ص: 2

برترین یاران

ویژگی های یاران سیدالشهداء

استاد حسین گنجی

ص: 3

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 4

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

تصویر

ص: 9

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدلله رب العالمين والعاقبة للمتقين ثم الصلاة والسلام علی سید الانبياء والمرسلين وافضل السفراء المقربين و حبیب اله العالمين ابی القاسم محمد واله المعصومين الطيبين الطاهرين الامجدين سيما مولانا بقية الله في الأرضین روحی و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء واللعن الدائم على اعدائهم الى يوم القاء

ص: 10

جسم گذاردند و سراسر جان شدند ولایق جانان. و رسول خدا(صلی الله علیه و آله)چه و زیبا به ابی عبدالله خطاب فرمودند:

یُسْتَشْهَدُ مَعَکَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِکَ لَا یَجِدُونَ أَلَمَ مَسِّ الْحَدِیدِ(1)؛

گروهی از یارانت همراه تو به شهادت می رسند که احساس درد آهن نمی کنند.

آنان کسانی بودند که درد نیزه و شمشیر را احساس نمی کردند. و این هنر عشق است؛ عشقی الهی. و چه عاشقانه جان خویش را نثار معبود و معشوق خود کردند. و «عشق» واژه ای است که امیرالمؤمنین(علیه السلام)بر قامت بلند آنان پوشاند. تعبیری که در فدا و فنا چیزی بدان نمی رسد:

کربلا محل شهادت عاشقانی است که نه در گذشته و نه در آینده نظیری برای آنان یافت نمی شود.»

واژه ی «عشاق» زیباترین تعبیر برای یاران سیدالشهدا(علیه السلام)است. کلمه ای که همه ی صفات و ویژگی های یک انسان کامل را در خود دارد. یارانی که جز در کربلا و رکاب حضرت سیدالشهدا(علیه السلام)يافت نمی شوند. و این حقیقتی است که خود آن حضرت به آن اذعان فرمودند:

فَإِنِّي لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي(2)؛ بی تردید من یارانی باوفاتر و بهتر از یاران خود نمی شناسم.

و خداوند چه زیبا آنان را ستوده است. آنجا که در حدیث قدسی «زیارت عاشورا» بر سیدالشهدا و یارانش درود می فرستد:

ص: 12

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللَّهِ وَ عَلَى الاَْرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِناَّئِکَ؛ سلام بر تو یا ابا عبدالله و سلام بر ارواحی که بر آستانت خفتند.

یارانی که جان محض شده بودند و جسم به دنبال روحشان حرکت می کرد.

الذین بَذَلُوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسَینِ عَلَیهِ السَّلامُ؛ کسانی که جان خویش را فدای حسین(علیه السلام)کردند.

بذل جان برترین بذل و بخشش است، آن هم خالصانه و در مسیر ولایت و توحید.

ماندگاری نام و راه و مکتب یاران سیدالشهدا(علیه السلام) نیز امتیاز بزرگ دیگری از این یاران شیدائی است.

بسیار حکایت ها گردیده کهن اما جان سوز حدیث تو تازه است به دوران ها و همه ی ویژگی های یاران سیدالشهدا را در یک جمله از فرمایشات حضرت ولی عصر طلا می توان یافت. آنجا که در زیارت ناحیه می فرمایند:

السلام علیکم یا خَیرَ اَنصار؛ سلام بر شما ای برترین یاران! یارانی که حضرت خاتم الانبياء و المرسلین به عهده دار غسل آنان با آب کوثر شدند و خاک زیر پایشان درمان دردها و ترس ها گردید.

اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يا اَنْصارَ دينِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يا اَنْصارَ رَسُولِ اللَّهِ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يا اَنْصارَ اَميرِالْمُؤْمِنينَ و الحسن و الحسین علیهم السلام بِاَبى اَنْتُمْ وَاُمّى طِبْتُمْ، وَطابَتِ الْأَرْضُ الَّتى فيها دُفِنْتُمْ، وَفُزْتُمْ فَوْزاً عَظيماً فَيا لَيْتَنى كُنْتُ مَعَكُمْ، فَاَفُوزَ مَعَكُمْ(1)؛ سلام بر شما یاوران دین خدا و یاری کنندگان پیامبر خدا

ص: 13

و یاران امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین(علیهم السلام)پدر و مادرم فدای شما که نیکو بودید و چه خاک پاک شریفی شما را در بر گرفت و سعادت و کامیابی بزرگ نصیب شما گردید. ای کاش من هم با شما بودم و با شما به سعادت ابد نائل می شدم!

درباره ی شخصیت اصحاب و یاران حضرت سیدالشهدا(علیه السلام)چه می توان گفت!؟ زبان الكن؛ قلم خسته، دانش ناتوان، فکر درمانده و معرفت عاجزتر از آن است که بتواند قطره ای از دریای فضائلشان را بیان کند.

کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست

که تر کنم سر انگشت و صفحه بشمارم

ولی از باب وظیفه و عرض ارادت می گوییم:

آب دریا را اگر نتوان کشید

هم به قدر تشنگی باید چشید

آنچه در پیش رو دارید، حاصل ده گفتار در باب ویژگی های یاران حضرت سیدالشهدا(علیه السلام)است که پس از تدوین و ویرایش به حضورتان تقدیم می گردد. امید است با شناخت این ویژگی ها راه خود را باز یابیم و همچون یاران حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) در مسیر عشق اهل بیت(علیهم السلام)گام برداریم.

قم مقدس - تابستان 1390

حسین گنجی

ص: 14

همین قاعده و قانون در مورد یاران سالار شهیدان، حضرت ابی و عبدالله الحسین(علیه السلام)نیز صادق است. این سخن را کم و بیش به عنوان حدیث قدسی شنیده اید: «اوليائي تَحْتُ قَبايي لا يَعرِفُهم غَيري(1)؛ و دوستان ویژه و خاص من زیر لباس عزت من پنهان اند و جز من کسی و آنان را نمی شناسد.»

دیده ای خواهم که باشد شه شناس

تا شناسد شاه را در هر لباس

حضرت در این زیارت دو نگاه به اصحاب و یاران دارند: یک نگاه کلی و اجمالی نسبت به همه ی اصحاب و یک نگاه اختصاصی به تک تک اصحاب و یاران حضرت. در این مجال به نگاه کلی حضرت ولی الله الاعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء - می پردازیم.

اولین سلام و جمله حضرت این است:

السلام علیکُم یا خَیر اَنصار؛ سلام بر شما ای بهترین یاران.

این جمله از لسان معصوم صادر شده و این نکته را بیان می فرماید که بهترین یاران، یاران حضرت ابی عبدالله الحسين(علیه السلام)هستند.

حضرت مهدی ارواحنا لتراب مقدمه الفداء - چنین شهادت داده اند.

نخست شهادت دو معصوم دگر را در این رابطه مطرح و آنگاه یک مقایسه ی تاریخی می کنیم و سپس به تشریح و تفسیر و تبیین این نصرت ها و این یاران می پردازیم.

زاویه ی صبر و شکیبای، در زاویه ی تسلیم و تصدیق بنگرید. اگر در همه ی زاویه های زیبا بنگرید، من یارانی برتر از یاران خودم نمی دانم و و سراغ ندارم. من یارانی نیکوکارتر و نیک صفت تر وصله مندتر از اهل بیتم و از بنی هاشم سراغ ندارم.

سه امام معصوم؛ امیرالمؤمنین، حضرت امام حسین و حضرت مهدی(علیهم السلام)شهادت می دهند که شریف ترین انسانها در همه ی اعصار و همه ی زمانها یاران حضرت امام حسین علا هستند. «السلام عليكم يا خَیرَ اَنصار»

ارتباط به ابی عبدالله الحسين(علیه السلام)شده است. از این رو شرح جالب و و زیبایی بر «نفس المهموم» نوشته است. شرح دوم هم که از مرحوم کمره ای است، بسیار عالی و زیباست.

تهیه نان بیرون بروم مرا می بینند و دستگیرم می کنند. بنا نیست بی جهت من خودم را لو بدهم. باید فرمان خدا صادر بشود و به فرمان الهی این کار راانجام بدهم. تو برو نان بخر و بیا.

این حواری رفت و در بین راه گفت: نکند مأموران و جاسوسان حکومت فهمیده باشند که عیسی بن مریم در خانه ی من است. نکند فهمیده باشند که من با او هستم. آن وقت تکلیف من چه میشود؟! قبل از این که نان بخرد رفت و گفت: من جای عیسی را می دانم.

وقتی مأمورین حکومت در خانه آمدند. به آنها گفت: بایستید تا من بروم و عیسی را آماده کنم. در خانه را هم نمی بندم. هر وقت اشاره کردم، بریزید در خانه و دستگیرش کنید. اما خدا نقشه ی او را خنثی کرد و خودش گرفتار شد.

وَمَكَرُوا وَمَكَرَ اللَّهُ ۖ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ » ؛ (1)یهود و دشمنان مسیح، برای نابودی او و دینش نقشه کشیدند؛ و خداوند برای حفظ او و آیینش چاره جویی کرد؛ و خداوند بهترین چاره جویان است.

منافقان و کافران حیله می کنند و خدای منان حیله ی آنها را باطل می کند. خدا عالی ترین نقشه کش هستی و جهان آفرینش است. «وَاللهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ».

خدا دو کار انجام داد: عیسی بن مریم را از خانه به آسمان چهارم برد. «رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ؛ (2)او را به سوی خود بالا برد.» کار دوم خدای منان این بود که چهره و قیافه ی عیسی بن مریم را به حواری جاسوس داد.

ص: 21

بد مکن که بدافتی

چه مکن که خود افتی

گفت: بیایید عیسی را دستگیر کنید، اما خودش را دستگیر کردند. هر و چه داد و فریاد کرد که من همان حواری هستم، از او نپذیرفتند.

جالب این که او را بردند و به نام عیسی و به اعتقاد این که او عیسی بن مریم است، به دار آویختند. خداوند در قرآن می فرماید:

وما قتلوه وما صلبوه ولكن شبه لهم(1) نه او را کشتند و نه بر دار و آویختند، لکن امر بر آنها مشتبه شد.

این جایگاه یاران عیسی بن مریم است، آن هم عظمت یاران حضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام).

نمی گوییم قهرمان کربلا، بلکه فرشتگان آسمان هم از صبر زینب مات و می مبهوت و متحیرند. «قَدْ عَجِبَتْ مِنْ صَبْرِک َ مَلآئِکَةُ السَّماواتِ»(1).

من و شما تحیر کنیم تعجب نیست. ما تاریخ را نمی دانیم. تاریخ راندیده ایم. فرشتگان از زمان آدم تا روز عاشورا تاریخ را دیدهاند. صابرين را دیده اند. وقتی به کربلا و صبر زینب می رسند، فریاد وا عجبای : فرشتگان بلند است. تعجب آنها خیلی عجیب و مهم است.

ما فقط نمی گوییم قهرمان بی نظیر کربلا، بنشاطی یک زن سنی اهل ایم مصر، کتابی برای زینب کبری به نام «قهرمان کربلا» نوشته است. او هم فهمیده است که زینب قهرمان بی نظیر کربلا است.

بر سر شب به آنان گفتم بیعتم را از شما برداشتم. اگر قرار بود بروند، همان سر شب می گذاشتند و می رفتند. من یارانم را آزمودم. آنان را جز شیران بیشه پیکار نیافتم.

یارانم با مرگ انس و الفت دارند. مثل بچه ها که به پستان مادر علاقه دارند. وقتی مادر می خواهد او را شیر بدهد می خندد، اما وقتی می خواهند بچه را از شیر بگیرند، فریاد می زند. یاران من به مرگ و می خندند و می گویند:

و مرگ اگر مرد است گو نزد من آی

تا در آغوشش بگیرم تنگ تنگ

یاران من وقتی از مرگ فاصله می گیرند، وقتی یک مقدار تاخیر می افتد، التماس می کنند و به من می گویند: حسین جان، پس کی قرار است شهید شویم. آیا قاسم بن الحسن این کار را انجام نداد؟!

حضرت سید الشهداء(علیه السلام)به محمد بن بشیر حضرمی فرمود: بچه ات را در حضرت عبدالعظیم حسنی در ری گرفته اند. این برد یمانی را ببر بفروش و بچه ات را آزاد کن. مگر دست برداشت. با گریه گفت: « اكَلَتْنِى اذَنْ السِّباعُ حَيَّاً انْ فارَقْتُكَ؛ (1)درندگان بیابان من را زنده زنده بخورند، اگر من از تو دست بردارم.» این یاران حضرت سیدالشهداء(علیه السلام)، آن هم حواریون حضرت عیسی بن مریم.

میان ماه من تاماه گردون

تفاوت از زمین تا آسمان است

ص: 24

فَاذْهَبْ أَنتَ وَ رَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ؛ (1)ای موسی، تو با پروردگارت برو و با دشمنان بجنگ. ما این جا در انتظار می نشینیم.

سال پیش خود می گفتند: اگر بر دشمنان پیروز شدی به صف شما می پیوندیم و اگر شکست خوردی ما ضرری نکرده ایم. دقیقا همین منطق در زمان مولا حضرت امیر المؤمنين(علیه السلام)حاکم بود. آن گاه که حق حضرت را غصب کردند و زاغ و زغن بر مسند قدرت نشستند و طاووس کبریایی، منزوی و خانه نشین شد، همین آیه مبارکه ی قرآنی تو را خواند و فرمود: مردم مدینه به من می گویند: « اذْهَبْ أَنتَ وَ رَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ». ماحال و حوصله جنگ و نبرد را نداریم. توبا پروردگارت برو بجنگ. ما در انتظار نشسته ایم. لذا حضرت در یکی از خطبه هایش به خدا عرضه می دارد:

اللَّهُمَّ إِنِّي قَدْ مَلِلْتُهُمْ وَ مَلُّونِي وَ سَئِمْتُهُمْ وَ سَئِمُونِي، فَأَبْدِلْنِي بِهِمْ خَيْراً مِنْهُمْ وَ أَبْدِلْهُمْ بِي شَرّاً مِنِّي؛ (2)خدایا این مردم از من خسته و آنان نیز مرا خسته کرده اند. من آنان را آزرده و آنان مرا آزرده اند. به جای آنان بهترین اهل زمین را نصیب من کن و به جای من بدترین اهل زمین را نصیبشان کن.

یعنی این مردم از جنس ظلمت و نارند. از جنس نور نیستند.

ناریان مر ناریان را جاذب اند

نوریان مر نوریان را طالب اند

فرمود: خدایا، عوض من مرد شرور و بدی را نصیبشان کن که از جنس خودشان باشد. لذا مبتلای به حجاج بن یوسف ثقفی شدند. کسی که هشتاد هزار نفر را گردن زد و صد و بیست هزار نفر را به سیاه

ص: 26

چال ها افکند. فرمود: خدایا عوض ایشان بهترین را نصیب من کن؛ یعنی رفاقت با حضرت رسول الله الاعظم و سایر انبیا در عالم عقبا.

حضرت می فرمود: آماده نبرد شوید. گروهی می گفتند: الآن تابستان است، وقت درو کردن گندم و چیدن میوه است. اجازه بدهید گندم ها را درو کنیم، میوه ها را بچینیم. وقتی زمستان می شد، می گفتند: هوا سرد است. اجازه بدهید یک مقدار گرم شود، بعد به میدان نبرد برویم. دائما بهانه تراشی می کردند.

حضرت در یکی از خطبه ها فرمودند: حاضرم ده یارم را بدهم و یک یار از معاویه را بگیرم. (1)یاران معاویه در باطلشان استوار و محکم اند، اما یاران من که در مسیر حقاند، سست و ضعیف و ناتوان اند. این فریاد على(علیه السلام)از دست بسیاری از یاران خویش است.

