تقدیم به: شهدای مدافع حرم و شهدای سلامت

ص: 2

دوستت دارم همسر عزیزم

((روش های محبت ورزی به همسر در نگاه اهل بیت (علیهم السلام) )

اسد الله طوسی

رحمت پوریزدی

ص: 3

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 4

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

خانواده اولین، مهم ترین و مقدس ترین تشکّل و اجتماع انسانی است و بخش اعظم موفقیت ها و شکست های انسان متأثر از موفقیت ها و شکست های خانواده است. محور و بنیاد اصلی هر خانواده و منشأ همه ی بودن ها و شدن های خانواده زن و شوهر هستند. همچنان که نوع و چگونگی روابط آن دو کیفیت پازل خانواده را شکل می دهد، همچنین، در شکل گیری شخصیت و شاکله ی خودشان و سپس در شکل گیری پازل شخصیتی و شاکله ی فرزندانشان نیز مؤثر است.

نیز این رابطه در مرئی و منظر دیگران قرار داشته و منشأ قضاوت های دیگران خواهد بود. به جهت اهمیت جایگاه خانواده و به تبع آن همسران، شریعت مقدس و مترقی اسلام، بر آن بسیار ارج نهاده، توصیه ها و الزاماتی برای شکل گیریِ آن تدبیر کرده است. تدابیری که اقدامات اولیه در جهت شکل گیری خانواده تا ارتباط همسران با یکدیگر و نیز تولید نسل و تربیت صحیح فرزند و... را شامل می شود.

ازجمله مهم ترین تدابیر ازاین دست، قرار دادن عشق و محبت و روابطی همراه با مهر و دلدادگی بین اعضای خانواده به ویژه زن و شوهر است(1)؛

زیرا محبت و مهرورزی از زیباترین و بنیادی ترین اصول حاکم بر روابط خانوادگی و به ویژه رابطه بین همسران موفق و بانشاط است و دین مبین اسلام نیز بر ابراز علاقه همسران به یکدیگر تأکید بسیار داشته و شیوه هایی را برای آن ارائه داده است. شایسته و نیکوست که همسران مهر و محبت را به طور مستقیم یا غیرمستقیم و به شیوهای

ص: 10

گوناگون به یکدیگر ابراز کنند. اظهار عشق و محبت به همسر چندان تأثیرگذار است که اثر آنگاه تا سال ها در افراد باقی می ماند.

این حقیقت در کلام حکیمانه نبی مکرم اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) به زیبایی تمام چنین بیان شده است: «قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ إِنِّي أُحِبُّكِ لَا يَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً؛ وقتی مرد به همسرش می گوید «دوستت دارم» این سخن او هیچ گاه از قلب زن بیرون نمی رود»(1). نوشتار حاضر درصدد بررسی اموری دراین ارتباط، به ویژه رابطه همسران و کم و کیف عشق ورزی و محبت به همدیگر، با استفاده صحیح از آیات شریفه ی قرآن و بیانات اهل بیت (علیهم السلام) و سیره ی مبارکه ی ایشان، است. بدان امید که این اشارات پیوند محبت آمیز قلوب همسران را عمیق تر و روابط عاشقانه ایشان را استوارتر گرداند و مقبول نظر مبارک حضرت حق سبحانه و تعالی و حضرت ولی عصر امام زمان (روحی له الفداء) بوده باشد.اکنون و قبل از ورود به مباحث اصلی، ابتدا برای روشن شدن مسئله تعریفی روشن از محبت و عشق ورزی ارائه شده و بیان خواهد شد که محبت و عشق ورزی نیرویی خدادادی در انسان و از نیازهای فطری در بشر است. آنگاه اشاره ای هرچند مختصری به پیامدها و برکات محبت ورزی همسران به همدیگر خواهیم داشت.

ص: 11

پیامبر مهربانی ها حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) در اهمیت و ضرورت مهرورزی و محبت ورزی می فرمایند: «كُلَّمَا ازْدَادَ الْعَبْدُ إِيمَاناً ازْدَادَ حُبّاً لِلنِّسَاءِ؛ هرگاه ایمان بنده ای از بندگان خدا فزونی یافت، محبت او به زن (همسرش) نیز افزایش خواهد یافت»(1).

در این بیان زیبا حضرت نه تنها محبت به همسر (زن) را نشان ایمان دانسته اند، بلکه افزایش محبت به زن را نشان افزایش ایمان می دانند.

است. البته نکته ظریفی که دانشمندان به آن اشاره دارند این است که به دليل روابط نزديک و صميمي بين فرزندان با پدر و مادر و خويشان و دوستان، اهمیت این نیاز عاطفی و فطری و این خلأ دوستي برای بسیاری از انسان ها، چنان ماهي در آب که اهميت آب را درک نمي کند، قابل درک نيست.

ریشه وجود چنین نیازی در وجود انسان، رنج از تنهایی در اوست. انسان همواره از تنهايي رنج مي برد و در پي آن است که بين او و ديگران رفاقت، انس و محبت برقرار گردد و از زندان تنهايي رها گردد.

و بالاخره، علت اصلی و اساسيِ محبت ورزی در انسان، حس کمال جويي او و احساس وجود کمال در محبوب است. انسان فطرتاً کمال خواه است و به طوری کلی، به سوی هرکسی که در وی کمال سراغ داشته باشد، جلب و جذب شده و نسبت به ویانس و علاقه پیدا می کند. چرا که نزدیکی و انس با وی را وسیله ای برای رفع نقص خود و استکمالی برای خود می داند. این مسئله مهم باعث شده است تا بعضاً هر چند ارتباط نزديک و مستقيمي با شخص برخوردار از کمال نداشته باشد و از ناحیه ی وي نفعي به او نرسد، باز همه به او علاقه داشته و دوستش دارد(1).

ص: 14

وسيع تر مى شود و چون صاحب فرزند شدند به کلی روحشان عوض مى شود. آن پسرك تنبل و سنگين اكنون چالاك و پرتحرك شده است و آن دختركى كه به زور هم از رختخواب برنمى خاست اكنون تا صداى كودك گهواره نشینش را مى شنود، همچون برق مى جهد. كدام نيروست كه لَختى و رخوت را برد و جوان را اين چنين حساس ساخت؟ آن، جز عشق و محبت نيست»(1).

محبت آثار شگفت انگیزی در روابط و دوام پیوند زناشویی دارد. ابراز محبت موجب خواهد شد مرد یا زن همه ی توجه همسرش را به خویش جلب کند؛ و چشم و دل او را از خود لبریز سازد تا جایی برای چیزی یا کسی در ذهن و قلب او باقی نگذارد. رابطه همسران اگر با صمیمیت و مهربانی همراه باشد، موجب گرمابخشی و نشاط بین همسران و دوست داشتن یکدیگر می گردد. در این راستا امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند:

«مَنْ تَأَلَّفَ النَّاسَ أَحَبُّوه؛ هر کس با مردم صمیمی باشد، مردم او را دوست خواهند داشت».(2)

همچنین به بیان قرآن کریم، از حکمت ها و آثار پیوند زناشویی به دست آوردن آرامش است:

«وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛(3)

و يكى از آيات او اين است كه براى شما از خود شما همسرانى خلق كرد تا به سوی آنان ميل كنيد و آرامش گيريد

ص: 16

و بين شما مودت و رحمت قرارداد و در همين نشان هایی هست براى مردمى كه تفكر كنند.».

این آرامش حاصل ابراز عشق و محبت است. در پی بیان علاقه به همسر، آرامش نیز سایه ی خود را بر زندگی زناشویی می اندازد. البته این محبت باید اظهار و بیان شود ولی ازآنجاکه در مواردی زن و مرد به لزوم ابراز علاقه توجه ندارند و یا به روش ها و ابزار محبت ورزی علاقه به همسر آگاهی ندارند، سخنی به زبان می آورند و رفتاری از ایشان سر می زند که منجر به تردید و بی اعتمادی در همسر می شود. ازاین رو شایسته است همسران به یکدیگر عشق بورزند و این عشق را به گونه های مختلف و به طور شفاف ابراز کنند تا حس اعتماد در آن ها زنده شود و باگذشت زمان بر عمق و کیفیت آن افزوده شود(1).

براثرابراز محبت زمینه های کدورت نیز از بین می رود و مانع از بروز مشکلات می شود و در برطرف کردن مسائلی که در زندگی پیش می آید تأثیر به سزایی دارد.

آثار بسیاری برای ابراز عشق و محبت شمرده اند ازجمله می توان به این چند مورداشاره کرد:

1. صفا و صمیمیت بیشتر و بهتر،

2. جلب اعتماد،

3. جلب توجه همسر،

ص: 17

4. استحکام بنیان خانواده،

5. خود پنداره شخصیتی مثبت،

6. بهره مندی دنیوی و اخروی،

7. لذت بردن از زندگی و ارتباط با دیگران،

8. جلوگیری از کدورت ها،

9. خودباوری مثبت،

10. داشتن خانواده ای پرنشاط و شاداب،

11. نجات فرزندان از جدایی پدر و مادر و بی سرپرستی،

12. دل گرمی به کسب وکار و فعالیت های مربوط به معاش،

13. نجات اعضای خانواده از انواع آلودگی ها و انحراف های اخلاقی و رفتاری،

14. شکوفایی استعدادها و توانمندی های خدادادی اعضای خانواده به طور درست و کامل،

15. دل گرمی همه اعضا به خانه و خانواده و حاکمیت عشق و دل دادگی به هم و دل درگرو غیر نسپردن(1).

نکته آخر این که ابراز عشق و علاقه و محبت ورزی به دیگران، به ویژه همسر به گونه های مختلف ممکن است. می توان به طور مستقیم به ایشان محبت ورزید و یا به گونه ای غیرمستقیم عشق خود را به او نشان داد. نیز بهره بردن از نعمت بیان و

ص: 18

زبان و استفاده از آرایه های ادبی در نشان دادن عشق و محبت برای ما ممکن است، همچنان که استفاده از توان رفتار و انجام دادن برخی کارها نیز در این راه ما را به مقصد رهنمون می شود.اکنون ما درصدد بررسی اموری ازاین دست در ارتباط باکم و کیف عشق ورزی و محبت همسران به همدیگر، با استفاده صحیح از آیات شریفه ی قرآن و بیانات اهل بیت(علیهم السلام) و سیره ی مبارکه ی ایشان، هستیم. در پایان از خداوند حنان و منان سپاسگزاریم که توفیق را رفیق راهمان ساخت تا با سخنان نورانی و سیره ی مبارکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(علیهم السلام)آشنا شویم و نیز از همکاری بی دریغ موسسه انوار طاها که در چاپ این اثر ما را یاری دادند تشکر می نماییم و از صاحب نظران و خوانندگان محترم می خواهیم که کاستی ها را بر ما ببخشایند؛ و ما را از نگاه دقیق خود در نقد و پیشنهاد محروم ننمایند.

الحمد لله رب العالمین

11/10/98 ولادت حضرت زینب (علیها السلام)

ryazdi1395@gmail.com

ص: 19

ص: 20

وقتی نسبت به خود و یا دیگری حب و علاقه ای در دل داشته باشیم و درصدد ابراز و نشان دادن آن باشیم، بی شک دست به اقداماتی می زنیم و آن را در قالب های رفتاریِ گوناگون نشان می دهیم. بیان کلمات، فرستادن نامه، خرید هدیه، دفاع از او، بوسیدن، بغل کردن و...، ازجمله ی آن اقدامات است. در این صورت، مهر و محبت خود به دیگران را به صورت مستقیم نشان می دهیم. این رفتارهای محبت آمیز به دو گونه زبانی و غیرزبانی میسر است.

