و همت ايشان فراهم شده بود و از ارث و ميراث خبري نبود، به همين جهت پدر و عمويش هيچ گونه دخالت و تصرفي در امور و اموال ايشان نداشتند. بد نيست به گوشه اي از ثروت ايشان اشاره كنيم تا قدري از عظمت سخن را در يابيم، و اين مقدار از بيان ثروت ايشان، در حديست كه تاريخ براي ما نگه داشته است و از چنگ بدخواهان و حسودان و كينه توزان، به سلامت گذشته و به ما رسيده است و گرنه يقيناً ثروت و مكنت ايشان بيش از اين حرفها مي باشد. همين جمله كافيست كه از ايشان به ملكه عظيمۀ(1) تعبير كرده اند، او ملكه اي بود در نهايت عظمت.

الف) كان لها من الاموال و المواشي، شيء لا يحصي؛(2) براي ايشان از اموال و چهارپايان (اعم از اسب و شتر و گوسفند) عددي غير قابل شمارش بود، در آن زمان وقتي مي خواستند ثروت شخصي را بيان كنند، اشاره به اموال و چهارپاياني كه در تملك د اشت مي كردند، كه مثلاً فلان شخص صد رأس گوسفند، دو رأس اسب و چقدر نفر شتر دارد، ولي براي حضرت خديجه سلام الله عليها، به جهت كثرت اموال و احشام، آمار خاصي وجود نداشت و مي گفتند آن قدر مال و حشم دارد كه نمي توان شمرد.

ب) ليس بمكۀ اكثر مالاً من خديجه سلام الله عليها؛(3) در شهر مكه، كه اكثر اهل آن در پيشه ي تجارت مشغول بودند، كسي از خديجه عليها السلام ثروتمندتر نبود، و همين عبارت گوياي ثروت ايشان است، و بدين جهت بود كه بزرگان قريش به خواستگاري ايشان آمدند، و

ص: 2

چون آن حضرت كسي را هم شأن خويش نمي ديد، نمي پذيرفت. كساني كه به خواستگاري ايشان مي آمدند كه تاريخ در ثروت شان مي نويسد: چهارصد كنيز و غلام داشتند.(1)

(و معلوم است كه نگهداري چهارصد كنيز و غلام چه هزينه اي را بر ارباب آنها تحميل مي كند و اين بيانگر ثروت آن ارباب مي باشد) و ايشان حتي نمي پذيرفت با آنان سخن بگويد.

ج) كان لخديجه (عليها السلام) في كل ناحيۀ عبيد و مواشي، حتي قيل: ان لها ازيد من ثمانين الف جمل متفرقۀ في كل مكان، و كان لها في كل ناحيۀ تجارۀ و في كل بلد مال، مثل مصر و الحبشۀ و غيرها؛(2) براي حضرت خديجه سلام الله عليها در هر سو و ناحيه، غلامان و احشام و اغنام بود، تا جايي كه گفته شد: براي حضرت خديجه سلام الله عليها بيش از هشتاد هزار شتر در مناطق مختلف براي تجارت قرار داشت، به غير از اينها در مناطق مختلفي چون مصر و حبشه تجارت خانه داشتند و عده اي براي ايشان مشغول به تجارت بودند. با دقت نمودن به اين جمله: «ازيد من ثمانين الف جمل»؛ بيش از هشتاد هزار شتر، روشن مي شود كه باز هم آمار دقيقي از تعداد شتران تجاري آن حضرت در دست نيست و گمان ها به بيش از هشتاد هزار مي رود، و هنگامي كه توجه كنيم به مسئله نگهداري و رعايت اين شتران و تعداد غلاماني كه متصدي اين كارها هستند، پي به ظاهري از ثروت حضرت خديجه سلام الله عليها مي بريم، و اين فقرات، نشانگر تجارت جهاني آن حضرت بوده

