براى شناخت راه صحيح و انتخاب آن، ابزار لازم در اختيار او نهاده شده است.

براى شناخت راه صحيح و انتخاب آن، ابزار لازم در اختيار او نهاده شده است.

9 - انسانها بر انتخاب راه هدايت و يا گمراهى توانا هستند.

حق عليهم الضللة إنهم اتخذوا الشيطين أولياء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 3 - 14

14 - انتخاب راه هدايت ، منوط به اراده خود انسان است .

لعلّهم يهتدون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 17 - 12

12 - انسان ، داراى اختيار و آزادى در انتخاب هدايت و گمراهى و تعيين سرنوشت خويش

فاستحبّوا العمى . .. فأخذتهم ... بما كانوا يكسبون

5 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) با اضطراب و نگرانى چشم به راه نزول عذاب از جانب خداوند بر مشركان و كافران بود .

فإمّا نرينّك بعض الذى نعدهم أو نتوفّينّك فإلينا يرجعون

آيه شريفه، در مقام دلدارى به پيامبراسلام(صلی الله علیه و آله) است و اين، از وجود نوعى نگرانى و ناراحتى در آن حضرت حكايت مى كند.

إذا جاء نصر اللّه و الفتح

مفسران، اين سوره را ناظر به فتح مكه مى دانند. مژده پيشاپيش آن به رسول اكرم(صلی الله علیه و آله)، نشانگر اشتياق آن حضرت به تحقق آن است.

4 - مائده - 5 - 19 - 2

2 - اهل كتاب ( يهود و نصارا ) در انتظار بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) *

ياهل الكتب قد جاءكم رسولنا

كلمه «قد» مى تواند بيانگر انتظار حصول فعلى باشد كه بر سر آن آمده است. نظير «قد قامت الصلوة».

ما لكم من وليتهم من شىء

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه ضمير در «وليتهم» فاعل باشد. بنابراين جمله «ما لكم ... » به اين معناست كه براى شما نيست كه از پشتيبانى آنان برخوردار شويد. يعنى نبايد آنان را به نصرت خويش بخوانيد و حمايت آنان را طلب كنيد.

در برخى از سوره هاى مكى قرآن به اين مسأله تصريح شده است (أم يقولون شاعر نتربص به ريب المنون).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 13 - 2

2 - مشركان ، در انتظار شفاعت معبودان برگزيده خويش در پيشگاه خداوندند .

و لم يكن لهم من شركائهم شفعؤا

نفى كردن شفاعت معبودان مشركان، حاكى از اين نكته است كه مشركان، چنين توقع و انتظارى داشته اند و گرنه نفى آن، چندان معنايى نداشت.

4 - مؤمنان صدر اسلام در انتظار دستور الهى ، براى جنگ با منافقان و از ميان برداشتن جريان نفاق

و نحن نتربص بكم . .. بعذاب من عنده أو بأيدينا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 37 - 8

8- مؤمنان صدراسلام ، در انتظار غلبه و پيروزى سريع بر كافران بودند .

سأُوريكم ءايتى فلاتستعجلون

برداشت ياد شده براساس اين است كه مقصود از «آيات» هلاكت و عذاب دنيوى كافران، و مخاطب «سأوريكم. .. فلاتستعجلون» مسلمانان باشند.

2 - فرعون به سبب تعيين نكردن مجازات براى موسى ( ع ) و قوم او مورد انتقاد اشراف دربار قرار گرفت .

و قال الملأ من قوم فرعون أتذر موسى و قومه

گويا اشراف از اينكه ساحران تهديد به اعدام شدند، ولى سخنى از مجازات موسى و قوم او نرفت، چنين استنباط كردند كه فرعون تصميمى براى مجازات او مردمش ندارد و لذا زبان به انتقاد گشودند و گفتند آيا موسى و قومش را رها مى سازى و مجازات نمى كنى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 22 - 1

1 - انتقاد صريح موسى ( ع ) از فرعون به خاطر به بردگى كشاندن بنى اسرائيل

و تلك نعمة . .. أن عبّدتّ بنى إسرءيل

جمله «و تلك نعمة. ..» استفهامى و به تقدير «أوَتلك...» است. «أن عبّدتّ» مى تواند عطف بيان براى اسم اشاره «تلك» و يا منصوب به نزع خافض (لام تعليل) و به تقدير «لأن عبّدتّ» باشد. «تعبيد» (مصدر «عبّدتّ») به معناى برده و بنده [خود] ساختن است; يعنى، آيا اين كه فرزندان اسرائيل را بنده خود ساخته اى، اين نعمتى است كه منّت آن را بر من مى نهى.

قل يأهل الكتب هل تنقمون منا الا . .. و إن اكثركم فسقون

برداشت فوق بر اين مبناست كه «ان اكثركم . ..» به تقدير لام، مفعول له براى «هل تنقمون» باشد. در اين صورت «ان اكثركم ...» عطف بر محذوف است. يعنى «انما تنقمون ما ايماننا باللّه ... لكذا و كذا و لان اكثركم فاسقون» و يا عطف گرفته شود بر «ان ءامنا» در صورتى كه «ان ءامنا» خود بيانگر علت باشد ; يعنى: ما تنقمون منا ديننا و صلاتنا الا لايماننا و لان اكثركم فاسقون.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 60 - 4

4 - تاريخ اهل كتاب آگنده از گناهانى پليدتر از گناه ايرادشان بر اهل ايمان

قل هل انبئكم بشرّ من ذلك

بنابر اينكه ذلك اشاره باشد به ايراد اهل كتاب به مؤمنان كه از جمله «اهل تنقمون» استفاده مى شود ; يعنى ايراد اهل كتاب به مؤمنان زشت و گناه است و از آن بدتر، اعمالى است كه براى آنها در اين آيه ذكر شده است.

1 - انتقاد صريح موسى ( ع ) از فرعون به خاطر به بردگى كشاندن بنى اسرائيل

و تلك نعمة . .. أن عبّدتّ بنى إسرءيل

جمله «و تلك نعمة. ..» استفهامى و به تقدير «أوَتلك...» است. «أن عبّدتّ» مى تواند عطف بيان براى اسم اشاره «تلك» و يا منصوب به نزع خافض (لام تعليل) و به تقدير «لأن عبّدتّ» باشد. «تعبيد» (مصدر «عبّدتّ») به معناى برده و بنده [خود] ساختن است; يعنى، آيا اين كه فرزندان اسرائيل را بنده خود ساخته اى، اين نعمتى است كه منّت آن را بر من مى نهى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 16 - 2

2- انتقام اصلى خداوند از كفر پيشگان ، موكول به روز قيامت

يوم نبطش البطشة الكبرى إنّا منتقمون

فإنّا عليهم مقتدرون

اضافه «ربّ» به ضمير مخاطب (پيامبر(صلی الله علیه و آله)) مى تواند اشاره به حقيقت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 22 - 7

7 - انتقام خداوند از مجرمان ، پى آمد ظلم آنان به آيات الهى است .

و من أظلم ممّن ذكّر بأيت ربّه ثمّ أعرض عنها إنّا من المجرمين منتقمون

«إنّا من المجرمين. ..» به منزله تعليل براى عذاب تكذيب كنندگان آيات خدا و اعراض كنندگان از آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 41 - 1

1 - انتقام گرفتن از متجاوزان و ستمگران ، حق مشروع و مسلّم انسان هاى ستمديده است .

و لمن انتصر بعد ظلمه فأولئك ما عليهم من سبيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 41 - 7

7 - انتقام از مشركان و كافران ، سنت تخلّف ناپذير الهى است .

فإنّا منهم منتقمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 42 - 1،2

1 - انتقام الهى ، گريبان گير كافران و حق ستيزان ، در حيات و يا پس از رحلت پيامبر (صلی الله علیه و آله)

و من يعش عن ذكر الرحمن . .. فإمّا نذهبنّ ... أو نرينّك الذى وعدنهم

2 - حضور رهبران الهى در جوامع ، مانع از تحقق انتقام الهى نسبت به كافران و حق گريزان نخواهد بود .

أو نرينّك الذى وعدنهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 14 - 6

6 - « أيام اللّه » ، روز هاى ظهور عينى حاكميت و اقتدار خداوند و انتقام از كافران

لايرجون أيّام اللّه ليجزى قومًا

از اضافه «ايّام» به «اللّه»، استفاده مى شود كه روزهاى مورد نظر، ايّام ويژه اى است كه با ساير روزها تفاوت دارد و اراده الهى در آن ظهور و بروز خاصى مى يابد. با توجه به جمله «ليجزى...» ممكن است چنين برداشت شود كه «أيّام اللّه» روزهايى است كه خداوند از كافران انتقام مى گيرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 4 - 20،21

20- خداوند ، قادر بر انتقام از كافران ، بدون دخالت نيرو هاى بشرى

و لو يشاء اللّه لانتصر منهم

21- كافران ، مستحق انتقام الهى

و لو يشاء اللّه لانتصر منهم

مفاد آيه اين است كه تنها مانع انتقام، مشيت الهى است و گرنه كافران، مستحق انتقام و مجازاتى سخت مى باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 50 - 5

5 - كافر ، هر لحظه در معرض انتقام الهى و نيازمند بازگشت هر چه سريع تر به سوى خداوند

ففرّوا إلى اللّه

در آيات پيشين انتقام الهى در مورد اقوام كفرپيشه مطرح شده بود. احتمال دارد مخاطب آيه شريفه، كافران باشند كه شديداً در معرض كيفر الهى قرار دارند و نيازمند آن هستند كه در اولين فرصت به سوى خداوند شتاب گيرند.

ص: 34

نمودى از جريانى مستمر و سنتى الهى است.

فانتقمنا من الذين أجرموا و كان حقًّا علينا نصر المؤمنين

14 - تكذيب انبيا و برخورد منفى با پيام آنان ، درپى دارنده انتقام الهى و عذاب است .

فانتقمنا من الذين أجرموا

مراد از «أجرموا» به قرينه اين كه سخن از ارسال انبيا و انتقام از مخالفان آنان است، تكذيب است.

15 - دل دارى خداوند به پيامبر (صلی الله علیه و آله) با بازگويى مشكلات پيامبران پيشين و انتقام از مخالفان آنان

و لقد أرسلنا . .. و كان حقًّا علينا نصر المؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 25 - 1

1 - تكذيب كنندگان و مخالفان پيامبران ، گرفتار خشم و انتقام الهى در گذشته تاريخ

قالوا إنّا بما أرسلتم به كفرون . فانتقمنا منهم

و اللّه عزيز ذو انتقام. انّ اللّه لا يخفى عليه شىء

آنگاه خداوند غالب بر همه چيز است كه چيزى بر او مخفى نباشد و اگر چيزى مخفى باشد، مى تواند در مقابل خداوند اظهار وجود كند كه در نتيجه او غالب است و نه خدا.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 95 - 20،22،23

20 - تكرار صيد در حال احرام ، موجب عذاب و انتقام الهى

و من عاد فينتقم اللّه منه

برداشت فوق را فرمايش امام صادق(ع) تأييد مى كند كه فرمود: . .. اذا اصاب آخر فليس عليه كفّاره و هو ممن قال اللّه عزوجل «و من عاد فينتقم اللّه منه».

_______________________________

كافى، ج 4، ص 394، ح 2; نورالثقلين، ج 1، ص 678، ح 388.

