمی و حرکت های نامنظم و حیرت زده آدمیان، پس از خروج از قبرها در روز رستاخیز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 25 - 5،6،7
5 - خروج انسان ها از قبر در قیامت ، به خواست و دعوت خداوند است .
ثمّ إذا دعاکم دعوه من الأرض إذا أنتم تخرجون
بنابر این که <من الأرض> متعلق به <تخرجون> باشد، نکته یاد شده، استفاده می شود.
6 - همه مردمان در روز قیامت ، با یک ندای خداوند ، به طور ناگهانی از دل خاک بیرون می آیند .
ثمّ إذا دعاکم دعوه من الأرض إذا أنتم تخرجون
7 - مردگان ، در قیامت ، در پاسخ به ندای خداوند برای زنده شدن ، خود ، از قبر ها خارج می شوند .
إذا دعاکم . .. إذا أنتم تخرجون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 51 - 4
4 - انسان ها پس از زنده شدن از قبر ها ، به سوی پروردگار خویش خواهند شتافت .
فإذا هم من الأجداث إلی ربّهم ینسلون
<نسلان> (مصدر <ینسلون>) به معنای گام برداشتن سریع است.
ص: 188
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 52 - 4،12
4 - کافران در قیامت ، از زنده شدن و بیرون آمدن شان از قبر ها ، بسیار شگفت زده خواهند شد .
قالوا ی_ویلنا من بعثنا من مرقدنا
برداشت یاد شده از آن جا است که استفهام (من) در آیه شریفه، برای تعجب استعمال شده است.
12 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < یا ویلنا من بعثنا من مرقدنا > فإن القوم کانوا فی القبور ، فلمّا قاموا حسبوا أنّهم کانوا نیامًا ، قالوا < یا ویلنا من بعثنا من مرقدنا > قالت الملائکه < ه_ذا ما وعد الرحمان و صدق المرسلون > ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند که می فرماید: <یا ویلنا من بعثنا من مرقدنا. ..> روایت شده که فرمود: مردم که در قبراند; وقتی برمی خیزند می پندارند که در خواب بوده اند [ازاین رو] می گویند: <یا ویلنا من بعثنا من مرقدنا>. فرشتگان می گویند: <ه_ذا ما وعد الرحمان و صدق المرسلون>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 4 - 1
1 - قبر ها هنگام برپایی قیامت ، زیر و رو شده و هر چه در آن است بیرون ریخته خواهد شد .
و إذا القبور بعثرت
معنای <بعثرت>، این است که خاک قبرها زیر و رو شود و هر آنچه در آن است، پراکنده گردد. از آن جا که فعل <بعثر> متضمن معنای <بُعِثَ> و <اُثیرَ> است، بعید نیست این فعل مرکب از آن دو فعل باشد. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 6 - 4
4 - تمام مردم در قیامت ، با بیرون آورده شدن از زمین ، در صحنه محشر حضور خواهند یافت .
و أخرجت الأرض أثقالها . .. یومئذ یصدر الناس أشتاتًا
جمله <یصدر الناس>، ممکن است ناظر به رجوع مردم به حیات دوباره (معاد) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 23 - 9
9 - توجّه به وابستگی آفرینش ، تدبیر ، هدایت ، مرگ و قبر انسان به خداوند ، زمینه ساز انجام دادن تکالیف الهی
من نطفه خلقه . .. ثمّ أماته فأقبره ... کلاّ لمّا یقض ما أمره
ص: 189
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکاثر - 102 - 1 - 8
8 - < قال علیّ ( ع ) بعد تلاوه < ألهیکم التکاثر حتّی زرتم المقابر > یا له مراماً ما أبعدَه و زَوْراً ما أغفلَه و خطراً ما افظعَه . . . أفبمصارع أباءهم یفخرون أم بعدید الهلکی یتکاثرون . . . و لاَن یکونوا عِبَراً أحقّ من أن یکونوا مفتخراً ;
علی(ع) بعد از تلاوت آیه <ألهیکم التکاثر حتّی زرتم المقابر>، فرمود: شگفتا چه هدف بسیار دوری! و چه زیارت کنندگان غافلی و چه خرامیدن بسیار زشتی! آیا به محل زمین خوردن پدران خویش می نازند و یا به تعداد هلاک شدگان [اقوام خود ]مباهات می کنند؟ . .. به راستی اینها مایه عبرت قرار گیرند، سزاوارتر است تا مایه مباهات و افتخار باشند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکاثر - 102 - 2 - 6
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکاثر - 102 - 1 - 8
8 - < قال علیّ ( ع ) بعد تلاوه < ألهیکم التکاثر حتّی زرتم المقابر > یا له مراماً ما أبعدَه و زَوْراً ما أغفلَه و خطراً ما افظعَه . . . أفبمصارع أباءهم یفخرون أم بعدید الهلکی یتکاثرون . . . و لاَن یکونوا عِبَراً أحقّ من أن یکونوا مفتخراً ;
علی(ع) بعد از تلاوت آیه <ألهیکم التکاثر حتّی زرتم المقابر>، فرمود: شگفتا چه هدف بسیار دوری! و چه زیارت کنندگان غافلی و چه خرامیدن بسیار زشتی! آیا به محل زمین خوردن پدران خویش می نازند و یا به تعداد هلاک شدگان [اقوام خود ]مباهات می کنند؟ . .. به راستی اینها مایه عبرت قرار گیرند، سزاوارتر است تا مایه مباهات و افتخار باشند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 8 - 1
1 - شتاب آدمیان در خروج از قبر ها ، برای اجابت منادی رستاخیز
یخرجون من الأجداث . .. مهطعین إلی الداع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 190
5 - اعراف - 7 - 41 - 9
9 _ عن رسول الله(ص): یکسی الکافر لوحین من نار و فی قبره فذلک قوله: <لهم من جهنم مهاد و من فوقهم غواش>.
از رسول خدا(ص) روایت شده است: دو لوح (زیر انداز و روانداز) از آتش بر کافر در قبرش پوشانده می شود و این است سخن خداوند: <برای کافران بستری از آتش جهنم و روی آنان پوششهایی از آن است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 124 - 12
12 - < عن أمیرالمؤمن ین ( ع ) : و إنّ المعشیه الضنک التی حذر اللّه منها عدوّه عذاب القبر انّه یسلّط علی الکافر فی قبره تسعه و تسعین تنّیناً فینهشن لحمه و یکسرن عظمه و یترددن علیه کذلک إلی یوم یبعث ;
از امیرالمؤمن ین(ع) روایت شده: همانا <معیشت ضنک> _ که خداوند دشمنان خود را از آن برحذر داشته _ عذاب قبر است. خدا بر کافر در قبرش 99 مار بزرگ مسلط می کند که گوشت او را می گزند و استخوان وی را می شکنند و همین طور بر روی او رفت و آمد می کنند تا روزی که برانگیخته شود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 23 - 2
2 - کافران ، بی اعتنا به مرگ ، قبر و قیامت خود و بی توجّه به نشانه های خدا در خلقت خویش
کلاّ
<کلاّ> می تواند برای ردع و باز داشتن از توهّمی باشد که آیات پیشین، زمینه ساز پیدایش آن بود و آن این که با وجود زمینه های توجّه به خداوند در آفرینش انسان از نطفه تا زمان مرگ و دفن او، ممکن نیست کسی در کفر بماند. <کلاّ> دلالت دارد که نباید چنین پنداشت، زیرا افرادی با وجود تمام این نشانه ها، بر کفر خود اصرار ورزیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 89 - 7
7 - < عن أبی بصیر ، قال : سمعت أباعبداللّه ( ع ) یقول : < فأمّا إن کان من المقرّبین فروح و ریحان > قال : فی قبره < و جنّه نعیم > قال : فی الأخره . . . ;
ابی بصیر گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می فرمود: اگر محتضر از مقربان باشد، <روح و ریحان> در قبر او و <جنّه نعیم> در آخرت او خواهد بود>.
ص: 191
ص: 192
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 3 - 5
5 - فرشتگان ، به هنگام قبض روح برخی از مردم ، بسان شناکنندگان ، وظیفه خود را به آرامی و با مدارا انجام می دهند .
و الس_بح_ت سبحًا
در نظر برخی از اهل لغت، حرکت در اعماق آب را، <عَوْم> و حرکت روی آب و بدون فرورفتن را <سباحه> می گویند(تاج العروس). تعبیر <السابحات> _ به قرینه <الناشطات> در آیه قبل _ ناظر به حرکت آرام ملائکه، در قبض روح مؤمن است که به حرکت در آب تشبیه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 27 - 8
8- ملائکه متعدد ، دست اندرکار قبض روح انسان ها
إذا توفّتهم المل_ئکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 1 - 2
ص: 193
2 - فرشتگان مأمور قبض روح ، دارای مقامی رفیع در پیشگاه خداوند
و الن_زع_ت غرقًا
قسم خوردن خداوند به فرشتگان مرگ، نشانه ارجمندی آنان در نزد او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 5
5 - شیوه قبض روح انسان ها ، مختلف و دارای انواع آسان و دشوار است .
و الن_شط_ت نشطًا
از جمله معانی <ناشط>، شخصی است که سطل آب را از چاه بیرون می کشد (قاموس). اطلاق این کلمه بر فرشتگان _ پس از توصیف آنان به <نازعات> (بیرون کشندگان) _ ممکن است ناظر به انواع قبض روح باشد. در آیه قبل _ به قرینه <غرقاً> _ قبض روح سخت مورد نظر بود; ولی در آیه، قبض روحی مراد است که همچون کشیدن دلو از چاه آرام آرام صورت می پذیرد. گفتنی است که این تفاوت، ممکن است ناظر به تفاوت قبض روح مؤمن، با جان کندن کافر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 3 - 5
5 - فرشتگان ، به هنگام قبض روح برخی از مردم ، بسان شناکنندگان ، وظیفه خود را به آرامی و با مدارا انجام می دهند .
و الس_بح_ت سبحًا
در نظر برخی از اهل لغت، حرکت در اعماق آب را، <عَوْم> و حرکت روی آب و بدون فرورفتن را <سباحه> می گویند(تاج العروس). تعبیر <السابحات> _ به قرینه <الناشطات> در آیه قبل _ ناظر به حرکت آرام ملائکه، در قبض روح مؤمن است که به حرکت در آب تشبیه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 9 - 3
3 - خداوند در تأکید بر وجود ترس و نگرانی در قیامت ، به فرشتگان سوگند یاد کرده است که سریع و بانشاط برای تدبیر امور و قبض ارواح از یکدیگر سبقت می گیرند .
و النازعات . .. قلوب یومئذ واجفه . أبص_رها خ_شعه
این آیه و آیه قبل، جواب قسم هایی است که در نخستین آیات سوره آمده بود.
ص: 194
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 1 - 3
3 - سوگند خداوند به فرشتگان قبض کننده ارواح
و الن_زع_ت غرقًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 5
5 - شیوه قبض روح انسان ها ، مختلف و دارای انواع آسان و دشوار است .
و الن_شط_ت نشطًا
از جمله معانی <ناشط>، شخصی است که سطل آب را از چاه بیرون می کشد (قاموس). اطلاق این کلمه بر فرشتگان _ پس از توصیف آنان به <نازعات> (بیرون کشندگان) _ ممکن است ناظر به انواع قبض روح باشد. در آیه قبل _ به قرینه <غرقاً> _ قبض روح سخت مورد نظر بود; ولی در آیه، قبض روحی مراد است که همچون کشیدن دلو از چاه آرام آرام صورت می پذیرد. گفتنی است که این تفاوت، ممکن است ناظر به تفاوت قبض روح مؤمن، با جان کندن کافر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 5
5 - شیوه قبض روح انسان ها ، مختلف و دارای انواع آسان و دشوار است .
و الن_شط_ت نشطًا
از جمله معانی <ناشط>، شخصی است که سطل آب را از چاه بیرون می کشد (قاموس). اطلاق این کلمه بر فرشتگان _ پس از توصیف آنان به <نازعات> (بیرون کشندگان) _ ممکن است ناظر به انواع قبض روح باشد. در آیه قبل _ به قرینه <غرقاً> _ قبض روح سخت مورد نظر بود; ولی در آیه، قبض روحی مراد است که همچون کشیدن دلو از چاه آرام آرام صورت می پذیرد. گفتنی است که این تفاوت، ممکن است ناظر به تفاوت قبض روح مؤمن، با جان کندن کافر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 1 - 6
ص: 195
6 - < فی المجمع بعد قوله تعالی < و النازعات غرقاً > قال : اختلف فی معناها علی وجوه أحدها : انه یعنی الملائکه الذین ینزعون أرواح الکفّار عن أبدانهم بالشدّه . . . روی ذلک عن علیّ ( ع ) و قیل هو الموت ینزع النفوس . . . و روی ذلک عن الصادق ( ع ) ;
در مجمع البیان بعد از نقل قول خدای تعالی <والنازعات غرفاً> گفته است: در معنای <النازعات غرقاً> اختلاف به وجود آمده و وجوهی بیان شده است; یکی از آنها این است که مقصود فرشتگانی اند که ارواح کافران را از بدن هاشان بیرون می کشند . .. این معنا از امام علی(ع) روایت شده است. [و نیز] گفته شده مقصود مرگ است که جان ها را بیرون می کشد و این معنا از امام صادق(ع) روایت شده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 6
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و الناشطات نشطاً > إنّ ها الملائکه تنشط أرواح الکفّار بین الجلد و الأظفار حتّی تخرج ها من أجوافهم بالکرب و الغمّ عن علی ( علیه السلام ) ;
در مجمع البیان درباره قول خدای تعالی <الناشطات نشطاً> از امام علی(ع) نقل شده است: <ناشطات> فرشتگانی اند که جان های کافران را (از سایر اعضا) در میان پوست و ناخن هایشان جمع می کنند تا همراه با سختی و غصّه از درون شان بیرون آوردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 1 - 2
2 - فرشتگان مأمور قبض روح ، دارای مقامی رفیع در پیشگاه خداوند
و الن_زع_ت غرقًا
قسم خوردن خداوند به فرشتگان مرگ، نشانه ارجمندی آنان در نزد او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 1
1 _ میراندن انسان ها و گرفتن جان ایشان ، از مأموریت های فرشتگان
و لو تری إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 51 - 4
4 _ اعمال انسان ، اندوخته ها و پیش فرستاده هایی است که دارای آثاری مثبت یا منفی در لحظه مرگ و پس از آن است .
ذوقوا عذاب الحریق. ذلک بما قدمت أیدیکم
ص: 196
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 27 - 6
6- مرگ ، دریافت کامل روح انسان بهوسیله فرشتگان است ; نه فنا و نابودی آن .
فکیف إذا توفّتهم المل_ئکه
واژه <توفّتهم>، به معنای دریافت کامل است و این نشان می دهد که روح، مانند جسم، متلاشی و مضمحل نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 93 - 19
19 _ روح، تمام حقیقت انسان است و مرگ با خروج آن از بدن حاصل می شود. *
أخرجوا أنفسکم
ممکن است <أخرجوا انفسکم> فرمان ملائکه به ظالمان برای بیرون ساختن جانهای آنان باشد. در این صورت چون <نفس> بر <روح> اطلاق شده، اصالت روح و نقش اساسی آن در وجود انسانی را بیان می نماید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 5
5 - شیوه قبض روح انسان ها ، مختلف و دارای انواع آسان و دشوار است .
و الن_شط_ت نشطًا
از جمله معانی <ناشط>، شخصی است که سطل آب را از چاه بیرون می کشد (قاموس). اطلاق این کلمه بر فرشتگان _ پس از توصیف آنان به <نازعات> (بیرون کشندگان) _ ممکن است ناظر به انواع قبض روح باشد. در آیه قبل _ به قرینه <غرقاً> _ قبض روح سخت مورد نظر بود; ولی در آیه، قبض روحی مراد است که همچون کشیدن دلو از چاه آرام آرام صورت می پذیرد. گفتنی است که این تفاوت، ممکن است ناظر به تفاوت قبض روح مؤمن، با جان کندن کافر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 21
21- < عن أمیرالمؤمنین ( ع ) : . . . إنه لیس أحد من الناس تفارق روحه جسده حتی یعلم إلی أیّ المنزلین یصیر إلی الجنّه أم النار . . . فإن کان ولیّاً لله فتحت له أبواب الجنّه و شرع له طرقها و نظر إلی ما أعدّ الله له فیها . . . قال الله تعالی < الذین تتوفّاهم الملائکه طیّبین سلام علیکم ادخلوا الجنّه . . . > . . . ;
از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است:. .. روح از بدن هیچ یک از مردم جدا نمی شود تا اینکه بداندبه سوی کدام یک از دو جایگاه
ص: 197
می رود: به سوی بهشت یا آتش ... پس اگر دوست خدا باشد، درهای بهشت برای او باز می شود و راههای آن نمایان می گردد و به آنچه خدا برای او در آن جا آماده کرده نگاه می کند ... خدای تعالی فرمود: الذین تتوفّاهم الملائکه طیّبین...".
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 28 - 22
22- < عن أمیرالمؤمنین ( ع ) : . . . انه لیس أحد من الناس تفارق روحه جسده حتی یعلم إلی أیّ المنزلین یصیر ، إلی الجنه أم النار . . . إن کان عدواً لله فتحت له أبواب النار . . . و نظر إلی ما أعدّ الله له فیها . . . کلّ ه_ذایکون عند الموت . . . قال الله تعالی . . . < الذین تتوفّاهم الملائکه ظالمی أنفسهم . . .فادخلوا أبواب جهنّم . . . > . . . ;
از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است:. .. روح از بدن هیچ یک از مردم جدا نمی شود تا اینکه بدانند به سوی کدام یک از دو جایگاه می رود: بهشت یا آتش ...؟ اگر دشمن خدا باشد، درهای آتش برای او باز می شود ... و به آنچه خدا در آن جا برایش آماده کرده است، نگاه می کند ... این همه هنگام مرگ خواهد بود ... خدای تعالی فرمود: الذین تتوفّاهم الملائکه ظالمی أنفسهم ... فادخلوا أبواب جهنّم ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 93 - 13،15،16
13 _ صحنه جان کندن ظالمان بزرگ، عبرت آموز و تماشایی است.
و لو تری إذ الظلمون فی غمرت الموت
15 _ ملائکه، جان ستمکاران را با قدرت و شدتی تمام می گیرند.
و لو تری إذ الظلمون فی غمرت الموت و الملئکه باسطوا أیدیهم
جمله <باسطوا أیدیهم> ممکن است کنایه از قدرت و شدتی باشد که ملائکه به هنگام قبض روح ستمکاران به کار می گیرند.
16 _ ملائکه قابض ارواح دارای دستانی هستند که به هنگام گرفتن جان ظالمان آنها را می گشایند.
إذ الظلمون فی غمرت الموت و الملئکه باسطوا أیدیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 50 - 2،3،5
2 _ فرشتگان به هنگام فرارسیدن مرگ کافران ، با کوبیدن بر صورت و پشت آنان ، جانشان را خواهند گرفت .
ص: 198
و لو تری إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
3 _ تسلی و دلجویی خداوند از پیامبر ( ص ) و مؤمنان با بیان چگونگی جان کندن کفرپیشگان
و لو تری إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه
با توجه به اینکه خطاب در آیه متوجه پیامبر(ص) و یا هر انسان مؤمنی است، می توان گفت از اهداف بیان جان کندن کفرپیشگان تسلی خاطر اهل ایمان است. چنانچه <لو> در <لوتری ... > به معنای تمنی باشد، این معنا وضوح بیشتری خواهد داشت.
5 _ مرگ کافران کشته شده در جنگ بدر با شکنجه و عذابی سخت از سوی فرشتگان مرگ
إذ یتوفی الذین کفروا الملئکه یضربون وجوههم و أدبرهم
از مصادیق مورد نظر برای <الذین کفروا>، به دلیل وقوع آیه مورد بحث در پی آیات مربوط به جنگ بدر، کافرانی هستند که در آن نبرد به قتل رسیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 51 - 1
1 _ شکنجه و عذاب کافران به هنگام مرگ و پس از آن نتیجه اعمال خود آنان است ، نه ظلمی از جانب خداوند بر ایشان .
ذوقوا عذاب الحریق. ذلک بما قدمت أیدیکم و أن اللّه لیس بظلّم
<ذلک> می تواند اشاره به خصوص <عذاب الحریق> باشد و می تواند اشاره به مجموع عذابی باشد که در آیه قبل بیان شد. قابل ذکر است که در برداشت فوق <أن اللّه ... > ناظر به این حقیقت گرفته شده که عذاب کافران بیش از استحقاق آنان نیست، نه تعلیلی برای ضرورت گرفتارسازی ایشان به عذابهای الهی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 32 - 8
8- ملائکه به هنگام قبض روح تقواپیشگان ، بر آنان درود و سلام می فرستند .
المتّقین . الذین تتوفّ_هم المل_ئکه طیّبین یقولون سل_م علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 37 - 5
5 _ گفتگوی فرشتگان مرگ با مشرکان به هنگام گرفتن جان آنان
قالوا أین ما کنتم . .. قالوا ضلوا عنا
ص: 199
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 55 - 12
12 _ جان کندن سخت منافقان ، به هنگام مرگ
و تزهق أنفسهم
<زهوق> (مصدر تزهق) به معنای خارج شدن همراه با دشواری است. (مجمع البیان، ذیل آیه)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 3 - 6
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و السابحات سبحاً > انّ ها الملائکه یقبضون أرواح المؤمنین یسلّون ها سلاًّ رفیقاً . . . عن علی ( ع ) ;
در مجمع البیان از امام علی(ع) روایت شده که درباره قول خدای تعالی <و السابحات سبحاً> فرمود: آنان فرشتگانی اند که روح مؤمنان را قبض می کنند و آن را به آرامی و مدارا از بدن هایشان بیرون می آورند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 1 - 4
4 - روح انسان به هنگام مرگ ، به طور کامل و از اعماق بدن او ، بیرون کشیده خواهد شد .
و الن_زع_ت غرقًا
<غرق> (اسم مصدر <اغراق>) به معنای <مبالغه و افراط در کار> است (لسان العرب). در این آیه _ چون <غرقاً> وصف برای مصدر است _ به معنای <مُغرَق> می باشد; یعنی، <نزعاً مغرقاً>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 3 - 5،6
5 - فرشتگان ، به هنگام قبض روح برخی از مردم ، بسان شناکنندگان ، وظیفه خود را به آرامی و با مدارا انجام می دهند .
و الس_بح_ت سبحًا
در نظر برخی از اهل لغت، حرکت در اعماق آب را، <عَوْم> و حرکت روی آب و بدون فرورفتن را <سباحه> می گویند(تاج
ص: 200
العروس). تعبیر <السابحات> _ به قرینه <الناشطات> در آیه قبل _ ناظر به حرکت آرام ملائکه، در قبض روح مؤمن است که به حرکت در آب تشبیه شده است.
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و السابحات سبحاً > انّ ها الملائکه یقبضون أرواح المؤمنین یسلّون ها سلاًّ رفیقاً . . . عن علی ( ع ) ;
در مجمع البیان از امام علی(ع) روایت شده که درباره قول خدای تعالی <و السابحات سبحاً> فرمود: آنان فرشتگانی اند که روح مؤمنان را قبض می کنند و آن را به آرامی و مدارا از بدن هایشان بیرون می آورند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 3 - 5،6
5 - فرشتگان ، به هنگام قبض روح برخی از مردم ، بسان شناکنندگان ، وظیفه خود را به آرامی و با مدارا انجام می دهند .
و الس_بح_ت سبحًا
در نظر برخی از اهل لغت، حرکت در اعماق آب را، <عَوْم> و حرکت روی آب و بدون فرورفتن را <سباحه> می گویند(تاج العروس). تعبیر <السابحات> _ به قرینه <الناشطات> در آیه قبل _ ناظر به حرکت آرام ملائکه، در قبض روح مؤمن است که به حرکت در آب تشبیه شده است.
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و السابحات سبحاً > انّ ها الملائکه یقبضون أرواح المؤمنین یسلّون ها سلاًّ رفیقاً . . . عن علی ( ع ) ;
در مجمع البیان از امام علی(ع) روایت شده که درباره قول خدای تعالی <و السابحات سبحاً> فرمود: آنان فرشتگانی اند که روح مؤمنان را قبض می کنند و آن را به آرامی و مدارا از بدن هایشان بیرون می آورند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 1 - 1،6
1 - گروهی از فرشتگان ، عهده دار قبض روح انسان هایند .
و الن_زع_ت غرقًا
<نزع> به معنای کندن و نیز بیرون کشیدن است. مصداق مورد نظر از <النازعات> به قرینه <فالمدبّرات أمراً> _ در آیات بعد _ فرشتگانی هستند که مأمور نزع و قبض روح زندگان اند. آیاتی که میراندن انسان ها را به ملائکه نسبت داده است، این ذهنیت را ایجاد می کند که مراد از <نزع> در این آیه، <نزع روح انسان ها> است.
6 - < فی المجمع بعد قوله تعالی < و النازعات غرقاً > قال : اختلف فی معناها علی وجوه أحدها : انه یعنی الملائکه الذین ینزعون أرواح الکفّار عن أبدانهم بالشدّه . . . روی ذلک عن علیّ ( ع ) و قیل هو الموت ینزع النفوس . . . و روی ذلک عن الصادق ( ع ) ;
در مجمع البیان بعد از نقل قول خدای تعالی <والنازعات غرفاً> گفته است: در معنای <النازعات غرقاً> اختلاف به وجود آمده و
ص: 201
وجوهی بیان شده است; یکی از آنها این است که مقصود فرشتگانی اند که ارواح کافران را از بدن هاشان بیرون می کشند . .. این معنا از امام علی(ع) روایت شده است. [و نیز] گفته شده مقصود مرگ است که جان ها را بیرون می کشد و این معنا از امام صادق(ع) روایت شده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 6
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و الناشطات نشطاً > إنّ ها الملائکه تنشط أرواح الکفّار بین الجلد و الأظفار حتّی تخرج ها من أجوافهم بالکرب و الغمّ عن علی ( علیه السلام ) ;
در مجمع البیان درباره قول خدای تعالی <الناشطات نشطاً> از امام علی(ع) نقل شده است: <ناشطات> فرشتگانی اند که جان های کافران را (از سایر اعضا) در میان پوست و ناخن هایشان جمع می کنند تا همراه با سختی و غصّه از درون شان بیرون آوردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 9 - 3
3 - خداوند در تأکید بر وجود ترس و نگرانی در قیامت ، به فرشتگان سوگند یاد کرده است که سریع و بانشاط برای تدبیر امور و قبض ارواح از یکدیگر سبقت می گیرند .
و النازعات . .. قلوب یومئذ واجفه . أبص_رها خ_شعه
این آیه و آیه قبل، جواب قسم هایی است که در نخستین آیات سوره آمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 2 - 6
6 - [ فی المجمع ] فی قوله تعالی < و الناشطات نشطاً > إنّ ها الملائکه تنشط أرواح الکفّار بین الجلد و الأظفار حتّی تخرج ها من أجوافهم بالکرب و الغمّ عن علی ( علیه السلام ) ;
در مجمع البیان درباره قول خدای تعالی <الناشطات نشطاً> از امام علی(ع) نقل شده است: <ناشطات> فرشتگانی اند که جان های کافران را (از سایر اعضا) در میان پوست و ناخن هایشان جمع می کنند تا همراه با سختی و غصّه از درون شان بیرون آوردند>.
{قابضان روح}
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 97 - 1
1 _ فرشتگان الهی ، مأمور گرفتن جان انسانها
ص: 202
انّ الّذین توفّیهم الملئکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 61 - 6،7،8،9
6 _ با فرارسیدن زمان مرگ هر کس، سفیران خداوند جان آدمیان را می گیرند.
حتی إذا جاء أحدکم الموت توفته رسلنا
7 _ فرشتگانی غیر از مأموران حفاظت آدمی، وظیفه قبض روح وی را بر عهده دارند. *
حتی إذا جاء أحدکم الموت توفته رسلنا
در صورتی که فرشتگان محافظ همان قابضان روح باشند، مناسبتر آن بود که با ضمیر به آنان اشاره می شد. گزینش <رسلنا> به جای ضمیر قرینه تفاوت ملائکه حافظ با ملائکه قابض است.
8 _ فرشتگانی متعدد وظیفه قبض روح هر یک از آدمیان را به عهده دارند. *
حتی إذا جاء أحدکم الموت توفته رسلنا
<رسل>، جمع رسول، و بر بیشتر از دو نفر دلالت دارد. از سوی دیگر مضمون آیه این است که برای هر شخصی که مرگش فرامی رسد، <رسل> حضور پیدا می کنند. بنابراین قابضان روح آدمی بیش از دو نفرند.
9 _ هیچ کوتاهی و تأخیری از جانب فرشتگان مأمور قبض روح صورت نمی گیرد.
توفته رسلنا و هم لا یفرطون
ص: 203
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 4
4 - ادامه داشتن بیت المقدس به عنوان قبله ، موجب برخورداری مخالفان اسلام از دلیل و حجت بر علیه پیامبر و مسلمانان
فول وجهک . .. فولوا وجوهکم شطره لئلا یکون للناس علیکم حجه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 3
3 - نقش تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، در نیل امت اسلامی به امتی معتدل و برتر
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها . .. و کذلک جعلنکم أمه وسطاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 5،8،15
5 - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام ، موجب از میان رفتن سوژه تبلیغاتی مخالفان بر ضد اسلام و مسلمانان شد .
فول وجهک شطر المسجدالحرام . .. لئلا یکون للناس علیکم حجه
8 - تعیین کعبه به عنوان قبله مسلمانان ، موجب روشن شدن حقانیت پیامبر اسلام برای گروهی از مخالفان
لئلا یکون للناس علیکم حجه إلا الذین ظلموا منهم
وجود حجت برای ستمگران - که مفاد جمله استثنائیه است - بدان معنا نیست که ستم پیشگان علیه مسلمانان دلیل دارند; بلکه مراد تقسیم مخالفان است به دو جناح: جناحی که از سر ظلم و ستم با پیامبر(ص) مخالفت می کردند و جناحی که بر اساس شبهه
ص: 204
دست به مخالفت زده اند. دسته اول در هر حال - چه تغییر قبله حاصل می شد، یا نمی شد - به مخالفت و دشمنی ادامه می دادند و دسته دوم به حقانیت پیامبر(ص) پی برده و از تبلیغات سوء دست می کشیدند.
15 - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام ، زمینه ساز کامل شدن نعمت خدا بر مسلمانان
فولوا وجوهکم شطره . .. لأتم نعمتی علیکم
برداشت فوق بر این اساس است که <لأتم نعمتی . ..> عطف بر <لئلا یکون ...> باشد; در نتیجه <لأتم ...> بیان غایت و هدف برای جمله <فولوا وجوهکم شطره> خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 12
12 - قبله شدن کعبه ، زمینه ساز هدایت انسان ها به صراط مستقیم است .
ما ولیهم عن قبلتهم . .. یهدی من یشاء إلی صرط مستقیم
جمله <للّه المشرق . ..> بیانگر این است که: کعبه و بیت المقدس هر دو ملک خداست و از این جهت تفاوتی ندارند و جمله <یهدی ...> اشاره به این دارد که انتخاب کعبه به عنوان قبله، زمینه ساز هدایت انسانهاست و لذا آن را قبله همگان قرار داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 8،9،15
8 - تعیین کعبه به عنوان قبله مسلمانان ، موجب روشن شدن حقانیت پیامبر اسلام برای گروهی از مخالفان
لئلا یکون للناس علیکم حجه إلا الذین ظلموا منهم
وجود حجت برای ستمگران - که مفاد جمله استثنائیه است - بدان معنا نیست که ستم پیشگان علیه مسلمانان دلیل دارند; بلکه مراد تقسیم مخالفان است به دو جناح: جناحی که از سر ظلم و ستم با پیامبر(ص) مخالفت می کردند و جناحی که بر اساس شبهه دست به مخالفت زده اند. دسته اول در هر حال - چه تغییر قبله حاصل می شد، یا نمی شد - به مخالفت و دشمنی ادامه می دادند و دسته دوم به حقانیت پیامبر(ص) پی برده و از تبلیغات سوء دست می کشیدند.
9 - تنها ستم پیشگان پس از تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله ، دست از بهانه جویی برنداشته و به دشمنی خویش علیه مسلمانان ادامه می دادند .
لئلا یکون للناس علیکم حجه إلا الذین ظلموا منهم
15 - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام ، زمینه ساز کامل شدن نعمت خدا بر مسلمانان
فولوا وجوهکم شطره . .. لأتم نعمتی علیکم
برداشت فوق بر این اساس است که <لأتم نعمتی . ..> عطف بر <لئلا یکون ...> باشد; در نتیجه <لأتم ...> بیان غایت و هدف برای جمله <فولوا وجوهکم شطره> خواهد شد.
ص: 205
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 16 - 3
3- < قال رسول الله ( ص ) : < و بالنجم هم یهتدون > قال : هو الجدی لأنه نجم لاتزول و علیه بناء القبله و به یهتدی أهل البر و البحر ;
از رسول خدا(ص) در باره سخن خدا <و بالنجم هم یهتدون> فرمود: آن ستاره جُدی است; زیرا آن ستاره ای است که از بین نمی رود و قبله [شناسی]بر آن بنا شده و به وسیله آن اهل خشکی و دریا راهنمایی می شوند. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 13،15،24
13 - مسلمانان در هر سرزمینی که باشند ، باید مسجد الحرام را قبله خویش قرار دهند .
و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
15 - رو کردن به جهت و سمت مسجدالحرام ، در اعمالی که مشروط به قبله اند ، کافی است .
فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
بدیهی است که خود مسجدالحرام و یا کعبه، قبله می باشد. بنابراین آوردن کلمه <شطر> - که به معنای سمت و جهت است - این معنا را القا می کند که: در کارهای مشروط به قبله همانند نماز، لازم نیست به خط مستقیم رو به مسجد و یا کعبه قرار گرفت; بلکه کافی است به سمت و جهتی ایستاد که مسجد و یا کعبه در آن جهت قرار دارد.
24 - < ان الفرایض لاتصلیها إلا إلی القبله و هو المروی عن أئمتنا ( ع ) ;
از ائمه اهل بیت (ع) روایت شده که نمازهای واجب را نمی شود به جا آورد، مگر اینکه به سوی قبله باشد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 149 - 2،4
2 - پیامبر ( ص ) موظّف شد در هر مکان ، اعمال مشروط به قبله را به سوی مسجدالحرام انجام دهد .
و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجدالحرام
4 - رو کردن به سمت و جهت مسجدالحرام ، در اعمال مشروط به قبله کافی است .
فول وجهک شطر المسجدالحرام
بدیهی است که خود مسجدالحرام یا کعبه قبله می باشد. بنابراین آوردن کلمه <شطر> - که به معنای سمت و جهت است - این معنا را القا می کند که: در کارهای مشروط به قبله همانند نماز لازم نیست به خط مستقیم رو به مسجد، یا کعبه قرار گرفت; بلکه کافی است به سمت و جهتی ایستاد که مسجد، یا کعبه در آن جهت، قرار دارد.
ص: 206
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 1،3،19
1 - مسجدالحرام قبله پیامبر ( ص ) و همه مسلمانان جهان
و من حیث . .. و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
3 - روکردن به سمت و جهت مسجدالحرام ، کافی در اعمال مشروط به قبله
فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
برداشت فوق از کلمه <شطر> که به معنای سمت و جهت است، استفاده می شود.
19 - از ابن عباس روایت شده که رسول خدا ( ص ) فرمود : < البیت قبله لأهل المسجد و المسجد قبله لأهل الحرم و الحرم قبله لأهل الأرض فی مشارق ها و مغارب ها من أمتی ;
کعبه، قبله اهل مسجد الحرام و مسجدالحرام قبله اهل حرم (مکه و حوالی آن) و حرم قبله تمامی اهل زمین از امت من در مشرقها و مغربهای آن است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 3،7
3 - سفیهان و بی خردان ، تغییر قبله را امری ناروا می شمرند و مورد اعتراض قرار می دهند .
سیقول السفهاء من الناس ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها
7 - خداوند ، پاسخ معترضان تغییر قبله را - پیش از عنوان کردن آن - به پیامبر ( ص ) تعلیم داد .
سیقول . .. قل للّه المشرق و المغرب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 1،2
1 - هر امتی از امت های دینی دارای قبله ای خاص است .
و لکل وجهه
<وجهه> به چیزی گفته می شود که آدمی رو به سوی آن می کند و مقصود از آن - به قرینه آیات قبل و بعد - قبله است. مضاف الیه <کل> کلمه ای همانند <أمه> می باشد و مراد از آن به قرینه <هو مولیها> امتهای دینی هستند.
2 - خداوند تعیین کننده قبله برای امتهاست .
و لکل وجهه هو مولّیها
ضمیر <هو> به <ربک> در آیه قبل بر می گردد. <مولّی> به معنای برگرداننده است و مفعول اول آن <کل أمه> می باشد که به
ص: 207
خاطر وضوحش در کلام آورده نشده است. بنابراین <هو مولّیها>; یعنی، خداوند امتها را به سوی قبله ای خاص بر می گرداند (فرمان می دهد که چه سمتی را قبله خویش سازند).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 22
22 - اهل کتاب مورد تهدید خداوند به خاطر موضعگیری و مخالفتشان با تغییر قبله
و ما اللّه بغفل عما یعملون
<و ما اللّه . ..> کنایه از تهدید اهل کتاب به کیفرهای الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 146 - 7
7 - اهل کتاب ، هیچ تردیدی در حقانیت تغییر قبله نداشتند . *
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 2،3
2 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) علی رغم اطمینانشان به حقانیت قبله مسلمانان ( مسجدالحرام ) ، آن را نخواهند پذیرفت .
لیعلمون أنه الحق . .. و لئن أتیت الذین ... ما تبعوا قبلتک
3 - هیچ برهان و معجزه ای نمی تواند اهل کتاب را به پذیرش مسجدالحرام به عنوان قبله حق ، وادارد .
و لئن أتیت الذین أوتوا الکتب بکل ءایه ما تبعوا قبلتک
کلمه <ءایه> به معنای علامت و نشانه است و مقصود از آن معجزه و برهان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 146 - 8
8 - گروهی از عالمان اهل کتاب علی رغم اطمینانشان به حقانیت قبله مسلمانان ، آن را کتمان می کردند .
و إن فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون
جمله <و هم یعلمون> اشاره به این معنا دارد که کتمان کنندگان از عالمان دینی اهل کتاب بودند.
ص: 208
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 17
17 - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام ، حادثه ای مهم و سرنوشت ساز در تاریخ اسلام
و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام . .. و لعلکم تهتدون
نزول آیات متعدد درباره تغییر و تعیین قبله; مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) و تکرار فرمان <فولّ . ..> (در آیات 144، 149 و 150) و نیز مخاطب قرار دادن مسلمانان و تکرار جمله <فولوا وجوهکم شطره> (در دو آیه 144 و 150) بیانگر اهمیت خاص و با ارزش بودن تغییر و تعیین قبله است و اهداف اساسی بیان شده برای آن، حکایت از سرنوشت ساز بودن آن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 152 - 6
6 - رسالت پیامبر ( ص ) و تغییر قبله ، دو نعمتی شایسته و بایسته شکرگزاری به درگاه خدا
فولوا وجوهکم شطره . .. کما أرسلنا فیکم رسولا ... واشکروا لی
شکر، در برابر نعمت است و مصداق مورد نظر برای نعمت - به قرینه آیات قبل - نعمت رسالت و تغییر قبله می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 3
3 - داشتن قبله ای خاص و روکردن به آن ، هدف اصلی دین و عبادت نیست .
لیس البر أن تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من ءامن
بدیهی است که روی آوردن به قبله (در عبادتها) خود از فرمانهای الهی است. بنابراین نفی نیکی از آن با توجه به فرازهای بعد (و لکن البر ...) اشاره به این دارد که: دستور روی آوردن به قبله یک دستور فرعی است و آنچه هدف و اساس دین است، ایمان و ... می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 6
6 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به تغییر قبله و جایگزینی آن با قبله ای که فراهم کننده خشنودی او بود ، نوید داد .
فلنولینک قبله ترضیها
<نولیه> (مصدر نولی) به معنای گردانیدن است. بنابراین <فلنولینک ...>; یعنی، تو را به قبله ای که مایه خشنودیت است، می گردانیم.
ص: 209
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 2
2 - قبله نخستین مسلمانان ( بیت المقدس ) ، به فرمان خداوند به جانب کعبه تغییر یافت .
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها . .. یهدی من یشاء
جمله <یهدی من یشاء> قرینه بر این است که: تغییر قبله به فرمان خداوند بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 19
19 - تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به سوی مسجد الحرام *
و ما جعلنا القبله التی کنت علیها
برداشت فوق مبتنی بر این است که <کان> در <التی کنت علیها> دلالت بر زمان ماضی داشته باشد، در این صورت <التی کنت علیها> دلالت بر تغییر قبله دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 12
12 - خداوند - در پی نوید تغییر قبله - به پیامبر ( ص ) و مسلمانان فرمان داد تا رو به سوی مسجد الحرام کنند .
فلنولینک . .. فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 6
6 - خداوند ، پس از تغییر قبله از پیامبر ( ص ) خواست که هرگز روی به قبله اهل کتاب نیاورد و آن را قبله خویش نسازد .
و ما أنت بتابع قبلتهم
جمله <و ما أنت . ..> (تو از قبله آنان پیروی نخواهی کرد) جمله خبری است و منظور از آن انشا و دستور می باشد; یعنی، نباید از قبله ایشان تبعیت کنی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 152 - 5
5 - بعثت پیامبر ( ص ) و تغییر قبله ، نمونه ای از توجه و یاد خدا از بندگان خویش *
و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره . .. کما أرسلنا فیکم رسولا ... فاذکرونی أذکرکم
برداشت فوق احتمال دیگری است که می توان از تفریع جمله <فاذکرونی . ..> بر بعثت پیامبر و تغییر قبله، استفاده کرد; یعنی: فاذکرونی أذکرکم کما ذکرتکم بارسال الرسول و تحویل القبله.
ص: 210
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 74
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 18
18 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حقیقتی عنوان شده در کتاب های آسمانی پیشین ( تورات و انجیل و . . . )
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
بیان آگاهی یهود و نصارا به حقانیت تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه، با عنوان <اهل کتاب> می رساند که منشأ و منبع آگاهی آنان، کتاب آسمانی شان (تورات و انجیل) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 146 - 6
6 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه و حقانیت آن ، موضوعی مطرح شده در تورات و انجیل *
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم
برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر <یعرفونه> به تغییر قبله بازگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 18
18 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حقیقتی عنوان شده در کتاب های آسمانی پیشین ( تورات و انجیل و . . . )
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
بیان آگاهی یهود و نصارا به حقانیت تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه، با عنوان <اهل کتاب> می رساند که منشأ و منبع آگاهی آنان، کتاب آسمانی شان (تورات و انجیل) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 146 - 6
ص: 211
6 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه و حقانیت آن ، موضوعی مطرح شده در تورات و انجیل *
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم
برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر <یعرفونه> به تغییر قبله بازگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 18
18 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حقیقتی عنوان شده در کتاب های آسمانی پیشین ( تورات و انجیل و . . . )
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
بیان آگاهی یهود و نصارا به حقانیت تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه، با عنوان <اهل کتاب> می رساند که منشأ و منبع آگاهی آنان، کتاب آسمانی شان (تورات و انجیل) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 30 - 22
22 - < عن أبی بصیر عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : سألته عن قول اللّه عزّوجلّ : < فأقم وجهک للدین حنیفاً > قال : أمره أن یقیم وجهه للقبله لیس فیه شیء من عباده الأوثان خالصاً مخلصاً ;
أبوبصیر گوید: از امام صادق(ع) درباره این سخن خداوند عزّوجلّ <فأقم وجهک للدین حنیفاً> سؤال کردم. فرمود: رسول اکرم(ص) را امر کرده است که روی خود را به طور خالص و بدون شرک و بت پرستی به سوی قبله کند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 15
15 - رو کردن به جهت و سمت مسجدالحرام ، در اعمالی که مشروط به قبله اند ، کافی است .
فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
بدیهی است که خود مسجدالحرام و یا کعبه، قبله می باشد. بنابراین آوردن کلمه <شطر> - که به معنای سمت و جهت است - این معنا را القا می کند که: در کارهای مشروط به قبله همانند نماز، لازم نیست به خط مستقیم رو به مسجد و یا کعبه قرار گرفت; بلکه کافی است به سمت و جهتی ایستاد که مسجد و یا کعبه در آن جهت قرار دارد.
ص: 212
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 149 - 4
4 - رو کردن به سمت و جهت مسجدالحرام ، در اعمال مشروط به قبله کافی است .
فول وجهک شطر المسجدالحرام
بدیهی است که خود مسجدالحرام یا کعبه قبله می باشد. بنابراین آوردن کلمه <شطر> - که به معنای سمت و جهت است - این معنا را القا می کند که: در کارهای مشروط به قبله همانند نماز لازم نیست به خط مستقیم رو به مسجد، یا کعبه قرار گرفت; بلکه کافی است به سمت و جهتی ایستاد که مسجد، یا کعبه در آن جهت، قرار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 3
3 - روکردن به سمت و جهت مسجدالحرام ، کافی در اعمال مشروط به قبله
فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
برداشت فوق از کلمه <شطر> که به معنای سمت و جهت است، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 16،19،20
16 - عالمان اهل کتاب ( یهود و نصارا ) به حقانیت تغییر قبله ( از بیت المقدس به مسجدالحرام ) واقف بودند .
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
مراد از ضمیر <أنه> نسخ قبله سابق (بیت المقدس) و تعیین قبله فعلی (مسجدالحرام) است.
19 - عالمان اهل کتاب ، حقانیت تغییر قبله را کتمان می کردند .
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق من ربهم و ما اللّه بغفل عما یعملون
20 - موضعگیری یهود و نصارا درباره تغییر قبله ، علی رغم آگاهی آنها به حقانیت آن
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق من ربهم و ما اللّه بغفل عما یعملون
جمله <و ما اللّه . ..> - که به تهدید اهل کتاب اشاره دارد - بیانگر موضعگیری اهل کتاب در برابر تغییر به حق قبله و مخالفت ایشان با حکم الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 146 - 6،7
6 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه و حقانیت آن ، موضوعی مطرح شده در تورات و انجیل *
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم
برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر <یعرفونه> به تغییر قبله بازگردد.
7 - اهل کتاب ، هیچ تردیدی در حقانیت تغییر قبله نداشتند . *
ص: 213
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 147 - 3
3 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حق و پیراسته و از هرگونه بطلان و ناروایی
الحق من ربک
به دلیل آیات قبل مصداق مورد نظر برای <الحق>، تغییر قبله می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 2،3
2 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) علی رغم اطمینانشان به حقانیت قبله مسلمانان ( مسجدالحرام ) ، آن را نخواهند پذیرفت .
لیعلمون أنه الحق . .. و لئن أتیت الذین ... ما تبعوا قبلتک
3 - هیچ برهان و معجزه ای نمی تواند اهل کتاب را به پذیرش مسجدالحرام به عنوان قبله حق ، وادارد .
و لئن أتیت الذین أوتوا الکتب بکل ءایه ما تبعوا قبلتک
کلمه <ءایه> به معنای علامت و نشانه است و مقصود از آن معجزه و برهان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 149 - 3
3 - تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله ، حکمی حق ( حکمت آمیز و به جا ) و از ناحیه خداوند
و إنه للحق من ربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 146 - 8
8 - گروهی از عالمان اهل کتاب علی رغم اطمینانشان به حقانیت قبله مسلمانان ، آن را کتمان می کردند .
و إن فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون
جمله <و هم یعلمون> اشاره به این معنا دارد که کتمان کنندگان از عالمان دینی اهل کتاب بودند.
ص: 214
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 6
6 - پیشگویی قرآن از موضعگیری مخالفان اسلام درباره تغییر قبله
سیقول السفهاء من الناس ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 3
3 - گفتگو درباره تغییر قبله و تعیین آن ، امری نابجاست .
و لکل وجهه هو مولّیها
هدف از تذکر این حقیقت که خداوند تعیین کننده قبله است - پس از بیان مخالفت اهل کتاب و تبلیغات آنان علیه تغییر قبله که طبعاً مشاجراتی را با مسلمانان در پی داشت - رساندن این معناست که: برای معتقدان به خدا شایسته نیست درباره تغییر و تعیین قبله به مشاجره بپردازند; زیرا خداوند تعیین کننده قبله است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 3
3 - سفیهان و بی خردان ، تغییر قبله را امری ناروا می شمرند و مورد اعتراض قرار می دهند .
سیقول السفهاء من الناس ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 14
14 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حکمی عالمانه و برخاسته از وحی و دستور خداوند است .
و ما أنت بتابع قبلتهم . .. من بعد ما جاءک من العلم
از مصادیق مورد نظر برای <العلم>، وحی و دستور الهی مبنی بر تغییر قبله است.
ص: 215
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 16،19
16 - عالمان اهل کتاب ( یهود و نصارا ) به حقانیت تغییر قبله ( از بیت المقدس به مسجدالحرام ) واقف بودند .
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
مراد از ضمیر <أنه> نسخ قبله سابق (بیت المقدس) و تعیین قبله فعلی (مسجدالحرام) است.
19 - عالمان اهل کتاب ، حقانیت تغییر قبله را کتمان می کردند .
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق من ربهم و ما اللّه بغفل عما یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 17
17 - عالمان یهود و نصارا ، به خوبی می دانستند که قبله شدن مسجدالحرام ، فرمانی از ناحیه خداوند است .
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
<لام> تأکید در <لیعلمون> بیانگر این است که: اهل کتاب هیچ تردیدی نداشتند و به روشنی می دانستند که تغییر قبله حق و از ناحیه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 17
17 - عالمان یهود و نصارا ، به خوبی می دانستند که قبله شدن مسجدالحرام ، فرمانی از ناحیه خداوند است .
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
<لام> تأکید در <لیعلمون> بیانگر این است که: اهل کتاب هیچ تردیدی نداشتند و به روشنی می دانستند که تغییر قبله حق و از ناحیه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 216
1 - بقره - 2 - 144 - 7
7 - انتظار و اشتیاق پیامبر ( ص ) برای نسخ قبله سابق ( بیت المقدس ) دارای نقشی بسزا در نسخ آن بود .
قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضیها
تفریع جمله <فلنولینک . ..> بر <قد نری ...> به وسیله حرف <فاء> می رساند که انتظار و اشتیاق پیامبر(ص) به تغییر قبله در آن امر مؤثر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 20،21
20 - هدف از تغییر قبله و تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله مسلمانان ، مشخص شدن پیروان واقعی پیامبر ( ص ) از غیر ایشان *
ما جعلنا القبله التی کنت علیها إلا لنعلم من یتبع الرسول ممن ینقلب
برخی برآنند که <إلا لنعلم . ..> بیان هدف تغییر قبله از بیت المقدس به مسجد الحرام است; یعنی، <لنعلم> در حقیقت متعلق به فعلی محذوف است که قرینه های کلامی دلالت بر آن دارد و جمله با تقدیر آن چنین است: ما جعلنا القبله التی کنت علیها فصرفناک عنها إلا لنعلم...
21 - تبدیل قبله ، آزمونی برای تصفیه مسلمانان واقعی از غیر آنان
و ما جعلنا القبله التی کنت علیها إلا لنعلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 25
25 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که : < و صلّی رسول اللّه ( ص ) إلی بیت المقدس . . . ثم عیّرته الیهود ، فقالوا انک تابع لقبلتنا فاغتمّ لذلک غمّاً شدیداً و لما کان فی بعض اللیل خرج ( ص ) یقلب وجهه فی آفاق السماء . . . فلما صلّی من الظهر رکعتین جاءه جبرئیل ( ع ) فقال له : قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضی ها فول وجهک شطر المسجدالحرام - الآیه - ثم أخذ بید النبی ( ص ) فحوّل وجهه إلی الکعبه . . . ;
رسول خدا(ص) به سوی بیت المقدس نماز می خواند . .. سپس یهود او را سرزنش کرده گفتند: تو پیرو قبله ما هستی، و آن حضرت در پی این سرزنش بشدت اندوهگین شد و در موقعی از شب که از ]خانه[ بیرون آمده بود، در اطراف آسمان ها می نگریست ... و چون دو رکعت نماز ظهر را خوانده بود جبرئیل نازل گشت و به آن حضرت گفت: ما نگاههای انتظارآمیز تو را ]برای تغییر قبله[ مشاهده می کردیم، پس روی تو را به سوی قبله ای - که تو به آن راضی هستی - بر می گردانیم; پس روی خود را به سوی مسجدالحرام برگردان. آن گاه دست او را گرفت و رویش را به سوی کعبه برگرداند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 217
1 - بقره - 2 - 143 - 9،10،17
9 - هدف از تعیین بیت المقدس به عنوان قبله مسلمانان ، مشخص شدن پیروان واقعی پیامبر ( ص ) از غیر آنان بود
و ما جعلنا القبله التی کنت علیها إلا لنعلم من یتبع الرسول ممن ینقلب علی عقبیه
10 - تعیین بیت المقدس به عنوان قبله ، آزمونی برای مسلمانان و تصفیه ایشان
و ما جعلنا القبله التی کنت علیها إلا لنعلم
17 - مشخص شدن روحیه تعبد و تسلیم در برابر خدا ، فلسفه تعیین بیت المقدس به عنوان قبله مسلمانان
إلا لنعلم من یتبع الرسول . .. و إن کانت لکبیره إلا علی الذین هدی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 149 - 3
3 - تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله ، حکمی حق ( حکمت آمیز و به جا ) و از ناحیه خداوند
و إنه للحق من ربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 16
16 - فراهم آمدن زمینه دستیابی مسلمانان به هدایت های ویژه ، از هدف های تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله آنان
فولوا وجوهکم شطره . .. لعلکم تهتدون
چون مخاطبان آیه مسلمانان هستند و آنان به دلیل ایمانشان به اسلام هدایت یافته اند; معلوم می شود مراد از هدایت مطرح شده در <تهتدون>، هدایتی ویژه و کاملتر از هدایت نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 1،2
1 - بیت المقدس در برهه ای از عصر بعثت ، قبله مسلمانان بود .
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها
اکثر مفسران برآنند که مراد از <قبلتهم . ..> بیت المقدس است.
2 - قبله نخستین مسلمانان ( بیت المقدس ) ، به فرمان خداوند به جانب کعبه تغییر یافت .
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها . .. یهدی من یشاء
جمله <یهدی من یشاء> قرینه بر این است که: تغییر قبله به فرمان خداوند بوده است.
ص: 218
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 19
19 - از ابن عباس روایت شده که رسول خدا ( ص ) فرمود : < البیت قبله لأهل المسجد و المسجد قبله لأهل الحرم و الحرم قبله لأهل الأرض فی مشارق ها و مغارب ها من أمتی ;
کعبه، قبله اهل مسجد الحرام و مسجدالحرام قبله اهل حرم (مکه و حوالی آن) و حرم قبله تمامی اهل زمین از امت من در مشرقها و مغربهای آن است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 1
1 - اهل کتاب وظیفه دار پذیرش مسجدالحرام به عنوان قبله خویش
ما تبعوا قبلتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 19
19 - از ابن عباس روایت شده که رسول خدا ( ص ) فرمود : < البیت قبله لأهل المسجد و المسجد قبله لأهل الحرم و الحرم قبله لأهل الأرض فی مشارق ها و مغارب ها من أمتی ;
کعبه، قبله اهل مسجد الحرام و مسجدالحرام قبله اهل حرم (مکه و حوالی آن) و حرم قبله تمامی اهل زمین از امت من در مشرقها و مغربهای آن است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 87 - 13
13 _ از امام کاظم ( ع ) روایت شده است : < لما خافت بنو اسرائیل جبابرت ها أوحی اللّه إلی موسی و هارون ( ع ) : < أن تبوّءا لقومکما بمصر بیوتاً و اجعلوا بیوتکم قبله > قال : امروا أن یصلوا فی بیوتهم ;
هنگامی که بنی اسرائیل از حکام ستمگر زمان خود بیمناک شدند، خداوند به موسی و هارون (ع) وحی فرستاد که برای قوم خود
ص: 219
در مصر خانه هایی مهیّا سازید و خانه هایتان را قبله قرار دهید. امام فرمود: آنان مأمور شدند که در خانه هایشان نماز بخوانند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 1،2
1 - بیت المقدس در برهه ای از عصر بعثت ، قبله مسلمانان بود .
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها
اکثر مفسران برآنند که مراد از <قبلتهم . ..> بیت المقدس است.
2 - قبله نخستین مسلمانان ( بیت المقدس ) ، به فرمان خداوند به جانب کعبه تغییر یافت .
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها . .. یهدی من یشاء
جمله <یهدی من یشاء> قرینه بر این است که: تغییر قبله به فرمان خداوند بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 8،19
8 - بیت المقدس ، قبله مسلمانان در برهه ای از عصر بعثت
و ما جعلنا القبله التی کنت علیها
مراد از <القبله> بیت المقدس است. قابل ذکر است که <کان> در <التی کنت علیها> می تواند به معنای حال باشد; یعنی، قبله ای که بر آن هستی. بر این مبنا نزول آیه مورد بحث قبل از تغییر قبله خواهد بود و می تواند <کان> در جمله فوق به معنای گذشته باشد. در این صورت، زمان نزول آیه مورد بحث پس از تغییر قبله خواهد بود. از آن جا که فرمان تغییر قبله در آیه بعد مطرح شده، به نظر می رسد احتمال نخست پسندیده تر باشد.
19 - تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به سوی مسجد الحرام *
و ما جعلنا القبله التی کنت علیها
برداشت فوق مبتنی بر این است که <کان> در <التی کنت علیها> دلالت بر زمان ماضی داشته باشد، در این صورت <التی کنت علیها> دلالت بر تغییر قبله دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 147 - 3
3 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حق و پیراسته و از هرگونه بطلان و ناروایی
الحق من ربک
به دلیل آیات قبل مصداق مورد نظر برای <الحق>، تغییر قبله می باشد.
ص: 220
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 5
5 - یهود و نصارا از سر عناد و لجاجت ، قبله بودن کعبه را پذیرا نیستند .
و لئن أتیت الذین أوتوا الکتب بکل ءایه ما تبعوا قبلتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 13،15
13 - مسلمانان در هر سرزمینی که باشند ، باید مسجد الحرام را قبله خویش قرار دهند .
و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
15 - رو کردن به جهت و سمت مسجدالحرام ، در اعمالی که مشروط به قبله اند ، کافی است .
فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
بدیهی است که خود مسجدالحرام و یا کعبه، قبله می باشد. بنابراین آوردن کلمه <شطر> - که به معنای سمت و جهت است - این معنا را القا می کند که: در کارهای مشروط به قبله همانند نماز، لازم نیست به خط مستقیم رو به مسجد و یا کعبه قرار گرفت; بلکه کافی است به سمت و جهتی ایستاد که مسجد و یا کعبه در آن جهت قرار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 1
1 - اهل کتاب وظیفه دار پذیرش مسجدالحرام به عنوان قبله خویش
ما تبعوا قبلتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 149 - 2،4
2 - پیامبر ( ص ) موظّف شد در هر مکان ، اعمال مشروط به قبله را به سوی مسجدالحرام انجام دهد .
و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجدالحرام
4 - رو کردن به سمت و جهت مسجدالحرام ، در اعمال مشروط به قبله کافی است .
فول وجهک شطر المسجدالحرام
بدیهی است که خود مسجدالحرام یا کعبه قبله می باشد. بنابراین آوردن کلمه <شطر> - که به معنای سمت و جهت است - این معنا را القا می کند که: در کارهای مشروط به قبله همانند نماز لازم نیست به خط مستقیم رو به مسجد، یا کعبه قرار گرفت; بلکه کافی است به سمت و جهتی ایستاد که مسجد، یا کعبه در آن جهت، قرار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 221
1 - بقره - 2 - 150 - 1،2،3
1 - مسجدالحرام قبله پیامبر ( ص ) و همه مسلمانان جهان
و من حیث . .. و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
2 - مسجدالحرام قبله منطقه ای یا قبله گروهی خاص نیست .
و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
3 - روکردن به سمت و جهت مسجدالحرام ، کافی در اعمال مشروط به قبله
فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
برداشت فوق از کلمه <شطر> که به معنای سمت و جهت است، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 33 - 4
4 - وجوب ذبح یا نحر قربانی ، به طرف کعبه
ثمّ محلّها إلی البیت العتیق
<محل> اسم مکان و مشتق از مصدر <حلول> است. <حلول> نیز به معنای نزول و فرود آمدن است و <حلّ بالمکان>; یعنی، در آن جا فرود آمد. بنابراین معنای جمله فوق چنین می شود: <جایی که دام های قربانی فرود می آیند، به طرف کعبه است>. مقصود این است که دام های قربانی، وقتی به قربانگاه رسیدند و در آن جا برای ذبح و نحر آماده شدند، باید به سوی کعبه باشند. گفتنی است است که ذکر کیفیت قربانی کردن و این که دام ها باید به طرف کعبه ذبح و نحر بشوند، می تواند بدان جهت باشد که مشرکان عصر بعثت، دام ها را به طرف بت هایی که در منا نصب شده بود قربانی می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 24
24 - < ان الفرایض لاتصلیها إلا إلی القبله و هو المروی عن أئمتنا ( ع ) ;
از ائمه اهل بیت (ع) روایت شده که نمازهای واجب را نمی شود به جا آورد، مگر اینکه به سوی قبله باشد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 29 - 17
17 _ عن أبی عبدالله(ع) فی قوله تعالی: < و أقیموا وجوهکم عند کل مسجد> قال: مساجد محدثه فامروا أن یقیموا وجوهکم شطر المسجد الحرام.
از امام صادق(ع) روایت شده است: مراد از آیه <و أقیموا وجوهکم . ..>، مساجد نوبنیاد است که مردم مأمورند (هنگام عبادت) در
ص: 222
آنها رو به مسجدالحرام بایستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 115 - 10
10 - از امام باقر ( ع ) روایت شده که فرمود : < انزل اللّه هذه الآیه فی التطوع خاصه < فاینما تولوا فثم وجه اللّه . . . > و صلّی رسول اللّه ایماءًا علی راحلته اینماتو جهت به حیث خرج الی خیبر و حین رجع من مکه و جعل الکعبه خلف ظهره ;
خداوند این آیه (فاینما تولوا فثم وجه اللّه) را در خصوص نماز مستحبی نازل کرده است و رسول خدا(ص) در حالی که سوار مرکب خود بود و به این سو آن سو می رفت، نمازهای ]مستحبی[ رابا اشاره به جا می آورد آن زمانی که به سوی خیبر رفت و آن زمانی که از مکه مراجعت نمود و کعبه را پشت سرش قرار داد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 2
2 - قبله نخستین مسلمانان ( بیت المقدس ) ، به فرمان خداوند به جانب کعبه تغییر یافت .
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها . .. یهدی من یشاء
جمله <یهدی من یشاء> قرینه بر این است که: تغییر قبله به فرمان خداوند بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 18
18 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حقیقتی عنوان شده در کتاب های آسمانی پیشین ( تورات و انجیل و . . . )
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
بیان آگاهی یهود و نصارا به حقانیت تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه، با عنوان <اهل کتاب> می رساند که منشأ و منبع آگاهی آنان، کتاب آسمانی شان (تورات و انجیل) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 146 - 6
6 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه و حقانیت آن ، موضوعی مطرح شده در تورات و انجیل *
الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم
برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر <یعرفونه> به تغییر قبله بازگردد.
ص: 223
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 147 - 3
3 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حق و پیراسته و از هرگونه بطلان و ناروایی
الحق من ربک
به دلیل آیات قبل مصداق مورد نظر برای <الحق>، تغییر قبله می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 19
19 - تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به سوی مسجد الحرام *
و ما جعلنا القبله التی کنت علیها
برداشت فوق مبتنی بر این است که <کان> در <التی کنت علیها> دلالت بر زمان ماضی داشته باشد، در این صورت <التی کنت علیها> دلالت بر تغییر قبله دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 12،14،17
12 - خداوند - در پی نوید تغییر قبله - به پیامبر ( ص ) و مسلمانان فرمان داد تا رو به سوی مسجد الحرام کنند .
فلنولینک . .. فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
14 - تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله مسلمانان ، خشنودی و رضایت پیامبر ( ص ) را در پی داشت .
فلنولینک قبله ترضیها فول وجهک شطر المسجدالحرام
17 - عالمان یهود و نصارا ، به خوبی می دانستند که قبله شدن مسجدالحرام ، فرمانی از ناحیه خداوند است .
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق
<لام> تأکید در <لیعلمون> بیانگر این است که: اهل کتاب هیچ تردیدی نداشتند و به روشنی می دانستند که تغییر قبله حق و از ناحیه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 149 - 1،5
1 - مسجد الحرام قبله تعیین شده برای پیامبر ( ص ) از ناحیه خداوند
و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجدالحرام و إنه للحق من ربک
5 - تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله ، پرتوی از ربوبیت خدا بر پیامبر ( ص ) و در جهت پیشبرد اهداف وی بود .
و إنه للحق من ربک
اضافه <رب> (تربیت کننده و مدبر) به ضمیر <ک> که خطاب به پیامبر است، می تواند اشاره به این معنا باشد که: تغییر قبله در جهت تدبیر امور پیامبر; یعنی، اهداف رسالت، است.
ص: 224
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 17
17 - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام ، حادثه ای مهم و سرنوشت ساز در تاریخ اسلام
و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام . .. و لعلکم تهتدون
نزول آیات متعدد درباره تغییر و تعیین قبله; مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) و تکرار فرمان <فولّ . ..> (در آیات 144، 149 و 150) و نیز مخاطب قرار دادن مسلمانان و تکرار جمله <فولوا وجوهکم شطره> (در دو آیه 144 و 150) بیانگر اهمیت خاص و با ارزش بودن تغییر و تعیین قبله است و اهداف اساسی بیان شده برای آن، حکایت از سرنوشت ساز بودن آن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 151 - 3
3 - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام ، نعمتی بزرگ در ردیف نعمت رسالت
فولوا وجوهکم شطره . .. لعلکم تهتدون. کما أرسلنا فیکم رسولا
برداشت فوق مبتنی بر این است که کاف در <کما> برای تشبیه باشد. بر این مبنا تغییر قبله - که از آیه قبل به دست می آید - <مشبّه> و ارسال پیامبر <مشبّه به> می باشد و تشبیه مسأله قبله به نعمت رسالت، نشانگر عظمت آن مسأله و بزرگی آن نعمت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 1
1 - مسجدالحرام قبله پیامبر ( ص ) و همه مسلمانان جهان
و من حیث . .. و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 19
19 - از ابن عباس روایت شده که رسول خدا ( ص ) فرمود : < البیت قبله لأهل المسجد و المسجد قبله لأهل الحرم و الحرم قبله لأهل الأرض فی مشارق ها و مغارب ها من أمتی ;
کعبه، قبله اهل مسجد الحرام و مسجدالحرام قبله اهل حرم (مکه و حوالی آن) و حرم قبله تمامی اهل زمین از امت من در مشرقها و مغربهای آن است>.
ص: 225
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 13،14
13 - مسلمانان در هر سرزمینی که باشند ، باید مسجد الحرام را قبله خویش قرار دهند .
و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
14 - تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله مسلمانان ، خشنودی و رضایت پیامبر ( ص ) را در پی داشت .
فلنولینک قبله ترضیها فول وجهک شطر المسجدالحرام
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 150 - 1
1 - مسجدالحرام قبله پیامبر ( ص ) و همه مسلمانان جهان
و من حیث . .. و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 7
7 - یهود و نصارا هر یک دارای قبله ای ویژه خویش
و ما بعضهم بتابع قبله بعض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 147 - 7
7 - یهود و نصارای عصر بعثت ، در تلاشی پی گیر ، برای اثبات حقانیت قبله خویش و ناحق جلوه دادن تغییر آن به کعبه
الحق من ربک فلاتکونن من الممترین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 7
7 - یهود و نصارا هر یک دارای قبله ای ویژه خویش
و ما بعضهم بتابع قبله بعض
ص: 226
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 147 - 7
7 - یهود و نصارای عصر بعثت ، در تلاشی پی گیر ، برای اثبات حقانیت قبله خویش و ناحق جلوه دادن تغییر آن به کعبه
الحق من ربک فلاتکونن من الممترین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 8
8 - مشاجره و مجادله بر سر قبله و احکام فرعی دین ، از مصداق های خیر نیست .
و لکل وجهه هو مولّیها فاستبقوا الخیرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 1
1 - پیامبر ( ص ) در برهه ای از زمان ، در انتظار و اشتیاق فرمانی از جانب خدا برای تغییر قبله بود .
قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله
تفریع جمله <فلنولینک . ..> بر جمله <قد نری> می رساند که: چشم دوختن پیامبر به اطراف و اکناف آسمان به خاطر انتظار فرمان تغییر قبله بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 6
6 - خداوند ، پس از تغییر قبله از پیامبر ( ص ) خواست که هرگز روی به قبله اهل کتاب نیاورد و آن را قبله خویش نسازد .
و ما أنت بتابع قبلتهم
جمله <و ما أنت . ..> (تو از قبله آنان پیروی نخواهی کرد) جمله خبری است و منظور از آن انشا و دستور می باشد; یعنی، نباید از قبله ایشان تبعیت کنی.
ص: 227
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 149 - 7
7 - کیفر خدا در انتظار کسانی است که با احکام او ( نظیر قبله قرار دادن مسجدالحرام ) مخالفت کنند .
و ما اللّه بغفل عما تعملون
از هدفهای بیان نظارت خدا بر اعمال بندگان، تهدید کسانی است که با احکام او مخالفت می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 22
22 - تغییر قبله امری دشوار و ناپذیرفتنی برای گروهی از مسلمانان
و إن کانت لکبیره إلا علی الذین هدی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 11
11 - قبله بودن بیت المقدس برای اهل اسلام ، امری دشوار و ناپذیرفتنی برای گروهی از مسلمانان
و إن کانت لکبیره إلا علی الذین هدی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 20
20 - موضعگیری یهود و نصارا درباره تغییر قبله ، علی رغم آگاهی آنها به حقانیت آن
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق من ربهم و ما اللّه بغفل عما یعملون
جمله <و ما اللّه . ..> - که به تهدید اهل کتاب اشاره دارد - بیانگر موضعگیری اهل کتاب در برابر تغییر به حق قبله و مخالفت ایشان با حکم الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 147 - 7
ص: 228
7 - یهود و نصارای عصر بعثت ، در تلاشی پی گیر ، برای اثبات حقانیت قبله خویش و ناحق جلوه دادن تغییر آن به کعبه
الحق من ربک فلاتکونن من الممترین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 2
2 - یهود و نصارا محتوای اساسی دین را ( ایمان به خدا ، سرای آخرت و . . . ) به فراموشی سپرده و با مسلمانان بر سر قبله ، به بحث و مشاجره می پرداختند .
لیس البر أن تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب
برداشت فوق با توجه به شأن نزولی که درباره آیه مورد بحث آمده، استفاده می شود. در مجمع البیان نقل شده است: <آن گاه که قبله تغییر کرد، بحث و گفتگو پیرامون آن بسیار می شد و یهود و نصارا در این باره بسیار سخن می گفتند. >
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 2،5،9
2 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) علی رغم اطمینانشان به حقانیت قبله مسلمانان ( مسجدالحرام ) ، آن را نخواهند پذیرفت .
لیعلمون أنه الحق . .. و لئن أتیت الذین ... ما تبعوا قبلتک
5 - یهود و نصارا از سر عناد و لجاجت ، قبله بودن کعبه را پذیرا نیستند .
و لئن أتیت الذین أوتوا الکتب بکل ءایه ما تبعوا قبلتک
9 - تلاش یهود و نصارا در باز گرداندن پیامبر ( ص ) و مؤمنان از کعبه به قبله خویش
و ما أنت بتابع قبلتهم . .. و لئن اتبعت اهواءهم
تأکید جمله <و لئن اتبعت . .. إنک لمن الظالمین> با لام قسم (لئن) حرف تأکید (إن) و لام تأکید در (لمن) بیانگر آن است که: اهل کتاب برای گرایش دادن پیامبر(ص) و مؤمنان به قبله خویش، تلاشی پی گیر داشته و زمینه های آن را ایجاد کرده بودند. از مصداقهای <أهواءهم> به قرینه جمله های پیشین، تبعیت از قبله اهل کتاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 8
8 - هیچ یک از یهود و نصارا ، قبله یکدیگر را نخواهند پذیرفت .
ص: 229
و ما بعضهم بتابع قبله بعض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 142 - 11،13
11 - همه جهت ها و مکان ها از آن رو که ملک خداوند هستند ، صلاحیت قبله شدن را داشته و مزیتی بر یکدیگر ندارند .
قل للّه المشرق و المغرب
13 - تأثیر جهتی از جهات یا مکانی از مکان ها در هدایت انسان ها ، ملاکی جهت قبله قرار دادن آن
ما ولیهم عن قبلتهم . .. قل للّه المشرق و المغرب یهدی من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 9،11
9 - تعیین قبله از شؤون خداوند است .
قد نری . .. فلنولینک قبله ترضیها
11 - نسخ قبله و تعیین آن ، در اختیار پیامبر ( ص ) نبود .
قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضیها
چنانچه پیامبر(ص) از ناحیه خداوند مأذون بود که قبله را تغییر دهد، یا حکمی را نسخ و یا تشریع کند; ضرورتی نداشت به انتظار وحی، برای نسخ قبله و تعیین قبله ای دیگر، چشم به آسمان دوزد و به انتظار وحی بماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 2،4
2 - خداوند تعیین کننده قبله برای امتهاست .
و لکل وجهه هو مولّیها
ضمیر <هو> به <ربک> در آیه قبل بر می گردد. <مولّی> به معنای برگرداننده است و مفعول اول آن <کل أمه> می باشد که به خاطر وضوحش در کلام آورده نشده است. بنابراین <هو مولّیها>; یعنی، خداوند امتها را به سوی قبله ای خاص بر می گرداند (فرمان می دهد که چه سمتی را قبله خویش سازند).
4 - توجه به الهی بودن تغییر قبله و تعیین آن ، موجب رفع مشاجره درباره آن است .
و لکل وجهه هو مولّیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 230
1 - بقره - 2 - 149 - 1،3،8
1 - مسجد الحرام قبله تعیین شده برای پیامبر ( ص ) از ناحیه خداوند
و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجدالحرام و إنه للحق من ربک
3 - تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله ، حکمی حق ( حکمت آمیز و به جا ) و از ناحیه خداوند
و إنه للحق من ربک
8 - وجود زمینه های تخلف از فرمان خدا ( تغییر و تعیین قبله ) ، در میان مسلمانان
و ما اللّه بغفل عما تعملون
ظاهر این است که خطاب در <تعملون> متوجه مسلمانان باشد. بنابراین آنان مورد تهدید واقع شده اند و این نشان می دهد که در میان مسلمانان کسانی بوده اند که در پذیرش قبله جدید تردید داشته و یا در صدد مخالفت با آن بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 14
14 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حکمی عالمانه و برخاسته از وحی و دستور خداوند است .
و ما أنت بتابع قبلتهم . .. من بعد ما جاءک من العلم
از مصادیق مورد نظر برای <العلم>، وحی و دستور الهی مبنی بر تغییر قبله است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 4
4 - توجه به الهی بودن تغییر قبله و تعیین آن ، موجب رفع مشاجره درباره آن است .
و لکل وجهه هو مولّیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 23
23 - تنها هدایت یافتگان و پیروان واقعی پیامبر ، تغییر قبله را پذیرفته و آن را امری دشوار نمی شمردند .
و إن کانت لکبیره إلا علی الذین هدی اللّه
ص: 231
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 143 - 12
12 - تنها هدایت یافتگان ، بیت المقدس را به عنوان قبله پذیرفته و آن را تکلیفی سنگین نمی شمردند .
و إن کانت لکبیره إلا علی الذین هدی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 7
7 - انتظار و اشتیاق پیامبر ( ص ) برای نسخ قبله سابق ( بیت المقدس ) دارای نقشی بسزا در نسخ آن بود .
قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضیها
تفریع جمله <فلنولینک . ..> بر <قد نری ...> به وسیله حرف <فاء> می رساند که انتظار و اشتیاق پیامبر(ص) به تغییر قبله در آن امر مؤثر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 151 - 3
3 - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام ، نعمتی بزرگ در ردیف نعمت رسالت
فولوا وجوهکم شطره . .. لعلکم تهتدون. کما أرسلنا فیکم رسولا
برداشت فوق مبتنی بر این است که کاف در <کما> برای تشبیه باشد. بر این مبنا تغییر قبله - که از آیه قبل به دست می آید - <مشبّه> و ارسال پیامبر <مشبّه به> می باشد و تشبیه مسأله قبله به نعمت رسالت، نشانگر عظمت آن مسأله و بزرگی آن نعمت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 152 - 4،6
4 - رسالت پیامبر ( ص ) و تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام ، از نعمتهایی که مسلمانان باید به پاس آنها ، همواره به یاد خدا باشند .
فولوا وجوهکم شطره . .. کما أرسلنا فیکم رسولا ... فاذکرونی
برداشت فوق از حرف <فاء> که <اذکرونی> را بر نعمتهای یاد شده (تغییر قبله و رسالت پیامبر(ص)) تفریع کرده است، به دست می آید.
6 - رسالت پیامبر ( ص ) و تغییر قبله ، دو نعمتی شایسته و بایسته شکرگزاری به درگاه خدا
ص: 232
فولوا وجوهکم شطره . .. کما أرسلنا فیکم رسولا ... واشکروا لی
شکر، در برابر نعمت است و مصداق مورد نظر برای نعمت - به قرینه آیات قبل - نعمت رسالت و تغییر قبله می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 14
14 - تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه ، حکمی عالمانه و برخاسته از وحی و دستور خداوند است .
و ما أنت بتابع قبلتهم . .. من بعد ما جاءک من العلم
از مصادیق مورد نظر برای <العلم>، وحی و دستور الهی مبنی بر تغییر قبله است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 20
20 - موضعگیری یهود و نصارا درباره تغییر قبله ، علی رغم آگاهی آنها به حقانیت آن
إن الذین أوتوا الکتب لیعلمون أنه الحق من ربهم و ما اللّه بغفل عما یعملون
جمله <و ما اللّه . ..> - که به تهدید اهل کتاب اشاره دارد - بیانگر موضعگیری اهل کتاب در برابر تغییر به حق قبله و مخالفت ایشان با حکم الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 147 - 7
7 - یهود و نصارای عصر بعثت ، در تلاشی پی گیر ، برای اثبات حقانیت قبله خویش و ناحق جلوه دادن تغییر آن به کعبه
الحق من ربک فلاتکونن من الممترین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 144 - 25
25 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که : < و صلّی رسول اللّه ( ص ) إلی بیت المقدس . . . ثم عیّرته الیهود ، فقالوا انک تابع لقبلتنا فاغتمّ لذلک غمّاً شدیداً و لما کان فی بعض اللیل خرج ( ص ) یقلب وجهه فی آفاق السماء . . . فلما صلّی من الظهر رکعتین جاءه جبرئیل ( ع ) فقال له : قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضی ها فول وجهک شطر المسجدالحرام - الآیه - ثم
ص: 233
أخذ بید النبی ( ص ) فحوّل وجهه إلی الکعبه . . . ;
رسول خدا(ص) به سوی بیت المقدس نماز می خواند . .. سپس یهود او را سرزنش کرده گفتند: تو پیرو قبله ما هستی، و آن حضرت در پی این سرزنش بشدت اندوهگین شد و در موقعی از شب که از ]خانه[ بیرون آمده بود، در اطراف آسمان ها می نگریست ... و چون دو رکعت نماز ظهر را خوانده بود جبرئیل نازل گشت و به آن حضرت گفت: ما نگاههای انتظارآمیز تو را ]برای تغییر قبله[ مشاهده می کردیم، پس روی تو را به سوی قبله ای - که تو به آن راضی هستی - بر می گردانیم; پس روی خود را به سوی مسجدالحرام برگردان. آن گاه دست او را گرفت و رویش را به سوی کعبه برگرداند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 2
2 - یهود و نصارا محتوای اساسی دین را ( ایمان به خدا ، سرای آخرت و . . . ) به فراموشی سپرده و با مسلمانان بر سر قبله ، به بحث و مشاجره می پرداختند .
لیس البر أن تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب
برداشت فوق با توجه به شأن نزولی که درباره آیه مورد بحث آمده، استفاده می شود. در مجمع البیان نقل شده است: <آن گاه که قبله تغییر کرد، بحث و گفتگو پیرامون آن بسیار می شد و یهود و نصارا در این باره بسیار سخن می گفتند. >
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 2،5،9
2 - اهل کتاب ( یهود و نصارا ) علی رغم اطمینانشان به حقانیت قبله مسلمانان ( مسجدالحرام ) ، آن را نخواهند پذیرفت .
لیعلمون أنه الحق . .. و لئن أتیت الذین ... ما تبعوا قبلتک
5 - یهود و نصارا از سر عناد و لجاجت ، قبله بودن کعبه را پذیرا نیستند .
و لئن أتیت الذین أوتوا الکتب بکل ءایه ما تبعوا قبلتک
9 - تلاش یهود و نصارا در باز گرداندن پیامبر ( ص ) و مؤمنان از کعبه به قبله خویش
و ما أنت بتابع قبلتهم . .. و لئن اتبعت اهواءهم
تأکید جمله <و لئن اتبعت . .. إنک لمن الظالمین> با لام قسم (لئن) حرف تأکید (إن) و لام تأکید در (لمن) بیانگر آن است که: اهل کتاب برای گرایش دادن پیامبر(ص) و مؤمنان به قبله خویش، تلاشی پی گیر داشته و زمینه های آن را ایجاد کرده بودند. از مصداقهای <أهواءهم> به قرینه جمله های پیشین، تبعیت از قبله اهل کتاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 8
ص: 234
8 - هیچ یک از یهود و نصارا ، قبله یکدیگر را نخواهند پذیرفت .
و ما بعضهم بتابع قبله بعض
ص: 235
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 181 - 12،13،16،17
12 _ کشتار نابحق ( با علم و عمد ) انبیای الهی ، به دست یهود
سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ
نفی هر گونه حق در کشتن انبیا دلالت می کند که یهود، با علم به نبوّت آنان و بدون خطا و فراموشی، پیامبران را می کشتند. چون اگر آنان را پیامبر نمی دانستند و یا به خطا و نسیان آنان را می کشتند، <بغیر حقّ> صدق نمی کرد.
13 _ کثرت پیامبران شهید ، در بین انبیای الهی
و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ
16 _ نسبت ناروا به خداوند و کشتن پیامبران ، گناهی بزرگ و موجب عذاب سوزان دوزخ
سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ و نقول ذوقوا عذاب الحریق
<حریق>، به معنای محرِق (سوزاننده) است. گفتنی است عذاب سوزان برای کشتن پیامبران و نسبت ناروا به خدا دادن، حاکی از بزرگی چنین گناهانی است.
17 _ عذاب سوزان نسبت دهندگان فقر به خدا و قاتلان انبیا ، با فرمان مستقیم خداوند
نقول ذوقوا عذاب الحریق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 183 - 12،13،19،22،23،27،29
12 _ شهادت بسیاری از انبیای الهی به دست یهود ، علی رغم مشاهده معجزات و علم به حقّانیّت آنان
قل قد جآءکم رسل من قبلی بالبیّنات و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
هنگامی به یک دلیل، <بیّنه> گفته می شود که حقّ را برای طرف مقابل روشن کند و او را به حقانیّت آن آگاه کند. بنابراین یهودیان می دانستند و برای آنان روشن بود که پیامبران واقعی را می کشند.
ص: 236
13 _ یهود ، حتّی با مشاهده معجزه مورد درخواست خود ( سوختن قربانی در آتشی از غیب ) از پیامبران ، نه تنها به آنان ایمان نیاوردند ، بلکه آنان را کشتند .
قل قد جآءکم رسل من قبلی . .. و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم
19 _ یهود عصر پیامبر ( ص ) با رضایت به کشتار انبیا توسط پیشینیان خود ، در حکم قاتلان انبیا
فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
22 _ دروغ بودن ادعای یهود در مورد ایمان به پیامبر ( ص ) ، در صورت مشاهده معجزه درخواستی خود ( سوختن قربانی در آتشی از غیب )
قل قد جاءکم . .. فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
23 _ تکذیب عهد خداوند با یهود در مورد ایمان نیاوردن به پیامبر ( ص ) ، جز با ارائه قربانی که آتشی از غیب آن را بسوزاند .
انّ اللّه عهد الینا الّا نؤمن . .. فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
اگر ادعای یهود صحیح بود، باید پیامبر (ص) خواسته آنان را عملی می کرد، و نیز نباید از عهد، به <الّذی قلتم> (آنچه را گفتید) تعبیر می کرد ; بلکه می فرمود: بالعهد الّذی عهد اللّه علیکم. چون اگر ادعای آنان حقیقت داشت، عهدی بود الهی ; نه گفتار آنان.
27 _ رضایت یهود معاصر پیامبر ( ص ) از قتل انبیا به دست نیاکانشان در پانصد سال قبل از بعثت ، موجب نسبت دادن قتل انبیا به آنان از سوی خداوند
قل قد جاءکم رسل من قبلی بالبیّنات و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم
امام صادق (ع) پس از تلاوت آیه فوق فرمود: کان بین القاتلین و القائلین خمس ماه عام، فالزمهم اللّه القتل برضاهم ما فعلوا.
_______________________________
کافی، ج 2، ص 409، ح 1 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 328، ح 2، 4، 6.
29 _ رضایت به قتل نامشروع کسی به منزله کشتن اوست .
فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
امام صادق (ع) با تنقیح مناط از آیه فوق فرمود: . .. لعن اللّه المرجئه ... انّ هؤلاء یقولون: ان قتلتنا مؤمنون فدمائنا متلطّخه بثیابهم الی یوم القیمه انّ اللّه حکی عن قوم فی کتابه: <الّا بین القاتلین و القائلین خمسمائه فألزمهم اللّه القتل برضاهم ما فعلو.
_______________________________
کافی، ج 2، ص 409، ح 1 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 208، ح 163.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 75 - 4
4 _ صبر و شکیبایی بندگان خالص خدا در ترک محرمات الهی چون اسراف و یا تنگ گیری ، شرک ، زنا ، آدم کشی و سخن باطل ، عامل برخوردار شدن آنان از نعمت ها و درجات عالی بهشت
و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا . .. و لایزنون ... و الذین لایشهدون الزور ... أُول_
ص: 237
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 27
27 - قاتل ، در صورتی که از قصاص عفو شود و پس از آن دیگری را به قتل برساند ، باید کشته شود و مورد عفو قرار نگیرد .
کتب علیکم القصاص . .. فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
برداشت فوق بر این اساس است که: مقصود از <من> در جمله فوق، قاتل باشد نه ولیّ مقتول. بر این مبنا <ذلک> به <عفو> - که از جمله <فمن عفی له> به دست می آید - اشاره دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 15
15 - قتل موجب خروج قاتل از زمره مسلمانان نمی شود و مایه قطع رابطه اخوت ایمانی او ، حتی با بازماندگان مقتول نخواهد شد .
یایها الذین ءامنوا . .. فمن عفی له من أخیه شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 17
17 _ جنایت و آدمکشی ، حاکی از جرأت و جسارت نسبت به خداوند جهانیان است .
ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک انی اخاف اللّه رب العلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 1
1 _ عزم هابیل بر آلوده نساختن دست خویش به خون برادر و گرفتار نیامدن به پیامد های آن
انی ارید . .. فتکون من اصحب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 14
14 _ آدمکشی ، در پی دارنده زیان و تباهی
فقتله فاصبح من الخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 27
27 _ قتل نفس محترم ، در پی دارنده ندامت قاتل
ص: 238
فاصبح من الندمین
از امام سجاد(ع) روایت شده: . .. و الذنوب التی تورث الندم قتل النفس التی حرم اللّه ... قال عزوجل فی قصه قابیل حین قتل اخاه هابیل ... <فاصبح من النادمین> ... .
_______________________________
معانی الاخبار، ص 270، ح 2; بحارالانوار، ج 73، ص 375، ح 12.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 9
9 _ کشتن نابحق یک فرد ، هتک حرمت انسانیت و سلب امنیت از همگان *
من قتل . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
برابری قتل یک انسان با قتل همگان، می تواند به این معنا باشد که قاتل، حرمت انسانی را هتک کرده و در حقیقت امنیت جانی را از همگان سلب کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 45 - 3
3 _ کشتن و مصدوم کردن دیگران ، موجب سلب حق حیات و سلامتی از مجرم
و کتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس و العین بالعین . .. و الجروح قصاص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 45 - 2
2 - گذراندن زندگی دنیا همراه با بی پروایی ، سرمست شدن به ثروت و مکنت و بی رحمی و آدم کشی ، درپی دارنده قطعی عذاب هولناک دوزخ
فی سموم و حمیم . .. إنّهم کانوا قبل ذلک مترفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 29،30
29 - انکار آیات الهی و کشتن انبیا ، موجب خوار گشتن و درمانده شدن همیشگی بنی اسرائیل شد .
ذلک بأنهم کانوا یکفرون بأیت اللّه و یقتلون النبیین
<ذلک> اشاره به <ذله>، <مسکنه> و <غضب الهی> است و باء در <بأنهم> سببیه می باشد.
30 - بنی اسرائیل ، به خاطر کفرشان به آیات الهی و کشتن پیامبران ، مورد غضب خداوند قرار گرفتند .
ذلک بأنهم کانوا یکفرون بأیت اللّه و یقتلون النبیین
ص: 239
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 155 - 9
9 _ یهود ، مورد نفرین و غضب خداوند به سبب پیمان شکنی ، انکار آیات الهی و کشتن پیامبران
فبما نقضهم میثقهم . .. و قتلهم الأنبیاء
برداشت فوق بر این اساس است که <بما نقضهم . ..> به قرینه آیات مشابه، متعلق به فعلی محذوف همانند <لعناهم> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 71 - 9
9 _ تکذیب و قتل انبیا از سوی بنی اسرائیل مایه محرومیت آنان از حق شناسی و بینش دینی
فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون . .. فعموا و صموا
جمله <عموا و صموا> علاوه بر اینکه متفرع بر جمله <حسبوا . ..> است می تواند متفرع بر جمله <فریقاً کذبوا ...> نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 8
8 - قتل پیامبران ، جرمی نابخشودنی و موجب عذاب الهی و محرومیت ابدی از هدایت الهی است .
أتقتلون رجلاً . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 7
7- ولی مقتول بحق ( کسی که مطابق قانون الهی کشته شده ) فاقد هرگونه سلطه بر قاتل است .
و لاتقتلوا . .. إلاّ بالحقّ و من قتل مظلومًا فقد جعلنا لولیّه سلط_نًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 24
24 _ قتل خطائی ، موجب دوری قاتل از رحمت خدا خواهد شد .
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خطا . .. توبه من اللّه
توبه به معنای بازگشت است و توبه خدا بر بنده به معنای بازگشت رحمت و لطف خداوند به بنده خویش است. بنابراین معلوم می شود در قتل خطائی نیز خداوند آدمی را از رحمت و لطف خویش دور می سازد تا اینکه کفّاره آن را بپردازد.
ص: 240
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 16 - 8
8 - مسلمانان موظّف به پیکار بی امان با دشمنان نیرومند ، تا مرز کشتن و یا به تسلیم کشاندن آنان
ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید تق_تلونهم أو یسلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 35
35 - کشتن رهبران الهی ، موجب ذلت و فقر و در پی دارنده غضب خداوند است .
ضربت علیهم الذله . .. ذلک بأنهم ... یقتلون النبیین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 65 - 2،3
2_ قوم ثمود ، با پی کردن ناقه صالح و از میان بردن آیت رسالت او ، عذاب الهی را برای خویش قطعی ساختند .
فعقروها فقال تمتعوا فی دارکم ثل_ثه أیام
3_ قوم ثمود ، پس از کشتن ناقه صالح ، بیش از سه روز مهلت ماندن در دنیا و بهره بردن از متاع آن را نداشتند .
فقال تمتعوا فی دارکم ثل_ثه أیام
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 157 - 2
2 - ندامت و پشیمانی ثمودیان ، به دنبال پی کردن ناقه صالح و مشاهده نشانه های عذاب
فعقروها فأصبحوا ن_دمین
<فاء> در <فأصبحوا> فصیحه و بیانگر حذف جمله ای است که به خاطر معلوم بودنش حذف شده و تقدیر آن چنین است: <فعقروها فرأوا اشراط العذاب فأصبحوا نادمین; ناقه را پی کردند پس نشانه های عذاب را دیدند، پس پشیمان شدند>.
ص: 241
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 16 - 1
1 - قتل مرد قبطی ، ظلم موسی ( ع ) به خود و باعث به خطر افتادن جان او از سوی فرعونیان
فوکزه موسی فقضی علیه . .. قال ربّ إنّی ظلمت نفسی
موسی(ع) در پیشگاه پروردگار اعتراف کرد که مرتکب خطای بزرگی شده و با کشتن مرد قبطی، در معرض خطری جدی قرار گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 18 - 1،2
1 - به هم ریختن آرامش موسی در پی کشته شدن مرد قبطی به دست وی
فوکزه موسی فقضی علیه . .. فأصبح فی المدینه خائفًا یترقّب
2 - موسی ( ع ) ، پس از حادثه قتل مرد قبطی به کاخ فرعون بازنگشت .
فأصبح فی المدینه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 29 - 6
6 - کشتن مؤمنان مجاهد و مبلغان دینی ، گناهی بزرگ و زمینه ساز نزول عذاب و نابودی است .
قیل ادخل الجنّه . .. إن کانت إلاّ صیحه وحده فإذا هم خ_مدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 29 - 6
6 - کشتن مؤمنان مجاهد و مبلغان دینی ، گناهی بزرگ و زمینه ساز نزول عذاب و نابودی است .
قیل ادخل الجنّه . .. إن کانت إلاّ صیحه وحده فإذا هم خ_مدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 242
13 - قصص - 28 - 33 - 4
4 - موسی ( ع ) ، از نافرجام ماندن رسالت الهی خویش در صورت کشته شدن به دست فرعونیان نگران بود .
إلی فرعون و ملإیْه . .. قال ربّ إنّی قتلت منهم نفسًا
طرح موضوع قتل مرد قبطی، نه از آن باب است که موسی(ع) بر جان خویش می ترسید; بلکه بدان جهت بود که مبادا با دستگیری و کشته شدن او، رسالت الهی _ که بر دوش او نهاده شده است _ نافرجام بماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 18
18 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، از آسیب دیدن شدید آنان بر اثر کشتن موسی ( ع )
و إن یک صادقًا یصبکم بعض الذی یعدکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 29 - 4
4 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان و قبطیان ، درباره خطر عذاب الهی در صورت مخالفت با موسی ( ع ) و قتل او
فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 7
7 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، درباره این که قتل موسی ( ع ) موجب گمراهی ابدی و علاج ناپذیر آنان خواهد شد .
أتقتلون رجلاً . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد
برداشت یادشده به خاطر این نکته است که هشدار مؤمن آل فرعون نسبت به گمراه شدن آنان در مورد قتل موسی(ع) انجام پذیرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 86 - 8
8 - کشتن و آواره کردن اهل ایمان و تبعیض در دین ، موجب از دست دادن سرای آخرت و گرفتار شدن به عذاب شدید قیامت است .
أولئک الذین اشتروا . .. فلا یخفف عنهم العذاب
<ال> در <العذاب> عهد ذکری و اشاره به <أشد العذاب> در آیه قبل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 29 - 6
ص: 243
6 - کشتن مؤمنان مجاهد و مبلغان دینی ، گناهی بزرگ و زمینه ساز نزول عذاب و نابودی است .
قیل ادخل الجنّه . .. إن کانت إلاّ صیحه وحده فإذا هم خ_مدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 13
13 _ زیانکاری قابیل ، پیامد کشتن برادرش هابیل
فقتله فاصبح من الخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 84 - 2
2 - پرهیز از کشتن و ریختن خون یکدیگر ، از عهد ها و پیمان های خداوند با بنی اسرائیل
و إذ أخذنا میثقکم لاتسفکون دماءکم
جمله <لاتسفکون دماءکم> (خون ]همکیشان[ خود را نریزید) جمله ای خبری است و مراد از آن انشا می باشد; یعنی، خونریزی نکنید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 1،26
1 - بنی اسرائیل عصر بعثت ، علی رغم اعترافشان به پیمان الهی ( پرهیز از خونریزی ) ، همدیگر را می کشتند .
ثم اقررتم . .. ثم أنتم هؤلاء تقتلون أنفسکم
کلمه <هؤلاء> در جمله <ثم أنتم هؤلاء> (شما همانانی هستید) اشاره به این معنا دارد که: آنچه را آیه مورد بحث می خواهد بیان کند مربوط به بنی اسرائیل عصر بعثت است و خطابهای آیه نظیر خطابهای گذشته نیست که صفت گذشتگان را با عنایتی به موجودین نسبت می داد.
26 - پایبندی گروهی از یهودیان عصر بعثت به تورات با عمل کردن به پیمان های الهی و پرهیز از کشتن و بیرون راندن همکیشان خود
فما جزاء من یفعل ذلک منکم
سیاق خطابهای گذشته اقتضا می کرد که جمله <فما جزاء . ..> بدین گونه ایراد شود: <فما جزاءکم بما تفعلون إلا خزی>. این تغییر سیاق اشاره به این دارد که همه یهودیان مرتکب اعمال ناروای مذکور نشدند. من تبعیضیه در <منکم> مؤید این معناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 244
3 - نساء - 4 - 94 - 1
1 _ مؤمنان ، وظیفه دار پرهیز از کشتن افراد مشکوک در مسیر سفر برای جهاد قبل از احراز کفر آنان
یا ایّها الّذین امنوا اذا ضربتم فی سبیل اللّه فتبیّنوا
از سیاق آیه و شأن نزول وارد شده چنین استفاده می شود که مسلمانان به هنگام حرکت به سوی نبرد در بین راه اگر به افرادی مشکوک مواجه می شدند، به گمان اینکه آن افراد از قوای دشمن هستند، ممکن بود آنان را به قتل برسانند ; خداوند اهل ایمان را امر می کند که بدون تحقیق، شخص مشکوک را نکشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 2
2 _ تأکید هابیل بر پیشدستی نکردن در قتل برادر ، در عین حفظ حق دفاع از خویش در برابر تهاجم وی
انی ارید ان تبوا باثمی
چنانچه مراد از <اثمی>، گناهی باشد که از کشته شدن احتمالی قابیل به دست هابیل صورت گیرد، معلوم می شود هابیل خاطر نشان ساخته است که من اگرچه قصد کشتن تو را ندارم ولی از خود دفاع می کنم، هر چند به کشتن ناخواسته تو بینجامد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 153 - 1
1 _ پرهیز از شرک، فرزندکشی، کردارهای شنیع، کشتن بیگناهان، تجاوز به دارایی یتیمان، راهی است راست برای حرکت به سوی خدا.
ألا تشرکوا به شیئاً . .. و أن هذا صرطی مستقیماً
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از ضمیر متکلم در <صراطی> خداوند باشد. صراط خداوند یعنی راهی که به سوی اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 5
5 - معتقدان به ادیان الهی نباید یکدیگر را بکشند یا گروهی از آنان ، گروهی دیگر را از خانه و دیارشان بیرون رانند .
ثم أنتم هؤلاء تقتلون أنفسکم و تخرجون فریقاً منکم من دیرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 151 - 26
26 _ دوری از کارهای زشت و پرهیز از کشتن بی گناهان، از توصیه های خدا به انسانها
ص: 245
و لاتقربوا الفوحش . .. ذلکم وصیکم به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 5،13،15،16،18،31
5 _ ضرورت پرداخت خونب ها _ علاوه بر کفّاره _ در صورت کشتن مؤمن از روی خطا
و من قتل مؤمنا خطاً . .. و دیه مسلّمه الی اهله
13 _ اگر خانواده مقتول از دشمنان اهل ایمان باشند ، پرداخت دیه به آنان لازم نیست .
فان کان من قوم عدوّلکم و هو مؤمن فتحریر رقبه مؤمنه
چون در فرض قبل و نیز فرض بعدی تصریح به خونبها شده است، ولی در فرض مذکور سخنی از خونبها نرفته، معلوم می شود که در این فرض، خونبها لازم نیست.
15 _ در قتل خطائی ، اگر مقتول ، مؤمن و خانواده اش از کافران همپیمان با مسلمانان باشند ، کفّاره آن آزادسازی یک برده با ایمان است .
