اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا الْمُرْتَضَى الْإِمَامِ التَّقِیِّ النَّقِیِ وَ حُجَّتِکَ عَلَى مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَى الصِّدِّیقِ صَلاَةً کَثِیرَةً تَامَّةً زَاکِیَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَوَاتِرَةً مُتَرَادِفَةً كَأَفْضَلِ مَا صَلَّيْتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ أَوْلِيَائِكَ برحمتک یا ارحم الراحمین

ص: 2

ابواب رحمت

علامه حاج شيخ علی نمازی شاهرودی(رحمة الله علیه)

تحقیق

سعید کمالی

ص: 3

نام كتاب: ابواب رحمت

مؤلف: آیت الله علامه حاج شيخ علی نمازی شاهرودی(رحمة الله علیه)

تحقيق: سعید کمالی

ويراستار: محمد ربانی

نوبت چاپ: اول (ناشر)

تاریخ چاپ: 1399ش _ 1442ق

تيراژ: 1500 نسخه

چاپخانه: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی

ناشر: انتشارات ولایت

شابك: 6_8_95484_622_978

مراکز پخش:

مشهد، انتشارات ولایت، تلفن: 09151576003

مشهد، کتابفروشی طالبیان، خیابان آخوند خراسانی 1/20، جنب مسجد الزهراء(علیهاالسلام) تلفن: 38555947 _ 051

قم، خیابان معلم، انتشارات دارالتفسیر، تلفن: 7744212 _ 0251

تهران، خیابان شریعتی، روبروی ملک، خیابان شبستری، خیابان ادیبی، پلاک 26، انتشارات نبأ، تلفن: 75504683 _ 021

قیمت : 48000 تومان

ص: 4

بسم الله الرحمن الرحیم

<اُدْعُ إِلى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَة>

علم و معرفت بزرگ ترین و بهترین نعمت الهی است که خداوند متعال آن را به بندگان صالح خویش عطا می فرماید و آن ها را در مسیر عبودیت و کمال بندگی به سوی خود با آن یاری می دهد. برترین مباهات بندگان خدا نیز، برخورداری از این نعمت گرانسنگ است. عالمان ربانی و عارفان حقیقی کسانی هستند که در راه بندگی خدا همواره پیامبران الهی و امامان معصوم _ صلوات الله علیهم اجمعین _ را چراغ راه خویش قرار داده و هیچ گاه از سلوک طریق علمی و عملی آنان احساس خستگی به خود راه نداده اند و از هر طریق دیگری غیر از راه امامان(علیهم السلام) دوری و بیزاری جسته اند.

مؤسسۀ عالم آل محمد(علیه السلام)با هدف احیای آثار چنین بزرگانی، که در طول تاریخ تشیع همواره مدافع و پشتیبان معارف اصیل وحیانی و علوم راستین اهل بیت(علیهم السلام)بوده اند، سامان یافته است و امید دارد با توجهات خاص حضرات معصومین(علیهم السلام)توفیق احیای آثار ارزشمند آن بزرگان را بیابد.

ص: 5

«اللّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلى آبائِهِ فی هذِهِ السّاعَةِ وَ فی کُلِّ ساعَةٍ وَلِیّاً وَ حافِظاً وَ قائِدا وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیْناً حَتّى تُسْکِنَهُ أَرْضَک طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فیها طَویلاً»

ص: 6

نفوذ اراده امام کاظم(علیه السلام)در مخلوقات. 50

نفوذ اراده امام رضا(علیه السلام)در مخلوقات. 51

نفوذ اراده امام جواد(علیه السلام)در ممکنات. 52

نفوذ اراده امام هادى(علیه السلام)در خلایق. 52

نفوذ اراده امام عسکرى(علیه السلام)در مقدورات. 53

72 حرف اسم اعظم نزد پیامبر و ائمه(علیهم السلام)است. 54

تمام کتب و آثار انبیا نزد ائمه(علیهم السلام)است. 55

علوم ملائکه و أنبیاء و آثار آنان نزد ائمه(علیهم السلام)جمع است. 56

علم رسول اللّه و ائمه(علیهم السلام)زیاد مى شود 57

قرآن کتاب مبین است. 62

امام(علیه السلام) کتاب مبین ناطق است. 65

چند روایت در احاطه علم امام 67

ولایت ائمه(علیهم السلام) 69

عرضه شدن ولایت ائمه(علیهم السلام)بر مخلوقات. 70

امام(علیه السلام) اعظم آیات الهى و اسماء حُسنى مى باشد 72

توسل انبیا به محمد و آل محمد(علیهم السلام) 73

توسل حضرت موسی به محمد و آل محمد(علیهم السلام)74

توسل بنی اسرائیل به محمد و آل محمد(علیهم السلام)75

توسل قریش به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و اله وسلم)قبل از ظهور. 82

توسل کفار به محمد و آل محمد(علیهم السلام)82

توسل عمار. 83

بعضی دیگر از اوصاف و شؤون ائمه(علیهم السلام)84

وجوب ولایت و فوائد آن. 90

اسلام بر پنج چیز بنا شده 92

ص: 8

باب دوم: فلسفه و فضیلت نماز و اجزای آن / 93

فصل اول: وجوب نماز. 95

فصل دوم: حرمت تضییع نماز و استخفاف به آن. 97

فصل سوم: فضیلت و شرافت و فواید نماز. 103

فصل چهارم: فضیلت و شرافت حضور قلب در نماز. 111

فصل پنجم: فضیلت اجزای نماز. 115

فصل ششم: در آداب نماز و وصف تمام آن از اول تا آخر. 201

فصل هفتم: فضیلت تعقیب نماز. 207

تعقیبات مختصه 212

فصل هشتم: سجده شکر. 217

فصل نهم: فضیلت و ثواب نماز جماعت. 219

فصل دهم: نمازهای مستحبی در هر شب و روز هفته 223

باب سوم: انفاق / 237

فصل اول: وجوب زکات، عذاب مانع الزکات. 243

زکات فطره 246

فصل دوم: وجوب خمس.. 247

فصل سوم: حرمت حبس حقوق مردم 249

فصل چهارم: فضیلت و شرافت قرض دادن. 251

فصل پنجم: فضیلت صدقه و اقسام آن. 253

فصل ششم: صله رحم و فضیلت و ثواب آن و حرمت قطع رحم 257

فصل هفتم: فضیلت و ثواب اطعام مؤمن. 261

فصل هشتم: اعانت ضعیف.. 263

فصل نهم: فضیلت و شرافت تعلیم کارهای خیر. 265

باب چهارم: فلسفه و احکام روزه / 269

فصل اول: وجوب روزه و عذاب تارک آن. 271

فصل دوم: فضیلت و شرافت روزه ماه مبارک رمضان. 273

ص: 9

فصل سوم: فضیلت ماه مبارک رمضان. 275

فصل چهارم: فضیلت شب قدر و تعیین آن. 281

فصل پنجم: آداب روزه دار. 289

فصل ششم: در ثواب و فضیلت افطار دادن به مؤمن روزه دار در ماه رمضان. 293

باب پنجم: اسرار حج و مسائل آن / 295

فصل اول: وجوب حج. 297

فصل دوم: فضیلت و شرافت حج و عمره 301

فصل سوم: خلقت کعبه و حقیقت حجرالاسود و تاریخ خانه کعبه و 315

فصل چهارم: حج ملائکه و حضرت آدم و پیامبران(علیهم السلام)325

فصل پنجم: بیان کیفیت حج و مناسک آن. 329

باب ششم: توبه / 345

باب هفتم: احادیث مَنْ بَلَغْ / 357

باب هشتم: نیت کارهای خیر و آرزو کردن آن/ 361

باب نهم: صبر / 369

باب دهم:اصلاح ذاتُ البَین / 375

باب یازدهم: خوش گمانی به خدا / 379

باب دوازدهم: خوف از خدا / 385

باب سیزدهم:احسان به والدین / 391

باب چهاردهم: امر به معروف و نهی از منکر/ 403

فهرست­ها 417

فهرست آيات کریمه 419

فهرست روایات شریفه 429

فهرست منابع. 433

چکیده 444

بيان مؤسسه 447

ص: 10

گياه شناسی، زبان عربی و فرانسه و حفظ کامل قرآن، توجه ويژه ای نيز به روايات و احاديث ائمۀ معصومين(علیهم السلام)داشته، به گونه ای که پنج بار مجموعه بحارالأنوار را به طور کامل مطالعه و بررسی کردند که حاصل اين پژوهش ده جلد کتاب ارزشمند مستدرک سفينة البحار و هشت جلد مستدرکات علم رجال الحديث گرديد. ايشان همچنین چندين بار کتب أربعه، الغدير، احقاق الحق و ساير کتب روايی را به صورت عميق مطالعه نمودند که حاصل آن ده ها جلد کتاب ارزشمند و ماندگار بوده است.

کتاب «ابواب رحمت»از جمله کتاب هایی است که مرحوم آیة الله علامه نمازی شاهرودی آن را در سفرهای خود نگاشته اند که این امر، حکایت از إشراف کامل و دقیق ایشان بر متون روایی و قرآنی دارد.

تسلط ایشان بر متون دینی به قدری قابل تحسین بوده که مرحوم آیة الله العظمی مرعشی نجفی به ایشان لقب «مجلسی زمان» را داده اند.

مرحوم آیة الله علامه نمازی شاهرودی در این کتاب با تمسک به آیات و روایات مطالبی را در اصول و فروع دین بیان داشته که مطالعه آن، موجب ازدیاد معرفت خوانندگان محترم و سبب انس و الفت آن ها با آیات و روایات و معارف دینی می­گردد.

یکی از علل بیگانگی افراد با معارف دینی، عدم تسلط آن ها به لغت عرب می­باشد که ترجمه روان و دقیق روایات به زبان فارسی توسط مرحوم علامه، یکی از ویژگی های مهم این کتاب تلقی شده و زمینه فهم معارف دین را برای ناآشنایان به لغت عرب به خوبی فراهم آورده است.

سرانجام در شب دوشنبه دوم ذی الحجه 1405 هجری قمری، مصادف با 28 مرداد 1364 هجری شمسی در مشهد ديده از جهان فرو بست و به ديدار معبود شتافت. پيکر پاک و مطهر اين عالم بزرگ باشکوه تمام تشييع و در حرم رضوی آرام گرفت.

نگارش در آمده است.

در مقدمه کتاب تذکر به معرفت فطری و تأثیر انبیای الهی در بروز و ظهور این معرفت و حجیت عقل و اهمیت تقوا مطرح شده و متن کتاب از 14 باب تشکیل شده است که به ترتیب از این قرار است:

باب اول: در مورد اعتقاد به ولایت ائمه اطهار(علیهم السلام)و نفوذ قاهره ایشان بر اشیاء و بودن اسم اعظم در نزد آنان و میزان علم اهل البیت(علیهم السلام)و عرضه شدن ولایتشان و وجوب تبعیت از ولایت می باشد.

باب دوم: پیرامون فضیلت نماز واجزای آن است که شامل ده فصل به نام های وجوب نماز، حرمت تضییع و استخفاف آن، شرافت و فوایدش، حضور قلب، فضیلت اجزایش، آداب و تعقیباتش، سجده شکر، فضیلت نماز جماعت و نمازهای مستحبی در هر شب و روز هفته می باشد.

باب سوم: بحث انفاق را مطرح کرده که در آن به 9 فصل اشاره می نماید: زکات، خمس، حرمت حبس حقوق مردم، فضیلت قرض دادن و صدقه، صله رحم و حرمت قطع آن، فضلیت اطعام مومن، اعانت ضعیف و شرافت تعلیم کارهای خیر.

باب چهارم: احکام روزه می باشد که در آن به هفت فصل اشاره شده است: وجوب روزه و عذاب تارک آن، شرافت روزه ماه مبارک رمضان وفضیلت آن ماه و شب های قدرش، آداب روزه دار، ثواب افطار دادن.

باب پنجم: در مورد اسرار حج و مسائل آن است که درپنج فصل و فصل آخر آن در دو مقصد تنظیم شده است و موضوعات آن بدین قرار است: وجوب حج، فضیلت حج و عمره، خلقت کعبه و حقیقت حجرالاسود، حج ملائکه و أنبیاء گرامی، بیان کیفیت حج و عمره و مناسک آن.

باب ششم در موضوع توبه و باب بعد آن به بررسی احادیث من بلغ، پرداخته شده و در باب هشتم نیت کارهای خیر و آرزو کردن آن مطرح گردیده و در باب نهم به موضوع صبر و در باب دهم به فضیلت اصلاح بین مردم پرداخته شده است. در

ص: 14

باب یازده هم خوش گمانی به خدا و باب بعد به خوف از خدا و در باب سیزده هم به موضوع احسان به والدین و در نهایت به موضوع امر به معروف و نهی از منکر پرداخته شده است.

ص: 16

و بقا و نمو و ترقی آن را به آن ها قرار داد.

آن خدایی که خود را به خَلق خود معرفی فرمود، آیات خود را به آنان نمایاند و از عالَم ذر، معرفت خود را در قلوبشان جای داده در آن عالم ایشان را به خود متوجه کرد. آنگاه، به آنان فرمود: <اَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ>؟(1)

همه گفتند:

«بلی». پس از آن، رسول خاتم را در آن عالم به ایشان نمایش داد و به آنان فرمود: «وَهَذَا مُحَمَّدٌ رَسُولِي»، سپس برای ایشان امیرالمؤمنین را ظاهر کرد و به آنان فرمود: «وَهَذا عَلِيٌّ اَمِیرُالمُؤمِنِینَ»، همه متوجه شدند و مشاهده کردند.(2)

پس معرفت ذات قدوس حق و اینان در قلوب ایشان ثابت و برقرار شد و آنان را بدان رنگ فرمود؛ و همین است <فِطْرَةَ اللهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیهَا>(3) و همان صِبغَةَ اللّه.(4)

پس چون معرفت در قلوب ثابت و برقرار هست، اگر از آنان بپرسی:

<مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَالاَرْضَ>؛ کیست که آسمان ها و زمین را آفرید؟ <لیقُولُنَّ اللهُ>؛(5)

خواهند گفت: خدا آفریده است.

اگر هم در تاریکی های صحرا گرفتار شوند و یا در میان دریا دچار بادهای مخالف و موج های مُعانِف:(سخت) گردند، همه متوجه ذات مقدس او شوند و از او نجات خواهند و به او امیدوار شوند و از غیر، منقطع گشته به او متوسل شوند. پس چون آن ذات مقدس کریم و قادر غیر متناهی آنان را نجات دهد، شکر نکنند

ص: 18

و کافر شوند و منکر او گردند.(1)

وی برای اتمام حجت مکرر، آنان را در بأساء و ضراء مبتلا سازد و ایشان را به خود متوجه و متذکر فرماید.

ذات مقدسی را که در شداید به او متوسل شدید ملاحظه کنید، از او غفلت ننمایید، نعمت او را کفران نکنید. و او را عبادت کنید. برای شما خدایی مگر آن ذات مقدس نیست. و پروردگار مشرق و مغرب و همه عالمیان و آفریننده تمام موجودات اوست. و تذکر به افعال او می دادند، و معجزات برای اثبات آن که من رسول او هستم و تمام کلمات من حق است می آورند، تا مردم تسلیم اوامر و نواهی آنان بشوند.

هرچه دقت او بیشتر شود، نعمت بر او بیشتر ظاهر می شود. و همین نظر و توجه نیز نعمتی است که هرکس موفق نمی شود. و واضح است که هستی این نعمت ها و بقای آن ها به اختیار خودش و امثال خودش نیست.

مثلاً واضح است که عقل و فهم و شعور و قوه فکریه و حافظه و حیات و قوت و قدرت در تحت اختیار خودش و دیگری نیست. همه به طبیعت خود، این ها را دوست دارند و زیاد شدن آن را می خواهند و برای آنان میسر نیست. و اگر یکی از این نعمت های ظاهری و باطنی از او گرفته شود، مالک برگردانیدن آن نیست. پس واضح است که این نعمت ها در تحت اختیار خودش نیست.

پس عقل الزام می کند که باید نعمت ها را بشناسد و سپاس منعم را به جا بیاورد. و اگر نکرد، خود را مستحق زوال نعمت کرده و خویش را در خطر عذاب انداخته. و به نور عقل دفع ضرر واجب است. و از جمله شکر منعم است که باید در تحت فرمان او باشد و وظیفه بندگی، را انجام دهد و بندگی، فحص از احکام آقا و اطاعت مولاست.

عبادت و بشاشت و اعانت و رشادت و سماحت و صیانت و هدایت و رزانت و مداومت بر خیر و نصرت و استقامت و رساندن بهره و منفعت و اصلاح و رفع نزاع و خصومت و دفع اذیت و ادای نصیحت و مراقبت و استکانت و صله صاحبان قرابت و تفقد حالات اهل مسکنت و ذلت.

تمامی این ها صفاتی است که عقل حکم می کند به خوبی این ها و بزرگواری و شرافت و رفعت صاحب این صفات و بدی کسی که این ها در او نباشد و دارای ضد این ها باشد.

و نور عقل ظاهر می کند بدی اضداد این صفات را که عبارت باشد از جهالت و حماقت و بلادت و ظلم و اذیت و شرارت و طمع و حرص و قساوت و غضب کردن و هتاکی کردن و انتقام کشیدن و تعدی نمودن و مکر و خدیعت و عداوت و خیانت و معصیت و دروغ گفتن و غیبت نمودن و رسوا کردن مردم و هتک حرمت و عِرض آنان نمودن و قطع رحم و عقوق والدین و نمامی کردن و خودنمایی و خودپسندی و مغرور به خود بودن و ریا و عُجب و درشتی کردن در رفتار و کردار و خِفت و شقاوت و استنکاف و کسالت و بخالت و منازعت و مجادلت و تکبر از حق و حقیقت و شماتت به مصیبت و شدت و معصیت و اسراف و غفلت و بی غیرتی و بی حَمیتی و قذارت و نکبت و کثافت و انداختن خود و غیر در شدت و زحمت و محنت و خوشحالی کردن در مصیبت و بَلیه دیگری و توبیخ و سرزنش کردن به مردم و بدی در معاشرت و تضییع حقوق دیگران و اغوا و گمراه کردن ودزدی کردن و بی حیایی و سماجت و لجاجت و خصومت و جدال و تکبر نمودن بر دیگران و غیر این ها از صفات خبیثه و اخلاق رذیله که عقل کاشف است از بدی آن ها و کسی که متصف به آن ها باشد.(1)

انسان عاقل به نور عقل تمیز می دهد بین خوب و بد این ها.(2) و این عقل که

ص: 22

حجت خداست بر عاقل و پیغمبر باطنی است،(1)

خطا نمی کند در احکام خود و خطا در تشخیص عاقل است.

عقل بیان می کند حق و باطل را، پس بر عاقل است که تبعیت از حق نماید و ترک باطل نماید و مطیع عقل باشد. پس اگر متابعت آن نمود و امتثال فرمان او را کرد و هرچه عقل حکم به خوبی آن کرد انجام داد و آن چه بد دانست ترک کرد، هر آینه عقل هدایت می کند او را به سوی پیغمبر ظاهری.(2) و به همین جهت است که حجّت بر تمام عقلای دنیا تمام است و عذری برای کسی باقی نمی ماند.

و به برکت اطاعت عقل، هدایت می کند او را خداوند متعال به سوی راه حق و عقل او را زیاد می کند و سعادت دنیا و آخرت را به او لطف می فرماید. و هرکس که مخالفت حکم عقل کرد و با آن که عقل بدی آن چیز را برای او ظاهر کرد، باز آن بد را انجام داد و ترک نمود کارهای خوب را که عقل کاشف خوبی آن است، خدا او را در دنیا و آخرت به جزای مخالفتش از احکام عقلیه هدایت نمی کند. و کسی که خداوند او را هدایت نکند پس گمراه است.

قال تعالی: <وَیَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذینَ لَا یَعْقِلُونَ>.(3)

و قال تعالی:

<اِنَّ اللهَ لَایَهْدِي القَوْمَ الظّالِمینَ>؛(4)

به درستی که خدا هدایت نمی کند ظالمین را.

ص: 23

و ظلم بر دو قسم است؛ ظلم به دیگران، و ظلم به خود به وارد شدن در مهلکه کفر و شرک و فسق و فجور.

قال تعالی:

<وَالله لَایَهْدِي القَوْمَ الفاسِقینَ>؛(1)

خداوند هدایت نمی کند فاسقین را.

حضرت امام رضا(علیه السلام) می فرماید:

بِصُنْعِ اللهِ یسْتَدَلُّ عَلَیهِ؛(1)

به مصنوعات خدا استدلال مى شود برای اثبات ذات قدوس حق.

در روایت احتجاج، امیرالمؤمنین (علیه السلام)فرمود:

نظر کن به سوی خورشید و ماه و درخت و آب و سنگ و رفت و آمد شب و روز و جریان دریاها و زیادی آن ها و قله های بلند کوه ها و لغت ها و زبان های مختلف. پس وای برای کسی که انکار کند تقدیرکننده و تدبیر نماینده امور را! گمان می کنند که آن ها مثل گیاهند. مگر نیست برای آن ها زارعی و برای صورت های مختلفه آن ها صانعی؟! ندارند حجتی برای دعوی

خودشان. آیا می شود که بنا بدون بانی باشد؟ یا جنایتی واقع شود بدون جنایت کننده؟.(2)

و زندیق از حضرت صادق (علیه السلام) سؤال کرد: چیست دلیل بر وجود صانع عالم؟ حضرت فرمود:

وجود افعال دلالت می کند که صانع آن ها را درست نموده است. آیا نمی بینی که چون ببینی بنای محکمی را، علم حاصل می کنی که بانی او را بنا کرده و هرچند بانی را مشاهده نکرده ای؟!(3)

و آن حضرت به اِبن اَبِی العوجا که از مَلاحده آن زمان بود فرمود:

آیا مصنوع هستی یا غیر مصنوع؟ عرض کرد: غیر مصنوع، پس حضرت فرمود: اگر مصنوع می بودی چگونه بودی؟ پس جواب نداد و بیرون شد.(4)

حضرت(علیه السلام) واضح فرمود برای او مصنوعیت او را و اینکه بدیهی است که قدیم نیست و نبوده و بعد درست شده، و مصنوع بدون صانع نیست، و صانع باید مثل

ص: 25

مصنوع نباشد، و إلا مصنوع می شود.

و نیز آن حضرت به یکی از زنادقه فرمایشی فرمود که ملخص آن این است که:

خود را خودت ساختی یا نه؟ اگر خودت خود را ساختی، پس موجود بودی که ساختی خود را، یا معدوم. اگر موجود بودی، دیگر محتاج به ساختن نبودی. و اگر معدوم بودی، واضح است که معدوم نمی تواند موجودی بسازد. پس واضح است که خودت خود را نساختی بلکه دیگری تو را ساخته است که به هیچ وجه مثل تو نیست و اوست پروردگار عالمیان.(1)

< وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ>.(2)

و حضرت امیر(علیه السلام)فرمود:

سرگین شتر و الاغ که می بینی، دلالت کند بر شتر و الاغ. و آثار قدم دلالت می کند بر این­که کسی از این راه رفته. پس چگونه آسمان با این علو و عظمت و لطافت و زمین با این کیفیت دلالت نکنند بر وجود مقدس لطیف خبیر؟!(3)

<ما خَلَقْتُ الجِنَّ وَالانْسَ اِلّا لِیعْبُدُونِ>؛(1)

خلق نکردم جن و اِنس را مگر برای آن که عبادت کنند مرا.

و در چند روایت در تفسیر برهان و بحار از ائمه دین(علیهم السلام)نقل شده که در تفسیر این آیه شریفه فرموده اند:

خَلَقَهُمْ لِلْعِبادَةِ؛(2)

خدا آفریده آنان را برای عبادت.

و اما معرفت را در قلوب ایشان خداوند قرار داده. باید عبادت کنند تا معرفت زیاد شود و ترقی نمایند در درجات معارف و کمالات و به اطاعت و عبادت است که قابل می شوند برای فیوضات و مراحم حضرت حق، و منفعت عبادت عاید به خود آنان می شود. چون واضح است که منزه است ذات مقدس از اینکه چیزی در او اثر نماید و کمالی و فایده ای به او برسد؛ چون ناقص نیست.

ذات مقدس خالق متعال از تمامی نقایص منزه است و از خلقت خلق چیزی به علم و قدرت او اضافه نمی شود. علم و قدرت و صفات او بعد از خلق، همان طوری است که قبل از خلق بوده و هیچ تغییر و تبدیل و کم و زیاد شدن در ذات مقدس او راه ندارد.

از صحف حضرت موسى کلیم(علیه السلام) نقل شده است که خداوند تبارک و تعالىمى فرماید:

اى بندگان، من خلق نکردم خلق را براى زیاد شدن چیزى براى خودم، یا براى دفع وحشت و تنهایى، یا براى آن که از آن ها کمکى بخواهم برای چیزى که عاجز باشم، و نه برای جلب منفعت یا دفع مضرت. و اگر جمیع خلق من از اهل آسمان ها، شب و روز عبادت مرا کنند، در ملک من چیزى زیاد نشود.(3)

ص: 27

حضرت صادق(علیه سلام)فرمود:

خلق نکرده خداوند خلق را براى جلب منفعتى از آن ها براى خود یا دفع ضررى از خود، بلکه خلق کرد براى آن که به آنان منفعت رساند و به نعیم ابدى برساند آنان را.(1)

از احتجاج طبرسی نقل شده که امیرالمؤمنین(علیه سلام)فرمود:

اى مردم، خداوند تعالى چون خلق فرمود خلایق را، خواست که دارای آداب و کمالات و اخلاق شریفه شوند. و دانست که آنان که این طور نمى شوند مگر آن که بشناساند به آنان آن چه برای آنان نفع دارد و آن چه ضرر دارد. و این هم نمى شود مگر به امر و نهى؛ یعنى به اینکه به آن چه نافع است امر فرماید و از آن چه ضرر دارد نهى نماید. و امر و نهى تمام نشود مگر با وعد و وعید.(2)

پس واضح است عقلاً و نقلاً که خلق فرمود خلق را برای آن که آنان را به مقام عالی رساند. پس به لطف خود به آن ها نور عقل مرحمت فرمود که هادی باطنی باشد. و هادی ظاهری که پیغمبران باشند فرستاد برای ارشاد به احکام هادی باطنی (یعنی: عقل). و هادی باطنی را اساس تکمیلات و بیانات هادی ظاهری قرار داد. و علت دیگر برای فرستادن هادی ظاهری آن است که صلاح و فساد نظام را و خیر و شر و مرضیات و مبغوضات حق را به آنان بفهماند. پس هر چه صلاح و خیر و مَرْضی بود مورد امر شد و هرچه ضد آن بود مورد نهی شد. از این جهت است که مردم محتاج به پیغمبران هستند که بفهمانند به آنان آن چه را خدا دوست دارد و آن چه را که دشمن دارد تا به متابعت پیغمبران به انواع کمالات رسند و به مخالفت به اسفل سافلین روند؛ به عبادت در درجات کمالات ترقی نمایند، و به معصیت به درکات تنزل

نمایند. پس راه ترقی و سعادت دنیا و آخرت اطاعت است.

قال تعالی:

<قُلْ اَطیعُوا الله وَاَطیعُوا الرَّسوُلَ فَاِنْ تَوَلَّوْا فَاِنَّما عَلَیهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَیکمْ مَا حُمِّلْتُمْ

ص: 28

وَاِنْ تُطیعُوهُ تَهْتَدُوا>؛(1)

بگو ای پیغمبر: اطاعت کنید خدا و رسول را. پس اگر اعراض کنید، پس بر عهده پیغمبر است تبلیغ رسالت و بر مردم است اطاعت و اگر اطاعت کنید شما پیغمبر را، به هدایت و سعادت مى رسید.

و فرموده: بهشتی که متقیان را وعده داده اند چنان است که نهرها زیر آن جاری است و مأکولات آن همیشگی و سایه آن برقرار است. این بهشت سرانجامِ اهل تقوا و آتش جهنم سرانجامِ کافران است.(1)

و فرمود: نجات می دهد خداوند کسانی را که تقوا نمایند. نرسد به آنان بدی و محزون نشوند.(2)

و فرمود: بهشت مهیا شده برای متقین.(3)

و فرمود: خداوند قبول می فرماید از متقین.(4)

و فرمود: نیست از شما کسی مگر آن که وارد جهنم می شود. هست این از امورات حتمیه مقدر شده. پس نجات می دهیم متقین را و ظالمین در جهنم می مانند.(5)

و فرمود: کسی که تقوا نماید، برطرف می کند خدا از او سیئات او را و اجر او را بزرگ فرماید.(6)

و فرمود: ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر تقوا داشته باشید، قرار می دهد خداوند برای شما فرقان را (یعنی نوری که تمیز دهید به آن بین حق و باطل و خیر و شر را) و برطرف کند از شما بدیهای شما را و می آمرزد شما را.(7)

این دو آیه اخیر دلالت دارد بر این­که تقوا کفاره بدی ها می شود.

و فرمود: به درستی که گرامی­ترین شما نزد خدا آن کسی است که تقوای او بیشتر باشد.(8)

ص: 30

پس تقوا درجات دارد؛ هر چه بیشتر بهتر. و چون خداوند تقوا را دوست دارد و تمام سعادت دنیا و آخرت در تقوا می باشد، وصیت فرمود خلق خود را به تقوا، چنان که در قرآن مجید خبر داده است.(1)

امیرالمؤمنین(علیه السلام)نوشت به سوی اهل مصر:

بر شما باد به تقوا و پرهیزکاری از خدا، که تقوا جامع تمام خیرات است و نیست خیری غیر تقوا.(2)

و سؤال کردند از آن حضرت که: کدام عمل افضل است؟ فرمود: تقوا.(3)

حضرت کاظم(علیه السلام)این می شود: کیست ظالم تر از کسی که دروغ ببندد بر خدا و تکذیب نماید به ولایت اهل بیت عصمت و طهارت وقتی که آورد پیغمبر ولایت را از جانب خداوند؟! آیا نیست جهنم جای کافرین؟! و اما آن کسی که آورد ولایت را و آن که تصدیق کرد به آن، پس آنانند متقین. برای ایشان است آن چه بخواهند از نعمت های نزد پروردگارشان. این است جزای محسنین.

برطرف می کند خدا گناهان آنان را و مزد ایشان را بهتر از آن چه کردند به ایشان می دهد.

از امالی صدوق از امیرالمؤمین(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

حبیب من رسول الله(صلی الله علیه و اله وسلم)بسیار به من می فرمود: یا علی، محبت تو تقوا و ایمان است.(1)

قال تعالی:

<مَنْ جَاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وهُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئذٍ آمِنُونَ* وَمَنْ جاءَ بَالسَّیئَةِ فَکبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النّارِ...>؛(2)

هر کس بیاورد حسنه را، پس براى او خوبى است از برکت آن حسنه و ایشان از فزع قیامت ایمنند. و کسى که بیاورد سیئه را، پس انداخته مى شوند در آتش جهنم.

ای عاقل منصف، فکر کن چه حسنه ای است که موجب خیر می شود و اسباب ایمنی از فزع قیامت است. باید حسنه ای باشد که از تمام حسنات بهتر و مهم­تر باشد. و همچنین این سیئه که در آیه آمده باید از تمام سیئات بدتر باشد. واضح است که این حسنه ولایت و محبت اهل بیت پیغمبر و ائمه دین(علیهم السلام)می باشد، و این سیئه عداوت ایشان است.

در تفسیر برهان از کلینی(رحم به سند خود از امام صادق از امام باقر از امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل کرده که در ضمن حدیثی بعد از قرائت این آیه شریفه فرمود:

حسنه معرفت ولایت و محبت ما اهل بیت است. و سیئه انکار ولایت و دشمنی با ماست.(3)

ص: 32

و همین حدیث را از امالی شیخ و از محمد بن عباس به دو سند(1)

و از شیخ طبرسی نقل کرده است و هفت روایت دیگر به این مفاد نیز نقل کرده است.(2)

و در بحار(3)

متجاوز از شش روایت معتبر برای اثبات این مطلب نقل کرده است.

و درجه اعلای تقوا آن است که هرچه واجب است انجام دهد و هر چه حرام است ترک نماید. چنان که امام صادق(علیه السلام)اشاره به این فرموده اند. و از این درجه بالاتر آن که علاوه بر این هر چیز را که احتمال وجوب آن را می دهد انجام دهد و آن چیزی را که احتمال حرمت آن را می دهد ترک نماید. و از این بالاتر آن که علاوه بر آن مستحبات را انجام دهد و مکروهات را ترک نماید. هر چه عمل و زهد و عبادت او بیشتر، تقوای او بیشتر و عزت و قرب او بالاتر خواهد بود. و مقدم بر عمل علم به آن هاست. پس رتبه علم مقدم است.

و به مقتضای حدیث نبوی(صلی الله علیه و اله وسلم): «اَلدّالُّ عَلَى الخَیرِ کَفَاعِلِه»(4) و احادیث قضای حاجت مؤمنین، این حقیر فقیر علی بن محمد بن اسماعیل النمازی الشاهرودی، درخواست جمعی از مؤمنین را اجابت نمودم و عده ای از ارکان احکام دین را در چهارده باب در سلک تحریر در آوردم و آن را مسمىٰ نمودم به «ابواب رحمت». امید است که استفاده کنندگان این حقیر را فراموش نکنند و دعا و طلب رحمت برای حقیر بنمایند.

مشهد مقدس رضوی(علیه السلام)

علی نمازی شاهرودی

ص: 33

ص: 34

ص: 36

خدای سبحان به لطف و کرم بی نهایت خود، امید هرکس را که به رحمت او امیدوار باشد ناامید نمی کند. پس هرکس به او برسد ثوابی بر عملی پس آن عمل را به رجای آن ثواب انجام دهد، خداوند کریم آن ثواب را به او لطف می فرماید، هرچند آن خبر در واقع دروغ باشد.

و به لطف و کرم خود پیغمبران را فرستاد تا مردم را متذکر به ذات مقدس حق بنمایند و آنان را متوجه نعمت های حق نمایند تا شکر منعم را ادا نمایند، و صلاح و فساد را برای مردم واضح کنند و مردم را ارشاد به احکام عقل بنمایند و لطایف و دفاین آن را ظاهر کنند،

و رفع فتنه و فساد و نزاع از بین مردم بنمایند، و بندگان به اطاعت و تبعیت پیغمبران، درجات کمالات را سیر

کنند.

و خاتم پیغمبران محمد مصطفی(صلی الله علیه و اله وسلم)را فرستاد برای تکمیل مکارم اخلاق و تتمیم قوانین سعادت بشر. و برای او دوازده خلیفه و وصی معین فرمود که بعد از پیغمبر اکرم افضل و اشرف کل مخلوقات می باشند.

اینک برای زیاد شدن معرفت مؤمنین، خلاصه مستفاد از آیات و روایت متواترات را به طور اجمال عرض می نمایم ان شاء اللّه تعالی.

کرسی را خلق فرمود. و از نور امیرالمؤمنین علیه السلام تمام ملائکه ی مقربین را خلق فرمود. و از نور حضرت زهرا(علیهما السلام)آسمان ها و زمین ها را خلق فرمود. و از نور حضرت مجتبی (علیه السلام)خورشید و ماه را خلق نمود. و از نور سیدالشهدا(علیه السلام)بهشت و حورالعین را خلق کرد.

و تمام اشیا به ذات خود نوری ندارند و مظلم الذات می باشند و به نور آن وجودات مقدسه موجودات روشن شده اند.

