ص :2

موعود ادیان: پاسخ به شبهاتی پیرامون امام زمان (عج)

زیرنظر حسینعلی منتظری

ص :3

ص :4

فصل دوّم اشارات قرآن به امام زمان (عج)61

اوّل: عدم لزوم ذكر تمام معارف دينى در قرآن 63

دوّم: عدم ذكر بسيارى از معارف دينى در قرآن 65

سوّم: تطبيق آياتى بر حضرت مهدى (عج) از ديدگاه اهل سنّت و 66

فصل سوّم تواتر روايات مهدى موعود (عج) در كتب اهل سنّت 77

اوّل: گفتار علماى اهل سنّت دربارۀ تواتر روايات مهدى (عج)79

دوّم: يگانگى امام زمان مورد ادعاى شيعه با مهدى موعود در روايات اهل سنّت 86

سوّم: اشاره به حضرت مهدى (عج) در صحيح مسلم 88

فصل چهارم حضرت مهدى (عج) و دين جديد؟95

آيا حضرت مهدى (عج) دين جديد و كتابى غير از قرآن مى آورد؟97

اوّل: عمل حضرت مهدى (عج) به قرآن و سنّت مطابق روايات شيعه 97

دوّم: خلافت رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) جز عمل به قرآن و سنّت او نيست 102

بررسى روايات «غربت اسلام در آخر الزمان»104

روايات شيعه 104

روايات اهل سنّت 106

الف: عدم اختصاص روايات تجديد دين به شيعه 108

ب: بررسى سند روايات شيعه 108

ج: مقصود از كتاب جديد 109

د: مقاتلۀ اهل تأويل قرآن با مهدى موعود 109

ص:6

فصل پنجم تفاوتهاى ادعاشده بين امام زمان شيعه و مهدى موعود اهل سنّت 111

تفاوت اوّل: نام حضرت مهدى (عج)113

تفاوت دوّم: نسل حضرت مهدى (عج)113

پاسخ 114

روايات اهل سنّت 114

رواياتى كه حضرت مهدى (عج) را فرزند امام حسن مجتبى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى داند 122

شهادت تاريخ 123

پنج فرضيۀ باطل 124

حمل روايات مطلق بر مقيّد 127

تفاوت سوّم: غير طبيعى بودن حمل، ولادت، طول عمر و محل زندگى امام زمان شيعه 127

پاسخ 128

موضوع اوّل: طبيعى بودن حمل و ولادت حضرت مهدى (عج) در روايات شيعه 128

موضوع دوّم: بررسى طول عمر و غيبت حضرت مهدى (عج)130

اوّل: امكان ذاتى و وقوعى طول عمر 130

امكان ذاتى 130

امكان وقوعى 132

طول عمر از منظر قرآن 133

اهل سنّت و زنده بودن حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )136

كلام دو نفر از علماى اهل سنّت 137

دوّم: طول عمر و غيبت حضرت مهدى (عج) در روايات اهل سنّت 140

سوّم: نظر علماى اهل سنّت دربارۀ ولادت حضرت مهدى (عج)144

موضوع سوّم: داستان سرداب و ريشۀ تاريخى آن 151

محل زندگى و ظهور آن حضرت از نظر روايات شيعه 154

ص:7

تفاوت چهارم: ظهور براى نصرت اسلام يا انتقام از مردگان و اعراب؟157

پاسخ 157

روايات انتقام حضرت مهدى (عج) از مردگان 158

روايات كراهت آن حضرت از اعراب 160

نكاتى دربارۀ روايات فوق 164

تفاوت پنجم: انتقام امام زمان از ياران رسول خدا و امّ المؤمنين 172

پاسخ 172

اوّل: آتش زدن ياران پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و انتقام از آنان 173

دوّم: حدّ زدن بر عايشه 179

تفاوت ششم: آبادانى مساجد توسط مهدى حقيقى و تخريب آنها توسط امام زمان 182

پاسخ 182

تفاوت هفتم: عمل مهدى راستين به كتاب خدا و سنّت رسول (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و فرمان 184

پاسخ 184

اوّل: كتاب و سنّت اساس كار حضرت مهدى (عج)184

دوّم: شباهت رفتار حضرت مهدى (عج) با ساير پيامبران 185

سوّم: احكام ويژۀ زمان ظهور حضرت مهدى (عج)187

تفاوت هشتم: ظهور مهدى راستين از مشرق و ظهور امام زمان از چاه سرداب 191

پاسخ 191

تفاوت نهم: تكميل دين توسط امام زمان و اجراى آن توسط مهدى راستين 191

پاسخ 192

فصل ششم شباهت هاى مسيح مزعوم يهود و امام زمان شيعه 193

شباهت اوّل: جمع نمودن يهوديان در بيت المقدس توسط مسيح و 195

پاسخ 195

ص:8

روايات اهل سنّت 196

روايات شيعه 200

جمع بندى روايات 203

شباهت دوّم: زنده نمودن مرده ها و تشكيل ارتش از آنان 204

پاسخ 204

شباهت سوّم: شكنجۀ جثه هاى مخالفان يهود و مخالفان شيعه 208

پاسخ 208

شباهت چهارم: محاكمه و قصاص دشمنان يهود و دشمنان شيعه 209

پاسخ 209

شباهت پنجم: كشتن دو سوّم بشر 209

پاسخ 209

روايات شيعه و بررسى متن و سند آنها 210

روايات اهل سنّت 229

جمع بندى روايات شيعه و سنّى 230

شباهت ششم: تغيير اجسام يهوديان و شيعيان و طولانى شدن عمر آنان 230

پاسخ 231

شباهت هفتم: فراوانى نعمت ها و خيرات هنگام قيام مسيح مزعوم و امام زمان 232

پاسخ 232

روايات اهل سنّت 233

روايات شيعه 237

دلايل شباهت هاى هفت گانه 238

پاسخ 239

اوّل: آيا امام زمان (عج) خدا را به زبان عبرى مى خواند؟239

دوّم: تابوت و سنگ و عصاى موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) همراه امام زمان (عج)241

الف-در روايات اهل سنّت 241

ص:9

ب-در روايات شيعه 244

ملاحظه اى پيرامون روايات شيعه و سنّى 248

سوّم: آيا امام زمان (عج) به حكم داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) حكم مى كند؟251

چهارم: تشابهات حرفى در باورها و كردار 251

بشارتها و پيشگويى هاى تورات كه مستند نويسنده قرار گرفته است.252

پاسخ 254

بشارت و پيشگويى عهدين در مورد پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و چهارده معصوم (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) و 256

اوّل: پيشگويى انجيل در مورد چهارده معصوم (عَلَيْهِم السَّلاَمُ )256

دوّم: پيشگويى عهد عتيق نسبت به پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و حضرت مهدى (عج)258

سوّم: بشارت و پيشگويى تورات نسبت به ائمۀ اثنا عشر (عَلَيْهِم السَّلاَمُ )260

اشارات اناجيل چهارگانه به ظهور منجى 262

اشارات متون زرتشت به منجى 266

اوّل: آمدن منجى 266

دوّم: ويژگى هاى منجى 267

سوّم: ويژگى هاى زمان ظهور 269

چهارم: دوران قبل از ظهور 271

بشارتهاى بوديسم 272

بشارتهاى هندوييسم 274

نتيجه گيرى 277

نجات بخش از ديدگاه عقل 278

فصل هفتم شبهاتى پيرامون ولادت و غيبت حضرت مهدى (عج)281

شبهۀ اوّل: ساختگى بودن ولادت حضرت مهدى (عج) به اعتقاد برخى از علماى شيعه 283

پاسخ 283

ص:10

برداشت نادرست از كلام بزرگان 283

چند نكته 285

نكتۀ اوّل: تصريح به ولادت حضرت مهدى (عج) در كتابهاى مورد اشاره 285

ناآشنايى نويسنده با كتب شيعه 286

نكتۀ دوّم: ولادت و غيبت حضرت مهدى (عج) در روايات اهل سنّت.289

سؤال و پاسخ 293

نكتۀ سوّم: دلالت قرآن بر حجيّت عترت 296

نكتۀ چهارم: تصريح بزرگان اهل سنّت بر ولادت حضرت مهدى (عج)297

شبهۀ دوّم: مخفى ماندن تولد مهدى (عج) از چشم بنى هاشم 297

پاسخ 297

الف: حساسيت حكومت و مخفى نمودن ولادت 297

ب: ويژگى هاى حضرت مهدى (عج) در اخبار شيعه و سنّى 298

ج: حوادث غير عادى زمان ظهور در اخبار اهل سنّت 299

د: تكرار سنن امتهاى گذشته 303

روايات اهل سنّت 303

روايات شيعه 304

شبهۀ سوّم: اختلاف در تولد حضرت مهدى (عج)305

پاسخ 306

فصل هشتم غيبت حضرت مهدى (عج) و ترس برجان 307

محور اوّل: قرآن و ترس بر جان 310

محور دوّم: نصرت الهى و زمينه هاى آن 311

پاسخ 312

نقش ابتلائات در انقطاع بشر از غير خداوند 314

ص:11

1-بن بست بشريت زمينه ساز ظهور 315

2-انقطاع از علل مادى و نزول نصرت الهى 317

3-انجام كارهاى بشرى به دست بشر 318

4-پيروزى حضرت مهدى (عج) با كمك يارانش 319

فصل نهم انتفاع از حضرت مهدى (عج) در زمان غيبت 321

محور اوّل-اتهام نادرست به شيعه 323

محور دوّم-فوايد حضرت مهدى (عج) در غيبت 324

فوايد ظاهرى 324

فوايد باطنى 328

1-علت غايى بودن براى جهان 328

2-واسطۀ فيض بودن امام (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )330

عرضۀ اعمال بر پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و امام (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )333

اشكال و پاسخ 335

يك پرسش از نويسندۀ جزوه 335

محور سوّم-تعطيلى بسيارى از احكام دين در زمان غيبت 336

فصل دهم علم امامان به حوادث و كتب آسمانى 339

موضوع اوّل-علم امامان (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) به گذشته و آينده 341

امكان اطلاع انسان از غيب 342

ديدگاه بو على سينا 342

نظر فخر رازى 344

اظهارات سهروردى 345

ص:12

اظهارات ارسطو يا فلوطين 348

قرآن و علم غيب 349

آيا علم امامان همانند علم ديگران است؟353

حديث اوّل 353

حديث دوّم 356

مراجعۀ اصحاب پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در امور مشكل 357

اظهارات ابن ابى الحديد 359

اظهارات ابن خلدون 364

سخن ملاّ على قوشچى 366

امامت و زمينۀ آن از نظر علامۀ طباطبايى 368

موضوع دوّم-علم ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) به كشته و يا مسموم شدن خويش 370

اشكال جبر و پاسخ آن 371

موضوع سوّم-علم ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) و پاسخهاى متفاوت آنان 373

موضوع چهارم-تشكيك بعضى از اصحاب نسبت به علم ائمّه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ )374

پاسخ اين شبهه 376

1-تقيه بين امامان و خواص اصحاب 376

2-تجليل امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از خواص اصحاب خود 379

فصل يازدهم شجاعت ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) و رابطۀ آنان با حكّام ستمگر و 381

اوّل: وظيفۀ اساسى امامان (عَلَيْهِم السَّلاَمُ )383

دوّم: معناى شجاعت و مرز آن با تهوّر و جبن 384

فلسفۀ سكوت بعضى از امامان در مقابل خلفا 387

سوّم: رابطۀ ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) با قيام كنندگان عليه حكّام ستمگر 389

ص:13

چهارم: بررسى صلح امام حسن مجتبى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )391

عوامل تحميل صلح مشروط به امام حسن (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )394

فصل دوازدهم چند شبهۀ دربارۀ ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ )399

1-تعيين وصىّ توسط هر امام 401

2-انحصار امامت فقط در فرزند بزرگتر 402

3-غسل امام فقط توسط امام 403

4-سلاح و زره پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نشانۀ امامت 405

تابوت السكينة حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )406

تشبيه سلاح و زره پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به تابوت السكينة 407

5-روايت دالّ بر اينكه امام ده علامت دارد 409

الف: متفاوت بودن جنبۀ بشرى امام (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از مردم 410

ب: جنب نشدن امام 413

روايات مخالف قرآن و سنّت قطعى 416

جعل و تحريف روايات در تاريخ 416

سؤال 417

پاسخ 418

ضميمۀ شماره يك: متن سؤالات آقاى دكتر اميد دربارۀ امام زمان (عج)423

پاسخ حضرت آيت اللّه العظمى منتظرى 427

ضميمۀ شماره دو: پاسخ به شبهاتى پيرامون كتاب موعود اديان 433

مقدّمه 435

ص:14

بحث جدّى و اساسى از نظر نويسنده 437

تفسير عترت در كتب اهل سنّت 439

مقصود از اهل البيت در آيۀ تطهير 444

روايات شيعه 444

روايات اهل سنّت 446

شأن نزول آيۀ تطهير در كتب اهل سنّت 450

اهل البيت از نظر عايشه 455

روايت ثقلين زيربناى اعتقاد شيعيان 459

سند روايت ثقلين 460

تعداد راويان حديث ثقلين 461

ردّ بدون دليل حديث ثقلين 462

استدلال يا فرضيه يا رؤيا؟463

بررسى روايت: «اثنا عشر خليفة»465

مطلب اوّل: روايت: «اثنا عشر خليفة» در كتابهاى اهل سنّت 465

تواتر روايات: «خلفائى اثنا عشر»467

توجيهات گوناگون اهل سنّت و سستى آنها 467

توجيهات، دليل بر قبولى صحّت صدور 469

مطلب دوّم: انطباق حديث «اثنا عشر خليفة» بر مذهب شيعه 470

مطلب سوم: قرائن موجود در حديث «خلفائى اثنا عشر»471

لازمۀ پيوستگى رشتۀ خلافت، در حديث: «خلفائى اثنا عشر»473

اشكال و پاسخ 475

مطلب چهارم: پاسخ به اشكال عدم تطابق مضمون حديث «خلفائى اثنا عشر»475

مطلب پنجم: اعلام اسامى خلفاى دوازده گانه توسّط پيامبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و سَلَّم 476

اسامى خلفاى پيامبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و سَلَّم در كتابهاى اهل سنّت 479

ص:15

بحث دوازده امام در قرن دوّم و سوّم 484

چند اشكال و پاسخ 493

اشكال اوّل: پديد آمدن فرقه هاى مختلف در زمان ائمّه عليهم السّلام 493

اشكال دوّم: عدم اطّلاع زراره، از جانشين امام صادق عَلَيْهِ السَّلاَمُ؟495

اشكال سوّم: سؤال اصحاب از ائمّه اخير عليهم السّلام دربارۀ جانشين آنان 498

نامۀ مهم امام جواد عَلَيْهِ السَّلاَمُ به على بن مهزيار 504

اشكال چهارم: اختلاف نظر شديد دربارۀ امام بعد از امام حسن عسكرى عَلَيْهِ السَّلاَمُ 506

روايت: «من مات و لم يعرف امام زمانه. . .»509

تطبيق روايت «من مات و لم يعرف امام زمانه. . .» بر ائمۀ معصومين عليهم السّلام 511

روايت: «أهل بيتي أمان لأهل الأرض»512

تواتر روايت 514

بررسى دلالت روايت بر مدّعا 515

اشكال و پاسخ 517

بشارت تورات و نقد نويسنده و پاسخ آن 518

ادّعاهاى بدون دليل 521

ادّعاى اوّل:521

ادّعاى دوّم:523

ادّعاى سوّم:524

طرح مسألۀ غيبت در قرن اوّل و دوّم 526

استبعاد شيعه نسبت به طولانى بودن غيبت 528

برخورد شيعه با فرقۀ واقفيّه 530

پاسخ به ترديد علمى و تاريخى، در ولادت حضرت مهدى (عج)531

كتابنامه 539

ص:16

وى در خلال سخن خود ضمن طرح موضوعات چهارگانۀ ذيل تلاش مى كند آنها را به اثبات رساند:

1-عدم ثبوت ولادت امام زمان موردنظر شيعه

2-بيهودگى غيبت مهدى مزعوم شيعه

3-عدم وجود هيچ منفعتى براى اين موهوم

4-چرا روحانيت اماميه اين دروغ خطرناك را ساخته و ولادت اين معدوم را جعل كرده اند؟

نويسنده در اين جزوه حدود سى شبهه در مورد حضرت مهدى (عج) و نيز ساير ائمۀ معصومين (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) ايراد كرده است.

از آنجا كه او يكى از مسلّمات مذهب تشيع، يعنى وجود و غيبت حضرت مهدى (عج) و بعضى از فضائل ائمۀ اطهار (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) مانند علم آنها را زير سؤال برده و با تحريف و تمسك به رواياتى ضعيف و غير مستند تهمت هايى به مذهب شيعه و علماى بزرگوار آن وارد نموده است، و از طرفى شبهات و تشكيكات ذكر شده در جزوه چه بسا در اذهان بعضى از افراد ديگر نيز پيدا شده باشد، حضرت آيت اللّه العظمى منتظرى لازم ديدند مطالب مطرح شده در اين جزوه مورد بررسى و نقد قرار گيرد و به شبهات آن پاسخ داده شود.

گفتنى است نويسندۀ جزوه كه خود را متعصب به اسلام نشان مى دهد و روحانيت شيعه را متهم به ضدّيت با اسلام صحيح و امام زمانش را ضدّ عرب و ضدّ اسلام واقعى معرفى مى كند، مردم را فراخوان مى كند كه به نداى مصلحانى چون كسروى گوش كنند؛ در حالى كه كسروى خود يكى از سردمداران ضدّ عرب و زبان عربى بود؛

ص:18

و اين نيست مگر اين كه نويسنده داراى اغراض ديگرى مى باشد.

لازم به ذكر است كه نويسندۀ جزوۀ مورد نقد، خود را منتسب به اهل سنّت كرده است ولى با اندك تأمل در نوشتۀ نامبرده و مصادرى كه از آنها استفاده كرده چنين به دست مى آيد كه وى متمايل به فرقۀ وهابيت بوده و عمدۀ منابع و مآخذ خود را از وهابى ها گرفته است. با اين همه در اين نوشته استناد در مسائل مربوط به امام زمان (عج) بيشتر به كتابها و مصادر روايى و تفسيرى اهل سنّت معطوف گشته است، و باتوجه به تعدد چاپها و اختلاف نسخۀ كتابهاى مذكور سعى شده است ذكر مآخذ و منابع از چاپهاى جديد و معروف نقل شود؛ با اين حال ممكن است در بعضى موارد مختصرى ناهماهنگى بين چاپهاى مختلف مآخذ وجود داشته باشد.

همچنين در نقل روايات طولانى كه مشتمل بر مطالب گوناگونى بوده، سعى شده است به طور اختصار به همان قسمت موردنظر و محل استشهاد اكتفا شود.

اميد است اين اقدام ناچيز مقبول خداوند متعال و مرضىّ حضرت بقيّة اللّه ارواحنا لتراب مقدمه الفداء قرار گيرد.

دفتر حضرت آيت اللّه العظمى منتظرى

(بخش پاسخ به پرسشهاى دينى)

ص:19

ص:20

يهوديان و مسيحيان او را از فرزندان اسحاق و يعقوب عليهما السّلام مى دانند؛ با اين تفاوت كه مسيحيان مى گويند: وى همان عيسى بن مريم عَلَيْهِ السَّلاَمُ است كه خداوند او را در آخر الزمان براى نجات بشريت زنده مى گرداند، و يهوديان بر اين گمانند كه او هنوز به دنيا نيامده است، و مسلمانان همگى بر اين اعتقادند كه او از ذريۀ اسماعيل عَلَيْهِ السَّلاَمُ و نوادگان پيامبر اسلام صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و سَلَّم و حضرت فاطمه عَلَيْها السَّلاَمُ بوده و آيين وى اسلام است و براساس شريعت محمدى صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و سَلَّم حكم مى راند.

از ميان مسلمانان، شيعه با استناد به منابع مورد قبول خود و ديگر مذاهب معتقد است كه مهدى موعود عَلَيْهِ السَّلاَمُ از نوادگان امام حسين عَلَيْهِ السَّلاَمُ و فرزند امام حسن عسكرى عَلَيْهِ السَّلاَمُ است كه در سال 255 يا 256 و يا 258 هجرى به دنيا آمده و دوازدهمين و آخرين وصىّ از اوصياى پيامبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و سَلَّم-بنابر تصريح آن حضرت-مى باشد، و داراى دو غيبت صغرى و كبرى است كه پس از سپرى شدن غيبت صغرى (كه حدود 69 سال بوده است) تاكنون در غيبت كبرى به سر مى برد. گروهى اندك از علماى اهل سنّت نيز دراين باره با شيعه هم عقيده اند؛ امّا بيشتر اهل سنّت معتقدند كه وى هنوز متولد نشده و در آخر الزمان به دنيا خواهد آمد.

به هرحال ميان مسلمانان و مسيحيان و يهوديان در اينكه در آخر الزمان هدايتگرى خواهد آمد كه جهانيان را از ظلم و ستم و گمراهى نجات مى دهد اتفاق نظر است و در كيفيت و خصوصيات آن دچار اختلاف شده اند.

ص:22

با طولانى شدن غيبت كبراى حضرت مهدى عَلَيْهِ السَّلاَمُ سؤالات و شبهات دربارۀ وجود آن حضرت رو به فزونى گذاشته است و نياز به پاسخگويى به آنها بيش از گذشته احساس مى شود. در اين ميان به دنبال انتشار پاسخ اجمالى اينجانب به سؤالاتى پيرامون حضرت مهدى عَلَيْهِ السَّلاَمُ جزوه اى از طريق ايميل به دست من رسيد كه نويسندۀ آن در ردّ پاسخ ارائه شده و انكار وجود امام زمان عَلَيْهِ السَّلاَمُ پافشارى كرده است.

نويسندۀ مزبور در اين جزوه حدود سى شبهه در مورد امور مربوط به حضرت مهدى عَلَيْهِ السَّلاَمُ و ساير ائمّۀ معصومين عليهم السّلام ايراد كرده است، و يكى از اصول مسلّم مذهب تشيّع يعنى وجود و غيبت حضرت مهدى عَلَيْهِ السَّلاَمُ و نيز بعضى از فضائل ائمۀ اطهار عليهم السّلام را زير سؤال برده، و با تحريف و تمسك به رواياتى ضعيف و غير مستند تهمت هايى به مذهب شيعه و علماى بزرگوار آن زده است.

هرچند لحن و ادبياتى كه از سوى نويسندۀ مذكور به كار گرفته شده دور از شأن و منزلت گفتگو و تحقيق علمى است، امّا پاسخ نگفتن به شبهات و افترائات وى نيز ممكن است زمينۀ مشوب شدن برخى از اذهان عمومى و يا سوءاستفادۀ معاندان را فراهم آورد.

گفتنى است آنچه در اين مجموعه آمده به منظور تحقيقى كامل پيرامون حضرت مهدى عَلَيْهِ السَّلاَمُ نبوده است؛ زيرا پرداختن به اين موضوع به تدوين چندين كتاب قطور نيازمند است. هدف از

ص:23

نوشتۀ حاضر تنها پاسخ به شبهاتى است كه در جزوۀ مورد اشاره نوشته شده و اين جانب را مورد خطاب قرار داده است.

در پايان ضمن تشكر از فضلايى كه در تدوين اين مجموعه تشريك مساعى داشته اند، از خداوند متعال سلامتى و تعجيل در ظهور خورشيد تابان امامت، ولىّ عصر حضرت مهدى عَلَيْهِ السَّلاَمُ را طلب مى كنم، و از همۀ خوانندگان محترم التماس دعا دارم.

و السلام علينا و على جميع عباد اللّه الصالحين.

تيرماه 1384-جمادى الاولى 1426

المنتظر لظهوره (عج) -حسينعلى منتظرى

ص:24

ص:26

هدايت الهى در كتاب و سنّت

نويسندۀ جزوه بحث خود را چنين آغاز مى كند:

«پرواضح است كه هر مسلمانى بايد معتقدات دينى خود را از كتاب آسمانى خود قرآن كه تنها حجت الهى بر زمين است اخذ نمايد؛ چون هدايت الهى منحصر به قرآن است و لهذا خداوند قرآن را هادى و راهنماى مسلمين قرار داده است و مى فرمايد: قُلْ إِنَّ هُدَى اَللّهِ هُوَ اَلْهُدى يعنى: «هدايت فقط هدايت خداوند است» ، و خود حضرت پيامبر نيز از آن پيروى مى كرده است، إِنْ أَتَّبِعُ إِلاّ ما يُوحى إِلَيَّ.»

پاسخ مطلب فوق را در دو محور بيان مى كنيم:

در اين راستا به بعضى از آياتى كه دلالت بر حجيّت كلام و سنّت پيامبر دارد اشاره مى كنيم:

1- وَ ما آتاكُمُ اَلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا (1)«آنچه را پيامبر به شما داد پس بايد آن را بگيريد و آنچه را نهى نمود از آن باز ايستيد» .

2- فَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (2)«اگر نمى دانيد از اهل ذكر (اهل علم) بپرسيد» .

و به اتفاق فريقين بارزترين مصداق اهل ذكر، پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و اهل بيت او هستند.

3- وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ اَلذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ (3)«و ما قرآن را به تو نازل كرديم تا آن را براى مردم بيان كنى» .

اين آيه صريح در اعتبار و حجت بودن بيان پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى باشد نسبت به آنچه از طرف خداوند براى هدايت نازل شده است.

4- فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اَللّهِ وَ اَلرَّسُولِ (4)«پس اگر در چيزى نزاع و اختلاف پيدا كرديد آن را به خدا و رسول ارجاع دهيد» .

اگر سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) حجت نمى بود قرآن او را براى رفع منازعات و اختلافات بشرى در كنار خداوند به عنوان داور قرار نمى داد.

5- فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً (5)«نه، هرگز! به خدايت سوگند اينان مؤمن نخواهند بود مگر وقتى كه تو را در اختلافاتشان حكم قرار دهند

ص:28

و از آنچه قضاوت مى كنى در دل خود نگرانى احساس نكنند و كاملا تسليم تو باشند» .

در اين آيه قضاوت پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به طور كلى و تسليم كامل مردم در برابر آن ملاك ايمان قرار داده شده است.

6- ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى، وَ ما يَنْطِقُ عَنِ اَلْهَوى، إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْيٌ يُوحى (1)«مصاحب شما [پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)]نه گمراه است و نه جاهل، و از هواى نفس سخن نمى گويد، اين نيست مگر وحيى كه به او مى شود» .

7- قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اَللّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اَللّهُ (2)«بگو اگر خدا را دوست داريد از من پيروى كنيد تا خدا شما را دوست بدارد» .

8- فَلْيَحْذَرِ اَلَّذِينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ (3)«بايد بترسند كسانى كه از دستورات او سرپيچى مى كنند» .

9- إِنَّما كانَ قَوْلَ اَلْمُؤْمِنِينَ إِذا دُعُوا إِلَى اَللّهِ وَ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَنْ يَقُولُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ أُولئِكَ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ (4)«همانا سخن مؤمنان-آنگاه كه به سوى خدا و پيامبرش خوانده شوند تا ميانشان داورى كند-اين است كه گويند: شنيديم و فرمان برديم؛ و اينانند رستگاران» .

10- وَ مَنْ يُطِعِ اَللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اَللّهَ وَ يَتَّقْهِ فَأُولئِكَ هُمُ اَلْفائِزُونَ (5)«و هركه خدا و پيامبر او را فرمان برد و از خدا بترسد و از [نافرمانى]او بپرهيزد، پس آنان همان رستگارانند» .

ص:29

11- قُلْ أَطِيعُوا اَللّهَ وَ أَطِيعُوا اَلرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَيْهِ ما حُمِّلَ وَ عَلَيْكُمْ ما حُمِّلْتُمْ وَ إِنْ تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا وَ ما عَلَى اَلرَّسُولِ إِلاَّ اَلْبَلاغُ اَلْمُبِينُ (1)«بگو-اى پيامبر- دستور خدا و رسول را اطاعت نماييد؛ پس اگر اعراض كرديد هم آنان و هم شما تكليف خاص خود را خواهيد داشت. و اگر دستور رسول را اطاعت كرديد هدايت مى شويد. و بر رسول جز تبليغ آشكار نيست» .

12- وَ أَقِيمُوا اَلصَّلاةَ وَ آتُوا اَلزَّكاةَ وَ أَطِيعُوا اَلرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ (2)«نماز را به پا داريد و زكات را بپردازيد و از رسول اطاعت كنيد تا مورد رحمت خدا قرار گيريد» .

علاوه بر اين، آيات 80 سورۀ نساء،157 و 158 سورۀ اعراف، 66 سورۀ احزاب، و تمام آياتى كه پيامبر را بشير و نذير و هادى خوانده است همگى دلالت بر حجيت و صحت هدايتگرى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دارند؛ زيرا بدون حجيّت سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) وجوب اطاعت مطلق از او و توبيخ مخالفت با او از طرف خداوند حكيم صحيح نخواهد بود. بنابراين راه هدايت الهى منحصر به قرآن نيست و قول و فعل و حتى تقرير پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) از آن جهت كه مبيّن احكام الهى است نيز حجت و طريق هدايت خداوند است.

است: «همانا من دو چيز گرانبها و ارزشمند را بين شما برجا مى گذارم:

كتاب خدا و عترتم-سنّت خودم-چيزى كه اگر به آنها چنگ زنيد هرگز گمراه نخواهيد شد» . (1)

در اكثر كتابهايى كه اين حديث نقل شده است كلمۀ «عترتى» وجود دارد، و بر فرض اينكه «سنّتى» نقل شده باشد دلالت بر عدم انحصار حجيّت به قرآن دارد.

اين روايت در كتب صحاح و سنن و مسانيد اهل سنّت با عبارات مختلف مطرح شده كه تفاوتى در دلالت بر معناى موردنظر ندارد؛ و راويان آن از طريق اهل سنّت آن قدر زيادند كه مرحوم علامه سيد حامد حسين هندى آنها را در دو جلد كتاب بزرگ به نام «عبقات الانوار» جمع آورى كرده است. در ميان روايات اسلامى شايد روايتى تا اين حد به صورت متواتر نقل نشده باشد. اين روايت را پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مواقف حساسى همچون روز عرفه در حجة الوداع، هجدهم ذى الحجة در غدير خم، بر منبر خود در مسجد مدينه، و در نهايت در حجرۀ مبارك خويش در هنگام ارتحال ايراد فرموده است. (2)

ص:31

يادآورى مى شود: بنابر تحقيق صاحب كتاب «الكشّاف المنتقى» در صد و بيست و نه كتاب از كتابهاى اهل سنّت، حديث فوق با كلمۀ «و عترتى اهل بيتى» نقل شده است. همچنين هفت كتاب مستقل توسط علماى اهل سنّت در رابطه با حديث ثقلين-كه در آن كلمۀ «و عترتى و اهل بيتى» وجود دارد-تأليف شده است. (1)

و از آنجا كه پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) هرآنچه مى گويد متكى به وحى مى باشد - وَ ما يَنْطِقُ عَنِ اَلْهَوى إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْيٌ يُوحى؛ (2)«از روى هوا سخن نمى گويد و سخن او جز وحى نيست» -حجيت سنّت پيامبر و عترت او نيز مستند به وحى الهى بوده و ريشۀ قرآنى و الهى دارد و مصداق كامل قُلْ إِنَّ هُدَى اَللّهِ هُوَ اَلْهُدى (3)«بگو همانا هدايت خدا فقط هدايت است» مى باشد.

ص:32

خليفه كه همگى از قريش هستند بر مردم خلافت خواهند كرد» . (1)

3-جابر بن سمرة گويد كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود:

«بعد از من دوازده امير خواهند بود» . و سپس پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كلمه اى ديگر نيز گفت كه من نشنيدم، ولى پدرم مى گفت: آن كلمه اين بود كه: «همگى آن دوازده امير از قريش هستند» . (2)

4-پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود:

«بعد از من دوازده خليفه مى باشد» . (3)

مضمون اين روايات نيز در «المستدرك» (4)«سنن ابى داود» (5)«مسند الطيالسى» ، (6)«المعجم الكبير» ، (7)«سنن ترمذى» ، (8)و «مسند احمد» (9)

ص:34

آمده است. و دهها روايت ديگر به همين مضمون كه در كتب اهل سنّت نقل گرديده است؛ در بيش از سى روايت از آنها به «إثنا عشر خليفة» تعبير شده است، و در بسيارى از روايات به عبارت «إثنا عشر عدد نقباء بنى إسرائيل» ، و در بعضى از روايات هم هردو تعبير آمده است. ضمنا در بسيارى از روايات عبارات: «امير» ، «قيّم» و «ملك» ديده مى شود.

به هرحال در اينكه روايات ذكرشده، علاوه بر روايات منقول از طرق شيعه، متواتر مى باشد-هرچند تواتر اجمالى يا معنوى-شكى نيست. و از طريق اين روايات حجيّت سنّت دوازده خليفه (يا امير، قيّم و ملك) براى هدايت در كنار حجيّت سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و حجيّت قرآن به اثبات مى رسد؛ زيرا معقول نيست پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كسانى را براى هدايتگرى در كنار قرآن به مردم معرفى كند كه در پيشگاه خداوند سنّت آنان معتبر و موجب هدايت امت نباشد.

نمى گويد و سخن او جز وحى نمى باشد» (1)در مواقف حساسى همچون حجة الوداع امت خود را به افرادى ارجاع دهد كه براى مردم ناشناخته و مجمل باشند، به نحوى كه هركسى مطابق سليقۀ خود از سخن پيامبر تفسير و برداشتى داشته باشد. اگر به تواتر ثابت شد كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مسأله دوازده خليفه را براى مردم مطرح نموده اند، ديگر قابل قبول نيست كه بگوييم آن حضرت راهى براى شناخت آنها معلوم نكرده است.

ثالثا: از تعبير «خلفائى» و مانند آن كه در روايات زيادى مطرح شده است، مى توان استفاده نمود كه تمام صفات و خلقيات خلفا بايد متناسب با پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و هدف او باشد؛ خليفه به معناى جانشين و نايب مى باشد و لزوم تناسب و تشابه بين نايب و منوب عنه نزد عقل و عقلا قطعى است. بنابراين خلفاى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بايد در علم و عصمت و ساير خصال نفسانى تالى تلو و قائم مقام او باشند؛ لذا تعبير «خلفائى» به طور قطع نمى تواند بر خلفاى بنى اميه و بنى عباس و امثالهم منطبق باشد، زيرا گذشته از عدم سنخيّت و شباهت علمى و عملى بنى اميه و بنى عباس با پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) ، تعداد آنها نيز با عدد دوازده منطبق نمى شود.

و توهم بعضى كه اگر خلفاى صالح از آنها را-نظير عمر بن عبد العزيز و مهدى عباسى-منظور پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بدانيم به همراه ابو بكر، عمر، عثمان، على و حسن دوازده خليفه مى شوند نيز توهمى باطل است؛ زيرا بر فرض صالح بودن آن بعض، لازمۀ اين كلام قطع شدن رشتۀ خلافت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بعد از زمان امام حسن (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) تا زمان عمر بن

ص:36

عبد العزيز است، و حال آنكه در بسيارى از روايات تعبير «لا يزال» و يا «متواليا» آمده كه در پيوسته بودن رشتۀ خلافت پيامبر و عدم انقطاع آن ظهور دارد، و حتى در كتاب مسند احمد و المعجم الكبير (1)به «لن يزال» تعبير شده كه وضوح دلالتش بر پيوسته بودن خلافت بيشتر است.

علاوه بر آن، مطابق عموم و يا اطلاق روايت: «هركس بميرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلى مرده است» (2)در هر زمان امامى صالح وجود دارد كه شناختن او لازم مى باشد؛ برخلاف توهم فوق كه لازمه اش خالى بودن بعضى زمانها از امام و خليفۀ شايسته و صالح مى باشد.

پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فقط ائمۀ دوازده گانۀ شيعه مى باشد، زيرا علاوه بر اينكه در روايت عبد الملك بن جابر آمده: «كلّهم من بنى هاشم» تعداد خلفاى هركدام از بنى اميه و بنى عباس از دوازده عدد بيشتر بوده است، و رفتار آنان نيز با آيۀ شريفۀ:

قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ اَلْمَوَدَّةَ فِي اَلْقُرْبى (1)«بگو-اى پيامبر- من از شما براى كار خودم اجر و مزدى طلب نمى كنم مگر مودّت و دوستى ذوى القربى» و نيز با حديث كساء وفق نمى دهد. پس باتوجه به اينكه آنان-دوازده امام شيعه-اعلم و اورع و اتقى در زمان خود و نيز داراى بهترين نسب و كرامت ها و فضيلت ها بودند، راهى جز حمل روايات فوق بر آنان باقى نمى ماند» . (2)

«اى مردم آيا مى دانيد كه من از مؤمنين بر خودشان اولى و برترم؟» گفتند: آرى يا رسول اللّه. سپس فرمودند: «هركس من مولاى او هستم پس اين على مولاى اوست، خدايا دوست بدار هركس او را دوست دارد و دشمن باش با هركس كه با او دشمنى مى كند.» (1)

محدث قمى در اين مورد گفته است:

«طبرى كتابى دربارۀ طرق حديث غدير تأليف نموده است.