می آمدند و این گونه سلام می دادند: «السلام علیک یا مذل المؤمنین؛ (1)و سلام بر تو ای خار کننده ی اهل ایمان.» یعنی شما باصلحتان مؤمنین را - نعوذ بالله - خوار کردید.

بعضی از روشنفکران تاریک دل معاصر، همین منطق را دارند. به نام ابوذر کتاب می نویسند و در آن کتاب نام پیغمبر(صلی الله علیه و آله)و علی و فاطمه و حسین(علیهم السلام) را می برند، ولی نامی از امام حسن مجتبی(علیه السلام)نمی برند. چرا؟ ایران می گویند: چون او قیام نکرد. گویا اعتقاد زیدی مذهب ها را داشته باشندو امام را به قیام بشناسند.

می کرد. می گفت: « لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُكْرًا؛ (1)واقعا کار ناپسندی مرتکب شدی!» چرا کشتی را سوراخ کردی؟ حضرت خضر بعدة توضیح داد که سلطان غاصبی بود که کشتی های نو را می گرفت. این کشتی ایتام بود. با سوراخ کردن این کشتی، آن را حفظ کردم.

امام مجتبی(علیه السلام)فرمود: من عمل حضرت خضر را با شما انجام دادم.

اگر صلح نمی کردم، همه ی شما به شهادت می رسیدید. بنی هاشم به شهادت می رسیدند. هیچ نتیجه ای هم نمی گرفتیم. چون معاویه ظاهرا سازی اش خوب بود. نماز و روزه و عباداتش به حسب ظاهر درجه یک بود. مردم روشن نمی شدند. من با صلحم نیرنگ معاویه را برای مردم روشن کردم. علاوه بر آن، زمینه ی قیام حضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام)را فراهم کردم.

دارد. این یک تفاوت سیصد و سیزده رزمندهی جنگ بدر و هفتاد و دو نفر واقعه ی عاشورا است.

تفاوت دوم این که دشمنان در جنگ بدر، در حدود سه برابر و اصحاب بدرند؛ تقریبا هزار نفر. سیصد و سیزده نفر در برابر هزار نفر. ولی در کربلا هفتاد و دو نفر در برابر سی هزار نفر. یعنی لشکر دشمن بیش از چهارصد برابر اصحاب امام حسین(علیه السلام) هستند.

سهمیه داریم. سهمیه ما را به علی(علیه السلام) بدهید. دو سهمیه جبرائیل و میکائیل را به على(علیه السلام)دادم. یک سهمیه هم خود حضرت دارد. روی هم و سه سهم می شود.

در آن جنگ پنج هزار فرشته به مدد سیصد و سیزده نفر آمدند. ولی در کربلا وقتی فرشتگان برای نصرت آمدند، حضرت ابی عبدالله ا الحسین(علیه السلام)به آنها اجازه ندادند.

از امام صادق(علیه السلام)روایت شده است که می فرمودند: هنگامی که امام پیروانی حسین ع و عمر سعد رو به رو شدند و جنگ بر پا شد، فرشتگان برای نصرتآن حضرت فرود آمدند.

أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى النَّصْرَ حَتَّى رَفْرَفَ عَلَى رَأْسِ الْحُسَيْنِ علیه السلام ثُمَّ خُيِّرَ بَيْنَ النَّصْرِ عَلَى أَعْدَائِهِ وَ بَيْنَ لِقَاءِ اللَّهِ فَاخْتَارَ لِقَاءَ اللَّهِ(1)پیروزی بالای سر حضرت امام حسین(علیه السلام)بال زد. آن گاه حضرت را بین پیروزی و شهادت مخير ساختند و گفتند: با پیروزی از مقام امامت شما کاسته نمی شود. و حضرت شهادت را انتخاب کرد.

چون می دید با شهادت ولایت و توحید و رسالت می ماند، با شهادت قرآن و دین می ماند، لذا شهادت را انتخاب کردند.

حتى طائفه جن آمدند و گفتند: یا ابا عبدالله اجازه دهید بجنگیم و از تو دفاع کنیم. حضرت فرمود: شما نامرئی هستید و من جنگ نامرئی را دوست ندارم.(2)حضرت اینها را رد کرد، ولی در غزوه بدر پنج هزار فرشته به یاری مسلمانان آمدند.

ص: 31

حسین جان، اگر آخرت نباشد، بهشت و جهنم نباشد، تا خدا خدایی می کند و این دنیا باقی است، اگر ما را بکشند و زنده کنند و بکشند و زنده کنند، دست از تو بر نمی داریم. این عالی ترین نصرت و اخلاص است.

کارزار!» ای حبیب، ای مسلم بن عوسجه، ای زهیر ایک وقت دیدند و بدنها تکان خورد؛ یعنی حسین جان ما آماده ایم. زنده مان کن تا برگردیم و دوباره یاری ات کنیم. اگر هزار جان داشته باشیم، همه را فدای تو می کنیم. تا قیام قیامت و تا خدا خدایی می کند، ما مردانه و راست قامت در رکاب توایم.

دست تسلیم بالا ببرد، تا آنان را از اسارت و آزار و اذیت نجات دهد.

ولی در کربلا هفتاد و اندی یار و هشتاد واندی زن و بچه اند. در خیمه ها زندگی می کردند، ولی جوانمردانه و مقاوم ایستادند و از امام حسین(علیه السلام) دفاع کردند.

مگر می توان کسی را با یاران حضرت مقایسه کرد. کسانی که مقایسه کنند، کربلا را نشناخته اند. «فِي الأَرْضِ مَجْهُولُونَ، وَ فِي السَّماءِ مَعْرُوفُونَ)؛(1) در زمین ناشناخته و در آسمان معروف اند.» یاران حضرت و هم ناشناخته اند.

در زیارت عاشورا می گوییم: «الذين بذلوا مهجهم دون الحسين علیه السلام ؛ کسانی که خون دلشان را نثار امام حسین(علیه السلام)کردند.» «و على الأرواح التي حلت بفناک؛ و سلام بر ارواح پاکی که در جوار حریم تو در آمدند.»

از اساتیدم شنیدم که حضرت آیت الله بروجردی - رضوان الله تعالی عليه – از اندرون خانه برای شرکت در روضه به بیرون تشریف آوردند. یک نفر فریاد زد برای سلامتی حضرت امام زمان ارواحنالتراب مقدمه الفداء - و حضرت آیت الله بروجردی صلوات. ایشان ناراحت شد و گفت: ساکت. مرا کنار حضرت می گذاری؟! از این به بعد از این کارها نکنید. من کجا و حضرت کجا. ولی می بینید خدا در زیارت عاشورا چه کرده. یاران امام حسین را در کنار امام قرار داده.

السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسين و على اصحاب الحسين!» نه فقط در سلام، بلکه در جای جای زیارت

ص: 35

عاشورا چنین کرده است. این ها چقدر اوج گرفته و فداکاری کرده اند این قطره ها به دریا ملحق شده اند.

جعفر دارم و نه عمویی به مانند حمزه سید الشهدا. چرا آنان را صدا می زد؟ امام صادق(علیه السلام)فرمودند:

اگر این دو بزرگوار در قید حیات ظاهری بودند، هرگز اجازه غصب خلافت نمی دادند. حق به حق دار، یعنی امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)می رسید.

امام صادق(علیه السلام)به سهل خراسانی فرمودند: بنشین و درباره ی خراسان که چه خبر است، با او گرم گفت و گو شدند. هارون مکی، یکی از اصحاب امام صادق(علیه السلام)وارد شد. سلام کرد و جواب سلام شنید. حضرت بدون مقدمه فرمودند: هارون مکی در تنور آتش برو. هارون گفت: چشم آقاجان!

از تو به یک اشارت

از من به سر دویدن

هارون مکی داخل تنور رفت حضرت مدتی با سهل خراسانی گفت " و گو کردند. بعد فرمودند: بلند شو برویم ببینیم رفیقمان چه می کند. و آمدند، دیدند قشنگ داخل تنور میان آتش ها نشسته، بدون این که تنور او را سوزانده باشد.

خدای منان به آتش فرمود:

(یا نارُ کونی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی ابراهیمَ)؛؛ (1)ای آتش بر ابراهیم سرد و سلامت باش!

امام صادق(علیه السلام)مظهر قدرت خدا و نماینده ی خدا و نمایندهی خداست. به آتش اجازهی سوزاندن نداد. اگر سهل هم درون تنور می رفت نمیسوخت. حضرت فرمود: بیرون بیا. هارون بیرون آمد. گرد و غبار را از خود تکاند و خدمت حضرت نشست. امام صادق(علیه السلام)به سهل خراسانی فرمود: چند نفر از این یاران و شمشیر زنان در خراسان دارم. گفت: آقا جان من یک نفر هم نمی شناسم. (2)

امام نیروی تسلیم می خواهد. حضرت افرادی را می طلبد که اگر

ص: 39

می فرماید: ساکت! ساکت شود و اگر بفرماید شمشیر بزن، شمشیر بزند. ولی چنین یارانی نداشت؛ یارانی که تحت فرمان عصمت باشند.

نافع می گوید: من گریه ام گرفت. به در خیمهی حبیب بن مظاهر رفتم و صدایش زدم. گفتم: حبیب، دخت گرامی امیرالمؤمنين(علیه السلام)نگران است. بیا برویم یک بار دیگر بیعتمان را تکرار بکنیم. صدا زد، همه از خیمه ها بیرون آمدند. حبیب به بنی هاشم عرضه داشت: جان مابه قربانتان! شما به خیمه هایتان برگردید. با شما کاری ندارم. بنی هاشم برگشتند. حبیب گفت: یک بار دیگر برای بیعت نزد ابا عبدالله الحسین برویم.

به کنار خیمه ی زینب کبری آمدیم. امام حسین(علیه السلام)درون خیمه بود ایستادیم تا حضرت بیرون آمدند. حبیب به نمایندگی از جمعیت صحبت کرد. عرضه داشت: یابن رسول الله، ما آمده ایم تا یک بار دیگر بیعت کنیم. ما آمده ایم عرضه بداریم: فردا در مسیر ولایت می رزمیم. مادامی که تیر و شمشیر و نیزه داریم با آنها می جنگیم. وقتی تیرو شمشیر و نیزه تمام شد، دامن هایمان را پر از سنگ می کنیم و باسنگ مبارزه می کنیم. اگر سنگ تمام شد با چنگ و دندان مبارزه می کنیم و جانمان را تقدیم خواهیم کرد.

زینب کبری هم درون خیمه گوش می دادند. وقتی سخنان حبيب به پایان رسید، زینب کبری فرمود: اَیُّها الطَّیِّبونَ حاموا عَنْ بَناتِ رَسولِ اللهِ وَحَرائِرِ اَمیرالمُؤمِنین؛؛(1)ای پاک طینتان از دختران رسول خدا و زنان با کرامت اهل بیت امیرالمؤمنین(علیه السلام)حمایت کنید.» از دختران پیغمبر حمایت کردید. «السَّلام عَلَیکم یا خَیْرَ اَنصار:سلام بر شما ای بهترین یاران!»

ص: 41

در روز عاشورا هم دقیقا این کار را انجام دادند. مادامی که یاران امام و زنده بودند، به بنی هاشم اجازه ی رفتن به میدان را ندادند. گفتند: همه ی که هستی مان به فدای شما!

عوسجه بود. حبیب گفت: رفیق، اگر بنا بود بعد از تو بمانم، وصیت تو را گوش می دادم و عمل می کردم، ولی من هم به زودی به توملحق می شوم.

حبيب دید مسلم بن عوسجه با صدای نحیف و ضعیف زیر لب چیزی می گوید. گفت: با من کاری دارد. خم شد و گوشش را نزدیک لب های مسلم برد. دیدمسلم می گوید: حبيب، من وصیت دارم. توهم وقت داری تا به وصیت من عمل کنی. اشاره کرد به امام حسین(علیه السلام)و گفت:

اوصیک بهذا رحمك الله أن تموت دونه؛(1) تو را به این مرد سفارش می کنم که جان خود را فدای او کنی.

در آخرین لحظات اگر وصیت هم دارد، توصیه به یاری امام حسین(علیه السلام)می کند. نصرت کامل و جامع این است. مسلم در همه ی مراتب امام را یاری داد.

شمشیرهایشان علیه شما است.» امام حسین حق است. نامه هم فرستاده اند، اما در مقام عمل، همه ماست ها را کیسه کرده اند. همه ترسیده اند.

خوش بود گر محک تجربه آید به میان

تا سیه روی شود هر که در او غش باشد

تنها نصرت قلبی کافی نیست. در مقام عمل نیز باید نشان بدهیم.

بسیاری از مردم کوفه در دل آدم را یاری می کنند، ولی اعلان یاری نمی کنند.

قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیهِ اَجْراً اِلاّ الْمَوَدَّةَ فِی القُربی(1)بگو من بر رسالتم هیچ و پاداشی از شما درخواست نمی کنم، جز دوست داشتن نزدیکانم.

دوستی سه گونه است: دوستی با دل، دوستی با زبان، و دوستی در خان کی عمل. مودت اعلان دوستی با زبان و عمل است. نصرت درونی فایده ای ندارد. بعضی ها هم با زبان حمایت می کنند، اما در مقام عمل خبری نیست. و حضرت سلطان علی را در مشهد اردهال محاصره کردند. می خواستند او را به شهادت برسانند. مردم کاشان به حمایت از او برخاستند. به یک گروهی هم گفتند: سلطان علی فرزند و نمایندهی بلافصل امام باقر(علیه السلام)نصرت می خواهد. بیایید کمک کنید. گفتند: ما نیستیم. قلبا دوست داشتند، ولكن آماده شمشیر به دست گرفتن نبودند. دوستی در سه مقام است: مقام دل، مقام زبان و مقام عمل. یاران ابی عبدالله الحسين(علیه السلام)همه قلبشان با حضرت بود. از اشعارها و فریادشان پیداست.

امیری حسین و نعم الأمير؛ (2)امیر من امام حسین است و چه عالی امام و امیری است.

با زبان و سخنرانی از حضرت ابی عبدالله الحسین دفاع و حمایت کردند. قمر بنی هاشم(علیه السلام)فرمود:

واللهِ اِنْ قَطَعْتُمْ یَمینی

اِنّی اُحامی اَبداً عَن دینی

وَ عَنْ اَمامٍ صادقِ الیَقینِ

نَجْلِ النَّبیّ الطاهِرِ الاَمینِ(3)

به خدا قسم اگر دست راست مرا ببرید، همواره حامی دینم خواهم بود. و حامی امامی که در ایمانش صادق است و فرزند پیامبر پاک و امین است.

ص: 45

و در مقام دل، خطاب و شعار و عمل با اوست.

نیست صاحب همتی در نشأتين

همقدم عباس را بعد از حسین

درهواداری آن شاه الست

جمله را یک دست بود او را دودست

تا قیامت تشنه کامان ثواب

می خورند از رشحهی آن مشک آب

ص: 48

الدُّنیا کُلُّها جَهْلٌ اِلاّ مِواضِعَ العِلْمِ وَالْعِلْمُ کُلُّهُ حُجَّةٌ اِلاّ ما عُمِلَ بِهِ وَالْعَمَلُ کُلُّهُ ریاءٌ اِلاّ ما کانَ مُخْلَصاَ وَالاخْلاصُ عَلی خَطَرٍ حَتّی یَنْظُرَالعَبْدُ بِما یَخْتِمُ لَهُ؛(1)همهی دنیا را جهل فرا گرفته است، جز آنچه به آن عمل می شود. همهی عمل هم ریاست، جز آنچه برای خدا خالص باشد. اخلاص هم در خطر است تا اینکه بنده به پایان کارش بنگرد. همه ی دنیا را جهل و نادانی فرا گرفته، همه جاهل به خدایند، جاهل به خودند، جاهل به چند سؤال اند. «، اِلی اَیْنَ، فَما الحاصِلُ فِی البَینِ»

از کجا آمده ام آمدنم بهر چه بود

به کجا می روم آخر ننمایی وطنم

این بشر نه خود را می شناسد و نه خدا را. نه مقصد را می شناسد و نه هدف از خلقت و آفرینش را. همه ی عالم را جهل و نادانی فرا گرفته است، جز مواضع العلم و منزلگاه هایی که در آن علم و دانش وجود دارد. علم همه اش علیه انسان حجت است. با علم انسان را محاکمه می کنند و محکوم می شود، مگر انسان مطابق علمش رفتار کند.

