2 - آل عمران - 3 - 23 - 3،6،13

3 - اطلاعات ناقص برخى اهل كتاب ( يهود ) ، از كتاب آسمانى خويش

الم تر الى الذين اوتوا نصيباً من الكتاب

6 - عدم قبول حكميت تورات از سوى برخى عالمان يهود ، به دنبال ارائه پيشنهاد آن از جانب پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله)

الم تر الى الذين اوتوا نصيباً من الكتاب . .. هم معرضون

برداشت فوق بر اساس شأن نزولى است كه درباره آيه مورد بحث نقل شده است. (مجمع البيان).

13 - وجود نشانه هاى صدق پيامبر (صلی الله علیه و آله) در تورات *

اگر چنين نشانه هايى در تورات نبود، دعوت به حكميت تورات براى رفع اختلاف در مورد دعوت پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، صحيح نبود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 50 - 1،2،3

1 - عيسى ( ع ) ، تصديق كننده تورات

و مصدقاً لما بين يدىّ من التورية

2 - عدم تحريف تورات تا عصر حضرت عيسى ( ع ) *

و مصدقاً لما بين يدىّ من التورية

به نظر مى رسد جمله «لما بين يدىّ من التورية»، اشاره باشد به تورات متداولى كه در دسترس مردم بوده است. لذا تصديق آن، دلالت بر عدم تحريف تورات موجود در آن عصر دارد.

3 - نسخ بعضى از احكام تورات ، توسط حضرت عيسى ( ع )

و لاحلّ لكم بعض الذى حرّم عليكم

چون مخاطبان عيسى (ع)، بنى اسرائيل بودند، و شريعت بنى اسرائيل تا قبل از عيسى (ع)، شريعت حضرت موسى (ع) بوده، بنابراين چيزهايى كه عيسى (ع) براى آنان حلال مى كند، چيزهايى است كه تورات آنها را تحريم كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 93 - 7،9،10

7 - پيشنهاد پيامبر (صلی الله علیه و آله) به يهوديان براى ارائه شاهدى از تورات ، بر صدق ادعاى خويش در تحريم برخى خوردنيها

قل فاْتوا بالتورية فاتلوها ان كنتم صادقين

9 - پنهان كردن تورات ، توسط يهوديان *

قل فاْتوا بالتورية فاتلوها

دعوت به آوردن تورات و تلاوت آن، اين را گوشزد مى كند كه آنها تورات را از دسترس مردم خارج كرده بودند.

10 - نسبت هاى ناروا و دروغ بستن بنى اسرائيل ، به تورات

قل فاْتوا بالتورية فاتلوها ان كنتم صادقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 15،21

15 - ناديده گرفتن آيات بيانگر حقّانيّت قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) در تورات از سوى علماى يهود ، به خاطر متاع اندك دنيا

ص: 2

انّ من اهل الكتب لمن . .. لا يشترون بايات اللّه ثمناً قليلا

تمجيد خداوند از عالمان مؤمن اهل كتاب، به خاطر ايمان به قرآن و سوداگرى نكردن بر سر آيات الهى

21 - ايمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجيل ، فروتنى در برابر خدا و ارج نهادن به آيات الهى ، ملاك ارزش انسان نزد خداوند

لهم اجرهم عند ربّهم

اضافه تشريفيّه در «ربّهم» بيانگر آن است كه دارندگان صفات ياد شده، در پيشگاه خداوند داراى ارزشى والا هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 4 - 15

15- « عن أبى عبيدة قال : سألت أباجعفر ( ع ) عن قوله تعالى « ائتونى بكتاب من قبل هذا أو أثارة من علم إن كنتم صادقين » قال : عنى بالكتاب التوراة و الإنجيل « و أثارة من علم » فإنّما عنى بذلك علم اوصياء الأنبياء عليهم السلام ;

ابوعبيده گويد: از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند تعالى «ائتونى بكتاب من قبل هذا أو اثارة من علم إن كنتم صادقين» سؤال كردم، حضرت فرمود: مراد از «كتاب»، تورات و انجيل است و مراد از «أثارة من علم» علم جانشينان پيامبران است».

باشيد - و فقط از عذابهاى الهى بترسيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 10 - 6

6- ايمان به محتواى تورات اصلى ، مستلزم ايمان به حقانيت قرآن

و شهد شهد من بنى إسرءيل على مثله فامن

مراد از «مثله» تورات است و «فاء» در «فآمن» مى رساند كه ايمان به قرآن، نتيجه روحيه حق پذيرى و ايمان به تورات است.

و عندهم التورية فيها حكم اللّه

8 - گروهى از يهوديان ، بى اعتنا به حكم خدا در تورات و رويگردان از حكم پيامبر (صلی الله علیه و آله) پس از مراجعه به آن حضرت

و كيف يحكمونك و عندهم التورية فيها حكم اللّه ثم يتولون من بعد ذلك

12 - سنگسار كردن ، مجازات زناى محصنه در تورات

و عندهم التورية فيها حكم اللّه

در شأن نزول اين آيات آمده است كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) در زناى محصنه زن و مردى يهودى به سنگسار كردن آنان حكم فرمود و از «ابن صوريا»، كه داناترين مردم به تورات بود، بر وجود اين حكم در تورات اعتراف گرفت. (مجمع البيان)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 44 - 2،51

2 - تورات ، مشتمل بر هدايت ( احكام ) و نور ( عقايد )

إنّا انزلنا التورية فيها هدى و نور

چون واژه «نور» تناسب با مقوله هاى نظرى دارد، مراد از آن مى تواند عقايد باشد و «هدايت»، گرچه در مسائل نظرى و عملى كاربردى يكسان دارد، ولى چون در مقابل نور قرار گرفته است، مراد از آن مى تواند احكام و مسائل عملى باشد.

51 - كفرپيشگى برخى از عالمان و سران يهود عصر پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، به دليل خوددارى آنان از قضاوت بر اساس تورات

ثم يتولون من بعد ذلك . .. و من لم يحكم بما أنزل اللّه فأولئك هم الكفرون

«تولى» (مصدر توليتم) به معناى اعراض كردن است و متعلق آن - به قرينه آيه قبل - پيمان بنى اسرائيل بر پذيرش تورات و عمل به احكام آن مى باشد.

5 - خداوند ، بنى اسرائيل را - على رغم پيمان شكنى و اعراضشان از فرامين تورات - مورد تفضل و رحمت خويش قرار داد .

فلولا فضل اللّه عليكم و رحمته لكنتم من الخسرين

با توجه به ذكر اعطاى كتاب به حضرت موسى(ع) پس از بيان فرجام كار فرعون و فرعونيان و هلاكت و نابودى آنان، اين برداشت به دست مى آيد.

4 - دريافت تورات توسط موسى ( ع ) و عدم مشاركت هارون با او در اين امر مهم

ثمّ أرسلنا موسى و أخاه هرون . .. و لقد ءاتينا موسى الكتب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 23 - 1

1 - تورات از سوى پروردگار به موسى ( ع ) اِعطا شد .

و لقد ءاتينا موسى الكتب

«ال» در «الكتاب» مى تواند براى عهد و اشاره به تورات داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 45 - 1

1 - اعطاى كتاب ( تورات ) به موسى ( ع ) از سوى خداوند

و لقد ءاتينا موسى الكتب

3 - نوشته ها و حقايق موجود در الواح عطا شده به موسى ، هدايتگر انسان ها و رحمت آفرين براى آنها

و فى نسختها هدى و رحمة

كلمه «نسخة» به نوشته اصلى و نيز به رونوشت آن به اعتبار اينكه جانشين نوشته اصلى است، اطلاق مى گردد. (لسان العرب). ظاهراً مراد از «نسخة» در آيه شريفه همان نوشته اصلى است.

الم تر الى الذين اوتوا نصيباً من الكتاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 59 - 8

8 - اهل كتاب زمان رسول خدا ، ناشايست براى انتساب تورات و انجيل به آنان *

و ما أنزل من قبل

سياق عبارت اقتضا مى كرد كه گفته شود «ما انزل اليكم» نه «ما انزل من قبل»، به نظر مى رسد اين تغيير براى رساندن اين حقيقت است كه اهل كتاب به مضامين و احكام تورات و انجيل وفادار نماندند، لذا شايستگى آن را ندارند كه كتب آسمانى به آنان انتسابى داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 66 - 1،2،3،4

1 - دعوت خداوند از اهل كتاب به اقامه تورات ، انجيل و ساير معارف و تعاليم الهى

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليهم

2 - بهره مندى اهل كتاب از نعمت هاى آسمانى و زمينى ، در صورت باور به معارف تورات و انجيل و عمل به احكام آنها به همراه ديگر تعاليم نازل شده بر آنان

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليهم من ربهم لاكلوا من فوقهم

«اقامة» به معناى برپايى چيزى و يا كارى است با تمام شرايط آن و اقامه كتب آسمانى، باور به معارف آن و انجام تمامى تكاليف آنهاست.

3 - بسيارى از اهل كتاب ، مردمى بى اعتنا به تورات ، انجيل و ديگر تعاليم نازل شده بر آنان

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليهم

4 - اهل كتاب فاقد انگيزه كافى براى برپا داشتن تورات و انجيل و ديگر كتب آسمانى

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل

بيان شرط با كلمه «لو» حكايت از آن دارد كه اقامه تورات و انجيل از سوى اهل كتاب، امرى بعيد و به دور از انتظار است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 68 - 13،15

13 - اهل كتاب در كفر و طغيان روز افزون به خاطر بى اعتنايى به تعاليم تورات و انجيل

و ليزيدن كثيراً منهم ما أنزل إليك من ربك طغيناً و كفراً

ازدياد كفر و طغيان اهل كتاب بر اثر نپذيرفتن قرآن، حاكى از آن است كه قبل از نزول قرآن نيز آنان در كفر و طغيان بوده اند كه به قرينه صدر آيه، اين كفر و طغيان بر اثر مهمل گذاشتن تورات و انجيل بوده است.

15 - بى اعتنايى و عدم تعهد اهل كتاب به تورات و انجيل ، موجب كفر آنان به قرآن

قل ياهل الكتب لستم على شىء حتّى تقيموا التورية و الانجيل . .. طغيناً

بيان كفرورزى اهل كتاب به قرآن پس از بيان بى اعتنايى آنان به تورات و انجيل، نمايانگر اين است كه بى اعتنايى آنان به تورات و انجيل، زمينه ساز كفر و انكار قرآن شده است.

ص: 14

6 - عالمان اهل كتاب ، پس از بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) بشارت هاى تورات را درباره پيامبر موعود نديده انگاشته و بدان ها اعتنايى نكردند .

و لما جاءهم رسول . .. نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

به نظر مى رسد مراد از «فريق» در جمله فوق، عالمان يهود باشد; زيرا آنان متصدى بيان معارف و احكام تورات بودند. جمله «كأنهم لايعلمون» (گويا ]بدانها [عالم نبودند) مؤيد اين معناست.

8 - انگيزه عالمان يهود از ناديده گرفتن بشارت هاى تورات ، ايجاد زمينه براى انكار رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله) بود .

و لما جاءهم رسول . .. نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 121 - 4

4 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) و بيانگر ضرورت ايمان به آن دو است .

الذين ءاتينهم الكتب يتلونه حق تلاوته أولئك يؤمنون به

چون خواندن تورات و انجيل و پيروى از آن دو، مايه ايمان آوردن به قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى شود، به دست مى آيد كه: آن دو كتاب، بشارت به آمدن قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) و لزوم ايمان آوردن به آنها مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 146 - 2

2 - تورات و انجيل حاوى نويد به بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) و بيانگر مشخصاتى دقيق از آن حضرت

الذين ءاتينهم الكتب يعرفونه كما يعرفون أبناءهم

بيان اين حقيقت كه يهود و نصارا، حقانيت پيامبر(صلی الله علیه و آله) را به خوبى مى شناختند - پس از توصيف آنان به دارندگان كتاب آسمانى - اشاره به اين دارد كه: منبع شناخت آنان، كتاب آسمانى شان (تورات و انجيل) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 157 - 7،12

7 - بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) از بشارت ها و اخبار غيبى تورات و انجيل

الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

12 - تطبيق نشانه هاى پيامبرِ نويد داده شده در تورات و انجيل بر پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) جاى هيچ ترديدى براى يهود و نصارا نداشت .

الذى يجدونه مكتوبا عندهم

آنچه در تورات و انجيل آمده، نشانهاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) است، ولى خداوند با جمله «يجدونه . .. » بيان مى كند كه اهل كتاب خود پيامبر را در تورات و انجيل مى يابند. نكته اين تعبير اين است كه تطبيق نشانه هاى موجود در تورات و انجيل بر پيامبر(صلی الله علیه و آله)، قطعى بوده و جاى هيچ ترديدى براى آنان نداشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 6

ص: 19

6- تورات ، حاوى بشارت به نزول قرآن

و من قبله كتب موسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 93 - 1،5،6،12،13

1 - خداوند ، براى پذيرش تورات و عمل به دستورات آن از بنى اسرائيل پيمان گرفت .

و إذ أخذنا ميثقكم . .. خذوا ما ءاتينكم بقوة

ميثاق به معناى پيمان مؤكد است و جمله «خذوا . ..» بيانگر مورد ميثاق مى باشد. گرفتن كتابهاى آسمانى (خذوا ...) به اين است كه پذيرفته شود و به احكام آن عمل گردد.

5 - بنى اسرائيل ، براى پذيرش تورات و عمل به فرمان هاى آن لجاجت كرده و سرسختى نشان مى دادند .

و رفعنا فوقكم الطور خذوا ما ءاتينكم

از اينكه خداوند با تهديد و ارعاب (قرار دادن كوه بر سر بنى اسرائيل) از قوم موسى خواست تا تورات را بپذيرند و براى عمل كردن به آن پيمان بسپارند. برداشت فوق به دست مى آيد.

6 - پذيرش تورات با جديت تمام و استوارسازى رفتار و انديشه ها بر اساس آن ، فرمان خداوند به بنى اسرائيل

خذوا ما ءاتينكم بقوة

12 - قوم موسى ، على رغم اظهار پذيرش تورات و پيشمانشان بر گوش سپارى به فرمان هاى خدا و موسى ( ع ) ، تمرد كرده و عصيانگر شدند .

قالوا سمعنا و عصينا

13 - قوم موسى ، آشكارا و علنى و بدون هيچ پرده پوشى ، از فرمان هاى تورات و موسى ( ع ) سرپيچى كردند .

قالوا سمعنا و عصينا

بعيد به نظر مى رسد كه قوم موسى در پاسخ به پيروى از فرمانهاى خدا و موسى(ع) - خصوصاً با قرار گرفتن طور بر بالاى سر ايشان - اظهار كنند كه «ما نافرمانى مى كنيم». بنابراين «قالوا سمعنا و عصينا» بيان مى دارد كه اظهار اطاعت كردند و در عمل نافرمانى كردند، ولى از آن جا كه نافرمانى اينان بسيار علنى و بدون پرده پوشى بوده، گويابه زبان آوردند كه ما عصيان مى كنيم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 70 - 8

8 - بنى اسرائيل با نقض پيمان هاى الهى و پيروى از هوا هاى نفسانى ، فاقد پايگاه مطمئن براى اقامه تورات ، انجيل و ديگر معارف الهى

لستم على شىء . .. لقد اخذنا ميثق بنى اسرءيل

بنابر اينكه جمله «لستم على شىء . ..» به اين معنا باشد كه شما پايگاهى نداريد تا بتوانيد تورات و انجيل را اقامه كنيد، مى توان گفت آيه مورد بحث آن پايگاه را تفسير مى كند ; يعنى آن پايگاه عبارت است از تعهد به ميثاق الهى و پرهيز از هواپرستى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 154 - 12

12 - توجه بنى اسرائيل به محتواى تورات، زمينه ساز ايمان آنان به قيامت و ملاقات خدا

ثم ءاتينا موسى الكتب . .. لعلهم بلقاء ربهم يؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 21

6 - اعراف - 7 - 171 - 4،5،6،7

4 - خداوند با برافراشتن كوه طور بر سر قوم موسى ، از آنان خواست تا با جديت تمام تورات بپذيرند و رفتار و انديشه هاى خويش را بر اساس آن استوار سازند .

