* چکیده

ادعيه و زيارات كتب تشيع، ترجمان از تلاش ها و مجاهدت هاي پيشوايان و امامان شيعه(علیهم السلام) است كه بايستي مقام آن را بزرگ داشت و در جهت آشنايي و شناخت هر چه بيشتر آن قدم برداشت. زيارت حضرت امير(علیه السلام) در روز غدير از معتبرترين زيارات شيعه است كه از طرف امام هادي(علیه السلام) صادر و يك دورة كامل شئونات حضرت امير(علیه السلام) در آن مطرح شده است. عرضة فرازهاي اين زيارت به قرآن كريم از نگاه متن شناختي، قرينه اي براي اثبات درستي و انتساب آن به معصوم(علیهم السلام) و گامي در جهت تقويت اين زيارت و بهره مندي از مضامين بلند آن است.

كليدواژگان: قرآن، زيارت - امام علي(علیه السلام)، تأويل

ص: 2

گسترده مي يابيم كه اگر بخواهيم تمامي موارد را گزارش نماييم، خود پژوهشي مستقل مي طلبد. در بررسي اين زيارت، عبارت هايي رخ مي نمايد كه آيه اي از قرآن به طور واضح و كامل آمده است و در مواردي بخشي از آيه و يا اشاره اي به آيه از طرف امام صورت گرفته است.

در اين نوشتار گزارش ارائه مي شود تا پژوهشگران بر پاية آن بتوانند به موضوعات ديگري بپردازند.

پيشوايان دين براي انتقال بهتر و زيباتر مفاهيم ديني بارها از تضمين ها و تلميح هاي قرآني در سخنان خويش بهره برده اند(1) و با خواندن قسمتي از آية قرآن و يا بيان كلمه اي از قرآن، خواننده را به مفهوم گستردة قرآني ارجاع داده اند. براي نمونه در قسمتي از زيارت امام هادي(علیه السلام) خطاب به حضرت اميرالمؤمنين(علیه السلام) در حالتي كه رو به حرم شريف حضرت علي(علیه السلام) ايستاده بودند عرضه مي دارند:

در اين مورد با بيان «المعنيّ بقول العزيز الرحيم» تصريح مي كند كه عبارت پيش رو، آية قرآن است و در نمونة ديگري اين مطلب با اشاره بيان مي شود.

حقه، فتنة قرآن بر نيزه كردن از سوي دشمن و ماجراي حكميت، نبرد با ناكثين و قاسطين و مارقين، شهادت او و رنگين شدن محاسن وي با خون سر و بسياري حوادث ديگر از جمله مطالب اين زيارتنامه است و فهرستي گويا و فشرده از صحنه هاي زندگي آن حضرت است و درس «امام شناسي» مي دهد.

اطلاع از اوضاع و شرايط سياسي آن دوران ما را در شناخت مخاطبان امام ياري مي نمايد؛ چرا كه امام در هر زمان متناسب با درك و فهم مردم عصر خويش سخن مي گويد. دوران امامت امام هادي(علیه السلام) مصادف با خلافت شش تن از خلفاي عباسي بود و از نظر سياسي و اجتماعي كشور وضع نابساماني داشت. مردم در آن دوران بيش از هر زمان ديگر دچار تحير و سرگرداني بودند. بيان دقيق ترين نكات اعتقادي، تربيتي و اخلاقي در قالب دعا و زيارت، نهضت فرهنگي كه از زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آغاز و در زمان صادقين(علیهما السلام) به اوج خود رسيد و توسط امامان بعدي ادامه يافت.

توحيد زيربناي تفكر اسلامي است و امامت در فرهنگ شيعه با توحيد ارتباط تنگاتنگي دارد؛ آن گونه كه اعتقاد به توحيد بدون پذيرش امامت سود نمي بخشد(1).

