3 - خداوند با گرفتار ساختن مؤمنان به چیزهایی که زیان مالی و جانی و کمبود محصول را در پی داشته باشد ، آنان را می آزماید .

و لنبلونکم بشیء من . .. نقص من الأمول و الأنفس و الثمرت

با توجه به این که الف و لام در <الخاسرین> دلالت بر کمال می کند، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 27 - 7

7 - زیان های دنیوی ، امری ناچیز در قبال ضرر اخروی انسان

یومئذ یخسر المبطلون

تقدیم ظرف <یوم تقوم> بر <یخسر>، افاده حصر می کند و مفاد آیه این است که <هر زیانی در مقاسیه با زیان آخرت، گویی زیان نیست>.

و الذین اتخذوا مسجداً . .. لا تقم فیه أبداً

2- قدرت و توانایی دفع هرگونه ضرر از خویش ، لازمه الوهیت است .

لو کان ه-ؤلاء ءالهه ما وردوها

برداشت یاد شده به خاطر این است که خداوند برای عدم الوهیت معبودهای مشرکان، ناتوانی آنان از دفع آتش دوزخ از خویش را دلیل قرار داد.

قالوا تلک إذًا کرّه خاسره

<کرّه>; یعنی، رجوع. نسبت دادن زیان کاری به رجوع - نه رجوع کنندگان - مبالغه در ترسیم زیان کاری است.

قالوا تلک إذًا کرّه خاسره

برداشت یاد شده، ناظر به احتمال صدور سخن منکران معاد در قیامت است.

لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون

11 - حج - 22 - 13 - 2

2 - بت پرستی ، پیش از آن که برای اهل شرک سودمند باشد ، برای آنان زیان آور است .

یدعوا لمن ضرّه أقرب من نفعه

16 - شوری - 42 - 45 - 16

16 - ستمکاران ، عامل خسران و بدبختی خود و محرومیت از خانواده خویش

إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <خسروا. .. أهلیهم> به معنای از دست دادن خانواده باشد.

و من یتولّ فإنّ اللّه هو الغنیّ الحمید

12 - نور - 24 - 11 - 15

15 - پیامد گناه هر کسی ، گریبان گیر خود او است .

لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 54 - 4

4 - ضرر و زیان گناه و نافرمانی مردم از اطاعت خدا و رسول او ، به خود آنان بازمی گردد نه به پیامبر ( ص )

قل أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول فإن تولّوا فإنّما علیه ما حمّل و علیکم ما حملتم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 44 - 1،4

1 - کفر ، امری خسارت بار است و بازتاب خسارت آن ، برای خود کافر است .

من کفر فعلیه کفره

<علیه> جار و مجرور و متعلق به <کفره> است. مقدم شدن آن، برای بیان این نکته است که پیامدهای ناگوار کفر، به خود کافران اختصاص دارد.

4 - بازتاب خسارت کفر ، از آنِ کافر ، و پیامد فواید ایمان و عمل صالح ، فراگیر است . *

من کفر فعلیه کفره و من عمل ص-لحًا فلأنفسهم یمهدون

احتمال دارد این که در جواب شرط جمله نخست، ضمیر مفرد آورده شده و در جواب شرط جمله دوم، به رغم مفرد بودن اسم شرط، ضمیر جمع آورده شده است، اشاره به نکته یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 12 - 14

14 - خسارت کفران نعمت الهی ، به خود کفران کننده بازمی گردد .

و من کفر فإنّ اللّه غنیّ

به قرینه مقابله، <و من یشکر. ..> جواب شرط <من کفر> حذف شده است و <إنّ اللّه...> تعلیل برای جواب مقدر است; یعنی، هرکس کفران نعمت کند ضررش به خودش برمی گردد; چون خداوند نیازی ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 50 - 3

3 - گمراهی ، دارای ضرر و خسارت برای خود گمراه است .

قل إن ضللت فإنّما أضلّ علی نفسی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 39 - 5

5 - پی آمد زیان بار کفر ، متوجه خود انسان ها است .

فمن کفر فعلیه کفره

ص: 16

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 43 - 4،5،6

4 - خسارت و پی آمد سوء مکر ها و حیله ها ، تنها دامنگیر صاحبان آن خواهد شد .

و لایحیق المکر السّیّیِ إلاّ بأهله

5 - خسارت و پی آمد سوء مکر و حیله مخالفان دین اسلام ، دامنگیر خود آنان خواهد گشت .

فلمّا جاءهم نذیر ما زادهم إلاّ نفورًا. .. و مکر السّیّیِ و لایحیق المکر السّیّیِ

6 - برگشت مکر مکاران مخالف با ادیان الهی به خود آنان ، سنت الهی است .

فهل ینظرون إلاّ سنّت الأوّلین

جمله <فهل ینظرون. ..> هم می تواند ناظر به بازگشت مکر مکاران علیه خود آنان باشد و هم می تواند اشاره به کیفر الهی درباره مکاران گذشته داشته باشد. برداشت یاد شده براساس احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 41 - 11

11 - ضرر و زیان گمراهی ، تنها متوجه خود گمراهان است .

و من ضلّ فإنّما یضلّ علیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 53 - 6

6 - ضرر و زیان گناه و اسراف ، متوجه خود انسان است .

الذین أسرفوا علی أنفسهم

برداشت یاد شده از آمدن لفظ <علی> به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 63 - 5

5 - کفر و انکار آیات الهی ، بی تردید به زیان انسان ها است .

و الذین کفروا بأی-ت اللّه أُول-ئک هم الخ-سرون

<خسارت> - ضد ربح (سود) - به معنای ضرر و زیان است و آمدن ضمیر فصل (هم)، دلالت بر حصر و تأکید می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 28 - 16

16 - زیان دروغ ، بیشتر از همه ، به خود دروغ گو باز می گردد .

وإن یک ک-ذبًا فعلیه کذبه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 37 - 14

14 - توطئه ها و نیرنگ های فرعون علیه موسی ( ع ) ، سرانجام به زیان و نابودی او انجامید .

و ما کید فرعون إلاّ فی تباب

ص: 17

<تباب> به معنای خسارت و هلاکت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 16

16 - ستمکاران ، عامل خسران و بدبختی خود و محرومیت از خانواده خویش

إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه

برداشت یاد شده بدان احتمال است که <خسروا. .. أهلیهم> به معنای از دست دادن خانواده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 38 - 7

7- بخل از انفاق در راه خدا ، مایه خسارت خود انسان

و من یبخل فإنّما یبخل عن نفسه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 10 - 8

8 - نتایج ناگوار پیمان شکنی با پیامبر ( ص ) و رهبری الهی ، تنها متوجه خود انسان است .

فمن نکث فإنّما ینکث علی نفسه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 24 - 8

8 - کسانی که از انفاق کردن روی برمی گردانند ، به خود ضرر وارد می کنند ; نه به خداوند .

و من یتولّ فإنّ اللّه هو الغنیّ الحمید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - طلاق - 65 - 1 - 17

17 - ضرر و زیان عمل نکردن به احکام الهی و شکستن مرز های دینی ، به خود متجاوزان بازمی گردد .

و من یتعدّ حدود اللّه فقد ظلم نفسه

حقوق خویش است.

3 - بی ایمانی و ترک عمل صالح و تبلیغ نکردن از حق و صبر ، زیان بزرگی است .

لفی خسر

نکره آمدن کلمه <خسر>، برای بیان عظمت آن است. استثنایی که در آیه بعد آمده، زیان را به غیر افراد مستثنی، اختصاص داده است.

إن جاءکم فاسق بنبإ . .. أن تصیبوا قومًا بجه-له

از تعلیل <أن تصیبوا قوماً بجهاله> و متفرع شدن آن بر فسق مخبر، مطلب بالا نتیجه گیری می شود.

10 - جامعه صدر اسلام در معرض خطر ، از ناحیه گزارش های برخی از افراد فاسق

إن جاءکم فاسق . .. أن تصیبوا قومًا بجه-له

با توجه به شأن نزول هایی که مفسران ذکر کرده اند، هشدار خداوند در آیه شریفه، هنگامی صورت گرفت که نشانه های خطر یاد شده در جامعه به نوعی رخ نموده بود.

1 - در روز قیامت معبود های مشرکان ، نمی توانند هیچ سود و زیانی را برای کسی عهده دار شوند .

فالیوم لایملک بعضکم لبعض نفعًا و لا ضرًّا

7 - شرک ، بی تردید به زیان انسان ها است .

لئن أشرکت . .. و لتکوننّ من الخ-سرین

<نون> در <لتکوننّ> برای تأکید و رفع تردید است.

قد خسر الذین . .. و حرموا ما رزقهم الله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 7

7 - نفع و ضرر < ایمان و کفر > و < شکر و ناسپاسی > ، دامنگیر خود انسان ها است ; نه خداوند .

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم . .. و إن تشکروا یرضه لکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 18 - 11

11- هدر دادن امکانات زندگی در مسیر کفر و گمراهی ، زیان و زمینه ساز عذاب الهی است .

أُول-ئک الذین حقّ علیهم القول . .. إنّهم کانوا خ-سرین

تعبیر <إنّ> در صورتی که علیت را برساند، نشان می دهد که نفس همین خسران، باعث شده تا عده ای گرفتار عذاب حتمی شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عصر - 103 - 2 - 3

3 - بی ایمانی و ترک عمل صالح و تبلیغ نکردن از حق و صبر ، زیان بزرگی است .

لفی خسر

نکره آمدن کلمه <خسر>، برای بیان عظمت آن است. استثنایی که در آیه بعد آمده، زیان را به غیر افراد مستثنی، اختصاص داده است.

به قرینه مقابله، <و من یشکر. ..> جواب شرط <من کفر> حذف شده است و <إنّ اللّه...> تعلیل برای جواب مقدر است; یعنی، هرکس کفران نعمت کند ضررش به خودش برمی گردد; چون خداوند نیازی ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 7 - 7

7 - نفع و ضرر < ایمان و کفر > و < شکر و ناسپاسی > ، دامنگیر خود انسان ها است ; نه خداوند .