22 - خداوند عزيز ( پيروزمند شكست ناپذير ) و سخت انتقام گير است .

و اللّه عزيز ذو انتقام

خداوند بدان لحاظ خويشتن را صاحب و مالك انتقام ناميده كه گويا عقوبتهاى ديگران در مقايسه با عقوبت و انتقام وى، عقوبت ناميده نمى شود و اين دلالت بر شدت عقوبتهاى الهى دارد.

23 - توجه به عزت و انتقامگيرى خداوند زمينه ترك محرمات

و اللّه عزيز ذو انتقام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 136 - 2،3،6

2 - خداوند با غرق كردن فرعونيان در دريا از آنان انتقام گرفت .

فانتقمنا منهم فأغرقنهم فى اليم

«فاء» در «فأغرقنا» تفسيريه است. يعنى «أغرقنا» بيان و تفسير «انتقمنا» مى باشد.

3 - فرعونيان به دليل شكستن پيمانشان با موسى ( ع ) ( ايمان به وى و آزادسازى بنى اسرائيل ) سزاوار انتقام الهى و غرق شدن در دريا گشتند .

إذا هم ينكثون. فانتقمنا منهم

تفريع جمله «فانتقمنا» بر جمله «إذا هم ينكثون» به وسيله حرف «فاء» مى رساند كه پيمان شكنى فرعونيان در انتقام الهى از آنان دخيل بوده است.

6 - فرعونيان با غفلت از انتقام گيرى خداوند ، آيات او را تكذيب كردند .

بأنهم كذبوا بايتنا و كانوا عنها غفلين

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه ضمير «عنها» به «نقمت» (برگرفته شده از «انتقمنا») برگردد و جمله «و كانوا . .. » حال براى ضمير «كذبوا» باشد. گفتنى است در اين صورت غفلت به معناى حقيقى آن (بى خبر بودن و توجه نداشتن) خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 39

9 - ابراهيم - 14 - 48 - 8

8- قيامت ، روز احضار ستمگران و انتقام خداوند از آنان

و أنذر الناس . .. الذين ظلموا ... إن الله عزيز ذو انتقام . يوم تبدّل الأرض ... و

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 79 - 1

1- خداوند از قوم لوط و مردم « ايكه » انتقام گرفت .

فانتقمنا منهم

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه ضمير «منهم» به قوم لوط و «ايكه» برگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 5 - 1

1- انتقام خداوند از بنى اسرائيل ، به وسيله نيروهايى توانمند و جنگاور ، در پى نخستين فسادانگيزى آنان

فإذا جاء وعد أُولهما بعثنا عليكم عبادًا لنا أُولى بأس شديد

«بأس» در لغت به معناى شدت در جنگ است و «أُولى بأس» توانمندى و جنگاورى را معنا مى دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 25 - 1

1 - تكذيب كنندگان و مخالفان پيامبران ، گرفتار خشم و انتقام الهى در گذشته تاريخ

قالوا إنّا بما أرسلتم به كفرون . فانتقمنا منهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 55 - 5

5 - غرق شدن و نابودى تمامى فرعونيان ، در پى انتقام الهى از ايشان

فأغرقنهم أجمعين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 50 - 5

5 - كافر ، هر لحظه در معرض انتقام الهى و نيازمند بازگشت هر چه سريع تر به سوى خداوند

ففرّوا إلى اللّه

در آيات پيشين انتقام الهى در مورد اقوام كفرپيشه مطرح شده بود. احتمال دارد مخاطب آيه شريفه، كافران باشند كه شديداً در معرض كيفر الهى قرار دارند و نيازمند آن هستند كه در اولين فرصت به سوى خداوند شتاب گيرند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 51 - 2

ص: 40

2 - از ميان رفتن قوم ثمود و باقى نماندن نسل كافر ايشان ، پس از عذاب و انتقام الهى

و أنّه أهلك . .. و ثموداْ فما أبقى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 37 - 7

7 - مردان مصمم به تجاوز نسبت به ميهمانان لوط ، مورد انتقام الهى با كور شدن چشم هايشان

و لقد رودوه عن ضيفه فطمسنا أعينهم

«طمس» (مصدر «طمسنا») به معناى محوكردن و از بين بردن است. بنابراين «طسمنا أعينهم»; يعنى، چشمانشان را از آنان گرفتيم و نابينايشان كرديم.

جمله «فأولئك ما عليهم من سبيل» به قرينه ذيل آيه بعد (أولئك لهم عذاب أليم)، مى تواند اشاره به برداشت بالا داشته باشد.

4 - يارى خواستن ستمديده ، براى انتقام از ستمگر ، حق مشروع او است .

و لمن انتصر بعد ظلمه

گروهى از مفسران «إنتصار» را به معناى يارى طلبيدن گرفته اند.

8 - دلدارى خداوند به مؤمنان و تهديد كافران و مشركان حق گريز به انتقام و شكست

أليس اللّه بعزيز ذى انتقام

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه ذيل آيه شريفه - كه از عزت و انتقام خداوند سخن گفته - داراى لحن تهديدآميز است.

فإنّا منهم منتقمون

7- رعايت عدل و انصاف در انتقام گرفتن از دشمن ، از مصداق هاى تقواپيشگى است .

و إن عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم . .. إن الله مع الذين اتّقوا

همه بندگان گناه كارش را به توبه فرامى خواند; در حالى كه توانايى هرگونه انتقام گرفتن از آنان را دارد.

2 - انتقام الهى از كافران ، پس از احتجاج و اتمام حجت بر آنان

و كذلك ما أرسلنا . .. قل أوَ لو جئتكم ... فانتقمنا منهم

در آيه قبل مطرح گرديد، بر اساس خوى انتقام جويى نيست، بلكه مطابق رفتار خود آدمى است.

انتقام جويى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 48 - 4،5

4 - خداوند به عيسى ( ع ) ، كتاب ( قوانين الهى ) ، حكمت ( معارف الهى ) ، تورات و انجيل را آموخت .

و يعلّمه الكتاب و الحكمة و التورية و الانجيل

5 - تورات و انجيل ( كتب الهى ) ، دربردارنده قوانين و معارف الهى *

و يعلّمه الكتاب و الحكمة و التورية و الانجيل

عطف تورات و انجيل بر كتاب و حكمت، از باب عطف فرد بر جنس است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 21

21 - ايمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجيل ، فروتنى در برابر خدا و ارج نهادن به آيات الهى ، ملاك ارزش انسان نزد خداوند

لهم اجرهم عند ربّهم

اضافه تشريفيّه در «ربّهم» بيانگر آن است كه دارندگان صفات ياد شده، در پيشگاه خداوند داراى ارزشى والا هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 4 - 15

15- « عن أبى عبيدة قال : سألت أباجعفر ( ع ) عن قوله تعالى « ائتونى بكتاب من قبل هذا أو أثارة من علم إن كنتم صادقين » قال : عنى بالكتاب التوراة و الإنجيل « و أثارة من علم » فإنّما عنى بذلك علم اوصياء الأنبياء عليهم السلام ;

ابوعبيده گويد: از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند تعالى «ائتونى بكتاب من قبل هذا أو اثارة من علم إن كنتم صادقين» سؤال كردم، حضرت فرمود: مراد از «كتاب»، تورات و انجيل است و مراد از «أثارة من علم» علم جانشينان پيامبران است».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 8

8 - انجيل ، نام كتاب آسمانى عيسى ( ع )

و ءاتينه الإنجيل

مسلمانان هشدار مى دهد كه مبادا مانند يهود و نصارا شوند.

19 - قساوت قلب و سنگدلى يهود و نصارا ، نتيجه بى تفاوتى دراز مدت آنان در برابر تعاليم و رهنمود هاى كتاب آسمانى شان ( تورات و انجيل )

و لايكونوا كالذين أُوتوا الكتب من قبل فطال عليهم الأمد فقست قلوبهم

1 - بقره - 2 - 159 - 5

5 - تورات و انجيل ، حاوى شواهد و نشانه هايى بر حقانيت پيامبر (صلی الله علیه و آله) و احكام و معارف اسلام هستند .

من بعد ما بينه للناس فى الكتب

برخى بر آنند كه مراد از «الكتاب» تورات و انجيل و مقصود از «البينات و الهدى» دلايل و رهنمودهايى است كه مردم را به حقانيت نبوت و احكام اسلام هدايت مى كنند. آيات گذشته - كه درباره كتمان حقانيت تغيير قبله بود - مؤيد اين احتمال است.

21 - ايمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجيل ، فروتنى در برابر خدا و ارج نهادن به آيات الهى ، ملاك ارزش انسان نزد خداوند

لهم اجرهم عند ربّهم

اضافه تشريفيّه در «ربّهم» بيانگر آن است كه دارندگان صفات ياد شده، در پيشگاه خداوند داراى ارزشى والا هستند.

الذين ءاتينهم الكتب يعرفونه كما يعرفون أبناءهم

بيان اين حقيقت كه يهود و نصارا، حقانيت پيامبر(صلی الله علیه و آله) را به خوبى مى شناختند - پس از توصيف آنان به دارندگان كتاب آسمانى - اشاره به اين دارد كه: منبع شناخت آنان، كتاب آسمانى شان (تورات و انجيل) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 157 - 7،12

7 - بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) از بشارت ها و اخبار غيبى تورات و انجيل

الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

12 - تطبيق نشانه هاى پيامبرِ نويد داده شده در تورات و انجيل بر پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) جاى هيچ ترديدى براى يهود و نصارا نداشت .

الذى يجدونه مكتوبا عندهم

آنچه در تورات و انجيل آمده، نشانهاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) است، ولى خداوند با جمله «يجدونه . .. » بيان مى كند كه اهل كتاب خود پيامبر را در تورات و انجيل مى يابند. نكته اين تعبير اين است كه تطبيق نشانه هاى موجود در تورات و انجيل بر پيامبر(صلی الله علیه و آله)، قطعى بوده و جاى هيچ ترديدى براى آنان نداشته است.

ضمير «به» قرآن يا پيامبر (صلی الله علیه و آله) بوده و تلاوت به معناى پيروى كردن باشد.

بما نزّلنا مصدقاً لما معكم

مراد از «ما معكم»، همان تورات و انجيلى است كه در دسترس مردمان است و قرآن آن را تصديق كرده و گواهى بر حقانيّت آن داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 68 - 7

7 - وجود تورات و انجيل بدون تحريف و دگرگونى تا زمان پيامبر (صلی الله علیه و آله) *

حتّى تقيموا التورية و الانجيل

ترغيب اهل كتاب به «اقامه تورات و انجيل» گوياى اين است كه اين كتابهاى آسمانى بدون تحريف و دگرگونى در دسترس آنها بوده است.

1 - بقره - 2 - 113 - 4

4 - هر يك از تورات و انجيل ، تأييد كننده يكديگر و تصديق كننده شريعت برخاسته از آنهاست .