و نور مقدس آنان بود که در کوه طور به اندازه ای که روشنایی از سوراخ سوزن بیرون می شود، برای حضرت موسی تجلی کرد و کوه پراکنده شد و زمین به لرزه درآمد و حضرت موسی علیه السلام افتاد و غش کرد.

و نور مقدس آن ها چراغی است که خداوند در عالم مخلوقات روشن فرموده و احاطه دارد بر جمیع مخلوقات و خداوند تعالی در قرآن مجید تعبیر از آن به «سراج منیر» فرموده است.(1)

و نور علم و عقل و فهم و شعور از نور آن ها اقتباس شده است. و ظهور هر چیزی به نور مقدس آنان می باشد. و آیات نور(2)

بیان انوار مقدسۀ آن هاست.

چنان که در روایات متواترات تصریح به آن شده است.(3)

و به خود نسبت دهد پس بگوید عین اللّه و اذن اللّه و ید اللّه و غیره.

پس چشم آن ها چشم خداوند تعالی شده است که همه خلایق گذشته و آینده نزد آن ها واضح و آشکار است و هیچ چیز از انظار آن ها غایب نیست و می بینند و مشاهده می کنند جمیع ممکنات را همان طوری که ما سکه ای را در کف دست خود مشاهده می کنیم. چنان که امام صادق(علیه السلام)در روایات مستفیضه کافی تصریح به آن فرموده است.(1)

و گوش شنوای آنان گوش شنوای خداوند(جل و جلالة)شده است و اصوات خلایق و خطورات قلبیه، تمام را می شنوند و بر گوش آنان چیزی مخفی نیست.

و زبان آنان زبان خدا شده که گویا شده در عالم خلق که هرچه بگویند حق است و از جانب حق تعالی گویند.

و دست آنان دست خدا شده که در عالم مبسوط است به رحمت و نعمت.

و قلوب مقدسه آنان ظرف اراده و مشیت خداست که هرچه بخواهند خدا خواسته است(2)

و آیه شریفه: <وَمَا تَشاؤُونَ اِلّا اَنْ یشاءَ اللهُ>(3) مخصوص آن هاست واحدی با آن ها در این فضیلت شرکت ندارند. چنان که در روایات بیان آن شده است. و به هر کاری قدرت دارند. و خون آن ها خون خدا شده است. پس ایشانند:

عَینُ الله النّاظِرةُ في خَلْقِه، واُذْنُ الله السّامِعةُ، ولِسانُهُ النّاطِقُ فی خَلْقِهِ، ویدُ الله الباسِطَةُ عَلى خَلْقِهِ بِالرَّأفةِ وَاَلرَّحْمَةِ، وَجَنْبُ الله تَعالى وَوَجْهُ الله الباقِی الَّذی لایفْنی وَبِنُورِهِ اَضاءَ کُلّشَیءٍ، وبابُ الله الَّذی مِنْهُ یؤْتی، وَمَقاماتُهُ الَّتی لا تَعْطیلَ لَها، وَحجابُ الله الَّذینَ یحْجُبُونَ مَنْ اَرادَ الله مِنْ غَیرِ طَریقِهِمْ فَیضِلُّونَهُ عَنِ الطّریقِ، ونَفْسُ الله القائِمَةُ بِالسُّنَنِ، وثارُ الله وابْنُ ثارِهِ، وَآیاتُ الله وَبَیناتُهُ، وکتابُهُ النّاطِقُ (که همه علوم در قلوب مقدسه آنان ثبت و ضبط شده است) وفَضْلُ الله تَعَالَى ورَحْمَتُهُ وَنِعْمَتُهُ، وَحَبْلُ الله المَتینُ وصِراطُهُ المُسْتَقیمُ الَّذی مَنْ سَلَک غَیرَهُ اَضَلَّهُ الله تَعالى وَخَتَمَ عَلی قَلْبِهِ وجَعَلَ عَلى سَمْعِهِ وَبَصَرِهِ غِشاوَةً

ص: 40

فَلا یقْتَبسُ مِنْ نُورِ مَعارِفِ القُرْآنِ جزاءً لِطَلَبِهِ العِلْمَ والمَعْرفَةَ مِنْ غَیر البابِ الَّذی فَتَحَهُ الله لِخَلْقِهِ، وَکلِماتُ الله تَعالى وَحُرُماتُ الله وَشعائِرُ الله وجَلالُ الله وَکرامَتُهُ عَلى خَلْقِهِ، وَخُزّانُ الله فی اَرْضِهِ وسَمائِهِ وخَلْقِهِ، وحِزْبُ الله وَ بَقیةُ الله وَبَیتُ الله الحَقیقی وَکعْبَتُهُ وَقِبْلَتُهُ وَخُزّانُ عِلْمِ الله وَحَمَلَةُ عَرْشِهِ.(1)

قال الصادق(علیه السلام)فی ضمن زیارة ابی عبداللّه الحسین (علیه السلام) المرویة فی الکافی و التهذیب و غیرهما:

اِرادَةُ الرَّبِّ فی مَقادیرِ اُمُورِهِ تَهْبِطُ اِلَیکمْ وَ تَصْدُرُ مِنْ بُیوتِکم... .(2)

و در بحارالأنوار فی حدیث المعراج قالت الملائکة لرسول للّه(صلی الله علیه و اله وسلم)

فَما اُنزِلَ مِنَ الله فَإِلَیکمْ وما صَعِدَ اِلَى الله فَمِنْ عِنْدِکم... .(3)

پس بیعت با آن ها بیعت با خداست. و اطاعت آن ها اطاعت خداست. و معصیت آنان معصیت خداست. و حکم آن ها حکم خداست. و زیارت آنان زیارت خداست. و محبت آنان محبت خداست. و دشمنی با آنان دشمنی با خداست. و اراده آنان اراده خداست. و مشیت آنان مشیت خداست.

و خداوند(جل و جلالة)واجب فرمود تکویناً بر تمام موجودات و مخلوقات که باید

در تحت فرمان و اراده آنان باشند.(4)

ص: 41

و این است ولایت و ریاست کلیه بر کل ممکنات. هرچه بخواهند بشود. و نمی خواهند مگر آن چه خدا بخواهد و سبقت نمی گیرند بر خدا به گفتار، و به امر خدا کار می کنند. <عِبادٌ مُکرَمُونَ * لَا یَسْبِقُونَهُ بِالقَوْلِ وَهُمْ بِاَمْرِهِ یَعْمَلُونَ>.(1)

شد؛(1)

و به آن چوب، پس چراغ روشن شد؛(2)

و به حیوانات، پس اقرار به رسالت و اظهار حاجت نمودند؛(3) و غیر آن از معجزات آن سرور که از احصا و شمارش ما خارج است.

و تفصیل تمام آن چه گفتیم و بگوییم در بحار در ابواب معجزات مذکور است.

و کلامی به گوش زاذان فرمود، و آب دهن خود در دهان او انداخت، فوری حافظ تمام قرآن شد بعد از آن که هیچ قرآن را یاد نداشت مگر سوره ای که در نماز می خواند.(1)

و دست مبارک را زد به آن درخت خشک شده که پوست آن ریخته شده بود و فرمود:

بشو به اذن خدا درخت سبز میوه دهنده. پس فوری سبز و خرم

شد و میوه داد.(2)

و اشاره به آن درخت انار خشک شده کرد، پس سبز شد و انار داد.(3)

و چوب زردی زد به فرات و فرمود:

منفجر شو. پس دوازده چشمه شد، هر چشمه­ای مثل کوهی.(4)

و زلزله ای واقع شد، پس دست مبارک را زد به زمین و آرام کرد آن را و فرمود:

ساکن شو. پس ساکن شد.(5)

و یک قبضه سنگریزه برداشت و اراده فرمود جواهر شد.(6)

و وارد شد بر رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم) و حال آن که مبتلا به تب شدیدی بود، پس دست مبارک بر سینه پیغمبر گذاشت و فرمود: ای اُمِّ مِلْدَم (اسم تب است) خارج شو از

ص: 44

بدن پیغمبر. پس خارج شد از بدن پیغمبر. پس پیغمبر حرکت کرد و فرمود: یا علی، خدا تو را فضیلت داده به خصلت­هایی که از آن جمله است که تمام دردها در فرمان تو است. پس نیست چیزی که آن را زجر و دفع کنی مگر آن که منزجر و مندفع شود.(1)

و غیر آن زیاد است.

قسم به خداوند که خلق نکرده خدا چیزی را مگر آن که امر کرده آن را که اطاعت کند ما را.(1)

و دو زن در طفل شیرخواری نزاع می کردند، حضرت فرمود:

ای طفل، سخن گو به اذن خدا. پس به سخن آمد و عرض کرد: آقا، من بچه این و آن نیستم بلکه بچه فلان چوپان می باشم. پس امر فرمود سنگسار کردند آن زن را.(2)

و غیر این ها زیاد است.

حضرت به ابو خالد کابلی فرمود:

فردا مرد ثروتمندی از شام می آید و دختر او دیوانه می باشد. به او بگو: من دختر تو را به ده هزار درهم معالجه می کنم. پس آمد و فردا رفت و به امر امام(علیه السلام)به گوش او گفت: ای خبیث، علی بن الحسین می فرماید: دور شو از این دختر. پس گفت و خوب شد.(1)

سنگریزه را برای اُمِّ سلیم یاقوت قرمز قرار داد.(2)

ابوحمزه ثُمالی نقل می نماید که عبداللّه بن عمر مشرف شد خدمت امام سجاد(علیه السلام)عرض کرد: آقا، شما می فرمایید که یونس بن متی مبتلا به حبس شکم ماهی شد. برای توقفش در ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام)فرمود:

بلی؛ مادرت به عزایت بنشیند! پس عرض کرد: به من نمایش بده.

ابوحمزه می گوید: پس چشم های من و او را بست. پس ساعتی نگذشت امر فرمود چشم­ها را باز نمودیم و خودمان را لب دریا دیدیم و موج­ها در حرکت بود. پس احضار نمود ماهی را و عرض می کرد: لبیک! لبیک یا ولی اللّه! حضرت فرمود: تو کیستی؟ عرض کرد: من ماهی یونس هستم. ای آقای من،

خداوند هیچ پیغمبری از آدم تا خاتم نفرستاد مگر آن که ولایت شما را بر او عرضه داشت. هر کس قبول کرد، سالم ماند و خلاص شد. و هرکس توقف کرد، مبتلا شد.

از جمله یونس گفت: چگونه ولایت کسی را که ندیدم قبول نمایم؟! پس خدا به من وحی فرستاد که یونس را فرو برم. پس فرو بردم و چهل روز در شکم من ماند و ندا می کرد: لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ سُبْحانَک اِنّی کنْتُ مِنَ الظّالِمین. قبول کردم ولایت علی بن ابی طالب و ائمه از فرزندان او را. پس وقتی که ایمان آورد امر کرد خدا مرا که من او را بیرون اندازم، پس بیرون انداختم.(3)

ص: 47

در قصه معروف مرد بلخی که تحفه ها و هدیه ها برای حضرت می آورد، وقتی که عیالش اظهار کرد، که شما این تحفه ها و هدیه ها را می برید و حضرت عوض آن به شما چیزی نمی دهد، وقتی که مشرف شد خدمت امام(علیه السلام) و غذا میل فرمودند، به دست امام آب ریخت میان طشت، پس ثلث آن پر شد، فرمود:

چه می بینی؟ عرض کرد: آب. امام فرمود: یاقوت اَحمر است. پس فرمود: آب بریز. پس آب ریخت. پس فرمود: چیست؟ عرض کرد: آب است. فرمود: این زمرد است. پس در مرتبه سوم آب ریخت، دُر سفید شد. و به امر امام(علیه السلام)آب سه جوهر گران بها شد. و فرمود: این ها را عوض تحفه ها و هدیه ها برای عیالت ببر و عذر ما را بخواه. و در آخر قصه که عیال او فوت کرد، امر فرمود عزرائیل را که روح او را برگرداند، پس برگردانید و زنده شد.(1)

مالید، مثل اول نابینا شد.(1)

و امام(علیه السلام)فرمود:

گمان می کنید ما شما را نمی بینیم و کلام شما را نمی شنویم؟! بد گمانی کردید! اگر این طور باشد برای ما فضیلتی بر مردم نخواهد بود.(2)

و نمایش دادن حضرت به جابر ملکوت زمین را و سیر دادن او را به پنج عالم.(3)

و غیر این زیاد است؛ اکتفا به همین مقدار می شود.

و به اراده حضرت آتش تنور هارون مکی را نسوزانید.(1)

و پای مبارک را زد به زمین و اراده فرمود، پس آب موجود شد مثل برف. پس وضو گرفتند و نماز خواندند. و بعد از نماز فرمودند به راوی: ای داوود، میل به رطب داری؟ عرض کرد: بلی. و در آن محل چوب خرمایی بود پوسیده. پس دست مبارک را زد به آن، پس سبز شد و سی و دو نوع از انواع رطب داد. پس دست مبارک را زد و فرمود:

برگرد به حالت اول. پس شد آن چه فرمود.(2)

و معجزات حضرت زیاد است.

و مثل پدر بزرگوارش پای مبارک را به آن گاو مرده زد و او را زنده کرد. (1)

و در مورد دیگر الاغ مرده را به اراده خود زنده کرد.(2)

و معجزات آن حضرت زیاد است و در بحار و غیره ضبط شده است.

و یک مقداری سنگ ریزه از زمین برداشت و اراده فرمود، طلای احمر شد و به ابوهاشم لطف فرمود.(1)

در مجلس متوکل شعبده بازی نانها را ترتیب داد، به طوری که وقتی امام خواست نان بردارد، نان پرید. اهل مجلس خندیدند. پس حضرت دست مبارک را به آن صورت شیر که در پرده بود زد و فرمود:

بگیر او را! پس یک­مرتبه شیری شد، درنده و از جای جست و آن خبیث را بلعید و اثری از او باقی نماند و او دیگر دیده نشد.(2)

در مجلس متوکل پرنده ها از چهار طرف صدا می کردند، به طوری که مردم کلمات یکدیگر را نمی شنیدند. حضرت وارد شد و به اراده و تصرف امام، تمام ساکت و صامت شدند، تا آن که حضرت خارج شد، بعد پرنده ها مشغول آواز شدند.(3)

وعلی آبائه الطاهرین» از حد و شمارش خارج است و قدرت بر احصای آن نیست.

آری؛ این بزرگواران بر هر چیزی دانا و توانا هستند و بر آن ها هیچ ذره ای مخفی نیست.

و اصحاب آن بزرگواران که تابع صرف آن ها بودند، به مقامات و کرامات عالیه رسیدند؛ مانند سلمان و میثم تمار و رُشَید هَجَری و حبیب بن مظاهر اسدی و ابوحمزه ثُمالی و جابر جُعفی و امثال آن ها.

و در هر زمان از قبور مقدسه ائمه(علیهم السلام)معجزات و کراماتی ظاهر می شود که کتاب ها در خصوص آن ها نوشته شده و این مختصر گنجایش ذکر آن ها را ندارد.(1)

اینک به ذکر مطالبی که اساس تمام علوم و کمالات پیغمبر و ائمه(علیهم السلام) می باشد می پردازیم.

پیس و کور مادرزاد را شفا می داد، و از گل صورت مرغ درست می کرد و می دمید مرغ می شد و می پرید. و بقیه معجزاتش به این دو حرف بود.

نزد پیغمبر ما(صلی الله علیه واله وسلم) هفتاد و دو حرف از آن می باشد. و یک حرف نزد خدا مخفى است.

و تمام آن چه پیغمبر می داند نزد ائمۀ اثنا عشر(علیهم السلام)می باشد. و آنانند وارث پیغمبران.(1)

اوصیا می باشند، هفت روایت که دلیل بر این است نقل می فرماید.(1)

از جمله از ابوبصیر از امام صادق(علیه السلام)است که فرمود:

به درستی که خدای(عزوجل) عطا نفرموده، پیغمبران را چیزی مگر آن که آن را به محمد(صلی الله علیه واله وسلم) عطا فرموده، و فرمود: به تحقیق که عطا کرده شده محمد(صلی الله علیه واله وسلم)جمیع آن چه به پیغمبران داده شده. و نزد ماست صحفی که خدا فرموده؛ صحف ابراهیم و موسی... .(2)

و در باب آن که ائمه(علیهم السلام)می دانند جمیع علومی که به ملائکه و انبیا رسیده، چهار روایت نقل کرده که دلیل بر این است.(1)

و در بصائر به سند خود از جعفر بن بشیر از امام جواد(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

برای خداوند دو علم است؛ علمی است مبذول، و علمی است مکنون. پس اما مبذول، پس نیست چیزی که می دانند آن را ملائکه و رسولان مگر آن که ما می دانیم آن را. و اما مکنون پس آن نزد خداوند است... .(2)

زراره خدمت امام باقر(علیه السلام)عرض کرد: چیزی به شما زیاد می شود که

پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نمی داند؟ فرمود:

وقت زیاد شدن عرضه می شود به پیغمبر پس به ائمه ای که قبل از ما بودند، بعد به ما می رسد.(1)

امام صادق(علیه السلام)فرمود:

خارج نمی شود چیزی از نزد خداوند تعالی تا آن که ابتدا می شود به پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)پس به امیرالمؤمنین(علیه السلام)پس به امام بعد از امام، تا آن که امام آخر اعلم از امام قبل نشود.(2)

در کافی در باب دیگر که علم ائمه(علیهم السلام)شب های جمعه زیاد می شود، سه روایت نقل کرده که: شب های جمعه ارواح طیبه طاهره پیغمبر و ائمه(علیهم السلام)به عرش می روند و طواف می کنند هفت مرتبه و نزد هر قائمه از قائمه های عرش دو رکعت نماز می خوانند، پس برمی گردند با علمی زیاد شده. و اگر این نبود علم را تمام می کردند.(3)

و از مطالب گذشته که از مسلمات روایات متواترات می باشد و شک و شبهه ای در او نیست و هر یک شاهد و مؤید دیگری است، استفاده می شود که:

پیغمبر ما(صلی الله علیه و اله وسلم)و خلفای او ائمه هادین مهدیین(علیهم السلام)داناترین کل مخلوقات آسمانی و زمینی و تواناترین کل موجودات می باشند. و تمام کمالات در علم و

ص: 58

قدرت جمع است و این هر دو صفت در آن ها به نحو اتم و اکمل و اوفی می باشد. و در مخلوق خلقی نیست، هرکس و هرچه باشد، مگر آن که به درجه آن ها نمی رسد، بلکه علم جمیع خلایق به علم آن ها مثل نسبت قطره است به دریا؛ همان طوری که آن ملک به خضر پیغمبر(علیه السلام)فرمود.(1)

پس ایشانند اعلم کل مخلوقات و افضل و اشرف کل موجودات. و هیچ چیز بر آن ها مخفی نیست. و واجب است اطاعت آن ها بر کل ممکنات. و تمام موجودات رعیت آن ها می باشند و خداوند آن ها را ریاست داده بر تمام مخلوقات.

و خداوند اجلّ است که ریاست تامه و خلافت عامه به کسی بدهد و حالات افراد رعیت را بر آن ها مخفی گذارد(2) و لغات آن ها را به او نفهماند. لذا در روایات زیادی وارد شده که ملکوت آسمان ها و زمین ها بر آن ها عرضه داشته شده و عالمند به آن چه گذشته و آن چه بیاید تا روز قیامت(3)

و تمام لغات افراد بشر(4)

و حیوانات را می دانند و هیچ صوتی بر آن ها مخفی نیست.(5)

و ایشانند خزانه علم خداوند و حَمَله عرش پروردگار.(6) و نزد آن ها کتاب هایی

ص: 59

می باشد که در آن اسامی پادشاهان روی زمین تا آخر دنیا می باشد.(1)

و اسامی اهل بهشت و جهنم را می دانند. و هرکس را می دانند که اهل ایمان است یا اهل کفر(2)

و مقدرات او چیست و کی می میرد و بعداً چه می کند.(3)

و شهدای خداوند تعالی می باشند بر خلق خداوند جل جلاله.(4) و ارکان خلق اند و علامت های حق و حقیقت و میزان عدالت و سعادتند. و اهل ذکرند که خداوند در قرآن امر به سؤال از آن ها فرموده که فرمود:<فَاسْأَلُوا اَهْلَ الذِّکرِاِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَموُنَ>(5).(6)

و آن هایند ملجأ و پناه گاه کل مخلوقات(7)

و صاحبان شب قدر که ملائکه و روح بر آن ها نازل می شوند.(8) و ایشانند صاحبان انوار الهی.

و تمام این ها که به عرض خوانندگان رساندم، مفاد روایات متواترات است.

ص: 60

علم همه چیز در امام(علیه السلام)احصا شده است؛ قال تعالی: <وَکُلّ شَیءٍ اَحْصَیناهُ في اِمَامٍ مُبینٍ>.(1)

و پیغمبر در روز غدیر در آن خطبه مفصله فرمود:

ای جماعت های مردم، هیچ علمی نیست مگر آن که خداوند(عزوعجل)احصا کرده آن را در من. و هر علمی که من عالم شدم، احصا و ضبط کردم من آن را در متقین از اولاد امیرالمؤمنین(علیه السلام). و هیچ علمی نیست مگر آن که تعلیم کردم علی(علیه السلام)را. و اوست امام مبین.(2)

و در روایت معانی الاخبار از امام باقر(علیه السلام)از پدرش از جدش(علیه السلام)نقل است که فرمود: وقتی که این آیه نازل شد، ابوبکر و عمر حرکت کردند و عرض کردند: یا رسول اللّه، آن تورات است؟ فرمود:

نه. عرض کردند: انجیل است؟امیرالمؤمنین(علیه السلام)فرمود: نه. عرض کردند: قرآن است؟امیرالمؤمنین(علیه السلام)فرمود: نه. پس ظاهر شد، پس فرمود رسول اللّه: این است آن امامی که احصا کرده خداوند(عزوعجل)در

او علم هر چیزی را.(3)

و در کتاب تفسیر قمی(4) از ابن عباس نقل کرده از مولا که فرمود:

منم واللّه امام مبین؛ بیان می کنم حق را از باطل... .(5)

ص: 61

نازل شده به لغت عرب.

و برای توضیح همین مطلب فرموده در سوره حِجر:

<الر تِلْکَ آیاتُ الکتابِ وَقُرْآنٍ مُبینٍ>؛(1)

و این است آیات کتاب و قرآن مبین. یعنی واضح کننده حق و باطل.

و در سوره شعرا و قصص فرموده:

<تِلْک آیاتُ الکتابِ المُبینِ>.(2)

و در سوره نمل فرموده:

<طس تِلْکَ آیاتُ القُرْآنِ وَکتابٍ مُبینٍ>؛(3)

این است آیات قرآن و کتاب مبین.

و در سوره لقمان فرموده:

Pالم* تِلْک آیاتُ الکتابِ الحَکیمِ* هُدیً وَرَحْمَةً لَلْمُحْسِنینَ>؛(4)

این است آیات کتاب حکیم که محکم است و بطلان و انقطاع برای آن نیست، هدایت و رحمت است برای محسنین. یعنی خوبی کنندگان.

و در سوره دخان فرمود:

<حم* وَالکتابِ المُبینِ* اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیلَةٍ مُبارَکةٍ>؛(5)

حم* قسم به کتاب مبین که ما نازل کردیم آن را در شب مبارک* یعنی شب قدر.

چنان­که در آیه دیگر فرمود: <اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیلَةِ القَدرِ>.(6)

و در سوره مائده فرمود:

<قَدْ جائَکُمْ مِنَ اللهِ نُورٌ وَکتابٌ مُبینٌ* یهْدی بِهِ الله مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ

ص: 63

السَّلامِ وَیخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ بِاِذْنِهِ وَیهْدیهِمْ اِلَی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ>؛(1)

به تحقیق آمد شما را نور و کتاب مبین _ یعنی قرآن شریف _ هدایت می کند خداوند به وسیله آن هر کس را که تابع رضای حق شود به سوی راه­های سلام _ یعنی سلامت دنیا و آخرت و فیض بهشت _ و بیرون می کند آنان را از ظلمات جهل و گمراهی به سوی نور علم و هدایت به اذن خودش. و هدایت می کند خدا آن ها را به سوی صراط مستقیم.

پس از مجموع این آیات استفاده می شود که کتاب مبین همین قرآن عربی است که قرائت و تلاوت می­شود.

و در مقام معرفی آن، ذات قدوس حق در سوره نحل می­فرماید:

<وَنَزَّلْنا عَلَیکَ الکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیءٍ>؛(2)

و نازل کردیم بر تو کتاب را که بیان هر چیزی در آن هست.

و در سوره انعام می فرماید:

<مَا فَرَّطْنا فِي الکِتابِ مِنْ شَيءٍ>؛(3)

تفریط نکردیم در کتاب چیزی را.

یعنی چیزی را نگذاشتیم که ذکر نکرده باشیم آن را در کتاب بلکه تمام را ذکر کردیم.

و حق تعالی در سوره یونس می فرماید:

<وَمَا یعْزُبُ عَنْ رَبِّکَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِي الاَرْضِ وَلَا فِي السَّماءِ وَلَا اَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَلَا اَکبَرَ اِلّا في کِتَابٍ مُبینٍ>؛(4)

پنهان نمی شود، از پروردگار تو چیزی که به اندازه سنگینی ذره ای باشد در زمین و نه در آسمان و نیست کوچک­تر از این و نه بزرگ­تر مگر آن­که در کتاب مبین ضبط است.

و می فرماید:

ص: 64

<وَمَا مِنْ غائِبَةٍ فِي السَّماءِ وَالاَرْضِ اِلّا فِي کِتَابٍ مُبینٍ>؛(1)

و نیست چیز غایبی در آسمان و زمین مگر آن که در کتاب مبین ضبط است.

و در سوره انعام می فرماید:

<وَلَا حَبَّةٍ فی ظُلُماتِ الاَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا یَابِسٍ اِلّا فِي کِتَابٍ مُبینٍ>­؛(2)

و نیست دانه ای در تاریکی های زمین و نه چیز تری و نه خشکی مگر آن­که در کتاب مبین بیان شده و مضبوط است.

و در سوره سباء می فرماید:

<عَالِمِ الغَیبِ لایعْزُبُ عَنْهُ مِثْقال ذَرَّةٍ فِي السَّماواتِ وَلَا فِي الاَرْضِ وَلَا اَصْغَرُ مِنْ ذلِکَ وَلَا اَکبَرُ اِلّا في کِتَابٍ مُبینٍ>؛(3)

خدا عالم غیب است. و پنهان نمی شود از او چیزی که به قدر سنگینی ذره ای باشد در آسمان­ها و نه در زمین. و نیست کوچک­تر از این و نه بزرگ تر مگر آن که در کتاب مبین ضبط می باشد.

و در سوره هود می فرماید:

<وَمَا مِنْ دابَّةٍ فِي الاَرْضِ إلّا عَلَی الله رِزْقُها وَیعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَمُسْتَوْدَعَها کُلُّ في کِتَابٍ مُبینٍ>.(4)

از این آیات استفاده می شود علم مقدار کل مخلوقات و کیفیت آن ها و آثار و احوال آن­ها تمام در کتاب مبین صامت که همین قرآن است محفوظ و مضبوط است. و علم آن نزد امام(علیه السلام)که کتاب مبین ناطق و امام مبین است می باشد.

و ائمه(علیهم السلام)می باشند راسخین در علم که تأویل قرآن را می دانند(1) و مراد به <مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الکِتَابِ> امام است.(2)

قال تعالی: <قُلْ کَفَی بِالله شَهیداً بَیني وَبَینَکُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الکِتابِ>.(3) بلکه­ کتاب اللّه ناطق و کتاب مبین ناطق امیرالمؤمنین(علیه السلام)است.

در تفسیر قمی به سند خود از ابوبصیر از امام صادق(علیه السلام)در ذیل آیه شریفه: <ذلِکَ الکِتابُ لَارَیبَ فیهِ هدی لِلْمَتَّقینَ> نقل کرده که حضرت فرمود:

کتاب علی(علیه السلام)است. شکی در او نیست. بیان است برای شیعیان ما. (4)

در بحار از تفسیر حضرت عسکری(علیه السلام)همین مفاد را نقل کرده است.(5)

در بحار از کتاب شریف کافی به سند خود از یعقوب بن جعفر نقل کرده که گفت: من بودم خدمت امام کاظم(علیه السلام)که مردی نصرانی آمد و سؤالاتی کرد. از جمله سؤال کرد: آقا خبر ده مرا از آیه: <حم* وَالکِتابِ المُبینِ * اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیلَةٍ مُبارَکةٍ>. تفسیر آن در باطن چیست؟ حضرت فرمود: اما «حم» پس محمد(صلی الله علیه واله وسلم)است. تا آن که

ص: 66

فرمود: و اما «کتاب مبین» پس امیرالمؤمنین(علیه السلام)است ... . (1)

و در تفسیر برهان(2)

و کتاب شریف کافی(3) در باب مولد آقا موسی بن جعفر(علیهم السلام)از همین راوی از آقا موسی بن جعفر(علیهم السلام)این حدیث را نقل کرده است.

می فرماید: <فیهِ تِبْیانُ کُلّ شَیء>.(1)

نظیر این دو روایت چند روایت دیگر در کافی و در بحار می باشد.

روایت سوم: در بحار، در باب آن که محجوب نیست از ائمه(علیهم السلام)علم آسمان و زمین و بهشت و آتش و آن که عرضه داشته شده بر آن ها ملکوت آسمان ها و زمین ها و می دانند آن چه شده و آن چه خواهد شد تا روز قیامت، بیش از بیست روایت متضمن و دلیل عنوان باب از بصائر و غیره نقل فرموده.(2)

از جمله از مفضل نقل کرده که گفت: داخل شدم بر امام صادق(علیه السلام)، فرمود:

ای مفضل، آیا می شناسی محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)را به کنه معرفت آنان؟

مفضل گفت: عرض کردم: ای آقای من، چیست کنه معرفت آنان؟ فرمود: ای مفضل، هر کس عارف به کنه معرفت آنان باشد هست مؤمن در مقام اعلی.

عرض کردم: بیان فرمایید. حضرت فرمود: بدانی که آنان می دانند آن چه را خدا خلق فرموده و ایجاد کرده. و ایشانند کلمه تقوا و خزینه دار آسمان ها و زمین ها و کوه ها و رمل ها و دریاها و نهرها و چشمه ها. و ساقط نمی شود برگی از درخت ها مگر آن که می دانند. و نیست دانه ای در تاریکی های زمین و نه تر و خشکی مگر آن که در کتاب مبین است و آنان می دانند تمام آن ها را.

پس مفضل گفت: عرض کردم: آقا، دانستم و قبول کردم و ایمان آوردم. فرمود: بلی ای مفضل، ای مکرم، ای طیب، خوشا به حال تو و کسانی که دارای این عقاید باشند.(3)

و احادیث متواتر دیگر بر این مضمون می باشد و به همین قدر اکتفا می شود.

ص: 68

خلق شده اند.(1) و بهشت که از نور آن­ها است(2) خانه عیش و زندگانی خودشان و شیعیان و دوستان آنان قرار داده شده است. و جهنم محبس دشمنان آنان می باشد.(3)

مصطفی(صلی الله علیه واله وسلم). سپس کوفه بود که زینت داد آن را به قبر امیرالمؤمنین(علیه السلام). سپس زمین شام بود، پس آن را مزین فرمود به بیت المقدس. و هر زمینی که قبول کرد، طیب شد و گیاه و ثمرات آن شیرین و خوش گوار و آبش زلال شد. و هر زمینی که قبول نکرد، شوره زار و بد و گیاه و آب آن تلخ شد.

و عرضه داشته شد بر کوه ها. اول کوهی که اقرار کرد سه کوه بود: کوه عقیق، و کوه فیروزه و کوه یاقوت. سپس سبقت گرفتند کوه های دیگر و معدن طلا نقره و غیره شدند. و آن چه قبول نکرد، دارای چیزی نشد. و اول این سه کوه عقیق بود که اقرار کرد به وحدانیت ذات مقدس حق و نبوت رسول اللّه(صلی الله علیه واله وسلم)و وصایت و امامت امیرالمؤمنین(علیه السلام)و یازده فرزندان طیبین و طاهرین او و برای شیعیان و دوستان آنان به بهشت.

و عرضه داشته شد بر آب ها. آن آبی که قبول کرد، شیرین و خوش گوار شد. و آن چه قبول نکرد، تلخ و شور شد.

و عرضه داشته شد بر گیاه ها، آن چه قبول کرد شیرین و خوب شد و آن چه قبول نکرد تلخ شد. و عرضه داشته شد بر پرنده ها، آن چه قبول کرد، فصیح و خوش آواز شد. و آن چه قبول نکرد، بد شد. و اول پرنده ای که قبول کرد، بازهای سفید و قنبره ها که در فارسی چکاوک گویند بود. و اول پرنده ای که انکار کرد بوم بود که جغد باشد و برای این مبتلا شد که روز نمی تواند ظاهر شود برای آن که پرنده ها با آن دشمنند. و دیگر عنقا بود که غایب شد در دریاها. و هردو را به سبب انکار ولایت خداوند لعنت کرده است.

و عرضه داشته شد بر حبوب. اول دانه های که اقرار کرد برنج بود که اقرار کرد به وحدانیت حق و رسالت رسول اللّه(صلی الله علیه واله وسلم)و وصایت و امامت امیرالمومنین(علیه السلام)و برای موحدین این امت به بهشت.

و عرضه داشته شد بر میوه ها، آن چه قبول کرد، شیرین و خوشمزه شد. و آن چه قبول نکرد، تلخ و ترش و دارای کرم و بدمزه شد.

و عرضه داشته شد بر بنی اسرائیل. آن کسانی که قبول نکردند، مسخ شدند. خلاصه بر تمام مخلوقات عرضه داشته شد، آن چه قبول کرد صاحب امتیاز و

ص: 71

شرافت شد، و آن چه قبول نکرد بد شد.(1)

اسماء آنان که محبوب ترین اسماء است نزد خداوند.(1)

یعنی اسم پیغمبر محمد(صلی الله علیه واله وسلم)و امیرالمؤمنین علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)، به قرینه اول روایت.

از کتاب بشارة المصطفی از ابوحمزه ثُمالی از امام باقر(علیه السلام)نقل است که فرمود:

هرکس بخواند خدا را به سبب ما و به واسطه ما، رستگار می شود. و اگر بخواند به غیر ما، هلاک شده و طلب هلاکت نموده.(2)

فرمود: بلی. عرض کرد: بگو آن دعایی که پدرت آدم خواند و توبه اش قبول شد و نوح گفت و از غرق شدن نجات یافت و ابراهیم(علیه السلام)گفت و آتش بر او سرد و سلامت شد. حضرت یعقوب فرمود: چیست؟ عرض کرد: بگو، پروردگار من سؤال می کنم از تو به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین که یوسف و ابن یامین را به من برگردانی و چشم مرا شفا دهی. پس گفت و فرج رسید و چشم او خوب شد.(1)

حضرت یوسف(علیه السلام)در زندان عرض کرد:

خدایا، من از تو سؤال می کنم به حق محمد و اهل بیت او که به من فرج دهی. پس گفت و فرج او رسید.(2)

ما بود از اعتقاد به نبوت محمد(صلی الله علیه واله وسلم)و اعتقاد به امامت علی(علیه السلام)و هر آینه به تحقیق دیدیم بعد از مرگ که در ممالک پروردگار و آسمان ها و حجاب ها و عرش و کرسی و بهشت­ها و جهنم، کسی نافذ تر نیست فرمان او از فرمان محمد و آل محمد و اعظم از حیث سلطنت و ریاست. وقتی که ما را به آتش بردند، محمد و علی ملائکه آتش را ندا کردند: اینان را عذاب نکنید که می خواهند زنده شوند به برکت ما.(1)

و وقتی که موسی(علیه السلام)با بنی اسرائیل رسیدند به دریا و وقت غرق شدن فرعون و تابعین او رسید، وحی فرستاد خداوند(عزوعجل)به سوی موسی: بگو برای بنی اسرائیل تجدید کنند اقرار به وحدانیت مرا و اعتقاد نمایند به رسالت آقای خلق من و تجدید کنند ولایت امیرالمؤمنین علی و آل طیبین او را و بگویند: خدایا، به جاه و جلالت آنان ما را از روی آب بگذران، تا آب دریا مثل زمین شود.

