نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن جلد 45
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 229 - 15
15 - ترس از عدم رعایت حدود الهی در خانواده ، مجوّز توافق زن و شوهر بر طلاق ، با بخشیدن مالی از سوی زن
فان خفتم الا یقیما حدود اللّه فلا جناح علیهما فیما افتدت به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 1 - 27
27 - < عن الرضا ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ : < لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ و لایخرجن إلاّ أن یأتین بفاحشه مبیّنه > قال : أذاها لأهل الرجل و سوء خلقها ;
از امام رضا(ع) درباره سخن خداوندعزّوجلّ <لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ و لایخرجن إلاّ أن یأتین بفاحشه مبیّنه> روایت شده که فرمود: [مراد از فاحشه مبیّنه] آزار دادن زن به خانواده شوهر و بد خلقی او است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 15 - 5
5 - کسانی که سرمایه عمر خویش و بهره های بایسته از خانواده خود را از دست بدهند ، در قیامت از زیانکاران واقعی محسوب
ص: 1
خواهند شد .
إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 56 - 6
6 - گرایش به پاکی و ارزش ها ، تنها جرم لوط ( ع ) و خاندانش در نظر آن جامعه فسادزده
قالوا أخرجوا ءال لوط من قریتکم إنّهم أُناس یتطهّرون
عبارت <إنّهم أُناس> تعلیل برای حکم اخراج است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 16 - 4
4 - خسارت و از دست دادن سرمایه عمر و خانواده ، موجب آتش شدید و فراگیر دوزخ
الذین خسروا . .. لهم من فوقهم ظلل من النار و من تحتهم ظلل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 6،7
6- همه فرزندان یعقوب محبت افزون تر او به یوسف ( ع ) و بنیامین را احساس می کردند و بر آن رشک می بردند .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا
ضمیر در <قالوا> به <إخوته> در آیه قبل برمی گردد ; یعنی ، همه آنان چنین گفتند و بر این نظر اتفاق داشتند.
7- محبت و علاقه افزون تر یعقوب ( ع ) به دو فرزندش یوسف ( ع ) و بنیامین ، برانگیزنده حسادت دیگر فرزندان وی نه اطلاعشان از رؤیای یوسف ( ع )
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا
چنان چه یوسف(ع) رؤیای خویش را برای برادرانش نقل کرده بود و آن باعث حسادت و توطئه علیه او شده بود ، سخن از بنیامین به میان نمی آوردند و تنها به ذکر یوسف(ع) اکتفا می کردند.
ص: 2
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 56 - 6
6 - گرایش به پاکی و ارزش ها ، تنها جرم لوط ( ع ) و خاندانش در نظر آن جامعه فسادزده
قالوا أخرجوا ءال لوط من قریتکم إنّهم أُناس یتطهّرون
عبارت <إنّهم أُناس> تعلیل برای حکم اخراج است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 11 - 16
16 - دلبستگی به مال و خانواده ، بازدارنده انسان از راه خدا و تکالیف دین
سیقول لک المخلّفون من الأعراب شغلتنا أمولنا و أهلونا . .. یقولون بألسنتهم
برداشت بالا بر این اساس است که اعراب در بیان <شغلتنا أموالنا و أهلونا> صادق به شمار آیند; ولی در گفتن <فاستغفرلنا> - که حاکی از ندامت درونی آنان است - کاذب باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 14 - 4
4 - جاودانه پنداشتن دنیا و بعید شمردن معاد ، ریشه دل خوشی های نابجا و دلبستگی به خانواده و خاندان است .
إنّه کان فی أهله مسرورًا . إنّه ظنّ أن لن یحور
حرف <إنّ> در <إنّه ظنّ>، برای بیان علت سُروری است که در <کان فی أهله مسروراً> بیان شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 3 - 3
3 - عواطف خانوادگی و خویشاوندی ، از زمینه های انحراف و تمایل به دشمنان خداوند
تسرّون إلیهم بالمودّه . .. لن تنفعکم أرحامکم و لا أول-دکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 85 - 1
1- یعقوب ( ع ) ، همواره به یاد فرزندش یوسف ( ع ) و دردمند فراق او بود .
قالوا تالله تفتؤا تذکر یوسف
ص: 3
<تفتؤا> از افعال ناقصه و به تقدیر <لا> ی نافیه است. بنابراین <تفتؤا تذکر یوسف> ; یعنی ، پیوسته یوسف(ع) را یاد می کنی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 6
6 - اهمیت حفظ آرامش و امنیت در خانواده و تقدم آن بر حقوق شخصی زن و شوهر
و إن امراه خافت . .. ان یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 21 - 11
11 - آرامش خانواده و پایداری آن در پرتو مودت و مهربانی است .
لتسکنوا إلیها و جعل بینکم مودّه و رحمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 2
2 - وجود رابطه صمیمی و فضای آزاد برای گفت وگو میان شعیب ( ع ) و دختران وی
قالت إحدیهما ی-أبت است-ئجره . .. القویّ الأمین
از این که دختر شعیب پیشنهاد خودش را بدون هیچ تکلفی با پدر در میان گذاشت و آزادانه به ستایش موسی(ع) پرداخت مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 129 - 12
12 - برقرار کردن توافق در خانواده ، مصداق تقواست . *
و إن تصلحوا و تتقوا فإنّ اللّه کان غفوراً رحیماً
بنابر اینکه <و تتقوا>، عطف تفسیری باشد بر <تصلحوا>.
ص: 4
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 18
18 - رعایت کنندگان تقوا و احسان در محیط خانواده ، از پاداش الهی برخوردار خواهند شد .
و إن تحسنوا و تتقوا فإنّ اللّه کان بما تعملون خبیراً
جمله <فان اللّه . ..> در مقام تشویق به احسان و تقواست. و چون علم خدا به احسان و تقوا، معمولا تأثیری برای انجام آن ندارد ; بنابراین باید کنایه از پاداش دهی الهی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 12،20،21،24،25،26،27،28،29
12 - ضرورت توجه به قوانین تکوین و تشریع در جعل مقررات حاکم بر خانواده
الرّجال قوّامون علی النساء بما فضّل اللّه . .. و بما انفقوا
چون خداوند در توجیه جعل مدیریت برای مردان به دو جهت تصریح فرمود: یکی برتری مردان بر زنان، که یک مسأله تکوینی است و دیگری عهده دار بودن نفقه، که یک حکم تشریعی است.
20 - خداوند ، حافظ حقوق زنان ، با جعل قوانین خانواده
بما حفظ اللّه
مراد از <ما>، حقوق زنان است که خداوند با جعل قوانین، مانند الزام به تأمین زندگی و . .. آن را حفظ کرده است.
21 - مسؤولیت زن در حفظ حقوق شوهر و اطاعت از او ، در چهارچوب قوانین الهی است . *
قانتات حافظات للغیب بما حفظ اللّه
بر این مبنا که مراد از <ما حفظ اللّه> قوانین الهی و <باء> در <بما حفظ اللّه> برای مصاحبت باشد، معنای آیه چنین می شود: زنان باید با رعایت قوانین الهی، از شوهران خویش اطاعت و حقوق آنان را حفظ کنند.
24 - پرهیز شوهر از همخوابگی با همسر ، اقدامی برای جلوگیری از نشوز وی
و الّتی تخافون نشوزهنّ . .. و اهجروهنّ فی المضاجع
در برداشت فوق <فی المضاجع> متعلق به <اهجروهنّ> گرفته شده است.
25 - همخوابگی ، از حقوق زنان بر همسران خویش
و اهجروهنّ فی المضاجع
گویا لزوم همخوابگی با همسران را بر عهده شوهران فرض کرده است و در حال نشوز، ترک آن را مجاز شمرده است. جمله <فلا تبغوا ... >، پس از فرض اطاعت زنان، لزوم همخوابگی را تأیید می کند.
26 - زدن ، آخرین اقدام برای جلوگیری از نشوز زن
و الّتی تخافون نشوزهنّ . .. و اضربوهنّ
27 - بروز علائم نشوز زن ، مجوز تدابیر لازم ( ترک همخوابگی ، زدن و . . . ) برای جلوگیری از آن
و الّتی تخافون نشوزهنّ . .. و اضربوهنّ
ص: 5
چون موضوع حکم را خوفِ نشوز (تخافون) قرار داده است و نه تحقق نشوز. و خوف نشوز، همان بروز علائم آن است.
28 - ضرورت به کارگیری روش ها و تدبیر های لازم برای پیشگیری از مفاسد و گناه ، قبل از تحقق آن
و الّتی تخافون نشوزهنّ
اگر چه آیه در مورد نشوز زنان است، ولی می توان از آن استنباط کرد که اهل ایمان باید قبل از وقوع مفاسد، چاره اندیشی کنند.
29 - لزوم به کارگیری تدابیر لازم برای جلوگیری از رسیدن زن به مرحله نشوز
و الّتی تخافون نشوزهنّ . .. و اضربوهنّ
به نظر می رسد راههای پیشنهاد شده خصوصیتی نداشته باشد ; بلکه مراد، بازداشتن زن از ناشزه شدن است ; هر چند منجر به ترک برخی از حقوق وی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 2،4،5،6،7،8،9،17
2 - لزوم تلاش برای حفظ خانواده و سالم سازی محیط آن و پیشگیری از بروز ناسازگاری زن و شوهر
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
4 - لزوم گزینش و فرستادن دو داور از خانواده زن و شوهر برای حلّ اختلاف بین آن دو
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
5 - مسؤولیت بیشتر خویشاوندان زن و شوهر ، در نظارت بر سلامت خانواده و حلّ اختلاف های آنان
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
6 - ضرورت اطاعت زن و شوهر از نظر و پیشنهاد داوران تحکیم در اختلافات میان آنان
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
اگر تبعیت از داوران لازم نبود، موکول کردن حل اختلاف به آنان لغو بود. علاوه بر اینکه انتخاب کلمه <حَکَم> به معنای حاکم، بیانگر لزوم تبعیت است.
7 - داوران تحکیم ، دارای اختیار در حکم به سازش یا جدایی بین زن و مرد و یا تعیین شروط بر هر یک از آن دو
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
کلمه <حَکَم> بیانگر این است که داور می تواند بر اساس آنچه به مصلحت زن و شوهر است، حکم کند.
8 - قصد قاضیان تحکیم بر اصلاح بین زن و شوهر ، موجب سازگار شدن آنان
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
بنابر اینکه مراد از فاعل در <یریدا> حکمین باشد و ضمیر در <بینهما> به زن و شوهر برگردد.
9 - نقش اصلاح طلبی قاضیان تحکیم در اراده الهی به ایجاد سازش بین زن و شوهر
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
17 - قوانین الهی در مورد خانواده و روابط زن و شوهر ، برخاسته از علم کامل و آگاهی دقیق خداوند
الرجال قوامون . .. و ان خفتم ... انّ اللّه کان علیماً خبیراً
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 84 - 20
20- < عن أبی عبداللّه ( ع ) : ردّ اللّه سبحانه علیه [ أیوب ( ع ) ] أهله الذین هلکوا بأعیانهم و أعطاه مثلهم معهم و کذلک ردّ اللّه علیه أمواله و مواشیه بأعیانها و أعطاه مثلها معها ;
از امام صادق(ع) روایت شده که: خداوند سبحان خانواده ایوب(ع) را که هلاک شده بودند، به او برگرداند و مانند آنان را نیز به وی عطا کرد. و هم چنین خداوند، عین اموال و چهارپایان او را به او برگرداند و مانند آنها را نیز به همان مقدار به او عطا کرد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 43 - 1
1 - خداوند ، خانواده از دست رفته ایوب را زنده کرد و به او بازگرداند .
و وهبنا له أهله
در این که مقصود از <و وهبنا له أهله> چیست; میان مفسران دو دیدگاه وجود دارد: 1- برخی برآنند که خانواده ایوب، مرده بودند و خداوند آنان را زنده کرد و به او بازگردانید. 2- برخی دیگر برآنند که خانواده ایوب(ع) زنده بودند; ولی از اطراف او - که به امراض و بلیه های گوناگون مبتلا بود - پراکنده شده بودند. اما خداوند با شفا دادن ایوب(ع) و رفع گرفتاری از آن حضرت، آنان را به او بازگردانید. برداشت یاد شده مبتنی بر دیدگاه اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 102 - 31
31 - جدایی انداختن بین زن و شوهر ، امری نکوهیده و حرام است .
ما یفرقون به بین المرء و زوجه و ما هم بضارین . .. إلا بإذن اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 1،9
1 - لزوم پیشگیری از به هم خوردن سلامت خانواده ، در صورت ناسازگاری شوهر وظیفه ای بر عهده زنان
و إن امراه خافت من بعلها . .. فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً
کلمه <خافت>، بیانگر ترس از وقوع است، نه خود وقوع.
9 - لزوم پرهیز از اشاعه اختلافات همسران به بیرون از محیط خانه *
فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً
از این که فعل <یصلحا> به خود زن و شوهر نسبت داده شده است و همچنین از تعبیر <بینهما> استفاده می شود که حل و فصل مسایل خانوادگی میان خود همسران، بهتر است از مطرح ساختن نزد دیگران.
ص: 7
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 227 - 4
4 - طلاق ، آخرین راه حل مشکل ناسازگاری میان زن و شوهر است .
للذین یؤلون . .. و ان عزموا الطلاق فان اللّه سمیع علیم
تأخیر ذکری امر طلاق، می تواند اشاره باشد به این که باید از طلاق، برای حل مشکل در آخرین مرحله استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 228 - 23
23 - عدم مراعات حقوق متقابل زن و شوهر ، از عوامل طلاق
و المطلّقات یتربصن بانفسهن ثلثه قروء . .. و لهنّ مثل الذی علیهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 8،9
8 - قصد قاضیان تحکیم بر اصلاح بین زن و شوهر ، موجب سازگار شدن آنان
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
بنابر اینکه مراد از فاعل در <یریدا> حکمین باشد و ضمیر در <بینهما> به زن و شوهر برگردد.
9 - نقش اصلاح طلبی قاضیان تحکیم در اراده الهی به ایجاد سازش بین زن و شوهر
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 36 - 3
3 - تحقق احکام و مقررات الهی در خانواده و پرهیز زن و شوهر از ناسازگاری ، زمینه ساز عبادت خداوند *
الرجال قوّامون . .. و ان خفتم ... و اعبدوا اللّه
امر به عبادت و پرستش خداوند پس از بیان احکام خانواده، اشاره به این دارد که عبادت خالصانه خداوند در پرتو تنظیم صحیح روابط خانوادگی امکان پذیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 6
6 - نوح ( ع ) و خاندانش ، از بندگان مخلَص و برگزیده خدا بودند .
ص: 8
إلاّ عباد اللّه المخلصین . و لقد نادینا نوح... و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
ذکر داستان نوح(ع) و خاندانش پس از یاد کردن از بندگان خالص خدا در طول تاریخ، می تواند به منظور بیان الگو و نمونه ای از آن بندگان مخلص باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 229 - 17،25
17 - ارزش حفظ خانواده ، تا آنجاست که حدود الهی به واسطه آن به مخاطره نیفتد .
الاّ ان یخافا اَلاّ یقیما حدود اللّه
25 - اهمیّت کانون خانواده و حفظ آن
المطلّقات یتربصن بانفسهن . .. الطلاق مرّتان ... فاولئک هم الظالمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 15 - 32
32- روابط و عواطف خانوادگی ، امری اصیل و ارزشمند و مورد توجه دین
و أصلح لی فی ذرّیّتی
تعبیر <أصلح لی. ..> گرچه در متن آیه به صورت گزارش از دعاهای انسان کامل نقل شده است; اما در حقیقت دستوری است که خداوند، با بیانی ویژه انسان را به سوی آنها رهنمون ساخته است و این نشان می دهد که دعا برای والدین و فرزندان و نسل و دلسوزی برای آنها، امری اصیل و پذیرفته شده در بینش الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 43 - 3،6
3 - خداوند ، بر تعداد خانواده ایوب ( ع ) پس از شفا و بهبود یافتنش دو چندان افزود .
و وهبنا له أهله و مثلهم معهم
6 - بازگشت و ازدیاد خانواده ایوب ( ع ) ، تبلور رحمت خدا به ایشان
و وهبنا له أهله . .. رحمه منّا
ص: 9
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 28 - 12
12 - دعا و آمرزش خواهی برای پدر و مادر ، اعضای خانواده و عموم مردان و زنان مؤمن ، عملی پسندیده و شایسته
ربّ اغفر لی و لولدیّ . و للمؤمنین و المؤمن-ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 28 - 4
4 - آمرزش خواهی نوح ( ع ) ، از درگاه الهی برای اعضای مؤمن خاندان خویش
ربّ اغفر لی . .. و لمن دخل بیتی مؤمنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 232 - 20
20 - قوانین الهی ، برای اصلاح و پاکسازی خانواده و جامعه
فلا تعضلوهنّ ان ینکحن . .. ذلکم ازکی لکم و اطهر و اللّه یعلم و انتم لا تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 228 - 10،11،21
10 - حق رجوع شوهر به همسر مطلّقه خویش ، مشروط به قصد اصلاح در زندگی خانوادگی است .
و بعولتهن احق بردّهن فی ذلک ان ارادوا اصلاحاً
یعنی اگر شوهر - مثلا - در رجوع خویش قصد دارد که زن هنگامی که از عدّه خارج نشده است به وی رجوع کند و پس از رجوع، دوباره او را طلاق دهد تا بدین وسیله به او آزار رساند، رجوع با چنین قصدی به حکم ظاهر آیه مشروع نیست.
11 - عدّه ، فرصتی برای بازسازی مجدد خانواده *
و المطلقات یتربّصن . .. و بعولتهن احق بردّهن فی ذلک ان ارادوا اصلاحاً
با توجه به اینکه متعاقب حکم تربّص ایّام عِدّه، سخن از رجوع برای اصلاح در آن ایام به میان آمده است.
ص: 10
21 - تصمیم به رعایت حقوق متعارف زن مُطلّقه ، شرط حق رجوع شوهر به او
ان ارادوا اصلاحاً و لهنّ مثل الذی علیهنّ بالمعروف
بیان حقوق زنان بر مردان پس از مقیّد کردن حق رجوع به اصلاح، این نتیجه را در بردارد که از مصادیق اراده اصلاح (ارادوا اصلاحاً)، تصمیم مرد بر رعایت حقوق زن مُطلّقه خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 5،8،9،12،13،14
5 - مسؤولیت بیشتر خویشاوندان زن و شوهر ، در نظارت بر سلامت خانواده و حلّ اختلاف های آنان
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
8 - قصد قاضیان تحکیم بر اصلاح بین زن و شوهر ، موجب سازگار شدن آنان
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
بنابر اینکه مراد از فاعل در <یریدا> حکمین باشد و ضمیر در <بینهما> به زن و شوهر برگردد.
9 - نقش اصلاح طلبی قاضیان تحکیم در اراده الهی به ایجاد سازش بین زن و شوهر
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
12 - صلح و سازش بین زن و شوهر ، به توفیق الهی است .
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
13 - قصد اصلاح رفتار از سوی زن و شوهر ، شرط بهره مندی آنان از توفیق الهی در سازگاری با یکدیگر *
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
14 - ترغیب قاضیان تحکیم به اراده اصلاح بین زن و شوهر
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 52 - 3
3- ابراهیم ( ع ) و خانواده وی با مشاهده ورود مهمانان ( فرشتگان ) به محضر ایشان ، هراسناک و مضطرب شدند .
إذ دخلوا علیه . .. قال إنا منکم وجلون
با اینکه ملائکه بر شخص حضرت ابراهیم(ع) وارد شدند (دخلوا علیه) امّا آن حضرت هراس و اضطراب را به صورت جمع (إنا منکم وجلون) بیان کرده است و این نشان دهنده هراس خود او و خانواده اش می باشد. لازم به ذکر است که <وجل> به آن ترسی گفته می شود که سراپای وجود انسان را فراگیرد (مفردات راغب).
ص: 11
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 7 - 7
7 - آرامش موسی ( ع ) در شرایط سخت و بحرانی و تلاش وی جهت ایجاد امید و اطمینان در خانواده خود .
إنّی ءانست نارًا سئاتیکم. .. لعلّکم تصطلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 84 - 20
20- < عن أبی عبداللّه ( ع ) : ردّ اللّه سبحانه علیه [ أیوب ( ع ) ] أهله الذین هلکوا بأعیانهم و أعطاه مثلهم معهم و کذلک ردّ اللّه علیه أمواله و مواشیه بأعیانها و أعطاه مثلها معها ;
از امام صادق(ع) روایت شده که: خداوند سبحان خانواده ایوب(ع) را که هلاک شده بودند، به او برگرداند و مانند آنان را نیز به وی عطا کرد. و هم چنین خداوند، عین اموال و چهارپایان او را به او برگرداند و مانند آنها را نیز به همان مقدار به او عطا کرد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 60 - 7
7- امکان نفوذ کفر و فساد و حق ناپذیری در افراد خانواده پاکان
إلاّ امرأته قدّرنا إنها لمن الغ-برین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 60 - 7
7- امکان نفوذ کفر و فساد و حق ناپذیری در افراد خانواده پاکان
إلاّ امرأته قدّرنا إنها لمن الغ-برین
ص: 12
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 60 - 7
7- امکان نفوذ کفر و فساد و حق ناپذیری در افراد خانواده پاکان
إلاّ امرأته قدّرنا إنها لمن الغ-برین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 6
6 - اهمیت حفظ آرامش و امنیت در خانواده و تقدم آن بر حقوق شخصی زن و شوهر
و إن امراه خافت . .. ان یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 7 - 7
7 - آرامش موسی ( ع ) در شرایط سخت و بحرانی و تلاش وی جهت ایجاد امید و اطمینان در خانواده خود .
إنّی ءانست نارًا سئاتیکم. .. لعلّکم تصطلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 38 - 6
6- پیامبر بودن با داشتن زن و فرزند ( زندگانی بشری و عادی ) منافات ندارد .
و جعلنا لهم أزوجًا و ذریّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 76 - 6
ص: 13
6- حضرت نوح ( ع ) و خاندانش ، گرفتار غمی شدید و اندوهی بزرگ در مسیر انجام رسالت خویش .
و نوحًا إذ نادی . .. فنجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
<کرب> به معنای غم و اندوه شدید است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 55 - 5
5- اصلاح خانواده و بستگان ، دارای اهمیت ویژه و مورد اهتمام پیامبران الهی
و کان یأمر أهله بالصلوه و الزکوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 6 - 3،7
3 - خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان ، تکلیفی بایسته برعهده سرپرست و مدیر خانواده
قوا . .. أهلیکم نارًا
برداشت یاد شده، به خاطر این نکته است که مصداق اصلی تلاش برای حفاظت اعضای خانواده از دوزخی شدن آنان، تربیت دینی آنان و گزینش راه و روش خیرخواهانه در این راستا است.
7 - اصلاح و تربیت دینی اعضای خانواده ، زیر بنا و خشت اول اصلاحات در جامعه
قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا
از فرمان خداوند به مؤمنان، مبنی بر تربیت و اصلاح اعضای خانواده خود - با آن که آنان وظیفه جهاد با کافران و منافقان را نیز برعهده دارند (آیه 9 همین سوره) - می توان مطلب یاد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 2
2 - ضرورت پرداختن به تربیت دینی و معنوی خانواده و مراقبت بر آن
وأمر أهلک بالصلوه
ص: 14
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 21
21 - محیط خانواده ، نیازمند تفاهم عقیدتی و سلامت دینی
*
و لاجناح علیکم أن تنکحوهنّ . .. و لاتمسکوا بعصم الکوافر
حکم <لاتمسکوا. ..> می تواند از آن جهت باشد که وجود همسر کافر در زندگی مؤمن، محیط خانواده را ناسالم و ناأمن می سازد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 1،3،6،9،16
1 - لزوم پیشگیری از به هم خوردن سلامت خانواده ، در صورت ناسازگاری شوهر وظیفه ای بر عهده زنان
و إن امراه خافت من بعلها . .. فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً
کلمه <خافت>، بیانگر ترس از وقوع است، نه خود وقوع.
3 - لزوم کوشش زن و شوهر در حفظ کانون خانواده
و إن امراه خافت . .. فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر
6 - اهمیت حفظ آرامش و امنیت در خانواده و تقدم آن بر حقوق شخصی زن و شوهر
و إن امراه خافت . .. ان یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر
9 - لزوم پرهیز از اشاعه اختلافات همسران به بیرون از محیط خانه *
فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً
از این که فعل <یصلحا> به خود زن و شوهر نسبت داده شده است و همچنین از تعبیر <بینهما> استفاده می شود که حل و فصل مسایل خانوادگی میان خود همسران، بهتر است از مطرح ساختن نزد دیگران.
16 - نقش سازنده گذشت ، در بقای کانون خانواده و تحکیم بنای همسری
ان یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر و احضرت الانفس الشح و إن تحسنوا و تتقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 6 - 16
16 - سیاست اسلام در اختلاف و نزاع میان همسران ، کوتاه کردن مدت آن و یا رفع کامل آن است .
فإن أرضعن لکم ف-اتوهنّ أُجورهنّ و أتمروا بینکم بمعروف و إن تعاسرتم فسترضع له أُخ
برداشت یاد شده، از آن جا است که خداوند - پس از توصیه به خوش رفتاری با زنان مطلّقه و پرداختن اجرت شیردادن نوزادان به آنان - فرمان داد که در صورت بالا گرفتن اختلافت میان همسران، آنان به مشورت و هم فکری بپردازند و در صورت عدم توافق،
ص: 15
بدون فوت وقت از دایگان مدد گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 2،3
2 - لزوم تلاش برای حفظ خانواده و سالم سازی محیط آن و پیشگیری از بروز ناسازگاری زن و شوهر
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
3 - مسؤولیّت تمامی افراد جامعه در برابر اختلافات خانوادگی زن و شوهر
و ان خفتم شقاق . .. فابعثوا
ظاهراً مراد از مخاطبان جمله <فابعثوا>، عموم مسلمانان هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 5 - 18
18 - اهتمام اسلام به خانواده و سلامت اعتقادی و روانی آن
و المحصنت من المؤمنت و المحصنت من الذین اوتوا الکتب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 84 - 10
10- از دست دادن خانواده ( زن و فرزندان ) ، مهم ترین رنج و ناراحتی انسان است .
فکشفنا ما به من ضرّ و ءاتین-ه أهله و مثلهم معهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 19 - 14،17
14 - اساس زندگی خانوادگی و مصالح آن ، نباید دستخوش تمایلات مرد قرار گیرد .
فان کرهتموهنّ فعسی ان تکرهوا شیئاً و یجعل اللّه فیه خیراً کثیراً
17 - احتمال وجود خیر فراوان ، در تداوم زندگی با زنانی که ناخوشایند انسان هستند .
فان کرهتموهنّ فعسی ان تکرهوا شیئاً و یجعل اللّه فیه خیراً کثیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 21 - 3
ص: 16
3 - توجّه به پیوند زناشویی و اتحاد و یگانگی حاصل از آن ، مانعی برای اجحاف به همسر و بازپس گیری مهریّه
و کیف تأخذونه و قد افضی بعضکم الی بعض
<افضی> از مصدر <افضاء> به معنای اتصال است و در آیه می تواند کنایه از اتحاد و یگانگی زوجین باشد، نه کنایه از خصوص آمیزش; و گر نه می فرمود: <و قد افضیتم الیهنّ>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 5،10،19،20
5 - جواز صرفنظر کردن زن از بعض حقوق خود ، برای جلب نظر شوهر و جلوگیری از نشوز وی
و إن امراه خافت من بعلها نشوزاً . .. ان یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر
جمله <و احضرت الانفس الشح> حکایت از آن دارد که مصالحه عنوان شده در آیه، منوط به گذشت از حقوق شخصی است.
10 - گذشت از حقوق شخصی برای استمرار و استحکام روابط همسری ، بهتر از پافشاری بر استیفای آن حقوق
و الصلح خیر و احضرت الانفس الشح
19 - مصالحه زن و شوهر در حقوق همسری در صورتی ارزشمند است که بر پایه احسان و تقوا باشد .
و الصلح خیر . .. و إن تحسنوا و تتقوا فإنّ اللّه کان بما تعملون خبیراً
20 - جواز گذشت زن از برخی حقوق خویش ، به انگیزه جلوگیری از ناسازگاری شوهر و رخ ندادن طلاق
و إن امراه خافت من بعلها نشوزاً او اعراضاً
امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از معنای آیه فوق فرمود: هذا تکون عنده المراه لاتعجبه فیرید طلاقها فتقول له: امسکنی و لاتطلقنی و ادع لک ما علی ظهرک و اعطیک من مالی و احللک من یومی و لیلتی فقد طاب ذلک له کله .
_______________________________
کافی، ج 6، ص 145، ح 3; نورالثقلین، ج 1، ص 558، ح 600.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 15 - 8
8 - حفظ روابط خانوادگی و خویشاوندی ، امری بس مهم و شایان توجه است .
و وصّینا الإنس-ن بولدیه . .. أن اشکرلی و لولدیک... إن ج-هداک علی أن تشرک بی ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 2 - 11
11 - نقش سازنده ایمان به خدا و روز قیامت ، در ایجاد رابطه صحیح و شایسته میان همسران و رعایت شدن حقوق متقابل بین آنان
إذا طلّقتم النساء . ..ذلکم یوعظ به من کان یؤمن باللّه و الیوم الأخر
یادآوری ایمان به خدا و روز قیامت - به دنبال موعظه های الهی در مسائل مربوط به همسران - می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 17
19 - طلاق - 65 - 5 - 11،12
11 - نقش سازنده تقواپیشگی ، در حفظ کانون گرم خانواده ها و رعایت شدن حقوق همسران
إذا طلّقتم النساء . .. و اتّقوا اللّه ... من یتّق ... یعظم له أجرًا
برداشت یاد شده، از آن جا است که خداوند در ضمن پنج آیه مربوط به مسائل طلاق و اختلافات خانوادگی، چهاربار، به رعایت تقوا توصیه فرموده است.
12 - اهمیت مسائل خانوادگی ( ازدواج ، طلاق ، حقوق همسران و . . . ) ، در میان موضوعات اسلامی و آموزه های قرآنی
إذا طلّقتم النساء . .. اتّقوا اللّه ... من یتّق اللّه ... یعظم له أجرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 6 - 16
16 - سیاست اسلام در اختلاف و نزاع میان همسران ، کوتاه کردن مدت آن و یا رفع کامل آن است .
فإن أرضعن لکم ف-اتوهنّ أُجورهنّ و أتمروا بینکم بمعروف و إن تعاسرتم فسترضع له أُخ
برداشت یاد شده، از آن جا است که خداوند - پس از توصیه به خوش رفتاری با زنان مطلّقه و پرداختن اجرت شیردادن نوزادان به آنان - فرمان داد که در صورت بالا گرفتن اختلافت میان همسران، آنان به مشورت و هم فکری بپردازند و در صورت عدم توافق، بدون فوت وقت از دایگان مدد گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 26 - 4
4 - اهتمام تقواپیشگان به سعادت اخروی خانواده خویش و خیر خواهی شدید نسبت به آنان
قالوا إنّا کنّا قبل فی أهلنا مشفقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 58 - 14،17
14 - ضرورت معاشرت نزدیک و تنگاتنگ فرزندان نابالغ با پدر و مادر خود و مشقت اجازه خواستن ، فلسفه و دلیل عدم لزوم اذن خواستن از والدین ، برای رفت و آمد نزدیک باآنان در غیر از سه وقت مقرر است .
لیستئذنکم . .. ثلث عورت لکم لیس علیکم و لا علیهم جناح بعدهنّ طوّفون علیکم بعضکم
جمله <طوّافون علیکم. ..> جمله ای است تعلیلیه که بیانگر علت و فلسفه جواز رفت و آمد نزدیک فرزندان با پدر و مادرشان در اتاق ها و محل استراحت آنان است; یعنی، چون فرزندان باید با پدر و مادرشان رفت و آمد نزدیک داشته باشند و اجازه خواستن برای این کار، برای فرزندان مشقت بار است، پس اذن طلبیدن لازم نیست.
ص: 18
17 - اهتمام اسلام به رفت و آمد و معاشرت نزدیک و تنگاتنگ پدران و مادران با فرزندان نابالغ و ممیز خویش در محیط خانه
طوّفون علیکم بعضکم علی بعض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 15 - 5
5- اسلام ، احیاکننده ارزش ها و عواطف انسانی و استحکام بخش بنیاد های خانواده و جامعه بشری
و وصّینا الإنس-ن بولدیه إحس-نًا
سفارش خداوند نسبت به ارج و مقام والدین، بیانگر این حقیقت است که اسلام دینی محدود به ابعاد عبادی و فردی نیست; بلکه به تمامی ابعاد حیات انسان توجه دارد; از جمله تقویت عواطف انسانی که نهایتاً به تحکیم بنیاد خانواده و جامعه منتهی می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 3 - 5
5 - ارزش های دینی ، مقدّم بر روابط خویشاوندی و عواطف خانوادگی
لاتتّخذوا عدوّی . .. لن تنفعکم أرحامکم و لا أول-دکم یوم القی-مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 6 - 2
2 - توصیه خداوند به مؤمنان ، مبنی بر مراقبت از اعضای خانواده خود در برابر عوامل و موجبات بدبختی و دوزخی شدن آنان
ی-أیّها الذین ءامنوا قوا . .. أهلیکم نارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 6 - 8
8 - مردان و زنان مطلّقه ، باید درباره شیر دادن و کیفیت نگه داری نوزادانشان ، به مشاوره و هم فکری بپردازند .
و أتمروا بینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 19
13 - نمل - 27 - 49 - 5
5 - خانواده صالح ، جملگی مؤمنان به وی و مورد خشم عمیق کافران
لنبیّتنّه و أهله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 12
12- از میان قوم لوط ، تنها خانواده اش به او ایمان آورده و از تبه کاری ها و گناهان آن قوم منزّه بودند .
کانوا یعملون السیئات . .. فأسر بأهلک بقطع من الّیل ... إلاّ امرأتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 169 - 5
5 - خانواده و کسان لوط ( ع ) ، تنها مؤمنان به وی و پیراسته از کردار زشت قوم لوط
ربّ نجّنی و أهلی ممّا یعملون
از این که لوط(ع) تنها برای خود و کسانش در خواست نجات کرد، روشن می شود که تنها آنان به وی ایمان آورده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 56 - 3،4
3 - خاندان لوط ، هم عقیده با وی ، پاکدامن و مخالف انحراف های جامعه خویش
قالوا أخرجوا ءال لوط من قریتکم
4 - ایمان نیاوردن هیچ فردی از جامعه به لوط ( ع ) ، جز افراد خانواده وی
قالو أخرجوا ءال لوط من قریتکم
مخالفان لوط به جای این که بگویند: پیروان لوط را اخراج کنید، گفتند: خانواده وی را بیرون کنید و این نشان می دهد که جز خانواده اش کسی به وی ایمان نیاورده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 135 - 3
3 - تمامی اعضای خاندان لوط ، به جز همسر او ، مؤمن بودند .
إذ نجّین-ه و أهله أجمعین . إلاّ عجوزًا فی الغ-برین
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که عذاب به جهت کفر است، پس نجات خاندان لوط دلیل ایمان شان و عذاب همسر لوط به نشانه کفر او است.
ص: 20
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 76 - 9
9- خاندان نوح از مؤمنان به رسالت نوح ( ع ) و بهره مند از لطف ویژه خداوند
فنجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
نجات خاندان نوح(ع)، بیانگر عنایت ویژه خداوند به ایشان و نیز حاکی از ایمان آنان به رسالت نوح(ع) است; زیرا اگر آنان مانند قوم نوح کافر بودند، نجات نمی یافتند. گفتنی است آیه بعد (و نصرناه من القوم الذین کذّبوا...) مؤید همین نکته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 43 - 7
7 - بازگشت خانواده ( زن و فرزند ) ، تبلور رحمت الهی برای مردان
و وهبنا له أهله . .. رحمه منّا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 43 - 2،4،6،8
2 - با عنایت خداوند ، خانواده پراکنده و متفرق ایوب ( ع ) به سوی آن حضرت بازگشتند .
و وهبنا له أهله
4 - بازگشت خانواده ایوب ( ع ) و دو چندان شدن آنها ، موهبت الهی برای آن حضرت
و وهبنا له أهله و مثلهم معهم
6 - بازگشت و ازدیاد خانواده ایوب ( ع ) ، تبلور رحمت خدا به ایشان
و وهبنا له أهله . .. رحمه منّا
8 - استجابت دعای ایوب ( ع ) از سوی خداوند ، با بهبود دادن او و بازگرداندن خانواده اش
إذ نادی ربّه . .. ه-ذا مغتسل بارد و شراب . و وهبنا له أهله و مثلهم معهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 6
ص: 21
6 - نوح ( ع ) و خاندانش ، از بندگان مخلَص و برگزیده خدا بودند .
إلاّ عباد اللّه المخلصین . و لقد نادینا نوح... و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
ذکر داستان نوح(ع) و خاندانش پس از یاد کردن از بندگان خالص خدا در طول تاریخ، می تواند به منظور بیان الگو و نمونه ای از آن بندگان مخلص باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 45 - 3
3- خداوند ، نوح ( ع ) را به نجات افراد خانواده اش نوید داده بود .
إن ابنی من أهلی و إن وعدک الحق
مصداق مورد نظر برای <وعدک> نجات خانواده نوح از حادثه طوفان است که جمله <قلنا احمل . .. و أهلک> بیانگر نوید به آن بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 59 - 3
3- پاکی خاندان لوط ( ع ) و دوری از هرگونه جرم و تبه کاری ، عامل نجات همه آنان از عذاب الهی
إنا أُرسلنا إلی قوم مجرمین . إلاّ ءال لوط إنا لمنجّوهم أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 15
15 - ارزش و اهمیّت پاکیزگی و پاکدامنی ، در زندگی و روابط خانوادگی
و ازواج مطهره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 16
ص: 22
16 - ارتزاق خانواده شعیب از راه دامداری
و وجد من دونهم امرأتین تذودان . .. قالتا لانسقی حتّی یصدر الرعاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 10 - 7
7 - خدمت به همسر و خانواده و تلاش برای رفع نیازمندی های آنان ، رفتاری پسندیده است .
فقال لأهله امکثوا . .. لعلّی ءاتیکم منها بقبس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 14 - 1
1 - اهل دوزخ در دنیا ، می پنداشتند زندگی شاداب آنان دگرگون نشده و الفت های خانوادگی شان هرگز از هم نخواهد گسست .
إنّه ظنّ أن لن یحور
<حَور>، رجوع از چیزی و به چیزی می باشد. اصل معنای آن بازگشت به کم بود است و با ضمّه <حاء> به معنای هلاکت خواهد بود (لسان العرب). فعل <یحور> از هر کدام مشتق باشد، برداشت یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 52 - 3
3- ابراهیم ( ع ) و خانواده وی با مشاهده ورود مهمانان ( فرشتگان ) به محضر ایشان ، هراسناک و مضطرب شدند .
إذ دخلوا علیه . .. قال إنا منکم وجلون
با اینکه ملائکه بر شخص حضرت ابراهیم(ع) وارد شدند (دخلوا علیه) امّا آن حضرت هراس و اضطراب را به صورت جمع (إنا منکم وجلون) بیان کرده است و این نشان دهنده هراس خود او و خانواده اش می باشد. لازم به ذکر است که <وجل> به آن ترسی گفته می شود که سراپای وجود انسان را فراگیرد (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 23
4 - مائده - 5 - 5 - 17
17 - ایمان به خدا ، اعتقاد به وحی و رسالت و عفت و پاکدامنی ، از ارزش های والا در انتخاب همسر و تشکیل خانواده
و المحصنت . .. و المحصنت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 50 - 6
6 - حاکمیت مطلق و بلامنازع خدا در صحنه هستی ، پشتوانه اجرای مشیت او در میزان جمعیت و نوع جنسیت فرزندان خانواده
للّه ملک السم-وت . .. و یجعل من یشاء عقیمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 129 - 9،10،16
9 - صلح و سازش و رعایت تقوا در محیط خانواده بویژه با داشتن چند همسر ، موجب غفران و رحمت الهی
فلاتمیلوا کل المیل . .. و إن تصلحوا و تتقوا فإنّ اللّه کان غفوراً رحیماً
10 - تأکید و ترغیب خداوند به برقراری توافق و آشتی بین زن و شوهر
و لن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء . .. و إن تصلحوا و تتقوا
16 - عدم رعایت عدالت نسبی بین همسران ، گناه و آمرزش آن در گرو بازگشت به عدالت و رعایت تقواست .
و لن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء . .. و إن تصلحوا و تتقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 130 - 2
2 - عدم لزوم حفظ کانون خانواده در صورت ناتوانی زن و یا شوهر بر سازش و رعایت تقوا در محیط خانواده
و إن امراه خافت من بعلها نشوزاً او اعراضاً . .. و إن یتفرقا یغن اللّه
پیشنهاد طلاق، بلکه ترغیب به آن در مواردی خاص، دلالت بر عدم لزوم حفظ کانون خانواده در آن شرایط دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 18
ص: 24
18 - رعایت کنندگان تقوا و احسان در محیط خانواده ، از پاداش الهی برخوردار خواهند شد .
و إن تحسنوا و تتقوا فإنّ اللّه کان بما تعملون خبیراً
جمله <فان اللّه . ..> در مقام تشویق به احسان و تقواست. و چون علم خدا به احسان و تقوا، معمولا تأثیری برای انجام آن ندارد ; بنابراین باید کنایه از پاداش دهی الهی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 129 - 9،11
9 - صلح و سازش و رعایت تقوا در محیط خانواده بویژه با داشتن چند همسر ، موجب غفران و رحمت الهی
فلاتمیلوا کل المیل . .. و إن تصلحوا و تتقوا فإنّ اللّه کان غفوراً رحیماً
11 - ترغیب شوهران از سوی خداوند به رعایت تقوا در محیط خانواده
و إن تصلحوا و تتقوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 130 - 2
2 - عدم لزوم حفظ کانون خانواده در صورت ناتوانی زن و یا شوهر بر سازش و رعایت تقوا در محیط خانواده
و إن امراه خافت من بعلها نشوزاً او اعراضاً . .. و إن یتفرقا یغن اللّه
پیشنهاد طلاق، بلکه ترغیب به آن در مواردی خاص، دلالت بر عدم لزوم حفظ کانون خانواده در آن شرایط دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 12 - 2
2 - مؤمنان صدراسلام ، وظیفه دار تکذیب شایعه های بی اساس بدخواهان علیه پیامبر ( ص ) و خانواده آن حضرت
لولا إذ سمعتموه ظنّ المؤمنون و المؤمن-ت بأنفسهم خیرًا و قالوا ه-ذا إفک مبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 12
12- از میان قوم لوط ، تنها خانواده اش به او ایمان آورده و از تبه کاری ها و گناهان آن قوم منزّه بودند .
کانوا یعملون السیئات . .. فأسر بأهلک بقطع من الّیل ... إلاّ امرأتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 25
9 - حجر - 15 - 59 - 1،3
1- خاندان لوط ( ع ) ، از هرگونه جرم و تبه کاری منزه و پاک بودند .
إنا أُرسلنا إلی قوم مجرمین . إلاّ ءال لوط
3- پاکی خاندان لوط ( ع ) و دوری از هرگونه جرم و تبه کاری ، عامل نجات همه آنان از عذاب الهی
إنا أُرسلنا إلی قوم مجرمین . إلاّ ءال لوط إنا لمنجّوهم أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 169 - 5
5 - خانواده و کسان لوط ( ع ) ، تنها مؤمنان به وی و پیراسته از کردار زشت قوم لوط
ربّ نجّنی و أهلی ممّا یعملون
از این که لوط(ع) تنها برای خود و کسانش در خواست نجات کرد، روشن می شود که تنها آنان به وی ایمان آورده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 56 - 2
2 - تصمیم قوم لوط مبنی بر اخراج و تبعید لوط ( ع ) و خانواده اش ، تنها پاسخ آنان به هشدار های خیرخواهانه او
فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا أخرجوا ءال لوط من قریتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 11 - 2
2 - هم دستی و تشکل تنی چند از منافقان عصر بعثت ، برای تهمت زنی و شایعه سازی علیه خانواده پیامبر ( ص )
إنّ الذین جاءو بالإفک عصبه منکم
بیشتر مفسران بر این باورند که گروه بهتان زننده (عصبه منکم) از منافقان بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 56 - 6
6 - گرایش به پاکی و ارزش ها ، تنها جرم لوط ( ع ) و خاندانش در نظر آن جامعه فسادزده
ص: 26
قالوا أخرجوا ءال لوط من قریتکم إنّهم أُناس یتطهّرون
عبارت <إنّهم أُناس> تعلیل برای حکم اخراج است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 5
5 - نیاز خانواده شعیب به اجیر کردن مردی جهت نگه داری گوسفندانشان
قالت إحدیهما ی-أبت است-ئجره
با توجه به آیات پیشین، مراد از <استئجره> استیجار برای نگه داری گوسفندان شعیب می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 130 - 2
2 - عدم لزوم حفظ کانون خانواده در صورت ناتوانی زن و یا شوهر بر سازش و رعایت تقوا در محیط خانواده
و إن امراه خافت من بعلها نشوزاً او اعراضاً . .. و إن یتفرقا یغن اللّه
پیشنهاد طلاق، بلکه ترغیب به آن در مواردی خاص، دلالت بر عدم لزوم حفظ کانون خانواده در آن شرایط دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 223 - 13،16
13 - هشدار الهی به مردان ، نسبت به رعایت احکام الهی در محیط خانواده
نساؤکم حرث لکم . .. و اتّقوا اللّه و اعلموا انکم ملاقوه
امر به تقوا و توجه دادن انسانها به ملاقات خدا (روز پاداش و کیفر) پس از بیان احکامی درباره زندگی خانوادگی، می تواند هشداری باشد به آنان که احکام الهی را مراعات نمی کنند.
16 - پیامبر ( ص ) ، مأمور بشارت به مؤمنانی که تقوا و حدود الهی را در زندگی زناشویی و محیط خانواده مراعات می کنند و با یکدیگر رفتاری پسندیده دارند .
نساؤکم حرث لکم . .. و اعلموا انّکم ملاقوه و بشّر المؤمنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 27
2 - بقره - 2 - 229 - 16
16 - احتمال و ترس معقول و متعارف از مراعات نکردن حدود الهی در خانواده ، مُجوّز طلاق خُلع *
فان خفتم اَلاّ یقیما حدود اللّه
با توجّه به اینکه <ان خفتم>، خطاب به عموم مردم است، معلوم می شود نگرانی زن و شوهر باید به نحوی باشد که عموم مردم نیز در صورت آگاهی، این نگرانی را داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 233 - 7
7 - تأمین نیاز ها و پوشاک مادران به مقدار متعارف ، وظیفه شرعی پدر
و علی المولود له زرقهنّ و کسوتهنّ بالمعروف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 17
17 - لزوم اطاعت زن از شوهر و حفظ حقوق وی ، مشروط به تأمین زندگی او از سوی مرد
و بما انفقوا من اموالهم فالصّالحات قانتات حافظات
ظاهراً <فالصّالحات . .. > نتیجه ای است مترتب بر جمله <الرجال ... بما انفقوا>. بنابراین اطاعت زن از شوهر در موردی است که شوهر، زندگی او را تأمین کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 1
1 - لزوم تعیین داورانی برای حکمیت ، در صورت بروز علائم ناسازگاری و دشمنی بین زن و شوهر
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً
<شقاق>، به معنی دشمنی و اختلاف است. برداشت فوق را فرمایش امام باقر (ع) تأیید می کند که فرمود: ... و اذا نشز الرجل مع نشوز المرأه فهو الشقاق.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 240، ح 122 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 368، ح 7.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 4،8،15
4 - تردید مسلمانان صدر اسلام در جواز مصالحه زن و شوهر نسبت به حقوق یکدیگر
ص: 28
و إن امراه خافت . .. فلاجناح علیهما ان یصلحا
کلمه <لاجناح> حاکی است که مسلمانان صدر اسلام بر آن گمان بودند که حقوق تعیین شده برای زن و شوهر، قابل مصالحه و گذشت نیست.
8 - حسن حل و فصل مسایل خانوادگی ، توسط خودِ زن و شوهر
فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر
در آیه فوق، صلح به خود خانواده واگذار شده و نه به افراد خارج آن. کلمه <بینهما>، بیانگر این مسأله است.
15 - انتخاب صلح در مسائل و اختلافات خانوادگی ، از مصادیق احسان و تقواست . *
و الصلح خیر . .. و إن تحسنوا و تتقوا
سفارش به تقوا و احسان، پس از ارزشمند شمردن صلح و مسالمت، می رساند که صلح در مسایل همسری، نمودی از احسان و تقواست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 130 - 1
1 - طلاق ، آخرین راه برای شکستن بن بست اختلافات مسالمت ناپذیر خانوادگی
و إن یتفرقا یغن اللّه
پس از به نتیجه نرسیدن راه حلهای قبلی که در آیات قبل اشاره شد، طلاق به عنوان راه پایان اختلافات پیشنهاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 1،3،4،5،6،7،10،13،19،20،21
1 - لزوم تعیین داورانی برای حکمیت ، در صورت بروز علائم ناسازگاری و دشمنی بین زن و شوهر
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً
<شقاق>، به معنی دشمنی و اختلاف است. برداشت فوق را فرمایش امام باقر (ع) تأیید می کند که فرمود: ... و اذا نشز الرجل مع نشوز المرأه فهو الشقاق.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 240، ح 122 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 368، ح 7.
3 - مسؤولیّت تمامی افراد جامعه در برابر اختلافات خانوادگی زن و شوهر
و ان خفتم شقاق . .. فابعثوا
ظاهراً مراد از مخاطبان جمله <فابعثوا>، عموم مسلمانان هستند.
4 - لزوم گزینش و فرستادن دو داور از خانواده زن و شوهر برای حلّ اختلاف بین آن دو
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
5 - مسؤولیت بیشتر خویشاوندان زن و شوهر ، در نظارت بر سلامت خانواده و حلّ اختلاف های آنان
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
ص: 29
6 - ضرورت اطاعت زن و شوهر از نظر و پیشنهاد داوران تحکیم در اختلافات میان آنان
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
اگر تبعیت از داوران لازم نبود، موکول کردن حل اختلاف به آنان لغو بود. علاوه بر اینکه انتخاب کلمه <حَکَم> به معنای حاکم، بیانگر لزوم تبعیت است.
7 - داوران تحکیم ، دارای اختیار در حکم به سازش یا جدایی بین زن و مرد و یا تعیین شروط بر هر یک از آن دو
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
کلمه <حَکَم> بیانگر این است که داور می تواند بر اساس آنچه به مصلحت زن و شوهر است، حکم کند.
10 - قصد اصلاح از سوی زن و شوهر ، موجب موفقیّت قاضیان تحکیم در حل اختلافات آنان است .
و ان خفتم شقاق بینهما . .. ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
بنابر اینکه ضمیر در <یریدا> به زن و شوهر برگردد و ضمیر در <بینهما> به حکمین.
13 - قصد اصلاح رفتار از سوی زن و شوهر ، شرط بهره مندی آنان از توفیق الهی در سازگاری با یکدیگر *
ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما
19 - نفوذ حکم داوران برگزیده به سازش یا جدایی زن و شوهر ، در گرو تفویض اختیار داوری از سوی زن و شوهر به آنان
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: لیس للحکمین ان یفرّقا حتی . .. و یشترطا علیهما: ان شئنا جمعنا و ان شئنا فرّقنا.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 146، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 478، ح 233 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 367، ح 1 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 241، ح 126.
20 - نفوذ حکم دو داور برگزیده بر جدایی زن و شوهر ، در گرو توافق هر دو داور بر آن حکم است .
فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از نفوذ حکم یکی از حکمین به جدایی زن و شوهر فرمود: لا یکون تفریق حتی یجتمعا جمیعاً علی التفریق فاذا اجتمعا علی التفریق جاز تفریقهما.
_______________________________
کافی، ج 6، ص 147، ح 4 ; نورالثقلین، ج 1، ص 478، ح 235.
21 - حاکم ، وظیفه دار برگزیدن دو داور برای حل اختلاف میان زن و شوهر
فابعثوا حکماً
از ائمه معصومین (ع) در مورد تعیین مخاطب آیه فوق آمده است: هو السّلطان الذی یترافعان الیه.
_______________________________
تفسیر تبیان، ج 3، ص 192 ; مجمع البیان، ج 3، ص 70.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 3 - 4
ص: 30
4 - توجه به گسسته شدن روابط خانوادگی در قیامت ، مانع از دست زدن انسان به کار های خلاف ، به انگیزه حمایت از خانواده و خویشان
لن تنفعکم أرحامکم و لا أول-دکم یوم القی-مه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 88 - 6
6- پسران یعقوب ، دارای اهل و عیال ( زن ، فرزند و . . . )
مسّنا و أهلنا الضر
<أهل الرجل> به زن فرزند و دیگر وابستگان او گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - مطففین - 83 - 31 - 1،2
1 - کافران ، از خاطره های دیدار خود با مؤمنان ، طنز ساخته و در جمع خانواده خویش به لطیفه گویی و خنداندن یکدیگر می پردازند .
و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
<فَکِه> (صفت مشبّه) به معنای خوش دل و خندان یا به معنای کسی است که با همراهان خود سخنی گوید که آنان را بخنداند (قاموس). در برداشت یاد شده، معنای دوم مورد نظر است.
2 - کافرانی که مؤمنان را مسخره کرده اند ، هنگام مراجعت نزد خانواده خویش ، از پوزخند ها و اشاره های طعنه آمیز خود ، غرق شادمانی می شوند .
یضحکون . .. یتغامزون . و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین
در این برداشت، <فَکِه> به معنای <مرد خوش دل و خندان> دانسته شده است. تکرار <انقلبوا> در آیه شریفه، برای مجسم ساختن حالت بازگشت کافران به خانه خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 11
11- فرشتگان ، از لوط ( ع ) خواستند تا خانواده خویش را شبانه از منطقه قومش خارج سازد .
ص: 31
فأسر بأهلک بقطع من الّیل
<اسراء> (مصدر اَسرِ) به معنای کوچ کردن شبانه است و <باء> در <بأهلک> برای تعدیه می باشد و <ال> در <اللیل> عهد حضوری است. بنابراین معنای جمله <فأسر ...> چنین می شود: [ای لوط!] خانواده خویش را در پاره ای از این شب کوچ ده.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 59 - 1
1- خاندان لوط ( ع ) ، از هرگونه جرم و تبه کاری منزه و پاک بودند .
إنا أُرسلنا إلی قوم مجرمین . إلاّ ءال لوط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 26 - 4
4 - اهتمام تقواپیشگان به سعادت اخروی خانواده خویش و خیر خواهی شدید نسبت به آنان
قالوا إنّا کنّا قبل فی أهلنا مشفقین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 1
1 - فرمان دادن و فراخوانی خانواده و خویشاوندان به نماز ، از جمله وظایف الهی پیامبر ( ص )
وأمر أهلک بالصلوه
اهل هر شخصی، عشیره و خویشاوندان او هستند و نیز به کسانی که وابستگی بیشتری به شخص داشته باشند <أهل> گفته می شود (لسان العرب) و چون سوره <طه> در مکه نازل شده است، بستگان آن حضرت در مکه (علی(ع)، خدیجه(س) و. ..) مورد نظر هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 2
2 - سفر پیامبر ( ص ) و مؤمنان به سوی مکه قبل از حدیبیه ، بدون همراهی خانواده هایشان *
بل ظننتم أن لن ینقلب الرسول و المؤمنون إلی أهلیهم
ص: 32
تعبیر <إلی أهلیهم>، این احتمال را تقویت می کند که خانواده سپاه اسلام در مدینه باقی مانده و در سفر همراهشان نبوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 10 - 4،6
4 - خانواده و همراهان موسی ( ع ) در بیابان ، آتشی را که موسی ( ع ) مشاهده کرد ، ندیدند . *
فقال لأهله امکثوا أنّی ءانست نارًا
از گفته موسی(ع) که فرمود: <من آتشی را دیدم> می توان احتمال داد که دیگر همراهان موسی(ع) آن آتش را ندیده بودند. و گرنه دیدن را به خود اختصاص نمی داد.