آنگاه فرمودند: عمل همهاش ریاست و جنبه ی غیرخدایی دارد، مگر آنچه با اخلاص انجام گیرد. و اخلاص سوار بر خطر بزرگی است. انسان باید ببیند پایان کار چه خواهد شد. آیا تا پایان کار برای خدا حرکت می کند، یا در اواسط راه از خدا می برد و دلش به خاطر دنیا و مردم می رود.

دعا را می خواند:

اللّهم اِنّی اَعُوذُ بِک مِن عِلمٍ لا یَنفع؛ (1)خدایا از علمی که نفعی ندارد به تو پناه می برم.

یعنی علمی که نه به حال من سود دارد، نه به حال مردم و مردم نمی توانند از آن بهرمند بشوند، فاقد ارزش است. علم با عمل هم که برای خدا نباشد، فاقد ارزش است. منشأ و ریشه و اساس حرکت بسیار مهم است. از انسان می پرسند برای چه کسی عمل کردی؟ علم و عملی م ارزشمند است که برای خدا باشد.

رجبعلی خیاط بود. بنده سال اول طلبگی با شیخ عبدالكریم آشنا شدم. و یکی از اعجوبه های روزگار بود. ایشان مثال لطیفی می زدند و و می فرمودند: دو نفر همزمان سحر بر می خیزند که روزه بگیرند. یک نفر چند کیلو پوست هنداونه می خورد. آیا می تواند روز بگیرد؟ هرگز. مبتلای به دل درد می شود. نفر دوم فقط یک زرده تخم مرغ می خورد. این زردهی تخم مرغ او را تا مغرب شرعی نگه می دارد و روزه می گیرد.

می فرمود: عمل خالص به منزله ی زردهی تخم مرغ است. هر چند اندک است، ولی ارزشمند است. عمل غير خالص هم مثل پوست هندوانه می ماند. هر چندبسیار باشد، فاقد ارزش است. خدای منان درون ما و نیت افراد را می نگرد.

شرک به میدان آمده، تا ریشه عبدالله و عبادت را بر کند. کسی که ریشه شرک ها را کند و عبادت ها را ماندگار و تضمین کرد، امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)بود. بنابراین، همه سر سفرهی آن مجاهدت امیرالمؤمنین(علیه السلام)نشسته ایم.

برای ورود به بهشت مشکل دارند. پیغمبر اکرم می فرماید: یا اباالحسن، ی در دنیا یک شب به عنوان ليلة المبيت به جای من خوابیدی. خدای منان خوابیدن امیرالمؤمنین(علیه السلام)را در قرآن به رخ بشریت نمی کشد. نمی گوید امیرالمؤمنین یک شب به جای پیغمبر خوابید، بلکه می فرماید:

وَ مِن النّاسِ مَنْ یَشْری نَفَسهُ ابْتِغاءَ مَرضاةِ الله وَاللهُ رَئوفٌ بِالعبادِ؛ ١؛ (1)بعضی از مردم جان خود را به خاطر خشنودی خدا می فروشند، و میانه خداوندنسبت به بندگان مهربان است.

جانش را برای رضایت و خشنودی حضرت رب العالمین به خدا و فروخت. اگر به خاطر بهشت، یا از ترس جهنم بود، یا به خاطر پسرعم بودن بود، هرگز خدای منان این آیه را در شأن او نازل نمی کرد. گران ترین بها، یعنی جانش را داده، آن هم نه در برابر بهشت، نه از ترس جهنم، بلکه فقط برای خشنودی خدا. خدایا، من می خواهم تو راضی و خشنود باشی. این جایگاه نیت و منشأ و ریشه ی حرکت امیرالمؤمنین(علیه السلام)است.

که در ماه رمضان مقدس می شود. باز امام صادق(علیه السلام)فرمودند:

نَفَس المَهمُوم لِظُلْمِنا تَسْبیح؛ (1)نفس کشیدن کسی که به خاطر ظلمی که بر ما رفته است غمگین است، تسبیح خداوند است.

اگر به خاطر مظلومیت اهل بیت(علیهم السلام) آه بکشم، حکم سبحان الله را دارد. این نفس کشیدن، این همه مقدس است. خدا به اسب و نفس د زدن آن، قسم می خورد.

وَالعَادِیات ضَبحاً فَالمُوریات قَدحا ؛ (2)سوگند به اسبان دونده مجاهدان، در حالی که نفس زنان به پیش می رفتند. و سوگند به افروزند گان جرقهی آتش در برخورد سم هایشان با سنگ های بیابان.

نفس زدن اسبی که امیرالمؤمنین(علیه السلام)در جنگ ذات السلاسل بر آن سوار است و فرماندهی می کند، این همه قداست پیدا می کند! (3)بینید چگونه خدا به نیت اثر می بخشد و یاران ابی عبدالله الحسین(علیه السلام)برای چه حرکت کردند و چه نیت بزرگ و عظیمی داشتند!

ص: 56

این شاکله چیست؟ احادیث و روایات فرموده اند: این شاکله همان اور نیت انسان است. (1)نیت است که به انسان سیرت می بخشد و صورت های معنوی و باطنی می دهد. گاهی انسان به تمام معنا به جسم توجه دارد و از روح غافل می شود. گمانش این است هر چه هست، جسم است. امام صادق(علیه السلام)فرمودند:

الظّالِم یَحُوم حُومَ نَفْسِه؛؟"(2) انسان ظالم به گرد خود می چرخد.

انسان ظالم خود محور است. می گوید: شکم من، خورد و خوراک و خواب من، چشم و گوش و زبان و دست من. دائما در محور من و انانیت و خود محوری حرکت می کند. این حرکت یک حرکت جسمی به تمام معناست.

آنان مستجاب می شود، ولكن خودت با این زبان گناه کرده ای، لذا دعای در حق خودت مستجاب نمی شود.

حتی خدا را به خاطر دنیا و رسیدن به خواسته ها و آرزوهای دنیوی اش و عبادت می کند. شخصی می گفت: رفتم خدمت امام رضاعلا، به ضریح چسبیده بودم. منقلب بودم. یک وقت دیدم یک نفر آمد و به ضریح و چسبید و گفت: امام رضا(علیه السلام)، پارسال از تو خواستم فرزندم از سربازی معاف شود، خیلی ممنون معاف شد. امام رضا، از تو برای خانه زمین خواستم، زمین دادی، خیلی ممنون. اما رضا، الآن دارم می سازم، به چند ماشین کمپرسی آجراحتیاج دارم. یادت نرود. این آجرها راجور کن.

مشهد می رود، برای دنیا، نماز و عبادت او برای دنیاست. باید و بگوییم این انسان مادی روح را فراموش کرده. گویا روح و جانی ندارد.

در محضر مبارک حضرت ابی عبدالله الحسين(علیه السلام)بدنشان هم آن قدرلطیف شده که از روح و جانشان تبعیت کرده است. بدنشان هم یکپارچه روح و جان شده، لذا می فرماید: «و علی الاَرواحِ الّتی حَلَّتْ بِفِنائِک » پیر غلام حضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام)، مرحوم سید عباس حسینی، رانندهی علامه امینی - رضوان الله تعالی علیهما-گاهی - نکته های ظریف و جالب و زیبایی را بیان می کرد. خودش هم یک پارچه روح بود. نزدیک به صد سال داشت. در بستر بیماری بود. ما خوابیده بود. زخم بستر هم گرفته بود. اما یک آخ از این پیرغلام نشنیده ایم.

هر وقت به سراغش می رفتیم، می گفت: حسین جان فدایت بشوم! فدای بچه هایت بشوم! با مرحوم بافقی خیلی آشنایی داشت. می گفت: آن مرد بزرگ سکته کرده بود. به من می فرمود: عباس جان، هر که می آید حال مرکب را می پرسد. حال خودم را نمی پرسد. یک نفر نیامد بگوید حال خودت چه طور است، همه می گویند: حال مرکب خوب است؟ من تعجب کردم. فرمود: بدن، مرکب انسان است. خود انسان روح اوست. کسی از روحم نمی پرسد. همه از جسم می پرسند. در صحرای کربلا بدنی نبود. گویا همه روح بودند.

راوندی تازه است. می بینند ناخن دست راستش را گرفته و ناخن دست چپش مانده. می فهمند ایشان پنجشنبه از دنیا رفته است. چون مستحب است پنجشنبه دست راست را بگیرند و روز جمعه دست چپ را. این و مرد بزرگ مستحبات را هم عمل می کرد. بعد از آن، مرحوم حضرت آیت الله نجفی مرعشی،سنگ زیبایی بر قبرشان نصب کردند.

مرحوم قطب راوندی در کتاب «الخرائج» نقل کرده است که روز زیارت عاشورا حضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام)به یارانش فرمود: از جدم حضرت رسول الله الاعظم شنیدم که به من فرمود:

یُسْتَشْهَد مَعَکَ جَماعَةٌ مِنْ اصحابِکَ لا یَجِدوُنَ اَلَم مَسِّ الْحدید؛(1) گروهی از یارانت همراه تو به شهادت می رسند که احساس درد آهن نمی کنند. تیر و نیزه و شمشیر می آید، ولكن احساس درد نمی کنند.

امام صادق(علیه السلام)نیز فرمودند: یاران حضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام)روز عاشورا احساس درد و نگرانی و ناراحتی نمی کردند. انسان تا جان نشود، چنین چیزی ممکن نیست. یک پارچه جان بودند. جسم را فراموش کردند.

باید که جمله جان شوی تا لایق جانان شوی

گر سوی مستان می روی مستانه شو مستانه شو

اجمعین در «چهل حدیث» آورده اند: تیر و ترکش به پای امیر المؤمنين على(علیه السلام) اصابت کرد. گفتند: چه کنیم تا این تیر را بیرون بکشیم. فرمودند: وقتی حضرت در نماز به سجده می روند، تیر را بیرون بیاورید.

حضرت وارد نماز شدند. در هنگام سجده با عمل جراحی سريعأ تیر را بیرون کشیدند و حضرت هیچ توجه و احساسی پیدا نکردند. چون کارش شخصی بود. این غیر از صدقه دادن به فقیر در نماز است؛ چون " صدقه است، با حضور قلب در نماز منافات ندارد.

در قصه ی حضرت یوسف آمده است:

فَلمّا رَأَینَه اَکبَرنَهُ و قَطّعْنَ اَیْدِیَهُنَّ؛؛ (1)زنان مصری چون یوسف را دیدند، به حسن و جمالش تکبیر گفتند و دستانشان را بریدند.

نگاه زنان که به حضرت یوسف افتاد، عوض این که ترنج را برند، چنان محو جمال يوسف شدند که جسم را فراموش کردند. همین جور که یوسف را می دیدند، مشغول بریدن شدند. خیال می کردند دارند ترنج را می برند. بعد از مدتی فهمیدند انگشتانشان را بریده اند.

مرحوم شیخ رجبعلی خیاط مثال لطیف و زیبایی را می زدند و می فرمودند: دو نفر دعوا می کنند. در بحبوحه ی نزاع به جان هم می افتند. سرشان می شکند و خون می آید. پایشان می شکند، ولی تا یک ساعت نمی فهمند. بدن گرم است. بعد از یک ساعت کم کم احساس درد می کنند. می فرمود: خیلی افراد این را امتحان کرده اند.

خدا نیرویی در وجود انسان به نام تمرکز آفریده است. اگر تمرکز

ص: 63

حاصل شد و همه ی نیروها یک جا جمع شد، انسان از بدن غافل ان می شود. همین نیرو را می توان در نماز مصرف کرد. اگر عقرب او را بزند،متوجه نمی شود. باز می گوید: «ایّاکَ نَعْبُدُ وَ ایّاکَ نَستعین » ممکن است آدم روح محض شود و از بدن غافل شود.

گویا یاران ابی عبدالله الحسین(علیه السلام)در روز عاشورا همیشه در نماز بودند.

نماز عشق می خواندند. نماز ولایت می خواندند. محو جمال حضرت و ابی عبدالله الحسین بودند. مشغول چنین نماز و چنین عبادتی بودند.

من ار به قبله رو کنم به عشق روی او کنم

اقامه ی صلات را به گفت و گوی او کنم

گر از وطن سفر کنم سفر به کوی او کنم

زحج بیت بگذرم سفر به کوی او کنم

حضرت آیت الله گلپایگانی - رضوان الله تعالی علیه – مرجع مدافع حریم امامت و سنگربان ولایت، در یکی از صحبت هایشان فرموده بودند: اگر گوینده ها روضه امام حسین(علیه السلام)را نخوانند، منکر انجام داده اند. ایشان فرمودند: شبی که خداوند فرزندی به ما داد، تا اذان مشغول مطالعه بودم. به جدم حضرت زهرای اطهر، متوجه سر و صدای خانم ها و رفت و آمد نشدم. ممکن است انسان غرق در مطالعه ی فقهی و روایات و کلمات اهل بیت(علیهم السلام) باشد و اصلا متوجه سر و صدا نشود.

فرمانده ی سپاه دشمن گفت: جمعی حمله کنید. بعضی تیراندازی می کردند. بعضی هم به طرف عابس سنگ می زدند. عابس دید دارند ناجوانمردانه می رزمند. کلاهخود را برداشت. زره را در آورد. پیراهن را درآورد و به مصاف آنان رفت. کجایند آنانی که می خواهند کربلا را | تفسیر عقلی کنند. آن هم با عقل خودشان، نه با عقل خدایی. عشق فرمان عقل است. عقل می گوید:

عاشق زیبایی شود. عقل می گوید: زیباتر از امام حسین نداریم، عاشق زیبایی شو. زیبای زیبایان عالم امام " حسین(علیه السلام) است.

باعقل خودشان قمر بنی هاشم را زیر سؤال می برند. قمر بنی هاشم(علیه السلام)کنار شریعه ی فرات رفت، اما آب ننوشید.

ذکرَ عَطَشَ الحُسین وَ اَهْلِ بَیته وَ رمی الماءَ؛ (1)چون خواست آب بنوشد، یاد عطش حسین و اهل بیت، او را از نوشیدن آب باز داشت و آب را ریخت.

می گویند: اولا سند. بعد از سند هم فعل قمر بنی هاشم برای ما حجیت ندارد. ای وای بر این منطق! امام زین العابدین(علیه السلام)می فرماید:

رَحِمَ اللهُ العبّاسَ فَلَقَد اثَرَ و اَبلی و فَدی اَخاهُ بنَفْسه حتی قُطِعَت یَداهُ؛ (2)خداوند رحمت کند عباس را خود را فدای برادرش حسین نمود و ایثار کرد، تا این که دو دستش قطع شد.

حضرت ولی الله الاعظم در زیارت ناحیه می فرماید:

السّلامُ عَلی العبّاسِ بنِ امیرالمؤمنین المُواسی اخاه بِنَفْسِهِ الأخِذِ لِغَدِهِ مِنْ اَمْسِهِ الفادی لَهُ الواقِی السّاعی اِلَیْهِ بِمائِهِ اَلمَقْطوعِ یَداهُ؛؛(3)

ص: 65

سلام بر عباس فرزند امیرمؤمنان، یاور برادر با جان خویش. آن که دیروزش برای فردای خویش توشه بر گرفته است، فدایی برادر. او که حافظ مشک آب و به سوی برادر شتابان بود و دو دست از بدنش جدا شد.

