تقديم به ساحت مقدس 14 نور واحد به ويژه امام زمان (عج) و نائب بر حقش حضرت آيت ا... خامنه اي (مدظله العالي) و تمامي شهيدان راه حق و حقيقت كه با اهداي خون خود ما را از گمراهي و ضلالت نجات دادند و به تمامي معلمين و اساتيد و مادرم كه زحمات طاقت فرسايي را براي تربيت و تحصيل حقير تحمل كردند. اميد است اين اثر ناقابل مورد قبولشان قرار گيرد.

ص: 2

ضعف ايمان و تنبلي.. 32

تنبلي و ارتباط آن با پرخوري و پرخوابي.. 34

تنبلي و دنيازدگي.. 35

تنبلي، عامل فقر و بديختي.. 36

تنبلي، عامل شقاوت دنيا و آخرت... 38

تنبلي و ضايع كردن حقوق خود و ديگران. 39

تنبلي، عامل بي تحركي (ورزش نكردن) 40

تنبلي و انتظاركشيدن. 41

تنبلي و تصور سختي كار. 42

تنبلی و ارتباط آن با ژنتیک (وراثت) 43

تنبلی و ارتباط آن با تغذیه. 45

تنبلی ایرانیان بالاتر از متوسط جهانی.. 45

تالاسمی خفیف در تنبلی مؤثر است... 47

تنبلي اجتماعي.. 47

طراوت دختران 14 ساله ایرانی برابر زنان 40 ساله اروپایی.. 49

تنبلي اجتماعي محصول زندگي شهري.. 49

ویژگی اقتصاد دولتی تنبلی است... 51

تنبلي از ديدگاه قرآن و روايات اهل بيت ..... 52

راز و رمز موفقيت انسان هاي فعال و پرکار. 55

نكته هاي ناب در باره دوري از تنبلي و كسالت... 56

منابع و مآخذ. 58

ص: 4

در پايان از راهنمايي هاي دلسوزانه حجت الاسلام دكتر موحدي، حاج آقاي دهشيري، زنده یاد حاج آقاي روح بخش و آقاي دكتر دولتي صميمانه سپاسگزارم و از خوانندگان عزيز نيز انتظار دارم با پيشنهادها و انتقادات سازنده خود ما را در هر چه بهترشدن اين اثر ياري نمايند.

و عليه التكلان و اليه المنيب

شعبان المعظم 1432

كاشان

ارتباط با نویسنده: rahimian4911@gmail.com

ص: 6

ز نيرو بود مرد را راستي

ز سستي كژي آيد و كاستي

«فردوسي»

چگونگي بازگشت و لقاي الهي است؛ به اين معنا كه مؤمنان به سوي رضوان الهي رهسپار مي گردند و از جنّت صفات و ذات خداوند بهره مند مي شوند؛ اما كافران به سوي دوزخ و أسماي جلاله الهي مي روند.

از دیدگاه قرآن يكي از مأموريت ها و مسئوليت هاي انسان آبادسازي زمين دانسته شده است.(1) اين بدين معناست كه انسان برخلاف ديگر موجودات نه تنها بايد با تلاش و فعاليت خود را به كمال برساند، بلكه وظيفه دارد موجودات ديگر را نيز به كمال شايسته و بايسته خودشان رهنمون شود. براين اساس هرگونه مخالفت با مسئوليت و يا كوتاهي در حركت طبيعي به سوي كمال و تقرب الهي، امري ناپسند بوده و حركت ضدكمالي به شمار مي رود. بنابراين بايد با تلاش و فعالیت دائمي و دوري از هرگونه كاهلي و تن پروري، خود و ديگران را در مسير كمال قرار داده تا به سرچشمه لايزال الهي دست يابيم.

تكرار مي كند: «اين امر ناخوشايند است؛ زير فشار بهتر كار مي كنم؛ خيلي زود است؛ امروز كه خيلي دير شده است؛ ديرتر هم انجام بدهم اتفاقي نمي افتد؛ ممكن است خجالت بكشم؛ شايد مؤثر واقع نشود؛ وقت بيشتري مي خواهد؛ تا شروع مي كنم، مزاحمي از راه مي رسد». در واقع همه اينها شعارهايي است كه اغلب ما در توجيه تنبلي و دفع الوقت به كار مي بريم و به جاي اقدام عملي و عملگرايي، به ذهن گرايي متوسل مي شويم و بدين سان خود را مي فريبيم. تعبير قرآن از تنبلي به قعود و نشستن، از آن روست كه شخص در چنين حالتي از تلاش دست برمي دارد و دور شدن از كار را بر عمل ترجيح مي دهد. بر همين اساس، خداوند در قرآن كريم واژه مجاهد را در برابر قاعدين به كار مي برد تا نشان دهد كه تنبل و قاعد در حقيقت از مجاهدت دست مي شويد و از عمل مي گريزد. او در مقام توجيه و فريب خود برمي آيد و گاه از گرماي تابستان يا سرماي زمستان و يا از نبود امكانات مي نالد، چنانكه آيات قرآني در توجيه برخي از تنبلي هاي اهل قاعدين به آن اشاره دارد.(1)

عواملي مانند عدم تمايل به قبول زحمت و يا نارحتي، ترس از شكست، ترس از موفقيت، كمبود عزت نفس، ملالت، خجالت، موانع شناختي همچون اطلاعات ناكافي، مشخص نبودن اولويت ها، ترديد، ناتواني در درك اقدام به جا و به موقع، شرايط محيطي مانند سردرگمي، سروصدا و فشار كاري بيش از اندازه و همچنين موانع جسماني همچون خستگي و استرس و اضطراب، بي ترديد در بروز تنبلي مؤثر است.

اگر پاسخ شما انگیزه است، بدانید که جواب تنبل ها را داده اید. بسياري با نظر شما موافق اند، ولی با این حال، اين پاسخ درست نیست. آنها که موفق اند، به خوبي می دانند که اقدام، بر انگیزه مقدم است. مهم نیست که این کار را دوست دارید، یا ندارید؛ هم اكنون دست به کار شوید، وقتی شروع کردید، برداشتن قدم های بعدی ساده تر می شود. و به انجام آن راغب می شوید.

