نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن جلد 55
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 6
6 - سعادت و نیک بختی انسان در عرصه دنیا و آخرت ، در گرو اجتناب از عبادت طاغوت و اطاعت سردمداران ضلالت و توبه و روی کرد به خداوند است .
و الذین اجتنبوا الط-غوت . .. لهم البشری
مقصود از بشارت در آیه شریفه، بشارت به بهشت و سعادت بشری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 3
3 - استهزا و تبلیغات سوء و مغرضانه سران کفر و شرک علیه اسلام ، بسیار شدید و موجب دل آزردگی پیامبر ( ص ) بود .
اصبر علی ما یقولون
از این که پیامبر(ص) به صبر و شکیبایی توصیه شده است - با آن که آن حضرت شخصیتی بزرگ و دارای سعه صدر بود - می توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 3
3 - استهزا و تبلیغات سوء و مغرضانه سران کفر و شرک علیه اسلام ، بسیار شدید و موجب دل آزردگی پیامبر ( ص ) بود .
اصبر علی ما یقولون
از این که پیامبر(ص) به صبر و شکیبایی توصیه شده است - با آن که آن حضرت شخصیتی بزرگ و دارای سعه صدر بود - می توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 9
9- لجاجت در برابر حق و استهزای مستمر پیامبران و رهبران الهی ، زمینه ساز ابتلا به عذاب خداوندی است .
و لقد استهزئَ برسل من قبلک فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 67 - 3
3 - پیروی بی چون و چرا ( و بی منطق ) از بزرگان ، راهزن خِرد دینی است .
ربّنا إنّا أطعنا سادتنا و کبراءنا فأضلّونا السبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 7
7 - برپایی نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، مایه جلب رحمت خدا است .
و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا الرسول لعلّکم ترحمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 63 - 14
14 - اطاعت از رهبران الهی ، تضمین کننده وحدت اجتماعی
و لأُبیّن لکم . .. فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 6،8
6 - خود سرانه عمل نکردن مردم در مسائل مهم اجتماعی و وانهادن آن به رهبری الهی ، مایه مصونیت از خطرات ندامت بار
فتصبحوا علی ما فعلتم ن-دمین . و اعلموا أنّ فیکم رسول اللّه
از ارتباط دو آیه ; استفاده می شود که خداوند از مؤمنان خواسته است تا در زمینه مسائل اجتماعی و خطر آفرین، خودسرانه عمل نکنند و وجود رهبری الهی را نادیده نینگارند.
8 - صلاح و سعادت مؤمنان ، در پرتو پیروی از پیامبر ( ص ) ( رهبری الهی )
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
مفهوم آیه شریفه ایمن ماندن جامعه از مشقت ها و صدمات در صورت عدم تحمیل آرای شخصی بر پیامبر(ص) است و امنیت
ص: 2
جامعه مایه صلاح و سعادت آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 3،8
3 - عبادت طاغوت و اطاعت از سردمداران گمراهی ، شرک است .
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که آیه شریفه در توصیف مؤمنانی است که در برابر مشرکان قرار داشته و در عقیده مخالف آنان می باشند.
8 - عبادت طاغوت و اطاعت از سران ضلالت ، مانع توبه و باریافتن به درگاه الهی است .
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 163 - 6
6 - برخوداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از آنان است .
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 5
5- توجّه رهبران الهی به نداشتن مسؤولیتی در برابر کفر مردم پس از انجام وظیفه انذار و تبشیر ، مایه عدم احساس ناتوانی و شکست در ایفای وظیفه خویش است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و ما نرسل المرسلین إلاّ مبشّرین و منذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 3
3- ذلت و خواری اشراف و سران کفر در آخرت ، نتیجه برتری جویی ناروای آنان در دنیا
ذق إنّک أنت العزیز الکریم
ص: 3
مخاطب قرار گرفتن این گروه از دوزخیان بهوسیله وصف <العزیز الکریم>، می نمایاند که مجازات آنان، پیامد روحیه تکبرمنشانه و برتری جویانه ایشان است. در حقیقت آنان، آثار رفتار شوم خویش در دنیا را می بینند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 5
5- توجّه رهبران الهی به نداشتن مسؤولیتی در برابر کفر مردم پس از انجام وظیفه انذار و تبشیر ، مایه عدم احساس ناتوانی و شکست در ایفای وظیفه خویش است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و ما نرسل المرسلین إلاّ مبشّرین و منذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 7
7- بصیرت امت ها در گرو بصیرت رهبران ایشان است .
علی بصیره أنا و من اتبعنی
نیاوردن <علی بصیره> در <من اتبعنی> علی رغم مقصود بودن آن ، اشاره به این دارد که بصیرت پیروان پیامبر (رهبر) در گرو بصیرت اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
ص: 4
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 2 - 11
11 - بی احترامی به پیامبر ( ص ) و رهبری الهی ، دارای آثار ویرانگر و فراتر از درک و تحلیل خود انسان *
لاترفعوا أصوتکم . .. و لاتجهروا له بالقول ... أن تحبط أعم-لکم و أنتم لاتشعرون
برداشت بالا بدان احتمال است که <و أنتم لاتشعرون> نظر به اصل تأثیر داشته باشد; یعنی، شما درک نمی کنید که بی احترامی به پیامبر(ص) تا چه میزان تأثیر منفی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 18 - 15
15 - پیمان وفاداری با رهبری الهی ، درپی دارنده آسایش روحی و پیروزی عملی برای امت *
یبایعونک . .. فأنزل السکینه علیهم و أث-بهم فتحًا قریبًا
می توان از مورد آیه، الغای خصوصیت کرده و به موارد مشابه سرایت داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 7
7- تبعید رهبران الهی بهوسیله مردم ، مستوجب نزول عذاب *
قریتک الّتی أخرجتک أهلکن-هم
برداشت بالا بدان احتمال است که تهدید مشرکان مکه، به خاطر تبعید پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 7
7 - تحمیل آرا و تمایلات سطحی مردم ، به رهبری الهی ( پیامبر ( ص ) ) ، مایه مشقت و زیان حتمی خود آنان
ص: 5
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 2 - 10
10 - خدشه وارد آوردن به ابهّت رهبری الهی ، دارای تأثیر منفی و ناخواسته ، بر تلاش مؤمنان در اعتلای دین *
أن تحبط أعم-لکم و أنتم لاتشعرون
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از حبط اعمال - به تناسب موضوع سخن - تلاش هایی باشد که مؤمنان صدر اسلام، برای عظمت بخشیدن به اسلام و مستحکم ساختن موضع دین انجام می داده اند; یعنی، شما از یک سو جهاد می کنید; ولی از سوی دیگر با بی حرمتی به رهبری، ندانسته ابهّت خویش را در چشم دشمن می شکنید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 3
3 - تکبر و خودبزرگ بینی ، منشأ مخالفت و ستیزه جویی سردمداران شرک با اسلام و پیامبر ( ص )
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . .. ثانی عطفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 113 - 8
8- تکذیب رسولان و رهبران الهی ، ظلم بوده و موجب عذاب و مشکلات دنیوی است .
رسول منهم فکذّبوه فأخذهم العذاب و هم ظ-لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 4
4 - رویارویی سران شرک با پیامبراسلام ( ص ) ، برخاسته از حسادت و خوی جاه طلبی آنان بود .
أءنزل علیه الذکر من بیننا
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که مقصود از <بیننا> خود سران کفر و شرک باشد. بر این اساس اعتراض آنان به انتخاب پیامبراسلام(ص) از میان آنها، می تواند ناشی از جاه طلبی و حسادت آنان به آن حضرت باشد.
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 4
4 - رویارویی سران شرک با پیامبراسلام ( ص ) ، برخاسته از حسادت و خوی جاه طلبی آنان بود .
أءنزل علیه الذکر من بیننا
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که مقصود از <بیننا> خود سران کفر و شرک باشد. بر این اساس اعتراض آنان به انتخاب پیامبراسلام(ص) از میان آنها، می تواند ناشی از جاه طلبی و حسادت آنان به آن حضرت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 34 - 5
5 - نقش اساسی اخلاق نیک مبلغان و رهبران دینی ، در تأثیرگذاری بر دیگران
و من أحسن قولاً . .. ادفع بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
ص: 7
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 14
14 - دعای پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی برای زکات دهندگان ، مایه آرامش روحی آنان است .
و صل علیهم إن صلوتک سکن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 167 - 2
2 - اظهار پشیمانی مشرکان پیرو در صحنه قیامت ، از دوستی با سران شرک و اطاعت از ایشان در دنیا
و قال الذین اتبعوا لو أن لنا کرّه فنتبرأ منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 5
5 - مخالفت سران کفر و شرک با پیامبراسلام ، به خاطر شک و تردید آنان در اصل نزول وحی و الهی بودن قرآن بود ; نه در شایستگی پیامبر ( ص ) برای رسالت .
أءنزل علیه الذکر من بیننا بل هم فی شکّ من ذکری
<بل> در جمله <بل هم فی شکّ من ذکری> برای اضراب می باشد. بر این اساس مقصود از آیه شریفه این است که مخالفت سران کفر و شرک با رسول خدا، ناشی از شک و تردید آنان در درستی قرآن است و بحث از شایستگی آن حضرت برای رسالت، معلول چنین تردیدی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 5
5 - مخالفت سران کفر و شرک با پیامبراسلام ، به خاطر شک و تردید آنان در اصل نزول وحی و الهی بودن قرآن بود ; نه در شایستگی پیامبر ( ص ) برای رسالت .
أءنزل علیه الذکر من بیننا بل هم فی شکّ من ذکری
<بل> در جمله <بل هم فی شکّ من ذکری> برای اضراب می باشد. بر این اساس مقصود از آیه شریفه این است که مخالفت
ص: 8
سران کفر و شرک با رسول خدا، ناشی از شک و تردید آنان در درستی قرآن است و بحث از شایستگی آن حضرت برای رسالت، معلول چنین تردیدی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 163 - 6
6 - برخوداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از آنان است .
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 167 - 12
12 - شرکورزی ، محبت به سران شرک و پیروی از آنان ، عمل های حسرت آفرین و اندوهبار در سرای آخرت برای مشرکان پیرو
کذلک یریهم اللّه أعملهم حسرت علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 8
8 - نتایج ناگوار پیمان شکنی با پیامبر ( ص ) و رهبری الهی ، تنها متوجه خود انسان است .
فمن نکث فإنّما ینکث علی نفسه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 51 - 9
9 - امت ها در خطر انحراف ، با غیبت پیامبران و رهبران الهی
ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 92 - 5
ص: 9
5 - امت ها در خطر انحراف ، با رفتن پیامبران و رهبران الهی از میان آنان
ثم أتخذتم العجل من بعده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 152 - 8
8 - فساد زمامداران ، دارای بازتابی گسترده و فراگیر *
الذین یفسدون فی الأرض
تعبیر <فی الأرض> گستره زمین را افاده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 32 - 10
10 - فسق و تبه کاری رهبران کارگزاران جامعه ، از زمینه های فرستادن رسولان و بعثت پیامبران برای آن جامعه از سوی خداوند
إلی فرعون و ملإیْه إنّهم کانوا قومًا ف-سقین
برداشت یاد شده از تعلیلیه بودن جمله <إنّهم کانوا قوماً فاسقین> استفاده می شود; یعنی، چون فرعون و کارگزارانش مردمی تبه کاراند، پس با این معجزه به سوی آنان روان شو.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 48 - 6
6 - پذیرش داوری پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، نشانه ایمان راستین به خدا و رسول او و فرمان بری از ایشان و التزام عملی به دین است .
و یقولون ءامنّا باللّه و بالرسول و أطعنا ثمّ یتولّی . .. و ما أُول-ئک بالمؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 35
35 - کشتن رهبران الهی ، موجب ذلت و فقر و در پی دارنده غضب خداوند است .
ص: 10
ضربت علیهم الذله . .. ذلک بأنهم ... یقتلون النبیین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 32 - 5
5 - پیشوایان شرک در عرصه قیامت ، گمراهی خود را ، عامل انحراف دیگران معرفی خواهند کرد .
فأغوین-کم إنّا کنّا غ-وین
برداشت یاد شده به خاطر تعلیل بودنِ جمله <إنّا کنّا غاوین> برای جمله پیشین (فأغویناکم) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 46 - 4
4 - آخرت اندیشی و دوری از دنیاطلبی ، از خصوصیات رهبران الهی
إنّا أخلصن-هم بخالصه ذکری الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 63 - 5
5 - نگه داری حرمت رهبر جامعه اسلامی و رعایت ادب در گفتار با آنان ، امری لازم و بایسته
لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
آیه شریفه، درباره پیامبراسلام(ص) است; ولی چون نام ایشان به عنوان ولّی امر مسلمین یاد شده است (و إذا کانوا معه علی أمر جامع. .) می توان آن را درباره تمامی رهبران جامعه اسلامی تسری داد و شامل کسانی دانست که ولایت امری مسلمین را برعهده دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 3
3 - سران کفر و شرک ، گروهی متشکل ، همسو و متحد در برابر پیامبراسلام ( ص )
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
برداشت یاد شده، از تعبیر <جند> و <أحزاب> به دست می آید.
ص: 11
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 3
3 - سران کفر و شرک ، گروهی متشکل ، همسو و متحد در برابر پیامبراسلام ( ص )
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
برداشت یاد شده، از تعبیر <جند> و <أحزاب> به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 1
1 - پرهیز از عبادت و اطاعت طاغوت ها و سردمداران کفر و شرک ، از اوصاف مؤمنان و بندگان خالص خدا
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها
<طاغوت> در اصل به هر متجاوز و رئیس گمراه گر گفته می شود. این کلمه در قرآن، هم به این معنا آمده و هم در بت و صنم به کار رفته است. چنانچه این واژه در آیه شریفه در معنای نخست به کار رفته باشد، مقصود از عبادت (أن یعبدوها) اطاعت خواهد بود. گفتنی است آیه شریفه درصدد توصیف مؤمنان و بندگان خالص خداوند است (که از آیات بعد نیز قابل استفاده است).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 1
1 - پرهیز از عبادت و اطاعت طاغوت ها و سردمداران کفر و شرک ، از اوصاف مؤمنان و بندگان خالص خدا
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها
<طاغوت> در اصل به هر متجاوز و رئیس گمراه گر گفته می شود. این کلمه در قرآن، هم به این معنا آمده و هم در بت و صنم به کار رفته است. چنانچه این واژه در آیه شریفه در معنای نخست به کار رفته باشد، مقصود از عبادت (أن یعبدوها) اطاعت خواهد بود. گفتنی است آیه شریفه درصدد توصیف مؤمنان و بندگان خالص خداوند است (که از آیات بعد نیز قابل استفاده است).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 12
16 - زمر - 39 - 17 - 2،7
2 - لزوم اجتناب از عبادت طاغوت و اطاعت از سردمداران ضلالت
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها
7 - اجتناب از عبادت طاغوت و اطاعت از سران ضلالت ، شرط توبه و رویکرد به خداوند است .
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه
تقدم طرح مسأله اجتناب از طاغوت، بر موضوع توبه و رویکرد به خداوند، می تواند گویای برداشت بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 8
8- لزوم بهره مندی رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی از بصیرت و بینایی و داشتن حجت روشن بر اتخاذ راه ها و روشها
قل ه-ذه سبیلی أدعوا إلی الله علی بصیره أنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 104 - 8
8 - ضرورت حفظ حرمت پیشوایان دینی
لاتقولوا رعنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 3
3 - احساس خطر سران کفر و شرک ، از دعوت پیامبراسلام به توحید و نفی شرک و نفوذ آن حضرت در میان توده ها
و اصبروا علی ءالهتکم
فراخواندن مردم به پراکنده شدن از اطراف رسول خدا(ص) و پایداری بر آیین شرک، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 3
3 - احساس خطر سران کفر و شرک ، از دعوت پیامبراسلام به توحید و نفی شرک و نفوذ آن حضرت در میان توده ها
ص: 13
و اصبروا علی ءالهتکم
فراخواندن مردم به پراکنده شدن از اطراف رسول خدا(ص) و پایداری بر آیین شرک، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 30 - 3
3 - سران شرک در قیامت ، بدون اجبار به نقش خود در گمراهی مشرکان اقرار خواهند کرد .
و ما کان لنا علیکم من سلط-ن بل کنتم قومًا ط-غین
برداشت یاد شده از آن جا است که پیشوایان شرک، در پاسخ به اتهامِ داشتن نقش در گمراهی مشرکان، تنها به اجبار نکردن بر گمراهی اکتفا کرده و اصل نقش داشتن خود را نفی نخواهند کرد. پذیرش دست داشتن در گمراهی مشرکان در دو آیه بعد (فأغویناکم إنا کنا غاوین)، مؤید این برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 49 - 6
6 - فرماندهی کل قوا ، از مسؤولیت های رهبر جامعه اسلامی
و منهم من یقول ائذن لی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 58 - 6
6 - سیاست گذاری امور مالی و اقتصادی جامعه اسلامی ، از اختیارات رهبری
و منهم من یلمزک فی الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 59 - 5
5 - سیاست گذاری در امور مالی و اقتصادی ، از اختیارات رهبر جامعه اسلامی است .
ما ءاتیهم اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 66 - 17
17 - نقش پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی در عفو گروهی از منافقان بر اساس مصالح و کیفر گروهی دیگر
إن نعف . .. نعذب
با توجه به اینکه مراد از عفو و عذاب، می تواند بخشش و کیفر دنیوی باشد، و نیز با الغای خصوصیت و تعمیم دادن صدور حکم عفو و مجازات به رهبر جامعه اسلامی مطلب فوق را می توان استفاده کرد.
ص: 14
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 13
13 - شرکت و عدم شرکت در جنگ ، منوط به اذن رهبر جامعه اسلامی است .
فاستئذنوک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 11
11 - پذیرش و یا رد درخواست مردم مبنی بر پرداختن به امور زندگی شخصی ، به جای همکاری در حل و فصل امور اجتماعی ، از اختیارات و وظایف پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی و به تشخیص اینان است .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 9
9 - تنها انسان های با اخلاص و به دور از چشم داشت مادی و ره یافته ، شایسته رهبری و پیروی اند .
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
ص: 15
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 12
12 - اغواگری سران کفر و شرک و واداشتن دیگران به ضلالت، ادعای دوزخیان پیرو علیه رهبران خویش در پیشگاه خداوند
قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 63 - 10
10 - پیشوایان شرک منکر مجبور کردن مردم به پرستش خویش
ما کانوا إیّانا یعبدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 2
2 - سران شرک و کفر ، مدعی نبودن اثری از توحید و یکتاپرستی در آخرین دین الهی ( مسیحیت )
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره
<ملّه> در آیه شریفه، به معنای <دین> است و مقصود از قید <الأخره> (پسین) در برابر <اولین> (پیشینیان) - که در آیات دیگر آمده - دین مسیحیت است. گفتنی است که مسیحیت آخرین دین پیش از اسلام در جزیره العرب بود و کافران نیز از آن آگاهی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 2
2 - سران شرک و کفر ، مدعی نبودن اثری از توحید و یکتاپرستی در آخرین دین الهی ( مسیحیت )
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره
<ملّه> در آیه شریفه، به معنای <دین> است و مقصود از قید <الأخره> (پسین) در برابر <اولین> (پیشینیان) - که در آیات دیگر آمده - دین مسیحیت است. گفتنی است که مسیحیت آخرین دین پیش از اسلام در جزیره العرب بود و کافران نیز از
ص: 16
آن آگاهی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 6
6 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی مرتجع و مخالف نوگرایی و پویایی فکری و عقیدتی در جامعه
ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 6
6 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی مرتجع و مخالف نوگرایی و پویایی فکری و عقیدتی در جامعه
ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 9
9 - همرزمی با پیامبر ( ص ) و رهبر الهی ، دارای ارزشی والا
لن تخرجوا معی أبداً و لن تقتلوا معی عدواً
با توجه به اینکه آیه در مقام نکوهش و طرد منافقان است و این نکوهش و طرد را با محروم شمردن آنان از جهاد در رکاب پیامبر (ص) بیان داشته است، برداشت فوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 5
5 - فریاد استغاثه پیروان کفرپیشه ، به هنگام مشاهده گرفتاری جلوداران خود به عذاب قهر الهی
حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذا هم یجئرون
ص: 17
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 30 - 2
2 - رهبران و مبلغان دینی ، باید در برابر تهدید های دشمنان دیانت مقاوم باشند و رسالت خود را ادامه دهند .
قال . .. لأجعلنّک من المسجونین . قال أوَلوجئتک بشیء مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 62 - 8
8 - اطمینان و تزلزل ناپذیری در بحران ها ، از صفات ضروری رهبر جامعه ایمانی
قال أصح-ب موسی إنّا لمدرکون . قال کلاّإنّ معی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 33 - 9
9 - ایمان به هدف و پایبندی به آرمان ها ، از شرایط رهبران جامعه ایمانی و اسلامی است .
و الذی جاء بالصدق و صدّق به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 1 - 5
5 - شرح صدر و تحمّل سختی ها ، از ویژگی های لازم برای رهبران الهی
ألم نشرح لک صدرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 19
19- رهبران مستکبر حتی در قیامت هم از خوی استکباری خویش دست برنخواهند داشت .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا . .. قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
مفسران برای هدایت در این آیه دو احتمال ذکر کرده اند: یکی هدایت در برابر گمراهی و دیگری راهنمایی جهت نجات از عذاب. برداشت فوق با توجه به احتمال دوم است; به اضافه اینکه مستکبران به جای اینکه نجات پیروان خود را به خدا موکول کنند، به آنان وعده می دهند که در صورت نجات خود آنها را نیز نجات خواهند داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 8،15
8- کافرانِ پیرو از رهبران مستکبر خویش ، در قیامت درخواست می کنند که در صورت امکان ، اندکی از عذاب خدا را از آنان
ص: 18
بکاهند .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
تنوین <شیء> تنوین تنکیر و برای کم بودن است.
15- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان در قیامت ، خود را ناتوان دانسته و کمک به آنان را تعلیق به محال می کنند .
فقال الضعف-ؤا . .. فهل أنتم مغنون عنّا ... قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
اینکه مستکبران در جواب استمداد پیروان خود در قیامت می گویند: اگر خداوند ما را هدایت کرده بود ما هم شما را هدایت می کردیم، در حالی که خداوند هم چنین کاری را هرگز انجام نداده است، در واقع برآوردن خواسته آنان را تعلیق به محال می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 5،14
5- افراد عوام و تابع ، پس از حضور در پیشگاه خداوند در قیامت به رهبران مستکبر خویش اعتراض و از آنان درخواست کمک خواهند کرد .
و برزوا لله جمیعًا فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغن
14- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان برای رهایی از عذاب ، به آنان وعده می دهند که در صورت نجات یافتن خود ، آنان را هم نجات خواهند داد .
قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 16 - 1
1 - سران کفر و شرک از روی استهزا ، از خداوند خواستار شتاب در نزول عذاب ویژه اخروی خود بودند .
و قالوا ربّنا عجلّ لنا قطّنا قبل یوم الحساب
<قطّ> به معنای نصیب و بهره معین و جدا شده است و مقصود از آن در این آیه، بهره و نصیب کافران از عذاب قیامت می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 2
2 - استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، کار همیشگی و روش سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
آمدن فعل <یقولون> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار این گفتار دارد.
ص: 19
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 5
5 - استهزای رسالت و رسولان الهی از سوی سردمداران مجرم برای انکار رسالت پیامبر(ص)
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
درخواست نزول وحی و مقام رسالت از جانب سردمداران مجرم ممکن است تنها از سر استهزا باشد، نه اینکه واقعاً خواهان آن باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 16 - 1
1 - سران کفر و شرک از روی استهزا ، از خداوند خواستار شتاب در نزول عذاب ویژه اخروی خود بودند .
و قالوا ربّنا عجلّ لنا قطّنا قبل یوم الحساب
<قطّ> به معنای نصیب و بهره معین و جدا شده است و مقصود از آن در این آیه، بهره و نصیب کافران از عذاب قیامت می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 2
2 - استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، کار همیشگی و روش سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
آمدن فعل <یقولون> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار این گفتار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 20
12 - نور - 24 - 62 - 5،8
5 - اجازه خواستن از پیامبر ( ص ) و رهبر امت اسلامی برای ترک حضور در امور اجتماعی و حل و فصل مسائل عمومی ، از اوصاف مؤمنان راستین است .
إنّ الذین یستئذنونک أُول-ئک الذین یؤمنون باللّه و رسوله
8 - اجازه خواستن از رهبری جامعه اسلامی ، برای ترک حضور در جمع اهل حل و فصل مسائل اجتماعی ، به منظور پرداختن به امور مهم زندگی شخصی ، امری جایز و روا است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه . .. فإذا استئذنوک لبعض شأن
شأن> به معنای کار مهم و بزرگ است (مفردات راغب). هر چند این واژه در مطلق کارها نیز به کار می رود; ولی به قرینه مقام و آمدن تعبیر <لبعض شأنهم> (برخی از شؤون آنان) مقصود از آن در آیه شریفه، امور مهم و بزرگ است; زیرا مراد از برخی از شؤون، قطعاً امور کوچک نیست. از این رو بسیاری از مفسران (مانند طبرسی، آلوسی، ابن عاشور و...) بر همین نظریه اتفاق دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 8
8- رهبران دینی ، باید همواره بر مواضع اصولی خویش ثابت و استوار بوده و در برابر کافران و دشمنان ، سازش ناپذیر باشند .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 97 - 7
7- رهبران ناصالح و گمراه ، از عوامل ضلالت و گمراهی امت ها می باشند .
فاتبعوا أمر فرعون و ما أمر فرعون برشید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 23
23 - فی المجمع: <قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا> . .. قال الصادق(ع): یعنی ائمه الجور ... .
از امام صادق(ع) درباره آیه <هؤلاء أضلونا> روایت شده است: مراد از <هؤلاء>، حاکمان ستمگر است.
ص: 21
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 166 - 7
7 - سران و بزرگان گمراه ، دارای نقشی بسزا در گمراهی مردم
إذ تبرأ الذین اتبعوا من الذین اتبعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 67 - 2
2 - اعتراف کافران ، در قیامت به گمراه شدن خود از سوی بزرگان شان
إنّا أطعنا سادتنا . .. فأضلّونا السبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 67 - 1
1 - کافران ، در حال سوختن در آتش جهنم ، اعلام می کنند که مطیع بزرگان و رؤسای گمراه سازشان بودند .
إنّ اللّه لعن الک-فرین . .. یوم تقلّب ... و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا ... فأ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 5
5 - ارتباط با خدا ، رسیدگی به محرومان جامعه و فرامان بری از رهبری جامعه اسلامی ، از مصداق های مهم و بارز اعمال صالح
وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص-لح-ت . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
برداشت فوق با توجه به این نکته است که فریضه نماز، زکات و اطاعت از رسول خدا(ص) که جزو اعمال صالح می باشد، اختصاص به ذکر یافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 131 - 4
4 - تبلور تقوا ، در اطاعت از پیامبران و رهبران الهی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
عطف <أطیعون> بر جمله قبل می تواند تفسیری باشد. برداشت یاد شده برپایه این احتمال است.
ص: 22
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 150 - 5
5 - تبلور تقوای الهی در اطاعت از پیامبران و رهبران الهی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
براساس این که عطف <أطیعون> عطف تفسیری باشد; برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 163 - 5
5 - تبلور تقوای الهی در اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
<أطیعون> می تواند عطف تفسیری برای <اتّقوا اللّه> باشد. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 20
20 - عن محمّد بن منصور قال: سألت عبدا صالحا عن قول الله عز و جل: <قل إنما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن> قال: ان القرآن له ظهر و بطن فجمیع ما حرم الله فی القرآن هو الظاهر و الباطن من ذلک ائمه الجور . .. .
محمّد بن منصور گوید: از امام کاظم(ع) درباره آیه <قل انما حرم . .. > سؤال کردم فرمود: قرآن، دارای ظاهر و باطن است ; آنچه را خداوند در قرآن تحریم کرده فاحشه آشکار و باطن آن، اطاعت از پیشوایان ستمگر است ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 60 - 8
8 - گروهی از اهل کتاب ، مطیع و فرمانبردار سران کفر و ضلالت
و عبد الطغوت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 60 - 8
8 - گروهی از اهل کتاب ، مطیع و فرمانبردار سران کفر و ضلالت
و عبد الطغوت
ص: 23
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 167 - 2،3،7،12
2 - اظهار پشیمانی مشرکان پیرو در صحنه قیامت ، از دوستی با سران شرک و اطاعت از ایشان در دنیا
و قال الذین اتبعوا لو أن لنا کرّه فنتبرأ منهم
3 - ندامت مشرکان پیرو در قیامت از شرکورزی و پشیمانی آنان از اطاعت سران ، ثمری نداشته و موجب نجات آنان نخواهد شد .
و قال الذین اتبعوا لو أن لنا کرّه فنتبرأ منهم
چنانچه ندامت از شرک و . .. در قیامت برای نجاتشان مؤثر می بود، مشرکان آرزوی بازگشت به دنیا را نمی کردند.
7 - قیامت صحنه حسرت و اندوه مشرکان پیرو ، از شرکورزی و پیروی از سران شرک
کذلک یریهم اللّه أعملهم حسرت علیهم
12 - شرکورزی ، محبت به سران شرک و پیروی از آنان ، عمل های حسرت آفرین و اندوهبار در سرای آخرت برای مشرکان پیرو
کذلک یریهم اللّه أعملهم حسرت علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 169 - 9
9 - شیطان ، وادار کننده انسان ها به شرکورزی و ترغیب کننده آنها به دوستی با سران شرک و پیروی از آنان *
و من الناس من یتخذ من دون اللّه أنداداً . .. إنما یأمرکم بالسوء و الفحشاء
از مصداقهای مورد نظر برای <سوء> و <فحشاء> به قرینه آیات قبل، شرک ورزی و . .. است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 62 - 8
8 - اطمینان و تزلزل ناپذیری در بحران ها ، از صفات ضروری رهبر جامعه ایمانی
قال أصح-ب موسی إنّا لمدرکون . قال کلاّإنّ معی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 29 - 1
1 - پیشوایان شرک ، در روز رستاخیز در برابر اتهام داشتن نقش در فریب و گمراهی مشرکان ، به دفاع برخاسته و به تبرئه
ص: 24
خود خواهند پرداخت .
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا . .. قالوا بل لم تکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 30 - 1
1 - پیشوایان شرک در قیامت ، هرگونه اعمال زور و سلطه از ناحیه خود را برای به گمراهی کشاندن مشرکان ، مردود خواهند دانست .
و ما کان لنا علیکم من سلط-ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 5
5- افراد عوام و تابع ، پس از حضور در پیشگاه خداوند در قیامت به رهبران مستکبر خویش اعتراض و از آنان درخواست کمک خواهند کرد .
و برزوا لله جمیعًا فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 12
12 - اغواگری سران کفر و شرک و واداشتن دیگران به ضلالت، ادعای دوزخیان پیرو علیه رهبران خویش در پیشگاه خداوند
قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 63 - 7
7 - تلاش اغواگرانه - به اعتقاد پیشوایان شرک - تنها دعوت و فراخوانی است ; نه اجبار و سلب کردن اختیار از دیگران
أغوین-هم کما غوینا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 32 - 1،2،7
1 - اعتراف سران شرک به دست داشتن خود در گمراهی توده های مشرک
فأغوین-کم
2 - روح طغیان گری و حق ناپذیری مشرکان ، زمینه ساز تأثیرپذیری آنان از اغواگری سردمداران شرک
بل کنتم قومًا ط-غین . .. فأغوین-کم
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله <فأغویناکم> می تواند متفرع بر جمله <بل کنتم قوما طاغین> باشد; یعنی، چون
ص: 25
شما مردم سرکشی بودید، پس ما توانستیم به اغوای شما بپردازیم.
7 - تلاش سران شرک پیشه گمراه به هم فکر و هم سان ساختن دیگران با افکار و عقاید خویش
فأغوین-کم إنّا کنّا غ-وین
طبق نظر مفسران، فلسفه این که سران شرک گمراهی مردم را به دلیل انحراف خود می دانند، می تواند به این جهت باشد که آنان در دنیا درصدد هم فکر ساختن و هم سان درست کردن با افکار و عقاید خود بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 12
12 - اغواگری سران کفر و شرک و واداشتن دیگران به ضلالت، ادعای دوزخیان پیرو علیه رهبران خویش در پیشگاه خداوند
قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 17
17- رهبران مستکبر ، در قیامت ، در پی معرفی شدن به عنوان مسؤول گمراهی پیروان ، گمراهی خود و آنان را به خداوند نسبت خواهند داد .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا . .. قالوا لو هدی-نا الله لهدین
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که مراد از هدایت در آیه هدایت در برابر گمراهی است و نه احتمال دیگر که به معنای راهنمایی برای نجات از عذاب باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 2،3،8،9،11،12
2 - تکبّر ، غرور و سرسختی ، در قبال دعوت به تقوا ، از نشانه های حاکمان ناصالح و مفسد
و اذا تولّی سعی . .. و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم
در صورتی که <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد.
3 - سرسختی ، غرور و تکبّر برخاسته از گناه ، مانع نصیحت پذیری حاکمان مفسد
و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <بالاثم>، متعلق به <العزّه> باشد.
8 - حاکمان مُفسد ، در حِصار سرسختی ، تکبّر و غرور برخاسته از گناه خویش هستند .
و اذا تولّی . .. اخذته العزه بالاثم
ص: 26
بنابراینکه <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد و <باء> در <بالاثم>، سببیّه و متعلّق به <العزّه> باشد.
9 - حاکمان مفسد در برابر دعوت به تقوا ، به خاطر سرسختی ، تکبر و غرور ، آلوده به گناه می شوند .
اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <باء> سببیه در <بالإثم>، متعلق به <اخذته> باشد.
11 - هیچ کیفری جز عذاب جهنّم ، نمی تواند حاکمان مفسد ، سرسخت ، متکبّر و مغرور را رام کند .
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنم
12 - جهنّم ، کیفر حاکمان مفسد ، سرسخت و حق ناپذیر
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 16
16 - حاکمان فاسد و فسادانگیز ، مبغوض خداوند هستند .
اذا تولی . .. و اللّه لا یحب الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 63 - 4،5
4 - اعتراف پیشوایان شرک به ربوبیت خداوند در قیامت
قال الذین حقّ علیهم القول ربّنا
5 - اقرار پیشوایان شرک در قیامت ، به نقش اغواگرانه خویش در گرویدن مردم به شرک
قال الذین حقّ علیهم القول ربّنا ه-ؤلاء الذین أغوینا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 30 - 3
3 - سران شرک در قیامت ، بدون اجبار به نقش خود در گمراهی مشرکان اقرار خواهند کرد .
و ما کان لنا علیکم من سلط-ن بل کنتم قومًا ط-غین
برداشت یاد شده از آن جا است که پیشوایان شرک، در پاسخ به اتهامِ داشتن نقش در گمراهی مشرکان، تنها به اجبار نکردن بر گمراهی اکتفا کرده و اصل نقش داشتن خود را نفی نخواهند کرد. پذیرش دست داشتن در گمراهی مشرکان در دو آیه بعد (فأغویناکم إنا کنا غاوین)، مؤید این برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 31 - 3
3 - پذیرش مقصر بودن و داشتن نقش در گمراهی مشرکان ، از سوی پیشوایان شرک در عرصه قیامت
ص: 27
فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون
این که پیشوایانِ شرک، خود را در استحقاق عذاب الهی شریک می دانند، حاکی از پذیرش نوعی از مسؤولیت در گمراهی مشرکان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 31 - 4،5
4 - پیشوایان شرک در عرصه قیامت ، به دوزخی بودن خویش و این که مستحق کیفر الهی اند ، اعتراف خواهند کرد .
فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون
5 - اعتراف پیشوایان شرک به ربوبیت الهی در حضور مشرکان در عرصه قیامت
فحقّ علینا قول ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 32 - 1،4
1 - اعتراف سران شرک به دست داشتن خود در گمراهی توده های مشرک
فأغوین-کم
4 - اعتراف سردمداران شرک در عرصه قیامت به گمراهی خود
إنّا کنّا غ-وین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 15،16
15- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان در قیامت ، خود را ناتوان دانسته و کمک به آنان را تعلیق به محال می کنند .
فقال الضعف-ؤا . .. فهل أنتم مغنون عنّا ... قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
اینکه مستکبران در جواب استمداد پیروان خود در قیامت می گویند: اگر خداوند ما را هدایت کرده بود ما هم شما را هدایت می کردیم، در حالی که خداوند هم چنین کاری را هرگز انجام نداده است، در واقع برآوردن خواسته آنان را تعلیق به محال می کند.
16- رهبران مستکبر ، در قیامت ، به گمراهی خود اعتراف خواهند کرد .
لو هدی-نا الله لهدین-کم
ص: 28
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 2
2 - پیشوایان و رهبران جوامع در بینش الهی دو دسته اند : دعوت کنندگان به آتش دوزخ و فراخوانان به نعمت های بهشت .
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 7
7 - ایمان آوردن به تعلیمات پیامبران ، در گرو وجود زمینه آن در ایمان آورنده
لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 108 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری ازآنان است .
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 126 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از آنان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 144 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از ایشان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 179 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمانبری از ایشان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
ص: 29
امتحان رهبران جامعه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 13
13 - لزوم آزمون و احراز شایستگی افراد ، قبل از انتخاب آنان برای مدیریت و رهبری جامعه
و إذ ابتلی إبرهیم ربه بکلمت فاتمهن قال إنی جاعلک للناس إماماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 97 - 6
6- رهبران الهی و مصلحان جامعه اسلامی ، در معرض تبلیغات سوء و استهزای دشمنان بوده و باید به حمایت و لطف الهی امیدوار باشند .
المستهزءین . .. و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 7
7- تهدید سران مشرک و ستیزه جوی مکه از سوی خداوند
ذق إنّک أنت العزیز الکریم
چنان که از لحن آیات و برخی از تفاسیر استفاده می شود، این آیات تعریضی به سردمداران شرک مکه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 12
12 - رهبران جامعه اسلامی ، باید در اعمال سیاست های کلان اجتماعی خود نسبت به مردم ، انعطاف پذیر و واقع بین باشند .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
از این که خداوند پرداختن به امور زندگی را به جای حل و فصل مسائل مهم اجتماعی به خواست و مصلحت اندیشی پیامبر(ص) منوط کرده است، به دست می آید که پرداختن به مسائل عمومی و اعمال سیاست های کلان اجتماعی از سوی رهبری، باید با توجه به واقعیت های موجود در جامعه و مصالح مردم باشد و نسبت به آنان انعطاف پذیر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 9
ص: 30
9 - انعطاف رهبری الهی ، در برابر برخی آرا و نظریات مردم
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
تعبیر <فی کثیر> نشان می دهد که در بعضی از موارد، پذیرش نظر و خواست مردم منفی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 5
5- دستیابی به منافع مادی و رسیدن به حکومت و مقام ، انگیزه اصلی سازندگان آیین شرک و بت پرستی
و أحلّوا قومهم . .. و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله قل تمتّعوا
جمله <قل تمتعوا> (بگو برخوردار شوید)، پیش از جمله <فإن مصیرکم إلی النار>، می تواند کنایه از آن باشد که هر چند شما به دنبال تمتع و کامیابی از دنیا هستید، ولی مسیر و نهایت کار شما دوزخ است. گفتنی است موضوع رسیدن به حکومت و مقام، از جمله <و أحلّوا قومهم ...> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 11 - 11
11 - آبرو و حیثیت رهبران جامعه اسلامی ، جدا از آبرو و حیثیت اعضای آن جامعه نیست .
إنّ الذین جاءو بالإفک . .. لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
با آن که ماجرای <افک> مربوط به پیامبر(ص) و خانواده او است; ولی خداوند جامعه اسلامی را مخاطب قرار داده و بازتاب مثبت این ماجرا را، به آنان گوشزد کرده است (بل هو خیر لکم). این موضوع بیانگر این حقیقت است که آبرو و حیثیت رهبران جامعه اسلامی، مردم، به هم پیوسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 4 - 4
4 - آبرومندی نزد مردم ، از ویژگی های لازم و سودمند برای رهبران الهی
و رفعنا لک ذکرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 63 - 5
5 - نگه داری حرمت رهبر جامعه اسلامی و رعایت ادب در گفتار با آنان ، امری لازم و بایسته
لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
ص: 31
آیه شریفه، درباره پیامبراسلام(ص) است; ولی چون نام ایشان به عنوان ولّی امر مسلمین یاد شده است (و إذا کانوا معه علی أمر جامع. .) می توان آن را درباره تمامی رهبران جامعه اسلامی تسری داد و شامل کسانی دانست که ولایت امری مسلمین را برعهده دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 213 - 5
5 - اهمیت روحیه توحیدی ( ضد شرک ) و اخلاص کامل در عبادت خدا ، در نهاد رهبران الهی
فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر
لزوم پرهیز از شرک و داشتن اخلاص کامل در عبادت خدا، اختصاص به پیامبر(ص) ندارد; بلکه این ها وظیفه همه انسان ها است. بنابراین توجه خطاب به شخص رسول اکرم(ص) (فلاتدع مع اللّه...)، بیانگر اهمیت آن در رهبران الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 5 - 4
4 - سختی ها ، هرگز نباید رهبران الهی را از توجّه به سهولت ها و امکانات موجود و دلگرم بودن به آنها باز دارد . *
فإنّ مع العسر یسرًا
کلمه <مع>، دلالت دارد که وجود <یسر عظیم> هم زمان با وجود <عسر> است; نه بعد از آن. و مراد از آن می تواند هم زمانی <عسر> با مقدّمات <یسر> باشد. و ممکن است در صدد بیان این حقیقت خارجی باشد که: هر گاه مشکلاتی پدیدار شد، توجّه به آن ذهن شما را به خود مشغول نسازد; بلکه به سهولت ها و امکانات فراوانی که در کنار آن، برای شما وجود دارد نیز توجّه داشته باشید. برداشت یاد شده ناظر به دومین احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 4
4 - مؤمنان راستین ، به هنگام حضور در کنار پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی ، برای حل و فصل امور مهم اجتماعی ، بدون اذن خواستن به دنبال کار دیگری نمی رفتند .
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر لم یذهبوا حتّ
ص: 32
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 93 - 8
8 - لزوم پیروی از مدیریت و رهبری واحد در جامعه
ما منعک . .. ألاّتتّبعن أفعصیت أمری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 8
8- انسان ها در گزینش پیشوایان و پیروی کردن از آنان مسؤولند .
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 8 - 8
8 - بایستگی توجّه کامل به خدا و انقطاع از دیگران ، برای رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی
و اذکر اسم ربّک و تبتّل إلیه تبتیلاً
مخاطب این آیات، شخص پیامبر(ص) است; ولی به اعتبار این که آن حضرت به عنوان رهبر و ابلاغ کننده پیام های الهی به مردم بود، می توان درباره همه کسانی که داعیه دار رهبری جامعه اسلامی و هدایت دینی اند، این مسأله را سرایت داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 93 - 6
6 - مسؤولان ، حتی والاترین مقامات جامعه ، باید در محدوده مسؤولیت خود ، پاسخ گوی ناهنجاری ها باشند .
ما منعک . .. ألاّتتّبعن أفعصیت أمری
موسی(ع)، پس از بازگشت از میقات، هارون(ع) را در قبال مسؤولیتش مورد بازخواست و توبیخ قرار داد; و از نحوه برخورد او با گوساله پرستان و علل آن جویا گردد. با توجه به این که هارون(ع) پیامبر بوده و در عین حال مورد بازخواست قرار گرفته است; جایگاه ویژه مسؤولیت پذیران و نیز لزوم پاسخ گو بودن در برابر آن روشن می شود.
ص: 33
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 8
8- انسان ها در گزینش پیشوایان و پیروی کردن از آنان مسؤولند .
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 3
3 - لزوم پیشتازی رهبر جامعه اسلامی در پایبندی به ارزش ها و عمل بر طبق آن
لکن الرسول و الذین ءامنوا معه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 26 - 12
12 - لزوم مبارزه با هوای نفس ، برای رهبران و داوران جامعه الهی
ی-داود إنّا جعلن-ک خلیفه فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 14
14 - لزوم دعا و قدردانی رهبر جامعه اسلامی نسبت به انفاقگران و انجام دهندگان خدمات دینی
و یتخذ ما ینفق . .. صلوت الرسول
از اینکه پیامبر (ص) برای انفاقگران دعا می کرد و این را خداوند به عنوان یک ارزش ذکر کرده است، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 2
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل
ص: 34
عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 5 - 5
5 - لزوم خلوت با خدا و راز و نیاز به درگاه او و انس بیشتر با قرآن ، برای رهبران و مبلغان دینی
قم الّیل . .. و رتّل القرءان ترتیلاً . إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 215 - 6
6 - اهمیت روحیه تواضع و فروتنی برای رهبران الهی ، در قبال مؤمنان
و اخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 213 - 5
5 - اهمیت روحیه توحیدی ( ضد شرک ) و اخلاص کامل در عبادت خدا ، در نهاد رهبران الهی
فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر
لزوم پرهیز از شرک و داشتن اخلاص کامل در عبادت خدا، اختصاص به پیامبر(ص) ندارد; بلکه این ها وظیفه همه انسان ها است. بنابراین توجه خطاب به شخص رسول اکرم(ص) (فلاتدع مع اللّه...)، بیانگر اهمیت آن در رهبران الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 5 - 5
5 - لزوم خلوت با خدا و راز و نیاز به درگاه او و انس بیشتر با قرآن ، برای رهبران و مبلغان دینی
قم الّیل . .. و رتّل القرءان ترتیلاً . إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً
ص: 35
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 2
2 - در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران حق ناپذیر ، نمی تواند مجوز عدول مبلغان و رهبران جامعه اسلامی از مواضع عقیدتی خویش و سازش و مسامحه با آنان باشد .
و لاتطع . ..أن کان ذا مال و بنین
تردیدی نیست که اجابت خواسته های کافران و یا سازش با آنان از سوی رهبران جامعه اسلامی، به جهت طمع شخصی نیست; بلکه برای در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران و صرف آنها در جهت مصالح و منافع مسلمین است; ولی چون این کار به قیمت عدول از مواضع اعتقادی و یا سازش با کافران است، جایز نمی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 106 - 3
3 - موضع رهبران دینی در میان مردم ، باید موضعی برادرانه و همراه با دلسوزی باشد و نه برتری جویانه .
إذ قال لهم أخوهم نوح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 124 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی است مشفقانه و نه همراه با برتری جویی .
إذ قال لهم أخوهم هود ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 142 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم ص-لح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 161 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم لوط ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 7
ص: 36
7- انسان ها ، برای وصول به فرجام نیک ، باید با هوشیاری کامل در پی رهبرانی صالح و شایسته باشند .
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
از اینکه خداوند قیامت را با این وصف ذکر می کند: <همه انسانها به نام رهبرانشان فرا خوانده می شوند> احتمالاً هشداری است به آنان که متوجه باشند به دنبال چه کسی حرکت می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 34 - 3
3 - سعه صدر و حسن برخورد - حتی با مخالفان - امری بایسته برای رهبران جامعه اسلامی
ادفع بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 55 - 4
4 - وعده خداوند به یاری پیامبران و مؤمنان ، مقتضی صبر و شکیبایی همه رهبران و مبلغان دینی ، در برابر آزار ها و کارشکنی های دشمنان است .
إنّا لننصر رسلنا و الذین ءامنوا . .. فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 38 - 6
6 - لزوم هدف قرار دادن مرکز اصلی قدرت کفر ، برای اصلاح توده ها *
و فی موسی إذ أرسلن-ه إلی فرعون
موسی(ع) مأموریت یافته بود تا مستقیماً با فرعون روبه رو شود و او را از کفر و حق ستیزی باز دارد و خداوند این حقیقت رابرای ما بازگو کرده است از این نکته مطلب یاد شده احتمال می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 6
6 - حضور در کنار رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی و مشاوره و کنکاش در مسائل عمومی ، امری
ص: 37
لازم و بایسته
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 5 - 5
5 - لزوم خلوت با خدا و راز و نیاز به درگاه او و انس بیشتر با قرآن ، برای رهبران و مبلغان دینی
قم الّیل . .. و رتّل القرءان ترتیلاً . إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 6
6 - حضور در کنار رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی و مشاوره و کنکاش در مسائل عمومی ، امری لازم و بایسته
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 7
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 7
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
ص: 38
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 33 - 9
9 - ایمان به هدف و پایبندی به آرمان ها ، از شرایط رهبران جامعه ایمانی و اسلامی است .
و الذی جاء بالصدق و صدّق به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 6
6 - صبر و یقین برخی از پیروان موسی ( ع ) به آیات الهی ، زمینه ساز گزینش آنان از سوی خدا برای پیشوایی بنی اسراییل بود .
و جعلنا منهم أئمّه . .. لمّا صبروا و کانوا بأی-تنا یوقنون
بنابراین احتمال که در <لمّا> معنای جزا باشد; یعنی، آنان به رهبری انتخاب شدند، به پاداش صبری که پیشه کردند و یقینی که به آیات الهی پیدا کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 4
4 - بشارت و نوید خداوند به شکست سران کفر و شرک و پیروزی مسلمانان در دوران بعثت
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 4
4 - بشارت و نوید خداوند به شکست سران کفر و شرک و پیروزی مسلمانان در دوران بعثت
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
ص: 39
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 8
8- لزوم بهره مندی رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی از بصیرت و بینایی و داشتن حجت روشن بر اتخاذ راه ها و روشها
قل ه-ذه سبیلی أدعوا إلی الله علی بصیره أنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 3
3 - سران شرک و کفر ، نوپیدایی و بی سابقه بودن پیام توحیدی پیامبراسلام را در تاریخ ادیان گذشته ، بهانه ای بر مخالفت خود قرار داده بودند .
ما سمعنا به-ذا فی الملّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 3
3 - سران کفر و شرک ، برگزیده شدن پیامبر ( ص ) را به رسالت بدون برخوردار بودن آن حضرت از امتیاز و شایستگی های لازم ، دلیل نپذیرفتن دعوت او اعلام کردند .
أءنزل علیه الذکر من بیننا
قید <من بیننا> در حقیقت در مقام بیان تعلیل برای انکار رسالت است; یعنی، پیامبراسلام از میان ما انتخاب شده است و مانند ما هیچ امتیاز و برتری و شایستگی برای دریافت وحی ندارد; پس نمی توان ادعای او را تصدیق کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 12
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
ص: 40
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 3
3 - سران شرک و کفر ، نوپیدایی و بی سابقه بودن پیام توحیدی پیامبراسلام را در تاریخ ادیان گذشته ، بهانه ای بر مخالفت خود قرار داده بودند .
ما سمعنا به-ذا فی الملّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 3
3 - سران کفر و شرک ، برگزیده شدن پیامبر ( ص ) را به رسالت بدون برخوردار بودن آن حضرت از امتیاز و شایستگی های لازم ، دلیل نپذیرفتن دعوت او اعلام کردند .
أءنزل علیه الذکر من بیننا
قید <من بیننا> در حقیقت در مقام بیان تعلیل برای انکار رسالت است; یعنی، پیامبراسلام از میان ما انتخاب شده است و مانند ما هیچ امتیاز و برتری و شایستگی برای دریافت وحی ندارد; پس نمی توان ادعای او را تصدیق کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 3
3 - عدم تأثیر آیات (معجزات) الهی در سردمداران مجرم
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 21
21- رهبران مستکبر ، در قیامت ، درمی یابند که صبر و نیز جزع ، عذاب الهی را از آنان برطرف نخواهد کرد .
قالوا . .. سواء علینا أجزعنا أم صبرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 10
10 - سردمداران کفر از درک بازگشت آثار توطئه های آنان علیه خودشان ناتوانند.
و ما یمکرون إلا بأنفسهم و ما یشعرون
ص: 41
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 128 - 4
4 - ساختن آثار بی ثمر ، خارج از نیاز و صرفاً بازیگرانه ، مورد نکوهش در بینش دین و رهبران الهی
أتبنون بکلّ ریع ءایه تعبثون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 5،14
5 - خودکفایی مالی و بی نیازی از تلاش اقتصادی ، حداقل شرط پیامبری و کمترین شایستگی لازم برای احراز مقام نبوت ، در دیدگاه سران کفر و شرک
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه پیش آمده بود: <کافران این نکته را القا کردند که پیامبر(ص) از نظر جسمی نباید نیازمند به تغذیه و داد و ستد اقتصادی باشد>; ولی در این آیه از آن نکته صرف نظر کردند و گفتند: <پیامبر باید از نظر معیشتی و مالی خودکفا باشد>.
14 - قرآن ، کتابی پرجاذبه و شگفت آور در نظر سران کفر وشرک
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
اسطوره خواندن قرآن و سحر دانستن آن از سوی سران کفر و شرک، گویای این نکته است که این کتاب الهی، همانند اسطوره، سحر و جادو، برای آنان جاذبه داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 63 - 7
7 - تلاش اغواگرانه - به اعتقاد پیشوایان شرک - تنها دعوت و فراخوانی است ; نه اجبار و سلب کردن اختیار از دیگران
أغوین-هم کما غوینا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 29 - 2
2 - پیشوایان شرک ، در گفت و گو با مشرکان فریب خورده در روز رستاخیز ، سوء اختیار خود آنان را عامل گمراهی شان معرفی خواهند کرد .
قالوا بل لم تکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 30 - 1،2
ص: 42
1 - پیشوایان شرک در قیامت ، هرگونه اعمال زور و سلطه از ناحیه خود را برای به گمراهی کشاندن مشرکان ، مردود خواهند دانست .
و ما کان لنا علیکم من سلط-ن
2 - پیشوایان شرک ، عامل اصلی گمراهی مشرکان را ، روح طغیان و حق ناپذیری خود آنان معرفی خواهند کرد .
بل کنتم قومًا ط-غین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 31 - 1
1 - روح طغیان گری و حق ناپذیری مشرکان ، موجب مستحق بودن آنان به عذاب الهی ( دوزخ ) در نظر سران شرک
بل کنتم قومًا ط-غین . فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 32 - 5
5 - پیشوایان شرک در عرصه قیامت ، گمراهی خود را ، عامل انحراف دیگران معرفی خواهند کرد .
فأغوین-کم إنّا کنّا غ-وین
برداشت یاد شده به خاطر تعلیل بودنِ جمله <إنّا کنّا غاوین> برای جمله پیشین (فأغویناکم) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 5،6
5 - سران کفر و شرک ، صبر و پایداری بر آیین شرک و بت پرستی را ، امری مطلوب و تکلیف دینی خود می دانستند .
و اصبروا علی ءالهتکم إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که <ه-ذا> به صبر اشاره داشته و مقصود از <یراد> (خواسته شده) اقتضای اعتقاد به آیین شرک باشد.
6 - سران شرک و کفر ، هدف و انگیزه پیامبراسلام ( ص ) از دعوت به یکتاپرستی را ، دستیابی به ریاست و آقایی بر دینداران می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده، براساس این دیدگاه است که <ه-ذا> اشاره به یکتاپرستی و نفی آیین شرک (مضمون دعوت پیامبراسلام) باشد و مقصود از <شیء یراد> سیادت و آقایی بر مردم باشد که در نگاه سران کفر، هدف و آرزوی پیامبراسلام بود; زیرا با یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 1
1 - سران کفر و شرک ، پیام توحیدی پیامبراسلام را ، سخنی نو ظهور و بی سابقه می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 2
ص: 43
2 - پیامبراسلام ( ص ) ، در نظر سران کفر و شرک ، فاقد هرگونه ملاک برتری و شایستگی برای رسالت و دریافت وحی الهی
أءنزل علیه الذکر من بیننا
همزه در <أءنزل> برای استفهام انکاری است و قید <من بیننا> (از میان ما) قرینه است بر این که نفی و انکار آنان، مربوط به شایستگی پیامبر(ص) برای رسالت بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 5،14
5 - خودکفایی مالی و بی نیازی از تلاش اقتصادی ، حداقل شرط پیامبری و کمترین شایستگی لازم برای احراز مقام نبوت ، در دیدگاه سران کفر و شرک
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه پیش آمده بود: <کافران این نکته را القا کردند که پیامبر(ص) از نظر جسمی نباید نیازمند به تغذیه و داد و ستد اقتصادی باشد>; ولی در این آیه از آن نکته صرف نظر کردند و گفتند: <پیامبر باید از نظر معیشتی و مالی خودکفا باشد>.
14 - قرآن ، کتابی پرجاذبه و شگفت آور در نظر سران کفر وشرک
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
اسطوره خواندن قرآن و سحر دانستن آن از سوی سران کفر و شرک، گویای این نکته است که این کتاب الهی، همانند اسطوره، سحر و جادو، برای آنان جاذبه داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 5،6
5 - سران کفر و شرک ، صبر و پایداری بر آیین شرک و بت پرستی را ، امری مطلوب و تکلیف دینی خود می دانستند .
و اصبروا علی ءالهتکم إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که <ه-ذا> به صبر اشاره داشته و مقصود از <یراد> (خواسته شده) اقتضای اعتقاد به آیین شرک باشد.
6 - سران شرک و کفر ، هدف و انگیزه پیامبراسلام ( ص ) از دعوت به یکتاپرستی را ، دستیابی به ریاست و آقایی بر دینداران می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده، براساس این دیدگاه است که <ه-ذا> اشاره به یکتاپرستی و نفی آیین شرک (مضمون دعوت پیامبراسلام) باشد و مقصود از <شیء یراد> سیادت و آقایی بر مردم باشد که در نگاه سران کفر، هدف و آرزوی پیامبراسلام بود; زیرا با یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 1
1 - سران کفر و شرک ، پیام توحیدی پیامبراسلام را ، سخنی نو ظهور و بی سابقه می دانستند .
ص: 44
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 2
2 - پیامبراسلام ( ص ) ، در نظر سران کفر و شرک ، فاقد هرگونه ملاک برتری و شایستگی برای رسالت و دریافت وحی الهی
أءنزل علیه الذکر من بیننا
همزه در <أءنزل> برای استفهام انکاری است و قید <من بیننا> (از میان ما) قرینه است بر این که نفی و انکار آنان، مربوط به شایستگی پیامبر(ص) برای رسالت بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 1
1 - پدیدار گشتن سردمدارانی از بین مجرمان هر جامعه، از سنتهای الهی است.
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها
معنای فوق برای آیه بر این اساس است که <أکابر مجرمیها> مضاف و مضاف الیه و مفعول اول برای <جعل> و مفعول دوم آن <فی کل قریه> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 11
11- رهبران مستکبر و پیروانشان از اجابت کنندگان دعوت شیطانند .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا . .. و قال الشیط-ن لما قضی الأم
برداشت فوق بر این اساس است که مخاطب شیطان، به قرینه ذکر این آیه پس از ذکر ماجرای مستکبران و پیروان آنها در قیامت، مستکبران و پیروانشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 108 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی ، باید در موضع گیری علیه جریان های باطل ( نفاق ) پیشگام باشد .
لا تقم فیه أبداً
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص) در این آیه ظاهراً به خاطر موقعیتی است که آن حضرت داشتند (موقعیت رهبری).
ص: 45
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 12 - 5
5 - لزوم پیش گام بودن رهبران جامعه ایمانی در عمل به آرمان ها و اهداف اعلام شده خود به مردم
أُمرت لأن أکون أوّل المسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 1
1 - پیشگویی خداوند از شکست سران کفر و شرک در برابر سپاه اسلام
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که آیه شریفه، در مقام پیشگویی از آینده سران کفر و شرک است، آنانی که در مکه در اکثریت بودند و قدرت را در دست داشتند و در حالی که مسلمانان در اقلیت و ضعف قرار داشتند. ازاین رو خداوند از شکست کافران در جنگ های بدر، احزاب، حنین و یا فتح مکه خبر می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 1
1 - پیشگویی خداوند از شکست سران کفر و شرک در برابر سپاه اسلام
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که آیه شریفه، در مقام پیشگویی از آینده سران کفر و شرک است، آنانی که در مکه در اکثریت بودند و قدرت را در دست داشتند و در حالی که مسلمانان در اقلیت و ضعف قرار داشتند. ازاین رو خداوند از شکست کافران در جنگ های بدر، احزاب، حنین و یا فتح مکه خبر می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 63 - 8
8 - اقدام پیشوایان شرک به اظهار برائت از پیروان خویش در قیامت
و یوم ینادیهم . .. تبرّأنا إلیک
ص: 46
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 167 - 1،4
1 - بازگشت به دنیا برای تبرّی از سران شرک و مخالفت کردن با آنان ، آرزوی مشرکان پیرو در صحنه قیامت
و قال الذین اتبعوا لو أن لنا کرّه فنتبرأ منهم
<کرّ> به معنای رجوع و <کرّه> به معنای یکبار رجوع کردن است و مراد از آن، بازگشت به دنیا می باشد. بنابراین <لو أن لنا کرّه>; یعنی، ای کاش یکبار دیگر به دنیا باز می گشتیم!
4 - حس انتقام جویی ، وادار کننده مشرکان پیرو به تبرّی از سران شرک ، نه حق جویی و حقیقت طلبی
فنتبرأ منهم کما تبرّءوا منا
جمله <کما تبرءوا منا> (چون آنان از ما بیزاری کردند و یا همان گونه که آنان از ما بیزاری جستند) بیانگر انگیزه اظهار تبری مشرکان پیرو است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 63 - 6
6 - پیشوایان شرک مدعی مسؤولیت نداشتن نسبت به گرویدن پیروانشان به آیین شرک
أغوین-هم کما غوینا
به گفته مفسران، عبارت <کما غوینا> صفت برای مصدری است که با فعلش حذف شده و تقدیر آن چنین است: <أغویناهم فغووا غیّاً مثل ما غوینا> مقصود گروه یاد شده این است که ما آنان را مجبور به پذیرش شرک نکردیم و در این جهت ما و آنها با هم برابریم. همان طوری که شرک را خودمان اختیار کردیم و کسی ما را مجبور به آن نکرد، آنها نیز خودشان شرک را پذیرا شدند و ما آنان را مجبور نکردیم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 166 - 3
3 - سران شرک به هنگام مواجه شدن با عذاب قیامت ، از پیروانشان فاصله گرفته و از آنان بیزار می شوند .
إذ تبرأ الذین اتبعوا من الذین اتبعوا و رأوا العذاب
جمله <و رأوا العذاب> جمله حالیه است; یعنی، تبرّی و بیزاری سران شرک از پیروانشان در آن حال است که با عذاب مواجه می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 47
7 - توبه - 9 - 120 - 5
5 - ممنوعیت تخلف از فرمان رهبر جامعه اسلامی در همه اعصار
ما کان لأهل المدینه و . .. أن یتخلفوا عن رسول اللّه
با توجه به اینکه آیات قبل در زمینه جهاد بود و فرمان جهاد حکمی مربوط به حکومت اسلامی است، می توان استفاده کرد که لزوم تبعیت از رسول خدا (ص) در واقع به معنای لزوم تبعیت از حاکم الهی است و نام رسول خدا (ص) از آن جهت ذکر شده که آن حضرت حاکم جامعه اسلامی بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 97 - 6
6- رهبران الهی و مصلحان جامعه اسلامی ، در معرض تبلیغات سوء و استهزای دشمنان بوده و باید به حمایت و لطف الهی امیدوار باشند .
المستهزءین . .. و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 5
5 - ممنوعیت تخلف از فرمان رهبر جامعه اسلامی در همه اعصار
ما کان لأهل المدینه و . .. أن یتخلفوا عن رسول اللّه
با توجه به اینکه آیات قبل در زمینه جهاد بود و فرمان جهاد حکمی مربوط به حکومت اسلامی است، می توان استفاده کرد که لزوم تبعیت از رسول خدا (ص) در واقع به معنای لزوم تبعیت از حاکم الهی است و نام رسول خدا (ص) از آن جهت ذکر شده که آن حضرت حاکم جامعه اسلامی بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 9
9 - ترک حضور در محضر رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی ، به منظور پرداختن به امور زندگی شخصی ، بدون اذن خواستن ، حرام و ممنوع است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه . .. فإذا استئذنوک لبعض شأن
ص: 48
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 7
7 - ترک حضور در محضر رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی و مشاوره در مسائل عمومی بدون اذن خواستن ، نشانه نفاق و ضعف ایمان است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه إنّ الذین یستئذنونک أُول-ئک
برداشت یاد شده، با توجه به شأن نزول آیه شریفه است که درباره منافقان می باشد و این آیه، در حقیقت تعریضی است به آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 7
7 - ترک حضور در محضر رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی و مشاوره در مسائل عمومی بدون اذن خواستن ، نشانه نفاق و ضعف ایمان است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه إنّ الذین یستئذنونک أُول-ئک
برداشت یاد شده، با توجه به شأن نزول آیه شریفه است که درباره منافقان می باشد و این آیه، در حقیقت تعریضی است به آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 75 - 3
3- کمترین لغزش رهبران الهی از مواضع تعیین شده به وسیله وحی ، دارای کیفری دو چندان در دنیا و آخرت
ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً. إذًا لأذقن-ک ضعف الحیوه و ضعف الممات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 33 - 6
6 - اظهار محبت و تشویق نیرو های مسلح ، پس از رژه رفتن آنها ، از سوی فرماندهان و رهبران ، امری پسندیده و شایسته است .
ردّوها علیّ فطفق مسحًا بالسوق و الأعناق
ص: 49
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 28 - 3،5
3 - پیشوایان شرک با تظاهر به خیرخواهی ، عامل اصلی فریب خوردن و دور شدن از مسیر خیر و حق در دیدگاه مشرکانِ گمراه شده
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا عن الیمین
<یمین> می تواند مشتق از <یمن> (خیر و برکت) باشد. بر این اساس، معنای آیه چنین می شود: شما از سر خیرخواهی به سراغ ما می آمدید. اما متعدی شدن فعل <تأتوننا> به <عن> - که برای مجاوزت است - موجب می شود که این کلمه متضمن معنای <تصددننا> - که متناسب با معنای مجاوزت است - باشد. بر این اساس، پیام اصلی آیه چنین خواهد بود: شما بودید که در ظاهر از سر خیرخواهی به سراغ ما آمده و ما را از مسیر حق و خیر گمراه می کردید.
5 - استفاده از قدرت و تظاهر به خیرخواهی ، از روش های پیشوایان کفر و شرک برای فریب و گمراهی توده ها
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا عن الیمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 1،2،3
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به اندیشه و تحلیل در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و رسالت آن حضرت ، فراخواند
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 1،2،3
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به اندیشه و تحلیل در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و رسالت آن حضرت ، فراخواند
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل
ص: 50
عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 3
3- خداوند ، فراخوان مردم به تأمل و تفکر در سرنوشت شوم رهبران کفر و ناسپاسی
ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار
برداشت فوق به خاطر این نکته است که به نابودی کشاندن و دچار سرنوشت شوم ساختن مردم (أحلّوا قومهم دار البوار) کار سردمداران کفر و رهبران جامعه است، نه مردم عادی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 1
1 - برای بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، عذاب الهی مقرر شده بود .
لقد حقّ القول علی أکثرهم
<حقّ> به معنای <ثبت> است و مقصود از <قول> عذاب الهی می باشد. این مطلب به قرینه دیگر آیاتی است که در آن واژه ای مشابه <قول> به کار رفته است مثل <و لکن حقّت کلمه العذاب علی الکافرین>(زمر، آیه 71). گفتنی است مقصود از اکثریت در آیه شریفه - به دلیل این که این آیه در نیمه نخست رسالت و در مکه نازل گشت - آن دسته از مشرکان و کافرانی است که در ابتدای دعوت اسلام به مخالفت با آن برخاستند (مانند سران قریش، چون ابوجهل و ابولهب); نه اکثریت توده مردم که پس از چندی مسلمان شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 1
1 - برای بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، عذاب الهی مقرر شده بود .
لقد حقّ القول علی أکثرهم
<حقّ> به معنای <ثبت> است و مقصود از <قول> عذاب الهی می باشد. این مطلب به قرینه دیگر آیاتی است که در آن واژه
ص: 51
ای مشابه <قول> به کار رفته است مثل <و لکن حقّت کلمه العذاب علی الکافرین>(زمر، آیه 71). گفتنی است مقصود از اکثریت در آیه شریفه - به دلیل این که این آیه در نیمه نخست رسالت و در مکه نازل گشت - آن دسته از مشرکان و کافرانی است که در ابتدای دعوت اسلام به مخالفت با آن برخاستند (مانند سران قریش، چون ابوجهل و ابولهب); نه اکثریت توده مردم که پس از چندی مسلمان شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 7،10
7- کافرانِ پیرو ، در قیامت با اعتراف به پیروی کورکورانه از رهبران خویش ، آنان را مسؤول بدفرجامی خود معرفی خواهند کرد .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
10- تبعیت بی چون و چرا از رهبران مستکبر ، در پی دارنده بدفرجامی پیروان
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 9
9- تبعیت کورکورانه از رهبران گمراه ، عذری برای رهایی از عذاب الهی در قیامت نیست .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا . .. من شیء
درخواست کمک از رهبران گمراه در قیامت برای کاستن از عذاب از سوی کسانی که تابع محض بوده اند، حکایت از آن دارد که تبعیت بی چون و چرا موجب نمی شود که عذاب برداشته شود، بلکه پیروان نیز عذاب خواهند شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 28 - 37
37- پندار مزیّت های بی جا برای خود و ناهنجار دیدن سیمای بی نوایان ، از ویژگی های رهبران نالایق و مایه بی ارزشی رهنمود های آنان است .
و لاتطع من . .. کان أمره فرطًا
ص: 52
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 16 - 2
2 - سران کفر و شرک ، در اوج غرور و ناباوری نسبت به معاد و حسابرسی الهی به سر می بردند .
و قالوا ربّنا عجلّ لنا قطّنا قبل یوم الحساب
از استهزای معاد به وسیله کافران و درخواست شتاب در نزول عذاب قیامت، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 2،8،9،11
2 - تکبّر ، غرور و سرسختی ، در قبال دعوت به تقوا ، از نشانه های حاکمان ناصالح و مفسد
و اذا تولّی سعی . .. و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم
در صورتی که <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد.
8 - حاکمان مُفسد ، در حِصار سرسختی ، تکبّر و غرور برخاسته از گناه خویش هستند .
و اذا تولّی . .. اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد و <باء> در <بالاثم>، سببیّه و متعلّق به <العزّه> باشد.
9 - حاکمان مفسد در برابر دعوت به تقوا ، به خاطر سرسختی ، تکبر و غرور ، آلوده به گناه می شوند .
اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <باء> سببیه در <بالإثم>، متعلق به <اخذته> باشد.
11 - هیچ کیفری جز عذاب جهنّم ، نمی تواند حاکمان مفسد ، سرسخت ، متکبّر و مغرور را رام کند .
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 16 - 2
2 - سران کفر و شرک ، در اوج غرور و ناباوری نسبت به معاد و حسابرسی الهی به سر می بردند .
و قالوا ربّنا عجلّ لنا قطّنا قبل یوم الحساب
از استهزای معاد به وسیله کافران و درخواست شتاب در نزول عذاب قیامت، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 3
ص: 53
3 - پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی ، موظف به گرفتن صدقه ( مالیات شرعی ) از مردم و منتظر نماندن برای اقدام خود مردم به پرداخت آن
خذ من أمولهم صدقه
به کارگیری امر <خذ> (بگیر) - به جای مثلا <تقبل> - حکایت از آن دارد که حاکم اسلامی نباید در انتظار پرداخت صدقه باشد; بلکه باید خود اقدام به أخذ آن کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 94 - 5
5- صراحت و قاطعیت در بیان اصول و مبانی دین ، امری لازم و تکلیفی واجب بر رهبران اسلامی
فاصدع بما تؤمر و أعرض عن المشرکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 79 - 6
6- ضرورت عبادت و ارتباط بیشتر با خدا برای انبیا و رهبران الهی
و من الّیل فتهجّد به نافله لک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 32 - 7
7 - تلاش سران شرک پیشه گمراه به هم فکر و هم سان ساختن دیگران با افکار و عقاید خویش
فأغوین-کم إنّا کنّا غ-وین
طبق نظر مفسران، فلسفه این که سران شرک گمراهی مردم را به دلیل انحراف خود می دانند، می تواند به این جهت باشد که آنان در دنیا درصدد هم فکر ساختن و هم سان درست کردن با افکار و عقاید خود بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 4
4 - پیشوایان کفر ، مورد تنفر و انزجار خلایق در روز قیامت
و یوم القی-مه هم من المقبوحین
مفسران برآنند که <مقبوح> از ریشه <قبح> (زشتی) مشتق شده است. بنابراین <مقبوح>; یعنی، کسی که به خاطر زشتی، مورد نفرت دیگران بوده و از جانب آنان طرد شده است.
ص: 54
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 2 - 3
3 - ایمان ، مستلزم فروتنی در برابر رهبر الهی و پرهیز از گستاخی
لاترفعوا أصوتکم فوق صوت النبیّ
با الغای خصوصیت از مورد آیه، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 2
2 - سران کفر و شرک در عصر بعثت ، مردم را به صبر و پایداری بر آیین شرک و مواضع عقیدتی خود فرامی خواندند .
و اصبروا علی ءالهتکم
<صبر بر آلهه> کنایه از پایداری بر پرستش معبودها و ادامه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 2
2 - سران کفر و شرک در عصر بعثت ، مردم را به صبر و پایداری بر آیین شرک و مواضع عقیدتی خود فرامی خواندند .
و اصبروا علی ءالهتکم
<صبر بر آلهه> کنایه از پایداری بر پرستش معبودها و ادامه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 7
7 - سران کفر و شرک ، سازندگان تهمت و افترا بر پیامبر ( ص ) و تخریب گران افکار عمومی جامعه صدراسلام بودند .
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
از جمله <إن تتّبعون إلاّ. ..; پیروی نمی کنید مگر...> استفاده می شود که دو گروه در جامعه بودند: 1- گویندگان این سخن، 2- مخاطبان و پیروان. و به قرینه صفت <الظالمون> می توان گفت که: <گویندگان از سران کفر و شرک بودند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 1
1 - رفتن سران شرک و کفر از حضور پیامبر ( ص ) و تحریک دیگران به پراکنده شدن از اطراف آن حضرت
ص: 55
و انطلق الملأ منهم أن امشوا
<انطلاق> به معنای انصراف و رفتن و <ملأ> به معنای سران و دانه درشتان جامعه است. <أن> در <أن امشوا> تفسیری و متضمن معنای قول است; یعنی، <انطلقوا و قالوا امشوا...>. مفسران گفته اند: آیه شریفه درباره کسانی نازل شده که در مجلس ابوطالب و با حضور پیامبراسلام شرکت داشتند; ولی پس از دعوت پیامبر(ص) به یگانه پرستی، آن مجلس را ترک کردند و دیگران را به پراکنده شدن از اطراف آن حضرت تحریک نمودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 8،9
8 - مکر و توطئه سردمداران مجرم، تنها دامنگیر خودشان می گردد.
و ما یمکرون الا بأنفسهم
9 - سردمداران مجرم با مکر خویش علیه دین اسلام تنها خود را می فریبند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه . .. و ما یمکرون إلا بأنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 7
7 - سران کفر و شرک ، سازندگان تهمت و افترا بر پیامبر ( ص ) و تخریب گران افکار عمومی جامعه صدراسلام بودند .
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
از جمله <إن تتّبعون إلاّ. ..; پیروی نمی کنید مگر...> استفاده می شود که دو گروه در جامعه بودند: 1- گویندگان این سخن، 2- مخاطبان و پیروان. و به قرینه صفت <الظالمون> می توان گفت که: <گویندگان از سران کفر و شرک بودند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 1
1 - رفتن سران شرک و کفر از حضور پیامبر ( ص ) و تحریک دیگران به پراکنده شدن از اطراف آن حضرت
و انطلق الملأ منهم أن امشوا
<انطلاق> به معنای انصراف و رفتن و <ملأ> به معنای سران و دانه درشتان جامعه است. <أن> در <أن امشوا> تفسیری و متضمن معنای قول است; یعنی، <انطلقوا و قالوا امشوا...>. مفسران گفته اند: آیه شریفه درباره کسانی نازل شده که در مجلس ابوطالب و با حضور پیامبراسلام شرکت داشتند; ولی پس از دعوت پیامبر(ص) به یگانه پرستی، آن مجلس را ترک کردند و دیگران را به پراکنده شدن از اطراف آن حضرت تحریک نمودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 10
10 - سردمداران کفر از درک بازگشت آثار توطئه های آنان علیه خودشان ناتوانند.
ص: 56
و ما یمکرون إلا بأنفسهم و ما یشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 14 - 4
4 - سردمداران نفاق ، توطئه گرانی شرور و شیطان گونه اند .
و إذا خلوا إلی شیطینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 52 - 7
7 - توطئه علیه خط رسالت و رهبران الهی ، بارزترین نمود ظلم
قالوا تقاسموا باللّه لنبیّتنّه و أهله . .. فتلک بیوتهم خاویه بما ظلموا
با توجه به ارتباط آیه مورد بحث با آیات پیشین و این که در آیات گذشته، تصمیم گروه های نُه گانه فسادگر مبنی بر ترور صالح پیامبر(ع) و خانواده اش، به عنوان مهم ترین فسادگری مطرح شده، قید <بما ظلموا> بیانگر آن است که توطئه، بارزترین و مهم ترین مصداق ظلم نیز می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 9 - 7
7 - بایستگی توکل بر خدا و واگذاری کار ها به او ، برای رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی
فاتّخذه وکیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 9
9 - سران کفر و شرک در عصر بعثت ، مورد تهدید خداوند به عذاب استیصال
بل لمّا یذوقوا عذاب
برداشت یاد شده از لحن تهدیدآمیز آیه شریفه به دست می آید.
ص: 57
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 14 - 5
5 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، به کیفر و عذاب استیصال تهدید شدند .
إن کلّ إلاّکذّب الرسل فحقّ عقاب
این آیه و آیات گذشته - که سرگذشت هلاکت بار اقوام بزرگ و مقتدر پیشین را یادآور شده - در واقع در جهت تهدید کافران و مشرکان مکه است که رهبری جریان مخالف با رسول اکرم(ص) را در دست داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 1
1 - تهدید سران کفر و شرک عصر بعثت ، به عذاب ناگهانی ( بانگ سهمگین ) از سوی خداوند
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
<ینظر> (از مصدر <نظر>) به معنای <انتظار> است و مقصود از <صیحه> عذاب استیصال می باشد که ممکن است به صورت صاعقه و بانگ سهمگین باشد. آمدن کلمه <واحده> نیز برای اشاره به ناگهانی و یکباره بودن نزول عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 16 - 5
5 - تهدید شدن سران کفر و شرک در صدراسلام ، به مؤاخده شدن همچون مؤاخذه فرعون
إنّا أرسلنا إلیکم رسولاً ش-هدًا علیکم . .. فعصی فرعون الرسول فأخذن-ه أخذًا وبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 11 - 2
2 - سران کفر و شرک ، مورد تهدید خداوند به عذاب و شکست
ذرنی و من خلقت وحیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 9
9 - سران کفر و شرک در عصر بعثت ، مورد تهدید خداوند به عذاب استیصال
بل لمّا یذوقوا عذاب
برداشت یاد شده از لحن تهدیدآمیز آیه شریفه به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 14 - 5
5 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، به کیفر و عذاب استیصال تهدید شدند .
إن کلّ إلاّکذّب الرسل فحقّ عقاب
ص: 58
این آیه و آیات گذشته - که سرگذشت هلاکت بار اقوام بزرگ و مقتدر پیشین را یادآور شده - در واقع در جهت تهدید کافران و مشرکان مکه است که رهبری جریان مخالف با رسول اکرم(ص) را در دست داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 1
1 - تهدید سران کفر و شرک عصر بعثت ، به عذاب ناگهانی ( بانگ سهمگین ) از سوی خداوند
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
<ینظر> (از مصدر <نظر>) به معنای <انتظار> است و مقصود از <صیحه> عذاب استیصال می باشد که ممکن است به صورت صاعقه و بانگ سهمگین باشد. آمدن کلمه <واحده> نیز برای اشاره به ناگهانی و یکباره بودن نزول عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 16 - 5
5 - تهدید شدن سران کفر و شرک در صدراسلام ، به مؤاخده شدن همچون مؤاخذه فرعون
إنّا أرسلنا إلیکم رسولاً ش-هدًا علیکم . .. فعصی فرعون الرسول فأخذن-ه أخذًا وبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 11 - 2
2 - سران کفر و شرک ، مورد تهدید خداوند به عذاب و شکست
ذرنی و من خلقت وحیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 6
6 - تمامی جوامع بشری در معرض تهدید حیله و مکر سردمداران مجرم خویش
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
ص: 59
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 7،12
7 - سران کفر و شرک ، سازندگان تهمت و افترا بر پیامبر ( ص ) و تخریب گران افکار عمومی جامعه صدراسلام بودند .
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
از جمله <إن تتّبعون إلاّ. ..; پیروی نمی کنید مگر...> استفاده می شود که دو گروه در جامعه بودند: 1- گویندگان این سخن، 2- مخاطبان و پیروان. و به قرینه صفت <الظالمون> می توان گفت که: <گویندگان از سران کفر و شرک بودند>.
12 - تهمت سحر زدگی ، آخرین توجیه و حربه سران کفر و شرک علیه پیامبر ( ص )
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
سران کفر و شرک، به ترتیب چند تهمت و افترا را علیه پیامبر(ص) مطرح کردند که اولین آن، تهمت دروغ گویی به آن حضرت و خدشه در اصالت وحی بود. آخرین آن نیز تهمت سحرزدگی به ایشان بود. در تاریخ آمده است که گویندگان این سخن عتبه بن ربیعه، ابوسفیان و ... بوده اند که از سران شرک و کفر به شمار می آمدند. بنابراین آنچه در تاریخ آمده، مؤید دیگری برای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 6
6 - سران شرک و کفر ، هدف و انگیزه پیامبراسلام ( ص ) از دعوت به یکتاپرستی را ، دستیابی به ریاست و آقایی بر دینداران می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده، براساس این دیدگاه است که <ه-ذا> اشاره به یکتاپرستی و نفی آیین شرک (مضمون دعوت پیامبراسلام) باشد و مقصود از <شیء یراد> سیادت و آقایی بر مردم باشد که در نگاه سران کفر، هدف و آرزوی پیامبراسلام بود; زیرا با یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 4
4 - سران کفر و شرک ، کلام توحیدی و یکتاپرستی رسول خدا را ، سخنی دروغ و ساختگی می پنداشتند .
إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
مقصود از واژه <اختلاق> - هنگامی که در وصف کلامی آورده شود - سخن ساختگی و دروغی است که سابقه نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 7،12
7 - سران کفر و شرک ، سازندگان تهمت و افترا بر پیامبر ( ص ) و تخریب گران افکار عمومی جامعه صدراسلام بودند .
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
از جمله <إن تتّبعون إلاّ. ..; پیروی نمی کنید مگر...> استفاده می شود که دو گروه در جامعه بودند: 1- گویندگان این سخن،
ص: 60
2- مخاطبان و پیروان. و به قرینه صفت <الظالمون> می توان گفت که: <گویندگان از سران کفر و شرک بودند>.
12 - تهمت سحر زدگی ، آخرین توجیه و حربه سران کفر و شرک علیه پیامبر ( ص )
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
سران کفر و شرک، به ترتیب چند تهمت و افترا را علیه پیامبر(ص) مطرح کردند که اولین آن، تهمت دروغ گویی به آن حضرت و خدشه در اصالت وحی بود. آخرین آن نیز تهمت سحرزدگی به ایشان بود. در تاریخ آمده است که گویندگان این سخن عتبه بن ربیعه، ابوسفیان و ... بوده اند که از سران شرک و کفر به شمار می آمدند. بنابراین آنچه در تاریخ آمده، مؤید دیگری برای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 6
6 - سران شرک و کفر ، هدف و انگیزه پیامبراسلام ( ص ) از دعوت به یکتاپرستی را ، دستیابی به ریاست و آقایی بر دینداران می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده، براساس این دیدگاه است که <ه-ذا> اشاره به یکتاپرستی و نفی آیین شرک (مضمون دعوت پیامبراسلام) باشد و مقصود از <شیء یراد> سیادت و آقایی بر مردم باشد که در نگاه سران کفر، هدف و آرزوی پیامبراسلام بود; زیرا با یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 4
4 - سران کفر و شرک ، کلام توحیدی و یکتاپرستی رسول خدا را ، سخنی دروغ و ساختگی می پنداشتند .
إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
مقصود از واژه <اختلاق> - هنگامی که در وصف کلامی آورده شود - سخن ساختگی و دروغی است که سابقه نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 8
8- رهبران دینی ، باید همواره بر مواضع اصولی خویش ثابت و استوار بوده و در برابر کافران و دشمنان ، سازش ناپذیر باشند .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 91 - 2
2- توانایی مادی و امکانات سرشار دنیوی ، ملاک پیامبری و پیشوایی در دید مشرکان مکه
لن نؤمن لک حتی . .. تکون لک جنّه من نخیل و عنب
ص: 61
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که خواسته مشرکان مکه، داشتن مال، مکنت و باغ بوده است نه معجزه اقتراحی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 6
6- سازندگان آیین شرک و بت پرستی برخوردار از ریاست ، مکنت و ثروت بودند .
و أحلّوا قومهم . .. و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله قل تمتّعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 18
18- مستکبران ، در قیامت ، گمراهی خود را جبری و معلول خواست خداوند معرفی می کنند .
قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
<لو> حرف شرط امتناعی است و مقدم قضیه را ممتنع می کند. بنابراین مفهوم عبارت چنین می شود اگر خداوند ما را هدایت می کرد و محال است که چنین بکند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 2
2 - سردمداران شرک و کفر و توده های کافر و مشرک ، در پیشگاه عدل الهی مجرم اند .
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
مقصود از <مجرمین> دو گروه پیشوایان شرک و توده های مشرک اند که در آیات پیشین از آنان سخن به میان آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 2
2 - سردمداران شرک و کفر و توده های کافر و مشرک ، در پیشگاه عدل الهی مجرم اند .
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
مقصود از <مجرمین> دو گروه پیشوایان شرک و توده های مشرک اند که در آیات پیشین از آنان سخن به میان آمد.
ص: 62
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 21
21- رهبران مستکبر ، در قیامت ، درمی یابند که صبر و نیز جزع ، عذاب الهی را از آنان برطرف نخواهد کرد .
قالوا . .. سواء علینا أجزعنا أم صبرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 12 - 8،12
8 - خداوند ، مسلمانان صدر اسلام را به پیکار با سران و پیشوایان شرک و کفر ، در صورت نقض پیمان صلح از سوی آنان ، فراخواند .
و إن نکثوا أیمنهم . .. فقتلوا أئمه الکفر
12 - پیکار با سران شرک و کفر ، به منظور وادار کردن آنان به رعایت عهد و پیمان و بازداشتن ایشان از ضربه زدن به اسلام و مسلمانان است .
و إن نکثوا أیمنهم . .. فقتلوا أئمه الکفر ... لعلهم ینتهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 13 - 2
2 - تشویق و تشجیع مسلمانان به پیکار با سران شرک و کفر
فقتلوا أئمه الکفر . .. ألا تقتلون قوماً نکثوا أیمنهم و همّوا بإخراج الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 12 - 8،11،12
8 - خداوند ، مسلمانان صدر اسلام را به پیکار با سران و پیشوایان شرک و کفر ، در صورت نقض پیمان صلح از سوی آنان ، فراخواند .
و إن نکثوا أیمنهم . .. فقتلوا أئمه الکفر
11 - نابودی عوامل اصلی کفر و شرک ، هدف عمده و اساسی پیکار اسلام با کافران و مشرکان
فقتلوا أئمه الکفر
ص: 63
12 - پیکار با سران شرک و کفر ، به منظور وادار کردن آنان به رعایت عهد و پیمان و بازداشتن ایشان از ضربه زدن به اسلام و مسلمانان است .
و إن نکثوا أیمنهم . .. فقتلوا أئمه الکفر ... لعلهم ینتهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 18،19
18 - سران کفر و شرک و پیروان آنان، بی خبر از مضاعف بودن عذاب یکدیگر
لکل ضعف و لکن لاتعلمون
مفعول <لاتعلمون> به قرینه <لکل ضعف>، ان لکل ضعفا است.
19 - سران شرک و کفر و پیروانشان، بی خبر از مضاعف بودن عذاب خویش
لکل ضعف و لکن لاتعلمون
برداشت فوق مبتنی بر این است که سران شرک نیز، همچون پیروان آنان، مخاطب <لاتعلمون> باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 18،19
18 - سران کفر و شرک و پیروان آنان، بی خبر از مضاعف بودن عذاب یکدیگر
لکل ضعف و لکن لاتعلمون
مفعول <لاتعلمون> به قرینه <لکل ضعف>، ان لکل ضعفا است.
19 - سران شرک و کفر و پیروانشان، بی خبر از مضاعف بودن عذاب خویش
لکل ضعف و لکن لاتعلمون
برداشت فوق مبتنی بر این است که سران شرک نیز، همچون پیروان آنان، مخاطب <لاتعلمون> باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 7
7 - خداوند ، حامی و یاری دهنده بیعت کنندگان با پیامبر ( ص ) و رهبران الهی
إنّ الذین یبایعونک . .. ید اللّه فوق أیدیهم
برداشت بالا بر این اساس است که تعبیر <ید اللّه. ..> در مقام تأیید و تشویق و دلجویی باشد; یعنی، ای بیعت کنندگان با پیامبر! شما با خدا بیعت کرده اید و از حمایت او برخوردار خواهید بود.
ص: 64
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 31 - 6
6 - چشیدن عذاب دوزخ برای مشرکان و سران آنان ، وعده حتمی و تخلف ناپذیر خداوند
فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون
برداشت یاد شده از آن جا است که <حَقَّ> به معنای <ثَبَتَ> و <لَزَمَ> است و ثابت و لازم بودن عذاب، حاکی از حتمی و تخلف ناپذیر بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 3
3 - اشتراک عذاب و کیفر رهبران شرک و کفر و توده های مشرک و کافر ، وعده حتمی خداوند
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 3
3 - اشتراک عذاب و کیفر رهبران شرک و کفر و توده های مشرک و کافر ، وعده حتمی خداوند
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 21
21- رهبران مستکبر ، در قیامت ، درمی یابند که صبر و نیز جزع ، عذاب الهی را از آنان برطرف نخواهد کرد .
قالوا . .. سواء علینا أجزعنا أم صبرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
ص: 65
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 42 - 22
22 - حرامخواری حاکمان یهود ، به صورت رشوه
اکلون للسحت
از رسول خدا(ص) روایت شده: رشوه الحکام حرام و هی السحت الذی ذکر اللّه فی کتابه.
_______________________________
الدر المنثور، ج 3، ص 81.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 66
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 2
2 - بیشتر سران کفر و شرک در صدراسلام ، دچار روح لجاجت و حق ناپذیری و مصمم بر نپذیرفتن ایمان
فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 2
2 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، گرفتار روح لجاجت و حق ناپذیری بودند .
و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 2
2 - بیشتر سران کفر و شرک در صدراسلام ، دچار روح لجاجت و حق ناپذیری و مصمم بر نپذیرفتن ایمان
فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 2
2 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، گرفتار روح لجاجت و حق ناپذیری بودند .
و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 8
8 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
ص: 67
بل لمّا یذوقوا عذاب
جمله <بل لمّا یذوقوا عذاب> (بلکه هنوز عذاب مرا نچشیده اند) کنایه از این نکته است که آنان آن چنان در شک و تردید نسبت به قرآن به سر می برند و زیر بار رسالت پیامبراسلام(ص) نمی روند که تنها با چشیدن عذاب الهی دست از مخالفت برمی دارند و به سخن حق تن در می دهند. این نکته نشانگر اوج لجاجت و حق ناپذیری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 8
8 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
بل لمّا یذوقوا عذاب
جمله <بل لمّا یذوقوا عذاب> (بلکه هنوز عذاب مرا نچشیده اند) کنایه از این نکته است که آنان آن چنان در شک و تردید نسبت به قرآن به سر می برند و زیر بار رسالت پیامبراسلام(ص) نمی روند که تنها با چشیدن عذاب الهی دست از مخالفت برمی دارند و به سخن حق تن در می دهند. این نکته نشانگر اوج لجاجت و حق ناپذیری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 17
17 - گناه پیروی از مکاتب انحرافی و تأیید رهبران آن، همطراز با گناه مکتب سازان و سران آن مکاتب
ربنا هؤلاء أضلونا . .. قال لکل ضعف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 4 - 4
4 - قدرت خداوند بر به خضوع کشاندن سردمداران کفر در برابر خویش
إن نشأ . .. فظلّت أعن-قهم لها خ-ضعین
برخی بر آنند همان گونه که به بزرگ قوم <رأس القوم> و <صدرالقوم> گفته می شود، <عنق القوم> نیز گفته می شود بنابراین <أعناقهم>; یعنی، <سادتهم>. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 68
10 - اسراء - 17 - 74 - 7
7- رهبران دینی ، در معرض خطر عقب نشینی از برخی مواضع اصولی خویش ، در برابر کافران
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 2
2 - درخواست رسالت و دریافت وحی، شرط بی جای سردمداران مجرم برای ایمان آوردن به پیامبر(ص)
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 4 - 4
4 - برخورداری از منش و خلق و خوی والا ، از شرایط مبلغان دینی و رهبران جامعه اسلامی
إنّک لعلی خلق عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 4 - 4
4 - آبرومندی نزد مردم ، از ویژگی های لازم و سودمند برای رهبران الهی
و رفعنا لک ذکرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 9،10،13
9 - لزوم خیرخواهی مؤمنان برای دین و پیامبر ( ص ) و رهبر الهی
إذا نصحوا للّه و رسوله
10 - خیرخواهی برای دین و رهبر الهی ، تکلیفی همگانی و ساقط نشدنی
لیس علی الضعفاء . .. إذا نصحوا للّه و رسوله
برداشت فوق بدان دلیل است که جهاد در موارد ضعف، بیماری و تهیدستی ساقط می شود ولی <نصح> (خیرخواهی) ساقط
ص: 69
نمی شود.