پس حضرت موسی به آنان فرمود، ولی قبول نکردند. و اما کالب بن یوحنا اطاعت کرد و به دستور عمل نمود و رفت با اسب خود بر روی دریا. پس آب دریا مثل زمین شد و او رفت آن طرف دریا و برگشت و فرمود: ای بنی اسرائیل، اطاعت کنید موسی را؛ که نیست این دعا مگر مفتاح درهای بهشت و اسباب بستن درهای جهنم و نازل کننده روزی ها و جلب کننده است برای بندگان خدا رضایت حق تعالی را. پس قبول نکردند و گفتند: نمی رویم مگر بر زمین. پس خدا وحی فرستاد به سوی موسی: بزن عصا را به دریا و بگو: خدایا، به جاه محمد و آل طیبین او که دریا را برای ما بشکافی. پس عمل کرد و شکافته شد. حضرت موسی فرمود: وارد شوید. گفتند: زمین گل است می ترسیم میان آن فرو رویم. پس خدا فرمود: بگو ای موسی: خدایا، به جاه محمد و آل طیبین او که خشک نما زمین را. پس گفت و خشک شد.

حضرت موسی(علیه السلام)فرمود: داخل شوید عرض کردند ما دوازده قبیله می باشیم. در تقدم و تأخر خوف فتنه و فساد داریم. پس امر فرمود خدا موسی را که: عصا را دوازده مرتبه بزن به دوازده موضع دریا و بگو: خدایا، به جاه محمد و آل طیبین او که دوازده محل درست شود. پس گفت و کرد و شد.

باز گفتند: طوری شود که هر یک از ما در حال عبور دیگری را ببینیم و از حال یکدیگر خبردار باشیم. پس خدا وحی فرستاد به موسی که: عصا را به آب های اطراف بزن و بگو: خدایا، به جاه محمد و آل طیبین او که طاق وسیع قرار بدهی برای این آب ها که یکدیگر را ببینند. پس گفت و شد و عبور کردند. بعد فرعونیان وارد شدند و تمام غرق شدند. (1)

ص: 76

و وقتی که در صحرای تیه بنی اسرائیل تشنه شدند و گریه و ضجه کردند، حضرت موسی عرض کرد: الهی به حق محمد سید أنبیاء و به حق علی سید اوصیا و به حق فاطمه سیده زنان و به حق حسن سید أولیاء و به حق حسین افضل شهدا و به حق عترت و خلفای آن­ها آقایان خوبان و پاکیزگان دنیا، که بندگان خود را سیراب نمایی. پس خدا وحی فرستاد: ای موسی، بزن عصای خود را به سنگ. پس زد و دوازده چشمه جاری شد. آشامیدند و سیراب شدند.(1)

و وقتی که بنی اسرائیل گوساله پرست شدند و حضرت موسی(علیه السلام)از مناجات برگشت، به قدرت پروردگار گوساله گویا شد و گفت: ای موسی، مخذول نشدند اینان به عبادت من مگر برای تهاون و استخفاف به صلوات بر محمد و آل طیبین او و انکار ولایت اهل بیت پیغمبر و نبوت رسول اللّه و وصایت وصی او. (2)

و حضرت موسی به آنان فرمود: باید توبه کنید و آن هایی که گوساله را عبادت نکردند بکشند آنان را که عبادت کردند. وقتی که توبه کردند و کشته شدند، آمرزیده می شوند و جای آنان بهشت می باشد. پس تسلیم شدند برای کشته شدن. پس کشندگان گفتند: مصیبت ما بزرگ تر است که به دست خودمان پدران و مادران و فرزندان و برادران و خویشان خود را به قتل رسانیم.

پس خدا وحی فرستاد: ای موسی، این برای این است که اینان از آنان دوری و با آنان دشمنی نکردند. بگو به آنان که بخوانند خدا را به محمد و آل طیبین او تا آسان شود. گفتند و آسان شد و کشتند جماعت کثیری از آنان را. پس الهام شدند و گفتند بعضی به بعضی دیگر: آیا خدا قرار نداده توسل به محمد و آل طیبین او را امری که ناامید نمی شود به آن درخواستی و امیدی؟! و همچنین توسل می جستند انبیا و مرسلین، پس چرا ما متوسل نشویم به محمد و آل محمد؟!

ص: 77

پس اجتماع کردند و ضجه کردند و عرض کردند:

یا رَبَّنا بِجاهِ مُحَمَّدِ الاَکرَمِ وَبِجاهِ عَلَی الاَفْضَلِ الاَعْظَمِ وَبِجَاهِ فاطِمَةَ ذِی الفَضْلِ وَالعِصْمَةِ وبِجاهِ الحَسَنِ وَالحُسَینِ سِبْطَی سَیدِ المُرْسَلینَ وَسَیدَي شَبابِ اَهْلِ الجِنانِ اَجْمَعینَ وَبِجَاهِ الذرِّیةِ الطَّیبَةِ الطّاهِرَةِ مِنْ آلِ طَه وَیَس، گناهان ما را بیامرز و از لغزش ما بگذر و حکم قتل را از ما برطرف گردان.

پس ندا شد به حضرت موسی که از قتل دست بردارند که سؤال کردند از من بعضی از آنان به دعایی و قسم دادند مرا به قسمی که اگر کسانی گوساله پرستیدند از من سؤال می کردند که آنان را توفیق دهم و نگه داری کنم که گوساله نپرستند هر آینه می کردم، و اگر شیطان قسم می داد مرا که به آن هدایت کنم او را، هر آینه هدایت می کردم او را، و اگر نمرود یا فرعون قسم می دادند مرا به آن، هر آینه نجات می دادم آنان را. پس قتل از آنان برطرف شد و حسرت می خوردند که چرا ما این دعا را نکردیم که خدا ما را از فتنه نگه بدارد.(1)

و وقتی در بنی اسرائیل قتلی واقع شد و آمدند نزد حضرت موسی(علیه السلام)که بیان فرماید کشنده را، خدا وحی فرستاد: ای موسی، اجابت فرما سؤال آنان را و از من درخواست کن تا بیان فرمایم قاتل را تا خود قاتل قصاص شود و غیر او سالم بماند از تهمت و غرامت؛ که من اراده دارم به این کار توسعه دهم روزی مردی از خوبان امت تو را که دین و عمل او صلوات بر محمد و آل طیبین او و تفضیل محمد و علی است بر کل خلایق. و در این قضیه او را غنی می گردانم و بعضی از ثواب های او را در دنیا به او بدهم.

پس حضرت موسی درخواست کرد. پس خدا وحی فرستاد که: بفرما که خدا امر می فرماید که شما گاوی بکشید. گفتند: آیا با ما سخریه می کنی؟ فرمود: پناه می برم از اینکه باشم از جاهلان. عرض کردند: از پروردگار خود سؤال فرما که بیان فرماید صفت آن گاو را. پس خدا وحی فرستاد که: آن گاو نه بزرگ و نه کوچک و وسط است بین این دو حد. عرض کردند: سؤال کن که رنگ آن چیست. وحی شد که: آن گاوی

ص: 78

است زرد خوش رنگ فرح بخش. عرض کردند: سؤال کن که بیان فرماید خصوصیات آن را. پس خداوند تعالی وحی فرمود:ای موسی، بگو که آن گاوی است کار نکرده و آب نکشیده و سالم است از تمام عیوب و رنگ دیگر ندارد. و این گاو فقط به نزد جوانی بود که در خواب پیغمبر و امیرالمؤمنین و ائمه(علیهم السلام)را دیده بود و به او فرموده بودند که: چون دوست ما بودی و فضیلت می دادی ما را بر خلایق، می خواهیم بعض ثواب تو را در دنیا به تو بدهیم. وقتی که آمدند برای خریدن گاو نفروش مگر به امر مادرت که خدا تلقین می کند او را چیزی که غنی شوی تو و اعقاب تو پس از خواب بیدار شد و خوشحال گشت.

پس آمدند برای خریدن گاو. مادر او مضاعف کرد قیمت گاو را تا آن که گفت: به اندازه پُری پوست گاو بزرگ طلا بدهید. قبول کردند و خریدند و کشتند و قطعه ای از دم گاو را گرفتند و آن قطعه را به آن مقتول زدند و گفتند: خدایا، به جاه محمد و آل طیبین او که این کشته شده را زنده کن و او را گویا فرما که خبر دهد از کشنده خود. پس زنده شد به سلامت تام و تمام و گفت:

ای موسی، ای پیغمبر خدا، دو پسر عموی من حسد بردند مرا جهت دختر عموی من، پس مرا کشتند و سر این محل انداختند که دیه مرا بگیرند.

پس حضرت موسی آن دو نفر قاتل را گرفت و کشت. و قبل از زنده شدن هرچه می زدند زنده نمی شد. حضرت موسی فرمود: اول پول گاو را بدهید. پس دادند و بعد زدند، و زنده شد. بعضی از بنی اسرائیل به حضرت موسی عرض کردند، در مقابل آن کشته شده که زنده شده بود: نمی دانیم کدام یک عجیب تر است؛ زنده شدن این کشته شده و اِخبار کردنش از قاتل خود یا غنی کردن خدا این جوان را به این مال زیاد!

پس خدا وحی فرستاد به سوی موسی: بگو برای بنی اسرائیل: هر کس میل دارد که زندگانی او در دنیا خوب شود و در بهشت محل او عظیم شود و هم ندیم پیغمبر و آل او شود، پس به جا بیاورد همان کاری که این جوان کرد؛ و آن این بود که شنید از حضرت موسی ذکر محمد و آل طیبین او را و بر آنان صلوات می فرستاد و آنان را بر جمیع خلایق از جن و انس و ملائک فضیلت می داد. پس به این جهت این مال را به او رسانیدم برای

ص: 79

آن که متنعم به نعمات شود و احسان به اهلش بنماید و با دشمنان مدارا نماید.

آن جوان عرض کرد: ای پیغمبر خدا، چگونه نگه داری کنم این مال را و خودم را از شر دشمنان و حسودان؟ حضرت موسی(علیه السلام)فرمود: بخوان به آن مال ها صلوات بر پیغمبر و آل طیبین او را؛ که آن خدایی که به برکت صلوات این مال را به تو عطا فرمود، این مال را به برکت همین صلوات حفظ خواهد فرمود. پس می گفت آن جوان و مالش از شر دزدان و حسودان محفوظ ماند.

و آن مرد کشته شده گفت: خدایا، من از تو سؤال می کنم به آن سؤالی که این جوان کرد از توسل و صلواتش بر پیغمبر و آل طیبین او که مرا در دنیا باقی گذاری و از نعمت های دنیا بهره ور گردانی و دشمنان و حسودان را از من دور فرمایی و روزی فراوان خوبی به من لطف فرمایی.

پس خدا وحی فرستاد به موسی(علیه السلام)که: این کشته شده شصت سال عمر کرد و هفتاد سال دیگر به او عمر می دهم با بدن صحیح تا از نعمت ما بهره ور گردد و با دختر عموی خود ازدواج کند. و ای موسی، اگر این جوان قاتل مثل آن جوان متوسل می شد به محمد و آل طیبین او، او را از حسد نگه داری می نمودم. و اگر با توبه از من سؤال می کرد و متوسل می شد، من او را رسوا نمی کردم. و اگر بعد از رسوا شدن از من سؤال می کرد، و متوسل به محمد و آل طیبین او می شد، من کار او را از نظرها می بردم که مردم فراموش کنند.

پس مردم ضجه کردند به سوی موسی که: این قبیله فقیر شد به واسطه این پول زیاد که از آنان گرفته شده. پس دعا کن که خدا بر ما وسعت دهد. پس حضرت موسی(علیه السلام)فرمود: وای بر شما! چقدر کور است قلب های شما! آیا نشنیدید دعای آن جوان و دعای آن شخص کشته شده را؟! شما هم مثل آنان دعا کنید و متوسل شوید به محمد و آل طیبین او.

پس دعا کردند و گفتند: خدایا، به سوی تو ملتجی شدیم و به فضل و کرم

تو اعتماد کردیم. پس فقر و احتیاج را از ما برطرف گردان به جاه محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و طیبین از آل او.

پس خدا وحی فرستاد به سوی موسی که: بزرگان آنان بروند به فلان خرابه و از

ص: 80

آن جا گنجی که ده هزار هزار دینار دارد استخراج کنند و از هر کس هر چه گرفتند رد کنند و باقی را تقسیم کنند. این برای خاطر توسل آنان بوده.(1)

و در بحار از امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود: خداوند تعالی به سبب ما آهن را برای داود(علیه السلام)نرم کرد.(2)

و سلیمان بن داود سؤال کرد از خدا به سبب ما اهل بیت که عالم به نطق پرندگان شد. (3)

در تفسیر آیه شریفه در سورۀ بقره: Pوَلَمّا جاءَهُمْ کِتابٌ مِن عِنْدِالله مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَکَانُوا مِنْ قَبْلُ یسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذینَ کَفَرُواO…؛(4)

در تفسیر عسکری(علیه السلام) توسل یهود را در ده سال قبل از ظهور محمد(صلی الله علیه و اله وسلم)بیان کرده که دچار طایفه اسد و غَطَفان شدند و به رسم همیشگی دعا کردند و سؤال کردند به حق محمد و آل طیبین او خدا آنان را بر دشمنان غالب کرد.

و همچنین وقتی که دشمنان آب را بر روی آنان بستند و تشنگی بر آنان سخت شد، دعا کردند و گفتند: خدایا به جاه محمد و آل طیبین او که بر ما آب نازل گردان. پس باران فراوانی نازل شد و سیراب شدند.

و از عجایب قضایا قضیه اصحاب رقیم بود. و آنان سه نفر بودند که در غار کوهی قرار گرفتند، یک مرتبه سنگ بزرگی افتاد مقابل آن غار و مسدود شد.

پس متوسل شدند و خدا را به جاه محمد و آ ل طیبین او قسم دادند، پس سنگ برطرف شد. و تفصیل این قضایا در تفسیر عسکری(علیه السلام)،(5) و در بحار،(6) و در تفسیر برهان(7) مذکور است.

ص: 81

بر ده نفر. از جای خود حرکت نکردند تا آن که مبتلا به بَرَص و فلج و جذام و لقوه و نابینایی شدند.

پس ایشان را آوردند نزد هبل و دعا کردند که هبل شفایشان دهد. ناگهان هبل به صدای بلیغ آنان را ندا کرد: ای دشمنان خدا، چه قدرتی برای من می باشد؟! قسم به آن خدایی که محمد(صلی الله علیه و اله وسلم)را به حق فرستاده و او را افضل انبیا و مرسلین قرار داده، اگر نفرین کند پیغمبر بر من، هر آینه اجزای من چنان متلاشی و متفرق می شود که اثری از من باقی نماند.

وقتی که شنیدند ضجه کردند به سوی پیغبمر(صلی الله علیه و اله وسلم). پیغمبر فرمود: بیست نفر نزد من بیایند و ده نفر را نزد علی(علیه السلام)ببرید. آنان را آوردند. پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود به آن بیست نفر: چشم­های خود را بر هم گذارید و بگویید: خدایا، به جاه آن کسی که ما را به جاه او مبتلا کردی، ما را عافیت ده، به حق محمد و

علی و طیبین از آل آنان. و همچنین حضرت امیر به آن ده نفر فرمود. پس گفتند و فوری خوب شدند. و آن سی نفر ایمان آوردند با بعضی از اهالی آنان. (1)

پدر و مادرم فدای تو باد یا رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)این سبک تر است نزد من از خلالی که به دست خود نگه دارم... .(1)

و در بحار از صدوق در چند کتابش از امام باقر(علیه السلام)نقل فرموده که فرمود:

بنده ای هفتاد خریف در میان آتش جهنم می ماند. و هر خریفی هفتاد سال است. پس خدا را قسم می دهد به محمد و اهل بیت او که مرا رحم فرما. پس جبرئیل را خدا می فرستد و او را بیرون می کند از آتش. پس خدا فرماید: قسم به عزت خود، اگر سؤال نمی کردی مرا به حق محمد و اهل بیت او، هر آینه طولانی می شد مکث تو در آتش. لکن حتم کردم بر خودم که سؤال نکند مرا بنده ای به حق محمد و اهل بیت او مگر آن که او را بیامرزم. و من حال تو را آمرزیدم. (2)

و غیر از این زیاد است. و همین مقدار کافی است.

لذا در هر زمانی باید حجتی از جانب خدا باشد. و مردم چون علم غیب و واقعیت مردم و عاقبت کار را نمی دانند، نمی توانند امام و حجت معین کنند. چون ممکن است مصلحی که معین می کنند، مفسد باشد. و لذا باید عالم به غیب تصریح نماید و امام قبل امام بعد را معین بفرماید.(1)

و مردم معذور نیستند در ترک معرفت و ولایت. و هر کس بمیرد و امام را نشناسد، مرده است به مردن زمان جاهلیت.(2)

و اگر یکی از دوازده امام(علیه السلام)را انکار نماید، گویا تمام آنان را انکار کرده و مثل آن کسی است که تمام پیغمبران را قبول کرده و پیغمبر خاتم(صلی الله علیه و اله وسلم)را قبول نکرده. (3)

و مردم راه حق را پیدا نمی کنند و به معرفت خدا نمی رسند مگر به توسط پیغمبر ما(صلی الله علیه و اله وسلم)و ائمه(علیهم السلام)و وسیله بین خالق و مخلوق آنان می باشند. (4)

و در حدیث متفق علیه بین عامه و خاصه، پیغمبر آنان را قرین قرآن قرار داده و امر به تمسک به قرآن و عترت با هم نموده و فرموده: از یکدیگر جدا نمی شوند تا بر من سرِ

ص: 85

حوض کوثر وارد شوند. و مادامی که مردم متمسک به هر دو شوند، گمراه نمی شوند. (1)

و از این خبر استفاده می شود که عترت و قرآن باقی هستند تا روز قیامت. و این اِخبار به غیب است که حضرت فرموده و از معجزات باقیه است که می بینیم تا حال بوده و خواهد بود.

و آنان را خداوند کشتی نجات قرار داده مثل کشتی نوح(علیه السلام). هر کس وارد نشود، در هلاکت و ضلالت غرق می شود و ظلمات جهالت و ضلالت بر او احاطه می کند.(2)

و آنان را اهل ذکر و عالم به قرآن قرار داده و واجب کرده که مردم از آنان سؤال کنند و جواب بر آنان واجب نیست.(3) چون­که خدا آنان را برگزیده و انتخاب فرموده و آنان را حامل علم خود و حامل عرش و دانای به تمام نکات و مطالب قرآن قرار داده.(4)

و محبت آنان را اجر و مزد رسالت پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)قرار داده.(5) و آنان را پدر مهربان این امت قرار داده.(6)

ص: 86

و خداوند پادشاهی عظیمی به آنان لطف فرموده. چون اطاعت آنان را بر

مخلوقات تکویناً واجب نموده. (1)

و آنان هستند انوار خدایی در عالم ممکنات و چراغی اند که خدا آنان را روشن فرموده در مخلوقات و به نور آنان تمام خلایق روشنند و یکدیگر را می فهمند. و به نور آنان مخلوقات ادراک موجودات را می کنند. و نور عقل پرتوی است از نور آنان.

و خداوند اشاره به انوار آنان فرموده و آیات نور را در شأن نور آنان فرستاده(2) و آنان را خانه علم و کمال و نور قرار داده. و بلند فرموده مقامات آنان را و آنان را شهدای خلق قرار داده.(3)

و در باطن قرآن از ولایت آنان تعبیر فرموده، به ایمان و اسلام و یُسْر و بِرّ و تقوا و قرب و صدق و صلاح و حسنه و حُسنی و نعمت و فضل و رحمت و علامت و هدایت و سِلْم و سلامت و معروف و عدل و احسان و قسط و میزان و صلاة و زکات و حج و صیام. و تمام آیات خیر و مدح درباره آنان و شیعیانشان است.

و از دشمنان و مخالفین آنان تعبیر فرموده به: کفار و مشرکین و جِبْت و طاغوت و لات و عزی و اصنام و فجار و اشرار و اصحاب شمال و سیئه و عسر و شر و ضلالت و کذب و فساد و نقمت و غوایت و ضلالت و سخط و عقوبت و شجره خباثت و شرارت و امام ضلالت و هادی به سوی آتش جهنم و رساننده به درکات جحیم و شقاوت و فسق و عصیان و فحشا و منکر و بغی و عدوان. بلکه تمام آیات مذمت و قبح و شرارت درباره آنان است.

و از معرفت آنان تعبیر به حکمت فرموده.(4)

پس فرمود: <وَ مَنْ یؤْتَی الحِکمَةَ فَقَدْ اُوتِيَ خَیراً کَثیراً>.(5)

ص: 87

از آنان در قرآن شریف تعبیر فرموده به: راسخون در علم و آیاتُ اللّه تعالی و بَیناتُه و کتابُ اللّه تعالی و اولی الامر و شهداءُ عَلَی الناسِ و مؤمنون و ابرار و متقون و سابقون و مقربون و سبیل مقیم و صراط مستقیم و مُتَوَسمون و صادقون و صدیقون و شهدا و صالحون و نجوم و علامات و حَبْلُ اللّه المتین و العروةُ الوثقَی الّتی لَاانْفِصامَ لَها و صافّون و مُسَبِّحون والسَّفَرَةُالکرامُ البَرَرَة و اهل رضوان و درجات و بحر و لؤلؤ و مرجان و ماء مَعین و بِئْرٌ معطّلةٌ عنِ استفادةِالناس و قصر مَشید محکم مشرف بر کل مخلوقات و سحاب و رحمت و ظل ممدود و فاکهه کثیره وسَبْعُ المَثانی و اولی النُّهی و اولوالالباب و عبادالرحمن و شجره طیبه که می دهد میوه و بهره خود را همیشه به اذن پروردگار و هدی و هادون و خیرُ أئمةٍ اُخْرِجَت لِلناسِ و خلفاء اللّه و متقین که در آخر سلطنت ظاهری با آن­هاست. قال تعالی: <وَالعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ>. و مستضعفین که خدا اراده فرموده که آنان متمکن در زمین بشوند و امامان و پیشوایان خلق باشند و دشمنان آنان را برگرداند تا عذاب دنیا را بچشند و قصاص ظلم ها را بنمایند و کلمات اللّه تعالی و حُرُماتُ اللّه تعالی.

و ایشانند مرحومین در قرآن و ایام و شُهور دوازده گانه و اهل اَعراف که داخل بهشت نمی شود مگر کسانی که آنان را بشناسند. و مردم را در قیامت نگه می دارند و از ولایت آنان سؤال می کنند.(1)

پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)و أمیرالمؤمنین(علیه السلام)هستند که در قیامت خطاب می شود به آنان:

<القِیَا فِي جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنیدٍ>؛(2)

بیاندازید شما دو نفر در جهنم هر کفار عنید را.(3)

ص: 88

پس دوستان را به بهشت و دشمنان را به جهنم می فرستند. و به همین نحو قسمت می کنند اهل بهشت و جهنم را.

صورت حضرت امیر(علیه السلام)در عرش و آسمان ها می باشد و ملائکه او را زیارت می کنند. هفتاد هزار ملک همیشه طلب مغفرت می کنند برای دوستان ائمه(علیهم السلام).(1)

از اعظم واجبات محبت و قبول ولایت آن هاست.(2) و تمام نمی شود این مگر با دشمنی با دشمنان آنان و دشمنی با دوست دشمن آنان.(3)

ثواب محبت آنان در روایات متواترات بیان شده و همچنین ذم عداوت با آنان و این که دشمن نمی دارد آنان را مگر منافق.(4)

دشمنی با آنان سبب خلود در جهنم أبدالآباداست.(5) و ولایت آنان امان است از آتش(6) و دوستی با آنان علامت حلال زادگی است. و دشمنی آنان علامت حرام زادگی است.(7)

ص: 89

دوست و ولی ایشان می یابد بهره محبت آنان را در وقت مرگ و در قبر و وقت بیرون شدن از قبر و وقت حساب و نزد میزان و نزد حوض و نزد صراط و نزد تطایر نامه اعمال که در این اوقات از فزع و سختی ها و ترس ها و تاریکی ها و عذاب و رسوایی ایمن خواهد شد.(1) و وقت مرگ چهارده معصوم(علیهم السلام)نزد او حاضر می شوند و او را بشارت به بهشت و ایمنی و نعمت می دهند.(2)

و هریک از شیعیان و دوستان آنان که بمیرد، شهید مرده است.(3)

چنان که در روایات بیان شده(4) و استدلال فرمودند به آیه شریفه: <وَالَّذینَ آمَنُوا بِالله وَ رُسُلِهِ اُولئِکَ هُمُ الصِّدّیقُونَ والشُّهِداءُ عِنْدَ رَبِّهِم>.(5)

و <کَسَرابٍ بِقیعةٍ یحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتّی اِذا جاءَهُ لَمْ یجِدْهُ شَیئاً>.(1)

قال تعالی: <وَقَدِمْنا اِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعْلناهُ هَباءً مَنْثُوراً>(2) که تفسیر شده اعمال مخالفین است که هباءً منثورا می شود.(3)

و به آنان تفسیر شده در روایات <وُجُوهٌ یوْمَئِذٍ خاشَعَةٌ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیةً>؛(4) یعنی: صورت هایی در دنیا خاضع و خاشع می باشند عمل کننده اند به عبادات در ظاهر اما ناصب می باشند.(5)

و بر حضرت امیر(علیه السلام)اشخاصی را مقدم می دانند. اینان وارد می شوند در آتش سوزنده و آمرزش خدا بر ایشان نیست. چون خدا فرموده: <وَاِنّی لَغَفّارٌ لِمَنْ تابَ وَاَمَنَ وَعَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی>؛(6)

و به درستی که من آمرزنده هستم کسی را که توبه کند (از کفر و شرک) و ایمان بیاورد (به خدا و پیغمبر) و عمل صالح نماید پس راه پیدا کند و هدایت یابد (به سوی ولایت).

چنان که در روایات کثیره بیان شده است و اگر بنده ای عبادت کند خدا را مابین رکن و مقام هزار سال بلکه تمام عمر دنیا و بمیرد بدون ولایت خداوند او را به رو در آتش جهنم افکند چنان­که در روایات متواتره وارده از پیغمبر و ائمه(علیهم السلام)تصریح به این شده است. (7)

ص: 91

ص: 94

ص: 96

بن جعفر(علیهم السلام)بیان شده است. (1)

و قال تعالی:

<فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ اَضاعُوا الصَّلاة واتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یلْقَوْنَ غَیاً>؛(2)

پس بیاید بعد از آن ها جماعتی که ضایع کنند نماز را و تبعیت نمایند از شهوات. اینان وارد غَی می شوند. یعنی در گمراهی و خسارت واقع می شوند، یا آن­که از راه بهشت دور می شوند.

در بحار از کتاب کنز جامع الفوائد نقل کرده به سند خود از آقا موسی بن جعفر(علیهم السلام)که فرمود در تفسیر این آیه شریفه:

غَی کوهی است از مس که دور می زند در وسط جهنم.(3)

پس ضایع کننده نماز و تابع شهوات وارد در آن کوه می شود.

در وسائل از صدوق در عیون به سند خود از حضرت رضا(علیه السلام)از پدر بزرگوارش(علیه السلام)نقل کرده که رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود:

وقتی که روز قیامت شود، بنده را احضار می کنند. اول چیزی که از او سؤال می کنند نماز است. اگر تام و تمام نماز را انجام داده بود که خوب است؛ و اگر نه، او را در آتش می اندازند. (4)

و نقل فرمود امام(علیه السلام)از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمودند:

نماز را ضایع نکنید؛ که هرکس نماز خود را ضایع کند، محشور شود با قارون و هامان و ثابت است بر خدا که او را با منافقین قرار دهد. پس ویل برای کسی

ص: 98

که بر نماز خود محافظت نکند و طریقه پیغمبرش را انجام ندهد. (1)

در کتاب کافی به سند صحیح از زراره از امام باقر(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)در مسجد نشسته بود. ناگاه مردی داخل شد در مسجد و مشغول نماز شد، پس رکوع و سجود را تمام انجام نداد و عجله کرد. پس پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود: منقار زد مثل منقار زدن کلاغ به زمین. اگر این طور نماز بخواند و بمیرد، بر غیر دین من می میرد. (2)

و نیز از عبداللّه بن میمون قداح نقل کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

روزی امیرالمؤمنین(علیه السلام)دیدند مردی را که مثل منقار زدن مرغ سر را به زمین برای سجده می گذارد و فوری حرکت می دهد. فرمود: چند وقت است این طور نماز می خوانی؟ عرض کرد: از فلان وقت است. حضرت فرمود: مثل تو نزد خدا مثل کلاغ است آن وقتی که منقار به زمین می زند. اگر این طور باشی و بمیری، بر غیر ملت ابی القاسم محمد(صلی الله علیه و اله وسلم)خواهی مرد. (3)

در کتاب شریف کافی به سند صحیح از زراره از امام باقر7 است که فرمود:

نماز را سبک و کوچک نشمارید؛ که پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)در وقت وفات فرمود: نیست از من کسی که استخفاف کند به نماز خود. و نیست از من کسی که شراب بخورد. و واللّه وارد نمی شود بر من سرِ حوض کوثر.(4)

ص: 99

و همچنین در کافی به سند صحیح از آقا موسی بن جعفر(علیهم السلام)نقل کرده که فرمود:

چون که وقت وفات پدرم امام صادق(علیه السلام)رسید، فرمود به من: ای فرزند من، به کسی که استخفاف کند به نماز شفاعت ما نمی رسد. (1)

و به مضمون این دو روایت، روایات دیگر در وسائل و غیره نقل کرده است. (2)

و در کافی و تهذیب(3)

به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

واللّه از عمر شخص پنجاه سال می گذرد و خدا از او یک نماز قبول نکرده است. پس این چقدر سخت است! اگر همسایه و یا رفیقت این طور برای تو نماز بخواند، قبول نمی کنی آن را برای استخفافش به آن. به درستی که خدا قبول نمی کند مگر خوب را. پس چگونه قبول کند آن چه به آن استخفاف می شود؟!(4)

در کافی و تهذیب به سند خودشان از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده اند که رسول اللّه (صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود:

شیطان همیشه از مؤمن ترسان است، اما تا مادامی که محافظت بر نمازهای پنج گانه بنماید. پس وقتی که ضایع کرد آن ها را، جرأت بر او می کند و او را داخل گناهان بزرگ می کند.(5)

در بحار و مستدرک از سید ابن طاووس در کتاب فلاح السائل از فاطمه زهرا سیده زنان عالم و علی ابیها و بعلها و بنیها نقل کرده که سؤال کرد از پدر بزرگوارش

ص: 100

رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم): چه چیز می باشد برای آن کسی که سبک شمارد و استخفاف نماید به نماز خود؟ پس پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود:

ای فاطمه، هر کس استخفاف کند به نماز از مردان و زنان، خداوند تعالی او را مبتلا فرماید به پانزده چیز؛ شش در دنیا، و سه در وقت مرگ، و سه در میان قبر، و سه در روز قیامت.

اما آن شش که در دنیا مبتلا شود: اول آن که برکت از عمر او برداشته می شود. و همچنین برکت از روزی او برداشته خواهد شد. و محو می کند خدا سیمای خوبان را از صورت او. و هر عملی که انجام دهد، اجر و ثواب برای او نخواهد بود. و دعای او به سوی آسمان بلند نشود. و ششم آن­که: نیست برای او بهره ای در دعای خوبان.

و اما آن سه که در وقت مرگ مبتلا شود: اول آن­که: می میرد ذلیل و خوار. دوم آن­که: می میرد گرسنه. سوم آن­که: می میرد تشنه که اگر تمام نهرهای دنیا را به خوراک او دهند سیراب نشود.

و اما آن سه که در قبر مبتلا شود، پس اول آن که: خدا موکل می نماید به او ملکی که او را در قبر از جای برکند و در قَلَق و اضطراب اندازد. و دوم: قبر بر او تنگ می شود. و سوم: قبر او تاریک خواهد شد.

واما آن سه که در قیامت مبتلا شود: اول آن­که: خدا بر او موکل می کند ملکی را که او را به رو بر زمین کشد و خلایق بر او نظر می کنند. و دوم آن­که: حساب او سخت شود. و سوم آن که: خدای تعالی نظر لطف به او نفرماید و پاکیزه نکند او را. و برای او است عذاب دردناک.(1)

و از این روایات شدت حرمت تضییع نماز و استخفاف به آن معلوم شد.

و علامه متبحر کامل حاج شیخ جعفر شوشتری در منهج الرشاد فرموده:

بدان که: سبک شمردن نماز بر چند قسم است:

اول آن که: آن را چیزی نداند. و این باعث کفر است.

ص: 101

دوم آن که: آن را ترک کند.

سوم آن که: مسائل آن را درست نکند و در فکر صحت و بطلان آن نباشد.

چهارم آن که: در بند وقت آن نباشد.

و پنجم آن که: نماز قضا به ذمه او باشد و در صدد به جا آوردن آن ها نباشد و سال به سال تأخیر بیندازد تا آن که قدری از عمر او بگذرد و هنوز در ذمه او باشد. و ظاهر این است که بر فرض قول به اینک قضا موسع است، توسعه آن به این مقدار نیست که به حد تهاون و سهل انگاری برسد. انتهی

ص: 102

چیست؟ فرمود امام(علیه السلام):

نمی دانم چیزی را که بعد از معرفت افضل باشد از این نمازها.آیا نمی بینی که بنده صالح عیسی(علیه السلام)فرمود: <وَ اَوْصاني بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ مادُمْتُ حَیاً>(1)؟! یعنی: وصیت کرد مرا خداوند به نماز و زکات مادامی که زنده باشم.(2)

و به سند صحیح دیگر از امام صادق(علیه السلام)است که فرمود:

محبوب ترین اعمال نزد خدای(عزوعجل)نماز است. و این نماز وصیت آخر انبیاست....(3)

و در روایت دیگر فرمود امام صادق(علیه السلام):

وقتی که بنده مشغول نماز شود، رحمت بر او نازل شود از طرف آسمان و ملائکه اطراف او را می گیرند و ملکی او را ندا می کند: اگر بداند این نمازگزار چه ثواب ها در نماز برای او هست، منصرف از نماز نمی شود.(4)

و در روایت دیگر امام باقر(علیه السلام)فرمود که رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمودند:

وقتی که قیام کند بنده مؤمن در نماز، نظر لطف فرماید خدا به او تا آن که تمام کند و رحمت او را فراگیرد از بالای سرش تا افق آسمان و نیز ملائکه اطراف او را بگیرند تا افق آسمان و خدا ملکی به او موکل گرداند که بگوید به او: ای نمازگزار، اگر بدانی چه کسی به تو نظر دارد و با که مناجات می کنی، التفات به غیر نمی کنی و از جای خود دور نمی شوی. (5)

و در روایت دیگر امام صادق(علیه السلام)فرمود که رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمودند:

مَثَل نماز مَثَل عمود خیمه است. وقتی که عمود برپا وثابت باشد، نفع دارد

ص: 104

طناب و میخ ها و پرده ها. و اما وقتی که شکست عمود، نفع ندارد طناب و میخ و پرده.(1)

و در روایت صحیح دیگر فرمود امام صادق(علیه السلام):

هر کس خداوند از او یک نماز قبول فرماید، عذاب نکند او را. و هر کس یک حسنه از او قبول فرماید، عذاب نکند او را. (2)

و در روایت دیگر فرمود امام صادق(علیه السلام):

کسی که دو رکعت نماز بخواند و بداند آن چه را در نماز می گوید، منصرف شود از نماز و حال آن که بین او و خدا گناهی باقی نباشد.(3)

تمام این روایات را از کافی نقل کردم. و نیز در کافی و تهذیب از ابوبصیر از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

یک نماز واجب بهتر است از بیست حج. و یک حج بهتر است از خانه ای مملو از طلا که در راه خدا صدقه دهد تا تمام شود.(4)

در تهذیب از یونس بن یعقوب نقل کرده که گفت: شنیدم از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

حج بهتر است از دنیا و آن چه در دنیاست. و نماز واجب افضل است از هزار حج.(5)

حقیر گوید: این اختلاف شاید جهت اختلاف نمازها و نمازگزارها باشد.

