نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن جلد 4
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مركز تحقيقات رايانه اي قائميه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 82 - 3
3 _ خروج از محور دين و مخالفت با رسولان الهى در هر زمان و گرويدن به ديگر اديان ، فسق است .
و اذ اخذ اللّه . .. فمن تولّى بعد ذلك فاولئك هم الفاسقون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 21
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 4
4 _ ارتداد گروهى از مؤمنان پس از جريان جنگ احد *
انّ الّذين اشتروا الكفر بالايمان لن يضرّوا اللّه شيئاً
به مقتضاى ارتباط اين آيه با آيات قبل، مراد از «الّذين اشتروا . .. »، مى تواند آن گروه از مسلمانانى باشد كه پس از نبرد احد با تبليغات سوء و شايعات در تضعيف روحيه مؤمنان مى كوشيدند و آنان را از غزوه حمراءالاسد بازمى داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 217 - 27،36
27 _ كسانى كه مرتدّ بميرند ، اعمالشان در دنيا و آخرت تباه ( حَبط ) مى گردد .
و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة
36 _ هشدار خداوند ، به عواقب سوء ارتداد
ص: 1
و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم . .. و اولئك اصحاب ال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 86 - 1،7
1 _ بازگشت به كفر ( ارتداد ) پس از ايمانِ آگاهانه و پس از گواهى دادن بر حقّانيّت پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، موجب محروميّت از هدايت الهى
كيف يهدى اللّه قوماً كفروا . .. و جاءهم البيّنات و اللّه لا يهدى القوم الظالمين
قيدِ آگاهانه از «جاءهم البيّنات» استفاده مى شود.
7 _ محروميّت مرتدّان از هدايت ، سنّت خداوند است .
كيف يهدى اللّه قوماً . .. و اللّه لا يهدى القوم الظالمين
سنّت، از استفهام انكارى نسبت به هدايت مرتدّان و تأكيد بر اين مسأله در جمله «و اللّه لا يهدى . .. »، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 87 - 1
1 _ بازگشت به كفر ( ارتداد ) با وجود دلايل روشن ، موجب گرفتارى به طرد و نفرين خدا و فرشتگان و مردم
قوماً كفروا بعد ايمانهم . .. اولئك جزاؤهم انّ عليهم لعنة اللّه و الملئكة و النّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 106 - 6
6 _ كفر و ارتداد ، عامل روسياهى و عذاب در قيامت
فاما الذين اسودّت وجوههم اكفرتم بعد ايمانكم فذوقوا العذاب بما كنتم تكفرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 10،12،14،15،17
10 _ خطر ارتداد و واپسگرايى براى جامعه ، پس از فقدانِ رهبر دينى آن جامعه
و ما محمّد الّا رسول قد خلت من قبله . .. افاين مات او قتل انقلبتم على اعقابكم
12 _ كفر و ارتداد و پشت كردن به خط رسالت انبيا ، حركتى ارتجاعى و واپسگرايانه است .
و ما محمّد الّا رسول . .. افاين مات او قتل انقلبتم على اعقابكم
14 _ ارتداد و كفر افراد ، زيانى به خداوند نمى رساند .
و من ينقلب على عقبيه فلن يضرّ اللّه شيئا
15 _ پشت كردن به خط رسالت انبيا و بازگشت از اسلام به كفر ، زيان رساندن به خويشتن است .
و ما محمّد الّا رسول . .. و من ينقلب على عقبيه فلن يضرّ اللّه شيئا
كفر و ارتداد، قطعا دربردارنده زيان است و به حكم «فلن يضرّ اللّه»، اين زيان، متوجه خداوند سبحان نخواهد شد ; بنابراين الزاماً دامنگير فرد و جامعه مرتد و كافر خواهد شد.
17 _ واپسگرايى و ارتداد ، كفران نعمتِ رسالت انبيا و هدايت الهى است .
و من ينقلب على عقبيه . .. و سيجزى اللّه الشّاكرين
مفهوم جمله «و سيجزى اللّه الشّاكرين» اين است كه مرتدان، ناسپاس هستند، و به مناسبت حكم و موضوع، اين ناسپاسى در
ص: 2
ارتباط با رسالت انبيا و هدايت الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 5،7
5 _ كفر ، ارتداد و عصيان بر خداوند ، حركتى واپسگرايانه
ان تطيعوا . .. يردّوكم على اعقابكم
7 _ ارتداد و واپسگرايى جامعه ايمانى و پيروى آنان از كفرپيشگان ، حركتى زيانبار و خسارت آفرين
ان تطيعوا الّذين كفروا يردّوكم على اعقابكم فتنقلبوا خاسرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 7
7 _ بازگشت ضرر ارتداد به خود مرتدان
انّ الّذين اشتروا الكفر بالايمان لن يضرّوا اللّه شيئاً
برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مراد از «الّذين . .. » كسانى باشد كه پس از اختيار اسلام به كفر مى گرايند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 137 - 5،7
5 _ ارتداد هاى مكرر و اصرار بر كفر ، در پى دارنده شقاوت ابدى و محروميت از هدايت الهى است .
إنّ الذين ءامنوا ثم كفروا . .. لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم سبيلا
7 _ سرگردانى و تحير ، ره آورد ارتداد هاى مكرر
إنّ الذين ءامنوا ثم كفروا . .. لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم سبيلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 138 - 5
5 _ ارتداد و ازدياد كفر ، موجب گرفتار شدن به عذاب دردناك
ءامنوا ثم كفروا . .. بشر المنفقين بانّ لهم عذاباً أليماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 33
33 _ ارتداد ، موجب حبط عمل و زيان اخروى است .
و من يكفر بالايمن فقد حبط عمله و هو فى الأخرة من الخسرين
ظاهر جمله «من يكفر بالإيمن» اين است كه ايمان تحقق يابد و آنگاه به آن كفر ورزيده شود و مورد انكار قرار گيرد، چنين كفرى را ارتداد مى گويند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 71 - 11،13،16
11 _ گرايش به شرك پس از توحيد (ارتداد)، حركتى ضد تكاملى و ارتجاعى است.
ص: 3
أندعوا من دون الله . .. و نرد على أعقابنا بعد إذ هدينا الله
معناى جمله «نرد على . .. » صرفاً به معناى بازگشت به گذشته تاريخى نيست بلكه حكايت از بازگشت به جهل و عقب ماندگى فكرى نيز دارد.
13 _ بازگشت كننده به شرك (مرتد) مانند ديوانه اى سرگردان است كه شيطانها (جنيان) عقل او را زايل كرده اند.
أندعوا من دون الله . .. و نرد ... كالذى استهوته الشيطين
«استهوته الشياطين» يعنى شيطانها عقل و فكر او را برده اند. همچنين جمله «استهوته الشياطين» را در موردى كه شخصى جن زده شده باشد، به كار مى برند. (لسان العرب).
16 _ شرك و ارتداد، زمينه ساز حيرت و سرگردانى است.
و نرد على . .. كالذى استهوته الشيطين فى الأرض حيران
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 74 - 25
25 _ روى گردانى از حق و اصرار بر كفر و ارتداد ، مستلزم كيفر شديد دنيوى و اخروى است .
و إن يتولوا يعذبهم اللّه عذاباً أليماً فى الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 106 - 1
1- ميل و گرايش به كفر پس از پذيرش ايمان ( ارتداد ) ، موجب خشم شديد الهى است
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. فعليهم غضب من الله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 20 - 12
12- اصحاب كهف ، ارتداد و پذيرش دوباره شرك را ، گناهى بزرگ و مانع سعادت جاودان خود مى دانستند .
أو يعيدوكم فى ملّتهم و لن تفلحوا إذًا أبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 86 - 16
16 - گمراهى پس از هدايت و شركورزى پس از توحيد ، زمينه ساز گرفتارى به خشم سنگين و پايدار خداوند و عذابى سخت و طولانى از جانب او
أضلّهم السامرىّ . .. أم أردتّم أن يحلّ عليكم غضب من ربّكم
«حلول غضب» بر رسوخ و دوام آن و نكره بودن «غضب» بر عظمت آن دلالت دارد. فرود آمدن غضب الهى، كنايه از نزول عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 9
9 - پايبندى به دين به خاطر سود مادى و ر ها كردن آن ( ارتداد ) به وقت دشوارى ها و محروميت ها ، مايه خسران و تباهى دنيا و آخرت
ص: 4
و إن أصابته فتنة انقلب على وجهه خسر الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 55 - 25
25 - كفر و ارتداد ، پس از ديدن حاكميت دين و دين داران و امنيت و آرامش زير سايه آن ، نشان فسق و تبه كارى و خروج از راه حق و صواب است .
وعد اللّه الذين ءامنوا منكم . .. ليستخلفنّهم ... و ليمكّننّ لهم دينهم ... يعبدون
در اين كه مقصود از «كفر» در آيه شريفه چيست؟ ميان مفسران دو ديدگاه وجود دارد: 1_ مقصود ارتداد است; يعنى، چنانچه هر كس پس از ديدن حاكميت و امنيت زير سايه دين و نيز اتمام حجت الهى، مجدداً راه كفر را بپيمايد، او حقيقتاً فاسق و تبه كار است. 2- مراد كفران نعمت است; يعنى، آن كس كه نعمت حاكميت و امنيت تحت لواى دين را مشاهده كند و در عين حال به جاى شكرگزارى، راه ناسپاسى را بپيمايد، او حقيقتاً فاسق و تبه كار است. برداشت ياد شده، بنابر ديدگاه نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 25 - 3
3- روى گردانى از دين ، پس از گرايش و تمايل به آن ، عملى ارتجاعى و مورد نكوهش
إنّ الذين ارتدّوا على أدب_رهم من بعد. .. الشيط_ن سوّل لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - منافقون - 63 - 3 - 5
5 - كفر و ارتداد ، زمينه ساز مُهر شدن دل است .
ذلك بأنّهم ءامنوا ثمّ كفروا فطبع على قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 96 - 6
6 - ارتداد سامرى ، سبب انحراف بنى اسرائيل بود .
فنبذتها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 86 - 2
2 - ارتداد مردم و گمراه شدن آنان پس از هدايت ، مقوله اى سزاوار به خشم آمدن و فرو رفتن در حزن و اندوه
و أضلّهم السامرىّ . فرجع موسى إلى قومه غضب_ن أسفًا
ص: 5
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - منافقون - 63 - 3 - 6
6 - دل هاى منافقان ، بر اثر كفر و ارتداد مُهر شد .
ذلك بأنّهم ءامنوا ثمّ كفروا فطبع على قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 90 - 2
2 _ ارتداد و اصرار بر كفر ، موجب محروميّت از هدايت خداوند
انّ الذين كفروا . .. لن تقبل توبتهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 9
9 - آرزو و هدف نهايى كافران ، به كفر و ارتداد كشاندن مؤمنان است .
ودّوا لو تكفرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 3
3 - آرزوى يهود و نصارا براى مرتد ساختن مسلمانان صدر اسلام آرزويى خام و تلاش آنان در اين زمينه ، تلاشى ناموفق بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم
به كارگيرى فعل ماضى «ودّ» (دوست داشتند) به جاى فعل مضارع (دوست مى دارند) اشاره به اين نكته دارد كه: تلاش آنان بى ثمر است، به گونه اى كه بايد علاقه و تلاش آنان را سپرى شده دانست.
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 52 - 3
3 - گناه ارتداد ، گناهى قابل عفو و آمرزش الهى
ثم اتخذتم العجل . .. ثم عفونا عنكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 153 - 6
6_ ارتداد ( مشرك شدن پس از توحيد و كفرورزى پس از ايمان ) گناهى قابل بخشش است .
و الذين عملوا السيئات . .. إن ربك من بعدها لغفور رحيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 175 - 4،5
4 _ بلعم باعورا معارف الهى را به دور افكند و آنها را ناديده انگاشت و مرتد شد .
ءاتينه ءايتنا فانسلخ منها
5 _ شيطان در پى فاصله گرفتن بلعم باعورا از معارف الهى به تعقيب وى پرداخت .
فأتبعه الشيطن
«اتباع» (مصدر أتبع) به معناى دنبال كردن و تعقيب كردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 176 - 17
17 _ بلعم باعورا پس از ايمان به آيات الهى آنها را تكذيب كرد .
فمثله كمثل الكلب . .. ذلك مثل القوم الذين كذبوا بايتنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 52 - 4،8
4 - آمرزش گناه ارتداد و گوساله پرستى بنى اسرائيل ، از نعمت هاى بزرگ خداوند بر آنان
ثم عفونا عنكم من بعد ذلك
ص: 7
چون آيه هاى اين بخش از سوره، در صدد بيان نعمتهاى الهى به بنى اسرائيل است، مفاد جمله «عفونا عنكم» نيز به منظور بيان نعمت ايراد شده است و از آن جا كه اين معنا با حرف «ثم» به ديگر نعمتها عطف گرديده، اشاره به رتبه برتر نعمت آمرزش نسبت به نعمتهاى ديگر دارد.
8 - ايجاد زمينه هاى سپاسگزارى در بنى اسرائيل ، از هدف هاى آمرزش گناه ارتداد ايشان
ثم عفونا عنكم من بعد ذلك لعلكم تشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 92 - 10
10 - ارتداد قوم موسى و گرايش آنان به گوساله پرستى ، از جمله ستم هاى آنان
ثم أتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 148 - 11
11 _ بنى اسرائيلِ زمان موسى بر اثر ارتداد و گرايش به گوساله پرستى از ستمكاران شدند .
اتخذوه و كانوا ظلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 85 - 11
11 - ارتداد بنى اسرائيل و پيدايش گوساله پرستى در ميان آنان ، پس از عبورشان از دريا بود .
ي_بنى اسرءيل قد أنجين_كم من عدوّكم . .. فتنّا قومك من بعدك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 5
5 _ ارتداد برخى مسلمانان صدر اسلام ، با پذيرش ولايت و دوستى يهود و نصارا
فترى الذين فى قلوبهم مرض . . يا ايها الذين ءامنوا من يرتد منكم عن دينه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 86 - 2
2 _ بازگشت عدّه اى از اسلام به كفر ، در حيات پيامبر (صلی الله علیه و آله)
كيف يهدى اللّه قوماً كفروا
شأن نزول و لحن آيه دلالت بر وقوع ارتداد برخى مسلمانان در حيات پيامبر (صلی الله علیه و آله) دارد. (روح المعانى).
ص: 8
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 65 - 3
3- تغيير شخصيت قوم بت پرست ابراهيم ، با روى آوردن مجدد آنان به شرك و بت پرستى
فقالوا إنّكم أنتم الظ_لمون . ثمّ نكسوا على رءوسهم
برداشت ياد شده براساس اين نكته است كه مقصود از زير و رو شدن در جمله «ثمّ نكسوا على رءوسهم» تغيير عقيده بت پرستان باشد. براين اساس تشبيه كردن چنين تغييرى به واژگون شدن انسان، مى تواند كنايه از تغيير و دگرگونى اساسى شخصيت بت پرستان باشد كه براثر اين تغيير، عقايد آنان نيز تغيير يافت .
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 2،6
2 _ ارتداد مسلمانان و بازگشتشان از اسلام ، هيچ ضررى را متوجه دين خدا نخواهد كرد .
من يرتد منكم عن دينه فسوف يأتى اللّه بقوم
برداشت فوق بر اين مبناست كه جواب شرط (من يرتد . ..) جمله اى همانند «فلن يضر دين اللّه) در تقدير گرفته شود و جمله «فسوف يأتى اللّه ...» جايگزين جزاى حقيقى شده باشد ; زيرا بيانگر علت آن جزاست.
6 _ دين خدا ، على رغم ارتداد و گرايش گروههايى از مسلمانان به كفر ، همچنان توفنده و گسترش يابنده
يا ايها الذين ءامنوا من يرتد منكم عن دينه فسوف يأتى اللّه بقوم يحبهم و يحبونه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 66 - 4
4 _ منافقان صدر اسلام ، گروهى بودند كه در آغاز به اسلام ايمان آوردند ولى بعداً به كفر گرويده و مرتد شدند .
لا تعتذروا قد كفرتم بعد إيمنكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - منافقون - 63 - 3 - 3
3 - منافقان صدراسلام ، عناصرى مرتد بودند ( ابتدا ايمان آوردند و سپس كفر ورزيدند ) .
ذلك بأنّهم ءامنوا ثمّ كفروا
ص: 9
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 14 - 1
1 - در صورت ورود احزاب متّحد از نواحى و اطراف به خانه هاى منافقان در مدينه و درخواست اظهار شرك ، آنان ، با ايشان همسويى مى كردند .
و لو دخلت عليهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنة لأتوها و ما تلبّثوا بها إلاّ يسيرًا
نايب فاعل فعل «دخلت» مى تواند «بيوت» و مى تواند «يثرب» باشد. برداشت ياد شده، براساس احتمال نخست است. لازم به ذكر است كه «اقطار» جمع «قطر» است كه به معناى جانب است (مفردات راغب). مراد از «الفتنة» به قرينه مقام، شرك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 87 - 3
3 _ تحذير خداوند از مرتدّ شدن مؤمنان و هشدار نسبت به آن
قوماً كفروا بعد ايمانهم . .. اولئك جزاؤهم انّ عليهم لعنة اللّه و الملئكة و النّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 72 - 8
8 _ احتمال ارتداد و تأثيرپذيرى مؤمنان ، از ديدگاه اهل كتاب
امنوا بالذى . .. لعلّهم يرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 101 - 1
1 _ گمراهى و كفر ( ارتداد ) مؤمنان ، على رغم تلاوت آيات الهى بر آنان و حضور پيامبر (صلی الله علیه و آله) در ميانشان ، مايه شگفتى است .
و كيف تكفرون و انتم تتلى عليكم ايات اللّه و فيكم رسوله
مراد از استفهام، تعجّب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 4
4 _ ارتداد گروهى از مؤمنان پس از جريان جنگ احد *
انّ الّذين اشتروا الكفر بالايمان لن يضرّوا اللّه شيئاً
به مقتضاى ارتباط اين آيه با آيات قبل، مراد از «الّذين اشتروا . .. »، مى تواند آن گروه از مسلمانانى باشد كه پس از نبرد احد با تبليغات سوء و شايعات در تضعيف روحيه مؤمنان مى كوشيدند و آنان را از غزوه حمراءالاسد بازمى داشتند.
ص: 10
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 9
9 - پايبندى به دين به خاطر سود مادى و ر ها كردن آن ( ارتداد ) به وقت دشوارى ها و محروميت ها ، مايه خسران و تباهى دنيا و آخرت
و إن أصابته فتنة انقلب على وجهه خسر الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 137 - 3
3 _ يهود ، مرتدانى كه با انكار عيسى ( ع ) كافر شدند و با انكار حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) ، بر كفر خويش افزودند .
لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم سبيلا
در شأن نزول آمده كه مقصود آيه، يهوديان هستند كه به حضرت موسى(ع) ايمان آوردند و سپس با گوساله پرستى كافر شدند و پس از مراجعه ى آن حضرت(ع) از طور، دوباره مؤمن شدند. تا آنگاه كه به حضرت عيسى(ع) كفر ورزيدند و با انكار رسول اللّه(صلی الله علیه و آله)، بر كفر خويش افزودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 153 - 18
18 _ گوساله پرستى و ارتداد يهوديان عصر موسى ( ع ) و عفو خداوند از آنان
ثم اتخذوا العجل من بعد ما جاءتهم البينت فعفونا عن ذلك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 20 - 3
3- مشركان ، در عصر اصحاب كهف ، در صورت بازگشت كامل يكتاپرستان به شرك ، از كيفر آنان چشم پوشى مى كردند .
يرجموكم أو يعيدوكم فى ملّتهم
در اصل، بايد براى فعل «يعيدوكم» حرف «إلى» به كار رود; جاى گزينى حرف «فى» گوياى اين است كه چنان چه اصحاب كهف، به طور كامل، در شرك مستقر شوند و هيچ گفته و كردارى خلاف آن نداشته باشند، مشركان، از سنگ سار آنان صرف نظر خواهند كرد.
ص: 11
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 107 - 2
2- ارتداد ، داراى انگيزه هاى مادى و نه دلايل عقلى و واقعى
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 1،2
1 - بسيارى از اهل كتاب ، مشتاق ارتداد و بازگشت مسلمانان به شرك بودند .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً
جمله «يردونكم» به وسيله حرف مصدرى (لو) تبديل به مفرد مى شود و در نتيجه مفعول براى «ودّ» قرار مى گيرد. «كفاراً» جمع كافر و مفعول دوم براى «يردونكم» مى باشد. مراد از كافر، به دليل كلمه «يردون» مشرك است نه يهودى و يا نصرانى; زيرا مسلمانان صدر اسلام پيش از انتخاب اسلام، مشرك بودند.
2 - تلاش پى گير اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً
«ودّ» به معناى علاقه داشتن است، ولى به دليل جمله «فاعفوا . ..» معلوم مى شود: اهل كتاب براى تحقق بخشيدن به آرزوى خود (مرتد ساختن اهل ايمان) به تلاشهاى توطئه گرانه نيز روى آورده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 3
3 _ بازگشت از اسلام به كفر ( ارتداد ) ، امر شگفت و بدور از انتظار *
و من يرتد منكم عن دينه فسوف يأتى اللّه بقوم
بيان رخداد خارجى با جمله شرطيه _ خصوصاً با آگاهى كامل به تحقق آن _ مى تواند اشاره به اين باشد كه وقوع چنين امرى سزاوار نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 107 - 2
2- ارتداد ، داراى انگيزه هاى مادى و نه دلايل عقلى و واقعى
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة
ص: 12
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 15 - 2
2- اخبار خداوند از رفع محدود عذاب دنيوى مشركان مكه و بازگشت دوباره آنان به كفر و شرك
إنّا كاشفوا العذاب قليلاً إنّكم عائدون
برداشت يادشده بر اين اساس است كه عذابى كه در آيات پيشين از آن ياد شده، عذاب دنيوى باشد. در اين صورت معناى آيه چنين مى شود: ما عذاب دنيوى را براى زمانى اندك برخواهيم داشت; يعنى، در دنيا كه اصولاً مجالى اندك است عذاب را از شما برمى داريم; اما انتقام به قيامت موكول خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 12 - 3،11
3 - كافران مكه ، به هنگام دعوت از مسلمانان به بازگشت از اسلام ، به آنان اعلام كردند كه در صورت مرتد شدن ، گناهان شان را برعهده خواهند گرفت .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم
امر «لنحمل» دلالت بر تعهد كافران در قبول گناه ارتداد مسلمانان مى كند.
11 - برعهده گرفتن خطا و گناه ارتداد مسلمانان ، از سوى كافران مكه ، ادعايى دروغ و خالى از واقعيت بود .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم . ..إنّهم لك_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 12 - 1،3
1 - اغواگران كافر ، براى مرتد ساختن مسلمانان ، در تلاش بودند .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم
برعهده گرفتن بار خطاى مسلمانان، از سوى كافران، با بيان فعل امر (لنحمل خطاياكم) هنگام دعوت از آنان براى تبعيت از خط و راه كافران، حكايت از نوعى برخورد اغواگرانه دارد.
3 - كافران مكه ، به هنگام دعوت از مسلمانان به بازگشت از اسلام ، به آنان اعلام كردند كه در صورت مرتد شدن ، گناهان شان را برعهده خواهند گرفت .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم
امر «لنحمل» دلالت بر تعهد كافران در قبول گناه ارتداد مسلمانان مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 13 - 2،5،9
ص: 13
2 - تلاش كافران مكه براى مرتد ساختن مسلمانان ، گناه سنگينى است .
و قال الذين كفروا . .. اتّبعوا سبيلنا ... و ليحملنّ أثقالهم
5 - كافرانى كه براى مرتد ساختن مسلمانان ، تلاش كرده اند ، حتماً ، كيفر خواهند شد .
قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا. ..و ليحملنّ أثقالهم
«لام قسم» و «نون تأكيد» در «ليحملنّ» بر قطعيت، دلالت دارد. لازم به ذكر است كه احتمال دارد حمل گناه، كنايه از كيفر باشد.
9 - تمسك كافران به دروغ ، براى مرتد ساختن مسلمانان ، شيوه اى متداول در بين آنان بود .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم . .. إنّهم لك_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 90 - 5
5 - هارون ، با يادآورى رحمت گسترده خداوند به بنى اسرائيل ، باز بودن راه بازگشت از شرك و ارتداد را به آنان يادآورى كرد .
إنّما فتنتم به و إنّ ربّكم الرحم_ن
توصيف خداوند در كلام هارون(ع)، با عنوان «الرحمان» و با توجه به گوساله پرستى و عصيان بنى اسرائيل، متضمن وعده رحمت الهى به آنان، در صورت توبه و بازگشت از شرك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 13 - 1
1- اقوام كافر پيشين پس از مواجهه با برهان هاى روشن و دلايل منطقى انبيا و پافشارى آنان بر مواضع خويش ، آنان را تهديد به تبعيد و يا بازگرداندن اجبارى به كفر ( ارتداد ) مى كردند .
و ما لنا ألاّ نتوكّل . .. لنصبرنّ على ما ءاذيتمونا ... و قال الذين كفروا لرسلهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 74 - 25
25 _ روى گردانى از حق و اصرار بر كفر و ارتداد ، مستلزم كيفر شديد دنيوى و اخروى است .
و إن يتولوا يعذبهم اللّه عذاباً أليماً فى الدنيا و الأخرة
ص: 14
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 108 - 12
12 - كفرورزى پس از ايمان ، منحرف شدن از طريق درست و گرايش به راه ناصواب است .
و من يتبدل الكفر بالإيمن فقد ضل سواء السبيل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 133 - 5
5 - امت ها ، در خطر ارتداد پس از مرگ پيامبرانشان
إذ حضر يعقوب الموت إذ قال لبنيه ما تعبدون من بعدى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 13 - 5
5 - منافقان ، در غزوه احزاب ، براى وادار كردن مؤمنان به ترك اسلام و روى آوردن به كفر ، تلاش مى كردند .
ي_أهل يثرب لامقام لكم فارجعوا
برداشت بالا، بر اين احتمال است كه مراد از «لامقام لكم» ماندن در دين رسول اللّه و مراد از «فارجعوا» دعوت به رجوع به كفر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 133 - 5
5 - امت ها ، در خطر ارتداد پس از مرگ پيامبرانشان
إذ حضر يعقوب الموت إذ قال لبنيه ما تعبدون من بعدى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 107 - 1
1- ترجيح زندگى دنيا بر آخرت ، ريشه اصلى ارتداد و گرايش به كفر است .
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة
جمله «ذلك بأنهم . ..» در مقام تعليل براى آيه قبل است و نيز «ذلك» اشاره دارد به ارتداد و كفر پس از ايمان.
ص: 15
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 15 - 1
1- آنان كه با مشاهده عذاب اظهار ايمان كنند ، با اندك فرجه اى به كفر و شرك خويش باز مى گردند .
إنّا كاشفوا العذاب قليلاً إنّكم عائدون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 72 - 1
1 - بازگشت ساحران مؤمن به كفر ( ارتداد ) و پيروى از آيين فرعونيان ، از هدف هاى تهديد فرعون در مورد آنان
لأقطّعنّ . .. قالوا لن نؤثرك
پاسخ ساحران مؤمن به فرعون (لن نؤثرك)، حكايت از آن دارد كه تهديدات فرعون، براى بازگرداندن ساحران از راه ايمان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 183 - 5
5 _ امهال خداوند به كفرپيشگان تكذيب كننده ، زمينه ساز افزايش عذاب آنان است .
و أملى لهم إن كيدى متين
چون امهال به عنوان «كيد» مطرح شده است، معلوم مى شود مهلت دادن در اينجا براى افزون شدن عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 41 - 4
4 - تلاش فرعونيان ، براى ارتداد و مشرك شدن مؤمن آل فرعون
و تدعوننى إلى النار
فراخواندن به آتش، كنايه از دعوت به كفر و شرك است كه در آيه بعد به صراحت از آن ياد شده است (تدعوننى لأكفر باللّه و أشرك به. ..).
ص: 16
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 25 - 3
3- روى گردانى از دين ، پس از گرايش و تمايل به آن ، عملى ارتجاعى و مورد نكوهش
إنّ الذين ارتدّوا على أدب_رهم من بعد. .. الشيط_ن سوّل لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 92 - 10
10 - ارتداد قوم موسى و گرايش آنان به گوساله پرستى ، از جمله ستم هاى آنان
ثم أتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 86 - 6
6 _ بازگشت به كفر ( ارتداد ) پس از ايمان آگاهانه ، ظلم است .
كيف يهدى اللّه قوماً كفروا بعد ايمانهم . .. و اللّه لا يهدى القوم الظالمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 2
2 - تلاش پى گير اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً
«ودّ» به معناى علاقه داشتن است، ولى به دليل جمله «فاعفوا . ..» معلوم مى شود: اهل كتاب براى تحقق بخشيدن به آرزوى خود (مرتد ساختن اهل ايمان) به تلاشهاى توطئه گرانه نيز روى آورده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 100 - 2
2 _ پيروى از علما و رهبران اهل كتاب ، موجب بازگشت از ايمان به سوى كفر ( ارتداد )
يا ايها الذين امنوا ان تطيعوا فريقاً من الذين اوتوا الكتاب يردّوكم
از آيه قبل (و انتم شهداء)، معلوم مى شود كه اين طايفه، عالمان و دانايان اهل كتاب بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 106 - 7
ص: 17
7 _ تفرقه و اختلاف در ميان جامعه ايمانى پس از اتمام حجّت ، موجب كفر و ارتداد
و لا تكونوا كالذين تفرقوا و اختلفوا . .. اكفرتم بعد ايمانكم
گويا ارتداد (اكفرتم . .. )، نتيجه تفرقه و اختلاف است كه در آيه قبل از آن نهى شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 13
13 _ پندار غلط جاودانگى پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، موجب ارتداد و واپسگرايى برخى از مبارزان احد ، و انكار رسالت آن حضرت پس از شايعه قتل ايشان
افاين مات او قتل انقلبتم على اعقابكم
مفسران در شأن نزول آيه گفته اند: آنگاه كه خبر قتل پيامبر(صلی الله علیه و آله) در بين مردم شايع شد، برخى از مسلمانان اظهار داشتند كه اگر محمّد(صلی الله علیه و آله) پيامبر بود، كشته نمى شد. (مجمع البيان، ذيل آيه.)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 1،10
1 _ ارتداد ، پيامدى براى اطاعت و پيروى از كافران
يا ايّها الّذين امنوا ان تطيعوا الّذين كفروا يردّوكم على اعقابكم
10 _ واپسگرايى ، پيامد پيروى مؤمنان از منافقان دعوت كننده به ارتداد ، چون عبداللّه بن اُبىّ
يا ايّها الّذين امنوا ان تطيعوا الّذين كفروا يردّوكم على اعقابكم
اميرالمؤمنين على (ع) درباره آيه فوق فرمود: نزلت فى المنافقين اذ قالوا للمؤمنين يوم احد عند الهزيمة ارجعوا الى اخوانكم و ارجعوا الى دينهم.
_______________________________
مجمع البيان، ج 2، ص 856 ; نورالثقلين، ج 1، ص 402، ح 393.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 71 - 10
10 _ مشركان صدر اسلام با تبليغات خود در صدد بازگرداندن مسلمانان به آيين شرك و بت پرستى بودند.
قل أندعوا من دون الله . .. و نرد على أعقابنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 77 - 5
5- رفاه طلبى و قدرت خواهى ، از عوامل ارتداد
كفر بأي_تنا و قال لأُتينّ مالاً و ولدًا
ظاهر عبارت «كفر بأياتنا» به قرينه «لأُوتينّ» _ كه براى استقبال است _ حدوث كفر است نه استمرار آن.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 26 - 2
2- سازش با كافران و همكارى با آنان عليه دين ، مايه ارتداد است .
ص: 18
إنّ الذين ارتدّوا . .. ذلك بأنّهم قالوا ... سنطيعكم فى بعض الأمر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 7
7 - ارتداد برخى از مسلمانان سست ايمان صدراسلام و بازگشت دوباره آنان به آيين شرك ، به خاطر گرفتار شدن به بعضى از ناكامى هاى دنيوى
و من الناس من يعبد اللّه على حرف . .. انقلب على وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 26 - 1
1- همدلى و سازش نهانى با كافران ، دليل ارتداد بيماردلان منافق
إنّ الذين ارتدّوا . .. ذلك بأنّهم قالوا للذين ... سنطيعكم فى بعض الأمر
برداشت بالا بنابراين نكته است كه «ذلك» اشاره به ارتداد باشد _ كه از آيه قبل (إنّ الذين ارتدّوا) استفاده مى شود _ و با توجه به اين كه مراد از «الذين كرهوا. ..» كافران معانداند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 12 - 6
6 - كافران مكه ، به رغم اعلام صريح ، هرگز اندكى از گناه ارتداد مسلمانان را ، برعهده نمى گرفتند .
و قال الذين كفروا . .. و لنحمل خط_ي_كم و ما هم بح_ملين من خط_ي_هم من شىء
در «و ما هم بحاملين. ..» دو احتمال وجود دارد: يكى، به قرينه اعلام دروغ بودن ادعاى برعهده گيرى گناه ارتداد، اين است كه آنان، حاضر به قبول گناه نيستند. ديگر اين كه چنين امرى، شدنى نيست. برداشت بالا، بنابراحتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 217 - 33
33 _ كفر و ارتداد ، موجب خُلود در جهنّم و حَبط عمل در دنيا و آخرت
و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم . .. و اولئك اصحاب ال
ص: 19
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 86 - 16
16 - گمراهى پس از هدايت و شركورزى پس از توحيد ، زمينه ساز گرفتارى به خشم سنگين و پايدار خداوند و عذابى سخت و طولانى از جانب او
أضلّهم السامرىّ . .. أم أردتّم أن يحلّ عليكم غضب من ربّكم
«حلول غضب» بر رسوخ و دوام آن و نكره بودن «غضب» بر عظمت آن دلالت دارد. فرود آمدن غضب الهى، كنايه از نزول عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 8
8 - ارتداد از دين ، گناهى نابخشودنى و درپى دارنده عذاب جاودان اخروى است .
و من الناس من يعبد اللّه على حرف . .. خسر الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 52 - 3
3 - گناه ارتداد ، گناهى قابل عفو و آمرزش الهى
ثم اتخذتم العجل . .. ثم عفونا عنكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 153 - 7
7 _ ارتداد و شركورزى و پرستش غير خدا ، گناهى همسنگ با همه گناهان
و الذين عملوا السيئات
برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از «السيئات»، به دليل آيات گذشته، شرك و ارتداد باشد. بر اين اساس خداوند از آن گناه به «السيئات» (همه گناهان) تعبير كرد تا بر اين معنا اشاره كند كه شرك و ارتداد گناهى است همسنگ همه گناهان.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 8
8 - ارتداد از دين ، گناهى نابخشودنى و درپى دارنده عذاب جاودان اخروى است .
و من الناس من يعبد اللّه على حرف . .. خسر الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 12 - 2،6
2 - بازگشت به كفر ، پس از اسلام آوردن ، در ديد مسلمانان ، داراى گناهى سنگين بود .
ص: 20
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم
اين كه كافران، در دعوت از مسلمانان، خطا و گناه بازگشت به كفر را، برعهده مى گيرند و آن را به آنان اعلام مى كنند، نشان مى دهد كه مسلمانان، بازگشت به كفر را گناه و خطايى سنگين مى دانسته اند.
6 - كافران مكه ، به رغم اعلام صريح ، هرگز اندكى از گناه ارتداد مسلمانان را ، برعهده نمى گرفتند .
و قال الذين كفروا . .. و لنحمل خط_ي_كم و ما هم بح_ملين من خط_ي_هم من شىء
در «و ما هم بحاملين. ..» دو احتمال وجود دارد: يكى، به قرينه اعلام دروغ بودن ادعاى برعهده گيرى گناه ارتداد، اين است كه آنان، حاضر به قبول گناه نيستند. ديگر اين كه چنين امرى، شدنى نيست. برداشت بالا، بنابراحتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 13 - 2
2 - تلاش كافران مكه براى مرتد ساختن مسلمانان ، گناه سنگينى است .
و قال الذين كفروا . .. اتّبعوا سبيلنا ... و ليحملنّ أثقالهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 54 - 13
13 - كشتن مرتدان ، از قوانين كيفرى در آيين حضرت موسى ( ع ) *
فتوبوا إلى بارئكم فاقتلوا أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 3،5
3 - آرزوى يهود و نصارا براى مرتد ساختن مسلمانان صدر اسلام آرزويى خام و تلاش آنان در اين زمينه ، تلاشى ناموفق بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم
به كارگيرى فعل ماضى «ودّ» (دوست داشتند) به جاى فعل مضارع (دوست مى دارند) اشاره به اين نكته دارد كه: تلاش آنان بى ثمر است، به گونه اى كه بايد علاقه و تلاش آنان را سپرى شده دانست.
5 - حسادت يهود و نصارا ، منشأ علاقه و تلاش آنها بر بازگرداندن اهل ايمان از اسلام بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
«حسداً» مفعولٌ له براى «ودّ كثيراً . ..» مى باشد; يعنى، علاقه و تلاش اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان، به علت حسادت ايشان بود.
ص: 21
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 106 - 8
8- ارتداد ، پذيرش قلبى كفر بدون هيچ اجبار و اكراهى و پس از اظهار ايمان
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. و ل_كن من شرح بالكفر صدرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 25 - 4
4- ارتداد ، معلول مقهور شدن انسان در برابر وسوسه ها و دسيسه هاى شيطانى است .
إنّ الذين ارتدّوا . .. الشيط_ن سوّل لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 106 - 8
8 _ تفرقه و اختلاف در ميان جامعه ايمانى پس از اتمام حجّت ، كفر و ارتداد است . *
و لا تكونوا كالذين تفرقوا و اختلفوا . .. اكفرتم بعد ايمانكم
ارتداد (اكفرتم . .. )، به قرينه آيه قبل، مى تواند همان تفرقه و اختلاف مسلمانان پس از اتحاد آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 4
4 _ پذيرش ولايت و دوستى يهود و نصارا ، ارتداد و بازگشت از دين است .
و من يتولهم منكم فانه منهم . .. يا ايها الذين ءامنوا من يرتد منكم عن دينه
با توجه به آيات گذشته معلوم مى شود از مصاديق مورد نظر براى مرتدان، مسلمانانى هستند كه _ على رغم نهى خداوند _ با يهود و نصارا ارتباط دوستى و ولايى برقرار مى كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 25 - 6
6- نفاق و امتناع از تكاليف دشوار دين ، به مثابه ارتداد است .
إنّ الذين ارتدّوا على أدب_رهم
با توجه به اين كه آيات پيشين در رابطه با بيماردلان گريزان از جهاد بود، «الذين ارتدّوا» ممكن است نظر به آنان داشته باشد.
ص: 22
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 107 - 5
5- توجه به آخرت و ارزش دادن به آن ، مانع روى گردانى از ايمان و گرايش به كفر و ارتداد
ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة
جمله «ذلك بأنهم . ..» در صدد معرفى مرتد و انگيزه ارتداد اوست و او كسى است كه زندگى دنيا را بر آخرت ترجيح داده، در حالى كه اگر آخرت را در نظر مى داشت و براى آن ارزش لازم قائل بود، دست از ايمان برنداشته و مرتد نمى شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 150 - 3
3 _ موسى ( ع ) در زمان مناجات با خدا و پيش از حضور در ميان بنى اسرائيل ، از ارتداد و گوساله پرستى آنان آگاه شد .
و لما رجع موسى إلى قومه غضبن أسفاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 3،5
3 - آرزوى يهود و نصارا براى مرتد ساختن مسلمانان صدر اسلام آرزويى خام و تلاش آنان در اين زمينه ، تلاشى ناموفق بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم
به كارگيرى فعل ماضى «ودّ» (دوست داشتند) به جاى فعل مضارع (دوست مى دارند) اشاره به اين نكته دارد كه: تلاش آنان بى ثمر است، به گونه اى كه بايد علاقه و تلاش آنان را سپرى شده دانست.
5 - حسادت يهود و نصارا ، منشأ علاقه و تلاش آنها بر بازگرداندن اهل ايمان از اسلام بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
«حسداً» مفعولٌ له براى «ودّ كثيراً . ..» مى باشد; يعنى، علاقه و تلاش اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان، به علت حسادت ايشان بود.
ص: 23
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 12
12 _ لزوم مقدم داشتن ارزش هاى الهى ، در برابر جاذبه هاى مادى و ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنَّ و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 273 - 6
6 _ ارجمندى عفّت نفس ، خويشتن دارى و تظاهر به بى نيازى ، على رغم نيازمندى شديد
يحسبهم الجاهل اغنياء من التّعفّف . .. لا يسئلون النّاس الحافاً
چون آيه در مقام مدح چنين افرادى است، صفات شمرده شده به عنوان ارزش تلقى مى شود. گفتنى است كه «الحاف» به معناى اصرار است و جمله «لا يسئلون» به قرينه «يحسبهم الجاهل اغنياء» و نيز به قرينه «تعفّف» بايد به اين معنا باشد كه تقاضا نمى كنند تا به اصرار منجر شود; نه اينكه تقاضا مى كنند ولى اصرار نمىورزند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 7،8
7 _ آمرزش و رحمت الهى ، داراى ارزش برتر از تمامى ثروت هاى به دست آمده و امكانات دنيوى
لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون
8 _ مرگ و يا شهادت در راه خدا ، داراى ارزشى برتر از ماندن در دنيا و ثروت اندوزى
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم . .. خير ممّا يجمعون
ص: 24
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 113 - 6
6- حيات و پويايى جوامع ، در پرتو ارزش هاى معنوى علاوه بر نعمت هاى مادى است .
يأتيها رزقها رغدًا من كلّ مكان . .. و لقد جاءهم رسول منهم
جمله «يأتيها رزقها. ..» مى تواند اشاره به نعمتهاى مادى و «و لقد جاءهم رسول منهم» اشاره به ارزشهاى معنوى داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 153 - 4
4 - پايبندى عميق به ارزش ها ، ساده لوحى و حماقت در نظر جامعه فاسد و منحرف
إذ قال لهم أخوهم ص_لح ألاتتّقون . .. قالواإنّما أنت من المسحّرين
نسبت دادن جنون به صالح پيامبر مى تواند صرفًا به دليل ادعاى رسالت از سوى وى نباشد بلكه بخاطر نصايح و اصرار وى بر رعايت تقوا و پايبندى به ارزش هاى الهى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 185 - 5
5 - پايبندى عميق به ارزش ها ، در نظر جامعه فاسد و منحرف ، ساده لوحى و حماقت است .
إذ قال لهم شعيب ألاتتّقون . .. قالواإنّما أنت من المسحّرين
نسبت دادن جنون به شعيب(ع) مى تواند صرفًا به دليل ادعاى رسالت نباشد; بلكه به خاطر اندرزها و اصرار وى بر رعايت تقوا و پايبندى به ارزش هاى الهى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 2 - 6،19
6- اعتقاد واقعى به خداوند و پايبندى به ارزش ها ، مستلزم پذيرش قوانينى است كه از سوى خداوند بر پيامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده است .
و الذين ءامنوا . .. و ءامنوا بما نزّل على محمّد
قيد «و آمنوا بما نزّل. ..» _ به عنوان سومين حلقه در پى «آمنوا» و «عملوا الصالحات» _ مى تواند بيانگر اين برهان باشد كه اگر كسى معتقد به خداوند است بايد به قوانين و دستورات او _ كه به وسيله پيامبران ابلاغ مى شود _ نيز مؤمن باشد و بدون آن، در حقيقت به خدا ايمان ندارد و پايبند ارزش ها نيست.
19- بخشش لغزش ها از سوى خدا ، منوط به پايبندى انسان به اصول عقيدتى و اعمال ارزشى است .
و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. كفّر عنهم سيّئاتهم
از ترتّب «كفّر عنهم سيّئاتهم» بر «آمنوا و عملوا الصالحات و آمنوا بمانزّل»، مطلب بالا استفاده مى شود.
ص: 25
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 121 - 8
8- كسب فضايل معنوى و كوشش خودِ انسان ، مؤثر در توفيق يافتن او بر بودن در « صراط مستقيم »
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله حنيفًا . .. هده إلى صرط مستقيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 122 - 5
5- كسب فضايل معنوى و كوشش خود انسان ، مؤثر در برخوردارى او از مواهب و نيكى ها در دنيا و مقامات عالى در آخرت
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله . .. و إنه فى الأخرة لمن الصلحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 98 - 3
3 _ جهل و عدم درك صحيح نسبت به مفاهيم دينى و ارزش هاى الهى ، عامل بد تفسير كردن و ناروا شمردن آنها
و أجدر ألّا يعلموا حدود ما أنزل اللّه . .. يتخذ ما ينفق مغرماً
جمله «يتخذ ما ينفق مغرماً» مى تواند نمونه اى باشد از آنچه در آيه قبل به طور كلى درباره جهل و نادانى باديه نشينان گفته شده.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 1
1 - جنگ و پيكار با جبهه كفر و با هدف حاكم ساختن ارزش هاى دينى و الهى ، درپى دارنده حمايت و نصرت خداوند
و لينصرنّ اللّه من ينصره . .. الذين ... أقاموا الصلوة ... و نهوا عن المنكر
«الذين»در محل نصب بوده و بدل يا عطف بيان براى «من» در «من ينصره» كه تقدير آن چنين مى شود: «و لينصرن اللّه. ..الذين إن مكّنّاهم». «تمكين» (مصدر «مكّنّا») به معناى مسلط كردن و استيلا دادن است; يعنى، خدا بى ترديد ياران خود را يارى خواهد كرد; آنان كه اگر بر زمين مسلط شوند، نماز را به پا خواهند داشت و...».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 18 - 10
10 - تقواپيشگان ، مورد حفاظت خداوند از گرفتارى به جهنم ، در قبال تلاش آنان براى حفظ ارزش هاى الهى در دنيا
إنّ المتّقين . .. و وقيهم ربّهم عذاب الجحيم
با توجه به اين كه ريشه «متقين» و «وقاهم» از يك ماده مى باشد، ممكن است تعبير «وقاهم» اشاره به مطلب بالا داشته باشد.
ص: 26
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 4
4- سوء استفاده از سوگند و ارزش هاى دينى ، از عوامل سست شدن عقيده و ايمان ديگران است .
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم فتزلّ قدم بعد ثبوتها
برداشت فوق، بنابراين احتمال است كه مراد از «قدم» ايمان و عقيده مردمى باشد كه به دين گرايش يافته اند و با ديدن سوء استفاده برخى از دين، قدمهايشان سست گردد و از ايمان روى گردان شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 81 - 4
4- معرفى حق و ارائه ارزش هاى واقعى ، راه مبارزه با ضد ارزش ها و جريان هاى باطل
و قل جاء الحقّ و زهق الب_طل
از تقدم «جاء الحق» مى توان استفاده كرد كه باطل در پرتو ظهور حق، رنگ مى بازد و در صورتى كه راه صحيح و حق ارائه نگردد، باطل همچنان ميدان دار خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 32 - 2
2 - بهشت ، از آن همه تائبان خداجوى و پاسدار ارزش ها و وظايف دينى
ه_ذا ما توعدون لكلّ أوّاب حفيظ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 7 - 4
4- تفصيل و تأكيد در بيان نيكى ها و ارزش ها و اشاره و خلاصه گويى در بيان بدى ها و ضد ارزش ها ، امرى شايسته و روشى پسنديده است .
إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم و إن أسأتم فلها
تعبير تفصيلى «إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم» در قبال تعبير خلاصه تر «و إن أسأتم فلها» مى تواند به مطلب فوق اشاره داشته
ص: 27
باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 7 - 4
4- تفصيل و تأكيد در بيان نيكى ها و ارزش ها و اشاره و خلاصه گويى در بيان بدى ها و ضد ارزش ها ، امرى شايسته و روشى پسنديده است .
إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم و إن أسأتم فلها
تعبير تفصيلى «إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم» در قبال تعبير خلاصه تر «و إن أسأتم فلها» مى تواند به مطلب فوق اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 3
3 _ جان و مال مؤمنان ، ابزارى براى آنان در دستيابى به ارزش هاى جاودان
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - واقعه - 56 - 31 - 2
2 - آب هاى روان ، سالم و مرغوب تر از آب هاى راكد
و ماء مسكوب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 70 - 8
8_ جام پنهان شده در محموله بنيامين ، ظرفى قيمتى و با ارزش بود .
جعل السقاية . .. أذّن مؤذّن أيّتها العير إنكم لس_رقون
از اين كه بر فرزندان يعقوب اطلاق شده كه سارقيد نه سرقت كرديد و اينكه مؤذّن مسأله را علنى اعلام مى نمايد و آن را تكرار مى كند، همچنين از اينكه يوسف(ع) مى توانست سارق جام را برده خويش سازد، معلوم مى شود كه آن جام، ظرفى با ارزش و قيمتى
ص: 28
بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 72 - 6
6_ پيمانه مفقود شده در بارگاه يوسف ، داراى ارزشى فراوان
نفقد صواع الملك و لمن جاء به حمل بعير
از اين كه براى يابنده پيمانه دربار يك بار شتر غله تعيين شد كه طبعاً در زمان قحطى و جيره بندى ارزش فراوانى داشت ، معلوم مى شود پيمانه مذكور ظرفى قيمتى و ارزشمند بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 4
4 _ آتش، عنصرى برتر و شريفتر از خاك در ديدگاه ابليس
أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 138 - 6
6 - آثار باستانى ( نشانه هاى برجا مانده از اقوام و ملل گذشته ) ، آثارى ارزشمند
ثمّ دمّرنا الأخرين . و إنّكم لتمرّون عليهم ... أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 94 - 10،11
10 - سراى دنيا و نعمت هاى آن در قياس با آخرت ، ناچيز و بى مقدار است .
إن كانت لكم الدار الأخرة . .. فتمنوا الموت
چنانچه نعمتهاى دنيا در برابر سراى آخرت ارزشى داشت، تمناى مرگ براى نيل به آن وجهى نداشت.
11 - سراى آخرت و نعمت هاى آن بسى ارجمند و گرانقدر است .
إن كانت لكم الدار الأخرة . .. فتمنوا الموت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 32 - 4،6،9،11
ص: 29
4 _ آخرت، سرايى خوب براى كسانى كه معاد را تكذيب نكرده و در انجام تكاليف كوتاهى نمى كنند.
و للدار الأخرة خير للذين يتقون
بنابراين كه «خير» صفت مشبهه باشد. يتقون» در اين آيه، به قرينه تقابلى كه با آيه قبل دارد و در آن آيه بحث از تكذيب لقاء اللّه و تفريط در دين و تكاليف الهى بود، به معناى تكذيب نكردن معاد و انجام تكاليف الهى است.
6 _ آخرت براى تقواپيشگان خير محض و خالى از شرور و ناگواريهاست.
و للدار الأخرة خير للذين يتقون
در صورتى كه «خير» صفت مشبهه باشد، نه فعل تفضيل. در اين صورت «الأخرة خير» يعنى آخرت همه اش خير است.
9 _ نينديشيدن درباره حقيقت زندگى دنيا و آخرت و جايگاه و ارزش هر يك، مورد توبيخ خداوند
و ما الحيوة الدنيا . .. أفلا تعقلون
11 _ انديشه و تعقل درباره دنيا و آخرت و ارزش و جايگاه هر يك، زمينه مصون ماندن از زيان و حسرت در قيامت
قد خسر الذين كذبوا . .. و ما الحيوة الدنيا إلا ... أفلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 10
10- سراى آخرت ، بسى بهتر از سراى دنياست .
و لدار الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 46 - 5
5 - آخرت انديشى و دورى از دنياطلبى ، از ارزش هاى بس والا و مهم
إنّا أخلصن_هم بخالصة ذكرى الدار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 123 - 4
4 _ منزلت و جايگاه اخروى انسان ها ، در گرو اعمال ايشان است ، نه ادّعا ها و آرزو هاى خيالى آنان !
ليس بامانيكم و لا امانى أهل الكتب من يعمل سوءاً يجز به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 92 - 10
ص: 30
10 _ اشتياق به جهاد و آرزوى شركت در آن ، ارزشى والا براى مؤمنان
و لا على الذين إذا ما أتوك لتحملهم قلت لا أجد ما أحملكم عليه
برداشت فوق با توجه به اين است كه خداوند، اين گروه را به خاطر اشتياق شديدشان به جهاد، اختصاص به ذكر داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 92 - 21
21 _ آزادى ، همسان با حيات و زندگى
و من قتل . . فتحرير رقبة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 92 - 19،20
19 _ ارزش آزادسازى بردگان با ايمان و اهتمام اسلام به آن
فتحرير رقبة مؤمنة . .. فتحرير رقبة مؤمنة ... و تحرير رقبة مؤمنة
20 _ آزادسازى بردگان ، همسان با زنده كردن آنان *
و من قتل . . فتحرير رقبة مؤمنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 50 - 7
7 - مطلوبيت برخوردارى از امكانات و آسايش زندگى
و ءاوين_هما إلى ربوة ذات قرار و معين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
ص: 31
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 85 - 8
8- آفرينش جهان بدون برپايى قيامت ، پوچ و عبث و به دور از حكمت و مقصودى صحيح است .
و ما خلقنا السموت . .. إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتية
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 44 - 40
40 _ گرانقدرى آيات الهى و بى ارزشى هر بهايى در قبال آن
و لاتشتروا بايتى ثمناً قليلا
وصف «قليلا» قيد توضيحى است. يعنى هر بهايى كه در قبال آيات الهى قرار گيرد بهايى، اندك و ناچيز است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 72 - 6
6- ارزشمندى ابزار و امكانات معرفتى انسان ، در گرو به كارگيرى آن در طريق حق است .
و من كان فى ه_ذه أعمى فهو فى الأخرة أعمى
از اينكه خداوند، انسانى را كه بيناست ولى بينش درست نيافته «أعمى» خوانده است، استفاده مى شود كه چشم به عنوان وسيله معرفت آن گاه ارزشمند به حساب مى آيد كه در مسيرى بايسته و شايسته به كار گرفته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 24 - 4
4- تواضع دلسوزانه و از سر مهربانى براى پدر و مادر ، داراى ارزش است نه تواضع به انگيزه هاى ديگر .
و اخفض لهما جناح الذلّ من الرحمة
ص: 32
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 125 - 3
3 _ تسليم در برابر خدا و برخوردارى از روحيه احسان و نيكى ، روح اديان الهى است .
و من احسن ديناً ممن اسلم وجهه للّه و هو محسن
از اين كه براى معرفى برترين دين، تنها دو ويژگى فوق ياد شده است، اهميت بنيادين آن دو در اديان الهى دانسته مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 19
19- تقوا و احسان ، دو امر ارزشمند و داراى پاداش
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة . .. و لنعم دار المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 22 - 4
4 - ارزش مندى عمل نيك ، به تسليم محض بودن در برابر خدا است .
يسلم وجهه إلى اللّه و هو محسن فقد استمسك بالعروة الوثقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 105 - 10
10 - احسان ، از ارزش هاى والاى الهى و محسنان ، داراى مقامى رفيع در پيشگاه خداوند
إنّا كذلك نجزى المحسنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 58 - 5
5 - ظهور ارزش احسان ، براى كافران و گنه كاران در قيامت
لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 23 - 5
5- احسان به پدر و مادر ، داراى اهميت و ارزشى بس مهم ، پس از پرستش خداوند
و قضى ربّك ألاّتعبدوا إلاّ إيّاه و بالولدين إحس_نًا
از اينكه خداوند احسان به پدر و مادر را پس از دعوت به عبادت خالصانه خويش قرار داده است، نكته ياد شده استفاده مى شود.
ص: 33
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 115 - 14
14 _ اجماع مؤمنان در صورت مخالفت آن با ديگر ادله شرعى ، فاقد اعتبار است .
و من يشاقق الرسول . .. و يتبع غير سبيل المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 23 - 4
4 _ ايمان ، شرط ارزشمندى و اثر بخشى اعمال در روز رستاخيز
و قدمنا إلى ما عملوا من عمل فجعلن_ه هباء منثورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 102 - 3
3 - ظهور ارزش واقعى ايمان و مؤمنان در صحنه قيامت
فلو أنّ لنا كرّة فنكون من المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 90 - 3
3 - ظهور ارزش تقوا و مقام متقين در رستاخيز
و أُزلفت الجنّة للمتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 36 - 3،4
3 _ ثروت هاى دنيا ، هر چند دو برابر شود ، و كافران آن را در قبال رهايى از دوزخ بپردازند ، پذيرفتنى نيست .
إنّ الذين كفروا لو أنَّ لهم ما فى الارض جميعاً . .. ما تقبل منهم و لهم عذاب اليم
4 _ قيامت ، صحنه بروز كارساز نبودن ثروت دنيا براى زراندوزان بى ايمان
إنّ الذين كفروا لو أنَّ لهم ما فى الارض جميعاً و مثله معه . .. ما تقبل منهم
ص: 34
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 16 - 4
4_ اعمال انسان ها در دنيا ، اگر جنبه الهى نداشته باشد ، در سراى آخرت فاقد ارزش بوده و ثمربخش نخواهد بود .
أُول_ئك . .. بطل ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 12
12- در روز قيامت ، اَعمال نيك ، با انگيزه هاى غير الهى ، همانند اَعمال ناشايست ، فاقد وزن و ارزش است .
و هم يحسبون أنّهم يحسنون . .. فلانقيم لهم يوم القي_مة وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 99 - 3
3 - ارزش هجرت ، به در راه خدا بودن و جهت خدايى داشتن آن است .
و قال إنّى ذاهب إلى ربّى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 38 - 10
10 - اخلاص در تسبيح و عبادت ، امرى شايسته و ارزشمند است .
فالذين عند ربّك يسبّحون له
از آمدن عبارت «يسبّحون له» به جاى «يسبّحونه»، اخلاص فرشتگان فهميده مى شود و از اين كه خداوند اخلاص فرشتگان را به رخ انسان ها مى كشد، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 38 - 10
10 - اخلاص در تسبيح و عبادت ، امرى شايسته و ارزشمند است .
فالذين عند ربّك يسبّحون له
ص: 35
از آمدن عبارت «يسبّحون له» به جاى «يسبّحونه»، اخلاص فرشتگان فهميده مى شود و از اين كه خداوند اخلاص فرشتگان را به رخ انسان ها مى كشد، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 73 - 14
14 - فهميدن و انديشه كردن ، از ارزش هاى والاست .
و يريكم ءايته لعلكم تعقلون
از اينكه ارائه آيات با هدف ايجاد زمينه فهم و انديشه در بشر مطرح شده، ارجمندى انديشه كردن و فهميدن، به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 11 - 6
6 - ارزش والاى قلب و ادراكات باطنى ، در مقايسه با ديگر منابع شناخت
ما كذب الفؤاد مارأى
با توجه به اين كه در اين آيه، رؤيت معارف والا به قلب نسبت داده شده است; ارزش بى مانند قلب در ميان منابع شناخت استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 43 - 5
5 - انسان هاى برخوردار از اراده قوى و خويشتن دار و اهل گذشت ارزشى والا دارند .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 9
9 _ ارزيابى صحيح و عاقبت انديشى ، زمينه جلوگيرى از انحراف
و لا يحسبنّ الّذين كفروا انّما نملى لهم خير لانفسهم
ص: 36
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 18
18 _ ارزش كامل صبر و استقامت در راه خدا ، در گرو احسان و تقوا
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح للّذين احسنوا منهم و اتّقوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 5
5 - ايمان و توحيد همراه با استقامت و پايدارى ، داراى ارزش والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا تتنزّل عليهم المل_ئكة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 5
5 - ايمان و توحيد همراه با استقامت و پايدارى ، داراى ارزش والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا تتنزّل عليهم المل_ئكة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 14 - 7
7 - ايمان ، مرتبه اى عالى تر و عميق تر از اسلام
قل لم تؤمنوا و ل_كن قولوا أسلمنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
ص: 37
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 35 - 4
4 - اسلام و تسليم خدا بودن ، از ملاك هاى برترى و ارزشمندى و جرم و تبه كارى از معيار هاى پستى و ضدارزشى براى انسان ها است .
أفنجعل المسلمين كالمجرمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 31 - 3
3 - ثروت و اشرافيت ، ملاك تمامى ارزش ها _ حتى ارزش هاى دينى _ در نگاه مشركان مكه
لولا نزّل ه_ذا القرءان . .. عظيم
مشركان در مقام اعتراض به پيامبر(صلی الله علیه و آله) اظهار مى داشتند: اگر وحى اصالت داشت، مى بايست بر اشراف نازل مى شد. از اين نكته استفاده مى شود كه ملاك ارزش براى آنان، مال و مقام بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 17
17 _ اهميّت و ارزش اطاعت از فرامين الهى به هنگام گرفتارى در شدائد
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش
ص: 38
درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 127 - 7
7 - ارزش عبادت و اطاعت خدا ، در گرو پذيرفته شدن آن از سوى خداوند است .
و إذ يرفع إبرهيم . .. ربنا تقبل منا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 3 - 4
4- ملاك اصلى ارزش اعمال ، پيروى از قرآن و تعاليم الهى است .
و ءامنوا بما نزّل على محمّد و هو الحقّ من ربّهم كفّر عنهم سيّئاتهم و أصلح بالهم
تعبير «الحقّ من ربّهم» هر چند مطلق است; ولى با توجه به آيه قبل _ كه تعبير «الحقّ» در مورد قرآن و «و ما نزّل على محمّد» به كار رفته _ مى رساند كه مصداق بارز حق «قرآن» است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 95 - 13
13 _ ارزش والاتر قربانى بر اطعام مساكين ، و اطعام مساكين بر روزه ، در كفاره صيد .
فجزاء مثل ما قتل من النعم . .. او كفرة طعام مسكين او عدل ذلك صياماً
برداشت فوق از تقديم ذكرى قربانى بر اطعام و تقديم اطعام بر روزه استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 50 - 10
10_ ارزش اعاده حيثيت و شرف بيش از ارزش رهايى از زندان و نجات از دشوارى ها و مشكلات ، در بينش يوسف ( ع )
ص: 39
فلما جاءه الرسول قال ارجع إلى ربك فسئله ما بال النسوة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 8
8 _ تنها خردمندان ، دانا به نابرابرى پاك و ناپاك و واقف به ارزش برتر پاكيهايند گرچه اندك باشد .
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه ياولى الالبب
توجه خطاب به صاحبان خرد با اينكه همگان وظيفه دار رعايت تقوا با گرايش به پاكيها و پرهيز از ناپاكيها هستند، مى تواند اشاره به اين باشد كه شناخت پاكى از ناپاكى و درك ارزش برتر پاكيها هر چند از نظر مقدار اندك باشد، تنها از عهده صاحبان عقل و خرد ناب ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 66 - 24
24 _ فراوانى رهروان يك راه هرگز نشانه سلامت آن راه نيست .
و كثير منهم ساء ما يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 71 - 19
19 _ كثرت رهروان يك راه ، دليل حقانيت آن نيست .
ثم عموا و صموا كثير منهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 6،14
6 _ اكثريت نه ملاك حقانيت چيزى است و نه نشانه ارزش و برترى آن
لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
14 _ لزوم تقواپيشگى ، چه اكثريت جامعه پذيراى آن باشند و يا نباشند .
و لو اعجبك كثرة الخبيث فاتقوا اللّه ياولى الالبب
كلمه خبيث و طيب مى تواند علاوه بر شىء خبيث و طيب شامل شخص خبث و طيب نيز باشد. در اين صورت مراد از شخص طيب و خبيث به قرينه «فاتقوا اللّه» _ تقواپيشگان و بى تقوايان خواهد بود.
ص: 40
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 75 - 2،3
2 _ ارجگذارى خداوند به دسته از اهل كتاب ، به خاطر امانتدارى آنان
و من اهل الكتاب من ان تأمنه بقنطار يؤدّه اليك
3 _ امانتدارى ، ملاكى براى ارزشيابى افراد
و من اهل الكتاب من ان تأمنه بقنطار يؤدّه اليك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 2،3
2 _ اهميّت و ارزش امانتدارى و وفاى به عهد
بلى من اوفى بعهده
3 _ وفاى به عهد و امانتدارى و پرهيز از خيانت ، از نشانه هاى تقواست .
بلى من اوفى بعهده و اتّقى فان اللّه يحبّ المتّقين
جمله «يحب المتّقين»، بيانگر اين است كه وفاى به عهد، نشانه تقواست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 6
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 6
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. »
ص: 41
برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 6
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 4
4 _ ايمان به خدا و روز واپسين ، امر به معروف و نهى از منكر و شتاب ورزيدن به كار هاى نيك ، ملاك ارزش و شايستگى ( صالح بودن )
يؤمنون . .. يسارعون فى الخيرات و اولئك من الصالحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 17 - 12
12 - نماز و امر به معروف و نهى از منكر و صبر ، از زيربنايى ترين ارزش ها است .
إنّ ذلك من عزم الأُمور
بنابراين كه «ذلك» اشاره به كلّ محتواى سخن لقمان در اين آيه باشد، مشاراليه «ذلك»، جملات «أقم . .. و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معناى مفعولى، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شايسته اى گويند كه لازم است بر آن دست يافت.
ص: 42
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 103 - 6
6 - خداوند ، خواهان آگاهى يافتن مردم به ارزش برتر پاداش هاى الهى بر منافع دنيوى
لمثوبة من عنداللّه خير لو كانوا يعلمون
«لو» در «لو كانوا يعلمون» به معناى تمنى است و تمنى درباره خداوند به معناى اراده تشريعى است. مفعول «يعلمون» همه حقايقى است كه در جمله هاى قبل بيان شده است. از آنهاست برترى پاداش دنيا بر ديگر منافع; يعنى: ليت هم يعلمون ان مثوبة اللّه خير.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 5
5 - ارزش برتر پاداش هاى اخروى نسبت به امكانات دنيوى
ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 7،8،9
7 _ آمرزش و رحمت الهى ، داراى ارزش برتر از تمامى ثروت هاى به دست آمده و امكانات دنيوى
لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون
8 _ مرگ و يا شهادت در راه خدا ، داراى ارزشى برتر از ماندن در دنيا و ثروت اندوزى
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم . .. خير ممّا يجمعون
9 _ ارزش والاتر ماندگاى در دنيا و ثروت اندوزى ، بر شهادت و رحمت و آمرزش الهى ، در پندار غلط كفرپيشگان
لو كانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون
جمله «لو كانوا . .. » شيفتگى كفرپيشگان را نسبت به ماندگارى در دنيا بيان مى كند، و جمله «خير ممّا يجمعون» هدف و يا عاقبت از ماندگارى را توضيح مى دهد. يعنى هدف كفرپيشگان از ماندگارى در دنيا به چنگ آوردن منافع دنيوى و ثروت اندوزى است و آنان اين منافع گذرا را بالاتر از رحمت و آمرزش الهى مى پندارند و لذا بر كشته هاى در راه خدا تأسف مى خورند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 180 - 6
6 _ ارزشمندى داده هاى الهى ( امكانات مادى و معنوى ) به انسانها
و لا يحسبنّ الّذين يبخلون بما اتيهم اللّه من فضله
از اينكه خداوند امكاناتى را كه در دسترس انسانها قرار داده، فضل خويش ناميده و به خود نسبت داده است، ارزشمندى آن به دست مى آيد ; البته بنابر اينكه ضمير «فضله»، به «اللّه» برگردانده شود ; نه به «ما آتيهم اللّه».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 18
ص: 43
18 _ ناچيز و بى ارزش بودن هر آنچه ( دنيا و لذائذ و زخارف آن و . . . ) در مقابل از دست دادن دين و رهاسازى كتاب آسمانى و بىوفايى به پيمان الهى باشد .
و اشتروا به ثمناً قليلا
آنچه عالمان اهل كتاب در مقابل دين فروشى مى گرفتند، به اعتقاد خودشان اندك نبوده است ; چون با كتمان حقانيّت پيامبر (صلی الله علیه و آله)، به خواسته هاى دنيوى، رياست بر مردم و . .. مى رسيدند ; ولى در عين حال خداوند همه آنها را به بى ارزشى و ناچيزى توصيف كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 36 - 7
7 _ امكانات مادى مردمِ محروم از ايمان ، تقوا و جهاد ، بى تأثير در تأمين فلاح و رستگارى ايشان
اتقوا اللّه . .. لعلكم تفلحون. إنّ الذين كفروا لو أنَّ لهم ما فى الارض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 8
8 _ بهره مندى هاى دنيوى ، در مقايسه با نعمت هاى اخروى ، متاعى است بسيار اندك و كم ارزش .
فما متع الحيوة الدنيا فى الأخرة إلا قليل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 58 - 5
5 _ بهره مندى از فضل و رحمت الهى ، از تمام اندوخته هاى مادى بهتر است .
قل بفضل اللّه و برحمته . .. هو خير مما يجمعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 131 - 19
19 - رزق و نعمت هاى معنوى ، پايدارتر و داراى ارزش والاتر از تمامى نعمت هاى دنيوى است .
و رزق ربّك خير و أبقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 50 - 7
7 - مطلوبيت برخوردارى از امكانات و آسايش زندگى
و ءاوين_هما إلى ربوة ذات قرار و معين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 16،18
ص: 44
16 - وحى و رسالت ، داراى ارزشى والا و غيرقابل قياس با اندوخته هاى مادى
أهم يقسمون رحمت ربّك . .. و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
18 - مال و اندوخته هاى مادى ، نمى تواند با موهبت ها و ارزش هاى معنوى برابرى كند .
و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 48 - 4
4 - برخوردارى از پشتوانه اقتصادى و ذخاير پايدار ، امرى مطلوب است ; نه ضد ارزش . *
و أنّه هو أغنى و أقنى
در واژه «أقنى» سرمايه و ذخاير ماندنى لحاظ شده است. از اين كه خداوند تأمين چنين نيازى را به خود نسبت داده است، مطلوبيت آن استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 27 - 6
6 - تقرب به پروردگار ، ارزشى جاودان و شايان جست و جو است ; نه امكانات ناپايدار دنيا .
كلّ من عليها فان . و يبقى وجه ربّك
از مناسبت ميان «كلّ من عليها فان» با «و يبقى. ..» و از مقابله اين دو با يكديگر، مطلب بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 104 - 3
3- دستيابى انسان ها به زندگى آرام و امن و به دور از سلطه جبّاران ، امرى بس مهم و ارزشمند
فأغرقن_ه و من معه . .. اسكنوا الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 126 - 10
10 - رفاه و امنيت اهل ايمان امرى ارزشمند از ديدگاه اديان الهى
رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله من الثمرت من ءامن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 45
14 - روم - 30 - 36 - 14
14 - صبر بر مشكلات و داشتن روحيه اى اميدوار ، به هنگام مبتلا شدن به دشوارى ها ، امرى ارزشمند و پسنديده است .
و إن تصبهم سيّئة . .. إذا هم يقنطون
از مذمت شدن كسانى كه با مبتلا شدن به ناگوارى ها، نااميد مى شوند، استفاده مى شود كه حفظ روحيه اميدوارى، در چنين حالتى مطلوب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تين - 95 - 1 - 2
2 - انجير و زيتون ، دو نعمت شايسته براى انسان و داراى ارزشى درخور سوگند خداوند
و التين و الزيتون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 102 - 44
44 - رسيدن به مواهب آخرت تنها بهاى ارزشمند در مقابل جان آدمى است .
ماله فى الأخرة من خلق و لبئس ماشروا به أنفسهم
جمله «لقد علموا . ..» به ضميمه «لبئس ...» دلالت بر اين دارد كه: آدمى اگر به قيمت از دست دادن آخرت منافع دنيوى را كسب كند، خويشتن را به بهاى بدى فروخته و خود را تباه ساخته است. بنابراين تنها چيزى كه مى تواند جلوگير زيانكار شدن آدمى باشد، به دست آوردن آخرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 4
4 _ وفاى به عهد و رعايت تقوا ، ملاك ارزش انسان در پيشگاه خداوند ; نه انتساب به نژادى خاص
ذلك بانّهم قالوا ليس علينا . .. بلى من اوفى بعهده و اتّقى فان اللّه يحب المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 32 - 19
19 _ ارزش والاى انسان در پيشگاه خداوند
من قتل نفساً . .. فكانما قتل الناس جميعاً و من احياها فكانما احيا الناس جميعاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 104 - 2
ص: 46
2 _ ارزش و تعالى انسان در سايه پيروى از قرآن و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است .
و إذا قيل لهم تعالوا
به كارگيرى كلمه «تعالوا» كه از ريشه «علو» به معناى بالا است مى تواند اشاره به اين باشد كه تعالى واقعى انسان با گرايش به دستورات خدا و رسول او امكان پذير است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 26 - 8
8 _ ارزش واقعى انسانها در گرو تقواپيشگى است.
و لباس التقوى ذلك خير
برداشت فوق بر اين اساس است كه «خير» وصف باشد نه افعل تفضيل و كلمه «ذلك» همانند ضمير فصل دلالت بر حصر كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 14 - 2
2 - ماده اى كم ارزش ، مبدأ آفرينش موجودى ارزشمند چون انسان
خلق الإنس_ن من صلص_ل كالفخّار
نكره آمدن «صلصال» مى تواند براى بيان كم ارزشى ماده اى باشد كه خداوند از آن، موجودى والا و ارجمند به نام انسان را آفريده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 195 - 3
3 - ارزش انفاق و تأمين هزينه هاى جهاد ، به « در راه خدا بودن » آن است .
و أنفقوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 215 - 14
14 _ انفاق ، عملى پسنديده و خير است .
ما انفقتم من خير . .. و ما تفعلوا من خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 47
2 - بقره - 2 - 245 - 3،7
3- انفاق در راه خدا ، قرض شايسته بندگان به او
من ذا الذى يقرض اللّه قرضاً حسناً
مراد از «قرض» در آيه شريفه، انفاق در راه خداوند است. بنابراين انفاق در راه خدا، همان قرض دادن به اوست.
7 _ ارزش والاى انفاق در راه خداوند
من ذا الّذى يقرض اللّه . .. فيضاعفه له اضعافاً
از اينكه انفاق به عنوان قرض شمرده شده و پاداش فراوانى در برابر آن وعده داده، ارزش والاى آن استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 92 - 2
2 _ كم ارزشى انفاق ، از اموال كه مورد علاقه انفاق كننده نيست .
لن تنالوا البرّ حتّى تنفقوا ممّا تحبّون
رسيدن به «برّ» منوط به انفاق از اموال مورد علاقه است; پس انفاق از اموالى كه مورد علاقه نباشد، بى ارزش نيست; بلكه صرفاً كم ارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 181 - 8
8 _ تبليغات سوء يهود عليه احكام و دستورات اسلام ( انفاق )
و لا يحسبنّ الّذين . .. لقد سمع اللّه قول الّذين قالوا انّ اللّه فقير و نحن اغني
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 39 - 4
4 _ ارزشمندى انفاق ، مشروط به ايمان به خدا و قيامت است .
ماذا عليهم لو امنوا باللّه و اليوم الاخر و انفقوا
على رغم اينكه بحث آيات گذشته درباره انفاق و مسائل مربوط به آن بود، مطرح ساختن ايمان به خدا و قيامت پيش از امر به انفاق مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 34 - 13
13 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش انفاق
و لا ينفقونها فى سبيل اللّه
ص: 48
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 79 - 3
3 _ انفاق در حال تهيدستى ، داراى ارزشى برتر نسبت به انفاق در حال غنا و توانگرى
الذين يلمزون المطوّعين . . و الذين لايجدون إلا جهدهم
عنوان «مطّوّع» هم شامل توانگران و هم شامل تهيدستان مى شود. بنابراين ذكر دوباره تهيدستان مى تواند به اهميت برتر انفاق آنان اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 10
10- انفاق ، در مقايسه با ديگر آموزه ها و ارزش هاى الهى ، داراى ارزش و مرتبه اى ممتاز *
فهو ينفق منه
از اينكه خداوند در مقايسه ميان انسانهاى خوب و بد، تنها از انفاق ياد كرده است، مى تواند گوياى اين برداشت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 38 - 10
10 - انفاق مخلصانه و به دور از هرگونه ريا ، خير و داراى ارزشى والا است .
فأَت ذا القربى . .. ذلك خير للذين يريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 20
20 - جهاد و انفاق در راه خداوند ، از مهم ترين و ارزشمندترين تكاليف الهى
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
تكيه بر دو تكليف جهاد و انفاق، از ميان ساير تكاليف الهى، حاكى از مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 18 - 5
5 - وام دادن به خداوند ( صدقه و انفاق در راه او ) ، قرضى نيكو و بس با ارزش است .
و أقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
وصف «حسناً»، مى تواند قيد توضيحى و يا قيد تخصيصى باشد. برداشت ياد شده بر پايه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تغابن - 64 - 17 - 5
5 - ارزش والاى انفاق و مقام عالى انفاق گران ، در پيشگاه خداوند
إن تقرضوا اللّه قرضًا حسنًا يض_عفه لكم
از اين كه انفاق به عنوان قرض به خدا شمرده شده و پاداشى مضاعف، در برابر آن وعده داده شده است، مى توان مطلب بالا را به دست آورد.
ص: 49
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - بلد - 90 - 6 - 3
3 - مصرف ثروت براى رفع نيازمندى هاى مردم ، در ديدگاه منكران معاد ، خسارتى سنگين و جبران ناپذير است .
أهلكت مالاً لبدًا
انتخاب تعبير «أهلكت» و پرهيز از گفتن «أنفقت» و نظاير آن، بيانگر اين است كه گوينده، مال هاى مصرف شده را «هلاك شده» مى پندارد. اين بينش ممكن است برخاسته از انكار پاداش انفاق، بر اثر انكار معاد باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 31 - 6،8
6- انفاق ، چه در نهان و چه در آشكار ، پسنديده و ارزشمند است .
قل لعبادى . .. و ينفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
از اينكه خداوند، انفاق در نهان و آشكار را باهم ستوده است برداشت فوق استفاده مى شود.
8- انفاق در نهان ، پسنديده تر و ارزشمندتر از انفاق آشكار است . *
و ينفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
تقدم انفاق سرّى بر انفاق آشكارا در آيه فوق، ممكن است بيانگر اين حقيقت باشد كه چون انفاق سرّى به دور از ريا و نفاق است، از شرافت بيشترى برخوردار مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 6
6- انفاق سرّى و پنهانى ، بهتر و ارزشمندتر از انفاق علنى و آشكار است .
فهو ينفق منه سرًّا و جهرًا
اين برداشت از تقدم «سرّاً» بر «جهراً» استفاده گرديد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 29 - 4
4 - اهميت و برترى انفاق پنهانى نسبت به انفاق آشكار
و أنفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
تقدم لفظى انفاق سرّى بر انفاق آشكار، مى تواند حكايت از تقدم رتبى نمايد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 50
18 - حديد - 57 - 10 - 14
14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 31 - 6،8
6- انفاق ، چه در نهان و چه در آشكار ، پسنديده و ارزشمند است .
قل لعبادى . .. و ينفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
از اينكه خداوند، انفاق در نهان و آشكار را باهم ستوده است برداشت فوق استفاده مى شود.
8- انفاق در نهان ، پسنديده تر و ارزشمندتر از انفاق آشكار است . *
و ينفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
تقدم انفاق سرّى بر انفاق آشكارا در آيه فوق، ممكن است بيانگر اين حقيقت باشد كه چون انفاق سرّى به دور از ريا و نفاق است، از شرافت بيشترى برخوردار مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 6
6- انفاق سرّى و پنهانى ، بهتر و ارزشمندتر از انفاق علنى و آشكار است .
فهو ينفق منه سرًّا و جهرًا
اين برداشت از تقدم «سرّاً» بر «جهراً» استفاده گرديد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 29 - 4
4 - اهميت و برترى انفاق پنهانى نسبت به انفاق آشكار
و أنفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
تقدم لفظى انفاق سرّى بر انفاق آشكار، مى تواند حكايت از تقدم رتبى نمايد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 14
14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
ص: 51
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 266 - 8
8 _ خرما و انگور ، داراى ارزش ممتاز در ميان ديگر ميوه ها و از نمونه هاى بارز فراوانى ثمر *
له جنّة من نخيل و اعناب
از اختصاص به ذكر اين دو ميوه از ميان ساير ميوه ها، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 11 - 5
5- زيتون ، خرما و انگور داراى ارزشى ويژه
ينبت . .. و الزيتون و النخيل و الأعن_ب و من كلّ الثمرت
نامبردن از اين سه ميوه در بين انبوه ميوه ها، مى تواند به جهت ارزش ويژه اين ميوه ها از نظر خواص نسبت به ميوه هاى ديگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 50 - 14
14 _ نابرابرى ناآگاهان و آگاهان به محدوده قدرت و وظايف پيامبران، مانند نابرابرى كوران و بينايان
قل لا أقول لكم . .. إنى ملك ... قل هل يستوى الأعمى و البصير أفلاتتفكرون
در اينكه مراد از «أعمى» و «بصير» در آيه چيست، احتمالاتى وجود دارد; از آن جمله اينكه كسانى كه پس از بيان محدوده قدرت و وظايف پيامبران اين حقايق را دريافته و پذيرا مى شوند، «بصير» و آن كسانى كه جاهلانه سخنهاى واهى گفته و درخواستهاى نابجا دارند «أعمى» (كور) هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 207 - 2،5
2 _ جان دادن براى طلب رضايت خداوند ، داراى ارزشى والا
و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه
5 _ جان دادن جُز براى كسب رضايت خداوند ، فاقد ارزش لازم *
و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه
از اينكه خداوند ستايش از كسانى مى كند كه براى جلب رضايت او جان مى دهند ; نه _ مثلا _ از خوف جهنّم يا شوق بهشت.
ص: 52
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حشر - 59 - 9 - 11
11 - ايثار و چشم پوشى انسان ، از اموال و امكانات مورد نياز خويش ، شايسته ارج و ستايش
و يؤثرون على أنفسهم و لو كان بهم خصاصة
برداشت ياد شده با توجه به سياق آيه شريفه كه در مقام ستايش و تمجيد مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 214 - 3،4
3 _ ايمان ، بدون تحمل مصائب ، براى ورود به بهشت كافى نيست .
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة
با توجّه به اينكه خطاب به مؤمنان است ; ورود آنان را به بهشت، مشروط به تحمّل مصائب كرده است.
4 _ تصور پيش نيامدن مشكلات در جامعه به صِرف ايمان آوردن ، پندارى باطل است .
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة و لما يأتكم
چون وعده بهشت به مؤمنان حتمى است و لازمه ورود به بهشت، صبر در برابر مصائب و آزمايشهاى الهى است، بنابراين ابتلاء به مصائب براى جامعه ايمانى قطعى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 2،3،4،5،6،13
2 _ بايد ايمان معيار اصلى در انتخاب همسر باشد ; نه زيبايى و يا حريّت ( برده نبودن )
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنّ و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم . .. و لعب
مصداق بارز «اعجاب» در انتخاب همسر، زيبايى و دلربايى است.
3 _ كنيز مؤمن براى همسرى شايسته تر است از آزاد زن مشرك ; هر چند زيبا و دلربا باشد .
و لاَمَة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
4 _ ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .
و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى
5 _ برترى ارزش ايمان ، نسبت به ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
6 _ حرمت ازدواج زنان مؤمن با مشركان ; مگر در صورتى كه ايمان بياورند .
و لا تنكحوا المشركين حتى يؤمنوا
13 _ ارزش و شخصيّت بردگان با ايمان ، از ديدگاه قرآن
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. و لعبد مؤمن خير من مشرك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 6
ص: 53
6 _ ايمان ، ملاكى مهم براى شايستگى مديريّت و سرپرستى در نظام اسلامى
لا يتّخذ المؤمنون الكافرين اولياء من دون المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 9
9 _ ايمان و كفر ، ملاك تقسيم بندى جوامع انسانى از نظر قرآن
فاما الذين كفروا . .. و اما الذين امنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 4
4 _ ايمان به خدا و روز واپسين ، امر به معروف و نهى از منكر و شتاب ورزيدن به كار هاى نيك ، ملاك ارزش و شايستگى ( صالح بودن )
يؤمنون . .. يسارعون فى الخيرات و اولئك من الصالحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 139 - 13
13 _ آگاهى مؤمنان به ارزش ايمان ، مانع خودكم بينى
يا ايّها الّذين امنوا . .. و انتم الاعلون ان كنتم مؤمنين
چون فرض شده كه مخاطبين آيه مؤمن هستند و مؤمن برتر است و نبايد در مقابل كافران احساس ضعف كند (و لا تهنوا . .. ) ; بنابراين ضعف و اندوه مؤمنان، ناشى از غفلت آنان به ارزش ايمان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 11
11 _ ارزش والاى ثبات بر ايمان و پذيرش دعوت خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) ، پس از تحمّل شدائد و مشكلات
انّ اللّه لا يضيع اجر المؤمنين. الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم ا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 92 - 22
22 _ تشويق بردگان به ايمان از راه وضع قوانين حقوقى و امتياز دادن به بردگان مؤمن
فتحرير رقبة مؤمنة
مقيد ساختن برده به ايمان براى آزادسازى در قتل خطائى، بيانگر اين تشويق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 93 - 4
4 _ ارزش ايمان و حيات مؤمن در پيشگاه خداوند
و من يقتل مؤمنا متعمّداً فجزاؤه جهنّم خالداً فيها
ص: 54
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 134 - 6
6 _ دستيابى به دنيا بدون داشتن ايمان و تقوا ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
من كان يريد ثواب الدنيا فعند اللّه ثواب الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 17
17 _ ايمان به خدا ، اعتقاد به وحى و رسالت و عفت و پاكدامنى ، از ارزش هاى والا در انتخاب همسر و تشكيل خانواده
و المحصنت . .. و المحصنت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 51 - 5
5 _ ايمان و عقيده اسلامى ، ملاك و معيار بايسته در ايجاد روابط و مناسبات مودت آميز
يا ايها الذين ءامنوا لاتتخذوا اليهود و النصرى أولياء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 83 - 12
12 _ مقام علم شهودى و گواهى بر حقانيت قرآن و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله) جايگاهى والاتر از ايمان
ربنا ءامنا فاكتبنا مع الشهدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 2 - 8
8 _ ايمان ، توكل بر خدا و خداترسى ، از ارزش هاى متعالى
وجلت قلوبهم . .. و على ربهم يتوكلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 42 - 15
15 _ ايمان مبتنى بر دلايل روشن ، داراى ارزش و مايه حيات
و يحيى من حى عن بينة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 2،3
ص: 55
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
3 _ ايمان توأم با عمل ، داراى ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجة عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 84 - 9
9 _ مقام تسليم ، مقامى برتر از ايمان است .
إن كنتم ءامنتم باللّه فعليه توكلوا إن كنتم مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 37 - 21
21_ ارزش ايمان و پايبندى به آن در محيط شرك و كفر
ذلكما مما علمنى ربى إنى تركت ملّة قوم لايؤمنون بالله و هم بالأخرة هم ك_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 7
7- زندگى مشقّت بار همراه با ايمان و توحيد ، بر زندگى آسوده شرك آلود ترجيح دارد .
و إذ اعتزلتموهم و ما يعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 80 - 6
6- ايمان ، گوهرى است ارزشمند ، كه هيچ چيز با آن برابرى نمى كند .
فكان أبواه مؤمنين فخشينا أن يرهقهما طغي_نًا و كفرًا
خداوند، براى حفظ ايمان والدين، فرزند دل بند را از آنان مى ستاند تا ايمان آن ها محفوظ بماند، پس ايمان، متاع پر بهايى است كه فداشدن فرزند براى آن، سهل است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 14
14 - تنها ايمان ، ملاك امتياز انسان ها در بينش الهى
إلاّ من سبق عليه القول منهم . .. إنّهم مغرقون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 67 - 3
3 - ايمان ، بدون عمل صالح و عمل صالح بدون ايمان ، در بينش الهى فاقد ارزش است .
ءامن و عمل ص_لحًا
با هم آمدن ايمان و عمل صالح، بيانگر مطلب ياد شده است.
ص: 56
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 19 - 2
2 - توأم بودن ايمان با اعمال صالح ، داراى ارزش و پاداش است .
ءامنوا و عملوا الص_لح_ت فلهم جنّت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 28 - 6
6 - ايمان همراه با عمل صالح ، از ملاك هاى برترى و ارزشمند آدمى
أم نجعل الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت كالمفسدين فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 16
16 - ايمان و دانش ، دو معيار برترى و امتياز انسان ها بر يكديگر
أمّن هو ق_نت . .. هل يستوى الذين يعلمون و الذين لايعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 7 - 7
7 - ايمان ، گوهرى بس ارزشمند و مؤمنان داراى مقامى والا نزد پروردگار
و يؤمنون به
مفسران گفته اند: يادآورى ايمان فرشتگان به خدا _ با آن كه اين حقيقتى روشن براى همگان است _ مى تواند به منظور بيان مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 4
4 - ايمان و نيكوكارى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى . .. الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 26 - 6
6 - همراه بودن ايمان و عمل صالح ، داراى ارزش و تأثير در نزد خداوند
الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و يزيدهم من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 6
6 - تقوا ، ايمان و تسليم ، سه عنصر مرتبط باهم و ارزشمند
إلاّ المتّقين . .. الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
ص: 57
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 14 - 7
7 - ايمان ، مرتبه اى عالى تر و عميق تر از اسلام
قل لم تؤمنوا و ل_كن قولوا أسلمنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 17 - 9
9 - ايمان ، داراى ارزش واقعى و شايان امتنان و نه صرف تسليم در برابر قدرت دين *
يمنّون عليك أن أسلموا . .. بل اللّه يمنّ عليكم أن هدي_كم للإيم_ن
از اين كه خداوند در مورد هدايت به ايمان، امتنان فرموده است _ و نه اسلام _ مى توان به مطلب بالا ره برد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 72 - 8
8 _ خداوند علاوه بر تكذيب كنندگان آيات الهى از قوم عاد ، غير مؤمنان ايشان را نيز به هلاكت رساند .
قطعنا دابر الذين كذبوا بايتنا و ما كانوا مؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 81 - 6
ص: 58
6 - عظمت و ارزش ويژه ايمان به خدا
إنّه من عبادنا المؤمنين
از توصيف «عباد» به «مؤمنين» برداشت ياد شده به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 111 - 6
6 - عظمت و ارزش ويژه ايمان به خداوند
إنّه من عبادنا المؤمنين
برداشت ياد شده از توصيف «عباد» به «مؤمنين» استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 22 - 5
5 - ايمان به خداوند و پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، ارزشى والاتر و محبوب تر از پيوند هاى خويشاوندى و نسبى ( همچون پدرى ، فرزندى ، بردارى و . . . )
لاتجد قومًا . .. يوادّون ... و لو كانوا ءاباءهم ... أو عشيرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 11
11 - ايمان به پيامبر (صلی الله علیه و آله) حتى در ديدگاه اهل كتاب ارزشمند بوده و كمال محسوب مى شده است .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
برانگيخته شدن حسد در انسان به هنگامى است كه محسود را برخوردار از نعمتى مادى يا كمالات انسانى ببيند. بنابراين در نظر اهل كتاب - كه بر ايمان مسلمانان به پيامبر(صلی الله علیه و آله) رشك مى بردند - بايد ايمان، نعمت و كمالى ارجمند مى بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 22 - 5
5 - ايمان به خداوند و پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، ارزشى والاتر و محبوب تر از پيوند هاى خويشاوندى و نسبى ( همچون پدرى ، فرزندى ، بردارى و . . . )
لاتجد قومًا . .. يوادّون ... و لو كانوا ءاباءهم ... أو عشيرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 3
ص: 59
3- ايمان و عمل در دوران جوانى ، بسيار ارزشمند و سزاوار تقدير است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
تصريح آيه شريف به جوان بودن اصحاب كهف _ بر اين مبنا كه «فتية» به معناى جوانان به لحاظ سنى باشد _ گوياى ارزش ايمان و عمل بر مبناى آن در سنين جوانى است; زيرا، قرآن مجيد، در نقل قصص خود، به اوصاف شخصى و سنّى و جغرافيايى نمى پردازد مگر اين كه پيام و نكته اى را دربرداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 13 - 9
9- ايمانِ جوانان ، داراى ارزش و اهمّيّتى خاصّ *
انّهم فتية ءامنوا بربّهم
تأكيد آيه بر «فتية» بودن اصحاب كهف، ممكن است به لحاظ سِنّى آنان باشد كه در اين صورت، برجسته كردن و تصريح بر اين خصيصه، بيان كننده ارزش ايمان در سال هاى جوانى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 3 - 11
11 - آنچه در ايمان ، مورد رضايت خداوند است ، ايمان راستين است و نه صرف ادعاى آن .
أحسب الناس أن يتركوا أن يقولوا ءامنّا . .. و لقد فتنّا ... من قبلهم فليعلمنّ الل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 41 - 10
10 _ ارزش واقعى ايمان در گرو رسوخ آن در قلب آدمى است .
قالوا ءامنا بافوههم و لم تؤمن قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 100 - 19
19_ زندگانى در شهر ها و آباديها ، برتر از صحرانشينى و بيابان گردى است .
قد أحسن بى إذ . .. جاء بكم من البدو
از اينكه يوسف(ع) كوچ كردن خاندان يعقوب از صحراها و بيابانها را به شهر و آبادى از احسانها و نعمتهاى خداوند شمرد ، برداشت فوق استفاده مى شود.
ص: 60
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 10 - 7
7 _ باغ ها و قصر هاى بهشتى در قيامت ، بهتر از نوع دنيايى آنها است .
إن شاء جعل لك خيرًا من ذلك جنّ_ت . .. و يجعل لك قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 10 - 7
7 _ باغ ها و قصر هاى بهشتى در قيامت ، بهتر از نوع دنيايى آنها است .
إن شاء جعل لك خيرًا من ذلك جنّ_ت . .. و يجعل لك قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 21 - 6
6 _ برخوردارى مؤمنان مهاجر ومجاهد از رحمت ويژه خدا و مقام رضوان ، نعمتى است بسيار ارجمندتر از دستيابى آنان به باغ ها و بوستان هاى بهشت .
هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه . .. يبشرهم ربهم برحمة منه و رضون و جنت
تقديم «رحمة» و «رضوان» بر «جنات» رساننده برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 62 - 2
2 - باغ هاى بهشت ، داراى مراتب و ارزش متفاوت
و من دونهما جنّتان
برداشت بالا بر اين اساس است كه «دون» _ در «من دونهما»_ بيانگر مرتبه پايين تر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 40 - 6
ص: 61
6- احياى فريضه نماز در جامعه ، كارى بس مهم و ارزشمند است .
