بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین الصلوة والسلام علی سیدنا محمد و آله الطیبین الطاهرین داستانها و حکایاتیکه در اخبار اهل بیت از پیغمبر گرامی «ص » و جانشینان او از ائمه طاهرین علیهم السلام روایت شده است در کتابهای حدیث بسیار بچشم میخورد.

این روایات باندازۀ زیاد است که حساب یکصد روایت و دو صد روایت نیست. این داستانها از اینرو که ازعلوم حجج الهی سرچشمه گرفته است هر گز بدیگر داستانها هر چند آموزنده هم باشد قابل قیاس نیست . در این داستانها از خدا شناسی و دیگر عقاید دینی و نیز از آداب معاشرت و زندگی و اخلاق نیکو و پسندیده و از فقه و تفسیر و پند و اندرز ودستورات شرع و دانستنیهای مفید در موضوعات گوناگون سخن رفته است . در این کتاب که یک قسمت

ص: 2

از آن اخبار جمع آوری شده است . اولاً متن روایت با اشاره بمدرک آن ذکر شده است . و سپس در ذیل هر روایت ترجمه آن بیان شده تا استفاده اش منحصر بعربی زبانها نگردد بلکه کسانی هم که بفارسی آشنایی دارند بتوانند از آن استفاده کنند و گاهی هم روی اینکه فائده کتاب بیشتر گردد شرح و توضیح مختصری نیز در ذیل بعضی روایات بکار رفته است. و نامیدم آنرا به «داستانهای راستین » و از خداوند متعال مسئلت مینمایم که ما را در انجام وظایف و دستورات دینی موفق فرماید .

10 رجب « روز ولادت امام محمد تقی علیه السلام ، 1398 ه ق سید ابو الحسن مولانا

ص: 3

سلیمان دیلمی از پدرش روایت میکند که بامام صادق (علیه السلام) عرض کردم که فلانی در عبادت و دینداری و فضیلت چنین و چنان است . فرمود عقلش چگونه است عرض کردم که نمیدانم پس فرمود که ثواب باندازۀ عقل است مردی از بنی اسرائیل در یکی از جزایر دریا عبادت خدا میکرد.

جزیره سبز و خرم و پر از درخت و آب ظاهر بود فرشتۀ از فرشتگان بر وی گذر کرد . عرض کرد پروردگارا ثواب عبادت این بنده ات بردن بنما . خداوند ثواب آنرا باو نشان داد . فرشته آنرا کم شمرد. خداوند باو وحی کرد که با عابد مصاحبت کند. پس فرشته در صورت انسانی نزد عابد آمد عابد از او پرسید تو کیستی . گفت من مردی عابدم مکان و خدا پرستی ترا شنیدم . نزد تو آمدم تا با تو در اینجا خدا را عبادت کنم . آن روز را با او گذراند.

چون صبح شد . فرشته باو گفت که این جای تو چای پاکیزه ایست که سزاوار نیست مگر به عبادت : عابد گفت: اینجا را یک عیب است . فرشته گفت آن عیب چیست ؟ عابد گفت . برای پروردگار ما حیوانی نیست اگر او را

ص: 5

بک الاغی بود آنرا در اینجا میچرانیدیم زیرا که این علفها اینجا ضایع میشود . فرشته گفت برای پروردگار تو الاغی نیست . عابد گفت : اگر برایش الاغی بود مثل این علفها ضایع نمیگردید . پس خداوند بفرشته وحی کرد همانا باندازه عقل او او را ثواب میدهیم.

وعلمه الکلمة واعطاه عشرین الف درهم . فذهب الرجل فاتصل خبره به . فقال له اذ حضره . یاعبدالله مار بح احد مثل ربحک .

ولا اکتسب احد من الأوداء ما اکتسبت . اکتسبت مودة الله اولاً ومودة محمد (صلی الله علیه و آله) و علی ثانیاً . ومودة الطیبین من آلهما ثالثاً .

ومودة ملائکة الله رابعاً. ومودة اخوانک المؤمنین خامساً. فاکتسبت بعدد کل مؤمن و کافر ما هو افضل من الدنیا الف مرة فهنیناً لک هنیئاً.

از امام حسن عسکری (علیه السلام) روایت شده است که فرمود که مردی خدمت امام حسن مجتبی علیه السلام هدیه آورد امام فرمود : کدام یکی نزد تو محبوبتر و خوشایندتراست از اینکه یا در عوض این بیست برابرش که بیست هزار درهم است برایت بدهم . و یا اینکه دری از علم و دانش برایت باز کنم که فلان ناصبی را که در آبادی تو است با آن غالب آیی . وضعفا و بیچارگان آبادی خودرا از او نجات دهی؟ و اگر بهترین این دو را بر گزیدی برایت هر دو را جمع میکنم . و اگر در انتخاب بهتر خطا کردی ترا در گرفتن هر کدام که بخواهی مخیر میکنم عرض کرد: یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) ثواب من در اینکه این ناصبی را مغلوب کرده و ضعیفان را از دستش برهانم باندازۀ بیست هزار در هم میشود؟ امام

ص: 7

فرمود : بلکه بیشتر است از دنیا بیست هزار مرتبه . عرض کرد : یابن رسول الله پس چگونه بر گزینم آنچه را پست تر است بلکه آنچه را که بهتر است اختیار میکنیم . سخنی که با آن بتوانم بر دشمن خدا غالب آیم و او را از دوستان خدا دور گردانم .

امام فرمود: خوب بر گزیدی و آن سخن را باو بیاموخت و بیست هزار درهم نیز برایش داد . آنگاه آنمرد برفت ( آن ناصبی را مغلوب گردانید ) و خبر بحضرت رسید وقتی که در خدمت حاضر شد. حضرت فرمود: ای بندۀ خدا کسی سودی نبرد همانند سودی که تو بردی و کسی از دوستان تجارتی نکرد مانند تجارتی که تو کردی .

اول : اینکه تو دوستی خدا را کسب کردی .

دوم : اینکه دوستی محمد و علی صلوات الله علیهمارا.

سوم : دوستی پاکیزگان از آل ایشان .

چهارم، دوستی فرشتگان خدا :

پنجم : دوستی برادران مؤمن را .

پس کسب کردی بشماره هر مؤمن و کافری آنچه را که افضل و بهتر است از دنیا هزار مرتبه. پس گوارا باد ترا .

ص: 8

سائل : بلی امام : آیا در این هنگام دلت متوجه چیزی شده است که قادر بر خلاص کردنت بشود و ترا از مهلکه بره اند ؟ سائل : بلی امام : این چیز همان خدا است که قادر است ترا نجات داده و بفریادت برسد. در حالیکه کسی نبود که ترا نجات دهد و بفریادت برسد .

*( شرح ) برای اثبات هستی خدا از راههای گوناگون استدلال کرده اند . و یکی از راههای خدا شناسی راه شعور باطن یا «راه دل» است. هر کسی از اعماق دل خودندائی رابگوش جان می شود که او را بسوی پروردگار جهان میخواند .

راه خداشناسی از « راه دل » روشنترین راهی است برای شناسائی پرودگار که نور و تابشش نیازی بآوردن دلیل عقلی ندارد . بلکه این شناسائی در نهاد در انسانی گذاشته شده است . و پیش از آنکه از راه دلیل عقلی

ص: 10

به هستی جهان آفرین پی برد باوجدان فطری خود هر کس در می یابد که نیرویی مقتدر و توانا که فوق جهان محسوس بوده بر تمام جهان حکومت میکند .

بویژه وقتی که انسان در خطر حوادث هولناکی واقع گردد . و در تاریکهای دریا و بیابان راه را گم کند و از جمیع علل و اسباب عادی مأیوس گردد .

و در این وقت است که دلش بسوی پناهگاهی میگراید و از او یاری میخواهد . و با وجدان فطرت میداند اگر او بخواهد او را از آن خطر نجات خواهد داد . چون اوست قدرتی بی پایان که بر جهان هستی فرمانروائی میکند . و آن قدرت بی پایان همان خداست . و این درک فطری ووجدانی که دلها بوجود پروردگار گواهی میدهد در قرآن و روایات اسلامی مورد توجه قرار گرفته که این روایت نمونه از آنهاست .

ابو عبدالله (علیه السلام) اجلس - فاذاً غلام صغیر فی کفه بیعة یلعب بها .

فقال أبو عبدالله (علیه السلام) ناولنی یا غلام او البیضة . فناوله ایاها . فقال ابو عبدالله، (علیه السلام) یا دیصانی فی هذا حصن مکنون 4له جلد غلیظ و تحت الجلد الرقیق ذهبة مایعة و فضة ذائبة . فلا الذهبة تختلط بالفضة الذئبة ولاالفضة الذائبة تختلط بالذهبة ! ثمایعة . فهی علی حالها لم یخرج منها خارج مصلح فی فیخبر عن اصلاحها .لم یدخل فیها مفسد فیخبر عن افسادها. لایدری للذکر خلقت ام الانثی. تنفلق عن مثل ألوان الطواویس . أتری لها مدبرا ؟ قال : فأطرق ملیاً . ثم قال : أشهد أن لااله الاالله وحده لاشریک له و أشهد، إن محمداً عبده ورسوله . و انک امام و حجة من الله علی خلقه . وانا تأئب مما کنت فیه.

ابوشاکر دیصانی که زندیقی بود . خدمت، أمام صادق (علیه السلام) وارد شد و عرض کرد . ای جعفر بن محمد مرا بمعبودم راهنمائی کن . أمام فرمود : بنشین در این بین پسر بچۀ که در دستش تخم مرغی بود و با آن بازی می کرد نمودار شد.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: ای بچه این تخم را بمن بده . او آنرا بحضرت داد . امام فرمود. ای دیصانی این قطعه ای است پوشیده که بر اوست پوست زبر و غلیظ و در زیر این پوست

ص: 12

زبر و غلیظ باز پوستی است نازک ودر زیر این پوست نازک طلائی است روان و نقره ای است گداخته. که نه طلای روان مخلوط بنقرۀ گداخته میشود . و نه نقره گداخته بطلای روان . و این حصار بی رخنه همین طور بحال خود باقی است که نه چیزی از داخل آن بیرون میشود که مصلح آن باشد و از صلاح آن خبر دهد . و نه مفسدی بداخل آن وارد میشود تا از فساد و تباهی آن خبر کند. و کسی نمی داند که آن تخم مرغ از برای نر آفریده شده است یا از برای ماده . آنگاه آن شکافته گردد و مثل این طاوسهای رنگارنگ از آن بیرون میآید . آیا سزاوار نیست که برای این مدبری باشد ؟ یا گمان داری که این همه بدون مدبر و خالق بوجود آمده است ؟ راوی گفت : دیصانی مدتی دراز سر بزیر انداخته و بفکر فرو رفت . آنگاه گفت : گواهی میدهیم که خدائی نیست جز خدای یگانه که شریک ندارد و گواهی میدهم که محمد (صلی الله علیه و آله) بندۀ او ورسول او است و تو امام و حجتی از جانب خدا. و من نیز از آن عقیدۀ باطلی که داشتم توبه میکنم.

ص: 13

بیرون نیست یا اینکه خود من خودم را بوجود آوردم و از دو معنی خالی نیست. با اینکه من خودم را آفریدم و بوجود آوردم در حالیکه خود من موجود بودم. یا اینکه خودم را آفریدم و بوجود در آوردم در حالیکه معدوم بودم.

اگر من خودم را آفریدم و بوجود در آوردم در حالیکه موجود بودم پس در این هنگام بی نیاز و مستغنی بودم که او را وجود داده و خلق بنمایم ( زیرا این تحصیل حاصل است . یعنی چیزی که وجود پیدا کرده است. دیگر نمیتوان اورا دوباره بوجود در آورد که امری است محال ) اگر من خودم را خلق کردم در حالیکه خود من معدوم بودم پس براستی تو میدانی که چیزی که نیست و معدوم است چگونه میتواند چیزی را بوجود در آورد . پس ثابت گردید معنی سوم . واو اینکه از برای من صانع وخالقی است و او خدائی است پرورش دهنده موجودات . پس دیصانی بر خاست . و نتوانست چیزی بگوید .

ص: 15

فرمود : چون ما ثابت کردیم آفریننده و صانعی داریم که برتر از ما و از همه آفرینده هاست. و آن آفریننده وصانع. حکیم و بلندمرتبه . که هرگز روا نباشد که کسی از مخلوقاتش او را به بیندو یا لمس کند تا با آنها مباشرت کند یا آنها با او مباشرت نمایند . و یا اینکه او با مخلوقاتش احتجاج کند و یا آنها با خدا احتجاج نمایند . پس باید او را رسولانی باشد در بین مردم که از جانب او بسوی مخلوقات و بندگانش پیام آورند و مقاصد و خواسته های او را بیان کنند و آنانرا بر مصالح و منافع مطلع سازند و راه بقا و فنای آنرا بگویند.

پس ثابت گردید که از جانب خدای حکیم و علیم وجود کسانیکه در بین مردم باید امر و نهی کنند . ومقاصد خداوند را برای مردم تشریح نمایند. و آنها همان پیامبرانند که برگزیدگان خدایند از خلق . و پرورش یافتگانند بحکمت که بدان بسوی مردم مبعوثند. وجز در خلقت و ترکیب در هیچیک از احوال و اخلاق شباهتی با مردم ندارند. و مؤیدند از جانب خدای حکیم و علیم بحکمت . بعلاوه این موضوع در هر زمان و روز گای با دلایل و براهینی که رسل و انبیاء

ص: 17

آوردهاند ثابت شده . تا اینکه روی زمین از وجود حجتی خالی نگردد . حجتی که همراه با علمی است که براستی و درستی سخن وی و صدق و عدالت او گواه و دلیل است .

الک عین ؟ : قال نعم . قلت : فما تصنع بها ؟ قال اری بها الالوان والاشخاص . قلت : فلک أنف ؟ قال : نعم قلت : فما تصنع به ؟ قال : أشم به الرایحة . قلت : ألک فم ؟ قال : نعم قلت : فما تصنع به ؟ قال اذوق به الطعم . قلت : فلک أذن ؟ قال : نعم قلت : فما تصنع بها ؟ قال اسمع بها الصوت : قلت : ألک قلب . قال : نعم قلت : فما تصنع به ؟ قال : امیز به کل ما ورد علی هذه الجوارح والحواس . قلت : او لیس فی هذه الجوارح عنی عن القلب ؟ فقال: لا. قلت: فکیف ذلک وهی صحیحة سالمة ؟ قال : یا بنی أن الجوارح اذا شکت فی شئی شمته اورأته . او ذاقته اوسمعته ردته الی القلب فیستیقن الیقین ویبطل الشک قال هشام : فقلت له : فانما أقام الله القلب لشک الجوارح ؟ قال : نعم . قلت : لابد من القلب والا لم تستیقن الجوارح ؟ قال : نعم فقلت له : یاابامروان فالله تبارک و تعالی لم یترک جوارحک حتی جعل لها اماماً یصحح ویتیقبن به ماشک فیه . ویترک هذا الخلق کلهم فی حیرتهم و شکهم واختلافهم لایقیم لهم أماماً یردون الیه شکهم وحیرتهم ویقیم لک أماماً الجوارحک ترد الیه حیرتک وشکک قال: فسکت ولم یقل لی شیئاً ثم التفت الی فقال لی . انت هشام بن الحکم ؟ فقلت : لا. قال : امن جلسائه ؟ قلت : لا. قال : فمن أین انت قال: قلت : من اهل الکوفة . قال : فانت اذاً هو . ثم ضمنی الیه و أقعدنی فی مجلسه

ص: 19

وزال عن مجلسه وما نطق حتی قمت : قال : فضحک ابوعبدالله (علیه السلام) وقال : یاهشام من علمک هذا ؟ قلت : قلت شئی اخذته منک و الفته.

فقال : هذا والله مکتوب فی صحف ابراهیم وموسی .

یونس بن یعقوب گفت . که جماعتی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) خدمت او بودند. منجمله حمران بن اعین و محمد بن النعمان وهشام بن سالم وطیار که در میان آنها هشام بن حکم هم بود که جوانی بود نورس .

امام صادق (علیه السلام) فرمود: ای هشام آیا خبر نمیدهی مرا از مناظره ات باعمرو بن عبید ؟ هشام عرض کرد . یابن رسول الله از جلالت شأن و مهابت و بزرگواری شما شرم دارم و زبانم در برابر شما بند می شود .

حضرت فرمود: هر گاه شما را بچیزی امر کردم آنرا بکار بندید .

هشام عرض کرد: شنیدم : موقعیتی را که عمرو بن عبید پیدا کرده و در مسجد بصره جلوس میکند . ( و از مسائل دینی سخن میگوید) و این برایم گران آمد . متوجه بصره شدم و روز جمعه وارد بصره شدم و بمسجد بصره رفتم .

ناگاه مردم بسیاری را دیدم که دور هم حلقه زده وعمرو بن

ص: 20

عبید هم در میان آنها حاضر بود و جامۀ سیاه پشمینی بکمر بسته و جامۀ دیگری را هم بردوش انداخته و اتصالا مردم از او پرسش میکنند . از مردم راه خواستم برایم راه دادند.

ورفتم در حلقۀ آنان داخل شدم و در حلقه بدو زانو نشستم و گفتم : ای مردعالم من مرد غریبم اجازه میفرمایی که از شما سؤالی بکنم ؟ عمرو بن عبید گفت . بلی گفتم . آیا چشم دارید ؟ بمن گفت . پسر جان این چه پرسشی است ؟ چیزی که می بینی چه پرسشی دارد؟ گفتم پرسش من همین است گفت : بپرس . گرچه پرسش تو احمقانه است گفتم : جواب مرا بگویید .

گفت : بپرس.

گفتم : آیا شما چشم دارید ؟ گفت : بلی چشم دارم گفتم . با چشم خود چه میکنید ؟

ص: 21

گفت : با چشمم رنگها و اشخاص را می بینم گفتم : آیا بینی دارید ؟ گفت : بلی گفتم : با آن چه میکنید ؟ گفت : با آن بو را استشمام میکنم گفتم : آیا شما دهان دارید ؟ گفت : بلی گفتم : با دهانتان چه میکنید ؟ گفت . با آن مزه ها را میچشم .