13 - اشخاص معذور از جهاد ، در صورت خیرخواهی برای دین و رهبر جامعه اسلامی ، مصون از عذاب و کیفر تخلف از جنگ
الذین کفروا منهم عذاب ألیم . .. ما علی المحسنین من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 28 - 13
13 - محمّد بن منصور عن عبدصالح قال: سألته عن قول الله: <و إذا فعلوا فاحشه - إلی قوله - أتقولون علی الله ما لا تعلمون> . .. فقال: ... فان هذا من ائمه الجور ادّعوا ان الله أمرهم بالإیتمام بهم فردّ الله ذلک علیهم فاخبرنا إنهم قد قالوا علیه الکذب فسمی ذلک منهم فاحشه.
محمّد بن منصور گوید: از امام کاظم(ع) درباره آیه <و إذا فعلوا فاحشه . .. > سؤال کردم فرمود: ... این مطلب درباره پیشوایان جور است که ادعا داشتند خداوند مردم را به پیروی و اقتدای به آنها امر فرموده، خداوند این ادعای آنان را رد کرده و به ما خبر داده که آنان بر خدا دروغ بستند ; و این دروغ را فاحشه نامیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 53 - 3
3 - موضع گیری علیه خط رهبران الهی ، بارزترین نمود طغیان و سرکشی است .
أتواصوا به بل هم قوم طاغون
برداشت بالا از آن جا است که خداوند، تنها وصفی را که برای تکذیب کنندگان پیامبران آورده، وصف طغیان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 167 - 1
1 - بازگشت به دنیا برای تبرّی از سران شرک و مخالفت کردن با آنان ، آرزوی مشرکان پیرو در صحنه قیامت
و قال الذین اتبعوا لو أن لنا کرّه فنتبرأ منهم
<کرّ> به معنای رجوع و <کرّه> به معنای یکبار رجوع کردن است و مراد از آن، بازگشت به دنیا می باشد. بنابراین <لو أن لنا کرّه>; یعنی، ای کاش یکبار دیگر به دنیا باز می گشتیم!
ص: 70
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 13
13 - سران کفر و شرک ، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر ( ص ) و گسترش اسلام ، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبرد های متنوع و ممکن استفاده می کردند .
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. مالِ ه-ذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجل
تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر <ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند> در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 27 - 2
2 - گفت و گوی اعتراض آمیز و خصومت گونه مشرکان فریب خورده با پیشوایان فریب کار خود بر سر راه دوزخ
و قفوهم . .. و أقبل بعضهم علی بعض یتساءلون
مقصود از <علی بعض> - به قرینه سه آیه بعد (و ما کان لنا علیکم من سلطان و. ..) - پیشوایان فریب کاراند. بر این اساس، گفت و گوی مشرکان با پیشوایان شان از سر اعتراض و خصمانه خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 13
13 - سران کفر و شرک ، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر ( ص ) و گسترش اسلام ، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبرد های متنوع و ممکن استفاده می کردند .
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. مالِ ه-ذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجل
تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر <ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند> در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 6
6 - سران شرک و کفر با دعوت پیروانشان به چشیدن از عذاب مضاعف دوزخ، آنان را سرزنش و ملامت می کنند.
ربنا هؤلاء أضلونا . .. فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون
<ال> در کلمه <العذاب> عهد ذکری است و اشاره به همان عذاب مضاعف دارد که از <لکل ضعف> استفاده می شود.
ص: 71
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 6
6 - سران شرک و کفر با دعوت پیروانشان به چشیدن از عذاب مضاعف دوزخ، آنان را سرزنش و ملامت می کنند.
ربنا هؤلاء أضلونا . .. فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون
<ال> در کلمه <العذاب> عهد ذکری است و اشاره به همان عذاب مضاعف دارد که از <لکل ضعف> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 29 - 1
1 - پیشوایان شرک ، در روز رستاخیز در برابر اتهام داشتن نقش در فریب و گمراهی مشرکان ، به دفاع برخاسته و به تبرئه خود خواهند پرداخت .
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا . .. قالوا بل لم تکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 10 - 6
6 - تاریخ گذشتگان و سرگذشت مبارزه رسولان الهی ، تسکینی برای رهبران دینی و هشداری به حق ستیزان
لعلّک ب-خع نفسک . .. و إذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ-لمین
پرداختن به سرگذشت موسی و فرعون و فرجام بدِ فرعونیان، پس از بیان موضع گیری حق ستیزانه مشرکان با پیامبراکرم(ص)، دربردارنده دلداری به پیامبر(ص)است و نیز هشداری به کافران است که از عاقبت بدِ فرعونیان درس بگیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 5
5- دستیابی به منافع مادی و رسیدن به حکومت و مقام ، انگیزه اصلی سازندگان آیین شرک و بت پرستی
و أحلّوا قومهم . .. و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله قل تمتّعوا
جمله <قل تمتعوا> (بگو برخوردار شوید)، پیش از جمله <فإن مصیرکم إلی النار>، می تواند کنایه از آن باشد که هر چند شما به دنبال تمتع و کامیابی از دنیا هستید، ولی مسیر و نهایت کار شما دوزخ است. گفتنی است موضوع رسیدن به حکومت و مقام، از جمله <و أحلّوا قومهم ...> استفاده شده است.
ص: 72
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 5 - 4
4- انبیا و رهبران الهی نسبت به دستاورد ها و حاصل تلاش خویش ، دوراندیش و حساس اند .
و إنّی خفت المولی من وراءی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 169 - 9
9 - شیطان ، وادار کننده انسان ها به شرکورزی و ترغیب کننده آنها به دوستی با سران شرک و پیروی از آنان *
و من الناس من یتخذ من دون اللّه أنداداً . .. إنما یأمرکم بالسوء و الفحشاء
از مصداقهای مورد نظر برای <سوء> و <فحشاء> به قرینه آیات قبل، شرک ورزی و . .. است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 118 - 6
6 - پیمودن راه و دین داری ، شرط رهبری جامعه اسلامی
و هدین-هما الصرط المستقیم
خداوند در توصیف موسی و هارون (علیهماالسلام) - که پیامبر و رهبر امت خویش بودند - مسأله بر صراط مستقیم بودن آنان را مطرح فرمود. طرح این مسأله، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 2
2- قیامت و احضار مردم و پیشوایانشان در آن هنگام ، روزی شایسته یاد و یادآوری و به خاطرسپاری است .
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
برداشت فوق، مبتنی بر این است که نصب <یوم> به جهت مفعول فعل محذوف <اذکر> باشد و <با> ی در <بإمامهم > مصاحبت باشد.
ص: 73
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 6
6- توجه به رنج و تلاش همه رهبران الهی در طول تاریخ ، مایه تسلّی خاطر تلاشگران راه دین است .
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 5
5- توجّه رهبران الهی به نداشتن مسؤولیتی در برابر کفر مردم پس از انجام وظیفه انذار و تبشیر ، مایه عدم احساس ناتوانی و شکست در ایفای وظیفه خویش است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و ما نرسل المرسلین إلاّ مبشّرین و منذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 8
8 - کفرپیشگان ، در قیامت خواستار ذلت و خواری بیشتر و عذاب شدیدتر برای رهبران اغواگر خویش خواهندبود .
نجعلهما تحت أقدامنا لیکونا من الأسفلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 8،10
8 - ذلت در پیشگاه خداوند و عذابی شدید در انتظار سردمداران مجرم است.
سیصیب الذین أجرموا صغار عندالله و عذاب شدید
10 - ذلت و خواری، کیفر استکبار سردمداران مجرم است.
أکبر مجرمیها . .. و إذا جاءتهم ءایه ... سیصیب الذین أجرموا صغار عنداللّه
ص: 74
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 4 - 4
4 - قدرت خداوند بر به خضوع کشاندن سردمداران کفر در برابر خویش
إن نشأ . .. فظلّت أعن-قهم لها خ-ضعین
برخی بر آنند همان گونه که به بزرگ قوم <رأس القوم> و <صدرالقوم> گفته می شود، <عنق القوم> نیز گفته می شود بنابراین <أعناقهم>; یعنی، <سادتهم>. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 5
5 - رجعت داده شدگان هر امت ، متشکل از سردمداران کفر
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا
با توجه به این که <من> در عبارت <من کلّ أُمّه> برای تبعیض است، به مناسبت مورد احتمال می رود که آن بعض، پیشوایان کفر باشند.
ص: 75
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 188 - 10
10 - پرداخت رشوه به حاکمان ، به منظور دستیابی به اموال عمومی با حکم و قضاوت ایشان ، حرام است .
و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام لتأکلوا فریقاً من أمول الن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 188 - 17
17 - < عن ابی بصیر عن ابی عبداللّه ( ع ) قال : قلت له قول اللّه < و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام > فقال : . . . اما انه لم یعن حکام أهل العدل و لکنه عنی حکام أهل الجور . . . ;
ابو بصیر گوید: از امام صادق(ع) از آیه <و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام> سؤال کردم، حضرت فرمود: مراد، حاکمان عدل نیست; بلکه مراد حاکمان جور است . .. >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 188 - 11
11 - حاکمان و قاضیان ، در خطر رشوه خواری و تضییع حقوق مردم
و تدلوا بها إلی الحکام لتأکلوا فریقاً من أمول الناس بالأثم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 2
2- سران کفر و شرک ، برای منحرف کردن مردم از مسیر خدا و توحید ، به ساختن شبیه و مانند برای خداوند روی آوردند .
أحلّوا قومهم دار البوار . .. و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله
از سیاق این آیه و آیات قبل استفاده می شود که درباره سران کفر و شرک است . زیرا مبتلا کردن مردم به سرنوشت و جایگاه شوم (و أحلّوا قومهم دار البوار) و نیز مانند درست کردن برای خدا و اضلال مردم از راه خدا (و جعلوا لله أنداداً لیضلّوا عن سبیله) کار رهبران و سران کفر و شرک است.
ص: 76
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 2
2- سران کفر و شرک ، برای منحرف کردن مردم از مسیر خدا و توحید ، به ساختن شبیه و مانند برای خداوند روی آوردند .
أحلّوا قومهم دار البوار . .. و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله
از سیاق این آیه و آیات قبل استفاده می شود که درباره سران کفر و شرک است . زیرا مبتلا کردن مردم به سرنوشت و جایگاه شوم (و أحلّوا قومهم دار البوار) و نیز مانند درست کردن برای خدا و اضلال مردم از راه خدا (و جعلوا لله أنداداً لیضلّوا عن سبیله) کار رهبران و سران کفر و شرک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 28 - 5
5 - استفاده از قدرت و تظاهر به خیرخواهی ، از روش های پیشوایان کفر و شرک برای فریب و گمراهی توده ها
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا عن الیمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 28 - 5
5 - استفاده از قدرت و تظاهر به خیرخواهی ، از روش های پیشوایان کفر و شرک برای فریب و گمراهی توده ها
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا عن الیمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 106 - 3
3 - موضع رهبران دینی در میان مردم ، باید موضعی برادرانه و همراه با دلسوزی باشد و نه برتری جویانه .
إذ قال لهم أخوهم نوح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 124 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی است مشفقانه و نه همراه با برتری جویی .
إذ قال لهم أخوهم هود ألاتتّقون
ص: 77
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 142 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم ص-لح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 161 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم لوط ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 6
6- استفاده از احساسات و عقاید دینی مردم و تحریک آنان علیه پیامبر ( ص ) ، از شیوه های سران شرک و کفر در برخورد با آن حضرت
أه-ذا الذی یذکر ءالهتکم
از این که کفار مکه، مردم را مخاطب خود قرار داده و <آلهتکم> گفته اند و نه <آلهتنا> استفاده می شود که آنان از احساسات و عقاید مردم علیه پیامبر(ص) بهره می گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 2
2 - استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، کار همیشگی و روش سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
آمدن فعل <یقولون> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار این گفتار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 2
2 - مکر و فریب، شیوه سردمداران مجرمان در میان جوامع
جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
ص: 78
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 6
6- استفاده از احساسات و عقاید دینی مردم و تحریک آنان علیه پیامبر ( ص ) ، از شیوه های سران شرک و کفر در برخورد با آن حضرت
أه-ذا الذی یذکر ءالهتکم
از این که کفار مکه، مردم را مخاطب خود قرار داده و <آلهتکم> گفته اند و نه <آلهتنا> استفاده می شود که آنان از احساسات و عقاید مردم علیه پیامبر(ص) بهره می گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 2
2 - استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، کار همیشگی و روش سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
آمدن فعل <یقولون> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار این گفتار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 88 - 12
12 - بهره گیری از شخصیت های محبوب جامعه و وابسته نشان دادن افکار و رفتار خویش به آنان ، از ترفند های رهبران ضلالت است .
فقالوا ه-ذا . .. إل-ه موسی فنسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 13
13 - سران کفر و شرک ، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر ( ص ) و گسترش اسلام ، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبرد های متنوع و ممکن استفاده می کردند .
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. مالِ ه-ذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجل
تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر <ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند> در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 7
ص: 79
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 13
13 - سران کفر و شرک ، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر ( ص ) و گسترش اسلام ، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبرد های متنوع و ممکن استفاده می کردند .
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. مالِ ه-ذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجل
تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر <ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند> در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 7
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 9
9 - ورود رهبران اغواگر در دوزخ، قبل از پیروانشان
کلما دخلت أمه . .. قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا
مراد از <أمت أخری> به دلیل سخن آنان (ربنا هؤلاء أضلونا) گروه پیرو هستند. در نتیجه مراد از <اولی> سران شرک و کفر خواهد بود. و تعبیر از آن دو طایفه به <اولی> و <أخری> می تواند به لحاظ تقدیم و تأخیر آنان در ورود به جهنم باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 29 - 1
ص: 80
1- جهنّم ، جایگاه رهبران ناسپاس و سردمداران فاسد و اغواگر
ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار . جهنّم یصلونها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 9
9 - ابراهیم ( ع ) ، پیشوا و امامی برای همه انسانها
قال إنی جاعلک للناس إماماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 47 - 14
14 - مسخ چهره انسانی گروهی از اهل کتاب ( سران و عالمان ) در قیامت *
من قبل ان نطمس وجوهاً فنردّها علی ادبارها
نکره بودن <وجوه> حاکی از آن است که این عقوبت (مسخ چهره انسانی) برای تمامی مخاطبان نیست. لازم به ذکر است که برخی از مفسران تحقق این معنی را در قیامت می دانند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 26
26 - < قال ابوعبداللّه ( ع ) : فی قوله تعالی : . . . < لاینال عهدی الظالمین > من عبد صنماً او وثناً لایکون إماماً . . . ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند تعالی که می فرماید: . .. <لاینال عهدی الظالمین> روایت شده: کسی که بت پرستیده باشد نمی تواند امام شود ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 44 - 3
3- شیطان ، سردمدار دعوت مردم به شرک و بت پرستی است .
لِمَ تعبد ما لایسمع . .. لاتعبد الشیط-ن
ص: 81
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 105 - 11
11 - موسی ( ع ) علاوه بر رسالت رهبری بنی اسرائیل را نیز از جانب خداوند عهده دار بود .
إنی رسول من رب العلمین . .. فأرسل معی بنی إسراءیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 12
12 - موسی ( ع ) ، علاوه بر مقام نبوت ، منصب امامت و رهبری سیاسی بنی اسرائیل را نیز عهده دار بود .
و قال موسی لأخیه هرون اخلفنی فی قومی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 47 - 5
5 - موسی و هارون ( ع ) به فرمان خداوند ، وظیفه دار رهبری بنی اسرائیل پس از موافقت فرعون با خروج آنان
فأرسل معنا بنی إسرءیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 98 - 4
4- پیشوایان انسان ها در قیامت ، همان پیشوایان آنان در دنیا خواهند بود .
فاتبعوا أمر فرعون . .. یقدم قومه یوم القی-مه
مطرح ساختن پیشوایی فرعون در صحنه آخرت (یقدم قومه) پس از بیان پیشوایی او در دنیا (فاتبعوا أمر فرعون)، اشاره به این نکته دارد که: انسانها در دنیا از هر کسی پیروی کنند در آخرت نیز همراه او بوده و در پی او حرکت خواهند کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 98 - 4
4- پیشوایان انسان ها در قیامت ، همان پیشوایان آنان در دنیا خواهند بود .
فاتبعوا أمر فرعون . .. یقدم قومه یوم القی-مه
مطرح ساختن پیشوایی فرعون در صحنه آخرت (یقدم قومه) پس از بیان پیشوایی او در دنیا (فاتبعوا أمر فرعون)، اشاره به این نکته دارد که: انسانها در دنیا از هر کسی پیروی کنند در آخرت نیز همراه او بوده و در پی او حرکت خواهند کرد.
ص: 82
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 75 - 11
11 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < و نزعنا من کلّ أُمّه شهیداً > یقول من کلّ فرقه من ه-ذه الأُمّه إمامها . . . ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <و نزعنا من کلّ أُمّه شهیداً> روایت شده که خدا می فرماید: از هر فرقه ای از این امت، امام آنها را برمی گزینیم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 1،2،3،5
1 - پیشوایانی ، از میان بنی اسراییل ، برای هدایت مردم ، برخاستند .
لبنی إسرءیل . و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا
2 - پیشوایان دینیِ برخاسته از قوم بنی اسراییل ، هدایت کننده مردم ، براساس و چهارچوب تعالیم الهی بودند .
لبنی إسرءیل . و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا
3 - پیشوایان بنی اسراییل ، مردم را به توفیق خداوند ، هدایت و راهنمایی می کردند .
و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا
برداشت بالا، بنابراین است که <أمر> در آیه، به معنای <شأن و فعل> باشد. در این صورت هدایت به امر خدا، معنای توفیق می دهد.
5 - در میان بنی اسراییل ، پیشوایان متعددی وجود داشتند که بر اساس تعالیم دینی ، مردم را هدایت می کردند .
و جعلنا منهم أئمّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 25 - 6
6 - گروه هایی از بنی اسراییل هدایت نپذیرفتند و در برابر پیشوایان الهی ، تسلیم نشدند .
إنّ ربّک هو یفصل بینهم یوم القی-مه فیما کانوا فیه یختلفون
بنابراین که مرجع ضمیر در <بینهم> بنی اسراییل باشد و <کانوا فیه یختلفون> اشاره به اختلافات دیرینه آنان داشته باشد - که حتی با آمدن پیشوایان الهی، خاتمه نیافته است - نکته یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی ، موظف به گرفتن صدقه ( مالیات شرعی ) از مردم و منتظر نماندن برای اقدام خود مردم به پرداخت آن
خذ من أمولهم صدقه
به کارگیری امر <خذ> (بگیر) - به جای مثلا <تقبل> - حکایت از آن دارد که حاکم اسلامی نباید در انتظار پرداخت صدقه
ص: 83
باشد; بلکه باید خود اقدام به أخذ آن کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی ، موظف به گرفتن صدقه ( مالیات شرعی ) از مردم و منتظر نماندن برای اقدام خود مردم به پرداخت آن
خذ من أمولهم صدقه
به کارگیری امر <خذ> (بگیر) - به جای مثلا <تقبل> - حکایت از آن دارد که حاکم اسلامی نباید در انتظار پرداخت صدقه باشد; بلکه باید خود اقدام به أخذ آن کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 3
3 - گیرنده زکات در حقیقت ، خداست و پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی تنها وسایطند .
خذ من أمولهم صدقه . .. و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 61 - 9
9 - گوش فرادادن به سخنان همه طیف های جامعه و داشتن سعه صدر در برابر آنان ، خصلتی شایسته و بایسته برای رهبران و مسؤولان جامعه اسلامی
و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 22
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
ص: 84
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 24
24 - رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی گروه های مختلف اجتماعی
و لئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 12
12- رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی و آرای برخاسته از هوا های گروه های مختلف اجتماعی
و ل-ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 22
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 9
9 - انعطاف رهبری الهی ، در برابر برخی آرا و نظریات مردم
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
تعبیر <فی کثیر> نشان می دهد که در بعضی از موارد، پذیرش نظر و خواست مردم منفی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 12
12- رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی و آرای برخاسته از هوا های گروه های مختلف اجتماعی
و ل-ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
ص: 85
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 3،6
3 - خداوند ، خواهان اعتماد نکردن رهبر و مؤمنان بر عذرتراشی های توانمندان متخلف از جهاد
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم
6 - موضع گیری در برابر متخلفانِ از وظایف اجتماعی ( چون جهاد و . . . ) از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی
یعتذرون إلیکم . .. قل لا تعتذروا
از اینکه نخست همه مؤمنان مورد خطاب قرار گرفته اند، ولی وظیفه اعلام موضع تنها بر عهده پیامبر(ص) قرار داده شده، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 16 - 4
4 - لزوم حفظ رابطه مستقیم و بیواسطه با مردم برای رهبران و مبلغان دینی در راستای تبلیغ و ارشاد
قل لو شاء اللّه ما تلوته علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 66 - 17
17 - نقش پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی در عفو گروهی از منافقان بر اساس مصالح و کیفر گروهی دیگر
إن نعف . .. نعذب
با توجه به اینکه مراد از عفو و عذاب، می تواند بخشش و کیفر دنیوی باشد، و نیز با الغای خصوصیت و تعمیم دادن صدور حکم عفو و مجازات به رهبر جامعه اسلامی مطلب فوق را می توان استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 8
8 - پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی ، مأمور به اتخاذ مواضع صریح و قاطع در برابر عناصر نفاق و منافق و ناسالم جامعه
و لاتصل علی أحد منهم مات أبداً و لاتقم علی قبره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 44 - 3
ص: 86
3- شیطان ، سردمدار دعوت مردم به شرک و بت پرستی است .
لِمَ تعبد ما لایسمع . .. لاتعبد الشیط-ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 11
11 - دوزخیان پیرو پس از اجتماعشان در جهنم با سران کفر و شرک، علیه آنان اقامه دعوا خواهند کرد.
حتی إذا ادارکوا فیها جمیعا قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا
<حتی إذا ادارکوا . ..> یعنی تا آنگاه که امتها بر یکدیگر ملحق و مجتمع گردند. <ادارکوا> در اصل تدارکوا بوده و پس از ساکن کردن تاء و ادغام آن در دال، همزه وصل به آن اضافه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 1
1 - سران کفر و شرک و پیروانشان پس از ورود به جهنم به مجادله و کشمکش خواهند پرداخت.
قالت أخریهم لأولیهم . .. و قالت ألیهم لأخریهم فما کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 63 - 2
2 - پیشوایان شرک و گمراه کنندگان خلق ، مصداق های بارز و قطعی دوزخیان
قال الذین حقّ علیهم القول
خداوند در آغاز آفرینش آدم، در پاسخ ابلیس که گفته بود: <ربّ بما أغویتنی لأُغوینهم أجمعین> فرمود: <لأملئنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین>. کلمه <القول> اشاره به همین سخن خداوند دارد. بنابراین <الذین حقّ علیهم القول>; یعنی، آنان که آن سخن خدا درباره ایشان مصداق و قطعیت یافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 31 - 6
6 - چشیدن عذاب دوزخ برای مشرکان و سران آنان ، وعده حتمی و تخلف ناپذیر خداوند
فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون
برداشت یاد شده از آن جا است که <حَقَّ> به معنای <ثَبَتَ> و <لَزَمَ> است و ثابت و لازم بودن عذاب، حاکی از حتمی و تخلف ناپذیر بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 63 - 1
ص: 87
1 - سران و پیشوایان شرک ، به هنگام بازخواست پیروانشان از سوی خداوند در قیامت حاضر خواهند شد .
و یوم ینادیهم . .. قال الذین حقّ علیهم القول
مراد از <الذین حقّ علیهم القول> (آنان که سخن خدا درباره آنان مصداق یافت)، پیشوایان گمراهی و شرک اند. گفتنی است که برداشت یاد شده با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 27 - 1
1 - مشرکانِ فریب خورده ، در عرصه قیامت رو در روی پیشوایان فریب کارِ خود قرار خواهند گرفت .
و أقبل بعضهم علی بعض یتساءلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 30 - 6
6 - مشرکان فریب خورده و پیشوایان شان در قیامت ، یکدیگر را به دست داشتن در گمراهی و انحراف از مسیر حق ، متهم خواهند کرد .
و أقبل بعضهم علی بعض یتساءلون . قالوا إنّکم کنتم تأتوننا ... قالوا ... و ما کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 31 - 5
5 - اعتراف پیشوایان شرک به ربوبیت الهی در حضور مشرکان در عرصه قیامت
فحقّ علینا قول ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 32 - 4
4 - اعتراف سردمداران شرک در عرصه قیامت به گمراهی خود
إنّا کنّا غ-وین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 4
4- سازندگان آیین شرک و بت پرستی به یگانگی خداوند و بطلان آیین بت پرستی آگاه بودند .
و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله قل تمتّعوا فإن مصیرکم إلی النار
از تعبیر <جعلوا لله أندادا> (برای خدا شریک قرار دادند)، و همچنین با توجه به اینکه این کار مربوط به سران و سازندگان اصلی آیین شرک است، استفاده می شود که آنان آگاهانه و از روی عمد به چنین عملی دست زدند.
ص: 88
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 4
4- سازندگان آیین شرک و بت پرستی به یگانگی خداوند و بطلان آیین بت پرستی آگاه بودند .
و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله قل تمتّعوا فإن مصیرکم إلی النار
از تعبیر <جعلوا لله أندادا> (برای خدا شریک قرار دادند)، و همچنین با توجه به اینکه این کار مربوط به سران و سازندگان اصلی آیین شرک است، استفاده می شود که آنان آگاهانه و از روی عمد به چنین عملی دست زدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 14
14 - قرآن ، کتابی پرجاذبه و شگفت آور در نظر سران کفر وشرک
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
اسطوره خواندن قرآن و سحر دانستن آن از سوی سران کفر و شرک، گویای این نکته است که این کتاب الهی، همانند اسطوره، سحر و جادو، برای آنان جاذبه داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 2،3
2 - پیامبراسلام ( ص ) ، در نظر سران کفر و شرک ، فاقد هرگونه ملاک برتری و شایستگی برای رسالت و دریافت وحی الهی
أءنزل علیه الذکر من بیننا
همزه در <أءنزل> برای استفهام انکاری است و قید <من بیننا> (از میان ما) قرینه است بر این که نفی و انکار آنان، مربوط به شایستگی پیامبر(ص) برای رسالت بود.
3 - سران کفر و شرک ، برگزیده شدن پیامبر ( ص ) را به رسالت بدون برخوردار بودن آن حضرت از امتیاز و شایستگی های لازم ، دلیل نپذیرفتن دعوت او اعلام کردند .
أءنزل علیه الذکر من بیننا
قید <من بیننا> در حقیقت در مقام بیان تعلیل برای انکار رسالت است; یعنی، پیامبراسلام از میان ما انتخاب شده است و مانند ما هیچ امتیاز و برتری و شایستگی برای دریافت وحی ندارد; پس نمی توان ادعای او را تصدیق کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 5
ص: 89
5 - خودکفایی مالی و بی نیازی از تلاش اقتصادی ، حداقل شرط پیامبری و کمترین شایستگی لازم برای احراز مقام نبوت ، در دیدگاه سران کفر و شرک
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه پیش آمده بود: <کافران این نکته را القا کردند که پیامبر(ص) از نظر جسمی نباید نیازمند به تغذیه و داد و ستد اقتصادی باشد>; ولی در این آیه از آن نکته صرف نظر کردند و گفتند: <پیامبر باید از نظر معیشتی و مالی خودکفا باشد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 2
2 - پیشوایان و رهبران جوامع در بینش الهی دو دسته اند : دعوت کنندگان به آتش دوزخ و فراخوانان به نعمت های بهشت .
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 60 - 20،22
20 - ارجاع داوری به حاکمان خودکامه و سلطه گر ، پذیرش حاکمیت طاغوت است .
الم تر الی الّذین یزعمون انّهم امنوا . .. یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت
امام صادق (ع) فرمود: . .. انّه لو کان لک علی رجل حقّ فدعوته الی حکّام اهل العدل فأبی علیک اِلا انْ یرافعک الی حکام اهل الجور لیقضوا له لکان ممّن حاکم الی الطاغوت و هو قول اللّه عزّ و جل: الم تر الی الّذین یزعمون ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 411، ح 3 ; نورالثقلین، ج 1، ص 508، ح 361 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 387، ح 2، 3 و 5 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 254، ح 180.
22 - کعب بن اشرف و ابن شیبه یهودی ، از مصادیق حاکمان طاغوتی
یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت
بسیاری از مفسران برآنند که آیه در مورد منافقی نازل شد که به هنگام نزاع با فردی، خواهان مراجعه به کعب بن اشرف یهودی شد و از مراجعه به پیامبر برای داوری سر باز زد. برخی دیگر از مفسران، مصداق طاغوت را ابن شیبه یهودی گفته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 3،12
3 - عدم تأثیر آیات (معجزات) الهی در سردمداران مجرم
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
ص: 90
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 9
9 - سردمداران مجرم با مکر خویش علیه دین اسلام تنها خود را می فریبند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه . .. و ما یمکرون إلا بأنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 12
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 6
6 - تمامی جوامع بشری در معرض تهدید حیله و مکر سردمداران مجرم خویش
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 114 - 3
3 - تجلیل حاکمان ستمگر از عالمان ستیزه جو با حق تا حد مقرب ساختن آنان به درگاه خویش
قال نعم و إنکم لمن المقربین
ص: 91
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 29 - 1
1- جهنّم ، جایگاه رهبران ناسپاس و سردمداران فاسد و اغواگر
ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار . جهنّم یصلونها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 9
9 - عناصر قدرتمند و مرفّه ، سردمداران انحراف و کفر در جوامع کافر و شرک پیشه
قال مترفوها . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک-فرون
از این که در جوامع شرک پیشه، تنها سخن مرفهان ذکر گردیده - با آن که اندیشه شرک مختص آنان نبوده است - می توان استفاده کرد که آنان، نقش اصلی را در تعیین گرایش های جامعه داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 6
6 - مشرکان صدراسلام ، پیشوای کافران گذشته تاریخ در کفر و حق ستیزی *
و لقد أهلکنا أشیاعکم
با توجه به این که <شیعه> به معنای پیرو است و از نظر زمانی کفار مکه دنباله رو کافران گذشته اند; احتمال می رود که اطلاق <أشیاع> بر کافران گذشته تاریخ از آن جهت باشد که مشرکان مکه در کفر و حق ستیزی، گوی سبقت را از پیشینیان خود ربوده اند، به گونه ای که باید پیشینیان را پیرو آنها به حساب آورد و آنان را پیشوای گذشتگان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 11
11 - دوزخیان پیرو پس از اجتماعشان در جهنم با سران کفر و شرک، علیه آنان اقامه دعوا خواهند کرد.
حتی إذا ادارکوا فیها جمیعا قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا
<حتی إذا ادارکوا . ..> یعنی تا آنگاه که امتها بر یکدیگر ملحق و مجتمع گردند. <ادارکوا> در اصل تدارکوا بوده و پس از ساکن کردن تاء و ادغام آن در دال، همزه وصل به آن اضافه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 1
1 - سران کفر و شرک و پیروانشان پس از ورود به جهنم به مجادله و کشمکش خواهند پرداخت.
قالت أخریهم لأولیهم . .. و قالت ألیهم لأخریهم فما کان
ص: 92
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 10
10 - جدا شدن سردمداران کفر از میان هر امت در قیامت ، به صورت نظام یافته و تحت نظارت و کنترل مأموران الهی است . *
و یوم نحشر . .. فهم یوزعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 4
4 - پیشوایان کفر ، مورد تنفر و انزجار خلایق در روز قیامت
و یوم القی-مه هم من المقبوحین
مفسران برآنند که <مقبوح> از ریشه <قبح> (زشتی) مشتق شده است. بنابراین <مقبوح>; یعنی، کسی که به خاطر زشتی، مورد نفرت دیگران بوده و از جانب آنان طرد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 14
14 - قرآن ، کتابی پرجاذبه و شگفت آور در نظر سران کفر وشرک
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
اسطوره خواندن قرآن و سحر دانستن آن از سوی سران کفر و شرک، گویای این نکته است که این کتاب الهی، همانند اسطوره، سحر و جادو، برای آنان جاذبه داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 2،3
2 - پیامبراسلام ( ص ) ، در نظر سران کفر و شرک ، فاقد هرگونه ملاک برتری و شایستگی برای رسالت و دریافت وحی الهی
أءنزل علیه الذکر من بیننا
همزه در <أءنزل> برای استفهام انکاری است و قید <من بیننا> (از میان ما) قرینه است بر این که نفی و انکار آنان، مربوط به شایستگی پیامبر(ص) برای رسالت بود.
3 - سران کفر و شرک ، برگزیده شدن پیامبر ( ص ) را به رسالت بدون برخوردار بودن آن حضرت از امتیاز و شایستگی های لازم ، دلیل نپذیرفتن دعوت او اعلام کردند .
ص: 93
أءنزل علیه الذکر من بیننا
قید <من بیننا> در حقیقت در مقام بیان تعلیل برای انکار رسالت است; یعنی، پیامبراسلام از میان ما انتخاب شده است و مانند ما هیچ امتیاز و برتری و شایستگی برای دریافت وحی ندارد; پس نمی توان ادعای او را تصدیق کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 5
5 - خودکفایی مالی و بی نیازی از تلاش اقتصادی ، حداقل شرط پیامبری و کمترین شایستگی لازم برای احراز مقام نبوت ، در دیدگاه سران کفر و شرک
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه پیش آمده بود: <کافران این نکته را القا کردند که پیامبر(ص) از نظر جسمی نباید نیازمند به تغذیه و داد و ستد اقتصادی باشد>; ولی در این آیه از آن نکته صرف نظر کردند و گفتند: <پیامبر باید از نظر معیشتی و مالی خودکفا باشد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 9
9 - عناصر قدرتمند و مرفّه ، سردمداران انحراف و کفر در جوامع کافر و شرک پیشه
قال مترفوها . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک-فرون
از این که در جوامع شرک پیشه، تنها سخن مرفهان ذکر گردیده - با آن که اندیشه شرک مختص آنان نبوده است - می توان استفاده کرد که آنان، نقش اصلی را در تعیین گرایش های جامعه داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 166 - 11
11 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرموده اند : < اذا کان یوم القیامه . . . یأتی النداء من عنداللّه عز و جل ، ألا من تعلق بامام فی دار الدنیا فلیتبعه الی حیث یذهب فحینئذ یتبرء الذین اتبعوا من الذین اتبعوا و رأوا العذاب و تقطعت بهم الاسباب . . . ;
وقتی قیامت بر پا شود . .. ندایی از نزد خداوند عز و جل می آید که هر کس در دنیا دلبستگی به پیشوایی داشته باید هر جا پیشوای او می رود او به دنبالش برود. و در این هنگام است که بیزاری می جویند رهبران گمراه از پیروان گمراه خود و عذاب خدا را مشاهده می کنند و دستشان از همه جا کوتاه می شود ... >.
ص: 94
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 10
10 - ذلت و خواری، کیفر استکبار سردمداران مجرم است.
أکبر مجرمیها . .. و إذا جاءتهم ءایه ... سیصیب الذین أجرموا صغار عنداللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 -
5،6،14،15،16،17،19،22
5- افراد عوام و تابع ، پس از حضور در پیشگاه خداوند در قیامت به رهبران مستکبر خویش اعتراض و از آنان درخواست کمک خواهند کرد .
و برزوا لله جمیعًا فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغن
6- درگیری لفظی عوام کفار با رهبران مستکبر خود در قیامت
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
14- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان برای رهایی از عذاب ، به آنان وعده می دهند که در صورت نجات یافتن خود ، آنان را هم نجات خواهند داد .
قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
15- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان در قیامت ، خود را ناتوان دانسته و کمک به آنان را تعلیق به محال می کنند .
فقال الضعف-ؤا . .. فهل أنتم مغنون عنّا ... قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
اینکه مستکبران در جواب استمداد پیروان خود در قیامت می گویند: اگر خداوند ما را هدایت کرده بود ما هم شما را هدایت می کردیم، در حالی که خداوند هم چنین کاری را هرگز انجام نداده است، در واقع برآوردن خواسته آنان را تعلیق به محال می کند.
16- رهبران مستکبر ، در قیامت ، به گمراهی خود اعتراف خواهند کرد .
لو هدی-نا الله لهدین-کم
17- رهبران مستکبر ، در قیامت ، در پی معرفی شدن به عنوان مسؤول گمراهی پیروان ، گمراهی خود و آنان را به خداوند نسبت خواهند داد .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا . .. قالوا لو هدی-نا الله لهدین
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که مراد از هدایت در آیه هدایت در برابر گمراهی است و نه احتمال دیگر که به معنای راهنمایی برای نجات از عذاب باشد.
19- رهبران مستکبر حتی در قیامت هم از خوی استکباری خویش دست برنخواهند داشت .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا . .. قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
مفسران برای هدایت در این آیه دو احتمال ذکر کرده اند: یکی هدایت در برابر گمراهی و دیگری راهنمایی جهت نجات از عذاب. برداشت فوق با توجه به احتمال دوم است; به اضافه اینکه مستکبران به جای اینکه نجات پیروان خود را به خدا موکول
ص: 95
کنند، به آنان وعده می دهند که در صورت نجات خود آنها را نیز نجات خواهند داد.
22- اعلام رهبران مستکبر در قیامت به پیروان خویش مبنی بر قطعی بودن عذاب آنها و نبودن هیچ راه گریزی از آن
قالوا . .. سواء علینا أجزعنا أم صبرنا ما لنا من محیص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 1،2
1- پس از درگیری لفظی رهبران مستکبر با پیروان خود در قیامت ، آنان با شیطان به منازعه می پردازند .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا . .. قالوا ... و قال الشیط-ن لمّا قضی الأمر
ذکر قصه شیطان و سخنان وی در قیامت با جهنّمیان، پس از گفت و گوهای رهبران مستکبر و پیروانشان، نشان دهنده ادامه ماجرای مستکبران و پیروان آنها با شیطان است.
2- رهبران مستکبر و پیروانشان ، سرانجام در قیامت شیطان را مسبب اصلی گمراهی خویش قلمداد می کنند .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا . .. قالوا ... و قال الشیط-ن لمّا قضی الأمر إنّ الل
ذکر سخنان شیطان در قیامت خطاب به گمراهان، پس از ذکر جریان مستکبران و پیروانشان، احتمال دارد از این جهت باشد که آنان گمراهی خویش را به شیطان نسبت می دهند و او درصدد پاسخ گویی برمی آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 69 - 4
4- سنخیت های قیامت برای پیشتازان و سردمداران استکبار ، دشوارتر و کیفر آنها سنگین تر از کیفر دیگران خواهد بود .
ثمّ لننزعنّ . .. أیّهم أشدّ علی الرحمن عتیًّا
جداکردن پیشتازان و سردمداران استکبار، حکایت از رسوایی فزون تر و نیز عقوبت و حساب سنگین تری دارد که در انتظار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 166 - 1
1 - تقسیم مشرکان به : سردمداران شرک و پیروان آنان
إذ تبرأ الذین اتبعوا من الذین اتبعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 167 - 13
13 - مشرکان ( سران آنان و پیروانشان ) در قیامت به آتش دوزخ گرفتار شده و در آن ماندگار خواهند بود .
و ما هم بخرجین من النار
ص: 96
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 166 - 2،3،8
2 - مشرکان ( سران شرک و پیروانشان ) به عذاب قیامت گرفتار خواهند شد .
إذ تبرأ الذین اتبعوا من الذین اتبعوا و رأوا العذاب
ظاهر این است که ضمیر فاعلی در <رأوا العذاب> به هر دو طایفه (سران و تابعان) باز گردد. از آیه قبل و نیز آیه بعد معلوم می شود که ظرف <تبرّی>، روز قیامت است. بنابراین مراد از <العذاب> عذاب قیامت می باشد.
3 - سران شرک به هنگام مواجه شدن با عذاب قیامت ، از پیروانشان فاصله گرفته و از آنان بیزار می شوند .
إذ تبرأ الذین اتبعوا من الذین اتبعوا و رأوا العذاب
جمله <و رأوا العذاب> جمله حالیه است; یعنی، تبرّی و بیزاری سران شرک از پیروانشان در آن حال است که با عذاب مواجه می شوند.
8 - در قیامت تمامی سبب ها و وسایل پیوند و دوستی میان سران شرک و پیروانشان از میان خواهد رفت .
و تقطعت بهم الأسباب
برداشت فوق بر این اساس است که: مقصود از <الأسباب> مایه های پیوند میان سران و پیروان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 67 - 7
7 - منافقان ، گروهی متشکل از دو دسته : خط دهنده و جریان ساز ; خط گیرنده و تأثیرپذیر
المنفقون و المنفقت بعضهم من بعض
برداشت فوق با توجه به کلمه <من> که برای ابتدائیت (نشویه) است، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 29 - 1
1- جهنّم ، جایگاه رهبران ناسپاس و سردمداران فاسد و اغواگر
ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار . جهنّم یصلونها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 97
9 - حجر - 15 - 88 - 14
14- رهبران جامعه ، در معرض توجه بیش از حد ضرور به مرفّهان بی ایمان جامعه قرار دارند .
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزواجًا منهم
آیه شریفه هر چند درباره پیامبراسلام(ص) است، ولی می شود از مورد انتزاع کرد و این اخطار و هشدار را شامل تمامی رسالت مداران و رهبران جامعه دانست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 2
2 - پیشوایان و رهبران جوامع در بینش الهی دو دسته اند : دعوت کنندگان به آتش دوزخ و فراخوانان به نعمت های بهشت .
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 44 - 52
52 - پیشوایان یهود ( ربانیون ) ، دارای جایگاهی پایینتر از انبیا و منزلتی برتر از علمای یهود ( احبار )
یحکم بها النبیون . .. للذین هادوا و الربنیون و الاحبار
از امام صادق(ع) روایت شده که آن حضرت پس از تلاوت آیه فوق فرمود: فهذه الائمه دون الانبیاء الذین یریون الناس بعلمهم و اما الاحبار فهم العلماء دون الربانیین . .. .
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 323، ح 119; نورالثقلین، ج 1، ص 634، ح 206.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 6
6- سازندگان آیین شرک و بت پرستی برخوردار از ریاست ، مکنت و ثروت بودند .
و أحلّوا قومهم . .. و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله قل تمتّعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 98
17 - حجرات - 49 - 3 - 2
2- تقوا ، مستلزم تواضع و احترام نسبت به پیامبر ( ص ) و رهبری الهی
إنّ الذین یغضّون . .. أول-ئک الذین امتحن اللّه قلوبهم للتقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 108 - 2
2 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
تقدیم <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 126 - 3،6
3 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
تقدم <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از آنان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 131 - 2
2 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
مقدم آمدن <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند رساننده این معنا باشد که تا انسان به زینت تقوا آراسته نشود، آمادگی برای پیروی از پیامبران در او پیدا نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 144 - 3
3 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دین
فاتّقوا اللّه و أطیعون
مقدم آمدن <اتّقوا> بر <أطیعوا>، می تواند بیانگر مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 150 - 3
3 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
ص: 99
فاتّقوا اللّه و أطیعون
مقدم آوردن <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند بیانگر مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 163 - 2،6
2 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
مقدم آمدن فعل <اتّقوا> بر <أطیعوا>، می تواند بیانگر این مطلب باشد.
6 - برخوداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از آنان است .
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 179 - 3
3 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
تقدم <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - منافقون - 63 - 7 - 5
5 - نقش فشار های اقتصادی ، در پراکندن مردم از پیرامون رهبری
هم الذین یقولون لاتنفقوا علی من عند رسول اللّه حتّی ینفضّوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 33 - 3
3 - مردم گمراه و فاسد ، در پیدایش نظام اجتماعی فاسد و ظاهر شدن رهبران گمراه گر و انحراف ساز در جامعه ، مؤثر بوده و دارای نقش اند .
فإنّهم یومئذ فی العذاب مشترکون
مشترک بودن عذاب مردم اغوا شده با رهبران اغواگر خود، می رساند که اغوا شدن مردم، هرچند به وسیله رهبران آنان است; ولی آنان نیز در این گمراهی نقش داشته و مؤثر بوده اند. گفتنی است که نقش آنان می تواند در رابطه با پیدایش نظام فاسد و ظهور رهبران گمراه کننده در جامعه باشد.
ص: 100
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 2
2 - توجه به تأثیر حق در نفوس مستعد ، به رغم عناد کافران ، مشوق رهبران الهی به تداوم تبلیغ
إنّا کنّا من قبل ندعوه . .. فذکّر فما أنت ... بکاهن
فاء در <فذکّر>، تکلیف تذکر را متفرع بر آیات پیشین کرده است. در آن آیات سخن از حق ناپذیری برخی از مردم و حق پذیری و قدرشناسی گروهی دیگر به میان آمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 3 - 2
2- تقوا ، مستلزم تواضع و احترام نسبت به پیامبر ( ص ) و رهبری الهی
إنّ الذین یغضّون . .. أول-ئک الذین امتحن اللّه قلوبهم للتقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 55 - 7
7 - تخلف ناپذیر بودن وعده خداوند به نصرت پیامبران و مؤمنان ، مقتضی صبر و شکیبایی رهبران دینی و مؤمنان طرفدار آنان در برابر مشکلات و آزار های دشمنانِ دین است .
إنّا لننصر رسلنا . .. فاصبر إنّ وعد اللّه حقّ
برداشت بالا به خاطر این نکته است که جمله <إنّ وعد اللّه حقّ> در مقام تعلیل برای <فاصبر> می باشد; یعنی، <صبر پیشه کن چون وعده خداوند به پیروزی و نصرت، حق است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 5
5- توجه به کیفر حتمی کافران در قیامت ، زمینه ساز صبر و شکیبایی رهبران الهی در برابر عنادورزی های مخالفان
یعرض الذین کفروا علی النار . .. فاصبر کما صبر أولواالعزم من الرسل
<فاء> در <فاصبر>، تفریع را افاده می کند و ارتباط این آیه با آیه قبل، صبر را فرع و نتیجه توجه به عذاب کافران قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 101
1 - بقره - 2 - 61 - 36
36 - تجاوزگری و ارتکاب گناهان ، آدمی رابه سوی کفر گرایش داده و بر کشتن رهبران الهی بی پروا می سازد .
یکفرون بأیت اللّه . .. ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 15 - 10
10 - سازش با هواپرستان و تمایلات نامشروع آنان ، موجب انحراف رهبران دینی
فادع و استقم کما أمرت و لاتتّبع أهواءهم
استقامت (مصدر <استقم>) به معنای ادامه حرکت در راه راست است و تقابل <استقم> با <لاتتّبع أهوائهم> مطلب بالا را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 24 - 9
9 - خطر نفوذ و تأثیرگذاری گروه های گناه پیشه و ناسپاس ، در رهبران جامعه ایمانی
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 15 - 8
8 - رهبران جامعه اسلامی ، در خطر به سازش کشیده شدن و سستی در برابر فشار ها و تهدید های سخت دشمنان
و استقم کما أمرت و لاتتّبع أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 12 - 11
11 - نابودی عوامل اصلی کفر و شرک ، هدف عمده و اساسی پیکار اسلام با کافران و مشرکان
فقتلوا أئمه الکفر
ص: 102
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 26 - 13
13 - حکومت و منصب قضاوت ، بستر بسیار لغزنده و رهبران و داوران در معرض مقهور شدن به دست هوای نفس
ی-داود إنّا جعلن-ک خلیفه فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 7
7- چشم ندوختن به اموال و مکنت های افراد ثروتمند و مرفّه ، از وظایف رهبران اسلامی
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم و لاتحزن علیهم واخفض جناحک للمؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 6
6 - لزوم پرهیزِ رهبران الهی ، از دنیاطلبی و توجه به دنیاگرایان
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
ص: 103
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 46 - 4
4 - آخرت اندیشی و دوری از دنیاطلبی ، از خصوصیات رهبران الهی
إنّا أخلصن-هم بخالصه ذکری الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 27 - 9
9 - خطرساز بودن رهبران متکبر و منکر قیامت و روز حساب برای جامعه
کلّ متکبّر لایؤمن بیوم الحساب
پناه بردن موسی(ع) از شر متکبران منکر قیامت (چون فرعونیان)، گویای مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 27 - 9
9 - خطرساز بودن رهبران متکبر و منکر قیامت و روز حساب برای جامعه
کلّ متکبّر لایؤمن بیوم الحساب
پناه بردن موسی(ع) از شر متکبران منکر قیامت (چون فرعونیان)، گویای مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 70 - 6
6- بت پرستی و موضع گیری در مقابل حق و رهبران الهی ، از زیان بارترین کار ها است .
و أرادوا به کیدًا فجعلن-هم الأخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 10 - 11
ص: 104
11 - ساده زیستی و دوری از زندگی مرفّه و کاخ نشینی ، زندگانی شایسته و بایسته برای رهبران جامعه اسلامی
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه . .. إن شاء جعل لک خیرًا من ذلک جنّ-ت ... و یجع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 19
19 - پیشوایان دین اسلام در صورت سازش کردن با پیروان دیگر ادیان بر سر مسائل دینی ، از زمره ستگرانند .
و لئن اتبعت اهواءهم . .. إنک إذاً لمن الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 8
8- رهبران دینی ، باید همواره بر مواضع اصولی خویش ثابت و استوار بوده و در برابر کافران و دشمنان ، سازش ناپذیر باشند .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 6
6 - لزوم هماهنگی بین گفتار و کردار رهبران جامعه
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 93 - 5
5 - بی تفاوتی و سکوت مسؤولان در برابر انحراف و گمراهی مردم ، سزاوار توبیخ و بازخواست است .
ما منعک إذ رأیتهم ضلّوا . .. أفعصیت أمری
ص: 105
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 6
6- رهبران و سردمداران فاسد و اغواگر درخور سرزنش و کیفرند .
ألم تر إلی الذین . .. و أحلّوا قومهم دار البوار
از اینکه خداوند در بیان سرنوشت شوم اقوام و ملتهای ناسپاس و کافر، رهبران آنها را مورد بحث قرار داد (أحلّوا قومهم . ..)، استفاده می شود که جرم آنان بیش از دیگر مردم بوده و سزاوار سرزنش و کیفری افزونترند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 6
6 - سران شرک و کفر با دعوت پیروانشان به چشیدن از عذاب مضاعف دوزخ، آنان را سرزنش و ملامت می کنند.
ربنا هؤلاء أضلونا . .. فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون
<ال> در کلمه <العذاب> عهد ذکری است و اشاره به همان عذاب مضاعف دارد که از <لکل ضعف> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 6
6 - سران شرک و کفر با دعوت پیروانشان به چشیدن از عذاب مضاعف دوزخ، آنان را سرزنش و ملامت می کنند.
ربنا هؤلاء أضلونا . .. فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون
<ال> در کلمه <العذاب> عهد ذکری است و اشاره به همان عذاب مضاعف دارد که از <لکل ضعف> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 12
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
ص: 106
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 108 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری ازآنان است .
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 144 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از ایشان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 179 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمانبری از ایشان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 16
16 - عدم جواز پیروی از رهبران اجتماعی در امور ناپسند ( غیرمعروف )
و لایعصینک فی معروف
در صورتی که بیعت نظر به منصب رهبری داشته باشد، تعبیر <معروف> نظر به این جهت می تواند داشته باشد که لزوم اطاعت از رهبری، منوط به <معروف> بودن دستورهای او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 7
7 - برخورداری از روحیه صبر و بردباری و نیز یقین به آیات الهی ، از شرایط رهبری و امامت دینی است .
و جعلنا منهم أئمّه . .. لمّا صبروا و کانوا بأی-تنا یوقنون
<لمّا> زمانی است و دلالت می کند بر این که برگزیدگان بنی اسراییل، زمانی که به مقام صبر و یقین رسیدند، به پیشوایی انتخاب شدند و این، نشان می دهد که رهبران دینی باید چنین مقامی را برای خود تحصیل کنند و یا واجد آن دو باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 2
ص: 107
2 - درخواست رسالت و دریافت وحی، شرط بی جای سردمداران مجرم برای ایمان آوردن به پیامبر(ص)
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 13 - 2
2 - اهمیت سعه صدر و فصاحت بیان ، در کار رهبری و هدایت جامعه
و یضیق صدری و لاینطلق لسانی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 1 - 5
5 - شرح صدر و تحمّل سختی ها ، از ویژگی های لازم برای رهبران الهی
ألم نشرح لک صدرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 6
6 - سران کفر و شرک علی رغم به کار بردن شگرد های گوناگون تبلیغی علیه قرآن و پیامبر ( ص ) ، از دستیابی به اهداف خود ناتوان و ناکام بودند .
إن ه-ذا إلاّ إفک . .. قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... لولا أُنزل إلیه ملک ... إلاّ رج
مقصود از ناتوانی در یافتن راه، می تواند ناتوانی از دستیابی به راه موفق و مؤثر برای پیگیری اهدافشان باشد; یعنی، <فلایستطیعون سبیلاً إلی إبطال أمرک. ..>.
ص: 108
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 6
6 - سران کفر و شرک علی رغم به کار بردن شگرد های گوناگون تبلیغی علیه قرآن و پیامبر ( ص ) ، از دستیابی به اهداف خود ناتوان و ناکام بودند .
إن ه-ذا إلاّ إفک . .. قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... لولا أُنزل إلیه ملک ... إلاّ رج
مقصود از ناتوانی در یافتن راه، می تواند ناتوانی از دستیابی به راه موفق و مؤثر برای پیگیری اهدافشان باشد; یعنی، <فلایستطیعون سبیلاً إلی إبطال أمرک. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 3
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 3
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 14 - 4
4 - سردمداران نفاق ، توطئه گرانی شرور و شیطان گونه اند .
و إذا خلوا إلی شیطینهم
ص: 109
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 1
1 - پیامبراسلام ( ص ) ، مأمور به صبر و شکیبایی در برابر استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 1
1 - پیامبراسلام ( ص ) ، مأمور به صبر و شکیبایی در برابر استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 7
7 - برخورداری از روحیه صبر و بردباری و نیز یقین به آیات الهی ، از شرایط رهبری و امامت دینی است .
و جعلنا منهم أئمّه . .. لمّا صبروا و کانوا بأی-تنا یوقنون
<لمّا> زمانی است و دلالت می کند بر این که برگزیدگان بنی اسراییل، زمانی که به مقام صبر و یقین رسیدند، به پیشوایی انتخاب شدند و این، نشان می دهد که رهبران دینی باید چنین مقامی را برای خود تحصیل کنند و یا واجد آن دو باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 108 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری ازآنان است .
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 126 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از آنان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 110
13 - شعراء - 26 - 144 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از ایشان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 179 - 6
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمانبری از ایشان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 61 - 9
9 - گوش فرادادن به سخنان همه طیف های جامعه و داشتن سعه صدر در برابر آنان ، خصلتی شایسته و بایسته برای رهبران و مسؤولان جامعه اسلامی
و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 6
6- محبت و دل سوزی عمیق نسبت به دیگران ، از ضروری ترین و مطلوب ترین صفات رهبران الهی است .
و حنانًا من لدنّا
با توجه به این که <حناناً> اولین صفتی است که پس از <آتیناه الحکم> ذکر شده است، مطلب فوق از آن استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 62 - 8
8 - اطمینان و تزلزل ناپذیری در بحران ها ، از صفات ضروری رهبر جامعه ایمانی
قال أصح-ب موسی إنّا لمدرکون . قال کلاّإنّ معی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 19
19- رهبران مستکبر حتی در قیامت هم از خوی استکباری خویش دست برنخواهند داشت .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا . .. قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
مفسران برای هدایت در این آیه دو احتمال ذکر کرده اند: یکی هدایت در برابر گمراهی و دیگری راهنمایی جهت نجات از عذاب. برداشت فوق با توجه به احتمال دوم است; به اضافه اینکه مستکبران به جای اینکه نجات پیروان خود را به خدا موکول
ص: 111
کنند، به آنان وعده می دهند که در صورت نجات خود آنها را نیز نجات خواهند داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 79 - 6
6- ضرورت عبادت و ارتباط بیشتر با خدا برای انبیا و رهبران الهی
و من الّیل فتهجّد به نافله لک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 4
4- سرنوشت شوم رهبران و سردمداران کفر و ناسپاسی ، درخور تأمل و شایسته پند و درس آموزی
ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 9 - 2
2 - تاریخ زندگی موسی ( ع ) و حوادث آن ، درس آموز و شایان توجه و تأمل برای رهبران و مبلغان دین است .
و هل اتیک حدیث موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 6
6 - سران کفر و شرک علی رغم به کار بردن شگرد های گوناگون تبلیغی علیه قرآن و پیامبر ( ص ) ، از دستیابی به اهداف خود ناتوان و ناکام بودند .
إن ه-ذا إلاّ إفک . .. قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... لولا أُنزل إلیه ملک ... إلاّ رج
مقصود از ناتوانی در یافتن راه، می تواند ناتوانی از دستیابی به راه موفق و مؤثر برای پیگیری اهدافشان باشد; یعنی، <فلایستطیعون سبیلاً إلی إبطال أمرک. ..>.
ص: 112
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 6
6 - سران کفر و شرک علی رغم به کار بردن شگرد های گوناگون تبلیغی علیه قرآن و پیامبر ( ص ) ، از دستیابی به اهداف خود ناتوان و ناکام بودند .
إن ه-ذا إلاّ إفک . .. قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... لولا أُنزل إلیه ملک ... إلاّ رج
مقصود از ناتوانی در یافتن راه، می تواند ناتوانی از دستیابی به راه موفق و مؤثر برای پیگیری اهدافشان باشد; یعنی، <فلایستطیعون سبیلاً إلی إبطال أمرک. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 15
15- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان در قیامت ، خود را ناتوان دانسته و کمک به آنان را تعلیق به محال می کنند .
فقال الضعف-ؤا . .. فهل أنتم مغنون عنّا ... قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
اینکه مستکبران در جواب استمداد پیروان خود در قیامت می گویند: اگر خداوند ما را هدایت کرده بود ما هم شما را هدایت می کردیم، در حالی که خداوند هم چنین کاری را هرگز انجام نداده است، در واقع برآوردن خواسته آنان را تعلیق به محال می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 8
8 - کفرپیشگان ، در قیامت خواستار ذلت و خواری بیشتر و عذاب شدیدتر برای رهبران اغواگر خویش خواهندبود .
نجعلهما تحت أقدامنا لیکونا من الأسفلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 10
10 - سران کفر و شرک ، مستحق چشیدن عذاب الهی استیصال اند .
بل لمّا یذوقوا عذاب
ص: 113
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 10
10 - سران کفر و شرک ، مستحق چشیدن عذاب الهی استیصال اند .
بل لمّا یذوقوا عذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 2
2 - تساوی پیروان و سران شرک در استحقاق عذاب مضاعف، پاسخی از سوی سران شرک به پیروان خویش
و قالت ألیهم لأخریهم فما کان لکم علینا من فضل فذوقوا العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 8
8 - ذلت در پیشگاه خداوند و عذابی شدید در انتظار سردمداران مجرم است.
سیصیب الذین أجرموا صغار عندالله و عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 15
15 - کافران و مشرکان پیرو، همانند رهبرانشان، دارای عذابی مضاعف از آتش دوزخ
قال لکل ضعف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 2
2 - مرفهان خوشگذران و جلوداران کفر ، نخستین چشندگان شعله های عذاب الهی
حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذا هم یجئرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 5
5- مراتب شدید و هلاکت بار عذاب دوزخ ، متوجه گناه پیشگان مغرور و پیشوایان کفر و نه همه گنه کاران *
ص: 114
طعام الأثیم کالمهل . .. ثمّ صبّوا فوق رأسه ... ذق إنّک أنت العزیزالکریم
از مبالغه نهفته در <الأثیم> و نیز وصف <العزیز الکریم>، این احتمال شکل می گیرد که عذاب های شدید مطرح شده در این آیات، برای هر گنه کاری نیست; بلکه مخصوص دارندگان اوصاف یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 68 - 1
1 - درخواست کافرانِ پیرو در قیامت ، از خداوند برای دو برابر کردن عذاب رهبران گمراهگرشان .
یوم تقلّب وجوههم . .. و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا ... ربّنا ءاتهم ضعفین من ا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 15
15 - کافران و مشرکان پیرو، همانند رهبرانشان، دارای عذابی مضاعف از آتش دوزخ
قال لکل ضعف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 167 - 13
13 - مشرکان ( سران آنان و پیروانشان ) در قیامت به آتش دوزخ گرفتار شده و در آن ماندگار خواهند بود .
و ما هم بخرجین من النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 51 - 4
4 - کناره گیری رهبران الهی از جامعه برای مدتی محدود به منظور عبادت خدا ، کاری شایسته و نیکو
و إذ وعدنا موسی أربعین لیله
ص: 115
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 165 - 23
23 - گروهی از انسان ها ( مشرکان ) سران و بزرگان خویش را در قدرت ، همتای خدا می پندارند و آنان را همطراز او دوست دارند .
و من الناس من یتخذ من دون اللّه أنداداً یحبونهم کحب اللّه
با توجه به آیه بعد - که مشرکان را به سران شرک و پیروان آنان تقسیم می کند - می توان گفت: مراد از <من الناس> مشرکان پیرو مقصود از <أنداد> سران آنهاست. ارجاع ضمیر <هم> به <أنداد> این احتمال را تأیید می کند; زیرا کاربرد این ضمیر برای انسانها و دارندگان عقل و شعور است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 6
6 - لزوم هماهنگی بین گفتار و کردار رهبران جامعه
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 9 - 3
3 - تکبر و خودبزرگ بینی ، منشأ مخالفت و ستیزه جویی سردمداران شرک با اسلام و پیامبر ( ص )
و من الناس من یج-دل فی اللّه بغیر علم . .. ثانی عطفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 6
6- توجه به رنج و تلاش همه رهبران الهی در طول تاریخ ، مایه تسلّی خاطر تلاشگران راه دین است .
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 116
17 - دخان - 44 - 49 - 3
3- ذلت و خواری اشراف و سران کفر در آخرت ، نتیجه برتری جویی ناروای آنان در دنیا
ذق إنّک أنت العزیز الکریم
مخاطب قرار گرفتن این گروه از دوزخیان بهوسیله وصف <العزیز الکریم>، می نمایاند که مجازات آنان، پیامد روحیه تکبرمنشانه و برتری جویانه ایشان است. در حقیقت آنان، آثار رفتار شوم خویش در دنیا را می بینند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 69 - 10
10- رفتار خوب و بد اقوام ، موجب سرفرازی و یا شرمساری رهبران آنان
فلما جاء ءال لوط المرسلون . .. و قضینا إلیه ذلک الأمر أن دابر ه-ؤلاء مقطوع ... ق
از اینکه فرستادگان خداوند برای اعلام عذاب قوم لوط به منزل لوط(ع) رفتند و آن حضرت قومش را از هر عملی که موجب شرمساری او شود نهی فرمود، به دست می آید که لوط(ع) در موقعیت یک رهبر در جامعه تلقی شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 69 - 10
10- رفتار خوب و بد اقوام ، موجب سرفرازی و یا شرمساری رهبران آنان
فلما جاء ءال لوط المرسلون . .. و قضینا إلیه ذلک الأمر أن دابر ه-ؤلاء مقطوع ... ق
از اینکه فرستادگان خداوند برای اعلام عذاب قوم لوط به منزل لوط(ع) رفتند و آن حضرت قومش را از هر عملی که موجب شرمساری او شود نهی فرمود، به دست می آید که لوط(ع) در موقعیت یک رهبر در جامعه تلقی شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
ص: 117
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 2
2- رهبران مستکبر و پیروانشان ، سرانجام در قیامت شیطان را مسبب اصلی گمراهی خویش قلمداد می کنند .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا . .. قالوا ... و قال الشیط-ن لمّا قضی الأمر إنّ الل
ذکر سخنان شیطان در قیامت خطاب به گمراهان، پس از ذکر جریان مستکبران و پیروانشان، احتمال دارد از این جهت باشد که آنان گمراهی خویش را به شیطان نسبت می دهند و او درصدد پاسخ گویی برمی آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 84 - 5
5 - نقش قلب سالم و پاک ، در موفقیت رهبران و مبلغان دینی
إذ جاء ربّه بقلب سلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 4 - 4
4 - طهارت و پاکیزگی جسم و جان ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و ثیابک فطهّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 5 - 2
2 - پرهیز از پلیدی و آلودگی ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و الرجز فاهجر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 6 - 4
ص: 118
4 - دوری از منت نهادن و زیاد شمردن عطایا و خدمات خود ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و لاتمنن تستکثر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 40 - 2
2 - یاوران خط کفر ، دارای سرنوشتی مشترک با پیشوایان کافر خویش
فأخذن-ه و جنوده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 5
5 - طرد شدن از لطف و رحمت حق ، فرجام شوم فرعونیان و پیشوایان کفر در روز رستاخیز
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار . .. و یوم القی-مه هم من المقبوحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 13 - 2
2 - اهمیت سعه صدر و فصاحت بیان ، در کار رهبری و هدایت جامعه
و یضیق صدری و لاینطلق لسانی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 34 - 3
3 - اهمیت فصاحت و شیوایی بیان ، در کار هدایت و رهبری جامعه
و أخی ه-رون هو أفصح منّی لسانًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 5
ص: 119
5 - کسانی که از عبادت طاغوت و اطاعت سردمداران ضلالت ، پرهیز کرده و به خدا روی آورند و توبه کنند ، شایسته بشارت الهی اند .
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه لهم البشری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 5
5- لزوم صلابت و قاطعیت رهبران الهی ، در هدایت جامعه و اجرای احکام شریعت
ی-یحیی خذ الکت-ب بقوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 51 - 4،9
4 - لبیک گفتن به دعوت خدا و رسول او و پذیرش بی چون و چرای داوری پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، از نشانه های ایمان واقعی و اوصاف مؤمنان راستین
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و
9 - مؤمنان راستین در همه حال ، پذیرای داوری پیامبر ( ص ) و رهبران الهی اند ، هر چند نتیجه این داوری بر ضرر آنان باشد .
و إن یکن لهم الحقّ یأتوا إلیه مذعنین . .. ا…نّما کان قول المؤمنین إذا دعوا... أن
آیات پیشین، درباره این مسأله بود که منافقان، تنها آن گاه به حکم خدا و رسول او تن در می دادند که این حکم، به نفع آنان باشد; ولی در آیه شریفه آمده است که: مؤمنان بی چون و چرا به این حکم گردن می نهادند. بنابراین از مقابله میان گروه منافقان و مؤمنان، می توان برداشت فوق را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 99 - 9
9 - دنیا پرستی ، دشمنی با فرشتگان ، ارتکاب گناهانی همچون کشتن انبیا و رهبران دینی و شکستن پیمان های الهی ، از مصداق های فسق است .
و ما یکفر بها إلا الفسقون
آیات گذشته (از آیه 74 - 98) موانعی را برای ایمان آوردن یهود به قرآن و پیامبر ذکر کرده و در آیه مورد بحث ریشه انکار قرآن و پیامبر(ص) را فسق پیشگی دانسته است. بنابراین آنچه در آن آیات از موانع ایمان آوردن شمرده شده، از نظر قرآن مصداق فسق و بیانگر معنای آن می باشد.
ص: 120
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 31 - 5
5 - نیرومندی و صلابت ، شرطی ضروری برای رسولان الهی و رهبران مبارزه با طغیانگران است .
أشدّد به أزری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 1
1 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، به گونه ای بودند که انذار و اخطارِ پیامبر ( ص ) در آنان کارساز نبوده و ایمان نمی آوردند .
لقد حقّ القول علی أکثرهم . .. و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 1
1 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، به گونه ای بودند که انذار و اخطارِ پیامبر ( ص ) در آنان کارساز نبوده و ایمان نمی آوردند .
لقد حقّ القول علی أکثرهم . .. و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 19
19 - < عن ابی عبداللّه ( ع ) فی قول اللّه عز و جل : < فمن اضطر غیر باغ و لاعاد > قال : الباغی الذی یخرج علی الأمام و العادی : الذی یقطع الطریق لایحل لهما المیته . . . ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند که فرموده: < فمن اضطر غیر باغ و لاعاد> روایت شده است: مراد از باغی کسی است که علیه امام ]حق[ خروج کرده و مراد از عادی کسی است که راهزنی می کند که در ]حال اضطرار هم [ خوردن مردار بر آنان حلال نیست . .. >.
ص: 121
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 6
6- درگیری لفظی عوام کفار با رهبران مستکبر خود در قیامت
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 6
6- درگیری لفظی عوام کفار با رهبران مستکبر خود در قیامت
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 8
8- رهبران و سردمداران کفر و شرک در مکه ، افرادی ناسپاس و عامل اصلی سقوط و بدبختی مردم بودند .
ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار
با توجه به اینکه آیه فوق در مکه نازل شده است، می توان استفاده کرد که مصداق مورد نظر آیه <الذین بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم> سران کفر و شرک، همچون ابوجهل و ابولهب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 8
8- رهبران و سردمداران کفر و شرک در مکه ، افرادی ناسپاس و عامل اصلی سقوط و بدبختی مردم بودند .
ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار
با توجه به اینکه آیه فوق در مکه نازل شده است، می توان استفاده کرد که مصداق مورد نظر آیه <الذین بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم> سران کفر و شرک، همچون ابوجهل و ابولهب است.
ص: 122
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 33 - 1
1 - مشترک بودن رهبران شرک و کفر اغواگر با توده های مشرک و کافر اغوا شده در کیفر و عذاب دوزخ
فإنّهم یومئذ فی العذاب مشترکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 33 - 1
1 - مشترک بودن رهبران شرک و کفر اغواگر با توده های مشرک و کافر اغوا شده در کیفر و عذاب دوزخ
فإنّهم یومئذ فی العذاب مشترکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 33 - 1
1 - مشترک بودن رهبران شرک و کفر اغواگر با توده های مشرک و کافر اغوا شده در کیفر و عذاب دوزخ
فإنّهم یومئذ فی العذاب مشترکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 97 - 7
7 - پیشوایان گمراهی ، با مجازات دنیوی از مجازات اخروی معاف نخواهند شد .
فی الحیوه . .. لامساس و إنّ لک موعدًا لن تخلفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 92 - 4
4 - رهبران دینی ، نباید به خاطر خویشاوندی و روابط نسبی از مؤاخذه مقصران چشم پوشی کنند .
قال ی-ه-رون ما منعک
ص: 123
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 97 - 7
7 - پیشوایان گمراهی ، با مجازات دنیوی از مجازات اخروی معاف نخواهند شد .
فی الحیوه . .. لامساس و إنّ لک موعدًا لن تخلفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 10
10 - ذلت و خواری، کیفر استکبار سردمداران مجرم است.
أکبر مجرمیها . .. و إذا جاءتهم ءایه ... سیصیب الذین أجرموا صغار عنداللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 11،12
11 - هیچ کیفری جز عذاب جهنّم ، نمی تواند حاکمان مفسد ، سرسخت ، متکبّر و مغرور را رام کند .
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنم
12 - جهنّم ، کیفر حاکمان مفسد ، سرسخت و حق ناپذیر
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 6
6- رهبران و سردمداران فاسد و اغواگر درخور سرزنش و کیفرند .
ألم تر إلی الذین . .. و أحلّوا قومهم دار البوار
از اینکه خداوند در بیان سرنوشت شوم اقوام و ملتهای ناسپاس و کافر، رهبران آنها را مورد بحث قرار داد (أحلّوا قومهم . ..)، استفاده می شود که جرم آنان بیش از دیگر مردم بوده و سزاوار سرزنش و کیفری افزونترند.
ص: 124
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 67 - 8
8 - امکان عفو عناصر غیر اصلی و خط گیرنده نفاق و غیر قابل بخشش بودن جرم عناصر اصلی و خط دهنده *
إن نعف عن طائفه . .. نعذب طائفه ... بعضهم من بعض
<بعضهم من بعض> تحت تأثیر بودن برخی از منافقان از برخی دیگر را افاده می کند و نیز این آیه تفسیر آیه قبل می باشد و علت عفو گروهی و کیفر گروهی دیگر را بیان می نماید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 66 - 8
8 - سردمداران جریان نفاق و عاملان اصلی جرم و تبهکاری در جامعه ، غیر قابل بخشش و مستحق مجازات
إن نعف عن طائفه منکم نعذب طائفه بأنهم کانوا مجرمین
تعلیل عذاب دسته ای از منافقان، به اینکه اینان گروه مجرم و تبهکارند - در برابر عفو گروهی دیگر - می تواند گویای این حقیقت باشد که: سردمداران جریان نفاق و عاملان اصلی جرم، شایسته بخشش نبوده و باید مجازات شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 75 - 3
3- کمترین لغزش رهبران الهی از مواضع تعیین شده به وسیله وحی ، دارای کیفری دو چندان در دنیا و آخرت
ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً. إذًا لأذقن-ک ضعف الحیوه و ضعف الممات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 24
24 - رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی گروه های مختلف اجتماعی
و لئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 125
15 - صافات - 37 - 27 - 2
2 - گفت و گوی اعتراض آمیز و خصومت گونه مشرکان فریب خورده با پیشوایان فریب کار خود بر سر راه دوزخ
و قفوهم . .. و أقبل بعضهم علی بعض یتساءلون
مقصود از <علی بعض> - به قرینه سه آیه بعد (و ما کان لنا علیکم من سلطان و. ..) - پیشوایان فریب کاراند. بر این اساس، گفت و گوی مشرکان با پیشوایان شان از سر اعتراض و خصمانه خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 29 - 2
2 - پیشوایان شرک ، در گفت و گو با مشرکان فریب خورده در روز رستاخیز ، سوء اختیار خود آنان را عامل گمراهی شان معرفی خواهند کرد .
قالوا بل لم تکونوا مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 99 - 1
1 - شِکوه دوزخیان از نقش اصلی پیشوایان مجرم خویش در گمراهی آنان
و ما أضلّنا إلاّ المجرمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 32 - 4
4 - اعتراف سردمداران شرک در عرصه قیامت به گمراهی خود
إنّا کنّا غ-وین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 16
16- رهبران مستکبر ، در قیامت ، به گمراهی خود اعتراف خواهند کرد .
لو هدی-نا الله لهدین-کم
ص: 126
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 166 - 5
5 - قیامت ، روز آگاهی مشرکان تابع و دنباله رو از گمراهی پیشوایان و بزرگان خویش
إذ تبرأ الذین اتبعوا من الذین اتبعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 4
4 - پیروان شرک و کفر، در قیامت، خواهند فهمید که گناهی کمتر از سرانشان بر دوش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
چون جمله <فما کان . ..> نتیجه پاسخ خداوند است که فرمود <لکل ضعف و لکن ...> معلوم می شود هر دو گروه (سران و پیروان) از آن جمله می فهمند که به گناهی همسان گرفتار هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 4
4 - پیروان شرک و کفر، در قیامت، خواهند فهمید که گناهی کمتر از سرانشان بر دوش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
چون جمله <فما کان . ..> نتیجه پاسخ خداوند است که فرمود <لکل ضعف و لکن ...> معلوم می شود هر دو گروه (سران و پیروان) از آن جمله می فهمند که به گناهی همسان گرفتار هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 2
2 - بیشتر سران کفر و شرک در صدراسلام ، دچار روح لجاجت و حق ناپذیری و مصمم بر نپذیرفتن ایمان
فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 2
2 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، گرفتار روح لجاجت و حق ناپذیری بودند .
و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
ص: 127
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 2
2 - بیشتر سران کفر و شرک در صدراسلام ، دچار روح لجاجت و حق ناپذیری و مصمم بر نپذیرفتن ایمان
فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 2
2 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، گرفتار روح لجاجت و حق ناپذیری بودند .
و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 8
8 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
بل لمّا یذوقوا عذاب
جمله <بل لمّا یذوقوا عذاب> (بلکه هنوز عذاب مرا نچشیده اند) کنایه از این نکته است که آنان آن چنان در شک و تردید نسبت به قرآن به سر می برند و زیر بار رسالت پیامبراسلام(ص) نمی روند که تنها با چشیدن عذاب الهی دست از مخالفت برمی دارند و به سخن حق تن در می دهند. این نکته نشانگر اوج لجاجت و حق ناپذیری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 8
8 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
ص: 128
جمله <بل لمّا یذوقوا عذاب> (بلکه هنوز عذاب مرا نچشیده اند) کنایه از این نکته است که آنان آن چنان در شک و تردید نسبت به قرآن به سر می برند و زیر بار رسالت پیامبراسلام(ص) نمی روند که تنها با چشیدن عذاب الهی دست از مخالفت برمی دارند و به سخن حق تن در می دهند. این نکته نشانگر اوج لجاجت و حق ناپذیری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 68 - 6
6 - کافران پیرو ، از خداوند ، خواهانِ مورد لعن فراوان قرار دادن رهبران گمراه سازشان ، خواهند بود .
و قالوا . .. ربّنا ... و العنهم لعنًا کبیرًا
<کبیر> صفت مفعول مطلق <إلْعَن> است. در آیه، این واژه به معنای <شدت> و مراد از آن، کثرت و زیادت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 14
14- رهبران جامعه ، در معرض توجه بیش از حد ضرور به مرفّهان بی ایمان جامعه قرار دارند .
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزواجًا منهم
آیه شریفه هر چند درباره پیامبراسلام(ص) است، ولی می شود از مورد انتزاع کرد و این اخطار و هشدار را شامل تمامی رسالت مداران و رهبران جامعه دانست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 7
7- رهبران دینی ، در معرض خطر عقب نشینی از برخی مواضع اصولی خویش ، در برابر کافران
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
ص: 129
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 5
5 - مبارزه با عوامل و سردمداران کفر و فساد و اصلاح نظام اجتماعی حاکم ، سرلوحه رسالت موسی ( ع ) و مرحله نخستین نهضت او
لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه-م-ن و ق-رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 16
16 - حاکمان فاسد و فسادانگیز ، مبغوض خداوند هستند .
اذا تولی . .. و اللّه لا یحب الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 1 - 5
5 - لغو اعتبار پیمان های صلح و عدم تعرض ، از اختیارات رهبر جامعه اسلامی است .
براءه من اللّه و رسوله إلی الذین عهدتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 7 - 4
4 - ابطال اعتبار پیمان عدم تعرض مسلمانان ، از اختیارات رهبر جامعه اسلامی است .
کیف یکون للمشرکین عهد عنداللّه و عند رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 86 - 4
4 - زمام امور جنگ و اجازه حضور و عدم حضور در آن ، در اختیار رهبر جامعه اسلامی و از شؤون اوست .
جهدوا مع رسوله استئذنک
ص: 130
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 31 - 3،11
3 - ممنوعیت اطاعت رهبران دینی در آنچه بیرون از فرمان و رضایت خداست .
اتخذوا أحبارهم و رهبنهم أرباباً من دون اللّه
11 - اطاعت از رهبران دینی ، درآنچه بیرون از فرمان و رضایت خدا باشد ، شرک است .
اتخذوا أحبارهم و رهبنهم أرباباً من دون اللّه . .. سبحنه عما یشرکون
خداوند اهل کتاب را به خاطر اینکه رهبران دینی خود را به جای خدا <رب> قرار می دادند و از آنان اطاعت می کردند، محکوم کرده و آنان را مشرک خوانده است. بنابراین رب قرار دادن رهبران دینی و اطاعت از آنان به جای اطاعت از فرمانهای الهی، شرک خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 2 - 6
6- رهبران دینی ، به پافشاری بر هدایت کافران سرسخت ، موظف نیستند .
ما أنزّلنا علیک القران لتشقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 48 - 3،7
3 - رهبران دینی ، تنها موظف به تبلیغ عقاید و آرمان های مکتب اند ; نه تحمیل آنها بر مردم .
فما أرسلن-ک علیهم حفیظًا إن علیک إلاّ البل-غ
7 - وظیفه رهبران الهی ، آگاهی دادن به مردم و فراهم ساختن زمینه های انتخاب صحیح است ; نه تصمیم گیری از قِبل آنان .
فما أرسلن-ک علیهم حفیظًا إن علیک إلاّ البل-غ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 5
5 - پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، موظف به ابلاغ پیام وحی و عمل به رسالت خود و نگرانی نداشتن نسبت به عکس العمل و فرجام مخالفان
فإمّا نذهبنّ بک . .. فاستمسک بالذی أُوحی إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 7
ص: 131
7 - پیشوایان کفر ، محروم از هرگونه نصرت و امداد الهی در روز رستاخیز
و یوم القی-مه لاینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 5
5 - طرد شدن از لطف و رحمت حق ، فرجام شوم فرعونیان و پیشوایان کفر در روز رستاخیز
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار . .. و یوم القی-مه هم من المقبوحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 5
5 - مخالفت سران کفر و شرک با پیامبراسلام ، به خاطر شک و تردید آنان در اصل نزول وحی و الهی بودن قرآن بود ; نه در شایستگی پیامبر ( ص ) برای رسالت .
أءنزل علیه الذکر من بیننا بل هم فی شکّ من ذکری
<بل> در جمله <بل هم فی شکّ من ذکری> برای اضراب می باشد. بر این اساس مقصود از آیه شریفه این است که مخالفت سران کفر و شرک با رسول خدا، ناشی از شک و تردید آنان در درستی قرآن است و بحث از شایستگی آن حضرت برای رسالت، معلول چنین تردیدی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 11 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت ها و کارشکنی های سران کفر و شرک ( همچون ولیدبن مغیره )
ذرنی و من خلقت وحیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 5
5 - مخالفت سران کفر و شرک با پیامبراسلام ، به خاطر شک و تردید آنان در اصل نزول وحی و الهی بودن قرآن بود ; نه در شایستگی پیامبر ( ص ) برای رسالت .
أءنزل علیه الذکر من بیننا بل هم فی شکّ من ذکری
<بل> در جمله <بل هم فی شکّ من ذکری> برای اضراب می باشد. بر این اساس مقصود از آیه شریفه این است که مخالفت سران کفر و شرک با رسول خدا، ناشی از شک و تردید آنان در درستی قرآن است و بحث از شایستگی آن حضرت برای رسالت، معلول چنین تردیدی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 132
19 - مدثر - 74 - 11 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت ها و کارشکنی های سران کفر و شرک ( همچون ولیدبن مغیره )
ذرنی و من خلقت وحیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 7 - 10
10 - حضور در متن جامعه و داشتن روابط نزدیک و همسان با مردم ، امری ازرشمند و ستوده برای رهبران الهی و سازگار با مقام پیامبری
و قالوا مالِ ه-ذا الرسول یأکل . .. لولا أُنزل إلیه ملک فیکون معه نذیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 34 - 5
5- پیشگویی قرآن از پیروزی اسلام و مرگ سران شرک و کفر ، قبل از وفات پیامبر ( ص )
أفإیْن متّ فهم الخ-لدون
همزه در <أفإن> استفهام انکاری و متضمن معنای نفی است. بنابراین پیام اصلی آیه چنین می شود: نه چنین است که او (پیامبر(ص)) <بمیرد و شما زنده باشید و به مدت طولانی بمانید; بلکه حقیقت عکس این است، او می ماند و شما ای سران کفر پیش از او خواهید مرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 34 - 5
5- پیشگویی قرآن از پیروزی اسلام و مرگ سران شرک و کفر ، قبل از وفات پیامبر ( ص )
أفإیْن متّ فهم الخ-لدون
همزه در <أفإن> استفهام انکاری و متضمن معنای نفی است. بنابراین پیام اصلی آیه چنین می شود: نه چنین است که او (پیامبر(ص)) <بمیرد و شما زنده باشید و به مدت طولانی بمانید; بلکه حقیقت عکس این است، او می ماند و شما ای سران کفر پیش از او خواهید مرد.
ص: 133
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 9
9 - رهبری حق در نظام اسلامی ، دارای جایگاهی رفیع و مسلمانان وظیفه دار ایثارو فداکاری برای او
و لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه
از اینکه خداوند به مؤمنان فرمان داده است تا برای حفظ جان پیامبر(ص) به عنوان رهبر به حق جامعه اسلامی جان فشانی کنند، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 3
3 - حل و فصل امور مهم اجتماعی و فراخوانی مردم برای مشاوره و کنکاش پیرامون مسائل عمومی ، از وظایف و اختیارات پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 214 - 3
3 - بستگان و نزدیکان پیامبران و رهبران دینی ، سزاوارترین افراد به رعایت اصول و ارزش ها
و أنذر عشیرتک الأقربین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 59 - 6
6 - وابستگان نزدیک رهبران دینی ، در عمل به تکالیف و وظایف شان ، باید بر دیگران سبقت داشته باشند .
قل لأزوجک و بناتک . .. یدنین علیهنّ من جل-بیبهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 79 - 3
3 - هدایت کردن مردم ، از مسؤولیت های حاکمان و پیشوایان
و أضلّ فرعون قومه و ما هدی
مضمون <أضلّ> و <و ما هدی> یکی است و تکرار معنا به لفظی دیگر است. شاید جمله <ما هدی> به این لحاظ باشد که
ص: 134
آنچه از حاکمان و پیشوایان توقع می رود، هدایت کردن مردم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 93 - 6
6 - مسؤولان ، حتی والاترین مقامات جامعه ، باید در محدوده مسؤولیت خود ، پاسخ گوی ناهنجاری ها باشند .
ما منعک . .. ألاّتتّبعن أفعصیت أمری
موسی(ع)، پس از بازگشت از میقات، هارون(ع) را در قبال مسؤولیتش مورد بازخواست و توبیخ قرار داد; و از نحوه برخورد او با گوساله پرستان و علل آن جویا گردد. با توجه به این که هارون(ع) پیامبر بوده و در عین حال مورد بازخواست قرار گرفته است; جایگاه ویژه مسؤولیت پذیران و نیز لزوم پاسخ گو بودن در برابر آن روشن می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 6
6 - لزوم هماهنگی بین گفتار و کردار رهبران جامعه
وأمر أهلک بالصلوه واصطبر علیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 26 - 12
12 - لزوم مبارزه با هوای نفس ، برای رهبران و داوران جامعه الهی
ی-داود إنّا جعلن-ک خلیفه فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 155 - 8
8 - مربیان و مدیران جامعه ، باید مشکلات راه های پیشنهادی را برای سالکان آن راه ها ، بیان کنند و عوامل موفقیت را نیز یادآور شوند .
و لنبلونکم بشیء من الخوف . .. و بشر الصبرین
ارائه راه صحیح و بیان مشکلات آن و نیز طریق پیروزی بر آنها - که از آیات قبل و آیه مورد بحث به دست می آید - درسی است به همه مربیان و مدیران که تنها به پیشنهاد راه صحیح اکتفا نکنند; بلکه مشکلات و روش پیروزی بر آنها را نیز بیان دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 47 - 20
20- لزوم اهتمام حاکمان جامعه به برنامه ریزی ، محاسبه و پیش بینی شرایط اقتصادی
تزرعون سبع سنین . .. مما تأکلون
ص: 135
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 73 - 5
5- رهبران جامعه باید احراز کنند که بیگانگان وارد شده به قلمرو حکومتی آنان ، خرابکار و فسادگر نیستند .
تالله لقد علمتم ما جئنا لنفسد فی الأرض و ما کنا س-رقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 26 - 2
2 - رهبران و مبلغان دینی نباید در برابر استهزا و جوّآفرینی دشمنان دیانت ، دلسرد شده و دست از تبلیغ دین و دفاع از آن بردارند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . قال ربّکم و ربّ ءابائکم الأوّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 60 - 14
14 - دعا و مناجات به درگاه خدا برای رفع کمبود آب ( استسقا ) امری نیکو و شایسته ، و وظیفه ای بر عهده رهبران دین
و إذاستسقی موسی لقومه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 155 - 14
14 - رهبران دینی باید صبرپیشگان را به بهره مند شدن از رحمت های الهی بشارت دهند .
و بشر الصبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 60 - 23،24
23 - زراره گوید : به امام صادق ( ع ) گفتم : بنده ای زنا کرده ، فرمود : < یجلد نصف الحد . . . قلت : فهل یجب علیه الرجم فی شیء من فعله فقال نعم یقتل فی الثامنه . . . ثم قال : علی امام المسلمین ان یدفع ثمنه إلی مولاه من سهم الرقاب ;
فرمود: به قدر نصف حد شلاق می خورد. گفتم: آیا سنگسار کردن در مورد برده برای چیزی از گناهان او واجب می شود؟ فرمود: آری، در هشتمین زنا کشته می شود ... سپس فرمود: بر عهده امام مسلمانان است که قیمت او را از سهم <رقاب> به مالکش بپردازد>.
24 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که رسول اللّه ( ص ) فرمود : < ایما مؤمن أو مسلم مات و ترک دیناً لم یکن فی فساد و لا اسراف فعلی الامام ان یقضیه . . . هو من الغارمین و له سهم عند الامام . . . ;
هر مؤمن یا مسلمانی بمیرد و از او قرضی بماند - که آن را در راه فساد هزینه نکرده و اسراف نکرده باشد - بر عهده امام است که آن را بپردازد . .. آن بدهکار از <غارمین> است و سهمی نزد امام دارد ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 136
7 - توبه - 9 - 61 - 9
9 - گوش فرادادن به سخنان همه طیف های جامعه و داشتن سعه صدر در برابر آنان ، خصلتی شایسته و بایسته برای رهبران و مسؤولان جامعه اسلامی
و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 73 - 3
3 - تصمیم به جهاد با کافران و منافقان ، در محدوده مسؤولیت های رهبر جامعه اسلامی
یأیها النبی جهد الکفار
به کارگیری خطاب <یا أیها النبی> به جای <یا أیها الذین آمنوا> بیانگر این است که: تصمیم گیری درباره جنگ با کفار و منافقان، از وظایف رهبر جامعه ایمانی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 8
8 - پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی ، مأمور به اتخاذ مواضع صریح و قاطع در برابر عناصر نفاق و منافق و ناسالم جامعه
و لاتصل علی أحد منهم مات أبداً و لاتقم علی قبره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 3،6،11
3 - خداوند ، خواهان اعتماد نکردن رهبر و مؤمنان بر عذرتراشی های توانمندان متخلف از جهاد
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم
6 - موضع گیری در برابر متخلفانِ از وظایف اجتماعی ( چون جهاد و . . . ) از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی
یعتذرون إلیکم . .. قل لا تعتذروا
از اینکه نخست همه مؤمنان مورد خطاب قرار گرفته اند، ولی وظیفه اعلام موضع تنها بر عهده پیامبر(ص) قرار داده شده، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
11 - لزوم توجه و نظارت خاص رهبر نظام اسلامی ، نسبت به عملکرد منافقان و عناصر متخلف از وظایف اجتماعی
و سیری اللّه عملکم و رسوله
اختصاص یافتن رؤیت به خدا و پیامبر(ص) - با اینکه همه مردم عملکرد متخلفان را شاهد خواهند بود - شاید از آن جهت باشد که نظارت آن دو، نقش اساسی در برخورد با آنان دارد. گفتنی است که برداشت فوق با الغای خصوصیت از <رسوله> و تعمیم آن به جایگاه اجتماعی پیامبر (ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 14
14 - لزوم دعا و قدردانی رهبر جامعه اسلامی نسبت به انفاقگران و انجام دهندگان خدمات دینی
و یتخذ ما ینفق . .. صلوت الرسول
از اینکه پیامبر (ص) برای انفاقگران دعا می کرد و این را خداوند به عنوان یک ارزش ذکر کرده است، برداشت فوق استفاده می شود.
ص: 137
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 4،15
4 - تعیین اموال متعلق صدقه ( زکات ) و مقدار آن ، بسته به نظر پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی است .
خذ من أمولهم صدقه
نکره آمدن <صدقه> و عدم تعیین مقداری خاص از آن، احتمالا اشاره به این دارد که موارد فوق، مبتنی بر صلاحدید پیامبر (ص) و حاکم اسلامی است.
15 - پرداخت زکات ، امری مهم و شایسته قدردانی از سوی مدیر جامعه اسلامی
خذ من أمولهم صدقه . .. و صل علیهم إن صلوتک سکن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 108 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی ، باید در موضع گیری علیه جریان های باطل ( نفاق ) پیشگام باشد .
لا تقم فیه أبداً
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص) در این آیه ظاهراً به خاطر موقعیتی است که آن حضرت داشتند (موقعیت رهبری).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 15 - 16،17
16 - رهبران و مبلغان دینی ، وظیفه دار رساندن معارف الهی به مردم بدون هر گونه دخل و تصرف و کم و زیاد کردن
قل ما یکون لی أن أبدّله من تلقاءِی نفسی إن أتبع إلا ما یوحی إلیّ
17 - پرهیز از محور قرار دادن جلب رضایت مردم و سخن گفتن بر وفق و تمایلات و خواسته های نفسانی آنان ، از وظایف مهم و اساسی رهبران و مبلغان دینی
و إذا تتلی علیهم ءایاتنا . .. ائت بقرءان غیر هذا ... قل ما یکون لی أن أبدّله من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 16 - 4
4 - لزوم حفظ رابطه مستقیم و بیواسطه با مردم برای رهبران و مبلغان دینی در راستای تبلیغ و ارشاد
قل لو شاء اللّه ما تلوته علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 41 - 2
2 - دعوت کنندگان به سوی حق در صورت مواجه شدن با پافشاری مردم بر انکار حق ، باید با اعلان تبری از باطل ، آنان را به حال خود ر ها کنند .
و إن کذبوک فقل . .. و انا بریء ممّا تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 89 - 11
ص: 138
11 - ثبات و استقامت و تأثیرناپذیری از افراد نادان ، از وظایف رهبر جامعه اسلامی است .
فاستقیما و لاتتبعان سبیل الذین لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 104 - 15
15 - صراحت لهجه و تسلیم ناپذیری رهبران الهی در بیان مواضع اعتقادی خویش ، امری است بایسته و لازم .