ربّ اجعلنى مقيم الصلوة و من ذرّيتى
از آن جا كه حضرت ابراهيم(ع)، كه از انبياى بزرگ الهى است، خواستار توفيق احياى نماز در جامعه شد، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 92 - 22
22 _ تشويق بردگان به ايمان از راه وضع قوانين حقوقى و امتياز دادن به بردگان مؤمن
فتحرير رقبة مؤمنة
مقيد ساختن برده به ايمان براى آزادسازى در قتل خطائى، بيانگر اين تشويق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 64 - 14
14 - ارزش عقل و برهان در بينش دين و قرآن
قل هاتوا بره_نكم إن كنتم ص_دقين
برهان خواستن خداوند از انسان، نشانگر ارزش برهان و دليل عقلى قانع كننده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 13 - 2
2- ايمان آوردن به حق از روى منطق و دليل ، داراى ارزش و اعتبار است ; نه اظهار ايمان از روى ناگزيرى و مشاهده عذاب .
ربّنا اكشف عنّا العذاب إنّا مؤمنون . أنّى لهم الذكرى و قد جاءهم رسول مبين
لحن توبيخى آيه شريفه مى رساند كه ايمان انتخابى براساس دلايل روشن، سزاوار مقام انسانى است; نه اقرار به ايمان از روى ناگزيرى و مشاهده عذاب.
ص: 62
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 72 - 8
8- سرمستى و غفلت امرى بس زشت و مذموم ، و روشن بينى صفتى بس والا و ارزشمند براى انسانها
لعمرك إنهم لفى سكرتهم يعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 19 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 45 - 6
6 - « قدرت و توانايى » و « بصيرت و روشن بينى » ، از ارزش ها و نعمت هاى الهى براى انسان
إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 11
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 63
4 - نساء - 4 - 175 - 4
4 _ بهشت ، مظهر رحمت الهى
فسيدخلهم فى رحمة منه
بنابر اينكه پاداشهاى ذكر شده، پاداشهاى اخروى باشد ; بر اين مبنا «رحمت»، به قرينه واژه «دخول» و «فى» بهشت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 119 - 12
12 _ جلب رضايت خداوند و خشنودى انسان از وى ، برتر از بهره مندى از بهشت جاويدان
رضى اللّه عنهم و رضوا عنه ذلك الفوز العظيم
برداشت فوق بر اين مبناست كه ذلك تنها اشاره به جمله «رضى اللّه عنهم و رضوا عنه» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 43 - 17
17 _ بهشت ، جايگاهى بس والا و ارجمند در پيشگاه خداوند
أن تلكم الجنة
به كارگيرى كلمه «تلكم»، على رغم نزديك بودن مشاراليه آن (بهشت)، بيانگر عظمت و ارجمندى بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 273 - 6
6 _ ارجمندى عفّت نفس ، خويشتن دارى و تظاهر به بى نيازى ، على رغم نيازمندى شديد
يحسبهم الجاهل اغنياء من التّعفّف . .. لا يسئلون النّاس الحافاً
چون آيه در مقام مدح چنين افرادى است، صفات شمرده شده به عنوان ارزش تلقى مى شود. گفتنى است كه «الحاف» به معناى اصرار است و جمله «لا يسئلون» به قرينه «يحسبهم الجاهل اغنياء» و نيز به قرينه «تعفّف» بايد به اين معنا باشد كه تقاضا نمى كنند تا به اصرار منجر شود; نه اينكه تقاضا مى كنند ولى اصرار نمىورزند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 75 - 17
17 _ الوهيت و خدايى ، تنها از آن كسى است كه ازلى ، ابدى و منزه از هر گونه نيازمندى باشد .
ما المسيح ابن مريم الا رسول قد خلت من قبله الرسل . .. كانا يأكلان الطعام
ص: 64
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 28 - 2
2 _ تقليد از سنتهاى زشت پيشينيان، امرى نكوهيده در بينش الهى
و إذا فعلوا فحشة قالوا وجدنا عليها ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 6
6 _ ارزش والاى پاداش هاى خداوند در آخرت نسبت به ارزش هاى او در دنيا
فاتيهم اللّه ثواب الدّنيا و حسن ثواب الاخرة
در مورد ثواب آخرت، كلمه «حسن» اضافه شده است تا بيان كند كه پاداش اخروى نسبت به پاداش دنيوى، داراى مزيّت و برترى خاصّى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 69 - 15
15 _ ناچيزى بهرهورى ها و لذايذ زندگى دنيوى ، در مقايسه با ثواب ها و ارزش هاى اخروى
فاستمعتوا بخلقهم . .. أولئك حبطت أعملهم ... و أولئك هم الخسرون
با اينكه كافران و منافقان در دنيا بهره مند بوده اند، خداوند ايشان را زيانكار واقعى معرفى مى كند; زيرا لذايذ دنيويشان محدود بوده و از ثوابهاى اخروى بى بهره اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 57 - 1،5
1_ پاداش هاى اخروى ، برتر و بهتر از پاداش هاى دنيوى است .
لانضيع أجر المحسنين. و لأجر الأخرة خير
5_ دستيابى به اقتدار و سلطنت در زمين ، در قياس با پاداش هاى اخروى ناچيز است .
كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض . .. و لأجر الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 12
12- پاداش هاى اخروى ، بهتر از پاداش هاى دنيوى است .
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة و لدار الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 61 - 6
ص: 65
6 - متاع دنيوى ، متاعى ناچيز در قياس با پاداش هاى اخروى
أفمن وعدن_ه وعدًا حسنًا . .. كمن متّعن_ه مت_ع الحي_وة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 5
5 - ارزش برتر پاداش هاى اخروى نسبت به امكانات دنيوى
ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 11
11- پاداش اخروى محسنان ، بسى بهتر از پاداش دنيوى آنان است .
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة و لدار الأخرة خير
اگر چه در آيه سخنى از پاداش اخروى به ميان نيامده است، اما جمله «و لدار الأخرة خير» _ كه برترى سراى اخروى را مى رساند _ به قرينه «فى ه_ذه الدنيا حسنة» (براى محسنان در دنيا حسنه اى است) مى تواند مشعر به اين نكته باشد كه: پاداش حيات اخروى برتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 6
6 _ ارزش والاى پاداش هاى خداوند در آخرت نسبت به ارزش هاى او در دنيا
فاتيهم اللّه ثواب الدّنيا و حسن ثواب الاخرة
در مورد ثواب آخرت، كلمه «حسن» اضافه شده است تا بيان كند كه پاداش اخروى نسبت به پاداش دنيوى، داراى مزيّت و برترى خاصّى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 57 - 1
1_ پاداش هاى اخروى ، برتر و بهتر از پاداش هاى دنيوى است .
لانضيع أجر المحسنين. و لأجر الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 12
12- پاداش هاى اخروى ، بهتر از پاداش هاى دنيوى است .
ص: 66
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة و لدار الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 11
11- پاداش اخروى محسنان ، بسى بهتر از پاداش دنيوى آنان است .
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة و لدار الأخرة خير
اگر چه در آيه سخنى از پاداش اخروى به ميان نيامده است، اما جمله «و لدار الأخرة خير» _ كه برترى سراى اخروى را مى رساند _ به قرينه «فى ه_ذه الدنيا حسنة» (براى محسنان در دنيا حسنه اى است) مى تواند مشعر به اين نكته باشد كه: پاداش حيات اخروى برتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 26 - 4
4 _ پرداخت پاداش افزون بر استحقاق ، كارى است شايسته و ارزشمند .
للذين أحسنوا الحسنى و زيادة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 103 - 6،8،9
6 - خداوند ، خواهان آگاهى يافتن مردم به ارزش برتر پاداش هاى الهى بر منافع دنيوى
لمثوبة من عنداللّه خير لو كانوا يعلمون
«لو» در «لو كانوا يعلمون» به معناى تمنى است و تمنى درباره خداوند به معناى اراده تشريعى است. مفعول «يعلمون» همه حقايقى است كه در جمله هاى قبل بيان شده است. از آنهاست برترى پاداش دنيا بر ديگر منافع; يعنى: ليت هم يعلمون ان مثوبة اللّه خير.
8 - تنها دانايان ، وابستگى پاداش هاى الهى را به ايمان و تقوا و برترى آن را بر هر منفعتى ديگر ، در مى يابند .
لمثوبة من عنداللّه خير لو كانوا يعلمون
فعل «يعلمون» در جمله فوق مى تواند فعل لازم بوده و نيازى به مفعول نداشته باشد. بر اين مبنا «لو كانوا يعلمون»; يعنى، اى كاش! اهل علم و دانش بودند تا حقايق مطرح شده را مى فهميدند.
9 - جهل انسان ها به ارزش برتر پاداش هاى الهى ، آنان را به منافع دنيوى دلبسته كرده و از ايمان و تقوا باز داشته است .
و لو أنهم ءامنوا و اتقوا . .. لو كانوا يعلمون
برداشت فوق مبتنى بر اين احتمال است كه «لو» در جمله فوق شرطيه باشد. بر اين اساس احتمالاتى قابل تصور است و از
ص: 67
آنهاست اينكه مفعول «يعلمون» برترى پاداش الهى گرفته شود و جواب شرط از جمله «و لو أنهم ءامنوا» استفاده گردد; يعنى: «لو كانوا يعلمون ان ثواب اللّه خير لأمنوا و اتقوا; اگر مى دانستند كه پاداش الهى از منافع دنيوى برتر است، همانا ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 6
6 - قدرت و ثروت ( هر چند بسيار و افسانه اى باشد ) در نگاه اهل معرفت و مؤمنان دين شناس ، بسى كم ارزش تر از پاداش هاى الهى است .
و قال الذين أُوتوا العلم ويلكم ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 17 - 1
1 - هيچ كس ، توان ندارد ارزش و اهميت پاداش هاى الهى را براى مؤمنان راستين ، درك كند .
فلاتعلم نفس ما أُخفى لهم من قرّة أعين
«نَفْس» شامل هر صاحب حياتى از جمله انسان ها و ملائكه مى شود. سياق نفى مفيد عموم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 42 - 13،14
13 _ طهارت از هر آلودگى ، ارزشى براى برگزيدگان الهى
طهرك و اصطفيك
14 _ طهارت و پاكدامنى ، ملاكى براى ارزيابى مقام زن
طهرك و اصطفيك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 11 - 11
11 _ طهارت جسمى و روحى از ارزش هاى الهى
ليطهّركم به و يذهب عنكم رجز الشيطن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 15
15 _ ارزش و اهميّت پاكيزگى و پاكدامنى ، در زندگى و روابط خانوادگى
ص: 68
و ازواج مطهرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 4
4 _ پيروى از مهاجران و انصار ، تنها در طريق نيكى و درستى ستوده و ارزشمند است نه به طور مطلق .
و السبقون . .. و الذين اتبعوهم بإحسن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 4
4 _ پيروى از مهاجران و انصار ، تنها در طريق نيكى و درستى ستوده و ارزشمند است نه به طور مطلق .
و السبقون . .. و الذين اتبعوهم بإحسن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حشر - 59 - 10 - 8
8 - پيشتازى در ايمان ، داراى ارج و منزلت در بينش وحى
يقولون ربّنا اغفر لنا و لإخوننا الذين سبقونا بالإيم_ن
تمجيد خداوند از مؤمنان، به سبب استغفار آنان براى پيشگامان ايمان، ارجمندى پيشتازان اسلام را افاده مى كند.
ص: 69
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 57 - 7
7- تلاش براى راه يابى به بالاترين مرتبه كمال و سبقت بر ديگران در تقرب به خدا ، تلاش و تكاپويى ارجمند و ستودنى
أُول_ئك الذين يدعون يبتغون إلى ربّهم الوسيلة أيّهم أقرب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 90 - 20
20- شتاب و پيشگامى در كار هاى خير ، دعاى همراه با رغبت و اميد و خشوع به درگاه الهى ، از ارزش هاى والا و صفات برجسته مردان الهى
إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت و يدعوننا رغبًا و رهبًا و كانوا لنا خ_شعين
برداشت ياد شده به خاطر اين است كه آيه شريفه، در توصيف پيامبران الهى است و از ميان ده ها صفات و ويژگى هاى ايشان، تنها به اين سه صفت و ويژگى اشاره شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - بلد - 90 - 16 - 3
3 - سير كردن گرسنگان _ كه در سال هاى قحطى ، دستشان از هر آذوقه اى كوتاه است _ وظيفه اى سنگين ، پرارزش و نيازمند همتى والا است .
و ما أدريك ما العقبة . .. أو مسكينًا ذا متربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 214 - 6
6 _ تاريخ ، از منابع شناخت سنّت هاى الهى
ام حسبتم ان تدخلوا الجنة و لمّا يأتكم مثل الذين
ص: 70
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 14 - 2
2- قيام در راه توحيد و اعلان انديشه توحيدى ، داراى ارزشى والا و گرانْ سنگ است .
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا فقالوا ربّنا ربّ السم_وت و الأرض
از جمله معانى «قيام»، «عزم و تصميم» است. لذا «قاموا» يعنى بر انديشه توحيدى خود مصمّم شدند. «فقالوا» نيز گوياى اعلان آن انديشه است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 4
4 - اعلان موضع حق و ترويج توحيد در مجامع شرك ، داراى ارزشى والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه
واژه «قالوا» مى تواند اشاره به اين داشته باشد كه موحدان، به صرف اعتقاد به توحيد بسنده نمى كنند; بلكه آن را در مجامع شرك و كفر اعلان مى دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 4
4 - اعلان موضع حق و ترويج توحيد در مجامع شرك ، داراى ارزشى والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه
واژه «قالوا» مى تواند اشاره به اين داشته باشد كه موحدان، به صرف اعتقاد به توحيد بسنده نمى كنند; بلكه آن را در مجامع شرك و كفر اعلان مى دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 195 - 28
28 _ تحمّل آزار ها و شكنجه ها آنگاه ارزشمند است كه در راه خدا باشد .
اوذوا فى سبيلى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 71
7 - توبه - 9 - 120 - 12
12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .
لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 8
8 - تحمل دشوارى ها در راه دين ، محفوظ در نزد خدا و مايه ارجمندى
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه اگر رنج ها تأثيرى در سرنوشت انسان و تقرّب وى به خدا نداشت، خود زيانى انكارناپذير بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 66 - 18
18- مسافرت با عالم و تحمّل سختى ها در راه كسب دانش و رشد و كمال ، ارزشمند است .
لقد لقينا من سفرنا ه_ذا نصبًا . .. هل أتّبعك على أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 34 - 2
2 - ارزش انفاق در استمرار و مداومت بر آن است .
أفرءيت . .. و أعطى قليلاً و أكدى
از اين كه قطع انفاق پس از مبادرت به آن، مورد نكوهش قرار گرفته است، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 55 - 14
14 - تداوم بخشيدن به تسبيح و حمد خداوند در تمامى اوقات شب و روز ، كارى ارزشمند و پسنديده
و سبّح بحمد ربّك بالعشىّ و الإبك_ر
ص: 72
تسبيح و حمد خداوند در شب و روز مى تواند كنايه از تداوم و استمرار بخشيدن به آنها در همه اوقات باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 55 - 14
14 - تداوم بخشيدن به تسبيح و حمد خداوند در تمامى اوقات شب و روز ، كارى ارزشمند و پسنديده
و سبّح بحمد ربّك بالعشىّ و الإبك_ر
تسبيح و حمد خداوند در شب و روز مى تواند كنايه از تداوم و استمرار بخشيدن به آنها در همه اوقات باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 19 - 10
10- استمرار و خستگى ناپذيرى در عبادت خداوند ، امرى پسنديده و ارزشمند
و من عنده لايستكبرون عن عبادته و لايستحسرون
برداشت ياد شده به خاطر اين است كه آيه شريفه، در مقام توصيف و تمجيد مقربان الهى و تشويق بندگان به عبادت پروردگار است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 88 - 10
10 _ ارجمندى عمل و تداوم آن، مانع فساد و تباهى آن در صورت آميختگى با شرك نيست.
ذلك هدى الله يهدى . .. و لو أشركوا لحبط عنهم ما كانوا يعملون
فاعل «أشركوا» انبياى الهى(ع) و هدايت شدگان به صراط مستقيم هستند. عنايت به اين نكته و همچنين مفاد «كانوا يعملون»، كه ماضى استمرارى است، بر دو نكته ياد شده در برداشت فوق، يعنى «ارجمندى» و «تداوم»، گواه است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 17 - 6
6 - مداومت بر اعمال شايسته در دنيا ، داراى ارج و پاداشى چشمگير در پيشگاه الهى است .
قرّة أعين جزاء بما كانوا يعملون
ص: 73
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 14 - 7
7- ترس از حسابرسى خداوند و وعيد او ، امرى ارزشمند و مورد تشويق خداوند
ذلك لمن خاف مقامى و خاف وعيد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 35 - 2
2 - ترس و خشيت از خدا ، خصلتى ارزشمند در بينش قرآنى
الذين إذا ذكر اللّه وجلت قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 40 - 3
3 - هراس از مقام ربوبى خداوند و عظمت آن ، احساسى شايسته و ارزشى والا است .
و أمّا من خاف مقام ربّه
«مقام» اسم مكان است و «مقام ربّه»; يعنى، منزلت و مقامى كه خداوند _ به وصف ربوبيت _ دارا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 26 - 2
2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش
قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 14 - 7
7- ترس از حسابرسى خداوند و وعيد او ، امرى ارزشمند و مورد تشويق خداوند
ذلك لمن خاف مقامى و خاف وعيد
ص: 74
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 18 - 11
11 - ارزشمندى خداترسى و دورى از گناه در نهان و به دور از انظار و اطلاع يافتن ديگران
الذين يخشون ربّهم بالغيب
برداشت ياد شده از آمدن قيد «بالغيب» به دست مى آيد; زيرا ترس از خدا در هر حال مطلوب است. بنابراين آمدن اين قيد، بيانگر اهميت و ارزش والاى خدا ترسى در خلوت مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 11 - 7
7 - ارزشمندى و برترى ترس از خدا و دورى از گناه در خلوت ، بر ترس و تحفظ از نافرمانى خدا در انظار ديگران
و خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده، از مقيد شدن ترس از خدا به «غيب» (نهان) به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 9
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 43 - 4
4 _ زدودن كينه و عداوت از سينه ها ، ارزش الهى است .
و نزعنا ما فى صدورهم من غل
ص: 75
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 41 - 12
12 _ كثرت ياد خداوند و تسبيح او در صبح و شام ( همه گاه ) ، مطلوب اوست .
و اذكر ربّك كثيراً و سبّح بالعشىّ و الابكار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 36 - 12
12 - ارزش والاى ذكر نام خدا و تسبيح و تقديس او
أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها بالغدوّ و الأصال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 143 - 2
2 - تسبيح خداوند ، عبادتى بس ارزشمند
فلولا أنّه كان من المسبّحين
پرداختن به تسبيح از ميان ديگر مظاهر عبادت، مى تواند گوياى برداشت بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 166 - 3
3 - تسبيح و تنزيه خداوند ، داراى جايگاهى والا در ميان مجموعه عبادت ها و اعمال
و إنّا لنحن المسبّحون
توصيف فرشتگان و يا بندگان خالص خدا به «تسبيح گويان» (در آيه اى كه كه در مقام تمجيد از آنان است) مى تواند گوياى برداشت بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 9 - 10
10 - ياد خدا و تسبيح و تقديس او ، بايسته و ارزشمند در همه لحظات زندگى
و تسبّحوه بكرة و أصيلاً
برداشت بالا بنابراين نكته است كه «بكرة» و «أصيلاً» كنايه از همه لحظه هاى تلاش و بيدارى انسان باشد كه از «بكرة» شروع شده و تا «أصيلاً» ادامه دارد.
ص: 76
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 210 - 7
7 _ تسليم شدن در برابر خداوند پس از ديدن نشانه هاى عذاب و گذشتن فرصت ، بى فايده است .
هل ينظرون الاّ ان يأتيهم . .. و قضى الأمر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 125 - 3
3 _ تسليم در برابر خدا و برخوردارى از روحيه احسان و نيكى ، روح اديان الهى است .
و من احسن ديناً ممن اسلم وجهه للّه و هو محسن
از اين كه براى معرفى برترين دين، تنها دو ويژگى فوق ياد شده است، اهميت بنيادين آن دو در اديان الهى دانسته مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 6
6 - تقوا ، ايمان و تسليم ، سه عنصر مرتبط باهم و ارزشمند
إلاّ المتّقين . .. الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 103 - 5
5 - تسليم و انقياد در برابر فرمان هاى خداوند ، صفتى بس ارزشمند و پيامبرگونه
فلمّا أسلما و تلّه للجبين
برداشت يادشده از آن جا است كه آيه شريفه، در مقام تمجيد از دو انسان والا و پيامبران الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 6
6 - ارزش انسان ها ، در پرتو توحيد ، عمل صالح و روحيه تسليم در برابر خداوند است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا و قال إنّنى من المسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 12 - 4
4 - شناختن هستى ، آن گونه كه هست و تشخيص كار خير و انجام دادن آن ( حكمت ) ، امرى بس مهم و ارزش مند است .
ص: 77
و لقد ءاتينا لقم_ن الحكمة
حكمت در لغت، به معناى «معرفت پيدا كردن به موجودات» و نيز «انجام دادن كارهاى خير» است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - زلزله - 99 - 8 - 6
6 - ترغيب به كار خير و وعده پاداش به آن ، مقدّم بر تهديد در امر تربيت
فمن يعمل مثقال ذرّة خيرًا يره . و من يعمل مثقال ذرّة شرًّا يره
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 94 - 7
7 _ تضرع به درگاه خدا و خشوع در برابر او از ارزش هاى الهى و از اهداف رسالت انبياست .
لعلهم يضرعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 11
11 _ قوانين الهى ، بهترين و برترين قانون در ديدگاه اهل يقين
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 12،14
12 _ احكام و قوانين آن ، بهترين قانون و نيكوترين حكم
و من احسن من اللّه حكماً
14 _ تنها اهل يقين ، قادر بر تشخيص برترى احكام قرآن بر ديگر قوانين هستند .
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
حكم خدا، برترين حكم است، چه اهل يقينى وجود داشته باشند و يا وجود نداشته باشند ; بنابراين قيد «لقوم يوقنون» به سؤال در «و من احسن» باز مى گردد ; يعنى جواب اين سؤال، تنها از اهل يقين بر مى آيد ; چون تنها آنان به اين حقيقت واقفند.
ص: 78
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 174 - 12
12 - حقايق و معارف كتاب هاى آسمانى ارزشمندتر از همه منافع دنيوى
و يشترون به ثمناً قليلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 73 - 14
14 - فهميدن و انديشه كردن ، از ارزش هاى والاست .
و يريكم ءايته لعلكم تعقلون
از اينكه ارائه آيات با هدف ايجاد زمينه فهم و انديشه در بشر مطرح شده، ارجمندى انديشه كردن و فهميدن، به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 197 - 18،19
18 _ خِردمندى ، مقتضى تقواپيشگى است .
واتقون يا اولى الالباب
19 _ اهميّت و ارزش عقل
واتقون يا اولى الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 219 - 24
24 _ ارزش و اهميّت تفكر در فلسفه احكام و معارف دينى
كذلك يبين . .. لعلّكم تتفكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 266 - 12
12 _ مقام بلندِ متفكّران و ارزش والاى تفكّر
يبيّن اللّه لكم الايات لعلّكم تتفكّرون
چون تفكّر، به عنوان هدف تبيين آيات الهى بيان شده است، ارزش آن و نيز مقام بلند متفكران به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 79
2 - بقره - 2 - 269 - 6
6 _ اهميّت خرد و ارزش صاحبان خرد
و ما يذّكّر الاّ اولوا الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 7 - 34،35
34 _ جز خردمندان ، كسى قدرت درك ويژگى هاى آيات محكم و متشابه را ندارد .
و ما يذّكّر الاّ اولوا الالباب
ظاهراً مراد از متعلّق «ما يذّكّر»، مطالب عنوان شده در همين آيه باشد.
35 _ خردمندى ، شرط دريافت حقايق قرآن و ويژگى هاى آن
و ما يذّكّر الاّ اولوا الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 65 - 10
10 _ اهميّت و ارزش تعقّل
افلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 190 - 8
8 _ ارزش عقل و نقش آن در شناخت خداوند
لايات لاولى الالباب
«لبّ» به معناى عقل خالص و بدور از وهم و خيال است كه از آن مى توان به خرد ناب تعبير كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 191 - 4،5
4 _ ارزش انديشيدن در آفرينش آسمان ها و زمين
الّذين . .. يتفكّرون فى خلق السّموات و الارض
5 _ ارزش انديشه در آفرينش آسمان ها و زمين ، در صورت توأم بودن آن با ياد خدا *
الّذين يذكرون اللّه . .. و يتفكّرون فى خلق السّموات و الارض
جمله «يتفكّرون» بدون تكرار «الّذين»، عطف بر «يذكرون» شده تا دلالت كند به اينكه هر دو صفت (ذكر و تفكّر) توأماً، وصف «اولى الالباب» است ; نه اينكه اولوا الالباب دو گروهند ; عدّه اى ذاكر و عدّه اى ديگر متفكّر.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 2 - 10
ص: 80
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 7
7 - « دانش و سوادآموزى » و « دانش پژوه و دانش آموز » ، برخوردار از ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
و القلم و ما يسطرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
ص: 81
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 9
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 9
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 2 - 3
3 - تعليم قرآن ، نعمت و ارزشى فراتر از اصل خلقت انسان و نعمت هاى ديگر
علّم القرءان . خلق الإنس_ن
سوره «الرحمان»، حاوى بيان انواع نعمت هايى است كه خداوند به انسان عطا كرده است. از اين كه مسأله تعليم قرآن، سرآغاز همه نعمت ها و حتى آفرينش انسان قرار گرفته، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 9
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
ص: 82
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 21 - 16
16 - تفكر و به كارگيرى عقل و خرد ، داراى جايگاهى رفيع و امرى بايسته است .
إنّ فى ذلك لأي_ت لقوم يتفكّرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 4
4 - ارجمندى تفكر ، عقيده و شخصيت زن ، در نگرش اسلام
ي_أيّها النبىّ إذا جاءك المؤمن_ت يبايعنك . .. فبايعهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 35 - 3
3 - صرف انتساب به خداوند و يا پيوند خويشاوندى با پيامبران ، موجب نجات و سعادت انسان نمى شود .
ءال لوط نجّين_هم . .. كذلك نجزى من شكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 27 - 6
6 - تقرب به پروردگار ، ارزشى جاودان و شايان جست و جو است ; نه امكانات ناپايدار دنيا .
كلّ من عليها فان . و يبقى وجه ربّك
از مناسبت ميان «كلّ من عليها فان» با «و يبقى. ..» و از مقابله اين دو با يكديگر، مطلب بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - واقعه - 56 - 88 - 3
3 - تقرب به خداوند ، والاترين ارزش ها و فضيلت ها براى بشر
فأمّا إن كان من المقرّبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 83
17 - زخرف - 43 - 35 - 5
5 - حضور در جوار قرب ربوبى ، غيرقابل قياس با والاترين نعمت هاى دنيوى
و إن كلّ ذلك . .. و الأخرة عند ربّك للمتّقين
از «عند ربّك»، حضور در جوار قرب ربوبى استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 197 - 15
15 _ تقوا ، بهترين توشه است .
فان خير الزاد التقوى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 186 - 21
21 _ ارزش والاى صبر توأم با تقوا
و ان تصبروا و تتّقوا فانّ ذلك من عزم الامور
كلمه «عزم» مصدر و به معناى مفعول است و «عزم الامور»، اضافه صفت به موصوف است ; يعنى «الامور المعزومة»، و معزوم، به هدف و مقصود ارجمندى گويند كه بايد به سوى آن حركت كرد. بنابراين، معناى آيه چنين مى شود كه صبر و تقوا از امورى است كه بايد به خاطر كمال و شرف آن، به سويش حركت كرد. و از اينكه اسم اشاره مفرد «ذلك» براى اشاره به صبر و تقوا به كار برده شده، لزوم توأم بودن آن دو استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 131 - 10
10 _ تقوا ، فضيلتى والا و ارزشمند و مورد تأكيد خداوند
و لقد وصينا الذين اوتوا الكتب من قبلكم و اياكم ان اتقوا اللّه
از اينكه رعايت تقوا بر تمامى انسانها در همه اديان الهى واجب شده است، معلوم مى شود كه از تكليفهاى مهم و ارزشمند الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 134 - 6
6 _ دستيابى به دنيا بدون داشتن ايمان و تقوا ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
من كان يريد ثواب الدنيا فعند اللّه ثواب الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 8 - 15
15 _ تقوا ، ملاك ارزشگذارى در پيشگاه خداوند
ص: 84
اعدلوا هو اقرب للتقوى
چون خداوند براى ترغيب به عدالت آن را وسيله اى براى نيل به تقوا به شمار آورده، معلوم مى شود هدف اصلى از اوامر الهى رسيدن انسانها به تقواست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 15،17،18
15 _ رعايت حلال ها و حرام هاى الهى ، تقواپيشگى است .
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه
برداشت فوق بر اين مبناست كه مصداق مورد نظر از خبث و طيب _ به قرينه آيات گذشته _ حلالها و حرامهاى الهى باشد.
17 _ پرهيز از پليد و ناپاك و گرايش به پاكى ها ، زمينه نيل به فلاح و رستگارى
لايستوى الخبيث و الطيب . .. لعلكم تفلحون
18 _ فلاح و رستگارى صاحبان خرد ، تنها در پرتو ، تقوا ميسر است .
فاتقوا اللّه ياولى الالبب لعلكم تفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 2 - 14
14- تقوا و جانب خدا را رعايت كردن ، داراى اهميت و ارزش فوق العاده
أنه لا إل_ه إلاّ أنا فاتقون
با توجه به اينكه فرستادن ملائكه و روح براى ابلاغ توحيد بوده و توحيد به عنوان مقدمه وصول به تقوا قرار داده شده است، مطلب فوق به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 19
19- تقوا و احسان ، دو امر ارزشمند و داراى پاداش
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة . .. و لنعم دار المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 63 - 5
5- تقوا ، خصيصه اى ارزشمند و سرنوشت ساز
تلك الجنّة . .. من كان تقيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 48 - 9
9- تقوا ، از ارزش هاى برتر است و تقواپيشگان از فضيلت و شرافت ويژه در تمامى كتاب هاى آسمانى و اديان توحيدى برخوردارند .
ضياءً و ذكرًا للمتّقين
از اين كه متّقين غايت و هدف نزول كتاب آسمانى موسى و هارون و دريافت نور و هدايت الهى قرار گرفته اند و قرآن نيز كه مسأله
ص: 85
تقوا را از محورهاى آموزه هاى خود قرار داده است، به دست مى آيد كه تقوا در همه اديان توحيدى داراى جايگاه ويژه و برتر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 32 - 8
8 - تقوا و خداترسى ، خصلتى ارزشمند در پيشگاه الهى
فإنّها من تقوى القلوب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 32 - 7
7 - تقوا ، از جمله ملاك هاى ارزشگذارى است .
لستنّ كأحد من النساء إن اتّقيتنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 55 - 14
14 - رعايت تقواى الهى ، بس ارزش مند و با اهميت است .
و اتّقين اللّه
فرمان به رعايت تقوا در مسايل شخصى و خانوادگى، حكايت از اهيمت و ارزش آن مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 124 - 5
5 - تقوا ، روح ديانت الهى و ارزشمندترين ارزش ها
إذ قال لقومه ألاتتّقون
ياد كرد تقوا، به عنوان نخستين پيام الياس(ع) به مردم خود، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 28 - 8
8 - تقواپيشگى ، از ملاك هاى برترى و ارزشمندى آدميان
أم نجعل المتّقين كالفجّار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 57 - 1
1 - ظهور ارزش تقوا و نقش هدايت الهى ( قرآن ) ، هنگام عذاب و در قيامت براى كافران و گنه كاران
أو تقول لو أنّ اللّه هدينى لكنت من المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 6
ص: 86
6 - تقوا ، ايمان و تسليم ، سه عنصر مرتبط باهم و ارزشمند
إلاّ المتّقين . .. الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 13 - 9،10،11،17
9 - تقوا ، تنها ملاك كرامت و ارزش انسان ها ، نزد خدا است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
10 - فضيلت و برترى انسان ها بر يكديگر ، تنها براساس تقوا است ; نه نژاد ، قبيله و مليت .
و جعلن_كم شعوبًا و قبائل لتعارفوا إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
11 - تقوا ، روح اصلى همه ارزش ها و خصلت هاى متعالى *
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
با اين كه ضرورتاً صفات و خصلت هاى فراوانى از نظر بشر و به حكم عقل ارزش به شمار مى آيد; ولى خداوند با مطرح كردن (تقوا) به عنوان تنها ملاك، اين حقيقت را يادآور شده كه هر خصلت ارزشمند، از آن جهت ارزنده است كه روح تقوا در آن جارى باشد.
17 - ملاك ارزش انسان ها ، تقواى واقعى و نه تظاهر به تقوا است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم إنّ اللّه عليم خبير
ممكن است بيان عليم و خبير بودن خداوند _ پس از «إنّ أكرمكم عنداللّه أتقاكم» _ نشانگر اين معنا باشد كه هرچند تقوا، تنها ملاك كرامت انسان ها است; اما ارزش براساس تقواى واقعى است و خداوند براساس عليم بودن و خبير بودن خود، آن را تشخيص مى دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 54 - 2
2 - تقوا ، جوهره ارزش هاى معنوى انسان
إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نهر
از اين كه مؤمنان به جاى هر وصف ديگرى متصف به صفت «المتقين» شده اند، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - بلد - 90 - 12 - 2
2 - تكاليف دشوار ، داراى ارزشى فراتر از حد تصور و بيان ، براى عموم مردم
و ما أدريك ما العقبة
استفهام در «ما أدراك» حقيقى نيست; بلكه عظمت «عقبة» و آسان نبودن درك حقيقت آن را بيان مى كند. در اين استفهام، مخاطب خاصى مورد نظر نيست و نظير ضرب المثل هاى رايج، هر فردى مى تواند مخاطب آن باشد.
ص: 87
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 8
8- تنها تلاش و كوششى داراى ارزش و شايسته ستايش است كه در مسير آخرت طلبى و كسب حيات برتر اخروى باشد .
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
از اينكه خداوند پس از ذكر دنياطلبى و آخرت خواهى انسانها، از سعى وتلاش آخرت خواهان تشكر و ستايش كرده است، استفاده مى شود كه تنها سعى و تلاشى كه در مسير كسب حيات برتر اخروى باشد، مورد قدردانى و ستايش است و نه هر تلاش و كوششى.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 57 - 7
7- تلاش براى راه يابى به بالاترين مرتبه كمال و سبقت بر ديگران در تقرب به خدا ، تلاش و تكاپويى ارجمند و ستودنى
أُول_ئك الذين يدعون يبتغون إلى ربّهم الوسيلة أيّهم أقرب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 29 - 3
3 - ارزش و اهميت تلاوت قرآن كريم
إنّ الذين يتلون كت_ب اللّه
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه تلاوت قرآن كريم، در رديف برپايى نماز و انفاق، از اوصاف عالمان راستين و خداترسان قرار گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 55 - 16
16 _ ارزشمندى تواضع و فروتنى به هنگام انفاق و دستگيرى از مستمندان
و يؤتون الزكوة و هم ركعون
بنابر اينكه ركوع به معناى لغوى خود (خضوع) باشد.
ص: 88
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 24 - 4
4- تواضع دلسوزانه و از سر مهربانى براى پدر و مادر ، داراى ارزش است نه تواضع به انگيزه هاى ديگر .
و اخفض لهما جناح الذلّ من الرحمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 34 - 3
3 _ توبه و اظهار پشيمانى تبهكاران محارب پس از به چنگ افتادن ، فاقد ارزش و اعتبار براى سقوط حد و رهايى از عذاب دوزخ
انما جزؤا الذين . .. الا الذين تابوا من قبل ان تقدروا عليهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 71 - 20
20 _ برخوردارى گروهى از بنى اسرائيل بر اثر پايبندى به توبه خويش ، از بينش ها و نعمت هاى صحيح دينى
ثم عموا و صموا كثير منهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 36
36- نيايش به درگاه خداوند و تأكيد در توبه و اظهار بندگى ، داراى ارزشى والا
قال ربّ أوزعنى . .. إنّى تبت إليك و إنّى من المسلمين
بيان گزارش گونه آيه شريفه، در حقيقت ترسيمى از انسان ايده آل و كامل است و تعبير «إنّى تبت إليك» و «إنّى من المسلمين» بيانگر تأكيد و الحاح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
ص: 89
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 7
7- زندگى مشقّت بار همراه با ايمان و توحيد ، بر زندگى آسوده شرك آلود ترجيح دارد .
و إذ اعتزلتموهم و ما يعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 6
6 - ارزش انسان ها ، در پرتو توحيد ، عمل صالح و روحيه تسليم در برابر خداوند است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا و قال إنّنى من المسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 59 - 2،3
2 - صبر پيشه كردن و به خداوند توكل كردن ، امورى ارزش مند و مهم است .
نعم أجر الع_ملين . الذين صبروا و على ربّهم يتوكّلون
3 - صبر پيشگى و توكّل ، دو مظهر عمل صالح اند .
و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. نعم أجر الع_ملين . الذين صبروا و على ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 2 - 8
8 _ ايمان ، توكل بر خدا و خداترسى ، از ارزش هاى متعالى
وجلت قلوبهم . .. و على ربهم يتوكلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
ص: 90
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 113 - 6،7
6 _ اطاعت خداوند ، خواندن آيات الهى به هنگام شب و در حال سجده ، ملاك ارزشمندى انسانها
ليسوا سوآءً من اهل الكتب امّة قائمة . .. و هم يسجدون
7 _ ارزش والاى اطاعت و بندگى خدا ، تلاوت آيات الهى ( قرآن و . . . ) به هنگام شب و در حال سجده به درگاه وى
يتلون ءايت اللّه ءاناء الّيل و هم يسجدون
بنابر اينكه جمله «و هم يسجدون»، حال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 64 - 7
7 _ نماز ، بهترين عبادت در سحرگاهان و ارزشمندترين عمل در شب زنده دارى
و الذين يبيتون لربّهم سجّدًا و قي_مًا
برداشت فوق، از اختصاص به ذكر يافتن نماز از ميان ديگر اعمال عبادى به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 35 - 8
8- درست كارى اقتصادى ، داراى ارزشى برتر از مال داشتن و دارايى
ذلك خير و أحسن تأويلا
ممكن است مفضل عليه «خير»، كم فروشى و خيانت در سنجش كالا و سود حاصله از آن باشد; يعنى، رعايت عدل و انصاف و به كارگيرى ترازوى كامل و سود حاصله از آن، بهتر از كم فروشى و سود به دست آمده از آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 79 - 12،13
12 - قدرت و ثروت ، ملاك ارزش و معيار اصلى بهره مندى و خوشبختى در نگاه دنياطلبان قوم قارون
قال الذين يريدون الحيوة الدنيا ي_ليت لنا مثل ما أُوتى ق_رون إنّه لذو حظّ عظيم
13 - قدرت و ثروت در نگاه مؤمنان آخرت جو ، ملاك ارزش و معيار اصلى بهره مندى و خوشبختى نيست .
قال الذين يريدون الحيوة الدنيا ي_ليت لنا مثل ما أُوتى ق_رون إنّه لذو حظّ عظيم
تعبير «قال الذين يريدون الحياة الدنيا» مى رساند كه اين گفته، تنها مربوط به دنياطلبان سست ايمان است; نه مؤمنان آخرت جو.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 6
ص: 91
6 - قدرت و ثروت ( هر چند بسيار و افسانه اى باشد ) در نگاه اهل معرفت و مؤمنان دين شناس ، بسى كم ارزش تر از پاداش هاى الهى است .
و قال الذين أُوتوا العلم ويلكم ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 31 - 3
3 - ثروت و اشرافيت ، ملاك تمامى ارزش ها _ حتى ارزش هاى دينى _ در نگاه مشركان مكه
لولا نزّل ه_ذا القرءان . .. عظيم
مشركان در مقام اعتراض به پيامبر(صلی الله علیه و آله) اظهار مى داشتند: اگر وحى اصالت داشت، مى بايست بر اشراف نازل مى شد. از اين نكته استفاده مى شود كه ملاك ارزش براى آنان، مال و مقام بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاك ارزش در ديدگاه فرعون و فرعونيان
قال ي_قوم أليس لى ملك مصر . .. أم أنا خير من ه_ذا الذى
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته زير است: الف) فرعون پس از يادآورى فرمانروايى و ثروت خويش، موسى(ع) را غير قابل قياس با خود مى داند و اين نشان دهنده بينش فرعون در زمينه ملاك ارزش است. ب) سخنرانى فرعون و تكيه وى بر قدرت و ثروت، نشان مى دهد كه در جامعه قبطى چنين ديدگاهى وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 32 - 10
10 _ خون و جان قاتلان نابحق و مفسدان در زمين ، فاقد ارزش و احترام
من قتل نفساً بغير نفس او فساد فى الارض
«باء» در «بغير نفس» براى مقابله است. بنابراين مفهوم جمله شرطيه «من قتل نفساً ...» اين است كه قتل نفس آنگاه كه در مقابل كشتن كسى (قصاص) و يا در مقابل فسادانگيزى باشد، كيفر ندارد.
ص: 92
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 32 - 10
10 _ خون و جان قاتلان نابحق و مفسدان در زمين ، فاقد ارزش و احترام
من قتل نفساً بغير نفس او فساد فى الارض
«باء» در «بغير نفس» براى مقابله است. بنابراين مفهوم جمله شرطيه «من قتل نفساً ...» اين است كه قتل نفس آنگاه كه در مقابل كشتن كسى (قصاص) و يا در مقابل فسادانگيزى باشد، كيفر ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 5
5 _ ارزش والاى جان و مال مؤمنان در پيشگاه خداوند
إن اللّه اشترى . .. بأن لهم الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 75 - 17
17 _ الوهيت و خدايى ، تنها از آن كسى است كه ازلى ، ابدى و منزه از هر گونه نيازمندى باشد .
ما المسيح ابن مريم الا رسول قد خلت من قبله الرسل . .. كانا يأكلان الطعام
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 58 - 3
3 - ارزش زيبايى و جذابيت همسر ، در پرتو عفت و پاكدامنى او است . *
لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..كأنّهنّ الياقوت و المرجان
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه خداوند نخستين وصف حوريان را مصونيت آنان از بيگانگان بيان داشته و پس از آن به زيبايى و جذابيت آنان اشاره كرده است.
ص: 93
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4،5
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
5 _ بهره مندى مردم از پاداش هاى الهى و ورودشان به بهشت ، در گرو ايمان و عمل صالح است ، نه جنسيت و انتساب به مذهب يا فرقه اى خاص .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن فأولئك يدخلون الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 216 - 5
5 _ جنگ و جهاد ، امرى خير براى مؤمنان ، على رغم ظاهر ناخوشايند آن
كتب عليكم القتال و هو كره لكم و عسى ان تكرهوا شيئاً و هو خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 3
3 - پيكار با دشمنان دين از ارزش هاى والا ، در پيشگاه خداوند است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه أموت بل أحياء
از هدفهاى بيان اين حقيقت - كه شهيدان از حيات ويژه برخوردارند - ترغيب به جهاد و بيان ارزش والاى آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 190 - 2
2 - ارزش جهاد و نبرد با دشمنان ، به « در راه خدا بودن » آن است .
و قتلوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 216 - 5
5 _ جنگ و جهاد ، امرى خير براى مؤمنان ، على رغم ظاهر ناخوشايند آن
كتب عليكم القتال و هو كره لكم و عسى ان تكرهوا شيئاً و هو خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 94
2 - بقره - 2 - 218 - 3،4،5
3 _ ايمان و هجرت و جهادِ در راه خدا ، از عوامل اميدوارى به رحمت وى
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه اولئك يرجون رحمت اللّه
4 _ ارزش هجرت و جهاد ، هنگامى است كه در راه خداوند باشد .
و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
5 _ اهميّت و ارزش هجرت و جهاد در راه خدا ، و برترى مهاجرانِ مجاهد بر ساير مؤمنان
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
به نظر مى رسد تكرار موصول، دلالت بر ارزشمندى ايمان داشته باشد; اگر چه همراه با جهاد و هجرت نباشد; امّا آنگاه كه توأم با هجرت و جهاد باشد، ارزش و اهميّتى برتر مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 245 - 1،2
1 _ پيكار در راه خدا ، قرض شايسته بندگان به او *
و قاتلوا . .. من ذا الذى يقرض اللّه قرضاً حسناً
2 _ تأمين تداركات پيكار در راه خدا ، قرض شايسته مسلمانان به او
و قاتلوا . .. من ذا الذى يقرض اللّه قرضاً حسناً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 246 - 9
9 _ « فى سبيل اللّه » بودن ، ملاك ارزش پيكار
ابعث لنا ملكاً نقاتل فى سبيل اللّه . .. و ما لنا الاّ نقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 143 - 8
8 _ شهادت طلبى و حضور در عرصه پيكار با دشمنان دين ، امتيازى ارزشمند در ديدگاه اسلام
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة . .. و لقد كنتم تمنّون الموت
چون خداوند اعراض كنندگان از جهاد و مبارزه و فراريان از شهادت و مرگ در راه خدا را مذمت كرده و از سويى تمام سعادت (بهشت) را در گرو مبارزه دانسته، ارزش والاى جهاد و شهادت به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 6
6 _ اهميّت و ارزش والاى شركت مجدد مجروحين جنگى در جهاد
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح . .. اجر عظيم
اجر عظيم براى مجاهدان در گرو جراحت ناشى از جهاد سابق نيست، بلكه به خاطر شركت در جهاد پس از تحمّل جراحت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 5
ص: 95
5 _ در راه خدا بودن ، امتياز جهاد اسلامى بر ديگر نبردها
فليقاتل فى سبيل اللّه . .. و من يقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 60 - 16
16 _ نبرد با دشمنان دين ، از مصاديق « سبيل اللّه » است .
و ما تنفقوا من شىء فى سبيل اللّه يوف إليكم
سياق آيه حكايت از آن دارد كه از مصاديق «سبيل اللّه» جهاد با دشمنان دين است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 72 - 6
6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند
هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
برداشت فوق با توجه به كلمه «فى سبيل اللّه» استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 4،6
4 _ پناه دادن و يارى كردن مهاجران و مجاهدان راه خدا ، داراى ارزشى چون هجرت و جهاد
و الذين ءامنوا . .. و الذين ءاووا و نصروا
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 1،6،7
1 _ سرزنش خداوند نسبت به مسلمانانى كه شغل آب دهى به حاجيان و سرپرستى مسجدالحرام را با جهاد در راه خدا برابر انگاشته و خويشتن را همطراز با مؤمنان اهل پيكار در راه خدا مى پنداشتند .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر و جهد فى
6 _ جهاد و پيكار در راه خدا ، برترين و با ارزش ترين عمل صالح مؤمنان
أجعلتم سقاية الحاجّ . .. كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر و جهد فى سبيل اللّه
7 _ ارزش جهاد ، منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهد فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 96
7 - توبه - 9 - 20 - 2،4
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 24 - 9
9 _ ارزش جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهاد فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 5
5 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
ما لكم إذا قيل لكم انفروا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 46 - 6
6 _ جهاد ، ارزشى است الهى كه بى ايمان ها و سست باوران شايستگى آن را ندارند .