إن تکفروا فإنّ اللّه غنیّ عنکم . .. و إن تشکروا یرضه لکم

3 - گمراهی ، دارای ضرر و خسارت برای خود گمراه است .

قل إن ضللت فإنّما أضلّ علی نفسی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 41 - 11

11 - ضرر و زیان گمراهی ، تنها متوجه خود گمراهان است .

و من ضلّ فإنّما یضلّ علیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 18 - 11

11- هدر دادن امکانات زندگی در مسیر کفر و گمراهی ، زیان و زمینه ساز عذاب الهی است .

أُول-ئک الذین حقّ علیهم القول . .. إنّهم کانوا خ-سرین

تعبیر <إنّ> در صورتی که علیت را برساند، نشان می دهد که نفس همین خسران، باعث شده تا عده ای گرفتار عذاب حتمی شوند.

6 - بازگرداندن آثار زیانبار گناه به گنهکاران ، کاری حکیمانه

فانما یکسبه علی نفسه و کان اللّه علیماً حکیماً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 23 - 10

10 - مغفرت و رحمت الهی تنها امید و وسیله رهایی گنهکاران از خسران گناه است.

و إن لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخسرین

16 - شوری - 42 - 45 - 17

17 - از دست دادن پشتیبانی و حمایت خدا ، خسران واقعی برای انسان است .

و من یضلل اللّه فما له من ولیّ من بعده . .. إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أه

با توجه به این که الف و لام در <الخاسرین> دلالت بر کمال می کند، مطلب بالا استفاده می شود.

24 - گرفتار شدن به آتش و عذاب ابدی ، خسران واقعی است .

إنّ الخ-سرین الذین . .. فی عذاب مقیم

الذین ینقضون عهد اللّه . .. أولئک هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 64 - 6،8،9

6 - بنی اسرائیل بر اثر شکستن پیمان الهی ، در آستانه زیانکاری و تباه کردن هستی خویش ، قرار گرفتند .

فلولا فضل اللّه علیکم و رحمته لکنتم من الخسرین

8 - شکستن پیمان های الهی ، مایه زیانکار شدن آدمی و تباه کردن هستی خویش است .

ثم تولیتم من بعد ذلک فلولا فضل اللّه . .. لکنتم من الخسرین

<ذلک> اشاره به پیمان و التزام به پذیرش کتاب آسمانی و تنظیم کردن عقاید و معارف بر اساس آن است.

9 - اعراض از معارف و احکام کتاب های آسمانی ، مایه خسارت و تباه کردن هستی خویش

خذوا ما أتینکم بقوه . .. ثم تولیتم من بعد ذلک فلولا ... لکنتم من الخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 121 - 12

12 - ترک دستورات قرآن و پیامبر ( ص ) ، موجب تباهی و خسران است .

و من یکفر به فأولئک هم الخسرون

چنانچه مراد از تلاوت در جمله <یتلونه> پیروی کردن باشد، می توان گفت: مراد از کفر در <و من یکفر>، به قرینه مقابله، ترک دستورات قرآن - که از آن به <کفر عملی> تعبیر می کنیم - باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 111 - 1

1 - آثار زیانبار گناه ، دامنگیر خود انسان

و من یکسب اثماً فانما یکسبه علی نفسه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 119 - 19

19 - پذیرندگان ولایت شیطان ، مردمی زیانکار با خسارتی آشکار

و من یتخذ الشیطن ولیاً من دون اللّه فقد خسر خسراناً مبیناً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 120 - 5

5 - دلخوشی به وعده ها و آرزو های شیطانی ، زیانی آشکار

فقد خسر خسراناً مبیناً. یعدهم و یمنیهم و ما یعدهم الشیطن الا غروراً

جمله <یعدهم و یمنیهم> دلیل برای جمله <فقد خسر خسراناً مبیناً> است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 30 - 13،14،15

ص: 43

13 - زیانکاری قابیل ، پیامد کشتن برادرش هابیل

فقتله فاصبح من الخسرین

14 - آدمکشی ، در پی دارنده زیان و تباهی

فقتله فاصبح من الخسرین

15 - پیروان هوای نفس ، در معرض خسارت و زیان

فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله فاصبح من الخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 53 - 14

14 - محرومان از هدایت الهی ، در خطر تباهی اعمال نیک و زیان دیدن از کردار خویش

إنّ اللّه لایهدی القوم الظلمین . .. حبطت اعملهم فاصبحوا خسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 101 - 3

3 - شناخت برخی مجهولات آثار ناخوشایند و زیانباری دارد .

لاتسئلوا عن اشیاء ان تبدلکم تسؤکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 140 - 4،5

4 - جهل و سفاهت، عامل انحراف و زیانکاری است.

قد خسر الذین قتلوا أولدهم سفها بغیر علم

5 - قوانین و مقررات غیر متکی بر علم، زیان آور خواهد بود.

قد خسر الذین قتلوا أولدهم سفها بغیر علم

وصف <بغیر> بیان ریشه و سبب اصلی کارهای جاهلانه مشرکان است و به همین جهت که سبب بیان گردید، قابل تعمیم است. یعنی هر قانون و رسمی که مبتنی بر علم نباشد، زیان در پی خواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 9 - 4

4 - استمرار انکار و تکذیب آیات الهی عامل خسارت و از دست دادن سرمایه جان

و من خفت موزینه . .. بما کانوا بأیتنا یظلمون

<بایاتنا> متعلق به <یظلمون> است و چون <یظلمون> به وسیله حرف <باء> متعدی شده، متضمن معنای تکذیب است یعنی: یکذبون بایاتنا حالکونهم ظالمین.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 23 - 7

7 - آدم و حوا خویشتن را به سبب خطا و لغزش از زیانکاران شمردند.

إن لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخسرین

ص: 44

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 90 - 3،4،7

3 - اشراف کفرپیشه مدین با یاد کردن سوگند ، پذیرش رسالت شعیب و پیروی از دستورات او را ، امری زیان آور معرفی می کردند .

لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون

4 - گرایش به توحید و رعایت عدل در خرید و فروش و امور اقتصادی ، مایه خسارت در دیدگاه اشراف کفرپیشه قوم مدین

لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون

برداشت فوق با توجه به آیه 85، که بیانگر پیامهای شعیب است، به دست می آید.

7 - اشراف کفرپیشه مدین با تأکید بر خسارتبار بودن همراهی شعیب ( ع ) ، در تلاش برای بازداشتن مؤمنان از متابعت او و خارج شدن از شهر مدین

و قال الملأ . .. لئن اتبعتم شعیباً إنکم إذاً لخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 92 - 4

4 - هلاکت به عذاب های الهی موجب خسارت انسان

کأن لم یغنوا فیها . .. کانوا هم لخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 95 - 5،6

5 - تکذیب آیات الهی ، در پی دارنده خسران و بر باد رفتن سرمایه سعادت انسان است .

و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه فتکون من الخسرین

6 - تکذیب قرآن ، مایه خسران و از دست دادن سرمایه سعادت است .

و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه فتکون من الخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 21 - 1،2،4

1- دروغ بستن به خدا وبازداری مردم از راه او ، موجب خسارت و تباه کردن سرمایه عمر است .

و من أظلم ممن افتری علی الله کذبًا . .. أُول-ئک الذین خسروا أنفسهم

2- تلاش برای منحرف نشان دادن راه خدا و انکار سرای آخرت ، موجب خسارت و تباهی سرمایه عمر است .

الذین . .. یبغونها عوجًا و هم بالأخره هم ک-فرون ... أُول-ئک الذین خسروا أنفسهم

4- باور به معبودهایی غیر از خدای یکتا ، باوری واهی و مایه خسران و تباهی است .

أُول-ئک الذین خسروا أنفسهم و ضلّ عنهم ما کانوا یفترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 63 - 15،16

15- صالح ( ع ) ، توجه کردن به درخواست کافران قومش ( ترک ابلاغ توحید ) را ، مایه خسارت و تباهی خویش دانست .

ص: 45

فما تزیدوننی غیر تخسیر

<تخسیر> به معنای خسارت زدن می باشد و فاعل آن قوم ثمود است.

16- ترک وظایف الهی به خاطر خوشایند کافران ، مایه خسارت و تباهی است .

فما تزیدوننی غیر تخسیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 35 - 5

5- کم فروشی و خیانت اقتصادی ، به گمان جلب منافع بیشتر ، بد فرجام و عملی زیان آور و نامیمون است .

و أوفوا الکیل . .. وزنوا بالقسطاس المستقیم ذلک خیر و أحسن تأویلاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 103 - 4

4- کفرپیشگی ، عامل زیان آدمی به رغم کار و تلاش بسیار است .

للک-فرین نزلاً . قل هل ننبّئکم بالأخسرین أعم-لاً

<أعمالاً> تمیز برای <أخسرین> است. به گفته اهل ادب، اصل در تمیز، مفرد بودن است، ولی در این آیه، جمع آمده است. جمع آمدن <أعمالاً> می تواند برای اشاره به تنوع اَعمال کافران باشد; یعنی، کافران، اگر چه عمل های متنوع و بسیار داشته باشند، ولی - برخلاف تصوّرشان - سودی نخواهند برد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 70 - 2

2- توطئه و نیرنگ بت پرستان علیه ابراهیم ( ع ) ، عامل خسران و زیان کاری کامل آنان شد .

و أرادوا به کیدًا فجعلن-هم الأخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 103 - 2

2 - عقاید باطل و کردار های بد ، مایه وارد شدن زیان به سرمایه های وجودی انسان

و من خفّت موزینه فأُول-ئک الذین خسروا أنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 52 - 10

10 - ایمان به باطل و کفر به خدا ، خسارتبار است .

و الذین ءامنوا بالب-طل . .. أُول-ئک هم الخ-سرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 44 - 1

1 - کفر ، امری خسارت بار است و بازتاب خسارت آن ، برای خود کافر است .