گفتم : آیا شما گوش دارید ؟ گفت : بلی گفتم : با آن چه میکنید ؟ گفت : با آن صدا را میشنوم گفت : آیا شما قلب دارید ؟ گفت : بلی گفتم : با قلب چه میکنید ؟ گفت : با آن آنچه را که باعضاء و جوارح وارد

ص: 22

میشود تمیز میدهم .

گفتم : مگر این اعضاء از قلب بی نیاز نیستند ؟ گفت : نه گفتم : چگونه بی نیاز نیستند . در حالیکه همه آنها صحیح و سالمند .

گفت : پسر جان . وقتی که این اعضاء در چیزیکه آنرا ببویند یا ببینند یا بچشند یا بشنوند تردید وشک بنمایند در تشخیص آن به قلب رجوع میکنند تا یقین بهم رسد و شک زایل گردد .

هشام گفت : باو گفتم : پس خدا قلب را از برای رفع شک حواس پا بر جا داشته است.؟ گفت : بلی گفتم : پس باید قلب باشد و گرنه اعضاء و جوارح را یقینی نباشد ؟ گفت : بلی گفتم : یا ابا مروان ( و آن کینۀ عمرو بن عبید است ) خدای تبارک و تعالی این اعضاء را بدون امام و پیشوا رها

ص: 23

نکرده . و برای آنها امام و پیشوائی گماشته است. تا ادراک آنها را تصحیح کند و در مورد شک یقین بدست آورد .

پس چگونه است که این همه را در شک و حیرت و اختلاف وا گذارد و برایشان امام و پیشوائی تعیین نفرماید تا آنها را از شک و حیرت باز گرداند . در حالیکه برای اعضای تو امامی تعیین کند تا در حیرت وشک بدو رجوع کنند .

گفت : پس خاموش گردید . و چیزی بمن نگفت و رو بمن کرد و گفت آیا تو هشام بن الحکم هستی ؟ گفتم . نه گفت : از همنشینان او هستی ؟ گفتم : نه گفت . پس از کجائی؟ گفتم : از مردم کوفه گفت : تو خود او هستی. و مرا در آغوش کشید و در جای خود بنشانید و خود از جایش برخاست و بمن چیزی نگفت تا اینکه من بر خاستم وهشام گفت : که امام صادق (علیه السلام) خندید و فرمود :

ای هشام این سخنان را که بتو آموخت ؟

ص: 24

عرض کردم : چیزی است که از شما آموخته ام و آنرا جمع و جورش کرده ام .

فرمود : بخدا قسم که این در صحف ابراهیم وموسی نوشته شده است .

و کان یأذن اذناً عاماً فجلست فی مواخیر الناس وکنت حدثا .

فاخذ الناس یسألونه ویجیبهم .

فلما خف الناس عنه أشاره الی فدنوت الیه . فقال لی : الک حاجة ؟ فقت له : جعلت فداک أنا عبدالرحمن بن سیابة . فقال :

ما فعل ابوک . فقلت . هلک . قال فتوجع و ترحم قال : ثم قال افترک شیئاً قلت : لا . قال : فمن این حججت . قال : فابتدأت فحدثته بقصة الرجل . قال فما ترکنی أفرغ منها حتی قال لی :

فما فعلت الألف ؟ قال : قلت رددتها علی صاحبها . قال : فقال لی: قد احسنت. وقال لی ألاوصیک ؟ قلت : بلی جعلت فداک. قال: علیک بصدق الحدیث واداء ، الانابة تشرک الناس فی اموالهم هکذا . و جمع بین اصابعه . قال : فحفظت ذلک عنه. فزکیت ثلاثمأة الف درهم .

عبدالرحمن بن سیابه گفت : چون پدرم سیابه وفات کرد. یکی از دوستان او بنزد من آمده و در را زد .

بیرون آمدم مرا تسلیت گفت : آنگاه سؤال کرد که آیا پدرت ارث گذاشته است ؟ گفتم : نه پس کیسۀ بمن داد که در آن هزار درهم بود . و بمن گفت خوب این را حفظ کن و سرمایۀ خود قرار بده و منافعش را خرج کن .

نزد مادرم آمدم در حالیکه شادان و فرحناک بودم و اورا

ص: 26

و او را از جریان با خبر ش کردم . شامگاه بنزدیکی از دوستان پدرم رفتم . او برایم اجناسی از لباسهای شاپوری خرید . و من در دکان نشستم و خداوند در آنسال مال زیادی بمن روزی فرمود . موقع حج فرا رسید. در دلم افتاد که بحج روم نزد مادرم آمدم . و باو گفتم که در دلم افتاده بمکه روم . مادر گفت : پس پولهای فلانی را بخودش رد کن . من هم هزار درهم فراهم کردم . و با همان مبلغ بنزدش رفتم و پولها را برایش پس دادم و در خود احساس میکردم که گویا آنها را باو بخشیدم . او در این هنگام گفت شاید این پولها را کم شمردی ؟ اگر کم است بیشتر بدهم . گفتم نه کم نبود . چون فکر حج در دلم افتاد خواستم که مال شما نزد خودتان باشد پس بحج خارج شدم و اعمال حج را بجا آوردم و بمدینه بر گشتم. با مردم خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدم و آن موقع برای همه اجازۀ ملاقات بود . و من آخر مجلس نشستم و آنوقت من جوانی بودم نورس . و مردم اتصالا از امام سؤالاتی میکردند .

وامام بسؤالهای آنها جواب میداد همینکه مجلس تا اندازۀ

ص: 27

خلوت شد امام با اشاره مرا نزد خود فرا خواند . من نیز بامام نزدیک شدم . فرمود : آیا کاری و احتیاجی داری ؟ عرض کردم قربانت شوم من عبدالرحمن بن سیابه هستم .

امام فرمود : پدرت چه میکنند . عرض کردم : پدرم فوت کرده است. امام اظهار حزن کرد و بر پدرم رحمت فرستاد و فرمود : آیا پدرت چیزی باقی گذاشته است ؟ عرض کردم : نه . فرمود پس از کجا حج کردی؟ گفت : شروع کردم بگفتن داستان آن مرد . و گفت که : امام مهلتم نداد که من داستان او را تمام کنم . و بمن فرمود : هزار درهم را چه کردی ؟ عرض کردم : آنرا بصاحبش پس دادم گفت : که بمن فرمود : که خوب کردی . آنگاه بمن فرمود:

برایت یک وصیتی بکنم ؟ عرض کردم قربانت شوم بلی.

فرمود بر تو باد براستی در گفنار واداء امانت تا شریک اموال مردم شوی و انگشتان خود را بهم چسانید ( یعنی همینطور) راوی گفت پس این را از آنحضرت یاد گرفتم و سیصد هزار درهم زکوة مالم را پرداخت کردم .

ص: 28

مالم را میدهم . گفت : من نیز سخن اورا بحضرت رسانیدم امام فرمود . برایش بگو درست است که تو زکوة مالت را اخراج میکنی . اما آنرا در جای خودش صرف نمیکنی .

از او خرید . یکی به سه درهم و دیگری به دو درهم . و فرمود ای قنبر لباس سه در همی را تو بردار. قنبر عرض کرد : شما سزاوار ترید باین به منبر میروید و برای مردم سخن میگویید .. امام فرمود : تو جوانی و تراست حرص و رغبت جوانی ( به تجمل و زیبائی ) ومن شرم دارم از خدا که بر تو فزونی جویم .. و شنیدم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که که میفرمود بپوشانید بر آنها از همان لباسی که خود می پوشید . و غذا بدهید بآنها از آنچه خود میخورید .

اعما لکم. قال عبادة الطاغوت وحب الدنیا مع خوف قلیل واهل بعید وغفلة فی لهو و لعب. فقال (علیه السلام) کیف کان حبکم للدنیا. قال: کحب الصبی لامه . اذا اقبلت علینا فرحنا وسررنا واذا ادبر عنا بکینا وحزنا قال : کیف کانت عبادتکم للطاغوت . قال : الطاعة لأهل المعاصی قال : کیف کانت عاقبة امرکم . فقال : بتنا فی لیلة عافیة و اصبحنا فی الهاویة . فقال (علیه السلام) وما الهاویة قال : سجین . قال : وما السجین.

قال : جبال من جمر توقد علینا یوم القیامة . قال (علیه السلام) فما قلتم وما قیل لکم . قال : قلنا ردنا الی الدنیا فنزهد فیها . قیل لنا کذبتم . قال : ویحک کیف لم تکلمنی غیرک من بینهم . قال .

یاروح الله انهم ملجمون بلجام من نار بأیدی ملائکة غلاظ شداد .

وأنا کنت فیهم ولم اکن منهم فلما نزل العذاب عمنی معهم . فأنا معلق بشعرة علی شفیر جهنم لا ادری اکبکب فیها أم أنجو منها فالتفت عیسی (علیه السلام) الی الحواریین . وقال : یا اولیاء الله اکل الخبز الیابس بالملح الجریش ، والنوم علی المزابل خبر کثیر مع عافیة الدنیا والاخرة.

امام صادق علیه السلام فرمود : که عیسی علیه السلام بیک آبادی گذر کرد که مردم آن و هر چه در آن آبادی از پرندگان و جانداران بودند هلاک شده بودند . عیسی گفت براستی آنها نمرده اند مگر بخشم پروردگار واگر تدریجاً

ص: 32

میمردند همدیگر را بخاک میسپردند . حواریون گفتند: ای روح الله و کلمة الله از خدا بخواه تا آنها را زنده کند .

تا از اعمالشان بما خبر دهند تا ما از اعمال آنان دوری گزینیم.

عیسی (علیه السلام) پروردگارش را بخواند. پس صدائی از فضا در آمد که آنانرا ندا کن عیسی (علیه السلام) موقع شب بر تپۀ از زمین ایستاد و گفت: ای مردم آبادی . در این موقع او را یکنفر از آنها پاسخ داد که لبیک ای روح الله و کلمة الله. آنحضرت فرمود وای بر شما چه اعمالی شما داشتید ؟ گفت : پرستش طاغوت و دوستی دنیا با ترس اندک و آرزوی دور و دراز وغفلت در لهو و لعب عیسی (علیه السلام) فرمود دوستی شما بادنیا چه گونه بود؟ او در جواب گفت : چون دوستی کودک بامادر . هروقت که دنیا بما روی میآورد شاد و خورسند میشدیم. چون برما پشت میکرد میگریستیم و محزون میشدیم . عیسی (علیه السلام) فرمود:

پرستش شما طاغوت را چگونه بود . گفت : اطاعت از گنهکاران . فرمود : سرانجام کار شما چگونه شد ؟ گفت : شب را سحر کردیم به عافیت و سلامتی و

ص: 33

وصبحگاهان در هاویه افتادیم .

فرمود: هاویه چست ؟ گفت : سجین فرمود سجین چیست ؟ گفت : کوههائی است از آتش تافته و شعله ور که تا روز قیامت برما افروخته است .

فرمود پس شما چه گفتید و به شما چه پاسخ دادند ؟ گفت : که گفتیم ما را بدنیا باز گردانید تا در آن زهد را پیشه خود سازیم . پاسخ دادند که شما دروغ میگوئید .

فرمود: وای بر تو چگونه شد که در بین شما کسی جز تو با من سخن نگفت ؟ و گفت : یاروح الله . آنها را لگامهائی از آتش بردهان است . و بدست فرشتگانی تند و سخت گرفتارند . و من در میان آنها بودم ولی از آنها نبودم . و چون عذاب فرود آمد مرا هم با آنها در گرفت . ومن با تار موئی در لب دوزخ آویزانم . و نمیدانم که در دوزخ در افتم و یا اینکه از آن نجات یابم . آنگاه عیسی (علیه السلام) متوجه حواریون شد و فرمود : ای دوستان خدا نان خشک بانمک زبر خوردن

ص: 34

ودر مزبله ها خوابیدن در اوست خیر کثیر باعافیت و سلامتی دنیا و آخرت .

* شرح:

شیخ جلیل بهاء الدین عاملی «قدس سره» در کتاب اربعین در ذیل حدیث شریف بیاناتی دارد که قسمتی از آنها را باختصار در اینجا می آوریم .

حواریون : آنها خواص حضرت عیسی (علیه السلام) بودند و گفته شده است که آنها را حواریون گفتند چون آنها گازر و لباس شو بودند که جامه های مردم را از چرک و کثافات تمیز میکردند و سفید می نمودند . مشتق از (حور) که آن سپیدی خالص است . و بعضی از علماء فرموده است که آنها براستی گازران نبودند بلکه این اسم که بانها گفته شده است رمز و اشاره شده است باینکه آنها نفوس مردم را از کدورت ها و نا پاکیها از اخلاق زشت پاک میکردند و نفوس آنانرا از جهان تاریکی به جهان نور و روشنی بالا میبردند.

( ذیل حدیث ( 18 از کتاب مذکور )

ص: 35

ویحکم :"ویج کلمۀ ترحم است و ویل کلمۀ عذاب و بعضی از لغویین هر دو را بیک معنی دانسته ، و هر کدام از آنها را در جای دیگری استعمال میکند .

طاغوت : از طغیان گرفته شده است . و آن بمعنی سر کشی و تجاوز از حد است . و آن بر کاهن و شیطان و بت ها و برهر رئیس و پیشوای گمراهی و بر هر چه که انسان را از پرستش خدا باز دارد و بر هر چه جز خدا پرستش و عبادت شود گفته میشود . و در مفرد و جمع هر دو استعمال شود .

فأنا معلق بشعرة : که من با تار موئی در لب جهنم آویزانم . واین کنایه از این است که نزدیک است که من در جهنم واقع شوم . وبعید هم نیست که معنی صریح لفظ اراده شود . وشفیر هرچیز کرانۀ آنرا گویند .

* « بیان حال و ذکر مثال » آنچه که این شخص در بارۀ اهل این آبادی توصیف نمود . و از عمل آنها بازگو کرد . از ترس کم و آرزوی دور و دراز وغفلت و لهو وفرح و شادی باروی آوردن دنیا

ص: 36

وحزن وغم با پشت سر کردن آن بعینه همان حال ما وحال مردم زمان ماست . بلکه در بیشتر آنان از این ترس کم هم خبری نیست .

و چه نیکو مثلی را آورده است شیخ صدوق در کتاب اکمال الدین واتمام النعمة از قول بعضی از حکماء در تشبیه حال انسان و فریفتگی وی بدنیا و غفلت او از مرگ و عواقب آن از شداید و پیش آمدهای هولناک و کوشش او در لذتهای زود گذر فانی دنیا که آمیخته است با کدورتها و ناملایمات بأن شخصی که در بیابانی از فیلی بچاهی پناه برد و ریسمانی بکمر داشت که سر آنرا بر شاخی از درخت که لب آن چاه بود بست(1) و خود را از چاه آویزان کرد . ودر ته آن چاه اژدهائی بود که دهانش گشوده ودر انتظار افتادن آن شخص بود که اورا ببلعد وطعمۀ خویش سازد . و در بالای چاه دو موش سپید و سیاهی بود که پیوسته بجویدن آن ریسمان مشغول بودند . آن شخص با اینکه

ص: 37

اژدها را در پائین میدید . و دو موش را نیز در بالا نگاه میکرد . که ریسمان را اتصالا میجوند و قطع میکنند .

اما او بخوردن عسلی خاک آلود که در دیوار چاه بود اشتغال داشت و زنبورهای زیادی هم دور عسل گرد آمده و پیوسته او با آنها در گیرودار بود و همه همتش صرف خوردن آن عسل بود ، وابداً ببالا و پائین توجهی نداشت.

و در این مثل چاه همین دنیاست. ورپسمان هم عمر آدمی . و اژدهائی که دهانش گشوده بود عبارت از مرگ است و دو موش سپید و سیاه شب و روز که با آمد شد آنها پیوسته رشتۀ عمر آدمی قطع میشود. و مراد از زنبورها مردم روز گار است که در کارهای دنیا پیوسته مزاحم انسان هستند .

وبجانم قسم : که این مثل بهتر مثلی است که در بارۀ مردم غافل آورده شده است . و از خداوند متعال بصیرت و بینائی و عافیت و هدایت را خواستاریم و پناه میبریم براو از ضلالت و گمراهی.

وبعد فرماید شاید گمان کنی که این حدیث اطاعت

ص: 38

از گنهکاران را از روی مجاز عبادت شمرده است . اما واقع امر چنین نیست. بلکه اطاعت از آنها از روی حقیقت عبادت و پرستش آنها است زیرا عبادت خضوع و تذلل و وطاعت و فرمانبرداری است. و از اینرو خدای تعالی پیروی از هوی و هوس را عبادت از آن شمرده است . آنجا که فرماید : «أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ » آیا دیدی کسی را که فرا گرفت هوای خود را خدای خود آیه 25 سورۀ فرقان) و نیز پیروی و اطاعت شیطان را عبادت او قرار داده است .

چنانچه فرماید . «أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ » آیا عهد نکردم با شما ای فرزندان آدم آنکه نپرستید شیطان را یعنی اطاعت نکنید.

بدرستی که او شما را دشمنی است آشکارا 60 سورۀ یس سپس اخباری را در این مقام ذکر فرموده است که در اینجا فقط بیک روایت اکتفا میشود .

کا: عن ابی بصیر عن أبی عبد الله (علیه السلام) قال قلت له « اتخذوا احبارهم ورهبانهم ارباباً من دون الله ، فقال : أما والله مادعوهم إلی عبادة انفسهم . ولو دعوهم ما أجابوا . و لکن احلوا لهم حلالا، وحرموا علیهم حلالا . فعبدوهم من حیث لا یشعرون .