به

ص: 6

دليل اهميت موضوع امام هادي(علیه السلام) در اين زيارت، به اين بحث مهم پرداخته است و در فرازهاي مختلف اين زيارت علاوه بر توحيد و نبوت، به اين مهم عنايت داشته اند:

ازهري با بسط مطلب بيان داشته كه تأويل مصدر باب تفعيل از ريشة «اول» است و آن گاه معاني «رجوع» و تغييريافتن را براي «اول» و «سياست يا تأديب كردن» و اصلاح را براي مصدر «ايالة» برگرفته است. او متذكر شده كه در سياست كردن، «رجوع دادن به غايت و حقيقت امر» نيز نهفته است(1). ابن فارس براي تأويل دو ريشه و اصل برشمرده است: ابتداي امر (از ريشة اول)، انتها و پايان امر از ريشة (آل، يؤول به معناي «رجع» و نيز تأويل به معناي ارجاع دادن به عاقبت با ريشة دوم در ارتباط است)(2).

معناي كاربردي تأويل در قرآن از نگاه آيت الله محمّد باقر صدر با عنوان «تفسير معنا» نام برده شده؛ يعني مجسم ساختن معناي عام در يك صورت و قالب ذهني معين و مشخص(3).

از نگاه آيت الله معرفت يعني بازگرداندن شيء به مصدر و خاستگاه اصلي اش و آن را به دو معنا دانسته است:

1- توجيد متشابه؛

ص: 8

2- بازگويي معاني دروني آيات(1).

تأويل در نگاه آيت الله معرفت از مقولة تطبيق است؛ يعني تطبيق يك مفهوم انتزاعي برگرفته از ظاهر كه بر همة زمان ها و مكان ها و همة مكلفان جاري است و نيازمند دليل و قرينه اي خارج از ظاهر است(2).

از نظر مفسر الميزان، تأويل عبارت است از حقيقتي كه حكم، خبر و هر امر ظاهر ديگري از آن سرچشمه مي گيرد(3). به بيان ديگر، در وراي اين قرآن امر ديگري است كه نسبتش با قرآن به سان نسبت روح به جسد و ممثّل با مثل است؛ لذا آن را با عناويني چون كتاب حكيم(4)،

ام الكتاب(5)، لوح محفوظ(6)،

كتاب مكنون(7)

خوانده و تمام مضامين كه تمام مضامين و معارف از آن ناشي شده است(8).

و در يك كاربرد فراتر، مراد از تأويل فرابردن يك دالّ از معنايي ظاهري به معنايي دور از ظاهر است كه تصور مي شود اين معناي دور از معاني ظاهر، مهم تر يا بيش از

ص: 9

آن مورد نظر گوينده بوده است(1).

عمدة اين معاني ذيل آية هفتم سورة آل عمران وارد شده است.

تأمل در آياتي كه اين كلمه آمده است، بيانگر نوعي گستردگي معنايي و مصداقي «تأويل» در قرآن است. اين واژه و مشتقاتش 17 بار در 15 آيه از 7 سوره به اين شرح آمده است:

- دو بار در آية 7 آل عمران كه دربارة تأويل متشابه است.

- دو بار در آيه هاي 53 اعراف و 39 يونس كه دربارة تأويل وعده و وعيدهاي قرآني است.

- دو بار در آيه هاي 59 نساء و 35 اسراء كه بحث تأويل در توزين درست، اداي حق الناس و ارجاع امور به خدا و رسول گرامي اش را مطرح كرده است.

- هشت بار در آيات 6، 21، 36، 37، 44، 45، 100 و 101 سورة يوسف، كه دربارة تأويل رؤيا و احاديث است.

- سه بار در آيات 66، 78، 82 سورة كهف كه دربارة تأويل برخي كارهايي است كه نمود ظاهري آن ها موجّه نبوده است.

آن چه در نگاه اول از مرور اين آيات به ذهن متبادر مي شود گستردگي و تنوع كاربرد اين واژه در قرآن است كه زمينه ساز بسياري از مباحث علمي در حوزه هاي

ص: 11

مختلف (علوم قرآن و تفسير، اصول، كلام و…) شده است. خاندان عترت، معدن تنزيل و معناي تأويل هستند:

خلقه، و حجته البالغه علی عباده.

