بسم الله الرحمن الرحیم

ص:2

راز طلایی

نویسنده:محمد رضا رجائی

ص:3

راز طلایی

نویسنده:محمد رضا رجائی

صفحه آرایی: سید محسن موسوی

انتشارات: اقیانوس معرفت

مدیر تولید: فخر السادات علوی

شمارگان: 1000 نسخه

نوبت چاپ: اوّل 1395

لیتوگرافی: آسمان * چاپ: شهریار * صحافی: آذر

شابک: 2-63-5301-600-978

حق چاپ و نشر محفوظ است.

بها: 120000 ریال

ص:4

14. نیکبختی و سعادت.. 47

شخصیت آسیب شناسان (راز کام یابان ) 48

1.پاداش و ثواب.. 48

آفت اخلاص... 48

2.پیروی از الگوها 48

3. حرکت.. 49

4. عبرت یا آموخته های عملی.. 49

زن احمق.. 49

5. عدم غفلت.. 50

آفات ثروت برای انسان سست عنصر. 50

6. عقل گرایی.. 51

7. ویژگی های تبادل نظر. 51

فرازهایی از آسیب شناسی راه های رسیدن به موفقیت و خوشبختی.. 52

فراگیری روش های حفظ دستاوردها (ملاک های بهروزی) 60

علمی.. 60

عملی.. 60

مراقبت و آسیب شناسی از دیدگاه قرآن کریم. 60

الف. آسیب شناسی شناخت.. 60

ب. آفت ایمان. 61

ج. آفت حق گرایی.. 61

د. تقلید کورکورانه، آفت هدایت.. 61

ی. جهل، آفت اصلاح.. 61

مراقبت و آسیب شناسی از دیدگاه معصومین.. 62

1- آفت دین.. 62

2- شرافت خانوادگی.. 62

3- کردار. 63

4- مراقبت و آفت زدایی.. 64

مراقبت و آفت زدایی از دیدگاه بزرگان. 64

الف) آفت اراده 64

ب) آفت اندیشه. 65

ج) آفت مقاومت و پایداری.. 65

ص: 6

د) حفظ دستاوردها 66

موانع و آفات جوانی.. 67

موانع و آفات نهضت ها 68

موانع و عوامل موهوم موفقیت و پیروزی (نکته های جادویی) 68

1_ اقبال گرایی.. 69

2_ اموال اجداد. 69

3_ حادثه و تصادف.. 70

داستان. 70

4_ رؤیا پردازی سرنوشت.. 71

فصل دوم

احتیاط، دقّت و دوراندیشی

تعریف واژه 75

جایگاه و اهمیت احتیاط، دقت و دوراندیشی.. 75

جلوگیری از شتاب زدگی.. 76

حکایت.. 77

خصوصیات احتیاط و دقت.. 78

1. امنیّت جانی و مالی.. 78

2. سالم ماندن از آسیب ها 79

3. عدم ناسازگاری با مخالفان (مدارا) 79

4. فرصت شناسی.. 80

5. معنویت و عبودیّت.. 80

خاطره 81

6. نیکبختی و موفقیت.. 82

شخصیت افراد با احتیاط، دقیق و دور اندیش (چشم انداز زیبایی) 83

1. اراده ای خلل ناپذیر و تصمیمی قاطع. 83

روایت.. 84

2. به کارگیری آموخته های تجربی.. 84

لمس آیات.. 87

3. سپاسگذاری.. 88

4. شکیبا و پایدار. 88

5. در نور دیدن زمان و مکان. 89

ص: 7

6. دوست، یاور !! 89

7. عدم بلند پروازی های خطرناک.. 89

8 . مشاوره و تبادل نظر. 90

فراگیری روش های احتیاط و دقت (ملاک های کامیابی) 90

علمی 90

علمی 90

کیفیّت احتیاط و دقت از دیدگاه قرآن مجید. 91

الف) دقت در امور آخرت.. 91

ب ) دقت در محاسبه. 91

ج) دقت در میزان. 91

د) دقّت و روابط سالم در امور زندگی.. 92

و) عاقبت اندیشی و رضای خدا 92

ز) عاقبت اندیشی و متّقین.. 92

ی) هشدار برای احتیاط.. 92

کیفیّت دقت و احتیاط از دیدگاه معصومین.. 93

الف) ارتباط احتیاط و دور اندیشی.. 93

ب) ارتباط احتیاط و معنویت.. 93

و) ارتباط دور اندیشی و بدگمانی.. 93

ه_) ارتباط دور اندیشی و زمان. 94

دور اندیشی از دیدگاه بزرگان. 94

دور اندیشی و دقت از دیدگاه شعرا 95

فصل سوم

اهداف

تعریف واژه 99

تلاش برای آیندة گریز ناپذیر. 99

جایگاه و اهمیّت آن. 101

خصلتِ «ایمان به هدف» 101

خصوصیات اهداف موفقیت آمیز. 103

1. اصل اخلاق.. 103

2. اصل روابط سالم در خانواده 103

3. امور مادی.. 103

ص: 8

4. تحصیل و تخصّص.. 103

5. شغل پر در آمد و بدون حاشیه. 103

6. فضیلت و برتری.. 104

7. ملاک شادکامی و بهروزی.. 104

رعایت اصول تنظیم هدف.. 104

الف) اهدافتان را به طور قاطع به زبان آورید. 105

ب) اهداف را دقیق و بااحساس مطرح کنید. 105

و ) نتایج به دست آمده را همواره ارزیابی کنید. 105

ه_) نتایج مورد نظر باید تحت کنترل شما باشند. 106

ی) نتایج و عاقبت کار را در نظر بگیرید!! 106

شخصیت هدف داران (عوامل ترقّی) 107

1- انتخاب گری.. 107

2- بهره برداری از آموخته ها 107

3- بهره گیری از تحصیلات عالی.. 107

4- خود رأیی.. 108

5- راز شکوفایی.. 108

6- مساعدت و مطابقت با الگو. 108

فراگیری روش های رسیدن به اهداف (راهکارها) 109

عملی.. 109

عملی.. 109

هدف را به واقعیت تبدیل کنید. (تمرین عملی) 110

هدف از دیدگاه بزرگان. 117

هدف از دیدگاه شعرا 118

فصل چهارم

برنامه ریزی، تدبیر و حسابگری

تعریف واژه 120

جایگاه و اهمیت آن. 121

چرا برنامه ریزی در سرنوشت انسان تأثیر بسزایی دارد؟!! 121

چگونه برای آیندۀ خود برنامه ریزی کنیم؟!! 123

الف) تحقیق و پرسش... 123

ب) زیرکی.. 123

ص: 9

ج) سؤال. 123

و) کمک استاد. 123

ه_) منافع مشروط.. 124

ی) نیاز به پافشاری.. 124

چگونگی اصول حاکم بر برنامه ریزی پیشرفته. 124

1- اصل تدریج.. 124

2- اندیشه و ابتکار. 124

3- اولویت بندی.. 125

4- بازنگری.. 125

5- بلندنظری.. 125

6- تجارب فردی و غیره 125

7- توکل و استمداد از او. 125

8- زمان بندی.. 126

9- سرعت در کنار دقّت.. 126

10- عدم تأخیر. 126

11- علمی بودن. 126

12- مثبت اندیشی و اعتقاد به وفور نعمت.. 127

13- مداومت و استمرار. 127

14- مشاوره و بررسی با اهل فن.. 127

15- نهراسیدن از اشتباه 127

16- هماهنگی و جامع نگری.. 127

خصوصیات محاسبه، تدبیر و برنامه ریزی.. 127

1- آسان شدن مشکلات.. 128

2- اسلوب خاص... 128

3- الگو و سر لوحه. 128

4- انجام هماهنگ مسئولیت ها 128

5- حاکمیت نظم. 128

6- رسیدن به اهداف مترّقی.. 128

7- رفع آشفتگی.. 129

8- شکوفایی استعداد. 129

9- قدرت آینده نگری.. 129

ص: 10

فراگیری روش های برنامه ریزی مدوّن (راهکارها) 129

علمی 129

عملی.. 129

فراگیری هفت مرحله برنامه ریزی (نکته های ثمربخش) 130

الف) ارزیابی از نحوۀ گذراندن اوقات.. 130

ب) بررسی کارهایی که باید انجام شود. 131

ج) تعیین کارهای مهّم. 131

د) شناخت اوقات حداکثر و حداقل کارآیی.. 132

و) شناخت هدر دهنده های وقت.. 132

ه_) کیفیت برنامه هفتگی.. 133

ی) نظارت بر حُسن اجرای برنامه ها 133

کیفیت محاسبۀ نفس (تغذیه روح) 133

محاسبۀ ایام. 134

مراقبت از خود با برنامۀ پیشنهادی 24 ساعته. 134

1- اهمیت صبح خیزی.. 134

2- با اذان آماده نماز شویم. 135

3- بر پای داشتن نافله صبح.. 135

4- بر پای داشتن نماز صبح و تعقیبات آن. 135

5- تلاوت قرآن، ورزش، شنیدن اخبار. 136

الف) تلاوت قرآن. 136

ب) ورزش... 136

ج) شنیدن اخبار. 137

6- آمادگی برای کار روزانه. 137

الف) بهره مندی از ویژگی های وضو. 137

ب) به نام خدا شروع کنیم. 137

ج) راه رفتن و خروج از منزل. 137

د) شخصیت عادی اجتماع. 138

7- در محل کار. 138

الف) اهداف روزانه. 138

ب) عدم سهل انگاری در کار. 139

8- در حد توان خویش مردم را یاری کنیم. 139

ص: 11

الف) قضای حاجات.. 139

ب) فضیلت و حل مشکلات مردم. 139

9- در هنگام ظهر. 140

10- در هنگام استراحت.. 140

11- رازونیاز و نماز مغرب و عشاء. 140

12- رسیدگی به خانواده 141

الف) ارتباطات خانوادگی.. 141

ب) مطالعه. 141

13- رسیدگی.. 141

الف ) با وضو خوابیدن. 141

ب) محاسبه اعمال روز. 142

14- نماز شب.. 142

15- نیکی به والدین.. 143

الف) اهمیت آن. 143

ب) شناخت احادیث متواتر در مورد آن. 144

16 _ یاری مبارزان راه خدا 144

17_ یاری ایزد متعال به مؤمنان. 145

معنویت محاسبه در برنامه ریزی.. 147

الف) ضرورت محاسبۀ نفس... 147

ب) عدم سخت گیری در آن. 148

فصل پنجم

بهره برداری صحیح از سرمایه های حیات

تعریف واژه 150

جایگاه و اهمیت آن. 151

خصوصیات رُشد. 151

1- اصلاح عملکردها 151

2- برطرف نمودن عیب های جزئی.. 151

3- پیشرفت.. 151

4- حفظ احترام. 152

5- حفظ سرمایه ها 152

6- شخصیت متمایز. 152

ص: 12

7- فضیلت و ثواب.. 152

8- منافع اجتماعی.. 152

خاطره 153

رشد، تکامل و شایستگی.. 153

الف) باهای بی رشدی.. 153

ب) بی های بی رشدی.. 154

ج) رشد اکتسابی است.. 154

شخصیت انسان رشید (عوامل رشد) 155

1- اصل گرایش به قرآن. 155

2- انس با کلام راهبران. 155

3- انس و ارتباط با گفتار مشاهیر. 155

4- تقویت آگاهی ها 156

5 - سنجش و نتیجه گیری.. 156

6 - مطالعه درس های تاریخی.. 156

فراگیری موانع رشد انسان. 156

1- جاهلان. 157

2- غافلان. 158

الف) استمرار حالت ذکر و ادامه آن. 158

ب) یقظه. 159

ج) راه دوّم برای رهایی از بیماری غفلت.. 159

3) کاهلان. 160

کیفیت روش های رشد و تکامل (راهکارها) 161

علمی 161

عملی.. 161

مراقبت و بهره برداری از سرمایه های حیات از دیدگاه روان شناسی.. 161

الف) در دورۀ نوجوانی.. 161

ب) مهارت های اجتماعی.. 162

ج ) مدیریت بازتاب.. 163

1_ حالت درون گرایی.. 164

2_ حالت برون گرایی.. 164

3_ حالت دوگانگی روانی.. 164

ص: 13

د ) مدیریت رشد اجتماعی.. 165

معنویت سرمایه های حیات از دیدگاه قرآن کریم. 168

معنویت سرمایه های حیات از دیدگاه معصومین.. 168

هماهنگی با مدیریت سرمایه های حیات از دیدگاه مشاهیر. 169

فصل ششم

توفیق (درخواست امداد و یاری از او)

تعریف واژه 172

جایگاه و اهمیت توفیق.. 173

خصوصیات توفیق خواهی.. 173

1- آسودگی خاطر. 173

2- حرکت در پرتو لطف الهی.. 173

3- سرعت در امور زندگی.. 174

4- سیر و سلوک.. 174

5- لذّت های مشروع. 174

شخصیت توفیق خواهان (عوامل حصول توفیق) 174

1_ اصل احترام به والدین.. 175

2_ اصل اخلاص... 175

3_ اصل تجربه آموزی.. 175

4_ ترحّم به مردم. 175

5_ توکّل و رضا 175

6_ حفظ دین داری.. 175

توفیق و عدم توفیق در یک خانواده 176

7- درخواست و توسل به او. 177

عوامل سلب توفیق.. 177

الف) سلب توفیق قرائت قرآن. 177

ب) مردی که توفیق نداشت.. 178

فراگیری روش های کسب توفیق (راهکارها) 179

علمی 179

عملی.. 179

کسب توفیق با توسل.. 180

1- توبه و استغفار. 180

ص: 14

2- اصل زندگی در پرتو اخلاق.. 181

3- اصل عبادت خدا 181

4- قرآن. 181

5- محبت و دوستی اهل بیت.. 181

کسب توفیق از نظرگاه آیات الهی.. 183

الف) توفیق.. 183

ب) توفیق ایمان. 183

پ) توفیق الهی در انجام تکالیف... 184

ج) توفیق الهی و توبه. 184

د) توفیق الهی و رحمت الهی.. 184

و) توفیقات الهی و حسن نیّت.. 185

ی) توفیقات در انفاق نعم الهی.. 185

توفیق از نظرگاه معصومین.. 185

کسب قابلیت از نگاه شعرا 186

فصل هفتم

حرفه آموزی و هنرمندی

تعریف واژه 188

جایگاه و اهمیت آن. 189

خصلت های هنر. 189

1- بروز استعداد ها در مجاری سالم. 189

2- بهبود وضع اقتصادی.. 189

3- بیان احساسات.. 190

4 - خوشحالی کامیابی و تغذیه روح.. 190

5_ دوری از آفات بیکاری.. 190

6 _ عزّت.. 191

7 _ یاری رسانی.. 191

شخصیت هنرمندان. 191

1_ آشنایی با هنرمندان. 191

2_ امیدواری.. 191

3- تخصص و بهره برداری.. 192

4- حس تعهد. 192

ص: 15

5- رهروی و پیروی.. 192

کیفیت هنر در منزل. 193

1- سخنوری و فنّ بیان. 193

2- شعر و شاعری.. 195

3- هنر خطاطی و نویسندگی.. 195

4- هنر خیاطی و بافندگی.. 197

کیفیت هنر در مسابقه تیر اندازی.. 199

مدیریت تحصیل هنر جویی (راهکارها) 200

مدیریت هنر جویی.. 200

مهارت های هنر جویی.. 202

نیاز به هنر جویی.. 203

هنر جویی از نظرگاه آیات و احادیث.. 204

الف) مدیریت و نیاز هر صنعتگر. 205

ب) نکوهش شب تا صبح کار کردن. 205

هنر جویی از نظرگاه بزرگان. 205

الف) آحاد ملت ها در پی کار و تلاش... 205

ب) افراد پرکار و بیکار. 206

فصل هشتم

راستگویی و امانت داری

تعریف واژه 208

جایگاه و اهمیت آن. 209

خصلت های راستگویی و امانت داری.. 209

1- آسودگی خاطر. 209

2- استحکام پیمان ها 210

3- اعتماد عمومی 210

«جوان امانتدار» 210

4- رشد اقتصادی و فرهنگی جامعه. 212

5 – عزت نفس... 212

6 – مانع اختلاف خانوادگی.. 213

7- فضیلت.. 213

از ژرفای سیره اولیاء. 214

ص: 16

8- موجب مغفرت.. 214

شخصیت راستگویان و امانت داران (راز سعادت) 215

1- اعتقاد. 215

2- رهروی از راهبر. 215

شرط حاج شیخ عبدالکریم حائری.. 216

3– عدم ستوه و رنجش... 216

4 – عدم شراب خواری.. 217

5 – عدم منافق صفتی.. 217

6 – کراهت دوستی با دروغگو. 217

شخصیت دروغگو. 218

الف) انواع دروغ. 218

ب) دروغ و خیانت.. 219

ج) چه مواقعی دروغ گفتن جایز است؟!! 221

و) توریه. 222

ی) دروغ مصلحت آمیز. 223

فراگیری انواع امانت داری.. 224

الف) امانات حق.. 224

ب) امانات سیاسی.. 225

ج) امانت اقتصادی.. 226

و) امانت خانوادگی.. 228

ی) امانات فرهنگی.. 228

فراگیری روش های امانت داری و راستگویی.. 228

علمی 228

عملی.. 229

لزوم امانت داری از دیدگاه قرآن کریم. 229

الف) اهمیت حفظ امانت.. 229

ب) اهمیت باز گرداندن امانت.. 229

ج) امانت داری از صفات مؤمنین.. 230

د) امین بودن انبیاء. 230

ه_) امین بودن کارگر. 230

ی) لزوم مراعات امانت در تجارت.. 230

ص: 17

لزوم امانت داری و راستگویی از نظرگاه امام صادق.. 231

لزوم امانت داری و راستگویی از نظرگاه بزرگان. 231

لزوم راستگویی و امانت داری.. 233

فصل نهم

زیارت و بزرگداشت شهدا

تربت شهید. 237

تعریف و معنی زیارت.. 237

1_ معنی زیارت.. 237

الف) معنای لغوی.. 237

ب) معنای اصطلاحی.. 238

2_ تعریف واژه 238

جایگاه و اهمیت آن. 238

زیارت عارفانه (انواع زیارت ) 238

1_ زیارت بر مبنای جهل (جاهلانه ) 238

2_ زیارت بر مبنای عادت (عامیانه ) 239

3_ زیارت بر مبنای عقل و علم. 239

4_ زیارت عارفانه (زیارتی بر مبنای عشق و عرفان) 239

زیارت فرصتی برای شناخت نیازها (توصیف زیارت ) 239

زیارت فرصتی برای تکامل زائر است.. 241

زیارت معنوی شهید کربلا.. 242

فواید زیارت.. 243

1_ اجابت حاجات.. 244

2_ بزرگداشت شهید و شهادت.. 244

گریه بر شهید. 244

3_ تداوم اعتقاد. 245

4_ سیر و سلوک.. 245

5_ پاداش و ثواب.. 245

«پیوند با شهیدان» 246

6 – کسب فضایل معنوی.. 247

7_ مغفرت.. 247

8 _ نشاط، ناشی از ایمان و تغذیه روح.. 248

ص: 18

مدیریت روش های زیارت (راهکارها ) 248

علمی 248

عملی.. 248

معنویت شهید و چگونگی زیارت از دیدگاه قرآن کریم. 248

شهادت در راه خدا 248

الف) آمرزش و شهادت.. 249

ب) آمرزش و شهید. 249

ج) شهید زنده است.. 249

د) عظمت مقام شهید. 249

و) عظمت، مقام و اجر شهید. 250

ه_) عظمت، مقام و اجر عظیم شهید. 250

معنویت و حیات واقعی شهید. 250

الف) بالا ترین نیکی.. 251

ب) برترین قتل شهادت است.. 251

ج) برترین مبارز شهید است.. 252

د) خون شهید. 252

ذ) شفاعت شهید. 252

و) شهیدان و تبریک... 253

ه_) شهید درد جراحت را احساس نمی کند. 253

ی) شهید و کفّاره گناهان. 253

فصل دهم

سرعت، سبقت و تلاش برای الگو شدن

تفاوت «سرعت» و «سبقت» 256

تعریف واژه 257

جایگاه و اهمیت آن. 257

الف) اهمیت آن. 257

ب) جایگاه سرعت و سبقت.. 258

خصوصیات سرعت و سبقت.. 258

1) استفاده کامل از لحظات زندگی.. 259

2) اعتماد واطمینان. 259

3) روابط سازنده در خانواده 259

ص: 19

4) سرعت در اعمال دینی.. 260

5) سیاست.. 260

6) عدم ملالت.. 260

7) کیاست و بزرگی.. 260

8) مورد اطمینان. 261

9) موفقیت.. 261

10) نشاط ایمانی.. 261

11) هم دردی با قشر کم در آمد. 261

خاطره 261

شخصیت سبقت گیرندگان واقعی (ملاک های موفقیت آفرین) 262

1) اسیر سرعت خویش نیستند !! 262

2) تأمل کامل.. 262

3) خستگی ناپذیری.. 262

4) دور اندیشی.. 263

5) عدم ترس های بی مورد. 263

6) عدم سرعت غیر مجاز. 263

7) هر چیزی در جای خویش... 263

فراگیری روش های سرعت و سبقت.. 263

علمی 263

عملی.. 264

فراگیری روش های الگو شدن. 264

نمونه ها و الگوها از دیدگاه قرآن. 264

الف) پیامبر الگویی بزرگ.. 264

ب) حضرت ابراهیم الگویی بزرگ.. 265

ج) حضرت عیسی الگوی مناسب.. 265

د) قارون الگوی دنیا پرستان. 266

فصل یازدهم

عادت ممدوح

تعریف واژه 268

جایگاه و اهمیّت آن. 268

خصوصیات عادات ممدوح.. 269

ص: 20

1) ابعاد اجتماعی.. 269

هجرت از عادت.. 269

2) ابعاد خانوادگی.. 270

کنترل عادت ها 270

3) اصل کاربرد. 271

4) تحول ملت ها 272

5) تقویت اندیشه. 272

6) قدرت ابتکار. 272

7) فرصت شناسی.. 273

8) نمود و اصل مذهبی.. 273

9) نمود و اصل ملی.. 273

شخصیت پیروان عادات ممدوح.. 273

1) پرورش نفس... 273

خاطره 273

2) تسلط و برتری.. 274

مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی.. 274

3) چشم انداز زیبایی رفاقت.. 274

4) عدم مطلق نگری.. 275

5) متعصبین جاهل.. 275

فراگیری روش های تغییر عادت (قاعده طلایی ) 275

مدیریت عادت از دیدگاه آیات الهی.. 275

الف) افراد ستم پیشه (عاقبت عادت مذموم) 276

ب) تسلط بر عادت.. 276

ج) عادت به گناه 276

د) عادت و ارزش های اخلاقی پسندیده 277

و) غلبه عادت بر فطرت.. 277

ه_) غلبه عادت و رویگردانی از حق.. 277

ی) غلبه عادت مذموم. 278

مدیریت عادات ممدوح از دیدگاه روایات.. 278

الف) الگوی والا. 278

ب) ترک عادات ناپسند. 278

ص: 21

ج) روش ترتیب روح.. 279

د) عادت به تقوا 279

ذ) عادت به صبر. 279

و) عادت مذموم. 279

ه_) عادت معتاد. 280

ی) هنر ترک عادت.. 280

فصل دوازدهم

عبرت (آموخته های عملی)