و لكن كره اللّه انبعاثهم فثبطهم و قيل اقعدوا مع القعدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 81 - 7
7 _ در راه خدا و براى خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد
أن يجهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 87 - 7
7 _ ناتوانى منافقان از درك عميق زشتى مواضع و عملكرد خويش و نيز ارزش جهاد در راه خدا
و طبع . .. فهم لايفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 97
7 - توبه - 9 - 88 - 5
5 _ جهاد پيامبر (صلی الله علیه و آله) و مؤمنان راستين ، نشأت يافته از درك صحيح و بينش عميق آنان نسبت به ارزش جهاد
فهم لايفقهون. لكن الرسول و الذين ءامنوا معه جهدوا
با توجه به فراز پيش (رضوا . .. فهم لايفقهون) مقصود اين است كه منافقان چون نمى فهمند، از جهاد مى گريزند و لكن مؤمنان، به بركت درك عميقى كه دارند، به سوى عرصه هاى كارزار پيش مى تازند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 12،15،17
12 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
يقتلون فى سبيل اللّه
15 _ كشتن و كشته شدن در راه خدا ، هر دو ارزش و معامله با خداست .
يقتلون فى سبيل اللّه فيقتلون و يقتلون
17 _ جهاد با جان ، ركن اصلى معامله با خدا و برتر از جهاد مالى
اشترى . .. أنفسهم و أمولهم ... يقتلون فى سبيل اللّه فيقتلون و يقتلون
برداشت فوق بدين احتمال است كه تقدم «أنفسهم» بر «أموالهم» بيانگر ارزش برتر جهاد با جان باشد و «يقاتلون» صرفاً دربردارنده جهاد با جان باشد ; زيرا در جمله «فيقتلون و يقتلون» (مى كشند و كشته مى شوند) تنها جنبه جهاد با جان مطرح گرديده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 78 - 2
2 - ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
و ج_هدوا فى اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 20
20 - جهاد و انفاق در راه خداوند ، از مهم ترين و ارزشمندترين تكاليف الهى
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
تكيه بر دو تكليف جهاد و انفاق، از ميان ساير تكاليف الهى، حاكى از مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 14
14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
ص: 98
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 14
14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 2
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 17
17 _ جهاد با جان ، ركن اصلى معامله با خدا و برتر از جهاد مالى
اشترى . .. أنفسهم و أمولهم ... يقتلون فى سبيل اللّه فيقتلون و يقتلون
برداشت فوق بدين احتمال است كه تقدم «أنفسهم» بر «أموالهم» بيانگر ارزش برتر جهاد با جان باشد و «يقاتلون» صرفاً دربردارنده جهاد با جان باشد ; زيرا در جمله «فيقتلون و يقتلون» (مى كشند و كشته مى شوند) تنها جنبه جهاد با جان مطرح گرديده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 6
6 - حج عبادتى بسيار ارزشمند و از اركان عملى دين است .
قل هى موقيت للناس و الحج
شناخت زمان حج به عنوان فايده اى براى جلوه گر ساختن ماه به صورتهاى مختلف، گوياى عظمت اين دستور الهى است.
ص: 99
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 197 - 5
5 _ ارزش و اهميّت حج نزد خداوند
الحج اشهر معلومات . .. و لا جدال فى الحج
با توجه به تكرار كلمه «حج» و نهى از «جدال» و . .. برمى آيد كه حج، عمل با ارزشى نزد خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 97 - 13
13 _ ارزش و اهميّت فوق العاده حج
و للّه على الناس حج البيت . .. و من كفر
زيرا ترك آن، كفر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 16،17
16 _ خداوند ، فراخوان مردم به مقايسه قوانين الهى با ساير قوانين براى باور به برترى احكام الهى
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
17 _ ناباورى به منزلت برتر احكام الهى بر ساير قوانين ، برخاسته از كوتاه فكرى و ناتوانى انديشه
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
ايقان، به معناى فهميدن از روى تدبر و تحقيق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 44 - 9
9- فرجام نيك و پايان خوش ، ملاكى مهم در ارزش گزارى امور است .
خير عقبًا
ص: 100
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 108 - 6
6 _ حقّ ، ملاك و معيار ارزشها
نتلوها عليك بالحق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 22 - 3
3 _ حق شنوايى و بيان حقايق و معارف دين و درك آنها ، از ملاك هاى ارزش و كرامت آدمى در پيشگاه خداوند
إن شر الدواب عند اللّه الصم البكم الذين لايعقلون
كلمه «دواب»، به معناى بهائم و يا جنبندگان، براى اشاره به اين است كه توصيف شدگان به منزله حيوانات هستند و ارزش نام انسان را ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 170 - 18
18 _ كمال و ارزش والاى علم در همراهى و آميختگى آن با حكمت است .
و كان اللّه عليماً حكيماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 125 - 8
8- حكمت ( دلايل عقلى و علمى ) ، اساسى ترين و ارزشمندترين وسيله تبليغ دين *
ادع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة و ج_دلهم
برداشت فوق، بدان احتمال است كه تقدم «حكمة» بر «موعظة» و «جدل»، معلول اهميت و ارزش برتر آن باشد. به علاوه مطلق آمدن «حكمت» و مقيد شدن «موعظه» به «حسنة» و «جدل» به «أحسن»، مى تواند مؤيد برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 3 - 5
5 - حكمت و سنجيده كارى ، خصلتى پسنديده و ارجمند در پيشگاه خداوند
و الذين هم عن اللغو معرضون
ص: 101
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 12 - 4
4 - شناختن هستى ، آن گونه كه هست و تشخيص كار خير و انجام دادن آن ( حكمت ) ، امرى بس مهم و ارزش مند است .
و لقد ءاتينا لقم_ن الحكمة
حكمت در لغت، به معناى «معرفت پيدا كردن به موجودات» و نيز «انجام دادن كارهاى خير» است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 57 - 5
5_ دستيابى به اقتدار و سلطنت در زمين ، در قياس با پاداش هاى اخروى ناچيز است .
كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض . .. و لأجر الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 2
2 _ ارزش حلال ها و حرام ها غير قابل مقايسه با يكديگر
قل لايستوى الخبيث و الطيب
برخى به قرينه آيات گذشته حرامها را مصداق مورد نظر براى خبيث و حلالها را مصداق طيب دانسته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 101 - 7
7 - حلم و بردبارى ، از اوصاف برجسته و ارزشمند براى نوجوانان
فبشّرن_ه بغل_م حليم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 3
3 _ حمايت از دين و ارزش هاى الهى در شرايط سخت و دشوار ، داراى ارزشى برتر
ص: 102
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 3
3 _ حمايت از دين و ارزش هاى الهى در شرايط سخت و دشوار ، داراى ارزشى برتر
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 7
7 _ برترى و اصالت حيات آخرت نسبت به دنيا
الّذين يشرون الحيوة الدّنيا بالاخرة
چون براى به دست آوردن حيات اخروى _ در مواقع لزوم _ بايد از حيات دنيوى چشم پوشيد، معلوم مى شود اصالت با حيات اخروى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - رعد - 13 - 26 - 4،5
4_ حيات دنيا در قياس با حيات اخروى جز توشه اى اندك نيست .
و ما الحيوة الدنيا فى الأخرة إلاّ مت_ع
حرف «فى» در «فى الأخرة» به معناى مقايسه است. «متاع» به معناى كالا و هر آنچه در زندگى از آن بهره مى برند است. نكره آوردن آن براى رساندن قلّت مى باشد.
5_ حيات اخروى ، حياتى ارجمند و پربهاست .
و ما الحيوة الدنيا فى الأخرة إلاّ مت_ع
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 6
6- حيات اخروى ، حياتى برتر از دنياست و دستيابى به آن ، بايد هدف همه مؤمنان باشد .
ص: 103
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
تشكر و قدردانى خداوند از تلاش و كوشش آخرت خواهان در مقابل دنياطلبان، مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 179 - 7
7 - ارزش حيات و زندگى دنيوى انسان ها ، در گرو رسيدن آنان به تقواپيشگى است .
و لكم فى القصاص حيوة . .. لعلكم تتقون
برداشت فوق مبتنى بر اين نكته است كه «لعلكم . ..» بيان غايت براى «حياة» باشد; يعنى، قانون قصاص تشريع شد تا حيات جامعه را تضمين كند و حيات و زندگى به خودى خود ارزشى ندارد مگر اينكه زمينه اى براى تحصيل تقوا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 7
7 _ برترى و اصالت حيات آخرت نسبت به دنيا
الّذين يشرون الحيوة الدّنيا بالاخرة
چون براى به دست آوردن حيات اخروى _ در مواقع لزوم _ بايد از حيات دنيوى چشم پوشيد، معلوم مى شود اصالت با حيات اخروى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 32 - 9
9 _ نينديشيدن درباره حقيقت زندگى دنيا و آخرت و جايگاه و ارزش هر يك، مورد توبيخ خداوند
و ما الحيوة الدنيا . .. أفلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 10
10 _ لزوم توجه به ارزش هاى حيات اخروى و ترجيح دادن آن بر زندگى دنيوى ، به هنگام ارزيابى اعمال و تصميم گيرى و انتخاب
أرضيتم بالحيوة الدنيا من الأخرة فما متع الحيوة الدنيا فى الأخرة إلا قليل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 6
6- حيات اخروى ، حياتى برتر از دنياست و دستيابى به آن ، بايد هدف همه مؤمنان باشد .
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
ص: 104
تشكر و قدردانى خداوند از تلاش و كوشش آخرت خواهان در مقابل دنياطلبان، مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 93 - 4
4 _ ارزش ايمان و حيات مؤمن در پيشگاه خداوند
و من يقتل مؤمنا متعمّداً فجزاؤه جهنّم خالداً فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 4
4 _ آتش، عنصرى برتر و شريفتر از خاك در ديدگاه ابليس
أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 229 - 17،25
17 _ ارزش حفظ خانواده ، تا آنجاست كه حدود الهى به واسطه آن به مخاطره نيفتد .
الاّ ان يخافا اَلاّ يقيما حدود اللّه
25 _ اهميّت كانون خانواده و حفظ آن
المطلّقات يتربصن بانفسهن . .. الطلاق مرّتان ... فاولئك هم الظالمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 1،3،5،8
1 _ هرگز بد ها و ناپاك ها به ارزش مساوى با خوب ها و پاك ها نخواهند رسيد .
قل لايستوى الخبيث و الطيب
3 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى حرمت و حليت اشياء
لايستوى الخبيث و الطيب
5 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى ارزشگذارى اشياء
ص: 105
قل لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
8 _ تنها خردمندان ، دانا به نابرابرى پاك و ناپاك و واقف به ارزش برتر پاكيهايند گرچه اندك باشد .
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه ياولى الالبب
توجه خطاب به صاحبان خرد با اينكه همگان وظيفه دار رعايت تقوا با گرايش به پاكيها و پرهيز از ناپاكيها هستند، مى تواند اشاره به اين باشد كه شناخت پاكى از ناپاكى و درك ارزش برتر پاكيها هر چند از نظر مقدار اندك باشد، تنها از عهده صاحبان عقل و خرد ناب ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 3
3 _ ارزش والاى خدمت به جامعه
من امر بصدقة او معروف او اصلح بين الناس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 266 - 8
8 _ خرما و انگور ، داراى ارزش ممتاز در ميان ديگر ميوه ها و از نمونه هاى بارز فراوانى ثمر *
له جنّة من نخيل و اعناب
از اختصاص به ذكر اين دو ميوه از ميان ساير ميوه ها، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 11 - 5
5- زيتون ، خرما و انگور داراى ارزشى ويژه
ينبت . .. و الزيتون و النخيل و الأعن_ب و من كلّ الثمرت
نامبردن از اين سه ميوه در بين انبوه ميوه ها، مى تواند به جهت ارزش ويژه اين ميوه ها از نظر خواص نسبت به ميوه هاى ديگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 39 - 7
7 - ترس از خدا ، همراه با تعظيم و بزرگداشت ، امرى ارزش مند و بايسته است .
الذين يبلّغون رس_ل_ت اللّه و يخشونه
ص: 106
«خشية» در لغت، به معناى «ترس آميخته با تعظيم» است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 18 - 11
11 - ارزشمندى خداترسى و دورى از گناه در نهان و به دور از انظار و اطلاع يافتن ديگران
الذين يخشون ربّهم بالغيب
برداشت ياد شده از آمدن قيد «بالغيب» به دست مى آيد; زيرا ترس از خدا در هر حال مطلوب است. بنابراين آمدن اين قيد، بيانگر اهميت و ارزش والاى خدا ترسى در خلوت مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 49 - 3
3- خشيت و ترس آگاهانه و آميخته با تعظيم در خلوت و نهان از پروردگار ، از ارزش ها و اوصاف پسنديده است .
و ذكرًا للمتّقين . الذين يخشون ربّهم بالغيب
برخى از اهل لغت گفته اند: «خشيت» به معناى ترس آميخته با تعظيم است و اين ترس نوعاً با آگاهى به چيزى است كه از آن مى ترسند (مفردات راغب). گفتنى است اين معنا مناسب با آيه شريفه است; زيرا خداوند شايسته تعظيم است و تقواپيشگان نيز با آگاهى از مقام خداوند از او مى ترسند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 33 - 1
1 - بهشت ، از آن بيم دارندگان از خداوند در نهان
و أُزلفت الجنّة للمتّقين . .. من خشى الرحم_ن بالغيب
بنابراين كه «بالغيب» متعلق به «خشى» باشد، برداشت بالا به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 11 - 7
7 - ارزشمندى و برترى ترس از خدا و دورى از گناه در خلوت ، بر ترس و تحفظ از نافرمانى خدا در انظار ديگران
و خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده، از مقيد شدن ترس از خدا به «غيب» (نهان) به دست مى آيد.
ص: 107
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 55 - 16
16 _ ارزشمندى تواضع و فروتنى به هنگام انفاق و دستگيرى از مستمندان
و يؤتون الزكوة و هم ركعون
بنابر اينكه ركوع به معناى لغوى خود (خضوع) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 5
5 - اهميت و ارزش ويژه سجده و اظهار خضوع و تذلل در برابر خداوند ، در مقايسه با ديگر اجزا و اركان عبادت
أمّن هو ق_نت ءاناء الّيل ساجدًا و قائمًا
«سجده» در اصل به معناى خضوع و تذلل است. تقدم آن در آيه شريفه، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 11 - 7
7 - ارزشمندى و برترى ترس از خدا و دورى از گناه در خلوت ، بر ترس و تحفظ از نافرمانى خدا در انظار ديگران
و خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده، از مقيد شدن ترس از خدا به «غيب» (نهان) به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 2 - 3
3 - تعليم قرآن ، نعمت و ارزشى فراتر از اصل خلقت انسان و نعمت هاى ديگر
ص: 108
علّم القرءان . خلق الإنس_ن
سوره «الرحمان»، حاوى بيان انواع نعمت هايى است كه خداوند به انسان عطا كرده است. از اين كه مسأله تعليم قرآن، سرآغاز همه نعمت ها و حتى آفرينش انسان قرار گرفته، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 35 - 6
6 - حسن خلق و سعه صدر ، داراى ارزشى والا و توصيف ناپذير در ميان مكارم اخلاقى است .
و ما يلقّي_ها إلاّ الذين صبروا و ما يلقّي_هاإلاّ ذوحظّ عظيم
از انحصار فضيلت بالا به صابران و بهرهوران از ارزش هاى انسانى و نيز تكرار «و مايلقّاها»، برداشت ياد شده استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 113 - 4
4 _ پيوند خويشاوندى ، پيوندى ارزشمند در بينش الهى
ما كان . .. و لو كانوا أولى قربى
ص: 109
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 22 - 5
5 - ايمان به خداوند و پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، ارزشى والاتر و محبوب تر از پيوند هاى خويشاوندى و نسبى ( همچون پدرى ، فرزندى ، بردارى و . . . )
لاتجد قومًا . .. يوادّون ... و لو كانوا ءاباءهم ... أو عشيرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 62 - 9
9 _ خيرخواهى براى مردم ، از ارزش هاى متعالى در اديان الهى
و أنصح لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 68 - 11
11 _ خيرخواهى و امين بودن ، از ارزش هاى متعالى در اديان الهى
و أنا لكم ناصح أمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 149 - 3
3 - برترى پسر بر دختر در ديدگاه مشركان صدراسلام
ألربّك البنات و لهم البنون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته تاريخى است كه مشركان، فرزند پسر را بر دختر ترجيح مى دادند; ولى در عين حال معتقد بودند كه خداوند دختر را برگزيده است. از اين رو خداوند چنين طرز تفكرى را محكوم كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 21 - 2
2 - مزيت پسران بر دختران ، از عقايد عرب جاهلى
ألكم الذّكر و له الأُنثى
ص: 110
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 8
8 _ ارزش والا و اهميت نيايش خالصانه به درگاه خداوند
و لا تطرد الذين يدعون ربهم . .. يريدون وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 10
10- دعا در كنار اقدام و تلاش ، كارى شايسته و ارجمند است .
إذ أوى الفتية . .. فقالوا ربّنا ءاتنا من لدنك رحمة
حرف «فاء» در «فقالوا» دلالت مى كند كه اصحاب كهف، پس از آن كه از شهر و ديار خود گريختند و جهت حفظ ايمان به غار پناه بردند، دست به دعا برداشته و از خداوند تقاضاى رحمت و راهنمايى و راهگشايى كردند، نه اين كه بدون آغاز هيچ حركتى، خواهان رشد شده باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 36
36- نيايش به درگاه خداوند و تأكيد در توبه و اظهار بندگى ، داراى ارزشى والا
قال ربّ أوزعنى . .. إنّى تبت إليك و إنّى من المسلمين
بيان گزارش گونه آيه شريفه، در حقيقت ترسيمى از انسان ايده آل و كامل است و تعبير «إنّى تبت إليك» و «إنّى من المسلمين» بيانگر تأكيد و الحاح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 41 - 4
4- دعا براى ديگران ، ارزشمند و پسنديداست .
ربّنا اغفرلى و لولدىّ و للمؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 86 - 4
4 - ارزش دعا براى رهايى ديگران از گمراهى و ضلالت
و اغفر لأبى إنّه كان من الضالّين
با فرض اين كه دعاى ابراهيم(ع) در زمان حيات پدرش بوده باشد، عبارت «إغفر لأبى» متضمن دعا براى رهايى از گمراهى نيز هست. جمله «إنّه كان من الضالّين» _ كه تعليل براى طلب آمرزش است _ مؤيد همين معنا است.
ص: 111
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 35 - 12
12- دعا براى فرزندان و توجه به سرنوشت اخروى و ديانت و سعادت آنان ، امرى مهم و ارزشمند است .
و إذ قال إبرهيم ربّ . .. اجنبنى و بنىّ أن نعبد الأصنام
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 9
9 _ دعا و درود پيامبر (صلی الله علیه و آله) داراى تأثير و ارزشى والا در بينش الهى
و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول
از اينكه خداوند اين قصد و نيت مؤمنان را به عنوان كارى ارزشمند ياد كرده است، مى توان مطلب فوق را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 19 - 9
9- دعاى پيامبر (صلی الله علیه و آله) براى مؤمنان و وساطت آن حضرت ، داراى ارزش و اعتبار نزد خداوند
و استغفر لذنبك و للمؤمنين و المؤمن_ت
از اين كه خداوند به پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمان داده است كه براى اهل ايمان دعا كند; استفاده مى شود كه دعاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) براى امت داراى تأثيرى بسزا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 21
21 - دعاى شخص پيامبر (صلی الله علیه و آله) براى مؤمنان ، داراى ارزش و تأثيرى ويژه نزد خداوند
و استغفر لهنّ اللّه
از اين كه پيامبر(صلی الله علیه و آله)، موظف به استغفار براى امت شده است _ نه خود آنان _ استفاده مى شود كه دعاى پيامبر(صلی الله علیه و آله)، در پيشگاه الهى ارج و تأثير ويژه اى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 29
29- ارزش دعاى پدر و مادر براى صلاح فرزند
و أصلح لى فى ذرّيّتى
ص: 112
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 2
2 - ارزش دعوت به سوى خدا و تبليغ آيين الهى ، در گرو نيك كردارى دعوت كنندگان و مبلغان آن است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 2
2 - ارزش دعوت به سوى خدا و تبليغ آيين الهى ، در گرو نيك كردارى دعوت كنندگان و مبلغان آن است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 3 - 5
5 - حكمت و سنجيده كارى ، خصلتى پسنديده و ارجمند در پيشگاه خداوند
و الذين هم عن اللغو معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 146 - 4
4 _ دنبه و پيه گاو و گوسفند از نظر غذايى براى يهوديان ارزش فراوانى داشت.
و على الذين هادوا . .. حرمنا عليهم شحومهما ... ذلك جزينهم ببغيهم
چون تحريم پيه و دنبه بر يهوديان به عنوان مجازاتى در برابر ظلم و تجاوز آنها مطرح شده، طبيعتاً چيزهايى مرغوب و مورد پسند و نياز آنها بوده تا عنوان مجازات لغو و بى اثر نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 113
4 - نساء - 4 - 134 - 6
6 _ دستيابى به دنيا بدون داشتن ايمان و تقوا ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
من كان يريد ثواب الدنيا فعند اللّه ثواب الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 32 - 11
11 _ انديشه و تعقل درباره دنيا و آخرت و ارزش و جايگاه هر يك، زمينه مصون ماندن از زيان و حسرت در قيامت
قد خسر الذين كذبوا . .. و ما الحيوة الدنيا إلا ... أفلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 10
10- سراى آخرت ، بسى بهتر از سراى دنياست .
و لدار الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 7 - 14
14 _ پيروزى حق و شكست باطل ، هدفى بس والاتراز رسيدن به ثروت دنيا در بينش الهى
تودون أن غير ذات الشوكة تكون لكم و يريد اللّه . .. و يقطع دابر الكفرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 104 - 3
3- دستيابى انسان ها به زندگى آرام و امن و به دور از سلطه جبّاران ، امرى بس مهم و ارزشمند
فأغرقن_ه و من معه . .. اسكنوا الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 69 - 13
13 _ ارزش والاى رفيق و همنشين خوب براى انسان
من يطع اللّه . .. و حسن اولئك رفيقاً
چون رفاقت با انبيا و . .. به عنوان پاداشى براى اطاعت كنندگان مطرح شده است، ارزش رفاقت و همنشينى با نيكان به دست مى
ص: 114
آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 102 - 6
6 _ ضرورت پرهيز قانونگذاران از جعل مقرراتى كه جامعه بدان پايبند نخواهد بود .
لاتسئلوا عن اشياء . .. قد سألها قوم من قبلكم ثم اصبحوا بها كفرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 17
17 _ ناآگاهى عالمان اهل كتاب ( دين فروشان ) از ارزش والاى دين و تعهّد به پيمان هاى الهى
فنبذوه . .. و اشتروا به ثمناً قليلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 9 - 3
3 _ متاع دنيا در مقايسه با دين خدا و كتاب او ( قرآن ) ، متاعى اندك است .
اشتروا بأيت اللّه ثمناً قليلا
خداوند سوداگرى بر سر دين را ثمن قليل و بهاى ناچيز شمرد (ثمناً قليلا) اين حقيقت بيانگر اين است كه متاعهاى دنيوى در مقايسه با ارزش دين بسيار اندك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 6
6 _ راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسانهاست .
و جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 3
ص: 115
3- ارزش عالى دين و معنويات و قابل مقايسه نبودن آنها با امور مادى
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 10
10 - راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسان ها است .
و تج_هدون فى سبيل اللّه بأمولكم و أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 88 - 3
3- تمامى ثروت ها ، امكانات و جلوه هاى زندگى دنيا ، در مقايسه با دين دارى و شناخت حقايق نورانى قرآن ، ناچيز و بى فروغ است .
و لقد ءاتينك سبعًا من المثانى و القرءان العظيم . لاتمدّنّ عينيك إلى ما متّعنا به
نهى از چشم دوختن به متاعها و امكانات مادى دنيا، پس از يادآورى اعطاى نعمت بزرگ قرآن به پيامبر(صلی الله علیه و آله)، مى تواند بيانگر برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 8
8 - تحمل دشوارى ها در راه دين ، محفوظ در نزد خدا و مايه ارجمندى
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه اگر رنج ها تأثيرى در سرنوشت انسان و تقرّب وى به خدا نداشت، خود زيانى انكارناپذير بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 26 - 2
2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش
قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 116
10 - كهف - 18 - 28 - 26
26- ارزش ذكر خدا ، به ريشه دار بودن آن در قلب و روح انسان است .
أغفلنا قلبه عن ذكرنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 36 - 12
12 - ارزش والاى ذكر نام خدا و تسبيح و تقديس او
أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها بالغدوّ و الأصال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 45 - 10
10 - ياد و ذكر خداوند ، برترين و بزرگ ترين ارزش است .
و لذكر اللّه أكبر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 9 - 10
10 - ياد خدا و تسبيح و تقديس او ، بايسته و ارزشمند در همه لحظات زندگى
و تسبّحوه بكرة و أصيلاً
برداشت بالا بنابراين نكته است كه «بكرة» و «أصيلاً» كنايه از همه لحظه هاى تلاش و بيدارى انسان باشد كه از «بكرة» شروع شده و تا «أصيلاً» ادامه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 26 - 2
2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش
قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - منافقون - 63 - 9 - 2
2 - ياد خدا ، برترين ارزش در بينش الهى
لاتلهكم أمولكم و لا أول_دكم عن ذكر اللّه
ص: 117
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 29 - 14
14 - راستى و راستگويان ، حتى در ديد بدكارترين ها ، امرى ارزشمند و اعتمادآور است .
ائتنا بعذاب اللّه إن كنت من الص_دقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 50 - 8
8- راستى در گفتار ، مزيتى ارزنده و داراى ارزشى والا است .
و جعلنا لهم لسان صدق عليًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 7
7- راستى و درستى در گفتار و عمل ، داراى ارزشى والا و از معيار هاى تجليل و تمجيد از افراد
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 29 - 14
14 - راستى و راستگويان ، حتى در ديد بدكارترين ها ، امرى ارزشمند و اعتمادآور است .
ائتنا بعذاب اللّه إن كنت من الص_دقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 29 - 10
10 _ استناد به سنن پيشينيان در تعيين ارزشها، مخالف اخلاص در عبوديت خداوند است.
ص: 118
قالوا وجدنا عليها ءاباءنا. .. و ادعوه مخلصين له الدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 119 - 12
12 _ جلب رضايت خداوند و خشنودى انسان از وى ، برتر از بهره مندى از بهشت جاويدان
رضى اللّه عنهم و رضوا عنه ذلك الفوز العظيم
برداشت فوق بر اين مبناست كه ذلك تنها اشاره به جمله «رضى اللّه عنهم و رضوا عنه» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 119 - 12
12 _ جلب رضايت خداوند و خشنودى انسان از وى ، برتر از بهره مندى از بهشت جاويدان
رضى اللّه عنهم و رضوا عنه ذلك الفوز العظيم
برداشت فوق بر اين مبناست كه ذلك تنها اشاره به جمله «رضى اللّه عنهم و رضوا عنه» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 55 - 10
10- كسب رضايت خداوند ، هدفى والا و باارزش است .
و كان عند ربّه مرضيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 96 - 7
7 _ لزوم اهتمام انسان به جلب رضايت الهى و نه صرفاً راضى ساختن مردم
فإن ترضوا عنهم فإن اللّه لا يرضى عن القوم الفسقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 17 - 6
ص: 119
6- پرهيز از بدن نمايى و اهتمام به مستور داشتن خويش به هنگام عبادت ، خصلتى ارزنده براى بانوان است .
فاتّخذت من دونهم حجابًا فأرسلنا إليها روحنا
حضرت مريم(س) به مكانى مى رود كه از انظار دور باشد و هنگام عبادت با نامحرمان برخوردى نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 66 - 10
10 _ ارزشمندى رفاه اقتصادى جامعه از ديدگاه اديان الهى
لاكلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم
چنانچه رفاه اقتصادى كه از جمله «لاكلوا . .»به دست مى آيد ارزشمند نبود، آن را به عنوان نتيجه اى براى اقامه كتب آسمانى ذكر نمى كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 126 - 10
10 - رفاه و امنيت اهل ايمان امرى ارزشمند از ديدگاه اديان الهى
رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله من الثمرت من ءامن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 43 - 4
4 _ زدودن كينه و عداوت از سينه ها ، ارزش الهى است .
و نزعنا ما فى صدورهم من غل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 40 - 8
8 - تلاش در راه رفع كدورت هاى پيشين ، به دنبال عفو و گذشت از خطاى ديگران ، داراى ارزشى والا و پاداش فراوان الهى است .
فمن عفا و أصلح فأجره على اللّه
ذكر «أصلح» پس از عفو، نشان مى دهد كه صرف عفو و اغماض در دستيابى به پاداش والاى الهى كفايت نمى كند، بلكه مى بايست پس از گذشت، در راه رفع اختلافات گام برداشت و طرح صميميت و آشتى افكند.
ص: 120
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 36 - 11
11- از ديدگاه حضرت ابراهيم ( ع ) پيوند دينى ، بس ارزشمندتر و نيرومندتر از قرابت خويشاوندى است .
فمن تبعنى فإنّه منّى و من عصانى
برداشت فوق به اين سبب است كه حضرت ابراهيم(ع) پس از دعا براى فرزندان خود، پيروى از دستورها و رهنمودهاى خويش را ملاك ارزش و منزلت قرار داد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 36 - 11
11- از ديدگاه حضرت ابراهيم ( ع ) پيوند دينى ، بس ارزشمندتر و نيرومندتر از قرابت خويشاوندى است .
فمن تبعنى فإنّه منّى و من عصانى
برداشت فوق به اين سبب است كه حضرت ابراهيم(ع) پس از دعا براى فرزندان خود، پيروى از دستورها و رهنمودهاى خويش را ملاك ارزش و منزلت قرار داد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 85 - 9
9- روح ، داراى حقيقتى نفيس و جايگاهى رفيع
قل الروح من أمر ربّى
برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه اضافه «أمر» به «ربّى»، اضافه تشريفيه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 184 - 22
22 - آگاهى به ارزش والاى روزه ، زمينه ساز انجام آن است .
و أن تصوموا خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 121
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 95 - 13
13 _ ارزش والاتر قربانى بر اطعام مساكين ، و اطعام مساكين بر روزه ، در كفاره صيد .
فجزاء مثل ما قتل من النعم . .. او كفرة طعام مسكين او عدل ذلك صياماً
برداشت فوق از تقديم ذكرى قربانى بر اطعام و تقديم اطعام بر روزه استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 131 - 19
19 - رزق و نعمت هاى معنوى ، پايدارتر و داراى ارزش والاتر از تمامى نعمت هاى دنيوى است .
و رزق ربّك خير و أبقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 163 - 15
15 _ زبور ، كتابى ارزشمند و داراى اهميتى خاص
و ءاتينا داود زبوراً
ص: 122
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 3 - 5
5- تفاوت زمان ها ، از جهت ارزش و بركت
ليلة مب_ركة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 223 - 1
1 _ زن ، كشتزار بذر انسان است .
نساؤكم حرث لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 33 - 7
7 - جايگاه ارجمند و والاى زن در جامعه سبا ، على رغم حقارت وى در طول تاريخ
و الأمر إليك فانظرى ماذا تأمرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 4
4 - ارجمندى تفكر ، عقيده و شخصيت زن ، در نگرش اسلام
ي_أيّها النبىّ إذا جاءك المؤمن_ت يبايعنك . .. فبايعهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 60 - 4
ص: 123
4 - حيات اخروى ، بهتر و پايدارتر از حيات دنيوى
و ما عند اللّه خير و أبقى
«ما» در «ما عند اللّه» _ به قرينه «الحياة الدنيا» _ كنايه از حيات اخروى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 64 - 7،8
7 - مشركان ، از بازيچه بودن حيات دنيوى و حيات راستين بودن عالم آخرت ، بى خبرند .
و لئن سألتهم من . .. و ما ه_ذه الحيوة الدنيا ... لو كانوا يعلمون
بنابراين كه ضمير فاعلى «يعلمون» _ به قرينه سياق _ مشركانى باشد كه در آيات پيشين، از آنها سخن گفته شده است، نكته بالا، قابل استفاده است.
8 - انسان ها ، در صورت آگاهى و اطلاع از سرگرمى و بازى بودن دنيا و حيات واقعى بودن عالم آخرت ، از دنيا دست مى كشيدند و به آخرت روى مى آوردند .
و ما ه_ذه الحيوة الدنيا إلاّ لهو . .. و إنّ الدار الأخرة لهى الحيوان لو كانوا يع
برداشت بالا بنابر محذوف بودن جواب «لو» است و آن، چيزى مانند اين فراز است: «لرغبوا فى الأخرة و زهدوا فى الدنيا».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 39 - 1
1 - زندگى دنيايى و بهره هاى آن ، در مقايسه با زندگى اخروى ، اندك و زودگذر است .
ي_قوم إنّما ه_ذه الحيوة الدنيا مت_ع و إنّ الأخرة هى دار القرار
«متاع» به چيزى گويند كه از آن بهره كم برده مى شود. گفتنى است چون دنيا در برابر آخرت قرار گرفته كه دار قرار و پايدار است; زودگذر بودن آن فهميده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 35 - 3
3 - حيات اخروى ، در پيشگاه خداوند ، امرى بس ارزشمند و مخصوص تقواپيشگان است .
و الأخرة عند ربّك للمتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 179 - 7
7 - ارزش حيات و زندگى دنيوى انسان ها ، در گرو رسيدن آنان به تقواپيشگى است .
و لكم فى القصاص حيوة . .. لعلكم تتقون
برداشت فوق مبتنى بر اين نكته است كه «لعلكم . ..» بيان غايت براى «حياة» باشد; يعنى، قانون قصاص تشريع شد تا حيات جامعه را تضمين كند و حيات و زندگى به خودى خود ارزشى ندارد مگر اينكه زمينه اى براى تحصيل تقوا باشد.
ص: 124
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 46 - 5
5 - آخرت انديشى و دورى از دنياطلبى ، از ارزش هاى بس والا و مهم
إنّا أخلصن_هم بخالصة ذكرى الدار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 5،12
5 _ برترى ارزش ايمان ، نسبت به ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
12 _ لزوم مقدم داشتن ارزش هاى الهى ، در برابر جاذبه هاى مادى و ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنَّ و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 16 - 4
4- زيبايى و آراستگى ، امرى مطلوب و پسنديده
و زين_ها للن_ظرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - ملك - 67 - 5 - 6
6 - زينت و زيبايى ، امرى مطلوب و پسنديده در نگاه دين
إنّا زيّنّا السماء الدنيا بمص_بيح
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 58 - 3
3 - ارزش زيبايى و جذابيت همسر ، در پرتو عفت و پاكدامنى او است . *
لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..كأنّهنّ الياقوت و المرجان
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه خداوند نخستين وصف حوريان را مصونيت آنان از بيگانگان بيان داشته و پس از آن به زيبايى و جذابيت آنان اشاره كرده است.
ص: 125
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 11 - 5
5- زيتون ، خرما و انگور داراى ارزشى ويژه
ينبت . .. و الزيتون و النخيل و الأعن_ب و من كلّ الثمرت
نامبردن از اين سه ميوه در بين انبوه ميوه ها، مى تواند به جهت ارزش ويژه اين ميوه ها از نظر خواص نسبت به ميوه هاى ديگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تين - 95 - 1 - 2
2 - انجير و زيتون ، دو نعمت شايسته براى انسان و داراى ارزشى درخور سوگند خداوند
و التين و الزيتون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 48 - 12
12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .
من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون
ضمير «هم» براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره «ظلال» مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 2
2 _ پيشگامى و تقدم از طريق ايمان و عمل ، داراى ارزش و اهميتى والا در بينش الهى
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 51 - 5
5 - پيشگامى در طريق ايمان و سبقت گرفتن در راه ارزش ها ، خود ارزشى الهى است .
إنّا نطمع أن يغفر . .. أن كنّا أوّل المؤمنين
نقل گفته ساحران از سوى خدا بدون رد كردن آن، دليل بر اين است كه خدا نيز استدلال ساحران را قبول دارد.
ص: 126
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 16 - 18
18 _ صراط مستقيم ، راهى والاتر از سبل السلام و نيازمند هدايتى ويژه
يهدى به اللّه من اتبع رضونه سبل السلم . .. و يهديهم إلى صرط مستقيم
مقدم داشتن هدايت به «سبل السلام» بر هدايت به «صراط مستقيم»، گوياى اين است كه براى رسيدن به صراط مستقيم بايد از «سبل السلام» گذشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 4
4 - در راه خدا بودن ، معيار ارزش اعمال است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، امتياز جهاد اسلامى بر ديگر نبردها
فليقاتل فى سبيل اللّه . .. و من يقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 72 - 6
6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند
هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
برداشت فوق با توجه به كلمه «فى سبيل اللّه» استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش اعمال انسان ها در پيشگاه اوست .
جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 7
7 _ ارزش جهاد ، منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
ص: 127
و جهد فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 4
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 24 - 9
9 _ ارزش جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهاد فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 34 - 13
13 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش انفاق
و لا ينفقونها فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 5
5 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
ما لكم إذا قيل لكم انفروا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5،6
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
6 _ راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسانهاست .
و جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 81 - 7
7 _ در راه خدا و براى خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد
أن يجهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 120 - 12
12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .
ص: 128
لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 22 - 11
11 - در راه خدا بودن ، شرط ارزشمندى هجرت
و المه_جرين فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 2
2 - در راه خدا بودن ، شرط بارورى و ارزشمندى انفاق است .
و ما لكم ألاّتنفقوا فى سبيل اللّه
مطلب ياد شده، از قيد «فى سبيل اللّه» استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 10
10 - راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسان ها است .
و تج_هدون فى سبيل اللّه بأمولكم و أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 113 - 6،7
6 _ اطاعت خداوند ، خواندن آيات الهى به هنگام شب و در حال سجده ، ملاك ارزشمندى انسانها
ليسوا سوآءً من اهل الكتب امّة قائمة . .. و هم يسجدون
7 _ ارزش والاى اطاعت و بندگى خدا ، تلاوت آيات الهى ( قرآن و . . . ) به هنگام شب و در حال سجده به درگاه وى
يتلون ءايت اللّه ءاناء الّيل و هم يسجدون
بنابر اينكه جمله «و هم يسجدون»، حال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 5
5 - اهميت و ارزش ويژه سجده و اظهار خضوع و تذلل در برابر خداوند ، در مقايسه با ديگر اجزا و اركان عبادت
أمّن هو ق_نت ءاناء الّيل ساجدًا و قائمًا
«سجده» در اصل به معناى خضوع و تذلل است. تقدم آن در آيه شريفه، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
ص: 129
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 34 - 5
5 - سحرگاهان ، لحظاتى مبارك ، براى صالحان *
نجّين_هم بسحر
تصريح به «سحر» و تعيين زمان نجات خاندان لوط، ممكن است بيانگر مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 263 - 5
5 _ ارزشمندى سخن نيك با مردم و پرده پوشى اسرار آنان در برخورد هاى اجتماعى
قول معروف و مغفرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 5 - 7
7- ارزش سخن ، به ريشه داشتن آن در علم و آگاهى است .
ما لهم به من علم . .. كبرت كلمة تخرج من أفوههم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 81 - 6
6- تفاوت سرزمين ها از جهت ارزش ، بركت و توجهات خداوند به آن
إلى الأرض التى ب_ركنا فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 4
4 - شادمانى از حضور بين خانواده و دودمان خويش در آخرت ، غير قابل قياس با دل خوشى به حضور بين آنان در دنيا است .
و ينقلب إلى أهله مسرورًا . .. إنّه كان فى أهله مسرورًا
آيه شريفه حضور فرح بخش بين خويشاوندان در آخرت را به عنوان پاداش ياد كرده و شادكامى بين خاندان در دنيا را ناپايدار و بى اثر در رفع مشكلات قيامت معرفى كرده است; تا تفاوت دو حالت نمودار گردد.
ص: 130
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 4
4 - شادمانى از حضور بين خانواده و دودمان خويش در آخرت ، غير قابل قياس با دل خوشى به حضور بين آنان در دنيا است .
و ينقلب إلى أهله مسرورًا . .. إنّه كان فى أهله مسرورًا
آيه شريفه حضور فرح بخش بين خويشاوندان در آخرت را به عنوان پاداش ياد كرده و شادكامى بين خاندان در دنيا را ناپايدار و بى اثر در رفع مشكلات قيامت معرفى كرده است; تا تفاوت دو حالت نمودار گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 60 - 7
7 - برگزيدن زندگى دنيوى به بهاى از دست دادن سعادت اخروى ، عملى نابخردانه است .
و ما أوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا. .. أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 128 - 7
7 _ هم دردى با انسان ها و اشتياق به سعادتمند شدن آنان و داشتن رأفت و محبت ، از خصلت هاى والا و ارزشمند
عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رءوف رحيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 61 - 29
29 - مؤمنان ، داراى جايگاهى ويژه نزد پروردگاراند و سلام آنان به يكديگر ، از ارزش خاصى برخوردار است .
فإذا دخلتم بيوتًا فسلّموا على أنفسكم تحيّة من عند اللّه مب_ركة طيّبة
از اين كه خداوند درود مسلمانان به يكديگر را، سلام خود دانسته است، مى توان به برداشت فوق دست يافت.
ص: 131
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 109 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على إبرهيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 120 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على موسى و ه_رون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 130 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على إل ياسين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 181 - 2
2 - سلام و تحيت بر پيامبران الهى ، امرى پسنديده و ارزشمند و سنتى الهى است .
و سل_م على المرسلين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 120 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على موسى و ه_رون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 130 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على إل ياسين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 181 - 3
3 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ، امرى ارزشمند و پسنديده
ص: 132
و سل_م على المرسلين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 115 - 13
13 _ حجيت سيره عملى مؤمنان ، در صورتى كه مخالفت سنت پيامبر (صلی الله علیه و آله) نباشد .
و من يشاقق الرسول . .. و يتبع غير سبيل المؤمنين
جمله «يتبع غير سبيل المؤمنين»، بيانگر حجيت سيره مؤمنان است و جمله «من يشاقق الرسول»، حجيت سيره را مقيد مى كند به اينكه با سنت پيامبر(صلی الله علیه و آله) و يا دليل شرعى ديگر مخالفت نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 263 - 6،7
6 _ برترى حفظ شخصيّت انسان ها در مقايسه با تأمين اقتصادىِ آنان
قول معروف و مغفرة خير من صدقة
7 _ حفظ و پاسدارىِ شخصيّت انسان ها ، از ارزش هاى اساسى اسلام
قول معروف و مغفرة خير من صدقة يتبعها اذىً
با توجّه به ضرورت برخورد نيكو و پرده پوشى اسرار نيازمندان.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 264 - 3
3 _ توجّه اسلام به حفظ شخصيّت انسانها
لا تبطلوا صدقاتكم بالمنّ و الاذى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 271 - 5
5 _ ارزش حفظ شخصيّت انسانها
و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خير لكم
به نظر مى رسد از جمله حكمتهاى برترى صدقه پنهانى، تأمين حفظ شخصيت و آبروى مستمندان باشد; چون هدف از صدقه، رفع نياز مردم است و مردم به حفظ آبروى خويش نيازمندترند.
ص: 133
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 35 - 6
6 - حسن خلق و سعه صدر ، داراى ارزشى والا و توصيف ناپذير در ميان مكارم اخلاقى است .
و ما يلقّي_ها إلاّ الذين صبروا و ما يلقّي_هاإلاّ ذوحظّ عظيم
از انحصار فضيلت بالا به صابران و بهرهوران از ارزش هاى انسانى و نيز تكرار «و مايلقّاها»، برداشت ياد شده استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 4
4 _ ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .
و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 5
5 - شعر در پرتو ايمان ، به دور از گمراهى و گمراه گرى است .
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 53 - 11
11 _ شكر، معيار ارزشمندى انسان نزد خداوند است.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا أليس اللّه بأعلم بالشكرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 26 - 14
14 _ شكرگزارى انسان به درگاه خدا ، ارزشى والا در بينش الهى
و اذكروا إذ أنتم قليل . .. فاويكم ... لعلكم تشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 134
9 - ابراهيم - 14 - 5 - 16
16- صبرپيشگى و شكرگزارى ، داراى ارزشى والا و صبرپيشگان و شكرگزاران ، مردمانى برجسته و نخبه
إن فى ذلك لأي_ت لكلّ صبّار شكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 3 - 10
10- عبوديت و شكرگزارى به درگاه خداوند ، از اهميت و ارزش والايى برخوردار است .
إنه كان عبدًا شكورًا
آيه فوق _ كه در مقام توصيف حضرت نوح(ع) است _ تنها به دو صفت ياد شده اكتفا كرده است; اين بيانگر اهميت و ارزش والاى آن دو صفت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 31 - 11
11 - روحيه بردبارى و سپاسگزارى دائم از خدا ، روحيه اى ارزش مند و ستودنى است .
إنّ فى ذلك لأي_ت لكلّ صبّار شكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 13 - 12
12 - شكرگزارى زياد به درگاه خداوند ، امرى پسنديده و ارزشمند است .
و قليل من عبادى الشكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 76 - 12،13
12 _ شنوايى و دانايى مطلق ، ويژگى معبود شايسته و بايسته پرستش
قل اتعبدون من دون اللّه . .. و اللّه هو السميع العليم
13 _ شنوايى و دانايى مطلق ، شرط توانايى بر سود و زيان رسانى به مردم
ما لايملك لكم ضراً و لانفعاً و اللّه هو السميع العليم
به نظر مى رسد جمله «و اللّه . ..» برهانى است بر دو حقيقتى كه در فراز قبل بيان شد، يكى توان خداوند به ضرر و نفع رسانى و ديگر، ناتوانى غير خدا بر آن.
ص: 135
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 143 - 8
8 _ شهادت طلبى و حضور در عرصه پيكار با دشمنان دين ، امتيازى ارزشمند در ديدگاه اسلام
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة . .. و لقد كنتم تمنّون الموت
چون خداوند اعراض كنندگان از جهاد و مبارزه و فراريان از شهادت و مرگ در راه خدا را مذمت كرده و از سويى تمام سعادت (بهشت) را در گرو مبارزه دانسته، ارزش والاى جهاد و شهادت به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 100 - 19
19_ زندگانى در شهر ها و آباديها ، برتر از صحرانشينى و بيابان گردى است .
قد أحسن بى إذ . .. جاء بكم من البدو
از اينكه يوسف(ع) كوچ كردن خاندان يعقوب از صحراها و بيابانها را به شهر و آبادى از احسانها و نعمتهاى خداوند شمرد ، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 18
18 _ ارزش كامل صبر و استقامت در راه خدا ، در گرو احسان و تقوا
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح للّذين احسنوا منهم و اتّقوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 186 - 21،23
21 _ ارزش والاى صبر توأم با تقوا
و ان تصبروا و تتّقوا فانّ ذلك من عزم الامور
كلمه «عزم» مصدر و به معناى مفعول است و «عزم الامور»، اضافه صفت به موصوف است ; يعنى «الامور المعزومة»، و معزوم، به
ص: 136
هدف و مقصود ارجمندى گويند كه بايد به سوى آن حركت كرد. بنابراين، معناى آيه چنين مى شود كه صبر و تقوا از امورى است كه بايد به خاطر كمال و شرف آن، به سويش حركت كرد. و از اينكه اسم اشاره مفرد «ذلك» براى اشاره به صبر و تقوا به كار برده شده، لزوم توأم بودن آن دو استفاده مى شود.
23 _ پرداخت زكات ، مصداق آزمايش در اموال و واداشتن خويش به صبر ، آزمايش در انفس است .
لتبلونّ فى اموالكم و انفسكم
امام رضا (ع) پس از تلاوت آيه فوق فرمود: «لتبلونّ فى اموالكم» باخراج الزكاة و «فى انفسكم» بتوطين الانفس على الصبر.
