جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 145 - 16،19

16 - خداوند به پیامبر ( ص ) هشدار داد که در صورت پیروی از آرای یهود و نصارا ، از زمره ستمگران خواهد شد .

لئن اتبعت اهواءهم . .. إنک إذاً لمن الظلمین

19 - پیشوایان دین اسلام در صورت سازش کردن با پیروان دیگر ادیان بر سر مسائل دینی ، از زمره ستگرانند .

و لئن اتبعت اهواءهم . .. إنک إذاً لمن الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 165 - 17

17 - کسانی که برای خداوند مثل و مانندی بپندارند ، از ظالمانند .

و لو یری الذین ظلموا

مقصود از <الذین ظلموا> مشرکان می باشد. تعبیر کردن از مشرکان به <الذین ظلموا> برای رساندن این حقیقت است که شرک ورزی، ظلم و تعدی به حق خداوند، (ضرورت یکتا دانستن او) می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 193 - 7

7 - کافران محارب ، فتنه انگیزان و بازدارندگان از گسترش و حاکمیت دین الهی ، ظالم هستند .

فلا عدون إلا علی الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 229 - 23

23 - ستمکاران ، فقط کسانی هستند که از حدود الهی تعدّی کنند .

و من یتعد حدود اللّه فاولئک هم الظالمون

ضَمیر فَصل <هُم> گویای حَصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 246 - 23

23 - دانایی گسترده خداوند به ستمگران

و اللّه علیم بالظّالمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 254 - 12

12 - کافران ، مصداق کامل ظالمان هستند .

و الکافرون هم الظالمون

مسلّماً تنها کافران ظالم نیستند; بنابراین مراد از حصر در جمله فوق، می تواند اشاره به مصداقی کامل از ظلم باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 2

2 - بقره - 2 - 258 - 21،24

21 - عجز و واماندگی کافران و ستمگران ، در استدلال بر ربوبیّت غیر خداوند

فبهت الّذی کفر و اللّه لا یهدی القوم الظّالمین

توصیف نمرود به <الّذی کفر> اشاره به علت بهت است ; یعنی نه تنها نمرود در انکار ربوبیّت خداوند وامانده شد; بلکه هر کافری در مقابل برهان ابراهیم (ع) و متمسکان به قرآن، عاجز می گردد.

24 - ظالمان ، محروم از هدایت الهی

و اللّه لا یهدی القوم الظّالمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 270 - 5

5 - ستمگران ، محروم از هر گونه یاور

یا ایّها الّذین امنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمنّ و الاذی . .. و لا تیمّموا الخبیث

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 57 - 12،14

12 - کفر ( انکار پیامبر ) ، ظلم است و کافران ، ظالم هستند .

فاما الذین کفروا . .. و اللّه لا یحبّ الظالمین

بنابراینکه جمله <و اللّه لا یحب الظالمین>، تعلیل برای کیفر کافران باشد; یعنی چون کافران ظالم هستند، مستحق کیفرند.

14 - مؤمنانی که دارای اعمال صالح نباشند ظالم هستند . *

لذا گروه یاد شده در زمره ظالمین قرار می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 94 - 3

3 - یهودیان ، بدعتگذار و دروغپردازانی سخت ستمگر

قل فاتوا بالتوریه . .. فمن افتری ... فاولئک هم الظالمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 128 - 13

13 - رویارویی و نبرد با اهل ایمان ، ظلم است و محاربانِ با اهل ایمان ، ظالم هستند .

لیقطع طرفاً من الّذین کفروا . .. فانّهم ظالمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 148 - 14

14 - خداوند ، آگاه به ستمگران و ستمدیدگان و آگاه به دادخواهی مظلومان است .

لایحب اللّه . .. إلاّ من ظلم و کان اللّه سمیعاً علیماً

متعلق علم، می تواند مطالبی باشد که در آیه مطرح شده است، همانند ظالم، مظلوم و مقدار ستمی که شده و . .. .

ص: 3

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 160 - 1،3،10

1 - ظلم یهود ، موجب حرام گشتن برخی از نعمت های پاکیزه و حلال بر آنان

فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم طیبت أحلت لهم

3 - ظلم یهود ، موجب محرومیت آنان از برخی نعمت های پاکیزه *

فبظلم من الذین هادوا حرّمنا علیهم طیبت أحلت لهم

بدان احتمال که مراد از تحریم، تحریم تکوینی باشد ; بنابراین <حرمنا . ..> به این معنا است که خداوند یهود را از دستیابی به برخی طیبات محروم ساخت.

10 - یهود ، ظالمانی منحرف و بسیار اغواگر

فبظلم من الذین هادوا حرمنا . .. و بصدّهم عن سبیل اللّه کثیراً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 169 - 7

7 - جاودانگی در جهنم ، کیفر کافران ستمگر

إنّ الذین کفروا و ظلموا . .. خلدین فیها ابداً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 45 - 16،23

16 - کسانی که بر مبنای مقررات و قوانین الهی حکم نکنند ، ستمکارند .

و من لم یحکم بما أنزل اللّه فأولئک هم الظلمون

23 - ستم پیشگی برخی از عالمان و سران یهود عصر پیامبر ( ص ) ، به دلیل خودداری آنان از قضاوت بر اساس تورات

فأولئک هم الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 51 - 15،16

15 - یهود و نصارا ، مردمی گمراه و ستمگر

إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین

از مصادیق مورد نظر برای <الظلمین> - به قرینه صدر آیه - ، یهود و نصارا هستند.

16 - مسلمانانِ پذیرای ولایت یهود و نصارا ، گمراه و از زمره ستمگرانند .

و من یتولهم منکم فانه منهم إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 52 - 8

8 - بیماردلان سست ایمان ، از زمره ستمگران

إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین. فتری الذین فی قلوبهم مرض یسرعون فیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 4

4 - مائده - 5 - 107 - 9

9 - شاهدان جایگزین در امر وصیت باید در خاتمه سوگند خویش تأکید کنند که در صورت خیانت در شهادت از ستمکاران محسوب می شوند .

فیقسمان باللّه إنّا اذاً لمن الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 21 - 1،2،8

1 - افترازنندگان به خداوند، ظالمترین مردم هستند.

و من أظلم ممن افتری علی اللّه کذبا

2 - تکذیب کنندگان آیات خداوند، ستمگرترین مردم هستند.

و من أظلم ممن . .. أو کذب بایته

8 - علمای اهل کتاب، تکذیب کنندگان آیات الهی و ستمگرانی محروم از سعادت و رستگاری

الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه . .. و من أظلم ... إنه لایفلح الظلمون

مراد از ضمیر در <آتیناهم> به قرینه حکم و موضوع، عالمان اهل کتاب می تواند باشد که دریافت کنندگان کتب آسمانی هستند، نه مردم معمولی از یهود و نصارا.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 52 - 20،21،23

20 - پیامبر اکرم(ص) نباید با طرد مؤمنان مستمند و فقیر از اطراف خویش، خود را در جرگه ظالمان قرار دهد.

فتطردهم فتکون من الظلمین

21 - رهبران و مبلغان دینی در صورت طرد مؤمنان مستمند و ضعیف از اطراف خویش، ستمکارند.

فتطردهم فتکون من الظلمین

23 - کسانی که از پیامبر(ص) خواهان طرد مؤمنان مستمند و ضعیف بودند، ستمگرند.

فتطردهم فتکون من الظلمین

در صورتی که ال در <الظالمین> عهد باشد، گزینش عنوان ستمگر برای مذکورین در آیه (درخواست کنندگان طرد) تصریح به ستمگر بودن آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 68 - 17

17 - مغالطه گران و یاوه گویان و جدل کنندگان در مورد قرآن و آیات الهی ستمکارند.

الذین یخوضون فی ءایتنا . .. مع القوم الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 93 - 2،4،5

2 - ظالمترین مردم کسانی هستند که به دروغ چیزی را به خداوند نسبت دهند و به او افترا زنند.

و من أظلم ممن افتری علی الله کذبا

4 - یهودیان به سبب ادعای نازل نشدن وحی بر هیچیک از بشر ظالمترین مردم هستند.

ص: 5

إذ قالوا ما أنزل الله علی بشر من شیء . .. و من أظلم ممن افتری علی

5 - مدعیان دروغی نزول وحی بر خود (متنبیان) ظالمترین مردمانند.

و من أظلم . .. أو قال أوحی إلیّ و لم یوح إلیه شیء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 129 - 3،4

3 - گمراه کنندگان و گمراه شوندگان هر دو ظالمند.

و کذلک نولی بعض الظلمین بعضا

مراد از <بعض> گمراه کنندگان و مراد از <بعضا> گمراه شوندگانند که هر دو متصف به ظلم شده اند. گفتنی است تنوین <بعضا> عوض مضاف الیه است، یعنی: <نولی بعض الظالمین بعضهم>.

4 - جنیان اغواگر و آدمیان اغواشده، هر دو از ظالمانند.

یمعشر الجن قد استکثرتم من الإنس . .. و کذلک نولی بعض الظلمین بعضها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 135 - 12

12 - خداوند کسانی را که با کفرورزی، خویش را در زمره ستمکاران قرار داده اند، رستگار نمی سازد.

إنه لایفلح الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 144 - 13

13 - کسانی که با افترا به خداوند احکام دروغین جعل می کنند، ستمگر و محروم از هدایت خداوندند.

إن الله لا یهدی القوم الظلمین

<ال> در <القوم> عهد است و با توجه به آیات قبل مراد از <قوم> همان کسانی هستند که با افترا به خداوند موجبات گمراهی مردم را فراهم می سازند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 145 - 25

25 - عن أبی عبدالله(ع) فی قوله: <فمن اضطر غیر باغ و لاعاد> قال: الباغی الظالم و العادی الغاصب.

از امام صادق(ع) درباره آیه <فمن اضطر غیر باغ و لاعاد> روایت شده است: مراد از <باغی>، ستمگر و مراد از <عادی>، غاصب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 5 - 2

2 - جوامع بی اعتنا به قوانین دین و اعراض کنندگان از ولایت خداوند، از ظالمان هستند.

اتبعوا . .. قالوا إنا کنا ظلمین

ظالم خواندن اقوام هلاک شده پیشین پس از فرمان به تبعیت از قوانین دین و بر حذر داشتن مردم از پذیرش ولایت غیر خدا، بیانگر آن است که پذیرش ولایت غیر خدا و پیروی نکردن از قوانین دین، ظلم است.

ص: 6

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 19 - 5

5 - هشدار خداوند به آدم و حوا که در صورت خوردن از شجره نهی شده از ستمکاران خواهند بود.

و لا تقربا هذه الشجره فتکونا من الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 37 - 1

1 - افترازنندگان بر خدا و تکذیب کنندگان آیات الهی، ستمکارترین مردمند.

فمن أظلم ممن افتری علی الله کذبا أو کذب بأیته

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 41 - 5،6

5 - مجرمان از ستمکاران هستند.

کذلک نجزی الظلمین

6 - آنان که آیات الهی را دروغ بشمارند و از سر تکبّر آنها را انکار کنند، از ستم پیشگانند.

إن الذین کذبوا . .. کذلک نجزی الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 45 - 1،2،3،4،6

1 - اعراض کنندگان از راه خدا ( دین و معارف الهی ) از زمره ستمکارانند .

أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین یصدون عن سبیل اللّه

<صدّ> مصدر <یصدّون> می تواند به معنای اعراض کردن باشد و می تواند به معنای مانع شدن و باز داشتن به کار رود. در صورت اول <یصدّون> فعلی لازم است و در صورت دوم فعلی است متعدی. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

2 - کسانی که مردم را از پیوستن به راه خدا باز دارند ، ستمکارند .

أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین یصدون عن سبیل اللّه

برداشت فوق بر این اساس است که <یصدون> از <صدّ> به معنای بازداشتن باشد. قابل ذکر است که بر این مبنا کلمه ای همانند <الناس> مفعول آن خواهد بود که به خاطر وضوحش در کلام نیامده است.

3 - آنانکه در پی کج و ناهنجار جلوه دادن راه خدا هستند ، از گروه ظالمانند .

أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین ... یبغونها عوجاً

بغی به معنای خواستن و جستجو کردن است. <ها> در <یبغونها> به تقدیر لام می باشد و عوجا (کجی و انحراف)، مفعول به است بنابراین <الذین یبغونها عوجاً> یعنی: آنانکه در جستجوی کجی برای دین الهی هستند حال یا در لابلای معارف دینی در جستجوی مواردی هستند که آنها را نکاتی انحرافی بنمایانند و یا اینکه با تحریف حقایق دین، آنها را به مسائلی انحرافی تبدیل می کنند. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

4 - آنانکه در پی ناهنجار کردن و منحرف ساختن راه خدایند ، از زمره ستمکارانند و در قیامت مورد لعنت خدا قرار خواهند گرفت .

أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین ... یبغونها عوجاً

ص: 7

برداشت فوق بر اساس دومین مصداقی است که در توضیح برداشت قبل برای پی جویی اعوجاج در دین بیان شده است.

6 - منکران قیامت از زمره ستمکارانند و در قیامت از رحمت خدا محروم خواهند بود .

أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین ... و هم بالأخره کفرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 148 - 11

11 - بنی اسرائیلِ زمان موسی بر اثر ارتداد و گرایش به گوساله پرستی از ستمکاران شدند .

اتخذوه و کانوا ظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 150 - 28

28 - شرک ، ظلم است و مشرکان مردمی ظالم هستند .