خذوا ما ءاتينكم بقوة

«خذوا» يعنى بگيريد. «گرفتن» تورات و ديگر كتابهاى آسمانى به اين است كه مورد پذيرش قرار گيرد و به احكام آن عمل شود.

5 - لجاجت و سرسختى بنى اسرائيل در پذيرش تورات و عمل به فرمان هاى آن

و إذ نتقنا الجبل فوقهم . .. خذوا ما ءاتينكم

6 - خداوند از بنى اسرائيل خواست تا احكام و معارف تورات را فراگيرند و آنها را همواره به خاطر بسپارند .

و اذكروا ما فيه

«ذكر» به دانشى گفته مى شود كه انسان آن را به خاطر داشته باشد و فراموش نكرده باشد. بنابراين «اذكروا ما فيه» يعنى محتواى تورات را فراگيرد و آن را همواره به خاطر داشته باشيد.

7 - تحصيل تقوا و دورى از اعمال ناروا ، هدف دعوت خداوند از بنى اسرائيل به پذيرش تورات

خذوا ما ءاتينكم بقوة . .. لعلكم تتقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 93 - 8

8 - بنى اسرائيل در تفسير معارف الهى و دستورات تورات ، آگاهانه به اختلاف پرداختند .

و لقد بوّأنا بنى إسرءيل . .. فما اختلفوا حتى جاءهم العلم

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه متعلق محذوف «اختلفوا»، تورات باشد ; يعنى، «فما اخلتفوا فى التورات حتى جائهم العلم به ; بنى اسرائيل با اينكه به محتواى تورات آگاه بودند در عين حال آن را تفسيرهاى مختلف كردند».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 110 - 3،4

3- قوم موسى در حقانيت تورات اختلاف كرده ; گروهى آن را پذيرفتند و گروهى آن را انكار كردند .

و لقد ءاتينا موسى الكتب فاختلف فيه

4- اختلاف پيروان موسى درباره تورات اصلى و محتواى آن *

و لقد ءاتينا موسى الكتب فاختلف فيه

به نظر مى رسد مراد از «فريق» در جمله فوق، عالمان يهود باشد; زيرا آنان متصدى بيان معارف و احكام تورات بودند. جمله «كأنهم لايعلمون» (گويا ]بدانها [عالم نبودند) مؤيد اين معناست.

7 - عالمان اهل كتاب ، مطمئن به منطبق بودن ويژگى هاى پيامبر وعده داده شده در تورات ، بر پيامبر اسلام

و لما جاءهم رسول . .. نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

عالمان يهود، براى انكار پيامبر(صلی الله علیه و آله) دو راه در پيش روى خود داشتند: 1- ناديده گرفتن بشارتهاى تورات; 2- اظهار منطبق نبودن ويژگيهاى شمرده شده در تورات بر پيامبر. از اين كه عالمان يهود راه اول را انتخاب كردند، معلوم مى شود، انطباق آن ويژگيها بر پيامبر، امرى مسلّم و غير قابل ترديد بوده است.

15 - برخى از عالمان اهل كتاب ، پس از بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) به تورات وفادار مانده و به ويژگى هاى پيامبر موعود و تطبيق آنها بر رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) معترف شدند .

نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه مراد از «الذين أتوا الكتاب» عالمان يهود باشد. در اين صورت «فريق من الذين»; يعنى، گروهى از عالمان، كتاب الهى را به دور افكندند. مفهوم اين جمله اين است كه گروهى چنين نكردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 6 - 5

5 - تورات ، كتاب آسمانى پيش از عيسى ( ع )

لما بين يدىّ من التورية

«ما بين يدىّ»; يعنى، كتابى كه پيش از من نازل شده است.

خاطر جريان پيامبر (صلی الله علیه و آله) ]و تثبيت رسالت آن حضرت[ از آن مقررى محروم شوند و لذا آياتى از تورات را كه در آنها وصف و ياد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بود تحريف كردند و اين همان بهايى است كه در آيه فوق ذكر شده است».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 75 - 5،7

5 - گروهى از بنى اسرائيل كلام الهى ( تورات ) را پس از شنيدن و فهميدن تحريف كردند .

و قد كان فريق منهم يسمعون كلم اللّه ثم يحرفونه من بعد ما عقلوه

مراد از «كلام اللّه» در آيه شريفه، مى تواند تورات و نيز مى تواند «قرآن» باشد. برداشت فوق ناظر به احتمال اول است.

7 - تحريف معنوى تورات از سوى عالمان يهود

ثم يحرفونه من بعد ما عقلوه

تناسب مسائل ياد شده در آيه مورد بحث با عالمان و نيز طايفه مقابل آنان، يعنى «أميون» - كه در آيه 78 بيان شده - دلالت بر اين دارد كه: مراد از «فريق منهم» عالمان بنى اسرائيل و يهود مى باشد. «من بعد ما عقلوه» (پس از آنكه كلام خدا را مى فهميدند تحريفش مى كردند) اشاره به آن دارد كه مراد از تحريف، تحريف معنوى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 79 - 17

17 - از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره « فويل لهم مما كتبت أيديهم » روايت شده كه فرموده اند : « الويل جبل فى النار و هو الذى انزل فى اليهود لانهم حرفوا التوراة زادوا فى ها ما احبوا و محوا من ها ما يكرهون و محوا إسم محمد (صلی الله علیه و آله) من التوراة ;

«ويل كوهى است در جهنم كه ]در آيات قرآن[ در مورد يهود نازل گشته است; زيرا آنان تورات را با افزودن آنچه دوست داشتند و از بين بردن آنچه ناخوشايند داشتند، تحريف كردند و نام حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) را از تورات محو نمودند».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 78 - 1

1 - تحريف تورات و انجيل و بدعت در دين ، توسط گروهى از اهل كتاب ( عالمان آنان )

و انّ منهم لفريقاً يلون السنتهم بالكتاب لتحسبوه من الكتاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 46 - 2

2 - تحريف و تفسير نابجاى تورات از سوى عالمان يهود *

من الذين هادوا يحرّفون الكلم عن مواضعه

برخى برآنند كه مراد از «الكلم» تورات است و تحريف در اين آيه به معناى تفسير غلط است و نه تغيير الفاظ و جملات ; به دليل «عن مواضعه». چون با تفسير غلط، جمله از موضع و موقعيّت خود خارج مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 47 - 6

ص: 27

6 - مصونيّت تورات و انجيل از تحريف تا عصر نزول قرآن

بما نزّلنا مصدقاً لما معكم

مراد از «ما معكم»، همان تورات و انجيلى است كه در دسترس مردمان است و قرآن آن را تصديق كرده و گواهى بر حقانيّت آن داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 13 - 11

11 - تحريف تورات ، توسط بنى اسرائيل ( يهود )

يحرفون الكلم عن مواضعه

«كلم» جمع «كلمه» به معناى سخن است و مصداق بارز و مورد نظر آن، تورات مى باشد. گفتنى است كه مراد از بنى اسرائيل، به قرينه آيه بعد، يهوديان هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 41 - 26

26 - تحريف تورات از سوى عالمان يهود با جابجايى كلمات و جملات و احكام آن

يحرفون الكلم من بعد مواضعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 46 - 8

8 - تورات ، مصون از تحريف تا عصر عيسى ( ع )

و قفينا . .. بعيسى ابن مريم مصدقاً لما بين يديه من التورية

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 68 - 7

7 - وجود تورات و انجيل بدون تحريف و دگرگونى تا زمان پيامبر (صلی الله علیه و آله) *

حتّى تقيموا التورية و الانجيل

ترغيب اهل كتاب به «اقامه تورات و انجيل» گوياى اين است كه اين كتابهاى آسمانى بدون تحريف و دگرگونى در دسترس آنها بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 16

16 - عالمان يهود با پنهان كردن بسيارى از معارف تورات آن را تحريف كردند.

تجعلونه قراطيس تبدونها و تخفون كثيرا

كتمان بسيارى از نوشته هاى تورات از ديد و اطلاع مردم طبيعتاً منجر به فراموش شدن آن قسمتها مى شود و در نتيجه كتاب آسمانى به شكل ناقص در اختيار مردم قرار مى گيرد كه اين خود نوعى تحريف است.

ص: 28

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 7

7- تورات موجود در عصر يحيى ، كتابى تحريف نشده و مورد تأييد خداوند بود . *

ييحيى خذ الكتب

ممكن است مراد از «الكتاب» تورات باشد. دراين صورت فرمان خداوند به دريافت آن، به معناى صحّه گذاشتن بر مطالب آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 97 - 7،8،14

7 - قرآن ، محتواى تورات را تأييد و راستى و درستى آن را تصديق مى كند .

مصدقاً لما بين يديه

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه «مصدقاً» حال براى ضمير مفعولى «نزله» - كه مراد از آن قرآن است - باشد. مقصود از «ما بين يديه» (كتابى كه پيش از قرآن بوده است)، در آيه مورد بحث، تورات است.

8 - وجود قرآن ، گواه و شاهدى بر حقانيت تورات است . *

مصدقاً لما بين يديه

تصديق تورات از سوى قرآن (مصدقاً لما بين يديه) محتمل است به اين معنا باشد كه: قرآن گواه صدق و درستى تورات است; يعنى، نزول قرآن موجب آن شد كه اخبار و پيشگوييهاى تورات مبنى بر آمدن قرآن تحقق يابد. بنابراين قرآن مايه اثبات راستى و درستى تورات و گواه حقانيت آن است.

14 - تأييد تورات از سوى قرآن ، دليلى بر بيجا بودن دشمنى يهود با پيام آور وحى ( جبرئيل ) است .

فإنه نزله على قلبك بإذن اللّه مصدقاً لما بين يديه

«مصدقاً لما بين يديه» (قرآن درستى تورات را تأييد مى كند) در پاسخ به يهوديان دشمن جبرئيل، اين نكته را بيان مى كند كه جبرئيل حقيقتى را آورد كه دين و كتاب شما را تصديق مى كند و شاهد راستى و درستى آن است و لذا نا به جاست كه با نازل كننده آن (جبرئيل) دشمنى كنيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 101 - 3،5

3 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، آسمانى بودن تورات را تأييد و حقانيت آن را تصديق مى كرد .

مصدق لما معهم

5 - بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، دليل و گواهى بر راستى و درستى تورات و آسمانى بودن آن

مصدق لما معهم

توضيح برداشت فوق در آيه 41، 91 و 97 از همين سوره بيان شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 113 - 4

4 - هر يك از تورات و انجيل ، تأييد كننده يكديگر و تصديق كننده شريعت برخاسته از آنهاست .

و قالت اليهود . .. و هم يتلون الكتب

مراد از «الكتاب» تورات و انجيل است و از آن جا كه جمله «و هم يتلون الكتاب» به عنوان دليلى بر ناصواب بودن پندار مذكور (بى پايگى آيين يهود و نصارا) ايراد شده است، معلوم مى شود: هر يك از تورات و انجيل گواه صحت يكديگر بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 31 - 5

ص: 31

5 - قرآن ، تصديق و تأييد كننده كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات ، انجيل و . . . )

مصدّقًا لما بين يديه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 12 - 1،2،8

1- تصديق قرآن ، نسبت به تورات و هماهنگى پيام آن دو

و من قبله كتب موسى إمامًا و رحمة و هذا كتب مصدّق

2- همسويى و هماهنگى محتواى قرآن و تورات و تصديق آن نسبت به تورات ، دليلى بر وحيانى بودن قرآن

و من قبله كتب موسى إمامًا و رحمة و هذا كتب مصدّق

طرح هماهنگى پيام تورات و قرآن و نيز تصديق مطالب تورات از سوى قرآن، زمينه اى است براى تفكر اهل كتاب و غير آنان، و يافتن آثار وحى بودن و دلايل حقانيت قرآن در آن.

8- تورات نازل شده بر موسى ( ع ) ، مورد تأييد كامل قرآن

و من قبله كتب موسى إمامًا و رحمة و هذا كتب مصدّق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 6 - 4

4 - حضرت عيسى ( ع ) ، تصديق كننده تورات

مصدّقًا لما بين يدىّ من التورية

از معانى «فتح» مطلع ساختن و تعليم دادن است. بنابراين «ما فتح اللّه عليكم»; يعنى، حقايقى كه خداوند شما را از آن مطلع ساخته و در اختيار شما قرار داده است. از آن جا كه تورات تنها منبع يهوديان براى اين گونه اطلاعات است مى توان به برداشت فوق دست يافت.

17 - از امام باقر ( ع ) روايت شده كه : « انه قال كان قوم من اليهود ليسوا من المعاندين المتواطئين إذا لقوا المسلمين حدثوهم بما فى التوراة من صفة محمد (صلی الله علیه و آله) فنهاهم كبرائهم عن ذلك ، و قالوا : لا تخبروهم بما فى التوراة ، من صفة محمد (صلی الله علیه و آله) فيحاجوكم به عند ربكم فنزلت هذه الآية ;

گروهى از يهود - كه كينه اى به مسلمانان نداشتند - هنگامى كه با مسلمانان روبرو مى شدند از اوصاف رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه در تورات آمده بود سخن مى گفتند; بزرگان يهود با خبر شده و آنها را نهى كردند و گفتند: از صفات محمد ]ص[ - كه در تورات آمده - مسلمانان را مطلع نسازيد كه به وسيله آن با شما در نزد پروردگارتان استدلال و احتجاج خواهند نمود، پس آيه فوق نازل گشت. ».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 79 - 16

16 - « و قيل كتابتهم بأيديهم انهم عمدوا إلى التوراة و حرفوا صفة النبى (صلی الله علیه و آله) ليوقعوا الشك بذلك للمستضعفين من اليهود و هو المروى عن ابى جعفر ( ع ) . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه: «علماى يهود به سراغ تورات رفتند و اوصاف حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) را در آن تغيير دادند تا به اين وسيله در دل مستضعفان فكرى يهود، شك ايجاد كنند».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 89 - 9

9 - تورات ، متضمن بشارت به نزول قرآن و بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) است . *

مصدق لما معهم و كانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا

عبارت «مصدق لما معهم» قرينه آن است كه منشأ آگاهى يهود پيش از بعثت بر اينكه «قرآن نازل مى شود و پيامبر(صلی الله علیه و آله) مبعوث مى گردد»، تورات بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 91 - 26

26 - ايمان به پيامبران پس از موسى ( ع ) و ضرورت پيروى از آنان ، از تعاليم تورات است .

فلم تقتلون أنبياء اللّه من قبل إن كنتم مؤمنين

متعلق «مؤمنين» بقرينه «نؤمن بما أنزل علينا» مى تواند ايمان به تورات باشد. جمله «فلم تقتلون ...» بيانگر جواب شرط (إن كنتم) است; يعنى، اگر مدعى ايمان به تورات هستيد چرا پيامبران خدا را كشتيد؟ اين معنا اقتضا مى كند كه: تورات حاوى بشارت به آمدن پيامبرانى پس از موسى(ع) و لزوم پيروى از آنان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 101 - 4،9

ص: 33

4 - تورات در بردارنده بشارت به بعثت محمد (صلی الله علیه و آله)

و لما جاءهم رسول . .. نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

جمله «نبذ فريق» جواب شرط (لما جاءهم) است. ترتب دور افكندن تورات بر آمدن پيامبر(صلی الله علیه و آله) اشاره به اين حقيقت دارد كه: اين كتاب، بشارت به آمدن پيامبر(صلی الله علیه و آله) داشته و ويژگيهاى آن حضرت را بر شمرده است.

9 - عالمان اهل كتاب ، على رغم يافتن ويژگى هاى پيامبر (صلی الله علیه و آله) در تورات ، خود را بى خبر از آنها نشان مى دادند .

نبذ فريق . .. كتب اللّه وراء ظهورهم كانهم لايعلمون

متعلق «لايعلمون» ويژگيهاى پيامبرى است كه تورات بعثت وى را بشارت داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 146 - 2

2 - تورات و انجيل حاوى نويد به بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) و بيانگر مشخصاتى دقيق از آن حضرت

الذين ءاتينهم الكتب يعرفونه كما يعرفون أبناءهم

بيان اين حقيقت كه يهود و نصارا، حقانيت پيامبر(صلی الله علیه و آله) را به خوبى مى شناختند - پس از توصيف آنان به دارندگان كتاب آسمانى - اشاره به اين دارد كه: منبع شناخت آنان، كتاب آسمانى شان (تورات و انجيل) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 159 - 5

5 - تورات و انجيل ، حاوى شواهد و نشانه هايى بر حقانيت پيامبر (صلی الله علیه و آله) و احكام و معارف اسلام هستند .