از ميان چهار لقب عنوان شده در اين قسمت واژگان حجت را با توجه به اهميت موضوع انتخاب و مباني قرآني آن را مورد بررسي قرار مي دهيم:

مبنای قرآنی حجت بالغه با عنایت به آیه:

انسان را به قله کمال می­رساند.

در فرهنگ اسلام به خصوص در مکتب تشیع به کسی که از جانب خداوند برای هدایت مردم منصوب شده باشد حجت اطلاق می شود. بنابراین انبیاء الهی و وجود مبارک حضرت خاتم الانبیاء(صلی الله علیه و آله) و اوصیاي ایشان(علیه السلام)، حجت الهی محسوب می­شوند. زیرا این ذوات مقدسه راهنمایی مردم به دین حق و راه کمال و سعادت و اجرای قوانین الهی را بر عهده داشته و وسیله احتجاج خداوند بر بندگان می باشند.

در زیارت حضرت امیر(علیه السلام) چندبار به این موضوع که امام معصوم حجت خداوند است، اشاره شده: نخست آنجا که زائر خطاب به ولی خدا عرض سلام و ادب می نماید. و در قسمت دیگرچنین بیان می شود:

اعتقاد ما این است که هیچ گاه زمین از حجت الهی خالی نیست.(1) تا جایی که در برخی روایات آمده است که اگر در زمین فقط دو نفر باشند یکی از آن دو حجت خداوند است. (2) وجود حجت برای آن است که خداوند به وسیله او مردم را هدایت کند و به وسیله حجت خود با خلقش احتجاج نماید.

محدث مذکور در اولین باب از « کتاب حجت» پنج روایت طولانی را تحت عنوان « باب الاضطرار الی الحجه» درخصوص ضرورت وجود امام و حجت گردآوری کرده که نقل مناظرات امام جعفر صادق(علیهما السلام) و برخی شاگردان او مثل هشام بن حکم با مخالفان اهل بیت(علیهم السلام) است. در این جا به ذکر ترجمه اولین حدیث باب مذکور اکتفا می کنیم.

هشام بن حکم از امام صادق(علیه السلام) نقل می کند که: کافری از امام(علیه السلام) پرسید وجود انبیاء و رسولان را چگونه اثبات می کنی؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند:

چون ما ثابت کردیم که آفریننده و سازنده ای داریم، برتر از ما و از همه آفریده ها و این آفریننده دارای حکمت و بلندی مقام است و روا نبود احدی از خلقش او را ببیند و بستاید تا از نزدیک و به صورت تماس بدنی خدا با آنان احتجاج کند و آن ها با خدا

ص: 15

احتجاج کنند و با یکدیگر گفتگو نمایند، ثابت می شود که این خداوند در خلق خود، نمایندگان و واسطه هایی دارد که از طرف او برای مخلوق و بنده ها پیام آورند و بیان مقاصد او کنند و مردم را به مصالح و منافع و وسائل بقای آنان و موجبات فنایشان آگاهی دهند و ثابت شد که در میان خلق از طرف خدای علیم و حکیم، آمر و ناهی و مفسر باشد و آنان همان پیغمبران(علیهم السلام) و برگزیده های او هستند از خلقش حکیمانی که حکمت آموخته و بدان مبعوثند با مردم در خلقت و جسم شریکند ولی با آن ها در احوال و اخلاق شریک نیستند و از طرف خدای حکیم و علیم به حکمت و متانت تایید شدند. به علاوه در هر دوره و زمانی این موضوع به وسیله دلائل و براهین و معجزاتی که پیغمبران و رسولان آورده اند ثابت و محقق گردیده تا آن که زمین تهی از حجتی نباشد که همراهش نشانه و دلیلی باشد که دلالت بر صدق گفتار و روش عدالت او کند. (1)

