حقیقت مستند به خداوند است .

ثمّ شققنا الأرض شقًّا

فعل <شققنا> اطلاق دارد و زیر و رو کردن خاک زمین را - به هر شکلی باشد - مستند به خداوند می کند; هر چند به دست انسان یا دیگر عوامل طبیعت انجام پذیرد.

شخم زنی

1 - بقره - 2 - 137 - 6

6 - خداوند ، برای دفع شر و خنثی کردن توطئه ستیزه گران با انبیا ، کافی است .

فسیکفیکهم اللّه

ما اصابک من حسنه فمن اللّه و ما اصابک من سیّئه فمن نفسک

7 - تقوا ، موجب نجات انسان از هرگونه بدی و اندوه در قیامت

الذین اتّقوا . .. لایمسّهم السوء و لا هم یحزنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 17 - 6،8

6 - اقتدار بر رساندن هر گونه خیر و شر، از شؤون ولایت الهی است.

أغیر اللّه أتخذ ولیا . .. و إن یمسسک اللّه بضر ... فهو علی کل شیء قدیر

8 - تعدد منشأ برای خیر و شر، پنداری باطل و موهوم است.

و إن یمسسک اللّه بضر فلا کاشف له إلا هو و إن یمسسک بخیر فهو علی کل شیء قدیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 18 - 2،5

2 - قدرت بدون رقیب خداوند در رساندن خیر و شر به آدمی، نشانه اقتدار و غلبه او بر تمامی بندگان

و إن یمسسک اللّه بضر . .. و هو القاهر فوق عباده

5 - نفع و ضرر رساندن خداوند به آدمیان بر اساس حکمت و آگاهی

و إن یمسسک اللّه بضر فلا کاشف له إلا هو . .. هو الحکیم الخبیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 80 - 4

4 - نسبت ندادن شرور ، به خداوند و انتساب رحمت ها و نعمت ها ، به او ادب حضرت ابراهیم نسبت به خداوند

و إذا مرضت فهو یشفین

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که ابراهیم(ع) مریضی را به خود و شفا را به خدا نسبت داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - فلق - 113 - 2 - 5

5 - شرور ، مستند به مخلوقات اند ، نه خالق .

من شرّ ما خلق

اضافه <شرّ> به <ما> - که عنوان مخلوقات است - بیانگر استناد شرور به آنها است.

_______________________________

کافی، ج 5، ص 299، ح 1 ; نورالثقلین، ج 1، ص 443، ح 52.

11 - طه - 20 - 25 - 8

8 - نبوت و دریافت وحی ، نیازمند سینه ای فراخ و ظرفیتی گسترده است .

قال ربّ اشرح لی صدری

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 34 - 3

3 - موسی ( ع ) ، پیدایش شرح صدر و خوش بیانی را ، مایه فراهم آمدن زمینه یاد فراوان خداوند می دانست .

قال ربّ اشرح لی صدری . .. و نذکرک کثیرًا

تعلیل <و نذکرک> می تواند به تمامی خواسته های موسی(ع) - از جمله درخواست شرح صدر و روان گویی - مربوط باشد. موسی(ع) هدف خود را از آن خواسته ها، توفیق افزون تر برای یاد خدا در هر کوی و برزن و هنگام موعظه هر فرد و گروه، اعلام کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 22 - 4

4 - شرح صدر ، زمینه ساز تابش نور هدایت خداوند بر قلب انسان و استفاده از دلایل و برهان های الهی

أفمن شرح اللّه صدره للإسل-م فهو علی نور من ربّه

<نور> در آیه شریفه، کنایه از هدایت، دلایل و براهین الهی است. تفریع <فهو علی نور من ربّه> بر <أفمن شرح اللّه صدره للإسلام>، گویای برداشت بالا است.

ربّ اشرح لی . .. کی نسبّحک کثیرًا

<کی نسبّحک> می تواند تعلیل برای تمام خواسته های موسی(ع)، از جمله درخواست شرح صدر و کاهش لکنت زبان باشد. موسی(ع) می خواست برای رد آنچه گمراهان در باره خداوند توهم کرده اند، توان لازم را داشته باشد.

شرح صدر و گمراهان مبتلا به تنگی صدر شمرده شده اند. محتمل است شرح صدر همان نوری باشد که در آیه 122 مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 61 - 9

9 - گوش فرادادن به سخنان همه طیف های جامعه و داشتن سعه صدر در برابر آنان ، خصلتی شایسته و بایسته برای رهبران و مسؤولان جامعه اسلامی

و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 25 - 4

4 - شرح صدر از مهم ترین ویژگی های لازم برای رسولان الهی و رهبران و مبلغان دین است .

قال ربّ اشرح لی صدری

این که موسی(ع) شرح صدر را بر خواسته های دیگر خود مقدم داشته است، نشانِ جایگاه مهم و نقش آن در انجام یافتن مسؤولیت الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 22 - 2

2 - گرایش به دین اسلام ، در گرو وجود سعه صدر و روح پذیرش حق در انسان است .

أفمن شرح اللّه صدره للإسل-م

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مزمل - 73 - 10 - 7

7 - ترویج دین و گسترش دین داری در جامعه ، مستلزم سعه صدر ، صبر و خویشتن داری است .

و اصبر . .. و اهجرهم هجرًا جمیلاً

5 - انعام - 6 - 125 - 16

16 - لما نزلت هذه الآیه سئل رسول الله(ص) عن شرح الصدر ما هو؟ فقال: نور یقذفه الله فی قلب المؤمن فینشرح له صدره و ینفسح . .. .

آنگاه که آیه <فمن یرد الله . .. > نازل شد از رسول خدا(ص) سؤال کردند، شرح صدر چیست؟ فرمود: نوری است که خداوند در قلب مؤمن می افکند و با آن سینه اش را بازم--ی گرداند ... .

10 - مریم - 19 - 47 - 12

12- برخورد ابراهیم ( ع ) با بت پرستان ، همراه با شکیبایی و سعه صدر بود .

سل-م علیک سأستغفر لک ربّی

ظاهراً مشارالیه <هذا> مفاد آیه قبل است که به منزله نتیجه ای بر آیات گذشته بود. بنابراین <هذا> اشاره به شرح صدر و ضیق صدر و ... است.

7 - توبه - 9 - 61 - 4،5،6

4 - سوء استفاده منافقان از عطوفت و سعه صدر پیامبر ( ص ) ( گوش فرادادن آن حضرت به سخنان مردم )

الذین یؤذون النبی و یقولون هو أذن

5 - گوش فرادادن به سخنان گوناگون مردم ، با شکیبایی و سعه صدر کامل ، از خصلت های پیامبر اکرم ( ص )

و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم

6 - ستایش خداوند از پیامبر ( ص ) به خاطر سعه صدر و گوش فرادادن او به همه سخنان مردم

و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 37 - 2

2 - پیامبر ( ص ) ، دارای سعه صدر و پذیرای اجتماع کافران مخالف در اطراف خویش

فمالِ الذین کفروا قبلک مهطعین . عن الیمین و عن الشمال عزین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - شرح - 94 - 1 - 6

6 - پیامبر ( ص ) ، دارای مقامی والا در پیشگاه خداوند و شایسته اهدای شرح صدر

ألم نشرح لک صدرک

<لام> در <لک> یا برای تعلیل است یا انتفاع. در صورت اول، مفاد آیه این است که: آیا به خاطر خودت به تو شرح صدر ندادیم؟ این تعبیر دلالت دارد که شخصیت نبی اکرم(ص)، علّتی کافی برای عطای شرح صدر بود. در صورت دوم، نشانه ارجمندی آن حضرت است که خداوند، در جهت منافع پیامبر(ص) نعمت شرح صدر را در اختیارش نهاد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - شرح - 94 - 5 - 2

2 - شرح صدر و سبک بار بودن پیامبر ( ص ) و بلندآوازگی آن حضرت ، نمونه ای از انفکاک ناپذیری مشکلات از آسانی ها

ألم نشرح . .. و وضعنا... و رفعنا... فإنّ مع العسر یسرًا

جمله <فإنّ. ..> بیانگر آن است که آنچه در آیات پیشین آمد، ریشه در یک قانون کلی دارد و آن همراه بودن <عسر> با <یسر> است. حرف <فاء>، بیان قانون را بر کاشف آن، تفریع کرده است; یعنی، آنچه برای تو انجام دادیم، باید انجام می گرفت; زیرا سختی بدون آسانی نمی شود.

گذرد، ولی <سؤل> پی گیری می شود. گویا همواره رتبه <سول> بعد از آرزو است.

5 - وادی طوی در کوه طور ، مکان اعطای شرح صدر و بیان روان به موسی ( ع ) ونصب هارون به مقام وزارت موسی ( ع ) بود .

قال ربّ اشرح . .. قال قد أُتیت سؤلک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 28 - 4

4 - سعه صدر موسی ( ع ) در برابر تکبر ، استهزا و تهمت فرعون

قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب

پرداختن موسی به تبیین <ربّ العالمین> بدون توجه به عکس العمل های متکبرانه و استهزا آمیز فرعون، بیانگر مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 50 - 2

2 - سعه صدر و پیگیری حضرت موسی ( ع ) ، در تبلیغ و هدایت مردم

ادع لنا . .. فلمّا کشفنا عنهم العذاب

برداشت یاد شده بر این اساس است که فرعونیان حضرت موسی(ع) را ساحر می خواندند و پیام او را به مسخره و استهزا می گرفتند; اما آن حضرت در راستای هدایت آنان برای نجاتشان از عذاب دعا کرد.

نخست اسلام است آیه شریفه نیز درصدد بیان اوصاف مؤمنان است.

10 - وجود اختلاف اساسی انسان مؤمن حق پذیر و نرم دل با کافر حق ناپذیر و سنگدل ، از نظر شخصیت و سرنوشت

أفمن شرح اللّه صدره للإسل-م فهو علی نور من ربّه فویل للق-سیه قلوبهم

<من> در آیه شریفه، اسم موصول و مبتدا است و خبر آن - به قرینه جمله بعدی (فویل للقاسیه قلوبهم. ..) - جمله ای محذوف می باشد. تقدیر کلام چنین است: <أفمن شرح اللّه صدره للإسلام ... کمن قسا قلبه>. بنابراین می توان گفت: آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر و سرنوشت آنان در آینده است.

1 - خداوند به پیامبر ( ص ) ، شرح صدر عنایت کرده و قوای باطنی آن حضرت را پذیرای حقیقت قرار داد و توانمندی های او را ، برای تحمّل سختی ها و تکالیف ، فزونی بخشید .

ألم نشرح لک صدرک

شرح صدر، گنجایش دادن آن برای قبول حق است (لسان العرب). <صدر> و <قلب>، کنایه از نفس انسان است که دارای فهم و درک است. گفته شده <صدر> اعم از <قلب> است; زیرا شامل تمام قوای انسان می شود. (برگرفته شده از مفردات راغب)

یکی از نعمت هایی است که آخرین آیه سوره قبل، به بازگو کردن آنها توصیه داشت. در این دیدگاه، جمله <بسم اللّه الرحمن الرحیم> ارتباط را قطع نمی کند; بلکه برخی از فقها، ترک آن را در نماز مجاز می دانند.

ص: 26

12 - فرقان - 25 - 68 - 9

9 - شرک ، زمینه ساز آدم کشی ، زنا و روابط ناسالم جنسی در جامعه

و الذین لایدعون مع اللّه إل-هًا . .. و لایزنون

عطف جمله <لایقتلون . .. و لایزنون> بر جمله قبل - بدون تکرار اسم موصول (الذین) - نشانگر وجود وحدت و ارتباط نزدیک میان گناه آدم کشی و زنا با شرک است و طرح مسأله شرک در آغاز آیه شریفه، حاکی از آن است که شرک مبدأ پیدایش و زمینه ساز آدم کشی و زنا در جامعه است.

8- نزول باران های فراوان ، در صورت پرهیز از شرک و گرایش به توحید و پرستش خدا ، از نوید های هود ( ع ) به قوم خویش

و ی-قوم استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه یرسل السماء علیکم مدرارًا

فعل مضارع <یرسل> به اصطلاح در جواب فعل امر (استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه) قرار گرفته و با <إنْ> شرطیه مقدر مجزوم شده است; یعنی: <إنْ تستغفروا و تتوبوا یرسل . ..; اگر استغفار کنید و به سوی خدا حرکت کنید، او ابرهای پر باران را برای شما خواهد فرستاد>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 61 - 19

19- استغفار از گناهان ، پرستش خدا و پرهیز از شرک ، مقدمه هایی لازم برای تقرب به درگاه خداوند

فاستغفروه ثم توبوا إلیه

برداشت فوق ، با توجه به حرف <ثم> - که بر تأخر مرحله توبه از مرحله استغفار دلالت دارد - استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 109 - 14

14- رعایت تقوا و پرهیز از شرک و مخالفت با انبیا ، وسیله نیل به سعادت اخروی است .

و لدار الأخره خیر للذین اتقوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 35 - 2

2- آنان که از شرک بپرهیزند و از استهزای پیامبران و از کفر به ایشان حذر کنند ، به بهشت خواهند رفت .

مثل الجنه التی وعد المتقون . .. تلک عقبی الذین اتقوا

مقصود اولی از <متقون> و <الذین اتقوا> - به قرینه آیات گذشته - کسانی اند که از شرک ، استهزای پیامبران و کفر به آنان حذر کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 39 - 10

10- پایبندی به ارزش های اخلاقی - اجتماعی ، تنها در پرتو توحید و پرهیز از شرک ، امکان پذیر است . *

ذلک ممّا أوحی إلیک ربّک من الحکمه و لاتجعل مع الله إل-هًا ءاخر

آورده شدن تعالیم اخلاقی و اجتماعی اسلام در این آیات بین دو نهی از شرک، می تواند بیانگر این معنا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 32 - 7

7 - پرستش خدای یگانه و پرهیز از شرک ورزی به او ، زیربنایی ترین اصل عقیدتی و پایه هر تحول معنوی

فأرسلنا فیهم رسولاً منهم أن اعبدوا اللّه ما لکم من إل-ه غیره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 29

12 - نور - 24 - 55 - 20

20 - عبادت خدای واحد و دوری از شرک ، دلیل و سبب وعده کردن خداوند به مؤمنان صدراسلام برای اعطای خلافت ، پیروزی و امنیت به آنان

وعد اللّه الذین ءامنوا . .. یعبدوننی لایشرکون بی شیئًا

برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله <یعبدوننی. ..> حال برای ضمایر غایب گذشته و یا جمله ای استینافیه بیانیه باشد; که در هر صورت بیانگر علت و دلیل اعطای خلافت پیروزی و امنیت به مؤمنان از سوی خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 75 - 4

4 - صبر و شکیبایی بندگان خالص خدا در ترک محرمات الهی چون اسراف و یا تنگ گیری ، شرک ، زنا ، آدم کشی و سخن باطل ، عامل برخوردار شدن آنان از نعمت ها و درجات عالی بهشت

و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا . .. و لایزنون ... و الذین لایشهدون الزور ... أُول-

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 61 - 5

5 - پرهیز از شرک و رهایی از وسوسه های شیطان ، مقدمه و پیش شرط ورود به آستان بندگی خدا و گام نهادن در صراط مستقیم الهی است .

ألم أعهد إلیکم ی-بنی ءادم أن لاتعبدوا الشیط-ن . .. و أن اعبدونی ه-ذا صرط مستقیم

از تقدم توصیه خداوند به پرهیز از اطاعت شیطان، بر فرمان به عبادت خالص خدا و دعوت به صراط مستقیم، می توان برداشت یاد شده را به دست آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 85 - 3

3 - دوری از شرک ، نشانه سلامت قلب و دل است .

إذ جاء ربّه بقلب سلیم . إذ قال لأبیه و قومه ماذا تعبدون

برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <إذ قال لأبیه. ..>، بدل اشتمال از <إذ جاء ربه بقلب سلیم> است; یعنی، چون ابراهیم(ع) دارای قلب سلیم بود، این سخن ضد شرک از او صادر شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 4 - 14

14 - دست برداشتن مشرکان از شرک ، تنها شرط رفع خصومت مؤمنان با آنان

بدا بیننا و بینکم العدوه و البغضاء أبدًا حتّی تؤمنوا باللّه وحده

10 - مریم - 19 - 85 - 6

6- تقوا ( پرهیز از شرک در عقیده و عبادت ) ، عامل نزدیکی انسان به خداوند و بهره بردن از رحمت گسترده او است .

یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن

اتّبع الذین ظلموا أهواءهم . .. فمن یهدی من أضلّ اللّه

تعبیر از <أشرکوا> به <ظلموا> برای بیان این نکته است که آنان، با وجود دلایل زیاد و روشن برای اثبات وحدانیت خداوند، باز بر عقیده خویش پای فشردند و در نتیجه، به جایی رسیدند که به اضلال کیفری خداوند گرفتار آمدند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 6 - 17

17 - پافشاری بر شرک و روی گردانی از استغفار ، در پی دارنده فرجامی زیان بار برای انسان

فاستقیمواإلیه و استغفروه و ویل للمشرکین

<صدّ> (مصدر صدّوا) به معنای بازگرداندن است. به نظر می رسد فاعل محذوف از <صدّوا> مکر و حیله که مایه شرکورزی مشرکان شده است، باشد.

<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.

إن الذین یکتمون ما أنزلنا . .. و إلهکم إله وحد لا إله إلا هو

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 165 - 2

2 - غیر خدا را همتا و شریک خدا پنداشتن ، نشانه اندیشه نکردن در آیات الهی است .

