نخلستان مثل : تمثیلات و تشبیهاتی از اهل بیت علیهم السلام

فهرست مطالب

ص: 5

دیباچه

وه! چه مثال های بجا و پندهای رسایی وجود دارد، اگر در دل های پاک بنشیند و در گوش های شنوا جای گیرد و با اندیشه ای مصمم و عقل های باتدبیر برخورد کند.(1)

در این دفتر کوچک گلبرگی از تمثیلات و تشبیهات اهل بیت (علیهم السلام) را گردآوری و توضیح داده ایم. به امید آنکه راه تفکر و تعقل برایمان هموار شود و مسیر سبز هدایت و سعادت را به سادگی طی کنیم.

«رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ؛ پروردگارا! از ما بپذیر که تو شنوا و دانایی!». بقره/127.

محرم/1399

ryazdi1395@gmail.com

ص: 9

تمثیلات و تشبیهات از اهل بیت (علیهم السلام)

دانشمند و درخت نخل

امام علی (علیه السلام): مَثَلُ الْعَالِمِ مَثَلُ النَّخْلَةِ يُنْتَظَرُ بِهَا مَتَى يَسْقُطُ عَلَيْكَ مِنْهَا شَيْ ء؛

مَثل دانشمند همچون درخت نخلی است که باید به انتظار بنشینی تا چیزی از آن بر تو فروافتد.(1)

بود هر کار بی استاد دشوار

نخست استاد باید آنگهی کار(2)

اگر عالِم، خود سخنى گويد، پخته تر است ازآنچه در جواب سؤال تو گويد، مانند درخت ميوه كه اگر از آن، ميوه خود فرود آيد، پخته تر خواهد بود و اگر تو چينى، خام و پخته درهم است و درراه تحصیل علم و دانش باید صبوری نمود و نباید عجولانه استاد خود را عوض کرد.

ص: 13

مؤمن و نخل

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): مَثَلُ المؤمِن مَثَلُ النَّخلَة، ما أَخَذتَ مِنها مِن شَي ءٍ نَفَعك؛ انسان باایمان همانند درخت نخل است که هر چیزی از آن برگیری مفید و سودمند است.(1)

شباهت های شگفت انگیز نخل با انسان.

نخل در 16 سالگی بالغ می شود و ثمر می دهد.

واحد شمارش نخل «نفر» است.

اصطلاح «کُشتن»، برای قطع درخت نخل به کار می رود.برای قطع درخت نخل حتماً باید «سر» آن را قطع کنند.

اگر چوب درخت نخل ر ا بسوزانیم «زغال» ندارد.

اگر زیرآب رود «خفه» می شود.

درختی عاشق است. نخل ها عاشق یکدیگر می شود.

مردی که دو زن دارد

امام علی (علیه السلام): إِنَّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةَ كَرَجُلٍ لَهُ امْرَأَتَانِ إِذَا أَرْضَى إِحْدَاهُمَا أَسْخَطَ الْأُخْرَى؛

مثل دنیا و آخرت مثل مردی است که دو زن دارد زمانی که یکی را راضی کند دیگری خشمگین می شود.(1)

نمی توانیم هم دنیا را و هم آخرت را بخواهیم. ولیکن می توانیم دنیا را برای آخرت بخواهیم و دنیا را وسیله و پلی قرار دهیم برای رسیدن به آخرت. نمی توانیم این ثروت اندک دنیا را با خود به آخرت حمل کنیم ولیکن می توانیم چندین برابر آن را به آخرت از پیش بفرستیم به شرطی که با آن دلی را به دست آورده، گرسنه ای را سیر کرده، برهنه ای را پوشانده، دل شکسته ایرا امیدوار و شاد کرده، مدرسه ای را آباد کرده... پس سفره محبت، مهربانی و بخشندگی را در دنیا پهن کنیم تا در آخرت مهمان بی کران لطف خدای مهربان باشیم.