و ذهبى-از علماى اهل سنّت و صاحب كتاب «ميزان الاعتدال» -گفته است: من بر آن كتاب واقف شدم و از كثرت طرق آن مدهوش شدم» . (2)

و مرحوم محمد تقى مجلسى مدعى شده:

«محمد بن جرير طبرى در كتاب «الولاية» حديث غدير را با هفتاد و پنج طريق از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل كرده است» . (3)

ص:39

و صاحب كتاب «غاية المرام» روايت فوق را با هشتاد سند از طريق اهل سنّت نقل كرده است. (1)و ابن عقده-از علماى زيديه-كتابى در اين باره تأليف كرده و در آن صد و پنج طريق و سند براى اين حديث ذكر كرده است. (2)

و صاحب الغدير مرحوم علامه امينى راويان حديث «غدير» را كه همگى از اصحاب پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بوده اند صد و ده نفر نقل كرده؛ (3)و راويانى را كه جزو تابعين (نسل بعد از اصحاب) بوده و همگى در قرن اوّل زندگى مى كرده اند تا هشتاد و چهار نفر برشمرده است. (4)و سپس به ذكر طبقات علما و راويان اهل سنّت كه از قرن دوّم تا قرن چهاردهم حديث غدير را نقل كرده اند پرداخته است و تعداد آنان را با استناد به نوشته ها و كتابهايشان تا سيصد و شصت نفر رسانده است. (5)

و تعداد مؤلفين شيعه و سنّى را كه منحصرا دربارۀ حديث غدير تأليف مستقلى داشته اند تا بيست و شش نفر برشمرده كه اكثر آنان از اهل سنّت مى باشند. (6)ضمنا نامبرده تعداد راويان اهل سنّت را كه پس از نقل حديث غدير جريان تبريك و تهنيت گفتن به حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) را نقل كرده اند به شصت نفر رسانده است. (7)

ص:40

اگر «مولى» به معناى دوست بود تعبير «أصبحت» كه دلالت بر حدوث و ايجاد امر جديد مى كند صحيح نبود، زيرا آن حضرت پيش از آن نيز دوست آنها بود؛ ولى مولى به معناى امام و داراى ولايت ظاهرى نبود زيرا امامت و ولايت ظاهرى به صرف جعل و اعتبار حادث مى شود. به علاوه بنابر نقل «غاية المرام» از كتاب «فضائل الصحابة» كه تأليف يكى از علماى اهل سنّت به نام سمعانى است، پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) پس از اينكه كتف حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) را گرفت فرمود: «هذا وليّكم من بعدى. . .» يعنى على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ولىّ شما است بعد از من. بديهى است اگر مقصود پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دوستى على بود اين جمله هرگز معناى صحيحى نداشت، زيرا دوست بودن كسى با على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) يا دوست بودن على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) با آن كس منحصر به زمان بعد از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نيست، آنچه منحصر به زمان بعد از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) است همان امامت و ولايت حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) است. (1)نظير همين نقل، روايت عمران بن حصين از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) است كه فرمود:

«ما تريدون من علىّ؟ إنّ عليّا منّى و انا منه و هو ولىّ كلّ مؤمن بعدى» «از على چه مى خواهيد؟ همانا او از من و من از او مى باشم و اوست ولىّ هر مؤمن بعد از من» . (2)ظاهرا روايت مربوط به زمانى است كه حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و چند نفر همراه آن حضرت در يمن بوده و آنها بدون اجازۀ ايشان حلّه ها را تقسيم كرده و پوشيده بودند؛ وقتى حضرت متوجه

ص:42

شدند حلّه ها را از آنان پس گرفتند. بعد از آن كه آنان به مكّه آمدند به پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) شكايت كردند، حضرت فرمودند: «اقضاكم على» يعنى على از شما بهتر قضاوت مى كند، باز آنها شكايت خود را تكرار كردند و پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود: «ما تريدون من على. . .» .

ثانيا: جملۀ صدر روايت كه فرمود: «أ تعلمون أنّى أولى بالمؤمنين من أنفسهم. . .» «آيا مى دانيد من نسبت به مؤمنين از خودشان اولى و برترم؟» و نفرمود: آيا مى دانيد كه من پيامبر شما مى باشم، قرينه اى قوى بر مطلب است. در حقيقت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) جنبۀ امامت و ولايت خود را مطرح كرده اند نه جنبۀ نبوّت و رسالت را. و اين جمله بهترين شاهد است كه مراد پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) از «مولاه» نسبت به على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، همان اولويت و ولايتى است كه خود بر مردم داشته است؛ لذا پس از گرفتن اقرار و تصديق از حاضرين مبنى بر اولويت خود بر ديگران فرمود: «من كنت مولاه. . .» ، كه قهرا جز بر امامت و ولايت حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و اولويت او بر ديگران منطبق نخواهد شد.

ثالثا: از مجموعۀ شرايط و قرائن هنگام ايراد سخن فوق توسط رسول اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) معلوم مى شود كه پيامبر در صدد بيان امر مهمّى هستند كه در سرنوشت همۀ مسلمانان اهميت زيادى دارد و آن مسأله نمى تواند صرف توصيه به دوست داشتن على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) باشد.

انتخاب آخرين سال عمر و در هنگامۀ وداع خويش با بسيارى از مسلمانان، كه از آن پس ديگر موفق به زيارت او نشدند، دستور به جمع شدن همۀ مردم-چه قافله هايى كه از پيش رفته و يا آنهايى كه هنوز نرسيده بودند-و نيز گرفتن اقرار از مردم به اولويت خويش و بلند كردن

ص:43

دست على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، برخى از اين قرائن است؛ و بسيار بعيد است كه با اين قرائن پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فقط از مردم خواسته باشد على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) را نيز همانند او دوست بدارند؛ علاوه بر اينكه دوستى اهل بيت (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) و علاقه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به ذوى القربى، در مقاطع گوناگونى از پيش كرارا بيان شده بود.

رابعا: بنابر نقل كتاب النص و الاجتهاد از طبرى و ترمذى و بسيارى از بزرگان اهل سنّت-نظير ابن حجر در كتاب خود: «الصواعق المحرقة» -پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) قبل از مطرح نمودن ولايت حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، علاوه بر گرفتن اقرار از حاضرين به توحيد الهى و رسالت خود كه از اصول دين است، دربارۀ اعتقاد به معاد و بهشت و جهنم نيز از حاضرين اقرار گرفته اند. نويسندۀ اين كتاب سپس مى نويسد:

«مطرح نمودن موضوع ولايت حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) توسط پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در خلال اصول دين، دليل آن است كه موضوع ولايت آن حضرت در حدّ اصول دين خواهد بود» . (1)

مطرح شدن اصول دين توسط پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در جريان «غدير خم» در كتاب «غاية المرام» به نقل از كتاب «فصول الائمة المهمة» تأليف على بن احمد مالكى و مناقب ابن مغازلى شافعى از علماى اهل سنّت نيز آمده است. (2)

بنابراين، مقصود از «مولى» فقط دوست داشتن نمى تواند باشد. لذا صاحب «الغدير» مى گويد: «بر فرض قبول كنيم كلمۀ «مولى» بين

ص:44

«دوست» و «اولى به نفس» مشترك است، ولى بيست قرينه و شاهد متصل و منفصل وجود دارد كه دلالت مى كند بر اينكه مقصود پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) از كلمۀ «مولى» در حديث غدير همان «اولى به نفس» مى باشد» . (1)سپس به تفصيل آن شواهد را برشمرده اند.

روز قيامت مقامت از ديگران نيز بالاتر و بيشتر است» . (1)

4-پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود:

«على بن ابى طالب وصىّ و جايگاه سرّ من و بهترين كسى است كه من او را براى بعد از خود باقى مى گذارم. و اوست كه وعده هاى مرا عمل و ديون مرا ادا مى كند» . (2)

5-روايت متواتر از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«آگاه باشيد كه مثل اهل بيت من در بين شما مثل كشتى نوح است كه هركس سوار آن شد نجات پيدا كرد و هركس آن را رها نمود غرق شد» . (3)

ص:46

6-روايت «منزلت» از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مورد حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«اى على نسبت تو به من همچون نسبت هارون به موسى است، جز اينكه بعد از من پيامبرى نخواهد بود» . (1)

7-عبد اللّه بن عكيم جهنى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل مى كند كه در شب معراج، دربارۀ حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) سه مطلب به آن حضرت وحى شد:

«على سيّد مؤمنين، امام متقين و پيشواى پيشانى سفيدان است» . (2)

8-روايت منقول از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دربارۀ حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«تو برادر و وصىّ و خليفۀ من هستى؛ پس اى مردم كلام او را گوش كنيد و او را اطاعت نماييد» . (3)

9-روايت معروف از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

ص:47

«على با حق و حق با على است، هركجا على باشد حق همانجا است» . (1)

10-روايت ام سلمة كه گفت: از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) شنيدم كه مى فرمود:

«على با قرآن است و قرآن با على، و هرگز از يكديگر جدا نمى شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند» . (2)

11-روايت معروف از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«من شهر علم هستم و على درب آن مى باشد» . (3)

12-روايت منقول از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه مى فرمايد:

ص:48

«ستارگان وسيلۀ امان اهل زمين و حفظ آنان از غرق شدن هستند، و اهل بيت من وسيلۀ امان و حفظ امت من از اختلاف مى باشند؛ پس اگر قبيله اى با اهل بيت من مخالفت كرد پراكنده مى شود و جزو حزب ابليس مى گردد.» (1)

13-روايتى كه عمر بن خطّاب از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود:

«حبّ علىّ برائت از آتش جهنم است.» (2)

14-مقداد بن الأسود مى گويد كه از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) شنيدم كه مى فرمود:

«معرفت آل محمّد برائت از آتش جهنم است؛ و حبّ آل محمّد جوازى است بر [عبور از]صراط؛ و ولايت آل محمّد امان از عذاب مى باشد.» (3)

ص:49

15-روايت انس بن مالك از پيامبر خدا (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه فرمود:

«هيچ كس قابل مقايسه با ما اهل بيت نمى باشد.» (1)

گفتنى است هنگامى كه معرفت و محبّت و ولايت اهل بيت (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) موجب برائت از آتش جهنم باشد و هيچ كس را نتوان با آنان مقايسه نمود، قطعا آنان هدايتگر و از ساير مردم افضل خواهند بود.

آيا ممكن است كسى كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) -كه وَ ما يَنْطِقُ عَنِ اَلْهَوى (2)مى باشد-دربارۀ او مى فرمايد: «أعلم الناس» ، «أقدم الناس إسلاما» ، «اوفاهم بأمر اللّه و عهده» ، «من كنت مولاه فهذا (فعلىّ) مولاه» ، «أنت منّى بمنزلة هارون من موسى» ، «سيّد المؤمنين» ، «إمام المتقين» ، «قائد الغرّ المحجّلين» ، «أنت أخي و وصيّي و خليفتي من بعدي» ، «علىّ مع الحق و الحق مع علىّ» ، «علىّ مع القرآن و القرآن مع علىّ» ، «أنا مدينة العلم و علىّ بابها» ، «و اهل بيتى أمان لامتى من الإختلاف» و. . . ، قول و فعلش حجت و موجب هدايت نباشد؟ ! آيا اهل بيت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه رسول اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) آنها را به كشتى نوح تشبيه مى كند و راجع به آنها مى فرمايد: «من ركبها نجى و من تخلّف عنها غرق» «هركس سوار آن شد نجات پيدا كرد و هركس آن را رها نمود غرق شد» مى توانند همانند ساير افراد بوده و قول و فعلشان براى ديگران معتبر نباشد؟ !

ص:50

بنابراين اگر شيعه در مسائل اصول و فروع دين به سنّت عترت پيامبر (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) احتجاج مى كند، در حقيقت به سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) تمسك نموده است و تمسك به سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نيز تمسك به قرآن مى باشد.

اسم او اسم من و كنيۀ او كنيۀ من و فرزند حسن [. . .] مى باشد» . (1)

3-در روايت طولانى ديگرى كه جابر بن عبد اللّه انصارى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل كرده است و به اسامى ائمۀ دوازده گانه تصريح شده است، آمده است كه:

«جندل بن جنادۀ يهودى پس از ديدن حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در خواب و امر آن حضرت به مسلمان شدن، نزد پيامبر آمد و خواب خود را نقل نمود و سپس گفت: اوصياى شما بعد از شما چه كسانى هستند؟ پيامبر فرمود: اوصياى من دوازده نفر هستند، جندل گفت: ما هم همين طور در تورات خوانده ايم؛ سپس از حضرت خواست تا اسامى آنان را مشخص نمايد، و پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) اسامى آنان را با مشخصات نام بردند و جندل مسلمان شد، و با پيشگويى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دربارۀ او كه آخرين زاد تو از دنيا شير است در مرضى كه گرفتار شد يك شربت شير خورد و از دنيا رفت، و در طائف دفن شد» . (2)

ص:52

4-صاحب كتاب مقتضب الاثر از طريق اهل سنّت از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در تفسير آيۀ شريفۀ: وَ عَلَى اَلْأَعْرافِ رِجالٌ. . . 1نقل مى كند كه فرمود:

«آنان اوصياء از آل محمد و دوازده نفر هستند؛ كسى خدا را نمى شناسد مگر به آنان شناخت داشته باشد و. . .» . 2

5-ابو الطفيل مى گويد: از على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) شنيدم كه گفت:

«پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به او فرمود: اى على! تو وصىّ من و [. . .]امام و پدر يازده امام هستى؛ امامانى كه پاك و معصوم مى باشند و مهدى از آنان خواهد بود كه زمين را پر از قسط و عدالت خواهد كرد. . .» . 3

6-ابو الطفيل مى گويد: از على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) شنيدم كه مى فرمود:

«در شب قدر هر سال آنچه نازل مى شود بر اوصياى بعد از رسول خدا نيز نازل مى شود» . از او سؤال شد: اوصياء چه كسانى هستند؟ در جواب فرمود: «من و يازده نفر از صلب من. اينان امامانى هستند كه بر قلب آنان چيزهايى الهام

ص:53

مى شود. . .» . (1)

7-عبد اللّه بن عباس از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود:

«همانا خلفا و اوصياى من و حجت هاى خدا بر مردم بعد از من دوازده نفرند كه اولين آنان برادرم و آخرين آنان فرزندم مى باشد» . سؤال شد: يا رسول اللّه برادر تو كيست؟ فرمود:

«على بن ابى طالب» . سؤال شد: فرزند تو چه كسى است؟ فرمود: «مهدى كه زمين را پر از قسط و عدالت مى كند همان گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد. . .» . (2)

8-ابن عباس همچنين از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل كرده است:

«من سيّد پيامبران و على بن ابى طالب سيّد اوصياء است.

و اوصياى من دوازده نفر هستند كه اولين آنان على بن ابى طالب و آخرين آنان قائم مى باشد» . (3)

ص:54

9-ثابت بن دينار از زين العابدين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و او از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل كرده كه آن حضرت خطاب به على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«امامان بعد از من دوازده نفر هستند، اوّلين آنان تو هستى اى على، و آخرين آنان قائم [. . .]مى باشد» . (1)

10-عبد السلام هروى از على بن موسى الرضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از پدران خود از رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل مى كند كه فرمود:

«خداوند مخلوقى بهتر از من خلق نكرده است. . . سپس از خداوند سؤال كردم: پروردگارا اوصياى من چه كسانى هستند؟ آنگاه ندا آمد: اى محمّد، نام اوصياى تو بر سراپردۀ عرش نوشته شده؛ پس من نگاه كردم دوازده نور را رؤيت كردم [. . .]اوّلين آنان على و آخرين آنان قائم مهدى بود [. . .]» . (2)

11-روايت طولانى ابو الطفيل در مورد سؤال مردى يهودى از على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) دربارۀ اوصياى بعد از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه آن حضرت فرمود:

«براى اين امت بعد از پيامبرش دوازده امام مى باشد [. . .]اوّل آنان من و آخرشان قائم مهدى است» . يهودى گفت: راست

ص:55

گفتى. سپس على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود: «از يك مسأله سؤال كن» . يهودى پرسيد: چند سال بعد از پيامبر زنده هستى؟ و آيا كشته مى شوى يا به مرگ طبيعى از دنيا مى روى؟ على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) پاسخ داد:

«بعد از پيامبر سى سال زنده هستم-و با اشاره به ريش خود فرمود: -اين رنگين خواهد شد» . سپس مرد يهودى شهادتين گفت و مسلمان شد [. . .]» . (1)

12-ابن عباس گفت: از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) شنيدم كه فرمود:

«من و على و حسن و حسين و نه فرزند حسين پاك و معصوم هستيم» . (2)

«بد نيست بدانيم كه توطئۀ امامت و وصايت اولين بار در تاريخ اسلام از طرف عبد اللّه بن سبأ يهودى به ظاهر مسلمان مطرح شد. انديشۀ امام زمان نيز [. . .]دنبالۀ همان توطئه [. . .]بوده است.»

مسألۀ امامت و وصايت هرچند از موضوع موردنظر در اين نوشتار خارج مى باشد، ولى اجمالا در پاسخ گفته مى شود:

اولا-بنابر نظر تحقيقى بعضى از مورّخين معاصر شيعه، موضوع عبد اللّه بن سبأ يك افسانۀ تاريخى مى باشد و در تاريخ اسلام وجود خارجى نداشته است. علامۀ عسگرى در اين رابطه مى گويد:

«افسانۀ عبد اللّه بن سبأ توسط سيف بن عمر ساخته شده است. و او در كتب رجالى اهل سنّت، علاوه بر اتهام زندقه، به جعل حديث، دروغگويى، ضعف حديث، متروك، عدم اعتماد و عدم امانت معروف و مشهور مى باشد. ابن حبان مى گويد: سيف بن عمر حديث هايى را كه خود جعل مى كرد، آنها را از زبان شخص موثقى نقل مى كرده است.» (1)

همچنين نامبرده مى گويد:

«داستان غلوّ عبد اللّه بن سبأ در كتابهاى حديث و رجال شيعه، از كتاب رجال كشّى نقل شده است. و نجاشى دربارۀ او گفته است: كشّى از افراد ضعيف روايات زيادى را نقل كرده است.» (2)

ص:57

ثانيا-بر فرض وجود چنين كسى در تاريخ اسلام، او براساس بعضى روايات از پايه گذاران غلوّ در بين مسلمانها بوده است و بعدا براى خود ادعاى نبوت و براى حضرت امير (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ادعاى خدايى نمود؛ و لذا مستفاد از بعضى روايات-بر فرض صحت-اين است كه آن حضرت با او و گروهش برخورد تندى نمودند. (1)

ثالثا-از مطالبى كه در محور دوم اين فصل ذكر شد، سستى و بطلان ادعاى نويسنده-كه عبد اللّه بن سبأ را پايه گذار امامت و وصايت در اسلام دانسته است-به خوبى روشن مى شود.

و روايات مربوط به ذوى القربى بر خود، سعى كردند مهدى موعود را پس از مرگ ابراهيم بر فرزند منصور تطبيق نمايند؛ و نيز روايات «رايات المشرق» را-يعنى پرچم هايى كه از مشرق بلند مى شوند-كه در پيشگويى هاى پيامبر از علائم و نشانه هاى قيام مهدى بر سر زبانها بود بر پرچم هاى سياه ابو مسلم خراسانى تطبيق نمودند، و حتى به همين مناسبت استفاده از لباس سياه را از وظايف و آداب رسمى حكومتى اعلام كردند.

اولين خليفۀ رسمى عباسيون يعنى ابو العباس سفاح در اولين خطابۀ خود براى مردم كوفه مى گويد:

«الحمد للّه الذى إصطفى الاسلام. . . و خصّنا برحم رسول اللّه و قرابته» .

و پس از تطبيق آيات ذوى القربى بر عباسيون گفت:

«. . . اى مردم كوفه ما پيوسته مورد ظلم و ستم قرار داشتيم و حق ما تضييع مى شد تا بالاخره خداوند شيعيان ما را در خراسان برانگيخت و حق ما را به ما برگرداند. . . پس بدانيد كه اين «امر» براى ما خواهد ماند تا آن را تحويل عيسى بن مريم دهيم» . (1)

***

ص:59

بنابر آنچه در اين فصل بيان شد مطابق آيات قرآن، سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) حجت مى باشد؛ و براساس سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عترت آن حضرت نيز در كنار قرآن حجت مى باشند. بنابراين هدايت الهى منحصر به قرآن نمى باشد.

و به نظر مى رسد نويسندۀ جزوۀ مورد بحث عليرغم اين كه خود را از اهل سنّت مى داند، از آن گروه قليل از ايشان باشد كه با سنّت و عترت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عناد و دشمنى دارند؛ وگرنه اكثر اهل سنّت، هم معتقد به سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) هستند و هم دوستدار و محبّ اهل بيت (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) مى باشند؛ و كتاب هاى آنان گواه بر اين مطلب است.

ص:60

ص:62

اشارات قرآن به امام زمان (عج)

نويسندۀ مذكور ادعا كرده است كه:

«در قرآن هيچ خبرى از اين امام زمان كذايى نيست مگر به زور تحريف آيات و تأويل آن به روش باطنيه [. . .]» .

اين ادعا از چند جهت مردود است:

ب: در اينكه قرآن كتاب هدايت است ترديدى وجود ندارد، اما همۀ قرآن هادى مردم است و نه فقط بعضى از آن؛ و از جملۀ آيات قرآن كريم كه نقش اساسى در هدايت مردم دارد آياتى است كه مردم را به متابعت از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و اهل دانش دعوت مى نمايد. در حقيقت بخشى از معارف و تعاليم دين به طور غير مستقيم در قرآن مطرح مى باشد؛ يعنى تعاليمى كه از زبان رسول خدا (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و يا اهل بيت آن حضرت مطرح شده است.

همه مى دانيم كه بسيارى از اركان عبادات و حتى بخشى از خصوصيات اصول دين صريحا در قرآن نيامده است و رسول خدا يا عترت آن حضرت آنها را بيان نموده اند. و اين منافاتى با آيۀ وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاّ فِي كِتابٍ مُبِينٍ (1)ندارد؛ زيرا-همان گونه كه بيان شد-كليّت قرآن را بايد ملاك قرار داد نه فقط بعضى از آن را؛ و آيۀ وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ اَلذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ (2)«و ما ذكر را بر تو نازل كرديم تا براى مردم بيان كنى» صريح است در اينكه «ذكر» يعنى قرآن بايد با تبيين آن توسط پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) توأم باشد، و بدون تبيين داراى نوعى اجمال و سربستگى مى باشد.

بنابراين طرح نام حضرت مهدى (عج) در كلام پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كافى بوده و لزومى نداشته است كه نامى از آن حضرت در قرآن برده شود.

ص:64

شواهد التنزيل، (1)تفسير البحر المحيط، (2)ينابيع المودّة (3)و فرائد السمطين. (4)

ب: روايات معتبر منقول از عترت دلالت دارد بر اينكه مراد از «اولى الامر» در آيۀ مذكور ائمۀ معصومين (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) مى باشند.

نيشابورى در غرائب القرآن (1)و فخر رازى در تفسير خود (2)در ذيل آيۀ فوق گفته اند:

«به نظر بعض شيعه مراد از غيب، مهدى منتظر است كه در قرآن و خبر وعدۀ ظهور او داده شده است؛ اما قرآن: وَعَدَ اَللّهُ اَلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي اَلْأَرْضِ (3)«خدا به آنان كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام مى دهند وعده داده است كه آنان را بر زمين خليفه قرار دهد» . و اما خبر:

«اگر از عمر دنيا يك روز هم باقى مانده باشد خداوند آن يك روز را آن قدر طولانى مى كند تا بالاخره يك مرد از امت من قيام مى كند كه اسم و كنيۀ او نظير اسم و كنيۀ من است و زمين را پر از عدل و قسط مى كند آن گونه كه پر از ظلم و جور شده است» . (4)

نيشابورى در مقابل اين نظر شيعه سكوت كرده اما فخر رازى بر نظر شيعه اشكال كرده است كه اختصاص دادن «غيب» كه مطلق است به مورد خاص بدون دليل بوده و درست نيست. بنابراين عموميت غيب در آيۀ شريفه نسبت به حضرت مهدى (عج) از نظر اين دو عالم بزرگ

ص:67

اهل سنّت بدون اشكال مى باشد. ولى صاحب كتاب «ينابيع المودّة» به طور قطع مى گويد: آيۀ فوق در مورد مهدى (عج) نازل شده است. (1)

2-ابن ابى الحديد-در ذيل اين كلام از نهج البلاغه كه: «دنيا بعد از چموشى اش به ما روى خواهد آورد، همچون شتر شيرده و چموشى كه براى شير دادن به بچه اش رو مى آورد» . (2)و آيه اى كه به دنبال آن ذكر شده است: وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى اَلَّذِينَ اُسْتُضْعِفُوا فِي اَلْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ اَلْوارِثِينَ (3)«و ما اراده مى كنيم كه بر مستضعفين زمين منت نهاده و آنان را رهبران و وارثان زمين قرار دهيم» -مى گويد:

«اصحاب ما مى گويند: اين آيه وعده اى است به امامى كه مالك زمين و مستولى بر كشورها خواهد شد» . (4)

3-آلوسى در تفسير آيۀ شريفۀ: أَنَّ اَلْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ اَلصّالِحُونَ (5)«همانا بندگان صالح من وارث زمين خواهند شد» گفته است:

«مراد از زمين، زمين دنياست كه مؤمنان بر آن مسلط خواهند شد؛ هرچند بگوييم كه اين اتفاق در حوزۀ مؤمنين در زمان مهدى و نزول عيسى رخ خواهد داد» . (6)

ص:68

4-در كتاب «الصواعق المحرقة» (1)ذيل آيۀ شريفۀ: وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ (2)«همانا او (عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نشانۀ يقينى بودن قيامت است» آمده است:

«مقاتل بن سليمان و پيروان او در بين مفسرين گفته اند: آيۀ فوق در مورد مهدى (عج) نازل شده است» .

در كتابهاى «اسعاف الراغبين» (3)و «ينابيع المودّة» (4)نيز نزول آيۀ فوق دربارۀ حضرت مهدى (عج) تأييد شده است.

5-در كتاب «غاية المرام» (5)از كتاب «البيان فى اخبار صاحب الزمان» تأليف كنجى شافعى نقل شده كه سعيد بن جبير براى اثبات زنده بودن حضرت مهدى (عج) به آيۀ شريفۀ: لِيُظْهِرَهُ عَلَى اَلدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ اَلْمُشْرِكُونَ (6)«تا اين دين را بر كليۀ اديان پيروز گرداند هرچند مشركين كراهت داشته باشند» استدلال كرده و گفته است:

«منظور حضرت مهدى است كه از عترت فاطمه مى باشد» .

همچنين صاحب كتاب «الديباج» (7)گفته است:

«مقصود از آيۀ مذكور ظهور حجت خداست» .

6-در كتاب ينابيع المودّة آمده است:

«در مناقب خوارزمى از جابر بن عبد اللّه انصارى ضمن

ص:69

خبرى طولانى آمده: مردى يهودى بر رسول خدا (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) وارد شد و از مسائلى از جمله اوصياى آن حضرت و تعداد آنان سؤال نمود و پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) آنان را يكى بعد از ديگرى نام برد، تا رسيد به حضرت امام حسن پدر حضرت مهدى و فرمود:

«ابنه محمد يدعى بالمهدى [. . .]فيغيب ثم يخرج، فاذا خرج يملأ الارض قسطا و عدلا كما ملئت جورا و ظلما، طوبى للصابرين فى غيبته، طوبى للمتقين على محبته، اولئك الذين وصفهم اللّه فى كتابه و قال: هُدىً لِلْمُتَّقِينَ، اَلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ (1)و قال تعالى: أُولئِكَ حِزْبُ اَللّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اَللّهِ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ» (2)فرزند او به اسم مهدى خوانده مى شود [. . .]و او غايب مى شود و سپس قيام مى كند و زمين را پر از عدالت و قسط مى نمايد بعد از آنكه پر از ظلم و جور شده است.

خوشا به حال صابرين در دوران غيبت او، خوشا به حال آنهايى كه بر محبت او بردبار و متقى هستند. اينها همانهايى هستند كه خداوند دربارۀ آنان در قرآن فرمود: هُدىً لِلْمُتَّقِينَ، اَلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ (3)«اين قرآن هدايت كنندۀ پرهيزكارانى است كه به غيب ايمان مى آورند» . و نيز فرمود أُولئِكَ حِزْبُ اَللّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اَللّهِ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ (4)«اين افراد جزو حزب خدا

ص:70

هستند، و آگاه باشيد كه حزب خدا پيروز است» . (1)

7-ينابيع المودّة از فرائد السمطين نقل نموده است:

حسن بن خالد از على بن موسى الرضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) حديثى را در مورد مهدى (عج) نقل كرده كه ضمن آن ايشان فرموده: «هرگاه مهدى قيام كرد زمين به نور پروردگارش نورانى مى گردد [. . .]و اوست كسى كه منادى از آسمان ندايى مى كند كه تمام اهل زمين آن را مى شنوند و مى گويد: آگاه باشيد كه حجت خدا ظاهر شد [. . .]؛ پس از او متابعت كنيد زيرا حق در او و با اوست. و اين همان است كه خدا فرمود: إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ اَلسَّماءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِينَ (2)«هرگاه خواستيم، نشانه اى براى مردم از آسمان نازل مى كنيم تا گردنهاى مردم خاضع گردد» . (3)

8-ينابيع المودّة (4)در ذيل آيۀ: هُوَ اَلَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ اَلْحَقِّ. . . (5)«اوست خدايى كه رسول خود را با هدايت و دين حق مبعوث نمود» گفته است:

«به خدا قسم اين آيه تأويل نمى شود مگر اينكه مهدى (عج) قيام كند.»

ص:71

9-صاحب كتاب مقتضب الاثر (1)روايتى را از طريق اهل سنّت از حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند كه فرمود:

«در شب قدر هر سال چيزهايى بر اوصياى رسول اللّه نازل مى شود» . از او سؤال شد: چه كسانى اوصياى او هستند؟ در جواب فرمود: «من و يازده نفر از صلب من» .

از اين روايت استفاده مى شود كه سورۀ قدر نظر به حضرت مهدى (عج) هم دارد؛ بخصوص با توجه به آيۀ شريفۀ: تَنَزَّلُ اَلْمَلائِكَةُ وَ اَلرُّوحُ فِيها. . . (2)كه ظهور در استمرار و دوام داشته و قطعا شامل زمان غيبت مى شود. ضمنا از روايت فوق استفاده مى شود كه وصىّ رسول خدا كه محل نزول ملائكه و روح نيز هست، هميشه و در همۀ سالها وجود دارد.

اينها نمونه هايى است از كتب اهل سنّت و مفسران آنها كه آياتى را منطبق با قيام حضرت مهدى موعود نموده اند؛ و آنچه در كتب تفاسير شيعه از ائمۀ معصومين (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) در اين رابطه ذكر شده است دهها برابر آنچه ذكر شد مى باشد؛ و از آنجا كه اعتبار و حجت بودن قول و فعل عترت قبلا از طريق قرآن و روايات پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به اثبات رسيد، جا ندارد كه كسى به تمسك شيعيان به روايات منقول از ائمه و اهل بيت پيامبر (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) خدشه

ص:72

نمايد. گرچه بناى ما در اين پاسخنامۀ مختصر استدلال به كتب و روايات منقول از ناحيۀ اهل سنّت مى باشد.

از طرف ديگر كسانى كه تطبيق بعضى آيات قرآن بر حضرت مهدى (عج) را استبعاد مى كنند، بجاست توجه كنند كه چندين نفر از علماى اهل سنّت كتابهايى مستقل دربارۀ تطبيق آيات زيادى از قرآن بر حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) تأليف نموده اند؛ از جمله:

1-ابو نعيم اصفهانى، صاحب كتاب: «ما نزل من القرآن فى علىّ» يا «ما نزّل من القرآن فى أمير المؤمنين» .

مرحوم علامۀ امينى در «الغدير» به اين كتاب اشاره كرده است. (1)

2-محمد بن احمد بن ابى الثلج، صاحب كتاب: «التنزيل فى النص على امير المؤمنين» .

مرحوم ابن طاووس در كتاب «اليقين» (2)از كتاب فوق مطالبى نقل كرده است.

3-ابى بكر محمد بن مؤمن شيرازى، صاحب كتاب: «نزول القرآن فى شأن امير المؤمنين» .

مرحوم ابن شهرآشوب در كتاب «المناقب» (3)به اين كتاب اشاره كرده است. (4)

ص:73

4-حاكم حسكانى حنفى، صاحب كتاب: «شواهد التنزيل و هو ما نزل من القرآن فى على» . (1)

5-حسين بن حكم حبرى كوفى، صاحب كتاب: «ما نزل من القرآن فى على» . (2)

6-مظفّر بن ابى بكر حنفى، صاحب كتاب: «ما نزل من القرآن فى على» . (3)

بنابراين تطبيق بعضى آيات قرآن بر حضرت مهدى (عج) حتى مطابق نظر بعضى از علماى اهل سنّت نيز نبايد موجب استبعاد و استنكار قرار گيرد؛ زيرا اگر تطبيق بعض آيات بر حضرت مهدى (عج) جايز نباشد، تطبيق آنها بر حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) هم جايز نيست؛ زيرا ملاك در هردو يكى است، در صورتى كه عده اى از علماى اهل سنّت چنين كرده اند.

لازم به تذكر است كه در كتاب «غاية المرام» ، مقصد دوّم آن، طى صد و بيست و سه باب آيات زيادى ذكر شده است كه بنابر نقل از كتابهاى اهل سنّت تطبيق بر اهل بيت پيامبر (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) شده، و يا رواياتى از طريق آنان در مورد بعضى آيات از ائمه معصومين (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) نقل شده كه بر اهل بيت (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) تطبيق شده است.

علاوه بر اين صاحب كتاب «حق اليقين فى معرفة اصول الدين» چهارده آيه را كه در كتابهاى مختلف اهل سنّت بر حضرت امير (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) يا به طور كلّى بر اهل بيت تطبيق شده است با ذكر سند و طرق مربوطه به تفصيل ذكر كرده است. اين كتابها عبارتند از:

ص:74

«درّ المنثور» ج 2، ص 293؛ «تفسير فخر رازى» ج 3، ص 618 و ج 8، ص 392؛ «تفسير بيضاوى» ص 154؛ «تفسير كشّاف زمخشرى» ج 1، ص 264 و ج 2، ص 339؛ «تفسير نيشابورى» ج 2، ص 28؛ «طبقات النقول» ج 2، ص 15؛ «مشارق الانوار» ص 75؛ «صواعق ابن حجر» ص 74؛ «سيره حلبى» ج 3، ص 302؛ «نور الابصار» ص 69؛ «تفسير طبرى» ج 12، ص 10 و ج 25، ص 58؛ «شرح نهج البلاغۀ ابن ابى الحديد» ج 2، ص 236 و ج 3، ص 270؛ «صحيح مسلم» ج 2، ص 331؛ «الشرف المؤيد» ص 10؛ «مصابيح السّنة» ج 2، ص 200؛ «خصائص الكبرى» ج 2، ص 264؛ «الإتحاف» ص 18؛ «اسعاف الراغبين» كه در حاشيه نور الأبصار ج 4، ص 45 چاپ شده است؛ «تفسير روح البيان» ج 3، ص 230 و ج 6، ص 546؛ «اصابة ابن حجر» ج 4، ص 307؛ «منتخب كنز العمال» ج 5، ص 43؛ «ينابيع المودّة» ج 1، ص 93،94 و 99؛ «تفسير جلالين» ج 1، ص 35؛ «تاريخ الخلفاء» ص 65؛ «الفتوحات الاسلاميّة» ج 2، ص 342. (1)

همچنين در فصل هفدهم از كتاب «مناقب خوارزمى» كه از علماى معروف اهل سنّت است، آياتى كه پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) يا اصحاب آن حضرت بر حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) تطبيق نموده اند با ذكر سندهاى آن نقل شده است. (2)

گفتنى است صاحب كتاب: «الكشّاف المنتقى لفضائل علىّ

ص:75

المرتضى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نيز هفتاد و چهار آيه را كه به نظر نويسندگان اهل سنّت در شأن حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) وارد شده، در كتاب خود نقل كرده است. نامبرده بيش از دويست كتاب از اهل سنّت را ذكر مى كند كه هركدام بعضى از آيات فوق را در شأن آن حضرت نقل كرده اند. (1)

يادآور مى شود كه مقصود اين نيست كه با قياس حضرت مهدى (عج) به حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) درصدد اثبات وجود اشاراتى در قرآن مربوط به حضرت مهدى (عج) باشيم، بلكه مقصود اين است كه در مقابل استبعاد و انكار نويسنده فقط درصدد اثبات امكان عملى و رفع استبعاد اشاراتى در قرآن مربوط به حضرت مهدى (عج) مى باشيم، زيرا حكم الامثال فيما يجوز و فيما لا يجوز واحد.

از اين فصل نتيجه مى گيريم كه لزومى به ذكر موضوع امام زمان (عج) همانند بسيارى از معارف دينى در قرآن نمى باشد. علاوه بر آنكه بسيارى از علماى اهل سنّت و نيز علماى شيعه بعضى از آيات قرآن را بر حضرت مهدى (عج) تطبيق نموده اند، كه اندكى پيش به آن اشاره شد.