6 - موسی ( ع ) از خانواده اش خواست که در جای خود منتظر وی بمانند و با او به مکان آتش نیایند .
فقال لأهله امکثوا إنّی ءانست نارًا
<مکث> به معنای درنگ کردن و انتظار کشیدن است (قاموس).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 7 - 12
12 - موسی ( ع ) ، درصدد آوردن پاره ای آتش برای گرم کردن خانواده اش
أو ءاتیکم بشهاب قبس لعلّکم تصطلون
<شهاب> به شعله آتش و <قبس> به شعله برگرفته از آتش گفته می شود. <اصطلاء> (مصدر <تصطلون>) نیز به معنای گرم شدن است; یعنی، یا شعله ای از آتش برگیرم و بیاورم تا با آن، آتش برافروزم، باشد که گرم شوید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 29 - 5،7
5 - موسی ( ع ) خانواده اش را از وجود آتش در وادی طور آگاه کرد .
قال لأهله امکثوا إنّی ءانست نارًا
7 - تصمیم موسی ( ع ) به آوردن آتش از وادی طور ، برای گرم کردن خانواده اش
قال لأهله امکثوا . .. أو جذوه من النار لعلّکم تصطلون
<إصطلاء> (مصدر <تصطلون>) به معنای خود را گرم کردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 29 - 9
ص: 33
9 - تحیر و سرگردانی موسی ( ع ) و خانواده اش ، در صحرای سینا به خاطر گم کردن راه
لعلّی ءاتیکم منها بخبر
تعبیر آیه ده سوره <طه> در این مورد (لعلّی آتیکم منها بقبس أو أجد علی النار هدًی) به روشنی، دلالت بر مطلب یاد شده دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 7 - 1
1 - سرگذشت موسی و خانواده اش در وادی طور ، شایان ذکر و یادآوری
إذ قال موسی لأهله
<إذ> اسم زمان در محل نصب و مفعولٌ به برای فعل محذوف است; یعنی، <اذکر إذ قال موسی لأهله. ..; زمانی را که موسی به کسانش گفت... به یادآور>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - فتح - 48 - 12 - 2
2 - سفر پیامبر ( ص ) و مؤمنان به سوی مکه قبل از حدیبیه ، بدون همراهی خانواده هایشان *
بل ظننتم أن لن ینقلب الرسول و المؤمنون إلی أهلیهم
تعبیر <إلی أهلیهم>، این احتمال را تقویت می کند که خانواده سپاه اسلام در مدینه باقی مانده و در سفر همراهشان نبوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 21 - 7
7 - الحاق اعضای مؤمن خانواده بهشتیان به ایشان ، تبلور لطف و فضل الهی در حق آنان
و الذین ءامنوا و اتّبعتهم ذرّیّتهم بإیم-ن ألحقنا بهم ذرّیّتهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - ممتحنه - 60 - 7 - 3
ص: 34
3 - رفع نگرانی از مؤمنان مدینه از سوی خداوند ، نسبت به آینده بازماندگان ایشان در مکه
عسی اللّه . .. مودّه
با توجه به این که شأن نزول آیات پیشین، حرکتی بود که از حاطب بن أبی بلتعه - به انگیزه مصونیت دادن خانوده اش در مکه - صورت گرفته بود; خداوند پس از نفی شیوه وی، با این نوید به او و امثالش، نوعی اطمینان بخشیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 46 - 2،3،6
2- فرزند ناصالح نوح ، در پیشگاه خداوند از خانواده و اهل بیت او محسوب نمی شد .
إنه لیس من أهلک
3- فسادپیشگی فرزند نوح ، موجب محسوب نشدن وی از خانواده نوح ( ع ) در پیشگاه خداوند
إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر ص-لح
جمله <إنه عمل . ..> علت برای <إنه لیس من أهلک> می باشد; یعنی ، چون فرزندت دارای عمل ناشایست است ، ما او را از خانواده تو به حساب نمی آوریم.
6- نوح ( ع ) ناآگاه به گسستن پیوند فرزندی کنعان با او بر اثر اعمال ناشایستش
إن ابنی من أهلی . .. إنه لیس من أهلک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 11
11- نوح ( ع ) از ناحیه خداوند به نجات خانواده خویش و سوار کردن آنان به کشتی موظف شد .
قلنا احمل فیها . .. أهلک
کلمه <أهل> در <أهلک> عطف بر <زوجین> و در حقیقت مفعول برای <احمل> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 8
8 - نوح ( ع ) ، مأمور جای دادن حیوانات و مؤمنان خاندانش در کشتی ، با ظهور اولین نشانه های طوفان
فإذا جاء أمرنا . .. فاسلک فیها من کلِّ زوجین اثنین و أهلک إلاّ من سبق علیه القول
ص: 35
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 6 - 3
3 - خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان ، تکلیفی بایسته برعهده سرپرست و مدیر خانواده
قوا . .. أهلیکم نارًا
برداشت یاد شده، به خاطر این نکته است که مصداق اصلی تلاش برای حفاظت اعضای خانواده از دوزخی شدن آنان، تربیت دینی آنان و گزینش راه و روش خیرخواهانه در این راستا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 23 - 16
16 - ارتزاق خانواده شعیب از راه دامداری
و وجد من دونهم امرأتین تذودان . .. قالتا لانسقی حتّی یصدر الرعاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 29 - 8
8 - موسی ( ع ) از خانواده اش خواست که تا بازگشت وی از وادی طور درنگ کنند .
قال لأهله امکثوا . .. لعلّی ءاتیکم منها بخبر أو جذوه من النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 169 - 2،7
2 - التجای لوط ( ع ) به درگاه پروردگار ، برای نجات خود و نزدیکانش از شر کردار منحرفان
ربّ نجّنی و أهلی ممّا یعملون
7 - دعا والتجای حضرت لوط ( ع ) به درگاه پروردگار ، برای نجات خود و کسانش از پی آمد های سوء کردار قوم خود ( عذاب )
ربّ نجّنی و أهلی ممّا یعملون
برداشت یاد شده مبتنی بر این احتمال است که مضافی در تقدیر باشد (من وبال ما یعملون); یعنی، پروردگارا! من و کسانم را از وزر و وبال عمل آنان نجات بخش. گفتنی است آیه بعد - که نجات لوط و اهلش رااز عذاب مطرح می کند - تأیید کننده همین
ص: 36
برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 5
5 - خانواده صالح ، جملگی مؤمنان به وی و مورد خشم عمیق کافران
لنبیّتنّه و أهله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 28 - 12
12 - دعا و آمرزش خواهی برای پدر و مادر ، اعضای خانواده و عموم مردان و زنان مؤمن ، عملی پسندیده و شایسته
ربّ اغفر لی و لولدیّ . و للمؤمنین و المؤمن-ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 41 - 1
1- نوح ( ع ) ، پس از شروع طوفان و انجام مقدمات حرکت ، ازپیروان و خانواده اش خواست تا بر کشتی سوار شوند .
و قال ارکبوا فیها
به نظر می رسد جمله <قال ارکبوا . ..> عطف بر جملاتی مقدر باشد که به خاطر دخالت نداشتن آنها در هدفهای نقل ماجرا بیان نشده است; یعنی: قلنا احمل فیها ... ففعل کذا و کذا و قال ارکبوا فیها .... و لذا در برداشت <انجام مقدمات حرکت> آورده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 7 - 6
6 - قرار گرفتن خانواده موسی در شرایط نیاز به دلگرمی و امید
إذ قال موسی لأهله . .. سئاتیکم منها بخبر... تصطلون
از تعبیر <إنّی آنست ناراً> و <سأتیکم> - که جمله اول به صورت مؤکد به <إنّ> و جمله دوم به صورت مؤکد با حرف تنفیس
ص: 37
آمده است - استفاده می شود که خانواده موسی در شرایط اضطراب آور و دلهره آمیزی قرار داشتند که موسی می بایست به آنان دلگرمی می داد و امید می بخشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 21 - 9
9 - وجود عواطف دوستانه میان اعضای خانواده و نیز مهرورزی آنها به هم از آیات الهی است .
و جعل بینکم مودّه و رحمه
احتمال دارد عبارت <و جعل بینکم. ..> ادامه عبارت پیشین و ناظر به شفقت و مهر و ترحمی باشد که از ناحیه والدین به فرزندان، و بر عکس اعمال می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 73 - 4،5
4- ابراهیم ( ع ) و خانواده او ، همواره مشمول رحمت و برکات خاص خداوند بودند .
رحمت الله و برک-ته علیکم أهل البیت
5- اسحاق و یعقوب ، رحمت و برکتی از ناحیه خداوند برای ابراهیم ( ع ) و خانواده او
فبشّرن-ها بإسح-ق . .. رحمت الله و برک-ته علیکم أهل البیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 2 - 11
11 - نقش سازنده ایمان به خدا و روز قیامت ، در ایجاد رابطه صحیح و شایسته میان همسران و رعایت شدن حقوق متقابل بین آنان
إذا طلّقتم النساء . ..ذلکم یوعظ به من کان یؤمن باللّه و الیوم الأخر
یادآوری ایمان به خدا و روز قیامت - به دنبال موعظه های الهی در مسائل مربوط به همسران - می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.
ص: 38
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 76 - 7
7- خداوند ، نوح ( ع ) و خاندانش را از غم شدید و اندوه بزرگ ناشی از انجام رسالت خویش نجات داد .
فنجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 1،9
1 - نوح ( ع ) و خاندانش ، به عنایت خداوند از اندوه بزرگ نجات یافتند .
و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
9 - نجات نوح ( ع ) و خاندانش از غمی بزرگ ، از نعمت ها و الطاف الهی به آن حضرت
و لقد نادینا نوح . .. و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه، در مقام برشمردن نعمت های اعطا شده به حضرت نوح(ع) و امتنان بر ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 19
19 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، می توانند با دیگر اعضای خانواده خود و نیز باخویشاوندان و دوستان خویش باهم ( بر سر یک سفره ) و یا جداگانه ، غذا میل کنند .
لیس علی الأعمی حرج . ..و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 12،24
12 - ضرورت توجه به قوانین تکوین و تشریع در جعل مقررات حاکم بر خانواده
الرّجال قوّامون علی النساء بما فضّل اللّه . .. و بما انفقوا
چون خداوند در توجیه جعل مدیریت برای مردان به دو جهت تصریح فرمود: یکی برتری مردان بر زنان، که یک مسأله تکوینی است و دیگری عهده دار بودن نفقه، که یک حکم تشریعی است.
24 - پرهیز شوهر از همخوابگی با همسر ، اقدامی برای جلوگیری از نشوز وی
و الّتی تخافون نشوزهنّ . .. و اهجروهنّ فی المضاجع
در برداشت فوق <فی المضاجع> متعلق به <اهجروهنّ> گرفته شده است.
ص: 39
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 17
17 - قوانین الهی در مورد خانواده و روابط زن و شوهر ، برخاسته از علم کامل و آگاهی دقیق خداوند
الرجال قوامون . .. و ان خفتم ... انّ اللّه کان علیماً خبیراً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 229 - 18
18 - لزوم و اهمیّت حفظ حدود الهی در روابط زناشویی
فان خفتم اَلا یقیما حدود اللّه فلا جناح . .. تلک حدود اللّه فلا تعتدوها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 230 - 10،11
10 - لزوم و اهمیّت حفظ حدود الهی در روابط زناشویی
فلا جناح علیهما ان یتراجعا ان ظنّا ان یقیما حدود اللّه
11 - حفظ حدود الهی ، شرط اساسی تشکیل کانون خانواده
فلا جناح علیهما ان یتراجعا ان ظنّا ان یقیما حدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 237 - 18
18 - لزوم توجّه به نظارت خداوند در طلاق و مَهریّه ( روابط خانوادگی )
و ان طلّقتموهنّ . .. ان اللّه بما تعملون بصیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 36 - 4،5
4 - عمل به قوانین الهی در مورد خانواده و روابط زن و شوهر ، عبادت خداوند است . *
الرجال قوّامون . .. فان اطعنکم فلا تبغوا ... و ان خفتم ... و اعبدوا اللّه
به مقتضای ارتباط بین آیه مورد بحث و آیات گذشته، می توان گفت از مصادیق عبادت، عمل کردن به قوانینی است که در آیات گذشته مطرح شده است.
5 - عبادت خالصانه خداوند و پرهیز از هر گونه شرک ، زمینه دور ماندن زندگی زناشویی از هر گونه ناسازگاری *
و ان خفتم شقاق بینهما . .. و اعبدوا اللّه
به مقتضای ارتباط بین آیات می توان احتمال داد که آیه مورد بحث در حقیقت بیانگر راه حلی است برای جلوگیری از ناسازگاری
ص: 40
بین زن و شوهر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 2
2 - وجود رابطه صمیمی و فضای آزاد برای گفت وگو میان شعیب ( ع ) و دختران وی
قالت إحدیهما ی-أبت است-ئجره . .. القویّ الأمین
از این که دختر شعیب پیشنهاد خودش را بدون هیچ تکلفی با پدر در میان گذاشت و آزادانه به ستایش موسی(ع) پرداخت مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 5 - 15
15- علاقه به فرزندان ، خصلتی نیکو و اظهار آن امری پسندیده است .
ی-أبت . .. قال ی-بنیّ لاتقصص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 10 - 12
12 - امکان نفوذ جریان انحراف ، کفر و نفاق ، در میان اعضای بهترین خانواده ( همچون پیامبران )
امرأت نوح و امرأت لوط . .. فخانتاهما ... و قیل ادخلا النار مع الدخلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 1 - 7،20
7 - نقش سازنده خداترسی و تقواپیشگی ، در تضمین حقوق همسران و رفع اختلاف های آنان
إذا طلّقتم النساء . ..و اتّقوا اللّه ربّکم
مطلب یاد شده، از توصیه خداوند به تقواپیشگی در بیان اولین حکم مربوط به طلاق استفاده می شود.
ص: 41
20 - بشارت و امید دادن خداوند به همسران مؤمن ، مبنی بر پایان یافتن مناقشات آنان و پدید آمدن زمینه های رجوع و بازگشت آنها به زندگی مشترک خویش در ایّام عدّه
فطلّقوهنّ لعدّتهنّ . .. لاتدری لعلّ اللّه یحدث بعد ذلک أمرًا
برداشت یاد شده، از آن جا است که ذیل آیه شریفه، درصدد دلداری به همسران و ایجاد امید در جان و روح آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 2 - 13
13 - خداترسی و تقواپیشگیِ مردان و زنان مطلّقه ، موجب رهایی آنان از مشکلات در روابط زناشویی و خروج از تنگنا های زندگی
إذا طلّقتم النساء . .. و من یتّق اللّه یجعل له مخرجًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 4 - 10
10 - خداترسی و تقواپیشگی از مردان و زنان مطلّقه ، موجب رهایی آنان از مشکلات زناشویی و آسان شدن زندگی برای آنها
و الّ-ئی یئسن من المحیض . .. و من یتّق اللّه یجعل له من أمره یسرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 10 - 12
12 - امکان نفوذ جریان انحراف ، کفر و نفاق ، در میان اعضای بهترین خانواده ( همچون پیامبران )
امرأت نوح و امرأت لوط . .. فخانتاهما ... و قیل ادخلا النار مع الدخلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 10 - 12
12 - امکان نفوذ جریان انحراف ، کفر و نفاق ، در میان اعضای بهترین خانواده ( همچون پیامبران )
امرأت نوح و امرأت لوط . .. فخانتاهما ... و قیل ادخلا النار مع الدخلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 42
16 - شوری - 42 - 45 - 16
16 - ستمکاران ، عامل خسران و بدبختی خود و محرومیت از خانواده خویش
إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <خسروا. .. أهلیهم> به معنای از دست دادن خانواده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 36 - 5
5 - عبادت خالصانه خداوند و پرهیز از هر گونه شرک ، زمینه دور ماندن زندگی زناشویی از هر گونه ناسازگاری *
و ان خفتم شقاق بینهما . .. و اعبدوا اللّه
به مقتضای ارتباط بین آیات می توان احتمال داد که آیه مورد بحث در حقیقت بیانگر راه حلی است برای جلوگیری از ناسازگاری بین زن و شوهر.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 10 - 1
1 - موسی ( ع ) و خانواده اش در سیری شبانه و در بیابان ، دچار سرگردانی شده و راه را گم کردند .
إذ رءا نارًا . .. بقبس أو أجد علی النار هدًی
جمله <أجد علی النار هدًی> دلالت می کند که موسی(ع) و همراهیانش راه را گم کرده بودند و از نبود آتش فهمیده می شود که آنها در بیابانی سرگردان بودند. دیدن آتش از فاصله ای نسبتاً دور که حتی با احتمال وجود آتش، تصمیم به حرکت جمعی به سوی آن نگرفتند، حاکی از شب بودن و تاریکی منطقه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 29 - 9
9 - تحیر و سرگردانی موسی ( ع ) و خانواده اش ، در صحرای سینا به خاطر گم کردن راه
لعلّی ءاتیکم منها بخبر
تعبیر آیه ده سوره <طه> در این مورد (لعلّی آتیکم منها بقبس أو أجد علی النار هدًی) به روشنی، دلالت بر مطلب یاد شده دارد.
ص: 43
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 45 - 14
14 - تأثیر منفی و زیانبار گمراهان و ستمکاران ، بر سرنوشت خود و خانواده خویش
خسروا أنفسهم و أهلیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 45 - 14
14 - تأثیر منفی و زیانبار گمراهان و ستمکاران ، بر سرنوشت خود و خانواده خویش
خسروا أنفسهم و أهلیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 5 - 18
18 - اهتمام اسلام به خانواده و سلامت اعتقادی و روانی آن
و المحصنت من المؤمنت و المحصنت من الذین اوتوا الکتب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 35 - 2
2 - شکرگزاری لوط ( ع ) و خاندان مؤمن ایشان ، عامل برخوردار شدن آنان از نعمت و لطف ویژه خداوند و نجات یافتن از مهلکه عذاب
نجّین-هم . .. نعمه من عندنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 44
15 - صافات - 37 - 76 - 6
6 - نوح ( ع ) و خاندانش ، از بندگان مخلَص و برگزیده خدا بودند .
إلاّ عباد اللّه المخلصین . و لقد نادینا نوح... و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
ذکر داستان نوح(ع) و خاندانش پس از یاد کردن از بندگان خالص خدا در طول تاریخ، می تواند به منظور بیان الگو و نمونه ای از آن بندگان مخلص باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 50 - 2
2 - با فرارسیدن زمان برپایی قیامت بر اثر صیحه و فریاد مرگ بار ، انسان ها از مراجعه به کسان خود ناتوان خواهند بود .
صیحه وحده تأخذهم . .. فلایستطیعون توصیه و لا إلی أهلهم یرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 91 - 3
3 - عدم قدرت بر تأمین نیاز های ضروری خانواده ، در صورت رفتن به جهاد ، سبب معافیت از جنگ است .
و لا علی الذین لا یجدون ما ینفقون حرج
منظور از انفاق در <ینفقون> می تواند انفاق بر افراد تحت تکفل و واجب النفقه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 3 - 7
7 - اهمیّت رعایت عدالت در روابط خانوادگی
و ان خفتم الّا تقسطوا فان خفتم الّا تعدلوا فواحده
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 56 - 3
ص: 45
3 - خاندان لوط ، هم عقیده با وی ، پاکدامن و مخالف انحراف های جامعه خویش
قالوا أخرجوا ءال لوط من قریتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 15
15 - ارزش و اهمیّت پاکیزگی و پاکدامنی ، در زندگی و روابط خانوادگی
و ازواج مطهره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 237 - 12
12 - گذشت مالی ، راهی مناسب برای رسیدن به تقوا ، در مسائل خانوادگی
و ان تعفوا اقرب للتقوی
با توجّه به مورد آیه که گذشتِ مالی است و بنابر اینکه مراد از <تقوا> با توجه به مورد، تقوا در مسائل خانوادگی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 50 - 6
6 - علاقه و اشتیاق شدید انسان ها به دیدار خانواده و کسان خود ، به وقت رو به رو شدن با مرگ
فلایستطیعون توصیه و لا إلی أهلهم یرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 106 - 18
18 - مال پرستی و وابستگی های خانوادگی از جمله عوامل لغزش و خیانت در شهادت
لانشتری به ثمناً و لو کان ذا قربی
ص: 46
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 46 - 13
13- اعمال صالح خانواده نوح ( پرستش خدا و . . . ) مایه نجات آنان از حادثه طوفان بود نه انتسابشان به حضرت نوح ( ع ) .
إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر ص-لح
تصریح خداوند به این که <هلاکت فرزند نوح به خاطر اعمال ناصالحش بوده است> ، اشاره به این معنا دارد که: نجات دیگر اعضای خانواده نوح ، به خاطر انتسابشان به آن حضرت نبوده; بلکه منزه بودنشان از اعمال ناشایست ، مایه نجاتشان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 21 - 9
9 - وجود عواطف دوستانه میان اعضای خانواده و نیز مهرورزی آنها به هم از آیات الهی است .
و جعل بینکم مودّه و رحمه
احتمال دارد عبارت <و جعل بینکم. ..> ادامه عبارت پیشین و ناظر به شفقت و مهر و ترحمی باشد که از ناحیه والدین به فرزندان، و بر عکس اعمال می گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 5 - 15
15- علاقه به فرزندان ، خصلتی نیکو و اظهار آن امری پسندیده است .
ی-أبت . .. قال ی-بنیّ لاتقصص
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 8 - 2
2- یعقوب ( ع ) همه فرزندان خویش را گرامی می داشت و به همه آنان محبت می کرد .
إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منّا
افعل تفضیل (أحبّ) گویای برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 24 - 8
8- توجه انسان به ضعف ها و نیاز های دوران کودکی و خدمات و زحمات پدر و مادر ، برانگیزنده عواطف وی نسبت به آنان است .
و قل ربّ ارحمهما کما ربّیانی صغیرًا
ص: 47
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 102 - 24
24 - مردم بابل از هاروت و ماروت سحری را آموختند که بتوانند با آن بین زن و شوهرش جدایی افکنند .
فیتعلمون منهما ما یفرقون به بین المرء و زوجه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 15 - 8
8 - تباه کردن سرمایه عمر و از کف دادن بهره از خانواده ، خسرانی روشن و تردیدناپذیر
الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه ألا ذلک هو الخسران المبین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 76 - 8
8- قوم بی ایمان نوح ، مایه غم شدید و اندوه بزرگ برای حضرت نوح و خاندانش بودند .
فنجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 3
3 - نوح ( ع ) و خاندانش به وسیله قوم خود ، گرفتار غم بزرگ و مشکلات اندوه بار شدند .
و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 18 - 21
21 - گوش نسپردن به سخنان و پیروی نکردن از بهترین آنها ، موجب خسران و تباهی عمر و خانواده است .
ص: 48
إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم . .. الذین یستمعون القول فیتّبعون أحسنه
آیات گذشته در توصیف خاسران بود و آیه مورد بحث، درباره کسانی است که در قطب مخالف زیان کنندگان قرار داشته و در سایه گوش فرا دادن به سخنان و گزینش بهترین آنها، به سعادت نایل شده اند. بنابراین از ارتباط میان آیات یاد شده، به دست می آید که استماع سخنان و گزینش بهترین آنها موجب سعادت و ترک آن سبب خسران و بدبختی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 37 - 7
7 - تقوا ، موجب تحکیم پیوند خانوادگی است .
أمسک علیک زوجک و اتّق اللّه
امر <إِتّق> می تواند ذکر عام بعد از امر خاص <أمسک> باشد. در این صورت، سفارش به تقوا پس از توصیه به نگهداری همسر و طلاق ندادن وی، در واقع، سفارش به امری است که مراعات آن، می تواند عین نگهداری همسر بوده و می تواند موجب آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 45 - 16
16 - ستمکاران ، عامل خسران و بدبختی خود و محرومیت از خانواده خویش
إنّ الخ-سرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القی-مه
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <خسروا. .. أهلیهم> به معنای از دست دادن خانواده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - فرقان - 25 - 74 - 11
11 - تأثیر مثبت و سازنده دعای همسران در حق یکدیگر و در سرنوشت و سعادتشان
و الذین یقولون ربّنا هب لنا من أزوجنا و ذرّی-ّتنا قرّه أعین
دعای عباد الرحمان در حق همسران و فرزندانشان، حاکی از تأثیر مثبت دعا در سرنوشت همسر و فرزند است; زیرا اگر دعا مؤثر نبود، خداوند به آن توصیه نمی فرمود.
ص: 49
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 56 - 5
5 - نقش عمیق سرپرست خانواده در مصون داشتن آنان از فساد فراگیر جامعه
قالوا أخرجوا ءال لوط من قریتکم
عبارت <أخرجوا آل لوط> (خانواده لوط را از شهرتان بیرون کنید) نشان می دهد که در جامعه فاسدی چون جامعه قوم لوط، تنها خانواده ای که از فساد ایمن مانده بود، خانواده تحت سرپرستی لوط(ع) بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 6 - 2
2 - توصیه خداوند به مؤمنان ، مبنی بر مراقبت از اعضای خانواده خود در برابر عوامل و موجبات بدبختی و دوزخی شدن آنان
ی-أیّها الذین ءامنوا قوا . .. أهلیکم نارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 6 - 5
5 - سرپرست خانواده ، دارای نقشی سازنده و سرنوشت ساز ، در حیات معنوی و تربیت دینی اعضای خانواده
ی-أیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 5 - 10
10 - نقش مثبت و سازنده اسلام ، ایمان ، فرمانبری ، توبه و روزه داری در زندگی مشترک میان زنان و مردان
أن یبدّله أزوجًا خیرًا منکنّ مسلم-ت . .. س-ئح-ت
یادآوری اوصاف یاد شده برای زنان شایسته، در خلال نقل ماجرای نزاع میان پیامبر(ص) و همسرانش، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
ص: 50
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 57 - 6
6 - تأثیر جدّی جامعه فاسد و منحرف بر سلامت خانواده
فأنجین-ه و أهله إلاّامرأته
خانواده لوط با این که تحت اِشراف نیرومند وی، از هجوم فساد فراگیر جامعه درامان ماندند; اما جامعه فاسد سرانجام تأثیر مخرب خود را گذاشت و همسر وی را از او جدا ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 59 - 3
3- پاکی خاندان لوط ( ع ) و دوری از هرگونه جرم و تبه کاری ، عامل نجات همه آنان از عذاب الهی
إنا أُرسلنا إلی قوم مجرمین . إلاّ ءال لوط إنا لمنجّوهم أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 35 - 2
2 - شکرگزاری لوط ( ع ) و خاندان مؤمن ایشان ، عامل برخوردار شدن آنان از نعمت و لطف ویژه خداوند و نجات یافتن از مهلکه عذاب
نجّین-هم . .. نعمه من عندنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 84 - 8
8- ایوب ( ع ) ، به گرفتاری فراق و از دست دادن خانواده اش مبتلا شده بود .
و ءاتین-ه أهله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 61 - 2
ص: 51
2- خاندان حضرت لوط ( ع ) ، برخوردار از عنایت ویژه خداوند
فلمّا جاء ءال لوط المرسلون
از ورود فرشتگان به عنوان مهمان بر خاندان لوط(ع) و نه بر خود لوط(ع) بیانگر عنایت خاص خداوند به آنان و جایگاه بلند ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 29 - 5
5 - در بین اعضای خانواده موسی ( ع ) برای همگامی با او در ابلاغ رسالت های الهی ، افرادی شایسته ای وجود داشتند .
واجعل لی وزیرًا من أهلی
موسی(ع) در خواسته خود ابتدا نام هارون را ذکر نکرد، بلکه به صورت کلی وزیری خواست که از خاندان او باشد، این بیان نشان می دهد که او افراد دیگری را نیز در بین خاندان خویش، شایسته آن کار می دید وگرنه از همان ابتدا نام هارون را در خواسته خود ذکر می کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 76 - 9
9- خاندان نوح از مؤمنان به رسالت نوح ( ع ) و بهره مند از لطف ویژه خداوند
فنجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
نجات خاندان نوح(ع)، بیانگر عنایت ویژه خداوند به ایشان و نیز حاکی از ایمان آنان به رسالت نوح(ع) است; زیرا اگر آنان مانند قوم نوح کافر بودند، نجات نمی یافتند. گفتنی است آیه بعد (و نصرناه من القوم الذین کذّبوا...) مؤید همین نکته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 6
6 - نوح ( ع ) و خاندانش ، از بندگان مخلَص و برگزیده خدا بودند .
إلاّ عباد اللّه المخلصین . و لقد نادینا نوح... و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
ذکر داستان نوح(ع) و خاندانش پس از یاد کردن از بندگان خالص خدا در طول تاریخ، می تواند به منظور بیان الگو و نمونه ای از آن بندگان مخلص باشد.
ص: 52
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 12
12 - وجود فرد یا افراد کافر ، در میان خاندان نوح ( ع )
فاسلک فیها . .. إلاّ من سبق علیه القول منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 3 - 15
15 - لزوم حفظ و نگهداری اسرار خانوادگی و زناشویی از دیگران ، حتی از برخی از اعضای خانواده
و إذ أسرّ النبیّ إلی بعض أزوجه حدیثًا . .. نبّأنی العلیم الخبیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 28 - 5
5 - ایمان نیاوردن برخی از اعضای خاندان نوح ( ع )
و لمن دخل بیتی مؤمنًا
مطلب یاد شده، از قید <مؤمناً> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 65 - 5
5- حرکت حضرت لوط ( ع ) و خاندانش از شهر ، حرکتی دسته جمعی ، سریع ، به دور از انظار مردم و محرمانه بود .
فأسر بأهلک بقطع من الّیل . .. وامضوا حیث تؤمرون
نظارت حضرت لوط(ع) بر حرکت خاندانش (و اتّبع أدبارهم) بیانگر حرکت دسته جمعی، و حرکت در ظرف زمانی محدود (بقطع من اللیل) نشانگر حرکت سریع، و سیر شبانه در پاسی از شب دلیل محرمانه رفتن از شهر است.
ص: 53
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 102 - 28
28 - جدایی انداختن بین زن و شوهر به وسیله سحر ، گناهی در حد کفر است .
إنما نحن فتنه فلا تکفر فیتعلمون منهما ما یفرقون به بین المرء و زوجه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 60 - 8
8- همسر ، جزو آل و خاندان مرد است .
ءال لوط . .. إلاّ امرأته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 6 - 15
15 - < أبی بصیر قال : سألت أباعبداللّه ( ع ) عن قول اللّه : < قوا أنفسکم و أهلیکم ناراً وقودها الناس و الحجاره > قلت : ه-ذه نفسی أقیها فکیف أقی أهلی ؟ قال : تأمرهم بما أمرهم اللّه و تنهاهم عمّا نهاهم اللّه عنه فإن أطاعوک کنتَ قد وقیتَهم و إن عصوک فکنتَ قد قضیتَ ما علیک ;
ابی بص47یر گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند: <قوا أنفسکم و أهلیکم ناراً. ..> سؤال کردم و گفتم: نفس خود را از آتش حفظ می کنم; چگونه خانواده خود را حفظ کنم؟ فرمود: آنان را به آنچه خداوند امر فرموده، امر کن و از آنچه خدا نهی فرموده، نهی کن. پس اگر از تو پیروی کردند، تو آنان را حفظ نموده ای و اگر نافرمانی کردند، تو تکلیف خود را انجام داده ای>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 229 - 26
26 - سرپرستی و مدیریّت مرد در خانواده *
الطلاق مرّتان فامساک بمعروف او تسریح باحسان و لا یحل لکم . .. فاولئک هم الظالمون
چون حفظ و از هم پاشیدن بنای خانواده به دست مردان است، بنابراین سرپرستی و مدیریّت خانواده به عهده اوست.
ص: 54
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 34 - 1،2،6،11،18
1 - مدیریّت و سرپرستی زنان هر جامعه بر عهده مردان است .
الرجال قوّامون علی النّساء
در برداشت فوق، کلمه <الرجال> و <النساء>، مطلق مردان و زنان گرفته شده، نه خصوص شوهران و همسران آنان. قوّام به کسی گفته می شود که تدبیر و اصلاح دیگری را بر عهده دارد.
2 - شوهران ، وظیفه دار سرپرستی و مدیریت همسران خویش
الرجال قوّامون علی النّساء
به قرینه <بما انفقوا>، مراد از <الرجال> شوهران و <النساء> همسران آنان خواهد بود ; زیرا هزینه زندگی زنان بر عهده شوهران خویش است و نفقه مطلق زنان بر عهده مردان نیست.
6 - برتری مردان بر زنان ، فلسفه تشریع حق سرپرستی و مدیریت آنان بر همسران خویش
الرّجال قوّامون علی النساء بما فضّل اللّه بعضهم علی بعض
11 - تأمین هزینه های زندگی از سوی مردان ، فلسفه تشریع حق مدیریت و سرپرستی آنان بر همسران خویش
الرّجال قوّامون علی النساء . .. و بما انفقوا من اموالهم
18 - سلامت خانواده در گرو مدیریت مرد ، تأمین زندگی از سوی او ، و اطاعت و حفظ حقوق شوهر از سوی زن است .
الرجال قوّامون علی النساء . .. و بما انفقوا ... فالصّالحات قانتات حافظات للغیب
چون در ذیل آیه و آیات بعد به مسأله اختلافات خانوادگی پرداخته است، معلوم می شود که توصیه ها و قوانین مطرح شده برای جلوگیری از اختلافات و به خطر افتادن سلامت خانواده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 128 - 1
1 - لزوم پیشگیری از به هم خوردن سلامت خانواده ، در صورت ناسازگاری شوهر وظیفه ای بر عهده زنان
و إن امراه خافت من بعلها . .. فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً
کلمه <خافت>، بیانگر ترس از وقوع است، نه خود وقوع.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 63 - 10
10- تسلّط و مدیریت یعقوب ( ع ) بر خانواده و فرزندان خویش
ی-أبانا منع منا الکیل فأرسل معنا أخانا نکتل
ص: 55
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 7 - 4،5
4 - همراهی خانواده موسی ( همسر و فرزندانش ) با وی در سفر از < مدین >
إذ قال موسی لأهله . .. لعلّکم تصطلون
تعبیر <سئاتیکم> و <لعلّکم تصطلون> (با ضمایر جمع) نشان می دهد که همراهیان موسی بیش از یک نفر بوده اند و تعبیر <أهل> بیانگر آن است که همه آنان از نزدیکان (همسر و فرزندان) او بوده اند.
5 - گرفتاری موسی ( ع ) و خانواده اش در سردی هوا ، تاریکی شب و گم کردن راه در مسیر سفر
إذ قال موسی لأهله . .. سئاتیکم منها بخبر... لعلّکم تصطلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 10 - 1
1 - موسی ( ع ) و خانواده اش در سیری شبانه و در بیابان ، دچار سرگردانی شده و راه را گم کردند .
إذ رءا نارًا . .. بقبس أو أجد علی النار هدًی
جمله <أجد علی النار هدًی> دلالت می کند که موسی(ع) و همراهیانش راه را گم کرده بودند و از نبود آتش فهمیده می شود که آنها در بیابانی سرگردان بودند. دیدن آتش از فاصله ای نسبتاً دور که حتی با احتمال وجود آتش، تصمیم به حرکت جمعی به سوی آن نگرفتند، حاکی از شب بودن و تاریکی منطقه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 117 - 15
15 - شوهران باید برای رفع رنج ها و سختی های همسران خویش تلاش کنند .
فلایخرجنّکما من الجنّه فتشقی
با توجه به این که دشمنی شیطان با آدم(ع) و حوا یکسان بوده است و وی در صدد آن بوده که هر دو را از بهشت بیرون کند و به مشقت اندازد; ولی با این حال فعل <تشقی> به صورت مفرد آمده است. بنابراین رفع رنج و سختی های حوا نیز، بر دوش آدم(ع) بوده است.
ص: 56
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 65 - 6
6- حضرت لوط ( ع ) و خاندانش ، مأمور شدند تنها به سوی مکانی که تعیین خواهد شد ، حرکت کنند و حق انتخاب مکان دیگری را نداشتند .
فأسر بأهلک . .. وامضوا حیث تؤمرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 6 - 3
3 - خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان ، تکلیفی بایسته برعهده سرپرست و مدیر خانواده
قوا . .. أهلیکم نارًا
برداشت یاد شده، به خاطر این نکته است که مصداق اصلی تلاش برای حفاظت اعضای خانواده از دوزخی شدن آنان، تربیت دینی آنان و گزینش راه و روش خیرخواهانه در این راستا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 65 - 6،10
6- حضرت لوط ( ع ) و خاندانش ، مأمور شدند تنها به سوی مکانی که تعیین خواهد شد ، حرکت کنند و حق انتخاب مکان دیگری را نداشتند .
فأسر بأهلک . .. وامضوا حیث تؤمرون
10- < قال أبوجعفر ( ع ) : . . . < فلما جاء آل لوط المرسلون > . . . قالوا . . . < فأسر بأهلک > یا لوط إذا مضی لک من یومک ه-ذا سبعه أیام و لیالیها < بقطع من اللیل > إذا مضی نصف اللیل < . . . و امضوا > من تلک اللیله < حیث تؤمرون > . . . ;
امام باقر(ع) فرمود: هنگامی که فرشتگان خدا به سوی خاندان لوط آمدند . .. گفتند:... ای لوط! پس از گذشت هفت شبانه روز از این تاریخ، در نیمه های شب خانواده خود را از این سرزمین بیرون ببر ... و در آن شب به هر جا که فرمانتان داده اند بروید...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 6 - 14
ص: 57
14 - شیردادن دایگان ، به نوزادان زنان مطلّقه ، تنها در صورت ضرورت و با مشورت و هم فکری پدر و مادر آنان ، شایسته و بجا است .
و أتمروا بینکم بمعروف و إن تعاسرتم فسترضع له أُخری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 233 - 26،27
26 - جواز گرفتن فرزند از شیر قبل از دو سال ، به شرطِ رضایت ، مشورت و توافق پدر و مادر
فان ارادا فصالا عن تراض منهما و تشاور فلا جناح علیهما
چون حدّ کمال شیر دادن دو سال است، بنابراین <فصال> پس از دو سال طبیعی است و نیاز به مشورت و توافق ندارد; لذا مراد از <فصال> در آیه شریفه، <فصال> قبل از دو سال است.
27 - جدا کردن طفل از شیر مادر ، باید پس از مشورت با صاحبنظران و توافق والدین صورت گیرد .
فان ارادا فصالا عن تراض منهما و تشاور فلا جناح علیهما
در برداشت فوق، <فصال> حمل شده بر <فصال> از شیر مادر، نه از هر شیری; یعنی توافق می کنند که مادر دیگر شیر ندهد و برای تکمیل مدّت شیر، کودک را به دایه ای بسپارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 73 - 7
7- ابراهیم ( ع ) و خانواده او ، دارای منزلت و مقامی والا در پیشگاه خداوند
رحمت الله و برک-ته علیکم أهل البیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 132 - 11
11 - خاندان پیامبر ( ص ) در پیشگاه خداوند ، از مقامی والا برخوردار بودند .
وأمر أهلک بالصلوه
ص: 58
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 50 - 1
1 - مکر و حیله مخالفان صالح پیامبر علیه وی و خانواده اش
قالوا تقاسموا باللّه لنبیّتنّه و أهله . .. و مکروا مکرًا
متعلق <مکروا> حذف شده و تقدیر آن با توجه به آیه قبل چنین است: <و مکروا به و بأهله مکراً; آنان علیه او و خانواده اش خدعه کردند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 39 - 8
8- توحید و پرهیز از شرک ، باید حاکم بر مجموعه روابط فردی ، خانوادگی و اجتماعی باشد .
و لاتجعل مع الله إل-هًا ءاخر
ذکر مجموعه تعالیم فردی، خانوادگی و اجتماعی در بین دو نهی از شرک، (آیه 22 و این آیه) می تواند مشعر به حقیقت یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 6 - 9
9 - توجه به مصالح و منافع نوزادان و نیز رعایت موازین شرعی و عقلی ، باید اساس و مبنای مشاوره و هم فکری مردان و زنان مطلّقه باشد .
و أتمروا بینکم بمعروف
<معروف> اسم برای هر کاری است که از نظر عقل و شرع، حسن و خوبی آن شناخته شده باشد (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 15
15- فرشتگان ، از لوط ( ع ) و خاندانش خواستند که به هنگام خروج از دیارشان ، از حرکت باز نایستند و به سوی خانه و کاشانه باز نگردند .
ص: 59
و لایلتفت منکم أحد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 170 - 2
2 - نجات لوط ( ع ) و همه کسانش ، به اراده خداوند و در پی استمداد وی برای رهایی از مکافات عمل قومش
ربّ نجّنی و أهلی ممّا یعملون . فنجّین-ه و أهله أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 28 - 4
4 - نجات نوح ( ع ) و خاندان و همراهان او از شر ستمگران ، به اراده خداوند
فقل الحمد للّه الذی نجّ-نا من القوم الظ-لمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 65 - 2
2- حضرت لوط ( ع ) به نظارت و مراقبت بر خروج خاندانش از شهر برای در امان ماندن از عذاب الهی ، مأمور گردید .
فأسر بأهلک . .. و اتّبع أدب-رهم
مقصود از به دنبال خاندان رفتن (و اتّبع أدبارهم) می تواند کنایه از مراقبت و نظارت از خروج آنان باشد که مبادا کسی به شهر برگردد و از رفتن منصرف شود. جمله بعدی (و لایلتفت منکم ...) مؤید همین مطلب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 15 - 5
5 - خداوند ، آگاه به وجود نشیب و فراز در مراحل حیات دنیوی و اخروی انسان و ناپایدار ماندن محفل های خانوادگی و خوش گذرانی های دنیامداران
بلی إنّ ربّه کان به بصیرًا
ص: 60
هر چند ضمیر در <ربّه> و <به>، به منکر معاد برمی گردد; ولی محتوای آیه شریفه، به جنبه انسان بودن آنان مربوط است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 35 - 2
2 - لزوم تلاش برای حفظ خانواده و سالم سازی محیط آن و پیشگیری از بروز ناسازگاری زن و شوهر
و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکماً من اهله و حکماً من اهلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 13،26،27
13- نجات لوط ( ع ) و خانواده اش در گرو خروج آنان از دیار قوم لوط بود .
فأسر بأهلک بقطع من الّیل
26- < عن أبی جعفر ( ع ) : . . . < فلما جاء آل لوط المرسلون . . . قالوا : . . . < فأسر بأهلک > یا لوط إذا مضی لک من یومک ه-ذا سبعه أیام و لیالیها < بقطع من اللیل > إذا مضی نصف اللیل . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده است: . .. هنگامی که فرشتگان خدا به سوی خاندان لوط آمدند ... گفتند: ... ای لوط ! از این تاریخ پس از گذشت هفت شبانه روز نیمه شب خانواده خود را از این سرزمین بیرون ببر ...>.
27- < عن أبی جعفر ( ع ) : . . . إن الله تعالی لما أراد عذابهم ( قوم لوط ) . . . بعث إلیهم ملائکه . . . و قالوا للوط : أسر بأهلک من ه-ذه القریه اللیله . . . فلما إنتصف اللیل سار لوط ببناته . . . ;
از امام باقر روایت شده است: . .. هنگامی که خداوند اراده کرد قوم لوط را عذاب کند، فرشتگانی را به سوی آنان فرستاد ... آنان به لوط گفتند: امشب خانواده خود را از این آبادی برون ببر ... چون شب به نیمه رسید، لوط دختران خود را از آبادی بیرون برد ...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 59 - 2
2- مأموران الهی ، خاندان لوط ( ع ) را از عذاب نازل شده بر قوم وی نجات دادند .
إنا أُرسلنا إلی قوم مجرمین . إلاّ ءال لوط إنا لمنجّوهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 65 - 1
1- فرشتگان ، از حضرت لوط ( ع ) خواستار خارج ساختن خاندانش از شهر در پاسی از شب ، جهت نجات از عذاب الهی شدند .
فأسر بأهلک بقطع من الّیل
ص: 61
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 170 - 1
1 - استجابت دعای لوط ( ع ) مبنی بر نجات خود و کسان خود ، از شر قوم زشتکارش از سوی پروردگار
ربّ نجّنی و أهلی ممّا یعملون . فنجّین-ه و أهله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 171 - 1،4
1 - نجات همه خانواده لوط از عذاب الهی ، به جز همسر پیر او
فنجّین-ه و أهله أجمعین إلاّ عجوزًا فی الغ-برین
<عجوز> به معنای پیر زن و <عجوزاً> مستثنی از <أهله> است. <غبور> (مصدر <غابرین>) نیز به معنای باقی ماندن است. بنابراین، <غابر> به کسی گفته می شود که همراهانش بروند و او باقی بماند.
4 - نجات لوط ( ع ) و اهلش از عذاب الهی ، در گرو خروج آنان از شهر
فنجّین-ه و أهله أجمعین . إلاّ عجوزًا فی الغ-برین
از واژه <الغابرین> استفاده می شود که بر جای ماندگان در شهر، گرفتار عذاب شدند و بیرون روندگان از شهر نجات یافتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 174 - 1،2
1 - نجات لوط ( ع ) و خاندانش - به جز همسر وی - و هلاکت قوم زشت کردارش ، آیتی بزرگ و عبرت آموز برای دیگران
إنّ فی ذلک لأیه
<ذلک> به جریان نجات لوط(ع) و کسان وی و نیز هلاکت قوم فساد پیشه اش اشاره دارد. <آیه> در این جا معادل <عبره> است و نکره آمدن آن برای بیان عظمت واقعه و درسی می باشد که در آن نهفته است.
2 - هلاکت قوم فساد پیشه لوط و نجات وی و خاندانش - به جز همسر وی - نمودی از سنت مستمر الهی در یاری رسانی به حق و سرکوب باطل
إنّ فی ذلک لأیه
نشانه و مایه عبرت بودن سرگذشت قوم لوط، در صورتی است که درباره دیگر امت ها قابل تکرار باشد و به تعبیر دیگر، سنتی مستمر به شمار آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 57 - 1
1 - نجات لوط ( ع ) و خانواده اش - به جز همسر وی - از عذاب نازل شده بر قوم لوط
فأنجین-ه و أهله إلاّ امرأته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 134 - 1
ص: 62
1 - لوط ( ع ) و خاندان او ، از عذاب نازل شده بر قوم شان نجات یافتند .
إذ نجّین-ه و أهله أجمعین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 34 - 3
3 - هلاکت تمامی قوم لوط با عذاب الهی ; به جز شخص لوط ( ع ) و خاندان او
إنّا أرسلنا علیهم حاصبًا إلاّءال لوط
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 35 - 1
1 - نجات لوط ( ع ) و خاندان آن حضرت از مهلکه عذاب ، نعمت و امتنان الهی بر ایشان
نجّین-هم . .. نعمه من عندنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 32 - 5
5 - ملائکه مأمور عذاب قوم لوط ، به ابراهیم ( ع ) اطمینان دادند که لوط ( ع ) و اهل اش را ، حتماً از عذاب نجات خواهند داد .
قالوا نحن أعلم بمن فیها لننجّینّه و أهله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 33 - 14
14 - فرشتگان مأمورِ عذابِ قوم لوط ، به لوط ( ع ) اعلام کردند که او و خانواده اش ، به جز همسرش را ، از عذاب نجات خواهند داد .
إنّا منجّوک و أهلک إلاّ امرأتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 40 - 11،13
11- نوح ( ع ) از ناحیه خداوند به نجات خانواده خویش و سوار کردن آنان به کشتی موظف شد .
قلنا احمل فیها . .. أهلک
کلمه <أهل> در <أهلک> عطف بر <زوجین> و در حقیقت مفعول برای <احمل> است.
ص: 63
13- خداوند ، نوح ( ع ) را از سوار کردن کفرپیشگان خانواده اش بر کشتی نجات ، منع کرد .
احمل فیها . .. أهلک إلاّ من سبق علیه القول
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 46 - 13
13- اعمال صالح خانواده نوح ( پرستش خدا و . . . ) مایه نجات آنان از حادثه طوفان بود نه انتسابشان به حضرت نوح ( ع ) .
إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر ص-لح
تصریح خداوند به این که <هلاکت فرزند نوح به خاطر اعمال ناصالحش بوده است> ، اشاره به این معنا دارد که: نجات دیگر اعضای خانواده نوح ، به خاطر انتسابشان به آن حضرت نبوده; بلکه منزه بودنشان از اعمال ناشایست ، مایه نجاتشان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 76 - 7
7- خداوند ، نوح ( ع ) و خاندانش را از غم شدید و اندوه بزرگ ناشی از انجام رسالت خویش نجات داد .
فنجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 1،2
1 - نوح ( ع ) و خاندانش ، به عنایت خداوند از اندوه بزرگ نجات یافتند .
و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
2 - نوح ( ع ) و خاندانش ، به لطف الهی از عذاب طوفان نجات یافتند .
و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
مقصود از <اندوه بزرگ> یا طوفان است و یا اذیت و آزار مردم کافر. برداشت یاد شده مبتنی بر دیدگاه نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 4 - 3
3 - استقلال مالی زن در نظام خانواده
و اتوا النّساء صدقاتهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 64
9 - نحل - 16 - 59 - 3
3- مردسالاری ، در دوران جاهلی بر خانواده ها سایه افکنده بود .
و إذا بشّر أحدهم بالأُنثی ظلّ وجهه . .. یتوری من القوم من سوء ما بشّر به أیمسکه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 56 - 2
2 - بودن در کنار همسران خود و برخورداری از آرامش و موهبت های طبیعت ، از نعمت های الهی و دلپذیر برای همگان
فی شغل ف-کهون . هم و أزوجهم فی ظل-ل علی الأرائک متّکئون
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه درصدد بیان نعمت های الهی برای اهل بهشت و تشویق مردم به ایمان برای برخوردار شدن از این نعمت ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 43 - 5
5 - خانواده ( زن و فرزند ) ، نعمت و موهبت الهی
و وهبنا له أهله و مثلهم معهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 76 - 9
9 - نجات نوح ( ع ) و خاندانش از غمی بزرگ ، از نعمت ها و الطاف الهی به آن حضرت
و لقد نادینا نوح . .. و نجّین-ه و أهله من الکرب العظیم
برداشت یاد شده از آن جا است که آیه شریفه، در مقام برشمردن نعمت های اعطا شده به حضرت نوح(ع) و امتنان بر ایشان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 35 - 1
1 - نجات لوط ( ع ) و خاندان آن حضرت از مهلکه عذاب ، نعمت و امتنان الهی بر ایشان
نجّین-هم . .. نعمه من عندنا
ص: 65
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 58 - 7
7- اصالت خانوادگی و نسبی ، در سعادت و کمال فرزندان نقش مؤثری دارد .
من ذرّیّه ءادم . .. من ذرّیّه إبرهیم و إسرءیل
مطرح شدن پیامبران الهی در طول یک سلسله و ذریّه های مشخص نشان از نقش نسب و خانواده در کمال فرزندان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 5 - 4
4- پدران و نیاکان و محیط خانوادگی و اجتماعی ، دارای نقشی مؤثّر در باور های هر نسل
قالوا اتخذ اللّه ولدًا . ما لهم به من علم و لا لأبائهم
ذکر <لأبائهم> اشاره به یکی از زمینه های اصلی گرایش ها و عقاید مردم عصر بعثت - که همان روحیه تقلید و دنباله روی از نیاکان است - دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 28 - 7
7- خانواده به ویژه پدر ، در رشد یا انحطاط اخلاقی فرزندان نقشی مؤثر دارد .
ما کان أبوک امرأ سوء و ما کانت أُمّک بغیًّا
تعبیری که قوم مریم در باره پدر او به کار بردند، نفی همه پلیدی ها بود، حاکی از این که بدی های پدر - هرچه باشد - زمینه مناسبی برای فساد فرزندان خواهد شد و تأثیر رفتار مادر به آن گستردگی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 53 - 7
7- تأثیرپذیری انسان ، از خانواده و جامعه خویش
قالوا وجدنا ءاباءنا لها ع-بدین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 4 - 17
17 - نقش بنیادین خانواده در صلاح و فساد فرزندان
ص: 66
إنّه کان من المفسدین
جمله <إنّه کان. ..> به منزله تعلیل برای <علا فی الأرض...> است; یعنی، فرعون بدان جهت که از خاندانی مفسد به وجود آمده و در میان آنها رشد کرده بود، خوی برتری طلبی را از آنان به ارث برده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 56 - 5
5 - نقش عمیق سرپرست خانواده در مصون داشتن آنان از فساد فراگیر جامعه
قالوا أخرجوا ءال لوط من قریتکم
عبارت <أخرجوا آل لوط> (خانواده لوط را از شهرتان بیرون کنید) نشان می دهد که در جامعه فاسدی چون جامعه قوم لوط، تنها خانواده ای که از فساد ایمن مانده بود، خانواده تحت سرپرستی لوط(ع) بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 6 - 5
5 - سرپرست خانواده ، دارای نقشی سازنده و سرنوشت ساز ، در حیات معنوی و تربیت دینی اعضای خانواده
ی-أیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 41 - 1
1- نوح ( ع ) ، پس از شروع طوفان و انجام مقدمات حرکت ، ازپیروان و خانواده اش خواست تا بر کشتی سوار شوند .
و قال ارکبوا فیها
به نظر می رسد جمله <قال ارکبوا . ..> عطف بر جملاتی مقدر باشد که به خاطر دخالت نداشتن آنها در هدفهای نقل ماجرا بیان نشده است; یعنی: قلنا احمل فیها ... ففعل کذا و کذا و قال ارکبوا فیها .... و لذا در برداشت <انجام مقدمات حرکت> آورده شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 45 - 5
5- نوح ( ع ) ، براساس وعده خداوند به نجات افراد خانواده اش و التزام خداوند به وعده های خویش ، خواستار نجات فرزندش شد .
إن ابنی من أهلی و إن وعدک الحق
ص: 67
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 65 - 4
4- خداوند حضرت لوط ( ع ) و خاندانش را از بازگشت به شهر خود - که در معرض عذاب بود - برحذر داشت .
فأسر بأهلک . .. و لایلتفت منکم أحد
مقصود از التفات و توجه در آیه شریفه - به قرینه فرمان خروج از شهر (فأسر بأهلک) - بازگشتن و روی آوردن به شهری است که آنان در آن جا ساکن بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 7 - 6
6 - قرار گرفتن خانواده موسی در شرایط نیاز به دلگرمی و امید
إذ قال موسی لأهله . .. سئاتیکم منها بخبر... تصطلون
از تعبیر <إنّی آنست ناراً> و <سأتیکم> - که جمله اول به صورت مؤکد به <إنّ> و جمله دوم به صورت مؤکد با حرف تنفیس آمده است - استفاده می شود که خانواده موسی در شرایط اضطراب آور و دلهره آمیزی قرار داشتند که موسی می بایست به آنان دلگرمی می داد و امید می بخشید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 26 - 5
5 - نیاز خانواده شعیب به اجیر کردن مردی جهت نگه داری گوسفندانشان
قالت إحدیهما ی-أبت است-ئجره
با توجه به آیات پیشین، مراد از <استئجره> استیجار برای نگه داری گوسفندان شعیب می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 61 - 1
1- فرشتگان مأمور عذاب قوم لوط ، به عنوان مهمان بر خاندان حضرت لوط ( ع ) وارد شدند .
و نبّئهم عن ضیف إبرهیم . .. فما خطبکم أیّها المرسلون ... فلمّا جاء ءال لوط المرس
ص: 68
الف و لام در <المرسلون> برای عهد ذکری است و اشاره به رسولانی دارد که نزد حضرت ابراهیم(ع) آمدند و عذاب قوم لوط را مطرح ساختند (قال فما خطبکم أیّها المرسلون، آیه 57) و این نشان دهنده آن است که مهمانان ابراهیم(ع) بر لوط(ع) وارد شدند. گفتنی است که آیه 68 نیز مؤید این نکته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 45 - 5
5- نوح ( ع ) ، براساس وعده خداوند به نجات افراد خانواده اش و التزام خداوند به وعده های خویش ، خواستار نجات فرزندش شد .