تعریف واژه 283

جایگاه و اهمیّت آن. 283

خصوصیات آموخته های عملی.. 283

1) آقایی و بزرگی.. 283

2) ابزار خلاقیت و قدرت.. 283

3) اندیشه گرایی.. 284

حکایت.. 284

4) عدم انحراف تاریخی.. 285

5) خسارت و شکست.. 285

6) قانع و سازگار. 285

7) قرب الهی.. 285

سر بُریدن به جای سیلی خوردن! 286

8) نشاط ناشی از ایمان و عدم یأس... 287

شخصیت عبرت گیرندگان. 287

1 – استعداد یابی.. 287

2- بهره برداری از شناخت.. 287

3) بهره گیری از هشدارها 288

4) پاک سازی درون. 288

حکایت.. 289

5) عدم اتلاف وقت.. 289

6) عدم فراموشی.. 290

فراگیری را ه های عبرت آموزی (راهکارها) 290

علمی 290

ص: 22

عملی.. 290

معنویت و عبرت از دیدگاه آیات الهی.. 290

الف) تقوا شرط عبرت آموزی.. 290

ب) خانه های خالی ظالمان گذشته مایه عبرت.. 291

ج) درس های پند آموز تاریخ.. 291

د) عبرت در زمین.. 291

و) عبرت و اربابان بصیرت.. 291

ه_) عبرت و عاقبت شوم کفار گذشته. 292

ی) عدم چشم بصیرت آدمی باعث عبرت نگرفتن از تاریخ.. 292

معنویت عبرت از نظرگاه روایات.. 292

الف) پند آموزی از پیشینیان. 292

ب) دنیا و عبرت از آن. 293

ج) عبرت و پند اندک.. 293

و) عبرت و سلامتی از گناه 293

ه_) عبرت و عدم انحراف.. 294

ی) مراحل عبرت.. 294

فصل سیزدهم

عدم آشفتگی و تزلزل

تعریف واژه 297

جایگاه و اهمیت آن. 297

خصوصیات عدم تزلزل. 297

1) انجام اعمال نیکو و وجدان فروزنده 297

2) انجام کارهای بزرگ.. 297

3) تصمیم قاطع. 298

4) ثبات عقیده 298

5) عدم آسیب های تن و روان. 298

6) عدم همکاری با دزدان فرصت ها 298

7) نوید بخش انضباط.. 298

شخصیت افراد بدون تزلزل (راه رسیدن به مقصود ) 298

1) ارتباط قلبی.. 299

2) چگونه زیستن.. 300

ص: 23

3) درخواست و توسل.. 301

4) عدم افکار نامطلوب.. 301

5) عدم خود باختگی.. 301

6) کنترل و تعادل. 302

فراگیری روش های عدم آشفتگی و تزلزل (راهکارها) 302

علمی 302

عملی.. 302

مدیریت عدم تزلزل از دیدگاه حضرت علی 302

مدیریت عدم تزلزل از دیدگاه بزرگان. 303

فصل چهاردهم

عدم اعتیاد

تعریف واژه 306

جایگاه و اهمیت آن. 306

خصوصیات عدم اعتیاد. 307

1) اطاعت از ایزد متعال. 307

2) اطمینان برتر. 308

3) امنیت و ارتباطات در خانواده 308

4) امین.. 308

5) چشم انداز زیبایی.. 308

6) دوری از کسالت.. 309

7) روح سالم در بدن سالم. 309

8) شغل شرافتمندانه. 309

9) عامل مددرسانی.. 309

10) عدم تباهی.. 310

11) منافع اجتماعی.. 310

12) منافع خانوادگی.. 310

باید پیشگیری شود، زیرا معتاد مریض است!! 310

دیدگاه قرآن کریم درباره اعتیاد. 311

الف) ماده مخدر و فساد در زمین.. 311

ب) مادۀ مخدر و کارهای افراطی.. 312

ج) مادۀ مخدر و هلاکت.. 312

ص: 24

د) مذمت عدم مواظبت از اموال. 313

و) مذمت مادۀ مخدر و غفلت.. 313

ه_) نکوهش کارهای بیهوده 314

ی) دیدگاه پیامبر درباره اعتیاد. 314

روش های عدم اعتیاد. 314

فصل پانزدهم

عدم سستی و تنبلی

تعریف واژه 318

جایگاه و اهمیت آن. 319

خصوصیات عدم سستی و تنبلی (کلید جادویی کامیابی) 319

1) ارزش برای موفقیت ملّت ها 319

روایت.. 319

2) امیدهای تحقق یافته. 320

استخارۀ سیاحتگر شرق و غرب.. 320

3) بهترین پشتیبان. 322

«بند کفش» 322

4) پیروزی ملت ها 322

5) چگونه زیستن.. 323

«خواهش» 323

6) حفظ موقعیت های مناسب.. 323

7) خوشحالی.. 324

8) دشمنی با شیطان. 324

9) سلامت نفس... 325

10) نجات از رذیلت ها 325

شخصیت عمل گرایان. 326

1) استعداد شناسی.. 326

2) اصل قدرت اراده 326

3) پرواز بر فراز قلّه های ترقّی.. 327

روایت.. 327

4) سعی شرافتمندانه. 327

روایت.. 327

ص: 25

5) عدم هراس از شکست.. 328

6) عدم سستی باعث ثروت.. 328

از خشکبار فروشی تا شهرت نویسندگی.. 328

7) عدم شکایت از روزگار. 329

8) قانون سلطه. 329

9) مدرسه معرفت.. 329

«کوشش ادیسون» 329

10) یکرنگی اصل حیرت انگیز. 330

فراگیری روش های مبارزه با سستی و تنبلی.. 330

1) آگاهی.. 330

2) استمداد از پروردگار. 330

3) انضباط و نظم پذیری.. 331

4) تقویت ایمان. 331

5) دل نبستن به دنیا 331

6) کسب موفقیت های دنیایی و آخرتی.. 332

عدم سستی و تنبلی از نظرگاه آیات الهی.. 333

الف) آثار تلاش... 333

ب) تلاش برای کسب دنیا و نتیجۀ آن. 333

پ) تلاش در راه خدا 334

ج) سعی و تلاش بی ثمر. 334

و) هدایت در راه تلاش برای کسب روزی.. 334

ه) هدایت و مطلوب بودن تلاش برای کار نیک... 335

مدیریت کوشش و تلاش از نظرگاه ائمۀ هدی.. 335

مدیریت کوشش و تلاش از دیدگاه بزرگان. 336

الف) از حرف تا عمل.. 336

ب) خواسته ها و آرزوهای انسان. 337

ج) کار و تلاش لازمۀ زندگی بشر. 337

فصل شانزدهم

عدم همکاری با ستمگران

تعریف واژه 340

جایگاه و اهمیت آن. 340

ص: 26

چرا با ستمگران مبارزه می کنیم ؟!! 341

چگونگی پاسخ ظالم در روز قیامت.. 347

چگونگی و چرایی یاری ظالمان. 349

چگونگی بی تفاوتی نسبت به ظالم. 350

خصوصیات عدم تمکین ظالمان. 354

1) آزادی جوامع. 354

2) استقلال ملت ها 354

3) امنیت احاد ملت ها 354

«مقدس اردبیلی» 355

4) حاکمیت اسلامی 355

روایت.. 356

5) عدالت موجب خوشبختی.. 356

6) غفران. 356

7) نشاط ناشی از فضیلت.. 356

شخصیت مبارزان و مجاهدان راه خدا (زندگی نمونه) 357

1) ایمان به خدا و روز بازپسین.. 357

2) جوانمردی و مروّت.. 357

3) استمداد از او. 357

4) شناخت.. 358

5) عدم فریب.. 358

تصمیم ناگهانی.. 358

6) وجدانی بیدار. 360

شخصیت و تمایلات ستمگران. 360

«چرا ستمگران بر امور مسلّط شدند؟!!» 360

فراگیری روش های عدم تمکین ستمگران (راهکارها) 361

مفاسد تمکین ستمگران. 361

مفاسد تمکین با ستمگران از نگاه آیات الهی.. 362

الف) آیات الهی و شقاوت.. 362

ب) آیات خدا برای عدم حمایت ستمگران دنیا 363

ج) حکومت ظالمانه. 363

د) رابطه تکبّر و ظلم. 363

ص: 27

و) محکوم به شکست.. 364

ی) محکومیت ستمگران. 364

مفاسد عدم مبارزه با ستمگران از دیدگاه پیامبر اسلام. 364

الف) بدترین اخلاق حکمرانان. 365

ب) پرهیز از درمان. 365

مفاسد عدم مبارزه با ستمگران از دیدگاه مشاهیر. 366

الف) عامل اصلی پیدایش ظالمان. 366

ب) زور گویی و استفاده نامحدود از قدرت.. 366

ج) قبول ظلم. 366

مفاسد عدم یاری ظالمان از دیدگاه شعرا 367

فصل هفدهم

گرایش به قرآن

تعریف واژه 371

جایگاه و اهمیت آن. 372

خصوصیات گرایش به قرآن. 372

1) آب حیات.. 372

روایت.. 372

2) استمداد. 373

3) تازگی و طراوت.. 373

4) دارویی بدون عوارض منفی.. 373

«هجرت از گناه» 374

5) زندگی سعادتمندان. 375

«کاش به حفظ قرآن می پرداختیم» 375

«اقبال لاهوری و انس با قرآن» 376

6) شفاء و رحمت.. 376

7) گرایش به ارزش ها 377

«هدایت خاصّه» 378

8) نشاط ناشی از ایمان. 379

شخصیت قاریان قرآن. 379

1) پناه بردن به خدا 379

2) ترتیل (روشن و شمرده خواندن) 380

ص: 28

3) تفکّر و تدبّر. 380

وای بر قاریان بدون تدبّر! 381

4) خشوع. 382

«یاد جهنم به وسیله قرآن» 382

5)مسواک.. 383

شناخت و چگونگی آشنایی با قرآن. 383

آموزش و تعلیم. 384

تجوید. 384

حفظ آیات و معنای ظاهری آنها 384

شناخت مفاهیم معانی و مقاصد. 384

مرحلۀ آشنایی با علوم قرآنی و دانستنیهای آن. 385

قرآن چگونه کتابی است ؟!! 385

قرآن کریم از نگاه آیات الهی.. 387

قرآن کریم در اشعار شعرا 390

قرآن کریم معجزۀ جاوید. 390

قرآن و عترت امانت پیامبر اسلام. 391

فهرست منابع. 398

ص: 29

ص: 30

در دوران کنونی که عصر ارتباطات نام دارد، از تهاجم ویروس های کامپیوتری گرفته تا آنچه حاصل سردرختی یا کشت زمینی را با مشکل مواجه می کند، از اطاق های عمل جراحی پزشکی که آسیب های جسمی را برطرف می سازد تا تیم های خوش ترکیب ورزشی همه و همه دارای طبیبان حاذق می باشند. بنابر این برای استفاده هر چه بهتر از سرمایه های حیات آفت زدایی ضروری است و برای این کار شناخت آسیب ها اصل اساسی آن است .(1)

با شناخت آفت ها و تلاش در جهت رفع آنها، دستاوردهای بهروزی آفرین را حفظ نموده تا از گرداب آفت زدگی محفوظ بماند. گاهی آسیب های احتمالی به ما خسارت های جبران ناپذیری وارد می کند و ما را از حرکت برای رسیدن به اهداف مادی و معنوی خویش باز می دارد. بنابر این باید آن آفت ها را شناسایی کرده و سپس با برنامه ریزی مدوّن در جهت رفع آنها کوشش نماییم.

بد نیست بدانید که «آسیب شناسی یکی از علوم متداول زندگی انسان است. به دلیل اینکه نه تنها در امور تشریعی و جاری انسان، بلکه در همه مخلوقات و پدیده های هستی احتمال آفت زدگی وجود دارد. (آفت تکوینی) حیوانات، گیاهان و جامدات در جهان می توانند دچار آسیب شوند و تأثیرات منفی در روند زندگی انسان ایجاد نمایند. همچنان که اندیشه، عقاید، اخلاق و رفتار هر انسان نیز ممکن است دچار آفت گردد. شناخت به موقع، کنترل و درمان آنها یکی از مهم ترین وظایف انسانی ماست».(2)

ص: 34

صد هزاران دام و دانه است ای خدا

ما چو مرغان حریص بی نوا

دم به دم ما بسته ای دام نویم

هر یکی گر باز و سیمرغی شویم

می رهانی هر دمی ما را و باز

سوی دامی می رویم ای بی نیاز

ما در این انبار گندم می کنیم

گندم جمع آمده گم می کنیم

می نیندیشیم آخر ما به هوش

کین خلل در گندم است از مکر موش

موش تا انبار ما حفره زده است

واز فنش انبار ما ویران شده است

اول ای جان دفع شر موش کن

وانگهان در جمع گندم کوش کن

بشنو از اخبار آن صدرالصدور

لا صلات تم الا بالحضور

گرنه موشی دزد در انبار ماست

گندم اعمال چل ساله کجاست؟(1)

تضییع جوانی است و تضییع جوانی گناه است و سوگند به خدای محمد(صلی الله علیه و آله) جایگاه گناهکار در آتش خواهد بود».(1)

زرتشت می گوید:

« کسی که بر نفس خود غلبه نکرد، بر هیچ چیز غالب نخواهد شد.»(1)

گر از پی شهوت و هوس خواهی رفت از من خبرت که بینوا خواهی رفت(2)

نکرده است. ولی الاغت را نگاه کن چگونه استخوان هایش از هم پاشیده است، اکنون بنگر خداوند چگونه این لاشۀ پوسیده را زنده می سازد. عُزَیر نگاه کرد و دید استخوان های الاغ به هم پیوند خورد و گوشت آنها را پوشانید و به حالت سابق در آمد. پس از دیدن آن منظره گفت:

«أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»(1)

می دانم که خداوند بر هر چیز قادر است.

از آنجا به شهر برگشت و دید همه چیز دگرگون است.

به کسان خود گفت:

من عُزَیر هستم باور نکردند، وقتی تورات را از حفظ خواند، باور کردند چون کسی جز او تورات را از حفظ نداشت.

هنگامی که عُزَیر از خانه بیرون رفت، پنجاه ساله بود و همسرش در ماه آخر دوران حملش به سر می برد؛ وقتی که به خانه برگشت، او با همان شادابی پنجاه سالگی بود و پسرش صد سال داشت.(2)

بنابر این به دلیل ارتکاب گناه و معصیت قوم بنی اسرائیل به عذاب و عقوبت دنیوی و اخروی دچار شدند و با معجزه ای از جانب خداوند متعال بر عزیر پیامبر و طریقه زنده شدن مردگان عبرتی بزرگ فرا راه آنان بود.

آری!! گناه و معصیت آفت دنیا و آخرت بوده و علاوه بر بدبختی در دنیا، عذاب آخرت را نیز در پی دارد.

مرحوم خوانساری چنین ادامه داد: یک روز به عیادتش رفتم، حالش بد بود، از نظر مادی نیز در مضیقه بود. در این اثنا به پسرش گفت: لوازم منزل را به بازارببر و بفروش و با پولش برایم دارو خریداری کن تا از مرض خلاصی یابم.

گفتم: این چه حرفی است ؟!

آه سردی کشید و گفت:

من سرمایه زیادی داشتم ولی مدت ها قبل مرضی در کربلا شایع شد که علاج آن را پزشکان منحصر به آب لیموی شیراز دانستند، به همین دلیل آب لیمو گران و کمیاب شد.

با خود گفتم: آب لیمو را با آب مخلوط کن؛ زیرا بوی آب لیمو از آن به مشام می رسد، و آن را به قیمت آب لیموی خالص بفروش تا پول دار شوی.

سپس چنین کردم و آب لیمو در کربلا به انحصار من در آمد و سرمایه زیادی از این مال آمیخته به حرام به دست آوردم، تا جایی که در صنف خود مشهور شدم.

اکنون هر چه داشته ام فروخته ام. آهی در بساط ندارم و مریض و درمانده ام. فقط این آخرین متاع بود که به فرزند خود گفتم، بفروشد، یا از مرض خلاص می یابم یا می میرم.

بنابراین در می یابیم که یک گناه، عاقبت او را به ناکامی و بدبختی کشانید.

آری!! هوس، آفتی بزرگ است که باعث گناه گردیده و دنیا و آخرت آدمی را متلاشی می سازد.

نموده و نمی تواند به حرکت خویش ادامه دهد.

غرور و خود بینی آفت بزرگی است. برای تداوم راه سعادتمندانه باید با این آفت بزرگ به مبارزه بر خیزیم، تا آثار و فواید آن فرا راهمان قرار گیرد.

حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام)فرمود:

«بدترین آفت خرد،خود بزرگ بینی است.»(1)

زنون می گوید:

«متکبر حتی یک دوست واقعی ندارد و متواضع حتی یک دشمن واقعی.»(2)

تکبر محرّکی بلند پرواز و خطرآفرین است که نه تنها موجب حرکت به سوی کامیابی نمی شود بلکه موجب ناکامی می گردد.

پس از مدتی، اعمالی که از نادانی و جهالت او سرچشمه گرفته ما را دچار سکون و بحران کرده و از راه هدایت به چاه ضلالت سرنگون می نماید. بنابر این اگر بخواهیم از مصلحت ها فاصله نگیریم، باید یار خردمند انتخاب نموده و از دونان جدا شویم. «دوست یابی از دیرباز مورد علایق فطری بشر بوده به طوری که با بیان مشکلات و مسائل زندگی خود به دوستان همواره سعی در رفع معضلات و مشکلات خویش داشتند». به عبارت ساده ؛

دوست داشتن برای انسان سعادت بوده و به نفع جوامع بشری است.(1)

بدین جهت باید با آفت زدایی در آیین دوست یابی به مراد خویش برسیم.

لاروشفوکو می گوید:

«دوست حقیقی از همه چیز گرانبهاتر است و کمتر کسی هم در صدد به دست آوردنش است.»(2)

«سخن گویی و سخن دانی، سخن سنجی و سخن رانی چهار هنر اصلی سخن در زندگی است.»(1)

بد نیست بدانید که؛ سخن تیری است در کمان شما؛ اگر شکار خوب می خواهید، باید درست هدف بگیرید.(2)

است؛ زیرا این وصف پسندیده خصلت های قابل ملاحظه ای دارد که به ما یاری شایانی می رساند.

حضرت علی(علیه السلام)می فرمود:

«آفة الوَرَع قِلّة القَناعَة»

«آفت پارسایی کمی قناعت است.»

برای آفت زدایی از ثروت خویش، باید اسراف و تبذیر را به کناری گذاشته و قناعت کنیم، هر قدر که اندازه نگه داریم می توانیم بر سرمایۀ خویش افزوده و آیندۀ خویش را تأمین نماییم.

ارسطو می گوید:

«قناعت پیشه کن تا مستغنی شوی»(1) زیرا «صرفه جویی،خود یکی از منابع مهم درآمد است.»(2)

می یابیم. بنابراین آسیب شناسی از ثواب وافری بهره مند بوده و فضیلتی چشمگیر دارد.

حضرت امیر( علیه السلام) می فرمود:

«آفَةُ العِبادَةِ الرِّیا»(1)

«آفت عبادت، ریا و خودنمایی است.»

از این روی در آسیب شناسی نیز چون همۀ امور زندگی با دوری از ریا و تظاهر و با اخلاص کامل می توانیم بر عبودیت و معنویت خویش افزوده و از فضیلت و ثواب دنیوی و اخروی آن بهره مند شویم.