دین و درخت

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): إِنَّ مَثَلَ هَذَا الدِّينِ كَمَثَلِ شَجَرَةٍ ثَابِتَةٍ(2) الْإِيمَانُ أَصْلُهَا وَ الصَّلَاةُ عُرُوقُهَا وَ الزَّكَاةُ مَاؤُهَا وَ الصَّوْمُ سَعَفُهَا وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَرَقُهَا وَ الْكَفُّ عَنِ الْمَحَارِمِ ثَمَرُهَا فَلَا تَكْمُلُ شَجَرَةٌ إِلَّا بِالثَّمَرِ كَذَلِكَ الْإِيمَانُ لَا يَكْمُلُ إِلَّا بِالْكَفِّ عَنِ الْمَحَارِم؛مثل اين دين همچون مثل درخت ثابت بوده كه ايمان پايه آن و نماز ريشه هايش و زكات آبش و روزه شاخه هايش و حُسن خلق برگ های آن و خوددارى از محارم ميوه اش مى باشد و همان طوری كه درخت كامل نمى شود مگر با ميوه همان طور ايمان كامل نمى گردد مگر با نگهدارى از محارم.(3)

انسان بی ایمان و بی عمل همانند درخت خشک و بی ثمره است. انسان باایمان و با عمل همانند درختان سرسبز همیشه پرطراوت و پرثمر است و همواره در حال رشد و شکوفایی است.

ص: 16

دنیا و مار زیبا

امام کاظم (علیه السلام): إِنَّ مَثَلَ الدُّنْيَا مَثَلُ الْحَيَّةِ مَسُّهَا لَيِّنٌ وَ فِي جَوْفِهَا السَّمُّ الْقَاتِلُ يَحْذَرُهَا الرِّجَالُ ذَوُو الْعُقُولِ وَ يَهْوِي إِلَيْهَا الصِّبْيَانُ بِأَيْدِيهِم؛

مثل دنیا همچون مار است که ظاهر آن و تماس با آن نرم است ولی درون آن زهر کشنده است. مردان عاقل از آن حذر می کنند ولی بچه ها به سوی آن دست دراز می کنند.(1)

دنیا ظاهری زیبا و فریبنده و باطنی خطرناک دارد و کسانی را به خود جذب و شیفته می کند که همچون کودکان بی توجه و ناآگاه از عواقب کارند.

دنیا همه هیچ و کار دنیا همه هیچ

ای هیچ! ز بهر هیچ درهیچ مپیچ(2)

مؤمن و دو دست

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): مَثَلُ المُومنِ وَ أخیه کَمَثَلِ الکَفین ینقِّی احدهما الاخری؛

مثل مؤمن و برادرش مثل دو دست است که یکی دیگری را می شوید و پاک می کند.(1)

هر انسان مؤمن باید تلاش کند که عیوب و اوصاف ناپسند را از برادر مؤمنش بزداید و او را پیراسته از آلودگی ها کند؛ و دوستان حقیقی عیب های یکدیگر را پاک می کنند

بنی آدم اعضای یکدیگر

امام باقر (علیه السلام): الْمُؤْمِنُونَ فِي تَبَارِّهِمْ وَ تَرَاحُمِهِمْ وَ تَعَاطُفِهِمْ كَمِثْلِ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَى تَدَاعَى لَهُ سَائِرُهُ بِالسَّهَرِ وَ الْحُمَّى؛

مثل مؤمنين در دوستى و رحمت و عطوفت ورزيدن به يكديگر، همانند يك پيكر است هنگامی که عضوى از آن به درد آيد ساير اعضا با بیداری و تب با آن هم ناله می شوند.(3)

بنی آدم اعضای یکدیگر

که در آفرینش ز یک گوهرند

چه عضوی بدرد آورد روزگار

دگر عضوها را نماند قرار(4)

ص: 19

دانشمند و چراغ

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): مَثَلُ الَّذِي يَعْلَمُ الْخَيْرَ وَ لَا يَعْمَلُ بِهِ مَثَلُ السِّرَاجِ يُضِي ءُ لِلنَّاسِ وَ يُحْرِقُ نَفْسَه؛

دانشمند بی عمل همانند چراغی است که به دیگران نور می افشاند و خود را می سوزاند.(1)

علم داری و عمل نه دان که خری

بارِ گوهر بری و کاه خوری(2)علم به ما روشنایی و توانایی می بخشد و ایمان عشق و امید.

علم ابزار می سازد و ایمان مقصد.

علم سرعت می دهد و ایمان جهت.

علم توانستن است و ایمان خوب خواستن.

علم می نماید که چه هست و ایمان الهام می بخشد که چه باید کرد.

علم انقلاب بیرون است و ایمان انقلاب درون.

علم جهان را جهان آدمی می کند و ایمان روان را روان آدمی می سازد.

علم وجود انسان را به صورت افقی گسترش می دهد و ایمان به شکل عمودی بالا می برد.