لأیت لقوم یعقلون. و من الناس من یتخذ من دون اللّه أنداداً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 167 - 12

12 - شرکورزی ، محبت به سران شرک و پیروی از آنان ، عمل های حسرت آفرین و اندوهبار در سرای آخرت برای مشرکان پیرو

کذلک یریهم اللّه أعملهم حسرت علیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 170 - 17

17 - شرکورزی نشانه بی خردی است .

أو لو کان ءاباؤهم لایعقلون شیئاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 151 - 7

7 - شرک به خدا ، از عوامل گرفتاری آدمی به دلهره و هراس

سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرّعب بما اشرکوا باللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 48 - 1

1 - شرک ، انحراف و لغزشی غیر قابل آمرزش

انّ اللّه لا یغفر ان یشرک به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 52 - 2

2 - ایمان به جبت و طاغوت ( کفر و شرک ) موجب لعن خداوند

الم تر . .. اولئک الّذین لعنهم اللّه و من یلعن اللّه فلن تجد له نصیراً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 92 - 35

35 - قاتل ، معاف از پرداخت دیه مؤمن مقتول به قتل خطائی ، در صورت مشرک بودن اولیای وی

فان کان من قوم عدوّلکم و هو مؤمن فتحریر رقبه مؤمنه

ص: 37

امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: اذا کان من اهل الشرک فتحریر رقبه مؤمنه فیما بینه و بین اللّه و لیس علیه دیه . .. .

_______________________________

تفسیر عیاشی، ج 1، ص 263، ح 218 ; نورالثقلین، ج 1، ص 530، ح 474.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 97 - 5

5 - ماندن در سیطره مشرکان و کافران و ترک هجرت ، ظلم به نفس است .

انّ الّذین توفّیهم الملئکه ظالمی انفسهم قالوا فیم کنتم قالوا کنّا مستضعفین فی ال

بنابر اینکه توبیخ ملائکه بر اصل هجرت نکردن باشد، نه اینکه ترک هجرت باعث عمل نکردن به تکالیف الهی می شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 91 - 8

8 - روی آوری به مظاهر شرک زمینه ساز غفلت از یاد خدا و ترک نماز

انما الخمر و المیسر و الانصاب . .. و یصدکم عن ذکراللّه و عن الصلوه

نیاوردن قید <فی الخمر و المیسر> در جمله <و یصدکم . ..> - به خلاف جمله <ان یوقع ..> -، می تواند اشاره به این باشد که منشأ ترک یاد خدا و برپایی نماز مخصوص شراب و قمار نیست بلکه برخاسته از گرایش به انصاب و ازلام (مظاهر شرک) نیز هست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 15 - 4،5

4 - شرک و پذیرش ولایت غیر خدا، عصیان بر اوست.

أغیر اللّه أتخذ ولیا . .. و لا تکونن من المشرکین. قل إنی أخاف إن عصیت ربی

5 - شرک و پذیرش ولایت غیر خدا، موجب گرفتاری به عذاب شدید اخروی

أغیر اللّه أتخذ ولیا . .. و لا تکونن من المشرکین. قل إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب ی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 21 - 10

10 - شرک به خدا، بزرگترین ظلم و مانع سعادت و رستگاری است.

و إننی بریء مما تشرکون . .. و من أظلم ممن افتری ... إنه لایفلح الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 64 - 6

6 - شرک، مصداق کامل ناسپاسی به درگاه خداوند است.

لئن أنجنا من هذه لنکونن من الشکرین. قل الله ینجیکم ... ثم أنتم تشرکون

روشن است که مصادیق ناسپاسی آدمی فراوان است. کاربرد جمله <ثم أنتم تشرکون> به جای <تکفرون> و یا <ما تشکرون> به این نکته اشعار دارد که شرک بارزترین مصداق ناسپاسی است.

ص: 38

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 65 - 8

8 - شرک زمینه ساز نزول عذابهای گوناگون و پیدایش جنگ و اختلاف در جامعه

ثم أنتم تشرکون. قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 71 - 16

16 - شرک و ارتداد، زمینه ساز حیرت و سرگردانی است.

و نرد علی . .. کالذی استهوته الشیطین فی الأرض حیران

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 79 - 11

11 - توحید و شرک، ملاکی برای مرزبندی و طبقه بندی انسانها

إنی بریء مما تشرکون . .. و ما أنا من المشرکین

با توجه به اینکه ابراهیم(ع) پس از بیان عقیده توحید و ابطال شرک صف خود را از مشرکان جدا می سازد و بر آن تأکید میورزد ملاکی برای طبقه بندی جوامع ارائه می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 81 - 3

3 - مشرکان سزاوار هراس از خداوند به سبب شریک پنداشتن برای او هستند.

و لاتخافون أنکم أشرکتم بالله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 88 - 6،7،10

6 - پیامبران و رهنوردان صراط مستقیم نیز اگر شرک بورزند، اعمال آنان تباه و فاسد می شود.

ذلک هدی الله یهدی . .. و لو أشرکوا لحبط عنهم ما کانوا یعملون

7 - شرک به خداوند موجب تباه و فاسد گشتن اعمال آدمی می شود.

و لو أشرکوا لحبط عنهم ما کانوا یعملون

10 - ارجمندی عمل و تداوم آن، مانع فساد و تباهی آن در صورت آمیختگی با شرک نیست.

ذلک هدی الله یهدی . .. و لو أشرکوا لحبط عنهم ما کانوا یعملون

فاعل <أشرکوا> انبیای الهی(ع) و هدایت شدگان به صراط مستقیم هستند. عنایت به این نکته و همچنین مفاد <کانوا یعملون>، که ماضی استمراری است، بر دو نکته یاد شده در برداشت فوق، یعنی <ارجمندی> و <تداوم>، گواه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 137 - 6،19

6 - عقاید شرک آلود و جاهلانه موجب گرایش انسان به اعمال ناشایست و خلاف فطرت و وجدان است.

و کذلک زین . .. قتل أولدهم شرکاؤهم

ص: 39

19 - شریک پنداشتن برای خداوند افترا به اوست.

فذرهم و ما یفترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 40 - 3

3 - کفر و شرک مانع راهیابی به عالم برتر برای کسب رحمتهای ویژه الهی است.

إن الذین کذبوا بأیتنا و استکبروا عنها لاتفتح لهم أبوب السماء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 59 - 14

14 - ترک پرستش خداوند و پندار شریک برای او ، موجب گرفتار شدن به عذاب روز قیامت خواهد شد .

یقوم . .. إنی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 70 - 9

9 - هود ( ع ) مردمش را در صورت مقامت بر شرک و پرستش نکردن خدای یگانه به عذاب الهی تهدید کرد .

فأتنا بما تعدنا إن کنت من الصدقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 71 - 1،3

1 - خداوند ، قوم عاد را به سبب شرکورزی و انکار رسالت هود به پلیدی گرفتار ساخت و بر آنان غضب کرد .

قال قد وقع علیکم من ربکم رجس و غضب

3 - شرکورزی و انکار رسالت انبیا ، موجب پلیدی انسان و روایی غضب خداوند بر اوست .

قد وقع علیکم من ربکم رجس و غضب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 150 - 8

8 - آلودگی بنی اسرائیل به شرک و گوساله پرستی ، از میان برنده زمینه ابلاغ تورات و تعلیم پیام ها و موعظه های آن

و ألقی الألواح

گویا هدف از بیان این بخش از داستان که موسی(ع) با مشاهده گوساله پرستی تورات را بر زمین افکند، این نکته باشد که موسی(ع) جامعه نابخرد خویش را شایسته تورات ندانست و زمینه تعالیم آن را بر باد رفته دید و لذا آن را بر زمین نهاد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 152 - 8

8 - پرستش غیر خدا و گرایش های شرک آلود ، افترا بستن به خداوند است .

إن الذین اتخذوا العجل . .. و کذلک نجزی المفترین

ص: 40

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 42 - 16

16 - توحید مایه حیات آدمی و شرک ، موجب هلاکت واقعی وی

لیهلک من هلک عن بینه و یحیی من حی عن بینه

برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از هلاکت در <لیهلک> و <هلک> کفر و ضلالت و مقصود از حیات در <یحیی> و <حی>، ایمان و هدایت باشد. کلمه <بینه> به دلیل تناسبش با ضلالت و هدایت این احتمال را تقویت می کند. یعنی تا گمراهی کفرپیشگان از سر دلیل باشد و بر آنان اتمام حجت شده باشد و تا هدایت مؤمنان از روی برهان بوده و ایمانشان بر دلیلی روشن استوار باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 2 - 9

9 - تهدید خداوند به مشرکان پیمان شکن صدر اسلام ، به شکست خفت بار و خوارکننده در صورت تسلیم نشدن و پای فشردن بر شرک و کفر

و اعلموا أنکم غیر معجزی اللّه و أن اللّه مخزی الکفرین

<اخزاء> (مصدر مخزی) به معنای خوار و خفیف کردن است. به کارگیری اسم فاعل به جای فعل در جمله <و أن اللّه مخزی الکافرین> بیانگر سنت قطعی خداوند درباره شکست کفر و کفرپیشگان بوده و تهدیدی برای مشرکان پیمان شکن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 28 - 1

1 - شرک ، مایه پلیدی است و مشرکان مردمانی پلیدند .

یأیها الذین ءامنوا إنما المشرکون نجس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 113 - 6

6 - شرک و دوزخی بودن ، مانع تأثیر استغفار مؤمنان برای مشرکان و دوزخیان

ما کان للنبی و الذین ءامنوا أن یستغفروا للمشرکین . .. أنهم أصحب الجحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 29 - 21

21- شرک و کفر ، نشانه نادانی و بی خردی است .

و ل-کنی أریکم قومًا تجهلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 51 - 12

12- شرکورزی و انکار رسالت پیامبران ، نشانه بی خردی است .

ی-قوم اعبدوا الله . .. أفلاتعقلون

ص: 41

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 52 - 9،10

9- قوم عاد ، بر اثر شرکورزی و ارتکاب گناه ، به کمبود باران مبتلا شده بودند .

ثم توبوا إلیه یرسل السماء علیکم مدرارًا

نوید به نزول باران و فراوانی آن ، آن گاه می توانست مؤثر باشد و مردمان را به پذیرش تعالیم و دستورهای هود(ع) گرایش دهد که آنان از کمبود باران در زحمت باشند.

10- شرکورزی ، ارتکاب گناهان و مخالفت با پیامبران الهی ، از عوامل کمبود موهبت های دنیوی است .

استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه یرسل السماء علیکم مدرارًا و یزدکم قوّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 57 - 8

8- شرکورزی و مخالفت با تعالیم و توصیه های پیامبران ، از عوامل مهم نابودی جامعه ها و تحولات تاریخ و دگرگونی های آن است .

فإن تولّوا . .. یستخلف ربی قومًا غیرکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 95 - 3

3- شرکورزی ، ستمگری ، کم فروشی و بی عدالتی در مبادلات ، عامل های دوری از رحمت خدا و زمینه ساز هلاکت است .

و إلی مدین أخاهم شعیبًا . .. ألا بُعدًا لمدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 101 - 5

5- اقوام هلاک شده گذشته : قوم نوح ، عادیان ، ثمودیان ، قوم شعیب و لوط و فرعونیان ، با شرکورزی و انکارِ رسالت پیامبران ، بر خویش ستم کردند .

و ما ظلمن-هم و ل-کن ظلموا أنفسهم

مراد از ضمیر <هم> و مانند آن در آیه مورد بحث ، اقوامی است که سرگذشت آنان در سوره هود بیان شده است; یعنی: قوم نوح ، عادو . ...

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 102 - 3

3- عذاب های الهی آن گاه بر شهر ها و آبادی ها فرو می ریزد که عموم افرادش ستم پیشه بوده و آثار کفر و شرک در همه جا مشهود باشد .

و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ-لمه

نسبت دادن ظلم به آبادیها (و هی ظالمه) نسبتی مجازی است و هدف از آن رساندن این معناست که: همه و یا اکثر قریب به اتفاق اهل آن آبادیها ، ستمکار بودند; به گونه ای که گویا ستم کاری در هر کوی و برزن نمایان بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 42

8 - هود - 11 - 113 - 4

4- شرک و پرستش غیر خدا ، ظلم و درپی دارنده آتش دوزخ است .

و لاترکنوا إلی الذین ظلموا فتمسکم النار

از مصداقهای مورد نظر برای ظلم - به قرینه آیات پیشین - شرکورزی و پرستش غیرخداست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 37 - 19

19- شریک پنداشتن برای خدا ، به منزله انکار اوست .

إنی ترکت ملّه قوم لایؤمنون بالله

با توجه به آیه بعد که در آن مسأله شرک به خدا مطرح شده است ، می توان گفت: یوسف(ع) از آن رو مصریان عصرش را کافر به خدا شمرده که برای او شریک می پنداشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 38 - 15،25

15- شرک و کفر ، از موانع دستیابی به علوم موهبتی و خدادادی است .

ذلکما مما علمنی ربی إنی ترکت ملّه قوم لایؤمنون بالله . .. ما کان لنا أن نشرک بال

25- شرک ورزی ، ناسپاسی در برابر خداست .

و ل-کنّ أکثر الناس لایشکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 30 - 1

1- شرک به خدا ، کفران و ناسپاسی نعمت های اوست .

ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا . .. و جعلوا لله أندادًا

جمله <و جعلوا لله أنداداً> عطف بر جمله <بدّلوا نعمت الله . ..> است و می تواند بیان و تفسیر برای چگونگی تبدیل نعمت الهی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 36 - 6

6- شرک و بت پرستی ، مظهر گمراهی و انحراف از مسیر حق و حقیقت است .

و اجنبنی و بنیّ أن نعبد الأصنام . ربّ إنّهنّ أضللن کثیرًا من الناس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 27 - 2،6

2- مشرکان ، به خاطر عقیده شرک آلود خود ، در قیامت مورد بازخواست قرار خواهند گرفت .

ثمّ یوم القی-مه . .. و یقول أین شرکاءی

6- خصومت مشرکان با یکتاپرستان به خاطر اعتقاد شرک آلودشان ، جریانی مستمر بوده است .

أین شرکاءی الذین کنتم تش-قّون فیهم

ص: 43

ترکیب فعل <کنتم> و <تشاقّون> مفید ماضی استمراری و مشعر به معنای یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 100 - 6

6- شرک ، زمینه ساز سلطه و سیطره شیطان بر انسان

إنما سلط-نه علی . .. الذین هم به مشرکون

برداشت فوق، بر این اساس است که ضمیر <به> به <الله> برگردد. در این صورت معنای آیه چنین می شود: و نیز سلطه شیطان بر کسانی است که به خدا شرک میورزند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 43 - 4

4- هرگونه شرک ، مستلزم تنقیص و کوچک شمردن مقام رفیع خداوندی است .

قل لو کان معه ءالهه . .. سبح-نه و تع-لی عمّا یقولون علوًّا کبیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 20 - 9

9- پذیرش اجباری شرک - در صورتی که مقدّمات آن اختیاری باشد - سدّ راه رستگاری است .

أو یعیدوکم فی ملّتهم و لن تفلحوا إذًا أبدًا

روشن است که انسان می تواند - در صورت اضطرار - تظاهر به شرک کند، ولی اصحاب کهف، آن را مجوِّز شرکورزی نمی دیدند; زیرا، آنان، از اضطراری سخن می گفتند که ممکن بود در نتیجه بی احتیاطی افرادشان حاصل شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 49 - 6

6- شرک و دنیاپرستی و مغرور شدن به مال و فرزند ، گناه و مایه دلهره و وحشت در آخرت است .

فتری المجرمین مشفقین ممّا فیه

آیات گذشته، در باره دنیاپرستی و شرک بود، لذا مصداق مورد نظر از <مجرمین> همان مشرکان سرمست به مواهب دنیوی اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 53 - 4

4- شرک ، جرم و گناه است و آتش دوزخ را در پی دارد .

نادوا شرکاءی . .. و رءا المجرمون النار فظنّوا أنّهم مواقعوها

مصداق بارز جرم، در این آیه، به قرینه آیه قبل، شرک است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 86 - 6

6- شرکورزی و پرستش معبود های باطل ، گناهی بزرگ و موجب دوزخی شدن است .

ص: 44

و نسوق المجرمین إلی جهنّم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 64 - 8

8- شرک و بت پرستی ، مصداقی آشکار از خود بیگانگی انسان است .

ءأنت فعلت ه-ذا ب-الهتنا . .. فرجعوا إلی أنفسهم فقالوا إنّکم أنتم الظ-لمون

از این که بت پرستان پس از به خود آمدن و متنبه شدن به بطلان شرک پی برده بودند، می توان استفاده کرد که بت پرستان انسان های از خود بیگانه هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 31 - 6

6 - شرک ورزیدن به خدای یگانه ، فرو افتادن از اوج کمالات انسانی و تبدیل شدن به طعمه شیطان و گرفتار گشتن در دام او است .

و من یشرک باللّه فکأنّما خرّ من السماء فتخطفه الطیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 69 - 5

5 - توحید و شرک ( خدا پرستی و بت پرستی ) ، مبنای داوری خدا و تعیین کیفر و پاداش در روز رستاخیز

اللّه یحکم . .. فیما کنتم فیه تختلفون

با توجه به عبارت پیشین <ما> در <فیما کنتم> به معنای <الذی> است که به مسأله توحید و شرک - که محور اختلاف میان موحدان و مشرکان تاریخ بوده است - اشاره دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 23 - 11

11 - پیامد شرکورزی ، گرفتار شدن به قهر الهی است .