و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیه مسلّمه الی اهله و تحریر رقبه مؤمنه
ظاهراً مراد از ضمیر در <کان>، مقتول است، شرط ایمان در برده ای که باید آزاد شود، این معنا را تقویت می کند.
16 _ اگر خانواده مؤمن مقتول ، کافر و همپیمان با مسلمانان باشند ، پرداخت دیه به آنان لازم است .
و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیه مسلّمه الی اهله
18 _ لزوم پرداخت خونب ها و نیز آزادسازی یک برده مؤمن در صورت کشتن کافری از کافران همپیمان *
و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیه مسلّمه الی اهله و تحریر رقبه مؤمنه
بنابر اینکه مراد از ضمیر در <کان>، مقتول باشد ; بدون وصف ایمان. به قرینه فرض سابق که در آنجا به قید ایمان تصریح کرد و فرمود: <فان کان ... و هو مؤمن>، ولی در این فرض <و هو مؤمن> را نیاورد.
31 _ قتل خطائی آن است که چیزی غیر از مقتول ، هدف باشد ، لیکن به اشتباه ، مقتول هدف قرار گیرد .
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خطا . .. و من قتل مؤمناً خطاً
امام صادق (ع) فرمود: . .. و الخطأ من اعتمد شیئا فاصاب غیره.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 278، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 530، ح 475.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 94 - 6،10
6 _ حرمت قتل و هر گونه تعرض به دشمن ، در صورت اظهار اسلام
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
مراد از القای اسلام، به قرینه <لست مؤمناً>، اظهار اسلام با گفتن شهادتین و یا سخنی که حاکی از مسلمان شدن است، می باشد.
10 _ ضرورت پرهیز از کشتن افراد و یا گروه های از دشمنان محارب که تسلیم شده و خواهان ترک نبرد هستند .
ص: 246
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
با توجه به معنای لغوی <سلام> (صلح)، مراد از القای سلام، صلح خواهی است. یعنی اگر دشمن خواهان صلح است، نبرد با او جایز نیست و جمله <لست مؤمنا>، اشاره به این معنی دارد که در ترک تعرض، تنها ایمان شرط نیست ; بلکه تسلیم و یا صلح خواهی نیز کافی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 11
11 _ بهره گیری از تمام شیوه های ممکن ( کشتن ، اسیر کردن ، محاصره نمودن و کمین زدن ) به منظور وادار کردن جوامع غیر مسلمان به پذیرش آیین اسلام ، در پی اتمام حجت و دادن فرصت کافی به آنان ، بلامانع است .
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشرکین . .. فإن تابوا ... فخلّوا سبیلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 31 - 1،4،5
1- کشتن فرزند ، از بیم تنگدستی و فقر ، ممنوع و حرام است .
و لاتقتلوا أول_دکم خشیه إمل_ق
4- کشتن فرزند ، به گمان ر ها ساختن وی از مبتلا شدن به فقر و سرنوشتی سخت و فلاکت بار ، ممنوع و حرام است .
و لاتقتلوا أول_دکم خشیه إمل_ق
برداشت فوق، بنابراین است که مراد از <إملاق> بیم پدر و مادر، از تهی دست شدن خود و فرزندانشان باشد.
5- ترس از فقر و تهی دستی ، مجوز ارتکاب قتل فرزند نمی شود .
و لاتقتلوا أول_دکم خشیه إمل_ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 1،2،3،7
1- کشتن انسان های بی گناه و بی تقصیر ، ممنوع و حرام است .
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله
2- جان برخی از انسان ها ، فاقد حرمت و ارج بوده و می توان آنها را به قتل رساند .
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله إلاّ بالحقّ
3- حاکمیت اصل حرمت قتل ، جز در مورد های تصریح شده در حقوق و قوانین الهی
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله إلاّ بالحقّ
7- ولی مقتول بحق ( کسی که مطابق قانون الهی کشته شده ) فاقد هرگونه سلطه بر قاتل است .
و لاتقتلوا . .. إلاّ بالحقّ و من قتل مظلومًا فقد جعلنا لولیّه سلط_نًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 4،5،6
4 _ کشتن به ناحق انسان ، حرام است .
ص: 247
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
5 _ کشتن انسان مستحق قتل ، جایز است .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که <بالحقّ> متعلق به <لایقتلون> و استثنای <إلاّ بالحقّ> از نوع استثنای مفرغ باشد; یعنی، <لایقتلونها بسبب من الأسباب إلاّ بسبب الحقّ; نمی کشند هیچ کس را _ به هر دلیلی که باشد _ مگر به سبب حق>.
6 _ برخی از انسان ها ، فاقد حرمت و ارزش انسانی و مستحق نابودی اند .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 4،5،6،7،9
4 - منافقان آزاردهنده زنان مسلمان ، در صورت تداوم کردار زشت خود ، مهدورالدم بوده و در هر کجا که یافته شوند ، باید به قتل برسند .
لئن لم ینته المن_فقون . .. لنغرینّک بهم ... أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
<ثقف> (مصدر <ثقفوا>) به معنای <مهارت در درک و انجام دادن کار> است (مفردات راغب). در آیه، این واژه به معنای <به دست آوردن و دستیازی> استعمال شده است.
5 - شایعه پراکنان در مدینه ، در صورت ادامه شایعه پراکنی ، محکوم به قتل بودند .
لئن لم ینته . .. و المرجفون فی المدینه ... أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
6 - بیماردلانی که اقدام به فساد و آزار زنان می کنند ، در صورت ادامه کار خود ، محکوم به قتل اند .
لئن لم ینته . .. و الذین فی قلوبهم مرض ... ملعونین أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا ت
7 - ادامه دهندگان به فساد در جامعه ، با آزار و اذیت زنان مؤمن ، هیچ محل امنی ندارند و باید به قتل برسند .
لئن لم ینته المن_فقون و . .. لنغرینّک بهم ... ملعونین أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلو
<أیْنَ> مفید عموم است و شامل همه جا می شود و از آن، جایی استثنا نشده است.
9 - بر آحاد جامعه اسلامی ، روا و جایز است که ادامه دهندگان به فساد را پس از فرمان حاکم اسلامی ، با رعایت مراحل و شرایط ، به قتل برسانند .
لئن لم ینته المن_فقون . .. أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
در آیه پیش وقتی سخن از تهدید منافقان و بیماردلان و. .. به میان آمد، خداوند فرمود: <اگر آنان، ادامه بدهند پیامبر(ص) را بر آنها چنان مسلط خواهد کرد که ادامه زندگی برای شان ممکن نباشد> و در این آیه، فعل های <أُخذوا> و <قتّلوا> را مجهول آورده و برای انجام دادن وظیفه یاد شده، کسی را معرفی نکرده است. به نظر می رسد، با توجه به مهدورالدم اعلام شدن گروه های یاد شده، در آیه، به مسلمانان اجازه می دهد که آن افراد را به قتل برسانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 9 - 5
5 - شرک پدر و مادر و انحراف آنها از ادیان الهی ، مجوّز کشتن فرزندان آنان نیست .
و إذا الموءوده سئلت . بأیّ ذنب قتلت
آیه شریفه ناظر به رفتاری است که برخی از مشرکان عصر بعثت با دختران خود داشتند. محکومیت این رفتار، حاکی از مصونیت
ص: 248
جان فرزندان آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 18
18- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : إذا اجتمعت العده علی قتل رجل واحد حکم الوالی أن یقتل أیّهم شاؤوا و لیس لهم أن یقتلوا أکثر من واحد إن الله عزّوجلّ یقول : < و من قتل مظلوماً فقد جعلنا لولیه سلطاناً فلایسرف فی القتل > ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: هر گاه گروهی یک مرد را به قتل برسانند والی حکم می کند که هر کدام از قاتلین را که اولیای دم بخواهند بکُشند و آنان حق ندارند بیش از یک نفر را بکُشند. همانا خداوند _ عزّوجلّ _ می فرماید: و من قتل مظلوماً فقد جعلنا لولیژه سلطاناً فلایسرف فی القتل>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 29 - 13
13 - فرعون ، سخن مؤمن آل فرعون را قطع کرده ، به دفاع از تصمیم خود مبنی بر کشتن موسی ( ع ) پرداخت .
أتقتلون رجلاً . .. فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا قال فرعون ما أریکم إلاّ ما أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 7
7 - چاره اندیشی توطئه گران علیه صالح ، برای انکار جنایت خویش و گریز از قصاص یا پرداخت خونبها
ثمّ لنقولنّ لولیّه ما شهدنا مهلک أهله و إنّا لص_دقون
طرح اظهار بی خبری از قتل صالح(ع) و خانواده وی، نشان می دهد که گروه های مزبور می اندیشیده اند تا راهی پیدا کنند و در نتیجه آن از خونخواهی ولیّ دم یا پرداخت خونبها شانه خالی کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 1
ص: 249
1 - اعتراض و اظهار مخالفت مؤمن آل فرعون نسبت به تصمیم قتل موسی ( ع ) از سوی فرعون
وقال رجل مؤمن من ءال فرعون یکتم إیم_نه أتقتلون رجلاً أن یقول ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 72 - 2
2 - خداوند ، قوم موسی رابه معرفی قاتل نوید داد و قاتلان را به افشای هویتشان تهدید کرد .
و اللّه مخرج ما کنتم تکتمون
مراد از <ما کنتم تکتمون> (آنچه را کتمان می کردید)، به قرینه جمله قبل، معرفی نکردن قاتل علی رغم آگاهی به آن است. مراد از <إخراج> (مصدر مخرج)، به قرینه تکتمون، آشکار ساختن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 20 - 4
4 - شنود گفت و گو های سران حکومت فرعون به وسیله مرد ناشناس و رساندن سریع آن به موسی ( ع )
و جاء رجل . .. قال ی_موسی إنّ الملأ یأتمرون بک لیقتلوک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 19 - 5
5 - افشا شدن راز قتل مرد قبطی به وسیله مرد اسرائیلی
قال ی_موسی . .. کما قتلت نفسًا بالأمس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 6 - 17
17- نجات بنی اسرائیل از شکنجه و کشتار فرعونیان ، آزمایش بزرگ الهی از آنان بود .
إذ أنج_کم من ءال فرعون . .. و فی ذلکم بلاء من ربّکم عظیم
ص: 250
برداشت فوق مبتنی بر این است که مشارالیه <ذلکم> نجات بنی اسرائیل به وسیله خداوند از اعمال ظالمانه فرعونیان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 21
21 _ قابیل ، _ به تحریک ابلیس _ برای آنکه نسلی از هابیل نماند تا بخاطر قبولی قربانی پدرشان برنسل قابیل افتخار کنند ، برادرش را کشت .
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
از امام باقر(ع) روایت شده که پس از قرائت آیه فوق فرمود: . .. ثم ان ابلیس ... فقال له: یا قابیل قد تقبل قربان هابیل و لم یتقبل قربانک و انک ان ترکته یکون له عقب یفتخرون علی عقبک و یقولون نحن ابناء الذی تقبل قربانه فاقتله کیلا یکون له عقب یفتخرون علی عقبک فقتله ... .
_______________________________
کافی، ج 8، ص 113، ح 92; تفسیر برهان، ج 1، ص 458.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 16
16- لزوم حفظ حالت جنگی و تهاجم بر دشمن ، برای کشتن و اسیر گرفتن تا زمان فرو نشستن شعله های نبرد
حتّی تضع الحرب أوزارها
می توان گفت: <حتّی تضع. ..> غایت برای مجموع پیام آیه است که عبارت بود از یورش بر دشمن، برای نابود ساختن و اسیر گرفتن آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 4
4- لزوم کشتن کافران و امان ندادن به آنان ، در میدان جنگ تا مرحله زمین گیرشدن دشمن
فضرب الرقاب حتّی إذا أثخنتموهم
آیه شریفه در مجموع بیانگر یکی از قوانین کارآمد و حیاتی در میدان جنگ است. خداوند، به رزمندگان مسلمان رهنمود داده است تا قبل از غلبه یافتن بر دشمن و زمین گیر ساختن او، اقدام به گرفتن اسیر نکنند; بلکه بی درنگ هر دشمنی که در مقابلشان قرار گرفت، بکشند.
ص: 251
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 9 - 10
10_ برادران یوسف ، کشتن یا تبعید او را گناه می شمردند و به ناروا بودن آن معترف بودند .
اقتلوا یوسف أو اطرحوه أرضًا . .. و تکونوا من بعده قومًا ص_لحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 15 - 5
5_ برادران یوسف در توطئه علیه او ، از کشتنش احتراز می کردند و سعی در زنده ماندن وی داشتند .
و ألقوه فی غی_بت الجب . .. و أجمعوا أن یجعلوه فی غی_بت الجب
از اینکه برادران یوسف بر آن شدند که وی را در چاه قرار دهند نه اینکه او را در چاه بیفکنند ، معلوم می شود سعی در زنده ماندن او داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 3
3 _ بندگان خالص خدا ، هیچ انسانی را به ناحق نمی کشند .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 27،28،32،37،39
27 - بنی اسرائیل ، پیامبران بسیاری را به قتل رساندند .
و یقتلون النبیین بغیر الحق
28 - بنی اسرائیل هیچ عذر و بهانه ای برای کشتن پیامبران الهی نداشتند .
و یقتلون النبیین بغیر الحق
با توجه به این حقیقت که کشتن پیامبران هرگز حق نیست، قید توضیحی (بغیر الحق) آورده شده تا به این معنا اشاره کند که: بنی اسرائیل هیچ بهانه ای از قبیل جهل به پیامبری پیامبران و یا خطایی از سوی ایشان، سراغ نداشتند تا بتوانند کشتن آنان را
ص: 252
حق جلوه دهند.
32 - عصیان و تجاوز گری بنی اسرائیل ، ریشه گرایش آنان به کفر و جرئتشان بر کشتن پیامبران بود .
یکفرون بأیت اللّه . .. ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون
مشارالیه <ذلک> در <ذلک بما عصوا> کفر به آیات خدا و کشتن پیامبران است. قابل ذکر است که برخی از مفسران، ذلک در <ذلک بما عصوا> را اشاره به <ذلت و ...> دانسته اند و در نتیجه عصیان و تجاوز را نیز علت <ذلت و ...> شمرده اند.
37 - شهرنشینی بنی اسرائیل و رسیدن به رفاه و آسایش ، زمینه ساز عصیانگری ، تجاوز ، کشتن پیامبران و کفرشان بود .
لن نصبر علی طعام وحد . .. اهبطوا مصراً ... و ضربت علیهم الذله
برداشت فوق، مقتضای ارتباط بخش دوم آیه; یعنی، <و ضربت علیهم الذله . ..> با بخش اول آیه است.
39 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) - و تلا هذه الآیه - < ذلک بأنهم کانوا یکفرون بایات اللّه و یقتلون النبین بغیر الحق ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون > قال : و اللّه ما قتلوهم بأیدیهم و لاضربوهم باسیافهم و لکنهم سمعوا أحادیثهم فاذاعوها فاخذوا علیها فقتلوا فصار قتلا و اعتداء و معصیه ;
از امام صادق (ع) روایت شده است که در پی تلاوت آیه فوق، فرمودند: به خدا سوگند! بنی اسرائیل، پیامبران خود را با دستان خود نکشتند و آنان را با شمشیرهای خود به قتل نرساندند و لکن احادیث آنان را شنیدند و اسرارشان را فاش کردند و در نتیجه پیامبران، دستگیر و کشته می شدند. از این جهت افشای سرّ، قتل و تجاوز و معصیت محسوب شده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 20،22
20 _ بنی اسرائیل ، قاتل پیامبران الهی و قاتل حامیان پیامبران
و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الّذین یأمرون بالقسط
رسول اللّه (ص): . .. قتلت بنو اسرائیل ثلاثه و اربعین نبیّاً ... فقام مأه رجل و اثنا عشر رجلا من عُبّاد بنی اسرائیل فَاَمَرُوا من قتلهم بالمعروف و نهوهم عن المنکر فقتلوا جمیعاً ... .
_______________________________
تفسیر طبری، ج 3، ص 144 ; مجمع البیان، ج 2، ص 720 ; تفسیر تبیان، ج 2، ص 422.
22 _ وعده عذاب دردناک به بنی اسرائیل ، به جهت قتل چهل و سه پیامبر و صد و دوازده آمر به معروف و ناهی از منکر
و یقتلون النّبیّن بغیر حقّ و یقتلون الّذین یأمرون بالقسط من النّاس فبشّرهم بعذاب
رسول اللّه (ص) به عنوان بیان مصداق برای آیه فوق فرمود: قتلت بنو اسرائیل ثلاثه و اربعین نبیّاً اول النّهار فی ساعه واحده فقام مائه رجل و اثنی عشر رجلا من عبّاد بنی اسرائیل فامروا من قتلهم بالمعروف و نهوهم عن المنکر فقتلوا جمیعاً من آخر النّهار فی ذلک الیوم.
_______________________________
تفسیر طبری، ج 3، ص 144 ; مجمع البیان، ج 2، ص 720 ; تفسیر تبیان، ج 2، ص 422.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 54 - 2
2 _ مکر و تلاش کافران بنی اسرائیل ، برای کشتن عیسی ( ع )
و مکروا . .. اذ قال اللّه یا عیسی انی متوفیک
با توجه به آیه بعد که سخن از عروج عیسی (ع) به میان آمده، معلوم می شود که مکرشان در جهت کشتن عیسی (ع) بوده است.
ص: 253
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 70 - 9،10،11،16
9 _ تکذیب پیامبران الهی و کشتن آنان ، شیوه بنی اسرائیل در برخورد با انبیا
کلما جاءهم رسول . .. فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون
10 _ بی اعتنایی بنی اسرائیل به پیمان خداوند ، با تکذیب رسولان الهی و کشتن آنان
لقد اخذنا میثق بنی اسرءیل . .. فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون
11 _ هواپرستی بنی اسرائیل ، زمینه ساز تکذیب انبیا و قتل آنان
رسول بما لاتهوی انفسهم فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون
16 _ هشدار خداوند به مسلمانان در مورد خطر گرفتاری آنان به لغزشهایی همانند لغزش های بنی اسرائیل : ( نقض پیمان های الهی ، هواپرستی ، تکذیب و قتل انبیا )
إنّ الذین ءامنوا . .. لاتهوی انفسهم فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون
از اهداف این بخش از آیات با توجه به ذکر مسلمانان در ابتداء کلام (ان الذین ءامنوا) و آنگاه بیان سرگذشت شوم بنی اسرائیل، این است که مسلمانان را از گرفتار شدن به چنین سرنوشتی پرهیز دهد و به آنان گوشزد کند که آنان نیز در خطر آلودگی به چنین اعمال ناروایی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 71 - 6،7،9،24
6 _ بی پروایی بنی اسرائیل در شکستن پیمان الهی ، تکذیب انبیا و کشتن آنان ، برخاسته از باور آنان به مصونیت از عذاب
فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون. و حسبوا الا تکون فتنه
7 _ پندار رهایی از مجازات نقض میثاق و تکذیب و کشتن انبیا ، از باور های بی اساس بنی اسرائیل
لقد اخذنا میثق بنی اسرءیل . .. و حسبوا الا تکون فتنه
دربرداشت فوق <فتنه> به معنای عذاب گرفته شده است.
9 _ تکذیب و قتل انبیا از سوی بنی اسرائیل مایه محرومیت آنان از حق شناسی و بینش دینی
فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون . .. فعموا و صموا
جمله <عموا و صموا> علاوه بر اینکه متفرع بر جمله <حسبوا . ..> است می تواند متفرع بر جمله <فریقاً کذبوا ...> نیز باشد.
24 _ هشدار خداوند به بنی اسرائیلِ زمان پیامبر ( ص ) ، نسبت به تکرار رفتار پیشینیان خویش ( نقض میثاق _ تکذیب و قتل انبیا )
لقد اخذنا میثق بنی اسرءیل . .. و اللّه بصیر بماتعملون
فعل مضارع <یعملون> _ علی رغم ماضی آوردن فعل های گذشته <حسبوا>، <عموا و صموا> _، می رساند که جمله <و اللّه بصیر . ..> ناظر بر بنی اسرائیل زمان پیامبر(ص) نیز می باشد.
ص: 254
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 70 - 14
14 _ تلاش مستمر بنی اسرائیل برای کشتن پیامبر اسلام ( ص )
فریقاً کذبوا و فریقاً یقتلون
فعل مضارع <یقتلون> می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 54 - 7،9،14،19،21
7 - کشتن یکدیگر ، توبه تعیین شده ای برای گوساله پرستان بنی اسرائیل
فتوبوا إلی بارئکم فاقتلوا أنفسکم
حرف <فاء> در <فاقتلوا> تفسیریه است; یعنی، بیانگر این است که جمله <أقتلوا أنفسکم> تفسیر و توضیح جمله قبل (توبوا . ..) می باشد. در معنای جمله <فاقتلوا أنفسکم> دو نظر ایراد شده است. 1_ فاقتلوا بعضکم بعضاً (یکدیگر را بکشید); 2_ هر کسی خود را بکشد.
9 - حضرت موسی ( ع ) با زمینه سازی فکری و روانی برای مرتدان بنی اسرائیل ، آنان را برای پذیرش و اجرای امر خدا ( کشتن یکدیگر ) آماده کرد .
یقوم إنکم ظلمتم أنفسکم
موسی(ع) از انتساب بنی اسرائیل به خویش با گفتن <یا قوم> (ای مردم من) در صدد تفهیم این حقیقت است که: او از روی دلسوزی آنان را به توبه دعوت می کند و از آنان می خواهد که به حکم خدا گردن نهند. تصریح به اینکه بنی اسرائیل با گوساله پرستی به خود ستم کردند نیز در راستای این معناست.
14 - موسی ( ع ) خیر و سعادت مرتدان قومش را در توبه و کشتن یکدیگر دانست .
فاقتلوا أنفسکم ذلکم خیر لکم عند بارئکم
19 - مرتد شدگان بنی اسرائیل ( گوساله پرستان ) پس از فرمان موسی ( ع ) به کشتن یکدیگر پرداختند .
فاقتلوا أنفسکم . .. فتاب علیکم
جمله <تاب علیکم> عطف بر جمله ای مقدر است; یعنی: <ففعلتم ما أمرتم به فتاب علیکم> پس آنچه را بدان موظف شدید انجام دادید و خداوند توبه شما را پذیرفت>. قابل ذکر است که ضمیر در <تاب> به قرینه جمله بعد به <بارئکم> (خالق شما) بر می گردد.
21 - داستان توبه مرتدان بنی اسرائیل و اجرای فرمان خدا مبنی بر کشتن یکدیگر ، داستانی آموزنده و درخور به خاطر داشتن
و إذ قال موسی . .. فتاب علیکم
<إذ قال . ..> عطف بر <نعمتی> در آیه 47 است; یعنی: <اذکروا إذ قال ...>.
ص: 255
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 76 - 2
2 _ فروتنی ، شب زنده داری ، حلم ، ترس از قیامت ، توبه ، عفو کریمانه ، پذیرش حق ، دعا ، دوری از اسراف ، تنگ گیری ، شرک ، زنا ، آدم کشی و سخن باطل ، موجب ورود به بهشت جاودان و برخورداری از قرارگاه و اقامت نیکوی آن
الذین یمشون علی الأرض هونًا. .. و الذین لایشهدون الزور ... أُول_ئک یجزون الغرفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 19
19 - قاتل باید با نیکی و رفتاری پسندیده ، دیه را به اولیای مقتول بپردازد .
فاتباع بالمعروف و أداء إلیه بإحسن
فاعل <أداء> قاتل است و ضمیر در <إلیه> به <أخیه> - که مراد از آن ولی مقتول است - باز می گردد. بنابراین جمله <أداء إلیه ...>; یعنی، قاتل باید دیه را با رعایت احسان به ولی مقتول بپردازد; بدین صورت که در پرداخت دیه تأخیر نکند و کمتر از مقدار تعیین شده نپردازد و موجب ناراحتی اولیای مقتول نگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 14 - 4
4 - بیم موسی ( ع ) از اقدام فرعونیان مبنی بر قتل او به خاطر رفتار گذشته اش ( قتل مرد قبطی )
فأخاف أن یقتلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 16 - 6
6 - منافقان حاضر در غزوه احزاب ، برای نجات از مرگ و یا کشته شدن ، تصمیم به فرار از جهاد گرفتند .
إن یریدون إلاّ فرارًا . .. إن فررتم من الموت أو القتل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 256
14 - احزاب - 33 - 16 - 4
4 - فرار از جبهه جهاد ، ممکن است که نحوه مرگ و یا قتل را تغییر دهد ، اما برای همیشه آنها را منتفی نمی سازد .
قل لن ینفعکم الفرار إن فررتم من الموت أو القتل و إذًا لاتمتّعون إلاّ قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 98 - 1،2
1 - نیرنگ و توطئه گسترده مشرکان برای نابودی ابراهیم ( ع )
فأرادوا به کیدًا
2 - سوزاندن ابراهیم ( ع ) با انبوهی از آتش پرشعله ، مکر و توطئه مشرکان در راستای نابودی آن حضرت
فألقوه فی الجحیم . فأرادوا به کیدًا فجعلن_هم الأسفلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 1،4،7
1 - توطئه و هم قسمی گروه های نُه گانه فسادگر ، برای قتل شبانه صالح ( ع ) و خانواده اش
و کان فی المدینه تسعه رهط یفسدون . .. قالوا تقاسموا باللّه لنبیّتنّه و أهله
<تقاسم> (مصدر <تقاسموا>) به مشارکت کردن در قسم و <تبییت> (مصدر <نبیّتنّ>) به سوء قصد شبانه گفته می شود.
4 - مبارزه با صالح پیامبر و از میان بردن وی ، محور اتحاد و همکاری گروه های فسادگر علی رغم داشتن اختلاف
و کان فی المدینه تسعه رهط . .. تقاسموا باللّه لنبیّتنّه و أهله
نُه گانه بودن گروه های مزبور، خود دلیل تمایزات و وجود نقطه های افتراق میان آنان است; با این حال برای از میان بردن صالح باهم متّحد شدند.
7 - چاره اندیشی توطئه گران علیه صالح ، برای انکار جنایت خویش و گریز از قصاص یا پرداخت خونبها
ثمّ لنقولنّ لولیّه ما شهدنا مهلک أهله و إنّا لص_دقون
طرح اظهار بی خبری از قتل صالح(ع) و خانواده وی، نشان می دهد که گروه های مزبور می اندیشیده اند تا راهی پیدا کنند و در نتیجه آن از خونخواهی ولیّ دم یا پرداخت خونبها شانه خالی کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 257
4 - نساء - 4 - 158 - 1،3
1 _ عدم حضور حضرت مسیح ( ع ) در بین مردم ، پس از توطئه قتل وی توسط یهود
و ما قتلوه. بل رفعه اللّه إلیه
چنانچه عیسی(ع) پس از توطئه قتل در بین مردمان حضور می داشت، همگان به اشتباه خویش پی می بردند و واهی بودن قصه صلیب بر مدعیان آن روشن می گشت و جمله <رفعه اللّه الیه> در حقیقت جواب این سؤال است که اگر وی کشته نشد چرا پس از واقعه قتل در بین مردمان دیده نشد.
3 _ نجات حضرت مسیح ( ع ) از توطئه قتل ، با معراج وی به سوی خدا
و ما قتلوه و ما صلبوه . .. بل رفعه اللّه إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 181 - 14
14 _ یهود ، در صدد قتل پیامبر اسلام ( ص ) *
و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ
برداشت فوق، توجیهی است برای نسبت دادن قتل انبیا به یهود زمان پیامبر (ص). یعنی از اینکه کشتن پیامبران به آنان نسبت داده شده، معلوم می گردد که آنان در صدد قتل پیامبرند ; چرا که وی به منزله همه پیامبران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 30 - 3
3 _ محبوس ساختن یا کشتن و یا تبعید پیامبر ( ص ) ، از جمله توطئه های کافران مکه علیه آن حضرت
لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک و یمکرون
جمله <و یمکرون> بیانگر این است که کافران علاوه بر تصمیم داشتن به قتل پیامبر(ص) و . .. برنامه های دیگری نیز علیه پیامبر(ص) در نظر داشته اند. لذا در برداشت فوق از آن به <از جمله> تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 20 - 3
3 - مشاوره سران حکومت فرعون درباره کشتن موسی ( ع )
إنّ الملأیأتمرون بک لیقتلوک
<إئتمار> (مصدر <یأتمرون>) به معنای مشورت و رایزنی است.
ص: 258
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 1،2،6،11
1 - تصمیم فرعون بر قتل موسی ( ع )
و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
2 - فرعون درباره تصمیم خود مبنی بر کشتن موسی ( ع ) ، با مشاوران و درباریانش به رایزنی پرداخت .
و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
6 - کشتن موسی ( ع ) ، راه اصلی مبارزه با رسالت وی و گسترش آیین او ، در نگاه فرعون
و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
11 - تصمیم فرعون بر قتل موسی ( ع ) ، به اتهام فسادانگیزی و اخلالگری او در نظم عمومی کشور
أقتل موسی . .. إنّی أخاف ... أن یظهر فی الأرض الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 27 - 1
1 - اطلاع یافتن موسی ( ع ) از توطئه برای قتل خود به دست فرعون
ذرونی أقتل موسی . .. و قال موسی إنّی عذت بربّی و ربّکم من کلّ متکبّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 19
19 _ گوساله پرستان بنی اسرائیل مهیای کشتن هارون به خاطر مبارزه پی گیر وی با شرکورزی آنان
إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 55 - 3
3_ هود ( ع ) ، به مشرکان قومش اعلام کرد که در پی توطئه ها و مکرهایشان ، به او مهلت نداده و او را از میان بردارند .
فکیدونی جمیعًا ثم لاتنظرون
<انظار> به معنای مهلت دادن است و <لاتنظرون> (مرا مهلت ندهید) کنایه از <نابودم سازید> ، می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 56 - 1
ص: 259
1_ قوم عاد ، درصدد آزار و اذیت هود ( ع ) و از میان برداشتن او بودند .
فکیدونی جمیعًا ثم لاتنظرون. إنی توکلت علی الله ربی و ربکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 9 - 1،2
1_ کشتن یا تبعید یوسف ( ع ) به سرزمینی دوردست ، رأی اکثریت برادران وی در جلسه توطئه علیه او
اقتلوا یوسف أو اطرحوه أرضًا
جمله <اقتلوا یوسف. ..> را دو گونه می توان تفسیر کرد: 1_ برخی از برادران یوسف به کشتن وی نظر داشتند و برخی دیگر به تبعید او رأی می دادند. 2_اکثریت به توطئه علیه او نظر داشتند، ولی در اینکه او را بکشند و یا تبعید کنند مردد بودند. قابل ذکر است که جمله <إن کنتم فاعلین> در آیه بعد، می رساند که یکی از آنان با هر دو نظر مخالف بود ولذا در برداشت کلمه <اکثریت> آورده شد.
2_ حسادت برادران یوسف به وی ، منشأ تصمیم آنان بر کشتن و یا تبعید او
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب . .. اقتلوا یوسف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 24 - 1
1 - تنها واکنش قوم ابراهیم در برابر دعوت آن حضرت به توحید عبادی ، تصمیم به قتل و یا سوزاندن وی بود !
و إبرهیم إذ قال لقومه . .. اعبدوه ... فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 8،11
8 - اولیای مقتول می توانند قاتل را از قصاص عفو کنند .
فمن عفی له من أخیه شیء
مراد از <من> قاتل و مقصود از <أخیه> ولی مقتول می باشد. ضمیرهای <له> و <أخیه> به <من>، یعنی قاتل باز می گردد و <شیء> عبارت است از حق قصاص. بنابراین جمله <فمن عفی ...> چنین معنا می شود: پس آن قاتلی که از طرف ولی مقتول چیزی از حق قصاص بر او بخشیده شود ... .
ص: 260
11 - ولیّ مقتول ، بهتر است قاتل را عفو کرده و از حق خویش ( قصاص ) درگذرد .
فمن عفی له من أخیه شیء
ترغیب ولیّ مقتول به گذشت از حق قصاص، از جمله اهدافی است که می توان از کاربرد کلمه <أخیه> به جای ولیّ مقتول استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 7
7 - فتنه انگیزی بدتر از جنگ و خونریزی است .
و الفتنه أشد من القتل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 26
26 - ولیّ مقتول اگر پس از عفو یا گرفتن دیه ، قاتل را بکشد ، باید کشته شود . *
فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
جمله <فله عذاب ألیم> را می توان بیان واقعیتی دانست که تجاوزگر در دنیا یا آخرت به آن گرفتار خواهد شد و می توان آن را حکمی کیفری و مجازاتی شمرد که جامعه اسلامی باید آن را اجرا کند. برداشت فوق بر اساس دومین احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 16 - 4
4 - فرار از جبهه جهاد ، ممکن است که نحوه مرگ و یا قتل را تغییر دهد ، اما برای همیشه آنها را منتفی نمی سازد .
قل لن ینفعکم الفرار إن فررتم من الموت أو القتل و إذًا لاتمتّعون إلاّ قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 29 - 7
7 _ کُشتن مسلمان ، حرام است .
و لا تقتلوا انفسکم
ص: 261
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 151 - 24
24 _ حرمت کشتن انسان، از مشخصه های او در پیشگاه خداوند
و لاتقتلوا النفس التی حرم الله إلا بالحق
<التی حرم الله> به دلیل استثنا (إلا بالحق)، صفت توضیحی برای <النفس> است. و این بدان معناست که حرمت کشتن انسان از تعاریف انسان شمرده و از مشخصه های او دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 1،3،4
1- کشتن انسان های بی گناه و بی تقصیر ، ممنوع و حرام است .
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله
3- حاکمیت اصل حرمت قتل ، جز در مورد های تصریح شده در حقوق و قوانین الهی
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله إلاّ بالحقّ
4- ممنوعیت قتل انسان ، از ویژگی ها و مشخصه های اوست .
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله إلاّ بالحقّ
عبارت <التی حرّم الله> به دلیل استثنای <إلاّ بالحقّ> صفت توضیحی برای <النفس> است. بنابراین، حرمت قتل انسان، از جمله صفات وی به حساب می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 4
4 _ کشتن به ناحق انسان ، حرام است .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 84 - 6
6 - کشتن مؤمنان به آیین الهی ، از محرمات مؤکّد است .
لاتسفکون دماءکم
هر چند آیه بیانگر میثاقهای خدا با بنی اسرائیل است، ولی بیان آن در قرآن، نشانه آن است که رعایت آنها وظیفه همه مخاطبان قرآن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 262
3 - نساء - 4 - 92 - 3
3 _ حرمت و ناروایی کشتن مومن از روی عمد
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خَطَاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 3
3 _ حرمت کشتن نابحق بر بنی اسرائیل
کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل نفساً بغیر نفس . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 151 - 23
23 _ کشتن انسانها به ناحق از محرمات الهی است.
و لاتقتلوا النفس التی حرم الله إلا بالحق
<بالحق> صفت برای مفعول مطلق محذوف، یعنی <قتلا>، و <با> در آن به معنای ملابست است; یعنی: < لاتقتلوا النفس إلا قتلا متلبسا بالحق>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 31
31 _ قتل خطائی آن است که چیزی غیر از مقتول ، هدف باشد ، لیکن به اشتباه ، مقتول هدف قرار گیرد .
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خطا . .. و من قتل مؤمناً خطاً
امام صادق (ع) فرمود: . .. و الخطأ من اعتمد شیئا فاصاب غیره.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 278، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 530، ح 475.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 3
3 - اقدام بر قتل موسی ( ع ) ، کاری دشوار ، خطرآفرین و دارای بازتاب ناگوار در میان افکار عمومی درنظر فرعون
ص: 263
و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که فرعون، در کشتن فرزندان ایمان آورندگان به موسی(ع) با کسی به مشاوره نپرداخت (اقتلوا أبناء الذین آمنوا معه); ولی در کشتن موسی(ع) با مشاوران و درباریان خود به رایزنی پرداخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 13،18
13 - قاتل در صورتی که از قصاص عفو شود ، باید به اولیای مقتول خون بها بپردازد .
فمن عفی له من أخیه شیء . .. و أداء إلیه بإحسن
18 - اولیای مقتول در صورت گذشت از حق قصاص و مطالبه دیه از قاتل ، باید با وی به گونه ای پسندیده رفتار کنند .
فمن عفی له من أخیه شیء فاتباع بالمعروف
فاعل <اتباع> محتمل است ولی مقتول، و محتمل است قاتل باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. بر این مبنا <فاتباع بالمعروف>; یعنی، اولیای مقتول باید به گونه ای پسندیده با قاتل رفتار کنند; وی را آزار ندهند; در گرفتن دیه بر او سخت نگیرند; و بیش از حد متعارف از او مطالبه نکنند و ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 7،23،25،32،33،35
7 _ خونب های قتل از روی خطا ، باید به طور کامل تسلیم خانواده مقتول گردد .
و من قتل مؤمنا خطاً . .. و دیه مسلّمه الی اهله
در معنای کلمه <مسلّمه> گفته شده است: <المدفوعه الیهم موفّره غیر منقّصه>. یعنی باید به طور کامل و بدون هیچ کاستی تسلیم شود. <مجمع البیان>.
23 _ قاتل در قتل خطائی ، در صورت ناتوانی از آزادسازی برده با ایمان ، باید دو ماه پیاپی روزه بگیرد .
فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین
25 _ پرداخت خونب ها ، آزاد کردن برده مؤمن و یا گرفتن روزه ، در قتل خطائی ، زمینه پذیرش توبه قاتل از جانب خداوند
و من قتل مؤمناً خطا . .. توبه من اللّه
<توبه>، مفعول له است و بیانگر فلسفه احکام بیان شده در قتل خطائی. یعنی بنده ای را آزاد کنید یا روزه بگیرید و خونبها هم بدهید، تا خداوند رحمتش را شامل حال شما کند و توبه شما را بپذیرد.
32 _ آزاد کردن بنده مؤمن در قتل خطائی ، ادای حق خداوند و پرداخت دیه آن ، ادای حقّ اولیای مقتول است .
و من قتل مؤمناً خطاً فتحریر رقبه مؤمنه و دیه مسلّمه الی اهله
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: اما تحریر رقبهً مؤمنه ففیما بینه و بین اللّه و امّا الدّیه المسلّمه الی اولیاء المقتول.
ص: 264
..
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 262، ح 217 ; نورالثقلین، ج 1، ص 530، ح 473.
33 _ کافی نبودن آزادسازی کودک برده به عنوان کفاره کشتن مؤمن از روی خطا
و من قتل مؤمناً خطاً فتحریر رقبه مؤمنه
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از جواز آزاد نمودن کودک برده در کفّاره فرمود: کلّ العتق یجوز فیه المولود الّا فی کفّاره القتل فانّ اللّه عزّ و جلّ یقول: <فتحریر رقبه مؤمنه> یعنی بذالک مقرّهً قد بلغت الحنث.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 643، ح 15 ; نورالثقلین، ج 1، ص 531، ح 483.
35 _ قاتل ، معاف از پرداخت دیه مؤمن مقتول به قتل خطائی ، در صورت مشرک بودن اولیای وی
فان کان من قوم عدوّلکم و هو مؤمن فتحریر رقبه مؤمنه
امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: اذا کان من اهل الشرک فتحریر رقبه مؤمنه فیما بینه و بین اللّه و لیس علیه دیه . .. .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 263، ح 218 ; نورالثقلین، ج 1، ص 530، ح 474.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 18
18 _ لزوم پرداخت خونب ها و نیز آزادسازی یک برده مؤمن در صورت کشتن کافری از کافران همپیمان *
و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیه مسلّمه الی اهله و تحریر رقبه مؤمنه
بنابر اینکه مراد از ضمیر در <کان>، مقتول باشد ; بدون وصف ایمان. به قرینه فرض سابق که در آنجا به قید ایمان تصریح کرد و فرمود: <فان کان ... و هو مؤمن>، ولی در این فرض <و هو مؤمن> را نیاورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 5،16
5 _ ضرورت پرداخت خونب ها _ علاوه بر کفّاره _ در صورت کشتن مؤمن از روی خطا
و من قتل مؤمنا خطاً . .. و دیه مسلّمه الی اهله
16 _ اگر خانواده مؤمن مقتول ، کافر و همپیمان با مسلمانان باشند ، پرداخت دیه به آنان لازم است .
و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیه مسلّمه الی اهله
ص: 265
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 29 - 12
12 _ روابط نامشروع اقتصادی ، زمینه بروز خونریزی و جنگ های داخلی
لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل . .. و لا تقتلوا انفسکم
عطف جمله <لا تقتلوا> بر جمله <لا تاکلوا>، می تواند بیانگر ترتب قتل و خونریزی بر تصرفات نامشروع باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 18
18 _ حسد ، زمینه ساز قتل و جنایت
قال لاقتلنک
برداشت فوق را فرمایش منقول از امام صادق(ع) تأیید می کند که فرمود: . .. فقبل اللّه قربان هابیل فحسده قابیل فقتله ... .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 312، ح 83; نورالثقلین، ج 1، ص 610، ح 125.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 65 - 5
5 _ گروه گروه شدن، زمینه درگیری و خونریزی و نشانه عذاب الهی است.
أو یلبسکم شیعا و یذیق بعضکم بأس بعض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 9 - 6
6_ علاقه آدمی به محبوب شدن ، می تواند وی را برای رسیدن به این مقصود ، به قتل و جنایت وادار کند .
اقتلوا یوسف . .. یخل لکم وجه أبیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 9
9 _ شرک ، زمینه ساز آدم کشی ، زنا و روابط ناسالم جنسی در جامعه
و الذین لایدعون مع اللّه إل_هًا . .. و لایزنون
عطف جمله <لایقتلون . .. و لایزنون> بر جمله قبل _ بدون تکرار اسم موصول (الذین) _ نشانگر وجود وحدت و ارتباط نزدیک میان گناه آدم کشی و زنا با شرک است و طرح مسأله شرک در آغاز آیه شریفه، حاکی از آن است که شرک مبدأ پیدایش و زمینه ساز آدم کشی و زنا در جامعه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 27 - 10
ص: 266
10 - تکبر در برابر سخن حق و باور نداشتن به روز حساب ، از زمینه های فسادگری و کشتار افراد بی گناه در جامعه
کلّ متکبّر لایؤمن بیوم الحساب
توصیف فرعون فاسد و سفاک به متکبر و منکر روز حساب، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 22 - 7
7- اخبار خداوند از فسادگری و خویشاوندکشیِ عناصر سست ایمان منافق ، درصورت رسیدن به حکومت
فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم
برداشت بالا بنابر این نکته است که <تولّیتم> از ماده <ولایت> و به معنای بر عهده گرفتن حاکمیت باشد و مخاطب آن بیماردلانی باشند که به دلیل سست ایمانی به هنگام فرمان جهاد، به وحشت افتاده و از آن طفره می روند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 36
36 - تجاوزگری و ارتکاب گناهان ، آدمی رابه سوی کفر گرایش داده و بر کشتن رهبران الهی بی پروا می سازد .
یکفرون بأیت اللّه . .. ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 34 - 1
1 - مؤمن آل فرعون برای بیدار کردن مردم و انصراف آنان از قتل موسی ( ع ) ، سرگذشت یوسف پیامبر رایادآور شد .
أتقتلون رجلاً . .. إنّی أخاف علیکم ... و لقد جاءکم یوسف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 75 - 8
8 _ فروتنی ، شب زنده داری ، حلم ، توبه ، عفو کریمانه ، پذیرش حق ، دوری از اسراف ، تنگ گیری ، شرک ، زنا ، آدم کشی و
ص: 267
سخن باطل ، امری دشوار و مقتضی صبر و شکیبایی
و عباد الرحم_ن الذین یمشون علی الأرض هونًا . .. و الذین لایشهدون الزور ... أُول_
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 3
3 - اقدام بر قتل موسی ( ع ) ، کاری دشوار ، خطرآفرین و دارای بازتاب ناگوار در میان افکار عمومی درنظر فرعون
و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که فرعون، در کشتن فرزندان ایمان آورندگان به موسی(ع) با کسی به مشاوره نپرداخت (اقتلوا أبناء الذین آمنوا معه); ولی در کشتن موسی(ع) با مشاوران و درباریان خود به رایزنی پرداخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 3
3 _ بندگان خالص خدا ، هیچ انسانی را به ناحق نمی کشند .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 9،15
9 - کشتن موسی ( ع ) به صرف اعتقاد او به ربوبیت خداوند ، کاری نکوهیده و نابه جا در نظر مؤمن آل فرعون
أتقتلون رجلاً أن یقول ربّی اللّه
از استفهام انکاری در جمله <أتقتلون رجلاً. ..> _ که در مقام تقبیح عمل فرعون می باشد _ برداشت یاد شده استفاده می شود.
15 - ناروا بودن قتل موسی ( ع ) ، در نظر مؤمن آل فرعون حتی در صورت دروغ گو بودن او
و إن یک ک_ذبًا فعلیه کذبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 268
17 - محمد - 47 - 4 - 10
10- عدم جواز کشتن دشمن ، پس از زمین گیر شدن و قدرت نداشتن او بر دفاع *
فضرب الرقاب حتّی إذا أثخنتموهم
مفهوم <حتّی إذا أثخنتموهم>، ممکن است این باشد که پس از زمین گیر شدن دشمن و ناتوانی وی بر دفاع از خویش، کشتن او (ضرب الرقاب) لازم نیست; بلکه موقع اسیر گرفتن او <شدّوا الوثاق> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 26
26 _ سرانجام شوم حسادت و برادرکشی قابیل ، درسی برای اهل کتاب
و اتل علیهم نبأ ابنی ءادم . .. فاصبح من الندمین
با توجه به اینکه ضمیر در <علیهم> به اهل کتاب باز می گردد، هدف اصلی از بر شمردن پیامدهای قتل هابیل، پند گرفتن آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 30 - 4
4 _ آدمکشی ، تجاوز و ظلم است .
و لا تقتلوا انفسکم . .. و من یفعل ذلک عدواناً و ظلماً
برخی برآنند که <عدواناً> و <ظلماً>، قید توضیحی است و اشاره به علت عقوبت دارد. یعنی چون آدمکشی و انتحار، تجاوز و ظلم است، موجب عقوبت می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 12
12 _ قتل و برادر کشی ، ظلم و موجب ورود به آتش دوزخ
قال لاقتلنک قال . .. و ذلک جزؤا الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 269
11 - حج - 22 - 39 - 2
2 - تهاجم بی دلیل به انسان ها و کشتار آنها ، ظلم است .
أُذن للذین یق_تلون بأنّهم ظلموا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 2،9
2 _ وسوسه های نفسانی قابیل ، کشتن برادر را بر او هموار ساخت .
فطوعت له نفسه
<طوعت> از مصدر <تطویع> به معنای <تسهیل> و نیز <متابعت> است. برداشت فوق بر اساس معنای اول است.
9 _ گستاخی نفس آدمی ، تا حد وادار سازی وی به قتل و جنایت
فطوعت له نفسه قتل اخیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 9 - 3
3_ حسد ، آدمی را به گناهانی همانند قتل و آواره ساختن برادر وادار می سازد .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب . .. اقتلوا یوسف أو اطرحوه أرضًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 87 - 17
17 _ هواپرستی و خودبرتربینی یهود ، وادار کننده ایشان به تکذیب پیامبران و یا قتل ایشان
بما لاتهوی أنفسکم استکبرتم ففریقاً کذبتم و فریقاً تقتلون
تفریع جمله <فریقاً کذبتم و . ..> به وسیله حرف <فاء> بر جمله <بما لا تهوی أنفسکم استکبرتم> گویای برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 9 - 4
4 - زنده به گور کردن ، فجیع ترین نوع قتل کودکان
ص: 270
و إذا الموءوده سئلت . بأیّ ذنب قتلت
فعل <قتلت>، بیانگر این است که مؤاخذه به جهت قتل است. بنابراین کلمه <موءوده> _ که نوع خاصی از قتل را مطرح کرده _ حاکی از منفورتر بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 4
4 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان از سوی فرعونیان ، برای جلوگیری از گسترش دعوت موسی ( ع ) کافی و کارساز نبود .
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه . .. و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
تصمیم شخص فرعون مبنی بر کشتن موسی(ع)، پس از اقدام او و درباریانش به کشتن مؤمنان طرفدار موسی(ع)، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن ، اسارت ، محاصره و کمین زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن ، اسارت ، محاصره و کمین زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 271
16 - غافر - 40 - 26 - 9
9 - حفظ آیین مردم ( قبطیان ) ، بهانه فرعون برای کشتن موسی ( ع )
أقتل موسی . .. إنّی أخاف أن یبدّل دینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 28 - 8
8 - تصمیم فرعونیان به قتل موسی ( ع ) ، به خاطر اعتقاد آن حضرت به ربوبیت مطلق خداوند بود .
أتقتلون رجلاً أن یقول ربّی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 4
4 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان از سوی فرعونیان ، برای جلوگیری از گسترش دعوت موسی ( ع ) کافی و کارساز نبود .
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه . .. و قال فرعون ذرونی أقتل موسی
تصمیم شخص فرعون مبنی بر کشتن موسی(ع)، پس از اقدام او و درباریانش به کشتن مؤمنان طرفدار موسی(ع)، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 74 - 11
11- < عن أبی عبداللّه : . . . بینما العالم یمشی مع موسی إذا هم بغلام یلعب قال : < فوکزه العالم ، فقتله . فقال له موسی : < أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس لقد جئت شیئاً نکراً ؟ > . قال : < فأدخل العالم یده فاقتلع کتفه فإذا علیه مکتوب : کافر مطبوع ;
از امام صادق(ع) روایت شده: . .. آن گاه که عالم (خضر) با موسی(ع) می رفت، ناگاه، به پسری برخوردند که بازی می کرد. امام فرمود: <پس آن عالم، مشتی بر وی زد و او را کشت. موسی(ع) به او گفت: <أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس...؟>. امام فرمود: <پس آن عالم، دست برد و کتف پسر را بیرون آورد که بر آن نوشته شده بود <کافر مطبوع>.(کافری که مهر کفر بر او زده شده است)>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 80 - 1
1- هدف خضر ( ع ) از قتل نوجوان ، مصون داشتن پدر و مادر وی از کفر و طغیان بود .
و أمّا الغل_م . .. فخشینا أن یرهقهما طغی_نًا و کفرًا
<إرهاق> یعنی: <وادار ساختن کسی بر کاری که انجام آن برای او دشوار و طاقت فرسا است>. (قاموس).
ص: 272
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 81 - 1
1- هدف خضر ( ع ) از قتل نوجوان ، فراهم ساختن زمینه ای مناسب برای دستیابی پدر و مادر وی به فرزندی پاک تر و مهربان تر بود .
فأردنا أن یبدلهما ربّهما خیرًا منه زکوه و أقرب رحمًا
مراد از <زکاه> در آیه، طهارت و پاکی از گناه است و <رُحم> و <رحمت> به یک معنا است. گرچه خضر(ع) در این سخن، پاکی و مهربانی را برای نوجوان مقتول انکار نکرده است، ولی ممکن است به تناسب گفته موسی(ع) که نوجوان مقتول را <نفس زکیه> خواند، سخن خود را در قالب اسم تفضیل آورده است، لکن در حقیقت، نوجوان مقتول، یا فاقد رحمت و پاکی بوده و یا آینده او به گناه و بی رحمی می انجامید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 6
6 _ جلوگیری از پیامد سنگدلی های افسار گسیخته ، فلسفه وضع مجازات سنگین برای قتل و آدمکشی
من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 68 - 4
4- بت پرستان در جهت یاری به بت پرستی و جلوگیری از نفوذ منطق ابراهیم ( ع ) ، از طرف گروهی برای کشتن آن حضرت تحریک شده بودند .
قالوا حرّقوه و انصروا ءالهتکم
آهنگ جمله <إن کنتم فاعلین> (اگر بناست کاری بکنید) نوعی تحریک است و ظاهر آیه این است که گویندگان (قالوا) و دستور دهندگان (حرّقوه و انصروا)، با شنوندگان و دستور گیرندگان دو گروه بودند و گروه اول دسته دوم را تحریک می کردند. از این رو برخی از مفسران، گروه اول را نمرود و عمال او دانسته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 24 - 1،6
1 - تنها واکنش قوم ابراهیم در برابر دعوت آن حضرت به توحید عبادی ، تصمیم به قتل و یا سوزاندن وی بود !
و إبرهیم إذ قال لقومه . .. اعبدوه ... فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو
ص: 273
6 - در بین قوم ابراهیم ، برای برخورد با ابراهیم ( ع ) دو دید ( کشتن و سوزاندن ) وجود داشت .
فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو حرّقوه
<أو> در <أو حرّقوه> می تواند برای تنویع و می تواند برای اباحه باشد. بنابر احتمال نخست، می توان استفاده کرد که قوم ابراهیم، برای از بین بردن او، دو دیدگاه داشته اند: عده ای، حکم به اعدام و گروهی، دستور به سوزاندن او می دادند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 15
15- ممنوعیت کشتن نیرو های دشمن ، پس از به اسارت درآوردن آنان *
فشدّوا الوثاق فإمّا منّا بعد و إمّا فداء
از مقابله <منّا> و <فداءً> با <ضرب الرقاب>، استفاده می شود که پس از اسارت، مسأله قتل مطرح نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 22
22 _ وعده عذاب دردناک به بنی اسرائیل ، به جهت قتل چهل و سه پیامبر و صد و دوازده آمر به معروف و ناهی از منکر
و یقتلون النّبیّن بغیر حقّ و یقتلون الّذین یأمرون بالقسط من النّاس فبشّرهم بعذاب
رسول اللّه (ص) به عنوان بیان مصداق برای آیه فوق فرمود: قتلت بنو اسرائیل ثلاثه و اربعین نبیّاً اول النّهار فی ساعه واحده فقام مائه رجل و اثنی عشر رجلا من عبّاد بنی اسرائیل فامروا من قتلهم بالمعروف و نهوهم عن المنکر فقتلوا جمیعاً من آخر النّهار فی ذلک الیوم.
_______________________________
تفسیر طبری، ج 3، ص 144 ; مجمع البیان، ج 2، ص 720 ; تفسیر تبیان، ج 2، ص 422.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 87 - 15
15 - یهودیان ، گروهی از پیامبران را تکذیب و گروهی از آنان را به قتل رساندند .
ففریقاً کذبتم و فریقاً تقتلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 274
1 - بقره - 2 - 91 - 19،23
19 - یهود ، پیامبران بسیاری از نژاد اسرائیل را به قتل رساندند .
فلم تقتلون أنبیاء اللّه من قبل
چون جمله <فلم تقتلون . ..> (پس چرا پیامبران خدا را می کشتید؟) در جواب ادعای یهود، مبنی بر ایمان آنان به پیامبران بنی اسرائیل، آمده است، معلوم می شود: مراد از <أنبیاء اللّه> پیامبران بنی اسرائیل است.
23 - ناسازگاری ایمان به کتاب های آسمانی و قتل پیامبران
قالوا نؤمن بما أنزل علینا . .. قل فلم تقتلون أنبیاء اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 99 - 9
9 - دنیا پرستی ، دشمنی با فرشتگان ، ارتکاب گناهانی همچون کشتن انبیا و رهبران دینی و شکستن پیمان های الهی ، از مصداق های فسق است .
و ما یکفر بها إلا الفسقون
آیات گذشته (از آیه 74 - 98) موانعی را برای ایمان آوردن یهود به قرآن و پیامبر ذکر کرده و در آیه مورد بحث ریشه انکار قرآن و پیامبر(ص) را فسق پیشگی دانسته است. بنابراین آنچه در آن آیات از موانع ایمان آوردن شمرده شده، از نظر قرآن مصداق فسق و بیانگر معنای آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 3،4،5،6،7،9،10،11،13،18
3 _ کفر به آیات الهی ، منشأ قتل انبیا و عدالتخواهان
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن ... و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
4 _ تهدید کافران از سوی خداوند ، نسبت به قتل پیامبران و مردمان عدالتخواه
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن ... فبشّرهم بعذاب الیم
5 _ وجود منکران آیات الهی ، قاتلان پیامبران و عدالتخواهان ، در میان اهل کتاب و مشرکان
قل للّذین اوتوا الکتاب و الامّیّن . .. انّ الذین یکفرون بایات اللّه و یقتلون الن
6 _ همسانی گناه کفر به آیات الهی ، با قتل انبیا و مردمان عدالتخواه
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن ... و یقتلون
همسانی گناه، از همگون بودن کیفر، استفاده شده است.
7 _ همسانی سرنوشت شوم کافران ، با قاتلان پیامبران و عدالتخواهان
انّ الذین یکفرون . .. فبشّرهم بعذاب الیم
9 _ کشتن پیامبران الهی ، عملی ناحق و غیر قابل توجیه
و یقتلون النّبیّن بغیر حق
10 _ کافران با توجیه و تظاهر به حقّ ، انبیای الهی و عدالتخواهان را به قتل می رساندند .
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
تأکید و تصریح به <بغیر حق>، بیانگر توجیه و حق نمایی کافران است.
ص: 275
11 _ بسیاری از پیامبران و عدالتخواهان ، به دست کافران به قتل رسیدند .
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
13 _ شدت غضب خداوند ، از کشتن انبیا و عدالتخواهان *
و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
بنظر می رسد تکرار کلمه <یقتلون> برای بیان مبغوضیّت قتل باشد.
18 _ رضایت کفار عصر پیامبر ( ص ) به کشتار انبیا توسط گذشتگان ، علّت تهدید آنان به عذاب الهی *
و یقتلون النّبیّن . .. فبشّرهم بعذاب الیم
تهدید بازماندگان قاتلان انبیا به عذاب در صورتی صحیح است که آنان به اعمال گذشتگان خویش راضی باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 2،4،10
2 _ کفر و کشتن پیامبران و عدالتخواهان ، گناه بزرگی است که همه اعمال نیک را می زداید و تباه می کند .
انّ الذین یکفرون . .. اولئک الّذین حبطت اعمالهم
4 _ اعمال کافران ، قاتلان انبیا و قاتلان عدالتخواهان ، فاقد اعتبار و ارزش اجتماعی *
انّ الذین یکفرون . .. حبطت اعمالهم
به نظر می رسد حبط عمل در دنیا، به معنای عدم اعتبار آن اعمال و نتایجش باشد.
10 _ کفر ، و نیز قتل انبیا و عدالتخواهان ، عامل محرومیّت از یاری شفاعت کنندگان
انّ الذین یکفرون . .. و ما لهم من ناصرین
به نظر می رسد جمله <و ما لهم من ناصرین>، وجود یاری دهندگانی (شافعین) را برای جبران برخی اعمال فرض کرده است; و لیکن شامل اشخاص مذکور در آیه نمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 23 - 9
9 _ پیامبران و عدالتخواهانی که به دست کافران کشته شدند ، خواهان حاکمیت کتب آسمانی بودند . *
یُدعون الی کتاب اللّه لیحکم بینهم
بنابراینکه فاعل محذوف <یدعون>، همان کشته شدگان مذکور در آیه قبل باشند; یعنی: یدعوهم المقتولون الی کتاب اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 25 - 1
1 _ تهدید اهل کتاب از سوی خداوند ، به لحاظ کفرشان به آیات الهی ، قتل پیامبران و عدالتخواهان و افترایشان در دین
قالوا لن تمسّنا النار . .. فکیف اذا جمعناهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 112 - 14
14 _ اهل کتاب ( یهود ) ، با علم به ناحق بودن قتل انبیاء ، آنان را می کشتند . *
ص: 276
و یقتلون الانبیاء بغیر حقّ
چون تصوّر حق بودن قتل انبیا نمی رود، لذا می توان گفت که قید <بغیر حق>، اشاره باشد به اینکه قاتلین می دانستند که قتل انبیا، حق نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 113 - 2
2 _ برخی از اهل کتاب ، منکر آیات الهی ، قاتل انبیا و اهل عصیان و تعدی و برخی دیگر پذیرای طاعت خدا ، اهل تلاوت آیات الهی و سجده کننده در پیشگاه او هستند .
ذلک بانّهم کانوا یکفرون . .. لیسوا سوآءً من اهل الکتب ... و هم یسجدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 181 - 12،13،15،16،17
12 _ کشتار نابحق ( با علم و عمد ) انبیای الهی ، به دست یهود
سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ
نفی هر گونه حق در کشتن انبیا دلالت می کند که یهود، با علم به نبوّت آنان و بدون خطا و فراموشی، پیامبران را می کشتند. چون اگر آنان را پیامبر نمی دانستند و یا به خطا و نسیان آنان را می کشتند، <بغیر حقّ> صدق نمی کرد.
13 _ کثرت پیامبران شهید ، در بین انبیای الهی
و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ
15 _ همسنگی گناه و زشتی فقیر پنداشتن خدا و نسبت های ناروا به او ، با گناه کشتار انبیا
سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ
16 _ نسبت ناروا به خداوند و کشتن پیامبران ، گناهی بزرگ و موجب عذاب سوزان دوزخ
سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ و نقول ذوقوا عذاب الحریق
<حریق>، به معنای محرِق (سوزاننده) است. گفتنی است عذاب سوزان برای کشتن پیامبران و نسبت ناروا به خدا دادن، حاکی از بزرگی چنین گناهانی است.
17 _ عذاب سوزان نسبت دهندگان فقر به خدا و قاتلان انبیا ، با فرمان مستقیم خداوند
نقول ذوقوا عذاب الحریق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 182 - 4
4 _ رضایت یهود زمان پیامبر ( ص ) از کشتار انبیای گذشته به دست نیاکان و همکیشان خویش
و قتلهم الانبیآء . .. ذلک بما قدّمت ایدیکم
به نظر می رسد نسبت قتل پیامبران به یهود عصر پیامبر (ص) که از خطاب در <ایدیکم> به دست می آید، به جهت رضایت آنان به عملکرد گذشتگان خویش باشد، چون آنان مرتکب قتل انبیا نشدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 277
3 - آل عمران - 3 - 183 - 12،13،19،27
12 _ شهادت بسیاری از انبیای الهی به دست یهود ، علی رغم مشاهده معجزات و علم به حقّانیّت آنان
قل قد جآءکم رسل من قبلی بالبیّنات و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
هنگامی به یک دلیل، <بیّنه> گفته می شود که حقّ را برای طرف مقابل روشن کند و او را به حقانیّت آن آگاه کند. بنابراین یهودیان می دانستند و برای آنان روشن بود که پیامبران واقعی را می کشند.
13 _ یهود ، حتّی با مشاهده معجزه مورد درخواست خود ( سوختن قربانی در آتشی از غیب ) از پیامبران ، نه تنها به آنان ایمان نیاوردند ، بلکه آنان را کشتند .
قل قد جآءکم رسل من قبلی . .. و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم
19 _ یهود عصر پیامبر ( ص ) با رضایت به کشتار انبیا توسط پیشینیان خود ، در حکم قاتلان انبیا
فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
27 _ رضایت یهود معاصر پیامبر ( ص ) از قتل انبیا به دست نیاکانشان در پانصد سال قبل از بعثت ، موجب نسبت دادن قتل انبیا به آنان از سوی خداوند
قل قد جاءکم رسل من قبلی بالبیّنات و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم
امام صادق (ع) پس از تلاوت آیه فوق فرمود: کان بین القاتلین و القائلین خمس ماه عام، فالزمهم اللّه القتل برضاهم ما فعلوا.
_______________________________
کافی، ج 2، ص 409، ح 1 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 328، ح 2، 4، 6.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 155 - 5
5 _ پایداری پیامبران در ابلاغ رسالت خویش ، تا شهادت و کشته شدن در راه خدا
و قتلهم الأنبیاء بغیر حق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 10
10 - تلاش در جهت کشتن انبیا و محو پیام آنان ، بارزترین نمود فسادگری در زمین
یفسدون فی الأرض . .. قالوا تقاسموا باللّه لنبیّتنّه
از این که خداوند از میان همه فسادگری های گروه های مورد بحث، تصمیم ایشان به قتل پیامبر را مطرح ساخته است، معلوم می شود که این تصمیم، خطرناک ترین و خائنانه ترین برنامه ای است که می تواند از سوی مفسدان عملی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 183 - 12،13،19،27
12 _ شهادت بسیاری از انبیای الهی به دست یهود ، علی رغم مشاهده معجزات و علم به حقّانیّت آنان
ص: 278
قل قد جآءکم رسل من قبلی بالبیّنات و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
هنگامی به یک دلیل، <بیّنه> گفته می شود که حقّ را برای طرف مقابل روشن کند و او را به حقانیّت آن آگاه کند. بنابراین یهودیان می دانستند و برای آنان روشن بود که پیامبران واقعی را می کشند.
13 _ یهود ، حتّی با مشاهده معجزه مورد درخواست خود ( سوختن قربانی در آتشی از غیب ) از پیامبران ، نه تنها به آنان ایمان نیاوردند ، بلکه آنان را کشتند .
قل قد جآءکم رسل من قبلی . .. و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم
19 _ یهود عصر پیامبر ( ص ) با رضایت به کشتار انبیا توسط پیشینیان خود ، در حکم قاتلان انبیا
فلم قتلتموهم ان کنتم صادقین
27 _ رضایت یهود معاصر پیامبر ( ص ) از قتل انبیا به دست نیاکانشان در پانصد سال قبل از بعثت ، موجب نسبت دادن قتل انبیا به آنان از سوی خداوند
قل قد جاءکم رسل من قبلی بالبیّنات و بالّذی قلتم فلم قتلتموهم
امام صادق (ع) پس از تلاوت آیه فوق فرمود: کان بین القاتلین و القائلین خمس ماه عام، فالزمهم اللّه القتل برضاهم ما فعلوا.
_______________________________
کافی، ج 2، ص 409، ح 1 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 328، ح 2، 4، 6.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 91 - 21
21 - کشته شدن پیامبرانی از نژاد اسرائیل به دست یهودیان ، دلیل ایمان نداشتن آنان حتی به پیامبران بنی اسرائیل
نؤمن بما أنزل علینا . .. قل فلم تقتلون أنبیاء اللّه من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 32
32 _ گمراه نبودن انسان هدایت یافته ، به منزله کشتن وی و هدایت انسان گمراه ، به منزله زنده کردنش می باشد .
من قتل نفساً . .. فکانما قتل الناس جمیعاً و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعاً
امام صادق(ع) در توضیح آیه فوق فرمود: من اخرجها من ضلال الی هدی فکانما احیاها و من اخرجها من هدی الی ضلال فقد قتلها.
_______________________________
کافی، ج 2، ص 210، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 619، ح 153.
ص: 279
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 12
12 _ قتل و برادر کشی ، ظلم و موجب ورود به آتش دوزخ
قال لاقتلنک قال . .. و ذلک جزؤا الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 9 - 3
3_ حسد ، آدمی را به گناهانی همانند قتل و آواره ساختن برادر وادار می سازد .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب . .. اقتلوا یوسف أو اطرحوه أرضًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 103 - 1
1- تصمیم فرعون به محو موسی ( ع ) و بنی اسرائیل از صحنه زمین ، به دنبال احساس ناتوانی از مقابله با معجزات او
و لقد ءاتینا موسی تسع ءای_ت . .. فأراد أن یستفزّهم من الأرض
برداشت فوق بنابراین نکته است که مراد از <الأرض> کره زمین باشد. در این صورت لازمه <استفزاز> (برکندن)، قتل و نابود کردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 6
6 - بیماردلانی که اقدام به فساد و آزار زنان می کنند ، در صورت ادامه کار خود ، محکوم به قتل اند .
لئن لم ینته . .. و الذین فی قلوبهم مرض ... ملعونین أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 62 - 4
4 - فرمان مهدورالدم بودن منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان در مدینه ، ادامه اجرای سنّت تغییر ناپذیر الهی بوده است .
ص: 280
أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا . .. سنّه اللّه ... ولن تجد لسنّه اللّه تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 49 - 4،5،7،9،16
4 - فرعونیان ، پسران بنی اسرائیل را سر می بریدند و زنانشان را زنده باقی می گذاشتند .
یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم
<ذبح> به معنای سربریدن است و <تذبیح> (مصدر یذبحون از باب تفعیل) از کثرت سربریدن حکایت دارد. <إستحیاء> (مصدر یستحیون) به معنای باقی گذاردن بر حیات و زندگانی است.
5 - کشتار گسترده پسران و زنده نگه داشتن زنان ، سخت ترین شکنجه فرعونیان بر بنی اسرائیل
یسومونکم سوءالعذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم
جمله <یذبحون . .. > می تواند تفسیر جمله قبل باشد; یعنی، منظور از <سوء العذاب> همان سربریدن پسران و باقی گذاشتن زنان است و نیز می تواند بیان مصداق بارزی از آن باشد; یعنی، فرعونیان عذابهایی بر بنی اسرائیل تحمیل می کردند که از آن جمله سربریدن فرزندان و ... می باشد. بر این مبنا ذکر به خصوص عذاب یاد شده، به خاطر شدت آن بوده است.
7 - زنان بنی اسرائیل به خاطر کشتار وسیع فرزندانشان به دست فرعونیان ، لذت حیات از آنان سلب شده بود و از زنده ماندن خود در عذاب بودند .
یسومونکم سوءالعذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم
زنده گذاشتن زنان، به عنوان یک عذاب برای بنی اسرائیل مطرح شده است; در حالی که مجرد نکشتن، عذاب و شکنجه تلقی نمی شود. بنابراین با توجه به اینکه جمله <یستحیون نساءکم> پس از <یذبحون ابناءکم> آمده، می توان گفت: همان کشتن فرزندان موجب می شده که زنان از زنده ماندن خویش و دیدن قتل فجیع فرزندانشان، در رنج و عذاب باشند. آوردن زنان و نه دختران در مقابل پسران این معنا را تأیید می کند.
9 - در صورتی که خداوند بنی اسرائیل را از سیطره فرعونیان نجات نمی داد ، آنان همچنان به شکنجه و کشتار فرزندانشان ادامه می دادند .
یسومونکم سوءالعذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم
برداشت فوق از فعلهای مضارع <یسومون> و <یذبحون> و <یستحیون> استفاده شده است.
16 - از امام صادق ( ع ) روایت شده : < . . . اما مولد موسی ( ع ) فان فرعون لما وقف علی ان زوال ملکه علی یده . . . فلم یزل یأمر أصحابه به بشق بطون من الحوامل نساء بنی اسرائیل حتی قتل فی طلبه نیف و عشرون ألف مولود . . .
اما قصه تولد حضرت موسی (ع) پس چون فرعون فهمید که انقراض پادشاهی او به دست موسی (ع) است; پس مدام به اطرافیانش دستور می داد که شکم زنان حامله بنی اسرائیل رابشکافند تا اینکه بیش از بیست هزار کودک را - در جستجوی موسی (ع) - به قتل رساندند . ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 127 - 11
ص: 281
11 _ فرعون با پذیرش پیشنهاد اشرافیان ( سرکوبی موسی ( ع ) و قوم او ) بر کشتار وسیع پسران بنی اسرائیل و زنده نگاه داشتن زنانشان مصمم شد .
قال سنقتّل أبناءهم و نستحی نساءهم
تقتیل (مصدر تقتّل) به معنای کشتار وسیع است. <استحیاء> از ماده <حیات> به معنای زنده نگاه داشتن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 141 - 6،7،8
6 _ فرعونیان ، پسران بنی اسرائیل را می کشتند و زنانشان را زنده باقی می گذاشتند .
یقتلون أبناءکم و یستحیون نساءکم
<تقتیل> (مصدر یقتلون) به معنای کثرت کشتار است و <استحیاء> به معنای باقی گذاردن بر زندگانی است.
7 _ کشتار گسترده پسران و زنده نگه داشتن زنان ، سخت ترین شکنجه فرعونیان بر بنی اسرائیل
یسومونکم سوء العذاب یقتلون أبناءکم و یستحیون نساءکم
جمله <یقتلون أبناءکم و یستحیون نساءکم> می تواند تفسیر جمله قبل باشد ; یعنی منظور از <سوء العذاب> همان کشتار فرزندان و باقی گذاشتن زنان است. همچنین می تواند بیان مصداقی از آن باشد ; یعنی فرعونیان عذابهایی بر شما تحمیل کردند ; از جمله کشتار فرزندان و زنده گذاشتن زنان. بر این مبنا ذکر ویژه دو عذاب یاد شده، به سبب شدت بیشتر آن بوده است.
8 _ زنان بنی اسرائیل به سبب کشتار وسیع فرزندانشان به دست فرعونیان ، لذت حیات و زنده ماندن از آنان سلب شده بود .
یسومونکم سوء العذاب یقتلون أبناءکم و یستحیون نساءکم
<زنده گذاشتن زنان> به عنوان یک عذاب برای قوم بنی اسرائیل است که از جمله آن قوم، خود زنان هستند. و چون مجرد زنده گذاشتن عذاب تلقی نمی شود، با توجه به اینکه <یستحیون> پس از <یقتلون> آمده، می توان گفت کشتن فرزندان به گونه ای بوده که زنان، یعنی مادران جامعه، از زنده ماندن خودشان و دیدن قتل فجیع فرزندانشان در رنج و عذاب بودند. آوردن <نساء> در مقابل <أبناء> می تواند این احتمال را تأیید کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 6 - 13،14،17
13- سر بریدن پسران و زنده نگه داشتن زنان بنی اسرائیل ، بدترین نوع تحمیل شکنجه و آزار از سوی فرعونیان به آنان
یسومونکم سوء العذاب و یذبّحون أبناءکم و یستحیون نساءکم
آوردن <یذبّحون أبناءکم و یستحیون نساءکم> پس از <یسومونکم> می تواند جمله تفسیری برای آن باشد. در این صورت، این دو مورد، شرح شکنجه ها و رفتارهای ظالمانه آل فرعون است.
14- فزونی چشمگیر زنان بر مردان در جامعه و بر هم خوردن اعتدال جمعیتی ، مایه پدید آمدن مشکلات اجتماعی آزار دهنده برای زنان
یستحیون نساءکم
اینکه خداوند برای شکنجه های آل فرعون، کشتن پسران و زنده نگه داشتن زنان را برشمرده است، امکان دارد بدین علت باشد که چنین عملی، تعادل جمعیت را بر هم می زند و در نتیجه جمعیت زنان افزونی پیدا می کند و این خود شکنجه ای آزار دهنده برای مردم است.
17- نجات بنی اسرائیل از شکنجه و کشتار فرعونیان ، آزمایش بزرگ الهی از آنان بود .
ص: 282
إذ أنج_کم من ءال فرعون . .. و فی ذلکم بلاء من ربّکم عظیم
برداشت فوق مبتنی بر این است که مشارالیه <ذلکم> نجات بنی اسرائیل به وسیله خداوند از اعمال ظالمانه فرعونیان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 4 - 9،11
9 - اقدام فرعون به کشتار وسیع و بی رحمانه پسران بنی اسرائیل
یستضعف طائفه منهم یذبّح أبناءهم
به کارگیری فعل مضارع باب تفعیل (یذبّح)، بیانگر وسعت و گستردگی کشتار است.
11 - زنده نگه داشتن دختران بنی اسرائیل علی رغم کشتن پسران آنان ، اقدام بی رحمانه دیگر فرعون علیه آن قوم
یذبّح أبناءهم و یستحیی نساءهم
<نساء> مقابل <رجال> و به معنای زنان است و قرار گرفتن آن در مقابل <أبناء> (پسران)، نشان می دهد که مقصود از آن در این جا <بنات> (دختران) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 8 - 7
7 - کشتن پسران بنی اسرائیل از سویی و برگرفتن موسی ( ع ) از آب از سوی دیگر ، نمود خطاپیشگی و نابخردی فرعونیان
یذبّح أبناءهم . .. فالتقطه ءال فرعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 5،7،9،14
5 - فرمان فرعون ، هامان و قارون ، بر کشتن فرزندان ذکور مؤمنان همراه موسی ( ع )
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
7 - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان ، تنها راه پیشگیری از رواج آیین موسی ، در نگاه فرعون ، هامان و قارون
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که نخستین واکنش فرعون و. .. در برابر ایمان آورندگان به موسی(ع)، قتل پسران آنان بود.
9 - زنده گذاشتن دختران مؤمنان _ علی رغم کشتار پسران آنان _ اقدام بی رحمانه دیگر فرعون ، هامان و قارون علیه موسی ( ع ) و بنی اسرائیل بود .
و استحیوا نساءهم
14 - توطئه مشترک فرعون ، هامان و قارون برای کشتار فرزندان ذکور مؤمنان در عصر موسی ( ع ) نافرجام ماند .
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه . .. و ما کید الک_فرین إلاّ فی ضل_ل
ص: 283
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 69 - 11
11 - < عن رسول اللّه ( ص ) قال : إذا أخذتم الساحر فاقتلوه ثمّ قرأ < و لایفلح الساحر حیث أتی > قال : لایأمن حیث وجد ;
از رسول خدا(ص) روایت شده که فرمود: هرگاه بر ساحری دست یافتید او را بکشید; سپس این آیه را قرائت فرمود: <و لایفلح الساحر حیث أتی> [آن گاه]فرمود: ساحر هرجا یافت شود در امان نیست>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 26
26 - ولیّ مقتول اگر پس از عفو یا گرفتن دیه ، قاتل را بکشد ، باید کشته شود . *
فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
جمله <فله عذاب ألیم> را می توان بیان واقعیتی دانست که تجاوزگر در دنیا یا آخرت به آن گرفتار خواهد شد و می توان آن را حکمی کیفری و مجازاتی شمرد که جامعه اسلامی باید آن را اجرا کند. برداشت فوق بر اساس دومین احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،13،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف> (مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
13 - در صورتی که دشمنان دین در مسجدالحرام و نواحی آن علیه مسلمانان وارد جنگ شوند ، نبرد با آنان و کشتن شان واجب است .
و لاتقتلوهم عند المسجدالحرام حتی یقتلوکم فیه فإن قتلوکم فاقتلوهم
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 11
ص: 284
11 _ بهره گیری از تمام شیوه های ممکن ( کشتن ، اسیر کردن ، محاصره نمودن و کمین زدن ) به منظور وادار کردن جوامع غیر مسلمان به پذیرش آیین اسلام ، در پی اتمام حجت و دادن فرصت کافی به آنان ، بلامانع است .
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشرکین . .. فإن تابوا ... فخلّوا سبیلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 2،9
2- جان برخی از انسان ها ، فاقد حرمت و ارج بوده و می توان آنها را به قتل رساند .
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله إلاّ بالحقّ
9- کشتن انسان ها بر اساس حق ، ظلم و کاری ناروا به شمار نمی آید .
و لاتقتلوا . .. إلاّ بالحقّ و من قتل مظلومًا فقد جعلنا لولیّه سلط_نًا
عنوان <کشته بحق> و <کشته به ظلم> دو عنوان متضاد است که هر یک دیگری را نفی می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 5،6
5 _ کشتن انسان مستحق قتل ، جایز است .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که <بالحقّ> متعلق به <لایقتلون> و استثنای <إلاّ بالحقّ> از نوع استثنای مفرغ باشد; یعنی، <لایقتلونها بسبب من الأسباب إلاّ بسبب الحقّ; نمی کشند هیچ کس را _ به هر دلیلی که باشد _ مگر به سبب حق>.
6 _ برخی از انسان ها ، فاقد حرمت و ارزش انسانی و مستحق نابودی اند .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 4
4 - منافقان آزاردهنده زنان مسلمان ، در صورت تداوم کردار زشت خود ، مهدورالدم بوده و در هر کجا که یافته شوند ، باید به قتل برسند .
لئن لم ینته المن_فقون . .. لنغرینّک بهم ... أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
<ثقف> (مصدر <ثقفوا>) به معنای <مهارت در درک و انجام دادن کار> است (مفردات راغب). در آیه، این واژه به معنای <به دست آوردن و دستیازی> استعمال شده است.
ص: 285
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 1،2،6
1 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که با همپیمانان مسلمین رابطه ای ویژه ( همانند پیمان نظامی ) دارند .
فان تولوا فخذوهم و اقتلوهم . .. الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثاق
مراد از رابطه ویژه ای که از <یصلون الی . .. > استفاده می شود، رابطه ای است که اگر هر یک از آن دو طایفه مورد تعرض قرار گیرند، طایفه دیگر موظّف به حمایت از آنان شوند ; همانند پیمان نظامی.
2 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان پناهنده ، به همپیمانان مسلمین
الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثاق
مراد از <یصلون>، می تواند پناهنده شدن منافقان به همپیمانان مسلمین باشد. چون <یصلون> را به منافقان اسناد داده، نه به همپیمانان.
6 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که از نبرد با مسلمانان و اقوام کافر خویش بیزارند و بیطرفی خویش را ابراز می دارند .
الّا الّذین . .. او جاءوکم حصرت صدورهم ان یقتلوکم او یقاتلوا قومهم
<حصر صدور>، به معنای دلتنگی است که از آن به بیزاری تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 94 - 1،6،10،11
1 _ مؤمنان ، وظیفه دار پرهیز از کشتن افراد مشکوک در مسیر سفر برای جهاد قبل از احراز کفر آنان
یا ایّها الّذین امنوا اذا ضربتم فی سبیل اللّه فتبیّنوا
از سیاق آیه و شأن نزول وارد شده چنین استفاده می شود که مسلمانان به هنگام حرکت به سوی نبرد در بین راه اگر به افرادی مشکوک مواجه می شدند، به گمان اینکه آن افراد از قوای دشمن هستند، ممکن بود آنان را به قتل برسانند ; خداوند اهل ایمان را امر می کند که بدون تحقیق، شخص مشکوک را نکشید.
6 _ حرمت قتل و هر گونه تعرض به دشمن ، در صورت اظهار اسلام
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
مراد از القای اسلام، به قرینه <لست مؤمناً>، اظهار اسلام با گفتن شهادتین و یا سخنی که حاکی از مسلمان شدن است، می باشد.
10 _ ضرورت پرهیز از کشتن افراد و یا گروه های از دشمنان محارب که تسلیم شده و خواهان ترک نبرد هستند .
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
با توجه به معنای لغوی <سلام> (صلح)، مراد از القای سلام، صلح خواهی است. یعنی اگر دشمن خواهان صلح است، نبرد با او جایز نیست و جمله <لست مؤمنا>، اشاره به این معنی دارد که در ترک تعرض، تنها ایمان شرط نیست ; بلکه تسلیم و یا صلح خواهی نیز کافی است.
11 _ حرمت تعرض و قتل دشمنان در گرو اظهار تسلیم است ، نه ایمان آوردن آنان .
و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمنا
بنابراین احتمال که مراد از القای سلام، تسلیم شدن باشد، نه اظهار اسلام و ایمان.
ص: 286
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 27
27 _ لزوم احتیاط برای حفظ نفوس و سعی در پیشگیری از وقوع قتل خطائی
و من قتل مؤمناً خطا . .. توبه من اللّه
اگر چنین احتیاطی لازم و ضروری نبود، نباید خداوند به خاطر کاری که از اختیار انسان خارج است، وی را از رحمت خویش دور سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 4،5،26،35
4 _ وجود زمینه های فراوان قتل و خونریزی نابحق در بنی اسرائیل
و من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل
نام بردن بنی اسرائیل با اینکه حکم یاد شده اختصاص به آنان ندارد، حاکی از این است که بنی اسرائیل بیش از دیگران در خطر ارتکاب قتل و جنایت بوده اند.
5 _ جنایت و برادرکشی قابیل ، موجب سختگیری خداوند در مجازات قتل بر بنی اسرائیل
فقتله . .. من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل نفساً بغیر نفس
<ذلک> اشاره است به داستان هابیل و قابیل.
26 _ بسیاری از بنی اسرائیل ، مردمی خونریز و آدمکش
ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
مراد از اسراف، به قرینه فرازهای قبلی، می تواند خروج بنی اسرائیل از حد اعتدال در قتل نفس، یعنی آدمکشیهای نابحق و خونریزیهای مکرر، باشد.
35 _ بسیاری از بنی اسرائیل مرتکب خونریزی شده و حرام های خدا را حلال می شمردند .
ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
از امام باقر(ع) روایت شده: المسرفون هم الذین یستحلون المحارم و یسفکون الدماء.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 504; نورالثقلین، ج 1، ص 620، ح 158.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 287
4 - مائده - 5 - 27 - 16
16 _ حسد و خودخواهی ، ریشه و آغاز برادرکشی در تاریخ
قال لاقتلنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 24 - 4
4 - کشتن و آتش زدن ، از شیوه های قوم ابراهیم ، برای رویارویی با دعوت توحیدی او بود .
إبرهیم إذ قال . .. ذلکم خیر لکم ... فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو حر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 13
13 - در صورتی که دشمنان دین در مسجدالحرام و نواحی آن علیه مسلمانان وارد جنگ شوند ، نبرد با آنان و کشتن شان واجب است .
و لاتقتلوهم عند المسجدالحرام حتی یقتلوکم فیه فإن قتلوکم فاقتلوهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 91 - 7،11،15
7 _ لزوم تعقیب و کشتن دشمنان ، بدون مهلت و تحت هر شرایط ، در صورت توطئه گری و عدم پیشنهاد صلح و دست بر نداشتن از اذیّت مسلمانان
فان لم یعتزلوکم و یلقوا الیکم السّلم و یکفّوا ایدیهم فخذوهم و اقتلوهم حیث ثقفتمو
11 _ ایجاد امنیّت و آرامش از اهداف فرمان الهی به تعقیب و کشتن دشمنان توطئه گر و جنگ طلب
فان لم یعتزلوکم و یلقوا الیکم السّلم و یکفّوا ایدیهم فخذوهم و اقتلوهم حیث ثقفتمو
15 - مسلمانان ، برخوردار از دلیلی روشن برای جواز تعقیب و کشتن دشمنان توطئه گر و جنگ طلب
و اولئکم جعلنا لکم علیهم سلطاناً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 288
18 - حدید - 57 - 25 - 17
17 - وارد گشتن خسارت سنگین ( مانند قتل ، جرح و . . . ) به دشمن از ره آورد های جهاد
فیه بأس شدید
<بأس> عبارت از عذاب و آسیب های جدی است که در میدان نبرد، برطرف وارد می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 99 - 9
9 - دنیا پرستی ، دشمنی با فرشتگان ، ارتکاب گناهانی همچون کشتن انبیا و رهبران دینی و شکستن پیمان های الهی ، از مصداق های فسق است .
و ما یکفر بها إلا الفسقون
آیات گذشته (از آیه 74 - 98) موانعی را برای ایمان آوردن یهود به قرآن و پیامبر ذکر کرده و در آیه مورد بحث ریشه انکار قرآن و پیامبر(ص) را فسق پیشگی دانسته است. بنابراین آنچه در آن آیات از موانع ایمان آوردن شمرده شده، از نظر قرآن مصداق فسق و بیانگر معنای آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 5
5 - شایعه پراکنان در مدینه ، در صورت ادامه شایعه پراکنی ، محکوم به قتل بودند .
لئن لم ینته . .. و المرجفون فی المدینه ... أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 62 - 4
4 - فرمان مهدورالدم بودن منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان در مدینه ، ادامه اجرای سنّت تغییر ناپذیر الهی بوده است .
أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا . .. سنّه اللّه ... ولن تجد لسنّه اللّه تبدیلاً
ص: 289
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 65 - 1،7
1_ کافران قوم ثمود ، با نادیده گرفتن هشدار های صالح ( ع ) ، ناقه او را پی کردند و آن را هلاک ساختند .
فعقروها
<عقر> (مصدر عقروا) در اصل به معنای پی کردن شتر و قطع پاهای آن با شمشیر است; به نحر کردن و کشتن شتر نیز <عقر> گفته می شود.
7_ < عن أبی عبدالله ( ع ) ( فی حدیث قوم صالح ) . . . قالوا : اعقروا ه_ذه الناقه . . . ثم قالوا : من الذی یلی قتلها و نجعل له جعلاً ما أحب ، فجائهم رجل . . . شقی من الأشقیاء . . . فجعلوا له جعلاً . . . فقعد لها فی طریقها فضربها بالسیف ضربه فلم تعمل شیئاً فضربها ضربه اُخری فقتلها . . . و أقبل قوم صالح فلم یبق أحد منهم إلاّ شرکه فی ضربته . . . فأوحی الله تبارک و تعالی إلی صالح ( ع ) . . . قل لهم : إنی مرسل علیکم عذابی إلی ثلاثه أیام فإنهم تابوا و رجعوا قبلت توبتهم و صددت عنهم . . . فأتاهم صالح ( ع ) فقال لهم : . . . یا قوم إنکم تصبحون غداً و وجوهکم مصفرّه والیوم الثانی وجوهکم محمرّه والیوم الثالث وجوهکم مسودّه . . . ;
از امام صادق(ع) [در داستان قوم صالح] روایت شده که [قوم او]گفتند: این شتر را از پای درآورید . .. سپس گفتند: چه کسی داوطلب کشتن آن می شود ما برای او دستمزدی که دلخواهش باشد قرار می دهیم. پس مردی که از اشقیا بود، نزد آنان آمد ... و دستمزدی برای او قرار دادند. پس آن مرد در راه شتر کمین کرد و ضربتی بر آن وارد کرد که کارساز نبود و با ضربتی دیگر او را کشت ... و قوم صالح آمدند و تمامی آنها [با پرداخت اجرت] در ضربه ای که آن مرد زده بود، خود را سهیم کردند ... پس خدا به صالح وحی کرد که به آنان بگو من تا سه روز عذاب خود را بر شما خواهم فرستاد. پس اگر [در این سه روز] آنان توبه کردند و برگشتند، توبه آنها را می پذیرم و از [عذاب ]آنان منصرف می شوم ... پس صالح نزد قومش آمد و گفت...ای قوم! فردا صبح صورتهای شما زرد می شود و روز دوم سرخ و روز سوم سیاه می گردد...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 66 - 1
1_ قوم ثمود ، بدون بهره گرفتن از مهلت سه روزه ، از کشتن ناقه اظهار ندامت نکردند و بر شرکورزی و انکار رسالت صالح ( ع ) اصرار ورزیدند .
فلما جاء أمرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 67 - 4
4_ کشتن ناقه صالح ، از ستمگری های قوم ثمود بود .
و أخذ الذین ظلموا الصیحه
از آن جا که کشتن ناقه صالح نیز در نزول عذاب دخیل بود ، معلوم می شود ظلم در <الذین ظلموا> اشاره به کشتن ناقه نیز دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 157 - 1،3،8
1 - اقدام ثمودیان به پی کردن ناقه صالح ، علی رغم هشدار وی
ص: 290
و لاتمسّوها بسوء . .. فعقروها
<عَقْر> (مصدر <عقروا>) به معنای پی کردن و <اصبحوا> معادل <صاروا> است.
3 - هم دلی و هم گامی ثمودیان در کشتن ناقه صالح
فعقروها فأصبحوا ن_دمین
با توجه به این که ناقه صالح، تنها به وسیله یک تن از ثمودیان پی شد، جمع آمدن <عقروا> و نیز <أصبحوا نادمین>، می رساند که همه قوم ثمود در کشتن ناقه دست داشتند و یا بدان راضی بودند.
8 - < عن علی ( ع ) : . . . إنّما عقر ناقه ثمود رجل واحد فعمّهم اللّه بالعذاب لماعموه بالرضی فقال سبحانه < فعقروها فأصحبوا نادمین > . . . ;
از حضرت علی(ع) روایت شده است:. .. پی کننده ناقه قوم ثمود یک نفر بود; در حالی که خداوند عذاب را بر همه آنان فرستاد; چون آنان به عمل آن یک نفر راضی بودند. خداوند سبحان می فرماید: <فعقروها فأصبحوا نادمین>...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 158 - 2
2 - نتیجه بخش نبودن پشیمانی ثمودیان ، پس از کشتن ناقه صالح
فعقروها فأصبحوا ن_دمین . فأخذهم العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 3،4،5،6،7،10،11،13،16
3 _ کفر به آیات الهی ، منشأ قتل انبیا و عدالتخواهان
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن ... و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
4 _ تهدید کافران از سوی خداوند ، نسبت به قتل پیامبران و مردمان عدالتخواه
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن ... فبشّرهم بعذاب الیم
5 _ وجود منکران آیات الهی ، قاتلان پیامبران و عدالتخواهان ، در میان اهل کتاب و مشرکان
قل للّذین اوتوا الکتاب و الامّیّن . .. انّ الذین یکفرون بایات اللّه و یقتلون الن
6 _ همسانی گناه کفر به آیات الهی ، با قتل انبیا و مردمان عدالتخواه
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن ... و یقتلون
همسانی گناه، از همگون بودن کیفر، استفاده شده است.
7 _ همسانی سرنوشت شوم کافران ، با قاتلان پیامبران و عدالتخواهان
انّ الذین یکفرون . .. فبشّرهم بعذاب الیم
10 _ کافران با توجیه و تظاهر به حقّ ، انبیای الهی و عدالتخواهان را به قتل می رساندند .
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
تأکید و تصریح به <بغیر حق>، بیانگر توجیه و حق نمایی کافران است.
ص: 291
11 _ بسیاری از پیامبران و عدالتخواهان ، به دست کافران به قتل رسیدند .
انّ الذین یکفرون . .. و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
13 _ شدت غضب خداوند ، از کشتن انبیا و عدالتخواهان *
و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط
بنظر می رسد تکرار کلمه <یقتلون> برای بیان مبغوضیّت قتل باشد.
16 _ کشتن انبیای الهی و عدالتخواهان ، موجب گرفتاری جامعه به مشکلات توانفرساست .
و یقتلون النّبیّن بغیر حق . .. فبشّرهم بعذاب الیم
بنابراینکه <فبشّرهم بعذاب الیم>، نظر به مشکلات دنیوی و اخروی داشته باشد; به قرینه آیه بعد که می فرماید: <حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخره>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 1،2،4،10
1 _ حَبط و تباهی اعمال کافران و قاتلان پیامبران و عدالتخواهان ، در دنیا و آخرت
انّ الذین یکفرون . .. اولئک الّذین حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخره
2 _ کفر و کشتن پیامبران و عدالتخواهان ، گناه بزرگی است که همه اعمال نیک را می زداید و تباه می کند .
انّ الذین یکفرون . .. اولئک الّذین حبطت اعمالهم
4 _ اعمال کافران ، قاتلان انبیا و قاتلان عدالتخواهان ، فاقد اعتبار و ارزش اجتماعی *
انّ الذین یکفرون . .. حبطت اعمالهم
به نظر می رسد حبط عمل در دنیا، به معنای عدم اعتبار آن اعمال و نتایجش باشد.
10 _ کفر ، و نیز قتل انبیا و عدالتخواهان ، عامل محرومیّت از یاری شفاعت کنندگان
انّ الذین یکفرون . .. و ما لهم من ناصرین
به نظر می رسد جمله <و ما لهم من ناصرین>، وجود یاری دهندگانی (شافعین) را برای جبران برخی اعمال فرض کرده است; و لیکن شامل اشخاص مذکور در آیه نمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 23 - 9
9 _ پیامبران و عدالتخواهانی که به دست کافران کشته شدند ، خواهان حاکمیت کتب آسمانی بودند . *
یُدعون الی کتاب اللّه لیحکم بینهم
بنابراینکه فاعل محذوف <یدعون>، همان کشته شدگان مذکور در آیه قبل باشند; یعنی: یدعوهم المقتولون الی کتاب اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 25 - 1
1 _ تهدید اهل کتاب از سوی خداوند ، به لحاظ کفرشان به آیات الهی ، قتل پیامبران و عدالتخواهان و افترایشان در دین
قالوا لن تمسّنا النار . .. فکیف اذا جمعناهم
ص: 292
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 3
3 _ حرمت و ناروایی کشتن مومن از روی عمد
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خَطَاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 91 - 10
10 _ ضرورت تعقیب و کشتن کسانی که علی رغم امضای پیمان ترک تعرض ، بدان وفا نکنند .
فان لم یعتزلوکم . .. فخذوهم و اقتلوهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 157 - 11
11 _ صلیب و به دار آویخته شدن حضرت مسیح ، پایه و اساسی جز گمان ندارد .
و قولهم إنّا قتلنا المسیح . .. و ما قتلوه و ما صلبوه و لکن شبه لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 192 - 1
1 - نباید با کفرپیشگانی که از جنگ و فتنه انگیزی دست کشیده اند ، نبرد کرد و آنان را به قتل رساند .
فإن انتهوا فإن اللّه غفور رحیم
متعلق <إنتهوا> به قرینه آیات قبل، جنگیدن و فتنه انگیزی است. جمله <فإن اللّه ...> جانشین جواب شرط می باشد و تقدیر کلام چنین است: فإن انتهوا عن القتال و الفتنه فلا تقاتلوهم و لاتقتلوهم إن اللّه غفور رحیم>.
ص: 293
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 15 - 10،12
10 - جان باختن فرد قبطی با ضربه مشت موسی
فوکزه موسی فقضی علیه
عبارت <قضی علیه> مرادف با <قتله> است.
12 - در دیدگاه موسی ( ع ) قتل ناخواسته مرد قبطی ، عملکرد شیطان بود .
قال ه_ذا من عمل الشیط_ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 17 - 1
1 - آگاهی یافتن موسی ( ع ) به قدرت بدنی فوق العاده خویش پس از قتل مرد قبطی
فوکزه موسی فقضی علیه . .. قال ربّ بما أنعمت علیّ
موسی(ع) وقتی دید، مرد قبطی تنها با یک ضربه مشت او از پای در آمد و جان باخت، دریافت که دارای نیروی فوق العاده ای است و خداوند او را علاوه بر دانش و حکمت، از توان جسمی دشمن شکن نیز برخوردار ساخته است. از این رو به سپاس این نعمت، با خدا پیمان بست که آن نیرو را هرگز در جهت تقویت مجرمان به کار نگیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 1،6
1 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که با همپیمانان مسلمین رابطه ای ویژه ( همانند پیمان نظامی ) دارند .
فان تولوا فخذوهم و اقتلوهم . .. الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثاق
مراد از رابطه ویژه ای که از <یصلون الی . .. > استفاده می شود، رابطه ای است که اگر هر یک از آن دو طایفه مورد تعرض قرار گیرند، طایفه دیگر موظّف به حمایت از آنان شوند ; همانند پیمان نظامی.
6 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که از نبرد با مسلمانان و اقوام کافر خویش بیزارند و بیطرفی خویش را ابراز می دارند .
الّا الّذین . .. او جاءوکم حصرت صدورهم ان یقتلوکم او یقاتلوا قومهم
<حصر صدور>، به معنای دلتنگی است که از آن به بیزاری تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 17 - 2
2 - کشته شدن و مرگ ، سزاوارترین فرجام برای کفرپیشگان
قتل الإنس_ن ما أکفره
ص: 294
کفر در <ما أکفره> مطلق است و هر کفری، حتی ترک عبادت را نیز شامل است. البته به قرینه آیات بعد _ که به بیان تدبیر خداوند پرداخته و در مقابل منکران این حقیقت موضع گیری کرده است _ بارزترین مصداق مورد نظر از آن، انکار ربوبیت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 191 - 1،2،17
1 - مسلمانان باید کافران محارب را هر کجا یافتند ، بکشند .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
ضمیر <هم> در جمله فوق به <الذین یقاتلوکم> بر می گردد و لذا از آنان به کافران محارب تعبیر شده است. <ثقف> (مصدر ثقفتم> به معنای یافتن و دسترسی پیدا کردن است.
2 - ضرورت کشتن کافران محارب ، محدود به میدان جنگ نیست .
و اقتلوهم حیث ثقفتموهم
عبارت <حیث ثقفتموهم> (هر کجا آنان را یافتید و بر آنان دسترسی داشتید) گویای برداشت فوق است.
17 - سزای کفرپیشگان محارب و فتنه انگیز ، کشتن آنان است .
فاقتلوهم کذلک جزاء الکفرین
<ال> در <الکافرین> عهدیه است و اشاره به کافرانی دارد که سر جنگ با مسلمانان دارند و یا علیه ایشان فتنه انگیزی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 34 - 3
3 _ کافران مکه به دلیل بازداشتن اهل ایمان از ورود به مسجدالحرام ، مستوجب عذاب ( کشته شدن ، اسیر گشتن و . . . ) بودند .