علم طبیعت ساز است و ایمان انسان ساز.

علم به انسان نیروی منفصل می دهد و ایمان نیروی متصل.

علم زیبایی عقل است و ایمان زیبایی روح.

علم امنیت بیرونی می دهد و ایمان امنیت درونی.

علم جهان را با انسان سازگار می کند و ایمان انسان را با خودش.

علم ضامن شناخت بهتر تکوین است و ایمان ضامن آگاهی عمیق از تشریع است.

ص: 20

دعا و تیرانداز

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): مَثَلُ الَّذِي يَدْعُو بِغَيْرِ عَمَلٍ كَمَثَلِ الَّذِي يَرْمِي بِغَيْرِ قَوْسٍ؛

مثل آن کسی که دعا می کند ولی درراه رسیدن به خواسته اش تلاش نمی کند مثل کسی است که از کمان بدون زه تیراندازی کند.(2)

انسان های موفق اهل عمل و امید و دعا هستند ولیکن انسان های تنبل و بی اراده تنها دست به دعا دارند و اهل تلاش و همت و پشتکار نیستند. به قول معروف از تو حرکت از خدابرکت.

نیک وردی را تو از برکرده ای

لیک، سوراخ دعا گم کرده ای(3)

اهل بیت (علیهم السلام) و کشتی نوح

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): مَثَلُ اَهلِ بَيتى كَمَثلِ سفينةِ نوحٍ مَن رَكِبها نجا وَ مَن تَخَلّفَ عنها غَرِق؛ مثل اهل بیت من همانند كشتى نوح است، هر كس بر آن سوار شود نجات يابد و هر كه تخلف ورزد غرق گردد.(2)

هر کس همراه اهل بیت (علیهم السلام) باشد نجات یافته است و هر کس از دستورات آن ها سرپیچی کند هلاک می شود. ناگفته پیداست که تنها عشق و علاقه به اهل بیت (علیهم السلام) کافی نیست بلکه این پیوند و علاقه باید در گفتار و رفتار نمایان شود.

در این زمینه امام صادق(علیه السلام) می فرماید: کسی که در زبان و سخن ادعای پیروی از ما را نماید و در عمل، با اعمال و آثار ما مخالفت ورزد از شیعیان ما نیست. شیعه ماکسی است که در زبان و قلب و عمل از ما پیروی کند.(3)

ص: 22

دانشمند و گنج

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): مَثَلُ الّذي يَتَعلّمُ العلمَ ثُمّ لا يُحَدِّثُ به كَمَثل الّذي يَكنِزُ الكنزَ فلا يُنفِقُ منه؛

حكايت كسى كه علم آموزد و از آن سخن نكند چون كسى است كه گنجى نهد و از آن خرج نكند.(1)

زکات دانش نشر آن است و اگر فردی دانش را آموخت و آن را آموزش و نشر نداد مانند کسی که گنجی را پنهان کرده و از آن بهره نمی برد.

عالم آن کس بوَد که بد نکند

نه بگوید به خلق و خود نکند(2)

دانشمند و سنگ

حضرت عیسی (علیه السلام): مَثَلُ عُلَمَاءِ السَّوْءِ مَثَلُ صَخْرَةٍ وَقَعَتْ عَلَى فَمِ النَّهَرِ لَا هِيَ تَشْرَبُ الْمَاءَ وَ لَا هِيَ تَتْرُكُ الْمَاءَ يَخْلُصُ إِلَى الزَّرْع؛

مَثَل دانشمندان ناشایسته مَثَل سنگ بزرگی است که بردهانه رود قرار می گیرد که نه خود آب می آشامد و نه مجال می دهد تا آب به کشتزار برسد.(2)

شایسته است به خود نگاه کنیم تا براثر غفلت تبدیل به چنین سنگ وحشتناکی نشویم. چراکه هم خویش را از راه و رسم صحیح زندگی محروم می کنیم و هم دیگران را از زندگی و حیات حقیقی بی بهره می کنیم.

منافق و حنظل

امام علی (علیه السلام): مَثَلُ الْمُنَافِقِ كَالْحَنْظَلَةِ الْخَضِرَةِ أَوْرَاقُهَا الْمُرِّ مَذَاقُهَا؛

مثل منافق مانند میوه حنظل است که برگ های آن سبز است و طعمش تلخ.(1)

منافق ظاهرش به گونه ای و باطنش به گونه دیگر است مانند هندوانه ابوجهل است؛ که ظاهرش سبز ولی مزه اش تلخ است.

