تفریع <فأخرجناهم. ..> بر مطالب پیشین بیانگر مطلب یاد شده است.

به قرینه ذیل این آیه و آیه بعد، به دست می آید که مراد از <ما عهد عندک>، وعده خداوند به رفع عذاب از فرعونیان در صورت پذیرش هدایت است.

است.

ءایت مفصلت فاستکبروا و کانوا قوما مجرمین

جمله <کانوا . .. > بیانگر ریشه کبرورزی فرعونیان در برابر آیات الهی است.

ءایت مفصلت فاستکبروا و کانوا قوما مجرمین

جمله <کانوا . .. > بیانگر ریشه کبرورزی فرعونیان در برابر آیات الهی است.

کم ترکوا من جنّ_ت و عیون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 26 - 1

1- برجای ماندن مزارع بزرگ و خانه های بس مجلل ، از فرعونیان غرق شده در دریا

و زروع و مقام کریم

<سنه> به معنای قحطی و خشکسالی است و جمع آوردن آن (السنین) حکایت از تعدد قحطی و خشکسالی دارد. این تعدد یا به اعتبار شهرهای زیادی است که قحطی در آنجاها به وجود آمده و یا به لحاظ سالهای متعدد است. نکرده آوردن <نقص> اشاره به کمبود فاحش دارد.

نداد; بلکه بلافاصله اقدام به نابودی آنها نمود.

13 - قصص - 28 - 36 - 6

6 - فرعونیان ، مدعی بی سابقه بودن مسأله نبوت در تاریخ گذشته آنان

و ما سمعنا به_ذا فی ءابائنا الأوّلین

یسومونکم سوء العذاب . .. یستحیون نساءکم

استثمار زنان، توجیه و احتمال دیگری است بر اینکه چرا زنده گذاشتن زنان به عنوان یک عذاب مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 18 - 3

3- استثمار و برده ساختن بندگان خدا ، از مهم ترین انحراف ها و فساد های جامعه فرعونی

أن أدّوا إلیّ عباد اللّه

از این که خداوند، قبل از هر پیام دیگر، درخواست آزادی بنی اسرائیل را از زبان موسی(ع) مطرح کرده است، مطلب بالا استفاده می شود.

17 - زخرف - 43 - 49 - 6

6 - درخواست عاجزانه فرعونیان از موسی ( ع ) ، در رفع عذاب از آنان

فانظر کیف کان ع_قبه المفسدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 4 - 16

16 - حکومت فرعون ها در مصر ، آمیخته با فساد ، تباهی و بدبختی مردم آن سرزمین بود .

إنّه کان من المفسدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 17 - 6

6 - فرعون و دار و دسته وی ، مردمی تبه کار در دیدگاه موسای جوان

فلن أکون ظهیرًا للمجرمین

گرچه <المجرمین> شامل همه تبه کاران می شود; ولی مصداق بارز و مورد نظر موسی(ع) فرعون و دار و دسته اش می باشد.

8 - فرعون و پیروان او ، به خدای آفریننده هستی معترف بودند و ربوبیت او را انکار می کردند .

من ربّکما . .. ربّنا الذی أعطی کلّ شیءء خلقه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 64 - 3

3 - فرعونیان ، به حیله و مکر بودن سِحر و برنامه های خود برای مقابله با موسی ( ع ) و عاری بودن آن از حقیقت معترف بودند .

فأجمعوا کیدکم

به کاربردن <کید> در باره کار و سحر خود از سوی فرعونیان، حکایت از آن دارد که آنان، خود به سحر و بی حقیقت بودن آن معترف بودند و آن را صرفا حیله ای در برابر موسی(ع) می دانستند.

و لقد فتنّا قبلهم قوم فرعون

<فتنه> (مصدر <فتنّا>) در اصل به معنای گداختن در آتش است و مقصود از آن در آیه بالا، آزمودن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 18 - 4

4- آزادسازی بنی اسرائیل و ترک بهره کشی ظالمانه از آنان ، یکی از محور های آزمایش الهی برای فرعونیان

و لقد فتنّا قبلهم قوم فرعون . .. أن أدّوا إلیّ عباد اللّه

از ارتباط <أن أدّوا> با <و لقد فتنّا>، مطلب بالا استفاده می شود.

13 - قصص - 28 - 37 - 6

6 - تهدید فرعونیان از سوی موسی ( ع ) ، به فرجامی ناگوار به خاطر نپذیرفتن هدایت

قال موسی ربّی أعلم بمن جاء بالهدی . .. إنّه لایفلح الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 28 - 18،19

18 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، از آسیب دیدن شدید آنان بر اثر کشتن موسی ( ع )

و إن یک صادقًا یصبکم بعض الذی یعدکم

19 - هشدار مستمر موسی ( ع ) به فرعونیان ، درباره گرفتار شدن آنان به عذاب های گوناگون الهی

و إن یک صادقًا یصبکم بعض الذی یعدکم

مقصود از وعده موسی به فرعونیان، عذاب های الهی است. آمدن کلمه <بعض> می رساند که این وعده ها و عذاب ها، متعدد بوده است. فعل مضارع <یعد> نیز می فهماند که این وعده ها، به طور دائمی و مستمر به آنان ابلاغ می شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 29 - 4،6

4 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان و قبطیان ، درباره خطر عذاب الهی در صورت مخالفت با موسی ( ع ) و قتل او

فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا

6 - تنهایی و بی پناهی انسان در برابر عذاب الهی ، از هشدار های مؤمن آل فرعون به قوم خود

فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 30 - 1،2

1 - مؤمن آل فرعون _ به رغم قطع شدن سخنانش به وسیله فرعون _ به گفتار هشداردهنده خود ادامه داد و فرعونیان را از پیامد هلاکت بار قتل موسی ( ع ) آگاه ساخت .

ی_قوم لکم الملک . .. قال فرعون ما أریکم إلاّ ما أری ... و قال الذی ءامن ی_قوم إن

2 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خود ، از دچار شدن به روزگار شوم ، همچون روزگار احزاب و اقوام کافر پیشین

و قال الذی ءامن ی_قوم إنّی أخاف علیکم مثل یوم الأحزاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 31 - 1

1 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خود ، از دچار شدن به کیفر کردار قوم نوح ، عاد ، ثمود و اقوام پس از آنان ( لوط و اصحاب ایکه ) در صورت اقدام به قتل موسی ( ع )

مثل دأب قوم نوح . .. و الذین من بعدهم

<دأب> به معنای عادت است و مقصود از <الذین من بعدهم> قوم لوط و اصحاب ایکه است; چنان که در سوره <ص> آیه 13، به آن تصریح شده است. گفتنی است برابر نظر مفسران <اصحاب أیکه> همان مردم مدین است که از قوم حضرت شعیب بودند.

ص: 23

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 32 - 1

1 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خویش ، از دچار شدن به عذاب الهی در روز قیامت در صورت اقدام به قتل موسی ( ع )

و ی_قوم إنّی أخاف علیکم یوم التناد

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 33 - 4،7

4 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، از دچار شدن آنان به عذاب گریزناپذیر الهی در قیامت در صورت کشتن موسی ( ع )

ی_قوم إنّی أخاف علیکم . .. یوم تولّون مدبرین ما لکم من اللّه من عاصم

7 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، درباره این که قتل موسی ( ع ) موجب گمراهی ابدی و علاج ناپذیر آنان خواهد شد .

أتقتلون رجلاً . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد

برداشت یادشده به خاطر این نکته است که هشدار مؤمن آل فرعون نسبت به گمراه شدن آنان در مورد قتل موسی(ع) انجام پذیرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 35 - 5

5 - هشدار مؤمن آل فرعون به مردم مجادله گر و حق ستیز مصر ، درباره خشم انقلابی و انتقام مؤمنان طرفدار موسی ( ع )

الذین یج_دلون فی ءای_ت اللّه . .. کبر مقتًا ... عندالذین ءامنوا

تذکر مؤمن آل فرعون به فرعونیان، مبنی بر این که ستیزه جویی در آیات الهی، موجب بغض و دشمنی مؤمنان می شود; می تواند بیانگر این نکته باشد که عمل آنان، موجب خشم انقلابی و شورش مؤمنان طرفدار موسی(ع) علیه آنان خواهدگردید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 44 - 1

1 - هشدار تهدیدآمیز مؤمن آل فرعون به قوم خود ، از دچار شدن آنان به سرنوشتی شوم بر اثر غفلت و بی توجهی شان به خیرخواهی های او

فستذکرون ما أقول لکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 41 - 1

1 - فرعونیان ، مورد هشدار های مکرر الهی

و لقد جاء ءال فرعون النّذر

<نذر> جمع <نذیر> است. <نذیر> بر دو معنا اطلاق می شود: <انذار> و <منذر>. در این آیه، معنای اول اراده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 24

18 - قمر - 54 - 42 - 2

2 - معجزات الهی برای انذار و بیداری فرعونیان ، متعدد و گوناگون بود .

کذّبوا ب_ای_تنا کلّها

اینکه خداوند برای شکنجه های آل فرعون، کشتن پسران و زنده نگه داشتن زنان را برشمرده است، امکان دارد بدین علت باشد که چنین عملی، تعادل جمعیت را بر هم می زند و در نتیجه جمعیت زنان افزونی پیدا می کند و این خود شکنجه ای آزار دهنده برای مردم است.

زبردست

و أرسل فی المدائن حشرین

<ال> در <المدائن> عهد ذهنی است و اشاره به شهرهای تحت نفوذ حکومت فرعون دارد. زیرا معهود بین فرعون و اشراف دربار همان شهرهای کشور خودشان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 113 - 2

2 _ مأموران بسیج شده برای جلب ساحران با موفقیت کامل مأموریت خویش را به انجام رساندند .

یأتوک بکل سحر علیم. و جاء السحره فرعون

با توجه به اینکه ال در <السحره> عهد ذکری است و مراد از آن همان <کل سحر علیم> است که در فرمان فرعون آمده بود، معلوم می شود مأموران بدون هیچ کم و کاستی موفق به اجرای فرمان فرعون شدند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 53 - 2،3،4

2 - اقدام فرعون به اعزام مأموران ، جهت گردآوری نیرو از شهر های مختلف برای تعقیب بنی اسرائیل

فأرسل فرعون فی المدائن ح_شرین

کلمه <حاشرین> (گردآورندگان) مفعول برای <أرسل> می باشد; یعنی، فرعون مأموران گردآورنده نیرو را به شهرها فرستاد.

3 - بنی اسرائیل ، مجموعه ای نیرومند بودند و فرعون برای مقابله با آنان نیازمند قوایی گسترده بود .

فأرسل فرعون فی المدائن ح_شرین

4 - نیاز فرعون به استفاده از نیروی مردمی قبطیان ، برای سرکوب بنی اسرائیل

فأرسل فرعون فی المدائن ح_شرین

برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از این آیه، گردآوری مردم از شهرها باشد و نه سربازان مستقر در آنها.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 56 - 2

2 - تشویق مردم از سوی مأموران فرعون ، به تسریع در پیوستن به سپاه وی

و إنّا لجمیع ح_ذرون

پیروانش می دانستند .

قالوا لنا هذه . .. یطیروا بموسی و من معه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 132 - 3

3 _ فرعونیان ایمان به رسالت موسی را سحرزدگی می دانستند .

مهما تأتنا به من ءایه لتسحرنا بها فما نحن لک بمؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 63 - 7،8

7 - فرعونیان ، خود را برخوردار از راه و آیینی نمونه و برتر می دانستند .

و یذهبا بطریقتکم المثلی

<طریقه> به معنای راه و روش است و <مثلی> (مؤنث <أمثل>); یعنی، به حق شبیه تر و به خیر و خوبی نزدیک تر (مفردات راغب).

8 - فرعونیان در تبلیغات خود علیه موسی و هارون ( ع ) ، آنان را درهم شکننده و نابود کننده راه و روش نمونه و برتر خویش معرفی کردند .