ما لکم من إل-ه غیره أفلاتتّقون

متعلق <أفلاتتّقون> حذف شده است; یعنی: <أفلاتتّقون أن یعذبکم اللّه; آیا از عذاب قهر خدا نمی ترسید؟>

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 32 - 9

9 - عذاب قهر الهی ، پیامد شرکورزی و انحراف از توحید است .

ان اعبدوا اللّه . .. أفلاتتّقون

<إتقاء> (مصدر <تتّقون>) به معنای ترسیدن است. متعلق <تتّقون> حذف شده و تقدیر چنین است: <أفلاتتّقون أن یعذبکم اللّه; آیا نمی ترسید که خدا شما را عذاب نماید؟>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 92 - 3

ص: 45

3 - شرک ، مستلزم ناقص شمردن ذات کامل حق و نسبت دادن جهل و ناآگاهی به ساحت او

سبح-ن اللّه عمّا یصفون . ع-لم الغیب و الشه-ده

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 44 - 11

11 - هواپرستی و شرک ، موجب سقوط انسان از منزلت انسانی خویش

أرءیت من اتّخذ إل-هه هویه . .. إن هم إلاّ کالأنع-م بل هم أضلّ سبیلاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 98 - 1،3

1 - غیر خدا را همتای او شمردن ، گمراهیی بس آشکار است .

إن کنّا لفی ضل-ل مبین . إذ نسوّیکم بربّ الع-لمین

خطاب در <نسوّیکم> متوجه معبودهای اهل شرک است. <تسویه> (مصدر <نسوّی>) به معنای برابر کردن و همتا قرار دادن است.

3 - شرک ، عمده ترین گناه دوزخیان و ریشه همه تباهی ها

إن کنّا لفی ضل-ل مبین . إذ نسوّیکم بربّ الع-لمین

از این که دوزخیان گمراه، از میان همه تبه کاری های خود، تنها به گناه شرکشان پرداخته اند; احتمالاً بدین منظور باشد که شرک را بزرگ ترین خطای خود شمرده و یا منشأ سایر خطاها دانسته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 100 - 1

1 - شرک به خدا ، مایه محرومیت از شفاعت شفیعان در قیامت

إذ نسوّیکم بربّ الع-لمین . .. فما لنا من شفعین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 115 - 6

6 - هشدار روشن و بی ابهام نوح ( ع ) به قومش ، نسبت به خطر < عذاب استیصال > در صورت پافشاری آنان بر شرک و مبارزه با توحید

إن أنا إلاّ نذیر مبین

برداشت یاد شده بدان احتمال است که نوح(ع) در راستای اتمام حجت با قومش، از پیش آنان را به نزول عذاب استیصال هشدار داده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 213 - 3،6

3 - ابتلای به شرک ، خطری جدی در مسیر عقیده و عمل انسان

فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر

نهی الهی - آن هم در ظاهر خطاب به پیامبر(ص) - نشانگر آن است که اصولاً انسان در معرض چنین خطری قرار دارد; زیرا

ص: 46

وقتی آن حضرت مورد هشدار قرار گیرد، تکلیف دیگران روشن است.

6 - شرک به خدا در اعتقاد و عمل ، در پی دارنده عذاب

فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر فتکون من المعذّبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 44 - 11

11 - شرک و پیمودن راه باطل ، ستم بر خویش است .

وجدتها و قومها یسجدون للشمس . .. قالت ربّ إنّی ظلمت نفسی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 63 - 9

9 - شریک قرار دادن برای خدا ، کوچک شمردن جایگاه والا و یگانه او است .

تع-لی اللّه عمّا یشرکون

تعبیر <تعالی اللّه> نشان می دهد که اندیشه شرک، مایه تنقیص خدای یکتا بوده و اصولاً برخاسته از ناآگاهی به منزلت والای او و مستلزم کوچک شمردن جایگاه یگانه او است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 64 - 9

9 - شرک ، مستلزم ناسپاسی انسان در برابر خالق و یگانه روزی دهنده خویش

أمّن یبدؤا الخلق . .. و من یرزقکم ... أءل-ه مع اللّه

لحن آمیخته با توبیخ <أءل-ه مع اللّه> نشان دهنده آن است که مشرکان با شرک خویش، کفران خدایی کرده اند که خالق و یگانه روزی دهنده آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 71 - 13

13 - شرکورزی ، نشانه کری و حق ناشنوایی است .

قل أرءیتم . .. أفلاتسمعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 72 - 16

16 - شرکورزی ، نشانه بی بصیرتی است .

أفلاتبصرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 66 - 1

1 - کفران نعمت های خداوند و بهره گیری از امکانات دنیوی ، حاصل و عاقبت شرک مشرکان است .

هم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم و لیتمتّعوا

ص: 47

<لام> در <لیفکروا> احتمال دارد برای تعلیل و به معنای <کی> و احتمال دارد برای امر باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است. گفتنی است که مراد از <یکفرون> در آیه، به قرینه <بما آتیناهم> کفران است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 28 - 19

19 - شریک قرار دادن موجودات مخلوق برای خداوند ، با بی همتایی او و داشتن عالی ترین صفات ، ناسازگار است .

و له المثل الأعلی . .. ضرب لکم مثلاً ... هل لکم من ما ملکت أیم-نکم من شرکاء ...

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 31 - 3

3 - رویکرد به شرک ، با سرشت و فطرت انسان ها ، ناسازگار است .

فطرت اللّه الّتی فطر الناس علیها . .. و لاتکونوا من المشرکین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 32 - 2

2 - شرک ، نابود کننده مایه های قِوام وحدت اجتماعی است .

المشرکین . من الذین فرّقوا دینهم و کانوا شیعًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 34 - 1

1 - پیدایش روحیه کفران و ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، پیامد شرک است .

یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم

لام در <لیکفروا> لام عاقبت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 41 - 3

3 - شرک ، فساد آفرین و عاملِ تباهی کره زمین است .

سبح-نه و تع-لی عمّا یشرکون . ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس

ممکن است مراد از <ما کسبت . ..> شرکی باشد که در آیه قبل، از آن سخن گفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 9

9 - شرک و کفر به خدا ، مؤاخذه و کیفر اخروی در پی دارد .

و لو تری إذ الظلمون موقوفون عند ربّهم . .. و قال الذین استضعفوا للذین استکبروا .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 24 - 1،2

ص: 48

1 - مؤمن انطاکیه به مردم اعلان کرد : شرک و پرستش غیرخدا ، گمراهی آشکاری است .

ءأتّخذ من دونه ءالهه . .. إنّی إذًا لفی ضل-ل مبین

<إذاً> در آیه شریفه برای جواب و جزای مقدر است و تقدیر آن چنین می باشد: <إن اتّخذت من دون اللّه ءالهه أکن فی ضلال مبین>; یعنی، اگر من به جز خدا معبود دیگری برگیرم، در گمراهی آشکاری به سر خواهم برد.

2 - شرک و پرستش غیرخدا ، گمراهی آشکاری است .

إنّی إذًا لفی ضل-ل مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 74 - 2

2 - شرک و بت پرستی ، کفران نعمت های الهی است .

أفلایشکرون . و اتّخذوا من دون اللّه ءالهه

از ارتباط میان آیه قبل - که از ناسپاسی انسان سخن به میان آورده است - و آیه شریفه، برداشت یاد شده به دست می آید; یعنی، شرک و بت پرستی در واقع نوعی ناسپاسی به شمار می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 38 - 2

2 - شرک به خدا ، تکذیب رسالت پیامبران و استکبار در برابر حق ، موجب عذاب دردناک اخروی

و إذا قیل لهم لا إل-ه إلاّ اللّه یستکبرون . .. إنّکم لذائقوا العذاب الألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 85 - 4

4 - شرک ، نوعی از بیماری های قلبی است .

إذ جاء ربّه بقلب سلیم . إذ قال لأبیه و قومه ماذا تعبدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 113 - 5

5 - کفر و شرک ، ظلم به خویشتن است .

و من ذرّیّتهما محسن و ظالم لنفسه

تعبیر <ظالم به نفس> درباره کافران و مشرکان، رساننده مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 163 - 2

2 - آیین شرک و بت پرستی ، تنها در انسان های بدطینت و حق گریز زمینه تأثیر و نفوذ دارد .

ما أنتم علیه بف-تنین . إلاّ من هو صال الجحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 3 - 22

ص: 49

22 - شرک به خدا و اطاعت از غیر او ، کفران نعمت خدا و ناسپاسی او است .

و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء . .. إنّ اللّه لایهدی من هو ک-ذب کفّار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 3

3 - کفر و شرک ، کفران نعمت های الهی است .

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که مقصود از کفر در <إن تکفروا> - به قرینه مقابله با <إن تشکروا. ..> - کفران نعمت و ناسپاسی است. بنابراین یاد کردن خداوند از کافران و مشرکان به ناسپاسان، بیانگر مطلب یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 21

21 - شرک و ناسپاسی خدا ، موجب گرفتاری به آتش جهنم

قل تمتّع بکفرک قلیلاً إنّک من أصح-ب النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 15 - 4

4 - آیین شرک و عبادت غیرخدا ، مایه خسارت و از کف دادن سرمایه عمر آدمی و محرومیت از بهره های بایسته از خانواده در عرصه قیامت

فاعبدوا ما شئتم من دونه قل إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 45 - 2

2 - نفوذ آیین شرک در قلب و جان مشرکان صدراسلام و حساسیت شدید آنان نسبت به آیین یکتاپرستی

و إذا ذکر اللّه وحده اشمأزّت قلوب الذین لایؤمنون بالأخره

از تنفر و انزجار قلبی مشرکان به صرف یاد کردن نام خداوند، برداشت بالا به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 64 - 4

4 - شرک و عبادت غیر خدا ، نشانه جهل و نادانی نسبت به حقیقت الوهیت است .

اللّه خ-لق کلّ شیء . .. له مقالید السم-وت ... أفغیر اللّه تأمرونّی أعبد أیّها ال

برداشت یاد شده مبتنی بر این احتمال است که <جاهلون> متعدی باشد و متعلق جهل، حقایقی باشد درباره خداوند که در آیات پیشین از آن یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 65 - 5

5 - شرک ، باعث حبط عمل خوب ( بی اثر شدن و به هدر رفتن تلاش های پسندیده ) می شود .

ص: 50

لئن أشرکت لیحبطنّ عملک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 66 - 6

6 - شرک و عبادت غیرخدا ، ناسپاسی پروردگار است .

بل اللّه فاعبد و کن من الش-کرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 12 - 1،4

1 - کفر و گرایش به شرک ، سبب پذیرفته نشدن عذرخواهی و درخواست کافران و مشرکان برای رهایی خویش از عذاب الهی

ذلکم بأنّه إذا دعی اللّه وحده کفرتم و إن یشرک به تؤمنوا

<ذلکم> اشاره به مطلب گذشته (عذاب شدن) دارد; یعنی، <ذلکم الذی أنتم فیه من العذاب>. گفتنی است که <باء> در <بأنّه> برای سببیت می باشد.

4 - گرایش به شرک ، پس از آگاهی از یگانگی خداوند ، موجب عذاب گریزناپذیر در قیامت است .

فهل إلی خروج من سبیل . ذلکم بأنّه إذا دعی اللّه وحده کفرتم و إن یشرک به تؤمنوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 26 - 16

16 - آیین شرک ، سازگار با حکومت استبدادی و ستم پیشه فرعونی و آیین توحیدی ، در تضاد با چنین حکومتی

و لیدع ربّه . .. أن یبدّل دینکم

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که حکومت فرعون در زمان حاکمیت آیین شرک قرار داشت و او با آیین توحیدی موسی(ع) به مبارزه برخاسته بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 42 - 2

2 - کفر به خدا و شریک قرار دادن برای او ، عامل دوزخی شدن انسان

تدعوننی إلی النار . تدعوننی لأکفر باللّه و أشرک به

جمله <تدعوننی لأکفر باللّه. ..> بیان برای جمله <تدعوننی إلی النار> در آیه پیش است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 74 - 6

6 - تکذیب پیامبران ، مجادله در آیات الهی و شرکورزی ، نمودهایی از اضلال خداوند است .

الذین یج-دلون فی ءای-ت . .. الذین کذّبوا بالکت-ب و بما أرسلنا به ... کذلک یضلّ ا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 82 - 9،10

ص: 51

9 - نابودی بسیاری از اقوام نیرومند و دارای تمدن و آثار ملی ، در گذشته تاریخ به خاطر کفر و شرکشان

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون

جمله <فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون> (ولی آنچه به دست می آورند، به حالشان سودی نبخشید)، به نزول عذاب گریز ناپذیر و سود نبخشیدن تلاش های کافران محکوم به عذاب اشاره دارد. گفتنی است چون این آیه درباره کافران و مشرکان می باشد، می توان استفاده کرد که سبب محکومیت آنان به عذاب، همان کفر و شرک آنان بود.

10 - شرک و کفر ، زمینه ساز عذاب الهی و نابود شدن تمدن ها ، قدرت ها و آثار ملی

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 85 - 5

5 - کفر و شرک به خدا ، مایه خسارت و از کف دادن سرمایه ها ، توانمندی ها و تمدن ها است .

کانوا أکثر منهم و أشدّ قوّه و ءاثارًا فی الأرض . .. کنّا به مشرکین ... و خسر هنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 9 - 8

8 - شرک ، در بردارنده کفر و مستلزم انکار ربوبیت یگانه خداوند

و ویل للمشرکین . .. قل أئنّکم لتکفرون ... و تجعلون له أندادًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 9 - 4

4 - شرک ، گناهی بس بزرگ و موجب محرومیت از رحمت الهی در قیامت

و ل-کن یدخل من یشاء فی رحمته والظ-لمون. .. أم اتّخذوا من دونه أولیاء

از آیه قبل استفاده می شود که ظالمان از رحمت الهی به دوراند (یدخل من یشاء فی رحمته و الظالمون ما لهم. ..) و از آن جا که شرک مصداق بارز ظلم به شمار می آید، می توان مطلب بالا را برداشت کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 15 - 10

10 - شرک ، نمودی از کفر و ناسپاسی انسان ، در برابر خالق یگانه هستی است .

و جعلوا له من عباده جزءًا إنّ الإنس-ن لکفور مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 65 - 7

7 - نافرمانی در برابر دعوت پیامبران و روی آوری به شرک ، ظلم آدمی به خویشتن

فاتّقوا اللّه و أطیعون . .. فاعبدوه ... فویل للذین ظلموا من عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 76 - 6

ص: 52

6 - گام نهادن آدمی در وادی کفر ، شرک و گناه ، در حقیقت ظلم آدمی به خویشتن است .

إنّ المجرمین . .. و ما ظلمن-هم و ل-کن کانوا هم الظ-لمین

به کار رفتن واژه <ظالم> به جای <مجرم>، حاکی از آن است که جرم و گناه بیان شده در آیات پیشین، همان ظلم و ستم آدمی به خویش است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 6 - 2

2- پیوند های باطل و شرک آلود دنیوی ، مایه عناد و ستیز در صحنه قیامت *

یدعوا من دون اللّه . .. و إذا حشر الناس کانوا لهم أعداء

موجوداتی را که انسان در دنیا به غلط تکریم نموده و با آنان پیوند عبودیت و پرستش برقرار کرده; در قیامت این پیوند به خصومت منتهی خواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 6 - 3،4

3 - نفاق و شرک و بدگمانی به خداوند ، مایه ابتلا به عذاب الهی

و یعذّب المن-فقین . .. و المشرکین ... الظانّین باللّه ظنّ السوء

وصف نفاق، شرک و ظن سوء به خداوند، مشعر به علیت است.

4 - تساوی مردان و زنان ، در ابتلا به نتایج نفاق و شرک خویش

و یعذّب المن-فقین و المن-فق-ت و المشرکین و المشرک-ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 36 - 1

1 - تاریخ ، شاهد نابودی بسیاری از ملت های توان مند ، به خاطر کفر و شرک آنان

و کم أهلکنا قبلهم من قرن هم أشدّ منهم بطشًا

<قرن> به معنای امت و گروهی از مردم است که در یک زمان قرار دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 23 - 5

5 - آیین شرک ، حافظ منافع صاحبان زر و زور بوده و آیین توحیدی ناسازگار با آن است .

و قالوا لاتذرنّ ءالهتکم و لاتذرنّ ودًّا . .. و نسرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 24 - 2

2 - شرک و بت پرستی و دوری از رهنمود های پیامبران الهی ، گمراهی است .

و قالوا لاتذرنّ ءالهتکم . .. و قد أضلّوا کثیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 53

19 - نوح - 71 - 25 - 2

2 - شرک و بت پرستی ، زمینه ساز انواع گوناگون خطا ها و گناهان است .

ممّا خطی--تهم أُغرقوا

از این که در آیه شریفه، خطاها و گناهان قوم نوح، عامل هلاکت آنان دانسته شد - با آن که آنان بت پرست و مشرک بودند - می تواند نشانگر مطلب یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 2 - 8

8 - عقیده به شریک داشتن خدا ، در تضاد با ایمان به قرآن

ف-امنّا به و لن نشرک بربّنا أحدًا

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جنیان پس از درک هدایت گری قرآن، دو نکته را با هم بر این درک تفریع کردند: 1- ایمان به قرآن، 2- شریک نگرفتن برای خدا.

<ال> در <المعذّبین> اشاره به اقوام هلاک شده ای دارد که سرگذشت آنان در آیات پیشین به تفصیل بیان شده است.