و لاتجعلنی مع القوم الظلمین

مراد از <الظلمین> همان مشرکان و گوساله پرستان هستند. بنابراین هدف از آوردن کلمه <الظلمین> به جای <المشرکین> ظالم خواندن مشرکان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 160 - 30

30 - ناسپاسی قوم موسی و تمرد ایشان از فرمان های خدا ، ستمی بود که آنان بر خود روا داشتند .

و قطّعنهم . .. و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 165 - 6

6 - یهودیان متخلف از حکم روز شنبه ( حرمت تلاش برای کسب مال و صید ماهی ) مردمانی فاسق و ظالم در پیشگاه خداوند

و أخذنا الذین ظلموا بعذاب بئیس بما کانوا یفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 177 - 2

2 - کفرپیشگان با تکذیب آیات الهی همواره بر خویش ستم می کنند .

و أنفسهم کانوا یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 26 - 3

3 - کفار قریش برخوردار از روحیه زورمداری و سلطه جویی

أنتم قلیل مستضعفون . .. تخافون أن یتخطفکم الناس

چون آیه ناظر به حالات مسلمانان تا پیش از هجرت است، مصداق مورد نظر از <الناس>، مشرکان مکه و کفار قریش است.

ص: 8

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 54 - 8،10

8 - تکذیب کنندگان آیات و نشانه های خداوند ظالم هستند .

کذبوا بایت ربهم . .. و کل کانوا ظلمین

10 - فرعونیان ، امت های پیش از آنان و کفرپیشگان مکه ، از زمره ظالمان

و کل کانوا ظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 19 - 8

8 - کافران و مشرکان ، مردمانی ستم پیشه اند .

و اللّه لایهدی القوم الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 23 - 5

5 - مسلمانانی که با کفار و دشمنان اسلام پیوند دوستی و موالات می بندند ، مردمانی ستم پیشه اند .

إن استحبوا الکفر علی الإیمن و من یتولهم منکم فأولئک هم الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 47 - 11

11 - متخلفان جنگ تبوک ، مردمی ستم پیشه

لو خرجوا . .. و اللّه علیم بالظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 109 - 13،15

13 - منافقان ، زیان زننده به جامعه اسلامی ، مروج کفر ، تفرقه افکن میان مؤمنان ، ظالم و دوزخی اند .

اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً . .. و إرصاداً ... فانهار به فی نار جهنم

15 - بناکنندگان مسجد ضرار ، از ظالمان و سقوط کنندگان در آتش دوزخند .

و الذین اتخذوا مسجداً ضراراً . .. فانهار به فی نار جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 52 - 2،3

2 - مردمی که با عذاب استیصال نابود می شوند ، مردمی ظالم و ستم پیشه بوده و در عذاب جاودان اخروی ، معذّب خواهند بود .

أثم إذا ما وقع . .. ثم قیل للذین ظلموا ذوقوا عذاب الخلد

3 - مشرکان تکذیب کننده پیامبر ( ص ) و قرآن ، مردمی ظالم و ستم پیشه اند .

أثم إذا ما وقع ءامنتم به . .. ثم قیل للذین ظلموا

ص: 9

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 85 - 4

4 - فرعون و اشراف اطراف او ، مردمی ددمنش و ستم پیشه بودند .

ربنا لا تجعلنا فتنه للقوم الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 106 - 7

7 - کسانی که غیر خداوند را نیایش و عبادت کنند ، ظالم هستند .

و لاتدع من دون اللّه . .. فإنک إذاً من الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 19 - 1،2،4،6،7

1- کسانی که مردم را از پیوستن به راه خدا ( دین و معارف الهی ) بازدارند ، از زمره ستمکارانند .

ألا لعنه الله علی الظ-لمین. الذین یصدون عن سبیل الله

فعل <یصدون> به معنای باز می دارند و نیز به معنای اعراض می کنند، آمده است. برداشت فوق براساس معنای اول است.

2- اعراض کنندگان از راه خدا ، از ستمکارانند .

ألا لعنه الله علی الظ-لمین. الذین یصدون عن سبیل الله

4- آنان که در پی ناهنجار نشان دادن راه خدا هستند ، ستمکارند .

ألا لعنه الله علی الظ-لمین. الذین ... یبغونها عوجًا

<یبغونها عوجاً>; یعنی ، در جست و جوی انحراف برای راه خدا هستند. جست و جوی انحراف برای راه خدا ، گاهی به ایجاد انحراف در آن است و گاهی منحرف جلوه دادن آن می باشد. برداشت یاد شده ناظر به دومین شیوه است.

6- کسانی که درپی منحرف ساختن دین و معارف الهی هستند ، ستمکارند و در آخرت به لعنت خدا گرفتار خواهند شد .

ألا لعنه الله علی الظ-لمین. الذین ... یبغونها عوجًا

7- منکران آخرت از ستمکارانند و در قیامت از رحمت خداوند ، محروم خواهند بود .

ألا لعنه الله علی الظ-لمین. الذین ... هم بالأخره هم ک-فرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 31 - 15

15- ظلم و ستم سران و اشراف قوم نوح به محرومان و مستضعفان آن قوم

لاأقول للذین تزدری أعینکم . .. إنی إذًا لمن الظ-لمین

جمله <إنی إذًا لمن الظالمین> تعریضی است به سران و اشراف قوم نوح که شما با این پندار - که محرومان شایسته خیر نیستند - در حق آنان ستم می کنید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 44 - 8

8- کفر ، ستمگری است و کفر پیشگان ستمگرند .

ص: 10

و قیل بعدًا للقوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 67 - 2

2- قوم ثمود ، مردمانی ستمکار بودند .

و أخذ الذین ظلموا الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 83 - 4

4- قوم لوط ، به خاطر آلوده بودن به عمل شنیع لواط ، در پیشگاه خداوند مردمی ستمکار محسوب می شدند .

و ما هی من الظ-لمین ببعید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 94 - 8

8- قوم شعیب ، مردمانی ستمکار بودند .

و أخذت الذین ظلموا الصیحه

مقصود از <الذین ظلموا> قوم شعیب است که به شرکورزی ، انکار رسالت شعیب(ع) و کم فروشی و بی عدالتی در داد و ستد اصرار میورزیدند. تعبیر کردن از آنان به ستمکاران ، گویای برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 101 - 3،5

3- شرکورزی ، انکار پیامبران و ارتکاب گناه ، ستمهایی است که مشرکان ، کافران و گنه کاران در حقِ خود روا می دارند .

و ل-کن ظلموا أنفسهم

مقصود از ظلم به نفس - که جمله <ظلموا أنفسهم> گویای آن است - هم گناهان و هم آثار و تبعات آن می باشد. برداشت فوق ناظر به لِحاظ نخست است.

5- اقوام هلاک شده گذشته : قوم نوح ، عادیان ، ثمودیان ، قوم شعیب و لوط و فرعونیان ، با شرکورزی و انکارِ رسالت پیامبران ، بر خویش ستم کردند .

و ما ظلمن-هم و ل-کن ظلموا أنفسهم

مراد از ضمیر <هم> و مانند آن در آیه مورد بحث ، اقوامی است که سرگذشت آنان در سوره هود بیان شده است; یعنی: قوم نوح ، عادو . ...

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 6 - 10

10- نقش تعیین کننده خداوند در تحولات تاریخ بشری و نجات مردمان از ظلم و ستم

إذ أنج-کم من ءال فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 11

9 - ابراهیم - 14 - 13 - 10

10- اقوام کافری که با تعالیم انبیا به مخالفت برخاستند ، مردمانی ستمگر بودند .

و قال الذین کفروا لرسلهم لنخرجنّکم . .. فأوحی إلیهم ... لنهلکنّ الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 15 - 8

8- کافرانی که در برابر بینات و برهان های روشن انبیا لجاجت کرده و در مقابل آنان ایستادند ، مردمانی جبّار و منحرف بودند .

و قال الذین کفروا لرسلهم لنخرجنّکم . .. و خاب کلّ جبّار عنید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 27 - 9

9- کفر ، ظلم است و کافران ، ظالمند .

یثبّت الله الذین ءامنوا . .. و یضلّ الله الظ-لمین

از مقابله <الظالمین> با <الذین آمنوا> استفاده می شود که ظالمان همان کافران هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 78 - 1

1- مردم < ایکه > ( قوم شعیب ) مردمی ستم پیشه بودند .

و إن کان أصح-ب الأیکه لظ-لمین

نوع مفسران بر آنند که مقصود از <ایکه> همان قوم شعیب هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 28 - 1

1- کافران ، کسانی اند که با کفر خود ، به خویش ستم می کنند .

الک-فرین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه ظالمی أنفسهم

<الذین> صفت <الکافرین> و <ظالمی> حال برای آن است. مراد از <ظالمی أنفسهم> به قرینه لفظ <الکافرین> ظلم کنندگان به خود با انتخاب کفر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 33 - 8

8- کافران ، با انکار حقانیت کتاب های آسمانی ، به خود ستم کردند .

و ما ظلمهم الله و ل-کن کانوا أنفسهم یظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 85 - 2

2- کافران ، ظالمند .

ص: 12

لایؤذن للذین کفروا . .. و إذا رءا الذین ظلموا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 47 - 7،8

7- نسبت دهندگان سحرزدگی به پیامبر ( ص ) ، مردمانی ستمکارند .

إذ یقول الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

8- کافران حق ناپذیر ، مردمانی ظالم و ستم پیشه اند .

الذین لایؤمنون بالأخره . .. إذ یقول الظ-لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 82 - 11

11- کافران حق ناپذیر ، ظالمند و از موهبت رحمت و شفابخشی قرآن ، تنها خسارت و زیان به ارمغان می برند .

شفاء و رحمه للمؤمنین و لایزید الظ-لمین إلاّ خسارًا

برداشت فوق، مبتنی بر این نکته است که مراد از <ظالمین> - به قرینه مقابله با <مؤمنین> - کافران باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 15 - 11،12

11- افترا بر خداوند ، گناهی بزرگ است و افترازنندگان به او ، ستم کارترین مردمان اند .

فمن أظلم ممّن افتری علی اللّه کذبًا

12- شرک ، گناهی بزرگ است و مشرکان ، ظالم ترین مردمان اند .

اتّخذوا من دونه ءالهه . .. فمن أظلم ممّن افتری علی اللّه کذبًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 20 - 7

7- حکومت ، در زمان زندگی اصحاب کهف ، حکومتی مستبد و ظالم بود .

إنّهم إن یظهروا علیکم یرجموکم أو یعیدوکم فی ملّتهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 29 - 12

12- کافرانِ به حقایق نازل شده از سوی خداوند ، ظالم ، و سزاوار آتش اند .

الحقّ من ربّکم . .. و من شاء فلیکفر إنّا أعتدنا للظ-لمین نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 50 - 29

29- پیروان شیطان و گزینش کنندگان ولایت او ، ظالم اند .

بئس للظ-لمین بدلاً

ص: 13

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 86 - 7

7- ساحل نشینان غرب سرزمین ذی القرنین ، مردمی کفرپیشه و ستم کار بودند .

قلنا ی-ذا القرنین إمّا أن تعذّب

تعبیر <تعذّب> نشانگر آن است که آنان مستحق کیفر بوده اند و دلیل آن - به قرینه آیات بعد - ستم گری و کفر آنان بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 88 - 4

4- مردم بی ایمان و فاقد عمل صالح ، در بینش ذوالقرنین ، مردمی ظالم بودند .

قال أمّا من ظلم . .. و أمّا من ءامن و عمل ص-لحًا فله جزاءً الحسنی

مقابله بین دو گروه <من ظلم> و <من ءامن. ..> حکایت از آن دارد که ترک ایمان و عمل صالح ظلم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 38 - 7

7- کافران از زمره ستم کاران و گمراهان اند .

فویل للذین کفروا . .. ل-کن الظ-لمون الیوم فی ضل-ل مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 72 - 7

7- منکران معاد ، در زمره ستم کاراند .

و یقول الإنس-ن . .. و نذر الظ-لمین فیها جثیًّا

از منکران معاد به عنوان <ظالم> یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 11 - 5

5- ظلم ، اسراف است و جوامع ستمگر ، مصداق بارز مسرفان تاریخ اند .

و أهلکنا المسرفین . .. و کم قصمنا من قریه کانت ظالمه

خداوند در دو آیه قبل، دشمنان پیامبران را به مسرفان توصیف کرد (و أهلکنا المسرفین) و در این آیه بسیاری از اقوامی را که به خاطر دشمنی با دین الهی، نابود شده اند، به ظالمان توصیف فرمود. از ارتباط این دو آیه، می توان فهمید که ظالمان همان مسرفان اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 14 - 4

4- رفاه زدگان و خوشگذرانان جوامع ، ظالم و ستمگراند .

قریه کانت ظالمه . .. ما أُترفتم فیه ... إنّا کنّا ظ-لمین

ص: 14

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 29 - 6

6- ادعای الوهیت ظلم است و مدعیان خدایی ، ظالم اند .