فرمود: «ای زن! بترس از اینکه تو در نزد پروردگارت از این کبوتران پست تر باشی، زیرا این کبوتران در چنین شرایطی هجرت نمی کنند، ولی تو با از دست دادن یک فرزند از خدا قهر کرده ای و این همه بی تابی می کنی و سخنان ناشایست بر زبان می رانی».

مادر چون این سخنان را شنید اشک از دیده برگرفت و دیگر بی تابی ننمود.

تا اینکه به پیامبر ختمی مرتبت آیه زکات نازل شد و پیامبر مأمورانی برای اخذ زکات فرستاد.

یکی از آنها به سراغ او رفت. گفت: دستور خداست که این مقدار باید بدهی تا در راه خدا مصرف شود.

گفت: اول به سراغ دیگران برو و بعد به اینجا بیا.

او ابتدا به سراغ دیگران رفت و سپس برگشت.

ثعلبه مدتی نگاه کرد، و گفت: این با باج گرفتن چه فرقی می کند؟

چشم فقرا کور شود می خواستند کار بکنند!!

این همان آدمی بود که به پیامبر گرامی9 می گفت: اگر از فضل خود ثروت به ما ببخشی انفاق می کنیم و از صالحین خواهیم شد. سپس به مأمور زکات رو کرد و گفت: ما که با سخاوتیم پول نداریم، آنهایی که پول دارند کرم ندارند.

در این گونه آزمایش ها اگر انسان مراقب خود نباشد به غفلت فرو می رود.(1)

موضوع

عمل

آفت:عدم خلوص، ریا و تظاهر، خودبینی عمل بدون خرد و آگاهی

منشأ:حضرت محمد(صلی الله علیه و آله): هر که عمل بد کند در دنیا سزای آن ببیند. (نهج الفصاحه، حدیث 2634)

علاج:عمل همراه با آگاهی و خرد باشد،تداوم در عمل خداپسندانه، خودسازی

سلامت

آفت:امراض روحی مانند حسادت و بد بینی ورضلیت های اخلاقی دیگر

منشأ:حضرت امیر(علیه السلام):شگفت که حسودان از سلامتی خود غافل مانده اند!! نهجالبلاغه،ح 325

علاج:شناخت رذیلت ها وامراض روحی گوناگون جهت دوری از آنها، شناخت طریقه تزکیه جهت خود سازی در این زمینه، زدودن رذیلت ها و جایگزین نمودن فضیلت های انسانی و مکارم اخلاقی

دوست:

آفت:به خشم آوردن او، دوست نادان – تنهایی

منشأ:حضرت امیر(علیه السلام):شگفت که حسودان از سلامتی خود غافل مانده اند!! نهجالبلاغه،ح 325

علاج:متانت و صبر- عدم افراط و تفریط درمحبّت به وی، خدا را در نظر داشتن و رضایت خاطر او را فراهم نمودن- شناخت و عمل به آئین دوست یابی از نظرگاه دین و روانشناسی _ (دوستی با خردمندان)

سخن:

آفت:پرگویی، دروغ گفتن، غیبت،فحش دادن، بدصحبت کردن(سخن پراکنی)

منشأ:آناتول فرانس:آنچه انسان را از حیوان تمیز می دهد،صفت دروغ و حس بیان است.رهنمون،ص 423 حضرت محمد(صلی الله علیه و آله):آفت سخن،دروغگویی است.همان منبع

علاج:تأمل و تفکر در سخن گفتن – در هنگام بیان سخن خدا را در نظر گرفتن و خویش را در محضر او دیدن، استفاده از آداب سخن گفتن، آرام و نرم

سخن،سخنرانی نمودن

ص: 53

موضوع

راز داری

آفت:غفلت،پرگویی و ساده دلی

منشأ:مرزبان نامه: راز با مرد ساده دل و بسیار گو و می خواره و پراکنده صحبت مگوی که این طایفه از مردم بر کتمان آن قادر نباشند. رهنمون،ص 377.

علاج:هوشیاری،کرامت،بلند همّت،محافظت و تفکّر هنگام بیان و سخن- سکوت

بخشش و نیکی

آفت:زیاده روی در بخشش، ناداری، منّت، معطل کردن، اسراف و ولخرجی، عقب انداختن وعده ها

منشأ:حضرت محمد: منّت آفت بخشش است. نهج الفصاحه،ص 31. سقراط:بخشش نباید چندان باشد که سبب تنگدستی شود.بزرگان چه گفته اند؟69

علاج:اعتدال در بخشش و (عدم افراط و تفریط در آن )، تزکیه، به وعده عمل نمودن در مورد این موضوع

ازدواج

آفت:عدم توافق و تفاهم اخلاقی

منشأ:ژول ورن:آفت ازدواج قبل از آن تردید است و بعد از آنخودخواهی. بزرگان چه گفته اند؟، ص 39.

علاج:دوری از رذیلت های اخلاقی و برخورد نیکو، رعایت حقوق زن و شوهر

برخود نیکی

آفت:دوری از آداب معاشرت بد صحبتی و ناسزاگویی، بخل.

منشأ:حضرت محمد: بد صحبتی بخل است و ناسزا گویی و بد خویی. نهج الفصاحه،ص 50

علاج:شناخت و بکار گیری آداب معاشرت، تبسّم

جوانی

آفت:غنیمت نشمردن آن

منشأ:حضرت محمد: پروردگارتو جوانی را که جوانی نکند، دوست دارد.

علاج:غنیمت شمردن. فرصت ها در جوانی

خوشحالی

آفت:غصه، درد و رنج، دعوا، دشمنی و جنگ

منشأ:وین دایر: منابع غم و درد و رنج خود را صادقانه ارزیابی کنید و آنگاه با تکرار عبارت: عامل درد و رنج تنها در وجود من است و قصد دارم ازملامت هر کس و هر چیز در این زمینه دست بشویم» جدایی از درد را تمرین کنید.(اندیشه های ماندگار، ص 109)

علاج:شوخی متعارف، خنده، نیمه پر لیوان را دیدن، صلح و سازش، طرز فکر و تلقین

ص: 54

موضوع

دین داری

آفت:بدگمانی، هوس و خواهش های نفسانی

منشأ:حضرت محمد: هوس، آفت دین است (نهج الفصاحه ص 31. حضرت محمد: هر چیزی آفتی دارد کهمایه فساد آن می شود و آفت این دین زمامداران بدند. (همان)

علاج:پرهیز از بدبینی در دین، مبارزه با نفس.

آراستگی و زیبایی

آفت:خود پسندی، غرور و خود بینی

منشأ:حضرت محمد: دوستی پدر خویش را حفظ کن و رشتۀ آن را مبر که خداوند نور تو را خاموش می کند. نهج الفصاحه، ص 164.

علاج:دوستی،محبت و عشق ورزی به والدین تمرین و پیگیری در اطاعت و احترام، خاطرات خوش و خوبی های آنان را دیدن و بازگو نمودن

اعتماد به نفس

آفت:موانع اعتماد به نفس، خود کم بینی، عدم اطمینان، باور نداشتن قدرت خلاقه و ارزش های وجودی

منشأ:وین دایر: همیشه اعتماد به نفس خویش را حفظ کنید و به دیگران نیز مجال ندهید، آن را سست و متزلزل سازند وبدانید که خود کم بینی و عدم اطمینان مانعی بر سر راه موفقیت و کامیابی می باشد،هدیه، ص 228

علاج:آگاهی و شناخت موانع اعتماد به نفس و رفع آن، باور و اطمینان به قدرت خلاقۀ درونی وارزش های خویش.

امید

آفت:آرزوهای واهی،یأس، در انتظار مرگ به سر بردن

منشأ:وین دایر: خواسته خود را به میل و آرزو تبدیل کنید، شما تجلی همه برکت های بی کرانه اید و استحقاق دارید که در وفور نعمت عالم هستی سهیم باشید. پس برای آمال و آرزوهای خود محدودیت قایل نشوید. اندیشه های ماندگار ص 71.

علاج:مأیوس نشدن و داشتن آرزوهای خردمندانه، تبدیل نمودن امید ها و آرزوها به واقعیت، ژرف اندیشی و امید به فردا

ص: 55

موضوع

مشورت

آفت:خود رأیی و در هم شکستن آراء

منشأ:حضرت علی: آفت مشورت در هم شکستن آراء است. میزان الحکمه، ج 1، ص 151

علاج:بکار گیری مشاوره در زندگی تبادل نظر در همۀ امور زندگی با بزرگترها و خردمندان، مراجعه به مشاور خانواده جهت زندگی مشترک.

وجدان

آفت:عدم پیروی از ندای درونی، عذاب وجدان

منشأ:حضرت علی: عذاب وجدان آتشی است که هستی را خاکستر خواهد کرد از این آتش بهراسید. سخنانبزرگان ایران و جهان،ص 948

علاج:شناخت وجدان و بیدار نمودن ندای درون خویش و به آن ترتیب اهمیت دادن با اعمال خدا پسندانه ای که مطابق وجدان باشد. پیروی از ندای درونی خویش(وجدان) در هر شرایطی و مکانی

اعتدال

آفت:بخل ورزیدن گاهی افراط و گاهی تفریط احتیاط بیش از اندازه، دیوانه وار خطر کردن

منشأ:حضرت امیر: آنکه ترک میانه روی کند سرگردان است.

علاج:پی گیری و رعایت میانه روی در تمامی کارها و ریشه کن کردن صفت بخل، و یا بخشش بیش از اندازه در امور زندگی

تواضع و فروتنی

آفت:کبر،غرور،خود بزرگ بینی و خود پسندی

منشأ:ابن مقفع: اگر آفتی برای عقل باشد همانا خود پسندی است، رهنمون ص 214. منتسکیو: انسان مانند رودخانه است هر چه عمیق تر باشد آرام تر است رهنمون، ص 565

علاج:آگاهی و شناخت ویژگی های فروتنی، بالاتر از خود را دیدن و به اصطلاح عامیانه خاکی شدن.

لذت های مشروع

آفت:شیفتگی به لذّت و خوشگذرانی علاقه افراطی به دنیا

منشأ:حضرت علی: آفت نفس شیفتگی به دنیاست. میزان الحکمه،ص 151. حضرت علی: سر آمد آفت ها شیفتگی به لذّت ها و (خوشگذرانی) است. میزان الحکمه.

علاج:دوری از لذّت های نامشروع و خواسته های نفسانی به واسطۀ تزکیه، ترک گناه و نافرمانی خداوند، درخواست توفیق از او برای کسب لذّت های مشروع.

ص: 56

موضوع

عدالت

آفت:کمی پارسایی، تصدیق فاسقان، حق را باطل و باطل را حق جلوه دادن

منشأ:امام علی: عدل آن چیزی است که هر چیز در جای خودش قرار بگیرد.

علاج:امام علی: عدل آن چیزی است که هر چیز در جای خودش قرار بگیرد.

آزادی

آفت:تعدّیو تجاوز به حقوق دیگران، عدم مسئولیت پذیری،سرکشی.

منشأ:تن:آزادی حقیقی مطیع قوانین درونی خویش و (قوانین بیرونی) بودن است. جام اندیشه، ص 19. جورج برنارد شاو: آزادی یعنی مسئولیت پذیری و از این رو بعضی از ما از آن می ترسند.همان منبع، ص 20

علاج:رعایت قانون، عدم تجاوز به حقوق مردم، همسایگان و خانواده، عدم سرکشی، وظیفه شناسی.

زیرکی

آفت:حیله گری،خود ستایی و غرور، پیروی از هوای نفس

منشأ:برو نوجوردانو: به هوش خودت مغرور نشو، از تو باهوش تر هم هست. بزرگان چه گفته اند؟ص 311. جرجی زیدان: حتّی زرنگ ترین افراد نیز گاه (به علت حیله گری) محتاج می شوندکه بی هوش باشند. همان منبع

علاج:تزکیه،فروتنی و عدم خود بزرگ بینی سعادت دنیا و آخرت را طلبیدن و برای هر دو تلاشنمودن(فقط دنیا را نخواستن)

حافظه

آفت:فراموشی

منشأ:آنچه را که با خوشی و لذّت آموخته ایم هرگز فراموش نمی کنیم. رهنمون ص 259

علاج:تکرار– یادداشت برداری، تلقین مثبت، طب گیاهی برای تقویت حافظه.

ص:57

موضوع

زمان شناسی و مدیریت زمان

آفت:عدم استفادۀ بهینه از فرصت ها

منشأ:بالزاک: اتلاف وقت گرانبهاترین خرج هاست. رهنمون ص 799. عبداله منارل:از ابومسلم خراسانی پرسیدند،از چه به این مقام رسیدی؟ گفت: کار امروز را به فردا نینداختم، همان منبع، ص 800

علاج:شناختن ارزش وقت، شناختن دزدان فرصت ها و مبارزۀ با آن، وظیفه شناسی.

ادب و تربیت

آفت:عدم شناخت آداب زندگی در تمامی زمینه ها،حماقت.

منشأ:آناتول فرانس: ادب بدون علم، طبل میان تهی و نوشتۀ علمی خالی از محسنات ادبی، تلخ و زننده است. جام اندیشه، ص34. شیخ ابی سعید: ادب کردن، احمق را چون آبست در بیخ حنظل. همان منبع،ص 35

علاج:شناخت اهمیت و ویژگی های ادب و تربیت،شناخت و کاربرد آداب زندگی در همه زمینه ها

شجاعت

آفت:سرکشی،تعدّی، از دست دادن دور اندیشی و احتیاط، عدم مهارت و تدبیر

منشأ:ابوعلی سینا: شجاعت در زور بازو نیست، در مهار نفس است. جام اندیشه، سخن 6019.

فردریک کبیر: شجاع بی مهارت وتدبیر، زود فریب می خورد.همان منبع

علاج:غلبه بر هوای نفسانی، در هنگام خطر دور اندیشی و احتیاط را مراعات می نمایند.

نماز

آفت:ریاو تظاهر، به جای رضایت خداوند بزرگ، رضایت مردم را جلب نمودن.

منشأ:قرآن کریم:

«وَیلٌ لِلمُصَلّین اَلَذینَ هُم فی صَلاتِهِم ساهُون»وای بر نمازگزاران ریائی کسانی که در نمازشان سهل انگاری می نمایند

علاج:اخلاص،فقط برای او نماز را بر پا داشتن.

ص: 58

موضوع

توبه و بازگشت

آفت:ارتکاب گناه و معصیت بعد از توبه، کوچک شمردن گناه

منشأ:قرآن کریم: «کسانی که درآستانۀ مرگ قرار می گیرند و می گویند اکنون از گناه خود توبه کردم، توبۀ آنان پذیرفته نخواهد شد. سوره نساءآیه 18.

علاج:شناخت ویژگی های توبه و اینکه گناه عامل بدبختی است، ایمان، به خداوند و قصد جدی بر ترک گناه.

آرامش

آفت:آشفتگی و تزلزل

منشأ:وین دایر: ما در باطن صاحب همه چیز هستیم شادمانی، رضایت خاطر و همه چیز راهنمای باطن برای رسیدن به مقصود نهایی زندگی است. اگر شما از آرامش و صفای درون بی بهره باشید، دستتان خالی است. چراغ راه زندگی، ص 183.

علاج:توازن قوا، آب سرد، تنفس عمیق، خواب و خوراک مناسب. تفریح، ورزش، به گذشته و آینده فکر نکردن و در زمان حال زندگی نمودن.

ثروت

آفت:سوءمدیریت

منشأ:احمق و پولش به زودی از هم جدا می شوند. رهنمون، ص 147.

علاج:صرفه جویی، مدیریت بهینه در به دست آوردن و حفاظت ثروت.

صلح

آفت:ناسازگاری و عصبیت

منشأ:یک فقره اوقات تلخی انسان را به مرحله سقوط نزدیک می کند. روان کاوی عمومی

علاج:تفاهم،توافق در سه محیط خانواده، اجتماع و کار.

تلقین مثبت

آفت:مقطعی،به طور ناقص

منشأ:همیشه مواظب باشید تلقینات منفی در ضمیر شما رخنه نکند. بهتر است در تمامی عمر از تلقین مثبت استفاده نمایید.

علاج:آگاهی و شناخت، در همۀ ابعاد و زمینه ها ی آن و به طور متداوم از تلقین مثبت استفاده شود.

ص: 59

عوامل شناخت عبارتند از:

چشم، گوش و دل و آفات شناخت نیز عبارتند از: کوری، کری و بی خردی.

بنابر این برای آفت زدایی باید چشم ها نعمت های خداوند بزرگ را ببیند و شکر کند؛ گوش ها سخن حق را بشنود و با عقل و خرد از فرامین الهی اطاعت نماید.

آنچه در کتاب های شماست، مطابقت دارد و نخستین کافر به آن نباشید! و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید! «و به خاطر در آمد مختصری، نشانه های قرآن و پیامبر اسلام را، که در کتب شما موجود است، پنهان نکنید!) و تنها از من (و مخالفت دستورهایم) بترسید (نه از مردم).»(1)

مراقبت و آسیب شناسی از دیدگاه معصومین علیهم السلام:

با هم با آفات چند موضوع مهم جهت آفت زدایی آشنا می شویم؛ امیدواریم با آسیب شناسی در تمامی ابعاد و اصول زندگی نه تنها به بی راهه نرفته بلکه با سرعت و سبقت حرکت خویش را تداوم بخشیده و الگوی دیگران شویم:

کسانی که از روی کبر و خود خواهی از بزرگی و شرافت خاندان خویش یاد می کنند؛ و به آن غرور کاذب دارند، در معرض آسیب های زیانبار ناشی از آن هستند که یکی از آنها بر باد رفتن عزت نفس و بزرگی آنان نزد مردم است. چرا که خودبینی انسان را نزد خدا و مردم خوار می نماید.

بدون تردید برای طاعت و بندگی خدا سلامت روحی و حضور قلب لازم است، پس باید تنبلی و خستگی را از خویش دور کنیم.

ج) ژول ورن می گوید:

«غیر ممکن فقط برای کسانی وجود دارد که ناتوانند».(1)

تنبلی و خستگی موجب ناتوانی است، و ممکن ها را غیر ممکن می سازد. بنابراین عوامل تقویت قوای نفسانی و روحانی همچون رژیم غذایی مناسب، ورزش و تمرین برای رسیدن به آن را فراموش ننماییم.

شکایت از دست روزگار عبث است؛ زیرا آدمی باید در هر شرایطی به خاطر نعمت هایی که ایزد متعال به او ارزانی داشته شاکر باشد و هرگز با خشم، کفران نعمت نکند. «ان الله مع الصابرین»

ب) حجازی می گوید:

«آنکه آشفته و از جا در رفته، اختیار وجود خود را به دیوانه ای سپرده که به جای او حرف بزند و احیاناً عمل کند».(1)

هر جا خشم باشد، از عقل خبری نیست و به همان نسبت که خشم زیادتر است عقل کمتر است. بنابر این آفت پایداری، خشم، و شتاب زدگی است.

ج) در سیاست نامه آمده است: «شتاب زدگی کار ضعیفان است نه کار قادران»(2) انسان مقاوم، قادر و توانا است؛ زیرا با سلاح پایداری و به دور از خشم و کینه می تواند به اهداف خویش نائل شود.(3)

رهنمون گردید. در هنگام شکست نیز از آن آموخته عملی اندوخته و پلی برای رسیدن به پیروزی بسازید. هرگز مأیوس و ناامید نگردید، شما می توانید، از همین الآن شروع کنید.

محمد(صلی الله علیه و آله)جایگاه گناهکار در آتش خواهد بود.(1)

این اشخاص باور نمی کنند که روزی مال و منال پدر تمام می شود. بنابر این آنها باید متکی به خود باشند و با اطمینان و اعتماد به نفس برای خویش زندگی برتر را ساخته و آن را حفظ نمایند در غیر این صورت گره ای از مشکلات چنین فرزندانی باز نمی شود.

راکفلر می گوید:

«پیروزی سه شرط دارد: عقل، نیرو و استفاده از موقعیت».(1)

و انواع مصائب و آلام فردی و اجتماعی هستیم و از داخل نیز دشمنانی قهار و بنیان کن چون کبر، غرور، ترس، کینه، غضب، تشویش، اضطراب، حرص و شهوات بر ما حمله و کمر به ایذاء و اذیّت ما بسته اند. بنابراین آیا جای آن نیست که با این همه دشمن، قامت شجاعت راست کرده و در قلع و قمع آنها بذل همت و مجاهدت کنیم.»(1)

ص: 72

امام علی (علیه السلام)فرمود:

«در همۀ کارهایی که برایت ممکن است، محتاط باش.»(1)

اگر در کارهایمان جوانب امور را نسنجیم چه اتفاقی می افتد؟!! اگر سرانجام اهداف خویش را در نظر نگیریم چه می شود؟!! اگر در امور زندگی دقت نکنیم چه رویدادی در انتظار ماست ؟!!

در این هنگام اگر شکست را پذیرا نگردیم، حداقل به موفقیت نسبی و کم ارزشی رسیده ایم به دلیل اینکه «احتیاط را که از دست دادیم به تدریج همه چیز را از دست خواهیم داد.»(2) به عبارت ساده؛ یکی از رازهای شادکامی و کامیابی احتیاط و دقت است و بهتر است بگوییم؛ «پیروزی دو بال دارد یکی اختیار و یکی احتیاط.»(3)

اگر در امور مهمی چون ازدواج، تربیت فرزندان، سیاست، اقتصاد، دانشگاه و کار عجله و شتاب داشته باشیم و با بی صبری، با واژۀ «شجاعت» بیگانه باشیم.(4) و دیوانه وار به اعمال متهورانه دست بزنیم، عاقبت محکوم به شکست هستیم، بر خلاف آن با حسابگری و عاقبت اندیشی در ابعاد و اصول گوناگون زندگی، و عمل گرایی به سرانجام بهروزی می رسیم.

