بهترین گواه بر نادرستی معذرت جویی آنان خواهد بود.

جهاد و مقاومت در راه خداست .

من کفر بالله . .. إلاّ من أُکره و قلبه مطمئنّ بالإیم_ن ... إن ربّک للذین هاجروا

6 - اعراف - 7 - 52 - 7

7 _ انسان ها با نزول قرآن و دریافت آن هیچ عذر و توجیهی برای گرایش به کفر ، به فراموشی سپردن قیامت ، فریب خوردن به حیات دنیا و انکار آیات الهی ندارند .

الذین اتخذوا دینهم لهواً و لعباً . .. و لقد جئنهم بکتب

آیه مورد بحث در پی بیان گرفتاری کافران به آتش دوزخ و بیان عامل دوزخی شدن آنان، اشاره به اتمام حجت الهی برای همگان دارد. یعنی با نزول قرآن و معارف آن بهانه ای برای روی آوری به عقاید و اعمالی که در آیه قبل علل گرفتاری به دوزخ معرفی شده، وجود ندارد.

کم اتیناهم من ایه بیّنه . .. و من یبدّل نعمه اللّه من بعد ما جاءته

أشهدهم علی أنفسهم . .. أن تقولوا یوم القیمه إنا کنا هذا غفلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 173 - 1،5

1 _ وجود نشئه شهود و آگاه شدن آدمی به ربوبیت و وحدانیت خدا در آن نشئه ، از میان برنده هر گونه عذر و بهانه ای برای روی آوری به شرک

و أشهدهم علی أنفسهم . .. أو تقولوا إنما أشرک ءاباؤنا

5 _ گرایش به شرک به خاطر شرکورزی پدران ، عذر واهی و ناپذیرفتنی در پیشگاه خداوند

أو تقولوا إنما أشرک ءاباؤنا من قبل و کنا ذریه من بعدهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 15 - 4

4- جوّ اجتماعی و جبر محیطی ، عذری پذیرفته شده برای توجیه رنگ پذیری از جامعه نیست .

ه_ؤلاء قومنا اتخذوا من دونه ءالهه

بیان گرایش اصحاب کهف به توحید و ایمان آنان در محیطی سراسر کفر، اشاره به این نکته دارد که انسان ها می توانند از محیط، رنگ نپذیرفته، بلکه در مسیر حق، برخلاف جریان عمومی جامعه، حرکت کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 32 - 12

12 - فقر ، عذری ناپذیرفتنی برای خودداری افراد غیر متأهل از اقدام به ازدواج

و أنکحوا الأی_می . .. إن یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 10 - 15

15 - ر ها کردن تقواپیشگی و احسان ، به خاطر دلبستگی به وطن و محل سکونت ، عملی ناپسند و عذری ناپذیرفتنی

ی_عباد الذین ءامنوا اتّقوا ربّکم . .. و أرض اللّه وسعه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 52 - 4،5

4 - ستم پیشگی ، گناهی نابخشودنی و عذرناپذیر در قیامت

یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم

آمدن کلمه <الظالمین> به صورت وصفی، بیانگر این نکته است که مقصود از آن، فردی نیست که در زندگی اندکی ستم کرده باشد; بلکه کسی است که چنان به این گناه آلوده شده که به آن شهرت یافته و عادت کرده است.

5 - کفر و شرک ، ستمی غیرقابل بخشش و عذرناپذیر در پیشگاه خداوند

یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم

مقصود از <الظالمین> _ به قرینه آیات گذشته _ کافران و مشرکان می باشد.

ص: 9

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 23 - 16

16 - انسان ها ، فاقد هر عذر و بهانه ، در پیشگاه پروردگار خویش پس از آمدن وحی

إن هی إلاّ أسماء سمّیتموها. .. و لقد جاءهم من ربّهم الهدی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 7 - 1،2

1 - اعلام پذیرفته نشدن هیچ عذری از کافران دوزخی در قیامت

ی_أیّها الذین کفروا لاتعتذروا الیوم

2 - کافران دوزخی ، هیچ عذر موجه و قابل قبولی برای گزینش راه کفر خویش ندارند .

ی_أیّها الذین کفروا لاتعتذروا الیوم

برخی از مفسران نوشته اند: این که به کافران اعلان می شود که عذر نیاورید، به این سبب است که آنان هیچ عذر قابل قبول و منطقی ندارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 6 - 4

4 - با ارائه شدن وحی و پیام های الهی ، هیچ عذر و بهانه ای برای کافران و انسان های متخلّف ، در پیشگاه خداوند قابل قبول نیست .

فالملقی_ت ذکرًا . عذرًا أو نذرًا

مطلب یاد شده، در واقع پیام اصلی آیه شریفه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 36 - 1،2

1 - تکذیب کنندگان روز جزا ، در آن روز اجازه عذرخواهی نخواهند داشت .

و لایؤذن لهم فیعتذرون

2 - عذر کافران تکذیب گر در روز رستاخیز ، پذیرفته نخواهد شد .

و لایؤذن لهم فیعتذرون

5 - انعام - 6 - 68 - 14

14 _ فراموشی عذری قابل قبول از مکلف است.

و إما ینسینک الشیطن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 69 - 1،3

1 _ بر کسانی که از همنشینی با بیهوده گویان درباره قرآن و اسلام پرهیز می کنند، ولی بناچار سخنان آنها را می شنوند، گناهی نیست.

و ما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء و لکن ذکری لعلهم یتقون

در این برداشت، <یتقون> به معنای لغوی آن گرفته شده است.

3 _ بر کسانی که در همنشینی با مغالطه گران درباره قرآن و اسلام از بحث پرهیز نموده و سعی در بازداشتن دیگران کنند، گناهی نیست.

و ما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء و لکن ذکری

در این برداشت، <یتقون> به معنای لغوی آن و متعلق آن <خوض> گرفته شده است. علاوه بر این که <ذکری> نیز مفعول مطلق برای فعل محذوف <یذکرونهم> فرض شده است; یعنی: <یتقون الخوض و لکن یذکرونهم ذکری>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 156 - 8

8 _ پیروی نکردن از کتب آسمانی در صورت دسترسی نداشتن به محتوای آنها، عذری قابل پذیرش در پیشگاه خدا

و إن کنا عن دراستهم لغفلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 172 - 11

11 _ غفلت ، عذری قابل پذیرش در پیشگاه خداوند

أن تقولوا یوم القیمه إنا کنا هذا غفلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 28 - 7

7- ناتوانی مالی و عدم امکانات مناسب ، عذری پذیرفته شده و بجا در ترک انفاق و ادای حق خویشاوندان و مستمندان

و ءات ذاالقربی حقّه . .. و إمّا تعرضنّ عنهم ابتغاء رحمه من ربّک ترجوها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 73 - 4

4- نسیان ، عذری قابل پذیرش است .

لاتواخذنی بما نسیت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 12

12 - مؤمنون - 23 - 68 - 11

11 - موضع گیری در برابر اندیشه های نو و بی سابقه ، امری طبیعی و عذری قابل قبول

أم جاءهم ما لم یأت ءاباءهم الأوّلین

از این آیه استفاده می شود که: اگر نزول کتاب امری بی سابقه بود، موضع گیری کافران در برابر قرآن قابل پذیرش بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 33 - 34

34 - اکراه بر گناه ، عذری قابل قبول برای سلب مسؤولیت از اکراه شدگان

فإنّ اللّه من بعد إکرههنّ غفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مزمل - 73 - 20 - 16

16 - مریضی ، تأمین نیاز های زندگی و شرکت در جنگ با دشمن ، از عذر های پذیرفته شده برای کاستن از عبادت شبانه و شب زنده داری

علم أن سیکون منکم مرضی . .. فاقرءوا ما تیسّر منه

یوم لاینفع الظ_لمین معذرتهم و لهم اللعنه و لهم سوء الدار

16 - غافر - 40 - 12 - 1

1 - کفر و گرایش به شرک ، سبب پذیرفته نشدن عذرخواهی و درخواست کافران و مشرکان برای رهایی خویش از عذاب الهی

ذلکم بأنّه إذا دعی اللّه وحده کفرتم و إن یشرک به تؤمنوا

<ذلکم> اشاره به مطلب گذشته (عذاب شدن) دارد; یعنی، <ذلکم الذی أنتم فیه من العذاب>. گفتنی است که <باء> در <بأنّه> برای سببیت می باشد.

17 _ درماندگی ، اضطرار و احساس خطر مرگ ، عرصه به خاطر آمدن کرده های زشت ، اظهار ندامت و شرمساری در پیشگاه خدا و پوزش طلبی انسان از آن خطا ها و ناسپاسیها

و ظنوا أنهم أحیط بهم دعوا اللّه . .. لنکوننّ من الشکرین

ص: 17

و من_وه الثالثه الأُخری

از یاد کردن نام این سه بت، می توان مطلب بالا را به دست آورد.

2 - < منات > سومین بت مورد پرستش مردم جزیره العرب

و منوه الثالثه الأُخری

3 - < منات > ، در مرتبه ای پایین تر از < لات > و < عزی > در نزد عرب جاهلی

أفرءیتم اللّ_ت و العزّی . و منوه الثالثه الأُخری

از تأخیر <منات> و توصیف آن به <الثالثه> (سومی)، مطلب بالا استفاده می شود.

ما قرآن را به زبان عربی قرار دادیم به آن امید که شما مردم عرب در آن بیندیشید. و اگر <عربیّاً> به معنای فصیح و شیوا باشد، خطاب در <لعلّکم تعقلون> عام بوده و فراگیرنده همه انسان ها می شود; یعنی، ما قرآن را شیوا و گیرا قرار دادیم، بدان امید که شما انسان ها بدان جذب شده و در آن تعقل و اندیشه نمایید. برداشت یاد شده بر پایه احتمال اول است.

ص: 21

در برداشت یاد شده <مبین> به عنوان صفت احترازی اخذ شده است. براین اساس زبان عربی به دو دسته (مبین و غیرمبین) تقسیم می شود و خداوند قسم اول را برای بیان مفاهیم وحی برگزیده است.