زيادي كار مي كنند. ما گاه براي رسيدن به اهداف بلندمان مجبور مي شويم از لذت هاي ساده روزانه مان بگذريم. در آن هنگام احساس مي كنيم مورد ظلم واقع شده ايم؛ چرا كه ذهن ما به انگيزه هاي آني پاسخ مي دهد. خوابيدن، كارنكردن، نشستن و تماشاي برنامه هاي تلويزيوني براي ما خوشايندتر از كارهايي است كه قرار است چند ماه ديگر يا چند سال ديگر نتيجه اش را ببينم. تنبلي آسيب نيست، بلكه حس عدم تمايل به مصرف انرژي است. اما؛ در دوره اي كه در آن زندگي مي كنيم، مي بايد كارآيي مان بالا باشد تا از قافله كار و تلاش و پيشرفت عقب نمانيم.(1)

كساني كه در زندگي برنامه مشخصي دارند، از تنبلي كردن و به تعويق انداختن كارهايشان مي پرهيزند؛ زيرا اگر تنبلي كند و از برنامه تعيين شده خود عقب بماند، جبران آن بسيار سخت است. متأسفانه امروز بيشتر بخش هاي جامعه دچار بي نظمي و بي برنامگي است؛ تا جايي كه حتي برخي از مديران در سطح كلان كشور با اين مشكل روبه رويند، بي آنكه خود خبر داشته باشند. بنابراين همگي بايد با تلاش و برنامه ريزي دقيق در جهت ترقّي و آباداني هرچه بيشتر كشور عزيزمان گام برداريم.

2. اصرار بر حفظ روابطي كه نابسامان شده است. مثلاً متأهل يا مجردماندن فقط به اميد اين كه اوضاع بهتر خواهد شد.

3. امتناع از كوشش در حل مشكلاتي كه در روابط مختلف پيش مي آيد؛ از قبيل: مشكلات جنسي، خجالت و يا ترس. در اين حال به جاي اقدامي سازنده، فقط منتظر مي مانيد تا اوضاع خود به خود بهبود يابد.

4. بي توجهي به اعتيادهايي از قبيل الكليسم و مصرف مواد مخدر، قرص هاي آرامبخش يا سيگار؛ به خود مي گوييد: «هر وقت آمادگي داشتم، ترك مي كنم» در حالي كه مي دانيد به تعويض انداختن اين كار به سبب ترديدي است كه نسبت به توانايي خود داريد.

5. به تأخيرانداختن كارهاي دشوار و يا كم اهميت نظير نظافت منزل.

6. طفره رفتن از مواجهه با ديگران، كه اين خود موجب مي شود كم كم به اين نتيجه برسيد كه اساساً چنين برخوردي لازم نيست؛ در حالي كه ممكن است اين مواجهه روابط شما يا كيفيت خدمات را بهبود بخشد.

7. تصميم گرفتن براي شروع رژيم غذايي مناسب از فرد يا هفته بعد. البته چون تأخير در اين كار از رژيم گرفتن آسان تر است، مي گوييد: «فردا رژيم مي گيرم»؛ فردايي كه هيچ گاه نخواهد آمد.

8. به تعويق انداختن كارها به بهانه خواب يا خستگي.

4. با احساس ملال و خستگی، كسي يا چيزي را موجب اندوه خود مي دانيد و سرزنش مي كنيد تا خود را بي تقصير جلوه دهيد.

5. با انتظار بهترشدن اوضاع مي توانيد بنشينيد و دنيا را به خاطر اندوه خود سرزنش كنيد، اما اوضاع هيچگاه به نفع شما تغيير نمي كند. اين يك شيوه مرسوم براي اجتناب از كاركردن است.

6. با دوري گزيدن از فعاليت هايي كه مخاطره آميز است، براي هميشه از احتمال شكست دوري مي كنيد.

7. آرزو مي كنيد كه خواسته هايتان خود به خود برآورده شود.

8. ابراز همدردي ديگران و دلسوزي شخص خودتان را جلب مي كنيد تا به خاطر احساس اضطراب شما كه ناشي از انجام ندادن كارهايي است كه نتواسته ايد بكنيد، همواره دلسوزتان باشند.

9. با اجتناب از كار مي توانيد از موفقيت فرار كنيد. در نتيجه از احساس شايستگي و پذيرش مسئوليت هايي كه موفقيت به همراه دارد نيز دوري خواهيد كرد.(1)

پرخوري، سيگاركشيدن و پرخوابي جنبه فراگير دارد و مردم با اينكه از زيان آنها آگاه اند، بدان بي اعتنايند. ما انسان ها عادت داريم براي خطاهاي خود از جمله تأخير در كارها، به عذر و بهانه و منطقي جلوه دادن آن، روي آوريم. بدين ترتيب، اين خطاها تقويت شده و عواقبش را از ياد مي بريم. از همين رو بايد مَثل معروفِ «كار امروز را به فرد نينداز» عملياتي شود تا هم در برنامه هاي زندگي خللي وارد نگردد و هم از انجام كار به موقع احساس لذت كنيم و با علاقه فعاليت هاي زندگي را ادامه دهيم و اين سخن بيهقي بايد همواره آويزه گوشمان باشد: «كار امروز را به فردا انداختن، از كاهلي تن است».(1)

اما بُعدِ ديگر تنبلي اجتماعي، حالتي است كه "ريمون بودون" در كتاب منطق اجتماعي، آن را حاصل نظام هاي وابستگي متقابل مي داند؛ بدين معنا كه افراد در سطح فردي رفتار نسبتاَ مطلوبي دارند، اما اين رفتار در سطح جمعي نتيجه مطلوبي ندارد و دليل آن هم ناهماهنگي در سطح نهادهاي اجتماعي است. مثلاً وقتي تلويزيون برنامه هاي جذاب و آگهي هاي طولاني مدت خوش ساخت پخش مي كند، هدف آن كسب درآمدو جذب مخاطب است، ولي در عوض مخاطب خردسال و نوجوان به جاي انجام تكاليف به سمت تلويزيون جذب مي شود كه محصول آن عدم موفقیت نظام آموزشي است. همچنين زيادبودن تعطيلات در كشورمان يكي از بهترين مثال هاي تنبلي اجتماعي است. البته تعطيلات در ايران پديده اي است كه دلايل عمدتاً مذهبي دارد، اما حاصل آن وقفه هاي زيان آور در فرايند كار و تلاش و پيشرفت و پايين آمدن بهره وري و عادت كردن به كار نامنظم است.(1)

بنابراين هر يك از انسان ها بايد به اين باور فردي برسند كه هر عمل و فعاليتي علاوه بر تأثير فردي(منفي يا مثبت)، در جامعه نيز اثر خواهد گذاشت. از اين رو هر فردي بايد به گونه اي عمل كند كه ابتدا براي خود و خانواده اش و سپس براي افراد جامعه و بلكه براي تمامي انسان ها مفيد واقع شود و حتي بتواند دنيا را تغيير دهد؛ امري كه تنها با تلاش و همت بلند دست يافتني است. ما اگر خواهان داشتن جامعه اي پويا و با نشاط و مولّد در همه زمينه ها هستيم و به فتح تمامي قله هاي علم و دانش و كمال مي انديشيم، بايد از هر نوع تنبلي(فردي و اجتماعي) و سستي كردن و كم كاري دوري كنيم و با اعتماد به نفس بالا و اراده اي قوي و همّتي متعالي و با تعهد و مسئوليت پذيري و تلاش خستگي ناپذير حركت كنيم.