قل . .. فلا أعبد الذین تعبدون من دون اللّه و لکن أعبد اللّه الذی یتوفیکم و أمرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 22
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 7
7- چشم ندوختن به اموال و مکنت های افراد ثروتمند و مرفّه ، از وظایف رهبران اسلامی
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم و لاتحزن علیهم واخفض جناحک للمؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 89 - 4
4- انذار و اخطار از وظایف اصلی مبلغان و رهبران دینی
و قل إنی أنا النذیر المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 82 - 5
5- سلب نشدن وظیفه ابلاغ دین از پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، به صرف روی گردانی مردم از آنان
فإن تولّوا فإنما علیک البل-غ المبین
بدین احتمال که معنای آیه چنین باشد که اگر مردم روی گرداندند، تو نباید بار تکلیف را فرو نهی; بلکه باید همچنان به وظیفه ابلاغ پیام الهی همت گماری، برداشت فوق به دست می آید. گفتنی است آمدن جمله <فإنما علیک ...> به صورت جمله اسمیه - که دال بر استمرار است - مؤید همین برداشت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 5
5- رهبران الهی باید در برابر نقشه ها و ترفند های دشمنان دین جهت ایجادسستی در مواضع دینی آنان ، هوشیار باشند .
و إن کادوا لیفتنونک عن الذی أوحینا إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 139
10 - اسراء - 17 - 74 - 8
8- رهبران دینی ، باید همواره بر مواضع اصولی خویش ثابت و استوار بوده و در برابر کافران و دشمنان ، سازش ناپذیر باشند .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 7 - 7
7- وظیفه پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، هموارساختن راه هدایت و واگذاری انتخاب به خود مردم است .
فلعلّک ب-خع نفسک . .. إنّا جعلنا ما علی الأرض زینه لها لنبلوهم
بیان فریبندگی زمین و بستر امتحان بودن آن پس از بیان رسالت پیامبر(ص) در محدوده انذار و تبشیر، می تواند گویای این مطلب باشد که وظیفه رهبران دینی، هدایت است و انتخاب، با خود مردم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 22 - 10
10- ارشاد مردم به ترک اظهارنظر های بی پایه در باره حقایق و احاله علم آن به خداوند ، وظیفه ای است برعهده رهبران الهی .
سیقولون . .. قل ربّی أعلم بعدتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 27 - 2،14
2- رساندن پیام وحی به گوش مردم ، از وظایف رهبران الهی است .
واتل ما أُحی إلیک من کتاب ربّک
14- پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، در شناخت حقایق تاریخی و معرفتی ، نباید به راهی جز وحی الهی ، اعتماد کنند .
واتل ما أُحی إلیک . .. و لن تجد من دونه ملتحدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 28 - 20
20- رهبران الهی ، باید از دنیاطلبی و توجه به دنیاگرایان و غفلت از تهیدستان با ایمان ، پرهیز کنند .
و لاتعد عیناک عنهم ترید زینه الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 97 - 4
4- پیش گیری از هجوم مفسدان به جامعه ، وظیفه حاکمان الهی است .
فما اسط-عوا أن یظهروه و مااستط-عوا له نقبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 110 - 6
6- رهبران الهی ، همواره ، باید مردم را از غلّوگرایی بازداشته و مقام خود را برتر از آنچه هست ، وانمود نکنند .
ص: 140
قل إنّما أنا بشر مثلکم
گرچه آیه، خطاب به پیامبر(ص) است، ولی بنابر ویژگی های قرآن، این رهنمود، فرمانی عمومی، مخصوصاً به رهبران و پیشوایان دینی است تا همواره، این نکته را به مردم یادآوری کنند که آنان نیز بشرند، تا مبادا شائبه های الوهیّت و نظایر آن در ذهن مردم شکل بگیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 83 - 8
8 - پیشوایان دینی ، در همه صحنه ها باید در کنار مردم حاضر باشند .
و ما أعجلک عن قومک ی-موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 86 - 12
12 - پیش بینی لغزش گاه ها و زمینه های گمراهی و هشدار نسبت به آن ، از مسؤولیت های پیامبران و پیشوایان دینی است .
فأخلفتم موعدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 92 - 4،5
4 - رهبران دینی ، نباید به خاطر خویشاوندی و روابط نسبی از مؤاخذه مقصران چشم پوشی کنند .
قال ی-ه-رون ما منعک
5 - مسؤولان جوامع دینی ، باید در برابر انحراف عقاید مردم حساس بوده و از خود واکنش نشان دهند .
ی-ه-رون ما منعک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 6،7
6 - لزوم پرهیزِ رهبران الهی ، از دنیاطلبی و توجه به دنیاگرایان
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا
7 - امکان بهره گیری از ثروت چشمگیر کافران ، نباید توجه رهبران دینی را به توانگران کافر معطوف سازد .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
نهی خداوند از توجه پیامبر(ص) به ثروت کافران، ممکن است برای بیان این نکته باشد که جهت بهبود زندگی مؤمنان، نباید به سرمایه های کافران چشم داشت و به این منظور نیز، مسلمان شدن آنان را آرزو کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 26 - 11
11 - تولیت مسجدالحرام و آماده سازی آن برای زائران بیت اللّه ، مسؤولیتی بر عهده رهبران جامعه توحیدی
أن لاتشرک بی شیئًا و طهّر بیتی للطّائفین
ص: 141
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 27 - 3
3 - تبلیغ و فراخوانی مردم به حج و زیارت بیت اللّه ، از وظایف رهبران الهی
و أذّن فی الناس بالحجّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 23 - 8
8 - مهربانی و برخورد مشفقانه با مردم ، وظیفه ای بر عهده رهبران و مبلغان دینی
فقال ی-قوم اعبدوا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 12،13
12 - رهبران جامعه اسلامی ، باید در اعمال سیاست های کلان اجتماعی خود نسبت به مردم ، انعطاف پذیر و واقع بین باشند .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
از این که خداوند پرداختن به امور زندگی را به جای حل و فصل مسائل مهم اجتماعی به خواست و مصلحت اندیشی پیامبر(ص) منوط کرده است، به دست می آید که پرداختن به مسائل عمومی و اعمال سیاست های کلان اجتماعی از سوی رهبری، باید با توجه به واقعیت های موجود در جامعه و مصالح مردم باشد و نسبت به آنان انعطاف پذیر باشد.
13 - اعمال اجتهاد و مصلحت اندیشی در حل و فصل امور اجتماعی ، از اختیارات پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع . .. فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 10 - 11
11 - ساده زیستی و دوری از زندگی مرفّه و کاخ نشینی ، زندگانی شایسته و بایسته برای رهبران جامعه اسلامی
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه . .. إن شاء جعل لک خیرًا من ذلک جنّ-ت ... و یجع
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 10 - 7
7 - مبارزه با ظلم و احیای عدالت ، دارای اولویت نخست در مبارزه اجتماعی و در رأس مسائلی که رهبران الهی باید به آن بپردازند .
و إذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
ص: 142
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 30 - 2
2 - رهبران و مبلغان دینی ، باید در برابر تهدید های دشمنان دیانت مقاوم باشند و رسالت خود را ادامه دهند .
قال . .. لأجعلنّک من المسجونین . قال أوَلوجئتک بشیء مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 106 - 3
3 - موضع رهبران دینی در میان مردم ، باید موضعی برادرانه و همراه با دلسوزی باشد و نه برتری جویانه .
إذ قال لهم أخوهم نوح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 124 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی است مشفقانه و نه همراه با برتری جویی .
إذ قال لهم أخوهم هود ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 142 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم ص-لح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 161 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم لوط ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 143
13 - شعراء - 26 - 164 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 181 - 3
3 - توجه پیامبران و رهبران الهی ، به اصلاح امور اقتصادی جامعه هم پای مسائل اعتقادی و عبادی
إذ قال لهم شعیب ألاتتّقون . .. أوفوا الکیل و لاتکونوا من المخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 213 - 5
5 - اهمیت روحیه توحیدی ( ضد شرک ) و اخلاص کامل در عبادت خدا ، در نهاد رهبران الهی
فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر
لزوم پرهیز از شرک و داشتن اخلاص کامل در عبادت خدا، اختصاص به پیامبر(ص) ندارد; بلکه این ها وظیفه همه انسان ها است. بنابراین توجه خطاب به شخص رسول اکرم(ص) (فلاتدع مع اللّه...)، بیانگر اهمیت آن در رهبران الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 215 - 4
4 - رهبران الهی ، وظیفه دار مراقبت از جماعت مؤمنان و پیروان خویش
و اخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین
<خفض جناح> می تواند کنایه از گردآوری امت در کنف خویش باشد; همانند کبوتری که جوجه های خود را در زیر بال و پر خود جای می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 20 - 8
8 - بازدید از نیرو های تحت فرمان و کارگزاران ، جستوجو از احوال آنان ، نظارت دقیق بر کارهایشان و خویشتن داری در برخورد با آنها ، از اوصاف و وظایف فرماندهان سپاه و رهبران جامعه اسلامی .
و تفقّد الطیر فقال ما لی لاأری الهدهد أم کان من الغائبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 6
6 - رهبران دینی ، نباید توجه خود را آن چنان معطوف حق ناپذیری حق گریزان کنند که از نقششان باز بمانند .
ص: 144
و من کفر فلایحزنک کفره
توصیه خداوند به پیامبر(ص) دایر بر پرهیز از اندوهگین شدن بر کفرکافران، برای دلداری به آن حضرت است و احتمال هم دارد به خاطر تأثیر اندوه و در نتیجه بازماندن از ایفای رسالت دینی باشد. بنابر احتمال اخیر، نکته بالا، قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 4
4 - شایسته است که رهبران دینی ، جامعه را براساس قوانین وحی و در محدوده معارف دین هدایت کنند .
و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 25 - 7
7 - رهبران دینی ، باید همواره به وظیفه خود ( هدایت مردم ) بپردازند و از تلاش دلسرد نشوند .
إنّ ربّک هو یفصل بینهم یوم القی-مه فیما کانوا فیه یختلفون
طرح حل اختلافات در قیامت، پس از بیان گزینش رهبران دینی برای بنی اسراییل، احتمال دارد به منظور این باشد که به رهبران گوشزد کند که اختلافات، امری مستمر بوده و در قیامت حل خواهد شد. بنابراین، رهبران، باید کار رهبری خود را انجام دهند و از انجام دادن آن غافل نشوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 1 - 8
8 - شایسته است که رهبران دینی ، تقوای الهی را رعایت کرده و از افراد ناشایست ، تبعیت نکنند .
ی-أیّها النبیّ اتّق اللّه و لاتطع الک-فرین و المن-فقین
اگرچه مخاطب آیه، شخص پیامبر(ص) است، اما فرمان های داده شده، می تواند حکمی کلّی برای هر رهبر دینی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 12 - 5
5 - لزوم پیش گام بودن رهبران جامعه ایمانی در عمل به آرمان ها و اهداف اعلام شده خود به مردم
أُمرت لأن أکون أوّل المسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 16
16- رسالت اصلی رهبران الهی ، ابلاغ پیام وحی و اتمام حجت بر خلق
فاصبر . .. و لاتستعجل لهم ... بل-غ
<بلاغ> سخنی در توجیه و تعلیل <فاصبر> و <لاتستعجل> است; یعنی، تو مأمور بلاغی و نگران فرجام کافران مباش.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 19 - 10
10- لزوم دلسوزی و نگرانی رهبران الهی برای امت خویش ، همانند خود
ص: 145
و استغفر لذنبک و للمؤمنین و المؤمن-ت
فرمان <استغفر لذنبک و للمؤمنین و. ..> از سوی خداوند به پیامبر(ص)، می رساند که رهبر الهی باید همان گونه که به فکر نجات و سعادت واقعی خویش است، در اندیشه نجات و سعادت امت خود نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 4
4 - ترسیم فرجام نیک متقین و سرنوشت شوم تکذیب کنندگان دین ، از وظایف رهبران الهی
فذکّر
ظاهراً موضوع تذکر، مطالبی است که در آیات پیشین در مورد فرجام نیک مؤمنان و سرنوشت شوم کافران آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 1 - 1
1 - نظارت بر حسن اجرای حدود الهی ، از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی
ی-أیّها النبیّ إذا طلّقتم النساء . .. تلک حدود اللّه
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص) در آغازِ سوره و آیات مربوط به احکام طلاق و حدود الهی - با آن که این احکام و حدود مربوط به همه مسلمانان است - می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 3
3 - جهاد با کافران و منافقان و هرگونه برخورد شدید و سختگیرانه با آنان ، باید زیر نظر رهبر جامعه اسلامی انجام گیرد .
ی-أیّها النبیّ ج-هد الکفّار و المن-فقین و اغلظ علیهم
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص)، در جهاد سختگیرانه با کافران و منافقان، می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد. افراط و تفریطی که نوعاً در چنین موضوعی از سوی مردم سرمی زند، تأیید کننده همین مطلب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 7 - 5
5 - لزوم صبر و پایداری در انجام دادن رسالت الهی و تبلیغ دین ، برای مبلغان و رهبران جامعه اسلامی
قم فأنذر . .. و لربّک فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 23 - 2
2 - رهبران الهی ، باید همواره به ارشاد پندپذیران ادامه دهند و هیچگاه آنان را ، از پند ها و اندرز های خود محروم نسازند .
فذکّر . .. إلاّ من تولّی و کفر
استثنا در <إلاّ من تولّی. ..>، ناظر به تکرار تذکر است. بنابراین فرمان <ذکّر>، درباره کسانی که اعراض و کفر ندارند، همچنان باقی است.
ص: 146
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 28 - 8
8 - همسران و بستگان شخصیت های معنوی و صاحب نفوذ ، باید از شأن اجتماعی و معنوی آنان ، پاسداری کنند .
قل لأزوجک إن کنتنّ تردن الحیوه الدنیا و زینتها فتعالین أمتّعکنّ و أسرّحکنّ سراحً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 22 - 1
1- پس از درگیری لفظی رهبران مستکبر با پیروان خود در قیامت ، آنان با شیطان به منازعه می پردازند .
فقال الضعف-ؤا للذین استکبروا . .. قالوا ... و قال الشیط-ن لمّا قضی الأمر
ذکر قصه شیطان و سخنان وی در قیامت با جهنّمیان، پس از گفت و گوهای رهبران مستکبر و پیروانشان، نشان دهنده ادامه ماجرای مستکبران و پیروان آنها با شیطان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 2
2 - حضور در کنار پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی برای امور مهم اجتماعی و مشاوره و کنکاش پیرامون یک مسأله عمومی ، از اوصاف مؤمنان راستین
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
<أمر جامع> به مسأله ای گفته می شود که در خور این باشد که مردم به خاطر آن اجتماع کنند و به مشاوره و فراگیری و حل و فصل آن بپردازند. کلمه <مع> نیز افاده کننده معنای مشارکت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 69 - 4
4- سنخیت های قیامت برای پیشتازان و سردمداران استکبار ، دشوارتر و کیفر آنها سنگین تر از کیفر دیگران خواهد بود .
ثمّ لننزعنّ . .. أیّهم أشدّ علی الرحمن عتیًّا
جداکردن پیشتازان و سردمداران استکبار، حکایت از رسوایی فزون تر و نیز عقوبت و حساب سنگین تری دارد که در انتظار آنان است.
ص: 147
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 13
13 - رهبران الهی ، در ایفای رسالت خویش و گذر از دشواری ها ، نیازمند اطمینان و تأیید های خداوندی اند .
فاستمسمک . .. إنّک علی صرط مستقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 13
13 - اعمال اجتهاد و مصلحت اندیشی در حل و فصل امور اجتماعی ، از اختیارات پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع . .. فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 9
9 - رهبری حق در نظام اسلامی ، دارای جایگاهی رفیع و مسلمانان وظیفه دار ایثارو فداکاری برای او
و لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه
از اینکه خداوند به مؤمنان فرمان داده است تا برای حفظ جان پیامبر(ص) به عنوان رهبر به حق جامعه اسلامی جان فشانی کنند، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 2،6،8،9
2 - مکر و فریب، شیوه سردمداران مجرمان در میان جوامع
جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
6 - تمامی جوامع بشری در معرض تهدید حیله و مکر سردمداران مجرم خویش
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
8 - مکر و توطئه سردمداران مجرم، تنها دامنگیر خودشان می گردد.
و ما یمکرون الا بأنفسهم
9 - سردمداران مجرم با مکر خویش علیه دین اسلام تنها خود را می فریبند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه . .. و ما یمکرون إلا بأنفسهم
ص: 148
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 12
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 27 - 10
10 - دیدار با رهبر جامعه اسلامی در مناسک حج
یأتوک رجالاً و علی کلّ ضامر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 6
6- لزوم ژرف اندیشی عالمان و رهبران دینی در کتاب های آسمانی و استوارسازی کردار خویش برپایه آن
ی-یحیی خذ الکت-ب بقوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 8
8- فرمان خداوند ، ملاک عمل رهبران الهی است ; نه سلیقه های شخصی آنان و آراو خواسته های نفسانی مردم .
و جعلن-هم أئمه یهدون بأمرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 1
1 - سران کفر و شرک و پیروانشان پس از ورود به جهنم به مجادله و کشمکش خواهند پرداخت.
قالت أخریهم لأولیهم . .. و قالت ألیهم لأخریهم فما کان
ص: 149
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 1
1 - سران کفر و شرک و پیروانشان پس از ورود به جهنم به مجادله و کشمکش خواهند پرداخت.
قالت أخریهم لأولیهم . .. و قالت ألیهم لأخریهم فما کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 58 - 4
4 - رهبران جامعه اسلامی - هر چند عادل باشد - در معرض عیب جویی منافقان هستند .
و منهم من یلمزک فی الصدقت
وقتی که پیامبر اسلام (ص)، با همه عدالت و پاکی اش، مورد طعن و ایراد منافقان قرار گیرد، دیگران نیز بی تردید از عیب جویی آنان در امان نخواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 12
12- رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی و آرای برخاسته از هوا های گروه های مختلف اجتماعی
و ل-ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 4
4 - رویارویی سران شرک با پیامبراسلام ( ص ) ، برخاسته از حسادت و خوی جاه طلبی آنان بود .
أءنزل علیه الذکر من بیننا
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که مقصود از <بیننا> خود سران کفر و شرک باشد. بر این اساس اعتراض آنان به انتخاب پیامبراسلام(ص) از میان آنها، می تواند ناشی از جاه طلبی و حسادت آنان به آن حضرت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 150
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 15
15 - لزوم اطاعت از رهبری اجتماعی ، در رهنمود های ارزشی او
و لایعصینک فی معروف
بیعت یاد شده در آیه شریفه، می تواند از آن جهت با پیامبر(ص) صورت گرفته باشد که آن حضرت علاوه بر پیامبری، منصب رهبری اجتماعی را نیز بر عهده داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 5
5- توجّه رهبران الهی به نداشتن مسؤولیتی در برابر کفر مردم پس از انجام وظیفه انذار و تبشیر ، مایه عدم احساس ناتوانی و شکست در ایفای وظیفه خویش است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و ما نرسل المرسلین إلاّ مبشّرین و منذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 6
6 - شناخت تاریخ و آگاهی از موضع گیری های همگون کافران در برابر پیامبران ، مانع نگرانی و دلسردی رهبران دینی است .
و کم أرسلنا . .. إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 8
8 - نفاق ، بازدارنده انسان از جهاد در راه خدا و همگامی با رهبر الهی
فقل لن تخرجوا معی أبداً و لن تقتلوا معی عدواً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 6
6- محبت و دل سوزی عمیق نسبت به دیگران ، از ضروری ترین و مطلوب ترین صفات رهبران الهی است .
ص: 151
و حنانًا من لدنّا
با توجه به این که <حناناً> اولین صفتی است که پس از <آتیناه الحکم> ذکر شده است، مطلب فوق از آن استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 23 - 8
8 - مهربانی و برخورد مشفقانه با مردم ، وظیفه ای بر عهده رهبران و مبلغان دینی
فقال ی-قوم اعبدوا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 3
3 - پیروان شرک و کفر برای رهایی از عذاب مضاعف هیچ مزیتی بر سران خویش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 3
3 - پیروان شرک و کفر برای رهایی از عذاب مضاعف هیچ مزیتی بر سران خویش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 8 - 6
6 - وجود رهبری دینی و شریعت آسمانی ، تبلور فضل و نعمت الهی بر خلق *
و اعلموا أنّ فیکم رسول اللّه . .. فضلاً من اللّه و نعمه
برداشت بالا بدان احتمال است که جمله <فضلاً من اللّه و نعمه> در رابطه با صدر آیه قبل (فیکم رسول اللّه) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 85 - 5
ص: 152
5 - حضور پیشوای الهی در جامعه ، دارای نقشی اساسی در جلوگیری از انحرافات
فإنّا قد فتنّا قومک من بعدک و أضلّهم السامریّ
<من بعدک> نشانگر آن است که نبود موسی(ع) در بین قوم خود، از زمینه های آغاز این گمراهی بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 39 - 4
4 - نقش مهم رهبری کفر ، در گمراهی و انحراف ارکان جامعه
فتولّی برکنه
در صورتی که مراد از <رکن>، ارکان جامعه بوده و <باء> برای تعدیه باشد، از منتسب شدن انحراف ارکان جامعه، به شخص فرعون، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 4
4- دسته بندی انسان ها در قیامت ، بر اساس رهبران آنان خواهد بود .
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال در آیه است که مراد از <ندعوا کل أناس بإمامهم> فراخوانی مردم به نام رهبرانشان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 17
17 - پرداختن به امور مهم زندگی شخصی ، به جای حل و فصل مسائل اجتماعی ، با اذن رهبری ، خطایی است نیازمند به استغفار به درگاه الهی .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم و استغفر لهم اللّه
توصیه خداوند به طلب مغفرت کردن پیامبر(ص) برای کسانی که به اذن او عرصه حل و فصل امور اجتماعی را ترک می کنند حاکی از این است که این عمل چون به اذن آن حضرت انجام گرفته جایز است; ولی در عین حال خطایی است که باید برای آن استغفار کرد.
ص: 153
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 7
7- انسان ها ، برای وصول به فرجام نیک ، باید با هوشیاری کامل در پی رهبرانی صالح و شایسته باشند .
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
از اینکه خداوند قیامت را با این وصف ذکر می کند: <همه انسانها به نام رهبرانشان فرا خوانده می شوند> احتمالاً هشداری است به آنان که متوجه باشند به دنبال چه کسی حرکت می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 79 - 2
2 - رهبران و حاکمان جوامع ، دارای نقشی بسیار مؤثر در گمراهی و یا هدایت مردم
و أضلّ فرعون قومه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 85 - 6
6 - شخصیت ها و افراد برجسته هر جامعه ، در رویداد های تاریخی و اجتماعی آن ، نقش بسزایی دارند .
من بعدک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 11 - 9
9 - تحقق آموزه های دین و عینیت یافتن تعالیم قرآن در میان مردم ، نیازمند به مجری ای کاردان و رهبری شایسته است .
لیخرج الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت من الظلم-ت إلی النور
از این که خداوند، پیامبر(ص) را مخاطب قرار داده و مسؤولیت برآوردن غرض و هدف از نزول قرآن را - با آوردن فعل متعدی - بر عهده آن حضرت نهاده است - نه بر عهده مردم - نکته یاد دشده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 12،13
12 - شرکت و عدم شرکت مسلمانان در جنگ ، منوط به اذن پیامبر ( ص ) بود .
فاستئذنوک
استیذان منافقان، نشان دهنده این است که: آنان به عنوان فردی از جامعه اسلامی، شرکت خود را در جنگهای آینده، منوط به اجازه پیامبر (ص) می دانسته اند.
13 - شرکت و عدم شرکت در جنگ ، منوط به اذن رهبر جامعه اسلامی است .
فاستئذنوک
ص: 154
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 3
3 - گیرنده زکات در حقیقت ، خداست و پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی تنها وسایطند .
خذ من أمولهم صدقه . .. و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 1 - 11
11- تحقّق آموزه های دین و عینیت یافتن آنها در میان مردم ، نیازمند به مجری ای کاردان و رهبری شایسته است .
کت-ب أنزلن-ه إلیک لتخرج الناس من الظلم-ت إلی النور
از اینکه خداوند، پیامبر(ص) را مخاطب قرار داده و برآوردن غرض و هدف از نزول قرآن را با آوردن فعل متعدی، به آن حضرت واگذار کرده است و به خود مردم واگذار نکرده است، نکته یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 5 - 10
10- تحقّق آموزه های دین ، نیازمند مجری ای کاردان و رهبری شایسته
أن أخرج قومک من الظلم-ت إلی النور
از اینکه خداوند پس از اعطای آیات (تورات) به موسی(ع) او را مسؤول خارج ساختن مردم از ظلمتها معرفی می کند، معلوم می شود که اجرای تعالیم آسمانی و به کارگیری آنها نیاز به مجری و شخصیتی کاردان، چون موسی(ع) دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 85 - 7
7 - امت های پیامبران ، در معرض آزمون و فتنه در غیبت رهبران خود هستند .
فإنّا قد فتنّا قومک من بعدک
خبر از آزموده شدن بنی اسرائیل در غیاب موسی(ع)، هشدار و تذکری برای همه امت ها است; تا در غیبت پیشوایان خود (مرگ و یا عدم حضور آنان)، مراقبت کافی به عمل آورند تا از فتنه ها سربلند بیرون آیند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 80 - 6
6- صنعت اسلحه سازی و تولید سلاح ، باید در اختیار افراد صالح و تحت نظارت رهبران جامعه دینی قرار گیرد .
داود . .. و علّمن-ه صنعه لبوس لکم لتحصنکم من بأسکم
از این که خداوند برای دفاع مردم از منافع خویش در برابر دشمن، صنعت اسلحه سازی را تنها به داوود(ع) آموخت، می توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 47 - 7
7 - امکان مبتلا شدن مردم به سختی ها برای آزمایش آنان ، پس از روی کار آمدن رهبران الهی
قالوا اطّیّرنا بک . .. بل أنتم قوم تفتنون
ص: 155
با توجه به اشتقاق <تفتنون> از <فتنه> (به معنای آزمایش) از آیه استفاده می شود که پس از آمدن صالح(ع)، ثمودیان به مشکلات جدیدی مبتلا شدند و آن را ناشی از وجود صالح(ع) می شمردند، با این که آنها از ناحیه خدا و برای آزمایش آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 48 - 3
3 - رهبران دینی ، تنها موظف به تبلیغ عقاید و آرمان های مکتب اند ; نه تحمیل آنها بر مردم .
فما أرسلن-ک علیهم حفیظًا إن علیک إلاّ البل-غ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 41 - 4
4 - حمایت خداوند از مکتب حق ، وابسته به حیات پیامبران و رهبران الهی نیست .
فإمّا نذهبنّ بک فإنّا منهم منتقمون
خداوند می فرماید: حتی در صورت رحلت پیامبر(ص) ما انتقام خویش را از مخالفان خواهیم گرفت. از این نکته حمایت مستمر او از آیین حق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 42 - 2
2 - حضور رهبران الهی در جوامع ، مانع از تحقق انتقام الهی نسبت به کافران و حق گریزان نخواهد بود .
أو نرینّک الذی وعدن-هم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 37
37- نقش اساسی پیامبر ( ص ) ، و رهبری الهی در استحکام ، استقلال و خلاقیت امت اسلامی
کزرع أخرج شط-ه ف-ازره فاستغلظ فاستوی علی سوقه
با توجه به این که ضمیر <شطئه> و <آزره>به <زرع> بازمی گردد; استفاده می شود که در این روندِ بالندگی، اصلی وجود دارد و شاخه ها و فروع، در پرتو آن تغذیه شده و رشد می یابند. بدون شک در فرایند بالندگی نظام اسلامی، وجود پیامبر(ص) و رهبری الهی همان اصل به شمار آمده و نقش اساسی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 12،26
12 - ناتوانی مردم از درک بعضی از مصالح اجتماعی خویش و نیاز آنان به رهبری الهی
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
تعبیر <لعنتّم> می رساند که مردم، تمایلاتی دارند که اگر بنا باشد رهبری جامعه از تمایلات آنان پیروی کند، خود مردم به مشقت می افتند و این نیست مگر از آن جهت که تمایلات و آرای آنان، در چنین مواردی، غیر واقع بینانه و مخالف مصالح واقعی است.
26 - رشد و تعالی جامعه ، در پرتو وجود رهبری الهی و نفوذ رهنمود های وی
ص: 156
و اعلموا . .. لو یطیعکم ... و ل-کنّ اللّه حبّب إلیکم ... أول-ئک هم الرشدون
برداشت یادشده از ارتباط سه بخش زیر به دست می آید: 1- مسأله اطاعت محض از پیامبر(ص) 2- ارزش ایمان و اجتناب از کفر، 3- رشد در پرتو عوامل مذکور (أول-ئک هم الراشدون). <أول-ئک> اشاره به مؤمنانی دارد که براساس ایمان سر به اطاعت رسول خدا نهاده اند و اهمیت وجود رهبری الهی را در جامعه دریافته اند (واعلموا أنّ فیکم رسول اللّه). اینان رشد و تعالیشان از سوی خدا تضمین شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 9 - 14
14 - تحقق آموزه های دین و عینیت یافتن آن در میان مردم ، نیازمند به مجری کاردان و رهبری شایسته است .
لیخرجکم من الظلم-ت إلی النور
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند، پیامبر(ص) را متصدی امر هدایت قرار داده و برآوردن غرض و هدف از نزول قرآن را، با آوردن فعل متعدی <لیخرجکم> به آن حضرت واگذار کرده است; و نه به خود مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 27 - 9
9 - لزوم انجام مراسم حج با محوریت رهبر جامعه اسلامی
یأتوک رجالاً و علی کلّ ضامر
این که خداوند می فرماید: <مردم از پیاده و سواره بر تو (ابراهیم) وارد خواهند شد> می تواند متضمن دستوری باشد به مردم که باید ابتدا به زیارت رهبر الهی بشتابند و با محوریت او مراسم حج را انجام دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 8
8- رهبران و سردمداران کفر و شرک در مکه ، افرادی ناسپاس و عامل اصلی سقوط و بدبختی مردم بودند .
ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار
با توجه به اینکه آیه فوق در مکه نازل شده است، می توان استفاده کرد که مصداق مورد نظر آیه <الذین بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم> سران کفر و شرک، همچون ابوجهل و ابولهب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 29 - 3
3- سردمداران کفر و شرک عامل اصلی دوزخی کردن قوم خویشند .
أحلّوا قومهم دار البوار . جهنّم یصلونها
برداشت فوق مبتنی بر این است که <جهنّم یصلونها> بدل از <دار البوار> باشد.
ص: 157
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 28 - 2،4
2 - مشرکان فریب خورده ، پیشوایان خود را مسؤول گمراهی خویش در قیامت معرفی خواهند کرد .
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا
4 - مشرکان گمراه شده ، در قیامت اعمال قدرت سران شرک را عامل گمراهی و فریب خود معرّفی خواهند کرد .
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا عن الیمین
برداشت یاد شده براساس این دیدگاه است که <یمین> (جهت راست) کنایه از قدرت و قوت باشد; زیرا معمولا سمت راست قوی تر است. ازاین رو بیشتر مردم کارهای مهم و سنگین را با دست راست انجام می دهند. گفتنی است که دو آیه بعد (و ما کان لنا علیکم من سلطان) و نیز آمدن واژه <یمین> به این معنا در آیه 93 همین سوره (فراغ علیهم ضربا بالیمین) مؤید مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 30 - 6
6 - مشرکان فریب خورده و پیشوایان شان در قیامت ، یکدیگر را به دست داشتن در گمراهی و انحراف از مسیر حق ، متهم خواهند کرد .
و أقبل بعضهم علی بعض یتساءلون . قالوا إنّکم کنتم تأتوننا ... قالوا ... و ما کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 31 - 3
3 - پذیرش مقصر بودن و داشتن نقش در گمراهی مشرکان ، از سوی پیشوایان شرک در عرصه قیامت
فحقّ علینا قول ربّنا إنّا لذائقون
این که پیشوایانِ شرک، خود را در استحقاق عذاب الهی شریک می دانند، حاکی از پذیرش نوعی از مسؤولیت در گمراهی مشرکان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 4
4 - سران و رهبران جامعه شرک ، رهبری مردم را بر ضد رسول اکرم ( ص ) در دست داشتند .
و انطلق الملأ منهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 5
5 - سران شرک و کفر در عصر بعثت ، رهبری فکری و عقیدتی مردم را در دست داشتند .
و انطلق الملأ. .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 27 - 9
ص: 158
9 - تأثیرپذیری قوم نوح ، از سران کفر و شرک و صاحبان زر و زور جامعه
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا . .. یضلّوا عبادک و لایلدوا إلاّ فا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 5
5- نقش مؤثر و محوری رهبران و سردمداران فاسد در سقوط و نابودی ملت ها و جامعه های بشری
ألم تر إلی الذین . .. و أحلّوا قومهم دار البوار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 103 - 10
10- نقش مهم رهبران و زمامداران فاسد ، در تباهی و هلاکت امتها
فقال له فرعون . .. فأراد ... فأغرقن-ه و من معه جمیعًا
در داستان هلاکت فرعون، همواره شخص فرعون به عنوان عنصر اصلی جریان کفر، به صورت ضمیر مفرد و جدا از مجموعه یارانش ذکر شده است و این بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 8
8- رهبران و سردمداران کفر و شرک در مکه ، افرادی ناسپاس و عامل اصلی سقوط و بدبختی مردم بودند .
ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار
با توجه به اینکه آیه فوق در مکه نازل شده است، می توان استفاده کرد که مصداق مورد نظر آیه <الذین بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم> سران کفر و شرک، همچون ابوجهل و ابولهب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 29 - 3
3- سردمداران کفر و شرک عامل اصلی دوزخی کردن قوم خویشند .
أحلّوا قومهم دار البوار . جهنّم یصلونها
برداشت فوق مبتنی بر این است که <جهنّم یصلونها> بدل از <دار البوار> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 51 - 5
5 - نقش سردمداران کفر و فساد در هلاکت و بدبختی تمامی جامعه
أنّا دمّرن-هم و قومهم
ص: 159
ضمیر <هم> به گروه های نُه گانه بازمی گردد که طرح ترور شبانه صالح و خانواده اش را ریخته بودند. و از این که نام آنان به صورت مجزا و مقدم بر نام قومشان یاد شده است، مطلب فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 4
4 - سران و رهبران جامعه شرک ، رهبری مردم را بر ضد رسول اکرم ( ص ) در دست داشتند .
و انطلق الملأ منهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 5
5 - سران شرک و کفر در عصر بعثت ، رهبری فکری و عقیدتی مردم را در دست داشتند .
و انطلق الملأ. .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 27 - 9
9 - تأثیرپذیری قوم نوح ، از سران کفر و شرک و صاحبان زر و زور جامعه
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا . .. یضلّوا عبادک و لایلدوا إلاّ فا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 97 - 7
7- رهبران ناصالح و گمراه ، از عوامل ضلالت و گمراهی امت ها می باشند .
فاتبعوا أمر فرعون و ما أمر فرعون برشید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 32 - 6
6 - نقش مؤثر پیشوایان گمراه در گمراهی توده ها و هم فکر و هم سان ساختن مردم با افکار و عقاید خویش
فأغوین-کم إنّا کنّا غ-وین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 8
8- رهبران و سردمداران کفر و شرک در مکه ، افرادی ناسپاس و عامل اصلی سقوط و بدبختی مردم بودند .
ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار
ص: 160
با توجه به اینکه آیه فوق در مکه نازل شده است، می توان استفاده کرد که مصداق مورد نظر آیه <الذین بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم> سران کفر و شرک، همچون ابوجهل و ابولهب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 67 - 6
6 - عدم استقلال برخی از منافقان در مشی خویش و تأثیرپذیری آنان از عناصرخط دهنده نفاق
بعضهم من بعض
برداشت فوق بر این اساس است که <من> نشویه باشد که در این صورت، آیه می رساند برخی از منافقان نفاق خویش را از برخی دیگر کسب می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 14 - 7
7 - صحنه گردانان نفاق در عصر بعثت ، نگران تمایل پیروانشان به اسلام بودند .
قالوا إنّا معکم إنما نحن مستهزءون
حصر در جمله <إنما . ..> حصر اضافی و از نوع <حصر قلب> است. کاربرد این گونه حصر در موردی است که گوینده در صدد بر طرف کردن توهمی باشد که مخاطب به آن می اندیشد. این توهم در جمله <إنما نحن ...> گرایش منافقان پیرو، به اسلام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 98 - 3
3- رهبران الهی و زمامداران جامعه اسلامی ، نیازمند به استمداد از پروردگار با ذکر و نماز و عبادت ، در برابر مشکلات رسالت خویش
و لقد نعلم أنک یضیق صدرک . .. فسبّح بحمد ربّک و کن من الس-جدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 13
ص: 161
13 - رهبران الهی ، در ایفای رسالت خویش و گذر از دشواری ها ، نیازمند اطمینان و تأیید های خداوندی اند .
فاستمسمک . .. إنّک علی صرط مستقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 12
12 - رهبران جامعه اسلامی ، باید در اعمال سیاست های کلان اجتماعی خود نسبت به مردم ، انعطاف پذیر و واقع بین باشند .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
از این که خداوند پرداختن به امور زندگی را به جای حل و فصل مسائل مهم اجتماعی به خواست و مصلحت اندیشی پیامبر(ص) منوط کرده است، به دست می آید که پرداختن به مسائل عمومی و اعمال سیاست های کلان اجتماعی از سوی رهبری، باید با توجه به واقعیت های موجود در جامعه و مصالح مردم باشد و نسبت به آنان انعطاف پذیر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 21 - 14
14- رهبران مستکبر در جواب استمداد پیروانشان برای رهایی از عذاب ، به آنان وعده می دهند که در صورت نجات یافتن خود ، آنان را هم نجات خواهند داد .
قالوا لو هدی-نا الله لهدین-کم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 28 - 37
37- پندار مزیّت های بی جا برای خود و ناهنجار دیدن سیمای بی نوایان ، از ویژگی های رهبران نالایق و مایه بی ارزشی رهنمود های آنان است .
و لاتطع من . .. کان أمره فرطًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 25 - 4
ص: 162
4 - شرح صدر از مهم ترین ویژگی های لازم برای رسولان الهی و رهبران و مبلغان دین است .
قال ربّ اشرح لی صدری
این که موسی(ع) شرح صدر را بر خواسته های دیگر خود مقدم داشته است، نشانِ جایگاه مهم و نقش آن در انجام یافتن مسؤولیت الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 46 - 4
4 - آخرت اندیشی و دوری از دنیاطلبی ، از خصوصیات رهبران الهی
إنّا أخلصن-هم بخالصه ذکری الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 1 - 5
5 - شرح صدر و تحمّل سختی ها ، از ویژگی های لازم برای رهبران الهی
ألم نشرح لک صدرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 4 - 4
4 - آبرومندی نزد مردم ، از ویژگی های لازم و سودمند برای رهبران الهی
و رفعنا لک ذکرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 9
9 - تنها انسان های با اخلاص و به دور از چشم داشت مادی و ره یافته ، شایسته رهبری و پیروی اند .
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 7
7 - ایمان آوردن به تعلیمات پیامبران ، در گرو وجود زمینه آن در ایمان آورنده
لقد حقّ القول علی أکثرهم فهم لایؤمنون
ص: 163
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 5
5- لزوم صلابت و قاطعیت رهبران الهی ، در هدایت جامعه و اجرای احکام شریعت
ی-یحیی خذ الکت-ب بقوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 25 - 7
7 - رهبران دینی ، باید همواره به وظیفه خود ( هدایت مردم ) بپردازند و از تلاش دلسرد نشوند .
إنّ ربّک هو یفصل بینهم یوم القی-مه فیما کانوا فیه یختلفون
طرح حل اختلافات در قیامت، پس از بیان گزینش رهبران دینی برای بنی اسراییل، احتمال دارد به منظور این باشد که به رهبران گوشزد کند که اختلافات، امری مستمر بوده و در قیامت حل خواهد شد. بنابراین، رهبران، باید کار رهبری خود را انجام دهند و از انجام دادن آن غافل نشوند.
ص: 164
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 24
24 - رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی گروه های مختلف اجتماعی
و لئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 113 - 7
7 - رهبران الهی در معرض توطئه و دسیسه های اغوا کننده از سوی خائنان
و لا تجدل عن الذین یختانون أنفسهم . .. و لولا فضل اللّه علیک و رحمته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 2
2 - حضور در کنار پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی برای امور مهم اجتماعی و مشاوره و کنکاش پیرامون یک مسأله عمومی ، از اوصاف مؤمنان راستین
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
<أمر جامع> به مسأله ای گفته می شود که در خور این باشد که مردم به خاطر آن اجتماع کنند و به مشاوره و فراگیری و حل و فصل آن بپردازند. کلمه <مع> نیز افاده کننده معنای مشارکت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 5
5- رهبران الهی باید در برابر نقشه ها و ترفند های دشمنان دین جهت ایجادسستی در مواضع دینی آنان ، هوشیار باشند .
و إن کادوا لیفتنونک عن الذی أوحینا إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 7
7 - برخورداری از روحیه صبر و بردباری و نیز یقین به آیات الهی ، از شرایط رهبری و امامت دینی است .
و جعلنا منهم أئمّه . .. لمّا صبروا و کانوا بأی-تنا یوقنون
<لمّا> زمانی است و دلالت می کند بر این که برگزیدگان بنی اسراییل، زمانی که به مقام صبر و یقین رسیدند، به پیشوایی
ص: 165
انتخاب شدند و این، نشان می دهد که رهبران دینی باید چنین مقامی را برای خود تحصیل کنند و یا واجد آن دو باشند.
رهبر شناسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 100 - 9
9 - اهل ایمان ، وظیفه دار مهاجرت به سوی رسول خدا
و من یخرج من بیته مهاجراً الی اللّه و رسوله
رهبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 56 - 8
8 - رهبران جامعه اسلامی مجاز در پیمان بستن با جوامع کفرپیشه
الذین عهدت منهم ثم ینقضون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 57 - 5
5 - فرماندهی نظامی جامعه ایمانی بر عهده رهبران دینی است .
فإما تثقفنهم فی الحرب فشردبهم من خلفهم
خطاب به شخص پیامبر(ص) در این آیه و آیه بعد، علی رغم تعمیم حکم نسبت به سایر مؤمنین، حکایت از آن دارد که فرماندهی نظامی در اختیار پیامبر(ص) و رهبران دینی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 100 - 9
9 - اهل ایمان ، وظیفه دار مهاجرت به سوی رسول خدا
و من یخرج من بیته مهاجراً الی اللّه و رسوله
ص: 166
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 52 - 8
8 - موسی ( ع ) ، رهبری پذیرفته شده و مورد اطاعت بنی اسرائیل ، حتی پیش از ترک مصر
و أوحینا إلی موسی أن أسر بعبادی إنّکم متّبعون
فرمان الهی به کوچاندن شبانه بنی اسرائیل، در صورتی عملی بود که مجموعه بنی اسرائیل مطیع موسی(ع) بودند و این حرکت مخاطره آمیز را به خاطر اطاعت از وی به جان می خریدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 223 - 2
2 - انسان های دروغ پرداز و آلوده به گناه ، گوش سپرده به القائات دروغین شیاطین
علی کلّ أفّاک أثیم . یلقون السمع و أکثرهم ک-ذبون
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که ضمیر <یلقون> به <کلّ أفّاک> باز گردد و <یلقون السمع> کنایه از این باشد که آنها تمامی اندیشه و حواس خویش را در اختیار شیاطین می گذارند. گفتنی است که بر این مبنا ضمیر جمع در <أکثرهم کاذبون> می تواند به شیاطین بازگردد; یعنی، منحرفان تمام اندیشه و حواس خویش را در اختیار شیاطین می گذارند; اما بیشتر شیاطین، اخبار دروغ تحویلشان می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 223 - 2
2 - انسان های دروغ پرداز و آلوده به گناه ، گوش سپرده به القائات دروغین شیاطین
علی کلّ أفّاک أثیم . یلقون السمع و أکثرهم ک-ذبون
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که ضمیر <یلقون> به <کلّ أفّاک> باز گردد و <یلقون السمع> کنایه از این باشد که آنها تمامی اندیشه و حواس خویش را در اختیار شیاطین می گذارند. گفتنی است که بر این مبنا ضمیر جمع در <أکثرهم کاذبون> می تواند به شیاطین بازگردد; یعنی، منحرفان تمام اندیشه و حواس خویش را در اختیار شیاطین می گذارند; اما بیشتر شیاطین، اخبار دروغ تحویلشان می دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 38 - 8
8 - نیاز بشر به مرشد و مقتدا ، در دست یافتن به راه درست زندگی
ص: 167
اتّبعون أهدکم سبیل الرشاد
از این که فرعون و مؤمن آل فرعون، هر دو مدعی نشان دادن راه صواب به مردم شدند، می توان این حقیقت را به دست آورد که اصل نیازمندی انسان ها به راه درست و به مقتدایی که خود این راه را طی کرده و راهنمای دیگران باشد، جای تردید نیست.
رهبران دینی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 9
9- لجاجت در برابر حق و استهزای مستمر پیامبران و رهبران الهی ، زمینه ساز ابتلا به عذاب خداوندی است .
و لقد استهزئَ برسل من قبلک فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 7
7 - برپایی نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، مایه جلب رحمت خدا است .
و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا الرسول لعلّکم ترحمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 63 - 14
14 - اطاعت از رهبران الهی ، تضمین کننده وحدت اجتماعی
و لأُبیّن لکم . .. فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 6،8
6 - خود سرانه عمل نکردن مردم در مسائل مهم اجتماعی و وانهادن آن به رهبری الهی ، مایه مصونیت از خطرات ندامت بار
فتصبحوا علی ما فعلتم ن-دمین . و اعلموا أنّ فیکم رسول اللّه
از ارتباط دو آیه ; استفاده می شود که خداوند از مؤمنان خواسته است تا در زمینه مسائل اجتماعی و خطر آفرین، خودسرانه عمل نکنند و وجود رهبری الهی را نادیده نینگارند.
8 - صلاح و سعادت مؤمنان ، در پرتو پیروی از پیامبر ( ص ) ( رهبری الهی )
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
مفهوم آیه شریفه ایمن ماندن جامعه از مشقت ها و صدمات در صورت عدم تحمیل آرای شخصی بر پیامبر(ص) است و امنیت جامعه مایه صلاح و سعادت آن است.
ص: 168
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 5
5- توجّه رهبران الهی به نداشتن مسؤولیتی در برابر کفر مردم پس از انجام وظیفه انذار و تبشیر ، مایه عدم احساس ناتوانی و شکست در ایفای وظیفه خویش است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و ما نرسل المرسلین إلاّ مبشّرین و منذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 5
5- توجّه رهبران الهی به نداشتن مسؤولیتی در برابر کفر مردم پس از انجام وظیفه انذار و تبشیر ، مایه عدم احساس ناتوانی و شکست در ایفای وظیفه خویش است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و ما نرسل المرسلین إلاّ مبشّرین و منذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 2 - 11
11 - بی احترامی به پیامبر ( ص ) و رهبری الهی ، دارای آثار ویرانگر و فراتر از درک و تحلیل خود انسان *
لاترفعوا أصوتکم . .. و لاتجهروا له بالقول ... أن تحبط أعم-لکم و أنتم لاتشعرون
برداشت بالا بدان احتمال است که <و أنتم لاتشعرون> نظر به اصل تأثیر داشته باشد; یعنی، شما درک نمی کنید که بی احترامی به پیامبر(ص) تا چه میزان تأثیر منفی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 18 - 15
15 - پیمان وفاداری با رهبری الهی ، درپی دارنده آسایش روحی و پیروزی عملی برای امت *
یبایعونک . .. فأنزل السکینه علیهم و أث-بهم فتحًا قریبًا
می توان از مورد آیه، الغای خصوصیت کرده و به موارد مشابه سرایت داد.
ص: 169
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 13 - 7
7- تبعید رهبران الهی بهوسیله مردم ، مستوجب نزول عذاب *
قریتک الّتی أخرجتک أهلکن-هم
برداشت بالا بدان احتمال است که تهدید مشرکان مکه، به خاطر تبعید پیامبر(ص) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 7
7 - تحمیل آرا و تمایلات سطحی مردم ، به رهبری الهی ( پیامبر ( ص ) ) ، مایه مشقت و زیان حتمی خود آنان
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 2 - 10
10 - خدشه وارد آوردن به ابهّت رهبری الهی ، دارای تأثیر منفی و ناخواسته ، بر تلاش مؤمنان در اعتلای دین *
أن تحبط أعم-لکم و أنتم لاتشعرون
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از حبط اعمال - به تناسب موضوع سخن - تلاش هایی باشد که مؤمنان صدر اسلام، برای عظمت بخشیدن به اسلام و مستحکم ساختن موضع دین انجام می داده اند; یعنی، شما از یک سو جهاد می کنید; ولی از سوی دیگر با بی حرمتی به رهبری، ندانسته ابهّت خویش را در چشم دشمن می شکنید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 113 - 8
8- تکذیب رسولان و رهبران الهی ، ظلم بوده و موجب عذاب و مشکلات دنیوی است .
رسول منهم فکذّبوه فأخذهم العذاب و هم ظ-لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 170
16 - فصلت - 41 - 34 - 5
5 - نقش اساسی اخلاق نیک مبلغان و رهبران دینی ، در تأثیرگذاری بر دیگران
و من أحسن قولاً . .. ادفع بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 14
14 - دعای پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی برای زکات دهندگان ، مایه آرامش روحی آنان است .
و صل علیهم إن صلوتک سکن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 8
8 - نتایج ناگوار پیمان شکنی با پیامبر ( ص ) و رهبری الهی ، تنها متوجه خود انسان است .
فمن نکث فإنّما ینکث علی نفسه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 51 - 9
9 - امت ها در خطر انحراف ، با غیبت پیامبران و رهبران الهی
ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 92 - 5
5 - امت ها در خطر انحراف ، با رفتن پیامبران و رهبران الهی از میان آنان
ثم أتخذتم العجل من بعده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 48 - 6
ص: 171
6 - پذیرش داوری پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، نشانه ایمان راستین به خدا و رسول او و فرمان بری از ایشان و التزام عملی به دین است .
و یقولون ءامنّا باللّه و بالرسول و أطعنا ثمّ یتولّی . .. و ما أُول-ئک بالمؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 35
35 - کشتن رهبران الهی ، موجب ذلت و فقر و در پی دارنده غضب خداوند است .
ضربت علیهم الذله . .. ذلک بأنهم ... یقتلون النبیین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 46 - 4
4 - آخرت اندیشی و دوری از دنیاطلبی ، از خصوصیات رهبران الهی
إنّا أخلصن-هم بخالصه ذکری الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 63 - 5
5 - نگه داری حرمت رهبر جامعه اسلامی و رعایت ادب در گفتار با آنان ، امری لازم و بایسته
لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
آیه شریفه، درباره پیامبراسلام(ص) است; ولی چون نام ایشان به عنوان ولّی امر مسلمین یاد شده است (و إذا کانوا معه علی أمر جامع. .) می توان آن را درباره تمامی رهبران جامعه اسلامی تسری داد و شامل کسانی دانست که ولایت امری مسلمین را برعهده دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 104 - 8
8 - ضرورت حفظ حرمت پیشوایان دینی
لاتقولوا رعنا
ص: 172
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 49 - 6
6 - فرماندهی کل قوا ، از مسؤولیت های رهبر جامعه اسلامی
و منهم من یقول ائذن لی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 58 - 6
6 - سیاست گذاری امور مالی و اقتصادی جامعه اسلامی ، از اختیارات رهبری
و منهم من یلمزک فی الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 59 - 5
5 - سیاست گذاری در امور مالی و اقتصادی ، از اختیارات رهبر جامعه اسلامی است .
ما ءاتیهم اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 66 - 17
17 - نقش پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی در عفو گروهی از منافقان بر اساس مصالح و کیفر گروهی دیگر
إن نعف . .. نعذب
با توجه به اینکه مراد از عفو و عذاب، می تواند بخشش و کیفر دنیوی باشد، و نیز با الغای خصوصیت و تعمیم دادن صدور حکم عفو و مجازات به رهبر جامعه اسلامی مطلب فوق را می توان استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 13
13 - شرکت و عدم شرکت در جنگ ، منوط به اذن رهبر جامعه اسلامی است .
فاستئذنوک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 11
11 - پذیرش و یا رد درخواست مردم مبنی بر پرداختن به امور زندگی شخصی ، به جای همکاری در حل و فصل امور اجتماعی ، از اختیارات و وظایف پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی و به تشخیص اینان است .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
ص: 173
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 9
9 - همرزمی با پیامبر ( ص ) و رهبر الهی ، دارای ارزشی والا
لن تخرجوا معی أبداً و لن تقتلوا معی عدواً
با توجه به اینکه آیه در مقام نکوهش و طرد منافقان است و این نکوهش و طرد را با محروم شمردن آنان از جهاد در رکاب پیامبر (ص) بیان داشته است، برداشت فوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 30 - 2
ص: 174
2 - رهبران و مبلغان دینی ، باید در برابر تهدید های دشمنان دیانت مقاوم باشند و رسالت خود را ادامه دهند .
قال . .. لأجعلنّک من المسجونین . قال أوَلوجئتک بشیء مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 62 - 8
8 - اطمینان و تزلزل ناپذیری در بحران ها ، از صفات ضروری رهبر جامعه ایمانی
قال أصح-ب موسی إنّا لمدرکون . قال کلاّإنّ معی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 33 - 9
9 - ایمان به هدف و پایبندی به آرمان ها ، از شرایط رهبران جامعه ایمانی و اسلامی است .
و الذی جاء بالصدق و صدّق به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 1 - 5
5 - شرح صدر و تحمّل سختی ها ، از ویژگی های لازم برای رهبران الهی
ألم نشرح لک صدرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 5،8
5 - اجازه خواستن از پیامبر ( ص ) و رهبر امت اسلامی برای ترک حضور در امور اجتماعی و حل و فصل مسائل عمومی ، از اوصاف مؤمنان راستین است .
إنّ الذین یستئذنونک أُول-ئک الذین یؤمنون باللّه و رسوله
8 - اجازه خواستن از رهبری جامعه اسلامی ، برای ترک حضور در جمع اهل حل و فصل مسائل اجتماعی ، به منظور پرداختن به امور مهم زندگی شخصی ، امری جایز و روا است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه . .. فإذا استئذنوک لبعض شأن
شأن> به معنای کار مهم و بزرگ است (مفردات راغب). هر چند این واژه در مطلق کارها نیز به کار می رود; ولی به قرینه
ص: 175
مقام و آمدن تعبیر <لبعض شأنهم> (برخی از شؤون آنان) مقصود از آن در آیه شریفه، امور مهم و بزرگ است; زیرا مراد از برخی از شؤون، قطعاً امور کوچک نیست. از این رو بسیاری از مفسران (مانند طبرسی، آلوسی، ابن عاشور و...) بر همین نظریه اتفاق دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 8
8- رهبران دینی ، باید همواره بر مواضع اصولی خویش ثابت و استوار بوده و در برابر کافران و دشمنان ، سازش ناپذیر باشند .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 5
5 - ارتباط با خدا ، رسیدگی به محرومان جامعه و فرامان بری از رهبری جامعه اسلامی ، از مصداق های مهم و بارز اعمال صالح
وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص-لح-ت . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
برداشت فوق با توجه به این نکته است که فریضه نماز، زکات و اطاعت از رسول خدا(ص) که جزو اعمال صالح می باشد، اختصاص به ذکر یافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 131 - 4
4 - تبلور تقوا ، در اطاعت از پیامبران و رهبران الهی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
عطف <أطیعون> بر جمله قبل می تواند تفسیری باشد. برداشت یاد شده برپایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 150 - 5
5 - تبلور تقوای الهی در اطاعت از پیامبران و رهبران الهی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
براساس این که عطف <أطیعون> عطف تفسیری باشد; برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 163 - 5
5 - تبلور تقوای الهی در اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
ص: 176
فاتّقوا اللّه و أطیعون
<أطیعون> می تواند عطف تفسیری برای <اتّقوا اللّه> باشد. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 62 - 8
8 - اطمینان و تزلزل ناپذیری در بحران ها ، از صفات ضروری رهبر جامعه ایمانی
قال أصح-ب موسی إنّا لمدرکون . قال کلاّإنّ معی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 97 - 6
6- رهبران الهی و مصلحان جامعه اسلامی ، در معرض تبلیغات سوء و استهزای دشمنان بوده و باید به حمایت و لطف الهی امیدوار باشند .
المستهزءین . .. و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 12
12 - رهبران جامعه اسلامی ، باید در اعمال سیاست های کلان اجتماعی خود نسبت به مردم ، انعطاف پذیر و واقع بین باشند .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
از این که خداوند پرداختن به امور زندگی را به جای حل و فصل مسائل مهم اجتماعی به خواست و مصلحت اندیشی پیامبر(ص) منوط کرده است، به دست می آید که پرداختن به مسائل عمومی و اعمال سیاست های کلان اجتماعی از سوی رهبری، باید با توجه به واقعیت های موجود در جامعه و مصالح مردم باشد و نسبت به آنان انعطاف پذیر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 9
9 - انعطاف رهبری الهی ، در برابر برخی آرا و نظریات مردم
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
تعبیر <فی کثیر> نشان می دهد که در بعضی از موارد، پذیرش نظر و خواست مردم منفی نیست.
ص: 177
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 11 - 11
11 - آبرو و حیثیت رهبران جامعه اسلامی ، جدا از آبرو و حیثیت اعضای آن جامعه نیست .
إنّ الذین جاءو بالإفک . .. لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
با آن که ماجرای <افک> مربوط به پیامبر(ص) و خانواده او است; ولی خداوند جامعه اسلامی را مخاطب قرار داده و بازتاب مثبت این ماجرا را، به آنان گوشزد کرده است (بل هو خیر لکم). این موضوع بیانگر این حقیقت است که آبرو و حیثیت رهبران جامعه اسلامی، مردم، به هم پیوسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 4 - 4
4 - آبرومندی نزد مردم ، از ویژگی های لازم و سودمند برای رهبران الهی
و رفعنا لک ذکرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 63 - 5
5 - نگه داری حرمت رهبر جامعه اسلامی و رعایت ادب در گفتار با آنان ، امری لازم و بایسته
لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا
آیه شریفه، درباره پیامبراسلام(ص) است; ولی چون نام ایشان به عنوان ولّی امر مسلمین یاد شده است (و إذا کانوا معه علی أمر جامع. .) می توان آن را درباره تمامی رهبران جامعه اسلامی تسری داد و شامل کسانی دانست که ولایت امری مسلمین را برعهده دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 213 - 5
5 - اهمیت روحیه توحیدی ( ضد شرک ) و اخلاص کامل در عبادت خدا ، در نهاد رهبران الهی
فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر
لزوم پرهیز از شرک و داشتن اخلاص کامل در عبادت خدا، اختصاص به پیامبر(ص) ندارد; بلکه این ها وظیفه همه انسان ها است. بنابراین توجه خطاب به شخص رسول اکرم(ص) (فلاتدع مع اللّه...)، بیانگر اهمیت آن در رهبران الهی می باشد.
ص: 178
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 5 - 4
4 - سختی ها ، هرگز نباید رهبران الهی را از توجّه به سهولت ها و امکانات موجود و دلگرم بودن به آنها باز دارد . *
فإنّ مع العسر یسرًا
کلمه <مع>، دلالت دارد که وجود <یسر عظیم> هم زمان با وجود <عسر> است; نه بعد از آن. و مراد از آن می تواند هم زمانی <عسر> با مقدّمات <یسر> باشد. و ممکن است در صدد بیان این حقیقت خارجی باشد که: هر گاه مشکلاتی پدیدار شد، توجّه به آن ذهن شما را به خود مشغول نسازد; بلکه به سهولت ها و امکانات فراوانی که در کنار آن، برای شما وجود دارد نیز توجّه داشته باشید. برداشت یاد شده ناظر به دومین احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 4
4 - مؤمنان راستین ، به هنگام حضور در کنار پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی ، برای حل و فصل امور مهم اجتماعی ، بدون اذن خواستن به دنبال کار دیگری نمی رفتند .
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر لم یذهبوا حتّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 8 - 8
8 - بایستگی توجّه کامل به خدا و انقطاع از دیگران ، برای رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی
و اذکر اسم ربّک و تبتّل إلیه تبتیلاً
مخاطب این آیات، شخص پیامبر(ص) است; ولی به اعتبار این که آن حضرت به عنوان رهبر و ابلاغ کننده پیام های الهی به مردم بود، می توان درباره همه کسانی که داعیه دار رهبری جامعه اسلامی و هدایت دینی اند، این مسأله را سرایت داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 88 - 3
3 - لزوم پیشتازی رهبر جامعه اسلامی در پایبندی به ارزش ها و عمل بر طبق آن
لکن الرسول و الذین ءامنوا معه
ص: 179
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 14
14 - لزوم دعا و قدردانی رهبر جامعه اسلامی نسبت به انفاقگران و انجام دهندگان خدمات دینی
و یتخذ ما ینفق . .. صلوت الرسول
از اینکه پیامبر (ص) برای انفاقگران دعا می کرد و این را خداوند به عنوان یک ارزش ذکر کرده است، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 2
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 215 - 6
6 - اهمیت روحیه تواضع و فروتنی برای رهبران الهی ، در قبال مؤمنان
و اخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 213 - 5
5 - اهمیت روحیه توحیدی ( ضد شرک ) و اخلاص کامل در عبادت خدا ، در نهاد رهبران الهی
فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر
لزوم پرهیز از شرک و داشتن اخلاص کامل در عبادت خدا، اختصاص به پیامبر(ص) ندارد; بلکه این ها وظیفه همه انسان ها است. بنابراین توجه خطاب به شخص رسول اکرم(ص) (فلاتدع مع اللّه...)، بیانگر اهمیت آن در رهبران الهی می باشد.
ص: 180
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 14 - 2
2 - در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران حق ناپذیر ، نمی تواند مجوز عدول مبلغان و رهبران جامعه اسلامی از مواضع عقیدتی خویش و سازش و مسامحه با آنان باشد .
و لاتطع . ..أن کان ذا مال و بنین
تردیدی نیست که اجابت خواسته های کافران و یا سازش با آنان از سوی رهبران جامعه اسلامی، به جهت طمع شخصی نیست; بلکه برای در اختیار گرفتن ثروت و نیروی انسانی کافران و صرف آنها در جهت مصالح و منافع مسلمین است; ولی چون این کار به قیمت عدول از مواضع اعتقادی و یا سازش با کافران است، جایز نمی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 106 - 3
3 - موضع رهبران دینی در میان مردم ، باید موضعی برادرانه و همراه با دلسوزی باشد و نه برتری جویانه .
إذ قال لهم أخوهم نوح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 124 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی است مشفقانه و نه همراه با برتری جویی .
إذ قال لهم أخوهم هود ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 142 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم ص-لح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 161 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم لوط ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 34 - 3
ص: 181
3 - سعه صدر و حسن برخورد - حتی با مخالفان - امری بایسته برای رهبران جامعه اسلامی
ادفع بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 55 - 4
4 - وعده خداوند به یاری پیامبران و مؤمنان ، مقتضی صبر و شکیبایی همه رهبران و مبلغان دینی ، در برابر آزار ها و کارشکنی های دشمنان است .
إنّا لننصر رسلنا و الذین ءامنوا . .. فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 6
6 - حضور در کنار رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی و مشاوره و کنکاش در مسائل عمومی ، امری لازم و بایسته
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 6
6 - حضور در کنار رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی و مشاوره و کنکاش در مسائل عمومی ، امری لازم و بایسته
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 33 - 9
9 - ایمان به هدف و پایبندی به آرمان ها ، از شرایط رهبران جامعه ایمانی و اسلامی است .
و الذی جاء بالصدق و صدّق به
ص: 182
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 128 - 4
4 - ساختن آثار بی ثمر ، خارج از نیاز و صرفاً بازیگرانه ، مورد نکوهش در بینش دین و رهبران الهی
أتبنون بکلّ ریع ءایه تعبثون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 108 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی ، باید در موضع گیری علیه جریان های باطل ( نفاق ) پیشگام باشد .
لا تقم فیه أبداً
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص) در این آیه ظاهراً به خاطر موقعیتی است که آن حضرت داشتند (موقعیت رهبری).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 12 - 5
5 - لزوم پیش گام بودن رهبران جامعه ایمانی در عمل به آرمان ها و اهداف اعلام شده خود به مردم
أُمرت لأن أکون أوّل المسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 5
5 - ممنوعیت تخلف از فرمان رهبر جامعه اسلامی در همه اعصار
ما کان لأهل المدینه و . .. أن یتخلفوا عن رسول اللّه
با توجه به اینکه آیات قبل در زمینه جهاد بود و فرمان جهاد حکمی مربوط به حکومت اسلامی است، می توان استفاده کرد که لزوم تبعیت از رسول خدا (ص) در واقع به معنای لزوم تبعیت از حاکم الهی است و نام رسول خدا (ص) از آن جهت ذکر شده که آن حضرت حاکم جامعه اسلامی بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 97 - 6
ص: 183
6- رهبران الهی و مصلحان جامعه اسلامی ، در معرض تبلیغات سوء و استهزای دشمنان بوده و باید به حمایت و لطف الهی امیدوار باشند .
المستهزءین . .. و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 5
5 - ممنوعیت تخلف از فرمان رهبر جامعه اسلامی در همه اعصار
ما کان لأهل المدینه و . .. أن یتخلفوا عن رسول اللّه
با توجه به اینکه آیات قبل در زمینه جهاد بود و فرمان جهاد حکمی مربوط به حکومت اسلامی است، می توان استفاده کرد که لزوم تبعیت از رسول خدا (ص) در واقع به معنای لزوم تبعیت از حاکم الهی است و نام رسول خدا (ص) از آن جهت ذکر شده که آن حضرت حاکم جامعه اسلامی بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 9
9 - ترک حضور در محضر رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی ، به منظور پرداختن به امور زندگی شخصی ، بدون اذن خواستن ، حرام و ممنوع است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه . .. فإذا استئذنوک لبعض شأن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 7
7 - ترک حضور در محضر رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی و مشاوره در مسائل عمومی بدون اذن خواستن ، نشانه نفاق و ضعف ایمان است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه إنّ الذین یستئذنونک أُول-ئک
برداشت یاد شده، با توجه به شأن نزول آیه شریفه است که درباره منافقان می باشد و این آیه، در حقیقت تعریضی است به آنان.
ص: 184
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 7
7 - ترک حضور در محضر رهبری جامعه اسلامی برای حل و فصل امور مهم اجتماعی و مشاوره در مسائل عمومی بدون اذن خواستن ، نشانه نفاق و ضعف ایمان است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه إنّ الذین یستئذنونک أُول-ئک
برداشت یاد شده، با توجه به شأن نزول آیه شریفه است که درباره منافقان می باشد و این آیه، در حقیقت تعریضی است به آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 75 - 3
3- کمترین لغزش رهبران الهی از مواضع تعیین شده به وسیله وحی ، دارای کیفری دو چندان در دنیا و آخرت
ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً. إذًا لأذقن-ک ضعف الحیوه و ضعف الممات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی ، موظف به گرفتن صدقه ( مالیات شرعی ) از مردم و منتظر نماندن برای اقدام خود مردم به پرداخت آن
خذ من أمولهم صدقه
به کارگیری امر <خذ> (بگیر) - به جای مثلا <تقبل> - حکایت از آن دارد که حاکم اسلامی نباید در انتظار پرداخت صدقه باشد; بلکه باید خود اقدام به أخذ آن کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 94 - 5
5- صراحت و قاطعیت در بیان اصول و مبانی دین ، امری لازم و تکلیفی واجب بر رهبران اسلامی
فاصدع بما تؤمر و أعرض عن المشرکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 79 - 6
6- ضرورت عبادت و ارتباط بیشتر با خدا برای انبیا و رهبران الهی
و من الّیل فتهجّد به نافله لک
ص: 185
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 2 - 3
3 - ایمان ، مستلزم فروتنی در برابر رهبر الهی و پرهیز از گستاخی
لاترفعوا أصوتکم فوق صوت النبیّ
با الغای خصوصیت از مورد آیه، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 52 - 7
7 - توطئه علیه خط رسالت و رهبران الهی ، بارزترین نمود ظلم
قالوا تقاسموا باللّه لنبیّتنّه و أهله . .. فتلک بیوتهم خاویه بما ظلموا
با توجه به ارتباط آیه مورد بحث با آیات پیشین و این که در آیات گذشته، تصمیم گروه های نُه گانه فسادگر مبنی بر ترور صالح پیامبر(ع) و خانواده اش، به عنوان مهم ترین فسادگری مطرح شده، قید <بما ظلموا> بیانگر آن است که توطئه، بارزترین و مهم ترین مصداق ظلم نیز می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 9 - 7
7 - بایستگی توکل بر خدا و واگذاری کار ها به او ، برای رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی
فاتّخذه وکیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
ص: 186
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 8
8- رهبران دینی ، باید همواره بر مواضع اصولی خویش ثابت و استوار بوده و در برابر کافران و دشمنان ، سازش ناپذیر باشند .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 7
7 - خداوند ، حامی و یاری دهنده بیعت کنندگان با پیامبر ( ص ) و رهبران الهی
إنّ الذین یبایعونک . .. ید اللّه فوق أیدیهم
برداشت بالا بر این اساس است که تعبیر <ید اللّه. ..> در مقام تأیید و تشویق و دلجویی باشد; یعنی، ای بیعت کنندگان با پیامبر! شما با خدا بیعت کرده اید و از حمایت او برخوردار خواهید بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 7
7- رهبران دینی ، در معرض خطر عقب نشینی از برخی مواضع اصولی خویش ، در برابر کافران
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 4 - 4
4 - برخورداری از منش و خلق و خوی والا ، از شرایط مبلغان دینی و رهبران جامعه اسلامی
إنّک لعلی خلق عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 4 - 4
4 - آبرومندی نزد مردم ، از ویژگی های لازم و سودمند برای رهبران الهی
ص: 187
و رفعنا لک ذکرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 9،10،13
9 - لزوم خیرخواهی مؤمنان برای دین و پیامبر ( ص ) و رهبر الهی
إذا نصحوا للّه و رسوله
10 - خیرخواهی برای دین و رهبر الهی ، تکلیفی همگانی و ساقط نشدنی
لیس علی الضعفاء . .. إذا نصحوا للّه و رسوله
برداشت فوق بدان دلیل است که جهاد در موارد ضعف، بیماری و تهیدستی ساقط می شود ولی <نصح> (خیرخواهی) ساقط نمی شود.
13 - اشخاص معذور از جهاد ، در صورت خیرخواهی برای دین و رهبر جامعه اسلامی ، مصون از عذاب و کیفر تخلف از جنگ
الذین کفروا منهم عذاب ألیم . .. ما علی المحسنین من سبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 53 - 3
3 - موضع گیری علیه خط رهبران الهی ، بارزترین نمود طغیان و سرکشی است .
أتواصوا به بل هم قوم طاغون
برداشت بالا از آن جا است که خداوند، تنها وصفی را که برای تکذیب کنندگان پیامبران آورده، وصف طغیان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 10 - 6
6 - تاریخ گذشتگان و سرگذشت مبارزه رسولان الهی ، تسکینی برای رهبران دینی و هشداری به حق ستیزان
لعلّک ب-خع نفسک . .. و إذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ-لمین
پرداختن به سرگذشت موسی و فرعون و فرجام بدِ فرعونیان، پس از بیان موضع گیری حق ستیزانه مشرکان با پیامبراکرم(ص)، دربردارنده دلداری به پیامبر(ص)است و نیز هشداری به کافران است که از عاقبت بدِ فرعونیان درس بگیرند.
ص: 188
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 5 - 4
4- انبیا و رهبران الهی نسبت به دستاورد ها و حاصل تلاش خویش ، دوراندیش و حساس اند .
و إنّی خفت المولی من وراءی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 118 - 6
6 - پیمودن راه و دین داری ، شرط رهبری جامعه اسلامی
و هدین-هما الصرط المستقیم
خداوند در توصیف موسی و هارون (علیهماالسلام) - که پیامبر و رهبر امت خویش بودند - مسأله بر صراط مستقیم بودن آنان را مطرح فرمود. طرح این مسأله، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 6
6- توجه به رنج و تلاش همه رهبران الهی در طول تاریخ ، مایه تسلّی خاطر تلاشگران راه دین است .
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 5
5- توجّه رهبران الهی به نداشتن مسؤولیتی در برابر کفر مردم پس از انجام وظیفه انذار و تبشیر ، مایه عدم احساس ناتوانی و شکست در ایفای وظیفه خویش است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و ما نرسل المرسلین إلاّ مبشّرین و منذرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 106 - 3
ص: 189
3 - موضع رهبران دینی در میان مردم ، باید موضعی برادرانه و همراه با دلسوزی باشد و نه برتری جویانه .
إذ قال لهم أخوهم نوح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 124 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی است مشفقانه و نه همراه با برتری جویی .
إذ قال لهم أخوهم هود ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 142 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم ص-لح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 161 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم لوط ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 1،2،3،5
1 - پیشوایانی ، از میان بنی اسراییل ، برای هدایت مردم ، برخاستند .
لبنی إسرءیل . و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا
2 - پیشوایان دینیِ برخاسته از قوم بنی اسراییل ، هدایت کننده مردم ، براساس و چهارچوب تعالیم الهی بودند .
لبنی إسرءیل . و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا
3 - پیشوایان بنی اسراییل ، مردم را به توفیق خداوند ، هدایت و راهنمایی می کردند .
و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا
برداشت بالا، بنابراین است که <أمر> در آیه، به معنای <شأن و فعل> باشد. در این صورت هدایت به امر خدا، معنای توفیق می دهد.
5 - در میان بنی اسراییل ، پیشوایان متعددی وجود داشتند که بر اساس تعالیم دینی ، مردم را هدایت می کردند .
و جعلنا منهم أئمّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 25 - 6
6 - گروه هایی از بنی اسراییل هدایت نپذیرفتند و در برابر پیشوایان الهی ، تسلیم نشدند .
ص: 190
إنّ ربّک هو یفصل بینهم یوم القی-مه فیما کانوا فیه یختلفون
بنابراین که مرجع ضمیر در <بینهم> بنی اسراییل باشد و <کانوا فیه یختلفون> اشاره به اختلافات دیرینه آنان داشته باشد - که حتی با آمدن پیشوایان الهی، خاتمه نیافته است - نکته یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی ، موظف به گرفتن صدقه ( مالیات شرعی ) از مردم و منتظر نماندن برای اقدام خود مردم به پرداخت آن
خذ من أمولهم صدقه
به کارگیری امر <خذ> (بگیر) - به جای مثلا <تقبل> - حکایت از آن دارد که حاکم اسلامی نباید در انتظار پرداخت صدقه باشد; بلکه باید خود اقدام به أخذ آن کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی ، موظف به گرفتن صدقه ( مالیات شرعی ) از مردم و منتظر نماندن برای اقدام خود مردم به پرداخت آن
خذ من أمولهم صدقه
به کارگیری امر <خذ> (بگیر) - به جای مثلا <تقبل> - حکایت از آن دارد که حاکم اسلامی نباید در انتظار پرداخت صدقه باشد; بلکه باید خود اقدام به أخذ آن کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 3
3 - گیرنده زکات در حقیقت ، خداست و پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی تنها وسایطند .
خذ من أمولهم صدقه . .. و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 61 - 9
9 - گوش فرادادن به سخنان همه طیف های جامعه و داشتن سعه صدر در برابر آنان ، خصلتی شایسته و بایسته برای رهبران و مسؤولان جامعه اسلامی
ص: 191
و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 22
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 24
24 - رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی گروه های مختلف اجتماعی
و لئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 12
12- رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی و آرای برخاسته از هوا های گروه های مختلف اجتماعی
و ل-ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 22
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 9
9 - انعطاف رهبری الهی ، در برابر برخی آرا و نظریات مردم
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
ص: 192
تعبیر <فی کثیر> نشان می دهد که در بعضی از موارد، پذیرش نظر و خواست مردم منفی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 12
12- رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی و آرای برخاسته از هوا های گروه های مختلف اجتماعی
و ل-ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 3،6
3 - خداوند ، خواهان اعتماد نکردن رهبر و مؤمنان بر عذرتراشی های توانمندان متخلف از جهاد
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم
6 - موضع گیری در برابر متخلفانِ از وظایف اجتماعی ( چون جهاد و . . . ) از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی
یعتذرون إلیکم . .. قل لا تعتذروا
از اینکه نخست همه مؤمنان مورد خطاب قرار گرفته اند، ولی وظیفه اعلام موضع تنها بر عهده پیامبر(ص) قرار داده شده، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 16 - 4
4 - لزوم حفظ رابطه مستقیم و بیواسطه با مردم برای رهبران و مبلغان دینی در راستای تبلیغ و ارشاد
قل لو شاء اللّه ما تلوته علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 66 - 17
17 - نقش پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی در عفو گروهی از منافقان بر اساس مصالح و کیفر گروهی دیگر
إن نعف . .. نعذب
با توجه به اینکه مراد از عفو و عذاب، می تواند بخشش و کیفر دنیوی باشد، و نیز با الغای خصوصیت و تعمیم دادن صدور
ص: 193
حکم عفو و مجازات به رهبر جامعه اسلامی مطلب فوق را می توان استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 8
8 - پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی ، مأمور به اتخاذ مواضع صریح و قاطع در برابر عناصر نفاق و منافق و ناسالم جامعه
و لاتصل علی أحد منهم مات أبداً و لاتقم علی قبره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 3 - 2
2- تقوا ، مستلزم تواضع و احترام نسبت به پیامبر ( ص ) و رهبری الهی
إنّ الذین یغضّون . .. أول-ئک الذین امتحن اللّه قلوبهم للتقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 108 - 2
2 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
تقدیم <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 126 - 3،6
3 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
تقدم <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
6 - برخورداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از آنان
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 131 - 2
2 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
مقدم آمدن <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند رساننده این معنا باشد که تا انسان به زینت تقوا آراسته نشود، آمادگی برای پیروی از پیامبران در او پیدا نخواهد شد.
ص: 194
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 144 - 3
3 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دین
فاتّقوا اللّه و أطیعون
مقدم آمدن <اتّقوا> بر <أطیعوا>، می تواند بیانگر مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 150 - 3
3 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
مقدم آوردن <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند بیانگر مطلب یادشده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 163 - 2،6
2 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
مقدم آمدن فعل <اتّقوا> بر <أطیعوا>، می تواند بیانگر این مطلب باشد.
6 - برخوداری رهبران از صداقت و امانت ، شرط اطاعت و فرمان برداری از آنان است .
إنّی لکم رسول أمین . فاتّقوا اللّه و أطیعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 179 - 3
3 - تقوای الهی ، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی
فاتّقوا اللّه و أطیعون
تقدم <اتّقوا> بر <أطیعوا> می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 2
2 - توجه به تأثیر حق در نفوس مستعد ، به رغم عناد کافران ، مشوق رهبران الهی به تداوم تبلیغ
إنّا کنّا من قبل ندعوه . .. فذکّر فما أنت ... بکاهن
فاء در <فذکّر>، تکلیف تذکر را متفرع بر آیات پیشین کرده است. در آن آیات سخن از حق ناپذیری برخی از مردم و حق پذیری و قدرشناسی گروهی دیگر به میان آمده بود.
ص: 195
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 3 - 2
2- تقوا ، مستلزم تواضع و احترام نسبت به پیامبر ( ص ) و رهبری الهی
إنّ الذین یغضّون . .. أول-ئک الذین امتحن اللّه قلوبهم للتقوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 55 - 7
7 - تخلف ناپذیر بودن وعده خداوند به نصرت پیامبران و مؤمنان ، مقتضی صبر و شکیبایی رهبران دینی و مؤمنان طرفدار آنان در برابر مشکلات و آزار های دشمنانِ دین است .
إنّا لننصر رسلنا . .. فاصبر إنّ وعد اللّه حقّ
برداشت بالا به خاطر این نکته است که جمله <إنّ وعد اللّه حقّ> در مقام تعلیل برای <فاصبر> می باشد; یعنی، <صبر پیشه کن چون وعده خداوند به پیروزی و نصرت، حق است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 5
5- توجه به کیفر حتمی کافران در قیامت ، زمینه ساز صبر و شکیبایی رهبران الهی در برابر عنادورزی های مخالفان
یعرض الذین کفروا علی النار . .. فاصبر کما صبر أولواالعزم من الرسل
<فاء> در <فاصبر>، تفریع را افاده می کند و ارتباط این آیه با آیه قبل، صبر را فرع و نتیجه توجه به عذاب کافران قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 61 - 36
36 - تجاوزگری و ارتکاب گناهان ، آدمی رابه سوی کفر گرایش داده و بر کشتن رهبران الهی بی پروا می سازد .
یکفرون بأیت اللّه . .. ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 196
16 - شوری - 42 - 15 - 10
10 - سازش با هواپرستان و تمایلات نامشروع آنان ، موجب انحراف رهبران دینی
فادع و استقم کما أمرت و لاتتّبع أهواءهم
استقامت (مصدر <استقم>) به معنای ادامه حرکت در راه راست است و تقابل <استقم> با <لاتتّبع أهوائهم> مطلب بالا را می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - انسان - 76 - 24 - 9
9 - خطر نفوذ و تأثیرگذاری گروه های گناه پیشه و ناسپاس ، در رهبران جامعه ایمانی
و لاتطع منهم ءاثمًا أو کفورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 15 - 8
8 - رهبران جامعه اسلامی ، در خطر به سازش کشیده شدن و سستی در برابر فشار ها و تهدید های سخت دشمنان
و استقم کما أمرت و لاتتّبع أهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 7
7- چشم ندوختن به اموال و مکنت های افراد ثروتمند و مرفّه ، از وظایف رهبران اسلامی
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم و لاتحزن علیهم واخفض جناحک للمؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 6
6 - لزوم پرهیزِ رهبران الهی ، از دنیاطلبی و توجه به دنیاگرایان
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 197
13 - شعراء - 26 - 145 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 46 - 4
4 - آخرت اندیشی و دوری از دنیاطلبی ، از خصوصیات رهبران الهی
إنّا أخلصن-هم بخالصه ذکری الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 70 - 6
6- بت پرستی و موضع گیری در مقابل حق و رهبران الهی ، از زیان بارترین کار ها است .
و أرادوا به کیدًا فجعلن-هم الأخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 10 - 11
11 - ساده زیستی و دوری از زندگی مرفّه و کاخ نشینی ، زندگانی شایسته و بایسته برای رهبران جامعه اسلامی
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه . .. إن شاء جعل لک خیرًا من ذلک جنّ-ت ... و یجع
ص: 198
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 145 - 19
19 - پیشوایان دین اسلام در صورت سازش کردن با پیروان دیگر ادیان بر سر مسائل دینی ، از زمره ستگرانند .
و لئن اتبعت اهواءهم . .. إنک إذاً لمن الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 8
8- رهبران دینی ، باید همواره بر مواضع اصولی خویش ثابت و استوار بوده و در برابر کافران و دشمنان ، سازش ناپذیر باشند .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 7
7 - برخورداری از روحیه صبر و بردباری و نیز یقین به آیات الهی ، از شرایط رهبری و امامت دینی است .
و جعلنا منهم أئمّه . .. لمّا صبروا و کانوا بأی-تنا یوقنون
<لمّا> زمانی است و دلالت می کند بر این که برگزیدگان بنی اسراییل، زمانی که به مقام صبر و یقین رسیدند، به پیشوایی انتخاب شدند و این، نشان می دهد که رهبران دینی باید چنین مقامی را برای خود تحصیل کنند و یا واجد آن دو باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 1 - 5
5 - شرح صدر و تحمّل سختی ها ، از ویژگی های لازم برای رهبران الهی
ألم نشرح لک صدرک
ص: 199
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 7
7 - برخورداری از روحیه صبر و بردباری و نیز یقین به آیات الهی ، از شرایط رهبری و امامت دینی است .
و جعلنا منهم أئمّه . .. لمّا صبروا و کانوا بأی-تنا یوقنون
<لمّا> زمانی است و دلالت می کند بر این که برگزیدگان بنی اسراییل، زمانی که به مقام صبر و یقین رسیدند، به پیشوایی انتخاب شدند و این، نشان می دهد که رهبران دینی باید چنین مقامی را برای خود تحصیل کنند و یا واجد آن دو باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 61 - 9
9 - گوش فرادادن به سخنان همه طیف های جامعه و داشتن سعه صدر در برابر آنان ، خصلتی شایسته و بایسته برای رهبران و مسؤولان جامعه اسلامی
و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 6
6- محبت و دل سوزی عمیق نسبت به دیگران ، از ضروری ترین و مطلوب ترین صفات رهبران الهی است .
و حنانًا من لدنّا
با توجه به این که <حناناً> اولین صفتی است که پس از <آتیناه الحکم> ذکر شده است، مطلب فوق از آن استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 62 - 8
8 - اطمینان و تزلزل ناپذیری در بحران ها ، از صفات ضروری رهبر جامعه ایمانی
قال أصح-ب موسی إنّا لمدرکون . قال کلاّإنّ معی ربّی سیهدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 79 - 6
6- ضرورت عبادت و ارتباط بیشتر با خدا برای انبیا و رهبران الهی
و من الّیل فتهجّد به نافله لک
ص: 200
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 9 - 2
2 - تاریخ زندگی موسی ( ع ) و حوادث آن ، درس آموز و شایان توجه و تأمل برای رهبران و مبلغان دین است .
و هل اتیک حدیث موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 51 - 4
4 - کناره گیری رهبران الهی از جامعه برای مدتی محدود به منظور عبادت خدا ، کاری شایسته و نیکو
و إذ وعدنا موسی أربعین لیله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 41 - 6
6- توجه به رنج و تلاش همه رهبران الهی در طول تاریخ ، مایه تسلّی خاطر تلاشگران راه دین است .
و لقد استهزئَ برسل من قبلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 84 - 5
5 - نقش قلب سالم و پاک ، در موفقیت رهبران و مبلغان دینی
إذ جاء ربّه بقلب سلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 4 - 4
4 - طهارت و پاکیزگی جسم و جان ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و ثیابک فطهّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 5 - 2
2 - پرهیز از پلیدی و آلودگی ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
ص: 201
و الرجز فاهجر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 6 - 4
4 - دوری از منت نهادن و زیاد شمردن عطایا و خدمات خود ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و لاتمنن تستکثر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 5
5- لزوم صلابت و قاطعیت رهبران الهی ، در هدایت جامعه و اجرای احکام شریعت
ی-یحیی خذ الکت-ب بقوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 51 - 4،9
4 - لبیک گفتن به دعوت خدا و رسول او و پذیرش بی چون و چرای داوری پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، از نشانه های ایمان واقعی و اوصاف مؤمنان راستین
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و
9 - مؤمنان راستین در همه حال ، پذیرای داوری پیامبر ( ص ) و رهبران الهی اند ، هر چند نتیجه این داوری بر ضرر آنان باشد .
و إن یکن لهم الحقّ یأتوا إلیه مذعنین . .. ا…نّما کان قول المؤمنین إذا دعوا... أن
آیات پیشین، درباره این مسأله بود که منافقان، تنها آن گاه به حکم خدا و رسول او تن در می دادند که این حکم، به نفع آنان باشد; ولی در آیه شریفه آمده است که: مؤمنان بی چون و چرا به این حکم گردن می نهادند. بنابراین از مقابله میان گروه منافقان و مؤمنان، می توان برداشت فوق را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 99 - 9
9 - دنیا پرستی ، دشمنی با فرشتگان ، ارتکاب گناهانی همچون کشتن انبیا و رهبران دینی و شکستن پیمان های الهی ، از مصداق های فسق است .
ص: 202
و ما یکفر بها إلا الفسقون
آیات گذشته (از آیه 74 - 98) موانعی را برای ایمان آوردن یهود به قرآن و پیامبر ذکر کرده و در آیه مورد بحث ریشه انکار قرآن و پیامبر(ص) را فسق پیشگی دانسته است. بنابراین آنچه در آن آیات از موانع ایمان آوردن شمرده شده، از نظر قرآن مصداق فسق و بیانگر معنای آن می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 31 - 5
5 - نیرومندی و صلابت ، شرطی ضروری برای رسولان الهی و رهبران مبارزه با طغیانگران است .
أشدّد به أزری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 92 - 4
4 - رهبران دینی ، نباید به خاطر خویشاوندی و روابط نسبی از مؤاخذه مقصران چشم پوشی کنند .
قال ی-ه-رون ما منعک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 75 - 3
3- کمترین لغزش رهبران الهی از مواضع تعیین شده به وسیله وحی ، دارای کیفری دو چندان در دنیا و آخرت
ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً. إذًا لأذقن-ک ضعف الحیوه و ضعف الممات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 24
24 - رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی گروه های مختلف اجتماعی
و لئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
ص: 203
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 7
7- رهبران دینی ، در معرض خطر عقب نشینی از برخی مواضع اصولی خویش ، در برابر کافران
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 1 - 5
5 - لغو اعتبار پیمان های صلح و عدم تعرض ، از اختیارات رهبر جامعه اسلامی است .
براءه من اللّه و رسوله إلی الذین عهدتم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 7 - 4
4 - ابطال اعتبار پیمان عدم تعرض مسلمانان ، از اختیارات رهبر جامعه اسلامی است .
کیف یکون للمشرکین عهد عنداللّه و عند رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 86 - 4
4 - زمام امور جنگ و اجازه حضور و عدم حضور در آن ، در اختیار رهبر جامعه اسلامی و از شؤون اوست .
جهدوا مع رسوله استئذنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 31 - 3،11
3 - ممنوعیت اطاعت رهبران دینی در آنچه بیرون از فرمان و رضایت خداست .
اتخذوا أحبارهم و رهبنهم أرباباً من دون اللّه
11 - اطاعت از رهبران دینی ، درآنچه بیرون از فرمان و رضایت خدا باشد ، شرک است .
اتخذوا أحبارهم و رهبنهم أرباباً من دون اللّه . .. سبحنه عما یشرکون
خداوند اهل کتاب را به خاطر اینکه رهبران دینی خود را به جای خدا <رب> قرار می دادند و از آنان اطاعت می کردند، محکوم کرده و آنان را مشرک خوانده است. بنابراین رب قرار دادن رهبران دینی و اطاعت از آنان به جای اطاعت از فرمانهای الهی، شرک خواهد بود.
ص: 204
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 2 - 6
6- رهبران دینی ، به پافشاری بر هدایت کافران سرسخت ، موظف نیستند .
ما أنزّلنا علیک القران لتشقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 48 - 3،7
3 - رهبران دینی ، تنها موظف به تبلیغ عقاید و آرمان های مکتب اند ; نه تحمیل آنها بر مردم .
فما أرسلن-ک علیهم حفیظًا إن علیک إلاّ البل-غ
7 - وظیفه رهبران الهی ، آگاهی دادن به مردم و فراهم ساختن زمینه های انتخاب صحیح است ; نه تصمیم گیری از قِبل آنان .
فما أرسلن-ک علیهم حفیظًا إن علیک إلاّ البل-غ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 5
5 - پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، موظف به ابلاغ پیام وحی و عمل به رسالت خود و نگرانی نداشتن نسبت به عکس العمل و فرجام مخالفان
فإمّا نذهبنّ بک . .. فاستمسک بالذی أُوحی إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 7 - 10
10 - حضور در متن جامعه و داشتن روابط نزدیک و همسان با مردم ، امری ازرشمند و ستوده برای رهبران الهی و سازگار با مقام پیامبری
و قالوا مالِ ه-ذا الرسول یأکل . .. لولا أُنزل إلیه ملک فیکون معه نذیرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 9
9 - رهبری حق در نظام اسلامی ، دارای جایگاهی رفیع و مسلمانان وظیفه دار ایثارو فداکاری برای او
و لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه
از اینکه خداوند به مؤمنان فرمان داده است تا برای حفظ جان پیامبر(ص) به عنوان رهبر به حق جامعه اسلامی جان فشانی کنند، برداشت فوق استفاده می شود.
ص: 205
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 3
3 - حل و فصل امور مهم اجتماعی و فراخوانی مردم برای مشاوره و کنکاش پیرامون مسائل عمومی ، از وظایف و اختیارات پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 214 - 3
3 - بستگان و نزدیکان پیامبران و رهبران دینی ، سزاوارترین افراد به رعایت اصول و ارزش ها
و أنذر عشیرتک الأقربین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 59 - 6
6 - وابستگان نزدیک رهبران دینی ، در عمل به تکالیف و وظایف شان ، باید بر دیگران سبقت داشته باشند .
قل لأزوجک و بناتک . .. یدنین علیهنّ من جل-بیبهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 60 - 14
14 - دعا و مناجات به درگاه خدا برای رفع کمبود آب ( استسقا ) امری نیکو و شایسته ، و وظیفه ای بر عهده رهبران دین
و إذاستسقی موسی لقومه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 155 - 14
14 - رهبران دینی باید صبرپیشگان را به بهره مند شدن از رحمت های الهی بشارت دهند .
و بشر الصبرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 60 - 23،24
ص: 206
23 - زراره گوید : به امام صادق ( ع ) گفتم : بنده ای زنا کرده ، فرمود : < یجلد نصف الحد . . . قلت : فهل یجب علیه الرجم فی شیء من فعله فقال نعم یقتل فی الثامنه . . . ثم قال : علی امام المسلمین ان یدفع ثمنه إلی مولاه من سهم الرقاب ;
فرمود: به قدر نصف حد شلاق می خورد. گفتم: آیا سنگسار کردن در مورد برده برای چیزی از گناهان او واجب می شود؟ فرمود: آری، در هشتمین زنا کشته می شود ... سپس فرمود: بر عهده امام مسلمانان است که قیمت او را از سهم <رقاب> به مالکش بپردازد>.