و یذهبا بطریقتکم المثلی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 64 - 5،6،7

5 - روز مقابله ساحران فرعون با موسی ( ع ) روزی سرنوشت ساز و تعیین کننده ، از دیدگاه فرعونیان

و قد أفلح الیوم من استعلی

<فلاح> به معنای موفقیت و پیروزی است. ابراز این سخن از ناحیه فرعونیان، گواه این مدعا است که آنان این مبارزه را، مبارزه مرگ و زندگی و نقطه عطفی در تاریخ خود تلقی می کردند.

6 - فرعونیان نجات و بقای خود را در گرو غلبه ساحران بر موسی ( ع ) در صحنه مقابله می دانستند .

و قد أفلح الیوم من استعلی

7 - فرعونیان ، در سخنان و تبلیغات خویش ، سِحر برتر و بی رقیب را ، نشانگر حقانیت مرام ساحر و عقاید او قلمداد می کردند .

و قد أفلح الیوم من استعلی

بسیج ساحران برای ابطال ادعاهای موسی(ع)، حاکی از آن است که در نظر فرعونیان، قدرت ساحر میزان حق و باطل بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 47 - 2

2 - فرعونیان ، منکر هر گونه امتیاز برای موسی و هارون ( ع )

فقالوا أنؤمن لبشرین مثلنا

ص: 29

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 21 - 4

4 - قتل مرد قبطی توسط موسی ( ع ) ، از نظر نظام فرعونی جرم و گناه بود ; ولی در پیشگاه پروردگار چنین نبود .

ففررت منکم . .. فوهب لی ربّی حکمًا و جعلنی من المرسلین

موسی(ع) در دستگاه فرعون مجرم شمرده می شود و می گریزد; اما در پیشگاه پروردگار مورد لطف قرار گرفته و به دریافت حکمت و رسالت مفتخر می گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 37 - 3

3 - عظمت معجزه موسی در نظر فرعونیان

یأتوک بکلّ سحّار علیم

جمع آوری تمامی ساحران ماهر، نشان دهنده آن است که فرعونیان مرعوب معجزه موسی شده و معتقد بودند که جز با گردآوری تمام توان خویش، قادر به مقابله با آن نیستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 49 - 13

13 - فرعونیان پس از گرفتاری به عذاب الهی ، اظهار ایمان کرده و خود را مردمی هدایت یافته قلمداد کردند . *

و قالوا . .. إنّنا لمهتدون

جمله <إنّنا لمهتدون> ممکن است خبر از تسلیم شدن در برابر هدایت های الهی باشد. در این صورت مفاد آیه این است که فرعونیان پس از نزول عذاب، ادعای ایمان کرده و از موسی(ع) خواستند که خداوند نیز به عهدش در رفع عذاب از آنان، وفا کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 52 - 6

6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاک ارزش در دیدگاه فرعون و فرعونیان

قال ی_قوم ألیس لی ملک مصر . .. أم أنا خیر من ه_ذا الذی

برداشت یاد شده با توجه به دو نکته زیر است: الف) فرعون پس از یادآوری فرمانروایی و ثروت خویش، موسی(ع) را غیر قابل قیاس با خود می داند و این نشان دهنده بینش فرعون در زمینه ملاک ارزش است. ب) سخنرانی فرعون و تکیه وی بر قدرت و ثروت، نشان می دهد که در جامعه قبطی چنین دیدگاهی وجود داشته است.

و ی_قوم مالی أدعوکم إلی النجوه و تدعوننی إلی النار

گفتنی است که به قرینه خطاب در جمله حالیّه <تدعوننی . ..>، عبارت <مالی> در اصل <مالکم> می باشد. این جمله در زبان عرب به جای <أخبرونی عنکم> (از حالتان به من خبر دهید) به کار می رود و مقصود از آن پرسش از انگیزه و دلیل وضعیت به وجود آمده از مخاطب است.

1_ داستان اقوامی چون فرعونیان ، قوم نوح ، هود ، صالح ، لوط و شعیب ( ع ) ، از داستان های مهم تاریخ بشری است .

ذلک من أنباء القری

<أنباء> جمع نبأ است و نبأ _ چنان چه در مفردات راغب آمده _ به خبری گفته می شود که دارای فایده بزرگ است. <قری> (جمع قریه) به معنای آبادیهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 44 - 3

3 - تکذیب موسی ( ع ) از سوی فرعونیان

و کذّب موسی

از این که تکذیب حضرت موسی(ع) به قومش نسبت داده نشده، استفاده می شود که تنها فرعونیان با او به مخالفت برخاستند و بنی اسرائیل به او ایمان آوردند و دعوتش را پذیرفتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 36 - 4،5

4 _ فرعون و قوم او ، دعوت حضرت موسی و هارون ( ع ) را نپذیرفته و آیات و معجزات الهی را تکذیب کردند .

فقلنا اذهبا إلی القوم الذین کذّبوا بأی_تنا فدمّرن_هم تدمیرًا

5 _ خداوند ، فرعون و قومش را به خاطر تکذیب آیات الهی ، دچار هلاکتی سخت و شگفت آور کرد .

الذین کذّبوا بأی_تنا فدمّرن_هم تدمیرًا

<تدمیر> (مصدر <دمّرنا>) به معنای هلاک و نابودی کردن است و <تدمیراً> _ که مفعول مطلق برای <دمّرنا> است _ برای تأکید معنای هلاکت و نوع شگفت آور آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 40 - 3،7

3 - خداوند ، فرعون و لشگریان وی را در دریا غرق کرد .

فأخذن_ه و جنوده فنبذن_هم فی الیمّ

7 - فرجام تلخ فرعونیان ، پی آمد ظلم و بیدادگری آنان بود .

فانظر کیف کان ع_قبه الظ_لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 12 - 1

1 - قوم نوح ، عاد و فرعون ، پیامبران خود را تکذیب کردند .

کذّبت قبلهم قوم نوح و عاد و فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 14 - 1،2

ص: 32

1 - قوم نوح ، عاد ، فرعون ، ثمود ، لوط و اصحاب ایکه ( قوم شعیب ) ، پیامبران خود را تکذیب کردند .

قوم نوح . .. ثمود ... أصح_ب لئیکه ...إن کلّ إلاّکذّب الرسل

2 - تکذیب پیامبران از سوی قوم نوح ، عاد ، فرعون ، ثمود ، لوط و اصحاب ایکه ( قوم شعیب ) ، بسیار شدید بود .

إن کلّ إلاّکذّب الرسل

<إن> نافیه و <کلّ> از الفاظ عموم و تنوین آن عوض از محذوف است، یعنی، <کلّهم>. عبارت <إلاّ کذّب الرسل> استثنا از نفی جنس و مفید تأکید حصر است; یعنی، این اقوام آن قدر به تکذیب پیامبران خود پرداختند که گویی به جز تکذیب هیچ کار و یا صفت دیگری نداشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 13 - 1،2

1_ قوم عاد و فرعون و قوم لوط ، از تکذیب کنندگان پیامبران ، در گذشته تاریخ

کذّبت قبلهم . .. و عاد و فرعون و إخون لوط

2_ نقش اساسی فرعون ، در گرایش قوم او به تکذیب پیام آوران وحی *

و عاد و فرعون و إخون لوط

برداشت بالا با توجّه به این نکته است که در مورد دیگر اقوام، نام <قوم> آمده; ولی در مورد تکذیب کنندگان موسی و هارون(ع) تنها نام <فرعون> آمده است و قوم او در حقیقت تحت الشعاع او قرار گرفته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 9 - 1

1 - فرعونیان و اقوام پیش از آنان ، مردمی بدکردار و خطاپیشه بودند .

و جاء فرعون و من قبله . .. بالخاطئه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 10 - 1،2،3،5،6

1 - فرعونیان و اقوام پیش از آنان و قوم لوط ، از فرمان های پیامبران خود سرپیچی کردند .

و جاء فرعون . .. فعصوا رسول ربّهم

2 - فرعونیان و اقوام پیش از آنان و قوم لوط ، از سوی خداوند به عقوبتی سخت در دنیا گرفتار شدند .

فأخذهم أخذه رابیه

<رابیه> (اسم فاعل از <ربا یربو>) به معنای فزاینده و رو به رشد است و در این آیه کنایه از شدّت است.

3 - سرپیچی از فرمان های پیامبران ، عامل عقوبت شدن فرعونیان و اقوام پیش از آنان و قوم لوط

فعصوا رسول ربّهم فأخذهم أخذه رابیه

5 - سرپیچی از فرمان های پیامبران ، مصداق بارز خطاپیشگی فرعونیان و اقوام پیش از آنان و قوم لوط

و جاء فرعون . .. بالخاطئه . فعصوا رسول ربّهم

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <فعصوا رسول. ..> درصدد تفصیل و تبیین مضمون آیه قبل (موضوع خطاپیشگی اقوام یاد شده) است.

ص: 33

6 - پرهیز از بدکرداری و خطاپیشگی ، از مهم ترین فرمان های پیامبران به فرعون و اقوام پس از آنان و قوم لوط

و جاء فرعون . .. بالخاطئه . فعصوا رسول ربّهم

مطرح کردن سرپیچی اقوام یاد شده از فرمان های پیامبران _ پس از توصیف آنان به خطاپیشگی _ می تواند گویای این حقیقت باشد که دستورات پیامبران بر محور پرهیز این اقوام از خطاپیشگی بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 112 - 4

4 _ فرعونیان ، مرعوب عظمت و شگفتی معجزات موسی ( ع ) شدند .

یأتوک بکل سحر علیم

احضار همه ساحران زبردست مصر برای مقابله و مبارزه با موسی(ع)، بیانگر برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 6 - 4

4 - فرعون ، هامان و سپاهیانش همواره از خطر بنی اسرائیل ، در هراس بودند .

و نری فرعون و ه_م_ن . .. ما کانوا یحذرون

جمله <کانوا یحذرون> ماضی استمراری و بیانگر ترس دائمی فرعونیان از بنی اسرائیل است.

قبل است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 49 - 8

8 - غرور و تبختر فرعونیان ، در اوج درماندگی و احساس نیاز به موسی ( ع )

و قالوا ی_أیّه الساحر ادع لنا ربّک

13 - شعراء - 26 - 24 - 3

3 - تلاش موسی ( ع ) برای زنده ساختن اشتیاق شناخت حق در وجود فرعون و فرعونیان

قال ربّ السم_وت . .. إن کنتم موقنین

اقدام موسی(ع) به معلق کردن فهم گفته خویش بر شرط (إن کنتم موقنین) می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

و أُفوّض أمری إلی اللّه

گفتنی است که واگذارکردن کار خود به خدا از سوی مؤمن آل فرعون (به قرینه جمله <فوقاه اللّه سی_ّئات ما مکروا> در آیه بعد) بیانگر وجود نوعی تهدید و ارعاب از جانب فرعونیان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 20 - 2

2- موسی ( ع ) ، متکی به حمایت پروردگار در قبال هجوم و تهدید فرعونیان

و إنّی عذت بربّی و ربّکم أن ترجمون

5 - متهم ساختن موسی و هارون ( ع ) به تلاش و برنامه ریزی برای بیرون راندن قبطیان از مصر به وسیله سِحر ، از جمله محور های تبلیغاتی فرعونیان علیه موسی ( ع )

لسحرن یریدان أن یخرجاکم من أرضکم بسحرهما

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 13 - 2

2 - سحر خوانده شدن معجزات الهی موسی ، از سوی فرعونیان علی رغم وضوح و روشنی آن

فلمّا جاءتهم ءای_تنا مبصره قالوا ه_ذا سحر مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 36 - 4

4 - انکار معجزات موسی از سوی فرعونیان ، به اتهام سحر و ساختگی بودن آنها

فلمّا جاءهم موسی ب_ئای_تنا بیّن_ت قالوا ما ه_ذا إلاّ سحر مفترًی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 49 - 1

1 - متهم شدن موسی ( ع ) ، به سحر و افسون گری از سوی فرعونیان

و قالوا ی_أیّه الساحر ادع

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 20 - 1

1- موسی ( ع ) ، مورد هجوم کینه ها و تهمت های فرعونیان در پی ابلاغ پیام الهی

و إنّی عذت بربّی و ربّکم أن ترجمون

برداشت بالا بر این اساس است که <رجم> (مصدر <ترجمون>)، در این آیه به معنای تهمت زدن باشد.