امام عصر عج در این زیارت نامه ایثار حضرت ابوالفضل العباس(علیه السلام)را و به رخ ما می کشد. بعضی هم می گویند: فعلش حجیت ندارد. ما نباید

ایثار را نگاه کنیم. علم منهای ولایت بهتر از این نمی شود. این در حالی ای است که همه ی امامان فعل او را امضا کردهاند. حضرت عباس(علیه السلام)عالی ترین کار را انجام داد.

مبارکش اصابت می کند. یک آخ ندارد. عالی ترین درس معرفت و خداشناسی را می دهد.

این جاست که حضرت ابی عبدالله الحسین به حضرت ابوالفضل(علیه السلام)می فرماید:

إرْکَبْ بِنَفْسی اَنتَ؛؛ سوار شو قربان تو بشوم! (1)

عباس روح و جان محض است. فانی در توحید است. وقتی در مقام فنای در توحید قرار گرفت، مانعی ندارد که امام حسین(علیه السلام) بفرماید به " قربانت بشوم.

من گاهی دیده ام بعضی از اولیای خدا، مثل مرحوم سید زین العابدین ابرقویی، برای شاگردانش نوشته است: به فدای حقیقت بشوم! امام حسین(علیه السلام) یک جا به عباس می گوید:به قربان تو گردم، سوار شو برو ببین دشمن چه می گوید! یک جا هم بر بالین عباس می آید و می گوید:

الآن اِنْکَسَر ظَهْری وَ قَلَّتْ حیلَتی؛(2)الآن کمرم شکست و چاره ام کم شد.

چرا اما حسين(علیه السلام)کلمه ي الآن را به کار می برد؟ یعنی علی اکبرم را دادم، قاسمم را دادم، یارانم را تقدیم کردم، اما کمرم نشکست. قوت کمرم برادرم عباس بود. با رفتن عباس الآن کمرم شکست.

من راه چاره داشتم. حمایت و حفاظت از خیمه ها، دفاع از حریم اهل بیت، ترساندن دشمن، همه به عهده ی عباسم بود. ولكن راه چاره ام رفت امیدوار به عباس بودم.

ص: 67

عباس کیست که جان جانان و جان هستی، امید به او بسته است؟!

دشمن امید مرا نیز نا امید کرد. حالا چگونه بدن پاره پارهی عباس را به خیام بیاورم. عباس باید حرم مستقلی داشته باشد. مردم بروند و عرض ادب بکنند. درس بگیرند و زیارت کنند و متوسل بشوند.

ص: 68

ما سر تا پا نیاز و احتیاجیم. «اَنتُم الْفُقَراءُ اِلی الله . (1)

مولا امیرالمؤمنین(علیه السلام)در مناجات مسجد کوفه، بدبختی و فقر و ضعف و عجز ما را بیان فرموده اند: حضرت در «نهج البلاغه) فرمودند:

مِسْکین ابنُ آدَم مَکتُوم الْاَجَلِ مَکنُونُ الْعِلَلِ مَحْفُوظُ الْعَمَلِ تُؤلِمُهُ البَقَّةُ وَ تَقْتُلُهُ الشَّرْقَةُ وَ تُنْتِنُهُ العَرْقَةُ؛(2) بیچاره فرزند آدم سرآمد زندگی اش نامعلوم، علل بیماری اش ناپیدا، کردارش درجایی محفوظ، پشه او را می آزارد، گلو گیری آب و یا غذایی او را می کشد، و عرق او را متعفن و بدبو می سازد.

انسان بیچاره است. دلیل این بیچارگی و منیت چیست؟ فرزند آدم مسکین است؛ از فقیر هم درمانده تر. فقير لا اقل زبانی دارد که بگوید به من بیچاره ام، کمک کنید. مسکین این زبان را هم ندارد.

انسان مسکین است. یک دلیلش این است که نمی داند کی، کجا و چگونه می میرد.

دوم این که، حادثه های آینده برایش معلوم نیست. نمی داند در آینده چه حادثه هایی برایش رخ می دهد.

سوم این که، آن قدر ضعیف است که ممکن است یک پشه یا مگس از او سلب آسایش کند.

و او را بیاورید. آمدند و گفتند: آقای آسید هاشم، نادرشاه با شما کار دارد. گفت: من که کاری ندارم. او اگر کاری دارد، بیاید. سخن او را به نادرشاه گفتند. نادرشاه تعجب کرد. گفت تمام مردم عراق از من می ترسند. این کیست که می گوید نادرشاه بیاید. این دیدنی است.

نادرشاه بلند شد و به دیدن سید هاشم هیزم کن آمد. نشستند و مقداری صحبت کردند. بعد نادرشاه یک کیسه زر تقدیم آسید هاشم کرد. سید هاشم با عصایش کیسه ی زر را به جلوی نادر انداخت و گفت: برای خودم هیزم می کنم و خرجم را در می آورم. نیازی به زر ندارم. اما غلامم هم که می بینی پیش من خوابیده و دارد استراحت می کند، خرجی او راهم در می آورم. او هم احتیاجی ندارد.

نادر گفت: معمولا افراد در ملاقات و دیدار با سلاطین و شاهان چیزی از شاه می خواهند گفت: من خواسته ای ندارم. گفت: برای من بد است، چیزی بخواه. گفت: حالا که اصرار داری، من هر جا می خواهم بخوابم، پشه ها و مگس ها می آیند دم سوراخ بینی و گوشم ویز ویز می کنند. به این پشه ها بگویید: بروید اذیتم نکنید. نادر خنده اش گرفت. گفت: عجب حرفی میزنی! من هم به همین مشکل گرفتارم. خدا یک مگس آفریده که بر نادر با همه ی قدرت و سلطنتش غالب است.

واقعا ما فقیر و مسکینیم. یک مگس از ما سلب آرامش می کند. آبی که مایه ی حیات است گاهی در گلو گیر می کند و انسان را خفه می کند. (تُنْتِنُهُ الْعَرقَةُ )؛ یک مقدار که بدنش بوی عرق می گیرد، هم خودش بدش می آید، هم دیگران.

ص: 71

مطلق، بقای مطلق، عزت مطلق، غنای مطلق، رحمت مطلق اوست. او تور است. اصلا خط ندارد، بقیه همه تو خالی اند و خط دارند. انسان گاهی این مطلب را می فهمد و گاهی نمی فهمد.

شبی از شب ها در منزل شیخ عبدالکریم حامد، برجسته ترین شاگرد جناب شیخ رجبعلی خیاط خوابیده بودم. گفتم: آقا ببخشید، برای نماز صبح مرا هم بیدار کنید. آقا جوابی نداد. من برای استراحت رفتم و برای نماز صبح بیدار شدم. احتیاجی پیدا نشد که آقا مرا بیدار کند.

رفتم و خدمتش نشستم. فرمود: چرا به من گفتی برای نماز صبح بیدارم کن. من هم مثل تو مرگ دارم، سکته دارم، چرت دارم، غفلت و فراموشی دارم. چرا به کسی نگفتی که ﴿لاَ تَأخُذُهُ سِنَةٌ وَلا نَومٌ؛(1)انه خواب بر او عارض می شود، نه چرت.» چرا در خانه ی این و آن می رویم. همه تو خالی اند. گدا به گدا رحمت خدا. همه ی ما گداییم.

همه ی ما فقیریم. از دم تا به آخر. صمد فقط خداست.

من نمی گویم که مسائل در مزن

گر زدی این در دری دیگر مزن

بی بی دو عالم و امامان معصوم مظهر صمدند. این ها بندگی کردند و به برکت بندگی، خدا خطشان را پر کرد. والله الصمد که. پس سراغ تو پر برویم، نه تو خالی.

به نام احمد مرشد یا احمد چلویی دارد. در کنار مسجد جامع تهران بود. چلوکبابی داشت. نوشته بود: چلوکباب نسیه داده می شود. پول دستی هم به اندازهی توان داده می شود. حالا این جریانی داشت که این جملات را نوشته بود. روغن نباتی هم به کسی نمیداد. با ملاقه روغن حیوانی روی برنج ها می ریخت. حواسش جمع بود. اول وقت هم چلو کبابش تمام می شد.

ما به بهانه دیدن ایشان به چلوکبابی رفتیم. نشستیم. پول دادیم. غذا خوردیم. بعد هم گفتیم: جناب آقای احمد چلویی، ما برای غذا نیامده ایم. ما آمده ایم ما را موعظه کنی. فرمودند: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ * قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ * اللهُ الصَّمَدُ. بعد این شعر ابن عباس که مضمون حدیث قدسی در زبور داود است را خواند:

اَنَا المَقصودُ فَاطلُبنی تَجْدِنی

کَثیرَ الْخَیْرِ فَاطْلُبْني تَجدْنی؛(1)

مقصود منم. اگر مرا طلب کنی، می یابی. خیر من فراوان است، مرا بخواه تا بیابی۔ صمد یعنی مقصد و مقصود. خدا آدرس می دهد: ای انسان، یادت نرود. مقصد نباید بهشت و نجات از جهنم باشد. مقصد تو خداست. من تو را برای خودم آفریدم. اگر انسان جز این مقصد مقصد دیگری داشته باشد، ضایع شده است.

اولین بار این روایت زیبا را از حضرت آیت الله شیخ حسن آقای تهرانی - رضوان الله تعالی علیه این عادل بالفطره شنیدم. بعدا دیدم امام صادق(علیه السلام) فرمود:

ص: 74

ضاعَ مَنْ کانَ له مَقصَدٌ غیرُ اللهِ ؛ هر کس مقصد غير الهی دارد، ضایع وتباه شده است. خداوند در حدیث قدسی فرمود:

یَابن آدم خَلَقْتُکَ لِاَجْلی؛ (1)ای پسر آدم، من تو را برای خودم آفریدم. کجا داری می روی؟ حدیث قدسی قبل هم همین را می گوید. اگر ما و با این نگاه به عابدان و متقیان عالم بنگریم، می بینیم که بسیاری ضایع " شدند. آدرس را نفهمیدند. (اللهُ الصَّمَدُ) را نگرفتند. دارند جای دیگر سیر می کنند. ولی بعضی هم می گویند: خدایا!

بیمار و زارم انت الطبیب

درد تو دارم انت الحبيب

و از توست دردم گرد تو گردم

انت الرفيق انت الشفيق

آقای فلسفی - رضوان الله تعالی علیه - شرحی در سه جلد، بر دعای مکارم الاخلاق دارد که بسیار عالی است. عالمانه فقیهانه نوشته است. نکته های فراوان و داستان های مستند و دقیق و زیبا آورده است. یکی از فرازهای این دعای زیبا این است:

عَمِّرْنی ما کانَ عُمری بِذْلَةً فِی طاعَتِکَ فَاِذا کانَ عُمْری مَرْتَعاً لِلشَّیطانِ فَاقْبِضنی اِلَیْکَ قَبْلَ اَنْ یَسْبِقَ مَقُتُکَ اِلیَّ؛ (1)مادامی که عمرم در اطاعت تو صرف شود، به من عمر عطا کن و هنگامی که عمرم چراگاه شیطان شد، قبل از این که خشم تو بر من پیش بگیرد، جان مرا بگیر.

خدایا، اگر عمرم در مسیر تو مصرف می شود، عمر طولانی به من عنایت کن. و اگر عمرم چراگاه شیطان است و به شهوت و غفلت و خواب و پرگویی و پرخوری و پرادعایی و ریاست طلبی سپری می شود، خدایا همین الآن جان مرا بگیر و مرا قبض روحم کن.

مرحوم آقای فلسفی وقتی به کلمه «بذلة» می رسد، می فرماید: بذل و باذل از نظر لغت دو ویژگی دارد که در بایع و واهب نیست. بایع اهل معامله است. می گوید: خدایا، جان و مالم را می دهم، تو هم بهشت بده.

إنَّ اللهَ اشْتَری مِنَ المُؤمنینَ اَنفُسَهُم وَ اَموالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ؛ (2)خداوند از مؤمنان جانها و اموالشان را خریداری کرد که در برابرش بهشت برای آنان باشد.

شخص واهب می گوید: خدایا، من اهل معامله نیستم. هبه می کنم. ولكن هبه اولا قليل واندک است. کسی همهی دارایی اش را هبه نمی کند. گاهی به مالش نگاه می کندو گاهی به مقداری که می خواهد

ص: 76

هبه کند و به تناسب هدیه می دهد. اما باذل اهل خرید و فروش نیست.

همه را در طبق اخلاص می گذارد.

ما را نه غم دوزخ و نه شوق بهشت است

بردار زرخ پرده که مشتاق لقاییم

من به خاطر بهشت معامله نمی کنم. اهل هبه هم نیستم. آمده ام : همه ی هستی خودم را تقدیم کنم. «بابی انت و امی و اهلی و مالی و نفسی؛ پدر و مادر و خانواده و مال و جان خویشانم فدایت!» این را باذل ها می گویند.

نرده ها را برداشته و دارد گریه می کند و می گوید: بچه ها برویدگل بچینید. بروید گل ها را لگد کنید. جلو رفتم و گفتم: ببخشید، آن کار دیشب و این کار امشب. جریان چیست؟

گفت: دیشب که جلسه به پایان رسید، در عالم رؤياحضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام) را زیارت کردم. حضرت فرمودند: فلانی برای چند تا گل با بچه های من دعوا کردی! اینها بچه های من هستند. آمده اند در اور عزاداری. ناراحتشان کردی. من روز عاشورا گل هایی مثل علی اصغر دادم. گل های تو عزیزتر از گل من است. با آنها دعوا کردی! من هم نرده ها را برداشتم. امام حسین(علیه السلام) می گوید: اگر می خواهید وارد وادی محرم و عاشورا بشوید، اگر می خواهید حسینی بشوید، باید بذل کنید.

من كان بالا فينا»؛ هر کس باذل است بیاید.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود:

اِنْ اللهَ تَبارکَ و تَعالَی اطَّلِعَ اِلی الأَرضِ فَاختارَنا وَاخْتارَ لَنا شیعَةً یَنْصُرونَنا وَ یَفرَحُون لِفَرَحِنا و یَحزَنون لِحُزِننا و یَبذُلون اَمْوالَهُمْ وَاَنْفُسَهُم فینا اُولئِکَ منّا وَ اِلَینا؛ ١؛ (1)خداوند تبارک و تعالی نظری به زمین افکند و ما را برگزید و شیعیانی نیز برای ما برگزید که ما را یاری می کنند. در شادی ما شادند و در اندوه ما اندوهناک. مال و جانشان را در راه ما صرف می کنند. آنان از ما هستند و به سوی ما باز می گردند.

امیرالمؤمنین(علیه السلام)در این روایت برای شیعیان چند ویژگی بر می شمارند. نخست این که: «ينصروننا»؛ با زبان و قلب و باعمل و قلمشان از ما حمایت می کنند. در همه ی صحنه ها ناصر و یاور ما هستند. دوم؛ در شادی ما شادند. سوم؛ در حزن ما محزون اند. چهارم؛

ص: 78

جان و مالشان را بذل می کنند. «یَبْذُلونَ اَمْوالَهُم وَ اَنْفُسَهُم فینا؛ مال و جانشان را بذل می کنند.» چون راه ما راه بذل است. ما باذل و عاشق می خواهیم. این مکتب با بذل وعشق ماندگار شد و تا روز قیامت و ماندگار است.

آن گاه فرمود: «اولئک متا؛ اینها از ما هستند.» «و الينا؛ مقصدشان هم ما هستیم.» لذا یاران حضرت هم همین کار را انجام دادند.

این چنین بین امام(علیه السلام)و یارانش پیوند برقرار شده بود. گفت: قضيه و پسرم را پای خدا حساب می کنم. او هم اجری دارد. حسین جان، ازپسرم گذشتم. از خودم هم گذشتم.

حضرت غلامی به نام جون دارد. او پیش از آن غلام ابوذر غفاری بود. ابوذر او را به پیغمبراکرم بخشید، تا به امام حسین(علیه السلام) رسید.