_______________________________
عيون اخبار الرّضا (ع)، ج 2، ص 89، ح 1 ; نورالثقلين، ج 1، ص 421، ح 474.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 18 - 13
13_ صبر و شكيبايى در برابر دشوارى ها و حوادث تلخ ، خصلتى نيكو ، زيبا و ارجمند
فصبر جميل
برداشت فوق ، مبتنى بر اين است كه «صبر» مبتدا و «جميل» خبر آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 5 - 16
16- صبرپيشگى و شكرگزارى ، داراى ارزشى والا و صبرپيشگان و شكرگزاران ، مردمانى برجسته و نخبه
إن فى ذلك لأي_ت لكلّ صبّار شكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 8
8- عمل همراه با سختى ، مرارت ، صبر و مقاومت ، داراى ارزش برتر
و لنجزينّ الذين صبروا أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 126 - 5
5- صبر و شكيبايى ، مفيدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل است .
و إن عاقتبم فعاقبوا . .. و لئن صبرتم لهو خير للص_برين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 111 - 6
6 - ارزش والاى صبر و مؤمنان شكيبا ، در نزد خداوند
إنّى جزيتهم اليوم بما صبروا
از آن جايى كه خداوند، خود پاداش مؤمنان صابر را متكفل شده است، ارجمندى صبر و مؤمنان شكيبا در نزد خدا، به دست مى آيد.
ص: 137
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 75 - 6
6 _ صبر و شكيبايى ، رمز سعادت و داراى جايگاهى ويژه در ميان مجموعه ارزش هاى الهى
الذين يمشون على الأرض هونًا . .. و الذين لايشهدون الزور ... أُول_ئك يجزون الغرفة
برداشت فوق از آن جا است كه خداوند پس از برشمردن بيش از ده صفت ارزشمند براى عبادالرحمان، هيچ كدام آنها را سبب برخوردار شدن ايشان از نعمت هاى بهشت جاودان نمى داند و بلكه صبر و شكيبايى را علت آن مى داند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 59 - 2،3
2 - صبر پيشه كردن و به خداوند توكل كردن ، امورى ارزش مند و مهم است .
نعم أجر الع_ملين . الذين صبروا و على ربّهم يتوكّلون
3 - صبر پيشگى و توكّل ، دو مظهر عمل صالح اند .
و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. نعم أجر الع_ملين . الذين صبروا و على ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 17 - 12
12 - نماز و امر به معروف و نهى از منكر و صبر ، از زيربنايى ترين ارزش ها است .
إنّ ذلك من عزم الأُمور
بنابراين كه «ذلك» اشاره به كلّ محتواى سخن لقمان در اين آيه باشد، مشاراليه «ذلك»، جملات «أقم . .. و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معناى مفعولى، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شايسته اى گويند كه لازم است بر آن دست يافت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 31 - 11
11 - روحيه بردبارى و سپاسگزارى دائم از خدا ، روحيه اى ارزش مند و ستودنى است .
إنّ فى ذلك لأي_ت لكلّ صبّار شكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 102 - 25،26
25 - صبر و شكيبايى در دوران نوجوانى ، امرى بس ارزشمند و سرنوشت ساز براى نوجوانان
فبشّرن_ه بغل_م حليم . .. ستجدنى إن شاء اللّه من الص_برين
26 - صبر ، صفتى بس ارزشمند و صابران ، داراى جايگاهى رفيع در پيشگاه خداوند
ستجدنى إن شاء اللّه من الص_برين
اين سخن اسماعيل(ع) كه: «مرا از زمره صابران خواهى يافت» گوياى ارزش والاى صبر و رفعت مقام صابران است; زيرا او _ كه از بزرگان و پيامبر زادگان است _ خود را در زمره صابران يافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 138
16 - فصلت - 41 - 35 - 4
4 - « صبر و شكيبايى » ، از برجسته ترين ارزش ها و كمالات وجودى انسان است .
و ما يلقّي_ها إلاّ الذين صبروا و ما يلقّي_ها إلاّ ذوحظّ عظيم
در قسمت اول آيه گفته شده كه تنها صابران توانايى برخورد شايسته با بدرفتاران را دارند و در قسمت نهايى آيه مطرح شده كه تنها بهرهوران از ارزش هاى انسانى قادر بدان رفتار هستند. از اين مطلب به دست مى آيد كه صابران همان بهره مندان از كمالات والاى انسانى اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 43 - 1،5
1 - شكيبايى و بخشش خطاكار ، امرى ارزشمند و نيازمند اراده قوى است .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
اضافه «عزم» به «أمور»، از باب اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «من الأمور المعزومة» معناى اين تركيب در آيه _ چنان كه مفسران گفته اند _ اين است كه صبر و گذشت، از امورى است كه نيازمند به تصميم و اراده استوار، مى باشد.
5 - انسان هاى برخوردار از اراده قوى و خويشتن دار و اهل گذشت ارزشى والا دارند .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 117 - 3
3 _ استوار ماندن بر حق و پايدارى بر ايمان ، در تنگنا ها و شرايط دشوار ، داراى ارزشى والا و پاداشى ويژه
لقد تاب اللّه على النبى و . .. الذين اتبعوه فى ساعة العسرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 117 - 3
3 _ استوار ماندن بر حق و پايدارى بر ايمان ، در تنگنا ها و شرايط دشوار ، داراى ارزشى والا و پاداشى ويژه
لقد تاب اللّه على النبى و . .. الذين اتبعوه فى ساعة العسرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
ص: 139
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 87 - 9
9 _ راستگويى ، از ارزش ها و ملاك هاى فضيلت و كمال است .
و من اصدق من اللّه حديثا
توصيف خداوند به راستگوترين راستگويان، دلالت بر ارزش والاى راستگويى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 75 - 13
13 _ صداقت و راستگويى از ارزش هاى والا
و امه صديقة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 115 - 11
11 _ راستى و عدل از ملاكها و مفاهيم اساسى و ارزشى اسلام است.
و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 68 - 11
11 _ خيرخواهى و امين بودن ، از ارزش هاى متعالى در اديان الهى
و أنا لكم ناصح أمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 119 - 5
5 _ صدق و راستى ، از ارزش هاى والاى انسانى و مهمترين صفت مؤمنان راستين
يأيها الذين ءامنوا . .. و كونوا مع الصدقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 140
10 - مريم - 19 - 50 - 8
8- راستى در گفتار ، مزيتى ارزنده و داراى ارزشى والا است .
و جعلنا لهم لسان صدق عليًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 7
7- راستى و درستى در گفتار و عمل ، داراى ارزشى والا و از معيار هاى تجليل و تمجيد از افراد
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 35 - 8
8- درست كارى اقتصادى ، داراى ارزشى برتر از مال داشتن و دارايى
ذلك خير و أحسن تأويلا
ممكن است مفضل عليه «خير»، كم فروشى و خيانت در سنجش كالا و سود حاصله از آن باشد; يعنى، رعايت عدل و انصاف و به كارگيرى ترازوى كامل و سود حاصله از آن، بهتر از كم فروشى و سود به دست آمده از آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 18 - 5
5 - وام دادن به خداوند ( صدقه و انفاق در راه او ) ، قرضى نيكو و بس با ارزش است .
و أقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
وصف «حسناً»، مى تواند قيد توضيحى و يا قيد تخصيصى باشد. برداشت ياد شده بر پايه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 16 - 18
18 _ صراط مستقيم ، راهى والاتر از سبل السلام و نيازمند هدايتى ويژه
يهدى به اللّه من اتبع رضونه سبل السلم . .. و يهديهم إلى صرط مستقيم
مقدم داشتن هدايت به «سبل السلام» بر هدايت به «صراط مستقيم»، گوياى اين است كه براى رسيدن به صراط مستقيم بايد از «سبل السلام» گذشت.
ص: 141
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 88 - 2
2 _ صراط مستقيم، ارجمند و با عظمت است.
و هدينهم إلى صرط مستقيم. ذلك هدى الله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ذاريات - 51 - 1 - 3
3 - مظاهر طبيعت ، ارزشمند ، درس آموز و شايان مطالعه و تأمل
و الذري_ت ذروًا
قسم، معمولاً به شىء ارزشمند تعلق مى گيرد و از آن جا كه همه اشيا در برابر ذات حق يكسان اند، اين ارجمندى در مقايسه با نيازها و زندگى آدمى خواهد بود. گفتنى است كه سوگند، انسان را به تأمل درباره متعلقات قسم فرا مى خواند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عبس - 80 - 32 - 5
5 - رتبه و مقام انسان در پيشگاه خداوند والاتر از نظام طبيعت است .
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 2
2- حركت اصحاب كهف به سوى غار ، حركتى جوانمردانه و در جهت كسب ارزش ها بود .
إذ أوى الفتية إلى الكهف فقالوا ربّنا
«فتية» جمع «فتى» به معناى جوانان است. كاربرد اين كلمه درباره اصحاب كهف، ممكن است به جهت جوانى اصحاب كهف از نظر سنى باشد. و محتمل است كه عنايت به اوصاف جوانمردانه آنان، اشاره باشد. برداشت بالا، ناظر به احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 6 - 30
30 _ اهميت و ارزش والاى نماز و طهارت
يأيها الذين ءامنوا إذا قمتم إلى الصّلوة فاغسلوا . .. و لكن يريد ليطهركم
ساقط نشدن نماز در صورت نيافتن آب، دليل اهميت نماز و تكرار و تأكيد بر طهارت، نشانه اهميت طهارت است.
ص: 142
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 11 - 11
11 _ طهارت جسمى و روحى از ارزش هاى الهى
ليطهّركم به و يذهب عنكم رجز الشيطن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 1،3،5،8،9
1 _ هرگز بد ها و ناپاك ها به ارزش مساوى با خوب ها و پاك ها نخواهند رسيد .
قل لايستوى الخبيث و الطيب
3 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى حرمت و حليت اشياء
لايستوى الخبيث و الطيب
5 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى ارزشگذارى اشياء
قل لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
8 _ تنها خردمندان ، دانا به نابرابرى پاك و ناپاك و واقف به ارزش برتر پاكيهايند گرچه اندك باشد .
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه ياولى الالبب
توجه خطاب به صاحبان خرد با اينكه همگان وظيفه دار رعايت تقوا با گرايش به پاكيها و پرهيز از ناپاكيها هستند، مى تواند اشاره به اين باشد كه شناخت پاكى از ناپاكى و درك ارزش برتر پاكيها هر چند از نظر مقدار اندك باشد، تنها از عهده صاحبان عقل و خرد ناب ساخته است.
9 _ عقل و خرد ابزار شناخت پاكى ها و ناپاكى ها و دست يابى به ارزش برتر پاكيها
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه ياولى الالبب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 66 - 4
4 _ تكذيب هود از سوى كافران قومش ، مبتنى بر حدس و گمان ، و نه علم و يقين *
إنا لنظنك من الكذبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 125 - 25
ص: 143
25 - نقش مكان عبادت در ارزش آن
اتخذوا من مقام إبرهيم مصلًّى . .. طهرا بيتى للطائفين و العكفين و الركع السجود
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 127 - 7
7 - ارزش عبادت و اطاعت خدا ، در گرو پذيرفته شدن آن از سوى خداوند است .
و إذ يرفع إبرهيم . .. ربنا تقبل منا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 51 - 5
5 _ عبادت ، پذيرش عملىِ ربوبيّت خداوند است .
انّ اللّه ربّى و ربّكم فاعبدوه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 172 - 6
6 _ عبادت وبندگى خداوند ، مقامى والا و مورد ترغيب او
لن يستنكف المسيح ان يكون عبداً للّه و لاالملئكة المقربون
بيان اين حقيقت كه پيامبر عظيم الشأن چون مسيح(ع) و فرشتگانى بلند مرتبه، همواره بندگى خدا را مى كنند و از آن ابايى ندارند، مى تواند به منظور ترغيب انسانها به بندگى خدا و اشاره به بلندى اين مقام باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 23 - 5
5- احسان به پدر و مادر ، داراى اهميت و ارزشى بس مهم ، پس از پرستش خداوند
و قضى ربّك ألاّتعبدوا إلاّ إيّاه و بالولدين إحس_نًا
از اينكه خداوند احسان به پدر و مادر را پس از دعوت به عبادت خالصانه خويش قرار داده است، نكته ياد شده استفاده مى شود.
ص: 144
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 23 - 3
3 - عبد و بنده خدا بودن از ارزش هاى والاى انسانى است .
مما نزلنا على عبدنا
از اينكه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به بندگى خدا توصيف شده، معلوم مى شود: عبد و بنده خدا بودن از ارزشهاى والاى انسانى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 172 - 6
6 _ عبادت وبندگى خداوند ، مقامى والا و مورد ترغيب او
لن يستنكف المسيح ان يكون عبداً للّه و لاالملئكة المقربون
بيان اين حقيقت كه پيامبر عظيم الشأن چون مسيح(ع) و فرشتگانى بلند مرتبه، همواره بندگى خدا را مى كنند و از آن ابايى ندارند، مى تواند به منظور ترغيب انسانها به بندگى خدا و اشاره به بلندى اين مقام باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 3 - 10
10- عبوديت و شكرگزارى به درگاه خداوند ، از اهميت و ارزش والايى برخوردار است .
إنه كان عبدًا شكورًا
آيه فوق _ كه در مقام توصيف حضرت نوح(ع) است _ تنها به دو صفت ياد شده اكتفا كرده است; اين بيانگر اهميت و ارزش والاى آن دو صفت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 65 - 4
4- عبوديت انسان براى خدا ، شايسته ترين مشخصه وى ، در بينش الهى است .
عبدًا من عبادنا
خداوند، از ميان همه صفات حضرت خضر(ع) عبوديت وى را به عنوان نخستين و بارزترين صفت وى يادآور شده است. اين گزينش، گوياى برترى اين صفت بر ديگر ويژگى ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 30 - 8
8 - بندگى شايسته خدا ، مقامى بس والا براى بشر
نعم العبد إنّه أوّاب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 36
36- نيايش به درگاه خداوند و تأكيد در توبه و اظهار بندگى ، داراى ارزشى والا
قال ربّ أوزعنى . .. إنّى تبت إليك و إنّى من المسلمين
ص: 145
بيان گزارش گونه آيه شريفه، در حقيقت ترسيمى از انسان ايده آل و كامل است و تعبير «إنّى تبت إليك» و «إنّى من المسلمين» بيانگر تأكيد و الحاح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 10 - 6
6 - عبوديت و بنده صالح خدا بودن ، مقامى بس والا براى آدميان
عبدين من عبادنا ص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جن - 72 - 19 - 3
3 - بندگى خدا ، از مهم ترين ازرش ها و برجسته ترين اوصاف انسان ها در نگاه وحى
قام عبد اللّه يدعوه
ياد كردن از پيامبر(صلی الله علیه و آله) _ كه برترين و مقرّب ترين انسان ها است _ با وصف «عبداللّه»، مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 1 - 10
10- عبوديت پيامبر (صلی الله علیه و آله) نزد خداوند ، صفتى بس مهم و ارزشمند براى او
أسرى بعبده ليلاً من المسجد الحرام
آوردن صفت «عبده» از ميان ساير اوصاف پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى تواند بدان جهت باشد كه اين صفت بسيار ارزشمند و والاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - بلد - 90 - 13 - 2
2 - آزادسازى بردگان و سهيم شدن در آزادى آنان ، وظيفه اى سنگين ، پرارزش و نيازمند همتى والا است .
و ما أدريك ما العقبة . فكّ رقبة
فعل «فَكَّ»; يعنى، آزاد و رها كرد. گفته شده است: مراد از «فكّ رقبة»، كمك به پرداخت قيمت بردگان است (مصباح). بنابراين «فكّ»، شامل «عتق عبد»، «كتابة»، «تدبير» و پرداخت بخشى از قيمت عبد نيز مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 279 - 12،13،14
ص: 146
12 _ عدالت ، بنيان نظام اقتصادى اسلام
فلكم رؤس اموالكم لا تَظلِمون و لا تُظلمون
جمله «لا تَظلمون . .. » به منزله علت براى مالكيّت شخصى بر سرمايه و نفى آن نسبت به بهره هاى ربوى است. و چون علّت همواره عهده دار بيان يك قاعده كلى است، بنابراين ظلم نكردن و مظلوم نشدن (عدالت مطلق)، پايه و اساس نظامِ اقتصادى مورد پذيرش اسلام است.
13 _ نفى نظامِ اقتصادِ ربوى و ايجاد و بسط نظام اقتصاد عادلانه ، از جمله اهداف والاى انبيا
فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله . .. لا تَظلِمون و لا تُظلَمون
اعلام جنگ از سوى خدا و رسول به هدف «لا تَظلِمون و لا تُظلَمون» صورت مى گيرد; بنابراين عدالت اقتصادى در جامعه از اهداف خدا و رسول اوست.
14 _ عدالت ، بنيان وضع قوانين در اسلام
لا تَظلِمون و لا تُظلَمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 115 - 11
11 _ راستى و عدل از ملاكها و مفاهيم اساسى و ارزشى اسلام است.
و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 5 - 4
4 - بايد قسط و عدالت ، ملاك اظهار نظر و سخن گفتن باشد .
ادعوهم لأباءهم هو أقسط عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 31 - 9
9 - جزاى عادلانه به بدكرداران و پاداش برتر و افزون بر استحقاق به نيكوكاران ، عملى ارزشمند و خداپسندانه
ليجزى الذين أس__وا بما عملوا و يجزى الذين أحسنوا بالحسنى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 15،17
15 _ عدالتخواهان جانباخته در طريق عدل ، رتبه اى پس از پيامبران را دارا هستند .
و يقتلون النّبيّن بغير حق و يقتلون الذين يأمرون بالقسط من الناس فبشّرهم بعذاب ال
بيان يك گونه عذاب براى قاتلين انبيا و عدالتخواهان، دلالت بر نزديكى رتبه عدالتخواهان با انبيا دارد. و تقديم انبيا بر عدالتخواهان حاكى از فضيلت افزونتر آنان است.
17 _ ارجمندى عدالتخواهى و عدالتخواهان ، نزد خداوند
ص: 147
و يقتلون النّبيّن . .. و يقتلون الذين يأمرون بالقسط
مستفاد از ذكر عدالتخواهان در پى ذكر انبياى الهى و تهديد قاتلان آنان به عذاب دردناك.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 76 - 13
13- انسان فاقد روحيه عدالت خواهى ، انسانى گنگ و بى ارزش در بينش الهى *
أحدهما أبكم . .. و من يأمر بالعدل
از تقابل «يأمر بالعدل» با «أبكم» مطلب فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 6 - 13
13 _ اعتبار عرف ، در تعيين مقدار ارزش كار
فلياكل بالمعروف
كلمه «بالمعروف»، يعنى متعارف و مورد پسند مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 101 - 9
9 _ معصوم ، پرهيزكننده از تمامى گناهان با استعانت از خداوند
و من يعتصم باللّه فقد هدى الى صراط مستقيم
امام صادق (ع): . .. المعصوم هو الممتنع باللّه من جميع محارم اللّه و قال اللّه تبارك و تعالى: «و من يعتصم باللّه فقد هدى الى صراط مستقيم».
_______________________________
معانى الاخبار، ص 132، ح 2 ; تفسير برهان، ج 1، ص 304، ح 1.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 36 - 2،8
2 - امكانات اعطا شده از جانب خداوند ، بسى بهتر و ارزشمندتر از امكانات داده شده از سوى بشر
فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
8 - ارجمندى عطاياى الهى و بى ارزشى هر عطاى غير الهى در نظر سليمان ( ع )
ص: 148
أتمدّونن بمال فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 15
15 _ ارزش و اهميّت پاكيزگى و پاكدامنى ، در زندگى و روابط خانوادگى
و ازواج مطهرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 7
7 _ حليت غذاى مسلمانان براى اهل كتاب در قوانين آنان *
و طعامكم حل لهم
بنابر اينكه جمله «طعامكم حل لهم» اخبار از حكمى در شريعت آنان باشد. يعنى آنان در كتاب خود، دليلى بر حرمت غذاى شما مسلمانان ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 56 - 2
2 - دلبستگى زن ، تنها به همسر خويش و چشم ندوختن به اجنبى ، از جمله برترين ارزش هاى او است .
فيهنّ ق_صرت الطرف
برداشت ياد شده با توجه به دو مطلب زير به دست مى آيد: الف) «قاصرات الطرف» به معناى چشم نداشتن به اجنبى باشد. ب) آيه شريفه در مقام بيان بهترين ارزش هاى زنان بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 33 - 30
30 - عفت و پاكدامنى براى زنان ، صفتى بس ارزشمند و پسنديده
و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء إن أردن تحصّنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 58 - 3
3 - ارزش زيبايى و جذابيت همسر ، در پرتو عفت و پاكدامنى او است . *
ص: 149
لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..كأنّهنّ الياقوت و المرجان
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه خداوند نخستين وصف حوريان را مصونيت آنان از بيگانگان بيان داشته و پس از آن به زيبايى و جذابيت آنان اشاره كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 178 - 11،12
11 - ولىّ مقتول ، بهتر است قاتل را عفو كرده و از حق خويش ( قصاص ) درگذرد .
فمن عفى له من أخيه شىء
ترغيب ولىّ مقتول به گذشت از حق قصاص، از جمله اهدافى است كه مى توان از كاربرد كلمه «أخيه» به جاى ولىّ مقتول استفاده كرد.
12 - ارزش عفو در حال قدرت بر انتقام
فمن عفى له من أخيه شىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 237 - 8،14،15
8 _ ارزشمندى و استحباب گذشت انسان از حقّ خويش
و ان تعفوا اقرب للتقوى
14 _ طلاق و مشكلات خانوادگى ، نبايد موجب فراموشى ارزش ها و فضيلت ها ( همانند عفو و احسان ) گردد .
و ان طلّقتموهنّ . .. و ان تعفوا اقرب للتّقوى و لا تنسوا الفضل بينكم
15 _ لزوم توجّه دائمى به گذشت در روابط اجتماعى
و لا تنسوا الفضل بينكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 155 - 11
11 _ عفو و گذشت از خطا هاى جنگى رزمندگان ( تخلّف از دستورات فرماندهى و . . . ) امرى نيكو و پسنديده
و لقد عفا اللّه عنهم انّ اللّه غفور حليم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 126 - 9
9- « عن على بن الحسين ( ع ) : . . . و أما حق من ساءك القضاء على يديه بقول أو فعل فإن كان تعمدها كان العفو أولى بك لما فيه له من القمع و حسن الأدب . . . قال عزّوجلّ : « . . . و لئن صبرتم لهو خير للصابرين » . . . فإن لم يكن عمداً لم تظلمه . . . ;
از امام سجاد(ع) روايت شده است كه:. .. اما حق كسى كه از جانب او سخن يا عمل به تو بدى رسيده اين است كه: اگر بدى او عمدى باشد، گذشت از او براى تو بهتر است; زيرا اين گذشت موجب منصرف شدن آن شخص از بدى كردن و ادب نيكو براى او مى شود ... خداى عزّوجلّ فرمود: «... و لئن صبرتم لهو خير للصابرين» ... و اگر بدى او عمدى نبوده (با اين گذشت) به او ظلم
ص: 150
نكرده اى».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 42 - 16
16 - گذشت از خطا ها در عين توانمندى بر انتقام و كيفر ، كارى است شايسته و خداپسندانه .
أنا أدعوكم إلى العزيز الغفّ_ر
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه خداوند در عين اين كه عزيز و شكست ناپذير است، با گذشت و آمرزنده نيز مى باشد و همه بندگان گناه كارش را به توبه فرامى خواند; در حالى كه توانايى هرگونه انتقام گرفتن از آنان را دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 40 - 8
8 - تلاش در راه رفع كدورت هاى پيشين ، به دنبال عفو و گذشت از خطاى ديگران ، داراى ارزشى والا و پاداش فراوان الهى است .
فمن عفا و أصلح فأجره على اللّه
ذكر «أصلح» پس از عفو، نشان مى دهد كه صرف عفو و اغماض در دستيابى به پاداش والاى الهى كفايت نمى كند، بلكه مى بايست پس از گذشت، در راه رفع اختلافات گام برداشت و طرح صميميت و آشتى افكند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 43 - 1،5
1 - شكيبايى و بخشش خطاكار ، امرى ارزشمند و نيازمند اراده قوى است .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
اضافه «عزم» به «أمور»، از باب اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «من الأمور المعزومة» معناى اين تركيب در آيه _ چنان كه مفسران گفته اند _ اين است كه صبر و گذشت، از امورى است كه نيازمند به تصميم و اراده استوار، مى باشد.
5 - انسان هاى برخوردار از اراده قوى و خويشتن دار و اهل گذشت ارزشى والا دارند .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 170 - 14
14 - ارزش عقل و تبعيت از آن
أو لو كان ءاباؤهم لايعقلون شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 197 - 19
19 _ اهميّت و ارزش عقل
ص: 151
واتقون يا اولى الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 54 - 8
8 - عقل ، ارزشمند بوده و در شناخت حقايق و پيشگيرى از نابكارى ها نقشى مهم و اساسى دارد .
إنّ فى ذلك لأي_ت لأُولى النهى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 128 - 11
11 - عقل و خرد ، گوهرى ارزشمند و بازدارنده انسان از كار هاى ناروا
إنّ فى ذلك لأي_ت لأُولى النهى
«نهى» يا جمع «نهية» (عقل) است و يا لفظى است مفرد و به معناى عقل (قاموس). از آن جهت اين نام بر عقل نهاده شده است كه بازدارنده و نهى كننده آدمى از زشتى ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 64 - 14
14 - ارزش عقل و برهان در بينش دين و قرآن
قل هاتوا بره_نكم إن كنتم ص_دقين
برهان خواستن خداوند از انسان، نشانگر ارزش برهان و دليل عقلى قانع كننده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 3
3 - معيار تعيين ارزش و بهاى آدميان ، به مرام و آيينى است كه بر مى گزينند .
بئسما اشتروا به أنفسهم أن يكفروا بما أنزل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 12
12 _ اشتياق به خودسازى و تمايل به پاك سازى روح و انديشه ، ارزشى والا در بينش الهى
فيه رجال يحبون أن يتطهروا و اللّه يحب المطهرين
ص: 152
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 92 - 10
10 _ اشتياق به جهاد و آرزوى شركت در آن ، ارزشى والا براى مؤمنان
و لا على الذين إذا ما أتوك لتحملهم قلت لا أجد ما أحملكم عليه
برداشت فوق با توجه به اين است كه خداوند، اين گروه را به خاطر اشتياق شديدشان به جهاد، اختصاص به ذكر داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 56 - 2
2 - دلبستگى زن ، تنها به همسر خويش و چشم ندوختن به اجنبى ، از جمله برترين ارزش هاى او است .
فيهنّ ق_صرت الطرف
برداشت ياد شده با توجه به دو مطلب زير به دست مى آيد: الف) «قاصرات الطرف» به معناى چشم نداشتن به اجنبى باشد. ب) آيه شريفه در مقام بيان بهترين ارزش هاى زنان بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 7 - 26
26 _ ارزش و اهميّت رسوخ در علم ( ژرفنگرى )
و الرّاسخون فى العلم يقولون امنّا به كلّ من عند ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 170 - 18
18 _ كمال و ارزش والاى علم در همراهى و آميختگى آن با حكمت است .
و كان اللّه عليماً حكيماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 76 - 12،13
12 _ شنوايى و دانايى مطلق ، ويژگى معبود شايسته و بايسته پرستش
قل اتعبدون من دون اللّه . .. و اللّه هو السميع العليم
13 _ شنوايى و دانايى مطلق ، شرط توانايى بر سود و زيان رسانى به مردم
ما لايملك لكم ضراً و لانفعاً و اللّه هو السميع العليم
به نظر مى رسد جمله «و اللّه . ..» برهانى است بر دو حقيقتى كه در فراز قبل بيان شد، يكى توان خداوند به ضرر و نفع رسانى و
ص: 153
ديگر، ناتوانى غير خدا بر آن.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 104 - 17
17 _ دانش و هدايت ملاك لياقت رهبران براى رهبرى
او لو كان ءاباؤهم لايعلمون شيئاً و لايهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 97 - 7
7 _ آگاهان و دانشمندان در نزد خداوند ارزشمندند.
قد فصلنا الأيت لقوم يعلمون
خداوند هدف تفصيل آيات را استفاده دانشمندان اعلام كرده است. اين مسأله بيانگر ارزشمندى اين گروه در نزد خداوند است ; زيرا خداوند آنان را مخاطب سخن خويش قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 93 - 13
13 _ علم و آگاهى ، داراى ارزش در بينش الهى و ملاك ارجمندى انسان
فهم لا يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 53 - 6
6- علم و دانش ، داراى جايگاهى والا و از مهم ترين ارزشهاست .
إنا نبشّرك بغل_م عليم
توصيف «غلام» به «عليم» به جاى هر صفت خوب ديگر، نشان دهنده نكته فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 70 - 9
9- زندگى بدون علم و آگاهى ، پست و بى ارزش است .
من يردّ إلى أرذل العمر لكى لايعلم بعد علم شيئًا
برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه خداوند مرحله اى را كه انسان چيزى نمى داند و فاقد آگاهى است، پست ترين مرحله دانسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 84 - 12
12- علم و آگاهى برتر ، ملاك شايستگى مربيان و معيار گزينش آنان
فربّكم أعلم
ص: 154
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 107 - 7،9
7- علم و آگاهى ، داراى نقشى مؤثر در پيدايش ايمان و جهل از موانع آن
إن الذين أُوتوا العلم من قبله يخرّون للأذقان سجّدًا
9- علم ، وسيله اى بس ارزشمند براى راه يافتن به حقيقت و قبول تعاليم دين
إن الذين أُوتوا العلم من قبله يخرّون للأذقان
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 65 - 11
11- دانش ، ارزشى برجسته براى انسان است .
علّمنه من لدنّا علمًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 43 - 10
10- ارجمندى و ارزش والاى علم و عالم
إنّى قد جاءنى من العلم ما لم يأتك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 5 - 23
23 - ارزش انسان و زندگى او ، در پرتو علم و آگاهى
أرذل العمر لكيلا يعلم من بعد علم شيئًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 54 - 2
2 - نور دانش و معرفت ، نعمت الهى و ارزش خدا دادى است .
و ليعلم الذين أُوتوا العلم
عبارت «الذين اُوتوا العلم» اشاره دارد به اين كه علم و معرفت نعمتى است كه از سوى خدا به عالمان داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 15 - 6،9
6 - علم ، فضيلتى راستين در بينش مردان الهى
و لقد ءاتينا داود و سليم_ن علمًا و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا
9 - علم و آگاهى فزون تر ، از ملاك هاى برترى مؤمنان بر يكديگر
و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا على كثير من عباده المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 49 - 6
ص: 155
6 - برخوردارى از علم و آگاهى ، ارزشى والا است .
فى صدور الذين أوتوا العلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 56 - 3
3 - ارزش مندى و كارايى علم ، به همراه بودن آن با ايمان است .
و قال الذين أوتوا العلم و الإيم_ن
ذكر «الإيمان» پس از «العلم» احتمال دارد به خاطر اشاره به اين نكته باشد كه علم، به تنهايى، دستاورد راهيابى به غيب را ندارد، بلكه وقتى همراه با ايمان شد، به حقايق غيب راه مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 19 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 11،16
11 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، مأمور بيدار كردن مردمان و توجه دادن آنان به ارزش علم و معرفت و برترى عالمان بر جاهلان
قل هل يستوى الذين يعلمون و الذين لايعلمون
مأموريت پيامبر(صلی الله علیه و آله) به اعلام اين حقيقت روشن كه عالمان با جاهلان برابر نيستند، صرفاً براى بيدار كردن مردم و توجه دادن آنان به ارزش والاى علم و معرفت است.
16 - ايمان و دانش ، دو معيار برترى و امتياز انسان ها بر يكديگر
أمّن هو ق_نت . .. هل يستوى الذين يعلمون و الذين لايعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ذاريات - 51 - 28 - 9
9 - دانش ، از ارزش هاى مهم انسان
و بشّروه بغل_م عليم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 7
7 - « دانش و سوادآموزى » و « دانش پژوه و دانش آموز » ، برخوردار از ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
ص: 156
و القلم و ما يسطرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 12 - 4
4 - شناختن هستى ، آن گونه كه هست و تشخيص كار خير و انجام دادن آن ( حكمت ) ، امرى بس مهم و ارزش مند است .
و لقد ءاتينا لقم_ن الحكمة
حكمت در لغت، به معناى «معرفت پيدا كردن به موجودات» و نيز «انجام دادن كارهاى خير» است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 31 - 8
8 _ علم به حقايق هستى از ارزش هاى والاست .
إنى أعلم مالاتعلمون. و علّم ءادم الأسماء كلها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 43 - 10
10- ارجمندى و ارزش والاى علم و عالم
إنّى قد جاءنى من العلم ما لم يأتك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 107 - 8
8- علم به حقايق دينى ارزشمند بوده و عالمان به آن داراى جايگاه و مقام والا در پيشگاه خداوندند .
إن الذين أُوتوا العلم من قبله يخرّون للأذقان
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 11 - 14
14 - دانش و معرفت دينى ، از ملاك هاى فضيلت و برترى
ص: 157
يرفع اللّه الذين . .. و الذين أُوتوا العلم درج_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 15 - 7
7 - سرمايه هاى وجودى انسان ، ارزشمندترين سرمايه ها است .
الذين خسروا أنفسهم و أهليهم
خداوند سرمايه هايى از قبيل مال، علم و. .. را ذكر نفرموده و سرمايه عمر را بر سرمايه خانواده مقدم داشته است. از اين نكته مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 45 - 3
3 - سرمايه عمر آدمى ، گران قدر و پرارزش است .
و كنّا نخوض مع الخائضين
از اين كه به بطالت گذراندن عمر، از عوامل دوزخى شدن برشمرده شده است، مى توان استفاده كرد كه عمر آدمى بسيار گران قدر و پرارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 4
4 - در راه خدا بودن ، معيار ارزش اعمال است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 217 - 29
29 _ پايدارى و ثبات در ايمان ، ملاكى براى ارزش اعمال نزد خداوند
و من يرتددكم منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة
اعمال آنان كه در ايمانشان راسخ نبودند و سرانجام مرتدّ شوند، حبط مى شود و فاقد ارزش مى گردد. بنابراين از ملاكهاى ارزش اعمال، ثبات در ايمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 4
4 _ اعمال كافران ، قاتلان انبيا و قاتلان عدالتخواهان ، فاقد اعتبار و ارزش اجتماعى *
ص: 158
انّ الذين يكفرون . .. حبطت اعمالهم
به نظر مى رسد حبط عمل در دنيا، به معناى عدم اعتبار آن اعمال و نتايجش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 2،3
2 _ الهى بودن هدف و مسير حركت ، ملاك ارزش اعمال آدمى
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة
مسلّماً انسانها يا مى ميرند و يا كشته مى شوند، بنابراين آنچه داراى ارزش است و سعادت آدمى را در پى دارد، معنايى است كه از «فى سبيل اللّه» به دست مى آيد كه از آن تعبير به الهى بودن هدف و مسير حركت شده است.
3 _ نفس هدف در تعيين رفتار و كردار انسانها
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 20
20 _ دشوارى عمل ، موجب ازدياد ارزش و پاداش آن در پيشگاه خداوند
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح
چنانچه «الذين استجابوا» مبتدا باشد، جمله «من بعد ما اصابهم القرح»، _ كه مستلزم دشوارى حركت براى جهاد است _ ، از شرايط وعده به اجر عظيم خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 123 - 4
4 _ منزلت و جايگاه اخروى انسان ها ، در گرو اعمال ايشان است ، نه ادّعا ها و آرزو هاى خيالى آنان !
ليس بامانيكم و لا امانى أهل الكتب من يعمل سوءاً يجز به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش اعمال انسان ها در پيشگاه اوست .
جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 3
3 _ ايمان توأم با عمل ، داراى ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجة عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 54 - 4
4 _ ارزش اعمال در پيشگاه خدا ، مشروط به ايمان به او و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله)
ص: 159
و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم كفروا باللّه و برسوله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 8
8- عمل همراه با سختى ، مرارت ، صبر و مقاومت ، داراى ارزش برتر
و لنجزينّ الذين صبروا أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 7
7- عقيده و بينش انسان ، در ارجمندى يا پوچى اَعمال وى تأثير مستقيم دارد .
كفروا . .. فحبطت أعم_لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 84 - 11
11 - ارزش اعمال انسان ، در گرو عقايد و باور هاى وى
أكذّبتم ب_اي_تى . ..أمّاذا كنتم تعملون
در اين آيه، نخست سطحى نگرى كافران مورد مذمت قرار گرفته و سپس با لحنى تحقيرآميز، كردار آنان بى ارزش و حقير شمرده شده است. اين تقدم، نشانگر آن است كه وقتى انديشه غلط باشد، براى عمل ارجى نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 38 - 12
12 - ارزش اعمال ، در گرو اخلاص است .
ذلك خير للذين يريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 39 - 6
6 - ارزش اَعمال ، در گرو اخلاص است .
و ما ءاتيتم من زكوة تريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 5
5 _ ارجمندى مهاجران و انصار ، مستلزم نفى صدور عمل غير نيك از آنان نيست .
و الذين اتبعوهم بإحسن
خداوند، ارجمندى تابعان را بدان مشروط كرده كه تنها بر اساس نيكى و در زمينه نيكيها از مهاجران و انصار تبعيت كنند نه در هر
ص: 160
گونه عمل و به هر انگيزه اى و اين معنا نشان مى دهد كه مهاجران و انصار مبرا از عمل غير نيك نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 121 - 2
2 _ ارزشمندى اعمال نيك مؤمنان هر چند كه اندك و ناچيز باشد .
و لاينفقون نفقة صغيرة و كبيرة . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 3
3- ايمان و عمل در دوران جوانى ، بسيار ارزشمند و سزاوار تقدير است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
تصريح آيه شريف به جوان بودن اصحاب كهف _ بر اين مبنا كه «فتية» به معناى جوانان به لحاظ سنى باشد _ گوياى ارزش ايمان و عمل بر مبناى آن در سنين جوانى است; زيرا، قرآن مجيد، در نقل قصص خود، به اوصاف شخصى و سنّى و جغرافيايى نمى پردازد مگر اين كه پيام و نكته اى را دربرداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 40 - 9
9 - برابرى ارزش كار ها و رفتار زنان و مردان
و من عمل ص_لحًا من ذكر أو أُنثى و هو مؤمن فأُول_ئك يدخلون الجنّة يرزقون فيها بغي
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 71 - 22
22 _ ارزش و پاداش اعمال زنان و مردان مؤمن در پيشگاه خداوند ، همسان است .
و المؤمنون و المؤمنت . .. أولئك سيرحمهم اللّه
ص: 161
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 265 - 10
10 _ نقش نيّت ( حُسن فاعلى ) ، در ارزشمندى اعمال نيك ( حُسن فعلى )
و مثل الّذين ينفقون اموالهم ابتغاء مرضات اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 3
3 _ ايمان ، ملاكى براى ارزش اعمال نيك ، و شرط پاداش خداوند بر انجام آن
انّ الذين يكفرون . .. اولئك الّذين حبطت اعمالهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 4
4 _ اعمال و رفتار نيك آدمى بايد همواره براى خدا و جلب رضايت او انجام گيرد .
و من يفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه فسوف نؤتيه أجراً عظيماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4،6
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
6 _ ايمان ، شرط بارورى اعمال صالح آدمى و ورود وى به بهشت
و من يعمل من الصلحت . .. و هو مؤمن فأولئك يدخلون الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 5
5 _ اعمال صالح انسان ها ، تنها در سايه ايمان به خدا و روز بازپسين ، ارزش مى يابد .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 46 - 4،5
4- كار هاى ماندگارِ شايسته ، نزد خدا ، داراى ارزشى برترند .
و الب_قي_ت الص_لح_ت خير عند ربّك
5- ارزش مال و فرزند و زندگى ناپايدار دنيا ، در قبال عملِ صالحِ جاودان ارزشى فرومايه و محدود است .
المال و البنون زينة الحيوة الدنيا و الب_قي_ت الص_لح_ت خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 76 - 5
ص: 162
5- كار هاى شايسته ، نزد خداوند داراى ارزش برتر است .
والبقي_ت الص_لح_ت خير عند ربّك ثوابًا
قيد «عند ربّك» رساننده يكى از دو معانى زير است: 1_ ثواب اعمال صالح نزد خداوند است و اعطاى آن تضمين شده است. 2_ در پيشگاه خداوند و در تعاليم او، بهتربودن ثواب اعمال صالح قطعى و پذيرفته شده است; گرچه نزد ديگران و در ديدگاه آنان چنين نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 6
6 - ايمان آميخته به عمل صالح ، داراى ارزش در بينش الهى
إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 67 - 3
3 - ايمان ، بدون عمل صالح و عمل صالح بدون ايمان ، در بينش الهى فاقد ارزش است .
ءامن و عمل ص_لحًا
با هم آمدن ايمان و عمل صالح، بيانگر مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 19 - 2
2 - توأم بودن ايمان با اعمال صالح ، داراى ارزش و پاداش است .
ءامنوا و عملوا الص_لح_ت فلهم جنّت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 28 - 6
6 - ايمان همراه با عمل صالح ، از ملاك هاى برترى و ارزشمند آدمى
أم نجعل الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت كالمفسدين فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 4
4 - ايمان و نيكوكارى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى . .. الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 6
6 - ارزش انسان ها ، در پرتو توحيد ، عمل صالح و روحيه تسليم در برابر خداوند است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا و قال إنّنى من المسلمين
ص: 163
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 26 - 6
6 - همراه بودن ايمان و عمل صالح ، داراى ارزش و تأثير در نزد خداوند
الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و يزيدهم من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 2 - 3
3- صلاح پيشگى و حضور در همه ميدان هاى ارزشى ، داراى ارج و ثمربخشى
و الذين . .. عملوا الص_لح_ت ... كفّر عنهم سيّئاتهم
تعبير «الصالحات» با واژه جمع داراى الف و لام _ كه مى تواند فراگيرى و استغراق راافاده كند _ مى رساند كه آنچه مايه تكفير سيّئات و ثمربخشى است، حضور در همه ميدان هاى صلاح و ارزشى است و نه روى آورى مقطعى و كوتاه مدت به بعضى از اعمال نيك.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - ليل - 92 - 20 - 5
5 - نقش نيت ( حسن فاعلى ) ، در ارزش مندى اعمال نيك ( حسن فعلى )
إلاّ ابتغاء وجه ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 40 - 9
9 - برابرى ارزش كار ها و رفتار زنان و مردان
و من عمل ص_لحًا من ذكر أو أُنثى و هو مؤمن فأُول_ئك يدخلون الجنّة يرزقون فيها بغي
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 71 - 22
22 _ ارزش و پاداش اعمال زنان و مردان مؤمن در پيشگاه خداوند ، همسان است .
و المؤمنون و المؤمنت . .. أولئك سيرحمهم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 18 - 10
10 - منافات نداشتن كمال و ارزش عمل مؤمنان ، با داشتن نگرانى از مشكلات آن
ص: 164
رضى اللّه عن المؤمنين . .. فأنزل السكينة عليهم
رضايت الهى، نشانگر ارزش بيعت مؤمنان است. «أنزل السكينة» نيز بيانگر وجود نوعى اضطراب و نگرانى در دل آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 5
5 _ ارجمندى مهاجران و انصار ، مستلزم نفى صدور عمل غير نيك از آنان نيست .
و الذين اتبعوهم بإحسن
خداوند، ارجمندى تابعان را بدان مشروط كرده كه تنها بر اساس نيكى و در زمينه نيكيها از مهاجران و انصار تبعيت كنند نه در هر گونه عمل و به هر انگيزه اى و اين معنا نشان مى دهد كه مهاجران و انصار مبرا از عمل غير نيك نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 14 - 2
2 - ماده اى كم ارزش ، مبدأ آفرينش موجودى ارزشمند چون انسان
خلق الإنس_ن من صلص_ل كالفخّار
نكره آمدن «صلصال» مى تواند براى بيان كم ارزشى ماده اى باشد كه خداوند از آن، موجودى والا و ارجمند به نام انسان را آفريده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 32
32- روابط و عواطف خانوادگى ، امرى اصيل و ارزشمند و مورد توجه دين
و أصلح لى فى ذرّيّتى
تعبير «أصلح لى. ..» گرچه در متن آيه به صورت گزارش از دعاهاى انسان كامل نقل شده است; اما در حقيقت دستورى است كه خداوند، با بيانى ويژه انسان را به سوى آنها رهنمون ساخته است و اين نشان مى دهد كه دعا براى والدين و فرزندان و نسل و دلسوزى براى آنها، امرى اصيل و پذيرفته شده در بينش الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 165
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 38 - 13
13 _ جواز و مطلوبيّت غِبطه ( مشاهده خوبى ديگران و آرزوى همانند آن براى خويش )
هنا لك دعا زكريا ربّه
چون زكريا پس از پى بردن به مقام مريم، براى خويش فرزندى پاك _ همچون مريم _ درخواست كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 11 - 30
30 _ منفعت فرزندان نسبت به ميت ، در مقايسه با والدين ، نزديكتر و بيشتر است . *
اباءُوكم و ابناؤكم لاتدرون ايّهم اقرب لكم نفعاً
چنانچه ملاك ارث بيشتر، نفع رسانى افزونتر وارث باشد، فزونى سهم فرزند بر سهم والدين نشانه سودمندتر بودن آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 37 - 11
11 - مال و فرزند در صورتى مى توانند نقش معنوى داشته باشند ، كه با ايمان و عمل صالح همراه باشند .
و ما أمولكم و لا أول_دكم بالّتى تقرّبكم عندنا زلفى إلاّ من ءامن و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 84 - 5
5 _ فرزند صالح، موهبتى الهى و امتيازى براى انسان است.
و وهبنا له إسحق و يعقوب
لحن آيه در مقام امتنان به ابراهيم(ع) است و مقتضاى اين گونه بيان آن است كه اين نوع نعمت امتيازى ويژه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 100 - 8
ص: 166
8 - اهميت و ارزش فرزند ، به صالح بودن آن است .
ربّ هب لى من الص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 112 - 7
7 - اهميت و ارزش فرزند ، به صالح بودن او است .
و بشّرن_ه بإسح_ق نبيًّا من الص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 5
5 _ اموال و اولاد ، هرگز انسان را از خدا بى نياز نمى سازد .
لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 4،7،8،9
4 _ مال و اولاد ( امكانات مادّى و انسانى ) نمى تواند خلأ ناشى از بى ايمانى به خدا را در جبهه كفر ، جبران كند .
انّ الذين كفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
7 _ اموال و فرزندان ( پشتوانه مالى و نيروى انسانى ) ، مهمترين سرمايه مادى بشر
انّ الذين كفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم
با وجود اينكه هيچ چيز توان كفايت از خدا را ندارد، نام بردن از مال و اولاد، دلالت بر ويژگى و اهميت خاص آن دارد.
8 _ مال و اولاد ( امكانات مادى و انسانى ) ، ملاك ارزش نيستند .
ليسوا سواءً . .. امة قائمة ... لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
9 _ بى اثر بودن مال و اولاد ، در برابر اراده و خواست خداوند
لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - غاشيه - 88 - 16 - 1
1 - بهشت برين ، تزيين يافته با فرش هاى مخمل باف و گران قدر كه همواره گسترده است .