3 - فرعون با تحریک احساسات قومی و میهنی اطرافیان خود ، درصدد تهییج آنان علیه موسی ( ع ) بود .

قال . .. یرید أن یخرجکم من أرضکم بسحره

جمله سربریدن فرزندان و ... می باشد. بر این مبنا ذکر به خصوص عذاب یاد شده، به خاطر شدت آن بوده است.

6 - زنان بنی اسرائیل در نهایت سختی و شکنجه و هم آغوش مرگ ، در سیطره فرعونیان

یسومونکم سوءالعذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم

7 - زنان بنی اسرائیل به خاطر کشتار وسیع فرزندانشان به دست فرعونیان ، لذت حیات از آنان سلب شده بود و از زنده ماندن خود در عذاب بودند .

یسومونکم سوءالعذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم

زنده گذاشتن زنان، به عنوان یک عذاب برای بنی اسرائیل مطرح شده است; در حالی که مجرد نکشتن، عذاب و شکنجه تلقی نمی شود. بنابراین با توجه به اینکه جمله <یستحیون نساءکم> پس از <یذبحون ابناءکم> آمده، می توان گفت: همان کشتن فرزندان موجب می شده که زنان از زنده ماندن خویش و دیدن قتل فجیع فرزندانشان، در رنج و عذاب باشند. آوردن زنان و نه دختران در مقابل پسران این معنا را تأیید می کند.

9 - در صورتی که خداوند بنی اسرائیل را از سیطره فرعونیان نجات نمی داد ، آنان همچنان به شکنجه و کشتار فرزندانشان ادامه می دادند .

یسومونکم سوءالعذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم

برداشت فوق از فعلهای مضارع <یسومون> و <یذبحون> و <یستحیون> استفاده شده است.

11 - خداوند با رهاسازی بنی اسرائیل از شکنجه های سخت فرعونی ، آنان را مورد آزمون بزرگی قرار داد .

و فی ذلکم بلاء من ربکم عظیم

برداشت فوق مبتنی بر این است که: <بلاء> به معنای آزمون و <ذلکم> اشاره به رهایی از عذاب - که از <نجیناکم> استفاده می شود - باشد.

12 - نجات از شکنجه فرعونیان ، از نعمت های بزرگ خداوند برای بنی اسرائیل

و فی ذلکم بلاء من ربکم عظیم

در برداشت فوق <بلاء> به معنای نعمت و <ذلکم> اشاره به رهاسازی از عذاب، گرفته شده است.

7 _ بیشتر فرعونیان ناآگاه به نقش اراده خداوند در ابتلای آنان به سختی ها و ناخوشایندیها

ألا إنما طئرهم عند اللّه و لکن أکثرهم لایعلمون

8 _ اکثر فرعونیان زمان موسی مردمی جاهل و ناتوان از تحلیل صحیح رخداد های نیک و بد

و لکن أکثرهم لایعلمون

10 _ اتهام شومی و نامبارکی به موسی ( ع ) و پیروانش از فرعونیان ، اتهامی ناروا و برخاسته از جهل آنان بود .

یطیروا بموسی و من معه . .. و لکن أکثرهم لایعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 29 - 3

3 - فرمان روایی و سلطه کامل فرعونیان و قبطیان بر سرزمین مصر در عصر حضرت موسی

لکم الملک الیوم ظ_هرین فی الأرض

13 - شعراء - 26 - 67 - 4

4 - اکثریت فرعونیان ( قبطیان ) ، حق ناپذیر و مصمم بر کفر

و ما کان أکثرهم مؤمنین

13 - شعراء - 26 - 57 - 1،2

1 - خارج شدن فرعون و فرعونیان از شهر برای تعقیب بنی اسرائیل

فأخرجن_هم

2 - حرکت فرعونیان در پی بنی اسرائیل ، تدبیر الهی برای جدا شدن آنان از نعمت های سرزمین مصر بود .

فأخرجن_هم من جنّ_ت و عیون

اسناد فعل <إخراج> به ضمیر <نا> بیانگر مطلب یاد شده است.

از ارتباط این آیه با آیه قبل، استفاده می شود که در آیه شریفه ایجاز و حذفی صورت گرفته است. بدین صورت که آنان از حضرت موسی(ع) درخواست دعا کردند و او خواسته آنها را اجابت نمود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 38 - 1

1 - گفت وگوی فرعون با سران و اشراف مصر ، درباره دعوت موسی از آنان مبنی بر پذیرش خدای یگانه

و قال فرعون یأیّها الملأما علمت لکم من إل_ه غیری

<ملأ> به شخصیت های برجسته و بزرگان قوم گفته می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 41 - 2

2 - اظهار شگفتی مؤمن آل فرعون از فراخواندن قوم خود ، به نجات و رستگاری و دعوت آنان از او به سرنوشت هلاکت بار دوزخ

و ی_قوم مالی أدعوکم إلی النجوه و تدعوننی إلی النار

استفهام در <مالی> برای تعجب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 42 - 11

11 - مؤمن آل فرعون ، مردم مصر را به خدای عزیز و غفار خواند .

و أنا أدعوکم إلی العزیز الغفّ_ر

16 - غافر - 40 - 39 - 9

9 - فرعون و قومش ( قبطیان ) ، برخوردار از متاع های فراوان دنیوی و دلبسته به آنها

ی_قوم إنّما ه_ذه الحیوه الدنیا مت_ع

تذکر مؤمن آل فرعون به اندک و ناپایداری بودن دنیا و متاع های آن به قوم خود، بیانگر مطلب یاد شده است.

2 _ خداوند با اجابت درخواست موسی ، عذاب را از فرعونیان برطرف ساخت .

فلما کشفنا عنهم الرجز

5 _ خداوند پس از اجابت دعای موسی ( ع ) و رفع عذاب از فرعونیان ، به آنان فهماند که تا زمانی محدود به عذاب مبتلا نخواهند شد .

فلما کشفنا عنهم الرجز إلی أجل هم بلغوه

<إلی أجل> می رساند که خداوند عذاب را برای همیشه از فرعونیان برطرف نساخت و برای آن زمان تعیین کرد و اگر این حقیقت را به آنان ابلاغ نمی کرد، تعیین زمان اثر مطلوب نداشت.

6 _ خداوند با برطرف سازی عذاب از فرعونیان برای وفای آنان به عهد های خویش مهلتی را تعیین کرد .

فلما کشفنا عنهم الرجز إلی أجل

<إلی أجل> متعلق به <کشفنا> است ; یعنی ما عذاب را برطرف کردیم، ولی نه برای همیشه، بلکه برای مدتی محدود. گفتنی است که متعلق شدن <إلی أجل> به <کشفنا> به اعتبار استمرار کشف است نه تحقق آن ; زیرا تحقق کشف عذاب دارای مهلت نبوده است.

8 _ فرعونیان ، علی رغم پیمان مؤکدشان با موسی ( ع ) ( تصدیق رسالت او و آزادسازی بنی اسرائیل پس از برطرف شدن عذاب ) ، حتی لحظه ای به وی ایمان نیاوردند و بنی اسرائیل را آزاد نکردند .

فلما کشفنا عنهم الرجز . .. إذا هم ینکثون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 50 - 3

3 - اجابت دعای موسی ( ع ) از سوی خداوند ، در زمینه رفع عذاب از فرعونیان

ادع لنا ربّک . .. فلمّا کشفنا عنهم العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 64 - 4

4 - حضور با تمام قوا و با آرایش منظم و با هیبت ، طرح پیشنهادی فرعونیان برای قدرت نمایی در صحنه مقابله با موسی ( ع )

فأجمعوا کیدکم ثمّ ائتوا صفًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 12 - 1

1 - موسی ( ع ) نگران مواجه شدن با تکذیب فرعونیان

قال ربّ إنّی أخاف أن یکذّبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 54 - 2

2 - تکیه فرعونیان بر عدم انسجام نیروی بنی اسرائیل ، به منظور آسان شمردن مقابله با آنان

إنّ ه_ؤلاء لشرذمه قلیلون

<قلیلون> (جمع قلیل) به معنای چند دسته اندک است. آمدن تعبیر <قلیلون> به جای <قلیله> می تواند بیانگر این نکته باشد که: گر چه بنی اسرائیل یک طایفه اند، اما همین یک طایفه با هم اتحاد ندارند; بلکه به چند دسته کوچک و غیر منسجم تقسیم شده اند. بنابراین مقابله با آنان کاری بسیار ساده و بدون زحمت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 13 - 1

1 - موضع گیری خصمانه فرعونیان در برابر آیات ( معجزات ) روشن الهی

فلمّا جاءتهم ءای_تنا مبصره قالوا ه_ذا سحر مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 41 - 2

2 - اظهار شگفتی مؤمن آل فرعون از فراخواندن قوم خود ، به نجات و رستگاری و دعوت آنان از او به سرنوشت هلاکت بار دوزخ

و ی_قوم مالی أدعوکم إلی النجوه و تدعوننی إلی النار

استفهام در <مالی> برای تعجب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 47 - 2

2 - برخورد استهزاآمیز فرعونیان با معجزات موسی ( ع )

فلمّا جاءهم ب_ای_تنا إذا هم منها یضحکون

ص: 61

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 20 - 7

7 - شیوه فرعونیان ، سنگسار کردن مخالفان عقیدتی و سیاسی خود بوده است . *

و إنّی عذت بربّی و ربّکم أن ترجمون

از جمله معانی <رجم>، سنگسار کردن است. این که موسی(ع) مسأله <رجم> را به میان کشیده، یا از آن جهت است که زمزمه آن میان فرعونیان آغاز شده بود و یا این که در قوانین عمومی آنان، چنین رایج بوده است. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.

أقتل موسی . .. إنّی أخاف أن یبدّل دینکم أو أن یظهر فی الأرض الفساد

خودسرانه این کار را انجام داده بودند.

9 - بنی اسرائیل ، شاهد دست زدن سامری به اقدامی مشابه با حرکت عمومی بنی اسرائیل در به دور افکندن غنیمت های به جا مانده از فرعونیان

فقذفنها فکذلک ألقی السامریّ

<کذلک>; یعنی، مانند آنچه ما انجام دادیم. این توصیف گویای آن است که سامری در حضور بنی اسرائیل و همانند آنان، عمل کرده و چیزهایی را دور انداخته بود.

11 - بنی اسرائیل ، غنیمت های به جا مانده از فرعونیان را ، تأمین کننده هزینه ساخت گوساله خوانده و خود را از هرگونه کمک مالی به آن تبرئه کردند .

ما أخلفنا موعدک بملکنا و ل_کنّا حمّلنا أوزارًا

یکی از معانی ذکر شده برای <ملک>، <مملوک> است (قاموس). مفاد آیه با توجه به این معنا چنین می شود: ما به وسیله اموال خودمان، خود را در این انحراف سهیم نساختیم; بلکه سامری از اموالی که ما به دور ریخته بودیم، این فتنه را به بار آورد.

9 - کشتن موسی ( ع ) به صرف اعتقاد او به ربوبیت خداوند ، کاری نکوهیده و نابه جا در نظر مؤمن آل فرعون

أتقتلون رجلاً أن یقول ربّی اللّه

از استفهام انکاری در جمله <أتقتلون رجلاً. ..> _ که در مقام تقبیح عمل فرعون می باشد _ برداشت یاد شده استفاده می شود.

4_ تسلط موسی ( ع ) بر فرعونیان و مغلوب ساختن آنان ، امری تقدیر شده از ناحیه خداوند

و لقد أرسلنا موسی بأیتنا و سلط_ن مبین

در برداشت فوق ، <سلطان> به معنای تسلط و غلبه ظاهری گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 42 - 7

7 - اقتدار و توان مادی فرعونیان ، مقهور در برابر اقتدار و شکست ناپذیری خداوند

فأخذن_هم أخذ عزیز مقتدر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 141 - 1،2،3،4،7

1 _ بنی اسرائیل همواره تحت سیطره خاندان فرعون به شکنجه هایی سخت گرفتار بودند .