حضرت به این غلام فرمود: بگذار و برو. تو در راحتی با ما بودی، از این در تاریخ به بعد سختی است.

غلام شروع به گریه کرد و گفت: آقاجان، «انَا فِی الرَّخاءِ اَلْحَسُ قِصاعَکُمْ و فِی الشِّدَّةِ اَخْذُلُکم؛؛ (1)من در ناز و نعمت با شما باشم و در سختی شما را تنها بگذارم. «والله لا اُفارِقُکُم »؛ به خدا قسم از شما جدا نمی شوم تا نسب و حسب پستم به حسب کریم و عالیتان و رنگ سیاهم به رنگ سفیدتان مخلوط شود. (2)این ها باذل بودند.

ص: 80

را می خوانم. پرسیدند: چرا؟ گفت: سی سال نماز خواندم؛ نماز اول هر وقت، در صف اول جماعت. یک شب دیر به جماعت رسیدم. دیدم جای من را گرفته اند. مجبور شدم در صف های عقب بایستم. خجالت و کشیدم. به خودم گفتم: فلانی، توکه سی سال صف اول جماعت بودی، چه شد صف چهارم ایستاده ای؟ تازه فهمیدم این سی سال نماز صف اول جماعتم، برای خدا نبوده برای ریا و خودنمایی بوده است.

در آیات ندارم. در عبادتی که فقه و فهم در آن نباشد، خبری نیست. اولین مرحله ی حضور قلب در نماز توجه به معانی نماز است. وقتی می گویم: «سُبحانَ ربّی الاعلی وَ بِحَمْدِهِ » یعنی خدایا، من تو را از هر عیب و نقصی منزه می دانم. لذا از تو گله ندارم. اعتراض به کارهای توندارم.

نمی گویم:

اگر دستم بر چرخ گردون

بگویم این چرا چون

آن چرا چون یکی را داده ای صد ناز و نعمت

یکی را نان جو آغشته در خون

آنها می گفتند: «اَعْلِ هُبَلْ؛؛ بت هبل را بالا ببر.» پیغمبر فرمود: جواب پر بدهید: «الله اَعلی وَ اَجلّ؛(1) خدا بزرگ تر از هر بزرگی است که بشر تصورمی کند و اعتقاد دارد.» خدا شکوهمندتر از هر شکوهمندی است. وقتی می گوییم: «سُبحانَ رَبِّي الاَعلی وَ بِحَمدِهِ»، یعنی خدای من از من و و خواسته های من و تعلقات من، از غرب و شرق بزرگتر است. وقتی بزرگتر است، همه را در برابر او کوچک می دانم. اولین مرحله ی حضور برای قلب، در نظر گرفتن معانی نماز است. هم تجمع فکری می آورد و هم به و انسان رشد و تعالی می بخشد.

انسان نماز می خواند، ولی نمی داند چه می گوید. لهذا از عبادت بهره نمی برد. فرمود: در سکوتی که تفکر و نگاه درونی و باطنی نباشد و انسان عبرت نگیرد، خیری نیست. جوهره ی قرآن، عبادات، نگاهها و سکوت ها به تفکر و تدبر و عبرت گرفتن و دوراندیشی است.

حضرت امام امت - رضوان الله تعالی علیه – در کتاب «اسرار الصلوة» می فرماید: اگر نماز عصر من از نماز ظهر من عالی ترنبود، اگر نماز مغربم از عصرم، نماز عشایم از مغربم و نماز صبحم از نماز عشایم، عالی تر نبود، این نمازها قبول نیست. نه این که صحیح نباشد. ان شاء الله صحیح است، بهشت هم می رویم، قضا هم ندارد، ولکن رشد آفرین نیست. پنجاه سال نماز خوانده است، ولی هیچ تغییری در اعمال واخلاق و اعتقاداتش به وجود نیامده است. این گروه، گروه عابدین اند.

ص: 84

قلم برای دل می شود. بابا طاهر چه زیبا گفته است:

ز دست دیده و دل هر دو فریاد

هر آنچه دیده بیند دل کندیاد

بسازم خنجری نیشش ز فولاد

زنم بردیده تا دل گردد آزاد

این دیده ی هرزه و هر جایی هر چه را می بیند، عکس برداری می کند د و تحویل دل می دهد و دل را ویران می کند. من می خواهم این دیدهی هرزه را کور کنم و یک دیده ی زیبایی را به دست آورم که به قرآن، به مشاهد مشرفه و به عظمت الهی بنگرد و تحویل دل بدهد و دل قشنگ و لطیف و ظریف و زیبا شود.

خنجری را که بابا طاهر مطرح می کند، خنجر تقواست؛ تقوای ستیز، نه تقوای گریز. یعنی خودش را آماده می کند تا با گناهان و آلودگی ها نبردی جانانه کند و بر آنها پیروز و غالب شود.

امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

المومِنُ مُلْجَمٌ؛مؤمن لجام گسیخته نیست.

زبان مؤمن از غیبت و تهمت و ناسزا و هرزه گویی و بذله گویی منزه به است. زبانش افسار دارد، اگر زبان شما به کثرت سخن عادت نداشت، اگر قلب شما در شک و تردید نبود، آنچه را که من میدیدم، شما هم می دیدید و آنچه را که من میشنوم، می شنیدید.

مثل سید بن طاووس می شدید. او در «کشف المحجة» به فرزندش دهید می فرماید: من برای نماز صبح با تشخیص سپیده دم و فجر صادق نماز صبح نمی خوانم. بلکه فرشتگان را می بینم که اول صبح پست عوض می کنند. شیاطین هم بین نماز مغرب و عشا پست عوض می کنند. لذا فرمود: نماز غفیله بخوانید. یعنی در حال تعویض پست، یک غفلت مختصری برای شیاطین حاصل می شود، نماز بخوانید، بلکه تا آخر غافل بشوند.

صبح به صبح فرشته ها پست عوض می کنند. سید می گوید: من می فهمم دو فرشته ام می روند و دو فرشته دگر می آیند. چون هم زبانش تحت کنترل است و هم قلب و دلش.

چشم و قلب را باید کنترل کرد. اینها در کلاس ریاضت کار می کنند. نود درصد گروه دوم به مقصد می رسند. ده درصدی باقی می مانند. آدم را صد در صد نمی رساند؛ چون ریاضت کشیده و به کشف و کرامات رسیده، گاهی ادعا می کند که ما حضرت را دیدیم. ما چنین و چنان کردیم.

برسر بازار عشق ای عزیز

از تو به یک جو نخرند صد هزار

می کشف و کرامات را

ص: 87

پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: الآن یک نفر وارد جلسه ما می شود که اهل بهشت است. همه منتظر بودند ببینند چه کسی وارد می شود. یک وقت دیدند ابوذر غفاری است. طبق بعضی از نقلها همه فهمیدند این اهل بهشت است.

بعد از دقایقی از جلسه بیرون رفت. اولی و دومی دنبالش دویدند و گفتند: پیغمبر به ما خبر داد که تو اهل بهشتی. برای ما دعا کن تا عاقبت به خیر شویم.

ابوذر نگاهی به آنها کرد و گفت: در چهره ی شما عاقبت به خیری نمی بینم. از این که آن آقایی که خبر داده من اهل بهشتم را رها کردید و به سراغ من آمده اید، خجالت نمی کشید! به پیغمبر نمی گویید دعا کن عاقبت به خیر شویم و دنبال من دویده اید. معلوم می شود ذات شما چه خراب است. (1)

رضا می بیند، می شنود، قدرتمند است، مهربان است. همه این ویژگی های بی نظیر در وجودش هست. من باید خودم را به محضر مبارک امام رضا(علیه السلام)عرضه بدارم و بگویم:

دست من و دامان تو

درد من و درمان تو

چشم من و احسان تو

جانم رضاجانم رضا

کجا می خواهیم برویم!؟ مردم اگر چیزی از کسی ببینند، فورا مسیر را عوض می کنند. پیداست کجا دارند می روند.

به مرحوم نخودکی گفته بود: کاری کردی که به جای این که مردم سراغ امام رضا(علیه السلام) بروند، سراغ تو می آیند. می گویند برویم نزد آقای نخودکی که چنین و چنان می کند. تو حجاب بین امام رضا و مردم شدی.

دید راست می گوید. به مرحوم دوائی گفت: چه کار کنم؟ فرمود: از مشهد بیرون برو. بعد از این جریان وقتی به مشهد می آمد تا وارد مشهد می شد یک ختم قرآن می کرد. کارهایش را هم جمع و جور و کم کرد.

ممکن است آدم ریاضت بکشد، در عین حال مشکلاتی هم به بار بیاورد. کسی می گفت: با ریاضت همه بت ها را در هم شکستیم. بت بزرگ را چه کنیم؟! بت بزرگ بت نفس است. گاهی آدم شهوت و ریاست را زیر پا گذاشته و از همه ی اینها فاصله می گیرد، اما منم منم می کند.

این بت بزرگ را چه باید کرد؟! گاهی اهل ریاضت سر از “جب در می آورند و هیچ کسی را قبول ندارند. فقط می گویند خودم. می گوید هر کجا گشتم، ولی خدایی را غیر از خودم ندیدم. خودم ولی خدا هستم.

ص: 90

عبادات لطیف و ظریف و زیبا هم پیدا می شود. این جایگاه محبت است. «چون که صد آمد نود هم پیش ماست.»

محبت و مودت مثل عدد یک است. هر چه صفر به آن افزوده شود، و ارزشش زیادتر می شود. اگر اهل محبت شدیم، هوای نفس از بین می رود. شیطان و بت بزرگ از بین می رود. موانع کمال از سر راه برداشته می شود و همه ی کمالات را به ارمغان می آورد.

نداشت. محبت ملک ری را داشت حضرت فرمود: به گندمش هم می نمی رسی. گفت: جوش هم ما را بس است. عاشق جوری بود. نتوانست بیاید.

حر بن یزید ریاحی عاشق امام حسین(علیه السلام) بود. توانست بیاید. محبت یک کشش ویژه دارد. یاران امام صفشان را جدا کردند.

ص: 93

ص: 94

موضوعات اخلاقی یا مقدمه ی محبت اند و یا نتیجه و میوهی محبت خدای منان. فرمود: در دنیا زاهد و ساده زیست باشید؛ چون ساده زیستی رشته های علاقه ی غیر الهی را می برد. دگروابسته به پول و زندگی این و آن نخواهم بود.

در جایی دیگر فرمودند:

نَحنُ مَعاشِر الانبیا و الاولیاءِ براءٌ مِن التَّکَلف؛ (1)ما گروه پیامبران و اولیای الهی از تكلف بیزار هستیم.

خداوند هم در قرآن می فرماید: بگو:

وَ ما اَنا مِنَ المُتَکَلِّفین؛ (2)من از متکلفین نیستم.

اگر درآمدم دویست تومان است و من به اندازهی سیصد تومان خرج کنم، این تكلف است. اگر توان مالی من این است که غذای معمولی، مثلا برنج و قیمه و امثال این ها را جلوی مهمان بگذارم، ولی به جای آن جوجه کباب بگذارم، این تكلف است.

حضرت آیت الله بروجردی - رضوان الله تعالی علیه یک شب با بعضی افراد خانه دعوا کردند. گفتند: چرا در خانه ی من بوی کباب می آید. همسایه ها ممکن است نداشته باشند. گفتند: حاج آقا چنین عملی را انجام نمی دهیم. این بوی کباب خیابان است که تو خانه ی ما هم آمده است. این قدر مواظب بودند.

مشکل چهارم تعلق و وابستگی ها است. کسی که به دنیا وابسته است، نمی تواند از دنیا دل بکند. وابستگی برای انسان بیچارگی می آورد.

پرواز کنم. قرآن و سحرخیزی پرواز می دهد. حضور در مشاهد مشرفه، پر به پرواز عنایت می کند. توجه و مراقبه پر پرواز می دهد. می خواهم پرواز کنم، هر چه بال می زنم پروازی نیست.

و زمان های گذشته برای این که مرغ به پشت بام نپرد، یا به خانه ی همسایه نرود و معلوم بشود تخمش را کجا می گذارد، لنگ کفشی به پایش می بستند. وقتی می آمد بال بزند، نمی توانست پرواز بکند. مالنگ و کفش وابستگی به دنیا را به خودمان بسته ایم. وابسته به صندلی ریاستیم؛ وابسته به شهوتیم، وابسته به خوابیم، این وابستگی ها را چه می کنیم. برای ما یک مشکل بزرگی شده است.

حضرت امام امت –رضوان الله تعالی علیه – نامه ای برای مرحوم حجت الاسلام حاج احمد آقا نوشته اند که با عنوان «نقطه ی عطف» به چاپ رسیده است، در آن نامه فرموده اند:

حُبّ الدُّنیا رأسُ کُلِ خَطیئه؛ (1)محبت دنیا ریشه و سرچشمه ی همهی گناهان است.

این یک نکته ی عالی و بلند را دارد. یعنی احمد آقا، خیال نکنی من محبت حرام دنیا را می گویم، بلکه دنیای حلال هم این گونه است. وقتی به دنیای حلال عشق ورزیدم و وابستگی پیدا کردم و حلال پیدا نشد، سراغ شبهه ناک و حرامش هم می روم. باید ریشه ی محبت دنیا، چه حلال و چه حرام و چه شبهه ناکش را از دل بیرون کرد.

تعلق گر نباشد خوش توان رفت

تكلف گر نباشد خوش توان زیست

ص: 98

اِنْ الاِنْسانَ لِیَطْغی اَن رَآهُ اسْتَغنی؛(1) انسان وقتی خودش را غنی و بی نیاز می بیند، طغیان می کند.

در روایات آمده است:

إنَّ البَطْنَ لِیَطغی مِن اَکْلةٍ؛ (2)شکم از غذا خوردن طغیان می کند.

در بیماری به یاد خدا هستم. دعایم مستجاب می شود. از این جهت بیماری را از سلامتی بیشتر دوست دارم. مرگ را چون دیدار با خداست، بیشتر از حیات دوست دارم. این کلاس، کلاس بالایی است.

امام باقر(علیه السلام) فرمودند: «ما اهل بیت این گونه نیستیم. بلکه اگر خدا بیماری را برای ما دوست دارد، ما بیماری را دوست داریم، اگر سلامتی را دوست دارد، ما هم سلامتی را دوست داریم.»

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد

از مرگ و شهادت و حیات و فقر و غنا هر چه را خدا دوست دارد، ماهم همان را دوست داریم. «ماللعبد والاختيار، عبد را با اختیار چه کار؟؟» هر چه او دوست دارد، ما هم دوست داریم. این کلاس رضاست. کلاس خشنودی از خدای منان است. کلاس تفویض و واگذاری امور به خداست.

وَ اُفَوِّضُ اَمری اِلی الله إنَّ الله بَصیرٌ بالعباد" (3)به همه ی امور و کارم را به خدا واگذار می کنم؛ چون خدا بصیر و بیناست.

آدم کور دستش را به بینا می دهد و از خیابان عبور می کند. من نابینای

ص: 100

به آینده ام. نابینای به انتخاب گریام. بسیاری از چیزها را که دوست می دارم، برایم بد است. خیلی چیزها را که دشمن دارم، برایم خوب است.

﴿وَ عَسی أن تَکرَهُوا شَیئاً و هُو خَیرٌ لَکُم و عَسی أن تُحِبّوا شیئاً و هو شرٌ لکم)؛؛ (1)چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، و حال آن که خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آن که شر شما و در آن است.

لذا امورم را به خدا واگذار می کنم. حضرت موسی بن عمران(علیه السلام)عرضه داشت:

اَیْ رَبِّ اَیُّ خَلْقِک اَحبُّ اِلیک؛ خدایا، کدام خلقت به سوی تو ان محبوب تر است. فرمود: مَنْ اِذا اَخَذْتُ حَبیبَهُ سالَمَنی؛ (2)هر کسی که وقتی محبوبش را از او گرفتم، تسليم من است.