و زرابىّ مبثوثة
«زرابىّ» جمع «زُرْب» (بر وزن قُفْل) يا «زربيّة» ( به فتح، ضم يا كسر حرف اول) است و به فرش هايى گفته مى شود كه داراى، پرزهاى لطيف باشد (نهايه ابن اثير). اصل معناى آن، لباس هايى با خطوط زيبا است كه به يكى از مناطق انتساب دارد (مفردات
ص: 167
راغب) برخى از مفسران، «زربيّة» را تخفيف يافته «آذربيّة» مى دانند كه در انتساب به آذربايجان گفته مى شود. (التحريروالتنوير)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 29 - 10
10 - به كارگيرى بيان روشن و رسا ، امرى ارزشمند در تبليغ معارف دينى
و رسول مبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 57 - 5
5_ دستيابى به اقتدار و سلطنت در زمين ، در قياس با پاداش هاى اخروى ناچيز است .
كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض . .. و لأجر الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 79 - 12،13
12 - قدرت و ثروت ، ملاك ارزش و معيار اصلى بهره مندى و خوشبختى در نگاه دنياطلبان قوم قارون
قال الذين يريدون الحيوة الدنيا ي_ليت لنا مثل ما أُوتى ق_رون إنّه لذو حظّ عظيم
13 - قدرت و ثروت در نگاه مؤمنان آخرت جو ، ملاك ارزش و معيار اصلى بهره مندى و خوشبختى نيست .
قال الذين يريدون الحيوة الدنيا ي_ليت لنا مثل ما أُوتى ق_رون إنّه لذو حظّ عظيم
تعبير «قال الذين يريدون الحياة الدنيا» مى رساند كه اين گفته، تنها مربوط به دنياطلبان سست ايمان است; نه مؤمنان آخرت جو.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 6
6 - قدرت و ثروت ( هر چند بسيار و افسانه اى باشد ) در نگاه اهل معرفت و مؤمنان دين شناس ، بسى كم ارزش تر از پاداش هاى الهى است .
و قال الذين أُوتوا العلم ويلكم ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 45 - 6
6 - « قدرت و توانايى » و « بصيرت و روشن بينى » ، از ارزش ها و نعمت هاى الهى براى انسان
إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر
ص: 168
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاك ارزش در ديدگاه فرعون و فرعونيان
قال ي_قوم أليس لى ملك مصر . .. أم أنا خير من ه_ذا الذى
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته زير است: الف) فرعون پس از يادآورى فرمانروايى و ثروت خويش، موسى(ع) را غير قابل قياس با خود مى داند و اين نشان دهنده بينش فرعون در زمينه ملاك ارزش است. ب) سخنرانى فرعون و تكيه وى بر قدرت و ثروت، نشان مى دهد كه در جامعه قبطى چنين ديدگاهى وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاك ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پيامبران در طول تاريخ
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان على رجل من القريتين عظيم . .. فلولا أُلقى عليه أس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 89 - 1
1 - قرآن ، كتابى است ارجمند و با عظمت و نازل شده از پيشگاه خداوند
و لما جاءهم كتب من عند اللّه
نكره آوردن «كتاب» و تصريح به اينكه از نزد خدا آمده است، دلالت بر عظمت و ارجمندى قرآن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 9 - 3
3 _ متاع دنيا در مقايسه با دين خدا و كتاب او ( قرآن ) ، متاعى اندك است .
اشتروا بأيت اللّه ثمناً قليلا
خداوند سوداگرى بر سر دين را ثمن قليل و بهاى ناچيز شمرد (ثمناً قليلا) اين حقيقت بيانگر اين است كه متاعهاى دنيوى در مقايسه با ارزش دين بسيار اندك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 88 - 3
3- تمامى ثروت ها ، امكانات و جلوه هاى زندگى دنيا ، در مقايسه با دين دارى و شناخت حقايق نورانى قرآن ، ناچيز و بى فروغ است .
و لقد ءاتينك سبعًا من المثانى و القرءان العظيم . لاتمدّنّ عينيك إلى ما متّعنا به
نهى از چشم دوختن به متاعها و امكانات مادى دنيا، پس از يادآورى اعطاى نعمت بزرگ قرآن به پيامبر(صلی الله علیه و آله)، مى تواند بيانگر برداشت فوق باشد.
ص: 169
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 2 - 3
3_ قرآن ، كتابى ارجمند و والا ، نزد خداوند
و الكت_ب المبين
«واو» در «والكتاب» واو قسم است. سوگند خوردن خداوند به قرآن، نشان از ارجمندى و قداست آن در پيشگاه او دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 95 - 13
13 _ ارزش والاتر قربانى بر اطعام مساكين ، و اطعام مساكين بر روزه ، در كفاره صيد .
فجزاء مثل ما قتل من النعم . .. او كفرة طعام مسكين او عدل ذلك صياماً
برداشت فوق از تقديم ذكرى قربانى بر اطعام و تقديم اطعام بر روزه استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 11 - 3
3 - قرض دادن به خداوند ، قرضى نيكو و با ارزش است .
من ذا الذى يقرض اللّه قرضًا حسنًا
وصف «حسناً» مى تواند قيد تخصيصى و يا قيد توضيحى باشد. برداشت ياد شده بر پايه احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 126 - 5
5- صبر و شكيبايى ، مفيدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل است .
و إن عاقتبم فعاقبوا . .. و لئن صبرتم لهو خير للص_برين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 13 - 3
3- نقل سرگذشت اصحاب كهف ، داراى هدفى با ارزش و سودمند
ص: 170
نحن نقصّ عليك نبأهم بالحقّ
«حقّ» به چيزى گفته مى شود كه به جا و حكيمانه باشد(مجمع البيان. ) و به حق بيان كردن داستان اصحاب كهف _ كه مفاد «نقصّ عليك نبأهم بالحقّ» است _ اشاره به اين معنا دارد كه نقل آن داستان، مقصدى منطقى را تعقيب و غرض صحيح و ارزشمندى را دنبال مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 11 - 6
6 - ارزش والاى قلب و ادراكات باطنى ، در مقايسه با ديگر منابع شناخت
ما كذب الفؤاد مارأى
با توجه به اين كه در اين آيه، رؤيت معارف والا به قلب نسبت داده شده است; ارزش بى مانند قلب در ميان منابع شناخت استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 171 - 8
8 - درك حقايق و معارف دين و پذيرش آنها ، تعيين كننده ميزان ارزش قواى ادراكى است .
صم بكم عمى فهم لايعقلون
كر، لال و كور خواندن كفرپيشگان على رغم اينكه آنان از ابزار شنوايى و . .. برخوردار هستند، مى تواند اشاره به اين حقيقت باشد كه: اگر ابزار و قواى ادراكى وسيله فهم معارف دين قرار نگيرند، در حقيقت با نبودشان يكسانند و ارزشى ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 2
2 _ ارزش حلال ها و حرام ها غير قابل مقايسه با يكديگر
قل لايستوى الخبيث و الطيب
برخى به قرينه آيات گذشته حرامها را مصداق مورد نظر براى خبيث و حلالها را مصداق طيب دانسته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 171
12 - فرقان - 25 - 10 - 7
7 _ باغ ها و قصر هاى بهشتى در قيامت ، بهتر از نوع دنيايى آنها است .
إن شاء جعل لك خيرًا من ذلك جنّ_ت . .. و يجعل لك قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 10 - 7
7 _ باغ ها و قصر هاى بهشتى در قيامت ، بهتر از نوع دنيايى آنها است .
إن شاء جعل لك خيرًا من ذلك جنّ_ت . .. و يجعل لك قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 198 - 3
3 _ ارزش و اهميّت كسب و كار
ان تبتغوا فضلا من ربكم
به كار بردن كلمه «فضلا من ربكم» براى سود كسب و كار، حاكى از اهميّت و ارزش آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 121 - 3
3 _ ارزش اقدام به فعاليت هاى روزانه از آغاز صبح *
و اذ غدوت من اهلك تبوّىء المؤمنين مقاعد للقتال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 6 - 13
13 _ اعتبار عرف ، در تعيين مقدار ارزش كار
فلياكل بالمعروف
كلمه «بالمعروف»، يعنى متعارف و مورد پسند مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 60 - 11
11 _ كار ، داراى بها و ارزش است و كاركنان مستحق مزد در برابر كار خويشند .
و العملين عليها
با توجه به اينكه براى كارگزاران امور صدقات، سهمى از آن قرار داده شده و اين سهم در برابر كار آنان است _ چه نيازمند باشند
ص: 172
چه بى نياز _ برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 6
6 - كتاب و اهل قلم ، داراى ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
و القلم و ما يسطرون
برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه سوگند به هر چيزى، نشانگر عظمت و ارزشمندى آن در نگاه سوگند يادكننده است; به ويژه آن كه در اين جا، سوگند يادكننده، خداوند بزرگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 11 - 8
8 - ثواب نماز جمعه ، بسى برتر و بالاتر از درآمد هاى مادى و لذت هاى دنيوى است .
قل ما عند اللّه خير من اللهو و من التج_رة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 96 - 2،5،6،11
2 _ مردمى بودن ، ارزشى براى بناى كعبه *
انّ اوّل بيت وضع للناس
5 _ شرافت كعبه بر بيت المقدس ، على رغم پندار يهوديان
انّ اوّل بيت وضع للناس
با توجه به شأن نزول كه يهوديان مى گفتند بيت المقدّس، برتر و باارزشتر از كعبه است.
6 _ قدمت كعبه ، ملاك شرافت آن بر بيت المقدس
انّ اوّل بيت وضع للناس
با توجه به شأن نزول ذكر شده در مجمع البيان.
ص: 173
11 _ كعبه ، وسيله هدايت جهانيان
انّ اوّل بيت . .. و هدىً للعالمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 9
9 _ ايمان و كفر ، ملاك تقسيم بندى جوامع انسانى از نظر قرآن
فاما الذين كفروا . .. و اما الذين امنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تين - 95 - 2 - 2
2 - « طور » ، كوهى با عظمت و داراى ارزشى درخور سوگند خداوند
و طور سينين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 83 - 12
12 _ مقام علم شهودى و گواهى بر حقانيت قرآن و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله) جايگاهى والاتر از ايمان
ربنا ءامنا فاكتبنا مع الشهدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 11 - 8
8 - ثواب نماز جمعه ، بسى برتر و بالاتر از درآمد هاى مادى و لذت هاى دنيوى است .
قل ما عند اللّه خير من اللهو و من التج_رة
ص: 174
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 70 - 7
7 _ تفضّلات خداوند به افراد ، بر اساس علم او به شايستگى و لياقت آنان
ذلك الفضل من اللّه و كفى باللّه عليماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 114 - 11
11 _ منزلت والاتر جنبه هاى معنوى نزول مائده آسمانى بر جنبه هاى مادى آن ، در نگرش عيسى ( ع )
تكون لنا عيداً لاوّلنا و ءاخرنا ءاية منك و ارزقنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 212 - 3
3 _ كفر ، زمينه اصيل پنداشتن زندگى دنيا و ارزش هاى مادى
زين للذين كفروا الحيوة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 5،12
5 _ برترى ارزش ايمان ، نسبت به ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
12 _ لزوم مقدم داشتن ارزش هاى الهى ، در برابر جاذبه هاى مادى و ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنَّ و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 247 - 12
12 _ سرشناسى و ثروت ، ملاك گزينش زمامداران نيست .
و لم يؤت سعة من المال . .. و زاده بسطة فى العلم و الجسم
ص: 175
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 272 - 7
7 _ مال ، خير است .
و ما تنفقوا من خير
بنابراينكه «من» براى بيان «ما» در «ما تنفقوا» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 273 - 12
12 _ مال و دارايى ، خير است .
و ما تنفقوا من خير
از مال، تعبير به «خير» شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 5
5 _ اموال و اولاد ، هرگز انسان را از خدا بى نياز نمى سازد .
لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 4،7،8،9
4 _ مال و اولاد ( امكانات مادّى و انسانى ) نمى تواند خلأ ناشى از بى ايمانى به خدا را در جبهه كفر ، جبران كند .
انّ الذين كفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
7 _ اموال و فرزندان ( پشتوانه مالى و نيروى انسانى ) ، مهمترين سرمايه مادى بشر
انّ الذين كفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم
با وجود اينكه هيچ چيز توان كفايت از خدا را ندارد، نام بردن از مال و اولاد، دلالت بر ويژگى و اهميت خاص آن دارد.
8 _ مال و اولاد ( امكانات مادى و انسانى ) ، ملاك ارزش نيستند .
ليسوا سواءً . .. امة قائمة ... لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
9 _ بى اثر بودن مال و اولاد ، در برابر اراده و خواست خداوند
لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 4
4 - اموال و دارايى ها در بينش قرآنى ، خير و ارزشمند است .
فإن أصابه خير اطمأنّ به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 37 - 11
11 - مال و فرزند در صورتى مى توانند نقش معنوى داشته باشند ، كه با ايمان و عمل صالح همراه باشند .
ص: 176
و ما أمولكم و لا أول_دكم بالّتى تقرّبكم عندنا زلفى إلاّ من ءامن و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 18
18 - مال و اندوخته هاى مادى ، نمى تواند با موهبت ها و ارزش هاى معنوى برابرى كند .
و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاك ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پيامبران در طول تاريخ
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان على رجل من القريتين عظيم . .. فلولا أُلقى عليه أس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 10
10 - راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسان ها است .
و تج_هدون فى سبيل اللّه بأمولكم و أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 5
5 _ ارزش والاى جان و مال مؤمنان در پيشگاه خداوند
إن اللّه اشترى . .. بأن لهم الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 170 - 19
ص: 177
19 _ ارزشمندى مالكيت و ثمردهى آن در گرو علم و حكمت
فان للّه ما فى السموت و الارض و كان اللّه عليماً حكيماً
يادآورى علم و حكمت خداوند پس از بيان مالكيت مطلق خداوند، مى تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 7
7 - « دانش و سوادآموزى » و « دانش پژوه و دانش آموز » ، برخوردار از ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
و القلم و ما يسطرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 4
4- گذشت از خانه و كاشانه ، به خاطر حفظ ايمان ، جوانمردى و ارزشى والا است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف فقالوا ربّنا
ياد كردن از كسانى كه به جهت حفظ ايمان، خانه و كاشانه خويش را ترك كرده اند، با عنوان «الفتية» (جوانمردان) در جايى كه استفاده از ضمير نيز ممكن بود، بيان كننده اين حقيقت است كه گذشت از خانه و كاشانه، جوانمردى و ارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 4 - 4
4 - محبت خداوند ( دوست داشتن او ، انسان را ) برترين ارزش ها است .
إنّ اللّه يحبّ الذين يق_تلون فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 7 - 10
10 _ حضور در متن جامعه و داشتن روابط نزديك و همسان با مردم ، امرى ازرشمند و ستوده براى رهبران الهى و سازگار با مقام پيامبرى
و قالوا مالِ ه_ذا الرسول يأكل . .. لولا أُنزل إليه ملك فيكون معه نذيرًا
ص: 178
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 58 - 3
3 - مرگ مهاجران در ديار هجرت ، هم سنگ شهادت آنان در آن ديار
و الذين هاجروا . .. ثمّ قتلوا أو ماتوا ... رزقًا حسنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 89 - 3
3- سفر به نقاط مختلف زمين و محدود نساختن تلاش خويش به منطقه اى خاص ، در ديدگاه قرآن ، امرى پسنديده و ستوده است .
ثمّ أتبع سببًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 66 - 18
18- مسافرت با عالم و تحمّل سختى ها در راه كسب دانش و رشد و كمال ، ارزشمند است .
لقد لقينا من سفرنا ه_ذا نصبًا . .. هل أتّبعك على أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 7 - 12
12- مسجدالاقصى داراى اهميت و ارزشى بسيار در نزد مخالفان پيروزمند بنى اسرائيل
و ليدخلوا المسجد كما دخلوه أوّل مرّة
از اينكه جنگاوران در جنگ با بنى اسرائيل دو بار وارد مسجدالاقصى شدند، استفاده مى شود كه مسجدالأقصى براى آنان اهميت فوق العاده اى داشته و بسيار ارزشمند بوده است.
ص: 179
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 17
17 _ ناآگاهى عالمان اهل كتاب ( دين فروشان ) از ارزش والاى دين و تعهّد به پيمان هاى الهى
فنبذوه . .. و اشتروا به ثمناً قليلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 102 - 7
7 - مشورت و نظرخواهى _ حتى در امر روشن و مسلم براى مشورت كننده _ شيوه اى ارزشمند و بس والا در عرصه فكر و انديشه
أنّى أذبحك فانظر ماذا ترى
برداشت ياد شده از آن جا است كه براى ابراهيم(ع) ترديدى وجود نداشت كه ذبح فرزندش يك مأموريت الهى و عملى خدا پسندانه است; ولى در عين حال اين مسأله را با فرزندش در ميان گذاشت تا شايد به صورت سنتى حسنه در ميان مردم باقى بماند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 24
24 _ ارزش و اهميّت والاى مشورت در اسلام
و شاورهم فى الامر
موظّف بودن پيامبر (صلی الله علیه و آله)، يعنى برجسته ترين افراد بشر، به مشورت با مردم، دليل ارزش و اهميّت والاى مشورت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 11 - 14
14 - دانش و معرفت دينى ، از ملاك هاى فضيلت و برترى
يرفع اللّه الذين . .. و الذين أُوتوا العلم درج_ت
ص: 180
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 17 - 6
6 - ارزشمندترين رابطه مردم با يتيمان ، بها دادن به شخصيت آنان و اكرام و احترام به ايشان است .
كلاّ بل لاتكرمون اليتيم
آيه شريفه، عنايتى ويژه به احترام يتيمان دارد; به گونه اى كه گويا اولين انتظار آنان از جامعه، درك شخصيت آنها و بها دادن به آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 180 - 6
6 _ ارزشمندى داده هاى الهى ( امكانات مادى و معنوى ) به انسانها
و لا يحسبنّ الّذين يبخلون بما اتيهم اللّه من فضله
از اينكه خداوند امكاناتى را كه در دسترس انسانها قرار داده، فضل خويش ناميده و به خود نسبت داده است، ارزشمندى آن به دست مى آيد ; البته بنابر اينكه ضمير «فضله»، به «اللّه» برگردانده شود ; نه به «ما آتيهم اللّه».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 114 - 11
11 _ منزلت والاتر جنبه هاى معنوى نزول مائده آسمانى بر جنبه هاى مادى آن ، در نگرش عيسى ( ع )
تكون لنا عيداً لاوّلنا و ءاخرنا ءاية منك و ارزقنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 3
3- ارزش عالى دين و معنويات و قابل مقايسه نبودن آنها با امور مادى
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم
ص: 181
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 126 - 5
5- صبر و شكيبايى ، مفيدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل است .
و إن عاقتبم فعاقبوا . .. و لئن صبرتم لهو خير للص_برين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 19 - 7
7 _ حضرت آدم داراى مقامى برتر در پيشگاه خداوند، نسبت به همسرش حوا
و يأدم أسكن أنت و زوجك الجنة
محور قرار گرفتن آدم در خطاب الهى، مى تواند نشان برترى وى نسبت به همسرش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 73 - 4
4- امامت ، مقام و منصبى برتر و سنگين تر از نبوت و پيامبرى است .
و كلاًّ جعلنا ص_لحين . و جعلن_هم أئمة يهدون بأمرنا
صالح قرار دادن و اعطاى منصب امامت به ابراهيم(ع) از جانب خداوند، پس از نبوت و پيامبرى ايشان بود. اين مى تواند بيانگر برترى و سنگينى مقام امامت در مقايسه با منصب نبوت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 84 - 9
9 _ مقام تسليم ، مقامى برتر از ايمان است .
إن كنتم ءامنتم باللّه فعليه توكلوا إن كنتم مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 81 - 18
18- تسليم بودن در برابر خداوند ، مقامى بس بلند و ارزشمند
و الله جعل لكم . .. لعلّكم تسلمون
ص: 182
برداشت فوق، با توجه به اين است كه هدف و فلسفه آفرينش انسان و اعطاى نعمتهاى گوناگون به او، «تسليم بودن» دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 175 - 9
9 _ هدايت و رسيدن به خداوند ، پاداشى برتر از بهشت و نعمت هاى آن
فاما الذين ءامنوا باللّه . .. و يهديهم إليه صرطاً مستقيماً
غالباً در مقام بيان پاداش، اول ادنى و آنگاه اعلى را ذكر مى كنند ; بنابراين رسيدن به خدا و قرب به او «يهديهم اليه» مى تواند بهترين پاداش مؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 19 - 7
7 _ حضرت آدم داراى مقامى برتر در پيشگاه خداوند، نسبت به همسرش حوا
و يأدم أسكن أنت و زوجك الجنة
محور قرار گرفتن آدم در خطاب الهى، مى تواند نشان برترى وى نسبت به همسرش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 130 - 21
21 - مقام رضا ، موقعيتى رفيع و ارزش مند و وصول به آن دشوار است .
فاصبر . .. و سبّح بحمد ربّك ... لعلّك ترضى
مسبوق شدن «ترضى» به حرف ترجى «لعلّ» و نيز برنامه ذكر شده در آيه براى هر شبانه روز، از موقعيت والاى مقام رضا و دشوارىِ رسيدن به آن حكايت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 21 - 6
6 _ برخوردارى مؤمنان مهاجر ومجاهد از رحمت ويژه خدا و مقام رضوان ، نعمتى است بسيار ارجمندتر از دستيابى آنان به باغ ها و
ص: 183
بوستان هاى بهشت .
هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه . .. يبشرهم ربهم برحمة منه و رضون و جنت
تقديم «رحمة» و «رضوان» بر «جنات» رساننده برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 1 - 8
8- عبوديت و بندگى انسان ، مقام و منزلتى والاست .
أسرى بعبده ليلاً
آوردن صفت «عبد» از ميان ساير صفات پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى تواند بدان جهت باشد كه اين صفت بسيار ارزشمند و والاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 65 - 4
4- عبوديت و بندگى خدا ، مقامى بس والا و جايگاهى مستحكم
إن عبادى ليس لك عليهم سلط_ن
به كار رفتن واژه «عبادى» به جاى هر وصف ديگرى و نيز تذكر سلطه نيافتن شيطان بر انسانهاى واجد اين صفت، بيانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 26 - 10
10- عبوديت ، مقامى ارجمند و جايگاهى رفيع
بل عباد مكرمون
خداوند متعال در توصيف، تمجيد و تكريم فرشتگان، عبوديت آنان را يادآور شده است و اين مطلب مى رساند كه عبوديت، مقامى رفيع و ارجمند است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 1 - 10
10 _ عبوديت و بندگى ، مقامى بس ستوده و ارزشمند و زمينه ساز برخوردارى از فيوضات الهى
على عبده
اختصاص به ذكر يافتن صفت «عبد» براى پيامبر(صلی الله علیه و آله)، مى تواند گوياى دو نكته باشد: 1_ صفت «عبوديت» از جايگاه و ارزش ويژه اى برخوردار است. 2_ همين صفت، موجب شايستگى پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) براى دريافت وحى گرديده است.
ص: 184
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 79 - 16
16- « مقام محمود » جايگاهى بس ارجمند و والا در ميان مقامات معنوى
عسى أن يبعثك ربّك مقامًا محمودًا
با اينكه پيامبر(صلی الله علیه و آله) از مقام و منزلت بس رفيع برخوردار بود، خداوند به او مى فرمايد: «نماز شب بخوان تا به مقام محمود برسى» و اين حكايت از مطلب فوق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 94 - 7
7- مشركان معتقد به برتر بودن مقام رسالت از شأن بشر
قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 73 - 4
4- امامت ، مقام و منصبى برتر و سنگين تر از نبوت و پيامبرى است .
و كلاًّ جعلنا ص_لحين . و جعلن_هم أئمة يهدون بأمرنا
صالح قرار دادن و اعطاى منصب امامت به ابراهيم(ع) از جانب خداوند، پس از نبوت و پيامبرى ايشان بود. اين مى تواند بيانگر برترى و سنگينى مقام امامت در مقايسه با منصب نبوت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 21 - 4
4- مراتب و فضايل اخروى ، بسى برتر و بزرگتر از درجات دنيوى است .
و للأخرة أكبر درج_ت و أكبر تفضيلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 21 - 4
4- مراتب و فضايل اخروى ، بسى برتر و بزرگتر از درجات دنيوى است .
ص: 185
و للأخرة أكبر درج_ت و أكبر تفضيلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 19 - 23
23 - شكوه و اقتدار مادى ، رنگ باخته و غيرقابل اتكا در مقايسه با مقام صالحان ، در نزد مردان الهى
و أدخلنى برحمتك فى عبادك الص_لحين
برداشت ياد شده مبتنى بر اين نكته است كه سليمان(ع) با داشتن همه امكانات، باز آرزوى مقام صالحان را داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 79 - 13،16
13- مقام ارجمند حاصل آمده از نماز شب ، جايگاهى مورد ستايش و تمجيد همگان
عسى أن يبعثك ربّك مقامًا محمودًا
به صورت مطلق آورده شدن «مقاماً محموداً» مى تواند مشعر به اين باشد كه: مقام محمود، جايگاهى است مورد تمجيد همه خلايق.
16- « مقام محمود » جايگاهى بس ارجمند و والا در ميان مقامات معنوى
عسى أن يبعثك ربّك مقامًا محمودًا
با اينكه پيامبر(صلی الله علیه و آله) از مقام و منزلت بس رفيع برخوردار بود، خداوند به او مى فرمايد: «نماز شب بخوان تا به مقام محمود برسى» و اين حكايت از مطلب فوق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 37 - 9
9- عبادت و نماز در كنار خانه خدا ، برخوردار از فضيلت و ارزش بيشترى در مقايسه با ساير سرزمينها
ربّنا إنى أسكنت من ذرّيتى . .. عند بيتك المحرّم ربّنا ليقيموا الصلوة
برداشت فوق مبتنى بر اين احتمال است كه اقامه نماز در غير مكه براى فرزندان حضرت ابراهيم(ع) ممكن بود; ولى حضرت ابراهيم(ع) براى فضيلت عبادت در جوار خانه خدا آن مكان را براى فرزندانش برگزيد.
ص: 186
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تين - 95 - 3 - 2
2 - « مكه » ، شهرى با عظمت و داراى ارزشى درخور سوگند خداوند
و ه_ذا البلد الأمين
عظمت مكه، از سوگند خداوند به آن و از اشاره با كلمه «ه_ذا» دانسته مى شود; زيرا آوردن اشاره _ به جاى ذكر نام _ يا براى تحقير است و يا تعظيم. سياق آيه شريفه، حاكى از تعظيم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 12
12 _ نيايش كنندگان به درگاه خداوند، نزد او ارزشمندند ; هر چند تهيدست باشند.
و لا تطرد الذين يدعون ربهم بالغدوة و العشىّ يريدون وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 3،5
3 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى حرمت و حليت اشياء
لايستوى الخبيث و الطيب
5 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى ارزشگذارى اشياء
قل لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 24 - 6
6 - مكانت و شوكت اجتماعى ، از بالاترين ملاك هاى ارزشى در نظر قوم ثمود
فقالوا أبشرًا منّا وحدًا نتّبعه
در صورتى كه تعبير «واحداً» بيانگر عدم برخوردارى صالح(ع) از قدرت، شوكت و اشرافيت باشد; مى توان استفاده كرد كه قوم ثمود، انتظار داشتند كه پيامبر از ميان اشراف جامعه، انتخاب شود.
ص: 187
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 53 - 4
4 _ كرامت و ارزشمندى مؤمنان مستمند و ضعيف در پيشگاه خداوند، مورد انكار و استهزاى اشراف و قدرتمندان
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 64 - 25
25 _ الفت و مهربانى بين افراد يك جامعه ، كمال و ارزشى والا براى آنان
و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 128 - 7
7 _ هم دردى با انسان ها و اشتياق به سعادتمند شدن آنان و داشتن رأفت و محبت ، از خصلت هاى والا و ارزشمند
عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رءوف رحيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 13 - 3
3- ارزش والاى برخوردارى انسان از روحيه عطوفت و دل سوزى
و حنانًا من لدنّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 24 - 4
4- تواضع دلسوزانه و از سر مهربانى براى پدر و مادر ، داراى ارزش است نه تواضع به انگيزه هاى ديگر .
و اخفض لهما جناح الذلّ من الرحمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 59 - 11
ص: 188
11_ مهمان نوازى ، خصلتى نيك و ارزشمند است .
ألا ترون . .. أنا خير المنزلين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 266 - 8
8 _ خرما و انگور ، داراى ارزش ممتاز در ميان ديگر ميوه ها و از نمونه هاى بارز فراوانى ثمر *
له جنّة من نخيل و اعناب
از اختصاص به ذكر اين دو ميوه از ميان ساير ميوه ها، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 101 - 7
7 _ خداوند پاسخ گوى پرسش هاى مردم ، به هنگام نزول قرآن ، گرچه موجب ناخشنودى آنان گردد .
لاتسئلوا عن اشياء . .. و إن تسئلوا عنها حين ينزل القرءان تبدلكم
به مقتضاى اينكه ضمير در «عنها»به اشياء توصيف شده به «ان تبدلكم تسؤكم» بر مى گردد مى توان گفت آن اشياء و احكام هر چند به خاطر دشوارى آنها بر مكلفان بيان نشده است لكن اگر به هنگام نزول قرآن مورد سؤال قرار گيرد، بيان خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 7
7 - پيامبرى ، فضل و بخششى است از جانب خدا براى گزينش شدگان به نبوت
أن ينزل اللّه من فضله على من يشاء من عباده
مراد از «فضله» وحى و در نتيجه پيامبر شدن كسى است كه به وى وحى مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 16
16 - وحى و رسالت ، داراى ارزشى والا و غيرقابل قياس با اندوخته هاى مادى
أهم يقسمون رحمت ربّك . .. و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
ص: 189
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 50 - 10
10_ ارزش اعاده حيثيت و شرف بيش از ارزش رهايى از زندان و نجات از دشوارى ها و مشكلات ، در بينش يوسف ( ع )
فلما جاءه الرسول قال ارجع إلى ربك فسئله ما بال النسوة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 105 - 13
13 _ رهاسازى انسان ها از اسارت نظام هاى فسادگر و غير توحيدى ، ارزشى الهى
فأرسل معى بنى إسراءيل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 17 - 2
2 - نزول قرآن ، داراى هدفى ارجمند و هماهنگ با واقعيت هستى و نياز هاى انسان
أنزل الكت_ب بالحقّ
حق، گاهى به معناى شىء مطابق با حكمت مى آيد و گاهى به معناى امر ضرورى و مورد نياز. برداشت ياد شده براساس هر دو احتمال است. هم چنين بر اين پايه استوار است كه «بالحقّ» متعلق به «أنزل» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 9
9 _ نژادپرستى، از ارزشهاى شيطانى است.
أنا خير منه خلقتنى من نار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5
ص: 190
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 165 - 5
5 - ارزشمندى نظم و انضباط و تشكل و صف آرايى در زندگى
و إنّا لنحن الصافّون
توصيف فرشتگان و يا بندگان خالص خدا به در صف بودن (در آيه اى كه در مقام تمجيد از آنان است) برداشت بالا را افاده مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 14 - 11
11 _ ارزش محدود و مقطعى بهره هاى دنيوى
ذلك متاع الحيوة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 94 - 11
11 - سراى آخرت و نعمت هاى آن بسى ارجمند و گرانقدر است .
إن كانت لكم الدار الأخرة . .. فتمنوا الموت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 191
2 - آل عمران - 3 - 77 - 10
10 _ بى ارزش بودن مواهب دنيوى در برابر نعمت هاى اخروى
انّ الّذين يشترون بعهد اللّه . .. ثمناً قليلا اولئك لا خلاق لهم فى الاخرة
جمله «لا خلاق لهم . .. » مى تواند دليل اندك بودن بهره هاى دنيوى باشد، يعنى چون از مواهب آخرت محروم مى شوند، آنچه در دنيا كسب كنند، اندك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 77 - 27
27 _ كم ارزشى و ناچيز بودن بهره هاى دنيوى در برابر آخرت و نعمت هاى آن
قل متاع الدنيا قليل و الاخرة خير لمن اتّقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 8
8 _ بهره مندى هاى دنيوى ، در مقايسه با نعمت هاى اخروى ، متاعى است بسيار اندك و كم ارزش .
فما متع الحيوة الدنيا فى الأخرة إلا قليل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 36 - 7
7 - مجموعه بهره هاى دنيوى ، پست و حقير در مقايسه با موهبت هاى زندگى اخروى
فما أُوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا و ما عند اللّه خير و أبقى
پستى و حقارت از دو نكته استفاده مى شود: الف) واژه دنيا كه به شكلى حامل معناى حقارت است. ب) خداوند نعمت هاى اخروى را به خاطر ارجمندى و اهميت آنها به خود نسبت داده است; ولى در مورد نعمت هاى دنيوى فعل را مجهول آورده، گويى كه ارزش انتساب نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 77 - 10
10 _ بى ارزش بودن مواهب دنيوى در برابر نعمت هاى اخروى
انّ الّذين يشترون بعهد اللّه . .. ثمناً قليلا اولئك لا خلاق لهم فى الاخرة
جمله «لا خلاق لهم . .. » مى تواند دليل اندك بودن بهره هاى دنيوى باشد، يعنى چون از مواهب آخرت محروم مى شوند، آنچه در دنيا كسب كنند، اندك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 77 - 27،28
27 _ كم ارزشى و ناچيز بودن بهره هاى دنيوى در برابر آخرت و نعمت هاى آن
ص: 192
قل متاع الدنيا قليل و الاخرة خير لمن اتّقى
28 _ ارزشمندى بهره هاى دنيوى در ديدگاه انسان ، زمينه تخلف و سرپيچى از جهاد و فرامين الهى
و قالوا ربّنا لم كتبت علينا القتال . .. قل متاع الدنيا قليل
جمله «قل متاع الدنيا»، چون جواب از اعتراض آنهاست، بيانگر اين است كه علّت اصلى تخلف از حكم جهاد، وابستگى به دنياست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 78 - 2
2 _ آخرت انديشى و توجّه به قطعى بودن مرگ و اندك بودن متاع دنيا ، زمينه حضور در صحنه جهاد
فلمّا كتب عليهم القتال . .. قل متاع الدّنيا قليل و الاخرة خير ... اين ما تكونوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 94 - 16
16 _ برترى و فزونى غنائم و اجر و پاداش الهى ، بر بهر هاى دنيوى و غنائم جنگى
تبتغون عرض الحيوة الدّنيا فعند اللّه مغانم كثيرة
كلمه «عند اللّه» اشاره به برترى پاداشهاى الهى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 35 - 5
5 - حضور در جوار قرب ربوبى ، غيرقابل قياس با والاترين نعمت هاى دنيوى
و إن كلّ ذلك . .. و الأخرة عند ربّك للمتّقين
از «عند ربّك»، حضور در جوار قرب ربوبى استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مرسلات - 77 - 46 - 4
4 - حقارت و ناچيزى زخارف دنيا ، در مقايسه با موهبت هاى بهشتى
كلوا و تمتّعوا قليلاً
ص: 193
ناچيز شمرده شدن بهره هاى دنيوى كافران در اين آيه، با مواهب بى پايان و گسترده بهشت سنجيده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 31 - 8
8_ نعمت هاى الهى در جهان هستى ، گرانب ها و ارجمند است .
خزائن الله
خزائن (جمع خِزانه) به معناى گنجينه هاست. استفاده از كلمه گنجينه براى جايگاه نعمتها و موهبتهاى هستى ، براى رساندن اين معناست كه: نعمتها و موهبتهاى هستى پر ارج و گرانبهاست; زيرا معمولاً اشياى ذى قيمت را در گنجينه نگهدارى مى كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 131 - 19
19 - رزق و نعمت هاى معنوى ، پايدارتر و داراى ارزش والاتر از تمامى نعمت هاى دنيوى است .
و رزق ربّك خير و أبقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - قدر - 97 - 3 - 3
3 - نعمت هاى نازل شده از سوى خداوند در شب هاى قدر ، ارجمندتر از نعمت هاى عطا شده در ماه هايى بى شمار است .
ليلة القدر خير من ألف شهر
فضيلت زمان ها، به ارزشمندى مظروف آن بستگى دارد كه در آغاز سوره نمونه اى از آن (نزول قرآن) مطرح شد و جمله «سلام هى» (در آيات بعد) بيانگر ارزشمندى ساير امورى است كه در شب قدر تحقق مى يابد. عدد «ألف» (هزار)، در برخى آيات ديگر; نظير «لو يعمّر ألف سنة» (بقره، آيه 96) در معناى كثرت به كار رفته است و احتمال اراده آن معنا، در اين آيه نيز وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قيامه - 75 - 2 - 4
ص: 194
4 - انسان هاى داراى نفس لوّامه ، بسى ارجمند در پيشگاه خداوند
و لاأُقسم بالنفس اللوّامة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 6 - 30
30 _ اهميت و ارزش والاى نماز و طهارت
يأيها الذين ءامنوا إذا قمتم إلى الصّلوة فاغسلوا . .. و لكن يريد ليطهركم
ساقط نشدن نماز در صورت نيافتن آب، دليل اهميت نماز و تكرار و تأكيد بر طهارت، نشانه اهميت طهارت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 64 - 7،8
7 _ نماز ، بهترين عبادت در سحرگاهان و ارزشمندترين عمل در شب زنده دارى
و الذين يبيتون لربّهم سجّدًا و قي_مًا
برداشت فوق، از اختصاص به ذكر يافتن نماز از ميان ديگر اعمال عبادى به دست مى آيد.
8 _ نماز ، بهترين و ارزشمندترين عبادت ها و عمل هاى صالح
و الذين يبيتون لربّهم سجّدًا و قي_مًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 17 - 12
12 - نماز و امر به معروف و نهى از منكر و صبر ، از زيربنايى ترين ارزش ها است .
إنّ ذلك من عزم الأُمور
بنابراين كه «ذلك» اشاره به كلّ محتواى سخن لقمان در اين آيه باشد، مشاراليه «ذلك»، جملات «أقم . .. و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معناى مفعولى، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شايسته اى گويند كه لازم است بر آن دست يافت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
ص: 195
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 64 - 7
7 _ نماز ، بهترين عبادت در سحرگاهان و ارزشمندترين عمل در شب زنده دارى
و الذين يبيتون لربّهم سجّدًا و قي_مًا
برداشت فوق، از اختصاص به ذكر يافتن نماز از ميان ديگر اعمال عبادى به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 132 - 9
9 - وجود نماز در خانواده مسلمان ، بهترين جايگزين براى مال و رفاه درخانواده كافران
متّعنا به أزوجًا منهم . .. وأمر أهلك بالصلوة
كلمات «أزواج» و «أهل» در اين آيات، خانواده ها را مدّ نظر قرار داده است و بدين صورت لزوم تمايز خانواده مسلمان از خانواده كافر را بيان مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 6
6 - كتاب و اهل قلم ، داراى ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
و القلم و ما يسطرون
برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه سوگند به هر چيزى، نشانگر عظمت و ارزشمندى آن در نگاه سوگند يادكننده است; به ويژه آن كه در اين جا، سوگند يادكننده، خداوند بزرگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 14 - 2
2- قيام در راه توحيد و اعلان انديشه توحيدى ، داراى ارزشى والا و گرانْ سنگ است .
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا فقالوا ربّنا ربّ السم_وت و الأرض
از جمله معانى «قيام»، «عزم و تصميم» است. لذا «قاموا» يعنى بر انديشه توحيدى خود مصمّم شدند. «فقالوا» نيز گوياى اعلان آن انديشه است.
ص: 196
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 4
4 _ ايمان به خدا و روز واپسين ، امر به معروف و نهى از منكر و شتاب ورزيدن به كار هاى نيك ، ملاك ارزش و شايستگى ( صالح بودن )
يؤمنون . .. يسارعون فى الخيرات و اولئك من الصالحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 17 - 12
12 - نماز و امر به معروف و نهى از منكر و صبر ، از زيربنايى ترين ارزش ها است .
إنّ ذلك من عزم الأُمور
بنابراين كه «ذلك» اشاره به كلّ محتواى سخن لقمان در اين آيه باشد، مشاراليه «ذلك»، جملات «أقم . .. و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معناى مفعولى، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شايسته اى گويند كه لازم است بر آن دست يافت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
ص: 197
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 18
18 _ ارزشمندى تقوا و نيكوكارى و مقام والاى پرهيزكاران و نيكوكاران
لكن الّذين اتّقوا ربّهم . .. و ما عند اللّه خير للابرار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 125 - 3
3 _ تسليم در برابر خدا و برخوردارى از روحيه احسان و نيكى ، روح اديان الهى است .
و من احسن ديناً ممن اسلم وجهه للّه و هو محسن
از اين كه براى معرفى برترين دين، تنها دو ويژگى فوق ياد شده است، اهميت بنيادين آن دو در اديان الهى دانسته مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 198
10 - مريم - 19 - 14 - 2
2- نيكى و احسان به پدر و مادر ، داراى ارزش والا ، نزد خداوند
و برًّا بولديه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 6 - 14
14- وارث صالح و شايسته ، نعمتى بزرگ و گوهرى ارزشمند است .
يرثنى . .. واجعله ربّ رضيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 11 - 30
30 _ منفعت فرزندان نسبت به ميت ، در مقايسه با والدين ، نزديكتر و بيشتر است . *
اباءُوكم و ابناؤكم لاتدرون ايّهم اقرب لكم نفعاً
چنانچه ملاك ارث بيشتر، نفع رسانى افزونتر وارث باشد، فزونى سهم فرزند بر سهم والدين نشانه سودمندتر بودن آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 267 - 9
9 _ عدم پذيرش و كراهت وجدان آدمى از گرفتن پاره اى اموال ، نشانه اى براى تشخيص نامرغوب از مرغوب
و لا تيمّموا الخبيث منه تنفقون و لستم باخذيه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 16
16 - وحى و رسالت ، داراى ارزشى والا و غيرقابل قياس با اندوخته هاى مادى
أهم يقسمون رحمت ربّك . .. و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
ص: 199
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 180 - 7
7 - وصيت هاى مالى ميت نافذ و داراى ارزش حقوقى است .
كتب عليكم إذا حضر أحدكم الموت إن ترك خيراً الوصية
تأكيد بر امر وصيت و نيز حرمت تغيير و تبديل مفاد آن - كه آيه بعد دلالت بر آن دارد - مستلزم اين معناست كه: وصيتهاى ميت داراى اعتبار قانونى و حقوقى است و عمل به آنها واجب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 1 - 4
4 _ ارزش و اهميت تعهد ها و پيمان ها ، و وفاى به آن
يايها الذين ءامنوا اوفوا بالعقود
خطاب مستقيم خداوند به مؤمنان و سپس فرمان به پايبندى به تعهدها و قراردادها، حاكى از اهميت و ارزش آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 54 - 6
6- صداقت در وعده ، خصلتى نيكو و بسيار ارزشمند است .
واذكر فى الكت_ب . .. إنّه كان صادق الوعد
ستودن اسماعيل به «صادق الوعد» بودن علاوه بر تمجيد از موصوف، تمجيد از وصف نيز به شمار مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 37 - 6
6 - وفاى به عهد الهى ، ملاك ارزش و تعالى بخش انسان
و إبرهيم الذى وفّى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 67 - 6
6 _ پيام مهم و ويژه خداوند در آيه تبليغ ( ولايت على ( ع ) ) ، داراى ارزشى هم طراز با تمامى رسالت
بلغ ما أنزل . .. و إن لم تفعل فما بلغت رسالته
ص: 200
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 58 - 5
5 - ظهور ارزش احسان ، براى كافران و گنه كاران در قيامت
لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 4
4 _ اعمال كافران ، قاتلان انبيا و قاتلان عدالتخواهان ، فاقد اعتبار و ارزش اجتماعى *
انّ الذين يكفرون . .. حبطت اعمالهم
به نظر مى رسد حبط عمل در دنيا، به معناى عدم اعتبار آن اعمال و نتايجش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 40 - 6
6 - ارزش ها و ملاك هاى اخروى ، از مبنا ها و معيار هاى ارزش گذارى دينى
أفمن يلقى فى النار خير أم من يأتى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
ص: 201
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 9
9 _ نژادپرستى، از ارزشهاى شيطانى است.
أنا خير منه خلقتنى من نار
ص: 202
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 51 - 8
8- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت ياد و نام افراد در قرآن است .
واذكر . .. إنّه كان مخلصًا و كان رسولاً نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 10
10- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت افراد در قرآن است .
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 218 - 3،4،5
3 _ ايمان و هجرت و جهادِ در راه خدا ، از عوامل اميدوارى به رحمت وى
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه اولئك يرجون رحمت اللّه
4 _ ارزش هجرت و جهاد ، هنگامى است كه در راه خداوند باشد .
و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
5 _ اهميّت و ارزش هجرت و جهاد در راه خدا ، و برترى مهاجرانِ مجاهد بر ساير مؤمنان
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
به نظر مى رسد تكرار موصول، دلالت بر ارزشمندى ايمان داشته باشد; اگر چه همراه با جهاد و هجرت نباشد; امّا آنگاه كه توأم با هجرت و جهاد باشد، ارزش و اهميّتى برتر مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 72 - 6
6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند
ص: 203
هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
برداشت فوق با توجه به كلمه «فى سبيل اللّه» استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 4،6
4 _ پناه دادن و يارى كردن مهاجران و مجاهدان راه خدا ، داراى ارزشى چون هجرت و جهاد
و الذين ءامنوا . .. و الذين ءاووا و نصروا
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 2،4
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 5
5- هجرت و گريز از محيط فاسد ، به منظور حفظ ايمان و ارزش ها ، كارى جوانمردانه و مورد تمجيد خداوند است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 8،9
8 - هجرت در راه خداوند ، از اوصاف زنان شايسته و از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى *
خيرًا منكنّ . .. س_ئح_ت
مقصود از «سائحات» مى تواند هجرت كنندگان باشد; زيرا مهاجران، همان كسانى اند كه براى حفظ دين خود و انجام تكاليف الهى، به سرزمينى ديگر سفر مى كنند و بيشتر زنان مسلمان و همه همسران پيامبر(صلی الله علیه و آله)، از مهاجران بودند و اين خود از افتخارات هر مسلمانى به شمار مى آمد.
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
ص: 204
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 20 - 17
17 _ هدايت يافتن انسان با انتخاب خود ، ارزشمند است .
ءاسلمتم فان اسلموا فقد اهتدوا و ان تولّوا فانما عليك البلاغ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 175 - 9
9 _ هدايت و رسيدن به خداوند ، پاداشى برتر از بهشت و نعمت هاى آن
فاما الذين ءامنوا باللّه . .. و يهديهم إليه صرطاً مستقيماً
غالباً در مقام بيان پاداش، اول ادنى و آنگاه اعلى را ذكر مى كنند ; بنابراين رسيدن به خدا و قرب به او «يهديهم اليه» مى تواند بهترين پاداش مؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 104 - 17
17 _ دانش و هدايت ملاك لياقت رهبران براى رهبرى
او لو كان ءاباؤهم لايعلمون شيئاً و لايهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 36 - 2
2 - امكانات اعطا شده از جانب خداوند ، بسى بهتر و ارزشمندتر از امكانات داده شده از سوى بشر
فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 12 - 4
4 - شناختن هستى ، آن گونه كه هست و تشخيص كار خير و انجام دادن آن ( حكمت ) ، امرى بس مهم و ارزش مند است .
