و أمّا الق-سطون فکانوا لجهنّم حطبًا

<حطب>، به معنای چوب خشک و هیزم است. تشبیه ظالمان و منحرفان از حق به آن، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

مکمل یکدیگر بوده و آثار بایسته را در پی دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 70 - 10

10 - اذعان درونی کافران صدراسلام ، به حقانیت رسالت پیامبر ( ص ) و قرآن

بل جاءهم بالحقّ و أکثرهم للحقّ ک-رهون

عبارت <أکثرهم للحقّ کارهون>; یعنی، بیشتر آنان حقیقت را خوش ندارند. بنابراین انکار رسالت پیامبر(ص) و آسمانی بودن قرآن، نه از آن رو است که آنان به حقانیت آن دو یقین ندارند; بلکه بدان جهت بود که آن دو حق است و آنها از حق خوششان نمی آید.

و إذا یتلی علیهم قالوا . .. إنّه الحقّ من ربّنا

15- لزوم زدودن شک و شبهه از خویشتن در باره راستی و درستی قرآن

فلاتک فی مریه منه

مراد از ضمیر در <منه> قرآن است و مخاطب جمله <فلاتک . ..> تک تک انسانهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 1 - 11

11- لزوم ایمان به قرآن ، الهی بودن و پیراستگی آن از هر گونه باطل

و الذی أُنزل إلیک من ربک الحق و ل-کنّ أکثر الناس لایؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 54 - 1

1 - زدوده شدن شبهات شیطانی از چهره آیات وحی به اراده خداوند ، به این دلیل بود تا کسانی که از نعمت معرفت و دانش برخوردار بودند ، به حقانیت آن پی ببرند و با آرامش خاطر ، به آن ایمان بیاورند .

فینسخ اللّه ما یلقی الشیط-ن . .. و لیعلم الذین أُوتوا العلم ... فتخبت له قلوبهم

ضمیر در <أنّه الحق> به قرآن باز می گردد که در آیه 52 از آن ذکر ضمنی به میان آمده است. <إخبات> (مصدر <تخبت>) مشتق از <خَبْت> است. <خَبْت> به زمین وسیع و همواری گفته می شود که بی فراز و نشیب است. <قلب مخبت>; یعنی، قلبی که مطمئن آرام و بی اضطراب و تردید است. آیه یاد شده تعلیل برای جمله <فینسخ اللّه ما یلقی الشیطان...> است; یعنی، خداوند شبهه های شیطان را از آیات وحی می زداید، تا کسانی که از نعمت دانش برخورداراند، بدانند که قرآن حق بوده و از جانب پروردگار نازل شده است و دل هایشان به آن مطمئن شود و آرام گیرد.

3 - توبیخ مشرکان از سوی خداوند ، به خاطر نادیده گرفتن دلایل حقانیت قرآن و پیامبر ( ص )

أوَلم یکن لهم ءایه أن یعلمه علم-ؤا بنی إسرءیل

حقانیت آفرینش دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 3 - 3،4،9

3- کتاب تشریع و نظام تکوین ، هر دو بحق ، حکیمانه و متکی به عزت و توانمندی خداوند

تنزیل الکت-ب من اللّه العزیز الحکیم . ما خلقنا السم-وت و الأرض

طرح مسأله حقانیت آفرینش آسمان و زمین و نظام تکوین - در پی بیان نزول کتاب از سوی خداوند عزیز و حکیم - می تواند اشاره به همگونی و هماهنگی کتابِ تشریع با نظام تکوین، در حقانیت و استواری و استحکام داشته باشد.

4 - نزول کتاب آسمانی ، لازمه حقانیت آفرینش و عبث نبودن آن *

تنزیل الکت-ب . .. ما خلقنا السم-وت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ

از ارتباط <تنزیل الکتاب . ..> با <و ما خلقنا السماوات ...إلاّ بالحقّ>، مطلب یاد شده قابل برداشت است.

9 - لازمه حقانیت آفرینش ، وجود معاد و عالمی دیگر ، غیر از جهان مادی دنیوی

خلقنا . .. إلاّ بالحقّ و أجل مسمًّی و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون

چنانچه زندگی انسان، محدود به حیات دنیوی وی باشد، بسیاری از نابرابری ها و بی عدالتی ها جبران نشده و حق حاکم نمی گردد. از این بیان می توان استفاده کرد که لازمه حق بودن آفرینش، وجود جهان دیگری پس از این جهان است.

کت--ب أُحکمت ءای--ته

اِحکام (مصدر اُحکمت ) به معنای اتقان است . بنابراین ((اُحکمت آیاته )) گویای این است که : آیه های قرآن ، متقن است و هیچ خللی نداشته و بطلان در آنها راه ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 6 - 1

1 - آیات قرآن ، منطبق با حقیقت و واقعیت هستی و به دور از هرگونه کذب و افترا

تلک ءای-ت اللّه نتلوها علیک بالحقّ

برداشت بالا بنابراین نکته است که <تلک>، اشاره به آیات قرآن باشد و <بالحقّ> حال برای مفعول <نتلو> و نیز <حقّ> به معنای مطابق با واقع باشد.

شمردن ادیان الهی، ریشه در جهل و نادانی دارد.

13 - تمامی ادیان آسمانی ، دارای اساسی استوار هستند .

و قالت الیهود . .. و هم یتلون الکتب کذلک قال الذین لایعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 52 - 22

22 - پیروزی مسلمانان ، مایه پشیمانی بیماردلان سست ایمان عصر بعثت از شک و تردید نسبت به حقانیت اسلام

فعسی اللّه ان یأتی بالفتح او . .. فیصبحوا علی ما اسروا فی انفسهم ندمین

برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <ما اسروا فی انفسهم>، تردید مسلمانان سست ایمان نسبت به حقانیت اسلام باشد. <فی قلوبهم مرض>، این احتمال را تأیید می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 58 - 14

14 - نگاه به دین اسلام با دیدی منطقی و عقلی ، مایه اطمینان به حقانیت ، شایستگی و بایستگی آن

اتخذوها هزواً و لعباً . .. ذلک بانهم قوم لایعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 29 - 6

6 - شریعت اسلام ، تنها دین حق و مورد پذیرش خداوند

و لا یدینون دین الحق

مقصود از دین حق در <لایدینون دین الحق> دین اسلام است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 33 - 4،5،6

4 - اسلام ، تنها دین حق و مورد قبول خدا

هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق

5 - آمدن پیامبر ( ص ) ، همراه با هدایت ( قرآن ) و دین حق ( اسلام ) در راستای تکمیل نور الهی و تحقق اراده خداست .

و یأبی اللّه إلا أن یتم نوره . .. هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق

6 - حق ، پایه و محور احکام و قوانین دین اسلام

هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 81 - 2

2- دین اسلام و راه پیامبر ( ص ) حق ، و هر جریانی به جز آن باطل و نابود شونده است .

و قل جاء الحقّ و زهق الب-طل

به دلیل مکی بودن سوره - چنان که مفسّران نیز گفته اند - احتمال دارد مراد از حق دین اسلام و شریعت محمدی و مراد از باطل عقاید موجود در آن عصر باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 17

13 - نمل - 27 - 79 - 5

5 - شریعت و راه و رسم پیامبر ( ص ) ، حقی آشکار و انکارناپذیر

إنّک علی الحقّ المبین

بر حق بودن حضرت رسول(ص) نظر به دو بعد دارد: حقانیت رسالت او و حقانیت راه او.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 53 - 10

10 - تنها دین اسلام از میان دیگر ادیان الهی ، حق بوده و سزاوار پیروی کردن است .

إنّا کنّا من قبله مسلمین

از این که پیروان ادیان الهی پیشین (اهل کتاب) با آمدن دین اسلام، این دین را حق دانستند و دست از دین گذشته خود برداشته و تسلیم دین اسلام گشتند; می توان مطلب یاد شده را استفاده کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 37 - 2

2 - آنچه پیامبر اسلام ( ص ) به عنوان دین به مردم ارائه فرموده ، صددرصد حق است .

بل جاء بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 24 - 14

14 - استمرار و گسترش دعوت پیامبر ( ص ) و آموزه های قرآن ، با توجه به سنت خداوند بر محو باطل ، نشان دهنده حقانیت اسلام و قرآن است .

أم یقولون افتری علی اللّه . .. و یمح اللّه الب-طل و یحقّ الحقّ بکلم-ته

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 2 - 12

12- حق و حقیقت ، منحصر در معارف نازل شده بر پیامبر ( ص ) است .

و هو الحقّ من ربّهم

از تقدیم <هو> بر <الحقّ> انحصار و از الف و لام <الحقّ> استغراق و تمامیت استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 28 - 3

3- حق ، پایه و محور احکام و قوانین دین اسلام

أرسل رسوله بالهدی و دین الحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 18

18 - ممتحنه - 60 - 10 - 25

25 - احکام اسلام ، دارای ملاک های واقعی و انسانی ; نه صرفاً در جهت منافع پیروان خود

و سئلوا ما أنفقتم و لیسئلوا ما أنفقوا

با این که قبلاً لزوم پراخت مخارج مردان کافر در <آتوهم ما أنفقوا> بیان شده، تکرار آن در <و لیسئلوا ما أنفقوا> و نیز طرح حقوق متقابل مؤمن و کافر در مسأله مورد نظر، بیانگر مطلب یاد شده، است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - صف - 61 - 9 - 7،8

7 - اسلام ، تنها دین حق و مورد قبول خداوند

هو الذی أرسل رسوله . .. و دین الحقّ

8 - پیامبر ( ص ) ، آورنده دین حق از سوی خداوند

أرسل رسوله بالهدی و دین الحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 1 - 13

13 - برخی از اهل کتاب و مشرکان ، پس از مشاهده برهان حقانیت اسلام ، با کفرورزی به آن ، راه خویش را از دیگر هم کیشان خویش جدا کردند .

لم یکن الذین کفروا من أهل الکت-ب و المشرکین منفکّین حتّی تأتیهم البیّنه

این برداشت، بر چهار نکته استوار است: 1. مراد از <الذین کفروا> کسانی اند که پس از ظهور اسلام، به آن کافر شدند; 2. حرف <من> در <من أهل الکتاب و المشرکین> برای تبعیض است; 3. تعبیر <منفکّین> ناظر به جدا شدن کافران، از دیگر اهل کتاب و مشرکانی است که به اسلام گرویده اند; 4. آیه شریفه در مقام توبیخ کسانی است که به رغم پیدایش <بیّنه>، خود را از صف عموم گروندگان به اسلام جدا کرده اند.

هشدارهای او درباره نزول عذاب درست باشد)، گویای این نکته است که او باایجاد احتمال درست بودن دعوت موسی(ع) در افکار عمومی، در صدد جلب نظر آنان به سود آن حضرت بوده است.

بل بدالهم ما کانوا یخفون من قبل

مراد از <ما یخفون>، به قرینه آیات پیشین، حقایق ایمانی، از قبیل توحید و معاد، است که مشرکان آن را در ضمیر خویش پنهان می ساختند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 80 - 21

21 - تذکر و زدودن غفلت، برای درک حقانیت توحید و بطلان شرک کافی است.

قال أتحجونی فی الله و قد هدین . . أفلا تتذکرون

به کار رفتن <تتذکرون> به جای <تتفکرون> و مانند آن، بیانگر این نکته است که تذکر و زدودن غبار غفلت برای اقرار به توحید کافی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 17 - 16

16- توحید ، ولایت خدا و ربوبیت او ، حقایقی است ماندگار و شرک و پرستش غیر خدا باطلهایی است رفتنی و ناپایدار

فأما الزبد فیذهب جفاءً و أما ما ینفع الناس

به قرینه آیات گذشته از مصادیق مورد نظر برای باطل - که به کفها تشبیه شد شرک و پرستش غیر خداست و از مصادیق حق که نافع و ماندگار است - توحید و اعتقاد به ربوبیت و ولایت خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 90 - 4

4 - پیام توحید ، پیامی حق و منطبق با واقعیت های عالم هستی

بل أتین-هم الحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 48 - 7

7 - آشکار نشدن حقیقت توحید برای مشرکان در عالم برزخ *

و یوم . .. و ظنّوا ما لهم من محیص

برداشت یاد شده بدین احتمال است که روشن شدن حقیقت توحید برای مشرکان در روز قیامت، اشعار به این دارد که حتی پس از مرگ و در برزخ نیز حقایق برای آنان روشن نمی شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - اخلاص - 112 - 1 - 5

5 - وحدانیت خداوند ، حقیقتی ثابت و واقعیتی انکارناپذیر است .

هو اللّه أحد

ترکیبی که بسیاری از ادیبان و مفسران برای آیه شریفه پذیرفته اند، این است که: <هو> ضمیر شأن و جمله <اللّه أحد> مفسر آن

ص: 29

باشد که در حقیقت مرجع ضمیر خواهد بود. آوردن ضمیر شأن، بیانگر عظمت مطلب و تثبیت آن است; یعنی، حقیقت و واقعیت این است که خداوند یکتا است.

9 - تأیید قرآن بر درستی و راستی تورات و انجیل ، نشانه حقانیّت آن و راهبر اهل کتاب بر ایمان بدان

امنوا بما نزّلنا مصدقاً لما معکم

<مصدقاً لما معکم> پس از دعوت اهل کتاب به ایمان به منزله دلیلی است فراروی آنان برای باور به حقانیّت قرآن و لزوم ایمان بدان.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 44 - 16،17

16 - دانشمندان یهود و عالمان ربانی آنان ، گواهان حقانیت تورات و بیان کنندگان حقایق آن

یحکم بها . .. و الربنیون و الاحبار بما استحفظوا من کتب اللّه و کانوا علیه شهداء

17 - دانشمندان یهود به دلیل شهادتشان بر حقانیت تورات آن را اساس احکام خویش قرار دادند .

یحکم . .. بما استحفظوا من کتب اللّه و کانوا علیه شهداء

چون جمله <کانوا . ..> عطف بر <استحفظوا> است، معلوم می شود که دلیل قضاوت ربانیون و احبار بر اساس تورات، اعتقاد آنان به حقانیت آن کتاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 46 - 6،7،9،12،13

6 - گواهی و تأیید عیسی ( ع ) بر راستی و درستی تورات موجود در عصر خویش

و قفینا . .. بعیسی ابن مریم مصدقاً لما بین یدیه من التوریه

7 - بعثت عیسی ( ع ) ، گواه و تأییدی بر حقانیت تورات

و قفینا . .. بعیسی ابن مریم مصدقاً لما بین یدیه من التوریه

با در نظر گرفتن اینکه در تورات نوید بعثت عیسی(ع) داده شده بود، بعثت عیسی(ع) خود گواه راستی و درستی تورات خواهد بود.

9 - گواهی تمامی پیامبران یهود بر حقانیت تورات

و قفینا علی ءاثرهم بعیسی ابن مریم مصدقاً لما بین یدیه من التوریه

توصیف عیسی(ع) به تصدیق کننده تورات، پس از بیان پیروی آن حضرت از پیامبران یهود، بیانگر آن است که آنان نیز مصدق تورات بوده اند.

12 - گواهی و تأیید انجیل بر راستی و درستی تورات موجود در عصر عیسی ( ع )

و ءاتینه الانجیل . .. مصدقاً لما بین یدیه من التوریه

13 - وجود انجیل ، گواه بر راستی و درستی تورات

و ءاتینه الانجیل . .. و مصدقاً لما بین یدیه من التوریه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 48 - 5،8

5 - گواهی قرآن بر راستی و درستی کتب آسمانی پیشین ( تورات و انجیل )

و انزلنا إلیک الکتب بالحق مصدقاً لما بین یدیه من الکتب

به دلیل آیات گذشته مراد از <ما بین یدیه من الکتب>، تورات و انجیل است.