و إذ أنجینکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب

<سَوْم> مصدر <یسومون> به معنای تحمیل کردن است. اضافه <سوء> به <العذاب> اضافه صفت به موصوف است ; یعنی: العذاب السوء.

2 _ خداوند با بعثت موسی ، بنی اسرائیل را از سیطره فرعونیان و شکنجه های سهمگین آنان ر ها ساخت .

و إذ أنجینکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب

در جمله <هو فضلکم> (او شما را برتری بخشید)، برتری دادن تنها به خداوند نسبت داده شده است، ولی در جمله دوم <أنجیناکم> (ما شما را نجات دادیم) نسبت نجات بخشی به ضمیر <نا> (یعنی ما) داده شده است. از این مقابله می توان فهمید که خداوند در نجات بخشی نظر به اسباب نیز دارد که به مناسبت، سبب آن بعثت حضرت موسی است. بنابراین <أنجیناکم> یعنی ما با بعثت موسی شما را نجات دادیم.

3 _ نجات از سیطره فرعونیان و عذاب های ایشان ، خاطره ای برای بنی اسرائیل و شایسته همواره به یاد داشتن

و إذ أنجینکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب

<إذ> مفعولٌ به برای فعل مقدّر <اذکروا> است.

4 _ موسی ( ع ) با تکیه بر لطف خداوند به بنی اسرائیل در نجات بخشی آنان از شکنجه فرعونیان ، لزوم پرستش خدای یگانه و پرهیز از گرایش به شرک را به آنان گوشزد کرد .

قال أغیر اللّه أبغیکم إلهاً . .. و إذ أنجینکم من ءال فرعون

برداشت فوق بر این اساس است که مفاهیم ذکر شده در آیه مورد بحث برگرفته از سخنان موسی باشد و مخاطبان اصلی آن همان مردمی باشند که پس از عبور از دریا به بت پرستی گرایش پیدا کردند.

7 _ کشتار گسترده پسران و زنده نگه داشتن زنان ، سخت ترین شکنجه فرعونیان بر بنی اسرائیل

یسومونکم سوء العذاب یقتلون أبناءکم و یستحیون نساءکم

جمله <یقتلون أبناءکم و یستحیون نساءکم> می تواند تفسیر جمله قبل باشد ; یعنی منظور از <سوء العذاب> همان کشتار فرزندان و باقی گذاشتن زنان است. همچنین می تواند بیان مصداقی از آن باشد ; یعنی فرعونیان عذابهایی بر شما تحمیل کردند ; از جمله کشتار فرزندان و زنده گذاشتن زنان. بر این مبنا ذکر ویژه دو عذاب یاد شده، به سبب شدت بیشتر آن بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 6 - 12،14،17

12- فرعونیان ، پسران قوم موسی ( بنی اسرائیل ) را به طور گسترده سر می بریدند و زنان آنان را زنده نگه می داشتند .

و یذبّحون أبناءکم و یستحیون نساءکم

کاربرد فعل <یذبّحون> از باب تفعیل، که به معنای تکثیر هم آمده است، احتمالاً بیانگر منظور فوق است.

14- فزونی چشمگیر زنان بر مردان در جامعه و بر هم خوردن اعتدال جمعیتی ، مایه پدید آمدن مشکلات اجتماعی آزار دهنده برای زنان

یستحیون نساءکم

ص: 72

اینکه خداوند برای شکنجه های آل فرعون، کشتن پسران و زنده نگه داشتن زنان را برشمرده است، امکان دارد بدین علت باشد که چنین عملی، تعادل جمعیت را بر هم می زند و در نتیجه جمعیت زنان افزونی پیدا می کند و این خود شکنجه ای آزار دهنده برای مردم است.

17- نجات بنی اسرائیل از شکنجه و کشتار فرعونیان ، آزمایش بزرگ الهی از آنان بود .

إذ أنج_کم من ءال فرعون . .. و فی ذلکم بلاء من ربّکم عظیم

برداشت فوق مبتنی بر این است که مشارالیه <ذلکم> نجات بنی اسرائیل به وسیله خداوند از اعمال ظالمانه فرعونیان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 47 - 4،6

4 - نجات بنی اسرائیل از شکنجه و آزار فرعونیان و بیرون آوردن آنان از محدوده حکومت فرعون ، از اهداف مهم رسالت موسی و هارون ( ع ) بود .

فقولا إنّا رسولا ربّک فأرسل معنا بنی إسرءیل و لاتعذّبهم

<فا> در <فأرسل> تفریع بر <إنّا رسولا ربّک> است و می رساند که کوچ دادن بنی اسرائیل، از رسالت های الهی موسی و هارون(ع) بود.

6 - نجات بنی اسرائیل از ستم فرعونیان ، بدون کوچ دادن آنان از مصر و بیرون آوردنشان از جامعه فرعونی ممکن نبود .

فأرسل معنا بنی إسرءیل و لاتعذّبهم

عطف <لاتعذّبهم> بر <أرسل> گویای این نکته است که درخواست <ارسال> به منظور نجات از عذاب و شکنجه است بنابراین، بدون هجرت، امکان رهایی در کار نبوده است.

قال الملأ من قوم فرعون

در آیات پیشین روی سخن موسی با فرعون بود و در این آیه عکس العمل اشراف دربار او مطرح شده است. این تغییر سیاق با توجه به جمله <فماذا تأمرون> در آیه بعد (چه نظری دارید و چه دستوری پیشنهاد می کنید)، حاکی از تبادل نظر آنان درباره برخورد با موسی است که از آن در برداشت فوق به <جلسه مشورتی> تعبیر شد.

2 _ اشراف و بزرگان دربار فرعون بر مبنای ساحر بودن موسی و سحر بودن معجزات وی ، جلسه مشورتی خویش را آغاز کردند .

قال الملأ من قوم فرعون إن هذا لسحر علیم

جمله <إن هذا . .. > می تواند از نتایج بحث و گفتگوی اشراف باشد. یعنی در ابتدا این مسأله مطرح شد که امور خارق العاده موسی از چه سنخی است. همچنین می تواند بیانگر این باشد که آنان ساحر بودن موسی را مفروض گرفته بودند و درباره روش مبارزه با وی تبادل نظر می کردند. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 31 - 5

5- مشابهت پیکره نظام فرعونی با شخص فرعون در خصلت های منفی

إنّه کان عالیًا من المسرفین

برداشت بالا بنابراین نکته است که <المسرفین> نظر به اسراف گران جامعه فرعونی داشته باشد که فرعون سرکرده آنان بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 42 - 6

6 - فرعونیان ، دارای اقتدار و توان بالا

فأخذن_هم أخذ عزیز مقتدر

آورده شدن اوصاف <عزیز> و <مقتدر> برای خداوند در این آیه، تعریض به قدرت ظاهری فرعونیان دارد.

<تقتیل> (مصدر یقتلون) به معنای کثرت کشتار است و <استحیاء> به معنای باقی گذاردن بر زندگانی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 54 - 10

10 _ فرعونیان ، امت های پیش از آنان و کفرپیشگان مکه ، از زمره ظالمان

و کل کانوا ظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 90 - 3

3 _ فرعون و سپاهیانش ، از سرِ ستم و کینه توزی ، بنی اسرائیل را تعقیب کردند .

فأتبعهم فرعون و جنوده بغیاً و عدواً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 101 - 5

5_ اقوام هلاک شده گذشته : قوم نوح ، عادیان ، ثمودیان ، قوم شعیب و لوط و فرعونیان ، با شرکورزی و انکارِ رسالت پیامبران ، بر خویش ستم کردند .

و ما ظلمن_هم و ل_کن ظلموا أنفسهم

مراد از ضمیر <هم> و مانند آن در آیه مورد بحث ، اقوامی است که سرگذشت آنان در سوره هود بیان شده است; یعنی: قوم نوح ، عادو . ...

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 6 - 10،12

10- نقش تعیین کننده خداوند در تحولات تاریخ بشری و نجات مردمان از ظلم و ستم

إذ أنج_کم من ءال فرعون

12- فرعونیان ، پسران قوم موسی ( بنی اسرائیل ) را به طور گسترده سر می بریدند و زنان آنان را زنده نگه می داشتند .

و یذبّحون أبناءکم و یستحیون نساءکم

کاربرد فعل <یذبّحون> از باب تفعیل، که به معنای تکثیر هم آمده است، احتمالاً بیانگر منظور فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 47 - 2

2 _ بنی اسرائیل در زمان بعثت موسی ( ع ) ، ساکن مصر و گرفتار ستم و آزار فرعونیان بودند .

فأرسل معنا بنی إسرءیل و لاتعذّبهم

نهی شدن فرعون از عذاب و شکنجه بنی اسرائیل، بیانگر رنج و سختی آنان در مصر آن زمان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 76

13 - شعراء - 26 - 10 - 4

4 - فرعونیان ، مردمی ستمگر و ظالم

أن ائت القوم الظ_لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 11 - 2

2 - خویشاوندان فرعون ، چونان خود وی اشخاصی ستم پیشه و بیدادگر

أن ائت القوم الظ_لمین . قوم فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 21 - 6

6 - فرعون و دار و دسته اش ، عناصری بیدادگر و ستم پیشه

ربّ نجّنی من القوم الظ_لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 25 - 11

11 - فرعون و دارودسته وی ، مردمی ظالم و بیدادگر بودند .

نجوت من القوم الظ_لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 32 - 9

9 - مبارزه با فسق و تجاوز ، هدف اساسی موسی ( ع ) در رویارویی با فرعون و دارودسته وی

إلی فرعون و ملإیْه إنّهم کانوا قومًا ف_سقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 37 - 8

8 - فرعونیان ، گروهی بیدادگر و ظالم بودند .

و قال موسی . .. إنّه لایفلح الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 11 - 12

12 - قبطیان و کارگزاران فرعون ، مردمی ستمگر بودند .

و نجّنی من القوم الظ_لمین

ص: 77

13 - شعراء - 26 - 15 - 1

1 - اطمینان بخشیدن خداوند به موسی ( ع ) ; مبنی بر ناتوانی فرعونیان از قتل وی

فأخاف أن یقتلون . قال کلاّ

بنابراین احتمال که <کلاّ> پاسخ <أخاف أن یقتلون> است، برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 40 - 2

2 - ناتوانی فرعونیان در مبارزه با موسی ( ع ) و منحصر شدن تمام قدرت و تدبیر نظام فرعونی در وجود ساحران

لعلّنا نتّبع السحره إن کانوا هم الغ_لبین

با این که در نظام فرعونی تلاش بر حذف همه نیروها و منحصر دانستن فرعون در جایگاه رهبری بوده است; اما ناتوانی او از مقابله با موسی(ع) و نیاز وی به کارآیی ساحران، سبب گشت تا به جای فرعون، ساحران پیشوای مردم قلمداد شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 49 - 8

8 - غرور و تبختر فرعونیان ، در اوج درماندگی و احساس نیاز به موسی ( ع )

و قالوا ی_أیّه الساحر ادع لنا ربّک

باشد، نه مطلق دعاهای وی. آنان با تجربه های گذشته و یا گفته خود موسی(ع) فهمیده بودند که خداوند به او وعده داده که اگر برای رفع عذاب از فرعونیان دعا کند، دعایش پذیرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 101 - 6

6_ عذاب های نازل شده بر اقوام گذشته ( فرعونیان ، عادیان و . . . ) کیفرهایی بود که آنان خود برای خویشتن فراهم آوردند .

و ما ظلمن_هم و ل_کن ظلموا أنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 48 - 6

6 - ابتلای فرعونیان ، به عذابی سخت و دردناک ، در پی انکار لجاجت آمیز دلایل و معجزات موسی ( ع ) از سوی آنان

و أخذن_هم بالعذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 49 - 9

9 - اصرار و لجاجت فرعونیان ، در نپذیرفتن ربوبیت مطلقه الهی ، حتی پس از گرفتار آمدن به عذاب

ادع لنا ربّک

فرعونیان به جای <ربّنا> <ربّک> گفته اند; با این که موسی(ع) خداوند را <ربّ العالمین> معرفی کرد. از این مطلب اعتراف نکردن به ربوبیت مطلقه و در نتیجه لجاجت آنان استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 10 - 2

2 - فرعونیان و اقوام پیش از آنان و قوم لوط ، از سوی خداوند به عقوبتی سخت در دنیا گرفتار شدند .