من بعد ما بينه للناس فى الكتب

برخى بر آنند كه مراد از «الكتاب» تورات و انجيل و مقصود از «البينات و الهدى» دلايل و رهنمودهايى است كه مردم را به حقانيت نبوت و احكام اسلام هدايت مى كنند. آيات گذشته - كه درباره كتمان حقانيت تغيير قبله بود - مؤيد اين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 187 - 4

4 - كتمان حقايق كتب آسمانى گذشته ( تورات و انجيل ) از سوى علماى اهل كتاب

و اذ اخذ اللّه ميثاق الّذين اوتوا الكتب لتبيّننّه للنّاس و لا تكتمونه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 188 - 5

5 - انتظار ستايش عالمان يهود و نصارا از پيروانشان به جهت بيان نكردن حقايقى از تورات و انجيل

لا تحسبنّ الّذين . .. يحبّون ان يحمدوا بما لم يفعلوا

بنابر اينكه مراد از «ما لم يفعلوا» (آنچه را انجام ندادند)، وفادار نبودنشان به پيمان الهى و كتمان حقايق باشد كه در آيه قبل به آن تصريح شد. و انتظار ستايش شايد بدان جهت بوده كه آنان با كتمان حقايق، دين اجدادى مردم خويش را محفوظ مى داشتند و لذا فاعل محذوف در «يُحمدوا» به پيروان آنان تفسير شد.

ص: 34

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 14

14 - تورات و انجيل ، حاوى آيات و نشانه هايى دالّ بر حقّانيّت قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) *

انّ من اهل الكتب . .. لا يشترون بايات اللّه ثمناً قليلا

از رابطه بين ايمان به قرآن و ناديده نگرفتن آيات الهى (تورات و انجيل)، به دست مى آيد كه در آنها بروشنى حقّانيّت قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) مطرح بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 47 - 8

8 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن پيامبر (صلی الله علیه و آله) و قرآن

نزّلنا مصدقاً لما معكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 15 - 6

6 - بيان حقايق كتمان شده تورات و انجيل ، نشانى بر حقانيت پيامبر (صلی الله علیه و آله)

يبين لكم كثيراً مما كنتم تخفون من الكتب

جمله «يبين لكم» پس از «قد جاءكم رسولنا» اشاره به دليل حقانيت رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) دارد. مؤيد اين معنا جمله «كنتم تخفون» است كه دلالت بر مخفى نگاه داشتن حقايق در همه ادوار گذشته دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 44 - 2،8،25

2 - تورات ، مشتمل بر هدايت ( احكام ) و نور ( عقايد )

إنّا انزلنا التورية فيها هدى و نور

چون واژه «نور» تناسب با مقوله هاى نظرى دارد، مراد از آن مى تواند عقايد باشد و «هدايت»، گرچه در مسائل نظرى و عملى كاربردى يكسان دارد، ولى چون در مقابل نور قرار گرفته است، مراد از آن مى تواند احكام و مسائل عملى باشد.

8 - تورات ، در بردارنده احكام قضايى و حكومتى

يحكم بها النبيون الذين اسلموا للذين هادوا

25 - خداوند ، بر حذر دارنده عالمان يهود از كتمان حقايق تورات

و كانوا عليه شهداء فلاتخشوا الناس

برداشت فوق بر اين مبناست كه متعلق «فلاتخشوا . ..» مضمونى باشد كه از «كانوا عليه شهداء» به دست مى آيد. يعنى در اظهار آنچه در تورات است، از مردم نترسيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 45 - 1،2،4،5،6،7

1 - خداوند بيانگر قوانين قصاص براى يهود در تورات

ص: 35

و كتبنا عليهم فيها ان النفس . .. و الجروح قصاص

2 - يهود وظيفه دار اجراى احكام و قوانين قصاص ( بيان شده در تورات ) در ميان خويش

و كتبنا عليهم فيها ان النفس بالنفس . .. و الجروح قصاص

4 - جان در برابر جان ، چشم در برابر چشم ، بينى در برابر بينى ، گوش در برابر گوش و دندان در برابر دندان ، قانون قصاص در تورات

و كتبنا عليهم . .. و العين بالعين و الأنف بالأنف و الاذن بالاذن و السن بالسن

5 - قانون قصاص جراحت ها ، از جمله قوانين الهى در تورات

و الجروح قصاص

6 - احكام قصاص در تورات ، نور و مايه هدايت

فيها هدى و نور . .. و كتبنا عليهم فيها ان النفس بالنفس

توصيف تورات به اينكه در آن نور و هدايت است و سپس بيان اينكه احكام قصاص در تورات وجود دارد، دلالت مى كند كه آن احكام نور و مايه هدايت انسانهاست.

7 - برابرى تمامى يهوديان با يكديگر در برابر قانون قصاص بيان شده در تورات

و كتبنا عليهم فيها ان النفس بالنفس

«ال» در «النفس» و «العين» و . .. به معناى كل مى باشد و بيانگر اين است كه تورات همه افراد يهود را در برابر قانون قصاص يكسان دانسته است. مؤيد اين معناست نزول آيه پس از شكايت بنى قريظه در پيشگاه پيامبر(صلی الله علیه و آله) مبنى بر اينكه بنى نظير افراد را در برابر قانون قصاص يكسان نمى دانند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 46 - 14

14 - همسويى تورات و انجيل در تعاليم نظرى و رفتارى ( اصول ، آرمان و احكام )

إنّا انزلناه التورية فيها هدى و نور . .. و ءاتينه الانجيل فيه هدى و نور

توصيف هر دو كتاب به نور و هدايت در آياتى مرتبط به يكديگر، مى رساند كه آنها داراى اصول و اهدافى مشترك هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 66 - 12

12 - بهره مندى يهود و نصارا از تعاليم و معارفى آسمانى علاوه بر تورات و انجيل

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليهم من ربهم

مراد از «ما انزل اليهم» مى تواند كتابهايى همانند زبور و . .. باشد كه خداوند بر پيامبران بنى اسرائيل نازل كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 17،18،19،20

17 - يهود با نزول تورات معارف و حقايق تازه اى را فراگرفتند.

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤكم

18 - تورات دربردارنده حقايق و معارفى بود كه نه يهود زمان پيامبر(صلی الله علیه و آله) بر آن آگاهى داشتند و نه پدران آنها.

ص: 36

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤكم

19 - نزول تورات مرحله اى جديد و تكاملى در بيان معارف از طريق وحى بوده است. *

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤكم

جمله «و لا ءاباؤكم» ظاهراً شامل همه طبقات پدران يهود مى گردد. و چون آباء بنى اسرائيل از انبياى الهى بوده و به ابراهيم(ع) و نوح(ع) منتهى مى شوند، محتمل است آنچه در تورات بيان شده به مقتضاى مضمون جمله «و لا ءاباؤكم» در كتب گذشته بيان نشده باشد، لذا تورات مرحله اى تكاملى در اين رشته محسوب مى گردد.

20 - تورات حاوى معارفى بود كه بشر بدون وحى به آن راه نمى يافت.

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 154 - 6،7

6 - تورات كامل كننده دستورهاى دهگانه ابلاغ شده به موسى(ع) و موجب اكمال شريعت او

ثم ءاتينا موسى الكتب تماما

برداشت فوق بر اين مبناست كه مفعول «تماما» اصول دهگانه باشد.

7 - تورات بيانگر اصول دهگانه (توحيد و . .. ) و ديگر معارف آيين موسى(ع)

ءاتينا موسى الكتب تماما . .. و تفصيلا لكل شىء

«تفصيل» مصدر و در آيه به معناى اسم فاعل (مفصل، يعنى بيان كننده) است. «تفصيلا» عطف بر «تماما» و حال براى «الكتاب» است. مراد از «كل شىء» معارف و احكام شريعت موسى(ع) است كه از مصاديق مورد نظر آن، اصول دهگانه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 145 - 3،6

3 - الواح عطا شده به موسى ( ع ) ، دربردارنده پندهايى از هر چيز پندآموز

و كتبنا له فى الألواح من كل شىء موعظة

«موعظة» مفعول براى «كتبنا» و «من كل شىء» صفت براى «موعظة» است. مراد از «كل شىء»، به مناسبت مورد، هر چيز پندآموز است. بنابراين جمله «كتبنا له ... » يعنى: از هر چيز پندآموز موعظه اى را در الواح عطا شده به موسى نگاشتيم.

6 - پند و موعظه ، از تعاليم اساسى تورات

و كتبنا . .. موعظة و تفصيلا

تقديم «موعظة» بر «تفصيلاً» بيانگر اين است كه پندها و موعظه هاى تورات، نسبت به ديگر تعاليم آن، از جايگاه ويژه اى برخوردار بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 154 - 3

3 - نوشته ها و حقايق موجود در الواح عطا شده به موسى ، هدايتگر انسان ها و رحمت آفرين براى آنها

و فى نسختها هدى و رحمة

كلمه «نسخة» به نوشته اصلى و نيز به رونوشت آن به اعتبار اينكه جانشين نوشته اصلى است، اطلاق مى گردد. (لسان العرب).

ص: 37

ظاهراً مراد از «نسخة» در آيه شريفه همان نوشته اصلى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 169 - 14،17،19

14 - حرمت انتساب امورى نابحق به خداوند ، حكمى بيان شده در تورات

ألم يؤخذ عليهم ميثق الكتب أن لا يقولوا على اللّه إلا الحق

17 - يهوديان با مطالعه مكرر تورات به معارف و احكام آن آگاهى داشتند .

درسوا ما فيه

«درس» تكرار كردن چيزى است و «درس الكتاب» هنگامى گفته مى شود كه خواندن تكرار شود. (مجمع البيان).

19 - خير و سعادت بودن آخرت و برترى آن بر دنيا ، از تعاليم تورات به يهوديان

ألم يؤخذ عليهم ميثق الكتب . .. و الدار الأخرة خير للذين يتقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 171 - 6

6 - خداوند از بنى اسرائيل خواست تا احكام و معارف تورات را فراگيرند و آنها را همواره به خاطر بسپارند .

و اذكروا ما فيه

«ذكر» به دانشى گفته مى شود كه انسان آن را به خاطر داشته باشد و فراموش نكرده باشد. بنابراين «اذكروا ما فيه» يعنى محتواى تورات را فراگيرد و آن را همواره به خاطر داشته باشيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 5 - 9

9- تورات ، حاوى تعاليمى براى نجات مردم از ظلمت ها و رهنمونى آنان به سوى نور بود .

و لقد أرسلنا موسى بأيتنا أن أخرج قومك من الظلمت إلى النور

مصداق بارز «آياتنا»، كه در آيه آمده است، همان تورات است كه كتاب آسمانى حضرت موسى(ع) بود. از اينكه خداوند رسالت موسى(ع) را در بيرون بردن مردم از ظلمتها با اعطاى تورات به او بيان مى كند برداشت مى شود كه تورات حاوى چنين تعاليمى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 2 - 5

5- توحيد عملى و اتكال به خداى يگانه ، اصلى ترين پيام تورات است .

و ءاتينا موسى الكتب . .. ألاّتتخذوا من دونى وكيلاً

«أن» در «ألاّتتخذوا. ..» تفسيريه است و تفسير و تبيين كننده مضامين و گفته هايى است كه لفظ «الكتاب» (تورات) آنها را دربردارد و چون از ميان مجموعه گفته ها و مضامين تورات تنها توحيد مطرح شده است، مى تواند حاكى از اهميت ويژه آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 38

11 - انبياء - 21 - 105 - 1،5

1- به ارث بردن زمين و تسلط بر منافع آن به وسيله بندگان صالح ، امرى ثبت شده در كتاب تورات و زبور

و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر أن الأرض يرثها عبادى الصلحون

برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه: 1- الف و لام «الزبور» براى عهد و مقصود از آن كتاب آسمانى داوود(ع) باشد; چنان كه در آيه 163، سوره «نساء» آمده است (و آتينا داوود زبوراً); 2- مقصود از «الذكر» تورات باشد; چنان كه اين نام در قرآن بر تورات اطلاق شده است (انبيا، آيه 48); 3- «من بعد الذكر» متعلق به «كتبنا» باشد.

5- تورات ، كتاب ياد و يادآورى و پند و موعظه

من بعد الذكر

اين برداشت، از آن جا است كه بر تورات، اطلاقِ «ذكر» شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 54 - 2

2 - هدايت ، بيدار سازى ، پند آموزى و احياى خردناب ، قلمرو رسالت موسى ( ع ) و كتاب آسمانى او ( تورات )

هدًى و ذكرى لأُولى الألبب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 10 - 7

7- وجود قرينه هايى در متن تورات ، بر حقانيت قرآن *

و شهد شهد من بنى إسرءيل على مثله فامن

مترتب شدن ايمان به قرآن، بر ايمان به تورات و آيين موسى، ممكن است از آن جهت باشد كه در تورات، قرينه هايى بر حقانيت قرآن وجود داشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 54 - 4

4 - بيان سرگذشت عبرت انگيز اقوام نابودشده تاريخ ، در صحف موسى و ابراهيم ( ع )

أم لم ينبّأ بما فى صحف موسى . و إبرهيم ... و أنّه أهلك ... فغشّيها ما غشّى

برداشت ياد شده بنابراين نكته است كه آيات شريفه، در ادامه بيان مطالبى باشد كه خداوند از صحف موسى و ابراهيم(ع) نقل كرده است.

أم لم ينبّأ بما فى صحف موسى

از استفهام توبيخى در «أم لم ينبّأ»، مى توان استفاده كرد كه اصول معارف تورات، امرى شناخته شده براى مردم عصر بعثت بوده است.

در آيه قبل گذشت كه جمله «نبذ فريق» پس از «لما جاءهم» مى رساند كه: يهود به خاطر اينكه بتوانند رسالت پيامبر(صلی الله علیه و آله) را انكار كنند بشارتهاى تورات را درباره آن حضرت، ناديده گرفتند. عطف جمله «اتبعوا ...» بر «نبذ فريق» نيز اقتضا مى كند كه دنبال كردن سحر به همين منظور بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 36 - 1

1- يهود و نصارا ، از كتاب آسمانى ( تورات و انجيل ) برخوردار بودند .

والذين ءاتينهم الكتب

در اينكه مراد از «الذين . ..» چه كسانى اند چند نظر ابراز شده است: 1- يهود و نصارا ، 2- آنها و مجوس ، 3- مسلمانان.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 2 - 1

1- خداوند به « موسى ( ع ) » كتاب آسمانى ( تورات ) اعطا كرد تا بنى اسرائيل به وسيله آن هدايت شوند .

و ءاتينا موسى الكتب و جعلنه هدًى لبنى إسرءيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 4 - 2

2- تورات ، كتابى آسمانى و نازل شده از سوى خداوند

و قضينا إلى بنى إسرءيل فى الكتب

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مقصود از «الكتاب» - به قرينه «ال» كه عهد ذكرى است - «تورات» باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 49 - 2

2 - كتاب آسمانى موسى ( ع ) ( تورات ) ، كتاب هدايت

لعلّهم يهتدون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 35 - 1

1 - موسى ( ع ) ، از پيامبران داراى كتاب ( تورات ) و شريعت مستقل از جانب خداوند

و لقد ءاتينا موسى الكتب

دريافت كتاب آسمانى، حاكى از دريافت شريعت مستقل و جدا از شريعت سابق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 52 - 3

3 - تورات و انجيل ، دو كتاب آسمانى

الذين ءاتينهم الكتب

مراد از «الكتاب» تورات و انجيل است; زيرا اهل كتاب در قرآن به يهود و نصارا اطلاق مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 42

15 - صافات - 37 - 117 - 1

1 - موسى و هارون ( عليهماالسلام ) ، برخوردار از كتاب آسمانى ( تورات ) و شريعت مستقل و جدا از شريعت الهى پيشين

و ءاتينهما الكتب

دريافت كتاب آسمانى، مى تواند حاكى از دريافت شريعت مستقل و جدا از شريعت سابق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 6 - 5

5 - تورات ، كتاب آسمانى پيش از عيسى ( ع )

لما بين يدىّ من التورية

«ما بين يدىّ»; يعنى، كتابى كه پيش از من نازل شده است.