با توجه به حکم عقل و روایات اهل بیت(علیهم السلام) معلوم می شود که حجت خداوند بر بندگانش باید کسی باشد که از جهت تمام صفات کمال، از همگان برتر باشد، در علم و دانش و فضائل اخلاقی، زهد و تقوی و ورع و طاعت الهی سرآمد باشد، از گناه و اشتباه معصوم باشد دارای معجزه و کرامات الهی باشد و مصداق منحصر این اوصاف، پس از نبی مکرم(صلی الله علیه و آله) وجود نورانی اهل بیت عترت و

ص: 16

طهارتند که خداوند در قیامت، به وسیله آنان با مردم احتجاج می کند. با بررسی شخصیت زندگی هر یک از ائمه طاهرین(علیهم السلام)، ابعادی از معنای گسترده حجت بودن آنان برای انسان روشن می شود. در خصوص زندگی امیرالمومنین علی(علیه السلام) که مخاطب اول در زیارت مذکور بوده اند. سراپای زندگی ایشان بر حقانیت آن وجود شریف دلالت دارد. او اولین کسی بود که به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) ایمان آورد و این مطلب را در جلسه بزرگان قریش در خانه ابوطالب (یوم الانذار) اعلام نمود. در لیلۀ المبیت جان خود را در معرض فدای پیامبر(صلی الله علیه و آله) قرار داد. در جنگ های بدر و احد و احزاب و ... مایه علو کلمه اسلام بود. بیست و پنج سال سکوت و رعایت مصلحت اسلام، درگیری با ناکثین و مارقین و قاسطین و سرانجام شهادت مظلومانه در محراب عبادت که موجب خواری و رسوایی مخالفان او تا قیامت بوده و هر یک از این ابعاد وسیله ای برای اتمام حجت خدا با دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) می باشد.

در تفسیر عیاشی از قول امام جعفر صادق(علیه السلام) آمده است که فرمودند:

هشام آمده است که فرمودند:

همانا علی(علیه السلام) حجت خدا بر خلق اوست و پیوسته خداوند به او (علی) در هر امتی که به پیامبری [به سوی آنان ] فرستاده شده احتجاج کرده است و ایشان را به معرفت علی(علیه السلام) گواه گرفته است.

بین خدا و حجتش هیچ مانع و حجابی نیست، چنانچه در روایتی از امام سجاد(علیه السلام) داریم که فرمودند:

مگر به امامی که شناخته شود .

پاک و منزه است خداوندی که این گروه اندک را از این جهان پهناور بر این فضل بزرگ راهنمایی فرمود.

امام حسن عسگری(علیه السلام):

یابند و خداوند متعال ایشان را ارکان زمین قرار داد تا زمین اهلش را فرو نبرد و حجت بالغه الهی برای تمام کسانی که زیر آسمان و روی زمین قرار دارند؛ ايشانند.

القيّمه: شاهد مثال قرآنی آن « ذلك دين القيمه»است(1) يعني اين دين مستقيم است. (2)

دین قویم دین ثابت و پا برجا در مسیر حق را می­گویند.

فاطمه(1) سلام الله علیها و دین قائم(2) آل محمد(علیه السلام) نيز آمده است.(3)

در بخشي از خطبه نورانيه حضرت امير(علیه السلام) خطاب به سلمان و اباذر مي فرمايند:

در کنزالفوائد از امام باقر(علیه السلام) از قول پیامبر گرامی اسلام در مورد قول خداوند «و کنا نکذب بیوم الدین»(1) و روز قیامت را تکذیب می کردیم. آمده است:

شيخ صدوق در اين باره مي گويد: اعتقاد ما در مورد صراط اين است كه همانا حق و ثابت است و آن جسر و پل جهنم است و عبور همه خلق بر آن است و در معنايي ديگر صراط اسم حجج خداوند است كه هر كس آنان را در دنيا بشناسد و اطاعت نمايد حق تعالي جو از گذر و برگ عبور از آن صراط كه پل جهنم است به او ارزاني دارد.(1)

البته بايد توجه داشت كه عبور مردم از اين صراط، به حسب معرفتشان به امام و اطاعتشان از ايشان متفاوت است.