ص:76

ص:78

تواتر روايات مهدى موعود (عج) در كتب اهل سنّت

نويسندۀ جزوه در بخش ديگرى از نوشتۀ خود ادعا كرده است كه:

«آنچه در اخبار آحاد راجع به مهدى موعود آمده است هيچ ارتباطى با امام زمان مزعوم روحانيت كه آن را آلت دست خود جهت تضليل مقلدانش قرار داده است ندارد؛ بلكه راجع به مصلحى است كه از ذريّۀ حضرت رسول خواهد بود كه به دين رسول اكرم عمل خواهد كرد، نه اينكه دين تازه بياورد آنچنان كه كتب اماميه مدعى آن است. . .» .

جواب اين ادعا در چند بخش بررسى مى شود:

حضرت، قطعى و مدلول روايات متواترى است كه در كتب شيعه و سنّى نقل گرديده است. ولى در اين نوشتار براى مراعات اسلوب و آداب منطقى مناظره، در مقام استدلال و اثبات مطلوب به كتب و روايات و نظريات اهل سنّت استناد و اكتفا مى شود. ازاين رو در رابطه با تواتر روايات حضرت مهدى (عج) به نمونه اى از كلمات علماى اهل سنّت اشاره مى شود:

1-ابن ابى الحديد در «شرح نهج البلاغه» مى گويد:

«اتفاق تمام فرقه هاى مسلمين است كه دنيا و دين و تكليف تمام نمى شود مگر با مهدى موعود» . (1)

2-در «إسعاف الراغبين» آمده است:

«همانا اخبار متواترى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) رسيده است كه مهدى قيام مى كند، و او از اهل بيت پيامبر (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) است و زمين را پر از عدل و داد مى كند» . (2)

3-ابن حجر از ابو الحسين الآجرى نقل كرده كه گفته است:

«اخبار متواتره از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) رسيده است مبنى بر اينكه مهدى (عج) از اهل بيت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) است و زمين را پر از عدل خواهد كرد. او هفت سال حكومت مى كند و با عيسى قيام كرده و با كمك او دجّال را در سرزمين فلسطين به قتل

ص:80

مى رساند، و عيسى و امت اسلامى به او اقتدا مى كنند» . (1)

4-علامۀ برزنجى مى نويسد:

«رواياتى كه در آنها از ظهور مهدى نام برده شده زياد و در حد تواتر است و بعضى از آنها صحيح و بعضى حسن و بعضى ضعيف مى باشد، و اين دسته بيشترين مى باشد؛ و لكن به خاطر كثرت راويان آنها، دستۀ ضعيف به وسيلۀ دستۀ قوى تقويت شده و موجب قطع مى باشد. و آنچه قطعى است اين است كه ظهور او مسلّم است و از اولاد فاطمه و پركنندۀ زمين از عدل مى باشد» . (2)

5-شيخ على ناصف در كتاب «غاية المأمول» آورده است:

«مشهور بين علماى گذشته و حال اين است كه در آخر الزمان مردى از اهل البيت به نام مهدى قيام مى كند و مسلمانان از او پيروى كرده و دين را يارى مى كند، دجّال ظاهر مى شود و عيسى نازل مى گردد و با مهدى يا او به تنهايى دجال را مى كشند [. . .]و بزرگان صحابه و اكابر محدثين نظير ابى داود، ترمذى، ابن ماجه، طبرانى، ابى يعلى، بزّار، امام احمد و حاكم روايات مهدى را نقل كرده اند؛ و كسانى چون ابن خلدون كه همۀ روايات مهدى را تضعيف مى كنند اشتباه كرده اند» . (3)

ص:81

در همين كتاب از كتاب «فتح البارى» چنين نقل شده است:

«روايات متواترى رسيده است كه مهدى از اين امت است و عيسى نازل مى شود و به او در نماز اقتدا مى كند؛ و نظر صحيح اين است كه عيسى زنده است و به آسمان برده شده است. . .» .

همچنين در اين كتاب آمده است:

«شوكانى نيز در رسالۀ خود به نام «التوضيح» تواتر روايات مربوط به حضرت مهدى (عج) ، حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و دجّال را تأييد مى كند» .

سپس غاية المأمول مى نويسد:

«پس ثابت شد كه احاديث مهدى متواتر است، و براى كسى كه ذرّه اى ايمان و كمى انصاف داشته باشد همين مقدار كفايت مى كند.» (1)

6-كنجى شافعى نيز در كتاب «البيان» باب 11، تواتر روايات مهدى را تأييد مى كند.

7-صاحب كتاب كفاية الموحدين قول به تواتر روايات مهدى را از شافعى نيز نقل كرده و در كتاب «البرهان فى علامات مهدىّ آخر الزمان» نظر چهار تن از علماى مذاهب اربعه در مورد صحيح بودن روايات مهدى و قطعى بودن موضوع قيام و صفات او را يادآور مى شود؛ اين چهار تن عبارتند از:

ص:82

«ابن حجر شافعى صاحب كتاب المختصر، احمد بن ضياء حنفى، محمد بن محمد مالكى و يحيى بن محمد حنبلى. . .» . (1)

8-حافظ عسقلانى در كتاب «تهذيب التهذيب» و نيز سيوطى در كتاب «الحاوي للفتاوى» اخبار مربوط به قيام مهدى و اينكه او از اهل بيت پيامبر (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) است و هفت سال حكومت مى كند و زمين را پر از عدل مى سازد و عيسى به او اقتدا مى كند. . . را متواتر اعلام مى كند. (2)

ابن حجر نيز تواتر مضمون فوق را از ابو الحسين الآجرى نقل مى كند. (3)

9-صاحب كتاب «اتحاف اهل الاسلام» اصل قيام مهدى، و صاحب كتاب «مناقب الشافعى» جريان مهدى (عج) و اينكه او از اهل بيت پيامبر است را مورد تواتر روايات ذكر كرده اند. (4)

10-سفارينى حنبلى موضوع قيام مهدى را از معتقدات قطعى علماى سنّت مى شمارد و مدعى تواتر روايات مربوط به آن شده است، و در نهايت صريحا گفته است:

«ايمان به قيام مهدى همان گونه كه نزد اهل علم مقرر شده واجب مى باشد» . (5)

ص:83

همين نظر را نيز صاحب كتاب «طبقات الحنابلة» از شيخ حسن بربهارى حنبلى نقل مى كند.

11-سيّد محمّد صديق حسن قنوجى مى گويد:

«روايات وارده در مورد مهدى با اختلافى كه دارند به حدى زياد است كه به حد تواتر مى رسد و در كتب سنن و غير آن از مؤلفات اسلامى و نيز معجم ها و مسندها مذكور است» . (1)

و در جاى ديگر مى گويد:

«شكى نيست كه مهدى در آخر الزمان قيام مى كند. . . زيرا روايات آن متواتر است و جمهور امت خلفا عن سلف بر آن اتفاق نظر دارند، مگر كسانى كه به نظرشان اعتنايى نمى شود» . (2)

12-علامه محمد بن جعفر كتّانى پس از نقل نظر مخالف ابن خلدون و اشاره به نقد و ردهايى كه بر عليه او نوشته شده، صريحا مى گويد:

«روايات مهدى به قدرى زياد است كه به حدّ تواتر رسيده است» . (3)

13-دكتر شيخ عبد المحسن العباد، رئيس اسبق دانشگاه اسلامى مدينۀ منوره-كه نويسندۀ جزوه در چند مورد به گفته هاى او استناد كرده است-در ردّ شيخ عبد اللّه بن زيد آل محمود، رئيس محاكم شرعى قطر

ص:84

(كه در رسالۀ خود به نام: «لا مهدى ينتظر بعد الرسول خير البشر» گفته است: «اصولا انديشۀ مهدى از اعتقادات قدماى اهل سنّت نيست و در قرن اول هجرى اصحاب پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و پيروانشان از اين انديشه ياد نكرده اند») ، مى گويد:

«احاديث فراوانى دربارۀ ظهور مهدى در آخر الزمان به نقل از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به ثبت رسيده و از اصحاب به دست پيروان بعدى واصل گرديده است. و با توجه به تواتر آنها چگونه مى توان گفت كه در قرن اول، اصحاب پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و پيروانشان از اين انديشه ياد نكردند؟ !»

سپس شيخ عبد المحسن العباد، اعتقاد به تواتر روايات مهدى (عج) را از شوكانى در كتابش: «التوضيح» و صديق حسن خان در كتاب خود:

«الاذاعة» نقل كرده است. و در كتاب اخير آمده است:

«اين احاديث بدون هيچ شك و شبهه اى متواتر است؛ بلكه اطلاق صفت تواتر بر موارد كمتر از آنها در كليۀ اصطلاحات مدوّن در اصول، صدق مى كند. از طرفى آثار رسيده از اصحاب پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه بر ظهور مهدى صراحت دارد، بسيار زياد است. . .» . (1)

ضمنا اعتراف به تواتر روايات مهدى (عج) توسط دكتر عبد المحسن العباد در جزوۀ مورد بحث تحت عنوان: «تفاوت عميق بين مهدى موعود و امام زمان ساختگى» توسط نويسنده نقل شده است.

ص:85

يادآورى مى شود: نويسندۀ جزوۀ «مهدى موعود يا موهوم» بسيارى از مطالب مربوط به انكار حضرت مهدى (عج) را از رسالۀ شيخ عبد اللّه بن زيد -رئيس محاكم شرعى قطر-به نام «لا مهدى ينتظر بعد الرسول خير البشر» نقل كرده است. مطالب رسالۀ فوق توسط دكتر شيخ عبد المحسن العباد رئيس اسبق دانشگاه اسلامى مدينۀ منوّره، تحت عنوان: «عقيدة اهل السنّة و الأثر فى المهدى المنتظر» مشتمل بر چهل عنوان مستقل كه همگى مربوط به حضرت مهدى (عج) مى باشد، در مجلۀ «الجامعة الاسلاميّة» [چاپ مدينه]شمارۀ سوم، سال اول مورد نقد و ايراد جدّى قرار گرفته و باطل بودن آنها با استدلال ثابت شده است. (1)

و سپس اسامى بسيارى از صاحبان صحاح و سنن و مسانيد را ذكر مى كند كه روايات مهدى (عج) را نقل كرده اند.

بنابراين نويسنده راهى جز اعتراف به متواتر بودن روايات مهدى (عج) از طريق اهل سنّت ندارد.

اينكه «خلفاى رسول اللّه» يا «ائمۀ مسلمين» و يا «نقباى آن حضرت» دوازده تن هستند؛ و طبق اين روايات مهدى موعود يكى از آنان و آخرين خليفۀ رسول اللّه مى باشد؛ و تعبيراتى همچون «لا يزال» و «مادام الدين قائما» به طور صريح دلالت دارد بر اينكه تا دين اسلام و امت اسلامى پابرجاست خليفه اى براى پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نيز وجود دارد.

و چون به شهادت قطعى تاريخ يازده نفر از خلفاى رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) از دنيا رفته اند، قهرا خليفۀ فعلى رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) زنده و غايب است، كه همان مهدى موعود مى باشد؛ و مقصود شيعه از امام زمان (عج) همان خليفۀ زندۀ رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى باشد.

اگر نويسنده بگويد: مهدى موعود هنوز متولد نشده و پس از تولد در آينده خليفۀ رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى گردد، در جواب گفته مى شود: مفاد روايت «من مات و لم يعرف امام زمانه مات ميتة الجاهلية» كه از طريق اهل سنّت نيز نقل شده و قبلا ذكر گرديد (1)اين است كه هيچ زمانى بدون امام و حجت خدا نخواهد بود؛ و امامى كه در اين روايت ذكر شده همچون پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) اكمل مردم و جانشين اوست كه ما او را امام زمان مى ناميم.

همين معنا از جملۀ «لن يفترقا حتى يردا علىّ الحوض» (هرگز از يكديگر جدا نمى شوند تا كنار حوض بر من برگردند) در روايت متواتر ثقلين كه مورد قبول اهل سنّت نيز مى باشد فهميده مى شود؛ زيرا معناى

ص:87

جدا نشدن عترت از قرآن، جز اين نيست كه تا قرآن در بين مردم هست عترت نيز بايد باشد، و امروز عترت جز مهدى موعود (امام زمان (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )) نخواهد بود.

و مقايسۀ امامت با رسالت و فترتى كه در سلسلۀ پيامبران صاحب شريعت بوده است باطل است؛ زيرا فترت رسالت با وجود جانشينان پيامبران و حفظ كتاب و شريعت آنان اشكالى ندارد، و طبق اخبار قطعى هيچ پيامبر صاحب شريعتى بدون جانشين و خليفه نبوده است و خلفا و اسباط و نقباى آنان دوازده تن بوده اند كه طبعا همانها انسانهاى كامل و ائمۀ زمان خود بوده اند.

آخر الزمان قيام مى كند و زمين را پر از عدل و قسط خواهد كرد» . (1)

اگر شخصيتى معروف مثل مسلم چنين اعتقادى نداشت صاحب كتاب «سبائك الذهب» چنين ادعايى نمى كرد.

ثانيا-روايت ذيل در اكثر كتب اهل سنّت حتى صحيح مسلم و بخارى، با سندهاى مختلف ذكر شده است:

«چگونه هستيد هنگامى كه پسر مريم بين شما نازل مى شود و امام شما از خود شما خواهد بود؟» (2)

و در صحيح مسلم آمده است:

«جابر بن عبد اللّه گفت: از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) شنيدم كه ايشان فرمودند: «همواره طايفه اى از امت من براى حق پيروزمندانه مى جنگند تا روز قيامت» . سپس فرمودند: «آنگاه عيسى بن مريم نازل مى شود و امير آنان به او مى گويد:

بيا بايست و براى ما نماز برپا كن. آنگاه عيسى بن مريم مى گويد: نه! بعضى از شما بر بعض ديگر امير هستيد» . (3)

ص:89

در همين روايت در «عقد الدرر» بعد از جملۀ «فينزل عيسى بن مريم» چنين ذكر شده:

«طلوع الفجر ببيت المقدس ينزل على المهدى فيقال له تقدّم يا نبىّ اللّه فصلّ بنا فيقول: انّ هذه الأمة امير بعضهم على بعض. . .» . (1)«سپس عيسى بن مريم هنگام طلوع فجر در بيت المقدس بر مهدى نازل مى شود و به او گفته مى شود:

اى پيامبر خدا بايست جلو تا با تو نماز بخوانيم؛ سپس او مى گويد: بعضى افراد اين امت امير بعضى ديگر هستند» .

از اين روايت به خوبى فهميده مى شود كه حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به امام امت محمديه كه همان حضرت مهدى (عج) است اقتدا مى كند و آن حضرت امام جماعت مى باشد. همين مضمون با روايت ابى سعيد خدرى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) تأييد مى شود كه فرمود:

«كسى كه عيسى بن مريم پشت سر او نماز مى خواند از ماست.» (2)

روايت اخير در بسيارى از كتابهاى اهل سنّت آمده است؛ از جمله:

«كنز العمال» ، (3)«البرهان» (4)و «مناقب المهدى» بنابر نقل «عقد الدّرر» . (5)

ص:90

و در كتابهاى ديگر آنان مضمونى مشابه آن، كه نسبت به اقتداى حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به حضرت مهدى (عج) صراحت دارد آمده است؛ از جمله:

«غاية المأمول (شرح التاج الجامع للاصول)» ، (1)«اسعاف الراغبين» ، (2)«العرف الوردى (الحاوي للفتاوي)» ، (3)«الصواعق المحرقة» ، (4)«ينابيع المودّة» ، (5)«الفتن» (6)و چندين كتاب ديگر. (7)

بنابراين مقصود از جملۀ «و امامكم منكم» در روايت صحيح مسلم و صحيح بخارى نيز همان حضرت مهدى (عج) مى باشد.

و در روايت ديگر كه با سند ابى هريره در كتاب صحيح مسلم آمده، به جاى «و امامكم منكم» «أمّكم منكم» نقل شده است؛ (8)به قرينۀ روايات سابق الذكر كه در آنها به امامت حضرت مهدى (عج) تصريح شده است، مقصود از اين روايت نيز همان پيشوايى و امامت حضرت مهدى مى باشد.

و اما در رابطه با علت اينكه روايات مربوط به حضرت مهدى (عج) به طور مفصل در دو كتاب صحيح مسلم و صحيح بخارى ذكر نشده،

ص:91

به توضيح دكتر شيخ عبد المحسن العباد، رئيس اسبق دانشگاه اسلامى مدينۀ منوره در مجلۀ «الجامعة الاسلامية» توجه فرماييد:

«. . . عدم درج-اين گونه احاديث-در صحيحين دليل بر ضعف آنها نزد شيخين بخارى و مسلم نيست؛ زيرا آنان هرگز مدعى آن نبوده اند كه در صحاح آنها هرآنچه صحيح است به تمام و كمال نقل و ضبط شده است، يا اينكه از آنها نقل نشده است كه قصد جمع آورى كليۀ احاديث صحيح را داشته اند، تا بتوان گفت هرآنچه در صحيحين نيامده ضعيف است؛ بلكه بخارى و مسلم برخلاف اين مطلب تصريح دارند. ابن عمرو در كتاب علوم الحديث مى گويد: «بخارى و مسلم كليۀ احاديث صحيح را در صحيحين ضبط نكرده و به اين امر پايبند نبوده اند» . از بخارى نقل شده كه گفته است:

«در كتاب جامع خودم چيزى جز آنچه صحيح است نياورده ام، ولى به علت كثرت احاديث از نقل برخى از احاديث صحيح صرف نظر كرده ام» . . . . و نووى در مقدمۀ شرح صحيح مسلم مى گويد: . . . اين دو (بخارى و مسلم) به ضبط كليۀ احاديث پايبند نبودند، بلكه خود تصريح دارند كه نتوانسته اند كليۀ احاديث را ضبط نمايند، و قصدشان اين بوده كه مجملى از احاديث را جمع آورى كنند. . .» . (1)

ص:92

لازم به ذكر است كه در پاورقى كتاب «عقد الدّرر» آمده است:

«روايت نزول عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و اقتداى او به حضرت مهدى (عج) در كتاب «المنار المنيف» ابن قيم، و نيز كتاب «مسند» حافظ بن ابى اسامة به نقل از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) چنين نقل شده:

«ينزل عيسى ابن مريم فيقول اميرهم المهدى. . . » و ابن قيم سند حديث را خوب دانسته است. و شيخ عبد المحسن عباد در كتاب خود به نام «عقيدة اهل السنّة و الأثر فى المهدى المنتظر» -كه مطالب آن در شمارۀ سوّم مجلّه «الجامعة الاسلامية» نيز درج شده-خاطرنشان كرده است كه اين حديث و ساير احاديثى كه دلالت بر قيام مهدى در آخر الزمان مى كند در حقيقت مفسّر و شارح روايتى است كه در صحيح بخارى و صحيح مسلم در مورد حضرت مهدى ذكر شده است» . (1)

ضمنا حديث «المهدى من سادات اهل الجنة» علاوه بر كتابهاى متعددى از اهل سنّت، از كتاب «المنتخب من صحيح البخارى و مسلم» نيز نقل شده است. (2)

*** بنابر مطالب مندرج در اين فصل معلوم گرديد:

ص:93

اوّلا-روايات مربوط به حضرت مهدى (عج) نزد اهل سنّت نيز متواتر است.

ثانيا-مغايرتى بين امام زمان موردنظر شيعه و مهدى موعود در نزد اهل سنّت وجود ندارد.

ضمنا در دو كتاب صحيح مسلم و بخارى نيز رواياتى مربوط به حضرت مهدى (عج) -هرچند به طور اشاره-وجود دارد.

ص:94

ص:96

و نيز شرك و كفر را از روى زمين برطرف مى كند و اسلام را مستقر مى گرداند.

در اين رابطه به چند نمونه از روايات شيعه توجه نماييد:

1-از حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) دربارۀ ملاحم و فتنه ها نقل شده است:

«يعطف الهوى على الهدى اذا عطفوا الهدى على الهوى، و يعطف الرأى على القرآن اذا عطفوا القرآن على الرأى» -قائم ما-هوا [هاى نفسانى]را به هدايت برمى گرداند زمانى كه هدايت به هوا [هاى نفسانى]برگشته است، و آراء را بر قرآن تطبيق مى كند زمانى كه قرآن بر آراء تطبيق شده است.

و منها: «حتى تقوم الحرب بكم على ساق [. . .]فيريكم كيف عدل السيرة و يحيى ميّت الكتاب و السّنة» تا زمانى كه جنگ ها و فتنه ها برپاست [. . .]-قائم ما-به شما نشان خواهد داد كه چگونه سيره-پيامبر-را به جاى خود برمى گرداند و احكام به جاماندۀ قرآن و سنّت را احيا مى نمايد. (1)

اين خطبه به نظر شارحين شيعه جزو پيشگويى هاى آن حضرت است، و بر سيره و عمل امام زمان (عج) منطبق مى شود.

ابن ابى الحديد نيز در شرح اين كلام گفته است:

«اين خطبه اشاره است به امامى كه خداوند در آخر الزمان خلق مى كند و اوست همان كسى كه در اخبار و آثار وعده داده شده است» . (2)

ص:98

2-در تفسير آيۀ شريفۀ: وَ قاتِلُوا اَلْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً (1)«همگى با مشركين بجنگيد همان گونه كه آنها همگى با شما مى جنگند» .

و آيۀ: وَ قاتِلُوهُمْ حَتّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ اَلدِّينُ كُلُّهُ لِلّهِ (2)«آنان را از ميان برداريد تا وقتى كه ديگر فتنه اى نباشد و دين كلا براى خدا باشد» از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده است:

«هنوز تأويل اين دو آيه نيامده و تأويل آنها در زمان قيام قائم ما مى باشد. . . و به قطع قائم ما دين محمّد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) را ابلاغ مى كند تا زمانى كه شركى بر روى زمين باقى نماند» . (3)

3-مجمع البيان نقل كرده كه امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«اين-استقرار كامل اسلام-در زمان قيام مهدى از آل محمّد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) خواهد بود، كه احدى باقى نمى ماند مگر اينكه به-رسالت-محمّد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) اقرار مى كند» . (4)

4-از امام على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ضمن حديث طولانى نقل شده است:

«. . . در اين هنگام خداوند او-مهدى (عج) -را توسط لشكرهايى كه شما نمى بينيد يارى نموده و دين پيامبرش را به دست او ظاهر ساخته و بر تمام اديان پيروز مى گرداند،

ص:99

هرچند مشركين كراهت داشته باشند» . (1)

5-در روايت حذيفه در بحار آمده است:

«. . . نبردهايى مى كند و اسلام را ظاهر و پيروز مى گرداند» . (2)

6-ابو سعيد از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل مى كند:

«. . . سپس خداوند مردى را كه از نسل و عترت من است برمى انگيزاند تا زمين را پر از عدل نمايد، همان گونه كه پيش از آن پر از ظلم و جور شده [. . .]؛ و در اين هنگام است كه همۀ اهل زمين در مقابل اسلام-همچون گردن شتر رام كه روى زمين دراز مى كند-تسليم و مطيع خواهند شد» . (3)

7-احمد بن عمر از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) روايت مى كند:

«همانا دنيا تمام نمى شود تا وقتى كه خداوند مردى از ما اهل بيت را برمى انگيزاند تا به كتاب خدا عمل نمايد. . .» . (4)

8-عبد اللّه بن عطاء مى گويد كه از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در مورد سيره و روش مهدى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) سؤال نمودم كه چگونه است؛ فرمود:

ص:100

«مهدى همانند پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عمل مى نمايد و هرچه-باطلى- پيش از او بوده است را از بين مى برد همان گونه كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) جاهليت را از بين برد. مهدى اسلام را از نو از سر مى گيرد» . (1)

جاهليتى كه حضرت مهدى (عج) منهدم خواهد كرد همان بدعت ها و تفسيرهاى غلط از قرآن و دين و اعمال هواهاى نفسانى و انگيزه هاى غير الهى در امر دين و فهم و ابلاغ آن مى باشد.

9-روايت مرفوعۀ ابن محبوب از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«هنگام ظهور، قائم در مكّه است و در حالى كه در كنار خانۀ خدا ايستاده است ندا مى كند: [. . .]من هستم كه باقى ماندۀ آدم، اختيارشدۀ نوح، برگزيدۀ ابراهيم و گلچين شدۀ محمّد مى باشم؛ آگاه باشيد هركس با كتاب خدا با من احتجاج نمايد من سزاوارترين مردم نسبت به كتاب خدا هستم، و هركس با سنّت رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) با من احتجاج كند من سزاوارترين مردم به سنّت و سيرۀ رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى باشم. . .» . (2)

ص:101

10-روايات باب 10 از كتاب غيبت نعمانى (1)كه با تعبيرات مختلف تصريح مى كند كه مهدى با «راية رسول اللّه» [پرچم مخصوص پيامبر] ظهور مى كند و اين پرچم را پس از جنگ جمل تاكنون كسى حمل نكرده است، به خوبى بر مطلب موردنظر دلالت دارد و دروغ بودن نسبتى كه به شيعه داده شده است را روشن مى سازد.

11-همچنين است رواياتى كه دلالت دارد بر اينكه ويژگى ها و سنّت هاى پيامبرانى چون ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و حضرت محمد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مهدى (عج) وجود دارد.

در زمينۀ ارتباط حضرت مهدى (عج) با حضرت محمد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) آمده است:

«[. . .]و اما سنّتى كه از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در او مى باشد اين است كه با هدايت او هدايت شده و راه و رسم او را ادامه مى دهد» . (2)

معناى «اهتداء به هدايت پيامبر» جز ادامۀ راه و اقامۀ دين آن حضرت نخواهد بود.

از پيامبر نقل شده است، دلالت مى كند بر اينكه جايگاه مهدى موعود (عج) خلافت رسول خدا (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و ادامه دادن راه او مى باشد.

بديهى است اطلاق خليفه جز بر كسى كه ادامه دهندۀ رسالت است و مسئوليت رسول را دارد، صحيح نيست.

بعضى از اين روايات عبارتند از:

1-روايت حماد بن زيد از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) . (1)

2-روايت عبد اللّه بن مسعود از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) . (2)

3-روايت مسروق از رسول اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) . (3)

4-روايت ابو الفرج از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) . (4)

5-روايت طولانى ابى طفيل در مورد سؤال مرد يهودى از حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) راجع به خلفاى رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) . (5)

6-روايت عبد اللّه بن عمر از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) . (6)

7-روايت مكحول از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) . (7)

8-روايت عايشه از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) . (8)

و چندين روايت ديگر كه در كتب روايى و تفسير شيعه ذكر شده است.

ص:103

همچنين روايات متواتر منقول از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه در آن كتب آمده و در آنها به جاى كلمۀ «خليفه» و «خلفاء» ، كلمات «نقباء» ، «اوصياء» ، «اسباط» ، «ائمه» و يا «قيّم» ذكر شده است دلالت بر مطلب موردنظر دارد؛ زيرا در اين روايات اشاره به كسانى است كه بعد از پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دين او و راه و رسم آن حضرت را حفظ كرده و براى مردم بيان مى كنند و آخرين آنان موفق مى شود آن را در تمام جهان گسترش دهد.

خوب بود نويسندۀ مزبور كه به اماميه نسبت مى دهد كه آنان معتقدند مهدى موعود علاوه بر دين اسلام دين جديدى مى آورد-پس از اشاره به چند روايت كه در بحث آتى مفاد آنها بررسى مى شود-حداقل نام يك عالم سرشناس شيعى را كه معتقد باشد حضرت مهدى (عج) غير از اسلام دين ديگرى را ترويج و تأييد مى كند ذكر مى كرد.

كَمَا اِسْتَخْلَفَ اَلَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ (1)«خداوند به مردمى كه از بين شما ايمان آورده و اعمال صالح انجام مى دهند وعده داده است كه آنان را بر روى زمين خليفه گرداند همان گونه كه كسانى را كه پيش از آنان بوده اند خليفه قرار داد» فرمود:

«و اين-وعدۀ خداوند-زمانى است كه از اسلام جز اسمى و از قرآن جز رسمى باقى نمانده است. و صاحب الامر به خاطر مكر و خدعه ها غايب شده است. . .» . (2)

2-از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده كه فرمود:

«هرگاه قائم ما قيام نمود مردم را به امرى جديد دعوت مى كند همان گونه كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به آن امر جديد دعوت نمود. و اسلام در آغاز غريب بود و به زودى نيز غريب خواهد شد، پس خوشا به حال غريبان» . (3)

3-در روايت ابى بصير از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) آمده است:

«همانا اسلام در آغاز غريب بود و به زودى نيز غريب خواهد شد، پس خوشا به حال غرباء [. . .]» ؛ سپس فرمود:

«دعوت كننده اى كه از ما مى باشد مردم را به دعوتى جديد مى خواند همان گونه كه رسول اللّه (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به آن خواند» . (4)

ص:105

4-در روايت ديگرى ابو بصير از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند:

«[. . .]به خدا قسم گويا مهدى را مى بينم كه بين ركن و مقام، مردم با او براساس كتاب جديد بيعت مى كنند» . (1)

5-در روايت ابو حمزه ثمالى از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) آمده است:

«[. . .]قائم به امرى جديد و سنّتى جديد و قضاوتى جديد قيام مى كند. . .» . (2)

6 -در روايت ديگر ابو بصير از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند:

«. . . قائم قيام مى كند به امرى جديد و كتابى جديد و قضاوتى جديد» . (3)

شايد اين روايات مستند نويسنده مذكور قرار گرفته و آنها را بدون ملاحظۀ رواياتى ديگر كه از طرق شيعه در مورد روش و سيرۀ حضرت مهدى (عج) آمده، ملاك اعتقاد شيعه قرار داده است.

نه عبادتى شناخته مى شود، و در يك شب قرآن به جايى برده مى شود كه حتى يك آيه از آن روى زمين باقى نمى ماند» . (1)

2-روايت ابن عباس از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مورد سؤال مرد يهودى از آن حضرت از مسائلى و از جمله حوادثى كه در آيندۀ امت اسلامى -همانند بنى اسرائيل-رخ مى دهد و منتهى به قيام مهدى موعود مى شود، كه فرمود:

«همانا دوازدهمين اولاد من غايب مى شود و ديده نخواهد شد، و بر امت من زمانى خواهد آمد كه از اسلام جز اسمى و از قرآن جز رسمى باقى نمى ماند؛ در چنين زمانى است كه خداوند به او اجازۀ قيام مى دهد؛ پس اسلام را ظاهر و دين را تجديد مى كند» . (2)

3-روايت عبد اللّه بن عطاء از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) دربارۀ سيرۀ حضرت مهدى (عج) :

«مهدى آنچه قبل از او بوده را از بين مى برد همان گونه كه

ص:107

رسول خدا از بين برد، و اسلام از نو شروع خواهد شد» . (1)

در رابطه با روايات فوق به نكاتى اشاره مى شود:

تفسير و تأويل صحيح از آن با آنها برخورد مى كند؛ از باب نمونه:

فضيل بن يسار از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند:

«. . . همانا زمانى كه قائم ما قيام مى كند و در بين مردم مى آيد مردم قرآن را تأويل كرده و بر عليه او احتجاج مى كنند» . (1)

نيز از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده:

«در مقابل قائم ما قيام مى كنند و قرآن را عليه او تأويل كرده و با او جنگ و قتال مى نمايند» . (2)

*** بنابر آنچه بيان شد روشن گرديد حضرت مهدى (عج) براساس روايات شيعه و سنّى دينى غير از اسلام و كتابى غير از قرآن نخواهد آورد و قضاوتى غير از قضاوت اسلامى نخواهد داشت؛ و منظور از دين جديد و كتاب جديد كه در بعضى روايات شيعه و سنّى آمده است -علاوه بر ضعف سند برخى از آنها-كنار زدن تحريف و تفسيرهاى غلط از دين و قرآن و اظهار حقايق ناگفته و يا فراموش شدۀ آنها مى باشد.

ص:110

ص:112

تفاوتهاى ادعاشده بين امام زمان شيعه و مهدى موعود اهل سنّت

نويسندۀ جزوه ضمن مطرح كردن اينكه:

«مهدى موعود نام برده شده در روايات هيچ ارتباطى با امام زمان مزعوم روحانيت ندارد» .

به چند تفاوت بين «مهدى موعود» و «امام زمان» اشاره مى كند كه حاكى از بى اطلاعى او از روايات مى باشد.

ضمن طرح تفاوتهاى ادعاشده به نقد و جواب آن مى پردازيم:

آن حضرت سؤال نمود و پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) ائمۀ اثناعشر را نام برده؛ هنگامى كه به نام امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) رسيد فرمود:

«اى جابر تو او را ملاقات مى كنى، سلام مرا به او برسان» .

سپس نام ائمۀ بعدى را ذكر كرده تا به امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) رسيدند و فرمود:

«سپس قائم است كه اسم و كنيۀ او مانند اسم و كنيۀ من مى باشد، محمد بن حسن بن على است؛ كسى است كه خداوند به دست او شرق و غرب زمين را فتح مى كند؛ و اين شخص از چشم اولياى خود غايب مى شود به نحوى كه جز افراد ثابت قدم كه خداوند قلب آنان را با ايمان امتحان نموده است بر امامت او ثابت نمى مانند» . (1)

3-روايت جابر بن عبد اللّه انصارى از پيامبر دربارۀ مرد يهودى به نام جندل بن جناده كه در عالم خواب حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به او گفته بود به دست پيامبر اسلام مسلمان شود و آن مرد يهودى ضمن بيان خواب خود براى پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) از اوصياى آن حضرت و تعداد آنان سؤال نمود و پيامبر اسلام آنان را با تمام مشخصات نام برده و پس از ذكر نام امام هادى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«. . . و بعد از او فرزندش حسن كه به عسكرى خوانده

ص:115

مى شود، و بعد از او فرزندش محمّد كه به مهدى، قائم و حجّت خوانده مى شود. پس او غايب خواهد شد و سپس ظهور مى كند. . .» . (1)

4-روايت حذيفة از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«. . . اگر بيش از يك روز از عمر دنيا باقى نمانده باشد همانا خداوند آن روز را آنقدر طولانى مى كند تا يك مرد از اولاد من كه اسم او همانند اسم من است برانگيخته شود» .

سلمان فارسى پرسيد: يا رسول اللّه از كدام اولادت؟

پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود:

«او از نسل اين فرزندم مى باشد» . و دست خود را بر شانۀ حسين زد» . (2)

5-روايت سلمان محمدى كه گفت: بر پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) وارد شدم، ديدم حسين را روى دامن خود نشانده و گونه ها و لبهاى او را مى بوسد و به او مى گويد:

«همانا تو آقا و سيّد و فرزند سيّد و آقا. . . و پدر نه حجت

ص:116

مى باشى كه نهمين آنان كه همان قائم است از صلب تو مى باشد» . (1)

6-روايت احمد بن اسحاق اشعرى از امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه به او فرمود:

«اى احمد بن اسحاق خداوند از زمانى كه آدم را خلق نمود تا روز قيامت، در هيچ زمانى زمين را بدون حجت خود بر خلايق رها نمى كند. . .» .

پس او پرسيد: يابن رسول اللّه، امام و حجت خدا بر مردم بعد از شما چه كسى است؟ سپس حضرت با سرعت داخل اطاقى شدند و پسر كوچكى را آوردند كه سه سالش بود و بر شانۀ ايشان نشسته بود و صورت او همانند ماه شب چهاردهم مى درخشيد و فرمودند:

«اگر كرامت و موقعيت معنوى تو پيش خداوند و حجج او نبود من هرگز فرزندم را به تو عرضه نمى كردم» . سپس گفتند:

«پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) اين فرزند را نامگذارى نمود و به او كنيه داد، و اوست كه زمين را پر از عدل مى كند همان گونه كه پر از ظلم و جور شده است» . (2)

7-روايت سليم بن قيس هلالى كه مى گويد: روزى در زمان خلافت عثمان در مسجد مدينه جماعتى از مهاجرين و انصار را مشاهده كردم كه

ص:117

فضائل خود را بازگو مى كردند و على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نيز حاضر بود ولى صحبتى از فضائل خود نمى كرد، سپس حاضرين گفتند: يا ابا الحسن شما هم چيزى بگوييد. آنگاه حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) روايت غدير و جملات معروف آن -كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مورد حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ايراد فرموده بودند-را نقل نمودند، و نيز نزول آيۀ شريفۀ: اَلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ. . . (1)در آن روز و سپس جواب پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) را به سؤال حاضرين كه پرسيدند: آيا اين آيه فقط در مورد على نازل شده است، بيان نمودند مبنى بر اينكه: «اين آيه در مورد تمام اوصياى من نازل شده است» ؛ و پس از سؤال مردم از اسامى آنان، پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود:

«آنان برادرم على است كه وارث و وصىّ من مى باشد و سپس دو فرزندم حسن و حسين، و سپس نه فرزند من از صلب حسين مى باشند؛ و آنان ملازم قرآن و قرآن ملازم آنان خواهد بود تا اينكه روز قيامت در كنار حوض به سوى من برگردند. . .» . (2)

8-فرائد السمطين مى نويسد:

«امام جلال الدين كه نسّابۀ زمان خود بود روايت زير را با سند معتبر خود براى من نقل كرد كه پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) ضمن حديث طولانى و معرفى حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به امامت و وصايت بعد از خود و تذكر بخشى از فضائل او فرمودند:

ص:118

«حسن و حسين دو امام امت من هستند [. . .]و پدرشان سيّد اوصياء مى باشد. و از اولاد حسين نه امام خواهد بود كه نهمين آنان قائم از اولاد من مى باشد» . (1)

9-فرائد السمطين به نقل از امام صدر الدين محمّد از ابن عباس و او از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل مى كند كه فرمودند:

«من و على و حسن و حسين و نه نفر از اولاد حسين همگى پاك و معصوم مى باشيم» . (2)

در اين روايت هرچند نامى از حضرت مهدى (عج) برده نشده و لكن به قرينۀ رواياتى كه صريح است در اينكه فرزند نهم امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) همان مهدى موعود است، ابهام اين روايت نيز برطرف مى شود.