آری!! «اگر دقت نبود، بشر به هیچ ترقی و پیشرفتی نایل نمی شد».(5) اگر برای

ص: 74

رسیدن به هدفی کمی احتیاط و دقت نمودید، به طور نسبی به پیروزی می رسید،هر قدر احتیاط، و دقت شما بیشتر باشد موفقیت شما زیادتر است.

موریس مترلنگ می گوید:

«دقت هر چه بیشتر باشد، نتیجه مطلوب تر است.»(1)

بنابراین هیچ دور اندیشی نیست که موفقیتی نداشته و هیچ احتیاطی نیست که کامیابی نداشته باشد.

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

«مردی خدمت پیغمبر(صلی الله علیه وآله)آمد و عرض کرد: ای رسول خدا به من سفارش کن؛ پیامبر فرمود: اگر به تو سفارش کنم به آن عمل می کنی ؟ پیامبر سه بار این سخن را فرمود و آن مرد هر سه بار جواب داد: آری، ای رسول خدا.

سپس رسول خدا(صلی الله علیه وآله)به او فرمود:

به تو سفارش می کنم که هر گاه خواستی کاری کنی در عاقبت آن بیندیش، اگر درست بود آن را انجام ده و اگر نادرست و گمراه کننده بود از آن خود داری کن.(2)

آنان افتخار نموده و به بزرگی یاد کرده اند. به دلیل آنکه آن عملی پرفضیلت و با ثواب فراوان عنوان گردیده است. از این روی با چهار رکن اساسی احتیاط و دقت که چشم، گوش، هوش و اندیشه هستند، می توانیم از شتاب زدگی پرهیز نموده و از ویژگی های نیکوی آن در دو عالم بهره مند گردیم.

گفت: خوب به خاطر آن همه پولی که در راه این سخن حکیمانه داده ایم یک بار از آن استفاده کنیم.

آن سخن را نزد خود مرور کرد: تا عاقبت و نتایج کاری را ندانی به آن اقدام نکن.

سپس با خود گفت: من که هنوز نمی دانم این تیغ چگونه می تراشد و آن را امتحان نکرده ام، پس خوب است از تیغ معمولی خودم برای اصلاح سر و صورت پادشاه استفاده کنم. شاه که عوض کردن تیغ را دیده بود علت آن را سؤال کرد. او فهمید که حتماً دسیسه ای در کار است و تیغ طلایی مسموم می باشد.

سلمانی نیز حقیقت را بی کم و کاست برای شاه تعریف کرد.

سپس شاه مجلسی ترتیب داد و وزیر و سایر افرادی که در این دسیسه نقش داشتند را به آن مجلس دعوت کرد، آنگاه به آرایشگر دستور داد با آن تیغ سر و صورت آنها را اصلاح کند و او هم آنها را آرایش کرد.

پس از چند لحظه همه مسموم شده و به هلاکت رسیدند.

جوان آرایشگر متوجه شد که آن سخن حکیمانه خیلی بیش از صد اشرفی ارزش داشته است.

بعد از این واقعه، پادشاه جایزه هنگفتی به او داد و افتخار بزرگی نصیب او گشت.(1)

قابل ملاحظه ای از سوانح غیر منتظره و حوادث ناگهانی می کاهد. مثل بعضی از افراد جوامع گوناگون که عدم دور اندیشی و احتیاط را در باب دوستی مرتکب گردیده و اعمال متحوّرانه ای که خلاف آداب دوست یابی بوده را مرتکب گردیده و با دونان همنشین گردیده اند بنابر این عواقب زیانبار و فراموش ناشدنی در پی داشته است.

بد نیست بدانید که؛ بالاترین درجه احتیاط در ادیان مقدس برای حفظ مال، جان، آبرو و ناموس در نظر گرفته شده است. شریعت مقدس اسلام نیز برای آن اهمیت ویژه ای قائل شده، بدین جهت ما باید طبق وظیفه و در قبال مسئولیتی که نسبت به آن داریم همۀ جوانب امور را برای دفع ضرر احتمالی و یا عدم انحراف در مسیر حفظ ارزش های امنیتی ملاحظه کرده و آن را به کار گیریم.

دور از هر گونه ناسازگاری حتی با مخالفان خویش؛ آشتی جوی واقعی هستند. آنان به خوبی فرا گرفته اند که کارشکنان شبیه سگ هستند بنابراین به عو عو آنها

اهمیتی نداده و به اصطلاح عوام به «سگ مرده لگد نمی زنند»؛ حتّی به کارشکنان و شایعه پراکنانی که بعضی از اوقات به علت اختلاف اعتقادات سیاسی و مذهبی برای جناح مخالف به فعالیت می پردازند، بهایی نداده و آنان را به حال خویش باقی می گذارند.

حضرت علی(علیه السلام)فرمود:

«صلح جویی با مخالفان و مدارا با دشمنان کمال دور اندیشی است.»(1)

بحارالانوار(1)، خصال(2) و اصول کافی(3)، جایگاه ویژه و اهمیت خاص آن را به رهروان خویش گوشزد نموده اند.

حضرت علی (علیه السلام)می فرماید:

«دور اندیش ترین شما پارساترین شماست.»(4)

او گفت: این را از رفتار دبیر انگلیسی ترم پیش یاد گرفتیم.

گفتم: چگونه؟ مگر او چه سخنی برای شما گفته بود؟

گفت: همیشه کلاس زبان انگلیسی ما زمانی بود که شما در کلاس کناری درس قرآن داشتید. شما و دانش آموزان هر هفته وقتی به صورت جمع خوانی قرآن تلاوت می کردید و صدایتان در کلاس ما شنیده می شد معلم انگلیسی ما این آیه را می خواند:

«وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا»(1)

«وقتی قرآن خوانده می شود به آن گوش فرا دهید و سکوت کنید».

خود سکوت می کرد و به قرآن گوش می داد و پس از قطع شدن صدا درسش را ادامه می داد. با خود اندیشیدم که می شود در کلاس زبان انگلیسی هم قرآن یاد داد.(2)

بی گمان در این خاطره معلم و شاگردانش به دلیل دقت به آیات قرآن و انس با کلام خدا آن را فراراه خویش قرار داده اند، که آن نیز باعث یاری و رحمت خداوند بزرگ گردید و به طور قطع آینده ای هویدا و روشن انتظار آنان را می کشید. «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُم »

برای عوامل کامیابی و موفقیت نیز هستند، که این خود نیز دلیلی است که احتیاط و دقّت عامل نیکبختی و پیروزی به شمار می رود.

آموخته های تجربی از صحنه های درس آموز، نیز یکی دیگر از برنامه های آنان است.

بد نیست بدانید که افرادی که به علت بی ایمانی و اعمال خلاف اعتقادات و خلاف ارزش ها عاقبت اندیش نبوده اند، در تاریخ گذشتگان مایه عبرت همگان

قرار گرفته اند؛ زیرا آموخته های تجربی و عملی به ویژه در صحنه های خاطره انگیز و حیرت انگیز تأثیرات عمیق و شگرفی دارند. بنابر این عبرت از کسانی که بدعاقبت شده اند نیز بسیار درس آموز بوده که نمونه هایی از آن را بیان می نماییم:

1- بلعم باعورا که از دانشمندان بنی اسرائیل بود، مقامش آن قدر افزون شد که هر چه از خدا درخواست می کرد به اجابت می رسید. بدین سبب حضرت موسی7 از او به عنوان مبلّغ استفاده می کرد، ولی بر اثر تمایل به فرعون و وعده و وعیدهای او از راه حق منحرف شد و همۀ کرامات خود را از دست داد، تا آنجا که در صف مخالفان موسی(علیه السلام)قرار گرفت.

این موضوع به زمان موسی(علیه السلام)یا سایر پیامبران اختصاص نداشته و بعد از پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)و تا به امروز نیز ادامه دارد که بلعم باعوراها علم و دانش و نفوذ اجتماعی خود را در برابر درهم و دینار یا مقام و یا به خاطر انگیزۀ حسد در اختیار گروه های منافق و دشمنان حق قرار داده و می دهند. این افراد ویژگی هایی دارند که قرآن در آیات 176و 175 سورۀ اعراف آن ویژگی ها را چنین بیان می کند:

«آنها هوا پرستانی هستند که خدای خود را فراموش کرده و همّت هایی پست دارند و تحت وسوسه های شدید شیطان قرار دارند و به آسانی قابل خرید و فروشند، آنها همانند سگ های بیماری هستند که هرگز سیراب نمی گردند».(1)

چون فرعون تصمیم گرفت موسی و یارانش را تعقیب کند به بلعم باعورا گفت: از خدا بخواه که موسی و اصحابش به دست ما گرفتار شوند. او پذیرفت و به طرف موسی (علیه السلام)و اصحابش به راه افتاد تا آنها را نفرین کند.

چهارپای وی از حرکت امتناع ورزید، بلعم باعورا حیوان را زد، خداوند حیوان را به زبان آورد و حیوان گفت: وای بر تو! چرا مرا می زنی؟ آیا می خواهی

ص: 85

همراه تو بیایم که تو پیامبر خدا و قومش را نفرین کنی؟

بلعم باعورا آن قدر حیوان را زد تا جان داد.

در این هنگام اسم اعظم از دست او رفت.(1)

2- سعد وقاص از سابقین در اسلام است که پیش از ابوبکر مسلمان شد و یکی از نامه نویسان پیامبر(صلی الله علیه وآله)بود، اما عاقبتش بد شد و با امام علی (علیه السلام)بیعت نکرد ولی پس از امام(علیه السلام) وقتی شنید که معاویه به سبّ و لعن علی(علیه السلام)می پردازد بر او وارد شد و گریست و در باب فضایل امیر المؤمنین (علیه السلام)سخن گفت و حدیث «مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلیٌّ مَولاه» و حدیث مباهله و حدیث منزلت را به رخ معاویه کشید.

معاویه او را از شام بیرون کرد و به فرماندار مدینه نوشت تا سعد وقاص را مسموم کند، او هم عمل کرد و سعد را مسموم کرد. سعد نه با حکومت حق کنار آمد و نه با حکومت باطل و به عاقبت بد و خسران مبتلا گردید.(2)

3- حسان، شاعر پیامبر9 هم متأسفانه با همۀ درخشش در آغاز زندگی ایمان قابل داشت ولی به عاقبت بد دچار شد.

او شعری که در غدیر سرود به جای کلمۀ مولا کلمه امام را آورد:

وَ قالَ لَهُ قُم یا علیُّ فَاِنَّنی رَضِیتُکَ مِن بَعدِی اماماً و هادیاً

«پیامبر(صلی الله علیه وآله)فرمود:

«یا علی برخیز که من تو را به عنوان امام و هادی مردم پس از خود برگزیدم».

او پس از رحلت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)به انحراف گرایید و در زمان خلافت علی(علیه السلام)عثمانی از آب در آمد و در خطّ مخالفت قرار گرفت؛ و از اینجا سرّ کیفیت دعای پیامبر(صلی الله علیه وآله)در حقّ او معلوم می گردد که فرمود:

«لا تَزالُ یا حسّانُ مُؤیَّداً بِروح القُدُسِ ما نَصَرتَنا بِلِسانِک»

«تا زمانی که با زبانت ما را یاری می کنی مورد تأیید می باشی»

ص: 86

4- قیس بن عمرو بن مالک کهلانی معروف به نجاشی شاعر، از اهل نجران یمن و از یاران امام علی(علیه السلام)بود در صفین به جنگ با شاعران شام رفت، پس از جنگ صفّین در ماه رمضان به کوفه آمد و میهمان دوست خود ابوسماک شد. ولی در آن روز ناهار خوردند و شراب نوشیدند و مست شدند، امام(علیه السلام)هشتاد

تازیانه به خاطر شراب خواری و بیست تازیانه به خاطر بی حرمتی به ماه مبارک رمضان به عنوان حد به او زد. از حضرت جدا شد و به معاویه پیوست.(1)

همان طور که بیان کردیم یکی از راه های احتیاط و دور اندیشی آموخته های تجربی است.

بنابر این با عبرت از اعمال متهورانه، خودسرانه و دیوانه وار در هر زمینه ای خودداری نمایید. بد نیست بدانید که؛ یک دور اندیش واقعی در تمامی جوانب زندگی به تزکیه می پردازد زیرا می داند خواهش های نفسانی او را از دقت و دور اندیشی باز می دارد، او سازندگی را یک اصل مهم از زندگی خویش می داند، زیرا حضرت امیر(علیه السلام)می فرماید:

«دور اندیش کسی است که خود را به پیکار با نفس مشغول دارد و آن را اصلاح گرداند و نفس را از خواهش ها و لذت هایش باز دارد و زمام آن را در اختیار گیرد.(2)

روایتی در این زمینه را از نظرتان می گذرانیم تا آموخته ای باشد که فراراهمان قرار گیرد.

مورخین می گویند: ابوعثمان مازنی _ نحوی معروف عرب _ حاضر نشده بود این کتاب را به یکی از اهل ذمّه تدریس کند، تنها به خاطر این که دست غیر مسلمان آیات قرآن را لمس نکند، با اینکه پول فراوانی (یکصد دینار) به عنوان حق التدریس به وی پیشنهاد کرده بود.(1)

می جویند و نام «شجاعت» بر آن نمی گذارند؛ بلکه دقّت و احتیاط را شرط اول هر گفتاری و کرداری می دانند.

به دلیل آنکه این اعمال خطرآفرین یک تهدید جدی برای برنامه زندگی آنان محسوب شده؛ و ممکن است هر لحظه آنان را با حوادث جبران ناپذیری مواجه سازد.

آلفرد نوبل می گوید: «تو احتیاط کن و سالم بمان، بگذار تو را ترسو بدانند».

زیرا «گورستان ها پر از افرادی است که خیال می کردند شجاعند».

انجام نمی دهند.

3- عدم آشفتگی و تزلزل چرا که آن یکی از عوامل عدم احتیاط و عدم دقت است.

4- مقداری بد بینی جهت دور اندیشی چاشنی کنید.

5- بررسی روش های احتیاط و دقّت و روشن بینی برای فردای زندگی.

نزدیکان (شما) بوده باشد و به پیمان خدا وفا کنید، این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می کند، تا متذکّر شوید!(1)

امام حسن(علیه السلام)می فرماید:

«با بدبینی خود را از مردم نگه داشتن همان دور اندیشی است.»(1)

گاهی موارد، عینک خوش بینی همه جانبه و تمام عیار را از چشمان خویش برداشته و مقداری بدبینی ساختگی چاشنی پیش بینی های خویش نماییم تا با احتیاط، دقیق تر و آینده نگر باشیم.

بنابراین عامل اصلی دقت، شکیبایی است؛ و پایه دقت بر پایداری استوار است؛ چرا که انسان آشفته به دلیل تزلزلی که وجودش را فرا گرفته؛ نمی تواند دقت کند.

موریس مترلینگ می گوید:

«دقت هر چه بیشتر باشد، نتیجه مطلوب تر است.»

همان طور که استاد در کلاس برای آموختن درس؛ شاگردان را به دقت وا می دارد، ما باید در همۀ زمینه های زندگی دقت و احتیاط را آویزۀ گوشمان قرار دهیم؛ و هرگز آن را به فراموشی نسپاریم.

ویکتور هوگو می گوید:

«دقت و احتیاط هر دو لازمند اولی برای رسیدن به پیروزی و دومی برای حفظ پیروزی.»

فرانسوا موریاک نیز می گوید:

از احتیاط هیچ کس ضرری ندیده، همان طور که از تهور نیز هیچ کس خیری ندیده است.

به عبارت ساده؛

دور اندیش کسی است که دستاوردهایش را حفظ نموده و کار امروز را به فردا نیفکند. و انسان بااحتیاط و دقیق کسی است که از اهداف از پیش تعیین شدۀ خویش منحرف نشده و با کمترین نیرو بیشترین بازدهی را به ارمغان آورد. و از سویی افراط و تفریط را در تمامی ابعاد زندگی به کناری گذارده و بااعتدال باشد. «خَیْرُ الاُمُورِ أوْسَطُها».

همت بلند دار که مردان روزگار از همت بلند به جایی رسیده اند

«سعدی»

آب کم جو تشنگی آور به دست تا بجوشد آب از بالا و پست

«مولوی»

به دریا در منافع بی شمارست و گر خواهی سلامت، بر کنارست

«سعدی»

ندانستی که بینی بند بر پ__ای چو در گوشت نیامد پند مردم

وگر ره گر نداری طاقت نیش مب_ر انگشت در سوراخ کژدم

«سعدی»

دقّت بسیار دارد فهم اسرار عدم چشم از عالم بپوشی تا شوی آگاه ما

«بیدل دهلوی»

به آغاز اگر کار خود ننگری به فرجام ناچار کیفر بَری

«فردوسی»

به هر جایی که خواهی دَر شدن را نگه کن راه بیرون آمدن را

«ناصر خسرو»

ص: 96

هر شخصی برای رسیدن به یکی از عوامل بهروزی آفرین باید اهداف کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدتی را برای خویش انتخاب نماید، و با کوشش به سرانجام برساند چرا که خوشبختی به «فعلیت رساندن استعدادهای انسان به طور یکنواخت و هماهنگ است، که موجب کمال انسان می شود».(1) فعلیت یافتن استعدادهای روحی در مراحل عبادی، سلامت نفس در مسائل اقتصادی، رام نمودن هوای نفس در بُعد اخلاقی و به دوش کشیدن وظایف اجتماعی، که شرع، عقل و وجدان بر عهدۀ او نهاده است. خوشی زندگی، یعنی، وصول به حد اعلای این مراتب که همواره با لذت، رضایت، سرور و خوشحالی روحی همراه باشد.(2)

مشخص نمودن اهداف از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا اگر هدف با حسابگری توأم باشد، نه تنها دور از دسترس نبوده، بلکه به راحتی و بدون شکست به قلّۀ آن خواهیم رسید.

بدون تردید قبل از انتخاب هدف باید در مورد آن تبادل نظر کنیم و سپس با آموخته های عملی برای انتخاب هدف تصمیم بگیریم و از سویی حسابگری را فراموش ننماییم.

«لوپ دووگا» می گوید:

«اول مشورت و دوم تصمیم و سوم انتخاب (هدف)، سه رکن موفقیت اند».(3)

ص: 98

به عبارت ساده؛

نایل شدن به اهداف موفقیت آمیز؛ در چارچوب مکارم اخلاقی، فضیلت های انسانی و قرب الهی راز خوشبختی است. بنابر این بهتر است بگوییم؛ «هدف بهتر، شکل بخشیدن به منشور خوشبختی است»(1).

بدین جهت در بین اهداف هم سطح و مثل هم، هدفی را برگزینیم که برتر، و از حیث مادی و معنوی پُرمنفعت تر بوده و آسان تر و با امکانات کمتری بتوانیم به آن نایل شویم.

ابن سینا می گوید:

«در هر انتخاب باز هم انتخاب بهتری را می توان انجام داد.»(2)

باشند. وقتی در رابطه با «توان فردی» صحبت می کنیم، نمی توانیم دلیل انجام کاری را از توانایی برای انجام آن جدا کنیم.

برای این موضوع بسیار جالب است که چرا عده ای با اینکه بر افکار و احساسات خود مسلط هستند و امکاناتی نیز در اختیار دارند، از آنها بهره نمی گیرند و ترجیح می دهند شرایط یکنواختی داشته باشند.

وقتی زندگی خود را با آنها مقایسه می کنم به این نتیجه می رسم که اولین قدم برای تغییر و تحوّل زندگی، روش و چگونگی آن، و دومین قدم داشتن یک هدف سرشار از انگیزه است، زیرا این تنها عاملی است که انسان را وادار می کند با اشتیاق از امکانات خود استفاده کند.

چندی پیش شخصی از مجله ملی بازرگانی برای انجام مصاحبه نزد من آمده بود. هدف او تهیۀ مقاله دربارۀ افرادی بود که در عنفوان جوانی به سرعت در کسب و کار خود پیشرفت می کنند و از نظر مالی مستقل می شوند. این گزارشگر معتقد بود که شانس، یکی از دلایل به دست آوردن مال و ثروت در نوجوانی است.

به او گفتم دلیل اینکه بعضی افراد در شروع کار به سرعت از نظر مالی، اجتماعی و سایر جهات پیشرفت می کنند آن است که نه تنها توانایی انجام آن را دارند، بلکه با شور و شوق به سوی هدف مشخص در حرکتند و با دقت برنامه های آتی خود را تنظیم می کنند. هدف و برنامه ریزی مهم ترین ابزار انسان به شمار می آید، و به طور کلی ادامۀ زیستن را توجیه می کند.

انسان یک موجود هدف جو است. وقتی به دنبال هدفی نباشیم، دلیلی برای تلاش نمی یابیم و در نتیجه مثل گندابی در جای خود راکد و بی حرکت می مانیم. در صورتی که طبیعت انسان اقتضا می کند که در تحرک و تکاپو باشد و یا در حال مرگ باشد و چیزی بین این دو وجود ندارد. همچنین به دست آوردن هدف فقط مورد نظر نیست، بلکه آدمی هنگامی که مقصودی را پی گیری می کند، نتایج و تجارب ارزشمندی به دست می آورد و فرصت ها و امکاناتی برای خود و دیگران به وجود می آورد که هرگز تصور آن را هم نکرده است. هدف زنبور از نشستن روی گل استفاده از شهد آن است، امّا این کار موجب گرده افشانی و تکثیر نیز می شود.