ص: 31

8 - قرآن ، نگهبان حقایق و معارف تورات و انجیل

و انزلنا إلیک الکتب بالحق مصدقاً . .. و مهیمناً علیه

<مهیمن> به معنای مراقب و محافظ است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 45 - 3

3 - قوم موسی ، گرفتار اختلاف در پذیرش تورات و حقانیت آن

و لقد ءاتینا موسی الکت-ب فاختلف فیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 26 - 1

1 - قیامت ، روز ظهور و بروز حقانیت حاکمیت مطلق خداوند رحمان

الملک یومئذ الحقّ للرحم-ن

<الحق> صفت برای <الملک> است و این کلمه، یا به معنای ثابت است; زیرا در روز قیامت، همه حاکمیت ها از بین خواهد رفت و تنها حاکمیت و پادشاهی خدا پایدار خواهد ماند و یا در برابر باطل قرار دارد و به معنای شیء حقیقت دار و مطابق واقع است; چرا که در روز رستاخیز، روشن خواهد شد که پادشاهی و حاکمیت حقیقی از آنِ خدا است. برداشت یاد شده، مبتنی بر احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 1 - 7

7 - فرمان روایی خداوند ، حقیقی است و از غیر او ، اعتباری و مجازی و تحت اراده او است .

له الملک

تقدیم مسند (له) بر مسندالیه (الملک) افاده قصر می کند; یعنی، فرمان روایی تنها از آنِ خداوند است. وجود فرمان روایی های دیگر (مانند آنچه در زمین هست)، قرینه است بر این که مراد از <الملک> در آیه شریفه، ملک حقیقی است و آنچه وجود دارد همگی اعتباری می باشد.

فت-علی اللّه الملک الحقّ

<حقّ> نقطه مقابل باطل است (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 6 - 1

1 - تنها خداوند ، حق و پروردگار شایسته پرستش است .

فإنّا خلقناکم . .. و تری الأرض هامده ... ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ

<ذلک> در این جا به دو چیز اشاره دارد: 1- به قدرت نمایی های خدا در آفرینش انسان از خاک بی جان و مراحل رشد او در رحم و خارج از آن (فإنّا خلقناکم من تراب. ..) 2- به جلوه های قدرت خدا در رویش و رشد انواع گیاهان در زمین (و تری الأرض هامده...). <باء> در <بأنّ الله> سببیه است. <ال> در <الحق> جنسیه و مفید حصر می باشد و روی سخن با مردمی است که گرفتار پندارهای شرک آمیز بودند و گمان می کردند که غیر از خدا، خدایان دیگری نیز در سرنوشت آنها تأثیر می گذارند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 25 - 9

9 - ظهور کامل حقانیت < اللّه > در قیامت برای همگان

یومئذ . .. یعلمون أنّ اللّه هو الحقّ المبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 39 - 13

13 - قیامت ، روز ظهور و بروز حقایقی همانند حقانیت خداوند و پوچی اعمال کافران

و الذین کفروا أعم-لهم کسراب بقیعه . .. حتّی إذا جاءه لم یجده شیئًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 30 - 2،3،4،7

2 - نوسان های مداوم شب و روز ، حرکت منظم و قانون مند خورشید و ماه ، آگاهی خداوند به اَعمال انسان ها ، بر حق محض بودن او دلالت دارد .

ألم تر أنّ اللّه یولج الّیل . .. و یولج النهار ... و سخّر الشمس و ... و أنّ اللّ

<ذلک بأنّ اللّه. ..> می تواند در جایگاه نتیجه برای دلیل های یاد شده باشد.

3 - لازمه حقانیت خدا ، آگاهی وی بر اَعمال انسان ها است .

ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ

4 - خالقیت ، مالکیت ، قدرت و علم مطلق خدا ، برخاسته از حقانیت محض و ثبوت ازلی خداوند است .

و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه . ..للّه ما فی ... إنّ اللّه عز

مشارالیه <ذلک> می تواند صفات کمالی ذکر شده در آیات پیشین برای خداوند باشد.

7 - خداوند ، تنها حقیقت ثابت و زوال ناپذیر است .

بأنّ اللّه هو الحقّ

ص: 35

<حقّ> به چیزی اطلاق می شود که ثبات داشته باشد و هیچ گونه بطلانی در آن راه پیدا نکند. لازم به ذکر است که تأکید جمله با <أنّ> و آوردن ضمیر فصل <هو> و معرفه شدن خبر با <ال>، حصرِ مبتدا در خبر را می رساند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 84 - 7

7 - خداوند ، مظهر حق است .

قال فالحقّ و الحقّ أقول

برداشت یاد شده بر این اساس مبتنی است که <فالحقّ> خبر برای مبتدای محذوف (أنا) باشد; یعنی، <فأنا الحقّ>.

3- حقانیت آفرینش جهان ، مستلزم وجود معاد

إن هی إلاّ موتتنا الأُولی . .. ما خلقن-هما إلاّ بالحقّ

از این که حقانیت آفرینش در مقام رد اندیشه منکران معاد مطرح شده، مطلب یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 22 - 1

1 - آفرینش آسمان ها و زمین از سوی خداوند ، آفرینشی به حق و هدفدار

و خلق اللّه السم-وت و الأرض

<حق> به چیزی گفته می شود که براساس حکمت و فلسفه ای بایسته پدید آمده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 3 - 1

1- آفرینش آسمان ها و زمین و موجودات هستی ، آفرینشی بایسته و بحق

ما خلقنا السم-وت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 3 - 2

2 - آفرینش جهان ( آسمان ها ، زمین و . . . ) ، براساس حق و هدفدار و به دور از بیهوده کاری است .

خلق السم-وت و الأرض بالحقّ

<حقّ> در مقابل باطل قرار دارد. یکی از معانی <باطل> عبث و بیهوده کاری است; یعنی، کاری که در آن هدف معقولی لحاظ نشود.

نشود.

11 - معاد و بازگشت انسان ها ، به پیشگاه عدل الهی برای کیفر و پاداش ، مقتضای آفرینش به حق و هدفمند جهان است .

خلق السم-وت و الأرض . .. و إلیه المصیر

ذکر معاد انسان ها - پس از بیان آفرینش جهان بر پایه حق و هدفمندی - می تواند گویای نکته یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 3 - 1

1- آفرینش آسمان ها و زمین و موجودات هستی ، آفرینشی بایسته و بحق

ما خلقنا السم-وت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 3 - 2

2 - آفرینش جهان ( آسمان ها ، زمین و . . . ) ، براساس حق و هدفدار و به دور از بیهوده کاری است .

خلق السم-وت و الأرض بالحقّ

<حقّ> در مقابل باطل قرار دارد. یکی از معانی <باطل> عبث و بیهوده کاری است; یعنی، کاری که در آن هدف معقولی لحاظ نشود.

4 - محتوای دعوت عیسی ( ع ) و دیگر پیامبران الهی ، غیرقابل خدشه و تردیدناپذیر

قال قد جئتکم بالحکمه

واژه <حکمت> به معنای معارف و احکام متقن و قطعی است.

5- دستور های الهی ، حقایقی است مبتنی بر علم و آگاهی خداوند به نیاز های تربیتی بشر

ذلک ممّا أوحی إلیک ربّک من الحکمه

<حکمت> وقتی به خداوند نسبت داده شود، به معنای معرفت او به اشیا و به وجود آوردن آنها در نهایت اتقان است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 56 - 9

9- معارف و احکام ارائه شده به پیامبران ، سراسر حق است .

و ما نرسل المرسلین . .. و یج-دل ... لیدحضوا به الحقّ

توصیف برنامه پیامبران و بشارت و انذار آنان به <الحقّ> گویای آن است که آنچه آنان می گویند، همه، از حقّانیّت و تطبیق با واقعیّت های هستی برخوردار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 71 - 5

5 - بنیان دین ، نهاده شده بر شالوده حق و نه تمایلات هوس آلود کافران

و أکثرهم للحقّ ک-رهون . و لو اتبع الحقّ أهواءهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 3 - 3

3- کتاب تشریع و نظام تکوین ، هر دو بحق ، حکیمانه و متکی به عزت و توانمندی خداوند

تنزیل الکت-ب من اللّه العزیز الحکیم . ما خلقنا السم-وت و الأرض

طرح مسأله حقانیت آفرینش آسمان و زمین و نظام تکوین - در پی بیان نزول کتاب از سوی خداوند عزیز و حکیم - می تواند اشاره به همگونی و هماهنگی کتابِ تشریع با نظام تکوین، در حقانیت و استواری و استحکام داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 28 - 4

4- قوانین حق شریعت ، تبلور هدایت الهی نسبت به خلق

أرسل . .. بالهدی و دین الحقّ

عطف <دین الحقّ> بر <الهدی> ممکن است عطف تفسیری باشد.

5 - آیین ابراهیم ، آیینی نیکو و منزه از هرگونه شائبه باطل و ناهنجار

إن اللّه اصطفی لکم الدین

<اصطفاء> به معنای گزینش صفوه (خالص و نیکوی) هر چیزی است. <ال> در <الدین> عهد ذکری و اشاره به آیین ابراهیم دارد.

7 - منزه بودن آیین ابراهیم از هرگونه باطلی و گزینش آن از سوی خدا دلیل توصیه ابراهیم و یعقوب به پذیرش آن

و وصی بها إبرهیم . ... یبنی إن اللّه اصطفی لکم الدین فلاتموتن

تفریع جمله <لاتموتن . ..> بر <إن اللّه ...> به وسیله حرف <فاء> گویای برداشت فوق است.

5 - منکران حقانیت قرآن ، در روز قیامت و بروز حقایق قرآن ، به حقانیت رسالت پیامبران اعتراف خواهند کرد .

یوم یأتی تأویله یقول الذین نسوه من قبل قد جاءت رسل ربنا بالحق

برداشت فوق مبتنی بر این است که ضمیر مفعولی در <نسوه> به<کتب> در آیه قبل برگردانده شود.

15 - سبأ - 34 - 23 - 10،12

10 - جواب شفاعت کنندگان به سؤال یکدیگر درباره فرمان خداوند ، این است که هر آنچه خداوند فرموده ، حق است .

قالوا ماذا قال ربّکم قالوا الحقّ

برداشت یاد شده بر این اساس است که مرجع ضمیر فاعلی <قالوا>ی دوم، شفیعان باشد.

12 - پاسخ شفیعان به سؤال منتظران شفاعت درباره فرمان خداوند نسبت به آن ، این است که خدا حق گفته است .

قالوا ماذا قال ربّکم قالوا الحقّ

بنابراین که مرجع ضمیر فاعلی <قالوا>ی اول، منتظران شفاعت و مرجع ضمیر فاعلی <قالوا>ی دوم، شفاعت کنندگان باشد، نکته یاد شده به دست می آید.

تصریح به کلمه <اللّه> و نیاوردن ضمیر (در آخرین جمله آیه)، هر چند که نشانگر استقلال این جمله از ماقبل و نظر داشتن آن به کار هر دو گروه است - نه خصوص مؤمنان - ولی علت ایمان مؤمنان را نیز کامل می سازد.

در وجه ترکیبی <یجدلونک> چند نظر ایراد شده است ; از جمله اینکه <یجدلونک> حال برای فاعل <لکرهون> و یا همانند <إن فریقا> حال برای مفعول <أخرجک> باشد. بر این دو مبنا، آیه مورد بحث توضیحی درباره قضایای پیش از جنگ بدر است. گفتنی است جدال به معنای منازعه برای غلبه بر اندیشه و رأی طرف مقابل است.

1 - بقره - 2 - 2 - 3

3 - قرآن کتابی متقن و منزه از هر گونه زمینه تردید افکن و شبهه ساز در حقانیت آن

لاریب فیه

<ریب> به معنای شک و نیز چیزی که مایه شک باشد، آمده است. برداشت فوق با توجه به معنای دوم استفاده شده است. بر این مبنا <لاریب فیه> یعنی در قرآن مسأله ای که موجب شک در حقانیت آن بشود، هرگز وجود ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 23 - 7،13

7 - قرآن منزّه از آن است که در آسمانی بودنش ، شک و تردید روا باشد .

و إن کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا

با وجود اینکه کفر پیشگان در آسمانی بودن قرآن اظهار تردید می کردند و بلکه منکر آن بودند خداوند در بیان تردید آنان جمله شرطیه به کاربرد تا به این حقیقت اشاره کند که: تردید در حقانیت قرآن تنها قابل فرض است و نمی تواند واقعیت داشته باشد.

13 - منکران قرآن به دروغ در حقانیت قرآن و آسمانی بودن آن ، اظهار تردید می کردند .

و إن کنتم فی ریب . .. فأتوا بسوره ... إن کنتم صدقین

متعلق <صادقین> به قرینه <إن کنتم فی ریب> شک و تردید مشرکان در آسمانی بودن قرآن است; یعنی: إن کنتم صادقین فی انکم مرتابون . ..; اگر در اظهار تردید راستگو هستید چنین کنید. این معنا کنایه از دروغگویی آنان در اظهار شک و تردید است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 42 - 6،7

6 - بنی اسرائیل عصر بعثت ، حقانیت قرآن را به خوبی شناخته و به حرمت کتمان آن آگاه بودند .

و لاتلبسوا الحق بالبطل و تکتموا الحق و أنتم تعلمون

فعل <تعلمون> می تواند فعلی متعدی لحاظ شود. بر این مبنا مفعول آن مطالبی است که در آیه مطرح شده است، از جمله حرمت کتمان حق و اینکه چه چیز حق است و چه چیز باطل. گفتنی است که از مصداقهای مورد نظر برای <الحق> - به قرینه آیه قبل - <حقانیت قرآن> است.

7 - کتاب های آسمانی بنی اسرائیل ، حاوی بشارت به نزول قرآن و نشانه های حقانیت آن است .

و لاتلبسوا الحق بالبطل و تکتموا الحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 91 - 15

15 - قرآن ، کتابی سراسر حق و پیراسته از هر باطل

و هو الحق

<ال> در <الحق> نظیر ال در <زید الرجل> برای استغراق صفات افراد است; یعنی، قرآن در حق بودن کامل است و کاستی ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 108 - 4

ص: 49

4 - حقّانیّت آیات الهی ( قرآن )

تلک ایات اللّه نتلوها علیک بالحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 14

14 - تورات و انجیل ، حاوی آیات و نشانه هایی دالّ بر حقّانیّت قرآن و پیامبر ( ص ) *

انّ من اهل الکتب . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

از رابطه بین ایمان به قرآن و نادیده نگرفتن آیات الهی (تورات و انجیل)، به دست می آید که در آنها بروشنی حقّانیّت قرآن و پیامبر (ص) مطرح بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 47 - 9

9 - تأیید قرآن بر درستی و راستی تورات و انجیل ، نشانه حقانیّت آن و راهبر اهل کتاب بر ایمان بدان

امنوا بما نزّلنا مصدقاً لما معکم

<مصدقاً لما معکم> پس از دعوت اهل کتاب به ایمان به منزله دلیلی است فراروی آنان برای باور به حقانیّت قرآن و لزوم ایمان بدان.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 58 - 6

6 - حقانیّت قرآن و پیامبر اسلام ، امانتی الهی که اهل کتاب وظیفه دار بیان آن بودند .

ام یحسدون النّاس علی ما اتیهم اللّه من فضله . .. انّ اللّه یأمرکم ان تؤدّوا الام

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 82 - 8،11

8 - محتوای قرآن ، شاهد حقانیت آن

افلا یتدبّرون القران و لو کان من عند غیر اللّه لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً

11 - پیراستگی قرآن از هر گونه اختلاف ، دلیل صدور آن از جانب خداست .

و لو کان من عند غیر اللّه لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 105 - 3

3 - حقانیت همه جانبه قرآن و مطابقت معارف و تعالیم آن با واقع

إنّا انزلنا إلیک الکتب بالحق

کلمه <حق> به معنای مطابقت و موافقت با واقع است و در برداشت فوق، کلمه <بالحق>، توصیف <الکتب> گرفته شده و به تعبیر ادبی، حال برای آن است. یعنی: متلبساً بالحق.

ص: 50

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 166 - 1،5،7،13

1 - خداوند و فرشتگان او گواه بر حقانیت قرآن و رسالت پیامبر ( ص )

لکن اللّه یشهد بما أنزل إلیک . .. و الملئکه یشهدون

در برداشت فوق جمله <و الملئکه یشهدون> عطف بر <اللّه یشهد> گرفته شده است و در نتیجه متعلق <یشهدون> نیز <بما انزل الیک> خواهد بود.

5 - تجلی علم الهی در قرآن ، گواهی خداوند بر حقانیت قرآن و پیامبر ( ص ) است .

لکن اللّه یشهد بما أنزل إلیک أنزله بعلمه

جمله <انزله بعلمه> می تواند تفسیری برای <یشهد> باشد یعنی نزول قرآن که مظهری از علم خداوند است، همان شهادت الهی بر حقانیت قرآن و متعاقباً حقانیت پیامبر(ص) است.