ص:119

0- 10-فرائد السمطين از مشايخ خود يعنى امام جمال الدين رضى، امام جلال الدين عبد الحميد و امام شمس الدين شيخ الشرف فخار از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند:

«پدرم روزى از جابر بن عبد اللّه انصارى خواست در يك وقت مناسب و خلوت، آنچه را هنگام ولادت حسين بن على در لوحى كه در اختيار فاطمه بود و او آن را مشاهده كرده است برايش تشريح كند؛ و جابر اجابت نمود و آنچه را ديده بود براى پدرم نقل كرد. در آن لوح اسامى پيامبر و ائمۀ معصومين با مشخصات كامل آنان و مسائل ديگرى نوشته شده بود، و از جمله اينكه: . . . ابو القاسم محمد بن الحسن هو حجة اللّه القائم امّه جارية اسمها نرجس. . .» . (1)

11-ابى سليمان از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل مى كند كه از آن حضرت شنيده بود:

«در شبى كه آن حضرت به معراج برده شد اسامى تمام اوصياى خود با نام و مشخصات به ايشان با اين تعبير: «. . . و الحسن بن على، و محمّد المهدى بن الحسن، كانه كوكب درّى. . .» عرضه شد.» (2)

12-عبد السلام هروى نقل مى كند كه دعبل خزاعى گفت:

روزى قصيدۀ خود كه اوّل آن چنين است: «مدارس آيات خلت من تلاوة» را نزد حضرت رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) خواندم تا رسيدم به اين شعر كه: «خروج امام لا محالة خارج يقوم على اسم اللّه و

ص:120

البركات. . .» (قيام او لا محاله و قطعى خواهد بود، و قيام او با نام خدا و همراه با بركات مى باشد) حضرت رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) گريۀ زيادى نمود و آنگاه به دعبل گفتند:

«اين دو بيت را روح القدس بر زبان تو جارى نمود» . سپس از او پرسيدند: «آيا مى دانى اين كيست و چه وقت قيام مى كند؟» دعبل در جواب گفت: نه مولاى من، فقط اجمالا مى دانم چنين امامى از بين شما قيام مى كند و زمين را از كفر و ظلم و شرك پاك مى سازد. آنگاه حضرت رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) امامان بعد از خود را نام بردند تا رسيدند به «حسن بن على» و فرمود: «و بعد الحسن ابنه الحجة القائم [. . .]» . (1)

13-از امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده است:

«روزى بر جدّم رسول خدا وارد شدم و مرا بر دامن خود نشاند و فرمود: خداوند در نسل تو نه امام قرار داده است كه نهمين آنان همان قائم آنها مى باشد. . .» . (2)

دربارۀ صحت سند و متن اين روايات كه از كتب معروف اهل سنّت نقل شد، نويسندۀ جزوه نمى تواند مدعى شود كه تمام آنها ضعيف و مجعول است؛ زيرا در اين صورت بايد او بسيارى از كتب معتبر اهل سنّت و نويسندگان آنها را-كه اكثرا از مشاهير مى باشند-بى اعتبار بداند؛ از طرفى ما هم ادعا نمى كنيم كه تمام اين روايات قطعى الصدور و

ص:121

صحيح مى باشند، ولى نمى توانيم منكر آن شويم كه اجمالا بعضى از آنها قطعا صادر شده است. و به اصطلاح علم اجمالى به صدور آن خواهيم داشت كه به آن «تواتر اجمالى» گفته مى شود.

رابعا: با توجه به بعضى روايات اهل سنّت از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه مى فرمايد:

«مهدى فرزند حسن و حسين است» (1)مى توان گفت تعارضى بين روايات فوق وجود ندارد و مفاد هردو دسته صحيح مى باشد، زيرا همسر امام سجاد (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) يعنى امّ عبد اللّه كه مادر امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) بوده دختر امام حسن مجتبى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى باشد، و از اين جهت مى توان حضرت امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و امامان پس از ايشان و از جمله حضرت مهدى (عج) را، هم از اولاد امام حسن (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و هم از اولاد امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) دانست.

اگر معتمد عباسى چنين اخبارى را مجعول و ساختگى شيعه مى دانست، چه انگيزه و چه لزومى داشت در مورد صاحب فرزند شدن امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) آن همه ترس و حساسيت داشته باشد؛ برخورد معتمد با موضوع ولادت حضرت مهدى (عج) مانند برخورد فرعون با متولد شدن حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى باشد، كه از اقوال منجمين مطمئن شده بود چنين فرزندى به دنيا خواهد آمد.

بنابراين مطابق قرائن و روايات فوق حضرت مهدى (عج) فرزند امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و از صلب امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) است و قهرا نام او نيز «محمد بن الحسن (عسكرى)» است نه «محمد بن عبد اللّه» كه نويسنده ادعا كرده بود.

دليل منطقى نوعى عناد و لجاج با حقيقت است.

مرحوم آيت اللّه سيّد صدر الدين صدر در رابطه با صحت اين روايات نزد اهل سنّت مى گويند:

«جماعتى از ائمۀ حديث تصريح به صحت بعضى روايات و اعتبار آنها نموده اند، بلكه «حاكم» كه خود امام اين فن و از بزرگان اين صناعت است بعضى از اين روايات را نقل كرده و گفته است: چون شيخين آنها را تأييد كرده اند پس صحيح مى باشد» . (1)

3-اينكه امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) زنده و غايب است تا زمانى كه خداوند مقدر كرده است فرزندى از او در آينده به نام مهدى موعود متولد شود.

بديهى است آنان به اين امر نيز نمى توانند ملتزم شوند؛ زيرا اوّلا: به شهادت قطعى تاريخ امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در سال 260 هجرى از دنيا رفته اند؛ ثانيا: اگر اينان بپذيرند كه امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) زنده است چگونه زنده بودن حضرت مهدى (عج) را استبعاد و انكار مى كنند، با اينكه «حكم الامثال فيما يجوز و فيما لا يجوز واحد» .

4-اينكه امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از دنيا رفته ولى هروقت خداوند مقدر نمايد زنده شده و سپس داراى فرزندى به نام مهدى مى شود. اين امر هرچند ذاتا ممكن است و از قدرت مطلقۀ خداوند دور نيست و لكن:

اوّلا: اين همان رجعت است كه نويسنده و همفكرانش منكر آن هستند؛ و البته بر بطلان رجعت هم دليلى از شرع و عقل وجود ندارد. (2)

ص:125

ثانيا: لازمۀ آن عدم وجود امام در زمان طولانى مى باشد؛ كه علاوه بر مخالف بودن اين امر با مفاد روايت متواتر «من مات و لم يعرف امام زمانه. . .» (1)در همين كتاب ثابت خواهد شد كه وجود امام در همۀ زمانها لازم و ضرورى است.

ثالثا: فرض زنده نمودن از فرض زنده ماندن شخص زنده طى قرنهاى متمادى به استبعاد و انكار نزديك تر است؛ و اگر براى نويسنده اعتقاد به زنده ماندن حضرت مهدى (عج) مشكل باشد اعتقاد به زنده نمودن امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) پس از قرنها مشكل تر خواهد بود.

رابعا: در بين روايات دليلى بر چنين فرضيه اى وجود ندارد.

5-اينكه حضرت مهدى (عج) فرزند امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) است و متولد شده و سپس از دنيا رفته است. اين امر نيز با روايت: «من مات و لم يعرف امام زمانه. . .» كه از طرق اهل سنّت نيز نقل شده است مخالف است.

علاوه بر اينكه اين فرضيه مخالف اتفاق علماى شيعه و سنّى است و گمان نمى رود كسى كه به روايات فريقين اندك آشنايى داشته باشد ملتزم به آن شود.

پس راهى جز فرض زنده و غايب بودن حضرت مهدى (عج) وجود ندارد. وانگهى اگر نويسنده زنده و غايب بودن آن حضرت را نپذيرد، حداقل بايد در اين امر توقف كرده و سكوت نمايد، نه اينكه بدون دليل به انكار آن شتاب ورزد؛ زيرا اين نحو انكار خود از مصاديق بارز خرافه و خروج از مناظرۀ منطقى و اسلوب علمى است.

ص:126

متفاوت است؛ اما امام زمان مزعوم، هم مدت حاملگى و هم ولادت او فقط در يك شب صورت گرفته و در دو يا پنج سالگى بنا به اختلاف جعليات در چاه سرداب رفته كه الآن بيشتر از 1250 سال است كه در آنجاست؛ كه به قول علامۀ برقعى اگر اين حرف درست است، بر زندگان واجب است كه او را از آنجا نجات دهند!»

صحيحى وارد نشده كه حمل و ولادت آن حضرت در يك شب بوده است، بلكه آنچه در آنها وارد شده مخفى نگاه داشتن مدت حمل و ولادت آن حضرت است كه در بعضى روايات به طور كلى و در بعضى ديگر مخفى ماندن از چشم «ناس» تعبير شده است؛ و مقصود از «ناس» در اين گونه روايات تودۀ مردم و يا خصوص مخالفين مى باشند. و اين مخفى نگاه داشتن كاملا طبيعى بود؛ زيرا در آن شرايط مخوف، حكومت معتمد عباسى حضرت امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) را در پادگان نظامى شديدا در محاصره قرار داده و از اخبارى كه از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و ساير ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) در بين مسلمانان منتشر شده بود-كه خلفاى پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و امامان دوازده نفرند و آخرين آنان قائم بالسيف است كه ظالمين و غاصبين را از بين مى برد و حكومت عدل و حق تشكيل مى دهد-مطلع بود و ازاين رو مراقبت شديد نسبت به زندگى خصوصى امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) اعمال كرده، و قابله هايى را موظف نموده بود تا هرچند گاهى بدون اطلاع قبلى داخل خانۀ امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) را جستجو كنند و از عدم حاملگى زن ها مطمئن شوند.

البته مخفى ماندن حمل و ولادت امر محالى نيست؛ و براى كسى كه به قدرت مطلقۀ خداوند و امكان و وقوع معجزات در طول تاريخ پيامبران، و حوادث مهمى كه در مورد حضرت ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) اتفاق افتاده و قرآن به آنها اشاره كرده است اعتقاد داشته باشد، مخفى نگاه داشتن باردارى مادر حضرت مهدى (عج) و ولادت غير عادى او به اراده و خواست خداوند آن هم در شرايطى كه حكومت ظالم زمان با تمام قدرت درصدد جلوگيرى از ولادت او برآمده، امرى ممكن و مطابق حكمت خداوند خواهد بود.

ص:129

مى دانستند؛ همان گونه كه بسيارى از اكتشافات بشر در آينده، براى بشر امروز بعيد مى باشد؛ و از همين جهت گفته شده: هرچيزى كه انسان شنيد تا دليل قاطع بر رد آن پيدا نكرده نبايد امكان آن را نفى نمايد. قرآن مى فرمايد: وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ (1)«آنچه را به آن علم ندارى نفيا و اثباتا دنبال نكن» . زيرا وَ ما أُوتِيتُمْ مِنَ اَلْعِلْمِ إِلاّ قَلِيلاً (2)«به شما جز اندكى علم داده نشده است» .

به دو نمونه اعتراف دانشمندان علوم مادى به عجز خود در كشف اسرار طبيعت توجه نماييد:

موريس مترلينگ مى گويد:

«. . . خيال كرده ايم كه به اسرار ذرّه هاى كوچك و اتم پى برده ايم، هنوز اسرار ذرّات برق و الكترون بر ما مجهول است، ما نمى دانيم كه يك ذرّه برق يا الكترون از چه ساخته شده و داراى چه تركيباتى است. زيرا الكترون به قدرى كوچك است و طورى فرار مى كند و چنان با سرعت به اطراف پراكنده مى شود كه ما هنوز نتوانسته ايم آن را به تنهايى دستگير كنيم و به تنهايى مورد معاينه و تحقيق قرار بدهيم! و همچنين نمى دانيم كه يك ذرۀ نور كه به زبان لاتينى «فوتون» نام دارد داراى چه تركيباتى است! . . . ما هنوز عاجزيم كه يك ذرّۀ كوچك از امواج صدا يا فوتون را به تنهايى مورد تجزيه و تحقيق قرار دهيم» . (3)

ص:131

انشتاين مى گويد:

«افسانۀ راز بزرگ هنوز لا ينحل است. . . آنچه تاكنون از كتاب طبيعت خوانده ايم بسيار چيزها به ما آموخته است و ما با اصول زبان طبيعت آشنا شده ايم. . . ولى با اين همه مى دانيم كه در مقابل مجلداتى كه خوانده و فهميده شده، هنوز از حل و كشف كامل مطالب دوريم» . (1)

آفاتى كه موجب كوتاه شدن عمر مى گردند را بشناسد، مى تواند قرنها زنده بماند، به ويژه اگر چنين شخصى مورد عنايت خاص حضرت حق عزّ و جلّ باشد و مصلحت و ارادۀ الهى طول عمر او را اقتضا كند.

اين امكان را دارند، زيرا «حكم الامثال فيما يجوز و فيما لا يجوز واحد» حكم چيزهاى متماثل در جواز و عدم جواز يكى است.

آيت اللّه شيخ آقا بزرگ تهرانى (ره) نقل كرده است:

«يكى از علما حضرت مهدى (عج) را در خواب ديد و از ايشان دليلى براى طول عمر آن حضرت سؤال نمود، و آن حضرت آيۀ شريفۀ: فَلَوْ لا أَنَّهُ كانَ مِنَ اَلْمُسَبِّحِينَ، لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ (1)را به او تعليم دادند.»

سپس ايشان مى گويد:

«ظاهر آيه چنانكه در كشاف نيز گفته شده اين است كه اگر تسبيح گفتن يونس نبود تا روز قيامت زنده در شكم ماهى مى ماند. زيرا ظاهر تعبير به «لبث» زنده ماندن است» .

سپس ايشان چنين برداشت مى نمايد:

«زنده ماندن يونس در شكم ماهى تا روز قيامت مستلزم زنده ماندن خود ماهى نيز تا روز قيامت مى باشد؛ زيرا در صورت مردن ماهى و متلاشى شدن جسم آن عنوان «لبث» در شكم ماهى معنا ندارد» . (2)

بنابراين از آيۀ شريفه امكان زنده ماندن يونس و ماهى تا روز قيامت به خوبى استفاده مى شود.

ص:134

و صاحب كتاب كمال الدين به نقل از كتاب المعمّرون (1)و غير آن و با استناد به اقوال مورخين شيعه، تعداد زيادى از معمّرين را نام برده و سپس مى گويد:

«همين داستانهايى كه در كتب شيعه از معمّرين نقل شده اهل سنّت نيز از طريق راويان خودشان نظير: محمد بن سائب كلبى، محمد بن اسحاق بن بشّار، عوانة بن حكم، عيسى بن زيد بن آب (رئاب) و هيثم بن عدىّ طائى نقل كرده اند» . (2)

و در همان كتاب آمده است:

«اهل سنّت داستان عجيب طول عمر ابى الدنيا على بن عثمان مغربى را نقل كرده و گفته اند او هنگام رحلت پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) حدود سيصد سال داشت و سپس جزو اصحاب على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) قرار گرفت و پيوسته پادشاهان و رؤساى بلاد او را احضار مى نمودند و از علت طول عمرش سؤال مى كردند و او مى گفت: از آب حيات نوشيده است؛ و گفته اند تا زمان مقتدر عباسى قطعا زنده بوده و معلوم نيست مرده باشد. بااين حال چگونه طول عمر قائم آل محمد (عج) را بعيد مى دانند؟» (3)

ص:135

شيخ طوسى (ره) مى گويد:

«در اخبار عرب وارد شده: لقمان بن عاد بيشترين عمر را داشته، يعنى حدود سه هزار و پانصد سال» .

و قبل از آن اين گونه گفته است:

«و همچنين اصحاب حديث گفته اند: دجال در زمان پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) حيات داشته است و تا هنگام خروج زنده است» . (1)

و مطابق روايات متواتر شيعه و سنّى، خروج دجال هنگام ظهور حضرت مهدى (عج) مى باشد كه به دست ايشان و حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كشته مى شود.

ابو حيان صاحب تفسير كوچك خود به نام «النهر المارّ من البحر» كه در حاشيۀ تفسير «البحر المحيط» چاپ شده است نيز اتفاق امت را بر آن ادعا نموده است. (1)

صاحب «لوامع الانوار البهيّة» همين معنا را به اجماع امت نسبت داده و گفته است:

«جز بعضى از فلاسفه و اهل الحاد كه به نظر آنان اعتنايى نمى شود، مخالف اين معنا نيستند» .

و از كتاب «النظم المتناثر من الحديث المتواتر» نقل كرده است كه:

«آمدن حضرت عيسى از آسمان از نظر كتاب و سنّت و اجماع قطعى و ثابت مى باشد» . (2)

در اين رابطه صاحب كتاب «منتخب الاثر» به تفصيل نظريۀ مخالفين -نظير محمد عبده و شاگردش رشيد رضا در تفسير «المنار» و تأثير آن در بين بعضى از علماى الازهر و از جمله شيخ شلتوت-را نقل كرده و با اشاره به ردّ نظريۀ آنان توسط بعضى علماى الازهر و تأكيد بر متواتر معنوى بودن اخبار دالّ بر زنده بودن عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و نزول او در آخر الزمان، به اثبات آن از نظر قرآن پرداخته است. (3)بجاست مراجعه شود.

«كنجى شافعى صاحب كتاب «البيان فى اخبار صاحب الزمان» مى گويد: ابن جرير طبرى گفته است: خضر و الياس زنده اند و روى زمين زندگى مى كنند. . . .

براى اثبات زنده بودن حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) علاوه بر دو روايت كه در صحيح مسلم ذكر شده است كه دلالت مى كند بر زنده بودن آن حضرت و نزول او در آخر الزمان، به آيۀ شريفۀ:

وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ اَلْكِتابِ إِلاّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ (1)«هيچ يك از اهل كتاب نيست مگر اينكه قبل از مرگ خود به او-عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) - ايمان مى آورد» نيز مى توان استدلال نمود؛ زيرا تاكنون چنين اتفاقى رخ نداده كه تمام اهل كتاب به حضرت عيسى ايمان بياورند، پس قهرا بايد در آينده و آخر الزمان چنين اتفاقى رخ دهد، و اين معنا مستلزم زنده بودن آن حضرت است.

و زنده بودن دجال نيز از روايتى كه در كتاب صحيح مسلم نقل شده و مسلم صحت آن را تأييد كرده است فهميده مى شود.

و اما زنده بودن شيطان نيز از آيۀ شريفۀ: قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ، قالَ فَإِنَّكَ مِنَ اَلْمُنْظَرِينَ (2)«شيطان گفت: خدايا پس به من تا روزى كه مردم مبعوث مى شوند مهلت ده، و خدا گفت:

همانا تو از مهلت دادگان هستى» به خوبى فهميده مى شود. . .

هنگامى زنده بودن حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و دجال و شيطان به ادلّۀ ذكرشده ثابت شد، زنده بودن حضرت مهدى (عج) چه بعدى خواهد داشت؟»

ص:138

نامبرده سپس براى اثبات زنده بودن حضرت مهدى (عج) با استدلال عقلى مى گويد:

«مصلحت و فلسفۀ زنده بودن حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و نزول او هنگام ظهور حضرت مهدى و اقتدا به آن حضرت در نماز -كه در روايات زيادى ذكر شده-اين است كه اهل كتاب، پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه خاتم پيامبران است را تصديق كرده و به او ايمان بياورند و همۀ مردم جهان مسلمان شوند.

و مصلحت زنده بودن دجال با آنكه كارش افساد و تفتين است و حتى-بنابر آنچه گفته شده-ادعاى خدايى نيز مى كند، اين است كه مردم آزمايش شوند و با بصيرت حق را از باطل بازشناسند و به آن رو آورند و هنگام ظهور حضرت مهدى (عج) دنيا پر از عدل و قسط گردد.

پس در حقيقت زنده بودن حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و دجال جنبۀ مقدمى دارد و به منزلۀ فرع است، و هنگامى كه فرع زنده باشد اصل كه حضرت مهدى (عج) است به طريق اولى بايد زنده باشد. . .» . (1)

2-در كتاب «ميزان الاعتدال» در شرح حال نسطورۀ رومى آمده است كه وى گفت:

روزى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) سوار بر مركبش بود و شلاقى كه با آن مركب را مى راند از دستش افتاد، من از مركبم پياده شدم و شلاق را برداشته و به خود ماليدم و سپس آن را به پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دادم،

ص:139

آنگاه حضرت در حقّم دعا نمود و فرمود: خداوند عمرت را طولانى كند «مدّ اللّه في عمرك مدّا» .

سپس از عمر بن حسين كاشغرى نقل كرده كه او فرزند نسطوره را در اطراف يمن ديده و از او پرسيده بود كه پدرت چند سال زندگى كرد؟ جواب داد سيصد سال، در حالى كه قبل از دعاى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) پدرم سى سال عمر داشت. (1)

وقتى با دعاى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بر عمر انسان افزوده مى شود و سيصد سال عمر مى كند، چگونه حضرت مهدى (عج) كه ذخيرۀ خداوند براى آخرين دورۀ حيات بشرى بر روى زمين است عنايت خداوند نمى تواند عمر او را طولانى كند؟ !

كنار حوض بر من وارد شوند» . (1)اين حديث در بسيارى از كتب اهل سنّت نظير: سنن ترمذى، (2)السنن الكبرى، (3)المستدرك، (4)المعجم الصغير، (5)مسند احمد حنبل، (6)الدّر المنثور، (7)مجمع الزوائد، (8)السنن الكبرى (نسائى) (9)و چندين كتاب ديگر (10)ذكر شده است.

جدا نشدن قرآن از عترت همان متلازم بودن آن دو در عمود زمان است؛ و عترت در زمان ما همان امام زمان (عج) مى باشد.

2-روايت ابن عباس از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مورد سؤالات مرد يهودى به نام نعثل از آن حضرت-كه سابقا ذكر شد-كه فرمود:

«حوادث و جرياناتى كه در بنى اسرائيل اتفاق افتاده است مشابه آنها. . . در امت من نيز اتفاق خواهد افتاد. و همانا دوازدهمين فرزند من غايب خواهد شد و ديده نمى شود. . .» . (11)

ص:141

3-روايت جابر بن عبد اللّه انصارى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه بعد از نزول آيۀ شريفۀ:

يا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اَللّهَ وَ أَطِيعُوا اَلرَّسُولَ وَ أُولِي اَلْأَمْرِ مِنْكُمْ (1)«اى مردم مؤمن دستورات خدا و رسول و صاحبان امر را اطاعت كنيد» از مصاديق «أولى الامر» سؤال نمود و آن حضرت ائمۀ إثناعشر را معرفى نمودند و پس از نام حضرت مهدى (عج) فرمود:

«اين همان كسى است كه از چشم اولياى خود به نحوى غايب مى شود كه جز افراد اندكى كه خداوند دلهاى آنان را با نور ايمان امتحان كرده است به امامت او اعتقاد نخواهند داشت» . (2)

4-روايت جابر از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مورد سؤالات مرد يهودى به نام جندل از امورى و از جمله اوصياى آن حضرت؛ در اين روايت پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) همۀ ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) را نام برده و پس از نام حضرت مهدى (عج) فرمود:

«سپس غايب مى شود، و هرگاه قيام نمود زمين را از عدل پر خواهد كرد» . (3)

5-روايت احمد بن اسحاق اشعرى از امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«مثل او مثل خضر و ذى القرنين مى باشد. به خدا قسم به نحوى غايب خواهد شد كه جز كسانى كه خداوند آنان را بر امامت او ثابت قدم نموده است از هلاكت نجات پيدا نمى كنند» .

آنگاه در جواب اين سؤال كه: آيا غيبت او طولانى مى باشد، فرمود:

ص:142

«اى و ربّى، حتى يرجع عن هذا الامر اكثر القائلين به. . . .» «بلى به خدا قسم، تا آنجا كه اكثر معتقدانش از اين عقيده برمى گردند» . (1)

6-روايت عبد السلام هروى از دعبل خزاعى شاعر از حضرت رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه فرمود:

«. . . پس از حسن فرزند او حجت قائم است كه در دوران غيبت، منتظر و در زمان ظهورش مطاع مى باشد. . .» . (2)

7-روايت جابر بن عبد اللّه انصارى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دربارۀ حضرت مهدى (عج) :

«. . . شبيه ترين مردم به من از نظر خلقت ظاهرى و اخلاق مى باشد. و براى او غيبتى همراه با حيرت مردم خواهد بود كه معمولا امتها گمراه خواهند شد. . .» . (3)

8-روايت ابو بصير از حضرت صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«. . . مهدى از اولاد من است كه اسم و كنيۀ او همانند اسم و كنيۀ من مى باشد. شبيه ترين مردم در خلقت و اخلاق به من است.

و براى او غيبتى است همراه با حيرت مردم. . .» . (4)

ص:143

9-روايت حسين بن خالد از حضرت رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در جواب سؤال از قائم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . چهارمين فرزند از صلب من است. . . و پيش از قيام داراى غيبت خواهد بود. . .» . (1)

يادآورى مى شود كه در روايات ذكرشده هرچند تصريح به حيات حضرت مهدى (عج) نشده است، ولى كلمۀ «غايب» و «غيبت» بالاتر از آن دلالت بر زنده بودن دارد؛ و به كسى كه هنوز متولد نشده، هرچند در آينده قطعا متولد شود، و يا كسى كه از دنيا رفته و در آينده حتما رجعت نموده و دوباره زنده شود، غايب گفته نمى شود.

در كتاب «منتخب الاثر» (1)و همچنين «من هو المهدى» (2)نام بسيارى از علماى اهل سنّت و نيز كلمات آنها در مورد ولادت حضرت مهدى (عج) و. . . جمع آورى شده و شايسته است به آنها مراجعه شود، و ما به نقل نام بعضى از آنان اكتفا مى كنيم:

1-ابن حجر الهيثمى الشافعى. (3)

2-الشيخ عبد اللّه بن محمد بن غامر الشبراوى الشافعى، استاد الجامع الازهر. (4)

3-السيد مؤمن بن حسن الشبلنجى. (5)

4-تاريخ ابن الوردى. (6)

5-الشيخ الحافظ ابو عبد اللّه محمد بن يوسف بن محمد الكنجى. (7)

6-شيخ الاسلام ابو المعالى محمد سراج الدين الرفاعى. (8)

7-الشيخ شمس الدين محمد بن اطولون الدمشقى الحنفى. (9)

8-الشيخ كمال الدين محمد بن طلحة الشامى الشافعى. (10)

ص:145

9-مورخ شهير ابن خلكان. (1)

10-الشيخ شمس الدين ابو المظفر، ابن الجوزى. (2)

11-الشيخ النسّابة ابو الفوز محمد امين البغدادى السويدى. (3)

12-الذهبى. (4)

13-ابن الصباغ المالكى. (5)

14-نصر بن على الجهضمى. (6)

15-ابو العباس احمد بن يوسف الشهير بالقرمانى. (7)

16-الشيخ عبد الوهاب بن احمد بن على الشعرانى. (8)

17-السيد جمال الدين عطاء اللّه. (9)

18-نور الدين عبد الرحمن بن احمد بن قوام الدين الدشتى. (10)

19-البيهقى الشافعى. (11)

20-الحافظ ابو محمد احمد بن ابراهيم بن هاشم الطوسى البلاذرى. (12)

ص:146

21-القاضى فضل بن روزبهان. (1)

22-ابو محمد عبد اللّه بن احمد بن محمد بن الخشّاب. (2)

23-الشيخ محيي الدين ابو عبد اللّه، المعروف بابن العربى. (3)

نامبرده در كتاب فتوحات در مورد آن حضرت چنين مى نويسد:

«و اما ختم ولايت محمّديه متعلق است به مردى از عرب كه بهترين اصل و نسب را دارا مى باشد؛ و او در زمان ما حيات دارد، و او در سال پانصد و نود و پنج هجرى به من شناسانده شد و من علامت و نشانۀ مخصوصى را كه حق تعالى از چشم بندگانش پنهان نموده بود در او ديدم، و خداوند آن را براى من در شهر «فاس» منكشف نمود تا آنجا كه خاتم ولايت را مشاهده كردم. و اوست خاتم نبوت مطلقه كه بسيارى از مردم نمى دانند. همانا خداوند او را گرفتار نمود به اهل انكار كه آن مراتب كمال و علمى كه از طرف حق تعالى به او داده شده است را انكار نمودند. . .» . (4)

24-الشيخ سعد الدين محمد بن المؤيد بن ابى الحسين، الحموى. (5)

25-الشيخ حسن العراقى. (6)

ص:147

26-الشيخ على الخواص. (1)

27-حسين بن معين الدين الميبدى. (2)

28-الحافظ محمد بن محمد محمود البخارى. (3)

29-الحافظ ابو الفتح محمد بن ابى الفوارس. (4)

30-ابو المجد عبد الحق الدهلوى البخارى. (5)

31-الشيخ احمد الجامى النامقى. (6)

32-الشيخ فريد الدين محمد العطار النيشابورى. (7)

33-جلال الدين محمد العارف البلخى الرومى، المعروف بالمولوى. (8)

34-الشيخ العارف باسرار الحروف صلاح الدين الصفدى. (9)

35-المولوى على اكبر بن اسد اللّه المؤدى من متأخرى علماى الهند. (10)

36-الشيخ عبد الرحمان صاحب كتاب «مرآة الاسرار» . (11)

ص:148

37-ملك العلما القاضى شهاب الدين بن شمس الدين الدولة آبادى. (1)

38-الشيخ سليمان بن ابراهيم المعروف بخواجه كلان، الحسينى البلخى القندوزى. (2)

39-الشيخ عامر بن عامر البصرى. (3)

40-القاضى جواد الساباطى. (4)

41-الشيخ ابو المعالى صدر الدين القونوى. (5)

42-الفاضل عبد اللّه بن محمد المطيرى. (6)

43-مير خواند، المورخ الشهير محمد بن خاوند شاه بن محمود. (7)

44-المحدث الكبير ابراهيم بن محمد بن المؤيد الجوينى الخراسانى. (8)

45-القاضى المحقق بهلول بهجت افندى. (9)

46-الشيخ شمس الدين محمد بن يوسف الزرندى. (10)

47-شمس الدين التبريزى. (11)

ص:149

48-المورخ ابن الأرزق. (1)

49-المولى على القارئ. (2)

50-القطب المدار. (3)

51-صدر الائمة ضياء الدين موفق بن احمد الخطيب المالكى. (4)

52-المولى حسين بن على الكاشفى. (5)

53-السيد على بن شهاب الهمدانى. (6)

54-الشيخ محمد الصبّان المصرى. (7)

55-الناصر لدين اللّه احمد بن المستضيئ بنور اللّه الخليفة العباسى. (8)

56-ابو الفلاح عبد الحىّ بن العماد الحنبلى. (9)

57-الشيخ عبد الرحمن محمد بن على بن احمد البسطامى. (10)

58-الشيخ عبد الكريم اليمانى. (11)

59-الفاضل رشيد الدين الدهلوى الهندى. (12)

ص:150

60-الشاه ولى اللّه الدهلوى. (1)

61-الشيخ احمد الفاروقى النقشبندى. (2)

62-ابو الوليد، محمد بن شحنة الحنفى. (3)

63-سيد باقر بن سيد عثمان بخارى. (4)

64-جمال الدين خواجه احمد حقانى. (5)

افراد فوق الذكر همگى از علما و محدثين و مؤلفين و بعضا از عرفاى بزرگ اهل سنّت هستند، و در تأليفات يا گفته هاى خود در مجالس درس موضوع ولادت حضرت مهدى (عج) و اينكه او فرزند امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) است و زنده و غايب مى باشد را با مدح و ثناى بليغ به عبارات مختلف و با صراحت يا اشاره مطرح كرده اند.

بااين حال چگونه نويسندۀ جزوۀ «مهدى موعود يا مهدى موهوم» ادعا مى كند كه موضوع زنده بودن مهدى و غايب و منتظر بودن او را اماميه جعل كرده اند؟ !

اين موضوع بكلى دروغ و بى اساس است؛ زيرا آنچه در روايات و تواريخ ذكر شده است فقط شدت ترس و حساسيت حكومت معتمد عباسى پس از شهادت امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) است نسبت به فرزند پيدا كردن آن امام و نيز تفتيش نقاط مختلف خانۀ حضرت براى پيدا كردن حضرت مهدى (عج) .

و علت اينكه در وصيت نامۀ امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) اسمى از حضرت مهدى (عج) برده نشده است احساس خطر جانى براى آن حضرت بوده؛ زيرا وقتى خبر بيمارى امام به حكومت رسيد، مراقبت را تشديد نمود و مأمورين گوناگونى شبانه روز آن حضرت و تمام كارهاى ايشان و حتى وصيت نمودن او را زيرنظر داشته و گزارش مى دادند. ازاين رو آن حضرت براى حفظ جان فرزند خود نام او را در وصيت نامۀ خود ذكر نكرد.

يكى از ناقلان خبر وفات امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و حوادث قبل و بعد از آن و ادعاى جعفر برادر امام عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نسبت به ميراث و موضوع امامت، احمد بن عبد اللّه (عبيد اللّه) بن يحيى خاقانى والى قم مى باشد؛ او ضمن نقل داستان مفصلى مى گويد: «مهدى فرزند امام حسن غايب شد» ، و نامى از مكان غيبت او نمى برد.

بعضى از محدثين نيز جريان نماز خواندن حضرت مهدى (عج) را بر جنازۀ امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) -بعد از آنكه جعفر آمادۀ خواندن نماز بر جنازۀ آن حضرت شده بود-و نيز جريان ادعاى امامت توسط جعفر و روشن شدن كذب و همچنين سعايت او نزد معتمد عباسى و

ص:152

غايب شدن حضرت مهدى (عج) را نقل كرده اند. (1)

آيت اللّه سيد صدر الدين صدر (ره) مى گويد:

«براى آنچه در بين بعضى عوام شيعه گفته مى شود و بعضى اهل سنّت نيز (صاحب صواعق) آن را به شيعه نسبت مى دهند كه حضرت مهدى (عج) در سرداب خانۀ امام حسن (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مخفى شد، مدركى پيدا نكردم» .

سپس مى گويد:

«گمان مى كنم منشأ اين نسبت كه در بعضى نوشته ها به شيعۀ اماميه داده شده اين باشد كه مشاهده مى كنند شيعۀ اماميه اين مكان را زيارت مى كنند و براى آن احترام و قداست خاصى قائل اند؛ و به نظر من علت اين احترام و قداست اين است كه صحن مطهر عسكريين و صحن مجاور آن يعنى صحنى كه سرداب در آن واقع شده، همگى محل خانه و اتاقهايى بوده كه آن حضرات (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) سالها در آنجا زندگى مى كرده اند؛ و بديهى است كه خانه هاى محل سكونت آن حضرات (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و حوالى متعلق به آنها براى شيعيان مورد احترام خاصى باشد. و چون براى زيارت حضرت مهدى (عج) جاى خاصى نيست، ازاين رو شيعيان به بيوتات و محل تولد و زندگى آن حضرت دل بسته اند و اين بسيار سنّت پسنديده اى است؛ هرچند من به روايت و دليلى از شرع براى آن برنخورده ام» . (2)

ص:153

او اجازۀ ظهور دهد و آن وقت مجاز است خود را معرفى نمايد. . .» . (1)

4-روايتى ديگر از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«همانا براى قائم دو غيبت هست كه در اولى مورد مراجعه قرار مى گيرد ولى در دومى كسى نمى داند او كجاست؛ در مراسم حج حاضر مى شود و مردم را مى بيند ولى مردم او را نمى بينند. (يعنى نمى شناسند)» . (2)

5-در خطبۀ 150 نهج البلاغۀ صبحى صالح در مقام اشاره به فتنه هاى آخر الزمان و جريان حضرت مهدى (عج) چنين آمده:

«. . . آگاه باشيد كسى از ما كه آن فتنه ها را درك نمود با چراغى نورانى حركت مى كند و بر رويۀ نيكان رفتار مى نمايد تا گره اى را بگشايد و گرفتارى را نجات دهد، جمعيت هايى را پراكنده و پراكنده هايى را مجتمع سازد؛ و اين در حالى است كه از چشم مردم پنهان است و كسى او را نمى بيند، هرچند چشم خود را خيره سازد» . (3)

ص:155

بديهى است كارهاى ذكرشده در اين خطبه و در ساير روايات براى حضرت مهدى (عج) در زمان غيبت با زندانى بودن آن حضرت در سرداب و يا چاه آن تناسبى ندارد.

6-ابو بصير از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند:

«اى ابا محمّد، گويا من قائم را مشاهده مى كنم كه با اهل و عيال خود در مسجد سهله وارد شده است» . پرسيدم: آنجا منزل اوست؟ فرمود: «آرى؛ و آن مسجد منزل ادريس نيز مى باشد. . .» . (1)

و تعارضى بين مفاد اين روايات نيست، زيرا امكان صدق همگى وجود دارد؛ يعنى حضرت مهدى (عج) گاه در مراسم حج گاه در مدينۀ منوره-(كه به «طيّبه» تعبير شده) -و گاهى در بين مردم كوچه و بازار مى باشد؛ و در هيچ روايتى نيامده كه آن حضرت در سرداب يا چاه زندگى مى كند.