شكايت دارند. وجود نشانه هايي چون افسردگي، خستگي، سردردهاي شديد، بي خوابي، فشار خون و زخم معده، گواه بر آن است كه او مي خواهد خود را از رنج و عذاب تنبلي نجات دهد.

اين افراد در كارهايشان احساس مسئوليت نمي كنند و در زندگي به تدريج دوستانشان را از دست داده، گوشه گير مي شوند. همين احساس مسئوليت نكردن باعث مي شود كه افراد تنبل به نصايح دوستان، استادان،معلمان و دلسوزان خود اعتنا نكنند و در نتيجه آنها را يكي پس از ديگري از دست بدهند و به طور كلي به تأخيرانداختن كارها از سه بيماري رواني سرچشمه مي گيرد كه به آنها مي پردازيم:

نخواهد بود. بنابراين سخت گير نباشيد و به خود اعتماد داشته باشيد؛ زيرا يكي از دلايل بي علاقگي، عدم اعتماد به نفس است. از اين رو، خود را باور كنيد كه اين، سرآغاز خودشناسي است.پرتوقّعي در حقيقت عامل مستقيم سرخوردگي است. مثلاً شما دوست داريد در آزمون زبان انگليسي نمره 20 بگيريد، در غير اين صورت ترجيح مي دهيد به تحصيل ادامه ندهيد. اين همان پرتوقّعي است كه آدمي را به سوي تنبلي سوق مي دهد، چرا كه مي ترسيد توقّع شما در حد انتظارتان نباشد. به همين دليل به حد لازم نمي كوشيد و در نتيجه به كار بي علاقه مي شويد.

هرگاه در كاري به نتيجه بالاتر از ميزان استعداد و توانايي خود بنيديشيد، بايد بدانيد به جاي اينكه به ادامه آن كار تشويق شويد، به انزجار از آن كشيده خواهيد شد، زيرا توانايي و استعداد شما بيش از حد كارايي تان نيست و نمي توانيد بدون آنكه از نتيجه كار واهمه داشته باشيد، به فعاليت هاي خود بپردازيد. تنها اشتغال به كار و فعاليت و دوري كردن از تنبلي است كه شما را از انديشه هاي مزاحم مي رهاند. به تدريج در مي يابيد كه بسوي قله هاي موفقيت گام بر مي داريد و در كارتان نيز احساس رضايت مي كنيد.

همچنين شما در هر كاري بايد از قبل، خود را براي روبه روشدن با برخي مشكلات آماده كنيد. از اين رو نبايد به خود بگوييد: «به دليل مشكلاتي كه در اين كار وجود دارد، آن را دوست ندارم». بنابراين در برخورد با سختي ها بايد شكيبا بود و به خود تلقين نمود كه مي توان آن را به شكلي دلخواه انجام داد. اين فكر، انرژي و نيرويي مثبت به شما مي دهد تا در جهت مقصود پيش برويد.

معلمان و والدين خود احساس دشمني مي كند و به جاي اينكه از دست خود عصباني باشد، همه تقصيرها را به گردن ديگران مي اندازد.انسان پرتلاش اگر هم در كاري دچار مشكل شود و يا شكست بخورد، هيچ گاه نااميد و عصباني نمي گردد و ديگران را نيز مقصر نمي داند. او از آن رو كه خود را مسئول تمام كارهايش مي داند، دوباره با اراده اي قوي و همتي عالي به تلاش خود ادامه مي دهد تا به هدفش برسد. بر پايه بررسي آماري كه در اين خصوص به عمل آمده، علت عمده تنبلي در افراد، پرتوقعي و پايين بودن سطح تحمل آنهاست كه به خصومت و تنفر از اشخاص مي انجامد.

از سوي ديگر، دلایل عصبانيت، كم ظرفيتي و احساساتي بودن جامعه جوان ماست و همين عامل تنبلي است كه افراد مي خواهند با شتاب و بدون هيچ برنامه قبلي كارهاي عقب افتاده خود را به سامان رسانند كه اين خود بر روي اعصاب و روان انسان تأثير منفي بسيار دارد.

2- قاطعيت نشان دهيد:بسياري به دليل نداشتن قاطعيت(شجاعت در نه گفتن) و يا به سبب تعارف داشتن و يا كم رويي، به انجام كارهايي كه قلباً به آن علاقه اي ندارند، تن مي دهند و بدين ترتيب خود را به رنج مي افكنند. گاه حس نوع دوستي، كمك به ديگران، وقتي از حد گذشت ما را از مديريت و قاطع بودن در امور ديگر زندگي باز مي دارد. در واقع لزومي ندارد كه آدمي همه را از خود راضي نگاه دارد و به تمام خواسته هاي ديگران پاسخ مثبت دهد. بي شك كمتر انساني را مي توان يافت كه همه از او احساس رضايت كنند. بنابراين مي توان با برنامه ريزي و قاطعيت و صداقت، از مسامحه كاري دست برداشت و در مسير درست زندگي قرار گرفت.

3- از كلمه «بايد» استفاده نكنيد:

عبارت هاي «بايد دار» معمولاً مؤثر نيستند؛ زيرا احساس گناه و ندامت ايجاد مي كنند و در نتيجه شرايطي فراهم مي شود كه فرد از انجام كار خودداري ورزد. در همان لحظه اي كه به خود مي گوييد «بايد اين كار را انجام دهم» احتمالاً اين انديشه را در سر داريد. اما «حالا به انجام آن مجبور نيستم و دير نمي شود و سر فرصت كافي آن را انجام مي دهم و تا فرصتي ديگر صبر مي كنم» و گاه هرچه بيشتر به خود بگوييد كه بايد كاري صورت دهيد، به همان اندازه انجامش دشوار مي شود.

4- مثبت انديش باشيد:

وقتي به كاري كه از انجامش طفره رفته ايد، مي انديشيد، احتمالاً ناراحت مي شويد و ترجيح مي دهيد كار ديگري انجام دهيد؛ زيرا به خود پيام هاي منفي مي دهيد و بر اثر آن خود را گنه كار و شكست خورده مي دانيد. اين امر شما را به سوي تنبلي و بي تحركي سوق مي دهد. از اين رو مي توانيد برخورد صحيح با افكار منفي را بياموزيد تا تحت تأثير آن قرار نگيريد. بهترين راه براي مبارزه با افكار منفي اين است كه آنها را يادداشت كنيد تا نقاط ضعف خود را بشناسيد، اما مشروط بر اينكه بعد از شناخت اين افكار وارد عمل شويد و فعاليت خود را دوباره از سر گيريد.