استخوان و يا چيزهاى ديگر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 76 - 7

7 - ناتوانى تورات و انجيل عصر پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، از رفع اختلافات فكرى و عقيدتى بنى اسرائيل

إنّ هذا القرءان يقصّ على بنى إسرءيل أكثر الذى هم فيه يختلفون

اقدام قرآن به حل اختلافات بنى اسرائيل، نشان مى دهد كه آنچه به عنوان تورات و انجيل در دست آنان بوده، براى تبيين حقايق مورد اختلافشان كافى نبوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 29 - 31

31- تورات و انجيل ، دو كتاب مهم آسمانى و مطرح در عصر نزول قرآن

ذلك مثلهم فى التورية و مثلهم فى الإنجيل كزرع

2 - آل عمران - 3 - 93 - 6،10،12

6 - بنى اسرائيل ، مدّعى حرمت برخى از خوردنى ها و انتساب آن به تورات

كل الطّعام كان حلا لبنى اسرائيل . .. قل فاْتوا بالتورية فاتلوها

10 - نسبت هاى ناروا و دروغ بستن بنى اسرائيل ، به تورات

قل فاْتوا بالتورية فاتلوها ان كنتم صادقين

12 - تورات ، ناسخ حرمت برخى از خوردنى ها بر بنى اسرائيل

كل الطعام كان حلا لبنى اسرائيل الا ما حرم اسرائيل على نفسه من قبل ان تنزل التوري

بنابراينكه «من قبل» متعلق به «حرّم» باشد; يعنى حرمتهاى وضع شده براى بنى اسرائيل توسط يعقوب (ع)، تا قبل از نزول تورات بوده است.

ايمان به قرآن است، فراموش مى كنيد; سپس با جمله «و أنتم تتلون الكتب» بيان مى دارد كه: آنان از اين وظيفه مطلع بودند; يعنى، در كتابهاى آسمانى، اين حقيقت وجود داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 5،6

5- تورات ، دليلى بر حقانيت قرآن

و يتلوه . .. من قبله كتب موسى

«كتاب» عطف بر «شاهد» است و ضمير در «قبله» به شاهد برمى گردد.

6- تورات ، حاوى بشارت به نزول قرآن

و من قبله كتب موسى

11 - قرآن و تورات ، دو جادوى پشتيبان يكديگر ، در ادعاى كافران صدراسلام

قالوا سحران تظهرا

مصدق بودن قرآن مى تواند به اين معنا باشد كه آمدن قرآن از جمله دلايل حقانيّت تورات و انجيل است. زيرا در آن دو كتاب، وعده آمدن قرآن داده شده است.

9 - تأييد قرآن بر درستى و راستى تورات و انجيل ، نشانه حقانيّت آن و راهبر اهل كتاب بر ايمان بدان

امنوا بما نزّلنا مصدقاً لما معكم

«مصدقاً لما معكم» پس از دعوت اهل كتاب به ايمان به منزله دليلى است فراروى آنان براى باور به حقانيّت قرآن و لزوم ايمان بدان.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 44 - 16،17

16 - دانشمندان يهود و عالمان ربانى آنان ، گواهان حقانيت تورات و بيان كنندگان حقايق آن

يحكم بها . .. و الربنيون و الاحبار بما استحفظوا من كتب اللّه و كانوا عليه شهداء

17 - دانشمندان يهود به دليل شهادتشان بر حقانيت تورات آن را اساس احكام خويش قرار دادند .

يحكم . .. بما استحفظوا من كتب اللّه و كانوا عليه شهداء

چون جمله «كانوا . ..» عطف بر «استحفظوا» است، معلوم مى شود كه دليل قضاوت ربانيون و احبار بر اساس تورات، اعتقاد آنان به حقانيت آن كتاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 46 - 6،7،9،12،13

6 - گواهى و تأييد عيسى ( ع ) بر راستى و درستى تورات موجود در عصر خويش

و قفينا . .. بعيسى ابن مريم مصدقاً لما بين يديه من التورية

7 - بعثت عيسى ( ع ) ، گواه و تأييدى بر حقانيت تورات

و قفينا . .. بعيسى ابن مريم مصدقاً لما بين يديه من التورية

با در نظر گرفتن اينكه در تورات نويد بعثت عيسى(ع) داده شده بود، بعثت عيسى(ع) خود گواه راستى و درستى تورات خواهد بود.

9 - گواهى تمامى پيامبران يهود بر حقانيت تورات

و قفينا على ءاثرهم بعيسى ابن مريم مصدقاً لما بين يديه من التورية

توصيف عيسى(ع) به تصديق كننده تورات، پس از بيان پيروى آن حضرت از پيامبران يهود، بيانگر آن است كه آنان نيز مصدق تورات بوده اند.

12 - گواهى و تأييد انجيل بر راستى و درستى تورات موجود در عصر عيسى ( ع )

و ءاتينه الانجيل . .. مصدقاً لما بين يديه من التورية

13 - وجود انجيل ، گواه بر راستى و درستى تورات

و ءاتينه الانجيل . .. و مصدقاً لما بين يديه من التورية

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 48 - 5،8

5 - گواهى قرآن بر راستى و درستى كتب آسمانى پيشين ( تورات و انجيل )

ص: 50

و انزلنا إليك الكتب بالحق مصدقاً لما بين يديه من الكتب

به دليل آيات گذشته مراد از «ما بين يديه من الكتب»، تورات و انجيل است.

8 - قرآن ، نگهبان حقايق و معارف تورات و انجيل

و انزلنا إليك الكتب بالحق مصدقاً . .. و مهيمناً عليه

«مهيمن» به معناى مراقب و محافظ است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 45 - 3

3 - قوم موسى ، گرفتار اختلاف در پذيرش تورات و حقانيت آن

و لقد ءاتينا موسى الكتب فاختلف فيه

به آن.

18 - قرآن ، گواه و دليلى بر راستى و درستى تورات است . *

و هو الحق مصدقاً لما معهم

تصديق كتابهاى آسمانى اهل كتاب از سوى قرآن، محتمل است به اين معنا باشد كه: نزول قرآن موجب شد اخبار و پيشگوئيهاى آن كتاب ها، مبنى بر آوردن قرآن تحقق يابد. بنابراين نزول قرآن مايه اثبات راستين و درستى آن كتاب هاست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 97 - 7،8

7 - قرآن ، محتواى تورات را تأييد و راستى و درستى آن را تصديق مى كند .

مصدقاً لما بين يديه

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه «مصدقاً» حال براى ضمير مفعولى «نزله» - كه مراد از آن قرآن است - باشد. مقصود از «ما بين يديه» (كتابى كه پيش از قرآن بوده است)، در آيه مورد بحث، تورات است.

8 - وجود قرآن ، گواه و شاهدى بر حقانيت تورات است . *

مصدقاً لما بين يديه

تصديق تورات از سوى قرآن (مصدقاً لما بين يديه) محتمل است به اين معنا باشد كه: قرآن گواه صدق و درستى تورات است; يعنى، نزول قرآن موجب آن شد كه اخبار و پيشگوييهاى تورات مبنى بر آمدن قرآن تحقق يابد. بنابراين قرآن مايه اثبات راستى و درستى تورات و گواه حقانيت آن است.

19 - خير و سعادت بودن آخرت و برترى آن بر دنيا ، از تعاليم تورات به يهوديان

ألم يؤخذ عليهم ميثق الكتب . .. و الدار الأخرة خير للذين يتقون

كلمه «نسخة» به نوشته اصلى و نيز به رونوشت آن به اعتبار اينكه جانشين نوشته اصلى است، اطلاق مى گردد. (لسان العرب). ظاهراً مراد از «نسخة» در آيه شريفه همان نوشته اصلى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 43 - 5

5 - تعليمات تورات ، بصيرت بخش ، هدايتگر و رحمت آفرين براى مردم

و لقد ءاتينا موسى الكتب . .. بصائر للناس و هدًى و رحمة

9- تورات ، پيشوا و راهنماى مردم و مايه رحمت بر ايشان

و من قبله كتب موسى إمامًا و رحمة

29- بيان اوصاف پيامبر (صلی الله علیه و آله) و ياران آن حضرت ، در تورات و انجيل

ذلك مثلهم فى التورية و مثلهم فى الإنجيل كزرع

32- بيان متنوع تورات و انجيل ، در معرفى ويژگى هاى پيامبراسلام و اصحاب آن حضرت *

ذلك مثلهم فى التورية و مثلهم فى الإنجيل كزرع

تكرار «مثلهم»، اشاره به تنوّع دو بيان دارد. به تعبير ديگر «مثلهم فى التوراة» خبر براى «ذلك» و «كزرع...» خبر براى «مثلهم فى الإنجيل» است.

نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه مراد از «الذين أتوا الكتاب» عالمان يهود باشد. در اين صورت «فريق من الذين»; يعنى، گروهى از عالمان، كتاب الهى را به دور افكندند. مفهوم اين جمله اين است كه گروهى چنين نكردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 174 - 10

10 - عالمان اهل كتاب ، بخشى از احكام تورات و انجيل ( حليت برخى خوراكى ها و حرمت برخى ديگر ) را كتمان مى كردند .

إن الذين يكتمون ما أنزل اللّه من الكتب

مفسران مصداق مورد نظر براى «الذين يكتمون . ..» را علماى يهود و نصارا دانسته اند.

از اينكه خداوند با تهديد و ارعاب (قرار دادن كوه بر سر بنى اسرائيل) از قوم موسى خواست تا تورات را بپذيرند و براى عمل كردن به آن پيمان بسپارند. برداشت فوق به دست مى آيد.

6 - پذيرش تورات با جديت تمام و استوارسازى رفتار و انديشه ها بر اساس آن ، فرمان خداوند به بنى اسرائيل

خذوا ما ءاتينكم بقوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 66 - 2

2 - بهره مندى اهل كتاب از نعمت هاى آسمانى و زمينى ، در صورت باور به معارف تورات و انجيل و عمل به احكام آنها به همراه ديگر تعاليم نازل شده بر آنان

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليهم من ربهم لاكلوا من فوقهم

«اقامة» به معناى برپايى چيزى و يا كارى است با تمام شرايط آن و اقامه كتب آسمانى، باور به معارف آن و انجام تمامى تكاليف آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 68 - 3

3 - دستيابى اهل كتاب به جايگاه ارزشى خويش ، منوط به اقامه تورات ، انجيل و ديگر دستورات الهى است .

قل ياهل الكتب . .. حتّى تقيموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليكم من ربكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 145 - 7،9

7 - خداوند دعوت كننده موسى ( ع ) به جدّيت در فراگيرى لوحه هاى دريافتى و به كار بستن آن

فخذها بقوة

9 - قوم موسى ( ع ) موظف به فراگيرى معارف ثبت شده در الواح ، به بهترين وجه ، و به كار بستن احكام آن به نيكوترين صورت .

و أمر قومك يأخذوا بأحسنها

برداشت فوق بر اين اساس است كه ضمير در «احسنها» به «قوة» برگردد. بر اين مبنا مفعول «يأخذوا» ضميرى است محذوف كه به «الألواح» برمى گردد. يعنى: «يأخذوا الألواح باحسن القوة».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 170 - 1

1 - يهوديانى كه به تورات چنگ زنند و به محتواى آن پايبند باشند و نماز را برپا دارند ، مردمى صلاح پيشه اند .

و الذين يمسكون بالكتب . .. إنا لانضيع أجر المصلحين

تمسيك (مصدر «يمسكون») به معناى حفظ كردن و رها ساختن است. محافظت كتاب آسمانى به اين است كه انسان معارف آن را باور داشته و به احكان آن پايبند باشد.

ص: 62

و مصدقاً لما بين يدىّ من التورية

2 - عدم تحريف تورات تا عصر حضرت عيسى ( ع ) *

و مصدقاً لما بين يدىّ من التورية

به نظر مى رسد جمله «لما بين يدىّ من التورية»، اشاره باشد به تورات متداولى كه در دسترس مردم بوده است. لذا تصديق آن، دلالت بر عدم تحريف تورات موجود در آن عصر دارد.

3 - نسخ بعضى از احكام تورات ، توسط حضرت عيسى ( ع )

و لاحلّ لكم بعض الذى حرّم عليكم

چون مخاطبان عيسى (ع)، بنى اسرائيل بودند، و شريعت بنى اسرائيل تا قبل از عيسى (ع)، شريعت حضرت موسى (ع) بوده، بنابراين چيزهايى كه عيسى (ع) براى آنان حلال مى كند، چيزهايى است كه تورات آنها را تحريم كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 46 - 6

6 - گواهى و تأييد عيسى ( ع ) بر راستى و درستى تورات موجود در عصر خويش

و قفينا . .. بعيسى ابن مريم مصدقاً لما بين يديه من التورية

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 110 - 16،18،19

16 - حضرت مسيح عالمِ به كتاب ، حكمت ، تورات و انجيل

و اذ علمتك الكتب و الحكمة و التورية و الانجيل

18 - آگاهى مسيح به كتاب و حكمت و تورات و انجيل ، از نعمت هاى خاص خدا به آن حضرت

و اذ علمتك الكتب و الحكمة و التورية و الانجيل

19 - تورات و انجيل ، ارجمندترين كتاب هاى آموخته شده به عيسى ( ع )

و اذ علمتك الكتب و الحكمة و التورية و الانجيل

مراد از «الكتب»، به قرينه ذكر تورات و انجيل پس از آن، مى تواند كتاب يا كتابهاى آسمانى ديگرى غير از تورات و انجيل باشد. در اين صورت تصريح به نام تورات و انجيل با آنكه لفظ «الكتب» مى توانست آن دو را نيز شامل شود نشانه اهميت فزونتر اين دو كتاب مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 6 - 4

4 - حضرت عيسى ( ع ) ، تصديق كننده تورات

مصدّقًا لما بين يدىّ من التورية

ص: 64

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 3

3- خداوند ، فهم كامل و همه جانبه كتاب آسمانى ( تورات ) و عمل قاطعانه بر طبق آن را ، به يحيى ( ع ) فرمان داد .

ييحيى خذ الكتب بقوّة

«ال» در «الكتاب» عهد است و ممكن است مراد همان تورات باشد; زيرا كتاب ديگرى كه بر يحيى(ع) نازل شده باشد شناخته شده نيست. فرمان «خذ» كنايه از فهم و تدبر كامل است و «بقوّة» كه حال براى فاعل «خذ» مى باشد، به معناى نيرومندى هم در مقام علم و فراگيرى و هم در مقام عمل است.

جمله «تُنسون أنفسكم» را مى توان به قرينه آيات پيشين - كه سخن از دعوت به ايمان بود - در ارتباط با ايمان به قرآن دانست. بر اين اساس آيه اشاره به اين معنا دارد كه: شما عالمان اهل كتاب مردم را به نيكيها دعوت مى كنيد; ولى وظيفه خويش را كه ايمان به قرآن است، فراموش مى كنيد; سپس با جمله «و أنتم تتلون الكتب» بيان مى دارد كه: آنان از اين وظيفه مطلع بودند; يعنى، در كتابهاى آسمانى، اين حقيقت وجود داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 89 - 9

9 - تورات ، متضمن بشارت به نزول قرآن و بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) است . *

مصدق لما معهم و كانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا

عبارت «مصدق لما معهم» قرينه آن است كه منشأ آگاهى يهود پيش از بعثت بر اينكه «قرآن نازل مى شود و پيامبر(صلی الله علیه و آله) مبعوث مى گردد»، تورات بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 121 - 4

4 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) و بيانگر ضرورت ايمان به آن دو است .

الذين ءاتينهم الكتب يتلونه حق تلاوته أولئك يؤمنون به

چون خواندن تورات و انجيل و پيروى از آن دو، مايه ايمان آوردن به قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى شود، به دست مى آيد كه: آن دو كتاب، بشارت به آمدن قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) و لزوم ايمان آوردن به آنها مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 15

15 - ناديده گرفتن آيات بيانگر حقّانيّت قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) در تورات از سوى علماى يهود ، به خاطر متاع اندك دنيا

انّ من اهل الكتب لمن . .. لا يشترون بايات اللّه ثمناً قليلا

تمجيد خداوند از عالمان مؤمن اهل كتاب، به خاطر ايمان به قرآن و سوداگرى نكردن بر سر آيات الهى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 47 - 8

8 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن پيامبر (صلی الله علیه و آله) و قرآن

نزّلنا مصدقاً لما معكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 114 - 12

12 - وجود دلايل حقانيت قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) در تورات و انجيل

و الذين ءاتينهم الكتب يعلمون أنه منزل من ربك بالحق

ص: 68

7 - قرآن ، محتواى تورات را تأييد و راستى و درستى آن را تصديق مى كند .