8 - یوسف - 12 - 2 - 5،6

5_ قابلیت و گنجایش زبان عرب ، برای مفاهیم وحی و بیان معارف الهی

إنا أنزلن_ه قرء نًا عربیًّا لعلکم تعقلون

فهمیدن حقایق وحی به عنوان غایتی برای نزول قرآن به لغت عرب ، می رساند که عربی بودن قرآن ، در فهم معارف و حقایق وحی دخیل است و این از قابلیت لغت عرب برای ارائه مفاهیم وحی حکایت دارد.

6_ گویایی و رسا$ بودن زبان عرب ، فلسفه نزول قرآن به آن لغت

إنا أنزلن_ه قرء نًا عربیًّا لعلکم تعقلون

<عربی> به معنای فصیح و روشن است و لغت عرب را به این سبب عربی می گویند. بنابراین <قرآناً عربیّاً> ; یعنی ، قرآن به لغت عرب است ، همان لغتی که گویا و رساست.

1- تسهیل معارف والای قرآن از سوی خداوند برای خلق ، در پرتو ویژگی های خاص زبان عربی

فإنّما یسّرن_ه بلسانک

مراد از <لسانک>، می تواند زبان عربی باشد که زبان پیامبر(ص) بوده است.

16- ظرفیت زبان عربی ، برای رساندن پیام خدا و ابلاغ بیم ها و بشارت های الهی به خلق *

و ه_ذا کت_ب مصدّق لسانًا عربیًّا لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

از ارتباط میان <لساناً عربیّاً> و <لینذر>، استفاده می شود که عربی بودن قرآن، دارای تأثیری مهم در ابلاغ انذار و تبشیر الهی به خلق است.

فاغفر للذین تابوا و اتّبعوا سبیلک

7 - توبه - 9 - 129 - 8

8 _ عرش ( مرکز اداره هستی ) تنها تحت ربوبیت و مدیریت خداوند یکتاست .

لا إله إلا هو . .. و هو رب العرش العظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 2 - 10

10_ تدبیر امور عالم تنها درخور برافرازنده آسمانها ، سلطه دار عرش ، و اختیاردار خورشید و ماه است .

الله الذی رفع السموت . .. یدبر الأمر

در ترکیب <الله الذی . ..> دو وجه گفته شده است:$1_ <الله> مبتدا و <الذی> صفت آن است و جمله <یدبر الأمر> خبر برای <الله>. 2_ <الله> مبتدا و <الذی> خبر آن است. برداشت فوق از هر دو وجه استفاده می شود، اگرچه بنابر وجه دوم دلالت آیه بر برداشت فوق صریح تر و روشن تر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 20 - 5

5 - سلطه خداوند بر عرش ، پشتوانه اقتدار جبرئیل

ذی قوّه عند ذی العرش مکین

وصف <ذی العرش>، می تواند این نکته را برجسته سازد که منزلت والای جبرئیل، نزد کسی که عرش مقهور او است، اتصاف او را به <ذی قوّه> تضمین می کند.

قد قضیت عل کلّ نفس فیها الرّوح الموت ... .

_______________________________

کافی، ج 3، ص 256، ح 25 ; نورالثقلین، ج 1، ص 419، ح 470.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 17 - 2،4،8

2 - هشت فرشته در روز قیامت ، عرش الهی را حمل خواهند کرد .

و یحمل عرش ربّک فوقهم یومئذ ثم_نیه

در این که مقصود از <ثمانیه> هشت تن از فرشتگان است یا هشت گروه از آنان، میان مفسران اختلاف هست. برای انتخاب و تعیین هر یک از آنها، دلیل روشن و قاطعی وجود ندارد.

4 - فرشتگان هشتگانه ، حاملان تخت داوری خداوند در قیامت

و الملک علی أرجائها و یحمل عرش ربّک فوقهم

در صورتی که مقصود از <عرش> در این آیه، تخت قضاوت و داوری باشد، مطلب بالا استفاده می شود.

8 - < فقال علیّ ( ع ) : إنّ الملائکه تحمل العرش و لیس العرش کما تظنّ کهیئه السریر و ل_کنّه شیء محدود مخلوق مدبَّر ، و ربّک عزّوجلّ مالکُه . . . و أمر الملائکه بحمله فهم یحملون العرش بما أقدرهم علیه . . . ;

علی(ع) فرمود: ملائکه حامل عرش اند و عرش آن طور که تو تصور نموده ای _ که مثل یک تخت باشد _ نیست; بلکه عرش موجود محدودی است که خداوند، آن را خلق نموده و تحت تدبیر او است و پروردگارت عزّوجلّ مالک آن است . .. و ملائکه را مأمور حمل آن نموده و آنان با قدرتی که خدا به آنها داده حامل عرش اند>.

مخلوق و تحت تدبیر (خداوند) است و پروردگار تو مالک آن است، نه این که خداوند بر روی آن باشد، آن گونه که اشیا بر روی یکدیگر قرار می گیرند>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 82 - 3،4

3 - آسمان ها و زمین ( مجموعه هستی ) ، عرش خداوند و تحت ربوبیت عالی و بی نقص او

ربّ السم_وت و الأرض ربّ العرش

بنابراین که <ربّ العرش> عطف بیان باشد، برداشت بالا به دست می آید.

4 - عرش ، حقیقتی فراتر و فراگیرتر از آسمان ها و زمین

سبح_ن ربّ السم_وت و الأرض ربّ العرش

<ربّ العرش> می تواند ذکر عام بعد از خاص باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 17 - 8

8 - < فقال علیّ ( ع ) : إنّ الملائکه تحمل العرش و لیس العرش کما تظنّ کهیئه السریر و ل_کنّه شیء محدود مخلوق مدبَّر ، و ربّک عزّوجلّ مالکُه . . . و أمر الملائکه بحمله فهم یحملون العرش بما أقدرهم علیه . . . ;

علی(ع) فرمود: ملائکه حامل عرش اند و عرش آن طور که تو تصور نموده ای _ که مثل یک تخت باشد _ نیست; بلکه عرش موجود محدودی است که خداوند، آن را خلق نموده و تحت تدبیر او است و پروردگارت عزّوجلّ مالک آن است . .. و ملائکه را مأمور حمل آن نموده و آنان با قدرتی که خدا به آنها داده حامل عرش اند>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 9 - 1

1 - نگه داشتن مؤمنان تائب و صالحان ، از بدی ها و ناراحتی های روز قیامت ، دعا و درخواست فرشتگان عرش الهی از خداوند

و قهم السیّئات

الف و لام جنس در <السیّئات> مفید استغراق و عموم است و مقصود از آن در آیه شریفه، بدی ها و ناراحتی هایی است که یا بر اثر گناهان و لغزش های خود انسان و یا به خاطر شرایط سخت روز قیامت برای آدمی پدید می آید.

<رب العرش العظیم> مقصود، ملک عظیم است>.

فسبح_ن اللّه ربّ العرش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 82 - 2

2 - عظمت و هماهنگی تدبیر آسمان ها و زمین و عرش ، نشان دهنده حاکمیت خدای یگانه بر هستی است .

سبح_ن ربّ السم_وت و الأرض

برداشت یاد شده مبتنی بر یکی از معانی <ربّ> (مالکیت و صاحب اختیار) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 20 - 4

4 - عرش ( جهان هستی ) ، مملوک و در اختیار خداوند است .

ذی العرش

<عرش>; یعنی، تخت فرمانروایی (مقاییس اللغه). مالکیت عرش، کنایه از سلطه بر اداره و تدبیر نظام عالم است.

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: عرش در یک وجه همه خلق است . .. و در وجه دیگر عرش علمی است که خداوند پیامبران و رسولان و حجت های خود را از آن آگاه کرده است ...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 86 - 6

6 - < عن حنان بن سدیر قال : سألت أباعبداللّه ( ع ) عن العرش و الکرسی ، فقال : إنّ للعرش صفات کثیره مختلفه ، له فی کلّ سبب و صنع فی القرآن صفه علی حده فقوله < رب العرش العظیم > یقول : الملک العظیم ;

حنان بن سدیر گوید: از امام صادق(ع) از عرش سؤال کردم؟ آن حضرت فرمود: عرش اوصفات فراوان و گوناگونی دارد و برای آن در قرآن _ به هر مناسبتی که ذکر شده _ صفت خاصی است پس قول خدا <ربّ العرش العظیم> به معنای <الملک العظیم> است >.

6 - اعراف - 7 - 54 - 5

5 _ عرش ، مرکز استیلای الهی بر جهان آفرینش است .

إن ربکم اللّه . .. استوی علی العرش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 3 - 9

9 _ < عرش > مرکز تدبیر و فرمانروایی جهان آفرینش

الذی خلق السموت . .. ثم استوی علی العرش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 42 - 7

7- عرش ، بالاترین مرکز قدرت ، حاکمیت و تقدیر خداوند بر جهان هستی است .

لو کان معه . .. إذًا لاَبتغوا إلی ذی العرش سبیلاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 5 - 2

2 - عرش ، مرکز تدبیر و کنترل آسمان ها و زمین و تحت سیطره خداوند است .

خلق الأرض والسم_وت العلی . الرحم_ن علی العرش استوی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 22 - 8

8- عرش ( مرکز اداره هستی ) ، تنها تحت تدبیر و ربوبیت الهی است .

ربّ العرش

<عرش> به معنای تخت پادشاهی و فرمان روایی است و در رابطه با خداوند اشاره به مرکز اداره جهان است. گفتنی است چون در صدر آیه وجود شریک و معبود دیگری نفی شده است، انحصار تدبیر عرش در خداوند به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 59 - 6

6 _ عرش ، مرکز تدبیر و فرمانروایی جهان آفرینش

ثمّ استوی علی العرش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 26 - 4

4 - عرش الهی ( مرکز حاکمیت و تدبیر خدا ) ، بسیار عظیم و گسترده

ربّ العرش العظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 40

14 - سجده - 32 - 4 - 6

6 - عرش ، مرکز تدبیر و اداره جهان است .

اللّه الذی خلق . .. ثمّ استوی علی العرش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 75 - 6

6 - جهان ، دارای مرکز اداره و فرمانروایی

العرش

<عرش> به معنای تخت فرمانروایی است و گاهی کنایه از مرکز اداره و فرمانروایی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 7 - 4

4 - جهان ، دارای مرکز اداره و فرمان روایی است .