ص: 100

در حقیقت اهداف ساخته ذهن ما جهان را به گردش در آورده است. بدون هدف روح آدمی به پستی گراییده و احساس پوچی می کند و وقتی انسان هدفی

نداشته باشد و فردای خود را همانند امروز بپندارد، به تدریج دلتنگ و افسرده می شود. و برای اینکه چند لحظه ای در زندگی خود تنوعی ایجاد کند به پرخوری و کارهای زاید می پردازد».(1)

و نه در امواج دریا فرومی رود. در پرتو ایمان، انسان که کامیابی و میل به هدف را در سر می پروراند سختی ها و مرارت ها را آسان می شمارد و با خار و تیر هم بستر می گردد و نمی نالد. گاهی برای عشق به هدف از هستی ساقط می شود و جان ومال خود را فدای هدف می کند یا با چهرۀ باز به استقبال مرگ می رود و با نشاط فراوان در راه هدف جان می سپارد.

نشان مرد مؤمن با تو گویم اگر مرگش رسد خندان بمیرد

این همان عشق، اعتقاد و ایمان به هدف است که فضانوردان را تا آستانۀ مرگ می کشاند و برای گشودن طلسم آسمان ها و تسخیر کرات سماوی آنان را به تلاش همه جانبه وادار می کند. چهارده قرن پیش در بیابان بدر، مسلمانان که شمارۀ آنها از سیصد و سیزده نفر تجاوز نمی کرد، و از نظر ابزار جنگی و دفاعی تجهیز کافی نداشتند، با ارتش مجهز و نیرومند قریش روبرو شدند. احتمال پیروزی مسلمانان از نظر محاسبۀ یک کارشناس نظامی بسیار ناچیز بود و هرگز تصور نمی شد که این گروه ناچیز سازمان یک ارتش نیرومند را در هم کوبند. ولی بر خلاف پندارهای مردم مادی و کارشناسان ماده پرست، یک اقلیت دارای نیروی ایمان به هدف، در ظرف چند ساعت بر یک ارتش مجهز پیروز گردید.

علت کامیابی و پیروزی این اقلیت همان ایمان به هدف بود که مرگ و شهادت را برای آنها آسان کرد. این حقیقتی است که خود دشمن به آن اعتراف کرده بود، زیرا پیش از نبرد قهرمانی از سپاه دشمن مأمور شد که قدرت مادی و روحی سپاه مسلمانان را ارزیابی کند و گزارش صحیحی در این باره به فرماندهی کل قوا تسلیم نماید. او پس از یک بررسی صحیح چنین گزارش داد:

مسلمانان اگر چه از نظر شماره در اقلیت هستند ولی از نظر توانایی روحی و استقامت در راه عقیدۀ خود بسیار ممتازند. آنان جمعیتی هستند که جز شمشیرهای خود پناهگاهی ندارند. تا هر نفر از آنها یک نفر از شما را بکشد کشته نخواهد شد. هر گاه به تعداد خودشان از شما کشتند دیگر زندگی چه سودی خواهد داشت.(1)

ص: 102

به طور کلی برای تنظیم اهداف نهایی و بهره برداری از نتایج اولیه،؛ اصول زیر باید رعایت شود:

خواهید رسید. اگر روشی برای دانستن اینکه به هدف رسیده اید یا نه، نداشته باشید چگونه می دانید که پیش از آن به آن هدف نرسیده اید؟ بعضی افراد، در بعضی مواقع برنده اند، اما احساس می کنند که بازنده می باشند زیرا ملاکی برای سنجش خود نداشته و کارهای خود را پی گیری نمی کنند. بعضی ها در زندگی به اهداف خوبی رسیده اند اما چون نسبت به آن بی توجه بودند آن را موفقیت به حساب نیاورده اند.

وقتی از اشخاصی پرسیده می شود که چه هدفی برای آینده خود دارند، جواب کلی می دهند.

مثلاً می گویند؛ «پول بیشتری می خواهیم». این افراد احتمالاً، پول زیادی دارند و به هدف خود رسیده اند اما چون ملاکی برای بررسی وضع خود ندارند و با دقت موقعیتشان را ارزیابی نمی کنند، از موفقیت خود بی اطلاعند. کسانی مراجعه کرده و می گویند میل دارند، در زندگی پیوسته خوشحال و شاد باشند، عنوان چنین مطالبی بسیار کلی است قابل ارزیابی نیست شما باید در مورد برنامه های خود دقیق و روشن صحبت کنید تا جای هیچ گونه تردیدی وجود نداشته باشد.(1)

بیندیشید. اگر می خواهید از نظر مالی به سرعت پیشرفت کنید باید مشکلات آن را هم بپذیرید و یا اگر می خواهید بهترین پدر و مادر دنیا باشید باید زحمات زیادی را متحمل شوید. هنگام برنامه ریزی به دشواری های آن فکر کنید و بدون احساسات آن را تنظیم کنید تا قابل اجرا باشد و موجب خوشحالی شما شود.

برای اینکه از عاقبت اهداف و نتایج کار خود با خبر شوید، بهترین روش آن است که فرض کنید قبلاً آن را به دست آورده اید و تأثیرات آن را بر خود، دوستان و خانوادۀ خود به هنگام پیگیری و بعد از به دست آوردن آن ملاحظه و مجسم کنید. پس از آن که به نتایج دلخواه خود رسیدید، چگونه فردی خواهید شد؟ آیا هم اکنون در جهت اهداف اجتماعی و مالی و معنوی خود در حرکت هستید؟ آیا آنچه در ضمیر خود به دنبال آن بودید به دست آورده اید؟ اگر چنین است هدف شما مشخص و قابل اجرا است.(1)

امکان بررسی دقیق هدف و مسائل مرتبط با آن را برای ما فراهم نماید.

«تَشهَدُونَ ان لا الهَ اِلّا الله وَ اِنّی رَسُول الله »

«گواهی دهید که معبودی جز خداوند یکتا نیست و من پیامبر خدا هستم».

مشرکان از این پیام سخت به وحشت افتادند، گفتند:

ما سیصد و شصت خدا را ترک کنیم و یک خدا را بپذیریم، به راستی این سخن تعجب آور است!

در این وقت این آیات از سوره ص نازل شد.(1)

«مشرکان مکه تعجب کردند که پیامبری از همان نژاد عرب برای پند آنان آمده سپس گفتند:

او ساحر دروغگو است... و این ادعای محمّد در توحید و یگانگی جز بافندگی چیز دیگری نیست».

به این ترتیب پیامبر بزرگ اسلام، با هیچ وعده ای دست از هدف خود برنداشت تا پیروز گشت و به ما نیز این درس را داد که در راه هدف، استقامت داشته باشیم.(2)

4- اراده ای خلل ناپذیر و تصمیمی قاطع.

5- دور اندیشی و حسابرسی.

6- توفیق خواهی از او.

7- حرکت به سوی مقصد.

8- بدون شتاب و عجله و در عین حال سرعت و سبقت برای الگو شدن.

9- مقاومت، پایداری و استقامت.

10- تفریح و استراحت جهت عدم کسالت یا عدم انصراف در جهت حرکت بدون وقفه یا بدون سکون.

11- اطمینان و اعتماد.

چرا که؛ «پیروزی و رسیدن به غایت اهداف دو شرط اساسی دارد: نخست توانایی برای انجام آن. و دیگر تعهّد و پشتکار برای پی گیری آن. توانایی، حاصل معلومات و تجربه است در حالی که تعهد و پشتکار، از انگیزه و اعتماد به نفس سرچشمه می گیرد».(1)

12- کاربرد آموخته های مرتبط با هدف.

بکنید و آن چه را که می خواهید داشته باشید مشخص کنید و به روی کاغذ بیاورید.

هیچ محدودیتی برای آن قایل نشوید و به این فکر نباشید که چطور آن را به دست خواهید آورد. حدود ده تا پانزده دقیقه بدون آنکه قلم را از روی کاغذ بردارید، به هر کجا که میل دارید سفر کنید و هر کسی را که دوست دارید ببینید و هر چه علاقه دارید به دست آورید. شما می توانید یک صفحه را به هدف های مالی

و صفحات دیگر را به هدف های اجتماعی، مذهبی، خانوادگی و غیره اختصاص دهید و به خاطر داشته باشید که همه چیز در دسترس شماست. زیرا شناخت هدف اولین قدم برای به دست آوردن آن است. اجازه دهید ذهنتان آزادانه به هر سو حرکت کند. زیرا محدودیت های زندگی ساخته و پرداختۀ ذهن و تصورات شماست. اکنون بدون در نظر گرفتن این محدودیت ها، تصورات خود را نسبت به توانایی ها و در نتیجه آینده تان تغییر دهید. لیستی را که تهیه کرده اید بدون در نظر گرفتن هیچ محدودیتی، باید شامل هدف های شما در دو- پنج و ده، بیست سال آینده باشد، مثلاً میل دارید کجا زندگی کنید، چقدر پول داشته باشید، چکاره باشید و بچه های شما در چه شرایطی باشند، کجا بروید، چه کسی را ملاقات کنید.(1)

اکنون کتاب را کنار بگذارید و لیست خود را کامل کنید.

پس از تهیه این لیست ببینید که آیا هدف هایتان را زمینه های اجتماعی، مالی، معنوی، خانوادگی، در نظر گرفته اید؟

بعضی ها ممکن است بگویند نمی دانند چه می خواهند و هدف مشخص را فعلاً در نظر ندارند. اگر شما هم این چنین هستید، به اطراف خود و به افراد موفق بنگرید و آماده باشید که شور و شوقی در دلتان به وجود آید. به علاوه با بررسی ایده های نو می توانید هدف های خود را تعیین کنید.(2)

2- اکنون لیست بزرگی از هدف های خود را در دست دارید، نگاهی به آن بیندازید و بر آورد کنید چه وقت امکان دسترسی به آنها را پیدا خواهید کرد و تاریخ هر یک را در جلوی هدف مورد نظر یادداشت کنید. زیرا این مهم است که

ص: 111

چه مقدار وقت، برای آنها در نظر گرفته اید. با نگاهی دوباره بررسی کنید که به طور کلی چگونه برنامه ای برای خود تدارک دیده اید.

بعضی افراد، بیشتر برنامه هایشان کوتاه مدت است و در رابطه با امروز، هفته آینده و یا حداکثر ماه و یا سال آینده است و برخی دیگر هدف های بسیار بلند مدتی دارند. اگر هدف هایتان کوتاه مدت است در مورد توانایی ها و امکانات خود در آینده فکر کنید و آنها را هم به حساب آورید، اما اگر بیشتر برنامه هایتان دراز مدت است، بهتر است آنها را به یک سلسله کارهای جداگانه و قابل اجرا تقسیم کنید به طوری که آسان ترین بخش آن، در مرحلۀ اول قرار گیرد. با حیرت متوجه خواهید شد که تغییرات، انجام شدنی تر از آن است که به نظرتان می آمد. به خاطر داشته باشید که یک سفر طولانی با اولین قدم ها شروع می شود و این مهم است که از اولین و آخرین قدم با اطلاع باشیم. بار دیگر به لیست خود نگاه کنید.

آیا بیشتر هدف های شما بلند مدت و یا کوتاه مدت است. سعی کنید در این مرحله بین هدف های بلند مدت و کوتاه مدت توازن برقرار کنید.(1)

3- در این مرحله سه هدف مهم خود را در سال جاری مشخص کرده، یادداشت کنید.

اینها باید ایده آل ترین و پراهمیت ترین امیال و آرزوهای شما باشند تا در شروع کار، آن انگیزۀ لازم را در شما به وجود آورد، موجب شود تا تمام توانایی های خود را برای رسیدن به هدف، به کار برید و سپس در چند جمله اهمیت این هدف ها را در زندگی خود مشخص کنید. پنج هدف خود را در سال جاری، تعیین کنید در چند جمله شرح دهید که چرا به هر قیمتی حاضرید به این هدف ها برسید.

4- اکنون که پنج هدف خود را مشخص کرده اید، آن را با اصول تنظیم هدف، ارزیابی کنید.

الف- آیا اهداف شما به طریقۀ مثبتی مطرح شده اند.

ب- آیا ارتباط آنها با حواس پنج گانه مشخص شده است.

ص: 112

ج- آیا برای سنجش این اهداف، ملاک مشخصی در ذهن خود دارید.

د- احساسات خود را دربارۀ این اهداف بیان کنید، چه می بینید، چه می شنوید و چه حالی و هوایی احساس می کنید، آیا پس از رسیدن به این هدف ها، می توانید آن را حفظ کرده، تحت کنترل داشته باشید. آیا آنها مورد پسند شما و دیگران هستند؟ اگر هدف های شما با شرایط یاد شده تناقض دارد، باید آنها را آن قدر تغییر دهید تا تناسب لازم به دست آید.(1)

5- امکانات و وسایلی را که برای رسیدن به هدف فوق در دسترس دارید و می تواند به شما کمک کند، را در یک لیست یادداشت کنید. وقتی یک پروژه ساختمانی را شروع می کنید، ابتدا باید بدانید که چه ابزاری در دست دارید. برای ساخت یک دیدگاه با قدرت و روشن نسبت به آینده، نیز نیاز به امکانات و وسایل دارید. بنابراین قبل از هرچیز،امکانات و منابعی را که در اختیارتان است از قبیل، تحصیلات، منابع مالی، دوستان، وقت، انرژی و غیره را در یک لیست مشخص کنید. اکنون با شناخت امکانات و منابع، مهارت های جسمی و روحی خود را مجهز کنید تا به سوی هدفتان گام بردارید. لیست منابع و امکانات شما چگونه به نظر می رسند؟ آیا بیش از آنچه تصویر می کردید، امکانات در اختیار دارید؟

بیشتر مردم از توانایی ها و امکانات خود ناآگاهند و در نتیجه از آن در جهت بهتر کردن زندگی خود بهره نمی گیرند.(2)

6- اکنون از شما می خواهم که سه تا پنج نمونه از کارهایی که در انجام آنها موفق بوده اید، را یادداشت کنید. این کارها می تواند در زمینۀ ورزش، کسب و کار، شرایط مالی و یا حتی رابطۀ شخصی و خانوادگی باشد. سپس در چند جمله شرح دهید که چه کرده اید تا در کار خود این چنین موفق شده اید و از چه امکانات و منابعی به چه صورت بهره گرفته اید. سپس بررسی کنید که برای رسیدن به هدف های مورد نظرتان چه خصایص و مشخصاتی باید داشته باشید و خلاصه چگونه شخصی باید باشید، آیا تحصیلات زیاد، و یا انضباط فراوان نیاز

ص: 113

داشته و یا باید از وقت خود بیشتر استفاده کنید. مثلاً اگر میل دارید رئیس شورای شهر شوید، در چند جمله شرح دهید که چه نوع شخصی با چه خصوصیاتی می تواند با جلب نظر مردم انتخاب شود.

تاکنون در بارۀ موفقیت چیزهای زیاد شنیده ایم امّا دربارۀ اجزای به وجود آورندۀ آن از قبیل عقاید، رفتار و نگرش ها اطلاعات زیادی نداریم. اگر شما عناصر تشکیل دهندۀ چیزی را در اختیار نداشته باشید چطور می خواهید از ترکیب آن چیز مورد نظر را به دست آورید.

بنابر این قلم را بردارید و چند پاراگراف و یا صفحه در مورد عقاید، شور و شوق، روش ها، استراتژی، انضباط، نگرش ها و مهارت ها و به طور کلی حالات و خصوصیاتی که برای رسیدن به هدف خود باید داشته باشید، بنویسید.(1)

7- یکی از روش های مقابله با عواملی که در گذشته موجب محدودیت شما شده، شناخت آنهاست، بنابراین آنچه را که در حال حاضر مانع رسیدن شما به هدفتان می شود در چند پاراگراف شرح دهید. شخصیت خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید و بررسی کنید چه عواملی در گذشته مانع پیشرفت شما بوده است. آیا برنامه ریزی نداشته اید، یا در اجرای آن موفق نبوده اید؟ و یا سعی کرده اید چند کار را هم زمان انجام دهید؟ همچنین بدترین رویدادی را که تجسمات روحی شما را تحت تأثیر قرار داده و در نتیجه مانع حرکت و اقدام شما شده است را به یاد آورید. اینک کتاب را کنار بگذارید و تمام عواملی را که مانع پیشرفت شما در گذشته شده است بر روی کاغذ شرح دهید، تا بتوانید از تکرار آن در حال حاضر و در آینده جلوگیری کنید.

به طوری که پیش از این گفته شد عامل تضمین کنندۀ موفقیت، کار و عمل است و در این مرحله به یک برنامۀ قدم به قدم نیاز داریم تا راهنمای ما باشد. برای احداث یک خانه به جز مصالح ساختمانی به طرح و نقشه نیازمندیم تا جایگاه هر کاری را نشان داده و ضمناً مشخص کنید چه کاری مکمل و تقویت کنندۀ بخش دیگر است، به همین ترتیب برای دست یافتن به یک هدف به برنامه هایی نیاز

ص: 114

داریم که مراحل مختلف را قدم به قدم و به ترتیب به ما نشان دهد.

اگر برای رسیدن به هدف های خود نمی توانید برنامۀ مناسبی تنظیم کنید کسی را که قبلاً به آرزوهای شما رسیده باشد مدل و الگوی خود قرار دهید و پس از آنکه هدف نهایی خود را دقیقاً مشخص کردید، قدم به قدم به عقب برگشته و مراحل مختلف آن را مشخص کنید. مثلاً اگر می خواهید از نظر مالی وضعیت بسیار خوبی داشته باشید می توانید مدیر شرکتی شوید که در آن مشغول کار هستید و برای آنکه مدیر شرکت شوید، ابتدا باید معاون شرکت باشید و برای آن که پست معاونت را به دست آورید، باید مشاور سرمایه گذاری شرکت باشید و به همین ترتیب پایین بیایید تا به کاری که همین امروز مشغول آن هستید برسید. ممکن است همین امروز لازم باشد کتابی را دربارۀ روش های استقلال مالی، تهیه کرده، بخوانید تا دلایل موفقیت افراد را در کسب مال و ثروت بشناسید. و یا شاید امروز لازم باشد حساب پس اندازی افتتاح کنید و یا اگر می خواهید یک بازیگر تأتر شوید؛ امروز، فردا، هفته آینده، ماه آینده کارهایی را به ترتیب باید انجام دهید. اگر قدم به قدم از هدف نهایی به عقب برگردید می توانید مسیر دقیقی از هدف خود را تا آنچه امروز انجام دهید ترسیم کنید. و همواره برای طراحی و برنامه ریزی کارهای خود عواملی را که تاکنون مانع پیشرفت شما شده است به خاطر داشته باشید. و در شروع کار، رفع آنها را به عنوان سکوی پرشی برای دست یابی به تمایلات خود به حساب آورید.(1)

8- اولین پیش نویس برنامه ریزی را با حوصله و قدم به قدم برای دست یابی به هدف خود طراحی کنید و به خاطر داشته باشید که برای شروع کار باید از خود سئوال کنید که چه کارهایی را باید به ترتیب انجام دهید تا به هدف خود برسید و یا چه عواملی تاکنون مانع از دسترسی به خواسته هایتان بوده و همین طور می توانید آن را برطرف کنید و مطمئن باشید که این برنامه همان چیزی است که می توانید همین امروز انجام دهید. بنابراین اولین قسمت فرمول «موفقیت نهایی» خود را تکمیل کرده اید.

ص: 115

زیرا نتایج کار در دراز مدت و کوتاه مدت کاملاً مشخص شده است. همچنین می دانید که کدام یک از خصوصیات اخلاقی موجب تقویت و کدامیک موجب محدودیت شما شده اند. اکنون باید کوتاه ترین راه را برای رسیدن به هدف خود انتخاب کنید و آن الگو قرار دادن کسی است که آنچه شما می خواهید انجام دهید، قبلاً انجام داده است.

9- افرادی را که مدل و الگوی خود قرار می دهید، می توانند از دوستان، آشنایان و یا چهره های معروف جامعه باشند که شما شاهد موفقیت های بزرگ آنان بوده اید. همین حالا، نام سه نفر از کسانی را یادداشت کنید که آنچه می خواهید به دست آورید، آنها قبلاً به دست آورده اند و همچنین در چند کلمه شخصیت و رفتاری که موجب چنین موفقیتی شده است، را نیز بنویسید.

اکنون چشمتان را ببندید و مجسم کنید که هر کدام از این افراد می خواهند شما را برای رسیدن به هدفتان راهنمایی کنند.

توصیه هایشان را طوری یادداشت کنید که گویی شخصاً با شما صحبت می کنند و نام هر کدام را در مقابل توصیه ها یادداشت کنید، این روش می تواند بهترین کمیتۀ مشاور را برای آیندۀ شما تشکیل دهد. حتی المقدور از الگوهایی پیروی نمائید که بیشتر به آنان علاقه مند هستید و به آنان عشق می ورزید.

10 – تمام اهداف خود را به هم ربط دهید تا موجب تقویت یکدیگر شوند. بهترین روش آن است که یک روز ایده آل را در ذهنتان مجسم کرده، دقت کنید آن را چطور شروع کرده اید، با چه اشخاصی برخورد داشته اید و کجا بوده اید. و در آخر آن روز ایده آل، احساس خود را هنگام رفتن به بستر مشخص کنید.