وقتی آنچه را که دوست دارد و به آن دل بسته است از او می گیرم، وقتی مال و فرزندش را از او می گیرم، می گوید: دستها بالا؛ تسلیمم. در برابر قضا و قدر الهی داد و فریاد نمی کند. این مقام تسلیم، رضایت، تفویض و تسلیم، میوهی محبت است. انسان اگر به عشق خدا رسید، تسلیم خدا می شود و امورش را به خدا واگذار می کند و از خدای منان راضی می شود.

مانداریم از رضای حق گله

عارنایدشیر را از سلسله

حضرت عقیله ی بنی هاشم، قهرمان کربلا، زینب کبری، باچه منطقی در برابر ابن زیاد ایستاد؟ ابن زیاد به زینب کبری می گوید: «کَیْفَ

ص: 101

رَأیتَ صُنْعَ الله بِاَخِیکِ و اهْل بَیتک؛ کار خدا را با برادر و با برادر زادگانت واهل بیتت چگونه یافتی؟»

دارد جبر را تبلیغ می کند. می خواهد خودش را از وجدانهای عمومی نجات بدهد. می گوید: خدا این کار را کرد. ما این کار را نکردیم. اما بی بی دو عالم دو طرف سکه را جالب و زیبا بیان کرده.

تمام قضایا و رخدادها دو طرف دارد. یک طرفش مربوط به ابن زیاد می شود. فرمود: خودت را برای محاجه و مناظرهی فردای قیامت آماده کن.

فَانْظُر لِمَن الْفَلْجُ یَومئذٍ؛ بين آن روز پیروز کیست.

ثَکَلَتْکَ اُمُک یا ابْن مَرجانِة؛مادرت به عزایت بنشیند ای پسر مرجانه. چه تعبیر علمی آبداری! اصل و نسب ابن زیاد را زیر سؤال می برد. مرجانه زن معروفی بوده. سر در خانه اش پرچم بوده. یک زن بدکاره. شیخ بهایی جریان مادر او را خیلی عالی بیان می کند. می گوید:

این جنابت های پی درپی که هست

هیچ نارد در وضوی تو شکست

حضرت زینب(علیها السلام)نكته ی معرفتی و اخلاقی را بحث کرده است. این طرف سکه «ثكلتك أنک یاب مرجانه» هست. یعنی جبری در کار نیست. با اختیار این جنایت را انجام دادی. اما طرف دوم. سکه نسبت به خداست. می فرماید: خدا برای ما شهادت را انتخاب کرده. شهادت هم زیباست.

ما رأیت الاّ جمیلاً؛(1) از خدا جز جميل و زیبایی چیز دیگری ندیدم.

اِنَّ اللهَ جَمیلٌّ وَ یُحبُّ الجَمال؛ (2)خدا زیباست و جمال و زیبایی را دوست دارد.

ص: 102

از خدا زشتی سر نمی زند. این منطق عالی زینب کبری، برخاسته از و معرفت الله است. چون خدا را شناخت، عاشق خدا شد. وقتی عاشق خدا شد، از محبوب و معشوق جز زیبایی نمی بیند. رضایت از خدا تفویض و واگذاری امور و تسلیم حضرت رب العالمین بودن. سه میوه محبت است.

انرژی هستیم. نشاطها وانرژی هایمان را از حضرات چهارده معصوم(علیهم السلام)گرفته ایم.

اگر دانشمندان ما موفق می شوند، نخست سر کلاس انرژی زیارت عاشورا می نشینند. ابتدا زیارت عاشورا می خوانند، بعد دست به کار می شوند. اگر حزب الله لبنان بر سومین ارتش جهان، یعنی اسرائیل غاصب غالب و پیروز می شود، اول در کلاس انرژی حدیث کساء و های انرژی زیارت عاشورا می نشینند، آنگاه دست به حمله و نبرد و مبارزه می زند. این انرژی خیلی قوی است.

یکی از مخالفین به یکی از جوانان ما می گفت: من از شما شیعه ها خوشم می آید. گفتم: به چه دلیل؟ گفت: شما شیعه ها بانشاط و پرانرژی هستید. ایام محرم که فرا می رسد، بر سر و سینه می زنید، زنجیر می زنید، ایام جشن هم می خندید.

این مصداق این جمله ی جوشن کبیر است: «یا من أضحک و آبکی؛ (1)ای کسی که می خندانی و می گریانی.» خدا شیعه را در جشن ها، در طاعت و بندگی ها می خنداند. خنده های غربی ها تصعی است. آنها خنده و شادی ندارند. خنده های آنان ماشینی است. شیعه زیبا می خندد، زیبا هم گریه می کند. «یا مَنْ اَضْحَکَ و اَبکی؛.» خدا من و شما را در محرم و ایام فاطمیه می گریاند. در قضایا و مسائل حزن آور و اندوهناک اهل بیت(علیهم السلام)می گریاند. و در فرح و شادی اهل بیت(علیهم السلام)می خنداند و مسرور می کند.

ص: 104

منبع و ریشه و اساس همه ی این ها محبت است. محبت مثل آتش،حرارت ایجاد می کند و موتور همه ی ماشین ها را به گردش در می آورد. و حرارت عامل حرکت است. «کباب پخته نگردد مگر به گر میدن.» با این حرارت ایجاد پختگی می کند.

این حرارت محبت است که در ملت ما این همه انرژی تولید و می کند. حرکت ما از محبت است. نور ما از محبت است. محبت به هر چیزی بخورد می سوزاند. نفس، شیطان، شهوت و غفلت را می سوزاند. برای هر چه غیر از محبوب است می سوزاند.

عاشقان کشتگان معشوق اند

بر نیایدز کشتگان آواز

آنچه او را روی پا نگه داشته و بر فراز بام می ایستد و سلامی با عشق ر و اخلاص به حضرت ابی عبدالله الحسين(علیه السلام)می دهد. محبت و عشق است. وقتی خبر شهادت مسلم بن عقیل به امام حسین(علیه السلام)رسید، این آیه ی مبارکه را خواند:

فَمِنهُم مَن قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ من یَنتَظِر و ما بَدَّلوا تبدیلاً؛ (1)بعضی پیمان خود را به آخر بردند و بعضی دیگر در انتظارند و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندارند.

همچنین این آیه که مربوط به مقربین است را می خواند:

فَرَوْحٌ و رَیحانٌ وَ جَنَّتُ نعیمٍ؛ (2)در روح و ریحان و بهشت پر نعمت است.

مسلم از اصحاب یمین بالاتر است. از مصاديق مقربین و از مصادیق السابقون است.

و این همه به برکت عشق به امام حسین(علیه السلام) است. حضرت سید الشهدا(علیه السلام)دختر مسلم را می خواند. او را بر زانوانش می نشاند. چون امام حسین(علیه السلام)دایی دختر مسلم است. حضرت مسلم داماد امیرالمؤمنین(علیه السلام) است. او را نوازش می کند. دختر متوجه جریانی می شود. عرضه می دارد. مگر پدرم را به شهادت رساندند؟ همه ی اهل خیام می فهمند. متوجه می شوند.

ص: 106

می گوید. چگونه تكبر و بزرگ بینی را از بین ببریم. چگونه عجب وخود پسندی را نابود کنیم. چگونه گمان بد نسبت به خدا و خوبان و و مؤمنین را محو و نابود سازیم. چگونه رذیلهی اخلاقی ترس از طبیعت، ترس از مردم را از بین ببریم. چگونه بخل و حسادت و کینه و عداوت را زائل کنیم. به این ها تخلیه می گویند. یعنی درون را از صفات زشت خالی کنم.

اِنَّ القَلْبَ اِذا صَفا ضاقَتِ بِهِ الاَرضُ حَتّی یَسْمُو" (1)بدل وقتی صفا پیدا و کرد و مثل آیینه شفاف شد، دنیا برای او تنگ می شود تا این که اوج بگیرد.

اگر یک باغ یک هکتاری و یک قصر چند هزار متری در اختیارش بگذارند و بگویند: اختیار مردم هم در دست تو، در این عالم نمی گنجد. و هوس پرواز از این عالم دارد.

ای خوش آن روز که پرواز کنم تا بر دوست

به هوای سر کویش پر و بالی بزنم

این علامت صفای دل است. اگر دل باصفا باشد، هرگز به این دنیا وابسته نخواهد شد. دل اگر باصفا شد، عکس رخ یار را نشان می دهد.

شهید دستغیب در کتاب «ایمان» می گوید: «فی قُلوبِ مَن والاهُ قَبرهُ؛ قبر او در قلوب دوستان اوست.» امام حسین(علیه السلام) و امامان معصوم(علیهم السلام)دو تا قبر دارند: یک قبر در مشاهد مشرفه ی نجف و کربلا و کاظمین و سامرا و بقیع و مشهد الرضا(علیه السلام)، یکی هم در قلوب اهل ایمان. در زیارت جامعه چنین آمده است: « قبُورُکم فِی القُبُورِ» (2)بعضی شارحین برجسته این جمله این گونه معنا کرده اند: «وَ قُبُورُکم فِی القُلوب.» یعنی قبرهای شما را در دل اهل ایمان باید پیدا کرد. «فی قُلوبِ مَنْ والاهُ قَبْرُه» قبر مثالی امام حسین(علیه السلام)در دل مؤمنین است.

اگر دل آدمی صفا و جلا پیدا کند، می توان عکس رخ یار را در آن دید. جمال و کمال خدا را در این دل می توان یافت. این دومین نشانه ی دلهای شفاف و صاف و زلال است.

ص: 109

حضرت امام امت - رضوان الله تعالی علیه – در جلد سوم « الرسائل» می فرماید: اجتهاد ده شرط دارد: یکی از شرایط دهگانه ی اجتهاد این است که مجتهد آدم کج سلیقه نباشد. مثلا اگر از اول تابه امروز فقها مطلبی را فهمیده اند، کسی پیدا شد که برخلاف آن فتوا داد، این کج سلیقه است. مجتهد نیست.

عِنْدَ مُناجاتِهِ وَ تَفْتَخِرُ بِرُؤیَتِهِ؛ (1)هرگاه محبت خداوند درون و سر بنده را روشن گرداند، او را از هر چه غیر خداست خالی می کند و از هر گونه توجه به غیر خدا باز می دارد.

انسان محب خالص ترین مردم در باطن و راستگوترین آنان در گفتار و باوفاترین افراد در عهد و پیمان و پاک ترین آنها در عمل و باصفاترین اشخاص در ذکر و یاد خدا و کامل ترین نفوس در بندگی و عبادت است.

فرشتگان هنگام مناجات او مباهات می کنند و به مشاهده ی او افتخار می نمایند.

اگر محبت و دوستی خدا در وجود کسی آمد، هر چه جز خداست، همه را بیرون می کند. غیر خدا در این دل باقی نمی ماند. این دل فقط جای خدا و محبوب های خدا و هر چه خدا فرمان به محبت او داده است می باشد.

امام العارفین، حضرت امام زین العابدین(علیه السلام)در مناجات المحبين می فرماید:

اِلهی مَنْ ذَا الّذی ذاقَ حَلاوَةَ مُحَبَّتِکَ فَرامَ مِنْکَ بَدَلاً و مَنْ ذَا الَّذی اَنِسَ لِقُربِک فَابتَغی عَنْکَ حِوَلاً؛ (2)خدایا، کیست که شیرینی محبت تو را چشیده باشد و غیر تو را انتخاب کند. و کیست که به مقام قرب تو انس یافت و لحظه ای از تو روی گرداند.!

محبت خدا اکسیر اعظم و کیمیای اکبر است. اگر کسی چشید، غیر خدا را انتخاب نمی کند. خدایا، کیست که با تو انس و الفت برقرار کند و غیر تو را جایگزین کند و به سراغ انیس های موقت و زودگذر برود. اگر محبت آمد، «اَخلاهُ عَنْ کُلّ شاغِل؛ هر چه غیر خداست، همه را تخلیه

ص: 113

می کند و از بین می برد.» این تخلیه محبت است.

وَ اسْمَعی یا جارِه "است؛ یعنی به در می گویم تا دیوار بشنود.

خالص ترین عبادت این است که انسان با دوستان خدا دوست باشد و با دشمنان خدا دشمن. وقتی به من بگویند: پیرو چه کسی هستی؟ به چه شخصیتی عشق می ورزی، بگویم: امیرالمؤمنین، زهرای اطهر و فرزندان معصومش. این ممکن است برای من ضرر و زیان هم داشته باشد.

دوستان مولا را لای دیوار می گذاشتند. مگر همین الآن وهابیت با دوستان امیرالمؤمنين و اهل بیت دشمنی نمی کند؟ مگر آنان را به خاک ایران و خون نمی کشند؟

اهل بیت(علیهم السلام)ما را دوست دارد، پای لرزش هم می نشیند و با صدای بلند می گوید:

یا اَبا عَبْدالله اِنّی سُلمٌ لِمَن سالَمَکُم و حَربٌ لِمَن حارَبکُم و ولیّ لِمَن والاکُم و عدوٌّ لِمَن عاداکم.

اللّهم الْعَن اوّل ظالمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مَحَمَّدٍ و آخر تابِع لٍَه عَلی ذلک.

این همراهی، حمایت و یگانگی با اهل بیت(علیهم السلام)از صدر اسلام تا روز قیامت را شامل می شود. «سِلمٌ لِمَن سالَمَکُم وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ».

یعنی همه ی وجودم با کسی که با شما سلم و آشتی است، سلم و آشتی است. زبانم، نگاهم، گوشم، دستم، قلبم و فکرم، یک پارچه تا روز قیامت با محاربین شما در جنگ و نبرد است.

این عبادت از خالص ترین عبادات به شمار می آید. لذا فرمود:

وَالْمُحِبُّ اَخلَصُ النّاس سِراً؛ خالص ترین انسان ها از نظر درون عاشقان و محبان اند.» باوفاترین انسان ها، عابد ترین انسان ها، پاک ترین انسانها و پاکیزه عمل ترین انسانها محبين اند.

ص: 115

فرار او به سوی خداست. «فَفِرّوا اِلی الله؛ (1)به سوی خدا فرار کنید.» کسی ای که فرار می کند، عقب را نگاه نمی کند. اگر عقب را نگاه کند، معطل و می شود. عاشق کسی است که به گرد معشوق می گردد.

یاران امام حسین(علیه السلام)در کلاس عشق به سر می بردند. آخرین مرحله ی محبت میل و اشتیاق و عشق است. «اَلْعِشْقُ هُوَ الحُبُّ المفرط؛ (2)عشق شدت محبت است.»

محبت پنج مرحله دارد. اول آدم تمایل پیدا می کند. بعد از تمایل، این شوق دیدار، اراده است. بعد از اراده، دوست دارد. بعد از دوستی، سراز و پا نمی شناسد. بی قرار است.

امیرالمؤمنین می فرماید: یاران حضرت در کلاس عشق بودند.

آن هم آخرین مرحله ی عشق. یاران امام حسین(علیه السلام) در صف اول عشق اند.

لا یَسبِقُهُم مَنْ کانَ قَبْلَهم وَ لا یَلحَقُهم مَن بَعدَهُمْ؛(3) پیشینیان بر آنان سبقت نمی گیرند و پسينيان هم به آنان نمی رسند.

همسرش عبدالله می گوید: با یک شرط حاضر به ازدواج با تو هستم. و و آن این که هر کجا حسینم رفت، من هم با حسینم بروم. این نشانه ی عشق بی نظیر است.

زینب کبری وقتی می شنود که فردای عاشورا امام و یارانش به شهادت می رسند، غش می کند و بیهوش می شود. اما روز عاشورا هنگام وداع فرا می رسد.

دل می رود ز دستم صاحب دلان خدا را

دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا

ای ساربان آهسته رو کارام جانم می رود

وان دل که با خود داشتم با دل ستانم می رود.