ص: 39

یعنی ابو بصیر گوید که با مام صادق (علیه السلام) عرض کردم که «اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ ... الایة (1) آیه 31 از سوره توبه ترجمه ( فرا گرفتند یهود و نصاری دانشمندان و پارسایان خود را خدایان بجز از خدا ؟) فرمود : بخدا که دانشمندان و پارسایان آنها را به پرستش خود نخواندند.واگر بسوی خود میخواندید اجابت نمیکردید. بلکه حلال کردند بر آنان حرام را وحرام کردند بر آنان حلال را پس ندانسته بر آنها پرستش کردند .

* دلالت حدیث بر عذاب دوزخ آنچه را که این حدیث از سرنوشت مردم آن آبادی بیان میکند که تا روز قیامت در کوههائی از آتش تافته معذبند صریح است در وقوع عذاب در عالم برزخی یعنی در مدتی که ما بین مرگ و روز قیامت است . و اجماع و اتفاق و اخبار وقرآن همه بر این سخن گواه است .

ص: 40

و بیشتر اهل شرایع نیز بر این قولند . و شیخ صدوق روایت میکند از امام صادق (علیه السلام) که مابین دنیا و آخرت هزار گردنه ناهموار است که آسانترین آنها مرگ است

الوصب علیه قطرة من ماء او دهن لم تزل الاستواء ظهره ومد عنقه وغض عینیه . ثم سبح ثلاثاً بترتیل فقال : سبحان ربی العظیم و بحمده ثم استوی قائماً. فلما استمکن من القیام قال : سمع الله لمن حمده . ثم کبر وهو قائم . ورفع یدیه جمال وجهه . ثم سجد و بسط کفیه مضمومتی الأصابع بین یدی رکبتیه حیال وجهه فقال: سبحان ربی الاعلی و بحمده ثلاث مرات . ولم یضع شیئاً من جسده علی شیئی منه و سجد علی ثمانیة أعضاء . أعظم الکفین والرکبتین وأنامل ابهامی الرجلین والجبهة والانف و قال : سبعة منهن فرض یسجد علیها وهی التی ذکرها الله عز وجل فی کتابه فقال تعالی : المساجد لله فلا تدعوا مع الله احداً. وهی الجبهة والکفان والرکبتان والابهامان. ووضع الانف علی الارض سنة. ثم رفع رأسه من السجود . فلما استوی جالساً قال : الله اکبر . ثم قعد علی فخذه الایسر فقد وضع قدمه الایمن علی بطن قدمه الایسر و قال : استغفر الله ربی واتوب الیه . ثم کبر وهو جالس و مسجد السجدة الثانیة وقال کما قال فی الأولی ولم یضع شیاً من یدیه علی الارض علی شیئی منه فی رکوع ولا سجود وکان مجنحاً ولم یضع ذراعیه علی الأرض فصلی رکعتین علی هذا ویداه مضمومتا.. الاصابع وهو جالس فی التشهد . فلما فرغ من التشهد سلم وقال: یا حمادهکذا صل

ص: 42

حماد بن عیسی گفت . که امام صادق(علیه السلام) روزی بمن فرمود : که ای حماد میتوانی نماز را نیکو بجا آوری ؟ عرض کردم : ای آقای من من کتاب حریز را حفظ دارم فرمود : باکی نیست بر تو ای حماد برخیز و نماز خوان پس در حضور امام رو بقبله ایستادم و بنماز شروع کردم و رکوع و سجود آنرا بجا آوردم. فرمود :ای حماد نمیتوانی نماز را نیکو بجا بیاوری و چه زشت است که مردی از شما شصت و یا هفتاد سال از عمرش سپری شود ولی نتواند یک نمازی با حدودش بر وجه تمام بیاورد . حماد گفت : پس در نفس خود ذلتی بزرگ پدید آمد و عرض کردم . فدایت شوم پس نماز را برایم یاد بده. آنحضرت برخاست و بجانب قبله منتصباً راست بایستاد و هردو دست خود را بر دو ران خود افکند. وانگشتان خود بهم چسبانید و هر دو قدم خود را چنان بهم نزدیک ساخت که بیش از سه انگشت باز از همدیگر فاصله نداشت.

وانگشتهای هر دو پا را بدون کمترین انحرافی بطرف قبله قرارداد. با کمال خشوع ایستاد و فرمود ( الله اکبر) و باترتیل

ص: 43

حمد و نیز قل هو الله احد را قرائت فرمود. و بعد همانجوریکه ایستاده بود باندازه یک نفس کشیدنی صبر کرد و دو دست خود را برابر روی خویش بلند کرد و همانطوریکه ایستاده بود فرمود : ( الله اکبر ) و بعد برکوع رفت و هر دو کف دستها را از زانوان خویش پر کرد در حالیکه انگشتان از همدیگر گشاده بود . و هر دو زانوی خود را چنان بعقب باز گردانید که پشت مبارکش صاف و راست شده بود از آنجا که اگر قطره آبی یا روغنی بر پشتش ریخته میشد .

زایل و بر طرف نمیشد . و گردن خود کشیده و راست گردانید. و هر دو چشم خود فرو خوابانید.

و آنگاه سه مرتبه با ترتیل تسبیح بجا آورد و فرمود (سبحان ربی العظیم وبحمده . و پس از آن راست بایستاد . و چون متمکن برقیام گردید فرمود : ( سمع الله لمن حمده ) آنگاه در همان حالیکه ایستاده بود فرمود ( الله اکبر ) و هردودست خود را مقابل صورت خود بلند کرد . و بعد بسجده رفت و هردو دست را در مقابل زانوهایش پهن کرد و سه مرتبه ( سبحان ربی الاعلی ) فرهود . و چیزی از اعضای بدن خود

ص: 44

را بر عضو دیگر از آن نگذاشت . و هشت عضو خود را در سجده بر زمین آورد . ( کف دستها و زانوها وسر دو انگشت ابهام پاها . و پیشانی . و بینی . و گفت که هفت تا از آنها واجب است که باید بر زمین فرود آید. و آنها عبارت است از آنچه که خدای تعالی آنها را در کتاب خودش یاد کرده است و فرموده که ( المساجد لله فلا تدعوا مع الله احداً ) پیشانی و دو کف دستها وزانوها و دو انگشت ابهام از پاها. و اما گذاشتن بینی بر زمین مستحب است آنگاه سر از سجده برداشت و چون راست بنشست فرمود (الله اکبر) آنگاه بر جانب چپش جلوس کردو پشت پای راست را بر شکم قدم برخواست چپش گذارد و فرمود استغفر الله ربی اتوب الیه و بعد از آن در همانجائیکه نشسته بود فرمود ( الله اکبر ) و بسجده دوم رفت . وهمان تسبیح را که در سجدۂ اول گفته بود باز آنرا بگفت. و در حال رکوع و سجود هیچ عضوی از بدن خود را بر عضو دیگر از بدنش حمل نکرد . در حالیکه در سجود بازوها را از پهلو جدا نگاه داشته بود و هیچکدام از ودو ذراع خود را بر زمین نه نهاد و باین ترتیب دو رکعت بجا آورد . ودر حالیکه برای تشهد نشسته بود انگشتان دستهایش را بهم

ص: 45

چسبانیده بود. و چون از سجده فارغ گشت فرمود : ای حماد این چنین نماز بخوان * شرح قوله : لإعلیک : لا برای نفی جنس است و حذف اسم آن در امثال مقام مشهور است . یعنی : لاباس علیک . ای فی القیام والصلوة او فی العمل بکتابه . یعنی باکی نیست ترا در اینکه برخیزی و نماز بخوانی یا باکی نیست ترا در اینکه بکتاب حریز عمل کنی و بر طبق آن کتاب نماز بخوانی.

قوله : ما اقبح بالرجل ... ( چه اندازه زشت است بر مردی از شما ( شیعیان) که شصت یا هفتاد سال از عمرش سپری شود...) در این تقبیح مخاطب حماد نبوده است . و گویا مقصود بعضی از شیعه بوده که در آن مجلس حضور داشت و شصت و هفتاد سال از عمرش گذشته بود که نمی توانست نمازی را با حدودش بروجه تمام بجا بیاورد. زیرا حماد در آن هنگام تقریباً سی سال داشته است و گویا روی غرور جوانی بود که در جواب پرسش امام (علیه السلام) که میفرماید ای حماد آیا میتوانی نیکو نماز بجا آوری . عرض کرد : من کتاب حریزرا حفظ کرده ام . وحریز سجستانی از مردم کوفه بود ولی برای تجارت

ص: 46

به سیستان زیاد سفر میکرد و از اینرو به سجستانی معروف گردید و کتابی داشته در صلوة و از ثقات اصحاب صادق (علیه السلام) بوده است .

و حماد بعد از وفات صادق (علیه السلام) که در سال 148 بوده و شصت سال بلکه بیشتر زنده بود وذات حماد بسال 209 اتفاق افتاد . و او از ثقات روات شیعه است که امام صادق و کاظم و رضا علیهم السلام را درک کرده است . و حضرت کاظم (علیه السلام) از برای او دربارۀ خانه و همسر و فرزند و خادم و پنجاه بار حج دعا نمودند .

حماد هم به همۀ آنها نائل آمد. و چون خواست که حج پنجاه و یکمین را بجا آورد موقعی که میخواست در جحفه غسل احرام را بجا آورد غرق شد.

قوله: قرأ الحمد بترتیل... ترتیل با تأنی و شمرده شمرده خواندن را گویند قوله تعالی : ورتل القرآن ترتیلا یعنی بخوان قرآن را و آشکار ساز حروف آنرا تأنی خواندنی و آشکار ساختنی و از امیر المؤمنین (علیه السلام) مروی است « الترتیل حفظ الوقوف واداء الحروف » ترتیل حفظ کردن وقوف واداء کردن حروف است یعنی از مخارج خود .

ص: 47

فقال بعض القوم مجنون . فقال (صلی الله علیه و آله) : بل هذا مصاب. انما المجنون عبد او امة أبلیا شبابهما فی غیر طاعة الله .

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) با جمعی از اصحاب خود بودند که مردی از کنار حضرت گذر کرد . بعضی از آن قوم گفتند که این مرد دیوانه است . رسول گرامی فرمود بلکه این مرد به بلیه گرفتار است. بدرستی دیوانه آن مرد یا زنی است که جوانی خودشان را در غیر طاعت خدا صرف کرده اند .

میکنم . یعنی بجای صبر تو من از خوردن گوشت صبر میکنم و خود را مقروض نمیکنم .

حتی بلغ خمسة . ثم غضب ، فقال : یا اسحاق ان کنت تدری ما اجرم فأقم الحد فیه ولا تعد حدودالله .

اسحاق بن عمار گفت گاهی پسرم را در بعضی از جرم ها و نافرمانیها که میکند ( از روی تأدیب میزنم) فرمود چقدر . عرض کردم : گاهی اتفاق میافتد که صد تا او را بزنم . فرمود : صد تا صدتا ؟ دو مرتبه تکرار کرد . آنگاه فرمود : حد زنا را میزنی ؟ از خدا بترس . عرض کردم : قربانت چقدر برایم شایسته است که او را بزنم . فرمود: یک تا . عرض کردم : بخدا اگر بفهمد که من او را نمیزنم مگر یک زدن در اینصورت او برای من در زندگی چیزی باقی نمی گذارد جز اینکه او را تباه کند . فرمود پس دو تا عرض کردم : این دیگر برابر است با ملاکت من. اسحاق گفت : پیوسته من ایستادگی میکردم . تا رسید به پنج تا .

آنگاه حضرت خشمگین شد و فرمود ای اسحاق . اگر حد جرم و نافرمانی را دانستی پس آنرا بجا بیاور والا از حدود خداوند تجاوز نکن .

ص: 51

* شرح شیخ الفقهاء صاحب الجواهر میفرماید : جماعتی ذکر کرده اند که در تأدیب کودک زیادتر از ده تازیانه کراهت دارد و همینطور است مملوک. لکن من دلیل واضحی براین نیافتم .

و در تکملة ألمنهاج (1) میفرماید: مانعی ندارد زدن طفل از روی تأدیب پنج یا شش زدن بارفق و نرمی و بروایت اسحاق بن عمار و بروایت حماد بن عثمان که معتبره است استدلال میفرماید: وروایت چنین است قلت : لابی عبدالله (علیه السلام) فی ادب الصبی والمملوک . قال خمسة أو ستة وارفق.

عرض کردم بامام صادق (علیه السلام) درباره تأدیب کودک و مملوک . فرمود پنچ تا یا شش تا که آنهم از روی رفق و تر می باشد .

فداک تحولت من دار ابیک. فقال انی اجببت ان اوسع علی عیال ابی انهم کانوا فی ضیق واجببت ان اوسع علیهم حتی یعلم انی وسعت علی عیاله . فقلت جعلت فداک هذا للامام خاصة . قال : و للمؤمنین . ما من مؤمن الا وهو یلم باهله کل جمعة . فإن رأی خیر أفحمد الله عز وجل . وان رأی غیر ذلک استغفرو استرجع .

ابراهیم بن عبد الحمید گفت : که حضرت کاظم (علیه السلام) در خانۀ عایشه سکونت داشت که از آنجا با خانواده اش بجای دیگری منتقل شد. بحضرت عرض کردم فدایت شوم از خانه پدرتان منتقل شدید ؟ حضرت فرمود : که براستی دوست داشتم که بخانواده پدرم توسعه بدهم .

زیرا آنها در فشار بودند دوست داشتم که بانها توسعه بدهم تا پدرم بداند که من بخانواده اش توسعه داده ام . عرض کردم فدایت شوم این فقط با مام مخصوص است ( که میداند ) ؟ فرمود نه : غیر امام از سایر مؤمنین نیز این طور هستند هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه هر جمعه خانواده اش را زیارت میکند. اگر خوبی از آنها مشاهده کرد خدای عز وجل را حمد و ستایش کند. و اگر غیر این از آنها به بیند استغفار کند و گوید : انا لله وانا الیه راجعون.

ص: 53

عوضی دهم . واین هم مال امام صادق (علیه السلام) است .

* شرح ختن : بفحتین داماد و پدر زن و مانند آن جمع آن أختان آید .

است در کتاب خدا و همسایۀ ای است با ما در بلاد خدا . و حضرت آدم بهترین پدران و افضل ادیان اسلام ما و اورا جمع کرده و با هم ربط داده است .

* شرح جار فی بلاد الله « همسایه ای است در بلاد خدا » گاهی در اخبار از همسایه معنی وسیع اراده شده است چنانچه در این روایت هم چنین است .

مرحوم محدث نوری در « کلمه طیبه » میفرماید : در مصباح الانوار از جناب صادق (علیه السلام) روایت کرده که فاطمه زهرا علیها السلام هر گاه دعا میکرد برای مؤمنین و مؤمنات دعا میکرد ودعا نمیکرد برای نفس خود. پس کسی .

از سبب آن پرسید فرمود « الجار ثم الدار » یعنی در هر چیزی اولاٌ همسایگان را مقدم دار آنگاه بخانه خود پرداز و در این کلام شریف اشاره ایست بسری دقیق چه از سائل از سبب، تقدیم دعا برای مؤمنین بردعا برای نفس مقدس خویش پرسید در جواب حواله فرمود بمطلب معهود و مسلم از تقدیم جار بر صاحب دار. این کلام آنگاه جواب شود

ص: 56

که مؤمنین جار آنمعظمه باشند و چون دعا اختصاصی به مؤمنین ساکنین در همسایگی نداشت پس تمام مؤمنین را همسایه دانستند : پس مراد از همسایه خصوص ساکن در خانه متصل بخانه انسان نباشد بلکه دایرۀ آن وسیع و و مقصود از آن عام است که هر مؤمنی . مؤمنی را جار باشد نظر باینکه در عالم ارواح همه جنودی بوده و هستند مجتمع و گرد هم آمده . بلکه مکرر در اخبار رسیده که مؤمنین بمنزلۀ یک جسدند که اگر بیکی صدمه رسد باقی متألم میشوند و معلوم است که اعضاء یکجسد همه مجاور یکدیگرند و در پارۀ از اخبار فرمودند همه بمنزله یک بنایند که قوت هریک بدیگری است و در قرآن نیز ایشان را مدح فرمود که بنیانند مرصوص نظر باینکه حفظ دین و جان و مال و عرض هر مؤمنی بسته بدیگری است ... پایان محل حاجت .

ابن اخ له مسلم. فمرض الشیخ. فقلت لابن اخیه نوعرضت هذا الأمر علی عمک لعل الله ان یخلصه. فقال کلهم دعو الشیخ یموت علی حاله.

فانه حسن الهیئة. فلم یصبر ابن اخیه حتی قال له : یا عم ان الناس ارتدوا بعد رسول الله (صلی الله علیه و آله) الا نفراً یسیراً. وکان لعلی بن ابیطالب (علیه السلام) من الطاعة ما کانت لرسول الله (صلی الله علیه و آله) وکان بعد رسول الله (صلی الله علیه و آله) الحق والطاعة له فتنفس الشیخ وشهق وقال. أنا علی هذا. وخرجت نفسه . فدخلنا علی أبی عبدالله (علیه السلام) فعرض علی بن السری، هذا الکلام علیه . فقال هو رجل من أهل الجنة. فقال له ابن السری انه لم یعرف شیئاً من ذلک غیر ساعته تلک . قال : فتریدون منه وإذا قد دخل والله الجنة .

معاویة بن وهب گفت : که بمکه بیرون شدیم و باما بود شیخی آلهی وعابد که عارف بولایت ائمه اهل بیت نبود . و نماز خودش را در راه تمام میخواند و برادر زادۀ هم داشت مسلمان که با او همراه بود .

این شیخ مریض شد. من ببرادر زاده اش گفتم که کاش موضوع ولایت را بر او عرضه داشت . شاید خدا او را نجات دهد. همه آنان گفتند که بگذارید شیخ در همین حالی که دارد بمیرد. زیرا چون وضع و هیئت او خوب است

ص: 58

برادر زاده اش تاب نیاورد . و باو گفت که عمو بدرستی که مردم بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از دین برگشتند مگر جماعت اندکی و حضرت علی بن ابیطالب را همان حق طاعتی بود که از برای رسول خدا بود . راوی گفت که شیخ آهی کشید و نعره زد و گفت : که من هم بر همین عقیده هستم و روحش خارج شد. تا اینکه ما خدمت امام جعفر صادق داخل شدیم . علی بن سری از برای امام این سخن را عرض نمود . امام فرمود: که او مردی است از اهل بهشت . علی بن سری عرض کرد که او چیزی از موضوع ولایت را نمیشاخت مگر در همان ساعت مرگ.