إن ابنی من أهلی و إن وعدک الحق
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 34 - 4
4 - نجات یافتن خاندان لوط ، از سرنوشت هلاکت بار قومشان به هنگام سحر
نجّین-هم بسحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 81 - 13
13- نجات لوط ( ع ) و خانواده اش در گرو خروج آنان از دیار قوم لوط بود .
فأسر بأهلک بقطع من الّیل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 171 - 4
4 - نجات لوط ( ع ) و اهلش از عذاب الهی ، در گرو خروج آنان از شهر
فنجّین-ه و أهله أجمعین . إلاّ عجوزًا فی الغ-برین
از واژه <الغابرین> استفاده می شود که بر جای ماندگان در شهر، گرفتار عذاب شدند و بیرون روندگان از شهر نجات یافتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 69
13 - شعراء - 26 - 172 - 1
1 - هلاکت قوم لوط ، پس از خروج وی و خاندان مؤمنش از شهر
فنجّین-ه و أهله . .. ثمّ دمّرنا الأخرین
<تدمیر> (مصدر <دمّرنا>) مرادف <إهلاک> و به معنای نابود کردن و از میان برداشتن است; یعنی، <سپس دیگران را هلاک گردانیدیم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 34 - 6
6 - خروج مخفیانه خاندان لوط ، تدبیری الهی ، برای دفع مزاحمت کافران نسبت به ایشان *
نجّین-هم بسحر
انتخاب لحظات تاریک سحر برای خروج خاندان لوط، احتمال دارد از آن جهت باشد که خروج علنی، آنان را در معرض مزاحمت کافران قرار می داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 29 - 2
2 - هجرت موسی ( ع ) به همراه همسر و فرزندانش از مدین ، پس از پایان یافتن مدت قراردادش با شعیب ( ع )
فلمّا قضی موسی الأجل و سار بأهله
گرچه واژه <أهل> انصراف به زوجه دارد; لکن با توجه به تعبیر <امکثوا> (با خطاب جمع) معلوم می شود علاوه بر همسر حداقل دو نفر دیگر نیز - که به احتمال قوی فرزندانش بوده اند - او را همراهی می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 65 - 1،2،3،10،11
1- فرشتگان ، از حضرت لوط ( ع ) خواستار خارج ساختن خاندانش از شهر در پاسی از شب ، جهت نجات از عذاب الهی شدند .
فأسر بأهلک بقطع من الّیل
2- حضرت لوط ( ع ) به نظارت و مراقبت بر خروج خاندانش از شهر برای در امان ماندن از عذاب الهی ، مأمور گردید .
فأسر بأهلک . .. و اتّبع أدب-رهم
مقصود از به دنبال خاندان رفتن (و اتّبع أدبارهم) می تواند کنایه از مراقبت و نظارت از خروج آنان باشد که مبادا کسی به شهر برگردد و از رفتن منصرف شود. جمله بعدی (و لایلتفت منکم ...) مؤید همین مطلب است.
3- لوط ( ع ) ، مأموریت یافت که هم زمان با خارج ساختن خاندانش از شهر ، خود نیز در پی آنان حرکت کند .
ص: 70
فأسر بأهلک . .. و اتّبع أدب-رهم
10- < قال أبوجعفر ( ع ) : . . . < فلما جاء آل لوط المرسلون > . . . قالوا . . . < فأسر بأهلک > یا لوط إذا مضی لک من یومک ه-ذا سبعه أیام و لیالیها < بقطع من اللیل > إذا مضی نصف اللیل < . . . و امضوا > من تلک اللیله < حیث تؤمرون > . . . ;
امام باقر(ع) فرمود: هنگامی که فرشتگان خدا به سوی خاندان لوط آمدند . .. گفتند:... ای لوط! پس از گذشت هفت شبانه روز از این تاریخ، در نیمه های شب خانواده خود را از این سرزمین بیرون ببر ... و در آن شب به هر جا که فرمانتان داده اند بروید...>.
11- < عن أبی جعفر ( ع ) : . . . إن الله تعالی لمّا أراد عذابهم ( قوم لوط ) . . . بعث إلیهم ملائکه . . . و قالوا للوط : أسر بأهلک من ه-ذه القریه اللیله . . . فلمّا انتصف اللیل سار لوط ببناته . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده است که فرمود:. .. هنگامی که خداوند تعالی اراده کرد قوم لوط را عذاب کند، فرشتگانی را به سوی آنان فرستاد ... آنان به لوط(ع) گفتند: امشب خانواده خود را از این قریه کوچ بده ... چون شب به نیمه رسید آن حضرت به همراهی دخترانش کوچ کرد...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 4
4 - شادمانی از حضور بین خانواده و دودمان خویش در آخرت ، غیر قابل قیاس با دل خوشی به حضور بین آنان در دنیا است .
و ینقلب إلی أهله مسرورًا . .. إنّه کان فی أهله مسرورًا
آیه شریفه حضور فرح بخش بین خویشاوندان در آخرت را به عنوان پاداش یاد کرده و شادکامی بین خاندان در دنیا را ناپایدار و بی اثر در رفع مشکلات قیامت معرفی کرده است; تا تفاوت دو حالت نمودار گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 4
4 - شادمانی از حضور بین خانواده و دودمان خویش در آخرت ، غیر قابل قیاس با دل خوشی به حضور بین آنان در دنیا است .
و ینقلب إلی أهله مسرورًا . .. إنّه کان فی أهله مسرورًا
آیه شریفه حضور فرح بخش بین خویشاوندان در آخرت را به عنوان پاداش یاد کرده و شادکامی بین خاندان در دنیا را ناپایدار و بی اثر در رفع مشکلات قیامت معرفی کرده است; تا تفاوت دو حالت نمودار گردد.
ص: 71
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 87 - 5
5 - خداوند ، فرمان داد تا بنی اسرائیل در بر پا کردن خانه های خود ، آنها را رو به روی هم بسازند .
و اجعلوا بیوتکم قبله
برداشت فوق مبتنی بر این است که لفظ <قبله> مصدر نوعی به معنای اسم فاعل باشد ; یعنی: اجعلوا بیوتکم متقابله.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 3
3- وجود صنعت خانه سازی و سنگ تراشی در میان مردم حجر ( قوم ثمود )
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 5
5- آفرینش دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) ، به گونه ای که از پوست آنها خانه و سرپناه سبک و قابل انتقال ( برای عشایر و صحرانشین ) ساخته شود ، به قدرت خداست .
ص: 72
و الله . .. جعل لکم من جلود الأنع-م بیوتًا تستخفّونها یوم ظعنکم و یوم إقامتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 9،10
9 - قوم ثمود در دشت های متعدد ، قصر های بسیار بنا کردند و از کوه ها خانه های زیادی تراشیدند .
تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً
<سهول> جمع سهل است و سهول الأرض به معنای زمینهای هموار می باشد که از آن به دشتها و صحراها تعبیر می شود. <الجبال> من الجبال بوده و در اصطلاح منصوب به نزع خافض است. بنابراین جمله <إذ ... تنحتون الجبال بیوتاً>، یعنی آنگاه که از کوهها خانه ها می تراشیدید.
10 - قوم ثمود مردمی متمدن و آگاه به شیوه های گوناگون در خانه سازی
تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 9
9 - قوم ثمود در دشت های متعدد ، قصر های بسیار بنا کردند و از کوه ها خانه های زیادی تراشیدند .
تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً
<سهول> جمع سهل است و سهول الأرض به معنای زمینهای هموار می باشد که از آن به دشتها و صحراها تعبیر می شود. <الجبال> من الجبال بوده و در اصطلاح منصوب به نزع خافض است. بنابراین جمله <إذ ... تنحتون الجبال بیوتاً>، یعنی آنگاه که از کوهها خانه ها می تراشیدید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 3
3- وجود صنعت خانه سازی و سنگ تراشی در میان مردم حجر ( قوم ثمود )
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 73
13 - شعراء - 26 - 149 - 1
1 - ثمودیان ، استاد در ساختن خانه در دل کوه با تراشیدن ماهرانه سنگ ها
و تنحتون من الجبال بیوتًا ف-رهین
<نَحْت> (مصدر <تنحتون>) به معنای تراشیدن و<فراهه> (مصدر <فارهین>) به معنای مهارت و استادی است; یعنی، و با مهارت برای خود خانه هایی از کوه ها می تراشید؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 9 - 4،8
4 - قوم ثمود با بریدن صخره ها ، میان درّه و دشت ، خانه های سنگی بنا کرده بودند .
و ثمود الذین جابوا الصخر بالواد
<صخر> (جمع <صخره>) به معنای سنگ های بزرگ و سخت و <جَوْب> (مصدر <جابوا>) به معنای پاره کردن و نیز پیمودن است. گفتنی است که اسناد آن به سنگ، با معنای پاره کردن سازگار است. <وادی> - که حرف آخر آن به دلیل آخر آیه بودن حذف شده است - به معنای فاصله بین کوه ها و تپه ها است. (قاموس)
8 - آگاهی قوم ثمود ، به نحوه بریدن سنگ های کوه و ایجاد خانه های سنگی
جابوا الصخر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 7 - 4
4 - قوم عاد ، مردمی متمدن و آشنا با فن ساختمان سازی
إرم ذات العماد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 8 - 2
2 - قوم عاد ، پیشرفته در فنّ خانه سازی و معماری
الّتی لم یخلق مثلها فی البل-د
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 4
4- تأمین آرامش و آسایش ، فلسفه و حکمت ساختن خانه و منزل است .
ص: 74
و الله جعل لکم من بیوتکم سکنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 11
11 - آمادگی زمین برای سکونت انسان ها و آگاهی آنان به خانه سازی ، از مواهب و نعمت های بزرگ الهی
و بوأکم فی الأرض تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 1،2،7
1- اصحاب حجر با شکافتن کوه ها ، خانه های امنی برای خود در دل آن می ساختند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
تراشیدن کوهها به منظور ساختن خانه به دو گونه قابل تصور است:B1- ساختن خانه های سنگی از بریده های کوهها در دامنه کوهها و یا در جای دیگر. 2- ساختن خانه از خود کوهها و در دل آنها. چنان که در سوره <نحل> (آیه 68) همین تعبیر به کار رفته است: (...أن اتخذی من الجبال بیوتاً).
2- اصحاب حجر با تراشیدن کوه ها ، از سنگ های آن برای خود خانه های امنی می ساختند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
مقصود از تراشیدن کوهها به منظور ساختن خانه امن ممکن است ساختن خانه های سنگی به خاطر استحکام آن باشد.
7- امنیت ، هدف و مقصود تعیین کننده در کیفیت و نوع خانه سازی مردم حجر ( قوم ثمود ) بود .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
{خانه همگانی}
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 97 - 6
6 - کعبه از آن تمامی مردم نه قشر و طایفه ای خاص
جعل اللّه الکعبه البیت الحرام قیماً للناس
ص: 75
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 13
13 - خانه و زندگی ، از جمله نگرانی انسان است و وابستگی به آنها ، باعث تزلزل در جهاد می شود .
یقولون إنّ بیوتنا عوره و ما هی بعوره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 15
15 - میهمانان پیامبر ( ص ) پس از صرف غذا ، نباید به انتظار گفت وگو با اهل خانه آن حضرت ، مجلس را طولانی می کردند .
فانتشروا و لامستئنسین لحدیث
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که سرگرم شدن به گفت وگو، مربوط به اهل خانه باشد و نه گفت وگو با هم. لازم به ذکر است که فراز <و إذا سألتموهنّ...> مؤید این برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 189 - 7،8،12
7 - ورود از پشت خانه ها و نه از درب های ورودی ، از آداب حج در سنت های مردم عصر جاهلی
ص: 76
و لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها
بیان رسم جاهلیت، مبنی بر وارد شدن به خانه از پشت آنها و نه از درب ورودی - پس از ذکر حج - دلالت بر این دارد که سنت یاد شده از آداب حج در زمان جاهلیت بوده است.
8 - ورود حاجیان به خانه ، از پشت آن و پرهیز از راه های متعارف ، عملی نیکو در دیدگاه مردم عصر جاهلیت
و لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها
نفی نیکی از رسم یاد شده (لیس البر)، دلالت می کند که آن رسم در نزد مردم جاهلی، رسمی نیکو و ارجمند بوده است.
12 - ترک سنت جاهلی و ورود به خانه های از راه های متعارف آن ، فرمان و توصیه خدا به مسلمانان
لیس البر . .. و أتوا البیوت من أبوبها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 27 - 10
10 - ورود افراد به خانه و محل سکونت خودشان به طور ناگهانی جایز است .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم. .. لعلّکم تذکّرون
از قید <غیر بیوتکم> استفاده می شود که شرایط ورود به خانه افراد (مثل اذن ورود گرفتن و سلام کردن) مربوط به خانه های دیگران است و خانه های شخصی افراد چنین شرایطی را ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 24،37،40
24 - سلام کردن به یکدیگر به هنگام ورود به خانه ها ، توصیه خداوند به همه مسلمانان
فإذا دخلتم بیوتًا فسلّموا علی أنفسکم
37 - < عن أبی جعفر ( ع ) إذا دخل الرجل منکم بیته . . . إن لم یکن فیه أحد فلیقل : السلام علینا من عند ربّنا یقول اللّه < تحیّه من عنداللّه مبارکه طیّبه > ;
از امام باقر(ع) روایت شده است: هر گاه شخصی از شما وارد خانه خود شود. .. اگر کسی در آن خانه نبود، بگوید: <السلام علینا من عند ربّنا>. خدا می فرماید: تحیّه من عنداللّه مبارکه طیّبه>.
40 - < أبی الصباح قال : سألت أبا جعفر ( ع ) ، عن قول اللّه عزّوجلّ : فإذا دخلتم بیوتاً فسلّموا علی أنفسکم . . . > فقال : هو تسلیم الرجل علی أهل البیت حین یدخل ثمّ یردّون علیه ، فهو سلامکم علی أنفسکم ;
ابوالصباح از امام باقر(ع) پرسید: این که خداوند فرموده است: <فإذا دخلتم بیوتاً فسلّموا علی أنفسکم> مراد چیست؟ فرمود: مراد این است که شخص، هرگاه وارد خانه شود، بر اهل خانه سلام کند. پس آنان جواب سلام او را می دهند. پس آن سلام شما بر خودتان است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 27 - 1،2،4،5،6،8،9،11،12،13
ص: 77
1 - ورود ناگهانی و بدون آشنایی دادن و انس قبلی ، به محل سکونت و خانه دیگران ، ممنوع است .
ی-أیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا
برداشت یاد شده، براساس این مبنا است که <استئناس> (مصدر <تستأنسوا>) از ماده <انس> (در مقابل وحشت) باشد. بر این اساس معنای آیه چنین می شود: شخص وارد شونده در ابتدا باید از راه اجازه خواستن و غیره با صاحب خانه مأنوس شود، آن گاه وارد خانه گردد تا موجب وحشت و اضطراب خود و دیگران نشود.
2 - ورود به خانه و محل سکونت دیگران ، بدون اطمینان از وجود صاحب آن و اجازه از او ، ممنوع است .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا
برداشت فوق، بر این مبنا است که <استئناس> (مصدر <تستأنسوا>) استفعال از <آنس إذا أبصر> و به معنای استعلام و استکشاف باشد. بر این اساس معنای آیه چنین می شود: <وارد خانه کسی نشوید تا آن که از وضعیت و احوال صاحب خانه باخبر شوید که معمولاً این استعلام همراه با استیذان (اجازه خواستن) است>.
4 - ورود به محل سکونت و خانه دیگران پیش از سلام کردن به اهل آن ، ممنوع است .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا و تسلّموا علی أهلها
5 - اذن خواستن و سلام کردن ، از شرایط و آداب ورود به محل سکونت و خانه دیگران
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا و تسلّموا
6 - ورود به محل سکونت و خانه دیگران - هر چند با اجازه باشد - نباید همراه با تکلف ، تحمیل و احساس سنگینی برای صاحب آن باشد .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا و تسلّموا علی أهلها
برداشت یاد شده از تعبیر <تستأنسوا> به جای <تستأذنوا> و دستور به سلام کردن - که پیام آور دوستی و صفا است - استفاده می شود.
8 - خودداری از ورود به محل سکونت و خانه دیگران ، بدون اجازه و سلام کردن ، به خیر و صلاح جامعه است .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا . .. ذلکم خیر لکم
9 - به یاد سپردن ، پند پذیرفتن و عمل کردن به آن ، فلسفه بیان آداب ورود به محل سکونت و خانه دیگران از سوی خداوند است .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا . .. لعلّکم تذکّرون
جمله <لعلّکم تذکّرون> تعلیل برای جمله ای محذوف مانند <أنزل علیکم ه-ذا> و با <أرشدتم إلی ذلک> است; یعنی، آنچه از این آیات نازل کردیم به منظور به یاد سپردن، پند پذیرفتن و به کار بستن آن بود.
11 - < عن أبی أیوب إنّ النبی ( ص ) . قال الإستیناس أن تدعوا الخادم حتّی یستأنس أهل البیت . . . ;
از ابوایوب روایت شده است که رسول خدا(ص) فرمود: استیناس آن است که خادم را بخوانی تا اهل خانه را برای ورود تو با خبر سازد. ..>.
12 - < عن أبی أیوب الأنصاری قال : قلنا یا رسول اللّه ما الإستیناس ؟ قال : یتکلم الرجل بالتسبیحه والتحمیده و التکبیره و یتنحنح علی أهل البیت . . . ;
از ابوایوب انصاری روایت شده است که گفت: به رسول خدا(ص) گفتیم: <استیناس> چیست؟ فرمود: این است که شخص با تکلم به تسبیح، تمجید، تکبیر و صدا از سینه در آوردن بر اهل خانه [آنان را با خبر سازد]>.
13 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) قال : الإستینانس ، وقع النعل و التسلیم ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: استیناس کوبیدن کفش بر زمین و سلام کردن است.
ص: 78
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 28 - 1،2،3
1 - ورود به خانه و محل سکونت دیگران با علم به این که کسی در آن نیست ، ممنوع است .
فإن لم تجدوا فیها أحدًا فلاتدخلوها
2 - ورود به خانه و محل سکونت دیگران به هنگام نیافتن کسی در آن ، با کسب مجوز شرعی یا قانونی ، جایز است .
فإن لم تجدوا فیها أحدًا فلاتدخلوها حتّی یؤذن لکم
مجهول آمدن فعل <یُؤذن> - بدون ذکر فاعل (اجازه دهنده) - می تواند حاکی از این نکته باشد که برای ورود به خانه دیگران، یک نوع مجوزی لازم است; چه آن مجوز ناشی از قوانین متعارف باشد و چه از ناحیه شرع.
3 - مؤمنان در صورت مواجه شدن با بی میلی صاحب خانه و درخواست مراجعت ، باید عذر او را موجه دانسته و بازگردند .
فإن لم تجدوا فیها أحدًا فلاتدخلوها حتّی یؤذن لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 3
3 - خانه های پیامبر ( ص ) - از جهت وارد شدن در آنها - همانند خانه های سایر مردم نیست و آداب خاصی دارد .
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 1،2
1- خداوند ، خانه و منزل را ، مایه آرامش انسان قرار داد .
و الله جعل لکم من بیوتکم سکنًا
2- برخورداری انسان از آرامش در خانه خود ، از نعمت های خداوندی
و الله جعل لکم من بیوتکم سکنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 5،6
ص: 79
5- آفرینش دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) ، به گونه ای که از پوست آنها خانه و سرپناه سبک و قابل انتقال ( برای عشایر و صحرانشین ) ساخته شود ، به قدرت خداست .
و الله . .. جعل لکم من جلود الأنع-م بیوتًا تستخفّونها یوم ظعنکم و یوم إقامتکم
6- بهرهوری انسان ، از پوست دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) برای ساختن سرپناه سبک و قابل انتقال ، از نعمت های الهی است .
و جعل لکم من جلود الأنع-م بیوتًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 4 - 3
3 - خانه پیامبر ( ص ) ، دارای حجره های متعدد *
إنّ الذین ینادونک من وراء الحجرت
برداشت بالا بدان احتمال است که مراد از <الحجرات> اتاق هایی بوده که در اطراف مسجد، به پیامبر(ص) اختصاص داشته است و برخی از درون مسجد با صدای بلند آن حضرت را می خواندند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 7،16
7 - اذن ورود به خانه پیامبراکرم ( ص ) به هر صورتی به دست آید کافی است .
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم
مجهول آورده شدن فعل <یُؤذن> می تواند اشاره به این نکته باشد که لازم نیست اذن، از سوی خود آن حضرت و با لفظ خاصی باشد، لذا چنان چه تحصیل رضایت به هر نحو شد، اذن تلقی می شود و ورود به خانه، جایز می گردد.
16 - وارد شدن بدون اجازه به خانه پیامبر ( ص ) و به انتظار غذا نشستن بدون دعوت قبلی ، موجب اذیت آن حضرت بود و باید از آن پرهیز می شد .
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم إلی طعام غیر نظرین إنیه و ل-کن إذا دعیتم ف
برداشت بالا بنابراین احتمال است که مشارالیه <ذلکم> نهی <لاتدخلوا> و <غیر ناظرین> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 1 - 13،24،26،27
ص: 80
13 - مردان ، می توانند زنان مطلّقه خود را در صورت ارتکاب عملی بسیار زشت و روشن ( مانند زنا و . . . ) از خانه های خویش بیرون کنند .
و لایخرجن إلاّ أن یأتین بف-حشه مبیّنه
به هر عمل و گناهی که زشتی آن شدید و بزرگ باشد، <فاحشه> اطلاق می شود; مانند زنا در مورد زنان (برگفته از قاموس المحیط و مفردات راغب).
24 - < عن سعدبن أبی خَلَف قال : سألت أباالحسن موسی بن جعفر ( ع ) : . . .ألیس اللّه عزّوجلّ یقول : < لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ و لایخرجن > قال : فقال إنّما عنی بذلک الّتی تطلّق تطیقه بعد تطلیقه فتلک الّتی لاتَخرُج و لاتُخرَج حتّی تطلق الثالثه فإذا طلقت الثالثه فقد بانت منه و لانفقه ل ها ، و المرأه الّتی یطلّق ها الرجل تطلیقه ثمّ یدع ها حتّی یخلوا أجل ها فه-ذا أیضاً یقعد فی منزل زوج ها و ل ها النفقه و السکنی حتّی تنقضی عدّت ها ;
سعدبن ابی خلف گوید: از امام کاظم(ع) پرسیدم. ..[و ]گفتم: آیا خداوند عزّوجلّ نفرموده: <لاتخرجوهنّ و لایخرجن> حضرت فرمود: خداوند [دراین دستور]زنی را قصد کرده که دو بار [به طلاق رجعی] طلاق داده می شود. این زن [نباید در زمان عدّه] از خانه خارج شود و نباید شوهر او را خارج کند تا این که طلاق سوم واقع شود. پس آن گاه که برای بار سوّم، طلاق داده شد از شوهر جدا می شود و برای او نفقه نیست. و زنی که شوهر او یک بار طلاق داده و او را رها نموده تا این که عدّه اش تمام شود، او نیز در منزل شوهرش می نشیند [و نباید خارج شود] و حق نفقه و سکنی دارد تا عدّه اش تمام شود>.
26 - < و سئل الصادق ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ : < و اتقوا اللّه ربّکم لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ و لایخرجن إلاّ أن یأتین بفاحشه مبیّنه > قال : إلاّ أن تزنی فتخرج و یقام علیها الحدّ ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خدای عزّوجلّ: <. ..لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ الاّ أن یأتین بفاحشه مبیّنه> سؤال شد فرمود: [زن در عدّه طلاق رجعی نباید از خانه خارج شود] مگر این که مرتکب زنا شود. در این صورت او را از خانه بیرون می برند و بر او حد جاری می گردد>.
27 - < عن الرضا ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ : < لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ و لایخرجن إلاّ أن یأتین بفاحشه مبیّنه > قال : أذاها لأهل الرجل و سوء خلقها ;
از امام رضا(ع) درباره سخن خداوندعزّوجلّ <لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ و لایخرجن إلاّ أن یأتین بفاحشه مبیّنه> روایت شده که فرمود: [مراد از فاحشه مبیّنه] آزار دادن زن به خانواده شوهر و بد خلقی او است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 25 - 6
6- خانه های مستحکم قوم عاد ، ناتوان از محافظت ایشان در برابر عذاب الهی *
فأصبحوا لایری إلاّ مس-کنهم
برداشت یاد شده در صورتی است که از برجای ماندن خانه های قوم عاد، استحکام آن خانه ها استفاده شود.
ص: 81
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 27 - 2،5
2 - ورود به خانه و محل سکونت دیگران ، بدون اطمینان از وجود صاحب آن و اجازه از او ، ممنوع است .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا
برداشت فوق، بر این مبنا است که <استئناس> (مصدر <تستأنسوا>) استفعال از <آنس إذا أبصر> و به معنای استعلام و استکشاف باشد. بر این اساس معنای آیه چنین می شود: <وارد خانه کسی نشوید تا آن که از وضعیت و احوال صاحب خانه باخبر شوید که معمولاً این استعلام همراه با استیذان (اجازه خواستن) است>.
5 - اذن خواستن و سلام کردن ، از شرایط و آداب ورود به محل سکونت و خانه دیگران
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا و تسلّموا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 28 - 2
2 - ورود به خانه و محل سکونت دیگران به هنگام نیافتن کسی در آن ، با کسب مجوز شرعی یا قانونی ، جایز است .
فإن لم تجدوا فیها أحدًا فلاتدخلوها حتّی یؤذن لکم
مجهول آمدن فعل <یُؤذن> - بدون ذکر فاعل (اجازه دهنده) - می تواند حاکی از این نکته باشد که برای ورود به خانه دیگران، یک نوع مجوزی لازم است; چه آن مجوز ناشی از قوانین متعارف باشد و چه از ناحیه شرع.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 57 - 4
4 - کسانی که وارد منزل پیامبر ( ص ) شوند و اقامت خود را در حدّ آزاردهندگی آن حضرت ادامه دهند ، مورد لعن خدایند .
و لامستئنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ . .. إنّ الذین یؤذون ... و رسوله لعن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 12
12 - خانه و کاشانه مجاهدان شرکت کننده در غزوه احزاب ، خلل ناپذیر و دارای استحکام بود .
یقولون إنّ بیوتنا عوره و ما هی بعوره
ص: 82
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 27 - 3
3 - اهتمام اسلام به حفظ امنیت و آسایش محیط خانه و پرهیز کردن از ایجاد مزاحمت و نا امنی در آن
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 27 - 3
3 - اهتمام اسلام به حفظ امنیت و آسایش محیط خانه و پرهیز کردن از ایجاد مزاحمت و نا امنی در آن
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 7 - 7
7 - < قال أبوعبداللّه ( ع ) . . . قوله عزّوجلّ < و یمنعون الماعون > قال : هو القرض یُقْرِضُه و المعروف یصطنعه و متاع البیت یعیره و منه الزکاه ;
امام صادق(ع) [درباره] سخن خدای عزّوجلّ <و یمنعون الماعون> فرمود: ماعون، قرضی است که [انسان] به دیگری می دهد و کار نیکی است که [درباره دیگران ]انجام می دهد و وسایل خانه است که عاریه می دهد و از [مصادیق] ماعون، زکات است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 87 - 5
5 - خداوند ، فرمان داد تا بنی اسرائیل در بر پا کردن خانه های خود ، آنها را رو به روی هم بسازند .
و اجعلوا بیوتکم قبله
برداشت فوق مبتنی بر این است که لفظ <قبله> مصدر نوعی به معنای اسم فاعل باشد ; یعنی: اجعلوا بیوتکم متقابله.
ص: 83
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 3
3 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن زندگی کافران ، تا جایی که سقف خانه های خود را از نقره بسازند و دارای پلکان هایی باشند که بر آن بالا بروند .
لجعلنا. .. لبیوتهم سقفًا من فضّه و معارج علیها یظهرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 3
3- وجود صنعت خانه سازی و سنگ تراشی در میان مردم حجر ( قوم ثمود )
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 18،19
18 - اقدام یهود بنی نضیر ، به تخریب خانه های خویش
یخربون بیوتهم بأیدیهم
19 - وحشت و هراس بنی نضیر ، مایه اقدام آنان به تخریب خانه هایشان
و قذف فی قلوبهم الرعب یخربون بیوتهم بأیدیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 7 - 3
3 - استحکام سرزمین عاد و عظمت ساختمان های آن ، مانع تأثیر عذاب الهی در تخریب و نابودی آن نبود .
کیف فعل ربّک . .. إرم ذات العماد
ص: 84
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 34 - 8
8 - در خانه های همسران پیامبر ، آیات خدا و حکمت ، تلاوت می شده است .
و اذکرن ما یتلی فی بیوتکنّ من ءای-ت اللّه و الحکمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 34 - 8
8 - در خانه های همسران پیامبر ، آیات خدا و حکمت ، تلاوت می شده است .
و اذکرن ما یتلی فی بیوتکنّ من ءای-ت اللّه و الحکمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 43 - 8
8 - تمثیلِ بی بنیادیِ شرک به خانه عنکبوت ناشی از علم و برهان است .
مثل الذین اتّخذوا من دون اللّه أولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتًا . .. و تلک الأم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 27 - 1،2،9
1 - سرزمین ها و خانه ها و مال های یهود بنی قریظه ، در غزوه بنی قریظه ، به تملک مسلمانان درآمد .
و أورثکم أرضهم و دی-رهم و أمولهم
2 - خداوند فراهم آورنده زمینه تملّک اموال و خانه و سرزمین یهود بنی قریظه برای مسلمانان مدینه
و أورثکم أرضهم و دی-رهم و أمولهم
9 - قدرت مطلق خداوند ، عامل فروپاشی یهود بنی قریظه و به ارث رسیدن اموال و خانه ها و سرزمین شان به مسلمانان مدینه بود .
و أنزل الذین ظ-هروهم من أهل الکت-ب . .. و أورثکم أرضهم ... و کان اللّه علی کلّ ش
ص: 85
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 28 - 4
4 - توقف در کنار درب خانه و محل سکونت دیگران ، به هنگام مواجه شدن با بی میلی صاحب آن و درخواست مراجعت ، ممنوع است .
و إن قیل لکم ارجعوا فارجعوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 8،9
8- به کار آمدن پشم ، کرک و موی حیوانات در ساختن اثاثیه و لوازم زندگی ، از نعمت های الهی است .
و من أصوافها و أوبارها و أشعارها أث-ثًا و مت-عًا
9- پشم ، کرک و موی دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) برای ساختن اثاثیه و لوازم زندگی ، متناسب با زیست طبیعی انسان است .
جعل لکم من الأنع-م . .. تستخفّونها ... أث-ثًا و مت-عًا
از اینکه خداوند پشم، کرک و موی دامها را در جهت تهیه اثاثیه و لوازم زندگی آفریده است، گویای متناسب بودن آنها با زیست طبیعی انسان می باشد; چون خداوند حکیم و داناست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 38
38 - خانه های پیامبر دارای پوشش و پرده بود .
و إذا سألتموهنّ مت-عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 97 - 23
23 - مقام ابراهیم ( ع ) که نقش دو پای وی بر آن است و حجرالاسود و خانه اسماعیل نشانه هایی روشن در مسجدالحرام
فیه ایات بیّنات مقام ابراهیم
ص: 86
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از <ایات بیّنات> در آیه فوق فرمود: مقام ابراهیم حیث قام علی الحجر فاثّرت فیه قدماه و الحجرالاسود و منزل اسماعیل.
_______________________________
کافی، ج 4، ص 223، ح 1 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 187، ح 99.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 11 - 2
2 - تدبیر امور خانه و سرپرستی اعضای آن برعهده مادر موسی
و قالت لأُخته قصّیه
در این فراز از زندگی موسی، تنها مادر وی مطرح است و سخنی از پدر او به میان نیامده است. این یا بدان جهت است که پدر موسی در قید حیات نبوده و یا نقش چندانی در سرپرستی امور خانه نداشته است. این نقش را مادر موسی ایفا می کرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 5
5- آفرینش دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) ، به گونه ای که از پوست آنها خانه و سرپناه سبک و قابل انتقال ( برای عشایر و صحرانشین ) ساخته شود ، به قدرت خداست .
و الله . .. جعل لکم من جلود الأنع-م بیوتًا تستخفّونها یوم ظعنکم و یوم إقامتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 9،10
9 - قوم ثمود در دشت های متعدد ، قصر های بسیار بنا کردند و از کوه ها خانه های زیادی تراشیدند .
تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً
<سهول> جمع سهل است و سهول الأرض به معنای زمینهای هموار می باشد که از آن به دشتها و صحراها تعبیر می شود. <الجبال> من الجبال بوده و در اصطلاح منصوب به نزع خافض است. بنابراین جمله <إذ ... تنحتون الجبال بیوتاً>، یعنی آنگاه که از کوهها خانه ها می تراشیدید.
10 - قوم ثمود مردمی متمدن و آگاه به شیوه های گوناگون در خانه سازی
تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً
ص: 87
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 9
9 - قوم ثمود در دشت های متعدد ، قصر های بسیار بنا کردند و از کوه ها خانه های زیادی تراشیدند .
تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً
<سهول> جمع سهل است و سهول الأرض به معنای زمینهای هموار می باشد که از آن به دشتها و صحراها تعبیر می شود. <الجبال> من الجبال بوده و در اصطلاح منصوب به نزع خافض است. بنابراین جمله <إذ ... تنحتون الجبال بیوتاً>، یعنی آنگاه که از کوهها خانه ها می تراشیدید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 3
3- وجود صنعت خانه سازی و سنگ تراشی در میان مردم حجر ( قوم ثمود )
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 149 - 1
1 - ثمودیان ، استاد در ساختن خانه در دل کوه با تراشیدن ماهرانه سنگ ها
و تنحتون من الجبال بیوتًا ف-رهین
<نَحْت> (مصدر <تنحتون>) به معنای تراشیدن و<فراهه> (مصدر <فارهین>) به معنای مهارت و استادی است; یعنی، و با مهارت برای خود خانه هایی از کوه ها می تراشید؟
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 9 - 4،8
4 - قوم ثمود با بریدن صخره ها ، میان درّه و دشت ، خانه های سنگی بنا کرده بودند .
و ثمود الذین جابوا الصخر بالواد
<صخر> (جمع <صخره>) به معنای سنگ های بزرگ و سخت و <جَوْب> (مصدر <جابوا>) به معنای پاره کردن و نیز پیمودن است. گفتنی است که اسناد آن به سنگ، با معنای پاره کردن سازگار است. <وادی> - که حرف آخر آن به دلیل آخر آیه بودن حذف شده است - به معنای فاصله بین کوه ها و تپه ها است. (قاموس)
8 - آگاهی قوم ثمود ، به نحوه بریدن سنگ های کوه و ایجاد خانه های سنگی
ص: 88
جابوا الصخر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 7 - 4
4 - قوم عاد ، مردمی متمدن و آشنا با فن ساختمان سازی
إرم ذات العماد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 8 - 2
2 - قوم عاد ، پیشرفته در فنّ خانه سازی و معماری
الّتی لم یخلق مثلها فی البل-د
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 33 - 1
1 - همسران پیامبر ، به ملازم بودن در خانه های خود ، موظف بودند .
ی-نساء النبیّ . .. و قرن فی بیوتکنّ
<قرن> از مصدر <قرار> است که به معنای <قرار گرفتن و ثبات یافتن> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 28 - 18
18 - < عن أبی شعیب الخراسانی قال : قلت لأبی الحسن الرضا ( ع ) . . . قال : إنّ مسجد الکوفه بیت نوح . . . فیه دعوه نوح حیث قال : < ربّ اغفر لی و لوالدی و لمن دخل بیتی مؤمناً > قال : قلت : من عَنی بوالدیه ؟ قال : آدم و حوّا ;
ابوشعیب خراسانی از امام رضا(ع) روایت کرده . .. که فرمود: مسجد کوفه خانه نوح(ع) است ... دعای نوح در آن جا این بوده است که گفت: <ربّ اغفر لی و لوالدی و لمن دخل بیتی مؤمناً>. ابوشعیب گفت: به امام(ع) عرض کردم: نوح(ع) از والدینش چه کسی را قصد کرده؟ فرمود: آدم و حوّا را>.
ص: 89
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - صف - 61 - 12 - 8
8 - وجود خانه های عالی و دلپذیر برای مؤمنان مجاهد در < جنّات عدن >
و مس-کن طیّبه فی جنّ-ت عدن
<جنّات عدن>، می توان اسم خاص باشد و غیر از <جنّات تجری> به شمار آید، براشت یاد شده برگفته از این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 72 - 6
6 - وجود خانه های عالی و پاکیزه برای مؤمنان نیک کردار در < جنات عدن >
و مسکن طیبه فی جنت عدن
<جنات عدن> می تواند نامی خاص باشد و غیر از <جنات تجری . .. > به شمار آید. برداشت فوق برگرفته از این احتمال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 36 - 1،2،9،10،14
1 - مثل نور خدا ، همانند چراغ دانی است دربرگیرنده چراغی پر فروغ و نورافشان که در خانه هایی است که به اذن خداوند ، رتبه رفیع یافته اند و هماره مرکز یاد خدا هستند .
مثل نوره کمشکوه فیها مصباح المصباح فی زجاجه . .. فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذک
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که <فی بیوت> متعلق به <مشکوه> و صفت برای آن باشد.
2 - خانه هایی که به اذن خداوند عظمت و رفعت یافته اند و همواره یاد خدا در آنها زنده است ، مرکز نور و هدایت خدا هستند .
مثل نوره کمشکوه . .. یهدی اللّه لنوره من یشاء... فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذک
برداشت یاد شده، بر این اساس استوار است که <فی بیوت> متعلق به <یهدی اللّه لنوره. ..> باشد.
9 - تعلق اذن خداوند ، بر رفعت و منزلت برخی از خانه ها و مکان ها
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع
10 - منزل های عظمت یافته به اذن خداوند ، محل تسبیح شبانه روزی مردمان شایسته است .
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع . .. یسبّح له فیها بالغدوّ و الأصال
14 - < عن أبی جعفر ( ع ) ( فی قوله تعالی < فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه > ( قال ) هی بیوتات الأنبیاء والرسل
ص: 90
و الحکما و أئمه الهدی . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده است که [درباره قول خدای تعالی] <فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیهما اسمه> فرمود: آن بیوت، خانه های پیامبران، رسولان، حکما و ائمه هدی است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 80 - 5
5- اصحاب حجر ( قوم ثمود ) دارای خانه های سنگی و مستحکم بودند .
و لقد کذّب أصح-ب الحجر المرسلین
نام گذاری قوم ثمود به <اصحاب حجر> می تواند گویای برداشت فوق باشد. جمله <و کانوا ینحتون من الجبال بیوتاً...> در دو آیه بعد مؤید آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 1،2
1- اصحاب حجر با شکافتن کوه ها ، خانه های امنی برای خود در دل آن می ساختند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
تراشیدن کوهها به منظور ساختن خانه به دو گونه قابل تصور است:B1- ساختن خانه های سنگی از بریده های کوهها در دامنه کوهها و یا در جای دیگر. 2- ساختن خانه از خود کوهها و در دل آنها. چنان که در سوره <نحل> (آیه 68) همین تعبیر به کار رفته است: (...أن اتخذی من الجبال بیوتاً).
2- اصحاب حجر با تراشیدن کوه ها ، از سنگ های آن برای خود خانه های امنی می ساختند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
مقصود از تراشیدن کوهها به منظور ساختن خانه امن ممکن است ساختن خانه های سنگی به خاطر استحکام آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 7
7- امنیت ، هدف و مقصود تعیین کننده در کیفیت و نوع خانه سازی مردم حجر ( قوم ثمود ) بود .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 9 - 4،5
ص: 91
4 - قوم ثمود با بریدن صخره ها ، میان درّه و دشت ، خانه های سنگی بنا کرده بودند .
و ثمود الذین جابوا الصخر بالواد
<صخر> (جمع <صخره>) به معنای سنگ های بزرگ و سخت و <جَوْب> (مصدر <جابوا>) به معنای پاره کردن و نیز پیمودن است. گفتنی است که اسناد آن به سنگ، با معنای پاره کردن سازگار است. <وادی> - که حرف آخر آن به دلیل آخر آیه بودن حذف شده است - به معنای فاصله بین کوه ها و تپه ها است. (قاموس)
5 - خانه های سنگی و مستحکم قوم ثمود ، بی ثمر در نجات آنان از عذاب الهی
ألم تر کیف فعل ربّک . .. و ثمود الذین جابوا الصخر بالواد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 26 - 1
1- برجای ماندن مزارع بزرگ و خانه های بس مجلل ، از فرعونیان غرق شده در دریا
و زروع و مقام کریم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 84 - 3
3- عذاب الهی ( صیحه ) اصحاب حجر را در داخل خانه های سنگی و دژ های مستحکمشان درهم کوبید .
ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین . فأخذتهم الصیحه ... فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبو
اصحاب حجر برای در امان ماندن از عذاب الهی، خانه های سنگی بنا کرده بودند; ولی این خانه ها آنان را از عذاب مصون نداشت و در دفع آن کارساز نبود (فما أغنی عنهم . ..). حقیقت فوق بیانگر این نکته است که در وقت عذاب، آنان در همین خانه ها سُکنی داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 25 - 5
5- خانه های خالی از سکنه ، تنها آثار برجای مانده از سرزمین قوم عاد پس از فرو نشستن عذاب
فأصبحوا لایری إلاّ مس-کنهم
ص: 92
خانه های مرتفع سرزمین ارم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 7 - 2
2 - < اِرم > ، سرزمینی دارای ساختمان های مرتفع
إرم ذات العماد
<عماد>، به معنای ساختمان های بلند است و به یک ساختمان <عماده> گفته می شود. (مصباح)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 8 - 1
1 - ساختمان های مرتفع سرزمین ارم ، بی نظیر در تمام سرزمین ها تا عصر بعثت
الّتی لم یخلق مثلها فی البل-د
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 8 - 3
3 - ساختمان های مرتفع و مستحکم قوم عاد ، سست و بی مقاومت در برابر عذاب الهی
کیف فعل ربّک . .. الّتی لم یخلق مثلها فی البل-د
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 13 - 20
20 - < عن عبداللّه الحلبی عنه ( ع ) : إنّهم قالوا < إنّ بیوتنا عوره . . . > فأکذبهم اللّه قال : < و ما هی بعوره . . . > و هی رفیعه السمک حصینه ;
از عبداللّه حلبی، از امام(ع) نقل شده که منافقان گفتند: خانه های ما بی حفاظ است. خداوند آنان را تکذیب کرد و فرمود: <و ما هی بعوره...> و آن خانه ها، دارای دیوارهای بلند و محکم بود.>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 93
14 - احزاب - 33 - 33 - 2
2 - همسران پیامبر ، برای خود حجره و خانه مخصوص داشتند .
و قرن فی بیوتکنّ
اضافه <بیوت> به ضمیر <کُنّ> احتمال دارد به خاطر ملک بودن آن خانه ها برای همسران پیامبر باشد و احتمال دارد از باب سکونت آنها در آن خانه ها باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - طلاق - 65 - 1 - 12،24،25
12 - زنان مطلّقه ، حق ندارند در ایّام عدّه از خانه هایشان بیرون بروند .
و لایخرجن
24 - < عن سعدبن أبی خَلَف قال : سألت أباالحسن موسی بن جعفر ( ع ) : . . .ألیس اللّه عزّوجلّ یقول : < لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ و لایخرجن > قال : فقال إنّما عنی بذلک الّتی تطلّق تطیقه بعد تطلیقه فتلک الّتی لاتَخرُج و لاتُخرَج حتّی تطلق الثالثه فإذا طلقت الثالثه فقد بانت منه و لانفقه ل ها ، و المرأه الّتی یطلّق ها الرجل تطلیقه ثمّ یدع ها حتّی یخلوا أجل ها فه-ذا أیضاً یقعد فی منزل زوج ها و ل ها النفقه و السکنی حتّی تنقضی عدّت ها ;
سعدبن ابی خلف گوید: از امام کاظم(ع) پرسیدم. ..[و ]گفتم: آیا خداوند عزّوجلّ نفرموده: <لاتخرجوهنّ و لایخرجن> حضرت فرمود: خداوند [دراین دستور]زنی را قصد کرده که دو بار [به طلاق رجعی] طلاق داده می شود. این زن [نباید در زمان عدّه] از خانه خارج شود و نباید شوهر او را خارج کند تا این که طلاق سوم واقع شود. پس آن گاه که برای بار سوّم، طلاق داده شد از شوهر جدا می شود و برای او نفقه نیست. و زنی که شوهر او یک بار طلاق داده و او را رها نموده تا این که عدّه اش تمام شود، او نیز در منزل شوهرش می نشیند [و نباید خارج شود] و حق نفقه و سکنی دارد تا عدّه اش تمام شود>.
25 - < عن سماعه بن مهران ، قال : سألته عن المطلّقه أین تعتد ؟ قال فی بیتها لاتخرج و ان ارادت زیاره خرجت بعد نصف اللیل و لاتخرج نهاراً و لیس لها أن تحجّ حتّی تنقض عدّتها ;
سماعه بن مهران گوید: از امام [صادق(ع)] پرسیدم: زنی که طلاق داده شده در کجا عدّه نگه دارد (عدّه خود را در کجا بگذارد)؟ فرمود: در خانه اش و از آن خارج نشود، و اگر قصد زیارتی (دیداری) را داشت، بعد از نیمه شب خارج گردد و روز بیرون نرود. و برای او جایز نیست حج به جا آورد، تا این که عدّه او تمام شود>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 3،10
3 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
ص: 94
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من ... بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم
10 - استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 3،10
3 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من ... بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم
10 - استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 3،10
3 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من ... بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم
10 - استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 3،10
3 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من ... بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم
10 - استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
ص: 95
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 14،22
14 - استفاده از خوراکی های موجود در منازل خویشاوندان ، بدون اذن خواستن از ایشان ، از حقوق خویشاوندی است .
لیس علی الأعمی حرج . .. و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ...
مجاز بودن استفاده از خوراکی های منازل پدر، مادر، برادر، خواهر، عمو و. .. - که از خویشاوندان محسوب می شوند - و بدون هیچ اذنی از آنان، حاکی از حقی است میان آنان که باید رعایت شود.
22 - مسلمانان ، در عین مجاز بودن از تناول کردن خوراکی های منازل خویشاوندان و دوستان خویش ، می توانند با هم و یا جدا از آنان و بدون اذن ، غذا میل کنند .
لیس علی الأعمی حرج . ..و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 3،10
3 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من ... بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم
10 - استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 4،13،15،22،39
4 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازلی که کلید های آنها را در دست دارند و نیز از منازل دوستان خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم ... أو ما ملکتم مفاتحه أو صدیقکم
13 - استفاده از خوراکی های منازل دوستان ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
ص: 96
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم ... أو صدیقکم
15 - استفاده از خوراکی های موجود در منازل دوستان ، بدون اذن خواستن از ایشان از حقوق دوستی است .
لیس علی الأعمی حرج . .. و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم ... أو ما ملکتم مفات
22 - مسلمانان ، در عین مجاز بودن از تناول کردن خوراکی های منازل خویشاوندان و دوستان خویش ، می توانند با هم و یا جدا از آنان و بدون اذن ، غذا میل کنند .
لیس علی الأعمی حرج . ..و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أ
39 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ : < أو ما ملکتم مفاتحه أو صدیقکم > قال : هولاء الذین سمّی اللّه عزّوجلّ فی ه-ذه الآیه تأکل بغیر إذنهم من التمر و المأدوم . . . فأمّا ما خلا ذالک من الطعام فلا ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خدای - عزّوجلّ - <أو ما ملکتم مفاتحه أو صدیقکم> فرمود: افرادی که خداوند - عزّوجل - در این آیه ذکر کرده است، بدون اجازه شان از خرما و نان خورشتشان بخورید. .. و غیر از آن، از بقیه طعام ها نمی توانید بدون اجازه بخورید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 3،10
3 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من ... بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم
10 - استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 3،10
3 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من ... بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم
10 - استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم .
ص: 97
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 2،9
2 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های اهل خانه خود ( فرزندان و همسر ) بدون هیچ اجازه ای ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج و لا علی الأعرج حرج و لا علی المریض حرج . .. أن تأکلوا من بیو
برداشت فوق، مبتنی بر این است که جمله <و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم> عطف بر جمله پیشین باشد. گفتنی است مقصود از <بیوتکم> (خانه های خود) خانه همسر و فرزندان است که از افراد خودی هر شخصی محسوب می شوند.
9 - استفاده از خوراکی های اهل خانه خود ( فرزندان و همسر ) بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 3،10
3 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من ... بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم
10 - استفاده از خوراکی های منازل پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دایی و خاله خود ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم أو بیوت ءابائکم ... أو بیوت أخوتکم .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 4،11،12،36،39
4 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های منازلی که کلید های آنها را در دست دارند و نیز از منازل دوستان خود ، بدون هیچ اذنی ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم ... أو ما ملکتم مفاتحه أو صدیقکم
11 - استفاده از خوراکی های منازلی که کلید های آنها در دست انسان است ، بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم ...أو ما ملکتم مفاتحه
12 - انبارداران و کسانی که وکیل افراد در نگه داری خوردنی ها و مواد غذایی اند ، می توانند بدون اذن خواستن از صاحبان آنها ، از آن خوردنی ها تناول کنند .
لیس علی الأعمی حرج . .. أن تأکلوا من بیوتکم ... أو ما ملکتم مفاتحه
برخی از مفسران بر آنند که مقصود از <ما ملکتم مفاتحه> کسانی اند که وکیل و قیم دیگران در آب ملک و حیواناتی مانند گاو،
ص: 98
گوسفند و شتر می باشند. این افراد حق دارند بدون اذن خواستن، از خوراکی های موجود در انبارها و نیز از شیر و دیگر فراورده های حیوانات تحت حفاظت خود، به مقدار مصرف شخصی خود بهره گیرند.
36 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ : < أو ماملکتم مفاتحه > قال : الرجل یکون له وکیل یقوم فی ماله فیأکل بغیر إذنه ;
از امام صادق(ع) روایت شده است که در باره سخن خدای - عزّوجلّ - <أو ما ملکتم مفاتحه> فرمود: این مانند آن است که شخص، وکیلی دارد که اداره مال او در دست وی است. او می تواند بدون اجازه صاحب مال از آن بخورد>.
39 - < عن أبی عبداللّه ( ع ) فی قول اللّه عزّوجلّ : < أو ما ملکتم مفاتحه أو صدیقکم > قال : هولاء الذین سمّی اللّه عزّوجلّ فی ه-ذه الآیه تأکل بغیر إذنهم من التمر و المأدوم . . . فأمّا ما خلا ذالک من الطعام فلا ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خدای - عزّوجلّ - <أو ما ملکتم مفاتحه أو صدیقکم> فرمود: افرادی که خداوند - عزّوجل - در این آیه ذکر کرده است، بدون اجازه شان از خرما و نان خورشتشان بخورید. .. و غیر از آن، از بقیه طعام ها نمی توانید بدون اجازه بخورید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 2،9
2 - نابینایان ، لنگ ها و مریضان ، در استفاده از خوراکی های اهل خانه خود ( فرزندان و همسر ) بدون هیچ اجازه ای ، مجازاند .
لیس علی الأعمی حرج و لا علی الأعرج حرج و لا علی المریض حرج . .. أن تأکلوا من بیو
برداشت فوق، مبتنی بر این است که جمله <و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم> عطف بر جمله پیشین باشد. گفتنی است مقصود از <بیوتکم> (خانه های خود) خانه همسر و فرزندان است که از افراد خودی هر شخصی محسوب می شوند.
9 - استفاده از خوراکی های اهل خانه خود ( فرزندان و همسر ) بدون اذن خواستن ، جایز است .
لیس علی الأعمی حرج . .. و لا علی أنفسکم أن تأکلوا من بیوتکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 34 - 1
1 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن کافران تا جایی که خانه های خود را مجلل و دارای درب ها و ورودی های متعدد بسازند .
لجعلنا لمن یکفر بالرحم-ن . .. و لبیوتهم أبوبًا
ص: 99
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 25 - 16
16 - < عن علی ( ع ) ان رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله نهی أهل مکّه أن یؤاجروا دورهم ، و أن یعلّقوا علیها أبواباً ، و قال : < سواء العاکف فیه و الباد > ;
از حضرت علی(ع) روایت شده است که رسول خدا(ص) اهل مکّه را از اجاره دادن خانه ها و گذاشتن درب برای آنها نهی کرد و فرمود: <سواء العاکف فیه و الباد>».
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 11 - 3
3 - درخواست همسر فرعون از خداوند ، مبنی بر زیستن در جوار رحمت او و بنا کردن خانه ای در بهشت برای وی
إذ قالت ربّ ابن لی عندک بیتًا فی الجنّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 93 - 1،2
1- ایجاد خانه ای از طلا برای خود ، معجزه مورد درخواست ( معجزه اقتراحی ) مشرکان مکه ، از پیامبر ( ص )
أو یکون لک بیت من زخرف
به قرینه سیاق آیات که در آنها معجزه های درخواستی مشرکان مطرح شده است مراد از <أو یکون لک بیت من زخرف> ایجاد خانه ای طلایی از طریق معجزه است.
2- مشرکان مکه ، ایمان خود را به پیامبر ( ص ) منوط به ایجاد خانه ای از طلا به صورت معجزه آسا کردند .
قالوا لن نؤمن لک حتی . .. أو یکون لک بیت من زخرف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 3،4
3 - منازل رفعت یافته به اذن خداوند ، تنها شایسته مردان تسبیح گویی است که اشتغال به امور دنیا ، هیچ گاه آنان را از رابطه با خدا ، بازنمی دارد .
ص: 100
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع . .. رجال لاتلهیهم تج-ره و لابیع عن ذکر اللّه و إقام ا
برداشت یاد شده، بر این اساس است که <فی بیوت> متعلق به <یسبح> و ظرف برای <رجال> باشد; یعنی، خانه هایی که در آن مردمانی وجود دارند که. .. .
4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبیح گو ، ذاکر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، دارای مجد و عظمت است .
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبّح له فیها . .. رجال لاتلهیهم تج-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 3،4
3 - منازل رفعت یافته به اذن خداوند ، تنها شایسته مردان تسبیح گویی است که اشتغال به امور دنیا ، هیچ گاه آنان را از رابطه با خدا ، بازنمی دارد .
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع . .. رجال لاتلهیهم تج-ره و لابیع عن ذکر اللّه و إقام ا
برداشت یاد شده، بر این اساس است که <فی بیوت> متعلق به <یسبح> و ظرف برای <رجال> باشد; یعنی، خانه هایی که در آن مردمانی وجود دارند که. .. .
4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبیح گو ، ذاکر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، دارای مجد و عظمت است .
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبّح له فیها . .. رجال لاتلهیهم تج-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 4
4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبیح گو ، ذاکر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، دارای مجد و عظمت است .
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبّح له فیها . .. رجال لاتلهیهم تج-ر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 37 - 4
4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبیح گو ، ذاکر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات ، دارای مجد و عظمت است .
فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبّح له فیها . .. رجال لاتلهیهم تج-ر
ص: 101
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 2 - 20
20 - یهودیان بنی نضیر ، خود زمینه ساز تخریب خانه هایشان به دست مسلمانان
یخربون بیوتهم بأیدیهم و أیدی المؤمنین
در آیه شریفه، فعل <یخربون> به خود یهود بنی نضیر نسبت داده شده است و مؤمنان مجری تخریب معرفی شده اند. از این مطلب، استفاده می شود که اقدام مؤمنان به تخریب خانه های بنی نضیر، معلول حرکت های توطئه آمیز خود یهود بنی نضیر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 41 - 1،2،6
1 - دوست گیرندگان غیرخدا ، همانند عنکبوت اند که خانه ای بس سست و بی بنیاد ، برای خود ساخته است .