فأخذهم أخذه رابیه

<رابیه> (اسم فاعل از <ربا یربو>) به معنای فزاینده و رو به رشد است و در این آیه کنایه از شدّت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 10 - 1،3

1 - فرعونیان و اقوام پیش از آنان و قوم لوط ، از فرمان های پیامبران خود سرپیچی کردند .

و جاء فرعون . .. فعصوا رسول ربّهم

3 - سرپیچی از فرمان های پیامبران ، عامل عقوبت شدن فرعونیان و اقوام پیش از آنان و قوم لوط

فعصوا رسول ربّهم فأخذهم أخذه رابیه

برداشت یادشده به خاطر این نکته است که هشدار مؤمن آل فرعون نسبت به گمراه شدن آنان در مورد قتل موسی(ع) انجام پذیرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 39 - 7

7 - دنیاطلبی فرعونیان و تصویر نادرست آنها از زندگی دنیایی و اخروی ، سبب انحراف و خودکامگی آنان شد .

ی_قوم . .. و إنّ الأخره هی دار القرار

با توجه به یادآوری حقیقت زندگی در دنیا و آخرت از سوی مؤمن آل فرعون برای فرعونیان، برداشت بالا به دست می آید.

4 - نابودی فرعونیان و متلاشی شدن نظام حکومتی آنان ، از پی آمد های متابعت آنان از فرعون بود .

فغشیهم . .. و أضلّ فرعون قومه و ما هدی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 36 - 5

5 _ خداوند ، فرعون و قومش را به خاطر تکذیب آیات الهی ، دچار هلاکتی سخت و شگفت آور کرد .

الذین کذّبوا بأی_تنا فدمّرن_هم تدمیرًا

<تدمیر> (مصدر <دمّرنا>) به معنای هلاک و نابودی کردن است و <تدمیراً> _ که مفعول مطلق برای <دمّرنا> است _ برای تأکید معنای هلاکت و نوع شگفت آور آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 55 - 6

6 - مایه افتخار و اقتدار فرعونیان ، عامل هلاکت و نابودی ایشان

و ه_ذه الأنه_ر تجری من تحتی . .. انتقمنا منهم فأغرقن_هم

إذا هم ینکثون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 136 - 3

3 _ فرعونیان به دلیل شکستن پیمانشان با موسی ( ع ) ( ایمان به وی و آزادسازی بنی اسرائیل ) سزاوار انتقام الهی و غرق شدن در دریا گشتند .

إذا هم ینکثون. فانتقمنا منهم

تفریع جمله <فانتقمنا> بر جمله <إذا هم ینکثون> به وسیله حرف <فاء> می رساند که پیمان شکنی فرعونیان در انتقام الهی از آنان دخیل بوده است.

5 - پیمان شکنی سریع فرعونیان ، پس از برطرف شدن عذاب و بلا از ایشان

فلم_ّا کشفنا عنهم العذاب إذا هم ینکثون

<نکث> (مصدر <ینکثون> ) در اصل به معنای نقض و شکستن است که به صورت استعاره در مورد پیمان شکنی، به کار رفته است.

6 - فرعون و فرعونیان ، مردمانی پیمان شکن و فرصت طلب

فلمّا کشفنا عنهم العذاب إذا هم ینکثون

<فاء> در <فأغرقنا> تفسیریه است. یعنی <أغرقنا> بیان و تفسیر <انتقمنا> می باشد.

3 _ فرعونیان به دلیل شکستن پیمانشان با موسی ( ع ) ( ایمان به وی و آزادسازی بنی اسرائیل ) سزاوار انتقام الهی و غرق شدن در دریا گشتند .

إذا هم ینکثون. فانتقمنا منهم

تفریع جمله <فانتقمنا> بر جمله <إذا هم ینکثون> به وسیله حرف <فاء> می رساند که پیمان شکنی فرعونیان در انتقام الهی از آنان دخیل بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 138 - 2،3

2 _ عبور بنی اسرائیل ( قوم موسی ) از همان دریایی بود که فرعونیان در آن غرق شدند .

و جوزنا ببنی إسرءیل البحر

<ال> در <البحر> عهد ذکری است و اشاره به <الیم> در آیه 136 دارد. یعنی بنی اسرائیل را از همان دریا (دریایی که فرعونیان را درآن غرق کردیم) عبور دادیم.

3 _ زمان عبور قوم موسی از دریا ، مقارن با غرق شدن فرعونیان در آن دریا بود .

فأغرقنهم فی الیم . .. و جوزنا ببنی إسرءیل البحر

<جوزنا . .. > عطف است بر آیه 136 (فانتقمنا منهم ... .)

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 54 - 7

7 _ خداوند با غرق کردن فرعونیان آنان را به هلاکت رساند .

و أغرقنا ءال فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 78 - 6

6 - امواج بزرگ و سهمگین دریا ، فرعون و سپاهیانش را فرا گرفت و آنان را در کام خود فرو برد .

فغشیهم من الیمّ ما غشیهم

<یمّ> به معنای دریا است و نیز به رودخانه بزرگی که آب آن شیرین باشد اطلاق می گردد (لسان العرب). <غشاوه> (مصدر <غشی>) به معنای پوشاندن و فراگرفتن است. ابهامی که در <ما غشیهم> وجود دارد، برای بیان عظمت امواجی است که موجب غرق شدن فرعونیان گردید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 40 - 3

3 - خداوند ، فرعون و لشگریان وی را در دریا غرق کرد .

فأخذن_ه و جنوده فنبذن_هم فی الیمّ

ص: 92

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 55 - 5

5 - غرق شدن و نابودی تمامی فرعونیان ، در پی انتقام الهی از ایشان

فأغرقن_هم أجمعین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 24 - 3

3- اطمینان بخشی خداوند به موسی ( ع ) و بنی اسرائیل ، در به سلامت عبور کردن آنان از دریا و غرق شدن فرعونیان

و اترک البحر رهوًا إنّهم جند مغرقون

هر چند عبارت <واترک . ..> معنای فرمان را در خود نهفته دارد; اما قرین شدن <رهوًا> می نمایاند که خداوند با بیان این صفت، در صدد اطمینان بخشی و ایجاد آرامش در روح موسی(ع) و اطرافیان آن حضرت بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 27 - 1

1- فرعونیان ، قبل از نابودی در رود نیل ، برخوردار از نعمت ها و امکانات گسترده

کم ترکوا . .. و نعمه کانوا فیها ف_کهین

<نعمه> (به فتح نون) به معنای تنعّم و برخورداری از نعمت ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 44 - 2

2 - فرعونیان ، سخن حکیمانه و خیرخواهانه مؤمن آل فرعون را ، به خوبی درک نکرده و در غفلت شدید به سر می بردند .

فستذکرون ما أقول لکم

إنّ بطش ربّک . .. فرعون و ثمود

فأوردهم النار

ماضی آوردن فعل <أورد> _ با اینکه گزارشی از آینده است _ اشاره به حتمی بودن ورود آنان به آتش جهنم دارد.

3_ حرکت فرعونیان به سوی دوزخ به رهبری و پیشاهنگی فرعون ، نمود برنامه های ناصواب او در دنیاست .

و ما أمر فرعون برشید. یقدم قومه یوم القی_مه فأوردهم النار

جمله <یقدم قومه . ..> بیانگر فرجام پیروی از فرعون است و به منزله تفسیری برای <و ما أمر فرعون برشید> می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 43 - 8

8 - فرعونیان ، محکوم به دوزخ

و أنّ المسرفین هم أصح_ب النار

و جوزنا ببنی إسرءیل البحر

<ال> در <البحر> عهد ذکری است و اشاره به <الیم> در آیه 136 دارد. یعنی بنی اسرائیل را از همان دریا (دریایی که فرعونیان را درآن غرق کردیم) عبور دادیم.

3 _ زمان عبور قوم موسی از دریا ، مقارن با غرق شدن فرعونیان در آن دریا بود .

فأغرقنهم فی الیم . .. و جوزنا ببنی إسرءیل البحر

<جوزنا . .. > عطف است بر آیه 136 (فانتقمنا منهم ... .)

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 78 - 5

5 - فرعونیان ، در تعقیب بنی اسرائیل ، به راه خشک شده دریا ، وارد شدند .

طریقًا فی البحر یبسًا . .. فأتبعهم فرعون بجنوده

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 42 - 3

3 - فرعونیان ، از زمره مطرودان در روز رستاخیزاند .

و یوم القی_مه هم من المقبوحین

<قبح> (مصدر <مقبوحین>) به معنای طرد کردن است. بنابراین <مقبوح>; یعنی، طرد شده.

4 - فرعونیان ، پسران بنی اسرائیل را سر می بریدند و زنانشان را زنده باقی می گذاشتند .

یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم

<ذبح> به معنای سربریدن است و <تذبیح> (مصدر یذبحون از باب تفعیل) از کثرت سربریدن حکایت دارد. <إستحیاء> (مصدر یستحیون) به معنای باقی گذاردن بر حیات و زندگانی است.

5 - کشتار گسترده پسران و زنده نگه داشتن زنان ، سخت ترین شکنجه فرعونیان بر بنی اسرائیل

یسومونکم سوءالعذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم

جمله <یذبحون . .. > می تواند تفسیر جمله قبل باشد; یعنی، منظور از <سوء العذاب> همان سربریدن پسران و باقی گذاشتن زنان است و نیز می تواند بیان مصداق بارزی از آن باشد; یعنی، فرعونیان عذابهایی بر بنی اسرائیل تحمیل می کردند که از آن جمله سربریدن فرزندان و ... می باشد. بر این مبنا ذکر به خصوص عذاب یاد شده، به خاطر شدت آن بوده است.

9 - در صورتی که خداوند بنی اسرائیل را از سیطره فرعونیان نجات نمی داد ، آنان همچنان به شکنجه و کشتار فرزندانشان ادامه می دادند .

یسومونکم سوءالعذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم

برداشت فوق از فعلهای مضارع <یسومون> و <یذبحون> و <یستحیون> استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 50 - 1

1 - بنی اسرائیل ، در محاصره فرعونیان در کناره دریای سرخ

و إذ فرقنا بکم البحر

ال در <البحر> عهد ذهنی است و اشاره به دریایی معهود دارد که بنا به گفته بسیاری از مفسران، مراد از آن دریای سرخ است. بیان نجات بنی اسرائیل و غرق شدن فرعونیان در پی شکافته شدن دریا، دلالت بر این دارد که: فرعونیان در کناره دریای سرخ در صدد هجوم به بنی اسرائیل بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 129 - 9

9 _ فرعون و اشراف دربار او ، دشمنان قوم موسی

عسی ربکم أن یهلک عدوکم

کلمه <عدو> هم می تواند به معنای دشمن باشد که در این صورت مراد از آن فرعون است و هم می تواند به معنای دشمنان باشد که در این صورت مراد از آن فرعون و اشراف دربار او خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 137 - 1

1 _ بنی اسرائیل در مدت زمانی طولانی تحت سیطره فرعونیان به ضعف و ناتوانی کشانه شده بودند .

و أورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون

استعمال فعل مضارع همراه <کان> و أمثال آن دلالت بر استمرار آن فعل در گذشته دارد. بنابراین <کانوا یستضعفون> می رساند که استضعاف بنی اسرائیل به دست فرعونیان دارای سابقه طولانی بوده است.

ص: 101

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 141 - 1

1 _ بنی اسرائیل همواره تحت سیطره خاندان فرعون به شکنجه هایی سخت گرفتار بودند .

و إذ أنجینکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب

<سَوْم> مصدر <یسومون> به معنای تحمیل کردن است. اضافه <سوء> به <العذاب> اضافه صفت به موصوف است ; یعنی: العذاب السوء.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 47 - 7

7 - حضور بنی اسرائیل در مصر ، برای فرعونیان اهمیت بسیاری داشت .