امام فرمود : دیگر از او چه میخواهید . بخدا او داخل بهشت شد.

* شرح قوله : یتم الصلوة فی الطریق ( نمازش را در راه تمام میخواند و اینکه این مرد نمازش را تمام میخواند روی این بوده است که بیشتر سنیان قصر را ( شکسته خواندن نماز را در سفر ) واجب نمیدانند و آنهائیکه میگویند قصر در

ص: 59

سفر واجب نیست در بین خود اختلاف کرده اند . بعضی ها میگویند قصر افضل است چنانچه شافعی گوید . و بعضی ها مانند مزنی از اصحاب شافعی تمام خواندن را افضل میدانند و بعضی ها نیز گفته است که واجب است در سفر قصر در نماز چنانچه ابوحنیفه فتوی داده است .

حضرت فرمود : که کلمه «لاحول ولا قوة الا بالله » را در جمیع حالات بگوید . و او بر گشت و پیوسته در جمیع حالات میگفت « لاحول ولا قوة الا بالله » و در این بین که که او بگفتن آن مشغول بود ناگاه پسرش آمد وصد شتر هم همراه داشت . که مشرکین غافلگیر شده بودند و او آنها را نیز با خود آورده بود . اشجعی بنزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و قضیه را برای حضرت بیان کرد و آیه نازل شد «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ » سورۂ طلاق آیه 3 و 4) .. هر کس از خدا بترسد قرار دهد او را راه خلاصی. وروزی دهد اورا از جائی که گمان نبرد » .

الارض فمات . فما تغیر لونی لموت الصبی وانما تغیر لونی علیها من الرعب و کان (علیه السلام) قال لها : انت حرة لوجه الله لا بأس علیک .

سفیان ثوری بمحضر امام صادق (علیه السلام) وارد شد . دید که امام رنگش متغیر شده است . از علتش پرسید . فرمود که من خدمتکاران را نهی کرده بودم که به پشت بام بالا نروند. وقتی که داخل خانه شدم ناگاه دیدم یکی از کنیزان من که بپرورش بعضی از کودکانم اشتغال داشت از نردبان بالا رفته و چون چشمش بمن افتاد لرز واضطراب بر اندامش افتاد و کودک بزمین افتاد و مرد . و این تغییر رنگ من بخاطر کودک نیست . بلکه از برای ترسی است که بر آن کنیز وارد آمده است . آنگاه به کنیز فرمود : تو آزادی در راه خدا . وباکی بر تو نیست .

امام صادق (علیه السلام) غلامی را با نجام کاری فرستاد غلام درنگ کرد . پس حضرت دنبال غلامش براه افتاد. دید که غلام خوابیده است . بر بالای سرش نشسته و او را باد میزد تا اینکه غلام بیدار شد . فرمود: بخدا سوگند ای فلان این کار ترا سزاوار نیست که شب و روز را بخوابی . شب از برای تو است ( که استراحت کنی ) و روز از برای خدمت ما .

قلتما : قلت : هذا جعلت فداک . فقال : ان الرجل یخرج من الذل الصغیر فیدخله ذلک فی الذکر الکبیر .

مرازم گفت : ما بهمراه امام صادق (علیه السلام) وقتیکه حضرت از حیره از نزد ابوجعفر منصور بیرون آمد خارج شدیم . امام همان ساعتی که بایشان اذن داده شد حرکت فرمود : وسر شب به سالحین رسید یکنفر گمرکچی که در آنجا بود بحضرت متعرض شد و گفت که نمیگذارم عبور کنی . حضرت بار اصرار کرد و خواهش کرد که اجازه عبور بدهد . و او هم امتناع میورزید . و من ومصادف در حضور حضرت بودیم و مصادف بحضرت عرض کرد قربان شما این گمرکچی که بشما آزار داد سگی است و من میترسم که شما را نزد منصور باز گرداند و نمیدانم که در این دفعه منصور با شما چگونه رفتار میکند و من و مرازم در خدمت شما حاضریم . اگر اذن دهید گردن او را بزنیم وجسدش را برودخانه بیندازیم . امام فرمود: ای مصادف از این سخن دست بردار. و پیوسته حضرت از او خواهش میکرد تا اینکه بیشتر شب در گذشت . آنوقت بحضرت

ص: 64

اذن عبور داد و جضرت براه افتاد . پس حضرت فرمود : ای مرازم این کار بهتر است یا آنچه را که شما میگفتید ؟ عرض کرد : قربانت این بهتر است . پس از آن فرمود : ای بسا مرد از خواری کوچکی بیرون آید ولی همین کار او را در خواری بزرگی وارد سازد .

* شرح 1- حیره : شهری بود در نزدیکی کوفه 2- السالحین : علامه مجلسی فرماید : قوله فی السالحین اول اللیل - یعنی آنهائیکه در اول شب از اهل سلاح ( پاسبانان گشت ) میگردند . چنین گفته شده است.

اما معنی درستتر این است که ( سالحین ) در هر دو جای روایت اسم جایی است که در چهار فرسخی بغداد به سمت مغرب واقع است. وسخن جوهری که (سیلحون) شهری است در یمن وعوام آن را (سالحون) گویند محل نظر است پایان سخن مجلسی و ممکن است که سالحین اسم جائی بوده است در نزدیکیهای حیره که باعتبار وجود مردان مسلح در آنجا باین اسم نامیده شده است ، همانجائیکه

ص: 65

امام را از عبور مانع گردیدند . گرچه همین جا باین اسم مانند سالحین بغداد در اشتهار نبوده است .

بعد از شهادت امام کاظم (علیه السلام) هارون الرشید یکی از افسران خود را بنام جلودی روانه مدینه کرد و امر کرد که بخانه های آل ابیطالب هجوم آورده و زنان آنها را لخت کند. و چیزی غیر از یک لباس برای هر نفری باقی نگذارد.

جلودی امتثال امر کرد تا بخانۀ امام رضا (علیه السلام) رسید.

امام همگی زنانرا داخل یک خانۀ نمود و خود نیز در در خانه ایستاد . وجلودی میگفت که باید بخانه وارد شده و زنانرا لخت کنم و امام میخواست که او را بخودش جلب کند و قسم یاد کرد که هرچه زنان از لباس و زر و زیور دارند همه را برای او بیاورد و او هم در جای خودش باشد : و پیوسته با او ملاطفت و مهربانی میکرد تا بالاخره او را قانع ساخت. امام داخل خانه شد. و هر چه زنان از لباس و پوشیدنی داشتند و هر چه در خانه از اثاث بود همه را جمع کرده و و برای جلودی تسلیم نمود و او هم آنها را بهارون برد.

چون ملک و سلطنت به مأمون رسید . جلودی مورد غضب مأمون قرار گرفت و قصد کرد که جلودی را به قتل برساند . و در آن هنگام امام نیز نزد مأمون حاضر بود و از

ص: 67

مأمون خواهش کرد که از او در گذرد و او را بامام ببخشد.

جلودی روی سابقۀ بدی که نزد امام داشت . گمان برد که حضرت مأمون را بکشتن وی ترغیب مینماید گفت یا امیرالمؤمنین ترا بخدا و بخاطر خدمت و بندگیم بهارون از تو میخواهم که سخن او را دربارۀ من قبول نکنی. مأمون گفت بخدا قسم که سخن او را در بارۀ تو قبول نخواهم کرد . و امر کرد گردنش را بزدند .

آمد امام جعفر صادق رادید که نماز میخواند و آنحضرت را نمیشناخت. با او در آویخت و گفت همیان مرا تو برداشته ای امام فرمود : چه مقدار پول در همیانت بود . پاسخ داد هزار دینار . حضرت او را بخانه اش برد . و هزار دینار برایش وزن کرد . و آن مرد بمنزلش بر گشت . وهمیان را در منزل یافت پول حضرت را برداشت و خدمتش آمد .

و از کارش عذر خواهی کرد. اما امام از قبول پول امتناع ورزید وفرمود : این چیزی است که از دستم خارج شده است و دوباره بدستم بر نمیگردد . او از شخص حضرت تحقیق کرد. گفتند که این امام جعفر صادق است... آن مرد گفت . لاجرم این کار از کسی شایسته است که چون او بزرگواری باشد .

قال داود و کان لی ابن عم معانداً خبیثاً . بلغنی عنه وعن عیاله سوء حال . فصککت له نفقة قبل خروجی الی مکة . فلما صرت بالمدینة خبرنی ابوعبدالله (علیه السلام) بذلک .

داود رقی گفت : خدمت امام صادق (علیه السلام) نشسته بودم.

ناگاه ابتداء وبدون سابقه به من فرمود: ای داود روز پنجشنبه اعمال شما بر من عرضه شد. از جمله اعمال تو که بر من عرضه گردید صله و احسان تو را نسبت به پسر عمویت فلان مشاهده کردم . و این کار تو مرا خوشحال گردانید . و من میدانم که صله تو او را زودتر عمرش را نابود کند و رشتۀ زندگیش را قطع نماید .

داود گفت : من پسر عموئی داشتم ناصبی و پلید خبردار شدم که او و خانواده اش در سختی و تنگدستی بسر می برند . قبل از حرکتم به مکه حواله برای مخارجش تهیه کردم . و چون بمدبنه رسیدم امام صادق (علیه السلام) مرا از آن خبر داد .

* شرح صککت له : یعنی دفعت الیه صکاً . وصک معرب چک فارسی است و آن عبارت است از برات و حواله که مینویسند

ص: 70

سمعت قول الأول .

متی آته یوماً لاطلب حاجة رجعت الی اهلی و وجهی بمائه الیسع بن حمزۀ قمی گفت : که من در مجلس امام رضا (علیه السلام) بودم که خلق بسیاری هم آنجا بودند و از حلال وحرام پرسشهائی از امام (علیه السلام) میکردند که ناگاه مردی بلند قامت و گندم گونی وارد مجلس شد و گفت السلام علیک یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) من مردی از دوستان شمایم و از دوستان پدران و اجداد شما . اکنون از حج بر میگردم و نفقه و خرجی را گم کرده ام . و چیزی با من نیست که مرا بیک منزل راه برساند . اگر مصلحت می بینید مرا بشهرم روانه کنید و مرا خداوند نعمت داده ( که در شهرم غنی هستم) و چون بشهر خود برسم آنچه را که بمن بخشیده اید آنرا از جانب شما صدقه و احسان کنم . زیرا که من مستحق صدقه نیستم :

امام (علیه السلام) فرمود بنشین که خدا ترا رحمت کند. آنگاه متوجه مردم شد . وبآنان سخن میگفت . تا اینکه پراکنده شدند . و در مجلس کسی نماند جز آن مرد خراسانی و

ص: 72

سلیمان جعفری و خثیمه و من .

پس امام فرمود : آیا رخصت میدهید که باندرون داخل شوم . سلیمان گفت قوم الله امر ک ( خداوند کارت را استوار گرداند ) پس بر خواست و داخل حجره شد .

قدری در اندرون مکث کرد . وبعد خارج شد و در را بست و دستش را از بالای در بیرون آورد و فرمود : خراسانی کجاست . عرض کرد اینجا حاضرم . حضرت فرمود بگیر این دویست اشرفی را و استعانت جو با آن در مخارج خود و منتفع شو با آن وصدقه هم مده از جانب من . بیرون شو تا من ترا نبینم و تو مرا نه بینی . پس حضرت بیرون آمد.

سلیمان عرض کرد . فدایت گردم با اینکه عطای بسیاری باو دادی و رحمش کردی . چرا رویت را از او پو شاندی ؟ فرمود: از ترس اینکه مبادا ذلت و خواری سؤال را در رویش ببینم . زیرا که حاجتش را بر آوردم . آیا مگر نشنیدی حدیث رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را که فرمود : پنهان کنندۀ نیکی ثوابش برابر است با هفتاد حج . و افشا کنندۀ بدی هم خوار ومخذول است و کسی که آنرا بپوشاند آمرزیده است

ص: 73

آیا نشنیدی سخن اولی را شاعر پیشین (متی ... الخ) حاصل مضمون شعر این است ( ممدوح من کسی است که اگر روزی روی حاجتی بنزدش روم . برمیگردم بنزد اهل خود در حالیکه آبرویم هم بجای خود است .

پاداش خوبی از من بتو عطا فرماید . آنگاه بطرف چراغ پاشد و آنرا خاموش گردانید و نشست . سپس فرمود که از این رو من چراغ را خاموش کردم . که ذلت و خواری در رویت نبینم . اکنون سخنت بگو . زیرا که من از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که میفرمود: حاجتها امانتی است از خدا در سینه های بندگان . هر کسی آنرا مستور کند ثواب عبادت در باره اش نوشته شود . و هر کس که آنرا ظاهر سازد لازم آید بر کسی که آنرا میشنود او را یاری نماید .

* شرح حارث همدانی : حارث بن عبد الله اعور همدانی از خواص اصحاب امیر المؤمنین است و نسب مرحوم شیخ بهائی هم به او میرسد. وهمدان بسکون میم قبیله ای است در یمن .

قلت : اعوذ بالله من ذلک . فقال : بلغنی انک کنت تذبح لهم فی کل منزل شاة . قلت : ما اردت الاالله . فقال : أما کنت تری ان فیهم من یحب ان یفعل فعالک . فلا یبلغ مقدرته . فتقاصر الیه نفسه ؟ قلت : استغفر الله ولا اعود .

حسین بن ابی العلاء گفت: که زیادتر از بیست مردبودیم که بسفر مکه خارج شدیم . و من در هر منزلی برای آنها گوسفندی ذبح میکردم . چون خواستم که بمحضر امام صادق (علیه السلام) شرفیاب شوم ، بمن فرمود یاحسین : آیا مؤمنین را خوار و ذلیل میکنی ؟ عرض کردم : بخدا پناه میبرم که بچنین کاری اقدام کنم : حضرت فرمود : که بمن خبر رسید که تو در هر منزلی برای آنها گوسفندی ذبح میکردی . عرض کردم : ای مولای من بخدا قسم من باینکار جز خشنودی پروردگار قصدی نداشتم . پس امام فرمود : آیا نمی بینی که در بین آنها کسی باشد که دوست دارد مثل کارهای تو بجا بیاورد اما قادر بآن نباشد . و در نزد نفس خود احساس کوچکی و خواری بنماید. عرض کردم. یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) من از اینکار استغفار مینمایم و دیگر بچنین کاری اقدام نمیکنم.

ص: 76

فی عنقه . وهو یومئذ وال علی المدینة . فقال : مروان بالله مارأیت کالیوم جرأة رجل علی امیره . فقال الولید : والله ماقلت هذا غضباً لی ولکنک حسدتنی علی حلمی عنه. وانما کانت الضیعة له فقال الحسین (علیه السلام) الضیعة لک یاولید وقام .

بین امام حسین (علیه السلام) و ولید بن عقبه بر سر مزرعۀ نزاعی بود . حضرت عمامۀ ولید را از سرش برداشت و بگردنش پیچید . ودر آنوقت ولید والی وحکمران مدینه بود. مروان گفت بخدا من هرگز مانند آنچه را که امروز دیدم تا بحال مشاهده نکرده ام . که مردی بر امیر خود اینقدر جسارت و گستاخی کند . ولید گفت . بخدا این سخن را بخاطر اینکه در راه من خشمگین شدی نگفتی بلکه تو برحلم و بردباری من حسد ورزیدی ( و این سخن را بزبان آوردی ) وجز این نیست که مزرعه ملک حسین (علیه السلام) است امام فرمود : مزرعه مال تو است ای ولید. و پا شد ورفت.

* شرح موقعی که ولید قلدری و زور گوئی میکرد . امام ایستادگی کرد . و زیر بار ظلم وستم نرفت . و چون ولید

ص: 78

از راه انصاف در آمد و بحق اعتراف کرد امام از راه بزرگواری کار او را نادیده گرفت و زمین را هم باو بخشش کرد .

حضرت فرمود: ای بندۀ خدا این خدمتگزار است و از برای او اختیاری نیست . خرما را بگیر و پولش را پس بده مرد پا شد و مشتی بحضرت حواله کرد . مردم گفتند ایشان امیر المؤمنین است . ترس و وحشت او را فرا گرفت و رنگش زرد شد . خرما را از کنیز گرفته پولش را پس داد آنگاه عرض کرد یا امیر المؤمنین از من راضی شوید. حضرت فرمود: اگر کارت را اصلاح کردی من از تو راضی میشوم . ودر فضایل احمد بن حنبل چنین نقل کرده وقتیکه بحقوق مردم وفادار شدی .

فعل الله بک و فعل . حبست رسول الله (صلی الله علیه و آله) ثلاث مرات لا تقولین له شیئاً ولا هو یقول لک شیئاً ما کانت حاجتک الیه . قالت ان لنا مریضاً فارسلنی اهلی لأخذ هدیة من ثو به لیستشفی بها . فلما اردت أخذها رآنی . فقام فاستحییت منه أن آخذها وهو یرانی واکره أن استمره فی اخذها فاخذتها .