و قالت اليهود . .. و هم يتلون الكتب

مراد از «الكتاب» تورات و انجيل است و از آن جا كه جمله «و هم يتلون الكتاب» به عنوان دليلى بر ناصواب بودن پندار مذكور (بى پايگى آيين يهود و نصارا) ايراد شده است، معلوم مى شود: هر يك از تورات و انجيل گواه صحت يكديگر بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 31 - 5

5 - قرآن ، تصديق و تأييد كننده كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات ، انجيل و . . . )

مصدّقًا لما بين يديه

حقانيت نبوت و احكام اسلام هدايت مى كنند. آيات گذشته - كه درباره كتمان حقانيت تغيير قبله بود - مؤيد اين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 187 - 4

4 - كتمان حقايق كتب آسمانى گذشته ( تورات و انجيل ) از سوى علماى اهل كتاب

و اذ اخذ اللّه ميثاق الّذين اوتوا الكتب لتبيّننّه للنّاس و لا تكتمونه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 188 - 5

5 - انتظار ستايش عالمان يهود و نصارا از پيروانشان به جهت بيان نكردن حقايقى از تورات و انجيل

لا تحسبنّ الّذين . .. يحبّون ان يحمدوا بما لم يفعلوا

بنابر اينكه مراد از «ما لم يفعلوا» (آنچه را انجام ندادند)، وفادار نبودنشان به پيمان الهى و كتمان حقايق باشد كه در آيه قبل به آن تصريح شد. و انتظار ستايش شايد بدان جهت بوده كه آنان با كتمان حقايق، دين اجدادى مردم خويش را محفوظ مى داشتند و لذا فاعل محذوف در «يُحمدوا» به پيروان آنان تفسير شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 14

14 - تورات و انجيل ، حاوى آيات و نشانه هايى دالّ بر حقّانيّت قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) *

انّ من اهل الكتب . .. لا يشترون بايات اللّه ثمناً قليلا

از رابطه بين ايمان به قرآن و ناديده نگرفتن آيات الهى (تورات و انجيل)، به دست مى آيد كه در آنها بروشنى حقّانيّت قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) مطرح بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 47 - 8

8 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن پيامبر (صلی الله علیه و آله) و قرآن

نزّلنا مصدقاً لما معكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 15 - 6

6 - بيان حقايق كتمان شده تورات و انجيل ، نشانى بر حقانيت پيامبر (صلی الله علیه و آله)

يبين لكم كثيراً مما كنتم تخفون من الكتب

جمله «يبين لكم» پس از «قد جاءكم رسولنا» اشاره به دليل حقانيت رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) دارد. مؤيد اين معنا جمله «كنتم تخفون» است كه دلالت بر مخفى نگاه داشتن حقايق در همه ادوار گذشته دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 65

4 - مائده - 5 - 46 - 11،14،18

11 - انجيل ، در بردارنده برنامه هاى رفتارى و تعاليم نظرى

و ءاتينه الانجيل فيه هدى و نور

واژه «نور» تناسب با مابحث نظرى دارد و واژه «هدايت»، گرچه در مورد مسائل نظرى و عملى كاربرد دارد، ولى مراد از آن به قرينه مقابله، مى تواند برنامه هاى عملى باشد.

14 - همسويى تورات و انجيل در تعاليم نظرى و رفتارى ( اصول ، آرمان و احكام )

إنّا انزلناه التورية فيها هدى و نور . .. و ءاتينه الانجيل فيه هدى و نور

توصيف هر دو كتاب به نور و هدايت در آياتى مرتبط به يكديگر، مى رساند كه آنها داراى اصول و اهدافى مشترك هستند.

18 - انجيل ، داراى هدايت ها پندهايى افزون بر تورات

فيها هدى و نور . .. فيه هدى و نور و مصدقاً لما بين يديه من التورية و هدى و موعظة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 47 - 3

3 - انجيل ، در بردارنده قوانين حكومتى و قضايى

و ليحكم أهل الانجيل بما أنزل اللّه فيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 66 - 2

2 - بهره مندى اهل كتاب از نعمت هاى آسمانى و زمينى ، در صورت باور به معارف تورات و انجيل و عمل به احكام آنها به همراه ديگر تعاليم نازل شده بر آنان

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليهم من ربهم لاكلوا من فوقهم

«اقامة» به معناى برپايى چيزى و يا كارى است با تمام شرايط آن و اقامه كتب آسمانى، باور به معارف آن و انجام تمامى تكاليف آنهاست.

1 - بقره - 2 - 146 - 6

6 - تغيير قبله از بيت المقدس به كعبه و حقانيت آن ، موضوعى مطرح شده در تورات و انجيل *

الذين ءاتينهم الكتب يعرفونه كما يعرفون أبناءهم

برداشت فوق بر اين اساس است كه ضمير «يعرفونه» به تغيير قبله بازگردد.

امنوا بما نزّلنا مصدقاً لما معكم

7 - نزول قرآن ، دليل و گواه حقانيّت تورات و انجيل

نزّلنا مصدقاً لما معكم

مصدق بودن قرآن مى تواند به اين معنا باشد كه آمدن قرآن از جمله دلايل حقانيّت تورات و انجيل است. زيرا در آن دو كتاب، وعده آمدن قرآن داده شده است.

9 - تأييد قرآن بر درستى و راستى تورات و انجيل ، نشانه حقانيّت آن و راهبر اهل كتاب بر ايمان بدان

امنوا بما نزّلنا مصدقاً لما معكم

«مصدقاً لما معكم» پس از دعوت اهل كتاب به ايمان به منزله دليلى است فراروى آنان براى باور به حقانيّت قرآن و لزوم ايمان بدان.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 48 - 5،8

5 - گواهى قرآن بر راستى و درستى كتب آسمانى پيشين ( تورات و انجيل )

و انزلنا إليك الكتب بالحق مصدقاً لما بين يديه من الكتب

به دليل آيات گذشته مراد از «ما بين يديه من الكتب»، تورات و انجيل است.

8 - قرآن ، نگهبان حقايق و معارف تورات و انجيل

و انزلنا إليك الكتب بالحق مصدقاً . .. و مهيمناً عليه

«مهيمن» به معناى مراقب و محافظ است.

4 - مائده - 5 - 47 - 13

13 - مسيحيان ، در صورت پيروى نكردن از احكام انجيل ، فاسق هستند .

و ليحكم أهل الانجيل بما أنزل اللّه فيه و من لم يحكم . .. هم الفسقون

و يعلّمه الكتاب و الحكمة و التورية و الانجيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 110 - 16،18،19

16 - حضرت مسيح عالمِ به كتاب ، حكمت ، تورات و انجيل

و اذ علمتك الكتب و الحكمة و التورية و الانجيل

18 - آگاهى مسيح به كتاب و حكمت و تورات و انجيل ، از نعمت هاى خاص خدا به آن حضرت

و اذ علمتك الكتب و الحكمة و التورية و الانجيل

19 - تورات و انجيل ، ارجمندترين كتاب هاى آموخته شده به عيسى ( ع )

و اذ علمتك الكتب و الحكمة و التورية و الانجيل

مراد از «الكتب»، به قرينه ذكر تورات و انجيل پس از آن، مى تواند كتاب يا كتابهاى آسمانى ديگرى غير از تورات و انجيل باشد. در اين صورت تصريح به نام تورات و انجيل با آنكه لفظ «الكتب» مى توانست آن دو را نيز شامل شود نشانه اهميت فزونتر اين دو كتاب مى باشد.

يعنى، در كتابهاى آسمانى، اين حقيقت وجود داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 121 - 4

4 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن قرآن و پيامبر (صلی الله علیه و آله) و بيانگر ضرورت ايمان به آن دو است .

الذين ءاتينهم الكتب يتلونه حق تلاوته أولئك يؤمنون به

چون خواندن تورات و انجيل و پيروى از آن دو، مايه ايمان آوردن به قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى شود، به دست مى آيد كه: آن دو كتاب، بشارت به آمدن قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) و لزوم ايمان آوردن به آنها مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 47 - 8

8 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن پيامبر (صلی الله علیه و آله) و قرآن

نزّلنا مصدقاً لما معكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 114 - 12

12 - وجود دلايل حقانيت قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) در تورات و انجيل

و الذين ءاتينهم الكتب يعلمون أنه منزل من ربك بالحق

3 - نساء - 4 - 47 - 5

5 - گواهى قرآن بر حقانيّت تورات و انجيل

امنوا بما نزّلنا مصدقاً لما معكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 48 - 5

5 - گواهى قرآن بر راستى و درستى كتب آسمانى پيشين ( تورات و انجيل )

و انزلنا إليك الكتب بالحق مصدقاً لما بين يديه من الكتب

به دليل آيات گذشته مراد از «ما بين يديه من الكتب»، تورات و انجيل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 37 - 6،8

6 - قرآن ، تصديق و تأييد كننده كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات ، انجيل و . . . )

و لكن تصديق الذى بين يديه

8 - قرآن ، شرح و تفصيل كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات ، انجيل و . . . ) است .

و تفصيل الكتب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 31 - 5

5 - قرآن ، تصديق و تأييد كننده كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات ، انجيل و . . . )

مصدّقًا لما بين يديه

5 - تورات و انجيل ( كتب الهى ) ، دربردارنده قوانين و معارف الهى *

و يعلّمه الكتاب و الحكمة و التورية و الانجيل

عطف تورات و انجيل بر كتاب و حكمت، از باب عطف فرد بر جنس است.

13 - وجود انجيل ، گواه بر راستى و درستى تورات

و ءاتينه الانجيل . .. و مصدقاً لما بين يديه من التورية

1 - بقره - 2 - 159 - 5

5 - تورات و انجيل ، حاوى شواهد و نشانه هايى بر حقانيت پيامبر (صلی الله علیه و آله) و احكام و معارف اسلام هستند .

من بعد ما بينه للناس فى الكتب

برخى بر آنند كه مراد از «الكتاب» تورات و انجيل و مقصود از «البينات و الهدى» دلايل و رهنمودهايى است كه مردم را به حقانيت نبوت و احكام اسلام هدايت مى كنند. آيات گذشته - كه درباره كتمان حقانيت تغيير قبله بود - مؤيد اين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 47 - 8

8 - تورات و انجيل ، حاوى بشارت به آمدن پيامبر (صلی الله علیه و آله) و قرآن

نزّلنا مصدقاً لما معكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 14 - 7

7 - محو نشانه هاى پيامبر (صلی الله علیه و آله) در انجيل و به فراموشى سپردن آن توسط نصارا *

و من الذين قالوا إنّا نصرى اخذنا فنسوا حظاً

به احتمال اينكه مراد از «فنسوا حظاً مما ذكروا»، به قرينه مقام، نشانه هاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) در انجيل باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 20 - 13

13 - عن أبى عبداللّه(ع) قال: هذه الآية نزلت فى اليهود و النصارى يقول اللّه تبارك و تعالى: «الذين آتيناهم الكتاب - يعنى التوراة و الإنجيل - يعرفونه - يعنى رسول اللّه(صلی الله علیه و آله) . .. لأن اللّه عز و جل قد أنزل عليهم فى التوراة و الإنجيل و الزبور صفة محمّد(صلی الله علیه و آله) ... و مبعثه ... .

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 114 - 12

12 - وجود دلايل حقانيت قرآن و پيامبر(صلی الله علیه و آله) در تورات و انجيل

و الذين ءاتينهم الكتب يعلمون أنه منزل من ربك بالحق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 157 - 7،8،9،10،12،18،21

7 - بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) از بشارت ها و اخبار غيبى تورات و انجيل

الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

8 - نام و نشان رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) در تورات و انجيل آمده بود .

الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

9 - تصريح تورات و انجيل به برخوردار بودن پيامبر موعود از مقام رسالت علاوه بر مقام نبوت

ص: 76

الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

10 - ايمان به رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) و پيروى از او وظيفه اى الهى بر عهده يهود و نصارا و ثبت شده در تورات و انجيل

الذين يتبعون الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

12 - تطبيق نشانه هاى پيامبرِ نويد داده شده در تورات و انجيل بر پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) جاى هيچ ترديدى براى يهود و نصارا نداشت .

الذى يجدونه مكتوبا عندهم

آنچه در تورات و انجيل آمده، نشانهاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) است، ولى خداوند با جمله «يجدونه . .. » بيان مى كند كه اهل كتاب خود پيامبر را در تورات و انجيل مى يابند. نكته اين تعبير اين است كه تطبيق نشانه هاى موجود در تورات و انجيل بر پيامبر(صلی الله علیه و آله)، قطعى بوده و جاى هيچ ترديدى براى آنان نداشته است.

18 - امر به معروف و نهى از منكر ، حلال دانستن پاكيزه ها و حرام شمردن ناپاكى ها ، از علامت هاى موجود در تورات و انجيل براى شناسايى پيامبر اسلام

الذى يجدونه . .. يأمرهم بالمعروف ... و يحل لهم الطيبت و يحرم عليهم الخبئث

جمله هاى «يأمرهم و . .. » حال براى ضمير مفعولى در «يجدونه» است و لذا مى رساند كه مفاد اين جمله ها به عنوان صفات پيامبر موعود در تورات و انجيل بيان شده است. بر اين اساس مى توان گفت كه از اهداف بيان اين ويژگيها در تورات و انجيل، راهنمايى اهل كتاب است به امورى كه بايد در شناسايى پيامبر موعود در نظر داشته باشند.

21 - ر ها ساختن مردم ( يهود ، نصارا و . . . ) از تكاليف شاق و زنجير هاى خرافات ، از نشانه هاى موجود در تورات و انجيل براى شناسايى پيامبر (صلی الله علیه و آله)

الذى يجدونه . .. يضع عنهم إصرهم و الأغلل التى كانت عليهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 29 - 29،32

29- بيان اوصاف پيامبر (صلی الله علیه و آله) و ياران آن حضرت ، در تورات و انجيل

ذلك مثلهم فى التورية و مثلهم فى الإنجيل كزرع

32- بيان متنوع تورات و انجيل ، در معرفى ويژگى هاى پيامبراسلام و اصحاب آن حضرت *

ذلك مثلهم فى التورية و مثلهم فى الإنجيل كزرع

تكرار «مثلهم»، اشاره به تنوّع دو بيان دارد. به تعبير ديگر «مثلهم فى التوراة» خبر براى «ذلك» و «كزرع...» خبر براى «مثلهم فى الإنجيل» است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 31 - 3

3 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، به تعاليم كتاب هاى آسمانى پيشين ( تورات و انجيل ) آگاهى داشته است .

و لا بالذى بين يديه

تعبير از كتاب هاى پيشين آسمانى به «الذى بين يديه» حكايت از آگاهى پيامبراسلام(صلی الله علیه و آله) از آنها داشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 47 - 13

13 - مسيحيان ، در صورت پيروى نكردن از احكام انجيل ، فاسق هستند .

و ليحكم أهل الانجيل بما أنزل اللّه فيه و من لم يحكم . .. هم الفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 66 - 12

12 - بهره مندى يهود و نصارا از تعاليم و معارفى آسمانى علاوه بر تورات و انجيل

و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليهم من ربهم

مراد از «ما انزل اليهم» مى تواند كتابهايى همانند زبور و . .. باشد كه خداوند بر پيامبران بنى اسرائيل نازل كرده است.

و ما انزلت التورية و الانجيل الاّ من بعده

7 - نزول تورات و انجيل پس از ابراهيم ( ع ) ، دليل بطلان ادعاى يهودى يا نصرانى بودن آن حضرت

يا اهل الكتاب لم تحاجّون فى ابرهيم و ما انزلت التورية و الانجيل الاّ من بعده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 68 - 9،10

9 - نزول فرمان ها و معارف الهى بر يهود و نصارا ، علاوه بر تورات و انجيل

حتّى تقيموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليكم من ربكم

10 - فرمان ها و معارف نازل شده بر اهل كتاب ، در كنار تورات و انجيل ، جلوه اى از ربوبيت خداوند

حتّى تقيموا التورية و الانجيل و ما أنزل اليكم من ربكم

آسمانى را مى خوانند، ولى در عين حال اين گونه اختلاف دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 47 - 1،4

1 - مسيحيان وظيفه دار حكم و داورى بر اساس انجيل

و ليحكم أهل الانجيل بما أنزل اللّه فيه

4 - احكام صادره از سوى قاضيان مسيحى ، در صورتى كه بر اساس انجيل باشد ، نافذ و داراى اعتبار است .

و ليحكم أهل الانجيل بما أنزل اللّه فيه

چون اهل انجيل از امر و نهى قرآن پيروى نمى كنند، مى توان گفت مراد از (وليحكم) تنفيذ احكامى است كه عالمان مسيحى بر اساس انجيل صادر مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 156 - 7

7 - وجود تورات و انجيل به سبب غفلت و ناآگاهى مشركان از محتواى آنها نمى توانست اتمام حجت براى آنان باشد.

و إن كنا عن دراستهم لغفلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 111 - 21

21 - تورات ، انجيل و قرآن ، سند وعده هاى خدا به مجاهدان و شهيدان و مايه اطمينان آنان

وعداً عليه حقاً فى التورية و الإنجيل و القرءان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 24 - 10

10- قرآن و كتاب هاى آسمانى ( تورات ، زبور و انجيل ) ، مايه احياى فطرت خفته و يادآور دانستنى هاى فراموش شده انسان ها

هذا ذكر من معى و ذكر من قبلى

«ذكر» از نظر معنا، مانند «حفظ» است; با اين تفاوت كه حفظ شىء به اعتبار احراز و به دست آوردن آن و ذكر شىء به اعتبار استحضار و يادآوردن آن است (مفردات راغب). بنابراين توصيف قرآن و ديگر كتاب هاى آسمانى به «ذكر»، ممكن است به اين اعتبار باشد. كه يادآور دانستنى هاى فراموش شده آدمى و بيدارگر فطرت انسان غافل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 76 - 7

7 - ناتوانى تورات و انجيل عصر پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، از رفع اختلافات فكرى و عقيدتى بنى اسرائيل

إنّ هذا القرءان يقصّ على بنى إسرءيل أكثر الذى هم فيه يختلفون

اقدام قرآن به حل اختلافات بنى اسرائيل، نشان مى دهد كه آنچه به عنوان تورات و انجيل در دست آنان بوده، براى تبيين حقايق مورد اختلافشان كافى نبوده است.

ص: 81

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 16 - 14

14 - انجيل عيسى ( ع ) ، مكمل تورات موسى ( ع ) بوده و اين دو كتاب از نظر اهداف و اصول تعاليم ، يكسان و در يك راستا قرار داشتند .

و لايكونوا كالذين أُوتوا الكتب من قبل

مراد از «الكتاب» تورات و انجيل است. بنابراين كاربرد تعبير «الكتاب» - به صورت مفرد - به جاى «الكتابين»، مى تواند ناظر به مطلب بالا باشد.

4 - مائده - 5 - 46 - 16،17،18،19

16 - انجيل ، هدايتگر تقواپيشگان و پندآموز آنان

و ءاتينه الانجيل . .. هدى و موعظة لمتقين

17 - انجيل ، در بردارنده هدايت هاى ويژه براى تقواپيشگان

فيه هدى و نور . .. هدى و موعظة للمتقين

تكرار «هدى» مى رساند كه هدايت دوم (هدى . .. للمتقين) هدايتى ويژه است.

18 - انجيل ، داراى هدايت ها پندهايى افزون بر تورات

فيها هدى و نور . .. فيه هدى و نور و مصدقاً لما بين يديه من التورية و هدى و موعظة

19 - تنها تقواپيشگان بهره مند از هدايت ها و اندرز هاى انجيل هستند . *

فيه هدى و نور . .. هدى و موعظة للمتقين

مقتضاى جمله «فيه هدى» اين است كه راه هدايت براى همه انسانها تبيين شده است. بنابراين «هدى للمتقين» مى تواند به اين معنا باشد كه تنها اهل تقوا مى توانند از آن هدايتها بهره مند شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 80 - 11

11 - بنى اسرائيل با انحراف هاى خويش ، آينده ناگوار و شومى را براى خود ترسيم نمودند .

لبئس ما قدمت لهم انفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 178 - 8

8 - اضلال هاى الهى كيفر كجروى هاى خود انسان است .

و من يضلل فأولئك هم الخسرون

با توجه به جمله «و لكنه أخلد . .. » در آيه 176، مى توان گفت از مصاديق «من يضلل» (كسى كه خدا او را گمراه كند) دنياطلبان هواپرست هستند. يعنى اضلال الهى در حقيقت كيفر گناه خود آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 6 - 7

7 - فسق و انحراف از حق ، موجب محروميت از هدايت و غفران الهى

إنّ اللّه لايهدى القوم الفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 15 - 3

3 - ظلم و انحراف از مسير حق ، از موجبات دوزخى شدن

و أمّا القسطون فكانوا لجهنّم حطبًا

15- اطفاى شهوت جنسى از غير طريق ازدواج و انتخاب همسر ، خلاف تقوا و خداترسى است .

فاتقوا الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 71 - 8

8- اعتياد به ارضاى غير طبيعى و نامشروع غرايز و تمايلات جنسى ، جلوگير تمايل و رغبت انسان به ارضاى طبيعى و مشروع آنها

قال هؤلاء بناتى إن كنتم فعلين

جمله «إن كنتم فاعلين» - طبق گفته مفسران - براى ترديد به كار رفته است و تقدير آن چنين است: «فإن فعلتم ما اقول لكم و ما أظنكم تفعلون». بنابراين عدم تمايل آنان به ارضاى غريزه جنسى خود از راه طبيعى (ازدواج با زنان) ممكن است به خاطر عادت آنان به ارضاى شهوت جنسى خود از راه غير طبيعى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 72 - 7

7- آلودگى به فحشا و انحرافات جنسى ، مايه مستى و سرگردانى و از دست دادن انديشه صحيح

و اتقوا الله و لاتخزون . .. لعمرك إنهم لفى سكرتهم يعمهون

برداشت فوق با توجه به اين حقيقت است كه گناه و جرم اصلى قوم لوط، عادت آنان به فحشا و انحرافات جنسى بود. بنابراين عاملى كه موجب سرمستى و سرگردانى آنان شد، همين گناه و جرم بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 73 - 1

1- قوم لوط ، در پى اصرار بر تداوم انحراف جنسى خود ، صبحگاهان گرفتار صدايى وحشتناك و غرش سهمگين شدند .

قال هؤلاء بناتى . .. فأخذتهم الصيحة مشرقين

«صيحة» به معناى صدا بلند كردن و فرياد است و چون اين صدا همراه با فزع و ترس است، از اين رو به صداى وحشتناك و غرش سهمگين تعبير شده است. «شرق» (مصدر مشرقين) به معناى طلوع خورشيد است. وزن فاعلى آن به معناى آنان داخل صبح شدند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 74 - 6

6- انحرافات جنسى و همجنس بازى ، جرمى بزرگ و در پى دارنده عذاب است .