و من یقل منهم إنّی إل-ه . .. کذلک نجزی الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 53 - 4

4 - بیمار دلان و افراد سنگ دل ، مردمانی ظالم و بی دادگر

للذین فی قلوبهم مرض و القاسیه قلوبهم و إنّ الظ-لمین لفی شقاق بعید

مراد از <ستمگران> افراد بیمار دل و قسی القلب است و <شقاق> به معنای مخالفت و ستیزه جویی می باشد. <بعید> صفت <شقاق> و به معنای دور و دراز است; یعنی، این گروه ستمگر، در ستیزجویی دور و درازی با حق هستند; مقصود این که فاصله میان آنها و حق، چنان زیاد است که نباید هیچ گونه امیدی به دست برداشتن آنها از مخالفت و ستیزه جویی با آن داشت. در واقع، این توصیه ای است به پیامبر(ص) که از آنها قطع امید کند و به ایمان آوردن آنان دل نبندد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 94 - 3

3 - مشرکان عصر بعثت ، مردمی ظالم و ستمگر

ربّ فلاتجعلنی فی القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 50 - 8

8 - بی گمان منافقان ، ظالم و ستمگراند .

بل أُول-ئک هم الظ-لمون

معرفه آمدن مبتدا و خبر، همراه با ضمیر فصل (هم) و آمدن مبتدا در قالب اسم اشاره (أُول-ئک)، همگی بر تأکیدی بر این مطلب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 8 - 8،9

8 - مشرکان ، مردمانی ستمگر

و قال الذین کفروا . .. و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

9 - هرگونه اتهام ناروا به پیامبر ( ص ) ( همچون سحر زدگی و . . . ) ظلم است و اتهام زنندگان ظالم اند .

و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 37 - 7

7 - تکذیب آیات و رسولان الهی ، ظلم است و تکذیب کنندگان ، مردمانی ظالم اند .

الذین کذّبوا بأی-تنا . .. کذّبوا الرسل ... و أعتدنا للظ-لمین عذابًا ألیمًا

ص: 15

مراد از <الظالمین> در آیه همان تکذیب کنندگان آیات و انبیا هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 38 - 2

2 - قوم عاد ، ثمود و اصحاب رسّ ، مردمانی ظالم و ستمگر و گرفتار عذاب دردناک الهی در قیامت

و أعتدنا للظ-لمین عذابًا ألیمًا . و عادًا و ثمودا و أصح-ب الرّسّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 10 - 4

4 - فرعونیان ، مردمی ستمگر و ظالم

أن ائت القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 21 - 6

6 - فرعون و دار و دسته اش ، عناصری بیدادگر و ستم پیشه

ربّ نجّنی من القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 25 - 11

11 - فرعون و دارودسته وی ، مردمی ظالم و بیدادگر بودند .

نجوت من القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 37 - 8

8 - فرعونیان ، گروهی بیدادگر و ظالم بودند .

و قال موسی . .. إنّه لایفلح الظ-لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 50 - 7

7 - دشمنان دین خدا و کتاب های آسمانی ، عناصری هواپرست و ظالم

و من أضلّ ممّن اتّبع هویه . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 31 - 8

8 - قوم لوط ، مردمی ظالم و ستم پیشه بودند .

إنّ أهلها کانوا ظ-لمین

ص: 16

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 49 - 9

9 - مشرکان مکه ، مردمی ستم پیشه و منکر آیات الهی بودند .

ما یجحد بأی-تنا إلاّ الک-فرون . .. و ما یجحد بأی-تنا إلاّ الظ-لمون

<ال> در <الظالمون> عهد بوده و اشاره به <الکافرون> در آیه چهل و هفت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 29 - 2

2 - مشرکان ، مردمانی ظالم و ستم گرند و شرک ، از موارد ستم است .

بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 57 - 4

4 - کافران ، مردمانی ظالم و ستم پیشه اند .

و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا . .. فیومئذ لاینفع الذین ظلموا معذرتهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 11 - 12

12 - مشرکان ، مردمانی ظالم اند .

فأرونی ماذا خلق الذین من دونه بل الظ-لمون

<ال> در <الظالمون> می تواند عهد و اشاره به مشرکان باشد که مخاطب خداوند در آیه اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 31 - 8،12،19

8 - مشرکان ، مردمانی ظالم اند .

و قال الذین کفروا لن نؤمن . .. و لو تری إذ الظ-لمون

12 - کافران به قرآن ، مردمانی ظالم اند .

و قال الذین کفروا لن نؤمن به-ذا القرءان . .. و لو تری إذ الظ-لمون

19 - مستضعفان و مستکبران کافر ، هر دو ظالم اند .

و لو تری إذ الظلمون موقوفون عند ربّهم . .. یقول الذین استضعفوا للذین استکبروا

خداوند، پس از آن که مشرکان را مردمانی ظالم معرفی کرد به بیان تفضیلی مشاجره آنان پرداخت. این نشان می دهد که مشرکان ظالم به دو گروه مستضعف و مستکبر تقسیم می شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 42 - 5

5 - مشرکان ، مردمانی ظالم اند .

و یوم یحشرهم . .. أه-ؤلاء إیّاکم کانوا یعبدون ... نقول للذین ظلموا

ص: 17

به قرینه سیاق، مراد از <الذین ظلموا> همان کسانی اند که غیر خدا را می پرستیده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 37 - 15

15 - کفر و نپذیرفتن دعوت پیامبران ، ظلم است و کافران ظالم اند .

و الذین کفروا لهم نار جهنّم . .. فما للظ-لمین من نصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 40 - 11

11 - شرک ، ظلم است و مشرکان ، ظالم اند .

بل إن یعد الظ-لمون بعضهم بعضًا إلاّ غرورًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 22 - 3

3 - شرک و تکذیب معاد ظلم است و مشرکان و تکذیب گران معاد ، ظالم اند .

ه-ذا یوم الفصل الذی کنتم به تکذّبون . احشروا الذین ظلموا

برداشت یاد شده از ستم پیشه خواندن مشرکان و تکذیب کنندگان معاد، به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 63 - 3

3 - انکار قیامت ، ظلم است و منکران قیامت ظالم اند .

أءنّک لمن المصدّقین . .. إنّا جعلن-ها فتنه للظ-لمین

آیه شریفه در سلسله آیات مربوط به منکران قیامت قرار دارد که آنان را به رنج و عذاب تهدید می کند. تعبیر کردن از آنها به خصوصیت ستم کار بودن، گویای برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 47 - 6

6 - منکران قیامت ، از زمره ستمگران اند .

الذین لایؤمنون بالأخره . .. و لو أنّ للذین ظلموا

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که خداوند، از منکران قیامت تعبیر به ظالم کرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 51 - 5

5 - مرفهان و برخورداران ناسپاس جامعه ، از ستمگران اند .

و الذین ظلموا من ه-ؤلاء

<و الذین ظلموا من ه-ؤلاء>، هر چند اشاره به مرفهان ناسپاس در آغاز، بعثت دارد; ولی آیه شریفه بیانگر حکمی عامی و فراتر از مورد خاص نزول می باشد.

ص: 18

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 8 - 11

11 - سرپیچی کنندگان از پیام وحی و روی گردانان از یاد قیامت ، ظالم و ستمگرند .

و کذلک أوحینا . .. و تنذر یوم الجمع ... و الظ-لمون ما لهم من ولیّ و لانصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 1

1 - ستم پیشگان متجاوز به حقوق مردم ، عرضه شونده به دوزخ و نزدیک شونده به آن بدون هیچ اختیار

و تری-هم یعرضون علیها خ-شعین من الذلّ ینظرون من طرف خفیّ

تعبیر <یعرضون علیها> به صیغه مجهول، ناگزیری و بی اختیاری ظالمان در عرصه قیامت را می رساند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 65 - 8

8 - تفرقه گرایان در دین و راه انبیا ، انسان هایی ستمگر و مستحق عذاب اخروی

إنّ اللّه هو ربّی و ربّکم . .. فاختلف الأحزاب من بینهم فویل للذین ظلموا من عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 11 - 21

21 - توبه نکردن از استهزا ، طعن و نسبت دادن القاب زشت به مؤمنان ، باعث ورود حتمی فرد در زمره ظالمان

لایسخر قوم من قوم . .. و من لم یتب فأول-ئک هم الظ-لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 59 - 2

2 - کافران و اعراض کنندگان از عبادت خداوند ، ستمکار و ظالم اند .

و ما خلقت . .. إلاّ لیعبدون ... فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا

با توجه به ارتباط این آیه با آیات پیش - که در زمینه هدف آفرینش و عبودیت بندگان به درگاه خداوند بود - مطلب بالا استقاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 9 - 5

5 - برقرارکنندگان روابط دوستانه و مسالمت آمیز ، با کسانی که به دین و سرزمین مسلمانان هجوم آورده اند ، ظالمان واقعی هستند .

و من یتولّهم فأُول-ئک هم الظ-لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جمعه - 62 - 5 - 9

ص: 19

9 - قوم یهود ، گروهی ظالم و محروم از هدایت خداوند

الذین کذّبوا ب-ای-ت اللّه و اللّه لایهدی القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جمعه - 62 - 7 - 2

2 - یهودیان ، مردمی ظالم و ستمگراند .

و لایتمنّونه . .. و اللّه علیم بالظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 11 - 12

12 - قبطیان و کارگزاران فرعون ، مردمی ستمگر بودند .

و نجّنی من القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 31 - 8

8 - کفر و نپیمودن راه خدا ، ظلم است و کافران ظالم اند .

و الظ-لمین أعدّ لهم عذابًاألیمًا

مقصود از <ظالمین> - به قرینه آیات گذشته - کافرانی هستند که راه خدا را نمی پیمایند.

9 - ابراهیم - 14 - 43 - 2

2- ستمگران بر اثر وحشت روز قیامت ، از حرکت پلک های چشم ناتوان و دلشان تهی از تدبیر و چاره جویی خواهد بود .

یعمل الظ-لمون . .. لایرتدّ إلیهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 22 - 4

4 - آثار ترس و دلهره ، آشکار در چهره ستمکاران و منکران معاد ، در قیامت

تری الظ-لمین مشفقین

واژه <تری> اشعار به مطلب یاد شده دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 63 - 2

2 - درخت زقّوم ، وسیله آزمایش کافران و ستم کاران

أم شجره الزقّوم . إنّا جعلن-ها فتنه للظ-لمین

آزمایش، یکی از معانی <فتنه> است و برداشت یاد شده مبتنی بر این معنا است. در تأیید این مطلب گفتنی است که مفسران در شأن نزول آیه شریفه نقل کرده اند: ابوجهل هنگامی که کلمه <زقوم> را با اوصافی که قرآن برای آن نقل می کند شنید، آن را به مسخره گرفت.

نظر به آخرت و کیفر و پاداش الهی دارد و <بعضهم أولیاء بعض> نظر به همیاری های دنیوی و مادی ظالمان.

14 - سجده - 32 - 22 - 7

7 - انتقام خداوند از مجرمان ، پی آمد ظلم آنان به آیات الهی است .

و من أظلم ممّن ذکّر بأی-ت ربّه ثمّ أعرض عنها إنّا من المجرمین منتقمون

<إنّا من المجرمین. ..> به منزله تعلیل برای عذاب تکذیب کنندگان آیات خدا و اعراض کنندگان از آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 41 - 1

1 - انتقام گرفتن از متجاوزان و ستمگران ، حق مشروع و مسلّم انسان های ستمدیده است .

و لمن انتصر بعد ظلمه فأول-ئک ما علیهم من سبیل

5 - انعام - 6 - 45 - 19

19 - نابود ساختن ستمکاران از زمین، کاری در خود ستایش

فقطع دابر القوم الذین ظلموا و الحمد للّه

و ما هی من الظ-لمین ببعید

<هی> می تواند به قریه یا قریه هایی که از سیاق کلام برمی آید، باز گردد و می تواند به <حجاره> در آیه قبل ارجاع شود. معنای جمله <و ما هی ...> بنابر احتمال دوم چنین است: آن سنگهای کذایی دور از ستمگران نیست; یعنی، ستمگران در معرض چنین عذابهایی اند و آن گونه سنگها برای آنان مهیاست.

6- مکر ها و چاره اندیشی های ستمگران ، هر چند گسترده و کوه شکن باشد ، در برابر نیروی حق بی ثمر و ناموفق خواهد بود .

و قد مکروا مکرهم و عند الله مکرهم و إن کان مکرهم لتزول منه الجبال

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 47 - 6

6- خنثی و بی نتیجه کردن مکر و ترفند های ستمگران ، وعده خداوند به رسولان خویش

و قد مکروا مکرهم و عند الله مکرهم و إن کان مکرهم لتزول منه الجبال . فلاتحسبنّ ال

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 8 - 10

10 - ستم پیشگان ، محروم از هرگونه ولیّ و یاوری در قیامت

و الظ-لمون ما لهم من ولیّ و لانصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 46 - 1

1 - ستمگران ، فاقد هرگونه یاور و پشتیبان برای نجات از عذاب الهی

ألا إنّ الظ-لمین فی عذاب مقیم . و ما کان لهم من أولیاء ینصرونهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 19 - 4

4 - یاوری ظالمان نسبت به یکدیگر ، منحصر به دنیا و بی ثمر در آخرت *

و إنّ الظ-لمین بعضهم أولیاء بعض

در صورتی که تعبیر <من اللّه> دارای مضاف محذوف و تقدیر آن <من عذاب اللّه> باشد; می توان استفاده کرد، <لن یغنوا> نظر به آخرت و کیفر و پاداش الهی دارد و <بعضهم أولیاء بعض> نظر به همیاری های دنیوی و مادی ظالمان.

کنایه از پشیمانی و ندامت می باشد. گفتنی است تعدیه فعل <یعضّ> به وسیله <علی> - با آن که خود از افعال متعدی است - برای تأکید مضمون آن فعل است; یعنی، پشیمانی آنان بسیار شدید خواهد بود.