و معلوم است كه خروج آن حضرت نيز از سرداب نخواهد بود، بلكه در روايات شيعه چنين آمده است:

1- «مهدى (عج) بين ركن و مقام ظاهر مى شود» . (2)

2- «در حالى كه پشت خود را به خانۀ كعبه كرده است ظاهر مى شود» . (3)

3- «در حالى كه پشت مقام ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى باشد ظاهر مى شود» . (4)

ص:156

4- «مهدى (عج) از شهرى در يمن به نام «كرعه» ظاهر مى شود» . (1)

5- «از محلّى به نام «تهامه» خارج مى شود» . (2)

6- «قائم آل محمد (عج) از حجاز به سوى شما خواهد آمد» . (3)

ملاحظه شود تا معلوم گردد آنها-همچون كتابهاى اهل سنّت-همگى كار اصلى امام زمان (عج) را با اين جمله: «يملأ الارض قسطا و عدلا كما ملئت ظلما و جورا» بيان كرده اند.

يا محمّد. . . و سپس گفت: اين است قائم. . . كه از دشمنان من انتقام مى گيرد. . .» . (1)

4-روايت ابى حمزه ثابت بن دينار از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«پس از اينكه جدّم حسين كشته شد ملائكه ضجّه كردند. . . و خداوند به عزّت و جلال خود قسم ياد كرد. . . كه به دست اين قائم انتقام آنها را خواهد گرفت. . .» . (2)

5-روايت فرات بن احنف از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از حضرت امير (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . قسم مى خورم كه من و اين دو فرزندم كشته مى شويم و خداوند مردى از اولاد مرا در آخر الزمان برمى انگيزد تا خونهاى ما را پيگيرى كند. . .» . (3)

6-روايت علقمة بن محمد حضرمى از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در خطبۀ غدير خم، كه دربارۀ حضرت مهدى (عج) چنين آمده است:

«. . . آگاه باشيد كه اوست انتقام گيرندۀ از ظالمين. . . اوست طلب كنندۀ خونهاى اولياى خداوند. . .» . (4)

در اين روايات تعبير انتقام از دشمنان خدا و دشمنان ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) و يا امام

ص:159

حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) وارد شده است؛ و در هيچ كدام زنده كردن مردگان و گرفتن انتقام از آنان وارد نشده است. انتقام از دشمنان خداوند و امامان (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) در روايات رجعت نيز ذكر شده است؛ (1)و اصولا انتقام از دشمن خدا و ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) به ناكام گذاشتن او در نيل به اهدافش مى باشد، و با ظهور حضرت مهدى (عج) پس از خروج دجال و تقويت آيين شرك و كفر و ظلم-كه همان هدف ديرينۀ دشمنان خدا و پيامبران و ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) است- ريشه هاى كفر و ظلم از زمين برچيده خواهد شد، و اين يكى از بالاترين و بهترين انتقامها از دشمنان خدا و قاتلان امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و ساير شهداى راه حق و عدالت خواهد بود.

البته رجعت بنابر اعتقاد شيعه و بازگشتن دو دسته از مردم به دنيا، يعنى اولياء و اعداء خداوند، و معذب شدن اعداء اللّه به عذاب أدنى توسط اولياى خداوند نحوۀ ديگرى از انتقام خواهد بود؛ كه در روايات متعددى نسبت به آن تأكيد شده است و امرى محال يا مخالف ضرورت عقل و دين نيز نمى باشد.

1-روايت رفيد از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . قائم با اعراب شديد و تند خواهد بود. . .» (1)

2-روايت حسن بن على بن ابى حمزۀ بطائنى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه فرمود:

«. . . هرگاه قائم قيام نمود بين او و اعراب و قريش جز شمشير نخواهد بود و جز شمشير از آنان نمى گيرد. . .» . (2)

3-روايت ابى حمزۀ ثمالى از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«قائم قيام نمى كند مگر. . . با شمشير برنده اى بين اعراب و اختلاف شديدى بين مردم. . .» . (3)

4-روايت موسى الأبار از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«از اعراب پرهيز كن، زيرا براى آنها خبر بدى هست؛ آگاه باش كه حتى يك نفر از اينها با قائم قيام نمى كند» . (4)

5-روايت على بن ابى حمزه از ابو بصير ضمن حديثى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه فرمود:

ص:161

«. . . سپس قائم به سوى كوفه مى رود و به خونريزى مشغول شده و هفتاد قبيله از قبايل عرب را مى كشد. . .» . (1)

6-روايت جعفر بن يحيى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«حال شما چگونه است زمانى كه قائم خيمه ها را در مسجد كوفه برپا مى دارد و سپس براى مردم برنامه اى نو براساس امرى جديد ارائه مى دهد و بر اعراب سختگير مى باشد» . (2)

7-روايت رفيد از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه به آن حضرت گفت:

يابن رسول اللّه، آيا قائم مطابق سيره و خط مشى على بن ابى طالب (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) با مردم سواد (عراق) عمل مى كند؟ فرمود: «نه اى رفيد! همانا على بن ابى طالب با اهل سواد مطابق آنچه در جفر ابيض بود عمل مى نمود ولى قائم با اعراب مطابق آنچه در جفر احمر هست عمل خواهد كرد» .

پرسيدم: فدايت شوم جفر احمر چيست؟ رفيد گفت: حضرت انگشت خود را به حلق كشيد و فرمود: «اين چنين، يعنى ذبح» . (3)

ص:162

8-روايت ديگر رفيد از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، كه آن حضرت به رفيد فرمود:

«اى رفيد چگونه هستى وقتى اصحاب قائم را مشاهده كنى كه خيمه هاى خود را در مسجد كوفه برپا مى دارند، سپس قائم برنامه اى جديد را كه براى اعراب شديد است ارائه مى دهد» . رفيد گفت: پرسيدم: فدايت شوم آن برنامه چيست؟ حضرت فرمود: «كشتن. . . ؛ همانا على بن ابى طالب با جفر ابيض كه همان گذشت و كفّ از دشمن است عمل مى كرد، زيرا او مى دانست كه در آيندۀ نزديكى شيعيانش مغلوب دشمنان مى شوند؛ اما قائم مطابق با جفر احمر كه همان كشتن است عمل مى كند، زيرا او مى داند كه شيعيانش شكست نخواهند خورد» . (1)

9-روايت حارث بن مغيره و ذريح المحاربيّ از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«بين ما و اعراب جز كشتن چيزى نخواهد بود» ؛ و با دست خود اشاره به حلقشان كردند. (2)

103-روايت ابو بصير از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . به خدا سوگند گويا مشاهده مى كنم قائم را كه مردم بين

ص:163

ركن و مقام با او براساس كتابى جديد بيعت مى كنند و او در مورد اعراب شديد و خشن است. سپس فرمود: واى به حال اعراب از شرّى كه بر ايشان نزديك مى باشد» . (1)

پس اگر مفاد آن روايات در تعارض با قرآن و فرمودۀ پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه از مسلّم ترين اصول اسلام و مذهب شيعه و سنّى است در تعارض باشد، هرگز هيچ عالم شيعى معتقد به آن نخواهد بود.

نكتۀ دوّم-لفظ عرب مى تواند در اين روايات عنوان مشير باشد به طاغيان و اعداء اللّه از عرب نه همۀ آنها؛ و رواياتى كه در آنها تعبير به «طغاة العرب» دارد قرينه است بر اينكه منظور از عرب در ساير روايات مطلق نيز همين است.

نكتۀ سوّم-مفاد اين روايات تعارض دارد با رواياتى كه متضمن مدح و تمجيد طوايفى از عرب در اين زمينه مى باشد؛ از باب نمونه:

1-روايت طولانى حذيفه از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«هنگام قيام قائم منادى از آسمان ندا مى كند: اى مردم، زمان حكومت جبّاران بر شما تمام شد. . . پس بشتابيد به سوى مكه، سپس نجبا و نيكانى از مصر و ابدال و نخبگانى از شام و دسته جاتى از عراق كه شب بيدارانى. . . هستند و گويا دلهاى آنان همچون پاره هاى آهن مى باشد به سوى قائم مى شتابند و با او بين ركن و مقام بيعت مى كنند» . (1)

ص:165

2-روايت ابى خالد كابلى از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«هنگامى كه قائم وارد كوفه مى شود هيچ مؤمنى نيست مگر اينكه يا در كوفه است و يا به سوى كوفه مى آيد. . . سپس قائم به اصحاب خود دستور مى دهد: حركت كنيم به سوى اين گروه طغيانگر [احتمالا دجّال]سپس همگى با او حركت مى كنند» . (1)

3-روايت ابى سعيد خدرى از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«مهدى هفت يا ده سال حكومت مى كند، و سعادتمندترين مردم در رابطه با او مردم كوفه مى باشند» . (2)

از دو روايت اخير وضعيت روايت پنجم سابق الذكر كه متضمن كشته شدن هفتاد قبيلۀ عرب در كوفه توسط حضرت مهدى (عج) بود معلوم مى شود؛ علاوه بر اينكه فضيلت و كمال قابل توجهى براى طوايفى از عرب در اين روايات ذكر شده است.

و بنابر احتمال مرحوم مجلسى كه مراد از «طاغية» در روايت دوّم سفيانى است، كوفه پايگاه حمله به سفيانى و نيروهاى او مى باشد.

نكتۀ چهارم-در رابطه با سند اين روايات است. سند روايت اوّل به خاطر «رفيد» ضعيف مى باشد؛ زيرا نامبرده در كتب رجال توثيق

ص:166

نشده است. (1)علاوه بر آنكه ابن سنان هم مشترك بين «محمد» و «عبد اللّه» بوده، و «محمد بن سنان» در رجال تضعيف شده و متهم به غلو مى باشد. (2)

در سند روايت دوّم «احمد بن محمد بن سعيد» است كه هرچند بعضى او را توثيق نموده اند اما زيدى جارودى مى باشد و خبر او خبر واحد است كه در امور اعتقادى حجت نمى باشد؛ همچنين در سند آن «حسن بن على بن ابى حمزۀ بطائنى» قرار دارد كه (بنابر نقل كشّى از محمد بن مسعود) على بن فضال در مورد او گفته است: «او كذاب و ملعون مى باشد» . و ديگران نيز با عباراتى ديگر او را طرد و لعن كرده اند، و بودن او در سند روايت براى ضعف آن كفايت مى كند. (3)

در سند روايت سوّم-علاوه بر ضعف از جهت «احمد بن محمد بن سعيد» و «حسن بن على بن ابى حمزه» - «يوسف بن كليب» هست كه او هم مجهول است و در كتب رجال نامى از وى نيامده است.

سند روايت چهارم نيز به خاطر «موسى الابار» كه مجهول است، ضعيف مى باشد. (4)

سند روايت پنجم نيز به خاطر «على بن ابى حمزه» ضعيف است.

سند روايت ششم به خاطر مجهول بودن واسطۀ بين عبيد اللّه بن موسى و جعفر بن يحيى ضعيف است، بنابراين از اعتبار ساقط است. (5)

سند روايت هفتم علاوه بر «رفيد» كه توثيق نشده است، به خاطر

ص:167

«محمد بن فضيل كوفى» ضعيف مى باشد؛ زيرا در «معجم الرجال» تضعيف شده و نيز بعضى او را به غلو متهم نموده اند. (1)

روايت هشتم نيز به خاطر «رفيد» ضعيف مى باشد.

در سند روايت نهم «محمد بن عبد اللّه بن زراره» قرار دارد، گرچه وى مورد اختلاف است و علامه تا حدودى او را توثيق نموده اما شهيد ثانى او را غير موثق دانسته است. (2)

روايت دهم نيز به خاطر «ابن بطائنى» ضعيف است، كه همان «على ابن ابى حمزۀ بطائنى» است.

يادآور مى شود كه اگر بر فرض سند اين روايات مورد قبول باشد اما توان مقابله با نص صريح قرآن و سنت قطعى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) را ندارد.

نكتۀ پنجم-علاوه بر آنچه ذكر شد يادآورى مى شود تصويرى كه در روايات متواتر شيعه و سنّى از مهم ترين كار حضرت مهدى (عج) ارائه شده است بسط كامل عدالت و قسط است در روى زمين پس از اينكه زمين پر از ظلم و جور شده است. (3)اين مضمون علاوه بر روايت معروف بلكه متواتر معنوى: «يملأ الارض قسطا و عدلا كما ملئت ظلما و جورا» به تعبيرات ديگرى نيز وارد شده است؛ از جمله:

1-حضرت رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«آن حضرت ترازوى عدالت را بين مردم قرار مى دهد، پس هيچ كس به ديگرى ظلم نخواهد كرد» . (4)

ص:168

2-امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«هرگاه قائم ما اهل بيت قيام نمود اموال را مساوى تقسيم مى كند و به عدالت در بين مردم عمل مى نمايد. . .» . (1)

3-امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«. . . به خدا قسم قائم ما عدالت را همچون گرما و. . . به كنج خانه هاى مردم مى برد. . .» . (2)

4-امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«. . . قائم همانند رسول اللّه با عدالت با مردم روبرو مى شود. . .» (3)

بديهى است تحقق قسط و عدالت و تقسيم اموال به طور مساوى بين مردم توسط حضرت مهدى (عج) با مضمون رواياتى كه دلالت مى كند بر ظلم به طايفۀ خاصى، سازگار نخواهد بود.

در روايت-علاوه بر تحقق عدالت و قسط توسط حضرت قائم (عج) در بين مردم-كارهاى ديگرى نيز همچون جود و بخشش هاى فوق العاده نسبت به مردم و نيز رفع هرگونه ناراحتى و ضعف از مردم به آن حضرت نسبت داده شده است؛ از جمله:

1-حضرت رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«. . . قائم براى همۀ مؤمنين موجب رحمت و براى كافرين موجب عذاب مى باشد» . (4)

2-امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«. . . تمام اموال دنيا-آنچه روى زمين ظاهر است و آنچه در

ص:169

داخل زمين مى باشد-نزد مهدى ما جمع مى شود، و سپس به مردم مى گويد: بياييد به سوى آنچه به خاطرش از ارحام خود قطع شديد و خونها ريختيد و بر محرّمات خدا تجاوز نموديد؛ آنگاه از اين اموال آنقدر به مردم مى بخشد كه احدى پيش از او چنين بخششى نكرده است. . .» . (1)

3-پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى فرمايد:

«اسم آخرين امام اسم من است و پس از ظهورش زمين را پر از عدل مى كند همان گونه كه پر از ظلم و جور شده است؛ و اموال و دارايى ها روى هم انباشته [و نزد او مى باشد]و هركس به او مراجعه نمود و مالى طلب نمود او عطا مى كند» . (2)

4-و از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده است:

«قائم از اهل بيت مرا هر صاحب درد و مشكلى و يا داراى ضعفى درك نمود، درد او رفع و ضعف او به قوّت تبديل مى شود» . (3)

همين تعبيرات و مشابه آن در روايات اهل سنّت نيز وجود دارد كه نيازى به نقل آنها نيست؛ براى تفصيل بيشتر به كتاب «المهدى» نوشتۀ آيت اللّه سيد صدر الدين صدر (ره) مراجعه شود. (4)

تنافى مضامين روايات فوق با آنچه به آن حضرت در بعضى روايات مورد بحث نسبت داده شده است واضح است.

ص:170

از سوى ديگر مطابق بعضى روايات امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«. . . حضرت مهدى (عج) تورات و ساير كتابهاى آسمانى قبل از اسلام را از غارى در انطاكيه خارج مى كند و سپس بين اهل تورات با تورات، و اهل انجيل با انجيل، و اهل زبور با زبور، و اهل فرقان با فرقان حكم مى كند. . .» . (1)

از اين روايت به خوبى فهميده مى شود كه حتى ساير ملل و اهل اديان نيز با آزادى و به دور از ترس و فشار در حكومت حضرت قائم (عج) زندگى مى كنند و آن حضرت معارف و احكام دينى آنان را مطابق كتابهاى اصلى آنها براى آنان بيان مى كند.

بنابراين آنچه نويسنده در مورد حضرت مهدى (عج) به شيعه نسبت داده است-كه آن حضرت از اعراب يا قريش كراهت دارد-مطابق روايات مورد قبول شيعه به هيچ وجه صحيح نيست.

ضمنا خوانندۀ محترم توجه خواهد داشت كه باوجود اين روايات مستند و متواتر از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و نظريات بزرگان اهل سنّت در مورد حضرت مهدى (عج) و غيبت او، ادعاى نويسندۀ جزوه مبنى بر اينكه امام زمان شيعه جزئى از توطئۀ شعوبيه بر عليه اسلام و اعراب است چقدر سست و دور از حقيقت مى باشد!

بنابر آنچه بيان شد معلوم گرديد وظيفه و رسالت حضرت مهدى (عج) احياى قرآن، اسلام و سيرۀ نبىّ اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى باشد و او هرگز براى انتقام از مردگان و يا اعراب-آنچنان كه نويسنده مدعى شده است-ظهور نمى كند.

ص:171

خوب مى بود، حاكى از كذب و جعلى بودن اين روايت است. اما در ارتباط با سند آن همان گونه كه بيان شد بحار الانوار آن را از كتاب يكى از اصحاب كه نامش معلوم نيست نقل كرده و در سند آن محمد بن نصير از عمر بن الفرات از محمد بن مفضل و او از مفضل بن عمر قرار دارند.

هرچند شيخ مفيد «مفضل بن عمر» را مدح كرده و مى گويد: «او از شيوخ اصحاب امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و از ثقات فقهاى صالح مى باشد» . (1)ولى نجاشى در رجال خود او را «فاسد المذهب، مضطرب الرواية و غير قابل اعتماد» خوانده است. (2)و علامه در «خلاصه» نقل كرده كه او در مذهب خطّابى (3)و در كلام متهافت است. (4)

و نيز علامه در «خلاصه» ضمن تصريح بر فاسد المذهب و غير قابل اعتماد بودن او گفته است:

«غلات چيزهاى زيادى را در روايات منسوب به او اضافه كرده اند، و لذا نقل و نوشتن روايات او جايز نيست.»

ص:174

همچنين كشّى از حمّاد بن عثمان نقل كرده است كه امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در رابطه با قضيّه اى به مفضل با تعبير «يا كافر» ، «يا مشرك» خطاب نمودند.

و نيز مطابق روايتى، حجر بن زائدة و عامر بن جزاعۀ اسدى به امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) گفتند: «مفضّل مى گويد: ارزاق بندگان خداوند در دست شماست» ؛ و آن حضرت او را لعن كرده و از او بيزارى جستند؛ و در جواب سؤال آنان نسبت به لعن و بيزارى از او گفتند: «شما هم او را لعن و اظهار بيزارى از او كنيد.» (1)

البته در بعضى روايات و كتب رجالى از مفضّل مدح شده است؛ ولى بر اساس قاعدۀ مورد قبول علم رجال در تعارض بين مدح و ذمّ، ذمّ مقدم مى باشد.

اما در مورد «محمد بن نصير» شيخ در الغيبة (2)و مجلسى در بحار الانوار (3)به نقل از سعد بن عبد در مورد او مى گويند:

«محمد بن نصير مدعى رسالت و نبوت شد و قائل به تناسخ و مدعى ربوبيت امام هادى (ابو الحسن) بود، و نكاح با محارم و. . . را حلال مى دانست» .

و شيخ در همان صفحه از ابن نوح نقل كرده است كه محمد بن نصير مدتى به دروغ خود را نايب خاص حضرت مهدى (عج) معرفى مى كرد و لذا مورد لعن محمد بن عثمان از نوّاب اربعۀ حضرت قرار گرفت و پس از افشاى دروغش، او درصدد عذرخواهى و نزديك شدن به محمد بن عثمان برآمد ولى ايشان او را به حضور نپذيرفت.

ص:175

در پاورقى صفحۀ ذكرشدۀ بحار الانوار آمده است: محمد بن نصير علاوه بر خباثت هايى كه به آنها اشاره شد اين روايت را از فردى غالى و داراى فسادهاى بسيار به نام «عمر بن فرات بغدادى» نقل مى كند.

نجاشى نيز عمر بن فرات را غالى و داراى فسادهاى بسيار مى داند. (1)

«حسين بن حمدان» نيز بنابر نقل و تأييد جامع الرواة (2)فاسد المذهب، كذّاب و ملعون است كه به گفته هاى او اعتنايى نمى شود؛ و «محمد بن مفضل» مشترك است بين توثيق شده و توثيق نشده، و «على بن عبد اللّه» در كتب رجال مجهول مى باشد. بنابراين در بى اعتبارى روايت ذكرشده و ضعف سند آن شكى نيست.

روايت دوّم-طبق اين روايت امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) خطاب به بشير نبّال فرموده است:

«آيا مى دانى اولين كارى كه قائم مى كند چيست؟» بشير گفت: نه، حضرت فرمود: «اين دو نفر را در حالى كه تر و تازه هستند از قبر در مى آورد و آنان را مى سوزاند و آنگاه خاكستر آنها را توسط باد در هوا پخش مى كند و سپس مسجد را مى شكند» . (3)

ص:176

«بشير نبال» كه راوى اين حديث است توثيق نشده، و علامه در خلاصه دربارۀ او گفته است: «من در روايت او متوقف هستم» . (1)

روايت سوّم-عبد العظيم حسنى به امام رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى گويد: من اميدوارم تو همان قائم از اهل بيت محمّد باشى كه زمين را بعد از اينكه پر از ظلم و جور شده است از عدالت پر مى كند. حضرت در جواب او فرمود:

«آن قائمى كه زمين را از عدالت پر مى كند ولادت او مخفى است و سپس غايب مى شود و. . . هنگامى كه ظاهر مى شود. . .

و وارد مدينه مى گردد «لات» و «عزّى» را مى سوزاند. . .» . (2)

[«لات» و «عزّى» اشاره است به همان دو نفر كه بشير نبّال در روايت قبلى نقل كرده است.]

در سند اين روايت «سنانى» قرار دارد كه مجهول الحال مى باشد، و «أسدى» است كه مشترك بين سه نفر است كه دو نفر آنان غير موثق هستند، و در اين صورت مورد اعتماد نخواهد بود. (3)

روايت چهارم-مفضل از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل كرده است:

«هنگامى كه به معراج برده شدم خداوند به من مسائلى را وحى كرد. . . و از جمله اينكه: اين قائم همان است كه حلال

ص:177

مرا حلال و حرام مرا حرام مى كند و به دست او از دشمنان خود انتقام مى گيرم. . . . سپس پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود: آنگاه «لات» و «عزّى» را در حالى كه تر و تازه هستند از قبر خارج نموده و آنان را مى سوزاند» . (1)

در سند اين روايت «احمد بن هلال» قرار دارد كه جامع الرواة به نقل از «فهرست» شيخ او را غالى و متهم در دين به شمار آورده و علامه در خلاصه و نجاشى و كشّى در كتابهاى خود گفته اند: «مذمت هايى در مورد او از امام عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده است» . (2)و همين طور علامه در «خلاصه» و استرآبادى در «الرجال الوسيط» گفته اند: «به نظر ما روايت او مورد قبول نيست» . (3)

روايت پنجم-اسحاق بن عمار از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) چنين نقل مى كند:

«. . . سپس قائم آن دو نفر را در حالى كه تر و تازه هستند از قبر خارج مى كند و مورد لعنت قرار مى دهد و از آنان اظهار برائت مى نمايد و سپس آنان را به صليب و دار مى كشد و بعدا پايين مى آورد و مى سوزاند و خاكستر آنان را در هوا پخش مى كند. . .» . (4)

اين روايت را مرحوم مجلسى در بحار از كتاب غيبت سيد على بن

ص:178

عبد الحميد بدون ذكر سند آن از اسحاق بن عمار نقل مى كند.

«اسحاق بن عمار» گرچه فطحى است اما مورد اطمينان است؛ (1)ولى از سند كتاب فوق و واسطه هاى آن تا مرحوم مجلسى اطلاعى در دست نيست و در نتيجه روايت مرسل است و نمى توان به آن اعتماد كرد.

پرسيدم چرا خداوند اجراى حدّ عايشه را تا زمان قائم تأخير انداخت؟ حضرت در پاسخ فرمود: «براى اينكه خداوند پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) را براى رحمت جهانيان مبعوث كرد و قائم را براى نقمت يعنى انتقام و عذاب» . (1)

اين روايت را مرحوم مجلسى از علل الشرايع از ماجيلويه از عمويش و او از برقى و او از پدرش و او از محمد بن سليمان و او از داود بن نعمان و او از عبد الرحيم قصير از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند.

«ماجيلويه» موثق است اما عموى او ناشناخته است. مراد از برقى هم «احمد بن محمد بن خالد برقى» است كه در «خلاصه» و «فهرست» و «رجال كشّى» گفته شده از افراد ضعيف روايت هاى زيادى نقل مى كند و به روايات بى سند اعتماد مى نمايد، و ابن غضائرى گفته است: اهل قم او را به خاطر كسانى كه از آنان روايت نقل كرده است ملامت كرده اند؛ (2)و «محمد بن سليمان بصرى (يا ديلمى)» نيز متهم به غلو مى باشد؛ (3)

ص:180

و «عبد الرحيم قصير» (1)نيز توثيق نشده است.

بنابراين سند روايت ضعيف و غير قابل اعتماد است، متن روايت نيز مخالف رواياتى است كه حضرت مهدى (عج) را در خلق و صفات و سيرۀ عملى همچون پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و نيز داراى ويژگى هايى از پيامبرانى چون ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، يوسف (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، ايوب (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) توصيف مى نمايد.

پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به نص قرآن مجيد «رحمة للعالمين» بود؛ چگونه آخرين خليفۀ او به جاى رحمت، نقمت براى جهانيان مى باشد؟ علاوه بر اين، پيامبر رحمت در اجراى حدود الهى ميان خويشاوندان خود و ساير مسلمانان تفاوتى نمى گذاشت؛ و اگر عايشه مستحق حدّ مى بود به طور قطع پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) از اجراى آن كوتاهى نمى كرد. و شاهد آن داستان كنيز امّ سلمة است كه سرقت كرده و نزد پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) ثابت شده بود و سپس امّ سلمة از آن حضرت تقاضا كرد كه حدّ الهى بر او جارى نشود، پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به امّ سلمة فرمودند: اين حدّ الهى است و نبايد ضايع شود و دست كنيز را قطع كردند. همچنين اسامة بن زيد در مورد كسى كه مستحق حدّ الهى بود شفاعت كرد، آن حضرت به او فرمودند: در حدود الهى شفاعت نكن. (2)

بنابر آنچه بيان شد معلوم گشت شيعه هرگز معتقد به آنچه نويسنده مى گويد نيست، بلكه حضرت مهدى (عج) را در رفتار و كردار هم خوى پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى داند.

ص:181

-به ادعاى غيبت آن حضرت-به امام رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مسترد نكرد و به دنبال آن فرقۀ واقفيه به وجود آمد.

2-در روايت ديگرى از ابو بصير بدون انتساب آن به امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) آمده:

«هنگامى كه قائم قيام نمود وارد كوفه مى شود و دستور خراب كردن مساجد چهارگانه را صادر مى كند تا آنها را برساند به جايى كه در اصل به آن وضع بوده اند. . .» . (1)

در سند اين روايت نيز «على بن ابى حمزه» مى باشد؛ در ذيل همين روايت كشتار هفتاد قبيلۀ عرب از مردم كوفه وارد شده است كه قبلا نيز به آن اشاره شد.

شيخ طوسى (ره) در كتاب «الغيبة» در رابطه با عدم اعتماد به روايات واقفيه، پس از نقل حكايتهايى در مذمت آنان گفته است:

«. . . رواياتى كه در مورد طعن بر راويان واقفى مذهب رسيده است بيش از آن است كه بتوان شمرد، و آنها در كتب اصحاب موجود است و من بخشى از آنها را نقل مى كنم. . .» . (2)

بنابراين علاوه بر آنكه سند روايات فوق معتبر نيست، در تمامى آنها برگرداندن مساجد مذكور به اساس و وضعيت اصلى آنها يكى از كارهاى آن حضرت به شمار آمده كه تفاوت زيادى با تخريب آنها از روى عناد و دشمنى با اسلام دارد.

ص:183

طبق روايات متواتر شيعه و سنّى حضرت مهدى (عج) به كتاب خدا و سنّت رسول (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عمل خواهد كرد؛ و اين امر منافاتى ندارد با اينكه آن حضرت به خاطر شرايط و اوضاع و احوال خاص زمان ظهور، احكام ويژه و مختص به خود نيز داشته باشد؛ و از آن جمله قضاوت براساس علم و بدون بيّنه همچون حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، چنانكه در روايات زيادى وارد شده است. و مطابقت بعضى از كارهاى آن حضرت با آيين حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) دليل بر آن نيست كه مبناى كار آن حضرت دين حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى باشد نه دين اسلام؛ همان گونه كه در قرآن در مورد شريعت اسلام و مطابقت آن به طور اجمال با شرايع ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) آمده است: وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي اَلدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمّاكُمُ اَلْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ (1)«. . . خداوند-در دين حرج و مشقّتى براى شما قرار نداد، يعنى دين پدر شما ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ؛ و او [خداوند]از پيش شما را مسلمان نام گذاشت» . مقصود از دين در اين آيه همان دين اسلام است، و درعين حال به آن «ملة ابراهيم» يعنى دين ابراهيم اطلاق گرديده است.

و نيز آيۀ شريفۀ: شَرَعَ لَكُمْ مِنَ اَلدِّينِ ما وَصّى بِهِ نُوحاً وَ اَلَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ وَ ما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى وَ عِيسى (2)«-خداوند-براى شما آنچه را به نوح سفارش نمود به عنوان دين تشريع كرد و بر تو نيز همان را وحى كرديم و همچنين آنچه را به ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) سفارش نمود» .

كه صريح است در اينكه دين تشريع شده براى مسلمانان همان دينى است كه براى ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) تشريع شده است، با اينكه مى دانيم در اسلام احكام و معارف ويژه و كاملترى وجود دارد كه متناسب با زمان خود مى باشد و در اديان گذشته نبوده است.

بوده اند مثل پيامبران اولو العزم، يا آنهايى كه پيرو شريعت پيامبر سابق بر خود بوده اند-نزد همۀ مسلمانان و حضرت مهدى (عج) داراى احترام و قداست هستند.

علت اينكه در بعضى روايات گفته شده حضرت مهدى (عج) همچون داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و سليمان (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) بدون بيّنه قضاوت مى كند و يا به علم خود عمل مى كند (1)شايد اين باشد كه حكومت حضرت مهدى (عج) از نظر گستردگى و مسخّر شدن عوامل طبيعى و اجتماعى و امدادهاى الهى و غيبى براى او، شباهت زيادى به حكومت حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و سليمان (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) دارد، همان طور كه عوامل طبيعى و انسانى و نيز غير طبيعى در بين پيامبران بيش از همه در اختيار اين دو پيامبر قرار گرفت.

بنابراين اگر در كتب يهود حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به عنوان الگو و سمبل حكومت و قضاوت قرار گرفته و در روايات اسلامى نيز بعضى از خصوصيات حكومت حضرت مهدى (عج) شبيه حاكميت حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و سليمان (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) شمرده شده است، دليل بر اين نيست كه امام زمان موردنظر اماميه از تلمود يهود گرفته شده است؛ طبق اين استدلال بايد نويسنده بگويد: شريعت اسلام نيز برگرفته از اديان و شرايع حضرت ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) است.

در ارتباط با پاسخ به اين شبهه نيز در فصل ششم دربارۀ پيشگويى ها و بشارتهاى مربوط به حضرت مهدى (عج) از كتابهاى اديان گذشته نكاتى ذكر خواهد شد.

ص:186

نمى باشد؛ زيرا محتمل است كه حكم واقعى همين بوده و ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) بعضا از روى تقيه دستور بيّنه را صادر نموده باشند. (1)

و نيز محتمل است پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) هردو حكم را فرموده باشد، منتها هركدام براى شرايط خاصى بوده است. و در زمان صدر اسلام اگر در قضاوت حكم به واقع براساس علم و بدون بيّنه انجام مى شد، چه بسا بسيارى از مردم از اسلام برمى گشتند، ولى در زمان حضرت مهدى (عج) چنين نباشد. بنابراين حكم حضرت مهدى (عج) نيز به دستور پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) است و قهرا نسخ شريعت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نمى باشد» .

سپس از مرحوم طبرسى صاحب كتاب «إعلام الورى» همين اشكال را با پاسخ وى به آن نقل مى كند؛ كه خلاصۀ آن چنين است:

«اولا: روايات دال بر عدم قبول جزيه از اهل كتاب، و كشتن كسى كه به سن بيست سالگى رسيده و احكام دين را درست ياد نگرفته، و تخريب مساجد و حكم بدون بيّنه نظير حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) قطعى نيست و قابل ترديد است.

ثانيا: بر فرض صحت آنها قضاوت بدون بيّنه در جايى است كه حاكم علم داشته باشد، و اگر نداشته باشد بايد براساس بيّنه و شاهد قضاوت نمايد. و عدم قبول جزيه و عدم قضاوت

ص:188

با بيّنه نيز از مقولۀ نسخ نيست و در شريعت بوده است، منتها زمان عمل به آنها منحصر به زمان حضرت مهدى (عج) است؛ و در نسخ بايد دليل ناسخ متأخر از زمان دليل منسوخ باشد، و در موارد ذكرشده خود پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) چنين احكامى را تشريع نموده و لكن شرايط زمانى آنها فراهم نبوده است. . .» . (1)

دربارۀ روايات مربوط به احكام ويژۀ حضرت مهدى (عج) مى توان گفت:

اوّلا-در سند بعضى از اين روايات على بن ابى حمزه بطائنى -كه واقفى مذهب است-قرار دارد؛ مانند روايت هايى كه مربوط است به قتل پيرمرد زناكار و شخص مانع الزكاة، و خراب كردن مسجد الحرام و مسجد الرسول و بردن خانه كعبه به جاى اصلى آن توسط آن حضرت. (2)و سند بعضى ديگر مرسل مى باشد، يعنى بدون ذكر سند نقل شده است؛ مانند روايت هايى كه مربوط است به خراب كردن مساجد چهارگانه، و بردن مقام حضرت ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به جاى اوّل آن توسط حضرت مهدى (عج) . (3)علاوه بر اينكه در بعضى از اين روايات جمله اى نامأنوس و نامفهوم وجود دارد، نظير جملۀ: «. . . يورث الأخ أخاه فى الأظلة» [-از جمله كارهاى حضرت مهدى (عج) اين است كه-ارث

ص:189

برادر را از برادر در أظلّة قرار مى دهد.]در پاورقى بحار (1)آمده است:

مراد از «اظلّة» عالم اشباح و ارواح است كه قبل از اين عالم مى باشد.

يادآورى مى شود روايت مذكور در كتاب اعتقادات صدوق از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به اين شكل نقل شده است: «خداوند دو هزار سال پيش از خلق ابدان، در «اظلّة» (عالم اشباح) بين ارواح ايجاد اخوت نمود، پس هرگاه قائم ما قيام نمود كسى كه در عالم اظلّة با ديگرى برادر بوده از او ارث مى برد نه آنكه در دنيا با ولادت (از يك پدر و مادر) برادر كسى مى باشد. (2)لازم به ذكر است معناى روايت با نقل صدوق هرچند نامأنوس و نامفهوم نمى باشد، و لكن با روايات متواترى كه دلالت مى كند بر اينكه حضرت مهدى (عج) براساس قرآن و سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عمل و حكم مى كند مخالف مى باشد.

ثانيا-مطابق روايات متواتر كه از طريق شيعه و سنّى نقل شده است (3)حضرت مهدى (عج) براساس كتاب خدا و سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) حكم خواهد كرد. و بسيارى از كارهايى كه در روايات مزبور به آن حضرت نسبت داده شده است در قرآن و سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) هيچ كدام وجود ندارد و حتى بعضا مخالف آنها نيز مى باشد.