و ما لهم ألا یعذبهم اللّه و هم یصدون عن المسجدالحرام
با توجه به آیه قبل که عذاب استیصال را برای مردم مکه با شرایط ذکر شده منتفی دانست، معلوم می شود مراد از عذاب در این آیه به دلیل وقوع آن در بین آیات نبرد، شکست کافران و کشته و اسیر شدن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 91 - 7،15
ص: 295
7 _ لزوم تعقیب و کشتن دشمنان ، بدون مهلت و تحت هر شرایط ، در صورت توطئه گری و عدم پیشنهاد صلح و دست بر نداشتن از اذیّت مسلمانان
فان لم یعتزلوکم و یلقوا الیکم السّلم و یکفّوا ایدیهم فخذوهم و اقتلوهم حیث ثقفتمو
15 - مسلمانان ، برخوردار از دلیلی روشن برای جواز تعقیب و کشتن دشمنان توطئه گر و جنگ طلب
و اولئکم جعلنا لکم علیهم سلطاناً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 24 - 7
7 - قتل یا سوزاندن مخالفان و یا مجرمان ، از مجازات های دوران حضرت ابراهیم ( ع )
فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو حرّقوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 54 - 13
13 - کشتن مرتدان ، از قوانین کیفری در آیین حضرت موسی ( ع ) *
فتوبوا إلی بارئکم فاقتلوا أنفسکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 1
1 _ هلال ماه صفر سال دهم هجرت ، آغاز اجرای فرمان کشتن و منع عبور و مرور مشرکان و سلب آزادی سیر و سیاحت از آنان
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشرکین
توصیف <الأشهر> به <الحرم> حاکی از این است که: منظور از <أربعه أشهر> در آیه دوّم (فسیحوا فی الأرض أربعه أشهر) ماههای حرام سال ; یعنی، رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرّم است. بر این مبنا <ال> در <الأشهر> برای عهد حضوری می باشد ; یعنی هنگامی که این سه ماه حرام _ که اکنون با اعلام پیام برائت در روز حج اکبر مصادف شده است _ پایان یافت، مشرکان را بکشید. گفتنی است که پایان آن سه ماه، مساوی با آغاز ماه صفر سال دهم هجرت بود.
ص: 296
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 4
4 _ دستور به کارگیری تمام شیوه های ممکن ( به ترتیب : کشتن ، اسیر گرفتن ، محاصره و کمین زدن ) برای ایجاد فشار بر مشرکان صدر اسلام
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 17 - 1
1 _ امداد های الهی عامل اصلی و اساسی کشته شدن کافران در جنگ بدر و پیروزی اهل ایمان
فلم تقتلوهم و لکن اللّه قتلهم
جمله <فلم تقتلوهم . .. > متفرع بر آیاتی است که امدادهای الهی را در جنگ بدر برمی شمرد ; یعنی توجه به قضایای جنگ بدر و امدادهای الهی بیانگر این است که در حقیقت خداوند مشرکان را کشت و آنان را شکست داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 7،9
7 - ادامه دهندگان به فساد در جامعه ، با آزار و اذیت زنان مؤمن ، هیچ محل امنی ندارند و باید به قتل برسند .
لئن لم ینته المن_فقون و . .. لنغرینّک بهم ... ملعونین أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلو
<أیْنَ> مفید عموم است و شامل همه جا می شود و از آن، جایی استثنا نشده است.
9 - بر آحاد جامعه اسلامی ، روا و جایز است که ادامه دهندگان به فساد را پس از فرمان حاکم اسلامی ، با رعایت مراحل و شرایط ، به قتل برسانند .
لئن لم ینته المن_فقون . .. أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
در آیه پیش وقتی سخن از تهدید منافقان و بیماردلان و. .. به میان آمد، خداوند فرمود: <اگر آنان، ادامه بدهند پیامبر(ص) را بر آنها چنان مسلط خواهد کرد که ادامه زندگی برای شان ممکن نباشد> و در این آیه، فعل های <أُخذوا> و <قتّلوا> را مجهول آورده و برای انجام دادن وظیفه یاد شده، کسی را معرفی نکرده است. به نظر می رسد، با توجه به مهدورالدم اعلام شدن گروه های یاد شده، در آیه، به مسلمانان اجازه می دهد که آن افراد را به قتل برسانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 62 - 1
ص: 297
1 - کشتن فسادگران در جامعه ، سنّت جاری خداوندی در میان امت های پیشین بود .
و قتّلوا تقتیلاً . سنّه اللّه فی الذین خلوا من قبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 89 - 10
10 _ لزوم تعقیب و کشتن منافقان ، در صورت سر باز زدن آنان از هجرت در راه خدا و پیوستن به جامعه ایمانی
فان تولّوا فخذوهم و اقتلوهم حیث وجدتموهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 90 - 1،6
1 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که با همپیمانان مسلمین رابطه ای ویژه ( همانند پیمان نظامی ) دارند .
فان تولوا فخذوهم و اقتلوهم . .. الّا الّذین یصلون الی قوم بینکم و بینهم میثاق
مراد از رابطه ویژه ای که از <یصلون الی . .. > استفاده می شود، رابطه ای است که اگر هر یک از آن دو طایفه مورد تعرض قرار گیرند، طایفه دیگر موظّف به حمایت از آنان شوند ; همانند پیمان نظامی.
6 _ ممنوعیّت تعقیب و کشتن منافقان و کافرانی که از نبرد با مسلمانان و اقوام کافر خویش بیزارند و بیطرفی خویش را ابراز می دارند .
الّا الّذین . .. او جاءوکم حصرت صدورهم ان یقتلوکم او یقاتلوا قومهم
<حصر صدور>، به معنای دلتنگی است که از آن به بیزاری تعبیر شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 62 - 4
4 - فرمان مهدورالدم بودن منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان در مدینه ، ادامه اجرای سنّت تغییر ناپذیر الهی بوده است .
أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا . .. سنّه اللّه ... ولن تجد لسنّه اللّه تبدیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 103 - 1
ص: 298
1- تصمیم فرعون به محو موسی ( ع ) و بنی اسرائیل از صحنه زمین ، به دنبال احساس ناتوانی از مقابله با معجزات او
و لقد ءاتینا موسی تسع ءای_ت . .. فأراد أن یستفزّهم من الأرض
برداشت فوق بنابراین نکته است که مراد از <الأرض> کره زمین باشد. در این صورت لازمه <استفزاز> (برکندن)، قتل و نابود کردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 14 - 4
4 - بیم موسی ( ع ) از اقدام فرعونیان مبنی بر قتل او به خاطر رفتار گذشته اش ( قتل مرد قبطی )
فأخاف أن یقتلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 13 - 3
3 - غلبه اراده الهی بر خواست و تصمیم فرعون در نابود کردن موسی ( ع )
یذبّح أبناءهم . .. فرددن_ه إلی أُمّه
موسی(ع) زمانی به دنیا آمد که فرعون به بهانه از بین بردن او، هر کودک پسر بنی اسرائیلی را سر می برید; اما خداوند حوادث را طوری ترتیب داد که شخص فرعون به حمایت از موسی(ع) برخیزد و او را تحت سرپرستی خود قرار دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 29 - 17
17 - فرعون کشتن موسی ( ع ) را ، سیاستی درست در حکومت و به صلاح جامعه دانست .
و ما أهدیکم إلاّ سبیل الرشاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 2،4،34
2 _ ناسازگاری ایمان با کشتن مؤمن از روی عمد
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خَطَاً
چون جمله <ما کان . .. >، جمله ای خبری است، دلالت می کند که مؤمن هرگز مؤمنی را از روی عمد نخواهد کشت. یعنی اگر مؤمنی کشته شد، معلوم می شود قاتل او ایمان نداشته است ; هر چند اظهار ایمان کند.
4 _ کسی که از روی عمد دستش به خون مؤمنی آلوده گردد ، در حقیقت مؤمن نیست .
و ما کان لمؤمن ان یقتل مؤمناً الّا خَطَاً
34 _ امام ، عهده دار آزادسازی برده ای مؤمن به عنوان کفاره قتل خطائی مسلمانی که در سرزمین شرک به دست مسلمین کشته شود .
ص: 299
فان کان من قوم عدوّلکم و هو مؤمن فتحریر رقبه مؤمنه
امام صادق (ع) در مورد وظیفه امام نسبت به مسلمانی که در سرزمین شرک به دست مسلمین کشته شده، فرمود: یُعتق مکانه رقبه مؤمنه و ذلک قول اللّه عزّ و جل: <فان کان من قوم عدوّلکم . .. >.
_______________________________
من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 110، ح 1، ب 36 مسلسل 373 ; نورالثقلین، ج 1، ص 532، ح 485.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 34
34 _ خودداری از اطعام مؤمن گرسنه ، به منزله کشتن وی و غذا دادن به او به منزله احیای اوست .
و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعاً
از امام صادق(ع) روایت شده که درباره اطعام مؤمن فرمود: . .. من احیی مؤمن فکانما احیا الناس جمیعاً، فان لم تطعموه فقد امتموه و ان اطعمتموه فقد احییتموه.
_______________________________
کافی، ج 2، ص 20، ح 20; نورالثقلین، ج 1، ص 619، ح 152.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 7
7 _ خداوند ، گناهان مقتول به ناحق را به پای قاتل او ثبت خواهد کرد .
انی ارید ان تبوا باثمی و اثمک
برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از <اثمی>، مطلق گناهان باشد. برداشت فوق را فرمایش منقول از امام باقر(ع) تأیید می کند که فرمود: من قتل مؤمناً متعمداً اثبت اللّه علیه جمیع الذنوب و بری المقتول منها و ذلک قول اللّه تعالی <انی ارید ان تبوا باثمی و اثمک فتکون من اصحب النار>.
_______________________________
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال (مترجم)، ص 636، ح 9، باب عقاب من قتل نفساً متعمداً; نورالثقلین، ج 1، ص 613، ح 133.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 2،27
2 _ کشتن نابحق یک انسان در نزد خداوند به منزله کشتن همه مردم است .
من قتل نفساً بغیر نفس . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
27 _ قتل و خونریزی نابحق ، از مصادیق بارز اسراف
من قتل نفساً . .. ثم ان کثیراً منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون
ص: 300
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 74 - 4،11
4- خضر ( ع ) بی درنگ ، پس از مشاهده نوجوان ، او را به قتل رسانید .
حتّی إذا لقیا غل_مًا فقتله
ظاهر عطف به <فاء> در <فقتله> آن است که خضر(ع) بدون هیچ مقدمه ای، در پی برخورد با نوجوان، به کشتن او اقدام کرده است.
11- < عن أبی عبداللّه : . . . بینما العالم یمشی مع موسی إذا هم بغلام یلعب قال : < فوکزه العالم ، فقتله . فقال له موسی : < أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس لقد جئت شیئاً نکراً ؟ > . قال : < فأدخل العالم یده فاقتلع کتفه فإذا علیه مکتوب : کافر مطبوع ;
از امام صادق(ع) روایت شده: . .. آن گاه که عالم (خضر) با موسی(ع) می رفت، ناگاه، به پسری برخوردند که بازی می کرد. امام فرمود: <پس آن عالم، مشتی بر وی زد و او را کشت. موسی(ع) به او گفت: <أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس...؟>. امام فرمود: <پس آن عالم، دست برد و کتف پسر را بیرون آورد که بر آن نوشته شده بود <کافر مطبوع>.(کافری که مهر کفر بر او زده شده است)>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 75 - 4
4- خضر ( ع ) با اشاره به ناآگاهی موسی ( ع ) از انگیزه قتل نوجوان ، اعتراض وی را ناموجه دانست و آن را نشانه درستی شناخت خویش از کم طاقتی و بی صبری موسی ( ع ) خواند .
لقد جئت شیئًا نکرًا . قال ألم أقل لک إنّک لن تستطیع معی صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 12،14
12 _ تصمیم قطعی قابیل بر کشتن برادرش هابیل پس از جریان قربانی
قال لاقتلنک
لام و نون تأکید نشانه تصمیم قطعی قابیل بر قتل است.
14 _ پذیرش قربانی هابیل و رد شدن قربانی قابیل ، عامل انگیزش قابیل به قتل برادرش هابیل
فتقبل من احدهما و لم یتقبل من الاخر قال لاقتلنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 1،2،3،5،16،19
1 _ درگیری و کشمکش درونی قابیل با هوای نفس خویش در مورد قتل هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه
2 _ وسوسه های نفسانی قابیل ، کشتن برادر را بر او هموار ساخت .
ص: 301
<طوعت> از مصدر <تطویع> به معنای <تسهیل> و نیز <متابعت> است. برداشت فوق بر اساس معنای اول است.
3 _ وسوسه های نفسانی قابیل ، وادار کننده وی به کشتن هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
5 _ قابیل ، برادرش هابیل را پس از جریان قربانی به قتل رسانید .
اذ قربا قرباناً . .. فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
16 _ نفس قابیل ، دام خواسته وی و پذیرای تصمیم او بر قتل برادرش هابیل
فطوعت له نفسه قتل اخیه
<طوعت> می تواند به معنای <تابعت> باشد، یعنی نفس قابیل در قتل برادرش هابیل پیرو او گردید. بر اساس این احتمال، قابیل نفس خو را فریب داده و آن را رام خود ساخته بود، نه اینکه فریفته وسوسه های خویش شده باشد.
19 _ قابیل ، کیفیت قتل برادرش هابیل را از ابلیس آموخت
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
از امام سجاد(ع) روایت شده که بعد از خواندن آیه فوق فرمود: فلم یدر کیف یقتله حتی جاء ابلیس فعلمه . .. .
_______________________________
تفسیر قمی، ج 1، ص 165; نورالثقلین، ج 1، ص 616، ح 140.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 22،24
22 _ پیکر بیجان هابیل ، ناخوشایند برای قابیل
کیف یوری سوءه اخیه . .. فاوری سوءه اخی
از آن جهت جسد هابیل <سوءه> (شیء ناخوشایند) نامیده شده که مشاهده آن برای قابیل ناخوشایند بوده است.
24 _ قابیل ، پشیمان از قتل برادرش هابیل *
فاصبح من الندمین
بنابر اینکه <فاصبح . ..> متفرع باشد بر <فقتله> که در آیه قبل آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 5
5 _ جنایت و برادرکشی قابیل ، موجب سختگیری خداوند در مجازات قتل بر بنی اسرائیل
فقتله . .. من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل نفساً بغیر نفس
<ذلک> اشاره است به داستان هابیل و قابیل.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 302
8 - یوسف - 12 - 9 - 8،9
8_ برادران یوسف ، صلاح امور خویش و بهبود وضعیت خود را در کشتن و یا تبعید او می پنداشتند .
اقتلوا یوسف أو اطرحوه أرضًا . .. و تکونوا من بعده قومًا ص_لحین
مراد از صلاح در <قوماً صالحین> صلاح امور دنیوی است ; زیرا ظاهر آن است که فعل مضارع <تکونوا> عطف بر <یخل> و جواب امر <اقتلوا> و <اطرحوه> می باشد. بر این اساس جمله <تکونوا ...> چنین معنا می شود: اگر یوسف را بکشید و یا تبعیدش کنید، امور شما اصلاح می شود و بدبختی از شما برطرف می گردد.
9_ برادران یوسف ، بر آن بودند که پس از کشتن یا تبعید او ، توبه کرده و درستکار شوند . *
اقتلوا یوسف . .. و تکونوا من بعده قومًا ص_لحین
در برداشت فوق، صلاح در <قوماً صالحین> صلاح دینی و اخلاقی گرفته شده است. این احتمال مبتنی بر این است که <واو> در <و تکونوا> به معنای مع و <تکونوا> منصوب به <أن> مقدر باشد. بر این اساس <اقتلوا یوسف ... و تکونوا من بعده قوماً صالحین> چنین معنا می شود: یوسف را بکشید، ولی با این قید و شرط که پس از آن با توبه به درگاه خدا، مردمی صالح و درستکار باشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 26 - 10
10 - گروهی از یهود بنی قریظه ، به دست مسلمانان ، به قتل رسیدند .
فریقًا تقتلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 93 - 7
7 _ توبه کشتن مؤمن ، از روی خشم و غضب و یا به انگیزه های دنیایی ، قصاص است .
و من یقتل مؤمنا متعمّداً
امام صادق (ع) درباره توبه در قتل عمدی مؤمن از روی غضب یا به انگیزه های دنیایی فرمود: . .. و ان کان قتله لغضب او لسبب شیء من امر الدنیا فانّ توبته ان یقاد منه ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 276، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 533، ح 490.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 303
1 - بقره - 2 - 61 - 27،30،32
27 - بنی اسرائیل ، پیامبران بسیاری را به قتل رساندند .
و یقتلون النبیین بغیر الحق
30 - بنی اسرائیل ، به خاطر کفرشان به آیات الهی و کشتن پیامبران ، مورد غضب خداوند قرار گرفتند .
ذلک بأنهم کانوا یکفرون بأیت اللّه و یقتلون النبیین
32 - عصیان و تجاوز گری بنی اسرائیل ، ریشه گرایش آنان به کفر و جرئتشان بر کشتن پیامبران بود .
یکفرون بأیت اللّه . .. ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون
مشارالیه <ذلک> در <ذلک بما عصوا> کفر به آیات خدا و کشتن پیامبران است. قابل ذکر است که برخی از مفسران، ذلک در <ذلک بما عصوا> را اشاره به <ذلت و ...> دانسته اند و در نتیجه عصیان و تجاوز را نیز علت <ذلت و ...> شمرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 72 - 1
1 - شخصی از قوم موسی به قتل رسید و هر طایفه ، دیگری را متهم به کشتن او کرده بر سر آن به نزاع پرداختند .
و إذ قتلتم نفساً فادرءتم فیها
<ادارءتم> به معنای اختلاف و نزاع کردید، می باشد. این کلمه از باب تفاعل و در اصل <تدارءتم> بوده است. نزاع و اختلاف در مقتول (ادارءتم فیها) به معنای متهم کردن یکدیگر به قتل، و بر سر آن نزاع کردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 73 - 11
11 - داستان کشته شدن فردی از قوم موسی و احیای دوباره او ، معجزه و رخدادی سزاوار به خاطر سپردن و به یادداشتن
و إذ قتلتم نفساً . .. فقلنا اضربوه ببعضها کذلک یحی اللّه الموتی
<إذ> مفعول برای فعل مقدر <اذکروا> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 1،3
1 - بنی اسرائیل عصر بعثت ، علی رغم اعترافشان به پیمان الهی ( پرهیز از خونریزی ) ، همدیگر را می کشتند .
ثم اقررتم . .. ثم أنتم هؤلاء تقتلون أنفسکم
کلمه <هؤلاء> در جمله <ثم أنتم هؤلاء> (شما همانانی هستید) اشاره به این معنا دارد که: آنچه را آیه مورد بحث می خواهد بیان کند مربوط به بنی اسرائیل عصر بعثت است و خطابهای آیه نظیر خطابهای گذشته نیست که صفت گذشتگان را با عنایتی به موجودین نسبت می داد.
3 - بنی اسرائیل در کشتن و آواره کردن گروهی از همکیشان خود ، یکدیگر را یاری و پشتیبانی کردند .
تظهرون علیهم
<تظاهر> (مصدر تظاهرون) به معنای یاری و پشتیبانی کردن یکدیگر است. <تظاهرون علیکم>; یعنی، طایفه ای از شما طایفه دیگر را علیه گروهی از خودتان یاری می داد.
ص: 304
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 72 - 3
3 - گروهی از قوم موسی قاتل را می شناختند و از افشای هویتش خودداری می کردند .
و اللّه مخرج ما کنتم تکتمون
هر چند کتمان کردن به همه قوم موسی نسبت داده شده است، ولی به قرینه <فادارءتم>، معلوم می شود برخی از آنها قاتل را می شناختند و از معرفی آن خودداری می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 68 - 2
2 - قوم موسی ، ناباور به کفایت ذبح هر گاوی برای حل معمای قتل
قالوا ادع لنا ربک یبین لنا ما هی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 69 - 1
1 - قوم موسی ، میانسال بودن گاو را شرطی کافی برای مشخص شدن تکلیف و رسیدن به مقصود ( حل معمای قتل ) نمی دانستند .
فافعلوا ما تؤمرون. قالوا ادع لنا ربّک یبین لنا ما لونها
علی رغم اینکه موسی(ع) با جمله <فافعلوا ما تؤمرون> به قوم خویش تفهیم کرد که تکلیف آنان بیش از این نیست که گاوی میانسال را ذبح کنند; ایشان با پرسش از رنگ و دیگر ویژگیها در صدد ابقای این معنا بودند که: ذبح چنین گاوی (تنها میانسال بودن) نمی تواند وسیله حل معمای قتل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 70 - 2
2 - قوم موسی ، بر این باور بودند که گاو مورد نظر برای ذبح و حل معمای قتل ، باید ویژگی های منحصر به فرد داشته باشد .
إن البقر تشبه علینا
<تشابه> به معنای همانند بودن است و چون با <علی> متعدی شده، متضمن معنای التباس و اشتباه نیز هست. بنابراین <إن البقر ...>; یعنی، آن گاو توصیف شده به میانسالی و زرد رنگی، مصادیق زیادی دارد که همگی مشابه یکدیگرند و این موجب می شود که ندانیم کدامین را انتخاب کنیم. این جمله از قوم موسی، حکایت از آن دارد که: آنان گمان داشتند گاو مورد نظر برای ذبح باید به گونه ای توصیف شود که تنها یک فرد داشته باشد تا همانندی از بین برود.
ص: 305
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 73 - 1
1 - خداوند ، به قوم موسی فرمان داد تا قطعه ای از گاو ذبح شده را بر پیکر مقتول بزنند .
فقلنا اضربوه ببعضها
ضمیر مفعولی در <إضربوه> به <نفساً> بر می گردد و ضمیر در <ببعضها> به <بقره> ارجاع می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 33
33 _ کافی نبودن آزادسازی کودک برده به عنوان کفاره کشتن مؤمن از روی خطا
و من قتل مؤمناً خطاً فتحریر رقبه مؤمنه
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از جواز آزاد نمودن کودک برده در کفّاره فرمود: کلّ العتق یجوز فیه المولود الّا فی کفّاره القتل فانّ اللّه عزّ و جلّ یقول: <فتحریر رقبه مؤمنه> یعنی بذالک مقرّهً قد بلغت الحنث.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 643، ح 15 ; نورالثقلین، ج 1، ص 531، ح 483.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 5،6،12،34
5 _ ضرورت پرداخت خونب ها _ علاوه بر کفّاره _ در صورت کشتن مؤمن از روی خطا
و من قتل مؤمنا خطاً . .. و دیه مسلّمه الی اهله
6 _ کفّاره کشتن مؤمن از روی خطا ، آزاد کردن یک برده با ایمان است .
و من قتل مؤمنا خطاً فتحریر رقبه مؤمنه
12 _ در قتل خطائی ، اگر مقتول ، مؤمن باشد ، ولی خانواده اش از دشمنان مسلمانان ، کفّاره اش تنها آزادسازی برده ای با ایمان است .
فان کان من قوم عدوّلکم و هو مؤمن فتحریر رقبه مؤمنه
34 _ امام ، عهده دار آزادسازی برده ای مؤمن به عنوان کفاره قتل خطائی مسلمانی که در سرزمین شرک به دست مسلمین کشته شود .
فان کان من قوم عدوّلکم و هو مؤمن فتحریر رقبه مؤمنه
امام صادق (ع) در مورد وظیفه امام نسبت به مسلمانی که در سرزمین شرک به دست مسلمین کشته شده، فرمود: یُعتق مکانه رقبه مؤمنه و ذلک قول اللّه عزّ و جل: <فان کان من قوم عدوّلکم . .. >.
ص: 306
_______________________________
من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 110، ح 1، ب 36 مسلسل 373 ; نورالثقلین، ج 1، ص 532، ح 485.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 6
6 _ هشدار هابیل به قابیل درباره بزرگی گناه آدمکشی و سنگینی عقوبت آن در قیامت
ان تبوا باثمی و اثمک فتکون من اصحب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 10
10 _ مشرکان ، آدم کشان و زناکاران ، به روز رستاخیز با کیفر اعمالشان روبه رو خواهند شد .
والذین لایدعون مع اللّه إل_هًا . .. و لایزنون و من یفعل ذلک یلق أثامًا
<ذلک> اشاره است به سه گناهی که در جمله های قبل یاد شده است و <اثام> به معنای جزا و کیفر گناه می باشد (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 69 - 7
7 _ گناه شرک ، آدم کشی و زنا ، در پی دارنده عذاب طولانی و خوارکننده در قیامت
و یخلد فیه مهانًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 28
28 - معتقدان به مکتب الهی ، در صورت کشتن یا آواره ساختن همکیشان خود ، به خواری در دنیا و شدیدترین عذاب در آخرت گرفتار خواهند شد .
فما جزاء من یفعل . .. و یوم القیمه یردون إلی أشد العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 30 - 1
1 _ قتل و آدمکشی از سر ظلم و تجاوز ، موجب گرفتاری به عذاب دوزخ
و لا تقتلوا انفسکم . .. و من یفعل ذلک عدواناً و ظلماً فسوف نُصلیه ناراً
ص: 307
در برداشت فوق <ذلک> اشاره به <قتل نفس> گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 5،7،30
5 _ جنایت و برادرکشی قابیل ، موجب سختگیری خداوند در مجازات قتل بر بنی اسرائیل
فقتله . .. من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل نفساً بغیر نفس
<ذلک> اشاره است به داستان هابیل و قابیل.
7 _ کیفر سنگین برای قتل و آدمکشی ، زمینه پرهیز انسان ها از ارتکاب آن
و من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
<من اجل ذلک . ..> به این معناست که خداوندبا توجه به آدمکشی قابیل و پیامدهای شوم آن، بنی اسرائیل را به مجازاتی سنگین تهدید کرد تا از تکرار چنین جنایتهایی باز دارد.
30 _ شدیدترین عذاب جهنم ، کیفر قتل به ناحق انسان
انه من قتل نفساً بغیر نفس . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
امام باقر(ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: یوضع فی موضع من جهنم الیه ینتهی شده عذاب اهلها . .. .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 271، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 619، ح 150.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 22،23
22 _ اعدام ، مجازات محارب فسادگر در زمین در صورت ارتکاب قتل
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. ان یقتلوا
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً فقتل قتل به . .. .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
23 _ اعدام و بدار آویختن ، مجازات محارب فسادگر در زمین در صورت ارتکاب قتل و غارت
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او یصلبوا
از امام رضا(ع) درباره آیه فوق روایت شده: اذا حارب اللّه و رسوله و سعی فی الارض فساداً . .. و ان قتل و اخذ المال قتل و صلب ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 623، ح 165.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 7،16،21،22،23
7 _ همسانی سرنوشت شوم کافران ، با قاتلان پیامبران و عدالتخواهان
ص: 308
انّ الذین یکفرون . .. فبشّرهم بعذاب الیم
16 _ کشتن انبیای الهی و عدالتخواهان ، موجب گرفتاری جامعه به مشکلات توانفرساست .
و یقتلون النّبیّن بغیر حق . .. فبشّرهم بعذاب الیم
بنابراینکه <فبشّرهم بعذاب الیم>، نظر به مشکلات دنیوی و اخروی داشته باشد; به قرینه آیه بعد که می فرماید: <حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخره>.
21 _ قاتلان پیامبران و قاتلان امر کنندگان به معروف ، گرفتار سخت ترین عذاب های الهی
و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط.
از رسول اللّه (ص) سؤال شد: ایّ الناس اشد عذاباً یوم القیامه؟ آن حضرت فرمود: رجل قتل نبیّاً او رجلاً امر بمعروف او نهی عن منکر، سپس آن حضرت، این آیه را تلاوت کرد: <انّ الّذین یکفرون . .. >.
_______________________________
تفسیر طبری، ج 3، ص 144 ; مجمع البیان، ج 2، ص 720 ; تفسیر تبیان، ج 2، ص 422.
22 _ وعده عذاب دردناک به بنی اسرائیل ، به جهت قتل چهل و سه پیامبر و صد و دوازده آمر به معروف و ناهی از منکر
و یقتلون النّبیّن بغیر حقّ و یقتلون الّذین یأمرون بالقسط من النّاس فبشّرهم بعذاب
رسول اللّه (ص) به عنوان بیان مصداق برای آیه فوق فرمود: قتلت بنو اسرائیل ثلاثه و اربعین نبیّاً اول النّهار فی ساعه واحده فقام مائه رجل و اثنی عشر رجلا من عبّاد بنی اسرائیل فامروا من قتلهم بالمعروف و نهوهم عن المنکر فقتلوا جمیعاً من آخر النّهار فی ذلک الیوم.
_______________________________
تفسیر طبری، ج 3، ص 144 ; مجمع البیان، ج 2، ص 720 ; تفسیر تبیان، ج 2، ص 422.
23 _ وعده عذاب دردناک به قاتلان زکریّا و یحیای پیامبر ( ع )
و یقتلون النّبیّن بغیر حق . .. فبشّرهم بعذاب الیم
امیرالمؤمنین (ع) درباره آیه فوق فرمود: . .. انّ نبی اللّه زکریّا قد نشر بالمناشیر و یحیی ابن زکریا قتله قومه و هو یدعوهم الی اللّه.
_______________________________
تفسیر برهان، ج 1، ص 274، ح 1.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 1،8،9
1 _ حَبط و تباهی اعمال کافران و قاتلان پیامبران و عدالتخواهان ، در دنیا و آخرت
انّ الذین یکفرون . .. اولئک الّذین حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخره
8 _ کافران و قاتلان پیامبران و عدالتخواهان ، هیچگونه یاور و شفیعی در برابر اراده خداوند نسبت به حبط اعمال خود ندارند .
انّ الذین یکفرون . .. حبطت اعمالهم ... و ما لهم من ناصرین
9 _ کافران و قاتلان انبیا و عدالتخواهان ، راه نجاتی ندارند .
انّ الذین یکفرون . .. و ما لهم من ناصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 182 - 1،3،7
1 _ عذاب سخت یهود در آخرت ، دستاورد اعمال ناروای آنان ( نسبت دادن فقر به خدا و کشتن انبیا )
ص: 309
ذوقوا عذاب الحریق. ذلک بما قدّمت ایدیکم
3 _ سهیم بودن یهود زمان پیامبر ( ص ) در گناه پدران خویش ( کشتار انبیا )
و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ . .. ذلک بما قدّمت ایدیکم
بنابر اینکه خطاب در <ایدیکم> به یهود عصر پیامبر (ص) باشد، جمله <ذلک بما قدّمت . .. > می رساند که آنان در گناه کشتن انبیا، که به دست پدرانشان صورت گرفته، شریک هستند.
7 _ عدالت خداوند و دوری ساحت وی از ظلم ، مقتضی مجازات بخیلان و قاتلان انبیا
و لا یحسبنّ الّذین یبخلون . .. ذوقوا عذاب الحریق ... و انّ اللّه لیس بظلاّم للعب
جمله <و اَنّ اللّه . .. > عطف بر <ما قدّمت> می باشد. بنابراین دلیل دیگری برای گرفتار شدن بخیلان و قاتلان انبیا به دوزخ است. یعنی عدالت خداوند اقتضا می کند که ستمگران را عذاب کند، ورنه به ستمدیده ظلم شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 71 - 7
7 _ پندار رهایی از مجازات نقض میثاق و تکذیب و کشتن انبیا ، از باور های بی اساس بنی اسرائیل
لقد اخذنا میثق بنی اسرءیل . .. و حسبوا الا تکون فتنه
دربرداشت فوق <فتنه> به معنای عذاب گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 23
23 _ وعده عذاب دردناک به قاتلان زکریّا و یحیای پیامبر ( ع )
و یقتلون النّبیّن بغیر حق . .. فبشّرهم بعذاب الیم
امیرالمؤمنین (ع) درباره آیه فوق فرمود: . .. انّ نبی اللّه زکریّا قد نشر بالمناشیر و یحیی ابن زکریا قتله قومه و هو یدعوهم الی اللّه.
_______________________________
تفسیر برهان، ج 1، ص 274، ح 1.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 158 - 1
1 - نزول عذاب فراگیر الهی بر ثمودیان ، در پی کشتن ناقه صالح
فعقروها . .. فأخذهم العذاب
ص: 310
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 8،9
8 _ کافران و قاتلان پیامبران و عدالتخواهان ، هیچگونه یاور و شفیعی در برابر اراده خداوند نسبت به حبط اعمال خود ندارند .
انّ الذین یکفرون . .. حبطت اعمالهم ... و ما لهم من ناصرین
9 _ کافران و قاتلان انبیا و عدالتخواهان ، راه نجاتی ندارند .
انّ الذین یکفرون . .. و ما لهم من ناصرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 31 - 1
1 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خود ، از دچار شدن به کیفر کردار قوم نوح ، عاد ، ثمود و اقوام پس از آنان ( لوط و اصحاب ایکه ) در صورت اقدام به قتل موسی ( ع )
مثل دأب قوم نوح . .. و الذین من بعدهم
<دأب> به معنای عادت است و مقصود از <الذین من بعدهم> قوم لوط و اصحاب ایکه است; چنان که در سوره <ص> آیه 13، به آن تصریح شده است. گفتنی است برابر نظر مفسران <اصحاب أیکه> همان مردم مدین است که از قوم حضرت شعیب بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 32 - 1
1 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خویش ، از دچار شدن به عذاب الهی در روز قیامت در صورت اقدام به قتل موسی ( ع )
و ی_قوم إنّی أخاف علیکم یوم التناد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 4
4 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، از دچار شدن آنان به عذاب گریزناپذیر الهی در قیامت در صورت کشتن موسی ( ع )
ی_قوم إنّی أخاف علیکم . .. یوم تولّون مدبرین ما لکم من اللّه من عاصم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 93 - 1،2،7
1 _ خلود در جهنّم ، غضب و لعنت الهی ، کیفر کشتن مؤمن از روی عمد
ص: 311
و من یقتل مؤمنا متعمّداً فجزاؤه جهنّم خالداً فیها و غضب اللّه علیه و لعنه
2 _ عذاب بزرگ الهی در انتظار کسی که مؤمنی را از روی عمد به قتل برساند .
و من یقتل مؤمنا . .. و اعدّ له عذاباً عظیما
7 _ توبه کشتن مؤمن ، از روی خشم و غضب و یا به انگیزه های دنیایی ، قصاص است .
و من یقتل مؤمنا متعمّداً
امام صادق (ع) درباره توبه در قتل عمدی مؤمن از روی غضب یا به انگیزه های دنیایی فرمود: . .. و ان کان قتله لغضب او لسبب شیء من امر الدنیا فانّ توبته ان یقاد منه ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 276، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 533، ح 490.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 1
1 _ کشتن نابحق یک انسان ، گناهی بزرگ و دارای کیفر و مجازاتی بسیار سنگین
انه من قتل نفساً . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
همسنگی کشتن یک انسان با کشتن تمامی مردم، می تواند کنایه از شدت مجازات باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 21
21 _ قاتلان پیامبران و قاتلان امر کنندگان به معروف ، گرفتار سخت ترین عذاب های الهی
و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط.
از رسول اللّه (ص) سؤال شد: ایّ الناس اشد عذاباً یوم القیامه؟ آن حضرت فرمود: رجل قتل نبیّاً او رجلاً امر بمعروف او نهی عن منکر، سپس آن حضرت، این آیه را تلاوت کرد: <انّ الّذین یکفرون . .. >.
_______________________________
تفسیر طبری، ج 3، ص 144 ; مجمع البیان، ج 2، ص 720 ; تفسیر تبیان، ج 2، ص 422.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 23
ص: 312
23 _ وعده عذاب دردناک به قاتلان زکریّا و یحیای پیامبر ( ع )
و یقتلون النّبیّن بغیر حق . .. فبشّرهم بعذاب الیم
امیرالمؤمنین (ع) درباره آیه فوق فرمود: . .. انّ نبی اللّه زکریّا قد نشر بالمناشیر و یحیی ابن زکریا قتله قومه و هو یدعوهم الی اللّه.
_______________________________
تفسیر برهان، ج 1، ص 274، ح 1.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 16 - 4
4_ جواز گریستن بر فقدان برادر و کشته شدن او
جاءو أباهم عشاءً یبکون
هر چند گفتار و افعال برادران یوسف نمی تواند دلیلی بر احکام شرعی باشد ، ولی از آن جا که این عمل (گریه بر فقد برادر) در نزد یعقوب پیامبر انجام گرفته ، معلوم می شود او آن عمل را نکوهیده و حرام نمی دانست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 30 - 9
9 _ کشتار و خونریزی ، گناهی بزرگ و مصداق بارز فسادگری است .
أتجعل فیها من یفسد فیها و یسفک الدماء
فسادگری شامل خونریزی نیز می شود. بنابراین عطف <یسفک الدماء> بر <یفسد فیها> عطف خاص بر عام است و حکایت از آن دارد که گناه خونریزی و آدمکشی از دیگر فسادگریها، بزرگتر و تباهی آن بیشتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 217 - 19،22
19 _ گناه فتنه انگیزی ، بزرگتر از آدم کشی در ماه های حرام است .
قل قتال فیه کبیر . .. و الفتنه اکبر من القتل
الف و لام در <القتل>، عهد است ; یعنی قتل در ماههای حرام.
22 _ سَلب امنیّت مردم ، بزرگتر از آدم کشی است .
و الفتنه اکبر من القتل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 181 - 15
ص: 313
15 _ همسنگی گناه و زشتی فقیر پنداشتن خدا و نسبت های ناروا به او ، با گناه کشتار انبیا
سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 29 - 10
10 _ تصرف نابجا در اموال دیگران ، گناهی بزرگ ، همچون گناه قتل و آدمکشی است .
لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل . .. و لا تقتلوا انفسکم
بیان حرمت آدمکشی در کنار تصرفات ناروا در اموال دیگران، نشانه همسانی آن دو گناه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 31 - 8
8 _ آدمکشی ، از گناهان کبیره
لا تقتلوا انفسکم . .. ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 29 - 6
6 _ هشدار هابیل به قابیل درباره بزرگی گناه آدمکشی و سنگینی عقوبت آن در قیامت
ان تبوا باثمی و اثمک فتکون من اصحب النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 1،2
1 _ کشتن نابحق یک انسان ، گناهی بزرگ و دارای کیفر و مجازاتی بسیار سنگین
انه من قتل نفساً . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
همسنگی کشتن یک انسان با کشتن تمامی مردم، می تواند کنایه از شدت مجازات باشد.
2 _ کشتن نابحق یک انسان در نزد خداوند به منزله کشتن همه مردم است .
من قتل نفساً بغیر نفس . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 8
8 _ گناه شرک ، بزرگ تر از گناه آدم کشی و آدم کشی بزرگ تر از گناه زنا است .
و الذین لایدعون مع اللّه إل_هًا . .. و لایزنون
ترتیب ذکری جمله های <و الذین لایدعون. ..> <لایقتلون...> و <لایزنون> می تواند بیانگر ترتیب رتبی و حاکی از مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 314
12 - فرقان - 25 - 69 - 9
9 _ شرک ، آدم کشی و زنا ، از گناهان بزرگ و خطیر
یض_عف له العذاب یوم القی_مه و یخلد فیه مهانًا
برداشت فوق، از وعده عذاب دو چندان، دائمی و ذلت بار برای گناهان یاد شده، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 153 - 5
5 _ خداوند حتی گناه کسانی را که تصمیم بر کشتن انبیا داشته باشند ، به شرط توبه و ایمان ، خواهد بخشید .
و الذین عملوا السیئات . .. إن ربک من بعدها لغفور رحیم
از مصادیق مورد نظر برای <السیئات> به دلیل جمله <و کادوا یقتلوننی>، تصمیم بر کشتن هارون _ که از پیامبران است _ می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 8
8 - قتل پیامبران ، جرمی نابخشودنی و موجب عذاب الهی و محرومیت ابدی از هدایت الهی است .
أتقتلون رجلاً . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 93 - 3
3 _ کشتن عمدی مؤمن ، از گناهان بسیار بزرگ
و من یقتل مؤمنا متعمّداً فجزاؤه جهنّم خالداً فیها و غضب اللّه علیه و لعنه و اعدّ
برداشت فوق را فرمایش امام صادق (ع) تأیید می کند که فرمود: قتل النفس من الکبائر لانّ اللّه عز و جل یقول: <و من یقتل مؤمناً متعمّداً . .. و اعدّ له عذاباً عظیماً>.
_______________________________
علل الشرایع، ص 478، ح 2، ب 228 ; نورالثقلین، ج 1، ص 534، ح 494.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 315
8 - یوسف - 12 - 10 - 1،4
1_ یکی از برادران یوسف ( لاوی ) در جلسه توطئه ، سایر برادران را از کشتن او برحذر داشت .
قال قائل منهم لاتقتلوا یوسف
مفرد بودن کلمه <قائل> گویای این است که تنها یکی از برادران یوسف با کشتن وی مخالفت کرد و او بر اساس روایتی که در پایان آیه خواهد آمد، <لاوی> بوده است.
4_ لاوی با پیشنهاد خود ( انداختن یوسف به چاه ) درصدد حفظ جان یوسف ( ع ) و پیشگیری از کشته شدن او بود .
لاتقتلوا یوسف . .. و ألقوه فی غی_بت الجب یلتقطه بعض السیّاره
پیشنهاد لاوی مبنی بر اینکه یوسف را در چاهی بر سر راه کاروانها بیفکنید، در مقابل این نظر که او را در بیابانی رها سازید (أو اطرحوه أرضاً) و نیز، تصریح به اینکه کاروانی او را بیابد (یلتقطه بعض السیّاره) دلالت می کند که وی درصدد پیشگیری از تلف شدن یوسف(ع) و از میان رفتن او بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 26
26 - ولیّ مقتول اگر پس از عفو یا گرفتن دیه ، قاتل را بکشد ، باید کشته شود . *
فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب ألیم
جمله <فله عذاب ألیم> را می توان بیان واقعیتی دانست که تجاوزگر در دنیا یا آخرت به آن گرفتار خواهد شد و می توان آن را حکمی کیفری و مجازاتی شمرد که جامعه اسلامی باید آن را اجرا کند. برداشت فوق بر اساس دومین احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 9 - 5
5 - شرک پدر و مادر و انحراف آنها از ادیان الهی ، مجوّز کشتن فرزندان آنان نیست .
و إذا الموءوده سئلت . بأیّ ذنب قتلت
آیه شریفه ناظر به رفتاری است که برخی از مشرکان عصر بعثت با دختران خود داشتند. محکومیت این رفتار، حاکی از مصونیت جان فرزندان آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 316
10 - اسراء - 17 - 33 - 19،20
19- < عن إسحاق بن عمار قال : قلت لأبی الحسن ( ع ) إن الله عزّوجلّ یقول فی کتابه : < . . .فلایسرف فی القتل إنه کان منصوراً > فما ه_ذا الإسراف الذی نهی الله عزّوجلّ عنه قال : نهی أن یقتل غیر قاتله أو یمثل بالقاتل قلت : فما معنی قوله : < إنه کان منصوراً > قال : و أیّ نصره أعظم من أن یدفع القاتل إلی أولیاء المقتول فیقتله و لاتبعه تلزمه من قتله فی دین و لا دنیا ;
اسخاق بن عمار گوید: به امام موسی بن جعفر(ع) گفتم: همانا خدای _ عزّوجلّ _ در کتابش می فرماید: <. .. فلایسرف فی القتل إنه کان منصوراً> این اسراف چه اسرافی است که خداوند عزّوجلّ از آن نهی کرده است[راوی گوید]گفتم: پس معنای سخن خدا <إنه کان منصوراً> چیست؟ فرمود: چه نصرتی بزرگ تر از اینکه قاتل به اولیای مقتول داده می شود و آنان قاتل را می کُشند و پیامدهایی که لازمه قتل است _ چه پیامدهای دینی و چه دنیایی _ دامنگیر آنان نمی شود>.
20- < عن أبی العباس قال : سألت أباعبدالله ( ع ) عن رجلین قتلا رجلاً فقال : یخیّر ولیّه أن یقتل أیّهما شاء . . . و کذلک إن قتل رجل إمرأه إن قبلوا دیه المرأه فذاک ، و إن أبی أولیائها إلاّ قتل قاتلها غرموا نصف دیه الرجل و قتلوه و هو قول الله : < فقد جعلنا لولیّه سلطاناً فلایسرف فی القتل > ;
ابی العباس گفت: از امام صادق(ع) در باره دو مردی که یک مرد را کشته اند پرسیدم، حضرت در جواب فرمود: ولیّ مقتول مخیّر است هر کدام از قاتلان را که بخواهد بکُشد . .. و همچنین اگر مردی زنی را بکُشد، چنان چه[اولیای دم ]دیه زن را قبول کنند، پس حکم همان است و اگر اولیای زن دیه را نپذیرفتند [و راضی نشدند]مگر به کشتن قاتل، باید نصف دیه مرد را بدهند و سپس او را بکُشند و این سخن خداست: فقد جعلنا لولیّه سلطاناً فلایسرف فی القتل>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 2
2- جان برخی از انسان ها ، فاقد حرمت و ارج بوده و می توان آنها را به قتل رساند .
و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 68 - 5،6
5 _ کشتن انسان مستحق قتل ، جایز است .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که <بالحقّ> متعلق به <لایقتلون> و استثنای <إلاّ بالحقّ> از نوع استثنای مفرغ باشد; یعنی، <لایقتلونها بسبب من الأسباب إلاّ بسبب الحقّ; نمی کشند هیچ کس را _ به هر دلیلی که باشد _ مگر به سبب حق>.
6 _ برخی از انسان ها ، فاقد حرمت و ارزش انسانی و مستحق نابودی اند .
و لایقتلون النفس التی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
ص: 317
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 85 - 6،7
6 - معتقدان به ادیان الهی نباید در کشتن و آواره کردن همکیشان خود ، به قاتلان و آواره کنندگان یاری رسانند .
تظهرون علیهم بالاثم و العدون
7 - یاری رساندن به قاتلان و آواره کنندگان اهل دین ، گناه و تجاوز است .
تظهرون علیهم بالاثم و العدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 20
20 _ کوه قاسیون در دمشق ، مکان کشته شدن هابیل توسط برادرش
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
از رسول خدا(ص) روایت شده: بدمشق. حبل یقال له قاسیون فیه قتل ابن آدم اخاه.
_______________________________
الدرالمنثور، ج 3، ص 61.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 16،24
16 _ جلوگیری از تکرار رخدادی همچون کشته شدن هابیل ، فلسفه تعلق پاداش های عظیم خداوند بر پاسداری از جان انسانها
من اجل ذلک کتبنا . .. و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعاً
24 _ ایجاد صلح و امنیت و جلوگیری از فساد و ریختن خون بی گناهان ، از اهداف رسالت انبیا
من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض . .. و لقد جاءتهم رسلنا بالبینت
اشاره به رسالت انبیا با دلایل روشن پس از بیان عقوبت قتل و پاداش حفظ حیات انسانها، بیانگر جایگاه این تعالیم در رسالت انبیای الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 318
16 - غافر - 40 - 28 - 21
21 - تلاش منطقی و عالمانه مؤمن آل فرعون ، برای منصرف ساختن فرعونیان از کشتن موسی ( ع )
و قال رجل من ءال فرعون یکتم إیم_نه . .. و إن یک صادقًا یصبکم بعض الذی یعدکم
برداشت یاد شده از مجموع گفته ها، برخوردها، چگونگی استدلال و منطق مؤمن آل فرعون در مقابل فرعونیان استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 35 - 15
15 - تلاش گسترده مؤمن آل فرعون در جهت انصراف فرعون از قتل موسی ( ع ) ، مؤثر واقع شد .
و قال رجل مؤمن من ءال فرعون . .. أتقتلون رجلاً ... کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب م
برداشت بالا به خاطر این نکته است که فرعون، در آغاز برخورد با موسی(ع) برکشتن او مصمم گشته، این مطلب را به همه اطرافیانش اعلام کرده بود (قال فرعون ما أریکم إلاّ ما أری); ولی پس از سخنان مؤمن آل فرعون، به جای کشتن وی دستور داد برجی بسازند تا او نسبت به درستی ادعای آن حضرت به تحقیق بپردازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 16
16 _ حسد و خودخواهی ، ریشه و آغاز برادرکشی در تاریخ
قال لاقتلنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 179 - 2
2 - قصاص ، عاملی مهم و اساسی در بازداری مردم از ارتکاب قتل
و لکم فی القصاص حیوه . .. لعلکم تتقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 7،10،16
7 _ ترس هابیل از خداوند ، مانع اقدام وی به قتل برادر
ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک انی اخاف اللّه رب العلمین
10 _ خداترسی ، جلوگیر آدمی از جنایت و آدمکشی
ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک انی اخاف اللّه رب العلمین
ص: 319
16 _ ناسازگاری قتل با اعتقاد به ربوبیت خداوند بر جهان هستی
ما إنّا . .. انی اخاف اللّه رب العلمین
تعلیل اقدام نکردن به قتل به ترس از خدای رب العالمین، می رساند که ربوبیت خداوند بر جهان هستی چنین اقتضا می کند که انسانها باید در امنیت جانی بسر برند. بنابراین کسانی که مرتکب قتل می شوند، خود را به نوعی رودرروی ربوبیت خداوند قرار داده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 32 - 7
7 _ کیفر سنگین برای قتل و آدمکشی ، زمینه پرهیز انسان ها از ارتکاب آن
و من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل انه من قتل . .. فکانما قتل الناس جمیعاً
<من اجل ذلک . ..> به این معناست که خداوندبا توجه به آدمکشی قابیل و پیامدهای شوم آن، بنی اسرائیل را به مجازاتی سنگین تهدید کرد تا از تکرار چنین جنایتهایی باز دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 29 - 12
12 - ایمان به خدا و مجازات او ، تأثیرگذار در دوری انسان از گناه و بزه کاری ( چون قتل به ناحق )
ی_قوم . .. فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا
یادآوری خداوند و عذاب او، از سوی مؤمن آل فرعون در راستای نجات جان موسی(ع)، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 33 - 9
9 - اعتقاد به روز قیامت ، بازدارنده انسان از گناه و بزه کاری ( چون آدم کشی )
إنّی أخاف علیکم یوم التناد . یوم تولّون مدبرین ما لکم من اللّه من عاصم
از این که مؤمن آل فرعون برای بازداشتن فرعونیان از کشتن موسی(ع)، مسأله معاد و حسابرسی اعمال بندگان را مطرح ساخت، مطلب یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 4،5،6،7
4 - منافقان آزاردهنده زنان مسلمان ، در صورت تداوم کردار زشت خود ، مهدورالدم بوده و در هر کجا که یافته شوند ، باید به قتل برسند .
لئن لم ینته المن_فقون . .. لنغرینّک بهم ... أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
<ثقف> (مصدر <ثقفوا>) به معنای <مهارت در درک و انجام دادن کار> است (مفردات راغب). در آیه، این واژه به معنای <به
ص: 320
دست آوردن و دستیازی> استعمال شده است.
5 - شایعه پراکنان در مدینه ، در صورت ادامه شایعه پراکنی ، محکوم به قتل بودند .
لئن لم ینته . .. و المرجفون فی المدینه ... أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
6 - بیماردلانی که اقدام به فساد و آزار زنان می کنند ، در صورت ادامه کار خود ، محکوم به قتل اند .
لئن لم ینته . .. و الذین فی قلوبهم مرض ... ملعونین أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا ت
7 - ادامه دهندگان به فساد در جامعه ، با آزار و اذیت زنان مؤمن ، هیچ محل امنی ندارند و باید به قتل برسند .
لئن لم ینته المن_فقون و . .. لنغرینّک بهم ... ملعونین أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلو
<أیْنَ> مفید عموم است و شامل همه جا می شود و از آن، جایی استثنا نشده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 9 - 2
2 - دختر بودن فرزند _ در دیدگاه برخی از اعراب جاهلی _ موجب استحقاق قتل بود .
بأیّ ذنب قتلت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 15 - 15
15 - قتل ناخواسته فرد قبطی به وسیله موسی ( ع ) ، نمود دشمنی و گمراه گری شیطان
ه_ذا من عمل الشیط_ن إنّه عدوٌّ مضلّ مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 33 - 1
1 - بر جای ماندن حادثه کشته شدن مرد قبطی در خاطره موسی ، با گذشت چندین سال
قال ربّ إنّی قتلت منهم نفسًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 216 - 2
2 _ جنگ و خونریزی ، امری ناخوشایند برای انسان
کتب علیکم القتال و هو کُره لکم
ص: 321
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 94 - 20
20 _ کشتار و تعرض نابجا به افراد به خاطر دستیابی به غنیمت ، از روش های ناپسند دوران جاهلیت
و لا تقولوا . .. لست مؤمناً تبتغون عرض الحیوه الدّنیا ... کذلک کنتم من قبل
ظاهراً <کذلک> اشاره است به جمله <تبتغون عرض . .. > بر این اساس، مقصود از <من قبل>، قبل از اسلام، یعنی دوران جاهلیت است که به خاطر مال دنیا، بدون هیچ دلیلی دیگران را می کشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 74 - 10
10- کشتن فرد بی گناه ، کاری زشت و ناروا است .
لقد جئت شیئًا نکرًا
<نکر> صفت مشبه و به معنای <منکَر> است <یعنی کار قبیح و ناپسند و خلاف معروف>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 38 - 2
2- شرک به خدا ، پرخاش به والدین ، تبذیر ، فرزندکشی ، زنا ، قتل ناحق ، خوردن مال یتیم ، پیروی از راهی که پشتوانه علمی ندارد و مغرورانه راه رفتن ، اعمال ناپسند و منفور خداوند
کلّ ذلک کان سیّئه عند ربّک مکروهًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 19 - 5
5 - قتل نفس و ناسپاسی نعمت ، دو رفتار نامناسب با شأن و ادعای پیامبری در نظر فرعون
و فعلت فعلتک التی فعلت و أنت من الک_فرین
به رخ کشیدن قتل نفس و ناسپاسی موسی(ع) از جانب فرعون، می تواند به منظور خدشه دار کردن پیامبری آن حضرت و منافی دانستن مقام نبوت با قتل نفس و ناسپاسی ادا شده باشد. گفتنی است آیه بعد _ که در آن حضرت موسی(ع) قتل نفس را عملی غیر عمدی و ناخواسته می شمرد _ مؤید برداشت یاد شده است.
ص: 322
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 33 - 22
22- < عن أبی جعفر ( ع ) قال : . . . بعث الله محمداً و . . . أنزل علیه فی سوره بنی اسرائیل بمکه . . . و أنزل نهیاً عن أشیاء حذّر علیها و لم یغلّظ فیها ولم یتواعد علیها و قال : < . . . و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله إلاّ بالحقّ و من قتل مظلوماً فقد جعلنا لولیّه سلطاناً فلایسرف فی القتل إنه کان منصوراً . . . > . . . > ;
از امام باقر(ع) روایت شده است:. .. خداوند حضرت محمد(ص) را برانگیخت و ... بر او آیاتی چند از سوره بنی اسرائیل را در مکه نازل فرمود ...[که در آن آیات]از چیزهایی نهی کرده که پرهیز از آنها لازم است; ولی در آن نهیها غلظت و شدت نشان نداده و بر ارتکاب موارد نهی وعید عذاب نداده و فرموده است: ... و لاتقتلوا النفس التی حرّم الله إلاّ بالحقّ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 91 - 19،21،27
19 - یهود ، پیامبران بسیاری از نژاد اسرائیل را به قتل رساندند .
فلم تقتلون أنبیاء اللّه من قبل
چون جمله <فلم تقتلون . ..> (پس چرا پیامبران خدا را می کشتید؟) در جواب ادعای یهود، مبنی بر ایمان آنان به پیامبران بنی اسرائیل، آمده است، معلوم می شود: مراد از <أنبیاء اللّه> پیامبران بنی اسرائیل است.
21 - کشته شدن پیامبرانی از نژاد اسرائیل به دست یهودیان ، دلیل ایمان نداشتن آنان حتی به پیامبران بنی اسرائیل
نؤمن بما أنزل علینا . .. قل فلم تقتلون أنبیاء اللّه من قبل
27 - ابو عمرو زبیری از امام صادق ( ع ) درباره سخن خداوند که می فرماید < . . . فلم تقتلون انبیاء اللّه من قبل ان کنتم مؤمنین > روایت کرده که : < انما نزل هذا فی قوم الیهود و کانوا علی عهد محمد ( ص ) لم یقتلوا الأنبیاء بأیدیهم و لاکانوا فی زمانهم و انما قتل أوایلهم . . . فجعلهم اللّه منهم و أضاف إلیهم فعل أوایلهم بما تبعوهم و تولّوهم ;
این آیه درباره یهود نازل گشته است در حالی که یهودیان زمان پیامبر(ص) پیامبرانی را نکشته بودند و در زمان آنان نیز زندگی نمی کردند و همانا گذشتگان آنان پیامبران را کشتند . .. پس خداوند این یهودیان (یهودیان زمان حضرت محمد(ص)) را جزء آنان دانسته و قتل انبیا را به خاطر پیروی آنان و محبتشان به پیشینیان به آنان نسبت داده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 93 - 18
18 - اعمال ناروای یهود در طول تاریخ ( کشتن پیامبران ، گوساله پرستی و . . . ) نشانه ایمان نداشتن آنان حتی به پیامبران بنی اسرائیل و کتاب های آسمانی خویش است .
ص: 323
قالوا نؤمن بما أنزل علینا . .. قل بئسما یأمرکم به إیمنکم إن کنتم مؤمنین
چون جمله <قل بئسما . ..> (اگر ایمان دارید، ایمانتان شما را به کارهای ناروایی واداشته است) در جواب <نؤمن بما أنزل علینا> قرار گرفته، بیانگر آن است که: شما یهودیان به کتابهای آسمانی ایمان ندارید که چنین اعمال ناپسندی را مرتکب می شوید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 112 - 17،22
17 _ عصیان اهل کتاب ( یهود ) و تجاوز مداومشان ، باعث کفرشان به آیات الهی و کشتن پیامبران
ذلک بانّهم کانوا یکفرون بئایت اللّه . .. ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون
بنابر اینکه مشارالیه <ذلک بما عصوا>، کفر به آیات الهی و کشتن پیامبران باشد.
22 _ یهود با افشای اسرار پیامبران ، شریک جُرم قاتلان آنان
و یقتلون الانبیاء بغیر حقّ
امام صادق (ع) در تفسیر آیه <و یقتلون الانبیاء بغیر حق>، فرمود: . .. و لکن اذاعوا سرّهم و افشوا علیهم فقتلوا.
_______________________________
اصول کافی، ج 2، ص 371 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 196، ح 132.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 155 - 1،4،9
1 _ یهود ، مردمی پیمان شکن و قاتل پیامبران
فبما نقضهم میثقهم و کفرهم بایت اللّه و قتلهم الأنبیاء بغیر حق
4 _ یهودیان ، هیچگونه توجیهی برای کشتن انبیا ، نداشتند .
و قتلهم الأنبیاء بغیر حق
با اینکه همواره کشتن انبیا نا به حق است، خداوند قید توضیحی <بغیر حق> را ذکر کرده است تا به این معنا اشاره کند که قاتلان پیامبران خود نیز به ناروا بودن کشتن انبیا آگاه بودند.
9 _ یهود ، مورد نفرین و غضب خداوند به سبب پیمان شکنی ، انکار آیات الهی و کشتن پیامبران
فبما نقضهم میثقهم . .. و قتلهم الأنبیاء
برداشت فوق بر این اساس است که <بما نقضهم . ..> به قرینه آیات مشابه، متعلق به فعلی محذوف همانند <لعناهم> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 157 - 1،4،7،8،10،15،16
1 _ یهود ، مدعی کشتن حضرت مسیح ( ع )
و قولهم إنّا قتلنا المسیح عیسی ابن مریم رسول اللّه
4 _ ادعای کشتن حضرت مسیح ( ع ) _ علی رغم اعتراف به پیامبری وی _ مایه گرفتاری یهود به لعنت و غضب خداوند
ص: 324
و قولهم إنّا قتلنا المسیح عیسی ابن مریم رسول اللّه
بدان احتمال که <قولهم> عطف بر <نقضهم> در آیه 155 باشد.
7 _ یهودیان ، به اشتباه شخص دیگری را به جای حضرت عیسی ( ع ) به دار آویخته و کشتند .
و ما قتلوه و ما صلبوه و لکن شبه لهم
استدارک در جمله <و لکن شبه لهم> رسای به این است که یهودیان شخصی را به گمان اینکه حضرت عیسی(ع) است به دار آویخته و او را به قتل رساندند.
8 _ اختلاف یهود ، در اصل رخداد قتل و به دار آویخته شدن عیسی ( ع )
إنّ الذین اختلفوا فیه
10 _ ادعای یهود در مورد کشته شدن حضرت عیسی ( ع ) ، بر پایه گمان بود ، نه علم و یقین .
إنّ الذین اختلفوا فیه لفی شک منه ما لهم به من علم الا اتباع الظن
15 _ یهودیان ، قطعاً حضرت عیسی ( ع ) را نکشتند .
و ما قتلوه یقیناً
16 _ یهود به جای حضرت عیسی ( ع ) جوانی را که به شکل آن حضرت در آمده بود کشتند وبه صلیب کشیدند .
و قولهم إنّا قتلنا المسیح عیسی ابن مریم رسول اللّه و ما قتلوه
امام باقر(ع): . .. و اخذوا الشاب الذی القی علیه شبح عیسی فقتل و صلب ... .
_______________________________
تفسیر قمی، ج 1، ص 103; نورالثقلین، ج 1، ص 569، ح 653.
قتل نفس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 21
21 _ قاتلان پیامبران و قاتلان امر کنندگان به معروف ، گرفتار سخت ترین عذاب های الهی
و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط.
از رسول اللّه (ص) سؤال شد: ایّ الناس اشد عذاباً یوم القیامه؟ آن حضرت فرمود: رجل قتل نبیّاً او رجلاً امر بمعروف او نهی عن منکر، سپس آن حضرت، این آیه را تلاوت کرد: <انّ الّذین یکفرون . .. >.
_______________________________
تفسیر طبری، ج 3، ص 144 ; مجمع البیان، ج 2، ص 720 ; تفسیر تبیان، ج 2، ص 422.
ص: 325
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 88 - 2
2_ خاندان یعقوب در دوران قحطی به تنگدستی و رنج بسیار گرفتار شدند .
قالوا . .. مسّنا و أهلنا الضر
<مسّ> به معنای لمس کردن و تماس گرفتن است. <ضرّ> به معنای فقر سختی و کمبود می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 130 - 1
1 _ خداوند ، فرعونیان زمان موسی را برای پذیرش رسالت های او ، به قحطی های متعدد و کم محصولی فاحشی مبتلا ساخت .
و لقد أخذنا ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت لعلهم یذّکّرون
<سنه> به معنای قحطی و خشکسالی است و جمع آوردن آن (السنین) حکایت از تعدد قحطی و خشکسالی دارد. این تعدد یا به اعتبار شهرهای زیادی است که قحطی در آنجاها به وجود آمده و یا به لحاظ سالهای متعدد است. نکرده آوردن <نقص> اشاره به کمبود فاحش دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 326
8 - یوسف - 12 - 47 - 16
16_ ارائه برنامه های اقتصادی به دولت ها و مردم کافر برای دور ماندنشان از گرسنگی و مصونیت در برابر قحطی ها و دشواریها ، امری جایز و پسندیده است .
قال تزرعون سبع سنین . .. إلاّ قلیلاً مما تأکلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 14 - 3
3 - تأمین خوراک قحطی زدگان ، برای کسانی که خود نیز گرفتار خشک سالی اند ، وظیفه ای سنگین و نیازمند همتی والا است .
و ما أدریک ما العقبه . .. أو إطع_م فی یوم ذی مسغبه
قید <فی یوم>، ناظر به این معنا است که اطعام کنندگان، خود نیز در همان وضعیت به سر می برند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 63 - 17
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 47 - 8
8_ هفت سال تلاش برای تولید غله ، ذخیره سازی غله ها با خوشه های آن ، صرفه جویی در مصرف ، توصیه های یوسف ( ع ) به مردم مصر برای مصون ماندن از مشکلات دوران هفت ساله قحطی و خشکسالی
قال تزرعون سبع سنین دأبًا
برخی برآنند که رؤیای پادشاه اشاره ای به دستورالعملها و چاره اندیشیها ندارد و تدبیرهایی که یوسف(ع) بیان داشته و دستوراتی که صادر کرده از دانشی خدادادی او بوده و ارتباطی به رؤیای پادشاه ندارد. برداشت فوق بر اساس این نظر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 72 - 3
ص: 327
3_ جام شاهی ، وسیله پیمانه کردن غلات برای تعیین سهمیه افراد در دوران قحطی هفت ساله مصر
جعل السقایه فی رحل أخیه . .. نفقد صواع الملک
تعبیر کردن از جام گمشده به <سقایه> (جام) و <صواع> (پیمانه) گویای این است که پیمانه مورد استفاده برای تعیین سهمیه افراد، همان ظرفی بود که پیش از سپردن آن به یوسف(ع) برای نوشیدن آب و مانند آن مورد استفاده پادشاه قرار می گرفته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 16 - 3
3 - سیر کردن گرسنگان _ که در سال های قحطی ، دستشان از هر آذوقه ای کوتاه است _ وظیفه ای سنگین ، پرارزش و نیازمند همتی والا است .
و ما أدریک ما العقبه . .. أو مسکینًا ذا متربه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 14 - 4
4 - سرمایه داران ، در کمک های اقتصادی به مردم قحطی زده ، باید تغذیه آنان را در اولویت قرار دهند .
أو إطع_م فی یوم ذی مسغبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 65 - 19
19_ جواز اندوخته ساختن آذوقه برای مصارف شخصی حتی در دوران قحطی و کمبود مواد غذایی
نمیر أهلنا . .. ذلک کیل یسیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 30 - 3
3 - تأثیر گناه ، در گرفتار آمدن انسان ها به قحطی و خشکسالی
ص: 328
و هو الذی ینزّل الغیث من بعد ما قنطوا . .. و ما أص_بکم من مصیبه فبما کسبت أیدیکم
سیاق آیات ،می تواند بیانگراین نکته باشد که رحمت و قدرت الهی گسترده و فراگیر است و قحطی ها و خشکسالی ها بازتاب عملکرد خود انسان هااست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 78 - 5
5_ یوسف ( ع ) ، عزیز مصر در سال های قحطی آن دیار
قالوا ی_أیها العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 160 - 6
6 _ قوم موسی پس از عبور از دریا به کمبود آب و غذا مبتلا شدند .
إذ استسقه قومه . .. و أنزلنا علیهم المن و السلوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 113 - 5
5 _ اصحاب عیسی ( ع ) ، در برهه ای از زمان دچار کمبود مواد غذایی *
قالوا نرید ان نأکل منها
درخواست نزول مائده به انگیزه تغذیه در صورتی می تواند توجیهی برای آن درخواست به حساب آید که دستیابی به خوراکیها از راههای معمول برای آنان بسیار مشکل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 58 - 1
1_ پیشگویی یوسف ( ع ) بر مبنای رؤیای پادشاه ، به حقیقت پیوست و قحطی و خشکسالی ، مصر و اطراف آن ( کنعانو . . . ) را
ص: 329
فرا گرفت .
و جاء إخوه یوسف فدخلوا علیه
آمدن برادران یوسف از کنعان به مصر برای دریافت آذوقه و نبود آذوقه در غیر آن دیار _ که <منع منا الکیل> در آیه 63 حاکی از آن است_ دلالت می کند که قحطی علاوه بر مصر ، اطراف و نواحی آن را نیز فرا گرفته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 63 - 6
6_ نایاب بودن آذوقه و غلّه در کنعان طی هفت سال قحطی و خشکسالی عصر یوسف
قالوا ی_أبانا منع منا الکیل فأرسل معنا أخانا نکتل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 130 - 2
2 _ کم محصولی فاحش ، بارزترین اثر خشکسالی ها و قحطی های تحمیل شده به فرعونیان
و لقد أخذنا ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت
خشکسالی و قحطی در پی دارنده مشکلات فراوانی است که از جمله آنها کم محصولی است. بنابراین ذکر بخصوص آن می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 48 - 1،2
1_ وقوع هفت سال قحطی و سختی پس از هفت سال آبادانی ، تعبیر یوسف ( ع ) از هفت گاو لاغر در رؤیای پادشاه مصر
ثم یأتی من بعد ذلک سبع شداد
<شداد> (جمع شدید) از مصدر <شده> (سختی و دشواری) گرفته شده است و مراد از <سبع شداد> هفت سال قحطی و خشکسالی است و مشارالیه <ذلک> هفت سال آبادانی می باشد.
2_ رؤیای پادشاه ، گویای تأخّر سال های قحطی از هفت سال آبادانی بود .
ثم یأتی من بعد ذلک سبع شداد
به نظر می رسد یوسف(ع) از اینکه در رؤیای پادشاه گاوهای لاغر به خوردن گاوهای چاق پرداخته اند، دریافت که سالهای قحطی پس از سالهای آبادانی رخ خواهد داد. تقدم ذکری گاوهای چاق بر گاوهای لاغر در بیان رؤیا نیز می تواند دلیل دیگری برای یوسف(ع) در این تعبیر باشد.
ص: 330
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 58 - 1،4
1_ پیشگویی یوسف ( ع ) بر مبنای رؤیای پادشاه ، به حقیقت پیوست و قحطی و خشکسالی ، مصر و اطراف آن ( کنعانو . . . ) را فرا گرفت .
و جاء إخوه یوسف فدخلوا علیه
آمدن برادران یوسف از کنعان به مصر برای دریافت آذوقه و نبود آذوقه در غیر آن دیار _ که <منع منا الکیل> در آیه 63 حاکی از آن است_ دلالت می کند که قحطی علاوه بر مصر ، اطراف و نواحی آن را نیز فرا گرفته بود.
4_ طرح کاشت مداوم غلات و ذخیره سازی آنها برای سال های قحطی ، تنها در قلمرو حکومتی مصر انجام گرفت .
و جاء إخوه یوسف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 76 - 6
6 - عدم تنبه کافران مکه ، از بلا های هشدار دهنده الهی ( مثل قحطی و خشکسالی )
و لقد أخذن_هم بالعذاب فما استکانوا لربّهم و ما یتضرّعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 14 - 2
2 - مدعیان دروغین انفاق ، با پیدایش گرسنگی های فراگیر ، از اطعامْ بخل ورزیده ، مواد غذایی را احتکار می کنند .
یقول أهلکت مالاً لبدًا . .. فلااقتحم العقبه ... أو إطع_م فی یوم ذی مسغبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 49 - 3
3_ روی آوری مصریان به افشره گرفتن از محصولات خویش بر اثر فراوانی آنها ، در نخستین سال پس از سال های قحطی
ثم یأتی . .. و فیه یعصرون
<عصر> به معنای آب گرفتن از چیزی مانند: میوه ، لباس تر و . .. است. مفعول <یعصرون> _ به قرینه سیاق - محصولات کشاورزی همانند میوه جات می باشد.
ص: 331
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 130 - 2
2 _ کم محصولی فاحش ، بارزترین اثر خشکسالی ها و قحطی های تحمیل شده به فرعونیان
و لقد أخذنا ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت
خشکسالی و قحطی در پی دارنده مشکلات فراوانی است که از جمله آنها کم محصولی است. بنابراین ذکر بخصوص آن می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 58 - 5
5_ سرزمین مصر بر اثر پیش بینی یوسف ( ع ) و تدبیر عالمانه او ، از عواقب فاجعه آمیز قحطی مصون ماند .
و جاء إخوه یوسف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 15 - 1،3
1 - یتیمانِ نیازمند ، سزاوارترین قشر جامعه به دریافت کمک های غذایی در سال های قحطی اند .
أو إطع_م . .. یتیمًا
3 - رساندن غذا به یتیمان در سال های قحطی ، تکلیفی سنگین و نیازمند همتی والا است .
ما العقبه . .. أو إطع_م فی یوم ذی مسغبه . یتیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 88 - 4
4_ یوسف ( ع ) در دوران قحطی مصر ، سمت عزیزی آن دیار را بر عهده داشت .
قالوا ی_أیها العزیز
ص: 332
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 55 - 2
2_ پیشگیری از بروز فاجعه برای مردم مصر به سبب قحطی و خشکسالی ، از هدف های یوسف ( ع ) در تقاضای منصب حکومتی
اجعلنی علی خزائن الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 76 - 13
13_ یوسف ( ع ) در زمان قحطی مصر ، پادشاه آن دیار نبود .
ما کان لیأخذ أخاه فی دین الملک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 78 - 5
5_ یوسف ( ع ) ، عزیز مصر در سال های قحطی آن دیار
قالوا ی_أیها العزیز
قحطی زدگان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 14 - 3
3 - تأمین خوراک قحطی زدگان ، برای کسانی که خود نیز گرفتار خشک سالی اند ، وظیفه ای سنگین و نیازمند همتی والا است .
و ما أدریک ما العقبه . .. أو إطع_م فی یوم ذی مسغبه
قید <فی یوم>، ناظر به این معنا است که اطعام کنندگان، خود نیز در همان وضعیت به سر می برند.
ص: 333
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 21
21 - باور به قدرت خدا ، ایجاد کننده محبت او در دلهاست .
والذین ءامنوا أشد حباً للّه . .. أن القوه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 186 - 10
10 - باور به نزدیک بودن خدا به بندگان و توان او بر اجابت درخواست ها ، گرایش دهنده آدمی به ایمان و اطاعت از اوست .
فإنی قرب أجیب دعوه الداع . .. فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی
برداشت فوق از <فا>ی تفریع در <فلیستجیبوا> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 74 - 4
4 - ایمان به توانایی و عزّت مطلق خدا ، ره یابی به توحید و ربوبیت یگانهءءاو است .
إنّ اللّه لقویّ عزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 59 - 2
ص: 334
2 - مطالعه در مظاهر قدرت و تدبیر الهی ، ازمیان برنده هرگونه استبعاد و اعجاب انسان ، نسبت به حقایق وحی
أفمن ه_ذا الحدیث تعجبون
<فاء> تفریع می رساند که اگر توجه کامل به مفاد آیات پیشین _ که بیانگر قدرت و تدبیر الهی بود _ مبذول شود، زمینه ای برای استبعاد و ناباوری باقی نخواهد ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 19 - 11
11 - بی خبری از قدرت خداوند ، مایه انکار معاد است .
أَوَلم یروا کیف یبدئ اللّه الخلق . .. إنّ ذلک علی اللّه یسیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 61 - 7
7 - تردید در رخداد قیامت ، نشانگر عدم شناخت قدرت کامل خداوند است .
و إنّه لعلم للساعه فلاتمترنّ بها
آفرینش شگرف عیسی(ع)، نشانه ای بر قدرت خداوند است و از آن جا که این آفرینش دلیل بر امکان معاد شمرده شده، می توان استفاده کرد که تردید در مورد قیامت، ناشی از غفلت نسبت به قدرت بی همتای خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 39 - 9
9- توجه به مشیّت نافذ و نیروی قاهرِ خداوند ، بازدارنده آدمی از مغرور شدن به اموال دنیا و ابدی پنداشتن آن است .
و لولا إذ دخلت جنّتک قلت ما شاء اللّه لاقوّه إلاّ باللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 14
14 - باور و توجه به قدرت بی نهایت خداوند ، از بین برنده روحیه غرور و استکبار در انسان
فاستکبروا . .. أَوَلم یروا أنّ اللّه الذی خلقهم هو أشدّ منهم قوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 4 - 20
ص: 335
20 - توجّه به قدرت ، علم و حکمت گسترده خداوند ، مایه اطمینان قلب مؤمنان در طریق ایمان .
أنزل السکینه . .. و للّه جنود السم_وت و الأرض و کان اللّه علیمًا حکیمًا
<للّه جنود. ..> دال بر حاکمیت و قدرت خداوند است و این که خداوند در پایان آیه به قدرت مطلقه و علم و حکمت گسترده خود اشاره کرده است; می تواند از آن جهت باشد که نفس توجّه مؤمنان به این حقیقت، خود وسیله ازدیاد ایمان و آرامش قلب آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 21 - 8
8 - توجّه به علم و قدرت الهی ، زمینه امیدواری مؤمنان به پیروزی راه ایمان
قد أحاط اللّه بها و کان اللّه علی کلّ شیء قدیرًا
از این که خداوند، پس از نوید دادن به قدرت و پیروزی مؤمنان در آینده، علم و قدرت خویش را به ایشان یادآور شده است; مطلب بالا را می توان نتیجه گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 11 - 11
11_ توجّه به علم و قدرت الهی و نمود های رستاخیز در طبیعت ، زداینده هر شک در امکان معاد
قد علمنا ما تنقص الأرض منهم . .. أفلم ینظروا إلی السماء فوقهم کیف بنین_ها ... و
خداوند در پاسخ به شبهات منکران معاد، در این آیات به سه نکته اشاره کرده است: 1_ علم، 2_ قدرت، 3_نمودهای رستاخیز در طبیعت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 62 - 4
4 - توجه به تدبیر و قدرت الهی در نظام هستی ، مقتضی خضوع و سجود انسان در برابر آفریدگار آن
و أنّ إلی ربّک المنتهی . .. فاسجدوا للّه و اعبدوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 34 - 5
5 - توجه به قدرت برتر خداوند و عجز و ناتوانی خلق ، بازدارنده آنان از کفر و تکذیب
لاتنفذون إلاّ بسلط_ن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ارتباط دو آیه، نشانگر آن است که غفلت جن و آدمیان از قدرت خداوند، زمینه ساز تکذیب گری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 38 - 3
3 - توجه به فرجام هستی و قدرت قاهر خداوند ، زمینه ساز اجتناب انسان از کفر و تکذیب حق
فإذا انشقّت السّماء . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 336
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 79 - 2
2 - اعتقاد به ربوبیت خدای یگانه و قدرت قاهر و علم گسترده او ، مقتضی توکل کردن انسان به او
إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم . فتوکّل علی اللّه
تفریع <توکّل علی اللّه> بر <إنّ ربّک یقضی . .. و هو العزیز العلیم> بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 76 - 4
4 - توجه به ناتوانی معبود های ادعایی و عقیده به قدرت مطلق خداوند ، موجب تسلی خاطر و دل گرمی مبلغان اسلام و مدافعان عقیده توحیدی
و اتّخذوا من دون اللّه ءالهه لعلّهم ینصرون . لایستطیعون نصرهم... فلایحزنک قولهم
جمله <فلایحزنک قولهم> جواب برای شرط مقدر است; یعنی، <إذا کان ه_ذا حالهم مع ربّهم حیث اتّخذوا رجاء النصر ءالهه من دون اللّه لایقدرون نصرهم فلاتحزن بسبب قولهم. ..; وقتی وضعیت آنان چنین است که به امید یاری، معبودهای دیگری جز خدا را _ که توانای بر یاری رسانی ندارند _ برگزیدند، پس تو از سخنان شان محزون مباش...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 20 - 10
10 - پی بردن به قدرت و توانایی خداوند ، برطرف کننده استبعاد در وقوع معاد است .
سیروا . .. فانظروا ... ثمّ اللّه ینشئ النشأه الأخره إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 51 - 3
3- استبعاد معاد پس از متلاشی شدن جسد انسان ، معلول غفلت از قدرت نامحدود خداست .
قل کونوا حجاره أو حدیدًا . أو خلقًا ممّا یکبر فی صدورکم
تذکر جمله <کونوا حجاره . .. أو خلقاً ممّا یکبر ...> _ که اشاره به نامحدود بودن قدرت خدا دارد _ برای بیرون آوردن مشرکان از
ص: 337
غفلتی است که سبب تردید آنان درباره زنده شدن استخوانهای خرد شده گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 5 - 2
2- غفلت از قدرت نامحدود خدا ، منشأ شک و تردید مشرکان عصر بعثت در امکان معاد و حیات دوباره انسان
ی_أیّها الناس إن کنتم فی ریب من البعث فإنّا خلقن_کم
جواب شرط در جمله <إن کنتم فی ریب من البعث> حذف شده است و تقدیر آن چنین می باشد: <إن کنتم فی ریب من البعث فانظروا إلی بدء خلقکم; اگر در امکان برپایی رستاخیز تردید دارید، به آغاز پیدایش خود بنگرید>. مقصود از جمله یاد شده این است که: همان طور که خداوند توانست انسان ها را در این نشأه بیافریند مسلّماً قدرت آن را دارد که دوباره و در نشأه دیگر آنان را زنده کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 82 - 4
4 - سطحی نگری و غفلت از قدرت بی انت های خداوند ، منشأ تردید و استبعاد کافران نسبت به مسأله رستاخیز
و هو الذی ذرأکم فی الأرض و إلیه تحشرون. و هو الذی یحی و یمیت... أفلاتعقلون ...قا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 10،17
10 - کفر و استکبار قوم عاد ، نتیجه غفلت آنان از قدرت برتر الهی
أَوَلم یروا أنّ اللّه الذی خلقهم هو أشدّ منهم قوّه
17 - خودبرتربینی ، غرور و غفلت از قدرت برتر خداوند ، از عوامل لجاجت ، حق ناپذیری و انکار رسولان الهی *
فأمّا عاد فاستکبروا فی الأرض . .. و کانوا بأی_تنا یجحدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 60 - 7
7 - بعید شمردن شیوه آفرینش عیسی ( ع ) ، نشأت یافته از بی توجهی به قدرت بی نهایت خداوند است .
و لمّا ضرب ابن مریم مثلاً . .. إن هو إلاّ عبد أنعمنا ... و لو نشاء لجعلنا منکم م
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته است: الف) <لمّا ضرب ابن مریم> نظر به جنبه خلقت عیسی(ع) دارد. ب) این آیه در مقام رفع استبعاد و انکار مشرکان مکه است که برای خداوندی که قادر به آفرینش تمامی انسان ها به صورت ملک است، خلقت عیسی(ع) بدون پدر امری ساده می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 338
1 - بقره - 2 - 165 - 19،20
19 - پنداشتن قدرت در معبودان دروغین ، عالم محبت مشرکان به آنهاست .
یحبونهم کحب اللّه . .. و لو یری الذین ظلموا ... أن القوه للّه جمیعاً
20 - تأثیر جاذبه قدرت در جلب محبت
یحبونهم کحب اللّه . .. و لو یری الذین ظلموا ... أن القوه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 8
8 _ قدرت و حکومت ، خصلت های درونی انسان را نمایان می سازد .
و اذا تولی سعی فی الأرض لیفسد فیها و یهلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 76 - 7
7 _ پندار قدرت مسیح ( ع ) و مریم بر سود و زیان رسانی به مردم ، از عوامل پرستش آن دو ، از سوی مسیحیان *
قل اتعبدون من دون اللّه ما لایملک لکم ضراً و لانفعاً
استدلال بر ناروایی پرستش مسیح(ع) و مادرش مریم به ناتوانی آنان از ضرر رسانی و نفع بخشی، می تواند اشاره به ریشه و عامل پرستش مسیح(ع) و مریم، از سوی نصارا داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 13
13 _ اقتدار و تمکن مادی تأمین کننده سعادت نیست.
و مکنهم فی الأرض ما لم نمکن لکم
از اینکه می فرماید ما به آنها مکنت دادیم بیش از شما و هلاکشان کردیم، پس مکنت مادی دلیل قرب نزد خدا نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 104 - 6
6- دستیابی به آرامش و قدرت اجتماعی ، زمینه غفلت انسان از جهان آخرت
اسکنوا الأرض فإذا جاء وعد الأخره جئنا بکم لفیفًا
برداشت فوق بر این اساس است که خداوند پس از <اسکنوا الأرض> _ که کنایه حاکمیت و قدرت است _ مسأله قیامت و احضار انسانها را مطرح کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 4
4- حفظ معارف و شریعت الهی و اجرای احکام آن ، نیازمند صلابت و توان مندی است .
خذ الکت_ب بقوّه
ص: 339
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 40 - 3
3- دارایی ها و توان مندی ها ، از عمده ترین زمینه های غفلت و کفرورزی است .
و هم فی غفله و هم لایؤمنون . إنّا نحن نرث الأرض
از جمله وجوه ارتباطی این آیه با آیه قبل، بیان اسباب غفلت و سعی در ریشه کن کردن آن است. دراین آیه خداوند برای متنبّه ساختن آدمیان و از بین بردن عوامل غفلت آنان، بر فناپذیری ثروت های دنیا و ساکنان زمین تأکید کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 12
12- پیشرفت های اقتصادی و قدرت های چشم گیر _ حتی در عالی ترین شکل آن _ تضمین کننده نجات جامعه از نابودی نیست .
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أحسن أث_ثًا ورءیًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 62 - 2
2 - خداوند ، خواهان تلاش انسان ها برای کسب ارزش ها به قدر توان خود و نه بیشتر از آن
أُول_ئک یس_رعون فی الخیرت . .. و لانکلّف نفسًا إلاّ وسعها
ذکر جمله <و لانکلّف نفساً إلاّ وسعها> پس از تمجید و ستایش از کسانی که در انجام کارهای خیر شتاب میورزند و در میدان کسب ارزش ها از دیگران سبقت می گیرند، می تواند تذکری از جانب خداوند باشد تا آنان خود را در این راستا به مشقت نیندازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 40 - 14،15
14 - قدرت ها و امکانات خدادادی در جهت رشد و تکامل انسان
قال ه_ذا من فضل ربّی
استفاده از صفت <ربّ> به جای هر وصف و یا نام دیگر خداوند، اشاره به این نکته دارد که تفضلات الهی در جهت رشد و تکامل انسان ها است.
15 - برخورداری از علم و قدرت ، زمینه توجه مردان الهی به مسؤولیت و وظایف برتر خود
فلمّا رءاه مستقرًّا عنده قال ه_ذا من فضل ربّی لیبلونی
برداشت یاد شده از آن جا است که سلیمان(ع) با مشاهده قدرت دربار خویش، متذکر گشت که هدف از این تفضلات و امکانات، امتحان و آزمون او است و باید به هوش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 2
2 - قدرت و ثروت ، از موجبات فخرفروشی ، خودنمایی و تجمل گرایی
ص: 340
فخرج علی قومه فی زینته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 9 - 11
11 - مخالفت مشرکان مکه با پیامبر ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود .
أَوَلم یسیروا فی الأرض . .. کانوا أشدّ منهم قوّه
نکوهش مخالفان پیامبر(ص) بر عبرت نگرفتن از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، اشعار دارد که سرپیچی آنان از پذیرش اسلام، برخاسته از دل خوشی آنها به امکانات رزمی و رفاهی خویش بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 8
8 - برخورداری از قدرت و توانایی سیاسی و اقتصادی ، از زمینه های طغیان ، حق گریزی و دین ستیزی
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا . .. إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون فقالوا س_حر کذّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 12 - 15
15 - قدرت و آگاهی ، پشتوانه مدیریت و تدبیر شایسته
خلق الأرض . .. ذلک تقدیر العزیز العلیم
آمدن صفت <عزیز> و <علیم> پس از بیان آسمان، زمین و. .. اشاره به این واقعیت دارد که آفرینش زیبا و مستحکم، تکیه بر قدرت و علم دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 6
6 - قدرت و توانمندی ، زمینه غرور و سرکشی در برابر حق
فاستکبروا فی الأرض بغیر الحقّ و قالوا من أشدّ منّا قوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 22 - 9
9- قدرت و امکانات در دست انسان های ناصالح ، ابزار فسادانگیزی و گسستن عواطف انسانی
فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم
بنابراین که <تولّیتم> به معنای عهده داری امور باشد; در حقیقت آیه شریفه هشداری به بیماردلان سست ایمان است که اگر روزی، قدرت و حکومت در دستشان قرار گیرد، فسادگری آنان گسترش یافته و پهنه زمین را آلوده می سازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 2،5
ص: 341
2 - کارساز نبودن قدرت من های ایمان ، در سعادت اخروی بشر
هلک عنّی سلط_نیه
5 - قدرت و توانمندی بدون ایمان و مصرف آن در مسیر سعادت اخروی ، مایه حسرت و تأسف در قیامت
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 10
10 - ثروت و قدرت بدون ایمان ، سعادت بخش و سودمند به حال بشر نیست ; بلکه موجب خسارت و بدبختی است .
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 11 - 3
3 - برخورداری از امکانات مادی و قدرت ، زمینه ساز طغیان و تعرض به حقوق دیگران
الذین طغوا فی البل_د
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 20 - 10
10 - نقش اساسی قدرت اقتصادی ، در امنیت و اقتدار سیاسی ملت ها *
فعجّل لکم ه_ذه و کفّ أیدی الناس عنکم
در صورتی که <کفّ. ..> مترتّب بر فتح خیبر و غنایم آن (عجّل لکم ه_ذه) باشد و نتیجه آن شمرده شود; از آیه شریفه استفاده می شود که خداوند، برای امنیت بخشیدن به امت اسلامی در شرایط بحرانی، این مهم را از طریق تقویت بنیه اقتصادی ایشان، تأمین کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 6،9،14
6 - قدرت سیاسی و اقتصادی گروهی ، موجب پیروی و تأثیرپذیری قوم نوح از آنان شد .
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
9 - قدرت سیاسی و اقتصادی ، زمینه ساز کفر و حق ناپذیری
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
14 - قدرت اقتصادی ، دارای نقشی فزون تر از قدرت سیاسی در لغزیدن انسان به ورطه سقوط و بی دینی *
من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
تقدیم ذکری <ماله> بر <ولده>، ممکن است اشاره به برداشت یاد شده باشد.
ص: 342
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 13
13 - قدرت اقتصادی و سیاسی صاحبان زر و زور در عصر نوح ( ع ) ، نتیجه ای جز خسارت و بدبختی برای آنان در برنداشت .
من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 7 - 8
8- فسادانگیزی مجدد بنی اسرائیل ، پس از رسیدن به قدرت و رفاه
لتفسدنّ فی الأرض مرّتین . .. ثمّ رددنا لکم الکرّه علیهم ... فإذا جاء وعد الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 106 - 15
15 - تشریع دینی به جای دین نسخ شده و نازل کردن حکمی به جای حکم منسوخ ، درخورِ دارنده قدرت مطلق است .
نأت بخیر منها أو مثلها ألم تعلم أن اللّه کل شیء قدیر
در برداشت فوق جمله تعلیلیه <ألم تعلم . ..> در ارتباط با <نأت بخیر ...> معنا شده است; یعنی، چون خداوند دارای قدرت مطلق است، بر جای گزینی شریعتی بهتر و یا همانند شریعت منسوخ، تواناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 4 - 5
5_ قدرت مطلق خدا ، پشتوانه تحقق معاد و برپایی روز قیامت است .
فإنی أخاف علیکم عذاب یوم کبیر. إلی الله مرجعکم و هو علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 66 - 14
14_ قدرت شکست ناپذیر خداوند ، پشتوانه پیشبرد هدف های رسالت و تدبیر امور نبوّت رسول خداست .
ص: 343
إن ربک هو القویُّ العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 2 - 20
20_ توان خداوند بر آفرینش هستی و تدبیر امور آن ، دلیل توانایی او بر ایجاد قیامت است .
الله الذی رفع السموت . .. یفصل الأیت لعلکم بلقاء ربکم توقنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 47 - 9
9- قدرت شکست ناپذیر خدا و صاحب انتقام بودن او ، دلیل تخلف ناپذیری وعده هایش در یاری رسولان و عذاب کردن ستمگران
فلاتحسبنّ الله مخلف وعده رسله إن الله عزیز ذو انتقام
جمله <إن الله عزیز ذو انتقام> به منزله تعلیل برای بخش اول آیه (فلاتحسبنّ . ..) می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 54 - 3
3- امکان فرزنددار شدن انسان کهن سال و مأیوس از فرزنددار شدن ، با لطف و قدرت خداوند
إنا نبشّرک بغل_م علیم . قال أبشّرتمونی علی أن مسّنی الکبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 40 - 9
9- قدرت مطلق خداوند ، ضامن تحقق وعده او در زنده کردن دوباره انسان ها و برپایی قیامت
و أقسموا بالله . .. لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... إنما قولنا لشیء إذا أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 74 - 1
1- مالکیت و قدرت مطلقه خداوند ، مقتضی گرایش انسان به توحید و پرهیز از شرک به اوست .
فلاتضربوا لله الأمثال
برداشت فوق مبتنی بر دو نکته است: الف) <فاء> مضمون این آیه را متفرع بر آیه قبل کرده است و در آیه قبل سخن از مالکیت و قدرت مطلقه الهی به میان آمده بود. ب) بنابر اینکه مراد از <ضرب مَثَل> جعل شریک برای خداوند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 77 - 11
11- قدرت مطلق و بی پایان خداوند ، دلیل سهولت برپایی قیامت برای اوست .
و ما أمر الساعه إلاّ کلمح البصر أو هو أقرب إن الله علی کلّ شیء قدیر
جمله <إن الله . ..> در مقام تعلیل برای جمله <و ما أمر الساعه ...> است; یعنی، امر قیامت بر خدا آسان است; چون او بر انجام هر
ص: 344
کاری تواناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 79 - 6
6- حرکت پرندگان ، همواره متکی به قدرت و حفاظت خداوند است .
ألم یروا إلی الطیر . .. ما یمسکهنّ إلاّ الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 5
5- آفرینش دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) ، به گونه ای که از پوست آنها خانه و سرپناه سبک و قابل انتقال ( برای عشایر و صحرانشین ) ساخته شود ، به قدرت خداست .
و الله . .. جعل لکم من جلود الأنع_م بیوتًا تستخفّونها یوم ظعنکم و یوم إقامتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 81 - 1
1- آفرینش موجوداتی که خاصیت سایبانی برای انسان داشته باشد ، به قدرت خداست .
و الله جعل لکم ممّا خلق ظل_لاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 39 - 5،6،7
5- پیدایش و کارایی مظاهر طبیعت ، متّکی به مشیّت و نیروی الهی است .
و لولا إذ دخلت جنّتک قلت ما شاء اللّه لاقوّه إلاّ باللّه
6- هستی ، تحت مشیّت و مدیریت و نیروی خداوند یگانه است .
ما شاء اللّه لاقوّه إلاّ باللّه
7- قدرت و نیروی مطلق خدا ، پشتوانه حاکمیّت خواست او بر هستی است .
ما شاء اللّه لاقوّه إلاّ باللّه
بیان <لاقوّه. ..> به منزله تعلیل است; یعنی، چون نیرویی در هستی وجود ندارد جز وابسته به خدا، پس جز مشیّت اش اراده ای حاکم بر هستی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 35 - 13
13- توانایی خداوند بر ایجاد هرچه بخواهد ، دلیل منزه بودن او از اختیار کردن فرزند .
ما کان للّه أن یتّخذ من ولد سبح_نه إذا قضی أمرًا . .. فیکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 345
11 - حج - 22 - 40 - 26
26 - قدرت و عزت الهی ، ضامن نصرت قطعی دفاع کنندگان از حق و یاوران دین است .
و لینصرنّ اللّه من ینصره إنّ اللّه لقویّ عزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 45 - 12
12 - توانایی مطلق خداوند بر انجام هر کاری ، دلیل تحقق و تخلف ناپذیری مشیت او در عالم هستی است .
یخلق اللّه ما یشاء إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <إنّ اللّه. ..> تعلیل برای جمله <یخلق اللّه مایشاء> است; یعنی، چون خداوند بر هر امری توانا است، می تواند مشیت خویش را در آفرینش هر چیزی تحقق بخشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 46 - 1،2
1 _ جریان مستمر کوتاه و بلند شدن سایه ها در طول روز ، برخاسته از قدرت و مشیت خداوند
مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلینا قبضًا یسیرًا
2 _ کاهش اندک اندک امتداد سایه ها ، با مشیت و قدرت خدا است .
مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلینا قبضًا یسیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 47 - 1
1 _ آفرینش شب ، همچون لباس و پوشش ، تنها به قدرت خدا است .
و هو الذی جعل لکم الّیل لباسًا
جمله <و هو الذی جعل لکم اللیل لباساً> برای حصر است و از نوع حصر إفرادی است; یعنی، تنها خدا شب را همچون پوشش برای انسان قرار داد; نه قدرتی دیگر. گفتنی است در این جمله، شب به لباس و پوشش تشبیه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 53 - 1
1 _ آفرینش دو دریا با آب گوارا و شیرین و شور و تلخ و قرار دادن حایل و مانعی بازدارنده از اختلاط و در هم آمیختن آن دو ، تنها به قدرت خدا است .
و هو الذی مرج البحرین ه_ذا عذب فرات . .. و حجرًا محجورًا
<مَرْج> ماده <مَرَجَ> به معنای مخلوط کردن و یا ارسال و رها کردن است. بر این اساس جمله <مرج البحرین...> به معنای روان کردن دو دریا است به گونه ای که در کنار هم قرار گیرند; چنان که در آیه 19 سوره <رحمن> آمده است: <مرج البحرین یلتقیان; دو دریا را روان ساخت تا به هم برسند و برخورد کنند>. <عَذْب> به معنای گوارا و <فرات> به معنای بسیار گوارا و متمایل به شیرینی است. <مِلح> نیز به معنای شور و <اجاج> به معنای بسیار شور و متمایل به تلخی است. <برزخ> به معنای حایل و مرز میان دو شیء است و <حجراً> (مصدر و مفعولٌ به برای <جعل>) به معنای مانع می باشد.<محجوراً> نیز صفت
ص: 346
تأکیدی برای <حجراً> است. گفتنی است جمله <و هوالذی مرج البحرین...> برای حصر و از نوع قصر افرادی است; یعنی، تنها خدا دو دریا... را آفرید نه قدرتی دیگر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 59 - 3
3 - قدرت خدا بر حاکمیت بخشیدن به مستضعفان زمین و به اضمحلال کشاندن مستکبران
فأخرجن_هم من . .. و أورثن_ها بنی إسرءیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 173 - 2
2 - جریان امور طبیعت ، در حیطه قدرت خدا و قابل تغییر و تحوّل به اراده او
ثمّ دمّرنا الأخرین . و أمطرنا علیهم مطرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 217 - 4
4 - قدرت شکست ناپذیر و رحمت گسترده الهی ، مقتضی توکل و اعتماد مؤمنان بر او
و توکّل علی العزیز الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 26 - 5
5 - علم و قدرت بی کران خدا ، اساس ربوبیت و تدبیر او بر نظام هستی
الذی یخرج الخبء . .. و یعلم ماتخفون و ما تعلنون... ربّ العرش العظیم
<یخرج الخبء> _ در آیه پیش_ بیانگر قدرت بی کران و <یعلم ما تخفون. ..> بیانگر علم همه جانبه خداوند است. ارتباط این آیه با آیه قبل می رساند که ربوبیت و تدبیر خدا، بر پایه قدرت و علم همه جانبه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 13 - 6
6 - قدرت خداوند ، بر جهت دادن حوادث به سمت تحقق اراده خود
أوحینا إلی أُمّ موسی . .. و حرّمنا علیه المراضع... فرددن_ه إلی أُمّه
چنان که گفته شد فرعون به بهانه نابود کردن موسی(ع)، فرزندان بنی اسرائیل را سر می برید; ولی خداوند حوادث را به گونه ای تنظیم کرد که موسی(ع) تحت حمایت خود فرعون قرار گیرد و در کاخ او رشد کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 50 - 19
19 - بازآفرینی انسان ها در قیامت ، برخاسته از قدرت مطلق خداوند است .
ص: 347
إنّ ذلک لمحی الموتی و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 2 - 5
5 - توانایی مطلق خداوند بر اعطای رحمت به بندگان و یا منع آن از ایشان ، دلیل عزّتمندی او است .
ما یفتح اللّه للناس من رحمه فلاممسک لها . .. و هو العزیز
از توصیف خداوند به عزّتمندی در پایان آیه، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 3 - 10
10 - توانایی خداوند بر آفرینش هرچیزی و انجام هر کاری و انحصار خالقیت و رازقیت به او ، نشانه یکتایی خدا و انحصار الوهیت به او است .
یزید فی الخلق ما یشاء إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر. .. لا إل_ه إلاّ هو
جمله <لا إل_ه إلاّ هو> به منزله نتیجه برای مطالبی است که در این آیه و آیه قبل آمده است. گفتنی است که محور آن، مسأله خالقیت و قدرت مطلق خداوند می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 22 - 5
5 - قدرت مطلق خداوند ، بر فراهم ساختن زمینه های هدایت و حق پذیری افراد
إنّ اللّه یسمع من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 13
13 - علم و توانایی خداوند ، دلیل بر ناتوانی قدرت ها از بازداشتن تحقق اراده الهی است .
و ما کان اللّه لیعجزه من شیء . .. إنّه کان علیمًا قدیرًا
جمله <إنّه کان علیماً قدیراً> در مقام تعلیل برای جمله پیشین است; یعنی، از آن جایی که خداوند دانا و توانا است، هیچ نیرویی توانایی بازداشتن تحقق اراده الهی را ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 12 - 1
1 - احیای مردگان به قدرت خدا است .
إنّا نحن نحی الموتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 23 - 12
ص: 348
12 - توانایی خداوند رحمان ، دلیل شایستگی او برای پرستش
إن یردن الرحم_ن بضرّ لاتغن عنّی شف_عتهم شیئًا و لاینقذون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 83 - 3،6
3 - اراده قاهر و قدرت مطلق خداوند بر پدید آوردن هر چیزی ، مقتضی تسبیح و تنزیه او از جانب انسان است .