3 - ستم گران ، در روز رستاخیز ، از نپیمودن راه پیامبر ( ص ) و دوری از روش او ، به شدت پشیمان و متأسف خواهند بود .

الظالم . .. یقول ی-لیتنی اتّخذت مع الرسول سبیلاً

4 - نپیمودن راه پیامبر ( ص ) و دوری از روش او ، مایه تأسف و ندامت در قیامت

یقول ی-لیتنی اتّخذت مع الرسول سبیلاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 28 - 1

1 - اظهار تأسف و ناراحتی شدید ستم گران در قیامت ، از دوستی با افراد ناباب در دنیا

الظالم . .. ی-ویلتی لیتنی لم أتّخذ فلانًا خلیلاً

<خلیل> به معنای صدیق و دوست است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 10

10 - ستمگران با دیدن عذاب الهی در قیامت ، از انتخاب عقیده کفرآلود ، پشیمان شده و آن را مخفی خواهند کرد .

و لو تری إذ الظ-لمون موقوفون عند ربّهم . .. و أسرّوا الندامه لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 44 - 11

11 - عجز و پشیمانی ستمکاران در قیامت ، آشکار و نمایان است .

و تری الظ-لمین . .. یقولون

از واژه های <تری> و <یقولون>، استفاده می شود که ظالمان ندامت و آرزوی بازگشت را پنهان نمی دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 4

4 - پشیمانی ستمکاران در صحنه قیامت و پس از مشاهده عذاب ، بی تأثیر به حال آنان

یقولون هل إلی مردّ من سبیل . و تری-هم یعرضون علیها

نهان می کنند . ..> سؤال شد: پنهان کردن پشیمانی برای آنان چه سودی دارد، در حالی که در عذاب هستند؟ فرمود: سرزنش دشمنان را ناخوش دارند>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 15 - 1

1- مرفهانِ ستمگر در تأسف و پشیمانی ، از زمان احساس عذاب تا هنگامه هلاکت و نابودی

فما زالت تلک دعویهم حتّی جعلن-هم حصیدًا خ-مدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 44 - 6

6 - ستمکاران ، خواهان بازگشت به دنیا و جبران گناهان گذشته خود به هنگام مشاهده عذاب

و تری الظ-لمین لمّا رأوا العذاب یقولون هل إلی مردّ من سبیل

<أسرّوا> (از مصدر <اسرار>); یعنی، پنهان می داشتند و <نجوی> به معنای گفتوگوهای پنهانی و مفعول برای <أسرّوا> است. بنابراین نجواکردن، دلیل بر حرکت جمعی و متشکل است و پنهان داشتن آن بیانگر سعی و تلاش بر دور ماندن این حرکت از انظار دیگران (مسلمانان) است.

7- توطئه چینی گروهی خاص از مشرکان ستم پیشه علیه پیامبر ( ص ) و دعوت او

و أسرّوا النجوی الذین ظلموا

برداشت یاد شده مبتنی براین است که <الذین ظلموا> قید احترازی باشد; یعنی، آن دسته از مشرکانی که ستم پیشه اند و خوی تجاوزگری دارند.

أُذن للذین یق-تلون . .. الذین أُخرجوا من دی-رهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 25 - 14

14 - لزوم جهاد و پیکار بی امان با دشمنان دین و عدالت

و أنزلنا معهم الکت-ب و المیزان . .. و أنزلنا الحدید

واژه <حدید> در آیه شریفه مجازاً در معنای جهاد و قتال به کار رفته است; یعنی، ما فرمان قتال با دشمنان را، به همراه پیامبران نازل کردیم.

5 - انعام - 6 - 129 - 6

6 - حاکمیت یافتن ستمگران بر مردم ستم پیشه از سنتهای خداوند در جوامع انسانی است.

و کذلک نولی بعض الظلمین بعضا

9 - نحل - 16 - 85 - 1

1- ظالمان پس از قطعی شدن عذابشان ، محروم از کمترین تخفیف و مهلت

و إذا رءا الذین ظلموا العذاب فلایخفّف عنهم

مقصود از رؤیت در آیه شریفه دیدن با چشم نیست; بلکه معنای کنایی آن مقصود است; یعنی، قطعی شدن عذاب.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 13 - 2

2- کیفر و عذاب جوامع ستمگر و مترف ، گریزناپذیر است و فرار از آن نتیجه ای ندارد .

لاترکضوا وارجعوا إلی ما أُترفتم فیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 24 - 7

7 - عذاب سخت و گریزناپذیر ستمگران ، نتیجه رفتار و کردار خود آنان است .

و قیل للظ-لمین ذوقوا ما کنتم تکسبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 47 - 3

3 - کیفر عذاب سخت برای ستمگران در قیامت ، قطعی و غیرقابل گریز است .

و لو أنّ للذین ظلموا ما فی الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب یوم القی-مه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 46 - 1

1 - ستمگران ، فاقد هرگونه یاور و پشتیبان برای نجات از عذاب الهی

ألا إنّ الظ-لمین فی عذاب مقیم . و ما کان لهم من أولیاء ینصرونهم

<مهلک> مصدر میمی و <موعد> اسم زمان است; یعنی، برای هلاکت ظالمان، زمانی معیَّن در نظر گرفته شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 19 - 4

4 - چشیدن عذاب بزرگ الهی ، کیفر حتمی ستم کاران

و من یظلم منکم نذقه عذابًا کبیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 227 - 13

13 - تهدید ظالمان و کفرپیشگان از سوی خدا به کیفری حتمی و نه چندان دور

و سیعلم الذین ظلموا أیّ منقلب ینقلبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 59 - 4

4 - کیفر کافران و ستم پیشگان ، سنت تغییرناپذیر الهی در طول تاریخ

فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح-بهم

از مجموع آیه شریفه، آیه استفاده می شود که مجازات امت های گذشته، منحصر به آنان نبوده است; بلکه قانونی کلی است که شامل تمام ستم پیشگان می شود.

8 - هود - 11 - 113 - 1

1- تمایل به ستمگران و اتکای بر آنان ، حرام و گناهی بزرگ است .

و لاترکنوا إلی الذین ظلموا

<الرکون إلی شیء>; یعنی ، گرایش پیدا کردن به چیزی و اعتماد کردن بر آن.

فلمّا أحسّوا بأسنا . .. قالوا ی-ویلنا إنّا کنّا ظ-لمین

11 - حج - 22 - 53 - 6

6 - بی دادگران کفرپیشه تاریخ ، مردمانی حق ستیز و غیر قابل آشتی با آیات وحی و رسولان الهی

و إنّ الظ-لمین لفی شقاق بعید

3 - خشوع و فروتنی ظالمان در قیامت ، خشوعی ذلیلانه و از سر ترس و هراس

و تری-هم . .. خ-شعین من الذلّ ینظرون من طرف خفیّ

3- شدت وحشت و اضطراب و بهت زدگی غیر قابل توصیف ستمگران در قیامت

یعمل الظ-لمون . .. مهطعین مقنعی رءوسهم لایرتدّ إلیهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 53 - 6

6 - بی دادگران کفرپیشه تاریخ ، مردمانی حق ستیز و غیر قابل آشتی با آیات وحی و رسولان الهی

و إنّ الظ-لمین لفی شقاق بعید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 52 - 6

6 - ستمگران ، طیف مخالف پیامبران و مؤمنان در طول تاریخ

إنّا لننصر رسلنا . .. فی الحیوه الدنیا و یوم یقوم الأشه-د . یوم لاینفع الظ-لمین

4- ذوالقرنین ، به ایمان آوردن ظالمان ساحل دریا و دست برداشتن آنان از ظلم و فساد ، امیدوار بود و در مجازات آنان شتابی نداشت .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه

حرف <سوف> برای آینده است و فعل های شرط (<آمن> و <عمل>) در آیه بعد، قرینه این است که ذی القرنین، به احتمال ایمان آوردن ظالمان، در مجازات آنان تعجیل نکرده است.

نیز برای زورگویان فتنه است و آنان را بر تجاوز به آنان، ترغیب می کند.

تعبیر <بچشید. ..> برای سرزنش و تحقیر می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 9

9 - گمراهان ستمکار ، در روز قیامت ، مورد سرزنش اهل ایمان خواهند بود .

و قال الذین ءامنوا إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم

روشنی فرموده: ... و ...<و لاترکنوا إلی الذین ...>...>.

9 - ابراهیم - 14 - 17 - 3

3- کافران جبّار ، دچار چنان عذاب های مرگباری در جهنّمند که هر کدام از آنها به تنهایی برای مرگشان کافی است .

و یأتیه الموت من کلّ مکان

و تری-هم . .. خ-شعین من الذلّ ینظرون من طرف خفیّ

9 - ابراهیم - 14 - 17 - 1،2،5،7

1- جبّاران منحرف ، آب چرکین جهنّم را جرعه جرعه با کراهت تمام خواهند نوشید .

یسقی من ماء صدید. یتجرّعه و لایکاد یسیغه

<إساغه> به معنای ریختن شراب در حلق است. بنابراین مراد از <لایکاد یسیغه> این است که آنان نمی خواهند به چنین نوشیدنی نزدیک شوند.

2- تشنگی شدید جبّاران منحرف در جهنّم به حدی است که علی رغم کراهت و بی میلی شدید ، از آب چرکین خواهند نوشید .

یسقی من ماء صدید . یتجرّعه و لایکاد یسیغه

5- کافران جبّار گرفتار در جهنّم ، با وجود ابتلا به انواع عذاب های مرگبار ، هیچ گاه نمی میرند و از عذاب رهایی نمی یابند .

یأتیه الموت من کلّ مکان و ما هو بمیت

7- برای کافران جبّار ، در جهنّم ، فراتر از نوشیدن اجباری آب چرکین و عذاب های مختلف مرگبار ، عذابی خشن و غیرقابل تصور نیز وجود دارد .

و من ورائه عذاب غلیظ

مرجع ضمیر <ورائه> احتمال دارد <عذاب> باشد که از عبارت قبلی به دست می آید. در این صورت، با توجه به مفهوم بودن و سخت بودن عذابهای یاد شده، <عذاب غلیظ> باید عذابی بسیار سخت و غیر قابل تصور باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 29 - 10

10- دوزخ ، از هم اکنون برای ظالمان آماده و مهیا است . *

إنّا أعتدنا للظ-لمین نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 72 - 4

4- ستم کاران در حضیض ذلت و زبونی ، گرفتار دوزخ خواهند شد .

و نذر الظ-لمین فیها جثیًّا

کاربرد فعل <نذر> در مواردی است که چیزی را به جهت بی اهمیتی و فرومایگی آن رها کنند. این مفهوم و نیز حالت نیم خیزبودن ظالمان، جملگی حکایت از ذلت، زبونی و سرگردانی آنان در دوزخ دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 29 - 7

7- جهنم ، کیفر تمامی ستمگران است .

نجزیه جهنّم کذلک نجزی الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 42 - 4

4 - عذاب شدن ظالمان با آتش در روز قیامت ، به فرمان خداوند

نقول . .. ذوقوا عذاب النار الّتی کنتم بها تکذبون

ص: 75

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 66 - 1،2،3،4

1 - درخت زقّوم ، غذا و خوراک دوزخیان ستمگر است .

شجره الزقّوم . .. للظ-لمین ... فإنّهم لأکلون منها

2 - دوزخیان ستمگر ، شکم های خود را از درخت زقّوم پرخواهند کرد .

فمالئون منها البطون

3 - دوزخیان ستمگر ، در حال گرسنگی شدید به سر خواهند برد .

فمالئون منها البطون

پر کردن شکم از خوراکی های بسیار ناگوار، نشانه شدت گرسنگی است.

4 - خورد و خوراک دوزخیان ستمگر ، خود وسیله عذاب آنان است .

فإنّهم لأکلون منها فمالئون منها البطون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 67 - 1،2

1 - آمیزه ای از آب داغ ، نوشیدنی دوزخیان ستمگر پس از خوردن غذای زقّوم

ثمّ إنّ لهم علیها لشوبًا من حمیم

<شوب> مصدر سماعی از فعل <شابه> (آن را مخلوط کرد) است که گاهی بر اسم مفعول (مشوب) اطلاق می شود (مثل <خلق> و <مخلوق>). در آیه شریفه نیز به همین معنا آمده است. <حمیم> به معنای آب پرحرارت است.

2 - دوزخیان ستمگر ، بر اثر خوردن غذای < زقّوم > به تشنگی شدید دچار خواهند گشت .

شجره الزقّوم . .. فمالئون منها البطون . ثمّ إنّ لهم علیها لشوبًا من حمیم

برداشت یاد شده از تعبیر <علیها> (به معنای <بعدها>)، استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 32 - 10

10 - جهنم ، جایگاه همیشگی ستمکارترین انسان ها است .

فمن أظلم ممّن کذب علی اللّه . .. ألیس فی جهنّم مثوًی للک-فرین

<ال> در <الکافرین> برای جنس و مفید استغراق است که شامل همه افراد کافران می شود; ولی می توان گفت مصداق بارز و اصلی کفرپیشگان، همان افرادی است که در صدر آیه از آنان به ستمکارترین انسان ها یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 52 - 8

8 - ستمگران ، دارای سرایی بد ( دوزخ ) در قیامت

و لهم سوء الدار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 8 - 12

ص: 76

12 - دوزخ ، سرنوشت نهایی ستم پیشگان

فریق فی السعیر . .. و الظ-لمون ما لهم من ولیّ و لانصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 6،7،20

6 - ستمکاران در قیامت ، تاب مشاهده مستقیم آتش دوزخ را ندارند .