ص:190

ص:194

شباهت هاى مسيح مزعوم يهود و امام زمان شيعه

نويسندۀ جزوۀ ذكرشده سپس به بيان تشابهات رفتار و كردار مسيح مزعوم يهود و امام زمان اماميه مى پردازد و-به زعم خود-نتيجه گيرى مى كند كه از تشابه آنچه در كتب يهود در مورد مسيح مزعوم ذكر شده و آنچه در كتب اماميه براى امام زمان نقل كرده اند، مطمئن مى شويم كه هردو يك منشأ داشته و آن روحانيت يهود و شيعه مى باشند؛ اين شباهتها از اين قرار است:

مى ريزد. . . سپس به محلى به نام «روميّه» مى رسند، و هنگامى كه به آن وارد مى شوند مسلمانان سه تكبير مى گويند و. . .» . (1)

5-و سخنى از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«سپس خداوند كشور حجاز را براى مهدى فتح مى كند و از بنى هاشم هركس در آنجا زندانى هست آزاد مى شود. آنگاه پرچم هاى سياه سرازير كوفه مى شود. . . و مهدى لشكرهاى خود را به اطراف كشورها مى فرستد. . . و همۀ كشورها براى او هموار و تسليم خواهند شد، و به دست او قسطنطنيه فتح مى شود. . .» . (2)

6-روايت ام سلمة از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دربارۀ حضرت مهدى (عج) :

«. . . سپس مردم همچون پرندگان متفرقى كه به محلى سرازير مى شوند به سوى مهدى مى شتابند و در اطراف او سيصد و چهارده نفر كه در بين آنان چندين زن نيز مى باشد جمع مى شوند، و بر هر جبّار و فرزند جبّارى پيروز مى گردند» . (3)

ص:197

7-روايت ابى سعيد خدرى از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«امت مهدى به سوى مهدى مى شتابند همچون شتافتن زنبورهاى عسل به سوى ملكه شان؛ و مهدى زمين را از عدالت پر مى كند آن گونه كه از ظلم و جور پر شده است. و وضع مردم [از نظر هدايت و تحقق عدالت] همچون روز اولشان خواهد شد [يعنى زمان پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)]. . .» . (1)

8-از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل شده است:

«به حكومت مهدى تمام اهل زمين و حتى اهل آسمان و نيز پرندگان در فضا و. . . راضى خواهند بود. . .» . (2)

9-روايت حذيفه از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«. . . هنگامى كه خداوند اراده كرد اسلام را مجددا عزيز گرداند پشت هر جبّار و ظالمى را مى شكند. و او به هرچه بخواهد قادر است، و لذا مى تواند امتى را پس از اينكه فساد آن را فراگرفته باشد اصلاح نمايد. سپس پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به حذيفه فرمود: اگر يك روز بيشتر از دنيا باقى نمانده باشد خداوند آن

ص:198

روز را آنقدر طولانى مى كند تا مردى از اهل بيت من حكومت را به دست گيرد و كارهاى سختى را انجام دهد و اسلام را در تمام زمين ظاهر سازد؛ و خداوند وعده اش تخلف نمى پذيرد» . (1)

10-مطابق روايت ديگرى حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود:

«هنگامى كه قائم آل محمد قيام كند خداوند اهل شرق و غرب را براى او مجتمع مى نمايد. . .» . (2)

11-از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده است:

«مهدى روز عاشورا ظهور مى كند. . . و خداوند شيعيانش را از اطراف به سوى او سوق مى دهد و دنيا براى آنان تسليم و هموار مى شود. . .» . (3)

12-روايت ابى سعيد خدرى از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«در آخر الزمان بر امت من بلاى شديدى نازل مى شود تا آنجا كه مؤمن پناهگاهى كه به آن پناه ببرد پيدا نمى كند؛ سپس

ص:199

خداوند مردى از عترت مرا برمى انگيزد. . . و سكنۀ زمين و آسمان از او راضى خواهند بود» . (1)

و شيعيان او حاكمان بر روى زمين و مورد توجه و عنايت مردم دنيا خواهند شد» . (1)

4-روايت سعد از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . هرگاه زمان تحقق امر و حكومت ما فرا رسد و مهدى ما بيايد، هر فرد از شيعيان ما از شير شجاعتر و از نيزه برنده تر خواهد شد و دشمنان ما را زير دست و پا له خواهد كرد، و چنين وضعى زمانى خواهد بود كه رحمت و گشايش خداوند بر بندگانش نازل مى شود» . (2)

و تعبير: «أجرى من الليث و امضى من السنان» [از شير جرى تر و از نيزه برنده تر]به قوت ايمان و آمادگى اصحاب آن حضرت براى فداكارى و عدم ترس از دشمن اشاره دارد.

5-روايت ابان بن تغلب از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«گويا من قائم را در نجف سمت كوفه مشاهده مى كنم. . . هيچ يك از مردم كشورها نيست مگر اينكه مهدى را طرفدار و حامى خود مى بيند. . . آنگاه مهدى پرچم رسول اللّه را به پا

ص:201

خواهد داشت، و هنگامى كه آن پرچم را به اهتزاز درآورد هيچ مؤمنى نيست مگر اينكه دلش همچون پارۀ آهن خواهد شد» . (1)

و در همان مأخذ آمده است:

«گويا من مشاهده مى كنم ياران مهدى را كه مشرق و مغرب زمين را احاطه كرده اند» . (2)

6-روايت جابر جعفى از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . از جمله ياران مهدى نجبا و برگزيدگان مصر، ابدال و نخبگان شام و اخيار عراق مى باشند. . .» . (3)

7-روايت ابى ربيع شامى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«همانا هنگامى كه قائم ما قيام كند خداوند چشم و گوش شيعيان ما را با مهدى چنان تقويت مى كند كه ميان آنها و قائم پيك نخواهد بود. با آنها سخن مى گويد، پس سخنش را مى شنوند و او را مى بينند، در حالى كه او در مكان خويش است.» . (4)

«بريد» دوازده ميل و هر ميلى حدود دو كيلومتر است. و احتمال دارد

ص:202

نزديكى مذكور كنايه از وسايل ارتباط جمعى باشد كه اكنون در اختيار بشر قرار دارد يا در آينده پيشرفته تر از آن وجود خواهد داشت.

پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) معتقد نيستند، مصداق اين پيشگويى ها مسيحى است كه بعدا خواهد آمد و دين يهود را جهانى خواهد ساخت.

«و خداوند مرا از كسانى قرار دهد كه پيرو آثار و دستورات شما مى باشند. . . و در حكومت شما داراى قدرت و مكنت خواهند شد، و در روزگار شما به آنها اجازۀ اعمال قدرت داده خواهد شد. . . ؛ خداوند مرا در حكومت شما داراى مكنت و قدرت كند و در رجعت شما زنده نمايد. . .» . (1)

دراين باره بيان چند نكته لازم است:

1-زنده شدن اموات امر محالى نيست و هروقت خداوند قادر اراده كند و حكمتى آن را اقتضا نمايد تحقق مى يابد، و اگر از شرع دليلى قطعى بر آن وارد شده باشد قابل قبول خواهد بود.

2-زنده شدن اصحاب كهف در زمان حضرت مهدى (عج) و سلام كردن آن جناب به آنان و بازگشت مجددشان به قبور خود، در تفسير قرآن امام ابو اسحاق ثعلبى از علماى اهل سنّت در مورد قصۀ اصحاب كهف آمده است. (2)

همچنين روايت: «اصحاب الكهف من اعوانه» از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در تفسير «الدرّ المنثور» (3)نقل شده است. پس اگر زنده شدن اصحاب كهف ممكن باشد، چرا زنده شدن بعضى افراد صالح و مؤمن از امت پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در زمان حضرت مهدى (عج) بعيد باشد؟ و مشابهت ادعايى آن با ادعاى يهود دليل بر اين نيست كه منشأ اين اعتقاد شيعه

ص:205

منابع يهود مى باشد؛ بلكه بنابر آنچه قبلا گفته شد اين گونه پيشگويى ها در كتب عهدين نيز بوده كه بعدا تحريف شده و يا به عمد بر مسيح مزعوم يهود تطبيق گشته است.

3-روايات نزول حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و اقتداى او به حضرت مهدى (عج) در نماز را، علاوه بر كتب شيعه كتب معتبر اهل سنّت نيز به صورت متواتر نقل نموده اند؛ نظير:

«كتاب الفتن» ، (1)«ينابيع المودّة» ، (2)«الدرّ المنثور» ، (3)«الحاوي للفتاوي» ، (4)«فيض القدير» ، (5)«مسند احمد» ، (6)«المستدرك» ، (7)«سنن ابن ماجه» ، (8)«كنز العمال» ، (9)«فتح البارى» (10)و دهها كتاب ديگر.

بخارى از ابو هريره نقل مى كند كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود:

«چگونه هستيد هنگامى كه فرزند مريم نازل شود و امام شما از خود شما خواهد بود» .

سپس بخارى در ذيل اين حديث مى گويد:

«و اين روايت صحيحى است كه مورد اتفاق مى باشد» . (11)

ص:206

همين حديث را در كتاب «مصابيح» از «صحيح مسلم» و «بخارى» و نيز از «سيوطى» در «الجامع الصغير (حرف الكاف)» نقل كرده است. (1)(2)

اكنون از نويسندۀ جزوه سؤال مى كنيم نظر شما در اين مورد چيست؟ يا مى گوييد: حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از دنيا رفته است و هنگام قيام حضرت مهدى (عج) زنده مى شود و به او اقتدا مى كند، و كلمۀ «نزول» در روايات متواتر فوق را بر اين معنا حمل مى نماييد؛ در اين صورت زنده شدن بعضى اموات در زمان قيام حضرت مهدى (عج) را قبول كرده ايد.

و يا اينكه مطابق ظواهر روايات ذكرشده مى گوييد: حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) زنده است، چنانكه بسيارى از روايات شيعه نيز بر آن دلالت مى كند؛ در اين صورت چرا زنده بودن حضرت مهدى (عج) را بعيد مى دانيد؟

علاوه بر آنكه زنده شدن بعضى مردگان در روايات شيعه منحصر به مردگان شيعه نيست، بلكه افرادى از امتهاى قبل از اسلام را نيز شامل مى شود؛ از جمله:

1-مفضل بن عمر از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند:

«هنگام قيام قائم بيست و هفت نفر مرد از پشت شهر كوفه با او قيام مى كنند كه پانزده نفر آنان از قوم موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، . . . هفت نفر از اهل كهف، يوشع بن نون، سلمان، ابو دجانۀ انصارى، مقداد، مالك اشتر مى باشند. . .» . (3)

ص:207

و در روايت ديگرى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مؤمن آل فرعون نيز از جملۀ آنان به شمار رفته است. (1)

2-در خطبه اى منسوب به حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) آمده است:

«. . . تعداد اصحاب قائم-در ابتداى ظهور-سيصد و سيزده نفر مى باشند كه نه نفر آنان از بنى اسرائيل و هفتاد نفر از جنّ. . .

مى باشند» . (2)

است و از هيچ كس توبه نيز نمى خواهد» . (1)

همين روايت با اندك تفاوتى در «عقد الدّرر» (2)نيز آمده، ولى در پاورقى آن گفته شده است كه: اين روايت مرسل است.

سند اين روايت نيز به خاطر «محمد بن على كوفى» كه به «ابو سمينة» معروف است ضعيف مى باشد.

جامع الرواة در مورد وى چنين مى نويسد:

«علامه در «خلاصه» و نجاشى او را جدا ضعيف و فاسد العقيدة توصيف نموده اند و گفته اند: روايات او نوشته نمى شود و مورد التفات قرار نمى گيرد. و نجاشى گفته است: به خاطر همين ضعف ها و شهرت به غلو، او را از قم اخراج كردند» . (3)

علاوه بر ضعف از جهت سند، مضمون اين روايت با روايات زيادى كه از طريق شيعه و سنّى نقل شده-كه حضرت مهدى (عج) به سيرۀ پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عمل مى كند-مخالف است.

3-روايت ابى الجارود از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه در آن آمده است:

«. . . و خداوند شرق و غرب را براى او فتح مى كند و آنقدر از مردم مى كشد كه جز دين محمد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) باقى نمى ماند. . .» . (4)

ص:211

كشّى در مورد ابى الجارود كه اسم او «زياد بن منذر» است مى گويد:

«مذموم لا شبهة فى ذمّه و سمّى سرحوبا باسم الشيطان. . .» (1)

«بدون شك مورد مذمت مى باشد و به نام سرحوب كه اسم شيطانى است نامگذارى شده است» .

علاوه بر اينكه مضمون اين روايت با سيرۀ قطعى پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مخالف است؛ زيرا آن حضرت براساس آيۀ شريفۀ: لا إِكْراهَ فِي اَلدِّينِ (2)(در دين اكراهى نيست) صاحب هيچ دينى را با زور و كشتن به اسلام دعوت نمى كردند.

و نيز با روايت جابر از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در تعارض است، كه فرمودند:

«. . . و مهدى حكم مى كند بين اهل تورات با تورات، و بين اهل انجيل با انجيل، و بين اهل زبور با زبور، و بين اهل قرآن با قرآن. . .» . (3)

از اين روايت آزادى اديان در زمان حكومت حضرت مهدى (عج) به خوبى استفاده مى شود.

4-روايت يحيى بن علاء رازى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . مهدى زمين را پر از قسط و عدالت مى كند همان گونه كه پر از ظلم و جور شده بود. و آنقدر انسان مى كشد كه فرد

ص:212

جاهل مى گويد: اگر او از ذرّيۀ محمّد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بود مردم را مورد رحم و شفقت قرار مى داد» . (1)

در سند اين روايت «على بن فضل» و «احمد بن عثمان» و «احمد بن رزاق» مى باشند كه هر سه نفر مجهول هستند.

علاوه بر اينكه مفاد اين روايت با روايات گذشته-كه دلالت مى كرد بر اينكه حضرت مهدى (عج) پيرو سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) است-مخالفت دارد.

5-روايت محمد بن علىّ الكوفي از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«اگر مردم مى دانستند قائم هنگام قيام چگونه عمل مى كند و از مردم چه اندازه مى كشد، اكثر آنان آرزو داشتند او را نبينند.

آگاه باشيد او شروع به كشتن نمى كند مگر از قريش. پس جز شمشير بين آنان و مهدى ردّوبدل نمى شود، تا آنجا كه بسيارى از مردم مى گويند: مهدى از آل محمد نيست وگرنه مردم را مورد رحم قرار مى داد» . (2)

اين روايت در «عقد الدّرر» از طريق محمد بن مسلم از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده است و در پاورقى گفته شده: اين روايت را كسى نقل نكرده است. (3)

ص:213

در سند اين روايت نيز «محمد بن على كوفى» واقع شده است كه -همان گونه كه گفته شد-ضعيف و فاسد العقيده مى باشد.

6-روايت ابو بصير از امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«قائم با امرى جديد و كتابى جديد و قضاوتى جديد قيام مى كند و بر اعراب سخت مى گيرد و كار او جز با شمشير نخواهد بود و از هيچ كس توبه نمى خواهد. . .» . (1)

7-روايت ابو بصير از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«علت اينكه براى قيام قائم عجله مى كنيد چيست؟ [. . .]كار او جز شمشير و مرگ [ديگران]زير سايۀ شمشير نخواهد بود» . (2)

اين روايت در «عقد الدّرر» به شكل مرسل از امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده و در پاورقى آمده است: كسى آن را نقل نكرده است. (3)

در سند دو روايت فوق الذكر نيز «محمد بن على كوفى» واقع شده است كه حال آن گذشت.

همچنين در سند روايت هفتم «بطائنى» قرار دارد؛ و ظاهرا «على بن ابى حمزۀ بطائنى» است كه از سران واقفيه مى باشد. روايت ديگرى قريب به همين مضمون با سندى ديگر كه فقط ابن بطائنى در آن مى باشد نقل شده است. (4)

ص:214

8-روايت مرسل بطائنى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«هنگام قيام قائم شمشيرها براى قتال وارد صحنه مى شوند، و بر هر شمشيرى نام مرد و پدرش نوشته شده است» . (1)

اين روايت علاوه بر وجود بطائنى در سند آن-كه از سران واقفيه بوده-مرسل نيز مى باشد.

9-روايت ابى خديجة از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«همانا على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) فرمود: من حق داشتم فراريان و زخمى هاى جبهۀ دشمن را بكشم ولى اين كار را نكردم، زيرا به عاقبت اصحاب خود انديشيدم كه اگر زخمى شدند كشته نشوند؛ اما قائم اين حق را دارد كه فراريان و زخمى هاى دشمن را بكشد» . (2)

در سند اين روايت نيز «محمد بن على كوفى» واقع شده است كه وصف حال او گذشت؛ علاوه بر اينكه مضمون آن با سيرۀ پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) هماهنگى ندارد.

10-روايت حسن بن هارون از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در جواب سؤال معلّى بن خنيس كه پرسيد آيا قائم برخلاف سيرۀ حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) عمل مى كند، فرمود:

«آرى، على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) با منّت و گذشت عمل مى نمود، چون

ص:215

مى دانست دشمنان به زودى بر شيعيان او پيروز مى شوند؛ اما قائم هنگامى كه قيام نمود با شمشير و اسير كردن عمل مى كند، زيرا مى داند كه ديگر شيعيان او مغلوب نمى شوند» . (1)

در سند اين روايت «محمد بن خالد» و «حسن بن هارون» قرار دارند كه توثيق نشده اند؛ به علاوه، مضمون آن با سيرۀ پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نيز مخالف است.

11-روايت بشير نبّال از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه دربارۀ مرجئه فرمود:

«قسم به كسى كه جان من در دست اوست، مهدى همچون قصاب كه گوسفند را مى كشد آنان را مى كشد، و با دست به گلوى خود اشاره كردند و با قسم مجدد گفتند: تا آنجا كه عرق و علق توسط ما و شما مسح شود» . (2)

«عرق» اشاره به جارى شدن خون است و «علق» يعنى خون غليظ؛ و اين جمله كنايه است از حوادثى خونين كه در آن زمان پيش مى آيد؛ و «مسح عرق و علق» كنايه از شدايد و خونريزى است.

در سند اين روايت «على بن حسن تيملى» مى باشد كه مجهول است؛ همچنين «موسى بن بكر» و «بشير نبّال» توثيق نشده اند، و علامۀ حلّى در «خلاصه» در مورد بشير گفته است: من در روايت او متوقف هستم. (3)

ص:216

12-روايت ابى بصير از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«قائم با امرى جديد و كتابى جديد و سنّتى جديد و قضاوتى جديد قيام مى كند و بر اعراب سخت مى گيرد و جز كشتن كارى نمى كند و كسى را باقى نمى گذارد. . .» . (1)

در سند اين روايت ابن بطائنى قرار دارد، و ظاهرا همان «على بن ابى حمزۀ بطائنى» است كه از سران واقفيه بوده است و همۀ رجاليون او را تضعيف نموده اند. به علاوه متن روايت نيز با سيرۀ پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مخالف است.

روايت ديگرى با سندى كه ابن بطائنى نيز در آن قرار دارد با مضمونى قريب به مضمون روايت فوق توسط ابن حميد از ثمالى از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده است؛ ولى جملۀ «و لا يستبقي احدا» «كسى را باقى نمى گذارد» در آن نيست، و به جاى «لا يستتيب احدا» «به كسى پيشنهاد توبه كردن نمى كند» «لا يستنيب احدا» (2)آمده است يعنى كسى را براى كارهاى خود نايب نمى گيرد.

13-روايت ابى الجارود از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در مورد كشتن فرقۀ بتريه (3)در كوفه توسط حضرت مهدى (عج) كه فرمود:

«پس با شمشير با آنان برخورد مى كند و خانه و كاخهاى كوفه

ص:217

را خراب مى كند و هر جنگجوى تهمت زننده در كوفه را مى كشد تا آنجا كه خداوند راضى شود» . (1)

ابى الجارود كسى است كه از زبان امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به «سرحوب» نامگذارى شده؛ «سرحوب» نام شيطانى است نابينا كه گفته مى شود ساكن دريا مى باشد. همچنين «كشّى» رواياتى را نقل كرده كه در بعضى از آنها از او به «كافر» و «كذّاب» تعبير شده است. (2)(3)

14-روايت هروى (اباصلت) از امام رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه از آن حضرت پرسيد: چه مى گوييد در مورد حديثى كه از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل شده:

«قائم هنگام قيام، فرزندان و نوادگان قاتلان حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) را مى كشد؟» فرمود: «همين طور است» . پرسيدم: پس معناى آيۀ شريفۀ: وَ لا تَزِرُ

ص:218

وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى (1)«هيچ كس بار گناه ديگرى را متحمل نمى شود» چيست؟ فرمود:

«خداوند در تمام گفته هايش صادق است. ذرّيه هاى قاتلان حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به عملكرد پدران خود راضى هستند و به آن افتخار مى كنند، و هركس به كار ديگرى راضى باشد مثل كسى است كه آن كار را انجام داده است. و اگر كسى در مشرق ديگرى را بكشد و كسى كه در مغرب است به آن قتل راضى باشد نزد خداوند شريك قاتل مى باشد. و قائم آنان را به خاطر راضى بودن به كار پدرانشان مى كشد. . .» . (2)

اوّلا: سند اين حديث منقطع و ناشناخته است؛ زيرا همدانى از على از پدرش و او از هروى نقل نموده، و بايد روايت بيش از چهار راوى داشته باشد تا به امام برسد؛ قطعا افراد ديگرى در زنجيرۀ سند بوده اند كه معلوم نيست چه كسانى هستند.

ثانيا: مضمون آن با محكمات قرآن و فقه اسلامى و عقل منافات

ص:219

دارد؛ زيرا مجازات راضى به قتل كه هيچ نقشى عملا در قتل ندارد، شرعا و عقلا قصاص او نيست. بلى رضايت به قتل يا ساير گناهان كبيره حاكى از نوعى خبث باطن و دورى از خدا مى باشد.

15-روايت ابى بصير از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) دربارۀ آيۀ شريفۀ: هُوَ اَلَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ اَلْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى اَلدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ اَلْمُشْرِكُونَ (1)«اوست خدايى كه پيامبرش را با هدايت و دين حق فرستاد تا بر تمام اديان پيروزش گرداند اگرچه مشركان را ناپسند آيد» كه حضرت فرمود:

«به خدا قسم هنوز زمان تأويل اين آيه نرسيده است. . .

هنگامى كه قائم قيام مى كند هيچ كافر به خدا و مشرك به امام نيست مگر اينكه از قيام او كراهت دارد. و اگر كافر و مشركى در پناه سنگى مخفى شده باشد آن سنگ به فرد مؤمن مى گويد:

در درون من كافر يا مشركى هست مرا بشكن و او را بكش. . .» . (2)

در سند اين روايت «على بن ابى حمزه بطائنى» هست كه از سران واقفيه مى باشد و حال او گذشت.

16-روايت ابان بن تغلب از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«دو خون است كه ريختن آنها از طرف خداوند حلال است ولى تا قبل از قيام قائم اجازۀ آن داده نشده است؛ پس هرگاه خداوند او را برانگيخت بدون بيّنه قضاوت كرده و اجازۀ

ص:220

ريختن آنها را خواهد داد: يكى خون زناكار داراى همسر است كه او سنگسار مى شود، و ديگرى خون مانع الزكات است كه حضرت گردن او را مى زند» . (1)

اين روايت علاوه بر اضطراب و نامفهوم بودن متن، در سند آن نيز «ابن شمّون» است كه در مورد او گفته شده: جدا ضعيف و غالى مى باشد؛ و ديگرى «عبد اللّه بن عبد الرحمن الاصمّ» است كه علاوه بر تضعيف و رمى او به غلو در موردش گفته شده: «ليس بشىء» ، و از دروغ سازان بصره بوده است. (2)

همين روايت را بحار از ابان بن تغلب به نقل از كمال الدين ذكر كرده كه در سند آن نيز «ابن يزيد» است كه مجهول مى باشد؛ و همچنين «ابان بن عثمان» كه ناووسى مذهب است و بعضى او را مدح كرده و بعضى هم او را ذمّ و طرد (3)نموده اند. و در جاى خود گفته شده است كه ذمّ و طرد مقدم بر مدح مى باشد.

روايت ديگرى از طريق على بن ابى حمزه بطائنى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و ابى الحسن موسى بن جعفر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) قريب به همين مضمون وارد شده است كه:

«هرگاه قائم قيام نمود در سه مورد حكمى مى كند كه پيش از او هيچ كس چنين حكمى نكرده است: يكى كشتن پيرمرد

ص:221

زناكار، و ديگرى كشتن مانع الزكات و سوّم ارث بردن برادر از برادر در عالم اشباح» . (1)[يعنى قبل از خلقت در اين عالم].

پيش از اين حال على بن ابى حمزۀ بطائنى گذشت.

17-روايت قاسم بن عبيد از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . هنگام قيام قائم افراد ناصبى كه دشمن ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) هستند را به حضور قائم مى آورند؛ پس اگر اقرار به اسلام كه همان ولايت ائمه است نمود رهايش مى كند، وگرنه گردنش زده مى شود، و يا از او مانند اهل ذمّه جزيه مى گيرند» . (2)

راوى اين حديث يعنى «قاسم بن عبيد» توثيق نشده است؛ علاوه بر اينكه روايت فوق مرسل نيز مى باشد، يعنى نامبرده با حذف واسطه -كه معلوم نيست چه كسانى بوده اند-روايت را به امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نسبت داده است.

18-روايت مرحوم مجلسى از كتاب غيبت سيد على بن عبد الحميد كه بدون ذكر سند از كتاب فضل بن شاذان و او بدون ذكر واسطه از عبد اللّه بن سنان از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند كه فرمود:

«قائم مى كشد تا مى رسد به بازار، سپس مردى از اولاد پدرش به او مى گويد تو با مردم مثل چهارپايان رفتار مى كنى، آيا اين

ص:222

برخورد به دستور پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى باشد يا چيز ديگر؟ . . . سپس قائم دستورى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) را ارائه مى دهد» . (1)

راجع به سند روايت فوق نه از سند سيد على به كتاب فضل بن شاذان اطلاع درستى در دست است و نه از سند فضل بن شاذان به عبد اللّه بن سنان.

19-روايت مرحوم مجلسى از كتاب فوق الذكر كه بدون ذكر سند از كابلى از امام سجاد (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند:

«قائم از اهل مدينه آنقدر مى كشد تا مى رسد به محلى به نام «اجفر» . (2)

از سند كتاب فوق به كابلى اطلاع درستى در دست نيست و نمى توان به آن اعتماد كرد.

همچنين كتاب فوق بدون ذكر سند از ابو بصير و او از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ضمن خبرى طولانى نقل مى كند:

«. . . هنگام قيام قائم عدۀ زيادى از بنى اميّه فرار مى كنند و به كشور روم پناه مى برند. . . سپس قائم كسانى را همراه با دستور كتبى براى تحويل گرفتن آنان به آن كشور مى فرستد. . .

حاكمان آن كشور كه نامه و دستور قطعى قائم را مى بينند آنان را از كشور خود اخراج مى كنند، و قائم مردهاى آنان را

ص:223

مى كشد و شكم زنان آبستن را مى شكافد. . .» . (1)

مرحوم مجلسى از كتاب فوق بدون ذكر سند از عبد اللّه بن سنان از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند:

«هرگاه قائم قيام كند بين او و عرب و عجم جز شمشير نخواهد بود و هيچ كارى جز با شمشير انجام نخواهد شد» . (2)

دو روايت اخير علاوه بر ضعف سند داراى متنى كاملا مضطرب هستند، زيرا شكافتن و پاره كردن شكم زنهاى آبستن در هيچ حالتى حتى در حال جنگ جايز نيست، و قرار دادن شمشير يعنى زور و قدرت سلاح به عنوان ملاك حاكم نيز خلاف ضرورت دين و سيرۀ پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) خواهد بود.

مرحوم مجلسى از كتاب فوق الذكر بدون ذكر سند موضوعات ديگرى را از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و امام باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند كه نيازى به ذكر آنها نيست، زيرا از آنچه نقل شد وضعيت ساير مطالب نقل نشده به خوبى روشن خواهد شد.

20-روايت مرسلۀ ابن حجّاج از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«قائم هنگام قيام وارد محلى در كوفه مى شود به نام «رحبه» و با پاى و دست خود به مكانى اشاره مى كند و دستور مى دهد

ص:224

آنجا را حفر نمايند. سپس از آن محل دوازده هزار زره و دوازده هزار شمشير و دوازده هزار كلاهخود. . . بيرون مى آورند، سپس دوازده هزار نفر از دوستان خود از عرب و عجم را فراخوانده و آن سلاحها را براى پوشيدن و حمل كردن تحويل آنان مى دهد و سپس مى گويد: هركس را كه چنين سلاحى با خود نداشته باشد بكشيد. . .» . (1)

علاوه بر اضطراب و نامفهوم بودن متن اين روايت سند آن نيز از دو جهت ضعيف است؛ يكى اينكه «ابو القاسم شعرانى» و «ابن ظبيان» و «ابن حجّاج» كه تنها راويان حديث هستند مجهول مى باشند و در كتب رجال نامى از آنها برده نشده است، و ديگر اينكه ابو القاسم بدون ذكر طريق خود روايت را از ابن ظبيان نقل كرده است. و به اصطلاح حديث منقطع يا مرفوعه مى باشد.

21-روايت بشر بن غالب اسدى از امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«اى بشر، هرگاه قائم قريش را حاضر نمود و پانصد نفر از آنان را بسته و سپس گردن زد و در مرتبۀ دوّم و سوّم نيز چنين كرد آيا كسى از آنان باقى مى ماند؟» بشر بن غالب گفت: به حضرت گفتم: آيا تعداد آنان اين قدر است؟ حضرت فرمود:

ص:225

«دوستان و موالى آنان نيز جزو آنان مى باشند» . (1)سپس بشير بن غالب برادر بشر گفت: شهادت مى دهم كه حضرت امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) عدد فوق را شش مرتبه تكرار نمود.

«بشر بن غالب» در رجال توثيق نشده است، (2)و «قاسم بن محمد بن الحسين» كه در اوّل سند است مجهول مى باشد.

مضمون روايت نيز با محكمات دينى و عقلى تطبيق نمى كند؛ مخصوصا كشتن به شكل «صبرا» ، يعنى با بستن و در تنگنا قرار دادن مقتول.

قريب به همين مضمون در روايت عبد اللّه بن مغيره از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نيز آمده است. (3)«عبد اللّه بن مغيره» هرچند در رجال بسيار توثيق شده است ولى روايت فوق در ارشاد-بنابر نقل بحار الانوار-به شكل مرسل يعنى با حذف سند از او نقل شده است. و در روايت فقط عنوان قريش نام برده شده بدون اينكه اشاره اى به علت قتل آنان يعنى دشمنى با خدا و رسول و يا أئمه (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و كفر و شرك آنان بشود؛ و لذا متن آن با توجه به ساير جهاتى كه در روايت ذكر شده است مضطرب مى باشد.

22-روايت طولانى عبد الأعلى الحلبى از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

ص:226

«. . . سپس قائم شروع به پيشروى مى كند تا مى رسد به شهرى به نام «شقره» ، به او خبر مى دهند مردم آنجا حاكم منصوب او را كشته اند، آنگاه قائم دستور مى دهد اهل آن شهر را بكشند به نحوى كه كشتار «حرّه» (1)در مقايسه با آن، چيزى نيست و سپس از آنجا كوچ مى كند. . . .» (2)

«عبد الاعلى» هرچند توثيق شده ولى روايت فوق در تفسير عياشى (3)به طور ارسال ذكر شده است؛ علاوه بر اينكه دستور كشتن اهل «شقره» كه با كشتار «حرّة» مقايسه شده مخالف با سيرۀ پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى باشد، و لذا بر فرض صحت سند آن اضطراب متن موجب عدم صحت انتساب آن به امام معصوم مى باشد.

23-روايت ابن بكير از امام كاظم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . وقتى قائم قيام نمود اسلام را به يهود، نصارى، صابئين، زنادقه و اهل ردّه و كفر در شرق و غرب زمين عرضه مى كند؛ هركس قبول كرد و مسلمان شد به او دستور مى دهد نماز و زكات و هرآنچه هر مسلمانى بدان مأمور است را انجام دهد،

ص:227

و هركس مسلمان نشد گردنش را مى زند. و كسى در شرق و غرب نمى ماند مگر اينكه خداشناس و موحّد خواهد شد. . .» . (1)

اين روايت را كه تفسير عياشى (2)بدون ذكر سند نقل نموده مرحوم مجلسى نيز عينا از آن كتاب نقل كرده است. و بر فرض صحت سند آن مضمون آن مخالف با مفاد آيۀ شريفۀ: لا إِكْراهَ فِي اَلدِّينِ (3)(در دين هيچ اكراهى وجود ندارد) و سيرۀ قطعى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) است؛ زيرا پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) هيچ گاه غير مسلمان را به خاطر عدم پذيرش اسلام به قتل نرساند؛ حتى پس از تشريع حكم جهاد و شروع درگيريهاى مسلحانه، اگر اهل كتاب يا ساير كفار هيچ تعرضى به اسلام و مسلمانان نداشتند پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) با آنان درگير جنگ نمى شد؛ بلى آن حضرت در تبليغ و دعوت منطقى آنان به اسلام كوتاهى نمى كرد.

يادآورى مى شود در بعضى روايات آمده است: پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بر مشركين اهل مكه منّت نهادند و حضرت امير (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نيز به خاطر حفظ شيعيان از خطر مخالفين بر اهل بصره منّت نهاده و از كشتن يا اسارت آنان چشم پوشيدند؛ ولى حضرت قائم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) با شمشير و اسارت با آنان برخورد مى كند. (4)اين روايات بر فرض صحت سند ممكن است به

ص:228

معاندينى ناظر باشد كه با تمام قدرت به جنگ با حق و عدالت مى پردازند.

طولانى مى گردد؛ و وقت قيام قائم مجعول اجسام اماميه نيز تغيير كرده و قدرت هركدام به اندازۀ چهل نفر گشته و مردم را زير دست و پاى خود له مى كنند» .

در اين روايات تغيير اجسام شيعه-كه ادعا شده-اصلا مطرح نيست؛ بلكه قوّت اراده و ايمان اصحاب امام زمان (عج) مطرح شده كه همچون پاره هاى آهن در برابر دشمنان اوصياء و خلفاى حقيقى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) -كه در حقيقت همان دشمنان خدا و رسول مى باشند-مقاومت خواهند كرد.

ضمنا در اين روايات له كردن مردم زير دست و پاى شيعيان اصلا مطرح نشده، بلكه له كردن دشمنان ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) مطرح شده است؛ گذشته از اين كه كنايى و استعارى بودن اين قبيل جملات نيز بر اهل فن پوشيده نيست.

همانا بر آنان بركاتى از آسمان و زمين فتح و نازل مى كنيم. وقتى خداوند در قبال ايمان آوردن اهل شهرها چنين وعده داده است، حال اگر امتى خالصانه به بقية اللّه (عج) ايمان بياورند و مطيع او شوند خداوند بركاتش را به آنها ارزانى داشته و نازل خواهد كرد. و ثانيا-روايات متواترى از طريق شيعه و سنّى وارد شده كه اكثرا در مضمون باهم مشتركند و دلالت دارند بر اينكه در زمان ظهور حضرت مهدى (عج) خيرات و بركات آسمانى و زمينى و رشد و تكامل انسانها چشمگير و فوق العاده مى باشد.

به نمونه هايى از آنها اشاره مى شود:

الفتن، (1)سنن ابن ماجه، (2)المستدرك على الصحيحين، (3)الحاوي للفتاوي (4)و ينابيع المودّة. (5)

2-در روايت ديگرى ابو سعيد خدرى از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل مى كند:

«در آخر الزمان كه مهدى مى آيد خداوند باران فراوان مى دهد، و زمين گياه خود را مى روياند، و مال مردم از طريق صحيح و مشروع تأمين مى گردد، و گله هاى گوسفند زياد مى شود، و مردم داراى عظمت خواهند شد» . (6)

3-و روايتى ديگر از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«در زمان مهدى ساكنين زمين و آسمان از او راضى هستند.

آسمان قطره اى از آب خود را نگه نمى دارد، و زمين از روياندن گياه خود كوتاهى نمى كند. . . تا آنجا كه مردم مى گويند: كاش مردگان زنده بودند» . (7)

4-عقد الدّرر از امير المؤمنين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) چنين نقل كرده است:

ص:234

«. . . سپس مهدى فرمانداران خود را با دستور به اجراى عدالت به شهرها مى فرستد، و گرگ و گوسفند در يك مكان باهم مى چرند، و بچه ها با مارها و عقربها بازى مى كنند و ضرر و آسيبى به آنها نمى رسد و جز خير و خوبى در مردم نيست.

و انسانها يك مدّ دانه [حدود يك كيلو گرم]را كه كشت مى كنند هفتصد مدّ درو مى كنند، همان گونه كه خداوند فرموده: «مانند يك دانه كه هفت خوشه مى شود و در هر خوشه صد دانه پيدا مى شود، و اگر خدا بخواهد بيشتر هم مى شود» . (1)و در زمان مهدى ربا و زنا و خوردن شراب و ريا از بين مى رود و مردم به عبادت و ديندارى و كارهاى مشروع و نماز جماعت رو مى آورند؛ عمرها زياد و امانت ها به اهلش داده مى شود، و درختان بار خود را نگه مى دارند، و بركات چند برابر خواهد شد، و اشرار هلاك و ابرار و خوبان مى مانند و كسى با اهل بيت (عَلَيْهِم السَّلاَمُ) دشمنى نخواهد كرد» . (2)

ص:235

در مورد ويژگى زمان حضرت مهدى يعنى: رفع خصومت بين درندگان و چهارپايان كه در بعضى روايت ها آمده است، و نيز بازى كردن كودكان با مارها و عقربها بدون رسيدن آسيبى به آنها كه در روايت عقد الدّرر آمده است، آيت اللّه صافى گلپايگانى در منتخب الاثر نوشته است:

«ضمن اينكه ممكن است ظواهر روايات منظور باشد ولى بعيد نيست منظور اشاره به گستردگى امنيت و عدالتى باشد كه در زمان ظهور حضرت مهدى (عج) در همۀ عرصه ها به وجود مى آيد، به حدّى كه هيچ انسانى از انسان يا حيوانى ديگر هيچ گونه ترس و واهمه اى نخواهد داشت» .