ص: 19

هنگامي كه شما از كاري اجتناب مي كنيد، هميشه درباره چيزي خود را فريب مي دهيد. اين خودفريبي جز هجوم افكار منفي نتيجه اي ندارد و در آخر نيز به تنبلي مي انجامد. همچنين ذهن انسان هنگامي دچار افكار منفي مي شود كه فرد فعاليتي نداشته باشد. به بياني ديگر، انجام فعاليت هايي چون ورزش، مطالعه و مسافرت عامل بسيار مهمي در توليد افكار مثبت است. براي مثال، اگر قرار است چند نامه به دوستان خود بنويسيد، در اين حالت ممكن است به خود بگوييد: «آه، اين همه نامه را بايد بنويسيم؛ اصلاً حوصله اش را ندارم؛ بهتر است اين كار را به وقتي ديگر موكول نمايم؛ كار خسته كننده اي است و ....» تمام اين جملات، پيام هايي منفي است كه شخص به خود القا مي كند. شخص براي مبارزه با منفي نگري در امور زندگي بايد اين فكرها را يادداشت كند تا بتواند طرز فكر و احساسات خود را تغيير دهد. پس از نوشتن فكرهاي منفي، مي تواند با فكرهاي مثبت، انديشه هاي خود را اصلاح كند. مثلاً به جاي اينكه بگويد: «بايد اين همه نامه را بنويسيم» مي تواند بگويد: «مجبور نيستم همه را امشب بنويسيم، اما اگر دست كم يكي از آن ها را بنويسم، احساس بهتري پيدا مي كنم». شايان ذكر است كه فرد بايد به خود القا كند كه «براي شروع، نيازي به روحيه خوب نيست؛ وقتي شروع كنم، احتمالاً حال و حوصله پيدا خواهم كرد.»

5- وقت مشخصي را تعيين كنيد:

يكي ديگر از عوامل اصلي تنبلي، بي نظمي و بي برنامگي در انجام امور است. به طوري كه هر كسي مي خواهد كاري را كه بايد قبلاً در زمان مشخصي انجام مي داد ولي آن را با كوتاهي كردن و سستي به عقب انداخته در كوتاه ترين زمان و به بهترين شكل انجام دهد كه اين مهم ممكن نيست؛ چرا كه ما را از انجام كارهاي جديد و روزانه مان عقب خواهد انداخت، مگر اينكه با برنامه ريزي دقيق و منسجم آن را جبران كنيم. مثلاً جمعه از ساعت 9- 8 را فقط به كاري اختصاص دهيد كه به تعويق انداخته ايد. در اين صورت خواهيد ديد كه همين يك ساعت تلاش مشكل تعلّل ورزي و كوتاهي كردن شما را از بين خواهد برد.

6- در پذيرفتن كاري كه از آن پرهيز داريد شجاع باشيد:

ص: 20

يك عمل شجاعانه و جدي مي تواند ترس ها و نگراني هاي شما را از بين ببرد. بي ترديد يكي از عوامل به تأخيرانداختن كارها، ترس و وحشت از انجام آن است كه در ذهن و افكار آدمي تأثير منفي دارد. به خاطر داشته باشيد كه نفس عمل كردن بسيار ارزشمندتر از خود عمل است. بنابراين با اراده اي قوي و شجاعانه و فعاليتي مستمر مي توان تمام سختي ها، نگراني ها و ترس ها را از بين برد.

7- واژگان «اميدوارم، آرزو مي كنم و شايد» را از ذهن خود حذف كنيد:

هرگاه اين كلمات به ذهن شما آمد، واژگان ديگري را جايگزين آنها كنيد. مثلاً جمله «اميدوارم كارها روبه راه شود» را به جمله «كارها را عملي خواهم كرد»، يا جمله «شايد فردا زودتر از خواب بيدار شوم» را به جمله «فردا زودتر از خواب بيدار خواهم شد» و يا جمله «آرزو دارم در كنكور قبول شوم» را به جمله «در كنكور قبول مي شوم»، تبديل كنيد و اين ها را به زبان آوريد؛ چرا كه به زبان آوردن هر كاري خود نقش مهمي در عملي كردن آن دارد، مشروط به اينكه شما اهل تعهد و مسئوليت و اجراي گفته هاي خود باشيد.

8- به زندگي خود به دقت بنگريد:

با نگاهي موشكافانه به زندگي مي توان به نقاط ضعف و قوت خود پي برد. يكي از نقاط ضعف زندگي بيشتر انسان ها همين عادت بد اخلاقي، يعني تنبلي و سستي است. معمولاً انسان ها تا با مشكلي مواجه نشوند، چاره جويي نمي كنند. مثلاً اگر شما بفهميد فقط شش ماه ديگر زنده خواهيد بود، آيا مانند گذشته زندگي خواهيد كرد، بي آنكه در خود و شيوه زندگي تان تغييري دهيد؟ اگر ابديت زمان را در نظر بگيريد، سي سال با شش ماه تفاوتي ندارد؛ زيرا زندگي شما لحظه اي بيش نبوده و تأخير در هر كار به هيچ رو پذيرفته نيست.

بنابراين با نگاهي دقيق به زندگي خود مي توان از بسياري از ناهنجاري ها و انحرافات فكري جلوگيري كرد. بدين ترتيب، زندگي خشك و بي روح و يكنواخت، به زندگي بانشاط و پويا بدل خواهد شد كه اين خود توفيقي بزرگ به شمار مي آيد.

9- زمان حال را با دقت بررسي كنيد:

ص: 21

امروزه بسياري از انسان ها در زمان حال زندگي نمي كنند؛ بدين معنا كه يا تأسف زمان از دست رفته را مي خورند يا اينكه نگران زمان آينده اند. اين افراد هيچ گاه از زندگي لذت نمي برند، بلكه بيشتر اوقات نگران و مضطرب اند. اينان غالباً در معرض بيماري هاي جسمي و روحي قرار دارند؛ تا جايي كه حتي به خودكشي روي مي آورند، يا در دام قتل و دزدي و اعتياد مي افتند.

بي ترديد به تعويق انداختن موجب نگراني نسبت به امري در آينده مي شود و سپس اين نگراني جانشين زمان حال شما مي گردد. اگر آن امر به صورت «اكنون» درآيد، نگراني شما نسبت به آينده از بين مي رود و شما مي توانيد در زمان حال زندگي كنيد. شايد بگوييد «تصور اين امر آسان است، ولي در مقام عمل، كار دشواري است»؛ در حالي كه اصلاً چنين نيست، بلكه با مقداري تمرين و تلاش مي توان به اين خواسته رسيد.