ینظرون من طرف خفیّ

7 - نگاه ترس آلود و مضطرب ستمکاران به جهنم ، در کناره آتش دوزخ

ینظرون من طرف خفیّ

نگاه زیر چشمی به جهنم ، کنایه از ترس و وحشت است .

20 - ستم پیشگان ، در عذاب جاودان جهنم ، خواهند ماند .

ألا إنّ الظ-لمین فی عذاب مقیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 46 - 2

2 - جاودانگی ظالمان و گمراهان ، در دوزخ ، نتیجه محرومیت آنان از ولایت خدا و تکیه بر ولایت غیر او است .

إنّ الظ-لمین فی عذاب مقیم . و ما کان لهم من أولیاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 17 - 5

5 - خلود در آتش ، جزای ستمکاران و ظالمان

أنّهما فی النار خ-لدَین فیها و ذلک جزؤا الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 45 - 4

4 - آنانکه در پی ناهنجار کردن و منحرف ساختن راه خدایند ، از زمره ستمکارانند و در قیامت مورد لعنت خدا قرار خواهند گرفت .

أن لعنه اللّه علی الظالمین. الذین ... یبغونها عوجاً

برداشت فوق بر اساس دومین مصداقی است که در توضیح برداشت قبل برای پی جویی اعوجاج در دین بیان شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 27 - 18

18- < عن أبی عبدالله جعفربن محمد ( ع ) قال : . . . ان الله تبارک و تعالی یضلّ الظالمین یوم القیامه عن دار کرامته . . . کما قال عزّوحلّ : < و یضلّ الله الظالمین و یفعل الله ما یشاء > . . . ;

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: همانا خداوند - تبارک و تعالی - ستمگران را در روز قیامت از سرای کرامت خویش گمراه می کند . .. چنان چه می فرماید: <یضلّ الله الظالمین...> ...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 42 - 6،7

6- خیره شدن چشمان ستمگران و مبهوت ماندن آنان از شدت ترس در روز قیامت

و لاتحسبنّ الله غ-فلاً عمّا یعمل الظ-لمون إنما یؤخّرهم لیوم تشخص فیه الأبص-ر

7- تأخیر کیفر ستمگران از سوی خداوند تا روز قیامت ، جهت تشدید مجازات آنان است .

و لاتحسبنّ الله غ-فلاً عمّا یعمل الظ-لمون إنما یؤخّرهم لیوم تشخص فیه الأبص-ر

از اینکه خداوند متعال کیفر ستمگران را تا روزی سخت و هولناک به تأخیر انداخت، حکایت از شدت مجازات آنان دارد; چون اگر آن مجازات در دنیا اتفاق می افتاد به این مقدار سخت نبود. بنابراین، تأخیر کیفر ظالمان به نفع آنان نیست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 43 - 1،2،3

1- ستمگران ، در قیامت ، شتابان و با ترس و ذلت سر برافراشته و چشم دوخته ، محشور خواهند شد .

و لاتحسبنّ الله غ-فلاً عمّا یعمل الظ-لمون . .. مهطعین مقنعی رءوسهم

<اهطاع> به معنای حرکت سریع همراه با ترس است و <اقناع> به معنای سر برافراشتن و خیره شدن چشم به چیزی با حالت ذلت و خواری است (لسان العرب).

2- ستمگران بر اثر وحشت روز قیامت ، از حرکت پلک های چشم ناتوان و دلشان تهی از تدبیر و چاره جویی خواهد بود .

یعمل الظ-لمون . .. لایرتدّ إلیهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

3- شدت وحشت و اضطراب و بهت زدگی غیر قابل توصیف ستمگران در قیامت

یعمل الظ-لمون . .. مهطعین مقنعی رءوسهم لایرتدّ إلیهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 44 - 4

4- ظالمان به وقت مشاهده عذاب در قیامت خواستار مهلتی کوتاه برای بازگشت به دنیا جهت پاسخ گویی به دعوت خداوند و

ص: 79

پیروی از رسولان الهی می شوند . *

یوم یأتیهم العذاب فیقول الذین ظلموا ربّنا أخّرنا إلی أجل قریب نجب دعوتک و نتّبع

برداشت فوق مبتنی بر این است که مقصود از <یوم یأتیهم العذاب> روز قیامت باشد، نه عذاب استیصال.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 48 - 8

8- قیامت ، روز احضار ستمگران و انتقام خداوند از آنان

و أنذر الناس . .. الذین ظلموا ... إن الله عزیز ذو انتقام . یوم تبدّل الأرض ... و

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 28 - 12

12- کسانی که با ارتکاب اعمال زشت در دنیا به خود ستم کرده اند ، در قیامت منکر آن اعمال می شوند .

الذین تتوفّ-هم المل-ئکه ظالمی أنفسهم . .. ما کنّا نعمل من سوء

برداشت فوق، بنابراین احتمال است که مراد از <ظالمی أنفسهم> - به قرینه <ما کنّا نعمل من سوء> (ما مرتکب عمل زشت نمی شدیم) - اعمال ناپسند و زشتی باشد که مرتکبان آنها، آن را از خود نفی می کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 87 - 9

9- آخرت ، زمان بازگردانده شدن ستم گران و کافران و افراد ناصالح به پیش گاه خداوند و حساب رسی کردار آنها است .

ثمّ یردّ إلی ربّه فیعذّبه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 27 - 1،2

1 - ستم گران در قیامت ، از عملکرد خویش به شدت پشیمان خواهند بود .

و یوم یعضّ الظالم علی یدیه

جمله <یعضّ الظالم علی یدیه; ستم کار دو دست خویش به دندان گزد> از کنایات است و به قرینه سیاق آیه، این جمله کنایه از پشیمانی و ندامت می باشد. گفتنی است تعدیه فعل <یعضّ> به وسیله <علی> - با آن که خود از افعال متعدی است - برای تأکید مضمون آن فعل است; یعنی، پشیمانی آنان بسیار شدید خواهد بود.

2 - وضعیت تأسف بار ظالمان در قیامت و واکنش آنان در آن روز ، شایان یاد و یادآوری

و یوم یعضّ الظالم علی یدیه

برداشت فوق، مبتنی بر این است که <یوم> متعلق به فعلی محذوف مانند <اذکر> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 57 - 2،5

2 - عذرخواهی ستم پیشگان ، در روز قیامت ، سودی ندارد .

فیومئذ لاینفع الذین ظلموا معذرتهم

5 - ظالمان ، در روز قیامت ، راهی برای رهایی از وضعیّت رقّت بار و مذمت آلود خویش ندارند .

ص: 80

الذین ظلموا. .. و لاهم یستعتبون

<إستعتاب> - مصدر <یستعتبون> - به معنای این است که از شخص خاطی، خواسته شود که وی از خطایش بازگردد (مفردات راغب) و نیز به معنای طلب رضایت آمده است (المنجد).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 31 - 10

10 - مؤاخذه شدن ظالمان در پیشگاه پروردگار در قیامت

و لو تری إذ الظ-لمون موقوفون عند ربّهم یرجع بعضهم إلی بعض القول

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 10

10 - ستمگران با دیدن عذاب الهی در قیامت ، از انتخاب عقیده کفرآلود ، پشیمان شده و آن را مخفی خواهند کرد .

و لو تری إذ الظ-لمون موقوفون عند ربّهم . .. و أسرّوا الندامه لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 37 - 13

13 - ستمگران در قیامت ، محروم از هرگونه نصرت و یاری

فما للظ-لمین من نصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 23 - 1

1 - فرمان خداوند در قیامت ، مبنی بر راندن مشرکان ستم پیشه و هم فکران و معبود های آنان به راه دوزخ

احشروا الذین . .. یعبدون . من دون اللّه فاهدوهم إلی صرط الجحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 47 - 1،2،3،7

1 - ستمگران در قیامت ، برای رهایی خود از عذاب سخت الهی ، حاضراند دو چندان ثروت ها و دارایی های زمین را فدا کنند .

و لو أنّ للذین ظلموا ما فی الأرض جمیعًا و مثله معه لاَفتدوا به من سوء العذاب یوم

2 - عذاب ستمگران در قیامت ، بسیار سخت و غیر قابل تحمل برای آنان

و لو أنّ للذین ظلموا ما فی الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب یوم القی-مه

فدا کردن دو برابر ثروت های موجود در کره زمین برای نجات خود از عذاب الهی، بیانگر مطلب یاد شده است.

3 - کیفر عذاب سخت برای ستمگران در قیامت ، قطعی و غیرقابل گریز است .

و لو أنّ للذین ظلموا ما فی الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب یوم القی-مه

7 - عذاب مشرکان و ستمگران در قیامت ، بسیار بزرگ و فراتر از تصورشان است .

و بدا لهم من اللّه ما لم یکونوا یحتسبون

<إحتساب> (مصدر <یحتسبون>) مبالغه در حساب و به معنای <ظن> است.

ص: 81

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 48 - 2

2 - عذاب سخت و فوق تصور ستمگران در قیامت ، بازتاب کردار و رفتار خود آنان است .

و بدا لهم سیّئات ما کسبوا

آمدن ماده <کسب> به جای ماده <فعل>، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 18 - 9

9 - محرومیت ستمکاران در قیامت ، از یاری دوست و نزدیکان دلسوز و شفاعت شفیعان

ما للظ-لمین من حمیم و لا شفیع یطاع

<حمیم> در لغت به معنای دوست (العین) و به <القریب المشفق> (نزدیک دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 52 - 1

1 - عذرخواهی ستمگران در قیامت ، بی نتیجه بوده و سودی به حال آنان نخواهد داشت .

یوم لاینفع الظ-لمین معذرتهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 8 - 16

16 - نابود شدن دوستی ها و پیوند های ظالمان با یکدیگر در قیامت

و الظ-لمون ما لهم من ولیّ و لانصیر

برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مقصود از <ولیّ> و <نصیر>، دوست و یاور دنیایی ظالمان باشد که در آخرت آن دوستی ها و یاری ها وجود نخواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 22 - 1

1 - ستم پیشگان ، هراسناک از عملکرد خویش در صحنه قیامت

تری الظ-لمین مشفقین ممّا کسبوا و هو واقع بهم

به قرینه ذیل این آیه - که در مورد قیامت است - به دست می آید که صدر آیه ترسیم کننده صحنه ای از قیامت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 44 - 11

11 - عجز و پشیمانی ستمکاران در قیامت ، آشکار و نمایان است .

و تری الظ-لمین . .. یقولون

از واژه های <تری> و <یقولون>، استفاده می شود که ظالمان ندامت و آرزوی بازگشت را پنهان نمی دارند.

ص: 82

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 2،3،4،5،9،12،23

2 - گردن فرازان ستمگر ، خاشع و سرافکنده در صحنه قیامت

و تری-هم . .. خ-شعین من الذلّ

3 - خشوع و فروتنی ظالمان در قیامت ، خشوعی ذلیلانه و از سر ترس و هراس

و تری-هم . .. خ-شعین من الذلّ ینظرون من طرف خفیّ

4 - پشیمانی ستمکاران در صحنه قیامت و پس از مشاهده عذاب ، بی تأثیر به حال آنان

یقولون هل إلی مردّ من سبیل . و تری-هم یعرضون علیها

5 - ذلت و خواری ظالمان در قیامت ، پیامد خوی تجاوزگری و توسعه طلبی آنان است .

إنّما السبیل علی الذین یظلمون . .. و تری-هم یعرضون علیها خ-شعین من الذلّ

9 - گمراهان ستمکار ، در روز قیامت ، مورد سرزنش اهل ایمان خواهند بود .

و قال الذین ءامنوا إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم

12 - قیامت ، روز ظهور خسران و زیان کاری عمیق ستم پیشگان و گمراهان

إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه

23 - سرنوشت شوم ستمگران در قیامت ، هشداری برای متجاوزان به حقوق مردم است .

ألا إنّ الظ-لمین فی عذاب مقیم

کلمه <ألا> - که برای هشدار است - رساننده مطلب بالا می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 65 - 4،5

4 - قیامت ، روزی بس سخت و دشوار برای ستمگران

من عذاب یوم ألیم

بنابراین که <ألیم> صفت <یوم> باشد، برداشت بالا استفاده می شود.

5 - ستم پیشگان ، گرفتار عذابی دردناک در قیامت

فویل للذین ظلموا من عذاب یوم ألیم

4 - مائده - 5 - 22 - 2،3

2 - هراس قوم موسی ( بنی اسرائیل ) از برخورد و رویارویی با زورگویان قدرتمند حاکم بر سرزمین مقدس

قالوا یموسی ان فیها قوماً جبارین و إنّا لن ندخلها

3 - خروج جباران از سرزمین مقدس ، شرط اعلام شده از سوی قوم موسی ( ع ) برای ورود به آن سرزمین

و إنّا لن ندخلها حتّی یخرجوا منها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 24 - 4،8

4 - خروج جباران از سرزمین مقدس ، شرط اعلام شده از سوی بنی اسرائیل برای ورود به آن سرزمین

إنّا لن ندخلها ابداً ما داموا فیها

8 - بنی اسرائیل ، گستاخانه خواهان رهسپاری موسی ( ع ) و خدایش به نبرد با زورگویان سرزمین مقدس

قالوا . .. فاذهب انت و ربک فقتلا

8 - هود - 11 - 113 - 7

7- ستمگران هرگز اهل ایمان را در رسیدن به هدف های توحیدی شان یاری نخواهند کرد .