العرش

<عرش> به معنای تخت فرمان روایی است و گاهی کنایه از مرکز اداره و فرمان روایی می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 15 - 5

5 - جهان هستی ، دارای مرکز اداره و فرمان روایی به نام ( عرش )

ذو العرش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 4 - 6

6 - جهان آفرینش ، دارای مرکزیت فیض الهی به نام عرش

ثمّ استوی علی العرش

با توجه به این که نظام خلقت، نظام اسباب و مسببات است و پدیده های این عالم، نمی توانند فیض الهی را به طور مستقیم و بدون وسایط فیض دریافت کنند; <عرش> می تواند اشاره به مرکزیتی داشته باشد که سرچشمه فیض الهی است و وسایط فیض، آن را از آن مرکز دریافت کرده و به ترتیب به اشیا و امور عالم می رسانند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 17 - 3

3 - < عرش > ، مرکز تدبیر و فرمان روایی جهان هستی

و یحمل عرش ربّک

<عرش> به معنای تخت فرمان روایی است و در این آیه، کنایه از مرکز تدبیر و فرمان روایی جهان است که فرشتگان، به فرمان خداوند به این امر می پردازند.

ص: 41

6 - نقش معیار های عرفی در احکام دین

الوصیه للولدین و الأقربین بالمعروف

6 _ وقوف به عرفات ، از مناسک حج

فاذا افضتم من عرفات

کوچ کردن (افاضه) از عرفات بر فرض وقوف به آن است ; بنابراین وقوف به عرفات مفروض و مسلّم گرفته شده است.

7 _ وجوب رفتن و وقوف به مَشعرالحرام ، پس از وقوف در عرفات

فاذا افضتم من عرفات فاذکروا اللّه عند المشعرالحرام

لازمه وجوب ذکر خداوند در مشعرالحرام پس از وقوف به عرفات، وجوب رفتن و بودن (وقوف) در مشعرالحرام است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 199 - 2،11،14

2 _ وقوف در عرفات ، از مناسک حج

ثم افیضوا من حیث افاض الناس

بنابراینکه مراد، افاضه از عرفات باشد، لازمه آن لزوم وقوف در عرفات خواهد بود.

11 _ لزوم کوچ کردن از عرفات ، بسان کوچ کردن ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و سایر حج گزاران

ثم افیضوا من حیث افاض الناس

امام صادق (ع) درباره آیه <ثم افیضوا . ..> فرمود: یعنی ابراهیم و اسماعیل و اسحاق فی افاضتهم منها و من کان بعدهم

_______________________________

کافی، ج 4، ص 247، ح 4 ; نورالثقلین، ج 1، ص 196، ح 719.

14 _ لزوم کوچ کردن از عرفات بسان اهل البیت ( ع )

ثم افیضوا من حیث افاض النّاس

امام حسین (ع): . .. فنحن النّاس و لذلک قال اللّه تعالی ذکره فی کتابه: <ثمّ افیضوا من حیث افاض النّاس>

_______________________________

کافی، ج 8، ص 244، ح 339 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 201، ح 2.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 3 - 16

16 _ از امام صادق ( ع ) روایت شده است که فرمود : الحج الأکبر الوقوف بعرفه و بجمع و برمی الجمار بمنی و الحج الأصغر العمره ;

حج اکبر، وقوف به عرفه و وقوف به مشعر و رمی جمرات در منی است و حج اصغر، عمره است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 28 - 4

4 - وقوف در عرفات و مشعر ، نخستین تکلیف حاجیان در مراسم حج ( پس از احرام )

لیشهدوا من_فع لهم

جمله <و یذکروا اسم اللّه. ..> مربوط به مراسم قربانی است و آیه بعدی، در رابطه با مسأله حلق، تقصیر و طواف می باشد. پس با در نظر گرفتن این مطلب که مراسم حج _ پس از پوشیدن احرام _ به ترتیب عبارت است از: وقوف در عرفات و مشعر، قربانی کردن حلق و تقصیر و طواف، باید گفت که حج در شریعت حضرت ابراهیم(ع)، با مراسم قربانی شروع و با طواف ختم می شد و وقوفین جزو مراسم نبود و یا این که جمله <لیشهدوا منافع لهم> علاوه بر این که بیانگر فلسفه تشریع حج است، ناظر به مسأله حضور در عرفات و مشعر نیز می باشد. برداشت فوق، بر پایه احتمال دوم استوار است.

ص: 48

عرفه

یسبّح للّه . .. الملک القدّوس العزیز الحکیم

ذکر اوصاف <ملک>، <قدّوس> و. .. پس از <یسبّح للّه ...>، می تواند بیانگر علت تسبیح گویی موجودات باشد; یعنی، موجودات هستی از آن رو خدا را تنزیه می کنند که او را فرمانروای مطلق هستی، در کمال طهارت، پاکی و... می یابند.

5 - توجّه به عزّت و پسندیده بودن خداوند ، زمینه ساز پیدایش ایمان و پرهیز از آزاررسانی به مؤمنان است .

أن یؤمنوا باللّه العزیز الحمید

ینصر من یشاء و هو العزیز الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 27 - 13

13 - آفرینش نخست انسان ها و بازآفرینی آنان پس از مرگ ، مقتضای حکمت و عزت خداوند است .

و هو الذی یبدؤا الخلق ثمّ یعیده . .. و هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 9 - 6،7

6 - عزت و حکمت خداوند ، منشأ تخلّف ناپذیری وعده های او است .

وعد اللّه حقًّا و هو العزیز الحکیم

7 - عزت و حکمت الهی ، مقتضی کیفر کافران و پاداش مؤمنان است .

فبشّره بعذاب ألیم . .. لهم جن_ّ_ت النعیم ... و هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 6 - 7

7 - اداره و تدبیر امور جهان ، برخاسته از علم و عزت و رحمت الهی است .

یدبّر الأمر . .. ذلک ع_لم الغیب و الشه_ده العزیز الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 27 - 11

11 - عزت و حکمت خداوند ، مقتضی نداشتن هرگونه شریکی است .

کلاّ بل هو اللّه العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 8 - 14

14 - عزت و حکمت بی مانند خداوند ، مقتضی دل بستن و امید داشتن به ورود مؤمنان تائب و پدران ، همسران و فرزندان صالح آنان به بهشت جاویدان

ربّنا و أدخلهم جن_ّت . .. إنّک أنت العزیز الحکیم

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که جمله <إنّک أنت العزیز الحکیم> تعلیل برای جمله های پیشین است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 42 - 17

17 - عزت مندی و آمرزندگی خداوند ، نشانه استحقاق انحصاری او برای الوهیت و عبادت

تدعوننی لأکفر باللّه و أشرک به . .. و أنا أدعوکم إلی العزیز الغفّ_ر

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که مؤمن آل فرعون، در رد آیین شرک و بت پرستی، به معرفی خدایی پرداخت که دو صفت عزت مندی و آمرزندگی را دارا است و این خود نوعی استدلال بر بطلان شرک و اثبات حقانیت عقیده توحیدی می

ص: 54

باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 3 - 7،8،10

7 - عزت خداوند ، ضامن بقاء و استحکام وحی و معارف الهی است .

یوحی إلیک . .. اللّه العزیز الحکیم

از توصیف خداوند به عزیز و ارتباط صدر و ذیل آیه، می توان استفاده کرد که عزت خداوند مانع از بین رفتن معارف الهی است.

8 - معارف والای کتاب های آسمانی ، برخاسته از حکمت گسترده و عزت خداوندی است .

یوحی إلیک . .. العزیز الحکیم

ذکر صفت عزت و حکمت برای خداوند و ارتباط صدر و ذیل آیه، بیانگر برداشت یاد شده است.

10 - تحقق وحی در نظام طبیعت و انتخاب آن به عنوان راه ارتباط خداوند با خلق ، متکی به عزت و حکمت او است .

کذلک یوحی إلیک . .. اللّه العزیز الحکیم

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که وصف عزیز و حکیم نظر به توجیه و تبیین اصل وحی داشته و پاسخی به دو پرسش باشد: الف) آیا راستی وحی امری ممکن است ؟ ب) چرا شیوه وحی به عنوان راه ارتباط خدا با خلق انتخاب شده است؟

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 24 - 8

8 - لطف ، رحمت ، قدرت و عزت خداوند ، مقتضی مصون داشتن حریم وحی از نفوذ و تصرف دروغ پردازان

اللّه لطیف بعباده . .. و هو القویّ العزیز ... و یمح اللّه الب_طل

ارتباط مجموعه آیات و سیاق واحد آنها، می تواند بیانگر معنای یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 7 - 5

5 - شکل گیری و پیدایش قوانین و قوای هستی ، در پرتو عزّت و حکمت ازلی خداوند *

و للّه جنود السم_وت و الأرض و کان اللّه عزیزًا حکیمًا

از ارتباط دو بخش آیه (و للّه جنود. ..) با (و کان اللّه...)، می توان به مطلب بالا ره یافت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 1 - 8

8 - عزّت و حکمت خداوند ، نشانه منزّه بودن او از هر عیب و نقص ( همچون داشتن شریک و . . . )

ما فی السم_وت و الأرض و هو العزیز الحکیم

توصیف خداوند به <عزیز> و <حکیم> بودن _ پس از یادآوری تسبیح همه موجودات برای خداوند _ حکایت از آن دارد که حقیقتی مانند خداوندِ عزیز و حکیم، از هر عیب و نقصی (مانند داشتن شریک) مبرّا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 21 - 6

ص: 55

6 - نیرومندی و شکست ناپذیری خداوند ، تضمین کننده پیروزی پیامبران بر دشمنانشان

کتب اللّه لأغلبنّ أنا و رسلی إنّ اللّه قویّ عزیز

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 18 - 1

1 - سپاسداری ، بردباری ، آگاهی از نهان و آشکار ، عزّت و حکمت خداوند ، مقتضی تقواپیشگی ، حرف شنوی ، فرمان بری و انفاق در راه او است .