زینب کبری چنان در عشق با امام حسین(علیه السلام)پیوند پیدا کرده که در کوفه فرمود:

ما تَوَهّمْتُ یا شَقیقَ فُؤادی

کانَ هذا مقدراً مکتوباً(1)

من هرگز گمان نمی کردم ای پارهی دلم که چنین روزی در سرنوشت ما رقم خورده باشد.

یک سیب را که به دو نیمه کنند، هر نیمی را شقیق می گویند. می گوید: من و تو یک قلب و یک دلیم. این دل دو نیمه شده. نیمی حسین و نیمی زینب. نه این که دلی عاشق دل دگر شده. اصلا شدت عشق و محبت را به یک قلب و یک دل تبدیل کرده است.

ص: 118

نماز بود. حضرت به نماز رفتند. همه نماز خواندند. وقتی نماز به پایان رسید، فرمودند: جوانی که سؤال کرد کجاست. جوان را صدا زدند، آمد.

و فرمودند: تو سوال کردی که قیامت چه زمانی است؟

گاهی بعضی از سؤالات خیلی ثمرهی تربیتی و اخلاقی ندارد. ابا و بصیر از امام صادق(علیه السلام)سؤال کرد: ظهور چه زمانی است؟ حضرت فرمودند: «اِنّکَ مِمَّنْ تَطْلُبُ الدُّنیا؛ تو از ظهور دنیا را می خواهی.»

می گویی: خدایا، مهدی فاطمه بیاید تا مشکلات اقتصادی و فرهنگی و و سیاسی ما حل شود. با خود حضرت کاری ندارد. حضرت را وسیله ای برای حل مشکلات قرار می دهد.

حضرت فرمود: «مالَکَ مَعَ الْفَرَجِ؛ تو را به فرج چه کار!» تو از فرج دنیا را می خواهی! برای ظهور حضرت چه کرده ای؟ این مهم است که چه مقدار آمادهی آمدن حضرت هستیم.

آن جوان به محضر پیامبر خدا آمد. فرمود: تو بودی سؤال کردی متى الساعة؟» گفت: بله یا رسول الله. فرمود: گیرم قیامت یک هفته دیگر است. برای قیامت چه مهیا کرده ای؟ عرضه داشت: یا رسول الله «ما اَعْدَدْتُ لَها مِن کَثیْرِ الصَّلوةِ وَ لا صَدَقةٍ وَلِکنْ اُحِبُّ اللهَ وَ رَسولَهُ؛، چیزی برای قیامت مهیا نکرده ام. من اهل نماز فراوان و روزهای بسیار و صدقهی زیاد نیستم. ولكن خدا را دوست دارم و تو را هم دوست دارم.»

یعنی نماز واجبم را می خوانم و روزه ی واجبم را هم می گیرم. اهل نماز و روزهای مستحبی زیاد هم نیستم. پیغمبر ختمی مرتبت فرمودند:

آَنْتَ مَعَ مَنْ اَحْبَبْتَ؛؛(1) تو با کسی هستی که دوستش داری.

ص: 120

در جای دیگر فرمود:

هَل الدّین اِلاّ الحُبّ؛ (1)آیا دین جز محبت هست؟

تو همه ی دین را دارا هستی. چیزی کم نداری. به راستی اگر دین را به تفسیر کنیم، دین یعنی محبت خدا و محبت اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام)

ظلمانی و نورانی را در می نوردد.

وَ اَنِرْ اَبصارَ قُلوبِنا بِضیاءِ نَظَرِها الیکَ حَتّی تَخْرِقَ اَبصارُ القُلوبِ حُجُبَ النّورِ فَتَصِلَ اِلی مَعْدِنِ العَظَمَةِ ؛ (1)و دیدگان دلهایمان را به پرتو به نگاه به سوی خویش روشن کن تا دیدگان دل پرده های نور را دریده و به سرچشمه ی عظمت دست یابد.

من که می توانم هفتاد هزار حجاب ظلمانی و هفتاد هزار حجاب و نورانی را از بین ببرم؟ اگر اهل محبت شدم، وصل به خدا می شوم و همه ی حجاب ها و موانع از بین می رود.

هَلْ رَأَیْتَ حَبیباً یَکْرَهُ لِقاَء حَبیبِه؛(1) آیا دیده ای که دوستی کراهت دارد که به ملاقات محبوبش برود.

خدا برای قبض روح ابراهیم خلیل الرحمن، یکه تاز توحید، عزرائیل را می فرستد. اما شهدای کربلا را خودش قبض روح می کند.

نمی خواهم بگویم شهدای کربلا بالاتر از ابراهیم خلیل هستند. هرگز این حرف را نمی زنم و چنین اعتقادی همه ندارم. بلکه به عنوان یک خصیصه و امتیاز دارم بحث می کنم.

پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله)به کربلا تشریف آوردند. قالب های مثالی شهدای کربلا را با آب کوثر غسل دادند. قبرشان را پیغمبر اکرم کندند. تعجب نکنید. شیعه و سنی نوشته اند. حنظله غسيل الملائکه است. همان گونه که ملائکه حنظله را غسل دادند، شهدای کربلا هم به وسیله ی پیامبر خدا غسل داده شدند.

هیچ شک و تردید به خود راه ندهیم. چرا خدا قبض روحشان می کند؟ چرا پیغمبر با آب کوثر غسلشان می دهد؟ أم سلمه می گوید: در عالم مکاشفه پیغمبر را دیدم که غبار آلوده بود. فرمود: از کربلا می آیم و قبوری را برای شهدای کربلا کندم. بعید نیست.

بنی اسد وقتی آمدند، برای این که قمر بنی هاشم(علیه السلام)را در قبر بگذارند، امام زین العابدین(علیه السلام)به بنی اسد فرمود: کنار بروید.

اِنْ مَعی مَنْ یُعیننی؛.(2)با من کسی هست که مرا کمک می کند.

بعضی از عالم غیب الغيوب آمده اند و مرا کمک میدهند. شاید

ص: 124

پیغمبر بوده است. دیگران نمیدیدند. این همه اتصال به برکت عشق و ولایت اهل بیت(علیهم السلام)است.

خواص یک سنگ را پیدا می کند. فاقد ارزش خواهد شد.

و این یک قانون و قاعده ی علمی، روایی و قرآنی است. قابل خدشه این ما نیست. جابر گفت: «مَنْ اَحَبَّ عَمَل قومٍ اُشْرِکَ فی عَمَلِهِم.»(1) ما عمل امام حسین(علیه السلام)و یارانش را دوست داریم. لذا فریاد بر می آوریم:

یا لَیْتَنا کُنّا مَعَکُم فَنفُوزَ مَعَکُم فَوزاً عظیما؛ای کاش روز عاشورا با شما بودیم و به رستگاری بس عظیم می رسیدیم!

مَنْ ماتَ عَلی حُبِّ آل مُحَمَّدٍ ماتَ شَهیداً، اَلا وَ مَنْ ماتَ علی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ مَغْفُوراً لَه...؛..(1) کسی که بر محبت آل محمد از دنیا برود شهید مرده است. آگاه باشید کسی که بر محبت آل محمد از دنیا برود، آمرزیده از دنیا رفته است.

محبت اهل بیت(علیهم السلام) انسان را موفق به توبه و استغفار می کند. انسان كامل الايمان قبرش محل زیارت فرشتگان می شود. کسانی که با محبت اهل بیت می میرند، بر سنت نبوی از دنیا می روند. اما آنان که عداوت اهل بیت بالا را دارند، کافر می میرند. آنان که با اهل بیت(علیهم السلام)دشمنی دارند، بوی بهشت به مشامشان نمی رسد؛ بهشتی که بوی آن از پانصد سال راه به مشام می رسد.

ص: 127

ص: 128

کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِه..... ٥٧

لاَ تَأخُذُهُ سِنَةٌ وَلا نَومٌ..... ٧٣

لا تَقْرَبوا الصَّلوةَ وَ انتم سُکاری حَتّی تَعْلَموا ما تَقُولُون.... ٨٣

لَقَد جِئتَ شَیئاً نُکراً... ٢٩

لَقَد خَلَقْنا الاِنسانَ فی اَحسَنِ تَقویم.... ٥٧

نَحنُ اَنصارُ الله... ٢٠

وَ اُفَوِّضُ اَمری اِلی الله إنَّ الله بَصیرٌ بالعباد ... ١٠٠

وَ عَسی أن تَکرَهُوا شَیئاً و هُو خَیرٌ لَکُم و عَسی أن تُحِبّوا شیئاً و هو شرٌ لکم..... ١٠١

وَ ما اَنا مِنَ المتُکَلِّفین.... ٩٧

وَ ما قَتَلوه و ما صَلَبوهُ وَلکِنْ شُبِّه لَهُم..... ٢٢

وَ مَکَرُواْ وَ مَکَرَ اللهُ وَاللهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ ... ٢١

وَ مِن النّاسِ مَنْ یَشْری نَفَسهُ ابْتِغاءَ مَرضاةِ الله وَالله رَئوفٌ بِالعبادِ.... ٤٩ و ٥٥

وَالعَادِیات ضَبحاً فَالمُوریات قَدحاً... ٥٦

وَاللهُ خَیْرُ الماکرین .... ٢١

یا أیها الذین آمنوا إن تَنصُروا الله یَنْصُرْکُم و یُثّبت اَقدامَکُم..... ١٥ و ٢١

یا نارُ کونی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی ابراهیمَ....39

ص: 130

اللّهم الْعَن اوّل ظالمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مَحَمَّدٍ و آخر تابِعٍ لَه عَلی ذلک.... ١١٥

اَلّلهُمَّ اِنْ تُهْلَکْ هذِهِ العِصابَةُ لَمْ تُعْبَدْ بَعْدَها فِی الاَرضِ.... ٥٣

٢٢..... اللّهم انّی اَتَقَرّبُ اِلَیک بولایت علّی بن ابی طالب

اللّهم اِنّی اَعُوذُ بِک مِن عِلمٍ لا یَنفع... ٥١

اللّهم اِنّی قَد مَلِلتُهُم و مَلُّونی و سَئِمتُهُم و سَئِمُونی فَاَبْدِلنی بِهمک خیراً مِنْهم و

اَبْدِلهم بی شَرّاً منّی.... ٢٦

المُؤمِنُ مُلْجَمٌ .... ٨٧

اِلهی مَنْ ذَا الّذی ذاقَ حَلاوَةَ مُحَبَّتِکَ فَرامَ مِنْکَ بَدَلاً و مَنْ ذَا الَّذی اَنِسَ لِقُربِک

فَابتَغی عَنْکَ حِوَلاً ... ١١٣

اَمّا بَعْدُ فَانّی لا اَعْلَمُ اَصحاباً اَوفی وَ لا خیراً مِن اصحابی وَ لا اَهْلَ بَیْتٍ اَبَرَّ و اَوصَلَ

مِن اَهْلِ بَیتی..... ١٨

اَمیری حسینٌ و نِعْمَ الاَمیر..... ٤٥

إنَّ البَطْنَ لِیَطغی مِن اَکْلةٍ..... ١٠٠

اِنْ القَلْبَ اِذا صَفا ضاقَتِ بِهِ الاَرضُ حَتّی یَسْمُو... ١٠٩

اِنْ اللهَ تَبارکَ و تَعالَی اطَّلِعَ اِلی الأَرضِ فَاختارَنا وَاخْتارَ لَنا شیعَةً یَنْصُرونَنا وَ

یَفرَحُون لِفَرَحِنا و یَحزَنون لِحُزِننا و یَبذُلون اَمْوالَهُمْ وَ اَنْفُسَهُم فینا اُولئِکَ منّا وَ

اِلَینا..... ٧٨

اِنَّ اللهَ جَمیلٌّ وَ یُحبُّ الجَمال ... ١٠٢

اِن اللهَ لایَنظُرُ الی صُوَرِکُم وَ لا اِلی اَموالکُم ولکن یَنظُر الی قُلُوبِکم وَ اَعمالِکُم. ٤٩

اِنْ للهَ فِی عِبادِه آنِیَةً وَ هوَ القَلبُ فَاَحَبُّها اِلَیهِ اَصْفاها وَ اَصْلَبُها و اَرَقُّها اصلَبُها فِی دینِ

اللهِ و اَصْفاها مِنَ الذُّنوبِ وَ اَرَّقُها عَلَی الإِخوانِ.... ١٠٨

اِنْ مَعی مَنْ یُعیننی..... ١٢٤

إن ههُنا مَصارِعَ عُشّاقٍ شُهداءَ لایَسْبِقُهم مَنْ کان قَبْلَهُمْ و لا یَلْحَقُهُم مَنْ بَعْدَهم.. ١١

اَنَا المَقصودُ فَاطلُبنی تَجْدِنی....74

ص: 132

اَنَا فِی الرَّخاءِ اَلْحَسُ قِصاعَکُمْ و فِی الشِّدَّةِ اَخْذُلُکم... ٨٠

أنا قَتیلُ العَبَرَةِ لا یَذْکُرنی مُؤمِنٌ اِلاّ اسْتَعْبَرَ .... ١١١

انّا لا نَعُدُّ الرّجُلَ فقیهاً حتّی یَعْرِفَ لَحْنَ القَوْلِ ..... ١١٠

اَنْتَ مَعَ مَنْ اَحْبَبْتَ... ١٢٠

ُنزلَ النَّصْر حتّی رَفْرَفَ علی رَأسِ الحُسَین ثُمّ خُیِّرَ بَینَ النَّصرِ علی اَعدائِه وَبَیْن لِقاء الله تعالی فَاختارَ لِقاء اللهِ تَعالی... ٣١

اَنفاسُکُم فیه تَسْبیح... ٥٥

اِنّکَ مِمَّنْ تَطْلُبُ الدُّنیا.... ١٢٠

اِنّی لا اُحِبُّ المُتِکَلِّفین.... ٩٦

اَوْسَعُ شَیءٍ صَدراً..... ١١٢

اُوصیک بِهذا رَحِمَکَ الله اَنْ تَموتَ دُونه ..... ٤٣

اَوفَیتُ یَابن رسولِ اللهِ... ٤٦

اَولیائی تَحتَ قُبائی لا یَعرفُهم غَیری..... ١٦

ایّاک اَعْنی وَ اسْمَعی یا جارِه.... ١٣٣

اَیُّها الطَّیِّبونَ حاموا عَنْ بَناتِ رَسولِ اللهِ وَ حَرائِرِ اَمیرالمُؤمِنین... ٤١

اَیْ رَبِّ اَیُّ خَلْقِک اَحبُّ اِلیک..... ١٠١

بَرَزَ الأیمانُ کُلُه اِلی الشِّرکِ کُلّه... ٥٣

تَوَلیَّ اللهُ عَزَّوَجَلَّ قَبْضَ اَرْواحَها بِیَدِهِ..... ١٢٣

ثَبِّتْ لی قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَکَ مَعَ الحُسَینِ وَ اَصْحابِ الْحُسَینِ الّذینَ بَذَلوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسین...٧٩

ثَکَلَتْکَ اُمُک یاابْن مَرجانِه.... ١٠٢

حُبّ الدُّنیا رأسُ کُلِ خَطیئه... ٩٨

حُبُّ اللهِ اِذا اَضاءَ علی سِرِّ عَبْدٍ اَخْلاهُ عَنْ کُلِّ شاغِلٍ وَ کُلٍّ ذِکْرٍ سِوَی اللهِ عِنْدَ ظلْمَةٍ والْمُحِبُّ اَخْلَصُ النّاسِ سِرّاً وَ اَصْدَقُهُمْ قَولاً وَ اَوْفاهُمْ عَهْداً وَ اَزکاهُم عَمَلاً وَ اَصْفاهُم

ص: 133

ذِکراً وَ اَعْبَدُهُمْ نَفْساً تَتَباهی المَلائِکةُ عِنْدَ مُناجاتِهِ و تَفْتَخِرُ بِرُؤیَتِه..... ١٠٧ و ١١٢