فأخذتهم الصيحة . .. فجعلنا عليها سافلها و أمطرنا عليهم حجارة من سجّيل

از اينكه قوم لوط به خاطر گناه لواط و همجنس بازى دچار عذاب و نابودى شدند، استفاده مى شود كه اين گناه بسيار بزرگ و در صورت توبه نكردن، نابخشودنى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 5 - 4

ص: 89

4 - دست يازيدن به آلودگى هاى جنسى ، برخاسته از ضعف ايمان و مايه محروم شدن از سعادت اخروى است .

قد أفلح المؤمنون . .. و الذين هم لفروجهم حفظون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 56 - 9

9 - انحرافات جنسى ، مانعى جدى در طريق هدايت پذيرى جامعه

قالوا أخرجوا ءال لوط من قريتكم

مى دانيم همه پيامبران با كارشكنى مفسدان قوم خود مواجه بوده اند; اما سرانجام افرادى - كم يا زياد - بدانان مى گرويدند; ولى حتى يك نفر از قوم منحرف لوط به خاطر نوع فسادشان، (به غير از خانواده وى) به سخنان لوط ايمان نياوردند.

ثمّ أوحينا إليك أن اتّبع ملّة إبرهيم

35 - تهديد خداوند به آنان كه از مسير ايمان منحرف شوند .

و من يكفر بالايمن فقد حبط عمله

4 - مائده - 5 - 8 - 12

12 - احساسات ، زمينه انحراف از عدالت

و لايجر منكم شنئان قوم على الا تعدلوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 165 - 2،3

2 - قوم لوط ، مورد اعتراض و توبيخ او ، به خاطر انحراف جنسى

أتأتون الذكران من العلمين

استفهام در «أتأتون الذكران» براى توبيخ و سرزنش است.

3 - لواط و همجنس بازى ، انحرافى ابداع شده توسط قوم لوط

أتأتون الذكران من العلمين

قيد «من العالمين» مى تواند متعلق به «تأتون» باشد; يعنى، «أتأتون أنتم من بين العالمين الذكران; آيا از ميان مردم جهان، شما با مردان مى آميزيد؟» مقصود اين است كه در دنيا، هيچ قومى را نمى يابيد كه چنين رويه زشتى را برگزيده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 166 - 1

1 - قوم لوط ، مورد سرزنش وى به خاطر انحراف از مسير طبيعى در ارضاى غرايز جنسى

و تذرون ما خلق لكم ربّكم من أزوجكم

«وَذْر» (مصدر «تذرون») به معناى ترك كردن و واگذاشتن است. «من أزواجكم» بيانگر مراد از «ما» در «ما خلق لكم» «زوج» (مفرد «أزواج»)به معناى جفت و همسر است. «عدوان» (مصدر «عادون») نيز مرادف تعدى و تجاوز است; يعنى، «و آنچه را پروردگارتان براى شما آفريده است (همسرانتان) وامى گذاريد؟ نه بلكه شما گروهى تجاوزپيشه ايد».

9 - شرك و بت پرستى ، حركتى است مخالف جريان طبيعى نظام هستى .

أنّ اللّه يسجد له من فى السموت و من فى الأرض . .. و كثير حقّ عليه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 14 - 5

5 - عدالت خواهى و حق طلبى ، از اوصاف مسلمانان و پيرو قرآن و ظلم و انحراف از مسير حق ، از اوصاف كافران

و أنّا منّا المسلمون و منّا القسطون

با توجه به معناى«قَسْط» (جور) و نيز تقابل «قاسطون» با «مسلمون»، مطلب ياد شده به دست مى آيد.

16 - فصلت - 41 - 6 - 11

11 - شرك ، آيينى انحرافى و مشركان مردمانى منحرف از راه راست

أنّما إلهكم إله وحد فاستقيموا إليه

بديهى است كه آيين يهوديت و نصرانيت، ريشه الهى و آسمانى دارد. بنابراين تعبير كردن از آيين آنان به هواهاى نفسانى، مى رساند كه: يهوديان و نصرانيان با نفوذ دادن آرا و هواهاى نفسانى خويش در معارف و احكام دين، وجهه الهى آن را از ميان برده بودند.

1 - بقره - 2 - 168 - 11

11 - شيطان ، به تدريج و گام به گام انسان ها را به انحراف و سقوط مى كشاند .

و لاتتبعوا خطوت الشيطن

«خطوة» (مفرد خطوات) به معناى گام است و مراد از آن در آيه شريفه، مسيرى است كه شيطان براى انسانها ترسيم مى كند. جمع آوردن كلمه خطوات اشاره به اين است كه: شيطان براى منحرف ساختن، راهها و مسيرهاى گوناگونى دارد و يا حاكى از آن است كه وى به تدريج و گام به گام آدمى را به سوى گمراهى سوق مى دهد.

22 - اديان الهى ، در خطر آميخته شدن به افكار و انديشه هاى برخاسته از هوا هاى نفسانى

لئن اتبعت أهواءهم

4 - مائده - 5 - 5 - 29

29 - ارائه راه حل صحيح به همراه نهى از راه هاى انحرافى ، از روش هاى تربيتى قرآن

محصنين غير مسفحين

يكى از روش هاى پيشگيرى از ارتكاب فحشا و انحرافات جنسى، جلوگيرى از بلوغ زودرس و نيز تنظيم صحيح روابط ميان فرزندان مميز و در شرف بلوغ با پدر و مادران است كه اين آيه در صدد بيان همين مسأله مى باشد. گفتنى است كه مطلب ياد شده را مى توان از ارتباط ميان آيه شريفه و آيات 1 تا 33 همين سوره به دست آورد.

و لايجر منكم شنئان قوم على الا تعدلوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 48 - 21

21 - پيروى از تمايلات منحرفان ، زمينه انحراف از حق

و لاتتبع اهواءهم عما جاءك من الحق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 28 - 3

3 - دلبستگى به مال و فرزند ، زمينه ابتلاى انسان به انحراف از دين و خيانت به آن

لاتخونوا اللّه . .. و اعلموا أنما أمولكم و أولدكم فتنة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 24 - 1

1 - عواطف خويشاوندى ( علاقه به پدر ، فرزند ، برادر ، همسر و خويشاوندان ) و امكانات مادى ( مال ، شغل و مسكن ) زمينه هاى انحراف انسان و روى گردانى وى از فرمان خدا و رسول و ر ها كردن جهاد

قل إن كان ءاباؤكم . .. و أموال اقترفتموها ... أحب إليكم من اللّه و رسوله و جهاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 27 - 4

4 - ناباورى به معاد ، زمينه ساز پيدايش و رشد عقايد خرافى و انحرافى در دين

إنّ الذين لايؤمنون بالأخرة ليسمّون الملئكة تسمية الأُنثى

از اين كه عدم ايمان به آخرت، موضوع براى عقايد انحرافى و خرافى مشركان قرار داده شده است، مطلب بالا استفاده مى شود.

و انّ منهم لفريقاً . .. و يقولون على اللّه الكذب و هم يعلمون

از ذكر تحريف و بيان كيفيّت آن و لحن تند آيه نسبت به علماى اهل كتاب برمى آيد كه اين عمل در گمراه كردن مردم سهم بسزايى داشته است.

أم تريدون أن تسئلوا رسولكم كما سئل موسى من قبل

19 - پيروى از هوا هاى نفسانى ، موجب انحراف و عدول از حق

فلاتتبعوا الهوى ان تعدلوا

بنابر اينكه «ان تعدلوا» از عدول به معنى انحراف، و مفعول له براى «فلاتتبعوا» باشد، البته در اين صورت بايد قبل از «تعدلوا» لاى نافيه مقدر باشد، يعنى «ان لاتعدلوا» (خداوند شما را از پيروى هوا و هوس نهى كرد تا منحرف نشويد. )

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 160 - 8

8 - يهود عامل انحراف بسيارى از مردمان و مانع آنان از پيوستن به راه خدا

و بصدّهم عن سبيل اللّه كثيراً

بدان احتمال كه «كثيراً»، مفعول به به «صدهم» باشد، يعنى «بصدهم كثيراً من الناس عن سبيل اللّه»، گفتنى است كه در اين صورت كلمه «صدّ» متعدى و به معناى بازداشتن خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 49 - 9،11

9 - ضرورت هشيارى حاكمان و قاضيان نسبت به تزوير دسيسه گران ، براى منحرف ساختن آنان از حكم و داورى بر پايه تعاليم قرآن

و احذرهم ان يفتنوك عن بعض ما أنزل اللّه إليك

11 - دست شستن از تعاليم و احكام قرآن بر اثر تزوير دسيسه گران ، در پى دارنده سختى ها و ناگواريها

و احذرهم ان يفتنوك عن بعض ما أنزل اللّه إليك

«يفتنوك» اى: يوقعوك فى بلية و شدة . .. (مفردات راغب) يعنى مبادا تو را با منصرف كردن از احكام الهى در عذاب و ناراحتى قرار دهند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 52 - 7

7 - محروميت از هدايت الهى ، موجب شتاب در انحراف و گرايش به سوى باطل

إنّ اللّه لايهدى القوم الظلمين. فترى الذين فى قلوبهم مرض يسرعون فيهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 35 - 16

16 - جهل، ريشه بسيارى از انحرافات و توقّعات نابجا از پيامبر(صلی الله علیه و آله) بوده است.

و إن كان كبر عليك . .. فلا تكونن من الجهلين

در آيات گذشته موضوع درخواست برخى كافران در مورد نزول قرطاس و نزول ملك مطرح شده بود. اين آيه گويا در مقام پاسخى ديگر به كسانى است كه چنين خواسته هايى را مطرح و يا از آن پشتيبانى مى كنند. در پايان آيه درخواست كنندگان معجزات ويژه از جاهلان قلمداد شده اند.

ص: 113

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 140 - 4

4 - جهل و سفاهت، عامل انحراف و زيانكارى است.

قد خسر الذين قتلوا أولدهم سفها بغير علم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 148 - 9

9 - وجود گرايش هاى شرك آلود در بنى اسرائيل و علاقه به معبودى محسوس ، زمينه ساز روى آورى آنان به گوساله پرستى

و اتخذ قوم موسى من بعده من حليهم عجلا جسداً

تأكيد قرآن بر اينكه قوم موسى پس از غياب وى شروع به ساختن معبود كردند (من بعده)، بيانگر اين است كه حقايق مطرح شده از سوى موسى در آيه 138 و 139، تأثيرى در متقاضيان خداى محسوس نداشت و آنان همچنان در انديشه خدايى محسوس و ملموس بودند و لذا در فرصت پيش آمده (غياب موسى) به آن خواسته جامه عمل پوشاندند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 190 - 6

6 - انسان ها معمولاً پس از بيرون آمدن از نگرانى ها و اضطراب ها ، نجاتبخش خويش ( خداوند ) را فراموش مى كنند و براى او شريك قرار مى دهند .

لئن ءاتيتنا . .. فلما ءاتيهما صلحاً جعلا له شركاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 1 - 9

9 - انفال و غنايم جنگى ، زمينه لغزش و ابتلاى مردم به سوء استفاده و بى تقوايى است .

قل الأنفال للّه و الرسول فاتقوا اللّه

هشدار خداوند با امر به تقوا پس از بيان حكم انفال، حاكى از برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 34 - 7

7 - بسيارى از احبار و راهبان ( پيشوايان دينى يهود و نصارا ) عوامل انحراف مردم و بازدارنده آنان از راه خدا بودند .