ص: 3

كه در شهرها و كشورهاي مختلفي چون مصر و حبشه تجارتخانه داشتند و اين دلالت بر قدرت بالاي مديريتي حضرت خديجه سلام الله عليها دارد و آن نيز ناشي از دانش وسيع آن بزرگوار مي شد، كه با سني جوان، آن حضرت، از نبوغ فوق العاده اي برخوردار بودند، حقيقتاً او زني عادي نبوده است. و ديگر نيازي به توضيح نيست كه حفظ ارتباط با نيروهاي تجارتي در آن زمان، و حسابرسي مرتب به داد و ستد و سودهاي حاصله از آن، چقدر توان و احاطه مي طلبد، كه يك زن در سن جواني، تمام آن صفت هاي عالي را، آن هم به بهترين و عالي ترين شكل ممكن دارا باشد كه او را به برترين فرد مكه مبدل سازد.

د) كان لخديجه (عليها السلام) داراً واسعۀ تسع اهل مكۀ جميعاً؛(1) براي حضرت خديجه عليها السلام منزل وسيع و بزرگي بود كه تمامي مردم مكه را در بر مي گرفت، و قد جعلت اعلاها قبۀ من الحرير الازرق؛ كه در بالاي اين منزل گنبدي از ابريشم آبي رنگ قرار داده بودند، و قد رقمت في جوانبها صفۀ الشمس و القمر و النجوم؛ و در آن نقش هاي خورشيد و ماه و ستارگان منقش شده بود، و قد ربطته من حبال الابريسم و اوتاد الفولاد؛ و آن گنبد ابريشمي زيبا را با طناب هايي از ابريشم و ميخ هايي از فولاد، محكم كرده بودند.

تصور كنيد، ثروتمندترين زن مكه، بلكه ثروتمندترين شخص آن، بايد خانه اي داشته باشد كه در خور مقام و شأن او باشد، فلذا خانه ي ايشان نيز بي نظير و به گونه اي

ص: 4

است كه در تاريخ مكه چنين خانه اي براي غير ايشان وصف نشده است. و در آن تمام اصناف و انواع خوراكي ها و ميوه جات از طائف و شام همواره براي پذيرايي ميهمانان فراهم بود.(1)و(2)

به دعوت پيامبر گرويدند، مردم مستمند وتهيدست بودند. روسل خدا با كمال سخاوت، ثروت خديجه را به مصرف زندگي تازه مسلمانان تنگدست مي زساند و بردگان را با پول خديجه مستقيماً و يا به واسطه ي كسانِ ديگري چون ابوبكر، كه مردي توانگر بود، مي خريد و آزادشان مي كرد. توانگران قريش نيز مي دانستند كه ابوبكر با ثروت خديجه و به دستور رسول اكرم به خريد بردگان مي پردازد.

اين بخشش پايان ناپذير از سوي خديجه به پيامبر تقديم شده بود كه حتي يك كيمه هم از روي هوا و هوس سخن نمي گفت تا مگر يك حقيقت را آشكار سازد. حقيقتي كه اينك بر دوش مكتب، چونان نشاني افتخار آميز جلوه گر است. اين حقيقت آن بود كه پيامبر فرمود: «اسلام به شمشير علي و ثروت خديجه استوار شد.»(1)

زني به نام «خديجه» است. با او چكار داري؟

در اين هنگام راهب سر خود را تكان مي داد و مي گفت: اوست، پس از آن دو خواست كه محمد صلي الله عليه و آله را به او نشان دهند.

مي گويند: او را در «بازار بصري» رها كرديم و مشغول سخن گفتن بود كه محمد صلي الله عليه و آله نمايان شد، راهب گفت: اين همان است. و مدتي با او خلوت كرد و در گوشي با وي سخن گفت. سپس ميان دو چشم محمد صلي الله عليه و آله را بوسيد و چيزي از جيب خود در اورد كه نفهميديم آن چه بود، ولي محمد صلي الله عليه و آله نپذيرفت. وقتي كه از او جدا شد، به ما گفت: از من بشنويد كه به خدا سوگند او پيامبر اين عصر است و به زودي مبعوث مي شود و مردم را با گفتن «لا اله الا الله» دعوت مي كند، وقتي اين گونه ديديد از او پيروي كنيد.(1)