«مَا مِنْ شَيْ ءٍ أَجْلَبُ لِقَلْبِ الْإِنْسَانِ مِنْ لِسَان؛ هیچ چیز برای قلب انسان ها جذب کننده تر از زبان نیست»(1).نیک گفتار بودن هنگام سخن گفتن با همسر و او را با القاب و صفات پسندیده صدازدن از روش های معجزه آسای ابراز محبت و عشق به همسر است. همسران موفق در هر درخواستی از همسرشان، با افزودن صفتی به اول یا آخر درخواستشان می گویند: عزیزم لطف می کنی چای بریزی؟ کدبانوی مهربانم لباس مرا اتو می زنی؟ آقای خوشگلم می شه آخر هفته بریم مسافرت؟

مهارت حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) در استفاده از ابزار زبان برای نشان داده عشق و علاقه خویش به همسرشان امیرالمؤمنین (علیه السلام) در این عبارت زیبای ایشان خطاب به همسرشان نمایان است:

«رُوحِي لِرُوحِكَ الْفِدَاءُ، وَ نَفْسِي لِنَفْسِكَ الْوِقَاءُ(2)؛

جانم به فدایت و خودم به قربانت»

همچنین در گفت وگوی دیگر بین این دو بزرگوار، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نهایت عشق و محبت خود به همسر گرامی شان حضرت زهرا (علیها السلام) را این گونه ابراز داشتند و خطاب به ایشان فرمودند:

«بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي(3)؛ پدرم و مادرم فدای تو [ای فاطمه]».

ص: 23

خداوند در بسیاری از چیزهایی که برای ما سخت است و ناگوار است خیر کثیر قرار داده است»(1).

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و خدیجه کبری (علیها السلام) نه تنها عشقشان را در دل پنهان نمی داشتند بلکه باظرافتی خاص آن را ابراز می کردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در پیغامی که به ایشان فرستادند فرمود:

«همسرم خدیجه! گمان مبر که دوری ام از تو باهدف دور شدن از تو یا از سر خشم و غضب به تو بوده، بلکه دستور خداوند چنین بوده است تا امر او بر پا شود. جز خیر را در این دوری گمان مبر؛ و خداوند (به سبب این گذشت تو) هرروز بارها نزد بزرگوارترین ملائکه خود به تو مباهات می کند.»(2).

در این دو نمونه از سیره ی مبارکه ی رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله)، ابراز عشق و دلدادگی به همسر عزیز و گرامی شان حضرت خدیجه کبری (علیها السلام) به خوبی نمایان است حضرت در این رفتار کریمانه، هم به شأن منزلت این بانوی مکرمه توجه

ص: 25

فرمودند و هم به نیاز ایشان به همدلی در آن حال ناخوشی و بیماری و بالأخره، حضرت به خوبی می دانند، عاشق دلداده ای چون خدیجه کبری (علیها السلام)، دوری معشوقی چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را تحمل نمی کند. حضرت با فرستادن پیامی، ضمن دلجویی از همسرشان، او را به این مهم توجه دادند که هم به ایشان توجه دارند و هم سپاسگزار او هستند.

«هرگاه درباره دوستی کسی شک کردی، از دل خود درباره او بپرس»(1).

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در کلامی شیوا و زیبا می فرماید:

«قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ إِنِّي أُحِبُّكِ لَا يَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً؛ این سخن مرد به زن که «دوستت دارم» هرگز از دل زن بیرون نمی رود»(2).

نیز آن حضرت (علیه السلام) درباره آگاه کردن و اظهار محبت زبانی توصیه می کنند:

«هرگاه یکی از شما برادر{مسلمان} خود را دوست می دارد او را { از این دوستی} باخبر کند چراکه این کار، افراد را بیشتر به هم پیوند می دهد»(3).

بر او خشم می گیرد به شوهرش می گوید: «دستم را در دست تو می گذارم و خواب را به چشمم راه نمی دهم تا وقتی که از من راضی شوی»(1).

توقع اینکه اعضای خانواده هیچ اشتباهی را در طول زندگی مرتکب نشوند به جا نیست؛ اما می شود از آن ها انتظار داشت که در صورت بروز اشتباه عذرخواهی کنند و دیگران نیز عذر آن ها را بپذیرند. اولین نتیجه عذرخواهی به خود انسان برمی گردد چراکه با پوزش خواستن به بزرگی و عزت خود کمک می کند.

امام علی (علیه السلام) در پذیرفتن عذر می فرماید: «اقْبَلْ عُذْرَ أَخِيكَ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ عُذْرٌ فَالْتَمِسْ لَهُ عُذْرا؛ پوزش مسلمان را بپذیر و هرگاه عذری ندارد، عذری برای او بتراش»(2).

این رویه عمل کردن نشان از بالاترین حدِّ بزرگ منشی و کرامت درباره بندگان خدا، به ویژه همسر است و بی شک خداوند چنین رفتار کردن با همسر را بی پاسخ نمی گذارد.

صفت نمی آورند. آن ها به دنبال هر درخواستی از کلمات مثبت و پرانرژی استفاده می کنند و نام هم دیگر را بدون صفت خوب و پسندیده نمی آورند چراکه به شخصیت همسرشان اهمیت می دهند. حضرت علی (علیه السلام) و فاطمه (علیها السلام) همیشه یکدیگر را با القاب و کنیه که نمونه ای از رعایت ادب و احترام دوسویه در روابط انسانی است می خواندند، تعابیر چون:

«يابنَ عَمّ؛ ای پسرعمو»، «یا ابالحسن»«يَا وَصِيَ رسول الله»، «يَا بِنْتَ رسول الله»، «يَا قُرَّةَ عَيْنِ الرَّسُول»...

درباره اهمیت استفاده از القاب و کنیه ها و اسامی محبوب و موردعلاقه دیگران، هنگام مخاطب قرار دادن ایشان، امام باقر (علیه السلام) می فرماید:

«ما اهل بیت (علیهم السلام)البته برای فرزندانمان، از همان سن طفولیت، کینه ای برمی گزینیم تا مبادا دیگران برچسب ها و لقب های زشتی را به آنان نسبت دهند»(1).

نیز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:

«ثَلَاثٌ يُصْفِينَ وُدَّ الْمَرْءِ» سه چیز است که دوستی مسلمان را با مسلمان دیگر خالص می گرداند: هنگامی که او را ملاقات می کند با خوش رویی با وی برخورد نماید؛ زمانی که خواست کنار او بنشیند برایش جا باز کند؛ به بهترین نامی که دوست دارد او را صدا زند.»(2).

ص: 29

الف: توجه به نعمت بودن همسر: اینکه همسر نعمتی الهی است.

ب: احساس مسئولیت در قبال همسر: همسر را دَین و غرامتی بداند که خداوند به راحتی در اختیارش قرار داده است.

ج: درک موقعیت همسر و مراعات حال او: همسر و موقعیت های ویژه وی را درک کند. او را چون انسان بداند اما از جنسی دیگر و با تفاوت های آشکار و نهان.

د: گذشت و ایثار داشتن، رعایت حقوق همسر، اکرام و احترام به شخصیت همسر، چشم پوشی از خطاهای همسر از دیگر مصادیق قدردانی است.

حضرت علی (علیه السلام) در اهمیت و مراتب قدردانی چنین می فرماید:

«کسی که به او نیکی شده وظیفه دارد نیکی کننده را به خوبی پاداش دهد. اگر توان این کار را نداشت باید به خوبی تشکر کند و اگر زبانش از این کار هم قاصر بود. وظیفه دارد که ارزش آن نیکی را بشناسد و خوبی کننده را دوست داشته باشد و چنانچه از این کار هم کوتاهی کرد، شایسته نیکی نیست»(1).

هر کس، ازجمله همسر شما دارای صفات و رفتاری نیک است. نگذارید صفات نیک همسرتان در پیچ وخم زندگی نادیده گرفته شده و احیاناً پس از مدتی از بین برود. آن ها را یادآوری کنید تا عزت نفس همسرتان زیاد شود و منجر به کسب صفات نیک دیگر شود. تعریف و تمجید از داشته های او، از صفات جسمانی تا کارهایی که برای رفاه و آسایش خانواده انجام می دهد را در رفتار و گفتار نشان دهید. با تعریف و تمجید از همسر و به اصطلاح عامیانه، «هندوانه زیر بغل گذاشتن»، به ویژه وقتی با شوخی و مزاح همراه باشد، تأثیر شگفت انگیزی در وی داشته و به این کار به یک معنی دل او را به دست خواهیم آورد. علاوه بر این، آدمی، با همین تعریف و تمجید صحیح از طرف همسر و درنتیجه اعتمادبه نفس و عزت نفسی که به دست می آورد، به پیشرفت های بزرگی در سعادت خانواده دست می یابد.

امام صادق (علیه السلام) در ستایش از همسرشان حمیده می فرماید:

«حَمِيدَةُ مُصَفَّاةٌ مِنَ الْأَدْنَاسِ كَسَبِيكَةِ الذَّهَبِ؛ حمیده از هر نوع بدی پاک می باشد همچون شِمش طلا»(1).

در نقل دیگری، در گفتگوی بین رسول خدا و امیرالمؤمنین (علیه السلام) چنین آمده است:

روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از حضرت علی (علیه السلام) پرسیدند: كَيْفَ وَجَدْتَ أَهْلَكَ؛ همسرت را چگونه یافتی؟ حضرت علی (علیه السلام) در پاسخ ایشان فرمودند: نِعْمَ الْعَوْنُ

ص: 32

عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ؛ همسرم بهترین یاورم درراه اطاعت و بندگی خداوند است. ایشان همین سؤال را از دخترشان حضرت زهرا (علیها السلام) پرسیدند ایشان جواب دادند: «خَيْرَ بَعْلٍ؛ شوهرى خوب و شايسته است.»(1).همچنین از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که:

هنگامی که آیه تطهیر(2) نازل شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حضرت علی (علیه السلام) حضرت فاطمه (علیها السلام) و امام حسن و امام حسین (علیه السلام) را در زیر عبای خود، جمع نموده، آنان را اهل بیت خود معرفی کرد. در این هنگام، ام سلمه (همسر پیامبر) گفت: آیا من جز آنان نیستم؟ پیامبر فرمود: «إِنَّكِ عَلَى خَيْرٍ وَ إِنَّكِ مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِيِ؛ تو بر خیر و نیکی هستی؛ تو از همسران پیامبری»(3).

در این جریان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) پاسخ همسرشان (ام سلمه) را با تعریف و تمجید بیان کردند تا با یادآوری برخی نکات مثبت وی، دل آزرده نشود.

ابراز محبت محدود به زمان حضور همسر نیست بلکه عاشق حقیقی در زمان نبود همسرش نیز از او به خوبی و نیکی یاد می کند. امام صادق (علیه السلام) در حدیثی شریف می فرماید:

ص: 33

در نبود برادرتان، به بهترین شکلی که دوست دارید در نبودتان از شما یاد کنند از او یاد کنید.»(1).

رسول خوبی ها حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «مَنْ أَحَبَ شَيْئاً أَكْثَرَ مِنْ ذِكْرِه؛ هرکس چیزی را دوست بدارد، از آن بسیار یاد می کند»(2).

«الْخَلْقُ عِيَالُ اللَّهِ فَأَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَى اللَّهِ مَنْ نَفَعَ عِيَالَ اللَّهِ وَ أَدْخَلَ عَلَى أَهْلِ بَيْتٍ سُرُوراً؛ مردم عائله خداوندند پس محبوب ترین آنان نزد خدا کسی است که سود به عائله خداوند برساند و خانواده ای را خوشحال کند»(1).