5- نقش عمده روحیه تسلیم در برابر خدا ، حق گرایی ، دوری از شرک و شکرگزاری حضرت ابراهیم ( ع ) در هدایت شدنش به < صراط مستقیم >

إن إبرهیم کان أُمّه قانتًا لله حنیفًا و لم یک من المشرکین . شاکرًا لأنعمه اجتب-ه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 122 - 3

3- نقش عمده روحیه تسلیم در برابر خدا ، حق گرایی ، دوری از شرک و شکرگزاری حضرت ابراهیم ( ع ) ، در برخورداری او از نیکی ها و نعمت های الهی در دنیا و منزلت والا در آخرت

إن إبرهیم کان أُمّه قانتًا لله . .. و ءاتین-ه فی الدنیا حسنه و إنه فی الأخره لمن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 55 - 2

2- دعوت حضرت ابراهیم ( ع ) به توحید و ردّ اندیشه شرک و بت پرستی ، موجب تردید مردم بت پرست در عقیده خود شد .

ما ه-ذه التماثیل . .. أنتم و ءاباؤکم فی ضل-ل مبین . قالوا أجئتنا بالحقّ أم أنت م

مصداق مورد نظر برای صلاح و صالحان، به قرینه آیات گذشته، توحید و مؤمنان موحد است و در مقابل آن شرک و مشرکان خواهد بود. بنابراین مفهوم جمله <و هو ... > عدم حمایت خداوند از مشرکان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 3 - 14

14- پرستش غیر خدا و شرک در عبادت ، عذاب روز قیامت را در پی دارد .

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. و إن تولّوا فإنی أخاف علیکم عذاب یوم کبیر

<تولّوا> فعل مضارع و در اصل <تتولّوا> بوده است. <تولّی> به معنای اعراض کردن است و متعلق آن از دستورات پیشین استفاده می شود. بنابراین <إن تولّوا...>; یعنی: اگر از توحید در عبادت و... اعراض کنید... .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 84 - 23

23- پرستش غیر خدا ، شرک در عبادت و ظلم و اجحاف در مبادلات ، درپی دارنده عذاب قیامت است .

اعبدوا الله . .. و لاتنقصوا المکیال ...إنی أخاف علیکم عذاب یوم محیط

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 31 - 7

7 - کفر ورزی و پرستش غیر خدا ، سقوط از اوج هدایت ، نور و روشنایی ، به حضیض ضلالت ، ظلمت و تاریکی است .

و من یشرک باللّه . .. أو تهوی به الریح فی مکان سحیق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 52 - 8

8 - رهبانیت و زهدورزی های بی جا ، ارتکاب اعمال ناشایست و شرک ورزی در عبادت ، انحراف از طریقه پیامبران

ی-أیّها الرسل کلوا من الطّیّب-ت . .. و إنّ ه-ذه أُمّتکم أُمّه وحده و أنا ربّکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 21 - 19

19- شرک و پرستش غیر خدا ، در پی دارنده عذاب سخت الهی

ألاّتعبدوا إلاّ اللّه إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم

از ارتباط <ألاّتعبدوا. ..> با <إنّی أخاف علیکم...>، مطلب یاد شده استفاده می شود.

فلما جاء أمرنا

مراد از <أمر> عذاب نازل شده بر قوم ثمود است. اضافه آن به ضمیر <نا> حاکی از بزرگی آن عذاب می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 51 - 4

4 - شرک در ربوبیت خداوند ، عامل نابودی قوم ثمود *

و أنّه هو ربّ الشعری . .. و ثموداْ فما أبقی

بیان هلاکت قوم ثمود - در پی تأکید بر ربوبیت یگانه خدا - می تواند بیانگر این معنا باشد که شرک در ربوبیت، ریشه ظلم و طغیان قوم ثمود و هلاکت آنان بوده است.

بخشیده می شود.

_______________________________

کافی، ج 2، ص 284، ح 18 ; نورالثقلین، ج 1، ص 487، ح 283، 284، و ص 488، ح 290 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 374، ح 1، 2، 7 ; من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 376، ح 36، ب 179.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 110 - 2

2 - خداوند ، آمرزنده گناه شرک و غیر شرک ، در صورت استغفار و توبه

و من یعمل سوءاً او یظلم نفسه ثم یستغفر اللّه یجداللّه غفوراً رحیماً

گفته شده مقصود از ظلم در <یظلم نفسه>، شرک است و مقصود از <سوء>، گناهانی غیر از شرک.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 17 - 9

9 - شرک ، گناهی نابخشودنی است .

ما کان للمشرکین . .. أولئک حبطت أعملهم و فی النار هم خلدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 90 - 4

4- ایمان به یکتایی خدا ، پرستش او و آمرزش گناهان ( شرکورزی ، فساد و بی عدالتی در مبادلات ) مقدمه هایی لازم برای حرکت به سوی خدا و تقرب به درگاه اوست .

واستغفروا ربکم ثم توبوا إلیه

برداشت فوق، با توجه به حرف <ثم> - که جمله <توبوا إلیه> را بر <استغفروا ربکم> عطف کرده است - استفاده می شود. گفتنی است متعلق استغفار به قرینه آیات پیشین، گناه شرکورزی و بی عدالتی در مبادلات اقتصادی و نیز فسادگری و مخالفت با پیامبران الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 47 - 9

9- ابراهیم ( ع ) ، شرک برخی از مشرکان را قابل بخشش می دانست .

سأستغفر لک ربّی

3 - سران کفر و شرک ، گروهی متشکل ، همسو و متحد در برابر پیامبراسلام ( ص )

جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب

برداشت یاد شده، از تعبیر <جند> و <أحزاب> به دست می آید.

2 - عبادت خداوند باید خالصانه و دور از هر گونه شائبه شرک باشد .

و اعبدوا اللّه و لا تشرکوا به شیئاً

5 - عبادت خالصانه خداوند و پرهیز از هر گونه شرک ، زمینه دور ماندن زندگی زناشویی از هر گونه ناسازگاری *

و ان خفتم شقاق بینهما . .. و اعبدوا اللّه

به مقتضای ارتباط بین آیات می توان احتمال داد که آیه مورد بحث در حقیقت بیانگر راه حلی است برای جلوگیری از ناسازگاری بین زن و شوهر.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 171 - 27

27 - پرهیز از شرک ، زمینه خیر و سعادت انسان

و لاتقولوا ثلثه انتهوا خیراً لکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 90 - 5،11

5 - اهل ایمان وظیفه دار اجتناب از شرابخواری ، قماربازی و مظاهر شرک

یایها الذین ءامنوا انما الخمر و المیسر . .. فاجتنبوه

11 - پرهیز از شراب خواری ، قماربازی و مظاهر شرک ، زمینه ساز نیل به فلاح و رستگاری *

انما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلم . .. فاجتنبوه لعلکم تفلحون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 92 - 6

6 - دوری جستن از پلیدی ها ( شراب ، قمار ، مظاهر شرک ) نشانگر اطاعت از خدا و رسول ( ص )

انما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلم . .. و اطیعوا اللّه و اطیعوا الرسول

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 51 - 11

11 - سوق دادن بیمناکان از حشر و قیامت برای اجتناب از کفر و شرک از اهداف انذار است.

و أنذر به الذین یخافون أن یحشروا إلی ربهم . .. لعلهم یتقون

<یتقون> در این آیه به معنای تقوای اصطلاحی نیست، بلکه با توجه به آیات این سوره - که بحث از کفر و تکذیب بود - مراد، اجتناب از کفر و تکذیب و گناهانی از این قبیل است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 64 - 5

5 - آدمی پس از نجات از شداید، علی رغم پیمان عدم شرک و سپاسگزاری از خداوند، پیمان شکنی می کند و مجدداً شرک میورزد.

لئن أنجنا . .. قل الله ینجیکم ... ثم أنتم تشرکون

ص: 64

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 82 - 5،6

5 - جامعه ایمانی به دور از هر گونه شرک و ظلم، از خشم و عذاب خداوند در امان است.

فأی الفریقین أحق بالأمن . .. الذین ءامنوا ... أولئک لهم الأمن

چون در آیه قبل از موحدان و مشرکان به عنوان دو گروه یاد شده و در این آیه نیز از موحدان با صیغه ها و ضمایر جمع یاد شده، چنین برمی آید که امنیت از آن جامعه با هویت جمعی آن است، گر چه آحاد نیز مشمول آن باشند.

6 - دستاورد ایمان افراد جامعه به دور از هر گونه ظلم و شرک، امنیت است. *

الذین ءامنوا و لم یلبسوا . .. أولئک لهم الأمن

گر چه <ظلم> در این آیه، به قرینه آیات گذشته، به شرک تفسیر شده، ولی منافاتی با عمومیت مفاد <ظلم> و <الامن> ندارد. بنابراین جامعه ایمانی در صورت دوری از ظلم به امنیت همه جانبه خواهد رسید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 102 - 6

6 - ضرورت پرستش آفریدگار یگانه هستی و شریک قرار ندادن برای او در عبادت

و جعلوا لله شرکاء الجن . .. ذلکم الله ربکم لا إله إلا هو ... فاعبدوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 151 - 25،28

25 - کناره گیری از شرک، احسان به پدر و مادر و پرهیز از کشتن فرزندان، از سفارشهای خداوند به انسانها

ألا تشرکوا به شیئا . .. ذلکم وصیکم به

28 - تعالیم پنجگانه (اجتناب از شرک، احسان به والدین و . ..) تعالیمی مطابق با عقل

ذلکم وصیکم به لعلکم تعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 153 - 1،4،8

1 - پرهیز از شرک، فرزندکشی، کردارهای شنیع، کشتن بیگناهان، تجاوز به دارایی یتیمان، راهی است راست برای حرکت به سوی خدا.

ألا تشرکوا به شیئاً . .. و أن هذا صرطی مستقیماً

برداشت فوق بر این اساس است که مراد از ضمیر متکلم در <صراطی> خداوند باشد. صراط خداوند یعنی راهی که به سوی اوست.

4 - احکام نه گانه (پرهیز از شرک و . ..) دارای ارتباطی تنگاتنگ و به منزله حکمی واحد

و أن هذا صرطی مستقیماً

<هذا> اشاره به دستورهایی است که در دو آیه پیشین مطرح شده است. به کارگیری اسم اشاره مفرد برای دستورهای نه گانه حکایت از وجود ارتباطی شدید میان آنها دارد ; به گونه ای که گویا امری واحد هستند.

8 - الهی بودن محرمات و قوانین نه گانه (پرهیز از شرک و . .. ) و خالی بودن آنها از کجی و انحراف، ایجاب کننده پیروی از آن فرمانها و سلوک بر اساس آن

و أن هذا صرطی مستقیماً فاتبعوه

ص: 65

حرف <فاء> در <فاتبعوه> سببیه است ; یعنی بیانگر این است که حقایق مطرح شده در <أن هذا . .. > (الهی بودن و ... )، علت لزوم پیروی است. گفتنی است که تقدیر <لام> علت بر <أن ه--ذا ... >، همان گونه که نظر برخی از مفسران است، این معنا را تأیید می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 154 - 1،2

1 - خداوند وصایای دهگانه (پرهیز از شرک و . .. ) را به موسی(ع) ابلاغ کرد.

ثم ءاتینا موسی الکتب

به کارگیری فعل <وصاکم> به صورت ماضی در ذیل آیات گذشته و وجود ارتباط میان آیه مورد بحث با آیات پیشین می رساند که احکام دهگانه مخصوص امت اسلامی نیست، بلکه در همه ادیان و از جمله شریعت موسی(ع) بوده است. بنابراین می توان از میان نظرات مختلفی که درباره معطوف علیه <ثم> داده شده، این نظررا تأیید کرد که معطوف علیه آن جمله ای مانند <وصینا موسی بتلک الوصایا ثم ... > است.

2 - خداوند پس از ابلاغ احکام دهگانه (پرهیز از شرک و . .. )، تورات را به موسی(ع) عطا کرد.

ثم ءاتینا موسی الکتب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 29 - 8

8 - پایبندی خالصانه به دین و پرهیز از شرک و التقاط، از شرایط دعا و نیایش به درگاه خداوند

و ادعوه مخلصین له الدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 89 - 9

9 - دستیابی به توحید و پرهیز از شرک در گرو خواست خداوند و توفیقات اوست .

و ما یکون لنا أن نعود فیها إلا أن یشاء اللّه ربنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 174 - 3

3 - بازگشت مردم از شرک به توحید ، از اهداف تبیین آیات از سوی خداوند است .

نفصل الأیت و لعلهم یرجعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 123 - 2

2- لزوم پیروی از حضرت ابراهیم ( ع ) ، در اجتناب از هرگونه انحراف و شرک

ثمّ أوحینا إلیک أن اتّبع ملّه إبرهیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 23 - 9

ص: 66

9- لزوم دور ماندن احسان به پدر و مادر ، از شائبه شرک

و قضی ربّک ألاّتعبدوا إلاّ إیّاه و بالولدین إحس-نًا

قرار گرفتن تکلیف احسان به والدین پس از فرمان به توحید و پرهیز از شرک، ممکن است إشعار به این مطلب داشته باشد که علاقه و احسان بیش از حد به پدر و مادر، ممکن است انسان را به شرک بکشاند. بنابراین باید این علاقه و احسان از شائبه شرک خالی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 39 - 6

6- اجتناب از شرک به خداوند ، تکلیفی الهی بر بندگان

و لاتجعل مع الله إل-هًا ءاخر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 85 - 4

4- پرهیز از شرکورزی و پرستش معبود های باطل ، نمودی کامل از تقوااست .

واتّخذوا من دون اللّه ءالههً . .. یوم نحشر المتّقین إلی الرحمن

چون محور بحث در آیات گذشته، در باره شرک و پرستش معبودهای گوناگون بود; مناسبت چنین اقتضا دارد که مراد از <متّقین> در این آیه، کسانی باشند که از شرکورزی و پرستش معبودهای باطل پرهیز می کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 65 - 5،6

5 - پابندی مخلصانه به دین و پرهیز از هرگونه شرک و التقاط ، امری لازم است .

دعوا اللّه مخلصین له الدّین

چون جمله <دعوا اللّه مخلصین له الدین> در مقام تعریف گرفتاران در خطر است، استفاده می شود که داشتن حالت اخلاص در دین و نداشتن هیچ گونه شرکی، مطلوب خداوند است.

6 - اخلاص در دعا و پرهیز از هرگونه شرک ، امری بایسته و لازم است .

دعوا اللّه مخلصین له الدّین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 31 - 2،4

2 - لزوم ترس از خدا و برپایی نماز و پرهیز از هرگونه شرک

و اتّقوه و أقیموا الصلوه و لاتکونوا من المشرکین

4 - اقامه نماز و پرهیز از شرک ، تجلی روح تقوا در آدمی است .

و اتّقوه و أقیموا الصلوه و لاتکونوا من المشرکین

<تقوا> در لغت، حفظ خود از خطر، و در شریعت، حفظ خود از افتادن در گناه است. طبیعی است که مصداق حفظ خود از گناه، ترک محرّمات و انجام دادن واجبات است. ذکر اقامه نماز و پرهیز از شرک، می تواند به منزله ذکر خاص بعد از عام و مفید نکته یاد شده باشد.

ص: 67

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 33 - 13

13 - رویکرد به خداوند و اجتناب از شرک ، در وضعیّت آسایش ، مانند وضعیت سختی و ناگواری امری بایسته و لازم است .

و إذا مسّ الناس ضرّ . .. ثمّ إذا أذاقهم منه رحمه ... یشرکون

از آن جایی که آیه، درصدد سرزنش کسانی است که به هنگام مواجهه با سختی ها، به خداوند روی می آورند، اما همین که از آن می رهند، شرک میورزند، نکته یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 13 - 4

4 - موعظه لقمان به پسرش درباره لزوم پرهیز از شرک ، نمودی از حکمت وی بود .

لقد ءاتینا لقم-ن . .. و إذ قال لقم-ن لإبنه ... لاتشرک باللّه

اگر <إذ> متعلق به <آتینا> باشد، برداشت بالا به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 15 - 4

4 - حفظ عقیده توحیدی ، ضروری است و قبول شرک ، به هیچ قیمتی روا نیست .

و إن ج-هداک علی أن تشرک بی . .. فلاتطعهما

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 17 - 2

2 - لزوم اجتناب از عبادت طاغوت و اطاعت از سردمداران ضلالت

و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 14 - 5

5 - نزول رزق انسان ( باران ) از سوی خداوند ، مقتضی دعا و عبادت به دور از شرک و خالصانه او است .

و ینزّل لکم من السماء رزقًا . .. فادعوا اللّه مخلصین له الدین

با توجه به تفریع جمله <فادعوا اللّه . ..> بر جملات پیشین (ینزّل لکم من السماء رزقاً) برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 6

6 - پرهیز از کمترین شرک به خداوند ، نخستین موضوع بیعت زنان مؤمن با پیامبر ( ص )

علی أن لایشرکن باللّه شیئًا

ص: 68

3 - تقوا ، یکتاپرستی و دوری از شرک ، از اوصاف بندگان مخلَص

ألاتتّقون . أتدعون بعلاً و تذرون أحسن الخ-لقین . اللّه ربّکم ... إلاّ عباد اللّه

8 - هود - 11 - 61 - 20

20- طلب بخشایش گناهان از خدا ، حرکت به سوی او و استغفار از شرک ، توصیه ها و پیام های صالح ( ع ) به قوم ثمود

قال ی-قوم . .. فاستغفروه ثم توبوا إلیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 73 - 4

4 - کفر و شرک ، گناه و نیازمند توبه و طلب مغفرت از پیشگاه خداوند

لیغفر لنا خطی-نا

مصداق مورد نظر از خطیئه - به قرینه آیات بعد که جرم و ایمان را در مقابل یکدیگر قرار داده است - گناه کفر به خداوند و انکار رسالت موسی(ع) است.