و لاترکنوا إلی الذین ظلموا . .. ما لکم من دون الله من أولیاء

دلیل بر وجود نوعی اضطراب و وحشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 13 - 3

3- مترفان ستمگر هنگام نزول عذاب ، دارایی ها و خانه های خود را ر ها نموده و از شهر و دیار خود می گریزند .

وارجعوا إلی ما أُترفتم فیه و مس-کنکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 14 - 1،2

1- رفاه زدگان جوامع ستم پیشه ، به ظلم و ستم خویش پس از احساس عذاب الهی اعتراف می کنند .

فلمّا أحسّوا بأسنا . .. قالوا ی-ویلنا إنّا کنّا ظ-لمین

2- مرفهان ستمگر ، با مشاهده عذاب الهی در حسرت و ندامت فرو می روند .

فلمّا أحسّوا بأسنا . .. قالوا ی-ویلنا إنّا کنّا ظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 15 - 1

1- مرفهانِ ستمگر در تأسف و پشیمانی ، از زمان احساس عذاب تا هنگامه هلاکت و نابودی

فما زالت تلک دعویهم حتّی جعلن-هم حصیدًا خ-مدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 10

10 - ستمگران با دیدن عذاب الهی در قیامت ، از انتخاب عقیده کفرآلود ، پشیمان شده و آن را مخفی خواهند کرد .

و لو تری إذ الظ-لمون موقوفون عند ربّهم . .. و أسرّوا الندامه لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 44 - 6،10

6 - ستمکاران ، خواهان بازگشت به دنیا و جبران گناهان گذشته خود به هنگام مشاهده عذاب

و تری الظ-لمین لمّا رأوا العذاب یقولون هل إلی مردّ من سبیل

10 - هنگامه عذاب ، لحظه ظهور و بروز بی پناهی گمراهان ستم پیشه است .

فما له من ولیّ من بعده و تری الظ-لمین لمّا رأوا العذاب یقولون هل إلی مردّ من سبی

یوم یأتیهم العذاب فیقول الذین ظلموا ربّنا أخّرنا إلی أجل قریب نجب دعوتک و نتّبع

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 15 - 11،12

11- افترا بر خداوند ، گناهی بزرگ است و افترازنندگان به او ، ستم کارترین مردمان اند .

فمن أظلم ممّن افتری علی اللّه کذبًا

12- شرک ، گناهی بزرگ است و مشرکان ، ظالم ترین مردمان اند .

اتّخذوا من دونه ءالهه . .. فمن أظلم ممّن افتری علی اللّه کذبًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 68 - 1

1 - ظالم ترین افراد ، کسانی اند که به خداوند دروغ ببندند .

و من أظلم ممّن افتری علی اللّه کذبًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 22 - 2

2 - ظالم ترین مردم ، کسانی اند که پس از توجه به آیات خدا ، از آن روی بگردانند .

و من أظلم ممّن ذکّر بأی-ت ربّه ثمّ أعرض عنها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - صف - 61 - 7 - 3،7

3 - افترا زنندگان به خداوند ، از ستمکارترین مردمان اند .

و من أظلم ممّن افتری علی اللّه الکذب

7 - کسانی که از پذیرش دعوت پیامبر ( ص ) خودداری ورزیده و آن حضرت را با داشتن معجزات و دلایل روشن ، به سحر و ساحری متهم کردند ، افترازنندگان به خدا و از ستمکارترین مردم اند .

فلمّا جاءهم بالبیّن-ت . .. و من أظلم ممّن افتری علی اللّه الکذب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 52 - 1

1 - جاودانه و همیشگی بودن عذاب ظالمان ، در جهان آخرت به آنان اعلام خواهد شد .

ثم قیل للذین ظلموا ذوقوا عذاب الخلد

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 54 - 3،12

3 - ترس و وحشت ستمگران ، به هنگام نزول عذاب قیامت ، تا درجه ای است که اگر از هر یک از آنان به اندازه تمام آنچه در زمین است برای رهاییشان درخواست شود ، اگر می داشتند ، بی درنگ نثار می کردند .

و لو أن لکل نفس ظلمت ما فی الأرض لافتدت به

12 - عذاب ستمگران ، مجازاتی بر پایه قسط بوده و بر آنان ستمی روا نمی شود .

و لو أن لکل نفس ظلمت . .. و أسروا الندامه لما رأوا العذاب و قضی بینهم بالقسط و ه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 44 - 7

7- گرفتار شدن کفرپیشگان و ستمکاران به عذاب دنیوی ، موجب رهایی آنان از عذاب اخروی نیست .

فکان من المغرقین . .. و قیل بعدًا للقوم الظ-لمین

بیان عذاب اخروی کفرپیشگان ، پس از بیان گرفتاری آنان به عذاب دنیوی ، اشاره به این نکته دارد که: نباید گمان شود اگر کافران به کیفر دنیوی و عذاب استیصال گرفتار شدند ، از عذابهای اخروی رهایی خواهند یافت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 44 - 4

4- ظالمان به وقت مشاهده عذاب در قیامت خواستار مهلتی کوتاه برای بازگشت به دنیا جهت پاسخ گویی به دعوت خداوند و پیروی از رسولان الهی می شوند . *

یوم یأتیهم العذاب فیقول الذین ظلموا ربّنا أخّرنا إلی أجل قریب نجب دعوتک و نتّبع

برداشت فوق مبتنی بر این است که مقصود از <یوم یأتیهم العذاب> روز قیامت باشد، نه عذاب استیصال.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 87 - 5،10،14

5- ستم کاران ، در قیامت ، به عذابی سخت گرفتار خواهند شد .

فیعذّبه عذابًا نکرًا

10- ذوالقرنین عذاب اخروی ظالمان را ، از کیفر دنیوی آنان ، شدیدتر و سنگین تر دانست .

قال . ..ثمّ یردّ إلی ربّه فیعذّبه عذابًا نکرًا

<نکر> به معنای <منکَر> صفت مشبهه و توصیفِ عذاب جهنم است; یعنی، عذاب آخرت، بسیار ناگوار و میزان دشواری آن ناشناخته است.

14- < عن أمیرالمؤمنین ( ع ) : . . . < أمّا من ظلم > و لم یؤمن بربّه < فسوف نعذّبه > فی الدنیا بعذاب الدنیا < ثمّ یردّ إلی ربّه > فی مرجعه < فیعذّبه عذاباً نکراً > ;

ص: 95

از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده که (مقصود آیه این است) <اما کسی که ستم کرده> و به پروردگارش ایمان نیاورده است <به زودی> در دنیا، به عذاب دنیوی <او را عذاب خواهیم کرد، سپس در معاد خویش به سوی پروردگارش بازگشت داده می شود و خدا، او را به عذابی سخت گرفتار خواهد کرد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 48 - 7

7 - عذاب اخروی در پی هلاکت و عذاب دنیوی ، در انتظار ستمگران است .

و کأیّن من قریه . .. و إلیّ المصیر

جمله <إلیّ المصیر> می تواند تهدید به عذاب اخروی در پی عذاب دنیوی (ثمّ أخذتها) ظالمان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 66 - 4

4 - خورد و خوراک دوزخیان ستمگر ، خود وسیله عذاب آنان است .

فإنّهم لأکلون منها فمالئون منها البطون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 47 - 1،2،3،5،7

1 - ستمگران در قیامت ، برای رهایی خود از عذاب سخت الهی ، حاضراند دو چندان ثروت ها و دارایی های زمین را فدا کنند .

و لو أنّ للذین ظلموا ما فی الأرض جمیعًا و مثله معه لاَفتدوا به من سوء العذاب یوم

2 - عذاب ستمگران در قیامت ، بسیار سخت و غیر قابل تحمل برای آنان

و لو أنّ للذین ظلموا ما فی الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب یوم القی-مه

فدا کردن دو برابر ثروت های موجود در کره زمین برای نجات خود از عذاب الهی، بیانگر مطلب یاد شده است.

3 - کیفر عذاب سخت برای ستمگران در قیامت ، قطعی و غیرقابل گریز است .

و لو أنّ للذین ظلموا ما فی الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب یوم القی-مه

5 - پی بردن مشرکان و ظالمان به بی ارزشی دنیا ، هنگام روبه رو شدن با عذاب قیامت

و لو أنّ للذین ظلموا ما فی الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب یوم القی-مه

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که مشرکان و ستمگران، بیشتر برای تقویت دنیای خود از آخرت روی گردان هستند و در صورت مشاهده عذاب الهی حاضر می شوند تمامی دنیا را فدای نجات خود کنند.

7 - عذاب مشرکان و ستمگران در قیامت ، بسیار بزرگ و فراتر از تصورشان است .

و بدا لهم من اللّه ما لم یکونوا یحتسبون

<إحتساب> (مصدر <یحتسبون>) مبالغه در حساب و به معنای <ظن> است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 48 - 8

8 - عذاب قیامت ، تمامی وجود ستمگران را فرا خواهد گرفت .

و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون

ص: 96

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 21 - 9

9 - ظالمان و سیه کاران ، مستحق عذاب دردناک آخرت اند .

و إنّ الظ-لمین لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 22 - 7

7 - عذاب دردناک و سخت ستمکاران در قیامت ، بازتاب عملکرد خود آنان است .

و إنّ الظ-لمین لهم عذاب ألیم . تری الظ-لمین مشفقین ممّا کسبوا و هو واقع بهم

چنانچه که مراد از <ما> در <ما کسبوا> عمل باشد و ضمیر <هو> به آن بازگردد، از ارتباط دو آیه ، می توان استفاده کرد که <عذاب ألیم> چیزی جز عملکرد انسان نیست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 46 - 1

1 - ستمگران ، فاقد هرگونه یاور و پشتیبان برای نجات از عذاب الهی

ألا إنّ الظ-لمین فی عذاب مقیم . و ما کان لهم من أولیاء ینصرونهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 65 - 5

5 - ستم پیشگان ، گرفتار عذابی دردناک در قیامت

فویل للذین ظلموا من عذاب یوم ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 47 - 1

1 - ظالمان ، گرفتار عذاب دنیوی و برزخ ، علاوه بر عذاب های اخروی

یل-قوا یومهم . .. و إنّ للذین ظلموا عذابًا دون ذلک

در صورتی که <یومهم. ..> در دو آیه پیش، نظر به روز قیامت داشته باشد، <ذلک> در این آیه اشاره به عذاب اخروی خواهد بود و <دون ذلک> (به غیر آن عذاب) نظر به عذاب دنیا یا برزخ خواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 31 - 5

5 - ظالمان در قیامت ، گرفتار عذاب دردناک الهی اند .

و الظ-لمین أعدّ لهم عذابًا ألیمًا

ص: 97

10- ستمگران ، مشرکان و آنان که در مبادلات کم فروشی کرده و عدل و انصاف را رعایت نکنند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی ( عذاب استیصال ) هستند .

و أخذت الذین ظلموا الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 46 - 1

1- هلاکت و عذاب دنیوی ستم پیشگان تاریخ از سوی خداوند ، علی رغم مکر و چاره اندیشی های فراوان و قدرتمندانه آنان

و سکنتم فی مس-کن الذین ظلموا . .. و قد مکروا مکرهم ... و إن کان مکرهم لتزول منه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 87 - 10،14

10- ذوالقرنین عذاب اخروی ظالمان را ، از کیفر دنیوی آنان ، شدیدتر و سنگین تر دانست .

قال . ..ثمّ یردّ إلی ربّه فیعذّبه عذابًا نکرًا

<نکر> به معنای <منکَر> صفت مشبهه و توصیفِ عذاب جهنم است; یعنی، عذاب آخرت، بسیار ناگوار و میزان دشواری آن ناشناخته است.

14- < عن أمیرالمؤمنین ( ع ) : . . . < أمّا من ظلم > و لم یؤمن بربّه < فسوف نعذّبه > فی الدنیا بعذاب الدنیا < ثمّ یردّ إلی ربّه > فی مرجعه < فیعذّبه عذاباً نکراً > ;

از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده که (مقصود آیه این است) <اما کسی که ستم کرده> و به پروردگارش ایمان نیاورده است <به زودی> در دنیا، به عذاب دنیوی <او را عذاب خواهیم کرد، سپس در معاد خویش به سوی پروردگارش بازگشت داده می شود و خدا، او را به عذابی سخت گرفتار خواهد کرد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 47 - 1

1 - ظالمان ، گرفتار عذاب دنیوی و برزخ ، علاوه بر عذاب های اخروی

یل-قوا یومهم . .. و إنّ للذین ظلموا عذابًا دون ذلک

در صورتی که <یومهم. ..> در دو آیه پیش، نظر به روز قیامت داشته باشد، <ذلک> در این آیه اشاره به عذاب اخروی خواهد بود و <دون ذلک> (به غیر آن عذاب) نظر به عذاب دنیا یا برزخ خواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 5 - 7

7 - اعتراف ظالمان به ظلم خویش پس از آمدن عذاب الهی بی ثمر است.

کم من قریه أهلکنها . .. قالوا إنا کنا ظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 54 - 9

9 - ستم پیشگان و تکذیب کنندگان آیات الهی ، در خطر هلاکت و نابودی با عذاب های الهی

کذبوا بایت ربهم . .. و کل کانوا ظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 54 - 7،12

7 - ظالمان و ستم پیشگان ، سزاوار عذابند .

و لو أن لکل نفس ظلمت ما فی الأرض لافتدت به

جمله <ظلمت> در <لکل نفس ظلمت> مشعر به علیت ظلم و بیانگر استحقاق ظالمان نسبت به عذاب است.