ای بسا ریشِ سفید و دل چو قیر

ای بسا ریشِ سیاه و دل مُنیر(2)

تک روی و گرگ

امام علی (علیه السلام): إيّاكُم وَ الفُرقَةَ فَإنَّ الشّاذَّ عَن أهلِ الحَقِّ لِلشِّيطانِ كَما أنَّ الشَّاذَّ مِنَ الغَنَمِ لِلذِّئبِ؛حذر می دهم شمارا از جدا شدن (و تک روی)، پس همانا شخص جداشده از اهل حق نصیب شیطان است همچنان که گوسفند جداشده (از گله) نصیب گرگ می شود.(1)

اجتماع مؤمنان زمینه ساز همفکری و همدلی آنان و قوت قلب ایمان آن هاست. مراقبت از یکدیگر و تواصی به خوبی ها و ترک بدی ها در این اجتماعات شکل می گیرد کسی که تک روی کند و خود را از این اجتماع و فوائد آن محروم نماید زمینه نفوذ شیطان در خود را هموار کرده است.

ریا و سنگ صاف

قرآن کریم: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى شَيْ ءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرين؛

ای کسانی که ایمان آورده اید! بخشش های خود را با منت و آزار، باطل نسازید! همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می کند؛ و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی آورد؛ (کار او) همچون قطعه سنگی است که بر آن، (قشر نازکی از) خاک باشد؛ (و بذرهایی در آن افشانده شود؛) و رگبار باران به آن برسد، (و همه خاک ها و بذرها را بشوید،) و آن را صاف (و خالی از خاک و بذر) رها کند. آن ها از کاری که انجام داده اند، چیزی به دست نمی آورند؛ و خداوند، جمعیت کافران را هدایت نمی کند.(2)

هر کس و هر چیز را در کنار خدا قرار دادن، توهین به مقام الهی است. اگر کسی به شما بگوید: من شما و سنگ را دوست دارم، این توهین به شماست. اگر بگوید: از غذایی که تهیه کرده ام، هم شما بخورید و هم گربه ام می خورد، توهین است.

یک روز تمام مسافران هواپیما را پیاده و باری را که بسته شده بود تخلیه کردند و گفتند: یک موش در هواپیما دیده شده است. پرسیدیم: این همه مسافر و بار به خاطر یک موش باید پیاده شود؟ گفتند: بله زیرا ممکن است این موش یکی از سیم ها را بجُود و رابطه خلبان با فرودگاه قطع شود؛

ص: 27

مردم و معدن

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): النَّاسُ مَعَادِنُ كَمَعَادِنِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ؛

انسان ها معادنی هستند مانند معادن طلا و نقره.(2)

حقیقت انسان، حقیقتی است باارزش و ناشناخته که باید همچون معدن استخراج شود و تفاوت میان انسان ها مانند تفاوت طلا و نقره است که در عین دوگانگی هر یک ارزشی مخصوص به خوددارند.همه کس به یک خوی و یک خاست نیست

ده انگشت با یکدِگر راست نیست(3)

امربه معروف و قطره دریا

امام علی (علیه السلام): مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ كُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنْ الْمُنْكَرِ إِلَّا كَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّي؛ تمام کارهای نیک و جهاد درراه خدا در برابر امربه معروف و نهی از منکر، چونان قطره ای در برابر دریای مواج و پهناور است.(1)

امر به نیکی و نهی از بدی، شامل هر چیز خوب و نیک و هر چیز شر و بد می شود. از مصادیق امربه معروف: ورزش کردن، تغذیه سالم، خوب صحبت کردن، مدارا کردن، اهل گذشت بودن، سلام کردن، نیکی به پدر و مادر، احترام به بزرگ ترها،حجاب و... و هزاران کار نیک دیگر. از مصادیق نهی از منکر: بازداشتن از غیبت، تهمت، سوءظن، بداخلاقی، ربا،... و هر هزار کار بد دیگر.