فاتّقوا اللّه . .. اسمعوا و أطیعوا و أنفقوا ... و اللّه شکور حلیم ... العزیز الح

برخی از مفسران، بر این عقیده اند که میان ذکر اوصاف خداوند در دو آیه پایانی، با فرمان الهی به تقواپیشگی، فرمان بری و انفاق، ارتباط وجود دارد. این مطلب می تواند اشاره به برداشت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 8 - 4

4 - عزّت خداوند ( مغلوب نشدن او در برابر هیچ چیز ) و پسندیده بودن تمام کار های او ، دلیل ایمان آوردن کسانی بود که به دست اصحاب < اخدود > سوختند .

و ما نقموا منهم إلاّ أن یؤمنوا باللّه العزیز الحمید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 11 - 7

7 - ایمان به خداوند و اعتقاد به عزّت ، ستودگی ، حاکمیت ، مالکیت و گواه بودن او و انجام دادن تمامی اعمال صالح ، مایه بهره بردن از مناظر سبز و پر درخت و زمین آب خیز بهشت است .

إلاّ أن یؤمنوا باللّه العزیز . .. إنّ الذین ءامنوا و عملوا الص_لح_ت لهم جنّ_ت تج

برداشت یاد شده، از ارتباط این آیه با آیه هشتم و نهم استفاده می شود. <الصالحات>، جمع محلی به <ال> و مفید عموم است. عموم در این موارد، عرفی است; یعنی، تمام آن چه میسّر است. <جنّه>; یعنی، بوستانی که با درختان خود زمین را پوشانده باشد. (مفردات راغب).

13 - توجه و اعتقاد به عزت و غفران خداوند ، برخوردار از اهمیتی والا در میان مجموعه معارف الهی

ألا هو العزیز الغفّ_ر

برداشت یاد شده به این خاطر است که جواب شرط <من کان. ..> مقدر است. تقدیر آن چنین می تواند باشد: <من کان یرید العزّه فلیطلبها من عند اللّه> یا <فلیستجب إلی دعوه الإسلام ففیها العزّه>.

5 - توانایی مطلق خداوند بر اعطای رحمت به بندگان و یا منع آن از ایشان ، دلیل عزّتمندی او است .

ما یفتح اللّه للناس من رحمه فلاممسک لها . .. و هو العزیز

از توصیف خداوند به عزّتمندی در پایان آیه، برداشت یاد شده به دست می آید.

با توجه به این که در این آیات، غفران مترتب بر فتح شده است، می توان پی برد که مراد از <غفران> و <ذنب> معنای رایج آن نیست; زیرا ربطی میان صلح حدیبیه و بخشش گناهان دیده نمی شود. بر این اساس معنای دیگری این جا مراد است و آن این که بعثت پیامبر(ص)، آن حضرت را در نظر دشمنانش گنه کار و متهم می نمود; ولی در پرتو صلح حدیبیه، زمینه نشر دعوت پیامبر(ص) و بازشناخت شخصیت، اوصاف و خصال کریمانه آن حضرت فراهم آمد.

در وقوع آن دروغ راه ندارد. [قیامت] <خافضه> است; به خداوند سوگند! دشمنان خدا را به زیر می کشد و به سوی جهنم [روانه می کند] و <رافعه> است; به خدا سوگند اولیای خدا را بالا می برد و به سوی بهشت [هدایت می کند]...>.

و ما النّصر الّا من عند اللّه العزیز الحکیم

2 - بقره - 2 - 209 - 12

12 _ آگاهی از عزت و حکمت الهی ، زمینه تسلیم در برابر خداوند و دوری از متابعت شیطان

ادخلوا فی السلم . .. و لا تتبعوا ... ان اللّه عزیز حکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 220 - 21،23

21 _ عزّت و نفوذناپذیری خداوند در انجام خواسته های حکیمانه خویش

و لو شاء اللّه لاعنتکم ان اللّه عزیز حکیم

23 _ عزت خداوند ، پشتوانه نفوذ مشیّت اوست .

و لو شاء اللّه لاعنتکم ان اللّه عزیز حکیم

جمله <ان اللّه . ..> دلیل است برای <لو شاء ...> یعنی اگر خداوند اراده حکمی مشقت آمیز می کرد، چون عزیز و غالب است، اراده اش نافذ بود; ولی چنین مشیّتی نکرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 228 - 25

25 _ عزّت و قدرت شکست ناپذیر الهی ، پشتوانه مجازات متخلّفانِ از احکام و قوانین الهی

و المطلّقات یتربّصن . .. و لا یحل لهن ... و اللّه عزیز حکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 260 - 25

25 _ توجّه به عزّت و حکمت الهی ، هموارکننده شناختِ چگونگیِ زنده شدن مردگان

و اعلم انّ اللّه عزیز حکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 56 - 14

14 _ عزت و حکمت الهی ، مقتضی عذاب مستمر دوزخیان کفرپیشه *

انّ الذین کفروا . .. انّ اللّه کان عزیزاً حکیماً

بنابر اینکه جمله <انّ اللّه . .. >، بیان علتی برای <سوف نصلیهم ناراً> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 139 - 8،10،11،14

8 _ تمامی عزّت ها ، تنها از آن خداوند است .

فان العزّه للّه جمیعاً

10 _ دعوت خداوند از مردم ، برای دستیابی به عزت و قدرتی شکست ناپذیر در پرتو عزت او

أیبتغون عندهم العزّه فإن العزّه للّه جمیعاً

11 _ اعتقاد به عزت و قدرت مطلقه الهی ، مانع گرایش به عزت و اقتدار موهوم کافران

أیبتغون عندهم العزّه فإن العزّه للّه جمیعاً

ص: 67

14 _ مؤمنان ، برخوردار از عزت الهی

أیبتغون عندهم العزّه فإن العزّه للّه جمیعاً

اگر مؤمنان از عزت الهی برخوردار نباشند، باید دوستی با آنان نیز ممنوع باشد، چون ملاک رد دوستی با کافران، فقدان عزت در میان آنان شمرده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 158 - 6،7

6 _ معراج حضرت مسیح ( ع ) امری حکیمانه و پرتوی از عزتمندی خداوند

بل رفعه اللّه إلیه و کان اللّه عزیزاً حکیماً

بیان عزتمندی و کاردانی خداوند پس از جمله <بل رفعه اللّه الیه> برای اشاره به این است که بالا بردن عیسی(ع) برخاسته از حکمت و عزت خداوند بوده است.

7 _ عزت ، قهر و غلبه خداوند ، آمیخته با حکمت است .

کان اللّه عزیزاً حکیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 165 - 10،13

10 _ فرستادن پیامبران مقتضای عزتمندی و حکمت خداوند

رسلا مبشرین و منذرین . .. و کان اللّه عزیزاً حکیماً

13 _ حجت نداشتن مردم در برابر خداوند ، نمودی از عزت او

لئلا یکون للناس علی اللّه حجه بعد الرسل و کان اللّه عزیزاً حکیماً

با توجه به ارتباط عزیز با اتمام حجت، این معنا بدست می آید که اگر اتمام حجت نمی کرد مردم علیه خداوند اقامه دلیل می کردند و این با عزت خداوندی ناسازگار بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 38 - 13

13 _ تشریع حد سرقت ، جلوه ای از عزت و حکمت خداوند

فاقطعوا ایدیهما . .. و اللّه عزیز حکیم

توصیف خداوند به <عزیز> و <حکیم> پس از بیان حد سرقت، نقش این دو صفت را در تشریع آن حد نشان می دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 95 - 22،23

22 _ خداوند عزیز ( پیروزمند شکست ناپذیر ) و سخت انتقام گیر است .

و اللّه عزیز ذو انتقام

خداوند بدان لحاظ خویشتن را صاحب و مالک انتقام نامیده که گویا عقوبتهای دیگران در مقایسه با عقوبت و انتقام وی، عقوبت نامیده نمی شود و این دلالت بر شدت عقوبتهای الهی دارد.

23 _ توجه به عزت و انتقامگیری خداوند زمینه ترک محرمات

و اللّه عزیز ذو انتقام

ص: 68

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 118 - 11،13

11 _ عزت و اقتدار خداوند ، دلیل امکان آمرزش مشرکان

و إن تغفر لهم فانک انت العزیز الحکیم

13 _ عذاب های خداوند ، برخاسته از عزت و حکمت اوست .

و إن تعذبهم . .. فانک انت العزیز الحکیم

جمله <فانک انت . ..> همانگونه که جزای مقدر در <ان تغفر لهم> را بیان کرده است می تواند به جزای تقدیری <ان تعذبهم> نیز نظر داشته باشد در این صورت مفاد آیه این می شود: هیچ جای اعتراضی بر خداوند نیست زیرا وی اولا عزیز است و محکوم هیچ حکمی نخواهد شد و ثانیاً حکیم است و افعال وی و ازجمله عذاب و مغفرت بندگان همواره بر اساس حکمت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 96 - 5

5 _ شکافته شدن صبح، آرامش شب و نظم و حساب خورشید و ماه، بر اساس برنامه ریزی خداوند عزیز و داناست.

فالق الإصباح . .. ذلک تقدیر العزیز العلیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 10 - 6

6 _ پیروزی مسلمانان در جنگ بدر ، گسیل هزاران فرشته برای امداد مجاهدان در آن جنگ ، بشارت دهی و اطمینان بخشی به واسطه آنان ، پرتوی از عزتمندی و کاردانی خداوند

و ما النصر إلا من عند اللّه إن اللّه عزیز حکیم

جمله <إن اللّه عزیز حکیم> تعلیلی است برای تمامی مسائلی که در این آیه و آیه قبل مطرح شده بود. یعنی سرچشمه آنچه بیان شد، عزت و حکمت خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 63 - 13

13 _ ایجاد الفت و محبت بین مؤمنان ، پرتوی از عزت و حکمت خداوند

و ألف بین قلوبهم . .. و لکن اللّه ألف بینهم إنه عزیز حکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 71 - 24

24 _ عزت و حکمت الهی ، تضمین کننده تحقق وعده ها و بشارت های او به مؤمنان

أولئک سیرحمهم اللّه إن اللّه عزیز حکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 65 - 4

ص: 69

4 _ تمامی عزت ها از آن خداوند است .

إن العزه للّه جمیعاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 92 - 2،4،10

2_ شعیب ( ع ) از مردم خویش خواست با در نظر گرفتن عزت و شکوه خداوند ، معارف و احکام الهی را بپذیرند .