إن كثيراً من الأحبار و الرهبان . .. و يصدون عن سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 5 - 10

10 - آزاررسانى به پيامبران و برگزيدگان الهى ، درپى دارنده انحراف از صراط مستقيم

لم تؤذوننى . .. فلمّا زاغوا

ص: 114

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 4 - 5

5 - گناه ، عامل انحراف قلب و روح آدميان

إن تتوبا إلى اللّه فقد صغت قلوبكما

16- فساد هاى جنسى ، درپى دارنده عقوبت هاى الهى است .

هؤلاء بناتى هنّ أطهر لكم فاتقوا الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 105 - 18

18 - حمايت از خائنان ، انحراف از حق است .

إنّا انزلنا إليك الكتب بالحق لتحكم . .. و لاتكن للخائنين خصيماً

جمله «و لا تكن . ..» بيان مصداقى از «بالحق» است. يعنى از مسائل حقى كه خواست قرآن است، پرهيز كردن از حمايت خائنان مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 116 - 1

1 - شرك ، انحراف و لغزش غير قابل آمرزش

إنّ اللّه لا يغفر ان يشرك به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 29

29 - كفر ، پس از ميثاق خداوند و بيان احكام از جانب او ، انحراف از راه ميانه است .

و لقد اخذ اللّه ميثق . .. فمن كفر بعد ذلك منكم فقد ضل سواء السبيل

در برداشت فوق «ذلك» اشاره به جمله «لقد اخذ اللّه» و «قال اللّه . .. لئن اقمتم الصلوة ...»، گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 77 - 17

17 - غلو در دين ، ضلالت و انحراف از حد اعتدال و راه ميانه است .

لاتغلوا فى دينكم غير الحق و لاتتبعوا اهواء قوم . .. و ضلوا عن سواء السبيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 180 - 7،9

7 - ياد خدا با نام و وصفى كه حكايتگر نقص و كاستى است ، انحراف و خارج شدن از حق و اعتدال است .

و ذروا الذين يلحدون فى أسمئه

«إلحاد» مصدر «يلحدون» به معناى انحراف و خروج از حد اعتدال است. انحراف در أسماء الهى به قرينه «للّه الأسماء الحسنى» به اين است كه خداوند با نامى ياد شود و توصيف گردد كه حاكى از نقص و كاستى است.

9 - توصيف و ناميدن غير خدا با نام ها و وصف هاى الهى ، الحاد در اسماء او و انحراف از اعتدال است .

و للّه الأسماء الحسنى . .. و ذروا الذين يلحدون فى أسمئه

جمله «و للّه الأسماء الحسنى» دلالت مى كند كه هيچكس جز خدا داراى اسماء حسنى نيست. بنابراين ناميدن و توصيف غير خدا با نيكوترين اسم و وصف - كه ويژه خداوند است - از موارد الحاد در اسماء الهى خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 122

7 - توبه - 9 - 24 - 5

5 - ترجيح محبت خويشاوندان و امكانات مادى بر محبت خدا و پيامبر (صلی الله علیه و آله) و جهاد ، فسق و انحراف است .

قل إن كان ءاباؤكم . .. أحب إليكم ... و اللّه لايهدى القوم الفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 30 - 11

11 - پندار فرزند داشتن خدا ، انحراف از مسير حق بوده و معتقدان به آن ، گرفتار لعن و نفرين خدا خواهند بود .

و لا يدينون دين الحق . .. و قالت اليهود عزير ابن اللّه ... قتلهم اللّه أنى يؤفكو

و يريدون ان تضلوا السبيل. و اللّه اعلم باعدائكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 83 - 20

20 - نقش مؤثر رهبرى در جلوگيرى از انحرافات و پيروى از شيطان

و لو ردّوه الى الرّسول و الى اولى الامر منهم و لو لا فضل اللّه عليكم و رحمته لات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 3 - 11

11 - توجه به احاطه علمى خداوند، بازدارنده انسان از انحراف در اعمال و نيات

و يعلم سركم و جهركم و يعلم ما تكسبون

هدف از بيان آگاهى كامل خداوند بر سرّ و نهان آدمى و اعمال او، بازداشتن وى از خطا و لغزش است. لذا توجه به اين مطلب اثر بازدارنده از يكسو و برانگيزاننده از جهت ديگر دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 116 - 9

9 - قرآن راهنماى كامل و تمام براى مصون ماندن از انحراف در عقايد و افكار و اسير شدن در دام گمان

و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا . .. و إن تطع أكثر من فى الأرض يضلوك عن سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 94 - 13

13 - توجه انسان به نظارت شدن اعمالش از سوى خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، بازدارنده او از تخلف و كجروى

و سيرى اللّه عملكم و رسوله

تذكر به نظارت خدا و رسول او، ظاهراً در راستاى دور نمودن متخلفان از انحراف و كجروى است.

2- تقواى الهى ، مانع از ارتكاب فحشا و آلودگى به انحرافات جنسى ( لواط و همجنس بازى )

و اتقوا الله

از اينكه لوط(ع) در پى قصد تعرّض قومش به مهمانان وى، از آنان دعوت مى كند كه تقواى الهى را رعايت كنند، حاكى است كه تقوا داراى چنين اثرى است.

مى دانيم همه پيامبران با كارشكنى مفسدان قوم خود مواجه بوده اند; اما سرانجام افرادى - كم يا زياد - بدانان مى گرويدند; ولى حتى يك نفر از قوم منحرف لوط به خاطر نوع فسادشان، (به غير از خانواده وى) به سخنان لوط ايمان نياوردند.

بنابر اينكه نهى از منكر و بازدارى ديگران از گناه مسؤوليت همگانى باشد، اعتراض خداوند به عالمان كه نهى از منكر را ترك كردند، حكايت از مسؤوليت خاص آنان در انجام اين وظيفه دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 6 - 1

1 - گروهى از مسلمانان در صدد بازداشتن پيامبر (صلی الله علیه و آله) از حركت به سوى جنگ بدر ، على رغم وضوح حقانيت آن

يجدلونك فى الحق بعد ما تبين

در وجه تركيبى «يجدلونك» چند نظر ايراد شده است ; از جمله اينكه «يجدلونك» حال براى فاعل «لكرهون» و يا همانند «إن فريقا» حال براى مفعول «أخرجك» باشد. بر اين دو مبنا، آيه مورد بحث توضيحى درباره قضاياى پيش از جنگ بدر است. گفتنى است جدال به معناى منازعه براى غلبه بر انديشه و رأى طرف مقابل است.

5 - لزوم نهى از منكر و مقابله با انحرافات جامعه

لولا ينهيهم الربنيون و الاحبار عن قولهم الاثم و اكلهم السحت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 5 - 4

4 - دست يازيدن به آلودگى هاى جنسى ، برخاسته از ضعف ايمان و مايه محروم شدن از سعادت اخروى است .

قد أفلح المؤمنون . .. و الذين هم لفروجهم حفظون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 56 - 9

9 - انحرافات جنسى ، مانعى جدى در طريق هدايت پذيرى جامعه

قالوا أخرجوا ءال لوط من قريتكم

مى دانيم همه پيامبران با كارشكنى مفسدان قوم خود مواجه بوده اند; اما سرانجام افرادى - كم يا زياد - بدانان مى گرويدند; ولى حتى يك نفر از قوم منحرف لوط به خاطر نوع فسادشان، (به غير از خانواده وى) به سخنان لوط ايمان نياوردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 73 - 1

1- قوم لوط ، در پى اصرار بر تداوم انحراف جنسى خود ، صبحگاهان گرفتار صدايى وحشتناك و غرش سهمگين شدند .

قال هؤلاء بناتى . .. فأخذتهم الصيحة مشرقين

«صيحة» به معناى صدا بلند كردن و فرياد است و چون اين صدا همراه با فزع و ترس است، از اين رو به صداى وحشتناك و غرش سهمگين تعبير شده است. «شرق» (مصدر مشرقين) به معناى طلوع خورشيد است. وزن فاعلى آن به معناى آنان داخل صبح شدند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 165 - 2،3

2 - قوم لوط ، مورد اعتراض و توبيخ او ، به خاطر انحراف جنسى

أتأتون الذكران من العلمين

استفهام در «أتأتون الذكران» براى توبيخ و سرزنش است.

3 - لواط و همجنس بازى ، انحرافى ابداع شده توسط قوم لوط

أتأتون الذكران من العلمين

قيد «من العالمين» مى تواند متعلق به «تأتون» باشد; يعنى، «أتأتون أنتم من بين العالمين الذكران; آيا از ميان مردم جهان، شما با مردان مى آميزيد؟» مقصود اين است كه در دنيا، هيچ قومى را نمى يابيد كه چنين رويه زشتى را برگزيده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 166 - 1

1 - قوم لوط ، مورد سرزنش وى به خاطر انحراف از مسير طبيعى در ارضاى غرايز جنسى

و تذرون ما خلق لكم ربّكم من أزوجكم

«وَذْر» (مصدر «تذرون») به معناى ترك كردن و واگذاشتن است. «من أزواجكم» بيانگر مراد از «ما» در «ما خلق لكم» «زوج» (مفرد «أزواج»)به معناى جفت و همسر است. «عدوان» (مصدر «عادون») نيز مرادف تعدى و تجاوز است; يعنى، «و آنچه را پروردگارتان براى شما آفريده است (همسرانتان) وامى گذاريد؟ نه بلكه شما گروهى تجاوزپيشه ايد».

جنسى اند.

جمله «إنه كان فاحشة و ساء سبيلاً» به منزله تعليل براى نهى است و مى تواند مفيد معناى ياد شده باشد.

عبارت «اُملى لهم» تأكيد و بيان ديگرى براى مسأله سقوط تدريجى كافران است; يعنى، ما به آنان مهلت داديم تا سقوط تدريجى آنان تحقق يابد.

عمر طولانى اگر ثمرى جز افزايش گناه و گرفتار شدن به عذاب الهى نداشته باشد، عمرى تباه و سرمايه اى نابود شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 56 - 2

2 - كفرپيشگانى كه بر پيمانشان با پيامبر (صلی الله علیه و آله) وفادار نماندند از پست ترين جنبندگان هستند .

إن شر الدواب . .. الذين عهدت منهم ثم ينقضون

«الذين عهدت منهم» مى تواند بدل و يا عطف بيان براى «الذين كفروا» در آيه قبل باشد، و نيز مى تواند مبتدا و خبر آن «فاما تثقفنهم . .. » در آيه بعد باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

بنابر اينكه متعلق «فتبيّنوا»، «كذلك كنتم من قبل»، باشد. يعنى اگر زمان را درك نكرديد و يا فراموش كرديد، تحقيق كنيد تا اعمال زشت جاهلى براى شما آشكار شود.

6 - زمينه سقوط انسان هاى فرومايه ، از ارزش ها و افتادن آنان به اعماق پستى ها ، پس از گذشت برهه اى از آغاز خلقت آنها فراهم مى شود .

ثمّ رددنه

حرف «ثمّ»، براى تراخى است.

لبئس ما كانوا يصنعون

برداشت فوق بر اين مبناست كه مراد از «ما»ى موصوله، جامعه اهل كتاب باشد ; يعنى عالمان يهود و نصارا - با ترك نهى از منكر - جامعه بدى را مى سازند.