مرحوم مجلسی; در شرح کتاب شریف کافی، ذیل این روایت می فرماید:

«مقصود حضرت از «عیال» بندگان خداوند هستند که خداوند خالق ایشان و همانند یک پدر، سرپرست امور ایشان است. احوال ایشان را تقدیر کرده و رزق و روزی ایشان را به عهده دارد. مقصود حضرت از «احب الخلق الی الله» نیز کسانی اند که بیش از دیگر بندگان به خداوند نزدیک تر بوده و در اثر عبادات بیشتر و بهتر ثواب بیشتری نیز می برند. مقصود از «نفع رساندن به بندگان خداوند»، رساندن نعمتی از نعمت های الهی به ایشان و یا دفع خطر و ضرری از ایشان، یا ارشاد و هدایت کردن و یا آموزش دادن معارف به ایشان و یا رفع نیازی از ایشان و... در امور دنیوی و اخروی، می باشد. حضرت به این نکته مهم نیز توجه دادند که انجام این امور باید به گونه ای صحیح انجام شود تا آنچه خداوند برای ایشان ضمانت کرده است محقق گردد. مقصود از «ایجاد سرور و شادمانی در اعضای خانواده»، یا منفعت ویژه ای است که تمام اعضای خانواده و آشنایان را شامل شود و یا مقصود

ص: 35

توجه دادن به این امر مهم است که هر منفعتی، وقتی به یکی از مؤمنین برسد، باعث سرور و شادمانی همه اعضای خانواده آن مؤمن خواهد شد.»(1).

ششمین پیشوای شیعیان امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

«مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِيهِ دُعَابَةٌ»هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه دُعابه دارد. راوی سؤال می کند که دُعابه چیست؟ حضرت می فرمایند: «الْمِزَاح» مقصود مزاح و شوخی است»(2).

یونس شیبانی می گوید:

روزی امام صادق (علیه السلام) از من پرسید شوخی کردن نزد شما چه جایگاهی دارد؟ گفتم: اندک! امام (علیه السلام) فرمود: این گونه نباشید! بی تردید، شوخی از خوش اخلاقی

ص: 36

است وتو با این کار، برادر خود را شاد می کنی؛ و به تحقیق پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) که با افراد شوخی می کرد، می خواست آنان را شاد کند(1).

امام سجاد (علیه السلام) چهار چیز را نشانه ی کمال ایمان می دانند. درباره یکی از آن ها می فرماید:

«... يَحْسُنُ خُلُقُهُ مَعَ أَهْلِهِ؛ با اعضای خانواده اش خوش اخلاق و خوش رفتار باشد»(2).

این نکته مهم را باید در نظر داشت که شوخی را به تناسب ظرفیت و ویژگی های شخصیتی افراد انجام دهیم تا باعث سرور و نشاط وی شود، در غیر این صورت، ممکن است اسباب کدورت و ناراحتی ایشان را فراهم کند. به بیان دیگر، شوخیِ مناسب، چهروشن و آشکار و یا در قالب کنایه و اشاره، باید به گونه ای برای طرف مقابل، به ویژه همسر مقبول و جذاب و سازگار باشخصیت وی باشد.

ص: 37

آورد. آن دعا این است:

«أُعِيذُ نَفْسِي وَ ذُرِّيَّتِي وَ أَهْلَ بَيْتِي وَ مَالِي بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّةِ مِنْ كُلِ شَيْطَانٍ وَ هَامَّةٍ وَ مِنْ كُلِّ عَيْنٍ لَامَّةٍ؛ خودم و فرزندان و خانواده و اموالم را از (شر) هر شیطان و گزنده ای و از هر چشم بدی، در پناه کلماتِ تام خداوند درمی آورم»(1).

طبق بیان قرآن مجید، مادر باید دو سال، به بچه خود شیر بدهد(1)؛

ولی اگر والدین پس از مصلحت اندیشی و مشورت به این نتیجه رسیدند کودک را پیش از دو سال از شیر بگیرند اشکالی ندارد. قرآن مجید می فرماید:

«فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَكُمْ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوف؛ اگر زن و شوهر، با رضایت یکدیگر و مشورت، بخواهند کودک را (زودتر) از شیر بازگیرند، گناهی بر آن ها نیست؛ و اگر (با عدم توانایی، یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرد، گناهی بر شما نیست؛ به شرط اینکه حق گذشته ما را به طور شایسته بپردازید»(2).

امام کاظم (علیه السلام) با بیانی شیوا دراین باره می فرماید:«کسی که مشورت می کند اگر کارش را درست انجام دهد مردم او را می ستایند و اگر اشتباه کند دیگران وی را معذور خواهند داشت»(3).

ص: 40

موجب رضامندی وی می شود و از این راه، محبت و علاقه خود را به وی ابراز داشته است.نمونه آشکار آن دفاع جانانه حضرت خدیجه کبری، امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا(علیها السلام)از همسرشان است. در منابع تاریخی و روایی درباره دفاع حضرت خدیجه کبری (علیها السلام)از همسر گرامی خویش یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مطالب زیادی گزارش شده است. نکته ای که در همه این گزارش ها مشترک است، دفاع و پشتیبانی از ایشان تا جایی است که این بانوی جلیل القدر و ثروتمند قریش به پای این آرمان بلند خویش تمام وجاهت و آبروی خود و تمام ثروت عظیم خود را فدا کرد. به گونه ای که در آن دوران از عمر شریف خود، هم هنگام تولد فرزندش حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)تنها و بدون همراهی همراهان گذشته بود و هم هنگام رحلت، تنها بودند و فقط همسر گرامی شان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در کنارشان داشتند. نیز دختر گرامی ایشان حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) نیز مانند مادر فداکارش، در دفاع و حمایت از همسر بزرگوارشان حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) هم هستی خود، حتی جان شریف خود را در طبق اخلاص گذاشته و به بدترین وضعی به شهادت رسید(1).

ص: 42

«هدیه دادن، ایجاد دوستی می کند و روابط برادری را تازه می سازد و کینه ها را از دل ها می زداید»(1).

هدیه منحصر به هدایای مادی نیست بلکه شامل مصداق معنویِ آن نیز می شود. کلام حکمت آمیزی را به همسر آموختن و یا جمله هایی که باعث تقویت مهر و محبت می شود و گرمی خانواده را دوچندان می کند نیز هدیه است. چنانکه امام علی (علیه السلام) نصیحت کردن را نیز هدیه می دانند و می فرماید:

«نِعْمَ الْهَدِيَّةُ الْمَوْعِظَة؛ بهترین هدایا پند و اندرز است»(2).

«وقتی که يكى از شما به مسافرت می رود، با دست خالی به خانه بازنگردد بلكه هنگام بازگشت از سفر براى اهل وعیال خود هدیه ای بياورد اگرچه در دست او سنگ ناچيزى باشد»(1).

بازگردد چو او به سوی حضر

چون رود یک تن از شما به سفر

قدر میسور اگرچه بود حجر

هدیه آرد برای اهل وعیال(2)

در روایت آمده که حضرت علی (علیه السلام) دو همسر(1)

داشته اند. وقتی نوبت حضور در خانه یکی از آن ها بود، در خانه دیگری نمی ماندند و حتی اگر نیاز به وضو ساختن بود، در آن خانه وضو نمی گرفتند(2).

درباره وفای به عهد در برخورد با همسران از سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز چنین نقل شده است:

«پیامبر (صلی الله علیه و آله) زمان خود را بین همسرانشان تقسیم کرده بودند. ایشان چنان این تقسیم را مراعات می کردند که حتی وقتی بیمار می شدند، می فرمودند تا بنا بر برنامه ی معین شده، ایشان را به خانه های همسرانشان ببرند تا در آنجا استراحت بفرمایند»(3).

وفای عهد نگه دار و از جفا بگذر

به حق آن که نِیَم(4)

یار بی وفا ای دوست(5)

ص: 46

عشق و محبت خویش نسبت به همسرتان را به وی نشان دهید؛ زیرا مهر و محبت همسر با احترام گذاشتن به والدین او چندین برابر می گردد.

چنان چه معروف است: «پدران سه گونه اند: پدر اصلی، انسان را به دنیا آورده است و پدری که به انسان علم معرفت می آموزد و پدر همسر»(1).

این رفتار محبت آمیز ازآن جهت حائز اهمیت فوق العاده است که انسان در شرایط بیماری نیاز بیشتری به توجه و اهمیت دادن را در خود احساس می کند. چنین توجهی در چنین حالتی به بیان عامیانه بیشتر به دل می نشیند و بی شک در ایجاد و تقویت عشق و محبت تأثیر بیشتری دارد.

مهریه خود، اثاث خانه و آنچه بخواهند می خرند و چیزی از این ها مربوط به ما نیست(1).

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:

«هرگاه زنی پیش از انجام زفاف مهریه ی خود را به شوهرش ببخشد خداوند برای هر دینار، آزاد کردن بنده ای را به او پاداش می دهد. از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سؤال شد اگر بعد از ازدواج به چنین کاری اقدام کند، چگونه است؟ فرمود: آن دیگر از کمال و مهر و الفت خواهد بود»(2).

به بیان معصومین(علیهم السلام)انجام این گونه اقدامات نشان از محبت و علاقه هرکدام از زن و شوهر به هم دیگر است که علاوه بر آثار و برکات دنیوی در زندگی دنیوی، دارای برکات بی شماری در زندگی اخروی ایشان خواهد بود.

سرچشمه لمس کردن و بوسیدن عشق و محبت است. نوازش کردن آرامش روحی قدرتمندی به انسان می دهد که در سایه آن مهر و محبت دوچندان می شود.

امام صادق (علیه السلام) بوسیدن لب را فقط مختص کودک و همسر می داند و می فرماید:

« بوسیدن لب جایز نیست،مگر برای زوجه و فرزند کوچک»(1).رسول مهربانی ها حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) می فرماید:

«إِذَا الْتَقَيْتُمْ فَتَلَاقَوْا بِالتَّسْلِيمِ وَ التَّصَافُح؛ هرگاه باهم روبه رو شديد با سلام گفتن و دست دادن روبه رو شويد»(2).

همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست دادن را عاملی در جلب محبت می دانند و می فرماید:

« به یکدیگر دست بدهید که محبت را زیاد می کند»(3).

لمس کردن و دست همسر را گرفتن احساس آرامش و راحتی خاصی را به همسر منتقل می کند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بیانی جالب می فرماید:

ص: 51

«هنگامی که مرد دستان همسرش را بگیرد و یا زن دستان همسرش را بگیرد، گناهانشان از لابه لای انگشتانشان فرومی ریزد»(1).

شاید اینکه فرموده اند نگاه به چهره همسر و دستان او را گرفتن گناهان را فرومی ریزد کنایه از این باشد که با او به مهربانی و لطافت برخورد کنید و با او درد دل و راز دلش را بشنوید؛ و علاوه براین می تواند آثار دیگر نیز داشته باشد.

لمس کردن، علاوه بر آنچه گفته شد، تأثیر شگفت انگیزی در کنترل خشم و هیجانات دارد. در این زمینه معدن علم و دانش امام محمدباقر (علیه السلام) می فرماید:

«أَيُّمَا رَجُلٍ غَضِبَ عَلَى ذِي رَحِمِهِ فَلْيَقُمْ إِلَيْهِ وَ لْيَدْنُ مِنْهُ وَ لْيَمَسَّهُ فَإِنَّ الرَّحِمَ إِذَا مَسَّتِ الرَّحِمَ سَكَنَتْ؛ هر کس بر خویشاوندان خشم بگیرد، باید برخیزد و نزد او رود و او را لمس نماید، زیرا رحم (خویشاوند) چون لمس شود آرامش می یابد»(2).