صاحب كتاب العشرات چندين معنا براي صراط دنيوي متذكر شده است:

اول آنكه عبارت است از طريق معرفت پروردگار و تحصيل اين مقام كه جز با پيروي از محمّد و آل محمّد(صلی الله علیه و آله) ميسر نيست.

دوم: آن كه عبارت است از دين قويم و شرع مبين و معني استقامت در دين همان است كه شخص در دين خدا مستقيم باشد كه همان اطاعت از اوامر و نواهي پروردگار است.

سوم: امام مفترض الطاعه است و صراط حقيقي نفس اميرالمؤمنين(علیه السلام) است. ائمه ازاولاد ايشان هر يك صراط مستقيم و طريق مستوي اند و خود حضرت امير(علیه السلام) فرمودند: «انا الصراط الممدود بين الجنه و النار» منم راه كشيده شده بين بهشت و دوزخ .

ص: 28

چهارم: ولايت و معرفت اميرالمؤمنين(علیه السلام) و بقيه ائمه اطهار است.

پنجم: اسلام است.

ششم: قرآن مجيد است و اين معني مروي از حارث اعور است كه از حضرت امير(علیه السلام) روايت كرده است كه ايشان فرمودند: صراط كتاب خداوند است.(1)

صراط به معاني فوق در واقع اتحاد معنوي و اختلاف لفظي دارد. يعني علي(علیه السلام) هم اسلام است هم قرآن است هم دين قويم و ....

هر كس بخواهد بداند كه از صراط قيامتي به سهولت عبور مي­كند و بر بهشت وارد مي­شود بايستي در اين شش معني تأمل نمايد اگر درمورد آنها لغزش و شكي ندارد و بر پذيرش آنها مستقيم و استوار است ، از صراط آخرت به سهولت عبور نمايد چرا كه هر دو صراط يكي است جز آنكه صورت دنيوي صراط همان شش است و صورت اخروي آن، همان يكي است كه داراي گردنه ها و بلندي و پستي­ها است.(2)

و دليل بر اين آن است كه حق تعالي مي­فرمايد: و

اِنَّه في ام الكتاب لعلي حكيم(1) يعني امير المؤمنين(علیه السلام) در ام الكتاب كه سوره حمد است مذكور است. در آيه اهدنا الصراط المستقيم صراط المستقيم علي(علیه السلام) است كه عالم به حكم و معارف رباني است و مفسران ضمير را راجع به قرآن گرفته­اند و امّ الكتاب را به لوح محفوظ تفسير نموده­اند. (2)

اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيم (ما را به راه راست هدایت فرما) هر چیزی را که انسان بخواهد تحصیل کند و به هر مقصدی بخواهد نائل شود باید از طریق آن وارد گردد، و فهمیدن راه هر چیزی و پیمودن آن محتاج به راهنمایی است که دانا و آشنای به آن طریق باشد تا این که انسان به واسطه راهنمایی او، مقصود را گم ننموده بیراهه نرود و به مقصد نائل شده نتیجه مطلوب را دریابد.(3)

صِراطَ الَّذينَ أنعَمْتَ عَلَيْهِمْ (4).

راه کسانی که به ایشان نعمت دادی.

حضرت امیر(علیه السلام) فرمودند:

سوگند به خدا منم آن نعمتی که خداوند متعال آن را بر بندگانش ارزانی داشت، هر که در روز رستاخیز به سعادت می رسد بوسیله من و خاندان من است.

بنابراين كساني که به ایشان نعمت داده شده است همان شیعیان امیرالمومنین(علیه السلام) هستند که به نعمت ولایت اختصاص یافته اند.