من کفر فعلیه کفره

ص: 46

<علیه> جار و مجرور و متعلق به <کفره> است. مقدم شدن آن، برای بیان این نکته است که پیامدهای ناگوار کفر، به خود کافران اختصاص دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 18 - 21

21 - گوش نسپردن به سخنان و پیروی نکردن از بهترین آنها ، موجب خسران و تباهی عمر و خانواده است .

إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم . .. الذین یستمعون القول فیتّبعون أحسنه

آیات گذشته در توصیف خاسران بود و آیه مورد بحث، درباره کسانی است که در قطب مخالف زیان کنندگان قرار داشته و در سایه گوش فرا دادن به سخنان و گزینش بهترین آنها، به سعادت نایل شده اند. بنابراین از ارتباط میان آیات یاد شده، به دست می آید که استماع سخنان و گزینش بهترین آنها موجب سعادت و ترک آن سبب خسران و بدبختی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 63 - 5

5 - کفر و انکار آیات الهی ، بی تردید به زیان انسان ها است .

و الذین کفروا بأی-ت اللّه أُول-ئک هم الخ-سرون

<خسارت> - ضد ربح (سود) - به معنای ضرر و زیان است و آمدن ضمیر فصل (هم)، دلالت بر حصر و تأکید می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 85 - 5

5 - کفر و شرک به خدا ، مایه خسارت و از کف دادن سرمایه ها ، توانمندی ها و تمدن ها است .

کانوا أکثر منهم و أشدّ قوّه و ءاثارًا فی الأرض . .. کنّا به مشرکین ... و خسر هنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 23 - 6،7

6 - گمان های بی جا و ناروا نسبت به خداوند ، عامل هلاکت و خسران آدمی

ذلکم ظنّکم . .. بربّکم أردیکم فأصبحتم من الخ-سرین

7 - تکیه بر گمان و پندار ، در زمینه مسائل اعتقادی ، مایه زیان و خسران آدمی

و ذلکم ظنّکم . .. فأصبحتم من الخ-سرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 27 - 10

10 - انکار معاد ، عامل خسران و زیان انسان

قالوا ائتوا ب-ابائنا إن کنتم ص-دقین . .. یومئذ یخسر المبطلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 38 - 7

7- بخل از انفاق در راه خدا ، مایه خسارت خود انسان

ص: 47

و من یبخل فإنّما یبخل عن نفسه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 7 - 7

7 - تحمیل آرا و تمایلات سطحی مردم ، به رهبری الهی ( پیامبر ( ص ) ) ، مایه مشقت و زیان حتمی خود آنان

لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 19 - 8

8 - غفلت از یاد خدا و بیگانگی با آن در زندگی ، از عوامل خسران انسان ها

فأنس-هم ذکر اللّه . .. إنّ حزب الشیط-ن هم الخ-سرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 9 - 7

7 - دلبستگی به مال و اولاد و غفلت از یاد خدا ، موجب خسران برای انسان

و من یفعل ذلک فأُول-ئک هم الخ-سرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - طلاق - 65 - 9 - 4

4 - دوری از تعالیم دین و سرپیچی از فرمان های خدا و پیامبران ، پیامددار سرنوشتی شوم و خسارت بار

عتت عن أمر ربّها . .. فذاقت وبال أمرها و کان ع-قبه أمرها خسرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 21 - 10

10 - ثروت و قدرت بدون ایمان ، سعادت بخش و سودمند به حال بشر نیست ; بلکه موجب خسارت و بدبختی است .

و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا

2- ورشکستگی و زیان اخروی انسان ، نتیجه قهری و اجتناب ناپذیر دنیاگرایی و غفلت زدگی اوست .

استحبّوا الحیوه الدنیا . .. القوم الک-فرین ... و أُول-ئک هم الغ-فلون . لاجرم أنه

4- بهره نگرفتن از ابزار شناخت در جهت فهم حقایق معنوی ، مایه زیان واقعی انسان در آخرت است .

طبع الله علی قلوبهم و سمعهم و أبص-رهم . .. لاجرم أنهم فی الأخره هم الخ-سرون

5- ترجیح زندگی دنیا بر آخرت ، موجب زیان و ورشکستگی واقعی انسان در آخرت است .

ذلک بأنهم استحبّوا الحیوه الدنیا علی الأخره . .. لاجرم أنهم فی الأخره هم الخ-سرو

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 111 - 8

8 - ظلم ، موجب زیان کاری و محرومیت انسان ، در قیامت خواهد شد .

و قد خاب من حمل ظلمًا

<خیبه>; یعنی، از کف دادن مطلوب (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 11 - 9

9 - پایبندی به دین به خاطر سود مادی و ر ها کردن آن ( ارتداد ) به وقت دشواری ها و محرومیت ها ، مایه خسران و تباهی دنیا و آخرت

و إن أصابته فتنه انقلب علی وجهه خسر الدنیا و الأخره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 5 - 4

4 - بی اعتقادی به آخرت ، مایه از دست رفتن گران بهاترین سرمایه ها و زیان شدید انسان در روز جزا

و هم فی الأخره هم الأخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 15 - 4

4 - آیین شرک و عبادت غیرخدا ، مایه خسارت و از کف دادن سرمایه عمر آدمی و محرومیت از بهره های بایسته از خانواده در عرصه قیامت

فاعبدوا ما شئتم من دونه قل إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 13

13 - فراهم کردن زمینه های گمراهی خود و خانواده خویش ، مایه خسران و سرزنش در صحنه قیامت

و قال الذین ءامنوا إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم

ص: 49

می توان گفت: آن خسارت، خسارت کافران در دنیاست. براین اساس جمله <لاجرم أنّهم ...> دلالت می کند که کافران در دنیا و نیز در آخرت، زیانکارند و خسارت اخروی آنان در مقایسه با خسارت دنیوی، زیادتر و سنگین تر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 70 - 6

6- بت پرستی و موضع گیری در مقابل حق و رهبران الهی ، از زیان بارترین کار ها است .

و أرادوا به کیدًا فجعلن-هم الأخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 5 - 6

6 - تفاوت میزان زیان کاری خطاکاران در قیامت

و هم فی الأخره هم الأخسرون

تعبیر <الأخسرون> (زیانکارترین ها) می رساند که گناه کاران به طور یکسان در آخرت زیان نمی بینند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 18،24

18 - تنها آنچه به خسران انسان در آخرت می انجامد ضرر و زیان واقعی است .

إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه

با توجه به این که الف و لام در <الخاسرین> دلالت بر کمال می کند، مطلب بالا استفاده می شود.

24 - گرفتار شدن به آتش و عذاب ابدی ، خسران واقعی است .

إنّ الخ-سرین الذین . .. فی عذاب مقیم

12 - فرقان - 25 - 3 - 4

4 - معبود های مشرکان ، ناتوان از جلب هرگونه سود و نفعی برای خویش و دفع ضرر و زیان از خود

ءالهه. .. لایملکون لأنفسهم ضرًّا و لانفعًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 38 - 4،6،9

4 - معبود های مورد پرستش مشرکان ، ناتوان از برطرف کردن هر گونه گزندی از انسان

قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنی اللّه بضرّ هل هنّ ک-شف-ت ضرّه أو أراد

6 - ناتوانی معبود های ادعایی مشرکان ، از رساندن سود به انسان ها و یا دفع گزند از آنان و نیز مقهور بودنشان در برابر اراده و قدرت خداوند ، با اندک تأمل و دقت نظر روشن می شود .

قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنی اللّه . .. برحمه هل هنّ ممسک-ت رحمته

طرح مسأله ناتوانی معبودها در قالب استفهام و سؤال، می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.

9 - مشرکان ، معتقد به حاجت دادن معبودهایشان و رساندن سود به انسان ها و برطرف کردن گزند از آنان

أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنی اللّه بضرّ . .. برحمه هل هنّ ممسک-ت رحمت

مقصود از <دعاء> در <ماتدعون>، حاجت بردن و استعانت جستن است.

جمله <إنّا إلی ربّنا. ..> تعلیل برای <لاضیر> و بیانگر مطلب یاد شده است.

7 - یونس - 10 - 18 - 6

6 - سود و زیان آدمیان ، تنها در دست خداوند است .

و یعبدون من دون اللّه ما لا یضرهم و لا ینفعهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 106 - 2،4

2 - هیچ معبودی به جز خداوند ، قادر بر رساندن سود و زیان به آدمیان نیست .

و لاتدع من دون اللّه ما لاینفعک و لایضرک

4 - سود و زیان آدمیان ، تنها به دست خداوند است .

و لاتدع من دون اللّه ما لاینفعک و لایضرک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 66 - 3

3- نفع و ضرر آدمی ، در انحصار خداوند است .

أفتعبدون من دون اللّه ما لاینفعکم شیئًا و لایضرّکم

بیان این حقیقت که معبودها هیچ سود و زیانی به حال انسان ها ندارند، می تواند اشاره و تعریض به این نکته باشد که سود و زیان تنها در دست خدا است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 12 - 2

2 - سود و زیان آدمیان ، تنها در دست خداوند است .

یدعوا من دون اللّه ما لایضرّه و ما لاینفعه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 38 - 7،10

7 - قدرت گسترده و اراده مطلق خداوند ، در رساندن سود و زیان و رحمت و نعمت به انسان ها

قل أفرءیتم . .. إن أرادنی اللّه بضرّ هل هنّ ک-شف-ت ضرّه أو أرادنی برحمه هل هنّ م

10 - تنها حقیقتی که نفع و زیان انسان ها به دست او است ، شایسته حاجت خواهی و یاری جستن از او است .