7 - گواهی خداوند به حقانیت قرآن برخاسته از علم و آگاهی او نسبت به آن

لکن اللّه یشهد بما أنزل إلیک أنزله بعلمه

13 - شهادت خداوند برای اثبات حقانیت قرآن کافی است .

لکن اللّه یشهد بما أنزل . .. و کفی باللّه شهیداً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 170 - 4

4 - قرآن ، کتابی از جانب خدا و سراسر حق

قد جاءکم الرسول بالحق من ربکم

در برداشت فوق کلمه <الحق> به قرآن تفسیر شده است و <من ربکم> حال برای آن.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 48 - 2

2 - قرآن ، کتابی سراسر حق و پیراسته از هرگونه باطل

و انزلنا إلیک الکتب بالحق

در برداشت فوق <بالحق> حال برای <الکتب> گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 83 - 6

6 - گرایش مسیحیان عصر بعثت به اسلام ، برخاسته از آگاهی آنان بر حقانیت قرآن

تری اعینهم تفیض من الدمع مما عرفوا من الحق

برداشت فوق بر این اساس است که مراد از <الحق> قرآن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 51

4 - مائده - 5 - 84 - 1

1 - ایمان به خداوند یکتا و حقانیت قرآن تنها راه منطقی و درست در دیدگاه مسیحیان عصر بعثت پس از آشنایی با قرآن

یقولون . .. لانؤمن باللّه وما جاءنا من الحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 85 - 4

4 - ضرورت اقرار زبانی به توحید ، رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن پس از باور به آن

فاثبهم اللّه بما قالوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 20 - 8

8 - اهل کتاب، قرآن و حقانیت آن را، همانند فرزندان خود، می شناختند.

و أوحی إلیّ هذا القرءان . .. الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم

از احتمالات مطرح در مورد مرجع ضمیر <یعرفونه> قرآن است که در آیه قبل به صراحت به عنوان شاهد بر نبوت و توحید ذکر گردیده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 66 - 1

1 - قبیله و قوم پیامبر (قریش) با وجود حقانیت قرآن و معارف و وعده های آن به تکذیب آن پرداختند.

و کذّب به قومک و هو الحق

در آیه 57 <قل إنی علی بینه> موضوع بحث <قرآن> بود و آیات بعد از آن نیز وعده های قرآن را مطرح ساخته است. بنابراین مرجع ضمیر <به> می تواند <قرآن> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 114 - 9،10

9 - اهل کتاب (عالمان یهود و نصارا) آگاه به حقانیت قرآن و نزول آن از جانب خدا

و الذین ءاتینهم الکتب یعلمون أنه منزل من ربک بالحق

10 - نزول قرآن بر اساس حق، جلوه ربوبیت الهی نسبت به پیامبر(ص) است.

أنه منزل من ربک بالحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 157 - 7

7 - قرآن خود روشنگر حقانیت خویش و بی نیاز از دلیلی دیگر است.

فقد جاءکم بینه من ربکم

ص: 52

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 32 - 1،2،3،4

1 - کافران مکه از خداوند خواستند چنانچه قرآن حقیقتی از جانب اوست ، آنان را سنگباران کند و یا عذاب دردناک دیگری بر آنان فروفرستد .

و إذ قالوا . .. فأمطر علینا حجاره

2 - نابحق جلوه دادن قرآن با درخواست عذاب از درگاه خدا ، از حیله های کافران مکه در مبارزه با قرآن و رسالت پیامبر ( ص )

و یمکرون . .. و إذ قالوا اللّهم ... فأمطر علینا حجاره من السماء

برخی در توجیه عذاب خواهی کافران (فامطر علینا . .. ) چنین گفته اند که آنان برای فریب دیگران و یا اقناع خویش این نفرین را در حق خود روا داشتند تا با اجابت نشدن آن، خویشتن را در انکار قرآن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) محق بشمارند. آیه قبل که سخن از مکر کافران داشت، می تواند تأییدی برای این نظریه باشد.

3 - قرآن ، کتابی سراسر حق و نازل شده از جانب خداوند

إ کان هذا هو الحق من عندک

4 - کافران مکه مردمانی لجوج و دارای عنادی خاص در برابر رسالت پیامبر ( ص ) و حقانیت قرآن

فأمطر علینا حجاره من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 33 - 2

2 - وجود پیامبر ( ص ) در میان منکران قرآن ، علت مصونیت آنان از عذاب های الهی ، نه حقانیت آنان در انکار قرآن

إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر . .. و ما کان اللّه لیعذبهم و أنت فیهم

جمله <و ما کان . .. > پاسخی است به عذاب خواهی منکران قرآن. یعنی وجود پیامبر(ص) در میان جامعه مانع عذاب استیصال است. بنابراین کسی مپندارد که عذاب نشدن منکران قرآن هر چند به تقاضای خود آنان باشد، دلیل حقانیت آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 94 - 8

8 - قرآن ، کتابی حق ، مبرا از پندار ها ، تخیلات و نازل شده از جانب خداوند

لقد جاءک الحق من ربک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 108 - 2

2 - قرآن کتابی حق و مبرّا از هرگونه پندار ها و تخیلات باطل است .

قد جاءکم الحق من ربکم

حق، مقابل باطل و به معنای دارای واقعیت است; به این معنا که معارفی که در قرآن آمده، حقایقی است منطبق با واقعیت و از هرگونه پندار و تخیلات واهی خالی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 53

8 - هود - 11 - 17 - 18

18- قرآن ، کتابی سراسر حق و پیراسته از هرگونه باطل

إنه الحق

<ال> در <الحق> به اصطلاح برای استغراق صفات است و دلالت بر کمال دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 103 - 3

3- ایمان نیاوردن اکثر مردم ، ریشه در حق ناپذیری آنان دارد ، نه قصوری از جانب پیامبر ( ص ) در تبلیغ و نه ناتمام بودن برهان بر حقانیّت قرآن

ذلک من أنباء الغیب . .. و ما أکثر الناس و لو حرصت بمؤمنین

آیه قبل بیان داشت که حقانیّت قرآن و الهی بودن آن امری روشن است و جمله <و لو حرصت> می رساند که پیامبر(ص) در ابلاغ دین تلاشی پی گیر داشت. این دو حقیقت بیانگر آن است که حجت بر مردم تمام است و ایمان نیاوردن آنان، نشانه حق ناپذیری ایشان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 1 - 6

6- قرآن کتابی سراسر حق ، بدون نقص و پیراسته از هر گونه باطل و ناروایی

و الذی أُنزل إلیک من ربک الحق

<ال> در <الحق> برای استغراق خصایص افراد است. بنابراین <الحق> ; یعنی ، حق کامل که کمترین باطلی در آن راه ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 19 - 1

1- قرآن ، کتابی سراسر حق و پیراسته از هرگونه باطل و ناروا

أنما أُنزل إلیک من ربک الحق

<ما> در <أنما> موصول اسمی و به معنای <الذی> است و مراد از آن قرآن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 102 - 6

6- قرآن ، کتابی است سراسر حق و به دور از سخنان باطل و بیهوده

قل نزّله روح القدس من ربّک بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 107 - 1

1- ایمان یا بی ایمانی مردم به قرآن ، تأثیری در حقانیت مفاهیم و معارف آن نخواهد داشت .

و بالحقّ أنزلنه . .. قل ءامنوا به أو لاتؤمنوا

ص: 54

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 10 - 10

10- نقش مؤثر و سازنده اندیشه و خردمندی در ره یابی به حقانیت قرآن و پیامبر ( ص )

لقد أنزلنا. .. أفلاتعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 54 - 7

7 - قرآن ، کتابی است آمیخته به حق و مبرا از هر گونه باطل .

أنّه الحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 70 - 6

6 - قرآن ، کتابی آمیخته با حق و مبرا از هر گونه سخن باطل

بل جاءهم بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 48 - 2

2 - قرآن ، کتابی آمیخته به حق و مبرا از هرگونه آموزه های باطل

فلمّا جاءهم الحقّ من عندنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 53 - 4

4 - قرآن ، کتابی آمیخته به حق و مبرا از هرگونه باطل

إنّه الحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 68 - 7

7 - قرآن ، کتابی سراسر حق است .

أو کذّب بالحقّ لمّا جاءه

برداشت بالا براساس این احتمال است که <ال> در <الحقّ> عهد بوده و به قرینه <لمّا جاءه> اشاره به قرآن داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 3 - 4،6

4 - خداوند ، در مقابل تهمت مشرکان ( ساختگی بودن قرآن ) ایستاده و از حقانیت قرآن ، دفاع کرده است .

ص: 55

أم یقولون افتری-ه بل هو الحقّ

6 - قرآن ، حقِّ محض و نازل شده از جانب خداوند است .

بل هو الحقّ من ربّک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 6 - 2

2 - قرآن ، کتابی نازل شده از جانب خدا و سراسر حق و حقیقت در دیدگاه عالمان

و یری الذین أُوتوا العلم الذی أُنزل إلیک من ربّک هو الحقّ

مراد از <الذی أُنزل إلیک> قرآن کریم است و مصداق کامل و تمام عیار آن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 43 - 19

19 - قرآن ، کتابی حق است و ساخته و پرداخته [ دست ] بشر نیست .

و قالوا ما ه-ذا إلاّ إفک . .. و قال الذین کفروا للحقّ لمّا جاءهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 48 - 7

7 - قرآن ، کتاب حقی است و ساخته دست بشر نیست .

قالوا ما ه-ذا إلاّإفک مفترًی . .. قل إنّ ربّی یقذف بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 49 - 2

2 - قرآن ، کتاب حقی است .

قل جاء الحقّ

به قرینه این که آیه در سیاق آیاتی است که درباره قرآن کریم و برخورد با مشرکان با آن است، <ال> در <الحقّ> می تواند عهد بوده و به قرآن بازگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 31 - 4

4 - قرآن ، کتابی سراسر حق و پیراسته از هر باطل

من الکت-ب هو الحقّ

<ال> در <الحقّ> - نظیر ال در <زیدالرجل> - برای استغراق صفات است; یعنی، قرآن در حق بودن کامل است و کاستی ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 69 - 3،11

ص: 56

3 - قرآن ، سخنی است سراسر حق و هدف مند و پیراسته از کلامِ برخواسته از تخیلات و سخنان مبالغه آمیز و خلاف واقع .

و ما علّمن-ه الشعر

برداشت یاد شده از شعر نبودن قرآن استفاده می شود; زیرا شعر برخاسته از تخیلات شاعر و معمولاً توأم با سخنان مبالغه آمیز و خلاف واقع است که شاعران گاهی به منظور حفظ وزن، سجع و قافیه شعر به آن متوسل می شوند.

11 - محتوا ، شیوه و نظم موجود در قرآن ، روشنگر خدایی بودن آن و پیراستگی آن از تخیلات شاعرانه .

و ما علّمن-ه الشعر و ما ینبغی له إن هو إلاّ ذکر و قرءان مبین

برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که مقصود از روشنگر بودن قرآن به - قرینه صدر آیه (و ما علّمناه الشعر و ما ینبغی له) - این حقیقت باشد که قرآن، خود شاهد و گواهِ الهی بودن و نیز پیراسته بودنش از تخیلات شاعرانه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 37 - 1

1 - قرآن ، کتابی سراسر حق و پیراسته از هرگونه باطل

بل جاء بالحقّ

مقصود از <حق> قرآن است و <ال> در آن، می تواند برای استغراق صفات افراد باشد (مانند <ال> در <زید الرجل>); یعنی، قرآن در حق بودن کامل است و کاستی ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 2 - 4

4 - قرآن ، کتابی است سراسر حق و به دور از مطالب نادرست و خیال پردازی های باطل .

إنّا أنزلنا إلیک الکت-ب بالحقّ

برداشت یاد شده بر این دیدگاه استوار است که <بالحقّ> متعلق به ظرف مستقر و حال برای <الکتاب> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 32 - 5

5 - قرآن ، سخنی سراسر راست و مطابق با واقع و حق و حقیقت

و کذّب بالصدق

<صدق> به معنای امر مطابق با واقع و حق است و آمدن آن به صورت مصدر، برای افاده مبالغه می باشد; یعنی، قرآن و دینی که عین حق و نفس صدق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 33 - 7

7 - قرآن و ادیان الهی ، سراسر راست و مطابق با واقع و حق و حقیقت

و الذی جاء بالصدق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 57

16 - زمر - 39 - 41 - 4

4 - قرآن ، کتابی است سراسر حق و به دور از مطالب نادرست و تخیلات باطل

إنّا أنزلنا علیک الکت-ب للناس بالحقّ

برداشت یاد شده بر این دیدگاه استوار است که <بالحقّ> متعلق به ظرف مستقر و حال برای <الکتاب> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 28 - 7

7 - انکار قرآن ، با وجود درک حقانیت آن دشمنی با خدا است .

ذلک جزاء أعداء اللّه . .. جزاء بما کانوا بأی-تنا یجحدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 41 - 8

8 - آیات قرآن و معارف آن ، حقایقی استوار و تردید ناپذیر

و إنّه لکت-ب عزیز

<عزیز> به معنای شکست ناپذیر است که مراد از آن در آیه شریفه، استحکام و خلل ناپذیری قرآن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 42 - 3،4،12

3 - معارف و آموزه های قرآن ، سراسر حق و به دور از هر گونه سخن باطل است .

لایأتیه الب-طل من بین یدیه و لا من خلفه

4 - تأثیر نداشتن گذشت زمان ، در حقانیت معارف قرآن

لایأتیه الب-طل من بین یدیه و لا من خلفه

بنابراین که مراد از <باطل> زوال حقانیت باشد، مطلب بالا استفاده می شود.

12 - < فی المجمع : فی قوله تعالی < لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه > ، قیل فیه أقوال : . . .ثالثها : معناه انّه لیس فی أخباره عمّا مضی باطل و لا فی إخباره عما یکون فی المستقبل باطل بل إخباره کلّها موافقه لمخبراتها . و هو المروی عن أبی جعفر و عن أبی عبداللّه ( ع ) . . . ;

در مجمع البیان در مورد قول خدا <لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه> آمده است: اقوالی در تفسیر این آیه گفته شده که سوم آن این است: در خبر دادن قرآن از آنچه گذشته و از آنچه در آینده خواهد آمد، هیچ باطلی نیست; بلکه خبرهای قرآن همه مطابق با واقع است و این معنا از امام باقر و امام صادق(ع) روایت شده است>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 17 - 1،6

1 - خداوند ، قرآن و سایر کتاب های آسمانی را به حق و پیراسته از هر گونه باطل فرو فرستاد .

اللّه الذی أنزل الکت-ب بالحقّ

الف و لام در <الکتاب> می تواند برای عهد باشد و نیز می تواند برای جنس باشد که در این صورت شامل همه کتاب های آسمانی

ص: 58

خواهد بود.

6 - حقانیت محتوای قرآن ، نشانگر نزول آن از سوی خداوند ( اللّه )

اللّه الذی أنزل الکت-ب بالحقّ

آیه شریفه بدین معنا است که آن کس که این کتاب را به حق نازل کرده خدااست و جز او نمی تواند باشد; نظیر این که گفته شود: هنرمند است آن کس که چنین خط زیبا نوشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 24 - 14

14 - استمرار و گسترش دعوت پیامبر ( ص ) و آموزه های قرآن ، با توجه به سنت خداوند بر محو باطل ، نشان دهنده حقانیت اسلام و قرآن است .