حُبُّ اللهِ نارٌ لا یَمُرُّ عَلی شیءٍ اِلاَّ احْتَرَقَ..... ٩٥ و ١٠٣

حُبُّ عَلیّ بنِ ابی طالبٍ حَسَنةٌ لا یَضُرُّ مَعَها سَیِّئَةٌ.... ١٢٥

ذکرَ عَطَشَ الحُسین وَ اَهْلِ بَیته وَ رمی الماءَ.... ٦٥

رَحِمَ اللهُ العبّاسَ فَلَقَد اثَرَ و اَبلی و فَدی اَخاهُ بّنَفْسه حتی قُطِعَت یَداهُ..... ٥٧ و ٦٥

سُبحانَ ربّی الاعلی وَ بِحَمْدِهِ.... ٨٣

سُلمٌ لِمَن سالَمَکُم و حَربٌ لِمَن حارَبکُم... ١١٥

ضاعَ مَنْ کانَ له مَقصَدٌ غیرُ اللهِ... ٧٥

عَمِّرْنی ما کانَ عُمری بِذْلَةً فِی طاعَتِکَ فَاِذا کانَ عُمْری مَرْتَعاً لِشَّیطانِ فَاقْبِضنی اِلَیْکَ قَبْلَ اَنْ یَسْبِقَ مَقُتُکَ اِلیَّ.... ٧٦

غَضُّوا اَبْصارَهُمْ عَمّا حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِم وَ وَقَفوا اَسماءَهم عَلَی الْعِلْمِ النّافِعِ لَهُمْ.... ٨٥

فَأَخْرِجنی مِنْ قَبْری مُوْتَزِراً کَفَنی شاهِراً سَیْفی مُجَرِّداً قَناتی مُلَبّیاً دَعْوَةَ الدّاعی فِی الحاضِرِ وَالبادی.... ٣٣

فَانْظُر لِمَن الْفَلْجُ یَومئذٍ... ١٠٢

فَهَل رَأیت خَلیلاً یُمیتُ خَلیلَهُ... ١٢٣

فِی الارض مَجْهولون و فی السّماء معروفون..... ٣٥

فی تَقَلُّبِ الاَحوالِ عِلْمُ جَواهِرِ الرِّجالِ..... ٢٢

فی قُلوبِ مَن والاهُ قَبرهُ... ١٠٩

قُبُورُکم فِی القُبُورِ.... ١٠٩

قُلُوبُ النّاس مَعَک واَسیافَهم عَلیک.... ٤٣

کَفی بِالبارِقة فَوقَ رَأسِه فِتْنِةً..... ٣٨

کَنْ مُحبّاً لِآل مُحمّدٍ و اِنْ کُنْتَ فاسِقاً و مُحِبّاً لَمُحِبّیهم و اِن کانُوا فاسقین... ١٢٦

لا تَحِلُّ الفُتیا لِمَنْ لا یَسْتَفْتی مِن الله عزّوجلّ بِصفاءِ سِرّهِ..... ١١٠

لا تَسْتصغِر مَودَّتَنا فَانّها مِن الباقِیات الصّالحات...119

ص: 134

لا یَسْبِقُهم مَنْ کان قَبْلَهُمْ و لا یَلْحَقُهُم مَنْ بَعْدَهم ..... ١١ و ١٨

لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ یَومَ الْخَندَقِ اَفْضَلُ مِن عِبادَةِ الثَّقَلین.... ٥٢

لَقَد کُنْتَ فاضِلاً تَخْتِمُ الْقُرآنَ فِی لَیْلَةٍ.... ٩٢

لَنا عُزّی وَ لا عُزّی لَکُم..... ٨٣

لَولا تَکثیرٌ فِی کلامِکُمْ وَ تَمریجٌ فِی قُلوبِکم لَرَأَیْتُمْ ما اَری وَ لَسَمِعْتُمْ ما اَسْمَعٌ... ٨٦

لَولا ثَلاثَةٌ فِی اِبن آدم مَا طَأطَأ رأسَهُ شَیءٌ المَرضُ و المَوتُ والفَقْر و کُلُّهُنَّ فیه و انَّه لِمَعهُنَّ لَوَثّابٌ..... ٧٢

ما اَعْدَدْتُ لَها مِن کَثیْرِ الصَّلوةِ وَ لا صَدَقةٍ وَلِکنْ اُحِبُّ اللهَ وَ رَسولَهُ.... ١٢٠

ما بالُ الشَّهیدِ لا یُفْتَنُ فی قَبْرِهِ.... ٣٨

ما تَوَهّمْتُ یا شَقیقَ فُؤادی کانَ هذا مقدراً مکتوباً... ١١٨

ما رأیت الاّ جمیلاً.... ١٠٢

مالَکَ مَعَ الْفَرَجِ ..... ١٢٠

مِسْکین ابنُ آدَم مَکتُوم الْاَجَلِ مَکنُونُ الْعِلَلِ مَحْفُوظُ الْعَمَلِ تُؤلِمُهُ البَقَّةُ وَ تَقْتُلُهُ الشَّرْقَةُ وَ تُنْتِنُهُ العَرْقَةُ.... ٧٠

مَصارِعَ عُشّاقٍ شُهداءَ..... ١١٦

مَن اَحَبّ قَوماً حُشِرَ مَعَهُم وَ مَن اَحَبَّ عَمَلَ قومٍ اُشرِکَ فی عَمَلِهم.... ١١٩ و ١٢٢

من باتَ عِنْدَه لَیْلَةً کانَ کَمَنْ زارَ اللهَ فِی عَرْشِهِ.... ١١٦

عارِفاً بِحَقه کانَ کَمن زار اللهَ فی عَرشِه .... ١١٦

مَن زار الحُسین مَنْ کانَ باذِلاً فینا مُهْجَتَهُ وَ مُوَطِّناً عَلی لِقاءِ اللهِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنا فَاِنَّنی راحِلٌ مُصْبِحاً اِنْ شاءَالله.... ٦٩ و ٧٥

مَنْ ماتَ عَلی حُبِّ آل مُحَمَّدٍ ماتَ شَهیداً، اَلا وَ مَنْ ماتَ علی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ مَغْفُوراً لَه..... ١٢٧

نَحنُ مَعاشِر الانبیا و الاولیاءِ براءٌ مِن التَّکَلف..... ٩٧

نَعَمْ اَنت اَمامی فِی الجَنَّةِ.....46

ص: 135

نَفَس المَهمُوم لِظُلْمِنا تَسْبیح ... ٥٦

هذَا اللَّیل قَد غَشِیَکُم فاتَّخَذُوهُ جَمَلاً..... ٣٢

هَلْ الدّین الاّ الحُبُّ والبُغْضُ..... ١٢١

هَل الدّین اِلاّ الحُبّ..... ١٢١

هَلْ رَأَیْتَ حَبیباً یَکْرَهُ لِقاَء حَبیبِه.... ١٢٤

هَلْ واَلَیْتَ لی وَلیّاً وَ هَلْ عادَیْتَ لی عَدُوّاً قَطُّ.... ١١٤

والله لا اُفارِقُکُم.... ٨٠

وَ اِنْ وَلَده لَمَقْتُولٌ فِی مَحَبّةِ وَلَدِکَ..... ١٠٥

وَ اَنَا مِنَ الثَقَلینِ ... ٥٢

وَ اَنِرْ اَبصارَ قُلوبِنا بِضیاءِ نَظَرِها الیکَ حَتّی تَخْرِقَ اَبصارُ القُلوبِ حُجُبَ النّورِ فَتَصِلَ اِلی مَعْدِنِ العَظَمَةِ... ١٢٣

وَ عَلَی الاَرواحِ الَّتی حَلَّت بِفِنائِکَ..... ٣٥

وَ عَنْ اَمامٍ صادقِ الیَقینِ

نَجْلِ النَّبیّ الطاهِرِ الاَمینِ..... ٤٥

وَ هَلْ مِنْ ذابٍّ یَذُبُّ عَنْ حَرَمِ رَسول اللهِ..... ٣٦

وا جعفرا و لا جَعْفَرَ لِیَ الیَوْمَ و وا حمزتاه وَ لا حَمْزَةَ لِیَ الیَوْمَ..... ٣٧

واللهِ اِنْ قَطَعْتُمْ یَمینی

اِنّی اُحامی اَبداً عَن دینی..... ٤٥

وَالله لَقَدْ بَلَوْتُهُمْ فَما وَجَدتُ فیهِم اِلاَّ الاَشْوَسَ الاَقعَسَ یَستَأنُسُون بالمنیّةِ دونی

استثناسَ الطِّفل اِلی محالبِ اُمِّهِ..... ٢٣

وُجُودُکَ ذَنْبٌ لا یُقاسُ به ذَنْبٌ..... ٥٩

وَ قَدْ عَجَبَتْ مِنْ صَبْرِکَ مَلائِکَةُ السَّماء.... ٢٣

یا اَبا عَبْدالله اِنّی سُلمٌ لِمَن سالَمَکُم و حَربٌ لِمَن حارَبکُم و ولیّ لِمَن والاکُم و عدوٌّ لِمَن عاداکم... ١١٥

یا ابا عبدالله یا لَیْتنی کُنْتُ مَعَک و اَفُوز فَوزَاً عَظیماً.... ٤٧

یا ابن الشَّبیب فَلَوْ اَنَّ رَجلاً اَحَبَّ حَجَراً لَحَشَرهُ الله عَزّوجَلّ مَعهُ یَوْمَ القِیامَةِ...125

ص: 136

یا فرسان الهیجاء.... ٣٣

یا لَیْتَنا کُنّا مَعَکُم فَنفُوزَ مَعَکُم فَوزاً عظیما.... ١٢٦

یا مَنْ اَضْحَکَ و اَبکی... ١٠٤

یَابن آدم خَلَقْتُکَ لِاَجْلی... ٧٥

یَبذُلون اَمْوالَهُمْ وَ اَنْفُسَهُم فینا ..... ٧٩

یُسْتَشْهَد مَعَکَ جَماعَةٌ مِنْ اصحابِکَ لا یَجِدوُن اَلَم مَسِّ الْحدید... ١٢ و ٦٢

ص: 137

ص: 138

9. البلد الامین، ابراهیم بن علی عاملی کفعمی؛ مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت چاپ اول، 1418ق. این

10. تفسیر فرات الكوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهيم بن فرات کوفی، موسسة چاپ و نشر وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1410ق.

11. جامع الاخبار، تاج الدین شعیری، انتشارات رضی، قم، 1363 ش.

12. چهل حدیث، امام خمینی، مؤسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، تهران، شماره 495، 1373ش.

13. الخرائج والجرائح، مؤسسه ی امام مهدی عج، قم، چاپ اول، 1409ق.

14. الخصال، ابوجعفر، محمد بن علی بن الحسين بن بابويه القمی (شیخ صدوق)، انتشارات جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، 1403ق.

15. الدعوات، قطب الدین راوندی، انتشارات مدرسه امام مهدی عج، قم، چاپ اول، 1407ق.

16. دمع السجوم، ترجمه ی نفس المهموم (شیخ عباس قمی)، میرزا ابوالحسن شعرانی، کتابفروشی علمیه اسلامیه، تهران، 1374 ق.

17. دیوان خواجه حافظ شیرازی، به اهتمام سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، انتشارات جاویدان، تهران، 1358 ش.

18. الذريعة إلى تصانيف الشيعة، شیخ آقا بزرگ تهرانی، اسماعیلیان، قم، 1408ق.

19. شرح فصوص الحکم، تاج الدین، حسین بن حسن خوارزمی، انتشارات مولی، تهران، چاپ دوم، 1368 ش.

20. شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید معتزلی، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق.

ص: 140

21. الصحيفة السجادية، امام زین العابدین(علیه السلام)، دفتر نشر الهادی، قم، چاپ اول، 1376ش.

22. الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، سید علی بن طاووس حسینی حلی، چاپخانه خیام، قم، 1400ق.

23. علم اليقين في اصول الدين، ملا محسن فیض کاشانی، دارالبلاغة، بیروت، 1410 ه 1990 م.

24. علم اليقين في اصول الدين، ملا محسن فیض کاشانی، دارالبلاغه، * بیروت، 1410 ق -1990 م.

25. العمدة، ابن بطريق حلی، مؤسسه ی انتشارات اسلامی، قم، 1497 ق.

26. عوالی اللآلی، ابن ابی جمهوری احسائی، انتشارات سيد الشهدا(علیه السلام)قم، چاپ اول، 1405ق.

27. عیون اخبار الرضا، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، انتشارات جهان، تهران، 1378ق.

28. غرر الحکم و دررالحكم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول، 1366ش.

29. فقه الرضا(علیه السلام) ، ابوالحسن علی بن موسی(علیه السلام) کنگره جهانی امام رضا(علیه السلام) مشهد، چاپ اول، 1406ق.

30. الكافی، ابوجعفر، محمد بن يعقوب بن اسحاق الكليني الرازی، دار الكتب الاسلامية، تهران، 1388 ق.

31. کامل الزیارات، ابن قولویه قمی، انتشارات مرتصویه، نجف اشرف، 1356 ش.

ص: 141

32. کشف الغمة في معرفة الأئمة(علیه السلام)، علی بن عیسی اربلی، انتشارات مكتبة بني هاشم، تبریز، 1381 ق.

33. اللهوف، سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، انتشارات جهان، تهران، 1348ش.

34. مثیر الاحزان، ابن نما الحلى، مدرسة الامام المهدي عج، قم، 1406ق.

35. مجموعة ورام، ورام بن ابی فراس، انتشارات مكتبة الفقيه، قم.

36. المحاسن، احمد بن ابی عبدالله برقی، دارالکتب الاسلاميه، قم، چاپ دوم، 1371ق.

37. المزار الكبير، ابن مشهدی، محمد بن جعفر، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1419 هق.

38. مسكن الفؤاد، زين الدين بن علی بن احمد عاملی جبلی (شهید ثانی)، انتشارات بصیرتی، قم.

39. مشارق الدراری (شرح تائيه ابن فارض)، سعيد الدین سعید فرغانی، مقدمه و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1379ش.

40. مشكاة الانوار، علی بن حسن طبرسی، انتشارات کتابخانه حیدریه، نجف اشرف، چاپ دوم، 1385ق.

41. مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة، منسوب به امام جعفر صادق(علیه السلام)موسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1400ق.

42. المصباح، ابراهیم بن على عاملی کفعمی، انتشارات رضی، قم، چاپ دوم، 1405ق.

ص: 142

43. معالي السبطين في أحوال الحسن والحسین(علیهم السلام)، محمد مهدی حائری، منشورات شریف رضی، قم، چاپ دوم، 1367 ش - 1409ق.

44. معاني الأخبار، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، ا مین مؤسسه ی انتشارات اسلامی، قم، 1361 ش.

45. مفاتیح الجنان، محدث قمی (ترجمه ی مهدی الهی قمشه ای)، گروه ا چاپ و نشر قدسیان، قم، چاپ اول، 1389، ش.

46. مقتل الحسين(علیه السلام)عبدالرزاق المقرم، آل على(علیه السلام)، قم، چاپ اول، 1424 را ق - 1382 ش.

47. مناقب آل ابی طالب، محمد بن شهر آشوب مازندرانی، مؤسسه ی انتشارات علامه، قم، 1379ش.

48. الميزان في تفسير القرآن، السيد محمد حسين الطباطبایی، مؤسسه ی الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1393 ق - 1973 م.

49. نهج البلاغه، ترجمه ی محمد رضا آشتیانی و محمد جعفر امامی، نشر امام على ملا، قم، چاپ دوم، 1369ش.

50. نهج الحق، حسن بن يوسف بن علی بن مطهر حلی (علامه حلی)، مؤسسه ی دار الهجرة، قم، چاپ اول، 1497 ق.

51. وسائل الشيعة الى تحصيل مسائل الشريعة، محمد بن الحسن الحر العاملی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1391 م.

ص: 143