بحر سقا گفت : که امام صادق (ع بمن فرمود : ای بحر خوشرفتاری مایۀ سرور و شادی است . سپس فرمود: آیا تو را خبر دهم بحدیثی که در دست هیچکس از اهل مدینه نیست ؟ عرض کردم . بلی فرمود : که در آن بین که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روزی در مسجد نشسته بود . ناگاه کنیز بعضی از انصار آمد و خود انصاری هم در حالیکه ایستاده بود آن کنیز جامۀ رسول خدا را کشید . پیغمبر از برای او برخاست و او هم چیزی نگفت و پیغمپر باو چیزی نگفت تا اینکار را سه بار انجام داد. چهارمین بار پیغمبر باز از برای او برخاست در حالیکه او در پشت سر پیغمبر بود رشته از جامۀ پیمغبر بر گرفت و برگشت مردم باو گفتند (فعل الله بک وفعل) واو را نفرین کردند. که سه بار رسول خدا را گرفتار ساختی. نه چیزی باو گفتی و نه ایشان بتو چیزی فرمود: چه کار با او داشتی ؟

ص: 81

گفت ما بیماری داریم . خانواده ما مرا فرستادند تا رشتۀ از جامه رسول خدا را بر گیرم تا با آن شفا یابد . چون خواستم که آنرا برگیرم مرا دید و از جا برخاست و من شرم داشتم که آنرا بر گیرم در حالیکه مرا می بیند. و نیز خوش نداشتم از خود آنحضرت بخواهم که خود آنرا بر گیرد پس آنرا بر گرفتم .

* شرح یسر - بالضم وبضمتین آسانی و توانگری و فراخ دستی خلاف عسر ، وممکن است که بصیغه مضارع خوانده شود. یعنی سبب سرور و شادی شود.

ماهو - ماء نا فیه است و جمله صفت حدیث قائم - حال است از بعض الانصار

وزجرهم . وسأل العمری . فذکر انه بزرع بناحیة من نواحی المدینة . فرکب الیه . فوجده فی مزرعة له . فدخل المزرعة بحماره فصاح به العمری لاتواطی زرعنا . فتوطاه (علیه السلام) بالحمار حتی وصل الیه . و نزل وجلس عنده و باسطه وضاحکه . وقال کم غرمت علی زرعک هذا قال مأة دینار . قال : کم ترجو أن تصیب . قال: لست أعلم الغیب . قال : له انما فلت کم ترجو أن یجیئک فیه، قال: ارجو أن یجیئنی مائنا دینار قال : فأخرج له ابوالحسن (علیه السلام) صرة فیها ثلاثمأة دینار . وقال : زرعک علی حاله . والله یرزقک فیه ما ترجو قال. فقام العمری فقبل رأسه وسأله أن یصفح عن فارطه.

فتبسم الیه ابوالحسن (علیه السلام) وانصرف . قال وراح الی المسجد. فوجد العمری جالساً . فلما نظر الیه . قال : الله اعلم حیث یجعل رسالته .

قال : فوثب اصحابه الیه . فقالوا له ماقضیتک . قد کنت تقول غیر هذا. قال: فقال لهم قد سمعتم ما قلت الأن وجعل یدعو لأبی الحسن (علیه السلام) فحاصموه وخاصمهم . فلما رجع ابو الحسن (علیه السلام) الی داره .

قال لجلسائه الذین سألوه فی قتل العمری، ایما کان خبراً ما اردتم.

أم ما اردت . اننی اصلحت امره بالمقدار الذی عرفتم و کفیت شره وذکر جماعة من أهل العلم ان ابا الحسن (علیه السلام) کان یصل بالمأتی دینار الی الثلائمأة وکان صرار موسی مثلا .

ص: 83

در مدینه مردی بود از فرزندان عمر بن خطاب که پیوسته حضرت کاظم (علیه السلام) را اذیت میکرد . هر وقت که آنحضرت را دیدی دشنامش میداد. و بامیر المؤمنین (علیه السلام) بد میگفت . بعضی از اصحاب پیشنهاد کردند که بگذارید ما این فاجر را بکشیم . حضرت آنها را بشدت نهی فرمود و از این کار بازداشت . تا اینکه پرسید عمری کجاست ؟ گفتند : که در یکی از اطراف مدینه مشغول زراعت است حضرت سوار شد و او را قصد کرد و او را در مزرعه اش پیدا نمود . و با الاغی که سوار بود بمزرعۀ آن مرد داخل شد. عمری صدا زد که زراعت ما را پایمال نکن حضرت توجه نکرد سواره آمد تا بنزد او رسید و از مر کب پیاده شد و نزد او نشست . با گشاده روئی و تبسم کنان پرسیدند که چقدر بزراعت خود خرج کرده ای . پاسخ داد صد دینار فرمود چقدر امیدواری بهره گیری گفت: من غیب نمیدانم حضرت فرمود : گفتم چقدر امیدواری که بتو فایده رسد .

گفت امید من آنست که دوست دینار بمن فایده برسد آنگاه حضرت کیسۀ بیرون آورد که در او سیصد دینار بود و فرمود این بستان و زارعتت هم بحال خود باقی است

ص: 84

وخداوند روزی خواهد فرمود بتو آنچه که امیدوار بودی آنگاه عمری برخاست و سر مبارک آنحضرت را بوسید و از آنحضرت خواهش کرد که از بدیهایش در گذرد و او را عفو فرماید . و آنحضرت تبسمی کرد و از آنجا باز گشت . پس از آن عمری را در مسجد مشاهده فرمود که نشسته است چون نظرش بحضرت افتاد گفت ( الله یعلم حیث یجعل رسالته ) یارانش باو گفتند که قصه تو چیست ؟ تو پیش از این غیر این میگفتی. عمری گفت : اکنون نیز این را می گویم که شنیدید . و بنا کرد حضرت را دعا کردن و یارانش باوی مخاصمه میکردند . او هم با آنها مخاصمه میکرد . چون حضرت بخانه بازگشت باصحاب خود که بکشتن آن مرد اشاره میکردند فرمود: چگونه دیدید که او را بصلاح آوردم و شرش را از خود دور کردم و جماعتی از اما گفته اند . که صلۀ ابوالحسن (علیه السلام) که انعام میفرمود دویست دینار بود تا سیصد دینار. وصرار موسی ( در بین مردم مثل شده بود.

ص: 85

آهنگران گذر کردم و آنها با چکشهای آهنگری آهن میکوبیدند. یاد کردم سخن خدای عز وجل را که میفرماید.

«وَلَهُمْ مَقَامِعُ مِنْ حَدِیدٍ » یعنی و بر تعذیب آنها است گرزهائی از آهن 22 سوره حج ( و این حال برایم دست داد ) از این جریان محبتی از جوان در دل سلمان افتاد و پیوسته با او بود تا اینکه جوان بیمار شد . سلمان نزدش آمد . و بالای سرش نشست و او در حال مرگ بود ( و خطاب کرد به ملک الموت ) و گفت : ای ملک الموت : با این جوان برفق و نرمی رفتار کن. ملک الموت گفت : من با هر که مؤمن است مهربانم .

در این بین که موسی بن عیسی در خانه اش که در کنار مسعی قرار داشت ناگاه دید که امام کاظم (علیه السلام) در حالیکه باستری سوار بود و از مروه حرکت میکند. به ابن هیاج که مردی بود از همدان و از سر سپردگان او بود امر کرد که از زین استر بگیرد و مدعی شود که از استر از آن اوست او هم آمد از زین استر گرفت و ادعا کرد که استر مال او است امام پایش از رکاب برداشت و پیاده شد و و بغلامانش فرمود: زین استر را بگیرید و استررا باو بدهید.

آن مرد گفت زین هم از آن من است . حضرت فرمود : دروغ گفتی ما بینه داریم که این زین محمد بن علی (علیه السلام) است . واما استر را در این نزدیکیها خریداری کرده ایم . و تو داناتری و بانچه میگوئی * شرح «موسی بن عیسی ، یکی از سران بنی عباس بود .

« مسعی » یعنی محل سعی که در عمره و در حج بعد از نماز طواف واجب است هفت مرتبه سعی کردن میان صفا و مروه (صفا و مروه اسم دو کوهی است ) و شروع سعی از

ص: 88

صفا است وختم آن در مروه و طول مسعی (400) متر است «همدان» بسکون میم اسم قبیله ای است در یمن چنانچه گذشت .

با اینکه آن مرد در ادعای خود دروغگو بود . اما امام (علیه السلام) بجهت حفظ آبروی خود استر را تسلیم او کرد و اگر کار بمرافعه میکشید امکان داشت طرف شاهدهای دروغین فراهم آورد که هم استر را تصاحب میکرد و هم باعث زحمت امام (علیه السلام) میگردید .

لکلامک فقال أمیر المؤمنین علیه السلام آمرک بالمعروف و انهاک عن المنکر تستقبلنی بالمنکر و تنکر المعروف . قال : فاقبل الناس من الطرق ویقولون سلام علیکم یا امیر المؤمنین . فسقط الرجل فی یدیه . فقال یا امیر المؤمنین اقلنی (فی) عثرتی : فوالله لاکو نن ارضاً تطأنی . فاغمد علی سیفه . فقال : یا امة الله ادخلی منزلک .

ولا تلجئی زوجک الی مثل هذا وشبهه .

امام باقر (علیه السلام) روایت میکند که روزی علی (علیه السلام) در شدت گرمای تابستان بخانه اش برمیگشت. ناگاه بزنی رسید که ایستاده و میگفت که شوهرم بمن ظلم و تعدی کرده و مرا ترسانیده و قسم یاد کرده است مرا بزند . علی (علیه السلام) فرمود: یا ( أمة الله ) صبر کن تاهوا خنک شود تا با خواست خدا بهمراهی تو نزد شوهرت بروم . زن گفت : در صورت تاخیر خشم و غضبش شدت پیدا میکند . حضرت سر بزیر انداخت دوباره سرش بلند کرد و فرمود : نه بخدا که باید حق مظلوم گرفته شود بدون اینکه تأخیری در وی رخ دهد.

و پرسید که منزلت کجاست و بدرخانۀ شوهرش حرکت کرد. حضرت در خانه ایستاد و فرمود ( السلام علیکم ) جوانی از خانه بیرون آمد . حضرت فرمود: ای بندۀ خدا

ص: 90

از خدا بترس که زنت را ترسانیده ای و از خانه بیرونش کرده ای جوان گفت : این کار بتو ربطی ندارد . بخداکه که از برای همین سخنت او را آتش خواهم زد. علی (علیه السلام) شمشیر کشید و فرمود : من ترا امر بمعروف و نهی از منکر میکنم و تو با منکر با من روبرو میشوی و معروف را انکار مینمائی امام باقر فرمود : که مردم از کوچه ها روی آوردند و میگفتند « سلام علیکم یا امیرالمؤمنین » جوان از کردۀ خود نادم شد و عرض کرد یا امیر المؤمنین از گناهم در گذر که بخدا قسم غایت تواضع را دربارۀ همسرم مراعات میکنم .

حضرت شمشیر خود را بغلاف داخل کرد . و فرمود .

( یا امة الله ) بمنزلت داخل شو . و کاری نکن که شوهرت را در مثل این کار و مانند این وادار سازی

وامهاتنا انت . نحن نلفمیک . قال : عرفت انکم تکفونی. و لکن الله عز وجل یکره من عبده اذا کان مع اصحابه أن ینفرد من بینهم .

فقام (صلی الله علیه و آله) یلقط الحطب لهم .

از نبی گرامی (صلی الله علیه و آله) روایت است که آنحضرت در سفری اصحاب خود را به ذبح گوسفندی امر فرمود : یکی از آنها عرض کرد کد ذبح آن بر عهدۀ من است و دیگری گفت کندن پوستش هم بر عهده می است و شخص دیگری هم گفت قطعه قطعه کردن را من عهده دار میشوم . ویکنفر دیگر هم گفت پختن او را من تعهد میکنم رسول خدا هم فرمود : هیزم جمع کردن هم بر عهدۀ من است . عرض کردند : یا رسول الله پدران و مادران ما فدای شما . خودتانرا در زحمت و مشقت واقع نسازید . ما از شما باین کار کفایت میکنیم . فرمود : من میدانم که شما از من کفایت میکنید . و لیکن خدای عز و جل نمی پسندد که چون یکی از بندگانش همراه با یاران خود باشد خودش را از میان یارانش کنار بکشد. آنگاه حضرت پا شد و مشغول جمع آوری هیزم گردید .

ص: 92

عبدالرحمن بن الحجاج گفت: که در مدینه مردی از از اصحاب و یاران ما سخت تنگدست و حالش دگو گون شد. امام صادق (علیه السلام) باو فرمود که ببازار رو ودکانی آنجا بگیر و از در دکان کنار مرو . مرد بدستور امام عمل کرد و در دکانش تا زمانیکه خدا خواسته بود بیکار نشست .

تا اینکه قافلۀ از بازرگانان مصر بمدینه آمدند . و هر کدام از آنها روی سابقۀ که داشته کالای خود را نزد دوست خود گذاشت. تا تمام دکانها پر گردید . و یکی از بازرگانان دکانی پیدا نکرد که کالای خود را در آنجا بگذارد .

اهل بازار بآن بازرگان گفتند که در اینجا مردی است که بروی باکی نیست . ودکانش از کالا خالی است پس خوب است که کالایت را در دکان او بگذاری و بفروشی . پس بازرگان نزد او رفت . و گفت اجازه میدهی که کالایم را در دکان شما بگذارم؟ آن مرد اجازه داد . بازرگان کالایش را در دکان او گذارد . و شروع کرد بفروختن و تدریجاً بفروش میرسانید. تا اینکه پس از چندی قافلۀ بازرگانان عازم حرکت شدند . ولی مقدار کمی از کالای این بازرگان

ص: 95

هنوز باقی بود و بفروش نرفته بود . بازرگان دلش نخواست که بخاطر این اقامت کند. راوی گفت . آن بازر گان بدوست ما پیشنهاد کرد که آیا اجازه میدهی که این کالا در نزدت امانت بگذارم تا آنرا بفروشی و بهایش را بمن بفرستی ؟ او هم قبول کرد . قافلۀ بازرگانان حرکت کردند. و آن مرد مردم بازرگان نیز با آنها براه افتاد . و کالایش را نزد او گذارد . دوست ما آنرا بفروخت و بهایش را ببازرگان فرستاد . چون بار دیگر بازرگانان مصر آمادۀ خروج از مصر شدند. آن مرد بازرگان هم کالائی باو فرستاد . این دفعه نیز کالا را فروخته و بهایش را بازرگان فرستاد . چون بازرگان این امانت را از او مشاهده کرد . دیگر از مصر خارج نشد و اقامت را بر خود گزید . و پیوسته بآن مرد کالا میفرستاد . تا اینکه دوست ما) دارائی و ثروتش بسیار گردید .

ص: 96

مخصوص خدای عز وجل گردانیدم. وهیچ حمد و ستایشی نیست جز اینکه داخل این حمدی است که گفتم .

* شرح:

علی بن عیسی الاربلی بعد از نقل حدیث گوید : راست ودرست فرمود آنحضرت . زیرا که الف و لام در ( الحمد لله ) از برای استغراق است که تمام جنس خود را فرا گیرد و منفرد گرداند خدای تعالی را بحمد و سپاس .

کند. و در حالت فقر و بی چیزی از تو ببرد . آنگاه غلام خویش را امر فرمود : که کیسۀ که در آن هفتصد درهم بود بیرون آورد . وفرمود این را خرج کن و چون تمام شود مرا آگاه کن . و فرمود : بشناس دوستی و مودت خود را در دل برادرت بآنچه از برای اوست در دل تو .

* شرح 1- محسر : بکسر سین بر وزن محدث . اسم یک وادی است بین مشعر ومنی .

2- مستحب است سعی بمعنی هروله یعنی سرعت در پیاده روی برای پیاده و تحریک مرکب از برای سواره چنانچه در کتاب جواهر فرموده است. و در صحیح معاویة بن عمار از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل میکند که حضرت میفرماید : چون از وادی محسر که (آن یک وادی بزرگی است بین جمع « مشعر الحرام » و منی و آن بمنی نزدیکتر است گذر کردی سعی کن ( یعنی بسرعت گذر کن) تا از آنجا رد شوی زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شترش را آنجا بحر کت در آورد و میفرمود. ( اللهم سلم لی عهدی . واقبل عذری . وأجب دعوتی واخلفنی « بخیر » فیمن ترکت بعدی.) و در صحیح محمد بن اسمعیل از ابو الحسن (علیه السلام) نقل میکند که فرمود : سعی صد گام است . و در خبر محمد بن عذافر صد ذراع تعیین فرموده است .

ص: 101

دارید . و در زیر کاسه نگذارید و بمن فرمودند که بغلام امر کن تا نان را از زیر کاسه بیرون آورد .

برهبانیت به پیغمبری نفرستاد . بلکه مرا مبعوث گردانیده به دین توحید و سهل و آسان ، من خودم روزه میگیرم و نماز میخوانم و با اهل خود آمیزش مینمایم پس هر که فطرت مرا دوست دارد باید بسنت من عمل نماید و از سنت من است نکاح .

خویش چیزی ظاهر کنند مردم هر گز حسن وزیبائی آنرا طاقت نیارند. راوی گوید : عرض کردم مگر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با مردم نماز نمیخواند؟ و صدای خویش را بخواندن قر آن بلند نمیکرد ؟ حضرت فرمود : رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باندازۀ توانائی مردم که پشت سرش بودند از زیبایی صدای خویش ظاهر میساخت .

من یقین کردم که حضرت فحش و ناسزا گفتن را از آن اراده فرمود . وبعد حضرت فرمود : که مردی اعرابی بنزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می آمد و از برای حضرت هدیه میآورد . سپس در همانجا میگفت که پول هدیه ما را بده . رسول خدا می خندید . و هر وقتی که حضرت غمناک میگردید میفرمود که اعرابی چه شد ای کاش که میآمد.

را عبور میدادند و راه هم تنگ بود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از جا بر خاست زیرا خوش نداشت که جنازۀ آن یهودی در بالای سر حضرت قرار بگیرد .

یده لیصلحه . فزبره ابوالحسن (علیه السلام) ثم بادره بنفسه فاصلحه .

ثم قال : انا قوم لانستخدم أضیافنا.