گاهی گردوغبار روی لباس شما می نشیند و گاهی دوده. غبار با ضربه ی محکمی که بر لباس می زنید برطرف می شود اما اگر همین ضربه را به دوده بزنید، هم دستتان سیاه می شود وهم دوده به لباس فرو می رود، برطرف کردن دوده با فوت است و برطرف غبار با ضربه، پس هر منکری را باید به گونه ای خاص برطرف کرد.(2)

ص: 29

صدقه و نمک

امام صادق (علیه السلام): إِنَّ صَدَقَةَ النَّهَارِ تَمِيثُ الْخَطِيئَةَ كَمَا يَمِيثُ الْمَاءُ الْمِلْحَ وَ إِنَّ صَدَقَةَ اللَّيْلِ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ جَلَّ جَلَالُهُ؛

همانا صدقه ی روز، گناه را ذوب می کند همچنان که آب، نمک را ذوب می کند و همانا صدقه شب (آتش) غضب پروردگار را فرومی نشاند.(1)

از مصادیق صدقه: انفاق، لبخند زدن به روی مؤمن، پدر، مادر و همسر است، دل شاد کردن، گره از کار دیگران باز کردن، سلام کردن، سخن نیک گفتن، کمک و یاری به مظلوم و ناتوان، آموزش علم و دانش، پرداخت زکات واجب و...

بنوش و بپوش و ببخش و بده

برای دگر روز، چیزی بنه(2)

***

زان دو نیم است دانه ی گندم

که یکی خودخوری یکی مردم(3)

غربال و سخن

امام کاظم (علیه السلام): لَا تَكُونُوا كَالْمُنْخُلِ يُخْرِجُ مِنْهُ الدَّقِيقَ الطَّيِّبَ وَ يُمْسِكُ النُّخَالَةَ كَذَلِكَ أَنْتُمْ تُخْرِجُونَ الْحِكْمَةَ مِنْ أَفْوَاهِكُمْ وَ يَبْقَى الْغِلُّ فِي صُدُورِكُم؛

مانند غربال نباشید که آرد خوب را بیرون می دهد و نخاله (سبوس) را نگه می دارد. بدین سان شما نیز از دهانتان حکمت بیرون شود و کینه و ناخالصی در دل هایتان به جا ماند.(1)

بعضی از انسان ها زبانشان حکمت دارد و دیگران استفاده می کنند و هدایت می شود ولی در دل هایشان از آن حکمت خبری نیست؛ و خودشان به گفتارشان عمل نمی کنند و رذایل اخلاقی را برای دیگران بیان می کنند ولی خودشان به آن مبتلا هستند. دیگران را از کینه بر حذر می دارند ولکن خود در دل، کینه انباشته اند.

بس سر که فُتاده زبان است

بایک نقطه، زبان زیان است(2)***

مَزَن بی تامل به گفتار دَم

نِکو گو، اگر دیر گویی چه غم(3)

دانشمند و کشتی شکسته

امام علی (علیه السلام): زَلَّةُ الْعَالِمِ كَانْكِسَارِ السَّفِينَةِ تَغْرَقُ وَ تُغْرِق؛

گمراهی دانشمندان همچون شکستن کشتی است که هم خود غرق می شود و هم باعث غرق دیگران است.(2)

شایسته است همواره شخص دانشمند با دو بال علم و تقوا پرواز کند. علم بدون عمل و تقوا باعث نابودی خود و دیگران است.

دروغ گو و سراب

امام سجاد (علیه السلام): إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْكَذَّابِ فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ السَّرَابِ يُقَرِّبُ لَكَ الْبَعِيدَ وَ يُبَاعِدُ لَكَ الْقَرِيب؛

از مصاحبت و هم نشینی با دروغ گو بپرهیز چراکه او همچون سراب است که دور را برایت نزدیک و نزدیک را برایت دور جلوه می دهد.(1)

شخص دروغ گو آن چنان شیرین زبانی و با کلمات بازی می کند که انسان گمان می کند حقیقت را بیان می کند و آن چنان جذاب صحبت می کند که دور را نزدیک و نزدیک را دور جلوه می دهد. همانند سراب که هیچی و پوچی را نشان می دهد.