15 - ص - 38 - 16 - 1

1 - سران کفر و شرک از روی استهزا ، از خداوند خواستار شتاب در نزول عذاب ویژه اخروی خود بودند .

و قالوا ربّنا عجلّ لنا قطّنا قبل یوم الحساب

<قطّ> به معنای نصیب و بهره معین و جدا شده است و مقصود از آن در این آیه، بهره و نصیب کافران از عذاب قیامت می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 17 - 2

2 - استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، کار همیشگی و روش سران کفر و شرک

اصبر علی ما یقولون

آمدن فعل <یقولون> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار این گفتار دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 42 - 6

6 - دست شستن از گرایش های شرک آلود و روی کردن به تعالیم پیامبران ( همچون یگانه پرستی ) و عقیده به قیامت ، در دیدگاه اهل شرک ، گمراهی و انحراف است .

إن کاد لیضلّنا عن ءالهتنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 2 - 7

7 - اعتقاد جنیان استماع کننده قرآن ، به ربوبیت یگانه خدا و دوری آنان از شرکورزی به او

و لن نشرک بربّنا أحدًا

بل کنتم قومًا ط-غین . .. فأغوین-کم

برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <فأغویناکم> می تواند متفرع بر جمله <بل کنتم قوما طاغین> باشد; یعنی، چون شما مردم سرکشی بودید، پس ما توانستیم به اغوای شما بپردازیم.

7 - تلاش سران شرک پیشه گمراه به هم فکر و هم سان ساختن دیگران با افکار و عقاید خویش

فأغوین-کم إنّا کنّا غ-وین

طبق نظر مفسران، فلسفه این که سران شرک گمراهی مردم را به دلیل انحراف خود می دانند، می تواند به این جهت باشد که آنان در دنیا درصدد هم فکر ساختن و هم سان درست کردن با افکار و عقاید خود بودند.

13 - قصص - 28 - 63 - 4،5

4 - اعتراف پیشوایان شرک به ربوبیت خداوند در قیامت

قال الذین حقّ علیهم القول ربّنا

5 - اقرار پیشوایان شرک در قیامت ، به نقش اغواگرانه خویش در گرویدن مردم به شرک

قال الذین حقّ علیهم القول ربّنا ه-ؤلاء الذین أغوینا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 30 - 3

3 - سران شرک در قیامت ، بدون اجبار به نقش خود در گمراهی مشرکان اقرار خواهند کرد .

و ما کان لنا علیکم من سلط-ن بل کنتم قومًا ط-غین

برداشت یاد شده از آن جا است که پیشوایان شرک، در پاسخ به اتهامِ داشتن نقش در گمراهی مشرکان، تنها به اجبار نکردن بر گمراهی اکتفا کرده و اصل نقش داشتن خود را نفی نخواهند کرد. پذیرش دست داشتن در گمراهی مشرکان در دو آیه بعد (فأغویناکم إنا کنا غاوین)، مؤید این برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 31 - 3

3 - پذیرش مقصر بودن و داشتن نقش در گمراهی مشرکان ، از سوی پیشوایان شرک در عرصه قیامت

فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون

این که پیشوایانِ شرک، خود را در استحقاق عذاب الهی شریک می دانند، حاکی از پذیرش نوعی از مسؤولیت در گمراهی مشرکان است.

لِمَ تعبد ما لایسمع . .. فاتّبعنی أهدک صرطًا سویًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 18 - 9

9 - شرک و بت پرستی ، حرکتی است مخالف جریان طبیعی نظام هستی .

أنّ اللّه یسجد له من فی السم-وت و من فی الأرض . .. و کثیر حقّ علیه

ما لکم من إل-ه غیره أفلاتتّقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 51 - 4

4 - پیامبر ( ص ) ، انذارگر و بیم دهنده آدمیان از عواقب شوم شرک

و لاتجعلوا مع اللّه . .. إنّی لکم منه نذیر

22) و دیگری در پایان آنها (آیه مورد بحث) آمده است - استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 65 - 7

7- لزوم شکیبایی و پایداری در عبادت و اطاعتِ خداوند یگانه و پرهیز از هرگونه شرک

فاعبده واصطبر لعب-دته هل تعلم له سمیًّا

<اصطبار> نوعاً با <علی> متعدّی می شود. تعدیه آن به <لام> دراین آیه، به جهت تضمین معنای <ثبات> است. جمله <هل تعلم> نیز قرینه است براین که مراد از <واصطبر...>، صبر بر توحید در عبادت و اجتناب از پرستش غیر او است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 14 - 6

6 - تأکید بر لزوم عبادت خداوند و پرهیز از پرستش غیر او ، اولین تذکر خداوند به موسی ( ع ) در آغاز نبوت او

لا إل-ه إلاّ أنا فاعبدنی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 31 - 2

2 - لزوم روی برتافتن از غیر خدا و گرویدن به خدای یگانه

فاجتنبوا الرجس من الأوث-ن . .. حنفاء للّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 23 - 10

10 - توحید و پرهیز از شرک ، زیربنایی ترین اصل عقیدتی و اساس هر تحول معنوی

اعبدوا اللّه ما لکم من إل-ه غیره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 68 - 2

2 - اعتقاد به توحید و یگانه پرستی و دوری از شرک و چندگانه پرستی ، از اوصاف بندگان خالص خدا

و الذین لایدعون مع اللّه إل-هًا ءاخر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 13 - 5

5 - توصیه به اجتناب از شرک ، مهم ترین نصیحت لقمان به پسر خویش بود .

و إذ قال لقم-ن لإبنه و هو یعظه ی-بنیّ لاتشرک باللّه

از آن جایی که نهی <لاتشرک> نخستین توصیه از وصایای لقمان به فرزندش است، استفاده می شود که آن، مهم ترین است.

ص: 85

أن لاتعبدوا إلاّ الله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 63 - 8

8- صالح ( ع ) ، موظف به ابلاغ توحید و مبارزه با شرک و بت پرستی بود .

إن کنت علی بیّنه من ربی . .. فمن ینصرنی من الله إن عصیته

جمله <إن عصیته> (اگر خداوند را نافرمانی کنم) می رساند که جمله ای همانند <و أمرنی بإبلاغ رسالاته> قبل از <فمن ینصرنی> در تقدیر است. بر این اساس، حاصل معنای <إن کنت ...> چنین می شود: [شما خود قضاوت کنید] اگر من پیامبر باشم و خداوند مرا به ابلاغ رسالتهایی فرمان داده باشد، اگر نافرمانی کنم و به ابلاغ رسالتهای الهی همّت نگمارم، چه کسی مرا از عقوبت های الهی نجات خواهد داد؟

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 121 - 3

3- پیامبر ( ص ) و مؤمنان به آن حضرت ، موظف به پایداری بر مواضع خویش ( ابلاغ رسالت الهی و مبارزه با شرک و فساد )

إنا ع-ملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 42 - 13

13- خویشاوندی و پیوند های اجتماعی ، نباید مانعی برای تبلیغ و مخالفت با الحاد گردد .

إذ قال لأبیه ی-أبت لِمَ تعبد ما لایسمع

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 43 - 7

7- خویشاوندی ، نبایستی موجب ترک تبلیغ دین و توحید و مبارزه با شرک گردد .

ی-أبت لِمَ تعبد . .. ی-أبت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 37 - 6

6 - ضرورت مبارزه قاطع و بدون کمترین تعلل با حاکمیت شرک و مشرکان

فلنأتینّهم بجنود . .. و هم ص-غرون

از سیاق آیات استفاده می شود که هدف اصلی سلیمان، مبارزه با حاکمیت شرک و مشرکان بوده است. به همین خاطر هدیه آنها را نمی پذیرد و قاطعانه اعلام جنگ می کند و حاکمان مشرک را به تبعید، آوارگی، ذلت و خواری تهدید می نماید. روش سلیمان(ع) به عنوان پیامبر الهی، الگویی است که باید از آن سرمشق گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 97 - 16،17

16 - لزوم خشکاندن ریشه های شرک و پرستش غیر خدا و محو آثار آن از زندگی مردم

ص: 87

إل-هک . .. لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فی الیمّ نسفًا

17 - ارزش های مادی و هنری ، نباید موجب سستی در مبارزه با شرک و نابود کردن نمود ها و زمینه های آن گردد .

وانظر إلی إل-هک . .. لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فی الیمّ نسفًا

با وجود آن که گوساله سامری از فلزات قیمتی ساخته شده بود و امکان این وجود داشت که از آن استفاده های صحیح نیز صورت گیرد; در عین حال موسی(ع) به سوزاندن و نابود ساختن آن فرمان داد; چرا که ارزش حفاظت از عقاید صحیح و مبارزه با انحرافات عقیدتی، قابل مقایسه با ارزش های مادی نیست.

7 - ابراهیم ( ع ) ، هرگز مشرک نبود .

و ما کان من المشرکین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 75 - 2

2 - مشاهده ملکوت، عیان دیدن بطلان و ضلالت شرک و لمس توحید در جهان هستی است.

إنی أریک و قومک فی ضلل مبین. و کذلک نری إبرهیم ملکوت السموت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 80 - 3،5،21

3 - اظهار شگفتی ابراهیم(ع) از لجاجت مردم بر شرک، علی رغم وجود دلایل واضح بر بطلان آن

و حاجه قومه قال أتحجونی فی الله

5 - استدلالهای ابراهیم(ع) بر ابطال شرک و پرستش بتها و اجرام آسمانی به هدایت خداوند بود.

أتتخذ أصناما . .. قال لاأحب الأفلین ... و قد هدین

21 - تذکر و زدودن غفلت، برای درک حقانیت توحید و بطلان شرک کافی است.

قال أتحجونی فی الله و قد هدین . . أفلا تتذکرون

به کار رفتن <تتذکرون> به جای <تتفکرون> و مانند آن، بیانگر این نکته است که تذکر و زدودن غبار غفلت برای اقرار به توحید کافی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 95 - 9

9 - گرایش به توحید امری فطری و معقول، و شرک پنداری دور از حقیقت و موجب شگفتی است.

ذلکم الله فأنی تؤفکون

در مفردات راغب آمده است که <افک> به معنای دروغ و نیز هر چیزی است که در غیر مجرا و مسیر صحیح خود قرار گرفته باشد. جمله <فأنی تؤفکون> در عین استفهام همراه با تعجب، بر انحراف و دروغ بودن شرک و در نتیجه بر حقانیت و راستی توحید اشاره دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 100 - 6،9

6 - شریک پنداشتن برای خداوند و انتساب فرزند به او، پنداری باطل و از سر نادانی است.

و خرقوا له بنین و بنت بغیر علم

9 - خداوند از داشتن شریک و فرزندان منزه است.

و خرقوا له بنین و بنت . .. سبحنه و تعلی عما یصفون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 173 - 7

7 - شرکورزی ، مرامی باطل و مشرکان ، باطلگرا هستند .

أفتهلکنا بما فعل المبطلون

ص: 91

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 194 - 5،8

5 - توجه دادن اهل شرک به همسانی آنان با معبودانشان در ناتوانی و نیازمندی ، زمینه ساز باور آنان به بطلان شرک و شایسته نبودن معبودان برای پرستش

إن الذین تدعون من دون اللّه عباد أمثالکم

8 - ناتوانی معبودان از اجابت خواسته های پرستشگران خویش ، افشاگر پندار باطل و دروغین مشرکان ( پندار شریک برای خداوند )

فادعوهم فلیستجیبوا لکم إن کنتم صدقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 195 - 4

4 - خداوند با تشریح ناتوانی بت ها ، مشرکان را به بطلان شرک و باورهایشان رهنمون ساخت .

ألهم أرجل یمشون بها . .. أم لهم ءاذان یسمعون بها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 30 - 10

10 - شرک ( اعتقاد به وجود مولویت و ربوبیت برای غیر خدا ) پنداری باطل و افترا بر خداوند است .

و ردوا إلی اللّه مولیهم الحق و ضل عنهم ما کانوا یفترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 32 - 4

4 - شرک ( اعتقاد به ربوبیت غیر خدا ) آیینی باطل و بت پرستی ضلالت و گمراهی است .

فذلکم اللّه ربکم الحق فماذا بعد الحق إلا الضلل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 33 - 6

6 - شرک و بت پرستی ، خروج از مدار حق و گردش بر مدار باطل است .

فماذا بعد الحق إلا الضلل . .. کذلک حقت کلمت ربک علی الذین فسقوا أنهم لایؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 40 - 16،23

16- توحید و یکتاپرستی ، آیینی بدون کمترین انحراف و کجی ، و شرک پنداری منحرف و نادرست است .

أمر ألاّتعبدوا إلاّ إیاه ذلک الدین القیم

<قیّم> به معنای مستقیم و بدون انحراف و کجی است.

23- اکثر مشرکان ، ناآگاه به درستی و استواری توحید و سستی و نادرستی شرک

ما تعبدون من دونه . .. و ل-کنّ أکثر الناس لایعلمون

برداشت فوق، بر این اساس است که مراد از <الناس> مشرکان باشد. بنابراین <و ل-کنّ أکثر الناس لایعلمون> گویای این

ص: 92

نکته است که: بیشتر مشرکان [حقیقت] را نمی دانند و برخی از آنان بدان آگاهند ; ولی به خاطر عناد یا خوف از دست دادن ریاست و مانند اینها، به توحید نمی گرایند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 52 - 9

9- در قیامت ، کارامد نبودن معبودان مشرکان و بطلان شرک ، آشکار خواهد شد .

فدعوهم فلم یستجیبوا لهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 82 - 7

7- قیامت ، روز ظهور حقایق و بطلان شرکورزی و بروز ناتوانی معبود های ساختگی مشرکان از عزت بخشیدن به آنها

لیکونوا لهم عزًّا . .. سیکفرون بعبادتهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 90 - 5

5 - شرک ، اندیشه ای نادرست ، دروغ و نا منطبق با واقعیت های جهان هستی

بل أتین-هم بالحقّ و إنّهم لک-ذبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 67 - 6

6 - شرک ، بنیادی پوچ و باطل دارد .

هم یشرکون . .. أفبالب-طل یؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 35 - 1

1 - شرک ، اندیشه ای بی اساس و به دور از کمترین منطق و برهان است .

أم أنزلنا علیهم سلط-نًا

<أم> به معنای <بل> منقطعه است و استفهام آن، انکاری است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 25 - 13

13 - مشرکان ، به بطلان عقیده شرک آلودشان ، اعتراف ضمنی دارند .

و لئن سألتهم من خلق السموت . .. لیقولنّ اللّه قل الحمد للّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 27 - 5

5 - خدایان ادعایی مشرکان ، هرگز شریک برای خدا نیستند .

ص: 93

قل أرونی الذین ألحقتم به شرکاء کلاّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 35 - 3

3 - فراخوانی به توحید و نفی شرک ، محور اصلی رسالت پیامبر اسلام ( ص )

إذا قیل لهم لا إل-ه إلاّ اللّه یستکبرون

طرح تنهای مسأله توحید و استکبار در برابر آن، برای مجرم و دوزخی شناختن مشرکان، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 9 - 14

14 - داشتن شریک ، دور از ساحت بلند ربوبیت خدا است .

و تجعلون له أندادًا ذلک ربّ الع-لمین

تعبیر <ذلک> که اشاره به دور است می تواند بیان کننده رفعت مقام ربوبی از داشتن شریک باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 48 - 4

4 - قیامت ، صحنه آشکار شدن بطلان شرک و باور های شرک آلود

و ضلّ عنهم ما کانوا یدعون من قبل

بنابراین که مراد از <ما> آرا و ادعاهایی باشد که مشرکان در ارتباط با خدایانشان مطرح می کردند، مطلب بالا قابل برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 2 - 10

10 - شرک ، عقیده ای نادرست و ضد رشد

یهدی إلی الرشد . .. و لن نشرک بربّنا أحدًا

تصریح جنیان به این مطلب که ما به خدا شرک نمیورزیم - پس از پی بردن به راهنما بودن قرآن به سوی رشد و درستی - می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 3 - 3

3 - قرآن ، بازگوکننده شأن و منزلت برتر خداوند ، در عالم هستی و بیانگر یکتایی او و بطلان شرک

یهدی إلی الرشد . .. و أنّه تع-لی جدّ ربّنا ما اتّخذ ص-حبه و لا ولدًا

ص: 94

16 - شوری - 42 - 16 - 3

3 - شرک ، اندیشه ای بی بنیاد و فاقد هرگونه اعتبار در پیشگاه خداوند

و الذین یحاجّون . .. حجّتهم داحضه عند ربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 24 - 4

4 - ظهور بی پایگی و پوچی عقیده شرک در قیامت، صحنه ای در خور تأمل و درس آموز

انظر کیف کذبوا علی أنفسهم و ضل عنهم ما کانوا یفترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 80 - 20

20 - شرک ورزی، علی رغم دلایل روشن توحید، امری شگفت انگیز است.

أتحجونی فی الله و قد هدین . . أفلا تتذکرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 81 - 1،7

1 - نترسیدن از پیامد شرک به خدای یگانه و در هراس بودن از شریکان موهوم او، کاری شگفت و نابخردانه است.

و کیف أخاف ما أشرکتم و لاتخافون أنکم أشرکتم بالله

7 - شریک پنداشتن برای خداوند، عقیده ای بدون دلیل و برهان است.

و لاتخافون أنکم أشرکتم بالله ما لم ینزل به علیکم سلطنا

<سلطان> به معنی حجت و برهان است. بنابراین جمله <لم ینزل به علیکم سلطانا>، یعنی خداوند هیچ حجت و برهانی بر موهومات مشرکان نازل نکرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 94 - 7

7 - شریک پنداشتن برای خداوند و پندار شفاعت آنها، امری خیالی و موهوم است.