رسیدگی به امورات داخل خانه و مرتب کردن اسباب و اثاثیه و تهیه ی غذای مناسب ازجمله روش های مناسب ابراز محبت و نیز مؤثر در ایجاد و تقویت محبت به همسر است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بیانی زیبا می فرمایند:

«حَقُ الرَّجُلِ عَلَى الْمَرْأَةِ»حق مرد بر زن آن است که چراغ خانه را روشن نگه دارد و خوردوخوراک برای اهل خانه آماده سازد»(1).

«روش نگه داشتن چراغ خانه» می تواند کنایه از این باشد که خانه را شاداب و سرزنده نگه دارد و نیز زن مدیر خانه است و امور داخلی خانه به عهده زن است.

خویش توشه برگیرند؛ بنابراین یادآوری هرکدام از این موارد و دیگر موارد نظیر آن خود نوعی سپاسگزاری از نعمت های الهی خواهد بود. بی شک در چنین صورتی خداوند نیز نظر لطفی به این زن و شوهر خواهد داشت.

امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه شریفه «ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ (1)» می فرماید: یعنی بندگان خدا را به داده ها و نعمت های الهی یادآور باش(2).

نیز نقل شده است:

«پیامبر (صلی الله علیه و آله) زمان خود را بین همسرانشان تقسیم کرده بودند. ایشان چنان این تقسیم را مراعات می کردند که حتی وقتی بیمار می شدند، می فرمودند تا بر اساس برنامه ی معین شده، ایشان را به خانه های همسرانشان ببرند تا در آنجا استراحت بفرمایند»(1).

«هنگامی که انجام مناسک حج شما به پایان رسید، در بازگشت به سوی خانواده تان عجله کنید؛ زیرا این کار، بر اجر و پاداش اعمال حج شما می افزاید»(1).

امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

«ثَلَاثَةٌ مِنَ السَّعَادَةِ الزَّوْجَةُ الْمُؤَاتِيَةُ وَ الْأَوْلَادُ الْبَارُّونَ وَ الرَّجُلُ يُرْزَقُ مَعِيشَتَهُ بِبَلَدِهِ يَغْدُو إِلَى أَهْلِهِ وَ يَرُوحُ؛ سه چیز، از خوش بختی است: همسر سازگار، فرزندان نیکوکار و مردی که محل کار و کسب درآمدش در شهر خودش باشد. تا بتواند صبح و شام، نزد خانواده اش باشد»(2).

ششمین پیشوای شیعیان حضرت صادق (علیه السلام) می فرماید:

«لَا يَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ يَخُصَ نَفْسَهُ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْمَأْكُولِ دُونَ عِيَالِهِ؛ روا نیست که مرد، چیزی از خوراکی را به خود اختصاص دهد و از ارائه آن به خانواده اش دریغ ورزد»(1).

همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:

« مؤمن با اشتهای، خانواده اش می خورد و منافق، خانواده اش با میل و اشتهای او می خورند»(2).

پیشوای صدق و راستی امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

«خَيْرُ نِسَائِكُمُ الطَّيِّبَةُ الرِّيحِ الطَّيِّبَةُ الطَّبِيخِ؛ برترین زنان شما، کسانی هستند که خوشبو بوده و سلیقه آشپزی آنان کامل و جالب باشد»(1).

«حَقُّ الرَّجُلِ عَلَى الْمَرْأَةِ ...وَ أَنْ لَا تَمْنَعَهُ نَفْسَهَا إِلَّا مِنْ عِلَّةٍ. حق مرد بر ذمه زن آن است که ...وقتی همسرش از وی درخواست هم آغوشی دارد، بی دلیل بازداری نکند و پاسخ مثبت دهد»(1).

حضرت امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:

«زنی برای کاری نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «شاید تو از تعلل کنندگانی؟» گفت: تعلل کنندگان چه کسانی هستند، ای پیامبر خدا؟ فرمود: زنی که شوهرش او را برای خواسته اش بخواند و او چندان تأخیر و تعلل کند که شوهرش چُرتش بگیرد و بخوابد. چنین زنی را فرشتگان تا زمانی که شوهرش بیدار شود، همچنان لعنت می کنند تا شوهرش از خواب بیدار شود»(2).

اگر زوج ها در زندگی زناشویی از رضایت جنسی برخوردار باشند، راحت تر می توانند با مسائل مختلف کنار بیایند و اغلب مردها اگر این رضایت را داشته باشند، از سلامت جسمی و روحی بیشتری بهره مند شده و در انجام امور اجتماعی و فعالیت هایشان بهتر و موفق تر عمل می کنند. در محیطی که عشق و توافق جنسی وجود نداشته باشد، کوچک ترین اختلاف فکری به عصبانیت و پرخاشگری منجر می شود. ازاین رو، بهتر است تا همسران امکان تمتع و لذت مشروع را برای

ص: 59

یکدیگر فراهم کنند. درصورتی که فقط یکی از آن ها لذت ببرد، کانون زندگی آن ها گرم نخواهد بود و گاهی به بهانه های مختلف، با یکدیگر در ستیز خواهند بود. از طرفی، بی اعتنایی به کسب توافق و تطبیق میل جنسی، سبب بروز بسیاری از اختلافات زناشویی و همچنین بیمارهای روحی و جسمی خواهد شد(1).

«قهر» در دایره لغات خود ندارند. غالباً منشأ قهر و کدورت خطایی است که از یکی از طرفین ایجادشده است. همسران دانا به خوبی می دانند که راه حل هر مسئله ای با صحبت و مشاوره قابل حل است؛ و قهر و جدل چیزی جزء بدتر کردن مشکلات هیچ کاربردی دیگر ندارد؛ و اصولاً انسان های ناتوان دست به قهر می زنند و سریع از معرکه خارج می شوند. از شیوهای ابراز محبت، آشتی سریع و شیرین است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ضمن اشاره به برخی از پیامدهای شوم قهر و دوری همسران از همدیگر می فرماید:

« هر زنی که با شوهرش قهر کند درحالی که خود مقصر بوده است در روز قیامت با فرعون و هامان و قارون در پایین ترین جایگاه آتش محشور می شود مگر اینکه توبه کند و (نزد شوهرش) بازگردد»(1).

توجه به بغضی که خداوند متعال و پیامبرانش نسبت به این افراد مشرک و شرور{فرعون، هامان...} دارند، اهمیت فرمایش رسول (صلی الله علیه و آله) را روشن تر می کند.

به مشکلات شخصی خود با ذره بین و به مشکلات زندگی با تلسکوپ نگاه کنید. به این نکته مهم توجه داشته باشید که هر اتفاقی و حادثه ای که در اطراف شما رخ می دهد مطمئناً در زندگی صدها نفر دیگر، به همان صورت و بلکه بدتر و شدیدتر از آن رخ می دهد. به مسائل زندگی زناشویی خود با دید مثبت بنگرید و خوش بین باشید. چراکه خوش بینی زمینه مناسبی را برای ایجاد آرامشی لازم جهت اندیشیدن و رفع مشکل و نیز عامل مهمی در ایجاد و تقویت عشق و محبت به همسر است.

امام اول شیعیان علی (علیه السلام) درباره آثار خوش بینی و حُسن ظن می فرماید:« کسی که به مردم خوش گمان باشد، محبت آن ها را به سوی خود جلب خواهد کرد»(1).

نیز در حدیثی دیگر می فرماید:

«حُسْنُ الظَّنِ رَاحَةُ الْقَلْب؛ خوش گمانی آسایش دل است»(2).

طبق این حدیث، افراد خوش بین از سلامتی روحی و جسمی برخوردارند؛ و در سایه آن خانواده و اطرافیان نیز در آرامش و آسایش به سر می برند.

برای پرهیز از بدگمانی لازم است باورهای معقول را از باورهای نامعقول بازشناسیم تا بر اساس باوری های نامعقول سوءظن پیدا نکنیم. باورهایی مانند:

باور معقول: همسر من زرنگ و کوشا است و هر همسر زرنگی اشتباه می کند.

ص: 64

باور نامعقول: همسر من هرگز نباید در زندگی زناشویی اشتباه کند!

باور معقول: همسران باید به توانایی ها و امکانات زندگی خود نگاه کند.

باور نامعقول: چرا زندگی دیگران با ما فرق دارد؟ و چرا دیگران دارند و ما نداریم؟!

باور معقول: همسر من به طور طبیعی زمانی خوشحال و گاه غمگین است.

باور نامعقول: همسر من همیشه باید خوشحال باشد!

نیز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حدیثی دیگر چنین می فرماید:

« به مؤمن، برای هر چیزی، پاداش داده می شود، حتی برای لقمه ای که دردهان همسرش می گذارد»(1).

امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

« زنی که به شوهرش لیوان آبی بدهد، برای او بهتر از عبادت یک سال است که روزهایش روزه باشد و شب هایش شب زنده داری و عبادت کند. خداوند به جای هر لیوانی که به شوهرش می دهد، شهری در بهشت برایش می سازد و شصت گناهش را می آمرزد»(2).

خویش دچار لغزش می شود. از سوی دیگر اقتضای دوستی و محبت آن است که از حق خویش بگذرد و آن را فدای دیگری کند. آنچه سبب آقایی و سروری می شود ایثار و ازخودگذشتگی است.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) درباره تقدم دیگران بر خود چنین می فرمایند:

«الْإِيثَارُ أَفْضَلُ عِبَادَةٍ وَ أَجَلُ سِيَادَة؛ ایثار و ازخودگذشتگی، برترین عبادت و بزرگ ترین سیادت و سروری است»(1).

سایه ی خورشیدسواران طلب

رنج خود و راحتِ یاران طلب(2)

درباره ایثار حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در قبال همسر باوفایشان چنین گزارش شده است:

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روزی وارد خانه امیر مؤمنان (علیه السلام) شدند و دیدند ایشان و فاطمه زهرا (علیها السلام) در حال آسیاب کردن گندم با آسیاب دستی اند. فرمودند: کدام یک از شما خسته تر است؟ امیر مؤمنان (علیه السلام) پاسخ دادند: ای رسول خدا، فاطمه خسته تر است. حضرت رو به فاطمه کردند و فرمودند برخیز دخترم. فاطمه برخاستند و رسول خدا به جای وی در کنار امیرمومنان نشستند و او را در آسیاب کردن یاری دادند(3).

ص: 67

از آثار مهم فداکاری و ایثار جلب و جذب قلب هاست. مولی امیرمومنان (علیه السلام) فداکاری برای دیگران و مقدم داشتن ایشان را سبب تمایل و گرایش قلبی ایشان به سوی ایثارگر و اطاعت پذیری ایشان می دانند:

«بِالْإِيثَارِ عَلَى نَفْسِكَ تَمْلِكُ الرِّقَاب؛ با مقدم داشتن دیگران بر خود، اختياردارِ آنان خواهى شد»(1).

حضرت امام باقر (علیه السلام) درباره بخشش رسول (صلی الله علیه و آله) می فرماید:

زن یهودی را که گوسفند بریان زهرآلودی برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)آورده بود نزد ایشان آوردند. حضرت به او فرمودند: چه چیزی تو را به این کار مسموم کردن من واداشت؟ آن زن گفت: با خود گفتم که اگر این مرد واقعاً پیامبر باشد زهر او را زیانی نمی رساند و اگر پادشاه باشد، با این زهر مردم را از شر او راحت کرده ام. پس از عذرتراشیِ پیرزن یهودی، رسول خدا 6 از او درگذشت(1).

رسول خدا (صلی الله علیه و آله)درباره عفو و گذشت، به جهت آثار مهمی که در پی دارد چنین می فرمایند:

«تَعَافُوا يَسقُطُ الضّغائِنُ بَينكُم؛ از یکدیگر درگذرید تا کینه های میان شما از بین برود»(2).