صدوق در من لایحضره الفقیه نقل فرموده است از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

ص: 105

اطاعت خدا خدمت خداست در زمین. و نیست چیزی از خدمت خدا که معادل نماز باشد.(1)

امام صادق(علیه السلام)فرمود:

اول چیزی که به حساب بنده رسیدگی می شود نماز است. اگر قبول شود، سایر اعمال قبول می شود. و اگر رد شود، سایراعمال نیز رد می شود.(2)

در بحار از کتاب علل صدوق از امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

وقتی که انسان در نماز باشد، جسد او و لباسهایش و هر چیزی که اطراف اوست تسبیح می گوید.(3)

در وسائل از کتاب مجالس شیخ طوسی از زریق نقل کرده که گفت: عرض کردم خدمت امام صادق(علیه السلام): کدام یک از اعمال افضل است بعد از معرفت؟ فرمود:

چیزی نیست بعد از معرفت که معادل نماز باشد. و نیست بعد از معرفت و نماز چیزی مثل زکات. و نیست بعد از این ها چیزی مثل روزه. و نیست بعد از این ها مانند حج. و راهنمای احکام این ها معرفت ماست. و خاتمه آن نیز معرفت ماست. و نیست بعد این ها مثل احسان به برادران دینی و مواسات آن ها به دادن درهم و دینار.

تا آن که فرمود: ندیدم چیزی را که زودتر باعث غنا و ثروت شود و دفع فقر کند مثل مداومت حج. و نماز واجب معادل است نزد خدا با هزار حج و عمره خوب قبول شده. و هر آینه حج نزد خدا بهتر است از خانه مملو از طلا، _ نه بلکه از پُری دنیا طلا و نقره _ که انفاق کند آن را در راه خداوند تعالی... .(4)

در مستدرک از شهید ثانی در کتاب اسرارالصلاة از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمود:

ص: 106

وقتی که بنده مشغول نماز شود و میل و قلب او به سوی خدا باشد، منصرف شود از نماز مثل روزی که از مادر متولد شده است.(1)

و همچنین از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمود:

هر وقت بنده مشغول نماز شود، شیطان می آید نزد او می گوید: یاد کن کارهای دنیا را. و او را متوجه دنیا می کند تا آن که قلب او پراکنده شود و شک بنماید.(2)

صدوق در کتاب خصال فرمود: در نماز بیست و نه خصلت است. پس به سند خود نقل کرده از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)که در جواب سؤال از نماز فرمود:

نماز از شرایع دین است. و در آن است رضایت و خشنودی پروردگار. و آن است طریقه انبیا. و برای نمازگزار است محبت ملائکه. و هدایت. و ایمان. و نور معرفت. و برکت در روزی. و راحتی بدن است. و باعث کراهت و دوری شیطان است. و اسلحه هست بر کافر.

و اجابت دعاست. و باعث قبولی اعمال است. و زاد و توشه است برای مؤمن از منزل دنیا به سوی سفر آخرت. و شفیع است بین او و بین ملک الموت. و اُنس است برای او در قبر. و به منزله فرش است برای پهلوی او در قبر. و جواب است برای منکر و نکیر.

و می باشد نماز بنده در روز قیامت وقت حشر تاجی بر سر او، و نوری بر صورت او، و لباسی بر بدن او، و پرده ای بین او و بین آتش جهنم، و حجتی بین او و بین پروردگار، و نجاتی برای بدن او از آتش، و جواز عبور بر صراط که بگذرد. و کلید است برای رفتن به بهشت. و مهریه های حورالعین است. و نماز قیمت بهشت است. و به نماز می رسد بنده به درجات عالی. برای این که نماز تسبیح است. و تهلیل و تحمید و تکبیر و تمجید و تقدیس حق تعالی و گفتار و دعاست.(3)

ص: 107

بدان که: نماز عبادت پروردگار است و باید خالص برای خدا باشد و احدی را با خدا شریک نکند. و چون خدای تعالی می فرماید: من از همه شرکا غنی ترم. اگر با کسی در جزئی شریک شدم، هیچ نمی خواهم و تمام را واگذار به شریک می کنم. و این مفاد در روایات مستفیضه نقل شده است.قال تعالی:

<فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَلَایُشْرِکُ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ اَحَداً>؛(1)

یعنی: کسی که امید لقای پروردگار را دارد، باید عمل صالح کند و احدی را شریک در عبادت پروردگار نگرداند.

و در چند روایت است که امام(علیه السلام)فرمود:

کسی که عمل کند برای غیر خدا، خدا او را واگذار می کند به آن غیر در روز قیامت و می فرماید: اجر خود را از او بگیر. (2)

در کتاب محاسن برقی از امام باقر(علیه السلام)نقل است که فرمود:

اگر بنده ای عمل کند برای رضای خدا و برای آخرت و داخل کند در آن رضایت احدی از مردم را، خواهد بود مشرک. (3)

و از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که عمل کند برای مردم، ثواب او بر عهده مردم است.(4)

و فرمود:

ریا شرک است.(5)

ص: 108

و فرمود: خدا می فرماید:

کسی که عمل کند برای من و برای غیر من، پس آن عمل برای غیر خواهد بود.(1)

و رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود:

دوری کنید از ریا، که آن شرک است. و خوانده می شود ریا کننده در روز قیامت به چهار اسم: ای فاجر، ای کافر، ای غادر، ای خاسر، عمل تو محو شده و اجر تو باطل شده. برای تو امروز خلاصی نیست. اجر خود را طلب کن از آن کس که برای او عمل را انجام دادی.(2)

و غیر این روایات زیاد است و در وسائل و مستدرک نقل کرده اند.(3)

و از این روایات استفاده می شود که ریا مفسد عبادت است، چه در اجزای واجبه باشد یا در اجزای مستحبه، یا در اوصاف نماز، در ابتدا باشد یا در اثنا باشد.

ص: 109

ص: 110

پانصد سال می شود. چنان که در فصل سوم از باب سوم بیاید ان شاء اللّه تعالی.

در روایت علل و عیون از فضل بن شاذان از حضرت رضا(علیه السلام)آمده که در مقام بیان علت و حکمت نماز فرمودند:

در نماز اقرار به ربوبیت حق است و برای مردم صلاح است. برای این که در آن است اقرار به وحدانیت و نبودن شریک برای خداوند؛ و ایستادن در مقابل حق تعالی با حالت ذلت و استکانت و خضوع؛و اعتراف و طلب عفو از لغزش و گناهان گذشته؛ و نهادن صورت بر زمین هر روز و شب، برای این که بنده متذکر خدا باشد و فراموش نکند و خاشع و ترسان باشد و طلب زیادتی نعمت کند در دین و دنیای خود با آن­که در نماز ترک فساد است. و این نماز در هر روز و شب تکرار شده، برای آن که بنده خالق و مدبر خود را فراموش نکند؛ که اگر فراموش کرد، طاغی و یاغی می شود علاوه بر آن که یاد خالق سبب ترک معصیت و مانع از فساد است. (1)

و در مقام بیان عدد رکعات فرمود:

اصل نماز یک رکعت بوده چون خدا می دانست که بندگان ادا نمی کنند این یک رکعت را با آداب و وظایف آن و آن را تام و کامل با حضور قلب انجام نمی دهند، لذا یک رکعت دیگر به آن اضافه کرده که تکمیل کند نقص در رکعت اول را، پس دو رکعت واجب فرمود. پس پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)چون دانست که بندگان این دو رکعت را به طور تام و تمام و به کمال انجام نمی دهد، به نماز ظهر و عصر و عشاء دو رکعت ضمیمه کرد که چهار رکعت تمام شود. و در نماز مغرب برای آسانی بر مردم، یک رکعت اضافه کرد. چون وقت مغرب کارهای مردم زیاد است. و در نماز صبح اضافه نکرد چون قلب ها در آن وقت خالی است از فکرهای دنیا و حضور قلب او در آن وقت از سایر نمازها بیشتر می باشد. (2)

ص: 112

از ثواب الاعمال و مجالس مفید به سند صحیح از ابراهیم کرخی از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود در ضمن حدیثی:

من دوست دارم برای مرد مؤمن شما وقتی که مشغول نماز می شود به قلب خود متوجه خدا شود و مشغول نکند قلب خود را به امر دنیا. پس هیچ مؤمنی نیست که اقبال کند در نمازش به سوی خدای تعالی، مگر آن­که خدا هم به او اقبال فرماید ودل­های مؤمنین را به سوی محبت او بگرداند با محبت خدا او را.(1)

از محاسن به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

هر کس نماز بخواند و اقبال نماید به نماز خود و با خود خیالات دیگر نکند در بین نماز و غافل نباشد در نماز، خداوند تعالی به او اقبال فرماید به مقدار آن چه او اقبال در نماز داشته. بسا می شود نصف آن قبول شود. یا ثلث یا ربع یا خمس آن. و به نماز نافله امر شده برای آن­که نقص نماز واجب کامل شود.(2)

از خصال صدوق از امام باقر(علیه السلام)نقل شده که فرمود در ضمن حدیثی:

نماز بنده قبول نمی شود مگر مقدار آن چه اقبال داشته به قلب خود به نماز. مردی عرض کرد: ما هلاک شدیم. فرمود امام(علیه السلام): نه، خدا این را به نافله ها تمام می کند.(3)

از محاسن از امام کاظم(علیه السلام)نقل شده که فرمود به علی بن یقطین:

امر کن اصحابت را که زبان های خود را، از گفتار بد نگه دارند و خصومت در دین را ترک کنند و در عبادت خدا جدیت کنند و وقتی که مشغول نماز می شوند، پس نماز خود را خوب بخوانند و رکوع و سجود را تمام کنند و قلب

ص: 113

خود را به کارهای دنیا مشغول نکنند؛ که من شنیده ام از پدرم امام صادق(علیه السلام)که ملک الموت از مؤمنین در وقت­های نماز واجب خبر می گیرد.(1)

در کافی و تهذیب از امام باقر و امام صادق(علیهم السلام)است که فرمودند:

برای تو است از نمازت همان مقداری که اقبال به قلب داشتی.پس اگر در تمام نماز غفلت داشت و قلب او مشغول به چیزهای دیگر بود، پیچیده می شود این نماز و به صورت صاحبش زده می شود. (2)

از ثواب الاعمال از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

هر کس دو رکعت نماز بخواند و بداند آن چه را می گوید در نماز، منصرف شود از نماز و حال آن که نباشد بین او و بین خداوند گناهی و تمام آمرزیده شود. (3)

از جامع بزنطی از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

وقتی که مشغول نماز می شوی، پس خاشع شو در نماز و با خود خیالات دیگر نکن اگر می توانی، و خاضع شو به گردن خود. (4)

از لب اللباب از پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)نقل شده که فرمود:

خدا نماز آن کسی را که قلب خود را با بدنش در نماز حاضر نکند قبول نمی کند.(5)

و تمام این روایات با روایات بسیار دیگر که به مضمون این ها می باشد، در وسائل و مستدرک و بحار موجود است.

ص: 114

نمازی که رکوع و سجود دارد، نه آن چه رکوع و سجود ندارد مثل نماز میت.(1)

از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

آیا نمی ترسد آن کسی که بدون وضو نماز می خواند که زمین او را فرو برد؟!(2)

در کتاب محاسن از صَفْوان جمال از امام صادق(علیه السلام)است که فرمود:

مردی را در میان قبر نشانیدند و به او گفتند: صد تازیانه از عذاب می خواهیم به تو بزنیم. گفت: من طاقت ندارم. کم کردند تا آن که رسید به یکی. گفت: طاقت ندارم. گفتند: چاره ای نیست. گفت: برای چه عمل می زنید؟ گفتند: برای این که یک روز بدون وضو نماز خواندی و بر ضعیفی گذشتی و او را یاری نکردی. پس یک تازیانه به او زدند، پس قبر او مملو از آتش شد.(3)

در کتاب کافی باب نوادر کتاب طهارت از امام صادق(علیه السلام)است که فرمود:

وضو شرط ایمان است.(4)

در کتاب جعفریات از آن حضرت نقل است که فرمود:

وضو نصف ایمان است.(5)

و در مکاتبه حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام)به سوی محمدبن ابی بکر فرمود:

ص: 116

بدان که وضو نصف ایمان است.(1)

در کتاب کافی از سَماعه است که گفت: فرمود آقا موسی بن جعفر(علیهم السلام):

هر کس برای نماز مغرب وضو بگیرد ، وضوی او کفاره گناهان واقع شده در آن روزش است غیر از کبائر. و هرکس وضو بگیرد برای صبح، هست وضوی او کفاره گناهان شبش غیر از کبائر.(2)

در کافی و کتاب من لایحضر از امام باقر(علیه السلام)از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و اله وسلم)است که به آن مرد ثقفی فرمود:

آمدی که سؤال کنی از وضو و نمازت چه ثواب دارد. اما وضویت، پس وقتی که دست خود را به آب زدی و «بسم اللّه الرحمن الرحیم»گفتی، گناهانی که به دست کردی آمرزیده می شود. و وقتی که صورت را شستی، گناهانی که به چشم و دهان کردی بخشیده می شود. و وقتی که دست ها را شستی، گناهانی که به دست ها انجام دادی آمرزیده می شود. و وقتی که سر و پاها را مسح کشیدی، آن گناهانی که به قدم کردی و به سوی آن رفتی پراکنده می شود... .(3)

در کتاب من لایحضر و تهذیب نقل کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

هر کس یاد کند اسم خدا را بر وضویش، گویا غسل کرده است.(4)

و روایت شده که:

ص: 117

هر کس وضو بگیرد و یاد کند اسم خدای تعالی را، جمیع جسدش پاک شود. و وضو تا وضوی دیگر کفاره گناهان مابین دو وضوست. و اگر اسم خدا را نبرد، پاک نشود از جسدش مگر آن چه آب به آن رسیده است.(1)

در کتاب وسائل در روایتِ آمدنِ یهودی و سؤالاتش از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)از علت وضو و غیر آن، عرض کرد: ای محمد(صلی الله علیه و اله وسلم)جزا و ثواب وضو گیرنده چیست؟ فرمود:

اول که دست به آب می زند، شیطان از او دور می شود. و وقتی که مضمضه کند، خداوند نورانی کند قلب و زبان او را به حکمت. و وقتی که استنشاق کند، ایمن می کند او را خدا از آتش و روزی می کند به او بوی بهشت را. و وقتی که صورت خود را بشوید، خداوند روی او را سفید گرداند در روزی که روهایی سفید و روهایی سیاه شود. و وقتی که دست ها را بشوید، خداوند حرام کند بر او غل های آتش را. و وقتی که مسح سر کشد، گناهانش را خدا دفع فرماید. و وقتی که قدم را مسح کند، خدا او را بر صراط بگذراند روزی که قدم­ها می لغزد.(2)

در تفسیر امام عسکری(علیه السلام)است که فرمود: رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمودند:

وقتی که بنده وضو می گیرد و صورت خود را می شوید، گناهان صورت او ریخته می شود. و وقتی که دست ها را می شوید، گناهان دست ها ریخته می شود. و وقتی که مسح سر بکشد گناهان سرش بریزد. و وقتی که پاها را مسح نماید یا بشوید جهت تقیه، گناهان پاها می ریزد.

و اگر بگوید در اول وضو: بسم اللّه الرحمن الرحیم، تمام اعضای او از گناه پاک شود.

و اگر در آخر وضو یا غسل بگوید: سُبْحانَک اللّهمَّ وَ بِحَمْدِک. اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ. اَسْتَغْفِرُک وَاَتُوبُ اِلَیک. واَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُک وَرَسُولُک. وَاَشْهَدُ اَنَّ

ص: 118

عَلیاً وَلیک وَخَلیفَتُک بَعْدَ نَبِیک وَاَنَّ اَوْلیاءَهُ خُلَفاؤُک وَاَوْصیاءَهُ اَوْصیاؤُک، گناهان او ریخته می شود مانندی که برگ ها از درخت­ها می ریزد. و خلق فرماید خدا به عدد هر قطره از قطرات وضویش یا غسلش ملکی که تسبیح کند خدا را و تقدیس کند و تهلیل و تکبیر گوید و صلوات بر محمد و آل طیبین او بفرستد و ثواب این ها برای وضو گیرنده می باشد... .(1)

پس مسح پا کشید و فرمود: «اللّهمَّ ثَبَّتْنی عَلَی الصِّراطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الاَقْدامُ وَاجْعَلْ سَعْیِی فِیمَا یُرْضِیکَ عَنِّی یَاذَا الجَلالِ وَالاِکرام».

پس سر بلند کرد و فرمود: ای محمد، هرکس مثل من وضو بگیرد و بگوید مثل آن چه من گفتم، خلق فرماید خدای تعالی از هر قطره ملکی که تسبیح و تقدیس و تکبیر گوید، پس بنویسد

خداوند ثواب این را برای او تا روز قیامت.(1)

در کتاب فقه الرضا فرمود:

هر مؤمنی که بخواند در بین وضویش <إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةِ الْقَدْرِ> را، از گناهان خارج شود مانند روزی که از مادر متولد شده است.(2)

در کتاب مستدرک از جامع الاخبار نقل کرده از امام باقر(علیه السلام)که فرمود:

هر کس عقب وضو آیة الکرسی را یک مرتبه بخواند، خدا به او ثواب چهل سال عطا فرماید ، و چهل درجه برای او بلند گرداند، و چهل حوریه به او تزویج فرماید.(3)

از لب اللباب است که فرمود آن حضرت(صلی الله علیه و اله وسلم):

هر کس قبل از وضو هفت مرتبه «لا اله الا اللّه» بگوید، به او در بهشت هفت مقابل دنیا عطا می شود.(4)

و در خبر است:

وقتی که با طهارت شود بنده، خارج کند خداوند از او هر نجاست و خباثت را. و هر کس وضو بگیرد پس وضو را خوب انجام دهد، خارج شود از گناهان مثل

ص: 120

روزی که از مادر متولد شده است.(1)

تمام این روایات را در کتاب مستدرک و وسائل و بحار با روایات دیگر که به مفاد و مضمون این هاست نقل کرده اند.

و در هر سه کتاب چند روایت از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده اند که مضمون

آن ها این است:

چشم را وقت وضو گرفتن باز کنید که آب به آن برسد. امید است که آتش جهنم را نبیند.(2)

در هر سه کتاب روایاتی ذکر کرده اند که مضمون آن ها این است:

هرکس با وضو بخوابد، فراش او مثل مسجد خواهد بود و گویا تمام شب را به عبادت اِحیا کرده است.(3)

از کتاب دعوات قطب راوندی از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل شده است که:

هر کس با وضو بخوابد، اگر در آن شب بمیرد، شهید مرده است.(4)

از کتاب امالی مفید و مجالس ابن الشیخ از اَنَس از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل شده که در ضمن حدیثی فرمود:

ای اَنَس، طهور را زیاد کن؛ که خدا عمرت را زیاد می کند. و اگر می توانی شب و روز با طهارت باش؛ که اگر با طهارت مردی، شهید خواهی بود.(5)

ص: 121

شیخ صدوق از حضرت عسکری(علیه السلام)نقل کرده که در تفسیر آیه شریفه عظیمه: <بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ> و کلمه مقدسه «اللّه» فرموده:

هُوَ الله الَّذي یتَالَّهُ اِلَیهِ عِنْدَ الحَوائِجِ وَالشَّدائِدِ کُلُّ مَخْلُوقٍ عِنْدَ انْقِطاعِ الرَّجاءِ عَنْ کلِّ مَنْ هُوَ دُونَهُ وَتَقَطُّعِ الاَسْبِابِ مِنْ جَمیعِ مَنْ سِواهُ. تَقُولُ: بِسمِ اللهِ. اَی: اَسْتَعینُ عَلی اُموری کُلِّهَا بِالله الَّذی لاتَحِقُّ العِبادَةُ اِلّا لَهُ... ؛ (1)

یعنی: اوست الله، یعنی آن ذات مقدسی که تمام مخلوقات وقت حاجت و شدت به سوی او پناه می برند آن وقتی که امیدها از تمام مخلوقات قطع شده و اسباب نجات از جیمع ما سوی منقطع گردیده. می گویی: بسم الله. یعنی استعانت می خواهم برای انجام تمام کارها به آن ذات قدوسی که سزاوارنیست عبادت مگر برای او؛ فریادرس است وقتی که از او خواهند؛ و اجابت کننده است وقتی که او را بخوانند و به او ملتجی و پناهنده شوند.

تاآن­که فرمود: مردی حرکت کرد خدمت مولا امیرالمؤمنین(علیه السلام)عرض کرد:یا امیرالمؤمنین اِخبار فرما مرا از «بسم اللّه الرحمن الرحیم»؛ چیست معنی آن؟ فرمود:

قول تو «اللّه» اعظم اسمی است از اسماء الهی. و اوست اسمی که سزاوار نیست احدی به او نامیده شود غیر آن ذات مقدس.

آن مرد عرض کرد: تفسیرش چیست؟ حضرت فرمود: اللّه اوست که نزد حاجت و شدت هر مخلوقی رو به او می آورد، وقتی که امیدها و اسباب از غیر او منقطع شود... .(2)

در کتاب بحار چند روایت نقل نموده از امام باقر و امام صادق(علیهم السلام)که مفاد آن ها این است:

هر کس ده مرتبه «یا اللّه» بگوید، خطاب می رسد: لبیک ای بنده من؛ حاجت خود را بخواه.

و اگر «یا رب» ده مرتبه بگوید، پروردگار گوید: لبیک؛ حاجت را سؤال کن.

ص: 124

و همچنین اگر گفت: «یا اللّه یا ربّی»مکرر تا ان که نفس قطع شود، پروردگار فرماید: سؤال کن حاجت خود را.

و اگر بگوید: یا ربِّ، یا ربِّ سه مرتبه، ندا می شود: سؤال کن حاجت خود را.

و اگر بگوید: یا رب یا رب تا آن­که نفس قطع شود، گفته می شود به او: لبیک؛ حاجت تو چیست؟

و اگر بگوید: «یا ربی یا اللّه» تا آن که نفس قطع شود، اجابت شود و گفته می شود به او: لبیک؛ حاجت تو چیست؟

تمام این ها صریح کلام امام(علیه السلام)بود و در بحار مذکور است.(1)

و گفته اند: کلمه اللّه اسم اعظم است برای چند وجه:

اول آن که: هر حرفی از آن بردارند، معنی ثابت و برقرار است.

دوم آن که: مشهورترین اسماء است.

سوم آن که: مقدمه است بر سایر اسماء.

چهارم آن که: در کلمه توحید و شهادتین مذکور است.

پنجم آن که: از همه اسماء بیشتر است در قرآن؛ که گفته اند در 2807 موضع در قرآن مجید ذکر شده است.

ششم آن که: در کلام حضرت امیر علیه السلام که در اول صفحه قبل ذکر شد اشاره به این شده. هفتم آن که: در کلمه مقدسه: «اللّه اکبر» ایماء(2)به این می باشد. بلکه تسبیحات اربعه مؤید همین است که ذکر عظمت آن بزودی بیاید ان شاء اللّه تعالی.

هشتم آن که: صفت واقع نمی شود، به خلاف سایر اسماء که صفات اسم و دلالت بر صفت خاص می کند، به خلاف لفظ مقدس اللّه که دلالت بر ذات می کند.

نهم آن که: خداوند در قرآن مجید از ذات مقدس خود خبر می دهد به علم و قدرت و ربوبیتِ و سایر صفات و غالباً به لفظ الله تعبیر می فرماید. فرموده: <اِنّي اَنَا الله رَبُّ

ص: 125

العالَمینَ>؛(1) <وَاِنّي اَنَا اللهُ لَا اِلهَ اِلّا اَنَا فَاعْبُدْني>؛(2)<الحَمْدُ لله رَبِّ العالَمِینَ>؛(3)<وَالله عَلَی کُلِّ شَيءٍ شَهیدٌ>؛(4)<اِنَّ اللهَ عَلَی کُلِّ شَيءٍ قَدیرٌ>؛(5)<وَالله مِنْ وَرائِهِمْ مُحیطٌ>؛(6)<اِنَّ الله غَفُورٌ رَحیمٌ>؛(7)<اِنَّ اللهَ عَزیزٌ حَکیمٌ>؛(8)<اِنَّ اللهَ غَنيٌّ حَمیدٌ>؛(9) <وَالله ذُو فَضْلٍ عَظیمٍ>(10) <اِنَّ الله کانَ عَلیَّاً کَبِیرَاً>(11) <قُلِ اللهُ خالِقُ کُلِّ شَيءٍ>؛(12)و هکذا.

و اگر سایر آیات راجع به این موضوع را خواهی که تدبر کنی تا عظمت و جلالت اسم مقدس الله و رب بر تو ظاهر شود، پس مراجعه کن به کتاب بحار و غیر آن زیاد است.(13)و ملاحظه کن اخبار فضیلت تسبیحات اربعه رابه حالت جمعی یا انفرادی و ان شاء اللّه تعالی ذکر خواهیم کرد.

قال تعالی: <تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِي الجَلالِ وَالاِکرَامِ>؛(1) <وَسَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الاَعْلَی>.(2)

و نزد جمعی اسم مقدس رب اسم اعظم است زیرا که:

جملات دعائیه قرآنیه از انبیا و غیر هم مُصَدر به اسم شریف «ربنا» یا کلمه «رب» شده. و نقل شده که جملات دعای مصدر به «رَبّنا» در 31 محل ذکر شده.

و حق تعالی نیز اسناد دعوت و استجابت را به این لفظ داده فرموده است: <اُدْعُوا رَبَّکُمْ>؛(3)و قال: <فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ>.(4)

پس در دعاهای حضرت آدم و حوا نقل فرموده: <قَالَا رَبَّنا ظَلَمْنا اَنْفُسَنَا>.(5)

و در دعاهای نوح است: <رَبِّ انْصُرْنی بِما کذَّبُونِ>؛(6) <فَدَعا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِر>(7)و <رَبِّ اَنْزِلْنی مُنْزَلاً مُبارَکاَ>(8) و <رَبِّ اِنَّ ابْني مِنْ اَهْلي>.(9) و غیر این ها زیاد است. و در دعای هود: <رَبِّ انْصُرْني بِمَا کذَّبُونِ>.(10)

و در دعای ابراهیم خلیل: <رَبِّ هَبْ لِي حُکماً وَالحِقْني بِالصّالِحینَ>(11) و <رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَینِ لَکَ... رَبَّنا وَابْعَثْ فِیهِم>.(12) و غیر این­ها زیاد است و در آیاتی که دعای آن حضرت را نقل کرده به کلمه رب یا ربنا بوده است.

و در دعای لوط: <رَبِّ نَجِّني وَاَهْلی مِمّا یَعْمَلُونَ>؛(13) <رَبِّ انْصُرْني عَلَی القَوْمِ المُفْسِدینَ>.(14)

ص: 127

و در دعای شعیب: <رَبَّنَا افْتَحْ بَینَنا وَبَینَ قَوْمِنا بِالحَقِّ>.(1)

و در دعای موسی: <رَبِّ اِنّي ظَلَمْتُ نَفْسي رَبِّ بِمَا اَنْعَمْتَ عَلَيَّ>(2) و <رَبِّ نَجِّني>؛(3)<رَبَّنا اِنَّکَ آتَیتَ فِرْعَوْنَ... رَبَّنَا اطْمِسْ>؛(4)<رَبِّ اشْرَحْ لي صَدْري>؛(5)

و غیر این­ها که مقتضی احصا نیست.

و در دعای سلیمان: <رَبِّ اغْفِرْلي وَهَبْ لي مُلْکاً>؛(6)<رَبَّ اَوْزِعْني اَنْ اَشْکرَ...>.(7)

و در دعای زکریا: <رَبِّ هَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ ذُرّیةً طَیبَةً>؛(8)

<رَبِّ اَنّی یَکُونُ لي غُلامٌ>؛(9)<رَبِّ اجْعَلْ لی آیةً>.(10)و در دعای عیسی: <قالَ عیسی ابْنُ مَرْیمَ اللّهمَّ رَبَّنا اَنْزِلْ عَلَینَا مائِدَةً مِنَ السَّماء>.(11)

و در دعای حواریین: <رَبَّنا آمَنّا بِما اَنْزَلْتَ>.(12)

و در دعای اصحاب کهف: <رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً>.(13)

و در دعای پیغمبر ما(صلی الله علیه و اله وسلم): <رَبَّنا لَا تُؤاخِذْنا اِنْ نَسینا اَوْ اَخْطَأْنا>.(14)

و غیر ذلک از حد احصا خارج است.

است _ و معنی عام؛ یعنی دلالت دارد بر رحمت واسعه حق که در دنیا شامل مؤمن و کافر است. به خلاف رحیم که لفظ عام است و معنی خاص؛ یعنی رحمت کننده مؤمنین است در آخرت.

و از موارد استعمال در قرآن، عظمت اسم مقدس رحمن نیز استفاده می شود. مثل قوله تعالی: <قُلِ ادْعُوا الله اَوِ ادْعُوا الرّحْمنَ>.(1)و قوله: <عِبادُ الرَّحْمن>.(2) و قوله: <وَاِذا قیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمنِ>.(3)و غیر این­ها از آیات سوره مریم و سوره فرقان.

خداوند(عزوعجل)به حضرت موسی بن عمران فرمود: ای موسی، اگر آسمان ها و عمارت کنندگان آن­ها (یعنی ملائکه) و زمین های هفت گانه در کفه میزانی باشد و «لا اله الّا اللّه» در کفه دیگر، هر آینه «لا اله الّا اللّه» برتری نماید بر آن ها.(1)

و همچنین نقل کرده از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)که:

هر کس بمیرد و شهادت به «لا اله الّا اللّه» دهد، داخل بهشت شود.(2)

و همچنین از امام باقر(علیه السلام)از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده است که فرمود:

مرده های خود را «لا اله الّا اللّه» تلقین کنید؛ که گناهان را منهدم می کند. عرض کردند: یا رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)کسی که در حال صحت بگوید؟ فرمود: این منهدم کننده تر است. به درستی که «لا اله الّا اللّه» انس است برای مؤمن در حال حیات و وقت مرگ و وقت خارج شدن از قبر. (3)

و همچنین از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمود:

ثمن و قیمت بهشت «لا اله الّا اللّه» می باشد. (4)

و همچنین از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمود:

هر که «لا اله الّا اللّه» بگوید، برای او درختی در بهشت از یاقوت قرمز کاشته می شود... .(5)

و همچنین ابوحمزه ثُمالی گفت: شنیدم از امام باقر(علیه السلام)که فرمود:

نیست چیزی که عظیم تر باشد ثواب او از شهادت به «لا اله الّا اللّه» برای آن­که معادل خدا چیزی نیست و اَحدی با او شریک نیست. (6)

و همچنین پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود: قول مؤمن:

ص: 131

«لا اله الّا اللّه». محو می کند گناهان او را که در صحیفه اعمالش می باشد.(1)

از امام صادق(علیه السلام)است که فرمود:

هر کس بگوید: «لا اله الّا اللّه» مخلصاً، داخل بهشت شود. و اخلاص آن این است که مانع شود او را از محرمات.

و همین مضمون را از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نیز نقل کرده است.(2)

در روایت از امام صادق(علیه السلام)و پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که:

هر کس «لا اله الّا اللّه» بگوید و صدای خود را بلند کند و بکشد صوت خود را در تمام این کلام شریف، گناهان او بریزد مثل آن که برگ از درخت می ریزد. (3)

و روایت دیگر از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که مفاد آن این است:

شهادت «لا اله الّا اللّه» از امیرالمؤمنین(علیه السلام)و شیعیان او قبول است.(4)

جناب برقی به سند خود از ابان بن تَغْلِب از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

ای ابان، وقتی که رفتی کوفه پس روایت کن این حدیث را: هر کس شهادت دهد به این که نیست الهی مگر ذات مقدس اللّه(جل وجلاله)از روی اخلاص، ثابت شود برای او بهشت. ابان عرض کرد:آقا،از هر صنفی نزد من می آیند. برای همه مردم این حدیث را نقل کنم؟ حضرت فرمود: بلی ای ابان، به همه بگو چون روز قیامت شود و اولین و آخرین جمع شوند، گرفته می شود از آن­ها کلمه مقدسه «لا اله الّا اللّه» مگر از کسانی که بر امر ولایت ما باشند.

و همین حدیث را در کافی هم نقل کرده است. (5)

در کتاب وسائل از حضرت رضا(علیه السلام)و از پدران بزرگوارش از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم) نقل کرده که فرمود:

ص: 132

«اشهد ان لا إله إلّا اللّه» کلمه ای است عظیم و کریم نزد خدا. هر کس از روی اخلاص بگوید، مستوجب بهشت شود. و اگر از روی دروغ بگوید، در دنیا جان و مال او محفوظ است و بازگشت او به سوی آتش خواهد بود.(1)

تمام این روایات در کتاب وسائل و مستدرک و بحار با روایات زیاد دیگرکه به مضمون این هاست با ثواب های دیگر نقل کرده.(2)و فرموده اند در همین روایات که: بهترین عبادات «لا اله الّا اللّه» می باشد.(3) و هیچ گفتاری مثل «لا اله الّا اللّه» نیست.(4)

پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود:

هیچ ذکری افضل از «لا اله الّا اللّه» نیست. و هیچ دعایی افضل از استغفار نیست.(5)

و فرمود:

هر کس بگوید: «لا اله الّا اللّه وحده لا شریک له» پس برای اوست بهشت. (6)

و نقل فرموده حضرت رضا(علیه السلام)از پدرانش از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)که فرمود:

ص: 133

خدا می فرماید: کلمه «لا اله الّا اللّه» حصن من است. هر کس از روی اخلاص و عقیده قلب بگوید، داخل شده در حصن من. و هر که داخل حصن من شود، ایمن است از عذاب من.(1)

و در بعضی روایات فرمود: بِشَرْطِها وَشُرُوطِها؛ واَنَا مِنْ شُرُوطِها. (2)

حقیر گوید: شاید مراد از «شرطها» قبول رسالت پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)باشد، و

مراد از «شروط» قبول امامت و خلافت دوازده امام(علیهم السلام)می باشد.

پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود: افضل کلام «لا اله الّا اللّه» است؛ و افضل دعا «الحمدللّه» است.(3) و غیر این ها که در کتاب مستدرک نقل کرده ام،(4) و مقداری در ثواب تسبیحات اربعه بیاید ان شاء اللّه.