با ما کج و با خود کج و با خلق خدا کج

آخر قدمی راست بیا، ای همه جا کج(2)

قلب و زراعت

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): لَا تُمِيتُوا الْقُلُوبَ بِكَثْرَةِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ فَإِنَّ الْقُلُوبَ تَمُوتُ كَالزُّرُوعِ إِذَا كَثُرَ عَلَيْهِ الْمَاء؛

دل ها را با خوردن و نوشیدن زیاد نمیرانید همانا دل ها می میرند همچون زراعتی که آب بر آن زیاد شود.(1)

نه چندان بخور، کز دهانت بر آید

نه چندان که از ضعف، جانت برآید(2)

خدا را شکرت که حس سیری را به ما عنایت کردی و معده ای کوچک به بنی بشر دادی و الا معلوم نبود سرنوشت ما چگونه بود.ندارند تن پروران آگهی

که پُر معده باشد ز حکمت تُهی(3)

عبادت و شن زار

رسول (صلی الله علیه و آله): الْعِبَادَةُ مَعَ أَكْلِ الْحَرَامِ كَالْبِنَاءِ عَلَى الرَّمْلِ؛

عبادت همراه با حرام خواری همچون ساختمانی بر زمین شنزار است.(1)

پایه عبادت، لقمه حلال است. عبادت با لقمه حرام همچون خانه ای که از پای بست ویران است.

ادب و باران

امام علی (علیه السلام): إِنَ بِذَوِي الْعُقُولِ مِنَ الْحَاجَةِ إِلَى الْأَدَبِ كَمَا يَظْمَأُ الزَّرْعُ إِلَى الْمَطَر؛

همانا نیاز صاحبان خرد به ادب همچون نیاز زراعت به باران است.(1)

گاهی زمین کشاورزی از هر لحاظ آماده است امام چون که آب کافی ندارد. محصولاتش به بار نمی نشیند و ثمره ای نمی دهد. همین گونه شایسته است فرد دانا، خودش را به آداب و اخلاق زینت دهد. چراکه ادب به انسان شخصیت و عزت می دهد؛ و بر اساس ادب است که انسان مورد قضاوت قرار می گیرد.

باادب باش که سرمایه ی خوبان ادب است

فرق ما بین بنی آدم و حیوان ادب است

راحت روح زنان زینت مردان ادب است

آیه آیه همه جا سوره قرآن ادب است(2)

علم و داروی بی اثر

امام علی (علیه السلام): عِلْمٌ لَا يَنْفَعُ كَدَوَاءٍ لَا يَنْجَع؛

علمی که نفعی نبخشد؛ مانند دارویی است که اثربخش نباشد.(2)

علم بهتر است یا ثروت؟

در این رابطه امام علی (علیه السلام) چنین می فرماید:علم انسان را حفظ می کند و انسان مال را.

با ا نفاق از مال کم می شود ولی بر علم افزوده می گردد.

کسی که با مال و ثروت بزرگی یافته، بزرگی اش با زوال مال از بین می رود ولی کسی که از رهگذر علم بزرگی یافته، بزرگی اش هرگز از بین نخواهد رفت. انسان به وسیله علم، کسب طاعت می کند که پس از مرگ ستایش مردم به دنبال دارد.

علم حاکم است و مال محکوم.

علما باقی هستند و مال اندوزان فانی.

ص: 37

زنده در میان مردگان

رسول خدا (علیه السلام): الْعَالِمُ بَيْنَ الْجُهَّالِ كَالْحَيِّ بَيْنَ الْأَمْوَاتِ ؛

دانشمند در ميان مردم چون زنده در ميان مردگان است.(1)

بُوَد معلومِ هر آزاده و بنده

که نادان مرده و داناست زنده(2)

حیات حقیقی انسان به دانش است؛ و افرادی که به دنبال تحصیل علم و دانش نیستند در حقیقت مرده به حساب می آیند؛ و مرده نیز هیچ خاصیتی بر او مترتب نیست.

هم نشین و وصله

امام علی (علیه السلام): الصَّاحِبُ كَالرُّقْعَةِ فَاتَّخِذْهُ مُشَاكِلا؛

هم نشین مانند وصله است پس همانند آن را انتخاب کن.(1)

برای وصله لباس باید از پارچه ای استفاده کرد که با جنس و رنگ لباس تناسب داشته باشد وگرنه آن وصله به چشم می آید؛ و موجب ناهماهنگی است باید در انتخاب هم نشین مانند همسر و دوست نیز خصوصیات اخلاقی و رفتاری او را در نظر گرفت و کسی را انتخاب کرد که با انسان سنخیت داشته باشد وگرنه شاهد عدم تفاهم و ناهماهنگی در روابط خواهیم بود.