ص: 205
و لقد ءاتينا لقم_ن الحكمة
حكمت در لغت، به معناى «معرفت پيدا كردن به موجودات» و نيز «انجام دادن كارهاى خير» است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 83 - 9
9 _ همرزمى با پيامبر (صلی الله علیه و آله) و رهبر الهى ، داراى ارزشى والا
لن تخرجوا معى أبداً و لن تقتلوا معى عدواً
با توجه به اينكه آيه در مقام نكوهش و طرد منافقان است و اين نكوهش و طرد را با محروم شمردن آنان از جهاد در ركاب پيامبر (صلی الله علیه و آله) بيان داشته است، برداشت فوق به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 83 - 9
9 _ همرزمى با پيامبر (صلی الله علیه و آله) و رهبر الهى ، داراى ارزشى والا
لن تخرجوا معى أبداً و لن تقتلوا معى عدواً
با توجه به اينكه آيه در مقام نكوهش و طرد منافقان است و اين نكوهش و طرد را با محروم شمردن آنان از جهاد در ركاب پيامبر (صلی الله علیه و آله) بيان داشته است، برداشت فوق به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 69 - 13
13 _ ارزش والاى رفيق و همنشين خوب براى انسان
من يطع اللّه . .. و حسن اولئك رفيقاً
چون رفاقت با انبيا و . .. به عنوان پاداشى براى اطاعت كنندگان مطرح شده است، ارزش رفاقت و همنشينى با نيكان به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 16
ص: 206
16 _ ارزش همنشين شدن با صالحان و جويندگان طهارت ، و تأثير آن در رشد و كمال معنوى انسان
فيه رجال يحبون أن يتطهروا
«فيه رجال . .. » به منزله دليلى است براى سزاوارى اقامه نماز در مسجد قبا ; يعنى، چون در اين مسجد مردم صالح و جويندگان پاكى وجود دارند، شايسته است كه ديگران با اينان همنشين شوند، زيرا همنشينى با صالحان و پاكان داراى تأثير مثبت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 16
16 _ ارزش همنشين شدن با صالحان و جويندگان طهارت ، و تأثير آن در رشد و كمال معنوى انسان
فيه رجال يحبون أن يتطهروا
«فيه رجال . .. » به منزله دليلى است براى سزاوارى اقامه نماز در مسجد قبا ; يعنى، چون در اين مسجد مردم صالح و جويندگان پاكى وجود دارند، شايسته است كه ديگران با اينان همنشين شوند، زيرا همنشينى با صالحان و پاكان داراى تأثير مثبت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 74 - 3
3 - ايمان به آخرت ، اهرم پايبندى انسان به ارزش هاى الهى و صراط مستقيم
و إنّك لتدعوهم إلى صرط مستقيم . و إنّ الذين لايؤمنون بالأخرة عن الصرط لن_كبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 69 - 10
10 _ بذله گويى منافقان و كافران و استهزاى آنان به ارزش هاى الهى ، كار مستمرشان در طول تاريخ
كالذين من قبلكم . .. و خضتم كالذى خاضوا
در «آيه 56» از قول منافقان نقل شده است: «إنما كنا نخوض و نلعب»; خداوند در اين آيه مى فرمايد «خضتم كالذى خاضوا» ; يعنى، روش شما در پيشينيان شما نيز وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 9
ص: 207
9 - ايمان و اعتراف به حق ، در شرايط اضطرار و ناگزيرى ، فاقد ارزش و اصالت است .
قال ربّ ارجعون . .. كلاَّ إنّها كلمة هو قائلها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 53 - 2،3
2 _ انفاق منافقان _ چه با ميل و رغبت باشد و چه با بى ميلى و كراهت _ در پيشگاه خدا بى ارزش و غير قابل قبول است .
قل أنفقوا طوعاً أو كرهاً لن يتقبل منكم
3 _ انفاق مال به جاى شركت در جنگ ، در پيشگاه خداوند بى ارزش و غير قابل قبول است .
و منهم من يقول ائذن لى و لاتفتنى . .. قل أنفقوا طوعاً أو كرهاً لن يتقبل منكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 5
5- اسلام ، احياكننده ارزش ها و عواطف انسانى و استحكام بخش بنياد هاى خانواده و جامعه بشرى
و وصّينا الإنس_ن بولديه إحس_نًا
سفارش خداوند نسبت به ارج و مقام والدين، بيانگر اين حقيقت است كه اسلام دينى محدود به ابعاد عبادى و فردى نيست; بلكه به تمامى ابعاد حيات انسان توجه دارد; از جمله تقويت عواطف انسانى كه نهايتاً به تحكيم بنياد خانواده و جامعه منتهى مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 3
3- وسيله قرار دادن ارزش ها در راه دستيابى به اهداف ناشايست ، ممنوع است .
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم
برداشت فوق، با الغاى خصوصيت از «أيمان» و تعميم آن به همه ارزشها و مقدسات است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 36 - 6
6 - لزوم انتخاب و ترجيح ارزش هاى اخروى به هنگام تعارض با مزايا و بهرهورى هاى زندگى دنيوى
ص: 208
فما أُوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا و ما عند اللّه خير و أبقى
رابطه دو قسمت آيه شريفه نشان مى دهد كه خداوند با طرح جاودانگى موهبت هاى اخروى، درصدد بيان اين مطلب است كه نبايد اعمال و ارزش هاى اخروى را فداى تمتعات محدود دنيوى كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 15
15 _ لزوم استفاده از امكانات مادى در جهت تقرب به خدا و كسب ارزش هاى معنوى
من يؤمن باللّه . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 33 - 25
25 - ارزش ها ، نبايد فداى رفاه و متاع دنيوى شود .
و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء إن أردن تحصّنًا لتبتغوا عرض الحيوة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 53 - 3
3 - ثمربخشى ايمان ، تنها در پرتو تقوا و پايبند بودن به ارزش هاى الهى در مقام عمل
و أنجينا الذين ءامنوا و كانوا يتّقون
جدا آمدن «كانوا يتّقون» در كنار «آمنوا» اين نكته را مى رساند كه ايمان درونى و قلبى، بدون داشتن بازتاب عملى و جوارحى مايه نجات حتمى نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 26 - 4
4 - تعصب مبتنى بر جهالت ، امرى نكوهيده است ; و نه پافشارى بر ارزش هاى عالمانه ، منطقى و راستين .
إذ جعل الذين كفروا فى قلوبهم الحميّة حميّة الج_هليّة
برداشت بالا بر اين اساس است كه «حميّة الج_هليّة» قيد احترازى باشد; يعنى، تعصب و غيرت بر دو گونه است: 1_ پافشارى بر مسائل علمى و منطقى، 2_ تعصب جاهلانه كه مشركان نوع اخير را داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 209
10 - اسراء - 17 - 73 - 14
14- حفظ ارزش هاى الهى ( تعاليم وحى شده بر پيامبر _ صلى الله عليه و آله _ ) در هر شرايط و هر كجا ، از همه چيز مهمتر و ارزشمندتر است .
و إن كادوا ليفتنونك عن الذى أوحينا إليك . .. و إذًا لاَتّخذوك خليلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 9
9- تلاش گران در راه ايمان و توحيد و حفظ ارزش ها ، مشمول رحمت خاص خداوند ، خواهند شد .
و إذ اعتزلتموهم . .. فأوُواْ ... ينشر لكم ربّكم من رحمته
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 55 - 8
8 - بى فايده بودن اظهار ايمان در روز وقوع عذاب استيصال و نيز در روز رستاخيز
حتّى تأتيهم الساعة بغتة أو يأتيهم عذاب يوم عقيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 9
9 - ايمان و اعتراف به حق ، در شرايط اضطرار و ناگزيرى ، فاقد ارزش و اصالت است .
قال ربّ ارجعون . .. كلاَّ إنّها كلمة هو قائلها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 2
2- جاودانگى ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، راز برترى مطلق آنها بر دستاورد هاى مادى انسان
إنما عند الله هو خير لكم . .. ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 18
18 - مال و اندوخته هاى مادى ، نمى تواند با موهبت ها و ارزش هاى معنوى برابرى كند .
و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
ص: 210
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 45 - 10
10 - ياد و ذكر خداوند ، برترين و بزرگ ترين ارزش است .
و لذكر اللّه أكبر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 60 - 3،4،7
3 - لزوم برگزيدن ايمان و هدايت الهى ; ولو به بهاى از دست دادن زندگى دنيوى و متاع آن
و قالوا إن نتّبع الهدى معك نتخطّف من أرضنا . .. و ما أوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة
4 - حيات اخروى ، بهتر و پايدارتر از حيات دنيوى
و ما عند اللّه خير و أبقى
«ما» در «ما عند اللّه» _ به قرينه «الحياة الدنيا» _ كنايه از حيات اخروى است.
7 - برگزيدن زندگى دنيوى به بهاى از دست دادن سعادت اخروى ، عملى نابخردانه است .
و ما أوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا. .. أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 15
15 _ مؤمنان راستين ، پاسداران هميشگى قوانين ، حدود و ارزش هاى الهى
و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 108 - 15
15 _ توافق گروهى از مردم بر عقيده و رفتارى، زمينه پذيرش آن عقيده و رفتار به عنوان ارزش است.
كذلك زينا لكل أمة عملهم
ص: 211
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 4 - 3
3 - پيشگامى در ارزش ها ، خود ارزشى والا است .
فالس_بق_ت سبقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 9
9 - تبليغ ياد خدا ، ارزش هاى عقيدتى و عملى و عدالت خواهى ، اصيل ترين محتواى شعر ارزشى
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا... و انتصروا من بعد ماظلموا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 90 - 13
13- قرآن ، عهده دار بيان همه ارزش ها و ضد ارزشهاست .
تبي_نًا لكلّ شىء . .. إن الله يأمر بالعدل ... و ينهى عن الفحشاء و المنكر و البغى
فرمان به رعايت عدالت و . .. تحذير از فحشا و ... پس از توصيف قرآن به «تبياناً لكل شىء» مى تواند بيانگر مطلب فوق باشد; يعنى، قرآن بيانگر تمامى حقايق مربوط به ارزشها و ضد ارزشهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 14
14- اسلام ، تعيين كننده ملاك ارزش گذارى ها و معرف ارزش هاى برتر براى انسان است .
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 26 - 10
10 _ تأمين نيازهاى مادى انسان و تبيين ارزشهاى معنوى وى، از نشانه هاى الوهيت خداوند
يبنى ءادم قد أنزلنا . .. ذلك من ءايت الله
ص: 212
مشاراليه «ذلك»، آفرينش لباس (أنزلنا عليكم لباسا) و تبيين ارزش تقوا (و لباس التقوى ذلك خير) است. گفتنى است كه لباس و بيان ارزش تقوا از جهت آيت بودن خصوصيتى ندارد و لذا به كليه نيازهاى مادى و تبيين ارزشهاى معنوى تعميم داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 37 - 9
9 - تلاش اقتصادى و داد و ستدِ بازدارنده آدمى از ياد خدا ، پوچ و بى ارزش است .
رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه
«تهليهم» از ماده «لهو» به معناى كار بيهوده و پوچ است. آمدن اين واژه به جاى واژه «منع» و «غفلت»، گوياى اين حقيقت است كه: تجارت و داد و ستدى كه انسان را از ياد خدا باز دارد، كارى بيهوده و بى ارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 11
11 _ ترويج ارزش ها و مبارزه با ضد ارزش ها ، دو عنصر متلازم با هم
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
با توجه به اينكه در بيشتر موارد قرآنى اين دو عنصر در كنار يكديگر آمده است، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 3 - 4
4- بهره گيرى قرآن از گرايش هاى انسان ( گرايش به ابديت ) در ترغيب به ارزش هاى معنوى ، بهره مى گيرد .
يبشّر المؤمنين الذين يعملون الص_لح_ت أنّ لهم أجرًا حسنًا . مكثين فيه أبدًا
روشن است كه تمايل به جاودانگى، در نهاد انسان ها وجود دارد و قرآن مجيد، از همين علاقه ها، براى سوق دادن آدمى به سوى ارزش ها، بهره بردارى كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 16 - 12
12- ترغيب و تشويق هماره بندگان از سوى خداوند ، براى گرايش به ارزش ها
وعد الصدق الذى كانوا يوعدون
عبارت «كانوا يوعدون»، استمرار وعده هاى الهى را مى رساند. كه اين وعده ها در نهايت براى انگيزش و ترغيب بندگان، به كسب ارزش ها است.
ص: 213
تشويق به محافظت از ارزش ها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 5
5- هجرت و گريز از محيط فاسد ، به منظور حفظ ايمان و ارزش ها ، كارى جوانمردانه و مورد تمجيد خداوند است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 39 - 7
7 - كار و تلاش ، به خاطر غير خدا ، فاقد ارزش است .
و ما ءاتيتم من ربًا ليربوا فى أمول الناس فلا يربوا عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 62 - 2
2 - خداوند ، خواهان تلاش انسان ها براى كسب ارزش ها به قدر توان خود و نه بيشتر از آن
أُول_ئك يس_رعون فى الخيرت . .. و لانكلّف نفسًا إلاّ وسعها
ذكر جمله «و لانكلّف نفساً إلاّ وسعها» پس از تمجيد و ستايش از كسانى كه در انجام كارهاى خير شتاب مىورزند و در ميدان كسب ارزش ها از ديگران سبقت مى گيرند، مى تواند تذكرى از جانب خداوند باشد تا آنان خود را در اين راستا به مشقت نيندازند.
ص: 214
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 1،2
1- دستاورد هاى مادى انسان ، فناپذير و ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، باقى و جاودانه است .
ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
2- جاودانگى ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، راز برترى مطلق آنها بر دستاورد هاى مادى انسان
إنما عند الله هو خير لكم . .. ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 167 - 6
6 _ انگيزه هاى الهى ، ملاك ارزش جنگ ها و نبردها
قاتلوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 103 - 9
9 - جهل انسان ها به ارزش برتر پاداش هاى الهى ، آنان را به منافع دنيوى دلبسته كرده و از ايمان و تقوا باز داشته است .
و لو أنهم ءامنوا و اتقوا . .. لو كانوا يعلمون
برداشت فوق مبتنى بر اين احتمال است كه «لو» در جمله فوق شرطيه باشد. بر اين اساس احتمالاتى قابل تصور است و از آنهاست اينكه مفعول «يعلمون» برترى پاداش الهى گرفته شود و جواب شرط از جمله «و لو أنهم ءامنوا» استفاده گردد; يعنى: «لو كانوا يعلمون ان ثواب اللّه خير لأمنوا و اتقوا; اگر مى دانستند كه پاداش الهى از منافع دنيوى برتر است، همانا ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 28 - 8
8 _ باور به پاداش هاى عظيم الهى ، زمينه پايبندى به ارزش ها و گذشت از منافع مادى براى دين و ديندارى
لاتخونوا اللّه . .. و اعلموا ... و أن اللّه عنده أجر عظيم
هدف از بيان پاداش دهى خداوند پس از تكاليف ياد شده، ايجاد زمينه پايبندى به آن تكاليف است.
ص: 215
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 214 - 3
3 - بستگان و نزديكان پيامبران و رهبران دينى ، سزاوارترين افراد به رعايت اصول و ارزش ها
و أنذر عشيرتك الأقربين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 142 - 18
18 _ ياد خدا در حضور ديگران و ترك آن در نهان ، يادى اندك و بى ارزش و نشانه نفاق
و لايذكرون اللّه إلاّ قليلا
اميرالمؤمنين(ع): . .. ان المنافقين كانوا يذكرون اللّه علانية و لايذكرونه فى السر، فقال اللّه عزوجل، «يراءون الناس و لايذكرون اللّه الا قليلا».
_______________________________
كافى، ج 2، ص 501، ح 2; نورالثقلين، ج 1، ص 566، ح 637.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 81 - 4
4- معرفى حق و ارائه ارزش هاى واقعى ، راه مبارزه با ضد ارزش ها و جريان هاى باطل
و قل جاء الحقّ و زهق الب_طل
از تقدم «جاء الحق» مى توان استفاده كرد كه باطل در پرتو ظهور حق، رنگ مى بازد و در صورتى كه راه صحيح و حق ارائه نگردد، باطل همچنان ميدان دار خواهد بود.
ارزش هاى اجتماعى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 39 - 10
10- پايبندى به ارزش هاى اخلاقى - اجتماعى ، تنها در پرتو توحيد و پرهيز از شرك ، امكان پذير است . *
ذلك ممّا أوحى إليك ربّك من الحكمة و لاتجعل مع الله إل_هًا ءاخر
آورده شدن تعاليم اخلاقى و اجتماعى اسلام در اين آيات بين دو نهى از شرك، مى تواند بيانگر اين معنا باشد.
ص: 216
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 89 - 8
8 - عمل نيك ، داراى ماهيتى بالنده و زاينده ارزش ها
من جاء بالحسنة فله خير منها
در صورتى كه «من» در «فله خير منها» نشويه و «منها» صفت «خير» باشد، استفاده مى شود كه خود عمل نيك، چون چشمه اى جوشان است كه زلال ارزش ها از آن مى جوشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 11
11 - كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو دانش و آگاهى ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 35 - 4
4 - اهميت نقش تقوا ، در دستيابى انسان به ارزش هاى اخروى
و الأخرة عند ربّك للمتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 2 - 8
8- انسان ها ، نيازمند انذار و تبشير ، براى پايدارى بر ارزش ها و پرهيز از انحرافات اند .
لم يجعل له عوجًا قيّمًا لينذر بأسًا شديدًا. .. و يبشّر
خداوند قرآن را به عنوان تضمين كننده قِوام جامعه بشرى با دو ويژگى «انذار و تبشير» معرفى كرده است و اين مى رساند كه قوامْ بخشى، در پرتوِ اين دو عامل ميسّر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 54 - 6
6 - ترديد جدى نسبت به قيامت و حيات اخروى ، زمينه ساز بى اعتنايى انسان به اصول عقلى و ملاك هاى عقلايى و فطرى
ص: 217
قل أرءيتم إن كان من عند اللّه . .. فى شقاق بعيد... ألا إنّهم فى مرية
ارتباط اين آيه با آيات پيشين _ كه در يك سياق قرار دارند _ نشان مى دهد كه اگر آيات علمى و داورى هاى عقلى و فطرى نتواند كسى را در برابر حقانيت خدا و وحى متقاعد كند، ريشه آن را بايد در ناباورى او به استمرار حيات و مسؤوليت انسان جستوجو كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 184 - 3
3 - التزام به مبانى ارزشى و اخلاقى ، نيازمند اعتقاد و جهان بينى صحيح است .
و اتّقوا الذى خلقكم و الجبلّة الأوّلين
طرح مسأله آفرينش و تذكر به وجود آفريدگار يگانه براى سوق دادن مردم به تقوا، مى تواند نشانگر اين واقعيت باشد كه داشتن جهان بينى صحيح، زمينه ساز پايبندى به ارزش ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 11
11 _ كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو علم و شناخت ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 15
15 - كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو علم و شناخت ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 33 - 5
5 - مراقبت شديد بر ارزش ها و حدود الهى ، در گرو خشيت از خداوند ، حتى در نهان
أوّاب حفيظ . من خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه تعبير «من خشى. ..» در مقام توصيف «أوّاب» و «حفيظ» باشد و عليت را برساند; يعنى، اين خشيت عامل «أوّاب» و «حفيظ» بودن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 218
18 - ذاريات - 51 - 15 - 5
5 - پايبندى به ارزش ها و پرهيز از زشتى ها و پليدى ها ، تنها در گرو اعتقاد به قيامت
إنّ المتقين فى جنّ_ت و عيون
از تقابل ميان «متقين» و «منكران معاد» _ كه در آيات پيشين مطرح شده است _ به دست مى آيد كه تقوا در صورتى حاصل مى شود كه فرد، منكر قيامت نباشد; زيرا با انكار قيامت پايبندى به ارزش ها ميسر نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 24 - 5
5_ سرپوش گذاشتن بر حق و مداومت بر آن ، پديد آورنده روحيه عناد و دشمنى عميق با ارزش ها *
كلّ كفّار عنيد
برداشت بالا بدان احتمال است كه تقدم «كفّار» بر «عنيد»، اشاره به تقدم رتبى و علّى داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 14 - 3
3- قيام براى خدا و دفاع از ارزش ها ، نيازمند قدرت روحى و قلبى نيرومند است .
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 2
2- تقوا ، زمينه ساز شناخت ارزش وحى الهى
و قيل للذين اتّقوا ماذا أنزل ربّكم قالوا خيرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 22 - 1
1- ترك جهاد ، زمينه محو ارزش ها و به فساد كشيده شدن جامعه
فهل عسيتم إن تولّيتم أن تفسدوا فى الأرض
ص: 219
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته به دست مى آيد: 1_ «تولّيتم» به معناى روى گرداندن از جهاد باشد كه در آيه قبل مطرح شده است. 2_ تعبير «عسيتم ...أن تفسدوا فى الأرض» در معنا، جواب «إن تولّيتم» به شمار آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 7 - 22
22 - كفر ، زمينه ساز ابتلاى انسان به شكستن حريم ارزش ها و ارتكاب گناهان *
و كرّه إليكم الكفر و الفسوق و العصيان
برداشت بالا بدان احتمال است كه تقدم لفظى كفر بر فسوق و عصيان، دال بر تقدم معنوى نيز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 70 - 9
9- زندگى بدون علم و آگاهى ، پست و بى ارزش است .
من يردّ إلى أرذل العمر لكى لايعلم بعد علم شيئًا
برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه خداوند مرحله اى را كه انسان چيزى نمى داند و فاقد آگاهى است، پست ترين مرحله دانسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 7
7- زندگى مشقّت بار همراه با ايمان و توحيد ، بر زندگى آسوده شرك آلود ترجيح دارد .
و إذ اعتزلتموهم و ما يعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 10
10 _ پيشتازى در ارزش ها ، خود ارزشى والاست .
و السبقون الأولون
ص: 220
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 100 - 19
19 _ سفر براى شناخت رهبر ، هجرت در راه خدا و مرگ در آن سفر ، در پى دارنده پاداش الهى است .
و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله ثم يدركه الموت فقد وقع اجره على اللّ
امام صادق (ع) درباره كسى كه در سفر براى شناخت رهبر از دنيا برود فرمود: انّ اللّه عزّ و جل يقول: و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله ثم يدركه الموت فقد وقع اجره على اللّه. .. .
_______________________________
اصول كافى، ج 1، ص 378، ح 2 ; نورالثقلين، ج 1، ص 540، ح 522.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 62 - 3
3 _ سوء استفاده منافقان از باور ها و اعتقادات مؤمنان و ارزش هاى مكتب اسلام
يحلفون باللّه لكم ليرضوكم
سوگند منافقان به خدا (يحلفون باللّه) _ كه در نزد مؤمنان داراى ارزش ويژه اى است _ مفيد برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 74 - 2
2 _ سوء استفاده منافقان از ارزش هاى مكتبى و باور هاى جامعه اسلامى
يحلفون باللّه ما قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 95 - 3
3 _ سوء استفاده منافقان از ارزش هاى معنوى ، به منظور پنهان كردن كردار زشت خويش
سيحلفون باللّه لكم إذا انقلبتم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 107 - 12
12 _ سوء استفاده منافقان از ارزش ها و مقدسات مؤمنان در جهت اهداف خائنانه خويش
اتخذوا مسجداً . .. و ليحلفن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 3
3- وسيله قرار دادن ارزش ها در راه دستيابى به اهداف ناشايست ، ممنوع است .
ص: 221
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم
برداشت فوق، با الغاى خصوصيت از «أيمان» و تعميم آن به همه ارزشها و مقدسات است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 5
5- انسان ، در معرض خطر دستاويز قرار دادن ارزش هاى معنوى براى دستيابى به ماديات
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 1
1 - ارزش شعر ، در پرتو ايمان ، عمل صالح و ياد خداوند
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا... و ذكروا اللّه كثيرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 8
8- در راه خدا بودن هجرت ، شرط ارزشمندى آن
هاجروا فى الله
«فى» احتمال دارد به همان معناى خودش باشد و بنابراين مراد از آن مى تواند «فى سبيل الله» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 225 - 3
3 - شعر بى ملاك و بى هدف ، شعرى پست و بى ارزش است .
و الشعراء يتّبعهم الغاون . ألم تر أنّهم فى كلّ واد يهيمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 10
ص: 222
10 _ لزوم شناساندن ارزش ها به فرد و جامعه قبل از مبارزه با حركت ها و انديشه هاى ضد ارزشى آنان *
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
برداشت فوق، بدين احتمال است كه تقدم لفظى امر به معروف و نهى از منكر، اشاره به تقدم حقيقى و عملى آن داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 216 - 2
2 _ جنگ و خونريزى ، امرى ناخوشايند براى انسان
كتب عليكم القتال و هو كُره لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 4
4 _ ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .
و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 164 - 13
13 _ هواپرستى و رواج ضدارزش ها ، جهل و محروميّت از تعاليم دين ، از جلوه هاى گمراهى مردم ، پيش از ظهور پيامبر (صلی الله علیه و آله)
يزكّيهم و يعلّمهم الكتب و الحكمة و ان كانوا من قبل لفى ضلال مبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 56 - 5
5 _ پيمان شكنى ، كردارى بس ناروا و زشت
إن شر الدواب . .. ثم ينقضون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 18
18 _ ناچيز و بى ارزش بودن هر آنچه ( دنيا و لذائذ و زخارف آن و . . . ) در مقابل از دست دادن دين و رهاسازى كتاب آسمانى و بىوفايى به پيمان الهى باشد .
و اشتروا به ثمناً قليلا
آنچه عالمان اهل كتاب در مقابل دين فروشى مى گرفتند، به اعتقاد خودشان اندك نبوده است ; چون با كتمان حقانيّت پيامبر (صلی الله علیه و آله)، به خواسته هاى دنيوى، رياست بر مردم و . .. مى رسيدند ; ولى در عين حال خداوند همه آنها را به بى ارزشى و ناچيزى
ص: 223
توصيف كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 1
1 _ بى ارزشى بهره ها و قدرت محدود كافران در دنيا ، نسبت به نعمت جاودانه بهشت
متاع قليل ثمّ ماويهم جهنّم . .. لكن الّذين اتّقوا ربّهم لهم جنّات ... خالدين فيه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 25 - 8
8 _ زندگى با فاسقان ، دشوار و ناخوشايند بر بندگان شايسته خداوند
فافرق بيننا و بين القوم الفسقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 82 - 2
2 _ ظلم موجب كاهش مرتبه و ارزش ايمان مى شود.
الذين ءامنوا و لم يلبسوا إيمنهم بظلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 35 - 5
5 _ آميختنِ عبادت و نيايش به امورى لغو و بيهوده ، امرى ناروا و بس نكوهيده
و ما كان صلاتهم عند البيت إلا مكاء و تصدية
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 18 - 6
6- ادا نكردن حق نعمت هاى فراوان خداوند ، نوعى نقصان و كاستى و سزاوار توبيخ و سرزنش است .
و إن تعدّوا نعمة الله لاتحصوها إن الله لغفور رحيم
ذكر «إن الله لغفور» پس از بيان نعمتهاى فراوان خداوند، احتمال دارد از اين جهت باشد كه ادا نشدن شايسته حق نعمتهاى خداوند، نوعى نقصان تلقى مى شود و از اين جهت، مايه توبيخ است. عبارت «إن الله لغفور» بيان كننده ضمنى آن نقصان و كاستى است كه خداوند آن را مورد بخشايش خويش قرار مى دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 28 - 37
37- پندار مزيّت هاى بى جا براى خود و ناهنجار ديدن سيماى بى نوايان ، از ويژگى هاى رهبران نالايق و مايه بى ارزشى رهنمود هاى آنان است .
و لاتطع من . .. كان أمره فرطًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 224
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 7
7 - تمايلات و هوس هاى نفسانى ، در ضديت با حق
و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السم_وت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 13
13- ظالمان ، از ارزش و اجرت هجرت در راه خدا بى خبرند .
من بعد ما ظلموا . .. لو كانوا يعلمون
برداشت فوق بنابراين احتمال است كه مرجع ضمير «يعلمون» فاعل محذوف فعل «ظلموا» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 26 - 8
8 - عبادت هاى آلوده به شرك ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
أن لاتشرك بى شيئًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 149 - 9
9 _ عفو ، در عين قدرت بر انتقام ، تخلق به اخلاق الهى است .
أو تعفوا عن سوء فإنّ اللّه كان عفواً قديراً
برداشت فوق مبتنى بر اين است كه جمله «فان اللّه . ..»، جانشين جواب شرط بوده و تقدير كلام را اين گونه بدانيم «ان تعفوا عن سوء فقد تخلقتم باخلاق اللّه ان اللّه كان عفوا قديرا» يعنى اگر خطاى ديگران را ناديده انگاريد، به صفتى از صفات خداوند متخلق شده ايد كه آن، عفو در عين قدرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 21 - 5
5- دفاع از ارزش ها و جهاد در راه خداوند ، مورد تأييد عقل و فطرت سليم
ص: 225
طاعة و قول معروف
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه «قول معروف» خبر براى مبتداى محذوف باشد; يعنى، دستور قتال كه در آيات پيشين بيان شده، دستورى شناخته شده از نظر عقل و فطرت است كه بشر را به دفاع از ارزش ها و طرد دشمنان مهاجم فرامى خواند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تكاثر - 102 - 4 - 2
2 - آگاهى تمام مردم ، از بى پايه بودن امتيازات مادى ، هنگام حسابرسى نعمت ها در قيامت
ثمّ كلاّ سوف تعلمون
آخرين آيه سوره، بيانگر زمانى است كه مفاد «سوف تعلمون» تحقق مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 6
6 _ جلب رضاى الهى ، ملاك ارزشمندى اعمال در پيشگاه خداوند
و من يفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 15
15 - ارزش مفاهيم نيكو ، به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
و لكن البر من اتقى
توصيف «برّ» (نيكى) به كسى كه تقواپيشه باشد - با اينكه برحسب ظاهر بايد گفته شود نيكى به تقواپيشگى است - اشاره به اين معنا دارد كه: تقوا آن گاه سزاوار است به نيك بودن توصيف شود كه در افراد محقق شود. (اقتباس از الميزان)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 39 - 8
8 - اعمال نيكى كه جهت خدايى ( حسن فاعلى ) ندارد ، بى ثمر و فاقد ارزش است .
و الذين كفروا أعم_لهم كسراب بقيعة يحسبه الظمأن ماء حتّى إذا جاءه لم يجده شيئًا
ص: 226
مقصود از اعمال كافران در آيه شريفه كردار خوب آنان است; چرا كه اعمال بد نتيجه خوبى ندارد تا گفته شود كه مثل سراب بى فايده است. اما جهت خدايى و حسن فاعلى اعمال، از وصف «الذين كفروا» استفاده شده است; يعنى، چون خدا را انكار مى كنند و براى او كار نمى كنند اعمالشان بى ثمر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 8
8 - تحمل دشوارى ها در راه دين ، محفوظ در نزد خدا و مايه ارجمندى
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه اگر رنج ها تأثيرى در سرنوشت انسان و تقرّب وى به خدا نداشت، خود زيانى انكارناپذير بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 108 - 15
15 _ توافق گروهى از مردم بر عقيده و رفتارى، زمينه پذيرش آن عقيده و رفتار به عنوان ارزش است.
كذلك زينا لكل أمة عملهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 56 - 10
10 - دگرگونى ارزش ها ، در جامعه فساد زده و منحرف
قالوا أخرجوا ءال لوط . .. إنّهم أُناس يتطهّرون
در جامعه فسادزده قوم لوط، پاكى و پارسايى مورد ريشخند واقع شده و پاكدامنان آن جامعه (لوط و خاندانش) به جرم طهارت، محاكمه و محكوم شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 7
7 - عقيده به معاد ، عاملى نيرومند در پايبندى انسان به ارزش ها و تحمل دشوارى هاى ناشى از تعهد به آنها
ص: 227
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 12
12- بالا بردن سطح آگاهى ها و دانش ها ، وسيله فهم بهتر ارزش هاى برتر الهى و سود و زيان حقيقى
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 82 - 2
2 _ ظلم موجب كاهش مرتبه و ارزش ايمان مى شود.
الذين ءامنوا و لم يلبسوا إيمنهم بظلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 4
4 _ تأثير نيت و انگيزه انسان در ارزش اعمال و انفاقهايش نزد خداوند
ما ينفق مغرماً . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول ألا إنها قربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 91 - 25
25 _ كسانى كه آگاهانه و از سر عناد و لجاجت حقايق را منكر شوند، فاقد ارزش هستند.
ما أنزل الله على بشر . .. قل الله ثم ذرهم فى خوضهم يلعبون
كاربرد واژه «ذر» درمواردى است كه چيزى را به جهت حقارت و بى ارزشى آن رها كرده و از آن بگذرند. آيه شريفه نيز در مقام فرمان به ترك مخاصمه با يهوديانى كه به جهت عناد با پيامبر(صلی الله علیه و آله) اصل نزول وحى بر بشر را منكر شده اند، اين واژه را به كار برده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 228
12 - فرقان - 25 - 68 - 6
6 _ برخى از انسان ها ، فاقد حرمت و ارزش انسانى و مستحق نابودى اند .
و لايقتلون النفس التى حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 22 - 5
5 _ انسانهايى كه حقايق دينى را نپذيرند ، فاقد ارزش انسانى هستند .
إن شر الدواب عند اللّه الصم البكم الذين لايعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 21 - 5
5- دفاع از ارزش ها و جهاد در راه خداوند ، مورد تأييد عقل و فطرت سليم
طاعة و قول معروف
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه «قول معروف» خبر براى مبتداى محذوف باشد; يعنى، دستور قتال كه در آيات پيشين بيان شده، دستورى شناخته شده از نظر عقل و فطرت است كه بشر را به دفاع از ارزش ها و طرد دشمنان مهاجم فرامى خواند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تغابن - 64 - 17 - 2
2 - قرض دادن به خدا ، قرضى نيكو و با ارزش در نزد او
إن تقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
وصف «حسناً» مى تواند توضيحى و يا تخصيصى باشد. برداشت ياد شده، برپايه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 79 - 12
12 - هر درآمدى كه از طريق بدعتگذارى و دين سازى به دست آيد - هر چند فراوان باشد - ناچيز و بى ارزش است .
ليشتروا به ثمناً قليلا
ص: 229
ظاهر اين است كه «قليلا» صفت توضيحى براى «ثمناً» باشد. بنابراين «ثمناً قليلا» به اين معناست كه: هر ثمنى در قبال دين سازى گرفته شود، ناچيز است هر چند به ظاهر فراوان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 85 - 20،25
20 _ شعيب از قوم خويش خواست تا به هنگام خريد ، اجناس مردم را كم تعدادتر و كم ارزشتر از آنچه هست جلوه ندهند .
و لا تبخسوا الناس أشياءهم
«بَخس» به اين معناست كه چيزى را كمتر از واقع و حقيقتش نشان دهند. در مفردات آمده است: «بخس» يعنى چيزى را ظالمانه ناقص شمردن.
25 _ كمفروشى و كم مقدار و كم ارزش جلوه دادن اجناس مردم ، حرام و از مصاديق فسادانگيزى در زمين است .
فأوفوا الكيل و الميزان و لا تبخسوا الناس أشياءهم و لا تفسدوا فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 10،11
10 _ لزوم شناساندن ارزش ها به فرد و جامعه قبل از مبارزه با حركت ها و انديشه هاى ضد ارزشى آنان *
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
برداشت فوق، بدين احتمال است كه تقدم لفظى امر به معروف و نهى از منكر، اشاره به تقدم حقيقى و عملى آن داشته باشد.
11 _ ترويج ارزش ها و مبارزه با ضد ارزش ها ، دو عنصر متلازم با هم
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
با توجه به اينكه در بيشتر موارد قرآنى اين دو عنصر در كنار يكديگر آمده است، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 87 - 1
1 _ خداوند ، تنها معبود شايسته پرستش
اللّه لا اله الّا هو
ص: 230
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 212 - 8،14
8 _ برخوردارى از امكانات دنيا ، ملاك سنجش شخصيّت افراد از ديدگاه كافران
زين للذين . .. و يسخرون من الذين امنوا
چون كافران فريفته دنيا هستند، لذا هر كسى كه برخوردار از آن نباشد _ كه مؤمنان صدر اسلام غالباً تهيدست بودند _، به نظرشان حقير مى آيد.
14 _ تقوا ، ملاك ارزش واقعى افراد
و الذين اتقوا فوقهم يوم القيمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 217 - 29
29 _ پايدارى و ثبات در ايمان ، ملاكى براى ارزش اعمال نزد خداوند
و من يرتددكم منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة
اعمال آنان كه در ايمانشان راسخ نبودند و سرانجام مرتدّ شوند، حبط مى شود و فاقد ارزش مى گردد. بنابراين از ملاكهاى ارزش اعمال، ثبات در ايمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 218 - 4،5
4 _ ارزش هجرت و جهاد ، هنگامى است كه در راه خداوند باشد .
و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
5 _ اهميّت و ارزش هجرت و جهاد در راه خدا ، و برترى مهاجرانِ مجاهد بر ساير مؤمنان
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
به نظر مى رسد تكرار موصول، دلالت بر ارزشمندى ايمان داشته باشد; اگر چه همراه با جهاد و هجرت نباشد; امّا آنگاه كه توأم با هجرت و جهاد باشد، ارزش و اهميّتى برتر مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 4،7،8،13،18،20
4 _ ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .
و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى
7 _ برترى بَردگان مؤمن بر آزادگان مشرك
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. و لعبد مؤمن خير من مشرك
8 _ برده مؤمن براى همسرىِ زن مسلمان شايسته تر است از آزاد مرد مشرك ; هر چند ظاهرى فريبنده داشته باشد .
و لعبد مؤمن خير من مشرك و لو اعجبتكم
13 _ ارزش و شخصيّت بردگان با ايمان ، از ديدگاه قرآن
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. و لعبد مؤمن خير من مشرك
18 _ ثمره و نتيجه عمل ، از ملاك هاى ارزشگذارى
ص: 231
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. اولئك يدعون الى النار
20 _ اولويّت دفع مفسده بر جلب منفعت *
اولئك يدعون الى النار و اللّه يدعوا الى الجنّة و المغفرة
در ازدواج مؤمن با مشرك اگر چه احتمال ايمان آوردن مشرك و به دست آوردن ثواب عظيم ارشاد و هدايت كافر هست (منفعت); امّا خطر ارتداد مؤمن نيز هست (مفسده). و خداوند با نهى از ازدواج با مشرك، دفع مفسده را بر جلب منفعت اولويّت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 238 - 10
10 _ طاعت و خضوع در برابر خداوند ، ملاكى براى ارزشگذارى رفتار آدمى
و قوموا للّه قانتين
از اينكه خداوند امر مى كند كه قيام، همراه «قنوت» باشد، معلوم مى شود كه حركت و عمل براى خدا آنگاه كه خالى از خضوع در برابر او باشد، فاقد ارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 243 - 16
16 _ گرايش اكثريّت مردم ، ملاك ارزش نيست .
و لكنّ اكثر النّاس لا يشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 244 - 4
4 _ در راه خدا بودنِ عمل ، ملاك ارزش آن
و قاتلوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 246 - 9
9 _ « فى سبيل اللّه » بودن ، ملاك ارزش پيكار
ابعث لنا ملكاً نقاتل فى سبيل اللّه . .. و ما لنا الاّ نقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 249 - 16
16 _ برترى نيرو هاى كيفى ، در عمليات نظامى بر نيرو هاى كمّى
فشربوا منه الاّ قليلا منهم فلمّا جاوزه هو و الذين امنوا معه
با توجّه به اينكه طالوت پس از امتحان نيروهايش، بيشتر آنان را طرد نمود و با همان عدّه قليل (نيروهاى كيفى) به پيروزى رسيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 261 - 2
2 _ ارزش انفاق ، در گروِ در راه خدا بودن آن
ص: 232
ينفقون اموالهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 262 - 1،2،7
1 _ ارزش انفاق در گروِ در راه خدا بودن آن است .
الّذين ينفقون اموالهم فى سبيل اللّه
2 _ عارى بودن انفاق از هر گونه منّت و آزار _ چه هنگام پرداخت و چه پس از آن _ ، از شرايط ارزشمندى ، قبولى و پاداش در مقابل آن
الّذين ينفقون . .. ثمّ لا يتبعون ما انفقوا منّاً و لا اذىً
7 _ منّت و آزار _ چه در هنگام عمل و چه پس از آن _ ، از بين برنده ارزش اعمال نيك
ثمّ لا يتبعون ما انفقوا منّاً و لا اذىً
از فعل مضارع «لا يتبعون» به دست مى آيد كه نبايد انفاق (و يا هر عمل خيرى) در هيچ زمانى منّت و يا آزارى را در پى داشته باشد; چون فعل مضارع دلالت بر استمرار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 263 - 6
6 _ برترى حفظ شخصيّت انسان ها در مقايسه با تأمين اقتصادىِ آنان
قول معروف و مغفرة خير من صدقة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 265 - 10
10 _ نقش نيّت ( حُسن فاعلى ) ، در ارزشمندى اعمال نيك ( حُسن فعلى )
و مثل الّذين ينفقون اموالهم ابتغاء مرضات اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 2،3،9
2 _ الهى بودن هدف و مسير حركت ، ملاك ارزش اعمال آدمى
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة
مسلّماً انسانها يا مى ميرند و يا كشته مى شوند، بنابراين آنچه داراى ارزش است و سعادت آدمى را در پى دارد، معنايى است كه از «فى سبيل اللّه» به دست مى آيد كه از آن تعبير به الهى بودن هدف و مسير حركت شده است.
3 _ نفس هدف در تعيين رفتار و كردار انسانها
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة
9 _ ارزش والاتر ماندگاى در دنيا و ثروت اندوزى ، بر شهادت و رحمت و آمرزش الهى ، در پندار غلط كفرپيشگان
لو كانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون
جمله «لو كانوا . .. » شيفتگى كفرپيشگان را نسبت به ماندگارى در دنيا بيان مى كند، و جمله «خير ممّا يجمعون» هدف و يا عاقبت از ماندگارى را توضيح مى دهد. يعنى هدف كفرپيشگان از ماندگارى در دنيا به چنگ آوردن منافع دنيوى و ثروت اندوزى است و آنان اين منافع گذرا را بالاتر از رحمت و آمرزش الهى مى پندارند و لذا بر كشته هاى در راه خدا تأسف مى خورند.
ص: 233
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 167 - 6
6 _ انگيزه هاى الهى ، ملاك ارزش جنگ ها و نبردها
قاتلوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 6 - 13
13 _ اعتبار عرف ، در تعيين مقدار ارزش كار
فلياكل بالمعروف
كلمه «بالمعروف»، يعنى متعارف و مورد پسند مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 19 - 12
12 _ عُرف ( نظر عموم مردم ) تعيين كننده معاشرت هاى پسنديده
و عاشروهنّ بالمعروف
مراد از «معروف»، امرى است كه مردم در اجتماع خويش به نيكى مى شناسند و مورد انكار قرار نمى دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 38 - 4
4 _ خلوص ، شرط ارزشمندى انفاق
و الذين ينفقون اموالهم رئاء النّاس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 39 - 4
4 _ ارزشمندى انفاق ، مشروط به ايمان به خدا و قيامت است .
ماذا عليهم لو امنوا باللّه و اليوم الاخر و انفقوا
على رغم اينكه بحث آيات گذشته درباره انفاق و مسائل مربوط به آن بود، مطرح ساختن ايمان به خدا و قيامت پيش از امر به انفاق مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، امتياز جهاد اسلامى بر ديگر نبردها
فليقاتل فى سبيل اللّه . .. و من يقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 85 - 3
ص: 234
3 _ ارزشمندى تشويق مردم به جهاد در راه خدا
و حرّض المؤمنين . .. من يشفع شفاعة حسنة يكن له نصيب منها
چون تحريك مردم به جهاد، «شفاعة حسنة» ناميده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 87 - 9
9 _ راستگويى ، از ارزش ها و ملاك هاى فضيلت و كمال است .
و من اصدق من اللّه حديثا
توصيف خداوند به راستگوترين راستگويان، دلالت بر ارزش والاى راستگويى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 95 - 5،6،12
5 _ خداوند ، برترى دهنده مقام جهادگران با مال و جان بر بازنشستگان از جنگ
فضّل اللّه المجاهدون باموالهم و انفسهم على القاعدين درجة
6 _ جهاد با مال و جان ، بايد معيارى در واگذارى مقام ها و منصب ها به افراد باشد .
فضّل اللّه المجاهدون باموالهم و انفسهم على القاعدين درجة
با توجه به اينكه هر كس را خدا برترى دهد، جامعه اسلامى نيز بايد براى او برترى قائل بشود.
12 _ جهاد با مال و جان ، از برترين ارزش ها در نظام ارزشى اسلام
لايستوى القاعدون . .. و المجاهدون ... باموالهم و انفسهم فضّل اللّه المجاهدين بام
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 97 - 10
10 _ هجرت ، مايه احياى ارزش هاى الهى
انّ الّذين . .. ظالمى انفسهم ... قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 100 - 6
6 _ ارزش هجرت ، در گرو خدايى بودن آن
و من يهاجر فى سبيل اللّه . .. و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 4،6
4 _ اعمال و رفتار نيك آدمى بايد همواره براى خدا و جلب رضايت او انجام گيرد .
و من يفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه فسوف نؤتيه أجراً عظيماً
6 _ جلب رضاى الهى ، ملاك ارزشمندى اعمال در پيشگاه خداوند
و من يفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه
ص: 235
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 123 - 4
4 _ منزلت و جايگاه اخروى انسان ها ، در گرو اعمال ايشان است ، نه ادّعا ها و آرزو هاى خيالى آنان !
ليس بامانيكم و لا امانى أهل الكتب من يعمل سوءاً يجز به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 125 - 9
9 _ كسانى را كه خداوند به دوستى خويش برگزيد ، بهترين الگو براى پيروى مردم هستند .
و اتبع ملة إبرهيم حنيفاً و اتخذ اللّه إبرهيم خليلا
جمله «اتخذ اللّه . ..» به منزله علت براى «اتبع ملة ابراهيم»، است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 128 - 19
19 _ مصالحه زن و شوهر در حقوق همسرى در صورتى ارزشمند است كه بر پايه احسان و تقوا باشد .
و الصلح خير . .. و إن تحسنوا و تتقوا فإنّ اللّه كان بما تعملون خبيراً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 170 - 19
19 _ ارزشمندى مالكيت و ثمردهى آن در گرو علم و حكمت
فان للّه ما فى السموت و الارض و كان اللّه عليماً حكيماً
يادآورى علم و حكمت خداوند پس از بيان مالكيت مطلق خداوند، مى تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 8 - 15
15 _ تقوا ، ملاك ارزشگذارى در پيشگاه خداوند
اعدلوا هو اقرب للتقوى
چون خداوند براى ترغيب به عدالت آن را وسيله اى براى نيل به تقوا به شمار آورده، معلوم مى شود هدف اصلى از اوامر الهى رسيدن انسانها به تقواست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 12 - 16
16 _ انفاق ، بايد در راه خدا باشد .
ص: 236
لئن . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 45 - 24
24 _ احكام قضايى و قوانين الهى ، عادلانه و به دور از هرگونه ستم
و من لم يحكم بما أنزل اللّه فأولئك هم الظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 13
13 _ نظام برخاسته از وحى الهى ، بهترين نظام حكومتى و قضايى
و من احسن من اللّه حكماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 14
14 _ ايمان ، ناسازگار با فروتنى در برابر كافران
يأيها الذين ءامنوا من يرتد . .. اعزة على الكفرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 64 - 39
39 _ محبوب خدا بودن ، معيارى براى ارزشيابى انسان ها وعملكردشان
و اللّه لايحب المفسدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 68 - 4
4 _ پايبندى به كتاب هاى آسمانى و اديان الهى _ نه مجرد انتساب به آن _ ، تعيين كننده ارزشمندى جوامع
ياهل الكتب لستم على شىء حتّى تقيموا التورية و الانجيل
مخاطب قرار دادن يهود و نصارا با عنوان اهل كتاب و سپس تعيين ملاك ارجمندى يعنى پايبندى به كتب آسمانى، اشاره به اين است كه صرف انتساب به دين و آيين الهى كارساز نيست، بلكه پايبندى به آن موجب ارجمندى خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 104 - 2
2 _ ارزش و تعالى انسان در سايه پيروى از قرآن و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است .