24 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که رسول اللّه ( ص ) فرمود : < ایما مؤمن أو مسلم مات و ترک دیناً لم یکن فی فساد و لا اسراف فعلی الامام ان یقضیه . . . هو من الغارمین و له سهم عند الامام . . . ;
هر مؤمن یا مسلمانی بمیرد و از او قرضی بماند - که آن را در راه فساد هزینه نکرده و اسراف نکرده باشد - بر عهده امام است که آن را بپردازد . .. آن بدهکار از <غارمین> است و سهمی نزد امام دارد ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 61 - 9
9 - گوش فرادادن به سخنان همه طیف های جامعه و داشتن سعه صدر در برابر آنان ، خصلتی شایسته و بایسته برای رهبران و مسؤولان جامعه اسلامی
و یقولون هو أذن قل أذن خیر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 73 - 3
3 - تصمیم به جهاد با کافران و منافقان ، در محدوده مسؤولیت های رهبر جامعه اسلامی
یأیها النبی جهد الکفار
به کارگیری خطاب <یا أیها النبی> به جای <یا أیها الذین آمنوا> بیانگر این است که: تصمیم گیری درباره جنگ با کفار و منافقان، از وظایف رهبر جامعه ایمانی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 84 - 8
8 - پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی ، مأمور به اتخاذ مواضع صریح و قاطع در برابر عناصر نفاق و منافق و ناسالم جامعه
و لاتصل علی أحد منهم مات أبداً و لاتقم علی قبره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 94 - 3،6،11
3 - خداوند ، خواهان اعتماد نکردن رهبر و مؤمنان بر عذرتراشی های توانمندان متخلف از جهاد
قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم
6 - موضع گیری در برابر متخلفانِ از وظایف اجتماعی ( چون جهاد و . . . ) از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی
یعتذرون إلیکم . .. قل لا تعتذروا
از اینکه نخست همه مؤمنان مورد خطاب قرار گرفته اند، ولی وظیفه اعلام موضع تنها بر عهده پیامبر(ص) قرار داده شده، می توان برداشت فوق را استفاده کرد.
11 - لزوم توجه و نظارت خاص رهبر نظام اسلامی ، نسبت به عملکرد منافقان و عناصر متخلف از وظایف اجتماعی
ص: 207
و سیری اللّه عملکم و رسوله
اختصاص یافتن رؤیت به خدا و پیامبر(ص) - با اینکه همه مردم عملکرد متخلفان را شاهد خواهند بود - شاید از آن جهت باشد که نظارت آن دو، نقش اساسی در برخورد با آنان دارد. گفتنی است که برداشت فوق با الغای خصوصیت از <رسوله> و تعمیم آن به جایگاه اجتماعی پیامبر (ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 14
14 - لزوم دعا و قدردانی رهبر جامعه اسلامی نسبت به انفاقگران و انجام دهندگان خدمات دینی
و یتخذ ما ینفق . .. صلوت الرسول
از اینکه پیامبر (ص) برای انفاقگران دعا می کرد و این را خداوند به عنوان یک ارزش ذکر کرده است، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 4،15
4 - تعیین اموال متعلق صدقه ( زکات ) و مقدار آن ، بسته به نظر پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی است .
خذ من أمولهم صدقه
نکره آمدن <صدقه> و عدم تعیین مقداری خاص از آن، احتمالا اشاره به این دارد که موارد فوق، مبتنی بر صلاحدید پیامبر (ص) و حاکم اسلامی است.
15 - پرداخت زکات ، امری مهم و شایسته قدردانی از سوی مدیر جامعه اسلامی
خذ من أمولهم صدقه . .. و صل علیهم إن صلوتک سکن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 108 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی ، باید در موضع گیری علیه جریان های باطل ( نفاق ) پیشگام باشد .
لا تقم فیه أبداً
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص) در این آیه ظاهراً به خاطر موقعیتی است که آن حضرت داشتند (موقعیت رهبری).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 15 - 16،17
16 - رهبران و مبلغان دینی ، وظیفه دار رساندن معارف الهی به مردم بدون هر گونه دخل و تصرف و کم و زیاد کردن
قل ما یکون لی أن أبدّله من تلقاءِی نفسی إن أتبع إلا ما یوحی إلیّ
17 - پرهیز از محور قرار دادن جلب رضایت مردم و سخن گفتن بر وفق و تمایلات و خواسته های نفسانی آنان ، از وظایف مهم و اساسی رهبران و مبلغان دینی
و إذا تتلی علیهم ءایاتنا . .. ائت بقرءان غیر هذا ... قل ما یکون لی أن أبدّله من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 16 - 4
ص: 208
4 - لزوم حفظ رابطه مستقیم و بیواسطه با مردم برای رهبران و مبلغان دینی در راستای تبلیغ و ارشاد
قل لو شاء اللّه ما تلوته علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 41 - 2
2 - دعوت کنندگان به سوی حق در صورت مواجه شدن با پافشاری مردم بر انکار حق ، باید با اعلان تبری از باطل ، آنان را به حال خود ر ها کنند .
و إن کذبوک فقل . .. و انا بریء ممّا تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 89 - 11
11 - ثبات و استقامت و تأثیرناپذیری از افراد نادان ، از وظایف رهبر جامعه اسلامی است .
فاستقیما و لاتتبعان سبیل الذین لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 104 - 15
15 - صراحت لهجه و تسلیم ناپذیری رهبران الهی در بیان مواضع اعتقادی خویش ، امری است بایسته و لازم .
قل . .. فلا أعبد الذین تعبدون من دون اللّه و لکن أعبد اللّه الذی یتوفیکم و أمرت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 88 - 22
22- رهبران و مبلغان دین ، تا توان دارند باید در اصلاح جامعه و ابلاغ معارف الهی تلاش کنند .
إن أُرید إلاّ الإصل-ح ما استطعت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 88 - 7
7- چشم ندوختن به اموال و مکنت های افراد ثروتمند و مرفّه ، از وظایف رهبران اسلامی
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم و لاتحزن علیهم واخفض جناحک للمؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 89 - 4
4- انذار و اخطار از وظایف اصلی مبلغان و رهبران دینی
و قل إنی أنا النذیر المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 82 - 5
5- سلب نشدن وظیفه ابلاغ دین از پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، به صرف روی گردانی مردم از آنان
ص: 209
فإن تولّوا فإنما علیک البل-غ المبین
بدین احتمال که معنای آیه چنین باشد که اگر مردم روی گرداندند، تو نباید بار تکلیف را فرو نهی; بلکه باید همچنان به وظیفه ابلاغ پیام الهی همت گماری، برداشت فوق به دست می آید. گفتنی است آمدن جمله <فإنما علیک ...> به صورت جمله اسمیه - که دال بر استمرار است - مؤید همین برداشت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 5
5- رهبران الهی باید در برابر نقشه ها و ترفند های دشمنان دین جهت ایجادسستی در مواضع دینی آنان ، هوشیار باشند .
و إن کادوا لیفتنونک عن الذی أوحینا إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 74 - 8
8- رهبران دینی ، باید همواره بر مواضع اصولی خویش ثابت و استوار بوده و در برابر کافران و دشمنان ، سازش ناپذیر باشند .
و لولا أن ثبّتنک لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 7 - 7
7- وظیفه پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، هموارساختن راه هدایت و واگذاری انتخاب به خود مردم است .
فلعلّک ب-خع نفسک . .. إنّا جعلنا ما علی الأرض زینه لها لنبلوهم
بیان فریبندگی زمین و بستر امتحان بودن آن پس از بیان رسالت پیامبر(ص) در محدوده انذار و تبشیر، می تواند گویای این مطلب باشد که وظیفه رهبران دینی، هدایت است و انتخاب، با خود مردم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 22 - 10
10- ارشاد مردم به ترک اظهارنظر های بی پایه در باره حقایق و احاله علم آن به خداوند ، وظیفه ای است برعهده رهبران الهی .
سیقولون . .. قل ربّی أعلم بعدتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 27 - 2،14
2- رساندن پیام وحی به گوش مردم ، از وظایف رهبران الهی است .
واتل ما أُحی إلیک من کتاب ربّک
14- پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، در شناخت حقایق تاریخی و معرفتی ، نباید به راهی جز وحی الهی ، اعتماد کنند .
واتل ما أُحی إلیک . .. و لن تجد من دونه ملتحدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 28 - 20
ص: 210
20- رهبران الهی ، باید از دنیاطلبی و توجه به دنیاگرایان و غفلت از تهیدستان با ایمان ، پرهیز کنند .
و لاتعد عیناک عنهم ترید زینه الحیوه الدنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 97 - 4
4- پیش گیری از هجوم مفسدان به جامعه ، وظیفه حاکمان الهی است .
فما اسط-عوا أن یظهروه و مااستط-عوا له نقبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 110 - 6
6- رهبران الهی ، همواره ، باید مردم را از غلّوگرایی بازداشته و مقام خود را برتر از آنچه هست ، وانمود نکنند .
قل إنّما أنا بشر مثلکم
گرچه آیه، خطاب به پیامبر(ص) است، ولی بنابر ویژگی های قرآن، این رهنمود، فرمانی عمومی، مخصوصاً به رهبران و پیشوایان دینی است تا همواره، این نکته را به مردم یادآوری کنند که آنان نیز بشرند، تا مبادا شائبه های الوهیّت و نظایر آن در ذهن مردم شکل بگیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 83 - 8
8 - پیشوایان دینی ، در همه صحنه ها باید در کنار مردم حاضر باشند .
و ما أعجلک عن قومک ی-موسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 86 - 12
12 - پیش بینی لغزش گاه ها و زمینه های گمراهی و هشدار نسبت به آن ، از مسؤولیت های پیامبران و پیشوایان دینی است .
فأخلفتم موعدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 92 - 4،5
4 - رهبران دینی ، نباید به خاطر خویشاوندی و روابط نسبی از مؤاخذه مقصران چشم پوشی کنند .
قال ی-ه-رون ما منعک
5 - مسؤولان جوامع دینی ، باید در برابر انحراف عقاید مردم حساس بوده و از خود واکنش نشان دهند .
ی-ه-رون ما منعک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 131 - 6،7
6 - لزوم پرهیزِ رهبران الهی ، از دنیاطلبی و توجه به دنیاگرایان
ص: 211
لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا
7 - امکان بهره گیری از ثروت چشمگیر کافران ، نباید توجه رهبران دینی را به توانگران کافر معطوف سازد .
و لاتمدّنّ عینیک إلی ما متّعنا به أزوجًا منهم
نهی خداوند از توجه پیامبر(ص) به ثروت کافران، ممکن است برای بیان این نکته باشد که جهت بهبود زندگی مؤمنان، نباید به سرمایه های کافران چشم داشت و به این منظور نیز، مسلمان شدن آنان را آرزو کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 26 - 11
11 - تولیت مسجدالحرام و آماده سازی آن برای زائران بیت اللّه ، مسؤولیتی بر عهده رهبران جامعه توحیدی
أن لاتشرک بی شیئًا و طهّر بیتی للطّائفین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 27 - 3
3 - تبلیغ و فراخوانی مردم به حج و زیارت بیت اللّه ، از وظایف رهبران الهی
و أذّن فی الناس بالحجّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 23 - 8
8 - مهربانی و برخورد مشفقانه با مردم ، وظیفه ای بر عهده رهبران و مبلغان دینی
فقال ی-قوم اعبدوا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 12،13
12 - رهبران جامعه اسلامی ، باید در اعمال سیاست های کلان اجتماعی خود نسبت به مردم ، انعطاف پذیر و واقع بین باشند .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
از این که خداوند پرداختن به امور زندگی را به جای حل و فصل مسائل مهم اجتماعی به خواست و مصلحت اندیشی پیامبر(ص) منوط کرده است، به دست می آید که پرداختن به مسائل عمومی و اعمال سیاست های کلان اجتماعی از سوی رهبری، باید با توجه به واقعیت های موجود در جامعه و مصالح مردم باشد و نسبت به آنان انعطاف پذیر باشد.
13 - اعمال اجتهاد و مصلحت اندیشی در حل و فصل امور اجتماعی ، از اختیارات پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع . .. فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 10 - 11
11 - ساده زیستی و دوری از زندگی مرفّه و کاخ نشینی ، زندگانی شایسته و بایسته برای رهبران جامعه اسلامی
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه . .. إن شاء جعل لک خیرًا من ذلک جنّ-ت ... و یجع
ص: 212
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 10 - 7
7 - مبارزه با ظلم و احیای عدالت ، دارای اولویت نخست در مبارزه اجتماعی و در رأس مسائلی که رهبران الهی باید به آن بپردازند .
و إذ نادی ربّک موسی أن ائت القوم الظ-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 28 - 5
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر ، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 30 - 2
2 - رهبران و مبلغان دینی ، باید در برابر تهدید های دشمنان دیانت مقاوم باشند و رسالت خود را ادامه دهند .
قال . .. لأجعلنّک من المسجونین . قال أوَلوجئتک بشیء مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 106 - 3
3 - موضع رهبران دینی در میان مردم ، باید موضعی برادرانه و همراه با دلسوزی باشد و نه برتری جویانه .
إذ قال لهم أخوهم نوح ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 124 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی است مشفقانه و نه همراه با برتری جویی .
إذ قال لهم أخوهم هود ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 142 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم ص-لح ألاتتّقون
ص: 213
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 161 - 3
3 - موضع رهبران الهی در میان امت ، موضعی مشفقانه و نه همراه با برتری جویی
إذ قال لهم أخوهم لوط ألاتتّقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 181 - 3
3 - توجه پیامبران و رهبران الهی ، به اصلاح امور اقتصادی جامعه هم پای مسائل اعتقادی و عبادی
إذ قال لهم شعیب ألاتتّقون . .. أوفوا الکیل و لاتکونوا من المخسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 213 - 5
5 - اهمیت روحیه توحیدی ( ضد شرک ) و اخلاص کامل در عبادت خدا ، در نهاد رهبران الهی
فلاتدع مع اللّه إِل-هًا ءاخر
لزوم پرهیز از شرک و داشتن اخلاص کامل در عبادت خدا، اختصاص به پیامبر(ص) ندارد; بلکه این ها وظیفه همه انسان ها است. بنابراین توجه خطاب به شخص رسول اکرم(ص) (فلاتدع مع اللّه...)، بیانگر اهمیت آن در رهبران الهی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 215 - 4
4 - رهبران الهی ، وظیفه دار مراقبت از جماعت مؤمنان و پیروان خویش
و اخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین
<خفض جناح> می تواند کنایه از گردآوری امت در کنف خویش باشد; همانند کبوتری که جوجه های خود را در زیر بال و
ص: 214
پر خود جای می دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 20 - 8
8 - بازدید از نیرو های تحت فرمان و کارگزاران ، جستوجو از احوال آنان ، نظارت دقیق بر کارهایشان و خویشتن داری در برخورد با آنها ، از اوصاف و وظایف فرماندهان سپاه و رهبران جامعه اسلامی .
و تفقّد الطیر فقال ما لی لاأری الهدهد أم کان من الغائبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 23 - 6
6 - رهبران دینی ، نباید توجه خود را آن چنان معطوف حق ناپذیری حق گریزان کنند که از نقششان باز بمانند .
و من کفر فلایحزنک کفره
توصیه خداوند به پیامبر(ص) دایر بر پرهیز از اندوهگین شدن بر کفرکافران، برای دلداری به آن حضرت است و احتمال هم دارد به خاطر تأثیر اندوه و در نتیجه بازماندن از ایفای رسالت دینی باشد. بنابر احتمال اخیر، نکته بالا، قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 4
4 - شایسته است که رهبران دینی ، جامعه را براساس قوانین وحی و در محدوده معارف دین هدایت کنند .
و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 25 - 7
7 - رهبران دینی ، باید همواره به وظیفه خود ( هدایت مردم ) بپردازند و از تلاش دلسرد نشوند .
إنّ ربّک هو یفصل بینهم یوم القی-مه فیما کانوا فیه یختلفون
طرح حل اختلافات در قیامت، پس از بیان گزینش رهبران دینی برای بنی اسراییل، احتمال دارد به منظور این باشد که به رهبران گوشزد کند که اختلافات، امری مستمر بوده و در قیامت حل خواهد شد. بنابراین، رهبران، باید کار رهبری خود را انجام دهند و از انجام دادن آن غافل نشوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 1 - 8
8 - شایسته است که رهبران دینی ، تقوای الهی را رعایت کرده و از افراد ناشایست ، تبعیت نکنند .
ی-أیّها النبیّ اتّق اللّه و لاتطع الک-فرین و المن-فقین
اگرچه مخاطب آیه، شخص پیامبر(ص) است، اما فرمان های داده شده، می تواند حکمی کلّی برای هر رهبر دینی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 12 - 5
5 - لزوم پیش گام بودن رهبران جامعه ایمانی در عمل به آرمان ها و اهداف اعلام شده خود به مردم
ص: 215
أُمرت لأن أکون أوّل المسلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 35 - 16
16- رسالت اصلی رهبران الهی ، ابلاغ پیام وحی و اتمام حجت بر خلق
فاصبر . .. و لاتستعجل لهم ... بل-غ
<بلاغ> سخنی در توجیه و تعلیل <فاصبر> و <لاتستعجل> است; یعنی، تو مأمور بلاغی و نگران فرجام کافران مباش.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 19 - 10
10- لزوم دلسوزی و نگرانی رهبران الهی برای امت خویش ، همانند خود
و استغفر لذنبک و للمؤمنین و المؤمن-ت
فرمان <استغفر لذنبک و للمؤمنین و. ..> از سوی خداوند به پیامبر(ص)، می رساند که رهبر الهی باید همان گونه که به فکر نجات و سعادت واقعی خویش است، در اندیشه نجات و سعادت امت خود نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 29 - 4
4 - ترسیم فرجام نیک متقین و سرنوشت شوم تکذیب کنندگان دین ، از وظایف رهبران الهی
فذکّر
ظاهراً موضوع تذکر، مطالبی است که در آیات پیشین در مورد فرجام نیک مؤمنان و سرنوشت شوم کافران آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 1 - 1
1 - نظارت بر حسن اجرای حدود الهی ، از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامی
ی-أیّها النبیّ إذا طلّقتم النساء . .. تلک حدود اللّه
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص) در آغازِ سوره و آیات مربوط به احکام طلاق و حدود الهی - با آن که این احکام و حدود مربوط به همه مسلمانان است - می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 9 - 3
3 - جهاد با کافران و منافقان و هرگونه برخورد شدید و سختگیرانه با آنان ، باید زیر نظر رهبر جامعه اسلامی انجام گیرد .
ی-أیّها النبیّ ج-هد الکفّار و المن-فقین و اغلظ علیهم
مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص)، در جهاد سختگیرانه با کافران و منافقان، می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد. افراط و تفریطی که نوعاً در چنین موضوعی از سوی مردم سرمی زند، تأیید کننده همین مطلب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 7 - 5
ص: 216
5 - لزوم صبر و پایداری در انجام دادن رسالت الهی و تبلیغ دین ، برای مبلغان و رهبران جامعه اسلامی
قم فأنذر . .. و لربّک فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - غاشیه - 88 - 23 - 2
2 - رهبران الهی ، باید همواره به ارشاد پندپذیران ادامه دهند و هیچگاه آنان را ، از پند ها و اندرز های خود محروم نسازند .
فذکّر . .. إلاّ من تولّی و کفر
استثنا در <إلاّ من تولّی. ..>، ناظر به تکرار تذکر است. بنابراین فرمان <ذکّر>، درباره کسانی که اعراض و کفر ندارند، همچنان باقی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 26 - 2
2 - رهبران و مبلغان دینی نباید در برابر استهزا و جوّآفرینی دشمنان دیانت ، دلسرد شده و دست از تبلیغ دین و دفاع از آن بردارند .
قال لمن حوله ألاتستمعون . قال ربّکم و ربّ ءابائکم الأوّلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 28 - 8
8 - همسران و بستگان شخصیت های معنوی و صاحب نفوذ ، باید از شأن اجتماعی و معنوی آنان ، پاسداری کنند .
قل لأزوجک إن کنتنّ تردن الحیوه الدنیا و زینتها فتعالین أمتّعکنّ و أسرّحکنّ سراحً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 2
2 - حضور در کنار پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی برای امور مهم اجتماعی و مشاوره و کنکاش پیرامون یک مسأله عمومی ، از اوصاف مؤمنان راستین
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
<أمر جامع> به مسأله ای گفته می شود که در خور این باشد که مردم به خاطر آن اجتماع کنند و به مشاوره و فراگیری و حل و فصل آن بپردازند. کلمه <مع> نیز افاده کننده معنای مشارکت است.
ص: 217
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 13
13 - رهبران الهی ، در ایفای رسالت خویش و گذر از دشواری ها ، نیازمند اطمینان و تأیید های خداوندی اند .
فاستمسمک . .. إنّک علی صرط مستقیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 13
13 - اعمال اجتهاد و مصلحت اندیشی در حل و فصل امور اجتماعی ، از اختیارات پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی است .
و إذا کانوا معه علی أمر جامع . .. فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 9
9 - رهبری حق در نظام اسلامی ، دارای جایگاهی رفیع و مسلمانان وظیفه دار ایثارو فداکاری برای او
و لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه
از اینکه خداوند به مؤمنان فرمان داده است تا برای حفظ جان پیامبر(ص) به عنوان رهبر به حق جامعه اسلامی جان فشانی کنند، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 27 - 10
10 - دیدار با رهبر جامعه اسلامی در مناسک حج
یأتوک رجالاً و علی کلّ ضامر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 6
ص: 218
6- لزوم ژرف اندیشی عالمان و رهبران دینی در کتاب های آسمانی و استوارسازی کردار خویش برپایه آن
ی-یحیی خذ الکت-ب بقوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 8
8- فرمان خداوند ، ملاک عمل رهبران الهی است ; نه سلیقه های شخصی آنان و آراو خواسته های نفسانی مردم .
و جعلن-هم أئمه یهدون بأمرنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 58 - 4
4 - رهبران جامعه اسلامی - هر چند عادل باشد - در معرض عیب جویی منافقان هستند .
و منهم من یلمزک فی الصدقت
وقتی که پیامبر اسلام (ص)، با همه عدالت و پاکی اش، مورد طعن و ایراد منافقان قرار گیرد، دیگران نیز بی تردید از عیب جویی آنان در امان نخواهند بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 37 - 12
12- رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی و آرای برخاسته از هوا های گروه های مختلف اجتماعی
و ل-ئن اتبعت أهواءهم بعد ما جاءک من العلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 56 - 5
5- توجّه رهبران الهی به نداشتن مسؤولیتی در برابر کفر مردم پس از انجام وظیفه انذار و تبشیر ، مایه عدم احساس ناتوانی و شکست در ایفای وظیفه خویش است .
و ما منع الناس أن یؤمنوا . .. و ما نرسل المرسلین إلاّ مبشّرین و منذرین
ص: 219
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 7 - 6
6 - شناخت تاریخ و آگاهی از موضع گیری های همگون کافران در برابر پیامبران ، مانع نگرانی و دلسردی رهبران دینی است .
و کم أرسلنا . .. إلاّ کانوا به یستهزءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 8
8 - نفاق ، بازدارنده انسان از جهاد در راه خدا و همگامی با رهبر الهی
فقل لن تخرجوا معی أبداً و لن تقتلوا معی عدواً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 13 - 6
6- محبت و دل سوزی عمیق نسبت به دیگران ، از ضروری ترین و مطلوب ترین صفات رهبران الهی است .
و حنانًا من لدنّا
با توجه به این که <حناناً> اولین صفتی است که پس از <آتیناه الحکم> ذکر شده است، مطلب فوق از آن استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 23 - 8
8 - مهربانی و برخورد مشفقانه با مردم ، وظیفه ای بر عهده رهبران و مبلغان دینی
فقال ی-قوم اعبدوا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 8 - 6
6 - وجود رهبری دینی و شریعت آسمانی ، تبلور فضل و نعمت الهی بر خلق *
و اعلموا أنّ فیکم رسول اللّه . .. فضلاً من اللّه و نعمه
برداشت بالا بدان احتمال است که جمله <فضلاً من اللّه و نعمه> در رابطه با صدر آیه قبل (فیکم رسول اللّه) باشد.
ص: 220
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 85 - 5
5 - حضور پیشوای الهی در جامعه ، دارای نقشی اساسی در جلوگیری از انحرافات
فإنّا قد فتنّا قومک من بعدک و أضلّهم السامریّ
<من بعدک> نشانگر آن است که نبود موسی(ع) در بین قوم خود، از زمینه های آغاز این گمراهی بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 17
17 - پرداختن به امور مهم زندگی شخصی ، به جای حل و فصل مسائل اجتماعی ، با اذن رهبری ، خطایی است نیازمند به استغفار به درگاه الهی .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم و استغفر لهم اللّه
توصیه خداوند به طلب مغفرت کردن پیامبر(ص) برای کسانی که به اذن او عرصه حل و فصل امور اجتماعی را ترک می کنند حاکی از این است که این عمل چون به اذن آن حضرت انجام گرفته جایز است; ولی در عین حال خطایی است که باید برای آن استغفار کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 12،13
12 - شرکت و عدم شرکت مسلمانان در جنگ ، منوط به اذن پیامبر ( ص ) بود .
فاستئذنوک
استیذان منافقان، نشان دهنده این است که: آنان به عنوان فردی از جامعه اسلامی، شرکت خود را در جنگهای آینده، منوط به اجازه پیامبر (ص) می دانسته اند.
13 - شرکت و عدم شرکت در جنگ ، منوط به اذن رهبر جامعه اسلامی است .
فاستئذنوک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 3
3 - گیرنده زکات در حقیقت ، خداست و پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی تنها وسایطند .
خذ من أمولهم صدقه . .. و یأخذ الصدقت
ص: 221
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 1 - 11
11- تحقّق آموزه های دین و عینیت یافتن آنها در میان مردم ، نیازمند به مجری ای کاردان و رهبری شایسته است .
کت-ب أنزلن-ه إلیک لتخرج الناس من الظلم-ت إلی النور
از اینکه خداوند، پیامبر(ص) را مخاطب قرار داده و برآوردن غرض و هدف از نزول قرآن را با آوردن فعل متعدی، به آن حضرت واگذار کرده است و به خود مردم واگذار نکرده است، نکته یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 5 - 10
10- تحقّق آموزه های دین ، نیازمند مجری ای کاردان و رهبری شایسته
أن أخرج قومک من الظلم-ت إلی النور
از اینکه خداوند پس از اعطای آیات (تورات) به موسی(ع) او را مسؤول خارج ساختن مردم از ظلمتها معرفی می کند، معلوم می شود که اجرای تعالیم آسمانی و به کارگیری آنها نیاز به مجری و شخصیتی کاردان، چون موسی(ع) دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 85 - 7
7 - امت های پیامبران ، در معرض آزمون و فتنه در غیبت رهبران خود هستند .
فإنّا قد فتنّا قومک من بعدک
خبر از آزموده شدن بنی اسرائیل در غیاب موسی(ع)، هشدار و تذکری برای همه امت ها است; تا در غیبت پیشوایان خود (مرگ و یا عدم حضور آنان)، مراقبت کافی به عمل آورند تا از فتنه ها سربلند بیرون آیند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 80 - 6
6- صنعت اسلحه سازی و تولید سلاح ، باید در اختیار افراد صالح و تحت نظارت رهبران جامعه دینی قرار گیرد .
داود . .. و علّمن-ه صنعه لبوس لکم لتحصنکم من بأسکم
از این که خداوند برای دفاع مردم از منافع خویش در برابر دشمن، صنعت اسلحه سازی را تنها به داوود(ع) آموخت، می توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 47 - 7
7 - امکان مبتلا شدن مردم به سختی ها برای آزمایش آنان ، پس از روی کار آمدن رهبران الهی
قالوا اطّیّرنا بک . .. بل أنتم قوم تفتنون
با توجه به اشتقاق <تفتنون> از <فتنه> (به معنای آزمایش) از آیه استفاده می شود که پس از آمدن صالح(ع)، ثمودیان به مشکلات جدیدی مبتلا شدند و آن را ناشی از وجود صالح(ع) می شمردند، با این که آنها از ناحیه خدا و برای آزمایش آنان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 222
16 - شوری - 42 - 48 - 3
3 - رهبران دینی ، تنها موظف به تبلیغ عقاید و آرمان های مکتب اند ; نه تحمیل آنها بر مردم .
فما أرسلن-ک علیهم حفیظًا إن علیک إلاّ البل-غ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 41 - 4
4 - حمایت خداوند از مکتب حق ، وابسته به حیات پیامبران و رهبران الهی نیست .
فإمّا نذهبنّ بک فإنّا منهم منتقمون
خداوند می فرماید: حتی در صورت رحلت پیامبر(ص) ما انتقام خویش را از مخالفان خواهیم گرفت. از این نکته حمایت مستمر او از آیین حق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 42 - 2
2 - حضور رهبران الهی در جوامع ، مانع از تحقق انتقام الهی نسبت به کافران و حق گریزان نخواهد بود .
أو نرینّک الذی وعدن-هم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 29 - 37
37- نقش اساسی پیامبر ( ص ) ، و رهبری الهی در استحکام ، استقلال و خلاقیت امت اسلامی
کزرع أخرج شط-ه ف-ازره فاستغلظ فاستوی علی سوقه
با توجه به این که ضمیر <شطئه> و <آزره>به <زرع> بازمی گردد; استفاده می شود که در این روندِ بالندگی، اصلی وجود دارد و شاخه ها و فروع، در پرتو آن تغذیه شده و رشد می یابند. بدون شک در فرایند بالندگی نظام اسلامی، وجود پیامبر(ص) و رهبری الهی همان اصل به شمار آمده و نقش اساسی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 12،26
12 - ناتوانی مردم از درک بعضی از مصالح اجتماعی خویش و نیاز آنان به رهبری الهی
لو یطیعکم فی کثیر من الأمر لعنتّم
تعبیر <لعنتّم> می رساند که مردم، تمایلاتی دارند که اگر بنا باشد رهبری جامعه از تمایلات آنان پیروی کند، خود مردم به مشقت می افتند و این نیست مگر از آن جهت که تمایلات و آرای آنان، در چنین مواردی، غیر واقع بینانه و مخالف مصالح واقعی است.
26 - رشد و تعالی جامعه ، در پرتو وجود رهبری الهی و نفوذ رهنمود های وی
و اعلموا . .. لو یطیعکم ... و ل-کنّ اللّه حبّب إلیکم ... أول-ئک هم الرشدون
برداشت یادشده از ارتباط سه بخش زیر به دست می آید: 1- مسأله اطاعت محض از پیامبر(ص) 2- ارزش ایمان و اجتناب از کفر، 3- رشد در پرتو عوامل مذکور (أول-ئک هم الراشدون). <أول-ئک> اشاره به مؤمنانی دارد که براساس ایمان سر به اطاعت رسول خدا نهاده اند و اهمیت وجود رهبری الهی را در جامعه دریافته اند (واعلموا أنّ فیکم رسول اللّه). اینان رشد و تعالیشان از سوی خدا تضمین شده است.
ص: 223
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 9 - 14
14 - تحقق آموزه های دین و عینیت یافتن آن در میان مردم ، نیازمند به مجری کاردان و رهبری شایسته است .
لیخرجکم من الظلم-ت إلی النور
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند، پیامبر(ص) را متصدی امر هدایت قرار داده و برآوردن غرض و هدف از نزول قرآن را، با آوردن فعل متعدی <لیخرجکم> به آن حضرت واگذار کرده است; و نه به خود مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 27 - 9
9 - لزوم انجام مراسم حج با محوریت رهبر جامعه اسلامی
یأتوک رجالاً و علی کلّ ضامر
این که خداوند می فرماید: <مردم از پیاده و سواره بر تو (ابراهیم) وارد خواهند شد> می تواند متضمن دستوری باشد به مردم که باید ابتدا به زیارت رهبر الهی بشتابند و با محوریت او مراسم حج را انجام دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 98 - 3
3- رهبران الهی و زمامداران جامعه اسلامی ، نیازمند به استمداد از پروردگار با ذکر و نماز و عبادت ، در برابر مشکلات رسالت خویش
و لقد نعلم أنک یضیق صدرک . .. فسبّح بحمد ربّک و کن من الس-جدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 43 - 13
13 - رهبران الهی ، در ایفای رسالت خویش و گذر از دشواری ها ، نیازمند اطمینان و تأیید های خداوندی اند .
فاستمسمک . .. إنّک علی صرط مستقیم
ص: 224
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 12
12 - رهبران جامعه اسلامی ، باید در اعمال سیاست های کلان اجتماعی خود نسبت به مردم ، انعطاف پذیر و واقع بین باشند .
فإذا استئذنوک لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم
از این که خداوند پرداختن به امور زندگی را به جای حل و فصل مسائل مهم اجتماعی به خواست و مصلحت اندیشی پیامبر(ص) منوط کرده است، به دست می آید که پرداختن به مسائل عمومی و اعمال سیاست های کلان اجتماعی از سوی رهبری، باید با توجه به واقعیت های موجود در جامعه و مصالح مردم باشد و نسبت به آنان انعطاف پذیر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 25 - 4
4 - شرح صدر از مهم ترین ویژگی های لازم برای رسولان الهی و رهبران و مبلغان دین است .
قال ربّ اشرح لی صدری
این که موسی(ع) شرح صدر را بر خواسته های دیگر خود مقدم داشته است، نشانِ جایگاه مهم و نقش آن در انجام یافتن مسؤولیت الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 46 - 4
4 - آخرت اندیشی و دوری از دنیاطلبی ، از خصوصیات رهبران الهی
إنّا أخلصن-هم بخالصه ذکری الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 1 - 5
5 - شرح صدر و تحمّل سختی ها ، از ویژگی های لازم برای رهبران الهی
ألم نشرح لک صدرک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - شرح - 94 - 4 - 4
4 - آبرومندی نزد مردم ، از ویژگی های لازم و سودمند برای رهبران الهی
و رفعنا لک ذکرک
ص: 225
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 12 - 5
5- لزوم صلابت و قاطعیت رهبران الهی ، در هدایت جامعه و اجرای احکام شریعت
ی-یحیی خذ الکت-ب بقوّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 127 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 145 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر إن أجری إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 164 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی است .
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 180 - 2
2 - تلاش رهبران الهی برای هدایت خلق ، تنها برای خدا و به دور از مطامع مادی
و ما أسئلکم علیه من أجر . .. إلاّ علی ربّ الع-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 25 - 7
7 - رهبران دینی ، باید همواره به وظیفه خود ( هدایت مردم ) بپردازند و از تلاش دلسرد نشوند .
إنّ ربّک هو یفصل بینهم یوم القی-مه فیما کانوا فیه یختلفون
طرح حل اختلافات در قیامت، پس از بیان گزینش رهبران دینی برای بنی اسراییل، احتمال دارد به منظور این باشد که به رهبران گوشزد کند که اختلافات، امری مستمر بوده و در قیامت حل خواهد شد. بنابراین، رهبران، باید کار رهبری خود را انجام دهند و از انجام دادن آن غافل نشوند.
ص: 226
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 120 - 24
24 - رهبران دینی در خطر پیروی از تمایلات نفسانی گروه های مختلف اجتماعی
و لئن اتبعت أهواءهم . .. مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 113 - 7
7 - رهبران الهی در معرض توطئه و دسیسه های اغوا کننده از سوی خائنان
و لا تجدل عن الذین یختانون أنفسهم . .. و لولا فضل اللّه علیک و رحمته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 2
2 - حضور در کنار پیامبر ( ص ) و رهبری جامعه اسلامی برای امور مهم اجتماعی و مشاوره و کنکاش پیرامون یک مسأله عمومی ، از اوصاف مؤمنان راستین
إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبو
<أمر جامع> به مسأله ای گفته می شود که در خور این باشد که مردم به خاطر آن اجتماع کنند و به مشاوره و فراگیری و حل و فصل آن بپردازند. کلمه <مع> نیز افاده کننده معنای مشارکت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 73 - 5
5- رهبران الهی باید در برابر نقشه ها و ترفند های دشمنان دین جهت ایجادسستی در مواضع دینی آنان ، هوشیار باشند .
و إن کادوا لیفتنونک عن الذی أوحینا إلیک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 24 - 7
7 - برخورداری از روحیه صبر و بردباری و نیز یقین به آیات الهی ، از شرایط رهبری و امامت دینی است .
و جعلنا منهم أئمّه . .. لمّا صبروا و کانوا بأی-تنا یوقنون
<لمّا> زمانی است و دلالت می کند بر این که برگزیدگان بنی اسراییل، زمانی که به مقام صبر و یقین رسیدند، به پیشوایی
ص: 227
انتخاب شدند و این، نشان می دهد که رهبران دینی باید چنین مقامی را برای خود تحصیل کنند و یا واجد آن دو باشند.
رهبران ظالم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 5
5 - استهزای رسالت و رسولان الهی از سوی سردمداران مجرم برای انکار رسالت پیامبر(ص)
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
درخواست نزول وحی و مقام رسالت از جانب سردمداران مجرم ممکن است تنها از سر استهزا باشد، نه اینکه واقعاً خواهان آن باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 23
23 - فی المجمع: <قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا> . .. قال الصادق(ع): یعنی ائمه الجور ... .
از امام صادق(ع) درباره آیه <هؤلاء أضلونا> روایت شده است: مراد از <هؤلاء>، حاکمان ستمگر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 20
20 - عن محمّد بن منصور قال: سألت عبدا صالحا عن قول الله عز و جل: <قل إنما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن> قال: ان القرآن له ظهر و بطن فجمیع ما حرم الله فی القرآن هو الظاهر و الباطن من ذلک ائمه الجور . .. .
محمّد بن منصور گوید: از امام کاظم(ع) درباره آیه <قل انما حرم . .. > سؤال کردم فرمود: قرآن، دارای ظاهر و باطن است ; آنچه را خداوند در قرآن تحریم کرده فاحشه آشکار و باطن آن، اطاعت از پیشوایان ستمگر است ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 12
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
ص: 228
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 3
3 - عدم تأثیر آیات (معجزات) الهی در سردمداران مجرم
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 1
1 - پدیدار گشتن سردمدارانی از بین مجرمان هر جامعه، از سنتهای الهی است.
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها
معنای فوق برای آیه بر این اساس است که <أکابر مجرمیها> مضاف و مضاف الیه و مفعول اول برای <جعل> و مفعول دوم آن <فی کل قریه> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 8،9
8 - مکر و توطئه سردمداران مجرم، تنها دامنگیر خودشان می گردد.
و ما یمکرون الا بأنفسهم
9 - سردمداران مجرم با مکر خویش علیه دین اسلام تنها خود را می فریبند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه . .. و ما یمکرون إلا بأنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 6
6 - تمامی جوامع بشری در معرض تهدید حیله و مکر سردمداران مجرم خویش
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
ص: 229
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 2
2 - درخواست رسالت و دریافت وحی، شرط بی جای سردمداران مجرم برای ایمان آوردن به پیامبر(ص)
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 28 - 13
13 - محمّد بن منصور عن عبدصالح قال: سألته عن قول الله: <و إذا فعلوا فاحشه - إلی قوله - أتقولون علی الله ما لا تعلمون> . .. فقال: ... فان هذا من ائمه الجور ادّعوا ان الله أمرهم بالإیتمام بهم فردّ الله ذلک علیهم فاخبرنا إنهم قد قالوا علیه الکذب فسمی ذلک منهم فاحشه.
محمّد بن منصور گوید: از امام کاظم(ع) درباره آیه <و إذا فعلوا فاحشه . .. > سؤال کردم فرمود: ... این مطلب درباره پیشوایان جور است که ادعا داشتند خداوند مردم را به پیروی و اقتدای به آنها امر فرموده، خداوند این ادعای آنان را رد کرده و به ما خبر داده که آنان بر خدا دروغ بستند ; و این دروغ را فاحشه نامیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 8،10
8 - ذلت در پیشگاه خداوند و عذابی شدید در انتظار سردمداران مجرم است.
سیصیب الذین أجرموا صغار عندالله و عذاب شدید
10 - ذلت و خواری، کیفر استکبار سردمداران مجرم است.
أکبر مجرمیها . .. و إذا جاءتهم ءایه ... سیصیب الذین أجرموا صغار عنداللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 188 - 17
17 - < عن ابی بصیر عن ابی عبداللّه ( ع ) قال : قلت له قول اللّه < و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام > فقال : . . . اما انه لم یعن حکام أهل العدل و لکنه عنی حکام أهل الجور . . . ;
ص: 230
ابو بصیر گوید: از امام صادق(ع) از آیه <و لاتأکلوا أمولکم بینکم بالبطل و تدلوا بها إلی الحکام> سؤال کردم، حضرت فرمود: مراد، حاکمان عدل نیست; بلکه مراد حاکمان جور است . .. >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 2
2 - مکر و فریب، شیوه سردمداران مجرمان در میان جوامع
جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 2
2 - پیشوایان و رهبران جوامع در بینش الهی دو دسته اند : دعوت کنندگان به آتش دوزخ و فراخوانان به نعمت های بهشت .
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 60 - 20،22
20 - ارجاع داوری به حاکمان خودکامه و سلطه گر ، پذیرش حاکمیت طاغوت است .
الم تر الی الّذین یزعمون انّهم امنوا . .. یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت
امام صادق (ع) فرمود: . .. انّه لو کان لک علی رجل حقّ فدعوته الی حکّام اهل العدل فأبی علیک اِلا انْ یرافعک الی حکام اهل الجور لیقضوا له لکان ممّن حاکم الی الطاغوت و هو قول اللّه عزّ و جل: الم تر الی الّذین یزعمون ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 411، ح 3 ; نورالثقلین، ج 1، ص 508، ح 361 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 387، ح 2، 3 و 5 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 254، ح 180.
22 - کعب بن اشرف و ابن شیبه یهودی ، از مصادیق حاکمان طاغوتی
یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت
بسیاری از مفسران برآنند که آیه در مورد منافقی نازل شد که به هنگام نزاع با فردی، خواهان مراجعه به کعب بن اشرف یهودی شد و از مراجعه به پیامبر برای داوری سر باز زد. برخی دیگر از مفسران، مصداق طاغوت را ابن شیبه یهودی گفته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 3،12
ص: 231
3 - عدم تأثیر آیات (معجزات) الهی در سردمداران مجرم
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 9
9 - سردمداران مجرم با مکر خویش علیه دین اسلام تنها خود را می فریبند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه . .. و ما یمکرون إلا بأنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 12
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 6
6 - تمامی جوامع بشری در معرض تهدید حیله و مکر سردمداران مجرم خویش
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 114 - 3
ص: 232
3 - تجلیل حاکمان ستمگر از عالمان ستیزه جو با حق تا حد مقرب ساختن آنان به درگاه خویش
قال نعم و إنکم لمن المقربین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 12
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 2
2 - درخواست رسالت و دریافت وحی، شرط بی جای سردمداران مجرم برای ایمان آوردن به پیامبر(ص)
و إذا جاءتهم ءایه قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 8
8 - ذلت در پیشگاه خداوند و عذابی شدید در انتظار سردمداران مجرم است.
سیصیب الذین أجرموا صغار عندالله و عذاب شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 10
10 - ذلت و خواری، کیفر استکبار سردمداران مجرم است.
أکبر مجرمیها . .. و إذا جاءتهم ءایه ... سیصیب الذین أجرموا صغار عنداللّه
ص: 233
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 2،6،8،9
2 - مکر و فریب، شیوه سردمداران مجرمان در میان جوامع
جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
6 - تمامی جوامع بشری در معرض تهدید حیله و مکر سردمداران مجرم خویش
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
8 - مکر و توطئه سردمداران مجرم، تنها دامنگیر خودشان می گردد.
و ما یمکرون الا بأنفسهم
9 - سردمداران مجرم با مکر خویش علیه دین اسلام تنها خود را می فریبند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه . .. و ما یمکرون إلا بأنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 124 - 12
12 - القای شبهات و بهانه جویی در برابر آیات الهی و رسالت رسولان او، از مکرهای سردمداران مجرم بوده است.
أکبر مجرمیها لیمکروا . .. لن نؤمن حتی نؤتی ... بما کانوا یمکرون
یادآور شدن اشکال تراشیهای سردمداران کفر، پس از ذکر مکر و فریبکاری آنان، می تواند بیان مصداقی بارز برای مکر و فریب آنان باشد.
رهبران ظلم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 2،3،8،9،11،12
2 - تکبّر ، غرور و سرسختی ، در قبال دعوت به تقوا ، از نشانه های حاکمان ناصالح و مفسد
و اذا تولّی سعی . .. و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم
در صورتی که <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد.
3 - سرسختی ، غرور و تکبّر برخاسته از گناه ، مانع نصیحت پذیری حاکمان مفسد
و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <بالاثم>، متعلق به <العزّه> باشد.
8 - حاکمان مُفسد ، در حِصار سرسختی ، تکبّر و غرور برخاسته از گناه خویش هستند .
و اذا تولّی . .. اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد و <باء> در <بالاثم>، سببیّه و متعلّق به <العزّه> باشد.
9 - حاکمان مفسد در برابر دعوت به تقوا ، به خاطر سرسختی ، تکبر و غرور ، آلوده به گناه می شوند .
اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <باء> سببیه در <بالإثم>، متعلق به <اخذته> باشد.
ص: 234
11 - هیچ کیفری جز عذاب جهنّم ، نمی تواند حاکمان مفسد ، سرسخت ، متکبّر و مغرور را رام کند .
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنم
12 - جهنّم ، کیفر حاکمان مفسد ، سرسخت و حق ناپذیر
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنّم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 2،8،9،11
2 - تکبّر ، غرور و سرسختی ، در قبال دعوت به تقوا ، از نشانه های حاکمان ناصالح و مفسد
و اذا تولّی سعی . .. و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه بالاثم
در صورتی که <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد.
8 - حاکمان مُفسد ، در حِصار سرسختی ، تکبّر و غرور برخاسته از گناه خویش هستند .
و اذا تولّی . .. اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <تولی>، به معنای پذیرش حکومت باشد و <باء> در <بالاثم>، سببیّه و متعلّق به <العزّه> باشد.
9 - حاکمان مفسد در برابر دعوت به تقوا ، به خاطر سرسختی ، تکبر و غرور ، آلوده به گناه می شوند .
اخذته العزه بالاثم
بنابراینکه <باء> سببیه در <بالإثم>، متعلق به <اخذته> باشد.
11 - هیچ کیفری جز عذاب جهنّم ، نمی تواند حاکمان مفسد ، سرسخت ، متکبّر و مغرور را رام کند .
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 11،12
11 - هیچ کیفری جز عذاب جهنّم ، نمی تواند حاکمان مفسد ، سرسخت ، متکبّر و مغرور را رام کند .
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنم
12 - جهنّم ، کیفر حاکمان مفسد ، سرسخت و حق ناپذیر
و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنّم
رهبران فاسد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 16
ص: 235
16 - حاکمان فاسد و فسادانگیز ، مبغوض خداوند هستند .
اذا تولی . .. و اللّه لا یحب الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 29 - 1
1- جهنّم ، جایگاه رهبران ناسپاس و سردمداران فاسد و اغواگر
ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار . جهنّم یصلونها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 6
6- رهبران و سردمداران فاسد و اغواگر درخور سرزنش و کیفرند .
ألم تر إلی الذین . .. و أحلّوا قومهم دار البوار
از اینکه خداوند در بیان سرنوشت شوم اقوام و ملتهای ناسپاس و کافر، رهبران آنها را مورد بحث قرار داد (أحلّوا قومهم . ..)، استفاده می شود که جرم آنان بیش از دیگر مردم بوده و سزاوار سرزنش و کیفری افزونترند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 6
6- رهبران و سردمداران فاسد و اغواگر درخور سرزنش و کیفرند .
ألم تر إلی الذین . .. و أحلّوا قومهم دار البوار
از اینکه خداوند در بیان سرنوشت شوم اقوام و ملتهای ناسپاس و کافر، رهبران آنها را مورد بحث قرار داد (أحلّوا قومهم . ..)، استفاده می شود که جرم آنان بیش از دیگر مردم بوده و سزاوار سرزنش و کیفری افزونترند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 205 - 16
16 - حاکمان فاسد و فسادانگیز ، مبغوض خداوند هستند .
اذا تولی . .. و اللّه لا یحب الفساد
ص: 236
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 5
5- نقش مؤثر و محوری رهبران و سردمداران فاسد در سقوط و نابودی ملت ها و جامعه های بشری
ألم تر إلی الذین . .. و أحلّوا قومهم دار البوار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 103 - 10
10- نقش مهم رهبران و زمامداران فاسد ، در تباهی و هلاکت امتها
فقال له فرعون . .. فأراد ... فأغرقن-ه و من معه جمیعًا
در داستان هلاکت فرعون، همواره شخص فرعون به عنوان عنصر اصلی جریان کفر، به صورت ضمیر مفرد و جدا از مجموعه یارانش ذکر شده است و این بیانگر برداشت فوق است.
رهبران کفر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 3
3 - استهزا و تبلیغات سوء و مغرضانه سران کفر و شرک علیه اسلام ، بسیار شدید و موجب دل آزردگی پیامبر ( ص ) بود .
اصبر علی ما یقولون
از این که پیامبر(ص) به صبر و شکیبایی توصیه شده است - با آن که آن حضرت شخصیتی بزرگ و دارای سعه صدر بود - می توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 3
3- ذلت و خواری اشراف و سران کفر در آخرت ، نتیجه برتری جویی ناروای آنان در دنیا
ذق إنّک أنت العزیز الکریم
مخاطب قرار گرفتن این گروه از دوزخیان بهوسیله وصف <العزیز الکریم>، می نمایاند که مجازات آنان، پیامد روحیه تکبرمنشانه و برتری جویانه ایشان است. در حقیقت آنان، آثار رفتار شوم خویش در دنیا را می بینند.
ص: 237
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 5
5 - مخالفت سران کفر و شرک با پیامبراسلام ، به خاطر شک و تردید آنان در اصل نزول وحی و الهی بودن قرآن بود ; نه در شایستگی پیامبر ( ص ) برای رسالت .
أءنزل علیه الذکر من بیننا بل هم فی شکّ من ذکری
<بل> در جمله <بل هم فی شکّ من ذکری> برای اضراب می باشد. بر این اساس مقصود از آیه شریفه این است که مخالفت سران کفر و شرک با رسول خدا، ناشی از شک و تردید آنان در درستی قرآن است و بحث از شایستگی آن حضرت برای رسالت، معلول چنین تردیدی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 3
3 - سران کفر و شرک ، گروهی متشکل ، همسو و متحد در برابر پیامبراسلام ( ص )
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
برداشت یاد شده، از تعبیر <جند> و <أحزاب> به دست می آید.
ص: 238
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 1
1 - پرهیز از عبادت و اطاعت طاغوت ها و سردمداران کفر و شرک ، از اوصاف مؤمنان و بندگان خالص خدا
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها
<طاغوت> در اصل به هر متجاوز و رئیس گمراه گر گفته می شود. این کلمه در قرآن، هم به این معنا آمده و هم در بت و صنم به کار رفته است. چنانچه این واژه در آیه شریفه در معنای نخست به کار رفته باشد، مقصود از عبادت (أن یعبدوها) اطاعت خواهد بود. گفتنی است آیه شریفه درصدد توصیف مؤمنان و بندگان خالص خداوند است (که از آیات بعد نیز قابل استفاده است).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 3
3 - احساس خطر سران کفر و شرک ، از دعوت پیامبراسلام به توحید و نفی شرک و نفوذ آن حضرت در میان توده ها
و اصبروا علی ءالهتکم
فراخواندن مردم به پراکنده شدن از اطراف رسول خدا(ص) و پایداری بر آیین شرک، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 2
2 - سران شرک و کفر ، مدعی نبودن اثری از توحید و یکتاپرستی در آخرین دین الهی ( مسیحیت )
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره
<ملّه> در آیه شریفه، به معنای <دین> است و مقصود از قید <الأخره> (پسین) در برابر <اولین> (پیشینیان) - که در آیات دیگر آمده - دین مسیحیت است. گفتنی است که مسیحیت آخرین دین پیش از اسلام در جزیره العرب بود و کافران نیز از آن آگاهی داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 6
ص: 239
6 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی مرتجع و مخالف نوگرایی و پویایی فکری و عقیدتی در جامعه
ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 5
5 - فریاد استغاثه پیروان کفرپیشه ، به هنگام مشاهده گرفتاری جلوداران خود به عذاب قهر الهی
حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذا هم یجئرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 16 - 1
1 - سران کفر و شرک از روی استهزا ، از خداوند خواستار شتاب در نزول عذاب ویژه اخروی خود بودند .
و قالوا ربّنا عجلّ لنا قطّنا قبل یوم الحساب
<قطّ> به معنای نصیب و بهره معین و جدا شده است و مقصود از آن در این آیه، بهره و نصیب کافران از عذاب قیامت می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 2
2 - استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، کار همیشگی و روش سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
آمدن فعل <یقولون> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار این گفتار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 60 - 8
8 - گروهی از اهل کتاب ، مطیع و فرمانبردار سران کفر و ضلالت
و عبد الطغوت
ص: 240
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 12
12 - اغواگری سران کفر و شرک و واداشتن دیگران به ضلالت، ادعای دوزخیان پیرو علیه رهبران خویش در پیشگاه خداوند
قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 38 - 6
6 - لزوم هدف قرار دادن مرکز اصلی قدرت کفر ، برای اصلاح توده ها *
و فی موسی إذ أرسلن-ه إلی فرعون
موسی(ع) مأموریت یافته بود تا مستقیماً با فرعون روبه رو شود و او را از کفر و حق ستیزی باز دارد و خداوند این حقیقت رابرای ما بازگو کرده است از این نکته مطلب یاد شده احتمال می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 7
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 4
4 - بشارت و نوید خداوند به شکست سران کفر و شرک و پیروزی مسلمانان در دوران بعثت
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
ص: 241
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 3
3 - سران شرک و کفر ، نوپیدایی و بی سابقه بودن پیام توحیدی پیامبراسلام را در تاریخ ادیان گذشته ، بهانه ای بر مخالفت خود قرار داده بودند .
ما سمعنا به-ذا فی الملّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 3
3 - سران کفر و شرک ، برگزیده شدن پیامبر ( ص ) را به رسالت بدون برخوردار بودن آن حضرت از امتیاز و شایستگی های لازم ، دلیل نپذیرفتن دعوت او اعلام کردند .
أءنزل علیه الذکر من بیننا
قید <من بیننا> در حقیقت در مقام بیان تعلیل برای انکار رسالت است; یعنی، پیامبراسلام از میان ما انتخاب شده است و مانند ما هیچ امتیاز و برتری و شایستگی برای دریافت وحی ندارد; پس نمی توان ادعای او را تصدیق کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 10
10 - سردمداران کفر از درک بازگشت آثار توطئه های آنان علیه خودشان ناتوانند.
و ما یمکرون إلا بأنفسهم و ما یشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 5،14
5 - خودکفایی مالی و بی نیازی از تلاش اقتصادی ، حداقل شرط پیامبری و کمترین شایستگی لازم برای احراز مقام نبوت ، در دیدگاه سران کفر و شرک
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه پیش آمده بود: <کافران این نکته را القا کردند که پیامبر(ص) از نظر جسمی نباید نیازمند به تغذیه و داد و ستد اقتصادی باشد>; ولی در این آیه از آن نکته صرف نظر کردند و گفتند: <پیامبر باید از نظر معیشتی و مالی خودکفا باشد>.
14 - قرآن ، کتابی پرجاذبه و شگفت آور در نظر سران کفر وشرک
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
اسطوره خواندن قرآن و سحر دانستن آن از سوی سران کفر و شرک، گویای این نکته است که این کتاب الهی، همانند اسطوره، سحر و جادو، برای آنان جاذبه داشت.
ص: 242
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 5،6
5 - سران کفر و شرک ، صبر و پایداری بر آیین شرک و بت پرستی را ، امری مطلوب و تکلیف دینی خود می دانستند .
و اصبروا علی ءالهتکم إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که <ه-ذا> به صبر اشاره داشته و مقصود از <یراد> (خواسته شده) اقتضای اعتقاد به آیین شرک باشد.
6 - سران شرک و کفر ، هدف و انگیزه پیامبراسلام ( ص ) از دعوت به یکتاپرستی را ، دستیابی به ریاست و آقایی بر دینداران می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده، براساس این دیدگاه است که <ه-ذا> اشاره به یکتاپرستی و نفی آیین شرک (مضمون دعوت پیامبراسلام) باشد و مقصود از <شیء یراد> سیادت و آقایی بر مردم باشد که در نگاه سران کفر، هدف و آرزوی پیامبراسلام بود; زیرا با یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 1
1 - سران کفر و شرک ، پیام توحیدی پیامبراسلام را ، سخنی نو ظهور و بی سابقه می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 2
2 - پیامبراسلام ( ص ) ، در نظر سران کفر و شرک ، فاقد هرگونه ملاک برتری و شایستگی برای رسالت و دریافت وحی الهی
أءنزل علیه الذکر من بیننا
همزه در <أءنزل> برای استفهام انکاری است و قید <من بیننا> (از میان ما) قرینه است بر این که نفی و انکار آنان، مربوط به شایستگی پیامبر(ص) برای رسالت بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 11 - 1
1 - پیشگویی خداوند از شکست سران کفر و شرک در برابر سپاه اسلام
جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که آیه شریفه، در مقام پیشگویی از آینده سران کفر و شرک است، آنانی که در مکه در اکثریت بودند و قدرت را در دست داشتند و در حالی که مسلمانان در اقلیت و ضعف قرار داشتند. ازاین رو خداوند از شکست کافران در جنگ های بدر، احزاب، حنین و یا فتح مکه خبر می دهد.
ص: 243
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 1،2،3
1 - خداوند ، پیامبر ( ص ) را به اندیشه و تحلیل در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و رسالت آن حضرت ، فراخواند
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
2 - ضرورت اندیشه در چگونگی و شیوه های مخالفت و مبارزه سران کفر و شرک با قرآن و پیامبراسلام ( ص ) و تحلیل عمیق آن برای رهبران جامعه اسلامی
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 3
3- خداوند ، فراخوان مردم به تأمل و تفکر در سرنوشت شوم رهبران کفر و ناسپاسی
ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار
برداشت فوق به خاطر این نکته است که به نابودی کشاندن و دچار سرنوشت شوم ساختن مردم (أحلّوا قومهم دار البوار) کار سردمداران کفر و رهبران جامعه است، نه مردم عادی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 1
1 - برای بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، عذاب الهی مقرر شده بود .
لقد حقّ القول علی أکثرهم
<حقّ> به معنای <ثبت> است و مقصود از <قول> عذاب الهی می باشد. این مطلب به قرینه دیگر آیاتی است که در آن واژه ای مشابه <قول> به کار رفته است مثل <و لکن حقّت کلمه العذاب علی الکافرین>(زمر، آیه 71). گفتنی است مقصود از اکثریت در آیه شریفه - به دلیل این که این آیه در نیمه نخست رسالت و در مکه نازل گشت - آن دسته از مشرکان و کافرانی است که در ابتدای دعوت اسلام به مخالفت با آن برخاستند (مانند سران قریش، چون ابوجهل و ابولهب); نه اکثریت توده مردم که پس از چندی مسلمان شدند.
ص: 244
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 16 - 2
2 - سران کفر و شرک ، در اوج غرور و ناباوری نسبت به معاد و حسابرسی الهی به سر می بردند .
و قالوا ربّنا عجلّ لنا قطّنا قبل یوم الحساب
از استهزای معاد به وسیله کافران و درخواست شتاب در نزول عذاب قیامت، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 4
4 - پیشوایان کفر ، مورد تنفر و انزجار خلایق در روز قیامت
و یوم القی-مه هم من المقبوحین
مفسران برآنند که <مقبوح> از ریشه <قبح> (زشتی) مشتق شده است. بنابراین <مقبوح>; یعنی، کسی که به خاطر زشتی، مورد نفرت دیگران بوده و از جانب آنان طرد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 2
2 - سران کفر و شرک در عصر بعثت ، مردم را به صبر و پایداری بر آیین شرک و مواضع عقیدتی خود فرامی خواندند .
و اصبروا علی ءالهتکم
<صبر بر آلهه> کنایه از پایداری بر پرستش معبودها و ادامه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 7
7 - سران کفر و شرک ، سازندگان تهمت و افترا بر پیامبر ( ص ) و تخریب گران افکار عمومی جامعه صدراسلام بودند .
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
از جمله <إن تتّبعون إلاّ. ..; پیروی نمی کنید مگر...> استفاده می شود که دو گروه در جامعه بودند: 1- گویندگان این سخن، 2- مخاطبان و پیروان. و به قرینه صفت <الظالمون> می توان گفت که: <گویندگان از سران کفر و شرک بودند>.
ص: 245
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 1
1 - رفتن سران شرک و کفر از حضور پیامبر ( ص ) و تحریک دیگران به پراکنده شدن از اطراف آن حضرت
و انطلق الملأ منهم أن امشوا
<انطلاق> به معنای انصراف و رفتن و <ملأ> به معنای سران و دانه درشتان جامعه است. <أن> در <أن امشوا> تفسیری و متضمن معنای قول است; یعنی، <انطلقوا و قالوا امشوا...>. مفسران گفته اند: آیه شریفه درباره کسانی نازل شده که در مجلس ابوطالب و با حضور پیامبراسلام شرکت داشتند; ولی پس از دعوت پیامبر(ص) به یگانه پرستی، آن مجلس را ترک کردند و دیگران را به پراکنده شدن از اطراف آن حضرت تحریک نمودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 10
10 - سردمداران کفر از درک بازگشت آثار توطئه های آنان علیه خودشان ناتوانند.
و ما یمکرون إلا بأنفسهم و ما یشعرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 9
9 - سران کفر و شرک در عصر بعثت ، مورد تهدید خداوند به عذاب استیصال
بل لمّا یذوقوا عذاب
برداشت یاد شده از لحن تهدیدآمیز آیه شریفه به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 14 - 5
5 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، به کیفر و عذاب استیصال تهدید شدند .
إن کلّ إلاّکذّب الرسل فحقّ عقاب
این آیه و آیات گذشته - که سرگذشت هلاکت بار اقوام بزرگ و مقتدر پیشین را یادآور شده - در واقع در جهت تهدید کافران و مشرکان مکه است که رهبری جریان مخالف با رسول اکرم(ص) را در دست داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 1
1 - تهدید سران کفر و شرک عصر بعثت ، به عذاب ناگهانی ( بانگ سهمگین ) از سوی خداوند
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
<ینظر> (از مصدر <نظر>) به معنای <انتظار> است و مقصود از <صیحه> عذاب استیصال می باشد که ممکن است به صورت صاعقه و بانگ سهمگین باشد. آمدن کلمه <واحده> نیز برای اشاره به ناگهانی و یکباره بودن نزول عذاب است.
ص: 246
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 16 - 5
5 - تهدید شدن سران کفر و شرک در صدراسلام ، به مؤاخده شدن همچون مؤاخذه فرعون
إنّا أرسلنا إلیکم رسولاً ش-هدًا علیکم . .. فعصی فرعون الرسول فأخذن-ه أخذًا وبیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 11 - 2
2 - سران کفر و شرک ، مورد تهدید خداوند به عذاب و شکست
ذرنی و من خلقت وحیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 7،12
7 - سران کفر و شرک ، سازندگان تهمت و افترا بر پیامبر ( ص ) و تخریب گران افکار عمومی جامعه صدراسلام بودند .
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
از جمله <إن تتّبعون إلاّ. ..; پیروی نمی کنید مگر...> استفاده می شود که دو گروه در جامعه بودند: 1- گویندگان این سخن، 2- مخاطبان و پیروان. و به قرینه صفت <الظالمون> می توان گفت که: <گویندگان از سران کفر و شرک بودند>.
12 - تهمت سحر زدگی ، آخرین توجیه و حربه سران کفر و شرک علیه پیامبر ( ص )
و قال الظ-لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
سران کفر و شرک، به ترتیب چند تهمت و افترا را علیه پیامبر(ص) مطرح کردند که اولین آن، تهمت دروغ گویی به آن حضرت و خدشه در اصالت وحی بود. آخرین آن نیز تهمت سحرزدگی به ایشان بود. در تاریخ آمده است که گویندگان این سخن عتبه بن ربیعه، ابوسفیان و ... بوده اند که از سران شرک و کفر به شمار می آمدند. بنابراین آنچه در تاریخ آمده، مؤید دیگری برای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 6
6 - سران شرک و کفر ، هدف و انگیزه پیامبراسلام ( ص ) از دعوت به یکتاپرستی را ، دستیابی به ریاست و آقایی بر دینداران می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده، براساس این دیدگاه است که <ه-ذا> اشاره به یکتاپرستی و نفی آیین شرک (مضمون دعوت پیامبراسلام) باشد و مقصود از <شیء یراد> سیادت و آقایی بر مردم باشد که در نگاه سران کفر، هدف و آرزوی پیامبراسلام بود; زیرا با یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 247
15 - ص - 38 - 7 - 4
4 - سران کفر و شرک ، کلام توحیدی و یکتاپرستی رسول خدا را ، سخنی دروغ و ساختگی می پنداشتند .
إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
مقصود از واژه <اختلاق> - هنگامی که در وصف کلامی آورده شود - سخن ساختگی و دروغی است که سابقه نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 2
2 - سردمداران شرک و کفر و توده های کافر و مشرک ، در پیشگاه عدل الهی مجرم اند .
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
مقصود از <مجرمین> دو گروه پیشوایان شرک و توده های مشرک اند که در آیات پیشین از آنان سخن به میان آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 13 - 2
2 - تشویق و تشجیع مسلمانان به پیکار با سران شرک و کفر
فقتلوا أئمه الکفر . .. ألا تقتلون قوماً نکثوا أیمنهم و همّوا بإخراج الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 12 - 8،11،12
8 - خداوند ، مسلمانان صدر اسلام را به پیکار با سران و پیشوایان شرک و کفر ، در صورت نقض پیمان صلح از سوی آنان ، فراخواند .
و إن نکثوا أیمنهم . .. فقتلوا أئمه الکفر
11 - نابودی عوامل اصلی کفر و شرک ، هدف عمده و اساسی پیکار اسلام با کافران و مشرکان
فقتلوا أئمه الکفر
12 - پیکار با سران شرک و کفر ، به منظور وادار کردن آنان به رعایت عهد و پیمان و بازداشتن ایشان از ضربه زدن به اسلام و مسلمانان است .
و إن نکثوا أیمنهم . .. فقتلوا أئمه الکفر ... لعلهم ینتهون
ص: 248
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 18،19
18 - سران کفر و شرک و پیروان آنان، بی خبر از مضاعف بودن عذاب یکدیگر
لکل ضعف و لکن لاتعلمون
مفعول <لاتعلمون> به قرینه <لکل ضعف>، ان لکل ضعفا است.
19 - سران شرک و کفر و پیروانشان، بی خبر از مضاعف بودن عذاب خویش
لکل ضعف و لکن لاتعلمون
برداشت فوق مبتنی بر این است که سران شرک نیز، همچون پیروان آنان، مخاطب <لاتعلمون> باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 34 - 3
3 - اشتراک عذاب و کیفر رهبران شرک و کفر و توده های مشرک و کافر ، وعده حتمی خداوند
إنّا کذلک نفعل بالمجرمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
ص: 249
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 2
2 - بیشتر سران کفر و شرک در صدراسلام ، دچار روح لجاجت و حق ناپذیری و مصمم بر نپذیرفتن ایمان
فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 2
2 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، گرفتار روح لجاجت و حق ناپذیری بودند .
و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 8
8 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
بل لمّا یذوقوا عذاب
جمله <بل لمّا یذوقوا عذاب> (بلکه هنوز عذاب مرا نچشیده اند) کنایه از این نکته است که آنان آن چنان در شک و تردید نسبت به قرآن به سر می برند و زیر بار رسالت پیامبراسلام(ص) نمی روند که تنها با چشیدن عذاب الهی دست از مخالفت برمی دارند و به سخن حق تن در می دهند. این نکته نشانگر اوج لجاجت و حق ناپذیری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 4 - 4
4 - قدرت خداوند بر به خضوع کشاندن سردمداران کفر در برابر خویش
إن نشأ . .. فظلّت أعن-قهم لها خ-ضعین
برخی بر آنند همان گونه که به بزرگ قوم <رأس القوم> و <صدرالقوم> گفته می شود، <عنق القوم> نیز گفته می شود بنابراین <أعناقهم>; یعنی، <سادتهم>. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 250
12 - فرقان - 25 - 8 - 13
13 - سران کفر و شرک ، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر ( ص ) و گسترش اسلام ، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبرد های متنوع و ممکن استفاده می کردند .
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. مالِ ه-ذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجل
تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر <ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند> در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 6
6 - سران شرک و کفر با دعوت پیروانشان به چشیدن از عذاب مضاعف دوزخ، آنان را سرزنش و ملامت می کنند.
ربنا هؤلاء أضلونا . .. فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون
<ال> در کلمه <العذاب> عهد ذکری است و اشاره به همان عذاب مضاعف دارد که از <لکل ضعف> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 4 - 4
4 - قدرت خداوند بر به خضوع کشاندن سردمداران کفر در برابر خویش
إن نشأ . .. فظلّت أعن-قهم لها خ-ضعین
برخی بر آنند همان گونه که به بزرگ قوم <رأس القوم> و <صدرالقوم> گفته می شود، <عنق القوم> نیز گفته می شود بنابراین <أعناقهم>; یعنی، <سادتهم>. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
ص: 251
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 5
5 - رجعت داده شدگان هر امت ، متشکل از سردمداران کفر
و یوم نحشر من کلّ أُمّه فوجًا
با توجه به این که <من> در عبارت <من کلّ أُمّه> برای تبعیض است، به مناسبت مورد احتمال می رود که آن بعض، پیشوایان کفر باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 2
2- سران کفر و شرک ، برای منحرف کردن مردم از مسیر خدا و توحید ، به ساختن شبیه و مانند برای خداوند روی آوردند .
أحلّوا قومهم دار البوار . .. و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله
از سیاق این آیه و آیات قبل استفاده می شود که درباره سران کفر و شرک است . زیرا مبتلا کردن مردم به سرنوشت و جایگاه شوم (و أحلّوا قومهم دار البوار) و نیز مانند درست کردن برای خدا و اضلال مردم از راه خدا (و جعلوا لله أنداداً لیضلّوا عن سبیله) کار رهبران و سران کفر و شرک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 28 - 5
5 - استفاده از قدرت و تظاهر به خیرخواهی ، از روش های پیشوایان کفر و شرک برای فریب و گمراهی توده ها
قالوا إنّکم کنتم تأتوننا عن الیمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 36 - 6
6- استفاده از احساسات و عقاید دینی مردم و تحریک آنان علیه پیامبر ( ص ) ، از شیوه های سران شرک و کفر در برخورد با آن حضرت
أه-ذا الذی یذکر ءالهتکم
از این که کفار مکه، مردم را مخاطب خود قرار داده و <آلهتکم> گفته اند و نه <آلهتنا> استفاده می شود که آنان از احساسات و عقاید مردم علیه پیامبر(ص) بهره می گرفتند.
ص: 252
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 2
2 - استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء علیه اسلام و پیامبر ( ص ) ، کار همیشگی و روش سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
آمدن فعل <یقولون> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار این گفتار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 13
13 - سران کفر و شرک ، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر ( ص ) و گسترش اسلام ، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبرد های متنوع و ممکن استفاده می کردند .
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. مالِ ه-ذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجل
تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر <ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند> در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 7
7 - سلب آزادی از مردم و ایجاد مانع بر سر راه آگاهی آنان از حقایق الهی ، از شیوه های مبارزه سران کفر و شرک با پیامبراسلام ( ص )
و انطلق الملأمنهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
پراکنده کردن توده های مردم از اطراف پیامبر(ص) و توصیه به پایداری بر عقیده خود از سوی سران کفر، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 9
9 - عناصر قدرتمند و مرفّه ، سردمداران انحراف و کفر در جوامع کافر و شرک پیشه
قال مترفوها . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک-فرون
از این که در جوامع شرک پیشه، تنها سخن مرفهان ذکر گردیده - با آن که اندیشه شرک مختص آنان نبوده است - می توان استفاده کرد که آنان، نقش اصلی را در تعیین گرایش های جامعه داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 6
ص: 253
6 - مشرکان صدراسلام ، پیشوای کافران گذشته تاریخ در کفر و حق ستیزی *
و لقد أهلکنا أشیاعکم
با توجه به این که <شیعه> به معنای پیرو است و از نظر زمانی کفار مکه دنباله رو کافران گذشته اند; احتمال می رود که اطلاق <أشیاع> بر کافران گذشته تاریخ از آن جهت باشد که مشرکان مکه در کفر و حق ستیزی، گوی سبقت را از پیشینیان خود ربوده اند، به گونه ای که باید پیشینیان را پیرو آنها به حساب آورد و آنان را پیشوای گذشتگان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 11
11 - دوزخیان پیرو پس از اجتماعشان در جهنم با سران کفر و شرک، علیه آنان اقامه دعوا خواهند کرد.
حتی إذا ادارکوا فیها جمیعا قالت أخریهم لأولیهم ربنا هؤلاء أضلونا
<حتی إذا ادارکوا . ..> یعنی تا آنگاه که امتها بر یکدیگر ملحق و مجتمع گردند. <ادارکوا> در اصل تدارکوا بوده و پس از ساکن کردن تاء و ادغام آن در دال، همزه وصل به آن اضافه شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 1
1 - سران کفر و شرک و پیروانشان پس از ورود به جهنم به مجادله و کشمکش خواهند پرداخت.
قالت أخریهم لأولیهم . .. و قالت ألیهم لأخریهم فما کان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 83 - 10
10 - جدا شدن سردمداران کفر از میان هر امت در قیامت ، به صورت نظام یافته و تحت نظارت و کنترل مأموران الهی است . *
و یوم نحشر . .. فهم یوزعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 4
4 - پیشوایان کفر ، مورد تنفر و انزجار خلایق در روز قیامت
و یوم القی-مه هم من المقبوحین
مفسران برآنند که <مقبوح> از ریشه <قبح> (زشتی) مشتق شده است. بنابراین <مقبوح>; یعنی، کسی که به خاطر زشتی، مورد نفرت دیگران بوده و از جانب آنان طرد شده است.
ص: 254
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 14
14 - قرآن ، کتابی پرجاذبه و شگفت آور در نظر سران کفر وشرک
و قالوا أس-طیرالأوّلین . .. إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
اسطوره خواندن قرآن و سحر دانستن آن از سوی سران کفر و شرک، گویای این نکته است که این کتاب الهی، همانند اسطوره، سحر و جادو، برای آنان جاذبه داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 2،3
2 - پیامبراسلام ( ص ) ، در نظر سران کفر و شرک ، فاقد هرگونه ملاک برتری و شایستگی برای رسالت و دریافت وحی الهی
أءنزل علیه الذکر من بیننا
همزه در <أءنزل> برای استفهام انکاری است و قید <من بیننا> (از میان ما) قرینه است بر این که نفی و انکار آنان، مربوط به شایستگی پیامبر(ص) برای رسالت بود.
3 - سران کفر و شرک ، برگزیده شدن پیامبر ( ص ) را به رسالت بدون برخوردار بودن آن حضرت از امتیاز و شایستگی های لازم ، دلیل نپذیرفتن دعوت او اعلام کردند .
أءنزل علیه الذکر من بیننا
قید <من بیننا> در حقیقت در مقام بیان تعلیل برای انکار رسالت است; یعنی، پیامبراسلام از میان ما انتخاب شده است و مانند ما هیچ امتیاز و برتری و شایستگی برای دریافت وحی ندارد; پس نمی توان ادعای او را تصدیق کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 8 - 5
5 - خودکفایی مالی و بی نیازی از تلاش اقتصادی ، حداقل شرط پیامبری و کمترین شایستگی لازم برای احراز مقام نبوت ، در دیدگاه سران کفر و شرک
أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّه یأکل منها
برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه پیش آمده بود: <کافران این نکته را القا کردند که پیامبر(ص) از نظر جسمی نباید نیازمند به تغذیه و داد و ستد اقتصادی باشد>; ولی در این آیه از آن نکته صرف نظر کردند و گفتند: <پیامبر باید از نظر معیشتی و مالی خودکفا باشد>.
ص: 255
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 12 - 11
11 - نابودی عوامل اصلی کفر و شرک ، هدف عمده و اساسی پیکار اسلام با کافران و مشرکان
فقتلوا أئمه الکفر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 27 - 9
9 - خطرساز بودن رهبران متکبر و منکر قیامت و روز حساب برای جامعه
کلّ متکبّر لایؤمن بیوم الحساب
پناه بردن موسی(ع) از شر متکبران منکر قیامت (چون فرعونیان)، گویای مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 6
6 - سران شرک و کفر با دعوت پیروانشان به چشیدن از عذاب مضاعف دوزخ، آنان را سرزنش و ملامت می کنند.
ربنا هؤلاء أضلونا . .. فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون
<ال> در کلمه <العذاب> عهد ذکری است و اشاره به همان عذاب مضاعف دارد که از <لکل ضعف> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 6
6 - سران کفر و شرک علی رغم به کار بردن شگرد های گوناگون تبلیغی علیه قرآن و پیامبر ( ص ) ، از دستیابی به اهداف خود ناتوان و ناکام بودند .
إن ه-ذا إلاّ إفک . .. قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... لولا أُنزل إلیه ملک ... إلاّ رج
مقصود از ناتوانی در یافتن راه، می تواند ناتوانی از دستیابی به راه موفق و مؤثر برای پیگیری اهدافشان باشد; یعنی، <فلایستطیعون سبیلاً إلی إبطال أمرک. ..>.
ص: 256
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 3
3 - کیفیت موضع گیری و شیوه های مبارزاتی سران کفر و شرک علیه قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، امری شگفت آور و در خور تأمل و اندیشیدن
انظر کیف ضربوا لک الأمث-ل
<کیف> اسم استفهام است; ولی در این آیه برای بیان تعجب به کار رفته است، نه استفهام حقیقی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 17 - 1
1 - پیامبراسلام ( ص ) ، مأمور به صبر و شکیبایی در برابر استهزا ، گفتار مغرضانه و تبلیغات سوء سران کفر و شرک
اصبر علی ما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 4
4- سرنوشت شوم رهبران و سردمداران کفر و ناسپاسی ، درخور تأمل و شایسته پند و درس آموزی
ألم تر إلی الذین . .. أحلّوا قومهم دار البوار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 6
6 - سران کفر و شرک علی رغم به کار بردن شگرد های گوناگون تبلیغی علیه قرآن و پیامبر ( ص ) ، از دستیابی به اهداف خود ناتوان و ناکام بودند .
إن ه-ذا إلاّ إفک . .. قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... لولا أُنزل إلیه ملک ... إلاّ رج
مقصود از ناتوانی در یافتن راه، می تواند ناتوانی از دستیابی به راه موفق و مؤثر برای پیگیری اهدافشان باشد; یعنی، <فلایستطیعون سبیلاً إلی إبطال أمرک. ..>.
ص: 257
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 10
10 - سران کفر و شرک ، مستحق چشیدن عذاب الهی استیصال اند .
بل لمّا یذوقوا عذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 38 - 15
15 - کافران و مشرکان پیرو، همانند رهبرانشان، دارای عذابی مضاعف از آتش دوزخ
قال لکل ضعف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 64 - 2
2 - مرفهان خوشگذران و جلوداران کفر ، نخستین چشندگان شعله های عذاب الهی
حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذا هم یجئرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 5
5- مراتب شدید و هلاکت بار عذاب دوزخ ، متوجه گناه پیشگان مغرور و پیشوایان کفر و نه همه گنه کاران *
طعام الأثیم کالمهل . .. ثمّ صبّوا فوق رأسه ... ذق إنّک أنت العزیزالکریم
از مبالغه نهفته در <الأثیم> و نیز وصف <العزیز الکریم>، این احتمال شکل می گیرد که عذاب های شدید مطرح شده در این آیات، برای هر گنه کاری نیست; بلکه مخصوص دارندگان اوصاف یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 49 - 3
3- ذلت و خواری اشراف و سران کفر در آخرت ، نتیجه برتری جویی ناروای آنان در دنیا
ذق إنّک أنت العزیز الکریم
مخاطب قرار گرفتن این گروه از دوزخیان بهوسیله وصف <العزیز الکریم>، می نمایاند که مجازات آنان، پیامد روحیه تکبرمنشانه و برتری جویانه ایشان است. در حقیقت آنان، آثار رفتار شوم خویش در دنیا را می بینند.
ص: 258
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 9 - 4
4 - گمراهیِ گریز ناپذیر سران کفر و شرک ، پیامد برخورد های عناد آلود و بهانه جویانه آنان با قرآن و پیامبر ( ص )
إن ه-ذا إلاّ إفک. .. و قالوا مالِ ه-ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا
<فاء> در <فضلّوا> برای سببیت و در <فلایستطیعون> تفسیریه است; یعنی، برخوردهای عناد آلود کافران با پیامبر(ص) سبب گمراهی آنان بود و این گمراهی، موجب نیافتن راهی برای گریز از آن گردید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 40 - 2
2 - یاوران خط کفر ، دارای سرنوشتی مشترک با پیشوایان کافر خویش
فأخذن-ه و جنوده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 5
5 - طرد شدن از لطف و رحمت حق ، فرجام شوم فرعونیان و پیشوایان کفر در روز رستاخیز
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار . .. و یوم القی-مه هم من المقبوحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 1
1 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، به گونه ای بودند که انذار و اخطارِ پیامبر ( ص ) در آنان کارساز نبوده و ایمان نمی آوردند .
لقد حقّ القول علی أکثرهم . .. و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 8
ص: 259
8- رهبران و سردمداران کفر و شرک در مکه ، افرادی ناسپاس و عامل اصلی سقوط و بدبختی مردم بودند .
ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار
با توجه به اینکه آیه فوق در مکه نازل شده است، می توان استفاده کرد که مصداق مورد نظر آیه <الذین بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم> سران کفر و شرک، همچون ابوجهل و ابولهب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 33 - 1
1 - مشترک بودن رهبران شرک و کفر اغواگر با توده های مشرک و کافر اغوا شده در کیفر و عذاب دوزخ
فإنّهم یومئذ فی العذاب مشترکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 4
4 - پیروان شرک و کفر، در قیامت، خواهند فهمید که گناهی کمتر از سرانشان بر دوش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
چون جمله <فما کان . ..> نتیجه پاسخ خداوند است که فرمود <لکل ضعف و لکن ...> معلوم می شود هر دو گروه (سران و پیروان) از آن جمله می فهمند که به گناهی همسان گرفتار هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 7 - 2
2 - بیشتر سران کفر و شرک در صدراسلام ، دچار روح لجاجت و حق ناپذیری و مصمم بر نپذیرفتن ایمان
فهم لایؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 10 - 2
2 - بیشتر سران شرک و کفر در صدراسلام ، گرفتار روح لجاجت و حق ناپذیری بودند .
و سواء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لایؤمنون
ص: 260
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 8
8 - سران کفر و شرک در صدراسلام ، مردمی لجوج و حق ناپذیر بودند .
بل لمّا یذوقوا عذاب
جمله <بل لمّا یذوقوا عذاب> (بلکه هنوز عذاب مرا نچشیده اند) کنایه از این نکته است که آنان آن چنان در شک و تردید نسبت به قرآن به سر می برند و زیر بار رسالت پیامبراسلام(ص) نمی روند که تنها با چشیدن عذاب الهی دست از مخالفت برمی دارند و به سخن حق تن در می دهند. این نکته نشانگر اوج لجاجت و حق ناپذیری آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 15 - 2
2 - سران کفر و شرک ، آن چنان لجوج و حق ستیز بودند که تنها نزول عذاب ناگهانی پایان بخش تکذیب آنان بود .
و ما ینظر ه-ؤلاء إلاّ صیحه وحده
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مقصود از این که کافران تنها در انتظار نزول عذاب سهمگین هستند، بیان این حقیقت است که آنان از سر لجاجت، بر راه نادرست خود تا پایان عمر پای می فشرند و به حقیقت اسلام تن درنمی دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 24 - 5
5 - مبارزه با عوامل و سردمداران کفر و فساد و اصلاح نظام اجتماعی حاکم ، سرلوحه رسالت موسی ( ع ) و مرحله نخستین نهضت او
لقد أرسلنا موسی . .. إلی فرعون و ه-م-ن و ق-رون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 7
7 - پیشوایان کفر ، محروم از هرگونه نصرت و امداد الهی در روز رستاخیز
و یوم القی-مه لاینصرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 42 - 5
5 - طرد شدن از لطف و رحمت حق ، فرجام شوم فرعونیان و پیشوایان کفر در روز رستاخیز
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار . .. و یوم القی-مه هم من المقبوحین
ص: 261
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 8 - 5
5 - مخالفت سران کفر و شرک با پیامبراسلام ، به خاطر شک و تردید آنان در اصل نزول وحی و الهی بودن قرآن بود ; نه در شایستگی پیامبر ( ص ) برای رسالت .
أءنزل علیه الذکر من بیننا بل هم فی شکّ من ذکری
<بل> در جمله <بل هم فی شکّ من ذکری> برای اضراب می باشد. بر این اساس مقصود از آیه شریفه این است که مخالفت سران کفر و شرک با رسول خدا، ناشی از شک و تردید آنان در درستی قرآن است و بحث از شایستگی آن حضرت برای رسالت، معلول چنین تردیدی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 11 - 3
3 - دلداری خداوند به پیامبر ( ص ) ، در برابر مخالفت ها و کارشکنی های سران کفر و شرک ( همچون ولیدبن مغیره )
ذرنی و من خلقت وحیدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 34 - 5
5- پیشگویی قرآن از پیروزی اسلام و مرگ سران شرک و کفر ، قبل از وفات پیامبر ( ص )
أفإیْن متّ فهم الخ-لدون
همزه در <أفإن> استفهام انکاری و متضمن معنای نفی است. بنابراین پیام اصلی آیه چنین می شود: نه چنین است که او (پیامبر(ص)) <بمیرد و شما زنده باشید و به مدت طولانی بمانید; بلکه حقیقت عکس این است، او می ماند و شما ای سران کفر پیش از او خواهید مرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 1
1 - سران کفر و شرک و پیروانشان پس از ورود به جهنم به مجادله و کشمکش خواهند پرداخت.
قالت أخریهم لأولیهم . .. و قالت ألیهم لأخریهم فما کان
ص: 262
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 39 - 3
3 - پیروان شرک و کفر برای رهایی از عذاب مضاعف هیچ مزیتی بر سران خویش ندارند.
فما کان لکم علینا من فضل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ذاریات - 51 - 39 - 4
4 - نقش مهم رهبری کفر ، در گمراهی و انحراف ارکان جامعه
فتولّی برکنه
در صورتی که مراد از <رکن>، ارکان جامعه بوده و <باء> برای تعدیه باشد، از منتسب شدن انحراف ارکان جامعه، به شخص فرعون، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 28 - 8
8- رهبران و سردمداران کفر و شرک در مکه ، افرادی ناسپاس و عامل اصلی سقوط و بدبختی مردم بودند .
ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار
با توجه به اینکه آیه فوق در مکه نازل شده است، می توان استفاده کرد که مصداق مورد نظر آیه <الذین بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم> سران کفر و شرک، همچون ابوجهل و ابولهب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 29 - 3
3- سردمداران کفر و شرک عامل اصلی دوزخی کردن قوم خویشند .
أحلّوا قومهم دار البوار . جهنّم یصلونها
برداشت فوق مبتنی بر این است که <جهنّم یصلونها> بدل از <دار البوار> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 51 - 5
5 - نقش سردمداران کفر و فساد در هلاکت و بدبختی تمامی جامعه
أنّا دمّرن-هم و قومهم
ضمیر <هم> به گروه های نُه گانه بازمی گردد که طرح ترور شبانه صالح و خانواده اش را ریخته بودند. و از این که نام آنان به صورت مجزا و مقدم بر نام قومشان یاد شده است، مطلب فوق استفاده می شود.
ص: 263
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 4
4 - سران و رهبران جامعه شرک ، رهبری مردم را بر ضد رسول اکرم ( ص ) در دست داشتند .
و انطلق الملأ منهم أن امشوا و اصبروا علی ءالهتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 7 - 5
5 - سران شرک و کفر در عصر بعثت ، رهبری فکری و عقیدتی مردم را در دست داشتند .
و انطلق الملأ. .. ما سمعنا به-ذا فی الملّه الأخره إن ه-ذا إلاّ اختل-ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 27 - 9
9 - تأثیرپذیری قوم نوح ، از سران کفر و شرک و صاحبان زر و زور جامعه
و اتّبعوا من لم یزده ماله و ولده إلاّ خسارًا . .. یضلّوا عبادک و لایلدوا إلاّ فا
آثار اجتناب از رهبران گمراهی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 6
6 - سعادت و نیک بختی انسان در عرصه دنیا و آخرت ، در گرو اجتناب از عبادت طاغوت و اطاعت سردمداران ضلالت و توبه و روی کرد به خداوند است .
و الذین اجتنبوا الط-غوت . .. لهم البشری
مقصود از بشارت در آیه شریفه، بشارت به بهشت و سعادت بشری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 3،8
3 - عبادت طاغوت و اطاعت از سردمداران گمراهی ، شرک است .
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که آیه شریفه در توصیف مؤمنانی است که در برابر مشرکان قرار داشته و در عقیده مخالف آنان می باشند.
8 - عبادت طاغوت و اطاعت از سران ضلالت ، مانع توبه و باریافتن به درگاه الهی است .
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه
ص: 264
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 2،7
2 - لزوم اجتناب از عبادت طاغوت و اطاعت از سردمداران ضلالت
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها
7 - اجتناب از عبادت طاغوت و اطاعت از سران ضلالت ، شرط توبه و رویکرد به خداوند است .
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه
تقدم طرح مسأله اجتناب از طاغوت، بر موضوع توبه و رویکرد به خداوند، می تواند گویای برداشت بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 60 - 8
8 - گروهی از اهل کتاب ، مطیع و فرمانبردار سران کفر و ضلالت
و عبد الطغوت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 8
8 - کفرپیشگان ، در قیامت خواستار ذلت و خواری بیشتر و عذاب شدیدتر برای رهبران اغواگر خویش خواهندبود .
نجعلهما تحت أقدامنا لیکونا من الأسفلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 88 - 12
12 - بهره گیری از شخصیت های محبوب جامعه و وابسته نشان دادن افکار و رفتار خویش به آنان ، از ترفند های رهبران ضلالت است .
فقالوا ه-ذا . .. إل-ه موسی فنسی
ص: 265
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 24 - 9
9 - عناصر قدرتمند و مرفّه ، سردمداران انحراف و کفر در جوامع کافر و شرک پیشه
قال مترفوها . .. قالوا إنّا بما أرسلتم به ک-فرون
از این که در جوامع شرک پیشه، تنها سخن مرفهان ذکر گردیده - با آن که اندیشه شرک مختص آنان نبوده است - می توان استفاده کرد که آنان، نقش اصلی را در تعیین گرایش های جامعه داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 166 - 11
11 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرموده اند : < اذا کان یوم القیامه . . . یأتی النداء من عنداللّه عز و جل ، ألا من تعلق بامام فی دار الدنیا فلیتبعه الی حیث یذهب فحینئذ یتبرء الذین اتبعوا من الذین اتبعوا و رأوا العذاب و تقطعت بهم الاسباب . . . ;
وقتی قیامت بر پا شود . .. ندایی از نزد خداوند عز و جل می آید که هر کس در دنیا دلبستگی به پیشوایی داشته باید هر جا پیشوای او می رود او به دنبالش برود. و در این هنگام است که بیزاری می جویند رهبران گمراه از پیروان گمراه خود و عذاب خدا را مشاهده می کنند و دستشان از همه جا کوتاه می شود ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 29 - 8
8 - کفرپیشگان ، در قیامت خواستار ذلت و خواری بیشتر و عذاب شدیدتر برای رهبران اغواگر خویش خواهندبود .
نجعلهما تحت أقدامنا لیکونا من الأسفلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 68 - 1
1 - درخواست کافرانِ پیرو در قیامت ، از خداوند برای دو برابر کردن عذاب رهبران گمراهگرشان .
یوم تقلّب وجوههم . .. و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا ... ربّنا ءاتهم ضعفین من ا
ص: 266
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 17 - 5
5 - کسانی که از عبادت طاغوت و اطاعت سردمداران ضلالت ، پرهیز کرده و به خدا روی آورند و توبه کنند ، شایسته بشارت الهی اند .
و الذین اجتنبوا الط-غوت أن یعبدوها و أنابوا إلی اللّه لهم البشری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 97 - 7
7 - پیشوایان گمراهی ، با مجازات دنیوی از مجازات اخروی معاف نخواهند شد .
فی الحیوه . .. لامساس و إنّ لک موعدًا لن تخلفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 97 - 7
7 - پیشوایان گمراهی ، با مجازات دنیوی از مجازات اخروی معاف نخواهند شد .
فی الحیوه . .. لامساس و إنّ لک موعدًا لن تخلفه
رهبرانی دینی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 126 - 9
9 - تأمین امنیت و رفاه مردم و ایجاد زمینه های عبادت و بندگی ، از وظایف امامان و پیشوایان دینی است .