و لئن سألتهم من خلق السم-وت و الأرض لیقولنّ اللّه . .. أو أرادنی برحمه هل هنّ مم

ذکر خالقیت خدا، پیش از طرح مسأله ناتوانی معبودها از سود رسانی و یا بر طرف کردن گزند از انسان ها، می تواند گویای این حقیقت باشد که توانایی بر انجام چنین کاری، تنها از عهده خدا برمی آید و هر کس چنین باشد، شایسته حاجت بردن به درگاه او است; نه معبودهای ناتوان مشرکان.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 11 - 10

10 - تحقّق حتمی اراده الهی ، در صورت تعلّق اراده او به سود و زیان آدمی

قل فمن یملک لکم من اللّه شیئًا إن أراد بکم ضرًّا أو أراد بکم نفعًا

ص: 56

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 21 - 3،4

3 - پیامبر ( ص ) ، مالک نفع و ضرر و سود و زیان مردمان نیست .

قل إنّی لا أملک لکم ضرًّا و لا رشدًا

4 - سود و زیان و هدایت شدن و یا گمراه گشتن انسان ها ، تنها به دست خداوند است .

قل انّی لا أملک لکم ضرًّا و لا رشدًا

آیه بعد - که در آن از ناتوانی پیامبر(ص) در برابر خداوند مطرح شده است - قرینه است بر این که اعلام مالک نبودن پیامبر(ص) نسبت به سود و زیان و هدایت شدن و گمراه گشتن انسان ها، بیانگر انحصار این مالکیت برای خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - عصر - 103 - 3 - 4

4 - کفرورزی ، ترک عمل صالح و بی اعتنایی به ترویج حق و صبر ، زیان کاری است .

لفی خسر . إلاّ الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصبر

4 - مائده - 5 - 53 - 15

15 - تباهی کردار نیک آدمی ، خسران و زیانکاری است .

حبطت اعملهم فاصبحوا خسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 20 - 11

11 - آنان که سرمایه جان به خسارت از کف داده اند، رسالت پیامبر(ص) را انکار می کنند.

الذین خسروا أنفسهم فهم لا یؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 31 - 14

14 - زندگی منهای دین و اعتقاد به قیامت زیانبار و تباهگر سرمایه عمر آدمی است.

قد خسر الذین کذبوا بلقاء اللّه . .. یحسرتنا علی ما فرطنا فیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 37 - 8

8 - زیان حقیقی انسان به دوزخی شدن اوست .

فیجعله فی جهنم أولئک هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 111 - 7

7 - ایثار مال و جان در راه غیر خدا و در قبال بهایی جز بهشت ، زیان و خسران است .

إن اللّه اشتری . .. بأن لهم الجنه

خداوند، با پیشنهاد بهای بزرگی چون بهشت در قبال جان و مال مؤمنان، در حقیقت بیان داشته است که فروختن جان و مال به چیزی جز بهشت، مایه خسران است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 47 - 10

10- زیان کاری و خسارت واقعی انسان ، در عدم آمرزش گناهان و شامل نشدن رحمت خداوند بر اوست .

و إلاّ تغفر لی و ترحمنی أکن من الخ-سرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 55 - 3

3 - کاری که نه سودآور باشد و نه دور کننده زیان ، عملی ناپسند و ناشایست است .

و یعبدون من دون اللّه ما لاینفعهم و لایضرّهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 58

16 - زمر - 39 - 65 - 7

7 - شرک ، بی تردید به زیان انسان ها است .

لئن أشرکت . .. و لتکوننّ من الخ-سرین

<نون> در <لتکوننّ> برای تأکید و رفع تردید است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 10

10 - از کف دادن سرمایه های وجودی ، بزرگ ترین زیان آدمی در زندگی است .

إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 66 - 1

1 - از بین رفتن محصولات کشاورزی ، خسارتی سنگین و تکان دهنده برای انسان ها

لو نشاء . .. فظلتم تفکّهون . إنّا لمغرمون

انسان منتهی نخواهد شد.

است، مراد از آن معارف، به قرینه فرازهای پیشین آیه، احکام دینی است.

33 - ارتداد ، موجب حبط عمل و زیان اخروی است .

و من یکفر بالایمن فقد حبط عمله و هو فی الأخره من الخسرین

ظاهر جمله <من یکفر بالإیمن> این است که ایمان تحقق یابد و آنگاه به آن کفر ورزیده شود و مورد انکار قرار گیرد، چنین کفری را ارتداد می گویند.

37 - حبط اعمال ، موجب زیان در آخرت خواهد شد .

فقد حبط عمله و هو فی الأخره من الخسرین

10 - شمول رحمت خدا و آمرزش او تنها راه نجات از زیان گناه و گرایش های شرک آلود است .

لئن لم یرحمنا ربنا و یغفر لنا لنکونن من الخسرین

و لاتکونوا من المخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 121 - 10

10 - کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) خسارت دیدگان واقعی و تباه کنندگان خویش هستند .

و من یکفر به فأولئک هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 85 - 7

7 - توجه به بهره مندی مسلمانان در آخرت و زیان دیگران ، انگیزه ای برای پذیرش اسلام

و من یبتغ . .. و هو فی الاخره من الخاسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 30 - 12

12 - قابیل ، از زمره زیانکاران

فاصبح من الخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 12 - 19

19 - کافران به معاد و رسالت پیامبر(ص) ، زیانکار، تباه کننده خویش و محروم از رحمت الهی

و لقد استهزیء برسل . .. کتب علی نفسه الرحمه ... الذین خسروا أنفسهم فهم لا یؤمنون

با توجّه به اینکه رحمت الهی فراگیر است، ممکن است زیان کافران به جهت محروم ساختن خود از دریافت رحمت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 31 - 1،5

1 - تکذیب کنندگان معاد و حضور در پیشگاه خداوند بی تردید زیانکارند.

قد خسر الذین کذبوا بلقاء اللّه

5 - کسانی که تا قبل از مرگ منکر ملاقات خدا و معاد هستند، بدون تردید زیانکارند.

قد خسر الذین کذبوا بلقاء اللّه حتی إذا جاءتهم الساعه بغته

مراد از <الساعه> می تواند مرگ و یا قیامت باشد. در برداشت فوق <الساعه> به معنی مرگ گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 23 - 7

7 - آدم و حوا خویشتن را به سبب خطا و لغزش از زیانکاران شمردند.

إن لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخسرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 99 - 4،5

4 - کسانی که علی رغم تکذیب انبیا ، خویشتن را از عذاب الهی مصون می پندراند ، زیانکار هستند .

ص: 64

و لکن کذبوا . .. فلا یأمن مکر اللّه إلا القوم الخسرون

5 - تکذیب کنندگان انبیا ، زیانکار هستند .

و لکن کذبوا . .. فلا یأمن مکر اللّه إلا القوم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 37 - 4،7

4 - آنانکه دارایی های خویش را برای مبارزه علیه اسلام هزینه کنند ، از ناپاکان و زیانکاران هستند .

فسینفقونها . .. و الذین کفروا إلی جهنم یحشرون. لیمیز اللّه الخبیث من الطیب

7 - کافران حق ستیز ، زیانکاران واقعی هستند .

أولئک هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 69 - 14

14 - منافقان و کافران ، زیانکاران واقعی تاریخند .

وعد اللّه المنفقین . .. أولئک هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 22 - 1،2،3

1- کفرپیشگان ، مردمی تباه شده و زیانکار ، در عرصه دنیا و صحنه آخرت

لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون

2- تباهی و زیان کاری کفرپیشگان در سرای آخرت ، افزونتر از خسارت و تباهی آنان در دنیاست .

لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون

<أخسَر> (زیانکارتر) اسم تفضیل است و می طلبد که زیان کاری کافران در آخرت، با خسارت دیگری سنجیده شده باشد. می توان گفت: آن خسارت، خسارت کافران در دنیاست. براین اساس جمله <لاجرم أنّهم ...> دلالت می کند که کافران در دنیا و نیز در آخرت، زیانکارند و خسارت اخروی آنان در مقایسه با خسارت دنیوی، زیادتر و سنگین تر است.

3- کفرپیشگانی که بر خدا دروغ می بندند و مردم را از راه خدا باز می دارند و قیامت را انکار می کنند ، در سرای آخرت از دیگر کافران و گنهکاران ، تباه تر و زیانکارترند .

و من أظلم . .. الذین یصدون ... لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون

برداشت فوق بر اساس این احتمال است که مقیاس سنجش و تعیین زیانکار و زیانکارتر مراتب کفر باشد. براین مبنا آیه شریفه دلالت دارد براینکه: همه کافران در آخرت زیانکارند; ولی آنان که بر خدا دروغ بستند و ... از دیگر کافران و گنهکاران، زیانکارتر می باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 63 - 17

17- افزایش اطمینان صالح ( ع ) به زیان کاری کافران ثمود ، تنها دستاورد اصرار آنان بر انصراف او از دعوت به توحید

فما تزیدوننی غیر تخسیر

برداشت فوق، بر اساس این احتمال است که <تخسیر> به معنای نسبت دادن خسارت و تباهی باشد، همانند تکفیر و تفسیق

ص: 65

که به معنای نسبت دادن کفر و فسق می باشد. بر این مبنا، فاعل <تخسیر> حضرت صالح(ع) است و مفاد جمله <فما تزیدوننی ...> چنین خواهد شد: آنچه اصرار شما بر ترک دعوت به توحید، بر من می افزاید این است که شما را در خسارت و تباهی ببینم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 101 - 14

14- پرستش کنندگانِ خدایان دروغین ، مردمانی تباه شده و خسارت دیده اند .

و ما زادوهم غیر تتبیب

<تتبیب> در لغت به معانی خسارت دیدن ، خسارت زدن ، هلاکت ساختن و نیز نفرین و درخواست هلاکت و خسارت ، آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 15 - 5

5- هر جبّار منحرفی دچار خسارت دنیوی است .

و خاب کلّ جبّار عنید

<خاب> در لغت به معنای <خسر> و <عنید> به معنای عدول کننده از درستی آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 52 - 9

9 - باطل باوران و کافران به خدا ، قطعاً ، زیان کارند .

و الذین ءامنوا بالب-طل و کفروا باللّه أُول-ئک هم الخ-سرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 63 - 4

4 - کافران و منکران آیات الهی ، مردمی زیانکار و خسارت دیده اند .