الذین زعمتم أنهم فیکم شرکؤا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 136 - 5

5 - شرک، عقیده ای برخاسته از پندار و اوهام مشرکان است.

فقالوا هذا لله بزعمهم و هذا لشرکائنا فما کان لشرکائهم

منتسب کردن <شرکاء> به مشرکان و نه به خداوند، گویا اشاره بدین نکته باشد که آنچه را آنان شریک خدا می پندارند به ساخته های ذهنی آنان مربوط است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 33 - 12

12 - شرک، فاقد هر گونه برهان و دلیل

و أن تشرکوا بالله ما لم ینزل به سلطنا

ص: 97

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 71 - 13

13 - شرک ، فاقد هر گونه دلیل و برهان

ما نزل اللّه بها من سلطن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 18 - 11

11 - شرک ، اندیشه ای خیالی و فاقد اساس و پایه های علمی و برهانی

و یعبدون من دون اللّه . .. قل أتنبئون اللّه بما لا یعلم فی السموت و لا فی الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 34 - 3

3 - شرک وبت پرستی ، آیینی است بی پایه ، غیر قابل دفاع و ساخته اوهام نابخردان .

قل هل من شرکائکم . .. فأنی تؤفکون

اضافه <شرکاء> به ضمیر <کم> حاکی از ساختگی بودن شرک است. و استفهام تعجبی در جمله <أنی تؤفکون> نشانگر نابخردی معتقدان به آن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 36 - 2

2 - شرک ، آیینی خرافی و فاقد اساس و پایه های علمی و برهانی است .

قل هل من شرکائکم . .. و ما یتبع أکثرهم إلا ظناً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 66 - 10

10 - پندار وجود شریک برای خداوند ، پنداری است نامنطبق با واقع و دروغ محض .

و ما یتبع الذین یدعون من دون اللّه شرکاء . .. و إن هم إلا یخرصون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 68 - 9

9 - اعتقاد به وجود فرزند برای خدا ، پنداری باطل و فاقد هر گونه دلیل و برهان است .

قالوا اتخذ اللّه ولداً . .. إن عندکم من سلطن بهذا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 109 - 2

2- مشرکان برای عقاید شرک آمیز خویش ، هیچ دلیل و حجتی ندارند .

ما یعبدون إلاّ کما یعبد ءاباؤُهم من قبل

ص: 98

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 33 - 10

10- مرام اهل شرک ، علی رغم روشنی بطلان آن و نبود دلیلی بر آن ، مرامی آراسته شده و زینت داده شده برای آنان بود .

بل زیّن للذین کفروا مکرهم

مراد از <مکرهم> مرام و عقیده مشرکان ; یعنی ، شریک پنداشتن برای خدا و پرستش آن شریکان است ; زیرا این چیزی است که برای آنان زینت داده شده و آراسته جلوه کرده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 87 - 4

4- شرک ، دروغ پردازی و اندیشه های شرک آلود ، پوچ و بی اساس است .

و إذا رءا الذین أشرکوا . .. و ضلّ عنهم ما کانوا یفترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 56 - 6

6- اعتقاد مشرکان به وجود معبود ها و خدایانی جز خداوند ، بر پایه علم و یقین نیست ; بلکه متکی بر پندار و احتمال است .

قل ادعوا الذین زعمتم من دونه

<زعم> در قول و کلامی که در صدق و درستی آنها تردید باشد، استعمال می شود (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 15 - 7

7- شرک ، مرامی غیرمنطقی و فاقد دلیل و برهان است .

ه-ؤلاء قومنا اتّخذوا من دونه ءالهه لولا یأتون علیهم بسلط-ن بیّن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 3 - 4

4- شرک ، اندیشه ای جاهلانه ، بی اساس و غیر قابل دفاع است .

و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 8 - 5

5 - شرک ، اندیشه ای جاهلانه و غیر قابل دفاع است .

و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم

در این جا سخن درباره مشرکانی است که به منظور دفاع از اندیشه خود پیرامون توحید و یگانگی خدا به بحث و جدل پرداختند و از سوی خدا مورد نکوهش قرار گرفتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 80 - 13

ص: 99

13 - شرک و کفر ، بینشی غیر علمی و مخالف با مبانی عقلی

و هو الذی یحی . .. أفلاتعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 117 - 2

2 - شرک و بت پرستی ، آیینی فاقد دلیل و برهان

و من یدع مع اللّه إل-هًا ءاخر لابره-ن له به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 74 - 6

6 - شرک ، فاقد مبانی علمی و برهان و متکی به تقلید از نیاکان و پیروی از سنت های گذشتگان

قالوا بل وجدنا ءاباءنا کذلک یفعلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 64 - 11

11 - شرک ، دروغ و فاقد هرگونه دلیل و برهان است .

قل هاتوا بره-نکم إن کنتم ص-دقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 62 - 5

5 - شرک ، اندیشه ای مبتنی بر حدس و گمان است ; نه بر پایه دلیل و برهان .

أین شرکاءی الذین کنتم تزعمون

<زعم> (مصدر <تزعمون>) به سخنی گفته می شود که گوینده درباره درستی آن، تردید داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 74 - 5

5 - شرک ، اندیشه ای مبتنی بر حدس و گمان است ; نه بر پایه دلیل و برهان .

أین شرکاءی الذین کنتم تزعمون

<زعم> (مصدر <تزعمون>) به سخنی گفته می شود که گوینده درباره درستی آن تردید داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 75 - 5،8،10

5 - شرک ، اندیشه ای فاقد دلیل و برهان

فقلنا هاتوا بره-نکم

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که امر <هاتوا> برای تعجیز است; یعنی، ممکن نیست کسی بتواند برهانی بیاورد.

8 - آگاهان جوامع شرک پیشه از اقامه برهان ، برای اثبات حقانیت شرک در قیامت ناتوان خواهند بود .

فقلنا هاتوا بره-نکم فعلموا أنّ الحقّ للّه و ضلّ عنهم ما کانوا یفترون

ص: 100

تعبیر <ضلّ عنهم ما کانوا یفترون> کنایه از این نکته است که آنان هیچ چیزی که بتواند موضوع شرک را توجیه کند، به خاطر نخواهد آورد.

10 - شرک ، پنداری دروغین و ساخته ذهن شرکورزان است .

و ضلّ عنهم ما کانوا یفترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 8 - 8

8 - عقیده به شریک داشتن خدا ، عقیده ای درست و قابل قبول نیست .

و إن ج-هداک لتشرک بی ما لیس لک به علم فلاتطعهما

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 42 - 3

3 - تشریح بی بنیادی شرک - همانند بی بنیادی خانه عنکبوت - برخاسته از علم خداوند است .

مثل الذین اتّخذوا من دون اللّه أولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتًا . .. إنّ اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 29 - 4

4 - مشرکان ، در انکار وحدانیت خداوند و گزینش معبودان خویش ، دلیل و منطقی نداشته و از هوای نفس خویش تبعیت کردند .

بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم بغیر علم

مراد از ظلم - که در آیه، به عنوان صفت مشرکان ذکر شده است - عقیده شرک آلود است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 35 - 1،5

1 - شرک ، اندیشه ای بی اساس و به دور از کمترین منطق و برهان است .

أم أنزلنا علیهم سلط-نًا

<أم> به معنای <بل> منقطعه است و استفهام آن، انکاری است.

5 - برای اثبات ادعای مشرکان درباره عقایدشان ، هیچ گونه دلیل آسمانی وجود ندارد .

أم أنزلنا علیهم سلط-نًا فهو یتکلّم

این که برای نفی هرگونه دلیل، جهت اثبات عقیده مشرکان، گفته است: <أم أنزلنا علیهم. ..> و نفرموده است: <آنان، هیچ گونه دلیلی ندارند.>، می تواند به نکته بالا، نظر داشته باشد. در ضمن، احتمال دارد مراد از <سلطان> فرشته باشد. در این صورت نیز نکته بالا، قابل استفاده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 40 - 5،6

5 - مذاهب شرک ، فاقد برهان عقلی بر اثبات درستی خویش

قل أرءیتم شرکاءکم الذین تدعون من دون اللّه أرونی ماذا خلقوا من الأرض أم لهم شرک

ص: 101

6 - مذاهب شرک ، فاقد کتاب آسمانی و دلیل نقلی معتبر از ناحیه خداوند بر اثبات درستی خویش

قل أرءیتم . .. أم ءاتینهم کت-بًا فهم علی بیّنت منه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 97 - 3

3 - ناتوانی مشرکان از مقابله با منطق و استدلال ابراهیم ( ع ) بر بطلان شرک و بت پرستی

فی الجحیم

تصمیم مشرکان بر نابودی ابراهیم(ع) با سوزاندن آن حضرت - پس از شنیدن سخن منطقی و خردبرانگیزش - گویای برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 49 - 6

6 - نیایش شرک پیشگان به درگاه خداوند ، هنگام گرفتاری و مصیبت ها ، دلیلی روشن بر پوچی اندیشه شرک و حقانیت عقیده توحیدی

فإذا مسّ الإنس-ن ضرّ دعانا

برداشت یاد شده از آن جا است که مخاطبان آیه شریفه، مشرکان مکه هستند و این آیه، در مقام بیان یکی از دلایل روشن بر اثبات توحید الهی و پوچی اندیشه شرک است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 42 - 4

4 - شرک ، عقیده ای غیر علمی و فاقد برهان و دلیل

تدعوننی لأکفر باللّه و أشرک به ما لیس لی به علم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 62 - 7

7 - روی گردانی از عبادت خداوند و گرویدن به شرک و بت پرستی ، در عین مشاهده آیات و نشانه های قدرت و یگانگی خداوند ، عملی شگفت آور و بدون توجیه

خ-لق کلّ شیء لا إل-ه إلاّ هو فأنّی تؤفکون

<أنّی> (اسم استفهام) به معنای کجا و چگونه است و در این آیه برای تعجب می باشد و <إفک> (مصدر <تؤفکون>) به معنای <صرف> (برگرداندن) است; یعنی، <فأنّی تصرفون>. به قرینه مقام معنای این جمله چنین می شود: پس به کدامین سوی می روید و چگونه از حق و توحید ربوبی برگردانده می شوید؟

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 23 - 3

3 - شرک ، باوری بنا شده بر ظن و گمان است ; نه علم و یقین .

و ذلکم ظنّکم الذی ظننتم بربّکم

ص: 102

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 47 - 15

15 - شرک ، باوری پوچ و فاقد هر گونه سند و دلیل

ءاذنّ-ک ما منّا من شهید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 16 - 3

3 - شرک ، اندیشه ای بی بنیاد و فاقد هرگونه اعتبار در پیشگاه خداوند

و الذین یحاجّون . .. حجّتهم داحضه عند ربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 21 - 3

3 - شرک ، فاقد هر گونه اعتبار و مشروعیت است .

أم لهم شرک-ؤا شرعوا لهم من الدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 21 - 2

2 - شرک ، فاقد پشتوانه عقلی و نقلی است .

ما لهم بذلک من علم . .. أم ءاتین-هم کت-بًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 80 - 2

2 - شرک و حق ستیزی ، امری مبتنی بر حدس و گمان و فاقد دلایل مستند

أم یحسبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 8 - 6

6- بنیاد های علمی و عقلی توحید ربوبی ، شایسته اعتماد و اتکا است ; نه باور های موهوم فرهنگ شرک .

ربّکم و ربّ ءابائکم الأوّلین

در آیات پیشین، دلایل علمی و عقلی توحید ربوبی مورد اشاره قرار گرفته است و از آن جا که یکی از بهانه های مشرکان در نفی توحید، استناد به شیوه و باور پیشینیان بوده است; تعبیر <ربّکم و ربّ آبائکم> - در پی آن استدلال های عقلی و علمی - می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 4 - 9

9- شرک و پرستش غیر خدا ، فاقد کمترین دلیل معتبر نقلی و برهان علمی

ائتونی بکت-ب من قبل ه-ذا أو أث-ره من علم

ص: 103

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که مراد از <کتاب> مطلق نوشته ها و نقل هایی باشد که قابل اتکاء است و <أثاره من علم> ناظر به هرگونه دلیل علمی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 23 - 4

4 - شرک و بت پرستی ، برخاسته از خیال پردازی و موهوم گرایی بشر و فاقد هر گونه پشتوانه منطقی

سمّیتموها أنتم و ءاباؤکم ما أنزل اللّه بها من سلط-ن

از تأکید خداوند بر این که بت ها، جز نام های ساخته و پرداخته بشر، چیزی نیستند; می توان به دست آورد که خیال پردازی و موهوم گرایی انسان، او را به وادی شرک کشانیده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - قلم - 68 - 47 - 1

1 - آیین شرک ، فاقد کتاب آسمانی و بی ارتباط با عالم غیب

أم عندهم الغیب فهم یکتبون

این آیه، درصدد بیان آخرین توجیهی است که مشرکان، می توانند برای درستی آیین خود ارائه دهند; یعنی، آنان ادعا کنند که با عالم غیب ارتباط برقرار کردند و حقایق و اسرار غیبی و اسرار غیبی را مکتوب داشتند. بر این اساس ارتباط با عالم غیب نشانه درستی هر آئینی است و ناتوانی از آن، علامت بطلان آن است.

8 - یوسف - 12 - 40 - 6

6- شرک ، پنداری فاقد دلیل عقلی و نقلی ، و پرستش معبودهایی جز خدا ، عاری از هر نوع برهان و حجت

ما أنزل الله بها من سلط-ن

<سلطان> می تواند به معنای حجت، اعم از عقلی و نقلی باشد و می تواند به معنای سیطره - که برخاسته از اقتدار است - باشد. برداشت فوق، ناظر به معنای اول است. گفتنی است که بر این مبنا، ضمیر در <بها> به عبادت - که از <تعبدون> استفاده می شود - باز می گردد.

اسطوره خواندن قرآن و سحر دانستن آن از سوی سران کفر و شرک، گویای این نکته است که این کتاب الهی، همانند اسطوره، سحر و جادو، برای آنان جاذبه داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 63 - 7

7 - تلاش اغواگرانه - به اعتقاد پیشوایان شرک - تنها دعوت و فراخوانی است ; نه اجبار و سلب کردن اختیار از دیگران

أغوین-هم کما غوینا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 29 - 2

2 - پیشوایان شرک ، در گفت و گو با مشرکان فریب خورده در روز رستاخیز ، سوء اختیار خود آنان را عامل گمراهی شان معرفی خواهند کرد .

قالوا بل لم تکونوا مؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 30 - 1،2

1 - پیشوایان شرک در قیامت ، هرگونه اعمال زور و سلطه از ناحیه خود را برای به گمراهی کشاندن مشرکان ، مردود خواهند دانست .

و ما کان لنا علیکم من سلط-ن

2 - پیشوایان شرک ، عامل اصلی گمراهی مشرکان را ، روح طغیان و حق ناپذیری خود آنان معرفی خواهند کرد .

بل کنتم قومًا ط-غین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 31 - 1

1 - روح طغیان گری و حق ناپذیری مشرکان ، موجب مستحق بودن آنان به عذاب الهی ( دوزخ ) در نظر سران شرک

بل کنتم قومًا ط-غین . فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 32 - 5

5 - پیشوایان شرک در عرصه قیامت ، گمراهی خود را ، عامل انحراف دیگران معرفی خواهند کرد .

فأغوین-کم إنّا کنّا غ-وین

برداشت یاد شده به خاطر تعلیل بودنِ جمله <إنّا کنّا غاوین> برای جمله پیشین (فأغویناکم) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 6 - 5،6

5 - سران کفر و شرک ، صبر و پایداری بر آیین شرک و بت پرستی را ، امری مطلوب و تکلیف دینی خود می دانستند .

و اصبروا علی ءالهتکم إنّ ه-ذا لشیء یراد

ص: 106

برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که <ه-ذا> به صبر اشاره داشته و مقصود از <یراد> (خواسته شده) اقتضای اعتقاد به آیین شرک باشد.

6 - سران شرک و کفر ، هدف و انگیزه پیامبراسلام ( ص ) از دعوت به یکتاپرستی را ، دستیابی به ریاست و آقایی بر دینداران می دانستند .

أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. إنّ ه-ذا لشیء یراد

برداشت یاد شده، براساس این دیدگاه است که <ه-ذا> اشاره به یکتاپرستی و نفی آیین شرک (مضمون دعوت پیامبراسلام) باشد و مقصود از <شیء یراد> سیادت و آقایی بر مردم باشد که در نگاه سران کفر، هدف و آرزوی پیامبراسلام بود; زیرا با یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 7 - 1

1 - سران کفر و شرک ، پیام توحیدی پیامبراسلام را ، سخنی نو ظهور و بی سابقه می دانستند .

أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 8 - 2

2 - پیامبراسلام ( ص ) ، در نظر سران کفر و شرک ، فاقد هرگونه ملاک برتری و شایستگی برای رسالت و دریافت وحی الهی

أءنزل علیه الذکر من بیننا

همزه در <أءنزل> برای استفهام انکاری است و قید <من بیننا> (از میان ما) قرینه است بر این که نفی و انکار آنان، مربوط به شایستگی پیامبر(ص) برای رسالت بود.