أرهطی أعزّ علیکم من الله

با توجه به اینکه جمله <أرهطی أعزّ . ..> پاسخ شعیب(ع) در برابر <لولا رهطک ...> است، می توان گفت: مقصود او این است که اگر به خاطر عزت خاندانم مرا سنگسار نمی کنید، چرا عزت و شکوه خداوند را _ که از هر کسی عزتمندتر است _ در نظر نمی آورید و غیر او را پرستش می کنید و ....

4_ خداوند ، از همگان عزتمندتر و به رعایت جانب او در کار ها و تصمیم گری های سزاوارتر و بایسته تر است .

قال ی_قوم أرهطی أعزّ علیکم من الله

10_ سیطره خداوند بر رفتارها ، عزت و شکوه برتر او و ضرورت احساس حضور در پیشگاه او ، پاسخ شعیب ( ع ) به سخ_نان نا به جا و ناروای مردم مدین

و إنا لنری_ک فینا ضعیفًا . .. قال ی_قوم أرهطی أعزّ علیکم من الله... إن ربی بما ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 60 - 12،13

12- عزّت و حکمت ، مظهر عالی ترین صفات خداوند

و لله المثل الأعلی و هو العزیز الحکیم

13- عزّت و حکمت خداوند ، ناسازگار با اسناد دختر به او

و یجعلون لله البن_ت . .. و هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 111 - 10

10- خداوند ، دارای عزّت و کبریایی مطلق است .

و لم یکن له ولیّ من الذلّ و کبّره تکبیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 9 - 1

1 - خداوند ، تنها قدرت قاهر شکست ناپذیر

و إنّ ربّک لهو العزیز

<العزیز> مسند محلی به <ال> جنس و مفید حصر است. گفتنی است که اهل لغت در معنای <عزیز> گفته اند: <الغالب الذی لایغلب; پیروزمندی که شکست نمی خورد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 68 - 2

ص: 70

2 - خدا ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر

و إنّ ربّک لهو العزیز

<عزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 104 - 2

2 - خدا ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

<العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 122 - 2

2 - خداوند ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

واژه <العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 140 - 2

2 - خدا ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر

و إنّ ربّک لهو العزیز

کلمه <العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 159 - 2

2 - خداوند ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر

و إنّ ربّک لهو العزیز

کلمه <العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 175 - 1

1 - خداوند ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر

و إنّ ربّک لهو العزیز

واژه <العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 191 - 2

2 - خدا ، تنها قدرت قاهر و شکست ناپذیر

ص: 71

و إنّ ربّک لهو العزیز

<العزیز> مسند همراه با <ال> جنس و مفید حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 78 - 10

10 - حق ستیزان ، سرانجام مقهور قدرت شکست ناپذیر خداوند

إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 26 - 11

11 - اتکای حضرت ابراهیم ( ع ) به عزت و حکمت خداوند در هجرت خویش

إنّی مهاجر إلی ربّی إنّه هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 27 - 12

12 - عزت و حکمت خداوند ، مظهر عالی ترین صفات او است .

و له المثل الأعلی . .. و هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 27 - 6

6 - عزت و حکمت خداوندی ، دلیل بی شماری کلمات و مقدّرات او است .

ما نفدت کلم_ت اللّه إنّ اللّه عزیز حکیم

جمله <إنّ اللّه عزیز حکیم> به منزله تعلیل برای <مانفدت. ..> است. بنابراین، معنا چنین می شود: <کلمات خداوند، پایان ناپذیر است; چون او حکیم و عزیز است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 8 - 3

3 - تداوم نسل انسان ، با آبی پست ( منی ) ، نمونه عزت و علم و تدبیر الهی است .

اللّه الذی . .. و بدأ خلق الإنس_ن من طین . ثمّ جعل نسله من سل_له من ماء مهین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 25 - 11،13

11 - توان مندی خداوند ، با عزّت و شکست ناپذیری او همراه است .

و کان اللّه قویًّا عزیزًا

<عزیزاً> می تواند خبر دوم برای <کان> باشد و می تواند صفت برای <قویّاً> باشد. بنابر احتمال دوم، نکته یاد شده به دست می آید.

13 - عزّت و شکست ناپذیری خداوند ، سر منشأ امداد او به مؤمنان مدینه برای نجات از شکست حتمی بود .

ص: 72

هنالک ابتلی المؤمنون و زلزلوا . .. و ردّ اللّه الذین کفروا ... و کان اللّه ... ع

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 10 - 1

1 - همه عزت ها از آنِ خدا و تنها به دست او است .

من کان یرید العزّه فللّه العزّه جمیعًا

<ال> در <العزّه> جنسیه و مفید استغراق است; یعنی، <کلّ عزّه للّه>. تقدیم خبر (للّه) بر مبتدا (العزّه)، مفید حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 180 - 2،3،5

2 - خداوند ، تنها پروردگار صاحب عزت

سبح_ن ربّک ربّ العزّه

اضافه <ربّ> به <عزّه>، اضافه اختصاصیه و مفید معنای لامِ اختصاص است; مانند: <صاحب صدق> (کسی که راستی به او اختصاص دارد).

3 - تمامی عزت ها ، از آنِ خداوند است .

سبح_ن ربّک ربّ العزّه

برداشت یاد شده از آن جا است که <ال> در <العزّه> جنسیه و مفید استغراق و شمول کامل است; یعنی، همه عزت های موجود در عالم، به پروردگار جهان اختصاص دارد.

5 - نسبت های مشرکان به خداوند و توصیف های آنان از او ، ناسازگار با مقام عزت او است .

سبح_ن ربّک ربّ العزّه عمّا یصفون

یادآوری وصف <عزت> برای خداوند، در وقت تنزیه او از توصیف ها و نسبت های مشرکان، می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 42 - 4،7

4 - مجازات فرعونیان از سوی خداوند ، از موضع عزت و اقتدار کامل بود .

فأخذن_هم أخذ عزیز مقتدر

7 - اقتدار و توان مادی فرعونیان ، مقهور در برابر اقتدار و شکست ناپذیری خداوند

فأخذن_هم أخذ عزیز مقتدر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 23 - 13،18

13 - خداوند یگانه ، پیروزمندی شکست ناپذیراست .

هو اللّه . .. العزیز

18 - فرمانروای مقتدر و شکست ناپذیر هستی ، منزّه از هر گونه شریک

سبح_ن اللّه عمّا یشرکون

ص: 73

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 5 - 11

11 - اقتدار و شوکت کافران ، ناچیز در برابر اقتدار شکست ناپذیر الهی

ربّنا إنّک أنت العزیز الحکیم

جمله <إنّک أنت العزیز> _ که بیانگر حصر عزت و اقتدار در خداوند است _ تعریض به قدرت های کفر دارد که درصدد مفتون و معذّب ساختن مؤمنان اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - صف - 61 - 1 - 8

8 - عزت و حکمت ، تنها از آنِ خداوند است .

و هو العزیز الحکیم

مسند در <هو العزیز. ..> همراه با الف و لام جنس و مفید حصر است; یعنی، <ما العزیز إلاّ هو و ما الحکیم إلاّ هو>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 8 - 9

9 - عزّت و پیروزمندی ، تنها از آن خداوند است .

و للّه العزّه

تقدیم <للّه> بر <العزّه>، افاده حصر می کند; یعنی، <ما العزّه إلاّ للّه>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 41 - 6

6 - خداوند ، قادر مطلق و شکست ناپذیر است .

إنّا لق_درون . .. و ما نحن بمسبوقین

5 - عزت و سرافرازی ، آرزو و آرمان انسان ها

من کان یرید العزّه فللّه العزّه جمیعًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 14 - 2

2 _ خدا ، خواستار شکست و ذلّت دشمنان دین و پیروزی و عزت مؤمنان است .

قتلوهم یعذبهم اللّه بأیدیکم و یخزهم و ینصرکم علیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 8 - 15

15 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : إنّ اللّه عزّوجلّ فَوَّضَ إلی المؤمن أُمورَه کلَّها و لم یفوّض إلیه أن یکونَ ذلیلاً أما تسمع قول اللّه عزّوجلّ یقول : < و للّه العزّه و لرسوله و للمؤمنین > . . . ;

از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: خدای عزّوجلّ تمام امور مؤمن را به شخص وی واگذار نموده; ولی [اختیار ]ذلیل بودن و ذلت کشیدن را به او نداده است. آیا نشنیده ای سخن خدای عزّوجلّ را که می فرماید: <و للّه العزّه و لرسوله و للمؤمنین>...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 35 - 3

3 - مؤمنان بهشتی ، در اوج عزت و احترام به سر می برند .

أُول_ئک فی جنّ_ت مکرمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 82 - 1

1- پرستش غیر خدا ، هرگز مایه عزت نیست .

لیکونوا لهم عزًّا . کلاّ

<کلاّ> ردع و انکار نسبت به این پندار مشرکان است که پرستش معبودها را مایه عزتمندی خویش می دانستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 134 - 15

15- پیروی از پیامبران و آیات الهی ، موجب عزت و شرافت است .

لولا أرسلت . .. فنتّبع ءای_تک من قبل أن نذّل و نخزی

منتفی بودن <ذلت> و <خزی>، در صورت پیروی از آیات و رسولان الهی، مساوی با عزت داشتن و شرافت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 10 - 6

6- قرآن ، مایه شرافت و آوازه انسان و امت اسلام است .

کت_بًا فیه ذکرکم

از جمله معانیی که اهل لغت برای واژه <ذکر> بیان کرده اند، <شرافت> و <صیت> (آوازه) است (قاموس المحیط). بنابراین مقصود از <فیه ذکرکم> این است که شرافت و آوازه، در پرتو قرآن و عمل به آن است. گفتنی است مقصود از ضمیر مخاطب <کم> هم می تواند تمامی انسان ها باشد و هم می شود خصوص امت اسلام باشد که در برداشت، هر دو لحاظ شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 6 - 9

9 - هدایت قرآن ، منجر به عزت و ستودگی می شود .

یهدی إلی صرط العزیز الحمید

ذکر دو صفت <عزیز> و <حمید> به جای سایر صفات خداوند (به عنوان مضاف الیه <صراط>) اشعار دارد به این که راهی که قرآن انسان ها را به آن رهنمون می کند، راه خدایی است که عزت و ستودگی دارد و طی کنندگان آن راه هم آن دو صفت را به دست خواهند آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 10 - 3،4،6،13

3 - اسلام و تعالیم آسمانی ، مایه عزت و سربلندی است .