أم یقولون افتری علی اللّه . .. و یمح اللّه الب-طل و یحقّ الحقّ بکلم-ته

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 29 - 7

7 - قرآن ، سخنی سراسر حق و حقیقت

حتّی جاءهم الحقّ

برداشت یاد شده، بر این اساس است که مراد از <حقّ> قرآن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 2 - 5

5 - محتوای قرآن ، حقایقی استوار و ابطال ناپذیر

تنزیل الکت-ب من اللّه العزیز الحکیم

آیه شریفه از یک سو نزول قرآن را به خداوند نسبت می دهد و از سویی دیگر او را به وصف عزت توصیف می کند. تناسب بین نزول قرآن و صفت عزت، می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که قرآن نیز همچون نازل کننده آن، عزیز و شکست ناپذیر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 10 - 11

11- سرزنش مشرکان عرب از سوی خداوند ، به سبب کفرورزی به قرآن ، علی رغم ایمان برخی غیر عرب به حقانیت آن *

و شهد ش-هد من بنی إسرءیل علی مثله ف-امن و استکبرتم

این احتمال در آیه وجود دارد که تذکر قرآن به ایمان فردی از بنی اسرائیل; از آن جهت برای مشرکان عرب سرزنش بار باشد که بنی اسرائیل در اصل عرب نبودند و عوامل نژادی و زبانی، مقتضی آن بوده تا در برابر قرآن خاضع نشوند. با این وصف برخی از آنان به قرآن ایمان آوردند; در حالی که مشرکان عرب - که قرآن به لغت آنان نازل شده - از پذیرش آن امتناع ورزیدند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 2 - 7،9،10

ص: 59

7- قرآن ، حقایقی نازل شده از سوی خداوند ، بر پیامبر ( ص )

نزّل علی محمّد و هو الحقّ من ربّهم

تصریح به <نزّل>، بیانگر این حقیقت است که شخص پیامبر(ص) مفاهیم و حقایق قرآن راابداع نکرده; بلکه قرآن به همین صورت از جانب خداوند بر آن حضرت نازل شده است.

9- قرآن ، حقایق و قوانینی در جهت رشد و تکامل بشر

و هو الحقّ من ربّهم

با توجه به این که ضمیر <هو> به <ما نزّل. ..> (قرآن) بازمی گردد; از تعبیر <من ربّهم> استفاده می شود که قرآن نشأت یافته از مقام ربوبیت خدا و در جهت رشد و تکامل انسان ها است.

10- مفاهیم و معارف قرآن ، حق ، و به دور از پوچی و تضاد با ارزش ها و واقعیت های هستی

و ءامنوا بما نزّل علی محمّد و هو الحقّ

از اطلاق واژه <حقّ> بر قرآن (مانزّل علی محمّد)، مطلب بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 3 - 6

6- پیام های پروردگار ( آیات قرآن ) ، سراسر حق و به دور از بطلان و پوچی

الذین کفروا اتّبعوا الب-طل و أنّ الذین ءامنوا اتّبعوا الحقّ من ربّهم

از مقابله حق و باطل و این که <حقّ> مقید به <من ربّهم> شده; استفاده می شود که <ما نزّل علی محمّد> جز حق چیزی نیست و باطل به خداوند انتساب ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 5 - 2

2- قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از نمود های بارز حق

و القرءان المجید . بل عجبوا أن جاءهم منذر ... بل کذّبوا بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 16 - 10

10 - قرآن ، کتابی آمیخته به حق و مبرّا از هرگونه باطل

و ما نزل من الحقّ

در صورتی که <حقّ> در آیه شریفه، مقابل باطل به کار رفته باشد، برداشت بالا استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 51 - 1،2،3

1 - قرآن ، کتابی است سراسر حق .

و إنّه لحقّ الیقین

2 - حقانیت قرآن و درستی تعالیم آن ، امری است یقینی و تردیدناپذیر .

ص: 60

و إنّه لحقّ الیقین

3 - وجود مسائل و معارف یقینی و تردیدناپذیر در قرآن

و إنّه لحقّ الیقین

13 - نمل - 27 - 78 - 6

6 - قضاوت و داوری خدا درباره کافران و حق ستیزان ، متکی بر موازین حق و عدل و به دور از کمترین سستی و کاستی

إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه

با این که واژه <یقضی> معنای حکم و داوری را می رساند، آمدن قید <بحکمه> نشانگر این حقیقت است که قضاوت الهی مخصوص به او است به گونه ای که کمترین خلل در آن راه ندارد و بر موازین عدل و حق استوار است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 26 - 3،5

3 - داوری خداوند بین پیامبر ( ص ) و مشرکان ، بر اساس حق است .

ثمّ یفتح بیننا بالحقّ

5 - ملاک و معیار داوری در نزد خداوند ، حق است .

ثمّ یفتح بیننا بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 20 - 1

1 - داوری خداوند ، بر اساس حق است .

و اللّه یقضی بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 78 - 11

11 - حکم خداوند به عذاب کافران در دنیا ، مطابق حق است .

فإذا جاء أمر اللّه قضی بالحقّ

برداشت یاد شده بر این احتمال است که مقصود از <أمر اللّه> عذاب دنیوی (استیصال) باشد; چنان که موارد بسیاری در قرآن به همین معنا آمده است; مانند عذاب طوفان نوح که از آن چنین یاد شده است: <قال لاعاصم الیوم من أمر اللّه . ..>، (هود، آیه 43).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تین - 95 - 8 - 2

2 - قضاوت های خداوند ، حکیمانه ترین قضاوت ها و موافق ترین آنها با حقیقت است .

ألیس اللّه بأحکم الح-کمین

اسم تفضیل <أحکم>، ممکن است از <حُکم> به معنای قضاوت باشد; یعنی، <أقضی> و نیز می تواند از <حکمه> گرفته شده باشد; یعنی، حکیم تر. در برداشت یاد شده، معنای دوم مورد نظر است; گرچه <حاکمین> بر معنای <قضاوت کنندگان> تطبیق یافته است.

ص: 62

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 32 - 2،5

2 - برپایی قیامت ، وعده ای به حق از جانب خداوند و رخدادی حتمی و تخلف ناپذیر

إنّ وعد اللّه حقّ و الساعه لاریب فیها

عطف جمله <الساعه. ..> بر جمله <إنّ وعد اللّه حقّ>، می تواند تفسیری و یا از قبیل عطف خاص بر عام باشد. و در هر صورت، مطلب بالا را افاده می کند.

5 - صدور وعده قیامت ، از جانب خداوند ، خود کافی برای یقین به حقانیت آن

إنّ وعد اللّه حقّ و الساعه لاریب فیها

برداشت بالا بدان بدان احتمال است که <إنّ وعد اللّه حقّ> تمهید و زمینه چینی برای بیان شک ناپذیری مسأله قیامت <لا ریب فیها> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 20 - 6

6- برپایی قیامت و تحقق هشدار های الهی ، از مصادیق حق

و جاءت سکره الموت بالحقّ . .. ذلک یوم الوعید

چنانچه <باء> در <بالحقّ> برای تعدیه و مرگ و سکرات آن زمینه آشکار شدن حقایق باشد، نفخ صور و حیات مجدد اخروی و تحقق هشدارهای الهی بی تردید مصداقی از همان حقایق خواهد بود که بر آدمی مکشوف می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 2 - 2

2 - سخن الهی درباره وقوع قیامت و تخلف ناپذیر بودن آن ، حق و مبرا از هرگونه کذب و دروغ

لیس لوقعتها کاذبه

<کاذبه> می تواند مصدر باشد (نظیر <عافیه و عاقبه>). در این صورت لام در <لوقعتها>، به معنای <فی> است; یعنی، درباره واقع شدن قیامت دروغی وجود ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 7 - 1

1 - برپایی قیامت و عذاب آن ، امری است ممکن و دارای حقیقت .

و نریه قریبًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 39 - 2

2 - برپایی قیامت ، حتمی و صحنه های آن ، سراسر حق و منزّه از هر گونه باطل است .

ذلک الیوم الحقّ

درباره <حقّ>، معانی گوناگونی گفته شده است از جمله این که این کلمه مصدر و به معنای لزوم و ثبوت است و نیز نقطه مقابل

ص: 64

باطل را <حقّ> گویند (مصباح). هر گاه مصدری صفت قرار گیرد، بر مبالغه دلالت دارد; بنابراین <روز حق>; یعنی، روزی سراسر حق.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 14 - 2

2 - قیامت ، حقیقت دارد و نباید آن را افسانه پنداشت .

الذین یکذّبون بیوم الدین . .. إذا تتلی علیه ءای-تنا قال أس-طیر الأوّلین . کلاّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 15 - 1

1 - قیامت ، حقیقت دارد و نباید آن را افسانه پنداشت .

الذین یکذّبون بیوم الدین . .. قال أس-طیر الأوّلین ...کلاّ

حرف <کلاّ> یا به معنای حقّا و یا برای <ردع> است و مخاطب را از پذیرش گفتار قبل، پرهیز می دهد.

بنابراینکه <بالحق>، متعلّق به عامل مقدر و حال از <الکتاب> باشد ; یعنی کتابی که مصاحب حق است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 44 - 18،20

18 - محور قرار دادن کتب آسمانی در قضاوت ها ، شهادت بر حقانیت آنهاست .

یحکم بها النبیون . .. بما استحفظوا من کتب اللّه و کانوا علیه شهداء

20 - حراست و نگهبانی از کتب آسمانی و شهادت بر حقانیت آن ، مسؤولیت انبیای الهی *

یحکم بها النبیون . .. بما استحفظوا من کتب اللّه و کانوا علیه شهداء

بنابر اینکه ضمیر در <استحفظوا> به <النبیون> نیز برگردانده شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 48 - 5،6

5 - گواهی قرآن بر راستی و درستی کتب آسمانی پیشین ( تورات و انجیل )

و انزلنا إلیک الکتب بالحق مصدقاً لما بین یدیه من الکتب

به دلیل آیات گذشته مراد از <ما بین یدیه من الکتب>، تورات و انجیل است.

6 - وجود قرآن ، گواه راستی و درستی کتب آسمانی پیشین

و انزلنا إلیک الکتب بالحق مصدقاً لما بین یدیه من الکتب

با در نظر گرفتن اینکه کتابهای آسمانی به آمدن قرآن نوید داده بودند، لذا نزول قرآن دلیل حقانیت آنها خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 25 - 9

9 - کتاب های آسمانی و تعالیم الهی ، دارای حقایقی روشن و قابل فهم برای انسان ها

جاءتهم رسلهم . .. بالکت-ب المنیر

از توصیف کتاب به <منیر> (روشن و روشنگر)، برداشت یاد شده به دست می آید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 17 - 1

1 - خداوند ، قرآن و سایر کتاب های آسمانی را به حق و پیراسته از هر گونه باطل فرو فرستاد .

اللّه الذی أنزل الکت-ب بالحقّ

الف و لام در <الکتاب> می تواند برای عهد باشد و نیز می تواند برای جنس باشد که در این صورت شامل همه کتاب های آسمانی خواهد بود.

ص: 66

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 99 - 2

2 - یهودیان ، پیامبر ( ص ) را به نداشتن دلیل و برهانی روشن بر حقانیت رسالتش متهم می کردند .

و لقد أنزلنا إلیک ءایت بینت

معمولا بیان جمله با تأکید حکایت از آن دارد که مخاطبان، مضمون آن جمله را مورد تردید قرار داده یا انکار می کنند و از آن جا که جمله <و لقد أنزلنا . ..> با حرف لام - که حاکی از قسم مقدر است - و نیز با حرف <قد> تأکید شده معلوم می شود که یهودیان مخاطب آیه، مضمون جمله فوق را مورد تردید و یا انکار قرار می دادند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 118 - 9،16

9 - یهود و نصارا نیز همانند مشرکان ، خواهان سخن گفتن خدا با آنان درباره راستی و درستی رسالت پیامبران بودند .

کذلک قال الذین من قبلهم مثل قولهم

در آیه 113 مشرکان با تعبیر <الذین لایعلمون> در قبال یهود و نصارا مطرح شده اند و در آیه مورد بحث مشرکان با همان تعبیر در قبال <الذین من قبلهم> قرار گرفته اند. از این مقایسه معلوم می شود: مقصود از <الذین من قبلهم> یهود و نصارا است.

16 - ادعای نبود نشانه ای بر حقانیت رسالت پیامبر ( ص ) و نیز سایر پیامبران ، ادعایی گزاف و دروغین است .

لولا . .. تأتینا ءایه ... قد بیّنّا الأیت لقوم یوقنون

جمله <قد بیّنّا الأیات> پاسخ به ادعایی است که جمله <لولا . .. تأتینا ءایه> آن را بیان می دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 119 - 3،4

3 - ارسال محمد ( ص ) به پیامبری ، ارسالی بجا و بایسته ، در نظام هدایتی بشر

إنا أرسلنک بالحق

برداشت فوق بر این اساس است که <بالحق> قید برای ارسال باشد; یعنی، <إنا أرسلنک بالحق; ای پیامبر تو را به سوی مردم به رسالت برانگیختم و این ارسال، بحق و بایسته بود>.

4 - اتمام حجت خداوند بر حقانیت اسلام و رسالت پیامبر

قد بیّنّا الأیت لقوم یوقنون. إنا أرسلنک بالحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 252 - 9

9 - بیان بحقّ تاریخ گذشتگان توسط پیامبر ( ص ) ، نشانه ای بر حقانیّت رسالت وی

تلک ایات اللّه . .. و انّک لمن المرسلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 81 - 20

ص: 68

20 - به گواه گرفتن انبیا بر حقانیّت پیامبر اکرم ( ص ) از سوی خداوند ، و گواهی خداوند همراه آنان بر این حقانیّت

ثم جاءکم رسول . .. قال فاشهدوا و انا معکم من الشاهدین

بنابراینکه مراد از <رسول>، پیامبر اکرم (ص) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 86 - 4

4 - آگاهی و شهادت اهل کتاب ، بر حقانیّت پیامبر اکرم ( ص ) و اسلام

و شهدوا انّ الرسول حق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 154 - 17،22

17 - شکست ها و حوادث ناگوار ، موجب تردید مسلمانان سست اندیشه در مورد حقّانیّت پیامبر ( ص ) و وعده های خدا به پیروزی آنان

طائفه . .. یقولون هل لنا من الامر من شیء

22 - انکار حقانیّت رسول خدا ( ص ) و نادرست پنداشتن وعده های الهی به پیروزی ، چیزی است که خودگزینان شرکت کننده در نبرد احد از رسول خدا پنهان می داشتند .

و طائفه . .. یخفون فی انفسهم ما لایبدون لک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 14

14 - تورات و انجیل ، حاوی آیات و نشانه هایی دالّ بر حقّانیّت قرآن و پیامبر ( ص ) *

انّ من اهل الکتب . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

از رابطه بین ایمان به قرآن و نادیده نگرفتن آیات الهی (تورات و انجیل)، به دست می آید که در آنها بروشنی حقّانیّت قرآن و پیامبر (ص) مطرح بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 58 - 6

6 - حقانیّت قرآن و پیامبر اسلام ، امانتی الهی که اهل کتاب وظیفه دار بیان آن بودند .

ام یحسدون النّاس علی ما اتیهم اللّه من فضله . .. انّ اللّه یأمرکم ان تؤدّوا الام

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 82 - 2

2 - قرآن ، دلیل حقانیت رسالت پیامبر ( ص )

و ارسلناک للنّاس رسولا و کفی باللّه شهیداً . .. افلا یتدبّرون القران

در آیه 79 بیان شد که خدا، شاهد حقانیت رسالت پیامبر (ص) است و در این آیه چگونگی شهادت را این چنین توضیح می دهد

ص: 69

که خداوند قرآن را به صورت معجزه بر پیامبر (ص) فرستاد تا شاهد حقانیّت او باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 115 - 5

5 - گرفتاری مخالفان رسول خدا به عذاب جهنم ، مشروط به آگاهی آنان به حقانیت رسول خداست .

و من یشاقق الرسول من بعد ما تبیّن له الهدی . .. نصله جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 166 - 5

5 - تجلی علم الهی در قرآن ، گواهی خداوند بر حقانیت قرآن و پیامبر ( ص ) است .

لکن اللّه یشهد بما أنزل إلیک أنزله بعلمه

جمله <انزله بعلمه> می تواند تفسیری برای <یشهد> باشد یعنی نزول قرآن که مظهری از علم خداوند است، همان شهادت الهی بر حقانیت قرآن و متعاقباً حقانیت پیامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 15 - 6

6 - بیان حقایق کتمان شده تورات و انجیل ، نشانی بر حقانیت پیامبر ( ص )

یبین لکم کثیراً مما کنتم تخفون من الکتب

جمله <یبین لکم> پس از <قد جاءکم رسولنا> اشاره به دلیل حقانیت رسول اکرم(ص) دارد. مؤید این معنا جمله <کنتم تخفون> است که دلالت بر مخفی نگاه داشتن حقایق در همه ادوار گذشته دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 20 - 6

6 - عناد و لجاجت اهل کتاب در مخالفت با پیامبر(ص)، در عین آگاهی کامل از حقانیت آن حضرت

الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون أبناءهم . .. فهم لا یؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 33 - 9

9 - لجاجت کفار و مقابله آنها به پیامبر اکرم(ص) در عین آگاهی از حقانیت آن حضرت

فإنهم لا یکذبکونک و لکن الظلمین بأیت اللّه یجحدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 36 - 8

8 - تکذیب کنندگان پیامبر(ص)، حقانیت آن حضرت و دعوت او را در قیامت درمی یابند.