برای حضرت رضا علیه السلام مهمانی وارد شد. و حضرت در نزد او نشسته و پاره از شب را با او سخن میگفت . در اثناء چراغ عیبی پیدا کرد . آن مرد دست دراز کرد تا چراغ را اصلاح نماید. حضرت او را نگذاشت و خودش مبادرت نمود و چراغ را اصلاح کرد . سپس فرمود : ما قومی هستیم که مهمانان خودرا بکار و وا نمیداریم

سفرۀ غذا بیاورند . امام (علیه السلام) غلامان خود را از سیاهان و غیر سیاهان در کنار سفره جمع کرد . عرض کردم : بهتر بود که برای اینها سفرۀ جداگانه گسترده میشد . فرمود : خاموش باش که پروردگار تبارک و تعالی یکی است و مادر و پدر یکیست و پاداش وجزاء هم در مقابل اعمال است

پدرم علی بن الحسین علیهما السلام دست مرا گرفت و فرمود : پسر جانم . هر که از تو خوبی در خواست کند تو نیز در باره اش خوبی را انجام بده . اگر او اهل و شایسته خوبی است پس تو موردش را پیدا کرده و اگر او از اهلش نباشد تو خود اهل و شایستۀ آنی . و اگر مردی در جانب راستت بتو دشنام دهد آنگاه بجانب چپ تو بر گردد و از تو پوزش بخواهد تو هم پوزش او را بپذیر .

ابوبصیر گفت که بامام صادق علیه السلام عرض کردم که یکی از دوستان ما بنام عمر در حالیکه محتاج و فقیر است . از عیسی بن اعین کمک مالی خواست . عیسی گفت : در نزد من از زکات چیزی هست اما از آن بتو نمیدهم . گفت چرا ؟ عیسی گفت . من ترا دیدم که گوشت و خرما خریده بودی . عمر گفت : براستی که من یکدرهم سود بردم. دو دانگ آنرا دادم گوشت خریدم. و دو دانگش را هم دادم خرما خریدم دو دانگ دیگر را در احتیاجی که داشتم خرج کردم . ابو بصیر گفت : که امام مدتی دستش را بر پیشانی نهاد . بعد دست از سرش برداشت و فرمود: خداوند در اموال توانگران نظر کرده و در حال فقراء هم نظر نموده است . و قرار داده در اموال توانگران آن مقدار حقی را که کفایت خرج فقراء بکند و اگر آن مقدار کفایت نمیکرد آنرا زیادتر قرار میداد آری باید بپردازد بر او آنچه را که میخورد و میاشامد و میپوشد و آنچه را که خرج تزویج میکند و یا صدقه میدهد و بحج میرود .

ص: 112

در جواب آنها گفت: چرا همانگونه که از مرگ بر من میترسید . برزندگیم امیدوار نمیشوید . ؟ مگر نمیدانید ای مردم نادان که چون آدمی را آن معیشت و گذرانی که بآن اعتماد کند نباشد نفسش باوی بمعارضه برمیخیزد . اما چون کار معیشت خویش را فراهم سازد نفسش آرام گیرد .

راهنمائی کرد . تا از آنحضرت پرسش کند. علی علیه السلام فرمود : بپرس . گفت مرا خبر ده که بعد از پیغمبر شما چند امام عادل هست . و در کدام بهشتی جای اوست . و کدام کسی با او در بهشت سکونت کند . علی (علیه السلام) فرمود که ای هارونی برای محمد (صلی الله علیه و آله) بعد از او دوازده امام عادل است . وضرر نرساند بآنها عدم یاری آن مردمی که آنها را واگذارند و باری ننمایند. و در وحشت و ترس نیفتند با مخالفت آنانکه با ایشان مخالفت میورزند. و آنها در دین خدا پابرجاترند از کوههای محکم و استوار . و منزل محمد (صلی الله علیه و آله) نیز در بهشت عدن است . و آنهائیکه باوی در بهشت سکونت می کنند همان دوازده نفر امام هستند. و آن مرد مسلمان شد . و گفت که تو باین جایگاه (خلافت) سزاوارتری از این مرد . وتوئی که برتری و تفوق داری بر دیگران و کسی را بر تو برتری و تفوق نیست .

تمام شد جلد یکم از کتاب « داستانهای راستین » در شب جمعه 24 رجب 1398 ه ق. والحمدلله والصلوة علی محمد و آله . مؤلف : سید ابو الحسن - مولانا

ص: 115

18 شوال 1254 در قریۀ ( یا لو ) از مضافات نور طبرستان و وفانش در سال 1320 اتفاق افتاد و در جوار امیرالمؤمنین علیه السلام مدفون گردید.

«4 »ب. اشاره به قرب الاسناد - تألیف ابوالعباس عبدالله بن جعفر بن حسین ( حسن ) بن مالک بن جامع حمیری قمی و او از مشایخ کوفه حدیث اخذ کرد . و او از ثقات اصحاب امام حسن عسکری است .

«5» مکا - اشاره به مکارم الاخلاق - تألیف رضی الدین حسن بن فضل طبرسی است که از فرزندان امین الاسلام طبرسی صاحب مجمع البیان است. تاریخ تولد و وفات او بدست نیامد.

«6» مشکاة الأنوار - تألیف ابو الفضل علی بن رضی الدین حسن بن فضل طبرسی از نویره های صاحب مجمع البیان و این کتاب چون تکمله ای ایست بکتاب پدرش ( مکارم الأخلاق ).

«7» مع اشاره بمعانی الاخبار تألیف شیخ صدوق ابو جعفر محمد بن علی بن موسی بن بابویه قمی . و در حدود سال 350 در اوایل سفارت حسین بن نوح نوبختی با دعای امام زمان عجل الله فرجه بدنیا آمد و در سال 381 در ری وفات یافت .

«8» ید - اشاره بکتاب توحید شیخ صدوق.

«9» ارشاد القلوب - تألیف محدث جلیل حسن بن

ص: 117

محمد دیلمی. تولد و وفاتش بدست نیامده و در سالهای 656 و 771 میزیسته است .

«10» قب - اشاره به مناقب . تألیف شیخ بزرگوار محمد بن علی بن شهر آشوب سروی مازندرانی و وفاتش شب جمعه 22 رمضان سال 588 در بیرون شهر حلب در جبل جوشن نزدیکی محسن سقط امام حسین (علیه السلام) مدفون است . و نزدیک صد سال عمر کرد .

«11» ج- اشاره بکتاب احتجاج . تألیف أحمد بن علی بن ابی طالب طبرسی . تولد و وفاتش معلوم نیست و او از مشایخ ابن شهر آشوب است .

«12» شا۔ اشاره به ارشاد - تألیف شیخ المشایخ ابو عبدالله محمد بن محمد بن النعمان البغدادی ملقب به مفید.

تولدش 21 ذی القعده سال 336 و وفاتش 3 رمضان در بغداد سال 413. و علی بن الحسین موسوی معروف بسید مرتضی در میدان اشنان بروی نماز خواند. و روز وفاتش چندان جمعیت زیادی بر نماز او حاضر شده و از مخالف و موافق بروی گریه کردند که سابقه نداشت .

«13» کشف - اشاره به کشف الغمة تألیف بهاء الدین ابو الحسن علی بن عیسی الاربلی ساکن بغداد . که مردی بود فاضل ثقة . محدث و ادیب و شاعر وجامع فضایل و کمالات و در سال

ص: 118

687 از تألیف کتاب مزبور فارغ گردید .

«14» ئل - اشاره به کتاب وسائل الشیعة تألیف محدث متبحر ورع ثقۀ محمد بن الحسن بن علی المشغری . ولادت او در قریۀ مشغره شب جمعه 8 رجب 1033 و وفات او در 21 رمضان 1104 در مشهد رضوی که ساکن آنجا بود اتفاق افتاد و در صحن عتیق جنب مدرسۀ میرزا جعفر مدفون گردید .

کش - اشاره برجال کشی، تألیف أبو عمر و محمد بن عمر بن عبد العزیز کشی. ثقۀ عالم و بصیر برجال و اخبار و او از شاگردان عیاشی صاحب تفسیر بوده است رجال کشی را شیخ الطایفه .

تهذیب نموده و مرتبش ساخته است . و آنچه اکنون برجال کشی شهرت دارد کتاب اختیار الرجال شیخ طوسی است و اما خود رجال کشی معلوم نیست که در زمان موجود باشد.

15- اشاره است به تفسیر منسوب بامام حسن عسکری(علیه السلام) اعیان الشیعة - تألیف علامه فقیه ادیب سید محسن امین عاملی است که در 4 رجب سال 1371 ه ق وفات کرد .

فی - اشاره به « تحف العقول » تألیف محدث جلیل حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی . و او معاصر صدوق بوده است و تاریخ ولادت و وفاتش معلوم نیست .

الانصاف. تألیف سیدهاشم بحرانی تو بلی صاحب تفسیر برهان و کتاب معالم الزلفی ومدینة المعجزات وغیرها است و فاتش سنۀ 1107 میباشد.

مؤلف . سید ابو الحسن - مولانا 27 رجب ( روز مبعث ) 1398 ه ق.

ص: 119

بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین . الصلوة والسلام علی سیدنا محمد و آله الطیبین . و اللعنة علی اعدائهم اجمعین مطا لب، جلد اول و دوم این کتاب بیاری خداوند در سال گذشته جمع آوری گردید . و همان سال نیز جلد اول بچاپ رسید. درست همان موقعیکه مصیبت و بلا همۀ کشور را فرا گرفته بود . و از این جهت در تصحیح جلد اول کتاب چنان که لازم بود مراقبت کافی بعمل نیامد و امیدوارم که کار تصحیح در چاپ جلد دوم تا آنجا که امکان دارد مراقبت گردد .

و نام این کتاب را باعتبار اینکه داستانهای آن از احادیث اهل بیت عصمت علیهم السلام گرفته شده است « داستانهای راستین » نامیدم و از خدا و نزد مسئلت می نمایم

ص: 2

که ما را در انجام وظایف و دستورات دینی توفیق عنایت فرماید .

12 ج 2/ 1399 19/ 2/ 1358 سید ابوالحسن ۔ مولانا

ص: 3

محمد بن عبد الله بن مهران روایت کرد از احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی که او گفت من وصفوان بن یحیی و محمد بن سنان و گمان میکنم که او گفت و عبدالله بن المغیرة با عبدالله بن جندب همه محضر امام رضا (علیه السلام) وارد شدیم و ساعتی در خدمت آنحضرت نشستیم . چون برخاستیم آنحضرت مرا فرمود . ای احمد تو بنشین . پس نشستم و شروع کرد با من سخن گفتن . من نیز سؤالهائی مینمودم و پاسخ آنها را میشنیدم . تا اینکه بیشتر شب گذشت چون خواستم بخانه بر گردم . بمن فرمود : که میروی یا همینجا میمانی ؟ عرض کردم : قربانت : اگر بفرمائی بروم میروم . واگر بفرمائی بمانم میمانم. آنگاه فرمود : که همینجا بخواب که دیر شده است. مردم بخواب رفته اند . چون حضرت باندرون رفتند. من بسجده افتادم و در سجده گفتم حمد خدایراه حجت خدا و وارث علم انبیاء در میان برادران مؤمن با من انس گرفت . و هنوز در سجده بودم و شکر پر وردگار میکردم که ناگاه متوجه شدم که با پی مبارک خود مرا متنبه کرد .

پس بر خاستم و شضرت دستم را گرفت و مالید . آنگاه

ص: 5

فرمود: ای احمد براستی که امیر المؤمنین (علیه السلام) صعصه بن صوحان را در مرضش عیادت کرد . چون از بالین او بر خاست فرمود . ای صعصعه مبادا که بر برادران خود افتخار کنی که من ترا عیادت کردم ، و از خدا بترس و این را فرمود و باندرون خانه تشریف برد.

امام صادق (علیه السلام) فرمود رسول خدا (صلی الله علیه و آله) میفرمود ، که حواریون عیسی (علیه السلام) بأنحضرت گفتند که با روح الله با که مجالست کنیم ؟ فرمود با کسی که دیدنش شما را بیاد خدا آورد و گفتارش بر دانش شما بیفزاید و کردارش شما را بجهان آخرت تشویق کند

خانۀ ابن ابی عمیر آمد و در کوبید ابن ابی عمیر بیرون آمد و گفت این پولها از کجاست . آن مرد گفت . خانۀ که در آن سکونت داشتم فروختم تا دین خود را پرداخت کنم . ابن ابی عمیر گفت : حدیث کرد مرا ذریح محاربی از امام صادق (علیه السلام) که فرمود : ( لایخرج الرجل عن مسقط رأسه بالدین ) « مرد بجهت دین خانه اش را ترک نمیکند » این پولها را بردار که مرا حاجتی بچنین پولی نیست . در حالیکه بخدا قسم در همین وقت محتاج بیک درهم هستم ولی از این پولها درهمی هم بملک من داخل نمیشود .

علی از پدرش روایت میکند که او گفت عبد الله بن جندب را در موقف (عرفات) دیدم که وقوفی بهتر از وقوف او ندیدم . پیوسته دستهایش را باسمان بلند کرده بود و اشکش بر دو گونه اش جاری بود تا بزمین میرسید چون مردم برگشتند باو گفتم یا ابا محمد من وقوفی که بهتر از وقوف تو باشد هیچ نیافتم . گفت بخدا که من دعا نکردم مگر درباره برادران مؤمن خود ، زیرا حضرت ابوالحسن موسی (علیه السلام) بمن خبر داد که براستی هر کس در غیاب برادرش دعا کند از عرش ندایش کنند که برای تو نیز است صد هزار برابر آن ، پس دوست نداشتم که صد هزاری که در باره اش ضمانت شده است بخاطر دعائی ترک کنم که نمیدانم آن نیز اجابت می شود یا نه

لهم الصادق (علیه السلام) ما لکم . قالو امعنا اموال نخاف ان توخذ منا أفتأخذ ها منا فلعلهم یندفعون عنها اذار أوا انها لک . فقال وما یدریکم لعلهم لایقصدون غیری و لعلکم تعرضونی بها للتلف .

فقالوا فکیف نصنع ندفنها ؟ قال : ذلک اصنیع لها فلعل طاریاً یطرء علیها فیأخذها او لعلکم لاتهتدون الیها بعد . فقالواکیف نصنع دلنا . قال اودعوها من یحفظها . و یدفع عنها ویر بیها و یجعل الواحد منها أعظم من الدنیا بما فیها ثم یردها و یوفرها علیکم احوج ما تکونون الیها . قالوا من ذاک . قال ذاک رب العالمین قالوا وکیف نودعه . قال تنصدقوا به علی ضعفاء المسلمین ، قالوا و انی لنا الضعفاء بحضرتنا هذه . قال : فاعزموا علی ان تتصدقوا بثلثها لیدفع الله عن باقیها من تخافون . قالوا قد عزمنا . قال فانتم فی امان الله فامضوا فمضرا و ظهرت لهم البارقة فخافوا . فقال الصادق (علیه السلام) کیف تخافون وانتم فی امان الله عز وجل . فتقدم البارقة و ترجلوا و قبلوا یدالصادق (علیه السلام) و قالوا رأینا البارحة فی منا منا رسول الله (صلی الله علیه و آله) یأمرنا بعرض انفسنا علیک فنحن بین یدیک و نصحبک و هؤلاء لیندفع عنهم الاعداء و اللصوص فقال الصادق (علیه السلام) لاحاجة بنا الیکم فان الذی دفعکم عنا یدفعهم . فمضوا سالمین و تصدقوا بالثلث و بورک فی تجارتهم فربحو اللدرهم عشرة .

فقالوا ما اعظم برکة الصادق (علیه السلام) . فقال الصادق (علیه السلام) قد تعرفتم البرکة فی معاملة الله عزوجل فدوموا علیها امام رضا علیه السلام از پدرش امام کاظم (علیه السلام) روایت می کند

ص: 12

که وقتی امام صادق علیه السلام در سفری بود که با ایشان جماعتی که مال التجاره داشتند همراه بودند . بآنها گزارش دادند که در راه عدۀ راه زن وجود دارد . آنها از شنیدن این سخن لرزه بر بدنشان افتاد . حضرت فرمود چه شده است . ؟ عرض کردند ما اموالی همراه داریم میترسیم که آنها را از ما بگیرند. آیا ممکن است که شما این اموال را از ما تحویل بگیرید ؟ شاید که بخاطر شما راه زنان آنها را نبرند . امام فرمود شما چه میدانید شاید آنها بجز از من کس دیگر را قصد نکرده اند و شما با این پیشنهاد تان بمن اموالتان را در معرض تلف و نابودی قرار میدهید. عرض کردند پس چه بکنیم . آیا آنها را زیر خاک پنهان کنیم ؟ فرمود: این کار شما بیشتر آنها را در معرض تلف قرار میدهد . شاید که کسی آنهارا پیدا کند و بردارد و یا اینکه چون آنها را دفن کردید بعداً پیدا نکنید . عرض کردند پس ما چه بکنیم شما بما راهی نشان دهید . فرمود آنها را نزد کسی ودیعه بگذارید که آنها را حفظ کند و دیگران را از تعرض بآنها دفع نماید و بعلاوه آنها را زیادتر کند و یکی از آنها را

ص: 13

بزرگتر از دینا و آنچه در دنیاست قرار بدهد . آنگاه آنها را بخود شما پس گرداند در حالیکه زیادتر کرده است وقتی که احتیاج شما بآنها بیشتر است . عرض کردند آن شخص کیست ؟ فرمود او پرودگار جهانیان است . عرض کردند چگونه نزدش ودیعه گذاریم ؟ فرمود بضعیفان و درماندگان مسلمانان صدقه بدهید . عرض کردند ما آنها را در اینجا از کجا پیدا کنیم فرمود قصد کنید که یک سوم آنها را صدقه بدهید تا اینکه خداوند مابقی آنها را از آنهائیکه میترسید دفع کند عرض کردند که ما قصد کردیم . فرمود : شما در امان خداوند هستید و بروید، پس براه افتادند. وراه زنان نمایان شدند و ترس آنها را فرا گرفت. امام فرمود : چرا شما میترسید در حالیکه در امان خدا هستید . راه زنان جلو آمدند و از مرکب ها پیاده شدند و دست امام را بوسیدند و عرض کردند : دیشب ما رسول خدا را در خواب دیدیم که بما امر نمود که خودمان را بر شما نشان دهیم و ما در اختیار شما هستیم و همراه شما و این جماعت می آییم تا اینکه دشمنان و دزدان را دفع کنیم : امام صادق فرمود ما

ص: 14

را بشما احتیاجی نیست . زیرا خدائی که شما را از ما دفع کرد آنها را نیز از ما دفع میکنند . پس آن جماعت که با امام بودند با سلامتی به مقصد رفتند . و یک سوم اموال خودشانرا صدقه دادند و در تجارت آنها برکت و نفع پدید آمد و بهر یک درهم ده در هم سود بردند و گفتند چه بزرگتر است برکت صادق (علیه السلام) امام صادق (علیه السلام) فرمود: تحقیقاً دریافتید شما این را که برکت در معامله با خدا است پس پیوسته در معامله با خدا ثابت باشید

قال افعل . قال : اخرج من جمیع ماکسبت فی دواوینهم . فمن عرفت منهم رددت علیه ماله و من لم تعرف تصدقت به وأنا أضمن لک علی الله الجنة . قال : فأطرق الفتی طویلا . فقال . قد فعلت جعلت فداک . قال ابن ابی حمزة : فرجع الفتی معنا الی الکوفة .