و هو الخلّ_ق العلیم . إنّما أمره إذا أراد شیئًا أن یقول له کن فیکون. فسبح_ن الذی
<فاء> در <فسبحان> فصیحه است و جمله <فسبحان الذی> جواب شرط مقدر می باشد که تقدیر آن چنین است. <إن کان أمره کذلک فسبحه>; یعنی، حال که خداوند چنان توان مند است که با صرف اراده خویش _ بدون ابزار و وسایل و بی درنگ _ هر چیزی را می تواند بیافریند، پس چنین خدایی سزاوار تسبیح و تنزیه است.
6 - حاکمیت و مالکیت خداوند بر همه چیز و بازگشت همه انسان ها به سوی او ، دلیل و نشانه توانایی او بر برپا کردن قیامت و احیای مجدد انسان ها
فسبح_ن الذی بیده ملکوت کلّ شیء و إلیه ترجعون
برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه در ردیف سلسله آیاتی قرار دارد که درباره اثبات قیامت و ارائه جلوه های قدرت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 67 - 5
5 - آسمان ها ، در روز قیامت پیچیده در دست قدرت خداوند است .
و السم_وت مطویّ_ت بیمینه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 8 - 13
13 - آمرزش مؤمنان تائب و پیرو دین و وارد شدن آنان به بهشت از سوی خداوند ، حکیمانه و از موضع اقتدار است .
فاغفر للذین تابوا . .. إنّک أنت العزیز الحکیم
یاد شدن دو صفت عزت و حکمت در پایان آیه شریفه، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 7
7 - اعتراف کافران حق ناپذیر در قیامت ، به گناهان خود پس از مشاهده قدرت الهی در آخرت
فاعترفنا بذنوبنا فهل إلی خروج من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 62 - 6
6 - توانایی بر آفرینش همه چیز ، نشانه یکتایی و بی همتایی خداوند است .
ص: 349
ذلکم اللّه ربّکم خ_لق کلّ شیء لا إل_ه إلاّ هو
جمله <لا إل_ه إلاّ هو> به منزله نتیجه برای مطالبی است که در این آیه و آیه قبل آمده است; که محور آن مسأله خالقیت مطلق خداوند و ارائه جلوه های آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 24 - 8
8 - لطف ، رحمت ، قدرت و عزت خداوند ، مقتضی مصون داشتن حریم وحی از نفوذ و تصرف دروغ پردازان
اللّه لطیف بعباده . .. و هو القویّ العزیز ... و یمح اللّه الب_طل
ارتباط مجموعه آیات و سیاق واحد آنها، می تواند بیانگر معنای یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 32 - 7
7 - پیشرفت صنعت و تمدن بشری ، در عین انتساب به بشر ، ناشی از اراده و قدرت الهی است .
و من ءای_ته الجوار فی البحر کالأعل_م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 10 - 4
4 - قدرت و دانایی آفریدگار هستی ، پشتوانه پیدایش شرایط زیست در کره زمین
العزیز العلیم . الذی جعل لکم الأرض مهدًا و جعل لکم فیها سبلاً لعلّکم تهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 3 - 3
3- کتاب تشریع و نظام تکوین ، هر دو بحق ، حکیمانه و متکی به عزت و توانمندی خداوند
تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز الحکیم . ما خلقنا السم_وت و الأرض
طرح مسأله حقانیت آفرینش آسمان و زمین و نظام تکوین _ در پی بیان نزول کتاب از سوی خداوند عزیز و حکیم _ می تواند اشاره به همگونی و هماهنگی کتابِ تشریع با نظام تکوین، در حقانیت و استواری و استحکام داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 38 - 17
17_ قدرت خداوند بر از میان بردن یک قوم و جایگزین ساختن قومی دیگر ، به جای ایشان دلیل بی نیازی مطلق او از خلق
و اللّه الغنیّ . .. و إن تتولّوا یستبدل قومًا غیرکم
از این که جمله <و إن تتولّوا . ..> به دنبال <واللّه الغنیّ و أنتم الفقراء> آمده است; محتوای آن <و إن تتولّوا> را دلیل و مؤید بی نیازی خداوند دانست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 350
17 - فتح - 48 - 21 - 7
7 - علم و قدرت گسترده ، دو پشتوانه مهم تحقّق وعده های الهی
وعدکم اللّه . .. و أخری لم تقدروا علیها و قد أحاط اللّه بها و کان اللّه علی کلّ
از این که خداوند، پس از بشارت های مختلف به مؤمنان، به دو صفت مهم خویش (علم و قدرت فراگیر) اشاره کرده است، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 58 - 6
6 - قدرت و نیروی پایان ناپذیر الهی ، پشتوانه روزی دهی او به خلق
إنّ اللّه هو الرزّاق ذوالقوّه المتین
از ارتباط میان دو بخش آیه، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 59 - 5
5 - قوت کاستی ناپذیر خداوند ، نویدی به مؤمنان و تهدیدی برای کافران است .
ذوالقوّه المتین . فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب
تأکید بر قدرت الهی (ذوالقوّه المتین) از یک سو نوید به عبادت گران و از سوی دیگر تهدید برای ظالمانی است که در کیفر الهی استعجال دارند و مهلت الهی را به معنای ضعف او می پندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 31 - 3
3 - علم گسترده و قدرت مطلقه خداوند ، پشتوانه حتمی بودن نظام جزا و پاداش او
هو أعلم . .. و للّه ما فی السم_وت و ... لیجزی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 44 - 4
4 - تأثیر غیر خدا در روند مرگ و حیات ، در طول اراده و قدرت خداوند است ; نه مستقل از او .
و أنّه هو أمات و أحیا
با توجه به این که اسباب و عوامل طبیعی _ و حتی خود انسان ها _ در شکل گیری مرگ و حیات به نوعی مؤثراند، انحصار یافتن میراندن و زنده کردن به خداوند، از آن جهت است که اراده الهی، حاکم بر نظام مرگ و حیات است و دیگران _ هر نقشی که دارند _ در پرتو اراده الهی و به افاضه و تدبیر او دارای آن نقش هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 47 - 2
2 - عدل ، تدبیر و قدرت الهی ، مقتضی برپا ساختن قیامت
ص: 351
ثمّ یجزیه الجزاء الأوفی . .. و أنّ علیه النشأه الأُخری
عبارت <و أنّ علیه. ..> عطف است بر آنچه در آیات گذشته از عدل و تدبیر و قدرت خداوند بیان شده بود و در حکم نتیجه گیری از آن می باشد; یعنی، بایسته است خداوند با چنین صفاتی، قیامت را برای تحقق کامل عدل و اکمال آفرینش خویش برپا سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 21 - 6
6 - نیرومندی و شکست ناپذیری خداوند ، تضمین کننده پیروزی پیامبران بر دشمنانشان
کتب اللّه لأغلبنّ أنا و رسلی إنّ اللّه قویّ عزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 10
10 - اقتدار الهی ، پشتوانه استجابت دعای مؤمنان در مصون ماندن از سلطه کافران
ربّنا لاتجعلنا فتنه . .. إنّک أنت العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 1 - 7
7 - افاضه خیر ها و برکت ها از سوی خداوند ، برخاسته از قدرت مطلق و بی پایان او است .
تب_رک الذی . .. هو علی کلّ شیء قدیر
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <و هو علی کلّ شیء قدیر> می تواند در مقام توضیح و تبیین <تبارک> قرار داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 12 - 2
2 - اموال و دارایی های بشر ، به قدرت و مشیت خداوند و از نعمت های او است .
و جعلت له مالاً ممدودًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 13 - 3
3 - فرزنددار شدن ، به قدرت و مشیّت الهی است .
و جعلت له . .. و بنین شهودًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 14 - 3
3 - امکانات زندگی و وسایل معیشت انسان ها ، به قدرت و مشیت خداوند است .
و مهّدت له تمهیدًا
ص: 352
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 2 - 5
5 - قدرت خداوند بر آفرینش آسمان و برج های آن ، نشانه صداقت او در وعده آمدن قیامت است . *
و السماء ذات البروج . و الیوم الموعود
یاد کردن قیامت _ پس از ذکر آسمان و برج های آن _ ممکن است به این لحاظ باشد که توجّه به آسمان، باور به قیامت را تقویت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 6 - 8
8 - سوگند خداوند به سپیده دم ، شب های ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، برای تأکید بر دارا بودن توان اجرای تهدیدات خویش و نابود ساختن کافران
و الفجر . .. ألم تر کیف فعل ربّک بعاد
ممکن است مراد از سوگندها، تأکید بر قدرت خداوند بر نابود ساختن مخالفان پیامبر(ص) باشد; در این صورت جواب قسم محذوف خواهد بود. گفتنی است که جواب قسم در احتمال دیگر، آیه چهاردهم این سوره است که مراقبت شدید خداوند را مطرح کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فیل - 105 - 5 - 5
5 - دشمنان خداوند ، هر چند مجهّز و نیرومند باشند ، از رویارویی با او ناتوان اند .
ألم تر کیف فعل ربّک . .. فجعلهم کعصف مأکول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 79 - 3
3 - توانایی بر آفرینش هر چیزی ، دلیل و شاهد امکانِ آفرینش مجدد آن است .
قل یحییها الذی أنشأها أوّل مرّه
برداشت یاد شده از آن جا است که خداوند در پاسخ به کسانی که احیای مجدد انسان ها را غیر ممکن می دانستند، مسأله آفرینش آغازین را مطرح کرده است. بنابراین از این پاسخ می توان قانون کلی یاد شده را به دست آورد.
ص: 353
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 8
8 - مؤمنان مجاهد ، در معرض قرار گرفتن در موضع انفعالی و متأثر شدن در برابر قدرت و مکنت بسیار دشمنان و کافران مخالف
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برداشت یاد شده از هشدار خداوند، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 44 - 9
9 - پی بردن و اعتراف بلقیس به گذشته نادرست و کفرآمیز خویش پس از مشاهده یکی دیگر از جلوه های قدرت خارق العاده سلیمان ( ع )
فلمّا رأته . .. قالت ربّ إنّی ظلمت نفسی
مطلب یاد شده از آن جا است که ملکه سبا بی آنکه توضیحی اضافی برای او داده شود صرفاً با مشاهده امور شگفتی چون تخت و صحن شیشه ای، بی تأمل اظهار ایمان کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 6،9،14
6 - قدرت سیاسی و اقتصادی گروهی ، موجب پیروی و تأثیرپذیری قوم نوح از آنان شد .
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
9 - قدرت سیاسی و اقتصادی ، زمینه ساز کفر و حق ناپذیری
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
14 - قدرت اقتصادی ، دارای نقشی فزون تر از قدرت سیاسی در لغزیدن انسان به ورطه سقوط و بی دینی *
من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
تقدیم ذکری <ماله> بر <ولده>، ممکن است اشاره به برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 354
19 - نوح - 71 - 21 - 13
13 - قدرت اقتصادی و سیاسی صاحبان زر و زور در عصر نوح ( ع ) ، نتیجه ای جز خسارت و بدبختی برای آنان در برنداشت .
من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 258 - 6،7
6 _ قدرتمداری نمرود ، زمینه ساز غرور ، کفر و طغیانگری وی
الم تر الی . .. ان اتیه اللّه الملک
بنابراینکه جمله <ان اتیه . .. >، بیان علّت محاجّه باشد; یعنی چون ملک و سلطنت یافت، چنین و چنان کرد.
7 _ قدرتمداری ، زمینه ساز غرور و کفر در برابر ربوبیّت الهی
الم تر الی الّذی . .. ان اتیه اللّه الملک
چنانچه جمله <ان اتیه . .. >، بیانِ علّتِ کفر و غرور نمرود باشد، می توان از آن یک نتیجه کلّی به دست آورد که قدرت و سلطنت، زمینه ساز غرور، کفر و ... است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 77 - 5
5- رفاه طلبی و قدرت خواهی ، از عوامل ارتداد
کفر بأی_تنا و قال لأُتینّ مالاً و ولدًا
ظاهر عبارت <کفر بأیاتنا> به قرینه <لأُوتینّ> _ که برای استقبال است _ حدوث کفر است نه استمرار آن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 9
9 - قدرت طلبی و زراندوزی ، از موجبات هلاکت و بدفرجامی
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک . .. من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 4
4- روحیه اقتدار و اشرافی گری ، زمینه ساز غوطهوری انسان در گناه
طعام الأثیم . .. ذق إنّک أنت العزیز الکریم
در این آیات، دوزخیانِ مبتلا به عذاب شدید و گدازنده، در ابتدا با وصف <الأثیم> (به معنای غوطهور در گناه) و سپس با وصف <العزیز الکریم> یاد شده اند. ارتباط این اوصاف، بیانگر مطلب یاد شده است.
ص: 355
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 5 - 8
8 - فریفته شدن به ثروت و قدرت ، زمینه ساز انکار معاد
أیحسب أن لن یقدر علیه أحد
مفاد آیه شریفه، ممکن است این باشد که فرد قدرتمند، نباید گمان کند که کسی قادر بر زنده ساختن و محاسبه و عذاب او نیست. هم چنین به قرینه آیه بعد، فرد ثروتمند را از فریفته شدن به ثروت خویش و پندار رهایی از حساب و نظارت خداوند، برحذر داشته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 21 - 11
11 - مخالفت کافران و مشرکان صدر اسلام با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار خویش بود .
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا فی الأرض فأخذهم اللّه بذنوبهم
نکوهش شدن مخالفان پیامبر اسلام(ص) بر عبرت نگرفتن آنان از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، بیانگر این نکته است که سرپیچی آنان از پذیرش اسلام، برخاسته از دلخوشی آنها به امکانات و اقتدار نسبی خود بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 21 - 11
11 - مخالفت کافران و مشرکان صدر اسلام با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار خویش بود .
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا فی الأرض فأخذهم اللّه بذنوبهم
نکوهش شدن مخالفان پیامبر اسلام(ص) بر عبرت نگرفتن آنان از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، بیانگر این نکته است که سرپیچی آنان از پذیرش اسلام، برخاسته از دلخوشی آنها به امکانات و اقتدار نسبی خود بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 38 - 5
5 - تمرکز اقتدار در شخص فرعون ، مانع تلاش و تبلیغ موسی ( ع ) در میان توده ها *
و فی موسی إذ أرسلن_ه إلی فرعون
ص: 356
با این که پیامبران به سوی توده های مردم، مبعوث شده اند، موسی(ع)، در نخستین مأموریت، به سوی فرعون فرستاده شد. از این نکته می توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 39 - 5
5 - اقتدار حکومت فرعون ، اغواگر او و بازدارنده وی از پذیرش پیام روشن موسی ( ع )
فتولّی برکنه
در صورتی که <باء> برای بیان سببیت یا استعانت و <رکن> کنایه از ارکان اقتدار حکومت فرعونی باشد، استفاده می شود که فرعون به اتکای همین نیروها، به مبارزه با موسی(ع) پرداخت و از پذیرش دعوت او سر بر تافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 3
3 - توان مندی نسبی مشرکان قریش در محیط خویش ، زمینه ساز سرکشی و کفر آنان
أهلکنا قبلهم من قرن هم أشدّ منهم بطشًا
از این که خداوند به آنان یادآوری کرده که امت های نیرومندتر از ایشان هلاک شدند; استفاده می شود که مشرکان مکه بر ثروت و قدرت محلی خویش، تکیه داشته و ایمان نمی آوردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 136 - 3
3 - رفاه و توانمندی قوم عاد ، زمینه ساز کفر و لجاجت آنان در برابر هود ( ع )
و اتّقوا الذی أمدّکم . .. أمدّکم بأنع_م و بنین ... قالوا سواء علینا أَوَعظت أم ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 5
5 - قدرت و نیرومندی قوم عاد ، عامل غرور و استکبار آنان در مقابل حق
فاستکبروا فی الأرض بغیر الحقّ و قالوا من أشدّ منّا قوّه
ص: 357
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 8
8 - مؤمنان مجاهد ، در معرض قرار گرفتن در موضع انفعالی و متأثر شدن در برابر قدرت و مکنت بسیار دشمنان و کافران مخالف
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
برداشت یاد شده از هشدار خداوند، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 32 - 4
4 - توانمندی مادی انسان ها ، دلیل شرافت و لیاقت معنوی آنان نزد خداوند نیست .
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان . .. نحن قسمنا بینهم معیشتهم ...لیتّخذ بعضهم بعضً
قرآن در مقام نفی تفکر خرافی عرب (لزوم اعطای نبوت به ثروتمندان و اشراف)، این نکته را متذکر می شود که تفاوت آدمیان در بهره های مادی، نشانگر تفاوت آنها در مقامات معنوی نیست; بلکه اختلافات معیشتی در راستای سامان بخشی به نظام اجتماع است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 35 - 5
5- نهی خداوند از فرو هشتن جهاد و مصالحه با دشمن ، منوط به برخورداری سپاه اسلام ، از توان و برتری رزمی است .
فلاتهنوا و تدعوا إلی السلم و أنتم الأعلون
<و أنتم الأعلون> حال است و بیان می دارد که مؤمنان در صورتی موظف به ادامه جنگ و تن ندادن به سازش و تسلیم هستند که در جبهه نبرد، قدرت برتر را دارا بوده و قادر به ادامه جنگ می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 1 - 15
15 - توانایی مطلق خداوند بر انجام هر کاری ، دلیلِ امکان آفرینش پدیده های نو و توسعه جهان طبیعت
یزید فی الخلق ما یشاء إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
ص: 358
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر>، تعلیل برای جمله <یزید فی الخلق ما یشاء> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 23 - 5
5 - اتکای سنن الهی ، بر علم و قدرت ازلی و گسترده او ، راز جاودانگی و تبدیل ناپذیری آن *
قد أحاط اللّه بها و کان اللّه علی کلّ شیء قدیرًا . .. و لن تجد لسنّه اللّه تبدیل
در آیات پیشین، خداوند دو وصف از اوصاف خویش را یادآور شده است: 1_ علم ازلی و محیط; 2_ قدرت ازلی و نامحدود و در این آیه، سخن از جاودانگی قوانین خویش به میان آورده است. از ارتباط این دو بیان، مطلب بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 80 - 2،6
2_ آرزوی لوط ( ع ) به داشتن نیرویی برای مقابله با تبه کاران و دفاع از مهمانان خویش در برابر آنان
قال لو أن لی بکم قوّه
<لو> در جمله فوق ، حرف تمنّا و به معنای لیت (ای کاش) است.
6_ آرزوی برخوردار بودن از نیرو و امکانات برای مبارزه با تباهی ها و تبه کاران ، آرزویی روا و پسندیده است .
لو أن لی بکم قوّه أو ءاوی إلی رکن شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 18 - 12
12 - احساس اقتدار و ایمنی از آسیب دشمن ، زمینه ساز غفلت و کم تقوایی است . *
ی_أی_ّها الذین ءامنوا اتّقوا اللّه و لتنظر . .. و اتّقوا اللّه
در آیات پیشین خداوند به مؤمنان اطمینان داد که کافران یهود از این پس، تاب رویارویی مستقیم نخواهند داشت و منافقان هم کاری از پیش نخواهند برد; ولی پس از آن اطمینان بخشی، اکنون توصیه به تقوا کرده است. گویی که احساس ایمنی، زمینه غفلت را فراهم می آورد.
ص: 359
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 4
4 _ اعتماد و اتکای منافقان و کافران به قدرت ، ثروت و فرزندان بسیار خویش
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 57 - 14
14- حقْ گریزیِ کافران و منکرانِ الهی ، در حیطه قدرت خدا و وابسته به اراده او است .
إنّا جعلنا علی قلوبهم أکنّه
تأکید خداوند _ به وسیله <إنّا جعلنا. ..> _ بر حاکمیّت و نقش خود، از آن جهت است که گمان نرود کفرِ کافران و منکرانِ آیات الهی، از قلمروِ قدرتِ الهی بیرون است و آنان تبدیل به قدرتی در برابر خدا شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 67 - 4
4 - زمین ، در قیامت ، یکسره در قبضه قدرت خداوند است .
و الأرض جمیعًا قبضته یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 39 - 12
12 - تمامی امور ، در حیطه قدرت مطلق و گسترده خداوند است .
إنّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 58 - 5
5 - تحقق قیامت و علم به لحظه وقوع آن ، تنها در حیطه قدرت و علم الهی است .
لیس لها من دون اللّه کاشفه
برخی از مفسران بر آنند که مراد از <کاشفه>، پرده برداشتن از لحظه وقوع قیامت و تحقق ساختن و آشکار نمودن صحنه های آن است. برداشت بالا بر پایه این احتمال می باشد.
ص: 360
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 57 - 5
5_ دستیابی به اقتدار و سلطنت در زمین ، در قیاس با پاداش های اخروی ناچیز است .
کذلک مکّنّا لیوسف فی الأرض . .. و لأجر الأخره خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 79 - 12،13
12 - قدرت و ثروت ، ملاک ارزش و معیار اصلی بهره مندی و خوشبختی در نگاه دنیاطلبان قوم قارون
قال الذین یریدون الحیوه الدنیا ی_لیت لنا مثل ما أُوتی ق_رون إنّه لذو حظّ عظیم
13 - قدرت و ثروت در نگاه مؤمنان آخرت جو ، ملاک ارزش و معیار اصلی بهره مندی و خوشبختی نیست .
قال الذین یریدون الحیوه الدنیا ی_لیت لنا مثل ما أُوتی ق_رون إنّه لذو حظّ عظیم
تعبیر <قال الذین یریدون الحیاه الدنیا> می رساند که این گفته، تنها مربوط به دنیاطلبان سست ایمان است; نه مؤمنان آخرت جو.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 80 - 6
6 - قدرت و ثروت ( هر چند بسیار و افسانه ای باشد ) در نگاه اهل معرفت و مؤمنان دین شناس ، بسی کم ارزش تر از پاداش های الهی است .
و قال الذین أُوتوا العلم ویلکم ثواب اللّه خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 6
6 - < قدرت و توانایی > و < بصیرت و روشن بینی > ، از ارزش ها و نعمت های الهی برای انسان
إبرهیم و إسح_ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص_ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاک ارزش در دیدگاه فرعون و فرعونیان
قال ی_قوم ألیس لی ملک مصر . .. أم أنا خیر من ه_ذا الذی
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته زیر است: الف) فرعون پس از یادآوری فرمانروایی و ثروت خویش، موسی(ع) را غیر قابل قیاس با خود می داند و این نشان دهنده بینش فرعون در زمینه ملاک ارزش است. ب) سخنرانی فرعون و تکیه وی بر قدرت و ثروت، نشان می دهد که در جامعه قبطی چنین دیدگاهی وجود داشته است.
ص: 361
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاک ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پیامبران در طول تاریخ
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان علی رجل من القریتین عظیم . .. فلولا أُلقی علیه أس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 12 - 3
3 - فراوانی قدرت و امکانات مادی ، زمینه افزایش فساد در جوامع انسانی است .
إرم ذات العماد . .. ذی الأوتاد ... فأکثروا فیها الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 21 - 6
6 - خداوند ، دارای قدرت ازلی و نامحدود
و کان اللّه علی کلّ شیء قدیرًا
تعبیر <کان اللّه> بر ازلی بودن قدرت و تعبیر <علی کلّ شیء> برنامحدود بودن آن، دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 98 - 2
2- برخورداری انسان از قدرت و دانش و به کارگیری آن در جهت مصالح انسانی ، نمودی از رحمت پروردگار است .
. .. قال ه_ذا رحمه من ربّی
ذوالقرنین، سد _ و به عبارت دیگر، تمام امکانات و دانشی که برای ساخته شدن آن به کار رفته بود _ را رحمت پروردگار دانست این منطق، منطقی عام است و اختصاصی به سد و یا شخص ذوالقرنین ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 362
15 - یس - 36 - 68 - 9
9 - لزوم بهره گیری از استعداد ها و قوای جسمی و عقلی ، به هنگام شکوفایی آن و در دوران پیری
و من نعمّره ننکّسه فی الخلق أفلایعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 12 - 5
5 _ انسان ها ، به هنگام گرفتاری و رنج فراگیر ، به ناتوانی خود و قدرت و یاری خداوند اذعان می کنند .
و إذا مسّ الإنسن الضرّ دعانا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 8 - 5
5 - انسان ها ، به هنگام گرفتاری و رنج ، به ناتوانی خود و قدرت یاری رسانی خداوند پی برده و اعتراف می کنند .
و إذا مسّ الإنس_ن ضرّ دعا ربّه منیبًا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 1
1 _ یهودیان ، منکر قدرت و نفوذ اراده خداوند در تدبیر جهان
و قالت الیهود یداللّه مغلوله
اطلاق جمله <یداللّه مغلوله> می رساند که یهود بر این باور بودند که خداوند هیچ دخل و تصرفی در جهان هستی ندارد. بنابراین جمله <ینفق کیف یشاء> پس از <یداهُ مبسوطتان> تنها اشاره به نمونه و مصداقی از نفوذ و قدرت الهی در جهان هستی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 17 - 8
8 - ضرورت پاس داشتن نعمت قدرت و پرهیز از به کارگیری آن در جهت تقویت مجرمان
قال ربّ بما أنعمت علیّ فلن أکون ظهیرًا للمجرمین
ص: 363
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 17 - 8
8 - ضرورت پاس داشتن نعمت قدرت و پرهیز از به کارگیری آن در جهت تقویت مجرمان
قال ربّ بما أنعمت علیّ فلن أکون ظهیرًا للمجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 68 - 10
10- لزوم توجه دایمی به قدرت و حاکمیت الهی در همه حال ( موقعیت خطر و امنیت )
نج_ّکم إلی البرّ . .. أفأمنتم أن یخسف بکم ... أو یرسل علیکم حاصبًا ثمّ لاتجدوا ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 34 - 4
4 - خداوند ، خواهان توجه خلق به قدرت مطلق او و عجز و ناتوانی خویش
إن استطعتم أن تنفذوا . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 75 - 6
6 _ برخی از اهل کتاب ، تنها با اعمال زور و قدرت تن به بازگردانی امانت خواهند داد .
الاّ مادُمت علیه قائماً
جمله <مادمت . .. >، کنایه از مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 10
10 _ دعوت خداوند از مردم ، برای دستیابی به عزت و قدرتی شکست ناپذیر در پرتو عزت او
أیبتغون عندهم العزّه فإن العزّه للّه جمیعاً
ص: 364
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 96 - 8
8 _ قدرت و علم شرط لازم برای برنامه ریزی و موفقیت در اجرای آن است.
ذلک تقدیر العزیز العلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 5 - 6
6- فراهم آوردن قدرت و توان لازم برای سرکوب دشمنان ، امری ضروری و بایسته
بعثنا . .. أُولی بأس شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 46 - 5
5 _ سستی اهل ایمان در پیکار با دشمنان دین ، موجب از میان رفتن ابهت و قوّت جامعه اسلامی
و لاتنزعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 2 - 9
9 - اهمیت همراه ساختن قدرت با حکمت
اللّه العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 9
9- انسان ، در برابر اراده و قدرت الهی ، فاقد کمترین یاور و یاری دهنده
أهلکن_هم فلاناصر لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 365
20 - علق - 96 - 4 - 6
6 - توجّه به آموزگار بودن خداوند و وابستگی قرائت و کتابت به قدرت او ، برانگیزاننده انسان به تلاوت کلام او است .
اقرأ . .. الذی علّم بالقلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 26 - 12
12 _ برخورداری جامعه از امنیت اجتماعی و توان دفاعی و امکانات اقتصادی ، از نعمت های مهم الهی
فاویکم و أیدکم بنصره و رزقکم من الطیبت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 2 - 9
9 - اهمیت همراه ساختن قدرت با حکمت
اللّه العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 29 - 13
13 _ باور به علم مطلق خدا و قدرت گسترده و همه جانبه او ، زایل کننده هر گونه شبهه در راستی و درستی تحقق معاد و زنده شدن مردگان
ثم یحییکم ثم إلیه ترجعون. هو الذی خلق ... و هو بکل شیء علیم
جمله <هو الذی . .. سبع سماوات> اشاره به قدرت بی انتهای خداوند دارد و جمله <و هو بکل شیء علیم> حاکی از علم مطلق الهی است. از هدفهای بیان قدرت و علم همه جانبه خداوند - پس از بیان معاد و زنده کردن مردگان (ثم یحییکم ثم إلیه ترجعون) - بر طرف کردن هرگونه شبهه در راستی و درستی آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 107 - 8
8 - توجه به قدرت مطلق خداوند و حاکمیتش بر جهان آفرینش ، موجب باور به توان خداوند بر جایگزینی دینی بهتر یا همانند
ص: 366
دین منسوخ
نأت بخیر منها أو مثلها ألم تعلم أن اللّه علی کل شیء قدیر. ألم تعلم أن اللّه له م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 186 - 9
9 - ضرورت ایمان به نزدیک بودن خداوند به بندگان و توان او بر اعطای درخواست های ایشان
و لیؤمنوا بی
از آن جا که <و لیؤمنوا بی> پس از بیان قرب الهی به بندگان و اجابت درخواستهای ایشان مطرح شده، می توان گفت: مراد از ایمان در این جا ایمان به نزدیکی خدا و اجابت درخواستهای بندگان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 113 - 1
1 _ تناول از غذای آسمانی و اطمینان به توانایی خداوند از انگیزه های حواریون برای درخواست مائده آسمانی
قالوا نرید ان نأکل منها و تطمئن قلوبنا و نعلم ان قد صدقتنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 9
9 _ باور به توانمندی خدا و شدت کیفر های وی زمینه ساز پرهیز آدمی از کفرورزی و ارتکاب گناه
فأخذهم اللّه بذنوبهم إن اللّه قوی شدید العقاب
هدف از توصیف خداوند با جمله <إن اللّه . .. > پس از بیان مؤاخذه کفرپیشگان گنهکار این است که انسانها با باور به نیرومندی خدا و شدید العقاب بودن وی، از مخالفت با وی بپرهیزند و رو به کفر و گناه نیاورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 4 - 6
6_ توجه و باور به قدرت مطلق خدا ، زداینده هرگونه شبهه درباره معاد و برپایی قیامت
إلی الله مرجعکم و هو علی کل شیء قدیر
هدف از بیان قدرت خداوند ، پس از طرح مسأله معاد و روز قیامت ، این است که انسانها را متوجه قدرت همه جانبه خدا کند تا مبادا در تحقق یافتن قیامت _ که پذیرش آن برای نوع انسانها مشکل است _ تردید کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 107 - 12
12_ باور و توجه به قدرت و حاکمیت مطلق خداوند ، موجب پذیرش ربوبیت او بر انسان و سایر هستی است .
إلاّ ما شاء ربک إن ربک فعال لما یرید
برداشت فوق ، با توجه به کلمه <رب> استفاده شده است.
ص: 367
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 67 - 3
3- انسان ها در گرداب های خطرآفرین ، نه تنها متوجه خداوند می شوند ; بلکه او را یگانه قدرتی می دانند که توان نجات آنان را از مرگ حتمی دارد .
و إذا مسّکم الضرّ فی البحر ضلّ من تدعون إلاّ إیّاه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 46 - 8
8 - موسی و هارون ( ع ) ، به قدرت برتر خداوند آگاه بودند و دیگران را از مقابله با خواست و اراده خدا ناتوان می دانستند .
إنّنی معکما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 77 - 8
8 - گستره قدرت الهی در جهان واپسین ، مورد باور تمامی انسان ها حتی دوزخیان
و نادوا ی_ملک لیقض علینا ربّک
از این که جهنمیان نجات خود را به دست خداوند می دیدند و فرشتگان را به شفاعت می طلبیدند، استفاده می شود که حتی دوزخیان نیز در قیامت به قدرت الهی باور دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 6 - 4
4 - توجّه به آفرینش زمین و ویژگی های آن ، مایه پی بردن به قدرت خداوند و زمینه ساز پذیرش معاد است .
عن النبأ العظیم . .. ألم نجعل الأرض مه_دًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 10 - 4
4 - اندیشیدن درباره ماهیت شب و ویژگی های آن ، زمینه ساز پی بردن به قدرت خداوند و پذیرش معاد است .
عمّ یتساءلون . .. و جعلنا الّیل لباسًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 11 - 5
5 - توجّه به آسان سازی امور زندگانی انسان با آفرینش روز و ویژگی های آن ، زمینه ساز پی بردن به قدرت خداوند و پذیرش معاد است .
عمّ یتساءلون . .. ألم نجعل ... و جعلنا النهار معاشًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 368
20 - نبأ - 78 - 13 - 3
3 - مطالعه در ویژگی های خورشید و فواید آن برای انسان ، زمینه ساز پی بردن به قدرت خداوند و پذیرش معاد است .
عمّ یتساءلون . .. ألم نجعل ... و جعلنا سراجًا وهّاجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 14 - 6
6 - توجّه به نزول باران و هدفدار بودن باران زمینه ساز پی بردن به قدرت خداوند و پذیرش معاد است .
عمّ یتساءلون . .. ألم نجعل ... و أنزلنا من المعصرت ماء ثجّاجًا
توجّه به نعمت باران، می تواند انسان را به این نکته رهنمون سازد که این نعمت ها، به گزاف در اختیار انسان قرار داده نشده و هدف از آن، جز با معاد تحقق نیافتنی است. هم چنین می تواند بیانگر این باشد که حیات زمین مرده به وسیله باران، نمونه بارزی برای زنده شدن مردگان است و استبعاد معاد وجهی ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 30 - 3
3 - توجّه به مراحل پیدایش زمین و تحوّل آن به جایگاهی قابل استفاده جانداران ، مایه پی بردن انسان به قدرت خداوند و زمینه باور داشتن معاد
ءأنتم أشدّ . .. و الأرض بعد ذلک دحیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 3 - 3
3 - توجّه به انحصار الوهیت در خداوند ، زمینه ساز باور به قدرت او بر پناه دادن انسان در مشکلات
قل أعوذ . .. إل_ه الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 63 - 13
13_ قدرت خداوند ، برتر از همه قدرتهاست .
فمن ینصرنی من الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 369
8 - هود - 11 - 52 - 13
13_ هود ( ع ) مردم خویش را در صورت استغفار از گناهان ، گرایش به توحید و پرستش خدا ، به افزایش نیرو و توانشان بشارت داد .
و ی_قوم استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه . .. یزدکم قوّه إلی قوّتکم
<یزدکم> عطف بر <یرسل> و جواب برای شرط مقدر می باشد; یعنی: <إن تستغفروا . .. یزدکم; اگر استغفار کنید و ... خداوند نیروی شما را افزایش می دهد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 21 - 3
3 - نوید الهی ، به فزونی مداوم قدرت مسلمانان و دستیابی ایشان به فتوحاتی برتر از تصور آنان
و أخری لم تقدروا علیها قد أحاط اللّه بها
برداشت یاد شده در صورتی است که مراد از <لم تقدروا. ..> این باشد که شما الان قادر به پیش بینی آن نیستید; چون نه توان آن را در خود سراغ دارید و نه زمینه آن را فراهم می بینید; ولی خداوند براساس احاطه علمی خود، این هر دو را می داند و به شما نوید می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 11
11 - اقتدار و شوکت کافران ، ناچیز در برابر اقتدار شکست ناپذیر الهی
ربّنا إنّک أنت العزیز الحکیم
جمله <إنّک أنت العزیز> _ که بیانگر حصر عزت و اقتدار در خداوند است _ تعریض به قدرت های کفر دارد که درصدد مفتون و معذّب ساختن مؤمنان اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 1
1 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) ، نسبت به اجابت خواسته های کافران تکذیب گر و سازش و مسامحه با آنان ، به صرف ثروت و نیروی انسانی بسیار آنان
و لاتطع کلّ حلاّف . .. أن کان ذا مال و بنین
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که جمله <أن کان ذا مال . ..> متعلق به <لاتطع> باشد. گفتنی است در آغاز <أن> لام تعلیل در تقدیر است.
ص: 370
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 1
1 - کارساز نبودن قدرت کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، در رهایی آنان از عذاب قیامت
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 43 - 5
5 - اقتدار و شکوه تمدن های گذشته تاریخ ، بی تأثیر در پیشگیری از عذاب الهی از آنان
أکفّارکم خیر من أُول_ئکم
تعبیر <أکفّارکم خیر. ..> تعریض بدان دارد که اقوام پیشین، به رغم اقتدار مادی شان، نابود شدند و شکوه و قدرت آنان نتوانست از عذاب الهی در حق آنان، جلوگیری کند; شما (کافران) که جای خود دارید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 67 - 4
4- در لحظه های دشوار ، کارآمد نبودن قدرت های غیر الهی برملا می شود و از اسباب ظاهری قطع امید می گردد .
و إذا مسّکم . .. ضلّ من تدعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 5
5- جوامع کفرپیشه ، با تمامی امکانات و قوا ، بی دفاع در برابر کیفر الهی
و کأیّن من قریه هی أشدّ قوّه من قریتک الّتی أخرجتک أهلکن_هم فلاناصر لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 1
1 - کارساز نبودن قدرت کافران دوزخی ( اصحاب الشمال ) ، در رهایی آنان از عذاب قیامت
ص: 371
هلک عنّی سلط_نیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 9 - 3
3 - بالاترین اقتدار مادی ، در برابر اراده خداوند ، هیچ توانایی و کاربردی ندارد .
الذین من قبلهم کانوا أشدّ منهم قوّه و أثاروا الأرض . ..فما کان اللّه لیظلمهم و ل
جمله <فما کان اللّه لیظلمهم> دلالت می کند که نابودی اقوام گذشته، به دست خداوند بوده است. توصیف آن جوامع، به برتری نظامی و اقتصادی بر قریش، برای بیان این حقیقت است که تجهیزات مادی انسان ها، هر چند پیشرفته باشد، در برابر خواست خداوند، کارایی ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 5
5 - ضعف و ناکارآمدی قدرت های مادی ، در برابر انتقام و عذاب الهی
قال مترفوها . .. فانتقمنا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 2
2 - قدرت های مادی ، با تمامیِ اقتدار و شکوه ، ناتوان از مقابله با قوانین و مشیت های خداوند
فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا و مضی مثل الأوّلین
یادآوری نابودی جوامع مقتدر شرک پیشه، می تواند نشانگر این نکته باشد که قدرت ظاهری و مادی، مانع عذاب الهی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 4
4 _ اصحاب اعراف با به رخ کشیدن بی ثمری امکانات مادی و قدرت های دنیوی کافران ، آنان را ناکام خوانده و شماتت می کنند .
قالوا ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
ص: 372
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 10 - 8
8 - قدرت شگفت فرعون ، بی اثر در برابر عذاب الهی
ألم تر . .. و فرعون ذی الأوتاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 59 - 3
3 - آفرینش انسان از منی در رحم ، جلوه ای از عظمت و قدرت بی مانند خداوند
أم نحن الخ_لقون
به کارگیری ضمیر متکلم مع الغیر (نحن) در مسأله آفرینش انسان از منی در رحم، بیانگر عظمت آفرینش انسان و جلوه ای از قدرت برتر آفریننده آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 6 - 5
5_ علم همه جانبه خداوند ، پشتوانه توانایی او بر روزی رسانی به موجودات و تدبیر امور آنهاست .
و ما من دابّه فی الأرض إلاّ علی الله رزقها و یعلم مستقرها و مستودعها
هدف از بیان آگاهی خداوند به احوال موجودات ، پس از <علی الله رزقها> القای این نکته است که: روزی رسانی به موجودات و تدبیر امور آنها ، نیازمند علمی گسترده است که خداوند آن را داراست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 3،4،5،6
3 _ یک گروه بیست نفری اهل ایمان باید بر یک گروه دویست نفری اهل کفر و لشکر صد نفری مؤمنان باید بر لشکر هزار نفری اهل کفر پیروز شود .
إن یکن منکم عشرون صبرون یغلبوا مائتین و إن یکن منکم مائه یغلبوا ألفا
ص: 373
جمله های <یغلبوا مائتین> و <یغلبوا ألفا> خبری هستند. ولی مراد از آن به دلیل <الئن خفف اللّه عنکم> در آیه بعد معنایی دستوری است. زیرا تخفیف در محدوده تکالیف و دستورات مطرح است. بنابراین <یغلبوا ... > یعنی باید مقاومت کنید و پیروز شوید.
4 _ اهل ایمان موظف به پایداری در برابر لشکریان کفر تا پیروزی بر آنان ; حتی در صورت ده برابر بودن نیروی انسانی کافران
حرض المؤمنین علی القتال إن یکن منکم عشرون صبرون یغلبوا مائتین
تغییر نکردن نسبت در دو فراز یاد شده، یعنی بیست در مقابل دویست و صد در مقابل هزار، بیانگر این است که ضرورت مقاومت مخصوص بیست و دویست نفر نیست، بلکه تحقق نسبت (یک بر ده) ملاک حکم است.
5 _ پیروزی بیست مؤمن مقاوم بر دویست دشمن و صد مؤمن مقاوم بر هزار دشمن نویدی تضمین شده از جانب خداوند
إن یکن منکم عشرون صبرون یغلبوا مائتین و إن یکن منکم مائه یغلبوا ألفا
بیان دستور به پایداری و پیروزی بر دشمن در قالب جمله خبری می تواند نومیدی به تحقق آن دستور در خارج باشد. بنابراین جمله <یغلبوا>، یعنی باید پیروز شوید که خواهید شد.
6 _ مؤمنان صدر اسلام در برهه ای از عصر پیامبر ( ص ) دارای استعداد و توان پیروز شدن بر لشکری تا ده برابر نفرات ایشان
إن یکن . .. یغلبوا ألفا
چون در آیه بعد تخفیف در حکم جهاد و مقاومت را به تحقق ضعف تعلیل کرده است، معلوم می شود خداوند با توجه به توان و استعداد اهل ایمان بر آنان واجب کرده بود که در مقابل لشکری تا ده برابر خود مقاومت کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 5
5 - قدرت طلبی و زراندوزی ، دارای دیرینه ای بسیار طولانی در تاریخ بشر
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 166 - 6
6 - پیروی از قدرت های باطل در مقابل فرمان های خدا شرک است . *
و من الناس من یتخذ من دون اللّه أنداداً یحبونهم . .. إذ تبرأ الذین اتبعوا
ص: 374
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 31 - 3
3 _ قدرت و حاکمیت خداوند در قیامت تجلی می یابد.
قد خسر الذین کذبوا بلقاء اللّه حتی إذا جاءتهم الساعه بغته
مراد از <لقاء اللّه> نمی تواند ملاقات و برخورد، به معنی متعارف، باشد. لذا مراد از لقاء خداوند، ملموس شدن حاکمیت و رضایت و غضب اوست، به گونه ای که گویا آدمیان با خود خداوند ملاقات کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 2 - 7
7 _ اعلام قدرتِ بی انت های خداوند به مشرکان صدر اسلام و تذکر به بیهوده بودن مقاومت در برابر او
و اعلموا أنکم غیر معجزی اللّه
<عجز> مقابل <قدرت> و <اعجاز> (مصدر معجزین) به معنای ناتوان کردن و به زانو درآوردن است. هشدار به مشرکان نسبت به ناتوانیشان در به زانو درآوردن خدا، اعلام قدرت بی انتهای خداوند و بی نتیجه بودن مقاومت در برابر اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 21 - 1،3
1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور موعظه و زنده نگه داشتن یاد قیامت در خاطره ها و توجّه دادن انسان ها ، به قدرت خداوند
فذکّر
<ذِکْر>، حالتی است در نفس انسان که او را بر محافظت از معارفی که فرا گرفته، توانا می سازد. این کلمه با <حفظ> به یک معنا است; جز این که اصل فراگیری <حفظ> و در خاطر حاضر داشتن، <ذکر> خوانده می شود (مفردات راغب); بنابراین <ذکّر>; یعنی، متوجّه ساز و به ذهن آنان بیفکن. این واژه _ چنانچه در قاموس آمده است _ در معنای موعظه کردن نیز به کار می رود.
3 - توجّه دادن مردم به نشانه های قدرت خداوند در پدیده های جهان ، از وظایف پیامبر ( ص )
أفلاینظرون . .. فذکّر
آیات پیشین _ که درباره قیامت و نیز نشانه های قدرت خداوند در جهان است _ می رساند که مراد از <فذکّر>، لزوم تذکر دادن به همان امور است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 6
ص: 375
6 - وحشت و احساس خطر فرعون ، هامان و قارون از گسترش آیین موسی و قوت گرفتن پیروان آن حضرت
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه
از فرمان فرعون و. .. به قتل ایمان آورندگان به موسی(ع)، برداشت یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 21 - 2
2 - تأمّل در نشانه های قدرت خداوندی در پهنه هستی ، زمینه ساز پذیرش پند و اندرز های دینی است .
أفلاینظرون إلی . .. فذکّر
حرف <فاء>، فرمان به تذکّر را بر آیات پیشین _ که از نشانه های قدرت خداوند سخن گفته بود _ تفریع کرده است; یعنی، <حال که چنین است به تذکّر اقدام کن>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 22 - 7
7 - قدرت خداوند بر آفرینش انسان ها ، تنظیم توانمندی های آنان ، هدایت تکوینی و نیز میراندن و به گور افکندن آنها ، دلیل قدرت او بر زنده ساختن آنان در قیامت است .
خلقه فقدّره . ثمّ السبیل یسّره . ثمّ أماته فأقبره . ثمّ إذا شاء أنشره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 1،2،3،4،5،15
1 _ تقویت قوای نظامی و تهیه ادوات جنگی برای نبرد با دشمنان خدا ، وظیفه ای بر عهده تمامی مسلمانان
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل
2 _ مسلمانان باید برای تقویت بنیه نظامی تمام تلاش خویش را تا حد ترساندن دشمن ، به کار بندند و از هر چه در اختیار دارند دریغ نورزند .
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل
3 _ اسب های سواری در عصر بعثت ، کارآمدترین و مهمترین وسیله برای تقویت بنیه نظامی
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل
ص: 376
عطف <رباط الخیل> بر <قوه> عطف خاص بر عام است و کاربرد چنین عطفی معمولا برای رساندن اهمیت معطوف و نقش اساسیتر آن نسبت به دیگر مصادیق معطوف علیه است.
4 _ جامعه اسلامی باید به پیشرفته ترین ادوات رزمی زمان مجهز باشد .
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل
5 _ قوای نظامی جامعه اسلامی باید به گونه ای باشد که دشمنان دین را همواره به هراس افکند .
ترهبون به عدو اللّه و عدوکم
15 _ انفاق امکانات برای تقویت بنیه نظامی جامعه اسلامی ، از مصادیق انفاق < فی سبیل اللّه > است .
و أعدوا لهم ما استطعتم . .. و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 39 - 13
13- مؤمنان ، متّکی به مشیّت و نیروی الهی اند ، نه مال و فرزند .
لولا . .. قلت ما شاء اللّه لاقوّه إلاّ باللّه إن ترن أنا أقلّ منک مالاً و ولدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 25 - 4
4 - تأکید قوم ثمود بر دروغ گویی ، قدرت طلبی و خودخواهی صالح ( ع ) ، در ادعای پیامبری
بل هو کذّاب أشر
<أشر> به معنای متکبر و خودخواه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 78 - 1،2،3
1 _ فرعون و اطرافیانش ، پس از شیندن سخنان موسی ( ع ) ، او و هارون ( ع ) را به تلاش برای براندازی حکومت متهم کردند .
قال موسی . .. قالوا أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء
2 _ فرعون و اطرافیانش ، حضرت موسی ( ع ) را متهم کردند که تلاش او نه به خاطر هدایت ; بلکه برای برگرداندن آنان از سنّت و روش پدرانشان و تصاحب قدرت و حکومت بر سرزمین مصر است .
ص: 377
قالوا أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
3 _ فرعون و اطرافیانش ، حضرت موسی و هارون ( ع ) را به انحصارطلبی در قدرت متهم کردند .
و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
برداشت فوق از تقدیم خبر <تکون> بر اسمش _ که می تواند مفید حصر باشد _ استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 78 - 1،3
1 _ فرعون و اطرافیانش ، پس از شیندن سخنان موسی ( ع ) ، او و هارون ( ع ) را به تلاش برای براندازی حکومت متهم کردند .
قال موسی . .. قالوا أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء
3 _ فرعون و اطرافیانش ، حضرت موسی و هارون ( ع ) را به انحصارطلبی در قدرت متهم کردند .
و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
برداشت فوق از تقدیم خبر <تکون> بر اسمش _ که می تواند مفید حصر باشد _ استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 70 - 12
12- علم و قدرت انسان ، ناپایدار و علم و قدرت خداوند ، همیشگی است .
و منکم من یردّ إلی أرذل العمر لکی لایعلم بعد علم شیئًا إن الله علیم قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 45 - 13،14
13- خداوند ، دارای اقتدار و سلطه کامل و زوال ناپذیر ، بر هر کار و هر چیز است .
و کان اللّه علی کلّ شیء مقتدرًا
<مقتدر> و <قدیر> در باره خدای تعالی به یک معنا است (مفردات راغب).
14- پدیدار شدن حیات بر روی زمین ، جلوه ای از قدرت لایزال خداوند است .
واضرب لهم مثل الحیوه الدنیا . .. و کان اللّه علی کلّ شیء مقتدرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 62 - 4
4 - قدرت خداوند ، گسترده و بی پایان است .
ص: 378
اللّه خ_لق کلّ شیء و هو علی کلّ شیء وکیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 1 - 6
6 - قدرت خداوند ، مطلق و بی پایان است .
و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 9
9 _ لزوم پایداری صد مؤمن در برابر دویست کافر و هزار مؤمن در برابر دو هزار کافر تا تحقق پیروزی بر آنان
فإن یکن منکم مائه صابره یغلبوا مائتین و إن یکن منکم ألف یغلبوا الفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 22
22 - نشناختن قدرت خدا و پندار قدرت برای غیر او ، از عوامل شرک است .
و من الناس من یتخذ من دون اللّه أنداداً . .. أن القوه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 38 - 9،10
9- اکثریت انسان ها ، از قدرت خداوند در احیای مجدد انسان ها ناآگاهند .
بلی وعدًا علیه حقًّا و ل_کنّ أکثر الناس لایعلمون
ممکن است به قرینهء تناسب موضوع _ که انکار و اثبات معاد است _ متعلق <لایعلمون> قدرت خداوند بر احیای مجدد انسانها باشد.
10- اکثر مشرکان مکه ، از قدرت خداوند بر احیای مجدد انسان ها بی خبر بودند .
بلی وعدًا علیه حقًّا و ل_کنّ أکثر الناس لایعلمون
برداشت فوق، بر اساس این نکته است که <ال> در <الناس> عهد ذکری بوده و مراد از آن مشرکانی باشند که در آیات قبل از آنها سخن به میان آمده است.
ص: 379
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 99 - 15
15_ قدرتمندان و حاکمان نباید از مشیّت قاهره خداوند غافل شده و جریان امور را به قدرت و مکنت خویش بدانند .
ادخلوا مصر إن شاء الله ءامنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 107 - 2،3
2 _ هیچ موجودی توانایی انجام کاری در جهت خنثی کردن کار خداوند را ندارد .
إن یمسسک اللّه بضرّ فلا کاشف له إلا هو و إن یردک بخیر فلا راد لفضله
3 _ تمام قدرت ها در جهان هستی ، مقهور و مغلوب قدرت خداوند است .
إن یمسسک اللّه بضرّ فلا کاشف له إلا هو . .. یصیب به من یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 98 - 13
13- محکم ترین دژ های ساخته بشر ، در برابر اراده و قدرت الهی ، ناپایدارند .
فإذا جاء وعد ربّی جعله دکّاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 21 - 5
5- علل و اسباب عادی و مجاری طبیعی امور ، محدودکننده اراده و قدرت خداوند نیست .
قال ربّک هو علیَّ هیّن
مشکلی که برای تولد فرزندی بدون پدر متصور است، از ناحیه فقدان برخی اسباب طبیعی است، ولی خداوند حرکت بر خلاف این مسیر مأنوس را امری ساده و آسان می شمارد. پیام این قضیه همان حاکمیت خداوند بر علل و اسباب طبیعی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 69 - 2
2- خاصیت و لوازم طبیعی اشیا و فعل و انفعالات آنها ، در قلمرو اراده خداوند و قابل تغییر به قدرت او است .
قلنا ی_نار کونی بردًا و سل_مًا علی إبرهیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 42 - 2
ص: 380
2 - جهان هستی ، تنها تحت قدرت و تدبیر خداوند است .
و للّه ملک السم_وت و الأرض
لازمه فرمان روایی انحصاری خداوند بر جهان، این است که جهان، تنها تحت قدرت و تدبیر او باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 16 - 2
2 - انسان ها در چنبر قدرت مطلق خداونداند و مرگ و حیاتشان تحت مشیت او است .
إن یشاء یذهبکم و یأت بخلق جدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 51 - 10
10 - انسان ها ، مقهور اراده و قدرت خدا هستند .
و ما هم بمعجزین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 6
6- قدرت و اراده الهی ، مطلق و بدون معارض
فلا تملکون لی من اللّه شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 32 - 5
5- اراده ، قدرت و ولایت الهی ، یگانه و بدون معارض
و من لایجب داعی اللّه . .. و لیس له من دونه أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 5،6
5 - قدرت خداوند ، حاکم بر بیعت کنندگان با پیامبر ( ص )
إنّ الذین یبایعونک . .. ید اللّه فوق أیدیهم
بنابراین که <ید> کنایه از قدرت باشد، جمله <یداللّه فوق أیدیهم> پیام هشداری است به این که: ای بیعت کنندگان! از شکستن بیعت ها بپرهیزید که با قدرت خداوند، مواجه خواهید بود.
6 - قدرت و اراده خداوند ، برتر از همه قدرت ها است .
ید اللّه فوق أیدیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 20 - 8
ص: 381
8 - اراده و اقتدار خداوند ، حاکم بر اراده و اقتدار انسان ها
و کفّ أیدی الناس عنکم
تعبیر <کفّ. ..>، می رساند که اراده الهی، فائق بر قدرت و اراده مردم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 43 - 3
3 - قدرت و مشیت خداوند ، حاکم بر تمام عوامل و وسایط مؤثّر در مرگ و حیات موجودات
إنّا نحن نحیی و نمیت
خداوند از یک سو مرگ موجودات را تنها به خود نسبت می دهد و از سوی دیگر انسان شاهد دخالت عوامل متعدد طبیعی در مرگ و حیات است. جمع میان این دو مستلزم نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 40 - 5
5 - شکوه و اقتدار حکومت فرعونی ، امری ناچیز و مقهور قدرت خداوند بود .
فنبذن_هم فی الیمّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 11
11 - ثروت و قدرت ، خود به خود ، ناپسند نیست ; بلکه می توان آن را در جهت سعادت و بهروزی انسان به کار برد .
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
برداشت یاد شده با توجه به آمدن تعبیر <خسارت> درباره مال و فرزندان بسیار است; زیرا خسارت در جایی به کار می رود که توقع سودهی از آنجا می رود (مانند خسارت تاجر و کاسب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 80 - 13
13- پیامبر ( ص ) ، مأمور به دعا و نیایش به درگاه خدا ، برای کسب قدرت و توان در انجام پیروزمندانه رسالت خویش
و قل ربّ . .. و اجعل لی من لدنک سلط_نًا نصیرًا
برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <سلطان> _ آن گونه که برخی از مفسران گفته اند _ به معنای نیروی قوی و برتر باشد.
ص: 382
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 35 - 10
10 - دعا برای امور دنیوی ( مانند داشتن قدرت سیاسی و رهبری ) در صورت داشتن هدف الهی از آن ، امری پسندیده برای مردان الهی است .
و هب لی ملکًا لاینبغی لأحد من بعدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 80 - 17،18
17- رهنمود الهی به طلب قدرت و توانی سازنده و اصلاحگر نه مخرب و فسادانگیز
و اجعل لی من لدنک سلط_نًا نصیرًا
لام در <لی> لام انتفاع است و اشاره به این جهت دارد که هر قدرتی، در جهت منافع انسان نیست; بنابراین، باید خواهان قدرتی بود که تأمین کننده مصالح انسان باشد.
18- دستیازی به توانایی و طلب قدرت برای تحقق هدف های الهی ، مطلوب و خداپسندانه است .
و اجعل لی من لدنک سلط_نًا نصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 3 - 5
5 - اهل ایمان و حق جویان ، قادر به درک نمود های اقتدار و حکمت خداوند در هستی
العزیز الحکیم . إنّ فی السم_وت و الأرض لأی_ت للمؤمنین
آیات الهی در هستی، برای همه انسان ها است تا از آن نشانه ها، رو به ایمان آورده و یا در طریق ایمان استوار بمانند. با توجه به این نکته گفتنی است وصف <المؤمنین> نظر به کسانی دارد که اهل ایمان به حق و در جستوجوی آنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 42 - 6
6_ نابودی کفرپیشگان توطئه گر ، دلیل اقتدار خدا بر طرح نقشه ها و برنامه های پنهانی
ص: 383
أولم یروا . .. و قد مکر الذین من قبلهم فلله المکر جمیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 13
13- آفرینش آسمان ها و زمین ( عالم آفرینش ) ، دلیل قدرتمندی خداوند بر تحقق وعده عذاب کافران و حبط عمل نیکشان
من ورائه جهنّم . .. مثل الذین کفروا بربّهم أعم_لهم کرماد اشتدّت به الریح ... ألم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 3 - 7
7- آفرینش آسمان ها و زمین ( جهان هستی ) دلیلی بر قدرت خداوند بر محقق ساختن وعده هایش
أتی أمر الله . .. خلق السموت و الأرض بالحق تع_لی عمّا یشرکون
جمله <خلق السماوات . ..> می تواند به منزله تعلیلی برای روشن نمودن قدرت خداوند بر محقق ساختن وعده هایش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 66 - 2
2- تأمین نیاز های مادی انسان در زمین ، دلیل قدرت و کفایت خدا در حمایت همه جانبه از انسان است .
و کفی بربّک وکیلاً. ربّکم الذی یزجی لکم الفلک فی البحر لتبتغوا من فضله
از اینکه خداوند، پس از تذکر کفایت و وکالت خود، این نکته را که کشتیها را به منظور برآوردن منافع انسانها به حرکت درمی آورد، یادآوری کرده است می تواند برای بیان نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 99 - 1
1- توجه به خلقت آسمان ها و زمین ، عاملی برای پی بردن به قدرت خداوند در آفرینش دوباره انسانها
أو لم یروا أن الله . .. قادر علی أن یخلق مثلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 37 - 9
9- آفرینش انسان از خاک و نطفه و معتدل ساختن او ، دلایلی روشن بر امکان برپایی معاد و کافی در رفع استبعاد قیامت است .
و ما أظنّ الساعه قائمه . .. أکفرت بالذی خلقک من تراب
پاسخ مرد مؤمن به ثروت مند مغرور، با جمله <أکفرت بالذی. ..> حکایت از آن دارد که انکار معاد از جانب او که با جمله <و ما أظنّ...> بیان شده بود، به جهت استبعاد تجدید حیات آدمی پس از مرگ بوده است، لذا مرد مؤمن، با یادآوری قدرت خداوند و بیان سابقه خاک و نطفه بودن آدمی، به رفع این استبعاد و بیان قدرت خداوند پرداخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 48 - 8
ص: 384
8- آفرینش نخستین انسان ها به دست خداوند ، دلیل قدرت الهی بر آفرینش دوباره آنان پس از مرگ است .
لقد جئتمونا کما خلقن_کم أوّل مرّه
تشبیه حضور آدمیان در قیامت به تولدشان در دنیا، ممکن است در جهت رفع استبعاد معاد و نیز توبیخ مشرکان به جهت انکار معاد باشد; یعنی، آن خلقت نخست، آیا دلیل وافی و کافی برای پذیرش معاد و قدرت خداوند بر محقّق ساختن آن نبود؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 67 - 4
4- پدیدارساختن انسان در صحنه هستی و آوردن او از عدم به وجود ، دلیل قدرت خداوند بر احیای مجدد او و معاد
أوَلا یذکر الإنس_ن . .. و لم یک شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 44 - 17
17- میراندن انسان ها و نابود کردن جوامع و تمدن ها ، دلیل قدرت بی مانند و شکست ناپذیر خداوند است .
أنّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها أفهم الغ_لبون
زیر سؤال بردن و نفی کردن پیروزی و چیرگی کافران در برابر قدرت الهی (أفهم الغالبون)، پس از طرح مسأله مرگ و میر انسان ها به وسیله خداوند، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 7 - 8
8 - خلقت انسان و رویش انواع گیاهان از خاک بی جان ، نشانگر توانمندی خدا بر احیای مردگان در روز رستاخیز
فإنّا خلقناکم . .. و تری الأرض هامده ... و أنّ اللّه یبعث من فی القبور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 61 - 3
3 - نوسانات مستمر ساعات شب و روز ( کوتاهی و بلندی آنها ) در طول سال ، نشان از قدرت بی نهایت خداوند دارد .
ذلک بأنّ اللّه یولج الّیل فی النهار و یولج النهار فی الّیل
برداشت فوق، بر این اساس است که مراد از وارد کردن شب در روز، کاستن از مقدار شب و افزودن بر مقدار روز باشد. و نیز مراد از ایلاج روز در شب، کاستن از ساعات روز و افزودن بر ساعات شب باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 7 - 2
2 - گوناگونی نباتات ، از زمینه های مطالعه برای پی بردن به امکان معاد و قدرت خدا بر احیای مردگان
فسیأتیهم أنب_ؤا . .. یستهزءون . أَوَلم یروا إلی الأرض کم أنبتنا فیها
در این جا روی سخن با کسانی است که منکر معاد بوده و پذیرفتن آن برای آنان دشوار می نمود. آیه یاد شده برای برطرف کردن استبعاد کافران و ارائه نشانه های امکان معاد است.
ص: 385
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 9 - 10
10 - نظم حاکم بر پدیده های طبیعت ، چون حرکت باد ها ، تشکیل ابر ها و نزول باران حیات آفرین ، دلیل بر قدرت خداوند و یکتایی او
و اللّه الذی أرسل الری_ح فتثیر سحابًا . .. فأحیینا به الأرض بعد موتها کذلک النشو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 12 - 2
2 - وجود دو نوع دریا با آب های متفاوت < شیرین و گوارا > و < شور و تلخ > ، از نشانه های قدرت خداوند و یکتایی او
و ما یستوی البحران ه_ذا عذب فرات سائغ شرابه و ه_ذا ملح أُجاج
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 33 - 3
3 - پدیده حیات و احیای زمین مرده ، نشانه راستی قیامت و دلیل توانایی خداوند بر احیای مردگان است .
و ءایه لهم الأرض المیته أحیین_ها و أخرجنا منها حبًّا
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که آیه شریفه پس از طرح مسأله برانگیختن انسان ها _ که کافران آن را انکار می کردند _ آمده است. و در حقیقت، این آیه درصدد اثبات قیامت و نشان دادن جلوه ای از قدرت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 79 - 1
1 - آفرینش نخستین انسان ها ، دلیل و شاهدِ امکانِ برپایی قیامت و توانایی خدا بر احیای مجدد انسان ها
قل یحییها الذی أنشأها أوّل مرّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 19 - 6
6 - علم همه جانبه خداوند به احوال ظاهر و باطن انسان ها ، دلیل توانایی او بر حسابرسی سریع بندگان
إنّ اللّه سریع الحساب . .. یعلم خائنه الأعین و ما تخفی الصدور
برداشت یاد شده بر این اساس است که جمله <یعلم خائنه الأعین. ..> تعلیل برای جمله <إنّ اللّه سریع الحساب> باشد; یعنی، چون خداوند از تمامی حالات انسان ها آگاهی کامل دارد، اعمال بندگانش را با سرعت رسیدگی خواهد کرد و نیازی به ارائه دلیل و شهود ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 61 - 7
7 - آفرینش شب و روز برای تأمین نیاز های بشر ، جلوه ای از ربوبیت خداوند و نشانه توانایی او بر برپا کردن قیامت
ص: 386
إنّ الساعه لأتیه . .. اللّه الذی جعل لکم الّیل لتسکنوا فیه و النهار مبصرًا
آیه شریفه، درصدد اثبات و ارائه نشانه های درستی و راستی برپایی قیامت است که در دو آیه قبل، با صراحت به آن تأکید شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 81 - 2،3
2 - آفرینش دام ها و کشتی ها ، از نشانه ها و دلایل قدرت و ربوبیت بی همتای خداوند
اللّه الذی جعل لکم الأنع_م . .. و علیها و علی الفلک تحملون . و یریکم ءای_ته
از مصادیق مورد نظر آیه شریفه برای آیات الهی، دام ها و کشتی ها (موضوع بحث آیه قبل) می باشد.
3 - وجود دلایل و نشانه های متعدد و گوناگون ، بر اثبات قدرت و یکتایی خداوند در هستی
و یریکم ءای_ته فأیّ ءای_ت اللّه
برداشت یاد شده از جمع آمدن <آیات> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 21 - 10
10 - آفرینش انسان به وسیله خداوند ، دلیل قدرت او بر اعطای نطق به اعضا و جوارح آدمی
قالوا أنطقنا اللّه . .. و هو خلقکم أوّل مرّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 9 - 10
10 - قدرت نامحدود و بی کران خداوند ، دلیل توان مندی او بر احیای مردگان و برپایی قیامت
و هو یحی الموتی و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 33 - 1،4
1- نمود های آفرینش ، گواهی آشکار بر قدرت خداوند
أوَلم یروا أنّ اللّه الذی خلق السم_وت و الأرض . .. بق_در
4- آفرینش توانمندانه آسمان ها و زمین از سوی خداوند ، دلیل قدرت او بر تجدید حیات مردگان
اللّه الذی خلق . .. و لم یعی بخلقهنّ بق_در علی أن یحیی الموتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 47 - 4
4 - مطالعه بنای شگفت آسمان ، راهنمای انسان به عظمت قدرت و بی نیازی آفریدگار آن
و السّماء بنین_ها بأییْد
ص: 387
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 62 - 2
2 - آفرینش نشأه نخستین ( جهان فعلی ) ، نشانی روشن از توانایی خداوند بر آفرینش نشأه دیگر ( جهان آخرت )
و لقد علمتم النشأه الأُولی فلولا تذکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 68 - 2،3
2 - دعوت از منکران معاد ، به مطالعه در آب نوشیدنی و کیفیت قرار گرفتن آن در دسترس آنان برای پی بردن به قدرت الهی
أفرءیتم الماء الذی تشربون
خطاب در این بخش از آیات، متوجه کافران و منکران معاد است. دعوت از آنان برای مطالعه در نقش آب شرب در زندگی بشر، بدان منظور است که آنان پی به قدرت الهی ببرند و بدین وسیله از انکار رستاخیز _ که از غفلت کردن از قدرت الهی نشأت می گیرد _ دست بردارند.
3 - مطالعه در نقش آب شرب در حیات بشر ، راه را برای پذیرش قدرت الهی بر احیای مردگان در رستاخیز آسان می سازد .
أفرءیتم الماء الذی تشربون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 1 - 4،5
4 - نمود های هستی و نماد های جهان طبیعت ، خود بیانگر قدرت و حکمت آفریدگار خویش اند .
سب_ّح للّه ما فی السم_وت و ما فی الأرض و هو العزیز الحکیم
ارتباط عبارت <سبّح للّه. ..> با <و هو العزیز الحکیم> می تواند بیانگر این معنا باشد که تسبیح و تنزیه پروردگار، نشانه اتقان و بی عیب و نقص بودن ذات و افعال او است. آفرینش نیز، با این عظمت و استحکام خود نمایانگر قدرت و عزت او است.
5 - مطالعه طبیعت و نظام هستی ، زمینه خداشناسی و پی بردن به اقتدار و کاردانی آفریدگار جهان
سب_ّح للّه ما فی السم_وت و ما فی الأرض و هو العزیز الحکیم
خبر دادن خداوند از تسبیح موجودات، در حقیقت توجه دادن انسان ها به حقایق نهفته در متن طبیعت است که هر یک با زبان حال، وجود خدا و صفات کمالی او را نجوا می کنند. گوش فرادادن به این نجوا، زمینه ساز ادراک عزت و حکمت خداوندی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 18 - 6
6 - رویش نباتات در زمین و سپس خشک شدن و تبدیل شدن آنها به خاک ، نشانه قدرت خداوند بر احیای مردگان در قیامت
و اللّه أنبتکم من الأرض نباتًا . .. و یخرجکم إخراجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 40 - 2
2 - آفرینش آغازین انسان ، از نطفه و علقه به همراه ساختاری معتدل و هماهنگ ، دلیل قدرت خداوند بر برپایی قیامت و احیای مردگان
ص: 388
ألم یک نطفه من منیّ یمنی . .. فخلق فسوّی ... ألیس ذلک بق_در علی أن یحیی الموتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 12 - 4
4 - بهره مند ساختن ساکنان زمین از آسمان های محکم و استوار ، دلیل قدرت خداوند و ضرورت معاد است .
عمّ یتساءلون . .. ألم نجعل ... و بنینا فوقکم سبعًا شدادًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 27 - 2
2 - آفرینش آسمان با وجود صلابت بیشتر آن نسبت به پیکر انسان ، برهانی آشکار بر امکان معاد و قدرت خداوند بر زنده کردن دوباره انسان ها
ءأنتم أشدّ خلقًا أم السماء بنیها
<أنتم> خطاب به منکران معاد است که آیات قبل سخنان آنان را نقل کرده بود. جمله <بناها> مستأنفه و مفاد آن این است که آسمان با آن که محکم تر است، خداوند آن را ساخت; چگونه آفرینش دوباره خود را محال می پندارید؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 28 - 4
4 - برافراشتن آسمان و تعدیل آن ، دلیل قدرت خداوند بر احیای دوباره انسان ها است .
ءأنتم أشدّ . .. رفع سمکها فسوّیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 8 - 2
2 - آفرینش انسان از منی ، برهان قدرت خداوند بر معاد و تجدید حیات انسان است .
خلق من ماء . .. یخرج ... إنّه علی رجعه لقادر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 5 - 4،9
4 - اعتقاد به آفریننده بودن خداوند ، ناسازگار با پندار عجز برای او در برابر انسان
خلقنا الإنس_ن . .. أیحسب أن لن یقدر علیه أحد
9 - آفرینش نخست انسان ، دلیل قدرت خداوند بر اعاده حیات او است .
لقد خلقنا الإنس_ن . .. أیحسب أن لن یقدر علیه أحد
چنانچه در این آیه، سخن از قدرت خداوند بر معاد باشد، تعبیر <لقد خلقنا> در آیه قبل، برای رفع استبعاد معاد خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 1 - 10
ص: 389
10 - برطرف شدن تاریکی شب و شکافتن آن با طلوع صبحدم به تدبیر خداوند ، دلیل توانمندی او بر نجات انسان ها از حوادث خطرناک
قل أعوذ بربّ الفلق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 2 - 7
7 - آفریننده بودن خداوند ، دلیل توانمندی او بر دفع خطر مخلوقات خویش
من شرّ ما خلق
توصیف موجودات خطرآفرین، به این که خداوند خالق آنها است; استدلال بر امکان پذیر بودن رفع خطر آنها از سوی خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 3 - 3
3 - قدرت خداوند بر شکافتن تاریکی شب به وسیله سپیده صبح ، دلیل توانمندی او بر خنثی ساختن تهدید های پوشیده و توطئه های سرّی و شبانه دشمن
قل أعوذ بربّ الفلق . .. و من شرّ غاسق إذا وقب
آیات بعد، قرینه بر این است که مراد از خطرهای شبانه، برنامه ریزی های کاملاً محرمانه دشمن در شب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 5 - 5
5 - توانایی خداوند بر شکافتن تاریکی ها با سپیده صبح ، دلیل قدرت او بر نجات انسان از خطر حسودان
قل أعوذ بربّ الفلق . .. و من شرّ حاسد إذا حسد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 4 - 5
5 - ربوبیت و فرمان روایی خداوند بر مردم و شایستگی او برای الوهیت ، دلیل توانایی او بر ناکام گذاشتن وسوسه گران
بربّ الناس . ملک الناس . إل_ه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 6 - 8
8 - دارا بودن مقام ربوبیت ، فرمان روایی و الوهیت ، دلیل توانایی خداوند بر حفاظت مردم از خطر وسوسه های جنیان و انسان ها است .
بربّ الناس . ملک الناس . إل_ه الناس ... من الجنّه و الناس
ص: 390
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 21 - 7
7 - توجّه به شرافت جبرئیل و نیرومندی ، منزلت الهی ، فرمان روایی بی چون و چرا و امانت داری او ، زمینه ساز باور به سلامت قرآن در مرحله نزول و ابلاغ به پیامبر ( ص )
إنّه لقول رسول کریم . ذی قوّه عند ذی العرش مکین . مطاع ثَمّ أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 107 - 7،8
7 - توجه به قدرت همه جانبه خداوند و انحصار حاکمیت او بر هستی زایل کننده هر شبهه ای درباره نسخ ادیان و احکام دین است .
ما ننسخ من ءایه أو ننسها . .. ألم تعلم أن اللّه علی کل شیء قدیر. ألم تعلم أن الل
استفهام تقریری در دو جمله <ألم تعلم أن اللّه علی . ..> و <ألم تعلم أن اللّه له ...> بیانگر این است که: مخاطبان (انسانها) در ارتباط با نسخ دین و جایگزینی آن شبهه هایی داشته یا برای آنان رخ خواهد داد. خداوند، برای یافتن پاسخ شبهات، آنان رابه توجه در قدرت همه جانبه و حاکمیت مطلق خویش، سفارش کرده است.
8 - توجه به قدرت مطلق خداوند و حاکمیتش بر جهان آفرینش ، موجب باور به توان خداوند بر جایگزینی دینی بهتر یا همانند دین منسوخ
نأت بخیر منها أو مثلها ألم تعلم أن اللّه علی کل شیء قدیر. ألم تعلم أن اللّه له م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 65 - 2
2 _ یادآور شدن قدرت اختصاصی خداوند بر فرستادن انواع عذاب بر مشرکان و کافران، از وظایف تبلیغی پیامبر(ص)
قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 4 - 6
6_ توجه و باور به قدرت مطلق خدا ، زداینده هرگونه شبهه درباره معاد و برپایی قیامت
إلی الله مرجعکم و هو علی کل شیء قدیر
هدف از بیان قدرت خداوند ، پس از طرح مسأله معاد و روز قیامت ، این است که انسانها را متوجه قدرت همه جانبه خدا کند تا مبادا در تحقق یافتن قیامت _ که پذیرش آن برای نوع انسانها مشکل است _ تردید کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 391
9 - نحل - 16 - 74 - 3
3- توجه به مالکیت و قدرت مطلقه خدا و ناتوانی موجودات در برابر او ، مستلزم تشبیه نکردن او به غیر است .
و یعبدون من دون الله ما لایملک . .. فلاتضربوا لله الأمثال
عمده ترین موضوعی که از آیات قبل استفاده شد، مالکیت و قدرت مطلق الهی و نفی هرگونه مالکیت و قدرت از خدایان دروغین مشرکان است و در این آیه خداوند، نتیجه و لازمه مطلب فوق را، تمثیل نکردن خدا به غیر او دانسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 28 - 2،3
2 - اقتدار و کرامت زوال ناپذیر خداوند ، نعمتی شایان توجه برای خلق
و یبقی وجه ربّک ذو الجل_ل و الإکرام . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
با توجه به این که فنای زمینیان، فنای مطلق و ابدی نیست و آنان پس از مرگ همچنان نیازمند و وابسته به فیض خداوند می باشند، اقتدار و کرامت جاودان خدا نوید و نعمتی برای آنان است.
3 - خداوند ، خواهان توجه انسان به ناپایداری زندگی دنیایی و اقتدار و کرامت جاودان پروردگار هستی
کلّ من علیها فان . و یبقی وجه ربّک ... فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
پرسش سرزنش آمیز آیه شریفه، در مورد نعمت های انکارناپذیر، درصدد توجه دادن انسان به نعمت هایی است که در آیات پیشین مطرح شده است (از جمله ناپایداری دنیا و بقای اقتدار خداوند).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انفطار - 82 - 8 - 4
4 - توجّه به قدرت خداوند ، در صورت نگاری و ترکیب اجزای بدن انسان مانع تأثیر جاذبه های گناه در او و زمینه ساز پذیرش ربوبیت خداوند است .
ما غرّک . .. فی أیّ صوره ما شاء رکّبک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 4 - 2
2 - توجّه به قدرت خداوند بر رویاندن گیاهان و به وجود آوردن چراگاه ها ، مایه منزّه دانستن او از هر عیب و نقص و پیراستن نام او ، از هر وصف ناروا است .
سبّح اسم . .. و الذی أخرج المرعی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 5 - 7
7 - توجه به عجز انسان در برابر قدرت خداوند ، مانع انکار معاد
أیحسب أن لن یقدر علیه أحد
جمله <أهلکت مالاً لبداً> (در آیه بعد)، می تواند حاکی از آن باشد که گوینده آن، به این دلیل انفاق ها را اتلاف مال می داند که منکر پاداش پس از مرگ است. در این صورت آیه شریفه، ریشه آن پندار را می زند و می گوید: مگر انسان گمان می کند که کسی
ص: 392
قادر نیست او را حیات بخشیده و به او پاداش دهد که می گوید: انفاق هایم مایه اتلاف اموالم شد؟ آری خداوند بر اعاده او قدرتمند است; گرچه انفاق های چنین شخصی در آن روز پاداشی نخواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 2 - 4
4 - آگاهی از قدرت خداوند بر آفرینش انسان از خون لخته ، زمینه ساز توجه به او در آغاز هر کار است .
اقرأ باسم ربّک . .. خلق الإنس_ن من علق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 58 - 2
2 - توجه به کیفیت پیدایش انسان از منی در رحم ، آسان کننده مسأله پذیرش معاد و توانایی خداوند بر احیای مجدد مردگان
أفرءیتم ما تمنون
روی سخن در آیه شریفه با منکران معاد است و مفاد آن چنین می باشد: اگر شما به کیفیت پیدایش انسان از نطفه _ که در رحم می ریزید _ توجه می کردید، در قدرت و توانایی خداوند بر آفرینش مجدد انسان تردید نمی کردید و به انکار معاد نمی پرداختید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 18 - 2
2 - بررسی قوانین حاکم بر آسمان و فضای بالا ، زمینه ساز باور به قدرت خداوند بر ایجاد معاد
و إلی السماء کیف رفعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 73 - 3
3 - حکمت ایجاد درخت آتش زنه از سوی خداوند ، یاد آوری قدرت الهی ، تداعی کردن روز رستاخیز و بیرون آمدن انسان ها از قبر ها است .
نحن جعلن_ها تذکره
ضمیر <جعلناها> می تواند به <نار> و یا به <شجره> برگردد. برداشت یاد شده بر پایه احتمال دوم است; یعنی، ما آن درخت را مایه تذکار قرار دادیم تا انسان ها با دیدن آن، به یاد قدرت خداوند بیفتند و پی ببرند کسی که از چوب آتش را بیرون می آورد، قادر است که مردگان را نیز بار دیگر از گورها بیرون آورد.
ص: 393
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 19 - 2
2 - تحقیق و تدبر در علل برقرار ماندن کوه ها ، مایه توجه به قدرت خداوند بر ایجاد معاد
و إلی الجبال کیف نصبت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 5 - 2
2 - شناخت مراحل آغازین خلقت انسان ، زمینه ساز پی بردن به تحت مراقبت بودن وی و مایه شناخت قدرت خداوند بر ثبت کردار او است .
علیها حافظ . فلینظر الإنس_ن ممّ خلق
ارتباط دو آیه، با توجّه به حرف <فاء> در <فلینظر>، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 74 - 3
3 - معرفت درست در باره خدا ، زمینه ساز اعتقاد به قدرت و عزّت مطلق و نامحدود او
ما قدروا اللّه حقّ قدره إنّ اللّه لقویّ عزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 20 - 4
4 - فراخوانی به مطالعه طبیعت ، برای پی بردن به قدرت خداوند ، و در نتیجه ، رفع تردید در امکان معاد ، روش هدایتی قرآن است .
قل سیروا فی الأرض فانظروا کیف بدأ الخلق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 27 - 4
4 - ضرورت دقت در آفرینش پدیده های هستی ، برای پی بردن به قدرت مطلق خداوند
ص: 394
ءأنتم أشدّ خلقًا أم السماء بنیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 62 - 6
6 - رفع ناخوشایندی ها از انسان در پرتو دعا ، زمینه ساز اقتدار و توانمندی انسان در گستره حیات
و یکشف السوء و یجعلکم خلفاء الأرض
ذکر <یجعلکم خلفاء> بعد از <یکشف السوء> بیانگر این نکته است که اگر مشکلات همواره بر انسان هجوم آورد و خداوند آنها را از وی دور سازد، بشر زمینگیر شده و قادر به ادامه حیات نخواهد بود. پس این گره گشایی های خدا است که زمینه آسایش و رفاه انسان را در پهنه زمین فراهم می آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 9،13
9 - عبودیت و بندگی خالصانه خدا ، زمینه ساز قدرت و توانمندی انسان است .
و اذکر عبدنا داود ذاالأید
از تقدم وصف عبودیت (عبدنا) بر نیرومندی (ذاالأید) برداشت یاد شده استفاده می شود.
13 - توجه بسیار به خدا و مراجعه همیشگی به او در زندگی ، موجب قدرت و توانمندی انسان
داود ذاالأید إنّه أوّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 46 - 8
8 - آخرت اندیشی و دنیاگریزی ، موجب قدرت و توانایی و کمال بصیرت و روشن بینی است .
أُولی الأیدی و الأبص_ر . إنّا أخلصن_هم بخالصه ذکری الدار
برداشت یاد شده بر این اساس مبتنی است که جمله <إنّا أخلصناهم. ..> تعلیل برای اوصافی باشد که برای پیامبران ذکر شده است (أُولی الأیدی و الأبصار).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 7 - 2
2- روی آوردن بنی اسرائیل به نیکوکاری و احسان ، زمینه ساز بازگشت قدرت و رفاه به آنان
ثمّ رددنا لکم الکرّه . .. إن أحسنتم أحسنتم لأنفسکم و إن أسأتم فلها
ص: 395
جمله <إن أحسنتم. ..> می تواند اشاره به این باشد که اگر شما راه صلاح و خیر در پیش گیرید، نتیجه آن _ که همان قدرت، رفاه و آسایش است _ نصیب شما خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 52 - 16
16_ آبادانی و رونق اقتصادی ، زمینه ساز قدرت و نیرومندی جوامع است .
یرسل السماء علیکم مدرارًا و یزدکم قوّه إلی قوّتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 42 - 8
8_ آگاهی خداوند به عملکرد و دستاورد انسانها ، زمینه ساز اقتدار او بر خنثی کردن مکر ها و توطئه های ایشان علیه پیامبران و برنامه های الهی
فلله المکر جمیعًا یعلم ما تکسب کل نفس
جمله <یعلم . ..> به منزله تعلیلی است برای <فلله المکر جمیعاً> و اشاره به ریشه و خاستگاه این حقیقت دارد که مکرها و توطئه های کافران علیه برنامه های الهی بی اثر است و همه برنامه ها در اختیار خداوند است ; یعنی، چون خداوند از اعمال و رفتار انسانها آگاه است، مکر و نقشه های ایشان بر او مخفی نمی ماند و لذا به خوبی می تواند آنها را خنثی سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 12
12 - رجوع و توجه همواره داوود ( ع ) به خداوند در زندگی ، موجب قدرت و توانمندی او شد .
داود ذاالأید إنّه أوّاب
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <إنّه أوّاب> در مقام تعلیل برای <ذاالأید> است; یعنی، چون داوود(ع) بسیار متوجه خدا و پرمراجعه به او بود، صاحب قدرت و توانمند بود.
ص: 396
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 84 - 5
5- در دست داشتن اسباب و راه کار های علمی و عملی ، زمینه ساز قدرت و اقتدار ذوالقرنین در زمین بود .
إنّا مکّنّا له فی الأرض و ءاتینه من کلّ شیء سببًا
عطف <آتیناه> بر جمله قبل، عطف سبب بر مسبب است; یعنی، اگر <ذوالقرنین> در زمین اقتدار داشت، به جهت اسبابی بود که برای هر کار در اختیار او بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 17 - 6
6 - علم و دانش سلیمان ، زمینه ساز دستیابی او به قدرت و به خدمت گرفتن آن در مسیر اهداف الهی
و لقد ءاتینا داود و سلیم_ن علمًا. .. و أوتینا من کلّ شیء... جنوده من الجنّ و الإ
طرح علم گسترده سلیمان، پیش از بیان عظمت سپاه و قدرت برتر نظامی وی، می تواند اشاره به مطلب فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 68 - 2
2 - قوای انسان _ هرچند نیرومند باشد _ زوال پذیر و در معرض سستی است .
و من نعمّره ننکّسه فی الخلق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 14 - 6
6 - اضمحلال شکوه و شوکتِ مفسدان جاه طلب تاریخ ، شایان عبرت و درس آموزی
کیف کان ع_قبه المفسدین
ص: 397
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 9 - 2
2 - بی توجّهی به قدرت بیان و ابزار آن و غفلت از وابستگی آنها به خداوند ، شگفت آور و سرزنش بار است .
ألم نجعل له . .. و لسانًا و شفتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 44 - 6
6 - سوگند ساحران به عزت و قدرت فرعون
و قالوا بعزّه فرعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 51 - 6
6- مشرکان ، به وجود نیرویی که قادر به احیای دوباره جسد انسان باشد ، در ناباوری و تردید بودند .
قل کونوا حجاره . .. فسیقولون من یعیدنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 112 - 8،10،11
8 _ حواریون عیسیی نامطمئن به توانایی خداوند بر فرستادن مائده ای از آسمان
هل یستطیع ربک ان ینزل علینا مائده من السماء
10 _ حواریون عیسی مورد توبیخ وی به خاطر تردیدشان در توانمندی خداوند
هل یستطیع ربک . .. قال اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین
جمله <اتقوا اللّه . ..> حاکی از انتقاد و اعتراض عیسی(ع) به حواریون است ناظر به مطالبی است که از <هل یستطیع ربک ...> به دست می آید که از جمله آنها تردید در توانمندی خداوند است.
11 _ تردید در قدرت الهی ناسازگار با تقوا و ایمان
هل یستطیع ربک . .. اتقوا اللّه ان کنتم مؤمنین
ص: 398
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 15 - 6
6_ شک در امکان معاد ، شک در قدرت خداوند است .
أفعیینا بالخلق الأوّل بل هم فی لبس من خلق جدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 9 - 2
2 - بی توجّهی به قدرت بیان و ابزار آن و غفلت از وابستگی آنها به خداوند ، شگفت آور و سرزنش بار است .
ألم نجعل له . .. و لسانًا و شفتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 116 - 10
10 _ ناتوانی همه قدرت ها ، در برابر قدرت و اراده خداوند
و ما لکم من دون اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 8
8 _ ناتوانی همه قدرت ها و نیرو ها در ایمن ساختن انسان از کیفر الهی
لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 14
14 - ظالمان از قدرت خداوند غافلند .
و لو یری الذین ظلموا . .. أن القوه للّه جمیعاً
ص: 399
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 99 - 10
10- انکار معاد و نادیده گرفتن قدرت عظیم الهی در آفرینش جهان ، عملی ظالمانه است .
أو لم یروا . .. فأبی الظ_لمون إلاّ کفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 20 - 16
16 - ظهور قدرت و شکست ناپذیری خداوند برای کافران ، در جهان آخرت
و هو القویّ العزیز . .. و ما له فی الأخره من نصیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 9 - 7
7- خداوند ، در برابر توطئه های کافران علیه قرآن ، قدرت خویش را در پاسداری از آن به نمایش گذاشت و عظمت خویش را به رخ آنان کشید .
إنا نحن نزّلنا الذّکر و إنا له لح_فظون
از اینکه خداوند، برای بیان نزول قرآن از سوی خود، چند ضمیر جمع و اسم فاعل جمع می آورد، می تواند به منظور نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 9 - 3
3- ماجرای اصحاب کهف ، با توجه به قدرت و اراده خداوند ، رخدادی شگفت نیست .
أم حسبت أنّ أصح_ب الکهف . .. کانوا من ءای_تنا عجبًا
<أم> در ابتدای آیه،<أم منقطعه> است و معنای اضراب همراه با استفهام و انکار دارد، بنابراین، معنای عبارت چنین است: <آیا چنین گمان کردی که اصحاب کهف . ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 400
13 - قصص - 28 - 40 - 2
2 - ناچیز بودن حکومت های بسیار مقتدر ، در برابر عظمت قدرت خداوند
فأخذن_ه و جنوده فنبذن_هم فی الیمّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 12 - 2
2 - برپا ساختن رستاخیز و زنده کردن مردگان ، کاری بزرگ و باعظمت است ; اما در برابر عظمت قدرت خداوند ناچیز می باشد .
إنّا نحن نحی الموتی
برداشت یاد شده، از آمدن دو ضمیرِ جمعِ (إنّا و نحن) استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 12 - 2
2 - انکار توحید ربوبی و احیای مجدد انسان ها _ به رغم مشاهده عظمت آفرینش و قدرت خدا در جهان _ امری شگفت آور است .
إنّ إل_هکم لوحد . .. فاستفتهم أهم أشدّ خلقًا... بل عجبت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 4 - 2
2 - خداوند ، نه تنها توانا بر گردآوری استخوان های مردگان است ; بلکه می تواند انگشتان هر کس را به همان صورتی که در دنیا بود ، تنظیم کند .
بلی قدرین علی أن نسوّی بنانه
<بنانه> (مفرد <بنان>) در دو معنا استعمال می شود: 1_ انگشتان، 2_ سرانگشتان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شمس - 91 - 15 - 1،2
1 - برچیدن ثمودیان از زمین ، حادثه ای ناچیز در برابر قدرت خداوند و خالی از هرگونه پیامد نامطلوب
و لایخاف عقبیها
ضمیر <عقباها>، به <دَمْدَمه> و یا به <ثمود> برمی گردد. در صورت دوم مراد <عقبی هلاکتهم> خواهد بود.
2 - خداوند ، از آثار هلاکت ثمودیان پروایی نداشته و ترسی از پیامد های آن ندارد .
و لایخاف عقبیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 91 - 3
ص: 401
3- امکانات و نیروی ذوالقرنین ، بسیار زیاد و با عظمت بوده است .
قد أحطنا بما لدیه خبرًا
تعبیر موجود در آیه (احاطه خداوند بر همه آنچه در نزد ذوالقرنین وجود داشت) حاکی از عظمت امکاناتی است که در اختیار ذوالقرنین بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 178 - 12
12 - ارزش عفو در حال قدرت بر انتقام
فمن عفی له من أخیه شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 69 - 9
9_ گذشت ، بزرگواری و منزه بودن از کینه توزی و حسّ انتقام جویی به هنگام قدرت ، از خصلت های نیکوی حضرت یوسف ( ع )
فلاتبتئس بما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 92 - 5
5_ گذشت در عین قدرت بر انتقام از ویژگی های محسنان است .
فإن الله لایضیع أجر المحسنین . .. قال لاتثریب علیکم الیوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 5 - 12
12 - غفران و بخشش لغزش ها در عین عزت و قدرتمندی ، رفتاری پسندیده و شایسته
ألا هو العزیز الغفّ_ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 42 - 16
16 - گذشت از خطا ها در عین توانمندی بر انتقام و کیفر ، کاری است شایسته و خداپسندانه .
أنا أدعوکم إلی العزیز الغفّ_ر
ص: 402
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که خداوند در عین این که عزیز و شکست ناپذیر است، با گذشت و آمرزنده نیز می باشد و همه بندگان گناه کارش را به توبه فرامی خواند; در حالی که توانایی هرگونه انتقام گرفتن از آنان را دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 43 - 6
6 - عفو ، گذشت و خویشتن داری در حال توانمندی بر انتقام ، نشانگر اراده و تصمیم قوی انسان است .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلک لمن عزم الأُمور
قدرت بر انتقام از واژه <غفر> استفاده می شود; چه این که ظهور مغفرت آن است که انسان توان انتقام را داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 82 - 5
5 - ابلیس ، معتقد و معترف به عزت و قدرت پروردگار
فبعزّتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 38 - 1
1 - اعتقاد و اعتراف مشرکان ، به خالقیت یگانه خداوند و پدید آمدن جهان آفرینش ( آسمان ها ، زمین و . . . ) تنها به قدرت او
و لئن سألتهم من خلق السم_وت و الأرض لیقولنّ اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 17 - 5
5 - کشف و شناسایی ویژگی های شتر ، راهنمای فکری انسان برای اعتقاد به قدرت خداوند
أفلاینظرون إلی الإبل کیف خلقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 20 - 6
6 - اعتقاد به وجود نیرویی توانمند و پیروز در برابر اراده و قدرت خداوند در عالم ، نشانه غرور و فریب خوردگی است .
أمّن ه_ذا الذی هو جند لکم ینصرکم من دون الرحم_ن إن الک_فرون إلاّ فی غرور
ص: 403
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 12 - 12
12 - آگاه شدن بشر به قدرت و علم همه جانبه خداوند ، از حکمت های آفرینش آسمان ها و زمین
اللّه الذی خلق سبع سم_وت . .. لتعلموا أنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر و أنّ اللّه قد
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که <لام> در جمله <لتعلموا. ..> تعلیل برای عبارت <خلق سبع سماوات> است و این جمله بیانگر علت و فلسفه آفرینش آسمان ها و زمین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 5 - 4،30
4- توجه به پیدایش انسان و آفریده شدن وی از عناصری بی جان ( خاک ، نطفه ، علقه و مضغه ) ، زداینده هر گونه تردید در امکان برپایی رستاخیز و قدرت خدا بر بخشیدن حیات دو باره به مردگان
ی_أیّها الناس إن کنتم فی ریب من البعث فإنّا خلقن_کم . ..ثمّ من مضغه
30 - مطالعه در چگونگی رویش و رشد گیاهان گوناگون بر زمین های مرده ، زایل کننده هر گونه شک و تردید در امکان برپایی رستاخیز و قدرت خدا بر احیای دوباره مردگان
ی_أیّها الناس إن کنتم فی ریب من البعث . .. و تری الأرض هامده ... من کلّ زوج بهیج
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 26 - 12
12 - چیره شدن ترس بر سپاه یهود بنی قریظه ، باعث از بین رفتن توان رزمی آنان شد و به راحتی ، به دست مسلمانان مدینه ، شکست خوردند .
و قذف فی قلوبهم الرعب فریقًا تقتلون و تأسرون فریقًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 10
ص: 404
10 _ درک معارف الهی ( توحید ، معاد و . . . ) و ایمان به آنها ، عاملی اساسی در ایجاد توان فوق العاده در رزمندگان مؤمن
بأنهم قوم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 30 - 4
4 - توجه به ربوبیت الهی بر وجود انسان ، زداینده هر شگفتی درباره قدرت او
قالوا کذلک قال ربّک
آوردن وصف <ربّک>، دربردارنده نوعی استدلال بر قدرت خدا می باشد; یعنی، آن که وجود تو را پروریده، قادر است که پیرزنی نازا را نیز بارور کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 12 - 14
14 - توجه به آفرینش زمین و آسمان و مراحل آن ، عامل پی بردن انسان به قدرت و علم نامحدود خداوند
أئنّکم لتکفرون بالّذی خلق . .. ذلک تقدیر العزیز العلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 16
16 - لجاجت و عناد ، عامل استکبار و غفلت از قدرت نامحدود الهی *
فاستکبروا فی الأرض . .. و کانوا بأی_تنا یجحدون
چنانچه جمله <و کانوا بآیاتنا یجحدون> به منزله تعلیل برای استکبار و عدم توجه قوم عاد، نسبت به قدرت نامحدود خداوند باشد، مطلب یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 12
ص: 405
12 _ آب فراوان و رونق کشاورزی از شاخصه های توانمندی و قدرت اقوام و تمدنها
و أرسلنا السماء علیهم مدرارا و جعلنا الأنهر تجری من تحتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 20 - 10
10 - نقش اساسی قدرت اقتصادی ، در امنیت و اقتدار سیاسی ملت ها *
فعجّل لکم ه_ذه و کفّ أیدی الناس عنکم
در صورتی که <کفّ. ..> مترتّب بر فتح خیبر و غنایم آن (عجّل لکم ه_ذه) باشد و نتیجه آن شمرده شود; از آیه شریفه استفاده می شود که خداوند، برای امنیت بخشیدن به امت اسلامی در شرایط بحرانی، این مهم را از طریق تقویت بنیه اقتصادی ایشان، تأمین کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قریش - 106 - 1 - 1
1 - خداوند ، با نابود کردن اصحاب فیل ، قریش را بر ادامه زندگانی طبق عادت دیرینه آنان ، توانمند ساخت .
لإیل_ف قریش
این سوره با سوره قبل، ارتباطی تنگاتنگ دارد تا حدی که برخی آن دو را یک سوره شمرده و برخی دیگر جداساختن آن را از سوره فیل در نماز جایز نمی دانند. بنابراین <لایلاف> علت <جعلهم کعصف مأکول> را بیان می کند; یعنی، خداوند سپاه ابرهه را نابود ساخت تا قریش بتوانند به ایلاف خود ادامه دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 20 - 12
12 - نقش بارز صلح حدیبیه ، در کوتاه شدن دست دشمنان از ضربه زدن به مسلمانان
فعجّل لکم ه_ذه و کفّ أیدی الناس عنکم
ممکن است <ه_ذه> اشاره به صلح حدیبیه داشته باشد و <کفّ. ..> مترتب بر آن بوده و نتیجه آن به شمار آید.
ص: 406
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 14
14 - ظالمان از قدرت خداوند غافلند .
و لو یری الذین ظلموا . .. أن القوه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 7 - 3
3 - سطحی نگری کافران در مظاهر شگفت انگیز طبیعت و نادیده گرفتن قدرت الهی در آن ، مورد سرزنش خداوند
فقد کذّبوا . .. أَوَلم یرواإلی الأرض کم أنبتنا فیها
استفهام در <أَوَلم یروا. ..> برای توبیخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 30 - 1
1 - توبیخ کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر نادیده گرفتن قدرت و لطف الهی در تأمین نیاز های خلق
یس_له . .. کلّ یوم هو فی شأن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
خداوند در آیه قبل، فقر ذاتی و نیازمندی موجودات و فیاضیت و نیاز برآوری خویش را به آدمیان یادآور شده و در این آیه غافلان و کافران را مورد سرزنش قرار داده که چرا این حقیقت را در هستی نادیده می گیرند. تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان>، ظاهراً به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 34 - 1
1 - سرزنش شدن کافران و تکذیب گران جن و انس از سوی خداوند ، بر بی توجهی آنان نسبت به قدرت مطلق الهی و عجز و ناتوانی خویش
إن استطعتم . .. لاتنفذون إلاّ بسلط_ن . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل، از استفهام توبیخی در <فبأیّ. ..> مطلب بالا استفاده می شود. گفتنی است که تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 38 - 2
2 - توبیخ شدن کافران و تکذیب گران جن و انس ، به خاطر بی اعتنایی به نعمت های الهی و غفلت از قدرت قاهر او بر نظام جهان
فإذا انشقّت السّماء . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
عبارت <انشقّت السّماء. ..> نشانگر قدرت قاهر خداوند بر جهان است و از این که پس از تذکر قدرت، تکذیب گران را به محاکمه نشانده، مطلب بالا استفاده می شود. گفتنی است که تثنیه آمدن <کما> و <تکذّبان> به خاطر توجه خطاب به جن و انس می باشد.
ص: 407
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 44 - 10
10 - توجه بلقیس به هدف الهی و توحیدی سلیمان ( ع ) ، از نمایاندن امور شگفت به وی
قیل لها ادخلی الصرح . .. قال إنّه صرح... قالت ربّ إنّی ظلمت نفسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 0
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 57 - 5
5- کیفیت مبارزه و چگونگی مواضع ابراهیم ( ع ) علیه بت پرستان ، متناسب با شرایط موجود و توانایی های خود آن حضرت بود .
تاللّه لأکیدنّ أصن_مکم بعد أن تولّوا مدبرین
تصمیم ابراهیم(ع) به از بین بردن بت ها به طور مخفی و هنگامی که مردم حضور ندارند، حکایت از این دارد که او توانایی انجام چنین کاری در حضور مردم به صورت آشکار نداشت. بنابراین مبارزه آن حضرت متناسب و همسو با شرایط و مقدورات او بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 4
4 - ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( علیهم السلام ) ، انسان های برخوردار از < قدرت و توانایی > و < بصیرت و روشن بینی >
إبرهیم و إسح_ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص_ر
<أُولی الأیدی> (صاحبان دست ها) کنایه از قدرت و توانایی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 408
1 - بقره - 2 - 165 - 24
24 - قیامت ، روز ظهور و بروز قدرت مطلق خدا و آگاهی همگان به نبود قدرت برای غیر اوست .