هر کس بگوید وقت صبح «الحمد للّه ربّ العالمین» چهار مرتبه، پس ادا کرده شکر نعمت­های روز را. و اگر شب بگوید، شکر شب را ادا کرده است.

و همین حدیث را در کافی نیز نقل کرده است.(1)

در کتاب کافی از محمد بن مروان نقل کرده که گفت: عرض کردم خدمت امام صادق(علیه السلام): کدام عمل محبوب­تر است نزد خدای تعالی؟ فرمود:

این­که خدا را حمد کنی.(2)

در کافی نیز از مفضل نقل کرده که گفت: عرض کردم خدمت امام صادق(علیه السلام): تعلیم فرما مرا دعای جامعی. فرمود:

حمد کن خدا را؛ که هر کس نماز می خواند دعا می کند حمد کننده را و می گوید: «سَمِعَ اللّه لِمَنْ حَمِدَه».(3)

صدوق از زید شحام نقل کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

کسی که بگوید: «الحَمْدُللّه کما هُوَ اَهْلُه» مشغول می کند نویسندگان آسمان را. عرض کرد: چگونه؟ حضرت فرمود: می گویند: خدایا، ما غیب نمی دانیم. (یعنی مقدار اهلیت خدا را برای حمد نمی دانند.) خدا می فرماید: همان طور که گفته بنویسید و ثواب او بر من است.(4)

در تفسیر برهان از کلینی از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

استر پدرم مفقود شد. پس فرمود: اگر رد کند خدا استر مرا، هر آینه حمد

ص: 135

می کنم خدا را به حمدهایی که بپسندد آن را. زمانی نگذشت که استر را آوردند. پس سر بلند کرد و فرمود: الحمدللّه. و چیز دیگر نفرمود. پس فرمود چیزی از حمد باقی نگذاشتم. جیمع انواع حمد را برای خدای تعالی قرار دادم و تمام داخل این است. (1)

صدوق از هیثم نقل کرده که گفت: شنیدم از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

هیچ نعمتی خدا به بنده اش نداده، هر چه باشد، پس حمد کند خدا را، مگر آن که حمد او افضل و اعظم و اوزن خواهد بود از آن نعمت.(2)

از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

طعام خورنده شکر کننده برای اوست مثل اجر روزه دار محتسب. و صحیح و سالم شکر کننده برای اوست مثل اجرمریض صبر کننده.(3)

از امالی شیخ از پیغمبر صلی الله علیه وآله نقل است که فرمود:

«لا اله الّا اللّه» نصف میزان اعمال است. و «الحمدللّه» مملو می کند آن را.(4)

و از خصال از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

شکر هر نعمتی، هر چند بزرگ باشد، این است که حمد کنی خدا را.(5)

در کتاب مستدرک از حضرت رضا(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که حمد کند خدا را بر نعمتی، پس شکر کرده او را. و حمد او افضل است.

ص: 136

از آن نعمت.(1)

از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمود:

اگر خدا عطا فرماید به بنده ای تمام دنیا را، پس بگوید بنده: «الحمدللّه» پس این «الحمدللّه» از آن چه داده شده افضل است.(2)

و فرمود:

قول بنده: «الحمدللّه» سنگین تر است در میزان اعمال از هفت آسمان و هفت زمین.(3)

در کتاب وسائل و مستدرک متجاوز از شصت روایت در مدح تحمید و شکر و فضیلت آن نقل کرده. و در بحار متجاوز از چهل روایت نقل کرده. برای رعایت اختصار ترک شد.

جناب برقی نقل کرده از امام باقر(علیه السلام)که فرمود رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم):

وقتی که بنده بگوید: «سبحان اللّه» خدا را تنزیه کرده و حق است بر خدا که او را یاری فرماید.(1)

و نیز از ابوبصیر نقل کرده که گفت:

شنیدم او را (یعنی امام باقر یا صادق(علیه السلام)) که می فرمود: رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمودند: کسی که بگوید: «سبحان اللّه» بدون تعجب، خداوند خلق فرماید از کلام او پرنده سبزی که در سایه عرش جای گیرد و تسبیح کند و نوشته شود ثواب آن برای او تا روز قیامت.(2)

و در مستدرک و بحار از عُدة الداعی نقل کرده که در ضمن حدیثی حضرت سلیمان(علیه السلام)فرمود:

یک ذکر تسبیح که خدا قبول فرماید، بهتر است تمام آن چه به آل داود داده شده است.

و در حدیث دیگر فرمود:

این ثواب برای این است که ثواب تسبیح باقی می ماند و ملک سلیمان فانی می شود.(3)

و در حدیث دیگر در بحار فرمود:

یک تسبیح در نامه عمل مؤمن، بهتر است از آن چه به سلیمان داده شده. برای این که تسبیح باقی است و آن فانی است.(4)

ص: 138

و نقل کرده از کتاب قصص الانبیا و تفسیر قمی که:

ملکی از آسمان ندا کرد که: ثواب یک تسبیح اعظم است از آن چه دیدید.(1)

صدوق به سند صحیح نقل کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

کسی که بگوید: «سبحان اللّه و بحمده سبحان اللّه العظیم و بحمده» خدا برای او سه هزار حسنه بنویسد ، و از او سه هزار گناه محو کند، و برای او سه هزار درجه بلند کند، و از آن کلام پرنده ای در بهشت خلق فرماید که خدا را تسبیح کند و ثواب تسبیح او برای گوینده این کلام باشد.(2)

در کتاب وسائل و بحار از معانی الاخبار به سند خود نقل کرده از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)که فرمود:

کسی که بگوید: «سبحان اللّه و بحمده» خدا برای او هزار هزار حسنه بنویسد، و از او هزار هزار گناه محو کند، و برای او هزار هزار درجه بلند کند. و اگر زیادتر گوید، خداوند حسنات او را زیادتر کند. و کسی که خدا را استغفار کند، او را بیامرزد. (3)

در کتاب مستدرک از سید ابن طاووس در کتاب فلاح السائل از ربیع بن محمد المسلی در کتاب اصل خود به اسنادش از محمد بن طلحه از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرموده:

کسی که بگوید: «سبحان اللّه و بحمده سبحان اللّه العظیم» بدون تعجب، خدا از او هزار گناه محو کند، و برای او هزار حسنه ثابت کند، و برای او هزار شفاعت بنویسد، و برای او هزار درجه بلند کند، و خدا از این کلمه پرنده سفیدی خلق فرماید که بپرد و بگوید: «سبحان اللّه وبحمده سبحان اللّه العظیم» تا روز قیامت و نوشته شود برای گوینده این کلام.(4)

ص: 139

و روایات دیگر در بحار و وسائل و مستدرک در فضیلت تسبیح نقل کرده اند، برای رعایت اختصار ترک شد.

و در کافی به سند خود از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود: امیرالمؤمنین(علیه السلام)فرمودند:

تسبیح نصف میزان است. و «الحمدللّه» میزان را پر می کند. و «اللّه اکبر» ما بین آسمان و زمین را پر می کند.

و این روایت را در مستدرک از جعفریات و غیره نقل کرده است.(1)

در کافی به سند خود از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود:

ثمن و قیمت بهشت «لا اله الّا اللّه و اللّه اکبر» است. (2)

در کتاب امالی صدوق به سند خود از امام حسن مجتبی(علیه السلام)نقل کرده در روایت سؤالات یهودی از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)که عرض کرد یهودی: یا محمد(صلی الله علیه و اله وسلم)خبر ده مرا از آن کلماتی که اختیار کرد خداوند آن ها را برای حضرت ابراهیم(علیه السلام)وقتی که بنا کرد خانه کعبه را. پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)فرمود:

آن کلمات «سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله الّا اللّه و اللّه اکبر» است. یهودی عرض کرد: تفسیر آن چیست؟ پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود:خداوند عزوجل دانست که اولاد آدم دروغ می بندند بر خدا، پس فرمود: «سبحان اللّه». یعنی مبرّا و منزه می باشم از آن چه می گویند.

و اما «الحمدللّه» پس خدا دانست که بندگان ادا نمی کنند شکر نعمت های او را، پس حمد فرمود خودش را قبل از آن که حمد کنند او را. و آن است اول کلام. اگر این کلمه نبود، خدا نعمتی به کسی نمی داد.

و اما «لا اله الّا اللّه» پس اقرار به وحدانیت است. قبول نمی کند خدا اعمال را مگر به برکت این کلمه. و آن است کلمه تقوا. سنگین می کند خدا به این کلمه

ص: 141

میزان اعمال را در روز قیامت.

و اما «اللّه اکبر» پس این اعلی کلمات است و محبوب ترین کلمات است به سوی خداوند. یعنی: نیست چیزی بزرگ تر از خدا. و افتتاح نمی شود نماز مگر به این کلمه، برای کرامت و بزرگواری این کلمه نزد خدا. و آن است اسم اکرم خدا.

یهودی عرض کرد: راست فرمودی ای محمد(صلی الله علیه و اله وسلم). ثواب این کلمات چیست؟ فرمود:وقتی که بنده بگوید: «سبحان اللّه» تسبیح کند با او آن چه دون عرش است و عطا می شود به گوینده آن ده مقابل آن ها.

و وقتی که بگوید: «الحمدللّه» خدا انعام می فرماید به او نعمت های دنیا را در حالی که متصل باشد به نعمت های آخرت. و این کلمه ای است که اهل بهشت می گویند وقتی که داخل بهشت شوند.و اما «لا اله الّا اللّه» پس بهشت ثواب اوست... .(1)

از کتاب امالی و ثواب الاعمال روایتی از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که آن حضرت از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل فرمود که:

برای گوینده هر کلمه از این چهار کلمه یک درخت در بهشت می باشد.(2)

از کتاب تفسیر قمی به دو سند صحیح و امالی شیخ به سند دیگر از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)وقت معراج به بهشت وارد شدند، دیدند ملائکه مشغول بنایی می باشند، گاهی می ایستند. پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود:

چرا توقف می کنید؟ عرض کردند: تا آن که مخارج ما برسد. فرمود: مخارج شما چیست؟ عرض کردند: مخارج ما گفتار مؤمن است در دنیا: «سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله الّا اللّه و اللّه اکبر». چون بگوید، مشغول شویم. و چون نگوید،

ص: 142

ما متوقف می شویم. (1)

از کتاب ثواب الاعمال روایتی نقل شده از امام صادق(علیه السلام)از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)که فرمود:

سپری برای آتش جهنم تهیه کنید به گفتن «سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله الّا اللّه و اللّه اکبر».(2)

اگر شهادت به رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)داد، نوشته شود برای او دو هزار هزار حسنه.(1)

صدوق به سند خود از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمود در تفسیر آیه: <وَمَا کُنْتَ بِجانِبِ الطُّورِ>: خداوند ندا فرمود:

ای امت محمد(صلی الله علیه و اله وسلم)رحمت من سبقت گرفته بر غضب من عطا کردم شما را قبل از آن­که از من سؤال کنید. و آمرزیدم شما را قبل از آن­که استغفار کنید. هر کس از شما ملاقات کند مرا و شهادت دهد این­که نیست خدایی مگر من و این­که محمد بنده من و رسول من است، داخل می کنم او را در بهشت به رحمت خود.(2)

در کتاب مستدرک از امالی مفید ثانی(3) به سند خود از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمود:

قسم به آن کسی که جان من به ید قدرت اوست، نمی گوید «أشهد أن لا اله الّا اللّه و أنّ محمّداً عبدُهُ وَ رَسولُهُ» را احدی مگر آن که خدا بدن او را بر آتش حرام می کند.(4)

صدوق در کتاب ثواب الاعمال به سند صحیح از فُضَیل بن یسار از امام باقر(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

ده خصلت است که هر کس خدا را ملاقات کند و آن ها را دارا باشد، داخل بهشت شود: شهادت به لا اله الّا اللّه، و این­که محمد رسول اللّه است، و اقرار به آن چه پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرموده و آورده از جانب خدا، و انجام نماز، و دادن زکات،

ص: 144

و روزه ماه رمضان، و حج خانه خدا، و ولایت اولیاء اللّه، و بیزاری از دشمنان خدا، و اجتناب از هر مُسِکری. (1)

روایات زیاد در بیان ثواب اقرار و شهادت به وحدانیت در بحار مذکور است. (2)

و امیرالمؤمنین(علیه السلام)در خطبه وسیله که در بحار از تحف العقول نقل کرده می فرماید:

«أشهد أن لا اله الّا اللّه وحده لاشریک له و أشهد أنّ محمّداً عبده و رسوله» دو شهادتی است که رفیع و عالی می کند قول را و مضاعف می کند عمل را. سبک است میزان حسناتی که نباشد این دو شهادت در آن. و سنگین است اگر باشد در آن. و به این دو است فوز و سعادت به رفتن بهشت و نجات از آتش و جواز عبور از صراط. و به شهادت داخل بهشت می شوید... .(3)

در بحار از احتجاج طبرسی روایت کرده که قاسم بن معاویه گفت: عرض کردم خدمت امام صادق(علیه السلام): این مردم نقل می کنند که در شب معراج پیغمبر صلی الله علیه وآله دید بر عرش نوشته شده: لا اله الّا اللّه، محمد رسول اللّه، أبوبکر الصدیق. حضرت فرمود:

سبحان اللّه! تغییر دادند تمام شریعت حتی این را؟! عرض کردم. بلی پس امام فرمود: به درستی که خدای(جل و جلالة)وقتی که عرش را خلق کرد، نوشت بر قائمه های عرش: لا اله الّا اللّه، محمد رسول اللّه، علی أمیرالمؤمنین.

و وقتی که آب را خلق فرمود، نوشت در مجرای آب: لا اله الّا اللّه، محمد رسول اللّه، علی أمیرالمؤمنین.

و وقتی که خلق کرد کرسی را، نوشت بر قائمه های آن: لا اله الّا اللّه، محمد رسول اللّه، علی أمیرالمؤمنین.

ص: 145

و زمانی که لوح را خلق فرمود، نوشت در آن: لا اله الّا اللّه، محمد رسول اللّه، علی أمیرالمؤمنین.

و وقتی که اسرافیل را خلق کرد، نوشت بر جبهه او: لا اله الّا اللّه، محمد رسول اللّه، علی أمیرالمؤمنین.

تا آن­که فرمود _ بعد از بیان آن­که همین کلمات شریفه بر بال جبرئیل و اکناف آسمان­ها

و اَطباق زمین و سر کوه ها و بر خورشید و ماه نوشته شده _ :

پس وقتی که کسی بگوید: «لا اله الّا اللّه محمد رسول اللّه» پس باید بگوید: «علی أمیرالمؤمنین ولی اللّه».(1)

و همین روایت را صدوق نقل کرده.(1) و معنی صلوات خدا وملائکه بیاید ان شاء اللّه تعالی.

شیخ کلینی به سند صحیح از محمد بن مسلم از امام باقر یا صادق(علیهم السلام)نقل کرده است که فرمود:

نیست در میزان اعمال چیزی سنگین تر از صلوات بر محمد و آل محمد _صلوات اللّه علیهم اجمعین. و به درستی که اعمال در میزان گذاشته می شود پس سبک می باشد، پس صلوات را می گذارند پس سنگین می شود.(2)

صدوق از امام باقر(علیه السلام)از پدرانش از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمود:

من روز قیامت نزد میزان اعمال می باشم. پس کسی که سنگین شود سیئات او بر حسناتش، می آورم صلواتی که او برمن فرستاده و به سبب آن حسنات او را سنگین می کنم.(3)

در بحار از کتاب عیون و امالی صدوق از امام رضا(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که قدرت ندارد بر چیزی که کفاره گناهان او شود، پس زیاد کند صلوات بر محمد و آلش را؛ که این، گناهان را منهدم می کند.

و فرمود:

صلوات نزد خدا با تسبیح و تهلیل و تکبیر معادل است.(4)

از کتاب علل به سند خود از حضرت امام علی نقی(علیه السلام)نقل کرده که:

خدا ابراهیم را برای کثرت صلوات او بر محمد و آل محمد(علیهم السلام)خلیل خودگرفت.(5)

از کتاب معانی الاخبار از ابو حمزه نقل شده که گفت: سؤال کردم از امام

ص: 147

صادق(علیه السلام)از کلام خدا: <اِنّ اللهَ وَمَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبيّ>. فرمود:

صلوات خدا، فرستادن رحمت است. و از ملائکه، تزکیه است. و از مردم، دعا می باشد.

راوی عرض کرد: چگونه صلوات فرستیم؟ فرمود: بگویید:

صَلَواتُ اللهِ وَصَلَواتُ مَلائِکَتِهِ وَ اَنْبیائِهِ وَرُسُلِهِ وَجَمیعِ خَلْقِهِ عَلی مُحَمَّدٍ وآل مُحَمَّدٍ. وَالسَّلامُ عَلَیهِ وَعَلَیهِمْ وَرَحَمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ.

راوی عرض کرد: ثواب آن چیست؟ فرمود:

واللّه از گناهان خارج شود مثل روزی که از مادر متولد شده است.(1)

تمام این روایات را در وسائل نقل کرده و در باب اول ذیل مطلب هفتم روایاتی در فضیلت صلوات گذشت.

تمام این روایات را در وسائل نقل کرده است.

صدوق در کتاب شریف من لایحضره الفقیه نقل کرده است که در حدیث مناهی پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)فرمود:

کسی که اذان بگوید محض رضای پروردگار و اجر خود را از خدا خواهد، عطا فرماید خدای(عزوعجل)به او ثواب چهل هزار شهید و چهل هزار صدیق، و داخل می شود به شفاعت او چهل هزار گناه­کار از امت من در بهشت. آگاه باشید! وقتی که مؤذن می گوید: «أشهد أن لا إله إلّا اللّه» صلوات فرستد بر او هفتاد هزار ملک و استغفار کنند برای او، و هست در روز قیامت در سایه عرش تا آن که حساب خلایق تمام شود. و می نویسد ثواب قول مؤذن را که می گوید: «أشهد أنّ محمّداً رسول اللّه» چهل هزار ملک... .

و در بحار این روایت را از مجالس صدوق نیز نقل کرده است.(1)

و فرمود رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم):

برای مؤذن است در مابین اذان و اقامه مثل اجر شهید آغشته به خون در راه خدا.(2)

و همین روایت را در کتاب تهذیب مسنداً نقل کرده است.(3)

در تهذیب به سند صحیح از معاویة بن وهب از امام صادق(علیه السلام)از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)نقل کرده که فرمودند:

کسی که در بلدی از بلاد مسلمین یک سال اذان بگوید، برای او بهشت واجب شود.

و همین روایت را صدوق در کتاب ثواب الاعمال به سند صحیح و در من لایحضره الفقیه مرسلاً نقل فرموده است.(4)

ص: 149

و در هر سه کتاب از امام باقر(علیه السلام)است که فرمود:

کسی که اذان بگوید هفت سال برای رضایت خدا، می آید روز قیامت و حال آن که گناهی بر او نباشد.(1)

در تهذیب و غیر تهذیب از ثقة الاسلام کلینی به سند خود از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود:

آمرزیده می شود برای مؤذن به اندازه مد و کشش صوتش. و هر چیزی که بشنود اذان او را، شهادت می دهد برای او.(2)

در کتاب من لایحضره الفقیه روایت مفصلی از بِلال از پیغمبر(صلی الله علیه و اله وسلم)در فضیلت اذان نقل کرده است که از جمله بلال گفت: شنیدم از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم):

هرکس در راه خدا اذان یک نماز را بگوید از روی ایمان و طلب اجر و ثواب خدا و تقرباً الی الله تعالی، خدا گناهان گذشته او را بیامرزد، و منت نهد بر او که او را در باقیمانده عمر نگه داری کند، و بین او و بین شهدا در بهشت جمع کند.(3)

در روایت علل فضل بن شاذان از حضرت رضا(علیه السلام)است که در بیان علت اذان فرمود:

جهت آن­که ابتدا شده در اذان به تکبیر و ختم شده به تهلیل، این است که خدای(عزوعجل)اراده فرموده که ابتدا و ختم شود به ذکر او و اسم او. و اسم مقدس اللّه در اول تکبیر است و در لا اله الّا اللّه آخر می باشد... .(4)

بدان­که: در جواز ترک اذان خلاف و اشکالی نیست و روایات صریحه بر آن وارد شده است. و اما اقامه باید مردان ترک نکنند آن را بنا بر احتیاط وجوبی. چون روایت

ص: 150

معتبری که ظاهر یا صریح باشد در جواز ترک اقامه نقل نشده است مگر روایت دعائم که دلالت آن بر جواز ترک اذان و اقامه واضح است لکن از حیث سند معتبر نیست. و باقی روایاتِ راجعه به اقامه همه اثبات آن را می کند. و خدشات آن کسانی که قائل به استحباب اقامه هستند در ادله وجوب، مورد اشکال و تأمل می باشد. پس حجتی تمام نشده برای ما در جواز ترک اقامه.

و اما زنان، پس روایات صریحه بر جواز ترک آنان اذان و اقامه را وارد شده است.(1)

و اذان و اقامه در غیر نمازهای یومیه مشروع نیست.

و تأویل کشیدن گردن در حال رکوع آن که خطور در قلب دهی: خدایا، ایمان آوردم به تو هر چند گردن مرا بزنند.

و تأویل سر برداشتن از رکوع وقتی که بگویی: «سَمِعَ اللّه لِمَنْ حَمِده الحَمْدُ للّه رَبِّ العالَمین» آن است که یعنی: اجابت کند خدا کسانی را که حمد خدا می کنند و تمام حمد برای خدای پروردگار عالمیان است آن خدایی که من نبودم. پس مرا ایجاد کرد.

و تأویل سجده اول آن که در حال سجده خطور به قلب دهی که: من از زمین خلق شده ام.

و تأویل سر برداشتن از سجده اول آن که: خدایا، مرا از زمین بیرون کردی.

و تأویل سجده دوم آن که: خدایا، مرا به زمین برمی گردانی.

و سر برداشتن از سجده دوم یعنی: خدایا، مرا باز از قبر بیرون می آوری برای روز قیامت.

و تأویل نشستن آن که خطور دهی به قلب خود: خدایا، من اقامه کردم حق را و می راندم باطل را.

و تأویل تشهد تجدید ایمان و اسلام است. و اما «السلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته» ترحمی است از جانب خدای متعال و معنای او آن که امان است برای شما از عذاب روز قیامت.

پس فرمود امیرالمؤمنین(علیه السلام): کسی که این تأویلات را که بیان کردم نداند، نماز او ناقص است.(1)

سلیمان جعفری فرموده است. (1)

و نیز اکرم آیاتِ قرآن می باشد؛ چنان که امام باقر(علیه السلام)در روایت ابوحمزه و در روایت محمد بن الفضل الاَزْدی تصریح فرموده است. و این روایات را در کتاب مستدرک و بحار و تفسیر برهان از تفسیر عیاشی و غیره نقل فرموده اند.(2)

و نیز افضل آیات سوره حمد است؛ چنان که امام صادق(علیه السلام)در روایت صحیحه تهذیب و در روایت سعد بن عمرالجلاب تصریح فرموده است.(3)

در تهذیب به سند حسن از عبداللّه بن یحیی الکاهلی از امام صادق(علیه السلام)از امام باقر(علیه السلام)است که فرمود:

«بسم اللّه الرحمن الرحیم» نزدیک تر است به سوی اسم اعظم از ناظر چشم به سوی سفیدی آن. (4)

در کتاب تفسیر برهان از صدوق به سند صحیح از امام رضا(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود:

«بسم اللّه الرحمن الرحیم» نزدیک تر است به سوی اسم اعظم از سیاهی چشم به سفیدی آن.

این روایت را به سند دیگر در تفسیر برهان و کتاب وسائل و بحار نقل کرده اند. و در کتاب بحار به سند دیگر از امام عسکری(علیه السلام)نقل کرده است.(5)

ص: 153

در کتاب کافی به سند خود از فرات بن احنف از امام باقر(علیه السلام)نقل کرده است که فرموده:

اول هر کتابی که از آسمان نازل شده «بسم اللّه الرحمن الرحیم» بوده است.

و وقتی که «بسم اللّه الرحمن الرحیم» گفتی، پس باک نیست که استعاذه نکنی.

و وقتی که بخوانی «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را، می پوشاند تو را در آن چه بین آسمان و زمین است.(1)

مجلسی فرموده:

یعنی می پوشاند تو را از عذاب خدا، یا عیب هایت را از ملائکه یا از مردم و جن نیز.(2)

در کتاب تفسیر امام حسن عسکری(علیه السلام)مذکور است که امام صادق(علیه السلام)فرمودند:

بسا می شود بعضی شیعیان ما ترک کند در ابتدای کارهای خودشان «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را، پس خدا او را به بلیه ای مبتلا فرماید برای آن­که متنبه فرماید او را بر شکرگزاری خدا و ثناگویی خدای عزوجل و محو کند از او عیب و عار این نقص را که ترک بسم اللّه نموده است.

پس امام بیان فرمود قضیه عبداللّه بن یحیی که در محضر مقدس حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام)روی کرسی نشست و چون «بسم اللّه الرحمن الرحیم» نگفت، از کرسی به زمین افتاد و سر او شکست و خون جاری شد. حضرت فرمود:

آیا نمی دانی که رسول اللّه(صلی الله علیه و اله وسلم)حدیث فرمود مرا از جانب خدای(عزوجل)که: هر امری که اسم خدای در آن ذکر نشود، ابتر است. یعنی عاقبت خیر ندارد.

عبداللّه بن یحیی عرض کرد:بلی _ پدر و مادرم فدای تو باد _ دیگر ترک بسم اللّه نمی کنم. حضرت فرمود: در این هنگام بهره و سعادت خواهی دید.

عرض کرد: یا امیرالمؤمنین(علیه السلام)، چیست تفسیر «بسم اللّه الرحمن الرحیم»؟ حضرت فرمود:

بنده در وقت قرائت قرآن یا هر کاری که می خواهد انجام دهد بگوید: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» یعنی: به برکت این اسم این کار را انجام می دهم. و هر

ص: 154

امری که ابتدای آن «بسم اللّه الرحمن الرحیم» باشد، آن مبارک است. (1)

تا آن که فرمود: خدای(عزوعجل)می فرماید:

ای بندگان من که محتاج به رحمت من می باشید، من در هر حال و در هر وقت احتیاج و ذلت عبودیت را لازمه ذات شما قرار دادم. پس به سوی من پناهنده شوید در هر کاری که وارد می شوید. و امید تمامی آن را دارید؛ که من اگر اراده کنم که بخششی به شما نمایم، کسی قدرت منع آن ندارد، و اگر اراده کنم که منع کنم شما را، کسی قدرت ندارد غیر من بر عطای به شما. پس بگویید در ابتدای هر کاری کوچک یا بزرگ «بسم اللّه الرحمن الرحیم».

تا آن که فرمود: رسول اللّه(صلی الله علیه واله وسلم)فرمودند:

هر کس او را کاری محزون کند، پس بگوید: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» از روی اخلاص و اقبال و توجه قلب به سوی این کلام شریف، از یکی از دو کار خالی نیست؛ یا به حاجت دنیای خود می رسد، یا ذخیره می شود برای او در آخرت نزد ذات مقدس حق. و آن چه نزد خداست بهتر و باقی تر است برای مؤمنین.(2)

و امیرالمؤمنین(علیه السلام)فرمود:

«بسم اللّه الرحمن الرحیم» آیه ای است از فاتحة الکتاب. و آن هفت آیه است. تمام آن «بسم اللّه الرحمن الرحیم» است.

شنیدم از پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)که فرمود: ذات مقدس حق فرمود: ای محمد <وَلَقَدْ آتَیناک سَبْعاً مِنَ المَثانی وَالقُرْآنَ العَظِیم>.(3) یعنی: «ما لطف کردیم به تو سبع المثانی را _ که سوره حمد است _ و قرآن عظیم را.» پس خدا بر من منت نهاد به این سوره شریفه و آن را معادل قرآن قرار داده. و فاتحة الکتاب اعظم و اشرف گنج های عرش است.

ص: 155

و خدا مخصوص کرد به آن محمد(صلی الله علیه واله وسلم)را و مشرف کرد خدا او را به آن، و اَحدی با او شریک نیست مگر حضرت سلیمان که «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را خدا فقط به او داد.

پس کسی که بخواند آن را در حالی که معتقد باشد به ولایت محمد و آل طیبین او و منقاد باشد برای امر آنان و تصدیق کننده باشد به ظاهر و باطن آنان، خدا عطا فرماید به او به هر حرفی از آن حسنه ای که هر حسنه افضل باشد از دنیا و آن چه در دنیاست. و هرکس استماع کند آن را، به اندازه ثلث ثواب خواننده به او داده شود.(1)

حقیر گوید: شاید مراد این باشد که به حضرت سلیمان لفظ «بسم اللّه الرحمن الرحیم» داده شده و مراد از روایت فرات که گذشت آن باشد که معنی «بسم اللّه ...» در اول هر کتابی به لسان قومی که کتاب بر آن­ها نازل می شده بوده است.

برقی در کتاب محاسن به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که در ضمن حدیثی فرمود:

کسی که وضو بگیرد و اسم خدا را نبرد، شیطان در وضوی او شرکت دارد. و وقتی که غذا بخورد، یا آب بیاشامد، یا لباسی بپوشد، یا هر کار دیگری بکند، سزاوار است که اسم خدا را بر آن ببرد. اگر نکرد، شیطان در آن شرکت می کند.(2)

و همین روایت را جعفر بن محمد بن شریح در کتاب خود از حمیدبن شعیب از جابرجعفی از امام باقر یا صادق(علیه السلام)نقل کرده است.(3)

در کتاب جامع الاخبار از ابن مسعود از پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)نقل کرده که فرمود:

کسی

که بخواند «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را، بنویسید خدا برای او چهار هزار حسنه،

ص: 156

و محو فرماید از او چهار هزار گناه، و بلند کند خدا برای او چهار هزار درجه.(1)

و روایت کرده است از پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)که فرمود:

کسی که بخواند «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را، خدا برای او در بهشت هفتاد هزار قصر یاقوت قرمز بنا کند، در هر قصری هفتاد هزار خانه از لؤلؤ سفید، در هر خانه هفتاد هزار تخت از زبر جد سبز، بالای هر تختی هفتاد هزار فرش از سندس و استبرق و بر او حوریه ای است. و برای این حوریه هفتاد هزار گیسوست آراسته شده به در و یاقوت و نوشته شده بر رخسار راست او: «محمد رسول اللّه» و بر رخسار چپ:«علیٌّ ولی اللّه» و بر پیشانی: «الحسن» و بر زنخدان: «الحسین» و بر دو لب او: «بسم اللّه الرحمن الرحیم».

راوی عرض کرد: یا رسول اللّه، برای کیست این کرامت؟ فرمود:

برای کسی است که به حرمت و تعظیم بگوید: «بسم اللّه الرحمن الرحیم».(2)

محدث قمی در الکنی والألقاب و صاحب روضات الجنات نقل کرده اند که:

سبب توبه بِشْر حافی آن بود که در بین راه قطعه ای یافت که در آن نوشته بود: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» و قدم های مردم در راه بر آن واقع شده بود. این قطعه را گرفت و تمیز کرد و چند درهم عطر خرید پس قطعه ورقه را خوشبو نمود و در شکاف دیوار قرار داد. پس در خواب دید گوینده ای می گوید: ای بشر، اسم مرا خوشبو کردی و پاک نمودی، من تو را طیب و پاکیزه قرار می دهم در دنیا و آخرت. پس صبح که شد توبه کرد. (3)

در کتاب تفسیر حضرت عسکری(علیه السلام)در ذیل آیه شریفه: <لَیسَ البِرُّ...>، امام(علیه السلام)فرمود:

به درستی که خدا فضیلت داد محمد(صلی الله علیه واله وسلم)را به فاتحة الکتاب بر جمیع پیغمبران که به احدی از پیغمبران این فضیلت را نداده مگر حضرت سلیمان که فقط به او

ص: 157

«بسم اللّه الرحمن الرحیم»را لطف فرموده. پس وقتی که سلیمان این آیه شریفه را خواند، عرض کرد: ای پروردگار من، چقدر کلمات شریفه ای است! به درستی که از جمیع ممالکی که به من بخشیدی نزد من عزیزتر و بهتر است. خداوند فرمود: چگونه این طور نباشد و حال آن که نیست مردی یا زنی که مرا نام نهد به این نام ها و این آیه شریفه را بر زبان جاری کند مگر آن که ثابت می کنم برای او هزار مقابل ثواب کسی که هزار مقابل ممالک تو را صدقه بدهد. ای سلیمان، این آیه هفت یک سوره حمد است که می بخشم به محمد(صلی الله علیه واله وسلم)سید تمام پیغمبران... .(1)

در کتاب کافی به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

اگر بخوانم حمد را بر میتی هفتاد مرتبه پس زنده شود، عجب نیست.(1)

و به سند دیگر از امام باقر(علیه السلام)است که فرمود:

هر مریضی که الحمد او را خوب نکند، هیچ چیز دیگر او را خوب نمی کند.

و به سند دیگر نیز این روایت نقل شده است.(2)

در تفسیر برهان از عیاشی از پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)نقل کرده است که فرمود به جابر بن عبداللّه:

آیا نمی خواهی تعلیم کنم تو را افضل سوره ای که خدا در قرآن نازل فرموده است؟ عرض کرد: بلی، پس او را سوره حمد تعلیم کرد و فرمود: آن از هر دردی شفا هست مگر مرگ.(3)

از کتاب امالی شیخ از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود:

کسی که به او علتی و مرضی برسد، پس حمد را در گریبانش هفت مرتبه بخواند. اگر خوب نشد، هفتاد مرتبه بخواند. که من برای او عافیت را ضامن هستم.(4)

از کتاب مناقب ابن شهر آشوب نقل شده که یکی از دو دست هِشام بن عَدی الهَمْدانی در جنگ صفین جدا شد. پس امیرالمؤمنین(علیه السلام)دست او را گرفت و بر محل خودش گذاشت و چیزی خواند، خوب شد. عرض کرد: یا امیرالمؤمنین، چه خواندی؟ حضرت فرمود: سوره حمد. چون که فهمید در نظرش کوچک آمد، دست او از محل افتاد دیگر حضرت به او اعتنا نفرمود. (5)

ص: 159

از کتاب طب الائمه از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

هر وقت به پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)کسالتی یا چشم زخمی یا درد سری عارض می شد، دست مبارک خود را باز می کرد و سوره حمد و معوذتین (سوره قل أعوذ برب الناس و قل أعوذ برب الفلق) می خواند، پس دست خود را به صورت می کشید، درد و کسالت برطرف می شد.(1)

از طب الائمه از امام باقر(علیه السلام)است که فرمود:

هر کس سوره مبارکه حمد و قل هو اللّه احد او را خوب نکند،پس هیچ چیز او را خوب نمی کند. و هر مرضی به این دو سوره شریفه دفع می شود.(2)

از امام صادق(علیه السلام)است که به یکی از دوستان که مبتلا به تب شدید بود فرمود:

سر خود را در میان گریبان پیرهن داخل کن و اذان و اقامه بگو و هفت مرتبه سوره حمد را بخوان، پس عمل کرد، فوری خوب شد.(3)

و از امام(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

حمد را بر دردی هفتاد مرتبه نخواندم مگر آن که ساکن شد، و اگر بخواهید تجربه کنید، لکن شک نکنید.(4)

شیخ طبرسی در کتاب مکارم الاخلاق از پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)نقل کرده که فرمود:

برای هر دردی هفت مرتبه حمد خواندن شفاست، و اگر صد مرتبه بخواند و روح از جسد خارج شده باشد، خداوند روح او را برمی گرداند. (5)

در بحار از پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)است که فرمود:

کسی که فاتحة الکتاب را بخواند، خدا به او به عدد تمام آیات که نازل فرموده، ثواب عطا می فرماید.(6)

ص: 160

در حدیث سؤالات یهودی از پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)همین مفاد را پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)در جواب یهودی فرموده است.(1)

و در حدیث دیگر فرمود:

کسی که فاتحة الکتاب را قرائت کند، اجرش مثل آن کسی که دو ثلث قرآن را تلاوت کرده می باشد. و مثل آن است که بر هر مرد و زن مؤمنی تصدق کرده.