من کان یرید العزّه فللّه العزّه جمیعًا

4 - توجه و اعتقاد به عزت آفرین بودن خداوند ، موجب عزت طلبی و آزاداندیشی و سبب دوری از ذلت پذیری و پستی است .

من کان یرید العزّه فللّه العزّه جمیعًا

جمله <فللّه العزّه جمیعاً> تعلیل برای جواب مقدر <من> می باشد; یعنی، هر کس طالب عزت است، از خدا جویا شود; زیرا همه عزت ها از آن او است. این معنا می تواند اشاره به مطلب یاد شده باشد.

ص: 79

6 - عزت و ذلت انسان ها ، به انتخاب و به دست خود او است .

من کان یرید العزّه فللّه العزّه جمیعًا

برداشت یاد شده، از واژه <یرید> به دست می آید.

13 - ایمان و عقیده درست همراه با عمل صالح ، وسیله تحصیل عزت و سربلندی است .

من کان یرید العزّه فللّه العزّه جمیعًا إلیه یصعد الکلم الطیّب و العمل الص_لح یرف

برداشت یاد شده، با توجه به ارتباط میان جمله مورد بحث با صدر آیه شریفه (مسأله عزت و صعود کلام و عمل صالح) می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 1 - 6

6 - قرآن ، مایه عزت انسان ها و آموزنده حکمت به آنان است .

تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز الحکیم

تذکر این نکته که قرآن از منشأیی (خدایی) نازل گشته که دارای عزت و حکمت است، می تواند گویای این حقیقت باشد که قرآن کتابی عزت آفرین و حکمت آموز برای بشر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 2 - 6

6 - قرآن ، مایه عزت انسان ها و آموزنده دانش به آنان

تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز العلیم

تذکر این نکته که قرآن از منشأیی نازل شده که دارای عزت و علم است، (خدا)، می تواند گویای این حقیقت باشد که قرآن کتابی عزت آفرین و دانش آموز برای بشر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - فجر - 89 - 18 - 11

11 - کسانی که در تنگنای اقتصادی به سر می برند ، در صورت احترام به یتیمان و ترغیب دیگران به فقرزدایی از جامعه ، نزد خداوند گرامی بوده و از حقارت و خواری مبرّا خواهند بود .

فیقول ربّی أه_نن . کلاّ بل لاتکرمون الیتیم . و لاتح_ضّون علی طعام المسکین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - فجر - 89 - 19 - 7

7 - رعایت حق ارث دیگران ، مایه عزّت نزد خداوند و پایمال کردن آن ، ذلّت آور است .

ربّی أکرمن . .. ربّی أه_نن . کلاّ بل ... تأکلون التراث أکلاً لمّا

16 - شوری - 42 - 45 - 19

19 - ایمان ، موجب عزت و سربلندی فرد در قیامت

و قال الذین ءامنوا . .. یوم القی_مه

از سرزنش و ملامت مؤمنان، نسبت به ظالمان _ که با عملکرد خویش موجب خسران و خفت خود در قیامت شده اند _ این نکته استفاده می شود که مؤمنان به واسطه ایمان، عزت و سعادت خود را تأمین نموده اند.

العزّه فلیطلبها من عند اللّه> یا <فلیستجب إلی دعوه الإسلام ففیها العزّه>.

2 - رویش گیاهان و تنوع و زیبایی آنها ، نشانی از عزّت و شکست ناپذیری خداوند

أَوَلم یروا کم أنبتنا. .. إنّ فی ذلک لأیه... و إنّ ربّک لهو العزیز

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 68 - 4

4 - هلاکت فرعونیان ، نمود عزّت و قدرت پیروزمند خداوند

ثمّ أغرقنا الأخرین . .. و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 104 - 4

4 - فرجام شوم اخروی قوم شرک پیشه ابراهیم نمود عزّت و قهر الهی

و ما کان أکثرهم مؤمنین . و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 140 - 4

4 - هلاکت قوم عاد ، نمود عزت و قدرت قاهر خداوند .

فکذّبوه فأهلکن_هم . .. و إنّ ربّک لهو العزیز

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 159 - 4

4 - هلاکت ثمودیان ، نمود عزت و قدرت قاهر خداوند

فأخذهم العذاب . .. إنّ ربّک لهو العزیز

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 175 - 5

5 - هلاکت قوم لوط ، نمود عزت و قدرت پیروزمند خداوند

ثمّ دمّرنا الأخرین . .. و إنّ ربّک لهو العزیز

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 191 - 5

5 - هلاکت مردم ایکه با عذاب قهر الهی ، نمودی از عزت و شکست ناپذیری خداوند است .

فأخذهم عذاب یوم الظلّه . .. و إنّ ربّک لهو العزیز

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 5 - 3

3 - قرآن ، جلوه عزت و رحمت خداوند

و القرءان . .. تنزیل العزیز الرحیم

ص: 86

یادکرد دو صفت <عزت> و <رحمت> خداوند به هنگام نسبت دادن نزول قرآن به او، می تواند حاکی از برداشت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 38 - 6

6 - حرکت خورشید بر مدار مشخص و به سمت و سوی قرارگاه ویژه خود ، جلوه ای از عزت و علم خداوند است .

و الشمس تجری لمستقر لها ذلک تقدیر العزیز العلیم

یاد شدن دو صفت <عزت> و <علم> خداوند، پس از طرح مسأله حرکت خورشید، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 9 - 7

7 - گزینش رسولان و پیامبران از میان مردم ، جلوه ای از عزت و بخشندگی خداوند است .

أم عندهم خزائن رحمه ربّک العزیز الوهّاب

آمدن دو صفت <عزیز> و <وهّاب> برای خداوند، پس از طرح مسأله موهبت نبوت و رسالت، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 1 - 4

4 - قرآن ، جلوه عزت و حکمت خداوند

تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز الحکیم

آمدن دو صفت عزت و حکمت خداوند، پس از یادآوری الهی بودن قرآن، می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 5 - 10

10 - آفرینش و تدبیر آسمان ها و زمین و پیدایش شب و روز و تسخیر خورشید و ماه ، جلوه های عزت و قدرتمندی خداوند است .

خلق السم_وت و الأرض . .. کلّ یجری لأجل مسمًّی ألا هو العزیز

یادآوری عزت و قدرتمندی خداوند در پایان آیه شریفه و پس از یادآوری آفرینش آسمان، زمین و. ..، گویای برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 37 - 7

7 - پایدار ماندن هدایت مؤمنان و استمرار گمراهی کافران حق گریز ، جلوه عزتمندی و مجازات الهی است .

و من یضلل اللّه فما له من هاد . و من یهد اللّه فما له من مضلّ ألیس اللّه بعزیز ذ

یادآوری دو صفت عزت و مجازات دهی خداوند، پس از ذکر پایدار ماندن هدایت مؤمنان و استمرار یافتن گمراهی کافران حق گریز به وسیله خداوند، می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.

ص: 87

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 2 - 4

4 - قرآن ، جلوه عزت و علم خداوند

تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز العلیم

آمدن دو صفت عزیز و علیم برای خداوند، پس از یادآوری الهی بودن قرآن، می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 12 - 12

12 - زیبایی و ایمنی آسمان ، نشانی از عزت و علم الهی است .

و زیّنا السّماء . .. و حفظًا ذلک تقدیر العزیز العلیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 19 - 8

8 - مشیت بی چون و چرای خداوند ، نشانی از قدرت شکست ناپذیر او است .

یرزق من یشاء و هو القویّ العزیز

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 9 - 3،8

3 - نشانه های عزت ( قاهر بودن ) و دانایی آفریدگار جهان ، غیر قابل انکار ، حتی برای مشرکان

و لئن سألتهم . .. لیقولنّ خلقهنّ العزیز العلیم

8 - جهان آفرینش ، جلوه ای از قدرت شکست ناپذیر و علم گسترده خداوند است .

خلقهنّ العزیز العلیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 11 - 3

3 - قوانین طبیعی مربوط به نزول باران ، نمودی از عزت و دانایی مطلق خداوند

خلقهنّ العزیز العلیم . .. و الذی نزّل من السماء ماء بقدر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 12 - 3،5

3 - آفرینش انواع موجودات هستی ، نمودی از عزت و دانایی مطلق الهی است .

خلقهنّ العزیز العلیم . .. و الذی خلق الأزوج کلّها

<أزواج>، ممکن است به معنای <اصناف> باشد. ارتباط این آیه با دو آیه قبل، گویای برداشت یاد شده است.

5 - توان انسان در ساختن کشتی و دریانوردی و به خدمت گرفتن حیوانات ، پرتوی از علم و عزت آفریدگار هستی است .

خلقهنّ العزیز العلیم . .. و جعل لکم من الفلک و الأنع_م ما ترکبون

ارتباط دو آیه، نشانگر آن است که خداوند درصدد بیان جلوه های عزت و دانایی خود در نظام هستی است.

ص: 88

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 42 - 8

8- داوری نافذ الهی در قیامت و ناتوانی همه نیرو ها در قبال آن ، نمود عزت و اقتدار یگانه او است .

إنّ یوم الفصل . .. یوم لایغنی ... إنّه هو العزیز الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 2 - 7

7- عزّت و حکمت الهی ، متجلی در قرآن و مضامین عالی آن

تنزیل الکت_ب من اللّه العزیز الحکیم

ارتباط <تنزیل الکتاب> با وصف <العزیز الحکیم>، گویای برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 3 - 5

5- آفرینش بهینه آسمان ها و زمین و سایر موجودات ، نمود عزت و حکمت الهی است .