1 - تلاش منافقان براى فساد در زمين و نابودى حرث و نسل ، در صورت به حكومت رسيدن

و اذا تولّى سعى فى الأرض . .. الحرث و النسل

بنابراينكه «تولّى»، به معناى حكومت باشد.

11 - نابود كردن كشاورزى و نسل كشى ، مبغوض خداوند

و اذا تولى . .. و يهلك الحرث و النسل و اللّه لا يحب الفساد

14 - فساد در زمين ، نتيجه اعمال انسان ها و حكومت هاى فاسد

و اذا تولى . .. ليفسد فيها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 221 - 4

4 - ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .

و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 225 - 7

7 - تغيير شخصيّت معنوى انسان ، در اثر كار هاى لغو و بيهوده *

لا يؤاخذكم الله باللغو فى ايمانكم و لكن يؤاخذكم بما كسبت قلوبكم

آيه مزبور احتمالا در صدد تقسيم سوگند به لغو و جِدّ و كفّاره داشتن يكى و نداشتن ديگرى نيست; بلكه در صدد بيان اين است كه اگر چه خداوند در سوگندهاى لغو كيفرى قرار نداده است; ولى اين عمل حكايت از قلبى بيمار دارد و يا اينكه به تدريج به بيمارى قلب و دل مى انجامد و خداوند بر اين بيمارى مؤاخذه مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 28 - 11

11 - حاكميّت و سرپرستى كافران بر امور مؤمنان ، زمينه انحطاط و بى ارزشى مؤمنان در پيشگاه خدا

لا يتّخذ المؤمنون الكافرين اوليا ء . .. و من يفعل ذلك فليس من اللّه فى شىء

خروج از ولايت خدا، مستلزم انحطاط است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 178 - 10

10 - كافران با كفر خويش ، حيات و عمر خود را تباه مى سازند .

انّما نملى لهم ليزدادوا اثماً و لهم عذاب مهين

عمر طولانى اگر ثمرى جز افزايش گناه و گرفتار شدن به عذاب الهى نداشته باشد، عمرى تباه و سرمايه اى نابود شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 27 - 4،5

ص: 145

4 - تلاش شهوترانان براى انحراف جوامع دينى از حدود و مقررات الهى در روابط جنسى

و يريد الّذين يتّبعون الشّهوات ان تميلوا ميلاً عظيماً

5 - تلاش هواپرستان براى انحراف جوامع دينى از محدوده احكام و قوانين الهى

و لا تنكحوا . .. حرّمت ... و يريد الّذين يتّبعون الشّهوات ان تميلوا ميلاً عظيماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 60 - 18

18 - سقوط به ژرفناى گمراهى ، پيامد پذيرش دادگاه هاى طاغوتى

يريدون ان يتحاكموا . .. و يريد الشّيطان ان يضلّهم ضلالا بعيداً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 13 - 2

2 - احساس برترى بر آدم از سوى ابليس، موجب سقوط و هبوط وى از جايگاه رفيع خويش شد.

قال أنا خير منه . .. قال فاهبط منها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 20 - 11

11 - شيطان، جلوه دهنده عوامل انحطاط و سقوط، به عنوان راه پيشرفت و تكامل

ما نهيكما ربكما . .. أو تكونا من الخلدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 182 - 1،2

1 - خداوند تكذيب كنندگان آياتش را بتدريج به ورطه هاى سقوط مى كشاند تا شايسته دوزخ شوند .

و الذين كذبوا بايتنا سنستدرجهم من حيث لايعلمون

«استدرجه إلى كذا» يعنى او را بتدريج و گام به گام به چيزى نزديك كرد. متعلق «سنستدرجهم»، به دليل آيه 179، جهنم است ; يعنى تكذيب كنندگان را بتدريج به جهنم نزديك مى كنيم.

2 - خداوند با عواملى خام كننده و خالى از هشدار ( رفاه ها و آسايش ها . . . ) تكذيب كنندگان آيات را به سير در راه سقوط وامى دارد .

سنستدرجهم من حيث لايعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 34 - 6

6- تمرد از فرمان خداوند ، عامل سقوط و طرد از درگاه الهى

قال فاخرج منها فإنك رجيم

ص: 146

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 35 - 6

6- تحقير تهيدستان و افراد بى مال و منال ، و غرور و سرمستى به اموال و امكانات ، در حقيقت ، تباه ساختن و سقوط دادن خويش است .

فقال . .. أنا أكثر منك مالاً و أعزّ نفرًا ... و هو ظالم لنفسه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 31 - 6،7

6 - شرك ورزيدن به خداى يگانه ، فرو افتادن از اوج كمالات انسانى و تبديل شدن به طعمه شيطان و گرفتار گشتن در دام او است .

و من يشرك باللّه فكأنّما خرّ من السماء فتخطفه الطير

7 - كفر ورزى و پرستش غير خدا ، سقوط از اوج هدايت ، نور و روشنايى ، به حضيض ضلالت ، ظلمت و تاريكى است .

و من يشرك باللّه . .. أو تهوى به الريح فى مكان سحيق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 15

15 - پيروى از شيطان و ارتكاب فحشا و منكرات ، مانع از رشد و بالندگى و مايه ناپاكى و انحطاط انسان است .

لاتتّبعوا خطوت الشيطن . .. فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر و لولا فضل اللّه عليكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 77 - 7

7 - تكبر و خودبرتربينى و سرپيچى از فرمان الهى ، موجب سقوط انسان از منزلت والا و طرد از درگاه الهى است .

إلاّ إبليس استكبر . .. قال فاخرج منها فإنّك رجيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 23 - 4

4 - بى اعتقادى به علم گسترده الهى ، موجب انحطاط ، سقوط و نابودى انسان

أنّ اللّه لايعلم . .. ظننتم بربّكم أرديكم

«ارداء» (مصدر «اردى») به معناى نابود كردن و هلاك ساختن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 17 - 15

15- انسان بد رفتار با پدر و مادر و ناباور به وعده هاى الهى ، فاقد رشد و كمال *

أُلئك الذين نتقبّل . .. و الذى قال لولديه أُفّ ... ما هذا إلاّ أسطير الأوّلين

با توجه به مقابله «والذى قال. ..» با «اُولئك الذين نتقبّل...»، به دست مى آيد كه بد رفتاران با والدين و ناباوران به دين، در

ص: 147

حقيقت از رشد و خرد بى بهره اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 8 - 4

4- كفر ، موجب سقوط انسان و از بين رفتن اعمال نيك وى *

و الذين كفروا فتعساً لهم و أضلّ أعملهم

برداشت بالا بدان احتمال است كه «أضلّ أعمالهم» نظر به حبط عمل داشته باشد; يعنى، اگر كافران عمل نيكى هم داشته باشند، پس از مرگ به كار آنان نخواهد آمد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 37 - 2،3

2 - پيشرفت و تكامل معنوى يا سقوط و انحطاط انسان ، در دست خود او است .

لمن شاء منكم أن يتقدّم أو يتأخّر

3 - « دين دارى » ، موجب پيشرفت و تكامل و « بى دينى » ، موجب انحطاط و سقوط است .

لمن شاء منكم أن يتقدّم أو يتأخّر

مقصود از تقدم و تأخر در آيه شريفه - به قرينه نظير آن در آيه 19 از سوره قبل (إنّ هذه تذكرة فمن شاء اتّخذ إلى ربّه سبيلاً) - ممكن است سبقت در اتخاذ راه خدا و عقب افتادن با تخلّف از آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شمس - 91 - 10 - 3

3 - گناه ، مايه سقوط و تباهى نفس انسان است .

فجورها. .. دسّيها

تقابل فعل هاى «دسّاها» و «زكّاها» - در قياس با تقابل «فجور» و «تقوى» در آيات پيشين - بيانگر تأثير «تقوا» در تزكيه و تأثير فجور، در سقوط نفس است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شمس - 91 - 11 - 7

7 - طغيان گرى ، اصرار بر گناه و تكذيب پيام هاى الهى ، مايه سقوط و تباهى نفس انسان است .

و قد خاب من دسّيها . كذّبت ثمود بطغويها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تين - 95 - 6 - 5

5 - كيفر هاى الهى و سقوط انسان به اعماقِ پستى ها ، دستاورد عقيده و كردار خود او است .

ثمّ رددنه أسفل سفلين . إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الصلحت

ص: 148

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 16 - 4

4 - آلودگى به دروغ و گناه ، ساقط كننده انسان تا مرحله تكذيب دين و باز داشتن مردم از نماز

ينهى. عبدًا إذا صلّى ... كذّب و تولّى ... ناصية كذبة خاطئة

وصف هاى «كاذبة» و «خاطئة» بيانگر استمرار كذب و خطا در شخص است. اين دو وصف در مقايسه با «ينهى» و «كذّب» - فعل و دلالت كننده بر حدوث نهى و تكذيب اند - به منزله علت و معلول مى باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 63 - 6

6- پيروى انسان از ابليس ، عامل از دست دادن كرامت انسانى و هم سنخ شدن با او

فمن تبعك منهم فإن جهنّم جزاؤكم

التفات از خطاب مفرد به جمع، حكايت از آن دارد كه پيروان شيطان، در رديف او قرار گرفته و با او هم سنخ مى شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 123 - 5

5 - تخلف و عصيان از فرمان هاى پروردگار ، موجب سقوط انسان و تنزل مقام او است .

و عصى ءادم . .. قال اهبطا منها

جمله «ثمّ اجتباه. ..» گرچه قبل از ماجراى هبوط ذكر شده است; ولى براساس آياتى كه در سوره بقره گذشت، توبه آدم پس از هبوط بوده است. بنابراين جمله «قال اهبطا...» بيان مجازات عصيان آدم است و «ثمّ اجتباه...» جمله معترضه مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 44 - 11

11 - هواپرستى و شرك ، موجب سقوط انسان از منزلت انسانى خويش

أرءيت من اتّخذ إلهه هويه . .. إن هم إلاّ كالأنعم بل هم أضلّ سبيلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 21 - 9

9 - خطاپيشگى و غوطهورى در گناه ، مايه سقوط و بدفرجامى انسان و نه لغزش هاى ناخواسته *

اجترحوا السيّئات

تعبير «إجترحوا» - كه در آن معناى طلب و پى جويى نهفته است - مى تواند بيانگر اين معنا باشد كه آنچه انسان را از جرگه مؤمنان صالح خارج مى سازد، نه صرف لغزش; بلكه گناه جويى است.

7 - تكذيب پيامبران و آيات الهى از عوامل سقوط و انحطاط تمدنهاى بشرى

ثم انظروا كيف كان عقبة المكذبين

روابط اقتصادى، يك اصل و قانون است كه با عدم رعايت آن، جامعه رو به فساد خواهد رفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 21 - 16

16 - كشتن انبياى الهى و عدالتخواهان ، موجب گرفتارى جامعه به مشكلات توانفرساست .

و يقتلون النّبيّن بغير حق . .. فبشّرهم بعذاب اليم

بنابراينكه «فبشّرهم بعذاب اليم»، نظر به مشكلات دنيوى و اخروى داشته باشد; به قرينه آيه بعد كه مى فرمايد: «حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 103 - 22،23

22 - جامعه جزيرة العرب در عصر بعثت پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، به خاطر تفرقه و نزاع ، در معرض نابودى و هلاكت

و كنتم على شفا حفرة من النار

بنابراينكه «النار»، استعاره از هلاكت و نابودى باشد.