و در حدیث دیگر رسول اللّه(صلی الله علیه واله وسلم)فرمود:

قسم به آن کسی که جان من به ید قدرت اوست، خدا نازل نکرده در تورات و انجیل و زبور و قرآن مثل این سوره شریفه. و آن است اُمّ القرآن و سبع المثانی... .(2)

و این دو روایت اخیر را شیخ طبرسی در تفسیر مجمع البیان نیز ذکر فرموده است. و روایات گذشته را در کتاب وسائل و مستدرک نقل کرده اند.(3)

در بحار از دعوات راوندی نقل کرده از امیرالمؤمنین از پیغمبر(علیهم السلام)که فرمود:

جبرئیل نازل شد و گفت: یا محمد(صلی الله علیه واله وسلم)به درستی که خدای تعالی بر تو هیچ سوره ای از قرآن نازل نکرده مگر آن­که در آن حرف «فا» می باشد _ و هر فایی از آفت است _ مگر سوره حمد که «فا» در آن نیست.(4)

از کتاب تفسیر عیاشی از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

شیطان چهار مرتبه به صدای بلند گریه کرد: اول آن روزی که خدا او را لعنت کرد، و آن روزی که به زمین آمد، و آن روزی که پیغمبر صلی الله علیه وآله مبعوث شد، و دیگر آن روزی که اُمّ الکتاب _ یعنی سوره حمد _ نازل شد.(5)

ص: 161

در کتاب مستدرک از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

قرائت حمد برای هر دردی شفاست مگر مرگ.(1)

و از ابو سلیمان نقل کرده که گفت:

در جنگی خدمت پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)بودیم. مردی بیهوش افتاد. یکی از اصحاب سوره فاتحة الکتاب را در گوش او خواند، حرکت کرد و خوب شد. پس این را خدمت پیغمبر(صلی الله علیه واله وسلم)عرض کردیم. پس فرمود: این سوره اُمّ القرآن است. و آن است شفا از هر دردی.(2)

در اول تفسیر برهان از مولا امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل کرده که عبداللّه بن عباس خدمت حضرت برای تفسیر قرآن مشرف شد. حضرت او را برای شب وعده داد. پس در شب حاضر شد. حضرت فرمود:

اول قرآن چیست؟ عرض کرد: فاتحة الکتاب. حضرت فرمود: اول فاتحه چیست؟ عرض کرد: بسم اللّه. حضرت فرمود: اول «بسم اللّه» چیست؟ عرض کرد: بسم. باز فرمود: اول بسم چیست؟ عرض کرد: با. پس حضرت شروع فرمود در تکلم در «با» تا آخر شب. وقتی که نزدیک صبح شد فرمود: اگر شب ادامه می داشت، ما نیز در کلام خود ادامه می دادیم.(3)

و در حدیث دیگر فرمود:

اگر بخواهیم سنگین می کنم بار هفتاد شتر را در تفسیر فاتحة الکتاب.(4)

یعنی از بیانات من کتاب ها در تفسیر فاتحة الکتاب نوشته شود که اگر بر هفتاد شتر بار شود سنگین شود.

ص: 162

پروردگار جل جلاله) و «میم» ملک خداست (یعنی اشاره است به پادشاهی و سلطنت ذات پاک احدیت) و «اللّه» برای اِلاه تمام موجودات اسم است. «رحمن» است به جمیع خلق در دنیا (یعنی مؤمن و کافر در دنیا مشمول نعمت­های خداوندند) و «رحیم» است به مؤمنین فقط (یعنی بعد از مرگ رحمت ذات مقدس مخصوص مؤمنین است).(1)

و همین روایت از کافی و غیر آن نیز نقل شده است. و همچنین شیخ صدوق از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است.(2)

<الحمدللّه>؛ یعنی: تمام حمد و ستایش و ثنا وخوبی که در عالم مخلوقات و موجودات می باشد ملک و مخصوص ذات مقدس حق است. و هر خوبی که نزد هر مخلوقی می باشد همه از ناحیه ذات پاک او و از اثر لطف و مرحمت اوست. و هرگز موجودی مالک نعمتی نخواهد شد مگر به تملیک و بخشش او. و هر حسن و کمال نعمتی که نزد ممکنات است همه از طرف اوست. و حدوث و بقا و محل آن همه به خواست و اراده اوست. لَاخَیرَ و لَا نِعْمَةَ اِلّا مِنَ اللّه تَعَالی، وَلَا حَولَ وَلَا قُوَّةَ اِلّا بِاللّه تَعَالی، مَا شَاءَ اللّه، لَا یَأْتي بِالخَیرِ اِلّا اللّه، ولَا یَصْرِفُ السُّوءَ اِلّا اللّه، وکُلُّ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللّه تَعَالی.

<رب العالمین>؛ یعنی: خالق و مالک و صاحب و پرودگار تمام عالمیان است که همه به خواست و اراده او ایجاد شده اند و با بقای او باقی اند. و هیچ موجودی نمی تواند آنی و کمتر از آن خود را نگه­داری کند مگر به خواست و اراده و نگه­داری او. لا اله الّا هو الحی القیوم.

و مناسب است در این جا بیان مختصری کنیم از «عالَمین» _ بحول اللّه تعالی و قوته _ و ابتدا نماییم به روایاتی که ثقه جلیل و محدث نبیل شیخ القمیین و سید المحدثین عظیم القدر والمنزلة محمد بن الحسن الصفار که از بزرگواران اصحاب حضرت عسکری(علیه السلام)بود.

ص: 164

در کتاب شریف بصائر به سند خود از امام سجاد(علیه السلام)نقل کرده که به منجمی فرمود:

آیا دلالت کنم تو را بر کسی که از اول زمانی که بر ما وارد شدی تا حال چهارده عالم را سیر کرده و هر عالمی سه مقابل دنیاست و از جای خود حرکت نکرده؟ عرض کرد: کیست؟ فرمود: من. و اگر بخواهی خبر دهم تو را به آن چه خوردی و آن چه ذخیره کردی. (1)

و این خبر را در بحار از کتاب اختصاص شیخ مفید و بصائر نقل کرده است.(2)

و نیز در بصائر از حضرت ابوالحسن(علیه السلام)در ضمن حدیثی نقل کرده که فرمود:

برای خدا هفتاد هزار عالَم است که از عدد انس و جن بیشترند... .(3)

شیخ صدوق در کتاب خصال نقل کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

برای خدای(جل وجلالة)دوازده هزار عالَم است. و هر عالَمی از هفت آسمان و هفت زمین بزرگ تر است. هر عالمی خیال می کنند که غیر خودشان عالم دیگر نیست، و حجت خدا بر آن ها من هستم.(4)

و این خبر را در بحار از کتاب خصال و کتاب منتخب البصائر به دو سند از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است. (5)

در آخر کتاب خصال نقل کرده از امام باقر(علیه السلام)که در ضمن حدیثی فرمود:

خیال می کنی که خدا همین یک عالَم را خلق کرده و بشری غیر از شما خلق نکرده است؟ نه چنین است! بلکه هزار هزار عالَم و هزار هزار آدم خلق فرموده است...

ص: 165

و این خبر را در بحار از کتاب توحید و خصال نقل کرده است.(1)

و غیر این روایات زیاد است که در تفسیر برهان در ذیل آیه شریفه و در بحار مذکور است.(2)

<الرَّحْمن>؛ یعنی: بسیار رحم و مهربانی کننده است بر جمیع مخلوقات(3)در دنیا بر مؤمن و کافر که همه را مشمول رحمت و نعمت و الطاف خود قرار می دهد، هر چند معصیت او نمایند و منکر او گردند، و به واسطه کفر و شرک، نعمت را از آنان قطع نمی کند.

<الرَّحیم>؛ یعنی: لطف کننده و مهربان است به مؤمنین(4)که احکام و تکالیف آنان را سهل و آسان قرار داده و تکلیف شاق به آنان نکرده است.

در تفسیر امام عسکری(علیه السلام)نقل کرده از امیرالمؤمنین(علیه السلام)که فرمود:

خدا رحمت را آفرید و آن را صد قسمت قرار داد، یک قسمت آن را در تمام خلق تقسیم فرموده و به هریک هرچه خواسته لطف فرموده. و به این رحمت است که انسان و حیوان یکدیگر را رحم می کنند. و قیامتی که شود این قسمت را با آن 99 قسمت دیگر برای خود جمع کرده و رحم می فرماید به آن مؤمنین را.(5)

<مالِک یوْمِ الدّینِ>؛ مالک یعنی: صاحب اختیار روز جزاست که آن روز قیامت و حساب خلایق است؛ هر وقت بخواهد قیامت را اقامه می کند و خلایق را محشور می فرماید و بین آنان به آن چه بخواهد حکومت می فرماید. و در ضمن اقرار است به

ص: 166

روز قیامت و حساب و مجازات اعمال.

و امام سجاد و امام صادق(علیهم السلام)قرائت این آیه شریفه را مکرر می فرمودند.(1)

<ایَّاکَ نَعْبُدُ>؛ یعنی: خدایا، تو را عبادت می کنیم و اَحدی را با تو شریک نمی کنیم. و این اقرار به خلوص نیت است در عبادت و رغبت و تقرب است به سوی خدای تعالی.

<وَ اِیَّاکَ نَسْتَعینُ>؛ یعنی: خدایا، از ذات مقدس تو استعانت می جوییم که ما را اعانت فرمایی بر اطاعت و بندگی خودت تا آن که ادای عبادت و انجام وظیفه کنیم به همان کیفیت که خواستی و ما را توفیق اجتناب از محرمات لطف فرمایی و از شر شیطان انسی و جنی و گمراهان و موذیان و ظالمان نگه داری فرمایی. و این شاهد است بر آن­که امورات به ید قدرت حق است و تفویض به خلق نشده است.

<اِهْدِنَا الصِّراطَ المُسْتَقیمَ>؛ یعنی: هدایت و ارشاد فرما ما را به راه مستقیم و آن به آن نور هدایت را در قلب ما روشن فرما؛ که اگر یک آن نور ندهد خاموش است و در ضلالت و تاریکی واقع خواهیم شد. مثل آن که اگر یک آن قوت و قدرت و حیات ندهد، مرگ به ما خواهد رسید. و این درخواست است که در جمیع امور ما را موفق به طریق مستقیم فرما.

در تفسیر برهان از شیخ صدوق به سند خود از مفضل نقل کرده که گفت: سؤال کردم از امام صادق(علیه السلام)از تفسیر «صراط». فرمود:

آن طریق است به سوی معرفت خدا. و آن دو صراط است؛ یکی در دنیا، و دیگری در آخرت. اما آن­که در دنیاست، پس آن امام واجب الاطاعه است که هر کس او را بشناسد و اقتدا به او نماید، عبور کند بر صراطی که در آخرت بر جِسْر جهنم است. و اگر امام را نشناخت، قدم او از صراط قیامت بلغزد و در آتش جهنم واقع شود.(2)

ص: 167

و در روایات زیاد تفسیر شده «صراط مستقیم» بر وجود مقدس امام(علیه السلام).(1)و امام صادق(علیه السلام)این آیه شریفه را زیاد تکرار می فرمود.(2)

<صِراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ>؛ یعنی: راه آن کسانی که نعمت دادی به آنان، و مراد نعمت های ظاهری نیست. چون کفار و مشرکین نیز در نعمت­های ظاهری شرکت دارند. بلکه مراد نعمت­های باطنی است که نعمت هدایت و معرفت خدا و پیغمبران است. و آن، صراط انبیا و ائمه(علیهم السلام)می باشد.

<غَیرِ المَغْضُوبِ عَلَیهِمْ وَلَا الضّالّینَ>؛ یعنی: نه راه کسانی که مورد غضب می باشند و نه راه گمراهان، و آنان کسانی هستند که در غیر طریق پیغمبران و ائمه(علیهم السلام)وارد می شوند و از طریق مستقیم منحرفند.

جناب کلینی نقل کرده از سید الشهدا(علیه السلام)که فرمود:

کسی که یک آیه از کتاب خدا را در نماز ایستاده بخواند، خدا برای او به هر حرفی صد حسنه بنویسد و اگر در غیر نماز بخواند، به هر حرفی ده حسنه و اگر استماع قرآن کرد، به هر حرفی یک حسنه برای او نوشته شود... .(1)

شیخ کلینی نقل فرموده از امام سجاد(علیه السلام)و از امام صادق(علیه السلام)که فرمودند:

کسی که حرفی از کتاب خدا را بدون آن که قرائت کند گوش بدهد، خدا برای او حسنه ای بنویسد و از او گناهی محو فرماید و برای او درجه ای بلند فرماید، و اگر یک حرف ظاهری (یعنی از حفظ یاد بگیرد بدون تعلم خط) از او یاد گرفت، بنویسد خدا برای او ده حسنه، و محو کند از او ده گناه، و بلند کند برای او ده درجه. بعد فرمودند: نمی گویم به هر آیه ولکن به هر حرفی «با، یا، تا» و مثل آن­ها.

و فرمودند:

کسی که یک حرف در نماز نشسته بخواند، خدا برای او پنجاه حسنه بنویسد، و از او پنجاه گناه محو فرماید، و بلند فرماید برای او پنجاه درجه و اگر در نماز ایستاده بخواند، خدا برای او به هر حرفی صد حسنه بنویسد، و از او صد گناه محو فرماید، و برای او صد درجه بلند نماید... .(2)

و مفاد این روایات را کسان دیگر نیز نقل کرده اند. و در کتاب وافی نقل شده است. (3)

و به حسب روایات مستفیضه نظر کردن به قرآن شریف عبادت است(4)

ص: 169

و وضو گرفتن برای قرائت قرآن مستحب است.(1)

در کتاب وسائل و بحار از عُدةالداعی نقل کرده اند که فرمود معصوم(علیه السلام):

برای قاری قرآن به هر حرفی در نماز ایستاده، صد حسنه است؛ و در نماز نشسته، پنجاه حسنه؛ و با وضو و طهارت در غیر نماز، بیست و پنج حسنه؛ و بدون طهارت، ده حسنه. آگاه باشید! نمی گویم «المر» یک حرف است، بلکه برای الف ده حسنه، و برای لام ده حسنه، و برای میم ده حسنه... .(2)

حقیر گوید: گذشت که سوره حمد دو ثلث قرآن است.(1) و بیاید روایت صدوق از امام رضا(علیه السلام)از پدرانش که رسول اللّه(صلی الله علیه واله وسلم)فرمودند:

کسی که اذا زلزلت را چهار مرتبه بخواند، مثل کسی است که تمام قرآن را خوانده.(2)

شیخ کلینی در کافی به سند خود از مفضل نقل کرده است که گفت: امام صادق(علیه السلام)فرمود:

ای مفضل،خود را از شر مردم نگه داری کن به برکت آیه شریفه «بسم اللّه الرحمن الرحیم» و به برکت «قل هو اللّه أحد». بخوان آن را از طرف راست و چپ و پیش رو و عقب سر و از بالای سر و پایین پا. و وقتی که داخل شدی بر سلطان جابری، بخوان این را سه مرتبه در وقتی که نظر می کنی به سوی او، و دست چپ را ببند و باز نکن تا از نزد او خارج شوی.(3)

و همچنین شیخ کلینی در کافی به سند خود نقل کرده است از امام باقر(علیه السلام)که فرمود:

کسی که «قل هو اللّه أحد» را یک مرتبه بخواند، برکت بر او نازل شود. و اگر دو مرتبه بخواند، برکت بر او و اهل او نازل شود. و اگر سه مرتبه بخواند، برکت بر او و اهل او و همسایه هایش نازل می شود. و اگر دوازده مرتبه بخواند، بنا کند خدا برای او دوازده قصر در بهشت. و اگر صد مرتبه بخواند، آمرزیده شود گناهان 25 ساله او غیر از گناهان راجع به خونریزی و اموال مردم. و اگر چهارصد مرتبه بخواند، برای اوست ثواب چهارصد شهید که در راه خدا خون آنان ریخته شده است... .(4)

و همچنین شیخ کلینی در کافی و صدوق در ثواب الاعمال از امام صادق(علیه السلام)

ص: 171

نقل کرده اند که رسول اللّه(صلی الله علیه واله وسلم)فرمود:

بعد از موت سعد بن مُعاذ هفتاد هزار ملک آمدند _ و از آنان بود جبرئیل _ و بر سعد نماز خواندند. گفتم: ای جبرئیل، به چه چیز سعد مستحق شد که شما بر او نماز بخوانید؟ عرض کرد: به قرائتش «قل هو اللّه أحد» را ایستاده و نشسته و سواره و پیاده و در حال رفتن به جایی و برگشتن از جایی.(1)

و شیخ کلینی به سند خود از امام صادق(علیه السلام)از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده است که فرمود:

کسی که در وقت خواب صد مرتبه «قل هو اللّه أحد» را بخواند، گناهان پنجاه ساله او آمرزیده شود.

و این روایت به چند سند در کتاب وسائل و مستدرک نقل شده است.(2)

در کتاب ثواب الاعمال از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود:

وقتی که شخص در محل خواب خود جای می گیرد و یازده مرتبه«قل هو اللّه أحد»را بخواند، محفوظ شود خانه او و خانه های اطرافش.(3)

در کتاب مستدرک از شیخ کفعمی در جنة الأمان الواقیه از خاتم الانبیا(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل است که فرمود:

کسی که قل هو اللّه و معوذتین را سه مرتبه وقت خواب بخواند، مثل کسی است که قرائت قرآن کرده و برای اوست به هر آیه از قرآن ثواب پیغمبری از پیغمبران، و از گناهان خارج شود مثل روزی که از مادر متولد شده. و اگر در آن شب یا روز بمیرد، شهید مرده است.(4)

و بعضی روایات دیگر بیاید.

ص: 172

او به اوست. و صمد است که برای آقایی و بزرگواری عظمت و مجد او نهایت نیست، دائم و باقی است، زوال و فنا برای او نیست.

و امام باقر(علیه السلام)فرمود:

«الصمد» پنج حرف است. الف دلیل بر إنیت و حقیقت ذات قدوس حق که غایب است از ادراک حواس، و لام دلیل است بر الوهیت ذات مقدس؛

و این الف و لام مستورند و به زبان ها ظاهر نمی شوند و به گوش شنیده نمی شوند. (یعنی وقتی که بگویی: «اللّه الصمد» الف و لام الصمد نه به زبان جاری است و نه به گوش شنیده می شود) و لکن در نوشتن ظاهر می شوند. و این دلیل است بر آن­که ذات مقدس جل و علا به لطافت بی نهایت خود مخفی است و به حواس ادراک نمی شود و بزرگ­تر است از آن که توصیف شود به زبان گویندگان و واقع شود در گوش شنوندگان. برای آن که تفسیر الله آن است که خلق متحیرند از ادراک ماهیت و حقیقت او و حواس و اوهام به او راه ندارد. چون اوست ابداع کننده اوهام و خلق کننده حواس. و ظهور این الف و لام در نوشتن دلیل است بر آن که ذات مقدس حق ربوبیت و الوهیت خود ظاهر کرد در ابداع مخلوقات و در ترکیب ارواح لطیفه در اجساد کثیفه. پس وقتی که بنده به خود نظر کند، روح خود را نمی بیند، چنان­که لام «الصمد» واضح نمی شود و به زبان و گوش جاری نمی شود و داخل در حواس نمی شود و چون نظر به کتابت کند، ظاهر شود لام. و همچنین وقتی که بنده تفکر کند در حقیقت باری تعالی و کیفیت او متحیر شود و فکر او احاطه نکند و به تصور او در نیاید، برای آن­که ذات مقدس حق خالق صور و اوهام است. و وقتی که نظر کند به سوی خلق خدا و آن چه خدا ایجاد فرموده و ثابت کرده و نوشته در اوراق تکوینات، ثابت شود برای او ذات مقدس که اوست خالق و صانع این موجودات و ترکیب کننده ارواح در اجساد.

و اما صاد، پس دلیل است بر آن که ذات مقدس خدا صادق است و قول و کلام او صدق است، و دعوت کرده بندگان خود را به سوی تبعیت صدق، و

ص: 174

وعده داده به صدق محل صدق را که بهشت باشد.

و اما میم، پس دلیل است بر ملک و پادشاهی ذات قدوس که همیشه بوده و خواهد بود و زوال و فنا و تغییر و تبدیل برای او نیست.

و اما دال، پس دلیل است بر دوام مالک او و آن که ذات مقدس دائم است و متعالی است از کون و زوال، و اوست مکون و درست کننده کائنات، و به خواست و اِراده اوست حدوث و بقای تمام کائنات.

پس امام باقر(علیه السلام)فرمود:

اگر می یافتم کسانی که متحمل علم بودند، هر آینه منتشر می کردم توحید و اسلام و ایمان و دین و شرایع را از «الصمد». و چگونه بیابم و حال آن­که جدم امیرالمؤمنین(علیه السلام)نیافت... .(1)

<لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ>، یعنی: از او متولد نشده چیزی، نه عُزَیر چنان­که نصاری گفتند، و نه خورشید و ماه و ستارگان چنان­که مجوس گفتند، و نه ملائکه چنان که مشرکین گفتند، و نه خلق. منزه است از آن که چیزی از او خارج شود و ذات مقدس از چیزی خارج شود. نه از چیزی موجود شده و نه موجودات را از چیزی آفریده. تَعالَی اللّه عَمّا یقولُ الظّالمونَ عُلُوّاً کبیراً.

اهل بصره نوشتند خدمت سید الشهدا ابی عبداللّه الحسین(علیه السلام)و سؤال کردند از تفسیر کلمه مقدسه «الصمد». پس حضرت مرقوم فرمودند:

بسم اللّه الرّحمن الرحیم وارد نشوید در تفسیر قرآن بدون علم، و جدال نکنید در قرآن، و تکلم نکنید در آن بدون علم؛ که شنیدم از جدم رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمودند: کسی که تکلم کند در قرآن بدون علم، پس جای او در جهنم خواهد شد.

و بدرستی که خدای سبحانه و تعالی تفسیر کرده صمد را، فرموده:

«اللّه اَحَدُ اللّه الصَّمَدُ». سپس تفسیر آن را فرموده:

«لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکنْ لَه کُفُواً اَحَدٌ». خارج نشده از او چیزی کثیف مثل

ص: 175

بچه و سایر اجسام که از اجسام مخلوقه خارج می شود، و نه چیز لطیفی مثل نفس.

و بر او واقع نمی شود، چُرت و خواب و خطورات و هم و غم و حزن و بهجت و خنده و گریه و ترس و امیدواری و خستگی و گرسنگی و سیری.

متعالی و منزه است از آن که حالات و صفات مخلوق بر او عارض شود و از او چیزی خارج شود.

«وَ لَمْ یُولَد»، و ذات مقدس نیز از چیزی متولد نشده و از چیزی خارج و حاصل نشده همان طوری که اشیای کثیفه از عناصر خود خارج می شوند، مثل آن که چیزی از چیزی خارج می شود، و حیوان و گیاه از زمین خارج می شود، و آب از چشمه و میوه از درخت بیرون می شود؛ و نه مانند خارج شدن اشیای لطیفه از مرکز خود، مثل بینایی از چشم، وشنیدن از گوش، و بوییدن از بینی، و چشیدن از دهن، و کلام از زبان، و معرفت و تمیز دادن خیر و شر از قلب، و آتش از سنگ. منزه و مبراست از آن که از چیزی خارج شود، بلکه اوست صمد که نه از چیزی خارج شده و نه در چیزی هست و نه بر چیزی قرار گرفته. ایجاد کننده خلق کننده و انشاء کننده تمام موجودات است به قدرت خود... .

«وَ لَمْ یکنْ لَهُ کفُواً اَحَدٌ» یعنی: و نیست برای او مثل و مانند و هیچ چیز شبیه و نظیر او نیست.(1)

کسی که اِنّا أنزلنا را به صدای بلند بخواند، مثل کسی خواهد بود که شمشیر خود را آشکار کشیده در راه خدا. و اگر آهسته بخواند، مثل کسی خواهد بود که به خون خود آغشته شده است در راه خدا. و اگر ده مرتبه بخواند، هزار گناه او آمرزیده شود.(1)

شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال بعد از این روایت نقل کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

کسی که اِنّا أنزلنا را در واجبی از واجبات خدایی بخواند، منادی ندا کند:

ای بنده خدا، گناهان گذشته تو آمرزیده شد. پس عمل را از سر بگیر.(2)

شیخ طبرسی از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده است که فرمود:

کسی که سوره قدر را بخواند، عطا شود به او مثل اجر کسی که ماه رمضان را روزه گرفته و احیا کرده شب قدر را. و همین خبر را راوندی و غیره نقل کرده اند.(3)

شیخ صدوق نقل کرده از اسماعیل بن سهل گفت:

نوشتم خدمت آقا امام جواد(علیه السلام). تعلیم فرما مرا چیزی را که چون انجام دهم با شما باشم در دنیا و آخرت. پس آقا نوشت به خط مبارک خود. _ که می شناختم خط آن حضرت را _ : زیاد کن تلاوت اِنّا أنزلنا را و لب خود را تازه کن به استغفار.(4)

کسی که وقت خواب قل یا أیها الکافرون و قل هو اللّه را بخواند،نوشته شود برای او برات بیزاری از شرک.(1)

و شیخ صدوق در ثواب الاعمال نقل کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

کسی که «قل یا أیها الکافرون« و «قل هو اللّه» را در فریضه ای از فرایض بخواند، خدا او و پدر و مادرش و اولاد او را بیامرزد. و اگر شقی باشد، اسم او از اشقیا محو شود و ثابت شود در دیوان سُعدا. و خدا او را با سعادت زنده بدارد و بمیراند و مبعوث کند او را مثل شهید.(2)

دعا مفتاح هر رحمت است، و باعث برآوردن حاجات است.(1)

دعا مخ عبادات است.هیچ مؤمنی نیست که دعا کند مگر آن که مستجاب شود برای او؛ یا در دنیا به مقصد می رسد، یا تأخیر انداخته می شود برای آخرت او، یا کفاره گناهان او می شود.(2)

دعا سلاح مؤمن و عمود دین و نور آسمان ها و زمین می باشد.(3)

اگر وقت بلیه ای شخص دعا کرد، مدت بلیه کوتاه خواهد بود. و اگر دعاء نکرد، طولانی می شود.(4)

و دعا است که شفا هست از هر دردی. (5)

خدا دوست دارد تضرع در دعا را. و آن، دست به دعا بلند کردن است.(6)

همچنین الحاح (اصرار) در دعا محبوب و مطلوب است.(7)

و کسی که الحاح کند، به حاجت خود خواهد رسید.(8)

اگر اول و آخر دعا صلوات فرستاد، به مقصد می رسد. چون خدا اجل و اکرم است از این­که اول و آخر را مستجاب و وسط را رد کند.(9)

اگر ده مرتبه «یا اللّه»(10)بگوید، یا ده مرتبه «یا ربّ»(11)یا مکرر «یا اللّه یا ربّ یا اللّه یا

ص: 179

ربّ» بگوید تا آن­که نفس قطع شود(1)،یا آن­که مکرر «یا ربّ یا اللّه یا ربّ یا اللّه» بگوید تا نفس قطع شود،(2) یا آن­که هفت مرتبه «یا أرحم الراحمین» بگوید،(3)یا آن­که در حال سجده سه مرتبه بگوید: «یا اللّه یا رباه یا سیداه»(4)خداوند تعالی می فرماید: حاجت خود را بخواه.

توسل به محمد و آل محمد(علیهم السلام)در دعا مطلوب و مرغوب و باعث قبولی است. و در این خصوص روایات زیاد ذکر شده که بعضی از آن در مطلب هفتم گذشت.(5)

اگر کسی برای برادران دینی دعا کند، ملکی برای او دعا می کند و می گوید: خدا به تو دو مقابل آن بدهد.(6)

آقا موسی بن جعفر(علیهم السلام)فرمود:

کسی که در غیاب برای برادر دینی دعا کند، ندا کرده می شود از عرش که: برای تو باد صد هزار مقابل آن چه درخواست کردی برای برادر دینی خود.(7)

در مقصد دوم از مناسک حج در عرفات روایت مفصلی مربوط به این مطلب خواهد آمد ان شاء اللّه.

از تفسیر علی بن ابراهیم قمی به سند خود نقل است که: عرض کرد راوی خدمت امام صادق(علیه السلام)که:

من مشغول می کنم خود را به دعا برای برادران دینی و برای کسانی که دارای ولایت شما هستند، فرمود:

خدای تبارک و تعالی مستجاب می کند دعای غایب را برای مؤمنین و مومنات

ص: 180

و برای کسانی که اهل مودت و محبت ما هستند، و خداوند تعالی به عدد هر مؤمنی که از اول زمان حضرت آدم(علیه السلام)تا روز قیامت بیاید، حسنه ای برای او ثبت کند... .(1)

شیخ کلینی در کتاب کافی به سند خود نقل کرده است از امام صادق(علیه السلام)که فرمود رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم):

هیچ مؤمنی نیست که دعا کند برای مؤمنین و مؤمنات، مگر آن که برمی گرداند خدا بر او مثل آن چه دعا کرده برای آنان و خواسته جهت آنان از جانب هر مرد مؤمن و زن مؤمنه که گذشته از اول روزگار تا روز قیامت. و بسا می شود که در روز قیامت امر می شود که بنده گناه­کار را به رو انداخته بکشانند او را طرف آتش جهنم، پس مؤمنین و مؤمنات می گویند: ای پروردگار ما، این شخص دعا می کرده برای ما، پس ما را شفیع او گردان. پس نجات می یابد به برکت شفاعت آن­ها.(2)

و همین مضمون را شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال به سند دیگر نقل کرده است.(3)

شیخ صدوق در ثواب الاعمال به سند صحیح از صفوان از آقا موسی الکاظم(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود:

کسی که دعا کند برای برادران از مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات، خدا موکل فرماید از جانب هر مؤمنی ملکی را که برای او دعا کند.(4)

و به همین سند صحیح از حضرت رضا(علیه السلام)نقل است که فرمود:

هیچ مؤمنی نیست که دعا کند برای مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات

ص: 181

زنده ها و مرده های آنان را، مگر آن­که بنویسد خدا برای او به عدد هر مرد مؤمن و زن مؤمنه حسنه ای از زمان آدم تا روز قیامت.(1)

و به سند دیگر از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

کسی که هر روز 25 مرتبه بگوید: «اللّهمّ اغْفِرْ لِلْمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ وَالمُسْلِمینَ وَالمُسْلِماتِ»._ یعنی: خدایا، بیامرز مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات را _ بنویسد خدا برای او به عدد هر مؤمنی که گذشته و آن­که باقی مانده تا روز قیامت حسنه ای، و از او گناهی محو فرماید، و برای او درجه ای بلند فرماید.(2)

و همین روایات را با روایات دیگر که به مضمون این هاست در کتاب وسائل و مستدرک و بحار نقل کرده اند.(3)

از این روایات استفاده می شود عظمت و فضیلت جمله مقدسه «سَمِعَ اللّه لِمَنْ حَمِدَهُ». برای این که این کلمه دعاست برای تمام کسانی که حمد خدا می کنند که آنان تمام مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات هستند. پس در این کلمه دعا کرده به همه آن­ها می گوید: «سَمِعَ اللّه لِمَنْ حَمِدَهُ». یعنی: اجابت فرماید خداوند تعالی کسانی را که حمد او می کنند. چنان که در اوایل همین باب گذشت.

اجزای نماز است چنان­که گویا تمام نماز همین سه جزء شده است. بلکه طهور نیز مقدمه این دو است و نمازی که رکوع و سجود ندارد، طهور نیز برای آن لازم نیست. مثل نماز میت که چون رکوع و سجود ندارد، طهور برای آن واجب نیست. چنان که امام هشتم(علیه السلام)در روایت علل اشاره به این فرموده است.(1)

و خداوند تبارک و تعالی رکوع و سجود را در قرآن مجید امر فرموده و واجب کرده. فرمود در سوره حج:

<یَا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ>؛(2)

ای کسانی که ایمان آورده اید، رکوع و سجود و عبادت کنید پروردگار خود را... .

شیخ طوسی در تهذیب به سند موثق از سَماعه نقل کرده است که گفت: سؤال کردم از امام(علیه السلام)(امام صادق یا امام کاظم(علیه السلام)) از رکوع و سجود: آیا در قرآن نازل شده؟ فرمود:

بلی، خدای(عزوعجل)فرمود: <یا اَیهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکعُوا وَ اسْجُدُوا>. عرض کردم: حد رکوع و سجود چیست؟ فرمود اما آن چه در رکوع کفایت می کند، پس سه تسبیح است. می گویی:سبحان اللّه، سبحان اللّه، سبحان اللّه، و کسی که می تواند، پس طولانی رکوع کند رکوع و سجود را آن چه می تواند و مشغول شود در تسبیح و تحمید و تمجید و دعا و تضرع؛ که نزدیکترین حالات بنده به ذات مقدس پروردگار، آن وقتی است که در سجده باشد... .(3)

در کتاب کافی به سند صحیح از زراره نقل کرده است که گفت: شنیدم از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

سه چیز است که سبب زیاد شدن عمر و باقی ماندن نعمت ها است برای بنده. عرض کرد: چیست؟ فرمود: طول دادن رکوع و سجود در نماز، و طول

ص: 183

دادن نشستن بر سر سفره طعام وقتی که اطعام می کند... .(1)

در کافی به سند خود از سعید بن جناح نقل است که گفت:

بودم خدمت ابو جعفر(علیه السلام)(یعنی امام جواد(علیه السلام)به قرینه راوی) در منزل آن حضرت در مدینه، پس ابتدا فرمود: هرکس رکوع خود را تام و تمام نماید، از وحشت قبر ایمن باشد.(2)

و همین روایت را صدوق در کتاب ثواب الاعمال نقل فرموده است.(3)

فقیه کامل ابن ادریس در آخر کتاب سرائر نقل کرده از کتاب شریف ثقه جلیل حسن بن محبوب که از اصحاب حضرت رضا(علیه السلام)بود از حارث بن الاحول از بُرَید عِجْلی که گفت: عرض کردم خدمت حضرت باقر(علیه السلام): در نماز کثرت قرائت افضل است یا طول دادن رکوع و سجود؟ امام علیه السلام فرمود:

طول دادن رکوع و سجود در نماز افضل است. مگر نشنیدی که خدا در قرآن می فرماید: «فَاقْرَؤُوا ما تَیسَّرَ مِنْهُ»؟ یعنی: قرائت کنید آن چه میسر شد از قرآن. و فرمود: «اَقیمُوا

الصَّلاةَ». یعنی: به پا بدارید نماز را. امام(علیه السلام) فرمود: قصد کرده خداوند از اقامه نماز طول دادن رکوع و سجود را. راوی عرض کرد: کثرت قرائت افضل است یا کثرت دعا؟ فرمود: کثرت دعا افضل است... . (4)

و همین حدیث را در کتاب مستدرک از سید ابن طاووس نقل کرده است.(5)

و مستحب است صلوات بر پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)در حال قیام و رکوع و سجود.