امير المؤمنين(علیه السلام): بدانيد كه بايد از صراط عبور كنيد، گذرگاهي كه عبور كردن از آن خطرناك است، با لغزش­هاي پرت كننده و پرتگاه­هاي وحشت زا و ترس­هاي پياپي! از خدا بترسيد چون خردمندي كه دل را به تفكر مشغول داشته و ترس ازخدا بدنش را فرا گرفته است.(1)

علاوه بر آنجه ذكر شد، از احاديث شريفه ائمه معصومين(علیهم السلام) چنين بر مي­آيد كه اموري چند مايه نجات از خطرات اين راه است از جمله يكي حسن ظنّ به پروردگار و صلوات بر پيامبر و آل گرامي آن حضرت و حفظ ارتباط و پيوند قلبي با حضرت صديقه طاهره(علیها السلام) و محبت ايشان است.(2)

از هزار هزار فئام به آن دست مي آويزند.

به پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) عرض كردند، يك فئام چه مقدار است؟ فرمودند: يك ميليون نفر، كه چنين جمع كثيري به وسيله حضرتش از آتش نجات پيدا مي كنند. (1)

مي­پيمايد، و به رضاي الهي و بهشت جاويدان كه مقصد پرهيزكاران است نائل مي گردد، راهي كه دستگيره محكم دين (عروه الوثقي) و ريسمان خدا ( حبل الله) در آن خلاصه مي­گردد(1)، رسول گرامی اسلام حضرت محمد مصطفي(صلی الله علیه و آله) در خطبه غدیر می­فرمایند:

راه نجات در آخرت را نيز به آن مرتبط مي سازد و كسي كه در دنيا معرفت ولايت علي را پيدا نكند، بر جهنم سقوط مي­نمايد...

و در كتاب شريف« بحار الانوار» مرحوم « علامه مجلسي» بيست و پنج حديث از طريق سني و شيعه نقل مي­كنند كه مولاي متقيان « علي بن ابي طالب(علیه السلام)» صراط مستقيم و همان ميزان و راه خدايي است كه پروردگار عالم آياتي را در اين زمينه در قرآن مجيد نازل فرموده است، و از جمله آنها است:

مخلوق و عاشق و معشوق بيش از يك خط راست نمي گنجد» خود را صراط مستقيم دانسته، و ديگران را باطل معرفي مي­فرمايند.

پس نتيجه مي­گيريم كه: آنچه در آيات قرآن و احاديث رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و اهل بيت(علیهم السلام) در مورد «صراط مستقيم » آمده است ولايت و مسير اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب(علیه السلام) است.

نباء نيست مگر اين­كه سه اصل از آن دریافت شود. 1- سود و فايده 2- علم و دانش 3- غلبه بر ظنّ و گمان(1).

عظيم:

و العِظْم: مصدر الشيء العظيم- عَظُم الشيء عِظَماً فهو عظيم(2).

عَظُمَ الشَّيْءُ : اصلش اينست كه اسكلت و استخوانش بزرگ شد. سپس براي هر چيز بزرگي واژه – عظمه- كه در حكم بزرگي محسوس يا معقول و جسمي و معنوي است استعاره شده است .

جَيْشٌ عظيم و مالٌ عظيم : كه در همان معناي كثير و فراوان است.(3)

العظيم : از اسماء خداوند عزّ وجلّ است.(4)

عظيم در لغت كسي را گويند كه قدر و ارزش و منزلت او از حدّ عقول تجاوز كرده، به طوري­كه نمي­توان به كنه آن رسيد و حقيقت وجودي او را تصوّر و درك نمود.(5)

همچنين عظيم كسي را گويند كه دست هر توانا و بزرگي به او نمي­رسد و عقل­ها

ص: 36

نيز از ادارك مقام او عاجز مي­باشد.(1)

ضمير"هم" به مسلمين و ضمير" فيه" به «نباء عظيم» برمی گردد و این امر از زمان پيامبر كه اميرالمومنين را به مقام خلافت نصب فرمودند، برقرار است تا زمان حال.(1)

و تا زمان ظهور حضرت بقية الله الاعظم اين اختلاف برقرار است.