امام صادق (علیه السلام) در ضمن بیان حقوق زن فرمودند:«إِنْ جَهِلَتْ غَفَرَ لَهَا؛ اگر زن مرتکب خطایی شد او را ببخشید»(3).

ص: 69

از محبت نار نوری می شود

و ز محبت دیو حوری می شود(1)بوی خوش را تقدیم یار کردن چه خوش است. طبع آدمی چنان است که تمایل به بوی خوش و مطبوع دارد. به همین جهت، از اسباب ویژه ابراز محبت، تهیه عطر موردعلاقه همسر است. چراکه در این صورت به ذوق و سلیقه او احترام گذاشته ایم.

امام صادق (علیه السلام) در مورد سیر ه رسول خدا (صلی الله علیه و آله)در برخورد با همسرانشان و تهیه و تدارک عطر و بوی خوش برای ایشان به مناسبت، می فرماید:

« هرگاه در روز عید فطر برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عطری می آوردند، ایشان پیش از هر کس دیگر، به همسرشان عطر می دادند، یا او را خوشبو می ساختند»(2).

همچنین به بیان امام صادق (علیه السلام) رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای عطر، بیش از غذا هزینه می کردند:

« رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هزینه ای که برای تهیه عطر می دادند بیشتر از هزینه ای بود که برای خوراکشان صرف می کردند»(3).

در بیانی گهربار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ویژگی عطر زنان و مردان را چنین توصیف می کنند:

ص: 71

« طِيبُ النِّسَاءِ مَا ظَهَرَ لَوْنُهُ وَ خَفِيَ رِيحُهُ وَ طِيبُ الرِّجَالِ مَا ظَهَرَ رِيحُهُ وَ خَفِيَ لَوْنُهُ؛ عطر مردان آن است كه بويش آشکار و رنگش پنهان باشد و عطر زنان آن است كه رنگش آشکار و بويش پنهان باشد»(1).

«مهربانى و دوستى بين برادران دينى، در وطن به ديدار يكديگر رفتن و در سفر به نامه نوشتن براى يكديگر است»(1).

همچنین امام صادق (علیه السلام) جواب نامه را همچون سلام واجب می دانند:

«رَدُّ جَوَابِ الْكِتَابِ وَاجِبٌ كَوُجُوبِ رَدِّ السَّلَام؛ جواب دادن نامه همچون جواب دادن به سلام، واجب است»(2).

زیباترین درسی که از این حدیث نورانی به دست می آوریم آن است که همسر نیز می بایست پاسخ نامه ها را بی جواب نگذارد و دست به قلم شود چندجمله ای عشق و محبت خودش را بر قلم جاری کند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حدیثی کاربردی و زیبا می فرماید:

«اذا اُعسِرَ اَحدُكُم فَليَخرُجْ ولايَغُمُّ نَفسَهُ و اَهلَهُ؛ زماني که يکي از شما دچار عُسرت و تنگدستي شد به سفر برود و خود و خانواده اش را افسرده و غمگين ننمايد.»(1).

درخت اگر متحرک شدی ز جای به جای

نه جُور اره کشیدی و نه جفای تبر(2)

نیز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نشانه جوانمردی در سفر را چنین بیان می فرمایند:

«سه خصلت در سفر نشانه ی مروّت و جوانمردي است: توشه و سازوبرگ خود را در اختيار همسفران قرار دادن، اخلاق و رفتار خوش داشتن و اهل مزاح و شوخي هاي خالي از گناه بودن»(3).

در مثلی دیگر چنین می خوانیم: «دنیا دیدن، به از دنیا خوردن است»(4).

مقصود این است که دنیا را دیدن و گشت و گزار کردن بهتر از اینکه مال و ثروت دنیای را بخوری.

ص: 74

حضرت (صلی الله علیه و آله) در ادامه همان روایت خطاب به امیرالمؤمنین (علیه السلام) خدمت به خانواده را اخلاق انسان های مؤمن راستین و شهدا و کسانی می داند که خداوند برای ایشان خیر دنیا و آخرت و خوش عاقبتی را اراده کرده است(1).

همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بیان دیگری می فرماید:

«هر زنى در خانه شوهر، براى اصلاح، چيزى را جابجا كند خداى عزوجل به او نظر كند و هر كه خدا به او نظر كند عذابش نكند»(2).

حضرت امام باقر (علیه السلام) درباره رویه حضرت امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فاطمه زهرا (علیها السلام) در تقسیم کار در خانه و بیرون از خانه چنین می فرمایند:

« إِنَّ فَاطِمَةَ (علیها السلام) ضَمِنَتْ لِعَلِيٍ (علیه السلام) عَمَلَ الْبَيْتِ وَ الْعَجِينَ وَ الْخُبْزَ وَ قَمَّ الْبَيْتِ وَ ضَمِنَ لَهَا عَلِيٌّ (علیه السلام) مَا كَانَ خَلْفَ الْبَابِ ثِقَلَ الْحَطَبِ وَ أَنْ يَجِي ءَ بِالطَّعَامِ؛ فاطمه(علیها السلام) کار خانه و خمیر کردن و نان پختن و نظافت خانه را بر عهده گرفت و علی (علیه السلام) کارهای بیرون خانه و آوردن هیزم و مواد خوراکی را عهده دار شد»(1).

«هرکس یک کلمه ناگوارِ زنش را تحمل کند، از جهنم نجات یافته و بهشت بر او واجب می شود»(1).

با همسرمان مدار کنیم و چشم بر عیوب و ضعف های او ببندیم؛ در بسیاری موارد، چون عاشقی همه چیز او را خوب و زیبا ببینیم. خود را به جای وی بگذاریم و او را در وضعیتی که قرارگرفته ببینیم. طبیعی است که هدف از مدارا کردن با همسر، موفقیت هر چه بیش تر مدیریت زندگی و گرم تر شدن خانواده است. ازاین رو اگر مدارا کردن با همسر موجب توجیه برخی کارهای نادرست و نابجای همسر باشد در این صورت توصیه نمی شود.امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرماید:

«فَدَارِهَا عَلَى كُلِّ حَالٍ وَ أَحْسِنِ الصُّحْبَةَ لَهَا فَيَصْفُوَ عَيْشُك؛ همیشه و در همه حال با همسرت مدارا کن و با او به نیکی معاشرت نما تا زندگی ات باصفا و فرح زا شود»(2).

از آثار مدار کردن می توان به آسان شدن جریان زندگی، کاهش تنش ها، احساس آرامش و امنیت، پرهیز از کینه ورزی، تداوم محبت و علاقه، موفقیت،... نام برد(3).

ص: 78

«فَقَالَتْ: يَا أَبَا الْحَسَنِ إِنِّي لَأَسْتَحْيِي مِنْ إِلَهِي أَنْ تُكَلِّفَ نَفْسَكَ مَا لَا تَقْدِرُ عَلَيْه؛ یا ابا الحسن،من از پروردگارم شرم دارم که از تو بیشتر از توانت انتظار داشته باشم»(1).

چیزی که انسان را دارای روح بلندی کرده و او را نسبت به داشته های حتی اندک راضی و قانع می سازد، داشتن روح رضایتمندی و قناعت است. در این صورت سطح توقع انسان محدودشده و انسان به خود اجازه نمی دهد تا جز در مواقع ضروری و لازم، از دیگران درخواست و تقاضا نماید. این نوع انسان ها، به دلیلِ حس رضایت خاطری که دائماً دارند، همیشه در آرامش خاصی گذران عمر داشته و از زندگی با دیگران لذت می برند. از سفارش های لقمان حکیم به فرزندش چنین نقل شده است:

«اقْنَعْ بِقَسْمِ اللَّهِ لَكَ يَصِفُ عَيْشُك؛ به آنچه خدا قسمت تو کرده است، قانع باش تا زندگی ات باصفا شود»(2).

(چه جالب! واقعاً! عجیب! دیگه چی؟)، در حین صحبت همسر سؤالاتی بپرسید که نشان دهد شما به خوبی گوش می دهید.

در هنگام گوش دادن از تماس تلفنی، تماشای تلویزیون، به کار بردن کلماتی که کسل کننده (چقدر حرف می زنی! تمام نشد!) پرهیز شود. از ذهن خوانی و حدس زدن بپرهیزید. اجازه بدهیم همسرمان کاملاً سخنش را به پایان برساند.

از ویژگی های بارز و جالب رسول خدا خوب گوش دادن به مخاطب خود بوده است. در این زمینه امام حسن مجتبی (علیه السلام) می فرماید:

«کسی که{با رسول خدا (صلی الله علیه و آله)} سخن می گفت، به او گوش می دادند تا سخنش به پایان برسد»(1).

امیر مؤمنان (علیه السلام) می فرماید:«از بزرگواری و آقایی است که انسان برای گوش سپردن به شکوی و ناله دردمند، تحمل و صبر داشته باشد»(2).

این کلام نورانی به این حقیقت اشاره دارد که خوب گوش دادن به دیگران مایه سروری و آقایی می شود و اگر در خانواده و به ویژه نسبت به سخنان همسر باشد، کانون خانواده را گرم و صمیمی نگه می دارد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در نکوهش قطع کلام دیگران می فرماید:

ص: 81

«مَنْ عَرَضَ لِأَخِيهِ الْمُسْلِمِ الْمُتَكَلِّمِ فِي حَدِيثِهِ فَكَأَنَّمَا خَدَشَ وَجْهَهُ؛ هر کس کلام برادر مسلمانش را که در حال سخن گفتن است. قطع کند مانند این است که روی او را خراشیده است»(1).

پس از تمام شدن صحبت بهتر است برای تقویت و تشویق همسر خویش چنین گفته شود: «متشکرم که به حرف هایم گوش دادی»، «حرف های زیادی برای گفتن داشتم، اینک حالم بهتر شده است»، «حالا احساس بهتری دارم»، «باید این حرف ها را با تو در میان می گذاشتم»، «از این که کمک کردی تا حرفم را بزنم، از تو متشکرم»(2).

«مَا لِي أَرَاكِ شَعْثَاءَ مَرْهَاءَ سَلْتَاءَ؛ چرا تو را ژولیده مو می بینم و در اثر نکشیدن سرمه، چشمت سفید شده است و چرا خضاب(1) نمی کنی؟»(2).

شخصی گوید به دیدار امام رضا (علیه السلام) شرفیاب شدم و دیدم محاسن شریفشان رنگ شده است. گفتم: فدایتان شوم، شما نیز خضاب (رنگ) کردید! حضرت فرمود:

«آری، رنگ کردن محاسن ثواب دارد. آیا نمی دانید خضاب کردن شوهر بر عفت و پاک دامنی همسرانش می افزاید؟ آیا تو دوست داری وقتی بر همسرت وارد می شوی، او همان گونه که پیش ازاین و هنگام ترک کردنش دیده بودی، باشد؟ گفتم: نه. حضرت فرمود: همسرت نیز چنین است.»(3).

همچنین امام باقر (علیه السلام) می فرمایند:

«زن ها دوست دارند مردها را همان گونه آراسته ببینند که مردها دوست دارند زن ها را آن گونه آراسته ببینند.»(4).

شخصی به امام رضا (علیه السلام) گفت: شما خضاب کرده اید! حضرت فرمودند:

ص: 83

«آری، با حنا و گیاه وَسمه خضاب کردم. آیا نمی دانی که خضاب ثواب دارد؟ زن (همسرت) دوست دارد تو را همان گونه، آماده و آراسته ببینند که تو دوست داری او را همان گونه، آراسته ببینی، بدون شک بسیاری از زنان دامن عفتشان آلوده شده و علت خروج آنان از دایره عفاف و آلوده شدنشان به مفاسد و فجور چیزی نیست جز اینکه شوهرانشان خود را برای آنان کمتر آراستند.»(1).