إذ یرون العذاب أن القوه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 67 - 6
6 - ظهور و بروز قدرت مطلقه خداوند بر جهان در قیامت
و الأرض جمیعًا قبضته یوم القی_مه و السم_وت مطویّ_ت بیمینه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 77 - 8
8 - گستره قدرت الهی در جهان واپسین ، مورد باور تمامی انسان ها حتی دوزخیان
و نادوا ی_ملک لیقض علینا ربّک
از این که جهنمیان نجات خود را به دست خداوند می دیدند و فرشتگان را به شفاعت می طلبیدند، استفاده می شود که حتی دوزخیان نیز در قیامت به قدرت الهی باور دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 28 - 3
3 - ظهور حاکمیت و قدرت یگانه خداوند برای آدمیان در قیامت
و للّه ملک السم_وت و الأرض . .. و تری کلّ أمّه جاثیه ... الیوم تجزون
با توجه به آیه قبل _ که سخن از مالکیت و حاکمیت مطلق خدا به میان آورد _ به زانو نشستن امت ها در قیامت _ که در این آیه مطرح شده _ می تواند نشانگر ظهورِ قدرت و حاکمیت خداوند در آن روز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 63 - 6
6 - طبیعت و مظاهر آن ، با اذن خدا مقهور اراده بندگان خاص او است .
أن اضرب بعصاک البحر فانفلق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 409
15 - ص - 38 - 45 - 4
4 - ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( علیهم السلام ) ، انسان های برخوردار از < قدرت و توانایی > و < بصیرت و روشن بینی >
إبرهیم و إسح_ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص_ر
<أُولی الأیدی> (صاحبان دست ها) کنایه از قدرت و توانایی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 78 - 8
8 _ فرعون و اطرافیانش ، قدرت و مکنت خود را ، در دفاع از آیین نیاکانشان می دانستند .
قالوا أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 25 - 2
2 - باغداران یمنی ، خود را در بر چیدن تمامی محصولات باغ برای خود و محروم ساختن بینوایان از آن ، توانا می پنداشتند .
و غدوا علی حرد ق_درین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 13 - 3
3 - قوم نوح ، عاد ، فرعون ، ثمود ، لوط و اصحاب ایکه ( قوم شعیب ) ، اقوامی قدرتمند و بی مانند در مخالفت با رسالت فرستادگان الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمود ...أصح_ب لئیکه أُول_ئک الأحزاب
برداشت یاد شده از تعریف مسند (أُول_ئک) و مسندالیه (أحزاب) که بر حصر دلالت می کند استفاده می شود; یعنی، این اقوام حقیقتاً گروه های متشکلی بودند که اقوام دیگر در قوت و شدت مخالفت با پیامبران، مانند آنان نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 410
19 - قلم - 68 - 25 - 3
3 - غفلت و غرور باغداران یمنی ، بر اثر قدرت اقتصادی و توانایی خود
و غدوا علی حرد ق_درین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 6 - 5،6
5- تجدید توان اقتصادی و انسانی بنی اسرائیل با امداد الهی پس از اولین شکست
ثمّ رددنا لکم الکرّه علیهم و أمددن_کم بأمول و بنین
6- سلطه مجدد بنی اسرائیل بر دشمنانشان پس از اولین شکست ، متکی بر توان اقتصادی و نیروی انسانی خدادادی است .
و أمددن_کم بأمول و بنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 58 - 4
4 - سرزمین مصر در عصر فرعون ، برخوردار از تمدن و اقتصادی نیرومند
فأخرجن_هم من جنّ_ت و عیون . و کنوز و مقام کریم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 12
12 - قدرت اقتصادی و سیاسی صاحبان زر و زور در عصر نوح ( ع ) ، در خدمت کفر و شرک و علیه دعوت توحیدی آن حضرت بود .
قال نوح ربّ إنّهم عصونی و اتّبعوا من لم یزده ماله وولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 2
ص: 411
2- جوامع و تمدن های بسیاری در طول تاریخ ، با وجود قدرت و امکانات بسیار و موقعیت برتر نسبت به کافران عصر بعثت ، به هلاکت رسیده و نابود شدند .
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أحسن أث_ًثا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 4
4 - ظهور و سقوط تمدن ها و اقوام نیرومندتر از مشرکان جزیره العرب در تاریخ
و کانوا أشدّ منهم قوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 82 - 8
8 - وجود آثار تمدن های بزرگ و نشانه هایی از توانایی اقوام نیرومند و پرجمعیت گذشته ، در عصر نزول قرآن
کانوا أکثر منهم و أشدّ قوّه و ءاثارًا فی الأرض
از ظاهر توصیه خداوند به سیر در زمین و نظر افکندن بر آثار به جای مانده از پیشینیان، استفاده می شود که آن آثار تا عصر نزول قرآن باقی مانده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 126 - 7
7 _ انحصار پیروزی آفرینی به خداوند ، برخاسته از عزّت و اقتدار مطلق اوست .
و ما النّصر الّا من عند اللّه العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 128 - 6
6 _ توانایی های اهل ایمان در سرکوبی دشمنان دین ، پرتویی از قدرت الهی
لیقطع طرفاً . .. لیس لک من الامر شیء
با وجود اینکه مسلمانان، دشمن را ذلیل و اسیر کردند و سرانجام آنها را از دستیابی به اهدافشان ناامید ساختند، ولی خداوند تمامی موارد را به خویش نسبت می دهد تا بفهماند که کار آنان و تواناییهایشان، در واقع از آن خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 412
5 - انعام - 6 - 46 - 8
8 _ توانمندی بر آفرینش و اعطای قوای ادراکی و اقتدار بر سلب آن، نشانه الوهیت است.
قل أرءیتم . .. من إله غیر اللّه یأتیکم به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 4
4- امت های نیرومند هلاک شده تاریخ ، دارای سلطه بر جوامع متعدد
و کم أهلکنا . .. فنقّبوا فی البل_د
<التنقیب> (مصدر <نقّبوا>) به معنای سیر و حرکت است و در این جا کنایه از فتح بلاد و تحت سلطه درآوردن آنها می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 88 - 12
12 - آدمی ، می تواند حتی در زمان گرفتاریش به لعنت خدا ، خود رابه سوی ایمان گرایش داده و اهل ایمان گردد .
لعنهم اللّه بکفر هم فقلیلا ما یؤمنون
تفریع جمله <فقلیلا ما یؤمنون> بر <لعنهم اللّه بکفرهم> می رساند که: کفر ورزی و دور شدن از رحمت خدا، بسیاری از زمینه های ایمان را از بین می برد نه همه آنها را; یعنی، با وجود لعنت الهی انسان می تواند خود را به سوی ایمان گرایش دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 134 - 5
5 _ توان مردم بر کنتر نیروی خشم و غضب خویش
و الکاظمین الغیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 17
17 _ توانایی آدمی در توجیه نفس خویش برای ارتکاب گناه
فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 10 - 1،2
ص: 413
1 _ خداوند انسانها را برای بهره گیری از زمین و امکانات آن توانا ساخت.
و لقد مکنکم فی الأرض
2 _ توانایی انسانها بر بهره گیری از امکانات زمین نعمتی بایسته شکرگزاری است.
و لقد مکنکم فی الأرض . .. قلیلا ما تشکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 188 - 2
2 _ انسان ها در صورت مشیت الهی ، توانا بر جلب منفعت و یا دفع ضرر از خویش خواهند شد .
قل لاأملک لنفسی نفعا و لا ضرا إلا ما شاء اللّه
برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <ما> موصوله در <إلا ما شاء اللّه> تمکن بر نفع و ضرر باشد. بر این مبنا استثنا، استثنای متصل است و معنای آیه چنین می شود: من توانایی بر نفع و ضرر خویش ندارم، مگر خداوند به من توانایی بخشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 42 - 3
3- انسان ، در برابر اغواگری و سلطه طلبی ابلیس ، آزاد و مختار و توانا بر مخالفت است .
إن عبادی لیس لک علیهم سلط_ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 99 - 6
6- انسان در برابر وسوسه ها و توطئه های شیطان ، مختار و بر مخالفت با او تواناست .
إنه لیس له سلط_ن علی الذین ءامنوا و علی ربّهم یتوکّلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 100 - 2
2- انسان در برابر وسوسه ها و توطئه های شیطان ، مختار و بر مخالفت با او تواناست .
إنما سلط_نه علی الذین یتولّونه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 3 - 9
9 - انسان ها ، این ویژگی را دارند که بتوانند عقیده ای برخلاف اعتقاد درونی شان ، ابراز کنند .
فلیعلمنّ اللّه الذین صدقوا و لیعلمنّ الک_ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 54 - 3
3 - انسان ها ، توانایی دارند برخی از مقاصد خود را پنهان دارند .
ص: 414
إن تبدوا شیئًا أو تخفوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 72 - 10
10 - انسان ها ، دارای توانایی و استعدادی به مراتب فراتر از عظیم ترین موجودات طبیعی عالم اند .
إنّا عرضنا الأمانه علی السموت و . .. فأبین أن یحملنها و ... و حملها الإنس_ن
ترس آسمان ها و. .. از پذیرش امانت الهی و قبول آن از سوی انسان حکایت از توانایی و استعداد برتر انسان ها از موجودات یاد شده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 8
8 - خالق انسان ، همواره برتر و توانمندتر از انسان
أَوَلم یروا أنّ اللّه الذی خلقهم هو أشدّ منهم قوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 40 - 15
15 - انسان ، بر مهار نفس خویش از هوس های ناروا ، توانا است .
و نهی النفس عن الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 19 - 7
7 - خداوند ، در پی آفرینش انسان از نطفه ، او را توانمند و مهیّا برای رسیدن به مصلحت های خویش قرار داد .
من نطفه خلقه فقدّره
برخی از اهل لغت، ضمن بر شمردن معانی متعددی برای <تقدیر>، دقّت و تفکر در متعادل ساختن امور و مهیّا ساختن آنها را، از جمله معانی آن قرار داده اند (لسان العرب). <فاء> در <فقدّره> گویای این است که مهیّا شدن انسان برای مصالح خویش، از آثار و پیامدهای سیستم خلقت او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 55 - 1
1 - توانایی همه انسان ها ، در بهره بردن از درس ها و پند های قرآن
إنّه تذکره . فمن شاء ذکره
خداوند، به طور کلی و عام فرمود: هر کس خواست از قرآن پند گیرد و متذکر شود. از این می توان استفاده کرد که همه انسان ها،
ص: 415
توانایی چنین کاری را دارند و می توانند از قرآن پند گیرند و درس بیاموزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 63 - 15
15 - < اسحاق بن عمار و یونس قالا : سألنا اباعبداللّه ( ع ) عن قول اللّه تعالی < خذوا ما اتیناکم بقوه > أقوه فی الأبدان أوقوه فی القلب ؟ قال فیهما جمیعاً ;
اسحاق بن عمار و یونس از امام صادق(ع) درباره آیه <خذوا ما اتیناکم بقوه> سؤال کردند که: آیا مراد از <قوت> نیروی بدنی است یا قلبی؟ امام(ع فرمودند: هر دو است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 8 - 1
1 - خداوند ، بر اعاده مجدد انسان پس از مرگ او ، توانمند است .
إنّه علی رجعه لقادر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 13 - 3
3 - گفتار خداوند درباره معاد و توان او بر احیای دوباره انسان ، گفتار نهایی و فیصله دهنده تمام گفتوگو ها است .
إنّه لقول فصل
ضمیر <إنّه> چه به قرآن برگردد و چه به محتوای آیات پیشین _ که درباره قدرت خداوند بر معاد بود _ برداشت یاد شده استفاده می شود. <قول فصل>، به کلامی گفته می شود که <فصل الخطاب> باشد و به گفتوگوها خاتمه دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 5 - 5
5 - توانایی خداوند بر شکافتن تاریکی ها با سپیده صبح ، دلیل قدرت او بر نجات انسان از خطر حسودان
قل أعوذ بربّ الفلق . .. و من شرّ حاسد إذا حسد
ص: 416
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 6 - 8
8 - سوگند خداوند به سپیده دم ، شب های ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، برای تأکید بر دارا بودن توان اجرای تهدیدات خویش و نابود ساختن کافران
و الفجر . .. ألم تر کیف فعل ربّک بعاد
ممکن است مراد از سوگندها، تأکید بر قدرت خداوند بر نابود ساختن مخالفان پیامبر(ص) باشد; در این صورت جواب قسم محذوف خواهد بود. گفتنی است که جواب قسم در احتمال دیگر، آیه چهاردهم این سوره است که مراقبت شدید خداوند را مطرح کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 5 - 2
2 - شناخت مراحل آغازین خلقت انسان ، زمینه ساز پی بردن به تحت مراقبت بودن وی و مایه شناخت قدرت خداوند بر ثبت کردار او است .
علیها حافظ . فلینظر الإنس_ن ممّ خلق
ارتباط دو آیه، با توجّه به حرف <فاء> در <فلینظر>، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 5 - 5
5 - توانایی خداوند بر شکافتن تاریکی ها با سپیده صبح ، دلیل قدرت او بر نجات انسان از خطر حسودان
قل أعوذ بربّ الفلق . .. و من شرّ حاسد إذا حسد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 34 - 4
4 _ دو چیز ، معیار استحقاق معبودیت و سزاوار پرستش بودن است : < توانایی بر پدید آوردن جهان > و < قدرت بر برپا کردن
ص: 417
دوباره آن > .
قل هل من شرکائکم من یبدؤا الخلق ثم یعیده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 51 - 12
12- امکان وقوع رستاخیز و نیز وجود نیرویی قادر به انجام آن ، دو موضوع زیربنایی در اثبات معاد است .
قل کونوا حجاره . .. فسیقولون من یعیدنا قل الذی فطرکم
در آیه پیش، سؤال از امکان تبدیل شدن استخوانهای خرد شده به انسان مطرح شد و با فرض امکان آن، در این آیه، قدرتی که قادر به تحقق آن باشد مطرح گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 19 - 2
2 - تحقیق و تدبر در علل برقرار ماندن کوه ها ، مایه توجه به قدرت خداوند بر ایجاد معاد
و إلی الجبال کیف نصبت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 6 - 8
8 - سوگند خداوند به سپیده دم ، شب های ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، برای تأکید بر دارا بودن توان اجرای تهدیدات خویش و نابود ساختن کافران
و الفجر . .. ألم تر کیف فعل ربّک بعاد
ممکن است مراد از سوگندها، تأکید بر قدرت خداوند بر نابود ساختن مخالفان پیامبر(ص) باشد; در این صورت جواب قسم محذوف خواهد بود. گفتنی است که جواب قسم در احتمال دیگر، آیه چهاردهم این سوره است که مراقبت شدید خداوند را مطرح کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 10،11،12
10_ برادران یوسف ، گروهی نیرومند ، کارآمد و عهده دار رتق و فتق امور پدرشان یعقوب بودند .
و نحن عصبه إن أبانا لفی ضل_ل مبین
<عصبه> به جماعتی گفته می شود که تعداد آنان از ده نفر افزون تر باشد و با یکدیگر پیوند داشته و هم دیگر را پشتیبانی کنند.
ص: 418
لازمه این معنا نیرومند و کارآمد بودن آن گروه است. رابطه جمله <و نحن عصبه> با خطا پنداشتن محبت افزون تر یعقوب به یوسف و بنیامین، گویای این است که: برادران یوسف، نیرو و توان خویش را در جهت منافع یعقوب(ع) به کار می بردند و امور او را سامان می دادند.
11_ برادران یوسف ، به کثرت نیرو و نفرات خویش مغرور بودند .
و نحن عصبه
12_ برادران یوسف به دلیل نیرومندی و کارآمد بودنشان ، خویش را به محبت پدرشان یعقوب سزاوارتر می دیدند .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا و نحن عصبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 14 - 1،3
1_ برادران یوسف جماعتی متحد و نیرومند بودند .
و نحن عصبه
3_ فرزندان یعقوب با یادآور شدن کثرت نیرو و توان خویش ، نگرانی او ( احساس خطر حمله گرگ ها به یوسف ) را نابه جا شمردند .
أخاف . .. قالوا لئن أکله الذئب و نحن عصبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 5 - 2
2 - وجود قدرتی برتر و غالب در برابر تمام انسان ها ، حتی در اوج قدرت مندی آنان
أیحسب أن لن یقدر علیه أحد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 64 - 12
12 - بنی اسرائیل پس از دریافت تورات و عمل به محتوای آن ، به قدرت و حکومت رسیدند . *
ثم تولیتم من بعد ذلک
از معانی <تولی> ولایت پیدا کردن و حکومت یافتن است. برداشت فوق ناظر به این احتمال می باشد. گفتنی است بر این مبنا مراد از فضل خدا و رحمت او، همان اعطای تورات و توفیق عمل به احکام آن می باشد و مقصود از خسران در <لکنتم من الخاسرین> قرار گرفتن در تحت سیطره حکومتهای کفر و جور خواهد بود.
ص: 419
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 110 - 3
3 _ فرعونیان ، هراسان از قدرت یابی موسی ( ع ) و بنی اسرائیل و از دست دادن حکومت و سرزمین خویش
یرید أن یخرجکم من أرضکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 5 - 4
4- جنگاوری و توانمندی بنی اسرائیل ، در نخستین مرحله از فسادانگیزیشان
بعثنا علیکم عبادًا لنا أُولی بأس شدید
گسیل نیروهای بسیار پرتوان برای سرکوبی بنی اسرائیل، نشانگر توانمندی آنان در جنگ و مبارزه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 6 - 9
9- فزونی داشتن نیروی انسانی و نفرات رزمی بنی اسرائیل بر نفرات دشمن ، پس از نخستین شکست
و جعلن_کم أکثر نفیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 53 - 3
3 - بنی اسرائیل ، مجموعه ای نیرومند بودند و فرعون برای مقابله با آنان نیازمند قوایی گسترده بود .
فأرسل فرعون فی المدائن ح_شرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 4 - 8
8- انسان موجودی توانمند برای بیان مقاصد و نظرات خویش
فإذا هو خصیم مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 27 - 13
13 _ انسان در معرض دید شیاطین است و آنان از چشم آدمیان نهانند.
ص: 420
إنه یریکم هو و قبیله من حیث لا ترونهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 19 - 21
21- حافظه و قدرت تفکّر و تصمیم گیری اصحاب کهف و جهاز هاضمه آنان _ پس از خواب طولانی ایشان _ باز ، باقی و سالم مانده بود .
فابعثوا أحدکم بورقکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 162 - 2
2 - ناتوانی آیین شرک و بت پرستی ، در مبارزه با آیین توحید و یکتاپرستی
ما أنتم علیه بف_تنین
برداشت یاد شده از آن جا است که ناتوانی مشرکان از اغوای مردم از راه خدا، بیانگر ناتوانی آیین آنان در مبارزه با آیین توحیدی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 5 - 2،5
2 - جبرئیل ، فرشته ای بس مقتدر و نیرومند
علّمه شدید القوی
5 - جبرئیل ، دارای توانایی های بی شمار و در حد اعلا
علّمه شدیدالقوی
<القوی> جمع همراه با <ال> است و افاده عموم می کند. بنابراین <شدیدالقوی>; یعنی، کسی که در او همه توانایی ها، در حدی شدید وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 20 - 1،6
ص: 421
1 - جبرئیل ، فرشته ای نیرومند و پرقدرت
ذی قوّه
نکره بودن <قوّه>، بر عظمت آن دلالت دارد.
6 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قوله : < ذی قوّه عند ذی العرش مکین > قال : یعنی : جبرئیل . . . ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند <ذی قوّه عند ذی العرش مکین> روایت شده که مراد جبرئیل است. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 69 - 13،14،16
13 _ قوم عاد برخوردار از اندامی بزرگتر و نیرومندتر نسبت به دیگر اقوام
و زادکم فی الخلق بصطه
14 _ برخورداری قوم عاد از اندامی درشت و نیرومند ، از نعمت های بزرگ خداوند برای آنان
و اذکروا إذ . .. و زادکم فی الخلق بصطه
16 _ هود ( ع ) به منظور ایجاد زمینه رستگاری در قوم خویش آنان را به یادآوری دو نعمت بزرگ الهی ( جانشینی قوم نوح ، برخورداری از نیرویی چشمگیر ) فراخواند .
و اذکروا إذ جعلکم خلفاء من بعد قوم نوح . .. لعلکم تفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 14 - 3
3 - موسی ( ع ) برخوردار از اعتدال جسمی همراه با قوت فکری در عنفوان جوانی
و لمّا بلغ أشدّه و استوی
ظاهر این است که جمله <بلغ أشدّه> اشاره به توان فکری موسی(ع) و عبارت <و استوی> اشاره به توان جسمی او باشد. گفتنی است که <أشدّه> معادل <قوّته> و <استوی> به معنای <إعتدل> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 15 - 11
11 - موسی ( ع ) برخوردار از توان جسمی فوق العاده و دشمن شکن
فوکزه موسی فقضی علیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 422
13 - قصص - 28 - 17 - 1،2،4
1 - آگاهی یافتن موسی ( ع ) به قدرت بدنی فوق العاده خویش پس از قتل مرد قبطی
فوکزه موسی فقضی علیه . .. قال ربّ بما أنعمت علیّ
موسی(ع) وقتی دید، مرد قبطی تنها با یک ضربه مشت او از پای در آمد و جان باخت، دریافت که دارای نیروی فوق العاده ای است و خداوند او را علاوه بر دانش و حکمت، از توان جسمی دشمن شکن نیز برخوردار ساخته است. از این رو به سپاس این نعمت، با خدا پیمان بست که آن نیرو را هرگز در جهت تقویت مجرمان به کار نگیرد.
2 - توان جسمی موسی ، نعمتی عطا شده از سوی خداوند به وی
قال ربّ بما أنعمت علیّ
4 - سوگند موسی به قدرت دشمن شکن و خدادادی خویش
قال ربّ بما أنعمت علیّ
درباره <با> در <بما أنعمت> دو دیدگاه از سوی مفسران ارائه شده است برخی آن را سببیه و برخی هم قسم دانسته اند. برداشت یاد شده بر پایه احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 39 - 2،6
2 - قدرت جنیان در خدمت حکومت سلیمان و قوای سرکش آنان تحت تسلّت وی
قال عفریت من الجنّ أنا ءاتیک به
واژه <عفریت> به معنای بد ذات و شرور است که مستلزم طغیان و سرکشی است. گاهی نیز به معنای قهرمان به کار می رود. برداشت یاد شده بر پایه معنای اول است.
6 - تفاوت جنیان در قوت و ضعف
قال عفریت من الجنّ . .. و إنّی علیه لقویّ أمین
از این که تنها یکی از جنیان اعلام آمادگی کرده است، استفاده می شود که همه آنان قادر به انجام چنان کاری نبوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 12 - 19
19 - جنّیان ، موجوداتی با شعور و فهم و توانمند بر انجام کارها
و من الجنّ من یعمل بین یدیه بإذن ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 13 - 9
9 - جنّیان ، موجوداتی با شعور و توانمند بر انجام کار های بزرگ
و من الجنّ من یعمل بین یدیه . .. یعملون له ما یشاء من مح_ریب و تم_ثیل و جفان کال
ص: 423
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 6 - 2
2 - در نگاه برخی از انسان ها ، گروهی از جن توانا بر حل مشکلات بشر و پناهگاهی امن در مواقع ترس و اضطراب
و أنّه کان رجال من الإنس یعوذون برجال من الجنّ
پناه بردن به کسی و جایی، در وقتی است که انسان با مشکلی سخت و مسائلی وحشتناک و اضطراب آور روبه رو شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 8 - 2
2 - توانایی جن ، بر تماس با آسمان
و أنّا لمسنا السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 3
3_ توانایی جسمی و جنسی یوسف ( ع ) ، برای کام جویی از زلیخا
و لقد همّت به و همّ بها لولا أن رءا بره_ن ربه
قرآن، پس از بیان این که زلیخا تمام شرایط کام جویی را برای یوسف فراهم ساخته بود و موانع را برطرف کرده بود، با جمله <همّ بها لولا . ..> تنها مانع یوسف(ع) را، مشاهده برهان الهی معرفی کرد تا گمان نشود که او گرایشی به امور جنسی نداشت و از آمیزش با زنان ناتوان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 128 - 6
6 _ جنیان دارای قدرت نفوذ و سلطه بر آدمیان هستند.
یمعشر الجن قد استکثرتم من الإنس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 424
14 - سجده - 32 - 20 - 7
7 - نوعی اراده و توان محدود ، برای دوزخیان وجود دارد .
کلّما أرادوا أن یخرجوا منها أُعیدوا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 7
7 - نابودی حق ستیزان با همه نیرو و توان ، گواه قدرت قاهر خداوند است .
و کم أهلکنا . .. أشدّ ... منهم بطشًا ... هل من محیص
از ارتباط <هل من محیص> با صدر آیه، استفاده می شود که توجه به نابودی ملت های توان مند در گذشته تاریخ، خود می تواند بهترین گواه باشد بر این که ملت ها سرانجام مقهور اراده خدا و ناگزیر از آن هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 57 - 1،2
1 - کافران ، از شکست دادن و به سستی کشاندن نیروی الهی و جبهه حق _ در هر جای دنیا_ ناتوانند .
لاتحسبنّ الذین کفروا معجزین فی الأرض
در آیه شریفه، متعلق <معجزین> (این که کافران چه چیز را به ناتوانی می کشانند _ ذکر نشده است; ولی با توجه به این که کافران، همواره درصدد تضعیف جبهه حق و دین الهی اند، مقصود از آن نیروی الهی و جیهه حق است. گفتنی است ظرف <فی الأرض> می رساند که این ناتوانی در همه جای دنیا وجود دارد.
2 - ناتوانی کافران در به شکست کشاندن جبهه حق و نیروی الهی ، جای هیچ گونه شک و تردیدی ندارد .
لاتحسبنّ الذین کفروا معجزین فی الأرض
تعبیر <لاتحسبنّ> (گمان مبر) _ با آن که گمان امری غیر اختیاری است و چیزی نیست که به پرهیز از آن توصیه شود _ می رساند که جای چنین گمانی نیست و نباید کسی به خود تردید راه دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 161 - 2
2 - وانهاده شدن مشرکان و معبودهایشان به خود و ناتوانی آنان در برابر خداپرستان و حق جویان
فإنّکم و ما تعبدون
ص: 425
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - حمد - 1 - 5 - 19
19 - خداوند ، توانا بر انجام تمامی خواسته های بندگان است .
و إیاک نستعین
برداشت فوق لازمه این معناست که مراد از استعانت، استعانت در همه امور باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 20 - 6
6 - خداوند بر انجام هر کاری تواناست .
إنّ اللّه علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 23 - 12
12 - تنها خداوند ، توانا بر آوردن همانند برای قرآن است .
وادعوا شهداءکم من دون اللّه
گفته شده: من دون اللّه (غیر از خدا) به منظور تأکید بر اطلاق و عموم <شهداءکم> ایراد شده است; یعنی، هر کسی را با هر هنر و دانشی به کمک بگیرید (باز هم نمی توانید همانند قرآن بیاورید). آوردن همسان برای قرآن تنها از ناحیه خداوند امکان پذیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 72 - 4
4 - خداوند ، آگاه به اسرار انسان ها و توانا بر افشای آنهاست .
و اللّه مخرج ما کنتم تکتمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 106 - 13،14
13 - اتصاف خداوند به قدرتی فراگیر و مطلق ، امری روشن برای انسانها
ألم تعلم أن اللّه کل شیء قدیر
استفهام در جمله فوق استفهام تقریری است و این نوع استفهام در موردی به کار می رود که مخاطب مضمون جمله را پذیرفته و آن را باور دارد. از آنجا که مخاطب جمله فوق همه انسانها هستند; یعنی، <ألم تعلم أیها الأنسان>، معلوم می شود: همگان به قدرت مطلق خدا آگاه هستند.
14 - نسخ ادیان و احکامی از دین ، درخورِ دارنده قدرت مطلق است .
ما ننسخ من ءایه أو ننسها . .. ألم تعلم أن اللّه کل شیء قدیر
جمله <ألم تعلم . ..> (البته دانستی که خدا بر هر چیز تواناست) دلیل برای حقایقی است که در آیه مطرح شده است و از آنهاست نسخ کردن احکام و یا به فراموشی انداختن آنها; یعنی، چون خداوند دارای قدرت مطلق است، می تواند دینی را نسخ کند.
ص: 426
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 109 - 22،23
22 - قدرت و توانایی خداوند ، قدرتی فراگیر و همه جانبه است .
إن اللّه علی کل شیء قدیر
23 - خداوند بر اثبات حکمی و برداشتن آن در زمانی مناسب ، و نیز جایگزین کردن آن با دستوری دیگر ، تواناست .
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره إن اللّه علی کل شیء قدیر
جمله <إن اللّه . ...> را می توان با هر یک از حقایق مطرح شده در آیه ملاحظه کرد و به مناسبت آن، هدف از توجه دادن مخاطبان را به قدرت فراگیر خداوند، دریافت. دربرداشت فوق جمله <إن اللّه ...> در ارتباط با فرمان به عفو و گذشت و نسخ آن در آینده لحاظ شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 117 - 6،10
6 - خداوند ، بر پدیدآوردن هر آنچه که بخواهد و هر آنچه تقدیر کرده ، تواناست .
إذا قضی أمراً فإنما یقول له کن فیکون
10 - اقتدار خداوند بر ایجاد < هر آنچه که اراده کند > ، دلیل بر منزه بودنش از اختیار کردن فرزند و نیاز داشتن به آن است .
قالوا اتخذ اللّه ولداً سبحنه بل . .. و إذا قضی أمراً فإنما یقول له کن
برداشت فوق بر این اساس است که: جمله <و إذا قضی أمراً . ..> نیز، همانند فرازهای قبل، دلیل و برهان برای تنزیه خدا از داشتن فرزند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 137 - 6
6 - خداوند ، برای دفع شر و خنثی کردن توطئه ستیزه گران با انبیا ، کافی است .
فسیکفیکهم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 12
12 - خداوند دارای قدرت مطلق است .
إن اللّه علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 11،16
11 - تمام قدرت ها از آن خداوند است و هیچ کس و هیچ چیز غیر از او قدرتی ندارد .
أن القوه للّه جمیعاً
16 - مشرکان به هنگام مواجه شدن با عذاب الهی ، به انحصار قدرت به خدا ، پی خواهند برد .
ص: 427
و لو یری الذین ظلموا إذ یرون العذاب أن القوه للّه جمیعاً
<إذ یرون> مفعول برای <یری> است و <أن القوه . ..> با فعل مقدری جواب شرط می باشد; یعنی: <لو یری ... لعلموا أن القوه للّه جمیعاً; اگر مشرکان امروز می دیدند آن روزی را که با عذاب قیامت مواجه خواهند شد، همانا می فهمیدند که تمام قدرتها از آن خداوند است.>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 186 - 16
16 - < عن ابی عبداللّه ( ع ) فی قوله < فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی > یعلمون أنی أقدر علی أن اعطیهم ما یسئلون ;
فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی لعلهم یرشدون
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند که فرموده: <فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی> روایت شده است: ]بندگان[ بدانند من توانایی دارم که آنچه می خواهند به آنها بدهم>.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 83، ح 196; تفسیر برهان، ج 1، ص 185، ح 4.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 228 - 25
25 _ عزّت و قدرت شکست ناپذیر الهی ، پشتوانه مجازات متخلّفانِ از احکام و قوانین الهی
و المطلّقات یتربّصن . .. و لا یحل لهن ... و اللّه عزیز حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 240 - 11
11 _ خداوند ، قادر بر کیفر تخلف کنندگان از احکام الهی
و اللّه عزیز حکیم
آوردن صفت <عزیز> (به معنای قادری پیروز و شکست ناپذیر) پس از بیان احکام، تهدیدی است نسبت به متخلّفان از احکام الهی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 243 - 5
5 _ مرگ و حیات ، در قدرت خداوند
فقال لهم اللّه موتوا ثمّ احیاهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 255 - 16،26،27
16 _ شفاعت ، منافاتی با قدرت و مالکیّت مطلق الهی ندارد .
له ما فی السّموات و ما فی الارض من ذاالّذی یشفع عنده الاّ باذنه
26 _ عدم غفلت در تدبیر عالم ، مالکیت ، علم و قدرت مطلق و اذن به تأثیر اسباب و علل ، نشانه و دلیل قیّومیّت خداوند
ص: 428
الحیّ القیّوم . .. وسع کرسیّه السّموات و الارض
تمام مطالبی که پس از صفت <القیّوم> آمده است، می تواند توضیح دهنده آن صفت و نیز برهانی برای اثبات آن باشد.
27 _ نگاهداری آسمان ها و زمین ( نظام هستی ) برای خداوند ، گران و دشوار نیست .
و لا یؤدُه حفظهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 259 - 5،20،21،22،23،25
5 _ خداوند ، عزیر را میراند و پس از صد سال وی را زنده کرد تا پاسخی باشد به پرسش وی از چگونگی زنده شدن مردگان
قال انّی . .. فاماته اللّه مائه عام ثمّ بعثه
20 _ درک عزیر از چگونگی معاد و توانایی خدا بر احیای مردگان ، پس از مشاهده زنده شدن خویش و عدم فساد طعام و نوشیدنی ها و زنده شدن الاغ
قال انّی یحیی . .. قال اعلم انّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
21 _ مشاهده زنده شدنِ مردگان ، موجب شناخت قدرت مطلقِ خداوند
فلمّا تبیّن له قال اعلم انّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
22 _ میرانده شدن عزیر و زنده شدن وی پس از صد سال و سالم ماندن خوردنی و آشامیدنی او از فساد و حیات مجدد الاغش ، پرتویی از قدرت مطلق الهی
فلمّا تبیّن له قال اعلم انّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
23 _ میراندن و زنده کردن موجودات ، تنها در قلمرو قدرت مطلق الهی
فاماته اللّه مائه عام ثم بعثه . .. قال اعلم انّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
25 _ قدرت مطلق الهی
انّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 260 - 2
2 _ یادآوری ماجرای ابراهیم ( ع ) و زنده شدن مرغان ، باعث اطمینان به قدرت الهی ، بر احیای مردگان
و اذ قال ابرهیم ربّ ارنی کیف تحیی الموتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 284 - 15،16
15 _ قدرت مطلقه الهی
و اللّه علی کلّ شیء قدیر
16 _ خداوند ، قدیر است .
و اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 429
2 - آل عمران - 3 - 6 - 4
4 _ شکل گیری انسان در رَحِم ، نشانه اقتدار و حکمت خداوند است .
هو الّذی یصورکم . .. لا اله الاّ هو العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 18 - 13،14
13 _ اقتدار و حکمت الهی ، اساس قسط و عدل اوست .
قائماً بالقسط لا اله الاّ هو العزیز الحکیم
14 _ نظام عادلانه آفرینش ، نشان وحدانیّت ، اقتدار و حکمت الهی است .
قائماً بالقسط لا اله الاّ هو العزیز الحکیم
گویا جمله <لا اله الاّ هو . .. >، بیان نتیجه ای است برای <قائماً بالقسط>. یعنی نظام عادلانه دلالت می کند بر توحید، عزّت، اقتدار و حکمت خداوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 19 - 2
2 _ عدالت ، یکتایی ، اقتدار و حکمت خداوند مقتضی تسلیم شدن انسان ، تنها در برابر او
قائماً بالقسط لا اله الاّ هو العزیز الحکیم. انّ الدّین عند اللّه الاسلام
مستفاد از ارتباط آیه مورد بحث با آیه پیشین.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 26 - 3،5،6،17،19،20،21
3 _ لزوم اقرار به مالکیّت و قدرت مطلقه خدا ، و اینکه همه نیکی ها به دست اوست .
قل اللّهم مالک الملک تؤتی الملک من تشاء . .. بیدک الخیر
5 _ قدرت و سیطره مطلق بر هستی ، از آن خداست .
قل اللّهم مالک الملک
6 _ خداوند ، تنها عطاکننده قدرت ، به هر کس که اراده فرماید .
تؤتی الملک من تشاء
17 _ قدرت مطلق خداوند ، مقتضی نشأت یافتن هر خیری از جانب اوست .
بیدک الخیر انّک علی کلّ شیء قدیر
19 _ قدرت مطلق خداوند ، مقتضی نفی هر گونه شرّ از او
بیدک الخیر انّک علی کلّ شیء قدیر
20 _ قدرت مطلق خداوند ، منشأ اعطای حاکمیّت و عزّت
تؤتی الملک من تشاء . .. تعزّ من تشاء ... انّک علی کل شیء قدیر
21 _ اعطای حاکمیّت و پیروزی به انسان ها از جانب خداوند ، از قدرت مطلق او نمی کاهد .
مالک الملک . .. انّک علی کل شیء قدیر
ص: 430
از اینکه قبل از یادآوری عزّتها و قدرتهای خدادادی، مالکیّت خدا ذکر شده; و پس از آن، بر قدرت مطلق خداوند تأکید شده، برداشت فوق استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 27 - 1،3،4،5،6
1 _ نوسان در مدّت شب و روز ( تنظیم گردش ایّام ) ، از مظاهر قدرت الهی
انّک علی کل شیء قدیر. تولج الّیل فی النهار و تولج النهار فی الّیل
<تولج النهار . .. >، به معنای داخل کردن شب در روز و به عکس می باشد که بیانگر کاسته شدن از یکی و افزوده شدن به دیگری است. <تولج>، فعل مضارع است و دلالت بر استمرار این معنا دارد.
3 _ تبدیل تدریجی شب و روز ، به یکدیگر ( فاصله بین الطلوعین و غروب ) به قدرت و حکمت الهی
انّک علی کل شیء قدیر. تولج الّیل فی النهار
بنابراینکه <ولوج> به معنای تبدیل تدریجی باشد.
4 _ پدید آمدن زنده از مرده و مرده از زنده ، به دست خداوند
و تخرج الحیّ من المیّت و تخرج المیّت من الحیّ
5 _ پیدایش مستمر حیات و مرگ به دست خدا ، نشانه قدرت اوست .
تخرج الحیّ من المیّت
6 _ پیدایش جریان حیات در میان موجودات مرده و بی جان
و تخرج الحیّ من المیّت
از تقدیم <تخرج الحیّ . .. > بر <تخرج المیّت ... > استفاده می شود که ابتداءً موجودات بی جان آفریده شدند و از بستر آنها زنده ها به وجود آمدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 1
1 _ با اعتقاد به قدرت مطلقه الهی ، مجالی برای پذیرش ولایت کافران از سوی مؤمنان نمی باشد .
قل اللّهم مالک الملک . .. لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء
گویا آیه مورد بحث، نتیجه اعتقاد به مضمون آیه <قل اللّهم . .. > است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 29 - 3،4،5،11،12،14
3 _ بازگشت انسان به سوی خدایی است که از علم و قدرت مطلق برخوردار است .
و الی اللّه المصیر. قل ان تخفوا ... و اللّه علی کل شیء قدیر
از ارتباط این آیه با جمله <و الی اللّه المصیر>.
4 _ توجه به علم و قدرت مطلق الهی ، مقتضی پرهیز از قهر او *
و یحذرکم اللّه نفسه . .. قل ان تخفوا ما فی صدورکم ... یعلمه اللّه
5 _ توجه به علم الهی نسبت به آشکار و نهان و قدرت مطلق او ، مانع سوء استفاده از تقیه
ص: 431
الاّ ان تتقوا منهم تقیه . .. قل ... و اللّه علی کل شیء قدیر
11 _ خداوند بر هر چیز تواناست . ( قدرت مطلق الهی )
و اللّه علی کل شیء قدیر
12 _ ایمان به علم و قدرت الهی ، عامل احیای وجدان مذهبی
قل ان تخفوا . .. و یعلم ما فی السموات ... و اللّه علی کل شیء قدیر
14 _ قدرت مطلق الهی ، پشتوانه اجرای تهدید او نسبت به مخالفان
قل ان تخفوا ما فی صدورکم . .. و اللّه علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 30 - 1
1 _ تجلی علم و قدرت حق ، در روزی که هر کس کردار خویش را حاضر می یابد .
قل ان تخفوا . .. یعلمه اللّه ... و اللّه علی کل شیء قدیر. یوم تجد کل نفس ما عملت
بنابراینکه <یوم تجد>، ظرف برای <یعلمه اللّه> و <قدیر> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 41 - 3
3 _ ناتوانی زکریا بر تکلّم تا سه روز ، نمودی از قدرت خداوند بر تحقق مشیّت خویش
کذلک اللّه یفعل ما یشاء. قال ربّ اجعل لی ایه قال ایتک الاّ تکلّم الناس ثلثه ایام
ظهور <الاّ تکلم>، در نفی قدرت از متکلّم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 47 - 9،14
9 _ خداوند بدون اتکای به اسباب مادی و نیاز به آنها ، آنچه را بخواهد ، خلق می کند .
کذلک اللّه یخلق ما یشاء
14 _ اراده خداوند به هر چه تعلق گیرد ، چون بگوید باش ، خواهد بود .
اذا قضی امراً فانّما یقول له کن فیکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 54 - 4
4 _ توانایی و چیرگی خداوند در مکر با کافران
و مکروا و مکر اللّه و اللّه خیر الماکرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 160 - 3،4،5،13
3 _ خداوند ، تنها قدرت غالب بر جهان هستی و همه عوامل و نیرو ها در حیطه قدرت اوست .
ص: 432
ان ینصرکم اللّه . .. و ان یخذلکم فمن ذا الّذی ینصرکم من بعده
در آیه شریفه، یاری و نصرت را تنها از آن خدا می داند و چون به طور قطع، دیگر عوامل طبیعی و غیرطبیعی نیز در پیروزیها دخیل هستند، به این نتیجه می رسیم که قدرت و یاری دیگر عوامل، در احاطه خدا و به خواست اوست.
4 _ پیروزی و شکست ، تنها منوط به خواست و قدرت خداوند است .
ان ینصرکم اللّه . .. و ان یخذلکم فمن ذا الّذی ینصرکم من بعده
5 _ پوچی و ناتوانی تمام خواسته ها و قدرت ها در مقابل خواست و قدرت الهی
ان ینصرکم اللّه . .. و ان یخذلکم فمن ذا الّذی ینصرکم من بعده
13 _ توکّل بر خدا ، لازمه ایمان به قدرت مطلق خداوند است .
ان ینصرکم اللّه . .. و علی اللّه فلیتوکّل المؤمنون
با توجّه به صدر آیه، که سخن از تنها قدرت غالب و نقش تعیین کننده الهی دارد، مراد از ایمان، ایمان به این قدرت است و تفریع جمله <و علی اللّه فلیتوکّل . .. > با <فاء> بر ما قبل، ضرورت توکل را متعاقب این باور ایجاب می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 165 - 10
10 _ توانایی مطلق خداوند بر انجام هر امری
انّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 5
5 _ قدرت مطلق خداوند و آسیب ناپذیری وی از عملکرد کافران
انّ الّذین اشتروا الکفر بالایمان لن یضرّوا اللّه شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 6
6 _ کوتاه بودن مدّت حیات آدمی در دنیا و یا به درازا کشیدن آن ، در اختیار خداست .
انّما نملی لهم خیر . .. انّما نملی لهم
از اینکه <املاء> در آیه شریفه به خداوند اسناد داده شده است، برداشت فوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 189 - 4،5
4 _ خداوند ، توانمند و قادر بر هر چیز است .
و اللّه علی کلّ شیء قدیر
5 _ مالکیّت انحصاری و قدرت مطلق خداوند ، دلیل نبود گریزگاه برای مستحقان عذاب
فلا تحسبنّهم بمفازه من العذاب . .. و للّه ملک السّموات و الارض و اللّه علی کلّ ش
ص: 433
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 190 - 1،11
1 _ خلقت آسمان ها و زمین و گردش شب و روز ، دربردارنده نشانه های فراوان بر قدرت مطلق خداوند
و اللّه علی کلّ شیء قدیر. انّ فی خلق السّموات و الارض و اختلاف الّیل و النّهار ل
جمله <انّ فی . .. > می تواند بیانگر دلیلی برای قدرت مطلق الهی (و اللّه علی کل شیء قدیر) باشد که در آیه قبل مطرح شد. بنابراین مراد از <لایات>، نشانه های قدرت مطلق الهی خواهد بود.
11 _ پی بردن از آفرینش به قدرت مطلق خداوند و یکتایی او در فرمانروایی بر هستی ، دلیل بهره مند بودن آدمی از خرد ناب
انّ فی خلق السّموات . .. لایات لاولی الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 56 - 11
11 _ اِعمال قدرت خداوند ، حکیمانه است .
انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 84 - 11
11 _ تمامی امور به دست خداوند و در اختیار اوست .
عسی اللّه ان یکفّ بأس الّذین کفروا
بدون تردید بازماندن کافران از آسیب رسانی به مؤمنان دارای عللی است، ولی خداوند آن را به خویش نسبت می دهد تا برساند که امور به دست و اختیار اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 86 - 7
7 _ قدرت و تسلط خداوند بر حسابرسی و سنجش هر چیز
انّ اللّه کان علی کل شیء حسیبا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 131 - 4
4 _ مالکیت خداوند بر هستی ، دلیل توانمندی او بر رفع نیاز های انسان
یغن اللّه کلا من سعته . .. و للّه ما فی السموت و ما فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 133 - 1،2،7
1 _ خداوند ، توانا بر هلاکت تمامی انسان ها و آفرینش انسانهایی دیگر
ان یشأ یذهبکم ایها الناس و یأت باخرین و کان اللّه علی ذلک قدیراً
ص: 434
2 _ قدرت خداوند بر نابودی کافران و گنهکاران و جایگزینی مؤمنانی تقواپیشه به جای ایشان
ان اتقوا اللّه . .. ان یشأ یذهبکم ایها الناس و یأت باخرین
7 _ مالکیت مطلق خداوند ، دلیل نفوذ مشیت و قدرت وی بر هرگونه دخل و تصرف در جهان آفرینش
و للّه ما فی السموت و ما فی الأرض . .. ان یشأ یذهبکم
جمله <و لله . ..>، تعلیل برای <ان یشأ...> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 11
11 _ اعتقاد به عزت و قدرت مطلقه الهی ، مانع گرایش به عزت و اقتدار موهوم کافران
أیبتغون عندهم العزّه فإن العزّه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 149 - 6،7
6 _ خداوند ، بسیار بخشنده و تواناست .
فإنّ اللّه کان عفواً قدیراً
7 _ عفو خداوند ، در عین قدرت او بر انتقام و کیفردهی
فإنّ اللّه کان عفواً قدیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 153 - 14
14 _ عوامل طبیعی ، تحت سیطره خداوند و رام فرمان اوست .
فأخذتهم الصعقه بظلمهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 155 - 14
14 _ ناتوانی و توانمندی دل ها ، برای درک تعالیم انبیا ، در اختیار خداست .
بل طبع اللّه علیها بکفرهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 165 - 11،12
11 _ خداوند ، قاهر و غالب در احتجاج و استدلال
لئلا یکون للناس علی اللّه حجه . .. و کان اللّه عزیزاً حکیماً
از نمونه های مورد نظر برای عزت و شکست ناپذیری خداوند، همان است که در جمله <لئلا یکون . ..> بیان شد.
12 _ غلبه خداوند در احتجاج و استدلال ، برخاسته از حکمت بی پایان اوست . *
لئلا یکون للناس علی اللّه حجه . .. و کان اللّه عزیزاً حکیماً
ص: 435
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 171 - 40
40 _ توجه به قدرت و مالکیت مطلق خداوند ، زمینه ساز باور آدمی به کفایت خداوند در تدبیر هستی
له ما فی السموت و ما فی الارض و کفی باللّه وکیلا
جمله <له ما فی السموت . ..> می تواند اشاره به علت کفایت خداوند در وکالت و تدبیر هستی داشته باشد ; یعنی چون مالک و فرمانروایی مطلق است، برای وکالت و تدبیر هستی کافی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 173 - 12
12 _ تنها خداوند ، توانا بر نصرت مستکبران در قیامت
و لایجدون لهم من دون اللّه ولیاً و لانصیراً
به قرینه فراز قبل <فیعذبهم عذاباً الیماً> مراد از اینکه مستکبران تنها خداوند را یاور خویش می یابند، این است که تنها وی توانا بر یاوری آنهاست، نه اینکه خداوند ایشان را یاری خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 3 - 19
19 _ نفی هرگونه قدرت در مقابل قدرت خدا
فلاتخشوهم و اخشون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 13 - 7
7 _ تحولات و دگرگونی های دل آدمی ، به دست خداست .
و جعلنا قلوبهم قسیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 17 - 9،10،20،24،27،29،30
9 _ حیات و مرگ مسیح ( ع ) و مادرش مریم و تمامی اهل زمین ، در قبضه قدرت خداوند
قل فمن یملک من اللّه شیئاً ان اراد ان یهلک . .. و من فی الأرض جمیعاً
10 _ نفی هرگونه قدرت ، در برابر قدرت و اراده خداوند
فمن یملک من اللّه شیئاً ان اراد ان یهلک
استفهام <فمن یملک>، استفهام انکاری است. یعنی هیچکس قادر بر ایستادگی در برابر خواست خداوند نیست.
20 _ ادعای الوهیت برای مسیح ( ع ) ، نشانه ضعف شناخت مسیحیان از خدا و قدرت مطلق اوست .
الذین قالوا . .. و للّه ملک السموت
24 _ خداوند ، آنچه را بخواهد می آفریند .
ص: 436
یخلق ما یشاء
27 _ مالکیت و سلطنت مطلق خداوند بر هستی ، دلیل توانایی او بر هر نوع آفرینش ( مانند آفرینش انسان بدون واسطه پدر )
للّه ملک السموت و الارض و ما بینهما یخلق ما یشاء
بنابر اینکه <یخلق ما یشاء>، نتیجه ای باشد برای <للّه ملک السموت والارض>
29 _ خداوند ، بر هر چیزی تواناست .
و اللّه علی کل شیء قدیر
30 _ قدرت مطلق خداوند ، دلیل نفوذ مشیت او بر تمام هستی
یخلق ما یشاء و اللّه علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 19 - 13،14،15
13 _ خداوند ، قادر مطلق و توانا بر انجام هر کار
و اللّه علی کل شیء قدیر
14 _ بعثت پیامبران الهی ، پرتویی از قدرت مطلقه خداوند
قد جاءکم . .. و اللّه علی کل شیء قدیر
15 _ قدرت خداوند بر انجام وعده ها و وعید های خویش
فقد جاءکم بشیر و نذیر و اللّه علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 38 - 11،12
11 _ خداوند ، مقتدر و کاردان است .
و اللّه عزیز حکیم
12 _ خداوند ، مقتدری کاردان است .
و اللّه عزیز حکیم
بنابر اینکه <حکیم> صفت برای <عزیز> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 40 - 12،13،14،15،16،17
12 _ خداوند ، دارای قدرتی مطلق و گسترده
و اللّه علی کل شیء قدیر
13 _ خداوند ، توانایی حکیم است . *
و اللّه علی کل شیء قدیر
<قدیر> به کسی گفته می شود که بر هر کاری توانا باشد و آن را بر اساس حکمت انجام دهد. (مفردات راغب.)
14 _ عذاب و آمرزش انسان ها پرتویی از قدرت مطلق خداوند
یعذب من یشاء و یغفر لمن یشاء و اللّه علی کل شیء قدیر
ص: 437
15 _ مشیت مطلق خداوند ، برخاسته از قدرت بیکران اوست .
یعذب من یشاء و یغفر لمن یشاء و اللّه علی کل شیء قدیر
16 _ قدرت خداوند ، پشتوانه اعمال حاکمیت و جریان مشیت وی
الم تعلم إنّ اللّه له . .. و اللّه علی کل شیء قدیر
جمله <واللّه> تعلیل است برای سلطنت و نفوذ مشیت خداوند در جهان هستی. یعنی چون خداوند قدرت مطلق دارد، می تواند حاکمیت و مشیت خویش را بر جهان اعمال کند.
17 _ توجه به مالکیت مطلق خداوند و قدرت بیکران او ، بازدارنده آدمی از هرگونه اعتراض به قوانین الهی
الم تعلم إنّ اللّه له ملک السموت و الارض . .. و اللّه علی کل شیء قدیر
جمله <الم تعلم . ..> می تواند به منظور توجیه حد سرقت و برطرف ساختن هر گونه اعتراض درباره آن باشد. به این بیان که مالک تمامی هستی، به هرگونه تصرف در ملک خویش مجاز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 41 - 31
31 _ اراده همه موجودات ، حتی رسول خدا ( ص ) ، مقهور حاکمیت اراده الهی
و من یرد اللّه فتنته فلن تملک له من اللّه شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 48 - 27
27 _ قدرت خداوند بر قرار دادن انسان ها در یک شریعت و به صورت یک امت
و لو شاء اللّه لجعلکم امه وحده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 54 - 39
39 _ توان و غنای نامحدود و علم گسترده خداوند ، تضمین کننده جریان خواست ها و مشیت های او
ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء و اللّه واسع علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 64 - 2،10
2 _ ناتوانی خداوند در انفاق و بخشش روزی به موجودات ، از باور های باطل یهود
و قالت الیهود یداللّه مغلوله
جمله <ینفق کیف یشاء> می تواند قرینه باشد بر اینکه مراد از بسته بودن دست خدا و نافذ نبودن قدرت وی _ در پندار یهود _ تنها ناتوانی از اعطای روزی و انفاق به انسانهاست.
10 _ قدرت خداوند ، فراگیر و نافذ در تمامی امور هستی
بل یداه مبسوطتان
باز بودن دست، کنایه از نفوذ قدرت می باشد و تثنیه آوردن کلمه <ید> برای رساندن کمال اقتدار خداوند است.
ص: 438
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 76 - 4
4 _ کسی جز خداوند قادر بر نفع و زیان رسانی نیست .
اتعبدون من دون اللّه ما لایملک لکم ضراً و لانفعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 112 - 2
2 _ حواریون ، در صدد پی بردن به قدرت الهی ، با درخواست مائده آسمانی
هل یستطیع ربک ان ینزل علینا مائده من السماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 118 - 11
11 _ عزت و اقتدار خداوند ، دلیل امکان آمرزش مشرکان
و إن تغفر لهم فانک انت العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 120 - 4،5،6،7
4 _ قدرت خداوند ، محیط بر همه هستی
و هو علی کل شیء قدیر
5 _ قدرت مطلق و حاکمیت بر هستی ، ملاک الوهیت
للّه ملک السموت و الارض و ما فیهن و هو علی کل شیء قدیر
6 _ توجه به قدرت مطلق خداوند ، عامل آگاهی به بی همتایی او در الوهیت
و هو علی کل شیء قدیر
جمله <و هو علی کل . ..> می تواند همانند جمله <و للّه ملک ...> تعلیلی باشد بر حقایق بیان شده در آیات گذشته.
7 _ مالکیت خداوند بر آسمان ها و زمین و توانایی مطلق وی ، ضامن اعطای بهشت جاودانه به صادقان
ینفع الصدقین صدقهم لهم جنت . .. و ما فیهن و هو علی کل شیء قدیر
بیان مالکیت خداوند بر هستی و توانایی مطلق او پس از وعده بهشتی جاویدان به صدق پیشگان، می تواند اشاره به این باشد که تحقق بخشیدن به این وعده هرگز از توان خداوند خارج نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 3 - 12
12 _ عن أبی جعفر (اظنه محمّد بن نعمان) قال: سألت ابا عبداللّه(ع) عن قول اللّه عز و جل <و هو اللّه فی السموات و فی الأرض> قال: کذلک هو فی کل مکان . .. محیط بما خلق عملا و قدره و احاطه و سلطاناً و ملکاً ... .
ابوجعفر (احتمالا همان محمّد بن نعمان است) گوید: از امام صادق(ع) درباره این جمله از آیه <و هو اللّه . .. > سؤال کردم، امام
ص: 439
فرمود: یعنی او به تمامی مخلوقات خویش از نظر علم، قدرت، سلطه و حاکمیت احاطه دارد ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 14 - 10
10 _ ایجاد و استمرار بقای موجودات به دست خداوند است.
فاطر السموت و الأرض و هو یطعم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 17 - 1،2،3،6،7،10،11
1 _ اگر خداوند آسیبی به پیامبر(ص) برساند، هیچ موجودی توان برطرف ساختن آن را ندارد.
و إن یمسسک اللّه بضر . .. فهو علی کل شیء قدیر
2 _ هیچ موجودی توان جلوگیری از خیری را که خداوند به پیامبر(ص) برساند، ندارد.
و إن یمسسک اللّه بخیر
3 _ هیچ موجودی توان دفع آسیب و یا خیری را که از ناحیه خدا باشد، ندارد.
و إن یمسسک اللّه بضر فلا کاشف له إلا هو و إن یمسسک بخیر
6 _ اقتدار بر رساندن هر گونه خیر و شر، از شؤون ولایت الهی است.
أغیر اللّه أتخذ ولیا . .. و إن یمسسک اللّه بضر ... فهو علی کل شیء قدیر
7 _ توجه به اقتدار بی مانع خداوند بر رساندن نفع و ضرر، زمینه ساز اعتقاد به توحید و پرهیز از شرک
و لا تکونن من المشرکین . .. و إن یمسسک اللّه بضر ... فهو علی کل شیء قدیر
10 _ خداوند، قادر مطلق و توانمند بر هر کار است.
فهو علی کل شیء قدیر
11 _ هیچ مانعی در برابر جریان قدرت مطلقه الهی وجود ندارد.
و إن یمسسک اللّه بضر فلا کاشف له إلا هو . .. فهو علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 18 - 1،2
1 _ آدمیان، مقهور در برابر اقتدار یگانه خداوند هستند.
و هو القاهر فوق عباده
2 _ قدرت بدون رقیب خداوند در رساندن خیر و شر به آدمی، نشانه اقتدار و غلبه او بر تمامی بندگان
و إن یمسسک اللّه بضر . .. و هو القاهر فوق عباده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 35 - 9
9 _ خداوند قادر به هدایت همه مردم به اسلام و ایمان است.
و لو شاء اللّه لجمعهم علی الهدی
ص: 440
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 37 - 5،6،7،11
5 _ تقاضای معجزات ویژه و دلخواه، برخاسته از نادانی است.
و لکن أکثرهم لایعلمون
نفی علم از درخواست کنندگان معجزات ویژه بیانگر این است که نادانی زمینه پیدایش این نوع تقاضاهاست.
6 _ ناآگاهی اغلب مشرکان از قدرت خداوند بر فرستادن هرگونه معجزه و نشانه
إن اللّه قادر علی أن ینزل ءایه و لکن أکثرهم لایعلمون
مفعول <لایعلمون>، به قرینه فراز قبل آن، قدرت الهی است، یعنی: <لایعلمون أن اللّه قادر . ..>
7 _ معدودی از مشرکان می دانستند که خداوند توان آوردن معجزه درخواستی آنان را دارد.
و لکن أکثرهم لایعلمون
11 _ برخی از مشرکان، علی رغم آگاهی به قدرت خداوند بر نزول هر معجزه و فلسفه نازل نشدن آن، خواهان نزول معجزات ویژه خود بودند.
و قالوا لولا نزل . .. إن اللّه قادر ... و لکن أکثرهم لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 46 - 3،5
3 _ توانایی خداوند بر گرفتن قوه شنوایی و بینایی و از کار انداختن قوه درک انسان
إن أخذ اللّه سمعکم و أبصرکم و ختم علی قلوبکم
5 _ اگر خداوند نعمت بینایی، شنوایی و ادراکی انسان را سلب کند، معبودهای باطل قدرت بازگرداندن آنها را ندارند.
إن أخذ اللّه سمعکم . .. من إله غیر اللّه یأتیکم به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 65 - 1،3،6،7
1 _ فقط خداوند توانا بر فرستادن و مسلط کردن عذابهای گوناگون بر مشرکان است.
قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا
3 _ خداوند توانمند بر فرستادن عذاب از بالا (آسمان) و از زیر پاها (زمین) بر مشرکان است.
قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا من فوقکم أو من تحت أرجلکم
6 _ خداوند در عین قدرت بر فرستادن انواع عذاب بر مشرکان و کافران، به آنان مهلت می دهد.
قل هو القادر علی أن یبعث علیکم
چون در آیات گذشته سخن از نزول عذاب و درخواست مشرکان در این زمینه بود، این آیه با بیان قدرت خداوند بر عذاب به طور ضمنی دلالت بر مهلت دادن به مشرکان دارد.
7 _ خداوند در عین قدرت بر عذاب و نابودی مشرکان، آنان را از مهلکه ها نجات می دهد.
قل الله ینجیکم ممنها و من کل کرب . .. قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا
ص: 441
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 71 - 5
5 _ خداوند یگانه، توانا بر رساندن نفع و ضرر به آدمیان، شایسته پرستش است.
قل أندعوا من دون الله ما لا ینفعنا و لا یضرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 95 - 6
6 _ قدرت خداوند بر رویاندن گیاه زنده از دل دانه و هسته مرده، نمودی از قدرت او بر زنده ساختن آدمی پس از مرگ است.
لقد جئتمونا فردی کما خلقنکم أول مره . .. إن الله فالق ... مخرج المیت من الحی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 99 - 18
18 _ جریان امور طبیعت و اداره آن در حیطه قدرت و قلمرو اراده خداوند است.
و هو الذی . .. فأخرجنا ... نخرج
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 133 - 8،9،16
8 _ اگر خداوند بخواهد مردم ستمگر و کافر را نابود می کند و نسلهای دیگری را جانشین آنان می سازد.
إن یشأ یذهبکم و یستخلف من بعدکم ما یشاء
9 _ اگر خداوند بخواهد نسلی از آدمیان را قبل از موعد طبیعی خود نابود می سازد و نسلهای دیگری را جایگزین آن می کند.
إن یشأ یذهبکم و یستخلف من بعدکم ما یشاء
چون آمد و شد نسلها امری عادی و طبیعی است، جمله <إن یشأ . ..> باید بیان امری خلاف عادت و سیر طبیعی باشد. از موارد محتمل آن است که نسلی قبل از درنگ عادی خود از صحنه تاریخ حذف و نابود گردد.
16 _ اگر خداوند بخواهد با هلاک کردن آدمیان موجوداتی دیگر را جایگزین آنان خواهد کرد.
إن یشأ یذهبکم و یستخلف من بعدکم ما یشاء
فعل <یذهبکم> خطاب به همه آدمیان است و جمله <ما یشاء> (آنچه بخواهد)، عمومیت دارد و منحصر به انسان نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 149 - 6
6 _ اگر مشیت خداوند اجبار انسان بر هدایت بود، همگان را، بی استثنا، هدایت می کرد.
فلو شاء لهدیکم أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 1 - 1
1 _ عن الصادق(ع): . .. و <المص> فمعناه: أنا الله المقتدر الصادق ... .
ص: 442
از امام صادق(ع) روایت شده است: . .. <المص> یعنی، من خدای توانمند راستگو هستم ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 37 - 19
19 _ تنها خداوند، توانا به یاری انسان به هنگام مرگ است.
أین ما کنتم تدعون من دون الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 57 - 12،13
12 _ مطالعه عوامل طبیعی در حیاتبخشی به گیاهان ، موجب پذیرش معاد و پی بردن به قدرت خداوند است .
هو الذی یرسل الریح . .. فاخرجنا به من کل الثمرت کذلک نخرج الموتی
13 _ پی بردن انسان ها به قدرت خداوند و توجه همواره به آن ، از اهداف آفرینش نیرو های طبیعی در هستی است .
هو الذی یرسل الریح . .. لعلکم تذکرون
در برداشت فوق <لعلکم . .. > غایت برای <یرسل الریح> و جمله های پس از آن گرفته شده است. یعنی از اهداف آفرینش این اسباب و مسببات تذکر یافتن انسانهاست. قابل ذکر است که <تذکر> به معنای دریافتن و پیوسته در ذهن داشتن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 100 - 2
2 _ ابتلای کفرپیشگان تاریخ به کیفر های الهی ، بیانگر توانایی خداوند به گرفتارسازی گنهکاران موجود به عقوبت گناهانشان است .
أو لم یهد للذین یرثون . .. أن لو نشاء أصبنهم بذنوبهم
فاعل <یهد> ضمیری است که به داستان و سرنوشت اقوام پیشین برمی گردد و <أن لو نشاء . .. > مفعول آن می باشد. قابل ذکر است که <الذین یرثون> نیز مفعول به واسطه <یهد> است. و چون <یهد> به حرف لام متعدی شده، معنای تبیین در آن تضمین شده است. بنابراین جمله <او لم یهد ... > یعنی آیا سرگذشت پیشینیان برای وارثانشان این حقیقت را روشن نکرده است که اگر مشیت ما اقتضا کند آنان را به سبب گناهانشان عقوبت می کنیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 135 - 3
3 _ برطرف کردن عذاب های نازل شده از سوی خدا ، تنها در حیطه قدرت وی در اختیار اوست .
فلما کشفنا عنهم الرجز
چون اسناد برطرف ساختن عذاب به خداوند (فلما کشفنا)، در مقابل سخن فرعوینان است که برطرف ساختن عذاب را از موسی خواستند (لئن کشفت) به این حقیقت اشاره دارد که برطرف ساختن عذابهای نازل شده تنها در اختیار خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 158 - 13،14
ص: 443
13 _ حیات و مرگ همگان به دست خدا و در اختیار اوست .
یحی و یمیت
14 _ حاکمیت مطلق خداوند بر هستی ، دلیل اقتدار او بر زنده کردن موجودات و میراندن آنهاست .
الذی له ملک السموت و الأرض . .. یحی و یمیت
بیان حاکمیت انحصاری خدا بر هستی و سپس توصیف او به حیات بخشی و مرگ آفرینی می تواند اشاره به این معنا داشته باشد که چون امور هستی در اختیار اوست، مرگ و حیات موجودات نیز به دست او خواهد بود. بنابراین <له ملک ... > می تواند استدلال برای <یحی و یمیت> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 160 - 25
25 _ طبیعت و جهان هستی در اختیار خدا و تحولات آن به دست اوست .
فانبجست منه . .. ظلّلنا علیهم الغمم و أنزلنا علیهم المن و السلوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 191 - 5
5 _ تنها خداوند شایسته پرستش و توانا بر تدبیر امور انسانهاست .
هو الذی خلقکم . .. أیشرکون ما لایخلق شیئا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 197 - 7
7 _ تنها خداوند توانا بر یاری بندگان و دفاع از خویشتن است .
و الذین تدعون من دونه لایستطیعون نصرکم و لا أنفسهم ینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 9
9 _ توان نیرو های شرک و کفر هر چند فراوان باشند ، در برابر خدا پوچ و بی اثرند .
و لن تغنی عنکم فئتکم شیئا و لو کثرت و أن اللّه مع المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 41 - 16،19
16 _ تمایز حق از باطل با امداد های ویژه خداوند در جنگ بدر نمودی از قدرت مطلقه او
یوم الفرقان یوم التقی الجمعان و اللّه علی کل شیء قدیر
برداشت فوق بر این مبناست که جمله <و اللّه . .. > ناظر به <یوم الفرقان> بودنِ جنگ بدر باشد.
19 _ رفع نیاز های جامعه ایمانی از سوی خود مسلمانان ، منشأ تشریع خمس ، نه ناتوانی خداوند بر تأمین آن نیازها
و اعلموا أنما غنمتم من شیء . .. و اللّه علی کل شیء قدیر
ص: 444
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 49 - 12
12 _ قدرت و غلبه خداوند با حکمت و کاردانی است .
فإن اللّه عزیز حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 8
8 _ خداوند ، نیرومند و دارای عقاب شدید است .
إن اللّه قوی شدید العقاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 59 - 2،4،7
2 _ کافران هرگز قادر نخواهند بود خداوند را ناتوان ساخته و مانع تحقق اراده وی شوند .
إنهم لایعجزون
برداشت فوق بر این اساس است که مفعول محذوف از <لایعجزون>، اللّه باشد. اعجاز (مصدر یعجزون) به معنای ناتوان ساختن است.
4 _ کافران همواره مقهور خداوند هستند .
و لایحسبن الذین کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
7 _ خداوند ، مقتدری شکست ناپذیر
کفروا سبقوا إنهم لایعجزون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 63 - 11
11 _ انسان ها و قلب های ایشان در اختیار خداوند است .
و ألف بین قلوبهم . .. و لکن اللّه ألف بینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 3 - 10،12
10 _ اعلام قدرت بی انت های خداوند به عموم مشرکان صدر اسلام و هشدار به بی نتیجه بودن مقاومت در برابر او
و إن تولیتم فاعلموا أنکم غیر معجزی اللّه
12 _ قدرت خدا ، بی رقیب و غالب بر همه قدرتهاست .
فاعلموا أنکم غیر معجزی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 445
7 - توبه - 9 - 39 - 6،8،9
6 _ قدرت نامحدود خداوند ، دلیل توانایی او بر عذاب مردم و جایگزین کردن امتی به جای امتی دیگر
یعذبکم عذاباً ألیماً و یستبدل قوماً غیرکم . .. و اللّه علی کل شیء قدیر
8 _ قدرت نامحدود خداوند ، نشان بی نیازی او از جهاد مؤمنان و آسیب ناپذیری او ، از تخلف آنان
إلا تنفروا . .. و لا تضروه شیئاً و اللّه علی کل شیء قدیر
9 _ سنت خداوند بر تعیین سرنوشت انسان ها در پرتو عملکرد خودشان ، با وجود قدرت او بر تعیین قطعی همه امور
إلا تنفروا یعذبکم . .. و لا تضروه شیئاً و اللّه علی کل شیء قدیر
خداوند، از یک سو مؤمنان را به جهاد بر می انگیزد و از سوی دیگر بی نیازی خود را از عملکرد آنان اظهار می کند و این نشان دهنده سنت او بر نقش دادن به انسان در تعیین سرنوشت خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 116 - 10
10 _ ناتوانی همه قدرت ها ، در برابر قدرت و اراده خداوند
و ما لکم من دون اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 118 - 8
8 _ ناتوانی همه قدرت ها و نیرو ها در ایمن ساختن انسان از کیفر الهی
لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 129 - 11
11 _ خداوند ، دارای قدرتی بی چون و چرا و حاکمیتی بی بدیل ، بر مجموعه هستی
هو رب العرش العظیم
لزوم اتکا داشتن بر خدا _ به دلیل ربوبیت او _ نشانگر این است که حکم و اراده اش، همواره بر کل هستی نافذ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 4 - 9
9 _ توانایی خدا بر پدید آوردن جهان و انسان ، نشانه توانمندی او بر ایجاد رستاخیز است .
إنه یبدؤا الخلق ثم یعیده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 34 - 8
8 _ قدرت پدید آوردن جهان و تواناییِ برپا کردن جهان آخرت ، در انحصار خداوند است .
قل هل من شرکائکم . .. قل اللّه یبدؤا الخلق ثم یعیده
ص: 446
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 35 - 4
4 _ قدرت بر هدایت و رهبری به سوی حق ، در انحصار خداوند است .
قل هل من شرکائکم . .. قل اللّه یهدی للحق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 107 - 4،5
4 _ خداوند ، هرگاه کسی را به رنج و مصیبتی گرفتار فرماید ، هیچ موجودی توانایی دفع آن را ندارد .
إن یمسسک اللّه بضرّ فلا کاشف له إلا هو
5 _ خداوند ، هرگاه خیر کسی را بخواهد ، هیچ موجودی توانایی سلب آن خیر را از وی نخواهد داشت .
و إن یردک بخیر فلا راد لفضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 4 - 4،7
4_ خداوند ، بر تحقق دادن هر امری تواناست .
و هو علی کل شیء قدیر
7_ خداوند ، بر اعطای معیشت نیکو به موحدان و عذاب کردن مشرکان و پرستشگران غیر او تواناست .
یمتعکم مت_عًا حسنًا . .. و إن تولّوا فإنی أخاف علیکم عذاب یوم کبیر ... و هو علی
در بر داشت فوق، جمله <و هو علی . ..> در ارتباط با <یمتعکم> و <أخاف علیکم عذاب یوم کبیر> معنا شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 107 - 9
9_ خداوند هر آنچه را بخواهد ، انجام می دهد .
إن ربک فعال لما یرید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 21 - 21،24
21_ خداوند ، بر انجام مشیّت ها و خواستهایش تواناست .
والله غالب علی أمره
ضمیر در <أمره> به <الله> باز می گردد و مراد از امر خدا ، کارهایی است که اراده و مشیت خداوند به تحقق آنها ، تعلق گرفته است.
24_ اکثریت مردم به جریان امور به تدبیر خدا و توان او بر انجام مشیّتهایش و ناتوانی همگان در برابر او ، ناآگاهند .
و الله غالب علی أمره و ل_کنّ أکثر الناس لایعلمون
ص: 447
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 39 - 11
11_ اعتقاد به وجود خدای یگانه و غالب و باور به شایستگی او برای پرستش ، اعتقاد و باوری خردمندانه است .
ءأرباب متفرقون خیر أم الله الوحد القهار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 67 - 11
11_ هیچ کس و هیچ تدبیر و برنامه ای نمی تواند از اجرای تقدیرها ، مشیت ها و فرمان های تکوینی خدا جلوگیری کند .
ما أُغنی عنکم من الله من شیء إن الحکم إلاّ لله
<اغناء> (مصدر اُغنی) از غَنا و به معنای کفایت کردن و منع نمودن است (برگرفته شده از لسان العرب). <من شیء> مفعول برای <ما اُغنی> و <من الله> حال برای <شیء> می باشد. بنابراین جمله <ما اُغنی عنکم ...> چنین معنا می شود: من [با تدبیر خویش ]کفایت نمی کنم و باز نمی دارم چیزی (بلا و مصیبتی) را که از ناحیه خداوند [مقدّر] باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 2 - 20
20_ توان خداوند بر آفرینش هستی و تدبیر امور آن ، دلیل توانایی او بر ایجاد قیامت است .
الله الذی رفع السموت . .. یفصل الأیت لعلکم بلقاء ربکم توقنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 11 - 17
17_ تنها خداوند بر بازگرداندن گزند های تقدیر شده ، تواناست .
فلامردّ له و ما لهم من دونه من وال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 19
19_ خداوند ، بسیار مقتدر و تواناست .
و هو شدید المحال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 33 - 2
2_ هیچ کس و هیچ چیز ( معبود های اهل شرک و . . . ) هم پایه خداوند نبوده و به تدبیر امور انسان ها و قوام بخشیدن به آنان توانا نیست .
أفمن هو قائم علی کل نفس بما کسبت
<من> در <أفمن هو . ..> مبتداست و خبر آن شبه جمله ای همانند <کمن لیس کذلک> است.
ص: 448
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 10
10- خداوند دارای قدرت لازم برای ایجاد پدیده ها و از بین بردن برخی و آوردن برخی دیگر به جای آنان
ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 34 - 3
3- خداوند ، آگاه به نیاز ها و خواسته های انسان و توانا بر تأمین آنهاست .
و ءاتی_کم من کلّ ما سألتموه
چون خداوند تمامی نیازهای نوع بشر را برآورده است، معلوم می شود از آن نیازها آگاه و بر اعطای آنها قادر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 46 - 3
3- انسان ها ، هر چند از همه امکانات و استعداد های خویش بهره جویند ، باز در برابر قدرت نامحدود خداوند ناتوانند .
و قد مکروا مکرهم و عند الله مکرهم و إن کان مکرهم لتزول منه الجبال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 41 - 3
3- تمامی تلاش و توان ابلیس برای اغوای اکثریت مردمان ، تحت حاکمیت و قدرت خداوند است .
ه_ذا صرط علیّ مستقیم
جمله <ه_ذا صراط علیّ مستقیم> احتمال دارد در پاسخ ابلیس باشد که با انانیت، اغواگری مردمان را با تأکید به خود نسبت داد و خداوند، جواب می دهد: چنین نیست; بلکه این امر تحت قدرت اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 84 - 5
5- هیچ نیرویی توانایی دفع عذاب الهی را ندارد .
فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 12 - 5،7
5- مسخر شدن ستارگان به فرمان و تدبیر خداوند ، نمونه ای از قدرت عظیم او بر تحقق بخشیدن به فرمان های خود است .
أتی أمر الله فلاتستعجلوه . .. و النجوم مسخّرت بأمره
در آیه <أتی أمر الله> خبر از آمدن امر الهی و تحقق وعده های او داده شده و در این جا تسخیر ستارگان به عنوان نمونه ای از آن امر یادآوری گردیده است تا نشان دهد خداوندی که ستارگان را رام خویش قرار داده است، قدرت بر تحقق وعده های خود را دارد.
7- رام و مسخر بودن شب ، روز ، خورشید ، ماه و ستارگان نشانه هایی از خدا و نمونه هایی از قدرت اوست .
ص: 449
و سخ_ّر لکم الّیل و النهار و الشمس و القمر . .. إن فی ذلک لأی_ت لقوم یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 40 - 3،10
3- خداوند ، دارای قدرت مطلق است .
إنما قولنا لشیء إذا أردن_ه أن نقول له کن فیکون
10- مشرکان ، خداوند را قادر به احیای مجدد انسان ها پس از مرگ نمی دانستند .
و أقسموا بالله . .. لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... إنما قولنا لشیء إذا أ
ذکر <إنما قولنا لشیء. ..> _ که برای اثبات قدرت مطلق خداوند است _ پس از بیان دیدگاه مشرکان درباره عدم احیای دوباره انسانها می تواند تعریض به مشرکان باشد; چون آنان دارای چنین دیدگاهی بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 45 - 8
8- قدرت خداوند ، فوق مکر و توطئه طراحان و توطئه گران علیه پیامبر ( ص )
أفأمن الذین مکروا السیّئات أن یخسف الله بهم الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 70 - 10
10- خداوند ، دارای علم و قدرت گسترده
إن الله علیم قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 77 - 4
4- برپایی قیامت با همه گستردگی و عظمت ، امری آسان برای خداوند
و ما أمر الساعه إلاّ کلمح البصر أو هو أقرب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 81 - 4
4- آفرینش کوه ها به گونه ای که قابل پناه گرفتن برای انسان باشد ، به قدرت خداست .
و الله . .. جعل لکم من الجبال أکن_نًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 42 - 5
5- خداوند ، تنها قدرت حاکم بر جهان آفرینش است .
قل . .. لاَبتغوا إلی ذی العرش سبیلاً
ص: 450
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 50 - 4
4- خداوند ، قادر بر زنده ساختن مجدد انسان ها ، حتی اگر به سنگ و آهن مبدل شوند .
قل کونوا حجاره أو حدیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 51 - 2
2- برای خداوند ، احیای مجدد انسان از خاک ، سنگ ، آهن و یا ماده سخت تر از این ها ، یکسان است .
قل کونوا حجاره أو حدیدًا . أو خلقًا ممّا یکبر فی صدورکم
از حرف <أو> که برای تخییر است و حکایت از تساوی معطوف و معطوف علیه در نزد متکلم دارد، استفاده می شود که: سنگ شدن یا آهن شدن انسان، باعث نمی شود که خداوند در برخی موارد، نیاز به اعمال قدرت افزون تری داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 69 - 12
12- غیر خدا ، ناتوان از مقابله با قدرت و اراده او
ثمّ لاتجدوا لکم علینا به تبیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 86 - 1،9
1- خداوند ، قادر بر محو و زایل کردن تمامی معارف و حقایقی است که بر پیامبر ( ص ) وحی کرده است .
و لئن شئنا لنذهبنّ بالذی أوحینا إلیک
9- < حسن بن محمدالنوفلی یقول : . . . قال سلیمان : . . . إرادته علمه ، قال الرضا ( ع ) : . . . ما الدلیل علی أن إرادته علمه ؟ و قد یعلم ما لایریده أبداً ، و ذلک قوله عزّوجلّ : < و لئن شئنا لنذهبنّ بالذی أوحینا إلیک . . . قال سلیمان : فإن الإراده القدره قال الرضا ( ع ) : و هو عزّوجلّ یقدر علی ما لایریده أبداً و لابدّ من ذلک لأنه قال تبارک و تعالی : < و لئن شئنا لنذهبنّ بالذی أوحینا إلیک > فلو کانت الإراده هی القدره کان قد أراد أن یذهب به لقدرته . . . ;
حسن بن محمدنوفلی می گوید:. .. سلیمان گفت:... اراده خدا عین علم خداست. امام رضا(ع) فرمود:... چه دلیلی بر این هست که اراده او علم اوست؟ در حالی که خداوند تحقیقاً چیزی را می داند که آن را هرگز اراده نمی کند و آن سخن خداوند _ عزّوجلّ _ است که می فرماید: <و لئن شئنا لنذهبنّ بالذی أوحینا إلیک> ... سلیمان گفت: پس اراده همان قدرت است. امام رضا(ع) فرمود: این خداوند _ عزّوجلّ _ است که هر چیزی که هرگز اراده نمی کند قادر است و ناچار باید این مطلب را پذیرفت; چون خداوند _ تبارک و تعالی _ فرمود: <و لئن شئنا لنذهبنّ بالذی أوحینا إلیک> پس اگر اراده همان قدرت بود اراده کرده بود که [آنچه بر پیامبر(ص) وحی شده] از یاد او ببرد چون قادر بود ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 43 - 3
ص: 451
3- به هنگام نزول کیفر الهی ، تنها ، خداوند ، قادر به جلوگیری و متوقّف ساختن آن است .
و لم تکن له فئه ینصرونه من دون اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 102 - 7
7- روی گردانی از ولایت الهی و تمسک به ولایت غیر خدایی ، نمودی از کوردلی کافران است .
کانت أعینهم فی غطاء . .. أفحسب الذین کفروا أن یتّخذوا
ارتباط محتوایی این آیه با آیات قبل، خصوصاً با توجه به <فاء> در <أفحسب> چنین می نماید که برگزیدن اولیا از سوی کافران، از نتایج کوری و کری و فقدان شناخت آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 9 - 2
2- پیدایش فرزند از پدری فرتوت و مادری عقیم ، کاری آسان برای پروردگار
قال ربّک هو علیَّ هیّن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 35 - 7،9
7- خداوند دارای قدرت مطلق است و بر پدیدآوردن هر آنچه تقدیر کرده توانا است .
إذا قضی أمرًا فإنّما یقول له کن فیکون
9- خداوند برای ایجاد چیزی ، نیازمند به کارگیری اسباب و وسایط نیست .
إذا قضی أمرًا فإنّما یقول له کن فیکون
معنای نیازمند نبودن خداوند به اسباب و وسایط این نیست که خداوند اسباب را به کار نمی گیرد، بلکه بدان معنا است که اسباب در رتبه متأخر از اراده و فرمان او قرار دارند، بنابراین اراده او محدود به هیچ وسیله ای نیست و وسایل نیز با فرمان او و به شکلی که او بخواهد عمل می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 64 - 7
7- وجود ملائکه و مراحل مقدماتی پیدایش آنها و کارهایی که از آنان صادر می شود ، همه مملوک خداوند و در احاطه قدرت او است . *
له ما بین أیدینا و ما خلفنا و ما بین ذلک
گفته شده است: <ما بین أیدینا> (آنچه پیش روی ما است) اشاره به آثار وجودی ملائکه و <ما خلفنا> (آنچه پشت سر نهاده و از آن گذشتیم) اشاره به عناصر اولیه و مقدمات پیدایش آنها و <ما بین ذلک> (آنچه هم اکنون وجود دارد) اشاره به هستی آنان دارد. این توجیه و تفسیر با نوع ملائکه _ که زمان و مکان درباره آنان بی معنا است _ تناسب دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 452
11 - طه - 20 - 27 - 5
5 - خداوند ، قادر به دفع امراض و رفع هرگونه نقص و عیب از موجودات است .
واحلل عقده من لسانی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 85 - 10
10 - عوامل گمراهی ، وسیله های آزمون مردم از سوی خداوند بوده و مقهور قدرت او هستند .
فتنّا . .. و أضلّهم السامریّ
گمراه گری سامری با آن که به شخص او استناد داده شده است; مصداق آزمون الهی قرار گرفته، حاکی از این است که خداوند بر کار او تسلط دارد و وی را به خواست خویش، آزاد گذاشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 17 - 3
3- توانایی بر آفریدن جهان کنونی برای بازیچه و سرگرمی خویش ، تنها در قلمرو قدرت خدا است و هیچ موجودی قادر بر انجام این کار نیست .
لو أردنا أن نتّخذ لهوًا لاَتّخذن_ه من لدنّا
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <من لدنّا>، معنای <من جهه قدرتنا> را افاده کند (چنان که برخی از مفسران بزرگ بر این نظرند). و یا این که <من لدنّا> ظرف مختص _ در قبال <من لدن غیرنا> باشد. براین اساس پیام آیه چنین می شود: <اگر بنا بود جهان را سرگرمی خود قرار دهیم، باز این کار تنها در توان ما است نه خدایان ادعایی مشرکان و یا دیگر قدرت ها; پس قدرت و ربوبیت مطلقه در انحصار خدا است>. گفتنی است آمدن <لدنّا> _ که برای ابتدای غایت است _ به جای <عندنا> _ که برای صرف حضور است _ مؤید برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 44 - 16
16- خداوند ، قادر بی مانند و حاکم مطلق در پهنه هستی است .
بل متّعنا ه_ؤلاء . .. أنّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها أفهم الغ_لبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 69 - 6
6- قدرت خداوند ، مطلق است و همه قدرت ها در برابر او ناتوان و بی اثراند .
قالوا حرّقوه . .. قلنا ی_نار کونی بردًا و سل_مًا علی إبرهیم
جمله <قلنا یانار. ..> پاسخ به قدرت نمایی بت پرستان است (قالوا حرّقوه). بنابراین جمله یاد شده گویای این حقیقت است که انسان ها با همه توانایی هایشان در برابر اراده و قدرت خداوند ناتوان و مغلوب اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 453
11 - حج - 22 - 6 - 3
3 - توانایی خدا بر احیای همه مردگان
و أنّه یحی الموتی
<موتی> جمع <میّت> است و جمع محلاّ به <ال> مفید عموم می باشد. بنابراین <الموتی>;یعنی، همه مردگان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 39 - 7
7 - خدا ، توانا بر نصرت و یاری رساندن به مؤمنان مورد تهاجم و مظلوم
و إنّ اللّه علی نصرهم لقدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 61 - 1
1 - توانایی خداوند بر جا به جا کردن شب و روز ، دلیلی است گویا برای توانایی او بر یاری رساندن به ستمدیدگان در انتقام گرفتن آنان از ستمگران .
ذلک بأنّ اللّه یولج الّیل فی النهار . .. و أنّ اللّه سمیع بصیر
در آیه پیش، خداوند به آن مسلمانی که مورد ستم و تجاوز مشرکان قرار گرفته بود، وعده قطعی داد که او را یاری خواهد کرد تا انتقامش را از متجاوزان بازستاند در این آیه، برای این که کسی در توانایی خدا بر تحقق بخشیدن به وعدهایش و در حمایت و پشتیبانی از ستم دیدگان تردیدی نکند، گوشه ای از قدرت نهایت خود را بیان کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 16 - 5
5 - توجه به چگونگی خلقت نخستین انسان ، زداینده هر گونه تردید در امکان معاد و توانایی خدا بر احیای مجدد مردگان
و لقد خلقنا الإنس_ن . .. ثمّ إنّکم یوم القی_مه تبعثون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 18 - 7
7 - خداوند ، قادر به از میان بردن همه آب های زمین
و إنّا علی ذهاب به لق_درون
<ذهاب> (مصدر فعل لازم) به معنای رفتن است و با <باء> تعدیه به معنای بردن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 95 - 1
1 - خداوند ، توانا بر تحقق بخشیدن به وعده های خود
و إنّا علی أن نریک ما نعدهم لق_درون
ص: 454
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 45 - 10،11
10 - خداوند تحقیقاًبر هر کاری توانا است .
إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
11 - بی تردید خداوند ، قادر مطلق و بر آفرینش هر چیزی توانا است .
و اللّه خلق کلّ دابّه . .. إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
از پیام های این سخن که <خداوند بر هر شیئی قادر است> _ به قرینه جملات پیشین که از آفرینش جاندارن و هر آنچه خدا بخواهد سخن گفته است _ توانایی خداوند بر آفرینش هر چیزی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 10 - 3،5
3 _ خداوند ، تونا بر مهیّا ساختن باغ هایی با نهر های روان برای پیامبر ( ص ) به مراتب بهتر از آنچه که مشرکان توقع آن را برای پیامبر ( ص ) داشتند .
أو تکون له جنّه یأکل منها . .. تبارک الذی إن شاء جعل لک خیرًا من ذلک جنّ_ت تجری
5 _ خداوند ، توانا بر مهیّا ساختن قصرهایی با عظمت برای پیامبر ( ص ) به مراتب بهتر از آنچه که مشرکان توقع آن را برای پیامبر ( ص ) داشتند .
تبارک الذی إن شاء . .. یجعل لک قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 45 - 4
4 _ خداوند ، توانا بر متوقف کردن حرکت سایه ها و بازایستاندن آنها از کم و زیاد شدن
الظلّ و لو شاء لجعله ساکنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 62 - 2
2 _ آفرینش شب و روز و پدید آمدن روشنایی و تاریکی ، بر اثر جانشین شدن آن دو به جای یکدیگر ، تنها به قدرت خدا است .
و هو الذی جعل الّیل و النهار خلفه
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته است: 1_ معرفه بودن مبتدا و خبر (هو الذی جعل) بیانگر قصر می باشد. 2- آیه شریفه در مقام بیان قدرت خدا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 4 - 1،4
1 - قدرت خداوند ، بر نزول نشانه ای انکارناپذیر از آسمان برای ناگزیرساختن کافران به ایمان
إن نشأ ننزّل علیهم من السماء ءایه فظلّت . .. خ_ضعین
4 - قدرت خداوند بر به خضوع کشاندن سردمداران کفر در برابر خویش
ص: 455
إن نشأ . .. فظلّت أعن_قهم لها خ_ضعین
برخی بر آنند همان گونه که به بزرگ قوم <رأس القوم> و <صدرالقوم> گفته می شود، <عنق القوم> نیز گفته می شود بنابراین <أعناقهم>; یعنی، <سادتهم>. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 9 - 1،3
1 - خداوند ، تنها قدرت قاهر شکست ناپذیر
و إنّ ربّک لهو العزیز
<العزیز> مسند محلی به <ال> جنس و مفید حصر است. گفتنی است که اهل لغت در معنای <عزیز> گفته اند: <الغالب الذی لایغلب; پیروزمندی که شکست نمی خورد>.
3 - اعتقاد به عزت و شکست ناپذیری خدا ، هموار کننده راه ایمان به رستاخیز و توانایی خدا بر احیای مردگان
و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز
با توجه به مفاد آیات پیش (انکار معاد از سوی کافران و ارائه نشانه های قدرت خدا بر برپا ساختن رستاخیز و پایان بخشیدن موضوع یاد شده با ذکر عزت خدا) برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 68 - 2
2 - خدا ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر
و إنّ ربّک لهو العزیز
<عزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 104 - 2
2 - خدا ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر
و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
<العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 122 - 2
2 - خداوند ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر
و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
واژه <العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 140 - 2
ص: 456
2 - خدا ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر
و إنّ ربّک لهو العزیز
کلمه <العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 159 - 2
2 - خداوند ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر
و إنّ ربّک لهو العزیز
کلمه <العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 175 - 1
1 - خداوند ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر
و إنّ ربّک لهو العزیز
واژه <العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 191 - 2
2 - خدا ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر
و إنّ ربّک لهو العزیز
<العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 53 - 6
6 - خداوند ، توانا بر جدا ساختن سرنوشت مؤمنان واقعی از فرجام کافران محکوم به هلاکت
أنّا دمّرن_هم و قومهم أجمعین . .. و أنجینا الذین ءامنوا و کانوا یتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 78 - 10،12
10 - حق ستیزان ، سرانجام مقهور قدرت شکست ناپذیر خداوند
إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم
12 - ربوبیت الهی ، آمیخته با قدرت و آگاهی عمیق
إنّ ربّک . .. و هو العزیز العلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 457
13 - قصص - 28 - 68 - 1
1 - خداوند ، توانا بر آفرینش هر چه بخواهد .
و ربّک یخلق ما یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 71 - 3،5
3 - خدا ، قدرت مطلق و بلامنازع جهان آفرینش است .
قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم الّیل سرمدًا إلی یوم القی_مه من إل_ه غیر اللّه
مفاد آیه بالا، این است که اگر خدا چیزی را بخواهد، در تمام هستی کسی نیست که بتواند اراده او را نقض کند و برخلاف خواست او کاری انجام دهد.
5 - توانایی خدا بر تاریک قرار دادن زمین و محروم ساختن مردم از روشنایی روز تا برپایی قیامت
أرءیتم إن جعل اللّه علیکم الّیل سرمدًا إلی یوم القی_مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 72 - 3
3 - خدا ، قدرت مطلق و بلامنازع جهان آفرینش است .
قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا . .. من إل_ه غیر اللّه ... أفلاتبصرون
مفاد آیه بالا این است که هرگاه خداوند کاری را اراده کند، هیچ کس نمی تواند اراده او را نقض کند و برخلاف خواسته او کاری انجام دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 4 - 12
12 - هرگز ، هیچ قدرتی ، توان پیشی گرفتن بر خدا را ندارد .
أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا ساء ما یحکمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 19 - 1
1 - کافران مکه ، از سوی خداوند ، به خاطر ژرف نگری نکردن درباره توانایی خدا بر خلق موجودات ، سرزنش شده اند .
أَوَلم یروا کیف یبدئ اللّه الخلق
همزه <أَوَلم یروا> استفهام توبیخی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 22 - 2
2 - آسمان و زمین ، تحت قدرت قاهر خداوندی است .
و ما أنتم بمعجزین فی الأرض و لا فی السماء
ص: 458
<ما أنتم بمعجزین> کنایه از این است که او، توان بیشتری دارد و شما، نمی توانید از قدرت او، فرار کنید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 25 - 4
4 - ثبات و استقرار آسمان و زمین ، به فرمان و قدرت خداوند و بدون اسباب و علل ظاهری است .
و من ءای_ته أن تقوم السماء و الأرض بأمره
این که خداوند، برپایی و استقرار و ثبات آسمان و زمین را بدون اسناد به علتی ظاهری، به امر و فرمان خود معرفی می کند، حاکی است که آسمان و زمین، بدون علت ظاهری برپا هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 50 - 6،16
6 - خداوند ، زمین را حیات می بخشد و بر احیای مردگان ، توانا است .
کیف یحی الأرض بعد موتها إنّ ذلک لمحی الموتی
16 - قدرت مطلق خداوند ، منشأ ریزش باران ، و احیای زمین به وسیله آن است .
فتری الودق یخرج من خل_له . .. یحی الأرض بعد موتها ... و هو علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 54 - 6،16
6 - خداوند ، بر آفرینش هر آنچه که بخواهد ، توان دارد .
یخلق ما یشاء و هو . .. القدیر
16 - علم و قدرت مطلق خداوند ، منشأ نفوذ مشیّت او بر آفرینش هر چیزی است .
یخلق ما یشاء و هو العلیم القدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 16 - 6،9
6 - خداوند ، بر همه امور قدرت مطلق دارد .
إنّها إن تک مثقال حبّه من خردل . .. یأت بها اللّه
<یأت بها اللّه> می تواند قرینه باشد بر این که آیه، درصدد اثبات قدرت مطلق خداوند است.
9 - متوجّه کردن فرزند به علم و قدرت مطلق خداوند ، با استفاده از شیوه آموزشیِ قابل فهم ، نمودی از حکمت لقمان است .
لقد ءاتینا لقم_ن الحکمه . .. إذ قال ... ی_بنیّ إنّها إن تک مثقال حبّه ... یأت به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 24 - 8
8 - کافران ، هیچ گریزی از حیطه قهر و قدرت خداوند ، ندارند .
نضطرّهم إلی عذاب غلیظ
ص: 459
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 28 - 1،2
1 - آفرینش نخستین انسان ها و زنده کردن مجدد آنان پس از مرگ ، برای خداوند همانند آفریدن یک تَن است .
ما خلقکم و لابعثکم إلاّ کنفس وحده
2 - برای خدا ، آفریدن افراد زیاد ، با آفریدن یک تن ، تفاوتی ندارد .
ما خلقکم و لابعثکم إلاّ کنفس وحده
<إلاّ کنفس واحده> می تواند قرینه باشد بر این که مراد از خلق و بعث در <ما خلقکم و لابعثکم> خلق و بعث جمعی است و در این صورت آیه، نکته یاد شده را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 29 - 3
3 - تبدیل شدن تدریجی قسمتی از روز و شب به هم ، به قدرت خدا است .
یولج الّیل فی النهار و یولج النهار فی الّیل
<یولج. ..> به معنای افزوده شدن بخشی از شب به روز و برعکس آمده است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 30 - 4
4 - خالقیت ، مالکیت ، قدرت و علم مطلق خدا ، برخاسته از حقانیت محض و ثبوت ازلی خداوند است .
و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه . ..للّه ما فی ... إنّ اللّه عز
مشارالیه <ذلک> می تواند صفات کمالی ذکر شده در آیات پیشین برای خداوند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 10 - 4
4 - تردید در امکان معاد ، به رغم مشاهده قدرت خدا در آفرینش هستی ، برخاسته از بهره نگرفتن از ابزار شناخت و تعقل است .
جعل لکم السمع و . .. و قالوا أءذا ضللنا فی الأرض أءنّا لفی خلق جدید
ذکر <و قالوا أءذا. ..> پس از بیان ناسپاسی انسان ها و یا کم سپاسی آنان در برابر نعمت قوای ادراکی اعطا شده از جانب خداوند، می تواند بیان کننده این نکته باشد که انسان ها از نعمت قوای ادراکی، بهره نگرفتند. (ناسپاسی) و در نتیجه در مسأله معاد تردید روا داشتند. لازم به ذکر است که شکر نعمت قوای ادراکی به تناسب موضوع، به کاربردن آنها در راه شایسته و تعیین شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 17 - 3،5،9
3 - هیچ قدرتی توان ندارد از تصمیم خداوند درباره گرفتار کردن کسی به بدی و رنج ، جلوگیری کند .
من یعصمکم من اللّه إن أراد بکم سوءًا
5 - خداوند ، آن چنان توانایی دارد که می تواند در سخت ترین شرایط جهاد و جنگ ، انسان را از مرگ حفظ کند .
ص: 460
إن فررتم من الموت . .. من ذا الذی یعصمکم من اللّه إن أراد بکم سوءًا أو أراد بکم
9 - خداوند ، تنها کسی است که می تواند شر و بدی خود آفریده را ، رفع کند .
من ذا الذی یعصمکم من اللّه إن أراد بکم سوءًا. .. و لایجدون لهم من دون اللّه ولیّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 25 - 11،12
11 - توان مندی خداوند ، با عزّت و شکست ناپذیری او همراه است .
و کان اللّه قویًّا عزیزًا
<عزیزاً> می تواند خبر دوم برای <کان> باشد و می تواند صفت برای <قویّاً> باشد. بنابر احتمال دوم، نکته یاد شده به دست می آید.
12 - توان مندی خداوند ، منشأ فراهم آمدن زمینه پراکنده شدن احزاب متّحد از اطراف مدینه
و ردّ اللّه الذین کفروا . .. و کان اللّه قویًّا
<و کان اللّه. ..> به منزله تعلیل برای جمله <و ردّ اللّه الذین کفروا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 26 - 2
2 - توان مندی و شکست ناپذیری خداوند ، یهودیان را از قلعه های مستحکم خویش ، فرود آورد .
و کان اللّه قویًّا عزیزًا . و أنزل الذین ظ_هروا من أهل الکت_ب من صیاصیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 27 - 8،9
8 - قدرت مطلق خداوند ، عامل شکست یهود بنی قریظه و پیروزی مسلمانان مدینه بود .
أنزل الذین ظ_هروهم . .. فریقًا تقتلون ... وکان اللّه علی کلّ شیء قدیرًا
9 - قدرت مطلق خداوند ، عامل فروپاشی یهود بنی قریظه و به ارث رسیدن اموال و خانه ها و سرزمین شان به مسلمانان مدینه بود .