12 - عذاب ستمگران ، مجازاتی بر پایه قسط بوده و بر آنان ستمی روا نمی شود .

و لو أن لکل نفس ظلمت . .. و أسروا الندامه لما رأوا العذاب و قضی بینهم بالقسط و ه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 102 - 2،4

2- امت های ستم پیشه ( جوامع کفرپیشه و مشرک ) در خطر گرفتار شدن به عقوبت های الهی و عذاب های استیصال هستند .

و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ-لمه

4- نزول عذاب بر ستم پیشگان ( کافران و مشرکان ) پرتوی از ربوبیت خدا در جهت تدبیر امور انسانهاست .

و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ-لمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 6 - 15

15- گنه کاران و ستم پیشگان که مشمول مغفرت الهی نشوند ، به عذاب های سهمگین الهی گرفتار خواهند شد .

إن ربک لذو مغفره . .. و إن ربک لشدید العقاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 16 - 2

2- به جبّاران منحرف ، در جهنّم ، آبی چرکین و متعفن نوشانده می شود .

من ورائه جهنّم و یسقی من ماء صدید

<صدید> به معنای چرکی است که بین گوشت و پوست به وجود می آید. این واژه در نوشیدنیهای جهنّمیان استعمال می گردد.

ص: 101

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 22 - 21

21- ستمگران قطعاً در عذابی سخت و بس دردناک گرفتار خواهند شد .

إن الظ-لمین لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 45 - 14

14- اتمام حجت خداوند پیش از فرستادن عذاب بر ستمگران

یوم یأتیهم العذاب . .. و سکنتم فی مس-کن الذین ظلموا أنفسهم و تبیّن لکم کیف فعلنا

اینکه خداوند فرمود: ما چگونگی برخورد خود با ستمگران را برای شمابیان کردیم (تبین لکم کیف فعلنا بهم)، می تواند بیانگر اتمام حجت خداوند برای همه ستمگران پیش از عذاب باشد، به ویژه اینکه خداوند این سخن را در پاسخ مهلت خواهی آنان می فرماید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 47 - 9

9- قدرت شکست ناپذیر خدا و صاحب انتقام بودن او ، دلیل تخلف ناپذیری وعده هایش در یاری رسولان و عذاب کردن ستمگران

فلاتحسبنّ الله مخلف وعده رسله إن الله عزیز ذو انتقام

جمله <إن الله عزیز ذو انتقام> به منزله تعلیل برای بخش اول آیه (فلاتحسبنّ . ..) می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 48 - 1

1- انتقام خداوند از ستمگران و عذاب کردن آنان در روزی است که این آسمان و زمین ، به آسمان و زمین دیگری تبدیل شوند .

و سکنتم فی مس-کن الذین ظلموا أنفسهم . .. إن الله عزیز ذو انتقام . یوم تبدّل الأر

برداشت فوق مبتنی بر این است که <یوم تبدل . ..> ظرف برای انتقام باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 93 - 1

1 - پیامبر ( ص ) ، مأمور التجا به خداوند برای ایمن ماندن از عذاب دامنگیر ظالمان

قل ربّ إمّا ترینّی ما یوعدون

<إمّا> مرکب از <إن> شرطیه و <مای> زایده و <ما> در <ما یوعدون> کنایه از عذاب است. جواب شرط نیز در آیه بعد آمده است: <ربّ فلاتجعلنی فی القوم الظالمین; پروردگارا! پس مرا در جمع ظالمان قرار مده>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 94 - 4

ص: 102

4 - عذاب الهی ، دامنگیر ظالمان و ستمگران

قل ربّ إمّا ترینّی ما یوعدون . ربّ فلاتجعلنی فی القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 37 - 6

6 - خداوند ، برای ستم گران عذابی دردناک مهیّا ساخته است .

و أعتدنا للظ-لمین عذابًا ألیمًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 42 - 5

5 - ستم پیشگان و متجاوزان ، مستحق عذابی سخت و دردناک اند .

الذین یظلمون الناس . .. أول-ئک لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 44 - 7

7 - مشاهده عذاب ، خود نوعی عذاب برای ستمکاران است .

و تری الظ-لمین لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 55 - 4

4 - پیروان ستمگران ، همانند آنان مستحق عذاب الهی اند .

فلمّا ءاسفونا انتقمنا منهم فأغرقن-هم أجمعین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 59 - 1

1 - کافران و ستمکاران ، دارای بهره ای عظیم از عذاب الهی ، همانند کافران و ستم پیشگان گذشته تاریخ

فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح-بهم

<ذنوب> در معانی <دلو بزرگ چاه هنگامی که از آب پر شده باشد> و نیز <نصیب و بهره> به کار می رود. در آیه شریفه مراد معنای دوم است. گفتنی است که تعبیر <نصیبی عظیم> در برداشت بالا، از نکره آمدن <ذنوباً> استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 24 - 5

5 - افزودن گمراهی ، از عذاب های الهی برای ظالمان و گمراه کنندگان جامعه

و قد أضلّوا کثیرًا و لاتزد الظ-لمین إلاّ ضل-لاً

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که پیامبران برای هدایت مردمان مبعوث شدند و افزودن گمراهی گمراه کنندگان، جنبه مجازاتی دارد نه ابتدایی.

ص: 103

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 31 - 10

10 - رحمت و لطف خداوند به مؤمنان و کیفر و عذاب ظالمان از سوی او ، براساس علم و حکمت او است .

إنّ اللّه کان علیمًا حکیمًا . یدخل من یشاء فی رحمته و الظ-لمین أعدّ لهم عذابًا أ

برداشت یاد شده، بر این فرض مبتنی است که جمله <یدخل من یشاء. ..>، خبر برای <إنّ> در <إنّ اللّه> و جمله <کان اللّه علیماً حکیماً>، معترضه و یا حال باشد. بر این اساس توصیف خداوند به علم و حکمت، اشاره به این دارد که کار خدا (رحمت یا عذاب)، مبتنی بر علم و حکمت است.

ظاهر شدن اعمال زشت ستمگران در نظر آنان، ممکن است به خاطر این باشد که آنها را خوب و زیبا می دانستند و یا از بدی و زشتی چنین رفتاری، کاملاً غافل بودند.

در صورتی که <دون ذلک> به معنای عذاب های خفیف دنیوی در قبال عذاب سنگین آخرت باشد، ممکن است سبکی این عذاب ها برای مجال دادن به ظالمان برای انابه باشد; ولی افسوس که بیشتر ستمگران این درس ها را نمی آموزند.

9- کافران جبّار ، مردمی بدفرجام در دنیا و آخرتند .

و خاب کلّ جبّار عنید . من ورائه جهنّم و یسقی من ماء صدید ... من ورائه عذاب غلیظ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 8 - 12

12 - دوزخ ، سرنوشت نهایی ستم پیشگان

فریق فی السعیر . .. و الظ-لمون ما لهم من ولیّ و لانصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جمعه - 62 - 7 - 6

6 - فرجام بد اخروی در انتظار ستمگران

و اللّه علیم بالظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 52 - 8،10

8 - ستمگران ، دارای سرایی بد ( دوزخ ) در قیامت

و لهم سوء الدار

10 - پذیرفته نشدن عذر ستمگران ، دوری آنان از رحمت خداوند و جای گرفتن در سرایی بد ، مظهر نصرت الهی به پیامبران و مؤمنان در قیامت

إنّا لننصر رسلنا و الذین ءامنوا . .. یوم یقوم الأشه-د . یوم لاینفع الظ-لمین معذر

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه، بیانگر چگونگی نصرت الهی در قیامت از رسولان و مؤمنان است که در آیه پیش (یوم یقوم الأشه-د) به آن اشاره شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 23

23 - سرنوشت شوم ستمگران در قیامت ، هشداری برای متجاوزان به حقوق مردم است .

ألا إنّ الظ-لمین فی عذاب مقیم

کلمه <ألا> - که برای هشدار است - رساننده مطلب بالا می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 59 - 6

6 - فرجام شوم کافران و ستمگران هلاک شده تاریخ ، هشداری به کفرپیشگان و ظالمان هر عصر

فإنّ للذین ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح-بهم

آیات پایانی این سوره، در مقام نتیجه گیری از آیات گذشته است که به تفصیل سرنوشت هلاکت بار کافران گذشته تاریخ را بیان داشته است. از این نکته استفاده می شود که تعبیر <مثل ذنوب أصحابهم>، در واقع تذکر و هشداری نهایی به کافران هر عصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جمعه - 62 - 7 - 6

6 - فرجام بد اخروی در انتظار ستمگران

و اللّه علیم بالظ-لمین

سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرعب . .. و بئس مثوی الظّالمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 10 - 7

7 - آتشی سوزان و برافروخته ، فرجام پایمال کنندگان اموال یتیمان

انّ الّذین یاکلون اموال الیتامی ظلماً . .. و سیصلون سعیراً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 45 - 8

8 - فرجام شوم امتهای ظالم گذشته، هشداری الهی به تمامی امتهاست.

فقطع دابر القوم الذین ظلموا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 113 - 3

3- ستم پیشگان ، به آتش دوزخ درخواهند افتاد .

فتمسکم النار

جمله <فتمسکم النار> بیان می کند که اتکای بر ستمگران، درپی دارنده آتش است. این معنا می رساند که خود ستمگران نیز به آتش درخواهند افتاد. تعبیر <فتمسکم> می تواند اشاره به این نکته باشد که: ستمگران آتش هستند و با اعتماد و تکیه به آنان، آتش با شما تماس پیدا خواهد کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 28 - 12

12 - گرفتار شدن به خشم و قهر الهی ، فرجام کار ستم پیشگان

فقل الحمد للّه الذی نجّ-نا من القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 55 - 9

9 - هلاکت و نابودی ، فرجام ملت های ذلت پذیر و پیرو کفر و ستم

فاستخفّ قومه . .. فأغرقن-هم أجمعین

از این که فرعونیان با ضعف و زبونی در برابر دستگاه جبار فرعونی سرانجام به هلاکت رسیدند، مطلب بالا استفاده می شود.

یوم یأتیهم العذاب فیقول الذین ظلموا ربّنا أخّرنا إلی أجل قریب نجب دعوتک و نتّبع

4- ظالمان به وقت مشاهده عذاب در قیامت خواستار مهلتی کوتاه برای بازگشت به دنیا جهت پاسخ گویی به دعوت خداوند و پیروی از رسولان الهی می شوند . *

یوم یأتیهم العذاب فیقول الذین ظلموا ربّنا أخّرنا إلی أجل قریب نجب دعوتک و نتّبع

برداشت فوق مبتنی بر این است که مقصود از <یوم یأتیهم العذاب> روز قیامت باشد، نه عذاب استیصال.

و لاتتّبع أهواء . .. و إنّ الظ-لمین بعضهم أولیاء بعض

با توجه به این که <إنّ الظالمین بعضهم أولیاء. ..> تعلیل برای نهی <لاتتبع> است، مفاد آیه شریفه چنین خواهد بود: اگر پیامبر یا موحد دیگری، در برابر خواسته یا خواسته های هواپرستان جاهل تسلیم شود، در حقیقت رهبری و ولایت آن هواپرستان ظالم را پذیرفته است.

5 - انعام - 6 - 93 - 12

12 - مجازات اخروی ستمکاران بزرگ از نخستین لحظات احتضار و مرگ آغاز خواهد شد.

و لو تری إذ الظلمون فی غمرت الموت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 42 - 8

8- کیفر ستمگران در قیامت بسیار شدید و هولناک است .

و لاتحسبنّ الله غ-فلاً عمّا یعمل الظ-لمون إنما یؤخّرهم لیوم تشخص فیه الأبص-ر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 87 - 7،11

7- ذوالقرنین ، به معاد و وجود کیفر سخت اخروی برای ظالمان ، معتقد بود .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه ثمّ یردّ إلی ربّه فیعذّبه عذابًا نکرًا

11- کیفر اخروی ستم کاران ، جلوه ای از ربوبیّت الهی است .

یردّ إلی ربّه فیعذّبه عذابًا نکرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 47 - 4

4 - بیشتر ظالمان ، بی خبر از کیفر های دنیوی و اخروی خویش

و ل-کنّ أکثرهم لایعلمون

5 - انعام - 6 - 93 - 17

17 - ظالمان نمی توانند خود را از مهلکه مردن و عذاب خوارکننده پس از آن رهایی بخشند.

و الملئکه باسطوا أیدیهم أخرجوا أنفسکم الیوم تجزون عذاب الهون

جمله <أخرجوا انفسکم> خطاب ملائکه به ظالمان است، که اگر می توانید خود را از این مهلکه نجات بخشید. این سخن ملائکه از سر استهزا و بیان عجز ظالمان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 134 - 2

2 - احضار ظالمان در قیامت و بازخواست و کیفر ایشان از وعده های تخلف ناپذیر خداوند

و ینذرونکم لقاء یومکم هذا . .. إن ما توعدون لأت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 41 - 4

4 - گرفتار شدن ستمکاران به آتش دوزخ، سنت خداوند در کیفر آنان

و کذلک نجزی الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 54 - 13

13 - در نظام جزایی خداوند ، حتی به ستمگران هم ظلم نخواهد شد .

و لو أن لکل نفس ظلمت . .. قضی بینهم بالقسط و هم لایظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 18 - 6

6- کیفر و مجازات ستمگران ، پرتوی از ربوبیت خداوند است .

أُول-ئک یعرضون علی ربهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 83 - 3

3- کیفر ستم کاران و گنه پیشگان ، مقتضای ربوبیت خداوند و در جهت تدبیر امور انسانهاست .