إنی جاعلک للناس إماماً . .. طهرا بیتی للطائفین ... رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ار
رهبری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 9،11،13،19
ص: 267
9 - تحقق وعده الهی به پیروزی جامعه ایمانی در گرو اتّحاد صفوف ، پایداری و پیروی آنان از رهبری
و لقد صدقکم اللّه وعده . .. حتّی اذا فشلتم و تنازعتم فی الامر و عصیتم
11 - جامعه ایمانی در معرض خطر سستی ، تفرقه و سرپیچی از رهبریِ صالح خویش ، پس از نیل به پیروزی
حتّی اذا فشلتم . .. من بعد ما اریکم ما تحبّون
13 - استواری در نبرد ، اتّحاد و یکدلی رزمجویان و پیروی از دستورات رهبران الهی ، عامل جلب اذن خداوند برای پیروزی بر دشمن
اذ تحسّونهم باذنه حتّی اذا فشلتم و تنازعتم فی الامر و عصیتم
کلمه <باذنه> بیانگر این است که پیروزیها در گرو اذن خداوند است و از اینکه مسلمانان در مرحله اوّل، یعنی قبل از اختلاف و سستی و سرپیچی، مأذون به پیروزی شدند و آنگاه که سستی کردند و اختلاف ورزیدند و سرپیچی نمودند، اذن به پیروزی برداشته شد، معلوم می شود اذن الهی به پیروزی، دائر مدار عملکرد رزمجویان خواهد بود.
19 - دنیاطلبی و دلدادگی به مادّیات ، از عوامل سرپیچی از فرمان رهبران الهی
و عصیتم . .. منکم من یرید الدّنیا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 200 - 21
21 - مقاومت در برابر دشمن بر اساس تقیّه و آمادگی برای پیروی از دستورات پیشوایان ، وظیفه مؤمنان
یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا
امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: . .. و صابروهم علی التّقیّه و رابطوا علی من تقتدون به ... .
_______________________________
معانی الاخبار، ص 369، ح 1 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 334، ح 3.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 79 - 5
5- مقام پیامبری و رهبری امت ، در پی دارنده تکالیفی سنگین تر و افزون بر دیگران
و من الّیل فتهجّد به نافله لک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 22 - 6
6- نظم و هماهنگی در هر کاری ، نیازمند به وحدت در مدیریت و رهبری است .
لو کان فیهما ءالهه إلاّاللّه لفسدتا
برداشت یاد شده با انتزاع از مورد آیه به دست می آید; زیرا علت فساد و متلاشی شدن جهان، بر اثر چندگانگی در الوهیت و ربوبیت، نسبت به هر امر منسجم و هماهنگی قابل تسرّی و انطباق است و آسمان ها و زمین خصوصیتی ندارند.
ص: 268
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 31 - 12
12 - عن أبی عبدالله(ع) فی قوله تعالی: < خذوا زینتکم عند کل مسجد> قال: الغسل عند لقاء کل إمام
از امام صادق(ع) درباره آیه <خذوا زینتکم . ..> روایت شده است: از مصادیق آیه، غسل کردن هنگام ملاقات هر پیشواست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 74 - 17
17 - آرزوی در دست گرفتن مدیریت جامعه و رهبری امت اسلامی ، امری پسندیده و روا است .
و اجعلنا للمتّقین إمامًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 18 - 12
12 - تأثیرپذیری از عناصر ناآگاه ، از آفات رهبری است .
و لاتتّبع أهواء الذین لایعلمون
از این که شخص پیامبر(ص) - که رهبر امت اسلامی است - مخاطب <لاتتّبع> قرار گرفته، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 21
21- < عن عبدالأعلی قال : سمعت أباعبدالله ( ع ) یقول : . . . السامع المطیع لا حجّه علیه ، و إمام المسلمین تمّت حجّته و إحتجاجه یوم یلقی الله لقول الله < یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم > ;
عبدالاعلی گوید: شنیدم امام صادق(ع) می فرمود:. .. روز ملاقات با خداوند علیه انسان شنوا و مطیع ادعایی نیست; [چون] امام مسلمین حجّت و احتجاج او را تکمیل کرده است; زیرا خداوند می فرماید: یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم>.
ص: 269
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 4
4 - بررسی و تشخیص شواهد و نشانه های خیانتکاری کافران ، وظیفه ای بر عهده پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی
و إما تخافن من قوم خیانه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 61 - 5
5 - پذیرش صلح و متارکه جنگ در حیطه قدرت و مسؤولیت پیامبر ( ص ) و رهبری است .
و إن جنحوا للسلم فاجنح لها
برداشت فوق با توجه به اینکه پیامبر(ص) مورد خطاب <فاجنح> قرار گرفته است، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 29 - 8
8 - زراره گوید : < قلت لأبی عبدالله ( ع ) : ما حد الجزیه علی اهل الکتاب . . . ؟ فقال : ذاک إلی الامام أن یأخذ من کل انسان منهم ما شاء . . . تؤخذ منهم علی قدر ما یطیقون . . . فإن اللّه تبارک و تعالی قال : < حتی یعطوا الجزیه عن ید و هم صاغرون > و کیف یکون صاغرا و هو لا یکترث لِما یؤخذ منه . . . ;
به امام صادق (ع) گفتم: جزیه که بر اهل کتاب بسته می شود چه مقدار است؟ فرمود: این در اختیار امام است تا هر چه بخواهد از هر یک آنان بگیرد . .. جزیه تا مقداری که توان دارند از آنها گرفته می شود ; ... زیرا خدای تبارک و تعالی فرمود: <تا اینکه جزیه را با دست خویش با خواری بپردازند> و چگونه خوار می شود کسی که نسبت به آنچه از او گرفته می شود بی تفاوت باشد ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 43 - 6،9
6 - تشخیص راستگویی و دروغگویی مدعیان ناتوانی از شرکت در جنگ ، به عهده رهبری است .
لم أذنت لهم حتی یتبین لک الذین صدقوا و تعلم الکذبین
از اینکه متخلفان از جنگ از پیامبر (ص) اذن ترک جهاد خواسته اند و خداوند نیز آن حضرت را مورد خطاب قرار داد، برداشت فوق استفاده می شود.
9 - شرکت نکردن در جنگ ، نیازمند اذن رهبر است .
لم أذنت لهم حتی یتبین لک الذین صدقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 25
25 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرمود : < یجبر الامام النّاس علی اخذ الزکوه من اموالهم لانّ اللّه عز و جل قال : < خذ من اموالهم صدقه . . . > . . . ;
امام، مردم را مجبور می کند که از اموال آنان زکات گرفته شود; زیرا خدای عزو جل فرموده: از اموال آنان صدقه بگیر . ..>.
ص: 270
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 3
3 - تصمیم بر الغا و اعلان بی اعتباری معاهدات امضا شده با کافران ، در اختیار پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی است .
فانبذ إلیهم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 10
10 - نقش ویژه خوش خُلقی و مهربانی رهبران الهی با امت خویش ، به هنگامه های دشوار
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
قرار گرفتن این آیه در ضمن آیات مربوط به نبرد احد و مشکلات ناشی از آن، اشاره به این حقیقت دارد که خوش خلقی و مهربانی رهبران به هنگام رخ نمودن سختیها و مشکلات برای مردم، از اهمیّت ویژه ای برخوردار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 29
29 - ضرورت هشیاری ، آمادگی و پایداری رهبران الهی در برابر انبوه فاسقان و شکنندگان حریم دین
و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم . .. و إن کثیراً من الناس لفسقون
یادآوری فسق بسیاری از مردم در پی نهی از پیروی هواپرستان، می تواند به منظور هشدار به قاضیان و رهبران الهی ایراد شده باشد ; یعنی باید متوجه باشند که فاسقان بسیاری برای بازداشتن آنان از اجرای احکام الهی در تلاش هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 89 - 11
11 - ثبات و استقامت و تأثیرناپذیری از افراد نادان ، از وظایف رهبر جامعه اسلامی است .
فاستقیما و لاتتبعان سبیل الذین لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 26
ص: 271
26 - لزوم پایبندی و اهتمام رهبران الهی به مبانی اصولی و سازش ناپذیری در آن
قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون
گرچه محتوای آیه خطاب به پیامبر(ص) است، ولی مسلماً اختصاصی به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعمیم به همه رهبران در تمامی عصرهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 26
26 - لزوم پایبندی و اهتمام رهبران الهی به مبانی اصولی و سازش ناپذیری در آن
قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون
گرچه محتوای آیه خطاب به پیامبر(ص) است، ولی مسلماً اختصاصی به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعمیم به همه رهبران در تمامی عصرهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 79 - 2
2 - رهبران و حاکمان جوامع ، دارای نقشی بسیار مؤثر در گمراهی و یا هدایت مردم
و أضلّ فرعون قومه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 59 - 4،5،6،8،9،20
4 - لزوم اطاعت از اوامر حکومتی پیامبر ( ص ) و اولواالامر ( حکمرانان و والیان )
اطیعوا اللّه و اطیعوا الرّسول و اولی الامر منکم
5 - وجوب اطاعت از اولواالامر و والیان ، منوط به ایمان ایشان است .
اطیعوا اللّه و اطیعوا الرّسول و اولی الامر منکم
کلمه <منکم> (از میان شما مؤمنان) دلالت دارد که اولواالامر و والیانی اطاعتشان واجب است که مؤمن باشند.
6 - وجوب اطاعت از ولیّ خدا ، در صورتی است که در چارچوب اصول مشخص شده از جانب خدا و رسول عمل کند .
اطیعوا اللّه و اطیعوا الرّسول و اولی الامر منکم
چون اطاعت از اولواالامر در کنار اطاعت خدا و رسول قرار گرفته، نمی تواند شامل دستوراتی شود که در تضاد با اوامر خداو رسول است ; زیرا اطاعت از چنین فرامینی ملازم با اطاعت نکردن از خدا و رسولش می باشد.
8 - اجرای عدالت ، وظیفه حاکمان و اطاعت از آنان ، وظیفه مردم
ص: 272
و اذا حکمتم بین النّاس ان تحکموا بالعدل . .. یا ایّها الذین امنوا اطیعوا اللّه و
9 - ادای امانت ( واگذاری مقام به اهل آن ) و تحقق عدالت ، در پرتو اطاعت از خدا ، رسول و اولواالامر است .
انّ اللّه یأمرکم ان تؤدّوا الامانات الی اهلها و اذا حکمتم بین النّاس ان تحکموا ب
گویا این آیه، اشاره به چگونگی تحقق فرمانهای مطرح شده در آیه قبل است.
20 - اطاعت از خدا و رسول و اولواالامر ، نشانه ایمان واقعی به خدا و روز قیامت است .
اطیعوا اللّه و اطیعوا الرّسول و اولی الامر . .. ان کنتم تؤمنون باللّه و الیوم ال
بنابر اینکه جمله <ان کنتم>، شرط برای جمله <اطیعوا اللّه> نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 80 - 10
10 - اطاعت از رهبر به حق ( امام ) بر پایه شناخت کامل وی ، اطاعت از خدا و موجب خوشنودی اوست .
من یطع الرّسول فقد اطاع اللّه
امام باقر (ع) فرمود: . .. رضی الرحمان الطاعه للامام بعد معرفته انّ اللّه تبارک و تعالی یقول: <من یطع الرّسول فقد اطاع اللّه ...> ...
_______________________________
کافی، ج 1، ص 185، ح 1 ; نورالثقلین، ج 1، ص 520، ح 420 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 259، ح 202 ; کافی، ج 2، ص 19، ح 5.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 246 - 12
12 - لزوم پیمان گرفتن رهبری جامعه از مردم ، برای پایبندی بر تبعیّت از وی در جنگ و غیر آن
قال هل عسیتم ان کتب علیکم القتال اَلاّ تقاتلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 31 - 8،14
8 - کردار انسان ، نمایانگر عُلقه ها و گرایش های درونی است .
قل ان کنتم تحبون اللّه فاتبعونی
14 - پذیرش رهبران الهی و تبعیّت از آنان ، زمینه بخشایش گناهان
فاتّبعونی . .. و یغفر لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 132 - 2
2 - وجوب تبعیّت از فرامین رسول خدا ( رهبران الهی )
و اطیعوا اللّه و الرّسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 9،13
ص: 273
9 - تحقق وعده الهی به پیروزی جامعه ایمانی در گرو اتّحاد صفوف ، پایداری و پیروی آنان از رهبری
و لقد صدقکم اللّه وعده . .. حتّی اذا فشلتم و تنازعتم فی الامر و عصیتم
13 - استواری در نبرد ، اتّحاد و یکدلی رزمجویان و پیروی از دستورات رهبران الهی ، عامل جلب اذن خداوند برای پیروزی بر دشمن
اذ تحسّونهم باذنه حتّی اذا فشلتم و تنازعتم فی الامر و عصیتم
کلمه <باذنه> بیانگر این است که پیروزیها در گرو اذن خداوند است و از اینکه مسلمانان در مرحله اوّل، یعنی قبل از اختلاف و سستی و سرپیچی، مأذون به پیروزی شدند و آنگاه که سستی کردند و اختلاف ورزیدند و سرپیچی نمودند، اذن به پیروزی برداشته شد، معلوم می شود اذن الهی به پیروزی، دائر مدار عملکرد رزمجویان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 200 - 21
21 - مقاومت در برابر دشمن بر اساس تقیّه و آمادگی برای پیروی از دستورات پیشوایان ، وظیفه مؤمنان
یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا
امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: . .. و صابروهم علی التّقیّه و رابطوا علی من تقتدون به ... .
_______________________________
معانی الاخبار، ص 369، ح 1 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 334، ح 3.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 6
6- همه انسان ها ( خوبان و بدان ) در دنیا به ناگزیر امام و پیشوای مخصوص به خود داشته و از او پیروی خواهند کرد .
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
از اینکه خداوند می فرماید: <همه انسانها به امام خود فرا خوانده می شوند> معلوم می شود که در دنیا، همه دارای امام و پیشوا هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 6
6 - سلامت و سعادت جوامع در گرو پیروی از رهبران الهی و عمل به قوانین دین
و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء
با توجه به آیات گذشته که در آن جامعه ای منحط از بنی اسرائیل ترسیم گردیده بود، معلوم می شود آیه مورد بحث، رهنمودی است برای نجات جوامع از انحطاط، بنابراین <ما اتخذوهم أولیاء> تنها، بیان یکی از نتایج ترک پیروی از رهبران الهی و عمل به قوانین دینی است و نتایج دیگر که از آنها به سلامت و سعادت تعبیر شد با توجه به آیات گذشته به دست می آید.
ص: 274
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 247 - 10
10 - گستردگی بیشتر توانایی های علمی ( اعلمیت ) و جسمی ، ملاک برتری انسان در زمامداری جامعه
و زادهُ بسطهً فی العلم و الجسم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 15 - 3
3 - نقش سازنده بیان ترس پیشوایان دین از عذاب الهی، در هدایت مردم و بازداشتن آنها از گناه
قل إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 161 - 4
4 - امانتداری در جمع آوری و حفظ و تقسیم امکانات عمومی جامعه ، از وظایف رهبران الهی *
و ما کان لنبیّ ان یغلّ
با توجّه به شأن نزول ذکر شده برای آیه.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 11
11 - پیامبرانی دارای حق انتخاب رهبر برای جامعه
و قال موسی لأخیه هرون اخلفنی فی قومی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 6،7
6 - حاکم ، باید نصیحت و انتقاد را بپذیرد و باتقوا باشد .
و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه
ص: 275
7 - خداترسی ، انتقاد و نصیحت پذیری ، شرط لازم برای انتخاب حاکم
و اذا قیل له اتق اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 245 - 17
17 - صِله و کمک مالی به امام مسلمین ، از مصادیق قرض به خداوند است .
من ذا الّذی یقرض اللّه قرضاً
امام کاظم (ع) درباره آیه <من ذا الّذی . .. > فرمود: نزلت فی صله الإمام
_______________________________
کافی، ج 1، ص 537، ح 4 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 131، ح 435.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 11
11 - نیاز رهبری به آرامش و عدم نگرانی در تصمیم گیری ها ، بیش از پیروان *
فأنزل اللّه سکینته علی رسوله و علی المؤمنین
تقدم <علی رسوله> بر <علی المؤمنین>، می تواند بیانگر مطلب بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 22 - 8
8- لزوم برخورداری حاکمان و متولیان جامعه ، از ایمان راسخ و شجاعت و ایثار
فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم
بنابر این که <تولّیتم> به معنای عهده داری امور و مخاطب آن بیماردلان ترسو و سست ایمان باشد، از مفهوم آیه به مطلب بالا می توان ره برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 22 - 8
ص: 276
8- لزوم برخورداری حاکمان و متولیان جامعه ، از ایمان راسخ و شجاعت و ایثار
فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم
بنابر این که <تولّیتم> به معنای عهده داری امور و مخاطب آن بیماردلان ترسو و سست ایمان باشد، از مفهوم آیه به مطلب بالا می توان ره برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 4
4 - ضرورت اقدام رهبری ، به اخذ پیمان از پیروان ، در مقاطع حساس و سرنوشت ساز *
إنّ الذین یبایعونک إنّمایبایعون اللّه
پیامبر(ص) در شرایط بحرانی قبل از انعقاد صلح حدیبیه، از مسلمانان بیعت مجدد بر دفاع از دین گرفت. از این نکته استفاده می شود که رهبری، نباید همیشه به نخستین اعلام وفاداری افراد، تکیه کند; بلکه باید در شرایط حساس و سرنوشت ساز با اخذ بیعت مجدد، پیمان گذشته را تحکیم بخشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 25 - 16
16 - سلیم گوید : < قلت ] لعلیّ بن ابی طالب ( ع ) [ : . . . فمن لقی اللّه عارفاً بامامه مطیعاً له من اهل الجنه هو ؟ قال : نعم إذا لقی اللّه و هو مؤمن من الذین قال اللّه عز و جل : < الذین آمنوا و عملوا الصالحات > . . . ;
به علی (ع) عرض کردم آیا کسی که خدا را ملاقات بکند در حالی که امام خود را شناخته و او را اطاعت کرده باشد، اهل بهشت است؟ فرمود: آری، هر کس خدا را ملاقات کند در حالی که مؤمن باشد جزو کسانی است که خداوند فرموده: <ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند . ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 17،18
17 - پیراسته بودن از ظلم و ستمکاری ، از شرایط دستیابی به مقام امامت و پیشوایی مردم
قال لاینال عهدی الظلمین
18 - ستمکاران ، شایسته و سزاوار امامت و رهبری نیستند .
لاینال عهدی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 246 - 27
27 - فقدان زمامدار الهی در یک جامعه ، موجب پراکندگی صفوف آن جامعه و تسلّط اجانب بر آنان *
من بعد موسی . .. و قد اُخرجنا من دیارنا
ص: 277
درخواست بنی اسرائیل از پیامبر خویش برای تعیین زمامداری الهی، حاکی است که چنین مقامی در میان آنها نبوده و در نتیجه، سلطه ستمگرانی را به دنبال داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 257 - 10
10 - نیاز دائمی انسان به رهبری و ولایت
اللّه ولیّ الّذین امنوا . .. و الّذین کفروا اولیاؤهم الطّاغوت
خارج نبودن هر انسانی از تحت ولایت و سرپرستی به مقتضای تقسیم آنان به مؤمن و کافر، بیانگر این معناست که آدمی همواره نیازمند رهبری و ولایت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 12
12 - رهبری جوامع ایمانی ، همواره در خطر توطئه ها و دسیسه های دشمنان
و احذرهم ان یفتنوک
خطابهای <لاتتبع> و <احذرهم> و کاف خطاب در <ان یفتنوک> می رساند که توطئه های دشمنان اسلام، متوجه شخص پیامبر(ص) بوده ; یعنی رهبری جامعه اسلامی، همواره هدف توطئه های دشمنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 10،16
10 - موسی ( ع ) امت خویش را حتی برای مدتی کوتاه ( زمان دوری از قوم برای مناجات ) بدون رهبر ر ها نساخت .
و قال موسی لأخیه هرون اخلفنی فی قومی
16 - امت ها و جوامع بشری نیازمند رهبری اصلاحگر
اخلفنی فی قومی و أصلح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 13 - 11
11 - پیکار با توطئه گران علیه رهبر جامعه اسلامی و سرکوبی آنان ، امری است لازم .
ألا تقتلون قوماً . .. و همّوا بإخراج الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 7
7- بصیرت امت ها در گرو بصیرت رهبران ایشان است .
علی بصیره أنا و من اتبعنی
نیاوردن <علی بصیره> در <من اتبعنی> علی رغم مقصود بودن آن ، اشاره به این دارد که بصیرت پیروان پیامبر (رهبر) در گرو بصیرت اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 278
10 - اسراء - 17 - 71 - 5،6،19
5- نقش مهم رهبران و پیشوایان در سرنوشت امتها
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
تشخص یافتن پیشوایان در میان مجموعه های بشری برای پاسخ گویی و ارزشیابی اعمال امتها، می تواند بیانگر معنای فوق باشد.
6- همه انسان ها ( خوبان و بدان ) در دنیا به ناگزیر امام و پیشوای مخصوص به خود داشته و از او پیروی خواهند کرد .
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
از اینکه خداوند می فرماید: <همه انسانها به امام خود فرا خوانده می شوند> معلوم می شود که در دنیا، همه دارای امام و پیشوا هستند.
19- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : لاتترک الأرض بغیر إمام یحلّ حلال الله و یحرّم حرامه و هو قول الله < یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم > . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: زمین بدون امامی که حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام شمارد، رها نمی شود و این سخن خداوند است که می فرماید: یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 28 - 27
27- کسانی که یاد خداوند در قلب آنان حضور ندارد ، شایسته رهبری نیستند .
و لاتطع من أغفلنا قلبه عن ذکرنا
نهی از اطاعت غافلان، نفی شایستگی آن ها برای فرمان دادن و ارائه پیشنهاد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 35 - 5
5 - رسالت و مسؤولیت اصلی هدایت و رهبری جامعه بر دوش حضرت موسی ( ع ) بود و هارون تنها نقش معاونت و مشاورت او را بر عهده داشت .
و لقد ءاتینا موسی الکت-ب و جعلنا معه أخاه ه-رون وزیرًا
برداشت فوق، به خاطر این نکته است که دریافت کننده کتاب و شریعت، حضرت موسی(ع) بود و برادرش هارون، تنها به عنوان معاون و مشاور او معرفی گردیده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 28 - 7
7- وجود رهبری ، نظام هدایت گری و قوانین بایسته ، راز پیروزی نهایی اسلام بر سایر ادیان
بالهدی و دین الحقّ لیظهره علی الدین کلّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 279
1 - بقره - 2 - 124 - 13
13 - لزوم آزمون و احراز شایستگی افراد ، قبل از انتخاب آنان برای مدیریت و رهبری جامعه
و إذ ابتلی إبرهیم ربه بکلمت فاتمهن قال إنی جاعلک للناس إماماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 9،29
9 - ضرورت هشیاری حاکمان و قاضیان نسبت به تزویر دسیسه گران ، برای منحرف ساختن آنان از حکم و داوری بر پایه تعالیم قرآن
و احذرهم ان یفتنوک عن بعض ما أنزل اللّه إلیک
29 - ضرورت هشیاری ، آمادگی و پایداری رهبران الهی در برابر انبوه فاسقان و شکنندگان حریم دین
و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم . .. و إن کثیراً من الناس لفسقون
یادآوری فسق بسیاری از مردم در پی نهی از پیروی هواپرستان، می تواند به منظور هشدار به قاضیان و رهبران الهی ایراد شده باشد ; یعنی باید متوجه باشند که فاسقان بسیاری برای بازداشتن آنان از اجرای احکام الهی در تلاش هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 22 - 8
8- لزوم برخورداری حاکمان و متولیان جامعه ، از ایمان راسخ و شجاعت و ایثار
فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم
بنابر این که <تولّیتم> به معنای عهده داری امور و مخاطب آن بیماردلان ترسو و سست ایمان باشد، از مفهوم آیه به مطلب بالا می توان ره برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 98 - 5
5- رهبران جوامع بشری ، نقشی به سزا در سعادت و یا شقاوت اخروی آنان دارند .
فاتبعوا أمر فرعون . .. یقدم قومه یوم القی-مه فأوردهم النار
ص: 280
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 48 - 3
3 - ضرورت هشیاری رهبران جامعه اسلامی ، در برابر ترفند ها و فتنه انگیزی های منافقان ( وارونه جلوه دادن امور و . . . )
و قلبوا لک الأمور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 3
3 - لزوم هشیاری رهبری و جامعه اسلامی ، در برابر عناصر ظاهر فریب و دوچهره
سیقول لک المخلّفون من الأعراب
پیشگویی خداوند و افشای چهره متخلفان، در حقیقت بیانگر ضرورت بر این هشیاری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 22
22 - ایمان و عدالت ، از شرایط احراز مقام امامت و رهبری است .
لاینال عهدی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 5
5 - توانایی بر اداره جامعه و داشتن بصیرت و روشن بینی ، از شرایط رهبران جامعه دینی
إبرهیم وإسح-ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 246 - 12
12 - لزوم پیمان گرفتن رهبری جامعه از مردم ، برای پایبندی بر تبعیّت از وی در جنگ و غیر آن
قال هل عسیتم ان کتب علیکم القتال اَلاّ تقاتلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 64 - 12
ص: 281
12 - پذیرش توبه نقض کنندگان حاکمیّت اسلامی ، در گرو بیعت مجدّد با رهبری است .
و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاؤک فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 14 - 17
17 - ضرورت پیشگامی رهبران الهی در پایبندی به اصول و مبانی خویش
قل إنی أمرت أن أکون أول من أسلم و لاتکونن من المشرکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 61 - 5
5 - مردمان عصر نوح ( ع ) پیرو اشراف و بزرگان قوم خویش و تحت تأثیر موضعگیری های آنان بودند .
قال الملأ . .. قال یقوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 18 - 5
5 - اهمیت اخذ بیعت مجدد رهبری از پیروان ، در شرایط حساس و سرنوشت ساز
لقد رضی اللّه عن المؤمنین إذ یبایعونک تحت الشجره
پیامبر(ص)، در جریان پرمخاطره حدیبیه اقدام به اخذ بیعت کرد و خداوند نیز آن را تأیید نمود، بنابراین، اخذ بیعت در موارد مشابه آن، مطلوب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 15 - 3
3 - نقش سازنده بیان ترس پیشوایان دین از عذاب الهی، در هدایت مردم و بازداشتن آنها از گناه
قل إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم
ص: 282
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 14،15
14 - تسلیم در برابر احکام و داوری های حاکمان حق ، از علایم ایمان است . *
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک . .. و یسلّموا تسلیماً
چون امر قضاوت همیشگی و احکام قرآن جاودانی است و پیامبر (ص) در همه ادوار حضور ندارد، بنابراین آیه مزبور شامل همه رهبران الهی و جانشینان بحق آن حضرت خواهد بود.
15 - لزوم تسلیم در برابر رهبران الهی *
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک . .. و یسلّموا تسلیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 27،28
27 - لزوم توکّل و اتکای رهبران بر خداوند ، پس از تصمیم گیری و عزم بر اِعمال مدیریت
فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه
28 - لزوم قاطعیّت و صلابت رهبری ، پس از مشورت و تصمیم نهایی خویش ، در مقام اجرا
و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه
جلمه <فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه>، به این معناست که آنگاه که تصمیم بر کاری گرفتی، دیگر تردید و دو دلی به خود راه مده و احتمال عدم موفقیّت را با توکّل بر خدا جبران کن که خداوند محبوب خویش را وانخواهد گذاشت: <انّ اللّه یحبّ المتوکّلین>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 6
6 - حاکم ، باید نصیحت و انتقاد را بپذیرد و باتقوا باشد .
و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 55 - 7
7 - تقویت روحی پیامبر اسلام ( رهبران و مبلغان دین ) ، با یادآوری مخالفت برخی از مردم در برابر دعوت انبیای گذشته *
فمنهم من امن به و منهم من صدّ عنه
ص: 283
بیان موضگیریهای متفاوت مردمان در برابر پیامبران (ایمان و کفر) می تواند برای دلداری آن حضرت باشد که پیامبران گذشته نیز با چنین مردمی روبرو بودند و همچنان مقاومت می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 150 - 10
10 - ولایت و سرپرستی بر مردمان ، در گرو قدرت و توانایی ولیّ و سرپرست بر پشتیبانی همه جانبه از آنان
بل اللّه مولیکم و هو خیر النّاصرین
جمله <و هو خیر النّاصرین>، می تواند به منزله دلیلی باشد برای جمله <بل اللّه مولیکم>. یعنی خداوند به این دلیل ولیّ شماست که قادر است به بهترین وجه شما را یاری کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 13 - 11
11 - پیکار با توطئه گران علیه رهبر جامعه اسلامی و سرکوبی آنان ، امری است لازم .
ألا تقتلون قوماً . .. و همّوا بإخراج الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 26
26 - حاکمیّت رهبری واحد ، همراه با پذیرش اصل شورا ، از ویژگی های نظام اسلامی
و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 115 - 19
19 - رهبر برگزیده هر کسی در دنیا ، در قیامت نیز رهبر او خواهد بود .
و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولی
امیر المؤمنین(ع) در مورد دو نفری که از باب استهزاء به سوسماری خطاب یا امیرالمؤمنین کردند فرمود: دعهما فهو امامهما یوم القیامه، اما تسمع الی اللّه یقول: <نوله ما تولی>.
ص: 284
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 275، ح 273; نورالثقلین، ج 1، ص 551، ح 568.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 7
7 - خداترسی ، انتقاد و نصیحت پذیری ، شرط لازم برای انتخاب حاکم
و اذا قیل له اتق اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 22 - 9
9 - رهبران و داوران جامعه الهی ، باید نصیحت پذیر و حق شنو باشند .
فاحکم بیننا بالحقّ و لاتشطط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 20 - 8
8 - ارتباط همیشگی با خداوند ، نیرومندی ، حکمت ، توانایی بر فیصله دادن به امور و داشتن منطق قوی در جداسازی حق از باطل ، از شرایط لازم رهبران و مدیران جامعه در نگاه وحی
واذکر عبدنا داود ذاالأید إنّه أوّاب . .. و شددنا ملکه و ءاتین-ه الحکمه و فصل الخ
برداشت یاد شده از مجموع اوصافی که خداوند برای داوود(ع) به عنوان حاکم و فرمانروا ذکر کرده است، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 7،9
7 - سنگدلی و خشونت رهبران ، موجب پراکندگی مردم از پیرامون آنان
و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
<انفضّوا> از <فضّ> به معنای تفرّق و پراکندگی است.
9 - گرایش مردم به رهبران دینی ، در گرو مهربانی آنان و پرهیز از خشونت و سنگدلی
ص: 285
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 74 - 16،22
16 - بندگان خالص خدا ، از خداوند خواستار در دست داشتن اداره جامعه متقین و مردم تقوا پیشه اند .
و اجعلنا للمتّقین إمامًا
برداشت فوق، بر این اساس استوار است که مقصود از <امام> امامت و پیشوایی سیاسی و اجتماعی باشد.
22 - جمله < و الذین یقولون ربّنا هب لنا من أزواجنا و ذرّیّتنا قرّه أعین و اجعلنا للمتّقین إماماً > متن دعای همیشگی بندگان خالص خدا
و الذین یقولون ربّنا هب لنا من أزوجنا و ذرّی-ّتنا قرّه أعین و اجعلنا للمتّقین إم
آمدن آیه شریفه در قالب جمله اسمیه و نیز فعل مضارع <یقولون> حاکی از استمرار و همیشگی بودن آن دعا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 14
14 - لزوم آگاهی پیامبر(ص) و رهبران الهی از روحیات کفار و مخالفین و ترفندهای آنان
و منهم من یستمع الیک . .. إن هذا إلا أسطیر الأولین
آیه مورد بحث و آیه قبل در بیان روحیات مخالفان قرآن و روشهای آنان است. از این بیان می توان دریافت که اطلاع بر رفتارها و افکار مخالفین قرآن تا چه اندازه اهمیت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 12
12 - رهبری جوامع ایمانی ، همواره در خطر توطئه ها و دسیسه های دشمنان
و احذرهم ان یفتنوک
خطابهای <لاتتبع> و <احذرهم> و کاف خطاب در <ان یفتنوک> می رساند که توطئه های دشمنان اسلام، متوجه شخص پیامبر(ص) بوده ; یعنی رهبری جامعه اسلامی، همواره هدف توطئه های دشمنان است.
ص: 286
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 128 - 8
8 - لزوم برخورداری رهبران از احساس هم دردی نسبت به انسان ها و سعادت خواهی برای آنان و داشتن رأفت و رحمت عمیق
رسول من أنفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رءوف رحیم
برداشت فوق به دلیل این است که خداوند پیامبر(ص) را به عنوان یک رهبر الهی به داشتن این صفات تمجید کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 60 - 20،22
20 - ارجاع داوری به حاکمان خودکامه و سلطه گر ، پذیرش حاکمیت طاغوت است .
الم تر الی الّذین یزعمون انّهم امنوا . .. یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت
امام صادق (ع) فرمود: . .. انّه لو کان لک علی رجل حقّ فدعوته الی حکّام اهل العدل فأبی علیک اِلا انْ یرافعک الی حکام اهل الجور لیقضوا له لکان ممّن حاکم الی الطاغوت و هو قول اللّه عزّ و جل: الم تر الی الّذین یزعمون ... .
_______________________________
کافی، ج 7، ص 411، ح 3 ; نورالثقلین، ج 1، ص 508، ح 361 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 387، ح 2، 3 و 5 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 254، ح 180.
22 - کعب بن اشرف و ابن شیبه یهودی ، از مصادیق حاکمان طاغوتی
یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت
بسیاری از مفسران برآنند که آیه در مورد منافقی نازل شد که به هنگام نزاع با فردی، خواهان مراجعه به کعب بن اشرف یهودی شد و از مراجعه به پیامبر برای داوری سر باز زد. برخی دیگر از مفسران، مصداق طاغوت را ابن شیبه یهودی گفته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 2
2 - پیشوایان و رهبران جوامع در بینش الهی دو دسته اند : دعوت کنندگان به آتش دوزخ و فراخوانان به نعمت های بهشت .
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 4
4 - فرعون و دارودسته وی ، از نوع پیشوایان دعوت کننده به دوزخ
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار
ص: 287
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 25 - 5
5 - انبیا ، پیامدار رهبری اجتماعی و فکری خویش برای جامعه *
بل هو کذّاب أشر
متهم شدن صالح(ع) به خودخواهی و قدرت طلبی، متفرع بر این است که آن حضرت، از آنان انتظار اطاعت و پذیرش فرمانش را داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 35 - 10
10 - دعا برای امور دنیوی ( مانند داشتن قدرت سیاسی و رهبری ) در صورت داشتن هدف الهی از آن ، امری پسندیده برای مردان الهی است .
و هب لی ملکًا لاینبغی لأحد من بعدی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 5 - 4
4 - قرار دادن بنی اسرائیل در مسند امامت و پیشوایی خلق ، نمود دیگر از امتنان الهی بر آنان
أن نمنّ علی الذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 17 - 9
9- تورات ، پیشوا و راهنمای مردم و مایه رحمت بر ایشان
و من قبله کت-ب موسی إمامًا و رحمه
ص: 288
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 249 - 19
19 - جالوت ، زمامدار ستمگر عصر بنی اسرائیل پس از حضرت موسی ( ع )
لا طاقه لنا الیوم بجالوت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 14
14 - تسلیم در برابر احکام و داوری های حاکمان حق ، از علایم ایمان است . *
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک . .. و یسلّموا تسلیماً
چون امر قضاوت همیشگی و احکام قرآن جاودانی است و پیامبر (ص) در همه ادوار حضور ندارد، بنابراین آیه مزبور شامل همه رهبران الهی و جانشینان بحق آن حضرت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 20 - 2
2 - داوود ( ع ) ، در دوران رسالت خویش رهبری جامعه و مدیریت اجتماعی را در دست داشت .
و شددنا ملکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 247 - 1،2
1 - برگزیدگی طالوت برای زمامداری بنی اسرائیل ، به نفع و سعادت آنان
ان اللّه قد بعث لکم طالوت ملکاً
<لام> در <لکم> تصریح است به اینکه فرماندهی و زمامداری طالوت در جهت نفع و سعادت آنان بوده است.
2 - طالوت ، برانگیخته خداوند برای زمامداری بنی اسرائیل
ان اللّه قد بعث لکم طالوت ملکاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 251 - 15
15 - داود ، حاکم الهی بنی اسرائیل ، پس از طالوت
ص: 289
انّ اللّه قد بعث لکم طالوت ملکاً . .. و قتل داود جالوت و اتیه اللّه الملک
کاربرد <واو> عاطفه به جای <فاء>، با وجود اینکه اعطای ملک به <داود> مترتب بر کشته شدن جالوت است، می تواند اشاره به فاصله این دو امر باشد، و این فاصله ظاهراً مدّت زمان زمامداری طالوت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 18 - 5
5 - وجود شعور ، نظام رهبری و مدیریت و نیز سازمان اطلاع رسانی در مورچگان
قالت نمله . .. لایحطمنّکم سلیم-ن و جنوده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 196 - 4
4 - رهبران الهی ، حتّی پیامبران ، در معرض خطر تأثیر منفی شکوه ظاهری و قدرت اقتصادی کافران
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 54 - 5
5 - بعثت انبیا و رهبران الهی ، ناشی از فضل خداوند است .
ام یحسدون النّاس علی ما اتیهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 15
15 - لزوم تسلیم در برابر رهبران الهی *
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک . .. و یسلّموا تسلیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 12
12 - موسی ( ع ) ، علاوه بر مقام نبوت ، منصب امامت و رهبری سیاسی بنی اسرائیل را نیز عهده دار بود .
و قال موسی لأخیه هرون اخلفنی فی قومی
ص: 290
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 248 - 3،14،16،17
3 - بازگشت صندوق ( تابوت ) به سوی بنی اسرائیل ، نشانه زمامداری طالوت
انّ ایه ملکه ان یاتیکم التابوت
الف و لام در <التابوت> برای عهد ذهنی است و بیانگر این معنا که آن صندوق زمانی نزد بنی اسرائیل بوده است. جمله <و فیه ... بقیه مما ترک ال موسی> مؤیّد این معناست ; لذا <اتیان> به بازگشتن معنا شد.
14 - مؤمنان بنی اسرائیل ( اهل پذیرش حق ) ، پذیرای صندوق معهود ، به عنوان نشانه ای بر حقانیّت طالوت در زمامداری
انّ فی ذلک لایه لکم ان کنتم مؤمنین
<ایمان> در آیه شریفه به معنای ایمان به خداوند و رسول و در مقابل کفر نیست; چون مخاطبین آیه از اهل ایمانند; بلکه به معنای لغوی آن است; یعنی آنانکه اهل باور و پذیرای حق هستند، مقابل کسانی که روحی لجوج و قلبی پیوسته ناباور دارند.
16 - وجود افراد غیر مؤمن ( لجوج و ناباور ) ، در میان بنی اسرائیل ، علی رغم وجود نشانه روشن الهی بر زمامداری طالوت
انّ فی ذلک لایه لکم ان کنتم مؤمنین
تعبیر <ان کنتم مؤمنین> اشاره است به اینکه افرادی غیرمؤمن (ناباوران) در میان بنی اسرائیل وجود داشته اند.
17 - در صندوق معهود ، نشانه حاکمیت طالوت و شکسته های الواح حضرت موسی بود که بر آن علوم آسمانی نگاشته شده بود .
ان یاتیکم التابوت
امام باقر (ع) درباره آیه <ان یاتیکم التابوت . .. > فرمود: رضاض الالواح فیها العلم و الحکمه، العلم جاء من السماء فکتب فی الالواح و جعل فی التابوت
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 133، ح 440 ; نورالثقلین، ج 1، ص 247، ح 977.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 249 - 3
3 - آمادگی بنی اسرائیل برای پیکار با دشمنان ، پس از پذیرش زمامداری طالوت ، با مشاهده آن صندوق خاص
ان ایه مُلکه . .. فلمّا فَصَل طالوت بالجنود
بسیج لشکریانی از بنی اسرائیل، با وجود تردید سابق آنان نسبت به فرماندهی طالوت، دلالت بر جمله ای محذوف دارد; یعنی پس از آمدن تابوت، به فرماندهی طالوت گردن نهادند و آماده نبرد شدند و آنگاه طالوت آنان را بسیج کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 27
27 - امام رضا ( ع ) ] در ضمن حدیثی [ فرمودند : . . . < قال اللّه تبارک و تعالی < لاینال عهدی الظالمین > فابطلت هذه الایه إمامه کل ظالم إلی یوم القیامه و صارت فی الصفوه . . . ;
ص: 291
خداوند می فرماید: <لاینال عهدی الظالمین> و این آیه امامت هر ستمگری را تا قیامت مردود دانسته و امامت را در ]انسانهای [ پاک و برگزیده قرار داد . ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 41 - 4
4 - فرعون و دارودسته وی ، از نوع پیشوایان دعوت کننده به دوزخ
و جعلن-هم أئمه یدعون إلی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 3 - 12
12 - قرآن، ولی و پیشوایی شایسته برای انسانهاست.
و لاتتبعوا من دونه أولیاء
برداشت فوق بر این مبناست که ضمیر در <من دونه> به <ما أنزل . ..> برگردانده شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 17 - 10
10- انسانها ، باید کتاب های آسمانی را پیشوا و مقتدای خویش قرار دهند .
و من قبله کت-ب موسی إمامًا و رحمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 4
4 - تجاوزکاران هر جامعه برای پیشبرد مقاصد شوم خویش بر گرد سردمداران و پیشوایانی متشکل می شوند.
و کذلک جعلنا فی کل قریه أکبر مجرمیها لیمکروا
<جرم> به معنای تجاوز و تعدی است. (لسان العرب). و بنابر اینکه <أکابر> مضاف به <مجرمیها> باشد، یک نوع رابطه بین مجرمان و سردمداران آنها به ذهن خطور می کند. گویا آنان جملگی در زیر پرچم سردمداران خویش به مبارزه و مکر با مردم می پردازند.
ص: 292
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 25
25 - زید شحام می گوید : از امام صادق ( ع ) شنیدم که می فرمود : < ان اللّه تبارک و تعالی اتخذ ابراهیم عبداً قبل ان یتخذه نبیاً و ان اللّه اتخذه نبیاً قبل ان یتخذه رسولا و ان اللّه یتخذه رسولا قبل ان یتخذه خلیلا و ان اللّه اتخذه خلیلا قبل ان یجعله اماماً فلما جمع له الاشیاء قال : < إنی جاعلک للناس إماماً > قال : فمن عظم ها فی عین ابراهیم < قال و من ذریتی قال لاینال عهدی الظالمین > قال : لایکون السفیه امام التقی ;
خداوند تبارک و تعالی ابراهیم(ع) را عبد خود قرار داد قبل از اینکه او را نبی قرار دهد، و او را نبی قرار داد قبل از اینکه او را رسول قرار دهد، و او را رسول قرار داد قبل از اینکه او را خلیل قرار دهد، و خداوند او را خلیل قرار داد قبل از اینکه او را امام قرار دهد. پس آن گاه که این مقامات (عبودیت، نبوت، رسالت و خلّت) در او جمع شد، فرمود: <من تو را امام و پیشوای مردم قرار می دهم> امام صادق(ع) فرمودند: سپس این مقام در نظر ابراهیم بزرگ جلوه کرد و گفت: آیا از دودمان من نیز امام خواهند شد؟ خداوند فرمود: عهد (امامت) من به ستمگران نمی رسد; یعنی، انسان سفیه و نادان پیشوای انسان پرهیزگار نمی شود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 74 - 13
13 - بندگان خالص خدا ، از خداوند می خواهند که خود و همسر و فرزندانشان ، الگو و مقتدای مردم تقواپیشه باشند .
و اجعلنا للمتّقین إمامًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 10
10 - پیامبراکرم ( ص ) ، شخصیتی محوری و تصمیم گیر در مدینه بود .
ینظرون إلیک
آوردن جمله <ینظرون إلیک> در لابه لای جمله ای که در صدد بیان وصف آشفتگی منافقان، به هنگام شنیدن خبر جنگ است، نشان دهنده این واقعیت است که آنان، از این جهت به پیامبر(ص) نگاه می کردند، تا رخصتی برای ترک جهاد به دست آورند و این، از موقعیت آن حضرت حکایت می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 9
ص: 293
9 - تنها انسان های با اخلاص و به دور از چشم داشت مادی و ره یافته ، شایسته رهبری و پیروی اند .
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 4 - 6
6 - عناصر برتری طلب و خودکامه ، فاقد صلاحیت رهبری بر مردم اند .
إنّ فرعون علا فی الأرض و جعل أهلها شیعًا
نکوهش خداوند از فرعون به خاطر روحیه سلطه گری وی، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 51 - 6
6 - مشرکان صدراسلام ، پیشوای کافران گذشته تاریخ در کفر و حق ستیزی *
و لقد أهلکنا أشیاعکم
با توجه به این که <شیعه> به معنای پیرو است و از نظر زمانی کفار مکه دنباله رو کافران گذشته اند; احتمال می رود که اطلاق <أشیاع> بر کافران گذشته تاریخ از آن جهت باشد که مشرکان مکه در کفر و حق ستیزی، گوی سبقت را از پیشینیان خود ربوده اند، به گونه ای که باید پیشینیان را پیرو آنها به حساب آورد و آنان را پیشوای گذشتگان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 105 - 11
11 - موسی ( ع ) علاوه بر رسالت رهبری بنی اسرائیل را نیز از جانب خداوند عهده دار بود .
إنی رسول من رب العلمین . .. فأرسل معی بنی إسراءیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 47 - 5،9
5 - موسی و هارون ( ع ) به فرمان خداوند ، وظیفه دار رهبری بنی اسرائیل پس از موافقت فرعون با خروج آنان
فأرسل معنا بنی إسرءیل
9 - بنی اسرائیل ، دارای آمادگی برای هجرت از مصر به رهبری موسی و هارون ( ع )
فأرسل معنا بنی إسرءیل و لاتعذّبهم
مطرح شدن این درخواست نزد فرعون، بر وجود آمادگی روحی و فکری در بنی اسرائیل برای هجرت از مصر دلالت دارد.
ص: 294
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 49 - 5
5 - با وجود مشارکت موسی و هارون ( ع ) در وحی و رسالت ، مسؤولیت آن با موسی ( ع ) بود .
قال فمن ربّکما ی-موسی
موسی و هارون(ع)، در کلیه مکالمات خود موظف بودند که پیام مشترک خویش را به فرعون ابلاغ کنند و از این رو کلیه ضمایر در آیات گذشته به صورت تثنیه و مشترک آمده است (اذهبا، قولا، لاتخافا، معکما، فقولا، رسولا، جئناک، إنّا، إلینا); ولی فرعون در مطرح کردن سؤال خود در عین مخاطب قرار دادن هر دو، پاسخ را از موسی(ع) طلب می کند (یا موسی). این قرینه ها نشان دهنده آن است که در عین اشتراک موسی و هارون(ع) در رسالت، رهبری با موسی(ع) بوده و فرعون به آن پی برده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 52 - 8
8 - موسی ( ع ) ، رهبری پذیرفته شده و مورد اطاعت بنی اسرائیل ، حتی پیش از ترک مصر
و أوحینا إلی موسی أن أسر بعبادی إنّکم متّبعون
فرمان الهی به کوچاندن شبانه بنی اسرائیل، در صورتی عملی بود که مجموعه بنی اسرائیل مطیع موسی(ع) بودند و این حرکت مخاطره آمیز را به خاطر اطاعت از وی به جان می خریدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 9
9 - تنها انسان های با اخلاص و به دور از چشم داشت مادی و ره یافته ، شایسته رهبری و پیروی اند .
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 28 - 7
7 - نقش بارز و محوری نوح ( ع ) ، در مدیریت نظام مادی و معنوی مؤمنان قوم خویش
اصنع الفلک . .. فاسلک فیها... فإذا استویت ... فقل الحمد للّه
برداشت فوق، با توجه به این نکته است که: در جریان ساختن کشتی و سوار شدن و استقرار در آن، تنها حضرت نوح(ع) مورد خطاب الهی است و قوم او طفیلی اویند.
ص: 295
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 89 - 11
11 - ثبات و استقامت و تأثیرناپذیری از افراد نادان ، از وظایف رهبر جامعه اسلامی است .
فاستقیما و لاتتبعان سبیل الذین لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 128 - 8
8 - لزوم برخورداری رهبران از احساس هم دردی نسبت به انسان ها و سعادت خواهی برای آنان و داشتن رأفت و رحمت عمیق
رسول من أنفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رءوف رحیم
برداشت فوق به دلیل این است که خداوند پیامبر(ص) را به عنوان یک رهبر الهی به داشتن این صفات تمجید کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 17،18
17 - پیراسته بودن از ظلم و ستمکاری ، از شرایط دستیابی به مقام امامت و پیشوایی مردم
قال لاینال عهدی الظلمین
18 - ستمکاران ، شایسته و سزاوار امامت و رهبری نیستند .
لاینال عهدی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 29
29 - ضرورت هشیاری ، آمادگی و پایداری رهبران الهی در برابر انبوه فاسقان و شکنندگان حریم دین
و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم . .. و إن کثیراً من الناس لفسقون
یادآوری فسق بسیاری از مردم در پی نهی از پیروی هواپرستان، می تواند به منظور هشدار به قاضیان و رهبران الهی ایراد شده باشد ; یعنی باید متوجه باشند که فاسقان بسیاری برای بازداشتن آنان از اجرای احکام الهی در تلاش هستند.
ص: 296
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 9،10
9 - موسی ( ع ) ، برادرش هارون را به رهبری بنی اسرائیل تا پایان مناجاتش با خدا منصوب کرد .
و قال موسی لأخیه هرون اخلفنی فی قومی
10 - موسی ( ع ) امت خویش را حتی برای مدتی کوتاه ( زمان دوری از قوم برای مناجات ) بدون رهبر ر ها نساخت .
و قال موسی لأخیه هرون اخلفنی فی قومی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 47 - 5،9
5 - موسی و هارون ( ع ) به فرمان خداوند ، وظیفه دار رهبری بنی اسرائیل پس از موافقت فرعون با خروج آنان
فأرسل معنا بنی إسرءیل
9 - بنی اسرائیل ، دارای آمادگی برای هجرت از مصر به رهبری موسی و هارون ( ع )
فأرسل معنا بنی إسرءیل و لاتعذّبهم
مطرح شدن این درخواست نزد فرعون، بر وجود آمادگی روحی و فکری در بنی اسرائیل برای هجرت از مصر دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 93 - 2
2 - هارون در غیاب موسی ( ع ) ، وظیفه رهبری و هدایت بنی اسرائیل را به عهده داشت .
ی-ه-رون ما منعک . .. ألاّتتّبعن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 63 - 12
12 - لزوم هشیاری پیامبر و رهبران الهی ، در برخورد با شگرد های منافقان
ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً. اولئک الّذین یعلم اللّه ما فی قلوبهم فاعرض عنهم
خداوند قبل از دستور به گذشت و موعظه، به پیامبر (ص) می آموزد که عذر منافقان دروغ و بی پایه است تا به این وسیله وی را متوجّه شگردهای آنان سازد و موعظه را بر این اساس، پایه ریزی نماید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 26
26 - لزوم پایبندی و اهتمام رهبران الهی به مبانی اصولی و سازش ناپذیری در آن
قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون
ص: 297
گرچه محتوای آیه خطاب به پیامبر(ص) است، ولی مسلماً اختصاصی به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعمیم به همه رهبران در تمامی عصرهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 128 - 8
8 - لزوم برخورداری رهبران از احساس هم دردی نسبت به انسان ها و سعادت خواهی برای آنان و داشتن رأفت و رحمت عمیق
رسول من أنفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رءوف رحیم
برداشت فوق به دلیل این است که خداوند پیامبر(ص) را به عنوان یک رهبر الهی به داشتن این صفات تمجید کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 3 - 6
6 - لزوم احراز سلامت عملی ، فکری و روحی رهبران ، در اعتماد به ایشان *
ما ضلّ صاحبکم و ما غوی . و ما ینطق عن الهوی
خداوند، برای جلب اعتماد مردم به پیامبر(ص) سه نکته را بیان فرموده است: 1- عدم گمراهی در زندگی (ما ضلّ) 2- عدم انحراف در فکر (ماغوی); 3- مغلوب نبودن در برابر هوای نفس (و ماینطق عن الهوی).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 3 - 6
6 - لزوم احراز سلامت عملی ، فکری و روحی رهبران ، در اعتماد به ایشان *
ما ضلّ صاحبکم و ما غوی . و ما ینطق عن الهوی
خداوند، برای جلب اعتماد مردم به پیامبر(ص) سه نکته را بیان فرموده است: 1- عدم گمراهی در زندگی (ما ضلّ) 2- عدم انحراف در فکر (ماغوی); 3- مغلوب نبودن در برابر هوای نفس (و ماینطق عن الهوی).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 17،18،22،25،26،27
ص: 298
17 - پیراسته بودن از ظلم و ستمکاری ، از شرایط دستیابی به مقام امامت و پیشوایی مردم
قال لاینال عهدی الظلمین
18 - ستمکاران ، شایسته و سزاوار امامت و رهبری نیستند .
لاینال عهدی الظلمین
22 - ایمان و عدالت ، از شرایط احراز مقام امامت و رهبری است .
لاینال عهدی الظلمین
25 - زید شحام می گوید : از امام صادق ( ع ) شنیدم که می فرمود : < ان اللّه تبارک و تعالی اتخذ ابراهیم عبداً قبل ان یتخذه نبیاً و ان اللّه اتخذه نبیاً قبل ان یتخذه رسولا و ان اللّه یتخذه رسولا قبل ان یتخذه خلیلا و ان اللّه اتخذه خلیلا قبل ان یجعله اماماً فلما جمع له الاشیاء قال : < إنی جاعلک للناس إماماً > قال : فمن عظم ها فی عین ابراهیم < قال و من ذریتی قال لاینال عهدی الظالمین > قال : لایکون السفیه امام التقی ;
خداوند تبارک و تعالی ابراهیم(ع) را عبد خود قرار داد قبل از اینکه او را نبی قرار دهد، و او را نبی قرار داد قبل از اینکه او را رسول قرار دهد، و او را رسول قرار داد قبل از اینکه او را خلیل قرار دهد، و خداوند او را خلیل قرار داد قبل از اینکه او را امام قرار دهد. پس آن گاه که این مقامات (عبودیت، نبوت، رسالت و خلّت) در او جمع شد، فرمود: <من تو را امام و پیشوای مردم قرار می دهم> امام صادق(ع) فرمودند: سپس این مقام در نظر ابراهیم بزرگ جلوه کرد و گفت: آیا از دودمان من نیز امام خواهند شد؟ خداوند فرمود: عهد (امامت) من به ستمگران نمی رسد; یعنی، انسان سفیه و نادان پیشوای انسان پرهیزگار نمی شود>.
26 - < قال ابوعبداللّه ( ع ) : فی قوله تعالی : . . . < لاینال عهدی الظالمین > من عبد صنماً او وثناً لایکون إماماً . . . ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند تعالی که می فرماید: . .. <لاینال عهدی الظالمین> روایت شده: کسی که بت پرستیده باشد نمی تواند امام شود ...>.
27 - امام رضا ( ع ) ] در ضمن حدیثی [ فرمودند : . . . < قال اللّه تبارک و تعالی < لاینال عهدی الظالمین > فابطلت هذه الایه إمامه کل ظالم إلی یوم القیامه و صارت فی الصفوه . . . ;
خداوند می فرماید: <لاینال عهدی الظالمین> و این آیه امامت هر ستمگری را تا قیامت مردود دانسته و امامت را در ]انسانهای [ پاک و برگزیده قرار داد . ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 6،7
6 - حاکم ، باید نصیحت و انتقاد را بپذیرد و باتقوا باشد .
و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه
7 - خداترسی ، انتقاد و نصیحت پذیری ، شرط لازم برای انتخاب حاکم
و اذا قیل له اتق اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 246 - 8
8 - اِعمال رهبری بر جامعه ، در گروِ وجود تمایل اجتماعی و زمینه پذیرش آن
ابعث لنا ملکاً نقاتل
با توجّه به اینکه حضرت اشموئیل قبل از درخواست مردم، کسی را به عنوان فرمانده ایشان معیّن نکرد; با اینکه ضرورت آن روشن بود.
ص: 299
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 247 - 8،10،11،12،14
8 - تقدم برگزیدگان الهی بر دیگران ، در حکومت و زمامداری
نحن احقّ بالملک منه . .. قال ان اللّه اصطفیه علیکم
10 - گستردگی بیشتر توانایی های علمی ( اعلمیت ) و جسمی ، ملاک برتری انسان در زمامداری جامعه
و زادهُ بسطهً فی العلم و الجسم
11 - گستردگی توانایی های علمی و جسمی طالوت ، ملاک برگزیدگی وی از جانب خداوند برای زمامداری
ان اللّه اصطفیه علیکم و زاده بسطه فی العلم و الجسم
12 - سرشناسی و ثروت ، ملاک گزینش زمامداران نیست .
و لم یؤت سعه من المال . .. و زاده بسطه فی العلم و الجسم
14 - اهمیّت بیشتر توانایی های فکری و علمی ( کاردانی ) ، بر توانایی های جسمی در انتخاب زمامدار *
و زاده بسطه فی العلم و الجسم
در بیان ملاک، توانایی علمی <فی العلم> مقدم شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 251 - 13،14،25
13 - حکمت و علم ، دو ویژگی لازم برای زمامداران الهی *
و اتیه اللّه الملک و الحکمه و علّمه ممّا یشاء
پس از بیان حکومت دو ویژگی دیگر بیان شده است: حکمت و علم. تا اشاره کند که اعطای ملک و سلطنت الهی، مقتضی اعطای علم و حکمت است; یعنی زمامدار الهی نمی تواند فاقد این دو ویژگی باشد.
14 - اعطای مسؤولیت به فرد ، باید پس از احراز صلاحیّت وی باشد .
و قتل داود جالوت و اتیه اللّه الملک
پس از اینکه لیاقت داود (در کشتن جالوت) روشن شد، خداوند به او ملک عطا نمود.
25 - حاکمیّت و زمامداری ، حقّ عالمانی حکیم است که تا هزیمت ستمگران و متجاوزان مبارزه می کنند . *
و قتل داوُد جالوت و اتیه اللّه الملک و الحکمه و علّمه مما یشاء
ظاهراً بیان اعطای ملک به داود پس از بیان کشتن جالوت، اشاره به سببیت اعطای ملک دارد; یعنی مبارزه و کشتن جالوت باعث اعطای ملک به وی شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 150 - 10
10 - ولایت و سرپرستی بر مردمان ، در گرو قدرت و توانایی ولیّ و سرپرست بر پشتیبانی همه جانبه از آنان
بل اللّه مولیکم و هو خیر النّاصرین
جمله <و هو خیر النّاصرین>، می تواند به منزله دلیلی باشد برای جمله <بل اللّه مولیکم>. یعنی خداوند به این دلیل ولیّ شماست که قادر است به بهترین وجه شما را یاری کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 300
3 - آل عمران - 3 - 164 - 6
6 - مردمی بودن از شرایط رهبران و مسؤولین جامعه
لقد منّ اللّه علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 83 - 8
8 - رهبری جامعه ، باید توان تحلیل و ریشه یابی اخبار و اطلاعات را داشته باشد .
و لو ردّوه الی الرسول . .. لعلمه الّذین یستنبطونه منهم
با توجّه به اینکه استنباط بر عهده <رسول> و <اولی الامر> گذاشته شده است، معلوم می شود که رهبران جامعه باید دارای این توانایی باشند. لازم به ذکر است <من> در <منهم> بیان برای <الّذین> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 55 - 8
8 - حالت خضوع و فروتنی در پرداخت صدقه و زکات ، از شرایط لازم برای تصدی حکومت و ولایت بر اهل ایمان
انما ولیکم اللّه . .. الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و هم رکعون
در برداشت فوق، رکوع به معنای لغوی آن (خضوع) گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 104 - 17
17 - دانش و هدایت ملاک لیاقت رهبران برای رهبری
او لو کان ءاباؤهم لایعلمون شیئاً و لایهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 117 - 5
5 - علم، شرطی اساسی در صلاحیت رهبری است.
و إن تطع أکثر . .. إن ربک هو أعلم من یضل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 128 - 13
13 - موسی ( ع ) خواهان حاکمیت یافتن تقواپیشگان شد .
استعینوا . .. و العقبه للمتقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 109 - 6
6 - تبعیت محض از حق و وحی الهی ، و صبر و بردباری در برابر مشکلات آن ، از شرایط رهبری الهی است .
قد جاءکم الحق من ربکم . .. و اتبع ما یوحی إلیک و اصبر حتی یحکم اللّه
ص: 301
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 8
8- لزوم بهره مندی رهبران جامعه اسلامی و مبلغان دینی از بصیرت و بینایی و داشتن حجت روشن بر اتخاذ راه ها و روشها
قل ه-ذه سبیلی أدعوا إلی الله علی بصیره أنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 28 - 27
27- کسانی که یاد خداوند در قلب آنان حضور ندارد ، شایسته رهبری نیستند .
و لاتطع من أغفلنا قلبه عن ذکرنا
نهی از اطاعت غافلان، نفی شایستگی آن ها برای فرمان دادن و ارائه پیشنهاد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 152 - 2
2 - اسراف گران و فسادانگیزان ، فاقد صلاحیت رهبری و فرماندهی
و لاتطیعوا أمر المسرفین . الذین یفسدون فی الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 4 - 6
6 - عناصر برتری طلب و خودکامه ، فاقد صلاحیت رهبری بر مردم اند .
إنّ فرعون علا فی الأرض و جعل أهلها شیعًا
نکوهش خداوند از فرعون به خاطر روحیه سلطه گری وی، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 39 - 3
3 - عناصر مستکبر و سرکش ، فاقد صلاحیت رهبری بر مردم اند .
و استکبر هو و جنوده فی الأرض بغیر الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 21 - 9
9 - تنها انسان های با اخلاص و به دور از چشم داشت مادی و ره یافته ، شایسته رهبری و پیروی اند .
اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 20 - 8
8 - ارتباط همیشگی با خداوند ، نیرومندی ، حکمت ، توانایی بر فیصله دادن به امور و داشتن منطق قوی در جداسازی حق از باطل ، از شرایط لازم رهبران و مدیران جامعه در نگاه وحی
واذکر عبدنا داود ذاالأید إنّه أوّاب . .. و شددنا ملکه و ءاتین-ه الحکمه و فصل الخ
ص: 302
برداشت یاد شده از مجموع اوصافی که خداوند برای داوود(ع) به عنوان حاکم و فرمانروا ذکر کرده است، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 22 - 9
9 - رهبران و داوران جامعه الهی ، باید نصیحت پذیر و حق شنو باشند .
فاحکم بیننا بالحقّ و لاتشطط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 5
5 - توانایی بر اداره جامعه و داشتن بصیرت و روشن بینی ، از شرایط رهبران جامعه دینی
إبرهیم وإسح-ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 33 - 9
9 - ایمان به هدف و پایبندی به آرمان ها ، از شرایط رهبران جامعه ایمانی و اسلامی است .
و الذی جاء بالصدق و صدّق به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 3 - 6
6 - لزوم احراز سلامت عملی ، فکری و روحی رهبران ، در اعتماد به ایشان *
ما ضلّ صاحبکم و ما غوی . و ما ینطق عن الهوی
خداوند، برای جلب اعتماد مردم به پیامبر(ص) سه نکته را بیان فرموده است: 1- عدم گمراهی در زندگی (ما ضلّ) 2- عدم انحراف در فکر (ماغوی); 3- مغلوب نبودن در برابر هوای نفس (و ماینطق عن الهوی).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 27 - 9
9 - هشیاری ، نظارت دقیق و صبر و بردباری ، لازمه رهبری
فارتقبهم و اصطبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - قلم - 68 - 4 - 4
4 - برخورداری از منش و خلق و خوی والا ، از شرایط مبلغان دینی و رهبران جامعه اسلامی
إنّک لعلی خلق عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 4 - 4
4 - طهارت و پاکیزگی جسم و جان ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
ص: 303
و ثیابک فطهّر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 5 - 2
2 - پرهیز از پلیدی و آلودگی ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و الرجز فاهجر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 6 - 4
4 - دوری از منت نهادن و زیاد شمردن عطایا و خدمات خود ، از شرایط بایسته برای رهبران و مبلغان جامعه اسلامی و تأثیرگذار در موفقیت آنان
و لاتمنن تستکثر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 13
13 - لزوم آزمون و احراز شایستگی افراد ، قبل از انتخاب آنان برای مدیریت و رهبری جامعه
و إذ ابتلی إبرهیم ربه بکلمت فاتمهن قال إنی جاعلک للناس إماماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 118 - 6
6 - پیمودن راه و دین داری ، شرط رهبری جامعه اسلامی
و هدین-هما الصرط المستقیم
خداوند در توصیف موسی و هارون (علیهماالسلام) - که پیامبر و رهبر امت خویش بودند - مسأله بر صراط مستقیم بودن آنان را مطرح فرمود. طرح این مسأله، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 269 - 10،12
10 - اطاعت از خداوند و شناخت امام ( ع ) ، حکمت است .
و من یؤت الحکمه فقد اوتی خیراً کثیراً
ص: 304
امام صادق (ع): <و من یؤت الحکمه . .. > طاعه اللّه و معرفه الأمام
_______________________________
کافی، ج 1، ص 185، ح 11 ; نورالثقلین، ج 1، ص 287، ح 1130.
12 - شناخت امام و پرهیز از گناهان کبیره ، حکمت است .
و من یؤت الحکمه
امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: معرفه الامام و اجتناب الکبائر الّتی اوجب اللّه علیها النّار
_______________________________
کافی، ج 2، ص 284، ح 20 ; نورالثقلین، ج 1، ص 287، ح 1131.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 7
7 - قضاوت ، از شؤون پیامبر ( ص ) و رهبران الهی است .
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک فیما شجر بینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 86 - 4
4 - زمام امور جنگ و اجازه حضور و عدم حضور در آن ، در اختیار رهبر جامعه اسلامی و از شؤون اوست .
جهدوا مع رسوله استئذنک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 39 - 4
4 - مقام تبلیغ دین و رهبری امت ، نیازمند صبر و شکیبایی
فاصبر علی ما یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 27 - 9
9 - هشیاری ، نظارت دقیق و صبر و بردباری ، لازمه رهبری
فارتقبهم و اصطبر
ص: 305
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 128 - 8
8 - لزوم برخورداری رهبران از احساس هم دردی نسبت به انسان ها و سعادت خواهی برای آنان و داشتن رأفت و رحمت عمیق
رسول من أنفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رءوف رحیم
برداشت فوق به دلیل این است که خداوند پیامبر(ص) را به عنوان یک رهبر الهی به داشتن این صفات تمجید کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 124 - 22
22 - ایمان و عدالت ، از شرایط احراز مقام امامت و رهبری است .
لاینال عهدی الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 35 - 9
9- < عن الصادق ( ع ) فی قول الله جلّوعزّ : < . . . وزنوا بالقسطاس المستقیم > قال : . . . أمّا القسطاس المستقیم فهو الإمام و هو العدل من الخلق أجمعین و هو حکم الأئمه . . . ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خدای جلّوعزّ <. .. وزنوا بالقسطاس المستقیم> روایت شده است که فرمود: ...اما قسطاس مستقیم مقصود امام است و او مظهر عدل در میان همه خلق می باشد و قضاوت ائمه بر آن اساس است...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 11،19
11 - جامعه ایمانی در معرض خطر سستی ، تفرقه و سرپیچی از رهبریِ صالح خویش ، پس از نیل به پیروزی
حتّی اذا فشلتم . .. من بعد ما اریکم ما تحبّون
19 - دنیاطلبی و دلدادگی به مادّیات ، از عوامل سرپیچی از فرمان رهبران الهی
و عصیتم . .. منکم من یرید الدّنیا
ص: 306
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 43 - 10
10 - خطا و لغزش رهبر جامعه و فرماندهان نظامی ، قابل اغماض و بخشش
عفا اللّه عنک لم أذنت لهم حتی یتبین لک الذین صدقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 161 - 6
6 - رهبران دینی باید به حقانیت راه خویش اعتقاد داشته باشند و آن را به پیروان خود اعلام کنند.
قل إننی هدینی ربی إلی صرط مستقیم دینا قیما
لزوم اعلام از کلمه <قل> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 20 - 8
8 - ارتباط همیشگی با خداوند ، نیرومندی ، حکمت ، توانایی بر فیصله دادن به امور و داشتن منطق قوی در جداسازی حق از باطل ، از شرایط لازم رهبران و مدیران جامعه در نگاه وحی
واذکر عبدنا داود ذاالأید إنّه أوّاب . .. و شددنا ملکه و ءاتین-ه الحکمه و فصل الخ
برداشت یاد شده از مجموع اوصافی که خداوند برای داوود(ع) به عنوان حاکم و فرمانروا ذکر کرده است، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 247 - 10
10 - گستردگی بیشتر توانایی های علمی ( اعلمیت ) و جسمی ، ملاک برتری انسان در زمامداری جامعه
و زادهُ بسطهً فی العلم و الجسم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 30
30 - توجه رهبران دینی به پلیدی و ناپاکی گروه بسیاری از مردم ، مانع حزن و اندوه آنان بر سرپیچی برخی از مردم از دین و احکام آن
فان تولوا . .. و إن کثیراً من الناس لفسقون
ص: 307
چنانچه هدف از جمله <فاعلم . ..>، بازداری زاید پیامبر(ص) از حزن و اندوه باشد، می توان جمله <ان کثیراً> را بیانگر علت آن دانست ; یعنی ای پیامبر(ص) بسیاری از مردم فاسقند و خداوند هدایت آنان را اراده نکرده است. بنابراین بر رویگردانی آنان از دین و احکام آن محزون مباش.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 117 - 5
5 - علم، شرطی اساسی در صلاحیت رهبری است.
و إن تطع أکثر . .. إن ربک هو أعلم من یضل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 7
7 - هوا های نفسانی و تمایلات اشخاص و گروه ها ، لغزشگاهی خطرناک برای حاکم و قاضی
و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 8
8 - لزوم پرهیز از غلو و افراط درباره پیامبر(ص) و پیشوایان دینی
قل لا أقول لکم . .. إنی ملک
مأموریت پیامبر(ص) به نفی این گونه موارد (نفی فرشته بودن و . ..) دستور و برنامه ای برای همگان است که درباره پیامبران الهی راه غلو و افراط در پیش نگیرند و بر خداوند پیشی نجویند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 28
28 - لزوم قاطعیّت و صلابت رهبری ، پس از مشورت و تصمیم نهایی خویش ، در مقام اجرا
و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه
جلمه <فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه>، به این معناست که آنگاه که تصمیم بر کاری گرفتی، دیگر تردید و دو دلی به خود راه مده و احتمال عدم موفقیّت را با توکّل بر خدا جبران کن که خداوند محبوب خویش را وانخواهد گذاشت: <انّ اللّه یحبّ المتوکّلین>.
ص: 308
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 14
14 - تسلیم در برابر احکام و داوری های حاکمان حق ، از علایم ایمان است . *
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک . .. و یسلّموا تسلیماً
چون امر قضاوت همیشگی و احکام قرآن جاودانی است و پیامبر (ص) در همه ادوار حضور ندارد، بنابراین آیه مزبور شامل همه رهبران الهی و جانشینان بحق آن حضرت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 20 - 8
8 - ارتباط همیشگی با خداوند ، نیرومندی ، حکمت ، توانایی بر فیصله دادن به امور و داشتن منطق قوی در جداسازی حق از باطل ، از شرایط لازم رهبران و مدیران جامعه در نگاه وحی
واذکر عبدنا داود ذاالأید إنّه أوّاب . .. و شددنا ملکه و ءاتین-ه الحکمه و فصل الخ
برداشت یاد شده از مجموع اوصافی که خداوند برای داوود(ع) به عنوان حاکم و فرمانروا ذکر کرده است، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 7
7 - قضاوت ، از شؤون پیامبر ( ص ) و رهبران الهی است .
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک فیما شجر بینهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 115 - 20
20 - مخالفت با رهبری کسی که با انتخاب مشروع برگزیده شده باشد ، موجب عذاب جهنم است .
و من یشاقق الرسول . .. و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولی
امیرالمومنین(ع) فرمود: . .. فان اجتمعوا علی رجل و سموه اماماً کان ذلک لله رضی فان خرج عن امرهم خارج بطعن او بدعه ردوه الی ما خرج منه فان ابی قاتلوه علی اتباعه غیر سبیل المؤمنین و ولاه اللّه ما تولی ...
_______________________________
ص: 309
نهج البلاغه، نامه 6; نورالثقلین، ج 1، ص 551، ح 566.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 12 - 3
3 - سرپرست و رهبر هر جامعه ، باید از میان خود آنان گزینش شود .
و بعثنا منهم اثنی عشر نقیباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 59 - 25
25 - اولواالامر ( والیان امور و حاکمان ) ، دارای حق تشریع احکام نیستند . *
فان تنازعتم فی شیء فردّوه الی اللّه و الرّسول
چون قرآن و سنّت تعیین کننده مصادیق نیستند، مراد از <شیء> می تواند خصوص احکام باشد ; بنابراین ذکر نکردن <اولی الامر> در این بخش از آیه، حاکی است که این امر به آنان واگذار نشده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 104 - 12
12 - وادار کردن مردم به پذیرش معارف و حقایق دین، خارج از حیطه مسؤولیت مبلغان و پیشوایان دین است.
قد جاءکم بصائر من ربکم . .. و ما أنا علیکم بحفیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 67 - 3
3 - تعیین مشی نظامی در حیطه مسؤولیت انبیا و رهبران الهی است .
ما کان لنبی أن یکون له أسری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 115 - 10
ص: 310
10 - مخالفت با رسول خدا ( ص ) و رهبران الهی ، سرآغازی برای شکستن وحدت جامعه ایمانی *
و من یشاقق الرسول . .. و یتبع غیر سبیل المؤمنین
جمله <و یتبع . ..> می تواند به عنوان نتیجه ای برای <من یشاقق ...> باشد; یعنی کسی که با رسول خدا مخالفت کند در نتیجه راهی غیر از روش اهل ایمان پیموده و باعث تفرقه در صفوف مسلمانان گشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 45 - 5
5 - توانایی بر اداره جامعه و داشتن بصیرت و روشن بینی ، از شرایط رهبران جامعه دینی
إبرهیم وإسح-ق و یعقوب أُولی الأیدی و الأبص-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 59 - 12
12 - لزوم مراجعه به خدا و رسول ( کتاب و سنّت ) ، در تعیین اولواالامر و اختلافات مربوط به آن *
فان تنازعتم فی شیء فردّوه الی اللّه و الرّسول
با توجّه به اینکه <اولی الامر> در آیه، مرجع حل اختلافات قرار نگرفته است به نظر می رسد از مصادیق مهم و مورد نظر از <تنازع>، اختلافات مربوط به مسأله اولواالامر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 1 - 5
5 - بیان احکام و پاسخگویی به پرسش های اقتصادی - اجتماعی از شؤون پیامبر ( ص )
یسئلونک عن الأنفال قل الأنفال للّه و الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 206 - 6
6 - حاکم ، باید نصیحت و انتقاد را بپذیرد و باتقوا باشد .
و اذا قیل له اتق اللّه اخذته العزه
ص: 311
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 246 - 12،14
12 - لزوم پیمان گرفتن رهبری جامعه از مردم ، برای پایبندی بر تبعیّت از وی در جنگ و غیر آن
قال هل عسیتم ان کتب علیکم القتال اَلاّ تقاتلوا
14 - تعیین حاکمان و فرماندهان نظامی ، بر عهده رهبران الهی *
اذ قالوا لنبی لهم ابعث لنا ملکاً
رجوع مردم به پیامبر و رهبر خویش برای تعیین فرماندهی در جهاد فی سبیل اللّه، بیانگر ذهنیّت دینی مردم است به اینکه تعیین فرماندهان در اختیار پیامبران و رهبران دینی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 -
4،9،10،11،12،20،21،25،27،28
4 - ضرورت خوش خلقی ، نرمش و رأفت رهبران الهی با مردم
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
9 - گرایش مردم به رهبران دینی ، در گرو مهربانی آنان و پرهیز از خشونت و سنگدلی
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
10 - نقش ویژه خوش خُلقی و مهربانی رهبران الهی با امت خویش ، به هنگامه های دشوار
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
قرار گرفتن این آیه در ضمن آیات مربوط به نبرد احد و مشکلات ناشی از آن، اشاره به این حقیقت دارد که خوش خلقی و مهربانی رهبران به هنگام رخ نمودن سختیها و مشکلات برای مردم، از اهمیّت ویژه ای برخوردار است.
11 - شکست ها و سختی ها ، زمینه ساز پراکندگی جامعه از پیرامون رهبران خود ، و مدارای ایشان با آنان از میان برنده آن زمینه هاست . *
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
با توجّه به ارتباط این آیه با آیات پیشین، که شکست نبرد احد و مشکلات ناشی از آن را مطرح ساخت، می توان نتیجه گرفت که شکست و مشکلات آن نبرد، زمینه پراکندگی مسلمانان را از پیرامون رسول خدا (ص) فراهم ساخت و آنچه در این میان مانع از گسیختن مردم از پیرامون پیامبر (ص) شد، خُلق خوش و مدارای آن حضرت با مردم بود.
12 - گذشت از خطاکاران ، و طلب آمرزش برای ایشان و مشورت در امور اجتماعی ، وظیفه پیامبر ( ص ) نسبت به مسلمانان
فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر
20 - مشورت با مردم و شرکت دادن آنان در تصمیم گیری های اجتماعی ، از وظایف رهبران اسلام
و شاورهم فی الامر
21 - خطا های گذشته مردم ، نباید مانع از مشورت رهبران اسلامی با آنان باشد .
فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر
امر به مشورت با مؤمنان پس از تصریح به خطاکاری آنان، اشاره به این معناست که خطا و گناه پیشین مؤمنان نباید مانعی برای مشورت با آنان قلمداد شود.
25 - تصمیم گیری نهایی پس از مشورت ، بر عهده رهبری است .
و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه
چون <عزم> و تصمیم پس از مشورت، بر عهده شخص پیامبر (ص) گذاشته شده است، (عزمَت) نه به عهده جمع مورد
ص: 312
مشورت و یا اکثریت آنان.
27 - لزوم توکّل و اتکای رهبران بر خداوند ، پس از تصمیم گیری و عزم بر اِعمال مدیریت
فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه
28 - لزوم قاطعیّت و صلابت رهبری ، پس از مشورت و تصمیم نهایی خویش ، در مقام اجرا
و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه
جلمه <فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه>، به این معناست که آنگاه که تصمیم بر کاری گرفتی، دیگر تردید و دو دلی به خود راه مده و احتمال عدم موفقیّت را با توکّل بر خدا جبران کن که خداوند محبوب خویش را وانخواهد گذاشت: <انّ اللّه یحبّ المتوکّلین>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 161 - 4
4 - امانتداری در جمع آوری و حفظ و تقسیم امکانات عمومی جامعه ، از وظایف رهبران الهی *
و ما کان لنبیّ ان یغلّ
با توجّه به شأن نزول ذکر شده برای آیه.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 167 - 7
7 - ضرورت بسیج تمامی نیرو های مؤمن و غیر مؤمن از سوی رهبری جامعه دینی برای رویارویی با هجوم کافران
و قیل لهم تعالوا قاتلوا فی سبیل اللّه او ادفعوا
بنابر اینکه دعوت مطرح شده در آیه، یک دعوت موردی و خاص باشد، نه بیانگر اصل وجوب جهاد و دفاع، الزاماً مخاطبان در آیه دو گروه خواهند بود: گروهی که <للّه> و <فی سبیل اللّه> در صحنه پیکار حاضر می شوند و گروهی که برای دفاع از کیان و ملیّت خود و . .. نبرد می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 21
21 - حاکم ، وظیفه دار برگزیدن دو داور برای حل اختلاف میان زن و شوهر
فابعثوا حکماً
از ائمه معصومین (ع) در مورد تعیین مخاطب آیه فوق آمده است: هو السّلطان الذی یترافعان الیه.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 192 ; مجمع البیان، ج 3، ص 70.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 53 - 8
8 - سخاوتمندی و رسیدگی به وضع اقتصادی مردم ، از وظایف حکومت و حاکمان
ام لهم نصیب . .. فاذاً لا یؤتون النّاس نقیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 313
3 - نساء - 4 - 58 - 21
21 - حاکمان ، عهده دار اجرای عدالت در جامعه
و اذا حکمتم بین النّاس ان تحکموا بالعدل
امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمود: . .. انّهم هم الحکّام او لا تری انّه خاطب بها الحکام.
_______________________________
غیبت نعمانی، ص 25، باب ما جاء فی الامامه و الوصیه ; تفسیر برهان، ج 1، ص 380، ح 5 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 247، ح 154، 167 ; الدر المنثور، ج 2، ص 571.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 59 - 8
8 - اجرای عدالت ، وظیفه حاکمان و اطاعت از آنان ، وظیفه مردم
و اذا حکمتم بین النّاس ان تحکموا بالعدل . .. یا ایّها الذین امنوا اطیعوا اللّه و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 63 - 10،12
10 - شرح صدر ، گذشت و تحمّل برخورد های مخالفین ، از وظایف رهبران الهی
اولئک الّذین . .. فاعرض عنهم و عظهم و قل لهم فی انفسهم قولا بلیغاً
12 - لزوم هشیاری پیامبر و رهبران الهی ، در برخورد با شگرد های منافقان
ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً. اولئک الّذین یعلم اللّه ما فی قلوبهم فاعرض عنهم
خداوند قبل از دستور به گذشت و موعظه، به پیامبر (ص) می آموزد که عذر منافقان دروغ و بی پایه است تا به این وسیله وی را متوجّه شگردهای آنان سازد و موعظه را بر این اساس، پایه ریزی نماید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 83 - 6،7،9،10
6 - اخبار امنیتی جامعه قبل از انتشار باید مورد ارزیابی مقام های مسؤول قرار گیرد .
و لو ردّوه الی الرسول و الی اولی الامر منهم لعلمه الّذین یستنبطونه منهم
مراد از <استنباط> این است که اخبار امنیتی باید مورد ارزیابی قرار گیرد تا صحیح و سقیم مشخص گردد و آنچه به صلاح جامعه نیست، منتشر نشود و آنچه لازم است، منتشر شود.
7 - کنترل اخبار امنیّتی و تشخیص صحیح آن ، از وظایف پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه
و لو ردّوه الی الرسول و الی اولی الامر منهم لعلمه الّذین یستنبطونه منهم
9 - ایجاد تشکیلات خبری برای جمع آوری و ارزیابی خبر های سرنوشت ساز و عرضه آن ، از شؤون رهبری است .
و لو ردّوه . .. لعلمه الّذین یستنبطونه منهم
10 - تحلیل و انتشار اخبار جنگ - پیروزی و شکست و . . . - تنها در صلاحدید رهبران جامعه
و اذ جاءهم امر من الامن او الخوف . .. لعلمه الّذین یستنبطونه منهم
با توجه به اینکه آیه مورد بحث در بین آیات مربوط به جنگ واقع شده، می توان گفت از مصادیق مورد نظر برای اخبار امنیتی، اخبار مربوط به جنگ است.
ص: 314
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 84 - 5
5 - لزوم پیشتازی رهبران در جهاد و حرکت های اجتماعی
فقاتل فی سبیل اللّه لا تکلّف الّا نفسک و حرّض المؤمنین
تقدیم جمله <فقاتل فی سبیل اللّه> بر جمله <و حرّض المؤمنین> می رساند که رهبران الهی باید قبل از دیگران، آماده شرکت در حرکتهای اجتماعی، نظیر جنگ در راه خدا، شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 92 - 34
34 - امام ، عهده دار آزادسازی برده ای مؤمن به عنوان کفاره قتل خطائی مسلمانی که در سرزمین شرک به دست مسلمین کشته شود .
فان کان من قوم عدوّلکم و هو مؤمن فتحریر رقبه مؤمنه
امام صادق (ع) در مورد وظیفه امام نسبت به مسلمانی که در سرزمین شرک به دست مسلمین کشته شده، فرمود: یُعتق مکانه رقبه مؤمنه و ذلک قول اللّه عزّ و جل: <فان کان من قوم عدوّلکم . .. >.
_______________________________
من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 110، ح 1، ب 36 مسلسل 373 ; نورالثقلین، ج 1، ص 532، ح 485.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 105 - 20
20 - جانشینان پیامبر ( ص ) ، همانند خود آن حضرت ، موظف به قضاوت در میان مردم بر پایه تعالیم قرآن
إنّا انزلنا إلیک الکتب بالحق لتحکم بین الناس بما اریک اللّه
امام صادق(ع) پس از تلاوت آیه فوق فرمود: و هی جاریه فی الاوصیاء.
_______________________________
کافی، ج 1، ص 268، ح 8; نورالثقلین، ج 1، ص 547، ح 547.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 33 - 21
21 - حاکم اسلامی ، وظیفه دار برگزیدن یکی از مجازات های چهارگانه محارب ، با رعایت تناسب بین مجازات و جنایت وی
انما جزؤا الذین یحاربون اللّه . .. او ینفوا من الارض
از امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از معنای آیه فوق روایت شده: ذلک الی الامام یفعل به ما یشاء، قلت: فمفوض ذلک الیه؟ قال: لا، و لکن نحو الجنایه.
_______________________________
کافی، ج 7، ص 246، ح 5; نورالثقلین، ج 1، ص 622، ح 164.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 38 - 5
5 - اهل ایمان ، موظف به زمینه سازی اجرای حدود توسط حاکمان *
و السارق و السارقه فاقطعوا ایدیهما
ص: 315
با اینکه اجرای حد در محدوده وظایف حاکم شرعی است، خداوند همه مؤمنان را مخاطب قرار داد تا به این نکته اشاره کند که مؤمنان باید زمینه اجرای حکم را فراهم سازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 114 - 12
12 - رهبران الهی ، وظیفه دار جهت دهی معنوی به خواسته های مادی مردمان
نرید ان نأکل منها . .. تکون لنا عیداً لاوّلنا و ءاخرنا ءایه منک و ارزقنا
حضرت مسیح(ع) با ذکر مسأله تغذیه به عنوان آخرین هدف و با جمله <وارزقنا . ..> که خود ابراز نیاز و تذلل در پیشگاه خداوند است، اشاره به ناموجه بودن سخن حواریون دارد که آنان مسأله تغذیه را قبل از اهداف معنوی مطرح کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 14 - 17
17 - ضرورت پیشگامی رهبران الهی در پایبندی به اصول و مبانی خویش
قل إنی أمرت أن أکون أول من أسلم و لاتکونن من المشرکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 35 - 12،14
12 - پیامبر(ص) وظیفه دار شناخت دقیق روحیات و ویژگیهای کافران و چگونگی موضعگیریهای آنها در برابر هدایت است.
و إن کان کبر . .. فلا تکونن من الجهلین
بیان ویژگی هدایت ناپذیری برخی کافران و لحن توبیخ گونه آیه نسبت به پیامبر(ص)، بیانگر این است که پیامبر(ص)، علی رغم میل به هدایت کردن همه مردم، باید واقعیت هدایت ناپذیری برخی از کفار را پذیرفته و آن را در برنامه های خود در نظر گیرد.
14 - لزوم آشنایی انبیا و رهبران الهی به روحیات مردم و ماهیت مخالفان و منکران دین
فلا تکونن من الجهلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 9
9 - پیشوایان و مبلغان دین وظیفه دار مبارزه با پندارهای غلوآمیز مردم درباره آنان
قل لا أقول لکم . .. إنی ملک
الزام پیامبر(ص) به اعلام موارد مذکور در آیه الزامی است برای همه مبلغان و پیشوایان دین که این موارد را برای مردم بیان نمایند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 52 - 17
17 - پیامبر(ص) نباید در برخورد با مردم، فقر و غنا و گرسنگی و سیری را ملاک قرار دهد.
ما علیک من حسابهم من شیء و ما من حسابک علیهم من شیء
ص: 316
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 54 - 4
4 - تواضع در برابر مؤمنان و همنشینی با آنان، از صفات لازم برای رهبران دینی جامعه است.
و إذا جاءک الذین یؤمنون بأیتنا فقل سلم علیکم
گر چه خطاب آیه به پیامبر(ص) است، ولی چون آن حضرت نمونه ای برای همه است، این ویژگی برای همه رهبران دینی ضروری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 151 - 3
3 - دعوت مردم و بیان محرمات الهی برای آنان وظیفه رهبران دین
قل تعالوا أتل ما حرم ربکم علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 15،17
15 - اصلاح امور جامعه بنی اسرائیل از دستورالعمل های موسی به برادر و خلیفه خود هارون
و أصلح
چون فرمان به اصلاح پس از انتخاب هارون به سرپرستی بنی اسرائیل آمده است، معلوم می شود مراد، اصلاح امور اجتماعی، فرهنگی و . .. بنی اسرائیل است، نه درستکاری هارون در امور شخصی خودش.
17 - پرهیز از پیروی از نظریات و روش های مفسدان ، وظیفه ای تعیین شده از سوی موسی برای خلیفه اش هارون
و لا تتبع سبیل المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 145 - 12
12 - لزوم پیشتازی رهبران بر پیروانشان در به کارگیری تعالیم خویش
فخذها بقوه و أمر قومک یأخذوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 62 - 8
8 - پیامبر ( ص ) و رهبران الهی نباید صلح طلبیهایی را که قرین نیرنگ است بپذیرند و به سبب آن از نبرد با کافران بازایستند .
و إن یریدوا أن یخدعوک فإن حسبک اللّه
برداشت فوق بر این اساس است که جمله <و ان یریدوا . .. > فرض دیگری در مقابل <إن جنحوا> باشد، نه توضیح و تکمیل آن. یعنی صلح به دو منظور پیشنهاد می شود: گاهی به سبب صلح واقعی و زندگانی مسالمت آمیز با مسلمانان و گاهی به منظور حیله گری و تجدید قوا. آیه قبل (إن جنحوا ... ) بیانگر احکام و دستورات فرض اول و آیه دوم (و إن یریدوا) بیانگر احکام و دستورات فرض دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 317
7 - توبه - 9 - 48 - 3
3 - ضرورت هشیاری رهبران جامعه اسلامی ، در برابر ترفند ها و فتنه انگیزی های منافقان ( وارونه جلوه دادن امور و . . . )
و قلبوا لک الأمور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 128 - 8
8 - لزوم برخورداری رهبران از احساس هم دردی نسبت به انسان ها و سعادت خواهی برای آنان و داشتن رأفت و رحمت عمیق
رسول من أنفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رءوف رحیم
برداشت فوق به دلیل این است که خداوند پیامبر(ص) را به عنوان یک رهبر الهی به داشتن این صفات تمجید کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 34 - 3
3 - سعه صدر و حسن برخورد - حتی با مخالفان - امری بایسته برای رهبران جامعه اسلامی
ادفع بالتی هی أحسن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 10 - 4
4 - ضرورت اقدام رهبری ، به اخذ پیمان از پیروان ، در مقاطع حساس و سرنوشت ساز *
إنّ الذین یبایعونک إنّمایبایعون اللّه
پیامبر(ص) در شرایط بحرانی قبل از انعقاد صلح حدیبیه، از مسلمانان بیعت مجدد بر دفاع از دین گرفت. از این نکته استفاده می شود که رهبری، نباید همیشه به نخستین اعلام وفاداری افراد، تکیه کند; بلکه باید در شرایط حساس و سرنوشت ساز با اخذ بیعت مجدد، پیمان گذشته را تحکیم بخشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 3
3 - لزوم هشیاری رهبری و جامعه اسلامی ، در برابر عناصر ظاهر فریب و دوچهره
سیقول لک المخلّفون من الأعراب
پیشگویی خداوند و افشای چهره متخلفان، در حقیقت بیانگر ضرورت بر این هشیاری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 26
26 - لزوم پایبندی و اهتمام رهبران الهی به مبانی اصولی و سازش ناپذیری در آن
قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون
ص: 318
گرچه محتوای آیه خطاب به پیامبر(ص) است، ولی مسلماً اختصاصی به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعمیم به همه رهبران در تمامی عصرهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 14
14 - لزوم آگاهی پیامبر(ص) و رهبران الهی از روحیات کفار و مخالفین و ترفندهای آنان
و منهم من یستمع الیک . .. إن هذا إلا أسطیر الأولین
آیه مورد بحث و آیه قبل در بیان روحیات مخالفان قرآن و روشهای آنان است. از این بیان می توان دریافت که اطلاع بر رفتارها و افکار مخالفین قرآن تا چه اندازه اهمیت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 52 - 4،21
4 - رهبران و مبلغان دین نباید قشرهای ضعیف و تهیدست را از اطراف خود برانند.
و لا تطرد الذین یدعون ربهم بالغدوه و العشیّ یریدون وجهه
21 - رهبران و مبلغان دینی در صورت طرد مؤمنان مستمند و ضعیف از اطراف خویش، ستمکارند.
فتطردهم فتکون من الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 161 - 6
6 - رهبران دینی باید به حقانیت راه خویش اعتقاد داشته باشند و آن را به پیروان خود اعلام کنند.
قل إننی هدینی ربی إلی صرط مستقیم دینا قیما
لزوم اعلام از کلمه <قل> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 20
20 - اصلاح امور اجتماعی مردم و پرهیز از پیروی از افکار مفسدان ، از وظایف مهم انبیا و رهبران الهی است .
و أصلح و لا تتبع سبیل المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 5
5 - رهبران جامعه اسلامی باید به احتمال وقوع خیانت از سوی جوامع کفرپیشه ترتیب اثر داده و نباید برای تصمیمات لازم در انتظار وقوع خیانت باشند .
و إما تخافن من قوم خیانه فانبذ إلیهم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 150 - 12،21،27
12 - رهبران دینی نباید به خاطر خویشی و روابط نسبی از مؤاخذه مسؤولان چشمپوشی کنند .
ص: 319
و أخذ برأس أخیه یجره إلیه
21 - مسؤولان جوامع دینی باید نسبت به عقاید دینی مردم حساس بوده و در طریق مبارزه با منحرفان و عوامل انحراف کوتاهی نکنند .
قال ابن أم إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
27 - مسؤولان جوامع دینی در صورت بی تقاوت بودن نسبت به رسوخ انحراف ضلالت در جامعه خویش ، همسنگ منحرفان محسوب می شوند .