و إذا قيل لهم تعالوا
به كارگيرى كلمه «تعالوا» كه از ريشه «علو» به معناى بالا است مى تواند اشاره به اين باشد كه تعالى واقعى انسان با گرايش به دستورات خدا و رسول او امكان پذير است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 237
6 - انفال - 8 - 22 - 3
3 _ حق شنوايى و بيان حقايق و معارف دين و درك آنها ، از ملاك هاى ارزش و كرامت آدمى در پيشگاه خداوند
إن شر الدواب عند اللّه الصم البكم الذين لايعقلون
كلمه «دواب»، به معناى بهائم و يا جنبندگان، براى اشاره به اين است كه توصيف شدگان به منزله حيوانات هستند و ارزش نام انسان را ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 81 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف نوح(ع) به عابد و مؤمن بودن، افزون بر محسن بودن آن حضرت، مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت به پيشگاه خداوند نمى شود; بلكه افزون بر آن بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان نيز بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 111 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف ابراهيم(ع) به عابد و مؤمن بودن، افزون بر محسن بودن آن حضرت، مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت يافتن در پيشگاه خداوند نيست; بلكه افزون بر آن بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 122 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّهما من عبادنا المؤمنين
توصيف موسى و هارون (عليهماالسلام) به عابد و مؤمن بودن _ افزون بر محسن بودن _ مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت در پيشگاه خدا نمى شود; بلكه افزون بر آن، بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 132 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف الياس پيامبر، به عابد و مؤمن بودن _ افزون بر محسن بودن _ مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت يافتن، در پيشگاه خداوند نمى شود; بلكه افزون بر آن، بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
ص: 238
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 111 - 9
9 - ادعا هاى بدون برهان ، فاقد ارزش و اعتبار است .
قل هاتوا برهنكم إن كنتم صدقين
مفهوم جمله شرطيه «إن كنتم صادقين» (اگر در ادعاى خويش صادق هستيد) اين است كه: نبود برهان، حاكى از بى ارزشى ادعاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 20 - 9
9 - هرگونه ادعا ، بايد مستند به علم و آگاهى باشد .
و قالوا لو شاء الرحم_ن . .. ما لهم بذلك من علم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 38 - 5
5 - ارزش و اعتبار هر عقيده و ادعا ، مبتنى بر ارائه دليل و اقامه برهان
فليأت . .. بسلط_ن مبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 7 - 4
4 - ارزشمندى صبر و پايدارى در انجام دادن رسالت الهى و تبليغ دين ، بسته به خلوص و جهت خدايى آن است .
و لربّك فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 14 - 4
4 - برخوردارى از امكانات زندگى و وسايل معيشت ، بدون بهره مندى از ايمان و دين دارى ، بى ازش در نظام ارزشى قرآن
و مهّدت له تمهيدًا
ص: 239
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 76 - 5
5- ارزش واقعى انسان ، به سودمند بودن و اثرآفرينى مثبت اوست .
أينما يوجّهه لايأت بخير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - جاثيه - 45 - 21 - 3
3 - ارزش و مرتبت انسان در پيشگاه خداوند ، در گرو ايمان و عمل صالح است .
أم حسب الذين . .. أن نجعلهم كالذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 19 - 12
12- ايمان ، ملاك ارزش و ارجمندى انسان ، بى هيچ تفاوت ميان مردان و زنان
و استغفر . .. و للمؤمنين و المؤمن_ت
قرار گرفتن «مؤمنات» در كنار «مؤمنين» و ياد كردن از آن دو با وصف ايمان، مى رساند كه تمام ارزش و ارجمندى آنان، بر محور ايمان است و در اين راستا هر دو مشمول دعاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قيامه - 75 - 2 - 4
4 - انسان هاى داراى نفس لوّامه ، بسى ارجمند در پيشگاه خداوند
و لاأُقسم بالنفس اللوّامة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عبس - 80 - 2 - 6
6 - نقص عضو ، از شخصيت و ارزش انسان نمى كاهد .
عبس و تولّى . أن جاءه الأعمى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 79 - 14
14 _ ارزشمندى انفاق ، در گرو مقدار آن نيست .
ص: 240
و الذين لايجدون إلا جهدهم . .. و لهم عذاب أليم
از اينكه انفاق اندك تهيدستان، اختصاص به ذكر يافته و مورد عنايت خاص خدا قرار گرفته است، استفاده مى شود كه: ارزش انفاق به كمى و زيادى آن نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 4
4 _ تأثير نيت و انگيزه انسان در ارزش اعمال و انفاقهايش نزد خداوند
ما ينفق مغرماً . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول ألا إنها قربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 38 - 4
4- ارزش انفاق و پرداخت مال ، در گرو در راه خدا بودن آن است .
تدعون لتنفقوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 7 - 14
14 - انفاق ، در صورتى پيش خداوند ارزش دارد كه از شخص مؤمنِ به خدا و پيامبر (صلی الله علیه و آله) انجام بگيرد .
فالذين ءامنوا منكم و أنفقوا لهم أجر كبير
قيد «منكم» بيانگر مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 2،17،18
2 - در راه خدا بودن ، شرط بارورى و ارزشمندى انفاق است .
و ما لكم ألاّتنفقوا فى سبيل اللّه
مطلب ياد شده، از قيد «فى سبيل اللّه» استفاده مى شود.
17 - نقش خلوص و نداشتن چشمداشت مادى ، در ازرشمندى و بارورى جهاد و انفاق
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
تفاوت جهاد و انفاق پيش از فتح مكه و پس از آن، مى تواند به اين خاطر باشد كه مسلمانان پيش از فتح، بدون چشمداشت مادى (به دست آوردن غنايم جنگى و. ..) و با خلوص به جهاد و انفاق روى آوردند; ولى كسانى كه پس از فتح مكه چنين اقدامى كردند، شايد به غنايم و ديگر منافع مادى آن اميد داشتند.
18 - ارزش جهاد و انفاق در پيشگاه خداوند ، در گرو همراه بودن آن با ايمان است .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
قيد «منكم» بيانگر مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 11 - 4
4 - مرغوب بودن كالاى مورد انفاق و خلوص نيت انفاق كننده ، دو عنصر لازم در انفاق
ص: 241
من ذا الذى يقرض اللّه قرضًا حسنًا
در صورتى كه وصف «حسناً» قيد تخصيصى باشد، ناظر به حسن فاعلى (خلوص نيت) انفاق كننده و حسن فعلى (پرداخت كالاى مرغوب) خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تغابن - 64 - 17 - 3
3 - مرغوب بودن كالاى مورد انفاق و خلوص نيت انفاق كننده ، دو عنصر لازم در انفاق
إن تقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
در صورتى كه وصف «حسناً» تخصيصى باشد، ناظر به حسن فاعلى (خلوص نيت انفاق كننده) و حسن فعلى (مرغوب بودن كالاى مورد انفاق) خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - انسان - 76 - 9 - 3
3 - خلوص و جهت خدايى داشتن ، شرط ارزشمندى ايثار و انفاق به محرومان جامعه است .
إنّما نطعمكم لوجه اللّه لانريد منكم جزاءً و لا شكورًا
قيد «لوجه اللّه. ..» حكايت از اين حقيقت دارد كه ستايش خداوند از ابرار (و يطعمون الطعام على حبّه...)، صرفاً به جهت اطعام و انفاق آنان نيست; بلكه به دليل توأم بودن آن، با اخلاص و جهت خدايى داشتن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 4 - 31
31- ارزش هر ايثار و مبارزه اى ، به اين است كه در راه خدا و براى خدا باشد .
و الذين قتلوا فى سبيل اللّه
قيد «فى سبيل اللّه»، بيانگر معناى بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - انسان - 76 - 9 - 3
3 - خلوص و جهت خدايى داشتن ، شرط ارزشمندى ايثار و انفاق به محرومان جامعه است .
إنّما نطعمكم لوجه اللّه لانريد منكم جزاءً و لا شكورًا
قيد «لوجه اللّه. ..» حكايت از اين حقيقت دارد كه ستايش خداوند از ابرار (و يطعمون الطعام على حبّه...)، صرفاً به جهت اطعام و انفاق آنان نيست; بلكه به دليل توأم بودن آن، با اخلاص و جهت خدايى داشتن آن است.
ص: 242
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 6
6 - ايمان آميخته به عمل صالح ، داراى ارزش در بينش الهى
إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 10 - 10
10 - عمل صالح ، موجب ارزشمندى ايمان ، عقايد و انديشه هاى درست و سبب بارورى آنها است .
إليه يصعد الكلم الطيّب و العمل الص_لح يرفعه
برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه ضمير فاعلى (در «يرفع») به «عمل صالح » و ضمير مفعولى (يرفعه) به «الكلم الطيّب» بازگردد. گفتنى است «رفع» (مانند «صعود») در اين آيه، كنايه از ارزشمندى و بارورى مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 5
5 - ارزش ايمان ، به همراهى آن با عمل است .
الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 86 - 7
7 - ايمان متكى بر علم و آگاهى ، داراى ارزش و اهميت
من شهد بالحقّ و هم يعلمون
تعبير «و هم يعلمون» بيانگر متكى بودن شهادت بر علم و آگاهى و مصداق مورد نظر از «الحقّ»، ايمان به خدا و ديگر حقايق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 13 - 2
2- ارزش و ثمربخشى اقرار به توحيد ، در گرو پايدارى در برابر عوامل شرك و گناه
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا فلاخوف عليهم و لا هم يحزنون
«فلا» بيانگر نتيجه حقيقتى است كه از دو عنصر به هم پيوسته تشكيل شده است: 1_ اقرار به توحيد; 2_ استقامت در طريق آن.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 3
3 - ايمان هاى متزلزل و مقطعى ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
ي_أيّها الذين ءامنوا . .. تؤمنون باللّه و رسوله
ص: 243
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 104 - 8
8 - فاصله ديدگاه ها با واقع ، معيارى در ارزش يابى و ارزش گذارى آنها است .
إذ يقول أمثلهم طريقة إن لبثتم إلاّيومًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 28 - 3
3 - تقواپيشگى ، در صورتى ارزشمند است كه با پيروى كامل از دستورات ، سيره و سلوك پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله) همراه باشد .
ي_أيّها الذين ءامنوا اتّقوا اللّه و ءامنوا برسوله
برخى از مفسران، مقصود از «آمنوا برسوله» را، تبعيت تام و اطاعت كامل از پيامبراكرم(صلی الله علیه و آله) دانسته اند; به دليل آن كه خطاب در آن متوجه كسانى است كه به خدا و رسول او ايمان دارند. بر اين اساس، عطف «آمنوا برسوله» بر «اتّقوا اللّه» بيانگر برداشت ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 15 - 10
10 - غنا و ثروت همراه با جود و بخشش ، شايسته ستايش و مدح است .
و اللّه هو الغنىّ الحميد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 12 - 3
3 - برخوردارى از اموال و ثروت بدون ايمان و دين دارى ، بى ارزش در نظام ارزشى قرآن
و جعلت له مالاً ممدودًا
برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه، درصدد محكوم كردن كسى است كه از ثروت و اموال برخوردار بوده; ولى از ايمان بى بهره است و در مقابل دين، موضع مخالف گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 15 - 8
ص: 244
8 - در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هر جهاد و ايثار
و ج_هدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 15،17،18
15 - جهاد در راه خدا و شركت در جنگ ، در شرايط سخت و پيش از نمايان شدن آثار پيروزى ، بسى ارزشمندتر از جهاد و جنگ ، پس از پيروزى و شرايط آسان دوران قدرتمندى است .
لايستوى منكم من أنفق . .. و ق_تل أُول_ئك أعظم درجة من الذين أنفقوا من بعد و ق_تل
17 - نقش خلوص و نداشتن چشمداشت مادى ، در ازرشمندى و بارورى جهاد و انفاق
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
تفاوت جهاد و انفاق پيش از فتح مكه و پس از آن، مى تواند به اين خاطر باشد كه مسلمانان پيش از فتح، بدون چشمداشت مادى (به دست آوردن غنايم جنگى و. ..) و با خلوص به جهاد و انفاق روى آوردند; ولى كسانى كه پس از فتح مكه چنين اقدامى كردند، شايد به غنايم و ديگر منافع مادى آن اميد داشتند.
18 - ارزش جهاد و انفاق در پيشگاه خداوند ، در گرو همراه بودن آن با ايمان است .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
قيد «منكم» بيانگر مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 16
16 - ارزش هجرت و جهاد ، به انجام گرفتن آن در راه خدا و براى خشنودى او است .
إن كنتم خرجتم جه_دًا فى سبيلى و ابتغاء مرضاتى
تعبير «خرجتم»، چنانچه بيانگر هجرت مسلمانان از مكه به مدينه باشد، عنوان «جهاد» نيز بر آن انطباق مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 4 - 6
6 - ارزش جهاد به اين است كه در راه خدا و جلب رضاى او باشد و نه دستيابى به منافع مادى .
الذين يق_تلون فى سبيله
قيد «فى سبيله» مى رساند كه انگيزه كسى كه در جهاد شركت مى كند، تنها بايد براى اعتلا بخشيدن به دين خدا بوده و از انگيزه هاى مادى (مانند غنيمت و. ..) مبرّا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 8
8 - ارزش جهاد ، به اين است كه در راه خدا و براى جلب رضاى او باشد .
تج_هدون فى سبيل اللّه
قيد «فى سبيل اللّه» بيانگر مطلب ياد شده است.
ص: 245
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 128 - 12
12 _ ارجمندى حكومت مداران تنها در گرو تقواپيشگى آنان است .
و العقبة للمتقين
چنانچه مراد از «العقبة» عاقبت نيك باشد، هدف از آوردن جمله «العقبة للمتقين» پس از اشاره به اينكه مؤمنان بنى اسرائيل به حكومت خواهند رسيد، بيان اين حقيقت است كه حاكميت يافتن مؤمنان براى آنان سعادت آفرين نيست، مگر اينكه اهل تقوا باشند و در حاكميت خويش تقوا را رعايت كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 24 - 4
4 - توجه به فرجام اخروى ، داراى نقشى اساسى ، در ارزش گذارى رفاه و آسايش دنيوى است .
نمتّعهم قليلاً ثمّ نضطرّهم إلى عذاب غليظ
قليل بودن بهرهورى كافران از دنيا، چه بسا به خاطر گرفتارى آنان به عذاب سخت باشد. گرفتار شدن به چنان عذابى، بهره مند بودن زياد از امكانات دنيا را ناچيز خواهد كرد. بنابراين، توجه به فرجام اخروى ميزان رفاه و آسايش دنيوى را رقم مى زند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 36 - 1
1- زندگى دنيايى ، بدون ايمان و تقوا ، چيزى جز بازى و سرگرمى نيست .
إنّما الحيوة الدنيا لعب و لهو و إن تؤمنوا و تتّقوا
از اين كه خداوند، پس از توصيف زندگى دنيوى، سخن از ارزش ايمان و تقوابه ميان آورده; استفاده مى شود كه اوصاف ياد شده براى حيات دنيا، در صورتى است كه ايمان و تقوا در آن مطرح نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 7
7 - شعر ارزشمند ، پيامدار ياد خدا و دفاع از مظلوم
و ذكروا اللّه كثيرًا و انتصروا من بعد ما ظلموا
ص: 246
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 7 - 4
4 - ارزشمندى صبر و پايدارى در انجام دادن رسالت الهى و تبليغ دين ، بسته به خلوص و جهت خدايى آن است .
و لربّك فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 10 - 10
10 - عمل صالح ، موجب ارزشمندى ايمان ، عقايد و انديشه هاى درست و سبب بارورى آنها است .
إليه يصعد الكلم الطيّب و العمل الص_لح يرفعه
برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه ضمير فاعلى (در «يرفع») به «عمل صالح » و ضمير مفعولى (يرفعه) به «الكلم الطيّب» بازگردد. گفتنى است «رفع» (مانند «صعود») در اين آيه، كنايه از ارزشمندى و بارورى مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 38 - 5
5 - ارزش و اعتبار هر عقيده و ادعا ، مبتنى بر ارائه دليل و اقامه برهان
فليأت . .. بسلط_ن مبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 41 - 3
3 - هر برنامه و عقيده اى ، بدون اتكا به برهانى عقلى يا منبعى غيبى ، فاقد اعتبار است .
أم عندهم الغيب فهم يكتبون
در آيات پيشين، اثبات شد كه كافران در انكار رسالت پيامبر(صلی الله علیه و آله)، هيچ برهان عقلى و علمى ندارند. در اين آيه مطرح شده است كه آنان در گفتار خود، به منبع غيبى هم متكى نيستند; پس چنين انديشه اى قابل پذيرش نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 23 - 6
6 - ارزشمندى باور ها و عقايد انسانى ، در گرو ريشه داشتن آن در وحى و معارف الهى است .
ما أنزل اللّه بها من سلط_ن
خداوند، در مقام تخطئه مشركان، اين نكته را گوشزد مى كند كه باورهاى آنان از سر چشمه علم و حكمت الهى نشأت نگرفته است. در نتيجه از مفهوم آيه شريفه مى توان نتيجه گرفت كه ارزشمندى عقايد انسانى، وابسته به سرچشمه گرفتن آن از علوم الهى است.
ص: 247
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 4
4 _ تأثير نيت و انگيزه انسان در ارزش اعمال و انفاقهايش نزد خداوند
ما ينفق مغرماً . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول ألا إنها قربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 107 - 4
4 _ انگيزه و هدف انسان ها ، تعيين كننده ارزش اعمال و دستاورد هاى آنان
و الذين اتخذوا مسجداً ضراراً و كفراً و تفريقاً . .. و ليحلفن إن أردنا إلا الحسنى
برداشت فوق بر اين اساس است كه منافقان گر چه مسجد ساختند ; ولى چون انگيزه غلطى داشتند، هم عملشان و هم نتيجه عملشان (مسجدشان) فاقد ارزش و تقدس بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 109 - 2
2 _ اعمال مبتنى بر تقوا و رضايت الهى ، داراى اساسى محكم و استوار و ارزشى خدشه ناپذير
أفمن أسّس . .. أم من أسّس بنينه على شفا جرف
از قرار گرفتن اين بخش از آيه (أفمن أسس بنيانه على تقوى . .. ) در برابر «أم من أسّس بنيانه على شفا جرف هار» برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 80 - 8
8- ارزش اعمال ، در پرتو صداقت و خلوص و عدم آميختگى آن به ريا است .
أدخلنى مدخل صدق و أخرجنى مخرج صدق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 12
12- در روز قيامت ، اَعمال نيك ، با انگيزه هاى غير الهى ، همانند اَعمال ناشايست ، فاقد وزن و ارزش است .
و هم يحسبون أنّهم يحسنون . .. فلانقيم لهم يوم القي_مة وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 37 - 1،2،3
1 - نيت و انگيزه افراد ، معيار ارزش اعمال آنان در نزد خداوند
لن ينال اللّه لحومها . .. و ل_كن يناله التقوى منكم
ص: 248
ضمير «لحومها» و «دماؤها» به «بُدن» بازمى گردد. «بدن» نيز به معناى شتران درشت و فربه است. بنابراين معناى «لن ينال اللّه لحومها...التقوى منكم» چنين مى شود: «هرگز گوشت ها و خون هاى شتران قربانى شده، به خدا نخواهد رسيد; بلكه آن تقوا و خدا ترسى شما است كه به خدا مى رسد». به نظر مى رسد آيه ياد شده هشدارى است به همه مؤمنان كه بايد توجه داشته باشند تنها چيزى كه مايه قرب آنها به خدا مى شود و سبب مى گردد كه خداوند از آنها بپذيرد و راضى شود، تقوا و خداترسى است; نه ظاهر اعمال، هرچند بزرگ و زياد باشد; زيرا فرشتگان گزارشگر هيچ گاه ظواهر اعمال را به خدا گزارش نمى كنند; بلكه آنچه آنان گزارش مى دهند مربوط به باطن عمل است.
2 - پيكر ظاهرى اعمال انسان _ هرچند بسيار خوب و شايسته هم باشد _ بدون در نظر گرفتن انگيزه و نيت صاحب آن ، فاقد كمترين ارزش
لن ينال اللّه لحومها . .. و ل_كن يناله التقوى منكم
3 - تقوا و خداترسى ، مايه ارزش اعمال در پيشگاه خداوند
لن ينال اللّه . .. و ل_كن يناله التقوى منكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 23 - 4
4 _ ايمان ، شرط ارزشمندى و اثر بخشى اعمال در روز رستاخيز
و قدمنا إلى ما عملوا من عمل فجعلن_ه هباء منثورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 66 - 7
7 - تنها تلاش و عمل در سايه توحيد و يكتاپرستى ، ثمربخش و سودآور است .
لئن أشركت ليحبطنّ عملك . .. بل اللّه فاعبد و كن من الش_كرين
از مقابله ميان شرك و توحيد و تأثير آن دو در رفتار آدمى و نتايج آن، برداشت ياد شده به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 40 - 9
9 - برابرى ارزش كار ها و رفتار زنان و مردان
و من عمل ص_لحًا من ذكر أو أُنثى و هو مؤمن فأُول_ئك يدخلون الجنّة يرزقون فيها بغي
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 20 - 9
9 - نقش اساسى نيت و انگيزه ، در ارزش اعمال آدمى و اثربخشى آنها
من كان يريد . .. و من كان يريد
تعبير به «يريد» اشاره به تأثير نيت هاى مردم در اعمال و ارزش آن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 3 - 4
4- ملاك اصلى ارزش اعمال ، پيروى از قرآن و تعاليم الهى است .
ص: 249
و ءامنوا بما نزّل على محمّد و هو الحقّ من ربّهم كفّر عنهم سيّئاتهم و أصلح بالهم
تعبير «الحقّ من ربّهم» هر چند مطلق است; ولى با توجه به آيه قبل _ كه تعبير «الحقّ» در مورد قرآن و «و ما نزّل على محمّد» به كار رفته _ مى رساند كه مصداق بارز حق «قرآن» است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 9 - 5
5- انگيزه ها و محرك هاى درونى انسان ، تعيين كننده ارزش عمل وى در نزد خداوند *
ذلك بأنّهم كرهوا ما أنزل اللّه فأحبط أعم_لهم
از ارتباط ميان «كرهوا» و «أحبط»، استفاده مى شود كه هرگاه اعمال نه براى خشنودى خدا و اطاعت از او; بلكه به انگيزه هاى ديگر صورت گيرد، حبط شده و بى پاداش خواهد بود. اين نكته نقش اساسى انگيزه و نيت را در ارزش اعمال نزد خداوند مى رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 28 - 6
6- عمل به انگيزه اى جز جلب رضاى الهى ، فاقد ارزش و اعتبار
و كرهوا رضونه فأحبط أعم_لهم
«فاء» براى تفريع و نتيجه است. از تفريع «أحبط أعمالهم» بر «كرهوا رضوانه» مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 13
13 - امكان تفاوت يافتن ارج و ارزش يك عمل ، در دو زمان مختلف
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 14 - 3
3 - انجام دادن اعمال و تكاليف دينى ( خواندن نماز ، گرفتن روزه و . . . ) ، بدون ايمان و اعتقاد ، فاقد ارزش در جهان آخرت
فضرب بينهم بسور . .. ينادونهم ألم نكن معكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 28 - 7
7- ارزش و ثمربخشى اعمال نيك ، در پرتو انگيزه صحيح و جلب رضاى الهى
اتّبعوا ما أسخط اللّه و كرهوا رضونه فأحبط أعم_لهم
از مفهوم آيه شريفه، استفاده مى شود كه اعمال نيك در صورتى حبط نخواهد شد كه در جهت جلب رضايت خداوند باشد.
ص: 250
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 4 - 31
31- ارزش هر ايثار و مبارزه اى ، به اين است كه در راه خدا و براى خدا باشد .
و الذين قتلوا فى سبيل اللّه
قيد «فى سبيل اللّه»، بيانگر معناى بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 5
5 _ مسجدى كه از نخستين لحظه بر اساس تقوا بنا شده ، داراى ارزش بوده و سزاوار است كه در آن نماز اقامه شود .
لمسجد أسّس على التقوى من أول يوم أحق أن تقوم فيه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 27 - 12
12- ثبات و جاودانى و مصونيت از تحريف ، ملاك ارزشمندى پيام وحى و مقتضى تلاوت و ابلاغ آن است .
واتل ما أُحى إليك . .. لامبدّل لكلم_ته
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 23 - 3
3 - عبد و بنده خدا بودن از ارزش هاى والاى انسانى است .
مما نزلنا على عبدنا
از اينكه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به بندگى خدا توصيف شده، معلوم مى شود: عبد و بنده خدا بودن از ارزشهاى والاى انسانى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 3
3 - معيار تعيين ارزش و بهاى آدميان ، به مرام و آيينى است كه بر مى گزينند .
بئسما اشتروا به أنفسهم أن يكفروا بما أنزل اللّه
ص: 251
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 11
11 - ايمان به پيامبر (صلی الله علیه و آله) حتى در ديدگاه اهل كتاب ارزشمند بوده و كمال محسوب مى شده است .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
برانگيخته شدن حسد در انسان به هنگامى است كه محسود را برخوردار از نعمتى مادى يا كمالات انسانى ببيند. بنابراين در نظر اهل كتاب - كه بر ايمان مسلمانان به پيامبر(صلی الله علیه و آله) رشك مى بردند - بايد ايمان، نعمت و كمالى ارجمند مى بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 127 - 7
7 - ارزش عبادت و اطاعت خدا ، در گرو پذيرفته شدن آن از سوى خداوند است .
و إذ يرفع إبرهيم . .. ربنا تقبل منا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 148 - 6
6 - ملاك برترى امت ها ، پيشى گرفتن در انجام كار هاى نيك است نه داشتن قبله اى خاص
و لكل وجهة هو مولّيها فاستبقوا الخيرت
جمله «فاستبقوا الخيرت» پس از «هو مولّيها» حقيقتى ديگر را درباره نابجايى بحث و مشاجره درباره تغيير و تعيين قبله گوشزد مى كند و آن اين است كه: مجرد رو به سوى قبله داشتن كارساز نيست; آنچه تعيين كننده مى باشد انجام كارهاى نيك است. پس در آنها پيشى بگيريد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 4
4 - در راه خدا بودن ، معيار ارزش اعمال است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 252
1 - بقره - 2 - 171 - 8
8 - درك حقايق و معارف دين و پذيرش آنها ، تعيين كننده ميزان ارزش قواى ادراكى است .
صم بكم عمى فهم لايعقلون
كر، لال و كور خواندن كفرپيشگان على رغم اينكه آنان از ابزار شنوايى و . .. برخوردار هستند، مى تواند اشاره به اين حقيقت باشد كه: اگر ابزار و قواى ادراكى وسيله فهم معارف دين قرار نگيرند، در حقيقت با نبودشان يكسانند و ارزشى ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 177 - 18
18 - تعيين ارزش مفاهيم به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
و لكن البر من ءامن
به حسب ظاهر بايد گفته مى شد «البر، الايمان باللّه; نيكى، ايمان آوردن به خداست» نه «البر من ءامن; نيكى، كسى است كه ايمان به خدا دارد». اين جايگزينى; يعنى، توصيف مفهوم «البر» با بيان مصداق (من ءامن) اشاره به اين حقيقت دارد كه: ايمان و ... آن گاه كمال است و به نيك بودن توصيف مى شود كه در افراد تحقق يابد و الا مجرد مفهوم ايمان و ... نيكى محسوب نمى شود. (اقتباس از الميزان)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 179 - 7
7 - ارزش حيات و زندگى دنيوى انسان ها ، در گرو رسيدن آنان به تقواپيشگى است .
و لكم فى القصاص حيوة . .. لعلكم تتقون
برداشت فوق مبتنى بر اين نكته است كه «لعلكم . ..» بيان غايت براى «حياة» باشد; يعنى، قانون قصاص تشريع شد تا حيات جامعه را تضمين كند و حيات و زندگى به خودى خود ارزشى ندارد مگر اينكه زمينه اى براى تحصيل تقوا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 15
15 - ارزش مفاهيم نيكو ، به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
و لكن البر من اتقى
توصيف «برّ» (نيكى) به كسى كه تقواپيشه باشد - با اينكه برحسب ظاهر بايد گفته شود نيكى به تقواپيشگى است - اشاره به اين معنا دارد كه: تقوا آن گاه سزاوار است به نيك بودن توصيف شود كه در افراد محقق شود. (اقتباس از الميزان)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 190 - 4
4 - ضرورت رعايت حقوق دشمنان حتى در جنگ با آنان
و قتلوا فى سبيل اللّه الذين يقتلونكم و لاتعتدوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 195 - 3
3 - ارزش انفاق و تأمين هزينه هاى جهاد ، به « در راه خدا بودن » آن است .
ص: 253
و أنفقوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 199 - 21
21 _ ايمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجيل ، فروتنى در برابر خدا و ارج نهادن به آيات الهى ، ملاك ارزش انسان نزد خداوند
لهم اجرهم عند ربّهم
اضافه تشريفيّه در «ربّهم» بيانگر آن است كه دارندگان صفات ياد شده، در پيشگاه خداوند داراى ارزشى والا هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 12،17
12 _ نيايش كنندگان به درگاه خداوند، نزد او ارزشمندند ; هر چند تهيدست باشند.
و لا تطرد الذين يدعون ربهم بالغدوة و العشىّ يريدون وجهه
17 _ پيامبر(صلی الله علیه و آله) نبايد در برخورد با مردم، فقر و غنا و گرسنگى و سيرى را ملاك قرار دهد.
ما عليك من حسابهم من شىء و ما من حسابك عليهم من شىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 53 - 6،7،11
6 _ دولتمندان و اشراف تنها خود را شايسته كرامت و ارزشمندى در نزد خدا مى دانند.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
7 _ مؤمنان در پيشگاه خداوند ارزشمندند ; هر چند كه فقير و فاقد موقعيت اجتماعى باشند.
أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
11 _ شكر، معيار ارزشمندى انسان نزد خداوند است.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا أليس اللّه بأعلم بالشكرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 54 - 3
3 _ ايمان به آيات خداوند موجب ارزشمندى آدمى در پيشگاه خداوند است.
و إذا جاءك الذين يؤمنون بأيتنا فقل سلم عليكم
موظف شدن پيامبر(صلی الله علیه و آله) به سلام به مؤمنان، گوياى مقام رفيع مؤمنان در پيشگاه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 86 - 7
7 _ نيكوكار و صالح بودن، از معيارهاى فضيلت يافتن پيامبران بر همه جهانيان است.
نجزى المحسنين . .. كل من الصلحين ... فضلنا على العلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 98 - 8
ص: 254
8 _ دانايان و بهروران از نعمت درك در نزد خداوند ارزشمندند.
قد فصلنا الأيت لقوم يفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 105 - 9
9 _ عالمان در نظام ارزشى اسلام والا و ارزشمندند.
لنبينه لقوم يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 115 - 11
11 _ راستى و عدل از ملاكها و مفاهيم اساسى و ارزشى اسلام است.
و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 126 - 6
6 _ كسانى كه آيات الهى و معارف آن را فراگرفته و آن را به فراموشى نسپرده و غفلت نمى كنند، نزد خداوند ارجمندند.
قد فصلنا الأيت لقوم يذكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 26 - 8
8 _ ارزش واقعى انسانها در گرو تقواپيشگى است.
و لباس التقوى ذلك خير
برداشت فوق بر اين اساس است كه «خير» وصف باشد نه افعل تفضيل و كلمه «ذلك» همانند ضمير فصل دلالت بر حصر كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 29 - 10
10 _ استناد به سنن پيشينيان در تعيين ارزشها، مخالف اخلاص در عبوديت خداوند است.
قالوا وجدنا عليها ءاباءنا. .. و ادعوه مخلصين له الدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 4،5،7
4 _ نيكوترين عملكرد كافر و مشرك ، فاقد كمترين ارزش در بينش الهى است .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه . .. و اللّه لايهدى الق
برداشت فوق به خاطر دو نكته مهم در آيه شريفه است: 1_ سيراب ساختن حاجيان و آباد كردن مسجدالحرام، بهترين عمل مشركان بود; 2_ خداوند، همين دسته از مشركان به ظاهر نيكوكار را ستمكار معرفى كرد.
5 _ اعمال صالح انسان ها ، تنها در سايه ايمان به خدا و روز بازپسين ، ارزش مى يابد .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر
ص: 255
7 _ ارزش جهاد ، منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهد فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 3،4
3 _ ايمان توأم با عمل ، داراى ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجة عند اللّه
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 24 - 9
9 _ ارزش جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهاد فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 34 - 13
13 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش انفاق
و لا ينفقونها فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 5
5 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
ما لكم إذا قيل لكم انفروا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 52 - 2
2 _ ارزش ها و ملاك هاى ارزش گذارى در بينش مؤمنان و منافقان ، متفاوت است .
إن تصبك مصيبة يقولوا قد أخذنا أمرنا من قبل . .. قل لن يصيبنا إلا ما كتب اللّه لن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 53 - 7
ص: 256
7 _ اعمال نيكى كه داراى ريشه ها و انگيزه هاى غير الهى باشد ، در محضر خدا پذيرفته نيست .
أنفقوا . .. لن يتقبل منكم إنكم كنتم قوماً فسقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 54 - 4
4 _ ارزش اعمال در پيشگاه خدا ، مشروط به ايمان به او و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله)
و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم كفروا باللّه و برسوله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 79 - 14
14 _ ارزشمندى انفاق ، در گرو مقدار آن نيست .
و الذين لايجدون إلا جهدهم . .. و لهم عذاب أليم
از اينكه انفاق اندك تهيدستان، اختصاص به ذكر يافته و مورد عنايت خاص خدا قرار گرفته است، استفاده مى شود كه: ارزش انفاق به كمى و زيادى آن نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 81 - 7
7 _ در راه خدا و براى خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد
أن يجهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 93 - 13
13 _ علم و آگاهى ، داراى ارزش در بينش الهى و ملاك ارجمندى انسان
فهم لا يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 4،5،10
4 _ پيروى از مهاجران و انصار ، تنها در طريق نيكى و درستى ستوده و ارزشمند است نه به طور مطلق .
و السبقون . .. و الذين اتبعوهم بإحسن
5 _ ارجمندى مهاجران و انصار ، مستلزم نفى صدور عمل غير نيك از آنان نيست .
و الذين اتبعوهم بإحسن
خداوند، ارجمندى تابعان را بدان مشروط كرده كه تنها بر اساس نيكى و در زمينه نيكيها از مهاجران و انصار تبعيت كنند نه در هر گونه عمل و به هر انگيزه اى و اين معنا نشان مى دهد كه مهاجران و انصار مبرا از عمل غير نيك نبودند.
10 _ پيشتازى در ارزش ها ، خود ارزشى والاست .
و السبقون الأولون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 257
7 - توبه - 9 - 107 - 4،10
4 _ انگيزه و هدف انسان ها ، تعيين كننده ارزش اعمال و دستاورد هاى آنان
و الذين اتخذوا مسجداً ضراراً و كفراً و تفريقاً . .. و ليحلفن إن أردنا إلا الحسنى
برداشت فوق بر اين اساس است كه منافقان گر چه مسجد ساختند ; ولى چون انگيزه غلطى داشتند، هم عملشان و هم نتيجه عملشان (مسجدشان) فاقد ارزش و تقدس بود.
10 _ ارزشمندى ساختن مسجد ، در گرو حسن نيت و انگيزه الهى داشتن آن است .
و الذين اتخذوا مسجداً . .. و ليحلفن إن أردنا إلا الحسنى و اللّه يشهد إنهم لكذبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 8،9
8 _ نقش اساسى تقوا و نيت پاك در ارزش عمل
لمسجد أسّس على التقوى من أول يوم أحق
9 _ نداشتن كمترين پيشينه زشتى و نادرستى ، ملاك برترى و فضيلت افراد در بينش الهى
أسّس على التقوى من أول يوم
برداشت فوق به خاطر اين است كه خداوند دو ملاك را در ارجمندى مسجد قبا ذكر فرموده است: 1 _ «أسّس على التقوى» ; 2 _ «من أول يوم».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 109 - 3
3 _ رعايت تقواى الهى و تحصيل رضاى خدا در پى ريزى مؤسسات ، ملاك ارزشمندى آنهاست .
أفمن أسس بنينه على تقوى من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 12
12 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 120 - 12
12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .
لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 16 - 4
4_ اعمال انسان ها در دنيا ، اگر جنبه الهى نداشته باشد ، در سراى آخرت فاقد ارزش بوده و ثمربخش نخواهد بود .
أُول_ئك . .. بطل ما كانوا يعملون
ص: 258
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 29 - 20،22
20_ يكتاپرستى و ايمان به پيامبران ، ملاك ارزش و نشانه علم و آگاهى است .
و ما أنا بطارد الذين ءامنوا . .. و ل_كنى أريكم قومًا تجهلون
برداشت فوق ، مبتنى بر اين احتمال است كه «تجهلون» به منزله فعل لازم باشد و مفعولى براى آن در نظر گرفته نشود. براين اساس «أراكم ...»; يعنى ، مى دانم كه شما كفرپيشگان ، مردمى نادان و ناآگاه هستيد.
22_ نه از طبقه اشراف بودن ملاك دانايى و ارزش است و نه از محرومان بودن نشانه جهل و بى مقدارى
و ما أنا بطارد الذين ءامنوا . .. و ل_كنى أريكم قومًا تجهلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 31 - 11،12
11_ محروم بودن انسان از مال و منال ( ماديات ) ، نشانه ناشايستگى او براى دستيابى به خير هاى معنوى و الهى نيست .
لاأقول للذين تزدرى أعينكم لن يؤتيهم الله خيراً
12_ محور ارزيابى انسان ها در مكتب انبيا ، جنبه باطنى و نفسانى آنهاست نه ويژگى هاى ظاهرى و مادى .
و لاأقول للذين تزدرى أعينكم . .. الله أعلم بما فى أنفسهم
نوح(ع) در بيان نگرش كافران درباره انسانها، كلمه «أعينكم» رابه كار برد و در بيان بينش خود «أنفسهم» را محور قرارداد تا به اين نكته اشاره كند كه: انسانهاى غير الهى در ارزش گذارى، نظر به جنبه هاى مادى و ظاهرى انسان دارند و پيامبران نظر به جان و روان انسانها دوخته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 120 - 13
13_ بيانگر حق و پندآموز بودن و يادآور شدن حقايق و معارف الهى ، معيار ارزشمندى داستان ها و سرگذشت پيشينيان
جاءك فى ه_ذه الحق و موعظة و ذكرى للمؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 76 - 29
29_ علم و آگاهى مايه برترى است .
نرفع درج_ت من نشاء و فوق كل ذى علم عليم
برداشت فوق، از ارتباط در دو جمله «نرفع. ..» و «فوق كل ذى علم عليم» استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - رعد - 13 - 22 - 2،10
2_ ارجمندى صبر و شكيبايى در گرو جهت خدايى داشتن آن است .
والذين صبروا ابتغاء وجه ربهم
10_ انفاق كردن خصلتى نيكوست چه پنهانى انجام گيرد و چه آشكارا .
أنفقوا مما رزقن_هم سرًّا و علانية
ص: 259
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 88 - 13
13- ايمان ، از معيار هاى ارزشمندى انسان ها و از ملاك هاى شايستگى براى فروتنى در برابر آنان است .
واخفض جناحك للمؤمنين
برداشت فوق از وصف «مؤمنين» _ كه مشعر به عليت است _ استفاده شده است; يعنى، چون آنان داراى ايمان هستند، پس تو اى رسول! نسبت به آنان فروتن باش.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 8
8- در راه خدا بودن هجرت ، شرط ارزشمندى آن
هاجروا فى الله
«فى» احتمال دارد به همان معناى خودش باشد و بنابراين مراد از آن مى تواند «فى سبيل الله» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 48 - 12
12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .
من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون
ضمير «هم» براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره «ظلال» مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 70 - 9
9- زندگى بدون علم و آگاهى ، پست و بى ارزش است .
من يردّ إلى أرذل العمر لكى لايعلم بعد علم شيئًا
برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه خداوند مرحله اى را كه انسان چيزى نمى داند و فاقد آگاهى است، پست ترين مرحله دانسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 76 - 135
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 14
14- اسلام ، تعيين كننده ملاك ارزش گذارى ها و معرف ارزش هاى برتر براى انسان است .
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 8
8- عمل همراه با سختى ، مرارت ، صبر و مقاومت ، داراى ارزش برتر
ص: 260
و لنجزينّ الذين صبروا أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 97 - 1،6
1- ارزش عمل صالح در پيشگاه خداوند ، مشروط به ايمان است .
من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن
6- زندگى واقعى و ارزشمند ، حيات همراه با ايمان و عمل صالح است .
من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن فلنحيينّه حيوة طيّبة
برداشت فوق مبتنى بر دو نكته است: الف) بنابر اينكه «حياة طيّبة» زندگى دنيوى باشد. ب) زنده شدن انسان مؤمن و نيك كردار در زندگى دنيا، اشاره به اين معنا دارد كه زندگى بدون ايمان، در حقيقت زندگى شايسته و درخور شأن انسان نيست و حيات واقعى به ايمان و عمل صالح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 120 - 5
5- اطاعت و تسليم هر چه بيشتر در برابر خدا و بر راه مستقيم و معتدل بودن ، عامل ارجمندى فزون تر انسان نزد او
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله حنيفًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 123 - 9
9- انديشه و مرام درست و بى انحراف ، ملاك ارزشمندى انسانهاست .
اتّبع ملّة إبرهيم حنيفًا و ما كان من المشركين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 8
8- تنها تلاش و كوششى داراى ارزش و شايسته ستايش است كه در مسير آخرت طلبى و كسب حيات برتر اخروى باشد .
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
از اينكه خداوند پس از ذكر دنياطلبى و آخرت خواهى انسانها، از سعى وتلاش آخرت خواهان تشكر و ستايش كرده است، استفاده مى شود كه تنها سعى و تلاشى كه در مسير كسب حيات برتر اخروى باشد، مورد قدردانى و ستايش است و نه هر تلاش و كوششى.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 61 - 12
12- ابليس ، ملاك ارزش را در نژاد و عنصر مادى مى داند .
ءأسجد لمن خلقت طينًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 72 - 6
ص: 261
6- ارزشمندى ابزار و امكانات معرفتى انسان ، در گرو به كارگيرى آن در طريق حق است .
و من كان فى ه_ذه أعمى فهو فى الأخرة أعمى
از اينكه خداوند، انسانى را كه بيناست ولى بينش درست نيافته «أعمى» خوانده است، استفاده مى شود كه چشم به عنوان وسيله معرفت آن گاه ارزشمند به حساب مى آيد كه در مسيرى بايسته و شايسته به كار گرفته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 80 - 8
8- ارزش اعمال ، در پرتو صداقت و خلوص و عدم آميختگى آن به ريا است .
أدخلنى مدخل صدق و أخرجنى مخرج صدق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 84 - 12
12- علم و آگاهى برتر ، ملاك شايستگى مربيان و معيار گزينش آنان
فربّكم أعلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 5 - 7
7- ارزش سخن ، به ريشه داشتن آن در علم و آگاهى است .
ما لهم به من علم . .. كبرت كلمة تخرج من أفوههم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 28 - 11،26
11- خو گرفتن به دعا و نيايش در صبح و پسين ، مايه ارجمندى نزد خداوند و شايستگى براى همنشينى با پيامبر (صلی الله علیه و آله) است .
و اصبر نفسك مع الذين يدعون ربّهم بالغدوة و العشىّ
فعل «يدعون» مضارع و براى استمرار است.
26- ارزش ذكر خدا ، به ريشه دار بودن آن در قلب و روح انسان است .
أغفلنا قلبه عن ذكرنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 65 - 4،11
4- عبوديت انسان براى خدا ، شايسته ترين مشخصه وى ، در بينش الهى است .
عبدًا من عبادنا
خداوند، از ميان همه صفات حضرت خضر(ع) عبوديت وى را به عنوان نخستين و بارزترين صفت وى يادآور شده است. اين گزينش، گوياى برترى اين صفت بر ديگر ويژگى ها است.
11- دانش ، ارزشى برجسته براى انسان است .
علّمنه من لدنّا علمًا
ص: 262
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 66 - 16
16- علم ارزشمند ، علمى است كه تضمين كننده رشد و تكامل معنوى انسان باشد .
تعلمن ممّا علّمت رشدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 13
13- ارزش هر انسان ، به اَعمال او است .
فحبطت أعم_لهم فلانقيم لهم يوم القي_مة وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 13 - 3
3- ارزش والاى برخوردارى انسان از روحيه عطوفت و دل سوزى
و حنانًا من لدنّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 51 - 8
8- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت ياد و نام افراد در قرآن است .
واذكر . .. إنّه كان مخلصًا و كان رسولاً نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 10
10- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت افراد در قرآن است .
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 63 - 5
5- تقوا ، خصيصه اى ارزشمند و سرنوشت ساز
تلك الجنّة . .. من كان تقيًّا
ص: 263
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 115 - 6
6 - عزم و تصميم جدى براى عمل به توصيه هاى خداوند ، موجب ارزش مندى انسان در پيشگاه خداوند است .
و لم نجد له عزمًا
ضمير فاعلى در «لم نجد»، دلالت دارد كه وجود عزم در آدم(ع) مطلوب خداوند بود و نبود آن، امرى خلاف انتظار بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 78 - 2
2 - ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
و ج_هدوا فى اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 14
14 - تنها ايمان ، ملاك امتياز انسان ها در بينش الهى
إلاّ من سبق عليه القول منهم . .. إنّهم مغرقون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 22 - 11
11 - در راه خدا بودن ، شرط ارزشمندى هجرت
و المه_جرين فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 39 - 8
8 - اعمال نيكى كه جهت خدايى ( حسن فاعلى ) ندارد ، بى ثمر و فاقد ارزش است .
و الذين كفروا أعم_لهم كسراب بقيعة يحسبه الظمأن ماء حتّى إذا جاءه لم يجده شيئًا
مقصود از اعمال كافران در آيه شريفه كردار خوب آنان است; چرا كه اعمال بد نتيجه خوبى ندارد تا گفته شود كه مثل سراب بى فايده است. اما جهت خدايى و حسن فاعلى اعمال، از وصف «الذين كفروا» استفاده شده است; يعنى، چون خدا را انكار مى كنند و براى او كار نمى كنند اعمالشان بى ثمر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 23 - 4
4 _ ايمان ، شرط ارزشمندى و اثر بخشى اعمال در روز رستاخيز
و قدمنا إلى ما عملوا من عمل فجعلن_ه هباء منثورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 77 - 1،3،6
1 _ ارزش و منزلت انسان در پيشگاه خداوند ، منوط به دعا و عبادت كردن او است .
ص: 264
قل مايعبؤا بكم ربّى لولا دعاؤكم
2_ «دعاؤكم» اضافه مصدر به مفعولش باشد; كه در اين صورت «دعا» به معناى دعوت است; يعنى، «لولا دعاؤه إيّاكم إلى الإسلام; اگر نبود دعوت كردن خدا يا پيامبر شما را به سوى اسلام». گف