پيامبر(صلی الله علیه و آله) خبر دادند كه امّت من هفتاد و سه فرقه مي­شوند يك فرقه ناجي و بقيه هلاك خواهند شد و همين اختلاف منشاء اختلافات بعدي شد.(2)

امت اسلام در مورد علی ع به ناحق اختلاف کردند در حالی­که شایسته بود درباره این آیت و نشانه بزرگ آفرینش خداوند اختلاف نکنند. چنانچه پیام خداوند که در روز غدیر توسط پیامبر(صلی الله علیه و آله) بیان شد حاوی همین خبر بزرگ بود. «در عالم ذر ولایت همراه با توحید بر خلق عرضه شد و خداوند بر آن پیمان گرفت و برای این امر و خبر مهم انبیاء مبعوث شدند و کتاب نازل گشت و جمیع امت­ها به آن تکلیف شدند.» (3)

امر(ولايت) بعد از من براي كسي است كه او نسبت به من همچون هارون نسبت به موسي است. پس خداوندآيات عم يتسائلون عن النباء العظيم را نازل فرمود و گروهي ولايت و خلافت علي(علیه السلام) را تصديق کردند و گروهي نيز تكذيب نمودند.

از امير­المؤمنين(علیه السلام) در حديثی روايت شده که حضرت فرمودند:

نیز بار دیگر می­فهمید آنچه را که در گذشته فهمیده بودید. (1)

همچنین اصبغ بن نباته روایت می­کند که علی(علیه السلام) فرمود:

به خدا سوگند، منم آن خبر بزرگ که درباره­اش اختلاف دارند. اما به زودی [حقیقت] آن را خواهند دانست، آن زمان که در میان جهنم و بهشت می­ایستم و مردمان را از هم جدا می­سازم. آری! به جهنم می گویم: این برای تو و آن برای من. (2)

در روایات بسیاری همچنين نبأ به امام تاویل شده است. (3)

در روایت ذیل آیه قل هو نبؤٌ عظیم. أَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُون (بگو او خبری بزرگ است شما از او روی بر می گردانید)(4)

نبأ، بر امامت تعبیر شده است.

به عنوان حسن ختام اين بخش حديثي از امام باقر(علیه السلام) در بصائر الدرجات را مي آوريم.

نتیجه آن که نبأ عظیم ولایت حضرت امیر(علیه السلام) است.

آیه­ای بزرگتر از حضرت علی(علیه السلام) و خبری عظیم تر از ایشان در خلقت وجود ندارد. در عالم ذر، ولایت همراه با توحید بر خلق عرضه شد و خداوند بر آن پیمان گرفت.

بقيۀ فرازها در شمارۀ آينده به چاپ خواهد رسيد.

ائمه(علیهم السلام) و بيان مظلوميت ها و رنج هاي خويش، افشاي ستم حاكمان جور و بسياري معارف ديگر را در اين زيارت نامه ها بيان كرده اند كه در كنار كتاب خدا و احاديث معتبر، منبع سرشاري از شناخت دين و مقام و منزلت معصومين(علیهم السلام) به شمار مي رود.

بررسي ارتباط زيارت با قرآن زمينة اعتبار بخشي به متن زيارت را فراهم آورده و هم آوايي متن زيارت با قرآن قرينه اي مهم براي افزايش اعتبار آن است. آياتِ زيارت به مسئلة امامت اشاره دارد. تأويل دين قويم، صراط مستقيم و نبأ عظيم به اين مهم اشاره دارد. در اين زيارت، امام هادي(علیه السلام) مقامات و شئونات حضرت امير(علیه السلام) را در قالب سلام هاي دعا بيان فرمودند. با هر فراز زيارت بابي از ابواب الهي گشوده مي گردد و تقرّب و طاعت خداوند از اين طريق مورد رضايت خداوند عالم است.