فأرسل معنا بنی إسرءیل

مطرح نمودن درخواست اجازه فرعون، برای خروج بنی اسرائیل از مصر، نشانه اهمیت حضور بنی اسرائیل در مصر و بیانگر نقش آنان در انجام امور فرعونیان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 78 - 2

2 - فرعون و لشکریانش ، در پی کوچ بنی اسرائیل از مصر ، به تعقیب آنان پرداختند .

فأتبعهم فرعون بجنوده

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 52 - 6

6 - خبردادن خداوند به موسی ( ع ) مبنی بر تعقیب بنی اسرائیل از سوی فرعونیان در صورت خروج از مصر

أسر بعبادی إنّکم متّبعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 23 - 7،8،9

7- ممانعت فرعونیان ، از مهاجرت بنی اسرائیل و خروج آنان از سرزمین مصر

فأسر . .. إنّکم متّبعون

8- هشدار خداوند به موسی ( ع ) ، در غافل نبودن از تعقیب فرعونیان نسبت به بنی اسرائیل

فأسر . .. إنّکم متّبعون

9- گریز علنی بنی اسرائیل از قلمرو فرعونیان ، امری غیرقابل تحمل برای نظام فرعونی

إنّکم متّبعون

ص: 102

فرعونیان و پیروان موسی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 131 - 1،2

1 _ فرعونیان خویشتن را مبارک می دانستند و موسی ( ع ) و مؤمنان به وی را مردمی بدشگون و نامبارک می پنداشتند .

فإذا جاءتهم الحسنه قالوا لنا هذه و إن تصبهم سیئه یطیروا بموسی و من معه

<لام> در <لنا> تعلیلیه است و تقدیم <لنا> دلالت بر حصر دارد. بنابراین <لنا هذه> یعنی این رفاه و آسایش (الحسنه) تنها به سبب خود ما و میمنت ماست. <تطیر بکذا> یعنی چیزی را نامبارک دانست و به سبب آن فال بد زد.

2 _ فرعونیان ، رفاه ها و آسایش ها را ناشی از میمنت خویش ، و سختی ها و ناراحتی ها را برخاسته از بدشگونی موسی ( ع ) و پیروانش می دانستند .

قالوا لنا هذه . .. یطیروا بموسی و من معه

جمله <فأتبعهم . .. > عطف بر جمله <جاوزنا> است و <فای عاطفه> برای ترتیب بدون تراخی است. عرب به کسی که راه رفتنش همراه با کبر و نخوت باشد می گوید: <بغی فی مشیته> و <عدو> نیز به معنای دویدن است.

3 _ فرعون و سپاهیانش ، از سرِ ستم و کینه توزی ، بنی اسرائیل را تعقیب کردند .

فأتبعهم فرعون و جنوده بغیاً و عدواً

گویا اشراف از اینکه ساحران تهدید به اعدام شدند، ولی سخنی از مجازات موسی و قوم او نرفت، چنین استنباط کردند که فرعون تصمیمی برای مجازات او مردمش ندارد و لذا زبان به انتقاد گشودند و گفتند آیا موسی و قومش را رها می سازی و مجازات نمی کنی.

5 _ روآوردن موسی ( ع ) و قومش به فسادگری علیه نظام فرعونی ، هشدار اشرافیان به فرعون

أتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الأرض

<لام> در <لیفسدوا> در اصطلاح اهل ادب لام عاقبت می باشد. بنابراین مقصود اشراف از جمله <أتذر ... > این است که ترک مجازات موسی(ع) و قومش به فسادگری آنان می انجامد. قابل ذکر است که مراد از فسادگری، به قرینه <و یذرک و ءالهتک>، شورش کردن علیه نظام فرعونی است.

مبارزه با وی تبادل نظر می کردند. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.

3 _ اشراف و بزرگان قوم فرعون پس از تبادل نظر در جلسه مشورتی به این نتیجه رسیدند که موسی ( ع ) بدون هیچ تردید ساحری زبردست و معجزه وی سحر است .

قال الملأ من قوم فرعون إن هذا لسحر علیم

برداشت فوق بر اساس اولین احتمالی است که در توضیح فیش قبل درباره جمله <إن هذا . .. > بیان شد.

4 _ معجزات موسی ( ع ) در دیدگاه اشراف قوم فرعون ، اموری با عظمت ، خارق العاده و شگفت آور

إن هذا لسحر علیم

توصی___ف موسی به <علیم> (بسیار دانا) و بیان جمله <ان هذا . .. > با چندین تأکید (اسمیه آوردن جمله، مقرون ساختن آن به دو حرف تأکید <إن> و <لام>) حکایت از آن دارد که همگان به عظمت کار موسی پی برده بودند و بدان اقرار داشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 132 - 2

2 _ فرعونیان در عین اعتراف به خارق العاده بودن معجزات موسی ، با لحنی تمسخرآمیز آیت بودن آنها را تکذیب می کردند .

مهما تأتنا به من ءایه لتسحرنا بها

<لتسحرنا بها> (یعنی تا ما را به وسیله آن آیه سحر کنی)، می رساند که مراد از کلمه <آیه> در سخن فرعونیان <سحر> است و هدف آنان از اینکه آن را <آیه> نامیدند، استهزای موسی بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 105 - 7

7 _ فرعون و بزرگان دربارش در انتظار بینه ای از سوی موسی بر حقانیت ادعای خویش

قد جئتکم ببینه من ربکم

برداشت فوق بر این اساس است که <قد> در <قد جئتکم> برای توقع باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 109 - 1

1 _ اشراف و بزرگان قوم فرعون پس از مشاهده معجزات موسی ، برای چاره اندیشی و مبارزه با موسی جلسه مشورتی تشکیل دادند .

قال الملأ من قوم فرعون

در آیات پیشین روی سخن موسی با فرعون بود و در این آیه عکس العمل اشراف دربار او مطرح شده است. این تغییر سیاق با توجه به جمله <فماذا تأمرون> در آیه بعد (چه نظری دارید و چه دستوری پیشنهاد می کنید)، حاکی از تبادل نظر آنان درباره برخورد با موسی است که از آن در برداشت فوق به <جلسه مشورتی> تعبیر شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 110 - 2

2 _ فرعون و درباریان او آگاه به توان و اقتدار موسی ( ع ) برای برچیدن نظام حکومتی آنان

یرید أن یخرجکم من أرضکم

تشکیل جلسه مشورتی از سوی سران حکومت مصر برای ارزیابی روشهای مبارزه با موسی بدین سبب که وی در صدد برچیدن حکومت است، نشانگر این نکته است که فرعونیان به توانایی و اقتدار موسی پی برده و سخت بیمناک بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 127 - 1،3،5،6،8

1 _ اشراف قوم فرعون برای تحریک وی به سرکوبی موسی ( ع ) و قوم او تلاشی پیگیر داشتند .

و قال الملأ من قوم فرعون أتذر موسی و قومه

3 _ اشراف دربار فرعون بیمناک از برچیده شدن نظام فرعونی و به قدرت رسیدن موسی ( ع ) و قوم او

أتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الأرض و یذرک و ءالهتک

5 _ روآوردن موسی ( ع ) و قومش به فسادگری علیه نظام فرعونی ، هشدار اشرافیان به فرعون

أتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الأرض

<لام> در <لیفسدوا> در اصطلاح اهل ادب لام عاقبت می باشد. بنابراین مقصود اشراف از جمله <أتذر ... > این است که ترک مجازات موسی(ع) و قومش به فسادگری آنان می انجامد. قابل ذکر است که مراد از فسادگری، به قرینه <و یذرک و ءالهتک>، شورش کردن علیه نظام فرعونی است.

6 _ موسی ( ع ) و قوم او در پندار اشرافیان و فرعونیان ، مردمی فسادگر بودند .

أتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الأرض

ص: 108

8 _ آمادگی موسی ( ع ) و قومش برای شورش علیه نظام فرعونی و به انزوا کشاندن فرعون و خدایان او ، دلیل اشراف دربار برای ضرورت مجازات و سرکوبی آنان

أتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الأرض و یذرک و ءالهتک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 130 - 1

1 _ خداوند ، فرعونیان زمان موسی را برای پذیرش رسالت های او ، به قحطی های متعدد و کم محصولی فاحشی مبتلا ساخت .

و لقد أخذنا ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت لعلهم یذّکّرون

<سنه> به معنای قحطی و خشکسالی است و جمع آوردن آن (السنین) حکایت از تعدد قحطی و خشکسالی دارد. این تعدد یا به اعتبار شهرهای زیادی است که قحطی در آنجاها به وجود آمده و یا به لحاظ سالهای متعدد است. نکرده آوردن <نقص> اشاره به کمبود فاحش دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 131 - 1،2

1 _ فرعونیان خویشتن را مبارک می دانستند و موسی ( ع ) و مؤمنان به وی را مردمی بدشگون و نامبارک می پنداشتند .

فإذا جاءتهم الحسنه قالوا لنا هذه و إن تصبهم سیئه یطیروا بموسی و من معه

<لام> در <لنا> تعلیلیه است و تقدیم <لنا> دلالت بر حصر دارد. بنابراین <لنا هذه> یعنی این رفاه و آسایش (الحسنه) تنها به سبب خود ما و میمنت ماست. <تطیر بکذا> یعنی چیزی را نامبارک دانست و به سبب آن فال بد زد.

2 _ فرعونیان ، رفاه ها و آسایش ها را ناشی از میمنت خویش ، و سختی ها و ناراحتی ها را برخاسته از بدشگونی موسی ( ع ) و پیروانش می دانستند .

قالوا لنا هذه . .. یطیروا بموسی و من معه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 132 - 1،3

1 _ فرعونیان با سحر خواندن تمامی معجزات موسی ، به وی گفتند که هرگز رسالتش را تصدیق نخواهند کرد .

مهما تأتنا به من ءایه لتسحرنا بها فما نحن لک بمؤمنین

<مهما> از أسماء شرط و به معنای <ای شیء> است. و <من> در <من آیه> بیان <مهما> است. بنابراین جمله <مهما تأتنا ... > یعنی <هر چیزی را که به عنوان معجزه بیاوری ... .>

3 _ فرعونیان ایمان به رسالت موسی را سحرزدگی می دانستند .

مهما تأتنا به من ءایه لتسحرنا بها فما نحن لک بمؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 133 - 6

6 _ فرعونیان علی رغم مشاهده آیاتی متعدد بر حقانیت رسالت موسی ، از پذیرش آن سرباز زدند .

فأرسلنا علیهم . .. فاستکبروا

ص: 109

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 134 - 2،5،6

2 _ فرعونیان پس از گرفتار شدن به عذاب شدید ، رو به موسی ( ع ) آورده از وی خواستند تا برای برطرف شدن آن دعا کند .

و لما وقع علیهم الرجز قالوا یموسی ادع لنا ربک

5 _ فرعونیان به التزام پروردگار درباره استجابت دعای موسی در رفع عذاب از ایشان آگاه بودند .

ادع لنا ربک بما عهد عندک

6 _ فرعونیان ، موسی ( ع ) را به منزلتش نزد خدا ( مستجاب الدعوه بودنش ) قسم دادند تا زوال عذاب را از خداوند درخواست کند .

ادع لنا ربک بما عهد عندک

<باء> در <بما عهد> در برداشت فوق، باء قسم گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 97 - 3

3_ فرعون و قوم او و بزرگان دربارش ، رسالت موسی ( ع ) را نپذیرفتند .

فاتبعوا أمر فرعون

پیروی از دستور فرعون (فاتبعوا أمر فرعون) پس از رسالت موسی(ع) (أرسلنا موسی) گویای مخالفت قوم فرعون و بزرگان دربارش با رسالت موسی(ع) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 40 - 10،20

10 - فرعونیان ، موسی ( ع ) را به مادرش سپردند و او وی را به خانه خویش برد .