مصدقاً لما بين يديه

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه «مصدقاً» حال براى ضمير مفعولى «نزله» - كه مراد از آن قرآن است - باشد. مقصود از «ما بين يديه» (كتابى كه پيش از قرآن بوده است)، در آيه مورد بحث، تورات است.

8 - وجود قرآن ، گواه و شاهدى بر حقانيت تورات است . *

مصدقاً لما بين يديه

تصديق تورات از سوى قرآن (مصدقاً لما بين يديه) محتمل است به اين معنا باشد كه: قرآن گواه صدق و درستى تورات است; يعنى، نزول قرآن موجب آن شد كه اخبار و پيشگوييهاى تورات مبنى بر آمدن قرآن تحقق يابد. بنابراين قرآن مايه اثبات راستى و درستى تورات و گواه حقانيت آن است.

14 - تأييد تورات از سوى قرآن ، دليلى بر بيجا بودن دشمنى يهود با پيام آور وحى ( جبرئيل ) است .

فإنه نزله على قلبك بإذن اللّه مصدقاً لما بين يديه

«مصدقاً لما بين يديه» (قرآن درستى تورات را تأييد مى كند) در پاسخ به يهوديان دشمن جبرئيل، اين نكته را بيان مى كند كه جبرئيل حقيقتى را آورد كه دين و كتاب شما را تصديق مى كند و شاهد راستى و درستى آن است و لذا نا به جاست كه با نازل كننده آن (جبرئيل) دشمنى كنيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 47 - 5

5 - گواهى قرآن بر حقانيّت تورات و انجيل

امنوا بما نزّلنا مصدقاً لما معكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 43 - 5

5 - تورات ، حاوى احكامى نسخ نشده به وسيله قرآن

و عندهم التورية فيها حكم اللّه

اگر آن حكم و يا احكامى كه يهوديان از آن اعراض مى كردند به وسيله قرآن نسخ شده بود، يهوديان نبايد به خطر اعراض آن، مورد مذمت قرار مى گرفتند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 48 - 5

5 - گواهى قرآن بر راستى و درستى كتب آسمانى پيشين ( تورات و انجيل )

و انزلنا إليك الكتب بالحق مصدقاً لما بين يديه من الكتب

به دليل آيات گذشته مراد از «ما بين يديه من الكتب»، تورات و انجيل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 37 - 6،8

ص: 70

6 - قرآن ، تصديق و تأييد كننده كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات ، انجيل و . . . )

و لكن تصديق الذى بين يديه

8 - قرآن ، شرح و تفصيل كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات ، انجيل و . . . ) است .

و تفصيل الكتب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 31 - 5

5 - قرآن ، تصديق و تأييد كننده كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات ، انجيل و . . . )

مصدّقًا لما بين يديه

4 - مائده - 5 - 44 - 27

27 - تهديد و هشدار خداوند به عالمان يهود ، نسبت به خوددارى از بيان احكام تورات

يحكم بها . .. و اخشون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 13

13 - تورات مشتمل بر حقايقى بوده، كه بيان آن به نفع و مصلحت عالمان يهود نبوده است.

تجعلونه قراطيس تبدونها و تخفون كثيرا

«اشتراء» به معناى خريدن است و گاهى به معناى فروختن نيز به كار مى رود. در آيه شريفه معناى دوم اراده شده است (اقتباس از مجمع البيان). «ما»ى موصوله در «بئسما» فاعل «بئس» و «أن يكفروا ...» مخصوص به ذم است. بنابراين جمله «بئسما ...»; يعنى، كفرورزى يهوديان به قرآن بهاى بدى بود كه خود را بدان فروختند.

12 - حسادت يهود به پيامبر (صلی الله علیه و آله) از ريشه هاى كفرورزى آنان به قرآن و تورات

أن يكفروا بما أنزل اللّه بغياً أن ينزل اللّه من فضله على من يشاء من عباده

«بغى» به معناى حسادت و نيز به معناى ظلم و سركشى است; برداشت فوق ناظر به احتمال اول است. كلمه «بغياً» مفعولٌ به براى «أن يكفروا» مى باشد.

فيحاجوكم به عند ربكم فنزلت هذه الآية ;

گروهى از يهود - كه كينه اى به مسلمانان نداشتند - هنگامى كه با مسلمانان روبرو مى شدند از اوصاف رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه در تورات آمده بود سخن مى گفتند; بزرگان يهود با خبر شده و آنها را نهى كردند و گفتند: از صفات محمد ]ص[ - كه در تورات آمده - مسلمانان را مطلع نسازيد كه به وسيله آن با شما در نزد پروردگارتان استدلال و احتجاج خواهند نمود، پس آيه فوق نازل گشت. ».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 79 - 16،17

16 - « و قيل كتابتهم بأيديهم انهم عمدوا إلى التوراة و حرفوا صفة النبى (صلی الله علیه و آله) ليوقعوا الشك بذلك للمستضعفين من اليهود و هو المروى عن ابى جعفر ( ع ) . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه: «علماى يهود به سراغ تورات رفتند و اوصاف حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) را در آن تغيير دادند تا به اين وسيله در دل مستضعفان فكرى يهود، شك ايجاد كنند».

17 - از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره « فويل لهم مما كتبت أيديهم » روايت شده كه فرموده اند : « الويل جبل فى النار و هو الذى انزل فى اليهود لانهم حرفوا التوراة زادوا فى ها ما احبوا و محوا من ها ما يكرهون و محوا إسم محمد (صلی الله علیه و آله) من التوراة ;

«ويل كوهى است در جهنم كه ]در آيات قرآن[ در مورد يهود نازل گشته است; زيرا آنان تورات را با افزودن آنچه دوست داشتند و از بين بردن آنچه ناخوشايند داشتند، تحريف كردند و نام حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) را از تورات محو نمودند».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 89 - 9

9 - تورات ، متضمن بشارت به نزول قرآن و بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) است . *

مصدق لما معهم و كانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا

عبارت «مصدق لما معهم» قرينه آن است كه منشأ آگاهى يهود پيش از بعثت بر اينكه «قرآن نازل مى شود و پيامبر(صلی الله علیه و آله) مبعوث مى گردد»، تورات بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 101 - 4،7،9،15

4 - تورات در بردارنده بشارت به بعثت محمد (صلی الله علیه و آله)

و لما جاءهم رسول . .. نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

جمله «نبذ فريق» جواب شرط (لما جاءهم) است. ترتب دور افكندن تورات بر آمدن پيامبر(صلی الله علیه و آله) اشاره به اين حقيقت دارد كه: اين كتاب، بشارت به آمدن پيامبر(صلی الله علیه و آله) داشته و ويژگيهاى آن حضرت را بر شمرده است.

7 - عالمان اهل كتاب ، مطمئن به منطبق بودن ويژگى هاى پيامبر وعده داده شده در تورات ، بر پيامبر اسلام

و لما جاءهم رسول . .. نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

عالمان يهود، براى انكار پيامبر(صلی الله علیه و آله) دو راه در پيش روى خود داشتند: 1- ناديده گرفتن بشارتهاى تورات; 2- اظهار منطبق نبودن ويژگيهاى شمرده شده در تورات بر پيامبر. از اين كه عالمان يهود راه اول را انتخاب كردند، معلوم مى شود، انطباق آن ويژگيها بر پيامبر، امرى مسلّم و غير قابل ترديد بوده است.

ص: 76

9 - عالمان اهل كتاب ، على رغم يافتن ويژگى هاى پيامبر (صلی الله علیه و آله) در تورات ، خود را بى خبر از آنها نشان مى دادند .

نبذ فريق . .. كتب اللّه وراء ظهورهم كانهم لايعلمون

متعلق «لايعلمون» ويژگيهاى پيامبرى است كه تورات بعثت وى را بشارت داده است.

15 - برخى از عالمان اهل كتاب ، پس از بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) به تورات وفادار مانده و به ويژگى هاى پيامبر موعود و تطبيق آنها بر رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) معترف شدند .

نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه مراد از «الذين أتوا الكتاب» عالمان يهود باشد. در اين صورت «فريق من الذين»; يعنى، گروهى از عالمان، كتاب الهى را به دور افكندند. مفهوم اين جمله اين است كه گروهى چنين نكردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 121 - 4

4 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) و بيانگر ضرورت ايمان به آن دو است .

الذين ءاتينهم الكتب يتلونه حق تلاوته أولئك يؤمنون به

چون خواندن تورات و انجيل و پيروى از آن دو، مايه ايمان آوردن به قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى شود، به دست مى آيد كه: آن دو كتاب، بشارت به آمدن قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) و لزوم ايمان آوردن به آنها مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 146 - 2،12

2 - تورات و انجيل حاوى نويد به بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) و بيانگر مشخصاتى دقيق از آن حضرت

الذين ءاتينهم الكتب يعرفونه كما يعرفون أبناءهم

بيان اين حقيقت كه يهود و نصارا، حقانيت پيامبر(صلی الله علیه و آله) را به خوبى مى شناختند - پس از توصيف آنان به دارندگان كتاب آسمانى - اشاره به اين دارد كه: منبع شناخت آنان، كتاب آسمانى شان (تورات و انجيل) است.

12 - از امام صادق ( ع ) روايت شده است كه فرمود : « هذه الآية نزلت فى اليهود و النصارى يقول اللّه تبارك و تعالى « الذين آتيناهم الكتاب » يعنى التوراة و الأنجيل - يعرفونه - يعنى رسول اللّه كما يعرفون أبناءهم لان اللّه عز و جل قد أنزل عليهم فى التوراة و الزبور و الأنجيل صفة محمد و صفة اصحابه و مبعثه و هجرته . . . ;

آيه فوق، درباره يهود و نصارا نازل شده است و آنان كسانى بودند كه تورات و انجيل به آنان داده شده بود و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را مانند فرزندان خود مى شناختند; چون خداوند در تورات، زبور و انجيل صفات رسول خدا و اصحابش و بعثت و هجرت آن حضرت را نازل كرده بود . .. ».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 159 - 5

5 - تورات و انجيل ، حاوى شواهد و نشانه هايى بر حقانيت پيامبر (صلی الله علیه و آله) و احكام و معارف اسلام هستند .

من بعد ما بينه للناس فى الكتب

برخى بر آنند كه مراد از «الكتاب» تورات و انجيل و مقصود از «البينات و الهدى» دلايل و رهنمودهايى است كه مردم را به حقانيت نبوت و احكام اسلام هدايت مى كنند. آيات گذشته - كه درباره كتمان حقانيت تغيير قبله بود - مؤيد اين احتمال است.

ص: 77

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 15

15 - ناديده گرفتن آيات بيانگر حقّانيّت قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) در تورات از سوى علماى يهود ، به خاطر متاع اندك دنيا

انّ من اهل الكتب لمن . .. لا يشترون بايات اللّه ثمناً قليلا

تمجيد خداوند از عالمان مؤمن اهل كتاب، به خاطر ايمان به قرآن و سوداگرى نكردن بر سر آيات الهى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 47 - 8

8 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن پيامبر (صلی الله علیه و آله) و قرآن

نزّلنا مصدقاً لما معكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 13 - 19

19 - تحريف نشانه هاى پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در تورات و به فراموشى سپردن آن توسط يهود *

يحرفون الكلم . .. و نسوا حظاً مما ذكروا به

به احتمال اينكه مراد از «الكلم» و «ما ذكروا به» - به قرينه مقام - ، نشانه هاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) در تورات باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 20 - 13

13 - عن أبى عبداللّه(ع) قال: هذه الآية نزلت فى اليهود و النصارى يقول اللّه تبارك و تعالى: «الذين آتيناهم الكتاب - يعنى التوراة و الإنجيل - يعرفونه - يعنى رسول اللّه(صلی الله علیه و آله) . .. لأن اللّه عز و جل قد أنزل عليهم فى التوراة و الإنجيل و الزبور صفة محمّد(صلی الله علیه و آله) ... و مبعثه ... .

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 114 - 12

12 - وجود دلايل حقانيت قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) در تورات و انجيل

و الذين ءاتينهم الكتب يعلمون أنه منزل من ربك بالحق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 157 - 7،8،9،10،12،18،21

7 - بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) از بشارت ها و اخبار غيبى تورات و انجيل

الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

8 - نام و نشان رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) در تورات و انجيل آمده بود .

الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

ص: 78

9 - تصريح تورات و انجيل به برخوردار بودن پيامبر موعود از مقام رسالت علاوه بر مقام نبوت

الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

10 - ايمان به رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) و پيروى از او وظيفه اى الهى بر عهده يهود و نصارا و ثبت شده در تورات و انجيل

الذين يتبعون الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

12 - تطبيق نشانه هاى پيامبرِ نويد داده شده در تورات و انجيل بر پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) جاى هيچ ترديدى براى يهود و نصارا نداشت .

الذى يجدونه مكتوبا عندهم

آنچه در تورات و انجيل آمده، نشانهاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) است، ولى خداوند با جمله «يجدونه . .. » بيان مى كند كه اهل كتاب خود پيامبر را در تورات و انجيل مى يابند. نكته اين تعبير اين است كه تطبيق نشانه هاى موجود در تورات و انجيل بر پيامبر(صلی الله علیه و آله)، قطعى بوده و جاى هيچ ترديدى براى آنان نداشته است.

18 - امر به معروف و نهى از منكر ، حلال دانستن پاكيزه ها و حرام شمردن ناپاكى ها ، از علامت هاى موجود در تورات و انجيل براى شناسايى پيامبر اسلام

الذى يجدونه . .. يأمرهم بالمعروف ... و يحل لهم الطيبت و يحرم عليهم الخبئث

جمله هاى «يأمرهم و . .. » حال براى ضمير مفعولى در «يجدونه» است و لذا مى رساند كه مفاد اين جمله ها به عنوان صفات پيامبر موعود در تورات و انجيل بيان شده است. بر اين اساس مى توان گفت كه از اهداف بيان اين ويژگيها در تورات و انجيل، راهنمايى اهل كتاب است به امورى كه بايد در شناسايى پيامبر موعود در نظر داشته باشند.

21 - ر ها ساختن مردم ( يهود ، نصارا و . . . ) از تكاليف شاق و زنجير هاى خرافات ، از نشانه هاى موجود در تورات و انجيل براى شناسايى پيامبر (صلی الله علیه و آله)

الذى يجدونه . .. يضع عنهم إصرهم و الأغلل التى كانت عليهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 29 - 29،32

29- بيان اوصاف پيامبر (صلی الله علیه و آله) و ياران آن حضرت ، در تورات و انجيل

ذلك مثلهم فى التورية و مثلهم فى الإنجيل كزرع

32- بيان متنوع تورات و انجيل ، در معرفى ويژگى هاى پيامبراسلام و اصحاب آن حضرت *

ذلك مثلهم فى التورية و مثلهم فى الإنجيل كزرع

تكرار «مثلهم»، اشاره به تنوّع دو بيان دارد. به تعبير ديگر «مثلهم فى التوراة» خبر براى «ذلك» و «كزرع...» خبر براى «مثلهم فى الإنجيل» است.

مصدق لما معهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 23 - 13

13 - وجود نشانه هاى صدق پيامبر (صلی الله علیه و آله) در تورات *

اگر چنين نشانه هايى در تورات نبود، دعوت به حكميت تورات براى رفع اختلاف در مورد دعوت پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، صحيح نبود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 15 - 4

4 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، بيانگر بسيارى از حقايق مخفى شده از تورات و انجيل

رسولنا يبين لكم كثيراً مما كنتم تخفون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 11

11- پيامبر (صلی الله علیه و آله) داراى بصيرتى الهى بر حقانيت قرآن و برخوردار از شاهدى ربانى بر الهى بودن آن و آگاه به حقايق تورات

أفمن كان على بيّنة من ربه . .. و من قبله كتب موسى

برخى از مفسران برآنند كه مصداق بارز و مورد نظر براى «من كان على بيّنة» پيامبر(صلی الله علیه و آله) است. اين گروه جمله «فلاتك ...» را مؤيد اين نظر شمرده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 31 - 3

3 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، به تعاليم كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات و انجيل ) آگاهى داشته است .