و أنزل الذین ظ_هروهم من أهل الکت_ب . .. و أورثکم أرضهم ... و کان اللّه علی کلّ ش
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 9 - 6
6 - تشویق خداوند به دقت نظر در افق های آسمان و زمین ، جهت آگاهی یافتن از قدرت خدا بر تجدید حیات مردگان
رجل ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید . ..أفلم یروا إلی ما بین أید
<أفلم یروا> تشویق و تحریک بر اندیشیدن در آسمان ها و زمین است و این که انسان ها در احاطه آنها هستند و هیچ راه گریزی از آن نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 461
15 - فاطر - 35 - 1 - 11
11 - خداوند ، توانا بر آفرینش پدیده های دیگری طبق مشیت خویش
یزید فی الخلق ما یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 16 - 1،3
1 - توانایی خداوند بر نابودی انسان ها و آفرینش موجودات جدید به جای آنان
إن یشاء یذهبکم و یأت بخلق جدید
3 - توانایی خداوند بر نابودی کامل ملّتی و جایگزین کردن مردمی جدید به جای آنان نشانه غنا و بی نیازی مطلق او از بندگان و عبادت آنان است .
و اللّه هو الغنّی الحمید . إن یشاء یذهبکم و یأت بخلق جدید
برداشت بالا با توجه به این نکته است که آیه شریفه، در جهت تبیین مطلب یاد شده در آیه قبل (قدرت مطلق خداوند و غنا و بی نیازی مطلق و ستودنی او) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 17 - 1
1 - نابودی کامل ملت ها و جایگزین کردن موجودات جدید به جای آنان ، کاری آسان برای خداوند
و یأت بخلق جدید . و ما ذلک علی اللّه بعزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 10
10 - خداوند ، قدرت مطلق و بلامنازع عالم هستی است .
و ما کان اللّه لیعجزه من شیء فی السم_وت و لا فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 28 - 3
3 - نابود کردن جوامع محکوم به فنا ، امری آسان برای خدا و او بی نیاز از لشکر آسمانی است .
جند من السماء و ما کنّا منزلین
تأکید خداوند بر نفرستادن هیچ لشکر آسمانی و نیز عذاب و نابود کردن انسان های محکوم به فنا تنها با یک صیحه _ که در آیه بعد آمده است _ می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 43 - 1
1 - خداوند بر غرق ساختن تمامی سرنشینان کشتی ها در اعماق دریا ها توانا است .
و إن نشأ نغرقهم فلاصریخ لهم و لا هم ینقذون
ص: 462
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 65 - 5
5 - اعضای بدن انسان ( پا ، دست و . . . ) در قیامت به قدرت خدا ، به سخن در خواهند آمد .
تکلّمنا أیدیهم و تشهد أرجلهم بما کانوا یکسبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 66 - 1
1 - توانایی خداوند بر عذاب کافران ، به گونه ای که آنان با از بین رفتن چشم ها و نوردیدگانشان ، راه معمول خود را پیدا نکرده و از پیمودن راه درست محروم خواهند شد .
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم فاستبقوا الصرط فأنّی یبصرون
<طمس> (مصدر <طمسنا>) به معنای از بین بردن آثار و شواهد چیزی است و مقصود از <لطمسنا علی أعینهم> از بین بردن کامل عضو چشم و یا نور و بینایی آن می باشد. مراد از <الصراط> نیز راه معمول و متداولی است که افراد آن را طی می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 67 - 1
1 - توانایی خداوند بر مسخ کردن کافران ، به گونه ای که آنان آن چنان زمین گیر شوند که از برخاستن از جای خود و حرکت به پیش و عقب ناتوان شوند .
و لو نشاء لمسخن_هم علی مکانتهم فما استط_عوا مضیًّا و لایرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 75 - 4
4 - تنها خداوند ، توانا بر یاری رسانی به انسان ها در روز رستاخیز
و اتّخذوا من دون اللّه ءالهه لعلّهم ینصرون . .. و هم لهم جند محضرون
از تأکید خداوند بر ناتوانی مطلق همه معبودها از یاری رسانی (به جز اللّه)، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 79 - 6،7
6 - خداوند ، بر آفرینش و پدید آوردن هر چیزی آگاه و توانا است .
و هو بکلّ خلق علیم
7 - آگاهی خداوند بر آفرینش و پدید آوردن هر چیزی ، دلیل و نشانه امکان برپایی قیامت و توانایی خداوند بر احیای مجدد انسان ها
و هو بکلّ خلق علیم
جمله <و هو بکلّ خلق علیم> ادامه استدلال برای امکان معاد و رد شبهه منکران قیامت است; یعنی، بعید شمردن برپایی قیامت، ممکن است ناشی از این شبهه باشد که چگونه اجزای پوسیده و پراکنده بشر، شناسایی و جمع خواهد شد. خداوند در پاسخ آن،
ص: 463
مسأله علم مطلق خویش بر آفرینش جهان هستی را یادآور شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 81 - 5،8
5 - شگفت آور بودن انکار معاد و احیای مجدد انسان ها ، به قدرت خدای خالق آسمان ها و زمین
أوَلیس الذی خلق السم_وت و الأرض بق_در علی أن یخلق مثلهم
برداشت یاد شده از آن جا است که استفهام در <أوَلیس . ..> استفهام انکاری و تعجبی است.
8 - خداوندِ خالق آسمان ها و زمین ، بر آفرینش مجدد انسان ها و نوسازی آدمی از ذرات پوسیده و پراکنده دنیایی او در قیامت ، توانا است .
قال من یحیِ العظ_م و هی رمیم . .. أوَلیس الذی خلق السم_وت و الأرض بق_در علی أن ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 82 - 8
8 - خداوند ، دارای قدرت مطلق است .
إنّما أمره إذا أراد شیئًا أن یقول له کن فیکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 180 - 6
6 - ناآگاهی مشرکان از منزلت و قدرت پروردگار جهان
سبح_ن ربّک ربّ العزّه عمّا یصفون
تنزیه و مبرا دانستن خداوند از توصیف های مشرکان، گویای این حقیقت است که آنان، معرفتی نسبت به خداوند جهان نداشتند و از قدر و منزلت او بی اطلاع بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 38 - 5،6،7
5 - معبود های مورد پرستش مشرکان ، خود مقهور اراده خدا و ناتوان در برابر قدرت او هستند .
قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنی اللّه . .. برحمه هل هنّ ممسک_ت رحمته
6 - ناتوانی معبود های ادعایی مشرکان ، از رساندن سود به انسان ها و یا دفع گزند از آنان و نیز مقهور بودنشان در برابر اراده و قدرت خداوند ، با اندک تأمل و دقت نظر روشن می شود .
قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنی اللّه . .. برحمه هل هنّ ممسک_ت رحمته
طرح مسأله ناتوانی معبودها در قالب استفهام و سؤال، می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.
7 - قدرت گسترده و اراده مطلق خداوند ، در رساندن سود و زیان و رحمت و نعمت به انسان ها
قل أفرءیتم . .. إن أرادنی اللّه بضرّ هل هنّ ک_شف_ت ضرّه أو أرادنی برحمه هل هنّ م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 464
16 - زمر - 39 - 46 - 10،14
10 - مقتضای الوهیت حق ( اللّه ) ، توانایی او بر خلق و آگاهی کامل او از غیب و شهود است .
قل اللّهمّ فاطر السم_وت و الأرض ع_لم الغیب و الشه_ده
یادآوری وصف توانایی و آگاهی خداوند، پس از آمدن نام مقدس او (اللّه)، بیانگر مطلب بالا است.
14 - قدرت و علم همه جانبه خداوند ، پشتوانه داوری عادلانه او در میان بندگان
قل اللّهمّ فاطر السم_وت . .. ع_لم الغیب و الشه_ده أنت تحکم
ذکر داوری خداوند، پس از یاد کردن از خالقیت و علم همه جانبه او، می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 49 - 5
5 - انسان ها ، هنگام گرفتاری و رنج ، به ناتوانی خود و قدرت یاری رسانی خداوند پی برده و اعتراف می کنند .
فإذا مسّ الإنس_ن ضرّ دعانا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 67 - 7،12
7 - ناچیز بودن جهان هستی ( آسمان ها و زمین ) ، در برابر عظمت و قدرت خداوند
و الأرض جمیعًا قبضته . .. و السم_وت مطویّ_ت بیمینه
<قبضه> _ بر وزن فعله _ دلالت بر <مرّه> می کند; یعنی، یک مشت. این تعبیر و نیز تعبیر پیچیده بودن آسمان ها در دست خدا، کنایه از ناچیز بودن آنها و نیز اشاره به عظمت خداوند است; زیرا به چیزی که کاملاً در اختیار کسی باشد، می گویند: در مشت او است.
12 - < عن سلیمان بن مهران ، قال سألت أباعبداللّه ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ < و الأرض جمیعاً قبضته یوم القیامه > فقال یعنی ملکه لایملکها معه أحد . . . < و السماوات مطویّات بیمینه > قال : الیمین الید ، و الید القدره و القوّه یقول عزّوجلّ و السماوات مطویّات بقدرته و قوته سبحانه و تعالی عمّا یشرکون ;
سلیمان بن مهران گوید: از امام صادق(ع) از سخن خداوند عزّوجلّ که می فرماید: <و الأرض جمیعاً قبضته یوم القیامه> سؤال نمودم، حضرت فرمود: یعنی زمین ملک او است [در قیامت] و هیچ کس غیر از او مالک زمین نیست. .. و درباره <و السماوات مطویّات بیمینه> فرمود: یمین همان ید است و مراد از آن قدرت و قوت است و خداوند عزّوجلّ فرمود: آسمان ها به قدرت و قوت خداوند به هم پیچیده می شوند و او منزّه و برتر است از هرگونه شرکی که به او نسبت می دهند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 3 - 6
6 - خداوند ، صاحب قدرت است .
ذی الطول
یکی از موارد کاربرد واژه <طول> قدرت است و در این آیه چون خداوند، دو صفت امیدآفرین و ترغیب کننده را در آغاز بیان فرموده (غافر الذنب و قابل التوب)، ممکن است درصدد بیان دو صفت هشداردهنده باشد و آن شدیدالعقاب بودن و ذی الطول است.
ص: 465
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 68 - 3،4،9
3 - خداوند ، بر پدید آوردن هر آنچه تقدیر کرده ، توانا است .
فإذا قضی أمرًا فإنّما یقول له کن فیکون
4 - خداوند ، هر چیزی را تقدیر کند با گفتن < باش و به هستی درآ > آن را پدید می آورد .
فإذا قضی أمرًا فإنّما یقول له کن فیکون
9 - خداوند ، دارای قدرت مطلق است .
فإذا قضی أمرًا فإنّما یقول له کن فیکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 8
8 - خالق انسان ، همواره برتر و توانمندتر از انسان
أَوَلم یروا أنّ اللّه الذی خلقهم هو أشدّ منهم قوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 21 - 8،13
8 - اعضا و جوارح آدمی ، آگاه به وجود خداوند و قدرت و اقتدار او
قالوا أنطقنا اللّه الذی أنطق کلّ شیء
13 - آفریدگار جهان و برپادارنده قیامت ، قادر به ایجاد نطق و شعور در اعضا و جوارح انسان
قالوا أنطقنا اللّه . .. و هو خلقکم أوّل مرّه و إلیه ترجعون
جمله <و هو خلقکم> به منزله دلیلی بر قدرت خداوند در ایجاد نطق و سخن در اعضا و جوارح است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 39 - 8
8 - قدرت خداوند در حیات بخشیدن به زمین ، نشانگر قدرت او در حیات بخشیدن به مردگان است .
إنّ الذی أحیاها لمحی الموتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 8 - 1
1 - خداوند ، قادر به همسان ساختن مجموعه بشر ، در صورت تعلق مشیت او به همگونگی اجباری آنان
و لو شاء اللّه لجعلهم أُمّه وحده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 19 - 9،10
9 - خداوند ، قادر به مجازات گمراهان و منکران رستاخیز و لطف او به خلق مانع از سلب روزی آنان در دنیا است .
ص: 466
لفی ضل_ل بعید . اللّه لطیف بعباده یرزق من یشاء و هو القویّ العزیز
با توجه به معنای <لطیف> _ که حکایت از رحمت و لطف دارد _ برداشت یاد شده به دست می آید.
10 - خداوند ، قادر به مجازات گمراهان و سلب بهرهوری های دنیوی ایشان است ; ولی ریزنگری ها و مشیت او در تدبیر جهان مانع از این اقدام است .
لفی ضل_ل بعید . .. لطیف ... یرزق من یشاء و هو القویّ
ارتباط این آیه با آیه قبل، نشان می دهد که آیه شریفه درصدد پاسخ گویی به یک پرسش نهفته است و آن این که: اگرمنکران معاد و گمراهان، برباطل اند پس چرا خداوند روزی خود رااز آنان دریغ نمی دارد؟! خداوند در پاسخ سه موضوع مهم را مطرح فرموده است: <لطیف بودن>، <مشیت> و <قدرت شکست ناپذیر او>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 29 - 8،13
8 - خداوند ، توانا بر گردآوری موجودات زنده جهان ، هر زمان که مشیتش بدان تعلق گیرد .
و هو علی جمعهم إذا یشاء قدیر
13 - برپایی قیامت برای آفریننده هستی ، امری سهل و آسان است .
و من ءای_ته . .. و هو علی جمعهم إذا یشاء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 31 - 1
1 - انسان ها ، هیچ گونه راه فرار و گریزی در برابر قدرت الهی ندارند .
و ما أنتم بمعجزین فی الأرض
کلمه <معجزین> (از ماده <عجز>) به معنای به عجز در آوردن است; اما این کلمه در بسیاری از آیات قرآن به معنای فرار کردن از حیطه قدرت الهی و از چنگال عذاب او آمده است (که لازمه معنای لغوی آن می باشد).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 33 - 8
8 - مطالعه قوانین طبیعت ، زمینه ساز ره بردن انسان به قدرت الهی است .
و من ءای_ته الجوار . .. إنّ فی ذلک لأی_ت لکلّ صبّار شکور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 49 - 4
4 - خداوند ، قادر و توانمند بر آفرینش هر آنچه بخواهد .
یخلق ما یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 2
ص: 467
2 - قدرت های مادی ، با تمامیِ اقتدار و شکوه ، ناتوان از مقابله با قوانین و مشیت های خداوند
فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا و مضی مثل الأوّلین
یادآوری نابودی جوامع مقتدر شرک پیشه، می تواند نشانگر این نکته باشد که قدرت ظاهری و مادی، مانع عذاب الهی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 25 - 5
5 - ضعف و ناکارآمدی قدرت های مادی ، در برابر انتقام و عذاب الهی
قال مترفوها . .. فانتقمنا منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 3
3 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن زندگی کافران ، تا جایی که سقف خانه های خود را از نقره بسازند و دارای پلکان هایی باشند که بر آن بالا بروند .
لجعلنا. .. لبیوتهم سقفًا من فضّه و معارج علیها یظهرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 60 - 1،4،5،6
1 - خداوند ، توانا بر جایگزین ساختن فرشتگان وحی پذیر ، به جای انسان های وحی ستیز
و لو نشاء لجعلنا منکم مل_ئکه فی الأرض یخلفون
با توجه به آیات پیشین که در مورد مخالفت مشرکان مکه با پیام وحی بود، استفاده می شود که آیه شریفه درصدد اثبات مطلب بالا است.
4 - تبدیل ماهیت انسانی به فرشته ( مجرد ) ، امری ممکن برای خداوند
و لو نشاء لجعلنا منکم مل_ئکه
گروهی از مفسران آیه شریفه را ناظر بدین معنا دانسته اند که اگر خداوند بخواهد، می تواند فرزندان انسان را فرشته قرار دهد که جانشین او در زمین گردند.
5 - خداوند ، می تواند انسان ها را خوی فرشتگی بخشد و آنان را مطیع و فرمانبر خویش قرار دهد .
و لو نشاء لجعلنا منکم مل_ئکه فی الأرض یخلفون
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که مراد از <لجعلنا منکم ملائکه> این باشد که، می توانیم خوی عصیان و طغیان را از شما باز گیریم و شما را همانند ملائکه مطیع و فرمانبردار خود قرار دهیم. علامه در <المیزان> این احتمال را پذیرفته اند.
6 - خداوند ، قادر به آفرینش انسان هایی فرشته صفت هم چون عیسی ( ع ) *
و لو نشاء لجعلنا منکم مل_ئکه
گروهی از مفسران منظور از این آیه را، ایجاد انسان هایی فرشته صفت دانسته اند که در صدد رفع استبعاد مشرکان نسبت به قدرت ویژه انسان هایی هم چون عیسی(ع) که می توانست مردگان را زنده کند و بیماران را شفا بخشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 468
17 - جاثیه - 45 - 3 - 4
4 - کتاب تشریع ( قرآن ) و کتاب تکوین ( نظام طبیعت ) ، هر دو متکی به مبدئی یگانه ، مقتدر و حکیم
تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز الحکیم . إنّ فی السم_وت و الأرض لأی_ت
از ارتباط دو آیه و این که در آیه قبل سخن از <کتاب تشریع> و در این آیه سخن از <نظام تکوین> به میان آمده است; همگونی و منشأ یگانه هر دو استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 37 - 6
6 - ربوبیت یگانه خداوند بر هستی ، همراه با اقتدار و دانایی
ربّ الع_لمین . و له الکبریاء ... و هو العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 5 - 6
6- خداوند ، قادر به شنیدن و اجابت همه دعا ها و نیاز های عبادت گران خود
من أضلّ ممّن یدعوا من دون اللّه من لایستجیب له إلی یوم القی_مه
از مفهوم آیه شریفه، استفاده می شود که اگر غیر خدا نمی تواند نیازهای گسترده خلق را برآورده کند; اما خداوند قادر به اجابت هر دعا در هر زمینه و در هر زمان می باشد، چرا که او نه از دعایی غافل است و نه از اجابت آن عاجز.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 28 - 7
7- تنها خدای یگانه هستی ، حاضر در همه صحنه ها و قادر به یاری انسان
فلولا . .. اتّخذوا من دون اللّه ... بل ضلّوا عنهم
برداشت بالا با استفاده از مفهوم آیه به دست می آید; زیرا این آیه به مشرکان تعریض دارد که چرا خدایانی را پرستیدند که به هنگام نیاز، بدان ها دسترسی نداشته و آنها را گم کنند و چرا رو به خدایی نیاورده اند که همه جا هست و هیچ مکانی از او خالی نیست؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 4 - 20
20- خداوند ، قادر بر انتقام از کافران ، بدون دخالت نیرو های بشری
و لو یشاء اللّه لانتصر منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 10 - 8
8- کافران ، با تمامی امکانات خویش ، در نهایت مغلوب قدرت قاهر خداوند
دمّر اللّه علیهم
ص: 469
واژه <دمّر> در صورت تعدّی با <علی>، بیانگر شدت ویرانی و تخریب و نمایانگر نهایت قدرت و غلبه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 29 - 2
2_ ناتوانی بیماردلان منافق از غلبه بر اراده خداوند و پنهان داشتن چهره واقعی خود برای همیشه
یخرج اللّه أضغ_نهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 30 - 1،2
1- خداوند ، قادر به معرفی دقیق منافقان به پیامبر ( ص )
و لو نشاء لأرین_کهم فلعرفتهم بسیم_هم
2- خداوند ، قادر به ظاهر ساختن علایمی در وجود منافقان ، برای رسوا کردن آنان
و لو نشاء لأرین_کهم فلعرفتهم بسیم_هم
<سیما> به معنای علامت و نشانه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 5 - 4
4 - خداوند جهان آفرینِ حکیم و قادر ، بی نیاز از گزافه گویی و صادق در وعده های خویش
والذری_ت ذروًا . فالح_مل_ت وقرًا . فالج_ری_ت یسرًا . فالمقسّم_ت أمرًا . إنّما تو
با توجه به این که <إنّما. ..> جواب سوگندهای آیات پیشین است، از ارتباط نزدیک میان جواب قسم و مقسم به، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 47 - 3،5،8
3 - خداوند ، آفریدگاری بی نیاز و توانا
و السّماء بنین_ها. .. و إنّا لموسعون
<موسع> (مفرد <موسعون>) به معنای غنیِ قدرتمند است; یعنی، <إنّا لذو واسعه فی القدره و الغنی>.
5 - نابودی اقوام کفرپیشه تاریخ ، امری آسان برای بنیانگذار بنای شگفت و عظیم آسمان
فأخذتهم الص_عقه . .. و السّماء بنین_ها بأییْد و إنّا لموسعون
در آیات پیشین سخن از هلاکت اقوام کفرپیشه تاریخ بود و در این آیه، سخن از قدرت مطلق و بی بدیل او است. از ارتباط این آیات، مطلب بالا استفاده می شود.
8 - عن أبی جعفر ( ع ) : الید فی کلام العرب القوّه و النعمه قال : . . . < و السّماء بنینا ها بأییْد > أی بقوّه . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده است: ید در کلام عرب به معنای قوت و نعمت است. خدای عزّوجلّ فرموده: <و السماء بنیناها بأییْد> یعنی بقوه...>.
ص: 470
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 48 - 2
2 - هماهنگی نظام طبیعت با نیاز های بشر ، برنامه ریزی شده از سوی خدای توانمند و نه پدیده ای اتفاقی
و الأرض فرشن_ها فنعم الم_هدون
گستردگی صفحه زمین و <مهد> بودن آن برای بشر، بیانگر هماهنگی نظام طبیعت بانیاز بشر به آسایش است. از این که خداوند، <فرشناها> را با ضمیر متکلم آورده، برای جلب توجه انسان به دخالت تدبیر الهی در پیدایش این هماهنگی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 44 - 3
3 - یگانه قدرت حاکم بر نظام مرگ و حیات ، قادر به برپایی صحنه معاد
و أنّ إلی ربّک المنتهی . .. و أنّه هو أمات و أحیا
در صورتی که آیه <إلی ربّک المنتهی> نظر به فرجام زندگی و پایان حیات داشته باشد، ارتباط میان آن و آیه <و أنّه هو أمات و أحیا>، بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 58 - 1
1 - تنها خداوند ، قادر به رفع دشواری ها و مشقت های صحنه قیامت است .
لیس لها من دون اللّه کاشفه
<کشف> (مصدر <کاشفه>) به معنای ازاله و برطرف کردن است. برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد برطرف کردن سختی ها و مشقت های عرصه محشر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 42 - 7
7 - اقتدار و توان مادی فرعونیان ، مقهور در برابر اقتدار و شکست ناپذیری خداوند
فأخذن_هم أخذ عزیز مقتدر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 50 - 6
6 - نابود ساختن امت های کفرپیشه و مجرم ، امری آسان و بی مؤونه برای خداوند
و ما أمرنا إلاّ وحده کلمح بالبصر
با توجه به این که در آیات پیشین، سخن از هلاکت جوامع مجرم بود و در آیه بعد نیز همین امر، دنبال شده است; احتمال می رود که مراد از <أمرنا>، مجازات و هلاکت کفرپیشگان و یا از مصادیق بارز آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 27 - 2
ص: 471
2 - فنای زمینیان ، بی تأثیر در ساحت اقتدار ، شکوه ، کرامت و بزرگواری جاودان پروردگار
کلّ من علیها فان . و یبقی وجه ربّک ذو الجل_ل و الإکرام
گفتنی است که قدرت، اقتدار و شکوه فرمانروایان، به وجود رعیت و فرمانبران ایشان وابسته است; اما این آیه چنین وابستگی را از ذات پروردگار نفی می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 34 - 3
3 - امکان نداشتن فرار جن و انس از قلمرو حاکمیت و قدرت خداوند ، نعمتی الهی و غیر قابل تکذیب و انکار
إن استطعتم أن تنفذوا . .. لاتنفذون ... فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
اطلاق <ءالآء> بر محتوای آیه پیشین و نیز ذکر <ربّ>،بیانگر مطلب بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 62 - 4
4 - انکار جهان آخرت _ به رغم مشاهده قدرت خداوند در آفرینش نشأه نخستین ( جهان فعلی ) _ نشانه غفلت و بی توجهی است .
و لقد علمتم النشأه الأُولی فلولا تذکّرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 64 - 3
3 - نقش الهی در فرایند رشد دانه ها در زمین ، منحصر به فرد بوده و هیچ نیرویی توان چنین عملی را ندارد .
أم نحن الزرعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 65 - 2
2 - خداوند ، در صورتی که بخواهد ، می تواند زراعت ها را به خس و خاشاک تبدیل کند .
لو نشاء لجعلن_ه حطمًا
<حطام> به چیز خشک و شکسته شده گفته می شود (قاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 69 - 4
4 - تنها خداوند ، توانا بر نازل کردن باران از ابر
أم نحن المنزلون
<المنزلون>، مسند محلی به <ال> و مفید حصر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 70 - 2
ص: 472
2 - خداوند ، در صورتی که بخواهد ، قادر بر شور و تلخ گردانیدن آب های شیرین زمین است .
لو نشاء جعلن_ه أُجاجًا
<اُجاج>، به معنای شور همراه با تلخی است (قاموس المحیط).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 2 - 5
5 - خداوند ، بر انجام دادن هر چیزی قادر و توانا است .
و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 3 - 5
5 _ < عن أبی الحسن الرضا ( ع ) . . . و أمّا الظاهر فلیس من أجل أنّه علا الأشیاء برکوب فوقها و قعود علیها و تسنم لذرأها و ل_کن لقهره و لغلبته الأشیاء و قدرته علیها . . . و أمّا الباطن فلیس علی معنی الإستبطان للأشیاء بأن یغور فیها و ل_کن ذلک منه علی استبطانه للأشیاء علماً و حفظاً و تدبیراً . . . ;
از امام رضا(ع) روایت شده است : . ..و اما ظاهر بودن خداوند نه از آن جهت است که بر اشیا بالا رفته به این که بر آنها سوار گشته و بر فراز آنها نشسته است; بلکه این ظهور از جهت قهر و غلبه و قدرت او بر اشیا است... اما خداوند باطن است، به این معنا نیست که او در درون اشیا قرار گرفته و در بطن آنها پنهان است; بلکه به این معنا است که از لحاظ آگاهی به اشیا و حفظ و تدبیر [و تنظیم امور] آنها در درون آنها است...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 4 - 7
7 - تدبیر و اداره امور عالم از سوی خداوند ، همراه با اقتدار کامل و همه جانبه و به دور از هرگونه سستی و کاستی است .
ثمّ استوی علی العرش
ماده <إستواء> هرگاه با <علی> استعمال شود، به معنای <استیلاء> خواهد بود. بنابراین <استوی علی العرش>; یعنی، <استولی علی العرش> (بر عرش تدبیر جهان استیلا دارد) و این کنایه از اقتدار تام و فراگیر خداوند، بر تدبیر امور جهان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 22 - 7
7 - دخالت در شؤون زندگی همه انسان ها ، به رغم وسعت و گستردگی آن ، برای خداوند بسی سهل و آسان است .
ما أصاب من مصیبه . .. إنّ ذلک علی اللّه یسیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 13
13 - انسان های مادی ، ناتوان از درک گستره قدرت خداوند ، در محاسبات خویش
ما ظننتم أن یخرجوا و ظنّوا . .. فأتیهم اللّه من حیث لم یحتسبوا
ص: 473
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 5 - 11
11 - اقتدار و شوکت کافران ، ناچیز در برابر اقتدار شکست ناپذیر الهی
ربّنا إنّک أنت العزیز الحکیم
جمله <إنّک أنت العزیز> _ که بیانگر حصر عزت و اقتدار در خداوند است _ تعریض به قدرت های کفر دارد که درصدد مفتون و معذّب ساختن مؤمنان اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 6،9
6 - خداوند ، قادر به ایجاد تحوّل در روابط ملت ها و تبدیل خصومت ها به مودّت
عسی اللّه . .. و اللّه قدیر
9 - بخشایش و رحمت الهی نسبت به خلق ، در اوج قدرت و توانمندی او بر مجازات گنه کاران و عنادورزان
و اللّه قدیر و اللّه غفور رحیم
تقدم <قدیر> بر صفت <غفور رحیم>، می تواند اشاره به مطلب بالا داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 8 - 17
17 - خداوند ، بر هر چیزی توانا است .
إنّک علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 1 - 5
5 - خداوند ، بر انجام هر کاری توانا است .
و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 20 - 2
2 - اراده و قدرت خداوند ، مطلق و شکست ناپذیر است .
أمّن ه_ذا الذی هو جند لکم ینصرکم من دون الرحم_ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 2 - 3
3 - در برابر عذاب الهی ، هیچ فردی و هیچ نیروی بازدارنده ای وجود ندارد .
لیس له دافع
ص: 474
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 41 - 1،3،5،6
1 - توانایی خداوند بر نابودی امت ها ( همچون کافران ) و جایگزین کردن امت های برتر و بهتر از آنها ( همچون مؤمنان )
فلاأُقسم . .. إنّا لق_درون . علی أن نبدّل خیرًا منهم
درباره زمان تبدیل و مقصود از آن در این آیه، دو احتمال وجود دارد: 1_ نابودی کافران و جایگزین کردن مردم خوب و مؤمن به جای آنان در دنیا; 2_ تبدیل کافران و دیگر انسان ها به انسان های برتر و مناسب حیات اخروی در قیامت. برداشت یاد شده، مبتنی بر احتمال نخست است.
3 - توانایی قطعی خداوند ، بر احیای مردگان
علی أن نبدّل خیرًا منهم . و ما نحن بمسبوقین
5 - ربوبیت خداوند نسبت به مشرق و مغرب عالم ، دلیل توانایی او بر احیای مجدد انسان ها است .
بربّ المش_رق و المغ_رب إنّا لق_درون . علی أن نبدّل خیرًا منهم و ما نحن بمسبوقین
6 - خداوند ، قادر مطلق و شکست ناپذیر است .
إنّا لق_درون . .. و ما نحن بمسبوقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 40 - 1،4
1 - توانایی خداوند بر احیای مردگان
ألیس ذلک بق_در علی أن یحیی الموتی
4 - استبعاد و تردید در توانایی خداوند ، مشکل و بهانه کافران در پذیرش مسأله معاد و احیای مردگان
ألیس ذلک بق_در علی أن یحیی الموتی
طرح مسأله توانایی خداوند بر احیای مردگان به صورت سؤال، نشان دهنده حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 2 - 11
11 - آفرینش انسان از نطفه ، دلیل قدرت خداوند بر آفرینش مجدد او در روز رستاخیز
هل أتی علی الإنس_ن حین من الدهر لم یکن شیئًا مذکورًا . إنّا خلقنا الإنس_ن من نطف
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است، موضوع آیه 5 این سوره تا پایان آن، درباره مسائل قیامت (مانند بهشت و جهنم و جایگاه کافران و خوبان و. ..) است. ضمن آن که آیه پایانی سوره پیش _ که درباره اثبات توانایی خداوند بر احیای مردگان بود _ تأییدکننده همین مطلب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 28 - 4
4 - توانایی خداوند بر آفرینش انسان ، نشانه توانایی او بر نابود کردن امت های گنه پیشه و کافر و جایگزین کردن دیگران
نحن خلقن_هم . .. وإذا شئنا بدّلنا أمث_لهم تبدیلاً
ص: 475
برداشت یاد شده، از یاد آوری آفرینش انسان از سوی خداوند _ پیش از تذکر به هلاکت امت های کافر و جایگزین کردن دیگران _ استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 9 - 5
5 - قدرت خداوند بر ایجاد حالت خواب در انسان ، دلیل امکان معاد است .
عمّ یتساءلون . .. و جعلنا نومکم سباتًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 16 - 3
3 - باغ ها و جنگل های پوشیده از درخت ، نشان دهنده قدرت خداوند و امکان پذیر بودن معاد
عمّ یتساءلون . .. ألم نجعل ... جنّ_ت ألفافًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 13 - 2
2 - معاد و زنده ساختن دوباره انسان ها برای خداوند آسان است .
فإنّما هی زجره وحده
جمله <فإنّما. ..> پاسخی به استبعاد منکران معاد است; یعنی، تمام آنچه که آن را سخت و دشوار می پندارید، برای خداوند، تنها ایجاد یک خروش و بانگ حیات بخش است و بس.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 29 - 3
3 - توانمندی خداوند بر ایجاد شب و روز ، نشانه قدرت او بر احیای دوباره انسان است .
ءأنتم أشدّ . .. و أغطش لیلها و أخرج ضحیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 22 - 7
7 - قدرت خداوند بر آفرینش انسان ها ، تنظیم توانمندی های آنان ، هدایت تکوینی و نیز میراندن و به گور افکندن آنها ، دلیل قدرت او بر زنده ساختن آنان در قیامت است .
خلقه فقدّره . ثمّ السبیل یسّره . ثمّ أماته فأقبره . ثمّ إذا شاء أنشره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 13 - 3،5
3 - توانمندی خداوند بر ایجاد جهان هستی و اعاده آن ، دلیل قدرت او بر مجازات سخت کافران
إنّه هو یبدیء و یعید
ص: 476
حرف <إنّ> برای تعلیل است و مبنای آیه قبل را بیان می کند.
5 - توانایی خداوند بر عذاب پیشینیان ، دلیل توانمندی او بر اعاده آن برای نسل های آینده بشر *
قتل أصح_ب الأُخدود . .. إنّه هو یبدیء و یعید
مفاد آیه شریفه _ به قرینه تهدید بودن آن برای کافران _ ممکن است این باشد که باید آیندگان، از سرنوشت پیشینیان عبرت بگیرند; زیرا کسی که عذاب ها را برای اولین بار به وجود آورد، بر اعاده آن نیز توانمند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 20 - 1
1 - خداوند ، بر کافران قدرت کامل و سیطره همه جانبه دارد .
و اللّه من ورائهم محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 8 - 1
1 - خداوند ، بر اعاده مجدد انسان پس از مرگ او ، توانمند است .
إنّه علی رجعه لقادر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 13 - 3
3 - گفتار خداوند درباره معاد و توان او بر احیای دوباره انسان ، گفتار نهایی و فیصله دهنده تمام گفتوگو ها است .
إنّه لقول فصل
ضمیر <إنّه> چه به قرآن برگردد و چه به محتوای آیات پیشین _ که درباره قدرت خداوند بر معاد بود _ برداشت یاد شده استفاده می شود. <قول فصل>، به کلامی گفته می شود که <فصل الخطاب> باشد و به گفتوگوها خاتمه دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 3 - 3
3 - خداوند ، آفریده های با شعور خویش را بر شیوه به کار بردن توانمندی های خود ، آگاه ساخته است .
فهدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 14 - 10
10 - < روی عن علی ( ع ) انّه قال : معناه [ أی قوله تعالی : إنّ ربّک لبالمرصاد ] إنّ ربّک قادر علی أن یجزی أهل المعاصی جزاءهم ;
از علی(ع) روایت شده که فرمود: معنای آیه این است که پروردگارت، توانایی دارد که گنه کاران را کیفر بدهد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 477
20 - بلد - 90 - 5 - 5
5 - توجه به همراه بودن زندگانی با سختی ها ، مایه پی بردن انسان به ضعف خویش در برابر خداوند
فی کبد . أیحسب أن لن یقدر علیه أحد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شمس - 91 - 15 - 3،4
3 - خداوند ، بر همه حوادث هستی ، مسلّط است و از هیچ پیشامدی نمی هراسد .
و لایخاف عقبیها
4 - خداوند ، از نابود ساختن جامعه های بزرگ آلوده به گناه ، نمی هراسد و بر آثار و پیامد های آن سلطه کامل دارد .
و لایخاف عقبیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 1 - 6
6 - خداوند ، توانا سازنده پیامبر ( ص ) بر قرائت مکتوباتی خاص
اقرأ
فرمان <اقرء> _ به قرینه امّی و بی سواد بودن پیامبر(ص) تا زمان بعثت _ فرمانی بود که در کنار تشریع حکم قرائت، تأثیر تکوینی در وجود آن حضرت داشت. تکرار این فرمان در آیات بعد و حذف مفعول آن دو، می تواند تأییدی بر تأثیر تکوینی آن باشد. واژه <قرائت> _ که در مورد نوشته ها به کار می رود _ بیانگر وجود مکتوباتی در برابر دیدگان آن حضرت است که گرچه خطّ و نوع کتابت آن برای ما مجهول می باشد; ولی قابل قرائت بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 1 - 8
8 - خداوند ، بر حفاظت انسان ها از خطر ها و آسیب ها توانا است .
قل أعوذ بربّ الفلق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 2 - 3
3 - خداوند ، توانا بر دفع ضرر و جلوگیری از آسیب دیدن انسان از دیگر موجودات
قل أعوذ . .. من شرّ ما خلق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 3 - 2
2 - خداوند ، بر حفاظت انسان از مخفی ترین خطر ها ، توانا است .
و من شرّ غاسق إذا وقب
ص: 478
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 4 - 6
6 - خداوند ، توانا بر ابطال سحر و بی اثر کردن نَفَس جادوگران
و من شرّ النفّ_ث_ت فی العقد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فلق - 113 - 5 - 3
3 - خداوند ، بر بی اثر کردن حسد دیگران و مصون ساختن انسان در برابر تلاش های عملی حسودان ، توانا است .
أعوذ بربّ الفلق . .. و من شرّ حاسد إذا حسد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 1 - 7
7 - خداوند ، بر حفاظت انسان ها از خطر ها و آسیب ها توانا است .
قل أعوذ بربّ الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 2 - 2
2 - خداوند ، به دلیل حاکمیت و تسلّط بر مردم ، بر محافظت آنان از خطر ها و مهارکردن حوادث زیان بار ، توانا است .
قل أعوذ بربّ الناس . ملک الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 4 - 4
4 - خداوند ، بر بی اثر ساختن وسوسه های شدید و مرموز دشمنان ، توانا است .
قل أعوذ بربّ الناس . .. من شرّ الوسواس الخنّاس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ناس - 114 - 6 - 6
6 - خداوند ، توانا بر خنثی ساختن وسوسه های جن و انس
قل أعوذ بربّ الناس . .. من الجنّه و الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 35 - 6
ص: 479
6 - ظهور و تجلی اقتدار الهی بر خلق ، در صحنه قیامت
یرسل علیکما . .. فلاتنتصران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 25 - 3
3 - ظهور قدرت مطلق خداوند در قیامت و سیطره فرشتگان بر صحنه های آن ، دلیل بی نظیر بودن عذاب های او است .
فیومئذ لایعذّب عذابه أحد
حرف <فاء> در <فیومئذ>، آیه شریفه را بر مطالبی که در آیات پیشین بیان شد (از جمله آیه <و جاء ربّک و الملک صفّاً صفّاً>) تفریع کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 8،14
8 - داوود ( ع ) ، شخصیتی نیرومند و پرتوان
و اذکر عبدنا داود ذاالأید
<أید> به معنای قوت و شدت است و <ذاالأید>; یعنی، صاحب قدرت و نیرومند.
14 - < عن أبی جعفر ( ع ) قال : الید فی کلام العرب القوّه و النعمه قال ( اللّه عزّوجلّ ) : < واذکر عبدنا داود ذاالأید > . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: <ید> در کلام عرب همان قوت و نعمت است. .. . [خداوند عزّوجلّ] فرمود: <واذکر عبدنا داود ذاالأید>...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 12 - 9
9 - خیرخواهی و توانمندی بر دایگی و پرستاری ، از معیار های بایسته برای گزینش دایه و سرپرست برای فرزندان شیرخوار
قالت هل أدلّکم علی أهل بیت یکفلونه لکم و هم له ن_صحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 14 - 5
ص: 480
5_ توانایی بر رفع نیاز بندگان و اجابت درخواست ها و دعا های آنان ، نشانه خدایی است .
له دعوه الحق والذین یدعون من دونه لایستجیبون لهم بشیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 99 - 2
2- قدرت و توانایی دفع هرگونه ضرر از خویش ، لازمه الوهیت است .
لو کان ه_ؤلاء ءالهه ما وردوها
برداشت یاد شده به خاطر این است که خداوند برای عدم الوهیت معبودهای مشرکان، ناتوانی آنان از دفع آتش دوزخ از خویش را دلیل قرار داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 26 - 6
6 - تنها قدرت حاکم بر نظام تدبیر جهان ، شایسته الوهیت
اللّه لا إل_ه إلاّ هو ربّ العرش العظیم
در این آیه، به دو حقیقت <الوهیت> و <ربوبیت خدا بر نظام هستی> اشاره شده است. _ از ارتباط این دو بخش _ مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 7 - 5
5 - میزان پرداخت هزینه زندگی همسران و انفاق به دیگران ، بسته به توانایی و دارایی شوهران و انفاق گران است .
لینفق ذو سعه من سعته و من قدر علیه رزقه فلینفق ممّا ءاتیه اللّه
برداشت یاد شده، براساس دیدگاه برخی از مفسران است که گفته اند: آیه شریفه، علاوه بر مورد زنان مطلّقه، شامل همه زنان و همه انفاق های واجب و مستحب می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 96 - 8
8 _ قدرت و علم شرط لازم برای برنامه ریزی و موفقیت در اجرای آن است.
ذلک تقدیر العزیز العلیم
ص: 481
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 9 - 3
3 - آگاهی و توانایی ، دو شرط لازم در ارشاد مردم
سنقرئک . .. نیسّرک ... فذکّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 184 - 9
9 - تکالیف شرعی در صورتی که برای انسان طاقت فرسا باشد ، لازم الاجرا نیست .
و علی الذین یطیقونه فدیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 196 - 31
31 _ حد وجوب قربانی در حج ، سهل و میسور بودن آن است .
فمن تمتع . .. فما استیسر من الهدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 233 - 11،12،13
11 _ هیچکس به بیش از مقدار قدرت و توانایی خود تکلیف نمی شود .
لا تُکلَّفُ نفس الا وسعها
12 _ میزان متعارف نفقه و مخارج واجب بر شوهران ، باید به اندازه توانایی مالی آنان باشد .
و علی المولود له زرقهنّ و کسوتهنّ بالمعروف لا تُکلف نفس الا وسعها
به نظر می رسد جمله <لا تُکلّف . .. > تبیین کلمه <معروف> باشد; یعنی نباید حدّ متعارف، بدون در نظر گرفتن توانایی مالی شوهر تعیین شود.
13 _ وظیفه شوهر در تأمین مخارج زن ، بیش از توان او نیست .
و علی المولود له . .. لا تُکلّف نفس الا وسعها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 236 - 8،9
8 _ مقدار متاع و کالای مناسب و پسندیده برای پرداخت به زن مُطلّقه ، باید متناسب با توان مالی شوهر باشد .
ص: 482
و متّعوهنّ علی الموسع قدرُهُ و علی المقتر قدرهُ متاعاً بالمعروف
9 _ تکالیف الهی بر بندگان ، در محدوده امکانات و توانایی های آنان *
علی الموسع قدره و علی المقتر قدره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 241 - 8
8 _ لزوم پرداخت کالای شایسته به زنان مطلّقه در حدّ توانایی مرد ، پس از انقضای مدّت عدّه
و للمطلّقات متاع بالمعروف
امام صادق (ع) درباره آیه <و للمطلقات . .. > فرمود: متاعها بعد ما تنقضی عدّتها <علی الموسع قدره و علی المقتر قدره>
_______________________________
کافی، ج 6، ص 105، ح 3 ; نورالثقلین، ج 1، ص 240، ح 956 و 957.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 286 - 1،2
1 _ خداوند ، بیشتر از توانایی و ظرفیّت عادی هر انسان ، تکلیفی به او روا نمی دارد .
لا یکلّف اللّه نفساً إلاّ وُسعها
قید <عادی> در برداشت فوق، از کلمه <وسع> که به معنای <ما یسهل علیه من المقدور> است، استفاده می شود.
2 _ قدرتِ عادی ، شرط تکلیف
لا یکلّف اللّه نفساً إلاّ وُسعها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 28 - 13
13 _ لزوم رعایت تناسب قوانین با توان مردم
یرید اللّه ان یخفّف عنکم و خلق الانسان ضعیفاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 43 - 38
38 _ لزوم خرید آب برای وضو ، در حد توان مالی
فلم تجدوا ماءً
امام کاظم (ع) درباره میزان مبلغ ضروری برای تهیّه آب وضو و غسل _ در صورت نبودن آب _ فرمود: ذلک علی قدر جدته.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 244، ح 146 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 372، ح 17.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 97 - 16
16 _ جبر محیط با توان خروج از آن ، عذری غیر قابل قبول برای ترک تکالیف الهی
ص: 483
قالوا کنّا مستضعفین فی الارض قالوا الم تکن ارض اللّه واسعه فتهاجروا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 98 - 3،4،5،7،9،13
3 _ توانایی ، شرط وجوب هجرت برای مسلمانان تحت ستم ( مستضعف )
قالوا الم تکن ارض اللّه واسعه فتهاجروا فیها . .. الّا المستضعفین ... لا یستطیعون
4 _ قدرت ، از شرایط تکلیف
الّا المستضعفین . .. لا یستطیعون حیله و لا یهتدون سبیلا
5 _ هجرت بر مردان و زنان و کودکان درمانده و ناتوان ، واجب نیست .
قالوا الم تکن ارض اللّه واسعه فتهاجروا فیها . .. الّا المستضعفین من الرّجال و ال
7 _ ناتوانان از شناخت دین و احکام الهی ، در زمره مستضعفان حقیقی هستند .
الّا المستضعفین . .. لا یستطیعون حیله و لا یهتدون سبیلا
برداشت فوق را فرمایش امام باقر (ع) تأیید می کند که در معنای <مستضعفین> در آیه فوق فرمود: هو الذی لا یستطیع الکفر فیکفر و لا یهتدی سبیل الایمان فیؤمن . .. .
_______________________________
معانی الاخبار، ص 201، ح 4 ; نورالثقلین، ج 1، ص 536، ح 506.
9 _ کسانی که توان انجام تکالیف الهی را ندارند ، در پیشگاه خداوند معذورند .
الّا المستضعفین . .. لا یستطیعون حیله و لا یهتدون سبیلا
13 _ کودکان و مردان و زنانی که عقل کودکانه دارند ، مستضعف فکری بوده و مشمول تکالیف الهی نیستند .
الّا المستضعفین . .. و لا یهتدون سبیلا
امام باقر (ع) در مورد مستضعف در آیه فوق فرمود: . .. و الصبیان و من کان من الرجال و النساء علی مثل عقل الصبیان مرفوع عنهم القلم.
_______________________________
معانی الاخبار، ص 201، ح 4 ; نورالثقلین، ج 1، ص 537، ح 506.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 129 - 6
6 _ قدرت ، از شرایط تکلیف
و لن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء و لو حرصتم فلاتمیلوا کل المیل
رعایت عدالت کامل، ملاک مطلوبیت را دارد، ولی به جهت عدم استطاعت، واجب نشده است، و این می نماید که تکلیف مشروط به استطاعت و قدرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 6 - 43
43 _ لزوم خرید آب برای وضو و غسل ، در حد توان مالی به وقت دسترسی نداشتن به آن
فلم تجدوا الماء
ص: 484
از امام کاظم(ع) روایت شده که درباره میزان مبلغ ضروری برای تهیه آب وضو و غسل در صورت نبود آب فرمود: ذلک علی قدر جدته.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 244، ح 146; تفسیر برهان، ج 1، ص 372، ح 17.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 89 - 15،16،17
15 _ انجام تکالیف دین منوط به توان و قدرت مکلف است .
فمن لم یجد فصیام ثلثه ایام
16 _ آدمی در محدوده توانایی های خویش موظف به جبران کوتاهی ها و گناهان خود است .
فکفّرته اطعام . .. فمن لم یجد فصیام ثلثه ایام
17 _ لزوم کسب و بدست آوردن امکانات مادی جهت پرداخت کفاره قسم *
فمن لم یجد فصیام ثلثه ایام
جمله <فمن لم یجد> حکایت از آن دارد که شکننده سوگند باید برای بدست آوردن امکاناتی جهت پرداخت کفاره تلاش کند زیرا فعل <لم یجد> (نیافت) در مواردی استعمال می شود که شخص پس از تلاش و پی گیری امری به آن دست نیابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 119 - 11
11 _ تکلیفهای الهی متناسب با توان انسان است.
إلا ما اضطررتم إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 152 - 9،10،11،12
9 _ خداوند انسانها را بیش از توانشان تکلیف نمی کند.
لانکلف نفسا إلا وسعها
<وسع> (توان و قدرت) مصدر و در اینجا به معنای اسم مفعول است. یعنی: <لایکلف الله نفسا إلا تکلیفا مقدورا لها>.
10 _ قدرت انسان بر انجام تکالیف الهی از شرایط مکلف بودن به آن تکالیف است.
لانکلف نفسا إلا وسعها
11 _ مراعات کردن عدالت در مبادلات و انتخاب سودمندترین روش برای تصرف در اموال آنها بیش از توان متعارف واجب نیست.
إلا بالتی هی أحسن . .. و أوفوا الکیل ... لانکلف نفسا إلا وسعها
بیان این حقیقت که <خداوند انسان را بیش از توانش تکلیف نمی کند> پس از فرمانهای یاد شده، اشاره به این دارد که مکلفان برای رعایت آن فرمانها لازم نیست خود را به مشقت اندازند. چرا که انجام تکلیف تا حد قدرت متعارف فرض است و نه بیش از آن.
12 _ تجاوز نکردن به اموال یتیمان و رعایت عدالت در مبادلات از تکالیفی است که انسانها بر انجام آن توانا هستند. *
و لاتقربوا مال الیتیم . .. و أوفوا الکیل و المیزان بالقسط لانکلف نفسا إلا وسعها
برخی بر آنند که هدف از جمله <لاتکلف . ..> تذکر این معناست که فرمانهای یاد شده در حد توان انسانهاست تا مبادا به گمان
ص: 485
اینکه این اوامر مشقتبار و طاقت شکن است، از پذیرش آنها سرباز زنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 42 - 3،4
3 _ تکلیف و مسؤولیت هر انسان در باور به معارف الهی و انجام تکالیف دین ، به میزان قدرت و استطاعت اوست .
لانکلف نفساً إلا وسعها
4 _ انسان ها در باورشان به معارف دین و انجام تکالیف الهی ، برخوردار از توانایی های متفاوت هستند .
و الذین ءامنوا و عملوا الصلحت لانکلف نفساً إلا وسعها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 8
8 _ تکالیف الهی متناسب با توان مکلفان است .
و علم أن فیکم ضعفا فإن یکن منکم مائه صابره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 2،21
2 _ قدرت ، شرط تکلیف است .
لیس علی الضعفاء . .. حرج
21 _ از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرمود : < . . . إن اللّه یحتج علی العباد بما آتاهم و عرّفهم . . . و ما امروا إلا بدون سعتهم . . . و کل شیئی لا یسعون له فهو موضوع عنهم . . . ثم تلا < لیس علی الضعفاء و لا علی المرضی و لا علی الذین لا یجدون ما ینفقون حرج > . . . ;
. .. به تحقیق خداوند بر بندگان احتجاج می کند به چیزی که به آنها عطا فرموده و شناختی که به آنها داده است ... و آنان مأمور نشده اند مگر به تکلیفی که پایین تر از سعه و توانشان باشد ... و هر تکلیفی که در وسع بندگان نباشد، از آنها برداشته شده ... سپس امام آیه شریفه را تلاوت فرمود: <بر ضعیفان و بیماران و آنان که چیزی نمی یابند که (در راه جهاد) هزینه کنند، باکی نیست> ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 66 - 9
9_ استطاعت شرط لزوم وفا به عهد ، قسم و تکالیف الهی است .
إلاّ أن یحاط بکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 115 - 12
12- در نظر گرفته شدن نیاز و توان بشر ، در احکام و تکالیف الهی
إنما حرّم علیکم . .. فمن اضطرّ غیر باغ و لاعاد فإن الله غفور رحیم
ص: 486
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 78 - 8
8 - لزوم توجه به طاقت و توان مردم ، در قانون گذاری و تعیین تکلیف
و ما جعل علیکم فی الدین من حرج
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 62 - 1
1 - تکالیف الهی برای انسان ها ، به میزان طاقت و توان آنها است .
و لانکلّف نفسًا إلاّ وسعها
<تکلیف> (مصدر <نکلّف>) وادار کردن به انجام یا ترک چیزی را گویند. <وسع> مرادف با طاقت و توان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 60 - 7
7 - احکام و قوانین اسلام ، مطابق با ضرورت ها و واقعیت های موجود در زندگی و متناسب با توانایی ها و مقدورات بشری است .
و القوعد من النساء الّ_تی لایرجون نکاحًا فلیس علیهن جناح أن یضعن ثیابهنّ غیر متب
سخت گیری اسلام نسبت به مسأله حجاب و پوشش زنان و استثنا کردن زنان سالخورده و آسان گرفتن بر آنان در این مسأله نشانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 37 - 3
3- قوانین و فرمان های الهی ، متناسب با استعداد و توان ذاتی انسان ها
إن یسئلکموها فیحفکم تبخلوا
از ارتباط این آیه با آیه قبل، استفاده می شود که خداوند انفاق تمامی اموال را بر انسان ها واجب نساخته است; زیرا اگر چنین دستوری صادر می شد و حتی مورد تأکید هم قرار می گرفت، انسان ها بخل میورزیدند. بنابراین با توجه به این خصلت عینی و فراگیر، خداوند چنین قانونی را جعل نکرده و توان آنان را در نظر گرفته است. البته این برداشت، مبتنی بر این است که مراد از <أموالکم>، تمام اموال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 17 - 1،2
1 - افراد نابینا ، لنگ و مریض ، معاف از شرکت در جنگ
لیس علی الأعمی حرج و لا علی الأعرج حرج و لا علی المریض حرج
2 - تکالیف و مسؤولیت های الهی ، برای انسان ها متناسب با امکانات و توان آنان
لیس علی الأعمی حرج . .. و لا علی المریض حرج
ص: 487
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 4 - 2،5،14
2 - توجه و اهتمام اسلام به مقدورات و توانایی های مکلّفان ، در تشریع احکام و وضع قوانین
فمن لم یجد . .. فمن لم یستطع ... تلک حدود اللّه
5 - در صورتی که گرفتن روزه برای ظهارکننده مقدور نباشد ، باید شصت مسکین را اطعام کند .
فمن لم یستطع فإطعام ستّین مسکینًا
14 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله عزّوجلّ . . . < و من لم یستطع فإطعام ستّین مسکیناً > قال : من مرض أو عطاش ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ . ..<و من لم یستطع فإطعام ستّین مسکیناً> روایت شده که فرمود: [مراد، عدم استطاعت بر صوم]، ناشی از مرض یا بیماری تشنگی است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 12 - 10،13
10 - صدقه نجوا ، تنها بر کسانی واجب بود که توانایی مالی داشتند .
فإن لم تجدوا فإنّ اللّه غفور رحیم
13 - توجه و اهتمام اسلام به مقدورات و توانایی های مکلفان ، در وضع و تشریع احکام و تکالیف
فإن لم تجدوا فإنّ اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 16 - 1،2
1 - توصیه خداوند به مؤمنان ، مبنی بر رعایت تقوای الهی به میزان توان خویش
فاتّقوا اللّه ما استطعتم
2 - تکالیف الهی ، به میزان توانایی و امکانات افراد است .
فاتّقوا اللّه ما استطعتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 6 - 3
3 - مسکن زنان مطلّقه از نظر کمیت و کیفیت ، باید به مقدار دارایی و توانایی همسرانشان باشد ; نه کمتر از آن .
أسکنوهنّ من حیث سکنتم من وجدکم
<وجد>، به معنای وسع و طاقت (توانایی) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 7 - 5،6،7
5 - میزان پرداخت هزینه زندگی همسران و انفاق به دیگران ، بسته به توانایی و دارایی شوهران و انفاق گران است .
لینفق ذو سعه من سعته و من قدر علیه رزقه فلینفق ممّا ءاتیه اللّه
برداشت یاد شده، براساس دیدگاه برخی از مفسران است که گفته اند: آیه شریفه، علاوه بر مورد زنان مطلّقه، شامل همه زنان و
ص: 488
همه انفاق های واجب و مستحب می شود.
6 - خداوند ، به میزان توانایی ها و امکانات هر شخصی ، به او تکلیف کرده و از وی مسؤولیت خواسته است .
لایکلّف اللّه نفسًا إلاّ ما ءاتیها
7 - مقدار توانایی و امکانات افراد ، از شاخصه هایی است که باید در تکلیف کردن و مسؤولیت خواستن لحاظ شود .
لایکلّف اللّه نفسًا إلاّ ما ءاتیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 43 - 7
7 - سلامت و توانایی ، از شرایط مکلف
یدعون إلی السجود و هم س_لمون
مطلب یاد شده، از قید <و هم سالمون> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 8،10،11،15،18
8 - رخصت یافتن مؤمنان و یاران پیامبر ( ص ) ، به کاستن از مدّت شب زنده داری خویش و انجام آن به میزان میسور و ممکن
علم أن لن تحصوه فتاب علیکم
در گذشتن خداوند از مؤمنان شب زنده دار _ پس از یادآوری به کم و زیاد شدن میزان شب زنده داری آنان _ حاکی از رخصت دادن او، به این کمی و زیادی است.
10 - تلاوت قرآن ، باید به میزان میسور باشد ; نه مقداری که برای قاری خسته کننده و مشقت آور است .
فاقرءوا ما تیسّر من القرءان
11 - مؤمنان و یاران پیامبر ( ص ) ، موظّف به نماز در پاسی از شب به میزان میسور و ممکن
تقوم أدنی من ثلثی الّیل . .. فاقرءوا ما تیسّر من القرءان
برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که مقصود از قرائت قرآن، نماز باشد; زیرا خواندن قرآن از اجزای مهم نماز است. گفتنی است چون جمله های پیش درباره نماز شب بود، می تواند قرینه بر مطلب یاد شده باشد.
15 - رعایت حال مریضان ، مسافران تاجر و سوداگر و جنگ جویان خداجو ، فلسفه تخفیف دادن تکلیف شب زنده داری و کاستن از آن ، به میزان میسور و ممکن
فاقرءوا ما تیسّر من القرءان علم أن سیکون منکم مرضی و. .. و ءاخرون یق_تلون فی سبی
عبارت <ضرب فی الأرض> در معانی سفر برای تجارت و خارج شدن برای جنگ آمده است; ولی با آمدن <و آخرون یقاتلون فی سبیل اللّه> معنای اول مراد است.
18 - تکالیف عبادی اسلام ، آسان و در توان بشر و به دور از مشقّت و مشکل طاقت فرسا
فاقرءوا ما تیسّر منه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قریش - 106 - 4 - 5
5 - مصرف طعام ، باید به منظور از بین بردن گرسنگی و به دست آوردن توان عبادت باشد .
ص: 489
فلیعبدوا . .. الذی أطعمهم من جوع
<من جوع>، بیانگر آن است که هدف از طعام، زوال گرسنگی است; نه آن که خوردن، همواره مطلوب باشد. <فلیعبدوا> بیانگر هدف بودن عبادت برای طعامی است که از خداوند به انسان می رسد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 6 - 2
2 _ آفرینش انسان از خاک ، رشد مرحله به مرحله او در رحم ، صعود تدریجی از طفولیت ( مرحله ضعف جسمی و عقلی ) به اوج جوانی و نزول تدریجی از اوج بتوانایی ( جوانی ) به حضیض ناتوانی ( کهولت و پیری ) ، جلوه های ربوبیت خدا و یگانگی او
فإنّا خلقناکم من تراب . ..لکیلا یعلم من بعد علم شیئًا ... ذلک بأنّ اللّه هو الحق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 192 - 3،4
3 _ توانا بودن بر یاری رسانی به بندگان و دفاع کردن از خویش ، از ملاک های ربوبیت و معبود راستین است .
لایستطیعون لهم نصرا و لا أنفسهم ینصرون
4 _ عاجز بودن معبودان اهل شرک بر دفاع از خود و پرستشگران خویش ، دلیل عدم لیاقت آنها برای ربوبیت و پرستش
أیشرکون ما . .. لایستطیعون لهم نصرا و لا أنفسهم ینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 31 - 5
5 - نیرومندی و صلابت ، شرطی ضروری برای رسولان الهی و رهبران مبارزه با طغیانگران است .
أشدّد به أزری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 184 - 8
ص: 490
8 - کسانی که روزه ماه رمضان برای آنان مشقت بار و طاقت فرساست ، نباید روزه بگیرند .
و علی الذین یطیقونه فدیه
<اطاقه> به معنای قدرت داشتن بر انجام کار و یا صرف کردن تمام قدرت برای انجام آن است. لازمه معنای دوم، انجام دادن فعل با رنج و مشقت است. به نظر می رسد مراد از <یطیقونه> معنای دوم باشد. بنابراین <و علی الذین یطیقونه فدیه>; یعنی، کسانی که ]اگر بخواهند روزه بگیرند[ باید تمام قدرت خویش را برای این کار صرف کنند و در نتیجه به رنج و زحمت می افتند، روزه نگیرند; بلکه فدیه بپردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 31 - 5
5 - نیرومندی و صلابت ، شرطی ضروری برای رسولان الهی و رهبران مبارزه با طغیانگران است .
أشدّد به أزری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 20 - 8
8 - ارتباط همیشگی با خداوند ، نیرومندی ، حکمت ، توانایی بر فیصله دادن به امور و داشتن منطق قوی در جداسازی حق از باطل ، از شرایط لازم رهبران و مدیران جامعه در نگاه وحی
واذکر عبدنا داود ذاالأید إنّه أوّاب . .. و شددنا ملکه و ءاتین_ه الحکمه و فصل الخ
برداشت یاد شده از مجموع اوصافی که خداوند برای داوود(ع) به عنوان حاکم و فرمانروا ذکر کرده است، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 43 - 4
4 - خردورزی و توانایی بر شفاعت ، دو شرط اصلی شایستگی شفاعت به پیشگاه الهی است .
قل أَوَلو کانوا لایملکون شیئًا و لایعقلون
ص: 491
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 78 - 9
9 - قدرت اجرایی و آگاهی عمیق به جوانب امر ، دو پایه اصلی در کار قضاوت و داوری
إنّ ربّک یقضی . .. و هو العزیز العلیم
از این که خداوند پس از بیان قضاوت گری خویش، دو وصف <عزیز> و <علیم> را برای خود بیان کرده است، می توان مطلب فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 14
14 _ نیروی انسانی و فرماندهی ، دو شرط اساسی برای مبارزه با ستمگران
اخرجنا من هذه القریه الظّالم اهلها و اجعل لنا من لدنک ولیّاً و اجعل لنا من لدنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 55 - 12
12_ دانش و توان ، دو شرط اساسی برای مدیریت و تصدی وزارت
اجعلنی . .. إنی حفیظ علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 192 - 4
4 _ عاجز بودن معبودان اهل شرک بر دفاع از خود و پرستشگران خویش ، دلیل عدم لیاقت آنها برای ربوبیت و پرستش
أیشرکون ما . .. لایستطیعون لهم نصرا و لا أنفسهم ینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 193 - 3
3 _ هدایتگری و پاسخ به هدایتجویی بندگان ، از ملاک های معبود راستین
ص: 492
و إن تدعوهم إلی الهدی لایتبعوکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 194 - 7
7 _ اجابت درخواست بندگان ، از نشانه های معبود راستین
فادعوهم فلیستجیبوا لکم إن کنتم صدقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 20 - 3
3- توانمندی بر آفریدن و نیز مخلوق نبودن ، از نشانه های خدا و معبود حقیقی است .
و الذین یدعون من دون الله لایخلقون شیئًا و هم یخلقون
از اینکه خداوند در مقام بیان رد الوهیت معبودهای مشرکان، دو صفت مهم را برشمرده است، استفاده می شود که <الله> باید خالق بوده و مخلوق نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 7 - 5
5 - میزان پرداخت هزینه زندگی همسران و انفاق به دیگران ، بسته به توانایی و دارایی شوهران و انفاق گران است .
لینفق ذو سعه من سعته و من قدر علیه رزقه فلینفق ممّا ءاتیه اللّه
برداشت یاد شده، براساس دیدگاه برخی از مفسران است که گفته اند: آیه شریفه، علاوه بر مورد زنان مطلّقه، شامل همه زنان و همه انفاق های واجب و مستحب می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 9 - 11
11 - قدرت و توانایی ، شرط شایستگی برای ولایت و سرپرستی است .
فاللّه هو الولیّ . .. و هو علی کلّ شیء قدیر
ص: 493
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 179 - 3
3 - بهره مندان از خرد ناب ، توانا بر درک فلسفه قانون قصاص ( حیات جامعه )
و لکم فی القصاص حیوه یأولی الألبب
زندگی در پرتو قانون قصاص و اجرای آن، برای همه جامعه اسلامی است نه خصوص خردمندان. بنابراین مخاطب قرار دادن اولی الألباب (دارندگان خرد ناب) در بیان حقیقت مذکور، اشاره به این دارد که: درک آن حقیقت در خور خردی ناب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 23 - 13
13 _ لزوم مبارزه با دشمنان ، علی رغم ترس از نیرو و قدرت آنان
قال رجلان من الذین یخافون . .. ادخلوا علیهم الباب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 197 - 1،2
1 _ قدرت و توشه های مادی ، هر اندازه باشد ، ناچیز و اندک است .
لا یغرّنک . .. متاع قلیل
علی رغم اینکه امکانات مادی کافران به اندازه ای بوده که خطر فریبندگی داشته، خداوند آنها را اندک می شمارد.
2 _ بهره مندی کافران از قدرت و امکانات مادی ، محدود و کوتاه است .
متاع قلیل ثمّ ماویهم جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 197 - 2
2 _ بهره مندی کافران از قدرت و امکانات مادی ، محدود و کوتاه است .
متاع قلیل ثمّ ماویهم جهنّم
ص: 494
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 15
15 _ شیطان قادر به مشاهده اموری پنهان از دید آدمیان
إنی أری ما لاترون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 84 - 1،3،4
1- < ذوالقرنین > شخصیتی نیرومند و برخوردار از امکاناتی گسترده در پهنه زمین بود .
إنّا مکّنّا له فی الأرض
<مکّنّا> یعنی: <به او قدرت دادیم. >. در باره <ذوالقرنین> و شخصیت تاریخی او و این که او کیست نظر واحدی در میان مورّخان و مفسران وجود ندارد; بعضی، او را از فرمانروایان ما قبل تاریخ دانسته اند و قرآن را تنها مرجع شناخت او می دانند و برخی، او را همان <اسکندر> دانسته و برخی دیگر، _<فریدون> و برخی، او را از ملوک یمن دانسته و بالاخره، برخی، مانند علامه طباطبایی(ره) تطبیق وی را با <کورش> (پادشاه هخامنشی) با آیات سازگارتر دیده اند. بعضی نیز، او را از پادشاهان چین دانسته و دیوار چین را شاهدی بر مدعای خود گرفته اند.
3- < ذوالقرنین > ، شخصیتی الهی بود . *
إنّا مکّنّا له فی الأرض
احتمال می رود که انتساب قدرت ذی القرنین به خدا، از آن جهت باشد که خدا، به خاطر شخصیت الهی وی، امکاناتی را به او عطا کرده باشد.
4- < ذوالقرنین > از اسباب و عواملی کارساز برای محقّق ساختن هر مقصودی برخوردار بود .
و ءاتینه من کلّ شیء سببًا
عموم در <کلّ شیء> عموم عرفی است. <سبباً> مفعول دوم <آتیناه> است. با توجه به مضافی که در کلام مقدر است، تقدیر جمله چنین می شود: <و آتیناه سبباً من أسباب کل شیء> یعنی، از اسباب و وسایلی که برای نیل به تمامی مقاصد علمی و عملی او وجود داشت، سبب و راهی را در اختیار او قرار دادیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 9
9- ساحل نشینان مناطق غربی سرزمین ذی القرنین ، از رویارویی با نیرو های او ناتوان بودند و در برابر تصمیمات او ، قدرت مقاومت نداشتند .
وجد عندها قومًا قلنا ی_ذا القرنین إمّا أن تعذّب
ص: 495
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 87 - 3
3- ذوالقرنین ، بر قوم ساحل دریا ، سلطه کامل یافته بود .
قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 94 - 4
4- قوم درگیر با یأجوج و مأجوج ، به ذوالقرنین و به توان مندی و خیرخواهی وی اذعان کردند .
قالوا ی_ذا القرنین إنّ یأجوج و مأجوج مفسدون فی الأرض
با این که <ذوالقرنین> بومی منطقه مورد بحث نبود، ولی با قرائن و شواهد و دیدن قدرت علمی و اجرایی او، مردم، به این نکته واقف شدند که او، کسی است که می تواند سدّی غیر قابل نفوذ در برابر حملات دشمنان برای آنان برپا کند و نیز به خیر خواهی او و این که او غرضی مادّی و قصدی سلطگرانه ندارد، پی بردند، لذا پیشنهاد خود را با او مطرح کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 98 - 3
3- در وجود ذی القرنین بینش توحیدی و الهی همراه ، با قدرت علمی و فنی ، تبلور داشت .
ما مکّنّی فیه ربّی خیر . .. ه_ذا رحمه من ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 22 - 9
9 - مسلمانان مدینه ، در غزوه احزاب ، به رغم قدرت و شوکت دشمن و کارشکنی های منافقان ، تسلیم امر پیامبر ( ص ) برای جهاد بودند .
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم إلاّ إیم_نًا و تسلیمًا
ممکن است <تسلیماً> به قرینه مقام (بحث جهاد و هجوم دشمن و نیز الگو بودن پیامبر(ص)) تسلیم بودن به امر پیامبر(ص) برای جهاد باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 37 - 4
ص: 496
4 - ارتش سلیمان ( ع ) ، بسیار توانمند و شکست ناپذیر
فلنأتینّهم بجنود لاقبل لهم بها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 61 - 4
4 - ناتوانی مشهود بنی اسرائیل از مقابله با سپاه فرعون
قال أصح_ب موسی إنّا لمدرکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 5 - 3
3- سرکوب کنندگان اولین فساد بنی اسرائیل ، مردانی بس توانمند و جنگاور
بعثنا علیکم عبادًا لنا أولی بأس شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 11
11 - قدرت و امکانات مادی کافران و سلطه طلبان ، مایه نجات آنان از هلاکت و قهر الهی نخواهد بود .
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أشدّ منهم بطشًا . .. هل من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 31 - 2،3
2 - برخورد سلیمان ( ع ) با ملکه و درباریان سبا ، قاطع ، آمرانه و از موضع قدرت بود .
ألاّ تعلوا علیّ و أتونی مسلمین
3 - نامه سلیمان ، پیامدار رحمت و مهر و نشانگر قدرت و قهر
بسم اللّه الرحم_ن الرحیم . ألاّ تعلوا علیّ و أتونی مسلمین
ص: 497
آوردن اوصاف <رحمان> و <رحیم> در سرآغاز نامه، پیامدار رحمت و لحن قاطع و آمرانه متن آن، بیانگر قدرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 34 - 6
6 - نگرانی بلقیس از قدرت و غلبه سلیمان ( ع ) ، علی رغم اظهار آمادگی فرماندهان وی برای هر نبرد
قالوا نحن أُولوا قوّه . .. قالت إنّ الملوک إذا دخلوا قریه أفسدوها
طرح مسأله تباهی جامعه در صورت بروز جنگ، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 38 - 5
5 - سلیمان ( ع ) ، مصمم بر نمایاندن قدرت فوق العاده خود به ملکه سبا ، با احضار تخت او
قال ی_أیّها الملؤا أیّکم یأتینی بعرشها قبل أن یأتونی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 42 - 5
5 - اطلاع بلقیس از مقام معنوی و قدرت سلیمان ( ع ) و تسلیم شدنش در برابر او ، قبل از رسیدن به دربار وی
و أُوتینا العلم من قبلها و کنّا مسلمین
ضمیر <من قبلها> به آیه و بینه برمی گردد که از عمل خارق العاده دربار سلیمان به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 10 - 5
5 - فرعون ، دارای قدرت و ثبات در عرصه های سیاست و حکومت
و فرعون ذی الأوتاد
<أوتاد> (جمع <وتد>) به معنای میخ ها است. توصیف فرعون به این عبارت (دارای میخ های فراوان)، کنایه از استحکام قدرت او است; همان گونه که میخ های اطراف خیمه مایه استحکام آن است. این تعبیر ممکن است کنایه از فراوانی سپاه او باشد که برای نصب خیمه هایشان، زمین وسیعی میخ کاری می شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 12
ص: 498
12 - قدرت اقتصادی و سیاسی صاحبان زر و زور در عصر نوح ( ع ) ، در خدمت کفر و شرک و علیه دعوت توحیدی آن حضرت بود .
قال نوح ربّ إنّهم عصونی و اتّبعوا من لم یزده ماله وولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 7 - 3
3- قدرت فوق العاده شتر در پیمودن راه های طولانی و دشوار و حمل بار های سنگین
و تحمل أثقالکم إلی بلد لم تکونوا ب_لغیه إلاّ بشقّ الأنفس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 18 - 3
3- در آسمان ها ، خبر ها و اطلاعاتی مبادله می شود که قابل شنود برای موجوداتی چون شیاطین است .
من کلّ شیط_ن رجیم . إلاّ من استرق السمع
لازمه استراق سمع، وجود و تبادل اخباری است که قابل شنیدن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 212 - 2
2 - قدرت شیاطین بر استماع و استراق سمع گفتار فرشتگان ، در برهه ای از زمان ( قبل از ممنوع شدن و عزل گشتن )
إنّهم عن السمع لمعزولون
<معزولون> می تواند به معنای حال باشد; یعنی، گر چه شیاطین در گذشته گفتار فرشتگان را می شنیدند; اما اکنون (از زمان نزول قرآن) از آن عزل گشته و ممنوع شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 8 - 4
4 - قدرت شیاطین بر صعود به نزدیک ترین آسمان
إنّا زیّنّا السماء الدنیا . .. لایسّمّعون إلی الملإالأعلی
ص: 499
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 27 - 14
14 _ ضرورت هشیاری کامل در برابر اغواگریهای شیطان به دلیل توان وی بر نفوذ مخفیانه بر آدمیان و سیطره و حاکمیت او بر اغواشدگان
لا یفتننکم الشیطن . .. إنا جعلنا الشیطین أولیاء للذین لایؤمنون
دو جمله <إنه یراکم . .. > و <إنا جعلنا ... > به منزله تعلیلی است برای تأکید خداوند به پرهیز از اغواگریهای شیطان. یعنی توصیه و تأکید ما بدان جهت است که وی راه نفوذ مخفیانه را دارد و پس از گمراه کردنتان بر شما ولایت پیدا خواهد کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 175 - 9
9 _ شیطان عنصری توانا بر آگاهی یافتن از درون آدمی و اندیشه های او
فانسلخ منها فأتبعه الشیطن
ایمان به آیات و معارف الهی و نیز کفر به آنها از امور قلبی است، و از آنجا که شیطان پس از منسلخ شدن بلعم باعورا از آیات و معارف الهی به تعقیب او پرداخت، معلوم می شود وی به اندیشه ها و باورهای آدمی می تواند آگاهی یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 17 - 4
4- شیطان ، موجودی قدرتمند و توانا بر صعود و نفوذ بر آسمانها
و حفظنها من کلّ شیط_ن رجیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 63 - 8
8- شیطان ، بر زدودن مهم ترین خاطره ها از ذهن انسان ، توان دارد .
و ما أنسنیه إلاّ الشیطن أن أذکره
خاطره زنده شدن ماهی، با آن که به اعتراف همسفر موسی امری شگفت بود، با دخالت شیطان، به فراموشی کشانده شد. این، نشان دهنده امکانِ نفوذ عمیق شیطان در انسان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 36 - 7
7 - شیطان در وسوسه و به انحراف کشاندن آدمیان ، از توانی گسترده برخوردار است .
و إمّا ینزغنّک من الشیط_ن نزغ فاستعذ باللّه
ص: 500
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که پیامبر(ص) نیز در برابر وسوسه های شیطان، نیازمند به استعاذه و پناه بردن به خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 247 - 9
9 _ طالوت ، نسبت به دیگران ، از توانایی جسمی و علمی ( کاردانیِ ) بیشتری برخوردار بود .
و زاده بسطه فی العلم و الجسم
چون جمله <و زاده . .. > بیان حکمت انتخاب طالوت از میان بنی اسرائیل و علّت تقدّم وی بر دیگران است، پس او در این دو صفت برتر از دیگران بوده است; بنابراین <زاده ...> بیانگر توانایی جسمی و علمی بیشتر او در مقایسه با دیگران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 13 - 4
4- اقوام کافر پیشین در برابر انبیا احساس قدرت می کردند و مدعی بودند که سرزمین مسکونی آنان و انبیا از آنِ آنهاست .
لنخرجنّکم من أرضنا
از اینکه آنان، پیامبران را تهدید به اخراج کردند، احساس قدرت استفاده می شود و از اینکه <أرض> (سرزمین) را به خود اضافه کردند; به دست می آید که آنان مدعی حاکمیت و مالکیت بر آن بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاک ارزش در دیدگاه فرعون و فرعونیان
قال ی_قوم ألیس لی ملک مصر . .. أم أنا خیر من ه_ذا الذی
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته زیر است: الف) فرعون پس از یادآوری فرمانروایی و ثروت خویش، موسی(ع) را غیر قابل قیاس با خود می داند و این نشان دهنده بینش فرعون در زمینه ملاک ارزش است. ب) سخنرانی فرعون و تکیه وی بر قدرت و ثروت، نشان می دهد که در جامعه قبطی چنین دیدگاهی وجود داشته است.
ص: 501
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاک ارزش در دیدگاه فرعون و فرعونیان
قال ی_قوم ألیس لی ملک مصر . .. أم أنا خیر من ه_ذا الذی
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته زیر است: الف) فرعون پس از یادآوری فرمانروایی و ثروت خویش، موسی(ع) را غیر قابل قیاس با خود می داند و این نشان دهنده بینش فرعون در زمینه ملاک ارزش است. ب) سخنرانی فرعون و تکیه وی بر قدرت و ثروت، نشان می دهد که در جامعه قبطی چنین دیدگاهی وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 12
12 - قارون ، فرد قدرتمند و زورمدار جامعه خویش بود .
من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران عنود ، قدرت طلب و افزون خواه ( همچون ولیدبن مغیره )
ثمّ یطمع أن أزید . کلاّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که مخالفان پیامبر(ص) _ از جمله ولیدبن مغیره _ از ثروت اندوزان و قدرت مندان بودند. نفی ازدیاد قدرت و ثروت آنان با تعبیر (کلاّ) از سوی خداوند، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 10 - 3
3 - توانمندی ها و امکانات مادی ، بت ها و خدایان ساختگی ، تکیه گاه مشرکان در دنیا
و لایغنی عنهم ما کسبوا شی_ًا و لا ما اتّخذوا
تعبیر <ما کسبوا> _ که اشاره به امکانات مادی دارد _ و نیز <ما اتّخذوا. ..> _ که ناظربه عقاید شرک آلود آنان است _ نشان می
ص: 502
دهد که آنان تمامی اتکا و امید خویش را به آن دو معطوف داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 7
7 _ نفاق ، پُل به قدرت رسیدن سیاست بازانِ ناصالح
و اذا تولی سعی فی الأرض
در برداشت فوق، <تولی>، رسیدن به حکومت معنا شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران عنود ، قدرت طلب و افزون خواه ( همچون ولیدبن مغیره )
ثمّ یطمع أن أزید . کلاّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که مخالفان پیامبر(ص) _ از جمله ولیدبن مغیره _ از ثروت اندوزان و قدرت مندان بودند. نفی ازدیاد قدرت و ثروت آنان با تعبیر (کلاّ) از سوی خداوند، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 44 - 9
9- سوگند ستمگران در دنیا بر پایداری و زوال ناپذیری قدرت خویش
الذین ظلموا . .. أو لم تکونوا أقسمتم من قبل ما لکم من زوال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 4 - 9
9_ تنها صاحبان عقل و فهم بر دریافت ربوبیت خدا و یکتایی او در تدبیر هستی توانایند .
إن فی ذلک لأی_ت لقوم یعقلون
ص: 503
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 39 - 4
4 - تأکید عفریت بر قدرت و امانت خود در آوردن تخت بلقیس
و إنّی علیه لقویّ أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 40 - 13
13 - قدرت و توان عفریت دربار سلیمان ، مقهور دانش و علم آصف بن برخیا
قال عفریت من الجنّ . .. قال الذی عنده علم من الکت_ب
در پاسخ پرسش سلیمان(ع)، نخست عفریت بود که قدرت خویش را مطرح ساخت; ولی دانش برتر دانشمند دربار سلیمان مجالی برای اعمال قدرت به وی نداد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 56 - 13
13_ قدرت و مکنت دانشمندان نیکوکار ، نعمت و رحمت الهی بر آنان است .
إنی حفیظ علیم. و کذلک مکّنّا لیوسف ... نصیب برحمتنا من نشاء
از مصداقهای رحمت الهی (رحمتنا) به قرینه <مکّنّا لیوسف فی الأرض> دستیابی انسانهایی چون یوسف(ع) به قدرت و مکنت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 27 - 2
2 - فرعون ، عاجز از مقابله با منطق موسی ( ع )
قال إنّ رسولکم . .. لمجنون
اقدام فرعون به متهم کردن موسی به جنون در مقابل منطق قوی او، نشانگر عجز و ناتوانی وی می باشد.
ص: 504
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 29 - 1
1 - روی آوری فرعون به تهدید موسی ( ع ) با احساس ناتوانی از مقابله با منطق او
قال لئن اتّخذت إل_هًا غیری لأجعلنّک من المسجونین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 76 - 5،7
5 _ مسیح ( ع ) و مادرش مریم ، مالک هیچ سود و زیانی برای مردم نیستند .
اتعبدون من دون اللّه ما لایملک لکم ضراً و لانفعاً
7 _ پندار قدرت مسیح ( ع ) و مریم بر سود و زیان رسانی به مردم ، از عوامل پرستش آن دو ، از سوی مسیحیان *
قل اتعبدون من دون اللّه ما لایملک لکم ضراً و لانفعاً
استدلال بر ناروایی پرستش مسیح(ع) و مادرش مریم به ناتوانی آنان از ضرر رسانی و نفع بخشی، می تواند اشاره به ریشه و عامل پرستش مسیح(ع) و مریم، از سوی نصارا داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 110 - 20،24،25،26،31
20 _ مسیح ( ع ) توانمند بر آفرینش مجسمه ای از گل به شکل پرندگان که با دمیدنش در آن به پرواز در می آمد
و اذ تخلق من الطین کهیئه الطیر باذنی فتنفخ فیها فتکون طیراً باذنی
24 _ حضرت مسیح توانا بر بیناسازی کور های مادرزاد و شفابخشی مبتلایان به پیسی
و تبری الاکمه و الابرص باذنی
25 _ توانایی حضرت مسیح بر زنده کردن مردگان مدفون شده در خاک
و اذ تخرج الموتی باذنی
مراد از اخراج مردگان (تخرج الموتی) زنده کردن آنهاست و به کارگیری کلمه اخراج برای رساندن این معناست که عیسی(ع) قادر بود حتی مردگان مدفون در خاک را نیز زنده کند و از خاکها بیرون کشد.
26 _ عیسی ( ع ) ، برخوردار از ولایت تکوینی
و اذ تخلق من الطین . .. و تبری الاکمه و الابرص باذنی و اذ تخرج الموتی باذنی
31 _ توانایی عیسی ( ع ) بر ارائه معجزاتی همانند روح بخشی به مجسمه ها ، درمان کوری و پیسی و احیای مردگان ، از نعمت های ویژه خداوند به آن حضرت
اذکر نعمتی . .. و تبری الاکمه و الابرص باذنی و اذ تخرج الموتی باذنی
ص: 505
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 187 - 8
8 - غریزه جنسی ، غریزه ای نیرومند و کنترل آن برای عموم مردم امری دشوار است .
علم اللّه أنکم کنتم تختانون أنفسکم فتاب علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 13
13_ رهایی از دام تمایلات جنسی و مکر زنان ، بدون امداد الهی حتی برای پیامبران و بندگان خالص خدا نیز میسور نیست .
و إلاّ تصرف عنی کیدهنّ أصب إلیهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 60 - 6
6 - غریزه و جاذبه های جنسی ، از نیرومندترین غریزه ها و جاذبه ها است .
و القوعد من النساء الّ_تی لایرجون نکاحًا . .. غیر متبرّج_ت بزینه
پیشگیری از طغیان غریزه جنسی و روابط ناسالم جنسی فلسفه مهم حجاب و پوشش زنان است. بنابراین ممنوعیت زنان سالخورده از خودآرایی در برابر نامحرمان، می رساند که غریزه جنسی و جاذبه های آن، آنقدر نیرومند است که ممکن است خودآرایی سالخوردگان نیز غریزه جنسی انسان را تحریک کرده و به طغیان وادارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 24
24 - قیامت ، روز ظهور و بروز قدرت مطلق خدا و آگاهی همگان به نبود قدرت برای غیر اوست .
إذ یرون العذاب أن القوه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 112 - 1
1 _ فرعون ، برخوردار از اقتدار و سلطنتی با نفوذ در سرزمین مصر بود .
یأتوک بکل سحر علیم
فعل <یأتوک> جواب فعل امر قرار گرفته و به حرف شرطِ مقدر مجزوم شده است. تقدیر کلام چنین است: ان ترسل الحاشرین
ص: 506
یأتوک بکل ساحر علیم. انتخاب این ترکیب برای کلام حاوی این نکته است که فرستادن نیروها مستلزم آوردن ساحران است و این حکایت از نفوذ فراوان فرعون و مأموران وی بر سرزمین مصر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 78 - 8
8 _ فرعون و اطرافیانش ، قدرت و مکنت خود را ، در دفاع از آیین نیاکانشان می دانستند .
قالوا أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 37 - 4
4 - فرعون ، برخوردار از اقتدار و سلطنتی بانفوذ در سرزمین مصر
یأتوک بکلّ سحّار علیم
فعل<یأتوک> جزای شرط مقدر (إن تبعثهم یأتوک بکلّ سحّار علیم) است. این ترکیب حاوی این نکته است که فرستادن نیروها برای جذب ساحران، مساوی با آمدن آنان بدون تعلل است و این مطلب، می تواند بیانگر حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 2
2 - فرعون ، هامان و قارون ، سه عنصر سرشناس ، با نفوذ و نیرومند در عصر رسالت موسی ( ع )
و لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 56 - 3
3 - فرعون ، طرفداران و کارگزاران حکومت خود را ، گروهی متحد ، نیرومند و آماده نبرد معرفی کرد .
و إنّا لجمیع ح_ذرون
یکی از معانی <جمیع> ضدّ <متفرق>; یعنی، متحد است (لسان العرب). برداشت یاد شده بر اساس همین معنا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 13 - 3
3 - قوم نوح ، عاد ، فرعون ، ثمود ، لوط و اصحاب ایکه ( قوم شعیب ) ، اقوامی قدرتمند و بی مانند در مخالفت با رسالت فرستادگان الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمود ...أصح_ب لئیکه أُول_ئک الأحزاب
برداشت یاد شده از تعریف مسند (أُول_ئک) و مسندالیه (أحزاب) که بر حصر دلالت می کند استفاده می شود; یعنی، این اقوام
ص: 507
حقیقتاً گروه های متشکلی بودند که اقوام دیگر در قوت و شدت مخالفت با پیامبران، مانند آنان نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 42 - 6
6 - فرعونیان ، دارای اقتدار و توان بالا
فأخذن_هم أخذ عزیز مقتدر
آورده شدن اوصاف <عزیز> و <مقتدر> برای خداوند در این آیه، تعریض به قدرت ظاهری فرعونیان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 116 - 9
9 _ یگانه فرمانروای آسمان ها و زمین ، تنها قدرت قابل اتکا برای انسانها
إن اللّه له ملک السموت و الأرض . .. و ما لکم من دون اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 2
2 - فرعون ، هامان و قارون ، سه عنصر سرشناس ، با نفوذ و نیرومند در عصر رسالت موسی ( ع )
و لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 4
4- اصحاب حجر ( قوم ثمود ) مردمی نیرومند و سخت کوش بودند و در مناطق کوهستانی زندگی می کردند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 13 - 3
3 - قوم نوح ، عاد ، فرعون ، ثمود ، لوط و اصحاب ایکه ( قوم شعیب ) ، اقوامی قدرتمند و بی مانند در مخالفت با رسالت
ص: 508
فرستادگان الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمود ...أصح_ب لئیکه أُول_ئک الأحزاب
برداشت یاد شده از تعریف مسند (أُول_ئک) و مسندالیه (أحزاب) که بر حصر دلالت می کند استفاده می شود; یعنی، این اقوام حقیقتاً گروه های متشکلی بودند که اقوام دیگر در قوت و شدت مخالفت با پیامبران، مانند آنان نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 52 - 12
12_ قوم عاد ، مردمی قوی و نیرومند بودند .
و یزدکم قوّه إلی قوّتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 13 - 3
3 - قوم نوح ، عاد ، فرعون ، ثمود ، لوط و اصحاب ایکه ( قوم شعیب ) ، اقوامی قدرتمند و بی مانند در مخالفت با رسالت فرستادگان الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمود ...أصح_ب لئیکه أُول_ئک الأحزاب
برداشت یاد شده از تعریف مسند (أُول_ئک) و مسندالیه (أحزاب) که بر حصر دلالت می کند استفاده می شود; یعنی، این اقوام حقیقتاً گروه های متشکلی بودند که اقوام دیگر در قوت و شدت مخالفت با پیامبران، مانند آنان نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 4
4 - قوم عاد ، دارای قدرت و توانمندی بی نظیر در عصر خویش
و قالوا من أشدّ منّا قوّه
قوم عاد، ادعای نیرومندی داشتند و خداوند این ادعا را رد نکرد; بلکه به گونه ای دیگر پاسخ آنان را داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 26 - 1،2
1- قوم عاد ، برخوردار از قدرت و امکانات بس فزون تر از مشرکان مکه
و لقد مکّنّ_هم فیما إن مکّنّ_کم فیه
حرف <إن> نافیه است.
2- هلاکت قوم عاد ، به رغم داشتن توان و نیرویی قوی و گسترده ، هشداری است به تمامی مشرکان .
و لقد مکّنّ_هم فیما إن مکّنّ_کم فیه
گرچه مورد آیه، مشرکان مکه است; ولی در هشدار الهی، دیگر مشرکان نیز با آنها تفاوتی ندارند.
ص: 509
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 7 - 6
6 - قوم عاد ، مردمی بلندقامت و پرقدرت *
إرم ذات العماد
چنانچه <ارم> نامِ قوم عاد باشد، توصیف آنان به <ستون دار>، کنایه از نیرومندی و قامت رشید آنان خواهد بود. گفتنی است که در این برداشت، <عماد> به معنای عمود و ستونی گرفته شده است که خانه را بر آن استوار می کنند. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 8 - 5
5 - قوم عاد ، مردمی بی نظیر در قدرت و قامت *
ذات العماد . الّتی لم یخلق مثلها فی البل_د
در برداشت یاد شده، <ارم> نام قوم عاد گرفته شده است; در نتیجه <الّتی. ..> توصیف گر آن قبیله، به نبود امثالِ آنها در شهرها خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 13 - 3
3 - قوم نوح ، عاد ، فرعون ، ثمود ، لوط و اصحاب ایکه ( قوم شعیب ) ، اقوامی قدرتمند و بی مانند در مخالفت با رسالت فرستادگان الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمود ...أصح_ب لئیکه أُول_ئک الأحزاب
برداشت یاد شده از تعریف مسند (أُول_ئک) و مسندالیه (أحزاب) که بر حصر دلالت می کند استفاده می شود; یعنی، این اقوام حقیقتاً گروه های متشکلی بودند که اقوام دیگر در قوت و شدت مخالفت با پیامبران، مانند آنان نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 13 - 3
3 - قوم نوح ، عاد ، فرعون ، ثمود ، لوط و اصحاب ایکه ( قوم شعیب ) ، اقوامی قدرتمند و بی مانند در مخالفت با رسالت فرستادگان الهی
کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمود ...أصح_ب لئیکه أُول_ئک الأحزاب
برداشت یاد شده از تعریف مسند (أُول_ئک) و مسندالیه (أحزاب) که بر حصر دلالت می کند استفاده می شود; یعنی، این اقوام
ص: 510
حقیقتاً گروه های متشکلی بودند که اقوام دیگر در قوت و شدت مخالفت با پیامبران، مانند آنان نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 8
8 - لزوم معیار قرار دادن توانایی و امانت در گزینش و استخدام کارگران ، مدیران و کارگزاران
إنّ خیر من است_ئجرت القویّ الأمین
جمله <إنّ خیر من استئجرت. ..> تعلیل برای <استأجره> می باشد و با توجه به این که تعلیل مفید تعمیم است، مطلب یاد شده از آن استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 54 - 11
11_ واگذار کننده منصب ، باید توانمندی و امانت داریِ منصب پذیر را احراز کند .
قال الملک ائتونی به أستخلصه لنفسی . .. مکین أمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 196 - 3،4،5،6
3 _ قدرت و شکوه ظاهری کافران و برخورداری آنان از بهره های مادی ، امری فریبنده برای مسلمانان
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
4 _ رهبران الهی ، حتّی پیامبران ، در معرض خطر تأثیر منفی شکوه ظاهری و قدرت اقتصادی کافران
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
5 _ خطر تأثیر منفی قدرت اقتصادی و شکوه ظاهری کافران ، در روحیه مسلمانان صدر اسلام
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا
6 _ شوکت ظاهری و تلاش و جولان کافران در سرزمین ها ، نباید موجب فریب و خام شدن مسلمانان گردد .
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 511
3 - آل عمران - 3 - 198 - 5
5 _ فریفته نشدن در برابر شوکت ظاهری و قدرت اقتصادی کافران ، از مصادیق تقواپیشگی است . *
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا . .. لکن الّذین اتّقوا ربّهم
نهی از فریفته شدن و آنگاه بشارت بهشت به تقواپیشگان، می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 139 - 11
11 _ اعتقاد به عزت و قدرت مطلقه الهی ، مانع گرایش به عزت و اقتدار موهوم کافران
أیبتغون عندهم العزّه فإن العزّه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 48 - 6
6 _ امکانات مادی و داشتن نیرو های انسانی و هوادار ، هرگز موجب نجات کفرپیشگان از گرفتار شدن به عذاب دوزخ نخواهد شد .
ما أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 9
9 _ توان نیرو های شرک و کفر هر چند فراوان باشند ، در برابر خدا پوچ و بی اثرند .
و لن تغنی عنکم فئتکم شیئا و لو کثرت و أن اللّه مع المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 4
4 _ اعتماد و اتکای منافقان و کافران به قدرت ، ثروت و فرزندان بسیار خویش
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 4 - 6
6 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) و مسلمانان ، درباره تأثیرپذیری از قدرت و مکنت کافران و تجدید نظرکردن در برنامه های تبلیغی و الهی خویش
فلایغررک تقلّبهم فی البل_د
پیامبر(ص) و مسلمانان، در حالی به تبلیغ دین اسلام می پرداختند که کافران در اوج قدرت اقتصادی و سیاسی قرار داشتند. بنابر این هشدار خداوند در آیه شریفه می تواند گویای مطلب یادشده باشد.
ص: 512
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 10
10 _ غرور و اعتماد نابجای کافران عصر پیامبر(ص) به اقتدار و تمکن خویش
ألم یروا کم أهلکنا . .. مکنهم فی الأرض ما لم نمکن لکم
از اینکه می فرماید اقوام قدرتمندتر از شما را هلاک کردیم، معلوم می شود که اینان به قدرت و مکنت خویش مغرور بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 74 - 2
2- جوامع و تمدن های بسیاری در طول تاریخ ، با وجود قدرت و امکانات بسیار و موقعیت برتر نسبت به کافران عصر بعثت ، به هلاکت رسیده و نابود شدند .
و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أحسن أث_ًثا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 8
8 - مخالفت مشرکان و کافران با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود .
أوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا . .. و کانوا أشدّ منهم قوّه
یادآوری این نکته که اقوام نابود شده پیشین، نیرومندتر از قوم عرب بودند، می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 88 - 5
5 _ کافران قوم مدین برخوردار از نیرویی افزون بر مؤمنان آن سامان
لنجرجنک یشعیب و الذین ءامنوا معک من قریتنا
تصمیم کافران قوم مدین به اخراج شعیب و همگامانش و ابراز آن با سوگند و تأکید بسیار، حکایت از برداشت فوق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 31 - 20
20 _ تأسف قابیل بر نادانی خویش و ناتوانی از برابری با حیوانی همچون کلاغ
قال یویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب
ص: 513
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 9 - 29
29 - سعادت جوامع ، در گرو ایمان به انبیا و پیروی از آنها است و نه داشتن قدرت مادی
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان ع_قبه الذین . .. و جاءتهم رسلهم بالبیّن_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 41 - 31
31 _ اراده همه موجودات ، حتی رسول خدا ( ص ) ، مقهور حاکمیت اراده الهی
و من یرد اللّه فتنته فلن تملک له من اللّه شیئاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 188 - 10
10 _ پیامبر ( ص ) از جانب خدا مأمور بود تا وابسته بودن توانش را به مشیت خدا و آگاه نبودنش را به امور غیبی به مردم اعلام کند .
قل لاأملک . .. و لو کنت أعلم الغیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 52 - 12
12 - پیامبر ( ص ) نیز ، توانِ بیرون آوردن افراد حق گریز را از گمراهی ، ندارد .
فإنّک لاتسمع الموتی و لاتسمع الصمّ الدعاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 53 - 5
5 - بیرون آوردن کافران حق گریز _ به هر نحو ممکن _ از گمراهی ، نه کار پیامبر است و نه در توان او است .
و ما أنت به_د العمی عن ضل_لتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 30 - 4
ص: 514
4- تأکید خداوند ، بر توانایی پیامبر ( ص ) به شناخت منافقان از آهنگ سخنشان
و لتعرفنّهم فی لحن القول
از جمله معانی <لحن القول>، آهنگ سخن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 3
3 - مشرکان و مخالفان پیامبر ( ص ) ، معتقد به اقتدار و متکی به نیرومندی خود
أن کنتم قومًا مسرفین . .. فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
از یادآوری هلاکت اقوامی نیرومندتر از مردم مکه، استفاده می شود که مکیان، به قدرت خویش مغرور بوده و آن را غیر قابل زوال می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 116 - 2
2 - مخالفان نوح ، دارای قدرت برتر در جامعه
قالوا لئن لم تنته ی_نوح لتکوننّ من المرجومین
لحن تهدیدآمیز مخالفان از یکسو و مطرح ساختن رجم _ که معمولاً کاری علنی و گروهی است _ نشانگر موضع قوی اجتماعی مخالفان نوح است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 8
8 - لزوم معیار قرار دادن توانایی و امانت در گزینش و استخدام کارگران ، مدیران و کارگزاران
إنّ خیر من است_ئجرت القویّ الأمین
جمله <إنّ خیر من استئجرت. ..> تعلیل برای <استأجره> می باشد و با توجه به این که تعلیل مفید تعمیم است، مطلب یاد شده از آن استفاده می شود.
ص: 515
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 18 - 6
6 - بی رغبتی به زیورآلات ، توان مندی و فرادستی در میدان بحث و درگیری ، خصلت های دیرینه مردان
أو من ینشّؤا فی الحلیه
با توجه به قرینه مقابله، استفاده می شود که مردان نوعاً دارای ویژگی های ذکر شده در آیه نسیتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 76 - 5،7
5 _ مسیح ( ع ) و مادرش مریم ، مالک هیچ سود و زیانی برای مردم نیستند .
اتعبدون من دون اللّه ما لایملک لکم ضراً و لانفعاً
7 _ پندار قدرت مسیح ( ع ) و مریم بر سود و زیان رسانی به مردم ، از عوامل پرستش آن دو ، از سوی مسیحیان *
قل اتعبدون من دون اللّه ما لایملک لکم ضراً و لانفعاً
استدلال بر ناروایی پرستش مسیح(ع) و مادرش مریم به ناتوانی آنان از ضرر رسانی و نفع بخشی، می تواند اشاره به ریشه و عامل پرستش مسیح(ع) و مریم، از سوی نصارا داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 25 - 7
7 - به بار نشستن فوری درخت خرما و نیرومندی مریم ( س ) برای تکان دادن آن ، از کرامات او بود .
و هزّی إلیک . .. تس_قط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 10
10 _ توان رزمی و نیروی مقاومت هر مسلمان ، حتی پس از گراییدن جامعه ایمانی به ضعف ، بیش از دو چندان هر کافر است .
و علم أن فیکم ضعفا فإن یکن منکم مائه صابره یغلبوا مائتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 28 - 5
5 _ سال نهم هجری ، سال قدرت مسلمانان و استیلای آنان بر اداره مسجدالحرام
ص: 516
فلا یقربوا المسجدالحرام بعد عامهم هذا
اینکه مسلمانان در سال نهم هجری مکلف به این تکلیف الهی شدند _ با اینکه اصل پلیدی مشرکان در گذشته نیز بوده است _ نشان می دهد که در گذشته، اجرای آن میسر نبوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 26 - 6
6 _ خداوند ، مسلمانان صدر اسلام را در مدینه با امداد های خویش توانا و قدرتمند ساخت .