العمل دريافت دارند و چون آن حضرت تجارت را به طور مطلوب و با امانت انجام دادند، خديجه ي كبري به آن حضرت پيشنهاد ازدواج داد و حضرت رسول پيشنهاد آن بانوي بزرگ را پذيرفته و با وي همسر شدند.(1)

من طعام تخبئوه لنا»

قال الليث في حديثه: استأجرته بسقب يدفعه اليه غلامها ميسره اذا رجع من سفره. فرأي ميسرۀ من يمنه و خلقه و البركۀ في سفره، و الزيادۀ في الربح ما اشتد به حيه اياه، فقدم و هو يهتف به، فسبق الي خديجۀ فأخبرها خبر ما اصاب من لظفر و الربح، و ما رأي من سول الله صلي الله عليه و آله، قالت: فأرنيه فلما، اقبلت العير اشار لها اليه ، و اذا سحابۀ تظله و تسير معه. فامرت له بسقبٍ آخر و علقَهُ قلبها لما اراد الله بها من السعاده.

و قال هشام في حديثه عن ابيه: استاجرته الي الشام، و خرج معه غلامها ميسرۀ حتي قدما الشام، فنزل رسول الله صلي الله عليه و آله في ظل شجرۀ صومعۀ قريباً من راهب، فاطلع الراهب الي ميسرۀ و قال: من نزل تح الشجرۀ ؟ فقال: رجل من قريش من اهل الحرم. قال: ما نزل تحت هذه الشجرۀ قط الا نبي، قال: و كان رسول الله صلي الله عليه و آله اذا كانت الظهيرۀ ، واشتد الحر لم يزل ملكان يظلانه من الشمس. فلما قدم ميسرۀ علي خديجۀ اخبرها بقول الراهب، و ما رأي من الملكين، فبعثت الي رسول الله صلي الله عليه و آله فقالت: يابن عم اني قد رغبت فيك.(1)

عير قومك قد حضر خروجها الي الشام و خديجه تبعث رجالاً من قومك ، فلو جئتها فعرضت نفسك عليا لاسرعت اليك.

و بلغ خديجه ما قال له ابوطالب فقال: انا اعطيك ضعف ما اعطي رجلا من قومك. فقال ابوطالب: هذا رزق قد ساقه الله اليك.(1)

ديگران سود برد. در بازگشت «ميسره» غلام خديجه به وي از كارهاي محمد در سفر جويا شده بود، گفت: تمام كارهاي او حساب شده و منظم و بر اساس عقل و درايت است. ميسره توضيح داد كه وقتي يكي از تجار از محمد خواست به دو بت «لات» و «عزي» سوگند ياد كند، محمد گفت: «چيزي در نزد من پست تر از لات و عزي نيست.» (1)

طبري وديگران نوشته اند كه چون راستگويي وامانت و خوش خلقي رسول خدا صلي الله عليه و آله كه زبانزد همگان بود به گوش خديجه هم رسيد كسي را نزد آن حضرت فرستاد و به او پيشنهاد كرد كه با غلام او ميسره براي تجارت به شام رود و در عوض سهمي بيشتر ازديگران دريافت دريافت كند رسول خدا اين موضوع را به اطلاع عم خود ابوطالب رسانيد او نيز گفت: هذا رزقٌ قد ساقه الله اليك؛ يعني اني كار موجب روزي و رزقي است كه خداوند آن را به سوي تو كشانده است.(2)

اما مقصود خديجه از فرستادن آن حضرت به شام براي اين نبود كه از وجود و امانت وي فقط براي ازدياد ثروت خويش از راه تجارت استفاده كند بلكه در نتيجه ي اطلاعاتي مه قبلاً درباره ي آينده ي او به دست آورده بود از نظر معنوي و روحاني شيفته ي وجود آن جناب گرديده بود زيرا خديجه نيز مصاحبه او را با بحيرا در سفر اول كه همراه عمويش ابوطالب عازم شام بود شنيده و مي دانست كه چه اينده ي درخشاني در انتظار اوست و عالوه بر آن جسته و گريخته از جاهاي ديگر