در آیات پیشین، دلایل علمی و عقلی توحید ربوبی مورد اشاره قرار گرفته است و از آن جا که یکی از بهانه های مشرکان در نفی توحید، استناد به شیوه و باور پیشینیان بوده است; تعبیر <ربّکم و ربّ آبائکم> - در پی آن استدلال های عقلی و علمی - می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

کلام با تقدیر آن چنین می باشد: <قل ... أم تسمّونهم شرکاء بظاهر من القول> (بگو ... بلکه آیا به سخن ظاهری و بدون واقعیت آنها را شریکهای خدا می نامید).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 30 - 3

3- شرک ، آیینی ساختگی و به وجود آمده پس از عقیده به توحید و خدای یگانه است .

و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله

از تعبیر < جعلوا لله أنداداً> (برای خدا شریک قرار دادند)، استفاده می شود که آنان اصل وجود خدای یگانه را قبول داشتند، ولی سپس برای او شریک قرار دادند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 87 - 4

4- شرک ، دروغ پردازی و اندیشه های شرک آلود ، پوچ و بی اساس است .

و إذا رءا الذین أشرکوا . .. و ضلّ عنهم ما کانوا یفترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 56 - 6

6- اعتقاد مشرکان به وجود معبود ها و خدایانی جز خداوند ، بر پایه علم و یقین نیست ; بلکه متکی بر پندار و احتمال است .

قل ادعوا الذین زعمتم من دونه

<زعم> در قول و کلامی که در صدق و درستی آنها تردید باشد، استعمال می شود (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 44 - 5،8

5- شرک ، عقیده ای فاقد پشتوانه در عینیّت و حقیقت هستی است .

ی-لیتنی لم أُشرک بربّی أحدًا . .. هنالک الول-یه للّه الحقّ

متصف کردن <اللّه> به <الحقّ> پس از بیان پایان شوم شرکْورزی در آیات پیشین، به این نکته اشاره دارد که شرک، در همه انواع خود، فاقد حقّانیّت است و آنچه حقِّ محض است و دارای واقعیّت و حقیقت است، فقط، خدا است.

8- پوچی و بی حاصلی و فرجام ناخوشایند ، پی آمد شرک و دنیاپرستی است .

و لم تکن له فئه ینصرونه من دون اللّه . .. هو خیر ثوابًا و خیر عقبًا

بیان سرگذشت مرد ثروت مند و پایان خسارت بار و بی حاصل او و سپس تذکر این که خداوند، بهترین پاداش دهنده و فراهم کننده سرانجام نیک برای بندگان است، این نتیجه را در پی دارد که دنیاپرستی و شرک، بدفرجامی و بی حاصلی را در پی خواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 52 - 10

10- شرک ، مبتنی بر پندار و فاقد بنیان و اساس حقیقی است .

شرکاءی الذین زعمتم

ص: 110

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 24 - 7

7- شرک ، اندیشه و باوری بی دلیل ، پوچ و غیر قابل اثبات است .

قل هاتوا بره-نکم

امرِ <هاتوا> تعجیزی است که نشان می دهد مشرکان، از آوردن دلیل و برهان ناتوان اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 73 - 2

2 - فراخوانی مشرکان برای استماع ضرب المثل خداوند ، در تبیین سستی بنیان اندیشه شرک

ی-أیّها الناس ضرب مثل فاستمعوا له

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 93 - 2

2 - آشکار گشتن پوچی عقاید شرک آلود ، برای مشرکان در قیامت

و قیل لهم أین ما کنتم . .. هل ینصرونکم أو ینتصرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 86 - 3

3 - شرک ، آیین ساختگی و شریک داشتن خدا ، دروغ محض است .

أئفکًا ءالهه دون اللّه تریدون

<إفکاً> می تواند مفعول به برای <تریدون> و <ءالهه> بدل کل از آن باشد. در این صورت <إفکا ءالهه> حاکی از برابر بودن عقیده به معبودها، با دروغ است که در برداشت یاد شده از این معنا، به دروغ محض تعبیر شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 43 - 5

5 - مأموریت پیامبر ( ص ) ، برای احتجاج با مشرکان و اثبات ناتوانی مطلق معبود ها و پوچی آیین شرک

قل أَوَلو کانوا لایملکون شیئًا و لایعقلون

برداشت یاد شده از تصریح به ابلاغ حقیقت یاد شده (قل) استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 47 - 15

15 - شرک ، باوری پوچ و فاقد هر گونه سند و دلیل

ءاذنّ-ک ما منّا من شهید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 83 - 3

ص: 111

3 - راه کفر و شرک ، آمیخته با ماده گرایی و سرگرمی های پوچ و بدفرجام

فذرهم یخوضوا و یلعبوا حتّی یل-قوا یومهم الذی یوعدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 28 - 8

8- شرک ، دروغ و افترا به خداوند است .

ات-ّخذوا من دون اللّه . .. و ذلک إفکهم و ما کانوا یفترون

<ذلک> اشاره به اتخاذ آلهه است - که از <اتّخذوا من دون اللّه> استفاده می شود - و <إفک> در آیه شریفه مصداقی جز شرک و وسیله تقرب قرار دادن آلهه ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 19 - 2

2 - فراخوانی مشرکان از سوی خداوند ، به اندیشه و تأمل درباره پوچی مکتب شرک

أفرءیتم اللّ-ت و العزّی

از واژه <أفرأیتم> مطلب بالا استفاده می شود.

از تعبیر < جعلوا لله أنداداً> (برای خدا شریک قرار دادند)، استفاده می شود که آنان اصل وجود خدای یگانه را قبول داشتند، ولی سپس برای او شریک قرار دادند.

از این که خداوند، پدران و اجداد مردم مکه را جزء اعراض کنندگان از خدا و بهره مندان از متاع های دنیوی و عمری طولانی برشمرده، برداشت یاد شده قابل استفاده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 53 - 5

5- شرک و بت پرستی در میان قوم ابراهیم ، فراگیر و دارای پیشینه طولانی بود .

قالوا وجدنا ءاباءنا لها ع-بدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 23 - 6

6 - قوم نوح ، مردمی شرک پیشه و بت پرست بودند .

فقال ی-قوم اعبدوا اللّه ما لکم من إل-ه غیره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 32 - 5

5 - تجدید انحراف و پیدایش شرک و بت پرستی ، پس از نوح ( ع )

ثمّ أنشأنا من بعدهم . .. فأرسلنا ... رسولاً منهم أن اعبدوا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 82 - 3

3 - انکار معاد ، دارای دیرینه ای عمیق در طول تاریخ کفر و شرک

بل قالوا مثل ما قال الأوّلون . قالوا أءذا متنا... أءنّا لمبعوثون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 24 - 3

3 - تسلیم شدن در برابر طبیعت تا سر حد پرستش و به خدایی گرفتن آن ، دارای دیرینه در تاریخ بشر

وجدتها و قومها یسجدون للشمس من دون اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 85 - 2

2 - مردم در آغاز بعثت ابراهیم ( ع ) ، دارای آیین شرک و بت پرستی

إذ قال لأبیه و قومه ماذا تعبدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 23 - 15

15 - شرک در طول تاریخ ، دارای ریشه در مادیت و قوم گرایی

إلاّ قال مترفوها إنّا وجدنا ءاباءنا علی أُمّه

ص: 114

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 29 - 4

4 - شرک ، دارای پیشینه تاریخی در میان مردم مکه

بل متّعت ه-ؤلاء و ءاباءهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 23 - 2

2 - شرک و بت پرستی ، دارای پیشینه تاریخی در میان مردم عرب جاهلی

سمّیتموها أنتم و ءاباؤکم

منفصل محذوف باشد. بنابراین معنای عبارت چنین می شود: من شریک قرار داده شدن خودم را برای خدا از جانب شما قبول نداشتم و به آن کافر بودم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 19 - 23،24

23 - پیامبر اکرم(ص)، مأمور به اعلام یگانگی خداوند و اظهار بیزاری از شرک و معبودهای مشرکان

قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون

24 - لزوم پایداری در عقیده توحیدی و اعلام صریح بطلان شرک و بیزاری از معبودهای مشرکان

قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 78 - 8،11،12،14

8 - ابراهیم(ع) با افول خورشید، بیزاری خویش نسبت به پندارهای شرک قوم خویش پرده برداشت.

فلما أفلت قال یقوم إنی بریء مما تشرکون

چنانچه <ما> در <ما تشرکون> مصدریه باشد، مضمون جمله چنین می شود: <بریء من اشراککم>. برداشت فوق بر این اساس است.

11 - ضرورت بیزاری جستن از معبودهای مشرکان و عقاید شرک

إنی برء مما تشرکون

12 - عن الرضا(ع): إن إبراهیم(ع) وقع إلی ثلاثه اصناف . .. صنف یعبد الشمس ... <فلما> اصبح و <رأی الشمس بازغه قال هذا ربی هذا أکبر> من الزهره و القمر علی الانکار و الاستخبار ... <فلما افلت> قال للاصناف الثلاثه من عبده الزهره و القمر و الشمس <یا قوم إنی بریء مما تشرکون ... >.

از امام رضا(ع) روایت شده است: . .. ابراهیم(ع) با سه گروه برخورد کرد ... گروهی که خورشید را می پرستیدند ... پس چون صبحگاهان خورشید را تابان دید از روی انکار و استخبار گفت: این پروردگار من است این، از ستاره زهره و ماه بزرگتر است ... . پس هنگامی که غروب کرد به گروههای سه گانه پرستنده زهره، ماه و خورشید گفت: <ای قوم من، من از آنچه شما شریک خدا می دانید، بیزارم> ... .

14 - عن أبی عبدالله(ع): . .. کشف الله له (إبراهیم) عن السموات حتی رأی العرش و من علیه و اراه الله ملکوت السموات و الأرض فعند ذلک <قال یا قوم إنی بریء مما تشرکون> ... .

از امام صادق(ع) روایت شده است: . .. خداوند برای ابراهیم(ع) آسمانها را نمایان کرد تا اینکه عرش و ساکنان آن را مشاهده نمود و خدا ملکوت آسمانها و زمین را به او نمایاند، در این هنگام گفت: <ای قوم من، از آنچه شریک خدا می دانید، بیزارم> ... .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 105 - 2

2 - پیامبر اکرم ( ص ) دستور یافت انعطاف ناپذیری خود را نسبت به آیین شرک به عنوان فرمانی صریح از جانب خداوند ، به مشرکان ابلاغ کند .

قل یأیها الناس . .. و أمرت أن أکون من المؤمنین. و أن أقم وجهک للدین حنیفاً و لات

ص: 116

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 106 - 1

1 - خداوند ، پیامبر اکرم ( ص ) را از نیایش به درگاه هر چیزی غیر خودش بر حذر داشته است .

و لاتدع من دون اللّه ما لاینفعک و لایضرک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 35 - 7

7- اعلام بیزاری پیامبر ( ص ) از شرکورزی مشرکان مکه و گناهان آنان

و أنا بریءٌ مما تجرمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 38 - 9

9- یوسف ( ع ) و پدرانش ابراهیم ، اسحاق ، یعقوب ( ع ) ، موحدانی مبرّا از کمترین شرکورزی به خدا

ما کان لنا أن نشرک بالله من شیء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 38 - 2

2- مرد مؤمن ، با اعتراف به ربوبیّت خدای یگانه و اظهار بی زاری از شرک ، اندیشه خود را از افکار انحرافی ثروت مند مغرور ، متمایز ساخت .

ل-کنّاْ هو اللّه ربّی و لاأشرک بربّی أحدًا

<ل-کنّاْ> در اصل <ل-کنْ أنا> بوده است و پس از حذف همزه <أنا> و ادغام نون ها، دو کلمه، به صورت یک کلمه نوشته می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 49 - 1

1- حضرت ابراهیم ( ع ) از محیط شرک و بت پرستی هجرت کرد و از بت پرستان و معبود های آنان کناره گیری کرد .

فلمّا أعتزلهم و مایعبدون من دون اللّه وهبنا له إسح-ق و یعقوب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 89 - 2

2 - اعتقاد به یگانگی خدا و بیزاری از شرک و بت پرستی ، نشانه بهره مندی از قلب سلیم

إلاّ من أتی اللّه بقلب سلیم

در آیات پیشین، سخن درباره مبارزه حضرت ابراهیم(ع) با شرک و بت پرستی است. با توجه به ارتباط این آیه با آیات قبل، می توان گفت که مراد آن حضرت از قلب سلیم، قلب خالی از شرک است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 23 - 2

ص: 117

2 - مؤمن انطاکیه ( حبیب نجار ) ، یکتاپرستی خود و بیزاری اش از شرک و بت پرستی را اعلام کرد .

ءأتّخذ من دونه ءالهه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 26 - 1،4

1 - اعلان برائت حضرت ابراهیم ( ع ) از شرک و بت پرستی قوم خود

و إذ قال إبرهیم لأبیه و قومه إنّنی براء ممّا تعبدون

4 - آیین شرک ، مورد نفرت و انزجار عمیق ابراهیم ( ع )

إنّنی براء ممّا تعبدون

به کارگیری کلمه <براء> (مصدر <برء>) به جای <بریء> حاکی از شدت تنفر و انزجار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 27 - 4

4- تمسّک شیطان به ربوبیت الهی در دادگاه اخروی ، برای مبرّا جلوه دادن خود از گناهان مشرکان *

قال قرینه ربّنا ما أطغیته

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 4 - 6،11

6 - اظهار برائت و بیزاری ابراهیم ( ع ) و همگامانش ، از مظاهر شرک و قوم مشرک خویش

إذ قالوا لقومهم إنّا برءؤا منکم و مم-ّا تعبدون

11 - بیزاری از شرک ، نقد و انکار شخصیت مشرکان و ستیز علنی با آنان ، سه مرحله حرکت توحیدی ابراهیم ( ع )

إنّا برءؤا منکم . .. کفرنا بکم و بدا بیننا و بینکم العدوه والبغضاء

برداشت یاد شده، بدان احتمال است که عبارت های <إنّا براءؤا>، <کفرنا بکم> و <بدا بیننا و بینکم> - چنان که ظاهر ترتیب مقتضی آن است - بیانگر سه مرحله متوالی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - کافرون - 109 - 4 - 3

3 - پیامبر ( ص ) ، گذشته زندگی خود را از آلودگی به شرک مبرّا خواند .

و لا أنا عابد ما عبدتم

إن ربی بکیدهنّ علیم

خطاب در <یا أیّها الناس> متوجه مشرکان است. <إستماع> (مصدر <استمعوا>) به معنای گوش فرا دادن و <دعا> (مصدر <یدعون>) به معنای ندا کردن و فریاد استغاثه برداشتن است. گفتنی است: <مَثَل> جمله ای است مختصر و مشتمل بر تشبیه یا مضمون حکیمانه که بسبب روانی لفظ، روشنی معنا و لطف ترکیب، شهرت عام یافته و همگان آن را بدون تغییر در محاوره به کار برند. در آیه یاد شده، سستی بنیان شرک و بت پرستی، با اسلوبی چنان زیبا، مختصر، بدیع و روشن بیان شده که سزاوار است همچون مَثَلی، شهرت عام یافته و دهان به دهان گردد. و بدین جهت خدا از آن به مَثَل تعبیر کرده است. بدان جهت است که خدا از آن به مثل تعبیر کرده است.

از مصداقهای مورد نظر برای <سوء> و <فحشاء> به قرینه آیات قبل، شرک ورزی و . .. است.

1 - برای بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، عذاب الهی مقرر شده بود .

لقد حقّ القول علی أکثرهم

<حقّ> به معنای <ثبت> است و مقصود از <قول> عذاب الهی می باشد. این مطلب به قرینه دیگر آیاتی است که در آن واژه ای مشابه <قول> به کار رفته است مثل <و لکن حقّت کلمه العذاب علی الکافرین>(زمر، آیه 71). گفتنی است مقصود از اکثریت در آیه شریفه - به دلیل این که این آیه در نیمه نخست رسالت و در مکه نازل گشت - آن دسته از مشرکان و کافرانی است که در ابتدای دعوت اسلام به مخالفت با آن برخاستند (مانند سران قریش، چون ابوجهل و ابولهب); نه اکثریت توده مردم که پس از چندی مسلمان شدند.

4 - مائده - 5 - 74 - 1

1 - دعوت خداوند از معتقدان به تثلیث و الوهیت مسیح ( ع ) ، برای استغفار و بازگشت به خدا

افلا یتوبون إلی اللّه و یستغفرونه

به قرینه آیات پیشین (قالوا ان اللّه هو المسیح . .. قالوا ان اللّه ثالث ثلثه) فاعل <یتوبون ...> مسیحیان هستند و متعلق توبه و استغفار، عقیده به الوهیت مسیح(ع) و تثلیث می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 95 - 4

4- بازگشت از شرک و کفر ( توبه ) برای کافران و مشرکانی که هلاکتشان مقدر شده ممکن نیست .

و حرم علی قریه أهلکن-ها أنّهم لایرجعون

برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <لا> در <لایرجعون> زایده و مقصود از رجوع، بازگشت از کفر و شرک باشد.

و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده

<ینظر> (از مصدر <نظر>) به معنای <انتظار> است و مقصود از <صیحه> عذاب استیصال می باشد که ممکن است به صورت صاعقه و بانگ سهمگین باشد. آمدن کلمه <واحده> نیز برای اشاره به ناگهانی و یکباره بودن نزول عذاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مزمل - 73 - 16 - 5

5 - تهدید شدن سران کفر و شرک در صدراسلام ، به مؤاخده شدن همچون مؤاخذه فرعون

إنّا أرسلنا إلیکم رسولاً ش-هدًا علیکم . .. فعصی فرعون الرسول فأخذن-ه أخذًا وبیلا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 11 - 2

2 - سران کفر و شرک ، مورد تهدید خداوند به عذاب و شکست

ذرنی و من خلقت وحیدًا

یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 7 - 4

4 - سران کفر و شرک ، کلام توحیدی و یکتاپرستی رسول خدا را ، سخنی دروغ و ساختگی می پنداشتند .