إنما یستجیب الذین یسمعون و الموتی یبعثهم اللّه

ص: 70

مراد از <الموتی> در آیه، به قرینه جملات قبل، کسانی هستند که به دعوت پیامبر(ص)، پاسخ مثبت نمی دهند، جمله <یبعثهم اللّه>، گذشته از اینکه خبر بعثت قیامت است، کنایه از این مطلب است که خداوند این مرده دلان را برخواهد انگیخت تا حقانیت دعوت پیامبر(ص) و وعده های آن حضرت را دریابند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 41 - 15

15 - جنگ بدر ، میدان رویارویی جبهه ایمان و کفر ، صحنه تمایز حق و باطل و ثبوت حقانیت پیامبر ( ص )

یوم الفرقان یوم التقی الجمعان

ال در <الفرقان> برای عهد است و اشاره به جنگ بدر دارد. و فرقان یعنی چیزی که به وسیله آن بین دو یا چند چیز تمایز داده می شود. خداوند از آن رو جنگ بدر را فرقان نامید که در آن نبرد، علی رغم وجود شرایط پیروزی برای مشرکان، مسلمانان پیروز شدند و این نشانه ای بود برای حقانیت پیامبر(ص) و دین اسلام.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 10 - 10

10- نقش مؤثر و سازنده اندیشه و خردمندی در ره یابی به حقانیت قرآن و پیامبر ( ص )

لقد أنزلنا. .. أفلاتعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 79 - 3،5

3 - تأیید حقانیت و روشنی راه پیامبر ( ص ) از سوی خداوند

إنّک علی الحقّ المبین

5 - شریعت و راه و رسم پیامبر ( ص ) ، حقی آشکار و انکارناپذیر

إنّک علی الحقّ المبین

بر حق بودن حضرت رسول(ص) نظر به دو بعد دارد: حقانیت رسالت او و حقانیت راه او.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 1 - 3

3 - سوگند خداوند به قرآن ، مبنی بر حقانیت و درستی رسالت پیامبراسلام ( ص )

و القرءان

برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که جواب قسم (و القرءان) - به قرینه آیات مشابه مانند <و القرآن الحکیم * إنّک لمن المرسلین> در سوره <یس> و. .. - مربوط به رسالت پیامبراسلام(ص) است و تقدیر آن چنین می باشد: <و القرءان ذی الذکر إنّک لمن المرسلین یا إنّک صادق>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 43 - 12

ص: 71

12 - تأیید پیامبر ( ص ) و درستی راه و حرکت آن حضرت از سوی خداوند

إنّک علی صرط مستقیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 19 - 1

1- تذکر خدا ، به حقانیت راه پیامبر ( ص ) و لزوم استواری آن حضرت بر صراط توحید

فاعلم أنّه لا إل-ه إلاّ اللّه

با توجه به این که خطاب <فاعلم> به پیامبر(ص) است و آن حضرت خود در رأس یکتاپرستان قرار دارد; تعبیر <فاعلم> در حقیقت تأیید راه پیامبر(ص) و تشویق ایشان به استوار ماندن در راه توحیدی خود و نیندیشیدن به حرکت های کفرآمیز مخالفان است.

إلاّ ما شاء اللّه إنّه یعلم الجهر و ما یخفی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 4 - 3

3 - منکران معاد ، در قیامت به خطای خود واقف شده و حقانیت معاد را درخواهند یافت .

کلاّ سیعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 5 - 4

4 - منکران معاد ، در آخرت به حقانیت آن پی خواهند برد .

عمّ یتساءلون . .. ثمّ کلاّ سیعلمون

7 - یونس - 10 - 76 - 2

2 - حضرت موسی ( ع ) برای اثبات نبوت خود و هارون ( ع ) ، معجزه ای بزرگ - که در حق و الهی بودن آن شبهه ای نبود - به فرعون و اطرافیانش ارائه کرد .

فلما جاءهم الحق من عندنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 102 - 1

1- تذکر موسی ( ع ) به آگاهی و اعتقاد درونی فرعون به حقانیت معجزات او علی رغم سحر خواندن آنها

إنی لأظنّک ی-موسی مسحورًا . قال لقد علمت ما أنزل ه-ؤلاء إلاّ ربّ السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 46 - 5

5 - وجود نشانه هایی تردیدناپذیر در تفاوت معجزه موسی با هرگونه افسون ، در نظر سحرشناسان

فأُلقی السحره س-جدین

برداشت یاد شده از سجده بی درنگ ساحران، در پی مشاهده معجزه موسی استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 14 - 1

1 - انکار معجزات الهی ، از سوی فرعونیان با وجود یقین درونی به حقانیت آن

و جحدوا بها و استیقنتها أنفسهم

<جَحْد> (مصدر <جحدوا>) به معنای نفی و انکار کردن است. <استیقان> (مصدر <إستیقنت>) معادل <إیقان> و جمله <استیقنتها أنفسهم> حال برای ضمیر فاعل در <جحدوا> است; یعنی، در حالی که جان های آنان به الهی بودن آیات یقین داشت باز آنها را انکار کردند.

لکن اللّه یشهد بما أنزل إلیک أنزله بعلمه

<باء> در <بما انزل الیک> می تواند سببیه باشد ; در این صورت متعلق شهادت - به قرینه آیات گذشته - رسالت پیامبر(ص) خواهد بود ; بنابراین مبنا مفاد جمله <یشهد بما انزل . ..> این است که علت شهادت خداوند بر رسالت پیامبر(ص)، نزول قرآن بر وی است، یعنی هر کس قرآن را ملاحظه کند به حقانیت رسالت پیامبر(ص) شهادت می دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 174 - 3

3 - پیامبر ( ص ) خود حجت و برهانی روشن بر حقانیت رسالت خویش

قد جاءکم برهن من ربکم

مصداق بارز و مورد نظر از <برهان> پیامبر اکرم(ص) است. که با توجه به آیه 170 و آیات قبل از آن می توان گفت چیزی که برهان بر آن اقامه شده، حقانیت رسالت آن حضرت است. مؤید برداشت فوق فرمایش امام صادق(ع) است که درباره <برهان> در آیه فوق فرمود البرهان، محمد(ص) ... .

_______________________________

تفسیر عیاشی، ج 1، ص 285، ح 308; نورالثقلین، ج 1، ص 579، ح 700.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 24 - 3

3 - فرستادن حضرت محمد ( ص ) به پیامبری ، ارسالی به جا و بایسته در نظام هدایتی بشر

إنّا أرسلن-ک بالحقّ

برداشت یاد شده مبتنی بر این است که <بالحق> قید برای ارسال باشد; یعنی، <إنّا أرسلناک إرسالاً بالحقّ; ای پیامبر! تو را به سوی مردم به رسالت برانگیختیم و این ارسال بحق و بایسته بود>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 1 - 2

2- تأکید خداوند ، بر حقانیت رسالت پیامبراسلام

ق و القرءان المجید . بل عجبوا أن جاءهم منذر

سوگند به قرآن در حقیقت تثبیت حقانیت آن و در نتیجه تأکید بر حقانیت رسالت پیامبراسلام(ص) و نوعی تأیید غیرمستقیم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - ق - 50 - 5 - 2

2- قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) ، از نمود های بارز حق

و القرءان المجید . بل عجبوا أن جاءهم منذر ... بل کذّبوا بالحقّ

ص: 77

7 - سست باوران در حقانیت وحی و معارف دینی ، محروم از هدایت و رحمت قرآن

و هدًی و رحمه لقوم یوقنون

در صورتی که <قوم یوقنون> نظر به کسانی داشته باشد که دارای یقین بالفعل هستند; از مفهوم آیه شریفه مطلب یاد شده استفاده می شود.

2 - عیان شدن وعده ها و وعید های الهی برای مردمان در قیامت

و أُزلفت الجنّه للمتّقین . و برّزت الجحیم للغاوین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 13 - 11

11 - بازگشت موسی ( ع ) به دامن مادر ، نمود حقانیت و تخلف ناپذیری وعده های خداوند

و لتعلم أنّ وعد اللّه حقّ

برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از <وعد اللّه> مطلق وعده های الهی باشد. بنابراین بازگشت موسی(ع) به دامان مادر نمود این است که تمام وعده های الهی، از همین قبیل بوده و تخلف در آن راه ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 9 - 3

3 - وعده خداوند به پاداش مؤمنان و کیفر معرضان از آیات خدا ، وعده ای حق و تخلّف ناپذیر است .

فبشّره بعذاب ألیم . .. لهم جن-ّ-ت النعیم ... وعد اللّه حقًّا

<وعد> مفعول مطلق و <حقّاً> تأکید آن است و دلالت بر حقانیت و تخلّف ناپذیری آن می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 5 - 2

2 - وعده های خدا ، حق و تخلف ناپذیر است .

إنّ وعد اللّه حقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 52 - 5

5 - کافران در قیامت ، به درستی وعده های خداوند رحمان پی برده و به آن اعتراف خواهند کرد .

ه-ذا ما وعد الرحم-ن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 55 - 5

5 - وعده های خداوند ، حق و تخلف ناپذیر است .

إنّ وعد اللّه حقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 32 - 1،2،5

1 - وعده های خداوند ، حق و تخلف ناپذیر

إنّ وعد اللّه حقّ

ص: 81

2 - برپایی قیامت ، وعده ای به حق از جانب خداوند و رخدادی حتمی و تخلف ناپذیر

إنّ وعد اللّه حقّ و الساعه لاریب فیها

عطف جمله <الساعه. ..> بر جمله <إنّ وعد اللّه حقّ>، می تواند تفسیری و یا از قبیل عطف خاص بر عام باشد. و در هر صورت، مطلب بالا را افاده می کند.

5 - صدور وعده قیامت ، از جانب خداوند ، خود کافی برای یقین به حقانیت آن

إنّ وعد اللّه حقّ و الساعه لاریب فیها

برداشت بالا بدان بدان احتمال است که <إنّ وعد اللّه حقّ> تمهید و زمینه چینی برای بیان شک ناپذیری مسأله قیامت <لا ریب فیها> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 28 - 11

11- تحقق وعده خداوند ، به ورود پیروزمندانه مسلمانان به مکه ، گواه تحقق پذیری وعده او در غلبه اسلام بر تمامی ادیان *

لتدخلنّ المسجد الحرام . .. هو الذی أرسل رسوله ... لیظهره علی الدین کلّه

خداوند در آیه قبل، به مؤمنان وعده داد که با ایمنی وارد مکه خواهند شد و این وعده تحقق یافت. حال در این آیه، نوید داده است که اسلام نه بر مشرکان مکه; بلکه بر تمامی ادیان غلبه خواهد کرد و این وعده، همانند وعده پیشین تحقق پذیر خواهد بود.

6 - عالمان یهود و نصارا در عصر بعثت ، شواهد و نشانه های حقانیت پیامبر ( ص ) و احکام اسلام را کتمان می کردند .

الذین یکتمون ما أنزلنا من البینت و الهدی من بعد ما بینه للناس فی الکتب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 42 - 14

14 - حقانیت اسلام ، متکی بر برهان و دلایل روشن

لیهلک من هلک عن بینه و یحیی من حی عن بینه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 17 - 11

11 - ارائه نشانه های روشن درباره قرآن و اسلام و پیامبراکرم ( ص ) ، از سوی خداوند به بنی اسرائیل

و ءاتین-هم بیّن-ت من الأمر

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <الأمر> اشاره به مسأله حقانیت دین اسلام و رسالت پیامبراکرم(ص) باشد; که آیات پیشین اساساً درباره آن بود و در آیات بعد نیز مورد توجه قرار گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نصر - 110 - 2 - 7

7 - فتح مکه ، نشانه حقانیت اسلام و حمایت خداوند از پیامبر ( ص ) ، در دیدگاه مردم عصر بعثت

إذا جاء نصر اللّه . .. یدخلون فی دین اللّه أفواجًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 106 - 3

3 - معجزه ، نشان صداقت انبیا در ادعای رسالتشان

إن کنت جئت بئایه فأت بها إن کنت من الصدقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 118 - 4

4 - معجزه پیامبران در راستای اثبات حقانیت آنان و خنثی کردن عملکرد مخالفان دین است .

فوقع الحق و بطل ما کانوا یعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 13 - 5

5 - پیامبران الهی ، دارای دلایل روشن و براهین غیر قابل انکار بودند .

جاءتهم رسلهم بالبینت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 74 - 3

3 - پیامبرانِ بعد از حضرت نوح ( ع ) پس از رو به رو شدن با ایستادگی و تکذیب قومشان ، معجزات و براهین روشنی - که شاهد صدق ادعایشان بود - به مردم ارائه کردند .

ثم بعثنا من بعده رسلا إلی قومهم فجاءوهم بالبینت

<بینات> در این آیه می تواند شامل معجزات نیز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 42 - 7

7 - معجزه ، راهی برای اثبات حقانیت رسالت و نبوت پیامبران

اذهب أنت و أخوک ب--َای-تی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 21 - 3،6

3 - اخلاص و مزد نخواستن در ابلاغ رسالت و ره یافته بودن ، دو ملاک و معیار برای سنجش درستی ادعای رسالت و پیامبری در دیدگاه مؤمن انطاکیه ( حبیب نجار )

اتّبعوا المرسلین . اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون

6 - اخلاص و مزد نخواستن در ابلاغ رسالت و ره یافته بودن ، دلیل درستی إدعای رسالت و پیامبری

اتّبعوا المرسلین . اتّبعوا من لایسئلکم أجراً و هم مهتدون

ص: 86

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 6 - 3

3 - پیامبران ، دارای معجزات و دلایل روشن بر حقانیت رسالت خویش

تأتیهم رسلهم بالبیّن-ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بینه - 98 - 2 - 3

3 - رسولان الهی ، خود برهانی روشن بر حقانیّت مکتب خویش اند .

البیّنه . رسول من اللّه

بین یدیه> (کتابی که پیش از قرآن بوده است)، در آیه مورد بحث، تورات است.

8 - وجود قرآن ، گواه و شاهدی بر حقانیت تورات است . *

مصدقاً لما بین یدیه

تصدیق تورات از سوی قرآن (مصدقاً لما بین یدیه) محتمل است به این معنا باشد که: قرآن گواه صدق و درستی تورات است; یعنی، نزول قرآن موجب آن شد که اخبار و پیشگوییهای تورات مبنی بر آمدن قرآن تحقق یابد. بنابراین قرآن مایه اثبات راستی و درستی تورات و گواه حقانیت آن است.

ما أنزلنا من البینت و الهدی من بعد ما بینه للناس فی الکتب

<هدی> به معنای هدایت کننده است و مقصود از آن در آیه شریفه احکام و معارف دین می باشد. <بینات> به معنای دلایل روشن است و مراد از آن در آیه، دلایل و براهینی است که برای معارف و احکام دینی ایراد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 1 - 10

10- آیات قرآن ، دلیلی است متقن و روشن بر الهی بودن قرآن و درستی حقایق مطرح شده در آن .