ص: 11

نيز اطلاعاتي به دست آورده بود.(1)

عليه و آله را شنيد كسي پيش او فرستاد و پيشنهاد نمود كه حق الزحمه بيشتري به آن حضرت خواهد پرداخت و خدمتكار خود ميسره را هم همراه او خواهد نمود. پيامبر صلي الله عليه و آله اين پيشنهاد را پذيرفت و همراه كالاهاي بازرگاني خديجه و ميسره به شام رفت و حدود شام نزديك صومعه راهبي پيامبر زير سايه ي درختي فرود آمد، راهب از ميسره پرسيد اين كيست؟ گفت: مردي از اهل مكه و از قبيله ي قريش است. راهب گفت: زير سايه ي اين درخت كسي جز پيامبران نمي نشيند، پيامبر صلي الله عليه و آله كالاي خديجه را فروخت و آنچه لازم بود خريد و با كاروان به مكه روان گرديد، ميسره كه همراه او بود مي گويد هنگام ظهر و گرما دو فرشته با بالهاي خود بر پيامبر سايه مي افكندند و او همچنان بر شتر خود سوار بود و راه را قطع مين مود.

چون به مكه رسيدند پيامبر كالايي را كه از شام آورده بود فروخت و سود اين سفر دو برابر يا نزديك به دو برابر سفرهاي ديگر بود. ميسره هم گفتار راهب و موضوع سايه گستردن دو فرشته را براي خديجه گفت، خديجه بانويي

خردمند و دورانديش و شريف بود، خداوند هم خواست كه او را گرامي بدارد، اين بود كه پس از نقل مطالب، كسي به سراغ پيامبر فرستاد و پيغام داد كه اي پسر عمو من به واسطه ي خويشاوندي و شرف و بزرگواري تو و ارزش تو در ميان قوم و امانت و راستي و حسن خلق تو، مايل به ازدواج باتو هستم.

ص: 13

خديجه هم ميان زنان قريش از همه محترم تر و شريف تر و مالدارتر بود. آن چنان كه همه مردان قريش خواستار و آرزومند ازدواج با او بوده اند.(1)

في قلب البوادي علي حد و اصم، ناشف الخفّ، يابس الوتر، لينكب في وادي سرحان مستأنسا بنسيمات رطيبه تنزلق اليه علي طول هذا الساحل المتاخم للبحر الاحمر، ليشرف – بعد طول عناء- علي البواسق الغوطيّۀ و ا لمخامل السندسيه التي تفترشها بلاد الشام.

اجل- الم تكن قافله خديجه القافله الاوي بين مكه و الغوطه، او بين مكه و العراق، فطالما شاهد وادي الرمّه و بريدۀ نجد خطوط القوافل منساقۀ علي حد و رتيب تساجلته اوديۀ الجزيرۀ و استعذبته آذان الابل.

و لكن قافلۀ خديجه هي القافله التي ستصبح عين القوافل، هي التي ستفقه معني الانفتاح، هي التي ستنتقل بالاحتكاك من مفهومه التجاري المادي المحدد الي انطلاقه الخير الواسع المفتوح- الي المدي الرجب- الي المدي الارحب الذي يوسع اجواء الجزيرۀ.

اجل- اجواء الجزيرۀ- الجزيرۀ- الجزيرۀ بالذات، الواسعۀ، المفتوحۀ، الهائمۀ الحدود- المتراميۀ الاطراف: من خليج العدن الي الخليج الفارسي، الي خليج العقبۀ- من حضرموت، الي الاحقاف- الي الربع الخالي، الدهماء، الي الحجاز، الي تيماء النفوذ... مع كل ما فيها و ما عليها من عشائر و قبائل و انماط عيش و وراثات تقاليد.

كل ذلك الوسع كان اشيق من ان يجمع شعباً و يسبغ عليه لوناً مجتمعياً سمح الاهاب رتيب القيافه.(1)

و مأموران حضرت خديجه سلام الله عليها صادر كننده و وارد كننده ي محصولات بوده اند.(2)

ص: 15