فما ترک شیئاً علی وجه الأرض الأخرج منه . حتی ثیابه التی کانت علی بدنه . قال : فقسمنا له قسمة واشترینا له ثیابا و بعثناله بنفقة . قال : فما اتی علیه اشهر قلائل حتی مرض . فکنا نعوده . قال : فدخلت علیه یوماً وهو فی السباق ففتح عینه . ثم قال : یا علی وفی لی و الله صاحبک . قال : ثم مات فولینا امره . فخرجت حتی دخلت علی ابی عبدالله (علیه السلام) فلما نظر الی قال . یا علی وفینا والله لصاحبک . قال : فقلت : صدقت جعلت فداک هکذا قال لی والله عند موته علی بن ابی حمزه گفت : مرا دوستی بود از منشیان بنی امیه بمن گفت که برایم از امام صادق (علیه السلام) اجازۀ ملاقات بگیر من هم از آنحضرت اجازه گرفتم و چون خدمت حضرت وارد شد سلام کرد و نشست . پس گفت: قربانت شوم من در دستگاه آنها بودم و مال بسیاری از دنیای آنها بدست آوردم و در تحصیل آن از حرام پروائی نداشتم امام فرمود: اگر بنی امیه برای خودشان منشی و مأمورمالیات و کسانی را

ص: 16

که در دفاع از آنها جنگ کنند و کمد مانی را که در جماعت آنها حاضر شوند پیدا نمیکردند آنها هرگز حق ما را از ما نمیتوانستند سلب کنید. اگر مردم آنها و اموالشان را بخودشان را می گذاشتند تنها چیزی پیدا نمی کردند جز آنرا که در دستشان واقع میشد . ( و بر اموال مردم تسلط پیدا نمی کردند ) راوی گفت، آن مرد عرض کرد . قربانت شوم از برای من راه نجاتی هست ؟ حضرت فرمود اگر برایت بگویم عمل میکنی ؟ عرض کرد: بلی . فرمود آنچه را که از دستگاه آنها کسب کردۀ همه را جدا ساز و هر کدام که صاحبش را میشناسی آنرا باو پس بده . و هر کدام را که صاحبش را نمی شناسی مالش را صدی، بده و من در بارۀ تو بهشت را ضامن میشوم . راوی گفت : جوان مدت طولانی سر بزیر انداخت . سپس گفت عمل کردم قربانت شوم . ابن ابی حمزه گفت . جوان با ما بکوفه بر گشت .

و چیزی در روی زمین نگذاشت جز اینکه آنرا از ملکش خارج کرد . حتی لباسهائی که در بدنش بود بیرون کرد . و ما در بین خودمان از برایش چیزی تعیین کردیم و لباس

ص: 17

خریداری نموده و خرجی برای او فرستادیم . چند ماه بیش نگذشت که جوان بیمار شد . ما او را عیادت میکردیم . و روزی بالینش رفتم و او در حال جان دادن بود چشمانش گشود و گفت بخد! که صاحب و آقای تو دربارۀ من بوعده اش وفا کرد . پس از دنیا رفت و ما بکار دفنش مباشرت کردیم . چون از کوفه بیرون شدم و خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدم تا چشمش بمن افتاد فرمود : ای علی بخدا که ما دربارۀ دوست تو بوعدۀ خومان وفا کردیم . عرض کردم راست فرمودی ، قربانت شوم او بهنگام مرگ از برای من چنین گفت .

* شرح :

شیخ حر عاملی در کتاب « اثبات الهداة» فرموده است: دلالت حدیث بر اعجاز امام علیه السلام از دو جهت است.

1 - وفا کردن بتعهد بهشت .

2- خبر دادن از این و از مرگ آن مرد ابتداء و بدون سابقه .

ص: 18

جویی آیا آنرا میگیری؟ عرض کرد نه تا آنجا که فرمود: اگر هزاران دینار بدهند چطور ؟ آن مرد قسم میخورد که براستی بدینکار اقدام نمیکنم. حضرت فرمود : کسی که با او چنین متاعی باشد که اگر این مقدار مال باو بدهند آنرا نفروشد او چگونه فقیر است .

سفر بر می گشت خدا را عهدو ثنا میکرد و شکرش بجا میآورد و آنچه برایش امکان داشت صدقه میداد.

(ع ) هذا من تمام الصحبة أن یشیع الرجل صاحبة هنیئة أذا فارقه.

وکذلک امر نبینا (صلی الله علیه و آله) فقال الذمی هکذا قال ؟ قال نعم . قال الذمی لاجرم انما تبعه من تبعه لافعا له الکریمة فأنا اشهد انی علی دینک و رجع الذمی مع امیر المؤمنین (ع ) فلما عرفه اسلم .

امام صادق (علیه السلام) از پدرانش علیهم السلام روایت کرده است ، که امیر المؤمنین (علیه السلام) با یک مرد کافر ذمی رفیق راه شد . ذمی بحضرت گفت : کجا قصد داری ؟ حضرت فرمود : کوفه را قصد دارم . چون بجائی رسیدند که ذمی باید از حضرت جدا شود ذمی براه خودش تمایل کرد امیر المؤمنین نیز با او بدان راه تمایل کرد . تا آنجا که گوید : ذمی بحضرت عرض کرد . چرا از راه خود با من منحرف شدی . امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمود : این کار برای خوبی رفاقت و مصاحبت است که چون مردمیخواهد از همراهش جدا شود لازم است که قدری او را بدرقه کند . و پیغمبر ما بما چنین دستور داده است . ذمی عرض کرد این دستور داده است ؟ حضرت فرمود بلی . ذمی عرض کرد لاجرم آنکه از او پیروی کرده است بخاطر

ص: 24

افعال کریمه و کارهای پسندیدۀ او بوده است . و من شهادت میدهم که بردین توأم . آنگاه ذمی با حضرت براه کوفه بر گشت . و چون حضرت را شناخت اسلام آورد

بیرون نروند. از هر فرقۀ از آنان گروهی تا دانش آموزند در دین و بیم دهند قوم خود را آنگاه که بسوی ایشان باز میگردند . باشد، که آنان بترسند 122 سورۀ توبه ) پس آنان را امر فرموده است باینکه، کوچ کنند. بسوی رسول خدا و تردد نمایند بنزد او تا بیاموزند احکام و دستورات دین را . پس بقوم و قبیله خود باز گردند تا آنانرا تعلیم نمایند بآنچه یاد گرفته اند ، و جز این نیست که اراده فرموده است آن حضرت از اختلاف تردد و آمد و رفت آنها را از شهرها . نه اختلاف آنها را در دین خدا . زیرا که دین خدا یکی است .

الحق لغیره من ولدی . ولکن محافظة علیه منه و من غیره لئلا یصنعوا به ما فعل بیوسف اخوته. وما انزل سورة یوسف الاامثالالکیلا یحسد بعضناً بعضاً کما حسد یوسف اخوته و بغوا علیه.

امام صادق (علیه السلام) فرمود که پدرم میفرمود بخدا قسم من با بعضی از فرزندانم از روی ظاهر و بی میلی رفتار میکنم و او را در روی زانویم مینشانم و محبت بسیار درباره اش میکنم و از او بسیار قدردانی و تشکر مینمایم با اینکه این همه محبت و شکر گذاری شایسته فرزند دیگر من است . لکن این بخاطر حفظ آن فرزند شایسته است که از شر او و سایر فرزندانم در امان باشد . تا درباره اش آنچه را که برادران یوسف در حقش کردند نکنند و سورۀ یوسف نازل نشد مگر از باب مثال و نمونه تا بعضی از ما مردم در بارۀ بعضی دیگر حسد نورزند. چنانکه برادران یوسف باو حسد کردند و در باره اش ستم روا داشتند .

الانبار فترجلو اله واشتدوا بین یدیه . ما هذا الذی صنعتهوه ؟ فقالوا خلق منا نعظم به امرائنا . فقال واللة ما ینتفع بهذا امر انکم و انکم لتشقون علی انفسکم فی دنیاکم وتشقون به فی آخر تکم و ما أخسر المثقة وراثها العقاب . و اربح الدعت معها الأمان من النار .

علی علیه السلام موقع حرکت بشام چون بشهر انبار رسید کن خدایان و بزرگان انبار در برابر آن حضرت، از مرکب ها پیاده شدند و بدویدن و پای کوبی پرداختند .

علی (علیه السلام) بآنها فرمود : این چه کاری بود کردند؟ گفتند که این رسمی است که ما بوسیله آن، امراء و فرمانروایان خورد را تنظیم میکنیم . نحضر د. فرمود: بخدا قسم فرمانروان شما با این کار سودی نبرند. و براستی شما خویشتن را در دنیا برنج و مشقت میاندازید و در جهان آخرت نیز بدبخت می شوید. چه زیان آور است مشقتی کۀ دنبالش عذاب و عقاب است و چه بسیار سودمند است آرامش و آسودگی که با آن امان از آتش است .

* شرح:

« نام شهر انبار - فیروز شاپور بود. اما چون برای

ص: 32

تأمین جنگهائی که در سرحدهای غربی کشور ساسانی با رومیان اغلب روی می داد . در این شهر وسائل عمدۀ لشکر کشی را از حیث خوراک و سلاح و غیره همیشه آماده داشتند و در آنجا انبار کرده بودند این شهر بیشتر بنام انبار معروف بود « تاریخ اجتماعی ایران ص 86 »

باید آنچه را که در امکانش دارد خانواده اش بیاورد گرچه یک عدد سنگی باشد . و براستی حضرت ابراهیم چون در فشار میافتاد بنزد خویشان خود آمدی . وقتی باز در ضیق و فشار افتاد بنزد آنان آمد. اتفاقاً آنها را در در ضیق و فشار یافت و همانگونه که رفته بود باز گشت چون بمنزلش نزدیک شد . از الاغ پیاده شد . و خورجینش را از ریگ بیابان پر کرد تا خاطر همسرش با دیدن آن آرام گیرد . چون وارد منزل گردید . خورجین را از پشت الاغ بزمین گذارد و شروع بنماز کرد . ساره آمد و خورجین را باز کرد دید که خورجین پر از آرد است پس خمیر کرد و نان پخت و حضرت ابراهیم را گفت که از نماز فارغ شو و غذا بخور . حضرت بساره گفت که طعام کجا بود ؟ ساره پاسخ داد از همان آردی که در خورجین بود .

پس ابراهیم سر بآسمان کرد و گفت که گواهی میدهم براستی تو خلیل و دوست منی .

ص: 34

ابو مریم گفت : نجاشی شاعر در ماه رمضان شراب خورد . او را بنزد امیر المؤمنین (علیه السلام) آوردند حضرت او را هشتاد تازیانه زد . سپس او را یک شب حبس کرد .

فردایش باز او را خواست بیست تازیانه دیگر باو زد .

عرض کرد یا امیر المؤمنین هشتاد تازیانه که حدشراب خمر بود زدی . این بیست تازیانه برای چیست . فرمود: این روی این بود که تو در ماه رمضان گستاخی کردی و شرب خمر نمودی .

سلمان : براستی که ترا در این بیماری سه خصلت است.

1 - اینکه خدا را یاد کنی .

2- دعای تو مستجاب گردد .

3- این مرض در تو هیچ گناهی نگذارد جز اینکه همه را میریزد . خدا را از عافیت و سلامتی برخوردار کند تا آنگاه که اجلت فرا رسد .

ده . فرمود کریمه دختر کلثوم حمیری را بتو تزویج کردم .

(صلی الله علیه و آله) فرمود : خدا را کارگزارانی هستند که این همسر تو نیز یکی از آنها است . و اجر نصف شهید از برای اوست .

در طواف بحجر الاسود میرسید با او چگونه رفتار میکرد.

گفتم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در هر طواف چه واجب و چه مستحب آنرا استلام میکرد . فرمود که او از من قدری عقب تر ماند . چون در طواف بحجر رسیدم . از آن در گذشتم و استلام نکردم . سفیان خود را بمن رساند . و گفت ای ابو عبد الله بمن خبر ندادی که رسول خدا در هر طواف واجب و مستحب حجر را استلام میکرد . گفتم آری . سفیان گفت شما از او در گذشتی و آنرا استلام نکردی . باو گفتم که مردم آنطوریکه برسول خدا مینگریستند بمن نمینگرند و هر وقت که بحجر میرسید او را راه میدادند تا آنرا استلام کند و من دوست ندارم که در فشار و ازدحام مردم واقع شوم .

عبد الاعلی گوید . که من ام فروه را دیدم که بکعبه طواف میکرد و عبائی بر دوش داشت در حالیکه میخواست ناشناخته شود. پس با دست چپش استلام حجر نمود مردی نیز که طواف میکرد گفت با امة الله تو با سنت رسول خدا مخالفت کردی . ام فروه فرمود : ماها از علم تو بی نیازیم :

* شرح:

« ام فروه » همسر امام جعفر صادق علیه السلام است «استلام» بمعنی لمس کردن و مالیدن بدن و دست و بوسیدن است. و در بعضی روایات دارد که نسبت بزنان استلام نیست . چنانچه در روایت ابو بصیر از امام جعفر صادق (علیه السلام) است که فرمود: لیس علی النساء جهر بالتلبیة ولا استلام الحجر . برای زنها بلند گفتن تلبیه و استلام حجر اسود نیست . و لکن این از جهت تزاحم و تماس آنها است با مردان . و لازم نیست که در همه حالات ازدحام و فشار جمعیت باشد . پس استحباب استلام حجر در این صورت

ص: 42

نسبت بزنان بلامانع است .

حضرت چون طوافش را تمام کرد بطرف جمعیت حرکت کرد تا بنزد محمد بن شهاب آمد . چون حضرت را دید شناخت . امام سجاد فرمود که برایت چه شده است ؟ عرض کرد در جائی بحکومت منصوب شدم و خون کسی ریختم . پس وارد آمد بر من آنچه را که مشاهده میفرمائی.

امام سجاد فرمود من از گناه نا امیدی تو از رحمت پروردگار بیشتر میترسم از آنچه را که مرتکب شده ای از گناه . آنگاه فرمود : دیۀ قتل را به وراث بده . عرض کرد که من اینکار را کرده ام اما آنها از قبول آن امتناع ورزیده اند فرمود . دیه را در کیسه هائی قرار بده . آنگاه مراقب باش تا اوقات نماز برسد ( چون برای اقامۀ نماز از خانه بیرون رفتند ) تو کیسه ها را بخانه بینداز .

الی مصر . فلما دنوا من مصر استقبلهم قافلة خارجة من مصر .

فسألوهم من المتاع الذی معهم ما حاله فی المدینة و کان متاع - العامة . فاخبروهم أنه لیس بمصر منه شئی . فتحالفو او تعاقدوا علی ان لاینقصوا متاعهم من ربح دینار دیناراً . فلما قبضوا اموالهم انصر فرا الی المدینة فدخل مصادف علی ابی عبدالله (علیه السلام) و معه کیسان فی کل واحدالف دینار، فقال : جعلت فداک : هذا رأس - المال . و هذا الاخر ربح فقال هذا الربح کثیر . و لکن ماصنعنم فی المتاع ؟ فحدثة کیف صنعوا و کیف تحالفوا . فقال : سبحان الله تحلفون علی قوم مسلمین الاتبیعوهم الا بربح الدینار دیناراً ؟ ثم اخذ احد الکیسین فقال هذا رأس مالی ولاحاجة لنا فی هذا الربح . ثم قال : یا مصادف مجالدة السیوف اهون من طلب الحلال امام صادق علیه السلام یکی از غلامان خود را بنام مصادف فرا خواند و هزار دینار باو عطا کرد و باو فرمود که بسفر مصر آماده شو . چون عیال من بسیار شده است ( یعنی با این پول تجارت کن تا سودی کنیم و بر عیال خودمان خرج نمائیم ) مصادف با آن پول کالائی خرید و آمادۀ حرکت شد . با بازرگانان بمصر خارج گردید. چون نزدیک مصر شدند. کاروانی از مصر می آمد کاروان بدیدار بازرگانان آمدند . و از کاروان از وضع کالای خودشان

ص: 45

در مصر پرسیدند . و کالای آنها هم در خور نوع مردم بود . کاروان خبر داد که از این کالا در مصر چیزی نیست. آنها با هم عهد بستند و قسم خوردند که دیناری جز بیکدینار سود نفروشند . و چون کالا را بفروختند و پول را قبض کردند بمدینه بازگشتند . مصادف با دو کیسه که در هریک هزار دینار بود محضر امام وارد شد و عرض کرد . فدایت شوم این سرمایه و این دیگری سود امام فرمود این سود بسیار است . کالائی که با شما بود با آن چه کردید . مصادف از آنچه کردند و اینکه چگونه سوگند خوردند . برای امام حدیث کرد امام فرمود سبحان الله خدای را سوگند میخورید که کالا بمسلمانان نفروشید مگر اینکه در هر دیناری، دیناری سود ببرید . آنگاه یکی از دو کیسه را برداشت و فرمود : این مال مال من . و ما را در این سود احتیاجی نیست . سپس فرمود : ای مصادف جنگ با شمشیر آسانتر است از طلب حلال :

ص: 46

قال الرجل : حسبی حسبی . لن یرانی الله بعد الیوم فیمایکره(1) مردی خدمت حضرت امام حسین (علیه السلام) آمد و عرض کرد که من مردی گناهکارم و نمیتوانم خود را از گناه بازدارم . یابن رسول الله مرا یک موعظه بفرمائید .