مثل الذین اتّخذوا من دون اللّه أولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتًا
2 - انتخاب کنندگان ولیّ و کارسازی غیر از خدا ، همانند عنکبوت اند که برای خود خانه ای بی بنیاد ، بنا کرده است .
مثل الذین اتّخذوا من دون اللّه أولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتًا
6 - خانه عنکبوت ، بی بنیاد و سست ترین خانه ها است .
و إنّ أوهن البیوت لبیت العنکبوت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 42 - 3
3 - تشریح بی بنیادی شرک - همانند بی بنیادی خانه عنکبوت - برخاسته از علم خداوند است .
مثل الذین اتّخذوا من دون اللّه أولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتًا . .. إنّ اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 8 - 3
3 - ساختمان های مرتفع و مستحکم قوم عاد ، سست و بی مقاومت در برابر عذاب الهی
کیف فعل ربّک . .. الّتی لم یخلق مثلها فی البل-د
ص: 102
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 33 - 3
3 - خداوند ، توانا بر مرفه ساختن زندگی کافران ، تا جایی که سقف خانه های خود را از نقره بسازند و دارای پلکان هایی باشند که بر آن بالا بروند .
لجعلنا. .. لبیوتهم سقفًا من فضّه و معارج علیها یظهرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 61 - 24،37،40
24 - سلام کردن به یکدیگر به هنگام ورود به خانه ها ، توصیه خداوند به همه مسلمانان
فإذا دخلتم بیوتًا فسلّموا علی أنفسکم
37 - < عن أبی جعفر ( ع ) إذا دخل الرجل منکم بیته . . . إن لم یکن فیه أحد فلیقل : السلام علینا من عند ربّنا یقول اللّه < تحیّه من عنداللّه مبارکه طیّبه > ;
از امام باقر(ع) روایت شده است: هر گاه شخصی از شما وارد خانه خود شود. .. اگر کسی در آن خانه نبود، بگوید: <السلام علینا من عند ربّنا>. خدا می فرماید: تحیّه من عنداللّه مبارکه طیّبه>.
40 - < أبی الصباح قال : سألت أبا جعفر ( ع ) ، عن قول اللّه عزّوجلّ : فإذا دخلتم بیوتاً فسلّموا علی أنفسکم . . . > فقال : هو تسلیم الرجل علی أهل البیت حین یدخل ثمّ یردّون علیه ، فهو سلامکم علی أنفسکم ;
ابوالصباح از امام باقر(ع) پرسید: این که خداوند فرموده است: <فإذا دخلتم بیوتاً فسلّموا علی أنفسکم> مراد چیست؟ فرمود: مراد این است که شخص، هرگاه وارد خانه شود، بر اهل خانه سلام کند. پس آنان جواب سلام او را می دهند. پس آن سلام شما بر خودتان است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 27 - 4،5
4 - ورود به محل سکونت و خانه دیگران پیش از سلام کردن به اهل آن ، ممنوع است .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا و تسلّموا علی أهلها
5 - اذن خواستن و سلام کردن ، از شرایط و آداب ورود به محل سکونت و خانه دیگران
ص: 103
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا و تسلّموا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 6،10،15،16،24
6 - مؤمنان ، در صورتی که وارد خانه پیامبر ( ص ) شدند ، نباید منتظر صرف غذا در آنجا باشند .
ی-أیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم إلی طعام غیر ن-ظرین إ
<إناء> در لغت به معنای <وقت و ساعت> است (مفردات راغب). مراد از <غیر ناظرین إناه> منتظر بودن برای فرارسیدن وقت غذا است.
10 - مؤمنان ، موظف بودند پس از صرف غذا در میهمانی پیامبر ( ص ) ، از خانه آن حضرت پراکنده شوند .
فإذا طعمتم فانتشروا
15 - میهمانان پیامبر ( ص ) پس از صرف غذا ، نباید به انتظار گفت وگو با اهل خانه آن حضرت ، مجلس را طولانی می کردند .
فانتشروا و لامستئنسین لحدیث
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که سرگرم شدن به گفت وگو، مربوط به اهل خانه باشد و نه گفت وگو با هم. لازم به ذکر است که فراز <و إذا سألتموهنّ...> مؤید این برداشت است.
16 - وارد شدن بدون اجازه به خانه پیامبر ( ص ) و به انتظار غذا نشستن بدون دعوت قبلی ، موجب اذیت آن حضرت بود و باید از آن پرهیز می شد .
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم إلی طعام غیر نظرین إنیه و ل-کن إذا دعیتم ف
برداشت بالا بنابراین احتمال است که مشارالیه <ذلکم> نهی <لاتدخلوا> و <غیر ناظرین> باشد.
24 - فرمان به خروج از خانه پیامبر ( ص ) پس از صرف غذا ، سخن و فرمان حق است .
فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ فیستحیی منکم و ا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - ماعون - 107 - 7 - 1
1 - کسانی که از عاریه دادن لوازم منزل ، دریغ ورزیده ، احتیاجات مردم را نادیده می گیرند ، گرفتار نفرین خدایند و عذاب جهنم ، فرجام آنان است .
فویل . .. و یمنعون الماعون
<ماعون>، عنوان عامی برای اثاثیه منزل، از قبیل دیگ، تبر، و کاسه است (مصباح). این کلمه به معنای کار خیر و باران و آب و هر چیز نافع نیز می آید (قاموس). ریشه آن <مَعْن> (چیزی که کم و آسان باشد) است و برخی اصل آن را <معونه> (ابزار کمک دهنده) دانسته اند. (صحاح اللغه)
ص: 104
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 16 - 6
6- در آیین مریم ( س ) ، شرقِ خانه و یا معبد ، مکانی مناسب تر برای عبادت بود . *
إذ انتبذت من أهلها مکانًا شرقیًّا
است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - فجر - 89 - 7 - 3
3 - استحکام سرزمین عاد و عظمت ساختمان های آن ، مانع تأثیر عذاب الهی در تخریب و نابودی آن نبود .
کیف فعل ربّک . .. إرم ذات العماد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 4
4- تأمین آرامش و آسایش ، فلسفه و حکمت ساختن خانه و منزل است .
و الله جعل لکم من بیوتکم سکنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 28 - 3،6
3 - مؤمنان در صورت مواجه شدن با بی میلی صاحب خانه و درخواست مراجعت ، باید عذر او را موجه دانسته و بازگردند .
فإن لم تجدوا فیها أحدًا فلاتدخلوها حتّی یؤذن لکم
6 - پذیرفتن عذر صاحب خانه و تحمیل نکردن خود بر او و انصراف از ورود به خانه وی ، نشانه رشد و بالندگی است .
و إن قیل لکم ارجعوا فارجعوا هو أزکی لکم
<زکاه> (مصدر <أزکی>) هم به معنای <نمو و رشد> و هم به معنای <طهارت و پاکی> است. برداشت فوق، مبتنی بر معنای
ص: 105
نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 58 - 5،7
5 - پدران و مادران ، حق ندارند با وضعیت و پوشش متناسب با خواب و خلوت ( چون برهنگی و . . . ) در انظار فرزندانشان ظاهر شوند .
لیستئذنکم . .. و الذین لم یبلغوا الحلم منکم و من بعد صلوه العشاء ثلث عورت لکم
از این که فرزندان ممنوع شدند که بدون اذن، وارد اتاق و محل استراحت پدران و مادرانشان (در سه وقتی که نوعاً والدین در حال برهنگی و خلوت و متناسب با وضعیت خواب قرار دارند) شوند، می توان استفاده کرد که والدین هم نباید با چنین وضعیتی بر فرزندانشان وارد شوند. گفتنی است: مفهوم جمله <لیس علیکم و لا علیهم جناح; نه بر شما و نه بر آنان گناهی نیست> مؤید برداشت یاد شده است; زیرا معلوم می شود که در اوقات سه گانه، جناح (گناه) خواهد بود.
7 - زنان و مردان مؤمن ، حق ندارند با وضعیت و پوشش متناسب با خواب و خلوت ، در انظار خدمت کاران خویش ظاهر شوند .
لیستئذنکم الذین ملکت أیم-نکم . .. من قبل صلوه الفجر ... و من بعد صلوه العشاء ثلث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 11،15
11 - مؤمنان ، نباید میهمانی در خانه پیامبر ( ص ) را طولانی می کردند و به گفتوگو و مذاکره می پرداختند .
فإذا طعمتم فانتشروا . .. و لامستئنسین لحدیث
15 - میهمانان پیامبر ( ص ) پس از صرف غذا ، نباید به انتظار گفت وگو با اهل خانه آن حضرت ، مجلس را طولانی می کردند .
فانتشروا و لامستئنسین لحدیث
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که سرگرم شدن به گفت وگو، مربوط به اهل خانه باشد و نه گفت وگو با هم. لازم به ذکر است که فراز <و إذا سألتموهنّ...> مؤید این برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 68 - 4
4- دامنه کوه ها ، بالای درختان و بنا ها و سایبان ها ، مکانی طبیعی و مناسب برای زندگی زنبور های عسل
ص: 106
و أوحی ربّک إلی النحل أن اتخذی من الجبال بیوتًا و من الشجر و ممّا یعرشون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 18
18 - مسلمانان صدراسلام ، در ورود وقت و بیوقت به خانه پیامبر ( ص ) و طولانی کردن میهمانی ، مراعات حال آن حضرت را نمی کردند .
ی-أیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبیّ . .. غیر ن-ظرین إنیه ... فإذا طعمتم فا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - قصص - 28 - 81 - 1
1 - اقدام خداوند به از میان برداشتن قارون و فرو بردن وی و خانه اش در درون زمین
فخسفنا به و بداره الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 74 - 11
11 - آمادگی زمین برای سکونت انسان ها و آگاهی آنان به خانه سازی ، از مواهب و نعمت های بزرگ الهی
و بوأکم فی الأرض تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 80 - 1
1- خداوند ، خانه و منزل را ، مایه آرامش انسان قرار داد .
و الله جعل لکم من بیوتکم سکنًا
ص: 107
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 70 - 6
6- منزل حضرت لوط ( ع ) ، محل مراجعه مردم از شهر ها و مناطق مختلف و اقوام گوناگون
قالوا أو لم ننهک عن الع-لمین
<عالم> به معنای همه خلق و یا دسته ای از موجودات است. جمع آمدن آن (عالمین) برای بیان استغراق و شمول تمامی اصناف موجودات جهان است و مقصود از آن در این آیه، همه مردم از تمامی اقوام و قبایل دور و نزدیک است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 25 - 16
16 - < عن علی ( ع ) ان رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله نهی أهل مکّه أن یؤاجروا دورهم ، و أن یعلّقوا علیها أبواباً ، و قال : < سواء العاکف فیه و الباد > ;
از حضرت علی(ع) روایت شده است که رسول خدا(ص) اهل مکّه را از اجاره دادن خانه ها و گذاشتن درب برای آنها نهی کرد و فرمود: <سواء العاکف فیه و الباد>».
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 189 - 9،11،24
9 - ورود به خانه از پشت آن و پرهیز از راه های متعارف ، نه از آداب حج است و نه رفتار نیکو برای حاجیان
و لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها
11 - مسلمانان صدر اسلام بر اساس سنت عصر جاهلی ، به هنگام حج از راه های متعارف به خانه ها وارد نمی شدند .
و لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها
از اینکه مسلمانان مورد خطاب قرار گرفته اند، معلوم می شود: گروهی از آنان تا پیش از نازل شدن آیه شریفه، به این سنت پایبند بوده اند.
24 - از امام باقر ( ع ) درباره آیه < لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهور ها > روایت شده است : انه کان المحرمون لایدخلون بیوتهم من أبواب ها و لکنهم کانوا ینقبون فی ظهر بیوتهم أی فی مؤخر ها نقباً یدخلون و یخرجون منه فنهوا عن التدین بذلک ;
] در جاهلیت[ کسانی که برای مناسک حج مُحْرم می شدند، از درب خانه هایشان وارد آن نمی شدند; بلکه از حفره ای که در پشت خانه و در انتهای آن باز می کردند، رفت و آمد می نمودند و خداوند آنان را از پایبندی به این عمل نهی فرمود>.
ص: 108
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 27 - 7
7 - ورود ناگهانی و بدون سلام کردن و اذن خواستن ، به محل سکونت و خانه یکدیگر ، از رسوم و اخلاق جاهلیت پیش از اسلام بود .
لاتدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتّی تستأنسوا و تسلّموا علی أهلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 1،2،18
1 - مؤمنان ، مجاز نیستند بدون اجازه ، وارد خانه های پیامبر ( ص ) شوند .
ی-أیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبی إلاّ أن یؤذن لکم
2 - مؤمنان ، تنها با اجازه ، مجاز به وارد شدن در خانه پیامبر ( ص ) هستند .
ی-أیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم
18 - مسلمانان صدراسلام ، در ورود وقت و بیوقت به خانه پیامبر ( ص ) و طولانی کردن میهمانی ، مراعات حال آن حضرت را نمی کردند .
ی-أیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبیّ . .. غیر ن-ظرین إنیه ... فإذا طعمتم فا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 57 - 4
4 - کسانی که وارد منزل پیامبر ( ص ) شوند و اقامت خود را در حدّ آزاردهندگی آن حضرت ادامه دهند ، مورد لعن خدایند .
و لامستئنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ . .. إنّ الذین یؤذون ... و رسوله لعن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 189 - 8
8 - ورود حاجیان به خانه ، از پشت آن و پرهیز از راه های متعارف ، عملی نیکو در دیدگاه مردم عصر جاهلیت
و لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها
نفی نیکی از رسم یاد شده (لیس البر)، دلالت می کند که آن رسم در نزد مردم جاهلی، رسمی نیکو و ارجمند بوده است.
ص: 109
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 26 - 3،12،13
3- توطئه کنندگان علیه دین الهی ، در داخل خانه های خود با فرو ریختن سقف خانه ها بر روی آنان ، به هلاکت رسیدند .
قد مکر الذین من قبلهم فأتی الله بنی-نهم من القواعد فخّر علیهم السقف من فوقهم
ذکر قید <من فوقهم> پس از بیان <فخر علیهم السقف> (سقف بر آنها فرو ریخت) با اینکه ریزش سقف همواره از بالاست، می تواند برای بیان این منظور باشد که آنان در داخل خانه های خود، زیر آوار مدفون شدند.
12- < عن أبی جعفر ( ع ) فی قول الله : < فأتی الله بنیانهم من القواعد > قال : کان بیت غدر یجتمعون فیه ;
از امام باقر(ع) روایت شده است که درباره قول خدا <فأتی الله بنیانهم من القواعد> فرمود: [آن بنیان] خانه خیانتی بود که در آن اجتماع می کردند>.
13- < عن ابی جعفر ( ع ) فی قوله : < قد مکر الذین من قبلهم فأتی الله بنیانهم من القواعد > فخّر علیهم السقف من فوقهم و أتاهم العذاب من حیث لایشعرون قال : بیت مکرهم أی ماتوا فألقاهم الله فی النار . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده است که درباره قول خدا <. .. فأتی الله بنیانهم من القواعد...> فرمود: مقصود این است که خدا خانه مکرشان را ویران کرد; یعنی، مردند و خدا آنان را در آتش افکند>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 52 - 1،4
1 - خانه های ویران و خالی از سکنه ثمودیان ، نشانه ای گویا از فرود آمدن کیفر الهی بر آنان
أنّا دمّرن-هم و قومهم أجمعین . فتلک بیوتهم خاویه
<خواء> (مصدر <خاویه>) به معنای ویرانی و نیز خالی از سکنه شدن است. در برداشت فوق هر دو معنا لحاظ شده است.
4 - خانه های ویران و خالی از سکنه ثمودیان ، دربردارنده درس عبرتی بزرگ برای اهل فهم و دانش
فتلک بیوتهم خاویه . .. إنّ فی ذلک لأیه لقوم یعلمون
واژه <آیه> در آیه یاد شده معادل <عبره> و تنکیر آن بیانگر بزرگی است; یعنی، <إنّ فی ذلک لعبره عظیمه لقوم یعلمون>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 53 - 3
3 - خانه های پیامبر ( ص ) - از جهت وارد شدن در آنها - همانند خانه های سایر مردم نیست و آداب خاصی دارد .
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم
ص: 110
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 5،6
5- اصحاب حجر ( قوم ثمود ) در خانه های سنگی و مستحکم خود از هرگونه خطر احساس امنیت کامل می کردند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
6- اصحاب حجر با پناه گرفتن در خانه های سنگی مستحکم ، به گمان باطل خود را از عذاب الهی در امان می پنداشتند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
ساختن خانه های سنگی مستحکم، ممکن است در مقابل تهدید شدن به عذاب الهی باشد. دو آیه بعد (فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون) مؤید این برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 82 - 1،2،7
1- اصحاب حجر با شکافتن کوه ها ، خانه های امنی برای خود در دل آن می ساختند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
تراشیدن کوهها به منظور ساختن خانه به دو گونه قابل تصور است:B1- ساختن خانه های سنگی از بریده های کوهها در دامنه کوهها و یا در جای دیگر. 2- ساختن خانه از خود کوهها و در دل آنها. چنان که در سوره <نحل> (آیه 68) همین تعبیر به کار رفته است: (...أن اتخذی من الجبال بیوتاً).
2- اصحاب حجر با تراشیدن کوه ها ، از سنگ های آن برای خود خانه های امنی می ساختند .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
مقصود از تراشیدن کوهها به منظور ساختن خانه امن ممکن است ساختن خانه های سنگی به خاطر استحکام آن باشد.
7- امنیت ، هدف و مقصود تعیین کننده در کیفیت و نوع خانه سازی مردم حجر ( قوم ثمود ) بود .
و کانوا ینحتون من الجبال بیوتًا ءامنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 4 - 3
3 - خانه پیامبر ( ص ) ، دارای حجره های متعدد *
إنّ الذین ینادونک من وراء الحجرت
ص: 111
برداشت بالا بدان احتمال است که مراد از <الحجرات> اتاق هایی بوده که در اطراف مسجد، به پیامبر(ص) اختصاص داشته است و برخی از درون مسجد با صدای بلند آن حضرت را می خواندند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 80 - 5
5- اصحاب حجر ( قوم ثمود ) دارای خانه های سنگی و مستحکم بودند .
و لقد کذّب أصح-ب الحجر المرسلین
نام گذاری قوم ثمود به <اصحاب حجر> می تواند گویای برداشت فوق باشد. جمله <و کانوا ینحتون من الجبال بیوتاً...> در دو آیه بعد مؤید آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 84 - 2
2- خانه های مستحکم و سنگی قوم ثمود - که به امید برقراری امنیت در برابر عذاب الهی ساخته شد - نتوانست آنان را حتی در برابر صدایی سهمگین امنیت بخشد .
فأخذتهم الصیحه . .. فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 21 - 12،14،16
12- آسودگی و رفاه یوسف ( ع ) در خانه عزیز مصر
کذلک مکّنّا لیوسف فی الأرض
14- ورود یوسف به خانه عزیز مصر ، زمینه ساز تحقق یافتن وعده های الهی درباره او بود .
و کذلک مکّنّا لیوسف فی الأرض و لنعلّمه من تأویل الأحادیث
عبارت <لنعلّمه> عطف بر عبارتی مقدر است ; یعنی: مکّنّا لیوسف لنفعل کذا و لنعلّمه . .. ; مراد از لنفعل کذا ، اموری است که خداوند در ابتدای داستان یوسف بیان کرد مانند <رأیتهم لی ساجدین> و <کذلک یجتبیک ربک ...>.
16- آموزش تحلیل رخداد ها و تأویل رؤیاها ، هدف تقدیر الهی از کشاندن یوسف به خانه عزیز مصر
کذلک مکّنّا لیوسف فی الأرض و لنعلّمه من تأویل الأحادیث
<لام> در <لنعلّمه> لام غایت است و بیانگر غرض و هدف متعلق می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 112
8 - یوسف - 12 - 22 - 1
1- یوسف ( ع ) روزگار کودکی و نوجوانی را در خانه عزیز مصر به سر برد ، تا به جوانی و رشد جسمی و عقلی رسید .
أکرمی مثوی-ه . .. و لما بلغ أشدّه
کلمه <أشدّ> چنان چه لسان العرب از سیبویه نقل کرده - جمع شدّه (توان و قدرت) است. بنابراین <أشدّ> ; یعنی ، توانها و قدرتهای متعدد که به مناسبت مورد ، شامل توان جسمی و عقلی است.
ص: 113
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 141 - 8
8 - منافقان ، خائنِ به جبهه اسلام و مؤمنان و خوش خدمت به کافرانند .
قالوا ألم نستحوذ علیکم و نمنعکم من المؤمنین
<استحوذ> به معنای غلبه و استیلا است و مراد از جمله <و ان کان للکافرین . .. الم نستحوذ> - با توجه به سیاق آیه - این است که منافقان پس از پیروزی کافران به آنان می گویند: در هنگامه جنگ ما بر شما استیلا داشتیم ولی شما را نکشتیم، بر این اساس جمله <نمنعکم من المؤمنین> به این معنا خواهد بود که بین شما و اهل ایمان حائل شدیم و نگذاشتیم آنان نیز به شما دسترسی پیدا کنند، تا پیروزی برای شما حاصل شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 58 - 7
7 - پیمان شکنان و کسانی که در اندیشه شکستن پیمان های خویشند ، خائن و محروم از محبت خداوند هستند .
إن اللّه لایحب الخائنین
برداشت فوق بر این اساس است که جمله <إن اللّه . .. > تعلیل برای <فانبذ إلیهم> باشد ; یعنی کسانی که در صدد پیمان شکنی هستند، خائنند و چون خداوند خائنان را دوست ندارد، تو ای پیامبر(ص) موظف هستی معاهده آنان را لغو کنی تا راه برای نبرد با آنان باز شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 71 - 2
2 - اسیران جنگ بدر از خیانتکاران به دین خدا تا پیش از آن نبرد
و إن یریدوا خیانتک فقد خانوا اللّه من قبل
ص: 114
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 52 - 10
10- زنان اشراف مصر و متهم کنندگان یوسف ( ع ) به خیانت ، از زمره خائنان بودند .
أن الله لایهدی کید الخائنین
مصداق مورد نظر برای <الخائنین> زلیخا و زنان اشراف و نیز درباریانی می باشند که تصمیم به زندانی کردن یوسف(ع) گرفتند (ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأیات لیسجننه) آیه 35.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 110 - 4
4 - خداوند آمرزنده گناه خیانتکاران و حامیان آنان ، در صورت استغفار و توبه
هأنتم هؤلاء . .. او یظلم نفسه ثم یستغفر اللّه یجداللّه غفوراً رحیماً
با توجه به آیات قبل می توان گفت از مصادیق مورد نظر برای <من یعمل سوءاً> خیانتکاران هستند و حامیان آنان از مصادیق <یظلم نفسه> می باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 113 - 7
7 - رهبران الهی در معرض توطئه و دسیسه های اغوا کننده از سوی خائنان
و لا تجدل عن الذین یختانون أنفسهم . .. و لولا فضل اللّه علیک و رحمته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 113 - 4،6،7
4 - دسیسه ها و صحنه سازی های خائنان ، خطری در جهت به انحراف کشیدن دستگاه قضایی
لتحکم بین الناس بما اریک اللّه . .. لهمت طائفه منهم ان یضلوک
آیه شریفه در حقیقت توصیه ای است به قاضیان که همواره مراقب توطئه گران و دسیسه بازان باشند تا مبادا آنان را به انحراف و خلاف حق بکشانند; چنانچه نسبت به پیامبر(ص) در قصه طعمه بن ابی ابیرق چنین پنداری را داشتند.
ص: 115
6 - فضل و رحمت الهی ، مانع تأثیر دسیسه و زمینه سازی های خائنان در قضاوت پیامبر ( ص )
لتحکم بین الناس . .. و لولا فضل اللّه علیک و رحمته لهمت طائفه منهم
7 - رهبران الهی در معرض توطئه و دسیسه های اغوا کننده از سوی خائنان
و لا تجدل عن الذین یختانون أنفسهم . .. و لولا فضل اللّه علیک و رحمته
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 105 - 19
19 - قضاوت و داوری های به دور از معیار های تبیین شده در قرآن و سنت ، تحکیم بخش اغراض و منافع خیانتکاران
إنّا انزلنا إلیک الکتب بالحق . .. بما اریک اللّه و لاتکن للخائنین خصیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 105 - 16،17،18
16 - قاضی و دستگاه قضایی نباید در مسیر حمایت از خائنان قرار گیرد .
و لاتکن للخائنین خصیماً
<خصیم> به کسی گفته می شود که از ادعایی طرفداری می کند، و مراد از <خائنین>، به قرینه <لتحکم بین الناس>، کسانی هستند که در محضر قاضی مدعی امر باطل هستند و حق با طرف مقابل آنهاست.
17 - پشتیبانی و حمایت از خائنان ، حرام است .
و لاتکن للخائنین خصیماً
بنابر اینکه مراد از <خائنین> مطلق کسانی باشند که مرتکب خیانت شده اند، نه خصوص کسانی که در محاکم قضایی حاضر می شوند و مدعی امری باطل هستند.
18 - حمایت از خائنان ، انحراف از حق است .
إنّا انزلنا إلیک الکتب بالحق لتحکم . .. و لاتکن للخائنین خصیماً
جمله <و لا تکن . ..> بیان مصداقی از <بالحق> است. یعنی از مسائل حقی که خواست قرآن است، پرهیز کردن از حمایت خائنان می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 1،2،13
1 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) در مورد دفاع از خائنان
لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
ص: 116
<جدال> هنگامی که به حرف <عن> متعدی شود، به معنای دفاع و طرفداری است.
2 - حرمت دفاع از خائن
و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
13 - دفاع از خائنین ، خیانت و گناهی بزرگ است .
و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
مراد از <خواناً اثیماً> می تواند قاضیانی باشد که از خیانتکاران دفاع می کنند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 109 - 1،2،3،4
1 - دفاع از خائن ، عملی نکوهیده و مورد توبیخ خداوند
هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم فی الحیوه الدنیا
کلمه <هولاء>، اشاره به خیانتکاران است.
2 - در روز قیامت ، هیچکس توان دفاع از خائن را در برابر خداوند ندارد .
هأنتم هؤلاء جدلتم . .. فمن یجدل اللّه عنهم یوم القیمه
3 - تلاش برخی مسلمانان در صدر اسلام ، برای دفاع از خیانتکاران در پیشگاه پیامبر ( ص )
هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم
با توجه به شأن نزول که در مورد ابن ابیرق و دیگران وارده شده است.
4 - تبرئه خیانتکاران در دنیا ، مانع گرفتاری آنان به عذاب اخروی نخواهد شد .
هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم فی الحیوه الدنیا فمن یجدل اللّه عنهم یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 75 - 6
6 - برخی از اهل کتاب ، تنها با اعمال زور و قدرت تن به بازگردانی امانت خواهند داد .
الاّ مادُمت علیه قائماً
جمله <مادمت . .. >، کنایه از مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 74 - 9
9 - توبیخ منافقان ، به خاطر حرکت های خیانت آمیز علیه اسلام و پیامبر ( ص ) با وجود برخورداری از تفضلات خدا و رسولش
ص: 117
و ما نقموا إلا أن أغنیهم اللّه و رسوله من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 5
5- مخالفت اهل کتاب با اسلام و پیامبر ( ص ) ، مخالفتی خائنانه و نه از روی جهل و بی خبری *
إنّ الذین کفروا و . .. من بعد ما تبیّن لهم الهدی
می توان گفت: مراد از <الذین کفروا. ..> به قرینه <تبیّن لهم الهدی> اهل کتاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 74 - 9
9 - توبیخ منافقان ، به خاطر حرکت های خیانت آمیز علیه اسلام و پیامبر ( ص ) با وجود برخورداری از تفضلات خدا و رسولش
و ما نقموا إلا أن أغنیهم اللّه و رسوله من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 32 - 5
5- مخالفت اهل کتاب با اسلام و پیامبر ( ص ) ، مخالفتی خائنانه و نه از روی جهل و بی خبری *
إنّ الذین کفروا و . .. من بعد ما تبیّن لهم الهدی
می توان گفت: مراد از <الذین کفروا. ..> به قرینه <تبیّن لهم الهدی> اهل کتاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 52 - 10
10- زنان اشراف مصر و متهم کنندگان یوسف ( ع ) به خیانت ، از زمره خائنان بودند .
أن الله لایهدی کید الخائنین
مصداق مورد نظر برای <الخائنین> زلیخا و زنان اشراف و نیز درباریانی می باشند که تصمیم به زندانی کردن یوسف(ع) گرفتند (ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأیات لیسجننه) آیه 35.
ص: 118
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 162 - 12
12 - دوزخ ، جایگاه شوم ترک کنندگان جهاد ، خیانتکاران و آنانکه پیامبر ( ص ) را متّهم به خیانتکاری می کنند .
انّ الّذین تولّوا منکم . .. و ما کان لنبیّ ان یغلّ ... کمن بآء بسخط من اللّه و م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 161 - 6،7،8،11،16
6 - روز رستاخیز ، عرصه حشر خیانتکاران به همراه آنچه ( اموال و . . . ) در آن خیانت کرده اند .
و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه
در برداشت فوق، <باء> در <بما غلّ>، باء مصاحبت گرفته شده است.
7 - تجسم رفتار ناپسند خیانتکاران در روز رستاخیز
و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه
برخی برآنند که مراد از <ما غلّ>، آن مالی که در دنیا مورد خیانت واقع شده، نیست ; بلکه گناه خیانتکاری در قیامت تجسّم می یابد و خیانتکار همراه آن گناهِ مجسّم در صحنه قیامت حاضر می شود.
8 - رسوایی و مجازات خیانتکاران در قیامت
و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه ثمّ توفّی کلّ نفس ما کسبت
11 - خیانتکاران ، دریافت کنندگان کامل ( بدون کم و زیاد ) جزای رفتار ناپسند خویش ، در روز رستاخیز
و من یغلل . .. ثمّ توفّی کلّ نفس ما کسبت و هم لایظلمون
16 - به مجازات رسیدن خیانتکاران در اموال امام در قیامت
و من یغلل یأت بما غلّ
امام صادق (ع): الغلول کلّ شیء غلّ عن الامام.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 205، ح 148 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 324، ح 2.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 109 - 2،5،6
2 - در روز قیامت ، هیچکس توان دفاع از خائن را در برابر خداوند ندارد .
هأنتم هؤلاء جدلتم . .. فمن یجدل اللّه عنهم یوم القیمه
5 - دادخواهی خداوند از خیانت پیشگان در قیامت
فمن یجدل اللّه عنهم یوم القیمه
6 - در قیامت ، مانعی در برابر اجرای حکم الهی در مورد خائنان نخواهد بود .
ص: 119
فمن یجدل اللّه عنهم یوم القیمه ام من یکون علیهم وکیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 108 - 1
1 - خیانت پیشگان گنهکار ، علی رغم شرم از مردم ، از خدا شرم و پروایی ندارند .
یستخفون من الناس و لایستخفون من اللّه
چون <استخفاء> (پنهان سازی) از خداوند مقدور نیست تا نهی و یا مذمتی به فعل و یا ترک آن تعلق گیرد; بنابراین <استخفاء> می تواند کنایه از <استحیاء> (شرم کردن) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 5
5 - خطر بهره برداری خیانتکاران نیرنگ باز از دستگاه قضایی در جهت خواسته های خویش
لتحکم بین الناس . .. و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 5
5 - خطر بهره برداری خیانتکاران نیرنگ باز از دستگاه قضایی در جهت خواسته های خویش
لتحکم بین الناس . .. و لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 113 - 3،6،8
3 - تلاش گروهی از خائنان برای به اشتباه انداختن پیامبر ( ص ) ، در قضاوت
هانتم هؤلاء جدلتم عنهم فی الحیوه الدنیا . .. لهمت طائفه منهم ان یضلوک
اگر چه ظاهر جمله شرطیه <لولا . .. لهمت>، نفی تلاش است، ولی مراد از آن نفی تأثیر تلاش می باشد. یعنی تلاش آنان برای
ص: 120
لغزاندن پیامبر(ص)، هیچگونه اثری نداشت و گویا اصلا تلاشی در این جهت نکردند، این معنا با آیات قبل تأیید می شود.
6 - فضل و رحمت الهی ، مانع تأثیر دسیسه و زمینه سازی های خائنان در قضاوت پیامبر ( ص )
لتحکم بین الناس . .. و لولا فضل اللّه علیک و رحمته لهمت طائفه منهم
8 - کسانی که در صدد گمراه ساختن و به اشتباه انداختن پیامبر ( ص ) بودند ، تنها خود را به گمراهی و اشتباه افکندند .
لهمت طائفه منهم ان یضلوک و ما یضلون الا أنفسهم و ما یضرونک من شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 52 - 9
9- خداوند نخواهد گذاشت مکر و حیله خیانتکاران به فرجام رسد و به ثمر نشیند .
و أن الله لایهدی کید الخائنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 71 - 8،10
8 - ذلت و ناکامی ، فرجام خائنان به خدا
فقد خانوا اللّه من قبل فأمکن منهم
10 - علم و حکمت گسترده الهی ، پشتوانه وعده الهی به ناکامی خائنان به پیامبر ( ص ) و دین الهی
فقد خانوا اللّه من قبل فأمکن منهم و اللّه علیم حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 71 - 10
10 - علم و حکمت گسترده الهی ، پشتوانه وعده الهی به ناکامی خائنان به پیامبر ( ص ) و دین الهی
فقد خانوا اللّه من قبل فأمکن منهم و اللّه علیم حکیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 121
8 - یوسف - 12 - 52 - 9،12
9- خداوند نخواهد گذاشت مکر و حیله خیانتکاران به فرجام رسد و به ثمر نشیند .
و أن الله لایهدی کید الخائنین
12- یوسف ( ع ) با تقاضای دادرسی درصدد بود به پادشاه مصر ثابت کند که خیانتکاران هرگز به پیروزی نمی رسند و مکرشان فرجامی ندارد .
ذلک لیعلم . .. أن الله لایهدی کید الخائنین
چنان چه گذشت عبارت <أن الله لایهدی . ..> عطف بر <أنی ...> است ; یعنی: <ذلک لیعلم أن الله ...>. این بدان خاطر بود که عزیز و یا پادشاه بداند که خداوند مکر خیانتکاران را به ثمر نمی نشاند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 113 - 4
4 - دسیسه ها و صحنه سازی های خائنان ، خطری در جهت به انحراف کشیدن دستگاه قضایی
لتحکم بین الناس بما اریک اللّه . .. لهمت طائفه منهم ان یضلوک
آیه شریفه در حقیقت توصیه ای است به قاضیان که همواره مراقب توطئه گران و دسیسه بازان باشند تا مبادا آنان را به انحراف و خلاف حق بکشانند; چنانچه نسبت به پیامبر(ص) در قصه طعمه بن ابی ابیرق چنین پنداری را داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 109 - 4
4 - تبرئه خیانتکاران در دنیا ، مانع گرفتاری آنان به عذاب اخروی نخواهد شد .
هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم فی الحیوه الدنیا فمن یجدل اللّه عنهم یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 27 - 11
11- لحظه مرگ ، لحظه آغاز عذاب منافقان و خیانتکاران به اسلام
فکیف إذا توفّتهم المل-ئکه یضربون وجوههم و أدب-رهم
ص: 122
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 108 - 2
2 - خیانت پیشگان گنهکار ، ناباور به نظارت و آگاهی خداوند بر اعمال انسانها
یستخفون من الناس و لایستخفون من اللّه
پنهان سازی از خداوند نامعقول است. بنابراین جمله < و لایستخفون من اللّه> می تواند اشاره به این معنا باشد که گناهکاران، در حقیقت خداوند را ناظر و آگاه به اعمال نمی دانند تا در صدد پنهان سازی اعمال ناروای خویش از او باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - انفال - 8 - 71 - 8
8 - ذلت و ناکامی ، فرجام خائنان به خدا
فقد خانوا اللّه من قبل فأمکن منهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 6
6 - خیانت کاران ناسپاس ، محروم از حمایت و محبت خداونداند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 161 - 8
8 - رسوایی و مجازات خیانتکاران در قیامت
و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه ثمّ توفّی کلّ نفس ما کسبت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 109 - 6
ص: 123
6 - در قیامت ، مانعی در برابر اجرای حکم الهی در مورد خائنان نخواهد بود .
فمن یجدل اللّه عنهم یوم القیمه ام من یکون علیهم وکیلا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 7
7 - خداوند ، خیانتکاران گناهکار را دوست ندارد .
إنّ اللّه لایحب من کان خواناً اثیماً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 38 - 6
6 - خیانت کاران ناسپاس ، محروم از حمایت و محبت خداونداند .
إنّ اللّه لایحبّ کلّ خوّان کفور
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 107 - 1
1 - هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) در مورد دفاع از خائنان
لاتجدل عن الذین یختانون انفسهم
<جدال> هنگامی که به حرف <عن> متعدی شود، به معنای دفاع و طرفداری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - محمد - 47 - 27 - 11
11- لحظه مرگ ، لحظه آغاز عذاب منافقان و خیانتکاران به اسلام
فکیف إذا توفّتهم المل-ئکه یضربون وجوههم و أدب-رهم
ص: 124
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 109 - 5
5 - دادخواهی خداوند از خیانت پیشگان در قیامت
فمن یجدل اللّه عنهم یوم القیمه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 58 - 17
17 - هشدار خداوند به خیانتکاران در امانت و ستمگران در قضاوت
انّ اللّه . .. انّ اللّه کان سمیعاً بصیراً
ص: 125
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 125 - 14
14 - ضیق صدر و تهی بودن قلب از ایمان، نشانه غلبه پلیدی بر آن است.
کذلک یجعل الله الرجس علی الذین لا یؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 5
5 - پاکیزگی و خلوص از پلیدی ها ، زمینه بهره گیری وافر از فیض الهی و خبائث و ناخالصی ها ، مانع آن
و البلد الطیب . .. و الذی خبث لایخرج إلا نکداً
با توجه به ذیل آیه (لقوم یشکرون) و آیات پس از آن که برخورد انسانها را با رسالت انبیا تشریح می کند، معلوم می شود بیان زمین مستعد و برکتهای آن و زمین نامستعد و بی ثمری آن، در حقیقت ترسیم حالت انسانها و استعداد دریافت معارف الهی است. یعنی تشبیه انواع انسانهاست از نظر دریافت معارف به انواع زمینها و دریافت باران رحمت.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 3
3 - مردار ، خون ، گوشت خوک و حیوانی که برای بت ها ذبح شود ، یا به نام غیر خدا سر بریده شود ، از خوراکی های خبیث و پلید هستند .
کلوا من طیبت . .. إنما حرم علیکم المیته ... و ما أهل به لغیر اللّه
ص: 126
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 3
3 - مردار ، خون ، گوشت خوک و حیوانی که برای بت ها ذبح شود ، یا به نام غیر خدا سر بریده شود ، از خوراکی های خبیث و پلید هستند .
کلوا من طیبت . .. إنما حرم علیکم المیته ... و ما أهل به لغیر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 3
3 - مردار ، خون ، گوشت خوک و حیوانی که برای بت ها ذبح شود ، یا به نام غیر خدا سر بریده شود ، از خوراکی های خبیث و پلید هستند .
کلوا من طیبت . .. إنما حرم علیکم المیته ... و ما أهل به لغیر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 3
3 - مردار ، خون ، گوشت خوک و حیوانی که برای بت ها ذبح شود ، یا به نام غیر خدا سر بریده شود ، از خوراکی های خبیث و پلید هستند .
کلوا من طیبت . .. إنما حرم علیکم المیته ... و ما أهل به لغیر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 125 - 15
15 - پلیدی بر کافران استیلا دارد.
یجعل الله الرجس علی الذین لا یؤمنون
ص: 127
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 9
9 - متجاوزان و فسادگران ، مانند سرزمین خبیث کم بهره از فیض الهی و انسانهایی بی ثمرند .
إنه لایحب المعتدین. و لاتفسدوا ... و الذی خبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 115 - 16
16- اضطرار ، از میان برنده ممنوعیت شرعی محرمات و نه قبح و خباثت واقعی آنها *
إنما حرّم علیکم المیته . .. فمن اضطرّ ... فإن الله غفور رحیم
تذکر به غفران و رحمت الهی، می تواند نشان دهنده بقای نوعی از قبح و خباثت در فعل حرام اضطراری باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 173 - 3
3 - مردار ، خون ، گوشت خوک و حیوانی که برای بت ها ذبح شود ، یا به نام غیر خدا سر بریده شود ، از خوراکی های خبیث و پلید هستند .
کلوا من طیبت . .. إنما حرم علیکم المیته ... و ما أهل به لغیر اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 121 - 5
5 - حیوانی که با نام خدا ذبح نشود، مظهر فسق است.
و لا تأکلوا مما لم یذکر اسم الله علیه و إنه لفسق
مرجع ضمیر <إنه> می تواند <ما> در <مما لم یذکر> باشد در نتیجه حیوان ذبح شده بدون نام خدا، خود فسق است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 128
6 - اعراف - 7 - 58 - 9
9 - متجاوزان و فسادگران ، مانند سرزمین خبیث کم بهره از فیض الهی و انسانهایی بی ثمرند .
إنه لایحب المعتدین. و لاتفسدوا ... و الذی خبث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 10
10 - پاکی طینت موجودات ، امری اصیل و خباثت آنها ، امری عرضی است . *
و البلد الطیب . .. و الذی خبث
توصیف زمین مستعد با وصف <الطیب> در مقابل توصیف زمین نامستعد با فعل <خبث>، می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد. زیرا وصف دلالت بر ثبوت دارد و فعل حاکی از حدوث است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 125 - 12
12 - ضیق صدر (تنگ دلی و حق ناپذیری) نشانه تسلط پلیدی بر آدمی است.
و من یرد أن یضله . .. کذلک یجعل الله الرجس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 58 - 7
7 - ثمربخشی فراوان ، نشانه طیب بودن و کم ثمری ، نشانه خباثت
و البلد الطیب یخرج نباته بإذن ربه و الذی خبث لایخرج إلا نکداً
خبایث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 100 - 4،7،10،17
4 - ضرورت پرهیز از فریفتگی و دلبستگی به اشیاء پلید و ناپاک علی رغم زیادی شگفت برانگیز آنها
لایستوی . .. و لو اعجبک کثره الخبیث
ص: 129
7 - لزوم رعایت تقوا با پرهیز از ناپاکی ها و گرایش به پاکیها
لایستوی الخبیث و الطیب . .. فاتقوا اللّه
10 - تنها خردمندان زمینه دار دوری جستن از ناپاکی ها و گرایش به پاکیها
لایستوی الخبیث و الطیب . .. فاتقوا اللّه یاولی الالبب
17 - پرهیز از پلید و ناپاک و گرایش به پاکی ها ، زمینه نیل به فلاح و رستگاری
لایستوی الخبیث و الطیب . .. لعلکم تفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 100 - 1،3،5،8
1 - هرگز بد ها و ناپاک ها به ارزش مساوی با خوب ها و پاک ها نخواهند رسید .
قل لایستوی الخبیث و الطیب
3 - پاکی و ناپاکی از جمله ملاک های حرمت و حلیت اشیاء
لایستوی الخبیث و الطیب
5 - پاکی و ناپاکی از جمله ملاک های ارزشگذاری اشیاء
قل لایستوی الخبیث و الطیب و لو اعجبک کثره الخبیث
8 - تنها خردمندان ، دانا به نابرابری پاک و ناپاک و واقف به ارزش برتر پاکیهایند گرچه اندک باشد .
لایستوی الخبیث و الطیب . .. فاتقوا اللّه یاولی الالبب
توجه خطاب به صاحبان خرد با اینکه همگان وظیفه دار رعایت تقوا با گرایش به پاکیها و پرهیز از ناپاکیها هستند، می تواند اشاره به این باشد که شناخت پاکی از ناپاکی و درک ارزش برتر پاکیها هر چند از نظر مقدار اندک باشد، تنها از عهده صاحبان عقل و خرد ناب ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 168 - 14،16
14 - بهره گیری از محرمات و چیزی های پلید و ناپاک ، پیروی کردن از شیطان است .
کلوا مما فی الأرض حللا طیباً و لاتتبعوا خطوت الشیطن
16 - واداشتن مردم به استفاده از حرام ها و پلیدی ها و نیز بازداشتن آنان از نعمت های حلال ، نمودی از دشمنی شیطان با انسان است .
کلوا مما فی الأرض حللا طیباً و لاتتبعوا خطوت الشیطن إنه لکم عدو
ص: 130
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 169 - 11
11 - پرهیز از نعمت های حلال و طیب ، استفاده از پلیدی ها و حرام خواری ، از کار های بد و ناپسند است .
کلو مما فی الأرض حلالا طیباً . .. إنما یأمرکم بالسوء و الفحشاء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 172 - 5
5 - استفاده از خوراکی های خبیث ( ناپاک و ناملایم با طبع ) حرام است .
کلوا من طیبت ما رزقنکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 19
19 - یهود و نصارا در پیش از اسلام ، مبتلا به بهره گیری از ناپاکی ها و پرهیز از برخی پاکی ها و پاکیزه ها
یحل لهم الطیبت و یحرم علیهم الخبئث
مراد از ضمیر <هم> در <لهم> و <علیهم> به قرینه <التوریه و الانجیل>، یهود و نصارا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 19
19 - یهود و نصارا در پیش از اسلام ، مبتلا به بهره گیری از ناپاکی ها و پرهیز از برخی پاکی ها و پاکیزه ها
یحل لهم الطیبت و یحرم علیهم الخبئث
مراد از ضمیر <هم> در <لهم> و <علیهم> به قرینه <التوریه و الانجیل>، یهود و نصارا است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 267 - 15
15 - انفاق از مال رَبَوی ، مصداقی برای انفاق از اموال خبیث و مورد نهی خداوند
و لا تیمّموا الخبیث
ص: 131
کان النّاس حین اسلموا عندهم مکاسب من الربا . .. فکان الرجل یتعمّدها من بین ماله فتصدّق بها فنهاهم اللّه عن ذلک ...
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 149، ح 492 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 255، ح 6 و 7.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 268 - 14
14 - انفاق نکردن و نیز انفاق از اموال خبیث ( غیر مرغوب ) ، از مصادیق فحشا و زشتی
انفقوا من طیّبات ما کسبتم . .. الشّیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء
جمله <یأمرکم بالفحشاء>، تفسیری از وسوسه شیطان، مبنی بر ترک انفاق و نیز انفاق از مال خبیث است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 270 - 6
6 - ترک انفاق و یا انفاق را به ریا و منّت و آزار آلودن و نیز انفاق کردن از خبایث و عمل نکردن به نذر ، ستمگری است .
لا تبطلوا صدقاتکم بالمنّ و الاذی . .. انفقوا من طیّبات ... و ما للظالمین من انصا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 16،18
16 - حکم به حلّیت همه پاکیزه ها و تحریم همه ناپاکی ها ، از وظایف پیامبر ( ص ) و از اهداف رسالت اوست .
و یحل لهم الطیبت و یحرم علیهم الخبئث
18 - امر به معروف و نهی از منکر ، حلال دانستن پاکیزه ها و حرام شمردن ناپاکی ها ، از علامت های موجود در تورات و انجیل برای شناسایی پیامبر اسلام
الذی یجدونه . .. یأمرهم بالمعروف ... و یحل لهم الطیبت و یحرم علیهم الخبئث
جمله های <یأمرهم و . .. > حال برای ضمیر مفعولی در <یجدونه> است و لذا می رساند که مفاد این جمله ها به عنوان صفات پیامبر موعود در تورات و انجیل بیان شده است. بر این اساس می توان گفت که از اهداف بیان این ویژگیها در تورات و انجیل، راهنمایی اهل کتاب است به اموری که باید در شناسایی پیامبر موعود در نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 4 - 5
5 - خوردن خبائث ، حرام است .
احل لکم الطیبت
ص: 132
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 17
17 - هر چیز طیب و پاکیزه ، حلال و هر چیز خبیث و ناپاک ، حرام است .
و یحل لهم الطیبت و یحرم علیهم الخبئث
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 100 - 9
9 - عقل و خرد ابزار شناخت پاکی ها و ناپاکی ها و دست یابی به ارزش برتر پاکیها
لایستوی الخبیث و الطیب . .. فاتقوا اللّه یاولی الالبب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 100 - 12
12 - گرایش به ناپاکی ها و زشتی ها ، نشانه بی خردی و نادانی
لایستوی الخبیث و الطیب . .. فاتقوا اللّه یاولی الالبب
ص: 133
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 6 - 6،7
6 - اعتماد به خبر فاسق ، بدون تحقیق و بررسی ، دربردارنده خطر برای جامعه
أن تصیبوا قومًا بجه-له
7 - ترتیب اثر دادن به خبر فاسق ، بدون تحقیق و بررسی ، عملی جاهلانه و ندامت بار است .
أن تصیبوا قومًا بجه-له فتصبحوا علی ما فعلتم ن-دمین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 6 - 2
2 - وجوب بررسی صدق خبر فاسق ، منوط به مهم بودن آن است . *
إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا
با توجه به این که <نبأ> به خبر مهم گفته می شود; می توان نتیجه گرفت که وجوب تبیّن در خصوص اخبار مهم است; نه در مورد مطلق خبر، هر چند ناچیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 134
1 - بقره - 2 - 133 - 18
18 - شرح و بیان وقایع ، باید از روی علم و آگاهی باشد .
أم کنتم شهداء إذ حضر یعقوب الموت
خداوند، ادعای یهود (وصیت یعقوب به ملازمت بر یهودیت) را با این جمله <أم کنتم . ..> (شما که حضور نداشتید ...) بی اساس دانسته است و این بدان معناست که: خبر و بیان وقایع باید از روی علم و آگاهی بوده تا شایسته پذیرش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 6 - 1
1 - مؤمنان ، موظف به بررسی درستی گزارش های شخص فاسق و اکتفا نکردن به صرف خبر دادن او
ی-أیّها الذین ءامنوا إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 67 - 1،2
1 - رسالت پیامبراسلام و توحید الهی ، خبری پرفایده و بزرگ برای بشر
قل هو نبؤا عظیم
<نبأ> به خبری گفته می شود که دارای فایده بسیار باشد (مفردات راغب). در این که مقصود از این خبر چیست و ضمیر <هو> به چه چیز برمی گردد، میان مفسران چند دیدگاه وجود دارد: 1- برخی آن را رسالت انذارگری پیامبر(ص) و توحید الهی می دانند که در ضمن آیه قبل از آن یاد شده است. 2- برخی دیگر آن را مربوط به بحث معاد می شمرند که در ضمن آیات 49 تا 64 از آن یاد گردیده است. برداشت یاد شده مبتنی بر دیدگاه نخست است.
2 - قیامت و احوال خوبان و بدان و بهشتیان و دوزخیان ، خبری پرفایده و بزرگ
قل هو نبؤا عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 67 - 5
5 - بیان اخبار و اطلاعات بزرگ و پرفایده ، بخشی از قلمرو موضوعات قرآن
قل هو نبؤا عظیم
ص: 135
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 6 - 3
3 - اخبار شخص عادل ، معتبر و بی نیاز از تبیّن و تفحّص
إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا
وصف <فاسق>، می رساند که <فسق مخبر> علت اصلی وجوب تبیّن و تفحّص است. بنابراین هر جا که مخبر عادل باشد، خبرش معتبر و بی نیاز از تبیّن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 122 - 16
16 - خبر واحد ، معتبر و حجت است .
لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم لعلهم یحذرون
ترتیب اثر دادن جامعه به سخنان ارشادگران، مبتنی بر حجت بودن گفتار آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 67 - 4
4 - نقش حیاتی و سازنده اخبار و اطلاعات مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام برای بشر
قل هو نبؤا عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 68 - 1،3
1 - اخبار مهم و سودمند مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام ، از سوی مشرکان و کافران مورد بی اعتنایی و اعراض قرار می گرفت .
قل هو نبؤا عظیم . أنتم عنه معرضون
3 - اخبار مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام ، درخور تأمل و تفکر
هو نبؤا عظیم . أنتم عنه معرضون
ص: 136
محکوم کردن روی گردانی از اخبار بزرگ و سودمند مربوط به قیامت و. .. و بی اعتنایی به آنها، می رساند که انسان باید به تأمل و اندیشه در آنها بپردازد و از آنها روی گردانی نکند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 67 - 4
4 - نقش حیاتی و سازنده اخبار و اطلاعات مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام برای بشر
قل هو نبؤا عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 68 - 1،3
1 - اخبار مهم و سودمند مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام ، از سوی مشرکان و کافران مورد بی اعتنایی و اعراض قرار می گرفت .
قل هو نبؤا عظیم . أنتم عنه معرضون
3 - اخبار مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام ، درخور تأمل و تفکر
هو نبؤا عظیم . أنتم عنه معرضون
محکوم کردن روی گردانی از اخبار بزرگ و سودمند مربوط به قیامت و. .. و بی اعتنایی به آنها، می رساند که انسان باید به تأمل و اندیشه در آنها بپردازد و از آنها روی گردانی نکند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 67 - 4
4 - نقش حیاتی و سازنده اخبار و اطلاعات مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام برای بشر
قل هو نبؤا عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 68 - 1،3
1 - اخبار مهم و سودمند مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام ، از سوی مشرکان و کافران مورد بی اعتنایی و اعراض قرار می گرفت .
قل هو نبؤا عظیم . أنتم عنه معرضون
3 - اخبار مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام ، درخور تأمل و تفکر
ص: 137
هو نبؤا عظیم . أنتم عنه معرضون
محکوم کردن روی گردانی از اخبار بزرگ و سودمند مربوط به قیامت و. .. و بی اعتنایی به آنها، می رساند که انسان باید به تأمل و اندیشه در آنها بپردازد و از آنها روی گردانی نکند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 6 - 5
5 - روحیه فسق ، دارای تأثیر منفی در تشخیص ها و گزارش های فرد فاسق *
إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا
وصف <فاسق>، می رساند که عنوان فسق و روحیه بی پروایی فاسق، در ابعاد گفتاری و ادراکی وی تأثیر گذاشته و مانع از تشخیص درست و گزارش صحیح می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 7 - 5
5 - تلاش برخی از مسلمانان ، برای واداشتن پیامبر ( ص ) به پذیرش خبر < ولید > *
و اعلموا أنّ فیکم رسول اللّه لو یطیعکم . .. لعنتّم
با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل و بنابر این که مراد از فاسق در آیه قبل ولید بن عقبه باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 8 - 1،3
1 - شیاطین ، ناتوان از شنود اخبار آسمان
لایسّمّعون إلی الملإالأعلی
3 - شیاطین ، درصدد دست یابی به اطلاعات موجود در آسمان و اخبار مربوط به امور غیبی اهل زمین
لایسّمّعون إلی الملإالأعلی
بیش تر مفسران برآنند که گوش فرا دادن شیاطین به سخنان موجودات والامقامی چون فرشتگان، با هدف دست یابی به امور غیبی مربوط به اهل زمین و اطلاعات موجود در آسمان صورت می گیرد.
ص: 138
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 10 - 1
1 - برخی از شیاطین ، به صعود به آسمان نزدیک موفق شده و با سرعت و دزدانه به اطلاعات و اخبار ناچیزی دست خواهند یافت .
لایسّمّعون إلی الملإالأعلی . .. إلاّ من خطف الخطفه
<خَطِفَ> به معنای اختلاس و ربودن با سرعت است و <خطفه> - بر وزن <فعله> که دال بر <مرّه> است - مفعول مطلق و به معنای یک بار ربودن است. گفتنی است که در این آیه، کنایه از ربودنِ کم و ناچیز از اطلاعات و اخبار موجود در آسمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 8 - 6
6 - اطلاعات و اخبار غیبی مربوط به اهل زمین ، در اختیار فرشتگان آسمان قرار دارد .