و لاتجعلنی مع القوم الظلمین
جمله <و لا تجعلنی . .. > می رساند که موسی(ع) پیش از آنکه اثبات شود هارون با عوامل فساد مبارزه کرده و در این مسیر از هیچ تلاشی دریغ نکرده است، او را همسنگ منحرفان به حساب می آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 64 - 5
5 - پیامبر ( ص ) و رهبران الهی در مبارزه با شرک و کفر تنها باید بر خدا و مؤمنان پیرو تکیه کنند .
حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 70 - 5
5 - رساندن پیام الهی به اسیران جنگی و ترغیب آنان به اسلام از وظایف رهبران الهی
یأیها النبی قل لمن فی أیدیکم من الأسری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 120 - 3
3 - نزدیک بودن به رهبر جامعه اسلامی و قرار داشتن در پایگاه دین ، مسؤولیت آفرین است .
ما کان لأهل المدینه و من حولهم من الأعراب
برداشت فوق مبتنی بر این اساس است که خداوند نزدیکان به پیامبر(ص) و حاضران در پایگاه شریعت (مدینه) را به خاطر برخورداری از این ویژگی، دارای مسؤولیتی فزونتر دانسته است و مخالفت با پیامبر(ص) را در شأن آنان ندانسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 91 - 2
2- توانایی مادی و امکانات سرشار دنیوی ، ملاک پیامبری و پیشوایی در دید مشرکان مکه
لن نؤمن لک حتی . .. تکون لک جنّه من نخیل و عنب
برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که خواسته مشرکان مکه، داشتن مال، مکنت و باغ بوده است نه معجزه اقتراحی.
ص: 320
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 5 - 5
5 - تعلق اراده الهی بر تداوم یافتن امامت و پیشوایی خلق ، در نسل بنی اسرائیل
و نجعلهم الورثین
ظاهراً <وراثت> در این آیه، مربوط به امامت و پیشوایی است; یعنی، <الوارثین للإمامه>. بنابراین ضمیر <هم> در <نجلهم> از باب استخدام بوده و به نسل بنی اسرائیل باز می گردد; یعنی، <و نجعل نسلهم الوارثین للإمامه>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 22 - 9
9 - رهبران و داوران جامعه الهی ، باید نصیحت پذیر و حق شنو باشند .
فاحکم بیننا بالحقّ و لاتشطط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 9،10
9 - گرایش مردم به رهبران دینی ، در گرو مهربانی آنان و پرهیز از خشونت و سنگدلی
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
10 - نقش ویژه خوش خُلقی و مهربانی رهبران الهی با امت خویش ، به هنگامه های دشوار
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
قرار گرفتن این آیه در ضمن آیات مربوط به نبرد احد و مشکلات ناشی از آن، اشاره به این حقیقت دارد که خوش خلقی و مهربانی رهبران به هنگام رخ نمودن سختیها و مشکلات برای مردم، از اهمیّت ویژه ای برخوردار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 128 - 8
8 - لزوم برخورداری رهبران از احساس هم دردی نسبت به انسان ها و سعادت خواهی برای آنان و داشتن رأفت و رحمت عمیق
رسول من أنفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رءوف رحیم
برداشت فوق به دلیل این است که خداوند پیامبر(ص) را به عنوان یک رهبر الهی به داشتن این صفات تمجید کرده است.
ص: 321
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 27 - 9
9 - هشیاری ، نظارت دقیق و صبر و بردباری ، لازمه رهبری
فارتقبهم و اصطبر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 5 - 6
6 - در دست داشتن امامت و پیشوایی جامعه ، از نعمت های بزرگ الهی است .
و نرید أن نمنّ . .. و نجعلهم أئمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 39 - 3
3 - عناصر مستکبر و سرکش ، فاقد صلاحیت رهبری بر مردم اند .
و استکبر هو و جنوده فی الأرض بغیر الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 39 - 3
3 - عناصر مستکبر و سرکش ، فاقد صلاحیت رهبری بر مردم اند .
و استکبر هو و جنوده فی الأرض بغیر الحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 16،17،20،21
16- < عن الأصبغ بن نباته قال : . . . عمروبن حریث فی سبعه نفر . . . إذ خرج علیهم ضبّ فصادوه فأخذه عمروبن حریث
ص: 322
فنصب کفّه و قال : بایعوا ه-ذا أمیرالمؤمنین فبایعه السبعه و عمرو ثامنهم . . . فقدموا المدائن یوم الجمعه و أمیرالمؤمنین ( ع ) یخطب . . . فقال : . . . < یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم > و إنی اُقسم لکم بالله لیبعثنّ یوم القیامه ثمانیه نفر یدعون لإمامهم و هو ضبّ . . . ;
از اصبغ بن نباته روایت شده است که گفت:. .. عمروبن حریث همراه هفت نفر بود ... آن گاه سوسماری بر آنان ظاهر شد، پس آن را صید کردند. پس عمروبن حریث صید را گرفت و دستش را کشید و گفت: بیایید با اینی که امیر المؤمنین است، بیعت کنید. پس آن هفت نفر بیعت کردند و عمروبن حریث هشتمین آنان بود که بیعت کرد ... پس در روز جمعه وارد مدائن شدند و حضرت علی(ع) خطبه می خواند ... پس فرمود: <یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم>. من به خدا برای شما قسم می خورم که هر آینه روز قیامت برانگیخته می شوند هشت نفری که خوانده می شوند با امامشان و امامشان سوسمار است>.
17- < عن بشیرالدهان عن أبی عبدالله ( ع ) قال : أنتم والله علی دین الله ثمّ تلا < یوم ندعوا کلّ أناس بإمامهم > ثمّ قال : علیّ إمامنا و رسول الله ( ص ) إمامنا . . . ;
بشیردهان گوید: امام صادق(ع) فرمود: به خدا قسم! شما بر دین خدایید، سپس تلاوت کرد <یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم>، سپس فرمود: علی(ع) و رسول الله(ص) امامان ما هستند. ..>.
20- < عن أبی عبدالله ( ع ) : . . . إذا کان یوم القیامه یدعی کلّ بإمامه الذی مات فی عصره ، فإن أثبته أعطی کتابه بیمینه ، لقوله < یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم فمن أُوتی کتابه بیمینه . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: . .. هر کس در عصر هر امامی بمیرد در روز قیامت با آن امام فرا خوانده می شود. پس اگر در اطاعت او ثابت قدم بوده، کتابش را به دست راست او می دهند. از این رو خداوند فرمود: یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم فمن أُوتی کتابه بیمینه...>.
21- < عن عبدالأعلی قال : سمعت أباعبدالله ( ع ) یقول : . . . السامع المطیع لا حجّه علیه ، و إمام المسلمین تمّت حجّته و إحتجاجه یوم یلقی الله لقول الله < یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم > ;
عبدالاعلی گوید: شنیدم امام صادق(ع) می فرمود:. .. روز ملاقات با خداوند علیه انسان شنوا و مطیع ادعایی نیست; [چون] امام مسلمین حجّت و احتجاج او را تکمیل کرده است; زیرا خداوند می فرماید: یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 246 - 27
27 - فقدان زمامدار الهی در یک جامعه ، موجب پراکندگی صفوف آن جامعه و تسلّط اجانب بر آنان *
من بعد موسی . .. و قد اُخرجنا من دیارنا
درخواست بنی اسرائیل از پیامبر خویش برای تعیین زمامداری الهی، حاکی است که چنین مقامی در میان آنها نبوده و در نتیجه، سلطه ستمگرانی را به دنبال داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 64 - 11
11 - پذیرش توبه نقض کنندگاان حاکمیّت اسلامی ، در صلاحیّت رهبری است .
و لو انّهم . .. جاؤک فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول
ص: 323
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 83 - 20
20 - نقش مؤثر رهبری در جلوگیری از انحرافات و پیروی از شیطان
و لو ردّوه الی الرّسول و الی اولی الامر منهم و لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 56 - 7
7 - رهبری و تشکیلات ، دارای نقشی عمده در دستیابی به پیروزی
و من یتول اللّه و رسوله و الذین ءامنوا فان حزب اللّه هم الغلبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 123 - 3
3 - سردمداران و بزرگان هر جامعه در فریب دادن و منحرف ساختن جامعه نقش عمده ای دارند.
أکبر مجرمیها لیمکروا فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 108 - 7
7- بصیرت امت ها در گرو بصیرت رهبران ایشان است .
علی بصیره أنا و من اتبعنی
نیاوردن <علی بصیره> در <من اتبعنی> علی رغم مقصود بودن آن ، اشاره به این دارد که بصیرت پیروان پیامبر (رهبر) در گرو بصیرت اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 71 - 5،18،19
5- نقش مهم رهبران و پیشوایان در سرنوشت امتها
یوم ندعوا کلّ أُناس بإم-مهم
تشخص یافتن پیشوایان در میان مجموعه های بشری برای پاسخ گویی و ارزشیابی اعمال امتها، می تواند بیانگر معنای فوق باشد.
18- < [ ورد علی الحسین بن علی ] رجل یقال له بشربن غالب فقال یابن رسول الله ( ص ) أخبرنی عن قول الله عزّوجلّ : < یوم ندعوا کل أناس بإمامهم > قال : إمام دعا إلی هدی فأجابوه إلیه و إمام دعا إلی ضلاله فأجابوه إلیها . . . ;
شخصی[به نام بشربن غالب وارد بر امام حسین(ع) شد و]به حضرت گفت: برای من بگو مقصود از سخن خداوند< یوم یدعوا کلّ أُناس بإمامهم> چیست؟ حضرت فرمود: امامی به سوی هدایت دعوت می کند، پس عده ای دعوتش را اجابت می کنند. و امامی که به سوی گمراهی دعوت می کند، پس گروهی دعوت او را اجابت می کنند...>.
19- < عن أبی عبدالله ( ع ) قال : لاتترک الأرض بغیر إمام یحلّ حلال الله و یحرّم حرامه و هو قول الله < یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم > . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: زمین بدون امامی که حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام شمارد، رها نمی شود و این سخن خداوند است که می فرماید: یوم ندعوا کلّ أُناس بإمامهم>.
ص: 324
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 1 - 6
6 - جایگاه مهم رهبری ( پیامبر ) در نظام اسلامی و تفکر دینی
إنّا فتحنا لک فتحًا مبینًا
با این که فتوحات اسلامی، پیروزی برای همه مسلمانان است; مخاطب قرار گرفتن شخص پیامبر(ص) در این آیه و اختصاص به ذکر یافتن آن حضرت، بیانگر جایگاه ویژه و والای ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 62 - 14
14 - اصل رهبری و مدیریت اجتماعی و نیاز جامعه به آن ، امری پذیرفته شده و مسلم در نگاه وحی
و إذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتّی یستئذنوه . .. فأذن لمن شئت منهم
از این که خداوند رها کردن حل و فصل مسائل اجتماعی را، منوط به اجازه پیامبر(ص) دانسته است، به دست می آید که رهبری و مدیریت اجتماعی، امری مسلم و ضروری شمرده شده است و بر این اساس، باید مردم از آن مقام کسب تکلیف کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 26 - 11
11 - نیاز رهبری به آرامش و عدم نگرانی در تصمیم گیری ها ، بیش از پیروان *
فأنزل اللّه سکینته علی رسوله و علی المؤمنین
تقدم <علی رسوله> بر <علی المؤمنین>، می تواند بیانگر مطلب بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 20
20 - امداد و نصرت خداوند ، پیامد پذیرش ولایت رهبران الهی *
و اجعل لنا من لدنک ولیّاً و اجعل لنا من لدنک نصیراً
تقدیم تعیین <ولیّ> بر تعیین <نصیر>، می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
ص: 325
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 121 - 4
4 - خانه و زندگی را پشت سر گذاردن و به میدان رویارویی با دشمن شتافتن ، از جمله ویژگی های رهبران شایسته الهی و پیروان آنان
و اذ غدوت من اهلک تبوّیء المؤمنین مقاعد للقتال
<من اهلک>، اشاره به این دارد که پیامبر (ص)، و اساساً هر رهبر الهی، به هنگام انجام تکالیف و رویارویی با دشمن، مهمترین تعلقات (همانند زن و فرزندان) را رها می کند و به میدان کارزار و انجام تکلیف می شتابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 84 - 1
1 - موسی ( ع ) ، نسبت به قوم خود ، رهبری مهربان و راهنمایی دلسوز بود .
و قال موسی یقوم
برداشت فوق از اضافه <قوم> به یای متکلم به دست آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 79 - 2
2 - رهبران و حاکمان جوامع ، دارای نقشی بسیار مؤثر در گمراهی و یا هدایت مردم
و أضلّ فرعون قومه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 49 - 12
12 - رهبری جوامع ایمانی ، همواره در خطر توطئه ها و دسیسه های دشمنان
و احذرهم ان یفتنوک
خطابهای <لاتتبع> و <احذرهم> و کاف خطاب در <ان یفتنوک> می رساند که توطئه های دشمنان اسلام، متوجه شخص پیامبر(ص) بوده ; یعنی رهبری جامعه اسلامی، همواره هدف توطئه های دشمنان است.
ص: 326
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 56 - 5
5 - لغزیدن در دام هوسها و تمایلات مشرکان و منحرفان، خطری برای رهبران دین و همه موحدان
الذین تدعون من دون اللّه قل لا أتبع أهواءکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 27 - 9
9 - هشیاری ، نظارت دقیق و صبر و بردباری ، لازمه رهبری
فارتقبهم و اصطبر
رهبری دینی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 52 - 24
24 - رهبران الهی ، گواهان امت خویش در قیامت *
و اشهد بانّا مسلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 3
3 - تصمیم بر الغا و اعلان بی اعتباری معاهدات امضا شده با کافران ، در اختیار پیامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامی است .
فانبذ إلیهم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 26
26 - لزوم پایبندی و اهتمام رهبران الهی به مبانی اصولی و سازش ناپذیری در آن
قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون
ص: 327
گرچه محتوای آیه خطاب به پیامبر(ص) است، ولی مسلماً اختصاصی به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعمیم به همه رهبران در تمامی عصرهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 26
26 - لزوم پایبندی و اهتمام رهبران الهی به مبانی اصولی و سازش ناپذیری در آن
قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون
گرچه محتوای آیه خطاب به پیامبر(ص) است، ولی مسلماً اختصاصی به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعمیم به همه رهبران در تمامی عصرهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 81 - 6
6 - سلامت و سعادت جوامع در گرو پیروی از رهبران الهی و عمل به قوانین دین
و لو کانوا یؤمنون باللّه و النبی و ما أنزل إلیه ما اتخذوهم أولیاء
با توجه به آیات گذشته که در آن جامعه ای منحط از بنی اسرائیل ترسیم گردیده بود، معلوم می شود آیه مورد بحث، رهنمودی است برای نجات جوامع از انحطاط، بنابراین <ما اتخذوهم أولیاء> تنها، بیان یکی از نتایج ترک پیروی از رهبران الهی و عمل به قوانین دینی است و نتایج دیگر که از آنها به سلامت و سعادت تعبیر شد با توجه به آیات گذشته به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 15 - 3
3 - نقش سازنده بیان ترس پیشوایان دین از عذاب الهی، در هدایت مردم و بازداشتن آنها از گناه
قل إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 14 - 17
ص: 328
17 - ضرورت پیشگامی رهبران الهی در پایبندی به اصول و مبانی خویش
قل إنی أمرت أن أکون أول من أسلم و لاتکونن من المشرکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 15 - 3
3 - نقش سازنده بیان ترس پیشوایان دین از عذاب الهی، در هدایت مردم و بازداشتن آنها از گناه
قل إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 196 - 4
4 - رهبران الهی ، حتّی پیامبران ، در معرض خطر تأثیر منفی شکوه ظاهری و قدرت اقتصادی کافران
لا یغرّنک تقلّب الّذین کفروا فی البلاد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 54 - 5
5 - بعثت انبیا و رهبران الهی ، ناشی از فضل خداوند است .
ام یحسدون النّاس علی ما اتیهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 65 - 15
15 - لزوم تسلیم در برابر رهبران الهی *
فلا و ربّک لا یؤمنون حتّی یحکّموک . .. و یسلّموا تسلیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 26
26 - لزوم پایبندی و اهتمام رهبران الهی به مبانی اصولی و سازش ناپذیری در آن
قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون
گرچه محتوای آیه خطاب به پیامبر(ص) است، ولی مسلماً اختصاصی به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعمیم به همه رهبران در تمامی عصرهاست.
ص: 329
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 118 - 6
6 - پیمودن راه و دین داری ، شرط رهبری جامعه اسلامی
و هدین-هما الصرط المستقیم
خداوند در توصیف موسی و هارون (علیهماالسلام) - که پیامبر و رهبر امت خویش بودند - مسأله بر صراط مستقیم بودن آنان را مطرح فرمود. طرح این مسأله، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 8
8 - لزوم پرهیز از غلو و افراط درباره پیامبر(ص) و پیشوایان دینی
قل لا أقول لکم . .. إنی ملک
مأموریت پیامبر(ص) به نفی این گونه موارد (نفی فرشته بودن و . ..) دستور و برنامه ای برای همگان است که درباره پیامبران الهی راه غلو و افراط در پیش نگیرند و بر خداوند پیشی نجویند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 67 - 3
3 - تعیین مشی نظامی در حیطه مسؤولیت انبیا و رهبران الهی است .
ما کان لنبی أن یکون له أسری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 104 - 12
12 - وادار کردن مردم به پذیرش معارف و حقایق دین، خارج از حیطه مسؤولیت مبلغان و پیشوایان دین است.
قد جاءکم بصائر من ربکم . .. و ما أنا علیکم بحفیظ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 330
6 - اعراف - 7 - 150 - 12،21،27
12 - رهبران دینی نباید به خاطر خویشی و روابط نسبی از مؤاخذه مسؤولان چشمپوشی کنند .
و أخذ برأس أخیه یجره إلیه
21 - مسؤولان جوامع دینی باید نسبت به عقاید دینی مردم حساس بوده و در طریق مبارزه با منحرفان و عوامل انحراف کوتاهی نکنند .
قال ابن أم إن القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی
27 - مسؤولان جوامع دینی در صورت بی تقاوت بودن نسبت به رسوخ انحراف ضلالت در جامعه خویش ، همسنگ منحرفان محسوب می شوند .
و لاتجعلنی مع القوم الظلمین
جمله <و لا تجعلنی . .. > می رساند که موسی(ع) پیش از آنکه اثبات شود هارون با عوامل فساد مبارزه کرده و در این مسیر از هیچ تلاشی دریغ نکرده است، او را همسنگ منحرفان به حساب می آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 64 - 5
5 - پیامبر ( ص ) و رهبران الهی در مبارزه با شرک و کفر تنها باید بر خدا و مؤمنان پیرو تکیه کنند .
حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 70 - 5
5 - رساندن پیام الهی به اسیران جنگی و ترغیب آنان به اسلام از وظایف رهبران الهی
یأیها النبی قل لمن فی أیدیکم من الأسری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 19 - 26
26 - لزوم پایبندی و اهتمام رهبران الهی به مبانی اصولی و سازش ناپذیری در آن
قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننی بریء مما تشرکون
گرچه محتوای آیه خطاب به پیامبر(ص) است، ولی مسلماً اختصاصی به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعمیم به همه رهبران در تمامی عصرهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 25 - 14
14 - لزوم آگاهی پیامبر(ص) و رهبران الهی از روحیات کفار و مخالفین و ترفندهای آنان
و منهم من یستمع الیک . .. إن هذا إلا أسطیر الأولین
آیه مورد بحث و آیه قبل در بیان روحیات مخالفان قرآن و روشهای آنان است. از این بیان می توان دریافت که اطلاع بر رفتارها و افکار مخالفین قرآن تا چه اندازه اهمیت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 331
5 - انعام - 6 - 52 - 4،21
4 - رهبران و مبلغان دین نباید قشرهای ضعیف و تهیدست را از اطراف خود برانند.
و لا تطرد الذین یدعون ربهم بالغدوه و العشیّ یریدون وجهه
21 - رهبران و مبلغان دینی در صورت طرد مؤمنان مستمند و ضعیف از اطراف خویش، ستمکارند.
فتطردهم فتکون من الظلمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 161 - 6
6 - رهبران دینی باید به حقانیت راه خویش اعتقاد داشته باشند و آن را به پیروان خود اعلام کنند.
قل إننی هدینی ربی إلی صرط مستقیم دینا قیما
لزوم اعلام از کلمه <قل> استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 142 - 20
20 - اصلاح امور اجتماعی مردم و پرهیز از پیروی از افکار مفسدان ، از وظایف مهم انبیا و رهبران الهی است .
و أصلح و لا تتبع سبیل المفسدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 5
5 - رهبران جامعه اسلامی باید به احتمال وقوع خیانت از سوی جوامع کفرپیشه ترتیب اثر داده و نباید برای تصمیمات لازم در انتظار وقوع خیانت باشند .
و إما تخافن من قوم خیانه فانبذ إلیهم علی سواء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 75 - 20
20 - امداد و نصرت خداوند ، پیامد پذیرش ولایت رهبران الهی *
و اجعل لنا من لدنک ولیّاً و اجعل لنا من لدنک نصیراً
تقدیم تعیین <ولیّ> بر تعیین <نصیر>، می تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 121 - 4
4 - خانه و زندگی را پشت سر گذاردن و به میدان رویارویی با دشمن شتافتن ، از جمله ویژگی های رهبران شایسته الهی و
ص: 332
پیروان آنان
و اذ غدوت من اهلک تبوّیء المؤمنین مقاعد للقتال
<من اهلک>، اشاره به این دارد که پیامبر (ص)، و اساساً هر رهبر الهی، به هنگام انجام تکالیف و رویارویی با دشمن، مهمترین تعلقات (همانند زن و فرزندان) را رها می کند و به میدان کارزار و انجام تکلیف می شتابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 56 - 5
5 - لغزیدن در دام هوسها و تمایلات مشرکان و منحرفان، خطری برای رهبران دین و همه موحدان
الذین تدعون من دون اللّه قل لا أتبع أهواءکم
ص: 333
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 264 - 4،6،8،9،10،13
4 - منّت و آزار و ریای در عمل ، موجب از بین رفتن طاعات و نتایج اعمالِ نیکِ آدمی
لا تبطلوا صدقاتکم بالمنّ و الاذی کالّذی ینفق ماله رئاء النّاس
6 - عدم ایمانِ انفاق کنندگان ریاکار به خداوند و روز رستاخیز
کالّذی ینفق ماله رئاء النّاس و لا یؤمن باللّه و الیوم الاخر
بنابراینکه جمله <و لا یؤمن . .. >، توضیح و تفسیری برای جمله <ینفق ماله رئاء> باشد.
8 - ریا و کفرِ به خدا و قیامت ، موجب بطلان صدقات و اعمال خیر
لا تبطلوا . .. کالّذی ینفق ماله رئاء النّاس و لا یؤمن باللّه و الیوم الاخر
9 - مَثَل انفاق کنندگانِ از روی منّت و آزار و ریا ، همچون صَخره صافی است که بر روی آن قشرِ خاکی باشد و بذرهایی در آن افشانده شود و ناگهان ، رگباری تند بر آن رسد و همه خاک ها را بشوید و آن سنگ را کِشت ناپذیر کند .
فمثله کمثل صفوان علیه تراب فاصابه وابل فترکه صلداً لا یقدرون علی شیءمما کسبوا
10 - بی ثمر بودن انفاق های همراه با منّت و آزار و یا ریا
فمثله کمثل صفوان . .. لا یقدرون علی شیء مما کسبوا
13 - منّت و آزار و ریا ، موانعی برای هدایت الهی
و اللّه لا یهدی القوم الکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 266 - 1،3
1 - تشبیه انفاق کننده از روی منّت و آزار و ریا ، به صاحب بوستانی از خرما و انگور که جوی ها در پای درختانش جاری و هر گونه میوه ای دهد و خود پیر شده و فرزندانی ناتوان داشته باشد و ناگهان ، گِردبادی آتشزا به آن بوستان افتد و آنرا بسوزاند .
ایودّ احدکم ان تکون له جنّه . .. و اصابه الکبر ... نار فاحترقت
3 - آزار و ریا و منّت ، موجب از بین رفتن انفاق می گردد ; به گونه ای که نه مال انفاق شده و نه آثار با برکت آن را بتوان تدارک کرد .
لا تبطلوا صدقاتکم بالمن . .. ایودّ احدکم ان تکون له جنّه ... فاحترقت
ص: 334
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 39 - 3
3 - بخل و ریاکاری ، نشانه کفر به خدا و قیامت است .
الذین یبخلون . .. و ماذا علیهم لو امنوا باللّه و الیوم الاخر و انفقوا
ضمیر در <علیهم> به <الذین یبخلون> برمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 142 - 19
19 - عمل به دستورات خداوند از روی ریا ، خدعه با او و نشانه نفاق است .
إنّ المنفقین یخدعون اللّه و هو خدعهم
رسول خدا(ص) در پاسخ سؤال از چگونگی خدعه نمودن با خداوند فرمود: یعمل بما امر اللّه ثم یرید به غیره . .. .
_______________________________
عقاب الاعمال، ص 303، ح 1، عقاب الریاء; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 283، ح 295.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 143 - 10
10 - پذیرش دوستی و سرپرستی کفار ، خیانت در جنگ ، خدعه با خدا ، سستی در عبادت ، ریاکاری و کم به یاد خدا بودن ، موجب گمراهی و محرومیت دایمی از هدایت الهی است .
و من یضلل اللّه فلن تجد له سبیلا
از مصادیق مورد نظر برای (من یضلل)، کسانی هستند که در آیات قبل (از 138 تا 143) خصلتهای آنان بر شمرده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 110 - 22
22- < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قوله : < . . .و لایشرک بعباده ربّه أحداً > : < فه-ذا الشرک شرک ریاء > ;
از امام صادق(ع) درباره این سخن خدا <. ..و لایشرک بعباده ربّه أحداً> روایت شده: این شرک، شرک ریا است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 7 - 5
5 - خودنمایی در بذل و بخشش ها و فخرفروشی بر مردم به جهت انفاق های سنگین ، در پی دارنده نکوهش و کیفر از سوی خداوند
یقول . .. أیحسب أن لم یره أحد
گوینده <أهلکت مالاً> - حتی به فرض صداقت در ادعای خویش - ممکن است به جهت فخر فروشی بر دیگران، مورد توبیخ قرار گرفته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 335
4 - نساء - 4 - 142 - 12
12 - لزوم اخلاص در عبادت و ضرورت پرهیز از ریاکاری
و إذا قاموا إلی الصّلوه قاموا کسالی یراءون الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 146 - 4،8
4 - اصلاح و جبران گذشته ، پیروی از فرامین الهی و پرهیز از ریا ، شرط پذیرش و ثمربخش بودن توبه منافقان
الا الذین تابوا و أصلحوا و اعتصموا باللّه و أخلصوا دینهم اللّه
چنانچه جمله های <اصلحوا> و <اعتصموا> و <اخلصوا>، بیانگر شرایط قبولی توبه منافقان باشد، مراد از <اعتصموا> - با توجه به صفات شمرده شده برای آنان - پیروی از اوامر خداوند و مراد از <اخلصوا> پرهیز از ریا که از ویژگیهای منافقین شمرده شده است، می باشد.
8 - دوری از نفاق ، جبران گذشته ، اعتصام به خدا و پرهیز از ریا ، شرط تحقق ایمان واقعی است .
الا الذین تابوا و أصلحوا و اعتصموا باللّه . .. فأولئک مع المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 1
1 - مجاهدان و نیرو های رزمی ، نباید مانند سرمستان و ریاکاران رهسپار میدان های نبرد شوند .
و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا و رئاء الناس و یصدون
<بَطرْ> به معنای نشاط و شادمانی بیش از حد و اندازه است که می توان از آن به سرمستی تعبیر کرد. این کلمه مصدر است و حال برای فاعلِ <خرجوا> می باشد ; یعنی خرجوا من دیارهم بطرین. کلمه <رئاء> نیز مصدر و به معنای اسم فاعل (مرائین) یعنی ریاکاران) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 48 - 7
7 - سرمستی ، ریاکاری و بازداشتن مردم از راه خدا ، رفتاری نیکو در نظر شیطان زده کافران عصر بعثت *
إذ زین لهم الشیطن أعملهم
از مصادیق <أعملهم> به قرینه آیه قبل، سرمستی و ریاکاری . .. است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 2
2 - حرمت ریاکاری
و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً. و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس
ص: 336
اگر <الذین ینفقون> عطف بر <الکافرین> باشد، ریاکاران به عذاب تهدید شده اند و تهدید به عذاب نشانه حرمت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 80 - 10
10- اعمال انسان ، همواره در معرض آمیخته شدن به ناخالصیهاست .
ربّ أدخلنی مدخل صدق و أخرجنی مخرج صدق
از اینکه خداوند به پیامبرش امر می کند که <برای کسب اخلاص و صداقت از او استمداد بطلبد> استفاده می شود که اعمال آدمی در معرض ابتلا به ریاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 1،3،5،6
1 - خداوند ، کسانی را که ریاکارانه انفاق می کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء الناس
در برداشت فوق، <الذین ینفقون> بر <الذین یبخلون> عطف گرفته شده و بنابراین، توصیفی برای <مختال> و <فخور> است.
3 - عذاب خوارکننده الهی ، کیفر انفاق کنندگان ریاکار
و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً. و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس
بنابر اینکه <الذین> عطف بر <الکافرین> باشد.
5 - ریاکاری در انفاق از آثار تکبر و فخرفروشی *
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس
6 - انفاق بخیلان از روی ریاکاری است .
الذین یبخلون . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس
توصیف <مختالا فخوراً> از یکسو به بخلورزی و از سوی دیگر به انفاق ریائی، حاکی از آن است که بخیلان اگر انفاق کنند، از روی ریاکاری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 7 - 5
5 - خودنمایی در بذل و بخشش ها و فخرفروشی بر مردم به جهت انفاق های سنگین ، در پی دارنده نکوهش و کیفر از سوی خداوند
یقول . .. أیحسب أن لم یره أحد
گوینده <أهلکت مالاً> - حتی به فرض صداقت در ادعای خویش - ممکن است به جهت فخر فروشی بر دیگران، مورد توبیخ قرار گرفته باشد.
ص: 337
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 142 - 11،13
11 - ریاکاری در نماز و عبادت ، از صفات منافقان و نشانه نفاق
و إذا قاموا إلی الصّلوه قاموا کسالی یراءون الناس
13 - ریا در نماز و عبادت ، خدعه با خداست .
إنّ المنفقین یخدعون اللّه . .. قاموا کسالی یراءون الناس و لایذکرون اللّه
بنابر اینکه <اذا قاموا الی الصلوه . ..> بیانی برای (یخدعون اللّه) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 80 - 10
10- اعمال انسان ، همواره در معرض آمیخته شدن به ناخالصیهاست .
ربّ أدخلنی مدخل صدق و أخرجنی مخرج صدق
از اینکه خداوند به پیامبرش امر می کند که <برای کسب اخلاص و صداقت از او استمداد بطلبد> استفاده می شود که اعمال آدمی در معرض ابتلا به ریاست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 142 - 11،13
11 - ریاکاری در نماز و عبادت ، از صفات منافقان و نشانه نفاق
و إذا قاموا إلی الصّلوه قاموا کسالی یراءون الناس
13 - ریا در نماز و عبادت ، خدعه با خداست .
إنّ المنفقین یخدعون اللّه . .. قاموا کسالی یراءون الناس و لایذکرون اللّه
بنابر اینکه <اذا قاموا الی الصلوه . ..> بیانی برای (یخدعون اللّه) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 6 - 7
7 - نماز ریاکارانه ، نماز غافلان است .
الذین هم عن صلاتهم ساهون . الذین هم یراءون
ص: 338
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 3 - 2
2 - اختصاص داشتن عبادت خالصانه و اطاعت محض به خداوند ، مستلزم طرد اطاعت دیگران و ترک شرک و ریا در عبادت است .
فاعبد اللّه مخلصًا له الدین . ألا للّه الدین الخالص
برداشت بالا به خاطر این نکته است که جمله <ألا للّه الدین الخالص> در مقام تعلیل برای امر به عبادت خالصانه (فاعبد اللّه مخلصاً له. ..) است; یعنی، به این دلیل باید خدا را خالصانه عبادت کرد که چون عبادت خالصانه اختصاص به او دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 6 - 3
3 - بی اعتنایی به نماز ، زمینه ریاکاری در آن است .
الذین هم عن صلاتهم ساهون . الذین هم یراءون
تفاوت کلمه <ساهون> - که وصف است - به <یراءون> - که فعل مضارع است - نشانگر آن است که وجود <سهو>، زمینه ساز به وجود آمدن <ریا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 6 - 4
4 - تکذیب روز جزا ، زمینه ساز ریاکاری در نماز
أرءیت الذی یکذّب بالدین . .. فویل للمصلّین ... الذین هم یراءون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 264 - 11
11 - انفاق های آمیخته با ریا و همراه با منّت و اذیّت ، نوعی کفر است .
یا ایّها الّذین امنوا . .. و اللّه لا یهدی القوم الکافرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 339
20 - بلد - 90 - 6 - 2
2 - افتخار به بذل و بخشش ها و خودنمایی در تأمین نیازمندی های مالی جامعه ، مذموم و مورد نکوهش خداوند است .
یقول أهلکت مالاً لبدًا
در آیه شریفه مورد مصرف اموال مشخص نشده است; ولی به قرینه آیات بعد (فکّ رقبه أو إطعام . ..) می توان گفت: مراد هزینه کردن آن، در مصارف عمومی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 6 - 5،8
5 - خواندن نماز ، برای خودنمایی نزد مردم ، نکوهیده و مایه گرفتاری به عذاب جهنم است .
فویل للمصلّین . .. الذین هم یراءون
8 - ریاکاری شخص نمازگزار ، نکوهیده تر از یتیم آزاری و رسیدگی نکردن به مستمندان است .
الذی یدعّ الیتیم . و لایحضّ ... فویل للمصلّین ... الذین هم یراءون
آوردن حرف <فاء> در خصلت سومی که برای مکذبان جزا شمرده شده است، بیانگر آن است که آن خصلت، با تمام ویژگی هایش، نکوهیده تر از دو خصلت نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 47 - 10
10 - توجه به احاطه علمی خداوند بر کردار آدمی ، عامل اجتناب وی از سرمستی و ریاکاری و جلوگیری از راه خدا
و لاتکونوا . .. و اللّه بمایعملون محیط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 264 - 7
7 - ریا ، اثر و نشانه عدم ایمان به خداوند و قیامت
کالّذی ینفق ماله رئاء النّاس و لا یؤمن باللّه و الیوم الاخر
بنابراینکه جمله <و لا یؤمن . .. >، تفسیری برای جمله قبل باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 5،9،12
5 - ریاکاری در انفاق از آثار تکبر و فخرفروشی *
ص: 340
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس
9 - ایمان نداشتن به وعده های الهی و قیامت ، منشأ ریاکاری
رئاء النّاس و لا یؤمنون باللّه و لا بالیوم الاخر
بدان احتمال که جمله <الذین لا یؤمنون> بیانگر علت و ریشه انفاقهای ریایی باشد.
12 - تکبّر ، بخل و ریاکاری ، پیامد همراهی شیطان با آدمی
مختالا فخوراً. الذین یبخلون ... و الذین ینفقون اموالم رئاء النّاس ... و من یکن ا
ظاهراً جمله <من یکن . .. > بیان ریشه و علت صفات ذکر شده در این آیه و آیات قبل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 110 - 13
13- باور به معاد ، حتی در حدّ گمان و امید ، اهرمی کارامد در گرایش به عمل صالح و به دور از شرک و ریا است .
فمن کان یرجوا لقاء ربّه فلیعمل عملاً ص-لحًا و لایشرک بعباده ربّه أحدًا
ریاکار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 41 - 4
4 - رسوایی و وخامت حال بخیلان ، ریاکاران و کافران به خدا و قیامت در صحنه قیامت
الذین یبخلون . .. فکیف اذا جئنا من کل امّه بشهید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 41 - 4
4 - رسوایی و وخامت حال بخیلان ، ریاکاران و کافران به خدا و قیامت در صحنه قیامت
الذین یبخلون . .. فکیف اذا جئنا من کل امّه بشهید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 11
ص: 341
11 - شیطان ، همراه با ریاکاران ، بخیلان و متکبران
الذین یبخلون . .. و الذین ینفقون اموالم رئاء النّاس ... و من یکن الشیطان له قرین
مراد از <من یکن . .. > تمام کسانی هستند که در این آیه و آیه قبل مورد مذمت قرار گرفتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 1
1 - خداوند ، کسانی را که ریاکارانه انفاق می کنند ، دوست ندارد .
انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً . .. و الذین ینفقون اموالهم رئاء الناس
در برداشت فوق، <الذین ینفقون> بر <الذین یبخلون> عطف گرفته شده و بنابراین، توصیفی برای <مختال> و <فخور> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 40 - 4
4 - کیفر بخیلان و ریاکاران ( عذاب ، محرومیت از محبت خداوند ، همراهی با شیطان ) ، بازتاب عمل خود آنان است ، نه ستمی از جانب خداوند .
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون ... و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس ... و
جمله <انّ اللّه . .. > می تواند پاسخی باشد برای این سؤال که چرا خداوند مردم را به عذاب و ... مبتلا می کند. خداوند می فرماید این عذابها ناشی از ستم او نیست، بلکه دستاورد خود بخیلان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 7
7 - ریاکاران ، ایمان واقعی به خدا و قیامت ندارند .
و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس و لا یؤمنون باللّه و لا بالیوم الاخر
جمله <و لا یؤمنون> می تواند تفسیر و توضیح جمله <ینفقون . .. > باشد ; تکرار نشدن <الذین> می تواند این معنا را تأیید کند.
ص: 342
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 38 - 3
3 - عذاب خوارکننده الهی ، کیفر انفاق کنندگان ریاکار
و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً. و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس
بنابر اینکه <الذین> عطف بر <الکافرین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 39 - 9
9 - خداوند ، کیفردهنده بخیلان و ریاکاران و پاداش دهنده انفاق کنندگان مخلص
الذین یبخلون . .. و انفقوا ... و کان اللّه بهم علیماً
هدف از بیان علم و آگاهی خداوند پس از بیان ایمان و بخل، تهدید بخیلان و ریاکاران به کیفر، و پاداش دهی به مؤمنان انفاق کننده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 40 - 4
4 - کیفر بخیلان و ریاکاران ( عذاب ، محرومیت از محبت خداوند ، همراهی با شیطان ) ، بازتاب عمل خود آنان است ، نه ستمی از جانب خداوند .
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون ... و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس ... و
جمله <انّ اللّه . .. > می تواند پاسخی باشد برای این سؤال که چرا خداوند مردم را به عذاب و ... مبتلا می کند. خداوند می فرماید این عذابها ناشی از ستم او نیست، بلکه دستاورد خود بخیلان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 40 - 4
4 - کیفر بخیلان و ریاکاران ( عذاب ، محرومیت از محبت خداوند ، همراهی با شیطان ) ، بازتاب عمل خود آنان است ، نه ستمی از جانب خداوند .
انّ اللّه لا یحبّ . .. الذین یبخلون ... و الذین ینفقون اموالهم رئاء النّاس ... و
جمله <انّ اللّه . .. > می تواند پاسخی باشد برای این سؤال که چرا خداوند مردم را به عذاب و ... مبتلا می کند. خداوند می فرماید این عذابها ناشی از ستم او نیست، بلکه دستاورد خود بخیلان است.
ریاکاران
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 343
20 - ماعون - 107 - 6 - 1
1 - ریاکاران ، مورد نفرین خدابوده و به عذاب جهنم گرفتار خواهند شد .
فویل للمصلّین . .. الذین هم یراءون
<رائیته> (ماضی <یراءون>); یعنی، خود را بر خلاف آنچه بودم، به او نشان دادم (قاموس). <ریا>; یعنی، آشکار ساختن کار خویش برای مردم تا او را ببینند و به او نظر نیکو داشته باشند (مصباح).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 6 - 1
1 - ریاکاران ، مورد نفرین خدابوده و به عذاب جهنم گرفتار خواهند شد .
فویل للمصلّین . .. الذین هم یراءون
<رائیته> (ماضی <یراءون>); یعنی، خود را بر خلاف آنچه بودم، به او نشان دادم (قاموس). <ریا>; یعنی، آشکار ساختن کار خویش برای مردم تا او را ببینند و به او نظر نیکو داشته باشند (مصباح).
ص: 344
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 6 - 6
6 - سران شرک و کفر ، هدف و انگیزه پیامبراسلام ( ص ) از دعوت به یکتاپرستی را ، دستیابی به ریاست و آقایی بر دینداران می دانستند .
أجعل الألهه إل-هًا وحدًا . .. إنّ ه-ذا لشیء یراد
برداشت یاد شده، براساس این دیدگاه است که <ه-ذا> اشاره به یکتاپرستی و نفی آیین شرک (مضمون دعوت پیامبراسلام) باشد و مقصود از <شیء یراد> سیادت و آقایی بر مردم باشد که در نگاه سران کفر، هدف و آرزوی پیامبراسلام بود; زیرا با یکی شدن پرستش ها، قهراً آن حضرت رهبری امت یکتاپرست را به عهده می گرفت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 79 - 6
6 - دستیابی به متاع های دنیوی ( مال ، ریاست ، وجاهت و . . . ) هدف عالمان یهود از ارائه خود ساخته ها به عنوان کتاب آسمانی
لیشتروا به ثمناً قلیلا
ص: 345
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 26 - 17
17 - فرعونیان ، به صرف ترس و احساس از به خطر افتادن حکومت و اقتدارشان ، اقدام به کشتن و اعدام مخالفان می کردند .
أقتل موسی . .. إنّی أخاف أن یبدّل دینکم أو أن یظهر فی الأرض الفساد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 30 - 6
6- سازندگان آیین شرک و بت پرستی برخوردار از ریاست ، مکنت و ثروت بودند .
و أحلّوا قومهم . .. و جعلوا لله أندادًا لیضلّوا عن سبیله قل تمتّعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 53 - 2
2 - استفاده مردان از دستبند طلا ، نشانگر سیادت و ریاست در جامعه فرعونی بود .
فلولا أُلقی علیه أسوره من ذهب
با توجه به واژه <أُلقی>، می توان استفاده کرد که فرعونیان از رسولان الهی انتظار داشتن <نشانه> را داشتند و نشانه آن زمان، دستبند طلا بوده است.
ص: 346
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 94 - 21
21 - بلندبودن ریش ، از شمایل مطلوب و سابقه دار در تاریخ پذیرندگان ادیان آسمانی
لاتأخذ بلحیتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 94 - 21
21 - بلندبودن ریش ، از شمایل مطلوب و سابقه دار در تاریخ پذیرندگان ادیان آسمانی
لاتأخذ بلحیتی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 94 - 2
2 - موسی ( ع ) با گرفتن سر و ریش هارون ، او را در باره گوساله پرست شدن بنی اسرائیل در غیاب خود مورد بازخواست قرار داد .
ی-ه-رون ما منعک . .. لاتأخذ بلحیتی و لابرأسی
ص: 347
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 3 - 10
10 - فهم تفصیلی و روشن آیات قرآن ، نیازمند آشنایی با زبان عربی و ظرافت های آن
کت-ب . .. عربیًا لقوم یعلمون
برخی از مفسران فعل <یعلمون> را در آیه شریفه را، به منزله فعل لازم می دانند و لذا مفعولی برای آن نمی گیرند. بر این اساس <لقوم یعلمون>; یعنی، برای مردمی که دانا هستند. برخی دیگر بر آنند که <یعلمون> متعدی است و مفعول آن به قرینه <عربیّاً> زبان و لغت عربی است; یعنی، <یعلمون هذه اللغه و اللسان>. برداشت بالا با توجه به مبنای دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 18
18 - تأثیر گزندگی زبان ، به حدّی است که ممکن است حریف را ، کاملاً مغلوب کند .
سلقوکم بألسنه حداد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 25 - 4
4 - کیفر و پاداش اشخاص در قیامت و داوری درباره آنان ، بر پایه شهادت و گواهی اعضا و جوارح ( زبان ، دست و پای ) خود آنها خواهد بود .
یوم تشهد علیهم ألسنتهم . .. یومئذ یوفّیهم اللّه دینهم الحقّ
جمله <یومئذ یوفّیهم اللّه> استئناف بیانی است و پاسخ به این سؤال است که گواهی زبان، دست و پا بر اعمال انسان ها، برای چه منظوری است؟ پاسخ آیه شریفه این است که این گواهی، به منظور اعطای جزای کامل و عادلانه می باشد و این جزا بر پایه همین گواهی استوار است.
ص: 348
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 195 - 2،3
2 - غنا و توانمندی زبان عربی برای بیان روشنِ مفاهیم بلند وحی
نزل . .. بلسان عربیّ مبین
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <مبین> صفت توضیحی برای <لسان عربیّ> باشد. بر این اساس قید <مبین> ستایشی از جانب خدا نسبت به زبان عربی است; از آن جهت که این زبان می تواند محتوای بلند وحی را به روشنی برساند.
3 - انتخاب گویاترین و روشن ترین واژه ها و شیوه های گویش عرب برای بیان وحی
بلسان عربیّ مبین
در برداشت یاد شده <مبین> به عنوان صفت احترازی اخذ شده است. براین اساس زبان عربی به دو دسته (مبین و غیرمبین) تقسیم می شود و خداوند قسم اول را برای بیان مفاهیم وحی برگزیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 93 - 5
5- مردم منطقه شمالی در عصر ذوالقرنین ، دارای زبانی دور از زبان های زنده آن روز بودند .
قومًا لایکادون یفقهون قولاً
نفی درک همه زبان ها، حاکی از این است که زبان مادری کوه نشینان عصر ذی القرنین، زبانی منحط و غیر قابل ذکر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 22 - 1،3،5
1 - آفرینش آسمان ها و زمین و گوناگونی زبان ها و رنگ های آدمیان ، از آیات الهی است .
و من ءای-ته خلق السم-وت و الأرض و اختل-ف ألسنتکم و ألونکم
3 - اختلاف مردمان در آهنگ گفتار ، از آیات الهی است .
و من ءای-ته . .. و اختل-ف ألسنتکم
بنابراین که مراد از اختلاف در زبان، تفاوت ادای کلمات از سوی انسان ها، حتی اهل یک زبان و لهجه باشد، نکته بالا قابل استفاده است.
5 - آیه بودن آفرینش آسمان ها و زمین و تفاوت زبان ها و رنگ های مردم ، برای دانشمندان قابل درک است .
و من ءای-ته خلق السم-وت و الأرض و اختل-ف ألسنتکم و ألونکم إنّ فی ذلک لأی-ت للع-ل
ص: 349
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 22 - 7
7 - شکوفایی علم و آگاهی ، راهنمای آدمی به راز های نهفته در گوناگونی زبان ها و رنگ ها است .
و اختل-ف ألسنتکم و ألونکم إنّ فی ذلک لأی-ت للع-لمین
مراد از <عالمین> به تناسب موضوع - که سخن از تفاوت لهجه ها و رنگ ها است - ممکن است دانشمندان زبان شناس و زیست شناس باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 78 - 3
3 - زبان پیامبران مظهری برای تجلی نطق خداوند *
لعن الذین کفروا . .. علی لسان داود و عیسی ابن مریم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 37 - 5
5 - < عن جعفربن محمد عن أبیه ( رضی اللّه عنه ) قال رسول اللّه فی قوله < عرباً > قال : کلامهنّ عربیّ ;
از امام صادق(ع) از پدرش(ع) از رسول خدا(ص) روایت شده که درباره <عرباً> در کلام خدا فرمود: [یعنی ]سخن گفتن آنان عربی است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 37 - 5
5 - < عن جعفربن محمد عن أبیه ( رضی اللّه عنه ) قال رسول اللّه فی قوله < عرباً > قال : کلامهنّ عربیّ ;
از امام صادق(ع) از پدرش(ع) از رسول خدا(ص) روایت شده که درباره <عرباً> در کلام خدا فرمود: [یعنی ]سخن گفتن آنان عربی است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 350
13 - شعراء - 26 - 199 - 1
1 - ایمان نیاوردن عرب به قرآن و پیامبر ( ص ) در صورت نزول آن بر فردی غیر عرب و با زبان غیرعربی
و لو نزّلن-ه . .. ما کانوا به مؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 28 - 2
2 - قرآن ، در قالب زبان عربی نازل شد .
قرءانًا عربیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 93 - 3،5
3- مردم اقصای مشرق و مغرب زمین ، در لغت با ذوالقرنین ، قرابت داشتند .
لایکادون یفقهون قولاً
در بین سه گروهی که ذوالقرنین با آنان برخورد کرد، تنها، در باره گروه شمالی تعبیر <لایکادون. ..> صورت گرفته است، ولی در باره آن دو قوم دیگر، چنین مشکلی مطرح نشده است.
5- مردم منطقه شمالی در عصر ذوالقرنین ، دارای زبانی دور از زبان های زنده آن روز بودند .
قومًا لایکادون یفقهون قولاً
نفی درک همه زبان ها، حاکی از این است که زبان مادری کوه نشینان عصر ذی القرنین، زبانی منحط و غیر قابل ذکر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 93 - 5
5- مردم منطقه شمالی در عصر ذوالقرنین ، دارای زبانی دور از زبان های زنده آن روز بودند .
قومًا لایکادون یفقهون قولاً
نفی درک همه زبان ها، حاکی از این است که زبان مادری کوه نشینان عصر ذی القرنین، زبانی منحط و غیر قابل ذکر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 93 - 3
ص: 351
3- مردم اقصای مشرق و مغرب زمین ، در لغت با ذوالقرنین ، قرابت داشتند .
لایکادون یفقهون قولاً
در بین سه گروهی که ذوالقرنین با آنان برخورد کرد، تنها، در باره گروه شمالی تعبیر <لایکادون. ..> صورت گرفته است، ولی در باره آن دو قوم دیگر، چنین مشکلی مطرح نشده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 93 - 3
3- مردم اقصای مشرق و مغرب زمین ، در لغت با ذوالقرنین ، قرابت داشتند .
لایکادون یفقهون قولاً
در بین سه گروهی که ذوالقرنین با آنان برخورد کرد، تنها، در باره گروه شمالی تعبیر <لایکادون. ..> صورت گرفته است، ولی در باره آن دو قوم دیگر، چنین مشکلی مطرح نشده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 8 - 7
7 - شیاطین ، آشنا به زبان فرشتگان
لایسّمّعون إلی الملإالأعلی
گوش فرا دادن شیاطین به سخنان فرشتگان و رانده شدن آنها از آسمان، می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 195 - 1،3
1 - نزول مفاهیم وحی در قالب الفاظ عربی بر قلب پیامبر ( ص )
نزل . .. علی قلبک ... بلسان عربیّ
3 - انتخاب گویاترین و روشن ترین واژه ها و شیوه های گویش عرب برای بیان وحی
بلسان عربیّ مبین
در برداشت یاد شده <مبین> به عنوان صفت احترازی اخذ شده است. براین اساس زبان عربی به دو دسته (مبین و غیرمبین) تقسیم می شود و خداوند قسم اول را برای بیان مفاهیم وحی برگزیده است.
ص: 352
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 3
3 - پیامبر اکرم(ص) مورد تکذیب و زخم زبان و آزار کافران بود.
قد نعلم إنه لیحزنک الذی یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 1 - 6
6 - خداوند ، حامی پیامبر ( ص ) در برابر زخم زبان دشمنان
إنّا أعطین-ک الکوثر
آن گونه که از ذیل این سوره استفاده می شود، عطای کوثر به پیامبر(ص) کاری است که خداوند در برابر طعنه ها و سخنان نیشدار دشمن انجام داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 3 - 1،7
1 - یکی از دشمنان پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بریده و آینده او را خالی از ذکر خیر خواند .
إنّ شانئک هو الأبتر
<شانئک>; یعنی، کسی که با تو بغض و دشمنی دارد (تاج العروس). بیشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند که پس از فوت پسران پیامبر(ص)، آن حضرت را <ابتر> خواند. <أبتر> به معنای کسی است که از او به خیر و نیکی یاد نشود. <بَتْر> (ریشه <أبتر>) در بریدن دُم به کار می رود و به همین جهت شخصی را که نسل او قطع شده است، <ابتر> گویند (مفردات); زیرا نسلی که نام نیک او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.
7 - < تکلّم أبومحمد الحسن بن علی ( ع ) فقال : قال العاص بن وائل : إنّ محمداً رجل أبتر لا ولد له فلو قد مات انقطع ذکره ، فأنزل اللّه تبارک و تعالی < إنّ شانئک هو الأبتر > ;
امام حسن(ع) [در مجلس مباحثه با معاویه و یاران او ]سخن گفت و فرمود: عاص بنوائل گفت: محمد(ص) مردی ابتر است که برای او فرزندی نیست و اگر بمیرد [نام و] یاد او تمام می شود. پس خدای تبارک و تعالی [خطاب به رسول خدا این آیه را] نازل فرمود: إنّ شانئک هو الأبتر>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 1 - 6
6 - خداوند ، حامی پیامبر ( ص ) در برابر زخم زبان دشمنان
إنّا أعطین-ک الکوثر
آن گونه که از ذیل این سوره استفاده می شود، عطای کوثر به پیامبر(ص) کاری است که خداوند در برابر طعنه ها و سخنان نیشدار دشمن انجام داد.
ص: 353
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 3 - 1
1 - یکی از دشمنان پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بریده و آینده او را خالی از ذکر خیر خواند .
إنّ شانئک هو الأبتر
<شانئک>; یعنی، کسی که با تو بغض و دشمنی دارد (تاج العروس). بیشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند که پس از فوت پسران پیامبر(ص)، آن حضرت را <ابتر> خواند. <أبتر> به معنای کسی است که از او به خیر و نیکی یاد نشود. <بَتْر> (ریشه <أبتر>) در بریدن دُم به کار می رود و به همین جهت شخصی را که نسل او قطع شده است، <ابتر> گویند (مفردات); زیرا نسلی که نام نیک او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 3 - 7
7 - < تکلّم أبومحمد الحسن بن علی ( ع ) فقال : قال العاص بن وائل : إنّ محمداً رجل أبتر لا ولد له فلو قد مات انقطع ذکره ، فأنزل اللّه تبارک و تعالی < إنّ شانئک هو الأبتر > ;
امام حسن(ع) [در مجلس مباحثه با معاویه و یاران او ]سخن گفت و فرمود: عاص بنوائل گفت: محمد(ص) مردی ابتر است که برای او فرزندی نیست و اگر بمیرد [نام و] یاد او تمام می شود. پس خدای تبارک و تعالی [خطاب به رسول خدا این آیه را] نازل فرمود: إنّ شانئک هو الأبتر>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 3 - 9
9 - تأخیر وحی در برهه ای از دوران نزول قرآن ، پیامبر ( ص ) را نگران ساخته ، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد .
ما ودّعک ربّک و ما قلی
لحن آیه شریفه و همراه بودن آن با سوگندهای خداوند، بیانگر اضطراب و رنجیدگی پیامبر(ص) و در صدد آرامش بخشیدن و تسلای خاطر دادن به آن حضرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 3 - 9
9 - تأخیر وحی در برهه ای از دوران نزول قرآن ، پیامبر ( ص ) را نگران ساخته ، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد .
ما ودّعک ربّک و ما قلی
لحن آیه شریفه و همراه بودن آن با سوگندهای خداوند، بیانگر اضطراب و رنجیدگی پیامبر(ص) و در صدد آرامش بخشیدن و
ص: 354
تسلای خاطر دادن به آن حضرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 3 - 7
7 - قابلیت و گنجایش زبان عربی ، برای ارائه مفاهیم وحی و بیان معارف الهی
کت-ب فصّلت ءای-ته قرءانًا عربیًّا
خداوند پس از بیان این حقیقت که قرآن به روشنی بیان گشته (فصّلت آیاته) آن را به عربی بودن توصیف کرده تا به این معنا اشاره کند که لغت عرب آن قابلیت را داشت که بتواند زبان وحی باشد و معارف الهی را در خود جای دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 44 - 5
5 - زبان قرآن ، زبانی گویا ، روشن و به دور از ابهام
و لو جعلن-ه قرءانًا أعجمیًّا لقالوا لولا فصّلت ءای-ته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 12 - 16
16- ظرفیت زبان عربی ، برای رساندن پیام خدا و ابلاغ بیم ها و بشارت های الهی به خلق *
و ه-ذا کت-ب مصدّق لسانًا عربیًّا لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین
از ارتباط میان <لساناً عربیّاً> و <لینذر>، استفاده می شود که عربی بودن قرآن، دارای تأثیری مهم در ابلاغ انذار و تبشیر الهی به خلق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 24 - 1،2
1 - شهادت و گواهی زبان ، دست و پای گنه کاران علیه آنان در قیامت
یوم تشهد علیهم ألسنتهم و أیدیهم و أرجلهم
2 - اعضا و جوارح ( زبان ، دست و پای ) گنه کاران ، تمامی گفته ها و کرده های آنان را بازگفته و از هیچ عمل خلافی ، فروگذار نخواهند کرد .
یوم تشهد علیهم ألسنتهم . .. بما کانوا یعملون
ص: 355
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 24 - 3
3 - شهادت و گواهی زبان ، دست و پای قذف کنندگان و تهمت زنندگان به زنان پاکدامن ، نجیب و مؤمن ، بر اعمال ناروایشان در قیامت
إنّ الذین یرمون المحصن-ت . .. یوم تشهد علیهم ألسنتهم ... بما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 27 - 1،2
1 - موسی ( ع ) قبل از رسالت خویش ، لکنت زبان داشت .
واحلل عقده من لسانی
2 - موسی ( ع ) در وادی طوی از خداوند خواست از لکنت زبان او بکاهد و گفتار او را واضح تر سازد .
واحلل عقده من لسانی
<عقده> نکره است و بر هر مقدار از لکنت صادق است <من> در <من لسانی> می تواند برای تبعیض باشد; یعنی عقده کائنه من عُقَد لسانی، حاکی از این که مطلوب موسی(ع) برطرف شدن بخشی از گرفتگی های زبان او بوده است. آیه بعد نیز قرینه بر این است که هدف او زوال مقداری بوده که به فهم کلامش کمک کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 28 - 1
1 - هدف موسی ( ع ) از دعا به درگاه خداوند برای بهبود لکنت زبان خویش ، مفهوم بودن سخنانش برای مردم بوده است .
واحلل عقده من لسانی. یفقهوا قولی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 52 - 3
3 - لکنت زبان و نقص گفتاری موسی ( ع ) ، به هنگام طرح دعوت در برابر فرعون *
و لایکاد یبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بلد - 90 - 9 - 1
1 - زبان و دو لب انسان ، عطای الهی و نعمت هایی بزرگ است .
و لسانًا و شفتین
ص: 356
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 97 - 4،5
4- نقش اساسی زبان عربی ، در تسهیل بیان معارف و محتوای بلند قرآن
فإنّما یسّرن-ه بلسانک
5- پیامبر ( ص ) و زبان گویای آن حضرت ، واسطه آسان شدن محتوای بسیار عالی قرآن برای درک همگان
فإنّما یسّرن-ه بلسانک
مراد از <لسانک> علاوه بر عربی بودن قرآن، جاری شدن آن بر زبان مبارک پیامبر(ص) نیز می باشد; که در تأثیر گذاردی بر شنوندگان، نقش بسزایی داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 198 - 1
1 - زبان عربی ، برخوردار از جاذبه و اتقان
و لو نزّلن-ه علی بعض الأعجمین
<أعجمین> می تواند جمع <أعجم> و یا جمع <أعجمی> باشد. در صورت دوم اصل آن <أعجمیین> است که یاء نسبت حذف گردیده است. به هر حال <اعجم> به کسی گفته می شود که در زبانش عُجمه (ابهام و گنگی) باشد (مفردات راغب) و این حکایت از اتقان، روشنی و گویایی و در نتیجه جاذبه زبان عربی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 3 - 3
3 - زبان عربی ، دارای جایگاهی ویژه در انتقال مفاهیم بلند و معارف نیازمند اندیشه و تعقل
إنّا جعلن-ه قرءانًا عربیًّا لعلّکم تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 58 - 1
1- تسهیل معارف والای قرآن از سوی خداوند برای خلق ، در پرتو ویژگی های خاص زبان عربی
فإنّما یسّرن-ه بلسانک
مراد از <لسانک>، می تواند زبان عربی باشد که زبان پیامبر(ص) بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 195 - 2،3
2 - غنا و توانمندی زبان عربی برای بیان روشنِ مفاهیم بلند وحی
نزل . .. بلسان عربیّ مبین
ص: 357
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <مبین> صفت توضیحی برای <لسان عربیّ> باشد. بر این اساس قید <مبین> ستایشی از جانب خدا نسبت به زبان عربی است; از آن جهت که این زبان می تواند محتوای بلند وحی را به روشنی برساند.
3 - انتخاب گویاترین و روشن ترین واژه ها و شیوه های گویش عرب برای بیان وحی
بلسان عربیّ مبین
در برداشت یاد شده <مبین> به عنوان صفت احترازی اخذ شده است. براین اساس زبان عربی به دو دسته (مبین و غیرمبین) تقسیم می شود و خداوند قسم اول را برای بیان مفاهیم وحی برگزیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 3 - 7
7 - قابلیت و گنجایش زبان عربی ، برای ارائه مفاهیم وحی و بیان معارف الهی
کت-ب فصّلت ءای-ته قرءانًا عربیًّا
خداوند پس از بیان این حقیقت که قرآن به روشنی بیان گشته (فصّلت آیاته) آن را به عربی بودن توصیف کرده تا به این معنا اشاره کند که لغت عرب آن قابلیت را داشت که بتواند زبان وحی باشد و معارف الهی را در خود جای دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 44 - 5
5 - زبان قرآن ، زبانی گویا ، روشن و به دور از ابهام
و لو جعلن-ه قرءانًا أعجمیًّا لقالوا لولا فصّلت ءای-ته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 3 - 3
3 - زبان عربی ، دارای جایگاهی ویژه در انتقال مفاهیم بلند و معارف نیازمند اندیشه و تعقل
إنّا جعلن-ه قرءانًا عربیًّا لعلّکم تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 12 - 16
16- ظرفیت زبان عربی ، برای رساندن پیام خدا و ابلاغ بیم ها و بشارت های الهی به خلق *
و ه-ذا کت-ب مصدّق لسانًا عربیًّا لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین
از ارتباط میان <لساناً عربیّاً> و <لینذر>، استفاده می شود که عربی بودن قرآن، دارای تأثیری مهم در ابلاغ انذار و تبشیر الهی به خلق است.
زبان ها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 93 - 5
ص: 358
5- مردم منطقه شمالی در عصر ذوالقرنین ، دارای زبانی دور از زبان های زنده آن روز بودند .
قومًا لایکادون یفقهون قولاً
نفی درک همه زبان ها، حاکی از این است که زبان مادری کوه نشینان عصر ذی القرنین، زبانی منحط و غیر قابل ذکر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 22 - 1،3،5
1 - آفرینش آسمان ها و زمین و گوناگونی زبان ها و رنگ های آدمیان ، از آیات الهی است .
و من ءای-ته خلق السم-وت و الأرض و اختل-ف ألسنتکم و ألونکم
3 - اختلاف مردمان در آهنگ گفتار ، از آیات الهی است .
و من ءای-ته . .. و اختل-ف ألسنتکم
بنابراین که مراد از اختلاف در زبان، تفاوت ادای کلمات از سوی انسان ها، حتی اهل یک زبان و لهجه باشد، نکته بالا قابل استفاده است.
5 - آیه بودن آفرینش آسمان ها و زمین و تفاوت زبان ها و رنگ های مردم ، برای دانشمندان قابل درک است .
و من ءای-ته خلق السم-وت و الأرض و اختل-ف ألسنتکم و ألونکم إنّ فی ذلک لأی-ت للع-ل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 22 - 7
7 - شکوفایی علم و آگاهی ، راهنمای آدمی به راز های نهفته در گوناگونی زبان ها و رنگ ها است .
و اختل-ف ألسنتکم و ألونکم إنّ فی ذلک لأی-ت للع-لمین
مراد از <عالمین> به تناسب موضوع - که سخن از تفاوت لهجه ها و رنگ ها است - ممکن است دانشمندان زبان شناس و زیست شناس باشد.
ص: 359
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 163 - 15
15 - زبور ، کتابی ارزشمند و دارای اهمیتی خاص
و ءاتینا داود زبوراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 163 - 15
15 - زبور ، کتابی ارزشمند و دارای اهمیتی خاص
و ءاتینا داود زبوراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 105 - 2
2- پیش گویی پیروزی و حاکمیت انسان های صالح در سطح زمین در کتاب زبور
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <من بعد الذکر> متعلق به <کائن> باشد در نتیجه شامل پیش گویی در تورات نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 105 - 3
ص: 360
3- زبور ، کتاب آسمانی نازل شده بعد از تورات
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 24 - 10
10- قرآن و کتاب های آسمانی ( تورات ، زبور و انجیل ) ، مایه احیای فطرت خفته و یادآور دانستنی های فراموش شده انسان ها
ه-ذا ذکر من معی و ذکر من قبلی
<ذکر> از نظر معنا، مانند <حفظ> است; با این تفاوت که حفظ شیء به اعتبار احراز و به دست آوردن آن و ذکر شیء به اعتبار استحضار و یادآوردن آن است (مفردات راغب). بنابراین توصیف قرآن و دیگر کتاب های آسمانی به <ذکر>، ممکن است به این اعتبار باشد. که یادآور دانستنی های فراموش شده آدمی و بیدارگر فطرت انسان غافل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 105 - 4
4- زبور کتابی که حاوی پند ها و موعظه ها و یاد و یادآوری ها است .
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر
برخی از مفسران <الذکر> را به یکی از معانی لغوی آن (تذکیر، موعظه، یاد و یادآوری) گرفته اند. در این صورت معنای آیه چنین می شود: در کتاب زبور پس از یک سلسله تذکرات و موعظه ها و یاد و یادآوری ها نوشتیم....
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 105 - 1،4
1- به ارث بردن زمین و تسلط بر منافع آن به وسیله بندگان صالح ، امری ثبت شده در کتاب تورات و زبور
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر أن الأرض یرثها عبادی الص-لحون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که: 1- الف و لام <الزبور> برای عهد و مقصود از آن کتاب آسمانی داوود(ع) باشد; چنان که در آیه 163، سوره <نساء> آمده است (و آتینا داوود زبوراً); 2- مقصود از <الذکر> تورات باشد; چنان که این نام در قرآن بر تورات اطلاق شده است (انبیا، آیه 48); 3- <من بعد الذکر> متعلق به <کتبنا> باشد.
4- زبور کتابی که حاوی پند ها و موعظه ها و یاد و یادآوری ها است .
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر
برخی از مفسران <الذکر> را به یکی از معانی لغوی آن (تذکیر، موعظه، یاد و یادآوری) گرفته اند. در این صورت معنای آیه چنین می شود: در کتاب زبور پس از یک سلسله تذکرات و موعظه ها و یاد و یادآوری ها نوشتیم....
ص: 361
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 163 - 14
14 - حضرت داود ( ع ) از پیامبران پس از نوح ( ع ) و دارای کتابی از جانب خدا به نام زبور
و ءاتینا داود زبوراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 55 - 9
9- خداوند ، به داوود ( ع ) کتاب آسمانی < زبور > را اعطا کرد .
و ءاتینا داود زبورًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 105 - 3
3- زبور ، کتاب آسمانی نازل شده بعد از تورات
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 20 - 13
13 - عن أبی عبداللّه(ع) قال: هذه الآیه نزلت فی الیهود و النصاری یقول اللّه تبارک و تعالی: <الذین آتیناهم الکتاب - یعنی التوراه و الإنجیل - یعرفونه - یعنی رسول اللّه(ص) . .. لأن اللّه عز و جل قد أنزل علیهم فی التوراه و الإنجیل و الزبور صفه محمّد(ص) ... و مبعثه ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 105 - 13
13- < عن عبداللّه بن سنان عن أبی عبداللّه ( ع ) انه سأله عن قول اللّه عزّوجلّ : < و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر > ما الزبور و ما الذکر ؟ قال : الذکر عنداللّه ، والزبور الذی أنزل علی داود ;
از عبداللّه بن سنان نقل شده که از امام صادق(ع) در باره قول خدای عزّوجلّ <و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر> پرسید زبور چیست ذکر کدام است؟ فرمود: ذکر نزد خدا است و زبور آن است که بر داوود نازل شده است>.
ص: 362
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 105 - 4
4- زبور کتابی که حاوی پند ها و موعظه ها و یاد و یادآوری ها است .
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر
برخی از مفسران <الذکر> را به یکی از معانی لغوی آن (تذکیر، موعظه، یاد و یادآوری) گرفته اند. در این صورت معنای آیه چنین می شود: در کتاب زبور پس از یک سلسله تذکرات و موعظه ها و یاد و یادآوری ها نوشتیم....
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 24 - 10
10- قرآن و کتاب های آسمانی ( تورات ، زبور و انجیل ) ، مایه احیای فطرت خفته و یادآور دانستنی های فراموش شده انسان ها
ه-ذا ذکر من معی و ذکر من قبلی
<ذکر> از نظر معنا، مانند <حفظ> است; با این تفاوت که حفظ شیء به اعتبار احراز و به دست آوردن آن و ذکر شیء به اعتبار استحضار و یادآوردن آن است (مفردات راغب). بنابراین توصیف قرآن و دیگر کتاب های آسمانی به <ذکر>، ممکن است به این اعتبار باشد. که یادآور دانستنی های فراموش شده آدمی و بیدارگر فطرت انسان غافل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 55 - 12
12- < [ النبی ( ص ) ] قال : . . . أمّا العشرون : أنزل الزبور علی داود فی عشرین یوماً خلون من شهر رمضان و ذلک قوله فی القرآن : < و آتینا داود زبوراً > . . . ;
پیامبر(ص)] فرمود: . .. اما بیست ... مقصود بیستم ماه رمضان است که در آن زبور بر داوود نازل شد و این سخن خدا در قرآن است که می فرماید: و آتینا داود زبوراً...>.
ص: 363
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 19 - 18
18 - تأثیر گزندگی زبان ، به حدّی است که ممکن است حریف را ، کاملاً مغلوب کند .
سلقوکم بألسنه حداد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 33 - 3
3 - پیامبر اکرم(ص) مورد تکذیب و زخم زبان و آزار کافران بود.
قد نعلم إنه لیحزنک الذی یقولون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 1 - 6
6 - خداوند ، حامی پیامبر ( ص ) در برابر زخم زبان دشمنان
إنّا أعطین-ک الکوثر
آن گونه که از ذیل این سوره استفاده می شود، عطای کوثر به پیامبر(ص) کاری است که خداوند در برابر طعنه ها و سخنان نیشدار دشمن انجام داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 3 - 1،7
1 - یکی از دشمنان پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بریده و آینده او را خالی از ذکر خیر خواند .
إنّ شانئک هو الأبتر
<شانئک>; یعنی، کسی که با تو بغض و دشمنی دارد (تاج العروس). بیشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند که پس از فوت پسران پیامبر(ص)، آن حضرت را <ابتر> خواند. <أبتر> به معنای کسی است که از او به خیر و نیکی یاد نشود. <بَتْر> (ریشه <أبتر>) در بریدن دُم به کار می رود و به همین جهت شخصی را که نسل او قطع شده است، <ابتر> گویند
ص: 364
(مفردات); زیرا نسلی که نام نیک او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.
7 - < تکلّم أبومحمد الحسن بن علی ( ع ) فقال : قال العاص بن وائل : إنّ محمداً رجل أبتر لا ولد له فلو قد مات انقطع ذکره ، فأنزل اللّه تبارک و تعالی < إنّ شانئک هو الأبتر > ;
امام حسن(ع) [در مجلس مباحثه با معاویه و یاران او ]سخن گفت و فرمود: عاص بنوائل گفت: محمد(ص) مردی ابتر است که برای او فرزندی نیست و اگر بمیرد [نام و] یاد او تمام می شود. پس خدای تبارک و تعالی [خطاب به رسول خدا این آیه را] نازل فرمود: إنّ شانئک هو الأبتر>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 1 - 6
6 - خداوند ، حامی پیامبر ( ص ) در برابر زخم زبان دشمنان
إنّا أعطین-ک الکوثر
آن گونه که از ذیل این سوره استفاده می شود، عطای کوثر به پیامبر(ص) کاری است که خداوند در برابر طعنه ها و سخنان نیشدار دشمن انجام داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 3 - 1
1 - یکی از دشمنان پیامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بریده و آینده او را خالی از ذکر خیر خواند .
إنّ شانئک هو الأبتر
<شانئک>; یعنی، کسی که با تو بغض و دشمنی دارد (تاج العروس). بیشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند که پس از فوت پسران پیامبر(ص)، آن حضرت را <ابتر> خواند. <أبتر> به معنای کسی است که از او به خیر و نیکی یاد نشود. <بَتْر> (ریشه <أبتر>) در بریدن دُم به کار می رود و به همین جهت شخصی را که نسل او قطع شده است، <ابتر> گویند (مفردات); زیرا نسلی که نام نیک او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کوثر - 108 - 3 - 7
7 - < تکلّم أبومحمد الحسن بن علی ( ع ) فقال : قال العاص بن وائل : إنّ محمداً رجل أبتر لا ولد له فلو قد مات انقطع ذکره ، فأنزل اللّه تبارک و تعالی < إنّ شانئک هو الأبتر > ;
امام حسن(ع) [در مجلس مباحثه با معاویه و یاران او ]سخن گفت و فرمود: عاص بنوائل گفت: محمد(ص) مردی ابتر است که برای او فرزندی نیست و اگر بمیرد [نام و] یاد او تمام می شود. پس خدای تبارک و تعالی [خطاب به رسول خدا این آیه را] نازل فرمود: إنّ شانئک هو الأبتر>.
ص: 365
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 3 - 9
9 - تأخیر وحی در برهه ای از دوران نزول قرآن ، پیامبر ( ص ) را نگران ساخته ، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد .
ما ودّعک ربّک و ما قلی
لحن آیه شریفه و همراه بودن آن با سوگندهای خداوند، بیانگر اضطراب و رنجیدگی پیامبر(ص) و در صدد آرامش بخشیدن و تسلای خاطر دادن به آن حضرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ضحی - 93 - 3 - 9
9 - تأخیر وحی در برهه ای از دوران نزول قرآن ، پیامبر ( ص ) را نگران ساخته ، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد .
ما ودّعک ربّک و ما قلی
لحن آیه شریفه و همراه بودن آن با سوگندهای خداوند، بیانگر اضطراب و رنجیدگی پیامبر(ص) و در صدد آرامش بخشیدن و تسلای خاطر دادن به آن حضرت است.
ص: 366
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 32 - 9
9- زشتی و قباحت زنا و بیراهه بودن آن در ارضای طبیعی غریزه جنسی ، ملاک حرمت آن است .
و لاتقربوا الزنی إنه کان ف-حشه و ساء سبیلاً
جمله <إنه کان فاحشه و ساء سبیلاً> به منزله تعلیل برای نهی است و می تواند مفید معنای یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 32 - 1،22
1 - پرهیز پیوسته و مستمر از زشتی ها و گناهان کبیره ، از ویژگی های بارز نیک کرداران
و یجزی الذین أحسنوا . .. الذین یجتنبون کب-ئر الإثم و الفوحش
استمرار، از فعل مضارع <یجتنبون> استفاده می شود.
22 - مبادرت به نیکی و پرهیز از گناه و زشتی ، تجلی تقواپیشگی است .
و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی . الذین یجتنبون کب-ئر الإثم و الفوحش ... هو أعلم بمن
ارتباط آیات شریفه، نشانگر آن است که مراد از <من اتّقی> همان <الذین أحسنوا و. ..> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 26 - 4
4 - مستور داشتن شرمگاه و زشتیهای بدن، امری لازم و ضروری
قد أنزلنا علیکم لباسا یوری سوءتکم و ریشا و لباس التقوی ذلک خیر
توصیف کلمه <لباسا> به <یواری سوءاتکم> می رساند که از اهداف آفرینش لباس، پوشانیدن شرمگاه است. و این معنا با وجهی بلیغ حکایت از ضرورت پوشش شرمگاه دارد.
ص: 367
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 137 - 4
4 - نقش جهانبینی در توجیه و تعیین زشتی و زیبایی عمل *
و کذلک زین لکثیر من المشرکین قتل أولدهم شرکاؤهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 63 - 5
5- گرایش و تمایل انسان به زیبایی و گریز از زشتی
فزیّن لهم الشیط-ن أعم-لهم
از اینکه شیطان اعمال زشت مردم را تزیین کرد و آنان را به وسیله همان عمل گمراه ساخت، نشان دهنده نکته فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 19
19 - قلب ، جایگاه ادراک و اساس زیبایی ایمان و زشتی کفر
و زیّنه فی قلوبکم و کرّه إلیکم الکفر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 37 - 7
7 - توجه به نقش فضل الهی در بهره مندی انسان از نعمت ها ، بیانگر زشتی بخل و پنهان ساختن داراییها
الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 368
5 - انعام - 6 - 65 - 16
16 - عن أبی جعفر(ع) فی قوله: <. .. عذابا من فوقکم> هو الدخان و الصیحه <او من تحت ارجلکم> و هو الخسف <او یلبسکم شیعا> و هو اختلاف فی الدین و طعن بعضکم علی بعض <و یذیق بعضکم بأس بعض> و هو ان یقتل بعضکم بعضا و کل هذا فی أهل القبله ... .
از امام باقر(ع) روایت شده است: مراد از <عذابا من فوقکم>، دود و صیحه آسمانی و مراد از <أو من تحت أرجلکم>، فرو رفتن در زمین و مراد از <یلبسکم شیعا>، اختلاف در دین و بدگویی بعضی از شما نسبت به بعض دیگر می باشد، و مراد از <و یذیق بعضکم بأس بعض> این است که گروهی از شما گروه دیگر را بکشد و تمام اینها مربوط به اهل قبله است . .. .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 62 - 9
9 - زشتی و ناروایی گناه ، تجاوز و حرام خواری
یسرعون فی الاثم و العدون و اکلهم السحت لبئس ما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 25 - 4
4 - زشتی و ناروایی بیهوده گویی و دادن نسبت های ناروا به دیگران
لایسمعون فیها لغوًا و لاتأثیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 104 - 3
3 - بدمنظری دوزخیان ، در نتیجه جمع شدن پوست صورت و لب های آنها و آشکار ماندن دندان هایشان
تلفح وجوههم النار و هم فیها ک-لحون
<کالح> ظاهراً کنایه از زشت رویی و بدمنظری دوزخیان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 62 - 9
ص: 369
9 - زشتی و ناروایی گناه ، تجاوز و حرام خواری
یسرعون فی الاثم و العدون و اکلهم السحت لبئس ما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 27 - 7
7 - پیامد های شوم خیانت به خدا و رسول و زشتی خیانت آدمی به امانت های جامعه ، امری روشن و بی نیاز از برهان
لاتخونوا اللّه . .. و أنتم تعلمون
در اینکه مفعول <تعلمون> چیست، نظرهای مختلفی ایراد شده که از جمله آنهاست، زشتی خیانت، پیامدهای شوم آن و حرمت آن از دیدگاه عقل و شرع.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 65 - 2
2 - درخت < زقّوم > ، درختی زشت منظر و وحشت آور
طلعها کأنّه رءوس الشی-طین
تشبیه درخت زقوم به سرهای شیطان ها، به خاطر ذهنیتی است که مردم - به ویژه عرب ها - از شیطان دارند. بدین صورت که آن را موجودی زشت و وحشت آور می دانند و هر چیز و فرد زشت را به چهره و سر شیطان تشبیه می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 25 - 4
4 - زشتی و ناروایی بیهوده گویی و دادن نسبت های ناروا به دیگران
لایسمعون فیها لغوًا و لاتأثیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 29 - 5
5- بشر از دیرباز به ناروایی رابطه زناشویی زن با غیر همسر خویش ، معتقد بود و بر آن تأکید می کرد .
واستغفری لذنبک إنک کنت من الخاطئین
ص: 370
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - اعراف - 7 - 33 - 19
19 - سئل علی بن الحسین(ع) عن الفواحش ما ظهر منها و ما بطن قال: ما ظهر نکاح إمرأه الأب و ما بطن الزنا.
از امام سجاد(ع) درباره فواحش ظاهری و باطنی سؤال شد فرمود: فاحشه ظاهری، ازدواج با همسر پدر و فاحشه باطنی زناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 32 - 4
4- زنا ، عملی بس زشت و پلید و راهی بس ناشایست در ارضای غریزه جنسی
إنه کان ف-حشه و ساء سبیلاً
<فاحشه> به سخن و رفتاری می گویند که زشتی آن بسیار است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 32 - 6
6- زشتی و پلیدی زنا ، امری نهفته در وجدان همه انسان های طول تاریخ
إنه کان ف-حشه و ساء سبیلاً
جمله اسمیه <إنه کان فاحشه و ساء سبیلاً> دلالت بر ثبوت و استمرار دارد و در ضمن تعلیلی است برای نهی <لاتقربوا الزنی>. افزودن این تعلیل، برای برانگیختن مردم و مخاطبان جهت عمل به <لاتقربوا> است. چنین امری هم، وقتی تأثیربخش خواهد بود که خود مردم بدی آن را بفهمند و اطلاق تعلیل، بد بودن آن را در نزد مردم می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 27 - 1
1 - زشت و کریه شدن چهره های کافران و منکران معاد ، در لحظه مشاهده عذاب قیامت
فلمّا رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا
واژه <سوء> مرادف <قبیح> و <سیئه> مقابل <حسنه> است.
ص: 371
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 27 - 1
1 - زشت و کریه شدن چهره های کافران و منکران معاد ، در لحظه مشاهده عذاب قیامت
فلمّا رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا
واژه <سوء> مرادف <قبیح> و <سیئه> مقابل <حسنه> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 66 - 8
8 - مشرکان ناسپاس ، از زشتی کار خود ، آگاهی خواهند یافت .
هم یشرکون . لیکفروا بما ءاتین-هم ... فسوف یعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 62 - 9
9 - زشتی و ناروایی گناه ، تجاوز و حرام خواری
یسرعون فی الاثم و العدون و اکلهم السحت لبئس ما کانوا یعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 120 - 2
2 - لزوم اجتناب از همه گناهان، چه قبحش آشکار و چه نهان باشد.
و ذروا ظهر الإثم و باطنه
<ظاهر الإثم> می تواند صفت برای محذوف باشد. در این صورت معنی جمله چنین می شود: <ذروا عصیانا ظاهر الإثم و باطنه>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 54 - 6
6 - ارتکاب علنی اعمال زشت ، دارای قباحت فزون تر
أتأتون الف-حشه و أنتم تبصرون
لوط(ع)، در توبیخ قومش بر روی دو نکته تأکید کرده است: 1- ارتکاب فحشا، 2- انجام آن در منظر عموم. بنابراین مفاد پیام
ص: 372
لوط چنین می شود: ای مردم! چرا به کار زشت آمیزش با مردان روی می آورید و بدتر از آن چرا آن را در برابر چشم دیگران انجام می دهید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 25 - 4
4 - زشتی و ناروایی بیهوده گویی و دادن نسبت های ناروا به دیگران
لایسمعون فیها لغوًا و لاتأثیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 81 - 1
1 - قوم لوط ، مردمی مبتلا به عمل بسیار شنیع لواط
إنکم لتأتون الرجال شهوه من دون النساء
فعل مضارع <تأتون> حکایت از استمرار لواط دارد که در برداشت از آن به <ابتلا> تعبیر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 65 - 1
1 - میوه و ثمره درخت < زقّوم > ، در زشتی همانند سر های شیطان ها است .
طلعها کأنّه رءوس الشی-طین
<طلع>، به معنای <ثمره> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 149 - 4،8
4 - ترغیب مؤمنان از سوی خداوند ، به گذشت از کسانی که به ایشان بدی کرده اند .
إن تبدوا . .. أو تعفوا عن سوء فإنّ اللّه کان عفواً قدیراً
8 - نیکی به مردم در آشکار و نهان و گذشت از بدی های ایشان ، در پی دارنده عفو الهی
إن تبدوا خیراً أو تخفوه أو تعفوا عن سوء فإنّ اللّه کان عفواً قدیراً
ص: 373
از جمله مصادیق مورد نظر برای کلمه <خیر>، به قرینه <او تعفوا عن سوء> که بیانگر گذشت از خطاهای دیگران است، احسان و نیکی به مردم می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 39 - 1
1- ابلیس ، گمراه شدن خود از سوی خداوند را ، عامل زیبا نمایاندن زشتی ها و به گمراهی کشاندن همه انسان ها معرفی کرد .
قال ربّ بما أغویتنی لأزیننّ لهم فی الأرض و لأغوینّهم أجمعین
<با> در <بما> بای سببیه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 32 - 6
6- زشتی و پلیدی زنا ، امری نهفته در وجدان همه انسان های طول تاریخ
إنه کان ف-حشه و ساء سبیلاً
جمله اسمیه <إنه کان فاحشه و ساء سبیلاً> دلالت بر ثبوت و استمرار دارد و در ضمن تعلیلی است برای نهی <لاتقربوا الزنی>. افزودن این تعلیل، برای برانگیختن مردم و مخاطبان جهت عمل به <لاتقربوا> است. چنین امری هم، وقتی تأثیربخش خواهد بود که خود مردم بدی آن را بفهمند و اطلاق تعلیل، بد بودن آن را در نزد مردم می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 93 - 8
8 - ظلم، معیار سنجش میزان زشتی گناهان و دارای مراتب است.
و من أظلم ممن افتری علی الله کذبا
گزینش واژه <أظلم> به جای <أذنب> و <أعصی> و مانند آن می تواند بدان جهت باشد که اولا ظلم بودن افترا را گوشزد کند و ثانیاً به ریشه گناه بودن افترا اشاره نماید. بنابراین ظلم معیاری برای شناخت گناه و مرتبه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 374
15 - فاطر - 35 - 8 - 5
5 - گرایش و تمایل انسان به زیبایی و گریز وی از زشتی
أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
از این که شیطان برای گمراه کردن مردم، از راه زیبا جلوه دادن اعمال زشت آنان وارد می شود، می توان مطلب یاد شده را استنباط کرد.
زشتی ها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 32 - 1،22
1 - پرهیز پیوسته و مستمر از زشتی ها و گناهان کبیره ، از ویژگی های بارز نیک کرداران
و یجزی الذین أحسنوا . .. الذین یجتنبون کب-ئر الإثم و الفوحش
استمرار، از فعل مضارع <یجتنبون> استفاده می شود.
22 - مبادرت به نیکی و پرهیز از گناه و زشتی ، تجلی تقواپیشگی است .
و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی . الذین یجتنبون کب-ئر الإثم و الفوحش ... هو أعلم بمن
ارتباط آیات شریفه، نشانگر آن است که مراد از <من اتّقی> همان <الذین أحسنوا و. ..> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 39 - 1
1- ابلیس ، گمراه شدن خود از سوی خداوند را ، عامل زیبا نمایاندن زشتی ها و به گمراهی کشاندن همه انسان ها معرفی کرد .
قال ربّ بما أغویتنی لأزیننّ لهم فی الأرض و لأغوینّهم أجمعین
<با> در <بما> بای سببیه است.
ص: 375
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 4
4 - برخورداری جامعه اسلامی از حمایت و نصرت خدا ، در گرو اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر است .
الذین ان مکّنّ-هم فی الأرض . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 4 - 1
1 - رسیدن به رستگاری اخروی ، در گرو پرداخت زکات است .
قد أفلح المؤمنون . .. و الذین هم للزکوه ف-علون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 156 - 15،19
15 - خداوند نویدبخش موسی ( ع ) به استجابت دعایش برای سعادت بنی اسرائیل در دنیا و آخرت ، به شرط رعایت تقوا ، پرداخت زکات و ایمان به همه آیات الهی
فسأکتبها للذین یتقون و یؤتون الزکوه و الذین هم بایتنا یؤمنون
19 - تقواپیشگی ، پرداخت زکات و ایمان به آیات الهی ، شرط برخوردار شدن همراهان موسی در میعادگاه مناجات ، از مغفرت و رحمت خاص الهی بود .
فاغفرلنا و ارحمنا و أنت خیر الغفرین . .. فسأکتبها للذین یتقون
جمله <فسأکتبها . .. > پاسخی است به درخواستهای موسی(ع) و از جمله آنهاست تقاضای رحمت و مغفرت برای همراهان خویش در میعادگاه مناجات
ص: 376
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 10
10 - عبادت خداوند ، عقاید توحیدی ، ادای نماز و پرداخت زکات ، سامان دهنده امور انسان ها است .
لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوه و یؤتوا الزکوه و ذلک دین الق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 4 - 5
5 - پرداخت زکات ، مایه رشد سرمایه و ازدیاد ثروت
و الذین هم للزکوه ف-علون
<زکات> از مصدر <زُکُوّ> مشتق است. <زکو> هم به معنای نمو و ازدیاد می آید و هم به معنای پاکی و طهارت. بنابراین می توان گفت: انفاق مال، بدان جهت که مایه رشد و ازدیاد سرمایه است و یا طهارت جان و سلامت نفس انفاق کننده را در پی دارد، زکات نامیده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 3 - 2
2 - پایبندی به نماز و زکات و باور به آخرت ، شرط بهرهوری از هدایت و بشارت قرآن
هدًی و بشری للمؤمنین . الذین یقیمون الصلوه... و هم بالأخره هم یوقنون
فعل های <یقیمون> و <یؤتون> مضارع و مفید استمرار است; یعنی، <هدًی و بشری للذین یستمرون علی اقامه الصلاه و إیتاء الزکاه>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 78 - 29
29 - اقامه نماز ، پرداخت زکات و اعتصام به خداوند ، زمینه ساز برخورداری از ولایت و جلب یاری و نصرت او
فاقیموا الصلوه . .. فنعم المولی و نعم النصیر
برداشت فوق، بدان احتمال است که <فنعم المولی. ..> مترتب بر تکالیف پیشین باشد که انجام آن، موجب بهره مندی از ولایت ویژه و نصرت خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 377
14 - لقمان - 31 - 4 - 9
9 - برپایی کامل نماز و پرداخت مدام زکات و یقین به عالَم آخرت ، زمینه دستیابی به هدایت ویژه قرآن است .
هدًی . .. للمحسنین . الذین یقیمون الصلوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 5 - 3،10
3 - یقین به آخرت و برپایی نماز و پرداخت زکات ، زمینه ساز بهره مندی از هدایت های افزون الهی است .
الذین یقیمون . .. و هم بالأخره هم یوقنون . أُول-ئک علی هدًی من ربّهم
10 - رستگاری ، تنها در پرتوِ اقامه نماز و پرداخت زکات و یقین به آخرت است .
الذین یقیمون الصلوه و . .. و أُول-ئک هم المفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 14 - 5
5 - < و سئل الصادق ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ < قد أفلح من تزکّی > قال من أخرج الفطره ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ <قد أفلح من تزکّی> سؤال شد، فرمود: [مقصود] کسی است که زکات فطره خود را بپردازد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 277 - 12
12 - کفر ، اعمال ناشایست ، ترک نماز و نداشتن ارتباط با خدا ، امتناع از پرداخت زکات و حقوق مالی ، موجب اضطراب و سلب آرامش درونی
انّ الّذین امنوا . .. و لا هم یحزنون
از مفهوم آیه برداشت شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 12
12 - دلبستگی به مال و عدم تمایل به پرداخت صدقه ( زکات ) نشانه آلودگی روح و عدم تکامل معنوی انسان
خذ من أمولهم صدقه تطهرهم و تزکیهم
از مفهوم آیه برداشت می شود که: تطهیر و تزکیه مورد نظر تنها با پرداخت زکات حاصل خواهد شد. بنابراین آنان که در نتیجه دلبستگی، از پرداخت آن سرباز می زنند، آلوده اند و رشد نخواهند یافت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 378
12 - مؤمنون - 23 - 4 - 42
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 15 - 11
11 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) أنّه قال : من تمام الصوم اعطاء الزکاه . . . و من صام فلم یؤدّها فلاصوم له إذا ترکها متعمداً . . . إنّ اللّه عزّوجلّ بدأ بها قبل الصلاه فقال : < قد أفلح من تزکّی . و ذکر اسم ربّه فصلّی > ;
از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: از [شرایط ]تمام بودن روزه، دادن زکات است . .. و کسی که روزه بگیرد; ولی زکات را نپردازد، روزه برای او نیست در صورتی که ترک زکات از روی عمد باشد ... خدای عزّوجلّ زکات را در ابتدا و قبل از نماز، آورده و فرموده است: قد أفلح من تزکّی . و ذکر اسم ربّه فصلّی>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 4 - 6
6 - پرداخت زکات ، مایه طهارت جان و سلامت روان است .
و الذین هم للزکوه ف-علون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 48 - 4
4 - برپایی نماز ، پرداخت زکات و شرکت در نماز جماعت از جمله سبب های کارساز برای دور ماندن از عذاب ها و مخاطرات روز قیامت
و أقیموا الصلوه . .. واتقوا یوماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 110 - 2،3،4
2 - برپاداشتن نماز و پرداخت زکات ، دارای نقشی بسزا در آماده سازی مسلمانان برای برخورد با دشمنان
فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی اللّه بأمره . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
چون وجوب نماز و زکات، پیش از نزول این آیه برای مسلمانان بیان شده بود; معلوم می شود: تأکید بر آن در این آیه، ارائه رهنمودی است برای تحقق امر یاد شده در آیه (فاعفوا و اصفحوا) و نیز فراهم آمدن زمینه جهاد و مبارزه که فراز <حتی یأتی اللّه بأمره> بدان اشاره دارد. در برداشت فوق <أقیموا الصلاه ...> در ارتباط با <حتی یأتی ...> معنا شده است.
3 - اقامه نماز و ادای زکات ، عامل شکیبایی بر آزار های دشمنان و زمینه ساز مدارا کردن با ایشان است .