«جُلُوسُ الْمَرْءِ عِنْدَ عِيَالِهِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنِ اعْتِكَافٍ فِي مَسْجِدِي هَذَا؛ نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خداوند متعالی از اعتکاف در این مسجد من محبوب تر است»(1).

اساساً هم نشینی با همسر برای طرفین، به ویژه اگر فنون و شگردهای هم نشینی را بلد باشند بسیار مفید و تأثیرگذار است. مطالعه این روش ها و فنون رفتاری و گفتاری برای هم نشینی و هم صحبتی که در برخی منابع و کتب مربوط به خانواده و همسران جمع آوری شده است، به شدت برای همسران جوان توصیه می شود.

درباره برخورد مؤدبانه و کریمانه حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) با کنیزی که به ایشان دسته گلی را هدیه داده بود چنین نقل شده است:

«يكى از كنيزان امام حسن (علیه السلام) دسته گلی به ايشان تقديم كرد. امام به او فرمود: تو درراه خدا آزادى! دليل اين كارشان را پرسيدم. فرمود: خداوند، ما را [این گونه] ادب آموخته است، آنجا كه {در قرآن كريم} مى گويد: «و چون احترام شُديد، به بهتر از آن، پاسخ گویید» و بهتر از هديه او، آزادى او بود!»(1).

همچنین امام باقر (علیه السلام) می فرماید:

«لَا يَزَالُ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ يُورِثُ أَهْلَ بَيْتِهِ الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ الصَّالِحَ حَتَّى يُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ جَمِيعا؛ مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شايسته بهره مند می سازد تا همه آنان را وارد بهشت كند.»(2).

البته باید توجه داشت که ارتباط نزدیک و صمیمی همسران نباید موجب زیر پا گذاشتن آداب و نادیده گرفتن حریم ادب و احترام شود.

از محبت حُزن شادی می شود

وز محبت غول هادی می شود(1)

دست پر به خانه برگشتن جزء رفتاری است که خداوند آن را دوست دارد و لازمه این کار سعی و تلاش مرد در بیرون از خانه است. هدف از این رفتار خوشحال کردن خانواده است و چه بسا با کوچک ترین خرید دل و قلب همسر شاد گردد.رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در اهمیت این موضوع می فرماید:

«خدای عزوجل اخلاق بنده ای را دوست دارد که وقتی از بازار برمی گردد چیزی در آستینش داشته باشد و برای خانواده اش بیاورد و آنان را با آن خوش حال سازد که خداوند، به وسیله آن بنده، بر ملائک مباهات می کند.»(2).

«حَقُ الرَّجُلِ عَلَى الْمَرْأَةِ ...أَنْ تَسْتَقْبِلَهُ عِنْدَ بَابِ بَيْتِهَا فَتُرَحِّبَ بِهِ؛ حق مرد بر زن آن است به هنگام ورود مرد به خانه؛ تا جلوی در به استقبال او برود و به او خوش آمد بگوید»(1).

در منابع تاریخی درباره برکات استقبال و بدرقه همسر توسط همسر از زبان مبارک رسول مکرم اسلام چنین نقل شده است:

مردی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرضه کرد: همسری دارم که هنگام ورودم به خانه به پیشوازم می آید و زمان خروج مرا بدرقه و همراهی می کند. هرگاه مرا اندوهگین می بیند می گوید: «نگرانی تو از چیست؟ اگر اندوه تو برای رزق و روزی است که نگران مباش؛ چراکه غیر تو (خداوند) تدارک آن را پذیرفته است و اگر نگران آخرت خویشی، (البتهاندوه مبارکی است) خداوند بر اندوه تو بیفزاید». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خطاب به آن مرد فرمودند: «بی شک خداوند کارگزارانی دارد و همسر تو یکی از کارگزاران خداوند است و اجری برابر با نصف پاداش شهدا را دارد.»(2).

استمرار این عمل، رابطه محبت آمیز زن و مرد و علاقه ایشان به خانه و خانواده را بیش تر و عمیق تر می کند. به گونه ای که وقتی برای مدتی کوتاه بیرون از خانه به

ص: 88

کاری سرگرم باشد، هر چه زودتر درصدد بازگشت به خانه است تا در کنار همسر و دیگر اعضای خانواده آرام گیرد و تجدید قوا کند.

برای پیشواز و بدرقه آثاری بسیاری شمرده اند ازجمله می توان به این موارد اشاره کرد:

نجات از انواع رنج ها و خستگی های روحی و روانی، آرامش و اطمینان خاطر همسران، دل بستگی بیشتر همسران به زندگی؛ استحکام بنیان خانواده، الگو گرفتن فرزندان از این رفتار پسندیده، افزایش و تعمیق روابط عاشقانه همسران و خشنودی و رضامندی خداوند و...

به خداوند سوگند، تا زمانی که زهرا (علیها السلام) زنده بود او را در امری خشمگین نکردم و بر هیچ کاری وادارش نساختم. فاطمه (علیها السلام) نیز مرا هیچ گاه خشمناک نساخت و در هیچ امری مرا نافرمانی نکرد فاطمه در زندگی با من چنان بود که وقتی به چهره مبارکش نگاه می کردم. همه غم ها و غصه ها از قلبم پاک می شد.»(1).

«مرد مسلمان پس از اسلام فایده ای برتر و والاتر از همسری مسلمان به دست نیاورده است که هرگاه به او می نگرد سراسر وجودش از شادی و سرور لبریز می گردد»(1).

و بالاخره امام مهربانی ها حضرت رضا (علیه السلام) می فرمایند:«مَا أَفَادَ عَبْدٌ فَائِدَةً خَيْراً مِنْ زَوْجَةٍ صَالِحَةٍ إِذَا رَآهَا سَرَّتْه؛ برای مرد هیچ چیز بهتر از زن شایسته نیست که هرگاه شوهرش او را ببیند، شاد گردد»(2).

با این دسته از سؤالات عشق و علاقه خود را به همسر از بین می برید و مانع خوشبختی و شادکامی خانواده می گردد.

قرآن مجید دراین باره می فرماید:

«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْياءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! از چیزهایی نپرسید که اگر برای شما آشکار گردد. شمارا ناراحت می کند».(1)

ص: 92

شاید زیاد اتفاق افتاده باشد که ما رفتارهایی را نسبت به افرادی که به ایشان علاقه داریم انجام می دهیم. ظاهر و گونه ی رفتار طوری نیست که به طور مستقیم پیام محبت آمیزی از آن برداشت شود؛ اما اگر به خوبی تحلیل و بررسی شود، منشأ شکل گیری آن رفتار نسبت به دیگری محبت و علقه ای است که انسان نسبت به او دارد؛ مثلاً دفاع کردن از کسی، ایثار و ازخودگذشتگی به نفع دیگری، عفو و گذشت، هزینه کردن مال و یا آبرو، احترام گذاشتن به اطرافیان و افراد منتسب به طرف مقابل و نظایر آن، مواردی از رفتار انسان نسبت به دیگری است که منشأ شکل گیری و انجام آن عشق و علاقه به طرف مقابل است. این نوع ارتباط طرفینی در خانواده میان اعضای خانواده به ویژه همسران، نه تنها همان پیام را دارد، بلکه دارای اثرات محبت آمیز بسیار بیشتر و عمیق تری است. در این قسمت به مواردی از این نوع رفتارها اشاره می کنیم:

با سلام کردن، سرآغاز صلح و صفا و صمیمیت را تقدیم می کنیم. همسران با سلام کردن به همدیگر و پیش کش کردن چنین کلامی مقدس و چنین دعایی پرمغز، به یقین بهترین شیوه اکرام و احترام را در قبال یکدیگر خواهند داشت.

امام امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در بیانی گویا می فرماید:«هرگاه یکی از شما به منزل خود وارد می شود باید به خانواده اش سلام کند و بگوید: «السَّلَامُ عَلَيْكُم»سلام و درود بر شما (اهل خانه)»(1).

حضرت (علیه السلام) نیز در رهنمودی سازنده می فرمایند:

«عَوِّدْ لِسَانَكَ لِينَ الْكَلَامِ وَ بَذْلَ السَّلَامِ يَكْثُرْ مُحِبُّوكَ وَ يَقِلَ مُبْغِضُوكَ؛ زبانت را به نرم و لطیف گویی و سلام کردن عادت بده تا دوست دارانت زیاد و دشمنانت اندک گردند»(2)

«به کارهای نیک امرشان کنید و از اعمال زشت نهی شان نمایید، در این صورت شما وظیفه خود را انجام داده اید و اگر آنان به توصیه شما توجهی نکنند بر عهده شما نخواهد بود»(1).

امام علی (علیه السلام) در تعریف دوست خدایی و حقیقی می فرماید:

«أَخُوكَ فِي اللَّهِ مَنْ هَدَاكَ إِلَى رَشَادٍ وَ نَهَاكَ عَنْ فَسَادٍ وَ أَعَانَكَ إِلَى إِصْلَاحِ مَعَاد؛ برادر خدایی تو کسی است که تو را به سوی هدایت راهنمایی کند، تو را از فساد بازدارد و بر اصلاح امور معاد، تو را یاری کند.»(2).

البته پند و اندرز در صورتی تأثیرگذار و مثبت است که شرایط آن نیز رعایت گردد؛ خالی از هرگونه، تهمت، تحقیر، تهدید، سرزنش و القاب ناپسند باشد. رعایت شرایط مکانی و زمانی نیز در انتقال پند و اندرز تأثیر بسزایی دارد.

به خوبی در سیره پیامبر رحمت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) دیده می شود؛ و از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به کسانی که درزمان زندگی همسرشان خدیجه کبری (علیها السلام)با ایشان ارتباط دوستی و رفت وآمد داشتند، احترامی ویژه می نهادند. به طوری که حضرت در پاسخ به شخصی که دراین باره از ایشان سؤال کرد چنین فرمودند:

«او (دوست حضرت خدیجه (علیها السلام)) زمان زندگی خدیجه (علیها السلام)نیز پیش من می آمد (من چون آن زمان به سبب دوستی او با خدیجه به وی احترام می کردم، اکنون نیز این کار را کردم)؛ چراکه پاسخ دادن به محبت و احترام دیگران خود نشان دهنده ایمان انسان است»(1).

همچنین نقل شده است:

هرگاه چیزی به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) داده می شد حضرت (صلی الله علیه و آله) می فرمود «إذهَبُوا بِفُلانَهَ فَإنَّها کانَت صَدیقَهُ خَدیجَه؛ از آن برای فلان زن ببرید که او دوست خدیجه (علیها السلام)بود»(2)

و هرگاه گوسفندی را ذبح می کرد از گوشت آن برای دوستان خدیجه (علیها السلام) می فرستاد و می فرمود «إنّی اُحِبُّ حَبیبَها؛ من دوستان خدیجه را دوست دارم.»(3).

ص: 97

توجه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به دوستان ویاران همسرشان خدیجه کبری (علیها السلام) پس از گذشت سال ها از مرگ ایشان حاکی از احترام فوق العاده حضرت به همسرشان در زمان حیات ایشان بوده است. بی شک اگر این رویه و سیره مبارکه حضرت، در زمان حیات همسران اجرا شود دارای برکات زیادی در ایجاد الفت و محبت نسبت به همدیگر خواهد بود.

این گونه ابراز شود و همسر بعدها متوجه شده و این را رویه همسرش بداند، فوق العاده خرسند شده و باعث مزید علاقه متقابل خواهد بود. حضرت (صلی الله علیه و آله) دراین باره می فرمایند:

«مَنْ أَحَبَ شَيْئاً أَكْثَرَ مِنْ ذِكْرِه؛ هرکس چیزی را دوست بدارد، از آن بسیار یاد می کند»(1).