در کتاب کافی از امام باقر(علیه السلام)نقل است که فرمود:

کسی که بگوید در حال رکوع و سجود و قیام: «صلّی اللّه عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّد» بنویسد خدا برای او مثل ثواب رکوع و سجود و قیام.(6)

ص: 184

در کافی از عبداللّه بن سلیمان است که گفت: سؤال کردم از امام صادق(علیه السلام): شخص در نماز واجب یاد می کند پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)را در حال رکوع و سجود پس صلوات می فرستد در آن حالت. فرمود:

خوب است. صلوات بر پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)مثل تکبیر و تسبیح است. و ده حسنه است. هیجده ملک بر هم سرعت می گیرند که آن را به رسول اللّه برسانند. (1)

و در اوایل همین باب روایاتی در مورد عجله کردن در رکوع و سجود و تمام نکردن آن آمد و گذشت که:

اگر این طور نماز بخواند و بمیرد، بر غیر دین پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)خواهد مرد، چنان که پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)و امیرالمؤمنین(علیه السلام)فرمودند.(2)

و به حسب روایات در هریک از رکوع و سجود سه مرتبه «سبحان اللّه» کافی است.(3)یا آن که در رکوع یک مرتبه «سبحان ربّی العظیم وبحمده» و در سجده یک مرتبه «سبحان ربّی الأعلی وبحمده» بگوید کفایت می کند.(4)و اگر سه مرتبه بگوید افضل است. و هفت مرتبه، بالاتر و بهتر است.(5)

شیخ کلینی به سند موثق و شیخ طوسی به سند صحیح نقل کرده اند از ابان بن تَغْلِب که گفت: وارد شدم بر امام صادق(علیه السلام) و آن حضرت نماز می خواندند.پس شمردم در رکوع و سجود حضرت شصت مرتبه تسبیح فرمودند.(6)

و در روایت دیگر در نماز عصر با جماعت سی و سه مرتبه یا سی و چهار مرتبه

ص: 185

تسبیح را تکرار فرمودند.(1)

از کتاب مصباح الشریعه که منسوب است به امام صادق(علیه السلام)فرمودند:

رکوع نمی کند برای خدا بنده ای از روی حقیقت و اخلاص، مگر آن که ذات مقدس حق جل و علا او را به نور بهاء خود مزین فرماید، و در سایه کبریایی خود او را جای دهد، و لباس برگزیده های خود را به او بپوشاند.

و رکوع در مرتبه اول واقع شده است و سجود در مرتبه دوم. پس اگر مرتبه اول را خوب انجام داد، صلاحیت دارد برای دوم. و رکوع اظهار ادب است. و در سجود قرب حق است. کسی که خوب ادای ادب نکند، صلاحیت مقام قرب را ندارد.

پس رکوع کن رکوع خاشع برای خدا در حالتی که ذلیل به قلب خود بوده و ترسان در تحت سلطنت پروردگار و کوچکی کننده به جوارح و محزون باشی از آن­که فوت شود از تو ثواب و بهره رکوع کنندگان.(2)

و فرمود:

خسارت نکرده واللّه و زیان بر او وارد نشده آن کسی که انجام دهد حقیقت سجود را، هرچند یک مرتبه باشد در تمام مدت عمر. و رستگار و سعادتمند نیست آن کسی که خلوت کند با پروردگار خودش در حال سجود مثل خدعه کننده که بدن حاضر باشد و قلب غافل و لاهی باشد از آن­چه خدا مهیا فرموده برای سجده کننده از انس در عاجل یعنی: (مأنوس شدن با خدا در دنیا) و راحتی در آخرت. و دور نخواهد شد هرگز از مقام قرب پروردگار کسی که خوب انجام دهد عمل تقرب خود را در سجود. و نزدیک به مقام قرب نخواهد شد آن کسی که بد انجام دهد آداب سجود را و تضییع کند حرمت آن را به آن­که قلب خود را متوجه غیرخدا کند در حال سجودش.

پس سجده کن سجود شخص متواضع ذلیل که می داند خلق شده از خاک که زیر قدم­های مردم است و مرکب شده از منی نجس که پلید است نزد همه

ص: 186

و ایجاد شده بعد از آن که نبوده.

و خداوند تعالی قرار داده معنی سجود را سبب تقرب به سوی ذات مقدس خود به قلب و سر و پنهانی و روح. پس کسی که به مقام قرب حق نزدیک شود، از غیر خدا دور می شود. آیا نمی بینی که سجود در ظاهر مخفی شدن از خلق است و حالتی است که تمام نمی شود مگر آن­که پنهان از خلق شود و محجوب شود از تمام آن­چه چشم آن را می بیند؟ همچنین خدا اراده کرده که در باطن و قلب از خلق دور شود و متوجه به غیرخدا نشود.

پس کسی که در نماز قلب او متوجه چیزی غیر از خدا باشد، پس قلب او نزد آن چیز بوده و نزدیک به اوست و از حقیقت آنچه خدا آن را اراده فرموده و در نمازش از او خواسته است دور شده، و نیز از ساحت قدس رب العزه دور گردیده.ذات اقدسش در قرآن شریف می فرماید:

<مَا جَعَلَ اللهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَینِ في جَوْفِهِ>؛(1)

خدا برای احدی دو قلب در جوف او قرار نداده.

کنایه از آن که دو قلب ندارد که یک قلب متوجه خدا و یک قلب متوجه غیرخدا شود. به هریک که توجه کرد، از دیگری دور می شود.

و رسول اللّه صلی الله علیه وآله فرمود که: خداوند(عزوعجل)می فرماید:

هرگاه مطلع شدم بر قلب بنده ای که اخلاص دارد در اطاعت من و طلب می کند رضایت و خشنودی مرا، خودم اصلاح می کنم آن قلب را و تربیت و تکمیل می کنم آن را. و اما کسی که در نمازش به غیر من مشغول شود، به خودش استهزا می کند و اسم او در دیوان خاسرین و زیان­کاران نوشته می شود.(2)

در کتاب وسائل روایات زیاد در مدح و شرافت سجود و فضیلت طول دادن آن از پیغمبر و ائمه(علیهم السلام)نقل کرده.(3)

ص: 187

از آن جمله از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)روایت کرده که فرمود:

سجود را طول بدهید. زیرا هیچ عملی شدیدتر نیست بر شیطان از این که ببیند پسر آدم را که سجده می کند. چون که شیطان مأمور به سجده شد و اطاعت نکرد، اما فرزند آدم مأمور شد و اطاعت کرد.(1)

و همین مضمون را امیرالمؤمنین(علیه السلام)فرمود در روایت اربعمائة یعنی آن روایتی که مشتمل بر چهارصد مطلب راجع به دین و دنیا و آخرت است.(2)

شخصی برای پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)خدمتی انجام داد، حضرت فرمود:

حاجت تو چیست بخواه، عرض کرد: بهشت می خواهم، حضرت فرمود: قبول کردم؛ لکن اعانت کن ما را به طول دادن سجود.(3)

امام صادق(علیه السلام)و امام هشتم(علیه السلام)فرمودند:

نزدیک ترین حالات بنده به مقام مقدس قرب حق تعالی آن وقتی می باشد که مشغول سجده شده باشد.(4)

آقا سید سجاد(علیه السلام)در صحرا سجده کرد و هزار مرتبه فرمود:

لا اِلهَ اله حَقّاً، لا اِلهَ اِلّا الله تَعَبُّداً وَرِقّاً، لا اِلهَ اِلّا اِلَه اِیماناً وَصِدْقاً.(5)

حضرت صادق(علیه السلام)نزد درخت خرمایی وضو گرفته و رکوع و سجود فرمودند و در سجده پانصد مرتبه تسبیح فرموده، بعد دعا کردند.(6)

ص: 188

امام صادق(علیه السلام)از پدرانش از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

هر که یک سجده کند، خدا یک گناه از او محو فرماید و یک درجه برای او بلند فرماید.(1)

تمام شد آن چه از کتاب وسائل نقل نمودیم.

و امّا اخبار منقوله در کتاب مستدرک:

از کتاب امالی شیخ صدوق از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

مردی آمد خدمت رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)عرض کرد: یا رسول اللّه، گناهان من زیاد شده و عمل من ضعیف است. رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمود: زیاد سجده کن؛ که سجود گناهان را می ریزد چنان که باد برگ های درخت را می ریزد.(2)

از کتاب علل نقل است که راوی عرض کرد خدمت امام صادق(علیه السلام): برای چه ذات قدوس حق حضرت ابراهیم را خلیل خود گرفت؟ آن بزرگوار فرمود:

برای کثرت سجود او بر زمین بود.(3)

از کتاب دعوات قطب راوندی از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

سجود منت های عبادت بنی آدم است.(4)

حقیر گوید: یعنی نهایت درجات عبادت سجود است که از او بالاتر و شریف تر نیست.از کتاب اعلام الدین از امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل است که فرمود:

مردی آمد خدمت خاتم الانبیا(صلی الله علیه و اله و سلم)عرض کرد: عملی را به من تعلیم فرما که چون انجام دهم خدا و مخلوق مرا دوست بدارند. و مال من زیاد شود و بدنم صحیح باشد و عمرم طولانی شود و خدا محشور فرماید مرا با شما.

ص: 189

حضرت فرمود: شش چیز خواستی که محتاج است به شش عمل و باید انجام دهی تا به مقصد برسی. اگر خواهی خدا تو را دوست بدارد، از خدا بترس و پرهیزکاری کن. و اگر خواهی مردم تو را دوست بدارند، پس احسان کن به ایشان و اعتنا به اموال آنان نکن. و اگر می خواهی مال تو زیاد شود، پس تزکیه کن آن را. و اگر می خواهی بدنت صحیح باشد، پس صدقه زیاد بده. و اگر خواهی عمرت طولانی شود، پس صله رحم کن. و اگر می خواهی با من محشور شوی، پس طولانی کن سجده را در مقابل خدای یگانه.(1)

از کتاب لب اللباب از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل است که فرمود:

زمینی که مؤمن بر آن سجده می کند، روشنایی می دهد به سوی آسمان(2).(3)

بدان که: آیات و روایات مبارکات در مدح و فضیلت استغفار زیاد است و در کتاب وسائل و مستدرک و بحار نقل کرده اند.(1)

از آن جمله شیخ کلینی از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمود: بهترین دعاها استغفار است.(2)

و امیرالمؤمنین(علیه السلام)تعبیر فرمودند از استغفار به «مِمْحاة».(3) یعنی: آلت محو که گناهان را محو می کند. یا مراد آن است که زیاد محو می کند گناهان را.

از جعفریات به سندش از امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل است که فرمود:

رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمودند: برای هر دردی دوایی است. و دوای گناهان استغفار است که آن مِمْحاة است. و صدوق همین خبر را نقل کرده.(4)

از کتاب دعوات راوندی از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل است که فرمود:

ابواب بلیات را به استغفار دفع کنید.(5)

و فرمود:

استغفار را در خانه ها و مجالس و سر سفره طعام و در بازارها و راه ها، هرجا باشید، زیاد کنید. چرا که نمی دانید مغفرت خدا کی نازل می شود.(6)

حول و قوه خدا می ایستم و می نشینم. و این، اقرار و اعتراف است که شخص به حول و قوتی که خدا داده کارها را انجام می دهد و افعال از بندگان صادر است و حول و قوه از خدا است. و این، تبری و بیزاری جستن است از قدریه.(1)

و قدریه در روایات بر جبریه(2) و مفوضه(3)هر دو اطلاق شده است.

نقل شده که: شخصی در مقابل منصور دوانیقی به امام صادق(علیه السلام)دروغ بست و قسم خورد. حضرت فرمود:

این طور قسم یاد کن. بگو: از حول و قوه خدا بری باشم و متمسک به حول و قوه خودم باشم اگر دروغ بگویم.

به امر امام(علیه السلام)این طور قسم یاد کرد و هنوز کلام او تمام نشده بود که افتاد و مرد. و چون خدا حول و قوه به او نداد سَقَط شد.(4)

از کتاب شریف تفسیر امام عسکری(علیه السلام)است که فرمود:

وقتی که نماز خوانده برای تشهد اول و دوم بنشیند، خداوند تبارک و تعالی می فرماید: ای ملائکه من، بنده من خدمت و عبادت مرا تمام کرد و نشست که مرا ثنا گوید و به محمد نبی و پیغمبر من صلوات فرستد. هر آینه من ثنا گویم بر او در ملکوت آسمان ها و زمین، و هر آینه صلوات می فرستم بر روح او در میان ارواح... .(1)

در کتاب وسائل از شیخ صدوق به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

صلوات بر پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)باعث تمامی نماز است. و نمازی نیست برای شخص وقتی که صلوات بر پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)را ترک کند.(2)

از شیخ طوسی به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

تمامی روزه به دادن زکات است (زکات فطره)؛ چنانکه صلوات بر پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)سبب تمامی نماز است. کسی که روزه بگیرد و زکات را عمداً ندهد، روزه ای برای او نیست. و همچنین کسی که نماز بخواند و عمداً صلوات را ترک کند، پس نمازی برای او نیست... . (3)

پس به حسب این آیه شریفه با روایات وارده در تفسیر برهان(1)، سلام تحیت است از جانب خدا که مبارک و طیب است. پس وقتی که سلام کردی بر کسی، یعنی تحیت مبارک و طیب از جانب خدا بر تو باد. و این مصداق دعاست برای غیر.

و شاهد دیگری برای این که سلام تحیت است کلام خداوند تبارک و تعالی که فرمود:

«دَعْواهُمْ فیها سُبْحانَکَ اللّهمَّ وَتَحِیَّتُهُمْ فیهَا سَلامٌ»؛(2) یعنی: گفتار مؤمنین در بهشت «سُبْحانَک اللّهمَّ» می باشد و تحیت آن­ها در آن­جا سلام است.

در کتاب بحار و وسائل از کتاب علل شیخ صدوق نقل کرده اند که:

خداوند به آدم(علیه السلام)فرمود: برو نزد این جماعت ملائکه و بگو:

السّلام علیکم ورحمة اللّه وبرکاته. پس سلام کرد بر آنان. پس ملائکه عرض کردند: وعلیک السلام ورحمة اللّه وبرکاته. وقتی که برگشت، ذات مقدس حق فرمود: این سلام تحیت تو و تحیت اولاد تو است بعد از تو تا روز قیامت.(3)

و مضمون این خبر را در کتاب مستدرک از کتاب تحفة الاخوان از ابوبصیر از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است.(4)

در مستدرک از تفسیر ابوالفتوح رازی از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

سلام تحیت است برای ملت ما، و امان است برای ذمه ما.(5)

از کتاب تحفة الاخوان از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل شده که فرمود:

سلام در میان قومی افشا نشود مگر آن که از عذاب ایمن شوند. پس اگر شما آن را انجام دهید، داخل بهشت شوید.(6)

ص: 194

از کتاب روضة الواعظین از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل است که فرمود:

سلام از اسماء اللّه است. پس افشا کنید بین خودتان؛ که مرد مسلمان وقتی که مرور می کند بر جماعتی و بر آنان سلام می کند، اگر آنان رد سلام نکردند، رد می کند بر سلام کننده آن کسی که بهتر و پاکیزه تر است از آنان.(1)

و در چند روایت وارد شده که سلام مستحب و جواب آن واجب است.(2)

در کتاب وسائل از شیخ کلینی از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود:

کسی که بگوید: «السلام علیکم» ده حسنه به او داده شود. و کسی که بگوید: «سلام علیکم و رحمة اللّه» بیست حسنه برای او می باشد. و اگر گفت: «سلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته» پس سی حسنه برای او می باشد.(3)

و چند روایت در کتاب مستدرک به این مضمون نقل کرده است.(4)و دربعضی از آن روایات تصریح شده که ثواب جواب دهنده سلام نیز همین طور است.(5)

از تفسیر ابوالفتوح رازی از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده است که فرمود:

بین سلام کننده و جواب دهنده صد حسنه است. 99 حسنه برای سلام کننده، و یکی برای جواب دهنده سلام می باشد.(6)

از کتاب محاسن از امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

برای سلام هفتاد حسنه است. 69 عدد آن برای ابتدا کننده به سلام، و یکی برای جواب دهنده است.(7)

ص: 195

در کتاب وسائل از کتاب کشف الغُمه از کتاب دلائل عبداللّه بن جعفر حِمْیری از اسحاق ابن عمار از امام صادق(علیه السلام)است که در ضمن حدیثی فرمود:

مؤمن که مرور می کند بر مؤمنین و بر آنان سلام می کند، پس ملائکه رد می کنند و می گویند: سلام علیکم و رحمة اللّه وبرکاته أبداً.(1)

در کتاب قرب الاسناد از هارون بن مسلم از مَسْعَدة بن صدقه از امام صادق از امام باقر(علیهم السلام)از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل است که فرمود:

کسی که از میان مجلس حرکت می کند، رفقایش را وداع کند به سلام، پس اگر آنان داخل در کار خیری شدند، شریک آنان خواهد بود، و اگر در باطل وارد شدند، باکی بر او نیست.(2)

در کتاب وسائل از شیخ طوسی در کتاب مجالس خود به سندش از جابر از امام باقر(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود:

ملکی از خداوند تعالی سؤال کرد که خدا به او قوه شنیدن تمام کلمات بندگان را عطا فرماید، پس خداوند به او عطا فرمود. پس نیست احدی از مؤمنین که بگوید: «صلّی اللّه علی محمد وآله وسلّم» مگر آن­که آن ملک می گوید: «وعلیک السلام»و عرض می کند خدمت پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)یا رسول اللّه، فلانی بر تو سلام رسانیده پس رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)می فرماید: و بر او باد سلام.(3)

در کتاب وسائل هشت روایت از کتاب کافی و تهذیب و غیره نقل کرده که:

سلام بر پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)از راه دور به پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)می رسد.(4)

ص: 196

در کتاب مستدرک ده روایت نقل کرده است که صلوات و سلام از هر جا باشد، به پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)می رسد.(1)و همچنین نسبت به ائمه دین(علیهم السلام)روایات زیاد نقل کرده اند که سلام از دور به آنان می رسد.(2) و این از جمله واضحات معارف حقه است.

پس وقتی که می گوید: «السّلامُ علیک أیها النبی و رحمة اللّه و برکاته».(3)

پس به می رسد و جواب سلام می دهد، و ملک هم بر او سلام می کند. و وقتی پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)که می گوید: «السّلامُ علینا و علی عباداللّه الصالحین».(4)

پس سلام کرده بر جمیع مؤمنین و مؤمنات که صالحان و خوبانند.

و وقتی که بگوید: «السّلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته».(5)

پس اگر امام جماعت باشد، در قلب خود خطور می دهد که سلام و تحیت باد بر دو ملک که بر او موکلند و بر مأمومین. و مأموم خطور می دهد: سلام بر دو ملک و امام و مأمومین راست و چپ باد. و منفرد، خطور می دهد: سلام بر دو ملک باد.

و در «السّلام علینا و علی عباد اللّه الصالحین». خطور می دهد: سلام بر ما و بر پیغمبران و ائمه(علیهم السلام)و ملائکه و سایر خوبان از بندگان خداوند تعالی. (6)

شیخ صدوق در کتاب شریف من لایحضر نقل کرده که: مردی عرض کرد به امیرالمؤمنین(علیه السلام): چیست معنای بلند کردن پای راست و گذاشتن پای چپ بر زمین در حال تشهد؟ حضرت فرمود:

تأویلش این است که: خدایا، بمیران باطل را و به پا دار حق را. عرض کرد:

ص: 197

چیست معنای قول امام جماعت: «السلام علیکم»؟ فرمود: امام از جانب خدای تعالی ترجمه می کند به اهل جماعت می گوید: امان و سلامتی برای شما باد در روز قیامت از عذاب خدا.(1)

در کتاب بحار و وسائل از کتاب علل شیخ صدوق به سند خود از مفضل نقل کرده است که گفت:سؤال کردم از امام صادق(علیه السلام)از علت سلام نماز، تا آن که گفت: عرض کردم خدمت امام(علیه السلام): برای چه سلام ختم نماز و تحلیل آن (یعنی حلال شدن مبطلات نماز) شده است؟ فرمود:

برای آن­که سلام تحیت ملکین است، و در انجام دادن نماز با حدود مقرره و رکوع و سجود و سلام، سلامتی بنده است از آتش، و در قبولی نماز قبولی سایر اعمال حاصل است. و وقتی که نماز سالم شد، جمیع اعمال سالم است، و اگر سالم نشد و رد شد، تمام اعمال رد می شود(2).(3)

و تفصیل نوافل مرتبه این است:

هشت رکعت نافله نماز ظهر که قبل از نماز ظهر افضل است.

و هشت رکعت نافله نماز عصر که قبل از نماز عصر افضل است.

و جایز است انجام این شانزده رکعت از طلوع آفتاب تا غروب هر وقت روز که خواست.(1)

و چهار رکعت نافله مغرب بعد از نماز مغرب.

و دو رکعت نشسته نافله عشا که یک رکعت ایستاده محسوب می شود، که امام باقر(علیه السلام)آن را دو رکعت نشسته می خواند و امام صادق(علیه السلام)یک رکعت ایستاده می خواند.(2)

و یازده رکعت نافله شب که در هر وقت شب خواند جایز است.(3)و افضل آن است که بعد از نصف شب خوانده شود.(4) و به هر کیفیتی خواند مانعی ندارد، لکن افضل مراعات کیفیت وارده است. خصوصاً یک رکعت نماز وِتر که در آن هفتاد مرتبه استغفار مستحب است.(5)و بهتر هفتاد مرتبه «استغفر اللّه و أتوب الیه» گفتن است.(6)و هفت مرتبه بگوید: هذا مقام العائذ بک من النار.(7) و سیصد مرتبه بگوید. العفو العفو.(8)و قبل از آن که برای خود دعا کند، برای چهل مؤمن دعا کند و بعد برای

ص: 199

خود دعا کند که ان شاء اللّه مستجاب می شود.(1) و به هر یک از این دستورات که عمل کند مانعی ندارد. و در تقدیم و تأخیر هر یک در قنوت باکی نیست.

و دو رکعت نافله صبح را قبل از فریضه صبح بخواند. و جایز است که آن را به نافله شب متصل کند.(2)

ص: 200

پس سوره حمد را با تأنی قرائت فرمود و بعد سوره «قل هو اللّه أحد» را.

پس از تمام شدن قرائت، به اندازه نفس کشیدنی صبر فرمود،سپس دست ها را مقابل صورت بلند کرد و در حال ایستاده فرمود: اللّه اکبر.

و پس از تمام شدن تکبیر، رکوع فرمود در حالی که دو کف دست را بر دو زانو گذاشته و انگشت های دست باز و دو زانو را عقب زده و پشت مبارک آن حضرت راست و مستقیم بود به طوری که اگر یک قطره آب یا روغن بر پشت آن حضرت می ریختند به هیچ طرفی نمی رفت برای مساوی بودن سطح پشت حضرت. و گردن را کشیده و چشم ها را بر هم گذاشته، پس سه مرتبه با تأمل فرمود: سبحان ربّی العظیم و بحمده.

سپس سر از رکوع برداشتند. و وقتی که بدن حضرت قد راست آرام گرفت، فرمود: سمع اللّه لمن حمده.

پس از آن در همان حال ایستاده دست ها را مقابل صورت بلند کرد و فرمود: اللّه اکبر.

و سپس برای سجده سرازیر شد به طوری که دست ها را مقابل زانوها گذاشت و انگشت ها را بسته مقابل صورت پس سه مرتبه فرمود: سبحان ربّی الأعلی و بحمده. و هیچ چیز از بدنش را بر یکدیگر نگذاشته، اعضا و جوارح را از یکدیگر جدا فرمود.

و سجده فرمود بر هشت موضع: دو کف دست، دو زانو، دو انگشت بزرگ پا، پیشانی و بینی. و فرمودند:

هفت موضع واجب است. و گذاشتن بینی بر زمین مستحب است.

پس سر از سجده برداشتند. وقتی که راست نشستند، فرمودند: اللّه اکبر.

پس بر ران چپ نشسته و پشت قدم راست را بر کف پای چپ قرار داد و فرمود: استغفراللّه ربّی و اتوب الیه. پس در حال نشسته تکبیر فرمود.

و بعد مثل سجده اول به سجده دوم عازم شد، و هیچ عضوی از اعضای آن حضرت بر عضو دیگر نچسبیده بود، نه در حال رکوع و نه در حال سجود. و

ص: 202

بازوهای حضرت باز بود و ذراع دست­ها را در حال سجود بر زمین نگذاشت.

پس به همین طور دو رکعت نماز خواند. و انگشت های دست ها در حال تشهد به هم چسبیده بود و بعد از تشهد سلام فرمود.

پس فرمودند: ای حماد، این طور نماز بخوان.(1)

و اما سایر آداب نماز که از روایات استفاده می شود _ غیر آن­چه از صحیحه حماد که ذکر نمودیم استفاده شد_:

اول آن که: در حال قیام سرشانه ها را پایین انداخته بلند نکند.(2)

دوم آن که: نظر به موضع سجود بیندازد.(3)

سوم: اعتماد و سنگینی خود را بر هر دو پا قرار دهد.(4)

چهارم: با خضوع و خشوع باشد مثل بنده ذلیل مقابل مولای جلیل.(5)

پنجم: هنگام رکوع ابتدا دست راست را بر زانوی راست و بعد دست چپ را بر زانوی چپ بگذارد و نظر به مابین قدمین باشد و گردن و سر مطابق پشت نه بالاتر و نه پایین تر باشد.(6)

ششم: برای سجده ابتدا دست ها را بر زمین گذارد بعد زانوها را و هنگام قیام برعکس، اول زانوها را از زمین بلند کند سپس دست­ها را.(7)

و تمام پیشانی را بر زمین

ص: 203

بگذارد(1) و نظر به طرف بینی کند.(2)

هفتم: در حال تشهد و نشستن بعد از سجده اول و دوم، دست راست بر ران راست و دست چپ بر ران چپ باشد.(3) و غیر این­ها که از روایات گذشته استفاده می شود.

هشتم: مسواک کردن است که مستحب مؤکد است در وقت وضوی نماز و در وقت خواندن نماز.

در کتاب کافی به سند حسن از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

دو رکعت نماز با مسواک، افضل است از هفتاد رکعت بدون مسواک... .(4)

و همین روایت را در کتاب وسائل از شیخ کلینی و صدوق و برقی نقل کرده است.(5)

نهم: شانه کردن ریش است.

چند روایت در تفسیر آیه شریفه: <خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ>(6) وارد شده که فرمودند:

از جمله زینت شانه کردن ریش وقت هر نماز واجب یا مستحب است.(7)

دهم: نماز خواندن در حالی که عطر استعمال کرده باشد و بوی خوش به خود زده باشد که نماز با آن افضل است از هفتاد نماز بدون آن؛ چنان­که امام صادق(علیه السلام)فرموده است و در کتاب وسائل آن را از شیخ کلینی و شیخ صدوق نقل کرده است.(8)

یازدهم: نماز خواندن با عمامه است.

ص: 204

پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمود:

دو رکعت نماز با عمامه بهتر است از چهار رکعت نماز بدون عمامه.

و این روایت را در کتاب وسائل از مکارم الاخلاق نقل کرده است.(1)

دوازدهم: نماز خواندن با انگشتر عقیق افضل است.

در وسائل از کتاب عُدة الداعی نقل کرده است از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

دو رکعت نماز با عقیق معادل هزار رکعت نماز بدون عقیق است.(2)

سیزدهم: نماز خواندن با جَزْع یمانی است.

در کتاب وسائل از عیون اخبارالرضا(علیه السلام)نقل کرده از امام هشتم از پدرانش از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)که فرمود به امیرالمؤمنین(علیه السلام):

نماز بخوان در جزع یمانی و به دست راست قرار ده. آیا نمی دانی که نماز با جزع مقابل هفتاد نماز است و آن تسبیح و استغفار می کند و ثواب آن برای صاحبش می باشد.(3)

چهاردهم: نماز در مسجد است که در وسائل از عقاب الاعمال از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده است که فرمود:

کسی که به سوی مسجدی از مساجد برود، به هر قدمی که برمی دارد تا به منزل خود برگردد، در نامه عمل او ده حسنه نوشته می شود، و از او ده گناه محو می شود، و برای او ده درجه بلند می شود.(4)

از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود در ضمن حدیثی:

نماز فُرادی در مسجد 24 نماز محسوب می شود.(5)

و اما فضیلت نماز جماعت، بعداً بیاید ان شاء اللّه.

ص: 205

ص: 206

در روایت شیخ کلینی و شیخ طوسی وارد شده که امام(علیه السلام)فرمود:

دعا بعد از نماز واجب، از دعا بعد از نافله افضل است.(1)

در کتب کافی و تهذیب و من لایحضر به سند صحیح از زراره از امام باقر(علیه السلام)نقل کرده اند که فرمود:

دعا بعد از نماز واجب، از نماز نافله افضل است.

و این روایت را در وسائل نقل کرده است.(2)

تعقیب بر دو قسم است: اول مشترک مابین نمازها، دوم مختص.

تعقیبات مشترکه

تعقیب مشترک چند چیز است:

اول: بعد از سلام سه مرتبه «اللّه اکبر» بگوید.(3)

دوم: تسبیح حضرت زهرا(علیهم السلام)و علی ابیها و بعلها و بنیها. و در آن پنج روایت است که تمام آن در کتاب کافی است:

روایت اول: به سند صحیح از عبداللّه بن سِنان از امام صادق7 نقل کرده که فرمود:

کسی که بعد از نماز واجب تسبیح حضرت زهرا(علیهم السلام)بگوید، هنوز از جای خود حرکت نکرده، خدا گناهان او را بیامرزد. و ابتدا «اللّه اکبر» گوید.

روایت دوم: امام صادق(علیه السلام)فرمود:

کسی که بعد از نماز واجب تسبیح حضرت زهرا(علیهم السلام)بگوید که صد ذکر است و بعد «لا إله إلا اللّه» بگوید، خدا بیامرزد او را.

ص: 208

روایت سوم: امام صادق(علیه السلام)فرمود:

ما اطفال خود را به تسبیح حضرت زهرا(علیهم السلام)امر می کنیم همان طوری که امر می کنیم آن ها را به نماز. پس ملازم آن باش و ترک نکن؛ که بنده ای که ملازم آن باشد شقی نخواهد شد.

روایت چهارم: امام باقر(علیه السلام)فرمود:

عبادت نشده خدا به چیزی از تمجید یا تحمید که افضل باشد از تسبیح حضرت زهرا(علیهم السلام) و اگر چیزی بهتر از آن بود،پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)به دخترش لطف می فرمود.

روایت پنجم: امام صادق(علیه السلام)فرمود:

تسبیح حضرت زهرا(علیهم السلام)بعد از هر نمازی محبوب تر است به سوی من از هزار رکعت نماز در هر روز.

تمام شد روایات کافی.(1) و این پنج روایت را در کتاب تهذیب نقل فرموده.(2)و شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال روایت اول و سوم و پنجم را نقل کرده.(3)و این روایات را در کتاب وسائل از این بزرگان و دیگران نقل فرموده.(4)و در کتاب مستدرک روایت اول و پنجم را ذکر کرده است.(5)

سوم: بعد از هر نماز از خدا بهشت و تزویج به حورالعین را سؤال کند و پناه ببرد به خدا از آتش که در چند روایت امر و ترغیب به آن شده.(6)

چهارم: خواندن آیة الکرسی بعد از هر نمازی.

در روایات وسائل و مستدرک فضایل زیادی برای آن از پیغمبر و ائمه(علیهم السلام)نقل

ص: 209

فرموده اند که ملخص آن این است که:

هیچ گزنده ای به او ضرر نمی رساند و گویا در رکاب پیغمبران در راه خدا جهاد کرده تا آن که شهید شده. و نماز او قبول و در امان خدا خواهد بود.(1)

پنجم: در کتاب شریف محاسن برقی در باب 56 به سند صحیح از اسحاق بن عمار نقل کرده است که امام صادق(علیه السلام)فرمودند:

کسی که بعد از نماز واجب هنوز زانوها را از حالت نماز تغییر نداده، ده مرتبه بگوید: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلّا اللّه وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ اِلهاً واحِداً اَحَداً صَمَداً لم یتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً». خداوند متعال از او چهل هزار هزار گناه را محو فرماید، و چهل هزار هزار حسنه در نامه عملش ضبط فرماید، و مثل کسی هست که دوازده مرتبه قرآن خوانده، پس حضرت به من التفات نموده فرمود: من صد مرتبه می گویم و شما ده مرتبه بگویید.(2)

و این روایت را در کتاب وسائل و بحار از محاسن نقل کرده مثل آن چه نقل کردیم، لکن کلمه واجب را نقل نکرده اند. و این روایت را در کتاب کافی به سند خود از عمر بن یزید از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده، لکن فرموده هر روز ده مرتبه بگوید و در تمام اعداد45000 فرموده است با فضیلت زیادتر.(3)و مجلسی در مرآت فرموده:

این روایت را شیخ صدوق در کتاب توحید و ثواب الاعمال مثل کافی نقل کرده، لکن در همه 45000000 فرموده با ثواب زیادتر.(4)

حقیر گوید: در کتاب محاسن باب 15 به سند خود از عمر بن یزید از امام صادق(علیه السلام)مثل روایت کافی نقل کرده است.(5) و عمل کردن به هر دو روایت یا به هر

ص: 210

یک کافی است.

ششم: خواندن قل هو اللّه أحد است. امام صادق(علیه السلام)فرمود:

کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، پس ترک نکند قرائت سوره «قل هو اللّه» را بعد از هر نماز واجب؛ که کسی که بخواند خدا برای او خیر دنیا و آخرت را جمع کند و پدر و مادر او را بیامرزد... .

و این روایت را در کتاب وسائل از شیخ صدوق و کلینی نقل کرده است.(1)

هفتم: خواندن «سبحان اللّه والحمدللّه ولا اله الّا اللّه واللّه أکبر» سی مرتبه است که پیغمبر (صلی الله علیه و اله و سلم)فرمود:

کسی که این کلمات را سی مرتبه بعد از نماز بگوید، دفع شود از او خراب شدن خانه و غرق شدن و سوختن و افتادن در چاه و خوردن حیوان درنده او را و مرگ بد. و سایر بلیات که نازل می شود در آن روز، از همه محفوظ ماند.

و این روایت را در وسائل و مستدرک به چند طریق معتبر و صحیح نقل کرده اند.(2)

و از امالی صدوق به سند خود از امام صادق(علیه السلام)نقل است که فرمود:

کسی که چهل مرتبه بعد از نماز واجب بگوید: «سبحان اللّه والحمدللّه ولا اله الّا اللّه واللّه أکبر» و سپس از خدا سؤال کند، داده شود به او آن­چه سؤال کرده است.(3)

و به سند دیگر از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود:

کسی که نماز واجب بخواند و بعد سی مرتبه تسبیح نماید، گناهی بر بدنش باقی نماند.

و این روایات را در وسائل و بحار نقل کرده اند.(4)

ص: 211

نماز مغرب بعضی از تعقیبات نماز صبح بیاید.