10- اگر مي خواهيد دنيا را تغيير دهيد، شكوه و شكايت نكنيد:

گلايه كردن از هر چيزي و در هر موردي موجب توليد انرژي منفي مي شود و از سويي فرد را به انواع بيماري هاي جسمي و روحي دچار مي كند. چنان كه امروزه در جامعه جوان كشور خودمان شاهد آنيم. انسان ها معمولاً ايرادگير و منتقدند تا اهل تشكر و قدرداني؛ يعني به جاي اينكه به نعمت هاي الهي نگاهي مثبت و اميدواركننده داشته باشيم، بيشتر به آنچه اكنون نداريم، مي انديشيم و تأسف مي خوريم.

از اين رو با تلاش و فعاليت و راضي بودن به آنچه خداوند براي ما رقم زده و همچنين با قناعت به آنچه داريم و تشكر عملي از نعمت هاي خداوند، مي توان دنياي درون خود را تغيير داد و به بلنداي ايمان رسيد.

11- براي رسيدن به هدف بايد در زندگي صادق باشيد:

انسان ها در زندگي براي رسيدن به اهداف خود از تمام امكانات و توانايي خود استفاده نمي كنند كه اين به دليل نشناختن خود و استعدادهاي نهفته در درون آدمي است. از اين رو مي توان با اندكي تأمل و تفكر، استعدادها و نيروهاي خفته را كشف نمود و سپس براي بروز آن تلاش كرد.

ص: 22

يكي از عواملي كه ما را در رسيدن به اين هدف كمك مي كند، صادق بودن با خود و ديگران است. شما نبايد فكر كنيد با فريب دادن خود و ديگران و كوتاهي كردن در انجام كارها و متوسل شدن به بهانه هاي پوچ و واهي و حتي دروغ مي توانيد سريع تر و بهتر به اهداف خود برسيد، بلكه بالعكس هر اندازه از صداقت و پاكي درون خود فاصله بگيريد، به همان مقدار از مسير و هدف اصلي دور شده و چه بسا سقوط خواهيد كرد.

12- به سلامت روح و روان خود اهميت دهيد:

خود را مهم تر از آن بدانيد كه با اضطراب كاري را به انجام رسانيد. اگر بار ديگر اضطراب ناشي از تعويق كاري شما را ناراحت كرد، به ياد بياوريد مردمي كه خويشتن را دوست دارند، اين گونه خود را آزار نمي دهند. انسان هايي كه از خود احساس رضايت دارند، با جنب و جوش و ارزش نهادن به مقام خود، از سستي و تنبلي دوري مي كنند و به سلامت و آرامش روحي مي رسند.

13- با اراده قوي به سراغ كارهاي سخت برويد:

اگر هم اكنون اراده كنيد، مي توانيد بر مشكلات فايق آييد. اگر تاكنون نتوانسته ايد، به اين دليل بوده كه قدرت خود را باور نداشته ايد. ايمان به نيروي اراده شما را در برابر مشكلات و بيماري هاي جسمي و روحي ياري مي رساند.

14-کار را باید ساده کرد:

اگر به جای هدف های بسیاربزرگ، هدف های واقعی و نسبتاً ساده را انتخاب کنیم، کار دشوار، آسان می شود. یک کتاب سیصد صفحه ای در مقابل فردي قرار دارد و باید آن را برای امتحان بخواند، اين کار واقعاً دشوار به نظر می رسد، از اين رو، فرد می تواند زماني کوتاه(مثلاًَ یک ربع ساعت) یا یک فصل از کتاب را برای شروع در نظر بگیرد. احتمال اینکه او پس از ربع ساعت یا مطالعة يك فصل، اشتیاق به خواندن داشته باشد، بسیار زیاد است. همین روش باعث می شود که انگیزه کافی در شخص به وجود آید تا بتواند در همین زمان های کوتاه، کتاب را به راحتی به اتمام رساند.

ص: 23

15- شروع كردن كاري كه از انجام آن طفره رفته ايد:

سعي كنيد به جای بی ارزش جلوه دادن کار، از خود به خاطر کاری که کرده ايد تشکر کنيد و از آن کار تعریف نماييد و هرگز کار خود را بیهوده نشماريد.

آیا شما هم جزو آن دسته از دانش آموزان كنكوری هستید كه زمان های مطالعه تان را به تأخیر می اندازید و گاه از خواندن حتی یك صفحه از كتاب درسی تان فرار می كنید؟ اگر پاسخ تان مثبت است، باید بدانید شما دچار تنبلی شده اید. كارشناسان آموزشی معتقدند تنبلی در دانش آموزان دبیرستانی به ویژه دانش آموزانی كه در آستانه كنكور قرار دارند، امری طبیعی است، اما تنبلی مفرط می تواند موجب بروز مشكلات درسی و شكل گیری احساس گناه در دانش آموز كنكوری شود. اما اینكه چرا دانش آموزان در ماه های آمادگی برای كنكور كوتاهي مي كنند، مي توان به اين دلايل اشاره كرد:

الف) شاید دانش آموز كنكوری از استاندارد زمان مطالعه فاصله گرفته است. او بايد برنامه ریزی های درسی خود را با توانایی های ذهنی اش مطابقت دهد و اگر فقط مي تواند دو ساعت در روز مطالعه كند، همین قدر درس بخواند، نه بیشتر؛ چرا كه اين خود منجر به بروز خستگي و تنبلی مي شود. از طرف دیگر نبايد از دو ساعت كمتر درس بخواند؛ زيرا سبب مي شود كه فرد از درس خواندن طفره رود.

ب) گاهی ترس از شكست نيز یكی از دلایل بروز تنبلی و از دست رفتن انگيزه در دانش آموزان كنكوری است. ممكن است دانش آموز دچار كمبود اعتماد به نفس شود و به خود بگويد هرچه تلاش كند، باز هم موفّق نمی شود.

ج) گیج شدن دانش آموزان در روزهای كنكور موجب مي شود كه آنها به جای سختكوشی و مطالعه زیاد، به تنبلی روی آورند. این دانش آموزان مهارت و توانایی لازم برای شركت در كنكور را دارند، اما به دلیل گیج شدن نمی توانند به نتیجه خوبی رسند. اگر با موارد گفته شده روبه روئید، می توانید پنج راهكار زیر را در برنامه ریزی خود در اولويّت قرار دهید.

ص: 24

1. در آغاز به خود بگویید كه می توانید به كارهای غیرممكن و سخت بپردازيد(مثلاً به صورت پيوسته دو ساعت درس خواندن). نگذارید ذهن شما از انجام كوچك ترین فعالیت درسی كه دشوار به نظر می رسد، بترسد و آن را به تأخیر اندازد.