إن ه-ذا إلاّ اختل-ق

مقصود از واژه <اختلاق> - هنگامی که در وصف کلامی آورده شود - سخن ساختگی و دروغی است که سابقه نداشته باشد.

19 - قلم - 68 - 35 - 6

6 - کفر و شرک ، جرم است و کافران و مشرکان از تبهکاران اند .

أفنجعل المسلمین کالمجرمین

از مقابله مجرمان با مسلمانان به دست می آید که مقصود از آن، کافران و مشرکان است.

ألا تشرکوا به شیئا

<أن> در <ألا تشرکوا> تفسیریه و <لا> ناهیه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 33 - 6

6 - پندار وجود شریک برای خداوند و افترای بر او از محرمات الهی است.

أن تشرکوا بالله ما لم ینزل به سلطنا و أن تقولوا علی الله ما لا تعلمون

جمله <بل لمّا یذوقوا عذاب> (بلکه هنوز عذاب مرا نچشیده اند) کنایه از این نکته است که آنان آن چنان در شک و تردید نسبت به قرآن به سر می برند و زیر بار رسالت پیامبراسلام(ص) نمی روند که تنها با چشیدن عذاب الهی دست از مخالفت برمی دارند و به سخن حق تن در می دهند. این نکته نشانگر اوج لجاجت و حق ناپذیری آنان است.

8 - یوسف - 12 - 38 - 13

13- شریک برای خدا پنداشتن ، در حقیقت ایمان نداشتن به اوست .

إنی ترکت ملّه قوم لایؤمنون بالله . .. اتبعت ملّه ءاباءِی ... ما کان لنا أن نشرک

از جمله <ما کان لنا أن نشرک بالله> معلوم می شود مراد از <لایؤمنون بالله> در آیه قبل ، این است که برای خدا شریک می پندارند. تعبیر کردن از شرکورزی به ایمان نداشتن به خدا ، گویای برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 40 - 16،18

16- توحید و یکتاپرستی ، آیینی بدون کمترین انحراف و کجی ، و شرک پنداری منحرف و نادرست است .

أمر ألاّتعبدوا إلاّ إیاه ذلک الدین القیم

<قیّم> به معنای مستقیم و بدون انحراف و کجی است.

18- توحید و یکتاپرستی ، آیینی استوار و متکی بر برهان ، و شرکْ پنداری سست و بی بنیاد است .

ما تعبدون من دونه إلاّ أسماءً . .. أمر ألاّتعبدوا إلاّ إیاه ذلک الدین القیم

از معانی <قیّم> مستقیم و استوار است و از آن جا که یوسف(ع) پس از اقامه برهان بر توحید و لزوم یکتاپرستی و یادآوری نبود دلیل بر شرک و پرستش غیر خدا، فرمود: <ذلک الدین القیم> معلوم می شود: ثبات و استواری توحید به خاطر برهانی بودن آن، و سستی شرک ناشی از نبود دلیل بر آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 64 - 10

10- مؤثر دانستن افراد در محافظت از چیزی و یا شخصی ، موجب شرک نمی شود و با توکّل و مقام نبوّت تنافی ندارد .

کما أمنتکم علی أخیه من قبل

به دلیل آیه 38 از همین سوره (ما کان لنا أن نشرک بالله من شیء) یعقوب(ع) هرگز به اندکی از شرک نیز گرایش نداشت و عبارت (کما أمنتکم علی أخیه) می رساند که یعقوب(ع) فرزندانش را امین پنداشت و حفاظت از یوسف(ع) را برعهده آنان سپرد. بنابراین مؤثر دانستن افراد در حفاظت از چیزی شرک آور نیست و با مقام نبوت نیز ناسازگار نخواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 28 - 4

4- شرک ، ظلم به نفس است .

و یقول أین شرکاءی . .. الک-فرین . الذین تتوفّ-هم المل-ئکه ظالمی أنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 71 - 10

10- شرک به خدا ، کفران نعمت های اوست .

أفبنعمه الله یجحدون

برداشت فوق با توجه به این نکته است که مخاطبان آیه مشرکان مکه می باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 134

9 - نحل - 16 - 73 - 5

5- پرستش غیر خدا ، ایمان به باطل و کفران نعمت های الهی است .

أفبالب-طل یؤمنون و بنعمت الله هم یکفرون . و یعبدون من دون الله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 83 - 7

7- شرک ، کفر به خداوند است .

واتّخذوا من دون اللّه ءالهه . .. علی الک-فرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 54 - 3

3- بت پرستی و شرک ، ضلالت و گمراهی آشکار است .

ما ه-ذه التماثیل . .. أنتم و ءاباؤکم فی ضل-ل مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 18 - 9

9 - شرک و بت پرستی ، حرکتی است مخالف جریان طبیعی نظام هستی .

أنّ اللّه یسجد له من فی السم-وت و من فی الأرض . .. و کثیر حقّ علیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 26 - 12

12 - شرک ورزی ، دور شدن از طهارت و پاکی و آلوده شدن به پلیدی و ناپاکی است .

أن لاتشرک بی شیئًا و طهّر بیتی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 117 - 10،11

10 - شرک ، در حقیقت کفر به خدا و انکار صفات کمالی او است .

و من یدع مع اللّه . .. إنّه لایفلح الک-فرون

<کافرون> می تواند در مقابل <مؤمنون> باشد و یا در مقابل <شاکرون>. برداشت فوق بر پایه احتمال اول است.

11 - شرک و بت پرستی ، کفران نعمت های خدا و ناسپاسی در برابر ربوبیت او است .

و من یدع مع اللّه . .. إنّه لایفلح الک-فرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 40 - 10

10 - شرک ، متکی بر تبلیغات فریبکارانه است .

بل إن یعد الظ-لمون بعضهم بعضًا إلاّ غرورًا

ص: 135

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 15،17

15 - شرک به خداوند ، کفران نعمت های الهی است .

ثمّ إذا خوّله نعمه منه . .. و جعل للّه أندادًا

<ندّ> (مفرد <انداد>) به معنای مثل و نظیر است و مقصود از آن شریک در کار خداوند است.

17 - آیین شرک ، آیینی راه زن و گمراه کننده

و جعل للّه أندادًا لیضلّ عن سبیله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 42 - 8

8 - شرک ، در واقع کفر به خدا و انکار او است .

تدعوننی لأکفر باللّه و أشرک به

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که پیش از طرح مسأله شرک به خدا، مسأله کفر به خدا مطرح گشته و دعوت به شرک، دعوت به کفر به خدا دانسته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 85 - 6

6 - شریک پنداشتن برای خدا ، به منزله کفر و انکار خدا است .

کنّا به مشرکین . .. خسر هنالک الک-فرون

برداشت یاد شده به این خاطر است که در آیه شریفه از مشرکان، به کافران تعبیر شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 6 - 11

11 - شرک ، آیینی انحرافی و مشرکان مردمانی منحرف از راه راست

أنّما إل-هکم إل-ه وحد فاستقیموا إلیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 21 - 4

4 - آیین شرک ، اندیشه ای دنیامدار و فاقد گرایش به آخرت

من کان یرید حرث الدنیا . .. أم لهم شرک-ؤا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 80 - 2

2 - شرک و حق ستیزی ، امری مبتنی بر حدس و گمان و فاقد دلایل مستند

أم یحسبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 136

17 - زخرف - 43 - 83 - 3

3 - راه کفر و شرک ، آمیخته با ماده گرایی و سرگرمی های پوچ و بدفرجام

فذرهم یخوضوا و یلعبوا حتّی یل-قوا یومهم الذی یوعدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 28 - 8

8- شرک ، دروغ و افترا به خداوند است .

ات-ّخذوا من دون اللّه . .. و ذلک إفکهم و ما کانوا یفترون

<ذلک> اشاره به اتخاذ آلهه است - که از <اتّخذوا من دون اللّه> استفاده می شود - و <إفک> در آیه شریفه مصداقی جز شرک و وسیله تقرب قرار دادن آلهه ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 6 - 7

7 - بد گمانی به خداوند ، روح اصلی نفاق و شرک

المن-فقین . .. والمشرکین ... الظانّین باللّه ظنّ السوء

با توجّه به این که <الظانّین. ..> صفت برای هر دو گروه (منافقان و مشرکان) است و در این جا از میان همه اوصاف آنان، این صفت اختصاص به ذکر یافته است; مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 28 - 14

14 - شرک ، بت پرستی و گمراه گری ، ظلم است .

و لاتزد الظ-لمین إلاّ تبارًا

مطلب یاد شده، از تعبیر <ظالمان> درباره بت پرستان و گمراه کنندگان به دست می آید.

الم تر الی الذین اوتوا نصیباً من الکتب یؤمنون بالجبت و الطّاغوت

مخاطب قرار دادن مؤمنان و سپس بیان سرنوشت شرک آلود اهل کتاب، تعریضی به مخاطبان است که چنین خطری شما را نیز تهدید می کند و هشیار باشید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 22 - 5

5- همه انسان ها ، در معرض خطر شرکند .

لاتجعل مع الله إل-هًا ءاخر

برداشت فوق مبتنی بر این است که <لاتجعل> خطاب به پیامبر(ص) نیز باشد. بنابراین از اینکه پیامبر(ص) نیز مخاطب این هشدار قرار گرفته است، معلوم می شود که ابتلای به شرک خطری است همگانی.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 39 - 9

9- انسان ، همواره در معرض ابتلا به شرک و نیازمند به هشدار است . *

لاتجعل مع الله إل-هًاءاخر . .. و قضی ربّک ألاّتعبدوا إلاّ إیّاه ... لاتجعل مع ال

تأکید بر پرهیز از شرک در این مجموعه آیات (آیه 22 - 38) که درباره مباحث مختلف خانوادگی و اجتماعی است بیانگر این نکته است که احتمال لغزش انسانها زیاد است و باید به آنها توجه داده شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 59 - 3

3 - شرک ، خطری جدی در مسیر انسان ها است .

و الذین هم بربّهم لایشرکون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 213 - 3

3 - ابتلای به شرک ، خطری جدی در مسیر عقیده و عمل انسان

فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر

نهی الهی - آن هم در ظاهر خطاب به پیامبر(ص) - نشانگر آن است که اصولاً انسان در معرض چنین خطری قرار دارد; زیرا وقتی آن حضرت مورد هشدار قرار گیرد، تکلیف دیگران روشن است.

مفرد آمدن خطاب در <أشرکت> و <عملک> - با آن که همه پیامبران مخاطب وحی الهی بودند - می رساند که این وحی به یکایک پیامبران به طور جداگانه و مستقل، ابلاغ شده است.

گفت و گوی مشرکان با پیشوایان شان از سر اعتراض و خصمانه خواهد بود.

ألا تقتلون قوماً نکثوا أیمنهم . .. و یتوب اللّه علی من یشاء

5- یگانگی خداوند و باطل بودن هر معبودی غیر از او ، دلیل لزوم اجتناب از شرک

و قال الله لاتتخذوا إل-هین اثنین إنما هو إل-ه وحد

جمله <إنما هو إله واحد> تعلیل برای نهی <لاتتخذوا> است و دلالت دارد بر وحدانیت خداوند و بطلان هر چه که غیر خداست و به خدایی خوانده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 13 - 12

12 - ظالمانه بودن شرک ، دلیل لزوم اجتناب از آن است .

لاتشرک باللّه إنّ الشرک لظلم عظیم

6 - اعراف - 7 - 197 - 6

6 - ناتوانی معبودان اهل شرک در دفاع از خود و دیگران ، دلیلی بر بطلان شرک است .

و لایستطیعون نصرکم و لا أنفسهم ینصرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 198 - 8

8 - ناتوانی معبودان اهل شرک از اجابت درخواست ها ، شنیدن سخنان و دیدن اشیا ، دلیل بطلان شرک و ناروایی پرستش غیر خدا

و إن تدعوهم إلی الهدی لایسمعوا . .. و هم لایبصرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 31 - 13

13 - وحدت تدبیر در جهان آفرینش ، نشانه وحدت ربوبیت و بی اساس بودن اندیشه شرک است .

و من یدبر الأمر فسیقولون اللّه

وحدت تدبیر از وحدت مدبر - که جمله <و من یدبر الأمر> بر آن دلالت دارد - استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 109 - 4

4- مطالعه در تاریخ اقوام مشرک و توجه به فرجام شوم آنان ، راهی برای پی بردن به بطلان شرک و نبود توان و نیرو در معبود های ساختگی است .

فلاتک فی مریه مما یعبد ه-ؤلاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 56 - 10

10- خالق نبودن بت ها و معبود های مشرکان ، دلیل ناشایستگی آنها برای عبادت و تقدیس انسان ها

ما ه-ذه التماثیل . .. قال ربّکم ربّ السموت والأرض الذی فطرهنّ

حضرت ابراهیم(ع)، برای ابطال عقیده مشرکان و بت پرستان و اثبات توحید ربوبی برای خداوند، به خالقیت او تمسک کرد. نکته یاد شده بیانگر این حقیقت است که تنها خالق جهان، شایسته تقدیس و عبادت است، نه چیز دیگر.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 62 - 4

4 - گردش شب و روز در سایه تدبیر خدا ، آیتی روشن بر بطلان مرام شرک و پوچی خدایان دیگر

بأنّ اللّه یولج الّیل فی النهار . .. و أنّ ما یدعون من دونه هو الب-طل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 73 - 10

10 - عجز و ناتوانی خدایان از بازپس گرفتن چیز ربوده شده از آنان به وسیله موجود ناتوانی چون مگس ، یکی دیگر از دلایل

ص: 144

بدیهی و غیر قابل انکار بر بی اساس بودن اندیشه و مرام مشرکان

و إن یسلبهم الذباب شیئًا لایستنقذوه منه

<سَلَب> (مصدر <یسلب>) به معنای ربودن و <إستنقاذ> (مصدر <یستنقذون>) به معنای رهانیدن و بازپس گرفتن است; یعنی، اگر همان مگس چیزی را از آنها برباید، نمی توانند آن را از او بازپس گیرند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 91 - 7

7 - نظام هماهنگ و سامان مند جهان ، دلیل یگانه بودن خدا و بطلان پندار شرک

و لعلا بعضهم علی بعض

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 60 - 11

11 - نظام هستی ، شاهدی گویا بر یگانگی خداوند و پوچی و بطلان شرک

أمّن خلق السم-وت. .. أءل-ه مع اللّه

در آیه مورد بحث، خداوند نخست، نمودهای قدرت بی چون خود را در نظام طبیعت به رخ انسان کشیده و مظاهر هماهنگ آن را به وی نمایانده است و پس از آن، وی را مورد خطاب قرار داده که: آیا به جز او، خدای دیگری نیز وجود دارد که شریک و همتای او قرار گیرد؟ پاسخ این است که: هرگز!

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 63 - 6

6 - ستارگان راهنما ، باد های بشارت بخش و باران های رحمت آفرین ، نشانه های روشن توحید و پوچی و بطلان شرک

أمّن یهدیکم . .. أءل-ه مع اللّه

مفاد جمله <أءل-ه مع اللّه> با توجه به صدر آیه این است که: با وجود این نشانه ها - که بیانگر نقش اراده خدا در حیات بشر است - مجالی برای روی آوردن به غیرخدا نمی ماند; زیرا اصولاً کسی جز او نقشی در تدبیر نظام هستی ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 27 - 11

11 - عزت و حکمت خداوند ، مقتضی نداشتن هرگونه شریکی است .

کلاّ بل هو اللّه العزیز الحکیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 23 - 11

11 - ناتوانی معبود ها از شفاعت کردن به پیشگاه خداوند و نجات دادن پرستندگان خویش به هنگام گرفتاری ، دلیل ناشایستگی آنها برای پرستش

ءالهه إن یردن الرحم-ن بضرّ لاتغن عنّی شف-عتهم شیئًا و لاینقذون

برداشت یاد شده به جهت این نکته است که جمله <إن یردن الرحمان. ..> در مقام تعلیل برای جمله <ءأتّخذ من دونه> می باشد.

ص: 145

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 48 - 3

3 - ناکارآمدی معبود های مشرکان در قیامت ، گواه نادرستی کرنش و عبادت در برابر آنها در دنیا

و ضلّ عنهم ما کانوا یدعون من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 4 - 6

6- اندیشه در ماهیت بت ها ، کافی برای پی بردن به بطلان شرک

قل أرءیتم ما تدعون من دون اللّه أرونی ماذا خلقوا من الأرض أم لهم شرک فی السم-وت

توصیف خداوند به <عزیز> و <حکیم> بودن - پس از یادآوری تسبیح همه موجودات برای خداوند - حکایت از آن دارد که حقیقتی مانند خداوندِ عزیز و حکیم، از هر عیب و نقصی (مانند داشتن شریک) مبرّا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 2 - 2

2 - انحصار فرمانروایی برای خداوند ، نشانه منزّه بودن او از هر عیب و نقصی ( همچون داشتن شریک و . . . )

سبّح للّه ما فی السم-وت . .. له ملک السم-وت و الأرض

ذکر فرمانروایی انحصاری خداوند - پس از یاد کردن تسبیح موجودات عالم برای او - می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - اخلاص - 112 - 1 - 11

11 - خداوند ، با چیزی ترکیب نمی شود .

أحد

برگزیدن تعبیر <أحد> بر <واحد>،به این دلیل است که <واحد>، در شمارش قرار می گیرد و ممکن است چیزی به آن ضمیمه شود; ولی <أحد> چنین نیست. (مجمع البیان)