و الذین کفروا بأی-ت اللّه أُول-ئک هم الخ-سرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 65 - 6

6 - مشرکان ، از زیانکاران و خسارت دیدگان اند .

لئن أشرکت . .. و لتکوننّ من الخ-سرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 25 - 15

15 - مخالفان پیامبران ، مردمانی زیان کاراند .

إنّهم کانوا خ-سرین

ص: 66

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 9 - 8

8 - دلبستگان به مال و اولاد ، غافل از یاد خدا و دارای فرجامی خسارت بار

و من یفعل ذلک فأُول-ئک هم الخ-سرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - شمس - 91 - 10 - 1

1 - کسانی که نفس خود را در گناه مدفون ساخته ، آن را به سقوط و تباهی می کشانند ، محروم و زیانکاراند .

و قد خاب من دسّیها

<خاب>; یعنی، محروم شد، خسارت دید و به آنچه خواست، نرسید (قاموس). <دسّاها>; یعنی، آن را ساقط کرد و از بهره آن کاست. <دسَّیْتُ>; یعنی، گمراه و فاسد کردم (لسان العرب). این فعل که <دَسَّسَ> بوده و حرف <سین> در آن به <یاء> تبدیل شده است، مبالغه در <دَسَّ> (دفن کرد) است. مراد از <دسّاها> - به قرینه <ألهمها فجورها> - مدفون ساختن نفس در معصیت ها و کشاندن آن به سقوط و گمراهی و فساد است.

12 - مؤمنون - 23 - 104 - 1

1 - صورت زیان کاران دوزخی ، مواجه با هجوم مداوم شعله های آتش دوزخ

تلفح وجوههم النار

<لَفْح> (مصدر <تلفح>) به معنای سوزاندن است; یعنی، <آتش، چهره های آنها را می سوزاند>. گفتنی است که به کارگیری فعل مضارع (تلفح)، بیانگر هجوم پی در پی شعله های آتش دوزخ می باشد.

و من خفّت موزینه . .. فی جهنّم خ-لدون

لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون

2- تباهی و زیان کاری کفرپیشگان در سرای آخرت ، افزونتر از خسارت و تباهی آنان در دنیاست .

لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون

<أخسَر> (زیانکارتر) اسم تفضیل است و می طلبد که زیان کاری کافران در آخرت، با خسارت دیگری سنجیده شده باشد. می توان گفت: آن خسارت، خسارت کافران در دنیاست. براین اساس جمله <لاجرم أنّهم ...> دلالت می کند که کافران در دنیا و نیز در آخرت، زیانکارند و خسارت اخروی آنان در مقایسه با خسارت دنیوی، زیادتر و سنگین تر است.

3- کفرپیشگانی که بر خدا دروغ می بندند و مردم را از راه خدا باز می دارند و قیامت را انکار می کنند ، در سرای آخرت از دیگر کافران و گنهکاران ، تباه تر و زیانکارترند .

و من أظلم . .. الذین یصدون ... لاجرم أنّهم فی الأخره هم الأخسرون

برداشت فوق بر اساس این احتمال است که مقیاس سنجش و تعیین زیانکار و زیانکارتر مراتب کفر باشد. براین مبنا آیه شریفه دلالت دارد براینکه: همه کافران در آخرت زیانکارند; ولی آنان که بر خدا دروغ بستند و ... از دیگر کافران و گنهکاران، زیانکارتر می باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 109 - 1

1- کافران دنیاگرای غافل ( مرتدان ) ، بی تردید در آخرت ورشکسته و زیانکارند .

استحبّوا الحیوه الدنیا . .. القوم الک-فرین ... هم الغ-فلون . لاجرم أنهم فی الأخر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 9 - 5

5 - قیامت ، روز ظهور و بروز غبن و خسارت کافران

ذلک یوم التغابن

تعبیر <الأخسرون> (زیانکارترین ها) می رساند که گناه کاران به طور یکسان در آخرت زیان نمی بینند.

برداشت فوق بر اساس این احتمال است که مقیاس سنجش و تعیین زیانکار و زیانکارتر مراتب کفر باشد. براین مبنا آیه شریفه دلالت دارد براینکه: همه کافران در آخرت زیانکارند; ولی آنان که بر خدا دروغ بستند و ... از دیگر کافران و گنهکاران، زیانکارتر می باشند.

مؤمنان (در آیه بعد)، بیانگر آن است که اکثریت چشمگیری از انسان ها، دچار خسارت اند.

2 - خداوند ، در تأکید بر خسارت بار بودن وضع انسان ها ، به عصر پیامبر ( ص ) سوگند یاد کرده است .

و العصر . إنّ الإنس-ن لفی خسر

فلولا فضل اللّه علیکم و رحمته لکنتم من الخسرین

ذلک

<ذلک> ممکن است که خبر مبتدای محذوف و تأکید بر محتوای آیات قبل باشد; یعنی، واقعیت این است و جز این نیست. (الأمر ذلک و لا غیر) و می تواند مبتدا باشد و <جزاؤهم> خبر آن و <جهنم> عطف بیان برای مبتدا یا خبر. برداشت یاد شده براساس احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 52 - 9،10

9 - باطل باوران و کافران به خدا ، قطعاً ، زیان کارند .

و الذین ءامنوا بالب-طل و کفروا باللّه أُول-ئک هم الخ-سرون

10 - ایمان به باطل و کفر به خدا ، خسارتبار است .

و الذین ءامنوا بالب-طل . .. أُول-ئک هم الخ-سرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - روم - 30 - 44 - 1،4

1 - کفر ، امری خسارت بار است و بازتاب خسارت آن ، برای خود کافر است .

من کفر فعلیه کفره

<علیه> جار و مجرور و متعلق به <کفره> است. مقدم شدن آن، برای بیان این نکته است که پیامدهای ناگوار کفر، به خود کافران اختصاص دارد.

4 - بازتاب خسارت کفر ، از آنِ کافر ، و پیامد فواید ایمان و عمل صالح ، فراگیر است . *

من کفر فعلیه کفره و من عمل ص-لحًا فلأنفسهم یمهدون

احتمال دارد این که در جواب شرط جمله نخست، ضمیر مفرد آورده شده و در جواب شرط جمله دوم، به رغم مفرد بودن اسم شرط، ضمیر جمع آورده شده است، اشاره به نکته یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 63 - 4

4 - کافران و منکران آیات الهی ، مردمی زیانکار و خسارت دیده اند .

و الذین کفروا بأی-ت اللّه أُول-ئک هم الخ-سرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 85 - 4

4 - آشکار شدن خسارت و زیان کاری مشرکان و کافران قدرتمند و حق ناپذیر ، به وقت نزول عذاب الهی بر ایشان در دنیا

لمّا رأوا بأسنا . .. و خسر هنالک الک-فرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 50 - 3

3 - احساس خسارت و زیانباری کافران در قیامت ، به سبب بهره نگرفتن از تعالیم قرآن در زندگی

و إنّه لحسره علی الک-فرین

ص: 79

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که <حسرت> به معنای اندوه برای آنچه از دست رفته است، می باشد (لسان العرب). این در جایی است که انسان از آن چیز، بهره لازم نبرده و نسبت به آن احساس خسارت کرده باشد.

11 - حج - 22 - 13 - 2

2 - بت پرستی ، پیش از آن که برای اهل شرک سودمند باشد ، برای آنان زیان آور است .

یدعوا لمن ضرّه أقرب من نفعه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 65 - 6

6 - مشرکان ، از زیانکاران و خسارت دیدگان اند .

لئن أشرکت . .. و لتکوننّ من الخ-سرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 85 - 4

4 - آشکار شدن خسارت و زیان کاری مشرکان و کافران قدرتمند و حق ناپذیر ، به وقت نزول عذاب الهی بر ایشان در دنیا

لمّا رأوا بأسنا . .. و خسر هنالک الک-فرون

قد خسر الذین کذبوا بلقاء اللّه حتی إذا جاءتهم الساعه بغته

مراد از <الساعه> می تواند مرگ و یا قیامت باشد. در برداشت فوق <الساعه> به معنی مرگ گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 18 - 10

10- زندگی منکران معاد ، سراسر زیان کاری است .

إنّهم کانوا خ-سرین

تعبیر <کانوا خاسرین>، دال بر استمرار و فراگیری خسران نسبت به سراسر زندگی منکران معاد است.

لبئس ماشروا به أنفسهم لو کانوا یعلمون

مفعول <یعلمون> - به دلیل قبل - زیانباری فروختن مواهب آخرت در مقابل منافع دنیوی است; یعنی، ای کاش! می دانستند که این داد و ستد برای آنان زیانبار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تین - 95 - 1 - 4

4 - اهمیت غذایی انجیر ، بیش از زیتون است . *

و التین و الزیتون

تقدم ذکری، ممکن است نشانگر تقدم رتبی باشد.

و من النخل . .. من أعناب و الزیتون و الرمان ... أنظروا إلی ثمره إذا أثمر و ینعه

مرجع ضمیر <ثمره> می تواند <الرمان> باشد و نیز می تواند <النخل> <اعناب> <الزیتون> به صورت بدل باشد. برداشت فوق بر این مبنا صورت گرفته است. لذا فرمان <انظروا> شامل تمامی موارد مذکور در آیه است.