2. در برنامه ریزی درسی خود زمان مطالعه كتاب هايی را كه خوانده نشده، در یك روز قرار ندهید. با این كار شما ترس را به ضمیر ناخودآگاه خود راه داده و روحیّه شما طفره رفتن را آغاز و پس از مدتی به این عمل عادت می كند.

3. سعی كنید كتاب هایی را كه دوست ندارید، هم زمان با كتاب هایی مطالعه كنید كه مطالب درسی شان مورد علاقه شماست. در این صورت شما به خود فرصت می دهید تا درس خواندن را به فعالیتی مورد پسند بدل كنید.

4. اگر عادت دارید كتاب درسی را نخوانده كنار بگذارید و به سراغ كتاب دیگری بروید، بكوشيد همان كتابی را كه كنار نهاده ايد دوباره بردارید و مطالعه كنید. با این كار، ذهن شما یاد می گیرد از خواندن مطلبی طفره نرود.

5. مهم ترین مشكل دانش آموزان كنكوری كه از درس خواندن مي گريزند، این است كه تصور می كنند اگر از خواندن نكته اي درسی چشم پوشی كنند، در روزهای آینده آن مطلب را در دیگر مباحث درسی می آموزند. اگر شما نيز با این مشكل رو به روييد، بايد روحیّه مسؤولیّت پذیری را تقویت كنید و كتابي را بخوانيد كه آسان تر است؛ ضمن آنكه در اين خصوص، فكر مثبت، محكم و استوار نیز مؤثر است.(1)

ناملايمت هايي كه مانع رسيدن ماست، دوري كنيم. حتي با نگاه كردن به طبيعت و ديگر مخلوقات خداوند مي توان آموخت كه آنها نيز از اين معضل به دور بوده و يا كمتر دچار آن اند.

معمولاً انسان ها از كارهاي سخت و دشوار گريزان اند. به همين دليل، ابتدا بايد طرز تفكر و تلقّي خود را درباره كارهاي دشوار تغيير دهيم و با قاطعيّت به خود بگوييم: «اگر بخواهيم، مي توانيم اين شرايط را تغيير دهيم». تغيير اين نگرش، گام مهمي در جهت رفع تنبلي و رسيدن به هدف است.

همچنين منفي نگري و عدم شناخت خود(خودشناسی)، و اينكه توانايي ها و استعدادهاي دروني خود را دست كم بگيريم، عاملي ديگر بروز تنبلي است.

از سويي ديگر، تنبلي خود نوعي گناه و معصيت است. از اين رو با انجام به موقع كارها مي توان رستگار شد و به زندگي سعادتمندتري رسيد. تنبلي، نوعي خودفريبي و فريب شيطان و افكار و القائات اوست؛ چرا كه با به كاربردن كلمات اگر، به محض اينكه، وقتي كه، زماني كه و .... خود را اسير هوی و هوس ها و افكار شيطاني كرده و از انجام كار به موقع مي گريزيم.

تنبلي يك نوع بازي احمقانه است؛ زيرا بازنده اصلي خود ما هستيم و انسان هاي عاقل و صاحب فهم و درك هرگز دچار معضل تنبلي و سستي نمي شوند و انسان هاي موفق كساني هستند كه با تلاش و كار شبانه روزي و استفاده بهينه از تمام لحظات زندگي شان استعدادهاي دروني و خدادادي خود را شكوفا مي كنند و ما نيز با دست كشيدن از بازيهاي بيهوده و صداقت داشتن با خود مي توانيم در مسیر انسان هاي موفق و سعادتمند قدم بگذاريم.

پاياني است و هدف از اين خلقت(انسان)، چيزي جز تقرّب به خدا نيست که بايد از هرگونه تفكر و القائات انحرافي دوري گزيد. بنابراين لازم است اين معضل اخلاقي را با قوي كردن پايه هاي اعتقادي از ميان برد، و مي توان با خودشناسي گامي بلند در مسير دوري از تنبلي برداشت.

بكاربردن جملات «بلد نيستم، نمي توانم، از من بر نمي آيد، در حد من نيست و...»، از نشانه هاي ضعف اراده بوده و ناشي از نفوذ تفكرات شيطان در درون آدمي است. شيطان هميشه و در هر لحظه انسان را از تلاش براي رسيدن به هدف نهايي باز مي دارد، ولي او مي تواند با توكل بر خدا و همت و تلاش شبانه روزي به كمال رسد.

تمامي لذات مادي و معنوي(دنيوي و اخروي)، بايد دست از تكبر و غرور برداشته و با خداي مهربان آشتي كنيم و با اراده اي استوار و ايمانی مستقّر در راه رسيدن به او گام برداريم.

بي ايماني و يا كمبود ايمان موجب مي شود آدمي نسبت به تكاليف دشوار واكنش مثبتي نشان ندهد و با برخوردي سرد آن را كنار نهد؛ ولی كساني كه به خدا و آخرت ايمان دارند، همواره مي كوشند به دستورهاي الهي عمل كنند، بي آنكه از كارها بگريزند.

پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) عوامل نافرماني خدا را شش خصلت از جمله تنبلي مي داند و می فرمایند:«إِنَّ أَوَّلَ مَا عُصِيَ اللَّهُ بِهِ سِتَّةٌ حُبُّ الدُّنْيَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ وَ حُبُّ النِّسَاءِ؛ دوست داشتن دنيا، رياست، غذا، زن، خواب، آسايش و رفاه طلبي».(1) اين حديث به ما مي آموزد كه انسان تنبل با نشناختن قدر و منزلت خود و همچنين با عدم وظيفه شناسي، در مسير نافرماني خداوند گام برمي دارد و از كمال حقيقي دور مي گردد.

نماز كسل شده و هيچ لذتي از آن نمي بريم و در اين ميان پرخوابي نيز موجب تنبلي مي گردد. اگر شما بيشتر از حد معمول در طول روز استراحت كنيد، اعضاي بدنتان سنگين شده و دوباره به استراحت رغبت مي يابيد. بدين ترتيب با عادت به خواب، دچار تنبلي شده و از انجام كارهاي روزمره بازمي مانيم. مهم تر اينكه پرخوابي آن چنان در روح و جان شما اثر منفي مي گذارد كه ديگر به عبادت اشتياقي نخواهيد داشت که اين خود زياني افزون است.

روانشناسان و پزشكان با تحقيق و مطالعه دريافته اند كه پرخوري و پرخوابي تأثير بسيار زيانباري بر جسم و روح انسان مي گذارد؛ آن گونه كه مي توان ريشه تمام بيماري ها را اين دو عامل دانست، چنان كه امامان بزرگوار ما نيز بدان اشاره داشته اند.