لایسّمّعون إلی الملإالأعلی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 6 - 11
11 - وجود خبر های غیبی و پیشگویی از آینده ، در قرآن
فلاتنسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 67 - 4
4 - نقش حیاتی و سازنده اخبار و اطلاعات مربوط به توحید ، قیامت و رسالت پیامبراسلام برای بشر
قل هو نبؤا عظیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 22 - 2،3،5
2 - مبادرت هدهد به طرح دلیل غیبت خود و ارائه اطلاعات جدید به سلیمان ( ع )
ص: 139
فقال أحطت بما لم تحط به
3 - هدهد ، مدعی دستیابی به موضوعی خارج از قلمرو اطلاعات سلیمان
أحطت بما لم تحط به
<احاطه> در این جا کنایه از علم آمده است; یعنی، <علمت بما لم تعلم به; به چیزی دست یافتم که تو به آن دست نیافته ای>.
5 - هدهد ، پیامدار خبری بزرگ و قطعی از سرزمین < سبا > برای سلیمان ( ع )
و جئتک من سبإ بنبإ یقین
<نبأ> به خبر مهم و شنیدنی گفته می شود; یعنی، <برای تو از سبا خبری قطعی آورده ام که بسیار مهم و شنیدنی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 23 - 1
1 - اخبار هدهد از فرمانروایی یک زن بر مردم سرزمین سبا
إنّی وجدت امرأه تملکهم
<مُلْک> (مصدر <تملکهم>) به معنای حکومت و فرمانروایی است; یعنی، زنی را یافتم که بر آنان حکمرانی می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 6 - 8،10
8 - نقش ویرانگر منابع خبری فاسد ، در مناسبات و امنیت جوامع
إن جاءکم فاسق بنبإ . .. أن تصیبوا قومًا بجه-له
از تعلیل <أن تصیبوا قوماً بجهاله> و متفرع شدن آن بر فسق مخبر، مطلب بالا نتیجه گیری می شود.
10 - جامعه صدر اسلام در معرض خطر ، از ناحیه گزارش های برخی از افراد فاسق
إن جاءکم فاسق . .. أن تصیبوا قومًا بجه-له
با توجه به شأن نزول هایی که مفسران ذکر کرده اند، هشدار خداوند در آیه شریفه، هنگامی صورت گرفت که نشانه های خطر یاد شده در جامعه به نوعی رخ نموده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - حجرات - 49 - 6 - 2
2 - وجوب بررسی صدق خبر فاسق ، منوط به مهم بودن آن است . *
إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا
با توجه به این که <نبأ> به خبر مهم گفته می شود; می توان نتیجه گرفت که وجوب تبیّن در خصوص اخبار مهم است; نه در
ص: 140
مورد مطلق خبر، هر چند ناچیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 133 - 18
18 - شرح و بیان وقایع ، باید از روی علم و آگاهی باشد .
أم کنتم شهداء إذ حضر یعقوب الموت
خداوند، ادعای یهود (وصیت یعقوب به ملازمت بر یهودیت) را با این جمله <أم کنتم . ..> (شما که حضور نداشتید ...) بی اساس دانسته است و این بدان معناست که: خبر و بیان وقایع باید از روی علم و آگاهی بوده تا شایسته پذیرش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 137 - 5
5 - انطباق دقیق با واقعیت و پرهیز از مبالغه، معیارهایی که باید در نقل خبر مراعات کرد.
زین لکثیر من المشرکین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 39 - 5
5 - راه یافتن خبر معجزات موسی ( ع ) در میان توده مردم
و قیل للناس هل أنتم مجتمعون
خبر واحد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 122 - 16
16 - خبر واحد ، معتبر و حجت است .
لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم لعلهم یحذرون
ترتیب اثر دادن جامعه به سخنان ارشادگران، مبتنی بر حجت بودن گفتار آنان است.
ص: 141
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 5
5 - انکار رسالت پیامبر اسلام ( ص ) ، موجب سرافکندگی و شرمساری در قیامت
یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول لو تسوّی بهم الارض
<الرسول> می تواند از باب تنازع، مفعول <کفروا> نیز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 12 - 1
1 - ندامت و سرافکندگی مجرمان ، در صحنه قیامت ، منظره ای بس دیدنی و عبرت انگیز است .
و لو تری إذ المجرمون ناکسوا رءوسهم عند ربّهم
<نکس الرأس> به معنای <پایین انداختن سر از شرمندگی و خجالت> است. لازم به گفتن است که جواب <لو> محذوف بوده و آن، چیزی شبیه <لرأیتَ شیئاً عجیباً و هو...> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 12 - 3
ص: 142
3 - منکران لقاء اللّه در قیامت ، مردمانی سرافکنده و شرمسارند .
بل هم بلقاء ربّهم ک-فرون . .. و لو تری إذ المجرمون ناکسوا رءوسهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - سجده - 32 - 14 - 11
11 - سرافکندگی و شرمندگی ، از جمله عذاب های روز قیامت است .
و لو تری إذ المجرمون ناکسوا رءوسهم . .. فذوقوا بما نسیتم لقاء یومکم ه-ذا
<ه-ذا> می تواند مفعول فعل <ذوقوا> باشد و مشارالیه آن مضمون <ناکسوا رءوسهم. ..> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 65 - 1
1- بت پرستان ، در برابر استدلال محکم ابراهیم ( ع ) بر بطلان شرک ، سر افکنده و شرمسار شدند .
ثمّ نکسوا علی رءوسهم
<نکس> به معنای قلب و برگرداندن قسمت بالای شیء به پایین و برعکس است. جمله <نکسوا علی رءوسهم> تمثیل (از نوع تشبیه معقول به محسوس) و کنایه از افرادی است که از شدت شرمساری و سر افکندگی، سر آنان به طرف پایین بدنشان قرار می گیرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 2،3،11
2 - شرمساری و رسوایی بی اندازه کافران به خدا و منکران معاد در قیامت
ماذا علیهم لو امنوا . .. یومئذ یودّ الذین کفروا ... لو تسوّی بهم الارض
به دلیل آیات گذشته، مراد از کفر، کفر به خدا و معاد است.
3 - صحنه شهادت پیامبر ( ص ) در قیامت ، موجب شرم و تأسف بی اندازه کافران
و جئنا بک علی هؤلاء شهیداً. یومئذ یودّ الذین کفروا ... لو تسوّی بهم الارض
<یومئذ> متعلق به <شهیداً> است. یعنی آن روز که پیامبر (ص) بر اعمال گواهی دهد.
11 - شرمساری و پشیمانی کافران در قیامت ، از کتمان حقانیت رسالت پیامبر ( ص )
ص: 143
و عصوا الرسول . .. و لا یکتمون اللّه حدیثاً
مصداق مورد نظر از کتمان حدیث در آیه شریفه، به دلیل <کفروا و عصوا الرسول>، کتمان حقّانیّت پیامبر (ص) است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 42 - 4،5
4 - عصیان از فرمان های پیامبر ( ص ) ، موجب سرافکندگی و شرمساری مرگبار در قیامت
و عصوا الرسول لو تسوّی بهم الارض
5 - انکار رسالت پیامبر اسلام ( ص ) ، موجب سرافکندگی و شرمساری در قیامت
یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول لو تسوّی بهم الارض
<الرسول> می تواند از باب تنازع، مفعول <کفروا> نیز باشد.
ص: 144
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 12 - 16
16 - از تبار نیکان و خداپرستان بودن ، از فضایل و کمالات آدمی
و کانت من الق-نتین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 6
6 - روی گردانی مردم از عبادت خداوند ، نباید تزلزلی در خداپرستان ایجاد کند .
و لا أنتم ع-بدون ما أعبد
جمله همخوان با <و لا أنتم عابدون> این بود که گفته شود: <ما أنا عابد>; تغییر آن تعبیر به فعل مضارع <أعبد>، برای تصریح به وضعیت آینده و نفی تزلزل در عبادت است.
خداپرستی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 6
ص: 145
6 - کافران ، خود را در اقدام به خداپرستی - در صورت سازش پیامبر ( ص ) با آنان - پیش قدم معرفی کرده و زمان پیوستن پیامبر ( ص ) به آنان را ، پس از مرحله پیوستن خود به پیامبر ( ص ) قرار داده بودند .
لا أعبد ما تعبدون . و لا أنتم ع-بدون ما أعبد
در آیه قبل، پیامبر(ص) عبادت آینده خود از معبودهای مشرکان را منتفی دانست; ولی در این آیه، عبادت کنونی مشرکان از خداوند را نفی کرد. می توان گفت: اختلاف دو تعبیر - که از فعلی بودن آیه قبل و اسمی بودن این آیه استفاده می شود - ناظر به ترتیبی است که مشرکان برای توافق با پیامبر(ص)، پیشنهاد کرده بودند. آنان گفته بودند: یک سال ما بنده خدای تو می شویم; مشروط به این که سال بعد تو خدایان ما را پذیرا باشی.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 22
22- اقوام کافر گذشته ، دعوت انبیا را به خداپرستی تلاشی برای خارج کردن معبودهایشان از صحنه می دانستند و با آن به مخالفت برمی خاستند .
تریدون أن تصدّونا عمّا کان یعبد ءاباؤنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 27 - 4
4 - اعتقاد پدر و قوم ابراهیم ( ع ) به پرستش خداوند در کنار پرستش بت ها و عناصر بی جان
براء ممّا تعبدون . إلاّ الذی فطرنی
برداشت یاد شده، براین پایه استوار است که <إلاّ> در استثنای متصل به کار رفته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 27 - 4
4 - اعتقاد پدر و قوم ابراهیم ( ع ) به پرستش خداوند در کنار پرستش بت ها و عناصر بی جان
براء ممّا تعبدون . إلاّ الذی فطرنی
برداشت یاد شده، براین پایه استوار است که <إلاّ> در استثنای متصل به کار رفته باشد.
ص: 146
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 11 - 13
13- قوم زکریا ، مردمی خداپرست و اهل تسبیح و عبادت بودند .
فخرج علی قومه . .. أن سبّحوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - تحریم - 66 - 12 - 15
15 - مریم ( س ) ، از تبار طاعت پیشگان و از نسل نیکان و خداپرستان
و کانت من الق-نتین
برداشت یاد شده بدان احتمال است که <من> در <من القانتین> نشویه باشد; یعنی، مریم(س) برآمده از قانتان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 22
22- اقوام کافر گذشته ، دعوت انبیا را به خداپرستی تلاشی برای خارج کردن معبودهایشان از صحنه می دانستند و با آن به مخالفت برمی خاستند .
تریدون أن تصدّونا عمّا کان یعبد ءاباؤنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 1
1 - برخی از کافرانِ عصر بعثت ، مدعی آمادگی برای عبادت خداوند ، در صورت اظهار آمادگی پیامبر ( ص ) برای عبادت معبود های آنان
و لا أنتم ع-بدون ما أعبد
خبر دادن پیامبر(ص) از سر سختی کافران - پس از نفی کوتاه آمدن خود - بیانگر آن است که کافران در صورت سازش پیامبر(ص) خود را برای عبادت خداوند آماده می خواندند.
ص: 147
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 2
2 - سازش خواهان کافر ، به رغم اظهار آمادگی برای پذیرش مشروط توحید ، هرگز اهل عبادت خداوند نبودند و حال و آینده آنان ، فرقی نمی کرد .
و لا أنتم ع-بدون ما أعبد
این آیه گرچه با آیه سوم، عبارتی یکسان دارد; ولی در زمان با آن متفاوت است. در آیه سوم - به قرینه آیه قبل از آن - مراد زمان آینده است; ولی در این آیه - به قرینه آیه قبل از این - مراد زمان حال است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 1
1 - برخی از کافران عصر بعثت ، آمادگی خود را برای عبادت خداوند به صورتی مشروط ، به پیامبر ( ص ) عرضه کردند .
و لا أنتم ع-بدون ما أعبد
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 24 - 7
7 - گرایش به پرستش آفریدگار هستی ، گرایشی فطری و طبیعی
فصدّهم عن السبیل
<السبیل> (آن راه) اشاره به همان راه طبیعی و فطری دارد که راهی یگانه است و در صورت نبود مانعی در آن، انسان ها به خدای یگانه ره می برند و هدایت می یابند. همه انحراف ها نیز ناشی از موانعی است که شیطان در این طریق پدید می آورد.
ص: 148
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 54 - 5
5 - بی قراران از خوف مقام پروردگار ، دارای آرامش و آسایش در نعمت های بهشت
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . .. متّک-ین علی فرش ... و جنی الجنّتین دان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 54 - 4،5
4 - شکوه ، جلال ، آسایش و تنعم ، جملگی جمع در بهشت خائفان از مقام پروردگار
و لمن خاف مقام . .. متّک-ین علی فرش ... و جنی الجنّتین دان
5 - بی قراران از خوف مقام پروردگار ، دارای آرامش و آسایش در نعمت های بهشت
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . .. متّک-ین علی فرش ... و جنی الجنّتین دان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 55 - 2
2 - آسایش ، تنعم و بهرهوری های خائفان مقام پروردگار در بهشت ، جلوه ای از ربوبیت عالی خداوند و نعمتی غیر قابل انکار و تکذیب
متّک-ین . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 149
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 12 - 1
1 - خداترسان ، مشمول غفران عظیم خداوند و بهره مند از پاداش بزرگ او
إنّ الذین یخشون ربّهم بالغیب لهم مغفره و أجر کبیر
تنکیر <مغفره>; دلالت بر تعظیم دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 45 - 3
3 - تنها کسانی هشدار ها و انذار های پیامبر ( ص ) را می پذیرند که دارای زمینه خشیت و هراس از گرفتاری های قیامت باشند .
إنّماأنت منذر من یخشیها
انذار پیامبر(ص)، همگانی است و به طایفه خاصی نظر ندارد; اختصاص آن به <من یخشاها>، ناظر به تأثیرپذیری آنان و سود نبردن دیگران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 9 - 3
3 - افراد خداترس و نگران از ناکامی در تزکیه و درست کاری ، سزاوار ارج نهادن و دریغ نداشتن راهنمایی و ارشاد از آنان
جاءک . .. و هو یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 10 - 4
4 - لزوم استقبال از همنشینی با خداترسان و دین پژوهان و پرهیز از بی اعتنایی به آنان
فأنت عنه تلهّی
ص: 150
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 45 - 3
3 - تنها کسانی هشدار ها و انذار های پیامبر ( ص ) را می پذیرند که دارای زمینه خشیت و هراس از گرفتاری های قیامت باشند .
إنّماأنت منذر من یخشیها
انذار پیامبر(ص)، همگانی است و به طایفه خاصی نظر ندارد; اختصاص آن به <من یخشاها>، ناظر به تأثیرپذیری آنان و سود نبردن دیگران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 62 - 1،5
1 - خائفان مقام پروردگار ، علاوه بر دو بوستان بهشت ، از دو بوستان دیگر نیز برخوردارند .
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . .. و من دونهما جنّتان
واژه <دون> - در <من دونهما> - در صورتی که به معنای <غیر> باشد بیانگر برداشت بالا خواهد بود.
5 - < عن أبی جعفر ( ع ) قال : . . .و أمّا قوله < و من دونهما جنّتان > یقول من دونهما فی الفضل و لیس من دونهما فی القرب و هما لأصحاب الیمین و هی جنّه النعیم و جنّه المأوی . . . ;
از امام باقر(ع) روایت شده: . ..اما این قول خداوند <و من دونهما جنّتان> می فرماید: پایین تر از آن دو در فضیلت نه پایین تر در نزدیکی (مکانی) و آن دو بهشت برای اصحاب الیمین است و آن [معروف] به <جنّه النعیم> و <جنّه المأوی> می باشد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 62 - 1
1 - خائفان مقام پروردگار ، علاوه بر دو بوستان بهشت ، از دو بوستان دیگر نیز برخوردارند .
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . .. و من دونهما جنّتان
واژه <دون> - در <من دونهما> - در صورتی که به معنای <غیر> باشد بیانگر برداشت بالا خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 40 - 2
ص: 151
2 - خداترسان دور از هواپرستی با حضور در صحنه قیامت ، کردار خویش را به یاد آورده و جزای آن را خواهند دید .
یوم یتذکّر . .. و أمّا من خاف مقام ربّه و نهی النفس عن الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 46 - 5
5 - بیمناکان از مقام پروردگار ، برخوردار از بهشتی در قبال عمل و بهشتی دیگر از فضل الهی *
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
طبق نظر برخی از مفسران، تثنیه آمدن <جنّتان> نظر به مطلب بالا دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 47 - 1
1 - پاداش بهشت به بیمناکان مقام پروردگار ، نعمتی انکارناپذیر و غیر قابل تکذیب
و لمن . .. جنّتان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 12 - 1
1 - خداترسان ، مشمول غفران عظیم خداوند و بهره مند از پاداش بزرگ او
إنّ الذین یخشون ربّهم بالغیب لهم مغفره و أجر کبیر
تنکیر <مغفره>; دلالت بر تعظیم دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 14 - 2
2 - مردمان تذکّرپذیر و اهل خشیت ، انسان هایی پاک ، و رستگارند .
سیذّکّر من یخشی . .. قد أفلح من تزکّی
مصداق مورد نظر از <من تزکی> - به قرینه آیات پیشین - همان مصادیق <من یخشی> است.
ص: 152
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 52 - 1
1 - خداترسان تقوا پیشه و اطاعت کنندگان از خدا و رسول ، حتماً ظفرمند و کامیاب اند .
و من یطع اللّه و رسوله و یخش اللّه و یتّقه فأُول-ئک هم الفائزون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 40 - 2
2 - خداترسان دور از هواپرستی با حضور در صحنه قیامت ، کردار خویش را به یاد آورده و جزای آن را خواهند دید .
یوم یتذکّر . .. و أمّا من خاف مقام ربّه و نهی النفس عن الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 10 - 4
4 - لزوم استقبال از همنشینی با خداترسان و دین پژوهان و پرهیز از بی اعتنایی به آنان
فأنت عنه تلهّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 46 - 1
1 - بیمناکان دادگاه عدل الهی و حضور در محضر او ، برخوردار از دو بوستان
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
در صورتی که مراد از <مقام ربّه> محضر پروردگار در قیامت باشد، برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 153
20 - نازعات - 79 - 40 - 12
12 - خداترسان ، از دل بستگی شدید به دنیا مبرّا هستند .
و ءاثر الحیوه الدنیا . .. و أمّا من خاف مقام ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 22 - 18
18- آنان که از خدا ترسانند و از حساب سخت و ناگوار قیامت هراس دارند ، به فرجامی نیک خواهند رسید .
و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب . .. أُول-ئک لهم عقبی الدار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 18 - 9
9 - خداترسان و نمازگزاران ، بیشتر از دیگران ، حق پذیراند .
إنّما تنذر الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 1،4
1 - بهشت ، از آن بیم دارندگان از خداوند در نهان
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. من خشی الرحم-ن بالغیب
بنابراین که <بالغیب> متعلق به <خشی> باشد، برداشت بالا به دست می آید.
4 - بهشت پاداش آنان که با وجود محسوس نبودن خداوند ، همه جا وی را در نظر داشته و از او بیم دارند .
من خشی الرحم-ن بالغیب
بنابر این که <بالغیب> وصف برای <رحمان> باشد، برداشت بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 46 - 2،4،5
2 - بیم دارندگان از گناه و مخالفت پروردگار ، بهره مند از دو بهشت
ص: 154
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
خوف از مقام پروردگار، می تواند کنایه از ترک گناه و پرهیز از مخالفت با فرمان پروردگار باشد. برداشت بالا بر پایه این احتمال است.
4 - بیمناکان از مقام پروردگار ، برخوردار از بهشتی مادی و بهشتی معنوی *
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
تثنیه آمدن <جنّتان> ممکن است اشاره به مطلب بالا داشته باشد; چه این که برخی از مفسران نیز بدان اشاره کرده اند.
5 - بیمناکان از مقام پروردگار ، برخوردار از بهشتی در قبال عمل و بهشتی دیگر از فضل الهی *
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
طبق نظر برخی از مفسران، تثنیه آمدن <جنّتان> نظر به مطلب بالا دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 50 - 2
2 - دو بهشت خائفان از خدا ، دارای تفاوت های بسیار و تنوع فراوان *
و لمن خاف . .. جنّتان ... ذواتا أفنان ... فیهما عینان تجریان
از این که پس از عبارت <و لمن خاف . .. جنّتان> اوصاف به گونه تثنیه آمده است، چنین استفاده می شود که تفاوت آن دو <جنّت> اعتباری نیست; بلکه آن چشمه ای دارد و این چشمه ای دیگر; به خصوص اگر <أفنان> به معنای <انواع> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 51 - 1
1 - چشمه های جاری در بهشت خائفان ، نعمتی غیر قابل انکار و تکذیب ناپذیر
فیهما عینان تجریان . فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 54 - 4،5
4 - شکوه ، جلال ، آسایش و تنعم ، جملگی جمع در بهشت خائفان از مقام پروردگار
و لمن خاف مقام . .. متّک-ین علی فرش ... و جنی الجنّتین دان
5 - بی قراران از خوف مقام پروردگار ، دارای آرامش و آسایش در نعمت های بهشت
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . .. متّک-ین علی فرش ... و جنی الجنّتین دان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 55 - 2
2 - آسایش ، تنعم و بهرهوری های خائفان مقام پروردگار در بهشت ، جلوه ای از ربوبیت عالی خداوند و نعمتی غیر قابل انکار و تکذیب
متّک-ین . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
ص: 155
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 41 - 1
1 - بهشت ، تنها جایگاه نهایی برای خداترسان رهیده از هوای نفس
فإنّ الجنّه هی المأوی
جمله <فإنّ الجنّه. ..> به دلیل وجود <ال> جنس در خبر، دلالت بر حصر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 40 - 1،2
1 - حاضران در قیامت ، به دو دسته متمایزِ طغیان گران و خداترسان دور از هوا و هوس ، تقسیم خواهند شد .
فأمّا من طغی . .. و أمّا من خاف مقام ربّه
در ترکیب آیات حاضر، گفته شده است که جمله <فإذا جاءت الطامّه الکبری> حاوی ادات شرط و فعل شرط است و تقسیم حاضران به دو دسته - که از جملات <فأمّا من طغی. .. و أمّا من خاف...> استفاده می شود - جزای آن است.
2 - خداترسان دور از هواپرستی با حضور در صحنه قیامت ، کردار خویش را به یاد آورده و جزای آن را خواهند دید .
یوم یتذکّر . .. و أمّا من خاف مقام ربّه و نهی النفس عن الهوی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 38 - 2
2 - انسان های پاک ، تذکّرپذیر ، هدایت جو و خداترس ، در قیامت چهره ای نورانی خواهند داشت .
لعلّه یزّکّی . أو یذّکّر ... جاءک یسعی . و هو یخشی ... وجوه یومئذ مسفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 18 - 7
7 - انذار ها و اخطار های پیامبر ( ص ) ، تنها در خداترسان و بر پادارندگان نماز مؤثر بوده است .
إنّما تنذر الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 156
20 - نازعات - 79 - 40 - 12
12 - خداترسان ، از دل بستگی شدید به دنیا مبرّا هستند .
و ءاثر الحیوه الدنیا . .. و أمّا من خاف مقام ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 14 - 2
2 - مردمان تذکّرپذیر و اهل خشیت ، انسان هایی پاک ، و رستگارند .
سیذّکّر من یخشی . .. قد أفلح من تزکّی
مصداق مورد نظر از <من تزکی> - به قرینه آیات پیشین - همان مصادیق <من یخشی> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 6
6 - عاقبت اندیشان و اهل خشیت ، تأثیرپذیر از تذکرات و پند های قرآن
فذکّر . .. سیذّکّر من یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 11 - 5
5 - خداترسان و پندپذیران ، سعادتمنداند .
سیذّکّر من یخشی . و یتجنّبها الأشقی
این آیه با آیه قبل، دارای <احتباک> (از وجوه بلاغت) است; یکی از <خشیت> سخن گفته و دیگری از <شقاوت> و بیان نقطه مقابل هر یک را به قرینه بودن دیگری موکول کرده است; بدین معنا که اهل خشیت، نقطه مقابل <شقاوت>; یعنی، سعادت را دارند و اهل <شقاوت> گرفتار نقطه مقابل <خشیت>; یعنی، گستاخی هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 157
20 - اعلی - 87 - 10 - 4
4 - آگاه ساختن اهل خشیت به معارف قرآن ، آسان و بی نیاز از تحمل رنج و ناراحتی است .
سنقرئک . .. و نیسّرک للیسری . فذکّر ... سیذّکّر من یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 54 - 4
4 - شکوه ، جلال ، آسایش و تنعم ، جملگی جمع در بهشت خائفان از مقام پروردگار
و لمن خاف مقام . .. متّک-ین علی فرش ... و جنی الجنّتین دان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 38 - 2
2 - انسان های پاک ، تذکّرپذیر ، هدایت جو و خداترس ، در قیامت چهره ای نورانی خواهند داشت .
لعلّه یزّکّی . أو یذّکّر ... جاءک یسعی . و هو یخشی ... وجوه یومئذ مسفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 26 - 2
2 - تنها خداترسان از هلاکت و مجازات فرعون پند می گیرند و خود رااز گرفتاری به فرجامی نظیر آن برحذر می دارند .
إنّ فی ذلک لعبره لمن یخشی
مراد از خشیت در <یخشی>، می تواند خشیت از خداوند باشد، جمله <و أهدیک إلی ربّک فتخشی> (در آیات پیشین) مؤید این احتمال است. اختصاص یافتن <عبرت> به <من یخشی> - با آن که هلاکت فرعون برای همگان درس عبرت است - بیانگر این نکته است که تنها، خداترسان از این عبرت بهره می گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 6
6 - عاقبت اندیشان و اهل خشیت ، تأثیرپذیر از تذکرات و پند های قرآن
فذکّر . .. سیذّکّر من یخشی
ص: 158
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 56 - 4
4 - بهشتیان و خداترسان ، مجذوب همسران بهشتی خود
فیهنّ ق-صرت الطرف
مقصود از <طرف> می تواند نگاه همسران زنان بهشتی باشد; یعنی، زنان بهشتی چنان جذاب اند که نظر و چشم دیگران (همسران) را به خود مشغول می دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 41 - 1
1 - بهشت ، تنها جایگاه نهایی برای خداترسان رهیده از هوای نفس
فإنّ الجنّه هی المأوی
جمله <فإنّ الجنّه. ..> به دلیل وجود <ال> جنس در خبر، دلالت بر حصر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 1
1 - بهشت ، از آن بیم دارندگان از خداوند در نهان
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. من خشی الرحم-ن بالغیب
بنابراین که <بالغیب> متعلق به <خشی> باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 46 - 1،2،4،5
1 - بیمناکان دادگاه عدل الهی و حضور در محضر او ، برخوردار از دو بوستان
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
در صورتی که مراد از <مقام ربّه> محضر پروردگار در قیامت باشد، برداشت یاد شده به دست می آید.
2 - بیم دارندگان از گناه و مخالفت پروردگار ، بهره مند از دو بهشت
ص: 159
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
خوف از مقام پروردگار، می تواند کنایه از ترک گناه و پرهیز از مخالفت با فرمان پروردگار باشد. برداشت بالا بر پایه این احتمال است.
4 - بیمناکان از مقام پروردگار ، برخوردار از بهشتی مادی و بهشتی معنوی *
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
تثنیه آمدن <جنّتان> ممکن است اشاره به مطلب بالا داشته باشد; چه این که برخی از مفسران نیز بدان اشاره کرده اند.
5 - بیمناکان از مقام پروردگار ، برخوردار از بهشتی در قبال عمل و بهشتی دیگر از فضل الهی *
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان
طبق نظر برخی از مفسران، تثنیه آمدن <جنّتان> نظر به مطلب بالا دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 62 - 1
1 - خائفان مقام پروردگار ، علاوه بر دو بوستان بهشت ، از دو بوستان دیگر نیز برخوردارند .
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . .. و من دونهما جنّتان
واژه <دون> - در <من دونهما> - در صورتی که به معنای <غیر> باشد بیانگر برداشت بالا خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 26 - 2
2 - تنها خداترسان از هلاکت و مجازات فرعون پند می گیرند و خود رااز گرفتاری به فرجامی نظیر آن برحذر می دارند .
إنّ فی ذلک لعبره لمن یخشی
مراد از خشیت در <یخشی>، می تواند خشیت از خداوند باشد، جمله <و أهدیک إلی ربّک فتخشی> (در آیات پیشین) مؤید این احتمال است. اختصاص یافتن <عبرت> به <من یخشی> - با آن که هلاکت فرعون برای همگان درس عبرت است - بیانگر این نکته است که تنها، خداترسان از این عبرت بهره می گیرند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 41 - 1
1 - بهشت ، تنها جایگاه نهایی برای خداترسان رهیده از هوای نفس
فإنّ الجنّه هی المأوی
جمله <فإنّ الجنّه. ..> به دلیل وجود <ال> جنس در خبر، دلالت بر حصر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 45 - 3
3 - تنها کسانی هشدار ها و انذار های پیامبر ( ص ) را می پذیرند که دارای زمینه خشیت و هراس از گرفتاری های قیامت باشند .
إنّماأنت منذر من یخشیها
انذار پیامبر(ص)، همگانی است و به طایفه خاصی نظر ندارد; اختصاص آن به <من یخشاها>، ناظر به تأثیرپذیری آنان و سود
ص: 160
نبردن دیگران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 9 - 3
3 - افراد خداترس و نگران از ناکامی در تزکیه و درست کاری ، سزاوار ارج نهادن و دریغ نداشتن راهنمایی و ارشاد از آنان
جاءک . .. و هو یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 1
1 - کسانی که عظمت خداوند را احساس کرده و از او هراس دارند ، در پذیرش موعظه های پیامبر ( ص ) درنگ نمی کنند .
سیذّکّر من یخشی
<خشیت> ترسی است که آمیخته با احساس عظمت باشد(مفردات راغب). <سیذّکّر> در اصل <سیتذکّر> بوده است و حرف <سین> در آن بر نبود تأنّی و تأخیر در پذیرش تذکر دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 35 - 3
3 - تمجید خداوند از دل هایی که با شنیدن نام او ، خشیت و ترس بر آنها عارض می شود .
الذین إذا ذکر اللّه وجلت قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 34 - 3
3 - بیم داران از خدا در دنیا ، ایمن از هر غم و اندوه ، در آخرت
من خشی الرحم-ن . .. ادخلوها بسل-م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 14 - 13
ص: 161
13- < عن إبن مسعود قال : لمّا نزلت . . . < یاأیها الذین آمنوا قوا أنفسکم و أهلیکم ناراً وقودهاالناس و الحجاره > تلا رسول الله ( ص ) علی أصحابه فخرّ فتی مغشیاً علیه . . . فبشّره النبی ( ص ) بالجنه فقال < ذلک لمن خاف مقامی و خاف وعید ;
ابن مسعود گفت: هنگامی که آیه <یاأیها الذین آمنوا قوا أنفسکم . ..> نازل شد، رسول خدا(ص) آن را برای اصحابش تلاوت کرد. پس جوانی بر زمین افتاد و از هوش رفت پس پیامبر(ص) او را به بهشت بشارت داد و فرمود:... ذلک لمن خاف مقامی و خاف وعید>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 54 - 5
5 - بی قراران از خوف مقام پروردگار ، دارای آرامش و آسایش در نعمت های بهشت
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . .. متّک-ین علی فرش ... و جنی الجنّتین دان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 55 - 2
2 - آسایش ، تنعم و بهرهوری های خائفان مقام پروردگار در بهشت ، جلوه ای از ربوبیت عالی خداوند و نعمتی غیر قابل انکار و تکذیب
متّک-ین . .. فبأیّ ءالآء ربّکما تکذّبان
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 38 - 2
2 - انسان های پاک ، تذکّرپذیر ، هدایت جو و خداترس ، در قیامت چهره ای نورانی خواهند داشت .
لعلّه یزّکّی . أو یذّکّر ... جاءک یسعی . و هو یخشی ... وجوه یومئذ مسفره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 50 - 1
1 - دو بوستان عطا شده به خداترسان ، دارای دو چشمه همیشه جاری
و لمن خاف . .. جنّتان ... فیهما عینان تجریان
ص: 162
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 52 - 1،2
1 - دو بوستان عطا شده به خداترسان ، دارای دو گونه متمایز از هر نوع میوه
فیهما من کلّ ف-کهه زوجان
2 - دو بوستان خائفان از خدا ، هر یک دارای میوه هایی مخصوص به خود و متمایز از دیگری *
فیهما من کلّ ف-کهه زوجان
برداشت یاد شده بدین احتمال است که <زوجان> به معنای وجود دو نوع در دو بهشت باشد که در هر بهشت یک نوع از هر میوه وجود داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 1
1 - کسانی که عظمت خداوند را احساس کرده و از او هراس دارند ، در پذیرش موعظه های پیامبر ( ص ) درنگ نمی کنند .
سیذّکّر من یخشی
<خشیت> ترسی است که آمیخته با احساس عظمت باشد(مفردات راغب). <سیذّکّر> در اصل <سیتذکّر> بوده است و حرف <سین> در آن بر نبود تأنّی و تأخیر در پذیرش تذکر دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 9 - 3
3 - افراد خداترس و نگران از ناکامی در تزکیه و درست کاری ، سزاوار ارج نهادن و دریغ نداشتن راهنمایی و ارشاد از آنان
جاءک . .. و هو یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 56 - 4
4 - بهشتیان و خداترسان ، مجذوب همسران بهشتی خود
فیهنّ ق-صرت الطرف
ص: 163
مقصود از <طرف> می تواند نگاه همسران زنان بهشتی باشد; یعنی، زنان بهشتی چنان جذاب اند که نظر و چشم دیگران (همسران) را به خود مشغول می دارند.
خداترسی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 40 - 14
14 - خداترسی ، مانع هواپرستی است .
و أمّا من خاف مقام ربّه و نهی النفس عن الهوی
ترتیبی که در ذکر خداترسی و نهی از هوای نفس مراعات شده، حاکی از ترتّب حقیقی آن دو است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 16 - 7
7 - شیطان ، مدعی خداترسی
قال . .. إنّی أخاف اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 14 - 11
11- انبیا به دلیل ترس از مقام خداوند از حمایت های خداوند برخوردار شدند .
فأوحی إلیهم ربّهم لنهلکنّ الظ-لمین . و لنسکننّکم الأرض ... ذلک لمن خاف مقامی و خ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 16 - 7
7 - شیطان ، مدعی خداترسی
قال . .. إنّی أخاف اللّه
ص: 164
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 17 - 2
2 - اظهار خداترسی و نیز تبرّی شیطان در قیامت از پیروان خویش ، بی ثمر در نجات او از کیفر اخروی
قال إنّی بریء منک إنّی أخاف اللّه . .. فکان ع-قبتهما أنّهما فی النار
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 9 - 1،2
1 - ابن ام مکتوم مسلمانی خداترس بود و خطر محرومیت از تزکیه او را نگران ساخته بود .
و هو یخشی
حذف بعضی از قیدهای کلام، گاهی به منظور تعمیم است تا مخاطب احتمالات گوناگونی را مد نظر داشته باشد. متعلق <خشیت> در این آیه گویا به همین منظور ذکر نشده است تا احتمالاتی از قبیل ترس از خدا، نگرانی از سلب توفیق تزکیه، ترس از فرجام خویش و نظایر آن را در ذهن شنونده ترسیم کند.
2 - خداترسی و حالت خشیت ، برانگیزاننده ابن ام مکتوم برای حضور در مجلس پیامبر ( ص ) بود .
و أمّا من جاءک یسعی . و هو یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 61 - 4
4 - موحدانِ بیمناک از پروردگار و روز قیامت ، پیشتاز در انجام کار های نیک
و هم لها س-بفون
<لها> متعلق به <سابقون> است که مفعول آن محذوف می باشد. پس تقدیر آن چنین می شود: <و هم سابقون غیرهم لها>. <سبق> به معنای پیشی گرفتن است.
ص: 165
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 55 - 2،9
2 - شناخت ربوبیت الهی ، مستلزم روی آوری انسان به دعا به درگاه اوست .
إن ربکم اللّه الذی . .. ادعوا ربکم تضرعاً
بیان ضرورت دعا پس از بیان ربوبیت خداوند و تدبیر جهان هستی از سوی او می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
9 - توجه به ربوبیت خداوند ، برانگیزنده آدمی به دعا به درگاه او
ادعوا ربکم
هدف از بیان ربوبیت خدا به انسانها، در ضمن دعوت آنان به دعا به درگاه او، ایجاد انگیزه دعا در ایشان است. یعنی باور به ربوبیت خدا همان و روی آوری به درگاه او همان.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 56 - 7
7- هدایت و شناخت پروردگار ، موجب امیدواری به رحمت او و زداینده هرگونه یأس و ناامیدی
و من یقنط من رحمه ربّه إلاّ الضالّون
حضرت ابراهیم(ع) یأس از رحمت پروردگار را معلول گمراهی و نشناختن پروردگار دانست. بنابراین هدایت و شناخت پروردگار، می تواند موجب امیدواری به رحمت خدا و عامل از بین رفتن یأس شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 74 - 3
3 - معرفت درست در باره خدا ، زمینه ساز اعتقاد به قدرت و عزّت مطلق و نامحدود او
ما قدروا اللّه حقّ قدره إنّ اللّه لقویّ عزیز
ص: 166
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 74 - 1
1 - شرک ، اندیشه ای است برخاسته از عدم شناخت درست خدا .
ما قدروا اللّه حقّ قدره
<قدر> (مصدر <قدروا>) به معنای اندازه گرفتن است. ضمیر فاعل در <قدروا>، به مشرکان بازمی گردد و <حق قدره> مفعول مطلق برای <قدروا> می باشد; یعنی، آنان که تدبیر امور جهان و از جمله انسان را در اختیار خدایان دیگری می پندارند، خدا را آن گونه که هست نشناخته و گمان می کردند که خدا به تنهایی نمی تواند همه هستی را اداره کند. ندانستید که خدا، نیرومند و شکست ناپذیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 86 - 14
14- معرفت ویژه یعقوب ( ع ) نسبت به خداوند و صفات او ، دلیل تضرعش به درگاه او و شکایت نبردنش به غیر او .
إنما أشکوا بثّی و حزنی إلی الله و أعلم من الله ما لاتعلمون
جمله <أعلم من الله> به منزله تعلیل برای <إنما أشکوا . ..> است ; یعنی ، دلیل اینکه من فقط به خدا شکایت می برم [و شما این گونه نیستید] آن است که من از صفات و ویژگیهای خدا ، چیزهایی را می دانم که شما نمی دانید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 37 - 3
3- یوسف ( ع ) با اشاره به خدادادی بودن دانش های ویژه اش ، هم بندان خویش را به شناخت ربوبیت خدا برانگیخت .
ذلکما مما علمنی ربی
از اهداف یوسف(ع) در بیان این حقیقت که <این دانش را پروردگارم به من آموخته است> آن است که: هم بندان زندانی خویش را با خدا و ربوبیت او آشنا کند. مخاطب قرار دادن آن دو نفر با حرف <کما> در <ذلکما> مؤید این هدف است.
ص: 167
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 77 - 5
5- شناخت خداوند ( توحید ) و پندآموزی و درس گیری ، هدف و فلسفه نقل داستان ها و حوادث تاریخی در قرآن است .
و نبّئهم عن ضیف إبرهیم . .. إن فی ذلک لأی-ت للمتوسّمین ... إن فی ذلک لأیه للمؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 67 - 19
19 - شناخت خردورزانه مبدأ و منت های آفرینش ( خدا و معاد ) ، فلسفه خلقت انسان
هو الذی خلقکم من تراب . .. لعلّکم تعقلون
برداشت بالا به خاطر این نکته است که آیه شریفه، در صدد شناساندن خدا به عنوان مبدأ آفرینش انسان و مسأله معاد است که در آیه بعد از آن سخن به میان خواهد آمد (هو الذی یحیی و یمیت . ..).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - حمد - 1 - 5 - 17
17 - شناخت ربوبیت خدا بر تمام هستی و باور به رحمانیت و رحیمیت او و مالکیتش بر روز جزا ، تنها با امداد الهی امکان پذیر است .
الحمد للّه رب العلمین . .. إیاک نستعین
شناخت ربوبیت خدا و . .. از تکالیفی است که می توان آن را از سوره حمد برداشت کرد. لذا آنها نیز متعلق <نستعین> می باشند; یعنی: نستعینک علی ان نعرف ربوبیتک و ... .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 76 - 10
10 - ابلیس ، آشنا به خدا و خالقیت او
خلقتنی من نار و خلقته من طین
ص: 168
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 13 - 8
8- شناخت ربوبیّت خداوند ، از عوامل ایمام اصحاب کهف بود .
ءامنوا بربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 1 - 12
12 - محبوبیّت و عظمت خداوند نزد همگان ، حتی اعراب در زمان جاهلیّت
و اتّقوا اللّه الّذی تسآءلون به
درخواست مردم از یکدیگر با نام خدا (تو را به خدا چنین کن)، که مفهوم جمله <تساءلون به> می باشد، نشانه محبوبیّت و عظمت نام خدا نزد مخاطبان است ; که از جمله مخاطبان، اعراب دوران جاهلیّت هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 21 - 8،14
8 - اعضا و جوارح آدمی ، آگاه به وجود خداوند و قدرت و اقتدار او
قالوا أنطقنا اللّه الذی أنطق کلّ شیء
14 - آگاهی و شهادت اعضا و جوارح آدمی در قیامت به آفریدگاری خداوند و بازگشت همگان به سوی او
قالوا . .. و هو خلقکم أوّل مرّه و إلیه ترجعون
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که جمله <و هو خلقکم . ..> ادامه گفتار اعضا و جوارح انسان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 6
6- پی بردن از طریق پدیده ها به پدید آورنده ( برهان إنّْ ) ، از برهان های رسولان الهی برای اثبات وجود خداوند
أفی الله شکّ فاطر السموت و الأرض
ص: 169
نفی تردید از خالقیت خداوند نسبت به آسمانها و زمین، در حقیقت بدین جهت است که با توجه دادن مردم به پدیده بودن آسمانها و زمین، آنان واقف به نیازشان به پدید آورنده خواهند شد و این، عین استفاده از برهان إنّْ است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 172 - 4،5،6،10
4 - هر انسانی در نشئه شهود به گونه ای محسوس ربوبیت و وحدانیت خداوند را دریافته است .
و أشهدهم علی أنفسهم ألست بربکم قالوا بلی
5 - خداوند پس از شناساندن خود به انسان ها از آنان خواست تا بر ربوبیت خدا و عبودیت خویش گواه باشند .
و أشهدهم علی أنفسهم ألست بربکم
6 - اعتراف انسان به ربوبیت خدا در نشئه شهود
ألست بربکم قالوا بلی
10 - هیچ انسانی در روز قیامت نمی تواند مدعی غفلت از ربوبیت خدا در حیات دنیوی خویش باشد .
أشهدهم علی أنفسهم . .. أن تقولوا یوم القیمه إنا کنا هذا غفلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 173 - 1
1 - وجود نشئه شهود و آگاه شدن آدمی به ربوبیت و وحدانیت خدا در آن نشئه ، از میان برنده هر گونه عذر و بهانه ای برای روی آوری به شرک
و أشهدهم علی أنفسهم . .. أو تقولوا إنما أشرک ءاباؤنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 106 - 13
13 - اتصاف خداوند به قدرتی فراگیر و مطلق ، امری روشن برای انسانها
ألم تعلم أن اللّه کل شیء قدیر
استفهام در جمله فوق استفهام تقریری است و این نوع استفهام در موردی به کار می رود که مخاطب مضمون جمله را پذیرفته و آن را باور دارد. از آنجا که مخاطب جمله فوق همه انسانها هستند; یعنی، <ألم تعلم أیها الأنسان>، معلوم می شود: همگان به قدرت مطلق خدا آگاه هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 170
1 - بقره - 2 - 107 - 2
2 - انحصار حاکمیت خداوند بر تمام هستی ، حقیقتی روشن برای همگان
ألم تعلم أن اللّه له ملک السموت و الأرض
استفهام تقریری در <ألم تعلم . ..> گویای برداشت فوق است. برای توضیح بیشتر به برداشت شماره 13 آیه قبل مراجعه شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 15 - 7
7 - مردم انطاکیه ، به وجود خدا و رحمانیت او معتقد بودند . *
و ما أنزل الرحم-ن من شیء
تصریح مردم انطاکیه به صفت رحمانیت خدا حاکی از اعتقاد آنان به این حقیقت است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 23 - 9
9 - مردم انطاکیه ، به وجود خدا و رحمانیت او معتقد بودند . *
إن یردن الرحم-ن بضرّ
تصریح به صفت رحمانیت خدا از سوی مؤمن انطاکیه، می تواند حاکی از عقیده مردم آن دیار به این حقیقت باشد; زیرا اگر آنان بر این باور نبودند، استدلال به توانایی خداوند رحمان بر ضرر و گزند رساندن به انسان ها - به گونه ای که حتّی معبودها از دفع آن ناتوان باشند - بی معنا و غیر کافی بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 84 - 7
7- مردم مدین ، به وجود خداوند معتقد بودند .
قال ی-قوم اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 36 - 8
8 - مردم مدین ، به وجود خداوند معتقد بودند .
ی-قوم اعبدوا اللّه
از دعوت حضرت شعیب(ع)، به عبادت خدا، استفاده می شود که اصل وجود خدا، برای مردم مدین، مسلّم و مُحرَز بوده است.
ص: 171
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - دخان - 44 - 7 - 5
5- اهل یقین ، قادر به درک و شناخت ربوبیت یگانه خداوند بر نظام هستی
ربّ السموت و الأرض و ما بینهما إن کنتم موقنین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 4 - 1
1 - آفرینش انسان و سایر جانداران ، دربردارنده نشانه هایی از خداوند برای جویندگان یقین
و فی خلقکم و ما یبثّ من دابّه ءایت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 86 - 13
13- جهل و ناآگاهی فرزندان یعقوب به حقایقی درباره خداوند
و أعلم من الله ما لاتعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 91 - 7
7- یوسف ( ع ) و برادرانش به نقش بسزای خداوند در امور بشر و روند تاریخ ، معتقد بودند و بدان باور داشتند .
قد منّ الله علینا . .. لقد ءاثرک الله علینا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 96 - 15
15- جهل و ناآگاهی فرزندان یعقوب به حقایقی درباره خداوند
ألم أقل لکم إنی أعلم من الله ما لاتعلمون
ص: 172
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 160 - 1
1 - تنها بندگان مخلَص خدا ، عارف به حق خدا و توصیف کننده شایسته او هستند .
سبح-ن اللّه عمّا یصفون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
<إلاّ> استثنای منقطع و به معنای <ل-کن> است. مستثنی منه نیز در برداشت بالا، ضمیر فاعلی <یصفون> دانسته شده است. گفتنی است مقصود و معنای <مخلصین> این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 19 - 6
6 - پرندگان ، دارای نوعی شعور و شناخت نسبت به انسان و خدا
و الطیر محشوره کلّ له أوّاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 73 - 12
12 - ساحران در پاسخ فرعون ، خداوند را برتر از او و وصول به خدا را ، ارجمندتر از آسایش دنیوی و پاینده تر از زندگانی در دنیا معرفی کردند .
إنّما تقضی هذه الحیوه الدنیا . .. واللّه خیر و أبقی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 31 - 3
3- اعتقاد جنیان قبل از رسالت پیامبر ( ص ) به وجود خداوند
أجیبوا داعی اللّه
در عبارت <أجیبوا داعی اللّه> اصل وجود خداوند در نظر جنیان، یقینی تلقی شده و از آنان خواسته شده است تا به پیامبری که به سوی خداوند دعوت می کند، ایمان آورند.
ص: 173
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 86 - 8
8 - وجود نشانه های روشن و غیرقابل انکار الهی ، در نظام شب و روز برای جویندگان حقیقت
إنّ فی ذلک لأی-ت لقوم یؤمنون
عبارت <قوم یؤمنون>; یعنی، کسانی که دارای زمینه گرایش به حق اند و اگر حق را بیابند به آن ایمان می آورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 84 - 2
2 - نظام طبیعت ، بستری مناسب برای خداشناسی و ره یافتن به توحید
قل لمن الأرض و من فیها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 19 - 5
5 - تاریخ شاهد دین داری و گرایش به خدا از روز آغازین پیدایش انسان
و ما کان الناس إلا أمه وحده فاختلفوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 59 - 6
6 - باور به وجود خداوند ، باوری ریشه دار در عمق تاریخ بشر
یقوم اعبدوا اللّه ما لکم من إله غیره
از اینکه نوح(ع)، قوم خویش را به عبادت خداوند دعوت کرد، معلوم می شود وجود خداوند برای آنان امری مسلم بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 174
6 - اعراف - 7 - 65 - 7
7 - باور به وجود خداوند ، باوری ریشه دار در تاریخ بشر
یقوم اعبدوا اللّه ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 73 - 7
7 - باور به وجود خداوند ، باوری ریشه دار در تاریخ بشر
قال یقوم اعبدوا اللّه ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 85 - 7
7 - باور به وجود خداوند ، باوری ریشه دار در تاریخ بشر
قال یقوم اعبدوا اللّه ما لکم من إله غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 190 - 5،10،12
5 - آفرینش و پدیده های آن ، از منابع و زمینه های شناخت خداوند و صفات او
انّ فی خلق السّموات و الارض و اختلاف الّیل و النّهار لایات
10 - صاحبان خرد ناب ، تنها دریابندگان نشانه های الهی در آفرینش
انّ فی خلق السّموات . .. لایات لاولی الالباب
آیات الهی در آفرینش وجود دارد، چه صاحب خردی باشد و یا نباشد. بنابراین <لاولی الالباب>، ناظر به بهره مندی از آن آیات است. یعنی تنها خردمندان به نشانه بودن آنها پی می برند و دیگران از آن محرومند.
12 - اندیشه پیراسته از آلودگی ها و ناخالصی ها ، زمینه ساز درک آیات الهی در آفرینش
انّ فی خلق السّموات . .. لایات لاولی الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 16 - 8
8 - اعتراف شیطان به ربوبیت خداوند بر هستی
کمثل الشیط-ن إذ قال . .. إنّی أخاف اللّه ربّ الع-لمین
ص: 175
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 74 - 9
9 - طبیعت و جهان مادی ، آشنا با خدا و آگاه به مقام الوهیت است .
و إن منها لما یهبط من خشیه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 4 - 9
9- تنها صاحبان عقل و فهم بر دریافت ربوبیت خدا و یکتایی او در تدبیر هستی توانایند .
إن فی ذلک لأی-ت لقوم یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - جاثیه - 45 - 5 - 1،2،7
1 - رفت و آمد پی درپی شب و روز و تفاوت تدریجی ساعات آن دو ، نشانه وجود خداوند نزد اهل اندیشه و تفکّر
و اختل-ف الّیل و النهار و . .. ءای-ت لقوم یعقلون
<اختلاف. ..> ممکن است ناظر به آمد و شد روز و شب باشد. علاوه بر آن تغییر ساعات روز و شب در طی فصول سال را نیز افاده می کند. در برداشت بالا هر دو نکته مورد نظر است.
2 - ریزش باران از سمت آسمان و تأمین روزی خلق و حیات زمین در پرتو آن ، آیتی خداوندی برای خردورزان
و ما أنزل اللّه من السماء . .. ءای-ت
7 - نقش سازنده حرکت باد ها در شرایط زیستی زمین ، نشانه ای از خداوند برای اهل اندیشه
و تصریف الری-ح ءای-ت لقوم یعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 190 - 6،8
6 - استدلال بر شناخت صفات خداوند از طریق برهان < انّی >
انّ فی خلق السّموات و الارض و اختلاف الّیل و النّهار لایات
ص: 176
برهان <انّ> یا <انّی>، پی بردن از معلول به علت است و در آیه شریفه، پدیده ها و چگونگی آنها، که معلول خدا و صفات او هستند، نشانه و دلیل خداوند و صفات او معرّفی شده است.
8 - ارزش عقل و نقش آن در شناخت خداوند
لایات لاولی الالباب
<لبّ> به معنای عقل خالص و بدور از وهم و خیال است که از آن می توان به خرد ناب تعبیر کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 8 - 7
7 - عقل و دل ، دو ابزار کارآمد در وجود انسان برای دستیابی به معارف درست در باره خدا و صفات و افعال او
یج-دل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 102 - 8
8- اعتقاد درونی فرعون به وجود پروردگاری برای آسمان ها و زمین *
قال لقد علمت ما أنزل ه-ؤلاء إلاّ ربّ السموت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 131 - 7
7 - بیشتر فرعونیان ناآگاه به نقش اراده خداوند در ابتلای آنان به سختی ها و ناخوشایندیها
ألا إنما طئرهم عند اللّه و لکن أکثرهم لایعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 134 - 7
7- باور فرعونیان به وجود خدایی برای موسی ، مؤثر در جهان آفرینش و زندگی انسانها
ادع لنا ربک بما عهد عندک
ص: 177
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 8 - 7
7 - عقل و دل ، دو ابزار کارآمد در وجود انسان برای دستیابی به معارف درست در باره خدا و صفات و افعال او
یج-دل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 61 - 6
6- قوم ثمود ، به وجود خداوند معتقد بودند .
ی-قوم اعبدوا الله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 50 - 6
6- قوم عاد ، به وجود خداوند معتقد بودند .
قال ی-قوم اعبدوا الله ما لکم من إل-ه غیره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 26 - 5
5- قوم نوح ، پیش از پیامبری آن حضرت ، به وجود خداوند معتقد بودند .
أن لاتعبدوا إلاّ الله
چنان چه قوم نوح به وجود خداوند معتقد نبودند ، ضروری آن بود که آن حضرت نخستین سخنانش را به اثبات آفریدگار جهان اختصاص می داد و آن گاه مردمان را به پرستش او فرا می خواند.
ص: 178
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 106 - 6
6 - خودشناسی و خداشناسی کافران در تنگنای عذاب جهنم
فی جهنّم خ-لدون . .. قالوا ربّنا غلبت علینا شقوتنا... ضالّین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 43 - 7
7- کفرپیشگان عصر بعثت به خداوند اعتقاد داشته و شهادت او را پذیرا بودند .
قل کفی بالله شهیدًا بینی و بینکم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 3 - 7
7 - کافران ، از معبود پیامبر ( ص ) ، شناخت نادرست و تصوری در حد معبود های خویش داشتند .
ما تعبدون . .. ما أعبد
کلمه <ما> در معنایی اعم از عاقل و غیر عاقل به کار می رود، به کار نبردن کلمه <من> - که تصریح به عاقل بودن است - به جهت بیان این نکته است که مشرکان، معبود پیامبر(ص) را در سطح معبودان خویش می پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - کافرون - 109 - 5 - 7
7 - کافرانِ عصر بعثت ، از خداوند شناختی ناقص و در حد شناخت خدایان خویش داشتند .
و لا أنتم ع-بدون ما أعبد
کلمه <ما>، بیانگر برداشت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - ص - 38 - 18 - 7
7 - کوه ها ، دارای نوعی شعور و شناخت نسبت به خداوند
یسبّحن بالعشیّ و الإشراق
ص: 179
خداشناسی گروههای نُه گانه قوم ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 49 - 2،3
2 - فسادانگیزی گروه های نُه گانه مخالف صالح ، علی رغم اظهار اعتقادشان به خدا
یفسدون فی الأرض . .. قالوا تقاسموا باللّه
سوگند خوردن به خدا، حکایت از نوعی باور به خدا دارد.