کت--ب أُحکمت ءای--ته ثم فصلت من لدن حکیم خبیر

کلمهء ((آیات )) به معنای نشانه هاست . نامیده شدن بندهای قرآن به این نام سپس توصیف آنها به اینکه از ناحیهء خدای حکیم داناست ، اشاره به این دارد که : جملات قرآن ، آیت و نشانی بر الهی ، حکیمانه و عالمانه بودن آنهاست . بنابراین آیهء فوق را می توان چنین معنا کرد: این قرآن ، کتابی از ناحیهء خدای حکیم و خبیر است و تک تک آیات آن ، دلالت بر این مدعا دارد و این دلالت هم متقن است و هم واضح و روشن .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 64 - 10

10- راه نداشتن نسیان در ذات اقدس خداوند ، پشتوانه حقانیت گزارش های قرآن از تاریخ پیامبران پیشین

و ما نتنزّل إلاّ بأمر ربّک . .. و ما کان ربّک نسیًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 98 - 6

6- بررسی تاریخ و پیدایش و زوال تمدن ها ، منبعی برای شناخت و عبرت آموزی و درک حقایق قرآن

فإنّما یسّرن-ه. .. لتنذر به ... و کم أهلکنا قبلهم من قرن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 10 - 12

12- قرآن ، بهترین و نیرومندترین دلیل و معجزه بر اثبات حقانیت خود وپیامبراسلام ( ص )

لقد أنزلنا إلیکم کت-بًا فیه ذکرکم أفلاتعقلون

آیه شریفه، می تواند پاسخی باشد به درخواست بهانه جویانه مشرکان از پیامبر(ص) مبنی برآوردن معجزه بر اثبات حقانیت خویش; یعنی، اگر آنان تعقل کنند، خواهند فهمید که قرآن معجزه پیامبراسلام است. گفتنی است تأکید شدن این حقیقت با لام قسم و حرف تحقیق (لقد) مؤید همین برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 50 - 6

6- قرآن ، به عنوان کتاب بیدارگر و منشأ خیر و برکت ، قابل انکار و تردید نیست .

ه-ذا ذکر مبارک أنزلن-ه أفأنتم له منکرون

خداوند، قرآن را به عنوان کتاب بیدارگر (ذکر) و مایه خیر و برکت (مبارک) معرفی کرده و سپس انکار این حقیقت از سوی مشرکان را مورد سرزنش قرار داده است. این سرزنش می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 93

13 - شعراء - 26 - 197 - 1

1 - آگاهی و اطلاع عالمان بنی اسرائیل از آمدن قرآن ، خود دلیل حقانیت آن و صدق پیامبر ( ص ) است .

أوَلم یکن لهم ءایه أن یعلمه علم-ؤا بنی إسرءیل

استفهام در این آیه توبیخی است. ضمیر <هم> در <لهم> به مشرکان مکه بازمی گردد و <آیه> خبر <لم یکن> و به معنای دلیل روشن می باشد. <أن یعلمه...> نیز اسم <لم یکن> و ضمیر در آن به خبر <قرآن> یا <خبر نزول آن بر پیامبر> بازمی گردد; یعنی، <أوَلم یکن علم علماء بنی اسرائیل بخبر القرآن أو خبر نزوله علیک علی سبیل البشاره فی کتب الأنبیاء الماضین آیه للمشرکین علی صحّه نبوّتک>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 76 - 2

2 - تشریح سخن حق در قرآن در زمینه موضوعات مورد اختلاف بنی اسرائیل ، نمود حقانیت آن و رسالت پیامبر ( ص )

إنّ ه-ذا القرءان یقصّ علی بنی إسرءیل أکثر الذی هم فیه یختلفون

از مضمون آیه استفاده می شود که بیان حق، نشانگر حقانیت قرآن و رسالت پیامبر(ص) است. علاوه بر این که سیر آیات گذشته به این صورت است که از مسأله توحید آغاز شده و سپس به حقانیت معاد و اکنون به حقانیت قرآن پرداخته شده است. گفتنی است که حقانیت قرآن مستلزم حقانیت رسالت پیامبر(ص) نیز هست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 37 - 4

4 - تصدیق و تأیید رسولان پیشین از سوی پیامبراکرم ( ص ) ، نشانه درستی رسالت آن حضرت و حقانیت قرآن

بل جاء بالحقّ و صدّق المرسلین

خداوند در این آیه به دو مطلب اشاره فرموده است: 1- تأیید حقانیت آنچه پیامبر(ص) آورده است (قرآن); 2- توصیف آن حضرت به تصدیق کننده رسولان پیشین. بیان هم زمان این دو مطلب، می تواند دلیلی بر راستی رسالت پیامبراکرم(ص) و لزوم تصدیق آن حضرت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 88 - 1

1 - گذشت زمان و آینده بشریت ، بستر کشف حقانیت قرآن

و لتعلمنّ نبأه بعد حین

طبق نظر مفسران، ضمیر در <نبأه> به قرآن بازمی گردد و مقصود از <نبأ> خبر حق بودن قرآن است; یعنی، به زودی خواهید فهمید که قرآن و گفته های آن، حق و مطابق با واقعیت ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 53 - 3

3 - نشانه ها و دلایل حقانیت قرآن ، نهفته در متن طبیعت و اسرار وجود آدمی

سنریهم ءای-تنا فی الأفاق . .. أنّه الحقّ

ص: 94

بنابراین که ضمیر <أنّه> به قرآن باز گردد، انطباق آیات مربوط به پدیده های طبیعی با واقعیت جهان طبیعت، نشانگر حقانیت قرآن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 17 - 11

11 - ارائه نشانه های روشن درباره قرآن و اسلام و پیامبراکرم ( ص ) ، از سوی خداوند به بنی اسرائیل

و ءاتین-هم بیّن-ت من الأمر

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <الأمر> اشاره به مسأله حقانیت دین اسلام و رسالت پیامبراکرم(ص) باشد; که آیات پیشین اساساً درباره آن بود و در آیات بعد نیز مورد توجه قرار گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 10 - 4،7

4- ایمان و اعتقاد برخی از پیروان ادیان آسمانی به قرآن ، تأییدی بر حقانیت آن

إن کان من عند اللّه و کفرتم به و شهد ش-هد من بنی إسرءیل علی مثله

ارزش ایمانِ اهل کتاب به قرآن و پیام آن برای دیگران، از آن جهت است که آنان با پیام وحی آشنا هستند و ایمانشان به قرآن، بر اساس آگاهی به پیام و محتوای کتاب های آسمانی است. از این جهت می تواند برای دیگران دلیل و حجت باشد.

7- وجود قرینه هایی در متن تورات ، بر حقانیت قرآن *

و شهد ش-هد من بنی إسرءیل علی مثله ف-امن

مترتب شدن ایمان به قرآن، بر ایمان به تورات و آیین موسی، ممکن است از آن جهت باشد که در تورات، قرینه هایی بر حقانیت قرآن وجود داشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 33 - 4

4 - دلایل حقانیت قرآن ، متجلی در متن آن برای حق جویان

أم یقولون تقوّله بل لایؤمنون

<بل لایؤمنون>; یعنی، اینان نمی خواهند ایمان بیاورند; و گرنه حقانیت قرآن و الهی بودن آن، بدان اندازه پنهان نیست که آنها درک نکنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 31 - 10

10 - ذکر تعداد نگهبانان دوزخ در قرآن ، زداینده هرگونه شک و تردید ، از دل اهل کتاب و مؤمنان نسبت به حقانیت و درستی قرآن

و لایرتاب الذین أُوتوا الکت-ب و المؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 95

19 - مدثر - 74 - 54 - 1

1 - درخواست نزول نامه سرگشاده از سوی خداوند ، در تأیید رسالت پیامبر ( ص ) و بر درستی قرآن ، درخواستی نابجا و نشانه بهانه جویی کافران

بل یرید کلّ امریء منهم أن یوتی صحفًا منشّره . .. کلاّ إنّه تذکره

کلمه <کلاّ>، تأکید مطلبی است که در آیه پیش (کلاّ بل لایخافون. ..) بیان شده است; یعنی، قرآن کریم تذکره است و اگر بنا بود که کافران به سبب آن متذکر شوند، نزول قرآن به همین صورت برای پندآموزی آنان کافی بود. پس درخواست کافران مبنی بر نامه اختصاصی از جانبِ خداوند، بهانه ای بیش از سوی آنان نیست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 50 - 4

4 - قرآن ، دارای مضامینی روشن و دلایلی گویا ، بر صدق و درستی خویش

فبأیّ حدیث بعده یؤمنون

از این که ایمان نیاوردن به قرآن، امری شگفت آور تلقی شده است; می توان پی برد که راستی و درستی قرآن، آن چنان روشن است که به اثبات از بیرون نیاز ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تکویر - 81 - 25 - 6

6 - دور بودن ساحت قرآن از دخالت شیطان ، ضامن حقانیت و درستی تعالیم آن

إنّه لقول رسول . .. و ما هو بقول شیط-ن رجیم

1- عذاب های نازل شده بر امت های کفرپیشه و مشرک ، نشانه ای بزرگ بر وجود قیامت و عذاب های اخروی است .

إن فی ذلک لأیه

<آیه> به معنای نشانه است و متعلق آن - به قرینه <لمن خاف عذاب الأخره> - حقانیت قیامت و عذابهای آن است. نکره آوردن <آیه> برای رساندن بزرگی و عظمت آن می باشد. بنابراین <إن فی ذلک لأیه>; یعنی، همانا در آن عذابهای دنیوی، نشانه بزرگی است بر حقانیت قیامت و عذابهای آن.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 33 - 3

3 - پدیده حیات و احیای زمین مرده ، نشانه راستی قیامت و دلیل توانایی خداوند بر احیای مردگان است .

و ءایه لهم الأرض المیته أحیین-ها و أخرجنا منها حبًّا

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که آیه شریفه پس از طرح مسأله برانگیختن انسان ها - که کافران آن را انکار می کردند - آمده است. و در حقیقت، این آیه درصدد اثبات قیامت و نشان دادن جلوه ای از قدرت خداوند است.

1 - بقره - 2 - 159 - 5،6

5 - تورات و انجیل ، حاوی شواهد و نشانه هایی بر حقانیت پیامبر ( ص ) و احکام و معارف اسلام هستند .

من بعد ما بینه للناس فی الکتب

برخی بر آنند که مراد از <الکتاب> تورات و انجیل و مقصود از <البینات و الهدی> دلایل و رهنمودهایی است که مردم را به حقانیت نبوت و احکام اسلام هدایت می کنند. آیات گذشته - که درباره کتمان حقانیت تغییر قبله بود - مؤید این احتمال است.

6 - عالمان یهود و نصارا در عصر بعثت ، شواهد و نشانه های حقانیت پیامبر ( ص ) و احکام اسلام را کتمان می کردند .

الذین یکتمون ما أنزلنا من البینت و الهدی من بعد ما بینه للناس فی الکتب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 7 - 6

6 - کفرورزی، موجب انکار هر گونه معجزه و آیه (گواه حقانیت پیامبر) هر چند ملموس و قابل حس باشد.

و لو نزلنا علیک . .. لقال الذین کفروا إن هذا إلا سحر مبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 20 - 13

13 - عن أبی عبداللّه(ع) قال: هذه الآیه نزلت فی الیهود و النصاری یقول اللّه تبارک و تعالی: <الذین آتیناهم الکتاب - یعنی التوراه و الإنجیل - یعرفونه - یعنی رسول اللّه(ص) . .. لأن اللّه عز و جل قد أنزل علیهم فی التوراه و الإنجیل و الزبور صفه محمّد(ص) ... و مبعثه ... .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 57 - 6

6 - مشرکان صدر اسلام دلیل روشن حقانیت پیامبر(ص) (قرآن) را تکذیب می کردند.

قل إنی علی بینه من ربی و کذبتم به

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 114 - 5،12

5 - نزول قرآن معجزه ای کافی برای اثبات حقانیت پیامبر(ص)

أفغیر الله أبتغی حکما و هو الذی أنزل إلیکم الکتب مفصلا

12 - وجود دلایل حقانیت قرآن و پیامبر(ص) در تورات و انجیل

و الذین ءاتینهم الکتب یعلمون أنه منزل من ربک بالحق

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 203 - 1

1 - آیات قرآن نشانه و معجزه ای برای حقانیت رسالت پیامبر ( ص )

و إذا لم تأتهم بایه

ص: 99

کلمه <آیه> به معنای نشانه و دلیل است و مراد از آن آیات قرآن می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 14 - 7

7- قرآن ، معجزه و سند حقانیت پیامبر ( ص ) است .

أم یقولون افتری-ه . .. فإلّم یستجیبوا لکم فاعلموا أنما أُنزل بعلم الله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 10 - 12

12- قرآن ، بهترین و نیرومندترین دلیل و معجزه بر اثبات حقانیت خود وپیامبراسلام ( ص )

لقد أنزلنا إلیکم کت-بًا فیه ذکرکم أفلاتعقلون

آیه شریفه، می تواند پاسخی باشد به درخواست بهانه جویانه مشرکان از پیامبر(ص) مبنی برآوردن معجزه بر اثبات حقانیت خویش; یعنی، اگر آنان تعقل کنند، خواهند فهمید که قرآن معجزه پیامبراسلام است. گفتنی است تأکید شدن این حقیقت با لام قسم و حرف تحقیق (لقد) مؤید همین برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 226 - 3

3 - هماهنگی عمیق گفتار و کردار پیامبر ( ص ) ، نمود اصالت پیام های آن حضرت

و أنّهم یقولون ما لایفعلون

خداوند - تبارک و تعالی - در مذمت شاعران، سرگردانی و دوگانگی گفتار و رفتار آنان را مطرح ساخته است; تا انسان ها در پیام وحی و سخنان و کردار پیامبر(ص) بیندیشند و از هماهنگی گفتار و کردار آن حضرت، به واقعیت و اصالت آن پیام پی برده و دریابند که قرآن وحی آسمانی است، نه بافته هایی شعرگونه و وهمی.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 76 - 2

2 - تشریح سخن حق در قرآن در زمینه موضوعات مورد اختلاف بنی اسرائیل ، نمود حقانیت آن و رسالت پیامبر ( ص )

إنّ ه-ذا القرءان یقصّ علی بنی إسرءیل أکثر الذی هم فیه یختلفون

از مضمون آیه استفاده می شود که بیان حق، نشانگر حقانیت قرآن و رسالت پیامبر(ص) است. علاوه بر این که سیر آیات گذشته به این صورت است که از مسأله توحید آغاز شده و سپس به حقانیت معاد و اکنون به حقانیت قرآن پرداخته شده است. گفتنی است که حقانیت قرآن مستلزم حقانیت رسالت پیامبر(ص) نیز هست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 3 - 2

2 - قرآن ، دلیل صدق و گواه راستی رسالت پیامبراسلام است .

و القرءان الحکیم . إنّک لمن المرسلین

ص: 100

برخی از مفسران برآنند که میان آیه شریفه و آیه قبل، ارتباط نزدیکی وجود دارد; بدین صورت که هر دو آیه درصدد اثبات راستی رسالت پیامبراسلام(ص) از راه قرآن می باشند; منتها این حقیقت در قالب سوگند بیان شده است و انتخاب این قالب، صرفاً برای جلب توجه بیشتر مخاطبان به این امر مهم می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 37 - 4

4 - تصدیق و تأیید رسولان پیشین از سوی پیامبراکرم ( ص ) ، نشانه درستی رسالت آن حضرت و حقانیت قرآن

بل جاء بالحقّ و صدّق المرسلین

خداوند در این آیه به دو مطلب اشاره فرموده است: 1- تأیید حقانیت آنچه پیامبر(ص) آورده است (قرآن); 2- توصیف آن حضرت به تصدیق کننده رسولان پیشین. بیان هم زمان این دو مطلب، می تواند دلیلی بر راستی رسالت پیامبراکرم(ص) و لزوم تصدیق آن حضرت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 17 - 11

11 - ارائه نشانه های روشن درباره قرآن و اسلام و پیامبراکرم ( ص ) ، از سوی خداوند به بنی اسرائیل

و ءاتین-هم بیّن-ت من الأمر

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که <الأمر> اشاره به مسأله حقانیت دین اسلام و رسالت پیامبراکرم(ص) باشد; که آیات پیشین اساساً درباره آن بود و در آیات بعد نیز مورد توجه قرار گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 9 - 4

4- هماهنگی محتوای قرآن با تعالیم پیامبران پیشین ، گواه آسمانی بودن آن و حقانیت رسالت پیامبر ( ص )

أم یقولون افتری-ه . .. قل ما کنت بدعًا من الرسل

واژه <بدعاً> می تواند ناظر به شخص پیامبر(ص) باشد; یعنی، او اولین رسولی نیست که مبعوث شده است; بلکه قبل از او نیز رسولان دیگری بوده اند. هم چنین می تواند ناظر به اقوال و افعال پیامبر(ص) باشد; یعنی، آن حضرت ابداع کننده اقوال و سخنان تازه ای نیست; بلکه سخنان او پیشینه در اقوال و سخنان پیامبران گذشته دارد. برداشت یاد شده براساس احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 30 - 7

7- قرآن و محتوای آسمانی آن ، کافی برای اثبات حقانیت رسالت پیامبر ( ص )

صرفنا إلیک . .. یستمعون القرءان ... إنّا سمعنا کت-بًا أُنزل من بعد موسی ... یهدی

برداشت بالا با توجه به دو نکته است زیر استفاده شده است: 1- مؤمنان پیشتاز جن، فقط با استماع قرآن به آسمانی بودن آن و حقانیت رسالت پیامبر(ص) پی بردند 2- در مقام دعوت قوم، باز بر محتوای پیام قرآن تکیه نمودند; نه بر معجزه و نظائر آن.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 101

19 - صف - 61 - 7 - 8

8 - دعوت مردم از سوی پیامبر ( ص ) به تسلیم و انقیاد در برابر خداوند - و نه فراخوانی آنان به اطاعت خویش - نشانه حقانیت او است .