و لا بالذى بين يديه

تعبير از كتاب هاى پيشين آسمانى به «الذى بين يديه» حكايت از آگاهى پيامبراسلام(صلی الله علیه و آله) از آنها داشته است.

5 - انعام - 6 - 157 - 1

1 - اعتراف مشركان مكه به هدايت يافتگى پيروان تورات و انجيل

لو أنا أنزل علينا الكتب لكنا أهدى منهم

برخوردار بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 105 - 5

5- تورات ، كتاب ياد و يادآورى و پند و موعظه

من بعد الذكر

اين برداشت، از آن جا است كه بر تورات، اطلاقِ «ذكر» شده است.

7 - نزول تورات و انجيل پس از ابراهيم ( ع ) ، دليل بطلان ادعاى يهودى يا نصرانى بودن آن حضرت

يا اهل الكتاب لم تحاجّون فى ابرهيم و ما انزلت التورية و الانجيل الاّ من بعده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 93 - 14

14 - حليت همه خوردنى ها بر بنى اسرائيل ، جز گوشت شتر كه اسرائيل ( ع ) ( يعقوب ) قبل از نزول تورات بر خود حرام كرده بود .

كل الطعام كان حلا لبنى اسرائيل الا ما حرم اسرائيل على نفسه

امام صادق (ع): . .. ان اسرائيل كان اذا اكل من لحم الابل هيّج عليه وجع الخاصرة فحرّم على نفسه لحم الابل و ذلك قبل ان تنزّل التوراة.

_______________________________

كافى، ج 5، ص 306، ح 9 ; بحارالانوار، ج 9، ص 191، ح 31.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 98 - 2

2 - كفر اهل كتاب به آيات الهى ( انكار حليّت خوردنى ها قبل از نزول تورات در آيين ابراهيم و انكار تقدّم تاريخى بناى كعبه )

كل الطعام . .. قل يا اهل الكتب لم تكفرون بايات اللّه

مراد از «ايات اللّه»، مضامينى است كه در آيه هاى قبل بيان شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 44 - 1

1 - تورات ، كتابى آسمانى و خداوند ، نازل كننده آن

إنّا انزلنا التورية

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 68 - 9،10

9 - نزول فرمان ها و معارف الهى بر يهود و نصارا ، علاوه بر تورات و انجيل

حتّى تقيموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليكم من ربكم

10 - فرمان ها و معارف نازل شده بر اهل كتاب ، در كنار تورات و انجيل ، جلوه اى از ربوبيت خداوند

حتّى تقيموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليكم من ربكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 7،21،23

7 - موسى(ع) داراى كتاب (تورات) نازل شده از جانب خداوند بود.

قل من أنزل الكتب الذى جاء به موسى

ص: 86

21 - خداوند نازل كننده كتاب تورات بر موسى(ع)

قل من أنزل الكتب الذى جاء به موسى . .. قل الله

23 - نزول تورات دليلى بر امكان نزول وحى بر پيامبر(صلی الله علیه و آله) و گواهى بر بطلان پندار منكران نزول وحى بر بشر است.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر . .. قل من أنزل الكتب ... قل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 8

8- تورات ، كتابى نازل شده بر موسى ( ع )

و من قبله كتب موسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 4 - 2

2- تورات ، كتابى آسمانى و نازل شده از سوى خداوند

و قضينا إلى بنى إسرءيل فى الكتب

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مقصود از «الكتاب» - به قرينه «ال» كه عهد ذكرى است - «تورات» باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 86 - 5

5 - بنى اسرائيل ، پيش از رفتن موسى ( ع ) به ميقات ، وعده خوبى ( نزول تورات ) از ناحيه خداوند دريافت كرده بودند .

ألم يعدكم ربّكم وعدًا حسنًا

استفهام تقريرى يا انكارى موسى(ع) از بنى اسرائيل، نشان از داده شدن وعده اى به آنان پيش از رفتن موسى(ع) به ميقات دارد. محتواى اين وعده را، برخى نزول تورات دانسته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 44 - 3،4

3 - تبيين ماجراى نزول تورات بر موسى ( ع ) از سوى پيامبراسلام - با اين كه خود ، نه در وادى طور بود و نه شاهد نزول - گواهى است روشن بر رسالت الهى آن حضرت .

و ما كنت بجانب الغربىّ . .. و ما كنت من الشهدين

4 - عدم اطلاع پيامبر (صلی الله علیه و آله) از محل و چگونگى داستان نزول تورات بر موسى ( ع ) پيش از نزول قرآن

و ما كنت بجانب الغربىّ . .. و ما كنت من الشهدين

از آيه ياد شده استفاده مى شود كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) پيش از نزول قرآن، از كيفيت نزول تورات و محل نزول آن اطلاع نداشته است. اين آگاهى تنها از طريق وحى و با نزول قرآن براى او پيدا شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 2 - 3

ص: 87

3 - نزول كتاب آسمانى به صورت نوشته در الواح ، از ويژگى هاى تورات *

و كتب مسطور

در صورتى كه مراد از «كتاب مسطور» تورات باشد، وصف «مسطور» بيانگر اين است كه ساير كتاب هاى آسمانى به صورت نوشته در الواح نازل نمى شده است; زيرا هميشه شىء را به مختصات آن توصيف مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 3 - 1

1 - كتاب نازل شده بر موسى ( ع ) ( تورات ) ، تدوين يافته بر پوستى پهن و گسترده

فى رقّ منشور

«رقّ» به معناى پوست است; پوستى كه براى نوشتن در آن مهيّا شده باشد (المصباح المنير). «منشور» معادل «مبسوط» (باز و گسترده) و مقابل «مطوى» (پيچيده و لوله شده) است. گفتنى است كه ظرف «فى رقّ» متعلق به «مسطور» در آيه قبل است; يعنى، كتابى كه در پوستى باز و گسترده نوشته شده و تدوين يافته است.

1 - بقره - 2 - 53 - 5

5 - تورات عطا شده به موسى ( ع ) از نعمت هاى خداوند به بنى اسرائيل

و إذ ءاتينا موسى الكتب و الفرقان

با توجه به آيه 47 معلوم مى شود: اين بخش از آيات در صدد بيان نعمتهاى گرانقدرى است كه خداوند به بنى اسرائيل عطا فرموده است. بنابراين عطاى تورات و فرقان نيز در آيه مورد بحث، به عنوان يك نعمت بزرگ مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 154 - 5

5 - تورات، نعمتى كامل براى نيكوكاران قوم موسى

تماما على الذى أحسن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 117 - 4

4 - اعطاى كتاب ( تورات ) به موسى و هارون ( عليهماالسلام ) ، از نعمت هاى بزرگ الهى به ايشان

و لقد مننّا على موسى و هرون . .. و ءاتينهما الكتب المستبين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 93 - 6

6 - پذيرش تورات با جديت تمام و استوارسازى رفتار و انديشه ها بر اساس آن ، فرمان خداوند به بنى اسرائيل

خذوا ما ءاتينكم بقوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 113 - 8

8 - تورات و انجيل ، راهگشاى حل اختلاف مذهبى يهود و نصارا

قالت اليهود . .. و قالت النصرى ... و هم يتلون الكتب

جمله حاليه «و هم يتلون الكتاب» مى تواند به داعى تعجب ايراد شده باشد; يعنى، باعث شگفتى است كه يهود و نصارا كتابهاى آسمانى را مى خوانند، ولى در عين حال اين گونه اختلاف دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 43 - 6

6 - تورات ، پاسخگوى نياز يهود عصر پيامبر (صلی الله علیه و آله) به احكام قضايى و حدود الهى

و كيف يحكمونك و عندهم التورية فيها حكم اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 44 - 3،9،51

3 - تورات ، مرجع و پايه قضاوت هاى پيامبران در بين يهود

يحكم بها النبيون الذين اسلموا للذين هادوا

9 - تورات ، محور قضاوت هاى عالمان ربانى و احبار در بين يهود

يحكم بها . .. الربنيون و الاحبار

51 - كفرپيشگى برخى از عالمان و سران يهود عصر پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، به دليل خوددارى آنان از قضاوت بر اساس تورات

ثم يتولون من بعد ذلك . .. و من لم يحكم بما أنزل اللّه فأولئك هم الكفرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 45 - 23

23 - ستم پيشگى برخى از عالمان و سران يهود عصر پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، به دليل خوددارى آنان از قضاوت بر اساس تورات

فأولئك هم الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 19

19 - نزول تورات مرحله اى جديد و تكاملى در بيان معارف از طريق وحى بوده است. *

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤكم

ص: 90

جمله «و لا ءاباؤكم» ظاهراً شامل همه طبقات پدران يهود مى گردد. و چون آباء بنى اسرائيل از انبياى الهى بوده و به ابراهيم(ع) و نوح(ع) منتهى مى شوند، محتمل است آنچه در تورات بيان شده به مقتضاى مضمون جمله «و لا ءاباؤكم» در كتب گذشته بيان نشده باشد، لذا تورات مرحله اى تكاملى در اين رشته محسوب مى گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 154 - 6،7،8،12،13

6 - تورات كامل كننده دستورهاى دهگانه ابلاغ شده به موسى(ع) و موجب اكمال شريعت او

ثم ءاتينا موسى الكتب تماما

برداشت فوق بر اين مبناست كه مفعول «تماما» اصول دهگانه باشد.

7 - تورات بيانگر اصول دهگانه (توحيد و . .. ) و ديگر معارف آيين موسى(ع)

ءاتينا موسى الكتب تماما . .. و تفصيلا لكل شىء

«تفصيل» مصدر و در آيه به معناى اسم فاعل (مفصل، يعنى بيان كننده) است. «تفصيلا» عطف بر «تماما» و حال براى «الكتاب» است. مراد از «كل شىء» معارف و احكام شريعت موسى(ع) است كه از مصاديق مورد نظر آن، اصول دهگانه است.

8 - تورات كتابى هدايتگر و موجب رحمت است.

ءاتينا موسى الكتب تماما . .. و هدى و رحمة

12 - توجه بنى اسرائيل به محتواى تورات، زمينه ساز ايمان آنان به قيامت و ملاقات خدا

ثم ءاتينا موسى الكتب . .. لعلهم بلقاء ربهم يؤمنون

13 - ناباورى بنى اسرائيل به قيامت و ملاقات خدا پيش از نزول تورات

ثم ءاتينا موسى الكتب . .. لعلهم بلقاء ربهم يؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 156 - 7

7 - وجود تورات و انجيل به سبب غفلت و ناآگاهى مشركان از محتواى آنها نمى توانست اتمام حجت براى آنان باشد.

و إن كنا عن دراستهم لغفلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 171 - 4،7

4 - خداوند با برافراشتن كوه طور بر سر قوم موسى ، از آنان خواست تا با جديت تمام تورات بپذيرند و رفتار و انديشه هاى خويش را بر اساس آن استوار سازند .

خذوا ما ءاتينكم بقوة

«خذوا» يعنى بگيريد. «گرفتن» تورات و ديگر كتابهاى آسمانى به اين است كه مورد پذيرش قرار گيرد و به احكام آن عمل شود.

7 - تحصيل تقوا و دورى از اعمال ناروا ، هدف دعوت خداوند از بنى اسرائيل به پذيرش تورات

خذوا ما ءاتينكم بقوة . .. لعلكم تتقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 91

7 - توبه - 9 - 111 - 21

21 - تورات ، انجيل و قرآن ، سند وعده هاى خدا به مجاهدان و شهيدان و مايه اطمينان آنان

وعداً عليه حقاً فى التورية و الإنجيل و القرءان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 24 - 10

10- قرآن و كتاب هاى آسمانى ( تورات ، زبور و انجيل ) ، مايه احياى فطرت خفته و يادآور دانستنى هاى فراموش شده انسان ها

هذا ذكر من معى و ذكر من قبلى

«ذكر» از نظر معنا، مانند «حفظ» است; با اين تفاوت كه حفظ شىء به اعتبار احراز و به دست آوردن آن و ذكر شىء به اعتبار استحضار و يادآوردن آن است (مفردات راغب). بنابراين توصيف قرآن و ديگر كتاب هاى آسمانى به «ذكر»، ممكن است به اين اعتبار باشد. كه يادآور دانستنى هاى فراموش شده آدمى و بيدارگر فطرت انسان غافل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 48 - 2

2- تورات ، جدا كننده حق از باطل

ءاتينا موسى و هرون الفرقان و ضياءً و ذكرًا

واژه «فرقان» به هر چيز جدا كننده حق از باطل اطلاق مى شود. توصيف كتاب آسمانى تورات به «فرقان» بيانگر برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 76 - 7

7 - ناتوانى تورات و انجيل عصر پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، از رفع اختلافات فكرى و عقيدتى بنى اسرائيل

إنّ هذا القرءان يقصّ على بنى إسرءيل أكثر الذى هم فيه يختلفون

اقدام قرآن به حل اختلافات بنى اسرائيل، نشان مى دهد كه آنچه به عنوان تورات و انجيل در دست آنان بوده، براى تبيين حقايق مورد اختلافشان كافى نبوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 53 - 4

4 - كتاب آسمانى ( تورات ) ، ميراث الهى براى بنى اسرائيل

و أورثنا بنى إسرءيل الكتب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 54 - 1

1 - تورات ، مايه هدايت و وسيله پندآموزى و بيدارى صاحبان عقل سليم و خرد ناب از قوم بنى اسرائيل

و أورثنا بنى إسرءيل الكتب . هدًى و ذكرى لأُولى الألبب

ص: 92

«لب» (مفرد «الباب») به معناى عقل خالص و خرد ناب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 12 - 4

4- كتاب آسمانى موسى ( تورات ) ، سرمشق زندگى و تبلور رحمت الهى براى بنى اسرائيل

و من قبله كتب موسى إمامًا و رحمة

با توجه به اين كه كتاب موسى براى بنى اسرائيل و هدايت آنان نازل شده است، قيد «إماماً و رحمة» نيز نظر به پيشوايى و رحمت در مورد آنان دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 16 - 14

14 - انجيل عيسى ( ع ) ، مكمل تورات موسى ( ع ) بوده و اين دو كتاب از نظر اهداف و اصول تعاليم ، يكسان و در يك راستا قرار داشتند .

و لايكونوا كالذين أُوتوا الكتب من قبل

مراد از «الكتاب» تورات و انجيل است. بنابراين كاربرد تعبير «الكتاب» - به صورت مفرد - به جاى «الكتابين»، مى تواند ناظر به مطلب بالا باشد.

ءامنّا بالذى أُنزل إلينا و أُنزل إليكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 47 - 4

4 - كتاب هاى تورات و انجيل ، فرستاده شده از سوى خداوند است .

فالذين ءاتينهم الكتب

13 - قصص - 28 - 43 - 5

5 - تعليمات تورات ، بصيرت بخش ، هدايتگر و رحمت آفرين براى مردم

و لقد ءاتينا موسى الكتب . .. بصائر للناس و هدًى و رحمة

يعنى، كتابى كه در پوستى باز و گسترده نوشته شده و تدوين يافته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 36 - 2

2 - كتاب آسمانى موسى ( ع ) ، داراى صحيفه ها و الواح متعدد

بما فى صحف موسى

2 - تورات ، مشتمل بر هدايت ( احكام ) و نور ( عقايد )

إنّا انزلنا التورية فيها هدى و نور

چون واژه «نور» تناسب با مقوله هاى نظرى دارد، مراد از آن مى تواند عقايد باشد و «هدايت»، گرچه در مسائل نظرى و عملى كاربردى يكسان دارد، ولى چون در مقابل نور قرار گرفته است، مراد از آن مى تواند احكام و مسائل عملى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 46 - 18

18 - انجيل ، داراى هدايت ها پندهايى افزون بر تورات

فيها هدى و نور . .. فيه هدى و نور و مصدقاً لما بين يديه من التورية و هدى و موعظة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 8

8 - روشنى و روشنگرى و هدايتگرى براى توده هاى مردم، از ويژگيهاى تورات است.