3 - اعتقاد سطحی و تقلیدی به خدا ، بی تأثیر در صلاح و سازندگی انسان
یفسدون فی الأرض . .. قالوا تقاسموا باللّه
گروه های مزبور از یک سو به خدا سوگند می خورند و از سوی دیگر برای کشتن پیامبر خدا همدست می شوند و این نشانگر سطحی بودن ایمان آنان و بی ثمر بودن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 3 - 7
7- تنها صاحبان فکر و اندیشه دلالت هستی ( زمین ، کوهها ، نهر ها و . . . ) را بر وجود خداوند و مدبّر بودن او درمی یابند .
إن فی ذلک لأی-ت لقوم یتفکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 160 - 1
1 - تنها بندگان مخلَص خدا ، عارف به حق خدا و توصیف کننده شایسته او هستند .
سبح-ن اللّه عمّا یصفون . إلاّ عباد اللّه المخلصین
<إلاّ> استثنای منقطع و به معنای <ل-کن> است. مستثنی منه نیز در برداشت بالا، ضمیر فاعلی <یصفون> دانسته شده است. گفتنی است مقصود و معنای <مخلصین> این است: <الذین أخلصهم اللّه لنفسه و ولایته; کسانی که خداوند آنان را برگزیده و در اختیار خود گرفته و مطیع فرمان خویش ساخته است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 180
10 - مریم - 19 - 88 - 2
2- شناخت مردم عصر بعثت از خداوند ، شناختی ضعیف و ناقص بود .
و قالوا اتّخذ الرحمن ولدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 91 - 3
3- < رحمان > از اسامی و اوصاف خداوند ، و شناخته شده برای مردم عصر بعثت
أن دعوا للرحم-ن ولدًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 116 - 3
3 - شناخت یهود و نصارا از خدا و صفات او ، شناختی ضعیف و ناقص
و قالوا اتخذ اللّه ولداً سبحنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 118 - 10
10 - ضعف بینش و شناخت یهود ، نصارا و مشرکان عصر بعثت ، درباره خداوند
و قال الذین لایعلمون لولا یکلمنا اللّه . .. کذلک قال الذین من قبلهم مثل قولهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 57 - 2
2- مشرکان ، معتقد به وجود خداوند
و یجعلون لله البن-ت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 94 - 9
ص: 181
9- اصل وجود خدا و نیاز به رسالت ، امری پذیرفته شده حتی در بینش مشرکان
أبعث الله بشرًا رسولاً
از اینکه مشرکان به جای انکار اصل رسالت به استبعاد نبوت بشر پرداختند، می توان استفاده کرد که اصل رسالت و نبوت برای آنان، امری محرز بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 24 - 4
4 - اعتقاد مشرکان به وجود خداوند
أم یقولون افتری علی اللّه
از این که مشرکان می گفتند: پیامبر(ص) بر خدا دروغ بسته است، استفاده می شود که آنان اصل وجود خدا را پذیرفته بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 9 - 3
3 - نشانه های عزت ( قاهر بودن ) و دانایی آفریدگار جهان ، غیر قابل انکار ، حتی برای مشرکان
و لئن سألتهم . .. لیقولنّ خلقهنّ العزیز العلیم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 28 - 5
5- اعتقاد مشرکان به حقیقتی برتر از معبود های خود ، به عنوان خدای هستی
اتّخذوا من دون اللّه قربانًا ءالهه
در معنای <قرباناً> و تقرب، این معنا نهفته است که باید طرفی وجود داشته باشد که به او تقرب جسته شود; یعنی، آلهه متعدد، تنها از آن جهت مورد پرستش قرار گرفته بودند که وسیله تقرب به خدای اصلی تلقی می شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 33 - 3
3- تردید مشرکان ، در امکان معاد ، در عین اعتقاد به وجود آفریدگار *
أوَلم یروا أنّ اللّه الذی خلق . .. بق-در علی أن یحیی الموتی
با توجه به این که مخاطب آیه شریفه، مشرکان است و اصل وجود خداوند مسلم شمرده شده و صرفاً برای امکان معاد، برهان آمده است; مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 23 - 20
20 - مشرکان ، دارای پندار های نادرست و غلط از خداوند و صفات او
سبح-ن اللّه عمّا یشرکون
ص: 182
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 62 - 4
4- مشرکان دوران جاهلیت ، باورمند به خداوند علی رغم اسناد امور ناروا به او
و یجعلون لله ما یکرهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 20 - 3
3 - مشرکان عرب جاهلی ، معتقد به خداوند رحمان و مرتبت والای او در مقایسه با دیگر خدایان
و قالوا لو شاء الرحم-ن ما عبدن-هم
از این که مشرکان، عبادت دیگر خدایان را در گرو مشیت خدای رحمان دانسته اند، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 118 - 10
10 - ضعف بینش و شناخت یهود ، نصارا و مشرکان عصر بعثت ، درباره خداوند
و قال الذین لایعلمون لولا یکلمنا اللّه . .. کذلک قال الذین من قبلهم مثل قولهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 42 - 2
2 - باورداشت مشرکان صدراسلام ، به اصل وجود خدا و مقدس و محترم بودن او
و أقسموا باللّه جهد أیم-نهم
برداشت یاد شده از سوگند مشرکان به <اللّه> استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 81 - 3،7
3 - باور مشرکان عصر بعثت به رحمانیت خدای هستی
قل إن کان للرحم-ن ولد
ص: 183
7 - شناخت مشرکان عصر پیامبر نسبت به خداوند با نام < رحمان >
قل إن کان للرحم-ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 35 - 7
7- مشرکان مکه ، علی رغم عقیده به خدایان متعدد ، اظهار عقیده به خداوند کرده و قضای او را در عالم نافذ می دانستند .
و قال الذین أشرکوا لو شاء الله ما عبدنا من دونه من شیء
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 38 - 2
2- مشرکان مکه ، معتقد به وجود خداوند بودند .
و أقسموا بالله جهد أیم-نهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 52 - 10
10 - اعتقاد مشرکان مکه به وجود خداوند
إن کان من عند اللّه
از ظاهر جمله شرطیه بر می آید که اصل وجود خداوند برای مشرکان، مسلم بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 9 - 2
2 - مشرکان مکه ، با نبوت پیامبر ( ص ) و پیام توحیدی آن حضرت در ستیز بودند ، نه منکر وجود آفریدگار عزیز و دانای جهان .
و لئن سألتهم . .. لیقولنّ خلقهنّ العزیز العلیم
با توجه به آیات پیشین - که نوعی خطاب و عتاب نسبت به منکران پیامبر(ص) دارد - برداشت یاد شده به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 17 - 7
7 - مشرکان مکه ، خداوند را با نام < رحمان > می شناختند و یاد می کردند .
بما ضرب للرحم-ن مثلاً
بنابراین که واژه <رحمان> در آیه شریفه، به خاطر بار معنایی آن نیامده باشد; بلکه صرفاً نقل قول ساده ای از کلام عرب جاهلی باشد که به جای <اللّه> - یا هر صفت دیگر برای خداوند - کلمه <رحمان> را به کار می بردند.
ص: 184
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 87 - 1
1 - اعتقاد مشرکان مکه ، به خالقیت خداوند و توحید در آفرینش
و لئن سألتهم من خلقهم لیقولنّ اللّه فأنّی یؤفکون
از آیه شریفه استفاده می شود که شرک مشرکان، در ناحیه خالقیت خداوند نبوده است; بلکه آنان در ربوبیت، تدبیر، کارگشایی امور و وساطت برای تقرب به خدا، گرفتار شرک بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - احقاف - 46 - 8 - 2
2- مشرکان مکه ، معتقد به وجود خداوند و در تلاش برای انکار رسالت پیامبراکرم ( ص )
أم یقولون افتری-ه
اتهام افترا و کذب به پیامبر(ص) در زمینه آیات از سوی کافران، نمایانگر این حقیقت است که آنان، در بخشی از ادعاها و جوسازی های خویش، بر وجود خداوند صحه گذاشته بودند; لیکن رسالت پیامبر(ص) و آیات وحی را انکار می نمودند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 31 - 26
26- مصریان زمان یوسف ( ع ) ، به خداوند و منزه بودن او ، معتقد بودند .
ح-ش لله
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 13 - 5
5 - منافقان ، فاقد درک نسبت به مقام خداوند
لأنتم أشدّ رهبه فی صدورهم من اللّه ذلک بأنّهم قوم لایفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 116 - 11
ص: 185
11 - همه موجودات ، برخوردار از آگاهی و شعور به مقام خداوند هستند .
کل له قنتون
جمع بستن کلمه قانت به وسیله <ون> حکایت از آن دارد که: موجودات آسمانها و زمین - در ارتباط با خداوند - از شعور و آگاهی برخوردار هستند; زیرا صفت مذکر آن گاه این گونه جمع بسته می شود که موصوف از صاحبان عقل و شعور باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 41 - 3،10
3 - تمامی موجودات با شعور آسمان ها و زمین ، معترف به وجود خداوند و تنزیه گوی او از هر گونه نقص و ناروایی
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السم-وت و الأرض
10 - همه موجودات عالم ، آگاه به شایستگی خداوند برای نیایش و تسبیح
کلّ قد علم صلاته و تسبیحه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 53 - 11
11 - علم حضوری و شهودی تمامی موجودات ، نسبت به پروردگار
أَوَلم یکف بربّک أنّه علی کلّ شیء شهید
بنابراین که <شهید> به معنای مشهود باشد، برداشت یاد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 24 - 11
11 - همه موجودات جهان ، دارای نوعی ادراک نسبت به مقام آفریدگار خویش
یسبّح له ما فی السم-وت و الأرض
چنانچه مراد از تسبیح، بیانی و گفتاری باشد - و نه صرفاً به زبان حال - برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جمعه - 62 - 1 - 3
3 - معرفت و شناخت خدا ، سرشته در ذات همه موجودات هستی
یسبّح للّه ما فی السم-وت و ما فی الأرض
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که مراد از تسبیح در آیه شریفه، تسبیح نطقی باشد; نه تسبیح تکوینی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 14 - 5
ص: 186
5 - موسی ( ع ) پیش از نبوت و دریافت وحی نیز ، عارف به خداوند و پذیرای ربوبیت او بود .
إنّی أنا ربّک . .. إنّنی أنا اللّه لا إل-ه إلاّ أنا
دو جمله <إنّی أنا ربّک> و <إنّنی أنا اللّه> حکایت از آن دارد که موسی(ع) قبلاً این نام ها را می شناخته و بدان اعتقاد داشته است و در کوه طور به تطبیق <ربّ> و <اللّه> بر صاحب صدا پی برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 34 - 18
18 - مؤمن آل فرعون ، برخوردار از معرفت عمیق نسبت به معارف الهی ( مانند خداشناسی ، معاد ، تاریخ و مسؤولیت پیامبران )
إنّی أخاف علیکم مثل یوم الأحزاب . .. یوم التناد ... کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 99 - 15
15 - مؤمنان دارای زمینه لازم برای درک آیات خداوند در طبیعت هستند.
و هو الذی أنزل . .. إن فی ذلکم لأیت لقوم یؤمنون
<ذلکم> اشاره به موارد مذکور در آیه، از قبیل نزول باران، رشد گیاهان، درختان میوه و تشابه و اختلاف آنها و . .. است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 10 - 5
5 - بهره مندی مؤمنان از کمال معرفت و شناخت خداوند در بهشت
جنت النعیم. دعویهم فیها سبحنک اللّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 17 - 21
21 - ادعای الوهیت برای غیر خدا ، نشانه ضعف شناخت نسبت به خداوند است .
ص: 187
الذین قالوا . .. و للّه ملک السموت و الارض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 22 - 4
4 - شناخت و درک ناقص کافران و مشرکان ، از گستره علم الهی
ظننتم أنّ اللّه لایعلم کثیرًا ممّا تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 67 - 1
1 - مشرکان ، خدا را آن گونه که شایسته او است ، نشناخته و ارج ننهادند .
و ما قدروا اللّه حقّ قدره
بیشتر مفسران و اهل ادب جمله <و ما قدروا اللّه. ..> را به معنای <ما عرفوا اللّه> و <ما عظموا اللّه> معنا کرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 22 - 4
4 - شناخت و درک ناقص کافران و مشرکان ، از گستره علم الهی
ظننتم أنّ اللّه لایعلم کثیرًا ممّا تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 77 - 5
5 - یهودیان ، فاقد معرفت و شناخت لازم به خدا و صفات او
أو لایعلمون أن اللّه یعلم ما یسرون و ما یعلنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 188
6 - اعراف - 7 - 62 - 12
12 - نوح ( ع ) ، آگاه به حقایقی پوشیده از مردم درباره خداوند
و أعلم من اللّه ما لاتعلمون
برداشت فوق بر این اساس است که <من اللّه> به معنای <درباره خدا> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 33 - 9
9- پاسخ نوح ( ع ) به عذاب طلبی کفرپیشگان ، پاسخی آمیخته با درس توحید و خداشناسی بود .
فأتنا بما تعدنا . .. قال إنما یأتیکم به الله إن شاء و ما أنتم بمعجزین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 27 - 22
22 - هابیل ، انسانی خداشناس ، پرهیزگار ، آگاه به معارف الهی و برخوردار از ادب و منطق در روابط اجتماعی
قال انما یتقبل اللّه من المتقین
تصریح نکردن هابیل به بی تقوایی قابیل، حاکی از ادب اوست و تبیین علت پذیرش و رد اعمال، حاکی از اندیشه منطقی و آشنایی او با معارف الهی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 86 - 12
12- یعقوب ( ع ) حقایقی را درباره خدا و صفات او می دانست که بر دیگران پوشیده و مستور بود .
و أعلم من الله ما لاتعلمون
برداشت فوق ، بر این اساس است که <من الله> به معنای درباره خدا باشد. بر این اساس مراد از <ما لاتعلمون> صفات و ویژگیهای خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 96 - 13
13- یعقوب ( ع ) حقایقی را درباره خدا و صفات او می دانست که بر دیگران پوشیده و مستور بود .
ألم أقل لکم إنی أعلم من الله ما لاتعلمون
برداشت فوق بر این اساس است که <من الله> به معنای <درباره خدا> باشد. بر این اساس مقصود از <ما لاتعلمون> صفات و
ص: 189
ویژگیهای خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 91 - 7
7- یوسف ( ع ) و برادرانش به نقش بسزای خداوند در امور بشر و روند تاریخ ، معتقد بودند و بدان باور داشتند .
قد منّ الله علینا . .. لقد ءاثرک الله علینا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 116 - 3
3 - شناخت یهود و نصارا از خدا و صفات او ، شناختی ضعیف و ناقص
و قالوا اتخذ اللّه ولداً سبحنه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 118 - 10
10 - ضعف بینش و شناخت یهود ، نصارا و مشرکان عصر بعثت ، درباره خداوند
و قال الذین لایعلمون لولا یکلمنا اللّه . .. کذلک قال الذین من قبلهم مثل قولهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 6
6- پی بردن از طریق پدیده ها به پدید آورنده ( برهان إنّْ ) ، از برهان های رسولان الهی برای اثبات وجود خداوند
أفی الله شکّ فاطر السموت و الأرض
نفی تردید از خالقیت خداوند نسبت به آسمانها و زمین، در حقیقت بدین جهت است که با توجه دادن مردم به پدیده بودن آسمانها و زمین، آنان واقف به نیازشان به پدید آورنده خواهند شد و این، عین استفاده از برهان إنّْ است.
ص: 190
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 19 - 5
5- نگرش دقیق به آفرینش ، راهی برای شناخت آفریدگار عالم است .
ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 33 - 10
10- دریا ها ، رودخانه ها ، خورشید ، ماه و شب و روز ، هر کدام آیتی مستقل برای خداشناسی و برطرف کننده نیازی از نیاز های انسان
و سخ-ّر لکم الفلک . .. و سخ-ّر لکم الأنه-ر . و سخ-ّر لکم الشمس و القمر دائبین و
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 242 - 5
5 - احکام الهی ، نشانه های خداوند برای شناخت او
یبیّن اللّه لکم ایاته
مراد از <آیات> (نشانه ها) احکام الهی است ; چون <کذلک> اشاره به احکام گذشته دارد; بنابراین هر حکم الهی، نشانی از او دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - ابراهیم - 14 - 10 - 4
4- توجه به مخلوق بودن پدیده های عالم ، تردیدی در وجود خداوند باقی نمی گذارد .
أفی الله شکّ فاطر السموت و الأرض
استفهام در آیه، انکاری است; بنابراین معنا چنین می شود: شکی در اینکه خداوند خالق آسمانها و زمین است، نیست و چون اینها پدیده هستند به پدید آورنده نیاز دارند. بنابراین با عنایت و توجه عقلی، شکی در وجود خداوند باقی نمی ماند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 191
13 - قصص - 28 - 38 - 5
5 - مأموریت یافتن هامان از سوی فرعون ، به تهیه آجر و ساختن برجی بلند جهت تحقیق وی درباره خدای موسی
فأوقد لی ی-ه-م-ن علی الطین فاجعل لی صرحًا لعلّی أطّلع إلی إل-ه موسی
<صرح> به هر بنای بلند و برافراشته گفته می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - غافر - 40 - 37 - 3،4،8،15
3 - فرعون ، مدعی شد که به منظور اطلاع یافتن از خدای موسی ( ع ) در آسمان ها ، فرمان ساختن بنای بلند و رصدخانه را صادر کرده است .
أسب-ب السم-وت فأطّلع إلی إل-ه موسی
4 - تصور نادرست فرعون ، از حقیقت خداوند و اعتقاد باطل وی به وجود او در آسمان ها و انحصار راه خدا شناسی در محسوسات
أسب-ب السم-وت فأطّلع إلی إل-ه موسی
از این که فرعون برای کسب اطلاع از خداوند، به کاوش در آسمان ها پرداخت، این مطلب به دست می آید که او خدا را موجودی می دانست که اولاً در آسمان ها جای دارد نه در زمین، ثانیاً از راه های محسوس آسمانی (أسباب السماوات) قابل شناخت است.
8 - ساختن بنای بلند و رصدخانه ، به منظور اطلاع یافتن از خدای موسی ( ع ) ، رفتار زشتی بود که فرعون آن را زیبا و آراسته می یافت .
ابن لی صرحًا . .. فأطّلع إلی إل-ه موسی ... و کذلک زیّن لفرعون سوء عمله
15 - کار ساز نبودن مکر و حیله فرعون در ساختن بنای بلند ، به بهانه اطلاع یافتن از خدای موسی ( ع ) و اثبات دروغ گو بودن او
ی-ه-م-ن ابن لی صرحًا. .. فأطّلع إلی إل-ه موسی... و ما کید فرعون إلاّ فی تباب
برداشت یاد شده به این خاطر است که از مصادیق اصلی <کید فرعون> ساختن بنای بلند می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 97 - 18
18 - جامعه قوام یافته در پرتو تعالیم دین ، جامعه ای آماده برای شناخت خداوند و صفات او
قیماً للناس . .. یعلم ما فی السموت و ما فی الارض و إنّ اللّه بکل شیء علیم
برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره به <قیماً للناس> باشد. یعنی هدف از اینکه خداوند می خواهد جامعه انسانی دارای ثبات باشد این است که زمینه خداشناسی و علم انسانها به اسماء و صفات الهی فراهم آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 76 - 3
3- مطالعه در آثار گذشتگان و تمدن امت های پیشین و شناخت آنها ( باستان شناسی ) ، به منظور درس آموزی و خداشناسی ، امری شایسته و بایسته
ص: 192
فأخذتهم الصیحه . .. فجعلنا ع-لیها سافلها ... إن فی ذلک لأی-ت ... و إنها لبسبیل م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - حجر - 15 - 77 - 4
4- فراز های یاد شده از ماجرای قوم لوط در قرآن ، همگی پند دهنده و آموزنده درس های خداشناسی است .
و نبّئهم عن ضیف إبرهیم . .. إن فی ذلک لأی-ت للمتوسّمین ... إن فی ذلک لأیه للمؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - جن - 72 - 12 - 3
3 - نزول قرآن ، موجب معرفت جن نسبت به جایگاه خداوند در جهان هستی و شناخت موقعیت ضعیف و پوچ خود
و أنّا ظننّا أن لن نعجز اللّه فی الأرض و لن نعجزه هربًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - حج - 22 - 31 - 10
10 - < من زراره قال سألت أباجعفر ( ع ) من قول اللّه < حنفاء للّه غیر مشرکین به > ما الحنفیه قال : هی الفطره التی فطر الناس علیها ، فطر اللّه الخلق علی معرفته ;
زراره گوید: از امام باقر(ع) پرسیدم که[منظور از ]<حنفیت> در قول خداوند <حنفاء للّه غیر مشرکین به> چیست؟ فرمود: همان فطرتی است که خدا مردم را بر آن خلق کرده است. خدا خلق را بر معرفت خود، آفریده است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 172 - 7
7- آگاهی انسان در نشئه حجاب به ربوبیت خداوند ، برخاسته از آگاهی او در نشئه شهود است .
أشهدهم علی أنفسهم . .. أن تقولوا یوم القیمه إنا کنا هذا غفلین
<أن تقولوا . .. > به تقدیر <لام> و <لا>ی نافیه است. یعنی <لأن لا تقولوا> (ما مسأله اشهاد را عملی کردیم تا روز قیامت نگویید از ربوبیت خدا غافل بودیم.) این تعلیل می رساند که اگر مسأله اشهاد نبود، حجت بر انسانها تمام نبود و خداوند آنها را به خاطر غفلت از ربوبیتش مؤاخذه نمی کرد. از لوازم این معنا آن است که آگاهی بالفعل انسانها نسبت به خدا به خاطر مسأله اشهاد می
ص: 193
باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 173 - 3
3 - در صورتی که واقعه اشهاد و اقرار به ربوبیت خدا تحقق نمی یافت ، آدمیان در حیات دنیا به ربوبیت و وحدانیت خدا آگاه نمی شدند .
و أشهدهم علی أنفسهم . .. أو تقولوا إنما أشرک ءاباؤنا
خداجویی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 7
7 - حفظ روحیه توبه و خداجویی تا پایان عمر ، شرط ره جویی به بهشت *
و أُزلفت الجنّه . .. و جاء بقلب منیب
تعبیر <جاء> می تواند اشاره به این نکته باشد که اگر کسی، برهه ای از عمر را با قلب منیب بگذراند; ولی آن را در نهایت از دست داده و نتواند آن را در صحنه قیامت به همراه آورد، برخوردار از بهشت نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 6
6 - تقواپیشگان و ره جویان به بهشت ، دارای قلبی خداجو و تائب
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. و جاء بقلب منیب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 6
6 - تقواپیشگان و ره جویان به بهشت ، دارای قلبی خداجو و تائب
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. و جاء بقلب منیب
ص: 194
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 37 - 4
4 - خداجویی ، گرایش فطری در نهاد هر انسان است .
و إنّهم لیصدّونهم عن السبیل
از این مطلب که شیاطین مانع بازگشت اعراض کنندگان از یاد خدا هستند، استفاده می شود که انسان ها - حتی غافلان و حق گریزان - زمینه و تمایل به روی آوردن به سوی خدا را دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 119 - 4
4 - انسان ، بر فطرت خداجویی و مسیر حق پویی است .
لاتخذن من عبادک نصیباً مفروضاً. و لاضلنهم
گمراه کردن، که از جمله <لاضلنهم> استفاده می شود، باید مسبوق به هدایت باشد تا گمراه کردن صدق کند و هدایت مسبوق به گمراهی نسبت به تمامی انسانها هدایت فطری است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - اسراء - 17 - 67 - 2
2- تنگنا های زندگی و لحظه های خطرآفرین که هیچ امیدی به رهایی از آنها نیست ، بیدارگر فطرت خداجویی در نهاد انسان
و إذا مسّکم الضرّ . .. ضلّ من تدعون إلاّ إیّاه
ذکر گرفتاری در دریا در میان ابتلاهای فراوانی که ممکن است انسانها را گرفتار کند، به این جهت است که در تلاطم دریا امیدی برای نجات و رهایی نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 65 - 4
4 - احساس خطر ، زمینه بیدار شدن فطرت خداجوی آدمی است .
فإذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه مخلصین له الدّین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - روم - 30 - 33 - 7
7 - فطرت خداجویی ، قوی ترین گرایش در وجود انسان ها است .
و إذا مسّ الناس ضرّ دعوا ربّهم منیبین إلیه
از این که انسان ها، در تماس با دشواری هاو مشکل ها، به خدا روی می آورند، نشان دهنده این گرایش قوی است.
ص: 195
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 3 - 13
13 - خداجویی ، امری نهفته در دل های مشرکان
أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلی اللّه زلفی
از این که مشرکان هدف از پرستش معبودهایشان را، تقرب به خدا دانسته اند، می توان مطلب بالا را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - فصلت - 41 - 53 - 10
10 - خداجویی ، گرایش فطری انسان ها است .
سنریهم . .. و فی أنفسهم حتّی یتبیّن لهم أنّه الحقّ
برداشت یاد شده بر این اساس است که ضمیر <أنّه> به خدا بازگردد.
ص: 196
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 32 - 11
11 - اجیر شدن و اجیر گرفتن و بهرهوری انسان ها از توان یکدیگر ، امری مجاز و مشروع
لیتّخذ بعضهم بعضًا سخریًّا
با توجه به واژه <سخریّاً> (استخدام شده) و این که خداوند آن را فلسفه عمل خویش قرار داده، مطلب بالا برداشت می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 3 - 7
7 - رابطه با خدا ، اساس خدمات اجتماعی مؤمنان
الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه
تقدم نماز (رابطه فرد با خدا) بر زکات می تواند ناظر به مطلب یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 19
19 - تأمین سعادت جامعه در پرتو ایمان ، خدمات انبیا و تلاش عدالتخواهان است .
ص: 197
انّ الّذین یکفرون . .. فبشّرهم بعذاب الیم
نبود ایمان، انبیا و مصلحان در جوامع موجب رنج و بدبختی است، معلوم می شود وجود آنها زمینه ساز سعادت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 48 - 8
8 - ایمان و عمل شایسته و رسیدن به امنیت خاطر، دستاوردهای رسالت انبیا
و ما نرسل المرسلین إلا . .. فمن ءامن و أصلح فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 113 - 6
6 - خدمت فن سحر و ساحران به حکومت های باطل
و جاء السحره فرعون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 19
19 - تأمین سعادت جامعه در پرتو ایمان ، خدمات انبیا و تلاش عدالتخواهان است .
انّ الّذین یکفرون . .. فبشّرهم بعذاب الیم
نبود ایمان، انبیا و مصلحان در جوامع موجب رنج و بدبختی است، معلوم می شود وجود آنها زمینه ساز سعادت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 32 - 8
8 - طبقات مختلف اجتماعی و تفاوت سطح زندگی آنان ، در جهت گردش نظام اجتماعی و بهرهوری انسان ها از نیروی خدماتی یکدیگر است .
و رفعنا بعضهم . .. بعضًا سخریًّا
ص: 198
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 31 - 3
3 - دعا در اثر بخشی خدمات دیگران به پیشبرد اهداف نظراتشان ، مؤثر است .
أشدّد به أزری
خواسته موسی از خداوند این بود که هارون(ع) را وسیله قوت یافتن او قرار دهد، چنین خواسته ای حاکی از این است که موسی(ع) می دانست دعای او در ثمربخشی تلاش هارون بی اثر نیست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 50 - 12
12- یوسف ( ع ) به پاس خدمات زلیخا به او ، شکایتی علیه وی به پادشاه نکرد .
فسئله ما بال النسوه الّ-تی قطعن أیدیهنّ
با وجود اینکه زلیخا نیز همانند دیگر زنان اشراف در گرفتاریهای یوسف(ع) و متهم ساختن او نقشی بسزا داشت، ولی یوسف(ع) از او نام نمی برد و علیه او سخنی به پادشاه نمی گوید. به نظر می رسد دلیل این امر خدماتی است که زلیخا در عهد کودکی و نوجوانی یوسف(ع) برای وی انجام داده بود.
خدمتگزاران دینی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 14
14 - لزوم دعا و قدردانی رهبر جامعه اسلامی نسبت به انفاقگران و انجام دهندگان خدمات دینی
و یتخذ ما ینفق . .. صلوت الرسول
از اینکه پیامبر (ص) برای انفاقگران دعا می کرد و این را خداوند به عنوان یک ارزش ذکر کرده است، برداشت فوق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 99 - 14
ص: 199
14 - لزوم دعا و قدردانی رهبر جامعه اسلامی نسبت به انفاقگران و انجام دهندگان خدمات دینی
و یتخذ ما ینفق . .. صلوت الرسول
از اینکه پیامبر (ص) برای انفاقگران دعا می کرد و این را خداوند به عنوان یک ارزش ذکر کرده است، برداشت فوق استفاده می شود.
ص: 200
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 6 - 4
4 - داستان های خرافی و سرگرمی های واهی ، ابزار کافران برای مبارزه با دین بود .
و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضلّ عن سبیل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 47 - 8
8 - اندیشه های خرافی ، مانع از درک واقعیت امور و تحلیل صحیح آنها
قالوا اطّیّرنا بک و بمن معک . .. بل أنتم قوم تفتنون
ثمودیان به جای درک ریشه واقعی مشکلات خود، آن را به وجود صالح(ع) و بدیمنی او نسبت می دادند; در حالی که تأثیر وجود فیزیکی یک فرد در سرنوشت یک ملت - آن هم به گونه ای که ثمودیان می پنداشتند - چیزی جز خرافه نبود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 23 - 3
3 - تأثیر عقاید و باور های خرافی نیاکان ، در گرایش های انحرافی آیندگان *
سمّیتموها أنتم و ءاباؤکم
برداشت یاد شده بدان احتمال که ذکر <آباؤکم> اشاره به این داشته باشد که مشرکان، تحت تأثیر عقاید خرافی نیاکان خویش، به بت پرستی گرویدند.
ص: 201
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 80 - 11
11 - موهومات و عقاید خرافی از مشکلات تبلیغ توحید
و لا أخاف ما تشرکون به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 51 - 2
2 - ضرورت پرهیز از آلوده سازی دین خدا به امور باطل ، خرافی و بازدارنده از سعادت واقعی انسان
الذین اتخذوا دینهم لهواً و لعباً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 92 - 4
4 - تمسخر مظاهر شرک و عقاید باطل و خرافی ، امری جایز است .
فراغ إلی ءالهتهم فقال ألا تأکلون . ما لکم لاتنطقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 23
23 - دین اسلام احیاگر ارزش ها و پاکی ها و به دور از تکالیف شاق و خرافه های اسارتبار است .
یحل لهم الطیبت و یحرم . .. و یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
ص: 202
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 143 - 3
3 - لزوم زدودن شبهات و مبارزه با خرافات، از طریق تبیین و توضیح کامل
ثمنیه ازوج من الضأن اثنین
ذکر تفصیلی مصادیق هشتگانه چهارپایان با ترسیم صورتهای گوناگون آن شاید به منظور قلع شبهه و تخریب کامل بنیان آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 96 - 7
7 - مظاهر شرک و عقاید خرافی ، فاقد تقدس و حرمت
فقال ألا تأکلون . .. فراغ علیهم ضربًا بالیمین ... و اللّه خلقکم و ما تعملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 54 - 7
7- اعلام انزجار از عقاید باطل و خرافی ، گامی ضروری برای مبلغان دین
قال إنی أُشهد الله . .. أنی بریءٌ مما تشرکون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 18 - 5
5 - جهان بینی و عقاید مردم انطاکیه ، متکی بر خرافات بود .
قالوا إنّا تطیّرنا بکم
تردیدی نیست که عقیده به فال، عقیده ای خرافی است و اعتقاد مردمِ انطاکیه به آن تا مرز سنگسار و شکنجه کردن پیامبران الهی، گویای حقیقت یاد شده است.
ص: 203
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 36 - 1
1 - اعراب جاهلی ، مردمانی بودند کوته نظر ، خرافاتی و پیرو موهومات .
فما لکم کیف تحکمون. و ما یتبع أکثرهم إلا ظناً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 39 - 4
4 - مشرکان ، گرفتار عقایدی خرافی و فاقد هرگونه برهان و دلیل
فلیأت مستمعهم بسلط-ن مبین . أم له البن-ت و لکم البنون
از ارتباط این آیه با آیه قبل، مطلب بالا استفاده می شود. بدین معنا که این آیه، ارائه دهنده نمودی از بی برهانی کافران در اعتقادات خویش است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 13 - 4
4- اطلاعات مردم عصر بعثت از اصحاب کهف و سرگذشت آنان ، اطلاعات غیر واقعی و آمیخته با خرافات بود .
نحن نقصّ علیک نبأهم بالحقّ
قید <بالحقّ> تعریضی است که به ناقلان سرگذشت اصحاب کهف و بیان کننده این که نقل آنان، آمیخته به اموری غیر واقعی و خرافی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 80 - 10
10 - ترس موهوم و خرافی قوم ابراهیم از معبودهای پنداری خویش، از عوامل پافشاری آنان بر شرک خویش بود.
و لا أخاف ما تشرکون به
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 204
6 - اعراف - 7 - 157 - 21،22
21 - ر ها ساختن مردم ( یهود ، نصارا و . . . ) از تکالیف شاق و زنجیر های خرافات ، از نشانه های موجود در تورات و انجیل برای شناسایی پیامبر ( ص )
الذی یجدونه . .. یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
22 - یهود و نصارا در قبل از اسلام ، مبتلا به تکالیفی مشقتبار و گرفتار در دام خرافات و بدعت های فراوان دینی بودند .
و یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
جمع آوردن <اغلال> حکایت از گستردگی بدعتها و خرافات دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 183 - 17
17 - خرافه گویی و جمود و تحجر یهود *
الّذین قالوا انّ اللّه عهد الینا الّا نؤمن لرسول حتی یاتینا بقربان تأکله النّار
1 - ظاهر جمله <الّا نؤمن لرسول>، این است که خداوند به ما دستور داده به کسی که فلان معجزه خاص را ندارد، ایمان نیاوریم، هر چند حقیقتاً پیامبر باشد. چون نگفتند <الّا نؤمن لمدعی الرّساله>، و این معنا که به فرض نبوت، ایمان نیاورید اگر فلان معجزه خاص را نداشت، خرافه ای بیش نیست. 2 - بر فرض که چنین عهدی باشد، آنان باید بیندیشند که قربانی کذایی، معجزه ای است برای کشف صادق از کاذب، نه اینکه موضوعیّت داشته باشد و اصرار به این معنا حاکی از جمود و تحجّر یهود است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 21،22
21 - ر ها ساختن مردم ( یهود ، نصارا و . . . ) از تکالیف شاق و زنجیر های خرافات ، از نشانه های موجود در تورات و انجیل برای شناسایی پیامبر ( ص )
الذی یجدونه . .. یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
22 - یهود و نصارا در قبل از اسلام ، مبتلا به تکالیفی مشقتبار و گرفتار در دام خرافات و بدعت های فراوان دینی بودند .
و یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
جمع آوردن <اغلال> حکایت از گستردگی بدعتها و خرافات دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 27 - 4
4 - ناباوری به معاد ، زمینه ساز پیدایش و رشد عقاید خرافی و انحرافی در دین
ص: 205
إنّ الذین لایؤمنون بالأخره لیسمّون المل-ئکه تسمیه الأُنثی
از این که عدم ایمان به آخرت، موضوع برای عقاید انحرافی و خرافی مشرکان قرار داده شده است، مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 104 - 10
10 - احترام و اهمیت دادن به سنت های پیشینیان از عوامل گرایش جوامع به خرافات
ما جعل اللّه من بحیره . .. قالوا حسبنا ما وجدنا علیه ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 50 - 21
21 - نیندیشیدن درباره محدوده قدرت و وظایف پیامبران و خرافه گویی درباره آنان، مورد نکوهش خداوند
قل لا أقول لکم عندی خزائن اللّه . .. أفلاتتفکرون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 18 - 5
5 - جهان بینی و عقاید مردم انطاکیه ، متکی بر خرافات بود .
قالوا إنّا تطیّرنا بکم
تردیدی نیست که عقیده به فال، عقیده ای خرافی است و اعتقاد مردمِ انطاکیه به آن تا مرز سنگسار و شکنجه کردن پیامبران الهی، گویای حقیقت یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 52 - 5
5 - قرآن ، ارائه کننده دینی به دور از هر گونه باطل و مبرا از امور واهی و بازدارنده از سعادت انسان
الذین اتخذوا دینهم لهواً و لعباً . .. و لقد جئنهم بکتب فصلنه
ص: 206
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 21 - 5
5 - کتاب های آسمانی ، منادی توحید و پیراسته از عقاید و باور های خرافی و شرک آلود
و قالوا لو شاء الرحم-ن . .. أم ءاتین-هم کت-بًا من قبله
آیه شریفه پس از طرح عقاید شرک آلود و خرافی مشرکان می گوید: این اندیشه ها در هیچ یک از کتاب های پیشین نیامده است. از این نکته مطلب بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 189 - 10
10 - مبارزه اسلام با آداب و رسوم نادرست و خرافی عصر جاهلیت
و لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 103 - 8
8 - لزوم مبارزه با اندیشه های خرافی و احکامی که به دروغ به خداوند نسبت داده می شود
ما جعل اللّه . .. و لکن الذین کفروا یفترون علی اللّه الکذب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
5 - انعام - 6 - 146 - 7
7 - روح دین الهی در صدد برداشتن موانع خرافی در راه استفاده از مواهب و نعمتهای الهی است.
و قالوا هذه أنعم و حرث . .. قل ءالذکرین حرم ... و علی الذین هادوا حرمنا
محور بحث از آیه 138 تا 145 درباره تحریمهای خرافی و بی جای مشرکان است. آیه 146 بیان حکمی استثنایی است که همان تحریم برخی مواهب بر یهود است. از این حکم استثنایی، که به سبب تجاوزکاری یهود بر آنان وضع گردیده، این مطلب که روح ادیان الهی در نقطه مقابل تحریمهای بی جا قرار دارد، استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 157 - 20،21
20 - برداشتن تکالیف شاق ، گسستن زنجیر های جهل و خرافه و زدودن بدعت های دینی از وظایف پیامبر ( ص ) در انجام
ص: 207
رسالت خویش
و یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
<إصر> به معنای عهد و پیمان سنگین و نیز به هر چیز دشوار و طاقت شکن گفته می شود. در آیه شریفه بدین مناسبت که در مقام بین تشریع احکام از سوی پیامبر(ص) است، مراد از آن تکالیف مشقتباری است که امتهای گذشته بدانها پایبند بوده اند. غُلّ (مفرد اغلال) به معنای طوق و زنجیری است که به گردن و یا دستها بسته می شود و مراد از آن جهل و خرافه و بدعت و مانند اینهاست.
21 - ر ها ساختن مردم ( یهود ، نصارا و . . . ) از تکالیف شاق و زنجیر های خرافات ، از نشانه های موجود در تورات و انجیل برای شناسایی پیامبر ( ص )
الذی یجدونه . .. یضع عنهم إصرهم و الأغلل التی کانت علیهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 110 - 2
2- پیامبر ( ص ) مأمور پیش گیری از خرافه پردازی کوتاه فکران درباره شخصیت اش است .
قل إنّما أنا بشر مثلکم
فرمان <قل إنّما. ..> - به قرینه ذیل آیه - از آن جهت صورت گرفته است که جلوی توهّمات شرک آلود جاهلان گرفته شود و برای پیامبر(ص) رتبه ای خارج از پیامبری در نظر گرفته نشود، مانند آنچه مسیحیان درباره <مسیح> پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 52 - 5
5- مبارزه با اندیشه های خرافی و شرک آلود ، تبلور رشد و کمال ابراهیم ( ع ) بود .
و لقد ءاتینا إبرهیم رشده . .. إذ قال لأبیه و قومه ما ه-ذه التماثیل
; یعنی، اعطای رشد به ابراهیم(ع) هنگامی بود که او به پدر و قومش گفت. ...
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - صافات - 37 - 151 - 1
1 - لزوم آگاهی بخشیدن به مردم درباره عقاید خرافی
ألا إنّهم من إفکهم لیقولون
از به کار رفتن <ألا> - که برای تنبیه است - برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 110 - 2
2- پیامبر ( ص ) مأمور پیش گیری از خرافه پردازی کوتاه فکران درباره شخصیت اش است .
ص: 208
قل إنّما أنا بشر مثلکم
فرمان <قل إنّما. ..> - به قرینه ذیل آیه - از آن جهت صورت گرفته است که جلوی توهّمات شرک آلود جاهلان گرفته شود و برای پیامبر(ص) رتبه ای خارج از پیامبری در نظر گرفته نشود، مانند آنچه مسیحیان درباره <مسیح> پنداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - نساء - 4 - 119 - 9،17
9 - شیطان ، رواج دهنده اندیشه ها و گرایش های خرافی در جامعه
و لامرنهم فلیبتکن ءاذن الأنعم
17 - دوری شیطان از رحمت الهی ، زمینه اغواگری و ترویج خرافه پرستی و فساد از ناحیه او
لعنه اللّه و قال . .. لاضلنهم و لامنینهم و لامرنهم فلیبتکن ءإذان الأنعم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 20 - 7
7 - حدس و گمان ، سرچشمه اصلی باور های خرافی و جاهلانه
إن هم إلاّ یخرصون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - نجم - 53 - 23 - 8
8 - شرک و باور های خرافی مشرکان ، برخاسته از هوا و هوس و اغراض آلوده آنان
إن یتّبعون إلاّ الظنّ و ما تهوی الأنفس
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 103 - 16
16 - تعقل اکثریت مردم هر جامعه مانع رواج بدعت ها و خرافات در آن جامعه خواهد شد .
و لکن الذین کفروا یفترون علی اللّه الکذب و اکثرهم لایعقلون
ص: 209
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 104 - 4
4 - پیروی از قرآن و رسول خدا عامل رهایی از افکار و اندیشه های خرافی
ما جعل اللّه من بحیره . .. تعالوا إلی ما أنزل اللّه و إلی الرسول
ص: 210
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 29 - 3
3 - توجّه به روییدن درختان زیتون و خرما و تأثیر آنها در تغذیه انسان ، زمینه ساز شناخت خدا و مانع کفر به او است .
ما أکفره . .. و زیتونًا و نخلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 266 - 8
8 - خرما و انگور ، دارای ارزش ممتاز در میان دیگر میوه ها و از نمونه های بارز فراوانی ثمر *
له جنّه من نخیل و اعناب
از اختصاص به ذکر این دو میوه از میان سایر میوه ها، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 11 - 5
5- زیتون ، خرما و انگور دارای ارزشی ویژه
ینبت . .. و الزیتون و النخیل و الأعن-ب و من کلّ الثمرت
نامبردن از این سه میوه در بین انبوه میوه ها، می تواند به جهت ارزش ویژه این میوه ها از نظر خواص نسبت به میوه های دیگر باشد.
ص: 211
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 20 - 4
4 - خرما ، انگور و زیتون ، اهمیت ویژه ای در تغذیه انسان دارند .
فأنشأنا لکم . .. من نخیل و أعن-ب ... و شجره ... صبغ للأکلین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 10 - 3
3- اهمیت نخل و خرما ، در میان درخت ها و میوه ها
فأنبتنا به جنّ-ت . .. و النخل باسق-ت لها طلع نضید
برداشت بالا با توجه به این نکته است که از میان همه درختان، <نخل> یاد شده است. البته بعید نیست که این انتخاب با توجه به جغرافیای سرزمین وحی صورت گرفته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 11 - 2
2- اهمیت خرما و درخت های نخل ، در تغذیه آدمیان *
و النخل باسق-ت . .. رزقًا للعباد
از این که <النخل> به گونه مجزّا یاد شده است، اهمیت خرما در تغذیه خلق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 11 - 4
4 - خرما ، دارای اهمیتی ویژه برای تغذیه انسان در مقایسه با سایر میوه ها
فیها ف-کهه و النخل ذات الأکمام
در صورتی که واژه <فاکهه> شامل خرما نیز بشود، مورد توجه قرار گرفتن دو مرتبه نخل ها، می توان مطلب بالا را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 11 - 2
2- اهمیت خرما و درخت های نخل ، در تغذیه آدمیان *
و النخل باسق-ت . .. رزقًا للعباد
از این که <النخل> به گونه مجزّا یاد شده است، اهمیت خرما در تغذیه خلق استفاده می شود.
ص: 212
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 4 - 3
3- زمین جایگاه درختان خرما ; درختانی که به یک ریشه روییده اند و درختانی که ریشه های جدا دارند .
و فی الأرض . .. نخیل صنوان و غیر صنوان
<نخیل> (جمع نخل) و به معنای درختان خرماست. <صنوان> (جمع صنو) به چند درخت خرما گفته می شود که دارای یک ریشه باشند و به هر یک از آن درختان <صنو> می گویند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 11 - 5
5 - پوشش زیبای خوشه های خرما توسط غلاف ، جلوه ای از رحمت گسترده خداوند
الرحم-ن . .. فیها ف-کهه و النخل ذات الأکمام
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 7 - 2
2 - قوم عاد بر اثر باد ، مانند تنه های پوک و افتاده درختان خرما از پای درآمدند .
فتری القوم فیها صرعی کأنّهم أعجاز نخل خاویه
<صریع> (مفرد <صرعی>) به معنای چیز افکنده شده بر زمین و <أعجاز> به معنای ساقه های ریشه دار در زمین (تنه ها) است. <خاویه>; یعنی، شیء خالی و نیز به معنای شیء افتاده بر زمین آمده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 39 - 3
3 - ماه ، پس از طی منزل های خود در 28 روز ، مانند شاخه خشکیده خرما می شود .
و القمر قدّرن-ه منازل حتّی عاد کالعرجون القدیم
ص: 213
<عرجون> (از ماده <عرجن>) به معنای شاخه خوشه خرما است که از درخت جدا شده باشد و پس از چندی زرد گشته و به شکل هلال درآمده باشد. گفتنی است صفت <قدیم> اشاره به پژمردگی و کهنگی آن شاخه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - قمر - 54 - 20 - 2
2 - اجساد قوم عاد ، پس از عذاب ، همانند نخل های ریشه کن شده از اعماق خاک
تنزع الناس کأنّهم أعجاز نخل منقعر
<عجز> (مفرد <أعجاز>)به معنای تنه و <منقعر> به معنای کنده شده از ریشه است (مختارالصحاح).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 67 - 3
3- درختان خرما و انگور ، دارای محصولات و فرآورده های گوناگون
و من ثمرت النخیل و الأعن-ب تتّخذون منه سکرًا و رزقًا حسنًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 67 - 4
4- تهیه شراب از خرما و انگور ، در صدر اسلام رواج داشت .
و من ثمرت النخیل و الأعن-ب تتّخذون منه سکرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 29 - 1
1 - خداوند ، آفریننده زیتون و درخت خرما و رویاننده آن از زمین است .
فأنبتنا فیها . .. زیتونًا و نخلاً
ص: 214
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 32 - 1
1 - آب ، زمین ، دانه ها ، انگور ، سبزیجات ، زیتون ، نخل ، بوستان ، میوه و چراگاه ، آفریده های خداوند و در خدمت منافع انسان و دام های آنان است .
مت-عًا لکم و لأنع-مکم
<متاعاً> اسم مصدر و جایگزین مصدر حقیقی <تمتیعاً>(بهره رساندن) است (لسان العرب). این کلمه، مفعول له و بیانگر علت پیدایش نعمت هایی است که در آیات پیشین ذکر شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 67 - 8
8- در فرآورده های خرما و انگور برای خردورزان ، آیت و نشانه ای از قدرت و ربوبیت خداوند است .
و من ثمرت النخیل و الأعن-ب تتّخذون منه سکرًا و رزقًا حسنًا إن فی ذلک لأیه لقوم ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 26 - 1
1- حضرت عیسی ( ع ) در آغاز تولد خویش ، مادرش مریم ( س ) را به خوردن خرمای تازه و نوشیدن از آب نهر فرا خواند .
فنادی-ها من تحتها . .. تحتک سریًّا ... رطبًا جنیًّا . فکلی واشربی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 11 - 3
3 - نخل ها با خوشه های پوشیده در غلاف ، دارای سهمی مهم در تأمین نیاز های خلق
و النخل ذات الأکمام
<کم> (مفرد <أکمام>) به معنای کاسه یا غلاف میوه گفته می شود.
ص: 215
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 4 - 4
4- درختان انگور ، نخل های خرما و نیز سایر گیاهان علی رغم مشروب شدن از آبی با طبیعت واحد ، ثمرات و میوه های مختلف و گوناگون به بار می آورند .
جن-ّت من أعن-ب و زرع و نخیل . .. یسقی بماء وحد و نفضل بعضها علی بعض فی الأُکل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 29 - 4
4 - باران و زمین مناسب ، دو عنصر اصلی در رشد و باروری درختان زیتون و خرما است .
صببنا الماء . .. ثمّ شققنا ... و زیتونًا و نخلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 10 - 6
6- چینش دانه های خرما در خوشه های انبوه نخل ، شایان تأمل و پندآموزی
لها طلع نضید
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 67 - 2،5،8
2- درختان خرما و انگور و استحصال نوشیدنی از آنها ، مایه پند و عبرت است .
و من ثمرت النخیل و الأعن-ب تتّخذون منه سکرًا
برداشت فوق، با توجه به معطوف بودن جمله <و من ثمرات. ..> بر جمله <و إن لکم فی الأنعام لعبره> است.
5- تمامی فرآورده های درخت خرما و انگور به جز مسکرات ، خوب و پسندیده است .
و من ثمرت النخیل و الأعن-ب تتّخذون منه سکرًا و رزقًا حسنًا
برداشت فوق، از مقابله <سکر> با <رزقاً حسناً> قابل استفاده است. بدین معنا که تمامی فرآورده های خرما و انگور به جز مسکرات، روزی پسندیده تلقی شده است.
ص: 216
8- در فرآورده های خرما و انگور برای خردورزان ، آیت و نشانه ای از قدرت و ربوبیت خداوند است .
و من ثمرت النخیل و الأعن-ب تتّخذون منه سکرًا و رزقًا حسنًا إن فی ذلک لأیه لقوم ی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
9 - نحل - 16 - 67 - 1،7
1- خداوند ، از میوه های درختان خرما و انگور ، نوشیدنیهایی برای انسان ، قرار داد .
نسقیکم ممّا . .. و من ثمرت النخیل و الأعن-ب
<من ثمرات> جار و مجرور و - به قرینه <نسقیکم> مذکور در آیه قبل - متعلق به <نسقیکم> در تقدیر است. هم چنین بر جمله <و إن لکم فی الأنعام لعبره> عطف شده است.
7- فرآورده های درختان خرما و انگور ، از بهترین و سالم ترین فرآورده های خوراکی و نوشیدنی برای انسان
نسقیکم ممّا . .. و من ثمرت النخیل و الأعن-ب تتّخذون منه سکرًا و رزقًا حسنًا
اختصاص به ذکر یافتن فرآورده های درختان خرما و انگور، از میان مجموعه خوراکیها و نوشیدنیها، می تواند حاکی از نکته یاد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 25 - 5،8،9
5- خرمای تازه ( رطب ) غذای مناسب برای زن ، پس از وضع حمل است .
و هزّی . .. تس-قط علیک رطبًا جنیًّا
توصیه شدن مریم به تکان دادن درخت و استفاده از <رطب>، بر مناسب بودن آن برای زنان، پس از زایمان دلالت دارد.
8- < عن أمیرالمؤمنین ( ع ) قال : . . . ما تأکل الحامل من شیء و لاتتداوی به أفضل من الرطب قال اللّه - عزّوجلّ- لمریم ( ع ) < و هزّی إلیک بجذع النخله تساقط علیک رطباً جنیّاً . فکلی و اشربی و قرّی عیناً > . . . ;
از امیرالمؤمنان(ع) روایت شده است که فرمود: . .. زن باردار، بهتر از خرمای تازه، چیزی نمی خورد و خود را با چیزی بهتر از آن، مداوا نمی کند. خداوند - عزّوجلّ- به مریم فرمود: <و هزّی إلیک بجذع النخله تساقط علیک رطباً جنیّاً . فکلی ...>...>.
9- < عن أمیرالمؤمنین ( ع ) قال : قال رسول اللّه ( ص ) : لیکن أول ما تأکل النفساء الرطب ، لأنّ اللّه تعالی قال لمریم : < و هزّی إلیک بجذع النخله تساقط علیک رطباً جنیّاً . فکلی > . . . ;
از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده که رسول خدا(ص) فرمود: شایسته است اولین چیزی که زن بعد از زایمان می خورد خرما باشد، زیرا خدای تعالی به مریم فرمود: <و هزّی إلیک بجذع النخله تساقط علیک رطباً جنیّاً. فکلی>...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 26 - 2
2- خرمای تازه ( رطب ) ، غذای مناسب برای زن ، پس از وضع حمل است .
فکلی
ص: 217
توصیه شدن مریم به خوردن خرمای تازه، بر مناسب بودن آن برای زنان، پس از زایمان دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - شعراء - 26 - 148 - 3
3 - خرما ، بزرگ ترین منبع تغذیه و درآمد ثمودیان
و نخل طلعها هضیم
ذکر جداگانه نخل، با این که واژه <جنّات> (در آیه قبل) شامل آن نیز می شود، بیانگر مطلب یاد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 35 - 4،5،7
4 - نقش اساسی خرما و انگور و فراورده های آن ، در تغذیه انسان
و جعلنا فیها جنّ-ت من نخیل و أع-نب . .. لیأکلوا من ثمره
از اختصاص به ذکر یافتن خرما و انگور برای تغذیه انسان ها (از میان مجموعه میوه ها و محصولات باغ ها) برداشت یاد شده به دست می آید.
5 - هدف و فلسفه آفرینش خرما و انگور از سوی خداوند ، تغذیه انسان از فراورده های دست ساخته خود از آن درختان ( مانند شیره ، عصاره ، کشمش و . . . ) است .
لیأکلوا من ثمره و ما عملته أیدیهم
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که <ما> در <ما عملته> موصوله (به معنای الذی) باشد; یعنی، <و الذی عملته أیدیهم> (و آنچه دست های شان به عمل می آورد).
7 - خرما و انگور ، از غذا های آماده برای انسان ، بدون دخالت وی در آماده سازی آنها
لیأکلوا من ثمره و ما عملته أیدیهم
این برداشت مبتنی بر این احتمال است که ضمیر در <عملته> به <ثمر> بازگردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 29 - 1
1 - خداوند ، آفریننده زیتون و درخت خرما و رویاننده آن از زمین است .
فأنبتنا فیها . .. زیتونًا و نخلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 218
15 - یس - 36 - 34 - 3
3 - خرما و انگور ، از نعمت های الهی برای بشر
و جعلنا فیها جنّ-ت من نخیل و أعن-ب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 29 - 2
2 - بهره مندی انسان از زیتون و از منافع گوناگون درخت خرما ، نعمتی الهی و سزاوار سپاس گزاری است .
ما أکفره . .. و زیتونًا و نخلاً
<زیتون>، میوه ای معروف (مصباح) و درختی معروف است و می تواند جمع <زیتونه> باشد که گاه بر درخت و گاه بر میوه آن اطلاق می گردد (لسان العرب). تعبیر <نخل> - به جای نام میوه آن - ممکن است ناظر به این باشد که انسان علاوه بر خرما، از اجزای دیگر نخل (از قبیل شاخ، برگ، تنه و لیف آن) نیز بهره می برد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 11 - 2
2- اهمیت خرما و درخت های نخل ، در تغذیه آدمیان *
و النخل باسق-ت . .. رزقًا للعباد
از این که <النخل> به گونه مجزّا یاد شده است، اهمیت خرما در تغذیه خلق استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 11 - 3
3 - نخل ها با خوشه های پوشیده در غلاف ، دارای سهمی مهم در تأمین نیاز های خلق
و النخل ذات الأکمام
<کم> (مفرد <أکمام>) به معنای کاسه یا غلاف میوه گفته می شود.
ص: 219
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 4 - 3
3- زمین جایگاه درختان خرما ; درختانی که به یک ریشه روییده اند و درختانی که ریشه های جدا دارند .
و فی الأرض . .. نخیل صنوان و غیر صنوان
<نخیل> (جمع نخل) و به معنای درختان خرماست. <صنوان> (جمع صنو) به چند درخت خرما گفته می شود که دارای یک ریشه باشند و به هر یک از آن درختان <صنو> می گویند.