23 - تفرقه و دشمنى افراد يك جامعه با يكديگر ، قراردهنده آن جامعه ، بر لبه پرتگاه نابودى و هلاكت

اذ كنتم اعداءً فالّف بين قلوبكم . .. و كنتم على شفا حفرة من النار

بنابراينكه «النار»، استعاره از هلاكت و نابودى به واسطه نزاعها و كشمكشها باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 118 - 19

19 - مناسبات صميمانه جامعه اسلامى با بيگانگان ، همواركننده نفوذ ايشان در آن جامعه و اخلال در آن

لا تتخذوا بطانة من دونكم لا يألونكم خبالا

جمله «لا يألونكم . .. »، بيان علت براى «لا تتخذوا ...» است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 144 - 10

10 - خطر ارتداد و واپسگرايى براى جامعه ، پس از فقدانِ رهبر دينى آن جامعه

و ما محمّد الّا رسول قد خلت من قبله . .. افاين مات او قتل انقلبتم على اعقابكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 160 - 12

12 - تكيه بر غير خدا ، موجب خذلان و خوارى جوامع بشرى

و ان يخذلكم فمن ذا الّذى ينصركم . .. و على اللّه فليتوكّل المؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

ص: 152

3 - نساء - 4 - 28 - 3

3 - شكستن حريم قوانين الهى در روابط جنسى ، رنج آفرين و موجب مشقت براى جوامع انسانى است .

و يريد الّذين يتّبعون الشّهوات . .. يريد اللّه ان يخفّف عنكم

چنانچه رعايت احكام الهى در ازدواج موجب سبكبارى باشد، زير پا گذاردن آن قوانين، رنج آور و مشقتبار خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 29 - 11

11 - جابجايى نامشروع و باطل اموال در جامعه ، موجب تباهى و نابودى آن جامعه

لا تاكلوا . .. و لا تقتلوا انفسكم

جمله «و لا تقتلوا» مى تواند بيانگر علّت حكم در معطوف عليه، يعنى جمله «لا تاكلوا» باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 26 - 11

11 - بى گناهان جامعه ، در خطر گرفتار آمدن به كيفر گناهكاران

قال فانها محرمة عليهم اربعين سنة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 4 - 7

7 - تخلف جوامع از فرامين خدا، موجب سقوط معنوى آن جوامع و زمينه ساز گرفتارى آنان به عذاب دنيوى (عذاب استيصال).

و لاتتبعوا . .. و كم من قرية أهلكنها

برداشت فوق بر اين اساس است كه «فاء» در «فجاءها» بيانگر ترتيب باشد. بر اين مبنا مراد از هلاكت، هلاكت معنوى خواهد بود. يعنى جوامعى در گذشته منحرف شدند و پس از آن گرفتار عذاب الهى گشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 79 - 8

8 - جوامع بى اعتنا به پيام هاى الهى و بيزار از خيرخواهى نصيحت گران ، در خطر هلاكت و نابودى

فأخذتهم الرجفة . .. نصحت لكم و لكن لاتحبون النصحين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 84 - 5

5 - جوامع مبتلا به لواط و فحشا ، جوامعى مجرم و در معرض نابودى با عذاب هاى سخت الهى

فانظر كيف كان عقبة المجرمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 28 - 8

ص: 153

8- رهبران و سردمداران كفر و شرك در مكه ، افرادى ناسپاس و عامل اصلى سقوط و بدبختى مردم بودند .

ألم تر إلى الذين بدّلوا نعمت الله كفرًا و أحلّوا قومهم دار البوار

با توجه به اينكه آيه فوق در مكه نازل شده است، مى توان استفاده كرد كه مصداق مورد نظر آيه «الذين بدّلوا . .. و أحلّوا قومهم» سران كفر و شرك، همچون ابوجهل و ابولهب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 66 - 5

5- فراگيرى جرم و جنايت در جامعه ، موجب انحطاط و زوال آن خواهد شد .

إنا أُرسلنا إلى قوم مجرمين . .. أن دابر هؤلاء مقطوع مصبحين

از اينكه ملائكه عذاب قوم لوط به آن حضرت اعلام مى كنند كه: «أن دابرهؤلاء مقطوع» (نسل آن قوم قطع مى شود) و نمى گويند: نسل گنهكاران قطع مى شود و نيز در آيه بعد كار «آمدن» به همه اهل شهر نسبت داده شده (و جاء أهل المدينة)، حاكى است كه همه مردم شهر قوم لوط آلوده به گناه بوده اند. تعبير «مجرم» از آنان و نجات خانواده لوط(ع) از عذاب به جز همسر او نيز مؤيد برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 10

10 - تسويلات نفس ( زيبانمايى كار هاى زشت و ناروا ) ، خطرى در كمين افراد و جوامع

و كذلك سوّلت لى نفسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 18 - 12

12 - جامعه بى خبر از تعاليم دينى و از يادبرنده خدا ، در معرض هلاكت و محكوم به نابودى است .

حتّى نسوا الذكر و كانوا قومًا بورًا

برداشت فوق، از تقدم جمله «حتّى نسوا الذكر» بر «كانوا قوماً بوراً» و ارتباط ميان آن دو، استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 36 - 7

7 - تكذيب آيات خداوند و نپذيرفتن دعوت انبيا ، در پى دارنده سقوط و نابودى جوامع بشرى

فقلنا اذهبا إلى القوم الذين كذّبوا بأيتنا فدمّرنهم تدميرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 14 - 9

9 - فسادگرى ، ريشه بلا ها و تباهى هاى جامعه فرعونى

فانظر كيف كان عقبة المفسدين

ص: 154

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 52 - 3

3 - ظلم و گناه ، بنيان برافكن جوامع بشرى

يقوم لم تستعجلون بالسيّئة قبل الحسنة. .. فتلك بيوتهم خاوية بما ظلموا

ثموديان، به صورت جامعه اى متشكل بودند كه در نتيجه ظلم و گناه خود به گونه دسته جمعى و فراگير هلاك شدند و اين نشان مى دهد كه هر جامعه اى كه معصيت و ستم در آن رواج پيدا كند، در معرض خطر نابودى قرار مى گيرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 4 - 13

13 - تفرقه ميان مردم و افزايش بسيار و نامتعادل زنان بر مردان در يك جامعه ، از عوامل فساد و تباهى آن جامعه و مردم

جعل أهلها شيعًا يستضعف طائفة منهم يذبّح أبناءهم و يستحيى نساءهم إنّه كان من المف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 38 - 15

15- نقش ثروت اندوزى و عدم انفاق ، در زوال جامعه و پيدايش تحولات ويرانگر اجتماعى *

تدعون لتنفقوا . .. و إن تتولّوا يستبدل قومًا غيركم

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه تعبير «يستبدل قوماً غيركم» اشاره به يكى از سنت هاى اجتماعى خداوند داشته باشد; زيرا امت هاى گرفتار در انحرافات اقتصادى، از درون پوسيده و يا به وسيله ملتى ديگر مقهور مى شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 44 - 7

7 - تكذيب قرآن و معاد ، از عوامل و زمينه هاى سقوط تدريجى جوامع بشرى

سنستدرجهم من حيث لايعلمون

سيروا . .. فانظروا كيف كان عقبة الذين من قبل

دعوت به مطالعه و عبرت آموزى، نشان دهنده اين است كه آنچه براى پيشينان رخ داده، در صورت انجام دادن كارى مانند كار آنان، باز رخ خواهد داد. اين، حكايت از قانون مندى ثابتى مى كند.

سنستدرجهم

«إستدراج» (مصدر «سنستدرج») در اصل به معناى نزديك كردن كسى به سوى چيزى است و مقصود از آن در اين آيه، بردن ونزديك كردن كافران به ورطه سقوط و هلاكت است; به گونه اى كه خود متوجه آن نشوند (برگرفته از لسان العرب).

11 - جوامعى كه خود را در پناه تعاليم وحى قرار ندهند ، خطر گرفتار شدن در ورطه انواع گمراهى ها ، آنان را تهديد مى كند .

هو الذى ينزّل على عبده ءايت بيّنت ليخرجكم من الظلمت إلى النور

ص: 160

بنابر اينكه «اثاب» به معناى مجازات باشد نه پاداش، و مراد از «غمّا»، اندوه مسلمانان به خاطر از دست دادن غنائم و مراد از «بغمّ»، غمى باشد كه بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد كردند. و «باء» در «بغمّ» به معناى سببيّت گرفته شده است.

21 - هجوم پى در پى غم ها و حسرت ها به مسلمانان در كارزار احد ، نتيجه مخالفت آنان با پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله)

اذ تصعدون . .. فاثابكم غمّا بغمّ

برخى از مفسران برآنند كه «باء» در «بغمّ» الصاقيّه است و مراد، غمهاى فراوانى است كه يكى پس از ديگرى در آن نبرد به مسلمانان وارد مى شد و همه آنها پيامد فرار از جنگ و مخالفت با دستور پيامبر (صلی الله علیه و آله) بود. در برداشت فوق «اثابكم» به معناى مجازات گرفته شده نه پاداش.

27 - تسلّط خالد بن وليد بر مسلمانان در جنگ احد ، موجب افزايش اندوه آنان از شكست در آن كارزار

امام باقر (ع) درباره «فاثابكم غمّاً بغمّ» فرمود: فامّا الغمّ الاوّل فالهزيمة و القتل و امّا الاخر فاشراف خالد بن الوليد عليهم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 154 - 1،4

1 - فروفرستادن خوابى آرام بخش از سوى خداوند بر پيكارگران احد ، به دنبال اندوههايى كه در آن كارزار بر ايشان گذشت .

ثمّ انزل عليكم من بعد الغمّ امنة نعاساً

«امنة» (آرامش خاطر)، مفعول براى «انزل» است و «نعاساً» به معناى خواب، عطف بيان و يا بدل از «امنة» است.

4 - وضعيّت اندوهگين و پر دلهره و اضطراب مسلمانان پس از كارزار احد

ثمّ انزل عليكم من بعد الغمّ امنة نعاساً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 170 - 12

12 - شادمانى شهيدان از نبودن هيچ ترس و اندوهى براى مجاهدان راه خدا پس از شهادت

و يستبشرون بالّذين لم يلحقوا بهم من خلفهم الّا خوف عليهم و لا هم يحزنون

استبشار به معنى شادمانى بر اثر دريافت بشارت است. (لسان العرب)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 176 - 1،2،4

1 - علاقه وافر پيامبر (صلی الله علیه و آله) به هدايت يافتن مردم و اندوه و تأسف عميق وى از شتاب برخى از مردم در كفر

و لا يحزنك الّذين يسارعون فى الكفر

2 - توصيه خداوند به پيامبر (صلی الله علیه و آله) مبنى بر اندوهگين نشدن از شتاب برخى مردم در كفر

و لا يحزنك الّذين يسارعون فى الكفر

4 - نگرانى پيامبر (صلی الله علیه و آله) از آسيب يافتن دين خدا به واسطه تلاش هاى كفرآميز

و لا يحزنك الّذين يسارعون فى الكفر

از اينكه خداوند در مقام دلدارى مى فرمايد: انّهم لن يضروا اللّه شيئاً (آنان با كفرشان به خدا ضررى نمى رسانند)، معلوم مى شود كه سبب ناراحتى پيامبر (صلی الله علیه و آله)، احتمال آسيب رسانى كافران به دين خدا بوده است.

ص: 162