فرجعن_ک إلی أُمّک

بازگشت موسی نزد مادر، به این است که مادر، او را نزد خود برده باشد; نه این که برای پرستاری او به دربار رفته باشد.

20 - موسی ( ع ) به خاطر ارتکاب قتل ، نزد فرعونیان امنیت جانی نداشت .

فنجّینک من الغم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 63 - 11

11 - ایادی و طرفداران فرعون ، همان سخنان و نظرات فرعون را در باره موسی ( ع ) تکرار و تبلیغ می کردند .

أجئتنا لتخرجنا من أرضنا بسحرک . .. لسحرن یریدان أن یخرجاکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 44 - 3

3 - تکذیب موسی ( ع ) از سوی فرعونیان

ص: 110

و کذّب موسی

از این که تکذیب حضرت موسی(ع) به قومش نسبت داده نشده، استفاده می شود که تنها فرعونیان با او به مخالفت برخاستند و بنی اسرائیل به او ایمان آوردند و دعوتش را پذیرفتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 47 - 2

2 - فرعونیان ، منکر هر گونه امتیاز برای موسی و هارون ( ع )

فقالوا أنؤمن لبشرین مثلنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 49 - 2

2 - استمرار مواضع خصمانه و حق ستیزانه فرعونیان در مقابل موسی ( ع ) ، حتی پس از گرفتار آمدن آنان به عذاب الهی

إذا هم منها یضحکون . .. و أخذن_هم بالعذاب ... و قالوا ی_أیّه الساحر

فرعونیان پس از گرفتار شدن به عذاب های متعدد، همچنان راه کج خویش را ادامه داده و موسی(ع) را ساحر می نامیدند.

تشویق آنان به پیوستن به سپاه وی

إنّ ه_ؤلاء لشرذمه قلیلون

جمله <إنّ ه_ؤلاء. ..> دستور فرعون به مأموران خویش است که به مردم بگویند: گریزندگان، تعدادی اندک و ضعیف اند. گفتنی است که کلمه <شرذمه> به عده ای از مردم گفته می شود و <قلیلون> صفت <شرذمه> است; یعنی، عده ای اندک.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 6 - 13،14

13- سر بریدن پسران و زنده نگه داشتن زنان بنی اسرائیل ، بدترین نوع تحمیل شکنجه و آزار از سوی فرعونیان به آنان

یسومونکم سوء العذاب و یذبّحون أبناءکم و یستحیون نساءکم

آوردن <یذبّحون أبناءکم و یستحیون نساءکم> پس از <یسومونکم> می تواند جمله تفسیری برای آن باشد. در این صورت، این دو مورد، شرح شکنجه ها و رفتارهای ظالمانه آل فرعون است.

14- فزونی چشمگیر زنان بر مردان در جامعه و بر هم خوردن اعتدال جمعیتی ، مایه پدید آمدن مشکلات اجتماعی آزار دهنده برای زنان

یستحیون نساءکم

اینکه خداوند برای شکنجه های آل فرعون، کشتن پسران و زنده نگه داشتن زنان را برشمرده است، امکان دارد بدین علت باشد که چنین عملی، تعادل جمعیت را بر هم می زند و در نتیجه جمعیت زنان افزونی پیدا می کند و این خود شکنجه ای آزار دهنده برای مردم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 26 - 17

17 - فرعونیان ، به صرف ترس و احساس از به خطر افتادن حکومت و اقتدارشان ، اقدام به کشتن و اعدام مخالفان می کردند .

أقتل موسی . .. إنّی أخاف أن یبدّل دینکم أو أن یظهر فی الأرض الفساد

قال ی_قوم ألیس لی ملک مصر . .. أم أنا خیر من ه_ذا الذی

برداشت یاد شده با توجه به دو نکته زیر است: الف) فرعون پس از یادآوری فرمانروایی و ثروت خویش، موسی(ع) را غیر قابل قیاس با خود می داند و این نشان دهنده بینش فرعون در زمینه ملاک ارزش است. ب) سخنرانی فرعون و تکیه وی بر قدرت و ثروت، نشان می دهد که در جامعه قبطی چنین دیدگاهی وجود داشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 52 - 4

4 _ فرعونیان و امت های قبل از ایشان مردمی کفرپیشه و گنهکار

کدأب ءال فرعون و الذین من قبلهم کفروا بایت اللّه فأخذهم اللّه بذنوبهم

ضمیر در <کفروا> به <آل فرعون> و <الذین من قبلهم> برمی گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 53 - 9

9 _ خداوند به سبب کفرورزی فرعونیان و اقوام پیش از آنها ، نعمت های خویش را از آنان سلب و به نقمت و عذاب تبدیل کرد .

کدأب ءال فرعون . .. ذلک بأن اللّه لم یک مغیرا ... حتی یغیروا ما بأنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 39 - 6

6 - فرعون و سپاهیان سرکش وی ، عناصری بی ایمان و بی اعتقاد به آخرت بودند .

و ظنّوا أنّهم إلینا لایرجعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 42 - 9

9 - مردم مصر ( فرعونیان و قبطیان ) ، منکر یکتایی خدا و مشرک بودند .

تدعوننی لأکفر باللّه و أشرک به

4_ جزایی که در دنیا نصیب فرعونیان شد ، عطیه ای شوم و نیز سزایی که در آخرت بدان خواهند رسید ، سزایی نامیمون است .

و أُتبعوا فی ه_ذه لعنه و یوم القی_مه بئس الرفد المرفود

در آیه شریفه ، سزا و کیفر تحکماً و از روی استهزا به <رفد> (عطیه و بخشش) تشبیه شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 40 - 1

1 - اقدام الهی ، به کیفر دادن فرعون و لشکریان او ، پس از اتمام حجت بر ایشان

أرسلن_ه إلی فرعون بسلط_ن مبین . فتولّی برکنه ... فأخذن_ه و جنوده

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 42 - 4،5

4 - مجازات فرعونیان از سوی خداوند ، از موضع عزت و اقتدار کامل بود .

فأخذن_هم أخذ عزیز مقتدر

5 - مجازات سریع فرعونیان از سوی خداوند ، پس از تمام شدن حجت بر ایشان

کذّبوا ب_ای_تنا کلّها فأخذن_هم أخذ عزیز مقتدر

عطف <فأخذناهم> بر <کذّبوا>، نشانگر آن است که خداوند، پس از این که فرعونیان تمام معجزات را تکذیب کردند، به آنان مهلت نداد; بلکه بلافاصله اقدام به نابودی آنها نمود.

2 _ فرعونیان و پیشینیان آنان مردمی گنهکار و تکذیب کننده آیات الهی

کذبوا بایت ربهم فأهلکنهم بذنوبهم

13 - نمل - 27 - 13 - 2

2 - سحر خوانده شدن معجزات الهی موسی ، از سوی فرعونیان علی رغم وضوح و روشنی آن

فلمّا جاءتهم ءای_تنا مبصره قالوا ه_ذا سحر مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 14 - 1

1 - انکار معجزات الهی ، از سوی فرعونیان با وجود یقین درونی به حقانیت آن

و جحدوا بها و استیقنتها أنفسهم

<جَحْد> (مصدر <جحدوا>) به معنای نفی و انکار کردن است. <استیقان> (مصدر <إستیقنت>) معادل <إیقان> و جمله <استیقنتها أنفسهم> حال برای ضمیر فاعل در <جحدوا> است; یعنی، در حالی که جان های آنان به الهی بودن آیات یقین داشت باز آنها را انکار کردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 48 - 4

4 - لجاجت و عناد شدید فرعونیان ، در مخالفت با پیام موسی ( ع )

و ما نریهم من ءایه إلاّ هی أکبر من أُختها

از این که خداوند برای هدایت فرعونیان، معجزاتی پیاپی و یکی از دیگری مهم تر نشان داد، لجاجت آنان استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 49 - 9

9 - اصرار و لجاجت فرعونیان ، در نپذیرفتن ربوبیت مطلقه الهی ، حتی پس از گرفتار آمدن به عذاب

ادع لنا ربّک

فرعونیان به جای <ربّنا> <ربّک> گفته اند; با این که موسی(ع) خداوند را <ربّ العالمین> معرفی کرد. از این مطلب اعتراف نکردن به ربوبیت مطلقه و در نتیجه لجاجت آنان استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 18 - 2

2 - فرعونیان و قوم ثمود ، قدرت مندترین و سرسخت ترین مخالفان پیامبران ، در امت های پیشین بودند .

فرعون و ثمود

در قرآن، خبر از هلاکت بسیاری از امت های گذشته مطرح شده است; بنابراین یاد کردن فرعونیان و ثمودیان از بین آنها، نشانه آن است که این دو دسته، از دیگران بارزتر بوده اند.

ص: 124

13 - شعراء - 26 - 11 - 1

1 - سرزمین مصر ، تحت سلطه و حاکمیت فرعون و خویشاوندان وی

أن ائت القوم الظ_لمین . قوم فرعون

<قوم شخص> به کسانی گفته می شود که از نزدیکان وی بوده و در یک جد با او مشترک باشند. بنابراین، از تعبیر <قوم فرعون> استفاده می شود که حاکمیت سرزمین مصر در اختیار فرعون و خاندان ظالم وی قرار داشته است.

<سیئه> برای آنان ناشناخته بود. آوردن <إذا> در مورد <حسنه> که گویای حصول اطمینان به شرط است و آوردن <إن> در مورد <سیئه> که حاکی از مشکوک بودن شرط است، نیز دلالت بر برداشت فوق دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 45 - 2

2 - مؤمن آل فرعون ، پس از اعلان مواضع اعتقادی خویش و مبارزه با عقیده شرک آلود ، با انواع مکر ها و نقشه های شوم فرعونیان روبه رو شد .

فوقی_ه اللّه سیّئات ما مکروا

جمع آمدن <سیّئات> نشانگر تعدد و گوناگونی مکرهای فرعونیان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 116 - 2

2 - غلبه و پیروزی موسی و هارون ( علیهماالسلام ) و قوم شان بر فرعونیان ، نتیجه نصرت الهی بود .

و نصرن_هم فکانوا هم الغ_لبین

7 - فرجام تلخ فرعونیان ، پی آمد ظلم و بیدادگری آنان بود .

فانظر کیف کان ع_قبه الظ_لمین

7 - تعلق اراده الهی بر نابودی فرعون و دستگاه استکباری وی

و نری فرعون و ه_م_ن و جنودهما منهم ما کانوا یحذرون

2_ فرعون و قوم او ، در محدوده رسالت موسی ( ع ) بودند .

و لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ملإیه

کلمه <ملإیه> به معنای گروه و جمعیت و نیز به معنای اَشراف و بزرگان می باشد. بر اساس معنای اول، جمله <أرسلنا موسی... إلی فرعون و ملإیه> در اینکه قوم فرعون و جمعیت وابسته به او در محدوده رسالت موسی(ع) بودند، صراحت دارد و بر اساس دومین معنا، این جمله به حقیقت یاد شده اشاره دارد; زیرا اگر فرعون و بزرگان دربارش در محدوده رسالت موسی(ع) باشند، طبعاً قوم او نیز چنین خواهند بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 14 - 4

4 - بیم موسی ( ع ) از اقدام فرعونیان مبنی بر قتل او به خاطر رفتار گذشته اش ( قتل مرد قبطی )

فأخاف أن یقتلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 15 - 4

4 - موسی و هارون ( ع ) ، مأمور حرکت به سوی فرعونیان با تکیه بر حمایت قاطع الهی

قال کلاّ فاذهبا ب_ای_تنا إنّا معکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 27 - 3

3 - موسی ( ع ) ، اعتقاد خود به ربوبیت مطلق خداوند و نیز اعتماد خویش بر او در انجام رسالت را به فرعونیان اعلام کرد .

و قال موسی إنّی عذت بربّی و ربّکم من کلّ متکبّر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 28 - 22

22 - فرعونیان و قبطیان ، در قلمرو رسالت موسی ( ع )

قد جاءکم بالبیّن_ت . .. یصبکم بعض الذی یعدکم

برداشت یادشده به خاطر این نکته است که مخاطب <جائکم> و <یعدکم> فرعونیان و قبطیان می باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 49 - 6

6 - درخواست عاجزانه فرعونیان از موسی ( ع ) ، در رفع عذاب از آنان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 51 - 5

5 - رسالت موسی ( ع ) ، متوجه قبطیان نیز بوده است .