می دهد به دیگری سرایت کند. چراکه ممکن است دیگران با قضاوتی یک طرفه رأی و نظری باطل دهند و زندگی شمارا به تباهی و سیاهی نزدیک کنند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره لزوم امانت داری زن و حفظ اسرار شوهر و خانواده و نیز برکات و آثار اخروی آن برای هرکدام می فرمایند:

«وقتی زن در خانه شوهر، در حضور و غیبتش حافظ حیثیت او و اسرار خانوادگی اش باشد ... روز قیامت همچون زنان پاک دامنی خواهد بود که صورتی نورانی خواهد داشت. اگر همسر این زن، مؤمن صالحی باشد. خداوند وی را نیز همچنان همسر و همراه او باقی خواهد گذاشت، ولی اگر آن مرد، باایمان از دنیا نرفته باشد، افتخار همسری یکی از شهدای اهل بهشت از آنِ زن خواهد شد.»(1).

همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بیانی دیگر، ارزشمندی همسرانی که حافظ اسرار باشند را چنین توصیف فرمودند:«مَا اسْتَفَادَ امْرُؤٌ مُسْلِمٌ فَائِدَةً بَعْدَ الْإِسْلَامِ أَفْضَلَ مِنْ زَوْجَةٍ مُسْلِمَةٍ تَسُرُّه إِذَا نَظَرَ إِلَيْهَا وَ تُطِيعُهُ إِذَا أَمَرَهَا وَ تَحْفَظُهُ إِذَا غَابَ عَنْهَا فِي نَفْسِهَا وَ مَالِه؛ ؛ مرد مسلمان پس از اسلام فایده ای برتر و والاتر از همسری مسلمان به دست نیاورده است. همسری که هرگاه به او می نگرد سراسر وجودش از شادی و سرور لبریز می گردد. هرگاه از او

ص: 100

چیزی را طلب می کند، از او اطاعت می کند و در غیبت شوهرش، با همه ی وجود از ناموس و مال او پاس داری می نماید»(1).

«لَا يَزَالُ الْمُؤْمِنُ يُورِثُ أَهْلَ بَيْتِهِ الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ الصَّالِحَ حَتَّى يُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ جَمِيعاً؛ مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شايسته بهره مند می سازد تا همه آنان را وارد بهشت كند»(1).

چه بسا کسانی که به عشق همسرشان صبر می کنند تا با یکدیگر و بر سر یک سفره غذا بخورند؛ و این گونه عشق و علاقه خود را به همسرشان نشان دهند. شادی و لذتی که در صرف غذای دورهمی است درصدها غذای خوشمزه دیگر و در تنهایی نیست.

به فرموده رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خداوند جمع شدن اعضای خانواده دورهم و باهم غذا خوردن را بسیار دوست دارد و به چنین اجتماعی نظر رحمت نگاه می کند:

«اِنَّ اللّه َ يُحِبُّ المُؤمِنَ وَ يُحِبُّ اَهْلَهُ وَوُلْدَهُ وَ اَحَبُّ شَی ءٍ اِلَی اللّه ِ تَعالی اَن يَرَی الرَّجُلَ مَعَ امَرأَتِهِ و وُلْدِهِ عَلی مائِدَةٍ يَأكُلونَ فَاِذَ ا اجتَمَعوا عَلَيْها نَظَرَ اِلَيْهِم بِالرَّحْمَةِ لَهُمْ فَيَغْفِرُ لَهُم قَبْلَ اَن يَتَفَرّقُوا مِنْ مَوْضِعِهِم؛ خداوند، مؤمن و خانواده و فرزندانش را دوست دارد و محبوب ترین چیز نزد خداوند این است که مردی را با زن و فرزندش ببیند که بر سفره ای غذا می خورند. هنگامی که آن ها را دور سفره جمع ببیند از روی رحمت بر آن ها نظر کند و پیش ازاین که از جایشان متفرق شوند، آن ها را بیامرزد.(1)

فرزندان، بر محبت بین والدین و فرزندان و بین خود همسران می افزاید. همچنین تصمیم گیری صحیح و مشترک برای آینده سالم و مفید در تربیت و هدایت فرزند نقش تأثیرگذاری در روابط بین همسران و فرزندان دارد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در باب تربیت و تأدیب فرزند توسط پدر و مادر می فرمایند:

«هیچ پدری به فرزندش، هدیه ای بهتر از تربیت نیکو، پیشکش نکرده است»(1).

نیز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در سخنی شیوا درباره تکریم و تأدیب فرزندان برکات آن چنین توصیه می فرمایند:

«أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَ أَحْسِنُوا أَدَبَهُمْ يُغْفَرْ لَكُمْ؛ به فرزندان خود احترام بگذارید و آنان را نیکو تربیت کنید تا آمرزیده شوید»(2).

این مسئله بیش تر از مردان است. اسباب و اثاثیه، لباس وسایل آشپزخانه... برای خانم ها بسیار بااهمیت است. ازاین رو تهیه این وسایل به دست توانای شوهر نشانه عشق و علاقه به همسرش خواهد بود.امام زین العابدین (علیه السلام) درباره مهیاکردن اسباب زندگی راحت برای خانواده در سخنی شیوا می فرمایند:

«أَرْضَاكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُكُمْ عَلَى عِيَالِهِ؛ خداوند از آن کس خشنودتر است که خانواده خود را بیشتر در رفاه و نعمت قرار دهد.»(1).

جوانمرد و خوش خوی و بخشنده باش

چو حق بر تو پاشَد تو بر خلق پاش(2)

در حدیثی جالب امام کاظم (علیه السلام) در باب توسعه بر خانواده و اثر فوق العاده آن چنین می فرمایند:

«يَنْبَغِي لِلرَّجُلِ أَنْ يُوَسِّعَ عَلَى عِيَالِهِ كَيْلَا يَتَمَنَّوْا مَوْتَه؛ شایسته است که مرد بر خانواده اش وسعت (مالی) دهد تا این که آرزوی مرگش را نکنند.»(3).

به گفته سعدی، هر که در زندگی نانش نخورند، در مُردگی نامش نبرند(4).

از آثار بخشنده بودن جلب محبت دیگران به سوی انسان است و اعضای خانواده، به ویژه همسران از این قاعده مستثنا نیستند. اگر خواهان این هستید که

ص: 105

محبت دیگری را به دست آورید. سخاوت و بخشش از بهترین و شیرین ترین آن هاست.

هشتمین پیشوای هدایت حضرت رضا (علیه السلام) درباره لزوم تدارک اسباب رفاه و آسایش خانواده می فرمایند:

« سزاوار است كه مؤمن در زمستان از خوراك خانواده اش كم كند و بر [چوب و زغال و] وسيله گرم کننده آنان بيفزايد.»(1).

نقل شده است که امام حسین (علیه السلام) درباره همسرشان حضرت رباب و دخترشان حضرت سکینه (علیها السلام) چنین شعری را سرودند:

لعمرك إنني لأحب دارا

تكون بها سكينة و الرباب أحبهما و أبذل جل مالي

و ليس لعاتب عندي عتاب(2)

«من خانه ای را دوست دارم که سکینه (دخترم) و رُباب (همسرم) را در برگرفته است. آن دو را دوست می دارم مالم را در این راه به کار می گیرم و سزاوار سرزنش از سوی کسی نیستم»(3).

ص: 106

سخاوت و بخشش از صفات برجسته انسانی است و در همه جا و ارتباط با همه، به ویژه اعضای خانواده پسندیده تر است. حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مقام بیان آثار بخشش و سخاوت می فرمایند:

«السَّخَاءُ يَزْرَعُ الْمَحَبَّة؛ سخاوتمندی چنان مزرعه ای محبت به بار می آورد»(1).

همان طور که دانه ای می کاریم و در آینده از آن محصول برداشت می کنیم. سخاوت نیز محبت را می نشاند و به زودی ثمره ی آن را آشکار می نماید.

سه زن، نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمدند. یکی از آنان گفت: شوهرم گوشت نمی خورد. دومی گفت: شوهرم بوی خوش استشمام نمی کند. سومی گفت: شوهرم با زنان، نزدیکی نمی کند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، درحالی که رَدایش را می کشید، بیرون آمد و بر منبر شد و حمد و ثنای الهی را به جا آورد. سپس فرمود: «چه شده استکه گروهی از یارانم گوشت نمی خورند، بوی خوش نمی بویند و با زنان، هم بستر نمی شوند؟! به درستی که من گوشت می خورم، بوی خوش می بویم و با زنان همبستر می شوم. پس هر که از راه و رسم من روی بگردانَد، از من نیست»(1).

همان ایدآلی است که موردنظر اولیای دین است. از حضرت امام محمدباقر (علیه السلام) دراین ارتباط چنین گزارش شده است:

امام باقر (علیه السلام) به یکی از یاران می فرماید: «آیا شده است که یکی از شما بیاید و دست در کیسه برادرش کند و آنچه نیاز دارد از آن بردارد و او مانعش نشود؟ گفتم: چنین چیزی در میان خودمان سراغ ندارم. امام باقر (علیه السلام) فرمود: پس هنوز به هیچ چیزی نرسیده اید گفتم: در این صورت همه هلاک شده ایم. فرمود: هنوز این مردم خِردهایشان کامل نشده است.»(1).

آن حضرت (علیه السلام) در بیانی دیگر می فرماید:

«أَطْيَبُ الْعَيْشِ الْقَنَاعَةُ؛ خوش ترین زندگی، زیستن همراه با قناعت است.»(1).

این چنین بود که بسیاری از مردمان خشن عصر جاهلیت اسیر آن خلق عظیم شدند و عاشقانه برمدار آن سراج منیر جمع شدند و به اعلی علیین بار یافتند.

تواضع و فروتنی دارای چنین آثار و برکاتی است؛ بنابراین، ازجمله آثار تواضع جلب محبت دیگران است. آدمی زاد به انسان های فروتن و متواضع گرایش و علاقه بیشتر دارد تا به افراد گردن کش و متکبر. به بیان حضرت مولی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) عشق و محبت میوه تواضع است:

«ثَمَرَةُ التَّوَاضُعِ الْمَحَبَّة؛ ثمره ی فروتنی محبت است»(1).

نیز آن حضرت (علیه السلام) می فرماید:

«إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْظُمَ مَحَاسِنُكَ عِنْدَ النَّاسِ فَلَا تَعْظُمْ فِي عَيْنِكَ؛ اگر خواستی خوبی هایت نزد مردم بزرگ جلوه کند، آن ها را بزرگ نبین!»(2)

خالی از آن باشیم و دوم اینکه شرایط بیان آن را آموخته باشیم. در فرهنگ اهل بیت: بیان عیوب دوستان به خودشان، از اخلاق پسندیده شمرده شده است.امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:

«أَحَبُ إِخْوَانِي إِلَيَ مَنْ أَهْدَى إِلَيَ عُيُوبِي؛ محبوب ترین برادرانم، کسی است که عیب هایم را به من هدیه کند.»(1).

حضرت امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در تشبیهی زیبا و گویا بیان عیوب مؤمنین به خودشان را به کار آیینه تشبیه فرمودند:

«الْمُؤْمِنُ مِرْآةُ الْمُؤْمِن؛مؤمن،آیینه مؤمن است»(2).