من اللّه العزیز الحکیم . ما خلقنا السم_وت و الأرض و ما بینهما إلاّبالحقّ

از ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل (من اللّه العزیز الحکیم)، مطلب یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 19 - 7

7 - صلح حدیبیه و فتح خیبر ، در پی وفاداری مؤمنان ، نمودی از عزت و حکمت خداوند

و أث_بهم فتحًا قریبًا . و مغانم کثیره ... و کان اللّه عزیزًا حکیمًا

از ارتباط <کان اللّه. ..> با آیه قبل، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 1 - 7

7 - جهان آفرینش ، جلوه عزّت و حکمت خداوند

ما فی السم_وت و الأرض و هو العزیز الحکیم

تکیه بر دو وصف <عزیز> و <حکیم>، پس از ذکر آسمان ها و زمین، بیانگر مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 2 - 2

2 - شکست یهود بنی نضیر ، نمودی از شکست ناپذیری و حکمت خداوند

و هو العزیز الحکیم . هو الذی أخرج الذین کفروا

ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل (و هو العزیز الحکیم) بیانگر ارائه نمونه و مصداق، پس از بیان یک حقیقت کلی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - صف - 61 - 1 - 10

ص: 89

10 - جهان آفرینش ، جلوه عزت و حکمت همه جانبه خداوند

سبّح للّه ما فی السم_وت . .. و هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جمعه - 62 - 2 - 4،5

4 - تجلی عزّت و حکمت خداوند در بعثت پیامبر ( ص )

العزیز الحکیم . هو الذی بعث فی الأُمّیّن رسولاً منهم

5 - برانگیخته شدن رسول اکرم ( ص ) از میان غیر اهل کتاب ، برای هدایت خلق از سوی خداوند ، جلوه ای از عزّت و حکمت خداوند

العزیز الحکیم . هو الذی بعث فی الأُمّیّن رسولاً منهم

کلمه <اُمّیین> در قرآن، در مقابل اهل کتاب نیز به کار رفته است. برداشت بالا بر پایه این احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جمعه - 62 - 3 - 3

3 - برانگیختن هادیان خلق و احیاگران دین ، نمودی از عزّت و حکمت خداوند

بعث فی الأُمّیّن رسولاً . .. و ءاخرین منهم لمّا یلحقوا بهم و هو العزیز الحکیم

در کلمه <الرحیم> دو ترکیب احتمال می رود 1_ خبر دوّم 2_ صفت برای <العزیز> برداشت یاد شده بر پایه احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 68 - 3

3 - عزّت و شکست ناپذیری خدا ، آمیخته با رحمت و مهر او به بندگان

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <الرحیم> صفت <العزیز> باشد، نه خبر دوم آن.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 104 - 3

3 - عزّت و شکست ناپذیری خدا ، آمیخته با رحمت و مهر او به بندگان

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <رحیم> صفت <عزیز> باشد; نه خبر دوم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 122 - 3

3 - عزت خدا ( قدرت شکست ناپذیر او ) ، آمیخته با رحمت و مهربانی

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <رحیم> صفت <عزیز> باشد و نه خبر دوم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 140 - 3

3 - عزت خدا ( قدرت قاهر و شکست ناپذیر او ) ، آمیخته به رحمت و مهربانی او با مردمان است .

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <الرحیم> صفت <العزیز> باشد و نه خبر دوم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 159 - 3

3 - عزت خداوند ، آمیخته با رحمت و مهر او به مردمان

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <الرحیم> صفت برای <العزیز> باشد و نه خبر بعد از خبر.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 175 - 3

3 - عزت خداوند ( قدرت قاهر و شکست ناپذیر الهی ) ، آمیخته با رحمت و مهر او به مردمان

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

ص: 91

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <الرحیم> صفت <العزیز> باشد و نه خبر بعد از خبر.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 191 - 3

3 - عزت ( قدرت قاهر و شکست ناپذیر ) خدا ، آمیخته با رحمت و مهربانی است .

و إنّ ربّک لهو العزیز الرحیم

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <الرحیم> صفت برای <العزیز> باشد; نه خبر بعد از خبر.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 27 - 11

11 - عزت و شکست ناپذیری خداوند ، آمیخته با حکمت و کاردانی او است .

و هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 9 - 8

8 - عزت و شکست ناپذیری خداوند ، آمیخته به حکمت و رعایت مصالح است .

و هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 27 - 7

7 - عزت الهی ، آمیخته به حکمت ( کاردانی ) او است .

إنّ اللّه عزیز حکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 6 - 8

8 - عزت و شکست ناپذیری خدا ، آمیخته با رحمت او است .

العزیز الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 28 - 13

13 - اقتدار و عزت مندی خداوند ، همراه با آمرزندگی و مهربانی نسبت به بندگان است .

إنّ اللّه عزیز غفور

برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که <غفور> صفت برای <عزیز> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 3 - 6

6 - عزت و پیروزمندی خداوند ، آمیخته با حکمت و کاردانی او است .

ص: 92

اللّه العزیز الحکیم

برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <حکیم> صفت <عزیز> باشد; نه وصف دوم <اللّه> البته درصورت دوم نیز مطلب قابل استفاده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 42 - 10

10- اقتدار و عزت خداوند ، آمیخته با رحمت گسترده و جاودان او است .

هو العزیز الرحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 2 - 8

8 - عزت و اقتدار الهی ، عزتی آمیخته به حکمت

اللّه العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 37 - 8

8 - عزت و شکست ناپذیری خداوند ، آمیخته با حکمت و کاردانی او است .

و هو العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 2 - 12

12- عزّت و قدرت شکست ناپذیر خداوند ، آمیخته با حکمت و کاردانی او

العزیز الحکیم

از کنار هم آمدن وصف <عزیز> و <حکیم>، مطلب یاد شده قابل برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 7 - 6

6 - عزت و شکست ناپذیری خداوند ، آمیخته با حکمت و کاردانی او

و کان اللّه عزیزًا حکیمًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 19 - 8

8 - قدرت و شکست ناپذیری خداوند ، آمیخته با کاردانی و حکمت او است .

و کان اللّه عزیزًا حکیمًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 1 - 7

ص: 93

7 - عزّت و اقتدار الهی ، آمیخته با حکمت ( کاردانی و مصلحت سنجی ) است .

و هو العزیز الحکیم

قرار گرفتن صفت <حکیم> پس از صفت <عزیز>، بیانگر آمیختگی حکمت و عزت خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 5 - 9

9 - پیروزمندی و اقتدار الهی ، آمیخته با حکمت او است .

إنّک أنت العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 2 - 20

20 - عزت و اقتدار خداوند ، توأم با رحمت و لطف او است .

و هو العزیز الغفور

برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که <غفور> صفت برای عزیز باشد.

ص: 94

استفهام در جمله <أین ما کنتم . ..>، استفهام توبیخی است.

از رسول خدا(ص) روایت شده که فرمود: <و نفخ فی الصور. .. إلاّ من شاء اللّه>. [اصحاب] گفتند: ای رسول خدا! این کسانی که استثنا شده اند چه کسانی هستند؟ فرمود: جبرئیل، میکائیل، ملک الموت، اسرائیل و حاملان عرش هستند...>.

اللّه یتوفّی الأنفس حین موتها

تقدم اسم جلاله (اللّه) بر خبر فعلی مقید، تخصیص مضمون خبر است. بنابراین اختصاص جان ستاندن به خداوند _ در حالی که در آیات دیگر این عمل به فرشته مخصوص (ملک الموت) نسبت داده شده _ گویای حقیقت بالا است.

19- < سئل الصادق ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ < اللّه یتوفّی الأنفس حین موتها > . . .فقال إنّ اللّه تبارک و تعالی جعل لملک الموت أعوناً من الملائکه یقبضون الأرواح . . . فتتوفّاهم الملائکه و یتوفّاهم ملک الموت من الملائکه مع ما یقبض هو و یتوفّاه اللّه عزّوجلّ من ملک الموت ;

از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ: <اللّه یتوفّی الأنفس حین موتها> سؤال شد، حضرت فرمود: خداوند _ تبارک و تعالی _ برای ملک الموت دستیارانی از ملائکه قرار داده که ارواح را قبض می کنند. .. پس آنها را ملائکه دریافت می کنند و ملک الموت ارواح را از ملائکه دریافت می کند و به همراه ارواحی که خودش قبض نموده، ضمیمه می نماید و خداوند از ملک الموت تمامی ارواح را دریافت می کند>.

ص: 98

10 - کهف - 18 - 16 - 4،6

4- اصحاب کهف ، برای حفظ ایمان خویش ، ناگزیر به کنارگیری از جامعه شرک آلود شدند .

و إذ اعتزلتموهم و ما یعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلی الکهف

با توجه به <و ما یعبدون إلاّ اللّه> معلوم می گردد که اعتزال اصحاب کهف، برای حفظ عقیده و آرمان بوده است.

6- اصحاب کهف ، زندگی سخت و پر مشقّت ولی همراه با توحید را ، بر زندگی آسوده در محیط شرک و حاکمیّت آن ترجیح دادند .

و إذ اعتزلتموهم و ما یعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلی الکهف

نوشیدنی ها و زنده شدن الاغ

قال انّی یحیی . .. قال اعلم انّ اللّه علی کلّ شیء قدیر

1_ عزیز مصر برای کشف حقیقت ماجرای یوسف و زلیخا ، شخصاً به بررسی و مشاهده پیراهن و نحوه پارگی آن پرداخت .

فلما رءا قمیصه قُدّ من دُبر

ظاهر این است که ضمیر در <رأی> به عزیزمصر برگردد.

2_ عزیز مصر با دیدن پارگی پشت پیراهن یوسف ( ع ) ، به صداقت او پی برد .

فلما رءا قمیصه قُدّ من دُبر قال إنه من کیدکنّ

5_ عزیز مصر پس از پی بردن به حقانیت یوسف ( ع ) ، زنان را انسانهایی پر مکر و حیله خواند .

إنه من کیدکنّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 29 - 1،2

1_ عزیز مصر از یوسف ( ع ) خواست تا ماجرای زلیخا را نادیده انگاشته و آن را مخفی سازد .

یوسف أعرض عن هذا

اعراض کردن از ماجرای زلیخا _ که مفاد عبارت <أعرض عن هذا> است _ در حقیقت توصیه به مخفی نگه داشتن و نادیده گرفتن است ، نه لب به شکایت نگشودن ; زیرا اقدام علیه زلیخا با ملاحظه موقعیت یوسف(ع) - که برده ای زرخرید بوده _ ناسازگار است.