دوم: شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال به سند حسن از صباح بن سَیابه از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

آیا نمی خواهی به تو چیزی تعلیم کنم که خدا رویت را از حرارت جهنم نگه دارد؟ عرض کرد: بلی، فرمود: بعد از فجر صد مرتبه بگو: «اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد» تا خدا صورت تو را از آتش نگه­داری فرماید. (1)

سوم: شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال از جابر از امام باقر(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که بعد از نماز فجر هفتاد مرتبه استغفار نماید، خدا او را بیامرزد و هر چند عمل کند در آن روز بیشتر از هفتاد هزار گناه. و کسی که بیشتر از هفتاد هزار گناه کند، خیری در او نیست. (2)

و همین روایت را در خصال نقل کرده و بعد از آن فرموده:

در روایت دیگر هفتصد گناه ذکر کرده است. (3)

چهارم: در کتاب مستدرک از شیخ کفعمی در جُنّة الواقیه از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود:

کسی که بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: «اللّهمّ صلّ علی محمد و آل محمد وعجّل فرجهم» نمیرد تا آن که درک خدمت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)را کند. (4)

شیخ جلیل ابن ادریس در آخر سرائر از کتاب شریف جامع بَزَنْطی از ابوبصیر

ص: 213

نقل کرده که گفت: شنیدم از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

صلوات بر محمد و آل محمد بین ظهر و عصر معادل هفتاد رکعت نماز است.

در بحار همین حدیث را به همین کیفیت نقل کرده است.(1) ولکن در کتاب وسائل نقل فرموده که معادل هفتاد حج است. (2)

هفتصد گناه او را بیامرزد. و اگر او آن قدر گناه نداشته باشد، پس برای پدرش، و اگر برای پدرش نبود، پس برای مادرش... .(1)

از کتاب مصباح شیخ طوسی از امام صادق(علیه السلام)است که فرمود:

کسی که بعد از عصر هفتاد مرتبه استغفار کند، خدا برای او هفتصد گناه را بیامرزد.(2)

و قریب به مضمون این روایات را در کتاب مستدرک نقل کرده است. و همین روایات را در بحار نقل کرده است.(3)

و دیگر: ده مرتبه سوره انّا أنزلنا خواندن بعد از نماز عصر است که ثواب زیادی دارد.(4)

ص: 218

و در کتاب من لایحضر در حدیث مناهی پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمود:

کسی که به طرف مسجد جهت نماز جماعت رود، برای او خواهد بود به هر قدمی هفتاد هزار حسنه و مثل این درجات برای او بلند می شود. و اگر در این حالت بمیرد، هفتاد هزار ملک بر او موکل شوند که عیادت کنند از او در قبرش و بشارت دهند او را و انیس او باشند و استغفار کنند برای او تا قیامت.(1)

در کتاب تحف العقول از حضرت رضا(علیه السلام)است که در روایت بیان احکام شریعت فرمود:

فضیلت جماعت بر فُرادی به هر رکعت دو هزار رکعت است.(2)

از کتاب خصال و مجالس در حدیث آمدن یهودی خدمت پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل است که آن حضرت فرمود:

اما نماز جماعت، پس صف های امت من در زمین مثل صف های ملائکه است در آسمان، و یک رکعت در جماعت مقابل 24 رکعت است. و هر رکعتی محبوب تر است نزد خداوند از عبادت چهل سال. و چون روز قیامت شود، پس هیچ مؤمنی نیست که برود به سوی جماعت، مگر آن­که تخفیف دهد خدا برای او هول های قیامت را و امر می شود که او را به بهشت ببرند.(3)

در کتاب مستدرک و بحار از شهید ثانی در کتاب روض الجنان نقل کرد از کتاب امام و مأموم تصنیف شیخ ابومحمد جعفر بن احمد القمی به سند خود از ابوسعید خُدْری که گفت: رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمود:

جبرئیل با هفتاد هزار ملک بعد از نماز ظهر نزد من آمدند. پس جبرئیل عرض کرد: ای محمد(صلی الله علیه و اله و سلم)پروردگارت تو را سلام می رساند و دو هدیه برای تو فرستاده که به سوی هیچ پیغمبری نفرستاده.

ص: 220

فرمود: آن دو هدیه چیست؟ عرض کرد: سه رکعت نماز وتر است و نماز پنج گانه در جماعت.

فرمود: ای جبرئیل، ثواب جماعت برای امت من چیست؟ عرض کرد: ای محمد(صلی الله علیه و اله و سلم)وقتی که دو نفر بودند، خدا برای هر یک به هر رکعتی 150 نماز بنویسد؛ و اگر سه نفر شدند، خدا برای هر یک به هر رکعتی 600 نماز بنویسد؛ و اگر چهار نفر شدند،

خدا برای هر یک به هر رکعتی 1200 نماز بنویسد؛ و اگر پنج نفر شدند، خدا برای هر یک به هر رکعتی 2400 نماز بنویسد؛ و اگر شش نفر شدند، خدا برای هر یک به هر رکعتی 4800 نماز بنویسد؛ و اگر هفت نفر شدند، خدا برای هر یک به هر رکعتی 9600 نماز بنویسد؛ و اگر هشت نفر شدند، خدا برای هر یک به هر رکعتی 19200 نماز بنویسد؛ و اگر نه نفر شدند، خدا برای هر یک به هر رکعتی 36400 نماز بنویسد؛ و اگر ده نفر شدند، خدا برای هر یک به هر رکعتی 72800 نماز بنویسد؛ و اگر از ده نفر زیاد شدند، پس اگر دریاهای آسمان­ها و زمین مرکب شوند و درخت­ها قلم و جن و انس با ملائکه نویسنده شوند، قدرت ندارند که ثواب یک رکعت را بنویسند.

ای محمد(صلی الله علیه و اله و سلم)یک تکبیر که مؤمن درک کند با امام، برای او از شصت هزار حج و عمره بهتر است. و از هفتاد هزار مقابل دنیا و آن­چه در دنیاست بهتر است. و یک رکعت نماز که مؤمن با امام انجام دهد، از صد هزار دینار که صدقه دهد آن را بر مساکین بهتر است. و یک سجده که مؤمن با امام انجام دهد در جماعت، از آزاد کردن صد بنده بهتر است.(1)

ص: 221

ص: 222

کسی که شب شنبه چهار رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه و آیة الکرسی سه مرتبه و قل هو اللّه أحد یک مرتبه و پس از سلام نماز آیة الکرسی را سه مرتبه بخواند، خداوند گناهان او و پدر و مادرش را بیامرزد. و او از کسانی خواهد بود که شفاعت پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)به او برسد ان شاء اللّه تعالی.(1)

و اما روز شنبه: سید ابن طاووس به سند خود از ابو محمد الحسن العسکری «صلوات اللّه علیه وعلی آبائه الطیبین» نقل کرده که فرمود:

در کتاب های پدرانم(علیهم السلام)قرائت کردم: کسی که روز شنبه چهار رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سوره حمد و قل هو اللّه احد و آیة الکرسی را بخواند، خدا او را در درجه پیغمبران و شهدا و صالحین بنویسد. و ایشان خوب رفیقانند.(2)

و همچنین سید از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده است که فرمود:

کسی که روز شنبه وقت چاشت گاه ده رکعت نماز بخواند و در هر رکعت یک مرتبه حمد و سه مرتبه قل هو اللّه أحد بخواند، پس گویا هزار هزار بنده از اولاد اسماعیل را آزاد کرده. و خداوند تعالی به او ثواب هزار شهید و هزار صدیق عطا فرماید.(3)

و اما شب یک شنبه: سید نقل فرموده از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)که فرمود:

کسی که شب یک شنبه چهار رکعت نماز بخواند و در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و یازده مرتبه آیة الکرسی بخواند، خدا او را در دنیا و آخرت حفظ فرماید و گناهان او را بیامرزد... .(4)

ص: 224

و همچنین سید از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که شب یک شنبه چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک مرتبه حمد و پنجاه مرتبه قل هو اللّه بخواند، خدا جسد او را بر آتش حرام فرماید.(1)

حقیر گوید: این نماز مطابق نماز حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام)می باشد(2)که در وسائل از کلینی و شیخ نقل کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

کسی که بخواند آن را، بین او و بین خدا گناهی باقی نماند.(3)

ان شاء اللّه بعداً بیاید.

و همچنین شیخ طوسی نقل فرموده از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)که فرمود:

کسی که شب یک شنبه چهار رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سوره حمد و آیة الکرسی و سوره سبّح اسم ربّک الاعلی و قل هو اللّه هر کدام یک مرتبه، بیاید در روز قیامت و روی او مثل ماه شب چهارده باشد... .(4)

و همین نماز را سید نقل کرده، لکن سید دو رکعت فرموده به همین کیفیت و ثواب.(5)

و اما روز یکشنبه: سید ابن طاووس از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده است که فرمود:

کسی که روز یکشنبه وقت چاشت گاه دو رکعت نماز بخواند و در رکعت اول حمد یک مرتبه و انّا أعطینا سه مرتبه و در رکعت دوم حمد یک مرتبه و قل هو اللّه سه مرتبه، عطا شود به او برات بیزاری از آتش و برات بیزاری از نفاق و امان از عذاب. و گویا بر تمام مساکین صدقه داده و ده مرتبه حج کرده است... .(6)

و اما شب دوشنبه: سید نقل کرده از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)که فرمود:

ص: 225

کسی که شب دوشنبه دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سوره حمد و آیة الکرسی و قل هو اللّه و قل أعوذ بربّ الناس و قل أعوذ بربّ الفلق هر کدام یک مرتبه، وقتی که فارغ شد، ده مرتبه استغفار کند، خدا برای او ثواب ده حج و ده عمره که از روی اخلاص برای خداوند عزوجل به جا آورده باشد بنویسد.(1)

و اما روز دوشنبه: سید ابن طاووس به سند خود از امام حسن عسکری(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که روز دوشنبه ده رکعت نماز بخواند و در هر رکعت حمد و قل هو اللّه ده مرتبه بخواند، قرار دهد خدا برای او نوری در روز قیامت که روشنایی دهد موقف را تا آن­که جمیع خلق خدا در آن روز به او غبطه برند.(2)

و اما شب سه شنبه: سید از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که دو رکعت نماز در شب سه شنبه بخواند، و در رکعت اول سوره حمد و انّا أنزلنا یک مرتبه و در رکعت دوم سوره حمد یک مرتبه و قل هو اللّه هفت مرتبه، خدا بیامرزد او را و درجات او را بلند فرماید... .(3)

نماز دیگر: سید از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که بخواند شب سه شنبه دو رکعت نماز، در هر رکعت حمد و آیة الکرسی و قل هو اللّه احد و آیه شهداللّه و انّا أنزلنا هر کدام یک مرتبه، عطا فرماید خداوند به او هر چه سؤال کند.(4)

و اما روز سه شنبه: سید ابن طاووس از حضرت عسکری(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که روز سه شنبه شش رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سوره حمد و آیه «آمن الرسول» الی آخره و سوره اذا زلزلت یک مرتبه، خدا گناهان او را بیامرزد تا

ص: 226

آن­که خارج شود از گناهان مثل روزی که از مادر متولد شده است.(1)

و اما شب چهارشنبه: سید از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که شب چهارشنبه دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت سوره حمد و آیة الکرسی و قل هو اللّه احد و انّا أنزلنا هر کدام یک مرتبه، خدا گناهان او را بیامرزد... .

و همین را شیخ نقل فرموده است.(2)

و اما روز چهارشنبه:سید از حضرت عسکری(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که روز چهارشنبه چهار رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سوره حمد و قل هو اللّه أحد و سوره انّا أنزلنا یک مرتبه بخواند، خدا توبه او را از گناهان قبول فرماید و حوریه تزویج او فرماید.(3)

نماز دیگر: سید از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که روز چهارشنبه دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت حمد و اذا زلزلت یک مرتبه و قل هو اللّه أحد سه مرتبه، خدا از او ظلمت قبر را تا روز قیامت بر طرف فرماید، و به هر آیه شهری خدا به او عطا فرماید با هزار هزار نور، و عبادت یک سال برای او نوشته شود... .(4)

و اما شب پنجشنبه: سید ابن طاووس از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که شب پنجشنبه شش رکعت نماز بخواند و در هر رکعت حمد و آیة الکرسی و قل یا أیها الکافرون یک مرتبه و قل هو اللّه احد سه مرتبه، بخواند و بعد از سلام آیة الکرسی را سه مرتبه بخواند، اگر از اشقیا باشد، محو شود و داخل در سعدا شود.(5)

ص: 227

و همچنین سید و شیخ طوسی نقل کرده اند از ابن مسعود که گفت: رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمود:

کسی که شب پنجشنبه بین نماز مغرب و عشا دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه و آیة الکرسی پنج مرتبه و قل یا أیها الکافرون و قل هو اللّه أحد و معوذتین هر کدام پنج مرتبه، و وقتی که از نماز فارغ شد، پانزده مرتبه استغفار کند و ثواب این نماز را برای پدر و مادر قرار دهد، حق پدر و مادر را ادا کرده است.(1)

و همچنین سید و شیخ نقل کرده اند از انس بن مالک از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)که فرمود:

کسی که شب پنجشنبه چهار رکعت نماز بخواند، هر دو رکعت به یک سلام، در هر رکعت حمد هفت مرتبه و انّا أنزلنا یک مرتبه، و بعد از نماز صد مرتبه «اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد» و صد مرتبه «اللّهمّ صلّ علی جبرئیل»، خدا به او هفتاد هزار قصر در بهشت عطا فرماید... .(2)

و در روایت دیگر فرموده:

اگر روز پنجشنبه نیز این نماز را بخواند، همین ثواب برای او خواهد بود ان شاء اللّه تعالی.(3)

و اما روزپنجشنبه: نماز حاجت که تجربه کردیم، سید ابن طاووس به دو سند از مفضل بن عمر نقل کرده که گفت:من و اسحاق بن عمار و داود بن کثیرالرقی و داود بن­احیل و سیف التمار و معلَّی­بن­خُنَیس و حَمْران بن­اَعْین نزد امام صادق(علیه السلام)بودیم. ناگهان داخل شد مردی که اسم او اسماعیل بن قیس الموصلی بود. و ما مشغول تکلم بودیم. و امام صادق(علیه السلام)در حال سجده بود. وقتی که حضرت سربلند کرد، نظر کرد به سوی اسماعیل و فرمود:

این غم و افسردگی چیست؟ عرض کرد: ای آقای من، فدای تو شوم؛ به حق

ص: 228

شما قسم است که طاقتم به نهایت رسیده و سینه ام تنگ شده. حضرت فرمود: چرا نماز حاجت نمی خوانی؟ عرض کرد: چگونه بخوانم فدایت شوم؟

فرمود: چون روز پنج شنبه شود، بعد از وقت چاشت غسل کن و به محل نماز خود برو و چهار رکعت نماز بخوان، در هر رکعت حمد و انّا أنزلنا ده مرتبه پس چون سلام دادی، صد مرتبه بگو: «اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد». پس دست ها را طرف آسمان بلند کند و بگو: «یا اللّه یا اللّه» ده مرتبه. پس انگشت شهادت خود را حرکت داده و بگو: «یا ربّ یا ربّ» تا آن که نفس قطع شود. پس دست ها را برابر روی خود به جانب قبله بکش و پهن کن و بگو: «یا اللّه یا اللّه» ده مرتبه. پس بگو:

یا اَفْضَلَ مَنْ رُجِی، ویَا خَیرَ مَنْ دُعِی، ویَا اَجْوَدَ مَنْ سَمَحَ واَکرَمَ مَنْ سُئِلَ، یَا مَنْ لایعْزُبُ عَلَیهِ مَا یفْعَلُهُ، یَا مَنْ حَیثُ مَا دُعِی اَجَابَ، اَسْاَلُکَ بِمُوجبَاتِ رَحْمَتِک وَعَزائِمِ مَغْفِرَتِکَ، وَاَسْاَلُکَ بِاَسْمائِکَ العِظامِ وَبِکلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ عَظیمٌ، وَاَسْاَلُکَ بِوَجْهِکَ الکریمِ وَ بِفَضْلِکَ العَظیم، وَاَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ العَظیمِ العَظیمِ دَیانِ الدّینِ مُحْیی العِظامِ وَهِی رَمیمٌ، اَسْاَلُکَ بِاَنَّکَ اللّه لَا اِلهَ اِلّا اَنْتَ اَنْ تُصَلِّيَ عَلی مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمّدٍ وَاَنْ تَقْضِی حاجَتی وَتُیسِّرَ لی مَنْ اَمْری فَلا تُعَسِّرَ عَلَی وَتُسَهِّلَ لِی مَطْلَبَ رِزْقی مِنْ فَضْلِک الواسِعِ، یا قاضِی الحاجاتِ، یَا قَدیراً عَلی مَا لایقْدِرُ عَلَیهِ غَیرُکَ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَاَکرَمَ الاَکرَمَینَ.

امام صادق(علیه السلام)فرمود: پس بگو آن را چند مرتبه. پس عمل کرد و چند مرتبه نماز را تکرار کرد و فرج شد برای او... .(1)

نماز دیگر برای حاجت در روز پنجشنبه: سید از پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که روز پنجشنبه چهار رکعت نماز بخواند، هر دو رکعت به یک سلام، در رکعت اول یک مرتبه حمد و یازده مرتبه سوره قل هو اللّه أحد، و در رکعت دوم بعد از حمد 21 مرتبه سوره قل هو اللّه أحد، و در رکعت سوم بعد از حمد 31

ص: 229

مرتبه قل هو اللّه أحد، و در رکعت چهارم بعد از حمد 41 مرتبه قل هو اللّه أحد، بعد از تمام شدن نماز 51 مرتبه بخواند قل هو اللّه أحد، و بعد بگوید: «اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد» 51 مرتبه، پس به سجده برود و در سجود بگوید: یا اللّه یا اللّه، صد مرتبه، پس دعا کن هر چه خواهی. که فرمود: کسی که این نماز را بخواند و این کلمات را بگوید، اگر از خدا بخواهد که کوه­ها از جا کنده شود، اجابت شود؛ یا باران بخواهد، نازل شود، و حجابی

مابین او و خدا نباشد. و به درستی که خدا غضب می کند بر کسی که این نماز را بخواند و حاجت سؤال نکند.(1)

نماز شب جمعه: سید ابن طاووس از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که شب جمعه دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت حمد یک مرتبه و قل هو اللّه أحد هفتاد مرتبه، و بعد از سلام هفتاد مرتبه استغفار کند، برای او ثواب زیاد و عظیمی خواهد بود.(2)

که مشروحا، در روایت ذکر فرموده است.

نماز دیگر: شیخ طوسی از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که بخواند شب جمعه یا روز جمعه قل هو اللّه أحد را دویست مرتبه در چهار رکعت، که هر رکعتی پنجاه مرتبه شود، خدا تمام گناهان او را بیامرزد اگر چه مثل کف دریا باشد.(3)

و همین نماز را سید نقل کرده و دعایی بعد از آن ذکر فرموده.(4)و در جای دیگر بدون دعا نقل کرده است.(5) و این روایت را در کافی ذکر کرده و مقید به وقتی نکرده

ص: 230

است و دعایی برای آن نقل نکرده است.(1)

اما نمازهای روز جمعه: سید ابن طاووس به سند خود از حضرت عسکری(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که نماز بخواند روز جمعه چهار رکعت و در هر رکعت حمد و سوره تبارک الذی بیده الملک و حم السجده را بخواند، خدا او را داخل بهشت فرماید. و او را شفیع اهل بیتش قرار دهد. و از فشار قبر و اهوال قیامت او را ایمن گرداند. و وقت این نمازها (نمازهای ایام هفته که از حضرت عسکری نقل شده) از طلوع آفتاب تا وقت ظهر است.(2)

و همچنین سید از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)نقل کرده که فرمود:

کسی که روز جمعه دو رکعت نماز بخواند، در یکی از این دو رکعت حمد یک مرتبه (و در نسخه کتاب مستدرک سوره حمد صد مرتبه)(3) و قل هو اللّه أحد صد مرتبه، پس بعد از تشهد و سلام بگوید: «یا نُورَ النُّورِ، یا اللّه یا رحمنُ یا رَحیمُ، یا حَی یا قَیومُ، اِفْتَحْ لی اَبْوابَ رَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ، وَ مُنَّ عَلَی بِدُخُولِ جَنَّتِک، وَ اَعْتِقْنی من النار». هفت مرتبه، خداوند تعالی هفتاد مغفرت به او لطف فرماید که به یکی از آن ها دنیای او اصلاح شود و باقی برای او در بهشت درجات شود. و ثواب او را نداند احدی مگر خداوند(عزوعجل).(4)

و همچنین سید از امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)فرمودند:

کسی که خواهد فضیلت روز جمعه را درک کند، پس بخواند قبل از ظهر چهار رکعت در هر رکعت حمد یک مرتبه و آیةالکرسی پانزده مرتبه، و بعد از فراغ از

ص: 231

نماز، هفتاد مرتبه استغفار کند، و بگوید: «لا حول ولا قوّة الّا باللّه العلی العظیم» پنجاه مرتبه، و بگوید: «لا اله الّا اللّه وحده لاشریک له» پنجاه مرتبه، و بگوید: «صلّی اللّه علی النبيّ الاُمّی وَآله» پنجاه مرتبه، وقتی که این­ها را انجام داد، هنوز از جای خود حرکت نکرده، او را از آتش آزاد فرماید.(1)

و در جای دیگر که نقل کرده، بعد از آیةالکرسی قل هو اللّه أحد را پانزده مرتبه اضافه فرموده.(2) و در نقل شیخ نیز با قل هو اللّه می باشد.(3)

و همچنین سید روایت کرده از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

کسی که بخواند سوره ابراهیم و سوره حجر را در دو رکعت نماز در روز جمعه، او را هرگز فقر و دیوانگی و بلوا نمی رسد.(4)

و این دو نماز آخر را شیخ نیز نقل فرموده است.

آن ها را می آمرزد، و هرچه از خدا بخواهی، به تو داده خواهد شد.

و سید دعایی بعد از آن ذکر کرده، و اما شیخ دعا را ذکر نکرده. و دعا در مفاتیح مذکور است، به آنجا مراجعه شود.(1)

نماز دوم: نماز امیرالمؤمنین(علیه السلام)است.

در کافی به سند معتبر از ابوبصیر است که گفت: شنیدم از امام صادق(علیه السلام)که فرمود:

کسی که چهار رکعت نماز بخواند با دویست مرتبه قل هو اللّه احد، در هر رکعت پنجاه مرتبه، از نماز منصرف شود در حالی که بین او و خداوند تعالی گناهی نباشد مگر آن­که خداوند آن را بیامرزد.(2)

و همین روایت را شیخ در تهذیب نقل فرموده.(3) و در کافی به سند دیگر از عبداللّه بن سِنان از امام صادق(علیه السلام)همین مفاد را نقل کرده.(4)و همچنین در کتاب وسائل از امالی صدوق و کتاب من لایحضر و ثواب الاعمال از امام صادق(علیه السلام)و همین نماز را نقل فرموده است.(5) و سید همین را از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده با تصریح به اینکه این نماز امیرالمؤمنین(علیه السلام)می باشد.(6)

نماز سوم: نماز حضرت زهرا(علیهم السلام)است.

در کتاب من لایحضر از کتاب محمد بن مسعود العیاشی به سند خود از هِشام بن سالم از امام صادق(علیه السلام)است که فرمود:

کسی که چهار رکعت نماز بخواند و در هر رکعت پنجاه مرتبه قل هو اللّه أحد بخواند، نماز فاطمه(علیهم السلام)هست، و آن نماز اوّابین است.(7)

ص: 233

و در کتاب مستدرک از عیاشی همین را نقل فرموده.(1)

نماز چهارم: نماز مولانا الحسن المجتبی(علیه السلام)در روز جمعه مثل نمازاست، چنان که امیرالمؤمنین(علیه السلام)سید ابن طاووس فرموده.

و نماز دوم حضرت مجتبی(علیه السلام)چهار رکعت، در هر رکعت حمد یک مرتبه و سوره توحید 25 مرتبه. و این را نیز سید نقل فرموده.(2)

قطب راوندی فرموده: نماز امام حسن و امام حسین(علیه السلام)دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و 25 مرتبه سوره قل هو اللّه أحد.(3)

نماز پنجم: نماز ابی عبداللّه الحسین(علیه السلام)گذشت. و سید نماز مفصلی با دعای طولانی نقل فرموده که این مختصر گنجایش ذکر آن را ندارد.(4)

نماز ششم: نماز امام سجاد زین العابدین(علیه السلام)چنانکه سید فرموده چهار رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و سوره توحید صد مرتبه.(5)

قطب راوندی فرموده: نماز حضرت سجاد(علیه السلام)دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و آیة الکرسی صد مرتبه.(6)

نماز هفتم: نماز حضرت باقر(علیه السلام). سید فرموده دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و «سبحان اللّه و الحمدللّه ولا اله الّا اللّه واللّه اکبر» صد مرتبه.(7)

قطب راوندی گفته: دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و صد مرتبه آیۀ <شهداللّه> تا آخر.(8)

ص: 234

نماز هشتم: نماز امام صادق(علیه السلام)سید فرموده دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و شهداللّه صد مرتبه.(1)

قطب راوندی فرموده: چهار رکعت، در هر رکعت حمد یک مرتبه و تسبیحات اربعه صد مرتبه.(2)

نماز نهم: نماز حضرت کاظم(علیه السلام)چنان که سید و قطب راوندی فرموده اند دو رکعت است، هر رکعت حمد یک مرتبه و سوره توحید دوازده مرتبه.(3)

نماز دهم: نماز حضرت رضا(علیه السلام)چنان که سید و قطب راوندی فرموده اند شش رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و سوره هل أتی ده مرتبه.(4)

نماز یازدهم: نماز امام جواد(علیه السلام)سید فرموده دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و سوره توحید هفتاد مرتبه.(5)

و همین نماز را قطب راوندی به امام هادی(علیه السلام)نسبت داده و نماز حضرت جواد را فرموده چهار رکعت، در هر رکعت حمد یک مرتبه و قل هو اللّه أحد چهار مرتبه.(6)

نماز دوازدهم: نماز امام علی النقی الهادی(علیه السلام)سید فرموده دو رکعت است، رکعت اول بعد از حمد یس، و در دوم سوره حمد و سوره الرحمن.(7)

نماز سیزدهم: نماز امام حسن عسکری(علیه السلام)مطابق نقل سید چهار رکعت است، در دو رکعت اول بعد از حمد پانزده مرتبه سوره «اذا زلزلت»، و در دو رکعت آخر بعد از حمد پانزده مرتبه سوره توحید.(8)

قطب راوندی فرموده: دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و «قل هو اللّه

ص: 235

أحد» صد مرتبه.(1)

نماز چهاردهم: نماز امام زمان(علیه السلام)دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه، وقتی که به آیه: «ایاک نعبد و ایاک نستعین» رسیدی، صد مرتبه تکرار می کنی، و بعد باقی حمد و سوره توحید یک مرتبه؛ و سید بعد این نماز، دعای اللّهمّ عظم البلاء را نقل کرده، و قطب صد مرتبه صلوات را فرموده، و بعد حاجت بخواهد.(2)

نماز پانزدهم: شیخ صدوق در من لا یحضر به طریق صحیح از ابن ابی عُمَیر از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که بخواند دو رکعت نماز، در هر رکعت شصت مرتبه سوره «قل هو اللّه أحد»، منصرف شود و بین او و خداوند گناهی نباشد.

و این نماز را شیخ کلینی و شیخ طوسی نقل کرده اند.(3)

نماز شانزدهم: در کتاب مستدرک از سید ابن طاووس در کتاب فلاح السائل به سند خود از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود:

کسی که بعد از مغرب چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت بعد از حمد پانزده مرتبه قل هو اللّه أحد، از نماز مغرب منصرف شود و حال آن که بین او و خداوند تعالی گناهی نباشد.(4)

ص: 236

ص: 238

باب سوم از ابواب رحمت انفاق در راه خداست از آن­چه خداوند به او لطف فرموده؛ چه مال باشد و چه علم و چه قوت و قدرت که به قوت خود ضعیف را اعانت کند. مثلاً دست کوری را بگیرد و او را به مقصدش برساند، و اعانت کند مسافر یا غیر مسافر را برای برداشتن متاعش، یا دفع کند شر ظلم ظالم را از مظلوم و امثال آن.

و چه وجاهت و آبرو و اعتبار باشد که خدا به او لطف فرموده، که سعی کند بر برآوردن حاجت برادر دینی خود، یا دفع کند غیبتی یا تهمتی را از برادر دینی.

تمام این­ها و امثال این ها انفاق است از آن چه خدا روزی فرموده است و داخل است در معنی کلام اللّه مجید در اول سوره بقره که فرمود: <وَمِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ>؛(1) و امام عسکری(علیه السلام)بیان فرموده است.(2)

و چنان که از کلمات امام صادق(علیه السلام)در روایت تحف العقول استفاده می شود، اقسام انفاق پنج قسم است و هر قسمی چند وجه می شود:

اول:انفاق بر شخص خودش می باشد.

دوم:انفاق بر کسی که واجب النفقه او می باشد.

سوم:انفاق در ادای دیون.

چهارم:انفاق در صِلات و احسانات.

پنجم: سایر انفاقات واجبه لازمه.

اما قسم اول، پس انفاق در لوازم شخصی خود و رفع احتیاجات خود از خوردن و

ص: 239

آشامیدن و لباس پوشیدن و زن گرفتن و خدمت کار گرفتن و بخشش های او در اموری که محتاج است مثل آن که اجیری بگیرد برای اصلاح لوازم خود یا حمل، یا حفظ و نگهداری متاعی و امثال این ها.

اما قسم دوم، پس انفاقات بر فرزندان و پدر و مادر و همسر و مملوکش است. و این انفاق در حال وسعت یا شدت بر او لازم است.

اما قسم سوم، پس زکات واجب و حج واجب و انفاق در جهاد واجب است.

اما قسم چهارم، صله و احسان است به کسانی که مافوق او هستند و به قوم و خویش و مؤمنین و صدقات و احسانات به اهلش.

اما قسم پنجم، پس ادای دین و ادای عاریه و قرض دادن و پذیرایی مهمان که واجب است در طریقه و سنت پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)(1)

بدان که: انفاق محکوم می شود به احکام خمسه:

اول: واجب؛ و آن دادن خمس و زکات و انفاق بر کسانی است که واجب النفقه او می باشند و ادای دیون و مواردی که انجام واجبی از واجبات یا ترک حرامی از محرمات متوقف باشد بر انفاق مال به طوری که بدون آن نشود و مانند این­ها.

دوم: مستحب؛ مثل صدقات و احسانات و بعضی از درجات صله رحم و توسعه بر عیال و در راه اقامه مستحبات و غیر این­ها.

سوم: مباح؛ و آن انفاق در موارد حلال است که فعل و ترک آن مساوی باشد.

چهارم: مکروه؛ و آن انفاق در مواردی است که ترک آن در نظر شارع راجح باشد.

پنجم: حرام؛ و آن انفاق در مصارف حرام و در راه اماته حق و احیای باطل و ترک واجب و فعل حرام و امثال این­ها مثل اسراف و تبذیر و در راه ترویج باطل و اهل بدعت و ضلالت و ساختن و خریدن و درست کردن آلات لهو و لعب مثل تار و طنبور و نی و دف و طبل و کمانچه و سُرنا و پیانو و امثال این ها.

در کتاب مستدرک نقل کرده از ثقه جلیل و متکلم فقیه نبیل ابو محمد الفضل بن شاذان نیشابوری _ که از بزرگواران اصحاب عسکریین(علیهم السلام)بوده است و 180

ص: 240

کتاب تصنیف کرده _­­­­(1) در کتاب غیبت خود به سند صحیح روایت کرده از سعید بن جُبَیر از عبداللّه بن عباس از رسول اللّه(صلی الله علیه و اله و سلم)که در خطبۀ شریفۀ حجة الوداع در علامت های آخرالزمان فرمود:

ظاهر می شود شطرنج و نرد و طبل و زن­های مغنیه (غنا خواننده) و آلات طرب و تار و طنبور و نی و دف و امثال این ها. و مردم میل به این ها می کنند و تحصیل این­ها می کنند. آگاه باشید! هرکس اعانت کند صاحبان این ها را به چیزی از درهم و دینار یا لباس و خوراک یا غیر آن، پس گویا با مادر خود هفتاد مرتبه در میان خانه کعبه زنا کرده. و در این هنگام مسلط می شوند بر آنان اشرار... .(2)

در وسائل در ابواب مکاسب محرمه متجاوز از پنجاه روایت در مذمت و حرمت آلات لهو و لعب و استماع آن نقل کرده است. و در مستدرک متجاوز از چهل روایت در این باب نقل کرده است.(3)

و در این باب چند فصل است:

ص: 241

ص: 242

(یعنی زکات واجب آن را نمی دهند)(1) پس بشارت ده ای پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)آن ها را به عذاب دردناک، روزی که داغ می کنند آن پول ها را در آتش جهنم پس می زنند آن را بر پیشانی ها و پشت ها و پهلوهای آنان (و می گویند:) این همان پول های شماست که ضبط کردید و زکات آن را ندادید. پس بچشید عذاب آن چه کردید.

حقیر گوید: ظاهر آیه آن است که عین همان پول هاست که در آتش داغ می کنند و به آنان می زنند. و استبعادی ندارد. آن خدایی که بدن انسان را بعد از خاک شدن زنده می کنند، پول ها را هم می آورد.

قال تعالی: <وَلَا یَحْسَبَنَّ الَّذینَ یَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ القِیامَةِ...>؛(2)

گمان نکنند کسانی که بخل می کنند در مالی که خدا به آنان لطف فرموده و حق واجب آن را نمی دهند که این برای آنان خیر است، بلکه شر و عذاب است. بر گردن آنان طوق خواهد شد آن­چه حق واجب آن را در روز قیامت ندادند.

در کافی به سند معتبر از حَریز نقل شده است که امام صادق(علیه السلام)فرمود:

هیچ کسی نیست که دارای طلا و نقره باشد و منع کند زکات آن را و ندهد، مگر آن که خداوند حبس فرماید او را در روز قیامت در صحرایی و مسلط فرماید بر او افعی گزنده ای. هرچه می خواهد فرار کند، برای او ممکن نیست. پس وقتی که بیچاره می شود تسلیم می شود، پس او را می گزد و می شکند مانند آن که شما ترب را می شکنید و ریزه ریزه می کنید، پس درست می شود و طوق می شود بر گردن او. و این است معنی کلام خدا که فرمود: <سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلوا بِهِ یُوْمَ القِیَامَةِ>. و همچنین آن کسی که زکات حیوانات را نمی دهد، خدا مسلط کند بر او حیوانات را که او را بگزند و پایمال کنند. و همچنین زکات غلات زمین را که ندهد، آن زمین تا طبقه هفتم برای او طوق عذاب شود.(3)

ص: 244

در کتاب کافی به سند صحیح از زراره از امام صادق(علیه السلام)نقل فرموده است که:

هر بنده که مقدار یک درهم از مورد حق مضایقه نماید، مبتلا شود که در غیر حق دو مقابل آن صرف نماید. و هیچ کسی نیست که حق واجب در مال خود را منع کند، مگر آن که خداوند طوق کند او را به ماری از آتش در روز قیامت.(1)

و به همین مضمون روایات دیگر نقل شده در کتاب کافی و وسائل و غیره.(2)

و در چند روایت وارد شده که:

ملعون است، ملعون است، آن مالی که زکات آن داده نشود.(3)

و فرمودند:

کسی که یک قیراط، زکات را ندهد، نه مؤمن است و نه مسلمان.(4)

پیغمبر(صلی الله علیه و اله و سلم)به چند نفری که زکات نمی دادند فرمودند:

برخیزید از مسجد ما بروید زیرا که زکات نمی دهید.(5)و در وقت مرگ کسی که زکات نداده درخواست بازگشت به دنیا می کند که جبران آن را بکند و برای او ممکن نخواهد بود.(6)

و از چند روایت استفاده می شود کسی که زکات نمی دهد، خون او حلال است، لکن اجرای این حکم مخصوص امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد.(7)