سپس اضافه مى كند:

«اين گونه تعبيرات كنايى و رمزى در اخبار مربوط به پيشگويى ها و ملاحم زياد ديده مى شود؛ از جمله در تفسير درّ المنثور [از تفاسير اهل سنّت]آمده است: در روايت ابن ابى شيبه و احمد كه حاكم نيز صحت آن را تأييد كرده است از ابى سعيد نقل شده كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود: قسم به كسى كه جانم به دست اوست قيامت برپا نمى شود مگر آنكه [در همين دنيا]درندگان با انسانها صحبت مى كنند و نيز نوك تازيانه و بند نعلين با انسان حرف مى زند و ران انسان از آنچه اهل او بعد از او انجام مى دهند به انسان خبر مى دهد» . (1)

ص:236

چنين روايتى عقيدۀ شيعه را در مورد حضرت مهدى (عج) مورد تهاجم قرار داد؛ ضمن آنكه در متن روايت اسمى از زمان حضرت مهدى (عج) نيز ديده نمى شود.

بر فرض صحيح بودن سند روايت ممكن است منظور از آن كنايه و اشاره باشد به موقعيت معنوى مسجد كوفه و تجلى جايگاه آن در آخرت به صورت نعمت هاى بهشتى كه تجسمى از عبادات بندگان خدا در آن مسجد مى باشد.

ضمنا در روايت دوّم و چهارم از روايات شيعه در بحث: «تابوت و سنگ و عصاى موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )» [مبحث آتى]نيز به همين مضمون اشاره شده است كه سند آنها ضعيف است؛ و بر فرض صحت سند مضمون آنها قابل توجيه بوده و مخالف عقل و شرع نيست.

3-به حكم آل داود حكم مى كند نه به حكم قرآن!

آيا همۀ اين توافقات و تشابهات حرفى در باورها و كردار دليل بر وحدت منشأ اعتقادى نمى باشد؟»

نويسنده با مطرح كردن مطالب فوق آنها را دليل بر وحدت منشأ اعتقادى شيعه و يهود به امام زمان (عج) و حضرت مسيح (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) دانسته است، كه به صورت جداگانه هر چهار مطلب را بررسى كرده و پاسخ مى گوييم.

3-در روايت صالح بن عقبه از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) آمده است:

«مهدى هرگاه دو ركعت نماز در كنار مقام ابراهيم بخواند و دعا كند، پس خداوند او را اجابت مى نمايد» . (1)

ثانيا: طبق اخبار متواتر شيعه و سنّى اساس تبليغ و دعوت حضرت مهدى (عج) كتاب خدا و سنّت پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مى باشد كه همۀ آنها به زبان عربى است؛ و در بعضى روايات منقول از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) تصريح شده است كه:

«. . . مهدى مردم را به كتاب پروردگار مى خواند. . .» . (2)

بديهى است دعوت به قرآن كه به زبان عربى است نمى تواند به زبان غير عربى باشد. و در نهج البلاغه نيز آمده است:

«. . . و قائم آراى مردم را به قرآن برمى گرداند، بعد از آنكه قرآن به آراى مردم برگشته و تفسير شده بود. . .» . (3)

و چنانكه بعضى از اعلام نوشته اند روايات زيادى وارد شده است كه دلالت دارد بر اينكه از بزرگترين كارهاى حضرت مهدى (عج) ارجاع مردم جهان به كتاب خدا و سنّت رسول اوست. (4)

ثالثا: دعاهايى كه در كتب ادعيۀ شيعه به حضرت مهدى (عج) نسبت داده شده است-كه خود آن حضرت مى خواند يا توسط ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) نقل شده

ص:240

است و يا در تشرف بعضى از صلحا به آنان تعليم فرموده است-همگى به زبان عربى مى باشد. (1)

رابعا: بنابر بعضى از روايات شيعه شعارى كه روى پرچم حضرت مهدى (عج) نوشته مى شود يكى از اين چند جملۀ عربى است: «الرفعة للّه عزّ و جلّ» ، «اسمعوا و اطيعوا» ، «البيعة للّه عزّ و جلّ» . (2)

بنابراين همۀ شواهد و دلايل موجود در كتب شيعه بر عدم صحّت نسبت فوق الذكر دلالت دارد؛ و بعيد نيست از جملۀ جعليات يهود عليه اسلام باشد، نظير اسرائيلياتى كه به شكل روايت در ميان روايات اسلامى وارد نمودند. و بر فرض كه چنين روايتى وارد شده باشد دليل بر صحت آن و مورد تأييد بودنش و اعتقاد علماى شيعه به آن نيست.

بلى طبق بعضى روايات-كه سابقا ذكر شد-حضرت مهدى (عج) با اهل اديان آسمانى با كتاب خودشان احتجاج و يا قضاوت خواهد كرد، و طبعا بايد با زبان آنان صحبت كند. (3)

1-روايت سليمان بن عيسى:

«روايتى به من رسيده است كه به دست مهدى تابوت السكينة (1)[صندوق]از درياچۀ طبريّه ظاهر مى شود و سپس در مقابل او در بيت المقدس قرار داده مى شود، و هنگامى كه يهود آن را مشاهده مى كنند جز عدۀ كمى مسلمان مى شوند. . .» . (2)

2-روايت كتاب «إسعاف الراغبين» :

«مهدى تابوت السكينة [صندوق]را از غارى در انطاكيه و أسفار تورات را از كوهى در شام ظاهر مى سازد و با آنها با يهود احتجاج و استدلال مى كند، و بسيارى از آنان مسلمان مى شوند» . (3)

3-روايت ابو هريرة از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) :

«دابة (كه احتمالا به حضرت مهدى (عج) منطبق شده است) قيام مى كند و با اوست عصاى موسى و خاتم سليمان. سپس صورت مؤمن به وسيلۀ عصا روشن خواهد شد. . .» . (4)

ص:242

در پاورقى كتاب مأخذ روايت فوق را از كتابهاى: «مسند طيالسى» ، «مسند احمد» ، «سنن ترمذى» ، «سنن ابن ماجه» و «تفسير روح المعانى» نيز نقل و تأييد نموده است. (1)

ص:243

است، در نتيجه روايت غير قابل اعتماد مى باشد.

2-روايت ابى الجارود از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«هنگامى كه قائم ظهور كند پرچم رسول اللّه و انگشتر سليمان و سنگ موسى و عصاى او را به مردم نشان مى دهد، سپس منادى او ندا مى كند: هيچ يك از اصحاب او با خودش آب و غذا و يا علفى براى مركبش حمل نكند؛ آنگاه ياران او مى گويند: او مى خواهد ما و چهارپايان ما را از تشنگى و گرسنگى بكشد. بااين حال همراه او حركت مى كنند، پس در اولين منزلى كه وارد مى شوند به سنگ موسى مى زند و از آن آب و غذا و علف بيرون مى آيد و همۀ ياران او و چهارپايان آنان از آب و غذا سير مى شوند، تا مى رسند به پشت كوفه يعنى نجف. . .» . (1)

اين روايت نيز از جهت سند به خاطر «ابى الجارود» اعتبارى ندارد.

سه روايت ديگر نيز قريب به همين مضمون با سه سند مختلف وارد شده كه دو سند آن به ابى الجارود و سند سوّم به ابو سعيد خراسانى مى رسد كه بين مجهول و توثيق نشده مشترك است. (2)به علاوه در سند

ص:245

سوّم «موسى بن سعدان» نيز مى باشد كه جامع الرواة از علماى رجال نقل كرده است كه:

«ضعيف، فى مذهبه غلوّ» (1)ضعيف است و در مذهب او غلوّ مى باشد.

3-روايت محمد بن فيض از امام جواد (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«عصاى موسى از آدم بود و بعد از او به شعيب منتقل شد و از او به موسى بن عمران و اكنون نزد ما مى باشد، و من به تازگى آن را مشاهده كرده ام و مانند روز اوّلش كه از درخت قطع شد تازه مى باشد. اين عصا هرگاه با آن سخن گفته شود سخن مى گويد، و آن محفوظ مانده است براى قائم ما تا همان كارى را كه موسى مى كرد قائم نيز انجام دهد. اين عصا به يقين ديگران را به وحشت مى اندازد و آنچه را سحر مى كنند مى بلعد. . .» . (2)

در سند اين حديث «سلمة بن خطاب» است كه جامع الرواة گفته است:

«علامه و نجاشى و ابن غضائرى او را ضعيف و روايت او را بى اعتبار دانسته اند» . (3)

و «محمد بن فيض» نيز در سند مى باشد كه صريحا توثيق نشده است. (4)

ص:246

به علاوه در ذيل آن آمده است:

«اين عصا دو لب دارد كه يكى بر زمين و ديگرى بر سقف [يعنى آسمان]قرار دارد و بين زمين و سقف چهل ذراع فاصله هست كه همه چيز را مى بلعد» .

البته اگر سند حديث صحيح مى بود، امكان توجيه آن وجود داشت به اينكه اشاره باشد به قدرت معنوى حضرت مهدى (عج) كه همۀ دشمنان حق و عدالت را از بين مى برد، همان گونه كه عصاى موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه اژدها شد تمام سحر ساحران فرعون را از بين برد.

4-روايت ابى سعيد خراسانى از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«هنگامى كه قائم در مكه قيام مى كند و متوجه كوفه مى شود منادى او ندا مى كند كه كسى آب و غذايى با خود نياورد.

و سنگ موسى را با خود حمل مى كند، سنگى كه از آن دوازده چشمۀ آب براى موسى و قومش جوشيد. . . سپس وقتى به پشت كوفه مى رسند از آن سنگ دائما آب و شير مى جوشد و هركس تشنه يا گرسنه هست سير خواهد شد» . (1)

اين روايت علاوه بر اينكه در كتاب «خرائج» به شكل مرسل و مقطوع السند نقل شده، ابو سعيد خراسانى نيز كه راوى حديث از امام (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى باشد بين مجهول و غير موثق مشترك است؛ و لذا سند آن ضعيف مى باشد.

ص:247

5-روايت ريّان بن الصلت از امام رضا (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«. . . همانا قائم هنگام قيام در سن پيران است ولى قيافه و چهرۀ او همچون جوانان مى باشد. . . و اگر در وسط كوهها صيحه اى بزند كوهها متزلزل خواهند شد. با اوست عصاى موسى و انگشتر سليمان» . (1)

سند اين روايت خوب و قابل اعتماد است.

عصاى موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و خاتم سليمان (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) شايد كنايه از قدرت و گسترۀ حكومت حضرت مهدى (عج) باشد؛ و قريب به آن روايت ابو هريره از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) است كه ضمن حديثى طولانى يكايك امامان را نام برده و فرمود:

«. . . و از نسل حسن [عسكرى]قائم ما اهل البيت به وجود مى آيد، اوست كه زمين را پر از عدالت مى كند بعد از اينكه از ظلم و جور پر شده است. و براى اوست هيبت موسى [(عَلَيْهِ السَّلاَمُ )]و قضاوت داود [(عَلَيْهِ السَّلاَمُ )]و شكوه و درخشندگى عيسى [(عَلَيْهِ السَّلاَمُ )]. . .» . (2)

«سنّت ها و ويژگى هاى چندين پيامبر همچون يوسف (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و حضرت محمد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در حضرت مهدى (عج) وجود دارد» . (1)

و در بعضى از روايات اهل سنّت، جريان حضرت نوح (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و طولانى بودن عمر عبد صالح يعنى خضر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ذكر شده است. (2)

ينابيع المودّة (3)از درّة المعارف نقل كرده است كه:

«حضرت مهدى (عج) پس از قيام خود كتابهايى را از غارى در شهر انطاكيه (4)و نيز زبور را از درياچۀ طبريّه بيرون مى آورد كه در آن آنچه آل موسى و هارون به جا گذاشته و ملائكه آن را حمل مى نمايند خواهد بود، و نيز در آن الواح و عصاى موسى وجود دارد. . .» . (5)

مرحوم آيت اللّه سيد صدر الدين صدر مطلب فوق را از كتاب «عقد الدّرر» چنين نقل مى كند:

«نعيم بن حماد در كتاب «الفتن» از سليمان بن عيسى نقل كرده كه او گفته است: طبق روايتى كه به من رسيده است مهدى تابوت السكينة را از درياچۀ طبريّه خارج كرده و آن را در مقابل خود [ديدگان همه]در بيت المقدس قرار مى دهد، پس

ص:249

آنگاه كه يهود به آن نظر نمودند مسلمان مى شوند» . (1)

سپس آيت اللّه صدر در ادامه مى نويسد:

«و در باب سوّم همان كتاب (2)آمده: در بعضى روايات وارد شده است: علت نامگذارى مهدى اين است كه او راه پيدا كردن اسفارى از تورات را مى داند و آنها را از كوههاى شام استخراج مى نمايد و با آن اسفار يهود را به اسلام دعوت مى كند و جماعت زيادى از آنان مسلمان مى شوند» .

در «عقد الدّرر» همين مضمون را نيز از سنن ابو عمرو الدّانى از عبد اللّه بن شوذب نقل مى كند. (3)

و نيز آيت اللّه صدر چنين نقل مى كند:

«در إسعاف الراغبين (4)نيز همين مضمون با اندك تفاوتى چنين ذكر شده: مهدى تابوت السكينة را از غارى در شهر انطاكيه و نيز اسفارى از تورات را از كوهى در شام بيرون مى آورد و با آنها با يهود احتجاج مى كند و بسيارى از آنان مسلمان مى شوند» . (5)

و باز در «عقد الدّرر» نيز به نقل از كعب الأحبار آمده است:

«من نام مهدى را در اسفار انبيا يعنى كتابهاى آنان ديده ام و

ص:250

نوشته شده است كه در حكومت او ظلم و جورى نخواهد بود» . (1)

و اگر در منابع كنونى يهود تعبيراتى مشابه تعبيرات روايات ذكر شده ديده شود، حدس قوى زده مى شود كه از پيشگويى هاى كتب اصلى يهود و زبور در مورد پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و خلفاى آن حضرت و آخرين آنان حضرت مهدى (عج) گرفته شده است.

بنابراين عصاى موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) يا تابوت كه از ويژگى هاى حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) بود، اگر با حضرت مهدى (عج) باشد نمى تواند دليل نويسنده باشد بر اينكه امام زمان شيعه همان مسيح مزعوم يهود مى باشد.

و اينكه نويسنده اصرار دارد ريشۀ اعتقاد شيعيان بلكه مسلمانان به حضرت مهدى (عج) را در تعليمات يهود جستجو كند، مطالبى در چند بخش ارائه مى شود:

زمين اسرائيل خواهم آورد» . (1)

4- «و خداوند مى گويد كه در تمامى زمين دو حصّۀ منقطع شده خواهند مرد و حصّۀ سوّم در آن باقى خواهند ماند» . (2)

گويا نويسنده با استناد به فقره هاى فوق و مشابه آنها در تلمود مى نويسد:

«يهوديان منتظر مردى از آل داود هستند كه بيايد و بر دنيا حكومت كرده و عزت و عظمت از دست رفته را بدانها بازگرداند [. . .]و بنابه ادعاى آنها اين مسيح موعود همچنان كه تلمود آنها مدعى است، همۀ ملل جهان را زير سلطه و در خدمت يهود درآورده و همۀ كشورها مطيع آنها خواهند بود [. . .]و بر اين پندار هستند كه اين مسيح مزعوم بعد از قيام خودش آنها را در بيت المقدس جمع كرده و بر ايشان دولتى تشكيل داده و دنيا را از غير از آنها خالى نموده و تا مدتى طولانى مرگ به سراغشان نمى آيد. . .

و اين تجمع حتى شامل مردگان شده و از قبرها بيرون آمده تا به ارتش مزعوم يهود به رهبرى مسيح مزعوم بپيوندند» . (3)

نويسنده از تشابهات بين فقره هاى ذكرشده از تورات و بين بعضى از روايات منقول در كتاب بحار الانوار و مانند آن-كه قبلا سند و متن آنها بررسى و عدم اعتبار بسيارى از آنها روشن شد-چنين برداشت كرده است كه ريشۀ اعتقاد به امام زمان و مهدى موعود (عج) در تعليمات يهود بوده است.

ص:253

تورات و انجيل برده شده، پس ريشۀ اعتقاد به اسلام و پيامبر بزرگوار آن در تعليمات يهود و مسيح مى باشد و از جعليات آنان خواهد بود؟ !

ذكر نام پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و يا ائمه اثناعشر شيعه در كتابهاى آسمانى پيشينيان نه تنها موجب سستى اعتقاد به اسلام و مكتب تشيع نمى شود بلكه موجب استحكام هرچه بيشتر پايه هاى آن و كاشف از عنايت خاصّ حق تعالى به آن مى باشد؛ همان طور كه در بعضى از روايات منقول از كتابهاى خود اهل سنّت نيز تصريح شده است كه نام پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و ائمۀ اثناعشر (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) در كتابهاى يهود بوده است، كه به دو نمونۀ آن اشاره مى شود:

1-جابر بن عبد اللّه انصارى مى گويد:

«از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) شنيدم كه اسامى ائمه و خلفاى اثناعشر خود را با اسم و رسم نام بردند» . سپس در ذيل روايت آمده است:

«مرد يهودى به نام جندل بن جناده پس از ديدن حضرت موسى در خواب و امر آن حضرت به مسلمان شدن، نزد پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) آمد و خواب خود را نقل نمود و سپس گفت:

اوصياى شما بعد از شما چه كسانى هستند؟ پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود:

«اوصياى من دوازده نفر هستند» جندل گفت: ما هم همين طور در تورات خوانده ايم. . .» . (1)

2-روايت ابن عباس از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مورد مرد يهودى به نام نعثل:

«از آن حضرت سؤالات متعددى در مورد خداوند و صفات

ص:255

او و توحيد و اقسام آن نمود و پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به او پاسخ دادند، سپس از وصىّ ايشان پرسيد و گفت: پيامبر ما حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) يوشع بن نون را وصىّ خود نمود. سپس پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمودند: «وصىّ من على بن ابى طالب و بعد از على دو سبط او حسن و حسين و سپس نه نفر از صلب حسين است كه اينان امامان شايسته اى مى باشند» . آنگاه نه امام را با اسم نام بردند تا حضرت مهدى (عج) فرزند امام حسن، سپس مرد يهودى گفت: من در كتابهاى پيامبران گذشتۀ خودمان اين مطالب را همين گونه خوانده بودم. . .» . (1)

و اينك مناسب است به بخشى از اين بشارتها اشاره شود.

«و علامتى عظيم در آسمان ظاهر شد، زنى كه آفتاب را دربر دارد و ماه زير پاهايش و بر سرش تاجى از دوازده ستاره است*و آبستن بوده از درد زه و عذاب زاييدن فرياد برمى آورد*و علامتى ديگر در آسمان پديد آمد كه اينك اژدهاى بزرگ آتشگون [يعنى از نظر مزاج فظّ و غليظ است] كه او را هفت سر و ده شاخ بود و بر سرهايش هفت افسر* و دمش ثلث ستارگان آسمان را كشيده، آنها را بر زمين ريخت و اژدها پيش آن زن كه مى زاييد بايستاد تا چون بزايد فرزند او را ببلعد*پس پسر نرينه را زاييد كه همۀ امتهاى زمين را به عصاى آهنين حكمرانى خواهد كرد، و فرزندش به نزد خدا و تخت او ربوده شد*و زن به بيابان فرار كرد كه در آنجا مكانى براى وى از خدا مهيّا شده است تا او را مدت هزار و دويست و شصت روز بپرورند [. . .]» . (1)

مرحوم فخر الاسلام به تفصيل با استناد به شواهد و قراينى فقره هاى ذكرشده را بر چهارده معصوم (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) منطبق مى نمايد و مى نويسد:

«مراد از زنى كه در آسمان ظاهر مى شود حضرت صديقۀ طاهره فاطمۀ زهرا (س) است؛ و مراد از آفتاب كه دربر دارد آفتاب نبوّت وجود مقدس نبوى (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) است؛ و ماه امير المؤمنين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) است؛ و تاجى كه بر سر دارد تاج كرامت است؛ و مراد از دوازده ستاره كه تاج از آنهاست دوازده امام (عَلَيْهِ السَّلاَمُ )

ص:257

مى باشند كه به سبب علاقۀ حاصله ميان صديقۀ طاهره و دوازده امام سلام اللّه عليها و عليهم بر كرامت و شرافتش افزوده مى شود؛ شرافة على شرافة و كرامة على كرامة» . (1)

ايشان ساير فقره ها را نيز تفسير كرده است.

9-و مبارك باد نام مجيد او تا ابد الآباد، و تمامى زمين از جلال او پر خواهد شد. آمين، آمين» . (1)

يادآورى مى شود: فقرۀ اوّل اين مزمور در ترجمۀ عهد عتيق كنونى -كه به همّت انجمن پخش كتب مقدسه چاپ شده است-به جاى «احكام خود» «انصاف خود» چاپ شده؛ در صورتى كه در كتاب انيس الاعلام كه عينا عبارت عبرى آن را آورده و از ترجمۀ فارسى كه در لندن در سال 1895 مسيحى چاپ شده نقل كرده است كلمۀ «احكام خود» مى باشد. (2)

در كتاب انيس الاعلام پس از نقل دعاى حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از مزمور 72 به زبان عبرى كه نوزده فقره مى باشد، ترجمۀ فارسى آن را ذكر كرده و سپس مى گويد:

«يهود تلاش كرده اند فقرۀ اوّل و دوّم را بر خود حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و فرزندش حضرت سليمان (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) تطبيق نمايند [. . .]ولى سخن آنها از چند جهت باطل است، و از جمله اينكه:

اوّلا-حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) صاحب شريعت و احكام نبود [. . .].

ثانيا-هيچ انسان جاهلى خود را در مقابل خداوند ملك و پادشاه ياد نمى كند چه رسد به مثل جناب داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه از پيامبران است و در مقام خضوع و تذلل در مقام دعا مى باشد بسيار بعيد است كه در مقابل ملك الملوك و خالق جهان خود را ملك ياد نمايد [. . .]» . (3)

ص:259

سپس شواهد ديگرى نيز در ردّ تفسير يهود ذكر مى كند و مى گويد:

«جماعت نصارى دو فقرۀ فوق را بر حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) تطبيق كرده اند ولى سخن آنها نيز از چند جهت باطل است، و از جمله اينكه:

1-حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) حتى يك روز هم سلطنت نداشت، بلكه جماعت يهود بر او سلطنت كردند و او را مورد اذيت و اهانت قرار مى دادند [. . .].

2-حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) داراى فرزند نبود تا دربارۀ او گفته شود: عدالت را به پسر پادشاه بده [. . .]» .

سپس مى نويسد:

«اين اوصاف كه در دعاى حضرت داود (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از خداوند خواسته شده بر وجه اتم و اكمل در مورد حضرت محمّد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و فرزند رشيدش حضرت مهدى بن الحسن (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) صدق مى كند» . (1)

و سپس به تفصيل يكايك فقرات نوزده گانه و تطبيق آنها را بر آن دو بزرگوار شرح مى دهد.

«و اما در خصوص اسماعيل تو را اجابت فرمودم، اينك او را بركت داده بارور گردانم و او را بسيار كثير گردانم. دوازده رئيس از وى پديد آيند و امتى عظيم از وى به وجود آورم» . (1)

صاحب كتاب انيس الاعلام مى نويسد:

«عبرانى جملۀ: «دوازده رئيس از اسماعيل پديد آيند» چنين است: «شنمعاسار نسئم يولذ» كه «شنمعاسار» به معناى دوازده و «نسئم» به معناى امام و «يولذ» به معناى از صلب اسماعيل مى باشد. و علماى يهود صريحا مى گويند: اولاد بلاواسطۀ اسماعيل رياست دينى يا دنيايى نداشتند. بنابراين دوازده امام از صلب اسماعيل جز بر امامان اثناعشر تطبيق نمى كند» . (2)

يادآورى مى شود: دو روايت منقول از كتب اهل سنّت از پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) يعنى: روايت جابر بن عبد اللّه انصارى (3)و روايت ابن عباس (4)-كه اندكى پيش نقل شد-در مورد اعتراف دو مرد يهودى به نام جندل و نعثل مبنى بر اينكه اسامى دوازده خليفۀ پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) را در تورات و كتابهاى يهود ديده اند، تأييدى بر صحّت تفسير مرحوم فخر الاسلام از فقرۀ ياد شده است.

ص:261

«. . . و زلزله ها حادث خواهد شد و قحطى ها و اغتشاش ها پديد مى آيد، اينها ابتداى دردهاى زه مى باشد» . (1)

«زه» به معناى زاييدن است. در حقيقت در آخر الزمان جامعۀ بشريت آمادۀ زايشى جديد يا تولدى نوين خواهد شد.

مضمون فوق با تعبيراتى مشابه در روايات علائم الظهور-كه بر بروز فساد و تشديد بلاياى طبيعى و اجتماعى قبل از ظهور حضرت مهدى (عج) دلالت دارد-ذكر شده است. از باب نمونه به الغيبة شيخ طوسى، (2)بحار الانوار مرحوم مجلسى (3)و الغيبة نعمانى (4)مراجعه شود.

4-دربارۀ علائم ديگر-اعم از طبيعى و اجتماعى-قبل از ظهور نجات بخش در انجيل لوقا آمده است:

«و در آفتاب و ماه و ستارگان علامات خواهد بود و بر زمين تنگى و حيرت از براى امتها روى خواهد نمود به سبب شوريدن دريا و امواجش، و دلهاى مردم ضعف خواهد كرد از خوف و انتظار آن وقايعى كه بر ربع مسكون ظاهر مى شود؛ زيرا اقوات آسمان متزلزل خواهد شد. و آنگاه پسر انسان را خواهند ديد كه بر ابرى سوار شده با قوت و جلال عظيم مى آيد» . (5)

ص:263

مضمون ابتداى اين فقره در روايات اسلامى مربوط به حوادث طبيعى و اجتماعى قبل از ظهور به خوبى ديده مى شود، كه به آنها اشاره شد؛ مضمون ذيل فقره نيز شبيه مضمون رواياتى است كه دلالت مى كند بر وجود غيبت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و بهاء عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) (1)در حضرت مهدى (عج) .

و «سوار شدن بر ابر» نيز كنايه است از مسخّر شدن عوامل طبيعى و مادى زمين و آسمان براى آن حضرت.

5-دربارۀ خروج دجّال در رسالۀ يوحنّا آمده است:

«اى بچه ها اين ساعت آخر است و چنان كه شنيده ايد كه دجّال مى آيد، الحال هم دجّالان بسيار ظاهر شده اند. و از اين مى دانيم كه ساعت آخر است. . . دروغگو كيست جز آنكه مسيح بودن عيسى را انكار كند. آن دجّال است كه پدر و پسر را انكار مى نمايد» . (2)

در آيين يهود از شورشهاى باطلى كه پيش از آمدن نجات بخش آخرين رخ مى دهد به خروج «راگوگ و ماگوگ» -كه بنا به ادعاى تلمود همان «يأجوج و مأجوج» است-تعبير شده است. (3)اين شورشها در روايات اسلامى به خروج دجّال و قيام سفيانى نام برده شده است.

بنابراين شباهت مضمون فقرۀ فوق با روايات اسلامى مربوط به خروج دجّال و سفيانى روشن است. ضمنا كلمۀ «مسيح» آن گونه كه از تلمود نقل شده همان ماشيح است كه در عبرى به معناى تدهين شدۀ با

ص:264

روغن و سازندۀ جهان و نجات دهندۀ آخرين مى باشد. (1)

و در روايات اسلامى به نقش عيسى مسيح (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) در نصرت حضرت مهدى (عج) و كشتن دجّال و نجات مردم جهان تصريح شده است.

و اطلاق كلمۀ مسيح كه به معناى نجات دهندۀ آخرين است بر هردو بزرگوار صحيح مى باشد.

در انجيل يوحنّا آمده است:

«زيرا خود شنيده و دانسته ايم كه او در حقيقت مسيح و نجات دهندۀ عالم است» . (2)

6-در رابطه با وفور نعمت هاى مادى و معنوى در زمان ظهور نجات بخش، در مكاشفۀ يوحنّا آمده است:

«و نهرى از آب حيات به من نشان داد كه درخشنده بود مانند بلور و از تخت خدا و برّه جارى مى شود و در وسط شارع عام آن و بر هردو كنارۀ نهر درخت حيات را كه دوازده ميوه مى آورد يعنى هر ماه ميوۀ خود را مى دهد و برگهاى آن درخت براى شفاى امتها مى باشد. و ديگر هيچ لعنت نخواهد بود و تخت خدا و برّه در آن خواهد بود. . .» . (3)

وفور نعمت هاى مادى و معنوى در زمان ظهور حضرت مهدى (عج) به تعبيرات مختلف در روايات اسلامى-اعم از شيعه و سنّى-ذكر شده است و در اين كتاب مواردى از آن آمده است.

ص:265

بى مرگى آيد او [يعنى سوشيانس]بيايد و جهان را به خواست خويش نو كند» . (1)

4- «باز دروغ بدان جا رانده خواهد شد كه از آنجا براى مرگ پيروان راستى و نژاد و هستى آنان آمده بود» . (2)

5- «پس باشد كه از آنانى باشيم كه جهان را نورانى كنيم اى مزدا! و شما اى آهوره هاى ديگر، كه حمايت و راستى را بياوريم وقتى كه انديشه ها آنجا يكى شوند (3)» . (4)

مضامين فوق با مضمون روايات اسلامى-اعم از شيعه و سنّى- در مورد آمدن و قيام منجى در آخر الزمان كه زمين را پر از عدل و قسط مى كند، شباهت دارد.

اهريمن است و از دودۀ ايست و استر است. . . آنگاه آن آب (1)نشيند كه پانزده ساله است. . . آن كنيز نه پيش از آن با مردان خوابيده و نه پس از آن، گاه كه آبستن شد تا زمانى كه آن [-سوشيانس]بزاد» . (2)

در متون زرتشتى سه نجات دهنده مطرح است؛ اوّلى: «هوشيدر» ، دوّمى: «هوشيدرماه» ، و سوّمى: «سوشيانس» كه او منجى اصلى و آخرين نجات دهنده مى باشد، و هركدام در هزاره اى ظهور مى كنند.

و در بعضى متون زرتشت به همۀ نجات دهندگان «سوشيانس» گفته شده است. (3)

2-نجات دهندگان به خوى پسنديده و تقوا آراسته و از بدى ها و زشتى ها مبرّا و از بين برندۀ آنها مى باشند، و آنچه را زرتشت آغاز نمود به انجام مى رسانند.

به اين اشارات توجه شود:

«آنان [سوش[يانسها]گروندگان پاك و حق ورزى هستند.» (4)«كه راستى مى بخشند. . .» (5)«و دروغ را مى رانند. . .» (6)«و براى سود مردم كوشش مى كنند و پيروز مى شوند (7)» . (8)

ص:268

«بزرگترين آگاهى در دين مزديستى كه آذربان مى گويم و آموزگارانشان را «رد» [يعنى سرور و رئيس]مى گويم، آن امشاسپندان [يعنى بى مرگان مقدس]و سوشيانسها را كه داناترين و راست گفتارترين و مددكارترين و خردمندترين هستند (1)» . (2)

«. . . رو به. . . سوشيانسها آوريم كه داناترين، راست گفتارترين، يارى كننده ترين، به جنبش آورنده ترين و بزرگترين هستند (3)» . (4)

«. . . پنجاه و هفت سال به فرشگرد كردارى باز زاده شود، سوشيانس براى به انجام رسانيدن آنچه كه با زرتشت آفريده شد (5)» . (6)

مضامين فوق نيز با آنچه در متون اسلامى دربارۀ حضرت مهدى (عج) آمده و اينكه او از نسل پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و احياءكنندۀ دين او به نحو كامل و اينكه او مظهر ارزشهاى دينى و انسانى مى باشد، شباهت دارد.

تعبير شده است.

2- «او [يعنى هوشيدر]-كه اولين نجات دهنده و زمينه ساز نجات دهندۀ اصلى يعنى سوشيانس است-دروج مار تخمه [يعنى اژدها]را نابود كند» . (1)«او دادى به كار گيرد و كار از داد كند» . (2)

«همۀ كيش ها جز كيش مزديستى باطل مى شود و همۀ مردم بدان مى گروند» .

«و كيش هاى ديگر باطل شود و خشم و كين و آز و نياز و شهوت كم شوند، مردم اندر راحتى و آسانى باشند» . (3)

«. . . و آز و نياز و كين و خشم و شهوت و رشك و دروندى [يعنى كفر و گناه]از جهان بكاهد، گرگ زمان بشود و ميش زمان اندر آيد. . . و سست و بى هوش شود اهريمن دروند با ديوان بدتخمه [يعنى بدنژاد]» . (4)

3-الف: «شير گوسفندان به حداكثر افزونى رسد چنان كه گويد كه يك گاو سه ساله دوشند براى يك هزار مرد، يعنى شير آن اندازه دهد كه يك هزار مرد را كافى باشد» . (5)

ب: «[اندر روزگار هوشيدر]سه سال گياه هرآنچه نبايد پس نخشگد» . (6)

ج: «شش سال به گياهان زرگونى باشد» . (7)

ص:270

د: «شش سال گياه آن چه نبايد نخشگد» . (1)

ه: «و دار و درخت كه در جهان بوده باشد باز ديدار آيد و ديگر هيچ بنخوشد و به زيان نشود و تا رستاخيز بر جاى باشد (2)» . (3)

يادآورى مى شود در روايات اسلامى كه دربارۀ زمان ظهور حضرت مهدى (عج) نقل شده است، زياد شدن خيرات و بركات زمينى و آسمانى و فزونى رحمت خداوند در آن زمان به تعبيرات مختلف مطرح شده است، كه با عبارات فوق شباهت دارد.

برانگيزاند، او بيوراسب [يعنى ضحّاك]را به گرز زند و آن را بكشد و از آفريدگان باز دارد. آنگاه هزارۀ سوشيانس [منجى اصلى]آغاز شود (1)» . (2)

در متون اسلامى «دجّال» مظهر ظلم و كفر و شرك قلمداد شده است كه سرانجام با ظهور حضرت مهدى (عج) از بين مى رود و توحيد و عدالت بر تمام زمين مستقر مى شود.

لازم به ذكر است كه در آخر كتاب «زرتشت پيامبرى كه از نو بايد شناخت» قسمت هايى از متون زرتشتى كه دربارۀ ظهور و علائم آن به زبان پهلوى بوده و توسط آقاى صادق هدايت به فارسى ترجمه شده است نقل شده؛ اين قسمت ها تحت عناوين زير ذكر شده است:

«پيشگويى هاى زرتشت دربارۀ ظهور و علائم ظهور» ، «گفتگوى زرتشت با اورمزد دربارۀ ظهور و علائم ظهور» و نيز «پيشگويى هاى زرتشت دربارۀ ظهور و علائم ظهور به نقل از كتاب زراتشت نامه تأليف آقاى بهرام بن پژدو» . در متن عناوين فوق عبارات زيادى ديده مى شود كه بر منجى بشريت در آخر الزمان تطبيق مى كند، علاقه مندان مراجعه نمايند. (3)

«بعد از اينكه مسلمانى به هم رسيد در آخر الزمان عالم از ظلم و فسق و گناه و رياى زاهدان و خيانت امينان و حسودى بخيلان و عمل نكردن دانايان به آموخته هاى خود پر شود. از دين جز نام آن نماند. پادشاهان و پيشوايان و رئيسان بى رحم و ظالم شوند. رعيت بى انصاف و نافرمان و متقلب شود. و همه در خرابى نظام دنيا بكوشند و همه جا را كفر و ناسپاسى فراگيرد.

آن وقت «دست راستين» جانشين «ممطا» [يعنى محمّد (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) پيامبر اسلام]ظهور كند، خاور و باختر عالم را بگيرد، آدميان را به راه خوبى ها رهبرى كند، او فقط و تنها حق و راستى را قبول مى كند و بس» . (1)

2-در آئين بوديسم چندين بودا مطرح است كه آخرين آنان منجى بشريت خواهد بود.

«برخى بودائيان در انتظار رسيدن بوداى بعدى هستند كه از اقامتگاه فعلى خود در آسمان «توشيتا» به زمين نزول خواهد كرد. اين «بوداى پنجم» يا به اعتقاد برخى «بوداى بيست و پنجم» آموزه هاى «دارماى» و «گواتما بودا» را احيا خواهد كرد» . (2)

در نشريه البلاغ در مقاله اى با عنوان «كسى كه مى آيد» نام كسى كه بودائيان در انتظار او هستند «ماتيا اوتار» و «مهاتا بودا» ذكر شده است. (3)

ص:273

و در بعضى آثار بودايى، از منجى موعود آيين بودا كه همان بوداى پنجم است، به «ميتريه» يعنى مهربان نام برده شده است. (1)

«پس از خرابى دنيا پادشاهى در آخر الزمان پيدا شود كه پيشواى خلايق باشد و نام او «منصور» (1)باشد و تمام عالم را بگيرد و به دين خود درآورد، و همه كس را از مؤمن و كافر بشناسد و هرچه از خدا خواهد برآيد» . (2)

3-در كتاب «پاتيكل» كه او از رهبران هندو است مى خوانيم:

«چون مدت روز تمام شود دنياى كهنه نو شود و زنده گردد و صاحب ملك تازه پيدا شود. از فرزندان دو پيشواى جهان:

يكى ناموس آخر الزمان (3)و ديگرى صديق اكبر يعنى وصى بزرگتر وى كه «يشن» (4)نام دارد. و نام آن صاحب ملك تازه «راهنما» (5)است. به حق پادشاه شود و خليفه «رام» (6)باشد و حكم براند، و او را معجزه بسيار باشد، هركه پناه به او برد و دين پدران او اختيار كند سرخ روى باشد در نزد «رام» .