ص: 135

و نادی فرعون فی قومه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 18 - 1

1- رهایی بنی اسرائیل از نظام فرعونی ، یکی از مهم ترین خواسته های موسی ( ع ) از فرعونیان

أن أدّوا إلیّ عباد اللّه

چنانچه مراد از <عباداللّه> بنی اسرائیل باشد از این که خداوند در رأس همه سخنان موسی درخواست آزادی بنی اسرائیل را مطرح ساخته اهمیت آن استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 19 - 8

8- معجزات و دلایل نیرومند موسی ( ع ) ، پشتوانه آن حضرت در برخورد مقتدرانه با فرعونیان

أن أدّوا . .. و أن لاتعلوا ... إنّی ءاتیکم بسلط_ن مبین

تعبیر <إنّی. ..> در مقام تعلیل است; یعنی، موسی(ع) به دلیل بهره مندی از <سلطان مبین>، به فرعونیان فرمان <أن أدّوا> و <أن لاتعلوا> می دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 20 - 3

3- تأکید موسی ( ع ) ، بر توحید و ربوبیت یگانه خداوند در قبال جامعه فرعونی

و إنّی عذت بربّی و ربّکم

تکرار <ربّ>، اشاره به مطلب بالا دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 21 - 1

1- درخواست آزادی بیان ، پیشنهاد موسی ( ع ) به فرعونیان پس از یأس از ایمان آوردن آنان

و إن لم تؤمنوا لی فاعتزلون

<فاعتزلون>، کنایه از این است که اگر خود اهل ایمان نیستید، لااقل متعرض من نباشید تا آزادانه پیامم را به مردم برسانم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 22 - 2

2- شکوای موسی ( ع ) ، به درگاه الهی ، از رفتار فرعونیان

و جاءهم رسول کریم . .. فدعا ربّه أنّ ه_ؤلاء قوم مجرمون

ص: 136

9 - ابراهیم - 14 - 7 - 7

7- رهایی بنی اسرائیل از ظلم و ستم فرعونیان ، نعمتی بزرگ برای آنان و شایسته شکرگزاری

إذ أنج_کم من ءال فرعون . .. و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم

عبارت <إذ تأذّن ربکم> ادامه کلام موسی(ع) است که نجات بنی اسرائیل از چنگال فرعونیان را به آنان یادآوری کرد. با این کلام، موسی(ع) به طور تلویحی به بنی اسرائیل متذکر شده که نجات آنان، نعمت خدادادی و مستلزم شکرگزاری است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 80 - 9

9 - نجات بنی اسرائیل از فرعونیان و دعوت آنان به کوه طور برای مناجات و فرو فرستادن منّ و سلوی بر آنان ، از نعمت های خداوند بر بنی اسرائیل در زمان موسی ( ع )

ی_بنی اسرءیل قد أنجین_کم . .. و نزّلنا علیکم المنّ والسلوی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 25 - 9

9 - اقدام شعیب به دلداری موسی ( ع ) رفع نگرانی و ترس از وی و اعلام نجات یافتنش از شر فرعونیان

قال لاتخف نجوت من القوم الظ_لمین

ه_ذا من شیعته و ه_ذا من عدوّه

8 - اقدام بی درنگ موسی ( ع ) برای حمایت از مرد بنی اسرائیلی علیه فرد قبطی

فوکزه موسی

<فاء> در <فوکزه> فصیحه و عطف بر جمله محذوف است; یعنی، <فأقبل موسی علی الذی من عدوّه فوکزه>. گفتنی است که <اقدام بی درنگ> از به کارگیری <فاء> _ که بیانگر عدم وجود فاصله میان یاری طلبی مرد اسرائیلی و پاسخ مثبت موسی(ع) به وی است _ استفاده می شود.

9 - حمله موسی ( ع ) به فرد قبطی و وارد آوردن ضربه مشتی بر وی

فوکزه موسی

<وَکْز> (مصدر <وَکَزَ>) زدن با مشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 18 - 5،7

5 - درگیری دوباره مرد اسرائیلی با فردی دیگر از قبطیان در روز بعد

فإذا الذی استنصره بالأمس یستصرخه

7 - برانگیخته شدن خشم موسی ( ع ) با مشاهده مرد اسرائیلی در حال درگیری مجدد با یکی دیگر از قبطیان

قال له موسی إنّک لغویّ مبین

و قیل للناس هل أنتم مجتمعون . لعلّنا نتّبع السحره إن کانوا هم الغ_لبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 115 - 3

3 - موسی و هارون ( علیهماالسلام ) و قوم شان ، گرفتار غم بزرگ و مشکلات اندوه بار از سوی فرعونیان

و نجّین_هما و قومهما من الکرب العظیم

اندوهی که موسی و هارون(علیهماالسلام) و قوم شان به آن گرفتار بودند، ناشی از مسائل و مشکلات شخصی نبود; بلکه بر اثر تبلیغ رسالت شان در میان فرعونیان به وجود آمده بود.

إلی فرعون و ملإیه

کلمه <فرعون> عنوان و لقب پادشاهان و حاکمان بزرگ مصر در عصرهای گذشته بوده است.

6 _ ارشاد اهرم های اصلی نظام فرعونی ( فرعون و کارگزاران ارشد وی ) نخستین و مهمترین رسالت موسی ( ع )

إلی فرعون و ملإیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 28 - 2

2 - موسی ( ع ) در مبارزه با فرعون ، خود را مواجه با گروهی از حامیان او می دید و برای ارشاد آنان چاره اندیشی می کرد .

اذهب إلی فرعون . .. یفقهوا قولی

با آن که در فرمان رسالت فقط نام فرعون آمده بود، اما موسی(ع) برای گفتار خویش، شنوندگان بیشتری را پیش بینی می کرد و <یفقهوا> را با صیغه جمع آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 36 - 2

2 _ هارون ، شریک و همتای موسی ( ع ) در امر رسالت و تبلیغ فرعون و قوم او

و لقد ءاتینا موسی الکت_ب . .. أخاه ه_رون وزیرًا. فقلنا اذهبا إلی القوم الذین کذّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 10 - 3

3 - ندا و فرمان الهی به موسی ( ع ) برای ارشاد فرعونیان

و إذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ_لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 12 - 4

4 - اعطای نه معجزه و نشانه از سوی خدا به موسی ( ع ) برای هدایت فرعون و فرعونیان

فی تسع ءای_ت إلی فرعون و قومه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 36 - 1

1 - بازگشتن موسی ( ع ) ، به مصر و ابلاغ رسالت الهی خویش به فرعونیان

فلمّا جاءهم موسی

ص: 144

10 - اسراء - 17 - 103 - 5

5- کیفر سخت و هلاکت بار فرعون و فرعونیان از سوی خداوند ، پس از اتمام حجت با آنان بود .

و لقد ءاتینا موسی تسع ءای_ت . .. فأراد أن یستفزّهم ... فأغرقن_ه و من معه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 104 - 1

1- دستور خداوند به بنی اسرائیل ، پس از هلاک فرعونیان مبنی بر انتخاب سرزمین مورد نظرشان ( شام یا مصر ) برای سکنی گزیدن

و قلنا من بعده لبنی إسرءیل اسکنوا الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 44 - 10

10 - قوم نوح ، عاد ، ثمود ، ابراهیم ، لوط ، اصحاب مدین و فرعونیان ، اقوام هلاک شده با عذاب استیصال

فقد کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمّ أخذتهم فکیف کان نکیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 49 - 3

3 - اعطای تورات به موسی ( ع ) ، پس از هلاکت فرعون و یاران او

فکانوا من المهلکین . و لقد ءاتینا موسی الکت_ب

با توجه به ذکر اعطای کتاب به حضرت موسی(ع) پس از بیان فرجام کار فرعون و فرعونیان و هلاکت و نابودی آنان، این برداشت به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 36 - 6

6 _ هلاکت فرعون و قومش ، پس از اتمام حجت خدا با آنان به وسیله موسی و هارون ( ع ) بوده است .

فقلنا اذهبا إلی القوم الذین کذّبوا بأی_تنا فدمّرن_هم تدمیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 67 - 6

6 - انتقام الهی از فرعونیان ، هشداری جدّی به همه کفرپیشگان حق ستیز است .

إنّ فی ذلک لأیه و ما کان أکثرهم مؤمنین

با توجه به لحن تهدید آمیز این آیه و بیان این که علت انتقام گرفتن خداوند از فرعونیان، این بود که بیشتر آنان از پذیرفتن ایمان امتناع ورزیدند، برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 147

13 - شعراء - 26 - 68 - 4

4 - هلاکت فرعونیان ، نمود عزّت و قدرت پیروزمند خداوند

ثمّ أغرقنا الأخرین . .. و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 55 - 5

5 - غرق شدن و نابودی تمامی فرعونیان ، در پی انتقام الهی از ایشان

فأغرقن_هم أجمعین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 28 - 1،7

1- هلاکت فرعونیان از پس روزگار رفاه و حق ستیزی ، نمودی از برنامه خداوند در انتقام از مجرمان

إنّا منتقمون . .. کذلک و أورثن_ها

تعبیر <کذلک> از پی ترسیم فرجام شوم فرعونیان، تأکیدی بر مطلب و اشاره ای است به این که آنچه برای آنان اتفاق افتاده، نمودی از جریانی مستمر و سنتی الهی است.

7- بازگشت بنی اسرائیل به مصر و برخورداری آنان از ثروت و امکانات آن سرزمین ، پس از هلاکت فرعونیان *

کذلک و أورثن_ها قومًا ءاخرین

برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از <قوماً آخرین> تمام بنی اسرائیل باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 33 - 7

7- بیان هلاکت فرعونیان و نجات بنی اسرائیل از سوی خداوند ، پیامدار تهدید برای مشرکان و نویدی برای پیامبر ( ص ) و مؤمنان

و لقد نجّینا بنی إسرءیل . .. بل_ؤا مبین

با توجه به این که آیات گذشته، در زمینه رویارویی مشرکان و مؤمنان بود; طرح سرگذشت فرعونیان و بنی اسرائیل، پیامدار مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 18 - 3

3 - سرنوشت هلاکت بار فرعونیان و قوم ثمود ، نمونه ای بارز از برخورد تند و قهرآمیز خداوند با کافران است .

إنّ بطش ربّک . .. فرعون و ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 19 - 6

6 - اصرار کافران مکّه بر تکذیب تهدید های الهی ، با وجود آگاهی آنان از هلاکت فرعونیان و ثمودیان ، شگفت آورتر از کفرورزی پیشینیان است .

ص: 148

بل الذین کفروا فی تکذیب

اضراب که از حرف <بل> استفاده می شود ممکن است نظر به این داشته باشد که تکذیب گری مردم مکّه در قیاس با کفر پیشینیان اعجاب آورتر است; زیرا به رغم دیدن سرنوشت آنها، تهدید را دروغ شمردند.

فستذکرون ما أقول لکم

از تعبیر و آهنگ <فستذکرون ما أقول لکم> (پس به زودی آنچه را به شمامی گویم به یاد خواهید آورد) استفاده می شود که مؤمن آل فرعون، از هدایت پذیری مردم مأیوس بود.

و إذ ءاتینا موسی الکتب و الفرقان

عطف <الفرقان> بر <الکتاب> می تواند عطف صفتی بر صفت دیگر گرفته شود و هر کدام بیانگر بعدی از ابعاد تورات باشد; یعنی، ما به موسی (ع) چیزی را عطا کردیم که هم کتاب بود و هم فرقان و می تواند مراد از کتاب و فرقان دو چیز متفاوت باشد; یعنی، به موسی کتاب (تورات) دادیم و نیز به او فرقان عطا کردیم. بر این مبنا مراد از <فرقان> معجزات، براهین و مانند آن خواهد بود. (اقتباس از الکشاف)

و یستئذن فریق منهم النبیّ