فاعفوا و اصفحوا . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
در برداشت فوق، جمله <أقیموا الصلاه . ..> در ارتباط با <فاعفوا واصفحوا> ملاحظه شده است. در این لحاظ هدف از تأکید بر اقامه نماز و پرداخت زکات، ایجاد توان برای اطاعت امر خداوند (لزوم عفو و گذشت و مدارا کردن با دشمنان) است.
ص: 379
4 - مسلمانان صدر اسلام ، موظف به تقویت بنیه اعتقادی و اقتصادی خویش با برپا کردن نماز و پرداخت زکات ( برای مهیّا شدن زمینه های جهاد و مبارزه )
حتی یأتی اللّه بأمره . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 277 - 9،11،13
9 - آرامش درونی ، دستاورد ایمان و عمل صالح به ویژه نماز و زکات
انّ الّذین امنوا و عملوا الصّالحات . .. و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون
بنابراینکه نداشتن <خوف> و <حزن> (آرامش درونی) علاوه بر آخرت، مربوط به دنیا نیز باشد.
11 - ایمان ، عمل صالح ، نماز و زکات ، موجب آرامش خاطر
انّ الّذین امنوا . .. و لا هم یحزنون
13 - ایمان و عمل صالح به ویژه نماز و زکات زمینه نفی ربا در جامعه
یمحق اللّه الرّبوا . .. امنوا و عملوا الصّالحات
ذکر این آیه پس از آیات قبل (در مورد ربا) رهنمودی است برای از بین بردن ربا در جامعه.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 8
8 - نقش اقامه نماز و پرداخت زکات ، در خودسازی و آمادگی برای جهاد و فداکاری
الم تر الی الّذین قیل لهم کفّوا ایدیکم و اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه فلمّا کتب ع
فرمان خداوند به برپایی نماز و ادای زکات، پس از نهی از مبارزه مسلحانه، دلالت بر این دارد که تا اقامه نماز و ادای زکات جایگاه خویش را در جامعه نیابد، شرایط برای مبارزه و جهاد آماده نمی شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 12 - 20،21
20 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، ایمان به پیامبران و یاری آنان و انفاق در راه خدا ، موجب تکفیر ( نادیده گرفتن ) قطعی گناهان و دخول حتمی در بهشت
لئن اقمتم . .. لاکفرن عنکم سیاتکم و لادخلنکم جنت
21 - تکفیر ( نادیده گرفتن ) گناهان بنی اسرائیل و دخول آنان به بهشت در گرو اقامه نماز ، پرداخت زکات ، ایمان به پیامبران و یاری آنان و انفاق در راه خدا
لئن اقمتم الصلوه . .. و لادخلنکم جنت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 9
9 - اقامه نماز و پرداخت زکات ، شرط پذیرش اسلام مشرکان و کافران
فإن تابوا و أقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه فخلّوا سبیلهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 380
7 - توبه - 9 - 18 - 9
9 - ایمان به خدا و روز رستاخیز ، اقامه نماز و پرداخت زکات و نترسیدن از غیر خدا ، زمینه ساز ره یابی به صراط مستقیم و قرار گرفتن در زمره ره یافتگان
من ءامن باللّه و الیوم الأخر . .. فعسی أولئک أن یکونوا من المهتدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 71 - 21
21 - امر به معروف ، نهی از منکر ، اقامه نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از خدا و رسولش ، عامل جلب رحمت ویژه الهی
یأمرون بالمعروف . .. أولئک سیرحمهم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 8،11
8 - پرداخت صدقه و زکات ، مایه تطهیر ( پاکی روح از آلودگی ) و تزکیه ( رشد معنوی ) انسان است .
خذ من أمولهم صدقه تطهرهم و تزکیهم
11 - پرداخت صدقه ( زکات ) ، تضمین کننده پاکی جامعه و شکوفایی اقتصاد آن *
خذ من أمولهم صدقه تطهرهم و تزکیهم
برداشت فوق بر این اساس است که تطهیر و رشد، صرفاً فردی نباشد و نظر به حیثیت اجتماعی آن نیز داشته باشد. به تعبیر دیگر، صدقه و زکات، از آن جهت که تعدیل ثروت را به دنبال دارد، عدالت اجتماعی را تضمین می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 9
9 - انفاق و پرداخت صدقات از نشانه های اصلی و جلوه توبه راستین است .
أن اللّه هو یقبل التوبه عن عباده و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 10 - 3
3 - خشوع در نماز ، اجتناب از لغو ( گفتاربیهوده و کردار عبث ) ، پرداخت زکات ، عفت و پاک دامنی ، امانت داری ، پایبندی به عهد و پیمان و اهمیت دادن به نماز و انجام به موقع آن ، تضمین کننده رستگاری اخروی و دستیابی مؤمنان به بهشت
قد أفلح المؤمنون . الذین هم ... أُول-ئک هم الورثون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 38 - 16
16 - مردمانی که همواره به یاد خدا هستند ، نماز به پا می دارند ، زکات می پردازند و از قیامت می ترسند ، از روزی فراوان و بی شمار برخورداراند .
رجال لاتلهیهم تج-ره و لابیع عن ذکر اللّه . .. لیجزیهم اللّه أحسن ما عملوا و یزید
<حساب> به معنای شمارش است و <بغیر حساب> (بی شمارش) می تواند کنایه از کثرت و فراوانی باشد.
ص: 381
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 6،7،8
6 - مؤمنان نیکوکار در سایه برپایی نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) مشمول رحمت خدا هستند .
وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص-لح-ت. .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
7 - برپایی نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) و رهبران الهی ، مایه جلب رحمت خدا است .
و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا الرسول لعلّکم ترحمون
8 - امید به برخورداری از رحمت خدا در پرتو اقامه نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) امیدی به جا و شایسته
و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا الرسول لعلّکم ترحمون
از این که خداوند پس از توصیه مؤمنان به اقامه نماز، پرداخت زکات و فرمان بری از پیامبر(ص)، آنان را به رحمت خویش امیدوار ساخته است به دست می آید که امید داشتن به رحمت خدا، پس از عمل به توصیه های الهی، امیدی به جا و شایسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 3 - 4
4 - اقامه نماز و پرداخت زکات ، دارای پیوندی عمیق با یقین به آخرت
الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و هم بالأخره هم یوقنون
جمله <و هم بالأخره. ..> حال معلله است; یعنی، یقین داشتن آنان به آخرت و کیفر و پاداش الهی، آنها را پایبند به اقامه نماز و پرداخت زکات می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 7 - 11
11 - پرداخت زکات و انفاق مال در راه خدا ، از نمود های بارز اعتقاد به توحید و جهان آخرت
و ویل للمشرکین . الذین لایؤتون الزکوه و هم بالأخره هم ک-فرون
از مفهوم مخالف آیه، مطلب یاد شده استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 8 - 5
5 - انفاق در راه خداوند ( پرداخت زکات ) ، نشانگر ایمان و نمونه گویای عمل صالح
و ویل للمشرکین . الذین لا یؤتون الزکوه ... إنّ الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 55 - 8
8 - حالت خضوع و فروتنی در پرداخت صدقه و زکات ، از شرایط لازم برای تصدی حکومت و ولایت بر اهل ایمان
انما ولیکم اللّه . .. الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و هم رکعون
ص: 382
در برداشت فوق، رکوع به معنای لغوی آن (خضوع) گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 30
30 - زکات ، باید به بهترین صورت و مناسب ترین چیز برای فقیران پرداخت شود .
و أقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 25
25 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرمود : < یجبر الامام النّاس علی اخذ الزکوه من اموالهم لانّ اللّه عز و جل قال : < خذ من اموالهم صدقه . . . > . . . ;
امام، مردم را مجبور می کند که از اموال آنان زکات گرفته شود; زیرا خدای عزو جل فرموده: از اموال آنان صدقه بگیر . ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 137 - 10
10 - ارتکاب گناهانی همچون شرابخواری ، زنا و نپرداختن زکات ، با اعتقاد به گناه بودن آنها ، کفر است .
إنّ الذین ءامنوا ثم کفروا
ابو بصیر از معصوم(ع) روایت کرده است که پس از تلاوت <ان الذین ءامنوا ثم کفروا ثم ءامنوا ثم ازدادوا کفراً> امام فرمود: من زعم ان الخمر حرام ثم شربها، و من زعم ان الزنا حرام ثم زنی، و من زعم ان الزکوه حق و لم یؤدها.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 281، ح 288; نورالثقلین، ج 1، ص 563، ح 623.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 43 - 3
3 - نماز و زکات ، از واجبات دینی اسلام و از ارکان عملی آن است .
و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
ص: 383
دعوت به اقامه نماز و پرداخت زکات، پس از فراخواندن اهل کتاب به ایمان، بیانگر اهمیت خاص نماز و زکات در میان سایر تکالیف عملی اسلام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 10،11،12،17،19
10 - خداوند حقی برای خود در محصولات کشاورزی قرار داده است.
و ءاتوا حقه یوم حصاده
مرجع ضمیر <حقه>، به قرینه صدر آیه، ممکن است <الله> باشد.
11 - لزوم پرداخت بخشی از محصولات کشاورزی به هنگام چیدن میوه ها و درو کردن غلات
و ءاتوا حقه یوم حصاده
12 - حکم زکات در مکه شامل همه محصولات کشاورزی می شده است. *
جنت . .. و النخل و الزرع ... و الزیتون و الرمان ... و ءاتوا حقه یوم حصاده
فرمان به ادای حق محصولات کشاورزی در روز چیدن اختصاص به محصولات خاصی، مانند غلات، ندارد. و چون در آیات مکی دیگر نیز فرمان زکات یاد شده، محتمل است فرمان به <ایتاء حق الحصاد> اشاره به همان حکم زکات باشد.
17 - عن أبی عبدالله(ع): لاتصرم باللیل و لاتحصد باللیل . .. و إن حصدت باللیل لم یأتک السؤال و هو قول الله تعالی: <و ءاتوا حقه یوم حصاده> ... یعنی القبضه بعد القبضه إذا حصدته و إذا خرج فالحفنه بعد الحفنه ... .
از امام صادق(ع) روایت شده است: میوه را در شب نچین و شبانه درو نکن . .. زیرا اگر در شب، درو کنی فقیران نزد تو نمی آیند و این سخن خداوند متعال است که می فرماید: <حق محصول را روز درو بپردازید> ... یعنی هنگام درو، دسته دسته و هنگام جدا شدن دانه، مشت مشت بپردازید ... .
19 - عبدالله بن سنان عن أبی عبدالله(ع) قال: سألته عن قوله: <و ءاتوا حقه یوم حصاده> قال: اعط من حضرک من المسلمین و إن لم یحضرک إلا مشرک فاعطه.
عبدالله بن سنان گوید: از امام صادق(ع) درباره <و ءاتوا حقه یوم حصاده> سؤال کردم، فرمود: اگر کسی از مسلمانان هنگام برداشت محصول حضور داشت، حق الحصاد را به او بده و اگر کسی غیر از مشرک نبود، به او بپرداز.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 60 - 1،2،4
1 - لزوم پرداخت صدقات و زکات به نیازمندان ( فقرا ) ، تهیدستان ( مساکین ) و کارگزاران امور صدقات
إنما الصدقت للفقراء و المسکین و العملین علیها
2 - وجوب صرف صدقات بر تألیف قلوب ، آزادی بردگان ، بدهکاران ، راه خدا و در راه ماندگان
إنما الصدقت . .. و المؤلفه قلوبهم و فی الرقاب و الغرمین و فی سبیل اللّه و ابن ال
4 - صرف صدقات ( زکات ) ، بجز در موارد هشتگانه ( فقرا و . . . ) ممنوع است .
إنما الصدقت للفقراء . .. و ابن السبیل
آیه شریفه در مقام بیان موارد صرف صدقات است. به کارگیری کلمه <إنما> - که برای افاده حصر است - بیانگر این است که صرف صدقات در غیر موارد هشتگانه ای که آیه شریفه متعرض آن شده، ممنوع است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 2،5،25،27
ص: 384
2 - اموال و دارایی های گوناگون انسان ، متعلق صدقه ( زکات ) است .
خذ من أمولهم صدقه
<مال> (مفرد اموال) اسم جنس است و شامل هر آنچه را که آدمی به دست بیاورد می شود.
5 - تنها بخشی از اموال و دارایی ها به عنوان صدقه و زکات دریافت می شود ; نه تمامی آن .
خذ من أمولهم صدقه
برداشت فوق، با توجه به استعمال <مِنْ تبعیضیه> به دست آمده است; یعنی، بخشی از اموال آنان را به عنوان صدقات اخذ کن.
25 - از امام صادق ( ع ) روایت شده که فرمود : < یجبر الامام النّاس علی اخذ الزکوه من اموالهم لانّ اللّه عز و جل قال : < خذ من اموالهم صدقه . . . > . . . ;
امام، مردم را مجبور می کند که از اموال آنان زکات گرفته شود; زیرا خدای عزو جل فرموده: از اموال آنان صدقه بگیر . ..>.
27 - عبداللّه بن سنان گوید : امام صادق ( ع ) فرمود : < لما انزلت آیه الزکوه < خذ من اموالهم صدقه . . . > . . . فامر رسول اللّه ( ص ) منادیه فنادی فی الناس ان اللّه فرض علیکم الزکوه . . . ففرض اللّه عز و جل علیهم من الذهب و الفضه و فرض الصدقه من الابل و البقر و الغنم و من الحنطه و الشعیر و التمر و الزبیب . . . و عفا لهم عما سوی ذلک . . . ;
چون آیه زکات نازل شد که <از اموال آنان صدقه بگیر . ..> رسول خدا (ص) به منادی خود دستور داد و او در بین مردم ندا داد که خداوند: بر شما زکات را واجب فرموده است; پس خداوند [زکات] را از طلا و نقره بر آنان واجب فرمود و نیز صدقه را از شتر، گاو، گوسفند، گندم، جو، خرما و کشمش واجب کرد ... و غیر اینها را برای مردم گذشت نمود ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 31 - 12
12- نماز و زکات ، در هیچ شرایطی نباید ترک شود .
و أوص-نی بالصلوه والزکوه مادمت حیًّا
گرچه <مادمت حیّاً> مربوط به عیسی(ع) است، ولی به دلیل اشتراک تکالیف، دیگر مسیحیان نیز به تکالیف او موظف اند و هر گاه قرآن از ادیان پیشین حکمی را نقل کرده و نسخ آن را گوشزد نکند، مسلمانان نیز باید آن را تکلیف خود بشمارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 60 - 4
4 - پرداخت زکات ، فقط باید برای جلب رضای خدا و دستیابی به سعادت اخروی باشد .
و الذین یؤتون . .. و قلوبهم وجله أنّهم إلی ربّهم رجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 9
9 - < ابراهیم بن عبدالحمید عن أبی الحسن قال : سألته عن صدقه الفطر أواجبه هی بمنزله الزکاه فقال : هی ممّا قال اللّه : < أقیموا الصلوه و آتوا الزکاه > هی واجبه . . . ;
ابراهیم بن عبدالحمید گوید: از امام رضا(ع) پرسیدم: آیا زکات فطره به منزله زکات واجب است؟ فرمود: زکات فطره، از همان
ص: 385
زکاتی است که خداوند فرموده: <. ..و آتوا الزکاه> و آن واجب است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 50
50 - < إبراهیم بن عبدالحمید عن أبی الحسن ( ع ) قال : سألته عن صدقه الفطره أواجبهٌ ، هی بمنزله الزکاه فقال : هی ممّا قال اللّه : أقیموا الصلاه و ءاتوا الزکاه هی واجبه ;
ابراهیم بن عبدالحمید گوید: از امام کاظم(ع) درباره صدقه فطره سؤال کردم که آیا این صدقه، واجب و به منزله زکات است؟ فرمود: صدقه فطره جزء زکاتی است که خداوند فرموده است: <أقیموا الصلاه و ءاتوا الزکات> [بلی] صدقه فطره، واجب است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 60 - 4
4 - پرداخت زکات ، فقط باید برای جلب رضای خدا و دستیابی به سعادت اخروی باشد .
و الذین یؤتون . .. و قلوبهم وجله أنّهم إلی ربّهم رجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 4
4 - ضرورت بر پا داشتن نماز و پرداخت زکات
الم تر الی الّذین قیل لهم کفّوا ایدیکم و اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 162 - 12
12 - مؤمنان به خدا ، قیامت و قرآن ، بر پا دارندگان نماز و پرداخت کنندگان زکات ، از پاداش بزرگ الهی ، برخوردار خواهند شد .
أولئک سنؤتیهم أجراً عظیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 12 - 8،33
8 - پیمان الهی از بنی اسرائیل بر اقامه نماز ، پرداخت زکات ، ایمان به پیامبران و انفاق در راه خدا
و لقد اخذ اللّه میثق بنی اسرءیل . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً
به نظر می رسد از جمله موارد میثاق و پیمان الهی با بنی اسرائیل، مسائلی است که جمله <لئن اقمتم . ..> آن را بیان می کند.
ص: 386
33 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، ایمان به پیامبران و نصرت آنان ، انفاق در راه خدا و وفاداری به پیمان های او ، راه میانه است .
لئن اقمتم الصلوه . .. سواء السبیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 55 - 1،2،12
1 - تنها خدا ، پیامبر ( ص ) و مؤمنان فروتن ، برپا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، دارای حق ولایت و حکومت بر مؤمنان
انما ولیکم اللّه و رسوله و الذین ءامنوا الذین . .. و یؤتون الزکوه و هم رکعون
در برداشت فوق، رکوع به معنای لغوی آن (خضوع) گرفته شده است.
2 - خداوند ، معرف فردی از مؤمنان برپا دارنده نماز و ادا کننده زکات برای سرپرستی دیگران ، با ذکر نشانی معین و مشخص
انما ولیکم اللّه . .. الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و هم رکعون
با توجه به اینکه جمله <و هم راکعون> جمله ای است حالیه و عامل آن فعل <یؤتون> است و نیز با توجه به ظهور <رکوع> در معنای مصطلح آن یعنی رکوع نماز، معلوم می شود صفات شمرده شده، مخصوصاً آخرین صفت، عنوان مشیر دارد ; یعنی برای معرفی شخصی معین است.
12 - برپا داشتن نماز و پرداخت زکات ، نشانه ایمان
الذین ءامنوا الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
<الذین یقیمون الصلوه> توصیف <الذین ءامنوا> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، ارزش های محوری در جامعه اسلامی
من ینصره . .. الذین إن مکّنّ-هم فی الأرض ... و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 8
8 - ترغیب گنهکاران از سوی خدا به توبه کردن از خطاهایشان و نیز دادن صدقه ( زکات ) در راه خدا و امیدوار بودن به پذیرفته شدن آن
أن اللّه هو یقبل التوبه عن عباده و یأخذ الصدقت
ص: 387
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 6
6 - اهمیّت بیشتر اقامه نماز و پرداخت زکات ، نسبت به دیگر عبادات فردی و اجتماعی
قیل لهم کفّوا ایدیکم و اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه
چون در میان واجبات، تنها به نماز و زکات اشاره شده، با اینکه قطعاً در آن زمان مسائلی دیگر نیز واجب بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 12 - 9،10
9 - اهمیت ویژه اقامه نماز ، پرداخت زکات و انفاق ، از میان تکالیف الهی
لئن اقمتم الصلوه و ءاتیتم الزکوه . .. و اقرضتم
بی تردید تکالیف بنی اسرائیل منحصر به آنچه ذکر شده نیست. بنابراین تصریح به آنها و نیز کافر خواندن ترک کنندگان آن تکالیف، دلیل اهمیت ویژه آنهاست.
10 - نصرت و یاری خدا به بنی اسرائیل ، مشروط به اقامه نماز ، پرداخت زکات ، ایمان به پیامبران و انفاق در راه خدا
انی معکم لئن اقمتم الصلوه . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً
در برداشت فوق جمله <انی معکم> به منزله جواب شرط و قسم در <لئن اقمتم> گرفته شده است. یعنی در واقع، جمله <لئن اقمتم>، دارای دو جزء است: یکی <انی معکم> و دیگری <لاکفرن ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 55 - 7
7 - بپاداشتن همواره نماز با تمامی شرایط آن و کوتاهی نورزیدن در پرداخت زکات ، شرط شایستگی برای ولایت و حکومت بر مؤمنان
انما ولیکم اللّه . .. الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و هم رکعون
اقامه نماز به معنای برپا داشتن آن با تمامی شرایط است و فعل مضارع <یقیمون> و <یؤتون>، حاکی از استمرار و تداوم اقامه نماز و پرداخت زکات است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 43 - 1
1 - خداوند ، بنی اسرائیل را به اقامه نماز و پرداخت زکات دعوت کرد .
یبنی إسرائیل اذکروا . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 17
17 - عن أبی عبدالله(ع): لاتصرم باللیل و لاتحصد باللیل . .. و إن حصدت باللیل لم یأتک السؤال و هو قول الله تعالی: <و ءاتوا
ص: 388
حقه یوم حصاده> ... یعنی القبضه بعد القبضه إذا حصدته و إذا خرج فالحفنه بعد الحفنه ... .
از امام صادق(ع) روایت شده است: میوه را در شب نچین و شبانه درو نکن . .. زیرا اگر در شب، درو کنی فقیران نزد تو نمی آیند و این سخن خداوند متعال است که می فرماید: <حق محصول را روز درو بپردازید> ... یعنی هنگام درو، دسته دسته و هنگام جدا شدن دانه، مشت مشت بپردازید ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 78 - 20،22
20 - لزوم بر پاداشتن نماز و پرداخت زکات
فأقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
22 - برپاداشتن نماز ، پرداخت زکات و اعتصام به محور الهی ، اساسی ترین وظایف امت اسلامی
هو سمّیکم المسلمین . .. فأقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و اعتصموا باللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 4 - 4
4 - ادای کامل و دائمی نماز و پرداخت دائم زکات ، از اعمال پسندیده و تکلیف های شایسته است .
للمحسنین . الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
اقامه چیزی، در لغت به معنای <ادای کامل حقوق آن> معنا شده است (مفردات راغب). مراد از ادای کامل حقِّ نماز، اتیان آن، با رعایت شرایط اش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 110 - 1،7،13
1 - ضرورت اقامه نماز و پرداخت زکات
و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
7 - اقامه نماز و پرداخت زکات ، بهترین کار نیک و ارجمندترین توشه برای سرای آخرت
أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عنداللّه
<خیر> (کار نیک و پسندیده) شامل نماز نیز می شود. بنابراین نام بردن از آنها برای رساندن این معناست که: این دو فریضه، از بهترین کارهای نیک و سودمندترین توشه ها برای آخرت است.
13 - خداوند ، بی نیاز از اعمال خیر بندگان ( اقامه نماز ، پرداخت زکات و . . . )
و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عنداللّه
هدف از آوردن قید <لأنفسکم> (برای خودتان) توجه دادن انسانها به این حقیقت است که: آنچه انجام می دهید خود از آن بهره می گیرید. مبادا خیال کنید که خداوند به آنها نیازمند است و سودی عاید او می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 6
ص: 389
6 - برپایی نماز ، پرداخت زکات ، وفای به عهد ، صبر در مشکلات و استقامت در نبرد از وظایف اهل ایمان و از مسائل اساسی دین
لیس البر أن تولوا وجوهکم . .. و لکن البر من ... و أقام الصلوه ... والصبرین فی ال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 162 - 13
13 - اهمیت والای نماز و زکات و عنایت ویژه الهی نسبت به اقامه کنندگان نماز
و المقیمین الصلوه و المؤتون الزکوه
منصوب آوردن <المقیمین> به تقدیر <امدح> و <اخص> برای تأکید بیشتر به اهمیت نماز و عنایت خاص خداوند به اقامه کنندگان آن است و ذکر زکات در بین دیگر عبادتها و واجبات، حکایت از اهمیت ویژه آن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 55 - 14،15
14 - اهمیت ویژه نماز ، زکات و انفاق ، در میان عبادات و فرایض دینی
الذین ءامنوا الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
15 - اهمیت ویژه نماز ، نسبت به زکات و انفاق
یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
تقدم ذکری اقامه نماز بر پرداخت زکات، حکایت از اهمیت والاتر نماز دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 5 - 15،16
15 - اقامه نماز و پرداخت زکات ، از نشانه های اصلی و ضروری مسلمان بودن است .
فاقتلوا المشرکین . .. فإن تابوا و أقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه فخلّوا سبیلهم
از اینکه خداوند در پذیرش توبه مشرکان و اسلام آوردن آنان تنها دو عمل (نماز و زکات) را از آنان خواسته است، مطلب فوق استفاده می شود.
16 - اهمیت و جایگاه بلند نماز و زکات در میان سایر فرایض و تکالیف الهی
فإن تابوا و أقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 11 - 2،6
2 - اقامه نماز و پرداخت زکات ، از نشانه های ضروری مسلمانی است .
فإن تابوا و اقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
6 - پذیرش اسلامِ کفار ، مشروط به اقامه نماز و پرداخت زکات است .
فإن تابوا و اقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه فإخونکم فی الدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 18 - 6،7،8
ص: 390
6 - ایمان ( اعتقاد به خدا و روز بازپسین ) و عمل ( اقامه نماز و پرداخت زکات ) دو رکن اساسی و جدایی ناپذیر دین الهی
إنما یعمر مسجد اللّه من ءامن باللّه و الیوم الأخر و أقام الصلوه و ءاتی الزکوه
7 - اقامه نماز و پرداخت زکات از مهمترین تکالیف شریعت الهی
و أقام الصلوه و ءاتی الزکوه
از اینکه خداوند، پس از ذکر شرط ایمان، تنها نماز و زکات را از میان دیگر تکالیف شریعت بیان کرده است، برداشت فوق به دست می آید.
8 - اقامه نماز ، پرداخت زکات و بیم داشتن از خدا و نهراسیدن از غیر او ، نشانه های ایمان راستین
من ءامن باللّه و الیوم الأخر و أقام الصلوه و ءاتی الزکوه و لم یخش إلا اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 71 - 10،11
10 - اقامه نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از خدا و رسول ، از نشانه های بارز مؤمنان
و المؤمنون و المؤمنت . .. و یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
11 - ویژگی و اهمیت اقامه نماز و پرداخت زکات ، در میان سایر تکالیف دینی
و المؤمنون و المؤمنت . .. و یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
با توجه به اینکه جمله <یطیعون اللّه و رسوله> فراگیرنده تمامی تکالیف عبادی و غیر عبادی است; ذکر جداگانه اقامه نماز و پرداخت زکات، نشان از ویژگی و اهمیت والای آن دو، در میان سایر عبادات و وظایف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 15
15 - پرداخت زکات ، امری مهم و شایسته قدردانی از سوی مدیر جامعه اسلامی
خذ من أمولهم صدقه . .. و صل علیهم إن صلوتک سکن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 7
7 - اهمیت پرداخت زکات و صدقات ، و جایگاه ویژه آن در میان تکالیف دینی
و یأخذ الصدقت
از اینکه خداوند خود را به عنوان دریافت کننده صدقه معرفی کرده است، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 31 - 9،12
9- نماز و زکات ، ( اظهار بندگی و انفاق ) در بین تکالیف الهی ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است .
و أوص-نی بالصلوه والزکوه
سفارش مستقیم خداوند در مورد نماز و زکات، گویای اهمیت و نقش مهم آن دو در نیل به کمال است.
12- نماز و زکات ، در هیچ شرایطی نباید ترک شود .
و أوص-نی بالصلوه والزکوه مادمت حیًّا
گرچه <مادمت حیّاً> مربوط به عیسی(ع) است، ولی به دلیل اشتراک تکالیف، دیگر مسیحیان نیز به تکالیف او موظف اند و
ص: 391
هر گاه قرآن از ادیان پیشین حکمی را نقل کرده و نسخ آن را گوشزد نکند، مسلمانان نیز باید آن را تکلیف خود بشمارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 55 - 2،4
2- نماز ، زکات و انفاق ، دارای اهمیت ویژه در آیین اسماعیل صادق الوعد
و کان یأمر أهله بالصلوه و الزکوه
اصرار حضرت اسماعیل(ع) بر نماز و زکات (انفاق)، نشان اهمیت آن دو، در آیین آن حضرت بود.
4- تحقق فریضه های نماز و زکات ، نیازمند پی گیری و تبلیغ و ترویج مداوم
و کان یأمر أهله بالصلوه والزکوه
<کان یأمر . ..>، یعنی اسماعیل(ع) به طور پیوسته بر انجام نماز و ادای زکات فرمان می داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 11
11- ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع ) ، مأمور به انجام کار نیک ، برپاداشتن نماز و پرداخت زکات
و أوحینا إلیهم فعل الخیرت و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 5
5 - نماز ، زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، مهم ترین تکالیف دینی
أقاموا الصلوه . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 4 - 3
3 - پرداخت زکات ، توصیه ای الهی به اهل ایمان
قد أفلح المؤمنون . .. و الذین هم للزکوه ف-علون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 1،2
1 - مؤمنان ، وظیفه دار برپایی نماز و پرداخت زکات
وعد اللّه الذین ءامنوا. .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
2 - نماز و زکات ، از مهم ترین و با ارزش ترین فریضه ها و احکام الهی
وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص-لح-ت . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
برداشت فوق با توجه به اختصاص به ذکر یافتن نماز و زکات، پس از بیان اعمال صالح - که نماز و زکات نیز جزء آنها می باشد - قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 3 - 5
ص: 392
5 - اهمیت اقامه نماز و پرداخت زکات در مجموعه تکالیف دینی
الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
از آن جا که تکالیف دینی، منحصر در نماز و زکات نیست، بسنده کردن به آن دو بیانگر اهمیت بسیار آنها در میان تکالیف دینی می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 4 - 2
2 - نماز و زکات ، در میان اعمال عبادی و مالی ، جایگاه والا و ویژه ای دارند .
الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
ذکر نماز و زکات (صدقه) از میان سایر مسایل عبادی ، برای توصیف محسنان، نشان دهنده جایگاه ویژه آنها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 33 - 10
10 - نماز و زکات ، به عنوان دو وظیفه عبادی و مالی ، دارای اهمیتی خاص در میان تکلیف های دینی است .
و أقمن الصلوه و ءاتین الزکوه
ذکر نماز و زکات از میان سایر تکلیف ها، نشان از اهمیت والای آن دو دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 7 - 2
2 - انفاق و رسیدگی به امور معیشتی نیازمندان ( پرداخت زکات ) ، از رکن های عملی شریعت
و ویل للمشرکین . الذین لایؤتون الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - مجادله - 58 - 13 - 8،10،12
8 - مسلمانان ، موظف به پرداخت زکات اند .
و ءاتوا الزکوه
10 - اقامه نماز ، پرداخت زکات و فرمانبرداری از خدا و پیامبراکرم ( ص ) ، ارکان عملی اسلام
فأقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا اللّه و رسوله
12 - مسلمانان ، باید بر اقامه نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از خدا و رسول او ، پایبند بوده و از سهل انگاری درباره آنها کیداً پرهیز نمایند .
فأقیموا الصلوه . .. و أطیعوا اللّه و رسوله
ارتباط صدر و ذیل آیه شریفه، بیانگر این حقیقت است که خداوند، هر چند درباره مسأله صدقه نجوا از کسانی که نسبت به آن کوتاهی نمودند، سخت گیری نکرد; لکن نسبت به اقامه نماز، پرداخت زکات و . .. هرگز تسامح نمی کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - معارج - 70 - 25 - 4
4 - لزوم انفاق و کمک به سائلان و محرومان جامعه ، افزون بر پرداخت زکات و خمس
ص: 393
للسائل و المحروم
انفاق به سائلان و محرومان جامعه - همان گونه که مفسران یادآور شده اند - پیش از واجب شدن زکات و خمس مقرر شده است. از آن جایی که دلیل قاطعی بر نفی این فریضه و یا تبدیل آن به زکات و خمس به دست نیامده است; می توان مطلب یاد شده را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 15 - 11
11 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) أنّه قال : من تمام الصوم اعطاء الزکاه . . . و من صام فلم یؤدّها فلاصوم له إذا ترکها متعمداً . . . إنّ اللّه عزّوجلّ بدأ بها قبل الصلاه فقال : < قد أفلح من تزکّی . و ذکر اسم ربّه فصلّی > ;
از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: از [شرایط ]تمام بودن روزه، دادن زکات است . .. و کسی که روزه بگیرد; ولی زکات را نپردازد، روزه برای او نیست در صورتی که ترک زکات از روی عمد باشد ... خدای عزّوجلّ زکات را در ابتدا و قبل از نماز، آورده و فرموده است: قد أفلح من تزکّی . و ذکر اسم ربّه فصلّی>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 18 - 2
2 - پرداخت زکات ، برترین مصداق تقوا است .
الأتقی . الذی یؤتی ماله یتزکّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 7 - 7
7 - < قال أبوعبداللّه ( ع ) . . . قوله عزّوجلّ < و یمنعون الماعون > قال : هو القرض یُقْرِضُه و المعروف یصطنعه و متاع البیت یعیره و منه الزکاه ;
امام صادق(ع) [درباره] سخن خدای عزّوجلّ <و یمنعون الماعون> فرمود: ماعون، قرضی است که [انسان] به دیگری می دهد و کار نیکی است که [درباره دیگران ]انجام می دهد و وسایل خانه است که عاریه می دهد و از [مصادیق] ماعون، زکات است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 31 - 16
16- < قال الصادق ( ع ) فی قوله < و أوصانی بالصلاه والزکاه > قال : زکاه الرؤوس ;
امام صادق(ع) در باره سخن عیسی(ع) <و أوصانی بالصلاه والزکاه> فرمود: مقصود زکات سرانه، (یعنی فطره) است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 394
7 - توبه - 9 - 98 - 1،5
1 - گروهی از بدویان بی فرهنگ در عصر بعثت ، انفاق ( زکات و صدقات ) را غرامت و تاوان تلقی می کردند .
و من الأعراب من یتخذ ما ینفق مغرماً
5 - نارضایتی و خشم شدید برخی از بادیه نشینان از انفاق های مالی و پرداخت مالیات به پیامبر ( ص ) و حکومت اسلامی
و من الأعراب . .. و یتربّص بکم الدوائر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 83 - 23
23 - بنی اسرائیل ، جز اندکی از آنان ، با مردمان معاشرت نیکو نداشتند ، نماز را اقامه نکردند و از پرداخت زکات طفره رفتند .
و قولوا للناس حسناً و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه ثم تولیتم إلا قلیلا منکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 12
12 - اهل کتاب ، به نماز و زکات در آیین خویش ، بی اعتنا بودند .
و ما تفرّق الذین أُوتوا الکت-ب . .. و ما أُمروا إلاّ... و یقیموا الصلوه و یؤتوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 18 - 5
5 - کافران ، مشرکان و مسلمانان بی مبالات و ناپایبند به نماز و زکات ، فاقد صلاحیت تعمیر و رسیدگی به امور مساجدند .
إنما یعمر مسجد اللّه من ءامن باللّه و الیوم الأخر و أقام الصلوه و ءاتی الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 72 - 15
15 - بهشت جاودان ، بوستان های پوشیده از درخت ، خانه های دلپذیر و خشنودی خدا ، پاداش الهی به مؤمنان در برابر امر به معروف و نهی از منکر ، اقامه نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از خدا و رسول ( ص )
ص: 395
و المؤمنون و المؤمنت . .. یأمرون بالمعروف ... و یطیعون اللّه و رسوله ... وعد الل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 83 - 7،18
7 - بر پا داشتن نماز و پرداختن زکات ، از عهد ها و پیمان های خدا با بنی اسرائیل
و إذ أخذنا میثق بنی إسرءیل . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
18 - معاشرت نیکو با مردم اقامه نماز و ادای زکات ، از مصداق های اعمال شایسته است .
و عملوا الصلحت . .. و قولوا للناس حسناً و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 177 - 26
26 - برپایی نماز ، پرداخت زکات ، پایبندی به عهد ها و صبر و پایداری در تنگنا ها و شداید از ویژگی های نیکان
و لکن البر من . .. أقام الصلوه ... والصبرین فی البأساء و الضراء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 271 - 11
11 - حسن پرداخت صدقات واجب ( زکات ) ، به صورت آشکار و پرداخت صدقات مستحب ، به صورت پنهان
ان تبدوا الصّدقات
امام باقر (ع) درباره آیه <ان تبدوا . .. > فرمود: هی یعنی الزکاه المفروضه. و در پاسخ سؤال از <و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء> فرمود: یعنی النافله ...
_______________________________
کافی، ج 4، ص 60، ح 1 ; نورالثقلین، ج 1، ص 289، ح 1145.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 277 - 1،3
1 - مؤمنان دارای عمل صالح ، برپادارندگان نماز و پرداخت کنندگان زکات ، بهره مندان از پاداش ویژه الهی
ان الذین امنوا و عملوا الصالحات و اقاموا الصلوه و اتوا الزکوه لهم اجرهم عند ربّه
کلمه <عند ربّهم> اشاره به پاداشی ویژه دارد.
3 - پاداش الهی برای مؤمنان دارای عمل صالح ، برپادارندگان نماز و پرداخت کنندگان زکات ، نتیجه عمل خیر آنها
لهم اجرهم عند ربّهم
<اجر> به معنای مزد، در برابر عملکرد شخص به کار برده می شود; بنابراین پاداش آنان مزد و اجر عملشان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 186 - 23
23 - پرداخت زکات ، مصداق آزمایش در اموال و واداشتن خویش به صبر ، آزمایش در انفس است .
ص: 396
لتبلونّ فی اموالکم و انفسکم
امام رضا (ع) پس از تلاوت آیه فوق فرمود: <لتبلونّ فی اموالکم> باخراج الزکاه و <فی انفسکم> بتوطین الانفس علی الصبر.
_______________________________
عیون اخبار الرّضا (ع)، ج 2، ص 89، ح 1 ; نورالثقلین، ج 1، ص 421، ح 474.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 60 - 1
1 - پرداخت زکات ، یکی دیگر از لازمه های ایمان راستین
و الذین یؤتون ما ءاتوا . .. أنّهم إلی ربّهم رجعون
<إیتاء> (مصدر <یؤتون>) به معنای دادن است. <ما> نیز کنایه از زکات و مفعول <یؤتون> می باشد. <و قلوبهم وجله> حال است برای ضمیر فاعل در <یؤتون>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 4 - 1
1 - اقامه همواره نماز ، و پرداخت مداوم زکات و یقین به آخرت ، از صفات محسنان است .
هدًی و رحمه للمحسنین . الذین یقیمون ... و هم بالأخره هم یوقنون
فعل های مضارع <یقیمون> و <یؤتون> دلالت بر استمرار دارند. لازم به ذکر است که <زکات> در این آیه، به قرینه مکی بودن سوره، زکات اصطلاحی نیست، بلکه اِعانه های مالی است. گفتنی است در صورتی که جمله <الذین یقیمون...> جمله وصفی و یا بدلی باشد، مفید معنای یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 6
6 - اجازه خداوند به پیامبر ( ص ) در مورد گرفتن صدقه ( زکات ) از جهاد گریزانی که به گناه خویش معترف بودند .
و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. خذ من أمولهم صدقه
برداشت فوق با توجه به شأن نزول آیه است که برخی از متخلفان از جنگ تبوک، نادم شدند و در قبال خطای خویش، پیشنهاد کردند که تمام اموالشان را به عنوان صدقه بپردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 83 - 23
23 - بنی اسرائیل ، جز اندکی از آنان ، با مردمان معاشرت نیکو نداشتند ، نماز را اقامه نکردند و از پرداخت زکات طفره رفتند .
و قولوا للناس حسناً و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه ثم تولیتم إلا قلیلا منکم
ص: 397
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 7 - 1
1 - پرداخت نکردن زکات ، از ویژگی های مشرکان
و ویل للمشرکین . الذین لایؤتون الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 7 - 3
3 - انفاق و رسیدگی به نیازمندان ( پرداخت زکات ) ، از احکام تشریع شده در اوایل بعثت
الذین لایؤتون الزکوه
با توجه به نزول آیات در اوایل بعثت، مطلب بالا برداشت شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 98 - 4
4 - وجود مالیات و انفاق های مالی واجب در عصر پیامبر ( ص )
و من الأعراب من یتخذ ما ینفق مغرماً و یتربّص بکم الدوائر
جمله <تربّص بکم الدوائر> دلالت می کند که بادیه نشینان در انتظار فرصتی برای شانه خالی کردن از انفاق هستند، بنابراین خود را در پرداخت آن مجبور می دیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 55 - 3
3- نماز ، زکات و انفاق ، دارای سابقه ای دیرینه در ادیان الهی
و کان یأمر أهله بالصلوه و الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 71 - 12
12 - مداومت بر اقامه نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از خدا و رسول از ویژگی های مؤمنان راستین
و یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و یطیعون اللّه و رسوله
به کارگیری فعل مضارع (یقیمون، یؤتون و یطیعون) بیانگر تداوم و استمرار است.
ص: 398
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 2
2 - هیچ داد و ستد و تجارتی ، مردمان والا مقام و الهی را از یاد خدا ، برپایی نماز و پرداخت زکات ، غافل نمی سازد .
رجال لاتلهیهم تج-ره و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
والا مقامی و بزرگی در برداشت یاد شده، از تنوین <رجال> - که برای تفخیم می باشد - استفاده شده است و این که هیچ داد و ستدی از یاد خدا بازدارنده نیست، از نکره در سیاق نفی - که مفید عموم می باشد - به دست آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 38 - 3
3 - دستیازی به بهترین پاداش های خداوند ، هدف مردمانی که هیچ اشتغالی آنان را از تسبیح و ذکر دایم خدا ، بر پایی نماز و پرداخت زکات بازنمی دارد .
یسبّح . .. رجال لاتلهیهم تج-ره و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
برداشت فوق، بر این اساس است که لام <لیجزی> برای غایت باشد; یعنی، مردان الهی برای دستیابی به بهترین پاداش خداوند، همواره به یاد او هستند. و از نافرمانی او در هراس می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 12 - 31
31 - انکار هر یک از رسولان الهی و ترک یاری آنان ، بر پا نداشتن نماز ، نپرداختن زکات و خودداری از انفاق ، کفر و ضلالت است .
لئن اقمتم الصلوه . .. فمن کفر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 5
5 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت خودداری از پذیرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از برکات نماز و زکات دور ساخته اند .
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوه و یؤتوا الز
ص: 399
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 5
5 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت خودداری از پذیرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از برکات نماز و زکات دور ساخته اند .
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوه و یؤتوا الز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 7
7 - تقدّم تشریع نماز و زکات بر تشریع جهاد
الم تر الی الّذین . .. اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه فلمّا کتب علیهم القتال
بنابر اینکه مراد از <فلمّا کتب> بیان اصل وجوب جهاد باشد، نه فراهم آمدن زمینه آن.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 13
13 - حکم پرداخت حقوق مالی (زکات یا حق الحصاد) از محصولات کشاورزی در مکه نازل شده است.
و ءاتوا حقه یوم حصاده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 8
8 - ترغیب گنهکاران از سوی خدا به توبه کردن از خطاهایشان و نیز دادن صدقه ( زکات ) در راه خدا و امیدوار بودن به پذیرفته شدن آن
أن اللّه هو یقبل التوبه عن عباده و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 31 - 5،6
5- اقامه نماز و پرداخت زکات در تمامی عمر ، از توصیه های خداوند به عیسی ( ع ) در نخستین روز های زندگی او
و أوص-نی بالصلوه والزکوه مادمت حیًّا
6- عیسی ( ع ) در معرفی خویش به مردم ، دریافت فرمان خداوند به نماز و زکات را از ویژگی های خویش برشمرد .
ص: 400
و أوص-نی بالصلوه والزکوه مادمت حیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 13
13 - توصیه خداوند به دعا کردن پیامبر ( ص ) و گیرندگان زکات ، برای زکات دهنده ، به هنگام دریافت آن
خذ من أمولهم . .. و صل علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 29
29 - زکات ، قرض دادن به خداوند است .
و ءاتوا الزکوه و أقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
مفسران احتمال هایی درباره قرض به خدا مطرح کرده اند; که یکی از آنها زکات است و مقصود این است که باید به بهترین وجهی پرداخت شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 3
3 - گیرنده زکات در حقیقت ، خداست و پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی تنها وسایطند .
خذ من أمولهم صدقه . .. و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 37
37 - شب زنده داری ، تلاوت قرآن ، اقامه نماز ، پرداخت زکات و انفاق ، از مظاهر نیکوکاری و مصداق های بارز کار های خیر
تقوم أدنی من ثلثی الّیل . .. فاقرءوا ما تیسّر من القرءان ... و ما تقدّموا لأنفسک
ص: 401
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 13
13 - توصیه خداوند به دعا کردن پیامبر ( ص ) و گیرندگان زکات ، برای زکات دهنده ، به هنگام دریافت آن
خذ من أمولهم . .. و صل علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 2،8،13
2 - ادیان آسمانی ، از تعالیم انحرافی مبرّا بوده و مردم را تنها به عبادت خداوند ، اخلاص ، اعتدال در دین ، اقامه نماز و پرداخت زکات ، فرمان داده اند .
و ما تفرّق الذین أُوتوا الکت-ب . .. و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الد
حصر در <إلاّ لیعبدوا اللّه>، حصر اضافی و در مقایسه با تفرقه ای است که آیه قبل آن را گریبان گیر پیروان ادیان آسمانی دانسته بود. بنابراین مفاد آیه این است که خداوند، به تفرقه فرمان نداده است; بلکه خواسته او توحید، اعتدال، نماز و زکات است.
8 - استواری و سامان بخشی ، ویژه دینی است که بدون پیرایه باشد و مردم را به عبادت خالصانه و معتدل ، اقامه نماز و پرداخت زکات فرمان دهد .
و ما أُمروا إلاّ. .. و ذلک دین القیّمه
13 - اسلام ، دینی توحیدی و معتدل و فراخوان مردم به اقامه نماز و پرداخت زکات
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوه و یؤتوا الز
مراد از <الذین اُوتوا الکتاب> - که مرجع ضمیر <أمروا> است - ممکن است آن دسته از اهل کتاب باشد که به اسلام کفر ورزیدند. در این مبنا، <الذین کفروا> در آیه اول نیز، به همان گروه نظر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 55 - 1
1- اسماعیل صادق الوعد ، همواره خویشاوندان و خانواده اش را به نماز و زکات فرمان می داد .
و کان یأمر أهله بالصلوه والزکوه
اهل هر مردی، قبیله و خویشاوندان او است (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 402
14 - لقمان - 31 - 5 - 7
7 - تنها برپادارندگان نماز و پرداخت کنندگان زکات و اهل یقین به آخرت ، رستگارند .
الذین یقیمون الصلوه . .. و أُول-ئک هم المفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 4
4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبیح گو ، ذاکر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، دارای مجد و عظمت است .
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبّح له فیها . .. رجال لاتلهیهم تج-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 38 - 16
16 - مردمانی که همواره به یاد خدا هستند ، نماز به پا می دارند ، زکات می پردازند و از قیامت می ترسند ، از روزی فراوان و بی شمار برخورداراند .
رجال لاتلهیهم تج-ره و لابیع عن ذکر اللّه . .. لیجزیهم اللّه أحسن ما عملوا و یزید
<حساب> به معنای شمارش است و <بغیر حساب> (بی شمارش) می تواند کنایه از کثرت و فراوانی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 3
3 - پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی ، موظف به گرفتن صدقه ( مالیات شرعی ) از مردم و منتظر نماندن برای اقدام خود مردم به پرداخت آن
خذ من أمولهم صدقه
به کارگیری امر <خذ> (بگیر) - به جای مثلا <تقبل> - حکایت از آن دارد که حاکم اسلامی نباید در انتظار پرداخت صدقه باشد; بلکه باید خود اقدام به أخذ آن کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 11
ص: 403
11- ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع ) ، مأمور به انجام کار نیک ، برپاداشتن نماز و پرداخت زکات
و أوحینا إلیهم فعل الخیرت و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 11
11- ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع ) ، مأمور به انجام کار نیک ، برپاداشتن نماز و پرداخت زکات
و أوحینا إلیهم فعل الخیرت و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 1
1 - مردمان الهی و والا مقامی که تجارت و داد و ستد ، آنان را از ذکر خدا ، اقامه نماز و پرداخت زکات باز نمی دارد ، همواره ترسان از روز قیامت اند .
رجال لاتلهیهم تج-ره و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه یخافون یوم
برداشت یاد شده بر این اساس است که <رجال> مبتدا و <یخافون> خبر آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 136 - 1،2
1 - قرار دادن سهمی از زراعت و چهارپایان برای خدا و سهمی از آن برای شریکان موهوم او (مانند بت، جن و . ..) از سنتهای مشرکان در عصر جاهلیت
و جعلو الله مما ذراً . .. فقالوا هذا لله
به قرینه آیه 100 همین سوره (و جعلوالله شرکاء الجن)، از جمله عقاید موهوم مشرکان، شریک بودن جنیان با خداوند بوده است.
2 - سنت جاهلی مشرکان در قرار دادن سهمی از زراعت و چهارپایان برای خدا و سهمی برای شریکان خیالی او، بی اساس و بر پایه گمان بوده است.
و جعلو الله مما ذراً . .. هذا لله بزعمهم
<زعم> به گمان و سخن بی اساس اطلاق می شود. (مصباح اللغه).
ص: 404
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 55 - 8
8- وفاداربودن اسماعیل ( ع ) به وعده ها و اصرار او بر پای بندی بستگانش به نماز ، زکات و انفاق ، مایه جلب رضایت خداوند
إنّه کان صادق الوعد . .. و کان یأمر أهله بالصلوه والزکوه و کان عند ربّه مرضیًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 12 - 8
8 - پیمان الهی از بنی اسرائیل بر اقامه نماز ، پرداخت زکات ، ایمان به پیامبران و انفاق در راه خدا
و لقد اخذ اللّه میثق بنی اسرءیل . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً
به نظر می رسد از جمله موارد میثاق و پیمان الهی با بنی اسرائیل، مسائلی است که جمله <لئن اقمتم . ..> آن را بیان می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 55 - 3
3- نماز ، زکات و انفاق ، دارای سابقه ای دیرینه در ادیان الهی
و کان یأمر أهله بالصلوه و الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 7
7 - اقامه نماز و پرداخت زکات ، فرمانی الهی برای پیروان تمام ادیان آسمانی
و ما أُمروا إلاّ . .. و یقیموا الصلوه و یؤتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 12 - 7
7 - نماز ، زکات ، ایمان به همه انبیا و حمایت از آنان و انفاق ، از تکالیف بنی اسرائیل
لئن اقمتم الصلوه و ءاتیتم الزکوه . .. و عزرتموهم و اقرضتم اللّه
ص: 405
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 136 - 3،9
3 - قرار دادن سهم برای خداوند، از آنچه خود آفریده، از پندارهای پوچ مشرکان
و جعلو الله مما ذراً من الحرث و الأنعم نصیبا فقالوا هذا لله بزعمهم
9 - مصرف سهم خداوند برای بتها و دیگر شریکان خیالی و مصرف نکردن سهم بتها برای خداوند، از داوریهای ناپسند مشرکان عصر جاهلی بوده است.
فما کان لشرکائهم . .. ساء ما یحکمون
مراد از فعلهای <یصل> و <لایصل>، آن گونه که مفسران گفته اند، در مقام خبر از انشای مشرکان است. یعنی مشرکان آنچه را سهم خداوند تلقی می نمودند، مصرفش را برای بتها (مانند مخارج بتکده و ...) مجاز می دانستند، ولی عکس آن را روا نمی شمردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 31 - 8
8- مردمِ زمان مریم ( س ) ، با مفاهیم نماز و زکات آشنایی داشتند .
و أوص-نی بالصلوه والزکوه
حضرت عیسی(ع) در گهواره برای مردم، از نماز و زکات سخن گفت، بنابراین، آنان با این مفاهیم از پیش آشنا بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 156 - 20
20 - زکات از واجبات الهی در آیین یهود
و یؤتون الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 14
14- انجام کار های نیک ، اقامه نماز و پرداخت زکات ، از تکالیف شریعت ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع )
و أوحینا إلیهم فعل الخیرت و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
ص: 406
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 14
14- انجام کار های نیک ، اقامه نماز و پرداخت زکات ، از تکالیف شریعت ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع )
و أوحینا إلیهم فعل الخیرت و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 98 - 4
4 - وجود مالیات و انفاق های مالی واجب در عصر پیامبر ( ص )
و من الأعراب من یتخذ ما ینفق مغرماً و یتربّص بکم الدوائر
جمله <تربّص بکم الدوائر> دلالت می کند که بادیه نشینان در انتظار فرصتی برای شانه خالی کردن از انفاق هستند، بنابراین خود را در پرداخت آن مجبور می دیدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 31 - 7
7- نماز و زکات ، از جمله تکالیف دینی در شریعت حضرت عیسی ( ع ) بود .
و أوص-نی بالصلوه و الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 156 - 20
20 - زکات از واجبات الهی در آیین یهود
و یؤتون الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 14
14- انجام کار های نیک ، اقامه نماز و پرداخت زکات ، از تکالیف شریعت ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع )
ص: 407
و أوحینا إلیهم فعل الخیرت و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 24
24 - مؤمنان و یاران پیامبر ( ص ) ، به پرداخت زکات مأمور شدند .
و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 136 - 1،2
1 - قرار دادن سهمی از زراعت و چهارپایان برای خدا و سهمی از آن برای شریکان موهوم او (مانند بت، جن و . ..) از سنتهای مشرکان در عصر جاهلیت
و جعلو الله مما ذراً . .. فقالوا هذا لله
به قرینه آیه 100 همین سوره (و جعلوالله شرکاء الجن)، از جمله عقاید موهوم مشرکان، شریک بودن جنیان با خداوند بوده است.
2 - سنت جاهلی مشرکان در قرار دادن سهمی از زراعت و چهارپایان برای خدا و سهمی برای شریکان خیالی او، بی اساس و بر پایه گمان بوده است.
و جعلو الله مما ذراً . .. هذا لله بزعمهم
<زعم> به گمان و سخن بی اساس اطلاق می شود. (مصباح اللغه).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 43 - 7
7 - اسحاق بن مبارک گوید : < سألت أبا ابراهیم ( ع ) عن صدقه الفطره أهی مما قال اللّه تعالی < أقیموا الصلوه و آتوا الزکاه > فقال : نعم . . . ;
از امام کاظم(ع) سؤال کردم، آیا زکات فطره از مواردی است که خداوند فرموده: <و أقیموا الصلوه و آتوا الزکاه>؟ حضرت فرمود: آری . ..>.
ص: 408
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 141 - 12،13
12 - حکم زکات در مکه شامل همه محصولات کشاورزی می شده است. *
جنت . .. و النخل و الزرع ... و الزیتون و الرمان ... و ءاتوا حقه یوم حصاده
فرمان به ادای حق محصولات کشاورزی در روز چیدن اختصاص به محصولات خاصی، مانند غلات، ندارد. و چون در آیات مکی دیگر نیز فرمان زکات یاد شده، محتمل است فرمان به <ایتاء حق الحصاد> اشاره به همان حکم زکات باشد.
13 - حکم پرداخت حقوق مالی (زکات یا حق الحصاد) از محصولات کشاورزی در مکه نازل شده است.
و ءاتوا حقه یوم حصاده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 7
7 - گرفتن صدقه ( زکات ) از خطاکاران نادم از سوی حاکم اسلامی باید به منظور تطهیر روح و تکامل معنوی آنان باشد .
خذ من أمولهم صدقه تطهرهم و تزکیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 3
3 - گیرنده زکات در حقیقت ، خداست و پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی تنها وسایطند .
خذ من أمولهم صدقه . .. و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 2
2 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، از بارزترین ویژگی های یاران خدا و پیکارکنندگان راه دین او
الذین إن مکّنّ-هم . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 409
5 - انعام - 6 - 141 - 10،11،12،13
10 - خداوند حقی برای خود در محصولات کشاورزی قرار داده است.
و ءاتوا حقه یوم حصاده
مرجع ضمیر <حقه>، به قرینه صدر آیه، ممکن است <الله> باشد.
11 - لزوم پرداخت بخشی از محصولات کشاورزی به هنگام چیدن میوه ها و درو کردن غلات
و ءاتوا حقه یوم حصاده
12 - حکم زکات در مکه شامل همه محصولات کشاورزی می شده است. *
جنت . .. و النخل و الزرع ... و الزیتون و الرمان ... و ءاتوا حقه یوم حصاده
فرمان به ادای حق محصولات کشاورزی در روز چیدن اختصاص به محصولات خاصی، مانند غلات، ندارد. و چون در آیات مکی دیگر نیز فرمان زکات یاد شده، محتمل است فرمان به <ایتاء حق الحصاد> اشاره به همان حکم زکات باشد.
13 - حکم پرداخت حقوق مالی (زکات یا حق الحصاد) از محصولات کشاورزی در مکه نازل شده است.
و ءاتوا حقه یوم حصاده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 4 - 2
2 - مؤمنان راستین ، آنانی اند که زکات مال را همواره می پردازند .
قد أفلح المؤمنون . .. و الذین هم للزکوه ف-علون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 60 - 2
2 - دادن زکات ، برنامه همیشگی مؤمنان راستین
و الذین یؤتون ما ءاتوا
با توجه به، به کارگیری فعل مضارع (یؤتون) - که مفید استمرار است - برداشت فوق به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 6
6 - مؤمنان نیکوکار در سایه برپایی نماز ، پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر ( ص ) مشمول رحمت خدا هستند .
وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص-لح-ت. .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 3 - 1
1 - اقامه نماز ، پرداخت زکات و یقین به آخرت از نشانه های مؤمنان راستین
هدًی و بشری للمؤمنین . الذین یقیمون الصلوه... و هم بالأخره هم یوقنون
<الذین> در برداشت یاد شده، وصف احترازی است; یعنی، آیات قرآن برای آن دسته از مؤمنان، هدایتگر و بشارت بخش است
ص: 410
که پایبند به اقامه نماز و پرداخت زکات باشند و به جهان آخرت نیز باور قطعی داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 20 - 24
24 - مؤمنان و یاران پیامبر ( ص ) ، به پرداخت زکات مأمور شدند .
و ءاتوا الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 33 - 9
9 - همسران پیامبر ، وظیفه دار ادای وظیفه مالی خود و پرداخت زکات بودند .
و ءاتین الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 41 - 2
2 - اقامه نماز ، پرداخت زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، از بارزترین ویژگی های یاران خدا و پیکارکنندگان راه دین او
الذین إن مکّنّ-هم . .. و نهوا عن المنکر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 11
11- ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( ع ) ، مأمور به انجام کار نیک ، برپاداشتن نماز و پرداخت زکات
و أوحینا إلیهم فعل الخیرت و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 5 - 14
14 - سرپیچی کافران اهل کتاب و مشرکان ، از پذیرش اسلام و محروم ساختن خویش از توحید ، اعتدال ، نماز و زکات ، شگفت آور است .
ص: 411
لم یکن الذین کفروا . .. منفکّین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه ... حنفاء و ی
چنانچه جمله <و ما أمروا. ..>، ناظر به اوامر اسلامی باشد، مفاد آیه - با توجّه به ارتباط آن با آغاز سوره - این می شود که مگر اسلام، چه اوامری دارد که کافران، همچنان از مرام خود منفکّ نشده و به این دین روی نمی آورند؟!; این دین که سراسر توحید و نماز و زکات است، چه فرمان نادرستی در آن است که آنان از پذیرش این دین، امتناع میورزند؟!.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 75 - 3
3 - پرداخت زکات و صدقه ، از اعمال و نشانه های صالحین است .
لنصدقنّ و لنکوننّ من الصلحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 35 - 8
8 - از امام صادق ( ع ) [ ضمن حدیثی در توضیح گناهان کبیره ] روایت شده است : < . . . و منع الزکاه المفروضه لأن اللّه عز و جل یقول : یوم یحمی علی ها فی نار جهنم فتکوی بها جباههم و جنوبهم و ظهورهم . . . ;
. .. از جمله گناهان کبیره، منع زکات واجب است; زیرا خدای عزوجل می فرماید: روزی که آن [زر و سیم ]را با آتش دوزخ می گدازند و پیشانی، پهلو و پشت آنان را داغ می زنند و می گویند این است آنچه برای خود اندوختید ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 14
14 - دعای پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی برای زکات دهندگان ، مایه آرامش روحی آنان است .
و صل علیهم إن صلوتک سکن لهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 156 - 13
13 - رحمت خاص الهی تنها از آن تقواپیشگان ( پرهیزکنندگان از شرک و . . . ) و پرداخت کنندگان زکات است .
فسأکتبها للذین یتقون و یؤتون الزکوه
ص: 412
متعلق <یتقون> تخلف از فرمانهای خداوند است و مصداق مورد نظر آن، با توجه به آیات گذشته که درباره گرایشهای شرک آلود بنی اسرائیل بود، شرکورزی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 4
4 - تنها تقواپیشگان و پرداخت کنندگان زکات پیروان واقعی پیامبر ( ص ) هستند .
للذین یتقون و یؤتون الزکوه . .. الذین یتبعون الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 5 - 6
6 - محسنان ، برپادارنده نماز و پرداخت کننده زکات و اهل یقین به عالم آخرت و برخوردار از عنایت خاص خداوندند .
للمحسنین . .. أُول-ئک علی هدًی من ربّهم
اضافه <ربّ> به ضمیر <هم> - که مرجع آن، محسنان است - اشاره به نکته یاد شده می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 73 - 13
13- برپاداشتن نماز و پرداخت زکات ، در مقایسه با دیگر کار های نیک ، از جایگاهی ویژه و والا برخوردار است .
و أوحینا إلیهم فعل الخیرت و إقام الصلوه و إیتاء الزکوه
با آن که نماز و زکات خود از مصادیق کارهای نیک است; اما خداوند آن دو فریضه را به طور جداگانه ذکر فرمود. بیان اختصاصی آن دو، گویای برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 277 - 8
8 - برپاداری نماز و پرداخت زکات از بهترین نمونه های عمل صالح
و عملوا الصّالحات و اقاموا الصّلوه و اتوا الزکوه
ذکر نماز و زکات پس از عمل صالح، در حالیکه خود عمل صالحند، بیانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 77 - 12
12 - اهمیّت و ارزش برتر نماز ، نسبت به زکات *
و اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه
تقدیم ذکری نماز بر زکات، می تواند اشاره به اهمیّت بیشتر نماز باشد.
ص: 413
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 6
6 - تسبیح و ذکر دایم خدا ، بر پایی نماز و پرداخت زکات ، دارای جایگاهی ویژه و ارزشمند در بین سایر اعمال و موجب بلند پایگی مقام و تکامل معنوی انسان
یسبّح له فیها . .. رجال لاتلهیهم تج-ره و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوه و إیتا
خداوند، در توصیف مردمان الهی و والا مقام تنها سه صفت را مطرح ساخته است: 1- ذکر خدا، 2- برپاداشتن نماز، 3- پرداخت زکات. ذکر سه عمل یاد شده از میان صدها عمل نیک دیگر، حاکی از ارزش ویژه آنها و نیز تأثیر آنها در تکامل معنوی انسان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 56 - 2
2 - نماز و زکات ، از مهم ترین و با ارزش ترین فریضه ها و احکام الهی
وعد اللّه الذین ءامنوا منکم و عملوا الص-لح-ت . .. و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
برداشت فوق با توجه به اختصاص به ذکر یافتن نماز و زکات، پس از بیان اعمال صالح - که نماز و زکات نیز جزء آنها می باشد - قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 7
7 - گرفتن صدقه ( زکات ) از خطاکاران نادم از سوی حاکم اسلامی باید به منظور تطهیر روح و تکامل معنوی آنان باشد .
خذ من أمولهم صدقه تطهرهم و تزکیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 4
4 - انفاق ها و صدقات گنهکاران توبه کننده ، مورد قبول و پذیرش پروردگار است .
و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. خذ من أمولهم صدقه ... و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 156 - 18
ص: 414
18 - مشرکان ، مانعان زکات و منکران آیات الهی ، در خطر گرفتار شدن به عذاب خدا هستند .
قال عذابی أصیب به من أشاء و رحمتی . .. فسأکتبها للذین ... بایتنا یؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 35 - 8
8 - از امام صادق ( ع ) [ ضمن حدیثی در توضیح گناهان کبیره ] روایت شده است : < . . . و منع الزکاه المفروضه لأن اللّه عز و جل یقول : یوم یحمی علی ها فی نار جهنم فتکوی بها جباههم و جنوبهم و ظهورهم . . . ;
. .. از جمله گناهان کبیره، منع زکات واجب است; زیرا خدای عزوجل می فرماید: روزی که آن [زر و سیم ]را با آتش دوزخ می گدازند و پیشانی، پهلو و پشت آنان را داغ می زنند و می گویند این است آنچه برای خود اندوختید ... >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 2،4،5،27
2 - اموال و دارایی های گوناگون انسان ، متعلق صدقه ( زکات ) است .
خذ من أمولهم صدقه
<مال> (مفرد اموال) اسم جنس است و شامل هر آنچه را که آدمی به دست بیاورد می شود.
4 - تعیین اموال متعلق صدقه ( زکات ) و مقدار آن ، بسته به نظر پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی است .
خذ من أمولهم صدقه
نکره آمدن <صدقه> و عدم تعیین مقداری خاص از آن، احتمالا اشاره به این دارد که موارد فوق، مبتنی بر صلاحدید پیامبر (ص) و حاکم اسلامی است.
5 - تنها بخشی از اموال و دارایی ها به عنوان صدقه و زکات دریافت می شود ; نه تمامی آن .
خذ من أمولهم صدقه
برداشت فوق، با توجه به استعمال <مِنْ تبعیضیه> به دست آمده است; یعنی، بخشی از اموال آنان را به عنوان صدقات اخذ کن.
27 - عبداللّه بن سنان گوید : امام صادق ( ع ) فرمود : < لما انزلت آیه الزکوه < خذ من اموالهم صدقه . . . > . . . فامر رسول اللّه ( ص ) منادیه فنادی فی الناس ان اللّه فرض علیکم الزکوه . . . ففرض اللّه عز و جل علیهم من الذهب و الفضه و فرض الصدقه من الابل و البقر و الغنم و من الحنطه و الشعیر و التمر و الزبیب . . . و عفا لهم عما سوی ذلک . . . ;
چون آیه زکات نازل شد که <از اموال آنان صدقه بگیر . ..> رسول خدا (ص) به منادی خود دستور داد و او در بین مردم ندا داد که خداوند: بر شما زکات را واجب فرموده است; پس خداوند [زکات] را از طلا و نقره بر آنان واجب فرمود و نیز صدقه را از شتر، گاو، گوسفند، گندم، جو، خرما و کشمش واجب کرد ... و غیر اینها را برای مردم گذشت نمود ...>.
ص: 415
از برکات زکات
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 6 - 5
5 - اهل کتاب و مشرکان ، در صورت خودداری از پذیرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از برکات نماز و زکات دور ساخته اند .
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوه و یؤتوا الز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 103 - 1،6
1 - فرمان خداوند به پیامبر ( ص ) مبنی بر گرفتن صدقه ( زکات ) از اموال مردم
خذ من أمولهم صدقه
6 - اجازه خداوند به پیامبر ( ص ) در مورد گرفتن صدقه ( زکات ) از جهاد گریزانی که به گناه خویش معترف بودند .
و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. خذ من أمولهم صدقه
برداشت فوق با توجه به شأن نزول آیه است که برخی از متخلفان از جنگ تبوک، نادم شدند و در قبال خطای خویش، پیشنهاد کردند که تمام اموالشان را به عنوان صدقه بپردازند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 104 - 3
3 - گیرنده زکات در حقیقت ، خداست و پیامبر ( ص ) و حاکم اسلامی تنها وسایطند .
خذ من أمولهم صدقه . .. و یأخذ الصدقت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 60 - 1،2،4
1 - لزوم پرداخت صدقات و زکات به نیازمندان ( فقرا ) ، تهیدستان ( مساکین ) و کارگزاران امور صدقات
إنما الصدقت للفقراء و المسکین و العملین علیها
2 - وجوب صرف صدقات بر تألیف قلوب ، آزادی بردگان ، بدهکاران ، راه خدا و در راه ماندگان
إنما الصدقت . .. و المؤلفه قلوبهم و فی الرقاب و الغرمین و فی سبیل اللّه و ابن ال
4 - صرف صدقات ( زکات ) ، بجز در موارد هشتگانه ( فقرا و . . . ) ممنوع است .
إنما الصدقت للفقراء . .. و ابن السبیل
آیه شریفه در مقام بیان موارد صرف صدقات است. به کارگیری کلمه <إنما> - که برای افاده حصر است - بیانگر این است که صرف صدقات در غیر موارد هشتگانه ای که آیه شریفه متعرض آن شده، ممنوع است.
ص: 416
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 156 - 17
17 - موحدان ، پرداخت کنندگان زکات و مؤمنان به آیات الهی ، مصون از عذاب های الهی هستند .
عذابی أصیب به من أشاء و رحمتی . .. فسأکتبها للذین ... بایتنا یؤمنون
جمله <سأکتبها> به منزله تفسیری است برای <من أشاء>. یعنی بیان می کند که چه کسانی مصون از عذاب الهی هستند و مشیت الهی بر عذاب نکردن آنان تعلق نمی گیرد و چه کسانی در خطر گرفتار شدن به عذاب الهی هستند. منطوق جمله <سأکتبها> بیانگر طایفه اول و مفهوم آن بیانگر طایفه دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 75 - 1
1 - پیمان بستن برخی از منافقان صدر اسلام با خدا مبنی بر پرداخت زکات و صدقه و قرار گرفتن در صف صالحان ، در صورت برخورداری از مال و فضل الهی
و منهم من عهد اللّه . .. و لنکوننّ من الصلحین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 7 - 9
9 - دنیاطلبی و انکار معاد ، عامل بازدارنده از انفاق و زکات
لایؤتون الزکوه و هم بالأخره هم ک-فرون
چنانچه جمله <هم بالآخره. ..> حالیه باشد می توان از ارتباط <هم بالآخره هم کافرون> با جمله قبل، مطلب بالا را برداشت کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 14 - 3
3 - کسانی که انفاق کرده و زکات مال خود را ادا کنند ، انسان هایی صالح و نجات یافته اند .
قد أفلح من تزکّی
برخی از لغت دانان، فعل <تزکّی> را به معنای <تصدق> می دانند. (لسان العرب)
ص: 417
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 60 - 4
4 - پرداخت زکات ، فقط باید برای جلب رضای خدا و دستیابی به سعادت اخروی باشد .
و الذین یؤتون . .. و قلوبهم وجله أنّهم إلی ربّهم رجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 43 - 3
3 - نماز و زکات ، از واجبات دینی اسلام و از ارکان عملی آن است .
و أقیموا الصلوه و ءاتوا الزکوه
دعوت به اقامه نماز و پرداخت زکات، پس از فراخواندن اهل کتاب به ایمان، بیانگر اهمیت خاص نماز و زکات در میان سایر تکالیف عملی اسلام است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 156 - 20
20 - زکات از واجبات الهی در آیین یهود
و یؤتون الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مدثر - 74 - 44 - 4
4 - سیر کردن بینوایان ، از تکالیف ویژه مالی - افزون بر زکات و . . . - در اسلام
و لم نک نطعم المسکین
خداوند نفرمود: به بینوایان دستگیری و کمک مالی کنید; بلکه فرمود: آنان را سیر نمایید. از این مطلب می توان استفاده کرد که این کار، فریضه ای جدا از زکات است; یعنی، اگر کسی زکات را پرداخت کند; ولی در جامعه گرسنه ای وجود داشته باشد، او باید باز هم انفاق کند تا گرسنگان سیر شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - لیل - 92 - 18 - 5
5 - دوری از آتش دوزخ ، وعده خداوند به اهل زکات و انفاق
ص: 418
و سیجنّبها الأتقی . الذی یؤتی ماله یتزکّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 5
5 - مردمان تسبیح گو ، ذاکر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، از هدایت خاص خداوند به نور خویش برخورداراند .
یهدی اللّه لنوره من یشاء . .. فی بیوت أذن اللّه ... یسبّح له فیها ... رجال لاتله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 5 - 1
1 - تنها برپادارندگان نماز و پرداخت کنندگان زکات و اهل یقین به آخرت ، مشمول هدایت ویژه پروردگارِ خویش اند .
الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و هم بالأخره هم یوقنون . أُول-ئک علی هدًی من
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 162 - 10
10 - یهودیان بپادارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، به قرآن و دیگر کتب آسمانی ایمان می آورند .
و لکن الرسخون . .. و المقیمین الصلوه و المؤتون الزکوه
گفتنی است که <المقیمین> به وسیله فعلی همانند <امدح> و یا <اخص> منصوب شده و در اصل چنین بوده <و المقیمون الصلوه اخصهم و امدحهم> که بنابر قواعد ادبی المقیمون و فعل اخص و امدح حذف شده است و ضمیر در <امدحهم> به صورت اسم ظاهر در آمده است.
زکات دهندگان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 14 - 3
3 - کسانی که انفاق کرده و زکات مال خود را ادا کنند ، انسان هایی صالح و نجات یافته اند .
قد أفلح من تزکّی
برخی از لغت دانان، فعل <تزکّی> را به معنای <تصدق> می دانند. (لسان العرب)
ص: 419
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 2 - 3،4
3- با مشاهده ترس و دهشت ناشی از زلزله زمین در آستانه برپایی قیامت ، تمامی مادران ، کودکان شیرخوارشان را بی اختیار در دامن خود ر ها ساخته و از یاد خواهند برد .
تذهل کلّ مرضعه عمّا أرضعت
<ذهول> (مصدر <تذهل>) به فراموشی ای گفته می شود که از شدت دهشت بر انسان عارض شود. <مرضعه> نیز به زنی گفته می شود که در حال شیر دادن باشد; یعنی، هر زن شیر دهنده، به هنگام دیدن آن زلزله، از آن کسی که به او شیر می دهد غافل خواهد شد.
4- زنان باردار با دیدن زلزله سهمگین زمین در آستانه برپایی قیامت ، از شدت بیم و اضطراب ، سقط جنین خواهند کرد .
و تضع کلّ ذات حمل حملها
<وضع> (مصدر <تضع>) به معنای نهادن و <ذات حمل> به معنای باردار است; یعنی، هر زن بارداری به هنگام دیدن آن زلزله، بارش را خواهد نهاد (جنینش را سقط خواهد کرد).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 8 - 1
1 - هنگام پیدایش دومین لرزش در دوران برپایی قیامت ، قلب های فراوانی را لرزه و اضطرابی شدید فرا خواهد گرفت .
قلوب یومئذ واجفه
<قلب واجف>، به قلبی گفته می شود که اضطراب شدیدی بر آن مستولی باشد (لسان العرب). <قلوب> نکره ای است که بر تکثیر دلالت دارد و به همین سبب - با آن که نکره است - مبتدا قرار گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 420
20 - زلزله - 99 - 2 - 3
3 - زلزله زمین در آستانه قیامت ، انفجاری داخلی و پراکنده سازنده مواد درونی آن است .
و أخرجت الأرض أثقالها
زلزله به طور معمول، آنچه را که بر سطح زمین است، به کام آن فرو می برد; ولی در زلزله واپسین، عکس این صحنه اتفاق خواهد افتاد. عطف این آیه بر آیه قبل - به قرینه سیاق آیات - عطف مسبب بر سبب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 4 - 2،3
2 - زمین در قیامت ، پس از لرزش شدید و بیرون ریختن دفینه های خویش ، اطلاعات ذخیره شده خود را برملا خواهد ساخت .
یومئذ تحدّث أخبارها
3 - زمین پس از تحوّلاتی در سه مرحله ( < لرزش ویرانگر در پایان عمر دنیا > ، < اخراج مردگان از درون خود در آغاز قیامت > و < اظهار اطلاعات بایگانی شده در خود > ) ، مکان حسابرسی اعمال انسان ها خواهد شد .
إذا زلزلت . .. و أخرجت ... تحدّث أخبارها
آیات این سوره می تواند بیانگر حوادث آخرت باشد که از پایان نظام موجود، شروع می شود. تعبیر <یومئذ> - در این احتمال - نشانگر وقوع تمام آن حوادث، در یک زمان گسترده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 6 - 2
2 - زلزله زمین ، از مقدّمات حشر مردم و حسابرسی اعمال آنان در قیامت است .
إذا زلزلت الأرض . .. یومئذ یصدر الناس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 7 - 1،2
1 - در آستانه برپایی قیامت و در پی صیحه و لرزش نخستین ، صیحه و لرزشی دوباره پدیدار خواهد شد .
تتبعها الرادفه
<رادفه>; یعنی، ملحق شونده و از پی در آینده. (مصباح) تطبیق آن بر نفخ صور دوم مفاد این آیه و آیه قبل را نظیر آیه 68 سوره زمر می سازد.
2 - دومین زلزله در مراحل برپایی قیامت ، تابع اولین لرزش و فرع بر پیدایش آن است .
تتبعها الرادفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 421
20 - زلزله - 99 - 3 - 2
2 - عوامل زلزله شدید زمین در آستانه قیامت ، ناشناخته برای انسان ها و زمینه پرسش تحیّرآمیز آنان از اهداف و علل آن
و قال الإنس-ن ما لها
<ما> برای استفهام از انگیزه و اهداف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 1 - 7
7- وقوع زلزله بسیار بزرگ و هولناک در جهان طبیعت ( زمین و . . . ) ، در آستانه برپایی قیامت
إنّ زلزله الساعه شیء عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 2 - 1،7
1- زلزله زمین در آستانه فروپاشی نظام طبیعت ، رخدادی بسیار سهمگین و دهشتناک
إنّ زلزله الساعه شیء عظیم. .. یوم ترونها... تری الناس سک-ری
7- شدت و هراس ناشی از زلزله زمین در آستانه برپایی رستاخیز ، هوش از سر تمامی مردم روی زمین خواهد ربود و آنان را مانند می زدگان مست ، بی خود خواهد ساخت .
إنّ زلزله الساعه شیء عظیم. .. یوم ترونها... و تری الناس سک-ری
<سکاری> جمع <سکران> است. <سکران> نیز به کسی گفته می شود که در اثر خوردن شراب، عقلش را از دست بدهد (مست شود).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 1 - 2
2 - زلزله فراگیر زمین ، حادثه ای قطعی و تخلّف ناپذیر است .
إذا زلزلت الأرض زلزالها
حرف <إذا> بر فعلی داخل می شود که تحقّق آن در آینده، حتمی خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 7 - 1،2
1 - در آستانه برپایی قیامت و در پی صیحه و لرزش نخستین ، صیحه و لرزشی دوباره پدیدار خواهد شد .
ص: 422
تتبعها الرادفه
<رادفه>; یعنی، ملحق شونده و از پی در آینده. (مصباح) تطبیق آن بر نفخ صور دوم مفاد این آیه و آیه قبل را نظیر آیه 68 سوره زمر می سازد.
2 - دومین زلزله در مراحل برپایی قیامت ، تابع اولین لرزش و فرع بر پیدایش آن است .
تتبعها الرادفه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 34 - 3
3 - عذاب نازل شده بر قوم لوط ، زلزله بود .
إنّا منزلون علی أهل ه-ذه القریه رجزًا من السماء
<رجز> در لغت، به معنای <اضطراب> است. مراد از آن، در آیه، زلزله است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 2،4،5
2 - به دنبال تکذیب شعیب ( ع ) از سوی مردم مدین ، زلزله ای هلاکت بار ، آنان را فراگرفت و از پا درآورد .
فکذّبوه فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
4 - زلزله مدین ، در شب رخ داد .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
احتمال دارد که <أصبحوا> به معنای <دخلوا فی الصبح> باشد. بنابراین، زلزله، در شب اتفاق افتاده است.
5 - زلزله مدین ، به قدری شدید و هلاکت بار بود که مردم آن شهر ، نتوانستند از خانه هایشان بیرون بروند و در داخل همان خانه ها ، به زانو درآمدند .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 2 - 10
10- زلزله ویرانگر و نابود کننده زمین در آستانه برپایی قیامت ، جلوه ای از عذاب قهر خداوند
إنّ زلزله الساعه شیء عظیم. .. و ما هم بسک-ری و ل-کنّ عذاب اللّه شدید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 423
18 - واقعه - 56 - 4 - 1
1 - وقوع زلزله ، در سراسر زمین در آستانه قیامت
إذا وقعت الواقعه . .. إذا رجّت الأرض رجًّا
<رج> (مصدر مجهول <رجّت>) به معنای به شدت لرزانده شدن است. مراد از <الأرض> تمام زمین - و نه منطقه ای خاص از آن - است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 14 - 1
1 - به لرزه درآمدن زمین و کوه ها ، در آستانه برپایی قیامت
یوم ترجف الأرض و الجبال
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 6 - 1
1 - پیدایش زلزله ای عظیم ، در آستانه برپایی قیامت
یوم ترجف الراجفه
مراد از <یوم> - به قرینه آیه بعد - دورانی است که شامل هر دو نفخه صور باشد; نفخه اول که همگان می میرند و نفخه دوم که رستاخیز برپا می شود. <رجف>; یعنی، لرزش و اضطراب شدید. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 7 - 3
3 - قیامت ، به دنبال پیدایش زلزله ای بزرگ ، برپا خواهد شد .
یوم ترجف الراجفه . تتبعها الرادفه
ممکن است <رادفه>، ناظر بر زلزله ای دیگر نباشد; بلکه مفاد آیه شریفه این باشد که به دنبال زلزله ای که در آیه قبل مطرح بود، پیامد آن (قیامت) به وجود خواهد آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 21 - 3
3 - < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < کلاّ إذا دکّت الأرض دکّاً دکّاً > قال : هی الزَلْزَله ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند <کلاّ إذا دکّت الأرض دکّاً دکّاً> روایت شده که مراد زلزله است. >
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 2 - 4
4- زنان باردار با دیدن زلزله سهمگین زمین در آستانه برپایی قیامت ، از شدت بیم و اضطراب ، سقط جنین خواهند کرد .
و تضع کلّ ذات حمل حملها
ص: 424
<وضع> (مصدر <تضع>) به معنای نهادن و <ذات حمل> به معنای باردار است; یعنی، هر زن بارداری به هنگام دیدن آن زلزله، بارش را خواهد نهاد (جنینش را سقط خواهد کرد).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 2 - 4
4- زنان باردار با دیدن زلزله سهمگین زمین در آستانه برپایی قیامت ، از شدت بیم و اضطراب ، سقط جنین خواهند کرد .
و تضع کلّ ذات حمل حملها
<وضع> (مصدر <تضع>) به معنای نهادن و <ذات حمل> به معنای باردار است; یعنی، هر زن بارداری به هنگام دیدن آن زلزله، بارش را خواهد نهاد (جنینش را سقط خواهد کرد).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 5 - 1،2
1 - حرکت و رانش کوه ها ، در آستانه قیامت بر اثر زلزله شدید
إذا رجّت الأرض رجًّا . و بسّت الجبال بسًّا
<بسّ> در دو معنا به کار می رود: 1- به حرکت واداشتن (القاموس المحیط); 2- خرد و ریز ریز کردن (المصباح المنیر). برداشت بالا بر پایه معنای اول است.
2 - ذره ذره شدن کوه ها ، بر اثر زلزله شدید زمین در آستانه قیامت
إذا رجّت الأرض . .. و بسّت الجبال بسًّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - مزمل - 73 - 14 - 3
3 - لرزش زمین و کوه ها در آستانه برپایی قیامت ، بسیار شدید و کوبنده است .
و کانت الجبال کثیبًا مهیلاً
تبدیل شدن کوه های استوار به انبوهی از ریگ های روان، شدت و گوبندگی زمین لرزه را، در آستانه برپایی قیامت می رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 1 - 1
1 - لرزشی شدید در آینده ، تمام زمین را فراخواهد گرفت .
إذا زلزلت الأرض زلزالها
اضافه <زلزال> به ضمیر <الأرض>، بیانگر شدت آن است; زیرا از طرفی آن را به تمام زمین ارتباط می دهد و از طرفی دیگر، به این نکته اشاره دارد که ابعاد آن حادثه، به قدری بزرگ است که ویژگی های آن را نمی توان بر شمرد; بلکه در بیان آن تنها باید گفت: <زلزله زمین>.
ص: 425
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 34 - 3
3 - عذاب نازل شده بر قوم لوط ، زلزله بود .
إنّا منزلون علی أهل ه-ذه القریه رجزًا من السماء
<رجز> در لغت، به معنای <اضطراب> است. مراد از آن، در آیه، زلزله است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 3،4،6
3 - عذاب زلزله قوم شعیب ، چنان بود که با رخداد آن ، مردم مدین ، بی درنگ از پا درآمدند .
فکذّبوه فأخذتهم الرجفه فأصبحوا
عطف <أصبحوا> با <فاء> - که برای عدم تراخی است - بر <أخذتهم> دلالت بر هلاکت بی درنگ می کند. گفتنی است. <أصبحوا> احتمال دارد به معنای <صاروا> باشد و احتمال دارد به معنای <دخلوا فی الصبح> باشد. بنابر احتمال نخست، نکته یاد شده قابل استفاده است.
4 - زلزله مدین ، در شب رخ داد .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
احتمال دارد که <أصبحوا> به معنای <دخلوا فی الصبح> باشد. بنابراین، زلزله، در شب اتفاق افتاده است.
6 - امکان دارد که زلزله - و یا دیگر بلا های طبیعی - عذاب و کیفر الهی باشد .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 1 - 7
7- وقوع زلزله بسیار بزرگ و هولناک در جهان طبیعت ( زمین و . . . ) ، در آستانه برپایی قیامت
إنّ زلزله الساعه شیء عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 4 - 3
3 - زلزله زمین در آستانه قیامت ، بسیار عظیم و غیرقابل توصیف
إذا رجّت الأرض رجًّا
ذکر <رجّاً> به صورت نکره، بیانگر آن است که حرکت و لرزشی که بر زمین وارد می شود، چنان عظیم است که نمی توان هیچ وصفی را برای آن بیان کرد.
ص: 426
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 3 - 2
2 - عوامل زلزله شدید زمین در آستانه قیامت ، ناشناخته برای انسان ها و زمینه پرسش تحیّرآمیز آنان از اهداف و علل آن
و قال الإنس-ن ما لها
<ما> برای استفهام از انگیزه و اهداف است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 13 - 23
23- < عن أبی عبدالله ( ع ) انه قال : لاتملّوا من قراءه إذا زلزلت الأرض زلزالها فإنه من کانت قراءته بها فی نوافله لم یصبه الله عزوجل بزلزله أبداً و لم یمت بها و لا بصاعقه ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: از خواندن سوره <إذا زلزلت الأرض زلزالها> خسته نشوید ; زیرا کسی که آن را در نافله های خود بخواند، خدای عزوجل هیچ گاه او را با زلزله آسیب نمی رساند و به وسیله زلزله و صاعقه به هلاکت نمی رساند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 2 - 3
3- با مشاهده ترس و دهشت ناشی از زلزله زمین در آستانه برپایی قیامت ، تمامی مادران ، کودکان شیرخوارشان را بی اختیار در دامن خود ر ها ساخته و از یاد خواهند برد .
تذهل کلّ مرضعه عمّا أرضعت
<ذهول> (مصدر <تذهل>) به فراموشی ای گفته می شود که از شدت دهشت بر انسان عارض شود. <مرضعه> نیز به زنی گفته می شود که در حال شیر دادن باشد; یعنی، هر زن شیر دهنده، به هنگام دیدن آن زلزله، از آن کسی که به او شیر می دهد غافل خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 3 - 2
2 - عوامل زلزله شدید زمین در آستانه قیامت ، ناشناخته برای انسان ها و زمینه پرسش تحیّرآمیز آنان از اهداف و علل آن
و قال الإنس-ن ما لها
<ما> برای استفهام از انگیزه و اهداف است.
ص: 427
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 1 - 4
4 - لرزش زمین در آستانه قیامت ، وابسته به عواملی زمینی و بازتاب تحولات درونی آن است .
إذا زلزلت الأرض زلزالها
مجهول بودن فعل <زلزلت>، بیانگر نقش عاملی در پیدایش زلزله است. اضافه شدن <زلزال> به ضمیری که به زمین برمی گردد، آن حوادث را به خود زمین مربوط می داند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 37 - 6
6 - امکان دارد که زلزله - و یا دیگر بلا های طبیعی - عذاب و کیفر الهی باشد .
فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج-ثمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 16 - 2
2 - امکان نزول عذاب الهی ، با لرزش زمین و فرو رفتن کافران در درون آن
أن یخسف بکم الأرض فإذا هی تمور
<مور> (مصدر <تمور>) به معنای تحرک سریع است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - زلزله - 99 - 1 - 3
3 - لرزش گسترده زمین ، از مقدّمات برپایی قیامت
إذا زلزلت الأرض زلزالها
به قرینه جمله <یومئذ یصدر الناس أشتاتاً> (در آیات بعد)، زلزله زمین در آستانه قیامت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 428
20 - زلزله - 99 - 2 - 1
1 - زمین ، بر اثر زلزله فراگیر خود همه مردگان را ، بیرون خواهد ریخت .
و أخرجت الأرض أثقالها
<أثقال> جمع <ثِقْل> و <ثَقَل> است; نظیر <أمثال> که جمع <مِثْل> و <مَثَل> می باشد. <ثِقْل> به معنای بار سنگین است. <ثَقَل> نیز به همان معنا و یا به معنای <شیء نفیس> است (لسان العرب). <بارهای سنگین زمین>، کنایه از ذخایر آن و نیز اجساد مردگان است. برداشت یاد شده، به مصداق دوم نظر دارد.
ص: 429
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 29 - 1
1- عزیز مصر از یوسف ( ع ) خواست تا ماجرای زلیخا را نادیده انگاشته و آن را مخفی سازد .
یوسف أعرض عن هذا
اعراض کردن از ماجرای زلیخا - که مفاد عبارت <أعرض عن هذا> است - در حقیقت توصیه به مخفی نگه داشتن و نادیده گرفتن است ، نه لب به شکایت نگشودن ; زیرا اقدام علیه زلیخا با ملاحظه موقعیت یوسف(ع) - که برده ای زرخرید بوده - ناسازگار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 6
6- زلیخا به هر یک از زنان دعوت شده ، کاردی برای استفاده از خوردنی ها داد .
و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 2،4
2- زلیخا ، نزد زنان اشراف به تقاضای کام روایی از یوسف ( ع ) ، اقرار و اعتراف کرد .
لقد رودته عن نفسه
4- زلیخا در حضور زنان اشراف ، تأکید کرد که هم چنان بر تقاضای وصال یوسف ( ع ) اصرار خواهد کرد .
و ل-ئن لم یفعل ما ءامره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 430
8 - یوسف - 12 - 51 - 13،16،18،19
13- زلیخا شهادت زنان اشراف بر پاکدامنی یوسف ( ع ) را تصدیق کرد و سخن آنان را مایه روشن شدن حقیقت دانست .
قالت امرأت العزیز الئ-ن حصحص الحق
<حصحصه> (مصدر حصحص) به معنای روشن شدن چیزی پس از کتمان آن است. برخی نیز گفته اند به معنای ثبوت و استقرار است.
16- زلیخا در حضور پادشاه مصر به تقاضای کام روایی از یوسف ( ع ) اعتراف کرد و به استنکاف یوسف ( ع ) از پذیرش تقاضایش شهادت داد .
أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
جمله <أنا رودته عن نفسه> - به بیانی که در آیه 26 ذیل برداشت شماره 2 گذشت - دلالت بر حصر دارد ; یعنی ، من از او درخواست کردم و او چنین درخواستی نداشت.
18- زلیخا در حضور پادشاه مصر ، بر صداقت و راستگویی یوسف ( ع ) تأکید کرد .
و إنه لمن الص-دقین
19- اعتراف زلیخا به دروغگویی خویش در متهم ساختن یوسف ( ع ) به درخواست کام جویی
أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 50 - 7
7- بازجویی از زنانی که در ماجرای میهمانی زلیخا دست های خویش را بریدند ، شرط یوسف ( ع ) برای بیرون آمدن از زندان و حاضر شدن در نزد پادشاه
قال ارجع إلی ربک فسئله ما بال النسوه الّ-تی قطعن أیدیهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 18
18- زلیخا ، تسلیم نشدن یوسف ( ع ) در برابر خواسته اش را ، ناسپاسی و قدرناشناسی می شمرد .
رودته التی هو فی بیتها . .. إنه ربی أحسن مثوای
در برداشت فوق، <إنه ربی . ..> ناظر به مفهومی گرفته شده که از عبارت <التی هو فی بیتها> استفاده می شود ; یعنی، زلیخا با اظهار اینکه مربی یوسف(ع) بوده و او را در خانه خویش سر و سامان بخشیده است، توقع داشت که یوسف(ع) در برابر تقاضایش تسلیم شود ; ولی یوسف(ع) با جمله <إنه ربی ...> بیان می دارد که خداوند، مربی و مدبر امور او بوده و هست، و سزاوار آن است که وی مطیع او باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 13
ص: 431
13- زلیخا شهادت زنان اشراف بر پاکدامنی یوسف ( ع ) را تصدیق کرد و سخن آنان را مایه روشن شدن حقیقت دانست .
قالت امرأت العزیز الئ-ن حصحص الحق
<حصحصه> (مصدر حصحص) به معنای روشن شدن چیزی پس از کتمان آن است. برخی نیز گفته اند به معنای ثبوت و استقرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 13
13- تلاش زلیخا برای تبرئه خویش نزد عزیز مصر
قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 13
13- < عن الرضا ( ع ) : . . . و أما قوله عزوجل فی یوسف : < و لقد همّت به و همّ بها > فإن ها همّت بالمعصیه و همّ یوسف بقتل ها إن أجبرته . . . فصرف الله عنه قتلها و الفاحشه و هو قوله عزوجل : < کذلک لنصرف عنه السوء و الفحشاء > یعنی القتل والزنا . . . ;
از امام رضا(ع) روایت شده که فرمود: . .. قول خدای عزوجل درباره یوسف که فرموده: <و لقد همّت به و همّ بها> مقصود این است که آن زن قصد معصیت کرد و یوسف قصد کرد که اگر بانو وی را مجبور به گناه کند، او را بکشد ... پس خداوند، قتل و عمل خلاف عفت را از او بگردانید و این است سخن خدای عزوجل: <کذلک لنصرف عنه السوء والفحشاء> ; یعنی، قتل و زنا ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 8
8- تعداد زنانی که زلیخا آنان را برای دیدار یوسف ( ع ) دعوت کرد ، بیش از ده نفر نبودند .