مسوّمه عند ربک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 102 - 2

2- امت های ستم پیشه ( جوامع کفرپیشه و مشرک ) در خطر گرفتار شدن به عقوبت های الهی و عذاب های استیصال هستند .

و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ-لمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 92 - 8

8- عقوبت و سرزنش کسانی که در حق آدمی ستم کرده اند پس از اعترافشان به گناه و توبه از آن ، به دور از شأن نیکوکاران است .

لاتثریب علیکم الیوم

<الیوم> ظرف و متعلق به <تثریب> است و مراد از آن زمانی است که برادران یوسف به خطای خویش اعتراف نموده و از

ص: 119

گناه خود توبه کردند (و إن کنّا لخاطئین).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 42 - 5

5- تأخیر کیفر اصلی ظالمان به روز قیامت ، از سنت های خداوند است .

و لاتحسبنّ الله غ-فلاً عمّا یعمل الظ-لمون إنما یؤخّرهم لیوم تشخص فیه الأبص-ر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 61 - 2

2- مورد عقوبت قرار گرفتن انسان های ظالم ، نتیجه عمل خود آنان است .

و لو یؤاخذ الله الناس بظلمهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 103 - 7،8

7- کیفر الهی به هنگام نزول ، فراگیر همه ظالمان و همراهان و یاوران آنان است .

فأغرقن-ه و من معه جمیعًا

8- خداوند ، ستمگران و شریکان آنان را در ستم ، همسان کیفر می دهد .

فأغرقن-ه و من معه جمیعًا

برداشت فوق، مبتنی بر این است که مراد از <و من معه> یاران و شریکان فرعون در ستم باشند نه صرفاً همراهان وی.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 29 - 7

7- جهنم ، کیفر تمامی ستمگران است .

نجزیه جهنّم کذلک نجزی الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 11 - 1

1 - تنها ظالمان و گنه کاران در معرض خطر کیفر و عقاب الهی

إنّی لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنَا

از مفهوم <لایخاف لدیّ المرسلون> استفاده می شود که غیر از رسولان، هیچ شخص دیگری از عقاب الهی در امان نیست. عبارت <إلاّ من ظلم...> استثنا از این مفاد است; یعنی، همه ظالمان در معرض خطر قرار دارند، مگر کسانی که ستم کردند ولی آن را با انجام خوبی ها جبران نمودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 42 - 1

1 - ستم پیشگان و تجاوزگران به حقوق مردم ، سزاوار پیگرد ، مؤاخذه و مجازات می باشند .

إنّما السبیل علی الذین یظلمون الناس

ص: 120

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 17 - 5

5 - خلود در آتش ، جزای ستمکاران و ظالمان

أنّهما فی النار خ-لدَین فیها و ذلک جزؤا الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 31 - 10

10 - رحمت و لطف خداوند به مؤمنان و کیفر و عذاب ظالمان از سوی او ، براساس علم و حکمت او است .

إنّ اللّه کان علیمًا حکیمًا . یدخل من یشاء فی رحمته و الظ-لمین أعدّ لهم عذابًا أ

برداشت یاد شده، بر این فرض مبتنی است که جمله <یدخل من یشاء. ..>، خبر برای <إنّ> در <إنّ اللّه> و جمله <کان اللّه علیماً حکیماً>، معترضه و یا حال باشد. بر این اساس توصیف خداوند به علم و حکمت، اشاره به این دارد که کار خدا (رحمت یا عذاب)، مبتنی بر علم و حکمت است.

10 - اسراء - 17 - 103 - 7،9

7- کیفر الهی به هنگام نزول ، فراگیر همه ظالمان و همراهان و یاوران آنان است .

فأغرقن-ه و من معه جمیعًا

9- تأیید ، همراهی و تقویت عناصر فاسد و حاکمیت های ظالم ، دارای فرجامی هلاکت بار و مشترک با آنها

فأغرقن-ه و من معه جمیعًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 18 - 14

14- < عن رسول الله ( ص ) : . . . وأما الکافر فیقرأ ذنوبه علی رؤوس الأشهاد ، < ه-ؤلاء الذین کذبوا علی ربّهم ألا لعنه الله علی الظالمین > ;

از رسول خدا(ص) روایت شده است که فرمود: . .. اما کافر پس گناهان او در ملأ عام و در حضور گواهان خوانده می شود: اینانند کسانی که به پروردگار خود دروغ بستند. آگاه باشید لعنت خدا بر ستمکاران باد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 41 - 6

6 - ستم کاران ، مورد لعن و نفرین خداوند

فبعدًا للقوم الظ-لمین

نصب <بُعداً> به عنوان مفعول مطلق برای فعل محذوف می باشد; یعنی، <بعدوا بُعداً>. گفتنی است که <بُعداً> از جمله مصدرهایی است که همواره به جای فعل می آید; یعنی، دور باد[از رحمت خدا] گروه ستم کاران!

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 52 - 7

7 - ستمگران ، گروهی مطرود و محروم از رحمت خداوند در قیامت

و لهم اللعنه

3 - بی اعتنایی قوم موسی ( ع ) به فراخوانی یوشع و کالب برای یاری موسی ( ع ) در مبارزه با جباران

ادخلوا علیهم الباب . .. قالوا یموسی إنّا لن ندخلها

بنی اسرائیل پس از شنیدن سخنان یوشع و کالب، حضرت موسی(ع) را مخاطب قرار دادند تا بی اعتنایی و بی توجهی خود را به دعوت آن دو نفر اعلام کرده باشند.

13 - اصرار بنی اسرائیل بر کناره گیری از نبرد با جباران و جاخوش کردن در کاشانه خویش

إنّا ههنا قعدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 25 - 1،2،3

1 - عذر خواستن موسی ( ع ) در پیشگاه پروردگار ، از ناتوانی خویش در بسیج بنی اسرائیل برای مبارزه با جباران

قال رب انی لااملک الا نفسی و اخی

2 - ناامیدی موسی ( ع ) از حرکت بنی اسرائیل و مبارزه با جباران برای ورود به سرزمین مقدس

قال رب انی لااملک الا نفسی و اخی

3 - شکایت موسی ( ع ) به پیشگاه پروردگار ، از تمرد بنی اسرائیل در مبارزه با جباران

قال رب انی لااملک الا نفسی و اخی

<حمیم> در لغت به معنای دوست (العین) و به <القریب المشفق> (نزدیک دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 8 - 10

10 - ستم پیشگان ، محروم از هرگونه ولیّ و یاوری در قیامت

و الظ-لمون ما لهم من ولیّ و لانصیر

10 - محرومیّت ستمگران در قیامت از یاری امامانی که آنها را یاری کنند .

و ما للظّالمین من انصار

امام باقر (ع) در تفسیر آیه فوق فرمود: ما لهم من ائمّه یسمّونهم باسمائهم.

_______________________________

تفسیر عیاشی، ج 1، ص 211، ح 175 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 333، ح 8.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 51 - 14

14 - ستمکاران ، محروم از هدایت الهی

إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 52 - 9

9 - گرایش بی حد و مرز گروهی از مسلمانان بیمار دل به سوی یهود و نصارا ، دلیلی روشن برای محرومیت ستمگران از هدایت الهی

إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین. فتری الذین فی قلوبهم مرض یسرعون فیهم

تفریع جمله <فتری> بر جمله <ان اللّه . ..>، می رساند که گرایش عمیق بیماردلان، بیان مصداقی برای جمله <ان اللّه لایهدی ...> است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 21 - 12

12 - ستمگران، از سعادت و رستگاری محروم هستند.

إنه لایفلح الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 145 - 22

22 - ستمگران و متجاوزان، محروم از رحمت و مغفرت الهی

فمن اضطر غیر باغ و لاعاد فإن ربک غفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 44 - 6

6 - ظالمان از رحمت خداوند دور هستند .

أن لعنه اللّه علی الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 19 - 9

9 - ستم پیشگان ، از هدایت الهی محرومند .

ص: 129

و اللّه لایهدی القوم الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 109 - 12

12 - ظالمان ، محروم از هدایت الهی

و اللّه لا یهدی القوم الظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 23 - 27

27- ستمگران ، هرگز رستگار و موفق نخواهند شد .

إنه لایفلح الظ-لمون

ضمیر در <إنه> ضمیر شأن است و دلالت بر تأکید مفاد جمله دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 27 - 10

10- ستم پیشگان ، بی بهره از ثبات آرامش و فاقد اصول ثابت و سخن استوار در زندگی دنیا و آخرتند .

یثبّت الله الذین ءامنوا بالقول الثابت فی الحیوه الدنیا و فی الأخره و یضلّ الله ا

از مقایسه صدر و ذیل آیه و مقابله ظالمان با مؤمنان مطلب فوق استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 37 - 9

9 - ظالمان و بیدادگران ، از فلاح و رستگاری بی بهره اند .

إنّه لایفلح الظ-لمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 50 - 9

9 - هواپرستان و ظالمان ، محروم از هدایت خداوند

و من أضلّ ممّن اتّبع هویه . .. إنّ اللّه لایهدی القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 18 - 11،14

11 - محرومیت ستمگران به هنگام دشواری مرگ از هرگونه یاری دوست و نزدیکان دلسوز خود و شفاعت شفیعان

ما للظ-لمین من حمیم و لا شفیع یطاع

14 - < عن موسی بن جعفر ( ع ) . . . ما من مؤمن یرتکب ذنباً إلاّ ساء ذلک و ندم علیه . . . فإن لم یندم علی ذنب یرتکبه فلیس بمؤمن و لم تجب له الشفاعه و کان ظالماً و اللّه تعالی یقول : < ما للظالمین من حمیم و لا شفیع یطاع > ;

از امام کاظم(ع) روایت شده است: . ..هیچ مؤمنی نیست که پس از ارتکاب گناه ناراحت و پشیمان نشود... و اگر بر گناه خود پشیمان نشود، مؤمن نیست و شفاعت برای او نخواهد بود و او ظالم است. خداوند تعالی می فرماید: ماللظالمین من حمیم و

ص: 130

لاشفیع یطاع >.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 52 - 10

10 - پذیرفته نشدن عذر ستمگران ، دوری آنان از رحمت خداوند و جای گرفتن در سرایی بد ، مظهر نصرت الهی به پیامبران و مؤمنان در قیامت

إنّا لننصر رسلنا و الذین ءامنوا . .. یوم یقوم الأشه-د . یوم لاینفع الظ-لمین معذر

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه، بیانگر چگونگی نصرت الهی در قیامت از رسولان و مؤمنان است که در آیه پیش (یوم یقوم الأشه-د) به آن اشاره شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 40 - 10،11

10 - ظالمان و متجاوزان ، محروم از محبت الهی

إنّه لایحبّ الظ-لمین

11 - مجریان احکام الهی ، در صورت زیاده روی از حد عدالت و مقابله به مثل ، خود ستمگر و محروم از محبت خدا خواهند بود .

جزؤا سیّئه سیّئه مثلها . .. إنّه لایحبّ الظ-لمین

ممکن است <إنّه لایحبّ الظالمین> ناظر به قانون مقابله به مثل باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 10 - 13

13- ستمکاران ، محروم از هدایت الهی

إنّ اللّه لایهدی القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - صف - 61 - 7 - 9

9 - ظالمان ، از هدایت الهی محروم اند .

و اللّه لایهدی القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جمعه - 62 - 5 - 8

8 - ظالمان ، از هدایت الهی محروم اند .

و اللّه لایهدی القوم الظ-لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 31 - 6

6 - ظالمان ، از رحمت الهی محروم اند .

ص: 131

و الظ-لمین أعدّ لهم عذابًا ألیمًا

برداشت یاد شده، به قرینه مقابله <الظالمین. ..> با <یدخل من یشاء فی رحمته> استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 47 - 7

7- تسلی و دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) در برابر مکر ها و ترفند های دشمنان ستمگر

و قد مکروا مکرهم و عند الله مکرهم . .. فلاتحسبنّ الله مخلف وعده رسله

13 - اضلال خداوند ، شامل حال ظالمان و ستمکاران است .

و من یضلل اللّه . .. و تری الظ-لمین

<الظالمین> هم بر <من یضلل اللّه> منطبق شده و هم بر <الذین یظلمون الناس> در آیه قبل. از مجموع استفاده می شود که <إضلال> در حق ظالمان صورت می گیرد.

ارجعوا . .. لعلّکم تس-لون

در این که سؤال در <تسئلون> چیست و سؤال کنندگان چه کسانی اند، میان مفسران چند دیدگاه وجود دارد. از جمله آنها این است که سؤال کنندگان مردم هستند و مراد از سؤال، مشورت در مسائل اجتماعی و کمک و درخواست در مسائل اقتصادی است.

16 - شوری - 42 - 42 - 1

1 - ستم پیشگان و تجاوزگران به حقوق مردم ، سزاوار پیگرد ، مؤاخذه و مجازات می باشند .

إنّما السبیل علی الذین یظلمون الناس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 28 - 13،15

13 - درخواست نوح ( ع ) از درگاه الهی ، مبنی بر افزودن هلاکت و بدبختی ستمگران حق ناپذیر

و لاتزد الظ-لمین إلاّ تبارًا

<تبار>، به معنای هلاکت و نابودی است.

15 - ظالمان حق ناپذیر ، مستحق نفرین و نابودی اند .

و لاتزد الظ-لمین إلاّ تبارًا

و تری-هم یعرضون علیها . .. و قال الذین ءامنوا إنّ الخ-سرین