بنابراين لازم است با به كاربستن تعاليم قرآن و اهل بيتو با كار و تلاش و دوري گزيدن از تنبلي، مورد لطف و رضايت پروردگار قرار گيريم.

گرفت و به سوي دشت رفت و مقداري خاك و خاشاك گردآورد و به شهر برد و فروخت. سپس از پول آن غذايي خريد و به خانه برد و روزهاي ديگر نيز چنين كرد، تا آنكه براي خود تيشه و دو شتر و غلامي خريد و اين گونه ثروتمند شد. روزي خدمت پيامبر آمد و ماجراي كار و درآمد خود را به عرض ايشان رسانيد. پيامبر فرمود: به تو گفته بودم كه هر كسي از ما چيزي بخواهد، به او مي دهيم، ولي اگر از خلق بي نيازي جويد، خداوند او را بي نياز سازد.(1)

همچنین خداوند در قرآن مي فرمايد: «و اینکه براي انسان بهره ای جز سعي و کوشش او نيست و هر چه انسان دارد، همان كار و فعاليتش است(2)، و در آن روز انسان به ياد كوشش هايش مي افتد»(3)، و به قول سعدی شیرین سخن:

نابرده رنج، گنج ميسر نمي شود

مزد آن گرفت، جان برادر كه كار كرد

مي برد.(1) در حديث ديگري نيز امام باقر(علیه السلام) مي فرمايند: « الْكَسَلُ يَضُرُّ بِالدِّينِ وَ الدُّنْيَا؛ تنبلي به دين و دنياي انسان زيان مي رساند».(2) بي ترديد اين ضرر، همان شقاوت آدمي است.

مسئوليت دارند، نگهبان اند؛ بدين معنا كه احدي نمي تواند ادّعا كند كه هيچ حقي بر گردن من نيست و در كمال آسايش(بي خيالي) و راحت طلبي نيز زندگي كند، بي آنكه به تكاليف الهي و انساني خود توجه داشته باشد. از اين رو بايد با تلاش و اراده و همّتي پولادين حقوق مادي و معنوي را شناخته و در راستاي اداي آنها گام برداريم.

سخت است. بنابراين مي توان با اندكي ورزش و فعاليت، هم به درستي زمان را سپري كرد و هم از بروز بسياري از بيماري ها جلوگيري نمود.

در ذهن دانش آموز پديد آورد تا وي مشتاق به درس خواندن شود و بتواند با تحمّل اندكي سختي، از تنبلي فاصله گيرد.

این داستان هر روز با ماجرایی تازه تکرار می شود تا آنجا که ما را از نظرتنبلی اجتماعی به رده سوم جهان برساند. مردمانی که روزمرگی هایشان را تکرار می کنند تا سوت پایان برایشان به صدا درآید.

امان الله قرایی مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز در این زمینه می گوید: فراگیر بودن تنبلی در ایران ریشه فرهنگی دارد. ایرانیان معتقدند کار کردن، در خُورِ شایستگان نیست که از فلسفه ارسطو به ما رسیده است. مردم ایران به دلیل وجود نعمت های خدادادی و وفور نعمت سرزمینشان، کارکردن را برای مردم عادی می دانستند و تن پروری را نوعی اشرافیت تلقی می کردند. متأسفانه این تلقی هنوز هم وجود دارد که افرادی که کار نمی کنند از طبقه اجتماعی بالاتری برخوردار هستند.(1)

همچنین عدم تمایل به سرمایه گذاری خلّاق و گرایش به کارهای تولیدی و خلّاقانه نیز سبب می شود گرایش به شبکه های هرمی افزوده شود و بیشتر به فکر سود هنگفت با کارِ کم باشند. محمدی اصل با بیان اینکه ناامیدی از آینده انگیزه سخت کوشی را در نسل جدید از بین برده است. جوانی که نمی داند چه زماني قرار است ازدواج کند، چه زماني به شغل می رسد و آیا با وجود داشتن توانایی و لیاقت های لازم می تواند به جایگاه واقعی خود برسد بنابراين به سمت تنبلی پیش می رود.

این جامعه شناس یادآوری می کند: کمتر دیده می شود که در فعالیت های کلان از مردم کمک گرفته شود و این عدم مشارکت سبب منزوی شدن فرد و نهايتاً تنبلی می شود. او رسانه هایی مانند تلویزیون و بازی های رايانه ای و فضای مجازی را در تنبل ترشدن ایرانی ها مؤثر می داند و می گوید: مردم دیگر مانند گذشته برای تفریح به پارک و باشگاه ورزشی و ... نمی روند بلکه منفعلانه ساعت ها جلوی تلویزیون می نشینند. سیستم آموزشی مدارس نیز تنها بر مطالب نظری تاکید می کند و از مهارت های عملی کمتر استفاده می شود.

این جامعه شناس معتقد است که اگر اشعار قدیمی را نیز مرور کنیم متوجه می شویم این تنبلی در ایرانیان ریشه تاریخی دارد. باید برنامه های اجتماعی، مردمی و جامعه نگر باشد تا روحیه مشارکت پذیری مردم تقویت شود. استاد کتاب 500 صفحه ای را در جزوه ای 20 صفحه ای خلاصه کرده است،10 سوال نیز انتخاب کرده و قرار است هفت سوال را برای امتحان آخر ترم انتخاب کند. روز امتحان بیشتر دانشجویان پاسخ ها را مرتب و ریز در برگه به مساحت 25 سانتیمتر جای داده اند.

محمدی اصل این نوع تنبلی در دانشجویان را به دلیل بی رغبتی و تحمیلی بودن رشته تحصیلی شان می داند و می گوید: کنکور، یک عاملی است که سبب می شود در برخی از افراد خلّاقیت و علاقه به کار از بین رود. نباید همه را از سوراخ یک سوزن رد کرد. ممکن است یکی سفال گری دوست داشته باشد؛ اما در کنکور روانشناسی قبول شود و زندگی اش تغییر کند و به دلیل عدم علاقه به حرفه همیشه دچار رخوت باشد.(1)

ص: 40

آن بودند که میزان و نوع تنبلی اجتماعی را بدست آورند، تا معین شود که در ایران با چه نوعی از تنبلی روبرو هستیم: تنبلی در سطح فردی و بر پایه دلایل شخصیتی، یا تنبلی در سطح فردی و بر پایه دلایل اجتماعی و یا اینکه مسئله اساساً در سطح ساختاری و کلان است و تنبلی بیش از آنکه فردی باشد بايد اجتماعی قلمداد شود.