2_ تکریم و بزرگداشت یوسف ( ع ) از جانب عزیز ، پس از کشف حقیقت ماجرا

یوسف أعرض عن هذا

<یوسف> مناداست و حرف ندا (یا) از آن حذف شده است عزیز مصر با حذف کردن حرف ندا ، تقرب او را نزد خویش بیان می دارد و با نام بردن از او ، لطف و مرحمت خویش را به وی اظهار می دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 32 - 6

6_ یوسف ( ع ) در دربار عزیز مصر ، شخصیتی بزرگ و مورد احترام بود .

و لیکونًا من الص_غرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 35 - 6

6_ آگاهی کامل عزیز و حاکمان مصر بر پاکدامنی یوسف ( ع ) ، با مشاهده دلایل و نشانه های متعدد

ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأیت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 52 - 2

2_ آگاه شدن عزیز مصر به پرهیز یوسف ( ع ) از رابطه نامشروع با همسر وی ، از اهداف یوسف ( ع ) در تقاضای دادرسی و بازجویی از زنان اشراف

ذلک لیعلم أنی لم أخنه بالغیب

چنان چه <ذلک لیعلم . ..> کلام یوسف(ع) باشد، مشارالیه <ذلک> خارج نشدن از زندان و تقاضای دادرسی و محاکمه زنان اشراف است. ضمیر در <یعلم> و <لم أخنه> می تواند به <عزیز> باز گردد و می تواند مراد از آن <ملک> باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال نخست است. بنابراین <ذلک لیعلم ...> ; یعنی، بیرون نرفتن من از زندان و تقاضای دادرسی بدان خاطر بود که عزیز مصر بداند من در نهان به او خیانتی نکردم.

ص: 111

فیها أنه_ر من ماء غیر ءاسن و أنه_ر من لبن لم یتغیّر طعمه و أنه_رمن خمر لذّه للش_

27- < عن معاویه بن حیده : سمعت رسول اللّه ( ص ) یقول فی الجنّه بحر اللبن و بحر الماء و بحر العسل و بحر الخمر ثمّ تشقق الأنهار منها بعد ;

معاویه بن حیده می گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم که می فرمود: در بهشت دریای شیر، دریای آب، دریای عسل و دریای شراب است که نهرهای بهشتی از آنها منشعب گشته است>.

ص: 120

فألقی عصاه فإذا هی ثعبان مبین

5 _ اژد های تبدیل شده از عصای موسی ( ع ) ، اژدهایی واقعی و تردیدناپذیر

فإذا هی ثعبان مبین

توصیف <ثعبان> به <مبین> (آشکار و واضح)، به این نکته اشاره دارد که آن اژدها واقعی بود، نه وهمی و خیالی، و حرکات و سکناتش به گونه ای بوده است که در اژدها بودن آن برای کسی جای تردید وجود نداشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 32 - 3،4

3 - تبدیل عصای موسی ( ع ) به اژد ها ، پدیده ای شگفت و دور از انتظار فرعونیان

فألقی عصاه فإذا هی ثعبان مبین

برداشت یاد شده از <إذا> فجائیه استفاده می شود; زیرا این کلمه می رساند که مفاد جمله پس از آن، در یک حالت غیر منتظره انجام شده است.

4 - عصای موسی پس از تبدیل شدن به اژد ها ، حرکت و پیشروی کرد .

فإذا هی ثعبان مبین

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <ثعبان> از ریشه <ثعب> (آب جاری) بوده و این اشاره ای به حرکت و پیشروی اژدها داشته باشد.

قال خذها و لاتخف

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 32 - 2

2 - تبدیل ناگهانی عصای موسی به اژدهایی واقعی و تردید ناپذیر

فألقی عصاه فإذا هی ثعبان مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 10 - 2،3،4

2 - تبدیل ناگهانی عصای موسی به ماری پرتحرک ، در پی افکندن آن بر زمین

فلمّا رءاها تهتزّ کأنّها جانّ

<اهتزاز> (مصدر <تهتزّ>) به حرکت تند و سریع گفته می شود. <جانّ> نیز به گفته مفسران، گونه ای از مار باریک است که بسیار چست و چالاک می باشد.

3 - تبدیل عصای موسی به اژدهایی بزرگ اما به چالاکی مار های کوچک

فلمّا رءاها تهتزّ کأنّها جانّ

با توجه به این که در جای دیگر تبدیل عصا به اژدهایی بزرگ (فإذا هی ثعبان مبین) آمده احتمال می رود که تعبیر <کأنّها جانّ> در این جا نه از آن باب باشد که عصای موسی در مرتبه نخست به شکل ماری کوچک و در دفعات دیگر به شکل اژدها درآمده بود بلکه تشبیه آن به مار کوچک از جهت حرکت تند و سریعی است که آن مار داشته است.

4 - ترس و گریز بی تأمل موسی ( ع ) ، با مشاهده تبدیل عصای دست خویش به ماری چالاک

فلمّا رءاها تهتزّ کأنّها جانّ ولّی مدبرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 31 - 3،4

3 - فرار بی درنگ موسی ( ع ) در پی مشاهده عصای خود بسان ماری چست و چالاک

فلمّا رءاها تهتزّ کأنّها جانّ

4 - ندا و فرمان خدا به موسی ( ع ) مبنی بر پیش آمدن و نترسیدن از عصای مار شده خویش

ی_موسی أقبل و لاتخف

إلی سیرتها> یا <سنعید إلیها سیرتها>.

1 _ پیامبر ( ص ) ، معصوم از گناه و مصون از خطا و لغزش

و لولا فضل اللّه علیک و رحمته لهمت طائفه منهم ان یضلوک

2 _ فضل و رحمت خاص الهی بر پیامبر ( ص ) ، موجب مصونیت وی از خطا و لغزش

و لولا فضل اللّه علیک و رحمته لهمت طائفه منهم ان یضلوک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 6 - 14

14 - فرشتگان ، مصون از خطا و معصوم از گناه و نافرمانی اند .

لایعصون اللّه ما أمرهم و یفعلون ما یؤمرون

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <لایعصون اللّه. ..> عصمت فرشتگان و <یفعلون ما یؤمرون> اشاره به مصونیت آنان از خطا در انجام وظایف داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 28 - 2

2 - پیامبران ، معصوم و مصون از خطا در ابلاغ کامل پیام های الهی به مردم

لیعلم أن قد أبلغوا رس_ل_ت ربّهم

است _ معلوم می شود مشاهده برهان نیز به توفیق الهی و امداد او بوده است.

11_ بندگان خالص ( آنان که کاملاً در اختیار خدایند ) هرگز آلوده به گناه نشده و مرتکب هیچ معصیتی نمی شوند .

لنصرف عنه السوء و الفحشاء إنه من عبادنا المخلصین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 6 - 14

14 - فرشتگان ، مصون از خطا و معصوم از گناه و نافرمانی اند .

لایعصون اللّه ما أمرهم و یفعلون ما یؤمرون

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله <لایعصون اللّه. ..> عصمت فرشتگان و <یفعلون ما یؤمرون> اشاره به مصونیت آنان از خطا در انجام وظایف داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 79 - 8

8 _ پیامبران ، هیچگاه از مقام خود و دین خدا ، سوء استفاده نکردند .

ما کان لبشر . .. ثم یقول للناس کونوا عباداً لی من دون اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 161 - 1

1 _ ساحت پیامبران ، پاک و منزّه از هر گونه خیانت است .

و ما کان لنبیّ ان یغلّ

<یغلّ> از ماده غلول و غَلل، به معنای خیانت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 61 - 4

4 _ نوح ( ع ) و دیگر رسولان الهی ، دارای عصمت و مبرا از هر گونه گمراهی

لیس بی ضلله و لکنی رسول من رب العلمین

جمله <لکنی رسول . .. > به منزله تعلیلی است برای تبرئه نوح از هر گونه گمراهی. بنابراین جمله <لیس بی ضلله> به همراه <و لکنی ... > علاوه بر عصمت نوح، دلالت بر عصمت تمامی رسولان الهی دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 105 - 4

4 _ موسی ( ع ) و دیگر رسولان الهی برخوردار از عصمت در ابلاغ رسالت های الهی

حقیق علی أن لا أقول علی اللّه إلا الحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 38 - 10

10_ پیامبران ، پیراسته از هرگونه شرکورزی و همتا پنداشتن برای خدا

ما کان لنا أن نشرک بالله من شیء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 73 - 6

6- عروض نسیان بر پیامبران ، در زمینه امور شخصی و خارج از حیطه نبوت آنان ، امری ممکن است .

قال لاتؤاخذنی بما نسیت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 11 - 6

6 - رسولان الهی ، مبرّا از ظلم و گناه

إنّی لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّمن ظلم

ص: 129

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 46 - 3

3 - پیامبران ، از هرگونه گناه و خطاکاری معصوم اند .

إنّا أخلصن_هم بخالصه ذکری الدار

از این که خداوند پیامبران را به آخرت اندیشی خالص ساخت، می توان عصمت آنان را به دست آورد; زیرا ریشه گناه و خطاکاری بشر دنیاطلبی است و از آن جایی که انبیا از چنین خواسته ای مبرا بوده و تنها طالب آخرت اند; استفاده می شود که آنان هرگز گناه نمی کنند و معصوم اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 47 - 6

6 - پیامبران ، از هر گناه و خطاکاری معصوم اند .

إنّهم عندنا لمن المصطفین الأخیار

توصیف ابراهیم(ع) و . .. از سوی خداوند به <أخیار> _ به صورت مطلق _ گویای این حقیقت است که پیامبران در همه افعال و صفات خود، از نیکان بودند و از آنان جز خوبی و کار خیر سرنمی زد و این همان حقیقت عصمت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 48 - 5

5 - پیامبران ، از هرگونه گناه و خطاکاری معصوم اند .

و کلّ من الأخیار

توصیف اسماعیل(ع) و. .. از سوی خداوند به <أخیار> _ به صورت مطلق _ گویای این حقیقت است که پیامبران در همه افعال و صفات خود از نیکان بودند و از آنان جز خوبی و کار خیر، سرنمی زد و این همان حقیقت عصمت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 28 - 2

2 - پیامبران ، معصوم و مصون از خطا در ابلاغ کامل پیام های الهی به مردم

لیعلم أن قد أبلغوا رس_ل_ت ربّهم