سپس یک قلم و کاغذ بردارید و آن را دقیقاً شرح دهید. به خاطر داشته باشید تمام نتایج، اعمال و حقایقی را که تجربه می کنیم از ذهن تراوش می کند.

11- برای اینکه محیطی کاملاً ایده آل برای خود به وجود آورید، اجازه دهید ذهنتان بدون هیچ محدودیتی به هر سو حرکت کند و مانند سلطانی که بر همه چیز حاکم است، هر چه می خواهید برای خود فراهم کنید.

مثلاً در چنین شرایطی، در کجا میل دارید باشید، در کنار دریا، در جنگل یا در دفتر کار؟ چه ابزاری را دوست دارید در اختیار داشته باشید قلم، کامپیوتر، تلفن،

ص: 116

ضبط صوت؟ چه افرادی را میل دارید در کنارتان باشند تا در به دست آوردن آرزوها کمکتان کنند. اگر شما تصویر روشنی از یک روز ایده آل را در ذهن ندارید، چگونه می خواهید آن را به وجود آورید و یا اگر محیط دلخواهتان را نمی توانید در ذهن مجسم کنید، چگونه در جستجوی آن هستید زیرا آنچه در دنیا با آن روبه رو هستید ناشی از تغییرات دنیای درون شماست. به خاطر داشته باشید که مغز برای فرمان دادن به دستگاه اعصاب به یک رشته علایم روشن و مشخص نیاز دارد. در پایان این بخش یادآوری مطالبی، ضروری به نظر می رسد.

آدمی در زندگی آیندۀ خود در هر صورت با نتایجی روبه روست و اگر هدف ها و نتایج مشخصی در ذهن نداشته باشد، شخص دیگری این برنامه را به ذهن او می دهد و یا به عبارت ساده اگر شما برنامه ای برای زندگی خود ندارید، فرد دیگری برنامۀ خود را به شما تحمیل می کند. انجام دادن این تمرینات ممکن است به ظاهر مشکل باشد، امّا باور کنید که ارزش انجام آن را دارد به علاوه هر چه پیش روید ساده تر می شود. یکی از دلایل اینکه همه در زندگی به موفقیت های بزرگ نمی رسند آن است که موفقیت معمولاً چهرۀ خود را در پشت کار سخت پنهان می کند. بنابر این «توان فردی» خود را به کار گیرید و با حوصله خود را موظف به انجام این تمرینات کنید.(1)

نکته ای را که نباید از نظر دور داشت این است که؛ هدف را سطحی و سرسری نپنداریم بلکه با بینش عمیق و از ژرفای نگرش به آن نگاه کرده و به مبارزه با مشکلات آن بپردازیم.

امرسون می گوید:

«هدف خود را باید روی واقعیات بنا سازیم».

اگر با سطحی نگری برای هدفمان به سفسطه بپردازیم فقط درجا زده ایم؛ بدین جهت باید هدف خویش را با واقعیات وفق دهیم.

«معنی حیات را در زیبایی و در قدرت باید جستجو کرد هر لحظه از زندگی باید هدف عالی تری داشته باشیم».

بی گمان هر قدر هدف عالی تر و برتر باشد، امکانات وسیع تری را می طلبد بنابر این برای رسیدن به آن باید بیشتر حس مسؤولیت نموده و نسبت به آن به انجام وظیفه بپردازیم.

آیا اهداف بدون برنامه ریزی به نتیجۀ دلخواه خواهند رسید؟! آیا امکان دارد بدون تدبیر به پیروزی برسیم؟! با چه برنامه ای می توانیم، شاهد موفقیت را در آغوش بکشیم؟!!

برنامه ریزی حساب شده و مدوّن، رکن رسیدن به اهداف گوناگون است، در یک کلاس درس برای آموختن دانش در ابتدای سال تحصیلی برنامه ریزی کرده و استادان و دانشجویان از آن به دقّت پیروی می نمایند. کارمندان دولت نیز با برنامه ریزی به کار خویش می پردازند و همۀ کارکنان طبق برنامه رأس ساعت مقرر در محل کار حاضر می شوند. حتی در بعضی از منازل توسط کدبانوی خانه برنامه غذایی هفتگی در آشپزخانه نصب شده است.

پس چگونه می توان برای رسیدن به اهداف کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت، برنامه ریزی و تدبیر ننمود؟!!

بدون تردید در صورت عدم برنامه ریزی شکست را پذیرا شده ایم و یا حداقل به درصد کمتری از هدف خویش نائل گشته ایم. بنابر این پس از انتخاب اهداف به تدبیر، محاسبه و برنامه ریزی نیاز داریم تا از ویژگی های شایان آن بهره مند گردیم.

فعال می کنید، بنابراین آنچه در جامعه می شنوید و می خوانید و مشاهده می کنید به هدف خود ربط می دهید. در حقیقت با برنامه دادن به دستگاه اعصاب به استقبال آن می روید و در نتیجه آن را ممکن می سازید.

او ادامه می دهد:

تمرین عملی: با انجام این تمرین متوجه خواهید شد که اگر ذهنتان را با هدف مورد نظرتان پیوند دهید عملاً آن را به واقعیت تبدیل خواهید کرد.

برخیزید و بایستید. پاهایتان را جفت کنید، دست راستتان را به طرف جلو راست و کشیده نگه دارید. یکی از انگشتانتان را به طرف جلو نشانه روید. به تدریج و بدون آنکه پای خود را خم کنید به طرف راست بچرخید و این چرخش را تا آنجا که می توانید ادامه دهید.

در نهایت حرکت خود را متوقف کنید که انگشت شما به کدام سوی دیوار اشاره می کند و دوباره به حالت اولیه برگردید.

اکنون چشمتان را ببندید و در عالم رؤیا مجسم کنید که دستتان را در مقابل نگاه داشته و انگشت دست راست را به طرف جلو نشانه می روید، سپس تصور کنید که در حال چرخیدن هستید و از مقداری که واقعاً چرخیدید بیشتر بچرخید بعد چشمتان را باز کنید واین عمل را بار دیگر به طور واقعی انجام دهید.

با کمال تعجب متوجه خواهید شد که حدود 25 تا 50 درصد بیشتر از بار اول چرخیده اید.

زیرا، با تمرینات ذهنی که بار دوم انجام داده اید، به تدریج با دادن پیام به دستگاه اعصاب، بدن خود را برای چرخش بیشتری آماده کرده اید.

وقتی هدفتان را مشخص کنید، واکنش هایی در ذهن و دستگاه اعصاب شما به وجود می آید که امکانات دسترسی به آن هدف را برایتان فراهم می کند.

پس، کافی نیست که فقط طریقۀ هدایت دستگاه اعصاب خود را بدانیم، بلکه برای حرکت به سوی هدفی خاص ایجاد انگیزه و اشتیاق ضرورت دارد.(1)

ص: 122

نباشید و نزد کسی بروید که روابط اجتماعی مطلوبی ندارد، طبعاً نتیجه ای نخواهید گرفت. آیا می توان از کسی که بیش از سی هزار تومان در سال در آمد ندارد، تقاضای سه میلیون تومان قرض کرد؟ بنابراین، باید از کسانی کمک بگیرید و سؤالتان را مطرح کنید که استطاعت به پاسخ آن را داشته باشند.(1)

به عبارت دیگر برنامه ریزی منظم همراه با تدبیر به ما یاری شایانی می رساند.

بنابراین بدون اغراق می توانیم بگوییم که بین اهداف برنامه ریزی شده با غایت بدون برنامه تفاوت فاحشی وجود دارد. چرا که؛ دور اندیشی شرط اساسی آن است.

توسل به آنان، راه گشای ما در این راه است. بنابراین با توکل به او و درخواست کمک و توسل به آنان به اصول حاکم بر برنامه ریزی پیشرفته و با اسلوب دست یابیم.

3- تبادل نظر با خردمندان و مشاهیر در این زمینه و عدم خودرأیی.

4- فراگیری آموخته های عملی ناشی از بی برنامه گی.

5- اختصاص دفترچه مخصوص آن و یاد داشت موفقیت هایی با چشم انداز زیبایی.

6- رعایت اهم و مهم در برنامه ریزی؛ (ترتیب اثر دادن به اموری که از اهمیت زیادتری برخوردارند و سپس رعایت اموری که جایگاه دوم را داشته و مهم هستند.

اولویت های درجه یک انجام شوند.

*اولویت های درجه سه وظایفی است که خیلی مهم نیست و می توان آن را دیر انجام داد.

*** برای انجام دادن اولویت های درجه یک، وقت کافی در نظر بگیرید و در برنامۀ خود نیز بگنجانید.

چیز را مهمل نگذارد. و حساب جمیع آنچه گفته، کرده، دیده و شنیده از نگاه

کردن، نشستن و برخاستن، خوردن و خوابیدن و آشامیدن، حتی از سکوت آن سؤال کند، که چرا ساکت شد، و از افکار و خواطر قلبیّه و صفات و اخلاق پس اگر از عهده جواب جمیع بر آمد به نحوی که از حق تجاوز نکرده باشد و چیزی از واجبات را ترک نکرده باشد و مرتکب معصیتی نشده باشد؛ از حساب آن روز فارغ است و هیچ چیز باقی ندارد.

و اگر در چیزی کوتاهی کرد و از جواب صحیح آن عاجز ماند، آن را در دل خود ثبت نماید همچنان که تاجر باقی شریک را در دفتر حساب خود ثبت می کند و بعد از ثبت آن، در مقام معاتبه و مطالبه غرامت آن بر آید.(1)

*34 مرتبه «الله اکبر» *33 مرتبه «الحمدلله» *33 مرتبه «سبحان الله»

امام صادق (علیه السلام)می فرمایند:

«هرکس بر تسبیحات حضرت زهرا( علیه السلام)مداومت نماید، شقی و بدبخت نمی شود و نقل است ثواب هزار رکعت نماز مستحبی دارد.»(1)

مستحب است بعد از نماز، شکر نماید و همین قدر که پیشانی را به قصد شکر بر زمین بگذارد کافیست، ولی بهتر است؛ صد مرتبه یا سه مرتبه «شکراً لِلّه» یا «شکراً» یا «عفواً» بگوید.

و همچنین پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)تأکید فراوان بر آموزش شنا نموده اند.

«اَعُوذُ باللهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم _ لا حَولَ وَ لا قُوَّة اِلّا باللهِ العَلِّی العَظیم»

چنانچه نبی اکرم(صلی الله علیه وآله)فرمود:

«اَلکادُّ لِعَیالِهِ کَالُّمجاهِدِ فی سَبیل اللهِ»(1)

«آن کس که برای امرار معاش خانوده اش زحمت می کشد، مانند سرباز فداکاری است که در راه خدا، کارزار می کند».

همچنین مولا امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)فرمود:

«اِنَّ اللهَ یُحِبُ الرَّجُلَ المَحتَرِفَ الاَمینَ»(2)

«خداوند کارگر امین صاحب حرفه را دوست می دارد.»

الحَرامِ وَ صیامَ فیهِما وَ اِن اِجتَهَدَ وَ لَم یَجرِ اللهُ قَضاها عَلی یَدَیهِ کَتَبَ اللهُ لَهُ حَجَّةً وَ عُمرَةً»(1)

کسی که در بر آوردن حاجت برادر مؤمن خود بکوشد، تا اینکه خدای تعالی حاجت وی را به دست او برآورد، خداوند ثواب حج و عمره و روزه و اعتکاف دو ماه در مسجد الحرام را برایش می نویسد و اگر آن حاجت به دست او برآورد نشود (کوشش وی بدون نتیجه باشد) یک حج و عمره برایش مقرر می دارد».

«هر کس با وضو بخوابد، همانند روزه دار شب زنده دار است».(1)

رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) فرمود:

«لَرَکعَتانِ فِی جَوفِ اللَّیلِ اَحَبُّ اِلَیَّ مِنَ الدُّنیا وَ ما فیها».(1)

« دو رکعت نماز در دل شب نزد من بهتر است از دنیا و آنچه در آن است «.

علی(علیه السلام)در وصف متقین می فرماید:

«اَمَّا اللَّیلُ فَصافُونَ اَقدامَهُم تالِینَ لِاَجزاءِ القُرآن...»(2)

«چون شب شود برای نماز به پا ایستاده وآیات قرآن را با اندیشه و تأمّل می خوانند».

از حضرت صادق(علیه السلام) مرویست که چون یعقوب برای ملاقات فرزندش یوسف وارد مصر گردید، یوسف هنگام ملاقات، رعایت مقام سلطنت ظاهری را کرد و برای احترام پدر از مرکب پیاده نشد.

جبرئیل نازل شد به یوسف فرمود: دست خود را باز کن! نور روشنی از دستش بیرون شده به آسمان رفت. یوسف پرسید: این نور چه بود که از کف من خارج شد؟ جبرئیل فرمود: نور نبوت از صلب تو بیرون رفت، سبب آنکه رعایت احترام پدر پیرت را نکردی! پس از فرزندانت کسی پیغمبر نخواهد شد.(1)

خویش گشوده؛ مجاهدان بالاترند از اینکه بگوییم مساوی با دوستان خدا هستند، مجاهدان مساوی با خاصّان از اولیاء خدا هستند».(1)

«مَن مات وَ لَم یَغزُ وَ لَم یُحدث بِّهِ نَفسَهُ مات علی شُعْبة مِن نفاقٍ»(2)

«آنان که جهاد نکرده و لااقل اندیشه جهاد را در دل خود نپرورده باشند با نوعی از نفاق خواهند مرد.»

حضرت علی (علیه السلام)نیز می فرمایند:

«کسی که به جهاد بی میلی کرده، آن را فرو گذارد، خداوند جامۀ خواری و ردای بلا و گرفتاری بر او بپوشاند و به خواری و فرومایگی درافتد و بر دلش پرده های گمراهی زده شود و به سبب جهاد نکردن، حق از او روی گردان شود و به باطل در افتد».(3)

ج) امور دیگری هستند که نمی توان وقت معینی برای آن در نظر گرفت از قبیل:

صلۀ رحم (دیدار از اقوام و خویشاوندان)، عیادت بیماران به ویژه مجروحین و معلولین.

از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)روایت شده که فرمودند:

«خداوند روز رستاخیر گوید:

آدمیزاد! بیمار شدم، مرا عیادت نکردی!

گوید: خدایا! چگونه تو را که پروردگار جهانیان هستی عیادت کنم؟

گوید: مگر ندانی که فلان بندۀ من بیمار بود و او را عیادت نکردی مگر نمی دانی که اگر او را عیادت می کردی مرا پیش او می یافتی؟!(1)

اقدام به ارشاد و راهنمایی جامعه، دادن صدقه که دادن آن مایه طولانی شدن عمر و رفع بلاها می باشد.

همچنین روزهایی مانند جمعه را که ایام تعطیل به حساب می آید مفید است انسان به سیر و سیاحت و تفریح سالم بپردازد.

حضرت رسول(صلی الله علیه وآله)می فرمایند:

«سافِرُوا فَاِنَّکُم اِن لَم تَغنموا مالاً اَفَدتُم عَقلاً»(2)

«مسافرت کنید چه اگر در سفر نفع مالی عایدتان نشود، از فواید عقلی بهره مند خواهید شد».

د) آنچه بر هر کاری مقدم است و باید همواره مدّ نظر قرار گیرد مراقبت از اعمال است، تا مبادا انسان خدای ناخواسته به گناه آلوده گردد و یا به ترک واجبی گرفتار شود و حقیقت تقوا همین است و بیشتر تأکید شده که اعمال حرام ترک شود، چناچه رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)می فرمایند:

«تَرکُ لُقْمةِ حَرام اَحَبُّ اِلَی اللهِ مِن صَلوةِ اَلفَی رَکعَة تَطَوُّعاَ»(3)

ص: 146

«نخوردن لقمه حرامی نزد خداوند از دو هزار رکعت نماز مستحبی بهتر است».

بنابراین لازم است ابتدا به ترک محرمات اهتمام کرد و به انجام واجبات مراقبت نمود، و آنگاه به سایر اعمال.(1)

«بندگان خدا! خود را بسنجید قبل از آن که مورد سنجش قرار گیرید، پیش از آن که حسابتان را برسند، حساب خود را برسید».(1)

4- امام علی(علیه السلام)می فرماید:

«چه سزاوار است که انسان ساعتی از روز را فقط به حسابرسی نفس خود اختصاص دهد و ببیند که در شبانه روز چه کارهایی به سود یا زیان خود انجام داده است.»(2)

نگهداری و بهره برداری صحیح از وسائل و سرمایه های حیات یکی از راه های پیشرفت، ترقّی و تکامل بوده و از نشانه های قابلیت قابل است. بنابراین انسان رشد یافته، از حماقت دوری گزیده و روش های خردمندانه را برای بهره برداری صحیح از سرمایه های حیات انتخاب می نماید. به عبارت ساده، هر شخصی که از گناه به ویژه گناهان بزرگ دوری گزیده و از خداوند بزرگ و پیامبر او حضرت محمد(صلی الله علیه و آله)اطاعت نماید و در راه فضیلت های انسانی، مکارم اخلاقی و قرب الهی گام بردارد، رشد یافته است و هر کس در گناه غوطه ور شود و در جا بزند، در چاه جهالت سقوط کرده است.

آری!! انسانی خردمند است که پله های ترقّی، تکامل و پیشرفت را طی نموده و به پیروزی می رسد، زیرا حفظ سرمایه های حیات و استفاده از آن او را در این راه یاری می کند. مثل: کنار زدن دزدان فرصت ها و استفاده بهینه از وقت، بهره برداری صحیح از این سرمایه حیات است.

بوده و برای مردم نیز منافع شایانی در بر دارد. از این روی هر چه این گونه انسان های تکامل یافته در بین جوامع بیشتر یافت شوند، آن ملت ها پیشرفت محسوس تری خواهند داشت. بر خلاف آن چنانکه ملّتی از رشد کافی برخوردار نباشد عواقب ناگواری برای آن در پی خواهد داشت.

2- صرف نیروها و استعدادهای فکری و اندیشه ها در امور غیر لازم.

3- وجود حساسیت های اجتماعی و یا تعصب های نابجا نسبت به موضوعات پیش پا افتاده.

4- صرف انفاقات و صدقات در امور غیر مفید و غیر لازم.

5- صرف اوقات و فرصت ها و از دست دادن فرصت های طلایی.

حکم غریزه و تحت قیمومیت قانون خلقت و سرپرستی طبیعت انجام می دهند این موجود با پای خودش باید اینها را برای خودش به دست آورد.

آری رشد برای انسان یک امر اکتسابی است، انسان باید انواع رشدها را برای خودش کسب کند و به دست آورد.(1)

گاهی انسان جاهل است و یا غافل و یا کاهل.»(1)

«بگو آیا به شما خبر دهیم که زیانکارترین (مردم) در کارها، چه کسانی هستند؟ آنها که تلاش هایشان در زندگی دنیا گم (و نابود) شده، با این حال، می پندارند، کار نیک انجام می دهند».

وسیلۀ واکسن دچار بیماری نگردد و همیشه سالم و تندرست باشد بهتر از آن است که مریض گردد و به فکر معالجه و رفع آن بیفتد و در بحث ما هم مقصد اصلی همان داشتن حالت توجه و ذکر است که برای ما مهم و دارای نتیجه است حال اگر بتوانیم این حالت را ادامه و استمرار ببخشیم بهتر از آن است که غافل شویم و پس از مدتی متوجه غفلت خویش گردیم.(1)

«لا یَشغَلُهُ شَأنٌ عَن شَأنٍ»

و اهل بیتی که مَظهر و مُظهر این صفت پروردگار هستند و هیچ موقع توجه به کاری آنها را غافل از یاد و ذکر خدا نمی کند و به طور حتم می توانند این حالت را به انسان عطا و یا در او تقویت و حفظ کنند. اگر کسی مایل است که از حالت غفلت بیرون بیاید، و به کمک پروردگار و اهل بیت:غافل نشود _ و در

عین غفلت خطا و اشتباهی انجام دهد _ لازمه اش این است که سعی کند اکثر اوقات خویش را با یاد خدای متعال و معصومین:سپری کند، و این امر باعث می شود تا هر گاه انسان بخواهد سهو یا خطایی انجام دهد، خود پروردگار مستقیماً او را مانع گردد و نگذارد که اشتباه کند.(1)

کاهلی و سستی نیز چون جهل و غفلت مانع از عمل انسان می شود.(1)

قدرت زیادی دارد و دارای عملکرد متنوعی است.

هامچک عملکرد گروه هم سن را به صورت زیر می داند:

1- جانشین شدن برای خانواده.

2- منبع احترام شخصی.

3- منبع ثبات و استواری در زمانی که دوره تحول و انتقال است.

4- حفاظی در مقابل فشار بزرگسالان.

1- منبع قدرتی که فرد، طرز رفتار خود را از آنان می گیرد.

2- وسیله ای برای انجام امور اعضا.

3- سرمشقی برای رشد اخلاقی و عقلانی.(1)

گروه هم سن به دو صورت به نوجوان در برابر خانواده کمک می کند، اول، جای پدر و یا مادر را می گیرد و قواعد و رسومی را به نوجوان دیکته می کند و دوم، در مقابل پدر و مادر از جوان حمایت می کند. تأثیر گروه هم سن تا حدی است که گاهی طرز رفتار، نحوه تکلم و حتی شیوه لباس اعضاء را تعیین می نماید.(2)

مسائل بلوغ، هر کدام یکی از این حالات را در پیش می گیرند و البته هیچ گاه نمی توان فردی را یافت که در عین حالی که مثلاً به مکانیسم برون گرایی روی آورده، درون گرا هم باشد.(1)

عملش آزاد است و ضمن مشورت با افراد مجرب و بزرگتران خود اتخاذ تصمیم می کند و مسؤولیت اعمال و تصمیمات خویش را نیز می پذیرد.