خورشت برای خورندگان می رویاند>

تنبت بالدهن و صبغ للأکلین

<صبغ> به معنای خورشت عطف بر <الدهن> و تنوین آن برای تنویع است یعنی <درختی که میوه آمیخته به روغن و نوعی خورشت برای خورندگان می رویاند>

12 - لزوم هشیاری پیامبر و رهبران الهی ، در برخورد با شگرد های منافقان

ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً. اولئک الّذین یعلم اللّه ما فی قلوبهم فاعرض عنهم

خداوند قبل از دستور به گذشت و موعظه، به پیامبر (ص) می آموزد که عذر منافقان دروغ و بی پایه است تا به این وسیله وی را متوجّه شگردهای آنان سازد و موعظه را بر این اساس، پایه ریزی نماید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 91 - 4

4 - لزوم هشیاری در برابر ادعا های صلحجویانه بیگانگان

ستجدون اخرین یریدون ان یَامنوکم و یَامنوا قومهم کلّما ردّوا الی الفتنه ارکسوا فی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 101 - 8

8 - لزوم هوشیاری مسلمانان در برابر فتنه های دشمنان

ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 102 - 11،12

11 - لزوم بستن راه بهره برداری دشمن از فرصت ها ، با هوشیاری و احتی اط بیشتر

و لیأخذوا اسلحتهم . .. و لیأخذوا حذرهم و اسلحتهم

12 - برابری نقش هوشیاری و آمادگی های لازم نظامی در جنگ ، با سلاح و تجهیزات

و لیأخذوا حذرهم و اسلحتهم

مراد از <حذر> احتراز از دشمن است که از آن به هوشیاری نظامی تعبیر شده است. و چون هوشیاری در برابر دشمن را در کنار آمادگی تسلیحاتی آورده و هر دو را با کلمه <اخذ> (گرفتن) تعبیر کرده، دلالت بر کارسازی یکسان آنها دارد; بلکه تقدم <حذر> می تواند حاکی از اهمیت بیشتر آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 141 - 5

5 - لزوم هشیاری مسلمان در قبال ترفند ها و شگرد های منافقان

الذین یتربّصون بکم فإن کان لکم فتح من اللّه . .. و نمنعکم من المؤمنین

از اهداف افشای منافقان و بر شمردن ویژگیهای آنان، آگاه کردن مؤمنان به حیله ها و مکرهای آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 61 - 6

6 - ضرورت هشیاری مؤمنان در برابر اهل کتاب به هنگام تظاهر آنان به اسلام

و إذا جاءوکم قالوا ءامنا . .. و اللّه اعلم بما کانوا یکتمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 95

4 - مائده - 5 - 105 - 10

10 - جامعه ایمانی وظیفه دار هشیاری در برابر موضعگیری های گمراه کننده کافران

یایها الذین ءامنوا علیکم انفسکم لایضرکم من ضل إذا اهتدیتم

<لا> در لایضرکم می تواند نافیه باشد بر این مبنا مراد از جمله <لایضرکم . ..> این است که چنانچه از ایمان خود مراقبت کنید از دام گمراهان می رهید و می تواند <لا> ناهیه باشد، یعنی ای مؤمنان مبادا گمراهان شما را از راه بدر برده و ایمان شما را بربایند برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است. گفتنی است که مراد از <من ضل> به قرینه <ءامنوا> کفرپیشگان می باشد.

به نظر می رسد از اهداف ساحران در تفسیر <رب العلمین> به <رب موسی و هرون> این باشد که مبادا فرعونیان پس از خاتمه ماجرا چنین وانمود کنند که ساحران به فرعون سجده کردند و او را <رب العلمین> خواندند. و این معنا حکایت از هوشیاری ساحران و آگاهی آنان به ترفندهای فرعون دارد.

18- زلیخا ، زنی زیرک ، طرّاح و هوشیار بود .

فلما سمعت بمکرهنّ أرسلت إلیهنّ . .. و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا ... فلما رأینه

3 - آرایش و خودآرایی زنان - حتی سالخوردگان نا امید از زناشویی - در برابر نامحرمان ممنوع است .

و القوعد من النساء الّ-تی لایرجون نکاحًا . .. غیر متبرّج-ت بزینه

قیامت ذکر نشده، مفهومش این است که در دنیا مواهب خدادادی آمیخته با رنجها و ناملایمات است.

و قل للمؤمن-ت . .. و لایبدین زینتهنّ إلاّ ما ظهر منها

درباره مقصود از <زینتهنّ> (زینت زنان) دو دیدگاه وجود دارد: 1- مقصود محل زینت آلات است; زیرا آشکار کردن خود زینت آلات به تنهایی معنی ندارد. 2- مراد خود زینت آلات است، در حالی که بر روی بدن قرار دارد. در این صورت به طریق اولی آشکار کردن محل زیورآلات (بدن)، حرام خواهد بود. گفتنی است مقصود از استثنا در <إلاّ ماظهر منها>، زیورآلاتی است که، به طور متعارف آشکارا استفاده می شود; مثل: انگشتر، سرمه، حنا و... .

39 - < عن فضیل بن یسار قال : سألت أبا عبداللّه ( ع ) عن الذراعین من المرأه أهما من الزنیه التی قال اللّه تبارک و تعالی < و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ > قال : نعم و مادون الخمار من الزینه و ما دون السوارین ;

فضیل بن یسار گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم: آیا زراعین زن از (آرنج تا مچ دستهای او) جزء زینتی است که خداوند فرموده است: <و لایبدین زینتهنّ إلاّ لبعولتهنّ>؟ فرمود: آری و نیز آنچه [از سرو گردن ]زیر پوشش مقنعه و [از مچ دست ]زیر دست بند قرار دارد، از همان زینت است>.

إنّا زیّنّا السماء الدنیا بمص-بیح

ممنوعیت زنان سالخورده و بی میل به امور جنسی از خودآرایی، می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.

قل هی للذین ءامنوا فی الحیوه الدنیا

ذکر نکردن <لغیرهم> پس از <للذین ءامنوا>، علی رغم مقصود بودن آن، برای رساندن این معناست که زینتها و طیبات بالإصاله برای مؤمنان آفریده شده است.

حمّلنا أوزارًا من زینه القوم فقذفن-ها

<قذف> به معنای پرتاب کردن و دور انداختن است. با توجه به جمله <حمّلنا أوزاراً> به نظر می رسد، بنی اسرائیل زیورآلات به غنیمت گرفته شده را به این خاطر که گناه و آلودگی است، به دور انداختند. و یا به جهت بی قدر و قیمت شدن آنها در شرایط صحرا و زندگی بیابانی، تصمیم به دور انداختن آنها گرفتند.

8 - سامری ، سردمدار جریان به دورافکندن زیورآلات به وسیله بنی اسرائیل

فقذفن-ها فکذلک ألقی السامریّ

مشخص کردن سامری در بین مجموعه ای که زیورآلات را به دور افکندند، نشان دهنده جلودار بودن او در این قضیه است.

9 - بنی اسرائیل ، شاهد دست زدن سامری به اقدامی مشابه با حرکت عمومی بنی اسرائیل در به دور افکندن غنیمت های به جا مانده از فرعونیان

فقذفنها فکذلک ألقی السامریّ

<کذلک>; یعنی، مانند آنچه ما انجام دادیم. این توصیف گویای آن است که سامری در حضور بنی اسرائیل و همانند آنان، عمل کرده و چیزهایی را دور انداخته بود.

10 - اقدام سامری در دور افکندن اشیای خویش ، پس از آن بود که بنی اسرائیل غنیمت های همراه خویش را دور ریخته بودند .

فکذلک ألقی السامریّ

قرار می گیرد و <متاع> به چیزی گفته می شود که در زندگی مورد بهره برداری است.

اطلاق می گردد; چرا که بر دوش گنه کار سنگینی می کند. استعمال این واژه احتمالاً اشاره به آن است که بنی اسرائیل، همراه داشتن زیور آلات فرعونیان را بر خود جایز نمی شمردند.

5 - بنی اسرائیل در به همراه آوردن زینت آلات فرعونیان نیز خود را بی اختیار قلمداد می کردند .

و ل-کنّا حمّلنا أوزارًا من زینه القوم

آمدن <حُمّلنا> به صیغه مجهول، در ادامه توجیه بنی اسرائیل از عملکرد خویش است; یعنی، ما در حمل زینت های فرعونیان نیز ناخواسته آن را انجام دادیم و به ما تحمیل شد.

6 - اقدام بنی اسرائیل در به همراه آوردن زینت آلات فرعونیان و مصادره آنها ، بدون صدور دستوری از جانب موسی ( ع ) صورت گرفته بود .

و ل-کنّا حمّلنا أوزارًا من زینه القوم

تعبیر <حمّلنا> و کلمه <وزر>، حکایت از آن دارد که موسی(ع) در این زمینه دستوری صادر نکرده بوده، و بنی اسرائیل، خودسرانه این کار را انجام داده بودند.

9 - بنی اسرائیل ، شاهد دست زدن سامری به اقدامی مشابه با حرکت عمومی بنی اسرائیل در به دور افکندن غنیمت های به جا مانده از فرعونیان

فقذفنها فکذلک ألقی السامریّ

<کذلک>; یعنی، مانند آنچه ما انجام دادیم. این توصیف گویای آن است که سامری در حضور بنی اسرائیل و همانند آنان، عمل کرده و چیزهایی را دور انداخته بود.

11 - بنی اسرائیل ، غنیمت های به جا مانده از فرعونیان را ، تأمین کننده هزینه ساخت گوساله خوانده و خود را از هرگونه کمک مالی به آن تبرئه کردند .

ما أخلفنا موعدک بملکنا و ل-کنّا حمّلنا أوزارًا

یکی از معانی ذکر شده برای <ملک>، <مملوک> است (قاموس). مفاد آیه با توجه به این معنا چنین می شود: ما به وسیله اموال خودمان، خود را در این انحراف سهیم نساختیم; بلکه سامری از اموالی که ما به دور ریخته بودیم، این فتنه را به بار آورد.

17 - ق - 50 - 6 - 2

2- تأمل و اندیشه در کیفیت آفرینش ، زیبایی و اتقان بنای آسمان ، زمینه ره جویی به حق

بل کذّبوا بالحقّ . .. أفلم ینظروا إلی السماء ... و ما لها من فروج

واژه <ینظر>، به معنای تأمل و نگاه از روی دقت و تحقیق است.