و من أظلم ممّن افتری علی اللّه . .. و هو یدعی إلی الإسل-م

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 53 - 2

2 - نازل شدن نامه ای سرگشاده از سوی خداوند ، برای یکایک انسان ها در اثبات رسالت پیامبر ( ص ) ، درخواستی نابجا و غیرمنطقی

بل یرید کلّ امریء منهم . .. کلاّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 54 - 1

1 - درخواست نزول نامه سرگشاده از سوی خداوند ، در تأیید رسالت پیامبر ( ص ) و بر درستی قرآن ، درخواستی نابجا و نشانه بهانه جویی کافران

بل یرید کلّ امریء منهم أن یوتی صحفًا منشّره . .. کلاّ إنّه تذکره

کلمه <کلاّ>، تأکید مطلبی است که در آیه پیش (کلاّ بل لایخافون. ..) بیان شده است; یعنی، قرآن کریم تذکره است و اگر بنا بود که کافران به سبب آن متذکر شوند، نزول قرآن به همین صورت برای پندآموزی آنان کافی بود. پس درخواست کافران مبنی بر نامه اختصاصی از جانبِ خداوند، بهانه ای بیش از سوی آنان نیست.

3 - موسی ( ع ) ، برخوردار از دلایلی فراوان بر حقانیت رسالت خویش

ثم بعثنا من بعدهم موسی بئایتنا

کلمه <آیات> به معنای علامتها و نشانه هاست و از مصادیق آن به قرینه <بعثنا>، نشانه های راستی و درستی بعثت موسی خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 105 - 5

5 - موسی ( ع ) برای اثبات رسالت الهی خویش برخوردار از دلیلی روشن بود .

قد جئتکم ببینه من ربکم

<با> در <ببینه> به معنای مصاحبت است. بنابراین جمله <قد جئتکم ببینه> یعنی من با دلیلی روشن به سوی شما آمدم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 108 - 2

2 - سفید گشتن دست موسی ( ع ) پس از نمایان ساختن آن ، دومین معجزه موسی و آیتی برای حقانیت رسالت او

و نزع یده فإذا هی بیضاء للنظرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 118 - 3

3 - معجزه موسی ( ع ) در صحنه مبارزه با ساحران ، عامل تثبیت حقانیت وی و از میان رفتن تمام دستاورد های دیرینه فرعون و اشراف دربارش شد .

فوقع الحق و بطل ما کانوا یعملون

برداشت فوق بر این اساس است که مراد از ضمیر <کانوا> و <یعملون> فرعون و فرعونیان باشد. بر این مبنا مقصود از <ما> در <ما کانوا> تلاشهای فرعونیان برای تثبیت ربوبیت فرعون و مانند آن خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 101 - 2

2- دعوت حضرت موسی ( ع ) ، همراه با دلایل روشن ( معجزات گویا ) بر حقانیت رسالتش بود .

و لقد ءاتینا موسی تسع ءای-ت بیّن-ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 72 - 4

4 - بینات ( دلایل روشن ) موسی ( ع ) ، برهان هایی واضح بر حقانیت او و باطل بودن ادعا های فرعون

قالوا لن نؤثرک علی ما جاءنا من البیّن-ت

ص: 103

باشد.

می شود و آنها همان حقایقی است که در صدر آیه، بیان شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 21 - 4

4 - تفکر در تاریخ پیامبران و امت های پیشین ، راه گشای انسان در فهم حقانیت هشدار های خداوند

فکیف کان عذابی و نذر

فتربّصوا فستعلمون من أصح-ب الصرط السویّ

5 - کتمان حقانیت پیامبر اکرم(ص)، مصداق بارز تکذیب آیات الهی و از بزرگترین ظلمهاست.

الذین ءاتینهم الکتب . .. و من أظلم ممن افتری علی اللّه کذبا أو کذب بایته

در آیه قبل سخن از تکذیب پیامبر(ص) بود و این آیه در مقام هشدار به تکذیب کنندگان آن حضرت است. چرا که وی مصداقی روشن برای آیات الهی است.

12- حضرت ابراهیم ( ع ) بر صحت عقاید توحیدی خویش گواهی داد و خود را به آثار و پیامد های این عقیده ، ملتزم و متعهد دانست .

و أناْ علی ذلکم من الش-هدین

وجود سوگند به <قرآن> در متن آن، در صورتی منطقی خواهدبود که از متن قرآن، بتوان اهمیت و حقانیت آن را استفاده کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 83 - 11

11 - مسیحیان عصر بعثت پس از پذیرش اسلام با نیایش به درگاه خداوند ، خواهان پیوستن به صف شاهدان و گواهان حقانیت قرآن بودند .

ربنا ءامنا فاکتبنا مع الشهدین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 84 - 10

10 - صالحان ، گواهان عینی بر حقانیت قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) *

فاکتبنا مع الشهدین . .. ان یدخلنا ربنا مع القوم الصلحین

جمله <نطمع ان یدخلنا . ..> می تواند اشاره به آرزو و درخواستی باشد که مسیحیان آن را با جمله <فاکتبنا مع الشهدین> از خداوند تقاضا کردند. بنابراین درخواست همراهی با شاهدان همان آرزوی همنشینی با صالحان خواهد بود. و لذا می توان گفت شاهدان همان صالحان هستند.

قل أی شیء أکبر شهده قل اللّه شهید بینی و بینکم

16 - قرآن، گواه خداوند بر حقانیت رسالت پیامبر(ص)

قل اللّه شهید بینی و بینکم و أوحی إلیّ هذا القرءان

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 111 - 5

5 - اگر تمامی موجودات دسته دسته برانگیخته شوند و بر حقانیت پیامبر(ص) شهادت دهند، برخی کافران ایمان نمی آورند.

و حشرنا علیهم کل شیء قبلا ما کانوا لیؤمنوا

<قبلا> در این برداشت جمع <قبیل>، به معنی دسته و صنف گرفته شده است. <و القبیل الجماعه ... من اقوام شتی>. (قاموس اللغه).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 92 - 6

6- مشرکان مکه ، خواهان حضور یافتن خدا و ملائکه نزد آنان ، برای گواهی دادن به حقانیت پیامبر ( ص )

أو تأتی بالله و المل-ئکه قبیلاً

<قبیلاً> به معنای <مقابله> (رو در رو شدن) آمده است و در این آیه، می تواند به منظور افاده مطلب فوق باشد.

10 - کهف - 18 - 29 - 8

8- گرایش و عدم گرایش مردم و آرای آنان در حقانیّت حق ، بی تأثیر است .

الحقّ من ربّکم فمن شاء فلیؤمن ومن شاء فلیکفر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 21 - 20

20 - فرجام امور ، از ملاک های درستی و نادرستی آنها است .

أوَ لو کان الشیط-ن یدعوهم إلی عذاب السعیر

توجه دادن به فرجام راه شیطان و طرح آن با استفهام انکاری، نشان دهنده این نکته است که بدی و یا خوبی عاقبت کار، خود ملاکی بر درستی و یا نادرستی آن کار است.

أنزل الکت-ب بالحقّ و المیزان

بنابراین احتمال که عطف <المیزان> بر <الکتاب> تفسیری بوده و مراد از <الکتاب> دین باشد، مطلب بالا استفاده می شود.

خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 33 - 6

6 - حق ، پایه و محور احکام و قوانین دین اسلام

هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق

خلق السم-وت و الأرض بالحقّ و صوّرکم فأحسن صورکم

جمله <و ما کان من المشرکین> در حقیقت بیان علت گزینش آیین ابراهیم، اعلام شایستگی آن برای پیروی و دلیل هدایت بخشی آن است; یعنی، به این دلیل که ابراهیم مشرک نبود و آیین او به شرک آمیخته نبود، باید پیروی شود و به همین دلیل آیین او آیینی هدایت بخش است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 73 - 10

10- پیشرفت اقتصادی و اجتماعی و بهبود آن ، الزاماً نشانه حقانیت یک اندیشه و آیین نیست .

أیّ الفریقین خیر مقامًا و أحسن ندیًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 53 - 2

2 - غلبه و نصرت قریب الوقوع پیامبر ( ص ) و مؤمنان بر کافران ، از نشانه های برجسته حقانیت و اعجاز قرآن

سنریهم ءای-تنا . .. حتّی یتبیّن لهم أنّه الحقّ

بنابراین که مراد از آیات آفاقی، پیروزی مسلمانان باشد و ضمیر <أنّه> به قرآن بازگردد، مطلب بالا به دست می آید.

6 - اعراف - 7 - 133 - 3،6

3 - هر یک از عذاب های نازل شده بر فرعونیان به تنهایی آیت و نشانی بر حقانیت رسالت موسی بود .

فأرسلنا علیهم . .. ءایت مفصلت

جمع آوردن کلمه <ءایت> دلالت دارد که هر کدام از عذابهای ذکر شده به تنهایی آیت و نشان حقانیت موسی بوده است.

6 - فرعونیان علی رغم مشاهده آیاتی متعدد بر حقانیت رسالت موسی ، از پذیرش آن سرباز زدند .

فأرسلنا علیهم . .. فاستکبروا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 47 - 4

4 - < معجزه > نشانه ای الهی بر حقانیت رسالت و پیام توحیدی موسی ( ع )

فلمّا جاءهم ب-ای-تنا

در قرآن به جای واژه <معجزه>، <آیت و نشانه> به کار رفته است که بیانگر مطلب یاد شده است.

ف-امنوا باللّه و رسوله و النور الذی أنزلنا

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که آیه شریفه به منزله نتیجه برای مطالب یاد شده در آیات پیشین است. آن مطالب عبارت است از ارائه دلایل روشن بر حقانیت تعالیم الهی و نیز اثبات معاد و... .

ألیس اللّه بأحکم الح-کمین

همزه استفهام در <ألیس>، برای تقریر و بیانگر وضوح مفاد آیه است.

می شدید، آن دانش، مانع فخرفروشی و مباهات شما می شد; بلکه اگر جمله <لترونّ الجحیم> (در آیه بعد) را جواب <لو> بدانیم، بازهم می توانیم این نکته را از آیه شریفه به دست آوریم.

11 - طه - 20 - 103 - 5

5 - در قیامت نیز برخی حقایق برای گروهی از مردم مخفی می ماند .

یتخ-فتون بینهم إن لبثتم إلاّعشرًا

جمله <یتخافتون> دلالت می کند که مفاد <إن لبثتم إلاّ عشراً> محور صحبت مجرمان بوده است; نه این که بر آن اتفاق نظر داشته باشند و ارائه نظرهای گوناگون، حاکی از مشخص نبودن حقیقت برای برخی از آنان است.

3 - اصلاح مفاسدی که بر اثر کتمان حقایق دین پدیدار شده و نیز بیان آن حقایق ، از شرایط پذیرش توبه کتمان کنندگان است .

إلا الذین تابوا و أصلحوا و بینوا فأولئک أتوب علیهم

جمله معارف دینی است، می توان استفاده کرد که سایر مسائل دینی هم مشمول آن است.

کند و با از کار افتادن آن، بقیه، کارایی خود را از دست می دهند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - نجم - 53 - 11 - 3

3 - قلب ، جایگاه رؤیت حقایق نامحسوس

ما کذب الفؤاد مارأی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - منافقون - 63 - 3 - 10

10 - دل آدمی ، مرکز درک و فهم حقایق و معارف الهی است .

فطبع علی قلوبهم فهم لایفقهون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 46 - 9

9 - جهان هستی ، متشکل از حقایق غیبی و ناشناخته و امور محسوس و شناختنی

ع-لم الغیب و الشه-ده

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 14 - 3

3 - خالقیت خداوند نسبت به انسان و جهان ، نشانه و دلیل احاطه علمی او به تمامی حقایق جهان و نیز راز دل ها و ضمیر انسان ها است .

إنّه علیم بذات الصدور . ألا یعلم من خلق

عبارت <ألا یعلم من خلق> در مقام تبیین چگونگی آگاهی خداوند، از راز دل ها و ضمیر انسان ها است; یعنی، خداوند چون خالق و آگاه به خلق خویش است، پس به راز دل ها و نهان آدمیان آگاهی دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 39 - 2،3

2 - وجود پدیده ها و حقایق نادیدنی و شناخته نشدنی در جهان برای بشر

و ما لاتبصرون

3 - جهان هستی ، دارای پدیده ها و حقایق دیدنی و شناختنی و ناپیدا و ناشناختنی

فلاأُقسم بما تبصرون . و ما لاتبصرون

و لله غیب السموت و الأرض و ما أمر الساعه

.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 38 - 2،6

2 - وجود حقایقی پنهان از دید انسان ها در آسمان ها و زمین

إنّ اللّه ع-لم غیب السم-وت و الأرض

6 - آگاهی خداوند به نیت ها و راز دل ها ، دلیل آگاهی کامل او از حقایق پنهانی تمامی جهان

إنّ اللّه ع-لم غیب السم-وت و الأرض إنّه علیم بذات الصدور

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله <إنّه علیم بذات الصدور> در مقام تعلیل برای <إنّ اللّه عالم غیب. ..> می باشد; یعنی، چون خداوند به نیت ها و راز دل ها - که پنهانی ترین امور جهان است - آگاه می باشد، پس نسبت به امور غیبی جهان نیز آگاه خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 26 - 2

2 - زمان نزول عذاب ، شکست کافران و برپایی قیامت ، از امور غیبی و تنها در اختیار خداوند است .

حتّی اذا اوا ما یوعدون. ..اقریب ما توعدون... علم الغیب

تعریف <الغیب> برای استغراق است; یعنی، تمامی امور و حقایق غیبی و <عالم الغیب> خبر برای مبتدای محذوف (هو) است. تعریف مسند و مسندالیه، مفید قصر می باشد; یعنی، تنها خداوند عالم به امور غیبی است. گفتنی است از مصادیق مورد نظر در امور غیبی - به قرینه آیات پیشین - مسأله برپایی قیامت، شکست کافران و نزول عذاب بر آنان است.

19 - حاقه - 69 - 39 - 2،3

2 - وجود پدیده ها و حقایق نادیدنی و شناخته نشدنی در جهان برای بشر

و ما لاتبصرون

3 - جهان هستی ، دارای پدیده ها و حقایق دیدنی و شناختنی و ناپیدا و ناشناختنی

فلاأُقسم بما تبصرون . و ما لاتبصرون

مربوط به مسائلی است که حق در آنها روشن نیست.

11 - لزوم یادآوری حقایق آموزنده تاریخ

إذ یعدکم اللّه إحدی الطائفتین

8 - طرح و بیان حقایق به شکل پرسش و پاسخ، از روشهای قرآن در تبلیغ و هدایت

قل أی شیء أکبر شهده قل اللّه شهید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 16 - 5

5- بیان حقایق و معارف در قالب پرسش و پاسخ از روش های قرآن برای توجه دادن مردم به آن حقایق

قل من رب السموت و الأرض قل الله

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 17 - 20

20- خداوند برای تبیین حقایق مثل های فراوان می آورد .

کذلک یضرب الله الأمثال

ادات عموم مانند <کل>، <ال> جنس که بر جمع داخل شود و . .. گاهی برای استغراق حقیقی است و گاهی حاکی از کثرت و فراوانی است که از آن به عموم عرفی تعبیر می شود. به نظر می رسد معنای دوم از <الأمثال> اراده شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 44 - 13

13- مردم ، باید برای فهم و کشف حقایق به پیامبراکرم ( ص ) مراجعه کنند .