تخافون أن یتخطفکم الناس فأویکم و أیدکم بنصره
<تأیید> به معنای تقویت کردن و قدرتمند ساختن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 19 - 9
9 _ توان نیرو های شرک و کفر هر چند فراوان باشند ، در برابر خدا پوچ و بی اثرند .
و لن تغنی عنکم فئتکم شیئا و لو کثرت و أن اللّه مع المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 3
3 - مشرکان و مخالفان پیامبر ( ص ) ، معتقد به اقتدار و متکی به نیرومندی خود
أن کنتم قومًا مسرفین . .. فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
از یادآوری هلاکت اقوامی نیرومندتر از مردم مکه، استفاده می شود که مکیان، به قدرت خویش مغرور بوده و آن را غیر قابل زوال می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 4،8
4 - ظهور و سقوط تمدن ها و اقوام نیرومندتر از مشرکان جزیره العرب در تاریخ
و کانوا أشدّ منهم قوّه
ص: 517
8 - مخالفت مشرکان و کافران با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود .
أوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا . .. و کانوا أشدّ منهم قوّه
یادآوری این نکته که اقوام نابود شده پیشین، نیرومندتر از قوم عرب بودند، می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 26 - 1
1- قوم عاد ، برخوردار از قدرت و امکانات بس فزون تر از مشرکان مکه
و لقد مکّنّ_هم فیما إن مکّنّ_کم فیه
حرف <إن> نافیه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 27 - 13
13- توانایی مطلق خداوند بر همه چیز و انجام هر کاری
یفعل الله ما یشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 9 - 3
3- قوانین طبیعی و علل عادی ، محدود کننده قدرت و اراده خداوند نیست .
قال کذلک قال ربّک هو علیَّ هیّن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 1 - 14
14 - قدرت خداوند ، مطلق بوده و بر انجام هر کاری توانا است .
إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 518
10 - اسراء - 17 - 56 - 5
5- موجود فاقد قدرتِ مستقل و مطلق ، شایسته پرستش نیست .
الذین زعمتم من دونه فلایملکون کشف الضرّ عنکم و لاتحویلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 36 - 3
3 - توانمندی معبود بر جزای بندگان ، نمایانگر شایستگی وی برای حمد و سپاس
و ما لکم من نصرین . .. فللّه الحمد ربّ السموت و ربّ الأرض
حرف <فاء> در <فللّه الحمد> مفاد آن را بر مطالب قبل که در باره معاد بود، تفریع کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 197 - 4
4 _ توان بر یاری بندگان از ملاک های معبود راستین
و الذین تدعون من دونه لایستطیعون نصرکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 22 - 2
2- علم ، قدرت ، خالقیت و حیات ، از ویژگی های معبود و خدای حقیقی
أفمن یخلق کمن لایخلق . .. و الله یعلم ... و الذین یدعون من دون الله لایخلقون شیئ
آوردن عبارت <إل_هکم إل_ه واحد> پس از بیان صفات برجسته خداوند و پس از یادآوری ضعف و فتور معبودهای باطل، به منزله ذکر نتیجه آن سخنان و مشعر به نکته یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 71 - 4
4 _ تنها معبودی سزاوار پرستیدن است که زمام نفع و ضرر آدمی در اختیار او باشد.
قل أندعوا من دون الله ما لا ینفعنا و لا یضرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 42 - 7
7- شنوایی ، بینایی ( ادراک ) و قدرت بر رفع نیاز ، از شروط بدیهی معبود حقیقی است .
لِمَ تعبد ما لایسمع و لایبصر و لایغنی عنک شیئًا
ص: 519
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 3 - 6
6 _ مخلوق نبودن ، قدرت بر آفرینندگی ، جلب منفعت ، دفع ضرر ، میراندن ، حیات بخشیدن و احیای مردگان ، از نشانه های معبود واقعی و شایسته پرستش ( اللّه )
و اتّخذوا من دونه ءالهه لایخلقون شیئًا و هم یخلقون . .. و لانشورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 55 - 6
6 _ توانایی بر رساندن سود و دور ساختن زیان ، از نشانه های معبود حقیقی و راستین
و یعبدون من دون اللّه ما لاینفعهم و لایضرّهم
برداشت فوق، به خاطر دو نکته است: 1_ آیه شریفه در مقام بیان ناتوانی معبودهایی جز خدا است. 2_ این آیه به دنبال سلسله آیاتی آمده که بیانگر قدرت بی انتهای خدا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 72 - 3
3 - موجود ناتوان و ناشنوا ، فاقد شایستگی برای خدا بودن و پرستیده شدن
قال هل یسمعونکم إذ تدعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 25 - 8
8 - قدرت و علم فراگیر و نامحدود ، دو ملاک اصلی در شناخت معبود حقیقی
الذی یخرج الخبء . .. و یعلم ما تخفون
<یخرج الخبء> بیانگر قدرت نامحدود و <یعلم> بیانگر علم گسترده الهی است. خداوند با طرح این دو اصل، به انسان یادآوری می کند که معبود راستین باید از این دو صفت برخوردار باشد. در غیر این صورت شایسته پرستش نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 23 - 16
16 - موجود ضعیف و ناتوان از اعمال اراده خویش ، نالایق برای الوهیت و پرستش
لا إل_ه إلاّ هو . .. الجبّار المتکبّر
با توجه به این که آیه شریفه، در مقام بیان اوصاف ضروری خداوند است; از مفهوم آیه استفاده می شود که موجود فاقد این اوصاف، شایسته الوهیت نیست.
ص: 520
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 18
18 - مشرکان ، خدایان دروغین را دارای قدرت می پندارند .
و لو یری الذین ظلموا إذ یرون العذاب أن القوه للّه جمیعاً
طرح مسأله قدرت خداوند و انحصار آن به او برای کسانی که غیر خدا را همتای خدا می پندارند، بیانگر این است که: مشرکان به توهّم برخورداری معبودانشان از قدرت، آنها را همانند خداوند پنداشته و بر اساس آن به ایشان محبت میورزند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 23 - 8
8 - معبود ها ، برخوردار از توانایی برای نجات دادن از گرفتاری و رنج در نظر مردم انطاکیه
ءالهه إن یردن الرحم_ن بضرّ لاتغن عنّی . .. و لاینقذون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 37 - 11
11 _ مشرکان، معتقد به کارایی و توانمندی معبودان خویش در رهاسازی آنان از مشکلات
أین ما کنتم تدعون من دون الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 46 - 1،4،6
1- هلاکت و عذاب دنیوی ستم پیشگان تاریخ از سوی خداوند ، علی رغم مکر و چاره اندیشی های فراوان و قدرتمندانه آنان
و سکنتم فی مس_کن الذین ظلموا . .. و قد مکروا مکرهم ... و إن کان مکرهم لتزول منه
4- تسلی و دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) در برابر ترفند ها و مکر های گوناگون و کوه شکن ستم پیشگان جامعه
و قد مکروا مکرهم و عند الله مکرهم و إن کان مکرهم لتزول منه الجبال
6- مکر ها و چاره اندیشی های ستمگران ، هر چند گسترده و کوه شکن باشد ، در برابر نیروی حق بی ثمر و ناموفق خواهد بود .
و قد مکروا مکرهم و عند الله مکرهم و إن کان مکرهم لتزول منه الجبال
ص: 521
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 33 - 13
13 - فرشتگان ، توانا بر اخفای امور خویش بر دیگران فرشتگان
أعلم ما تبدون و ما کنتم تکتمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 82 - 4
4_ خداوند ، به دست فرشتگان مهمان لوط ، دیار قوم لوط را تخریب کرد و آنان را هلاک ساخت .
إنا أُرسلنا إلی قوم لوط . .. إنا رسل ربک ... فلما جاء أمرنا جعلنا ع_لیها سافلها
از اینکه خداوند، فرشتگان را برای تخریب دیار قوم لوط می فرستد (إنا اُرسلنا إلی قوم لوط) و در عین حال تخریب آن دیار و نزول عذاب را به خودش نسبت می دهد (جعلنا عالیها سافلها) چنین استفاده می شود که: فرشتگان به منزله وسیله ای برای نزول عذاب بوده و کار آنها جلوه ای از فعل خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 1 - 10
10 - توانایی و نقش آفرینی ملائکه در جهان متفاوت است .
أُولی أجنحه مثنی و ثل_ث و رب_ع
برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که پروبال فرشتگان، کنایه از توانایی و قدرت جولان آنان در جهان باشد. در مَثَل می گویند: فلانی پروبالش سوخته و یا شکسته شده; کنایه از این که نیروی حرکت و توانایی از او سلب گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 69 - 4
4 _ اعتماد و اتکای منافقان و کافران به قدرت ، ثروت و فرزندان بسیار خویش
کانوا أشد منکم قوه و أکثر أمولا و أولداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 161 - 2
2 - وانهاده شدن مشرکان و معبودهایشان به خود و ناتوانی آنان در برابر خداپرستان و حق جویان
ص: 522
فإنّکم و ما تعبدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 153 - 20
20 _ حضرت موسی ( ع ) ، دارای قدرت و توانی بالا در ایفای رسالت و اتمام حجت بر مردم
و ءاتینا موسی سلطناً مبیناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 110 - 2،3
2 _ فرعون و درباریان او آگاه به توان و اقتدار موسی ( ع ) برای برچیدن نظام حکومتی آنان
یرید أن یخرجکم من أرضکم
تشکیل جلسه مشورتی از سوی سران حکومت مصر برای ارزیابی روشهای مبارزه با موسی بدین سبب که وی در صدد برچیدن حکومت است، نشانگر این نکته است که فرعونیان به توانایی و اقتدار موسی پی برده و سخت بیمناک بودند.
3 _ فرعونیان ، هراسان از قدرت یابی موسی ( ع ) و بنی اسرائیل و از دست دادن حکومت و سرزمین خویش
یرید أن یخرجکم من أرضکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 58 - 9
9 - فرعون به قدرت یک تنه موسی ( ع ) در برابر تشکیلات عریض و طویل خویش اعتراف کرد .
فاجعل بیننا . .. لانخلفه نحن و لاأنت
برداشت یاد شده از آنجا است که فرعون ضمیر مربوط به خود را جمع (نحن) و ضمیر مربوط به موسی(ع) را مفرد (أنت) ذکر کرده است. البته محتمل است انتخاب این نحوه سخن برای تعظیم خود باشد; ولی این نکته را نمی توان از نظر دور داشت که در هر صورت، فرعون با مجموع امکانات و قدرت خود، در برابر موسی(ع) موضع گیری کرده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 95 - 4
4 - موسی ( ع ) ، فردی نترس و دارای اراده ای قوی و همتی والا
قال ی_قوم . .. قال ی_ه_رون ... قال فما خطبک ی_س_مریّ
موسی(ع)، پس از بازگشت از میقات، یک تنه و با استیضاح رئیس، مرئوس، فرد و گروه، با جوّ حاکم و غالب بر بنی اسرائیل درافتاد و با همه آنان از موضع قدرت سخن گفت. این برخورد، برخاسته از نیرویی وابسته به قدرت لایزال الهی بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 523
13 - شعراء - 26 - 40 - 2
2 - ناتوانی فرعونیان در مبارزه با موسی ( ع ) و منحصر شدن تمام قدرت و تدبیر نظام فرعونی در وجود ساحران
لعلّنا نتّبع السحره إن کانوا هم الغ_لبین
با این که در نظام فرعونی تلاش بر حذف همه نیروها و منحصر دانستن فرعون در جایگاه رهبری بوده است; اما ناتوانی او از مقابله با موسی(ع) و نیاز وی به کارآیی ساحران، سبب گشت تا به جای فرعون، ساحران پیشوای مردم قلمداد شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 52 - 2
2 - ناتوانی فرعون از نابود ساختن موسی ( ع ) ، علی رغم خشم و دشمنی عمیق وی نسبت به او و آیینش
و أوحینا إلی موسی أن أسر بعبادی
مأموریت جدید موسی(ع)، نشانگر آن است که فرعون علی رغم تلاش برای نابودی آیین موسی(ع) نتوانست به خود وی آسیبی برساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 6
6 - موسی ( ع ) ، مردی نیرومند و شخصیتی امین در دیدگاه دختر شعیب
إنّ خیر من است_ئجرت القویّ الأمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 128 - 6
6 _ توانایی های اهل ایمان در سرکوبی دشمنان دین ، پرتویی از قدرت الهی
لیقطع طرفاً . .. لیس لک من الامر شیء
با وجود اینکه مسلمانان، دشمن را ذلیل و اسیر کردند و سرانجام آنها را از دستیابی به اهدافشان ناامید ساختند، ولی خداوند تمامی موارد را به خویش نسبت می دهد تا بفهماند که کار آنان و تواناییهایشان، در واقع از آن خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 52 - 5
5 _ نیرو و قدرت مؤمنان ، وسیله تحقق اراده الهی در نابودی و عذاب منافقان
أن یصیبکم اللّه بعذاب من عنده أو بأیدینا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 57 - 1
ص: 524
1 - کافران ، از شکست دادن و به سستی کشاندن نیروی الهی و جبهه حق _ در هر جای دنیا_ ناتوانند .
لاتحسبنّ الذین کفروا معجزین فی الأرض
در آیه شریفه، متعلق <معجزین> (این که کافران چه چیز را به ناتوانی می کشانند _ ذکر نشده است; ولی با توجه به این که کافران، همواره درصدد تضعیف جبهه حق و دین الهی اند، مقصود از آن نیروی الهی و جیهه حق است. گفتنی است ظرف <فی الأرض> می رساند که این ناتوانی در همه جای دنیا وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 22 - 2
2 - مسلمانان ، قادر به دفع هجوم کافران ، در صورت عدم انعقاد صلح حدیبیه و ناگزیری از جنگ *
و لو ق_تلکم الذین کفروا لولّوا الأدب_ر
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <لوقاتلکم> نظر به گذشته داشته باشد; یعنی، خداوند گرچه فتح مبین (صلح حدیبیه) را برای شما رقم زد و در پرتو آن ثمرات زیادی را برای شما به بار آورد; اما اگر این صلح هم صورت نمی گرفت و کافران به نبرد با شما برمی خاستند، شما با قدرت ایمانی و رهبری پیامبر(ص) آنان را منهزم می ساختید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 56 - 9
9 _ مؤمنان در مدینه ، برخوردار از قدرت و شوکت بسیار در مقایسه با منافقان
و یحلفون باللّه إنهم لمنکم . .. و لکنهم قوم یفرقون
بیم منافقان و تلاش آنان برای مؤمن جلوه دادن خود، نشانه ای از قدرت و شوکت مؤمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 6
6 _ مؤمنان صدر اسلام در برهه ای از عصر پیامبر ( ص ) دارای استعداد و توان پیروز شدن بر لشکری تا ده برابر نفرات ایشان
إن یکن . .. یغلبوا ألفا
چون در آیه بعد تخفیف در حکم جهاد و مقاومت را به تحقق ضعف تعلیل کرده است، معلوم می شود خداوند با توجه به توان و استعداد اهل ایمان بر آنان واجب کرده بود که در مقابل لشکری تا ده برابر خود مقاومت کنند.
ص: 525
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 9 - 6
6 - برخورداری از توان رزمیِ فراوان و توسعه کشاورزی و آبادانی سرزمین ها ، برترین جلوه های تمدن در جوامع پیشین بوده است .
کانوا أشدّ منهم قوّه و أثاروا الأرض و عمروها أکثر ممّا عمروها
<إثاره> (مصدر <أثاروا>) به معنای <زیر و رو کردن> است و در این جا، منظور، زیر و رو کردن خاک برای زراعت یا ساختمان سازی و غیر آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 15
15 _ انفاق امکانات برای تقویت بنیه نظامی جامعه اسلامی ، از مصادیق انفاق < فی سبیل اللّه > است .
و أعدوا لهم ما استطعتم . .. و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 17 - 7
7 - قدرت و قوای نظامی گسترده سلیمان ، از ویژگی های بارز حکومت الهی وی
و حشر لسلیم_ن جنوده من الجنّ و الإنس و الطیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 7 - 3
3 _ سپاه مشرکان مکه مجهز به سلاح های جنگی و دارای برتری نظامی نسبت به مسلمانان
و تودون أن غیر ذات الشوکه تکون لکم
عدم تمایل مسلمانان به رویارویی با سپاه شرک و نیز جمله <کانما یساقون إلی الموت> در آیه قبل دلالت بر این دارد که مشرکان در جنگ بدر از نیروی نظامی برتری برخوردار بودند.
ص: 526
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 6
6 _ وحشت دشمن از توان رزمی مسلمانان ، تعیین کننده مرز قدرت نظامی ضروری در جامعه ایمانی
و أعدوا لهم ما استطعتم . .. ترهبون به عدو اللّه
جمله <ترهبون . .. > به منزله تفسیر و توضیحی است برای <ما استطعتم>. یعنی توان نظامی باید به حدی رسد که دشمن را به وحشت اندازد، نه کمتر از آن ; هر چند جامعه اسلامی بر بیشتر از این مقدار توانمند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 10
10 _ توان رزمی و نیروی مقاومت هر مسلمان ، حتی پس از گراییدن جامعه ایمانی به ضعف ، بیش از دو چندان هر کافر است .
و علم أن فیکم ضعفا فإن یکن منکم مائه صابره یغلبوا مائتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 13 - 10
10 _ مشرکان صدر اسلام ، از توان رزمی بالایی برخوردار بودند .
أتخشونهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 83 - 7
7_ نفس آدمی بر آراستن کار های زشت و ناروا و واداشتن او به ارتکاب آنها تواناست .
قال بل سوّلت لکم أنفسکم أمرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 19 - 1
ص: 527
1 - تکذیب گران دین ، گرچه گروهی منسجم باشند ، از مانع شدن نمازگزاران ناتوان اند .
کلاّ
حرف <کلاّ> برای ردع و منع است و در آیه شریفه تکذیب گران دین را، از پندار موفقیت در باز داشتن مردم از نماز منع می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 64 - 4
4 - حضور با تمام قوا و با آرایش منظم و با هیبت ، طرح پیشنهادی فرعونیان برای قدرت نمایی در صحنه مقابله با موسی ( ع )
فأجمعوا کیدکم ثمّ ائتوا صفًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 56 - 4
4 - قدرت نمایی و بزرگ جلوه دادن توانایی های خود در برابر جبهه مخالف ، از ترفند های قدرت های استکباری و نظام های فرعونی است .
و إنّا لجمیع ح_ذرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 258 - 6،7
6 _ قدرتمداری نمرود ، زمینه ساز غرور ، کفر و طغیانگری وی
الم تر الی . .. ان اتیه اللّه الملک
بنابراینکه جمله <ان اتیه . .. >، بیان علّت محاجّه باشد; یعنی چون ملک و سلطنت یافت، چنین و چنان کرد.
7 _ قدرتمداری ، زمینه ساز غرور و کفر در برابر ربوبیّت الهی
الم تر الی الّذی . .. ان اتیه اللّه الملک
چنانچه جمله <ان اتیه . .. >، بیانِ علّتِ کفر و غرور نمرود باشد، می توان از آن یک نتیجه کلّی به دست آورد که قدرت و سلطنت، زمینه ساز غرور، کفر و ... است.
ص: 528
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 28 - 4
4 _ توانایی هابیل بر قتل برادرش قابیل
ما إنّا بباسط . .. لاقتلک انی اخاف اللّه
اگر هابیل از قتل برادرش ناتوان بود، اقدام نکردن به قتل را ناشی از خداترسی خویش نمی شمرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 2
2 - فرعون ، هامان و قارون ، سه عنصر سرشناس ، با نفوذ و نیرومند در عصر رسالت موسی ( ع )
و لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 30 - 8
8 _ توانایی هوای نفس در سرکوبی عواطف برادری و انسانی
فطوعت له نفسه قتل اخیه
تصریح به کلمه <اخیه> برای رساندن این است که حتی عواطف برادری نیز نتوانست نفس قابیل را از خواسته خویش (کشتن هابیل) باز دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 9
9- خداوند ، یحیی ( ع ) را در کودکی به اجرای احکام الهی توان مند ساخت .
و ءاتین_ه الحکم صبیًّا
در برداشت یاد شده <حکم> به معنای حاکمیت و اجرای قضاوت گرفته شده است. در (قاموس) آمده است: حاکم به کسی گفته می شود که حکم را به مرحله اجرا درآورد.
ص: 529
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 4
4 - ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( علیهم السلام ) ، انسان های برخوردار از < قدرت و توانایی > و < بصیرت و روشن بینی >
إبرهیم و إسح_ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص_ر
<أُولی الأیدی> (صاحبان دست ها) کنایه از قدرت و توانایی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 10
10_ اقتدار و عزت یوسف ( ع ) نشانه ای روشن بر ضایع نشدن پاداش تقواپیشگان صبور و نیکوکار است .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 63 - 15
15 - < اسحاق بن عمار و یونس قالا : سألنا اباعبداللّه ( ع ) عن قول اللّه تعالی < خذوا ما اتیناکم بقوه > أقوه فی الأبدان أوقوه فی القلب ؟ قال فیهما جمیعاً ;
اسحاق بن عمار و یونس از امام صادق(ع) درباره آیه <خذوا ما اتیناکم بقوه> سؤال کردند که: آیا مراد از <قوت> نیروی بدنی است یا قلبی؟ امام(ع فرمودند: هر دو است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 29 - 4
4 - تأسف و حسرت شدید کافران دوزخی ، از بهره مناسب نبردن از قدرت و توانمندی خویش و ذخیره نکردن آن برای سعادت اخروی
هلک عنّی سلط_نیه
ص: 530
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 115 - 4
4 _ عذاب سهمگین و بی نظیر الهی سزای آنانکه پس از مشاهده مائده آسمانی به قدرت خداوند ، رسالت عیسی ( ع ) و معجزه بودن آن مائده کافر شوند .
فمن یکفر بعد منکم فانی اعذبه عذاباً لا اعذبه احداً من العلمین
متعلق <یکفر> می تواند، رسالت عیسی(ع)، قدرت خداوند و معجزه بودن مائده آسمانی باشد. ضمیر در <لااعذبه> مفعول مطلق نوعی است و مرجع آن کلمه <عذاباً> می باشد یعنی لااعذب قبل هذا العذاب احداً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 61 - 5
5 - علم و قدرت خدا ، کامل و بی نقص است .
ذلک بأنّ اللّه یولج الّیل . .. و أنّ اللّه سمیع بصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 19 - 14
14 - لزوم به کارگیری علم و قدرت ، در مسیر صلاح و سازندگی و جلب رضایت خداوند
و لقد ءاتینا داود0 و سلیم_ن علمًا . .. و أوتینا من کلّ شیء... و أن أعمل ص_لحًا ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 116 - 8
8 _ گرایش طبیعی انسان ها به قدرتی فراتر و نیرومند ، برای اتکا به او
و ما لکم من دون اللّه من ولیّ و لانصیر
اینکه خداوند فرموده است: <برای شما جز او یار و سرپرستی نیست>، مبتنی بر وجود خصلت یارطلبی و استمداد و اتکا به مبدأ قدرت در انسانها می باشد.
ص: 531
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 22 - 8
8 - انسان ها ، دارای گرایشی درونی به قدرتی برتر جهت انتخاب ولیّ و یاورند .
و ما لکم من دون اللّه من ولیّ و لانصیر
نفی مطلق غیرخدا برای ولایت و یاوری، مبتنی بر وجود خصلت یارطلبی و اتکا به ولیّ برتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 1 - 13
13 - قدرت و نقش آفرینی ملائکه در جهان ، با مشیت الهی در حال گسترش و توسعه است .
جاعل المل_ئکه رسلاً أُولی أجنحه . .. یزید فی الخلق ما یشاء
برداشت یاد شده مبتنی بر این احتمال است که مقصود از <الخلق> فرشتگان و مراد از <ازدیاد> زیاد کردن بال های آنان باشد (بال ها کنایه از قدرت است).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 6 - 10
10 - وابستگی رویش گیاهان و خشکیدن آنها به خواست خداوند ، گواه توانمندی او بر آموزش قرائت قرآن به پیامبر ( ص ) و حاکمیت مشیت او بر حفظ یا فراموش کردن آن
و الذی أخرج المرعی . فجعله غثاء أحوی . سنقرئک فلاتنسی
برشمردن صفات خداوند _ پیش از وعده به قرائت و حفظ _ نشانگر ارتباط آن صفات با این وعده است; به این بیان که چون زوال گیاهان سر سبز، وابسته به خواست خداوند است، زوال قرآن از حافظه انسان نیز مقهور اراده او می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 58 - 7
7 - تمام قدرت ها و واسطه های فیض در نظام هستی ، در مالکیت و سیطره یگانه خداوند
إنّ اللّه هو . .. ذوالقوّه المتین
ص: 532
تعبیر <ذوالقوّه> _ به جای <القوی> _ می تواند اشاره به این حقیقت داشته باشد که خداوند، نه تنها قوی است; بلکه هر نوع توان و قدرتی که در نظام وجود یافت شود، مملوک و مقهور او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 79 - 5
5- عوامل طبیعی ، مجرای اراده و قدرت خداست .
ألم یروا إلی الطیر . .. ما یمسکهنّ إلاّ الله
با آنکه پرواز پرندگان به خاطر توانایی خاصی است که در وجود آنها نهفته است، اما خداوند این توانایی را به خود نسبت می دهد; پس معلوم می شود که همه عوامل طبیعی به اراده خدا در کارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 14
14 _ نابرابری ناآگاهان و آگاهان به محدوده قدرت و وظایف پیامبران، مانند نابرابری کوران و بینایان
قل لا أقول لکم . .. إنی ملک ... قل هل یستوی الأعمی و البصیر أفلاتتفکرون
در اینکه مراد از <أعمی> و <بصیر> در آیه چیست، احتمالاتی وجود دارد; از آن جمله اینکه کسانی که پس از بیان محدوده قدرت و وظایف پیامبران این حقایق را دریافته و پذیرا می شوند، <بصیر> و آن کسانی که جاهلانه سخنهای واهی گفته و درخواستهای نابجا دارند <أعمی> (کور) هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 39 - 3
3 - برخی از جنیان ، قادر به انجام امور فوق طبیعی و خارج از محدوده قدرت بشر
قال عفریت من الجنّ أنا ءاتیک به قبل أن تقوم من مقامک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 60 - 8
8 - فرایند رویش درختان در دامان طبیعت ، خارج از قلمرو توان بشر
ص: 533
ما کان لکم أن تنبتوا شجرها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 39 - 3
3 - برخی از جنیان ، قادر به انجام امور فوق طبیعی و خارج از محدوده قدرت بشر
قال عفریت من الجنّ أنا ءاتیک به قبل أن تقوم من مقامک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 20 - 7
7 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که : قیل لأمیرالمؤمنین ( ع ) هل یقدر ربک أن یدخل الدنیا فی بیضه من غیر أن تصغر الدنیا و تکبر البیضه ؟ قال : إن اللّه تبارک و تعالی لاینسب إلی العجز و الذی سألتنی لایکون ;
از امیر المؤمنین (ع) سؤال شد: آیا خداوند می تواند دنیا را در تخم مرغی جای دهد بدون اینکه دنیا کوچک یا تخم مرغ بزرگ شود؟ فرمود: خدای تبارک و تعالی موصوف به ناتوانی نمی شود ولی آنچه مورد سؤال توست شدنی نیست (محال است).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 29 - 15
15 _ کفر ورزیدن به خداوند دارنده قدرت بی انت ها و برخوردار از علم مطلق ، امر شگفت انگیز و نامعقول است .
کیف تکفرون باللّه . .. هو الذی خلق لکم ... و هو بکل شیء علیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 14
14 _ عوامل طبیعی، مسخر اراده الهی و در قلمرو قدرت اوست.
کم أهلکنا . .. مکنهم ... و أرسلنا السماء ... و جعلنا الأنهر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 41 - 17
17 _ خداوند توانا بر انجام هر کار و دارای قدرتی مطلق
و اللّه علی کل شیء قدیر
ص: 534
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 20 - 6
6 - برخورداری دنیاطلبان از بخشی از موهبت های دنیایی ، به اراده و تدبیر خداوند است و نه خارج از قدرت و خواست او .
یرزق من یشاء و هو القویّ . .. من کان یرید حرث الدنیا نؤته منها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 187 - 3
3 - فرو ریختن قطعات آسمانی ، امری خارج از قلمرو قدرت شعیب ( ع ) در پندار مردم اَیکه
فأسقط علینا کسفًا من السماء إن کنت من الص_دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 211 - 4
4 - محدودیت توان و دامنه نفوذ شیاطین
و ما یستطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 51 - 2
2 - مباهات فرعون ، به قلمرو قدرت و میزان مکنت و دارایی خویش
و نادی فرعون فی قومه قال ی_قوم ألیس لی ملک مصر. .. أفلاتبصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 41 - 29
29 _ پیامبر ( ص ) از نجات کسانی که خداوند عذاب را برای آنان حتمی ساخته ، ناتوان است .
و من یرد اللّه فتنته فلن تملک له من اللّه شیئاً
ص: 535
<من اللّه> متعلق به <تملک> و بیانگر این است که اگر پیامبر(ص) برای نجات مردمان از ضلالت و عذاب قدرتی دارد، از جانب خداست و این قدرت در مورد یادشدگان از وی سلب شده است. کلمه <فتنه> در اصل به معنای <اختبار> و <بر ملا ساختن باطل> است و چون عذاب الهی هویت شخص را آشکار می سازد به آن <فتنه> اطلاق می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 35 - 5
5 _ پیامبر(ص) نخواهد توانست با نقب زدن به زمین و گذاشتن نردبان به آسمان خودسرانه معجزه ای ارائه کند.
فإن استطعت أن تبتغی نفقا فی الأرض أو سلما فی السماء فتأتیهم بأیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 20،21
20 _ تفکر درباره محدوده قدرت و وظایف پیامبر(ص) و معجزات وی، مورد ترغیب و توصیه خداوند
قل لا أقول لکم . .. أفلاتتفکرون
از مصادیق مهم و بارز مذکور در آیه، محدوده قدرت و وظایف پیامبر(ص) است که جمله <أفلا تتفکرون> همه مردم را به تفکر درباره آن فرا می خواند.
21 _ نیندیشیدن درباره محدوده قدرت و وظایف پیامبران و خرافه گویی درباره آنان، مورد نکوهش خداوند
قل لا أقول لکم عندی خزائن اللّه . .. أفلاتتفکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 20،21
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 20 - 6
6 _ معجزه ، فعل خدا و خارج از قلمرو توانایی پیامبر ( ص ) است .
لو لا أنزل علیه ءایه من ربه فقل إنما الغیب للّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 49 - 1،2،4
1 _ هیچ کس حتی پیامبر اکرم ( ص ) ، جدا از مشیت خداوند ، توانایی جلب منفعت و دفع ضرر از خویشتن را ندارد .
قل لاأملک لنفسی ضرّاً و لانفعاً إلا ما شاء اللّه
2 _ پیامبر اکرم ( ص ) ، تنها پیام رسان خداوند است و بیرون از خواست و اراده او به تحقق بخشیدن وعده یا وعیدی ، توانایی ندارد .
و یقولون متی هذا الوعد . .. قل لاأملک لنفسی ضرّاً و لانفعاً إلا ما شاء اللّه
4 _ پیامبر اکرم ( ص ) ، بی مشیت خداوند توانایی تعیین زمان و تحقق بخشیدن عذاب استیصال را ندارد .
و یقولون متی هذا الوعد . .. قل لاأملک لنفسی ضرّاً و لانفعاً إلا ما شاء اللّه
ص: 536
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 56 - 1
1 - هدایت بخشی و ایجاد ایمان در دل مردم ، خارج از قلمرو توانایی پیامبر ( ص ) است .
إنّک لاتهدی من أحببت
<هدایه> هم به معنای نشان دادن راه به کار می رود و هم به معنای رساندن به مقصد. مراد از هدایت در این آیه، معنای دوم است; زیرا هدایت (به معنای نشان دادن راه) وظیفه هر پیامبر و از جمله رسول اکرم(ص) است و معنا ندارد که خداوند آن را از پیامبر(ص) نفی کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 19 - 1
1 - نجات محکومان به عذاب قطعی الهی ، در توان هیچ کس _ حتی پیامبر ( ص ) _ نیست .
أفمن حقّ علیه کلمه العذاب أفأنت تنقذ من فی النار
و <حقّ>; یعنی، <ثَبَتَ> و <وَجَبَ> (ثابت و واجب شد) و <کلمه> در آیه شریفه به معنای وعده و یا فرمان است و همزه در <أفأنت. ..> استفهام انکاری می باشد. بر این اساس پیام آیه چنین می شود: آیا کسی که وعده و فرمان عذاب بر آنان قطعی شده است، تو می توانی نجاتش بخشی؟ هرگز!
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 11 - 15
15_ هیچ کس و هیچ چیز حتی فرشتگان محافظ نمی تواند گمراهان و گنه کاران را در برابر گزندی که خداوند برای آنان تقدیر کرده ، یاری رساند و آنان را مصون دارد .
و ما لهم من دونه من وال
جمله <فلامردّ له> می رساند که تقدیر الهی بر گزندرسانی بازگشتنی نیست و جمله <و ما لهم . ..> بیانگر آن است که پس از آمدن ، هیچ کس نمی تواند مشمولان آن را یاری دهد و ایشان را نجات بخشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 23 - 5
5- حوادث آینده ، از علم و قدرت قطعی انسان خارج است .
و لاتقولنّ لشاْیء إنّی فاعل ذلک غدًا
ص: 537
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 68 - 2
2 - قوای انسان _ هرچند نیرومند باشد _ زوال پذیر و در معرض سستی است .
و من نعمّره ننکّسه فی الخلق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 72 - 15
15 - قدرت و حاکمیت دشمنان پیامبران و مؤمنان ، موقت و محدود به زندگی دنیایی است .
إنّما تقضی هذه الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 72 - 15
15 - قدرت و حاکمیت دشمنان پیامبران و مؤمنان ، موقت و محدود به زندگی دنیایی است .
إنّما تقضی هذه الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 7 - 15
15 - محرومیت منافقان ، از درک روابط و مناسبات جهان آفرینش و قدرت خداوند
و ل_کنّ المن_فقین لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 16
16 - مشرکان به هنگام مواجه شدن با عذاب الهی ، به انحصار قدرت به خدا ، پی خواهند برد .
ص: 538
و لو یری الذین ظلموا إذ یرون العذاب أن القوه للّه جمیعاً
<إذ یرون> مفعول برای <یری> است و <أن القوه . ..> با فعل مقدری جواب شرط می باشد; یعنی: <لو یری ... لعلموا أن القوه للّه جمیعاً; اگر مشرکان امروز می دیدند آن روزی را که با عذاب قیامت مواجه خواهند شد، همانا می فهمیدند که تمام قدرتها از آن خداوند است.>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 148 - 13،14
13 - برپا کردن قیامت و آوردن همه انسان ها در آن ، مظهر قدرت همه جانبه خداوند است .
یأت بکم اللّه جمیعاً إن اللّه علی کل شیء قدیر
14 - برپا کردن صحنه قیامت و آوردن انسان ها به آن صحنه ، درخور قادری مطلق است .
یأت بکم اللّه جمیعاً إن اللّه علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 78 - 5
5 - کافران ، خدا را از احیای مجدد انسان ها پس از مرگ ، ناتوان می دانستند .
و ضرب لنا مثلاً. .. قال من یحیِ العظ_م و هی رمیم
مقصود از <ضرب لنا مثلاً> (برای ما مثل آورد) می تواند این معنا باشد که: کافران، قدرت خدا را با قدرت دیگران یکی می دانستند; یعنی، همان گونه که همه از احیای استخوان کهنه ناتوان اند، او نیز مانند همه ناتوان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 5
5 - انکار قدرت خداوند بر حیات مجدد انسان ها و برپایی قیامت از سوی کافران
قالوا ربّنا أمتّنا اثنتین و أحییتنا اثنتین فاعترفنا بذنوبنا
اعتراف کافران در روز قیامت به دو بار مردن و زنده شدن و نیز گنه کار بودن شان، نشانگر آن است که آنان در دنیا منکر توانایی خداوند بر احیای مجدد انسان ها بودند. از این رو به خطاکار بودن شان اعتراف می کنند.
ص: 539
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 6
6 _ وحشت دشمن از توان رزمی مسلمانان ، تعیین کننده مرز قدرت نظامی ضروری در جامعه ایمانی
و أعدوا لهم ما استطعتم . .. ترهبون به عدو اللّه
جمله <ترهبون . .. > به منزله تفسیر و توضیحی است برای <ما استطعتم>. یعنی توان نظامی باید به حدی رسد که دشمن را به وحشت اندازد، نه کمتر از آن ; هر چند جامعه اسلامی بر بیشتر از این مقدار توانمند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 26 - 6،9
6 _ خداوند ، تنها عطاکننده قدرت ، به هر کس که اراده فرماید .
تؤتی الملک من تشاء
9 _ خداوند به هر کس که بخواهد مُلک ( قدرت و حاکمیّت ) می دهد و از هر کس بخواهد ، بازمی ستاند .
تؤتی الملک من تشاء و تنزع الملک ممّن تشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 37 - 7
7 - دریا ، یکی از منابع ثروت و قدرت
و الشی_طین کلّ بنّاء و غوّاص
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که خداوند، در پاسخ به درخواست سلیمان(ع) مبنی بر داشتن حکومت مقتدر، مسأله به خدمت درآوردن شیاطین برای غواصی و استخراج منابع و ذخایر آن را مطرح ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 11
11 - تمام قدرت ها از آن خداوند است و هیچ کس و هیچ چیز غیر از او قدرتی ندارد .
أن القوه للّه جمیعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 76 - 8
ص: 540
8 _ شرک و پرستش غیر خدا ، برخاسته از ناآگاهی به مالک حقیقی سود و زیان و سرچشمه قدرت در هستی
اتعبدون من دون اللّه ما لایملک لکم ضراً و لانفعاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 69 - 17
17 _ امت ها و جوامع نیرومند باید توان و نیروی خویش را نعمتی خدادادی بدانند و همواره آن را به یاد داشته باشند .
اذکروا إذ جعلکم . .. و زادکم فی الخلق بصطه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 90 - 19
19_ برخورداران از نعمت و عزت و مکنت ، باید به خدادادی بودن آنها توجه داشته و بدان اقرار کنند .
قد منّ الله علینا إنه من یتّق و یصبر فإن الله لایضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 80 - 16
16- دلیل و حجت نیرومند و توان پیروزمند در صحنه رویارویی با منکران حق و حقیقت ، در گرو امداد الهی است .
و اجعل لی من لدنک سلط_نًا نصیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 39 - 4
4- تمام نیرو ها ، وابسته به خداوند است .
لاقوّه إلاّ باللّه
جمله <لاقوّه إلاّ باللّه> به دلیل <لا> ی نفی جنس و حرف <إلاّ> افاده حصر می کند; یعنی، هیچ توان و قدرتی، جز به نیروی خداوند، نمی تواند عرضه وجود کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 84 - 2
2- قدرت و امکانات عناصر نیرومند تاریخ ، در قلمرو اراده و حاکمیت خداوند و نه مستقل از آن .
إنّا مکّنّا له فی الأرض
نسبت دادن قدرت و امکانات ذوالقرنین به خداوند، این پیام را دارد که نباید پنداشت که قدرت مندان، آنچه دارند، خود، به دست آورده اند، بلکه همه چیز از او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 98 - 2
2- برخورداری انسان از قدرت و دانش و به کارگیری آن در جهت مصالح انسانی ، نمودی از رحمت پروردگار است .
ص: 541
. .. قال ه_ذا رحمه من ربّی
ذوالقرنین، سد _ و به عبارت دیگر، تمام امکانات و دانشی که برای ساخته شدن آن به کار رفته بود _ را رحمت پروردگار دانست این منطق، منطقی عام است و اختصاصی به سد و یا شخص ذوالقرنین ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 40 - 4
4 - علم ، منشأ قدرت
قال الذی عنده علم من الکت_ب أنا ءاتیک به قبل أن یرتدّ إلیک طرفک
وصف <عنده علم. ..> اشعار به علیت دارد; یعنی، چون به دانش آن کتاب آگاهی داشت، توانست به خواسته سلیمان جامه عمل بپوشاند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 7 - 8
8 - اموال ، توانایی ها و امکانات بشر ، همگی داده خداوند و جلوه لطف او است .
فلینفق ممّا ءاتیه اللّه لایکلّف اللّه نفسًا إلاّ ما ءاتیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 6 - 5
5- تجدید توان اقتصادی و انسانی بنی اسرائیل با امداد الهی پس از اولین شکست
ثمّ رددنا لکم الکرّه علیهم و أمددن_کم بأمول و بنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 28 - 6
6- سنت الهی در تاریخ ، انتقال قدرت و اقتدار اقوام حق ستیز به دیگر ملت ها
کذلک و أورثن_ها قومًا ءاخرین
بنابراین که <کذلک> اشاره به استمرار داشته باشد; تعبیر <و أورثناها> می رساند که باقی نماندن قدرت و اقتدار برای همیشه در اختیار یک قوم و انتقال آن به سایر اقوام، از سنت های الهی است.
ص: 542
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 13 - 4
4 - انسان ، توانا به تسخیر تمامی قوا و امکانات طبیعت در پرتو اراده الهی *
و سخّر لکم ما فی السم_وت و ما فی الأرض
تعبیر <سخّر لکم> ممکن است به این معنا باشد که خداوند، موجودات را مسخّر انسان قرار داده است; یعنی، انسان بالقوه قادر است که در همه مظاهر طبیعت به نفع خویش تصرف کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 20 - 8
8 - اراده و اقتدار خداوند ، حاکم بر اراده و اقتدار انسان ها
و کفّ أیدی الناس عنکم
تعبیر <کفّ. ..>، می رساند که اراده الهی، فائق بر قدرت و اراده مردم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 6 - 1
1- بازگشت قدرت و توان بنی اسرائیل با اراده خداوند پس از نخستین شکست آنان
ثمّ رددنا لکم الکرّه علیهم
<کرّه> در لغت به معنای بازگشت و دولت و نیز به معنای تجدید خلق پس از نابودی است. در هر حال، بازگشت قدرت و توان، از آن قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 6 - 2
2 - بیرون آوردن بنی اسرائیل از محرومیت و فقر و قرار دادن امکانات دنیوی ( سرزمین مستقل ، قدرت و مکنت ) در اختیار آنان ، نمودی دیگر از امتنان الهی بر آنها
و نرید أن نمنّ . .. و نمکّن لهم فی الأرض
ص: 543
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - علق - 96 - 3 - 5
5 - القای وحی بر پیامبر ( ص ) و توانمند ساختن او بر قرائت قرآن ، احسان و کرم خداوند به آن حضرت است .
اقرأ و ربّک الأکرم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 76 - 12
12- دعوت به عدالت و بر صراط مستقیم بودن ، منشأ قدرت ، استقلال و خیرات برای جامعه است .
أحدهما أبکم لایقدر علی شیء . .. هل یستوی هو و من یأمر بالعدل و هو علی صرط مستقیم
برداشت فوق، از تقابل <من یأمر بالعدل. ..> و <أحدهما أبکم ... لایأت بخیر> به دست آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - تکویر - 81 - 20 - 5
5 - سلطه خداوند بر عرش ، پشتوانه اقتدار جبرئیل
ذی قوّه عند ذی العرش مکین
وصف <ذی العرش>، می تواند این نکته را برجسته سازد که منزلت والای جبرئیل، نزد کسی که عرش مقهور او است، اتصاف او را به <ذی قوّه> تضمین می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 40 - 10
10 - وجود قدرت های فوق العاده در دربار سلیمان ، فضلی از جانب پروردگار برای او
فلمّا رءاه. .. قال ه_ذا من فضل ربّی
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <ه_ذا> اشاره به توان موجود در دستگاه حکومتی سلیمان باشد; یعنی، وجود چنین نیرویی در دستگاه من _ که توانست تخت عظیم بلقیس را در کمتر از یک نگاه حاضر سازد _ تفضل پروردگار به من است.
ص: 544
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 56 - 2
2 _ توانمندی خداوند بر زنده کردن و میراندن ، برخاسته از مالکیت انحصاری او بر هستی است .
ألا إن للّه ما فی السموت و الأرض . .. هو یحی و یمیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 20 - 2
2- خداوندی خداوند ، منشأ قدرتمندی او بر انجام کار های شگفت آور و بزرگ
و ما ذلک علی الله بعزیز
ذکر اسم ظاهر <الله> به جای ضمیر _ با اینکه به دلیل ذکر <الله> در آیه جای کاربرد ضمیر است _ می تواند مشعر به معنای یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 42 - 6
6- قدرت مطلقه و رحمت گسترده ، در انحصار خداوند است .
إنّه هو العزیز الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 84 - 7
7- امکانات و نیروی < ذوالقرنین > و برخورداری او از وسایل و ابزار لازم در مقاصد خویش ، اعطای خداوند به وی بود .
إنّا مکّنّا له . .. و ءاتینه من کلّ شیء سببًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 40 - 12
12 - علم و قدرت ، دو نمود بارز فضل الهی برای سلیمان ( ع ) و در خدمت او
قال الذی عنده علم من الکت_ب. .. فلمّا رءاه مستقرًّا عنده قال ه_ذا من فضل ربّی
ص: 545
گرچه علم و قدرت مطرح شده در آیه مربوط به آصف بن برخیا است; ولی وی از اعضای دربار سلیمان بود و دانش ویژه و توان فوق العاده او در خدمت حکومت آن حضرت قرار داشت. بر این اساس است که سلیمان(ع) خدا را بر این علم و قدرت سپاس می گزارد. بعلاوه برخی از مفسران مراد از <الذی عنده...> را خود سلیمان(ع) دانسته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 30 - 4
4- پایه های اقتدار و شکوفایی نظام فرعونی ، متکی بر شانه های رنج کشیده بنی اسرائیل *
کم ترکوا من جنّ_ت و عیون . .. من العذاب المهین
از ارتباط میان این آیه با آیاتی که سخن از امکانات گسترده اقتصادی فرعونیان به میان آورده، به دست می آید که احتمالاً بنی اسرائیل در استخدام باغداری و کشاورزی نظام فرعونی بوده و از این بابت مشقت ها و بردگی ها را تحمل می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 1 - 1
1 - خداوند به پیامبر ( ص ) ، شرح صدر عنایت کرده و قوای باطنی آن حضرت را پذیرای حقیقت قرار داد و توانمندی های او را ، برای تحمّل سختی ها و تکالیف ، فزونی بخشید .
ألم نشرح لک صدرک
شرح صدر، گنجایش دادن آن برای قبول حق است (لسان العرب). <صدر> و <قلب>، کنایه از نفس انسان است که دارای فهم و درک است. گفته شده <صدر> اعم از <قلب> است; زیرا شامل تمام قوای انسان می شود. (برگرفته شده از مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 40 - 8
8_ توان و قدرت موجودات ، عطایی از خداوند به آنهاست .
ما أنزل الله بها من سلط_ن
ص: 546
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 35 - 6
6 - قرار داشتن موسی و هارون ( ع ) در موضع اقتدار و تسلّط ، در پرتو آیات و معجزات الهی
و نجعل لکما سلط_نًا . .. ب_ئای_تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 35 - 6
6 - قرار داشتن موسی و هارون ( ع ) در موضع اقتدار و تسلّط ، در پرتو آیات و معجزات الهی
و نجعل لکما سلط_نًا . .. ب_ئای_تنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 56 - 5،11،17،18
5_ سرگذشت یوسف ( ع ) ( نجات از چاه کنعان تا رسیدن به وزارت و نیل به قدرت ) به اراده خداوند و بر اساس تدبیر او بود .
و کذلک مکّنّا لیوسف فی الأرض
11_ به قدرت رسیدن یوسف ( ع ) پس از بردگی و اسارت در زندان ، دلیلی متقن بر حاکمیت مشیّت الهی بر تمامی اسباب و علّتهاست .
کذلک مکّنّا لیوسف فی الأرض یتبوّأ منها حیث یشاء نصیب برحمتنا من نشاء
جمله <رحمت خویش را بر هر کس که خواهیم شامل می گردانیم و به او قدرت می بخشیم> _ که مفاد <نصیب برحمتنا. ..> است _ به منزله ادعایی است که با <کذلک مکّنّا ...> بر آن استدلال شده است ; یعنی، خداوند برده ای را که اختیاردار خودش نیز نبود به جایی رسانید که اختیار همگان را دارا شد، و این دلیلی روشن بر حاکمیت مطلق الهی است.
17_ دستیابی یوسف ( ع ) به قدرت در سرزمین مصر و بهره مندی او از رحمت خاص الهی ، پاداش کار های نیک او بود .
کذلک مکّنّا . .. نصیب برحمتنا ... و لانضیع أجر المحسنین
18_ به قدرت رسیدن یوسف ( ع ) در سرزمین مصر ، دلیلی روشن بر ضایع نشدن اجر نیکوکاران از ناحیه خداوند است .
و کذلک مکّنّا لیوسف فی الأرض . .. و لانضیع أجر المحسنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 101 - 17
17_ برخورداری یوسف ( ع ) از قدرت و مکنت و بهره مندی او از دانش تعبیر رؤیا ها و تحلیل حوادث ، پرتوی از ولایت خداوند بر
ص: 547
او بود .
قد ءاتیتنی من الملک و علمتنی . .. أنت ولیّ فی الدنیا و الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 15 - 4
4_ مشاهده خلقت نخستین موجودات و شک در قدرت خداوند برای آفرینش مجدد آنها ، ناسازگار با یکدیگر
أفعیینا بالخلق الأوّل بل هم فی لبس من خلق جدید
از آیه شریفه، استفاده می شود که میان خلقت نخستین موجودات و اعاده آنها از نظر امکان، حکمی یکسان جاری است; اگر اولی ممکن شد دومی نیز ممکن است. حال ممکن شمردن یکی و محال شمردن دیگری، تناقض می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 5
5 _ ضعف ایمان در مسلمانان صدر اسلام موجب ضعف قدرت ایشان در میدان های نبرد
علم أن فیکم ضعفا فإن یکن منکم مائه صابره
از علل توان بسیار برتر مسلمانان در برابر کافران مفهومی است که از <بأنهم قوم لایفقهون> به دست می آید ; یعنی ایمان راسخ به معارف دین. بنابراین می توان گفت منشأ بروز ضعف نسبی مسلمانان پس از گذشت برهه ای از صدر اسلام، افت درجه ایمانی آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 20 - 9
9 - فتح خیبر ، نقطه عطفی در اقتدار اقتصادی ، سیاسی مسلمانان و بازماندن دشمنان از توطئه علیه ایشان
فعجّل لکم ه_ذه و کفّ أیدی الناس عنکم
<ه_ذه> اشاره به فتح و غنایم خیبر دارد و <کفّ. ..> مترتب بر آن می باشد; به تعبیر دیگر تقدم و تأخر در لفظ، دال بر تقدم و تأخر در معنا باشد.
ص: 548
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 20 - 9
9 - فتح خیبر ، نقطه عطفی در اقتدار اقتصادی ، سیاسی مسلمانان و بازماندن دشمنان از توطئه علیه ایشان
فعجّل لکم ه_ذه و کفّ أیدی الناس عنکم
<ه_ذه> اشاره به فتح و غنایم خیبر دارد و <کفّ. ..> مترتب بر آن می باشد; به تعبیر دیگر تقدم و تأخر در لفظ، دال بر تقدم و تأخر در معنا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 70 - 12
12- علم و قدرت انسان ، ناپایدار و علم و قدرت خداوند ، همیشگی است .
و منکم من یردّ إلی أرذل العمر لکی لایعلم بعد علم شیئًا إن الله علیم قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 3
3 - طمعورزی و افزون خواهی در به چنگ آوردن ثروت و قدرت بیشتر ، خصلتی ناپسند و محکوم است .
ثمّ یطمع أن أزید
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که این دسته از آیات _ که درباره افراد کافر و دین ستیزی همچون ولیدبن مغیره است _ درصدد بیان خصلت های زشت آنان و محکوم کردن آنها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 44 - 16
16 - عدم تنافی شکوه و قدرت و امکانات مادی با مقام نبوت و مراتب عالی معنوی
قال إنّه صرح ممرّد من قواریر
تعبیر <صرح ممرّد من قواریر> بیان گوشه ای از برخورداری ها و حشمت و شوکت سلیمان(ع) است. این در حالی است که او پیامبری بزرگ و دارای جایگاهی ارجمند در مقامات معنوی بود.
ص: 549
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 6 - 12
12 _ آب فراوان و رونق کشاورزی از شاخصه های توانمندی و قدرت اقوام و تمدنها
و أرسلنا السماء علیهم مدرارا و جعلنا الأنهر تجری من تحتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فیل - 105 - 1 - 6
6 - استفاده از فیل در جنگ های عرب ، کم سابقه و نشانه برخورداری سپاه مهاجم ، از تجهیزات پیشرفته جنگی بود .
ألم تر کیف فعل ربّک بأصح_ب الفیل
شهرت سپاه ابرهه با عنوان <اصحاب الفیل>، نشانگر تازگی داشتن این ابزار جنگی و هراس افکن بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 29 - 12
12 _ آفرینش موجودات زمین و آسمان های هفتگانه ، دلیل توانایی خدا بر زنده کردن مردگان است .
ثم یحییکم ثم إلیه ترجعون. هو الذی خلق لکم ... فسویهن سبع سموت
جمله <هو الذی . ..> می تواند مرتبط با ذیل آیه قبل باشد و نیز می تواند با صدر آن آیه در ارتباط باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 73 - 12،13،15
12 _ خداوند ، آیات و نشانه های قدرت خویش را همواره و به گونه ای روشن برای مردم نمایان می سازد .
و یریکم ءایته
آیات به معنای نشانه هاست، به نظر می رسد در آیه فوق - به مناسبت بیان احیای مردگان - مراد از آیات، نشانه ها و دلایل قیامت یا قدرت خداوند است.
13 _ از اهداف ارائه آیات به مردم ، ایجاد زمینه های فهم اقتدار و توانمندی خداوند در آنان است .
ص: 550
و یریکم ءایته لعلکم تعقلون
15 - زنده شدن مقتول بنی اسرائیل و معرفی قاتل خویش ، از آیات خدا و از نشانه های اقتدار اوست .
فقلنا اضربوه ببعضها کذلک . .. یریکم ءایته لعلکم تعقلون
از مصداقهای <آیاته> - که آیه ناظر به آن است - زنده شدن مقتول بنی اسرائیل می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 17 - 22
22 _ مالکیت خداوند بر هستی ، دلیل توانایی وی بر نابود ساختن مسیح ( ع ) ، مریم ( ع ) و تمامی اهل زمین و نفی هرگونه قدرت در برابر قدرت اوست .
فمن یملک من اللّه شیئاً ان اراد ان یهلک . .. و للّه ملک السموت و الارض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 38 - 13
13 _ تمامی جنبندگان زمین و چگونگی زندگی آنها، آیات قدرت خداوند است.
إن اللّه قادر علی أن ینزل . .. و ما من دابه فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 39 - 5
5 _ کسانی که نتوانند از جنبندگان و شکل زندگی آنها به توانمندی خداوند پی ببرند، مانند کر و لالهایی فرو رفته در تاریکی هستند.
و ما من دابه فی الأرض . .. إلی ربهم یحشرون. و الذین کذبوا بأیتنا صم و بکم فی الظ
مقتضای ارتباط بین آیه مورد بحث با آیه قبل می تواند این مضمون باشد که همین آیات موجود در طبیعت برای هدایت کافی است و کسانی که نتوانند از همین آیات توانمندی خداوند را (إن اللّه قادر علی ان ینزل) دریابند، کر و لالهایی ظلمت زده هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 96 - 7
7 _ برنامه های جاری جهان هستی، نمودی از قدرت مطلقه و دانش گسترده خداوند است.
فالق الإصباح . .. ذلک تقدیر العزیز العلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 133 - 14
14 _ پدید آوردن نسلها و جوامع موجود به جای اقوام پیشین، نشان قدرت الهی بر نابود ساختن جوامع ستم پیشه
إن یشأ یذهبکم . .. کما أنشأکم من ذریه قوم ءاخرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 551
5 - انعام - 6 - 141 - 3،5،8
3 _ مظاهر گوناگون طبیعت جلوه قدرت خداوند است.
و هو الذی أنشأ جنت
5 _ گوناگونی میوه ها و محصولات کشاورزی از آثار قدرت الهی
و الزرع مختلفا أکله
<اکل> به معنای میوه و ثمرهای خوراکی است.
8 _ همگونی میوه ها در شکل و گوناگونی آنها در طعم و کیفیت، نشانی از قدرت خداوند است.
و هو الذی . .. الزیتون و الرمان متشبها و غیر متشبه
محتمل است مراد از زیتون و انار در آیه، میوه های آن باشد. در این صورت <متشابه> یعنی تشابه میوه های زیتون با یکدیگر و همچنین انار، <و غیر متشابه> یعنی تفاوت آنها از نظر رنگ و طعم و ... در عین تشابه با یکدیگر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 41 - 18
18 _ یاری رسیدن به مسلمانان در جنگ بدر و به پیروزی رساندن آنان نمودی از قدرت مطلقه خداوند
و ما أنزلنا علی عبدنا . .. و اللّه علی کل شیء قدیر
جمله <و اللّه . .. > می تواند ناظر به تمام حقایقی باشد که در آیه مورد بحث مطرح شده است که از جمله آنها امدادهای خداوند در جنگ بدر است که <و ما أنزلنا ... > دلالت بر آن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 52 - 10
10 _ گرفتاری فرعونیان و کافران پیش از آنها به کیفر های شدید الهی ، نمودی از توانمندی خداوند است .
فأخذهم اللّه بذنوبهم إن اللّه قوی شدید العقاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 40 - 1،16
1 _ نصرت خداوند به پیامبر ( ص ) در سخت ترین شرایط هجرت ، نشان قدرت و بی نیازی خدا از نصرت دیگران برای تحقق اراده خویش است .
و اللّه علی کل شیء قدیر. إلا تنصروه فقد نصره اللّه إذ أخرجه الذین کفروا
16 _ پیروزی پیاپی اسلام بر کفر ، نمودی از قدرت الهی بر تحقق اراده خویش و نصرت پیامبر ( ص )
و اللّه علی کل شیء قدیر . .. فقد نصره اللّه ... و جعل کلمه الذین کفروا السفلی و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 70 - 7
7 _ هلاکت امت های کفرپیشه گذشته تاریخ ، نمودی از قدرت خدا بر کیفر دنیوی منافقان و کافران هر عصر
ألم یأتهم نبأ الذین من قبلهم قوم نوح . .. و المؤتفکت
ص: 552
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 55 - 4
4 _ مالکیت مطلق و همه جانبه خداوند بر جهان هستی ، نشان توانمندی او بر تحقق بخشیدن به تمامی وعده های خویش است .
ألا إن للّه ما فی السموت و الأرض ألا إن وعد اللّه حق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 56 - 6
6 _ توانمندی خداوند بر زنده کردن و میراندن ، نشانه قدرت او بر برپا ساختن رستاخیز است .
هو یحی و یمیت و إلیه ترجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 2 - 11،13،18
11_ آفرینش آسمان های متعدد و رفیع ، تسخیر خورشید و ماه ، از نشانه های توان و اقتدار خدا و یکتایی او در تدبیر هستی است .
یفصّل الأیت
جمله های <الله الذی رفع السموت . ..> حاکی است که متعلق <آیات> اقتدار خداوند ، سلطه او بر هستی و تدبیر آفرینش است ; یعنی: <یفصل الأیات الداله علی قدرته و ...>.
13_ قرآن ، بیانگر نشانه ها و دلایل اقتدار خداوند و روشن گر تدبیر او بر امور جهان است .
یدبر الأمر یفصّل الأیت
در برداشت فوق <الأیات> به آیات قرآنی تفسیر شده است. گفتنی است که بر این مبنا مقصود از تفصیل (جداسازی) تبیین کردن و به روشنی بیان نمودن است.
18_ اعتقاد و باور جزمی انسان ها به معاد و لقای خداوند ، از هدف های قرآن در بیان نشانه های قدرت و تدبیر خدا و سلطه او بر هستی است .
یفصّل الأیت لعلکم بلقاء ربکم توقنون
برداشت فوق ، ناظر به این معناست که مراد از <الأیات> آیات قرآنی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 12
12- آفرینش آسمان ها و زمین ، نمودی از قدرت خداوند بر احیای مردگان در قیامت ( معاد ) است . *
ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید
این برداشت مبتنی بر این احتمال است که آیه در صدد طرح مسأله معاد و اثبات قدرت خداوند بر آن است و آیات قبل، که کیفر اخروی کافران و حبط عمل آنها را مطرح کرد، می تواند قرینه ای بر ادّعای فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 553
9 - نحل - 16 - 13 - 4
4- آفرینش موجودات زمینی با رنگ های گوناگون ، نشانه ای از خداوند و نمونه ای از قدرت اوست .
و ما ذرأ لکم فی الأرض مختلفًا ألونه إن فی ذلک لأیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 67 - 8
8- در فرآورده های خرما و انگور برای خردورزان ، آیت و نشانه ای از قدرت و ربوبیت خداوند است .
و من ثمرت النخیل و الأعن_ب تتّخذون منه سکرًا و رزقًا حسنًا إن فی ذلک لأیه لقوم ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 70 - 11
11- آفرینش و مرگ و اعطای دانش و سلب آن از انسان ، جلوه ای از علم و قدرت الهی است .
و الله خلقکم ثمّ یتوفّ_کم . .. إن الله علیم قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 77 - 10
10- برپایی قیامت ، جلوه ای از قدرت مطلقه الهی
و ما أمر الساعه إلاّ کلمح البصر . .. إن الله علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 78 - 1
1- تولد انسان ها از مادرانشان ، جلوه ای از قدرت مطلق خداوند است .
إن الله علی کلّ شیء قدیر . و الله أخرجکم من بطون أمّه_تکم
برداشت فوق، با استفاده از ارتباط این آیه با آیه قبل است که در پایان آن، سخن از قدرت بی پایان الهی به میان آمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 79 - 4،7
4- پرواز پرندگان در جوّ آسمان بدون سقوط بر زمین ، از نشانه های قدرت خداوند است .
ألم یروا إلی الطیر مسخّرت فی جوّ السّماء ما یمسکهنّ إلاّ الله
7- در پرواز پرندگان و حرکت اجرام آسمانی ، آیات بسیاری بر عظمت و قدرت خداوند وجود دارد .
ألم یروا إلی الطیر . .. ما یمسکهنّ إلاّ الله إن فی ذلک لأی_ت لقوم یؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 1 - 3،4
3- سیر دادن پیامبر ( ص ) در یک شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصی ، نشانه قدرتمندی خداوند و مبرّا بودنش از هر ضعف و
ص: 554
کاستی است .
سبح_ن الذی أسری بعبده لیلاً من المسجدالحرام إلی المسجدالأقصا
4- معراج پیامبر ( ص ) ، نشانی از قدرت خداوند و مبرّا بودنش از هر ضعف و کاستی
سبح_ن الذی أسری بعبده لیلاً من المسجدالحرام إلی المسجدالأقصا
نوع مفسّران برآنند که مقصود از سیر شبانه پیامبر(ص) همان معراج آن حضرت است و روایات بسیاری هم مؤید این نظریه می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 45 - 14
14- پدیدار شدن حیات بر روی زمین ، جلوه ای از قدرت لایزال خداوند است .
واضرب لهم مثل الحیوه الدنیا . .. و کان اللّه علی کلّ شیء مقتدرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 7 - 10
10- تبلور قدرت خداوند ، در اعطای فرزند به پدری فرتوت و مادری عقیم
و کانت امرأتی عاقرًا . .. ی_زکریا إنّا نبشّرک بغل_م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 9 - 11
11- آفرینش انسان ، نمودی از قدرت خداوند است .
و قد خلقتک من قبل و لم تک شیئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 21 - 11
11- حضرت عیسی ( ع ) و آفرینش او بدون پدر ، نشانه ای بزرگ برای پی بردن مردم به قدرت خداوند
و لنجعله ءایه للناس
ضمیر مفعولی <لنجعله> به عیسی(ع) بازمی گردد. تنوین <آیهً>، مفید تفخیم است; یعنی بدان جهت عیسی(ع) را به تو عطا کردیم که او را برای مردم آیتی بزرگ قرار دهیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 4 - 4
4- توان مندی خداوند بر آفرینش زمین و آسمان های مرتفع ، نشان اقتدار او برفرستادن کتابی شایسته ، برای تذکر و اندرز انسان ها است .
تذکره. .. ممّن خلق الأرض والسم_وت العلی
ص: 555
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 79 - 10
10- هم آوایی موجودات طبیعت با پیامبران برای تسبیح خداوند ، جلوه ای از قدرت الهی است .
و سخّرنا مع داود الجبال یسبّحن والطیر و کنّا ف_علین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 91 - 11
11- تجلّی عظمت و قدرت الهی در بارداری مریم ( س ) و تولد اعجاز آمیز عیسی ( ع )
و جعلنها و ابنها ءایه للع_لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 104 - 10
10- قدرت خداوند بر خلقت آغازین نظام آفرینش ، نشانگر قدرت او بر آفرینش دوباره آن است .
یوم نطوی . .. إنّا کنّا ف_علین
تشبیه <کما> می تواند برای اصل خلقت جهان و آفرینش مجدد آن باشد; یعنی، همان گونه که ما توانستیم جهان را در آغاز پدید آوریم، دوباره نیز می توانیم به وجود آوریم. گفتنی است جمله تأکیدی <إنّا کنّا فاعلین>، بیانگر این است که اصل آفریدن دوباره جهان، مورد انکار بوده و آیه شریفه در صدد بیان امکان آفرینش مجدد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 5 - 10،29
10- آفرینش انسان از عناصر بی جانی چون : خاک ، نطفه ، علقه و مضغه ، جلوه روشنی از توانایی خدا بر احیای مجدد انسان در روز رستاخیز است .
فإنّا خلقن_کم من تراب . .. لنبیّن لکم
<لنبیّن لکم> مفعولٌ له برای <خلقناکم> و به تقدیر <لنبیّن لکم ان اللّه قادر علی أن یحیی الموتی> است; یعنی، ما شما را از خاک و سپس از نطفه و سپس . .. آفریدیم تا روشن سازیم که خدا، بر احیای دوباره شما توانا است.
29 - رویش و رشد گیاهان گوناگون بر زمین های مرده ، جلوه ای از قدرت خداوند
ی_أیّها الناس إن کنتم فی ریب من البعث. .. و تری الأرض هامده... من کلّ زوج بهیج
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 6 - 4،6
4 - آفرینش انسان و انواع گیاهان از بستر خاک مرده و بی جان ، نمایشی است از قدرتمندی و توانایی خداوند بر احیای همه مردگان در روز رستاخیز .
فإنا خلقناکم من تراب. .. و تری الأرض هامده... و أنّه یحی الموتی
جمله <و أنّه یحیی. ..> عطف بر <أنّ الله هو الحقّ> و به تقدیر <و ذلک بأنّ اللّه یحیی الموتی > می باشد; یعنی، آن قدرت نمایی ها بدان سبب است که خداوند می تواند مردگان را زنده کند.
ص: 556
6 - آفرینش انسان و رویاندن انواع گیاهان از بستر خاک مرده و بی جان ، نمودی از قدرت بی کران و نامحدود خداوند
و أنّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 61 - 2
2 - درپی هم آوردن شب و روز و جای گزینی مستمر یکی به جای دیگری ، جلوه ای از توانایی مطلق خدا
بأنّ اللّه یولج الّیل فی النهار و یولج النهار فی الّیل
<إیلاج> (مصدر <یولج>) به معنای وارد کردن است. وارد کردن شب در روز و روز در شب، می تواند کنایه از جابه جا کردن شب و روز باشد; یعنی، خدا شب را به تدریجاً جای روز و روز را تدریجاً به جای شب قرار می دهد. هم چنین می تواند به معنای کم کردن از روز و افزودن بر شب و بالعکس باشد. برداشت یاد شده بر پایه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 65 - 11
11 - برپایی نظام آفرینش ، جلوه ای از قدرت بی نهایت خداوند
و یمسک السماء أن تقع علی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 76 - 3
3 - شنوایی ، بینایی ، دانایی و نیز در دست داشتن زمام همه امور ، نشانه هایی از نیرومندی ، عزّت و شکست ناپذیری خداوند است .
إنّ اللّه لقویّ عزیز . .. سمیع بصیر . یعلم ... و إلی اللّه ترجع الأُمور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 12 - 3
3 - آفرینش انسان از گِلی ناچیز و بی جان ، نمود عظمت و قدرت خیره کننده آفریدگار
و لقد خلقنا الإنس_ن من سل_له من طین
نکره آوردن <سلاله> و <طین> ظاهراً برای تحقیر است; یعنی: به یقین ما انسان را از عصاره ای ناچیز از گلِی بی مقدار آفریدیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 13 - 1
1 - ورود و قرار گرفتن نطفه در داخل رحم ، جلوه ای از قدرت و توانایی عظیم خداوند .
ثمّ جعلن_ه نطفه فی قرار مکین
<قرار> کنایه از رحم و به معنای مستقر می باشد. <مکین> نیز به معنای محکم و استوار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 557
12 - مؤمنون - 23 - 14 - 6
6 - رشد جنین و مراحل تکوین انسان در رحم ، جلوه ای از قدرت و توانایی عظیم خداوند
ثمّ خلقنا النطفه علقه . .. ثمّ أنشأن_ه خلقًا ءاخر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 30 - 4
4 - سرگذشت قوم نوح ، دارای نشانه هایی روشن بر قدرت الهی در کیفر کافران و نصرت مؤمنان
قال ربّ انصرنی . .. إنّ فی ذلک لأی_ت
با توجه به ظهور قدرت خدا در طوفان نوح و غرق شدن کافران و مشرکان و نیز ظهور نصرت الهی نسبت به حضرت نوح(ع) و همراهان او، عبارت <إنّ فی ذلک لآیات>، می تواند بیانگر برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 45 - 8
8 - معجزات ، تجلی قدرت خدا به دست پیامبران
ثمّ أرسلنا موسی . .. بأی_تنا
برداشت یاد شده با توجه به اضافه شدن <آیات>، به ضمیر <نا>، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 43 - 8
8 - تشکیل و تراکم ابر ها و نزول باران و تگرگ ، جلوه فرمان روایی و قدرت بی مانند خداوند بر جهان ( آسمان ها و زمین )
و للّه ملک السم_وت . .. أنّ اللّه یزجی سحابًا ... و ینزّل من السماء من جبال فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 45 - 13
13 - آفرینش انواع جانداران از جسمی مایع ، جلوه ای از قدرت مطلق خداوند است .
و اللّه خلق کلّ دابّه من ماء . .. یخلق اللّه ما یشاء إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 37 - 4،5
4 _ خداوند ، غرق کردن قوم نوح را در آب ، از نشانه های قدرت مندی خویش و درس عبرتی برای همه مردم قرار داد .
أغرقن_هم و جعلن_هم للناس ءایه
مقصود از <آیه> در این جا، ممکن است معنای لغوی آن (علامت و نشانه) و یا به معنای موعظه و عبرت باشد.
5 _ گرفتاری تکذیب کنندگان پیامبران الهی و آیات او به قهر و هلاکت خداوند ، از نشانه های قدرت خدا و درس عبرتی برای همه مردمان
الذین کذّبوا بأی_تنا فدمّرن_هم تدمیرًا . و قوم نوح ... أغرقن_هم و جعلن_هم للناس
ص: 558
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 53 - 2
2 _ وجود دو دریا با آب گوارا و شیرین و شور و تلخ در کنار هم بدون مخلوط شدن و درهم آمیختن آن دو آب ، از نشانه های ربوبیت و قدرت خداوند
و هو الذی مرج البحرین ه_ذا عذب فرات . .. و حجرًا محجورًا
ممکن است مراد از دو دریا، دو دریای معینی باشد (مثل اقیانوس هند و بحر احمر) و یا از آن رو که عرب رودخانه بزرگ را <بحر> می نامد، مراد ریزش آب رودخانه _ که شیرین و گوارا است _ به دریای شور و تلخ باشد و میان این دو مانعی است که نه دریا، آب های شیرین رودخانه ها را تلخ می کند و نه آب های شیرین رودخانه، آب شور و تلخ دریا را شیرین و گوارا می سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 54 - 6
6 _ آفرینش انسان ها از عنصری مایع ( نطفه یا آب ) و ایجاد دو نوع پیوند خویشاوندی نسبی و سببی میان آنان ، از نشانه های ربوبیت و قدرت بی انت های خداوند است .
و هو الذی خلق من الماء بشرًا . .. فجعله نسبًا و صهرًا و کان ربّک قدیرًا
یادآوری ربوبیت خداوند در پایان آیه شریفه و نیز در آغاز نخستین آیات مربوط به بحث از آفرینش پدیده های جهان (ألم تر إلی ربّک. ..) می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 61 - 10
10 _ آفرینش ستارگان ، خورشید و ماه تابان ، از نشانه های قدرت خدا و یکتایی او
تبارک الذی جعل فی السماء بروجًا . .. و قمرًا منیرًا
برداشت فوق، از آن جا است که آیه شریفه در ردیف سلسله آیاتی قرار دارد که در مقام محکومیت شرک و اثبات توحید و یگانگی خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 62 - 3
3 _ آفرینش شب و روز و پدید آمدن روشنایی و تاریکی بر اثر جانشین شدن آن دو به جای یکدیگر ، از نشانه های قدرت خدا است .
و هو الذی جعل الّیل و النهار خلفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 7 - 6
6 - زیبایی موجود در انواع گیاهان جلوه هنرنمایی خداوند
من کلّ زوج کریم
ص: 559
قید <کریم> بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 8 - 1
1 - رویش گیاهان و تنوع و زیبایی آنها ، نشانی از قدرت خدا برای ایجاد رستاخیز و احیای مجدد مردگان .
أَوَلم یروا إلی الأرض کم أنبتنا . .. إن فی ذلک لاَیه
واژه <ذلک> اشاره به رویش گیاهان و انواع متنوع آن دارد. چنان که در آیه پیش گفته شد، این آیات درصدد ارائه نشانه های امکان معاد و برطرف کردن استبعاد کافران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 68 - 4
4 - هلاکت فرعونیان ، نمود عزّت و قدرت پیروزمند خداوند
ثمّ أغرقنا الأخرین . .. و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 77 - 4
4 - ربوبیت خدا ، نشانگر قدرت او در رساندن فیض به خلق
فإنّهم عدوٌّ لی إلاّ ربّ الع_لمین
آمدن <ربّ العالمین> در برابر ضمیر <هم> _ که به بت ها بازمی گردد _ می تواند اشاره به عجز و بی خاصیتی بت ها داشته باشد; در حالی که پروردگار جهانیان، به دلیل پروردگاری اش، در یاری رساندن به انسان ها، توانا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 122 - 4
4 - هلاکت قوم نوح ، نمود عزت و قدرت قاهر خداوند
ثمّ أغرقنا بعد الباقین . .. و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 140 - 4
4 - هلاکت قوم عاد ، نمود عزت و قدرت قاهر خداوند .
فکذّبوه فأهلکن_هم . .. و إنّ ربّک لهو العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 159 - 4
4 - هلاکت ثمودیان ، نمود عزت و قدرت قاهر خداوند
فأخذهم العذاب . .. إنّ ربّک لهو العزیز
ص: 560
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 175 - 5
5 - هلاکت قوم لوط ، نمود عزت و قدرت پیروزمند خداوند
ثمّ دمّرنا الأخرین . .. و إنّ ربّک لهو العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 19 - 5،6
5 - عرصه طبیعت ، مظهر قدرت نمایی خداوند در ایجاد حیات و مرگ پدیده هااست .
کیف یبدئ اللّه الخلق ثمّ یعیده
6 - فرایند پیدایش مستمر موجودات و بازگشت آنان به حالت قبلی ، نمودی از قدرت خداوند است .
کیف یبدئ اللّه الخلق ثمّ یعیده
عطف <یعید> بر فعل <یبدئ> نشان می دهد که تمام موجودات، پس از خلق شدن، باز به حالت سابق شان برمی گردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 20 - 3
3 - عرصه طبیعت ، مظهر قدرت نمایی خداوند در ایجاد پدیده ها است .
سیروا فی الأرض فانظروا کیف بدأ الخلق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 11 - 3
3 - آفرینش نخستین انسان ، نشانه قدرت مندی خداوند بر باز آفرینی وی در عالم آخرت است .
اللّه یبدؤا الخلق ثمّ یعیده ثمّ إلیه ترجعون
این آیه، به قرینه آیه بعد _ که درباره برپایی قیامت است _ درصدد اثبات معاد از طریق توجه دادن به خلقتِ نخستینِ انسان ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 19 - 10
10 - پدید آوردن موجود جان دار از موجود بی جان و موجود بی جان از جان دار ، نشانه قدرت مندی خداوند بر احیای مجدّد انسان ها است .
یخرج الحیّ من المیّت . .. و کذلک تخرجون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 20 - 6
6 - پدید آوردن موجودی زنده مانند انسان از دل خاک مرده ، از نشانه های توان مندی خداوند بر احیای مجدد انسان ها است .
ص: 561
و کذلک تخرجون . و من ءای_ته أن خلقکم من تراب
از این آیه به بعد، چندین آیه، در صدد شمارش آیات الهی است. از میان آن آیات، ذکر مناسب ترین آیه با <و کذالک تخرجون> پس از آن، می تواند در ضمن بیان آیات الهی، اشاره به نکته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 24 - 6
6 - برق هایی ترس آفرین و طمع زا ، بارش باران و رویش گیاهان با آن ، نشانه های قدرت خداوند
یریکم البرق . .. إنّ فی ذلک لأی_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 25 - 9
9 - احیای زمین موات با نزول باران ، دلیل قدرت خداوند بر احیای مجددانسان ها در قیامت است .
و من ءای_ته . .. و ینزّل من السماء ماء فیحیی به الأرض بعد موتها ... ثمّ إذا دعاک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 26 - 7
7 - مالکیت مطلقِ خداوند بر تمامی هستی ، دلیل توانایی وی بر حشر انسان ها درقیامت است .
ثمّ إذا دعاکم دعوه . .. إذا أنتم تخرجون . و له من فی السم_وت و الأرض
<و له من فی السماوات و. ..> می تواند به منزله دلیلی برای <ثمّ إذا دعاکم ... تخرجون> در آیه قبلی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 27 - 4،14
4 - آفرینش نخست انسان ، نشانه قدرت مندی خداوند بر باز آفرینی او در عالم آخرت است .
و هو الذی یبدؤا الخلق ثمّ یعیده
14 - عالی ترین صفات را داشتن ، دلیل توانایی خداوند بر بازآفرینی آسان انسان هادر قیامت است .
ثمّ یعیده و هو أهون علیه و له المثل الأعلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 50 - 8
8 - احیای مجدد زمین مرده با باران ، نشانه ای گویا بر توان مندی خداوند در بازآفرینی انسان ها ، در قیامت است .
یحی الأرض بعد موتها إنّ ذلک لمحی الموتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 54 - 9،11،12
9 - رسیدن انسان از مرحله ضعف و ناتوانی به توان مندی ، نشانه علم و قدرت خداوند است .
ص: 562
اللّه الذی خلقکم من ضعف . .. و هو العلیم القدیر
11 - تحولات مراحل عمر آدمی ( از کودکی تا پیری ) ، تجلی توان مندی و علم الهی است .
اللّه الذی خلقکم . .. ثمّ جعل ... شیبه ... و هو العلیم القدیر
12 - رساندن انسان ها از دوران ناتوانی جنینی و نوزادی به توان مندی دوران جوانی و سپس فرتوت ساختن آنان ، نشانه توان مندی خداوند بر باز آفرینی انسان ها درقیامت است . *
اللّه الذی خلقکم . .. یخلق ما یشاء
عبارت <یخلق ما یشاء> به قرینه آیه پنجاه _ که در آن، بر توان مندی خداوند بر معاد انسان ها، برهان اقامه شده بود _ و نیز آیه پنجاه و پنج _ که درباره برپایی قیامت است _ می تواند درباره معاد و بازآفرینی انسان ها، در قیامت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 29 - 1،4
1 - نوسان مدام شب و روز در طول سال ، نشانه ای از قدرت خداوند است .
ألم تر أنّ اللّه یولج الّیل فی النهار
<ولج> ریشه <یولج> به معنای <دخول> است (مفردات راغب) و داخل شدن شب در روز، به معنای کاسته شدن از مدت روز است و داخل شدن روز در شب نیز، کم شدن از مدت شب است. لازم به ذکر است که فعل مضارع <یولج> دلالت بر استمرار دارد.
4 - گردش شب و روز به قدرت خداوند ، دلیل توان مندی او بر آسان زنده کردن مجدد انسان ها پس از مرگ است .
ما خلقکم و لابعثکم إلاّ کنفس وحده . .. ألم تر أنّ اللّه یولج الّیل فی النهار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 26 - 4
4 - تاریخ و سرگذشت ناگوار پیشینیان کافر ، حامل آیه های فراوانی از قدرت نمایی خداوند است .
أوَلم یهد لهم کم أهلکنا من قبلهم من القرون . .. إنّ فی ذلک لأی_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 27 - 7
7 - ویرانی و آبادانی سرزمین ها ، به اراده خدا و نشان قدرت او است .
کم أهلکنا من قبلهم . .. أنّا نسوق ... فنخرج به زرعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 9 - 2
2 - وجود آسمان و زمین در مقابل دیدگان انسان ها ، نشانه قدرت الهی است .
أفلم یروا إلی ما بین أیدیهم و ما خلفهم من السماء و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 11 - 8،15
ص: 563
8 - آفرینش آدم ( ع ) از خاک و انسان از نطفه و در قالب زن و مرد ، از نشانه های قدرت خدا و یکتایی او است .
و اللّه خلقکم من تراب ثمّ من نطفه ثمّ جعلکم أزوجًا
15 - آفرینش انسان در قالب زن و مرد و آگاهی از بارداری و زایمان زنان و مقدار عمر آدمی ، نشانه توانایی خداوند بر برپایی قیامت و احیای مجدد انسان ها
و اللّه خلقکم من تراب ثمّ من نطفه . .. إنّ ذلک علی اللّه یسیر
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیه، در سلسله آیاتی قرار دارد که در صدد اثبات قدرت مطلق خدا و نیز توانایی او بر احیای مردگان می باشد; مانند آیه <و اللّه الذی أرسل الریاح. .. فأحیینا به الأرض بعد موتها کذلک النشور>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 12 - 15
15 - آثار متفاوت و مشترک آب های دریا ها و استفاده چند منظوره انسان ها از آن ، نشانه قدرت و یکتایی خداوند است .
و ما یستوی البحران ه_ذا عذب فرات . .. و من کلٍّ تأکلون لحمًا طریًّا ... لتبتغوا
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره قدرت مطلق و یکتایی خداوند متعال سخن می گوید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 13 - 1،2
1 - در پی هم آمدن شب و روز و جایگزینی مستمر یکی جای دیگری ، جلوه ای از توانایی مطلق خدا و یکتایی او
یولج الّیل فی النهار و یولج النهار فی الّیل
<إیلاج> (مصدر <یولج>) به معنای وارد کردن است. وارد کردن شب در روز و روز در شب، می تواند کنایه از جابه جا کردن شب و روز باشد; یعنی، خدا شب را تدریجاً به جای روز و روز را به تدریج در جای شب قرار می دهد.
2 - نوسانات مستمر ساعات شب و روز ( کوتاهی و بلندی آنها ) در طول سال ، نشانه قدرت بی نهایت خداوند و یکتایی او است .
یولج الّیل فی النهار و یولج النهار فی الّیل
برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که مراد از وارد کردن شب در روز، کاستن از مقدار شب و افزودن بر مقدار روز و مقصود از ایلاج روز در شب، کاستن از ساعات روز و افزودن بر ساعات شب باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 15 - 5
5 - نیاز همه جانبه انسان به خدا و بی نیازی مطلق خداوند ، نشانه قدرت و یکتایی او
أنتم الفقراء إلی اللّه و اللّه هو الغنیّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که این آیه در سلسله آیاتی قرار دارد که در صدد اثبات قدرت و یکتایی خداوند می باشد. گفتنی است برخی از مفسران از این آیه، برای یکی از براهین اثبات وجود خدا (برهان امکان و وجوب و فقر و غنا) استفاده کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 564
15 - فاطر - 35 - 27 - 5
5 - باران حیات بخش ، نشانه قدرت و یکتایی خداوند
ألم تر أن اللّه أنزل من السماء ماء فأخرجنا به ثمرت مختلفًا ألونها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 44 - 14
14 - هلاکت کافران نیرومند در گذشته از سوی خداوند _ بدون هیچ مانع و رادعی _ جلوه ای از علم و قدرت مطلق او است .
فینظروا کیف کان ع_قبه الذین من قبلهم . .. و ما کان اللّه لیعجزه من شیء ... إنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 33 - 2
2 - رویش انواع دانه ها ( چون گندم ، جو ، برنج و . . . ) از زمین ، نشانه ای بزرگ از قدرت خدا است .
و ءایه لهم الأرض المیته أحیین_ها و أخرجنا منها حبًّا
مقصود از <حَبّ> در آیه شریفه، جنسِ <حَبّ> و به معنای انواع دانه ها (چون گندم، جو، برنج و. ..) است و نکره آمدن آن _ با توجه به این که آیه شریفه در مقام برشمردن نعمت های الهی و امتنان است _ گویای همین نکته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 34 - 2،5
2 - نخلستان ها و تاکستان ها ، از نشانه های قدرت خداوند است .
و ءایه لهم . .. و جعلنا فیها جنّ_ت من نخیل و أعن_ب
برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه درصدد ارائه نمونه هایی از قدرت خدا و نیز برشمردن نعمت های الهی برای بشر است.
5 - روان شدن چشمه ها ، از نشانه های قدرت خداوند است .
و فجّرنا فیها من العیون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 35 - 9
9 - تدبیر روزی و تغذیه انسان ها از زمین ، از نشانه های قدرت خدا است .
و ءایه لهم الأرض المیته أحیین_ها. .. و فجّرنا فیها من العیون . لیأکلوا من ثمره و
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیات بالا، با طرح مسأله احیای زمین و تغذیه انسان ها از آن، درصدد نشان دادن جلوه هایی از قدرت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 36 - 8
8 - نوع حیات و حاکمیت قانون زوجیت ( نر و ماده بودن ) ، از آیات خداوند و از نشانه های قدرت او است .
ص: 565
و ءایه لهم الأرض . .. سبح_ن الذی خلق الأزوج کلّها... و ممّا لایعلمون
برداشت یاد شده، از آن جا است که آیه شریفه، در ضمن سلسله آیاتی قرار دارد که درصدد بیان نشانه های قدرت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 37 - 1
1 - شب ، آن گاه که روشنایی روز از آن رفته باشد ، از آیات بزرگ خداوند و از نشانه های قدرت او است .
و ءایه لهم الّیل نسلخ منه النهار
<سلخ> (مصدر <نسلخ>) در اصل به معنای ازاله پوست حیوان است و در آیه شریفه، کنایه از اخراج و ازاله روشنایی روز از شب است. جمله <نسلخ منه...> یا استئناف بیانی است و یا حال برای <اللیل> می باشد. گفتنی است تنکیر <آیه> بر تعظیم دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 38 - 4
4 - خورشید ، به هنگام روان شدن به سوی قرارگاه ویژه اش ، از آیات و نشانه های بزرگ قدرت خداوند است .
و الشمس تجری لمستقر لها
برداشت یاد شده از آن جا است که <والشمس> عطف بر <اللیل> است و همان گونه که شب از آیات الهی شناسانده شده (و آیه لهم اللیل) خورشید نیز چنین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 40 - 6
6 - توالی شب و روز و نور و تاریکی در زندگی انسان ، جلوه قدرت و تدبیر خداوند است .
و ءایه لهم الّیل . .. لا الشمس ینبغی لها أن تدرک القمر و لا الّیل سابق النهار ..
برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه در سلسله آیاتی قرار دارد که درصدد بیان نشانه های قدرت و تدبیر خداوند است; چنان که در آیه 37 نیز به آن تصریح شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 41 - 1،2
1 - سوار شدن انسان ها بر کشتی های پربار و مجهز ، از آیات و نشانه های قدرت و تدبیر خداوند است .
و ءایه لهم أنّا حملنا ذرّیّتهم فی الفلک المشحون
<مشحون> به معنای <مملو> است و <فلک مشحون>; یعنی، کشتی پربار و مجهز به تجهیزات لازم.
2 - سوار شدن فرزندان نوح ( ع ) و همراهان مؤمن او بر کشتی و نجات آنان از غرق شدن ، از آیات و نشانه های قدرت و تدبیر خداوند است .
و ءایه لهم أنّا حملنا ذرّیّتهم فی الفلک المشحون
برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که ضمیر <لهم> و <ذرّیّتهم> به <عباد> بازگردد (البته به اعتبار این که عباد از بشر می باشند). و نیز مقصود از <فلک مشحون> کشتی حضرت نوح(ع) باشد که در آیه 119 سوره <شعراء> به همین تعبیر آمده
ص: 566
است (فأنجیناه و من معه فی الفلک المشحون). بر این اساس معنای آیه چنین می شود: <آیه لهم أنّا حملنا ذرّیات البشر فی سفینه نوح>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 42 - 2
2 - آفرینش مرکب هایی مانند کشتی ( چهارپایان و . . . ) در سیر و سفر و حمل و نقل برای بشر ، از آیات و نشانه های قدرت و تدبیر خداوند
و ءایه لهم أنّا حملنا ذرّیّتهم فی الفلک المشحون . و خلقنا لهم من مثله ما یرکبون
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <و خلقنا لهم. ..> عطف بر جمله <حملنا ذرّیّتهم> می باشد و درصدد بیان نشانه های تدبیر و قدرت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 68 - 6
6 - بازگشت انسان به حالت طفولیت _ پس از دوران پیری _ از نظر قوای جسمی و عقلی ، نشانگر توانایی خداوند بر عذاب کافران و بازگرداندن آنان به روز رستاخیز است .
و لو نشاء لطمسنا علی أعینهم . .. و من نعمّره ننکّسه فی الخلق
برداشت یاد شده براین اساس استوار است که عبارت <من نعمّره . ..> عطف بر <و لو نشاء لطمسنا...> _ از باب عطف علت بر معلول _ باشد; یعنی، آیه شریفه درصدد ارئه شاهدی بر توانایی خداوند بر مسخ و زمین گیر کردن انسان و بازگرداندن وی به روز رستاخیز برای محاکمه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 71 - 1،3
1 - شتر ، گاو و گوسفند ، مخلوق خدا و جلوه هایی از قدرت او
أوَلم یروا أنّا خلقنا لهم ممّا عملت أیدینا أنع_مًا
<أنعام> به معنای شتر، گاو و گوسفند است و جمله <ممّا علمت أیدینا> کنایه از قدرت خدا می باشد. گفتنی است که آیه شریفه در مقام بیان جلوه های آن در طبیعت است.
3 - خداوند ، کافران را به جهت اندیشه نکردن در جلوه های قدرت الهی در طبیعت سرزنش کرده است .
أوَلم یروا أنّا خلقنا لهم ممّا عملت أیدینا أنع_مًا
برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه درباره کافران و درصدد سرزنش آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 72 - 2
2 - رام و مسخرّ کردن دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) برای بشر ، جلوه قدرت خدا و لطف او بر بندگان است .
و ذلّلن_ها لهم
ص: 567
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 77 - 5
5 - آفرینش انسان از نطفه ، دلیل و نشانه توانایی خداوند بر برپایی قیامت و زنده کردن انسان
أوَلم یر الإنس_ن أنّا خلقن_ه من نطفه
با توجه به آیات بعدی و نیز شأن نزول ها که این آیه و آیات بعدی را درباره فردی به نام <عاصب بنوائل> (از منکران معاد) دانسته است (مجمع البیان و دیگر تفاسیر)، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 80 - 2،3
2 - آتشزا بودن درخت سبز و مرطوب ، جلوه ای روشن از قدرت خدا
الذی جعل لکم من الشجر الأخضر نارًا
<أخضر> (سبز) صفت برای درخت است و توصیف درخت به سبز بودن در آیه شریفه _ برابر نظر بیشتر مفسران _ کنایه از مرطوب بودن آن است; زیرا آیه شریفه در مقام بیان قدرت خدا است و پدید آوردن آتش از درخت مرطوب بیش از درخت خشک، بیانگر قدرت خدا است; چرا که آب و آتش ضد هم هستند.
3 - آتشزا بودن درخت سبز و مرطوب ، دلیل و نشانه توانایی خداوند بر احیای مجدد انسان ها در روز قیامت
الذی جعل لکم من الشجر الأخضر نارًا
برداشت یاد شده با توجه به آیات پیشین است که درصدد بیان جلوه های قدرت خداوند برای اثبات معاد و رستاخیز انسان ها است; یعنی، خداوندی که قادر است از درخت سبز آتش را پدید آورد و از آب، آتش را بیافریند; همو قادر است مرده را نیز زنده کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 81 - 1،3،10
1 - آسمان ها و زمین ، مخلوق خدا و جلوه ای از قدرت او است .
أوَلیس الذی خلق السم_وت و الأرض بق_در
3 - آفرینش آسمان ها و زمین ، دلیل و نشانه توانایی خداوند بر برپایی قیامت و آفرینش مجدد انسان ها
أوَلیس الذی خلق السم_وت و الأرض بق_در علی أن یخلق مثلهم
10 - آفرینش انبوه پدیده های جهان و آگاهی همه جانبه از احوال آنها ، دلیل و شاهد توانایی خداوند بر احیای مجدد انسان ها در روز قیامت
أوَلیس الذی خلق السم_وت و الأرض بق_در علی أن یخلق مثلهم بلی و هو الخلّ_ق العلیم
یادآوری آفرینش و علم گسترده خداوند، در پایان آیه و در شرایطی که آیه شریفه در مقام بیان توانایی خداوند بر احیای مجدد انسان ها است; می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 11 - 7
7 - آفرینش انسان از گِل چسبنده ، گواه برتری آفرینش جهان طبیعت بر آفرینش انسان و شاهد توانایی خدا بر احیای مجدد
ص: 568
انسان ها از خاک است .
إنّا خلقن_هم من طین لازب
برداشت فوق از آن جا است که جمله <إنّا خلقناهم من طین لازب> تعلیل است برای آنچه مورد استفتا و استفهام در جملات قبل بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 75 - 6
6 - انسان ، جلوه ای از قدرت و عظمت خداوند
ما منعک أن تسجد لما خلقت بیدیّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 5 - 5،10
5 - پیدایش مستمر روز و شب و نور و ظلمت ، از نشانه های قدرت مطلق و ربوبیت یگانه خداوند است .
یکوّر الّیل علی النهار و یکوّر النهار علی الّیل
10 - آفرینش و تدبیر آسمان ها و زمین و پیدایش شب و روز و تسخیر خورشید و ماه ، جلوه های عزت و قدرتمندی خداوند است .
خلق السم_وت و الأرض . .. کلّ یجری لأجل مسمًّی ألا هو العزیز
یادآوری عزت و قدرتمندی خداوند در پایان آیه شریفه و پس از یادآوری آفرینش آسمان، زمین و. ..، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 6 - 6،7،12
6 - قرار دادن همسرانی از جنس خودِ انسان ها ، جلوه قدرت خدا و از نعمت های الهی
خلقکم من نفس وحده ثمّ جعل منها زوجها
7 - آفرینش انعام ( شتر ، گاو ، گوسفند و بز ) به صورت نر و ماده ، جلوه قدرت خدا و از نعمت های الهی
و أنزل لکم من الأنع_م ثم_نیه أزوج
<أنعام> در اصل به شتر، گاو و گوسفند گفته می شود و گاهی شامل بز هم می شود; چنان که در این آیه چنین است. <أزواج> به معنای انواع و صنف ها است و اطلاق هشت صنف بر چهار نوع از حیوان، به اعتبار نر و ماده بودن هر یک از آنها است.
12 - بقای نسل انسان از طریق زوجیت و همسرداری ، نشانه قدرت خدا و از نعمت های الهی
خلقکم من نفس وحده ثمّ جعل منها زوجها . .. یخلقکم فی بطون أُمّه_تکم خلقًا من بعد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 21 - 8،13،15
8 - متنوع و رنگارنگ بودن کشت ها ، از جلوه های قدرت خدا و توحید ربوبی او است .
ثمّ یخرج به زرعًا مختلفًا ألونه
آیه شریفه، درصدد بیان جلوه هایی از قدرت و توحید ربوبی خداوند (چون نزول باران، پیدایش چشمه ها و روییدن کشت ها) است.
ص: 569
بنابراین اختصاص به ذکر یافتن قید تنوع و رنگارنگی کشت ها، می تواند به منظور به نمایش گذاشتن جلوه دیگری از قدرت خدا باشد.
13 - طبیعت ( جریان نزول باران ، پیدایش چشمه سار ها ، رویش کشت های رنگارنگ و خشک و خرد شدن آنها ) ، از جلوه های قدرت و ربوبیت خداوند است .
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء . .. ثمّ یجعله حط_مًا إنّ فی ذلک لذکری
15 - مرگ و نزول باران حیات آفرین ( رویش کشت ها و خشک و خرد شدن آنها ) ، نشانه قدرت خداوند بر حیات بخشیدن دوباره انسان ها در قیامت
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء . .. ثمّ یخرج به زرعًا ... ثمّ یجعله حط_مًا
طبق نظر برخی از مفسران از آن جایی که آیه شریفه پس از آیات مربوط به معاد و بهشت و جهنم آمده است، می تواند درصدد اثبات قدرت خداوند بر آفرینش مجدد انسان ها در قیامت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 38 - 2
2 - جهان ( آسمان ها ، زمین و . . . ) ، مخلوق خدا و جلوه قدرت او است .
و لئن سألتهم من خلق السم_وت و الأرض لیقولنّ اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 42 - 15
15 - < حیات و مرگ > و < خواب و بیداری > ، در بردارنده آیات متعدد خداوند و جلوه های گوناگون قدرت او
اللّه یتوفّی الأنفس حین موتها . .. فیمسک ... و یرسل الأُخری ... إنّ فی ذلک لأی_ت
جمع آمدن <آیات> می رساند که آیه و نشانه بودن <حیات و مرگ> و <خواب و بیداری>، از جهات مختلف و گوناگون است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 52 - 8
8 - وجود آیات و نشانه های فراوان و گوناگون قدرت خداوند و ربوبیت او ، در چگونگی رسیدن روزی انسان ها و فراخی و تنگی آن
أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر إنّ فی ذلک لأی_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 63 - 2
2 - جهان هستی ، جلوه ای از قدرت و توحید ربوبی خداوند است .
له مقالید السم_وت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 22 - 8
8 - نابودی و عقوبت امت های نیرومند و متمدن گذشته ، جلوه قدرتمندی و سخت کیفری خداوند
ص: 570
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا . .. فأخذهم اللّه إنّه قویّ شدید العقاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 57 - 3
3 - آفرینش جهان پهناور ( آسمان ها و زمین ) ، دلیل توانایی خداوند بر آفرینش مجدد و رستاخیز انسان ها و جهان است .
لخلق السم_وت و الأرض أکبر من خلق الناس
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره اثبات معاد و رد دیدگاه مشرکان است; چنان که در دو آیه بعد از آن بحث به میان آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 64 - 5،8،10
5 - ثبات زمین و قابل سکونت بودن آن برای بشر و برافراشته ساختن آسمان ، جلوه هایی از قدرت و ربوبیت بی همتای خداوند
ذلکم اللّه ربّکم . .. اللّه الذی جعل لکم الأرض قرارًا
8 - آفرینش انسان خوش اندام و سرشار از استعداد ها و کمالات ، جلوه ای از قدرت و ربوبیت بی همتای خداوند .
و صوّرکم فأحسن صورکم
10 - فراهم ساختن تمامی نیاز های بشر از نوع پاکیزه و دلپذیر آن _ پس از آفرینش او _ جلوه ای از قدرت و ربوبیت بی همتای خداوند
فأحسن صورکم و رزقکم من الطیّب_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 67 - 16
16 - آفرینشِ انسان و سیر تطور و تحوّل وی از خاک تا پیری و مرگ ، نشانه ای از قدرت و ربوبیت بی همتای خداوند است .