الكتب الذى جاء به موسى نورا و هدى للناس

از ويژگيهاى بارز براى «نور»، روشنى آن و همچنين روشن ساختن چيزهايى است كه در پرتو آن قرار گيرند. توصيف تورات به اين وصف بيانگر وجود اين دو ويژگى در آن كتاب آسمانى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 154 - 8

8 - تورات كتابى هدايتگر و موجب رحمت است.

ءاتينا موسى الكتب تماما . .. و هدى و رحمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 145 - 4

4 - الواح اهدا شده به موسى ( ع ) ( تورات ) تأمين كننده همه نياز هاى هدايتى مردم عصر موسى ( ع ) با بيانى روشن

و كتبنا . .. تفصيلا لكل شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 154 - 3

3 - نوشته ها و حقايق موجود در الواح عطا شده به موسى ، هدايتگر انسان ها و رحمت آفرين براى آنها

و فى نسختها هدى و رحمة

كلمه «نسخة» به نوشته اصلى و نيز به رونوشت آن به اعتبار اينكه جانشين نوشته اصلى است، اطلاق مى گردد. (لسان العرب). ظاهراً مراد از «نسخة» در آيه شريفه همان نوشته اصلى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 99

8 - هود - 11 - 17 - 9

9- تورات ، پيشوا و راهنماى مردم و مايه رحمت بر ايشان

و من قبله كتب موسى إمامًا و رحمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 5 - 9

9- تورات ، حاوى تعاليمى براى نجات مردم از ظلمت ها و رهنمونى آنان به سوى نور بود .

و لقد أرسلنا موسى بأيتنا أن أخرج قومك من الظلمت إلى النور

مصداق بارز «آياتنا»، كه در آيه آمده است، همان تورات است كه كتاب آسمانى حضرت موسى(ع) بود. از اينكه خداوند رسالت موسى(ع) را در بيرون بردن مردم از ظلمتها با اعطاى تورات به او بيان مى كند برداشت مى شود كه تورات حاوى چنين تعاليمى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 2 - 1

1- خداوند به « موسى ( ع ) » كتاب آسمانى ( تورات ) اعطا كرد تا بنى اسرائيل به وسيله آن هدايت شوند .

و ءاتينا موسى الكتب و جعلنه هدًى لبنى إسرءيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 48 - 6

6- تورات ، روشنى بخش زندگى و يادآور مسير هدايت و نيازمندى هاى دينى براى تقواپيشگان

و ضياءً و ذكرًا للمتّقين

برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از «فرقان»، كتاب تورات بوده و كلمه هاى «ضياءً» و «ذكراً» در توصيف اين كتاب باشد. گفتنى است «ذكر» به معناى ياد و يادآورى است و مقصود از آن - مطابق آن چه نوع مفسران گفته اند - ياد كرد مسائل هدايتى و نيازهاى دينى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 49 - 2

2 - كتاب آسمانى موسى ( ع ) ( تورات ) ، كتاب هدايت

لعلّهم يهتدون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 43 - 5

5 - تعليمات تورات ، بصيرت بخش ، هدايتگر و رحمت آفرين براى مردم

و لقد ءاتينا موسى الكتب . .. بصائر للناس و هدًى و رحمة

ص: 100

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 49 - 5،12

5 - عدم وجود كتابى هدايت بخش تر از قرآن و تورات

قل فأتوا بكتب من عند اللّه هو أهدى منهما

12 - بشر ، ناتوان از ارائه كتابى برتر و هدايت كننده تر از قرآن و تورات

قل فأتوا بكتب . .. هو أهدى ... إن كنتم صدقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 23 - 8

8 - كتاب آسمانى موسى ، هدايت كننده قوم بنى اسرائيل بود .

و جعلنه هدًى لبنى إسرءيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 54 - 2

2 - هدايت ، بيدار سازى ، پند آموزى و احياى خردناب ، قلمرو رسالت موسى ( ع ) و كتاب آسمانى او ( تورات )

هدًى و ذكرى لأُولى الألبب

و من قبله كتب موسى إمامًا و رحمة و هذا كتب مصدّق

طرح هماهنگى پيام تورات و قرآن و نيز تصديق مطالب تورات از سوى قرآن، زمينه اى است براى تفكر اهل كتاب و غير آنان، و يافتن آثار وحى بودن و دلايل حقانيت قرآن در آن.

7 - پيشنهاد پيامبر (صلی الله علیه و آله) به يهوديان براى ارائه شاهدى از تورات ، بر صدق ادعاى خويش در تحريم برخى خوردنيها

قل فاْتوا بالتورية فاتلوها ان كنتم صادقين

9 - پنهان كردن تورات ، توسط يهوديان *

قل فاْتوا بالتورية فاتلوها

دعوت به آوردن تورات و تلاوت آن، اين را گوشزد مى كند كه آنها تورات را از دسترس مردم خارج كرده بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 44 - 2

2 - آگاهى ناقص دانشمندان يهود به تورات

الم تر الى الذين اوتوا نصيباً من الكتب

بدان احتمال كه «من» در «من الذين هادوا - آيه 46 -» بيانيه باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 43 - 2،8،9

2 - گريز از احكام تورات ، انگيزه مراجعه گروهى از يهوديان به پيامبر (صلی الله علیه و آله) براى قضاوت

و كيف يحكمونك و عندهم التورية فيها حكم اللّه

8 - گروهى از يهوديان ، بى اعتنا به حكم خدا در تورات و رويگردان از حكم پيامبر (صلی الله علیه و آله) پس از مراجعه به آن حضرت

و كيف يحكمونك و عندهم التورية فيها حكم اللّه ثم يتولون من بعد ذلك

9 - يهوديان اعراض كننده از حكم تورات ، مردمى بى ايمان

ثم يتولون من بعد ذلك و ما أولئك بالمؤمنين

برداشت فوق بر اين مبناست كه «ذلك» اشاره به حكم الهى در تورات باشد. قابل ذكر است كه بر اين مبنا، «يتولون» عطف بر جمله «فيها حكم اللّه» است و «ثم» براى ترتيب در خبر است، نه براى ترتيب حكم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 66 - 12

12 - بهره مندى يهود و نصارا از تعاليم و معارفى آسمانى علاوه بر تورات و انجيل

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليهم من ربهم

مراد از «ما انزل اليهم» مى تواند كتابهايى همانند زبور و . .. باشد كه خداوند بر پيامبران بنى اسرائيل نازل كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 17،18

17 - يهود با نزول تورات معارف و حقايق تازه اى را فراگرفتند.

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤكم

18 - تورات دربردارنده حقايق و معارفى بود كه نه يهود زمان پيامبر(صلی الله علیه و آله) بر آن آگاهى داشتند و نه پدران آنها.

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤكم

ص: 103

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 169 - 2،12،17

2 - دنياگرايان يهود ، على رغم ادعاى اعتقاد به تورات و دسترسى به آن ، از راه هاى نامشروع به مال و منال دنيا چنگ مى زدند .

ورثوا الكتب يأخذون عرض هذا الأدنى و يقولون سيغفر لنا

جمله «ورثوا الكتب» (تورات را به ارث بردند) اشاره به دو معنا دارد كه هر دو در سرزنش دنياگرايان يهود دخيل است: دسترسى به تورات داشتند ; مدعى اعتقاد به آن بودند.

12 - يهوديان به تورات و پيمان هاى الهى پايبند نبودند .

ألم يؤخذ عليهم ميثق الكتب

17 - يهوديان با مطالعه مكرر تورات به معارف و احكام آن آگاهى داشتند .

درسوا ما فيه

«درس» تكرار كردن چيزى است و «درس الكتاب» هنگامى گفته مى شود كه خواندن تكرار شود. (مجمع البيان).

ص: 104

مريض نبود و دروغ هم نگفت. پس چون قومش براى عيدى كه داشتند از پيش ابراهيم(ع) رفتند، او [با تبر] به سوى معبودهاى آنان رفت و آنها را شكست مگر بزرگ ترين بت آنان را...».

كوهها طلا، نقره، سنگهاى قيمتى، فلز برنج، مس، آهن، سرب، زرنيخ و امثال اينها را رويانيد، و اين اشيا فقط با وزن فروخته مى شوند».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 97 - 7

7- جواز توسّل به پيامبران براى درخواست دعا و طلب آمرزش

يأبانا استغفر لنا ذنوبنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 57 - 3

3- انتخاب وسيله و واسطه براى تقرب به خداوند ، امرى روا و جايز است .

ادعوا الذين زعمتم من دونه . .. أُولئك الذين يدعون يبتغون إلى ربّهم الوسيلة

از اينكه خداوند در رد پندار مشركان در معبود گزينى اشان فرموده است: «أُولئك الذين يدعون يبتغون. ..» (معبودانى را كه مشركان مى خوانند، خود در صدد يافتن وسيله اى جهت تقرب به خداى خويشند.) در واقع بر توسل آنها صحه گذاشته و بنابراين، استفاده مى شود كه توسل روا و مجاز است.

8 - بنى اسرائيل ، در دعاى خود به صفت رحمت خداوند متوسل شدند .

و نجنا برحمتك من القوم الكفرين

و قال موسى ربنا . .. ربنا ليضلوا ... ربنا اطمس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 47 - 3

3- تمسك و توسل به ربوبيت خداوند ، از آداب دعاست .

قال رب . .. إلاّ تغفر لى و ترحمنى أكن من الخسرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 24 - 11

11- تمسك به ربوبيت الهى در مقام دعا و نيايش ، امرى پسنديده و نيكوست .

قل ربّ ارحمهما كما ربّيانى صغيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 4 - 2،3

2- زكريا ( ع ) ، در دعاى خود ، به ربوبيت الهى ، توسل جست .

قال ربّ إنّى وهن العظم . .. و لم أكن بدعائك ربّ شقيًّا

3- توسل به ربوبيت الهى و تكرار آن ، از آداب دعا است .

قال ربّ . .. لم أكن بدعائك ربّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 6 - 17

17- توسل به نام مقدس « ربّ » از آداب دعا است .

واجعله ربّ رضيًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 100 - 4

4 - امكان فرزنددار شدن انسان با دعا و توسل به ربوبيت الهى

ربّ هب لى من الصلحين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 35 - 3

3 - توسل به ربوبيت خداوند ، از آداب دعا است .

قال ربّ اغفرلى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 112

15 - ص - 38 - 41 - 5

5 - توسل ايوب ( ع ) به ربوبيت خدا ، در هنگام عرض حاجت و دعا براى رفع گرفتارى خود

إذ نادى ربّه أنّى مسّنى الشيطن

1 - بقره - 2 - 37 - 2

2 - خداوند كلمات پر ارزشى را به آدم ( ع ) تلقين كرد تا با توسل به آنها ، در پيشگاه خداوند توبه كند .

فتلقى ءادم من ربه كلمت

«تلقى» (مصدر تلقى) به معناى: گرفتن و دريافت كردن است و معناى جمله «فتلقى . ..» چنين مى شود: آدم(ع) از جانب خداوند كلماتى را دريافت كرد. نكره آوردن «كلمات» دلالت بر عظمت و ارجمندى آن كلمات دارد.

16 - شورى - 42 - 47 - 4

4 - بهره گيرى از فرصت ها و امكانات دنيوى ، جهت تهيه ره توشه حيات اخروى ، امرى بايسته و ضرورى است .

استجيبوا لربّكم من قبل أن يأتى يوم لامردّ له

7 - دنيا ، عرصه تجارت سعادت و كسبِ توشه اخروى است ; نه قيامت .

انفقوا . .. من قبل ان يأتى يوم لا بيع فيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 5 - 3

3 - اميدواران به لقاى الهى ، بايد توشه مناسب آن را فراهم كنند .

من كان يرجوا لقاء اللّه فإنّ أجل اللّه لأت

نفس بيان اين نكته كه «اميدواران به لقاءاللّه، مطمئن باشند كه آن، تحقق پيدا خواهد كرد. »، اشعار به اين دارد كه بايد آنان، در صدد انجام دادن عملى و تهيه توشه اى باشند كه نشانه صدق اميدشان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 44 - 9

9 - « عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : « . . .إنّ عمل المؤمن يذهب فيمهد له فى الجنّة كما يرسل الرجل غلامه فيفرش له » . ثمّ تلا « و من عمل صالحاً فلأنفسهم يمهدون » ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: «. ..همانا، عمل مؤمن مى رود و جايگاه او را در بهشت آماده مى سازد، آن گونه كه انسان، غلام اش را مى فرستد و براى او منزلگاه اش را فرش مى كند.». سپس امام، اين آيه را تلاوت فرمود: و من عمل صالحاً فلأنفسهم يمهدون».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 12 - 15

15 - دنيا ، مجال تهيه توشه براى آخرت است .

فارجعنا نعمل صلحًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 66 - 6

6 - كافران ، در جهنم بر نيندوختن توشه اى براى آخرت خود ، حسرت مى خورند .

الكفرين . .. يوم تقلّب وجوههم فى النار يقولون يليتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 20 - 3

3 - دنيا ، جايگاه تلاش و كوشش و مزرعه اى براى آخرت است .

من كان يريد حرث الأخرة نزد له فى حرثه

ص: 118

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 34 - 10

10 - توجه به علم مطلق الهى ، برانگيزاننده انسان به تهيه توشه اى مناسب براى قيامت است .

و اخشوا يومًا لايجزى والد عن ولده . .. إنّ اللّه عنده علم الساعة ... و ما تدرى ن

يادآورى علم مطلق خداوند به امور، پس از سفارش به ترس از قيامت، مى تواند اشاره به اين نكته داشته باشد كه حال كه خداوند، از همه چيزها آگاه است و طبعاً، براساس علم خود، حساب رسى خواهد كرد، پس انسان ها، بايد براى قيامت خود - كه در آن، كسى فريادرس ديگرى نيست - توشه اى فراهم كنند.

5 - خداوند ، در قبال عمل كردن مؤمنان به توصيه او ( جا باز كردن براى ديگران در مجالس ) جايگاه اخروى آنان را وسيع خواهد كرد .

فافسحوا يفسح اللّه لكم

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه «يفسح اللّه لكم» ناظر به پاداش اخروى باشد.

و كذلك أنزلنه . .. و لقد عهدنا إلى ءادم من قبل

و مراد از عهدى كه خداوند با حضرت آدم(ع) كرده بود - چنانچه از آيات ديگر قصه آدم(ع) استفاده مى شود نخوردن از درخت ممنوع بوده است.

7 - « عن أبى جعفر ( ع ) قال : إنّ اللّه تبارك و تعالى عهد إلى آدم ( ع ) أن لايقرب الشجرة . . . نسى فأكل منها و هو قول اللّه تبارك و تعالى : « و لقد عهدنا إلى آدم من قبل فنسى و لم نجد له عزماً » ;

از امام باقر(ع) روايت شده: خداوند - تبارك و تعالى - به آدم دستور داد كه به آن درخت نزديك نشود . .. او دستور را فراموش كرد و از آن درخت خورد و اين است سخن خداوند: «و لقد عهدنا...»».

12 - نور - 24 - 32 - 11،17

11 - ازدواج ، امرى مطلوب و پسنديده در پيشگاه خداوند و مورد تشويق او

و أنكحوا الأيمى منكم . .. إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه من فضله

17 - توصيه خداوند به ازدواج غير متأهلان ، نشأت گرفته از علم و آگاهى او به واقعيت ها و نياز هاى آدميان است .

و أنكحوا الأيمى منكم . .. واللّه ... عليم

و استغفروا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 3 - 2،13،21

2 - تسبيح و حمد خداوند و استغفار به درگاه او ، پس از مشاهده امداد هاى الهى و گرايش وسيع مردم ، به دين ، فرمان و توصيه خداوند به پيامبر (صلی الله علیه و آله)

إذا جاء نصر اللّه و الفتح . و رأيت الناس يدخلون فى دين اللّه أفواجًا . فسبّح بحم

13 - احساس قصور در پيشگاه خداوند و عذرخواهى از او ، هنگام پيروزى و استقبال عمومى از دين و در اوج قدرت ، توصيه خداوند به پيامبر (صلی الله علیه و آله) و شيوه اى مطلوب براى زمامداران و مبلّغان

إذا جاء نصر اللّه و الفتح . .. و استغفره

21 - فرمان خداوند به تسبيح ، حمد و استغفار ، زمينه ساز توفيق يافتن انسان براى توبه به درگاه او است .