فسئلوا أهل الذکر إن کنتم لاتعلمون . .. و أنزلنا إلیک الذکر لتبیّن للناس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 89 - 4

4- تبیین حقایق و تفهیم آنها به توده های بشری ، نیازمند بهره گیری از بیان ها و شیوه های گوناگون است .

و لقد صرّفنا للناس فی ه-ذا القرءان من کلّ مثل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 21 - 12

12- تفهیم حقایق غیبی با بهره گیری از امور حسی ، سبکی مفید و اسلوبی قرآنی است .

أعثرنا علیهم لیعلموا . .. أنّ الساعه لاریب فیها

آموختن حقانیّت معاد با نشان دادن بیداری اصحاب کهف پس از خوابی دراز مدّت، گویای برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 32 - 4

4- بهره بردن از تمثیل در تبیین حقایق معنوی ، از روش های مورد استفاده قرآن است .

و اضرب لهم مثلاً رجلین

ص: 145

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 45 - 1

1- پیامبر ، وظیفه دار استفاده از تمثیل برای بیان حقیقت زندگی دنیا و ناپایداری آن است .

و اضرب لهم مثل الحیوه الدنیا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 54 - 2

2- آوردن مثال و نمونه ، از شیوه های بیانی قرآن و از روش های مناسب در تبلیغ و بیان حقایق است .

و لقد صرّفنا فی ه-ذا القرءان للناس من کلّ مثل

برای <مَثَل> معانی متعددی از جمله: <شبیه و نظیر> و <حدیث (کلام تازه)> و <ضرب المثل> و <صفت> ذکر شده است. در آیه مورد بحث، به مناسبت <و اضرب لهم مثلاً رجلین> - در آیات قبل - ظاهراً، مقصود، ذکرِ شبیه و نظیر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 34 - 5

5 - بهره گیری از حوادث و نمونه های تاریخی به منظور قابل فهم کردن حقایق ، روشی در تبلیغ و هدایت

و مثلاً من الذین خلوا من قبلکم

تردیدی نیست که یاد کردن حوادث و نمونه های تاریخی در قرآن، برای درک بهتر حقایقی است که خداوند در صدد بیان آنهاست. بنابراین می توان از این یاد کرد، روش تبلیغ و هدایت مردم به حقایق را آموخت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 39 - 6

6 - استفاده از تشبیه ، برای بیان کردن حقایق ، از روش های بیانی قرآن است .

و الذین کفروا أعم-لهم کسراب بقیعه . .. إذا جاءه لم یجده شیئًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 41 - 14

14 - انتخاب ملموس ترین مثال ، برای تبیین حقایق پیچیده و بلند آسمانی ، شیوه بیانی قرآن کریم است .

ألم تر أنّ اللّه یسبّح له . .. و الطیر ص-فّ-ت

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که در آیه شریفه، پرندگان از حیث قابل دسترس بودن و نوع پرواز و اندامشان، مورد تمثیل قرار گرفته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 50 - 4

4 - قرآن ، حاوی دلایل گوناگون و همراه با اسلوب ها و شیوه های مختلف بیانی در ارائه حقایق به مردم

ص: 146

و لقد صرّفن-ه بینهم

برداشت فوق، مبتنی بر این است که مرجع ضمیر مفرد غایب در <صرّفناه> - به قرینه آیات متعددی که در این سوره، از جمله آیه نخست و دو آیه بعد (و جاهدهم به جهاداً کبیراً) آمده است - قرآن باشد. بر این اساس مقصود از <صرّفناه> یا تغییرات موجود در اسلوب بیانی و شیوه ارائه مطالب قرآن است یا مراد دلایل گوناگونی است، که قرآن بر اثبات ادعاهای خود آورده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - لقمان - 31 - 25 - 8

8 - طرح پرسش در احتجاج ، برای واداشتن طرف مقابل به اقرار به حق ، از روش های قرآن برای تبیین حقایق است .

و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 11 - 8

8 - تبیین حقایق و معارف والا ، با بیانی ساده و همه فهم ، روش هدایتی قرآن

و الذی نزّل . .. فأنشرنا به بلده میتًا کذلک تخرجون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 25 - 6

6 - روش وحی ، تبیین حقایق با منطق و دلیل روشن و نه الزاماً ارائه نمود های حسّی

و إذا تتلی علیهم ءای-تنا بیّن-ت . .. قالوا ائتوا ب-ابائنا

از این که خداوند، پس از بیان دلایلی روشن، به درخواست مشرکان مبنی بر ارائه نمودهای محسوس ترتیب اثر نداده است، مطلب یاد شده قابل برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 24 - 2

2 - لزوم استفاده از شیوه های مختلف تمثیلی و داستانی ، برای تفهیم حقایق به مردمان

إنّه لحقّ مثل ما أنّکم تنطقون . هل أتیک حدیث ضیف إبرهیم

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند در آیه قبل، از تمثیل و در این آیه از بیان سرگذشت میهمانان گرامی ابراهیم(ع) در جهت حقانیت وعده های خویش بهره جسته است.

إن فی ذلک لأیه لقوم یتفکّرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 46 - 10

10 - اندیشه و فکر از راه های رسیدن به حقیقت است .

ثمّ تتفکّروا ما بصاحبکم من جِنّه

برداشت یاد شده، از آن جا است که در فرصت عدّه، حقایقی همچون بدی ها و ضررهای جدایی و تنهازیستی روشن می شود و نیز همسران به عیب های خویش پی می برند و همین موجب رجوع و بازگشت به زندگی مشترک و حل مشکل طلاق گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 3 - 7

7 - جواز سوگند برای اثبات مطالب حق و حقوق مسلّم

و الص-فّ-ت صفًّا . فالزّجرت زجرًا . فالتّلی-ت ذکرًا

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند برای اثبات توحید الهی، سه بار سوگند یاد کرده است. این سوگند، می تواند دلیل پسندیدگی و جواز آن برای بشر باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 1 - 5

5 - سوگند برای اثبات و یا تأکید مطلب حق ، جایز است .

و القرءان ذی الذکر

از سوگند خداوند برای اثبات راستی رسالت پیامبر(ص) و الهی بودن قرآن، مطلب یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 84 - 5

5 - مشروعیت و پسندیده بودن سوگند ، برای اثبات حق

قال فالحقّ و الحقّ أقول

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 76 - 6

6 - جواز سوگند برای اثبات حقیقت ، پس از اثر نداشتن دلایل و براهین روشن

و إنّه لقسم لو تعلمون عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 34 - 3

3 - جواز سوگند ، برای اثبات حقیقت

و القمر . .. و الصبح إذا أسفر

از سوگند خداوند، جواز آن برای بشر استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مرسلات - 77 - 5 - 6

6 - سوگند برای اثبات و یا تأکید مطلب حق ، جایز است .

و المرسل-ت عرفًا . .. فالملقی-ت ذکرًا

از سوگندهای خداوند، برای اثبات تحقق وعده خویش (برپایی قیامت)، مطلب یاد شده استفاده می شود.

ص: 150

5 - انعام - 6 - 94 - 8،9

8 - با فرارسیدن مرگ، مشرکان بر پوچی پندار خویش در مورد شفاعت معبودهای خود پی خواهند برد.

و ما نری معکم شفعاءکم الذین زعمتم أنهم فیکم شرکؤا . .. و ضل عنکم ما کنتم تزعمون

در لسان العرب آمده که یکی از معانی <ضل>، پنهان و غایب شد است. بنابراین معنی جمله <و ضل عنکم ... >، یعنی آنچه را شما می پنداشتید پس از مرگ شفاعت شما را خواهند کرد، غایب و پنهان گشته اند.

9 - چشمان آدمی با مرگ به روی حقایق گشوده خواهد شد.

و ضل عنکم ما کنتم تزعمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 77 - 5

5 - لحظه مرگ ، زمان ملاقات انسان با خدا و آشکار شدن حق برای اوست .

یوم یلقونه

مراد از <یوم یلقونه> می تواند مرگ باشد و همچنین می تواند قیامت باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

لقد جاءت رسل ربنا بالحق

24 - قیامت ، روز ظهور و بروز قدرت مطلق خدا و آگاهی همگان به نبود قدرت برای غیر اوست .

إذ یرون العذاب أن القوه للّه جمیعاً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 166 - 5

5 - قیامت ، روز آگاهی مشرکان تابع و دنباله رو از گمراهی پیشوایان و بزرگان خویش

إذ تبرأ الذین اتبعوا من الذین اتبعوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 167 - 8

8 - صحنه قیامت ، صحنه مشاهده اعمال دنیوی و دیدن نتایج آن است .

کذلک یریهم اللّه أعملهم حسرت

فعل <یری> می تواند از رؤیت به معنای دیدن با چشم باشد. بر این مبنا معنای جمله <کذلک ...> چنین می شود: خداوند اعمال مشرکان (و یا نتایج اعمالشان) را به آنان نشان خواهد داد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 212 - 13

13 - قیامت ، روز ظهور برتری تقواپیشگان بر کافران و روز ظهور ارزش های حقیقی

و الذین اتقوا فوقهم یوم القیمه

چون برتری مؤمنان تقواپیشه در دنیا نیز حتمی است ; بنابراین <یوم القیمه>، ظرف ظهور این برتری خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 9 - 7

7 - قیامت ، روز رسیدن همگان به یقین و برچیده شدن هر گونه تردید

لیوم لا ریب فیه

مراد از جمله <لا ریب فیه> می تواند این معنا باشد که در آن روز شکی وجود ندارد و آن روز، روز یقین است. نه اینکه در وقوع و تحقق روز قیامت شکی نیست چنانچه در برداشت قبلی آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 25 - 6،7

6 - قیامت ، روز رسیدن همگان به یقین و برچیده شدن هر گونه تردید

لیوم لا ریب فیه

مراد از جمله <لا ریب فیه> می تواند این معنا باشد که در آن روز شکی وجود ندارد و آن روز، روز یقین است; نه اینکه در وقوع و تحقق روز قیامت شکی نیست، چنانچه در برداشت قبل آمده است.

7 - همه حقایق در قیامت ، مکشوف و یقینی است .

ص: 154

لیوم لا ریب فیه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 30 - 1

1 - تجلی علم و قدرت حق ، در روزی که هر کس کردار خویش را حاضر می یابد .

قل ان تخفوا . .. یعلمه اللّه ... و اللّه علی کل شیء قدیر. یوم تجد کل نفس ما عملت

بنابراینکه <یوم تجد>، ظرف برای <یعلمه اللّه> و <قدیر> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 85 - 8

8 - آخرت ، عرصه ظهور واقعی نتایج عقاید و اعمال

و من یبتغ . .. و هو فی الاخره من الخاسرین

قید <فی الاخره>، نفی زیان در دنیا نیست; لذا حمل بر ظهور زیان در آخرت می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 106 - 2

2 - قیامت ، عرصه آشکار شدن اعمال انسان ها در چهره های آنان

یوم تبیضّ وجوه و تسودّ وجوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 161 - 7

7 - تجسم رفتار ناپسند خیانتکاران در روز رستاخیز

و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیمه

برخی برآنند که مراد از <ما غلّ>، آن مالی که در دنیا مورد خیانت واقع شده، نیست ; بلکه گناه خیانتکاری در قیامت تجسّم می یابد و خیانتکار همراه آن گناهِ مجسّم در صحنه قیامت حاضر می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 180 - 19،29

19 - قیامت ، صحنه ظهور خیر و شرّ واقعی

و لا یحسبنّ . .. هو شرّ خیراً لهم بل هو شرّ سیطوّقون ... یوم القیمه

29 - آویخته شدن اموال مانعان زکات به گردنشان در قیامت ، به صورت اژدهایی از آتش

سیطوّقون ما بخلوا به یوم القیمه

از امام صادق (ع) درباره <سیطوّقون ما بخلوا به . .. > سؤال شد، آن حضرت فرمود: ما من احد یمنع من زکاه ماله شیئاً الّا جعل اللّه عزّوجلّ ذلک یوم القیمه ثعباناً من نار مطوّقاً فی عنقه.

_______________________________

ص: 155

کافی، ج 3، ص 502، ح 1 ; نورالثقلین، ج 1، ص 414، ح 449 و 452.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - نساء - 4 - 42 - 1،9،10

1 - نیستی و نابودی ، آرزوی کافران و عصیانگران بر پیامبر ( ص ) ، در قیامت

یومئذ یودّ الذین کفروا و عصوا الرسول لو تسوّی بهم الارض

<لو> در <لو تسوّی> به معنای لیت (ای کاش) است، و جمله <لو تسوّی . .. > کنایه از هیچ و پوچ شدن است.

9 - مردم در قیامت ، هیچ حقیقتی را از خداوند پنهان نخواهند ساخت .

و لا یکتمون اللّه حدیثاً

بنابر اینکه جمله <و لا یکتمون> عطف بر <یودّ> باشد، نه عطف بر <تسوّی>.

10 - قیامت ، روز بروز نهفته های درونی انسان

و لا یکتمون اللّه حدیثاً

بر این مبنا که جمله <و لا یکتمون> عطف بر <یودّ> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 14 - 20

20 - آگاه شدن امت ها از کرده های خویش در قیامت

إلی یوم القیمه و سوف ینبئهم اللّه بما کانوا یصنعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 36 - 4

4 - قیامت ، صحنه بروز کارساز نبودن ثروت دنیا برای زراندوزان بی ایمان

إنّ الذین کفروا لو أنَّ لهم ما فی الارض جمیعاً و مثله معه . .. ما تقبل منهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 96 - 13

13 - صحرای محشر عرصه حسابرسی مردم برای تعیین میزان پایبندی آنان به احکام الهی

احل لکم . .. حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً و اتقوا اللّه الذی إلیه تحشرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 12 - 13

13 - قیامت، روز ظهور حقایق و از بین رفتن هر گونه تردید

لیجمعنکم إلی یوم القیمه لا ریب فیه

مرجع ضمیر <فیه> می تواند <یوم القیامه> باشد، یعنی قیامت ظرف تردید نیست و در آن روز تردید از آدمی رخت بر می بندد.

ص: 156

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 22 - 7،11

7 - قیامت، روز استهزای مشرکان و نمایاندن ناتوانی و بطلان خدایان دروغین آنهاست.

و یوم نحشرهم جمیعا ثم نقول للذین أشرکواأین شرکاؤکم الذین کنتم تزعمون

11 - قیامت، روز ظهور حقانیت توحید، حتی برای مشرکان

ثم نقول للذین أشرکوا أین شرکاؤکم الذین کنتم تزعمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 23 - 4،7

4 - قیامت، روز رسوایی مشرکان و آشکار شدن بطلان عقاید شرک آلود آنان

ثم لم تکن فتنتهم . .. و اللّه ربنا ما کنا مشرکین

7 - قیامت، صحنه بروز ملکات و خصلتهای تثبیت شده و پنهان آدمی

و اللّه ربنا ما کنا مشرکین

مشرکان در قیامت دروغ می گویند، حال آنکه برای آنان فایده ای ندارد. دلیل این کار، به فرموده صاحب المیزان، رسوخ خصلت دروغگویی در آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 24 - 3،4،6

3 - ظهور بطلان شرک و پوچی معبودهای دروغین در قیامت

و ضل عنهم ما کانوا یفترون

از کاربردهای فعل <ضل> جایی است که چیزی از بین رفته است و باطل شود. در لسان العرب آمده است: <ضل الشیء إذا ضاع>

4 - ظهور بی پایگی و پوچی عقیده شرک در قیامت، صحنه ای در خور تأمل و درس آموز

انظر کیف کذبوا علی أنفسهم و ضل عنهم ما کانوا یفترون

6 - قیامت، روز تجلی حقایق و از میان رفتن پرده های اوهام است.

و ضل عنهم ما کانوا یفترون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 31 - 6

6 - قیامت، هنگامه ظهور زیانکاری منکران معاد و ملاقات پروردگار است.

حتی إذا جاءتهم الساعه بغته قالوا یحسرتنا علی ما فرطنا فیها

منادا قرار گرفتن حسرت، گویای مشهود و عیان بودن آن در صحنه قیامت است. به گونه ای که مورد <نداء> قرار می گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 36 - 8

8 - تکذیب کنندگان پیامبر(ص)، حقانیت آن حضرت و دعوت او را در قیامت درمی یابند.

ص: 157