و دولت او بسيار كشيده شود و عمر او از فرزندان آن ناموس اكبر زياد باشد و آخر دنيا به او تمام شود، و از ساحل درياى محيط و جزاير سرانديب و قبر آدم و از جبال القمر تا شمال

ص:275

هيكل زهره تا سيف البحر و اقيانوس را مسخّر گرداند و بتخانه «سومنات» را خراب كند و «جگرنات» (1)به فرمان او به سخن آيد و به خاك افتد، پس آن بشكند و به درياى اعظم اندازد و هر بتى كه در هرجا باشد بشكند» . (2)

در حال حاضر برخى از هندوها هم پذيرفته اند كه نهمين «اوتار» حضرت بوداست. اينان معتقدند از طرف خداوند «ده اوتار» مى آيد، هشتمين آنها «كريشنا» بوده است نهمين آنها بودا و دهمين نيز در آخر الزمان خواهد آمد. . . . (3)

در بعضى نوشته ها نام مصلح آخر در آئين هندو «كالانكى اوتار» ذكر شده است. (4)

و بنابر بعضى نوشته هاى ديگر هندوها، جهان از چهار دوره تشكيل شده است كه همگى رو به فساد و انحطاط مى باشد. در دورۀ چهارم-كه عصر «كلى» مى باشد-ظلم و فساد بر جهان مسلط مى شود به نحوى كه افراد ناصالح بر مقدرات مردم مسلط مى شوند، و رشوه و دزدى و دروغ همگانى مى شود. در اين عصر كه بنابر عقايد هندوها زمانى است كه ما در آن زندگى مى كنيم فقط به يك چهارم «درمه» (دين يا نظم كيهانى) عمل مى شود و سه چهارمش متروك شده است. (5)

ص:276

در پايان اين عصر تاريك، دهمين و آخرين تنزل (اوتاره) و يشنو، كه كلكى يا كلكين نام دارد، در حالى كه سوار بر اسبى سفيد با شمشيرى آخته مى باشد، ظهور مى كند تا فساد و مظالم را نابود و عدالت و حقيقت را جايگزين آنها سازد. [اسب سفيد نماد قدرت و شمول است]او «يمه» يا مرگ را نابود مى كند و بر همۀ نيروهاى مخالف غالب مى گردد. كلكى جنبۀ خدايى نيز دارد، او مردى خدايى است و به شكلى با مقام نامحدود خداوند متحد مى باشد. (1)

شيعه-با استناد به برخى از روايات-بر حضرت مهدى (عج) تطبيق نموده اند، يادآور شديم.

خود متحركند از وصول به مقصد كمالى مانع مى شود و در نتيجه بسيارى از آنها پيش از رسيدن به آرزوى تكوينى خود از ميان مى روند، ولى با اين همه هرگز نظام آفرينش از رويۀ عمومى و دائمى خود دست برنداشته و پيوسته سرگرم سوق پديده هاى نو به سوى كمالاتشان مى باشد، و در نتيجه پيوسته از هر نوع دسته اى به كمال و هدف تكوينى خود مى رسند.

و البته نوع انسانى از اين حكم عمومى و نظم همگانى مستثنا نيست. بى ترديد انسان نوعى از انواع موجودات است كه نمى تواند به تنهايى زندگى نمايد و براى رسيدن به آرمان تكوينى خود ناچار است در حال اجتماع و دسته جمعى به سر برده هدف وجودى خود را به دست آورد. مشاهدۀ حال جامعه هاى بشرى نيز اين معنا را تأييد مى كند؛ زيرا هر جامعه از جامعه هاى بزرگ و كوچك انسانى، آرزويى جز اين ندارند كه در حال آرامش و صفا و ارتفاع موانع زندگى كرده و بهرۀ انسانى را از زندگى خود بردارند. و نيز روشن است كه جامعۀ بشرى تاكنون نتوانسته به اين آرزوى خود جامۀ عمل بپوشاند؛ و از طرف ديگر نيز دستگاه آفرينش از رويۀ خود دست بردار نبوده، و هم از دست ساخته هاى خود عاجز و زبون نخواهد شد.

اين نظر عقلى به ما نويد قطعى مى دهد كه عالم بشريت يك روز ايده آلى در پيش دارد كه سر تا پا سعادت و خوشبختى و

ص:279

كاميابى بوده و در وى همۀ خواسته هاى فطرى انسانى كه در نهاد اين نوع رسم شده برآورده خواهد شد.

و نيز مى دانيم كه انسانيت هرگز به يك چنين محيط پاك و نورانى نايل نخواهد شد مگر در سايۀ واقع بينى و حق پرستى؛ كه در اثر آن، حس خودخواهى و سودپرستى و رذايل ديگرى كه موجب به هم خوردن آرامش جامعه و اختلال زندگى فرد مى باشد از درون مردم رخت بربسته و جلوه هاى نهاد پاك يك انسان فطرى و طبيعى دست نخورده جايگزين آنها شوند.

نتيجۀ بيان گذشته اين است كه در سير همين زندگى اجتماعى انسانى خودمان، روزى فرا خواهد رسيد كه سعادت كامل اجتماعى انسان را صددرصد تضمين كند؛ و در آن روز عموم افراد در سايۀ واقع بينى و حق پرستى، خوشبختى واقعى خود را به دست آورده و در مهد امن و امان مطلق و بى مزاحمت هرگونه ناملايمات فكرى به سر خواهند برد.

قرآن كريم نيز همين نظر عقلى را تأييد نموده است، و در چندين جا مژدۀ چنين روزى را به اهل حق و حقيقت مى دهد. . .» . (1)

***

ص:280

ص:282

شبهاتى پيرامون ولادت و غيبت حضرت مهدى (عج)

نويسنده در بخش ديگرى از جزوۀ خود با طرح سه شبهه ولادت حضرت مهدى (عج) را انكار مى نمايد:

بن خاقان-كه از طرف خليفۀ زمان متصدى املاك و خراج شهر قم بود و در عداوت با اهل بيت شهرت داشت-نقل كرده است.

عبيد اللّه بن خاقان از وزراى معتمد عباسى بود و پس از انتشار خبر بيمارى حضرت امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) از طرف خليفه مأمور نظارت بر جريان امور داخل بيت آن حضرت شد؛ و پس از شهادت امام كار تفتيش منزل جهت يافتن فرزند ايشان و تحقيق از حمل و باردارى در اندرون خانه توسط زنان قابله، و نيز غسل و نماز و دفن حضرت زير نظر او انجام شد.

نويسنده از صرف نقل اين خبر در كتابهاى فوق و نقل خبر تقسيم ارث امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) بين مادر و برادر ايشان جعفر-برطبق فتواى اهل سنّت-نتيجه گيرى كرده است كه صاحبان كتابهاى فوق نيز منكر ولادت فرزندى به نام مهدى براى امام عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى باشند.

نامبرده از اين حقيقت غفلت كرده است كه كتابهاى ذكرشده جريانى را كه رخ داده است نقل كرده اند؛ و آن جريان مخفى نگاه داشتن ولادت حضرت مهدى (عج) و برخورد حكومت معتمد با آن و نيز جريان وفات امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و تلاش حكومت براى پيدا كردن فرزند آن حضرت مى باشد.

كيفيت مخفى نگاه داشتن ولادت به اين شكل بوده كه مأمورين مراقب گمان برند كه اصلا فرزندى متولد نشده و وراث امام حسن منحصر به مادر و برادر ايشان مى باشد تا جان حضرت مهدى (عج) از خطر محفوظ بماند. بلى در بين خواص شيعيان كه مورد اعتماد بودند

ص:284

عنوان مخفى نگاه داشتن ولادت مطرح بوده است و برحسب قاعده حكومت نيز در اثر عدم تحفظ بعضى از شيعيان نسبت به اين خبر بسيار مهم و محرمانه اطلاعات ناقصى پيدا كرده بود كه آنقدر حساسيت روى بيت امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نشان مى داد. بنابراين صرف نقل داستان فوق دليل بر عدم اعتقاد صاحبان كتابهاى ذكرشده به ولادت آن حضرت نمى باشد.

غافل بود» . (1)

سپس راوى حديث كه «احمد بن محمد» است مى گويد:

«پسرى به او داده شد كه نام او را «م ح م د» گذاشت» . (2)

مرحوم مجلسى (ره) نيز در جلاء العيون مى گويد:

«به اتفاق محدثين ولادت حضرت مهدى (عج) در «سرّ من رأى» واقع شد و در اسم و كنيه با حضرت رسالت موافق است؛ و نظر مشهور آن است كه ولادت ايشان در نيمۀ شعبان سال 255 بود، و بعضى گفته اند 256، و بعضى 258 گفته اند» . (3)

وى در بحار الانوار نيز به تفصيل روايات مربوط به ولادت حضرت مهدى (عج) و خصوصيات آن را ذكر كرده است. (4)

شيخ مفيد (ره) نيز در ارشاد (5)تصريح مى كند كه ولادت حضرت مهدى (عج) در نيمۀ شعبان سال 255 بوده؛ و سن آن حضرت هنگام وفات پدرشان امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) پنج سال بوده است.

نادرست به كتاب «فرق الشيعة» نسبت هايى را به مرحوم نوبختى وارد نموده كه حاكى از بيگانه بودن او با كتاب مذكور مى باشد. نويسندۀ جزوه چنين بيان داشته است:

«. . . و لهذا نوبختى اگرچه شيعۀ متعصب و مشهورى است و از اكابر طائفه و از متكلمان و فيلسوفان آنها هم مى باشد، با عبارت صريح و بدون پرده پوشى مى گويد كه شيعيان بعد از موت حسن عسكرى متحير شده و به آراء گوناگون رفته و به فرقه ها و گروههاى متعددى تقسيم گشته اند [. . .]» .

براى روشن شدن مطلب فوق به امور زير توجه شود:

1-همان گونه كه از اسم كتاب «فرق الشيعة» استفاده مى شود صاحب كتاب در اين اثر خود صرفا به بيان فرقه هاى ايجادشده شيعه بعد از زمان پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) تا بعد از زمان شهادت امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) پرداخته است؛ و هيچ كجا خود در تأييد و يا رد آنها وارد نمى شود. بنابراين آن گونه كه نويسندۀ جزوه به صاحب كتاب فوق نسبت مى دهد كه شيعيان بعد از وفات امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) متحير شدند صحيح نيست، بلكه مرحوم نوبختى مى نويسد: بعد از رحلت امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نيز شيعيان به فرقه هاى گوناگون متفرق شدند. او هرگز مدعى نشده كه هر فرقه از چه حد اعتبار پيروى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) برخوردار بوده است.

2-بنابر آنچه در فهرست نجاشى آمده، صاحب كتاب «فرق الشيعة» در كتاب ديگرى به نام «الرّد على فرق الشيعة ما خلا الامامية» به اثبات حقانيت فرقۀ اثناعشريه اماميه و رد ساير فرقه ها پرداخته است كه

ص:287

متأسفانه اكنون از آن كتاب و بسيارى از كتابهاى ديگر وى خبرى نيست.

3-نويسندۀ جزوه به نقل از مرحوم نوبختى دربارۀ شيعۀ اماميه چنين نقل مى كند:

«. . . ما (اماميه) معتقد به وفات حسن هستيم و اعتراف مى كنيم كه او فرزندى از صلب خودش دارد كه مخفى است و مردم حق ندارند به آثار كسى بروند كه مخفى شده است و نه ذكر اسمش جايز است و نه سؤال از مكان او، بحث از او اصلا جايز نيست و حرام است» .

در نقل از مرحوم نوبختى آن گونه كه نويسنده مى گويد: «. . . و مردم حق ندارند به آثار كسى بروند كه مخفى شده است و. . .» نوعى تحريف صورت گرفته است كه شايد منشأ آن ناآشنايى نويسنده به كتاب فوق باشد؛ بلكه او در كتاب فرق الشيعة مى نويسد:

«ليس للعباد ان يبحثوا عن امور اللّه و يقضوا بلا علم لهم و يطلبوا آثار ما ستر عليهم و. . .» (1)«براى بندگان روا نيست كه در امور خدايى بحث كنند و بدون علم قضاوت نمايند. و نيز روا نيست كه در اطراف آنچه از آنان پوشيده شده است تحقيق و تفحص نمايند. . .» .

آيا از اين جملاتى كه نوبختى (ره) نقل نموده چنين مى توان استفاده كرد كه ولادت حضرت مهدى (عج) ساختگى است؟

او مى گويد بندگان نبايد در امرى كه از آنان پوشيده شده و از امور

ص:288

مخفى كه خدايى شمرده شده است بحث و قضاوت بدون علم نمايند.

او هرگز نگفته است مردم حق ندارند به آثار كسى بروند (و از او پيروى نمايند) كه مخفى شده است. . . .

2-حماد بن عيسى از پدرش از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل مى كند كه فرمود:

«سلمان مى گويد: حسين را ديدم بر دامان پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نشسته و پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) چشمها و لبهاى او را مى بوسد و به او مى گويد:

تو سيّد و آقا و فرزند سيّد و آقايى و پدر ساداتى، تو حجت و فرزند حجت و پدر حجت ها هستى، و تو امام و فرزند امام و پدر نه امامى كه از نسل تو مى باشند و نهمين امام قائم مى باشد» . (1)

بعيد نيست اين حديث با حديث قبلى يكى، ولى به دو طريق نقل شده باشد.

اين دسته از روايات به خوبى دلالت دارند بر ولادت حضرت مهدى (عج) ، زيرا اگر او هنوز متولد نشده باشد و در آينده متولد شود -آن گونه كه بعضى از اهل سنّت مى گويند-فرزند نهم امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نبوده بلكه متجاوز از نهم خواهد بود.

دستۀ دوّم: رواياتى است كه فقط دلالت مى كند بر اينكه نه تن از ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) از نسل امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى باشند؛ از باب نمونه:

1-روايت عبد اللّه بن عباس از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه فرمود:

«من و على و حسن و حسين و نه تن از اولاد حسين پاك و معصوم هستيم» . (2)

ص:290

2-روايت سليم بن قيس كه مى گويد: على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) را در زمان خلافت عثمان در مسجد رسول اللّه ديدم و جماعتى در آن مسجد در حال مذاكره [در موضوع امامت]بودند. پس حاضرين به او گفتند:

اى ابو الحسن چرا شما [دراين باره]صحبتى نمى كنيد؟ سپس حضرت آيات مربوط به امامت و نيز آيۀ تكميل دين (1)و حديث غدير را يادآور شده آنگاه فرمود:

«هنگامى كه پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) اين آيات را براى مردم قرائت مى كرد ابو بكر و عمر از پيامبر پرسيدند: آيا اين آيات مخصوص على است؟ پيامبر جواب داد: مخصوص على و اوصياى من تا روز قيامت مى باشد. آن دو نفر گفتند: آنان را براى ما بيان كنيد. آنگاه پيامبر فرمود: على برادر و ياور من، و وصىّ و خليفۀ من، و ولىّ هر مؤمنى بعد از من مى باشد. بعد از او فرزندم حسن، سپس حسين، و سپس نه نفر از اولاد فرزندم حسين، يكى بعد از ديگرى. قرآن با آنان و آنان با قرآن خواهند بود و از يكديگر جدا نمى شوند تا در حوض به من وارد شوند [. . .]سپس على فرمود: شما را به خدا قسم مى دهم آيا مى دانيد پيامبر در آخرين خطبه كه ديگر بعد از آن خطبه اى نخواند فرمود: اى مردم، من دو چيز گرانبها را بر جاى مى گذارم: كتاب خدا و عترت خودم اهل بيتم؛ پس به

ص:291

آن دو چيز تمسك جوييد تا هرگز گمراه نشويد. همانا خداى دانا و لطيف به من خبر داده و با من پيمان بسته است كه اين دو از يكديگر جدا نمى شوند تا در حوض بر من وارد شوند.

سپس عمر بن خطاب با حالتى غضبناك پرسيد: يا رسول اللّه، آيا اين مربوط به همۀ اهل بيت شما مى باشد؟ پيامبر جواب دادند: نه، بلكه مخصوص اوصياى من مى باشد كه اولين آنان برادر و ياور و وارث و خليفۀ من على. . . سپس فرزندم حسن، سپس فرزندم حسين، و سپس نه نفر از اولاد حسين، يكى بعد از ديگرى، تا در حوض به من ملحق شوند» . (1)

ص:292

3-روايت طولانى ابن عباس از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در مورد داستان نعثل يهودى كه نزد پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) آمد و از مسائلى از جمله اوصياى آن حضرت سؤالاتى كرد و ايشان فرمود:

«. . . همانا وصىّ و خليفۀ من على بن ابى طالب و بعد از او دو سبط من حسن و سپس حسين و بعد از او نه فرزند از نسل حسين هستند كه امامانى شايسته مى باشند» .

سپس مرد يهودى گفت: آنان را با مشخصات نام ببريد. پيامبر فرمودند:

«بلى، بعد از حسين فرزندش على و بعد از او فرزندش محمد [. . .]سپس فرزند او حسن و سپس حجت بن الحسن.

اينان دوازده امام مى باشند به تعداد نقباى بنى اسرائيل» . (1)

هرچند مفاد بعضى از روايات فقط اين است كه نه نفر از امامان (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) و از جمله حضرت مهدى (عج) از نسل امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) مى باشند و اين دلالتى بر تولد و زنده بودن حضرت مهدى (عج) ندارد، ولى با ضميمه نمودن رواياتى كه در ذيل به آنها اشاره مى شود به طور قطع روايات فوق را نيز بايد حمل نمود بر اينكه حضرت مهدى (عج) متولد شده و هم اكنون زنده و غايب مى باشند:

1-رواياتى كه در آنها اسامى ائمه (عَلَيْهِم السَّلاَمُ ) يكى پس از ديگرى نقل شده و حضرت مهدى (عج) را فرزند امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) بيان مى كند؛ مفاد اين روايات اين است كه آن حضرت فرزند نهم امام حسين (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و فرزند امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) بوده و به دنيا نيز آمده است. از باب نمونه مى توان به روايت جندل از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) ، (1)روايت ابن عباس دربارۀ سؤال نعثل از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) ، (2)روايت جابر بن عبد اللّه انصارى از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) ، (3)روايت ابو بصير از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) (4)و روايت احمد بن اسحاق از امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) (5)(كه همگى قبلا ذكر شده است) اشاره نمود.

2-رواياتى كه از طريق شيعه و سنّى نقل شده است [و قبلا ذكر شد] و دلالت مى كند بر اينكه آخرين خليفۀ پيامبر غايب است و سپس ظاهر

ص:294

خواهد شد. زيرا كلمۀ «غيبت» و «ظاهر شدن» ظهور در زنده بودن آن حضرت دارد.

3-رواياتى كه دلالت مى كند بر اينكه خلفاى پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) لا يزال دوازده تن مى باشند، كه ظاهر است در اينكه زمين هيچ زمانى از خليفۀ پيامبر خالى نخواهد بود. قبلا اين روايات از طريق شيعه و سنّى نقل شد.

4-روايت متواتر: «هركس بميرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهليت مرده است» . (1)

ظاهر اين روايت اين است كه هيچ زمانى بدون امام نخواهد بود.

5-حديث متواتر بين شيعه و سنّى كه به «حديث ثقلين» معروف است، و قبلا ذكر شد. در اين روايت تصريح شده است كه قرآن و عترت از يكديگر جدا نخواهند شد تا روز قيامت؛ و لازمۀ آن اين است كه تا قرآن در بين مردم هست عترت نيز خواهد بود. و اين حقيقت جز با متولد شدن مهدى (عج) و زنده بودن او قابل فهم نخواهد بود.

ضمنا قريب به همين مضمون نيز در روايت دوّم از روايات گذشته -يعنى روايت سليم بن قيس از پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كه از طريق شيعه و سنّى نقل شده- آمده است؛ در آن روايت به تلازم قرآن و عترت تصريح شده است:

ص:295

«. . . سپس فرزندم حسن، سپس حسين، و سپس نه نفر از اولاد فرزندم حسين، يكى بعد از ديگرى. قرآن با آنان و آنان با قرآن هستند و از يكديگر جدا نمى شوند تا در حوض به من وارد شوند» . (1)

عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ، طبيعى است كه حمل و ولادت فرزند ايشان مخفى بماند؛ وگرنه اگر علويين و بنى هاشم از آن مطلع مى شدند اطمينانى نبود كه بتدريج خبر آن به اطلاع حكومت نيز نرسد. «كل سرّ جاوز الاثنين شاع» هر سرّى كه از دو نفر تجاوز كرد شايع خواهد شد.

را مثل خضر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) ياد نموده (و اندكى پيش از ينابيع المودّة نيز نقل شد) علاوه بر موضوع طول عمر آن حضرت، انجام نوع تصرفات و كارهاى غير عادى نظير كارهاى خضر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) -كه در جريان مصاحبت حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) با او در قرآن ذكر شده-نيز استفاده شود. يعنى آن حضرت در زمان غيبت مشابه همان كارها را كه برخلاف جريان عادى مى باشد انجام دهد. و اين معنا از خطبۀ 150 نهج البلاغه استفاده مى شود.

و در صفحۀ 168 حديث 162 «سيكون فى رمضان صوت» (به زودى صدايى در رمضان مى رسد) ذكر شده است.

3-و همين طور از پيامبر نقل كرده است:

«و جبرئيل جلودار قائم و ميكائيل پشت سر او و اهل آسمان و زمين و حتى پرندگان و وحوش و ماهى هاى دريا همگى در حال فرح و سرور خواهند بود» . (1)

4-و سخنى ديگر از پيامبر:

«هنگام قيام مهدى بر سر او ابرى قرار دارد كه بر آن ملكى است و ندا مى كند: اين مهدى خليفۀ خداوند است، از او پيروى كنيد» . (2)

5-و سخنى از امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) :

«منادى از آسمان ندا مى كند به اسم مهدى، پس هركس در شرق و غرب زمين باشد آن ندا را مى شنود» . (3)

6-مرحوم آيت اللّه صدر در كتاب «المهدى» از «إسعاف الراغبين» نقل كرده است:

ص:300

«خداوند توسط سه هزار ملك به مهدى كمك مى كند. و اهل كهف نيز از ياوران مهدى هستند» . (1)

و در «عقد الدّرر» ابو اسحاق ثعلبى گفته است:

«مهدى بر اصحاب كهف سلام مى كند و آنان زنده مى شوند و جواب سلام حضرت را مى دهند و سپس به آرامگاه ابدى خود باز مى گردند» . (2)

«الدّر المنثور» (3)و چند كتاب ديگر از اهل سنّت حديث فوق را چنين نقل نموده اند:

«قال رسول اللّه: اصحاب الكهف اعوان المهدى» . پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فرمود: اصحاب كهف ياوران مهدى هستند.

7-در روايت حذيفه از پيامبر آمده است:

«. . . اى حذيفه اگر از دنيا يك روز بيشتر باقى نمانده باشد خداوند آن روز را آنقدر طولانى مى كند تا مردى از اهل بيت من به حاكميت برسد و درگيريهاى خونينى به دست او انجام مى شود و اسلام را ظاهر مى سازد، و خداوند از وعدۀ خود

ص:301

تخلف نمى كند و او سريع الحساب است» . (1)

همين مضمون با اندك تفاوتى در عقد الدّرر نيز از پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) نقل شده است. (2)

8-روايت احمد بن اسحاق اشعرى از امام حسن عسكرى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) كه پس از سؤال از حجت خدا بعد از آن حضرت، ايشان فرمودند:

«از روزى كه خداوند آدم را خلق نمود زمين را بدون حجت نگذاشت. . .» .

آنگاه پس از معرفى فرزند خود به او و سؤال احمد بن اسحاق از علائم و نشانه هاى آن، در روايت آمده است:

«. . . آن پسر بچه به سخن آمد و با زبان عربى فصيح گفت:

«منم بقية اللّه در زمين و انتقام گيرنده از دشمنان خدا. و بعد از اين اثرى از من پيدا نمى كنى. . .» . (3)

بنابراين اگر حمل و ولادت حضرت مهدى (عج) غير عادى باشد، نبايد موجب استبعاد شود.

ص:302

«وصىّ من علىّ بن ابى طالب است [. . .]» .

سپس پيامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) از او پرسيد: «آيا أسباط (اوصياى حضرت موسى) را مى شناسى؟»

گفت: آرى، آنان دوازده نفر بودند كه اوّل آنان لاوى بن برخيا بود، و او مدت طولانى از بنى اسرائيل غايب بود و سپس ظاهر شد و خداوند توسط او شريعت موسى را پس از كهنه شدن تجديد حيات نمود و با قرشطيا پادشاه زمان جنگيد و او را كشت. آنگاه حضرت فرمود:

«آنچه در بنى اسرائيل اتفاق افتاده است در امت من نيز اتفاق خواهد افتاد؛ حذو النعل بالنعل و القذة بالقذة. . .» . و سپس فرمودند: «دوازدهمين فرزند من غايب مى شود و ديده نخواهد شد [. . .]» . (1)

و در روايت ديگرى فرمود:

«و الذى بعثني بالحق نبيّا و بشيرا لتركبنّ امّتي سنن من كان قبلها حذو النعل بالنعل. . .» . (1)

«قسم به آن كسى كه مرا به حق به عنوان نبىّ و بشارت دهنده برانگيخت، همانا امت من به سنّتهاى امتهاى گذشته آن گونه كه بوده است، خواهند رسيد.» .

بنابراين با توجه به تشابه حمل و ولادت غير عادى حضرت مهدى (عج) با حمل و ولادت حضرت عيسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و حضرت ابراهيم (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و نيز تشابه غيبت آن حضرت با غيبت حضرت خضر (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و غيبت طولانى وصىّ او و ساير جهات مربوط به حضرت مهدى (عج) كه نظير آنها در امتهاى گذشته سابقه داشته است، نبايد نويسندۀ مزبور و امثال او از مخفى ماندن تولد آن حضرت تعجب نمايند.

ص:308

غيبت حضرت مهدى (عج) و ترس بر جان

نويسنده دربارۀ علت غيبت حضرت مهدى (عج) مى گويد:

«صدوق از روايت زراره از ابى عبد الله جعل مى كند كه: قائم قبل از قيام خود غيبتى دارد، پرسيدم چرا؟ گفت كه از ذبح مى ترسد. و طوسى شيخ طائفه در تعليل همين موضوع مى گويد: جز ترس از كشتن چيزى مانع ظهور او نيست. . . . و ترس از قتل چنان واهى است كه حتى خود بافته هاى امام زمانى ها آن را رد مى كند. چون در كتب خودشان آمده كه اين مزعوم مورد نصرت و تأييد خداوند است و دنيا را پر از عدل و داد خواهد كرد. آيا از يك ترسو مخفى شده اين امكان دارد؟ . . . وانگهى هر عاقلى مى تواند بپرسد كه چرا ترس از مرگ و قايم شدن در چاه سرداب مادامى كه ملائكه پشتيبان او هستند؟ . . . شما در چندين روايت گفته ايد كه از شروط امامت اين است كه او از شجاعترين مردم باشد، و كسى كه از قتل بترسد كه اشجع نيست بلكه اجبن است. بنابراين تعليل شما اين مزعوم هرگز نبايد ظهور كند تا اينكه دول ظلم و جور از بين برود و خطر قتل در ميان نباشد، و آن وقت ديگر نيازى به خروج او نخواهد بود. . . .

كسى كه از خودش نتواند دفاع كند و از قتل مى ترسد، اين آقا چگونه از ديگران دفاع نموده و چگونه از دشمنان شما انتقام مى گيرد؟ !» .

ص:309

مطلب فوق در دو محور بررسى مى شود:

خائف توصيف كرده است؛ و اين امر هيچ منافاتى با مقامات معنوى و قرب او به خداوند و نبوّت او ندارد؛ زيرا حفظ نفس از خطر دشمن و تحصيل آمادگى براى پيروزى حكم عقل است و قابل تخصيص نيست.

در سيرۀ تمام پيامبران و حتى پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) همين معنا كاملا مشهود است، مخفى شدن آن حضرت در غار كه در قرآن به آن اشاره شده (1)و نيز خارج شدن شبانه و مخفيانه از خانۀ خود و خوابيدن حضرت على (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) به جاى ايشان و محصور ماندن در شعب ابى طالب به مدت سه سال و نظاير اينها جز خوف بر جان و لزوم حفظ آن براى آمادگى و تحصيل قدرت و به دست آوردن زمينۀ نصرت الهى علت ديگرى نداشت. آيا مى توان اين خوف معقول را در مورد حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) دليل بر بى كفايتى آنان براى انجام رسالت الهى دانست؟ آيا ايمان حضرت موسى و پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) به نصرت و تأييد الهى ضعيف بود؟

و اصولا شجاعت غير از تهور و نيز خوف غير از ترس مذموم است.

مراقبت و تدبير در برابر خطر و دفع آن خود نوعى شجاعت به شمار مى آيد.

براى حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) سالها بعد در جريان غرق شدن فرعون و لشكريانش در دريا و براى پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) در جنگهاى پيروزمندش بر عليه كفار و مشركين ظاهر شد، همان ابتداى كار ظاهر و نازل نشد؟

همين سؤال در مورد حضرت مهدى (عج) نيز جارى است، يعنى چرا آن تأييدات الهى و ظهور معجزات پيامبران به دست حضرت مهدى (عج) (1)و نزول ملائكه و ظهور امدادهاى غيبى و نداهاى آسمانى -كه در روايات متعددى ذكر شده است- (2)پس از قرنها غيبت و انتظار فرج و تحمل سختى ها و آزمايشهاى مختلف نسبت به مردم ظاهر مى شود؟

و چرا خدايى كه مى تواند حضرت مهدى (عج) را در زمان غيبت حفظ كند و پس از ظهور او امدادهاى خود را براى او فراهم نمايد چنين مقرر نكرد تا او ظاهر باشد و در عين حال مشمول امدادهاى غيبى و الهى باشد و با يارى ملائكه از هر خطرى حفظ شود؟

معجزه توسط پيامبران و انجام كارى خارج از اسباب و علل ظاهرى و متعارف آن توسط اولياى خداوند شرايط و مقدماتى دارد؛ از جمله:

اتمام حجت خداوند بر معاندين و منكرين، و امتحان و ابتلاء جهت تقويت ايمان و اعتقاد افراد مؤمن و معتقد و به فعليت رسيدن استعدادهاى نهفتۀ آنها، و ظهور و بروز كامل خباثت باطن افراد كافر و شقىّ؛ و اگر نصرت الهى يا معجزه مقرون به شرايط و مقدمات فوق نباشد، آن تأثيرى كه بايد داشته باشد نخواهد داشت، و در حقيقت كار لغو و عبث مى باشد.

بنابراين اگر خداوند در ابتداى كار با معجزه، حضرت موسى (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) و پيامبر اكرم (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) را پيروز مى كرد، نه كسى امتحان و آزمايش مى شد و نه مؤمن و كافر از يكديگر شناخته مى شدند و نه زمينۀ ظهور و بروز استعدادها و ضماير افراد پيش مى آمد و قهرا نه بر كسى اتمام حجت مى شد و نه ايمان مؤمنين نيز آنچنان كه بايد تقويت مى گشت.

علاوه بر اينكه انسانها مختار و آزاد خلق شده اند و با اختيار خود كفر يا ايمان را انتخاب مى كنند و حصول ملكۀ كفر و يا ايمان تدريجى و زمان دار است و يك شبه به دست نمى آيد، بلكه پيدايش و تقويت و تحكيم آن در كوران ابتلائات سخت و حوادث گوناگون خواهد بود.

آيۀ شريفۀ: لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَ يَحْيى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ (1)«تا هركس هلاك شدنى است با دليل روشن هلاك شود، و هركس زنده مى شود از روى دليل و حجت زنده شود» اشاره به همين موضوع است.

ص:313

كسانى كه با او ايمان آورده بودند گفتند: پس نصرت خدا چه وقت است؟ آگاه باشيد كه نصرت خدا نزديك است» به همين حقيقت اشاره دارد.

در مورد نزول امدادهاى غيبى در آخر الزمان براى حضرت مهدى (عج) و پيروزى نهايى او بر دشمنان خدا و عدالت و اينكه به تنهايى و بدون مقدمات چنين پيروزى به دست نمى آيد نيز همين سنّت الهى جريان دارد. (1)براى توضيح مطلب فوق به امور زير توجه شود:

حقيقت كه از همه جا و همۀ مكتب ها و تجربه هاى بشرى سرخورده و مأيوس گشته اند بر دور او جمع شده و با تمام وجود فداكارى مى كنند؛ و فداكارى آنان فقط به كشتن مخالفين و معاندين نيست-آن گونه كه در اثر بدآموزى ها و كج فهمى ها در اذهان بعضى رفته است-بلكه بيشتر با تحقق عينى ارزشهاى الهى در گفتار و عمل مى باشد. با اين رمز است كه وقتى مردم دنيا مشاهده كردند حضرت مهدى (عج) با عدّۀ قليلى كه ياران اصلى آن حضرت هستند تجسم واقعى و كامل ارزشها و دعوتهاى پيامبران سلف و پيامبر اسلام (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) و خلفاى راستين و حقيقى او مى باشند و عدالت و حقيقت را با منطق و عمل به دنيا ارائه مى دهند نه با شعار و تبليغات و ظاهرسازى و نفاق-آن گونه كه بشريت كرارا آنها را ديده و تجربه كرده است-طبعا ايمان مى آورند. در اين صورت است كه اتمام حجت شده، و پس از يأس مردم دنيا از امكان تحقق عدالت در جهان، ايمان آنان به دعوت جهانى آن حضرت تقويت مى شود، و مأيوس شدگان ديروز همگى سربازان و پياده نظامهاى حضرت مهدى (عج) شده و عرصه را بر دشمنان عدالت و حقيقت تنگ نموده و آنان را مجبور به تسليم در مقابل حق و يا شكست مى كنند.

دراين باره توجه به روايتى كه على بن عقبة از امام صادق (عَلَيْهِ السَّلاَمُ ) نقل كرده حائز اهميت است:

«. . . همانا دولت قائم ما آخرين دولت است، و هيچ خاندان و دسته اى نيست مگر اينكه قبل از دولت ما صاحب قدرت و حكومت مى شوند؛ به خاطر اينكه چون راه و روش ما را

ص:316

ببينند نگويند ما هم اگر به قدرت و حكومت مى رسيديم همانند دولت قائم عمل مى كرديم. . .» . (1)

كند . بنابراين ديگر اين توهم جا ندارد كه تا ظالمين هستند مهدى مى ترسد كه خروج كند و اگر از بين رفتند ديگر چه نيازى به آمدن و خروج او مى باشد؟ !

مقتضاى آيۀ شريفۀ: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ اَلْقُرى آمَنُوا وَ اِتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ اَلسَّماءِ وَ اَلْأَرْضِ (1)«اگر ساكنان آباديها (و شهرها) ايمان آورده و تقوا را پيشۀ خود مى ساختند، به تحقيق بركات آسمانها و زمين را بر آنان مى گشوديم» انسانها بايد با ايمان و تقوا و تحمل ابتلائات خود را آمادۀ نزول نصرت الهى و نزول ملائكۀ رحمت نمايند تا بتوانند به پيروزى كامل حقيقت بر باطل و فساد دست يابند.

و اينكه در روايات گذشته آمده بود كه در زمان حضرت مهدى (عج) توان يك مرد به اندازۀ چهل مرد مى باشد، كنايه از همين قدرت ايمان و تحمل فوق العاده اى است كه در اثر ابتلائات براى مؤمنين راستين و مشتاقان عدالت و حق به وجود مى آيد.

آسمان كنايه از هماهنگى نيروهاى غيبى و ملائكه با اهل زمين، و بيعت اهل زمين كنايه از استقبال عمومى مردم جهان از دعوت آن حضرت مى باشد. در بعضى روايات-چنانكه ذكر شد-قريب به همين مضمون آمده است كه حتى اهل كتاب وقتى احاطۀ آن حضرت را به كتابهاى آسمانى و حقايقى كه در آنهاست مشاهده مى كنند مسلمان مى شوند و با او بيعت مى كنند.

سنّت الهى در مورد پيامبران گذشته و خلفاى آنان نيز اين نبوده كه به تنهايى بر دشمنان پيروز شوند و اهداف الهى را در جامعه جامۀ عمل بپوشانند.

***

ص:320

ص:322

انتفاع از حضرت مهدى (عج) در زمان غيبت

در اين بخش نويسنده هرگونه انتفاعى از حضرت مهدى (عج) را در زمان غيبت منكر شده است و مى گويد:

«فرضا كه ولادت اين مزعوم را بپذيريم، چه معنايى در اين اختفا و پنهان شدن در چاه سرداب وجود دارد؟ [. . .]

[. . .]هيچ مصلحت دنيوى و يا دينى از اين آقا سر نزده است و نه معتقدانش و نه منكرانش هيچ نفعى از او نديده اند [. . .]بلكه بهانه اى شده است براى شيادان دين فروشى كه بسيارى از مهمترين احكام دين را به نام او تعطيل نموده اند [. . .]و حتى [امام]خمينى [. . .]نيز بدين اعتراف مى كند كه شايد غيبت ازمنۀ طولانى بينجامد و [. . .]الآن احكام اسلامى و قوانين شريعت آيا بايد تا زمان ظهور معطل بماند [. . .] و معناى اين سخن اين است كه شريعت اسلامى براى مدت محدودى بوده است، يعنى فقط براى دو قرن، كه اين از رسواترين نسخ در شريعت است [. . .]» .

پاسخ به اين شبهه در چند محور مطرح مى شود:

سرداب پنهان شده و آنجا زندگى مى كند؛ و علت احترام و قداستى كه شيعيان براى سرداب قائل اند از قلم مرحوم آيت اللّه صدر نقل گرديد. (1)