فسبّح بحمد ربّك و استغفره إنّه كان توّابًا

عبارت «تاب اللّه عليه»; يعنى، او را به توبه موفق ساخت (قاموس). جمله «إنّه كان توّاباً»، تعليل است و بيان مى كند كه دستورهاى سه گانه خداوند در اين آيه، به دليل «توّاب» بودن خداوند صادر شده است.

1 - توصيه خداوند به پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، بر ايستادگى و انعطاف ناپذيرى در برابر خواسته هاى تكذيب گران

فلاتطع المكذّبين

مقصود از اطاعت در اين آيه - به قرينه آيه بعد (ودّوا لوتدهن. ..) - اجابت خواسته كافران است; نه فرمانبرى از آنان.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 17 - 4

4 - ايمان به آيات الهى ، سفارش يكديگر به استقامت در تكاليف دشوار و اظهار محبت به بردگان ، يتيمان و تنگدستان ، قدردانى از نعمت هاى بينايى ، گويايى و هدايت است .

ألم نجعل له عينين . و لسانًا و شفتين . و هدينه النجدين ... ثمّ كان من الذين ءام

«الذين آمنوا» گرچه مطلق است; ولى مصداق بارز آنها - به قرينه «و الذين كفروا بآياتنا» در آيات بعد - مؤمنان به آيات الهى است و آيات پيشين - كه بعضى از تكاليف را «عقبة» ناميده بود - قرينه بر مراد از «صبر» است و سياق آيات نشان مى دهد كه مراد از «مرحمة»، ترّحم بر «رقبة»، «يتيم» و «مسكين» است. ارتباط اين آيات با آيه هاى پيشين - كه نعمت هاى الهى را برشمرده - گوياى برداشت ياد شده است; زيرا «بينايى و بصيرت»، زمينه ساز «ايمان» و «داشتن زبان و لب»، زمينه ساز توصيه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 24 - 5

5 - توصيه خداوند به انسان ها ، مبنى بر انفاق كردن و پرهيز از بخل

الذين يبخلون و يأمرون الناس بالبخل

نكوهش صفت بخل از سوى خداوند، در واقع توصيه به اين است كه همگان، بايد خود را به صفت انفاق گرى و دستگيرى از نيازمندان آراسته سازند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 10 - 1

1 - انفاقِ بخشى از امكانات و دارايى ها به نيازمندان ، توصيه خداوند به اهل ايمان

و أنفقوا من مّا رزقنكم

«من» در «ممّا رزقنا» تبعيضيه است; يعنى، «قسمتى از آنچه را كه روزى تان كرده ايم، انفاق كنيد».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 16 - 8

8 - انفاق مال ، توصيه خداوند به مؤمنان

و أنفقوا خيرًا

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه «خيراً» مفعول براى «أنفقوا» و به معناى مال باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 5 - 2

2 - سخاوت مندى ، انفاق و تقواپيشگى ، توصيه خداوند به تمام مردم

فأمّا من أعطى و اتّقى

ذكر پاداش نيك براى اين گروه (در آيات بعد)، ترغيب مردم به اعطاى مال و تقوا است.

3 - شفا يافتن ايوب ( ع ) از مصيبت زمين گير بودن ، همراه با توصيه خداوند به راه رفتن او

اركض برجلك هذا مغتسل بارد و شراب

برخى از مفسران بر اين نظراند كه جمله «اركض برجلك» مرتبط با «هذا مغتسل. ..» نيست; بلكه مستقل است و اين دو جمله بيانگر دو نشانه از بهبود يافتن ايوب(ع) و دو معجزه جداگانه است: 1- بهبود يافتن او از زمين گير بودن; 2- سالم شدن از امراض جسمى و پوستى او.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 44 - 2

2 - تنبيه همسر با دسته اى از گياه خشك و تر - آن هم يك بار ، توصيه خداوند به ايوب ( ع ) براى اداى سوگندش

و خذ بيدك ضغثًا فاضرب به و لاتحنث

«ضغث» به يك دسته از گياه خشك و تر گويند.

خداوند مى ديد. از اين رو حاجت و خواسته آن حضرت چيزى جز انجام وظيفه راهنمايى فرزندان نبود.

18- توصيه هاى يعقوب ( ع ) به فرزندان خويش ( لزوم توكل بر خدا و به كارگيرى اسباب و علل ) جلوه اى از علم ويژه او بود .

ادخلوا من أبوب متفرقة . .. و عليه فليتوكل المتوكلون ... إنه لذو علم لما علّمنه

فأخلفتم موعدى

«موعد» در اين آيه مصدر و به معناى «وعده» است. از اين رو «فأخلفتم موعدى»; يعنى، شما از وعده و عهد خود با من تخلف كرديد. از اين جمله برمى آيد كه موسى(ع) قبل از رفتن به ميقات، پيش بينى هاى لازم را كرده بود و از اين نظر حجت را بر بنى اسرائيل تمام نموده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 90 - 5

5 - هارون ، با يادآورى رحمت گسترده خداوند به بنى اسرائيل ، باز بودن راه بازگشت از شرك و ارتداد را به آنان يادآورى كرد .

إنّما فتنتم به و إنّ ربّكم الرحمن

توصيف خداوند در كلام هارون(ع)، با عنوان «الرحمان» و با توجه به گوساله پرستى و عصيان بنى اسرائيل، متضمن وعده رحمت الهى به آنان، در صورت توبه و بازگشت از شرك است.

12 - پاكيزه نگه داشتن صفحات قرآن ، توصيه خداوند

صحفًا مطهّرة

توصيف ورق هاى قرآن به «مطهّرة» - علاوه بر بيان طهارت معنوى آنها از انحراف - آنها را سزاوار تطهير دانسته و به لزوم دور داشتن آنها از آلودگى هاى ظاهرى نيز اشاره دارد.

مانند ترك واجبات و يا انجام محرمات.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 4 - 2

2 - پاكدامنى و طهارت نفس از هر گونه آلودگى ها و گناهان ، از توصيه هاى نخستين خداوند به پيامبر (صلی الله علیه و آله)

و ثيابك فطهّر

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين نكته است كه طهارت لباس، كنايه از طهارت نفس و روح و جان باشد (مانند پاكدامنى، پاكدلى و. ..).

و إلى ربّك فارغب

«رغب إليه»; يعنى، در دعا خالصانه كوشيد و يا اظهار فروتنى كرد و حاجت خواست. (برگرفته از قاموس)

10 - توصيه خداوند به بندگان خود ، مبنى بر رعايت تقوا و حساب بردن از خداوند

يعباد فاتّقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 18 - 1،11

1 - دعوت خداوند از اهل ايمان ، به رعايت تقوا

يأيّها الذين ءامنوا اتّقوا اللّه

11 - رعايت تقوا در حل پيروزى و اقتدار توصيه خداوند به مؤمنان *

يأيّها الذين ءامنوا اتّقوا اللّه و لتنظر . .. و اتّقوا اللّه

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه پس از آيات مربوط به غزوه بنى نضير و پيروزى مسلمانان بر كافران و منافقان، سخن از بايستگى تقوا به ميان آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 16 - 1

1 - توصيه خداوند به مؤمنان ، مبنى بر رعايت تقواى الهى به ميزان توان خويش

فاتّقوا اللّه ما استطعتم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 1 - 6

6 - توصيه خداوند به مردان و همسرانشان ، مبنى بر رعايت تقوا و خداپرستى در مسائل مربوط به طلاق

إذا طلّقتم النساء . .. و اتّقوا اللّه ربّكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 10 - 3

3 - توصيه خداوند ، به صاحبان خرد به خداترسى و تقواپيشگى

فاتّقوا اللّه يأُولى الألبب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 5 - 2

2 - سخاوت مندى ، انفاق و تقواپيشگى ، توصيه خداوند به تمام مردم

فأمّا من أعطى و اتّقى

ذكر پاداش نيك براى اين گروه (در آيات بعد)، ترغيب مردم به اعطاى مال و تقوا است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 12 - 2،10

ص: 142

2 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، اهل تقوا و توصيه كننده ديگران به آن

أو أمر بالتّقوى

10 - نهى نكردن مردم از نماز و ترغيب كردن آنان به تقوا ، توصيه خداوند به طغيان گران ثروت اندوز

ليطغى . أن رءاه استغنى ... الذى ينهى . عبدًا إذا صلّى ... أو أمر بالتّقوى

جمله «أمر بالتقوى» ممكن است مربوط به «الذى ينهى» باشد. در اين صورت مفاد آيه شريفه اين خواهد بود كه: به من خبر ده كسى كه نمازگزار را - نهى مى كند، اگر [به جاى آن ]مردم را به تقوا امر كند [آيا برايش بهتر نيست؟]

13 - قصص - 28 - 67 - 1

1 - توبه از كفر و شرك و گرايش به ايمان ، توصيه خداوند به مشركان

فأمّا من تاب و ءامن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 54 - 7

7 - توصيه خداوند به توبه و تسليم شدن پيش از دچار كشتن به پيامد هاى هلاكت بار گناهان ( عذاب )

و أنيبوا إلى ربّكم و أسلموا له من قبل أن يأتيكم العذاب

مقصود از «عذاب» در اين آيه، هم مى تواند عذاب دنيوى (عذاب استيصال) باشد و هم عذاب اخروى.

20 - علق - 96 - 12 - 10

10 - نهى نكردن مردم از نماز و ترغيب كردن آنان به تقوا ، توصيه خداوند به طغيان گران ثروت اندوز

ليطغى . أن رءاه استغنى ... الذى ينهى . عبدًا إذا صلّى ... أو أمر بالتّقوى

جمله «أمر بالتقوى» ممكن است مربوط به «الذى ينهى» باشد. در اين صورت مفاد آيه شريفه اين خواهد بود كه: به من خبر ده كسى كه نمازگزار را - نهى مى كند، اگر [به جاى آن ]مردم را به تقوا امر كند [آيا برايش بهتر نيست؟]

11 - حج - 22 - 78 - 1

1 - جهاد خالصانه و همه جانبه ( جهاد با جان و مال ) در راه خدا ، توصيه الهى به اهل ايمان

و جهدوا فى اللّه حقّ جهاده

تقييد «جاهدوا» به «حقّ جهاده»، ظهور در اين معنا دارد كه مؤمنان بايد تمامى توان خود را در راه خدا به كار گيرند و هرچه دارند (جان و مال) در اين راه نثار كنند.

( ع )

فإذا استويت . .. فقل الحمد للّه ... و قل ربّ أنزلنى ... و أنت خير المنزلين

واژه «ربّ» مشترك لفظى ميان مصدر (تربيت كردن) و وصف ( مربى و تربيت كننده) است كه در اين جا معناى وصفى دارد. «منزل» مى تواند مصدر ميمى به معناى إنزال باشد و نيز مى تواند اسم مكان به معناى منزلگاه و مهمان سرا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 8 - 1

1 - حاجت خواستن از خداوند و تضرّع به درگاه او ، تكليف و توصيه اى الهى به رسول اكرم (صلی الله علیه و آله)

و إلى ربّك فارغب

«رغب إليه»; يعنى، در دعا خالصانه كوشيد و يا اظهار فروتنى كرد و حاجت خواست. (برگرفته از قاموس)

و أوصنى بالصلوة والزكوة مادمت حيًّا

1 - خداوند ، پيامبر (صلی الله علیه و آله) را به صبر در برابر مخالفت هاى كافران حق ناپذير و تداوم رسالت خويش فرا خواند .

فاصبر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 35 - 7،9

7- رهنمود الهى به پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، براى شكيبا بودن و عجله نورزيدن در گرايش كافران به ايمان يا مجازات ايشان از سوى خداوند

فاصبر . .. و لاتستعجل لهم

9- پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، در معرض دشمنى عميق كافران و نيازمند دل جويى و رهنمود به صبر از سوى خداوند

فاصبر . .. و لاتستعجل لهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 39 - 1

1 - دعوت پيامبر (صلی الله علیه و آله) از سوى خداوند ، به صبر در برابر گفتار نارواى كافران

فاصبر على ما يقولون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 5 - 2

2 - صبر در برابر موضع گيرى هاى تكذيب گرانه و استهزاآميز شرك پيشگان صدراسلام ، توصيه خداوند به پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله)

سأل سائل بعذاب واقع . .. فاصبر صبرًا جميلاً

توصيه به صبر - پس از بيان بعضى از گفته ها و درخواست هاى كافران - مى تواند اشاره به مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 10 - 1

1 - سعه صدر ، صبر و خويشتن دارى در برابر سخنان ناشايست ، توصيه خداوند به پيامبر (صلی الله علیه و آله)

و اصبر على ما يقولون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 17 - 2

2 - مؤمنان ، تنها در صورتى دشوارترين راه هاى انفاق را مى پيمايند كه يكديگر را به شكيبايى و مهرورزى سفارش كنند .

ثمّ كان من الذين ءامنوا و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمة

«مرحمة»، مصدر ميمى و به معناى «رحمت» (رقّت، مغفرت و عطوفت داشتن) است (قاموس). تكرار «تواصوا» براى تأكيد بوده و ممكن است اشاره به اين نكته باشد كه سفارش به صبر و توصيه به محبت، دو وظيفه مستقل و در عرض هم است و با ترك يكى، زمينه ديگرى از بين نرفته و تكليف ساقط نمى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 153

20 - عصر - 103 - 3 - 1،5،8

1 - تنها مؤمنانى كه كار هاى شايسته انجام داده و يكديگر را به پذيرش حق و شكيبايى توصيه مى كنند ، گرفتار خسارت نخواهند شد .

إنّ الإنسن لفى خسر . إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الصلحت و تواصوا بالحقّ و تواصو

5 - توصيه ديگران به پذيرش حق و شكيبايى در راه آن ، مصداق بارز عمل صالح است .

عملوا الصلحت و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصبر

عطف توصيه به حق و صبر - كه مصداق عمل صالح است - بر انجام اعمال صالح، عطف خاص بر عام و نشانه اهميت ويژه خاص است.

8 - « صبر » ، نشان حق پذيرى است و سفارش ديگران به آن ، نمونه بارز ترغيب مردم به حق است .

تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصبر

برداشت ياد شده، ناظر به اين احتمال است كه عطف «تواصوا بالصبر» بر جمله قبل، عطف خاص بر عام باشد. تكرار فعل «تواصوا»، اين ارتباط را تأييد مى كند; زيرا در تعبيرى نظير «تواصوا بالحقّ و الصبر»، تفاوت حق و صبر نمايان تر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 43 - 3

3 - خويشتن دارى و گذشت به جاى انتقام جويى و مقابله به مثل ، توصيه اكيد خداوند به دادخواهان ستمديده است .

و لمن انتصر بعد ظلمه . .. و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور

لام در «لمن صبر» لام قسم و در «لمن عزم الأمور» لام تأكيد است كه در هر دو نمايانگر اهميت توصيه الهى به عفو و گذشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 32 - 12

12 - خطاپوشى از لغزش هاى كوچك خطاكاران ، رهنمود الهى به پيامبر (صلی الله علیه و آله) و مبلغان دينى

الذين يجتنبون . .. إلاّ اللّمم إنّ ربّك وسع المغفرة

واژه «إنّ ربّك» مى تواند تعريض به اين باشد كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) و رهبران الهى نيز بايد اين شيوه را برگزينند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 14 - 9

9 - توصيه خداوند به مؤمنان ، مبنى بر عفو ، چشم پوشى و بخشودن دشمنى هاى همسران و فرزندان خويش

عدوًّا لكم . .. و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا

11 - توصيه خداوند ، به انجام كارهايى كه موجب خير و سعادت بشر است .

خيرًا لأنفسكم

طبق نظر برخى از مفسران و اديبان (مانند زمخشرى و سيبويه)، نصب «خيراً» به خاطر «مفعولٌ به» بودن آن براى فعل محذوف (مانند «اتوا» و يا «افعلوا») است; يعنى، «و اتوا خيراً لأنفسكم و افعلوا ما هو خير لها و انفع».

آن دو نفر (و اهدنا إلى سواء الصراط) مؤيد برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عصر - 103 - 3 - 3

3 - انجام دادن تمام كار هاى شايسته ، توصيه خداوند به مؤمنان

الذين ءامنوا و عملوا الصلحت

حرف «ال» در «الصالحات»، آن را بر تمام اعمال صالح تعميم داده است. از آن جا كه هرگاه عموم حقيقى امكان پذير نباشد، عموم عرفى مورد نظر است; مراد اعمال صالحى است كه براى شخص مؤمن مقدور مى باشد.