هو الذی خلقکم من تراب . .. و لتبلغوا أجلاً مسمّیً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 81 - 1
1 - خداوند ، آیات و نشانه های قدرت و ربوبیت بی همتای خود را به انسان ها نشان داده و شناسانده است .
و یریکم ءای_ته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 12 - 11
11 - آفرینش و تدبیر آسمان ها و زمین ، جلوه ای از علم و قدرت الهی است .
ذلک تقدیر العزیز العلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 571
16 - فصلت - 41 - 15 - 13
13 - آفرینش انسان و هستی ، روشن ترین نشانه قدرت برتر الهی
أنّ اللّه الذی خلقهم هو أشدّ منهم قوّه
تکیه بر خالقیت خداوند در مقام بیان قدرت برتر او، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 21 - 15
15 - خالقیت خداوند ، نمایانگر قدرت او بر معاد و آفرینش دوباره آدمیان در قیامت
و هو خلقکم أوّل مرّه و إلیه ترجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 39 - 1،2،17
1 - حیات و خرمی زمین پژمرده با نزول باران ، از آیات و نشانه های قدرت خداوند است .
و من ءای_ته أنّک تری الأرض خ_شعه فإذا أنزلنا علیها الماء اهتزّت و ربت
<خشوع> (مصدر <خاشعه>) در اصل به معنای تضرع و تواضع است و در مورد زمین کنایه از خشکی و فسردگی می باشد. <اهتزاز> (مصدر <اهتزّت>) به معنای تحرک و جنبش است که نشانه شادابی و خرمی می باشد. <ربو> (مصدر <ربت>) به معنای افزایش و نموّ است و در این جا مقصود رویش گیاهان می باشد.
2 - جهان ، سرشار از نشانه های قدرت و تدبیر خداوند است .
و من ءای_ته أنّک تری الأرض
کلمه <من> در <و من آیاته> برای تبعیض است و از این که حیات و سرسبزی زمین، تنها بخشی از آیات معرفی شده، مطلب بالا قابل استفاده است.
17 - حیات زمین در دنیا و رستاخیز مردگان در قیامت ، نمادی از قدرت بی بدیل خداوند است .
إنّ الذی أحیاها لمحی الموتی إنّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 19 - 8
8 - مشیت بی چون و چرای خداوند ، نشانی از قدرت شکست ناپذیر او است .
یرزق من یشاء و هو القویّ العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 29 - 1
1 - آفرینش آسمان ها و زمین و جانداران ، از نشانه های روشن خدا و قدرت او است .
و من ءای_ته خلق السم_وت و الأرض و ما بثّ فیهما من دابّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 572
16 - شوری - 42 - 32 - 1،2،5،6
1 - حرکت کشتی های کوه پیکر در دریا ها ، آیه ای الهی و نشانی از تدبیر ، علم و قدرت خداوند است .
و من ءای_ته الجوار فی البحر
<جوار> (جمع <جاریه>) وصف <سفن> (جمع <سفینه>) است که به دلیل اختصار حذف گشته، و وصف جریان و حرکت کشتی ها جایگزین آن شده است.
2 - حرکت کوه های یخ ، با تمامی عظمت و بزرگی در اقیانوس ها ، نشانی از قدرت خدای یگانه *
و من ءای_ته الجوار فی البحر کالأعل_م
5 - جهان هستی ، سرشار از آیات و قدرت بی مانند خداوند است .
و من ءای_ته الجوار فی البحر کالأعل_م
از حرف <من> _ که برای تبعیض است _ استفاده می شود که حرکت کشتی در دریا، تنها گوشه ای از آیات فراوان خداوند در هستی است.
6 - فرو نرفتن کشتی های کوه پیکر در اعماق دریا ها ، از شگفتی های جهان طبیعت و نشانه قدرت بی مانند خداوند است .
و من ءای_ته الجوار فی البحر کالأعل_م
اشاره به کوه پیکر بودن کشتی ها، می تواند ناظر به این نکته باشد که فرونرفتن چنین اجسامی در دل دریاها، امری بس شگفت بوده و نشان از قدرتی بی مانند دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 33 - 6
6 - انسان های صبور و شاکر ، بهره مند از فهم و درک نشانه های قدرت الهی در حرکت و سکون کشتی ها
و من ءای_ته . .. إنّ فی ذلک لأی_ت لکلّ صبّار شکور
با توجه به این که لام در <لکلّ صبّار شکور> لام انتفاع است، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 50 - 5
5 - فرزند دادن و یا عقیم ساختن انسان ها ، هر دو نمودی از علم و قدرت خداوند است .
یهب لمن یشاء . .. إنّه علیم قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 9 - 8
8 - جهان آفرینش ، جلوه ای از قدرت شکست ناپذیر و علم گسترده خداوند است .
خلقهنّ العزیز العلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 42 - 8
8- داوری نافذ الهی در قیامت و ناتوانی همه نیرو ها در قبال آن ، نمود عزت و اقتدار یگانه او است .
ص: 573
إنّ یوم الفصل . .. یوم لایغنی ... إنّه هو العزیز الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 3 - 2
2 - نمود های اقتدار و کاردانی خداوند ، نمایان در نظام آسمان ها و زمین
العزیز الحکیم . إنّ فی السم_وت و الأرض لأی_ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 2 - 5
5- معارف والای قرآن ، نمود قدرت خداوند و نزول آن در سطح فهم و درک بشر ، نشانگر حکمت او است . *
تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز الحکیم
<تنزیل> می تواند اشاره به تنزّل یافتن معارف بلند وحی، در مرتبه فهم بشر باشد و نه تنزّل فیزیکی و مکانی. از ارتباط <تنزیل الکتاب> با <العزیز الحکیم> ممکن است استفاده شود که اصل محتوای کتاب، دلیل عزت خداوند و تنزّل آن دلیل حکمت او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 33 - 9
9- عظمت آفرینش آسمان ها و زمین ، نمایانگر قدرت مطلقه خداوند بر هر چیز ; علاوه بر قدرت او بر احیای مردگان
خلق السم_وت و الأرض . .. بلی إنّه علی کلّ شیء قدیر
از ارتباط بخش های این آیه، مطلب بالا استفاده می شود; زیرا در مرحله نخست از آفرینش آسمان ها و زمین، قدرت خداوند بر احیای مردگان استفاده شده است; ولی در مرحله بعد، نتیجه ای کلی تر (قدرت مطلقه الهی) مطرح گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 7 - 3
3 - حاکمیت خداوند بر قوای هستی ، نشانگر قدرت او بر پاداش مؤمنان و کیفر منافقان و مشرکان
لیدخل المؤمنین و المؤمن_ت جنّ_ت . .. و یعذّب المن_فقین ... و المشرکین ... و للّه
از ارتباط این آیه با آیات پیشین _ که درباره پاداش مؤمنان و کیفر منافقان و مشرکان بود _ مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 6 - 3،7
3_ آفرینش شگفت ، زیبا و متقن آسمان ، نشانی از قدرت خداوند بر احیای مجدد مردگان
ذلک رجع بعید . .. أفلم ینظروا إلی السماء فوقهم کیف بنین_ها
7_ نشانه های وجود ، قدرت و علم خداوند ، مشهود در پهنه هستی برای بشر
أفلم ینظروا إلی السماء فوقهم . .. و الأرض مددن_ها
واژه بالا، اشاره به آن دارد که آسمان _ با این عظمت و شگفتی _ در منظر و چشم انداز انسان قرار دارد.
ص: 574
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 7
7 - نابودی حق ستیزان با همه نیرو و توان ، گواه قدرت قاهر خداوند است .
و کم أهلکنا . .. أشدّ ... منهم بطشًا ... هل من محیص
از ارتباط <هل من محیص> با صدر آیه، استفاده می شود که توجه به نابودی ملت های توان مند در گذشته تاریخ، خود می تواند بهترین گواه باشد بر این که ملت ها سرانجام مقهور اراده خدا و ناگزیر از آن هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 38 - 3،6
3 - آفرینش آسمان ها و زمین ، نمودی از قدرت عظیم الهی
و لقد خلقنا السم_وت و الأرض
به قرینه آیات پیشین _ که بیان کننده قدرت قاهره الهی بود _ و نیز به قرینه ذیل آیه (و ما مسّنا من لغوب) طرح مسأله آفرینش آسمان و زمین برای نمایاندن قدرت الهی است.
6 - خلقت آسمان ها و زمین بدون کم ترین زحمت و دشواری ، نشان قدرت خداوند بر معاد
و لقد خلقنا . .. و ما مسّنا من لغوب
با توجه به این که سیاق عمده آیات پیشین، در اثبات معاد بود; طرح خالقیت خدا و آسان بودن خلقت برای او، می تواند بیانگر امکان معاد و دشوار نبودن آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 22 - 7
7 - تدبیر ، تقدیر و قدرت الهی در تأمین روزی زمینیان از آسمان ، نشانه قدرت او بر تحقق وعده های خویش *
و فی السّماء رزقکم و ما توعدون
با توجه به این که در آیات پیشین سخن از تحقق رستاخیز و وجود دوزخ و بهشت بود; ممکن است این آیه درصدد رفع شبهه انسان در قدرت خدا باشد. ازاین رو عبارت <و فی السّماء رزقکم> به عنوان نمودی از قدرت خداوند یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 47 - 2
2 - بنای آسمان ، نمود قدرت و توانایی عظیم خداوند
و السّماء بنین_ها بأییْد
<أید> در اصل جمع <ید> است و در معانی قدرت و نعمت نیز به کار می رود. مراد از <أید> در آیه شریفه، معنای اول (قدرت) است; یعنی، <و السّماء بنیناها بقوه>. نکره آمدن <أید> نیز، بیانگر عظمت قدرت الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 6 - 2
2 - دریای خروشان جلوه ای از عظمت و قدرت الهی و شایان تأمل و اندیشه
ص: 575
و البحر المسجور
<سجر> (شعلهور کردن) گاهی استعاره از التهاب و خروشیدن است (مفردات راغب). بنابراین <بحر مسجور>; یعنی، دریای خروشان. گفتنی است که با توجه به این که سوگند، همواره به امور مهم و در خور تأمل تعلق می گیرد، خداوند با سوگند به دریای خروشان، بشر را به عظمت و قابل تأمل و تدبر بودن آن توجه داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 7 - 2
2 - مظاهر قدرت خداوند ، در نظام تشریع و تکوین ، گواه حتمی بودن مجازات کافران تکذیب گر
و الطّور . و ... إنّ عذاب ربّک لوقع
در آیات پیشین، تعبیر <و کتاب. ..>، اشاره به نظام تشریع و تعبیر <والسقف...> اشاره به قدرت خداوند در نظام تکوین دارد. از ارتباط این دو با <إنّ عذاب ربّک لواقع> مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 1 - 2
2 - غروب ستارگان ، نمودی از قدرت و تدبیر آفریدگار جهان
و النجم إذا هوی
از آن جا که سوگند، به چیزی یاد می شود که دارای اهمیت و پیامدار معنایی باشد می توان گفت که سوگند الهی به غروب ستارگان، برای توجه دادن بشر به تنظیم گر نظام آنها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 46 - 3
3 - پیدایش انسان از آبی اندک ( نطفه ) ، نمودی از قدرت و ربوبیت الهی
و أنّ إلی ربّک المنتهی . .. و أنّه خلق ... من نطفه
از ارتباط این آیه با آیه <و أنّ إلی ربّک المنتهی>، مطلب بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 13 - 3
3 - نجات نوح ( ع ) از طوفان سهمگین عذاب ، به وسیله مشتی تخته و میخ ، نمودی از قدرت خداوند *
و حملن_ه علی ذات ألوح و دسر
<لوح> (مفرد <ألواح>) به معنای تخته و <دسار> (مفرد <دسر>) به معنای میخ است. از این که خداوند، از کشتی نوح با عنوان <ذات ألواح و دسر> یاد کرده است (به جای <سفینه>)، استفاده می شود که مشتی تخته و میخ _ که به شکل ابتدایی کنار هم قرار گرفته اند _ در صورتی که خداوند بخواهد، وسیله نجات بندگان او از بحرانی ترین شرایط می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 17 - 4
ص: 576
4 - آسان سازی مفاهیم عالی قرآن در سطح فهم همگان ، جلوه ای از عظمت و قدرت خداوند *
و لقد یسّرنا القرءان
جمع آمدن ضمیر متکلم <یسّرنا>، در صورتی که برای تفخیم باشد، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 22 - 4
4 - آسان سازی مفاهیم عالی قرآن در سطح فهم همگان ، جلوه ای از عظمت قدرت خداوند *
و لقد یسّرنا القرءان
جمع آمدن ضمیر متکلم در <یسّرنا> در صورتی که برای تفخیم باشد; می تواند بیانگر مطلب بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 32 - 4
4 - آسان سازی مفاهیم عالی قرآن در سطح فهم همگان ، جلوه ای از عظمت و قدرت خداوند
و لقد یسّرنا القرءان
جمع آمدن ضمیر متکلم در <یسّرنا> _ در صورتی که برای تفخیم باشد _ می تواند مطلب بالا را افاده کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 40 - 4
4 - آسان سازی مفاهیم قرآنی ، در سطح فهم همگان ، جلوه ای از عظمت قدرت خداوند
و لقد یسّرنا القرءان للذّکر
جمع آمدن ضمیر متکلم <یسّرنا> _ در صورتی که برای تفخیم باشد _ می تواند مطلب یاد شده را افاده کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 15 - 3
3 - آفرینش انسان و جن ، دو موجود شعورمند ، از دو عنصر کاملاً متفاوت ( خاک و آتش ) ، نمود قدرت خداوند
خلق الإنس_ن من . .. و خلق الجانّ من مارج من نار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 27 - 8
8 - مرگ و فنای موجودات زنده ، نشانی از اقتدار یگانه پروردگار هستی
کلّ من علیها فان . و یبقی وجه ربّک
از این که خداوند پس از یادآوری فنای موجودات، خود را به وصف <ذوالجلال> توصیف کرده است; می توان مطلب بالا را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 577
18 - واقعه - 56 - 35 - 2
2 - حوران بهشتی ، جلوه قدرت و عظمت خداوند
إنّا أنشأن_هنّ إنشاءً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 59 - 3
3 - آفرینش انسان از منی در رحم ، جلوه ای از عظمت و قدرت بی مانند خداوند
أم نحن الخ_لقون
به کارگیری ضمیر متکلم مع الغیر (نحن) در مسأله آفرینش انسان از منی در رحم، بیانگر عظمت آفرینش انسان و جلوه ای از قدرت برتر آفریننده آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 63 - 3
3 - رویش و رشد دانه ها در بستر خاک ، نمودی از قدرت الهی و نشانی روشن از امکان معاد
أفرءیتم ما تحرثون
روی سخن در این آیه، با منکران معاد است. تشویق آنان به مطالعه در چگونگی رشد گیاهان، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 64 - 2
2 - رویش دانه های کاشته شده ، در زمین ، رشد و نموّ و بالاخره به ثمر رسیدن آن نمودی از قدرت خداوند است .
أم نحن الزرعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 69 - 3
3 - نزول باران از ابر ، جلوه ای از قدرت الهی است .
أم نحن المنزلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 71 - 2،3
2 - بیرون آمدن آتش از چوب آتش زنه ، نشانه ای از قدرت الهی است .
أفرءیتم النار التی تورون
روی سخن در این آیات، با منکران معاد است. دعوت شدن کافران به مطالعه در بهره گیری از چوب آتش زنه برای روشن کردن آتش، ارائه یکی از نمودهای قدرت الهی است تا آنان از این راه پی ببرند کسی که از چوب آتش را بیرون می آورد، می تواند مردگان را نیز زنده کرده و از قبرها بیرون آورد.
3 - دعوت از کافران و منکران معاد به مطالعه در چوب آتش زنه ، برای پی بردن به قدرت خداوند و توانایی او بر احیای مردگان
ص: 578
أفرءیتم النار التی تورون
با توجه به این که روی سخن در این آیات با منکران معاد است، توجه دادن به مسأله کیفیت افروختن آتش و روشن کردن آن با عمل ساییدن، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 72 - 3
3 - آفرینش چوب آتش زنه ، نشانه ای از توانایی خداوند بر آفرینش مجدد انسان ها و برپایی قیامت
ءأنتم أنشأتم شجرتها أم نحن المنش_ون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 17 - 4
4 - تبدیل زمین های مرده به زمین های زنده ، سرسبز و خرّم ، نمود اراده و قدرت خداوند
أنّ اللّه یحیِ الأرض بعد موتها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 24 - 15
15 - ارزش ها و کمالات موجودات جهان ، نمایانگر اقتدار و حکمت الهی
یسبّح له . .. العزیز الحکیم
در صورتی که تسبیح وجودی و به زبان حال باشد، نمایانگر کمال وجودی موجودات است که خود حکایت از عزت و حکمت آفریدگار آن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 2 - 2
2 - انسان ، جلوه قدرت و فرمان روایی مطلق خداوند است .
له الملک . .. و هو علی کلّ شیء قدیر . هو الذی خلقکم
یادآوری آفرینش انسان با تعبیر <هو الذی خلقکم> (او است که شما را آفرید) _ پس از ذکر قدرت و فرمان روایی مطلق خداوند بر جهان _ می تواند برای بیان مصداق و جلوه این قدرت و فرمان روایی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 12 - 3
3 - آسمان ها و زمین ، نشانه قدرت خداوند و آیت یکتایی او است .
اللّه الذی خلق سبع سم_وت و من الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 2 - 2
ص: 579
2 - تقدیر مرگ و حیات برای بشر ، جلوه فرمانروایی و قدرت مطلق و بی پایان خداوند است .
بیده الملک و هو علی کلّ شیء قدیر . الذی خلق الموت و الحیوه
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <الذی خلق الموت. ..>، درصدد توضیح و تبیین آثار و جلوه های ملک و قدرت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 3 - 4
4 - آفرینش آسمان هفتگانه ، جلوه و نشانه فرمان روایی و قدرت مطلق و بی چون خداوند
بیده الملک . .. الذی خلق سبع سم_وت طباقًا
جمله <الذی خلق سبع سماوات طباقاً> توضیح و تبیین دیگری برای آثار و جلوه های ملک و قدرت مطلق خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 18 - 5
5 - عذاب شدن اقوام و ملّت های پیشین ، درس عبرت برای همگان و آیتی از نشانه های قدرت خداوند
ءأمنتم من فی السماء . .. و لقد کذّب الذین من قبلهم فکیف کان نکیر
جمله استفهامیه <فکیف کان نکیر>، برای برانگیختن مردم به تفکر و تأمّل و عبرت آموزی از تاریخ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 19 - 2،3،5
2 - پرواز طیور و پرندگان در فضا ، بدون سقوط بر زمین ، از آیات قدرت و جلوه های رحمانیت خداوند
أولم یروا إلی الطیر . .. ما یمسکهنّ إلاّ الرحم_ن
3 - باز و بسته شدن بال های پرندگان بر فراز زمین ، از برجسته ترین جلوه های قدرت و رحمانیت خداوند
أولم یروا إلی الطیر . .. ما یمسکهنّ إلاّ الرحم_ن
برداشت یاد شده، از اختصاص به ذکر یافتن <باز و بسته شدن بال های پرندگان در فضا> به دست می آید.
5 - پرواز پرندگان بر فراز زمین ، دلیل و نشانه توانایی خداوند بر عذاب و هلاکت کافران
فکیف کان نکیر . أولم یروا إلی الطیر ... ما یمسکهنّ إلاّ الرحم_ن
ذکر پرواز پرندگان به عنوان نشانه قدرت خدای رحمان _ پس از یادآوری کیفر و عذاب کافران پیشین _ می تواند به منظور ارائه نمونه و جلوه ای از قدرت همه جانبه خداوند در جهان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 23 - 3
3 - پیدایش بشر و نعمت های نهفته در وجود او ( قدرت شنوایی ، بینایی و تعقّل ) ، نشانه و جلوه قدرت خدای رحمان
الرحم_ن . .. هو الذی أنشاکم و جعل لکم السمع و الأبص_ر و الأفئده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 580
19 - ملک - 67 - 24 - 3،6
3 - پیدایش انسان و تکثیر نسل او در زمین ، نشانه و جلوه قدرت خداوند رحمان
الرحم_ن . .. قل هو الذی ذرأکم فی الأرض
6 - آفرینش بشر و تکثیر نسل او در زمین ، نشانه توانایی خداوند بر رستاخیز و حیات دوباره انسان ها در قیامت
قل هو الذی ذرأکم . .. و إلیه تحشرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 30 - 5
5 - آب های روان و جاری ، از نعمت های خداوند و جلوه رحمانیت و قدرت مطلق او است .
قل هو الرحم_ن . .. قل أرءیتم إن أصبح ماؤکم غورًا فمن یأتیکم بماء معین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 15 - 4
4 - آسمان هفت گانه ، جلوه عظمت ربوبی خداوند و قدرت او
مالکم لاترجون للّه وقارًا . .. ألم تروا کیف خلق اللّه سبع سم_وت طباقًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 16 - 3
3 - ماه تابان و خورشید فروزنده ، جلوه قدرت و عظمت خداوند
مالکم لاترجون للّه وقارًا . .. و جعل القمر فیهنّ نورًا و جعل الشمس سراجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 18 - 3
3 - بازگشت انسان ها پس از مرگ ، به عناصر نخستین آفرینش خود و زنده شدن مجدد آنان از همان عناصر ، جلوه قدرت و عظمت خداوند
ما لکم لاترجون للّه وقارًا . .. ثمّ یعیدکم فیها و یخرجکم إخراجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 19 - 2
2 - زمین گسترده و پهناور ، جلوه قدرت و عظمت خداوند
و اللّه جعل لکم الأرض بساطًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 37 - 3
3 - تکوین انسان از مایه ای ناچیز ( منی ) ، از نشانه های قدرت خداوند بر برپایی قیامت
ص: 581
ألم یک نطفه من منیّ یمنی
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که این آیه در سلسله آیاتی قرار دارد که درصدد بیان مسأله معاد و اثبات آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 39 - 1
1 - تقسیم شدن انسان ها به هنگام شکل گیری در رحم به دو صنف مرد و زن ، از نشانه های قدرت خداوند است .
فجعل منه الزوجین الذکر و الأُنثی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 2 - 2
2 - آفرینش انسان از نطفه ، جلوه عظمت و قدرت خداوند
إنّا خلقنا الإنس_ن من نطفه أمشاج
انتساب آفرینش انسان از نطفه به خداوند، با به کارگیری ضمیر متکلم مع الغیر، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 20 - 4
4 - آفرینش انسان ها از مایعی پست و بی مقدار ( نطفه ) ، نشانه قدرت و عظمت خداوند
ألم نخلقکم من ماء مهین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 21 - 1
1 - ره یابی نطفه به داخل رحم و قرار گرفتنش در آن ، جلوه ای از قدرت عظیم خداوند
فجعلن_ه فی قرار مکین
<جعل> (مصدر <جعلنا>) به معنای قرار دادن است. <قرار>، کنایه از رحم و به معنای <مستقر> است. <مکین> نیز به معنای محکم و استوار و صفت برای <قرار> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 23 - 6
6 - آفرینش انسان از مایعی بی مقدار و سیر تکاملی آن در رحم ، جلوه قدرت خداوند
ألم نخلقکم . .. فقدرنا فنعم الق_درون
برداشت یاد شده، با توجه به این مطلب است که خداوند، وصف <فنعم القادرون> را پس از طرح مسأله آفرینش بشر و تقدیر آن، مطرح فرموده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 26 - 3
ص: 582
3 - آفرینش زمین ، برای حیات و مرگ انسان ها ، جلوه قدرت و عظمت الهی است .
ألم نجعل الأرض کفاتًا . أحیاءً و أموتًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 27 - 7
7 - وجود کوه های استوار و بلند و آب های گوارا برای شرب انسان ها ، از نشانه های قدرت خداوند بر برپایی قیامت و احیای مردگان
و جعلنا فیها روسی ش_مخ_ت و أسقین_کم ماء فراتًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 7 - 4
4 - میخکوب شدن کوه ها در زمین ، نشان قدرت خداوند و ضرورت معاد
عمّ یتساءلون . .. ألم نجعل ... و الجبال أوتادًا
بیان آفرینش کوه ها، در پاسخ آنان که درباره معاد پرسش هایی را مطرح کرده بودند; گویای آن است که اگر معاد نباشد، برای پدیده هایی همچون زمین و کوه های آن توجیهی نمی توان یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نبأ - 78 - 8 - 2
2 - پیدایش دو جنس مرد و زن در نوع انسان ، کار خداوند و نشان قدرت او است .
أزوجًا
<أزواجاً> حال برای ضمیر <کم> در <خلقناکم> است. در این صورت مفاد آیه چنین می شود: خداوند شما را با حالت زوجیت و دو جنس بودن آفرید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 28 - 1
1 - سقف افراشته و مرتفع آسمان ساخته خداوند و جلوه قدرت او است .
رفع سمکها
<سَمْک>; یعنی، سقف و نیز قامت هر چیز را <سَمْک> می گویند (قاموس). جمله <رفع...> تفسیر جمله <بناها> در آیه قبل است; یعنی، ساختن آسمان به این گونه بوده است که خداوند، طاق آن را بالا برده و آن را همچون گنبدی برافراشته قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 29 - 1،2
1 - تاریک ساختن شب در فضای آسمان ، کار خداوند و نشانه قدرت او است .
و أغطش لیلها
ص: 583
<أغطش>; یعنی، تاریک ساخت (مفردات راغب). ارجاع ضمیر <لیلها> به آسمان، به این جهت است که منشأ پیدایش شب، وضعیت اجرام آسمانی است.
2 - پدیدار ساختن روز و روشنایی آن ، وابسته به خداوند و جلوه قدرت او است .
و أخرج ضحیها
<ضحی> به معنای گسترش نور خورشید و پهناور شدن روز است (مفردات راغب) و نیز هنگامی را که اندکی از بالا آمدن روز گذشته باشد، <ضحی> می نامند(قاموس). مراد از <ضحی> _ به قرینه <لیل> _ روز است و نام بردن این بخش روز به جهت فرح بخش تر بودن آن لحظات است، زیرا منظور برانگیختن اعجاب و شگفتی در انسان ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 31 - 3
3 - بیرون آوردن آب و گیاه از دل زمین ، نشانه قدرت خداوند بر احیای دوباره انسان ها است .
ءأنتم أشدّ خلقًا . .. أخرج منها ماءها و مرعیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 32 - 2
2 - آفرینش کوه های پایدار و تزلزل ناپذیر ، نشان قدرت خداوند بر احیای دوباره انسان ها است .
ءأنتم . .. و الجبال أرسیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 27 - 1
1 - رویاندن دانه های خوراکی در زمین ، برای تأمین غذای انسان ، کار خداوند و جلوه قدرت او است .
فأنبتنا فیها حبًّا
<حبّ> اسم جنس است و به گندم، جو و دیگر دانه هایی گفته می شود که از زمین می روید; گرچه برخی از اهل لغت استعمال آن را تنها در گندم و جو دانسته اند. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 30 - 3
3 - توجّه به جنگل های انبوه و درختان تناور ، مایه شناخت خداوند و قدرت او و بازدارنده انسان از ناسپاسی و کفرورزی به او است .
ما أکفره . .. فلینظر الإنس_ن ... حدائق غلبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - طارق - 86 - 6 - 3
3 - آفرینش انسان از آب ، شگفت انگیز و نشانه قدرت خداوند بر معاد است .
علیها حافظ . .. خلق من ماء دافق
ص: 584
برداشت یاد شده، با توجه به ارتباط این آیه با جمله <إنّه علی رجعه لقادر> در آیات بعد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 17 - 7
7 - آفرینش شتر ، با ویژگی های برجسته آن ، نشان قدرت خداوند بر اعاده انسان ها است .
أفلاینظرون إلی الإبل کیف خلقت
با توجّه به این که آغاز سوره با یاد قیامت شروع شده، این آیات نیز ناظر به معاد و امکان آن خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 20 - 2
2 - هموار بودن زمین ، نشانه ای آشکار بر قدرت خداوند و دلیل امکان معاد
و إلی الأرض کیف سطحت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فیل - 105 - 1 - 8
8 - سرکوب کردن اصحاب فیل ، نشانه قدرت خداوند
کیف فعل ربّک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فیل - 105 - 2 - 3
3 - ناکامی ابرهه در طرح انهدام کعبه و به هم خوردن توطئه او در تعطیل عبادت نزد آن ، کاری شگفت و نشانه قدرت خداوند
ألم تر کیف فعل ربّک . .. ألم یجعل کیدهم فی تضلیل
ارتباط این آیه با جمله <کیف فعل ربّک> (در آیه قبل)، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فیل - 105 - 3 - 4
4 - شکست دشمنان قوی پنجه و آشفته ساختن نقشه های آنان ، به وسیله پرندگانی کوچک و ضعیف ، نشانه قدرت خداوند و سزاوار تأمل و اندیشه
ألم تر کیف فعل ربّک . .. ألم یجعل کیدهم فی تضلیل . و أرسل علیهم طیرًا أبابیل
جمله <و أرسل علیهم. ..>، هجوم پرندگان را مصداق مطالبی قرار داده که در آیات قبل آمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 585
15 - ص - 38 - 18 - 5
5 - همراهی کوه ها در تسبیح الهی با داوود ( ع ) ، نمود قدرت و مقام معنوی آن حضرت
ذاالأید إنّه أوّاب . إنّا سخّرنا الجبال معه یسبّحن
جمله <إنّا سخّرنا الجبال. ..> می تواند تعلیل برای <ذاالأید...> باشد; یعنی، داوود(ع) شخصیتی نیرومند در عبادت بود، زیرا ما کوه ها را با او همراه کردیم تا در صبح و شام با وی به تسبیح بپردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 9 - 13
13- قدرت خداوند بر اعطای وجود به معدوم مطلق ، نشانگر محدود نبودن آن در دائره علل و اسباب طبیعی است .
هو علیَّ هیّن و قد خلقتک من قبل و لم تک شیئًا
مراد از <لم تک شیئاً>، نیستی مطلق است و تطبیق آن بر زکریا که پیدایش او به پیدایش حضرت آدم از خاک منتهی می شود، به اعتبار زمانی است که اولین مخلوق از کتم عدم به وجود آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 84 - 14
14_ بسنده کردن یعقوب ( ع ) به اعراض از فرزندان ، علی رغم مقصر شناختن آنان در فراق یوسف ( ع ) و بنیامین ، بیانگر توان بالای او بر نهان ساختن و پوشیده داشتن خشم و غضب خویش است .
و تولّی عنهم . .. فهو کظیم
برداشت فوق ، مقتضای تفریع <هو کظیم> به وسیله حرف <فاء> بر <تولّی عنهم> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 13
13 - فتح دژ های مستحکم و استوار یهود بنی نضیر بدون جنگ و درگیری ، نمودی عینی از قدرت نامحدود الهی است .
هو الذی أخرج الذین کفروا . .. و ظنّوا أنّهم مانعتهم حصونهم ... و اللّه علی کلّ ش
ص: 586
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 101 - 7
7_ بهره مند شدن از قدرت و مکنت از نعمت های بزرگ الهی است .
رب قد ءاتیتنی من الملک
از آن جا که یوسف(ع) در مقام سپاسگزاری و بیان الطاف خداوند است ، معلوم می شود: آنچه نام برده از نعمتهای الهی است و از اینکه در میان نعمتهای بی شمار الهی چندین نعمت را یادآور شده است ، عظمت و بزرگی آنها را می توان استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 19 - 8
8 - علم و قدرت ، دو نعمت بزرگ الهی و درخور شکر و سپاس
و لقد ءاتینا داود و سلیم_ن علمًا. .. و أوتینا من کلّ شیء... و قال ربّ أوزعنی أن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 17 - 7
7 - توانایی و قدرت ، نعمتی الهی است .
فوکزه موسی فقضی علیه . .. قال ربّ بما أنعمت علیّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 39 - 7
7 - قدرت ، مکنت و ثروت در صورت بودن در مسیر الهی ، عطیه خداوندی است .
و هب لی ملکًا . .. ه_ذا عطاؤنا فامنن أو أمسک بغیر حساب
از تعبیر <عطاؤنا> درباره قدرت سیاسی و مکنت و ثروت سلیمان(ع) _ که در مسیر رسالت الهی قرار داشت _ برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 6
6 - < قدرت و توانایی > و < بصیرت و روشن بینی > ، از ارزش ها و نعمت های الهی برای انسان
إبرهیم و إسح_ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص_ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 28 - 2
ص: 587
2 - اقتدار و کرامت زوال ناپذیر خداوند ، نعمتی شایان توجه برای خلق
و یبقی وجه ربّک ذو الجل_ل و الإکرام . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
با توجه به این که فنای زمینیان، فنای مطلق و ابدی نیست و آنان پس از مرگ همچنان نیازمند و وابسته به فیض خداوند می باشند، اقتدار و کرامت جاودان خدا نوید و نعمتی برای آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 17 - 10،22
10 _ نفی هرگونه قدرت ، در برابر قدرت و اراده خداوند
فمن یملک من اللّه شیئاً ان اراد ان یهلک
استفهام <فمن یملک>، استفهام انکاری است. یعنی هیچکس قادر بر ایستادگی در برابر خواست خداوند نیست.
22 _ مالکیت خداوند بر هستی ، دلیل توانایی وی بر نابود ساختن مسیح ( ع ) ، مریم ( ع ) و تمامی اهل زمین و نفی هرگونه قدرت در برابر قدرت اوست .
فمن یملک من اللّه شیئاً ان اراد ان یهلک . .. و للّه ملک السموت و الارض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 69 - 12
12- غیر خدا ، ناتوان از مقابله با قدرت و اراده او
ثمّ لاتجدوا لکم علینا به تبیعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 98 - 4
4 _ قدرت ، از شرایط تکلیف
الّا المستضعفین . .. لا یستطیعون حیله و لا یهتدون سبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 38 - 14
14 _ قدرت و حکمت ، دو شرط لازم برای برخورد با مجرمان و متخلفان *
فاقطعوا . .. و اللّه عزیز حکیم
<عزیز> به معنای پیروزمندی است که هیچگاه مقهور نمی شود و جمله < و اللّه عزیز حکیم> پس از بیان حد سرقت، می تواند
ص: 588
اشاره به این باشد که تنها کسانی که عزت و حکمت دارند می توانند با مجرمان برخورد لازم و متناسب داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 11
11 - ثروت و قدرت ، خود به خود ، ناپسند نیست ; بلکه می توان آن را در جهت سعادت و بهروزی انسان به کار برد .
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
برداشت یاد شده با توجه به آمدن تعبیر <خسارت> درباره مال و فرزندان بسیار است; زیرا خسارت در جایی به کار می رود که توقع سودهی از آنجا می رود (مانند خسارت تاجر و کاسب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 8 - 6
6 - عبرت گرفتن از قوم عاد و دل خوش نبودن به نیروی جسمی در برابر تهدید های الهی ، نشان خردورزی است .
لذی حجر . .. الّتی لم یخلق مثلها فی البل_د
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 22 - 7
7- عمل عوامل طبیعی ، تحت اراده و قدرت خداوند است .
و أرسلنا الری_ح لوقح فأنزلنا من السّماء ماء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 35 - 6
6 - انسان ، در پیدایش و روان ساختن چشمه ها ، هیچ نقشی نداشته و این کار تنها با قدرت خدا انجام گرفته است .
و فجّرنا فیها من العیون . لیأکلوا من ثمره و ما عملته أیدیهم
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که جمله <و ما عملته أیدیهم> در موضع حال باشد و <ما> در <ما عملته> نافیه و ضمیر آن به تفجیر بازگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 11 - 1،4
1 - اعتراف کافران در قیامت ، به دو بار مردن و دو بار زنده شدن خود با قدرت الهی
ص: 589
قالوا ربّنا أمتّنا اثنتین و أحییتنا اثنتین
4 - مرگ و حیات ، به قدرت خدا است .
ربّنا أمتّنا اثنتین و أحییتنا اثنتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 44 - 17
17 - امکانات مادی و قدرت خارق العاده سلیمان ( ع ) در خدمت تبلیغ دین و هدایت مردم
قال إنّه صرح ممرّد . .. قالت ... و أسلمت مع سلیم_ن للّه ربّ الع_لمین
ماجرای اتفاق افتاده میان سلیمان(ع) و بلقیس، بیانگر مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 39
39-کافران ، آرزومند ضعف و وابستگی امت اسلامی و نگران از قدرت و استقلال آنان
کزرع أخرج . .. لیغیظ بهم الکفّار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 7
7 _ اهل ایمان باید توان رزمی برتر خویش را به دشمنان دین بنمایانند .
ترهبون به عدو اللّه
وحشت دشمن از توان نظامی مستلزم این است که آنان بر توان نظامی اهل ایمان آگاه شوند. بنابراین مسلمانان باید توان خویش را به گونه ای به آنان بنمایانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 106 - 12،13
ص: 590
12 - قدرت خداوند ، قدرتی فراگیر و مطلق است .
أن اللّه کل شیء قدیر
13 - اتصاف خداوند به قدرتی فراگیر و مطلق ، امری روشن برای انسانها
ألم تعلم أن اللّه کل شیء قدیر
استفهام در جمله فوق استفهام تقریری است و این نوع استفهام در موردی به کار می رود که مخاطب مضمون جمله را پذیرفته و آن را باور دارد. از آنجا که مخاطب جمله فوق همه انسانها هستند; یعنی، <ألم تعلم أیها الأنسان>، معلوم می شود: همگان به قدرت مطلق خدا آگاه هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 21 - 6
6- قلمرو قدرت و مالکیت خدا ، نامحدود است .
و إن من شیء إلاّ عندنا خزائنه . .. معلوم
وجود گنجینه های همه امور عالم در نزد خدا، می تواند کنایه از قدرت بی پایان الهی باشد; زیرا وقتی خزینه همه ممکنات به دست خدا باشد، تحقق آن ممکنات هم برای او مقدور خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 77 - 9
9- قدرت خداوند ، حد و مرزی ندارد و او قادر بر انجام هر کاری است .
إن الله علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 6 - 5
5 - خدا ، دارای قدرت بی کران و نامحدود و توانا بر انجام هر کاری
و أنّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 14 - 6،9
6 - خدا ، قادر مطلق است .
إنّ اللّه یفعل ما یرید
9 - قدرت مطلق و نامحدود الهی ، پشتوانه و تضمین کننده پاداش مؤمنان نیک کردار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 18 - 13
13 - قدرت نامتناهی خداوند ، در اجرای مشیت و خواسته های خویش
إنّ اللّه یفعل ما یشاء
ص: 591
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 54 - 5
5 _ خداوند ، همواره بر هر چیز توانا است .
و کان ربّک قدیرًا
از دیدگاه برخی از مفسران، <کان> در آغاز چنین جمله ای، دلالت بر استمرار می کند; هر چند این جمله خود _ به خاطر اسمیه بودنش نیز _ دلالت بر استمرار دارد (آلوسی در روح المعانی، ذیل آیه شریفه). گفتنی است ذکر نشدن متعلق <قدیراً>، حاکی از شمول و فراگیری قدرت خدا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 20 - 9
9 - خداوند ، بر انجام هر چیزی ، قادر است .
إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 50 - 18
18 - خداوند ، دارای قدرتی نامحدود است .
و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 27 - 7
7 - خداوند ، همواره بر هر چیزی ، توانایی دارد .
و کان اللّه علی کلّ شیء قدیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 9 - 1
1 - احاطه قدرتمندانه خداوند بر جهان هستی ، دلیل توانایی او بر تحقق معاد
هل ندلّکم علی رجل ینبّئکم إذا مزّقتم کلّ ممزّق إنّکم لفی خلق جدید . .. أفلم یروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 62 - 4
4 - قدرت خداوند ، گسترده و بی پایان است .
اللّه خ_لق کلّ شیء و هو علی کلّ شیء وکیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 592
16 - فصلت - 41 - 15 - 16
16 - لجاجت و عناد ، عامل استکبار و غفلت از قدرت نامحدود الهی *
فاستکبروا فی الأرض . .. و کانوا بأی_تنا یجحدون
چنانچه جمله <و کانوا بآیاتنا یجحدون> به منزله تعلیل برای استکبار و عدم توجه قوم عاد، نسبت به قدرت نامحدود خداوند باشد، مطلب یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 39 - 16
16 - قدرت نامحدود الهی ، تضمین کننده تحقق قیامت است .
لمحی الموتی إنّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 9 - 9،10
9 - خداوند ، دارای قدرتی نامحدود و بی کران است .
و هو علی کلّ شیء قدیر
10 - قدرت نامحدود و بی کران خداوند ، دلیل توان مندی او بر احیای مردگان و برپایی قیامت
و هو یحی الموتی و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 10 - 8
8 - ولایت منحصر و بی همتا ، قدرت نامحدود و مرجعیت نهایی در تشریع و داوری ، از ویژگی های پروردگار جهان
فاللّه هو الولیّ . .. ذلکم اللّه ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 19 - 7
7 - قدرت نامحدود خدا ، تضمین کننده رزق پیوسته او به بندگان
یرزق من یشاء و هو القویّ العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 50 - 7
7 - مشیت الهی در آفرینش ، متکی به علم و قدرت گسترده او است .
یخلق ما یشاء . .. إنّه علیم قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 34 - 1،2
ص: 593
1 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن کافران تا جایی که خانه های خود را مجلل و دارای درب ها و ورودی های متعدد بسازند .
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. و لبیوتهم أبوبًا
2 - شکوه بخشیدن به زندگی کافران تا جایی که آنان در خانه های مجلل خویش بر تخت هاتکیه زنند در حیطه قدرت و توانایی خداوند
لجعلنا لمن یکفر بالرحم_ن . .. و لبیوتهم أبوبًا و سررًا علیها یتّکئون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 42 - 6،7
6 - انسان ها هر چند مقتدر و توانمند باشند ، مقهور قدرت مطلق خداوند هستند .
فإنّا علیهم مقتدرون
7 - خداوند ، به انتقام گرفتن از حق ستیزان _ چه در دنیا و چه در آخرت _ توانا است .
فإنّا علیهم مقتدرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 77 - 8
8 - گستره قدرت الهی در جهان واپسین ، مورد باور تمامی انسان ها حتی دوزخیان
و نادوا ی_ملک لیقض علینا ربّک
از این که جهنمیان نجات خود را به دست خداوند می دیدند و فرشتگان را به شفاعت می طلبیدند، استفاده می شود که حتی دوزخیان نیز در قیامت به قدرت الهی باور دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 33 - 8
8- خداوند ، دارای قدرت مطلق و نامحدود
بلی إنّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 21 - 6
6 - خداوند ، دارای قدرت ازلی و نامحدود
و کان اللّه علی کلّ شیء قدیرًا
تعبیر <کان اللّه> بر ازلی بودن قدرت و تعبیر <علی کلّ شیء> برنامحدود بودن آن، دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 38 - 4
4 - آفریدگار جهان ، قادر بر نابود ساختن کافران و منکران معاد *
و کم أهلکنا . .. و لقد خلقنا السم_وت و الأرض
ص: 594
بنابراین که تذکر به خالقیت خداوند، در ادامه آیات تهدیدی (کم أهلکنا قبلهم من قرن) باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 6 - 12
12 - قدرت مطلق و نامحدود خداوند ، در عینیت بخشیدن به تمامی خواسته های خویش
و اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تغابن - 64 - 1 - 11
11 - خداوند دارای قدرت مطلق و توانا بر انجام هر کاری
و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 12 - 8،9
8 - قدرت خداوند ، مطلق است و شامل هر چیزی در عالم وجود می شود .
لتعلموا أنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
9 - آفرینش آسمان ها و زمین و تدبیر امور آنها ، جلوه ای روشن و نشانه ای گویای از قدرت بی پایان خداوند
اللّه الذی خلق سبع سم_وت . .. لتعلموا أنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 8 - 18،19
18 - قدرت خداوند ، مطلق و بی پایان است .
إنّک علی کلّ شیء قدیر
19 - قدرت مطلق و بی پایان خداوند ، مقتضی امید و دلبستگی مؤمنان به استجابت دعایشان در درگاه الهی
یقولون ربّنا أتمم لنا نورنا و اغفرلنا إنّک علی کلّ شیء قدیر
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <إنّک علی کلّ شیء قدیر> در مقام تعلیل برای دعاها و درخواست های مؤمنان از خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 1 - 6،7
6 - قدرت خداوند ، مطلق و بی پایان است .
و هو علی کلّ شیء قدیر
7 - افاضه خیر ها و برکت ها از سوی خداوند ، برخاسته از قدرت مطلق و بی پایان او است .
تب_رک الذی . .. هو علی کلّ شیء قدیر
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <و هو علی کلّ شیء قدیر> می تواند در مقام توضیح و تبیین <تبارک> قرار
ص: 595
داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 2 - 2
2 - تقدیر مرگ و حیات برای بشر ، جلوه فرمانروایی و قدرت مطلق و بی پایان خداوند است .
بیده الملک و هو علی کلّ شیء قدیر . الذی خلق الموت و الحیوه
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <الذی خلق الموت. ..>، درصدد توضیح و تبیین آثار و جلوه های ملک و قدرت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 40 - 8
8 - قدرت گسترده خداوند ، امری غیر قابل انکار و تردید
فلاأُقسم بربّ المش_رق و المغ_رب إنّا لق_درون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 12 - 4
4 - خداوند ، دارای قدرت مطلق و شکست ناپذیر
و أنّا ظننّا أن لن نعجز اللّه فی الأرض و لن نعجزه هربًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قیامه - 75 - 4 - 3
3 - توانایی خداوند ، مطلق و نامحدود است .
بلی ق_درین علی أن نسوّی بنانه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 27 - 4
4 - ضرورت دقت در آفرینش پدیده های هستی ، برای پی بردن به قدرت مطلق خداوند
ءأنتم أشدّ خلقًا أم السماء بنیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 5
5 - فزون خواهی قدرت ها ، نامحدود به قلمرو آنان و منتهی به سلطه گری بر سایر جوامع
ص: 596
هم أشدّ منهم بطشًا فنقّبوا فی البل_د
<فاء> در <فنقّبوا> برای نتیجه است; یعنی، قدرت، منتهی به نفوذ و تجاوز به دیگران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 20 - 9
9 - خداوند ، بر انجام هر چیزی ، قادر است .
إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 15 - 11
11 - اقتدار خداوند و برتری قدرت او بر همگان ، امری بس روشن و آشکار
أَوَلم یروا أنّ اللّه . .. هو أشدّ منهم قوّه
به کارگیری <رؤیت> (دیدن) برای آگاهی و علم به قدرت خداوند، اشاره به این معنا دارد که قدرت و اقتدار برتر خداوند، به حدی روشن و آشکار است که گویا امری دیدنی و قابل مشاهده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 106 - 12
12 - قدرت خداوند ، قدرتی فراگیر و مطلق است .
أن اللّه کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 39 - 7
7 _ خداوند ، دارای قدرتی بی پایان و نامحدود
و اللّه علی کل شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 597
8 - هود - 11 - 63 - 13
13_ قدرت خداوند ، برتر از همه قدرتهاست .
فمن ینصرنی من الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 107 - 10
10_ حاکمیت خداوند بر هستی ، حاکمیتی مطلق و قدرت او بلامنازع است .
إن ربک فعال لما یرید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 77 - 9
9- قدرت خداوند ، حد و مرزی ندارد و او قادر بر انجام هر کاری است .
إن الله علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 6 - 5
5 - خدا ، دارای قدرت بی کران و نامحدود و توانا بر انجام هر کاری
و أنّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 61 - 5
5 - علم و قدرت خدا ، کامل و بی نقص است .
ذلک بأنّ اللّه یولج الّیل . .. و أنّ اللّه سمیع بصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 1 - 14
14 - قدرت خداوند ، مطلق بوده و بر انجام هر کاری توانا است .
إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 9 - 9
9 - خداوند ، دارای قدرتی نامحدود و بی کران است .
و هو علی کلّ شیء قدیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 598
17 - دخان - 44 - 42 - 10
10- اقتدار و عزت خداوند ، آمیخته با رحمت گسترده و جاودان او است .
هو العزیز الرحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 19 - 8
8 - قدرت و شکست ناپذیری خداوند ، آمیخته با کاردانی و حکمت او است .
و کان اللّه عزیزًا حکیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 58 - 3،5
3 - خداوند ، دارای قدرت و نیرویی استوار و کاستی ناپذیر
ذوالقوّه المتین
<متین> (سخت و استوار)، می تواند وصف برای <ذوالقوّه> و یا خبر دیگر برای <إنّ> باشد. برداشت یاد شده بر پایه احتمال اول است.
5 - کاستی نیافتن نیرو و توان الهی ، با روزی دهی گسترده او به خلق
إنّ اللّه هو الرزّاق ذوالقوّه المتین
از ارتباط میان دو بخش آیه و این که خداوند پس از طرح رازقیت خود به نیروی کاستی ناپذیر خویش اشاره کرده است، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 8 - 2
2 - قدرت الهی در نظام هستی ، نافذ و بدون کمترین مزاحم
ما له من دافع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 32 - 10
10 - آگاهی کامل و قدرت نامحدود خداوند ، آمیخته با خطاپوشی و مغفرت گسترده او
إنّ ربّک هو أعلم بمن ضلّ . .. و للّه ما فی السم_وت و ما فی الأرض ... إنّ ربّک وس
از ارتباط آیات شریفه، می توان استفاده کرد که خداوند در عین آگاهی کامل به عملکرد انسان ها و قدرت نامحدود او بر مجازات آنان، از کاستی های ایشان درمی گذرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 1 - 7
7 - عزّت و اقتدار الهی ، آمیخته با حکمت ( کاردانی و مصلحت سنجی ) است .
ص: 599
و هو العزیز الحکیم
قرار گرفتن صفت <حکیم> پس از صفت <عزیز>، بیانگر آمیختگی حکمت و عزت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 24 - 14
14 - اقتدار و پیروزمندی خداوند ، آمیخته با حکمت و مصلحت دانی او
العزیز الحکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 8
8 - قدرت خداوند ، همراه با غفران و رحمت است .
و اللّه قدیر و اللّه غفور رحیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 23 - 5
5 - خداوند ، بهترین توانا است .
فقدرنا فنعم الق_درون
برداشت یاد شده، بر این اساس مبتنی است که <قدرنا> از ریشه <قدرت> و جمله <فنعم القادرون> متفرع بر <جعلناه> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 7
7 - تعلق اراده الهی بر نابودسازی جوامع قدرت طلب و زراندوز پیش از قارون ، با خشم و قهر خود
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون. ..و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 86 - 4
4_ یعقوب ( ع ) تنها خداوند را بر زایل ساختن غم و اندوهش توانا می دانست .
قال إنما أشکوا بثّی و حزنی إلی الله
هدف یعقوب(ع) از شکایت کردن از حزن و اندوهش به خدا ، درخواست زایل کردن آنها از او بود.
ص: 600
قدرت دفاعی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 26 - 12
12 _ برخورداری جامعه از امنیت اجتماعی و توان دفاعی و امکانات اقتصادی ، از نعمت های مهم الهی
فاویکم و أیدکم بنصره و رزقکم من الطیبت
قدرت طلبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 7
7 - تعلق اراده الهی بر نابودسازی جوامع قدرت طلب و زراندوز پیش از قارون ، با خشم و قهر خود
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون. ..و لایسئل عن ذنوبهم المجرمون
قدرت طلبی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 258 - 6،7
6 _ قدرتمداری نمرود ، زمینه ساز غرور ، کفر و طغیانگری وی
الم تر الی . .. ان اتیه اللّه الملک
بنابراینکه جمله <ان اتیه . .. >، بیان علّت محاجّه باشد; یعنی چون ملک و سلطنت یافت، چنین و چنان کرد.
7 _ قدرتمداری ، زمینه ساز غرور و کفر در برابر ربوبیّت الهی
الم تر الی الّذی . .. ان اتیه اللّه الملک
چنانچه جمله <ان اتیه . .. >، بیانِ علّتِ کفر و غرور نمرود باشد، می توان از آن یک نتیجه کلّی به دست آورد که قدرت و سلطنت، زمینه ساز غرور، کفر و ... است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 77 - 5
ص: 601
5- رفاه طلبی و قدرت خواهی ، از عوامل ارتداد
کفر بأی_تنا و قال لأُتینّ مالاً و ولدًا
ظاهر عبارت <کفر بأیاتنا> به قرینه <لأُوتینّ> _ که برای استقبال است _ حدوث کفر است نه استمرار آن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 9
9 - قدرت طلبی و زراندوزی ، از موجبات هلاکت و بدفرجامی
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک . .. من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 4
4- روحیه اقتدار و اشرافی گری ، زمینه ساز غوطهوری انسان در گناه
طعام الأثیم . .. ذق إنّک أنت العزیز الکریم
در این آیات، دوزخیانِ مبتلا به عذاب شدید و گدازنده، در ابتدا با وصف <الأثیم> (به معنای غوطهور در گناه) و سپس با وصف <العزیز الکریم> یاد شده اند. ارتباط این اوصاف، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 5 - 8
8 - فریفته شدن به ثروت و قدرت ، زمینه ساز انکار معاد
أیحسب أن لن یقدر علیه أحد
مفاد آیه شریفه، ممکن است این باشد که فرد قدرتمند، نباید گمان کند که کسی قادر بر زنده ساختن و محاسبه و عذاب او نیست. هم چنین به قرینه آیه بعد، فرد ثروتمند را از فریفته شدن به ثروت خویش و پندار رهایی از حساب و نظارت خداوند، برحذر داشته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 21 - 11
11 - مخالفت کافران و مشرکان صدر اسلام با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار خویش بود .
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا فی الأرض فأخذهم اللّه بذنوبهم
نکوهش شدن مخالفان پیامبر اسلام(ص) بر عبرت نگرفتن آنان از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، بیانگر این نکته است که سرپیچی آنان از پذیرش اسلام، برخاسته از دلخوشی آنها به امکانات و اقتدار نسبی خود بوده است.
ص: 602
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 21 - 11
11 - مخالفت کافران و مشرکان صدر اسلام با پیامبر ( ص ) ، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار خویش بود .
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا فی الأرض فأخذهم اللّه بذنوبهم
نکوهش شدن مخالفان پیامبر اسلام(ص) بر عبرت نگرفتن آنان از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، بیانگر این نکته است که سرپیچی آنان از پذیرش اسلام، برخاسته از دلخوشی آنها به امکانات و اقتدار نسبی خود بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 5
5 - قدرت طلبی و زراندوزی ، دارای دیرینه ای بسیار طولانی در تاریخ بشر
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 25 - 4
4 - تأکید قوم ثمود بر دروغ گویی ، قدرت طلبی و خودخواهی صالح ( ع ) ، در ادعای پیامبری
بل هو کذّاب أشر
<أشر> به معنای متکبر و خودخواه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 78 - 1،2،3
1 _ فرعون و اطرافیانش ، پس از شیندن سخنان موسی ( ع ) ، او و هارون ( ع ) را به تلاش برای براندازی حکومت متهم کردند .
قال موسی . .. قالوا أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء
2 _ فرعون و اطرافیانش ، حضرت موسی ( ع ) را متهم کردند که تلاش او نه به خاطر هدایت ; بلکه برای برگرداندن آنان از سنّت و روش پدرانشان و تصاحب قدرت و حکومت بر سرزمین مصر است .
قالوا أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
ص: 603
3 _ فرعون و اطرافیانش ، حضرت موسی و هارون ( ع ) را به انحصارطلبی در قدرت متهم کردند .
و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
برداشت فوق از تقدیم خبر <تکون> بر اسمش _ که می تواند مفید حصر باشد _ استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 78 - 1،3
1 _ فرعون و اطرافیانش ، پس از شیندن سخنان موسی ( ع ) ، او و هارون ( ع ) را به تلاش برای براندازی حکومت متهم کردند .
قال موسی . .. قالوا أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء
3 _ فرعون و اطرافیانش ، حضرت موسی و هارون ( ع ) را به انحصارطلبی در قدرت متهم کردند .
و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
برداشت فوق از تقدیم خبر <تکون> بر اسمش _ که می تواند مفید حصر باشد _ استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 13 - 4
4- اقوام کافر پیشین در برابر انبیا احساس قدرت می کردند و مدعی بودند که سرزمین مسکونی آنان و انبیا از آنِ آنهاست .
لنخرجنّکم من أرضنا
از اینکه آنان، پیامبران را تهدید به اخراج کردند، احساس قدرت استفاده می شود و از اینکه <أرض> (سرزمین) را به خود اضافه کردند; به دست می آید که آنان مدعی حاکمیت و مالکیت بر آن بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاک ارزش در دیدگاه فرعون و فرعونیان
قال ی_قوم ألیس لی ملک مصر . .. أم أنا خیر من ه_ذا الذی
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته زیر است: الف) فرعون پس از یادآوری فرمانروایی و ثروت خویش، موسی(ع) را غیر قابل قیاس با خود می داند و این نشان دهنده بینش فرعون در زمینه ملاک ارزش است. ب) سخنرانی فرعون و تکیه وی بر قدرت و ثروت، نشان می دهد که در جامعه قبطی چنین دیدگاهی وجود داشته است.
ص: 604
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاک ارزش در دیدگاه فرعون و فرعونیان
قال ی_قوم ألیس لی ملک مصر . .. أم أنا خیر من ه_ذا الذی
برداشت یاد شده با توجه به دو نکته زیر است: الف) فرعون پس از یادآوری فرمانروایی و ثروت خویش، موسی(ع) را غیر قابل قیاس با خود می داند و این نشان دهنده بینش فرعون در زمینه ملاک ارزش است. ب) سخنرانی فرعون و تکیه وی بر قدرت و ثروت، نشان می دهد که در جامعه قبطی چنین دیدگاهی وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 12
12 - قارون ، فرد قدرتمند و زورمدار جامعه خویش بود .
من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران عنود ، قدرت طلب و افزون خواه ( همچون ولیدبن مغیره )
ثمّ یطمع أن أزید . کلاّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که مخالفان پیامبر(ص) _ از جمله ولیدبن مغیره _ از ثروت اندوزان و قدرت مندان بودند. نفی ازدیاد قدرت و ثروت آنان با تعبیر (کلاّ) از سوی خداوند، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 10 - 3
3 - توانمندی ها و امکانات مادی ، بت ها و خدایان ساختگی ، تکیه گاه مشرکان در دنیا
ص: 605
و لایغنی عنهم ما کسبوا شی_ًا و لا ما اتّخذوا
تعبیر <ما کسبوا> _ که اشاره به امکانات مادی دارد _ و نیز <ما اتّخذوا. ..> _ که ناظربه عقاید شرک آلود آنان است _ نشان می دهد که آنان تمامی اتکا و امید خویش را به آن دو معطوف داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 7
7 _ نفاق ، پُل به قدرت رسیدن سیاست بازانِ ناصالح
و اذا تولی سعی فی الأرض
در برداشت فوق، <تولی>، رسیدن به حکومت معنا شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 16 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت های کافران عنود ، قدرت طلب و افزون خواه ( همچون ولیدبن مغیره )
ثمّ یطمع أن أزید . کلاّ
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که مخالفان پیامبر(ص) _ از جمله ولیدبن مغیره _ از ثروت اندوزان و قدرت مندان بودند. نفی ازدیاد قدرت و ثروت آنان با تعبیر (کلاّ) از سوی خداوند، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 15 - 3
3 - طمعورزی و افزون خواهی در به چنگ آوردن ثروت و قدرت بیشتر ، خصلتی ناپسند و محکوم است .
ثمّ یطمع أن أزید
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که این دسته از آیات _ که درباره افراد کافر و دین ستیزی همچون ولیدبن مغیره است _ درصدد بیان خصلت های زشت آنان و محکوم کردن آنها است.
ص: 606
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 5
5 - فزون خواهی قدرت ها ، نامحدود به قلمرو آنان و منتهی به سلطه گری بر سایر جوامع
هم أشدّ منهم بطشًا فنقّبوا فی البل_د
<فاء> در <فنقّبوا> برای نتیجه است; یعنی، قدرت، منتهی به نفوذ و تجاوز به دیگران است.
قدرت نظامی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 1،2،3،4،5،15
1 _ تقویت قوای نظامی و تهیه ادوات جنگی برای نبرد با دشمنان خدا ، وظیفه ای بر عهده تمامی مسلمانان
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل
2 _ مسلمانان باید برای تقویت بنیه نظامی تمام تلاش خویش را تا حد ترساندن دشمن ، به کار بندند و از هر چه در اختیار دارند دریغ نورزند .
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل
3 _ اسب های سواری در عصر بعثت ، کارآمدترین و مهمترین وسیله برای تقویت بنیه نظامی
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل
عطف <رباط الخیل> بر <قوه> عطف خاص بر عام است و کاربرد چنین عطفی معمولا برای رساندن اهمیت معطوف و نقش اساسیتر آن نسبت به دیگر مصادیق معطوف علیه است.
4 _ جامعه اسلامی باید به پیشرفته ترین ادوات رزمی زمان مجهز باشد .
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل
5 _ قوای نظامی جامعه اسلامی باید به گونه ای باشد که دشمنان دین را همواره به هراس افکند .
ترهبون به عدو اللّه و عدوکم
15 _ انفاق امکانات برای تقویت بنیه نظامی جامعه اسلامی ، از مصادیق انفاق < فی سبیل اللّه > است .
و أعدوا لهم ما استطعتم . .. و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 26 - 12
12 - چیره شدن ترس بر سپاه یهود بنی قریظه ، باعث از بین رفتن توان رزمی آنان شد و به راحتی ، به دست مسلمانان مدینه ،
ص: 607
شکست خوردند .
و قذف فی قلوبهم الرعب فریقًا تقتلون و تأسرون فریقًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 65 - 10
10 _ درک معارف الهی ( توحید ، معاد و . . . ) و ایمان به آنها ، عاملی اساسی در ایجاد توان فوق العاده در رزمندگان مؤمن
بأنهم قوم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 9 - 6
6 - برخورداری از توان رزمیِ فراوان و توسعه کشاورزی و آبادانی سرزمین ها ، برترین جلوه های تمدن در جوامع پیشین بوده است .
کانوا أشدّ منهم قوّه و أثاروا الأرض و عمروها أکثر ممّا عمروها
<إثاره> (مصدر <أثاروا>) به معنای <زیر و رو کردن> است و در این جا، منظور، زیر و رو کردن خاک برای زراعت یا ساختمان سازی و غیر آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 15
15 _ انفاق امکانات برای تقویت بنیه نظامی جامعه اسلامی ، از مصادیق انفاق < فی سبیل اللّه > است .
و أعدوا لهم ما استطعتم . .. و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 17 - 7
7 - قدرت و قوای نظامی گسترده سلیمان ، از ویژگی های بارز حکومت الهی وی
ص: 608
و حشر لسلیم_ن جنوده من الجنّ و الإنس و الطیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 7 - 3
3 _ سپاه مشرکان مکه مجهز به سلاح های جنگی و دارای برتری نظامی نسبت به مسلمانان
و تودون أن غیر ذات الشوکه تکون لکم
عدم تمایل مسلمانان به رویارویی با سپاه شرک و نیز جمله <کانما یساقون إلی الموت> در آیه قبل دلالت بر این دارد که مشرکان در جنگ بدر از نیروی نظامی برتری برخوردار بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 6
6 _ وحشت دشمن از توان رزمی مسلمانان ، تعیین کننده مرز قدرت نظامی ضروری در جامعه ایمانی
و أعدوا لهم ما استطعتم . .. ترهبون به عدو اللّه
جمله <ترهبون . .. > به منزله تفسیر و توضیحی است برای <ما استطعتم>. یعنی توان نظامی باید به حدی رسد که دشمن را به وحشت اندازد، نه کمتر از آن ; هر چند جامعه اسلامی بر بیشتر از این مقدار توانمند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 10
10 _ توان رزمی و نیروی مقاومت هر مسلمان ، حتی پس از گراییدن جامعه ایمانی به ضعف ، بیش از دو چندان هر کافر است .
و علم أن فیکم ضعفا فإن یکن منکم مائه صابره یغلبوا مائتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 13 - 10
10 _ مشرکان صدر اسلام ، از توان رزمی بالایی برخوردار بودند .
أتخشونهم
ص: 609
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 6
6 _ وحشت دشمن از توان رزمی مسلمانان ، تعیین کننده مرز قدرت نظامی ضروری در جامعه ایمانی
و أعدوا لهم ما استطعتم . .. ترهبون به عدو اللّه
جمله <ترهبون . .. > به منزله تفسیر و توضیحی است برای <ما استطعتم>. یعنی توان نظامی باید به حدی رسد که دشمن را به وحشت اندازد، نه کمتر از آن ; هر چند جامعه اسلامی بر بیشتر از این مقدار توانمند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 5
5 _ ضعف ایمان در مسلمانان صدر اسلام موجب ضعف قدرت ایشان در میدان های نبرد
علم أن فیکم ضعفا فإن یکن منکم مائه صابره
از علل توان بسیار برتر مسلمانان در برابر کافران مفهومی است که از <بأنهم قوم لایفقهون> به دست می آید ; یعنی ایمان راسخ به معارف دین. بنابراین می توان گفت منشأ بروز ضعف نسبی مسلمانان پس از گذشت برهه ای از صدر اسلام، افت درجه ایمانی آنان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 60 - 7
7 _ اهل ایمان باید توان رزمی برتر خویش را به دشمنان دین بنمایانند .
ترهبون به عدو اللّه
وحشت دشمن از توان نظامی مستلزم این است که آنان بر توان نظامی اهل ایمان آگاه شوند. بنابراین مسلمانان باید توان خویش را به گونه ای به آنان بنمایانند.
قدرتمند
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 610
8 - هود - 11 - 52 - 14
14_ به وجود آوردن جامعه های نیرومند و توانا ، از هدف های پیامبران وادیان الهی است .
و یزدکم قوّه إلی قوّتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 52 - 14
14_ به وجود آوردن جامعه های نیرومند و توانا ، از هدف های پیامبران وادیان الهی است .
و یزدکم قوّه إلی قوّتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مرسلات - 77 - 23 - 5
5 - خداوند ، بهترین توانا است .
فقدرنا فنعم الق_درون
برداشت یاد شده، بر این اساس مبتنی است که <قدرنا> از ریشه <قدرت> و جمله <فنعم القادرون> متفرع بر <جعلناه> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 23
23 - گروهی از انسان ها ( مشرکان ) سران و بزرگان خویش را در قدرت ، همتای خدا می پندارند و آنان را همطراز او دوست دارند .
و من الناس من یتخذ من دون اللّه أنداداً یحبونهم کحب اللّه
با توجه به آیه بعد - که مشرکان را به سران شرک و پیروان آنان تقسیم می کند - می توان گفت: مراد از <من الناس> مشرکان پیرو مقصود از <أنداد> سران آنهاست. ارجاع ضمیر <هم> به <أنداد> این احتمال را تأیید می کند; زیرا کاربرد این ضمیر برای انسانها و دارندگان عقل و شعور است.
ص: 611
{قدرتمندان}
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 8
8 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < أُولی الأیدی و الأبصار > یعنی أُولی القوّه فی العباده و البصر فیها ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <أُولی الأیدی و الأبصار> روایت شده که مراد صاحبان قوت و بصیرت در عبادت هستند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 24 - 1
1 - صاحبان زر و زور با نیرنگ های بزرگ خود ، تعداد بسیاری از مردم را گمراه کردند .
و قد أضلّوا کثیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 35 - 9
9- ثروت مندان و قدرت مندان ، در خطر پندار جاودانگی نعمت ها در دنیایند .
أنا أکثر منک مالاً . .. قال ما أظنّ أن تبید هذه أبدًا
داستان مذکور در آیه، چه واقعی باشد و چه سمبلیک، بیان خصلت های آدمی و واکنش های او در شرایط مختلف است. از جمله این خصلت ها آن است که وقتی در اوج رفاه قرار گیرد و اموال خود را در اطراف خود مشاهده کند، چنین می پندارد که نعمت های اطراف او جاودانه هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 5
5 - قوم نوح ، از نظر فرهنگی و دینی ، تحت تأثیر صاحبان زر و زور و پیرو آنان بودند .
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <مال> مظهر زر و قدرت اقتصادی و <ولد> نماد زور و قدرت سیاسی است که از کثرت نفرات نشأت می گیرد.
ص: 612
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 23 - 5
5 - آیین شرک ، حافظ منافع صاحبان زر و زور بوده و آیین توحیدی ناسازگار با آن است .
و قالوا لاتذرنّ ءالهتکم و لاتذرنّ ودًّا . .. و نسرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 23 - 1
1 - توصیه أکید صاحبان زر و زور به مردم در عصر نوح ( ع ) ، به دست بر نداشتن از عبادت معبود های خویش
و قالوا لاتذرنّ ءالهتکم
<إل_ه> (مفرد <آلهه>) به معنای معبود است. گفتنی است تأکید در برداشت یاد شده از آمدن <ن> تأکید ثقیله <لاتذرنّ> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 22 - 2
2 - قدرت صاحبان زر و زور در عصر نوح ( ع ) ، در خدمت مکر و حیله گری علیه دین الهی و در جهت گمراه کردن مردم قرار داشت .
و مکروا مکرًا کبّارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 23 - 5
5 - آیین شرک ، حافظ منافع صاحبان زر و زور بوده و آیین توحیدی ناسازگار با آن است .
و قالوا لاتذرنّ ءالهتکم و لاتذرنّ ودًّا . .. و نسرًا
ص: 613
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 13
13 - قدرت اقتصادی و سیاسی صاحبان زر و زور در عصر نوح ( ع ) ، نتیجه ای جز خسارت و بدبختی برای آنان در برنداشت .
من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 23 - 3
3 - سوء استفاده صاحبان زر و زور و تزویر ، از عقاید مذهبی مردم در عصر حضرت نوح ( ع )
و قالوا لاتذرنّ ءالهتکم و لاتذرنّ ودًّا . .. و نسرًا
توصیه مؤکد صاحبان زر و زور به مردمِ عادی، درباره حفظ عقاید مذهبی خود _ با آن که خود آنان جز به مال و منال خویش نمی اندیشند _ بیانگر حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 11
11 - سرانجام شوم زورمداران و زراندوزان تاریخ ، درس عبرتی است برای دیگران .
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 10،11
10 - زورمداران و زراندوزان ، دارای فرجامی شوم و ناخوشایند
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک . .. من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
11 - سرانجام شوم زورمداران و زراندوزان تاریخ ، درس عبرتی است برای دیگران .
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
ص: 614
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 36 - 6
6 - هلاکت ، سرنوشت محتوم همه توان مندان حق ستیز تاریخ
و کم أهلکنا . .. هل من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 7
7 - وجود قشری ثروتمند و قدرت مند ( صاحبان مال و فرزند بسیار ) ، در میان قوم نوح
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 23 - 8
8 - قدرتمندان و ثروتمندانِ سرمست ، تشکیل دهنده جبهه اصلی مخالفان پیامبران
و کذلک ما أرسلنا من قبلک فی قریه من نذیر إلاّ قال مترفوها
<مُتْرَف> (از ماده <تُرفَه>) به معنای فزونی و بسیاری نعمت است. با توجه به این که بسیاری از دارندگان نعمت، غرق در شهوات و هواهای نفسانی می شوند، واژه <مترف> به معنای کسانی که به نعمت مغرور شده و سرمستی و طغیان کرده اند به کار می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 24 - 1
1 - صاحبان زر و زور با نیرنگ های بزرگ خود ، تعداد بسیاری از مردم را گمراه کردند .
و قد أضلّوا کثیرًا
ص: 615
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 15
15 - پیامبران ، در قطب مخالف صاحبان زر و زور
قال نوح ربّ إنّهم عصونی و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 22 - 3
3 - ثروتمندان و زورمداران حیله گر ، مخالفان اصلی دعوت نوح ( ع )
و مکروا مکرًا کبّارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 8 - 6
6 - صاحبان قدرت و شوکت ، مخالفان اصلی پیامبر ( ص ) در مکه
فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا
با توجه به واژه <أشد> _ که افعل التفضیل است _ استفاده می شود که مخالفان پیامبر(ص) در مکه، به نوعی از قدرت ظاهری برخوردار بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 22 - 1
1 - استفاده صاحبان زر و زور از مکر و نیرنگی بس بزرگ ، علیه دعوت نوح ( ع ) و در جهت گمراه کردن مردم
من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا . و مکروا مکرًا کبّارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 23 - 4
4 - دفاع از عقاید مذهبی و شرک آمیز مردم ، از حیله ها و نیرنگ های صاحبان زر و زور ، برای مبارزه با دعوت توحیدی نوح ( ع
ص: 616
)
و قالوا لاتذرنّ ءالهتکم و لاتذرنّ ودًّا . .. و نسرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 84 - 2
2- قدرت و امکانات عناصر نیرومند تاریخ ، در قلمرو اراده و حاکمیت خداوند و نه مستقل از آن .
إنّا مکّنّا له فی الأرض
نسبت دادن قدرت و امکانات ذوالقرنین به خداوند، این پیام را دارد که نباید پنداشت که قدرت مندان، آنچه دارند، خود، به دست آورده اند، بلکه همه چیز از او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 9
9 - عناصر قدرتمند و مرفّه ، سردمداران انحراف و کفر در جوامع کافر و شرک پیشه
قال مترفوها . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک_فرون
از این که در جوامع شرک پیشه، تنها سخن مرفهان ذکر گردیده _ با آن که اندیشه شرک مختص آنان نبوده است _ می توان استفاده کرد که آنان، نقش اصلی را در تعیین گرایش های جامعه داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 27 - 10
10 - تأثیر عمیق و سرنوشت ساز گروه های پرنفوذ و قدرتمند اجتماعی ، همچون صاحبان زر و زور ، در فرهنگ و باور های دینی جامعه
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا . .. یضلّوا عبادک و لایلدوا إلاّ فا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 21 - 5،8
5 - قوم نوح ، از نظر فرهنگی و دینی ، تحت تأثیر صاحبان زر و زور و پیرو آنان بودند .
ص: 617
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <مال> مظهر زر و قدرت اقتصادی و <ولد> نماد زور و قدرت سیاسی است که از کثرت نفرات نشأت می گیرد.
8 - صاحبان زر و زور ، عامل اصلی گمراهی و کفر قوم نوح بودند .
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 27 - 9
9 - تأثیرپذیری قوم نوح ، از سران کفر و شرک و صاحبان زر و زور جامعه
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا . .. یضلّوا عبادک و لایلدوا إلاّ فا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 10 - 8
8 - تنهایی و بی پناهی در قیامت ، هشداری به مال اندوزان و قدرت مداران
و لایغنی عنهم ما کسبوا شی_ًا و لا ما اتّخذوا من دون اللّه أولیاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 78 - 6
6 - تاریخ بشر ، شاهد عذاب و هلاکت جوامعی قدرتمندتر و زراندوزتر از قارون بوده است .
أوَلم یعلم أنّ اللّه قد أهلک من قبله من القرون من هو أشدّ منه قوّه و أکثر جمعًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 6
6- هلاکت برخی از جوامع نیرومند در گذشته تاریخ ، به خاطر کفرورزی
و کأیّن من قریه . .. أهلکن_هم
ص: 618
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 9
9 - امکان اتحاد و موضع گیری واحد صاحبان زر و زور ، در برابر تعالیم پیامبران الهی ( چون پیامبر اسلام )
کانوا هم أشدّ منهم قوّه و ءاثارًا . .. إلی فرعون و ه_م_ن و ق_رون فقالوا س_حر کذّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 25 - 13
13 - امکان اتحاد و موضع گیری واحد صاحبان زر و زور در برابر تعالیم پیامبران الهی ( چون پیامبر اسلام )
قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه و استحیوا نساءهم
ص: 619
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 7
7 - اتهام بی دلیل زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، موجب از میان رفتن همیشگی حق شهادت نسبت دهندگان ، در تمامی صحنه های گواهی
والذین یرمون المحصن_ت . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده ابدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 1،2
1 - قذف کنندگان و اتهام زنندگان به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، مورد نفرین در دنیا و آخرت
إنّ الذین یرمون المحصن_ت الغ_فل_ت المؤمن_ت لعنوا فی الدنیا و الأخره
<محصنات> به معنای زنان عفیف و پاکدامن است (لسان العرب). مقصود از <غافلات> (زنان غافل) ممکن است زنانی باشند که آن قدر از آلودگی جنسی به دوراند که گویا به کلی از چنین مسائلی بی خبراند و ممکن است زنانی باشند که از آنچه به آنان نسبت ناروا داده اند (فحشا)، کاملاً بی خبراند و در هر دو صورت به چنین زنانی زنان نجیب گفته می شود.
2 - قذف زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ( نسبت دادن زنا به آنان ) ، در پی دارنده خشم الهی و محرومیت از رحمت او
إنّ الذین یرمون المحصن_ت الغ_فل_ت المؤمن_ت لعنوا فی الدنیا و الأخره
<لعن> (مصدر <لعنوا>)، به معنای طرد کردن و دور ساختن فرد از خیر و نیکی است (لسان العرب). و هم چنین طرد برخاسته از خشم و غضب می باشد (مفردات راغب).
ص: 620
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 7 - 6
6 - نسبت دادن دروغین زنا به زنان پاکدامن ، در پی دارنده لعنت خدا ( محروم شدن از رحمت خدا و گرفتار شدن به خشم و غضب او )
والخ_مسه أنّ لعنت اللّه علیه إن کان من الک_ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 1
1 - گناه قذف ( نسبت دادن زنا بدون دلیل به زنان پاکدامن ) علی رغم بزرگی اش ، بخشودنی و قابل آمرزش از سوی خداوند است .
والذین یرمون المحصن_ت . ..أُول_ئک هم الف_سقون. إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أصل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 1،2،3،4،6،7،13
1 - کیفر نسبت دهندگان زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، بدون ارائه چهارگواه ناظر ، هشتاد ضربه شلاق با تازیانه چرمی است .
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
<جلد> (مصدر <اجلدوا>) گاهی به معنای <زدن با تازیانه چرمی> و گاهی به معنای <بر پوست بدن کسی با تازیانه زدن> می آید. برداشت فوق، بر مبنای کار برد اول است. گفتنی است که <رمی> (مصدر <یرمون>) به معنای تیر انداختن است و در این جا استعاره از نسبت دادن امری ناخوشایند به مردم است که در اصطلاح فقه از آن تعبیر به <قذف> می شود.
2 - هشتاد ضربه تازیانه بر پوست بدن ، کیفر نسبت دهندگان زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، بدون ارائه چهار گواه ناظر
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
3 - وجوب برهنه بودن بدن نسبت دهندگان زنا به زنان ، به هنگام اجرای کیفر ( قذف ) بر آنان
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
4 - پذیرش نسبت زنا به زنان پاکدامن در گرو ارائه چهار شاهد مرد از سوی شخص نسبت دهنده است .
و الذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم
<شهداء> جمع <شاهد> است و <شاهد> مفرد مذکر می باشد. بنابراین <أربعه شهداء> به معنای چهار مرد ناظر می باشد. گفتنی است ذکر <أربعه> با تای تأنیث نیز شاهد بر مطلب فوق است; زیرا اعداد از سه تا ده در زبان عرب، در مذکر با تای تأنیث و در مؤنث بدون <تاء> به کار می رود.
ص: 621
6 - کیفر < قذف > ( هشتاد تازیانه ) ، غیر قابل عفو و لازم الاجرا است .
والذین یرمون المحصن_ت . .. فاجلدوهم ثم_نین جلده
7 - اتهام بی دلیل زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، موجب از میان رفتن همیشگی حق شهادت نسبت دهندگان ، در تمامی صحنه های گواهی
والذین یرمون المحصن_ت . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده ابدًا
13 - نسبت بی دلیل زنا به زنان پاکدامن ، حرام و از گناهان بزرگ است .
والذین یرمون المحصن_ت . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده أبدًا و أُول_ئک هم الف_سقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 8،9
8 - < عن سماعه عنه فی قول اللّه عزّوجلّ < و لاتقبلوا لهم شهاده أبداً . . . إلاّ الذین تابوا > . . . قال یکذب نفسه علی رؤوس الناس حتّی یضرب و یستغفر ربّه و إذا فعل ذالک فقد ظهرت توبته ;
سماعه روایت می کند که امام(ع) در باره قول خدای _ عزّوجل _ <و لاتقبلوا لهم شهاده أبداً . .. إلاّ الذین تابوا> فرمود: قذف کننده باید خود را در اجتماع مردم تکذیب کند تا حد بر او جاری گردد و از خدا طلب آمرزش کند و اگر این کار را کرد، توبه او آشکار شده است.
9 - < فی مجمع البیان [ أحد القولین فی ه_ذه الآیه ] ان الإستثناء یرجع إلی الأمرین فإذا تاب قبلت شهادته حدّ أو لم یحد و قول أبی جعفر ( ع ) و أبی عبداللّه ( ع ) ;
در مجمع البیان آمد است که [یکی از دو قول در آیه یاد شده] این است که استثنا به هر دو امر بازمی گردد. پس هرگاه قذف کننده توبه کند، شهادت او قبول می شود; چه حد بر او جاری شده باشد و چه نشده باشد ... و ان قول امام باقر و امام صادق _ علیهماالسلام _ است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 6 - 1،2،3،4،6
1 - مردی که همسرش را قذف کند ( نسبت زنا بدهد ) ، برای اثبات ادعای خود ، نخست باید چهار شاهد مرد ارائه کند .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء
<شهداء> جمع <شاهد> است و شاهد مفرد مذکر است. بنابراین <شهداء> به معنای <چند مرد ناظر> می باشد. گفتنی است که عدد چهار، با توجه به آیه قبل _ که مربوط به قدف است _ و نیز به قرینه ذیل آیه _ که در صورت عجز از ارائه شهود باید چهار سوگند یاد شود _ استفاده می گردد.
2 - شوهر اگر برای اثبات قذف علیه همسرش ، از ارائه شاهدان ناتوان باشد ، باید چهار بار سوگند یاد کند .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم فشه_ده أحدهم أربع شه_دت باللّ
3 - با عجز شوهر از آوردن شاهدان برای اثبات قذف علیه همسرش ، در صورتی نوبت به سوگند و لعان می رسد که شوهر ، مدعی مشاهده زنا باشد .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم
استثنا در جمله <و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم> استثنای متصل است و معنای آیه چنین می باشد: <مردانی که همسران شان را قذف کنند، اگر فقط خودشان ناظر و شاهد زنا بودند و به جز خودشان کسی نبود، باید سوگند یاد کنند>. مفهوم آن این می
ص: 622
شود که: اگر خودشان هم شاهد نبودند، نوبت به لعان نمی رسد.
4 - شوهری که همسرش را قذف کند و از ارائه شاهدان ناتوان باشد و یا مدعی مشاهده زنا نباشد ، نوبت به سوگند او نمی رسد ; بلکه باید حد قذف بر وی جاری شود .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم فشه_ده أحدهم أربع شه_دت باللّ
6 - شوهر اگر در ادعای زنای همسرش ، مدعی مشاهده نباشد ; ولی چهار شاهد مرد ارائه کند ، زنای همسرش ثابت می شود .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 7 - 8
8 - مردی که مدعی مشاهده زنای همسرش است ; ولی برای صدق ادعایش چهار بار سوگند نخورد و درخواست لعنت خدا به عنوان پنجمین سوگند نکند ، محکوم به حد قذف ( هشتاد تازیانه ) و دیگر مجازات آن مدعا می شود .
والخ_مسه أنّ لعنت اللّه علیه إن کان من الک_ذبین
آیه چهارم (والذین یرمون المحصنات. .. فاجلدوهم ...)، قرینه است بر این که اگر مردان مدعی زنای همسران شان، شاهد نیاورند و پنج بار سوگند یاد نکنند، محکوم به حد قذف خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 10 - 1
1_ تحریم أکید بی عفتی و زنا ، ممانعت سخت از قذف های بی دلیل نسبت به زنان پاکدامن ، وضع کیفر های سنگین برای متخلفان ( صد ضربه شلاق در زنا و هشتاد ضربه برای قذف ) وتشریع < لعان > ، جلوه هایی از فضل و رحمت خدا نسبت به جامعه ایمانی است .
الزانیه و الزانی فاجلدوا. .. والذین یرمون المحصن_ت ...فاجلدوهم ... و لولا فضل ال
یادآوری فضل و رحمت خدا در آیه شریفه _ که در مقام امتنان است _ پس از ذکر احکام مربوط به زناکاری و لعان، می تواند برای بیان جلوه های فضل و رحمت الهی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 6
6 - کیفر < قذف > ( هشتاد تازیانه ) ، غیر قابل عفو و لازم الاجرا است .
والذین یرمون المحصن_ت . .. فاجلدوهم ثم_نین جلده
ص: 623
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 1
1 - کیفر نسبت دهندگان زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، بدون ارائه چهارگواه ناظر ، هشتاد ضربه شلاق با تازیانه چرمی است .
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
<جلد> (مصدر <اجلدوا>) گاهی به معنای <زدن با تازیانه چرمی> و گاهی به معنای <بر پوست بدن کسی با تازیانه زدن> می آید. برداشت فوق، بر مبنای کار برد اول است. گفتنی است که <رمی> (مصدر <یرمون>) به معنای تیر انداختن است و در این جا استعاره از نسبت دادن امری ناخوشایند به مردم است که در اصطلاح فقه از آن تعبیر به <قذف> می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 156 - 9
9 _ نسبت دادن فحشا و بی عفتی به پاکدامنان ( قذف ) ، حرام و موجب دوری از رحمت خداوند
و بکفرهم و قولهم علی مریم بهتناً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 13
13 - نسبت بی دلیل زنا به زنان پاکدامن ، حرام و از گناهان بزرگ است .
والذین یرمون المحصن_ت . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده أبدًا و أُول_ئک هم الف_سقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 6 - 2
2 - شوهر اگر برای اثبات قذف علیه همسرش ، از ارائه شاهدان ناتوان باشد ، باید چهار بار سوگند یاد کند .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم فشه_ده أحدهم أربع شه_دت باللّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 624
12 - نور - 24 - 7 - 5
5 - با اعلام پذیرش لعنت خدا در پنجمین سوگند از سوی شوهر مدعی زنای همسرش ، حد قذف و دیگر کیفر های آن ، از وی ساقط می شود .
والخ_مسه أنّ لعنت اللّه علیه إن کان من الک_ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 1،2،5،6،9
1 - قذف کنندگان و اتهام زنندگان به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، مورد نفرین در دنیا و آخرت
إنّ الذین یرمون المحصن_ت الغ_فل_ت المؤمن_ت لعنوا فی الدنیا و الأخره
<محصنات> به معنای زنان عفیف و پاکدامن است (لسان العرب). مقصود از <غافلات> (زنان غافل) ممکن است زنانی باشند که آن قدر از آلودگی جنسی به دوراند که گویا به کلی از چنین مسائلی بی خبراند و ممکن است زنانی باشند که از آنچه به آنان نسبت ناروا داده اند (فحشا)، کاملاً بی خبراند و در هر دو صورت به چنین زنانی زنان نجیب گفته می شود.
2 - قذف زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ( نسبت دادن زنا به آنان ) ، در پی دارنده خشم الهی و محرومیت از رحمت او
إنّ الذین یرمون المحصن_ت الغ_فل_ت المؤمن_ت لعنوا فی الدنیا و الأخره
<لعن> (مصدر <لعنوا>)، به معنای طرد کردن و دور ساختن فرد از خیر و نیکی است (لسان العرب). و هم چنین طرد برخاسته از خشم و غضب می باشد (مفردات راغب).
5 - عذاب بزرگ خداوند ، پیامد و کیفر قذف کردن زنان عفیف و مؤمن است .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. لهم عذاب عظیم
6 - قذف و اتهام به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، از گناهان کبیره است .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. لعنوا فی الدنیا و الأخره و لهم عذاب عظیم
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه شریفه، قذف کنندگان و تهمت به زنان مورد طرد و لعن در دو عرصه دنیا و آخرت قرار گرفته اند و به عذاب بزرگ الهی تهدید شده اند.
9 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : قذف المحصنات من الکبائر لأنّ اللّه عزّوجلّ یقول : لعنوا فی الدنیا و الآخره و لهم عذاب عظیم ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود قذف زنان پاکدامن (یعنی، نسبت زنا دادن به آنان) گناه کبیره است; زیرا خدای _ عزّوجل _ [در باره قذف کنندگان ]می فرماید: لعنوا فی الدنیا و الآخره ولهم عذاب عظیم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 1،2،5،6
1 - قذف کنندگان و اتهام زنندگان به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، مورد نفرین در دنیا و آخرت
ص: 625
إنّ الذین یرمون المحصن_ت الغ_فل_ت المؤمن_ت لعنوا فی الدنیا و الأخره
<محصنات> به معنای زنان عفیف و پاکدامن است (لسان العرب). مقصود از <غافلات> (زنان غافل) ممکن است زنانی باشند که آن قدر از آلودگی جنسی به دوراند که گویا به کلی از چنین مسائلی بی خبراند و ممکن است زنانی باشند که از آنچه به آنان نسبت ناروا داده اند (فحشا)، کاملاً بی خبراند و در هر دو صورت به چنین زنانی زنان نجیب گفته می شود.
2 - قذف زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ( نسبت دادن زنا به آنان ) ، در پی دارنده خشم الهی و محرومیت از رحمت او
إنّ الذین یرمون المحصن_ت الغ_فل_ت المؤمن_ت لعنوا فی الدنیا و الأخره
<لعن> (مصدر <لعنوا>)، به معنای طرد کردن و دور ساختن فرد از خیر و نیکی است (لسان العرب). و هم چنین طرد برخاسته از خشم و غضب می باشد (مفردات راغب).
5 - عذاب بزرگ خداوند ، پیامد و کیفر قذف کردن زنان عفیف و مؤمن است .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. لهم عذاب عظیم
6 - قذف و اتهام به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، از گناهان کبیره است .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. لعنوا فی الدنیا و الأخره و لهم عذاب عظیم
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه شریفه، قذف کنندگان و تهمت به زنان مورد طرد و لعن در دو عرصه دنیا و آخرت قرار گرفته اند و به عذاب بزرگ الهی تهدید شده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 6 - 1،2،3،4
1 - مردی که همسرش را قذف کند ( نسبت زنا بدهد ) ، برای اثبات ادعای خود ، نخست باید چهار شاهد مرد ارائه کند .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء
<شهداء> جمع <شاهد> است و شاهد مفرد مذکر است. بنابراین <شهداء> به معنای <چند مرد ناظر> می باشد. گفتنی است که عدد چهار، با توجه به آیه قبل _ که مربوط به قدف است _ و نیز به قرینه ذیل آیه _ که در صورت عجز از ارائه شهود باید چهار سوگند یاد شود _ استفاده می گردد.
2 - شوهر اگر برای اثبات قذف علیه همسرش ، از ارائه شاهدان ناتوان باشد ، باید چهار بار سوگند یاد کند .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم فشه_ده أحدهم أربع شه_دت باللّ
3 - با عجز شوهر از آوردن شاهدان برای اثبات قذف علیه همسرش ، در صورتی نوبت به سوگند و لعان می رسد که شوهر ، مدعی مشاهده زنا باشد .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم
استثنا در جمله <و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم> استثنای متصل است و معنای آیه چنین می باشد: <مردانی که همسران شان را قذف کنند، اگر فقط خودشان ناظر و شاهد زنا بودند و به جز خودشان کسی نبود، باید سوگند یاد کنند>. مفهوم آن این می شود که: اگر خودشان هم شاهد نبودند، نوبت به لعان نمی رسد.
4 - شوهری که همسرش را قذف کند و از ارائه شاهدان ناتوان باشد و یا مدعی مشاهده زنا نباشد ، نوبت به سوگند او نمی رسد ; بلکه باید حد قذف بر وی جاری شود .
ص: 626
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم فشه_ده أحدهم أربع شه_دت باللّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 7 - 3
3 - مردانی که با سوگند دروغین ، همسرانشان را متهم به زنا کنند ، مستحق لعنت خدایند .
والخ_مسه أنّ لعنت اللّه علیه إن کان من الک_ذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 12 - 10
10 - قذف یکی از همسران پیامبر ( ص ) ، < افک > و بهتانی آشکار بود .
إنّ الذین جاءو بالإفک . .. لولا إذ سمعتموه ... و قالوا ه_ذا إفک مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 5
5 - عذاب بزرگ خداوند ، پیامد و کیفر قذف کردن زنان عفیف و مؤمن است .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. لهم عذاب عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 25 - 1
1 - کسانی که به زنان پاکدامن و مؤمن تهمت زنا می زنند ، در قیامت بی هیچ تخفیف و ترحمی و به صورت کامل ، کیفر کارشان را دریافت خواهند کرد .
الذین یرمون المحصن_ت . .. یومئذ یوفّیهم اللّه دینهم
ضمیر <هم> در <یوفّیهم> و <دینهم> به <قذف کنندگان> (الذین یرمون المحصنات) بازمی گردد و <توفیه> (مصدر <یوفّی>) به معنای پرداخت به صورت تام و کامل است و مقصود از <دین> _ به قرینه این که آیه شریفه در باره قیامت است _ جزا می باشد.
ص: 627
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 25 - 1
1 - کسانی که به زنان پاکدامن و مؤمن تهمت زنا می زنند ، در قیامت بی هیچ تخفیف و ترحمی و به صورت کامل ، کیفر کارشان را دریافت خواهند کرد .
الذین یرمون المحصن_ت . .. یومئذ یوفّیهم اللّه دینهم
ضمیر <هم> در <یوفّیهم> و <دینهم> به <قذف کنندگان> (الذین یرمون المحصنات) بازمی گردد و <توفیه> (مصدر <یوفّی>) به معنای پرداخت به صورت تام و کامل است و مقصود از <دین> _ به قرینه این که آیه شریفه در باره قیامت است _ جزا می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 2،3
2 - هشتاد ضربه تازیانه بر پوست بدن ، کیفر نسبت دهندگان زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، بدون ارائه چهار گواه ناظر
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
3 - وجوب برهنه بودن بدن نسبت دهندگان زنا به زنان ، به هنگام اجرای کیفر ( قذف ) بر آنان
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 13
13 - نسبت بی دلیل زنا به زنان پاکدامن ، حرام و از گناهان بزرگ است .
والذین یرمون المحصن_ت . .. و لاتقبلوا لهم شه_ده أبدًا و أُول_ئک هم الف_سقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 23 - 6،9
6 - قذف و اتهام به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، از گناهان کبیره است .
إنّ الذین یرمون المحصن_ت . .. لعنوا فی الدنیا و الأخره و لهم عذاب عظیم
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه شریفه، قذف کنندگان و تهمت به زنان مورد طرد و لعن در دو عرصه دنیا و آخرت قرار گرفته اند و به عذاب بزرگ الهی تهدید شده اند.
9 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : قذف المحصنات من الکبائر لأنّ اللّه عزّوجلّ یقول : لعنوا فی الدنیا و الآخره و لهم عذاب عظیم ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود قذف زنان پاکدامن (یعنی، نسبت زنا دادن به آنان) گناه کبیره است; زیرا خدای _
ص: 628
عزّوجل _ [در باره قذف کنندگان ]می فرماید: لعنوا فی الدنیا و الآخره ولهم عذاب عظیم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 6 - 1،2،3،4،6
1 - مردی که همسرش را قذف کند ( نسبت زنا بدهد ) ، برای اثبات ادعای خود ، نخست باید چهار شاهد مرد ارائه کند .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء
<شهداء> جمع <شاهد> است و شاهد مفرد مذکر است. بنابراین <شهداء> به معنای <چند مرد ناظر> می باشد. گفتنی است که عدد چهار، با توجه به آیه قبل _ که مربوط به قدف است _ و نیز به قرینه ذیل آیه _ که در صورت عجز از ارائه شهود باید چهار سوگند یاد شود _ استفاده می گردد.
2 - شوهر اگر برای اثبات قذف علیه همسرش ، از ارائه شاهدان ناتوان باشد ، باید چهار بار سوگند یاد کند .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم فشه_ده أحدهم أربع شه_دت باللّ
3 - با عجز شوهر از آوردن شاهدان برای اثبات قذف علیه همسرش ، در صورتی نوبت به سوگند و لعان می رسد که شوهر ، مدعی مشاهده زنا باشد .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم
استثنا در جمله <و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم> استثنای متصل است و معنای آیه چنین می باشد: <مردانی که همسران شان را قذف کنند، اگر فقط خودشان ناظر و شاهد زنا بودند و به جز خودشان کسی نبود، باید سوگند یاد کنند>. مفهوم آن این می شود که: اگر خودشان هم شاهد نبودند، نوبت به لعان نمی رسد.
4 - شوهری که همسرش را قذف کند و از ارائه شاهدان ناتوان باشد و یا مدعی مشاهده زنا نباشد ، نوبت به سوگند او نمی رسد ; بلکه باید حد قذف بر وی جاری شود .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم فشه_ده أحدهم أربع شه_دت باللّ
6 - شوهر اگر در ادعای زنای همسرش ، مدعی مشاهده نباشد ; ولی چهار شاهد مرد ارائه کند ، زنای همسرش ثابت می شود .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 6 - 4
4 - شوهری که همسرش را قذف کند و از ارائه شاهدان ناتوان باشد و یا مدعی مشاهده زنا نباشد ، نوبت به سوگند او نمی رسد ; بلکه باید حد قذف بر وی جاری شود .
والذین یرمون أزوجهم و لم یکن لهم شهداء إلاّ أنفسهم فشه_ده أحدهم أربع شه_دت باللّ
ص: 629
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 7 - 8
8 - مردی که مدعی مشاهده زنای همسرش است ; ولی برای صدق ادعایش چهار بار سوگند نخورد و درخواست لعنت خدا به عنوان پنجمین سوگند نکند ، محکوم به حد قذف ( هشتاد تازیانه ) و دیگر مجازات آن مدعا می شود .
والخ_مسه أنّ لعنت اللّه علیه إن کان من الک_ذبین
آیه چهارم (والذین یرمون المحصنات. .. فاجلدوهم ...)، قرینه است بر این که اگر مردان مدعی زنای همسران شان، شاهد نیاورند و پنج بار سوگند یاد نکنند، محکوم به حد قذف خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 4 - 1
1 - کیفر نسبت دهندگان زنا ( قذف ) به زنان پاکدامن ، بدون ارائه چهارگواه ناظر ، هشتاد ضربه شلاق با تازیانه چرمی است .
والذین یرمون المحصن_ت ثمّ لم یأتوا بأربعه شهداء فاجلدوهم ثم_نین جلده
<جلد> (مصدر <اجلدوا>) گاهی به معنای <زدن با تازیانه چرمی> و گاهی به معنای <بر پوست بدن کسی با تازیانه زدن> می آید. برداشت فوق، بر مبنای کار برد اول است. گفتنی است که <رمی> (مصدر <یرمون>) به معنای تیر انداختن است و در این جا استعاره از نسبت دادن امری ناخوشایند به مردم است که در اصطلاح فقه از آن تعبیر به <قذف> می شود.
مقذوف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 5 - 2،3
2 - قذف کنندگان ( کسانی که به زنان پاکدامن بدون دلیل نسبت زنا دهند ) ، در صورت توبه و اصلاح رفتار خویش و جبران زیان وارده بر شخص متهم ، مشمول بخشش و آمرزش خدا خواهند شد .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و ا
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که اصلاح، پس از توبه و پشیمانی در هر موردی، متناسب با همان مورد است. بنابراین اصلاح گناه تهمت زدن، به این خواهد بود که ضرر و زیان مادی، معنوی، فردی و اجتماعی وارده بر متهم جبران شود.
3 - توبه نسبت دهندگان بی دلیل زنا به زنان پاکدامن _ در صورت اصلاح رفتار خویش و جبران ضرر و زیان وارده بر متهمان _ موجب رفع مجازات فسق و عدم پذیرش شهادت از آنان می شود .
والذین یرمون المحصن_ت . .. أُول_ئک هم الف_سقون . إلاّ الذین تابوا من بعد ذلک و أ
برداشت فوق، مبتنی براین نکته است که پذیرش توبه، شامل تمامی مجازات های مطرح شده در آیه قبل برای تهمت زنندگان شود; ولی حدّ قذف (صد تازیانه) را به خاطر وجود دلیل خاص قطعی شامل نخواهد شد.
ص: 630
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 13 - 3
3 - در صورتی که قذف کنندگان از اقامه بینه ناتوان باشند ، تکذیب آنان و مبرا دانستن دامن متهم ، واجب است .
لولا جاءو علیه بأربعه شهداء فإذ لم یأتوا بالشهداء فأُول_ئک عند اللّه هم الک_ذبون
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که جمله <فأُول_ئک عند اللّه هم الکاذبون> انشا در قالب اخبار باشد; یعنی، این افراد محکوم به کذب و دروغ گویی اند.
ص: 631