18 - رحمن - 55 - 58 - 3

3 - ارزش زیبایی و جذابیت همسر ، در پرتو عفت و پاکدامنی او است . *

لم یطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..کأنّهنّ الیاقوت و المرجان

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند نخستین وصف حوریان را مصونیت آنان از بیگانگان بیان داشته و پس از آن به زیبایی و جذابیت آنان اشاره کرده است.

15 - صافات - 37 - 182 - 6

6 - جهان هستی ، سراسر زیبا و تدبیر آن تدبیری نیکو و زیبا است .

الحمد للّه ربّ الع-لمین

<ربّ العالمین> به منزله دلیل برای <الحمد للّه> است; یعنی، چون خداوند مدبر هستی است، همه ستایش ها از آن او است و از آن جا که حمد و ستایش همواره برای کمال و زیبایی ها است، نتیجه می گیریم که همه هستی، زیبا و برخوردار از تدبیری نیکو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 75 - 17

17 - جهان هستی ، سراسر زیبا و تدبیر آن تدبیری نیکو و جمیل است .

و قالوا الحمد للّه . .. و قیل الحمد للّه ربّ الع-لمین

<ربّ العالمین> به منزله دلیل برای <الحمد للّه> است ; یعنی، چون خداوند مدبر و مالک هستی است، پس همه ستایش هااز آن او است و از آن جا که حمد و ستایش، همواره برای کمال و زیبایی ها است، نتیجه می گیریم که همه هستی، زیبا و برخوردار از تدبیری نیکو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 65 - 15

15 - جهان هستی ، سراسر زیبا و تدبیر آن تدبیری نیکو و جمیل است .

الحمد للّه ربّ الع-لمین

<ربّ العالمین> به منزله دلیل برای <الحمد للّه> است; یعنی، از آن جایی که خداوند مدبر و مالک هستی است، همه ستایش ها از آنِ او است و از آن جا که حمد و ستایش، همواره برای کمال و زیبایی ها است، نتیجه می گیریم که: همه هستی زیبا و برخوردار از تدبیری نیکو است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 11 - 3

3- زیبایی ، شگفتی و ثمربخشی ، آمیخته به هم در مظاهر طبیعت و آفریده های خدا *

زوج بهیج . تبصره و ذکری ... ماء مب-رکًا ...و النخل باسق-ت لها طلع نضید . رزقًا ل

خداوند در این آیات، با یادآوری هر یک از نعمت هاو مظاهر طبیعت وصفی حاکی از زیبایی و شگفتی علمی نیز برای آن آورده است و در پایان به ثمر بخشی عینی آنها - که تغذیه خلق باشد - اشاره کرده است; یعنی، رزق های آفریده خداوند یک بُعدی نیست و خداوند به وسیله آنها تنها تغذیه نمی کند; بلکه این روزی را با هنر و اسرار در می آمیزد.

و صوّرکم فأحسن صورکم

8 - آفرینش انسان خوش اندام و سرشار از استعداد ها و کمالات ، جلوه ای از قدرت و ربوبیت بی همتای خداوند .

و صوّرکم فأحسن صورکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 3 - 6،8

6 - انسان ، در مقایسه با دیگر موجودات ، موجودی زیباتر ، برتر و کامل تر است .

خلق السم-وت و الأرض بالحقّ و صوّرکم فأحسن صورکم

اختصاص به ذکر یافتن انسان با وصف <فأحسن صورکم> - پس از یادآوری آفرینش آسمان ها و زمین - می تواند اشاره به مطلب یاد شده باشد.

8 - زیبایی و کمال ، از ویژگی های انسان و از نعمت های الهی برای او است .

خلق السم-وت . .. فأحسن صورکم

برداشت یاد شده از آنجا که آیه شریفه در مقام امتنان و برشمردن نعمت های اعطایی به انسان ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تین - 95 - 4 - 2

2 - ساختار وجودی انسان ، استوارترین و زیباترین ساختار و در اوج اعتدال است .

لقد خلقنا الإنس-ن فی أحسن تقویم

<قَوام> (به فتح قاف); یعنی، <عدل> و به کسر قاف; یعنی، نظام و رکن و آنچه مایه قیام چیزی باشد (صحاح). <تقویم>، یا از اوّلی گرفته شده و به معنای تعدیل است و یا از دوّمی مشتق شده و به معنای <قوام دادن> و <عنصرهای چیزی را سامان بخشیدن> است. در این صورت مفاد آیه این می شود که نظام خلقتِ انسان، در اوج حُسن و نیکویی است. حُسن هر چیز در عرف مردم، به زیبایی حسّی آن است; ولی بیشتر موارد آن در قرآن، ناظر به نوعی از زیبایی است که با بصیرت درک می شود.

کأنّهنّ الیاقوت و المرجان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 59 - 1

1 - زیبایی و جذابیت حوریان ، نعمتی انکارناپذیر و غیر قابل تکذیب

کأنّهنّ الیاقوت و المرجان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 70 - 1،5

1 - حوریان بهشتی ، علاوه بر صورت زیبا ، برخوردار از اخلاق و سیرتی بس نیک

فیهنّ خیرت حسان

<خیرات> وصف حوریان بهشتی و بیانگر ارزش های اخلاقی و معنوی است. <حسان> نیز وصف دیگر و بیانگر ارزش های صوری و ظاهری است.

5 - < قال رسول اللّه ( ص ) : . . . < فیهنّ خیرات حسان > یعنی خیرات الأخلاق حسان الوجوه . . . ;

از رسول خدا(ص) روایت شده که فرمود: . ..<...خیرات حسان>; یعنی، نیک خویان و زیباصورتان...>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 71 - 1،2

1 - حوریان نیک سیرت و زیباصورت بهشت ، از نعمت های انکارناپذیر و غیرقابل تکذیب

فیهنّ خیرت حسان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان

2 - خلق حوریان نیک سیرت و زیباصورت بهشتی ، جلوه ای از ربوبیت پروردگار نسبت به جن و انس

فیهنّ خیرت حسان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 72 - 1

1 - حوریان بهشتی ، دارای چشمانی سیاه و بسیار جذاب

حور مقصورت فی الخیام

<حوراء> (جمع <حور>) در وصف چشم آورده می شود; چشمی که سفیدی آن در نهایت سفیدی و سیاهی آن در نهایت سیاهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 35 - 1

1 - حوران بهشتی ، در اوج زیبایی و کمال

إنّا أنشأن-هنّ إنشاءً

نسبت دادن <إنشاء> به ضمیر متکلم مع الغیر - که برای بیان عظمت است - و نیز نکره آوردن <إنشاءً> - که آن نیز دلالت بر عظمت دارد - حاکی از آن است که خداوند، با قدرت بی مانند خود در زیبایی و کمال حوران بهشتی از چیزی فروگذاری نکرده است.

ص: 131

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 33 - 2

2 - حوریان بهشتی ، در زیبایی بر یکدیگر برتری ندارند .

أترابًا

<أتراب>، جمع <ترب> بر وزن <مصر> است. کسانی که تولد هم زمان داشته باشند، <ترب> یکدیگرند و چون حوریان بهشتی تولد ندارند، مراد از <ترب> در مورد آنان، همسانی در شمایل و صفات جذاب است. (اقتباس از لسان العرب)

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 21 - 3

3 - تأثیر رنگ سبز ، در زیبایی و نشاط آوری

ع-لیهم ثیاب سندس خضر و إستبرق

این آیه، درصدد بیان لباس هایی است که مطلوب انسان ها و فاخر و زیبا است; از این رو می تواند به عنوان پاداش آدمیان و مشوق آنان به دینداری به شمار آید. بر این اساس تصریح به رنگ سبز، می تواند بیانگر براشت یاد شده باشد.

إنّا زیّنّا السماء الدنیا بمص-بیح

9 - نحل - 16 - 14 - 6

6- گرایش انسان ها به زیبایی و تزیین با زیورآلات

تستخرجوا منه حلیه تلبسونها

فعل مضارع <تلبسونها> حکایت از واقعیت خارجی می کند و آن استفاده از زیورآلات است. از طرفی، تزیین جزء نیازهای ضروری انسان نیست و در عین حال در کنار آن نیازها ذکر شده است و این حکایت از حقیقت یاد شده دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 63 - 5

5- گرایش و تمایل انسان به زیبایی و گریز از زشتی

فزیّن لهم الشیط-ن أعم-لهم

از اینکه شیطان اعمال زشت مردم را تزیین کرد و آنان را به وسیله همان عمل گمراه ساخت، نشان دهنده نکته فوق است.

نزول قرآن، تمام حمدها و ستایش ها را از آن خویش دانسته، استفاده می شود که قرآن، در نهایت کمال و زیبایی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 5 - 5

5- زیبایی و گیرایی قرآن ، پذیرفته شده و مسلّم در نظر مشرکان مکه

بل هو شاعر

از آن جایی که شعر از زیبایی و گیرایی خاصی برخودار است; بدین سبب مشرکان، پیامبر(ص) را شاعر می دانستند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 13 - 4

4 - قرآن ، حتی در دیدگاه کافران ، ظاهری زیبا و آراسته دارد .

أس-طیر الأوّلین

در صورتی نوشته افسانه ای را <اسطوره> می گویند که زیبا باشد.

أَوَلم یروا إلی الأرض کم أنبتنا . .. إن فی ذلک لاَیه

واژه <ذلک> اشاره به رویش گیاهان و انواع متنوع آن دارد. چنان که در آیه پیش گفته شد، این آیات درصدد ارائه نشانه های امکان معاد و برطرف کردن استبعاد کافران است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 9 - 2

2 - رویش گیاهان و تنوع و زیبایی آنها ، نشانی از عزّت و شکست ناپذیری خداوند

أَوَلم یروا کم أنبتنا. .. إنّ فی ذلک لأیه... و إنّ ربّک لهو العزیز

أحسن الخ-لقین

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که وقتی خداوند نیکوترین خالق باشد، قهراً مخلوقات او نیز نیکوترین مخلوق خواهند بود و چون خالقی جز او در جهان هستی وجود ندارد، طبیعتاً آنچه آفریده است، نیکوترین مخلوقاتی است که ممکن بود در عالم هستی پدید آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تین - 95 - 4 - 5

5 - تمام آفریده های الهی ، نیکو و دارای ساختاری منظم اند . *

أحسن تقویم

<أحسن>، اسم تفضیل است و اثبات برترین قوام برای انسان، نیکو بودن قوام دیگر موجودات را در مفهوم خود گنجانیده است.