ص: 42

12. تفسير فرات، ابوالقاسم فرات بن ابراهيم، تهران، وزارت ارشاد، 1410 ق.

13. تفسير قمي، قمي، علي بن ابراهيم، قم، دارالكتاب، 1367.

14. تفسير و مفسران، محمّدهادي معرفت، قم، مؤسسة فرهنگي التمهيد، 1380 ش.

15. التوحيد، ابن بابويه (شيخ صدوق)، قم، انتشارات جامعة مدرسين، 1422 ق.

16. تهذيب اللغة، محمّد بن احمد الازهري، تحقيق ابراهيم الابياري، القاهره، دارالكتب العربي، 1967م.

17. خطبة غدير، امير توحيدي، تهران، انتشارات زراره، 1384.

18. دائرة المعارف بزرگ اسلامي، احمد پاكتچي، زيرنظر كاظم موسوي بجنوردي، تهران، مركز نشر دائرة المعارف، 1385 ش.

19. روش شناسي تفسير قرآن، بابايي، علي اكبر و ديگران، تهران، سمت، 1381 ش.

20. شواهد التنزيل، حاكم حسكاني، تهران، مؤسسة طبع و نشر، 1411 ق.

21. علوم قرآني، محمّد باقر حكيم، ترجمة لساني فشاركي، تهران، مؤسسة فرهنگي تبيان، 1378.

22. العين، فراهيدي، خليل بن احمد، قم، هجرت، 1410 ق.

23. القطره، احمد مستنبط، ترجمة رحيميان، (2 جلد)، قم، نشر حاذق، 1428 ق.

ص: 44

24. كافي، كليني، محمّد بن يعقوب، تهران، دارالكتب الاسلامية، 1365.

25. كتاب الغيبة، محمّد بن ابراهيم نعماني، مكتب الصدوق.

26. كتاب سليم، هلالي، سليم بن قيس، قم، الهادي، 1415 ق.

27. كنزالفوائد، كراجكي، محمّد بن علي، قم، دار الذخائر، 1410 ق.

28. لسان العرب، محمّد بن مكرم، ابن منظور، قم، نشر ادب حوزه، 1405 ق.

29. مجمع البحرين، طريحي، فخرالدين، تهران، انتشارات مرتضوي، 1375.

30. مرآة الانوار، عاملي، ابي الحسن، قم، مؤسسه دار المجتبي للمطبوعات، 1428 ق.

31. معاني الاخبار، ابوجعفر محمّد بن علي، ابن بابويه قمي، جامعه مدرسين قم، 1402 ق.

32. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم، عبدالباقي، محمّد فؤاد.

33. معجم مقائيس اللغة، احمدبن فارس بن زكريا، تحقيق محمّد عبدالسلام هارون، بي جا، مكتبة الاعلام الاسلامي، 1401 ق.

34. المفردات في غريب القرآن، راغب اصفهاني، ابوالقاسم حسين بن محمّد ، بيروت، دارالعلم.

ص: 45

35. المناقب، ابن مغازلي شافعي، تهران، المكتبة الاسلامية، 1397 ق.

36. منهاج البراعة في شرح نهج البلاغه ، ميرزا حبيب الله خوئي، تهران، مكتبة الاسلامية.

37. ميثاق آسماني، مرتضي دهقان، تهران، مؤسسة فرهنگي انتشاراتي مكيال.

38. الميزان في تفسير القرآن، محمّد حسين طباطبايي، دارالكتب الاسلامية، 1389 ش.

39. نبأ عظيم، سوري خرم آبادي، محمّد ، بيروت، مؤسسه البلاغ، چاپ اول 1428 ق.

40. نور الثقلين، عروسي حويزي، عبدعلي بن جمعه، قم، انتشارات اسماعيليان، 1415 ق.

41. پژوهش ادبي، مقالة بررسي سندي زيارت حضرت امير(علیه السلام) در روز غدير، امير توحيدي، معصومه آعبدالله، ش 19، 1389.

ص: 46