2- مسؤولیت پذیر است و از زیر بار مسؤولیت شانه خالی نمی کند؛ با قبول مسؤولیت در شرایط بحرانی (مطابق توان و ظرفیتش ) با مشکلات درگیر می شود؛ استعداد های نهفتۀ جوان نیز در همین مبارزه با مشکلات شکوفا می شود و اعتماد به نفس بیشتری کسب می کند.

3 – میانه رو و معتدل است، چپ روی و راست روی ندارد و در برخوردهای اجتماعی از اعتدال خارج نمی شود.

4- با گذشت و عفوکننده است و عذرخواهان را می پذیرد. به خصوص اینکه عفو و گذشت به هنگام قدرت روحیه فرد را متعالی می گرداند.

5 – آینده نگر، امیدوار و خوش بین است و اگر وضعیت و موقعیت نا امید کننده ای پیش بیاید روحیه خود را نمی بازد؛ و در صورت تکرار شکست، دوباره فعالیت را از سر می گیرد، زیرا که پذیرش شکست و ایجاد یأس فرد را بیشتر در ورطه خمودگی و نا امیدی فرو می برد.

6 - جوان رشد یافته در زندگی خود معنایی حقیقی یافته است و به خاطر چیز با ارزشی زندگی می کند که او را به کمال می رساند.

گاهی وضعی پیش می آید که انسان از انجام کارهایش محروم می ماند یا آنکه نمی تواند از زندگی لذت برد، اما آنچه اجتناب نکردنی است، رنج است.

با قبول آن که باید رنج را با شهامت پذیرفت، زندگی تا دم آخر پرمعنا می گردد. به عبارت دیگر، معنای زندگی معنایی بدون شرط است، زیرا معنای رنج را نیز در بردارد.

7- نسبت به انسان ها احساس تکلیف و وظیفه می کند، و احساس تکلیف در روابط انسانی چیزی بالاتر از معادلات سیاسی و اقتصادی است ! محبت جوان، رشد یافته بی قید و شرط است.

8 - جوان رشد یافته همه جنبه های وجودی خود را قبول دارد، هم نقاط ضعف و هم نقاط قوت، و خودش را نیز می شناسد.

همچنین واقعیت های وجودی دیگران را هم قبول دارد، همان طوری که

ص: 166

هستند نه آن طوری که خودش می خواهد باشند، و قضاوت او دربارۀ آنها صرفاً بر اساس خصوصیات شخصی خود آنهاست.

9 – هدف هایی دراز مدت و جهت دار دارد که همیشه او را به جلو می برد.

10- اهل تعاون و همکاری است و در فعالیت های گروهی شرکت می کند و برای آنها نیز سودمند و مفیداست واز رقابت های مخرب پرهیز می نماید.

11- تأیید دیگران را از طریق صحیح و اصول تعالی و ارتقای شخصیت خویش به دست می آورد نه با اعمال و رفتارهای غیرعادی و نامعقول.

12- انتقاد به دیگران را به صورت سازنده، ملایم و ساده مطرح می نماید و از انتقاد آنها نسبت به خود عصبانی نمی شود.

13- روحیه قدردانی و تشکر در همه زمینه ها در او وجود دارد، حتی نسبت به کارهای کوچک دیگران از آنها سپاس گزاری می نماید، نه اینکه انجام خدمات توسط دیگران را وظیفه آنها تلقی کند.

14- ارشاد و راهنمایی دیگران را می پذیرد و خود نیز از راهنمایی دیگران در مواقع لزوم دریغ نمی ورزد، و در بیان و توضیح ارزش های انسانی همیشه نقشی به عهده می گیرد.

15- زندگی را آسان می گیرد و با روحیه بذله گویی و شوخی در مواردی مسائلی را نادیده می گیرد.

16- صبر و شکیبایی دارد، بردبار و حلیم است و در برخورد با ناملایمات پیمانه صبرش لبریز نمی شود.

به دست آوردن هر نوع موفقیت علمی، اجتماعی، و معنوی، همه نیازمند روحیه شکیبایی و تحمل است. وقتی دانه ای کاشته می شود با صبر و تحمل می توان از میوه آن استفاده نمود.

17- گشاده رو، متواضع و خوش خلق است، زیرا که تندی خُلق و خشن بودن، افراد را از دور انسان پراکنده می کند.(1)

ص: 167

در زیارت جامعۀ کبیره می خوانیم:

«کَلامُکُم نُورٌ وَ أَمرُکُم رُشدٌ»

«هر سخنی که در بارۀ دین و یا دنیا از شما (ائمۀ هدی) صادر شده، نوری است که مردم را به راه سودمند راهنمایی می کند و مها لک دینی و دنیوی را آشکار می سازد».

«مراد از «رشد» استقامت در راه حق و استواری در آن است و مراد از آن در اینجا معنای «آلی» رشد است، یعنی آنچه شما بدان فرمان دادید. علاوه بر این که باعث استقامت در مسیر حق می شود، باعث هدایت به مرتبۀ بالاتر نیز می گردد و لذا آدمی در آن استوار و محکم می گردد. و از آن عدول نمی کند، آنگاه بعد از استقامت (در مرتبۀ دوم) بالاتر از آن نیز می رود و پس از تداوم آن به همۀ مراتب ایمان می رسد.»(1)

همنشینی کنید. البته مجالست با آنها در شما احساسی غنی و دلنشین پدید می آورد».(1)

برای کسانی که گرایش به رشد دارند همنشینی با اهل پیشرفت امتیاز مهمی است.

أُشو می گوید:

«زندگی فقط وقتی می تواند موجود باشد که هنوز چیزی ناقص است و باید کامل گردد. زندگی تلاش برای کامل کردن نقص است. زندگی فزون طلبی برای زیبا ساختن زشتی هاست، وجود چیزی نقص دار تداوم زندگی الزامی است. برای یکی از بزرگان در قرون وسطا می گویند از پیر شدن نترس، از رشد نکردن بترس».(2)

وجی میترا می گوید:

«ذهن شما به یک جریب زمین شباهت دارد

باید آن را بکارید (با ایده)

آبیاری کنید (با مطالعه کردن)

به آن کود بدهید (با مراجعه به همکاران)

و از مواد ضد آفات استفاده کنید (با پذیرش انتقاد)

تا بهترین محصول را برداشت نمایید.»(3)

عوامل مذکور نیز موجب پیشرفت آدمی است و کسی که گرایش به رشد دارد با عمل به آن عوامل به تکامل خویش ادامه می دهد.

«شما در خود ظرفیت واستعداد انجام کارهای بزرگ و شهامت ایجاد دگرگونی را دارید.

مسأله این است کی زمان آن فرا می رسد که در یابید قهرمان هستید؟»(4)

و از سرمایه های حیات بهره برداری کنید.

ص: 170

آسان سازی کارها به یاری خداوند بزرگ راه سعادت است. به دلیل آنکه در هنگام توکل و درخواست یاری از او توفیق با ما یار شده و با سرعت زیادتر و با آرامش معنوی در گرایش به عمل به سرانجام کامیابی می رسیم. همۀ ما می دانیم که اگر توفیق حاصل نشود، کارها به خوبی سامان نمی یابد. از این روی «دست خداوند بالاترین دست هاست»، و یاری او ضامن موفقیت ما است.

حضرت علی(علیه السلام)فرمود:

«توفیق سرآغاز خوشبختی است».(1)

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

«این چنین نیست که هر کس نیت کاری کند، بر آن توانایی یابد و هر کس که بر آن توانایی یابد، توفیق انجام را پیدا کند و هر کس که توفیق انجام آن را پیدا کند، به هدف نایل گردد، پس اگر نیت، قدرت، توفیق و رسیدن به هدف با هم جمع گردد، سعادت کامل گردد».(2)

آری !! سهولت در کارها در راه هدف به حرکت سرعت بخشیده و موانع را برطرف نموده و شکست را بدل به بهروزی و ناکامی را مبدّل به کامیابی خواهد نمود.

«چهار چیز است که شخص را به کار وادار می سازد: سلامت؛ بی نیازی؛ دانش و توفیق».

حسین به شهادت رسید، و دیگری به علت سلب توفیق به درک واصل شد.

نگاهش به آن می افتد می گوید: این قرآن را به من می دهی؟ آخوند همدانی می گوید: نه. می بیند چیزی زیر بغلش است می گوید: این چیست ؟ عرب می گوید: دیوان یزید است، آخوند همدانی می گوید: من بالاخره راضی شدم آن دیوان را با قرآن عوض کنم، به دلیل آنکه خیلی دلم می خواست اشعار یزید را بخوانم، از آن به بعد، توفیق تلاوت قرآن از من سلب شد. هر چه خودم را مهیّای تلاوت قرآن می کردم، اسباب آن فراهم نمی شد.(1)

خدا (صلی الله علیه وآله)ضمانت کرد که در بهشت مددکار او می شود، اما او بر اثر نداشتن توفیق

از یک درخت دنیایی نگذشت.

بنابر این مؤمن هر گاه توفیق کار خیری نصیبش شد، باید نعمت مزبور را بزرگ بداند و او را سپاس گوید و در راه استفاده از آن کوشا و از زوالش ترسناک و به ایزد متعال پناهنده باشد. مثلاً اگر توفیق سحرخیزی پیدا کرد آن را از دست ندهد و اگر شبی خوابش برد تا اذان صبح، پس از ادای نماز واجب، آن را قضا نماید یا توفیق قرائت قرآن مجید یا دعایی روزانه، هفتگی یا ماهانه دارد مراقبت نماید.

حضرت صادق (علیه السلام) فرمود:

«کمی که با دوام است بهتر از زیادی است که دوام ندارد».

8_ کسب قابلیت به انحاء گوناگون علمی، دینی، اخلاقی و...

9_ الگوپذیری از سرلوحه هایی که به آسانی در مسیر عبودیت گام بر می دارند

و امدادهای غیبی نصیبشان گردیده است.

«اَفضَلُ الوَسائِلِ اَلاِستِغفارُ»(1)

«برترین وسیله ها طلب مغفرت از گناهان است».

«ای علی هر کس به واسطة محبت ما به خدا متوسل شد واجب است که او را ناامید ننماید».

پس از دقت در این مقدمه و ضرورت توسل به چهارده معصوم با استناد به روایات دینی و با توجه به تجارب اولیای خدا می توان گفت: یکی از مؤثرترین و

زیباترین وسیله های معنوی، تمسک به شخصیت آسمانی معصومین والامقام به ویژه حضرت زهرا(علیها السلام)و استمداد از روح بلند و ملکوتی آنان است. پیروی از آن بزرگواران، بزرگداشت نام و یاد آنان و گریه و عزاداری بر آن حضرات از مصادیق توسل است و این راهی است که همگان حتی حضرت آدم و ابراهیم از آن نیز بهره مند شده اند.

پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) فرمود:

... وَاللهِ لَو اَقسَمَ اَهلُ الاَرضِ بِهذِهِ الاَسماءِ (محمد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین) لَاَجابَهُم.(1)

«به خدا قسم اگر اهل زمین به این نام ها (محمد، علی، فاطمه،حسن و حسین) سوگند یاد کند به راستی که خداوند جوابشان خواهد داد».

از ابن عباس روایت شده که:

سالت النبی(صلی الله علیه و آله) عَنِ الکَلِماتِ الَّتی تَلَقّاها آدَمُ مِن رَبِّهِ فَتابَ عَلَیهِ؟

«قالَ: سَاَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ اِلّا تُبتَ عَلَیَّ فَتابَ اللهُ عَلَیهِ»(2)

ابن عباس می گوید از پیامبر(صلی الله علیه و آله) درباره آن کلماتی که حضرت آدم از پروردگار خویش فرا گرفت تا تو به اش مورد قبول واقع شد پرسیدم؟

حضرت فرمودند: از خدا درخواست کرد که به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین توبه او را بپذیرد و خداوند توبه اش را پذیرفت.

مرحوم آیت الله ملا علی معصومی (آخوند همدانی ) می گوید:

به هنگام توسل به حضرت زهرا(علیها السلام)530 مرتبه بگویید:

ص: 182

«اَللّهُمَ صَلِّ عَلی فاطِمَةَ وَ اَبیها و بَعلِها و بَنیها بِعَدَدِ ما اَحاطَ بِهِ عِلمُکَ»

«خداوندا بر فاطمه و پدرش و همسر و پسرانش به تعداد آنچه دانشت بر آن احاطه دارد درود فرست»!

و نیز از آن بزرگوار شنیدم که می گفت:

«اِلهی بِحَقِّ فاطِمَةَ وَ اَبیها و بَعلِها و بَنیها وَ السِّرِّ المستَودَعِ فیها»

«خداوندا به حق فاطمه و پدرش و همسرش و پسرانش و به آن سرّ و رازی

که در وی به امانت ودیعه گذاشته است».

که اگر این دعا را خواندی حاجتت بر آورده می شود.(1)

یاری می کند و گام هایتان را استوار می دارد».

ببخش و برای آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد».

هیچ کوششی بدون توفیق سود نمی بخشد.

هیچ جلو داری چون توفیق نیست.(1)

بنابراین توفیق، عنایت، رحمت الهی، جذبه و نعمت خداوند است که بدون آن کوشش و تلاش سودی نداشته و به پیروزی نمی رسد.

امام صادق (علیه السلام) در بارۀ آیه «و ما توفیقی الا بالله» و آیه «ان ینصرکم الله فلا غالب لکم و ان یخذلکم...» می فرماید: هرگاه بنده طاعتی را که خداوند (عزوجل)

بدان فرمان داده است انجام دهد، عمل او موافق فرمان خداوند (عزوجل ) می باشد و بدین سبب بنده را موفق نامیده اند و هرگاه بنده بخواهد در موردی نافرمانی خداوند کند و خداوند تبارک و تعالی میان او و آن معصیت حایل شود و در نتیجه بنده آن را مرتکب نشود این ترک گناه او، به وسیله توفیق معصیت نگیرد و اگر به حال خود رهایش کند تا مرتکب آن گناه شود، خداوند او را واگذارده و یاریش نرسانده و توفیقش نداده است.(2)

هنر زیبایی است و هنرمند با پرورش حس زیباگرایی و حضور در صحنه زندگی ساز است، در این راستا همگان به هنر عشق ورزیده و به هنرمند به دیدۀ احترام می نگرند و در مشکلات و گرفتاری ها به یاری او می شتابند زیرا او با هنرمندی هنردوستان را شاد و خوشحال می نماید و با فهمانیدن واقعیت های زندگی به گونه های مختلف درس چگونه زیستن را به هوادارانش می آموزد.

«استراونیسکی» می گوید:

«اگر هنر نبود، دنیای بشر کسالت بار و ملال آور بود».(1)

بنابراین هنر کسالت و ملالت را زدوده و عشق، خوشحالی و نشاط را جایگزین آن می نماید، هنر ویژگی های فراوانی دارد که همه آنها نشان از اهمیت و جایگاه ویژه آن داشته زیرا یکی از جذاب ترین و پر طرفدارترین رشته هایی است که تاکنون در دنیا وجود داشته است.

فردوسی می گوید:

«هنر برتر از گوهر آمد پدید»

و یا کار خود را بشناسد، عشق بورزد و از آن لذّت ببرد و قواعد و فنون هنر را به کار گیرد.

امام صادق (علیه السلام)فرمود: خداوند متعال به داوود پیغمبر وحی نمود که تو نیکو بنده ای هستی، اگر از بیت المال نمی خوردی و کار می کردی.

داوود از این خطاب گریه کرد پس خداوند آهن را در دست آن حضرت ملایم کرد و بعد از آن هر روزی زرهی می ساخت و آن را هزار درهم می فروخت تا اینکه از بیت المال بی نیاز شد. حضرت سلیمان نیز از بافتن زنبیل امرار معاش می کرد.(1)

«جَمالُ المَرءِ فَصاحَةُ لِسانِهِ»

«زیبایی هر کس شیوایی زبان اوست «.

آن حضرت در گفتار دیگری فرمود:

«الجمالُ فِی اللّسانِ»

«زیبایی در زبان است».(1)

در بین علوم مربوط به ادبیات، علمی با عنوان علم بلاغت یا معانی بیان وجود دارد که در آن به طور عمده به دو مسئله اساسی اشاره می شود:

اول _ فصاحت، رسایی سخن

دوم _ بلاغت، شیوایی سخن

در مورد رسایی و شیوایی سخنان فاطمه زهرا(علیها السلام)سخن زیاد است اما نظر شما را به اظهار نظر چند تن از اندیشمندان در مورد فصاحت و بلاغت خطبه حضرت جلب می کنیم.

علامه محقق اربلی می گوید: ... سخنرانی آن حضرت که سخنوران بلیغ را سرگردان و فصحا را ناتوان کرده، همان خطبه ای که به خاطر جلوگیری از تصرف او در فدک و کوتاه کردن دست ایشان از منافع آن ایراد شد...

سپس می گوید: این گفتار از خطبه های زیبا و بدیع است که پرتوی از نور نبوت آن را در برگرفته و شکوفه ای از گلستان رسالت در آن دیده می شود.(2)

علامه مجلسی گوید: این خطبه غرّا و درخشنده را که از حضرت زهرا _ که هزاران سلام و درود و ثنای خداوند بر او باد _ نقل گردیده واندیشۀ فصیحان و بلیغان رسول خدا از شگفتی آن سرگردان شده است را توضیح می دهیم.(3)

علامه سید محمد تقی رضوی قمی می گوید: در گذشته نسبت به خطبه مشهور درخشانی که به بانوی زنان و محبوب سرور پیامبران و همسر پیشوای جانشینان و مادر امامان برگزیده و بزرگوار، و شفیع روز جزا، فاطمه زهرا _ که

ص: 194

هزاران سلام و درود وثنای خداوند براو باد _ منسوب است، تمایل شدیدی داشتم. همان خطبه و سخنرانی که زبان ادیبان و سخنوران از سرودن چنان خطبه ای و کمتر از آن عاجز، و عقل حکیمان و خردمندان از ادارک کنه و رسیدن به دقائق آن ناتوان است، چگونه، چنین نباشد ؟(1)

علامه سید شرف الدین می گوید: حضرت زهرا(علیها السلام) دارای حجت ها و براهین رسا و کاملی است که دو خطبۀ آن حضرت ثابت کنندۀ همین حقیقت می باشد، همان گونه که قرآن را به دو فرزند خود می آموختند و ایشان را به فراگیری و حفظ این خطبه ها تشویق و ترغیب می نمودند.(2)

امدند و روپوش را از صورت فاطمه(علیها السلام) کنار زدند، ناگهان دست نوشته ای را نزد ایشان یافتند پس در آن دقت نمود که آن متن وصیت نامه حضرت زهرا (علیها السلام)بود.(1)

همچنین در تاریخ زندگی امیر المؤمنین(علیه السلام) آمده است که آن بزرگ مرد الهی کاتب وحی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)بود و علاوه بر کتابت قرآن، صحیفه فاطمیه( علیها السلام) را نیز نوشته است.

امام صادق فرمود: «پس از رحلت رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) جبرئیل بر فاطمه زهرا(علیها السلام) فرود می آمد و ضمن تسلی حضرت، او را به اخبار غیبی مطلع می ساخت و علی(علیه السلام)این اخبار غیبی را می نوشت.»

«وَ کانَ جَبرَئیلُ یَاْتیها فَیُحسِنُ عَزائَها عَلی أَبیها و یُطیبُ نَفسُها و یُخبِرُها عَن اَبیهِ وَ مَکانِهِ، وَ یُخبِرُها بِما یَکُونُ بَعدَها فِی ذُّرِّیَّتِها».

«وَ کانَ عَلِیٌ (علیه السلام)یَکتُبُ ذلِکَ، فَهذا مُصحَف فاطِمَةَ»(2)

علاوه بر این نامه های متعدد نهج البلاغه که تعداد آن بر 79 نامه می رسد و نامه ها و دست نوشته های امام حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) که به طور مسلم آنچه در تاریخ آمده بخشی از نامه های آن بزرگواران است، نشان دهنده وجود قدرت نویسندگی در این خانواده ملکوتی می باشد و جالب اینکه یکی از عادت های مستمر امام حسن و امام حسین در کودکی خطاطی و کتابت بوده است و داوری چگونگی خط آنها را نیز پیامبر اکرم، حضرت علی(علیه السلام) و حضرت زهرا(علیهما السلام) بر عهده داشتند.

«إِنَّ الحَسَنَ وَ الحُسَینَ(علیهما السلام) کانا یَکتُبانِ فَقالَ الحَسَنُ لِلحُسَینِ خَطّی اَحسَنُ مِن خَطِّکَ فَقالَ الحُسَینُ بَل خَطّی اَحسَنُ».

«همانا حسن و حسین همیشه به نوشتن و خطاطی مشغول بودند پس گاهی حسن به حسین می گفت: خط من از تو زیباتر است و حسین در جواب او می گفت خط من زیباتر است».

ص: 196

بنابراین از آنجا که فاطمه زهرا(علیهما السلام)الگویی تمام نما برای قوانین دینی است؛ در خانه کارخانه ای کوچک داشت و پشم ریسی می نمود و عوائد اقتصادی حاصل از آن را در اختیار اقتصاد خانواده قرار می داد.