2 - بندگان مخلَص خدا ، برخوردار از زنان چشم فروهشته

و عندهم ق-صرت الطرف

برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که مراد از <قاصرات الطرف> کوتاه کردن از نگاه و فروهشتن اندک چشم از نظر ظاهری باشد. گفتنی است که این نوع نگاه کردن و فروهشتن چشم، خود بر زیبایی و جذابیت زنان می افزاید.

4 - زنان بهشتی ، زنانی بس زیبا و جذاب اند .

و عندهم ق-صرت الطرف

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 52 - 2،4

2 - تقواپیشگان در بهشت ، برخوردار از زنان چشم فروهشته

و عندهم ق-صرت الطرف

برداشت یاد شده مبتنی بر این فرض است که مراد از <قاصرات الطرف>، کوتاه کردن از نگاه و فروهشتن اندک چشم از نظر ظاهری باشد. گفتنی است که این نوع نگاه کردن و فروهشتن چشم، خود بر زیبایی و جذابیت زنان می افزاید.

4 - زنان بهشتی ، زنانی بس زیبا و جذاب اند .

و عندهم ق-صرت الطرف

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 20 - 2،3

2 - بهشتیان ، دارای همسرانی نیکو ، با چشمانی سیاه و زیبا

و زوّجن-هم بحور عین

<حور> (جمع <حوراء<) به معنای سیاه چشمان و <عین> جمع <عیناء>) و به معنای زیبا چشمان است.

3 - همسران زیبا ، نمود لطف الهی به بهشتیان

و زوّجن-هم بحور عین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - رحمن - 55 - 70 - 6

6 - < قال الصادق ( ع ) الخیرات الحسان من نساء أهل الدنیا و هنّ أجمل من الحورالعین ;

امام صادق(ع) فرمود: <خیرات حسان> (زنان نیک خو و زیباصورت بهشت) از زنان اهل دنیا هستند و آنان از <حورالعین> زیباتراند>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 22 - 2

2 - پیشتازان در بهشت ، دارای همسرانی با چشم های سیاه و زیبا

و حور عین

<حور> جمع <حوراء> است و <حوراء> به چشمی گفته می شود که سیاهی آن بسیار سیاه و سفیدی آن بسیار سفید باشد. <عین> جمع <عیناء> است و <عیناء> در وصف چشم زیبا آورده می شود.

ص: 143

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 34 - 3

3 - همخوابگان اصحاب الیمین در بهشت ، زنانی در اوج شکوه و جلال مادی و معنوی ( عقل ، کمال و جمال )

و فرش مرفوعه

برخی از مفسران بر آنند که مراد از <فرش> در آیه شریفه - به قرینه آیه بعد (إنّا أنشأناهنّ إنشاء) - همسران و همخوابگان می باشد. بر این اساس وصف <مرفوعه> اشاره به مطلبی دارد که در برداشت بالا آمده است.

14 - خوردن ، آشامیدن ، تجمل ، زیبایی ، داشتن همدم و همراهانی موافق ، از مهم ترین جاذبه و دلبستگی های انسان و وسیله آزمون او

یطاف علیهم بصحاف . .. و فیها ما تشتهیه الأنفس

برداشت یاد شده با توجه به دو نکته است: الف) موارد بالا در این آیات بیان شده و تخصیص به ذکر یافته است. ب) خداوند به اهل تقوا نوید داده است که اگر در این زمینه ها کنترل و تقوا داشته باشند و از حدود الهی نگذرند، در بهشت به همه آنها دست خواهند یافت.

بل زیّن للذین کفروا مکرهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 39 - 8

8- گرایش به زیبایی ها ، از جمله گرایش های انسانهاست .

لأزیننّ لهم

از اینکه ابلیس، از طریق تزیین اعمال به گمراهی انسانها می پردازد، به دست می آید که انسانها به زیبایی و زینت علاقه مند هستند و این علاقه مندی باعث و انگیزه آنها در رفتارشان می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 6 - 2

2- انسان ، موجودی زیباپسند است .

و لکم فیها جمال

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 14 - 6

6- گرایش انسان ها به زیبایی و تزیین با زیورآلات

تستخرجوا منه حلیه تلبسونها

فعل مضارع <تلبسونها> حکایت از واقعیت خارجی می کند و آن استفاده از زیورآلات است. از طرفی، تزیین جزء نیازهای ضروری انسان نیست و در عین حال در کنار آن نیازها ذکر شده است و این حکایت از حقیقت یاد شده دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 63 - 5

5- گرایش و تمایل انسان به زیبایی و گریز از زشتی

فزیّن لهم الشیط-ن أعم-لهم

از اینکه شیطان اعمال زشت مردم را تزیین کرد و آنان را به وسیله همان عمل گمراه ساخت، نشان دهنده نکته فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 7 - 13

13- گرایش به زیبایی ها ، در سرشت انسان نهفته است .

جعلنا ما علی الأرض زینه لها لنبلوهم

آفرینش زیبایی ها به منظور آزمایش انسان، در صورتی معنا خواهد داشت که گرایش به زیبایی در وجود انسان نهفته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 38 - 12

12 - انسان ها ، طبعاً ، به زیبایی و خوبی گرایش دارند .

و زیّن لهم الشیط-ن أعم-لهم

ص: 146

این که شیطان، کارهای ناروا را خوب جلوه می دهد، تا مردم را از راه خدا باز دارد، حکایت از این حقیقت می کند که مردم، به زیبایی و خوبی گرایش دارند و شیطان از این گرایش، استفاده می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 25 - 6

6 - گرایش درونی انسان به زیبایی ها

فزیّنوا لهم . .. و حقّ علیهم القول

از این که اعمال ناشایست انسان ها را برایشان خوب و نیک جلوه می دادند، می توان استفاده کرد که طبیعت انسان از بدی گریزان است و به خوبی تمایل دارد.

الحمد لله

انحصار ستایش به خداوند از آن جهت است که زیبایی و منشأ هر ستایش در انحصار اوست و مؤید این مطلب جمله <ضرب الله مثلاً عبداً. ..> است که در صدد مقایسه میان خدا و مخلوقات می باشد; یعنی، تمامی آنچه که مخلوقات دارند از خداست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 1 - 2

2- خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 28 - 9

9 - خدا ، سرچشمه همه کمال ها و زیبایی ها است .

فقل الحمد للّه

ستایش در برابر کمال ها و زیبایی ها انجام می گیرد و به مقتضای <الحمد للّه> (همه ستایش ها از آن خدا است)، نتیجه می گیریم که خدا، منشأ همه کمالات و زیبایی ها می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 15 - 5

5 - خدا ، سرچشمه همه خوبی ها و زیبایی ها است .

و قالا الحمد للّه

ستایش، همواره در برابر کمال ها و زیبایی ها واقع می شود و به مقتضای <الحمد للّه> که هر ستایشی را مخصوص خدا قرار داده، استفاده می شود که هر خوبی و حسن از آن او و او سرچشمه همه آنها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 59 - 4

4 - خدا ، سرچشمه کمالات و زیبایی ها است .

الحمد للّه

ستایش در برابر کمال و زیبایی انجام می شود و به مقتضای <الحمد للّه> هر ستایشی در حقیقت، ستایش خدا است. بنابراین تمام کمال ها و زیبایی ها از او نشأت گرفته و او منشأ و سرچشمه آنها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 60 - 5

5 - زیبایی ، طراوت و نشاط آفرینی گیاهان برای انسان ، امری مهم و براساس تقدیر و برنامه الهی

فأنبتنا به حدائق ذات بهجه

تذکر خداوند به بهجت آفرینی بوستان ها برای آدمیان، نشانگر اهمیت آن و تدبیر و تقدیر الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 148

13 - نمل - 27 - 93 - 2

2 - خدا ، سرچشمه هر کمال و زیبایی است .

و قل الحمدللّه

ستایش، در برابر کمال و زیبایی است و مقتضای <الحمدللّه> - که در آن هر ستایشی از آنِ خداوند شمرده شده - این است که هر کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 70 - 4

4 - خداوند ، سرچشمه همه کمال ها و زیبایی ها است .

له الحمد

حمد و ستایش همواره در برابر کمال و زیبایی صورت می گیرد و به مقتضای جمله <له الحمد> - که همه ستایش ها از آنِ خداوند شمرده شده است - به دست می آید که همه کمال ها و زیبایی ها از آن ذات مقدس سرچشمه می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 1 - 2

2 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

حمد در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه> هر ستایشی از آنِ خدا است. بنابراین هر کمالی و زیبایی، از او نشأت می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 34 - 6

6 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

حمد در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه> هر ستایشی از آن خدا است. بنابراین هر کمال و زیبایی، از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 182 - 2

2 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

<حمد> در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه>، هر ستایشی از آن خداوند است. بنابراین هر کمال و زیبایی، از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 29 - 14

14 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

ص: 149

الحمد للّه

حمد، در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه>، هرستایشی از آن خداوند است. بنابراین هر کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 75 - 13

13 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

و قالوا الحمد للّه . .. و قیل الحمد للّه

حمد در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه>، هر ستایشی از آن خداوند است. بنابراین هر کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 65 - 11

11 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

الحمد للّه

<حمد> در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <الحمد للّه> ثابت می شود که هر ستایشی از آنِ خداوند است. بنابراین کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 1 - 9

9 - خداوند ، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایی ها است .

له الحمد

<حمد> در برابر زیبایی ها و کمال ها است و به مقتضای جمله <له الحمد> هر ستایشی، به خداوند اختصاص دارد. بنابراین هر زیبایی و کمالی، از او نشأت گرفته است.