و قال نسوه فی المدینه . .. فلما سمعت بمکرهنّ أرسلت إلیهنّ
ضمیر در <مکرهنّ . ..> و <إلیهنّ> به <نسوه> در آیه قبل برمی گردد و از آن جا که <نسوه> از صیغه های جمع قلّه است ، معلوم می شود تعداد زنان دعوت شده بیش از ده نفر نبود.
ص: 432
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 3
3- زلیخا برای هموار ساختن نظر یوسف ( ع ) به منظور کام جویی ، اهتمامی مداوم و پی گیر داشت .
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
برخی از اهل لغت در <راد - یرود> که مراوده از آن است ، سعی و تلاش پی گیری برای رسیدن به مطلوب را قید کرده اند. برداشت فوق بر این اساس است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 6
6- زلیخا برای کام جویی از یوسف ( ع ) و رسیدن به وصال او ، درب های قصرش را قفل کرد و او را به سوی خویش فرا خواند .
رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هیت لک
<تغلیق> (مصدر غلّقت) به معنای قفل کردن است. <هیت لک> اسم فعل امر و به معنای <بیا> می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 4،5،6،7،8،14
4- زلیخا برای دستیابی به یوسف ( ع ) و جلوگیری از خروج وی ، به تعقیب او پرداخت و با سرعت به سمت درب خروجی دوید .
واستبقا الباب
5- یوسف ( ع ) در تعقیب و گریزش با زلیخا ، زودتر از وی به درب خروجی رسید .
واستبقا الباب و قدت قمیصه من دبر
6- زلیخا برای جلوگیری از خروج یوسف ( ع ) ، از پشتْ پیراهنش را چنگ زد و او را به شدت به سوی خود کشید .
واستبقا الباب و قدت قمیصه من دبر
7- زلیخا بر اثر چنگ زدن به پیراهن یوسف ( ع ) ، پیراهن او را چاک زد و سرتاسر آن را پاره کرد .
و قدت قمیصه من دبر
<قدّ> (مصدر قدّت) به معنای شکافتن و پاره کردن طولی و سراسری است (لسان العرب) ; یعنی ، آن گاه گفته می شود <قدّ القمیص> که پیراهن از طول پاره شود و سراسر آن شکافته گردد.
8- یوسف ( ع ) ، به گشودن درب و فرار از چنگ زلیخا موفق شد .
و ألفیا سیدها لدا الباب
14- تحریک عزیز مصر از سوی زلیخا برای مؤاخذه و مجازات یوسف ( ع )
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
برداشت فوق ، از تصریح زلیخا به <أهلک> (همسر تو) استفاده می شود ; یعنی ، او با آوردن <أهلک> درصدد تحریک عزیز مصر برای مجازات یوسف(ع) بود.
ص: 433
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 2
2- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) حربه زنان اشراف مصر ، برای جنجال و توطئه علیه او
قال نسوه فی المدینه . .. فلما سمعت بمکرهنّ
مراد از <مکر> نقل کردن و مطرح ساختن ماجرای زلیخاست. اطلاق <مکر> به نقل آن ماجرا ، گویای این است که زنان اشراف با مطرح کردن آن قصه ، درصدد ضربه زدن به شخصیت زلیخا و توطئه علیه وی بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 19
19- زلیخا به دلیل اکرام یوسف ( ع ) و خدمت به او ، توقع داشت که یوسف ( ع ) در برابر تقاضای نامشروعش ، تسلیم وی باشد .
رودته التی هو فی بیتها . .. قال ... إنه ربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 11،12
11- زلیخا به هنگام برخورد با شوهرش ، عزیز مصر ، یوسف ( ع ) را به قصد تجاوز به خویش متهم کرد .
قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
<جزاء> به معنای سزا و کیفر و <ما> در جمله فوق نافیه است. بنابراین <ما جزاء ...> ; یعنی: نیست کیفر و سزای کسی که خواسته باشد به همسرت تجاوز کند ، مگر زندان یا عذابی دردناک.
12- پیشدستی زلیخا در طرح اتهام علیه یوسف ( ع )
و ألفیا سیدها لدا الباب قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 28 - 4،8
4- عزیز مصر شواهد ارائه شده از سوی داورِ ماجرای یوسف و زلیخا را ، برای رفع اتهام از یوسف ( ع ) و اثبات بی گناهی او کافی دانست .
فلما رءا قمیصه قُدّ من دُبر قال إنه من کیدکنّ
8- عزیز مصر ، پیشدستی زلیخا در متهم ساختن یوسف ( ع ) و تعیین کیفر برای او را ، از مکر های زلیخا شمرد .
ص: 434
قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا . .. إنه من کیدکنّ
برداشت فوق، ناظر به این احتمال است که ضمیر در <إنه . ..> به معنایی که از <قالت ما جزاء ...> در آیه 25 استفاده می شود ، برگردد و آن معنا ، پیشدستی کردن زلیخا برای محقّ جلوه دادن خویش و گنه کار نشان دادن طرف مقابل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 17،19
17- زلیخا پیش از جلسه بازجویی و محکمه دادرسی ، یوسف ( ع ) را مجرم معرفی می کرد و به کام جویی از وی متهم می ساخت .
قالت امرأت العزیز الئ-ن حصحص الحق أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
برداشت فوق از قید <الآن> استفاده می شود.
19- اعتراف زلیخا به دروغگویی خویش در متهم ساختن یوسف ( ع ) به درخواست کام جویی
أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 21،32
21- یوسف ( ع ) در پاسخ به دعوت و فرمان زلیخا ، خداوند را سزاوارتر برای اطاعت ، قدرشناسی و سپاس دانست .
قال معاذ الله إنه ربی أحسن مثوای
32- < عن علی بن الحسین ( ع ) : . . . فلما راهق یوسف راودته إمرأه الملک عن نفسه . . . ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . .. چون حضرت یوسف در آستانه بلوغ جنسی قرار گرفت ، همسر پادشاه از او درخواست کرد که تا با او درآمیزد ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 10
10- زلیخا به منظور برخورد نکردن زنان دعوت شده با یوسف ( ع ) ، از او خواسته بود در اتاق های اندرونی ساختمان بماند .
و قالت اخرج علیهنّ
کلمه <خروج> به معنای از داخل به بیرون آمدن است. بنابراین <اخرج علیهنّ> می رساند که یوسف(ع) هنگامی که زنان در مجلس ضیافت حاضر شدند، در مکانی بود که نسبت به مجلس آنان داخل حساب می شد ; یعنی، اگر مجلس پذیرایی در اتاق بیرونی بود زلیخا، یوسف(ع) را در اتاق اندرونی نگه داشته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 35 - 11
11- < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأیات لیسجننه حتی حین > فالأیات شهاده الصبی و القمیص المخرّق من دبر و استباقهما الباب حتی سمع مجاذبت ها إیّاه علی الباب فلما عصاها فلم تزل ملحّه بزوجها حتی حبسه . . . ;
ص: 435
از امام باقر(ع) درباره سخن خدا که فرمود: <ثم بدا لهم . ..> روایت شده است: آن نشانه ها گواهی کودک و پیراهن پاره شده از پشت و سبقت آن دو به طرف در بود، به گونه ای که شنیده شد آن زن پشت در، یوسف را به طرف خود می کشد ; پس چون یوسف درخواست بانو را نپذیرفت به طور پیگیر به شوهرش اصرار نمود تا [شوهرش] او را زندانی کرد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 6،7
6- زلیخا برای کام جویی از یوسف ( ع ) و رسیدن به وصال او ، درب های قصرش را قفل کرد و او را به سوی خویش فرا خواند .
رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هیت لک
<تغلیق> (مصدر غلّقت) به معنای قفل کردن است. <هیت لک> اسم فعل امر و به معنای <بیا> می باشد.
7- قصر زلیخا ، قصری مجلل و دارای درب های فراوان و متعدد بود .
و غلّقت الأبوب
به کارگیری باب تفعیل ، برای بیان قفل زدن دربها (غلّقت الأبواب) می تواند حاکی از شدت مبالغه باشد ; یعنی ، دربها را با قفلها و پشت بندها محکم بست ، و می تواند بر کثرت دربها دلالت داشته باشد. برداشت فوق ، ناظر به دومین معناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 19
19- اعتراف زلیخا به دروغگویی خویش در متهم ساختن یوسف ( ع ) به درخواست کام جویی
أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 3،4
3- زلیخا ، پس از آگاهی به توطئه زنان و ملامت گری های ایشان ، آنان را به منزل خویش دعوت کرد .
فلما سمعت بمکرهنّ أرسلت إلیهنّ
مراد از <به سوی آنان فرستاد> - که مفاد <أرسلت إلیهنّ> است - به قرینه جمله <و أعتدت لهنّ متّکئاً و . ..> این است که آنان را به مهمانی دعوت کرد.
4- زلیخا برای پاسخ گویی به زنان ملامت کننده ، ضیافتی ترتیب داد و مجلس ویژه ای آراست .
أرسلت إلیهنّ و أعتدت لهنّ متّکئًا
ص: 436
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 27 - 1
1- داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، کذب ادعای زلیخا و صداقت یوسف ( ع ) را منوط به پاره شدن پیراهن از پشتِ سر دانست .
و إن کان . .. و هو من الص-دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 26 - 11
11- داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، صداقت زلیخا و دروغ گویی یوسف ( ع ) را منوط به پاره شدن پیراهن یوسف ( ع ) از پیشِ رو دانست .
إن کان قمیصه قُدّ من قُبل فصدقت و هو من الکذبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 9
9- زلیخا در دستگاه حکومتی و قضایی مصر ، نفوذی فراوان داشت .
و ل-ئن لم یفعل ما ءامره لیسجنن و لیکونًا من الص-غرین
حذف فاعل از <لیسجنن> (او حتماً زندانی می شود) و آوردن فعل به صورت مجهول، حاوی این نکته است که حرف نشنوی یوسف(ع)، زندانی شدنش را در پی داشت ; یعنی، زلیخا آن چنان نفوذی داشت که گویا لازم نبود امر کند و اقدامی صورت دهد ; آن گاه که فردی امرش را اطاعت نمی کرد، به زندانش می انداختند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 17
17- زلیخا پیش از جلسه بازجویی و محکمه دادرسی ، یوسف ( ع ) را مجرم معرفی می کرد و به کام جویی از وی متهم می ساخت .
قالت امرأت العزیز الئ-ن حصحص الحق أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
برداشت فوق از قید <الآن> استفاده می شود.
ص: 437
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 5
5- زلیخا ، سوگند یاد کرد که در صورت استنکاف یوسف ( ع ) از آمیزش با او ، وی را به زندان خواهد افکند و خوار و بی مقدارش خواهد ساخت .
و ل-ئن لم یفعل ما ءامره لیسجنن و لیکونًا من الص-غرین
<لام> در <ل-ئن> گویای قسم است. <یکوناً= یکونن> فعل مضارع و مقرون به نون تأکید خفیفه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 18
18- زلیخا در حضور پادشاه مصر ، بر صداقت و راستگویی یوسف ( ع ) تأکید کرد .
و إنه لمن الص-دقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 13
13- زلیخا شهادت زنان اشراف بر پاکدامنی یوسف ( ع ) را تصدیق کرد و سخن آنان را مایه روشن شدن حقیقت دانست .
قالت امرأت العزیز الئ-ن حصحص الحق
<حصحصه> (مصدر حصحص) به معنای روشن شدن چیزی پس از کتمان آن است. برخی نیز گفته اند به معنای ثبوت و استقرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 34 - 3
3- زلیخا و زنان اشراف ، در اثر توسل یوسف ( ع ) به درگاه خدا ، از او مأیوس گشته و از مکر و تزویر ، علیه او منصرف شدند .
فصرف عنه کیدهنّ
مراد از کید زنان، تقاضای مکرر آنان با عشوه ها و اظهار شیفتگی است. بنابراین عبارت <صرف عنه کیدهنّ> دلالت می کند
ص: 438
که پس از دعای یوسف(ع)، دیگر آن مراوده ها و تقاضاها از یوسف(ع) نشد. گفتنی است که <ثم> در آیه بعد، مؤید این نکته است که یأس زنان و انصرافشان از وی، پیش از زندانی شدن او بوده است، نه اینکه زندانی شدنش، عامل قطع مراوده شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 11،29
11- زلیخا ، هنگامی که زنان بر جایگاه های خود تکیه زده و آماده استفاده از خوراکی ها شدند ، از یوسف ( ع ) خواست بر آنان گذر کند .
و قالت اخرج علیهنّ
29- < عن علی بن الحسین ( ع ) : . . . فأرسلت إلیهنّ و هیأت لهنّ طعاماً و مجلساً ثم أتتهنّ باترج و < آتت کل واحده منهنّ سکّیناً . . . > ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . .. پس همسر عزیز [پیکی] به سوی بانوان فرستاد و از آنان دعوت کرد و برایشان طعامی آماده کرد و مجلسی آراست و آن گاه برای بانوان ترنج آورد و به هر یک کاردی داد ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 1،2
1- زلیخا ، با ارائه یوسف ( ع ) به زنان اشراف ، به ایشان فهماند که نباید وی را در عشقش به یوسف ( ع ) ملامت کنند .
قالت فذلکنّ الذی لمتننی فیه
2- زلیخا ، نزد زنان اشراف به تقاضای کام روایی از یوسف ( ع ) ، اقرار و اعتراف کرد .
لقد رودته عن نفسه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 1،3
1- زلیخا سرزنش زنان مصر را به خاطر عشقش به یوسف ( ع ) ، شنید و به آن آگاهی یافت .
فلما سمعت بمکرهنّ
فعل <سمع> متعدی است و نیازی به حرف <باء> برای تعدیه ندارد. بنابراین در <سمعت بمکرهنّ> معنای <علمت> اشراب شده است. ازاین رو مفاد آن چنین می شود: زلیخا به مکر زنان آگاه شد و این آگاهی از طریق خبرهایی بود که برای او نقل می شد.
3- زلیخا ، پس از آگاهی به توطئه زنان و ملامت گری های ایشان ، آنان را به منزل خویش دعوت کرد .
فلما سمعت بمکرهنّ أرسلت إلیهنّ
مراد از <به سوی آنان فرستاد> - که مفاد <أرسلت إلیهنّ> است - به قرینه جمله <و أعتدت لهنّ متّکئاً و . ..> این است که آنان را به مهمانی دعوت کرد.
ص: 439
زلیخا و عزیزمصر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 9،13،14
9- یوسف ( ع ) و زلیخا ، پس از تعقیب و گریز و باز شدن درب ، با عزیز مصر در آستانه آن درب برخورد کردند .
و ألفیا سیدها لدا الباب
<إلفاء> (مصدر ألفیا) به معنای یافتن و مواجه شدن است. <سیّد> به معنای شریف و دارای مجد است ، و مراد از آن در این جا ، شوهر است.
13- تلاش زلیخا برای تبرئه خویش نزد عزیز مصر
قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
14- تحریک عزیز مصر از سوی زلیخا برای مؤاخذه و مجازات یوسف ( ع )
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
برداشت فوق ، از تصریح زلیخا به <أهلک> (همسر تو) استفاده می شود ; یعنی ، او با آوردن <أهلک> درصدد تحریک عزیز مصر برای مجازات یوسف(ع) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 4
4- زلیخا ، همسر عزیز مصر بود .
امرأت العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 13
13- زلیخا شهادت زنان اشراف بر پاکدامنی یوسف ( ع ) را تصدیق کرد و سخن آنان را مایه روشن شدن حقیقت دانست .
قالت امرأت العزیز الئ-ن حصحص الحق
<حصحصه> (مصدر حصحص) به معنای روشن شدن چیزی پس از کتمان آن است. برخی نیز گفته اند به معنای ثبوت و استقرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 18
18- زلیخا ، تسلیم نشدن یوسف ( ع ) در برابر خواسته اش را ، ناسپاسی و قدرناشناسی می شمرد .
رودته التی هو فی بیتها . .. إنه ربی أحسن مثوای
ص: 440
در برداشت فوق، <إنه ربی . ..> ناظر به مفهومی گرفته شده که از عبارت <التی هو فی بیتها> استفاده می شود ; یعنی، زلیخا با اظهار اینکه مربی یوسف(ع) بوده و او را در خانه خویش سر و سامان بخشیده است، توقع داشت که یوسف(ع) در برابر تقاضایش تسلیم شود ; ولی یوسف(ع) با جمله <إنه ربی ...> بیان می دارد که خداوند، مربی و مدبر امور او بوده و هست، و سزاوار آن است که وی مطیع او باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 13
13- زلیخا شهادت زنان اشراف بر پاکدامنی یوسف ( ع ) را تصدیق کرد و سخن آنان را مایه روشن شدن حقیقت دانست .
قالت امرأت العزیز الئ-ن حصحص الحق
<حصحصه> (مصدر حصحص) به معنای روشن شدن چیزی پس از کتمان آن است. برخی نیز گفته اند به معنای ثبوت و استقرار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 14
14- تحریک عزیز مصر از سوی زلیخا برای مؤاخذه و مجازات یوسف ( ع )
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
برداشت فوق ، از تصریح زلیخا به <أهلک> (همسر تو) استفاده می شود ; یعنی ، او با آوردن <أهلک> درصدد تحریک عزیز مصر برای مجازات یوسف(ع) بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 10
10- زلیخا نیز در جلسه محاکمه ای که برای کشف حقیقت ماجرای زنان با یوسف ( ع ) تشکیل شده بود ، حضور داشت .
قالت امرأت العزیز الئ-ن حصحص الحق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 21 - 7،8
ص: 441
7- عزیز مصر ، یاوری یوسف ( ع ) و گزینش او به فرزندی را ، در گرو علاقه مندی یوسف ( ع ) به وی و همسرش زلیخا می دانست .
أکرمی مثوی-ه عسی أن ینفعنا أو نتخذه ولدًا
جمله <عسی. ..> تعلیل برای <أکرمی مثواه> است، و مفاد جمله چنین می شود: از آن رو از تو می خواهم او را گرامی بداری، تا علاقه او را به خودمان جلب کنی و در نتیجه بتوانیم به یاری او، دل ببندیم و یا به قبول فرزند خواندگیش، امیدوار باشیم.
8- عزیز مصر ، اداره امور یوسف ( ع ) را به همسرش زلیخا واگذار کرد ، و از او خواست تا یوسف ( ع ) را گرامی داشته و منزلتش را پاس دارد .
لامرأته أکرمی مثوی-ه
<مثوی> اسم مکان و به معنای منزل و اقامتگاه است. عبارت <أکرمی مثواه> ; یعنی ، منزل و مقامش را گرامی دار. اکرام منزل و اقامتگاه ، تأکید بر بزرگداشت شخصی است که در آن منزل اقامت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 3،5،6،8،19،32
3- زلیخا برای هموار ساختن نظر یوسف ( ع ) به منظور کام جویی ، اهتمامی مداوم و پی گیر داشت .
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
برخی از اهل لغت در <راد - یرود> که مراوده از آن است ، سعی و تلاش پی گیری برای رسیدن به مطلوب را قید کرده اند. برداشت فوق بر این اساس است.
5- زلیخا با سلطه ظاهریش بر یوسف ( ع ) ، برخوردار از زمینه ای مساعد و کارآمد برای واداشتن یوسف ( ع ) به خواسته های خویش
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
قرآن، زلیخا را با عبارت <التی هو فی بیتها> (آن زن که یوسف در خانه اش به سر می برد) توصیف می کند تا تسلّط زلیخا بر یوسف(ع) را برساند.
6- زلیخا برای کام جویی از یوسف ( ع ) و رسیدن به وصال او ، درب های قصرش را قفل کرد و او را به سوی خویش فرا خواند .
رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هیت لک
<تغلیق> (مصدر غلّقت) به معنای قفل کردن است. <هیت لک> اسم فعل امر و به معنای <بیا> می باشد.
8- زلیخا ، همه شرایط و امکانات را برای کام جویی از یوسف ( ع ) فراهم کرده بود .
رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هیت لک
19- زلیخا به دلیل اکرام یوسف ( ع ) و خدمت به او ، توقع داشت که یوسف ( ع ) در برابر تقاضای نامشروعش ، تسلیم وی باشد .
رودته التی هو فی بیتها . .. قال ... إنه ربی
32- < عن علی بن الحسین ( ع ) : . . . فلما راهق یوسف راودته إمرأه الملک عن نفسه . . . ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . .. چون حضرت یوسف در آستانه بلوغ جنسی قرار گرفت ، همسر پادشاه از او درخواست کرد که تا با او درآمیزد ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 442
8 - یوسف - 12 - 24 - 1
1- زلیخا ، پس از استنکاف یوسف ( ع ) از وصال او ، بر آن شد تا با قهر و غلبه از وی کام بگیرد .
و لقد همّت به
کلمه <همّه> و مشتقات آن، اگر به وسیله حرف <باء> متعدی شود، به معنای قصد کردن است. بنابراین <و لقد همّت به> ; یعنی، همانا زلیخا قصد یوسف(ع) کرد تا از او کام گیرد، و چون زلیخا از پیش نیز چنین قصدی داشت (رودته التی ...)، معلوم می شود مراد از این قصد، عزمی دیگر است و آن - به قرینه <استبقا...> در آیه بعد - آهنگ انجام آن با قهر و غلبه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 1،4،6،7،11،12،15
1- زلیخا برای کام جویی از یوسف ( ع ) و واداشتن او به آمیزش ، درصدد برآمد تا با وی درآویزد .
واستبقا الباب
4- زلیخا برای دستیابی به یوسف ( ع ) و جلوگیری از خروج وی ، به تعقیب او پرداخت و با سرعت به سمت درب خروجی دوید .
واستبقا الباب
6- زلیخا برای جلوگیری از خروج یوسف ( ع ) ، از پشتْ پیراهنش را چنگ زد و او را به شدت به سوی خود کشید .
واستبقا الباب و قدت قمیصه من دبر
7- زلیخا بر اثر چنگ زدن به پیراهن یوسف ( ع ) ، پیراهن او را چاک زد و سرتاسر آن را پاره کرد .
و قدت قمیصه من دبر
<قدّ> (مصدر قدّت) به معنای شکافتن و پاره کردن طولی و سراسری است (لسان العرب) ; یعنی ، آن گاه گفته می شود <قدّ القمیص> که پیراهن از طول پاره شود و سراسر آن شکافته گردد.
11- زلیخا به هنگام برخورد با شوهرش ، عزیز مصر ، یوسف ( ع ) را به قصد تجاوز به خویش متهم کرد .
قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
<جزاء> به معنای سزا و کیفر و <ما> در جمله فوق نافیه است. بنابراین <ما جزاء ...> ; یعنی: نیست کیفر و سزای کسی که خواسته باشد به همسرت تجاوز کند ، مگر زندان یا عذابی دردناک.
12- پیشدستی زلیخا در طرح اتهام علیه یوسف ( ع )
و ألفیا سیدها لدا الباب قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
15- زلیخا در نزد عزیز مصر ، یوسف ( ع ) را به تحقق تجاوز ، متهم نکرد .
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
برداشت فوق ، از فعل <أراد> (قصد کرد) استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 1
1- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) و تقاضای کام جویی وی از او ، در شهر شایع شد .
و قال نسوه فی المدینه امرأت العزیز ترود فتی-ها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 10،13
ص: 443
10- زلیخا به منظور برخورد نکردن زنان دعوت شده با یوسف ( ع ) ، از او خواسته بود در اتاق های اندرونی ساختمان بماند .
و قالت اخرج علیهنّ
کلمه <خروج> به معنای از داخل به بیرون آمدن است. بنابراین <اخرج علیهنّ> می رساند که یوسف(ع) هنگامی که زنان در مجلس ضیافت حاضر شدند، در مکانی بود که نسبت به مجلس آنان داخل حساب می شد ; یعنی، اگر مجلس پذیرایی در اتاق بیرونی بود زلیخا، یوسف(ع) را در اتاق اندرونی نگه داشته بود.
13- زلیخا تا قبل از برملا شدن عشقش به یوسف ( ع ) ، او را از دید زنان اشراف مصر مخفی می کرد .
امرأت العزیز ترود فتی-ها . .. فلما رأینه أکبرنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 2
2- زلیخا ، نزد زنان اشراف به تقاضای کام روایی از یوسف ( ع ) ، اقرار و اعتراف کرد .
لقد رودته عن نفسه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 35 - 4،11
4- زندانی شدن یوسف ( ع ) ، به تحریک و درخواست زلیخا نبود . *
ل-ئن لم یفعل ما ءامره لیسجنن . .. ثم بدا لهم ... لیسجننه
تعبیر <ثم بدا لهم> (پس از مدتی این رأی برای آنان هویدا شد و به ذهنشان خطور کرد که زندانیش کنند) حاکی است که این رأی و نظر به پیشنهاد زلیخا نبوده است علاوه بر این آیه قبل گویای آن است که خداوند، زلیخا و دیگر زنان را از یوسف منصرف کرد و داستان مراوده متروک شد لذا زلیخا دیگر درصدد نبود که با زندانی کردن یوسف وی را رام سازد.
11- < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله : < ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأیات لیسجننه حتی حین > فالأیات شهاده الصبی و القمیص المخرّق من دبر و استباقهما الباب حتی سمع مجاذبت ها إیّاه علی الباب فلما عصاها فلم تزل ملحّه بزوجها حتی حبسه . . . ;
از امام باقر(ع) درباره سخن خدا که فرمود: <ثم بدا لهم . ..> روایت شده است: آن نشانه ها گواهی کودک و پیراهن پاره شده از پشت و سبقت آن دو به طرف در بود، به گونه ای که شنیده شد آن زن پشت در، یوسف را به طرف خود می کشد ; پس چون یوسف درخواست بانو را نپذیرفت به طور پیگیر به شوهرش اصرار نمود تا [شوهرش] او را زندانی کرد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 16
16- زلیخا در حضور پادشاه مصر به تقاضای کام روایی از یوسف ( ع ) اعتراف کرد و به استنکاف یوسف ( ع ) از پذیرش تقاضایش شهادت داد .
أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
جمله <أنا رودته عن نفسه> - به بیانی که در آیه 26 ذیل برداشت شماره 2 گذشت - دلالت بر حصر دارد ; یعنی ، من از او درخواست کردم و او چنین درخواستی نداشت.
ص: 444
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 5
5- زلیخا ، سوگند یاد کرد که در صورت استنکاف یوسف ( ع ) از آمیزش با او ، وی را به زندان خواهد افکند و خوار و بی مقدارش خواهد ساخت .
و ل-ئن لم یفعل ما ءامره لیسجنن و لیکونًا من الص-غرین
<لام> در <ل-ئن> گویای قسم است. <یکوناً= یکونن> فعل مضارع و مقرون به نون تأکید خفیفه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 5،8
5- زلیخا با سلطه ظاهریش بر یوسف ( ع ) ، برخوردار از زمینه ای مساعد و کارآمد برای واداشتن یوسف ( ع ) به خواسته های خویش
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
قرآن، زلیخا را با عبارت <التی هو فی بیتها> (آن زن که یوسف در خانه اش به سر می برد) توصیف می کند تا تسلّط زلیخا بر یوسف(ع) را برساند.
8- زلیخا ، همه شرایط و امکانات را برای کام جویی از یوسف ( ع ) فراهم کرده بود .
رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هیت لک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 50 - 11
11- ماجرای میهمانی زلیخا از زنان اشراف و بریدن آنان دست های خویش را ، گویاترین صحنه برای اثبات منزلت والا و عفت و پاکدامنی یوسف ( ع )
فسئله ما بال النسوه الّ-تی قطعن أیدیهنّ
یوسف(ع) برای رسیدگی به پرونده خویش با عبارت <الّ-تی قطعن أیدیهنّ> داستان میهمانی زلیخا از زنان اشراف و اینکه آنان دستهای خویش را بریدند را مطرح می کند و از آن جا که یوسف(ع) درصدد اثبات بی گناهی خویش است، می توان گفت: داستان مذکور و مسائل پیرامون آن برای اثبات عفت، پاکدامنی و بی گناهی یوسف(ع) بهترین شاهد بوده است.
زنان اشراف مصر و زلیخا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 7،9
7- زنان اشراف ، تقاضای کام جویی زلیخا از برده خویش را ، امری نکوهیده دانسته و او را ملامت می کردند .
ص: 445
و قال نسوه فی المدینه امرأت العزیز ترود فتی-ها عن نفسه قد شغفها حبًّا
<فتا> به معنای برده و عبد ، و نیز به معنای جوان است. به نظر می رسد هر دو معنای <فتا> در <تراود فتاها> لحاظ شده باشد.
9- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) ، علی رغم همسری او برای عزیز مصر ، مایه شگفتی فراوان زنان اشراف و موجب مزید ملامت گویی از وی شد .
امرأت العزیز ترود فتی-ها عن نفسه
هدف زنان اشراف از یاد کردن زلیخا به عنوان <همسر عزیز مصر>، رساندن زشتی هر چه افزون تر ماجرای اوست ; یعنی، مراوده با بردگان زشت است و از همسر عزیز مصر ناپسندتر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 2،24
2- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) حربه زنان اشراف مصر ، برای جنجال و توطئه علیه او
قال نسوه فی المدینه . .. فلما سمعت بمکرهنّ
مراد از <مکر> نقل کردن و مطرح ساختن ماجرای زلیخاست. اطلاق <مکر> به نقل آن ماجرا ، گویای این است که زنان اشراف با مطرح کردن آن قصه ، درصدد ضربه زدن به شخصیت زلیخا و توطئه علیه وی بودند.
24- زنان ملامت کننده زلیخا ، با مشاهده یوسف ( ع ) ، زلیخا را در عشقش محق دانستند .
فلما رأینه أکبرنه . .. إن ه-ذا إلاّ ملک کریم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 2،3
2- زنان اشراف ، عامل شیوع خبر ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا در پایتخت مصر
و قال نسوه فی المدینه
برداشت فوق، بر این اساس است که <فی المدینه> متعلق به <قال> باشد. بر این مبنا <قال نسوه فی المدینه ...> ; یعنی: زنان مراوده زلیخا با یوسف(ع) را در آن شهر (پایتخت مصر) نشر دادند.
3- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) و تقاضای مکرر او برای کام روایی از وی ، زبانزد زنان اشراف شده بود .
و قال نسوه فی المدینه امرأت العزیز ترود فتی-ها عن نفسه
<فی المدینه> می تواند متعلق به <قال> باشد و نیز محتمل است صفت برای <نسوه> باشد. براساس احتمال دوم، مراد از <قال نسوه فی المدینه...> این است که: زنان شهر ، داستان زلیخا را برای یک دیگر بازگو می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 18
18- زلیخا ، زنی زیرک ، طرّاح و هوشیار بود .
ص: 446
فلما سمعت بمکرهنّ أرسلت إلیهنّ . .. و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا ... فلما رأینه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 7،9
7- زنان اشراف ، تقاضای کام جویی زلیخا از برده خویش را ، امری نکوهیده دانسته و او را ملامت می کردند .
و قال نسوه فی المدینه امرأت العزیز ترود فتی-ها عن نفسه قد شغفها حبًّا
<فتا> به معنای برده و عبد ، و نیز به معنای جوان است. به نظر می رسد هر دو معنای <فتا> در <تراود فتاها> لحاظ شده باشد.
9- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) ، علی رغم همسری او برای عزیز مصر ، مایه شگفتی فراوان زنان اشراف و موجب مزید ملامت گویی از وی شد .
امرأت العزیز ترود فتی-ها عن نفسه
هدف زنان اشراف از یاد کردن زلیخا به عنوان <همسر عزیز مصر>، رساندن زشتی هر چه افزون تر ماجرای اوست ; یعنی، مراوده با بردگان زشت است و از همسر عزیز مصر ناپسندتر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 1،11
1- زلیخا ، با ارائه یوسف ( ع ) به زنان اشراف ، به ایشان فهماند که نباید وی را در عشقش به یوسف ( ع ) ملامت کنند .
قالت فذلکنّ الذی لمتننی فیه
11- < عن علی بن الحسین : . . . فقالت لهنّ < فذلکنّ الذی لمتننی فیه > یعنی فی حبّه ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . .. همسر عزیز [بااشاره به یوسف] خطاب به بانوان گفت: این است کسی که مرا درباره او سرزنش می کردید ; یعنی، مرا در مورد عشق به او سرزنش می کردید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 5
5- زلیخا با سلطه ظاهریش بر یوسف ( ع ) ، برخوردار از زمینه ای مساعد و کارآمد برای واداشتن یوسف ( ع ) به خواسته های خویش
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
قرآن، زلیخا را با عبارت <التی هو فی بیتها> (آن زن که یوسف در خانه اش به سر می برد) توصیف می کند تا تسلّط زلیخا بر یوسف(ع) را برساند.
ص: 447
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 5
5- زلیخا ، سوگند یاد کرد که در صورت استنکاف یوسف ( ع ) از آمیزش با او ، وی را به زندان خواهد افکند و خوار و بی مقدارش خواهد ساخت .
و ل-ئن لم یفعل ما ءامره لیسجنن و لیکونًا من الص-غرین
<لام> در <ل-ئن> گویای قسم است. <یکوناً= یکونن> فعل مضارع و مقرون به نون تأکید خفیفه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 1،3
1- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) و تقاضای کام جویی وی از او ، در شهر شایع شد .
و قال نسوه فی المدینه امرأت العزیز ترود فتی-ها
3- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) و تقاضای مکرر او برای کام روایی از وی ، زبانزد زنان اشراف شده بود .
و قال نسوه فی المدینه امرأت العزیز ترود فتی-ها عن نفسه
<فی المدینه> می تواند متعلق به <قال> باشد و نیز محتمل است صفت برای <نسوه> باشد. براساس احتمال دوم، مراد از <قال نسوه فی المدینه...> این است که: زنان شهر ، داستان زلیخا را برای یک دیگر بازگو می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 1،3
1- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) و تقاضای کام جویی وی از او ، در شهر شایع شد .
و قال نسوه فی المدینه امرأت العزیز ترود فتی-ها
3- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) و تقاضای مکرر او برای کام روایی از وی ، زبانزد زنان اشراف شده بود .
و قال نسوه فی المدینه امرأت العزیز ترود فتی-ها عن نفسه
<فی المدینه> می تواند متعلق به <قال> باشد و نیز محتمل است صفت برای <نسوه> باشد. براساس احتمال دوم، مراد از <قال نسوه فی المدینه...> این است که: زنان شهر ، داستان زلیخا را برای یک دیگر بازگو می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 18
18- زلیخا ، زنی زیرک ، طرّاح و هوشیار بود .
ص: 448
فلما سمعت بمکرهنّ أرسلت إلیهنّ . .. و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا ... فلما رأینه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 28 - 3،7
3- عزیز مصر با پی بردن به صداقت یوسف ( ع ) ، زلیخا را محکوم کرد و به نفع یوسف ( ع ) رأی داد .
فلما رءا قمیصه قُدّ من دُبر قال إنه من کیدکنّ
7- عزیز مصر ، به دام انداختن یوسف ( ع ) را برای کام جویی ، از مکر های زنانه زلیخا شمرد .
إنه من کیدکنّ
محتمل است ضمیر در <إنه> به حقیقتی که از جمله <غلّقت الأبواب . ..> استفاده می شود ، ارجاع داده شود. برداشت فوق ، بر اساس این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 29 - 3
3- عزیز مصر ، پس از روشن شدن خطای زلیخا ، از وی خواست استغفار کند و از گناه خویش پوزش بطلبد .
واستغفری لذنبک إنک کنت من الخاطئین
در جمله <استغفری لذنبک> (برای گناهت طلب آمرزش کن) بیان نشده که زلیخا باید از چه کسی آمرزش بخواهد. برخی از مفسران گفته اند: مراد ، استغفار به درگاه خداوند است و برخی برآنند که مقصود ، پوزش خواستن از عزیز مصر می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 1،2
1- زلیخا ، شیفته و شیدای یوسف ( ع ) شد .
و رودته التی هو فی بیتها . .. و غلّقت الأبوب
2- زلیخا با اظهار عشق و شیفتگی به یوسف ( ع ) ، او را به وصال خویش فرامی خواند .
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
<مراوده> (مصدر راودتْ) به معنای درخواست کردن با رفق و مداراست، و <عن نفسه> بیانگر مورد درخواست می باشد. بنابراین <راودته ...> ; یعنی، زلیخا با ملاطفت و اظهار عشق و علاقه از یوسف(ع) درخواست کرد که خودش را در اختیار او بگذارد و این کنایه از تقاضای وصال و آمیزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 5،6،9،11
5- عشق یوسف ( ع ) تا درون قلب و دل زلیخا نفوذ کرده و آن را به تسخیر خویش درآورده بود .
قد شغفها حبًّا
ص: 449
<شغاف> به جداره و یا هسته مرکزی قلب گفته می شود. <شغف> ; یعنی، جداره قلب شد و یا به مرکز آن رسید. ضمیر فاعلی در <شغفها> به <فتیها> برمی گردد و <حبّاً> تمییزی است مبدل از فاعل. بنابراین <شغفها حبّاً> در اصل چنین بوده است: <شغف حبّ یوسف إیاها> ; یعنی، محبت یوسف جداره قلب زلیخا شد و آن رااحاطه کرد، و یا عشق یوسف(ع) جداره قلب زلیخا را شکافت و به درون آن نفوذ کرد.
6- شیفتگی زلیخا به یوسف ( ع ) و داستان مراوده او ، در عنفوان جوانی یوسف ( ع ) بود .
ترود فتی-ها عن نفسه قد شغفها حبًّا
9- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) ، علی رغم همسری او برای عزیز مصر ، مایه شگفتی فراوان زنان اشراف و موجب مزید ملامت گویی از وی شد .
امرأت العزیز ترود فتی-ها عن نفسه
هدف زنان اشراف از یاد کردن زلیخا به عنوان <همسر عزیز مصر>، رساندن زشتی هر چه افزون تر ماجرای اوست ; یعنی، مراوده با بردگان زشت است و از همسر عزیز مصر ناپسندتر.
11- < عن أبی جعفر ( ع ) فی قوله < قد شغفها حبّاً > یقول : قد حجبها حبّه عن الناس فلاتعقل غیره ;
از امام باقر(ع) درباره قول خدا <قد شغفها حباً> روایت شده که می فرمود: عشق یوسف پرده ای بر قلب همسر عزیز کشیده بود به گونه ای که او را از مردم جدا کرده بود و به هیچ کس غیر از یوسف نمی اندیشید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 2،13
2- عشق زلیخا به یوسف ( ع ) حربه زنان اشراف مصر ، برای جنجال و توطئه علیه او
قال نسوه فی المدینه . .. فلما سمعت بمکرهنّ
مراد از <مکر> نقل کردن و مطرح ساختن ماجرای زلیخاست. اطلاق <مکر> به نقل آن ماجرا ، گویای این است که زنان اشراف با مطرح کردن آن قصه ، درصدد ضربه زدن به شخصیت زلیخا و توطئه علیه وی بودند.
13- زلیخا تا قبل از برملا شدن عشقش به یوسف ( ع ) ، او را از دید زنان اشراف مصر مخفی می کرد .
امرأت العزیز ترود فتی-ها . .. فلما رأینه أکبرنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 1،11
1- زلیخا ، با ارائه یوسف ( ع ) به زنان اشراف ، به ایشان فهماند که نباید وی را در عشقش به یوسف ( ع ) ملامت کنند .
قالت فذلکنّ الذی لمتننی فیه
11- < عن علی بن الحسین : . . . فقالت لهنّ < فذلکنّ الذی لمتننی فیه > یعنی فی حبّه ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . .. همسر عزیز [بااشاره به یوسف] خطاب به بانوان گفت: این است کسی که مرا درباره او سرزنش می کردید ; یعنی، مرا در مورد عشق به او سرزنش می کردید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 21 - 9
ص: 450
9- عزیز مصر و همسرش زلیخا ، از نعمت داشتن فرزند محروم بودند . *
أو نتخذه ولدًا
کسانی که فردی را به فرزندی برمی گزینند، معمولاً اشخاصی هستند که فرزند نداشته و از فرزنددار شدن ناامیدند. بنابراین <نتخذه ولداً> می تواند اشاره به برداشت فوق باشد. بیان گزینش یوسف(ع) به فرزندی با کلمه <عسی>، تأییدکننده این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 2
2- زنان اشراف ، عامل شیوع خبر ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا در پایتخت مصر
و قال نسوه فی المدینه
برداشت فوق، بر این اساس است که <فی المدینه> متعلق به <قال> باشد. بر این مبنا <قال نسوه فی المدینه ...> ; یعنی: زنان مراوده زلیخا با یوسف(ع) را در آن شهر (پایتخت مصر) نشر دادند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 88 - 20
20- < عن أبی الحسن الهادی ( ع ) : . . . لما مات العزیز . . . إفتقرت إمرأه العزیز و احتاجت حتی سألت الناس فقالوا : ما یضرّک لو قعدت للعزیز و کان یوسف یسمی العزیز [ خ .ل .و کلّ ملک کان لهم سمی بهذا الإسم ] . . . فقامت إلیه و قالت : سبحان . . . من جعل العبید بالطاعه ملوکاً . . . ;
از امام هادی(ع) روایت شده است: . .. پس از مرگ عزیز مصر ... همسر وی [زلیخا] فقیر و نیازمند شد تا آن جا که از مردم درخواست کمک می کرد. پس مردم به او گفتند: چه ضرر دارد که بر سر راه عزیز بنشینی [واز او کمک بخواهی] و یوسف در آن زمان عزیز نامیده می شد [و هر پادشاهی که بر مصریان حکومت می کرد به این اسم نامیده می شد]... پس همسر عزیز بر سر راه یوسف ایستاد و گفت: ... منزه است خدایی که بردگان را در سایه اطاعت، به پادشاهی می رساند ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 26 - 8،9
8- مردی از خویشان زلیخا ، در ماجرای وی و یوسف ( ع ) دخالت کرد و میان آنان به داوری پرداخت .
و شهد شاهد من أهلها
9- داور ماجرای یوسف ( ع ) و زلیخا ، علی رغم خویشی او با زلیخا ، بی طرفی کامل را رعایت کرد ، و قضاوتی بر حق ارائه نمود .
ص: 451
و شهد شاهد من أهلها إن کان قمیصه قُدّ من قُبل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 2،3،4،6،22
2- زلیخا با اظهار عشق و شیفتگی به یوسف ( ع ) ، او را به وصال خویش فرامی خواند .
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
<مراوده> (مصدر راودتْ) به معنای درخواست کردن با رفق و مداراست، و <عن نفسه> بیانگر مورد درخواست می باشد. بنابراین <راودته ...> ; یعنی، زلیخا با ملاطفت و اظهار عشق و علاقه از یوسف(ع) درخواست کرد که خودش را در اختیار او بگذارد و این کنایه از تقاضای وصال و آمیزش است.
3- زلیخا برای هموار ساختن نظر یوسف ( ع ) به منظور کام جویی ، اهتمامی مداوم و پی گیر داشت .
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
برخی از اهل لغت در <راد - یرود> که مراوده از آن است ، سعی و تلاش پی گیری برای رسیدن به مطلوب را قید کرده اند. برداشت فوق بر این اساس است.
4- یوسف ( ع ) ، همواره از پذیرش تقاضای زلیخا ( درخواست وصال و آمیزش ) امتناع میورزید .
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
برخی از اهل لغت در معنای مراوده ، کشمکش و نزاع میانِ طرفین را قید کرده و گفته اند: <مراوده> این است که یک طرف خواهان چیزی و دیگری غیر آن را خواهان است. برداشت فوق ، براساس این معناست.
6- زلیخا برای کام جویی از یوسف ( ع ) و رسیدن به وصال او ، درب های قصرش را قفل کرد و او را به سوی خویش فرا خواند .
رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هیت لک
<تغلیق> (مصدر غلّقت) به معنای قفل کردن است. <هیت لک> اسم فعل امر و به معنای <بیا> می باشد.
22- یوسف ( ع ) ، پذیرفتن تمنای زلیخا ( درخواست وصال و آمیزش ) را ، کفران احسان های خداوند به خویش دانست .
إنه ربی أحسن مثوای
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 1
1- زلیخا ، پس از استنکاف یوسف ( ع ) از وصال او ، بر آن شد تا با قهر و غلبه از وی کام بگیرد .
و لقد همّت به
کلمه <همّه> و مشتقات آن، اگر به وسیله حرف <باء> متعدی شود، به معنای قصد کردن است. بنابراین <و لقد همّت به> ; یعنی، همانا زلیخا قصد یوسف(ع) کرد تا از او کام گیرد، و چون زلیخا از پیش نیز چنین قصدی داشت (رودته التی ...)، معلوم می شود مراد از این قصد، عزمی دیگر است و آن - به قرینه <استبقا...> در آیه بعد - آهنگ انجام آن با قهر و غلبه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 1
ص: 452
1- زلیخا برای کام جویی از یوسف ( ع ) و واداشتن او به آمیزش ، درصدد برآمد تا با وی درآویزد .
واستبقا الباب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 26 - 2،5
2- یوسف ( ع ) در نزد عزیز مصر ، تمنای نامشروع زلیخا و استنکاف خویش را فاش ساخت ، و خود را از هر گونه اراده سوئی مبرّا دانست .
قال هی رودتنی عن نفسی
ترکیبهایی نظیر <هی رودتنی> و <أنا قمت> - که مبتدا در معنا فاعل است و خبر آن فعل می باشد - گاهی حاکی از تأکید است و گاهی دلالت بر حصر دارد. و از آن جا که یوسف(ع) در مقام رفع اتهام از خویش بود، معلوم می شود او از جمله <هی رودتنی> معنای حصر را اراده کرده است. بنابراین <هی راودتنی> ; یعنی، او (زلیخا) از من درخواست کام جویی داشت و من چنین درخواستی نداشتم و استنکاف ورزیدم.
5- یوسف ( ع ) مراوده زلیخا و وصال خواهی او را تا زمان دفاع از خویش ، پنهان کرده و فاش نساخته بود .
قالت . .. قال هی رودتنی عن نفسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 28 - 7
7- عزیز مصر ، به دام انداختن یوسف ( ع ) را برای کام جویی ، از مکر های زنانه زلیخا شمرد .
إنه من کیدکنّ
محتمل است ضمیر در <إنه> به حقیقتی که از جمله <غلّقت الأبواب . ..> استفاده می شود ، ارجاع داده شود. برداشت فوق ، بر اساس این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 2،4
2- زلیخا ، نزد زنان اشراف به تقاضای کام روایی از یوسف ( ع ) ، اقرار و اعتراف کرد .
لقد رودته عن نفسه
4- زلیخا در حضور زنان اشراف ، تأکید کرد که هم چنان بر تقاضای وصال یوسف ( ع ) اصرار خواهد کرد .
و ل-ئن لم یفعل ما ءامره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 16
16- زلیخا در حضور پادشاه مصر به تقاضای کام روایی از یوسف ( ع ) اعتراف کرد و به استنکاف یوسف ( ع ) از پذیرش تقاضایش شهادت داد .
أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
جمله <أنا رودته عن نفسه> - به بیانی که در آیه 26 ذیل برداشت شماره 2 گذشت - دلالت بر حصر دارد ; یعنی ، من از او درخواست کردم و او چنین درخواستی نداشت.
ص: 453
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 32 - 3
3- زلیخا نزد زنان اشراف ، به پاکدامنی و عفت یوسف ( ع ) و نپذیرفتن تقاضای او ( درخواست وصال ) شهادت داد .
لقد رودته عن نفسه فاستعصم
عصمت و استعصام ، هر دو گویای امتناع ورزیدن و نپذیرفتن می باشند ; با این تفاوت که استعصام حاکی از مبالغه است. بنابراین <فاستعصم> ; یعنی، یوسف(ع) بشدت با تقاضای من مخالفت کرد و بر عفت خویش اصرار ورزید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 51 - 16
16- زلیخا در حضور پادشاه مصر به تقاضای کام روایی از یوسف ( ع ) اعتراف کرد و به استنکاف یوسف ( ع ) از پذیرش تقاضایش شهادت داد .
أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص-دقین
جمله <أنا رودته عن نفسه> - به بیانی که در آیه 26 ذیل برداشت شماره 2 گذشت - دلالت بر حصر دارد ; یعنی ، من از او درخواست کردم و او چنین درخواستی نداشت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 4،5،6،7،10،29
4- زلیخا برای پاسخ گویی به زنان ملامت کننده ، ضیافتی ترتیب داد و مجلس ویژه ای آراست .
أرسلت إلیهنّ و أعتدت لهنّ متّکئًا
5- زلیخا برای لمیدن زنانی که به مهمانی دعوت کرده بود ، تکیه گاهی ویژه فراهم ساخت .
و أعتدت لهنّ متّکئًا
<اعتاد> (مصدر أعتدت) به معنای مهیّا ساختن و آماده کردن است. <متّکئاً> به چیزی گفته می شود که به آن تکیه می دهند و نکره آوردن آن دلالت بر ویژگی آن دارد. قابل ذکر است که <متّکئاً> به معنای طعام نیز آمده است. مفرد بودن آن و نیز آوردن جمله <آتت ...> (به هر یک کاردی [برای استفاده از خوراکیها] داد) می تواند مؤید این احتمال باشد که مراد از <متّکئاً> در آیه <طعام> است.
6- زلیخا به هر یک از زنان دعوت شده ، کاردی برای استفاده از خوردنی ها داد .
و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا
7- زلیخا خود ، آرایش دهنده مجلس ضیافت و پذیرایی کننده از زنان اشراف بود .
و أعتدت لهنّ متّکئًا و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا
ضمیر در <أعتدت> و <آتت> به <امرأت العزیز> برمی گردد. بنابراین ظاهر این است که او خود به انجام آن کارها پرداخته بود و گرنه فعلهای مذکور به صورت مجهول (اُعتِد) و (اوتیت) آورده می شد.
10- زلیخا به منظور برخورد نکردن زنان دعوت شده با یوسف ( ع ) ، از او خواسته بود در اتاق های اندرونی ساختمان بماند .
ص: 454
و قالت اخرج علیهنّ
کلمه <خروج> به معنای از داخل به بیرون آمدن است. بنابراین <اخرج علیهنّ> می رساند که یوسف(ع) هنگامی که زنان در مجلس ضیافت حاضر شدند، در مکانی بود که نسبت به مجلس آنان داخل حساب می شد ; یعنی، اگر مجلس پذیرایی در اتاق بیرونی بود زلیخا، یوسف(ع) را در اتاق اندرونی نگه داشته بود.
29- < عن علی بن الحسین ( ع ) : . . . فأرسلت إلیهنّ و هیأت لهنّ طعاماً و مجلساً ثم أتتهنّ باترج و < آتت کل واحده منهنّ سکّیناً . . . > ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . .. پس همسر عزیز [پیکی] به سوی بانوان فرستاد و از آنان دعوت کرد و برایشان طعامی آماده کرد و مجلسی آراست و آن گاه برای بانوان ترنج آورد و به هر یک کاردی داد ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 28 - 3
3- عزیز مصر با پی بردن به صداقت یوسف ( ع ) ، زلیخا را محکوم کرد و به نفع یوسف ( ع ) رأی داد .
فلما رءا قمیصه قُدّ من دُبر قال إنه من کیدکنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 28 - 7،8
7- عزیز مصر ، به دام انداختن یوسف ( ع ) را برای کام جویی ، از مکر های زنانه زلیخا شمرد .
إنه من کیدکنّ
محتمل است ضمیر در <إنه> به حقیقتی که از جمله <غلّقت الأبواب . ..> استفاده می شود ، ارجاع داده شود. برداشت فوق ، بر اساس این احتمال است.
8- عزیز مصر ، پیشدستی زلیخا در متهم ساختن یوسف ( ع ) و تعیین کیفر برای او را ، از مکر های زلیخا شمرد .
قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا . .. إنه من کیدکنّ
برداشت فوق، ناظر به این احتمال است که ضمیر در <إنه . ..> به معنایی که از <قالت ما جزاء ...> در آیه 25 استفاده می شود ، برگردد و آن معنا ، پیشدستی کردن زلیخا برای محقّ جلوه دادن خویش و گنه کار نشان دادن طرف مقابل است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 102 - 9
9- بیان قرآن درباره مکر ها و توطئه های برادران یوسف ، زلیخا و هیأت حاکمه مصر علیه او ، دلیلی بس روشن بر وحی بودن و الهی بودن آن
ما کنت لدیهم إذ أجمعوا أمرهم و هم یمکرون
جمله <و ما کنت لدیهم. ..> به منزله تعلیل برای <ذلک من أنباء الغیب...> است.
ص: 455
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 4
4- زلیخا برای پاسخ گویی به زنان ملامت کننده ، ضیافتی ترتیب داد و مجلس ویژه ای آراست .
أرسلت إلیهنّ و أعتدت لهنّ متّکئًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 34 - 1،2،6
1- خداوند ، دعای یوسف ( ع ) ( درخواست رهایی از کید زلیخا و همپالگی های وی ) را اجابت کرد و او را از مکر آنان مصون داشت .
فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهنّ
<استجابه> (مصدر استجاب) به معنای پذیرفتن درخواست است.
2- امداد خداوند ، مایه رهایی یوسف ( ع ) از گناه و مکر و افسون زلیخا و زنان اشراف شد .
فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهنّ
6- نجات یوسف ( ع ) از کید زلیخا و دیگر زنان ، جلوه ای از ربوبیت الهی بر آن حضرت
فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 7
7- قصر زلیخا ، قصری مجلل و دارای درب های فراوان و متعدد بود .
و غلّقت الأبوب
به کارگیری باب تفعیل ، برای بیان قفل زدن دربها (غلّقت الأبواب) می تواند حاکی از شدت مبالغه باشد ; یعنی ، دربها را با قفلها و پشت بندها محکم بست ، و می تواند بر کثرت دربها دلالت داشته باشد. برداشت فوق ، ناظر به دومین معناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 52 - 4
4- همسر پادشاه مصر از زنان حاضر در مجلس مهمانی زلیخا و دلباخته یوسف ( ع ) بود .
ص: 456
ذلک لیعلم أنی لم أخنه بالغیب
بر این مبنا که ضمیر در <یعلم> و <لم أخنه> به <ملک> باز گردد ، از جمله <ذلک لیعلم . ..> معلوم می شود که همسر ملک نیز در زمره زنانی بود که دستهای خویش را بریدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 30 - 4
4- زلیخا ، همسر عزیز مصر بود .
امرأت العزیز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 18
18- زلیخا ، زنی زیرک ، طرّاح و هوشیار بود .
فلما سمعت بمکرهنّ أرسلت إلیهنّ . .. و ءاتت کل وحده منهنّ سکّینًا ... فلما رأینه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 34 - 3
3- زلیخا و زنان اشراف ، در اثر توسل یوسف ( ع ) به درگاه خدا ، از او مأیوس گشته و از مکر و تزویر ، علیه او منصرف شدند .
فصرف عنه کیدهنّ
مراد از کید زنان، تقاضای مکرر آنان با عشوه ها و اظهار شیفتگی است. بنابراین عبارت <صرف عنه کیدهنّ> دلالت می کند که پس از دعای یوسف(ع)، دیگر آن مراوده ها و تقاضاها از یوسف(ع) نشد. گفتنی است که <ثم> در آیه بعد، مؤید این نکته است که یأس زنان و انصرافشان از وی، پیش از زندانی شدن او بوده است، نه اینکه زندانی شدنش، عامل قطع مراوده شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 11،12،14
ص: 457
11- زلیخا ، هنگامی که زنان بر جایگاه های خود تکیه زده و آماده استفاده از خوراکی ها شدند ، از یوسف ( ع ) خواست بر آنان گذر کند .
و قالت اخرج علیهنّ
12- یوسف ( ع ) پس از دستور زلیخا بدون درنگ در مجلس زنان اشراف حاضر شد .
قالت اخرج علیهنّ فلما رأینه
<فاء> در <فلما. ..> فصیحه است و گویای جمله هایی مقدر می باشد ; یعنی: <فخرج علیهنّ فرأینه فلما رأینه...>. حذف این جمله ها برای رساندن این نکته است که دستور زلیخا همان و اطاعت یوسف(ع) همان.
14- زنان اشراف مصر در مجلس ضیافت زلیخا ، برای اولین بار یوسف ( ع ) را مشاهده کردند .
فلما رأینه أکبرنه . .. و قلن ح-ش لله ما هذا بشرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 1
1- یوسف ( ع ) حافظ عفت خویش وبی اعتنا به تهدید های زلیخا
قال رب السجن أحب إلیّ مما یدعوننی إلیه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 26 - 1
1- دفاع یوسف ( ع ) از خویش ، در برابر اتهام زلیخا
قال هی رودتنی عن نفسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 50 - 12
12- یوسف ( ع ) به پاس خدمات زلیخا به او ، شکایتی علیه وی به پادشاه نکرد .
فسئله ما بال النسوه الّ-تی قطعن أیدیهنّ
با وجود اینکه زلیخا نیز همانند دیگر زنان اشراف در گرفتاریهای یوسف(ع) و متهم ساختن او نقشی بسزا داشت، ولی یوسف(ع) از او نام نمی برد و علیه او سخنی به پادشاه نمی گوید. به نظر می رسد دلیل این امر خدماتی است که زلیخا در عهد کودکی و نوجوانی یوسف(ع) برای وی انجام داده بود.
ص: 458
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 9،10،28
9- یوسف ( ع ) علی رغم فراهم بودن همه شرایط و سلطه ظاهری زلیخا بر او ، تمنّای وی را نپذیرفت و به خواسته اش تن در نداد .
رودته . .. و قالت هیت لک قال معاذ الله
<معاذ> مصدر و مفعول مطلق برای فعل مقدر <أعوذ> است ; یعنی ، <أعوذ بالله معاذاً>.
10- یوسف ( ع ) در برابر صحنه های پر جاذبه شهوانی ( تمنّای زلیخا ، ابراز اشتیاق او ، خلوت بودن قصر و بسته بودن درب ها ) به خدا پناه برد .
قال معاذ الله
28- یوسف ( ع ) ، تسلیم شدن در برابر تمنای نامشروع زلیخا را ، مصداقی از ستم کاری می دانست .
إنه لایفلح الظ-لمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 18،19
18- یوسف ( ع ) پذیرش تقاضای نامشروع زلیخا و همپالگی های او را ، سقوط به ورطه سفاهت و بی خردی می دانست .
و إلاّ تصرف . .. أصب إلیهنّ و أکن من الج-هلین
جهل به معنای سفاهت در مقابل عقل ، و نیز به معنای نادانی در مقابل علم می باشد. برداشت فوق ، ناظر به معنای نخست است.
19- یوسف ( ع ) ، ارتکاب گناه و پذیرش تقاضای زلیخا و همپالگی های او را ، موجب از دست دادن علم و حکمت خدادادی خویش می دانست .
ءاتین-ه حکمًا و علمًا . .. و إلاّ تصرف عنی کیدهنّ أصب إلیهنّ و أکن من الج-هلین
برداشت فوق ، بر این مبناست که مراد از جهل نادانی باشد. بر این مبنا می توان گفت: مقصود یوسف(ع) از جاهل شدن ، سلب گشتن علم و حکمتی است که خداوند به او عطا کرده بود (ءاتیناه حکماً و علماً) <آیه 22>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 23 - 4،20،21،22
4- یوسف ( ع ) ، همواره از پذیرش تقاضای زلیخا ( درخواست وصال و آمیزش ) امتناع میورزید .
و رودته التی هو فی بیتها عن نفسه
برخی از اهل لغت در معنای مراوده ، کشمکش و نزاع میانِ طرفین را قید کرده و گفته اند: <مراوده> این است که یک طرف خواهان چیزی و دیگری غیر آن را خواهان است. برداشت فوق ، براساس این معناست.
20- یوسف ( ع ) در برابر زلیخا تصریح کرد که تنظیم جریان زندگی او ، به عنایت و تدبیر خداوند بوده است .
معاذ الله إنه ربی أحسن مثوای
ضمیر در <إنه> به <الله> باز می گردد و در برداشت فوق، جمله <إنه ربی> تعلیل برای <معاذ الله> گرفته شده است. بر این
ص: 459
اساس مفاد جمله فوق، چنین می شود: من [از این امر فریبنده] به خدا پناه می برم و او مرا یاری خواهد کرد ; زیرا او مدبر امور من و تربیت کننده من است.
21- یوسف ( ع ) در پاسخ به دعوت و فرمان زلیخا ، خداوند را سزاوارتر برای اطاعت ، قدرشناسی و سپاس دانست .
قال معاذ الله إنه ربی أحسن مثوای
22- یوسف ( ع ) ، پذیرفتن تمنای زلیخا ( درخواست وصال و آمیزش ) را ، کفران احسان های خداوند به خویش دانست .
إنه ربی أحسن مثوای
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 24 - 3،5
3- توانایی جسمی و جنسی یوسف ( ع ) ، برای کام جویی از زلیخا
و لقد همّت به و همّ بها لولا أن رءا بره-ن ربه
قرآن، پس از بیان این که زلیخا تمام شرایط کام جویی را برای یوسف فراهم ساخته بود و موانع را برطرف کرده بود، با جمله <همّ بها لولا . ..> تنها مانع یوسف(ع) را، مشاهده برهان الهی معرفی کرد تا گمان نشود که او گرایشی به امور جنسی نداشت و از آمیزش با زنان ناتوان بود.
5- خداوند ، با ارائه برهان به یوسف ( ع ) ، او را از آمیزش با زلیخا ( زنا ) و نگاه های شهوانی به وی ، حفظ کرد و مصون داشت .
کذلک لنصرف عنه السوء و الفحشاء
<فحشاء> به گناه و معصیتی که بسیار زشت و پلید باشد، گفته می شود (لسان العرب). <سوء> به معنای بدی و گناه است که به قرینه مقابله آن با <فحشاء>، مراد از آن گناه کوچک است. <أل> در <السوء> و <الفحشاء> می تواند برای عهد باشد. براین مبنا مقصود از <الفحشاء> آمیزش، و منظور از <السوء> نگاه شهوت آلود، قصد گناه و ... است. این احتمال نیز به نظر قوی می رسد که <أل> در این دو کلمه، برای جنس باشد. براین مبنا نیز گناهان یاد شده از مصداقهای مورد نظر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 25 - 2،5،9
2- یوسف ( ع ) برای نجات خویش از درآویختن زلیخا با او ، به طرف درب خروجی فرار کرد .
و لقد همّت به . .. واستبقا الباب
معرفه آوردن <الباب>، اشاره به دربی خاص دارد که به مناسبت مورد می توان گفت: مراد از آن درب خروجی است.
5- یوسف ( ع ) در تعقیب و گریزش با زلیخا ، زودتر از وی به درب خروجی رسید .
واستبقا الباب و قدت قمیصه من دبر
9- یوسف ( ع ) و زلیخا ، پس از تعقیب و گریز و باز شدن درب ، با عزیز مصر در آستانه آن درب برخورد کردند .
و ألفیا سیدها لدا الباب
<إلفاء> (مصدر ألفیا) به معنای یافتن و مواجه شدن است. <سیّد> به معنای شریف و دارای مجد است ، و مراد از آن در این جا ، شوهر است.
ص: 460
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 50 - 6
6- یوسف ( ع ) پیک دربار را باز گرداند تا از پادشاه بخواهد درباره ماجرای مهمانان زلیخا تحقیق کند .
قال ارجع إلی ربک فسئله ما بال النسوه
<بال> به معنای شأن و کار مهم است و مراد از آن در آیه شریفه ، ماجرا و داستان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 33 - 7،11
7- یوسف ( ع ) نگران تأثیر مکر و حیله زلیخا و زنان اشراف در خود و واداشتنش بر گناه و معصیت
و إلاّ تصرف عنی کیدهنّ أصب إلیهنّ
11- یوسف ( ع ) ، برای رهایی از مکر زلیخا و زنان اشراف و نجات از دام شهوت ، به نیایش با خدا و استمداد از او پرداخت .
رب . .. و إلاّ تصرف عنی کیدهنّ أصب إلیهنّ
<صبو> (مصدر أصب) به معنای میل کردن و گرایش پیدا کردن است. جمله <و إلاّ تصرف ...> (اگر مکر آن زنان را از من باز نگردانی ، به آنان گرایش پیدا می کنم) به قرینه آیه بعد (فاستجاب) خبری است در مقام دعا و درخواست.
ص: 461
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 259 - 11،12
11 - عدم درک انسان مرده از گذشت زمان
قال لبثتُ یوماً او بعض یوم
12 - تفاوت تلقّی انسان از زمان ، در دو عالم دنیا و پس از مرگ
فاماته اللّه مائه عام . .. قال لبثت یوماً او بعض یوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 66 - 1،4
1 - لزوم پایداری اهل ایمان در برابر لشکری با نیرویی ده برابر ، حکمی که پس از گذشت مدتی تخفیف داده شد .
الئن خفف اللّه عنکم
4 - بروز ضعف در جامعه ایمانی صدر اسلام ، موجب تخفیف حکم پایداری در برابر دشمنان شد .
الئن خفف اللّه عنکم و علم أن فیکم ضعفا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 3 - 5
5- تفاوت زمان ها ، از جهت ارزش و برکت
لیله مب-رکه
ص: 462
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 101 - 3
3 - انعطاف پذیری و تناسب با شرایط زمان و مکان ، ویژگی احکام اسلام
فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصلوه ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 12 - 10
10- شناخت زمان و تنظیم آن ، برای زندگی انسان امری با اهمیت و حیاتی است .
لتعلموا عدد السنین و الحساب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 3 - 5
5- تفاوت زمان ها ، از جهت ارزش و برکت
لیله مب-رکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 27 - 1،3
1 - نوسان در مدّت شب و روز ( تنظیم گردش ایّام ) ، از مظاهر قدرت الهی
انّک علی کل شیء قدیر. تولج الّیل فی النهار و تولج النهار فی الّیل
<تولج النهار . .. >، به معنای داخل کردن شب در روز و به عکس می باشد که بیانگر کاسته شدن از یکی و افزوده شدن به دیگری است. <تولج>، فعل مضارع است و دلالت بر استمرار این معنا دارد.
3 - تبدیل تدریجی شب و روز ، به یکدیگر ( فاصله بین الطلوعین و غروب ) به قدرت و حکمت الهی
انّک علی کل شیء قدیر. تولج الّیل فی النهار
بنابراینکه <ولوج> به معنای تبدیل تدریجی باشد.
ص: 463
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 3 - 5
5- تفاوت زمان ها ، از جهت ارزش و برکت
لیله مب-رکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 5 - 13
13- برخی از ایام در مقایسه با برخی دیگر ، دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای است .
و ذکّرهم بأیّ-م الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 47 - 15
15- خصوصیت های زمانی ، در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت دخیل است .
سأستغفر لک ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قدر - 97 - 3 - 2
2 - اختلاف زمان ها ، در فضیلت
لیله القدر خیر من ألف شهر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 145 - 4
4 - الواح اهدا شده به موسی ( ع ) ( تورات ) تأمین کننده همه نیاز های هدایتی مردم عصر موسی ( ع ) با بیانی روشن
و کتبنا . .. تفصیلا لکل شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 47 - 8
8 - تفاوت مقیاس زمان در بینش خدا و انسان
ص: 464
و إنّ یومًا عند ربّک کألف سنه ممّا تعدّون
<یوم> (مفرد <أیام>) به معنای یک روز است و <عند ربک> صفت <یوم> می باشد; یعنی، یک روز خدا، برابر است با هزار سال شما. مقصود این که گرچه از زمان وعده عذاب تاکنون مثلاً روزها، ماه ها و یا حتی سال ها گذشته است و این زمان به نظر شما زمانی طولانی می آید و به همین جهت پنداشته اید که آن تهدید، تهدیدی دروغین است. اما باید بدانید که همه آن فاصله طولانی، در نزد خداوند به اندازه چند لحظه است; زیرا یک روز خدا برابر است با هزار سال شما.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 70 - 7
7- اتهام سرقت به فرزندان یعقوب پس از حرکت و دور شدنشان از محوطه بارگیری ، به آنان اعلام شد . *
ثم أذّن مؤذّن أیّتها العیر إنکم لس-رقون
حرف <ثم> و نیز جمله <أقبلوا علیهم> - در آیه بعد - می تواند گویای برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 38 - 11
11- ارائه آیت ها و معجزه ها ، هر کدام دارای وقتی مشخص و مختص به دوره و زمان خاص خود است .
ما کان لرسول أن یأتی بأیه . .. لکل أجل کتاب
در پی بیان این حقیقت که معجزه در اختیار پیامبر نیست بلکه در اختیار خداوند و به اذن اوست، این پرسش مطرح می شود که چرا خداوند اذن ارائه معجزه های درخواستی را به پیامبرش نمی دهد تا مردمان ایمان بیاورند؟ جمله <لکل أجل کتاب> در پاسخ سؤال مذکور بیان می دارد که انجام هر کاری و از جمله ارائه معجزات، زمانی مشخص دارد ; این گونه نیست که هر کاری در هر زمان بتواند تحقق یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 68 - 5
5- زنبور های عسل در شب هنگام در دامنه کوه ها ، بالای درختان و بنا ها و سایبان ها ، به استراحت پرداخته و مأوای می گیرند . *
و أوحی ربّک إلی النحل أن اتخذی من الجبال بیوتًا و من الشجر و ممّا یعرشون
واژه <بیت> در اصل به معنای مأوای انسان در شب است (مفردات راغب). نام گذاری خانه زنبور عسل به <بیت>، می تواند مفید مطلب یاد شده باشد.
ص: 465
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 48 - 1
1- انتقام خداوند از ستمگران و عذاب کردن آنان در روزی است که این آسمان و زمین ، به آسمان و زمین دیگری تبدیل شوند .
و سکنتم فی مس-کن الذین ظلموا أنفسهم . .. إن الله عزیز ذو انتقام . یوم تبدّل الأر
برداشت فوق مبتنی بر این است که <یوم تبدل . ..> ظرف برای انتقام باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 6 - 6
6 - زمان شکافته شدن آسمان و گسترش زمین و تخلیه درون آن ، زمان حضور انسان ها در پیشگاه پروردگار است .
إذا السماء انشقّت . .. فمل-قیه
<إذا> در <إذا السماء انشقت> ظرف است و مظروف آن به قرینه <فملاقیه> محذوف می باشد; بنابراین مراد چنین خواهد بود: <إذا السماء انشقت . .. لاقی الإنسان ربّه>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 22 - 6
6- < عن أبی الحسن موسی ( ع ) : . . . الیوم الذی حملت فیه مریم ( س ) یوم الجمعه للزوال ;
از امام کاظم(ع) روایت شده: . .. روزی که مریم حامله شد، روز جمعه هنگام زوال بود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 3
3- خداوند ، زمان بارگیری کشتی نوح و سوار شدن بر آن را تعیین کرد .
حتّی إذا جاء أمرنا و فار التّنّور قلنا احمل فیها
ص: 466
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 4 - 2
2- روز قیامت ، روز بازگشت انسان ها به خداوند است .
فإنی أخاف علیکم عذاب یوم کبیر. إلی الله مرجعکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - سبأ - 34 - 3 - 12
12 - خبر وقوع قطعی قیامت ، خبری غیبی و در اختیار خدا است .
قل بلی . .. لتأتینّکم ع-لم الغیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 71 - 12
12- زمان آگاهی ابراهیم ( ع ) به دارا شدن فرزند و نوه ( اسحاق و یعقوب ) اندکی پیش از به هلاکت رسیدن قوم لوط بود .
إنا أُرسلنا إلی قوم لوط. وامرأته قائمه فضحکت فبشّرن-ها بإسح-ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 72 - 1
1- ابراهیم ( ع ) و همسرش ساره ، هنگام بشارت فرشتگان به تولد اسحاق و یعقوب ، پیر و کهنسال بودند .
قالت ی-ویلتی ءألد و أنا عجوز و ه-ذا بعلی شیخًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 71 - 12
12- زمان آگاهی ابراهیم ( ع ) به دارا شدن فرزند و نوه ( اسحاق و یعقوب ) اندکی پیش از به هلاکت رسیدن قوم لوط بود .
إنا أُرسلنا إلی قوم لوط. وامرأته قائمه فضحکت فبشّرن-ها بإسح-ق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 72 - 1
1- ابراهیم ( ع ) و همسرش ساره ، هنگام بشارت فرشتگان به تولد اسحاق و یعقوب ، پیر و کهنسال بودند .
ص: 467
قالت ی-ویلتی ءألد و أنا عجوز و ه-ذا بعلی شیخًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 21 - 18،21
18- خداوند ، در روزگار اختلاف و نزاع مردم درباره معاد ، اصحاب کهف را از خواب بیدار کرد .
أعثرنا علیهم . .. إذ یتن-زعون بینهم أمرهم
21- بیداری اصحاب کهف با بروز مشاجره میان مردم ، درباره هویت و اهداف آنان ، هم زمان بود .
أعثرنا علیهم . .. إذ یتن-زعون بینهم أمرهم
به قرینه <ربّهم أعلم بهم> می توان گفت که نزاع مردم، در باره اصحاب کهف بوده و به دلیل مضارع بودن <یتنازعون> این مشاجره دیرینه، حتی با مشاهده آنان نیز پایان نیافته بود، بلکه گروهی از مردم، شناخت حقیقی آنان را به خداوند، احاله کردند و از پی بردن به هویت واقعی آنان، اظهار عجز کردند. بر این اساس، ضمیر در <أمرهم> به اصحاب کهف مربوط می شود. حرف <فاء> در <فقالوا> این احتمال را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 48 - 14
14- قیامت ، زمان به وقوع پیوستن وعده های الهی است .
بل زعمتم ألّن نجعل لکم موعدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 12 - 2
2- برادران یوسف ، زمان اجرای توطئه علیه او را ، فردای همان روزِ مشورت با یکدیگر و گفت و گو با پدرشان تعیین کردند .
إذ قالوا . .. قالوا ی-أبانا ... أرسله معنا غدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 4
4 - سحرگاهان ، مناسبترین زمان برای استغفار و طلب آمرزش از درگاه خداوند
ص: 468
و المستغفرین بالاسحار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 41 - 9
9- < عن أبی عبدالله ( ع ) : إن نوحاً ( ع ) رکب السفینه أوّل یوم من رجب . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است: حضرت نوح اول ماه رجب بر کشتی سوار شد. ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 8 - 2
2 - مرحله حسابرسی در قیامت ، مرحله ای پس از دریافت نامه های اعمال است .
فسوف یحاسب حسابًا یسیرًا
<سوف>، برای وعده دادن به کار می رود (مصباح) و دلالت بر تأخیر دارد. (مقاییس اللغه)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 38 - 12
12- حوادث و وقایع دارای نظامی خاص و معین و هر کدام در ظرف و زمان خاص خود تحقق می پذیرد .
لکل أجل کتاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 7 - 4
4- پیش از آفرینش آسمان ها و زمین ، هستی منحصر به آب بود .
و کان عرشه علی الماء
<عرش> به معنای تخت پادشاه می باشد و در آیه، کنایه از سیطره و حکومت است و جمله <وکان عرشه علی الماء> به دلیل وجود <کان> به این معناست که: خداوند، آسمانها و زمین را آفرید در حالی که پیش از آن، بر آبها سیطره وحکومت داشت. این معنا می رساند که آب، پیش از آسمانها و زمین تشکیل دهنده هستی بوده است.
ص: 469
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 5 - 10
10 - آخرت و معیار سنجش زمان آن ، با دنیا و معیار های دنیوی ، متفاوت است .
فی یوم کان مقداره ألف سنه ممّا تعدّون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 98 - 10
10- تفاوت زمان ها در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت
سوف أستغفر لکم ربی
کلمه <سوف> می رساند که یعقوب(ع) استغفار برای فرزندانش را به زمان آینده موکول کرد. گویا هدف او از این تأخیر آمدن زمانی بوده که دعا در آن به اجابت نزدیک تر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 98 - 10،11
10- تفاوت زمان ها در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت
سوف أستغفر لکم ربی
کلمه <سوف> می رساند که یعقوب(ع) استغفار برای فرزندانش را به زمان آینده موکول کرد. گویا هدف او از این تأخیر آمدن زمانی بوده که دعا در آن به اجابت نزدیک تر باشد.
11- فاصله میان گناه و استغفار هر چند طولانی باشد مانع پذیرش توبه نیست .
إنا کنّا خ-طئین . .. سوف أستغفر لکم ربی
فاصله ستم فرزندان یعقوب در حق یوسف(ع) تا زمان استغفار و توبه آنان بیش از بیست سال بود و این موجب نشد که یعقوب(ع) بگوید: توبه و استغفار درباره شما بی فایده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 59 - 7
7 - لزوم توجه و دقت در انتخاب زمان و مکان مناسب برای تبلیغ دین
ص: 470
موعدکم یوم الزینه و أن یحشرالناس ضحًی
حسن انتخاب موسی(ع) در مورد روز مقابله و نیز مکان و دیگر شرایط، درسی است برای همه مبلغان، که در تبلیغ، باید موقعیت زمانی و مکانی را به دقت سنجیده و بهترین شرایط را برای آن انتخاب کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 9 - 4
4 - لزوم توجه به شرایط اجتماعی و زمان و مکان و نیز رعایت خصوصیات و حالات شخصی مخاطبان ، به هنگام تبلیغ ، تربیت و هدایت
ثمّ إنّی دعوتهم جهارًا . .. و أسررت لهم إسرارًا
از این که نوح(ع)، گاهی مردم را به صوربّ مخفی و گاهی علنی دعوت می کرد و یا برخی از مردم را به شکل خصوصی و برخی دیگر را به صورت عمومی به سوی خداوند فرامی خواند; می توان مطلب یاد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 72 - 12
12- صحت جعاله منوط به تعیین محدوده زمانی برای انجام کار نیست .
و لمن جاء به حمل بعیر
چون کارگزاران یوسف در قرارداد جعاله تعیین نکردند که کار مورد نظرشان (یافتن جام شاهی) در چه محدوده زمانی (فرصتی محدود و یا زمانی خاص) انجام گیرد ، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 5 - 10
10 - آخرت و معیار سنجش زمان آن ، با دنیا و معیار های دنیوی ، متفاوت است .
فی یوم کان مقداره ألف سنه ممّا تعدّون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 8 - 2
2 - مرحله حسابرسی در قیامت ، مرحله ای پس از دریافت نامه های اعمال است .
فسوف یحاسب حسابًا یسیرًا
<سوف>، برای وعده دادن به کار می رود (مصباح) و دلالت بر تأخیر دارد. (مقاییس اللغه)
ص: 471
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 5
5 - مزیّت و برتری بعضی از زمان ها ، برای دعا و استجابت
و المستغفرین بالاسحار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 38 - 16
16 - دعای زکریا و تقاضای نسلی پسندیده از خداوند ، در روز اوّل محرم
هنا لک دعا زکریا ربّه قال ربّ هب لی من لدنک ذریّه طیبه
امام رضا (ع) به شخصی که اوّل محرّم به حضور آن حضرت رسید فرمود: ان هذا الیوم هو الیوم الذی دعا فیه زکریّا (ع) ربّه عزّ و جلّ فقال ربّ هب لی من لدنک ذریّه طیّبه . .. .
_______________________________
عیون اخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 299، ح 58 ; امالی صدوق، ص 112، ح 5، مجلس 17.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 88 - 3
3 - دعوت مشرکان از ابراهیم ( ع ) برای خروج از شهر ، در شب هنگام بود .
فنظر نظره فی النجوم
نگاه ابراهیم(ع)، به ستارگان حاکی است که این نگاه در شب بود; زیرا ستارگان در شب مشاهده می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 4 - 8،11
8- < عن أبی جعفر ( ع ) : . . . رأی یوسف ه-ذه الرؤیا و له تسع سنین فقصّها علی أبیه . . . و کان یوسف من أحسن الناس وجهاً و کان یعقوب یحبّه . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده:. .. یوسف این خواب را در سن نه سالگی دید و آن را برای پدرش نقل کرد ... یوسف از تمام مردم زیبا صورت تر بود و یعقوب او را دوست می داشت>.
11- < قال أبوحمزه : فقلت لعلی بن الحسین ( ع ) : متی رأی یوسف الرؤیا ؟ فقال : فی تلک اللیله التی بات فیها یعقوب و ولده شباعاً و بات فیها ذمیال جائعاً رائهاً . . . ;
ص: 472
ابوحمزه گوید: به امام سجاد(ع) گفتم چه وقت یوسف(ع) این خواب را دید؟، فرمود: همان شبی که یعقوب و فرزندانش با شکم سیر خوابیدند و ذمیال با شکم گرسنه و در حال ناراحتی خوابید . ..>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 5 - 13
13- رؤیای شگفت یوسف ( ع ) ( سجده ستارگان ، ماه و خورشید ) در سنین کودکی یا نوجوانی او بوده است .
قال ی-بنیّ
کلمه <بنیّ> تصغیر کلمه <ابن> می باشد و به ضمیر متکلم اضافه شده است. <ی-بنیّ> ; یعنی، ای پسر کوچک من.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 45 - 4،5
4 - مردم در قیامت ، زمان درنگ خود در برزخ را بسیار کوتاه احساس می کنند .
و یوم یحشرهم کأن لم یلبثوا إلا ساعه من النهار
برداشت فوق مبتنی بر این است که ظرف متعلق به <لم یلبثوا>، زمان پس از مرگ باشد.
5 - مردم در قیامت ، زمان درنگ خود در دو عالم ( دنیا و برزخ ) را بسیار کوتاه احساس می کنند .
و یوم یحشرهم کأن لم یلبثوا إلا ساعه من النهار
برداشت فوق مبتنی بر این است که ظرف متعلق به <لم یلبثوا>، دنیا و زمان پس از مرگ باشد; یعنی: <کأن لم یلبثوا فی الدنیا و بعد الموت>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 45 - 3،5
3 - مردم در قیامت ، زمان درنگ خود در دنیا را بسیار کوتاه و به اندازه لحظاتی که چند تن همدیگر را ببینند و بشناسند ، احساس می کنند .
و یوم یحشرهم کأن لم یلبثوا إلا ساعه من النهار یتعارفون بینهم
<ساعه> در لغت به معنای جزیی از اجزای زمان، است (کوتاه باشد یا بلند). برداشت فوق مبتنی بر این است که ظرف متعلق به <لم یلبثوا>، دنیا باشد; یعنی: <کأن لم یلبثوا فی الدنیا ...>.
5 - مردم در قیامت ، زمان درنگ خود در دو عالم ( دنیا و برزخ ) را بسیار کوتاه احساس می کنند .
و یوم یحشرهم کأن لم یلبثوا إلا ساعه من النهار
برداشت فوق مبتنی بر این است که ظرف متعلق به <لم یلبثوا>، دنیا و زمان پس از مرگ باشد; یعنی: <کأن لم یلبثوا فی الدنیا و بعد الموت>.
ص: 473
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 30 - 4
4- < عن الصادق ( ع ) . . . قال : . . . فأوّل من بادر بالسجود جبرائیل و میکائیل ثمّ عزرائیل ثمّ إسرافیل ثمّ الملائکه المقربون و کان السجود لأدم یوم الجمعه عند الزوال فبقیت الملائکه فی سجودها إلی العصر . . . ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: . .. اولین کسانی که در سجده پیشی گرفتند، جبرئیل و میکائیل بودند; سپس عزرائیل و بعد اسرافیل; سپس فرشتگان مقرب الهی و سجده برای آدم روز جمعه هنگام ظهر بود، پس ملائکه تا عصر در حال سجده بودند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قدر - 97 - 5 - 4
4 - شب قدر ، تا سپیده دم به فضیلت خود باقی است .
سل-م هی حتّی مطلع الفجر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 5 - 9
9- مضغه ، مرحله شکل گیری و ظهور تدریجی اعضا و جوارح جنین در رحم مادر است .
ثمّ من مضغه مخلّقه و غیر مخلّقه
و صفت برای <مضغه> است و <غیر مخلقه> نیز عطف بر <مخلقه> می باشد. <تخلیق> (مصدر <مخلقه>) به معنای تصویر و شکل دادن است. توصیف <مضغه> به <مخلقه و غیر مخلقه> می رساند که جنین در این مرحله، مرتباً شکلی را می پذیرد و صورتی را از دست می دهد و این روند تا ظهور کامل اعضا و جوارح ادامه می یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 10
10 - فاصله زمانی نزدیک میان صلح حدیبیه و فتح خبیر
سیقول المخلّفون
با توجه به <سین> در <سیقول> و پیوستگی آیات صلح حدیبیه با جنگ خیبر، برداشت بالا قابل استفاده است.
ص: 474
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 92 - 1
1 - عبور بنی اسرائیل از دریا و غرق شدن فرعون و سپاهیانش ، هنگام روز بوده است .
و جوزنا ببنی إسرءیل . .. حتی إذا أدرکه الغرق ... فالیوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 49 - 9
9 - عذاب استیصال بر جامعه ای که مستحق آن است ، زمانی واقع می شود که اجل و مدت مقدر آن جامعه ، به پایان رسیده باشد .
و یقولون متی هذا الوعد . .. إذا جاء أجلهم فلایستئخرون ساعه و لایستقدمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 76 - 10
10- زمان نزول عذاب قوم لوط در سن پیری و کهنسالی ابراهیم ( ع ) بوده است .
و ه-ذا بعلی شیخًا . .. ی-إبرهیم أعرض عن ه-ذا إنه قد جاء أمر ربک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 92 - 1
1 - عبور بنی اسرائیل از دریا و غرق شدن فرعون و سپاهیانش ، هنگام روز بوده است .
و جوزنا ببنی إسرءیل . .. حتی إذا أدرکه الغرق ... فالیوم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 92 - 1
1 - عبور بنی اسرائیل از دریا و غرق شدن فرعون و سپاهیانش ، هنگام روز بوده است .
و جوزنا ببنی إسرءیل . .. حتی إذا أدرکه الغرق ... فالیوم
ص: 475
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 15 - 10
10 - فاصله زمانی نزدیک میان صلح حدیبیه و فتح خبیر
سیقول المخلّفون
با توجه به <سین> در <سیقول> و پیوستگی آیات صلح حدیبیه با جنگ خیبر، برداشت بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 33 - 3
3 - وقوع قیامت ، حتمی است و فاصله ای با پایان دنیا ندارد .
فإذا جاءت الصاخّه
حرف <إن> برای آنچه ممکن است تحقق یابد به کار رفته و حرف <إذا> در امور حتمی استعمال می شود (مصباح به نقل از ثعلب). حرف <فاء> بر تعقیب و تأخرِ بدون فاصله قیامت از دنیا دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 84 - 6
6- افول بینایی یعقوب ( ع ) ، در زمان کهنسالی او و مصادف با دوران بازداشت بنیامین بوده است .
عسی الله أن یأتینی بهم جمیعًا . .. وابیضت عیناه من الحزن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 13 - 9
9 - قیامت ، مکان اصلی مجازات عصیانگران و گناه کاران است .
إنّی أخاف إن عصیت ربّی عذاب یوم عظیم
پیامبر(ص) ترس و هراس خود را تنها در پیامدهای اخروی عصیان و نافرمانی اظهار کرده اند. این نکته می توان بیانگر برداشت یاد شده باشد.
ص: 476
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 6 - 6
6 - زمان شکافته شدن آسمان و گسترش زمین و تخلیه درون آن ، زمان حضور انسان ها در پیشگاه پروردگار است .
إذا السماء انشقّت . .. فمل-قیه
<إذا> در <إذا السماء انشقت> ظرف است و مظروف آن به قرینه <فملاقیه> محذوف می باشد; بنابراین مراد چنین خواهد بود: <إذا السماء انشقت . .. لاقی الإنسان ربّه>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 29 - 15
15- قیامت ، روز ملاقات انسان با خداوند
إنهم مل-قوا ربهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 38 - 11
11- ارائه آیت ها و معجزه ها ، هر کدام دارای وقتی مشخص و مختص به دوره و زمان خاص خود است .
ما کان لرسول أن یأتی بأیه . .. لکل أجل کتاب
در پی بیان این حقیقت که معجزه در اختیار پیامبر نیست بلکه در اختیار خداوند و به اذن اوست، این پرسش مطرح می شود که چرا خداوند اذن ارائه معجزه های درخواستی را به پیامبرش نمی دهد تا مردمان ایمان بیاورند؟ جمله <لکل أجل کتاب> در پاسخ سؤال مذکور بیان می دارد که انجام هر کاری و از جمله ارائه معجزات، زمانی مشخص دارد ; این گونه نیست که هر کاری در هر زمان بتواند تحقق یابد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 4
4 - سحرگاهان ، مناسبترین زمان برای استغفار و طلب آمرزش از درگاه خداوند
و المستغفرین بالاسحار
ص: 477
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قدر - 97 - 4 - 1
1 - شب قدر ، زمان فرود آمدن فرشتگان و روح به زمین است .
تنزّل المل-ئکه و الروح فیها
به قرینه سیاق آیات مراد از فعل <تنزّل> - که در اصل تتنزّل بوده و به جهت تخفیف یکی از <تاء>های آن حذف شده است - فرود آمدن به زمین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قدر - 97 - 4 - 1
1 - شب قدر ، زمان فرود آمدن فرشتگان و روح به زمین است .
تنزّل المل-ئکه و الروح فیها
به قرینه سیاق آیات مراد از فعل <تنزّل> - که در اصل تتنزّل بوده و به جهت تخفیف یکی از <تاء>های آن حذف شده است - فرود آمدن به زمین است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 37 - 4
4 - گرفتاری ها و دل نگرانی های انسان در قیامت ، از نخستین لحظات آن آغاز می شود .
فإذا جاءت الصاخّه . .. لکلّ امریء منهم یومئذ شأن یغنیه
جمله <لکلّ امریء. ..> - به دلیل <یومئذ> - دلالت دارد که زمان پیدایش <صاخّه> (غرّش کرکننده)، هنگام بروز گرفتاری ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 12
12 - ورود انسان ها ، پس از مرگ به عالم برزخ
و من ورائهم برزخ إلی یوم یبعثون
ص: 478
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - واقعه - 56 - 84 - 2
2 - صحنه احتضار و جان کندن انسان ها ، صحنه ای هشداردهنده و درس آموز
و أنتم حینئذ تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قدر - 97 - 3 - 2
2 - اختلاف زمان ها ، در فضیلت
لیله القدر خیر من ألف شهر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 52 - 5
5 - قرآن ، در هر عصر و زمان و در سطح جهانی ، توانا و شایسته برای مبارزه با جریان کفر و شرک
فلاتطع الک-فرین و ج-هدهم به جهادًا کبیرًا
فرمان خداوند به جهاد بزرگ با کافران به وسیله قرآن - پس از یادآوری جاودانگی و جهانی بودن رسالت پیامبر(ص) - حاکی از آن است که قرآن، کتابی توانا و شایسته برای مبارزه جهانی و همیشگی با جریان کفر و شرک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 50 - 7
7 - نقش زمان ، در تغییر و تبدیل برخی احکام الهی
و لاحلّ لکم بعض الذی حرّم علیکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 98 - 10
10- تفاوت زمان ها در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت
سوف أستغفر لکم ربی
ص: 479
کلمه <سوف> می رساند که یعقوب(ع) استغفار برای فرزندانش را به زمان آینده موکول کرد. گویا هدف او از این تأخیر آمدن زمانی بوده که دعا در آن به اجابت نزدیک تر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حدید - 57 - 10 - 13
13 - امکان تفاوت یافتن ارج و ارزش یک عمل ، در دو زمان مختلف
لایستوی منکم من أنفق من قبل الفتح و ق-تل . .. من الذین أنفقوا من بعد و ق-تلوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 1 - 21
21 - گذشت زمان ، روشنگر برخی از حقایق و حل کننده بعضی از مشکلات ناپیدا برای بشر
فطلّقوهنّ لعدّتهنّ . .. لاتدری لعلّ اللّه یحدث بعد ذلک أمرًا
برداشت یاد شده، از آن جا است که در فرصت عدّه، حقایقی همچون بدی ها و ضررهای جدایی و تنهازیستی روشن می شود و نیز همسران به عیب های خویش پی می برند و همین موجب رجوع و بازگشت به زندگی مشترک و حل مشکل طلاق گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 130 - 13
13 - لحظه ها و اوقات شبانه روز ، در شایستگی برای ذکر و دعا با هم برابر نیستند .
و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع . .. ءانآیِ الّیل فسبّح و أطراف النهار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 78 - 7
7 - نظام اجتماعی حاکم بر جامعه فرعونی ، مبتنی بر فرهنگ و عقاید جاهلی و مورورثی بود .
أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا علیه ءاباءنا و تکون لکما الکبریاء فی الأرض
زمان تاریخی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 213 - 8،10
ص: 480
8 - بعثت پیامبران ، نقطه عطفی در تاریخ زندگی انسان های نخستین
کان الناس امه واحده فبعث اللّه النبیّن مبشّرین
10 - نقش برجسته پیامبران در تحوّلات تاریخ
فبعث اللّه النبیّن . .. و ما اختلف فیه الا ... من بعد ما جاءتهم البیّنات
جمله <و ما اختلف فیه>، دلالت بر تحوّل جوامع دارد که سَبب آن جهت گیری برخی از انسانها در برابر انبیاست.
زمان ها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 5 - 13
13- برخی از ایام در مقایسه با برخی دیگر ، دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای است .
و ذکّرهم بأیّ-م الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 47 - 15
15- خصوصیت های زمانی ، در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت دخیل است .
سأستغفر لک ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قدر - 97 - 3 - 2
2 - اختلاف زمان ها ، در فضیلت
لیله القدر خیر من ألف شهر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - قدر - 97 - 3 - 2
2 - اختلاف زمان ها ، در فضیلت
لیله القدر خیر من ألف شهر
ص: 481