سخن و شمشیر

امام علی (علیه السلام): رُبَ كَلَامٍ كَالْحُسَامِ؛

بسا سخنی که همانند شمشیر (بُرنده ) است.(1)

هست تیغِ زبان زِ تیغِ

ب-َتَر

کاین خورد بر تن، آن خورَد به جگر(2)

آدمی زاد همواره شمشیری دو لبه به همراه خود دارد. می تواند با سخن و گفتارش آتشی را خاموش کند؛ قهری را به آشتی کشاند؛ جدایی را به وصل برساند؛ غم را به شادی کشاند و می تواند برعکس باشد.

دارو و کشنده

امام علی (علیه السلام): الْكَلَامُ كَالدَّوَاءِ قَلِيلُهُ يَنْفَعُ وَ كَثِيرُهُ قَاتِل؛

سخن چون داروست، اندکش سود می بخشد و بسیارش کشنده است.(3)

دارو را به اندازه نیاز باید مصرف کرد؛ سخن هم باید به اندازه نیاز باشد.

دارو را باید در وقت مناسب مصرف کرد؛ سخن را نیز باید در موقع و زمان مناسب مطرح نمود.

بعضی داروها تلخ و بعضی شیرین است؛ سخن نیز گاهی تلخ و گاهی شیرین است.

همان گونه که داروی تلخ را در لفاف یا لعاب شیرین قرارمی د هند (مانند کپسول )؛ سخن به ظاهر تلخ را (مانند سخن حق) باید در لفاف مطرح نمود و تا جان شخص پذیرای آن باشد.(4)

ص: 42

سخن و هیزم در شب

امام علی (علیه السلام): لَا تَكُنْ فِيمَا تُورِدُ كَحَاطِبِ لَيْلٍ وَ غُثَاءِ سَيْل؛در ایراد سخن چون هیزم چین شب و کف و خاشاک روی سیل مباش.(1)

جمع کنند هیزم در شب در اثر عدم دید کافی ممکن است هر چیز خوب و بدی را جمع نماید و نیز سیل ممکن است هر چیز باارزش یا بی ارزش را با خود بیاورد و این حدیث توصیه می فرماید که سخنگو باید مراقب باشد و فقط کلام صحیح و مفید بر زبان جاری کند و مانند این دو خوب و بد را در هم نگیرد.

مؤمن و ساختمان

رسول خدا (صلی الله علیه و آله): الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ يَشُدُّ بَعْضُهَا بَعْضاً؛

مؤمن برای مؤمن مانند ساختمان است که قسمتی از آن دیگر را قوت می بخشد و نگه می دارد.(1)

مؤمن باید به گونه ای باشد که برادر مؤمنش با بودن او امنیت و آرامش بیشتری داشته باشد. همانند ساختمان که اجزای یکدیگر را نگه می دارند.

مَثَل هایی از پارسیان

مثل پنجه آفتاب

کنایه از آدم بسیار زیبا و دلربا.

مثل آب وآتش

به هم دانا و نادان کی بود خوش

کجا دمساز باشد آب وآتش (ناصرخسرو)

مثل کبک سرش را زیر برف کرده!

اشاره به آدم هایی است که عیب و نقص خود را نادیده می گیرند و گمان می کنند که دیگران هم عیب های آنان را نمی بینند و نیز هر وقت کسی چیزی به نفعش نباشد خودش را به کری و لآلی و کوری می زند که گویا من نه دیدم نه شنیدم و نه گفتم.

مثل بازار شام

اشاره به بی نظمی و درهم بودن چیزی یا مکانی است.

مثل ریگ تَه جوی است.

جوی آب، هم سنگ دارد و هم آب. آب می گذرد و می رود؛ اما سنگ ریزه های ته آب باقی می ماند. اگر شخصی مدت ها درجایی یا در پست و موقعیتی باقی بماند؛ درحالی که اطرافیان او مدام تغییر کنند و بیایند و بروند از این مثل در مورد او استفاده می کنند.(1)

کتاب نامه

فوت کوزه گری، رحماندوست، مصطفی، انتشارت مدرسه، تهران، 1389.

احادیث تصویر و نمایشی، گروهی از نویسندگان، انتشارت قدس، قم،1399.

مثل های آسمانی، اسعدی، علی، دارالحدیث، قم،1383.

امثال وحکم دهخدا، علی اکبر، امیرکبیر، تهران، 1383.

پندها در تشابه ها و تفاوت ها، اکبری، محمود، انتشارت پیام مهدی، قم، 1386.

تمثیلات حجت الاسلام قرائتی، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، تهران،1383.

ص: 54