برای سنجش میزان تنبلی در تهران در پیمایش از هزار و 328 نفر از شهروندان تهرانی با روش نمونه گیری pps استفاده شد و نتایج تحقیق، وجود حداقل 20 درصد تنبلی در سطح شهروندان (در سطح زیاد و خیلی زیاد) را تایید کرد.(1)

تعریف زرنگی و سخت کوشی این روزها کمی جابجا شده است. حالا اگر بتوانی با کمترین تلاش بهترین موقعیت را به دست بیاوری زرنگ هستی و اگر انگیزه ای برایت مانده باشد و خوب کار کنی در نگاه دیگران هنوز راه و روش زندگی کردنت را یاد نگرفته ای.(1)

اگر جامعه اي خواهان پيشرفت و اصلاح امور است، بايد روحيه صبر و تحمّل و پذيرش حق را تقويت كند وگرنه به هيچ مرتبه اي از شناخت حق نخواهد رسيد. بي ترديد انسان كم صبر و بي تاب تحمّل شنيدن و پذيرش حق را ندارد و از سويي انسان تنبل نيز با كوتاهي كردن در انجام وظايفش و عدم شناخت حق، آن را به درستي ادا نخواهد كرد؛ چرا كه در شناخت حق از باطل، قوّه تشخيص و بصيرت ندارد. رئیس مذهب شیعه امام جعفرصادق(علیه السلام) فرمودند: « عَدُوُّ الْعَمَلِ الْكَسَلُ؛ دشمن كار، تنبلي است».(1) بي ترديد تنها عاملي كه مي تواند تنبلي را از پا درآورد، كار و تلاش است كه هم بر جسم آدمي اثرگذار است و هم بر روح و روان او. يكي از دلايلي كه امروزه بسياري از مردم به انواع بيماري هاي جسمي و رواني دچار شده اند، اين است كه آنها با وجود پیشرفت تکنولوژی، كمتر به فعاليت بدني مي پردازند.

حديث سوم: تنبلي مانع موفقيت

با نگاهي به زندگي بزرگان و حتي اطرافيان خودمان در مي يابيم كه عامل اساسي موفقيت آنها در زندگي چيزي جز تلاش و فعاليت مستمر نيست؛ چنان كه مقام معظم رهبري در ديدار با جوانان فرمودند: «انسان هاي بزرگ اهداف بزرگ دارند؛ زود به پايان نمي رسند و تمام نمي شوند».

امام علي(علیه السلام) که خود نمونه بارزی از فعّالان و دشمنان تنبلی بود، در این خصوص مي فرمايند: «آفَةُ النُّجْحِ الْكَسَل؛ آفت موفقيت، تنبلي است».(2)

آري، حقيقت اين است كه با كم كاري و عدم احساس مسئوليت نمي توان به قله هاي موفّقيت دست يافت. بي ترديد تنها عاملي كه ما را در مسير پيروزي قرار مي دهد، كار و تلاش و دوري از هر نوع تنبلي است و به قول فردوسی:

كسي را كه كاهل بُوَد، گنج نيست كِاندر جهان، سودِ بي رنج نيست

حديث چهارم: تنبلي دنيا و آخرت

ص: 44

بي شك تمام امور و فعاليت هاي دنيوي ما با امور آخرت ارتباط مستقيمي دارد؛ بدين بيان كه هر كس در زندگي دنيايي به جاي كار و فعاليت به خوشگذارني و امور باطل و بيهوده بپردازد و عمرش را در راه غير خدا بگذراند، در آخرت نيز هيچ بهره اي نخواهد داشت و بلكه از زيانكاران خواهد بود(خسرالدنيا و الاخره). امام باقر(علیه السلام) فرمودند: «مَنْ كَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْيَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَكْسَلُ؛ هركه در كار دنيا تنبل باشد، در كار آخرتش نيز تنبل تر است».(1)

حديث پنجم: تنبلي و عدم تدبير(آينده نگر نبودن)

انسان عاقل و فعّال، اهل دورانديشي و تدبير و برنامه ريزي است و سعي مي كند امور زندگي خود را بر اين پايه تنظيم كند. معمولاً انسان هاي موفق براي تمام لحظات عمر خود برنامه مشخصي دارند. از اين رو، انسان هاي نادان كه اهل تنبلي و سستي اند، نه تنها به فكر آينده خود نيستند، بلكه در زمان حال نيز با بدبختي زندگي مي كنند و به انواع ناراحتي هاي روحي و جسمي مبتلايند. بنابراين با آينده نگري مي توان تنبلي را از ساحت زندگي زدود. مولای متقّیان حضرت علي(علیه السلام) که خود نمونه بارز آینده نگری بود، فرمودند: «ضادّوا التّفريط بالحزم؛ با دورانديشي و آينده نگربودن، با تنبلي بستيزيد و مبارزه كنيد».(2)

1. تقوا و پرهيزكاري 2. توكّل به خدا 3. توسّل به اهل بيت 4. اخلاص در عمل 5. اداي تكليف و احساس مسئوليت 6. پرهيز از هواي نفس 7. دوري از گناه 8. سحرخيزي و اهل دعا و نيايش بودن 9. انس با قرآن و....

* نشاط، مايه ارزشمندي عبادت است.

* اسلام، براي برطرف كردن خستگي و ايجاد نشاط، راه هاي مناسب و سالمي را به ما ارائه كرده است و ما را به سير و سفر، ورزش، كارهاي متنوع و مفيد، ديد و بازديد، گفتگوهاي علمي و انتقال تجربه، رابطه با فرهيختگان و مهم تر از همه ارتباط با آفريدگار هستي و ياد او كه تنها آرام بخش دل هاست، سفارش كرده است.(1)

* تحرك، جنب و جوش و پويايي است كه به هدف هاي بلند واقعيت مي بخشد و كام انسان را شيرين مي كند.

* ملتي كه به دنبال سربلندي است بايد عمران و آباداني را يكي از اهداف بزرگ خود قرار دهد و با تن دادن به سختي ها بهره خود را از نعمت هاي الهي به دست آورد.

* پيشوايان ما از بيكارگي و تنبلي و سربار ديگران بودن متنفر بودند و بيزاري خود را به صورت هاي مختلفي نشان مي دادند.

در پایان از خداوند سبحان و حضرات معصومین علیهم السلام عاجزانه میخواهیم که همه ما را از تنبلی و اهمال کاری در همه امور زندگی به ویژه بندگی خالصانه، مدد نماید.

و الحمدلله رب العالمین

ص: 47

12. كلينى، محمد بن يعقوب، أصول الكافي/ ترجمه مصطفوى، تهران: كتاب فروشى علميه اسلاميه، چاپ اول، 1369 ش.13. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بيروت: دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.

14. مشیری، مهشید، فرهنگ جامع فارسی، تهران: بنیاد دانش نامه بزرگ فارسی، 1378ش.

15. نورى، حسين بن محمد تقى، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، 1408ق.

ص: 49