ص: 220
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 260 - 27
27 - طاووس ، خروس ، کبوتر و کلاغ ، چهار پرنده ای که ابراهیم ( ع ) برگزید .
فخذ اربعه من الطیر
امام صادق (ع): . .. فاخد ابراهیم الطاووس و الدیک و الحمام و الغراب ...
_______________________________
تفسیر قمی، ص 91 ; نورالثقلین، ج 1، ص 280، ح 1098.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 29 - 17
17 - < عن الصادق ( ع ) ( فی قوله تعالی ) < و تأتون فی نادیکم المنکر > یعنی الخذف بالحصی و التصفیق بالحمام . . . و مناقره الدیوک . . . و الجنق فی المجالس و لبس المعصفرات . . . ;
از امام صادق(ع) درباره این سخن خدای تعالی <و تأتون فی نادیکم المنکر> روایت شده که فرمود : مقصود از <منکر> پرتاب سنگ ریزه در مجالس و کف زدن برای پرواز دادن کبوتر . .. و به جنگ وادار کردن خروس ها ... و ضرطه در مجالس و پوشیدن لباس های معصفر (لباس هایی که با عصفر، به رنگ زرد درآمده) است.>
ص: 221
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - آل عمران - 3 - 85 - 6،10
6 - مسلمانان ( کسانی که در برابر خدا تسلیم هستند ) ، بهره مند از سعادت و مصون از زیان در آخرت
و من یبتغ . .. و هو فی الاخره من الخاسرین
10 - تسلیم نبودن در برابر خداوند ، موجب زیان و خسران در آخرت
و من یبتغ غیر الاسلام دیناً . .. و هو فی الاخره من الخاسرین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 40 - 13
13 - پاداش عظیم خداوند ، جبران کننده خسارت های انفاق کنندگان
و ماذا علیهم لو . .. انفقوا ... و ان تک حسنه یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً
جمله <یضاعفها و یؤت من لدنه اجراً عظیماً> می تواند پاسخی باشد به این توهم که انفاق، موجب خسارت مالی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 233 - 17،18،19،20،22،25،32،42
ص: 222
17 - پدر و مادر ، حق ضرر زدن به فرزند خویش را ندارند . حتی بر فرض وقوع طلاق .
لا تضارّ والده بولدها و لا مولود له بولده
بنابراینکه <لا تضارّ> به صیغه معلوم باشد یعنی پدر و مادر ضرر نزنند.
18 - نباید مادر - حتی پس از طلاق - با امتناع از شیر دادن به فرزند ، موجب ضرر او شود .
لا تضارّ والده بولدها
19 - خودداری مادر از شیر دادن به کودک خویش ، از مصادیق بارز اضرار به فرزند
و الوالدات یرضعن . .. لا تضارّ والده بولدها
نهی از زیان رسانی به کودک پس از الزام مادر به شیر دادن، اشاره به این معناست که از مصادیق بارز ضرر به کودک، خودداری از شیر دادن به اوست.
20 - خودداری پدر از تأمین مخارج مادر ، موجب زیان کودک خویش
و علی المولود له زرقهنّ . .. لا تضارّ ... و لا مولود له بولده
نهی از زیان رسانی پدر به کودک خویش، پس از الزام او به تأمین مخارج مادر، اشاره به این معناست که امتناع از تأمین مخارج مادر نهایتاً منجرّ به زیان کودک خواهد شد.
22 - پدر نباید با محروم کردن همسر خود از تأمین مخارج حتی پس از طلاق او ، موجب ضرر فرزند شود .
لا تضارّ . .. و لا مولود له بولده
25 - وارثان پدر نباید به فرزند شیرخوار مورّث با عدم رعایت حقوق وی ضرر بزنند .
لا تضارّ والده بولدها و لا مولود له بولده و علی الوارث مثل ذلک
جمله <و علی الوارث مثل ذلک>، تمامی تکالیفی را که پدر کودک باید نسبت به او رعایت کند، بر عهده وارث پدر گذاشته که از جمله، عدم اضرار به کودک (لا تضارّ والده بولدها و لا مولود له بولده) است.
32 - جلوگیری از ضرر و بی مهری به فرزند ، با پیش پرداخت اُجرت دایه *
و ان اردتم . .. اذا سلّمتم
با در نظر گرفتن اینکه آیه در مقام دفع ضرر از کودک است; می توان گفت که پیش پرداخت اُجرت دایه به جهت دفع ضرری است که در اثر تأخیر اُجرت دایه، ممکن است متوجّه طفل گردد.
42 - وارث پدر حق ندارد با جُدا کردن طفل از مادر ، به مادر زیان رساند .
و علی الوارث مِثل ذلک
امام صادق (ع): . .. لا ینبغی للوارث ان یضارّ المرأه فیقول لاادع ولدها یأتیها ...
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 121، ح 384 ; نورالثقلین، ج 1، ص 228، ح 886.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
2 - بقره - 2 - 282 - 48
48 - زیان رساندن به گواه و نویسنده مبادلات ، فسق و انحراف از حقّ است .
ص: 223
و لا یضارّ کاتب و لا شهید و ان تفعلوا فانّه فسوق بکم
بر مبنای مجهول بودن <لا یضار>
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 11
11 - بازگشت ضرر کفرورزی کافران ، به خود ایشان
انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
جمله <یرید اللّه . .. >، دلالت بر جمله ای محذوف دارد: یعنی آنان به خدا ضرر نمی رسانند، بلکه به خود ضرر می رسانند; و آن، ضررِ محرومیّت از بهره اخروی است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 6
6 - بازگشت ضرر انتخاب کفر ، به خود کافران
انّ الّذین اشتروا الکفر . .. لن یضرّوا اللّه شیئاً و لهم عذاب الیم
جمله <و لهم عذاب الیم>، دلالت دارد بر این که کافران با کفر خویش به خودشان ضرر می زنند ; چرا که به <عذاب الیم> گرفتار می شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 3
3 - ناتوانی کافران از درک سود و زیان و سرنوشت شوم خویش
و لا یحسبنّ الّذین کفروا انّما نملی لهم خیر لانفسهم انّما نملی لهم لیزدادوا اثما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 176 - 11
11 - بازگشت ضرر کفرورزی کافران ، به خود ایشان
انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فی الاخره
جمله <یرید اللّه . .. >، دلالت بر جمله ای محذوف دارد: یعنی آنان به خدا ضرر نمی رسانند، بلکه به خود ضرر می رسانند; و آن، ضررِ محرومیّت از بهره اخروی است.
ص: 224
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 6،7
6 - بازگشت ضرر انتخاب کفر ، به خود کافران
انّ الّذین اشتروا الکفر . .. لن یضرّوا اللّه شیئاً و لهم عذاب الیم
جمله <و لهم عذاب الیم>، دلالت دارد بر این که کافران با کفر خویش به خودشان ضرر می زنند ; چرا که به <عذاب الیم> گرفتار می شوند.
7 - بازگشت ضرر ارتداد به خود مرتدان
انّ الّذین اشتروا الکفر بالایمان لن یضرّوا اللّه شیئاً
برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از <الّذین . .. > کسانی باشد که پس از اختیار اسلام به کفر می گرایند.
ص: 225
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 130 - 2
2 - کم محصولی فاحش ، بارزترین اثر خشکسالی ها و قحطی های تحمیل شده به فرعونیان
و لقد أخذنا ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت
خشکسالی و قحطی در پی دارنده مشکلات فراوانی است که از جمله آنها کم محصولی است. بنابراین ذکر بخصوص آن می تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 28 - 6
6 - بارش باران ، پس از خشکسالی و نومیدی انسان ، نمودی از تقدیر الهی در معیشت انسان
و ل-کن ینزّل بقدر ما یشاء . .. ینزّل الغیث من بعد ما قنطوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 12 - 2
2- هراس مردم از خشکسالی و امید آنان به نزول باران ، زمینه ساز پدید آمدن برق های آسمانی و نمایاندن آنها به ایشان است .
ص: 226
هو الذی یریکم البرق خوفًا و طمعًا
هر یک از دو کلمه <خوفاً> و <طمعاً> می تواند مفعول له حصولی باشد و می تواند مفعول له تحصیلی باشد. بر فرض نخست مفاد عبارت <هو الذی ...> چنین می شود: <چون هراس داشتید و نیز امیدوار بودید برقهای آسمانی را برای شما پدیدار می کنیم>. و بر مبنای دوم مفاد <هو الذی ...> چنین می شود: <برای آنکه بهراسید و نیز امیدوار شوید، برقهای آسمانی را به شما می نمایانیم>. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - یوسف - 12 - 48 - 3
3- استفاده از ارزاق ذخیره شده در سال های آبادانی طی هفت سال خشکسالی ، از پیام های نهفته در رؤیای پادشاه مصر
ثم یأتی من بعد ذلک سبع شداد یأکلن ماقدمتم لهنّ
ضمیر در <یأکلن> و <لهنّ> به <سبع شداد> باز می گردد و مراد از <ما قدّمتم لهنّ> (آنچه برای آن سالها پیش فرستاده اید) ارزاق ذخیره شده در سالهای آبادانی است. بنابراین <یأکلن ...> ; یعنی، سالهای قحطی ذخایری را که در سالهای آبادانی تهیه دیده اید، می خورند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - شوری - 42 - 30 - 3
3 - تأثیر گناه ، در گرفتار آمدن انسان ها به قحطی و خشکسالی
و هو الذی ینزّل الغیث من بعد ما قنطوا . .. و ما أص-بکم من مصیبه فبما کسبت أیدیکم
سیاق آیات ،می تواند بیانگراین نکته باشد که رحمت و قدرت الهی گسترده و فراگیر است و قحطی ها و خشکسالی ها بازتاب عملکرد خود انسان هااست.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 30 - 3
3 - هیچ کس و هیچ نیرویی ، توانایی مبارزه با خشکسالی و بازگرداندن آب های فرو رفته در زمین به امر خداوند را ندارد .
قل أرءیتم إن أصبح ماؤکم غورًا فمن یأتیکم بماء معین
ص: 227
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - ملک - 67 - 30 - 4
4 - کافران لجوج و تکذیب گر ، در معرض عذاب الهی ( همچون خشکسالی )
قل أرءیتم إن أصبح ماؤکم غورًا فمن یأتیکم بماء معین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - نوح - 71 - 11 - 3
3 - کفر و گناه ، از عوامل خشک سالی و سلب نعمت ها است .
استغفروا ربّکم . .. یرسل السماء علیکم مدرارًا
خشکی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 25 - 2
2- نخلی که مریم ( س ) در کنار آن وضع حمل نمود ، میوه نداشت .
و هزّی إلیک بجذع النخله تس-قط علیک رطبًا جنیًّا
جمله <تساقط علیک. ..> گویای امتنان بر مریم(س) است، نه خبر از اثر طبیعی تکان دادن درخت، چرا که این موضوع نیازی به راهنمایی نداشت; بنابراین، پس از تکان دادن درخت بود که خرمای آن پدیدار گشته و فرو می ریخت. اضافه شدن کلمه <جذع> به کلام و نیز اِسناد <تساقط> به <نخله>، خشک بودن درخت و خارق العاده بودن ریزش خرما را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
4 - مائده - 5 - 96 - 7،8،10،15
7 - حرمت صید شکار های خشکی برای محرم
و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً
برداشت فوق بر این مبناست که <صید> به معنای مصدری باشد در این فرض مراد از <صید البر>، <صید حیوان البر> خواهد
ص: 228
بود.
8 - حرمت خوردن شکار صحرایی در حال احرام هر چند شخص محرم آن را شکار نکند .
احل لکم صید البحر و طعامه . .. و حرم علیکم صید البر
در برداشت فوق کلمه <صید> به معنای اسم مفعول - حیوان شکار شده - گرفته شده است. و این معنا اعم از این است که خود محرم و یا شخص دیگری آن حیوان را شکار کند.
10 - صید حیوانات صحرایی و خوردن گوشت آنها در حال احرام بی تقوایی است .
و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً و اتقوا اللّه
از مصادیق مورد نظر برای <تقوا> به قرینه <حرم علیکم . ..> پرهیز از صید در حال احرام است.
15 - پرندگان صحرایی که در دریا تخم می گذارند ولی در خشکی تکثیر نسل می کنند ، صید خشکی محسوب می شوند و شکارشان بر محرم ، حرام است .
و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً
از امام صادق(ع) در توضیح آیه فوق روایت شده: . .. و ما کان من طیر یکون فی البر و یبیض فی البحر و یفرخ فی البر فهو من صید البر ... .
_______________________________
بحارالانوار، ج 99، ص 159، ح 57.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 22 - 2
2 - بستر خشکی ها و پهنه دریا ها ، در خدمت بهرهوری بشر ، به عنایت و لطف خداوند
و علیها و علی الفلک تحملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 63 - 1
1 - راهیابی انسان ، در ظلمات بیابان و دریا ، به هدایت و تدبیر خداوند
أمّن یهدیکم فی ظلم-ت البرّ و البحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 229
13 - نمل - 27 - 61 - 3
3 - تعدد دریا ها با حد فاصلی از خشکی ، نشانی دیگر از تدبیر خداوند
و جعل بین البحرین حاجزًا
مراد از <حاجزاً> (مانع) می تواند خشکی های موجود در میان دو دریا باشد; یعنی، این که زمین کاملاً پوشیده از آب نیست; بلکه خشکی هایی برای زیست و زندگی انسان و. .. در آن تدارک دیده شده است. این امر نشانی دیگر از تدبیر و حضور خدا در اداره شؤون زندگی انسان ها است.
خشکی ها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - مؤمنون - 23 - 22 - 2
2 - بستر خشکی ها و پهنه دریا ها ، در خدمت بهرهوری بشر ، به عنایت و لطف خداوند
و علیها و علی الفلک تحملون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
13 - نمل - 27 - 61 - 3
3 - تعدد دریا ها با حد فاصلی از خشکی ، نشانی دیگر از تدبیر خداوند
و جعل بین البحرین حاجزًا
مراد از <حاجزاً> (مانع) می تواند خشکی های موجود در میان دو دریا باشد; یعنی، این که زمین کاملاً پوشیده از آب نیست; بلکه خشکی هایی برای زیست و زندگی انسان و. .. در آن تدارک دیده شده است. این امر نشانی دیگر از تدبیر و حضور خدا در اداره شؤون زندگی انسان ها است.
ص: 230
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 170 - 1،6،12
1 - سرور و شادمانی کشته شدگان راه خدا ، به آنچه خداوند از فضل خویش به آنان ارزانی داشته است .
فرحین بما اتیهم اللّه من فضله
6 - شادمانی و علاقه شهیدان نسبت به سعادتمندی دیگر مجاهدان و رسیدنشان به مقام کشته شدگان راه خدا
و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم
12 - شادمانی شهیدان از نبودن هیچ ترس و اندوهی برای مجاهدان راه خدا پس از شهادت
و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم الّا خوف علیهم و لا هم یحزنون
استبشار به معنی شادمانی بر اثر دریافت بشارت است. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 171 - 1،7
1 - شادمانی شهیدان از نعمت و فضل خاص الهی
یستبشرون بنعمه من اللّه و فضل
نکره بودن کلمه <بنعمه> و <فضل>، دلالت بر نعمت و فضلی ناشناخته برای انسانها دارد. بنابراین نعمت و فضلی خاصّ است.
7 - شادمانی شهیدان از اینکه خداوند اجر مؤمنان را تباه نمی سازد .
یستبشرون بنعمه . .. انّ اللّه لا یضیع اجر المؤمنین
جمله <ان اللّه>، عطف بر کلمه <نعمه> است ; یعنی <یستبشرون بان اللّه لا یضیع>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 188 - 2،4
ص: 231
2 - شادمانی عالمان اهل کتاب از کتمان حقایق کتب آسمانی برای مردم
و اذ اخذ اللّه میثاق . .. و لا تکتمونه ... لا تحسبنّ الّذین یفرحون بمآ اتوا
برخی برآنند که مراد از <الّذین>، اهل کتاب هستند ; چنانچه در آیه قبل از آنان سخن رفت. و مراد از <ما اتوا> (آنچه را انجام دادند)، همان کتمان حقایق و پشت سر انداختن کتابهای آسمانی و میثاق الهی است.
4 - شادمانی عالمان اهل کتاب از بیان برخی حقایق کتاب های آسمانی ( آنچه با دنیاخواهی آنان منافات نداشته )
لا تحسبنّ الّذین یفرحون بمآ اتوا
مراد از <مآ اتوا>، می تواند بیان حقایقی از کتاب باشد که به قرینه <و اشتروا به ثمناً>، با دنیاطلبی آنان برخوردی نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 83 - 10
10 - احساس رضایت و خوشحالی منافقان از شرکت نکردن در جنگ برای بار نخست ، مایه طرد همیشگی آنان از سوی خدا و پیامبر ( ص ) و محروم شدن دایمی از شرکت در جهاد
لن تخرجوا . .. و لن تقتلوا معی عدواً إنکم رضیتم بالقعود أول مرّه
برداشت فوق بر این اساس است که <لن تخرجوا> و <لن تقاتلوا> در مقام انشا و برای طرد منافقان باشد و جمله <إنکم رضیتم . ..> نیز برای تعلیل آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - هود - 11 - 63 - 16
16- ترک وظایف الهی به خاطر خوشایند کافران ، مایه خسارت و تباهی است .
فما تزیدوننی غیر تخسیر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
19 - حاقه - 69 - 21 - 1
1 - کسانی که نامه اعمالشان به دست راست آنان داده می شود ، از زندگی پسندیده و رضایت مندی در آخرت برخوردار خواهند بود .
فأمّا من أُوتی کت-به بیمینه . .. فهو فی عیشه راضیه
ص: 232
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - توبه - 9 - 87 - 1
1 - رضا و شادمانی منافقان از نرفتن به جهاد و ماندن در کنار ناتوانان و خانه نشینان
رضوا بأن یکونوا مع الخوالف
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 188 - 1
1 - ناپسندی عجب و شادمانی انسان از اعمال خویش
لا تحسبنّ الّذین یفرحون بمآ اتوا . .. فلا تحسبنّهم بمفازه من العذاب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 188 - 2،4
2 - شادمانی عالمان اهل کتاب از کتمان حقایق کتب آسمانی برای مردم
و اذ اخذ اللّه میثاق . .. و لا تکتمونه ... لا تحسبنّ الّذین یفرحون بمآ اتوا
برخی برآنند که مراد از <الّذین>، اهل کتاب هستند ; چنانچه در آیه قبل از آنان سخن رفت. و مراد از <ما اتوا> (آنچه را انجام دادند)، همان کتمان حقایق و پشت سر انداختن کتابهای آسمانی و میثاق الهی است.
4 - شادمانی عالمان اهل کتاب از بیان برخی حقایق کتاب های آسمانی ( آنچه با دنیاخواهی آنان منافات نداشته )
لا تحسبنّ الّذین یفرحون بمآ اتوا
مراد از <مآ اتوا>، می تواند بیان حقایقی از کتاب باشد که به قرینه <و اشتروا به ثمناً>، با دنیاطلبی آنان برخوردی نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 170 - 18
18 - وجود شادمانی ، ترس و اندوه ( حالات روحی ) برای انسان در عالم برزخ
ص: 233
فرحین بما اتیهم اللّه من فضله . .. الّا خوف علیهم و لا هم یحزنون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 171 - 2
2 - وجود شادمانی ( حالات روحی ) برای انسان در عالم برزخ
یستبشرون بنعمه من اللّه و فضل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 170 - 1،4،6،12
1 - سرور و شادمانی کشته شدگان راه خدا ، به آنچه خداوند از فضل خویش به آنان ارزانی داشته است .
فرحین بما اتیهم اللّه من فضله
4 - فضل الهی و عطایای بیش از استحقاق به شهیدان ، موجب شادمانی آنان
فرحین بما اتیهم اللّه من فضله
با توجّه به معنای <فضل> (بخشش بیش از حد استحقاق و از روی عنایت)، برداشت فوق استفاده شده است.
6 - شادمانی و علاقه شهیدان نسبت به سعادتمندی دیگر مجاهدان و رسیدنشان به مقام کشته شدگان راه خدا
و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم
12 - شادمانی شهیدان از نبودن هیچ ترس و اندوهی برای مجاهدان راه خدا پس از شهادت
و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم الّا خوف علیهم و لا هم یحزنون
استبشار به معنی شادمانی بر اثر دریافت بشارت است. (لسان العرب)
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 171 - 1،7
1 - شادمانی شهیدان از نعمت و فضل خاص الهی
یستبشرون بنعمه من اللّه و فضل
نکره بودن کلمه <بنعمه> و <فضل>، دلالت بر نعمت و فضلی ناشناخته برای انسانها دارد. بنابراین نعمت و فضلی خاصّ است.
7 - شادمانی شهیدان از اینکه خداوند اجر مؤمنان را تباه نمی سازد .
یستبشرون بنعمه . .. انّ اللّه لا یضیع اجر المؤمنین
جمله <ان اللّه>، عطف بر کلمه <نعمه> است ; یعنی <یستبشرون بان اللّه لا یضیع>.
ص: 234
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 168 - 3
3 - مسرت و خشنودی منافقان از سلامت خویش به دلیل عدم حضورشان در پیکار احد
الّذین قالوا لاخوانهم وقعدوا لو اطاعونا ما قتلوا
اظهار تأسّف منافقان برای کشته های احد، دلالت بر مسرت و خشنودی از زنده ماندن خودشان دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - نساء - 4 - 72 - 7
7 - خوشحالی به خاطر شرکت نجستن در جنگ به همراهی رسول خدا و مصون ماندن از پیامد های مصیبت بار آن ، شرک است .
فان اصابتکم مصیبه قال قد انعم اللّه علیّ اذ لم اکن معهم شهیداً
امام صادق(ع) در توضیح آیه فوق فرمود: ... ولو ان اهل السماء و الارض قالوا قد انعم الله علیّ اذ لم اکن مع رسول الله (ص) لکانوت بذلک مشرکین ... .
مراد از شرک خروج از اسلام نیست بلکه پیروی از شیطان است کما اینکه روایاتی در اصول کافی بیانگر این مطالب است.
_______________________________
تفسیر عیاشی، ج 1، ص 257، ح 191 ; نورالثقلین، ج 1، ص 516، ح 398 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 393، ح 2، 3 و 4.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 170 - 4
4 - فضل الهی و عطایای بیش از استحقاق به شهیدان ، موجب شادمانی آنان
فرحین بما اتیهم اللّه من فضله
با توجّه به معنای <فضل> (بخشش بیش از حد استحقاق و از روی عنایت)، برداشت فوق استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
7 - یونس - 10 - 22 - 6
6 - وزش باد های فرح بخش و موافق ، مایه شادمانی دریانوردان سوار بر کشتی های بادبانی
حتی إذا کنتم فی الفلک و جرین بهم بریح طیبه و فرحوا بها
ص: 235
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 19 - 5
5 - توصیه لقمان به فرزندش ، برای رعایت اعتدال در رفتار و پرهیز از گفتار خشن ، نمودی از حکمت وی است .
و لقد ءایتنا لقم-ن الحکمه . .. و إذ قال ... و اقصد فی مشیک و اغضض من صوتک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 46 - 5
5- آزر با حضرت ابراهیم ( ع ) و عقاید توحیدی او ، علی رغم دعوت منطقی ، مستدل و عاطفی آن حضرت ، برخوردی خشن و غیر منطقی داشت .
لئن لم تنته لأرجمنّک
در کلام آزر هیچ استدلال و پاسخی وجود ندارد. تنها وجهه شاخص سخن او ارعاب و تهدید است و حتی در خطاب به او هم کمترین عطوفتی نظیر <یابنیّ> در پاسخ <یاأبت> به کار نبرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - مریم - 19 - 47 - 1،2
1- ابراهیم ( ع ) پس از برخورد خشن و غیر منطقی آزر ، به بحث و گفت وگو با او در باره توحید و شرک پایان داد .
قال سل-م علیک
از موارد کاربرد <سلام علیک> جایی است که طرف بحث می خواهد به بحث پایان دهد و دیگر آن را ادامه ندهد، مانند آنچه در
ص: 236
آیه <إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً> آمده است. در گفت وگوی حضرت ابراهیم(ع) با آزر نیز ظاهراً <سلام> از همین نوع باشد.
2- حضرت ابراهیم ( ع ) با وجود برخورد خشن و تهدید های آزر ، با او گفتاری ملایم و برخوردی مهربانانه داشت .
قال سل-م علیک سأستغفر لک ربّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - طور - 52 - 13 - 1
1 - قیامت روز رانده شدن تکذیب گران ، با شدت و خشونت به سوی آتش دوزخ
یوم یدعّون إلی نار جهنّم دعًّا
<دعّ> (مصدر مجهول <یدعّون>) به معنای رانده شدن همراه با تندی و خشونت است و ضمیر <یدعّون> به <مکذّبین> بازمی گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 16
16- انتخاب خوش رفتاری در مواجهه با کافران ، بهتر از به کارگیری شدّت و خشونت است .
و إمّا أن تتّخذ فیهم حسنًا
جمله <تتّخذ فیهم حسناً> در بیان طریقه مقابل عذاب، تلقین کننده اختیار این شیوه از بین دو نوع برخوردی است که ذوالقرنین بین آن ها مخیّر بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بروج - 85 - 18 - 3
3 - سرنوشت هلاکت بار فرعونیان و قوم ثمود ، نمونه ای بارز از برخورد تند و قهرآمیز خداوند با کافران است .
إنّ بطش ربّک . .. فرعون و ثمود
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 61 - 8
8 - اقدام های قاطع برای دفع فساد از جامعه ، با رعایت مراحل و شرایط ، روا و جایز است .
ص: 237
لئن لم ینته المن-فقون . .. أینما ثقفوا أُخذوا و قتّلوا تقتیلاً
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 19 - 13
13 - امر به معروف و نهی از منکر ، با روش ناهنجار و داد و فریاد ، نفرت انگیز و دارای تأثیر منفی است . *
و امر بالمعروف و انه عن المنکر . .. و اغضض من صوتک إنّ أنکر
احتمال دارد سفارش به روی نگرداندن از مردم و نیز رعایت اعتدال در رفتار و کاستن از صدا، پس از توصیه به امر به معروف و نهی از منکر، به این منظور باشد که در انجام امر به معروف و نهی از منکر، باید موازین یاد شده رعایت گردد و گرنه، همان گونه که صدای الاغ برای گوش ها ناهنجار است امر به معروف و نهی از منکر بدون رعایت موازین اخلاقی هم اثر منفی دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 19 - 8
8 - تلاش در غلبه بر دیگران با فریاد ناهنجار و خشن ، تلاشی ابلهانه و به دور از منش انسانی است . *
و اغضض من صوتک إنّ أنکر الأصوت لصوت الحمیر
آیه، می تواند به واقعیت خارجی اشاره داشته باشد که معمولاً افراد بی منطق با جنجال آفرینی و سر و صدا، در پی غلبه دادن نظر خود هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 19 - 13
13 - امر به معروف و نهی از منکر ، با روش ناهنجار و داد و فریاد ، نفرت انگیز و دارای تأثیر منفی است . *
و امر بالمعروف و انه عن المنکر . .. و اغضض من صوتک إنّ أنکر
احتمال دارد سفارش به روی نگرداندن از مردم و نیز رعایت اعتدال در رفتار و کاستن از صدا، پس از توصیه به امر به معروف و نهی از منکر، به این منظور باشد که در انجام امر به معروف و نهی از منکر، باید موازین یاد شده رعایت گردد و گرنه، همان گونه که صدای الاغ برای گوش ها ناهنجار است امر به معروف و نهی از منکر بدون رعایت موازین اخلاقی هم اثر منفی دارد.
ص: 238
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 7،9
7 - سنگدلی و خشونت رهبران ، موجب پراکندگی مردم از پیرامون آنان
و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
<انفضّوا> از <فضّ> به معنای تفرّق و پراکندگی است.
9 - گرایش مردم به رهبران دینی ، در گرو مهربانی آنان و پرهیز از خشونت و سنگدلی
فبما رحمه من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 24 - 3،5
3 - قوم ابراهیم ، برای رویارویی با خیرخواهی او برای آنان ، به خشونت متوسل شدند .
و إبرهیم إذ قال لقومه . .. ذلکم خیر لکم ... فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتل
5 - واکنش خشونت آمیز قوم ابراهیم به دعوت توحیدی او ، فراگیر و عمومی بود .
فما کان جواب قومه إلاّ أن قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - عنکبوت - 29 - 26 - 5
5 - حضرت ابراهیم ( ع ) ، در پی برخورد قهرآمیز قوم اش با او ، تصمیم گرفت به سرزمینی هجرت کند که در آن ، برای انجام رسالت اش ، آزادی عمل داشته باشد .
و قال إنّی مهاجر إلی ربّی
مراد از <هجرت به سوی پرودگار> دستیابی به مکانی است که حضرت ابراهیم(ع) بتواند آنچه را برعهده او گذاشته است، بدون مزاحمت دشمنان اش، به انجام برساند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - زخرف - 43 - 18 - 3
3 - زن ، اساساً برای کار های دشوار و خشن و جدال و درگیری آفریده نشده است .
و هو فی الخصام غیر مبین
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که آیه شریفه به جهت مماشات و بازگویی باور مشرکان، این مطالب را مطرح نکرده باشد; بلکه
ص: 239
به عنوان یک واقعیت بدان پرداخته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 86 - 16
16- انتخاب خوش رفتاری در مواجهه با کافران ، بهتر از به کارگیری شدّت و خشونت است .
و إمّا أن تتّخذ فیهم حسنًا
جمله <تتّخذ فیهم حسناً> در بیان طریقه مقابل عذاب، تلقین کننده اختیار این شیوه از بین دو نوع برخوردی است که ذوالقرنین بین آن ها مخیّر بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - لقمان - 31 - 19 - 7
7 - خشونت و درشتی در سخن گفتن با مردم ، عملی بسیار زشت است .
و اغضض من صوتک إنّ أنکر الأصوت لصوت الحمیر
در آیه، به جای کاربرد تشبیه، از استعاره استفاده شده است. آوردن استعاره به جای تشبیه، برای مبالغه در مذمت و بیان ناهنجاری و مستهجن بودن آن است.
ص: 240
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 39 - 3
3 - پاکی ، تذکّرپذیری ، هدایت جویی و خداترسی ، چهره انسان را در قیامت خندان و شادمان خواهد ساخت .
لعلّه یزّکّی . أو یذّکّر ... جاءک یسعی . و هو یخشی ... ضاحکه مستبشره
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 3
3 - تمسّک به رحمانیت خدا و کنار نهادن خشیت ، زمینه ساز انحراف و فروهشتن وظایف *
من خشی الرحم-ن بالغیب
از ارتباط <أوّاب حفیظ> و <خشی> و وصف <الرحمان> مطلب بالا احتمال می رود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 74 - 17
17 - خشوع و خضوع در برابر خدا ، نشانه سلامت قلب از قساوت ها و کدورتهاست .
ثم قست قلوبکم . .. فهی کالحجاره أو أشد ... و إن من منها لما یهبط من خشیه اللّه
ص: 241
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
6 - اعراف - 7 - 154 - 4،5
4 - بهره مند شدن از پیام های الهی در تورات ، مخصوص کسانی است که از خدا بترسند و از غیر او نهراسند .
و فی نسختها هدی و رحمه للذین هم لربهم یرهبون
روشن است که پیامهای خدا، از جمله پیامهای او در تورات، برای همه مردم است. بنابراین لام در <للذین> لام منفعت است ; یعنی خداترسان از هدایتگری و رحمت آفرینی تورات بهره مند می شوند. <ربهم> متعلق به <یرهبون> است و تقدیم آن دلالت بر حصر دارد.
5 - خداترسان با به کار بستن پیام های آسمانی ، مشمول رحمت خدا خواهند شد .
و فی نسختها هدی و رحمه للذین هم لربهم یرهبون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 3 - 3
3- تعالیم قرآن ، تنها در کسانی مؤثر است که توجه به عظمت خداوند در دل آنان هراس افکنده است .
إلاّ تذکره لمن یخشی
<خشیت> ترسی است آمیخته با احساس عظمت (مفردات راغب). متعلق <یخشی> - به قرینه آیه بعد که عظمت نازل کننده قرآن را بیان کرده است - خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 52 - 2،4
2 - فرمان بری از خدا و رسول او و خدا ترسی و تقواپیشگی ، از عوامل ظفرمندی و کامیابی است .
و من یطع اللّه و رسوله و یخش اللّه و یتقه فأُول-ئک هم الفائزون
4 - اطاعت از خدا و رسول او ، خدا ترسی و تقواپیشگی ، از نشانه های ایمان واقعی و اوصاف مؤمنان راستین
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا . .. أن یقولوا سمعنا و أطعنا ... و من یطع اللّه
برداشت فوق، از ارتباط میان این آیه و آیه پیشین - که درصدد بیان اوصاف مؤمنان راستین است - به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 18 - 8
8 - خداترسی و نماز ، از زمینه های لازم برای تأثیرپذیری از انذار ها و اخطار های پیامبران
إنّما تنذر الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 29 - 14
14 - خداترسی ، تلاوت قرآن کریم ، برپاداشتن نماز و انفاق در نهان و آشکار ، از عوامل امیدواری به لطف و پاداش الهی
إنّما یخشی اللّه من عباده العلم-ؤا . .. إنّ الذین یتلون کت-ب اللّه و أقاموا الصل
ص: 242
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 30 - 11
11 - خداترسی ، تلاوت قرآن ، برپاداشتن نماز و انفاق در نهان و آشکار ، از اسباب آمرزش گناهان و دریافت افتخار سپاس گزاری خداوند
إنّما یخشی اللّه من عباده العلم-ؤا . .. إنّ الذین یتلون کت-ب اللّه ... و یزیدهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 11 - 2
2 - آمادگی برای ایمان به قرآن و برخورداری از روح خشیت ، از زمینه های لازم برای تأثیرپذیری از انذار ها و اخطار های الهی
إنّما تنذر من اتّبع الذکر و خشی الرحم-ن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 9
9 - دستیابی به < قلب منیب > در پرتو خشیت از خداوند ، در آشکار و نهان
من خشی الرحم-ن بالغیب و جاء بقلب منیب
بنابر این که تقدم لفظی <خشی الرحمان. ..> بر <جاء بقلب منیب> حکایت از تقدم رتبی داشته باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 34 - 3
3 - بیم داران از خدا در دنیا ، ایمن از هر غم و اندوه ، در آخرت
من خشی الرحم-ن . .. ادخلوها بسل-م
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 9 - 2،6
2 - خداترسی و حالت خشیت ، برانگیزاننده ابن ام مکتوم برای حضور در مجلس پیامبر ( ص ) بود .
و أمّا من جاءک یسعی . و هو یخشی
6 - حالت خشیت ، حالتی حرکت آفرین و وادارکننده انسان به تلاش در راه آموختن و کسب کمالات
و أمّا من جاءک یسعی . و هو یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 3
3 - خشیت ، عاملی مؤثر در پیدایش پندپذیری برای انسان است .
سیذّکّر من یخشی
ص: 243
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 12 - 4
4 - پذیرش تذکرات قرآن و خشیت و هراس در برابر خداوند ، مایه رهایی از آتش دوزخ
سیذّکّر من یخشی . و یتجنّبها الأشقی . الذی یصلی النار الکبری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 49 - 7
7- خداترسی و نگرانی از قیامت ، زمینه ساز بهره مندی انسان از وحی و هدایت الهی
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب و هم من الساعه مشفقون
خداوند، در آیه قبل، تقواپیشگان را شایسته بهره مند شدن از نور و هدایت خود دانسته و در این آیه اوصاف آنان را بیان کرده است. از ارتباط میان دو آیه می توان برداشت یاد شده را استفاده کرد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 26 - 6
6 - ترس از خداوند و نگرانی از فرجام خویش ، پرهیز دهنده انسان از انکار معاد و باز دارنده او از طغیان گری و رویارویی با پیامبران
إنّ فی ذلک لعبره لمن یخشی
عبرت گرفتن از داستان فرعون، به معنای دوری از رفتار و عقاید او است که در آیات قبل نمونه های آن بیان شد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 8 - 14،17
14 - بهشت جاودان و نعمت های آن ، کسب رضایت خداوند و راضی شدن از او ، ویژه کسانی است که به عظمت خداوند ، پی برده و از او هراس دارند .
جنّ-ت عدن تجری من تحتها الأنه-ر خ-لدین فیها أبدًا رضی اللّه عنهم و رضوا عنه ذلک
<خشیت>، به معنای ترس آمیخته با احساس عظمت است. (مفردات)
17 - خشیت از خداوند ، شرط رضایت مندی او از مؤمنان دارای عمل صالح
رضی اللّه عنهم . .. ذلک لمن خشی ربّه
ص: 244
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 5
5 - مراقبت شدید بر ارزش ها و حدود الهی ، در گرو خشیت از خداوند ، حتی در نهان
أوّاب حفیظ . من خشی الرحم-ن بالغیب
برداشت یاد شده بنابر این نکته است که تعبیر <من خشی. ..> در مقام توصیف <أوّاب> و <حفیظ> باشد و علیت را برساند; یعنی، این خشیت عامل <أوّاب> و <حفیظ> بودن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 11 - 12
12 - آمرزش و اجر ارزشمند و پرب ها ، پاداش پیروان قرآن و خداترسان
من اتّبع الذکر و خشی الرحم-ن بالغیب فبشّره بمغفره و أجر کریم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
14 - احزاب - 33 - 39 - 7
7 - ترس از خدا ، همراه با تعظیم و بزرگداشت ، امری ارزش مند و بایسته است .
الذین یبلّغون رس-ل-ت اللّه و یخشونه
<خشیه> در لغت، به معنای <ترس آمیخته با تعظیم> است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 18 - 11
11 - ارزشمندی خداترسی و دوری از گناه در نهان و به دور از انظار و اطلاع یافتن دیگران
الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده از آمدن قید <بالغیب> به دست می آید; زیرا ترس از خدا در هر حال مطلوب است. بنابراین آمدن این قید، بیانگر اهمیت و ارزش والای خدا ترسی در خلوت می باشد.
ص: 245
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 49 - 3
3- خشیت و ترس آگاهانه و آمیخته با تعظیم در خلوت و نهان از پروردگار ، از ارزش ها و اوصاف پسندیده است .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
برخی از اهل لغت گفته اند: <خشیت> به معنای ترس آمیخته با تعظیم است و این ترس نوعاً با آگاهی به چیزی است که از آن می ترسند (مفردات راغب). گفتنی است این معنا مناسب با آیه شریفه است; زیرا خداوند شایسته تعظیم است و تقواپیشگان نیز با آگاهی از مقام خداوند از او می ترسند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 1
1 - بهشت ، از آن بیم دارندگان از خداوند در نهان
و أُزلفت الجنّه للمتّقین . .. من خشی الرحم-ن بالغیب
بنابراین که <بالغیب> متعلق به <خشی> باشد، برداشت بالا به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 11 - 7
7 - ارزشمندی و برتری ترس از خدا و دوری از گناه در خلوت ، بر ترس و تحفظ از نافرمانی خدا در انظار دیگران
و خشی الرحم-ن بالغیب
برداشت یاد شده، از مقید شدن ترس از خدا به <غیب> (نهان) به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 11 - 7
7 - ارزشمندی و برتری ترس از خدا و دوری از گناه در خلوت ، بر ترس و تحفظ از نافرمانی خدا در انظار دیگران
و خشی الرحم-ن بالغیب
برداشت یاد شده، از مقید شدن ترس از خدا به <غیب> (نهان) به دست می آید.
ص: 246
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - طه - 20 - 3 - 6
6- لزوم خداترسی و هراس از فرجام مخالفت با تعالیم قرآن
إلاّ تذکره لمن یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 10 - 2
2 - لزوم خداترسی و تأثیرپذیری از پند های قرآن و هراس از فرجام ناهماهنگی با تعالیم آن
سنقرئک . .. فذکّر ... سیذّکّر من یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 11 - 11
11 - پیامبر ( ص ) مأمور بشارت دادن پیروان قرآن و خداترسان به مغفرت و اجر ارزشمند و پرب های الهی
من اتّبع الذکر و خشی الرحم-ن بالغیب فبشّره بمغفره و أجر کریم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 11 - 12
12 - آمرزش و اجر ارزشمند و پرب ها ، پاداش پیروان قرآن و خداترسان
من اتّبع الذکر و خشی الرحم-ن بالغیب فبشّره بمغفره و أجر کریم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 4
4 - بهشت پاداش آنان که با وجود محسوس نبودن خداوند ، همه جا وی را در نظر داشته و از او بیم دارند .
من خشی الرحم-ن بالغیب
بنابر این که <بالغیب> وصف برای <رحمان> باشد، برداشت بالا قابل استفاده است.
ص: 247
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 23 - 8،11
8 - تأثیر عمیق و لرزه انداز قرآن ، بر اهل خشیت و خداترسان
کت-بًا . .. تقشعرّ منه جلود الذین یخشون ربّهم
11 - تأثیر آرامش بخش و سرورآفرین قرآن ، در اهل خشیت و خداترسان
ثمّ تلین جلودهم و قلوبهم إلی ذکر اللّه
نرم شدن پوست ها و قلب ها (تلین جلودهم و قلوبهم)، کنایه از آرامش یافتن و سرور است. این مطلب در مقابل ترس و ناراحتی است که موجب لرزش پوست ها (اندام) و اضطراب دل ها می باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 74 - 10،14
10 - هراس جهان طبیعت از خداوند ، منشأی برای فعل و انفعالات آن
و إن منها لما یهبط من خشیه اللّه
14 - دل و قلب آدمی ، باید از هراس و خشیت خدا لرزان بوده و در مسیر او به حرکت در آید .
و إن منها لما یهبط من خشیه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 21 - 3،8
3- لزوم توجه به عظمت خدا و هراسیدن از او
و یخشون ربهم
8- خشیت از خدا و هراس از حساب سخت و ناگوار قیامت ، از نشانه های خردمندان است .
إنما یتذکّر أُولُوا الألب-ب . .. الذین ... یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 49 - 1،2
1- خشیت و خداترسی ، در خلوت و دور از منظر مردمان ، از ویژگی های تقواپیشگان است .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده مبتنی براین است که <بالغیب> حال برای فاعل <یخشون> باشد.
ص: 248
2- تقواپیشگان ، از پروردگار خویش با آن که غایب و نهان از انظار آنان است ، همواره در خشیت و خوف به سرمی برند .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده بر اساس این احتمال است که <بالغیب> حال برای مفعول <یخشون> باشد (ربّهم); یعنی، در حالی که خداوند دور از انظار تقواپیشگان است، آنان از او می ترسند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 28 - 5،6
5 - تنها عالمان راستین و اهل معرفت ، خداترس و اهل خشیت اند .
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء . .. و من الناس ... مختلف ألونه کذلک إنّما ی
6 - خشیت و ترس از خدا ، نشانه عالمان راستین و اهل معرفت است .
إنّما یخشی اللّه من عباده العلم-ؤا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 11 - 1
1 - انذار ها و اخطار های پیامبر ( ص ) ، تنها در افرادی که آماده پذیرش بودند و می خواستند از پیروان قرآن و اهل خشیت باشند ، مؤثر بود .
إنّما تنذر من اتّبع الذکر و خشی الرحم-ن
در آیات گذشته، سخن از گروهی بود که هرگز آمادگی پذیرش ایمان و سخن حق را نداشتند; ولی در این آیه شریفه از گروه دیگری یاد می کند که در نقطه مقابل گروه اول قرار دارند که آماده پذیرش کلام حق (قرآن) بوده و از خدای رحمان می ترسند. گفتنی است مقصود از <ذکر> - طبق نظر بیش تر مفسران - قرآن است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 21 - 8
8- خشیت از خدا و هراس از حساب سخت و ناگوار قیامت ، از نشانه های خردمندان است .
إنما یتذکّر أُولُوا الألب-ب . .. الذین ... یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 28 - 13
13- لزوم بیم و هراس بندگان از خداوند ، هر چند دارای مرتبه ای والا باشند .
ص: 249
بل عباد مکرمون . .. و هم من خشیته مشفقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 49 - 1
1- خشیت و خداترسی ، در خلوت و دور از منظر مردمان ، از ویژگی های تقواپیشگان است .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده مبتنی براین است که <بالغیب> حال برای فاعل <یخشون> باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 9
9 - دستیابی به < قلب منیب > در پرتو خشیت از خداوند ، در آشکار و نهان
من خشی الرحم-ن بالغیب و جاء بقلب منیب
بنابر این که تقدم لفظی <خشی الرحمان. ..> بر <جاء بقلب منیب> حکایت از تقدم رتبی داشته باشد، برداشت بالا استفاده می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 8 - 16
16 - مؤمنان دارای عمل صالح ، هراسان از فرجام خویش و نگران از کوتاهی در برابر عظمت خداوند
الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت . .. ذلک لمن خشی ربّه
ترس از خداوند، به معنای نگرانی و هراس از فرجام خویش هنگام روبه رو شدن با او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 74 - 10
10 - هراس جهان طبیعت از خداوند ، منشأی برای فعل و انفعالات آن
و إن منها لما یهبط من خشیه اللّه
ص: 250
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 28 - 5،6
5 - تنها عالمان راستین و اهل معرفت ، خداترس و اهل خشیت اند .
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء . .. و من الناس ... مختلف ألونه کذلک إنّما ی
6 - خشیت و ترس از خدا ، نشانه عالمان راستین و اهل معرفت است .
إنّما یخشی اللّه من عباده العلم-ؤا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
1 - بقره - 2 - 74 - 14
14 - دل و قلب آدمی ، باید از هراس و خشیت خدا لرزان بوده و در مسیر او به حرکت در آید .
و إن منها لما یهبط من خشیه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 49 - 1،2
1- خشیت و خداترسی ، در خلوت و دور از منظر مردمان ، از ویژگی های تقواپیشگان است .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده مبتنی براین است که <بالغیب> حال برای فاعل <یخشون> باشد.
2- تقواپیشگان ، از پروردگار خویش با آن که غایب و نهان از انظار آنان است ، همواره در خشیت و خوف به سرمی برند .
و ذکرًا للمتّقین . الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده بر اساس این احتمال است که <بالغیب> حال برای مفعول <یخشون> باشد (ربّهم); یعنی، در حالی که خداوند دور از انظار تقواپیشگان است، آنان از او می ترسند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
17 - ق - 50 - 33 - 2
2 - متقین ، در عین اعتقاد به رحمانیت خداوند ، بیمناک از مخالفت با او *
من خشی الرحم-ن بالغیب
ص: 251
از این که وصف <الرحمان> مفعول <خشی> قرار گرفته است، می توان به مطلب فوق ره برد; زیرا در نظر ابتدایی، وصف <منتقم،قهار و. ..> متناسب با خشیت است و این که وصف <رحمت> به کار گرفته شده است، می رساند که رجای متقین آنان را به گناه نمی کشاند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 28 - 14
14- مقام عصمت ، مانع از خوف و هراس از خداوند نیست .
و هم بأمره یعملون . .. و هم من خشیته مشفقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 28 - 15
15- خشیت و ترس از خداوند ، از ویژگی های بندگان مقرب و از اوصاف پسندیده است .
بل عباد مکرمون . .. و هم من خشیته مشفقون
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
11 - انبیاء - 21 - 28 - 11
11- فرشتگان ، بر اثر ترس از خداوند ، هراسان و نگران اند .
و هم من خشیته مشفقون
برداشت یاد شده بر این اساس است که <مِن> برای تعلیل و سببیت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 52 - 4
4 - اطاعت از خدا و رسول او ، خدا ترسی و تقواپیشگی ، از نشانه های ایمان واقعی و اوصاف مؤمنان راستین
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا . .. أن یقولوا سمعنا و أطعنا ... و من یطع اللّه
ص: 252
برداشت فوق، از ارتباط میان این آیه و آیه پیشین - که درصدد بیان اوصاف مؤمنان راستین است - به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 24 - 3
3 - وجود اختلاف اساسی میان دو انسان مؤمن خداترس و کافر خداگریز ، از نظر شخصیت و سرنوشت
فویل للق-سیه قلوبهم من ذکر اللّه . .. أفمن یتّقی بوجهه سوء العذاب یوم القی-مه
<من> در آیه شریفه، اسم موصول بوده و مبتدا و خبر آن، جمله ای محذوف است و تقدیر کلام چنین می باشد: <أفمن یت-ّقی بوجهه سوء العذاب. .. کمن آمن منه>. بنابراین می توان گفت آیه شریفه درصدد مقایسه میان شخصیت دو انسان مؤمن و کافر وسرنوشت آنان در آینده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 8 - 16
16 - مؤمنان دارای عمل صالح ، هراسان از فرجام خویش و نگران از کوتاهی در برابر عظمت خداوند
الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت . .. ذلک لمن خشی ربّه
ترس از خداوند، به معنای نگرانی و هراس از فرجام خویش هنگام روبه رو شدن با او است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 19 - 2،8
2$ - دعوت فرعون به خشیت از خداوند ، از اهداف رسالت موسی ( ع )
فتخشی
- دعوت فرعون به خشیت از خداوند، از اهداف رسالت موسی(ع)
8$ - هدایت مردم به خداوند و بیان ربوبیت او و ایجاد حالت خداترسی در آنان ، از نخستین اهداف پیامبران است .
فقل . .. و أهدیک إلی ربّک فتخشی
- هدایت مردم به خداوند و بیان ربوبیت او و ایجاد حالت خداترسی در آنان، از نخستین اهداف پیامبران است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 18 - 13
13 - اعتقاد به ربوبیت الهی ، مقتضی خشیت و خداترسی است .
الذین یخشون ربّهم
ص: 253
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - حشر - 59 - 21 - 4،9
4 - آیات قرآن ، پیامدار خشیت از خدا برای خلق
لو أنزلنا ه-ذا القرءان . .. متصدّعًا من خشیه اللّه
9 - تفکر در آیات وحی ، زمینه ساز خشیت و خشوع انسان در برابر خداوند
لو أنزلنا ه-ذا القرءان علی جبل لرأیته خ-شعًا متصدّعًا من خشیه اللّه . .. لعلّهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
8 - رعد - 13 - 21 - 4
4- باور به ربوبیت خداوند و توجه به آن ، زمینه ساز خشیّت آدمی از اوست .
یخشون ربهم
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 19 - 3،4،5
3$ - پیدایش حالت ترس از خدا و احساس عظمت او ، از آثار قرار گرفتن در طریق هدایت
و أهدیک إلی ربّک فتخشی
<خشیت> به ترسی گویند که با درک عظمت همراه باشد. (مفردات راغب)
4$ - شناخت ربوبیت خداوند ، زمینه ساز پیدایش حالت ترس و خشیت در برابر او
و أهدیک إلی ربّک فتخشی
- شناخت ربوبیت خداوند، زمینه ساز پیدایش حالت ترس و خشیت در برابر او
5$ - تزکیه و دوری از پلیدی و طغیان ، هموارسازنده راه هدایت و خشیت الهی
إنّه طغی . .. أن تزکّی . و أهدیک إلی ربّک فتخشی
- تزکیه و دوری از پلیدی و طغیان، هموارسازنده راه هدایت و خشیت الهی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 28 - 12،15
12 - آگاهی و اعتقاد به عزت مندی و آمرزندگی خداوند ، موجب خشیت و خداترسی است .
إنّما یخشی اللّه من عباده العلم-ؤا إنّ اللّه عزیز غفور
ص: 254
15 - < عن علی بن الحسین ( ع ) : . . .من عرف اللّه خافه . . . و قد قال اللّه < إنّما یخشی اللّه من عباده العلماء > . . . ;
از امام سجاد(ع) روایت شده است: . ..کسی که خدا را بشناسد از او می ترسد... خداوند فرمود: <إنّما یخشی اللّه من عباده العلماء>...>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - بینه - 98 - 8 - 15
15 - توجّه به ربوبیت خداوند ، مایه خداترسی و پیدایش هول و هراس در دل عاقبت اندیشان
ذلک لمن خشی ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 28 - 4
4 - مظاهر گوناگون و متنوع طبیعت ، جلوه عظمت خداوند و سبب خشیت عالمان راستین و اهل معرفت
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء . .. و من الناس ... مختلف ألونه کذلک إنّما ی
یادآوری خداترسی اهل معرفت - پس از برشمردن پدیده های گوناگون طبیعت - می تواند ناظر به این حقیقت باشد که در آن پدیده ها، عظمت خدا چنان جلوه گر است که موجب خشیت عالمان و اهل معرفت می شود. واژه <خشیت> - که در مورد ترسی به کار می رود که همراه با تعظیم و ناشی از آگاهی باشد (مفردات راغب) - مؤید همین برداشت است. گفتنی است مقصود از علم در این آیه، آشنایی با علوم مادی همچون فیزیک، شیمی و ریاضی نیست; بلکه آشنایی با معارف و حقایق الهی است که از صاحبان آن به اهل معرفت و عالمان راستین تعبیر می شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 23 - 17
17 - اهل خشیت و خداترسان ، بهره مند از هدایت الهی
کت-بًا . .. تقشعرّ منه جلود الذین یخشون ربّهم ... ذلک هدی اللّه یهدی به من یشاء
از این که خداوند اهل خشیت را، کسانی معرفی کرد که تحت تأثیر قرآن قرار می گیرند، به دست می آید که یکی از مصادیق مورد نظر از <یهدی به من یشاء> همین گروه می باشد.
ص: 255
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - عبس - 80 - 9 - 4
4 - ترس از خدا و نگرانی از دست نیافتن به تزکیه نفس ، ترسی به سزا و حالتی مطلوب در پیشگاه خداوند
و هو یخشی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - نازعات - 79 - 26 - 9
9 - منکران معاد و فرعون صفتان عصر بعثت ، محروم از خشیت الهی و بی تفاوت در برابر عبرت های تاریخ
یقولون أءنّا . .. هل أتیک ... إنّ فی ذلک لعبره لمن یخشی
تصریح به <من یخشی> برای اشاره به نبود خشیت در وجود منکران معاد است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
18 - رحمن - 55 - 62 - 4
4 - ایمان و خوف از مقام ربوبی ، دارای مراتب و درجات
و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . .. و من دونهما جنّتان
برداشت یاد شده، از تفاوت پاداش ها و مراتب آن در بهشت، به دست می آید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 28 - 7
7 - بی پروایی و نترسیدن از خدا ، برخاسته از جهل و ناآگاهی نسبت به عظمت پروردگار است .
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء . .. إنّما یخشی اللّه من عباده العلم-ؤا
ص: 256
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
12 - نور - 24 - 52 - 3
3 - تسلیم حکم پیامبر بودن و پذیرش داوری بر مبنای تعالیم دین ، نشانه خدا ترسی ، تقواپیشگی و مطیع خدا و رسول بودن است .
إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا . .. و من یطع الل
برداشت یاد شده، از ارتباط میان دو آیه فوق استفاده گردیده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 18 - 12
12 - نماز ، مظهر ایمان راستین و خداترسی است .
الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوه
یاد کردن از برپایی نماز پس از خداترسی، می تواند به عنوان یکی از مصادیق و مظاهر این خداترسی باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - فاطر - 35 - 29 - 2
2 - انس با قرآن و تلاوت پیوسته آن ، برپایی نماز و انفاق در نهان و آشکار ، از نشانه های خداترسی است .
إنّما یخشی اللّه من عباده العلم-ؤا . .. إنّ الذین یتلون کت-ب اللّه و أقاموا الصل
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
16 - زمر - 39 - 23 - 9
9 - اثرپذیری عمیق و لرزه انداز قرآن ، نشانه وجود روح خشیت و خداترسی در انسان
کت-بًا . .. تقشعرّ منه جلود الذین یخشون ربّهم
وقتی تأثیرگذاری عمیق قرآن اختصاص به اهل خشیت داشته باشد (الذین یخشون ربّهم)، استفاده می شود که هر کس از قرآن تأثیرپذیرفت و به لرزه درآمده، اهل خشیت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
20 - اعلی - 87 - 15 - 8
8 - ذکر نام خدا و روی آوردن به نماز ، نشانه پندپذیری از قرآن ، ترس از خداوند و مایه دوری از آتش دوزخ است .