چون که مؤمن آینه ی مؤمن بود

روی او ز آلودگی ایمن بود(3)

از این حدیث و گوهربار و زیبا 22 نکته ظریف می شود آموخت:

آینه عیب را می گوید. موبه مو می گوید. با وضوح تمام می گوید نه با کنایه و ابهام. بی صدا می گوید. عیب را بی غرض می بیند و می گوید. خوب و بد را باهم می گوید. محسوسات را می گوید (آنچه را دیده می گوید). عیب نمایی آینه از روی خیرخواهی است نه به هدف تنقیص و ضربه زدن. در گفتن خجالت نمی کشد. عیب را که دید در حافظه نگه نداشته فراموش می کند تا مگر دوباره ببیند. به همه یکسان می گوید. هر بیشتر نزدیک شوی بهتر می گوید. حال را

ص: 112

می گوید نه گذشته یا آینده. آشکار و واضح می بیند (برای دیدن من کنجکاوی نمی کند). شرط دیدنش صافی صداقت است. همه وقت می گوید. همه را می بیند دوست و دشمن. یقین ترین چیزها را می گوید. از نشان دادن خسته نمی شود. هیچ کس از آیینه آزرده نمی شود. کمک به اصلاح می کند. اگر شکسته شد بازنشان می دهد.

چنانکه دیده می شود، حضرت در این تشبیه زیبا این همه مطلب و مطالب دیگر را در یک عبارت کوتاه رسانده است. صداقت و خیرخواهی در چنین رفتارهایی موج می زند و بی شک طرفی که صاحب عیب است، به ویژه اگر همسر انسان باشد، چنین برخورد خیرخواهانه و صادقانه و دقیق را، نه تنها به جان می خرد و درصدد رفع آن برمی آید، بلکه این رفتار را نشانه عشق و محبت واقعی و عمیق همسر به خودش می داند و بی شک درصدد جبران آن بر خواهد آمد.

به ویژه دو عضو اصلی و پایه یعنی زن و شوهر، هر چه قوی تر و عمیق تر و بادوام تر باشد، چنان شیرازه ای محکم و قوی، کتاب زندگی را از اندازه و ازهم گسیختگی و درنتیجه ورق ورق شدن و هلاکت حفظ کرده و چنان میراثی مثمر و مفید، آیندگان را نیز از برکات آن مستفید خواهد ساخت.

مطالبی که در این نوشتار بیان شد، ارائه برخی راهکارها و توصیه های عملی برای ایجاد عشق و محبت و یا تقویت آن، بین همسران بوده است. توصیه ها و الزاماتی که غالباً در دین مقدس اسلام برای شکل گیری نهاد مقدس و مهم خانواده تدبیر شده است. تمام تلاش ما ارائه این مطالب به استناد برخی آیات شریفه قرآن، روایات اهل بیت، سیره مبارکه ی آن بزرگواران و بعضاً نیز کلمات بزرگان، بوده است تا دارای غنای بیشتری باشد. البته سعی ما ارائه مطالب غنی برگرفته از این منابع، به بیانی ساده تر برای استفاده عموم خوانندگان بود. بی شک متن ارائه شده، با رعایت این دو امر، برای خوانندگان محترم مقبول تر و به عمل کردن به آن نزدیک تر خواهد بود. این همان هدفی است که مدنظر نوشتار حاضر است.

باشد تا با عمل به دستورات دین و بزرگان دین حیاتی سراسر مملو از عشق و دلدادگی با همسران و فرزندانمان داشته باشیم و از عیش گوارایی که خداوند ابزار و امکانات آن را در اختیار ما قرار داده است، بهره مند شویم. ان شاءالله.

هزاران درود و هزاران سلام

ز ما بر محمد علیه السلام

( اسدی طوسی)

ص: 114

* قرآن مجید، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی.

ابن أبي جمهور، محمد بن زین الدین، عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، دار سيد الشهداء للنشر، قم، 1405 ه.ق.

ابراهیمی پور، قاسم و همکاران، شاخص های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1395.

ابراهیمی پور، قاسم و همکاران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1395.

ابن أبي الحديد، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، كتبة آية الله المرعشي النجفي، قم، 1404. ه.

ابن أبي فراس، مسعود بن عيسى، مجموعه ورّام ، بنياد پژوهش های اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، 1369. ش.

ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفريات (الأشعثيات)، مكتبة النينوى الحديثة، تهران، بی تا.

ابن بابویه، محمد بن على، الخصال، جامعه مدرسين، قم، 1362 ش.

ابن بابویه، محمد بن على، الأمالي (للصدوق)، تابچى، تهران، 1376 ه.ش.

ابن بابویه، محمد بن على، معاني الأخبار، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1403. ه.

ابن بابویه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1413. ه.

ص: 116

ابن حيون، نعمان بن محمد مغربى، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البيت علیهم السلام، قم، 1385 ه.ق.

ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، جامعه مدرسین، قم، 1404. ه.ابن شهرآشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام)(لابن شهرآشوب)، محمد بن على، علامه، قم، 1379 ه.ق.

ابن کثیر، البدایه و النهایه، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1408 ه.ق.

احمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، دارصادر، بیروت، بی تا.

اربلى، على بن عيسى، بنی هاشمی، كشف الغمة في معرفة الأئمة، تبریز، 1381. ه.ق.

امینی، عبدالحسین، الغدیر، دار الکتاب العربی، بیروت، 1397 ه.ق.

بحرانى، سيد هاشم بن سليمان، مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، مؤسسه المعارف الإسلامية، ايران؛ قم، 1413 ه.ق.

پاينده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، دنیای دانش، تهران، 1382. ش.

پسندیده عباس، رضایت زناشویی، دارالحدیث، قم، 1391.

تمیمی آمدی، عبدالواحد، تصنیف غررالحکم و درر الکلم، مصحح: درایتی، مصطفی، دفتر تبلیغات، قم، 1366. ش.

حسین خانی، هادی، طعم خوش اخلاق، کانون اندیشه جوان، تهران، 1394

ص: 117

حسین زاده، علی، خانواده موفق، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1390.

حسین زاده، علی، همسران سازگار، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1386.

حلوانى، حسين بن محمد بن حسن بن نصر، نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، مدرسة الإمام المهدي، قم، 1408. ه.

حیدری ابهری، غلامرضا، نان ونمک، محراب قلم، تهران، 1390.

حیدری، مجتبی، محبت را زندگی کنیم، موسسه، آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1392.

دشتی برازجانی، عبدالمجید، پرسش ها و پاسخ خانوادگی مطهر، کریمه اهل بیت (علیهم السلام)، قم، 1393.

راد، سید مسعود، معماری عشق پایدار در زندگی زناشویی، برادری، تهران، 1389.راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم- الدار الشامية، بيروت- دمشق، 1412 ه.ق.

راوندى كاشانى، فضل الله بن على، النوادر (للراوندي)، دار الكتاب، ايران، قم، بی تا.

رحمان دوست، مصطفی، فوت کوزه گری، انتشارات مدرسه، تهران، 1389.

ص: 118

رشید پور، مجید، عوامل استحکام خانواده، انجمن اولیاء و مربیان، تهران، 1388.

روح بخش، سید علی، آئین مهربانی، آهنگ قلم، مشهد، 1385.

ریاحی میثم، گلبرگ سبز زندگی، اقیانوس معرفت، اصفهان، 1390.

سلمانی گواری، ابوالفضل، سیره خانوادگی ائمه معصوم (علیهم السلام)، مجمع جهانی اهل بیت (علیهم السلام)، ص 1393.

شعيري، محمد بن محمد، جامع الأخبار (للشعيري)، شعيري، مطبعة حيدرية، نجف، بی تا.

شفیعی مازندرانی، سید محمد، راز خوشبختی و اعجاز ازدواج، عطرآگین، قم، 1384.

شهيد ثانى، زین الدین بن على، منية المريد، شهيد ثانى، زین الدین بن على، مكتب الإعلام الإسلامي، قم، 1409. ه.

شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، مؤسسة آل البيت (علیهم السلام)، قم، 1409 ق.

صدری مهدی، آیین دلبری، عطر یاس، قم، 1390.

طباطبایی یزدی، سید عباس، محبت از منظر قرآن و حدیث، آل فاضل، قم، 1389.

طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، الشریف الرضی، قم، 1412. ه.

ص: 119

طبرسى، على بن حسن، مشكاة الأنوار في غرر الأخبار، المكتبة الحيدرية، نجف، 1385. ه.

طوسی، اسدالله، ارتباط با خداوند در خانواده، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1389.طوسی، اسدالله، همسران شایسته، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1391.

طوسى، محمد بن الحسن، الأمالي (للطوسي)، دار الثقافة، قم، 1414. ه.

طوسى، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ار الكتب الإسلاميه، تهران، 1407 ه.ق.

طوسى، محمد بن الحسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، مؤسسه فقه الشيعة، بيروت، 1411 ه. ق.

عباسی ولدی، محسن، منِ دیگر ما، ج، 2، جامعه الزهراء (علیها السلام)، قم، 1393.

عبداللهی، زهرا، سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با همسران، دفتر نشر معارف، قم، 1392.

عزتی وظیفه خواه، م، چهل کلید عاشق ماندن همسران، هم پا، تهران، 1386.

عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، دارالکتب العلمیه، 1415 ه.ق.

علی بن حسام الدین المتقی الهندی، کنزالعمال، موسسه الرساله، بیروت، بی تا.

ص: 120

عياشى، محمد بن مسعود، تفسير العيّاشي، المطبعة العلمية، تهران، 1380 ه.ق.

كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1407. ه.

ليثى واسطى، على بن محمد، عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، دارالحدیث، قم، 1376. ش.

مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام) دار إحياء التراث العربي، بیروت، 1403. ه.

مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1404 ه.ق.

محمدی ری شهری، تحکیم خانواده، دارالحدیث، قم، 1387.

محمدی ری شهری، دوستی در قرآن و حدیث، دارالحدیث، قم، 1379.

مصطفوی، سید جواد، بهشت خانواده، دارالفکر، قم، بی تا.مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1383.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، صدرا، قم، 1372.

مفيد، محمد بن محمد، الأمالي (للمفيد)، كنگره شيخ مفيد، قم، 1413 ق. ه

نورى، حسين بن محمدتقی، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسه آل البيت (علیهم السلام)، قم، 1408. ق.

ص: 121

ص: 122

6. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه دُعابه دارد» مقصود از دُعابه چیست؟

شوخی و مزاح

گشاده روئی

دعا کردن

مدارا

7. بنا بر فرمایش امام علی (علیه السلام) بهترین هدیه چیست؟

کتاب

دسته گل

پند و اندرز

هیچ کدام

8.این سخن از کیست؟ «دیدار خویشاوندان باعث ایجاد محبت بین ایشان می گردد».

امام حسن مجتبی (علیه السلام)

امام علی (علیه السلام)

امام جواد (علیه السلام)

امام هادی (علیه السلام)

9.این سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اشاره به چه مطلبی دارد؟ «هرگاه در روز عید فطر برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عطری می آوردند، ایشان پیش از هر کس دیگر، به همسرشان عطر می دادند، یا او را خوشبو می ساختند»؟

اولویت توجه

هدیه

خوشبویی

هیچ کدام

10.بنا بر فرمایش امام علی (علیه السلام) :چه اعمالی باعث زیادشدن دوستان و کم شدن دشمن می شود؟

سلام کردن و نرم گویی

تغافل و همدلی

بخشش و هدیه دادن

شوخی و گشاده روئی

ص: 127

11.بنا بر فرمایش حضرت سجاد (علیه السلام) :«خداوند از آن کس خشنودتر است که خانواده خود را بیشتر ...»

در رفاه و نعمت قرار دهد

به آنان مهر و محبت کند

در کنار آنان باشد

هیچ کدام

12.بنا بر فرمایش امام علی (علیه السلام) خوش ترین زندگی همراه با چیست؟

محبت

قناعت

همدلی

توکل

13.این سخن از کیست؟ «به مؤمن، برای هر چیزی، پاداش داده می شود، حتی برای لقمه ای که دردهان گذارد».

امام باقر (علیه السلام)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله)

امام رضا (علیه السلام)

امام جواد (علیه السلام)

ص: 128