در کتاب عوالم العلوم در بیان زندگی حضرت زهرا(علیهما السلام)چنین بیان کرده که روزی حضرت علی(علیه السلام)در حالی که مقداری پشم گوسفند بافته شده (به دستان مبارک فاطمه زهرا) در دست داشتند از خانه بیرون آمدند، به بازار رفته و پیشنهاد فروش آن را به فردی که پشم فروشی داشت دادند او هم بر اساس معاملات سابق دادوستد نمود و آن پشم بافته شده را سه صاع جو خرید و تبادل نمودند.

پس از آن خبر این معامله را با حضرت زهرا(علیهما السلام)داد حضرت این معامله را قبول نمود و به آن رضایت داد پس حضرت زهرا(علیهما السلام)جو را گرفت و یک صاع آن را (سه کیلو) آسیا نمود، خمیر کرده و آنگاه پخت که حاصل آن 5 قرص نان شد.

از این نقل تاریخی بر می آید که:

1- حضرت زهرا(علیهما السلام) در خانه پشم ریسی می نمود.

2- حضرت زهرا (علیهما السلام)حاصل دسترنج خود را به علی(علیه السلام)برای کمک به اقتصاد خانواده می سپرد.

3- حضرت علی(علیه السلام)در هنگام فروش دسترنج حضرت زهرا(علیهما السلام)رضایت ایشان را شرط می دانست.

4- از حاصل دسترنج حضرت زهرا(علیهما السلام) نان برای اعضای خانواده تهیه شد.

5- کار دیگر حضرت زهرا(علیهما السلام)نانوایی بود.

6- همین نان ها به اسیر، یتیم و مسکین داده شد که سوره هل اتی نازل شد. در این جا بد نیست به دو تذکر مهم اشاره کنیم:

1- آنچه که از تاریخ زندگی حضرت زهرا(علیهما السلام)به طور جامع بیان نشده به دلیل دشمنی های متعدد بوده است.

2- برای حضرت، هنر و زیبایی معنوی اهمیّت خاصی داشته است.

ص: 198

حضرت باقر(علیه السلام)فرمود: ما همه وراث کمالات پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) هستیم.(1)

اینکه در فرصت های گوناگون،کارهایی را که دوست نمی دارند نزد فرزندان خود نکوهش و تقبیح می کنند تا بدین وسیله آنها را از اشتغال به آن کارها باز دارند. نتیجه این است که کودک پیش از رسیدن به مرحله نوجوانی، میدان انتخاب شغلش محدود می شود.

5-وضع اجتماعی: وضع اجتماعی خانواده کودک، در میل حرفه ای او تأثیر می کند. بدین معنا که بعضی خانواده ها، شهرت شغل را مهم تر و بیشتر از میل فرزند خود می دانند و از این رو، او را به کاری که شهرت داشته باشد تشویق می کنند اگر چه وی رغبتی برای آن نداشته باشد.

چنانکه امروزه بیشتر بلکه تمام والدین فرزندان خود را به ادامه تحصیلات متوسطه و دانشگاه وادار می کنند زیرا خوشبختی خود و ایشان را در آن می دانند.

6-وضعیت دوستان و خویشاوندان: نوجوان در انتخاب نوع شغل از طرز تفکر و شغل دوستان و خویشان خود متأثر می شود. چه بسا تلقین یک دوست سبب می شود که او به شغلی متمایل شود و سعادت خود را در آن پندارد، مثلاً وقتی دوستانش را می بینند که همگی به تحصیل پزشکی مشغولند او نیز بدون دقت به استعداد و میل خود همان راه را در پیش می گیرد.

7-وضعیت مدرسه: دیگر از عوامل مؤثر در انتخاب شغل، مدرسه است. دانش آموز از چگونگی گرایش معلمانش به شغل های گوناگون متأثر می شود. از این رو، مدرسه راهنمایی حرفه ای نوجوانان، مسئولیت بزرگی به عهده دارد.

آموزش حرفه ای در کلاس درس سبب می شود که میدان دید دانش آموزان دربارۀ دنیای کار، وسیع تر گردد. این عمل را می توان به چند شکل انجام داد.

1- خواندن متن هایی دربارۀ انواع گوناگون شغل ها.

2- معلم می تواند جنبه های حرفه ای موضوع و ماده درس را مورد بحث قرار دهد.

3- از صاحبان یا نمایندگان حرفه های مربوط به واحد کار می توان دعوت کرد تا دربارۀ کار خود توضیح دهند.(1)

ص: 201

8-وضعیت مذهب، اقتصاد، جغرافیای محل و کلّی

مرحله انتخاب شغل _ آن هم انتخاب واقعی _ بعد از سن 17 سالگی است.

این عوامل برای انتخاب شغل مؤثر است:

1- خصایص روانی.

2- خصایص بدنی.

3- تجارب شخصی، کیفیت تربیت.

4- والدین و تشویق و تنبیه آنها.

5- وضع اجتماعی، شهرت شغلی و...

6- دوستان و نزدیکان.

7- مدرسه.

8-وضع عمومی، مالی، محلی، و دین و مذهب.(1)

* استفاده از نیروهای کار آمد جوان در بهره برداری اقتصادی از منابع و ظرفیت های موجود صنعتی و کشاورزی کشور.

* هدایت تحصیلی و مشاورۀ شغلی دختران جوان در رشته های خاص و دارای اولویت در نیازهای اجتماعی طبقه زنان.

* آگاه ساختن جوانان از علل و عواملی که باعث فقر، محرومیت اقتصادی، پیامدهای نامطلوب اجتماعی و اخلاقی آن است.

* توسعه و گسترش دوره های کار آموزی دانشجویان در مؤسسات فنی و حرفه ای به منظور آماده سازی آنان برای اشتغال دائم.

* تشویق جوانان به ارتقای سطح دانش فنی، شناخت فنون و تکنیک های پیشرفته جوامع صنعتی در جهت تأمین رشد و توسعه اجتماعی.

* زمینه سازی علمی، عملی، تجارت فنی و حرفه ای از استاد کاران، کارشناسان مجرب و آزموده حرفه ها و صنایع برای نسل جوان.

* ایجاد تحول در ساختار تولید روستایی و عشایری به کمک آموزش، ترویج و انتقال تکنولوژی و بهبود سیستم مدیریت و کارآیی.

* تربیت و پرورش افراد آگاه، کارآمد و ماهر بر اساس نیازهای کمی و کیفی و استعداد و شرایط اقلیمی مناطق مختلف کشور.

* اهمیت دادن به تکنولوژی و صنایع آموزشی در سطح آموزش های رسمی و تقویت مهارت های فنی جوانان.

* هدایت استعدادهای فنی و حرفه ای نسل جوان به منظور تمهید مقدمات برای استخدام و اشتغال دائم آنان.

* اهتمام نسبت به برنامه ریزی علمی و آموزشی متناسب با توسعۀ علوم، تکنولوژی معاصر، مقتضیات و نیازهای جامعه اسلامی.(1)

روی برگردانیده و به سوی خود متوجه می شوند ما را بر می انگیزد که تدبیری در این جهت بیندیشیم.

اگر «درون گرایی» از حد اعتدال تجاوز کند به نوعی «در خود فرو رفتگی عاطفی « می انجامد که اصطلاحاً به آن «او تیسم» می گوییم.

مشخصه های اصلی اوتیسم، قطع ارتباط با دیگران، بی تفاوتی نسبت به جریانات و کاهش یافتن تحرک نوجوانان می باشد. مشغولیت هایی که نوجوانان را از خود رها نموده و انرژی های آنان را در یک رشته از کارها و فعالیت ها آزاد نموده و به جریان می اندازد، بهترین زمینه درمانی اوتیسم محسوب می شود.(1)

بهتر شود و از سویی باعث رفاه خود و جامعه می گردند. کار، تلاش و کوشش باعث می شود سیستم های عصبی انسان تقویت شود و بسیاری از بیماری ها را در بدن کاهش دهد.

استفن لیکوک می گوید:

«من هوا خواه جدی سعادتم و مشاهده می کنم هر چه بیشتر کار می کنم سعادتمند می شوم».

در جوامع بشری امروزی با آنکه کار می کنند از نظر اقتصادی باز هم عقب مانده اند و آن طور که باید و شاید وسایل راحتی شان مهیا نمی شود. وای به حال

کسانی که بیکار هستند و تن به کار نمی دهند.

جان ویل می گوید:

«هیچ انسانی بدون رنج و زحمت به جایی نرسیده است».(1)

راستگویی و امانت داری از فرهنگ اخلاقی سرچشمه می گیرد و راهبران مذهبی نسبت به آن تأکید فراوان داشته و آن را یک عمل پرفضیلت برشمرده و ترک آن را نافرمانی از ایزد متعال دانسته اند. از دیدگاه دین مقدس اسلام راستگویی و امانت داری موجب سعادت بشر در دنیا و آخرت می باشد؛ به دلیل آنکه، موجبات استحکام زندگی خانوادگی را فراهم نموده و امنیت اجتماعی را تأمین کرده و اختلاف و نزاع را برطرف ساخته و موجب ازدیاد رزق و همچنین سبب پاداش هایی می گردد که گناهان را می زداید، بر خلاف آن خیانت در امانت و دروغ گویی موجب گناهان بزرگی است که از عواقب آن می توان از دست دادن دوستان با ایمان، ایجاد ناامنی، تنگدستی، عدم روابط صحیح اجتماعی و شیوع بدبینی را نام برد که موجبات سقوط آدمی را به ورطۀ نابودی فراهم می نماید. خیانت در امانت شامل نمودها و اصل های گوناگونی است که از حیث مالی، ناموسی، آبرویی و علمی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته و طی این فرایند مفاسد فراوانی در پی دارد که به بعضی از آنها اشاره کردیم و در صفحات بعدی به طور مشروح مورد بررسی قرار خواهیم داد.

راستگویی و ادای امانت دو نشانه بارز ایمان و شخصیت انسان است، حتی دلالت این دو بر ایمان از نماز هم برتر و بیشتر است. ذکر این دو با هم (راستگویی و امانت) به خاطر این است که ریشه مشترکی دارند، زیرا راستگویی چیزی جز امانت در سخن نیست، امانت همان راستی در عمل است.(1)

درس عبرت گرفت و از آن واقعۀ دردناک، تجربه آموخت. او دریافت که تنها یک خیانت ممکن است آبرو و شرف آدمی را بر باد دهد و زندگی با عزت را به بد نامی و ذلّت تبدیل نماید. از این رو تصمیم گرفت هرگز پیرامون خیانت و گناه نگردد و همواره پاکی و تقوا را پیشه خود سازد. رفتار پسندیدۀ جوان موجب شهرت و عزتش گردید. در همسایگی آنان سرداری بود که از سوی عبدالملک مأموریت یافت که همراه سربازان مسلمان به جبهۀ جنگ روم برود. وی پیش از حرکت، آن جوان را طلبید و تمام سرمایۀ نقد خود را که ده هزار دینار طلا بود به او سپرد و گفت: این طلاها نزد تو امانت باشد.

من به جبهۀ جنگ می روم، اگر زنده باز گشتم، خودم آنها را دریافت می کنم و پاداش امانت داری تو را می پردازم. و اگر کشته شدم مراقب باش هر گاه دیدی زن و فرزندان من در فشار زندگی قرار گرفتند یک دهم آن را برای خود بردار و بقیه را در اختیار آنها بگذار که آبرومندانه زندگی کنند. پس از چندی سردار نامبرده در جنگ کشته شد.

تاجر شکست خورده، وقتی از کشته شدن همسایۀ خود آگاه گردید به پسر خود گفت: هیچ کس از طلاهایی که پیش تو امانت است خبر ندارد. من اکنون در فشار و تنگدستی هستم از تو می خواهم که مقداری از آن را به من بدهی، هر وقت در زندگی ام گشایشی پیدا شد به تو بر می گردانم. جوان امانت دار گفت: پدر ! تو از خیانت و نادرستی به این روزگار سیاه گرفتار شده ای. به خدا سوگند، اگر اعضای بدنم را تکّه تکّه کنند، من در امانت خیانت نخواهم کرد و موجبات بدبختی خود را فراهم نمی آورم.

مدتی گذشت، بازماندگان سردار مقتول، پریشان و تنگدشت شدند، نزد جوان آمدند و از وی خواستند که نامه ای از جانب آنان برای عبدالملک بنویسد و فقر و تهیدستی آنها را به آگاهی خلیفه برساند، شاید کمکی به آنها بشود. جوان نامه را نوشت و تسلیم آنان کرد. اما نتیجه نداشت. زیرا عبدالملک پاسخ داده بود که هر کس کشته شود، نامش از دیوان بیت المال حذف می گردد. وقتی جوان امانت دار از جواب عبدالملک و ناامیدی و بیچارگی بازماندگان سردار مقتول آگاه شد با خود گفت: اکنون زمان آن رسیده است که طلاها را در اختیار آنان بگذارم و آنان

ص: 211

را از فقر و تنگدستی رها سازم. از این رو، فرزندان افسر را به منزل خود فرا خواند و گفت: پدر شما نزد من مقداری پول طلا به امانت گذارده و سفارش کرده است که در روز تنگدستی آن را در اختیارتان بگذارم و یک دهمش را برای خود بردارم. فرزندان از شنیدن این خبر بسیار خوشحال شدند و گفتند: ما دو برابر وصیت پدر را به شما خواهیم داد، جوان پول ها را آورد آنها دو هزار دینار به وی دادند و هشت هزار دینار را با خود بردند. چند روزی از قضیه گذشت عبدالملک از زندگی آنان پرسش نمود.

این واقعه را به آگاهی خلیفه رساندند. عبدالملک خیلی تعجب کرد، بی درنگ جوان را فرا خواند و از مراتب درستکاری و امانت وی بسیار قدردانی نمود و پست خزانه داری کشور را به او سپرد و گفت: من هیچ کس را نمی شناسم که مانند تو شرط درستی و امانت را به جای آورده باشد.

همانجا واقع شده و دو کتاب معروف درسی حوزه های علمیه به نام مکاسب ورسائل از تألیفات اوست. ایشان در نجف اشرف زندگی می کرد در زمان حیات وی شخصی در عالم خواب شیطان را دید که بسیار خشمگین است و طناب های ضخیم و نازک و زنجیرهای مختلف و محکم در دست دارد و محکم ترین قسمت آن پاره شده است. از شیطان پرسید: این ها چیست ؟ چرا پاره شده است ؟ چرا خشمگین هستی ؟ شیطان در پاسخ گفت: به سوی شیخ انصاری رحمه الله رفتم تا با این طناب ها او را به سوی خود بکشانم، ولی نتواتنستم و در هر بار که طناب را می کشیدم پاره می شد تا هفت بار او را کشیدم ولی هفت طناب پاره گردید از او مأیوس شدم.

آن شخص می گوید: به شیطان گفتم زنجیر یا طناب مرا نیز به من نشان بده! گفت: کسی مثل تو نیاز به طناب و زنجیر ندارد. با یک اشاره می آیی. از خواب بیدار شدم و نزد استاد اعظم شیخ انصاری رحمه الله رفتم و داستان خواب خود را برای او تعریف کردم. شیخ انصاری رحمه الله شکر خدای را به جا آورد و گفت دیشب برای درد زایمان همسرم نیاز به پول پیدا کردم ولی پول نداشتم جز پولی که شخصی آن را به عنوان امانت نزد من گذارده بود، رفتم کنار طاقچه تا مقداری از آن پول را به عنوان قرض بردارم، ولی احتیاط کردم که آیا صاحبش راضی است؟!!

این موضوع تا هفت بار تکرار شد، پس از آن تصمیم گرفتم که بر ندارم، خداوند زایمان همسرم را آسان گردانید و نیاز به پول پیدا نکردم، شاید تعبیر خواب تو همین باشد.

راستگویی و احادیث مکرر از ائمۀ هدی(علیهم السلام)نشان از معنویت این فضیلت

اخلاقی است.

حضرت علی (علیه السلام)فرمود:

«هنگامی که خدا بنده ای را دوست می دارد، امانت داری را در نظرش دوست داشتنی می سازد».(1)

اخلاقی در صحنه زندگی کرده است و راستگویان و امانت داران را از جملۀ خوبان بر شمرده است؛ زیرا «خیانت با ایمان سازگار نیست، و لازمه ایمان صداقت و امانت داری است».(1)

می برد و بین آنها ایجاد دشمنی می کند، و در دل ها درخت کینه می نشاند.(1)

میسر از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که فرمود: برای انسان (مسلمان) شایسته نیست که با فاجر و نیز احمق و دروغگو دوستی کند.(2)

«إِن َاللهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ کَاذِب کَفَّار».

«خدا آن کسی را که دروغ پرداز ناسپاس است هدایت نمی کند».

دروغ در عمل: موقعی است که در ظاهر، اعمالی از انسان سرزند که دلالت بر خوبی او کند ولی در باطن این طور نباشد. و خلاصه ظاهر و باطن او یکی نباشد

و در نتیجه صدق و راستی که همان یکی بودن ظاهر و باطن است ندارد.

دروغ در اخلاق: این است که کسی مدعی خوف از خدا و شکر و تسلیم یا تظاهر به خوب بودن کند، اما در باطن چنین نباشد.(1)

«تنها کسانی دروغ می بندند که به آیات خدا ایمان ندارند».

خیانت نوعی دروغ در عمل است همان طور که دروغ نوعی خیانت در گفتار است. یا ممکن است اشاره به این باشد که این دو عمل اساس زندگی انسان را متزلزل می کند، زیرا تشکیل جامعۀ انسانی بر اساس اعتماد است که اگر نباشد، جامعه وجود ندارد و دروغ، این سرمایه را از بین می برد. یا ممکن است اشاره به این باشد که دروغ و خیانت کلید گناهان دیگر است انسان اگر دروغ بگوید می تواند تقلب، کلاه برداری و خیانت کند.

جوانی خدمت رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)آمد و عرض کرد: آلودۀ گناه هستم چه کنم؟

فرمود: به من قول بده که یک گناه را انجام ندهی و آن دروغ است.

عرض کرد: ترک می کنم. جوان می خواست گناه کند، ولی فکر کرد که فردا وقتی پیامبر می رسد حضرت سؤال خواهد کرد گناه کردی یا نه ؟ اگر دروغ بگوید، که گناه کرده و اگر راست بگوید رسوا می شود، آن جوان به واسطۀ ترک دروغ گناهان دیگر را هم ترک کرد.(1)

امام حسن عسکری (علیه السلام)فرمود:

«جُعِلَتِ الخَبائِثُ فی بَیتٍ وَ جُعِلَ مِفتاحُهُ الکَذِب».

«تمام بدی ها در خانه ای قرار داده شده و کلید آن دروغ است».(2)

وقتی این کلید از بین برود گناهان دیگر هم از بین می رود.

رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)فرمود:

« لا تَنظُروا إلی کَثرَةِ صَلاتِهِم و صَومِهِم وَ کَثرَةِ الحَج ّوَ المَعروفِ وَ طَنْطَنَتِهِمِ بِاللَّیلِ، وَ لکِنِ انظُرُوا إلی صِدِقِ الحَدیث وَ أداء الأمانَةِ».

اگر می خواهید افراد را بشناسید از طریق عبادات، آنها را نشناسید که نماز و روزه و حج شان زیاد است و اینکه در دل شب بیدار می شوند و از خوف خدا نعره می کشند، بلکه از ادای امانت و راستی گفتار آنها را بشناسید.(3)

ص: 220

او در گفتار دیگری فرمود: هر گاه مؤمنی بدون (عذر شرعی) دروغ بگوید، هفتاد هزار فرشته او را لعنت می کنند، و از دهانش بوی تعفّن و گندی بر می آید که تا عرش رسد، و حاملان عرش نیز وی را لعنت کنند.(1)

از آن حضرت پرسیدند: آیا ممکن است مؤمن ترسو باشد؟

فرمود: آری، پرسیدند: و بخیل باشد؟ فرمود: آری.

پرسیدند: و دروغگو باشد؟ فرمود: نه».(2)

سوم: هر گاه زن، چیزی از شوهر بخواهد که قادر نباشد یا قادر باشد اما بر او واجب نباشد، جایز است به او وعده دهد که می گیرم، اگر چه قصد او نباشد گرفتن آن و نگیرد. و همچنین هر گاه کسی را که زنان متعدده باشد جایز است که به هر یک بگوید من تو را دوست دارم، اگر چه مطابق واقع نباشد.

چهارم: هر گاه طفلی را به شغلی مأمور سازی و او رغبت به آن نکند، از مکتب رفتن یا شغل دیگر جایز است که او را وعده دهی یا بترسانی که با تو چنین و چنان خواهم کرد، اگر چه منظور تو کردن آن نباشد.

پنجم: در جهاد و مبارزه با اعداء اگر به دروغ، خدعه توان نمود که سبب ظفر یافتن بر دشمنان دین شود و حاصل کلام آن است که در هر موضعی که فایدۀ شرعی بر آن مترتّب شود و تحصیل آن موقوف به کذب باشد جایز است دروغ گفتن و اگر بر ترک دروغ، مفسدۀ شرعی مترتّب شود واجب می شود. و باید از حد ضرورت و احتیاج، تجاوز نکرد.و دروغ گفتن در تحصیل زیادتی مال و منصب و امثال اینها از چیزهایی که آدمی مضطّر به آنها نیست حرام، و مرتکب آن گناهکار است.(1)

و سه چیز است که راست گفتن در آنها بد است:

سخن چینی و دادن خبر ناگوار به کسی دربارۀ خانواده اش و تکذیب خبر دیگران و...»(1)