سیذّکّر من یخشی . و یتجنّبها الأشقی . الذی یصلی النار ... قد أفلح من ... فصلّی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 257
11 - انبیاء - 21 - 28 - 12
12- ترس فرشتگان از خداوند ، آمیخته با تعظیم ، احترام و توجه ویژه به خداوند است .
و هم من خشیته مشفقون
<خشیت> ترس توأم با تعظیم و احترام و <اشفاق> ترس آمیخته با عنایت است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
15 - یس - 36 - 11 - 1
1 - انذار ها و اخطار های پیامبر ( ص ) ، تنها در افرادی که آماده پذیرش بودند و می خواستند از پیروان قرآن و اهل خشیت باشند ، مؤثر بود .
إنّما تنذر من اتّبع الذکر و خشی الرحم-ن
در آیات گذشته، سخن از گروهی بود که هرگز آمادگی پذیرش ایمان و سخن حق را نداشتند; ولی در این آیه شریفه از گروه دیگری یاد می کند که در نقطه مقابل گروه اول قرار دارند که آماده پذیرش کلام حق (قرآن) بوده و از خدای رحمان می ترسند. گفتنی است مقصود از <ذکر> - طبق نظر بیش تر مفسران - قرآن است.
ص: 258
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 66 - 8
8- دریافت آموخته های خضر ، در دیدگاه موسی ، وابسته به پیروی از آن حضرت بود .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 10
10- معیوب بودن کشتی حامل خضر و موسی ( ع ) ، عامل صرف نظر پادشاه غاصب از تصرّف و مصادره آن شد .
فأردت أن أعیبها و کان وراءهم ملک یأخذ کلّ سفینه غصبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 69 - 4
4- موسی ( ع ) کمال ادب و متانت را در برابر معلّم خویش ( خضر ) اظهار کرد .
هل أتّبعک . .. ستجدنی ... و لا أعصی
موارد فراوانی از ادب و متانت در کلام موسی(ع) دیده می شود: الف) درخواست خود را با استفهام آغاز کرد (هل أتّبعک); ب) مبدأ
ص: 259
علم خضر را به جهت تکریم، با صیغه مجهول آورد (عُلِّمت); ج) علم او را رشدآفرین دانست (رشداً); د) تنها، بخشی از علم او را طلب کرد (ممّا عُلِّمت); ه-) وعده صریح به صبر نداد، بلکه به صورت <ستجدنی إن شاء اللّه. ..> ذکر کرد; و) توصیه های او را به عنوان امر تلقی کرد و متعهد شد که با او در هیچ فرمانی مخالفت نکند. (المیزان، ج 13).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 76 - 1
1- موسی ( ع ) ، از خضر ( ع ) برای تجربه صبر در برابر کار های غیرعادی آن حضرت خواستار آخرین فرصت شد .
قال إن سألتک عن شیء بعدها فلاتصحبنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 69 - 2
2- موسی ( ع ) بر اطاعت کامل خود از خضر ( ع ) و سرپیچی نکردن از فرمان های او تأکید کرد .
ستجدنی إن شاء اللّه صابرًا و لا أعصی لک أمرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 71 - 5
5- موسی ( ع ) از عملکرد خضر ( ع ) در شکافتن بدنه کشتی ، شگفت زده شد و به او اعتراض کرد .
قال أخرقتها لتغرق أهلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 74 - 5،11
5- موسی ( ع ) نوجوان مقتول را ، فردی بی گناه دانست و خضر ( ع ) را به جهت کشتن وی ، به شدّت مورد اعتراض قرار داد .
قال أقتلت نفسًا زکیّه بغیر نفس لقد جئت شیئًا نکرًا
<زکاه> به معنای <طهارت> و <صلاح> و <نمو> و <برکت> و <مدح> آمده است. (لسان العرب) در آیه، مراد از <زکیه>، توصیف نوجوان به طهارت و پاکی از گناه است.
11- < عن أبی عبداللّه : . . . بینما العالم یمشی مع موسی إذا هم بغلام یلعب قال : < فوکزه العالم ، فقتله . فقال له موسی : <
ص: 260
أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس لقد جئت شیئاً نکراً ؟ > . قال : < فأدخل العالم یده فاقتلع کتفه فإذا علیه مکتوب : کافر مطبوع ;
از امام صادق(ع) روایت شده: . .. آن گاه که عالم (خضر) با موسی(ع) می رفت، ناگاه، به پسری برخوردند که بازی می کرد. امام فرمود: <پس آن عالم، مشتی بر وی زد و او را کشت. موسی(ع) به او گفت: <أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس...؟>. امام فرمود: <پس آن عالم، دست برد و کتف پسر را بیرون آورد که بر آن نوشته شده بود <کافر مطبوع>.(کافری که مهر کفر بر او زده شده است)>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 78 - 2
2- ناتوانی موسی ( ع ) از تحمّل کار های خضر ( ع ) ، در پی سومین سؤال و اعتراض او ، به اثبات رسید .
قال ه-ذا فراق بینی و بینک سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 17
17- همه کار های شگفت خضر ( ع ) ، به فرمان خداوند صورت گرفت و دیدگاه شخصی او در آن دخالتی نداشت .
رحمه من ربّک و ما فعلته عن أمری
ضمیر مفعولی در <مافعلته> به قرینه ذیل آیه، به جامعِ تمام ماجراها برمی گردد، نظیر <آنچه دیدی> یا <آنچه انجام دادم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 80 - 2
2- پدر و مادر جوان مقتول ، به دست خضر ، افرادی مؤمن و به دور از سرکشی و عصیان بودند .
فخشینا أن یرهقهما طغی-نًا و کفرًا
<طغیان> یعنی <بی اندازه در معصیت پیش رفتن>. (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 77 - 4
4- هیچ یک از مردم شهر ، حاضر به میزبانی و اطعام موسی و خضر ( ع ) نشد .
استطعما أهلها فأبوا أن یضیّفوهما
ص: 261
<إباء> به معنای <امتناع و سرباز زدن> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 60 - 8
8- حضرت موسی ( ع ) ملاقات با حضرت خضر ( ع ) را آن اندازه مهم و با ارزش می دانست که حتی جستوجو در زمانی طولانی را برای آن روا می دید .
لاأبرح حتّی . .. أو أمضی حقبًا
<حقب> به معنای <دهر و زمانی طولانی> است اهل لغت آن را هشتاد سال نیز دانسته اند و مراد از پیمودن آن نیز، همان رسیدن به مجمع البحرین بوده است; یعنی، حتّی أبلغ مجمع البحرین بسیر قریب أو أسیر أزماناً طویله.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 80 - 2
2- پدر و مادر جوان مقتول ، به دست خضر ، افرادی مؤمن و به دور از سرکشی و عصیان بودند .
فخشینا أن یرهقهما طغی-نًا و کفرًا
<طغیان> یعنی <بی اندازه در معصیت پیش رفتن>. (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 77 - 9،10،11،20
9- خضر ( ع ) دیوار در حال سقوط را ترمیم و بازسازی کرد .
یرید أن ینقضّ فأقامه
10- ترمیم دیوار مشرفِ بر ویرانی ، به دست خضر ، در برابر دیدگان مردم شهر انجام گرفت . *
حتّی إذا أتیا أهل قریه . .. فأقامه
ورود بر اهل قریه و نیز وجود دیوار در متن شهر که از تعبیر <فوجدا فیها جداراً> استفاده می شود، ممکن است اشاره به این داشته باشد که مردم، ناظر رفتا خضر(ع) بوده اند.
11- خضر ( ع ) برای تعمیر دیوار و برپا داشتن آن ، از موسی ( ع ) کمک نطلبید .
فأقامه
ص: 262
مفرد آمدن <أقامه> ممکن است از آن جهت باشد که کار بازسازی دیوار، فقط به دست خضر(ع) صورت گرفته باشد; چه این که در موارد پیشین، <استطعما> به صورت تثنیه آمده و نقش هر دو را در طلب غذا نمایانده است.
20- < عن جعفربن محمد ( ع ) : . . . فوجدا فیها جداراً یرید أن ینقضّ ، فوضع الخضر یده علیه فأقامه ;
از امام صادق(ع) روایت شده: (خضر و موسی(ع)) دیواری را یافتند که می خواست بیفتد. خضر، دست خود را بر آن نهاد و آن را راست کرد>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 3
3- خضر ( ع ) با وجود حضور نداشتن مالکان دیوار در آبادی ، به ترمیم آن پرداخته بود . *
فکان لغل-مین یتیمین فی المدینه
احتمال می رود که به کار رفتن واژه <المدینه> در این آیه، به جای واژه <القریه> که در آیات قبل آمده بود، اشاره به این جهت باشد که آن دو یتیم در آن آبادی حضور نداشته، بلکه در شهری دیگر اقامت داشته اند و آن شهر - چنان چه از حرف <ال> در <المدینه> استفاده می شود - برای خضر و موسی(ع) شناخته شده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 74 - 5
5- موسی ( ع ) نوجوان مقتول را ، فردی بی گناه دانست و خضر ( ع ) را به جهت کشتن وی ، به شدّت مورد اعتراض قرار داد .
قال أقتلت نفسًا زکیّه بغیر نفس لقد جئت شیئًا نکرًا
<زکاه> به معنای <طهارت> و <صلاح> و <نمو> و <برکت> و <مدح> آمده است. (لسان العرب) در آیه، مراد از <زکیه>، توصیف نوجوان به طهارت و پاکی از گناه است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 70 - 4،5
4- خضر موسی ( ع ) را از این که آنچه انجام خواهد داد ، بی دلیل و حکمت نیست ، آگاه ساخت .
حتّی أُحدث لک منه ذکرًا
5- خضر ( ع ) به موسی ( ع ) وعده داد که در نهایت ، بخشی از اسرار کار خود را برای او تبیین خواهد کرد .
أُحدث لک منه ذکرًا
<من> در <منه> برای تبعیض است و گویای این که خضر، تنها، به بیان گوشه ای از ویژگی های کردار خویش وعده داد.
ص: 263
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 67 - 1
1- خضر ، موسی ( ع ) را از تحمّل همراهی با وی ، برای فراگیری علوم ویژه ، ناتوان دید .
هل أتّبعک . .. قال إنّک لن تستطیع معی صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 68 - 2
2- خضر ( ع ) بی اطلاعی موسی از زوایای کردار وی را ، دلیل ناتوانی موسی از تحمّل عملکرد وی دانست .
إنّک لن تستطیع . .. و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 5،6
5- خضر ( ع ) پدر مالکان دیوار را می شناخت و از نیکی و صلاح او در دوران زندگی اش با خبر بود .
و کان أبوهما ص-لحًا
6- صالح بودن پدر ، عامل حمایت خضر ( ع ) از منافع فرزندان یتیم او بود .
و أمّا الجدار فکان لغل-مین یتیمین . .. و کان أبوهما ص-لحًا
جمله <و کان أبوهما صالحاً> نشانِ علّت تعمیر دیوار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 70 - 3
3- خضر ، خواهان تعجیل نکردن موسی در فهم اسرار بود و او را بر متابعت بی چون و چرا از خود ، الزام نکرد .
حتّی أُحدث لک منه ذکرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 264
10 - کهف - 18 - 72 - 1
1- خضر ( ع ) اعتراض موسی را دلیل صحت پیش بینی خویش از ناشکیبایی موسی ( ع ) دانست و پیش گویی خود را به وی یادآور شد .
قال ألم أقل إنّک لن تستطیع معی صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 75 - 3
3- پیش بینی خضر ( ع ) در مورد ناشکیبایی موسی ( ع ) در برابر کار های او ، مطابق واقع بود .
لقد جئت شیئًا نکرًا . قال ألم أقل لک إنّک لن تستطیع معی صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 70 - 4
4- خضر موسی ( ع ) را از این که آنچه انجام خواهد داد ، بی دلیل و حکمت نیست ، آگاه ساخت .
حتّی أُحدث لک منه ذکرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 16،21،23
16- خضر ( ع ) با توجّه دادن موسی ( ع ) به تدبیر فراگیر الهی ، حفاظت اموال یتیمان را ، برخاسته از گستردگی ربوبیّت خداوند دانست .
فأراد ربّک
خضر(ع) با اضافه <ربّ> به ضمیر خطاب (ربّک) به موسی(ع) این نکته را بیان داشته است که گرچه ترمیم دیوار، به تغذیه و تربیت جسم تو کمکی نکرد، ولی مالک و مدّبر تو، مالک و مدّبر یتیمان نیز هست.
21- موسی ( ع ) ، سرانجام ، به اسرار کار های شگفت خضر آگاه شد و توجیه و تأویل برخی حوادث را از او آموخت .
ذلک تأویل ما لم تسطع علیه صبرًا
<لم تسطع> در اصل <لم تستطع> بوده و حرف <تاء> برای تخفیف حذف شده است.
23- خضر ( ع ) پس از آموختن اسرار کار های خود به موسی ( ع ) ، وی را بر بی صبری در برابر آن ، نکوهش کرد .
ذلک تأویل ما لم تسطع علیه صبرًا
ص: 265
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 60 - 3
3- حقایقی آموزنده ، در سرگذشت ملاقات موسی ( ع ) و خضر ( ع ) وجود دارد .
و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح
عالمی که موسی(ع) با او ملاقات کرده، بنابر آنچه که در روایات آمده است، حضرت خضر(ع) است و موسی(ع) نیز همان پیامبر معروف. گرچه در این موضوع آرای دیگری نیز اِبراز شده، ولی به گفته علامه طباطبایی (ره) به دلیل یاد فراوان از موسی(ع) در قرآن، اگر غیر او مراد بود، قرینه ای در قرآن ذکر می گردید تا رفع التباس شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 66 - 2
2- هدف موسی از همراه شدن با خضر ، بهرهوری از علم رشدآفرین وی بود .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
<رشداً> اگر مفعولٌ له باشد، مفاد آیه این است که: <پیروی من، به منظور رشد یافتن است> که اگر مفعولٌ به باشد، مراد این است که: <تو را پیروی می کنم بر این اساس که آنچه را رشد است، به من بیاموزی. >.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 78 - 7
7- علمی که موسی ( ع ) در پی آموختن آن از خضر ( ع ) بود ، علم تأویل و تحلیل حوادث و شناخت حقایق پشت پرده رخداد ها بود .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت . .. سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 67 - 2
2- خضر ( ع ) به موسی ( ع ) توصیه کرد به دلیل نداشتن قدرت تحمّل ، از همراه شدن با او صرف نظر کند .
إنّک لن تستطیع معی صبرًا
ص: 266
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 73 - 8
8- مفارقت از خضر ( ع ) و بازماندن از یادگیری علوم او ، برای حضرت موسی ( ع ) امری دشوار بود .
لاتؤاخذنی بما نسیت و لاترهقنی من أمری عسرًا
مقصود از <أمر> در <من أمری> همان متابعت خضر(ع) و فراگیری دانش از او است. بنابراین، مفاد این قسمت آیه، آن است که با لغو رخصت همراهی، مرا در مورد کار و هدف ام به زحمت و سختی مینداز
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 78 - 1،3
1- سومین تخلّف موسی ( ع ) از عهد خویش با خضر ( ع ) ( مطرح ساختن گرفتن مزد ) ، آغاز جدایی آن دو از هم بود .
قال لو شئت لتّخذت . .. قال ه-ذا فراق بینی و بینک
در باره این که <ه-ذا> اشاره به چیست، احتمالاتی وجود دارد، از جمله این که اشاره به قول موسی(ع) باشد; یعنی، ه-ذا القول سبب فراق بیننا
3- خضر ( ع ) ، پس از آخرین تخلّف موسی ، برای جدا شدن از او ، دلیل موجه و عذر پذیرفته شده داشت .
بلغت من لدنّی عذرًا . .. قال لو شئت لتّخذت علیه أجرًا . قال ه-ذا فراق بینی و بین
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 60 - 1،2،4
1- موسی ( ع ) برای یافتن خضر ، با عزمی راسخ و جدّی ، سفر خود را به مجمع البحرین آغاز کرد .
لاأبرح حتّی أبلغ مجمع البحرین
<لاأبرح> صیغه متکلم از <برح> و به معنای <دست برنمی دارم> و تأکید بر پشتکار در انجام دادن کار است.
2- موسی ( ع ) در جُستار تحقیقیِ خویش برای یافتن خضر ، با خدمت کار خود ( یوشع ( ع ) ) همراه بود .
و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح
<فتی> به معنای جوان است. در تعبیرات قرآن، از غلام و خدمت کار نیز با این تعبیر یاد شده است. لازم به ذکر است که بنابر برخی از روایات مأثور، همراه و همسفر موسی(ع)، <یوشع بن نون> وصی آن حضرت بوده است.
4- تلاش موسی ( ع ) برای یافتن خضر ( ع ) ، واقعه ای درخور یادآوری و توجّه است .
و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح
<إذ> مفعول برای <اُذکر> در تقدیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 62 - 1،3
ص: 267
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از توقف در مجمع البحرین ، در جستوجوی خضر ( ع ) ، مجدداً به حرکت خویش ادامه داده و آن جا را پشت سر گذاشتند .
فلمّا بلغا مجمع بینهما . .. فلمّا جاوزا
موسی(ع) در سخن خود با یوشع، مجمع البحرین را هدف و مقصد نهایی خود اعلام کرد، ولی هنگام رسیدن به آن جا، از آن نیز گذشت. این حرکت و نیز گفتاری که در آیات بعد از موسی(ع) نقل شده است، نشانه آن است که آن دو نمی دانستند به محلِّ مورد نظر موسی(ع) رسیده اند.
3- موسی و یوشع ، در شبانگاه و صبح دم - پس از عبور از مجمع البحرین - برای یافتن خضر ( ع ) راه درازی پیمودند . *
ءاتنا غداءنا
بدان احتمال که احساس خستگی و گرسنگی موسی(ع) در طرف صبح، ناشی از راه پیمایی طولانی در شب باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 7
7- در زمان وقوع داستان موسی و خضر ( ع ) ، حکومتی ستم گر و غاصب وجود داشته است .
و کان وراءهم ملک یأخذ کلّ سفینه غصبًا
<وراء> به هر مکان مستور و پوشیده ای گر چه روبه رو باشد، اطلاق می گردد. (قاموس) بنابراین، سلطان غاصب، یا پشت سر مساکین و در تعقیب کشتی داران بوده است و یا در پیش روی آنان بوده آن ها در مسیر خود با او برخورد می کردند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 77 - 8
8- موسی و خضر ( ع ) در آبادی ، با دیواری مواجه شدند که در حال سقوط و خرابی بود .
فوجدا فیها جدارًا یرید أن ینقضّ
<إنقضاض> از ماده <قضض> به معنای <از هم پاشیدن> است (قاموس). به کار بردن فعل <یرید> که نوعاً در باره موجودات دارای اختیار به کار می رود، نوعی استعاره است; یعنی، به قدری دیوار در معرض افتادن بود که گویا خود بر خرابی و از هم پاشیدگی تصمیم گرفته است .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 268
10 - کهف - 18 - 71 - 2،4،6
2- موسی و خضر ( ع ) در نخستین مراحل همراهی ، سوار کشتی شدند .
فانطلقا حتّی إذا رکبا فی السفینه
4- خضر ( ع ) پس از سوار شدن بر کشتی ، در بدنه آن شکافی ایجاد کرد که سرنشنیان آن در خطر غرق شدن قرار گرفتند .
حتّی إذا رکبا فی السفینه خرقها
<خرق> به معنای <شکافتن و دریدن> است.
6- اقدام خضر به سوراخ کردن کشتی ، دور از چشم سرنشینان کشتی بوده است .
خرقها قال أخرقتها لتغرق أهلها
روشن است که اگر سوراخ کردن کشتی، در دید مردم قرار داشت، خضر(ع)، مورد اعتراض آن ها قرار می گرفت و مانع او می شدند. از این که تنها، موسی(ع)اعتراض کرده، چنین بر می آید که این کار، از چشم دیگران به دور بوده است .
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 65 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از بازگشت به مجمع البحرین ، با خضر ( ع ) ملاقات کردند .
فارتّدا علی ءاثارهما قصصًا . فوجدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 77 - 19
19- < عن جعفربن محمد ( ع ) : . . . < فانطلقا حتّی إذا أتیا أهل قریه > و هی الناصره ;
از امام صادق(ع) روایت شده:. .. مقصود از قریه، در آیه شریف قریه ناصره است>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 70 - 3
3- خضر ، خواهان تعجیل نکردن موسی در فهم اسرار بود و او را بر متابعت بی چون و چرا از خود ، الزام نکرد .
حتّی أُحدث لک منه ذکرًا
ص: 269
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 77 - 3
3- موسی و خضر ( ع ) با احساس گرسنگی ، از مردم شهر ، تقاضای طعام و خوراکی کردند .
استطعما أهلها
به قرینه <یضیّفوهما> مراد از استطعام، تهیه طعام برای ادامه سفر نبوده است، بلکه موسی و خضر(ع)، در همان هنگام، گرسنه بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 60 - 4
4- تلاش موسی ( ع ) برای یافتن خضر ( ع ) ، واقعه ای درخور یادآوری و توجّه است .
و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح
<إذ> مفعول برای <اُذکر> در تقدیر است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 68 - 1،2
1- موسی ( ع ) از اسرار نهفته در زندگی و عملکرد خضر ( ع ) و زوایای آن ، اطلاع دقیقی نداشت .
و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبرًا
<إحاطه> (مصدر <لم تحط>) یعنی: <به چیزی احاطه و وقوف کامل یافتن> و در آیه مورد بحث، با توجه به کلمه <خبراً> - که به معنای <علماً> و تمییز برای نسبت احاطه است - مراد، احاطه کامل علمی است.
2- خضر ( ع ) بی اطلاعی موسی از زوایای کردار وی را ، دلیل ناتوانی موسی از تحمّل عملکرد وی دانست .
إنّک لن تستطیع . .. و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 78 - 4،6
4- خضر ، موسی ( ع ) را مطمئن ساخت که اسرار کار های شگفت خویش را پیش از جدایی ، برای او بازگو خواهد کرد .
سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا
ص: 270
6- کار های به ظاهر غیر قابل توجیه خضر ( ع ) ، دارای باطن و حقیقتی درست بود .
سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا
<تأویل> از ریشه <أوْل> و به معنای <بازگرداندن> است ودر آیه، به معنای <مآل> است و مراد، حقایق و مصالحی است که کار خضر بر اساس آن انجام پذیرفته و باید ظاهر ناخوشایند کار خضر(ع) را به آن مصالح بازگرداند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 21،22
21- موسی ( ع ) ، سرانجام ، به اسرار کار های شگفت خضر آگاه شد و توجیه و تأویل برخی حوادث را از او آموخت .
ذلک تأویل ما لم تسطع علیه صبرًا
<لم تسطع> در اصل <لم تستطع> بوده و حرف <تاء> برای تخفیف حذف شده است.
22- رخداد های داستان خضر و موسی ( ع ) ، برخاسته از اراده خداوند و دارای تفسیری پیچیده و نیازمند آگاهی هایی ویژه است که از جانب او افاضه شود .
و ما فعلته عن أمری ذلک تأویل ما لم تسطع علیه صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 77 - 4
4- هیچ یک از مردم شهر ، حاضر به میزبانی و اطعام موسی و خضر ( ع ) نشد .
استطعما أهلها فأبوا أن یضیّفوهما
<إباء> به معنای <امتناع و سرباز زدن> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 66 - 8
8- دریافت آموخته های خضر ، در دیدگاه موسی ، وابسته به پیروی از آن حضرت بود .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 271
10 - کهف - 18 - 82 - 23
23- خضر ( ع ) پس از آموختن اسرار کار های خود به موسی ( ع ) ، وی را بر بی صبری در برابر آن ، نکوهش کرد .
ذلک تأویل ما لم تسطع علیه صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 71 - 4،5،6،8
4- خضر ( ع ) پس از سوار شدن بر کشتی ، در بدنه آن شکافی ایجاد کرد که سرنشنیان آن در خطر غرق شدن قرار گرفتند .
حتّی إذا رکبا فی السفینه خرقها
<خرق> به معنای <شکافتن و دریدن> است.
5- موسی ( ع ) از عملکرد خضر ( ع ) در شکافتن بدنه کشتی ، شگفت زده شد و به او اعتراض کرد .
قال أخرقتها لتغرق أهلها
6- اقدام خضر به سوراخ کردن کشتی ، دور از چشم سرنشینان کشتی بوده است .
خرقها قال أخرقتها لتغرق أهلها
روشن است که اگر سوراخ کردن کشتی، در دید مردم قرار داشت، خضر(ع)، مورد اعتراض آن ها قرار می گرفت و مانع او می شدند. از این که تنها، موسی(ع)اعتراض کرده، چنین بر می آید که این کار، از چشم دیگران به دور بوده است .
8- آسیب رساندن خضر ( ع ) به کشتی ، امری بس ناروا و غیرقابل توجیه در نظر موسی ( ع ) بود .
لقد جئت شیئًا إمرًا
<إمر> به معنای <منکَر عظیم> و نیز <منکَر عجیب> آمده است. (لسان العرب).
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 72 - 3
3- خضر ( ع ) با بیان آگاه نبودن موسی ( ع ) به راز معیوب ساختن کشتی ، پندار وی را در مورد انگیزه آن کار ، تخطئه کرد .
أخرقتها لتغرق أهلها . .. ألم أقل إنّک لن تستطیع معی صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 67 - 5
5- دستیابی به گوشه ای از دانش خضر و بندگان خاص خداوند ، نیازمند صبر و تحمّل فراوان است .
قال إنّک لن تستطیع معی صبرًا
هشدار خضر به موسی(ع) در حقیقت، بیان این نکته نیز هست که برای همراه شدن با خضر و کسب معارف از او، صبر پولادین
ص: 272
مورد نیاز است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 78 - 10
10- برخورداری از علم تأویل و تحلیل حوادث و مصاحبت با عالمانی مانند خضر ( ع ) ، نیازمند صبری برتر از صبر موسی ( ع ) و طاقتی افزون تر از طاقت او است .
سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 67 - 3
3- کار های خضر ، برای دیگران ، حتی فردی چون موسی ( ع ) غیر قابل تحمّل و درک بود .
قال إنّک لن تستطیع معی صبرًا
تأکید بر <معی> نشان می دهد که صرف تعلیم علوم مشکل آفرین نبوده است، بلکه همراه شدن با خضر - که مستلزم مشاهده رفتاری است که از علوم وی نشئت گرفته - غیرقابل تحمّل بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 68 - 3
3- اَعمال خضر ( ع ) ، دارای ظاهری غیرمتعارف و زوایایی ناشناخته ، حتی برای فردی مانند موسی ( ع ) بود .
و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 71 - 5
5- موسی ( ع ) از عملکرد خضر ( ع ) در شکافتن بدنه کشتی ، شگفت زده شد و به او اعتراض کرد .
قال أخرقتها لتغرق أهلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 273
10 - کهف - 18 - 77 - 2،5
2- موسی و خضر ( ع ) در مسیر حرکت و سفر خویش ، به یک آبادی رسیدند و با اهل آن ملاقات کردند .
فانطلقا حتّی إذا أتیا أهل قریه
در این که چه شهری در مسیر موسی و خضر(ع) قرار داشته، احتمالات گوناگونی ارائه شده است. از جمله آن ها شهر <ناصره> است که در ساحل دریا قرار داشته است این وجه را مجمع البیان از امام صادق (ع) روایت کرده است.
5- مردم شهری که موسی و خضر ( ع ) به آن وارد شدند ، مردمی دور از خوی مهمان دوستی و غریب نوازی ، دور بودند .
فأبوا أن یضیّفوهما
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 78 - 10
10- برخورداری از علم تأویل و تحلیل حوادث و مصاحبت با عالمانی مانند خضر ( ع ) ، نیازمند صبری برتر از صبر موسی ( ع ) و طاقتی افزون تر از طاقت او است .
سأنبّئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 7،8
7- در زمان وقوع داستان موسی و خضر ( ع ) ، حکومتی ستم گر و غاصب وجود داشته است .
و کان وراءهم ملک یأخذ کلّ سفینه غصبًا
<وراء> به هر مکان مستور و پوشیده ای گر چه روبه رو باشد، اطلاق می گردد. (قاموس) بنابراین، سلطان غاصب، یا پشت سر مساکین و در تعقیب کشتی داران بوده است و یا در پیش روی آنان بوده آن ها در مسیر خود با او برخورد می کردند.
8- مقارن با وقوع داستان موسی و خضر ( ع ) ، پادشاهی ، کلّیه کشتی های سالم را در آن منطقه ، مصادره می کرد .
و کان وراءهم ملک یأخذ کلّ سفینه غصبًا
مراد از <کلّ سفینه> - به قرینه <أن أعیبها> <کلّ سفینه صالحه> بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 65 - 2،3
ص: 274
2- هدف موسی ( ع ) و همراه وی از سفر جستوجوگرانه خود ، یافتن بنده ای از بندگان خاص الهی و دارای علم لدنی بود .
فارتّدا . .. فوجدا عبدًا من عبادنا ... و علّمنه من لدنّا
واژه <وجدا> بیان کننده یافتن چیزی است که موسی و همراه اش در جستوجوی آن بودند و نه دیداری اتفاقی و غیر مترقبه. <لدنا> دلالت می کند که علم حضرت <خضر(ع)> دانش عادی و معمولی نبوده، بلکه از افاضات خاص ربّانی بوده است.
3- حضرت < خضر > ( ع ) بنده خاص خداوند و برخوردار از رحمت و عنایت ویژه الهی بود .
ءاتینه رحمه من عندنا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 73 - 2،7
2- موسی ( ع ) به دلیل تخلّف از شرط همراهی با خضر ( ع ) و اعتراض ناروا به او ، خود را سزاوار مؤاخذه دید و از خضر ( ع ) تقاضای چشم پوشی کرد .
قال لاتؤاخذنی بما نسیت
7- موسی ( ع ) عفو و عدم سخت گیری خضر بر او را به خاطر نسیان و تخلّف از عهد خویش ، تقاضا کرد .
قال لاتؤاخذنی بما نسیت و لاترهقنی من أمری عسرًا
<إرهاق> به معنای <تحمیل کاری طاقت سوز بر دیگری> است. (قاموس) و مفاد <لاترهقنی...> این است که کاری دشوار(مانند جدا شدن و لغو رخصت همراهی) را بر من تحمیل مکن و مرا به زحمت مینداز. لازم به ذکر است که <عسراً> مفعول دوم برای <لاترهقنی> است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 71 - 11
11- موسی ( ع ) ، لغزش هایی نظیر غرق انسان ها بی گناه را ، از جانب خضر ( ع ) منتفی نمی دانست .
أخرقتها لتغرق أهلها لقد جئت شیئًا إمرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 67 - 4
4- حضرت خضر ( ع ) ، نسبت به خصوصیّات روحی موسی ( ع ) از پیش ، مطلع بود . *
ص: 275
قال إنّک لن تستطیع معی صبرًا
پیش بینی قطعی عدم تحمّل موسی از جانب خضر(ع) می تواند مستند به یکی از دو امر باشد: 1- اطلاع خضر از خصوصیات روحی و فکری موسی(ع) 2- این که اصولاً، تحمّل چنین علومی، برای غیر خضر ممکن نبوده است. برداشت فوق مبتنی بر احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 69 - 5
5- موسی ( ع ) دارای اشتیاق فراوان به فراگیری علوم خضر بود .
قال ستجدنی إن شاء اللّه صابرًا و لا أعصی لک أمرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 14
14- خضر ( ع ) از برخی حوادث آینده ، آگاه بود و در برابر آن احساس مسؤولیت می کرد .
و کان وراءهم ملک یأخذ کلّ سفینه غصبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 20
20- آگاهی خضر ( ع ) بر اسرار و حقایق امور عالم و نیز اطلاع او بر اراده خداوند در باره آنها ، نمودی از علم لدنی وی بود .
و علّمنه من لدنّا علمًا . رحمه من ربّک و ما فعلته عن أمری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 65 - 2،8،9
2- هدف موسی ( ع ) و همراه وی از سفر جستوجوگرانه خود ، یافتن بنده ای از بندگان خاص الهی و دارای علم لدنی بود .
فارتّدا . .. فوجدا عبدًا من عبادنا ... و علّمنه من لدنّا
واژه <وجدا> بیان کننده یافتن چیزی است که موسی و همراه اش در جستوجوی آن بودند و نه دیداری اتفاقی و غیر مترقبه. <لدنا> دلالت می کند که علم حضرت <خضر(ع)> دانش عادی و معمولی نبوده، بلکه از افاضات خاص ربّانی بوده است.
8- حضرت خضر ( ع ) از علم مخصوص و موهبتیِ خداوند ، ( علم لدنی ) ، برخوردار بود .
و علّمنه من لدنّا علمًا
<من لدنا> و <من عندنا> در معنا تفاوتی ندارند و هر دو، بر داشتن منشأ الهی، دلالت می کنند.
ص: 276
9- علم لدنی حضرت خضر ( ع ) ، نمودی از رحمت خاص الهی به او است .
ءاتینه رحمه من عندنا و علّمنه من لدنّا علمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 66 - 3،4،6،7،9
3- موسی ( ع ) به < علم لدنیِ > حضرت خضر احساس نیاز می کرد .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
4- موسی ( ع ) ، به محرومیت خود از علومی که نزد خضر بود ، اعتراف داشت و در برابر مقام علمی و عملی او ، متواضع و فروتن بود .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت
اظهار آمادگی برای تبعیت، نشانِ خضوعِ موسی(ع) در برابر کردار خضر(ع)، و اظهار اشتیاق به آموختن، حاکی از تواضع موسی در برابر علم او است.
6- در دیدگاه موسی ( ع ) ، خضر ( ع ) ، - فردی تعلیم دیده ، و علوم ویژه او ، دانشی اکتسابی بود .
ممّا علّمت
7- دانش ویژه خضر ( ع ) ، برگرفته از تعلیم خداوندی بود .
علّمنه من لدنّا علمًا . .. ممّا علّمت رشدًا
9- علوم لدنی خضر ، دامنه گسترده ای داشت .
تعلمن ممّا علّمت
<من> در <ممّا> معنای تبعیض دارد. موسی(ع) با این تعبیر، می گوید: <من، خواهان آموختن بخشی از آن علوم گسترده تواَم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 20،22
20- آگاهی خضر ( ع ) بر اسرار و حقایق امور عالم و نیز اطلاع او بر اراده خداوند در باره آنها ، نمودی از علم لدنی وی بود .
و علّمنه من لدنّا علمًا . رحمه من ربّک و ما فعلته عن أمری
22- رخداد های داستان خضر و موسی ( ع ) ، برخاسته از اراده خداوند و دارای تفسیری پیچیده و نیازمند آگاهی هایی ویژه است که از جانب او افاضه شود .
و ما فعلته عن أمری ذلک تأویل ما لم تسطع علیه صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 17
17- همه کار های شگفت خضر ( ع ) ، به فرمان خداوند صورت گرفت و دیدگاه شخصی او در آن دخالتی نداشت .
رحمه من ربّک و ما فعلته عن أمری
ص: 277
ضمیر مفعولی در <مافعلته> به قرینه ذیل آیه، به جامعِ تمام ماجراها برمی گردد، نظیر <آنچه دیدی> یا <آنچه انجام دادم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 76 - 2
2- موسی ( ع ) خود را در صورت سؤال مجدد ( سومین تخلّف ) سزاوار محروم شدن از مصاحبت با خضر ( ع ) دانست .
قال إن سألتک من شیء بعدها فلاتصحبنی
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 73 - 3
3- تخلّف موسی از عهد خویش با خضر ( ع ) ، ناشی از فراموشی بود .
قال لاتؤاخذنی بما نسیت
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 77 - 18
18- سخنِ شِکوه آمیز موسی ( ع ) به خضر ( ع ) در مورد نگرفتن مزد ، سومین تخلّف وی از پیمان خویش بود .
قال لو شئت لتّخذت علیه أجرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 78 - 1
1- سومین تخلّف موسی ( ع ) از عهد خویش با خضر ( ع ) ( مطرح ساختن گرفتن مزد ) ، آغاز جدایی آن دو از هم بود .
قال لو شئت لتّخذت . .. قال ه-ذا فراق بینی و بینک
در باره این که <ه-ذا> اشاره به چیست، احتمالاتی وجود دارد، از جمله این که اشاره به قول موسی(ع) باشد; یعنی، ه-ذا القول سبب فراق بیننا
ص: 278
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 1
1- هدف خضر ( ع ) از اقدام به معیوب ساختن کشتی ، نجات دادن آن از غارت و مصادره سلطان غاصب بود .
أمّا السفینه . .. فأردت أن أعیبها ... یأخذ کلّ سفینه غصبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 8
8- مقارن با وقوع داستان موسی و خضر ( ع ) ، پادشاهی ، کلّیه کشتی های سالم را در آن منطقه ، مصادره می کرد .
و کان وراءهم ملک یأخذ کلّ سفینه غصبًا
مراد از <کلّ سفینه> - به قرینه <أن أعیبها> <کلّ سفینه صالحه> بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 65 - 3،8،9
3- حضرت < خضر > ( ع ) بنده خاص خداوند و برخوردار از رحمت و عنایت ویژه الهی بود .
ءاتینه رحمه من عندنا
8- حضرت خضر ( ع ) از علم مخصوص و موهبتیِ خداوند ، ( علم لدنی ) ، برخوردار بود .
و علّمنه من لدنّا علمًا
<من لدنا> و <من عندنا> در معنا تفاوتی ندارند و هر دو، بر داشتن منشأ الهی، دلالت می کنند.
9- علم لدنی حضرت خضر ( ع ) ، نمودی از رحمت خاص الهی به او است .
ءاتینه رحمه من عندنا و علّمنه من لدنّا علمًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 66 - 3،4،7،9
3- موسی ( ع ) به < علم لدنیِ > حضرت خضر احساس نیاز می کرد .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
4- موسی ( ع ) ، به محرومیت خود از علومی که نزد خضر بود ، اعتراف داشت و در برابر مقام علمی و عملی او ، متواضع و فروتن
ص: 279
بود .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت
اظهار آمادگی برای تبعیت، نشانِ خضوعِ موسی(ع) در برابر کردار خضر(ع)، و اظهار اشتیاق به آموختن، حاکی از تواضع موسی در برابر علم او است.
7- دانش ویژه خضر ( ع ) ، برگرفته از تعلیم خداوندی بود .
علّمنه من لدنّا علمًا . .. ممّا علّمت رشدًا
9- علوم لدنی خضر ، دامنه گسترده ای داشت .
تعلمن ممّا علّمت
<من> در <ممّا> معنای تبعیض دارد. موسی(ع) با این تعبیر، می گوید: <من، خواهان آموختن بخشی از آن علوم گسترده تواَم>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 82 - 20
20- آگاهی خضر ( ع ) بر اسرار و حقایق امور عالم و نیز اطلاع او بر اراده خداوند در باره آنها ، نمودی از علم لدنی وی بود .
و علّمنه من لدنّا علمًا . رحمه من ربّک و ما فعلته عن أمری
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 2
2- کشتی سوراخ شده به دست خضر ( ع ) ، در مالکیت گروهی از محرومان بود و تنها وسیله ارتزاق آنان به شمار می آمد .
فکانت لمسکین یعملون فی البحر
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 71 - 7
7- قرار گرفتن سرنشینان کشتی در معرض غرق ، علّت اعتراض موسی ( ع ) به عمل خضر ( ع ) بود .
قال أخرقتها لتغرق أهلها
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
ص: 280
10 - کهف - 18 - 82 - 1،4،6
1- خضر ( ع ) علّت اقدام به بازسازی دیوار فرسوده را برای موسی ( ع ) تشریح کرد .
و أمّا الجدار . .. ما فعلته عن أمری
4- هدف خضر ( ع ) از ترمیم دیوار فرسوده ، محفوظ داشتن گنج نهاده شده در زیر آن برای دو یتیم ساکن در شهر بود .
و أمّا الجدار فکان لغل-مین یتیمین فی المدینه و کان تحته کنز لهما
6- صالح بودن پدر ، عامل حمایت خضر ( ع ) از منافع فرزندان یتیم او بود .
و أمّا الجدار فکان لغل-مین یتیمین . .. و کان أبوهما ص-لحًا
جمله <و کان أبوهما صالحاً> نشانِ علّت تعمیر دیوار است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 79 - 1،13
1- هدف خضر ( ع ) از اقدام به معیوب ساختن کشتی ، نجات دادن آن از غارت و مصادره سلطان غاصب بود .
أمّا السفینه . .. فأردت أن أعیبها ... یأخذ کلّ سفینه غصبًا
13- عملکرد خضر ( ع ) در مورد کشتی ، مصداقی از تقدیم اهم ، به هنگام مزاحمت آن با امری مهم است .
و أمّا السفینه فکانت لمسکین . .. یأخذ کلّ سفینه غصبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 74 - 11
11- < عن أبی عبداللّه : . . . بینما العالم یمشی مع موسی إذا هم بغلام یلعب قال : < فوکزه العالم ، فقتله . فقال له موسی : < أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس لقد جئت شیئاً نکراً ؟ > . قال : < فأدخل العالم یده فاقتلع کتفه فإذا علیه مکتوب : کافر مطبوع ;
از امام صادق(ع) روایت شده: . .. آن گاه که عالم (خضر) با موسی(ع) می رفت، ناگاه، به پسری برخوردند که بازی می کرد. امام فرمود: <پس آن عالم، مشتی بر وی زد و او را کشت. موسی(ع) به او گفت: <أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس...؟>. امام فرمود: <پس آن عالم، دست برد و کتف پسر را بیرون آورد که بر آن نوشته شده بود <کافر مطبوع>.(کافری که مهر کفر بر او زده شده است)>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 80 - 1
1- هدف خضر ( ع ) از قتل نوجوان ، مصون داشتن پدر و مادر وی از کفر و طغیان بود .
و أمّا الغل-م . .. فخشینا أن یرهقهما طغی-نًا و کفرًا
<إرهاق> یعنی: <وادار ساختن کسی بر کاری که انجام آن برای او دشوار و طاقت فرسا است>. (قاموس).
ص: 281
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 81 - 1
1- هدف خضر ( ع ) از قتل نوجوان ، فراهم ساختن زمینه ای مناسب برای دستیابی پدر و مادر وی به فرزندی پاک تر و مهربان تر بود .
فأردنا أن یبدلهما ربّهما خیرًا منه زکوه و أقرب رحمًا
مراد از <زکاه> در آیه، طهارت و پاکی از گناه است و <رُحم> و <رحمت> به یک معنا است. گرچه خضر(ع) در این سخن، پاکی و مهربانی را برای نوجوان مقتول انکار نکرده است، ولی ممکن است به تناسب گفته موسی(ع) که نوجوان مقتول را <نفس زکیه> خواند، سخن خود را در قالب اسم تفضیل آورده است، لکن در حقیقت، نوجوان مقتول، یا فاقد رحمت و پاکی بوده و یا آینده او به گناه و بی رحمی می انجامید.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 66 - 19
19- < عن جعفربن محمد ( ع ) : . . . ان موسی لمّا کلّمه اللّه تکلیماً . . . قال فی نفسه : < ما أری أنّ اللّه ، عزّوجلّ خلق خلقاً أعلم منّی ! > . فأوحی اللّه ، عزّوجلّ ، إلی جبرئیل < یا جبرئیل ! أدرک عبدی موسی قبل أن یهلک و قل له : إنّ عند ملتقی البحرین رجلاً عابداً فاتبعه و تعلّم منه . > ;
از امام صادق(ع) روایت شده:. .. آن گاه که خداوند با موسی تکلم کرد... موسی در دل خود گفت: <نمی بینم که خدای عزّوجلّ، خلقی را آفریده باشد که از من اعلم باشد!>. پس خدا به جبرئیل وحی کرد: <بنده ام، موسی را پیش از آن که هلاک شود، دریاب و به او بگو: در محل تلاقی دو دریا، مرد عابدی هست همراه اش برو و از او علم بیاموز>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 71 - 1
1- موسی ( ع ) با پذیرش شروط خضر ، همراه او حرکت کرد .
فانطلقا حتّی إذا رکبا فی السفینه
<انطلاق> به معنای <روانه شدن و حرکت کردن> است. <فاء> در <فانطلقا> دلالت دارد که موسی(ع) شرایط خضر را پذیرفت و خضر(ع) به همراهی وی رخصت داد.
ص: 282
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 74 - 4،11
4- خضر ( ع ) بی درنگ ، پس از مشاهده نوجوان ، او را به قتل رسانید .
حتّی إذا لقیا غل-مًا فقتله
ظاهر عطف به <فاء> در <فقتله> آن است که خضر(ع) بدون هیچ مقدمه ای، در پی برخورد با نوجوان، به کشتن او اقدام کرده است.
11- < عن أبی عبداللّه : . . . بینما العالم یمشی مع موسی إذا هم بغلام یلعب قال : < فوکزه العالم ، فقتله . فقال له موسی : < أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس لقد جئت شیئاً نکراً ؟ > . قال : < فأدخل العالم یده فاقتلع کتفه فإذا علیه مکتوب : کافر مطبوع ;
از امام صادق(ع) روایت شده: . .. آن گاه که عالم (خضر) با موسی(ع) می رفت، ناگاه، به پسری برخوردند که بازی می کرد. امام فرمود: <پس آن عالم، مشتی بر وی زد و او را کشت. موسی(ع) به او گفت: <أقتلت نفساً زکیه بغیر نفس...؟>. امام فرمود: <پس آن عالم، دست برد و کتف پسر را بیرون آورد که بر آن نوشته شده بود <کافر مطبوع>.(کافری که مهر کفر بر او زده شده است)>.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 75 - 4
4- خضر ( ع ) با اشاره به ناآگاهی موسی ( ع ) از انگیزه قتل نوجوان ، اعتراض وی را ناموجه دانست و آن را نشانه درستی شناخت خویش از کم طاقتی و بی صبری موسی ( ع ) خواند .
لقد جئت شیئًا نکرًا . قال ألم أقل لک إنّک لن تستطیع معی صبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 60 - 1،6،11
1- موسی ( ع ) برای یافتن خضر ، با عزمی راسخ و جدّی ، سفر خود را به مجمع البحرین آغاز کرد .
لاأبرح حتّی أبلغ مجمع البحرین
<لاأبرح> صیغه متکلم از <برح> و به معنای <دست برنمی دارم> و تأکید بر پشتکار در انجام دادن کار است.
6- موسی ( ع ) از امکان دسترسی به خضر ، در محل تلاقی دو دریا ، مطلع بود .
لاأبرح حتّی أبلغ مجمع البحرین
11- داستان موسی و خضر ( ع ) ، نمونه ای از مثال های متنوع قرآنی ، در جهت هدایت مردم است .
و لقد صرّفنا فی ه-ذا القرءان للناس من کلّ مثل . .. و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 62 - 4
4- موسی ( ع ) بسیار مشتاق دیدار با خضر ( ع ) و ملاقات با او بود .
ص: 283
لاأبرح حتّی . .. ءاتنا غداءنا لقد لقینا من سفرنا ه-ذا نصبًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 63 - 7
7- شیطان ، برای عدمِ ملاقات موسی و خضر ( ع ) تلاش می کرد .
فإنّی نسیت . .. و ما أنسنیه إلاّ الشیطن أن أذکره
همسفر موسی با ادات حصر، فراموشی خود را، تنها، به شیطان منتسب کرد; یعنی، هیچ عاملِ دیگری در کار نبوده است. لذا این نتیجه به دست می آید که شیطان، به هر طریق، می خواسته که مانع ملاقات موسی و خضر(ع) شود.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 64 - 1،2
1- مسأله ماهی و حرکت غیرعادی آن در آب ، نشانه ای برای جایگاه ملاقات موسی و خضر ( ع ) بود .
قال ذلک ما کنّا نبغ
<بغی> به معنای <طلب> است و <ذلک ما کنّا نبغ> یعنی: <آنچه پیوسته در طلب او بودیم، همان علامت و نشانه است. >. یاء <نبغی> - در پایان سخن موسی(ع) - به منظور تخفیف کلام، حذف شده است.
2- حضرت موسی ( ع ) ، از رخداد علائمی برای یافتن جایگاه حضرت خضر ( ع ) قبلاً مطلع بود .
قال ذلک ما کنّا نبغ
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 65 - 1
1- موسی ( ع ) و همسفرش ، پس از بازگشت به مجمع البحرین ، با خضر ( ع ) ملاقات کردند .
فارتّدا علی ءاثارهما قصصًا . فوجدا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 66 - 1،2،3،4،11
1- موسی ( ع ) از خضر ( ع ) برای همراه شدن با او ، اجازه خواست .
قال له موسی هل أتّبعک
2- هدف موسی از همراه شدن با خضر ، بهرهوری از علم رشدآفرین وی بود .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
<رشداً> اگر مفعولٌ له باشد، مفاد آیه این است که: <پیروی من، به منظور رشد یافتن است> که اگر مفعولٌ به باشد، مراد این است که: <تو را پیروی می کنم بر این اساس که آنچه را رشد است، به من بیاموزی. >.
3- موسی ( ع ) به < علم لدنیِ > حضرت خضر احساس نیاز می کرد .
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
4- موسی ( ع ) ، به محرومیت خود از علومی که نزد خضر بود ، اعتراف داشت و در برابر مقام علمی و عملی او ، متواضع و فروتن بود .
ص: 284
هل أتّبعک علی أن تعلّمن ممّا علّمت
اظهار آمادگی برای تبعیت، نشانِ خضوعِ موسی(ع) در برابر کردار خضر(ع)، و اظهار اشتیاق به آموختن، حاکی از تواضع موسی در برابر علم او است.
11- موسی ( ع ) همسفر خود را به همراهی با خضر ( ع ) و دریافت علوم او ، وادار نکرد . *
هل أتّبعک علی أن تعلّمن
در سفر با خضر، سخنی از همسفر موسی به میان نیامده است; ممکن است او در این سفر، از موسی جدا شده و یا به دلیل شخصیت برجسته موسی و خضر(ع) تنها، از آن دو، در آیات بعد یاد شده باشد. جمله <ذلک ما کنّا نبغ> در آیات قبل، احتمال دوم را تأیید می کند.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 67 - 1،2،3،4
1- خضر ، موسی ( ع ) را از تحمّل همراهی با وی ، برای فراگیری علوم ویژه ، ناتوان دید .
هل أتّبعک . .. قال إنّک لن تستطیع معی صبرًا
2- خضر ( ع ) به موسی ( ع ) توصیه کرد به دلیل نداشتن قدرت تحمّل ، از همراه شدن با او صرف نظر کند .
إنّک لن تستطیع معی صبرًا
3- کار های خضر ، برای دیگران ، حتی فردی چون موسی ( ع ) غیر قابل تحمّل و درک بود .
قال إنّک لن تستطیع معی صبرًا
تأکید بر <معی> نشان می دهد که صرف تعلیم علوم مشکل آفرین نبوده است، بلکه همراه شدن با خضر - که مستلزم مشاهده رفتاری است که از علوم وی نشئت گرفته - غیرقابل تحمّل بوده است.
4- حضرت خضر ( ع ) ، نسبت به خصوصیّات روحی موسی ( ع ) از پیش ، مطلع بود . *
قال إنّک لن تستطیع معی صبرًا
پیش بینی قطعی عدم تحمّل موسی از جانب خضر(ع) می تواند مستند به یکی از دو امر باشد: 1- اطلاع خضر از خصوصیات روحی و فکری موسی(ع) 2- این که اصولاً، تحمّل چنین علومی، برای غیر خضر ممکن نبوده است. برداشت فوق مبتنی بر احتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 68 - 2،3
2- خضر ( ع ) بی اطلاعی موسی از زوایای کردار وی را ، دلیل ناتوانی موسی از تحمّل عملکرد وی دانست .
إنّک لن تستطیع . .. و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبرًا
3- اَعمال خضر ( ع ) ، دارای ظاهری غیرمتعارف و زوایایی ناشناخته ، حتی برای فردی مانند موسی ( ع ) بود .
و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 69 - 1،2،4،5
1- موسی ( ع ) به شکیبا بودن در برابر کار های خضر و چیزهایی که از او فرا می گیرد ، متعهّد گردید .
ص: 285
قال ستجدنی إن شاء اللّه صابرًا و لا أعصی لک أمرًا
جمله <ستجدنی. ..> (تو مرا صابر خواهی یافت) حاکی از این است که موسی(ع) صبری را نوید می داد که آثارش مشهود باشد. این تعبیر، در مقایسه با <سأصبر> و نظایر آن، تأکید بیشتری دارد.
2- موسی ( ع ) بر اطاعت کامل خود از خضر ( ع ) و سرپیچی نکردن از فرمان های او تأکید کرد .
ستجدنی إن شاء اللّه صابرًا و لا أعصی لک أمرًا
4- موسی ( ع ) کمال ادب و متانت را در برابر معلّم خویش ( خضر ) اظهار کرد .
هل أتّبعک . .. ستجدنی ... و لا أعصی
موارد فراوانی از ادب و متانت در کلام موسی(ع) دیده می شود: الف) درخواست خود را با استفهام آغاز کرد (هل أتّبعک); ب) مبدأ علم خضر را به جهت تکریم، با صیغه مجهول آورد (عُلِّمت); ج) علم او را رشدآفرین دانست (رشداً); د) تنها، بخشی از علم او را طلب کرد (ممّا عُلِّمت); ه-) وعده صریح به صبر نداد، بلکه به صورت <ستجدنی إن شاء اللّه. ..> ذکر کرد; و) توصیه های او را به عنوان امر تلقی کرد و متعهد شد که با او در هیچ فرمانی مخالفت نکند. (المیزان، ج 13).
5- موسی ( ع ) دارای اشتیاق فراوان به فراگیری علوم خضر بود .
قال ستجدنی إن شاء اللّه صابرًا و لا أعصی لک أمرًا
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 70 - 1،2،3،5
1- خضر ، با درخواست موسی ( ع ) در مورد همراهی با او ، به صورت مشروط ، موافقت کرد .
قال فإن اتبعتنی فلاتسئلنی عن شیء
2- شرط خضر برای همراهی موسی ( ع ) با او ، سؤال نکردن از چیزی قبل از توضیح خود او بود .
فلاتسئلنی عن شیء حتّی أُحدث لک منه ذکرًا
3- خضر ، خواهان تعجیل نکردن موسی در فهم اسرار بود و او را بر متابعت بی چون و چرا از خود ، الزام نکرد .
حتّی أُحدث لک منه ذکرًا
5- خضر ( ع ) به موسی ( ع ) وعده داد که در نهایت ، بخشی از اسرار کار خود را برای او تبیین خواهد کرد .
أُحدث لک منه ذکرًا
<من> در <منه> برای تبعیض است و گویای این که خضر، تنها، به بیان گوشه ای از ویژگی های کردار خویش وعده داد.
جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش
10 - کهف - 18 - 71 - 1،2،3،4،5،6،7،8،10،11
1- موسی ( ع ) با پذیرش شروط خضر ، همراه او حرکت کرد .
فانطلقا حتّی إذا رکبا فی السفینه
<انطلاق> به معنای <روانه شدن و حرکت کردن> است. <فاء> در <فانطلقا> دلالت دارد که موسی(ع) شرایط خضر را پذیرفت و خضر(ع) به همراهی وی رخصت داد.
2- موسی و خضر ( ع ) در نخستین مراحل همراهی ، سوار کشتی شدند .
فانطلقا حتّی إذا رکبا فی السفینه
3- همسفر موسی ( ع ) ( یوشع ) با آغاز سفر موسی و خضر ( ع ) ، از آنان جدا شد . *
ص: 286
فانطلقا حتّی إذا رکبا فی السفینه
در این آیه، نامی از همسفر قبلی موسی (یوشع) مطرح نیست. ممکن است گفته شود، او در ادامه سفر، حضور نداشته و رخصتی برای ا