امام فرمود : پنج چیز است که هر گاه آنها را بجا بیاوری آنوقت هر گناهی که خواستی انجام بده آن مرد عرض کرد: یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) آنها را بفرمائید امام فرمود : از رزقی که خدا بتو داده است نخور آنوقت هر گناه که دلت خواست بجا بیاور مرد گناهکار - چطور ممکن است پس از کجا بخورم در حالیکه هر چیزی که در عالم هستی است رزق خداست پس دومی را بفرمائید .

امام - دومی این است که از زمین خدا بیرون روی آنوقت هر گناهی که میخواهی آنرا بکن .

مرد گناهگار - اینکه از اولی بزرگتر است . پس در

ص: 48

کجا سکونت کنم . پس سومی را بفرمائید .

امام - سومی اینکه هر گاه خواستی گناه کنی جائی پیدا کن که خدا ترا نبیند . آنوقت هر چه خواستی از گناه بجا آوری مانعی ندارد .

مرد گناهکار - این چگونه ممکن است و حال اینکه چیزی برخدا پوشیده نماند ؟ امام - چهارمی اینست که وقتی که فرشتۀ مرگ ( ملک الموت ) آمد که روح ترا بازستاند او را از خود دور کن .

آنوقت هر گناهی که خواستی بجا بیاور .

مرد گناهکار سراسیمه گشت و عرض کرد پنجمی که مانده است شاید آن از همه آسانتر باشد .

امام - پنجمی این است . چون مالک آتش جهنم بخواهد ترا بآتش کشد مقاومت کن و بآتش داخل مشو . و هر گناه که خواستی بجا بیاور .

مرد گناهکار گفت : کفایت کرد کفایت کرد ( از جهت موعظه ) و دیگر بعد از امروز خدا مرا در آنچه از آن بدش می آید نخواهد دید .

ص: 49

تا به کعب بن سوره رسید . و او قاضی بصره بود که عمر بن الخطاب او را بقضاوت بصره منصوب کرده بود . و در بین مردم بصره در زمان عمر وعثمان قضاوت میکرد . چون فتنه بصره برپا شد او قرآنی از گردن خویش در آویخت و با اهل و فرزند بجنگ امیر المؤمنین بیرون شد . و همگی آنها کشته شدند .

امیر المؤمنین (علیه السلام) بر بالای سر کعب بن سوره در حالیکه در بین کشتگان افتاده بود توقف کرد . و بعد فرمود کعب را بنشانید . پس او را بین دو نفر نشانیدند . آنگاه فرمود : ای کعب بن سوره آنچه را که پروردگارم بمن وعده کرده بود دریافتم آنرا راست و حق . آیا تو نیز دریافتی آنچه را که پروردگارت بتو وعده داده بود راست و حق ؟ پس فرمود که او را بخوابانید. و کمی راه رفت تا به طلحة بن عبدالله رسید که او هم در بین کشتگان افتاده بود . فرمود که طلحه را بنشانید پس او را بنشانیدند . آنگاه فرمود : ای طلحه من دریافتم آنچه را که پروردگارم بمن وعده کرده بود راست و حق آیا تو نیز دریافتی آنچه را که پروردگارت

ص: 51

بتو و عده کرده بود راست و حق ؟ سپس فرمود : طلحه را بخوابانید . مردی از اصحاب حضرت عرض کرد : یا امیرالمؤمنین چگونه است سخن شما با دو کشته که آنها آنرا نمی شنوند . فرمود ای مردبخدا که آنها شنیدند سخن مرا همچنانچه اهل چاه بدر سخن پیغمبر را شنیدند .

* شرح:

1- مجلسی میفرماید : این خبر از آن دسته اخباری است که دلالت دارد بر اینکه بعضی از آنهائیکه میمیرند دوباره روح آنها را بر بدنشان برمیگردانند تا اینکه بنعمت برسند و یا بعذاب گرفتار آیند . و این دربارۀ همه مردگان جاری نیست .

2 - گفته اند که رسول خداسه روز در بدر توقف فرمود : و هر جا که بر دشمن غلبه میکرد سه روز در آنجا توقف میفرمود .

در بامداد روز سوم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) میخواست از بدر کوچ کند سوار مرکب خویش گردید . و اصحاب

ص: 52

هم در رکاب حضرت بودند . نخستین بر سر چاه بدر آمد که انباشته از مردگان قریش بود . رسول خدا آنانرا مخاطب ساخته و فرمود : ( آیا شما آنچه را که پروردگارانتان وعده کرده بود دریافتید راست و حق ؟ و من در یافتم آنچه را که پروردگارم به من وعده داده بود راست و حق .) ونام یک یک آنها را بر زبان میراند. و فرمود : آیا شما را شاد و مسرور گردانید نافرمانی خدا ورسول. و چه بد خویشاوندان بودید که پیغمبر خدا را تکذیب کردید . ولی بیگانگان او را تصدیق نمودند .

عمر بن الخطاب عرض کرد: که ای رسول خدا با اجسادی بی روح سخن میگوئید ؟ فرمود سوگند بخدا که شما شنواتر نیستید از آنها و در خبر آمده است که خدا آنها را زنده و شنوا گردانید تا حسرت و ندامت بیشتر نصیبشان گردد .

و ترک التجارة . فقال ویحه . أما علم أن تارک الطلب لایستجاب له دعوات علی بن عبدالعزیز از امام جعفر صادق روایت کرد : که حضرت بمن فرمود که عمر بن مسلم چه میکند؟ عرض کردم قربانت او بعبادت روی آورده و کسب و تجارت را ترک نموده است فرموده ای بر او . آیا او نمیداند که کسی که کسب را ترک کند دعاهائی از او مستجاب نگردد .

است . اما این دسته خدا را میخوانند و دعا میکنند . و آن دستۀ دیگر پس علم می آموزند و به آن که نمیداند او را علم می آموزند و باحکام دین آشنا میسازند . این دسته افضل و برتر است و فرمود من برای تعلیم مردم مبعوث شده ام و سپس در مجلس آنها نشست .

فقلت : هبلتک الهبول أعن دین الله أتیتنی لتخدعنی أمختبط ام دوجنة أم تهجر والله لو اعطیت الاقالیم السبعة بما تحت افلاکها علی ان اعصی الله فی نملة اسلبها جلب شعیرة ما فعلته . وان دنیاکم عندی لاهون من ورقة فی فم جرادة تقضمها . مدالعلی ولنعیم یفنی و لذة لاتبقی . نعوذ بالله من سبات العقل و قبح الزلل وبه نستعین .

علی (علیه السلام) فرمود: بخدا قسم که مشاهده کردم برادرم عقیل را که از من خواهش کرد از گندم شما بعد از یکصاع در حالیکه کودکانش از غایت فقر مویها پریشان و رنگها غبار آلود بود و گویا که رخسار های آنها با رنگ نیل سیاه گردیده است . بنزد من آمد و رفت نمود در حالیکه در خواهش خود تأکید و اصرار داشت و سخنش را بر من تکرار و اعاده میکرد . بسخنش گوش فرا دادم . گمان برد که من دینم را باو میفروشم و از او پیروی کرده و از روش خویش ست بر میدارم . از برایش آهنی را سرخ کردم. و نزدیک تنش بردم . تابان عبرت گیرد . سپس ناله کرد چون نالۀ بیماری که از درد آن ناله کند . و نزدیک بود که از اثر او بسوزد پس باو گفتم ای عقیل مادران فرزند مرده در

ص: 56

عزایت بنشینند . آیا ناله میکنی از آهنی که آدمی آنرا سرخ کرده است از برای شوخی و بازیچه . و تو مرا میکشانی بسوی آتشی که برافروخته است آنرا خدای جبار و قهار از برای خشم و غضب خویش ؟ آیا ناله میکنی از رنج و اذیت این آهن و ناله نکنم من از آتش سوزان جهنم ؟ و عجیب تر از این قصه اینست که آیندۀ بوقت شب بنزد ما آمد با هدیه که در ظرف خود پوشیده و ملفوف بود . با معجونی که دشمن داشتم آنرا گویا که با آب دهن مار یا باقیئی آن سرشته گشته ، پس باو گفتم : آیا این هدیه است یا زکاة یا صدقه پس این حرام است ( یعنی زکاة و صدقه ) بر ما اهل بیت رسالت . پس گفت : این نه این است و نه آن، . و لکن هدیه ایست که آورده ام .

پس با گفتم که مادرت در عزایت بگرید. آیا از راه دین خدا آمدۀ بنزدم تا مرا فریب دهی ؟ آیا مرض خبط۔ داری، یا دارای جنونی یا هذیان میگوئی . بخدا که اگر بمن هفت اقلیم را با هر چه در زیر آسمان های آنها است

ص: 57

بدهند تا خدا را معصیت و نافرمانی کنم در بارۀ مورچۀ که بر بایم از او پوست جوی را آن کار را نمیکنم. و براستی که این دنیای شما در نزد من پست تر و خوارتر است از برگی که در دهن ملخی باشد که آنرا میخورد . علی را با نعمت فانی و لذت غیر باقی چکار است. پناه میبرم بخدا از غفلت عقل و زشتی لغزشها . و از او استعانت و یاری میجویم در کارها .

ولدک ؟ أتری الله أحل لک الطیبات وهویکره أن تأخذها ؟ أنت اهون علی الله من ذلک . قال : یا أمیر المؤمنین هذا انت فی خشونة ملبسک و جشوبة مأکلمک . قال : و یحک انی لست کانت ان الله تعالی فرض علی أئمة الحق أن یقدروا انفسهم بضعفة الناس کیلا یتبیغ بالفقیر فقره امیرالمؤمنین در بصره بعیادت علاء بن زیاد حارثی که از اصحاب آن بزرگوار بود رفت . و چون وسعت و فراخی خانه اش را مشاهده نمود فرمود : با وسعت و فراخی این خانه در دنیا چه کار داری ؟ در حالیکه بفراخی خانه در آن جهان نیازمندتری. بلی اگر خواستی که با فراخی این خانه بفراخی خانۀ آخرت نیز دست یابی در آن از میهمان پذیرائی کن وصلۀ اقرباء و ارحام خویشتن را در آن بجا بیاور . و حقوق را در آن آشکار ساز (یعنی حقوق مالی آلهی از خمس و زکات و صدقه ها و سایر انواع برو احسان را در آن بیرون نما ).

آنگاه علاء بحضرت عرض کرد یا امیرالمؤمنین من از برادرم عاصم بن زیاد بشما شکایت دارم . حضرت فرمود: او را چه شده است ؟ عرض کرد . او گلیمی پوشیده و از دنیا دوری جسته است. حضرت فرمو : او را بنزدم

ص: 59

بیاورید . چون آمد. فرمود : ای دشمن جان خویشتن . بتحقیق ترا شیطان پلید حیران و سرگردان کرده است. آیا برزن و فرزند خویش رحم نکردی ؟ آیا چنین گمان بردی که خداوند نعمت های پاکیزه را برایت حلال و مباح گردانیده است ولی خوش نداشته است که تو از آنها بهره مند شوی ؟ تو در نزد خدا پست تر و خوارتر از این هستی . عاصم عرض کرد : یا أمیر المؤمنین مگر خود شما اینجور نیستی که لباس زبر و خشن میپوشی وخوراک سخت و بی مزه میخودی ؟ فرمود: وای بر تو من مانند تو نیستم زیرا که خدای تعالی فرض و واجب گردانیده است بر پیشوایان حق که خودشان را با مردم ضعیف و تنگدست برابر قرار دهند تا بر مردم فقیر و بی چیز فقر و بی چیزی فشار نیاورد .

* شرح:

ابن ابی الحدید معتزلی شارح نهج البلاغه میگوید . آنچه را که من از شیوخ روایت میکنم و نیز بخط عبد الله بن

ص: 60

احمد بن الخشاب دیدم اینست که امیرالمؤمنین (علیه السلام) ربیع بن زیاد حارثی را عیادت نموده و او از برادرش عاصم بحضرت شکایت کرده است و میگوید همین ربیع بعضی از قسمتهای خراسان را فتح نموده است . ودرزمان معاویه زیاد بن ابیه بوی نامه نوشت که هرچه از درهم دینار نزد اوست برای معاو به حفظ کند. تا آنجا که گوید: او خمس غنایم را از مردم اخذ کرد و بافی را در بین مسلمانان تقسیم نمود . آنگاه دعا کرد که خدا اورا بمیراند و هفته بسر نیامد که در گذشت . و میگوید . اما علاء بن زیاد که سید رضی ذکر کرده است من نشناسم و شاید غیر من کسی باشد که او را بشناسد .

و اما در « فتوح البلدان، بلاذری متوفی 279 ه گوید چون خبر کشته شدن حجر بن عدی کندی باو رسید این خبر اوراغمگین ساخت و از خدا خواست که اورا بمیراندو او در همان روز افتاد و مرد و آن بسال 53 ه بود . و پسر خودش عبدالله را جانشین خود قرار داد . و او با مردم ( آمل ) که او ( آمویه و زم) است جنگید . سپس با آنها صلح کرد و بمرو بازگشت و دو ماه آنجا بود تا از دنیا

ص: 61

رفت .

و گفته شده است که ربیع بن زیاد حارثی از نیکان اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) است و از جانب آنحضرت برای جهاد بسوی خراسان حرکت کرد و بعضی شهرهای خراسان بدست وی گشوده شده است و پس از شهادت علی (علیه السلام) باز حاکم خراسان گردید .

و احتمال قوی میرود که مزاری که اکنون در شهر مشهد بنام خواجه ربیع است بر همین ربیع بن زیادحارثی باشد نه قبر ربیع بن خثیم زیرا آمدن او بخراسان بثبوت نپیوسته است . و در کتاب معجم رجال الحدیث آیت الله العظمی آقای خویی دام ظله میفرماید که جماعتی از سنیان و شیعیان گفته اند که او از جنگ با معاویه در رکاب علی علیه السلام سرباز زد و در جایز بودن آن جنگ شک نمود .

بلکه در کتاب حلیه نیز نقل شده است که او از اینکه یزید را ببدی یاد کند اجتناب میورزید . و چون خبر شهادت حسین (علیه السلام) باو رسید گفت «الی الله ایا بهم و علی الله حسابهم » بسوی خدا است بر گشت آنهاو بر خداست

ص: 62

حساب آنها .

میکند . و به پهلوهای خود را با دوشهای خود حرکت میدهد.

این شخص براستی دیوانه است. و این که دورش اجتماع کرده اید به مرض و بلیۀ گرفتار است .

انطلق یا جویبرالی زیاد بن لبید فانه من اشرف بنی بیاضة حسباً فیهم . فقل له انی رسول رسول الله (صلی الله علیه و آله) الیک وهو یقول زوج جویبراً بنتک الدلفا . قال فانطلق جویبر برسالة رسول الله (صلی الله علیه و آله) الی زیاد بن لبید و هو فی منزله و جماعة من قومه عنده فاستأذن فاعلم فاذن له و سلم علیه ثم قال یا زیاد بن لبید انی رسول رسول الله الیک فی حاجة لی فابوح بها أم أسرها الیک . فقال له زیاد بلی بح بها فان ذاک شرف لی وفخر . فقال له جویبر أن رسول الله (صلی الله علیه و آله) یقول لک زوج جویبر ابنتک الدلفا . فقال له زیادأ رسول الله (صلی الله علیه و آله) ارسلک الی بهذا. فقال له نعم ما کنت لأکذب علی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فقال له زیاد آنالانزوج فتیاننا الأکفائنا من الأنصار فانصرف یا جویبر حتی ألقی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فاخبره بعذری . فانصرف جویبر و هو یقول والله ما بهذا نزل القرآن ولا بهذاظهرت نبوة محمد (صلی الله علیه و آله) فسمعت مقالته الدلفاء بنت زیلدوهی فی خدرها فارسلت الی ابیها ادخل الی فدخل الیها . فقالت له : ماهذا الکلام الذی سمعته منک تحاور به جویبر فقال لها ذکر لی أن رسول الله (صلی الله علیه و آله) ارسله و قال یقول لک رسول الله (صلی الله علیه و آله) زوج جویبر ابنتک الدلفأ فقالت له و الله ما کان جویبر لیکذب علی رسول الله (صلی الله علیه و آله) بحضرته. فابعث الأن رسولا یرد علیک جویبر فبعث زیاد رسولا فلحق جویبر فقال له زیاد یا جویبر مرحباً بک اطمئن حتی اعود الیک . ثم انطلق زیاد الی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فقال له بأبی أنت وامی ان جویبراً أتانی برسالتک . و قال : أن رسول الله (صلی الله علیه و آله) یقول لک زوج

ص: 66

جویبر ابنتک الدلفاء فلم الن له فی القول و رایت لقائک و نحن لا تزوج الا اکفائنا من الأنصار . فقال له رسول الله (صلی الله علیه و آله) یا زیاد جویبر مؤمن و المؤمن کفو للمؤمنة و المسلم کفو للمسلمة فزوجه یا زیاد ولا ترغب عنه قال فرجع زیاد الی منزله و دخل علی ابنته فقال لها ما سمعه من رسول الله ((صلی الله علیه و آله)) فقالت : انک ان عصیت رسول الله (صلی الله علیه و آله) کفرت . فزوج جویبراً فخرج زیاد و اخذ بید جویبر فاخرجه الی قومه فزوجه علی سنة الله و سنة رسول الله (صلی الله علیه و آله) و ضمن صداقه قال : فجهزها زیاد و هیئها ثم ارسلوا الی جویبر فقالوله لک منزل فنسو قها الیک . فقال والله مالی من منزل قال فهیئوها و هیئوالها منزلا و هیأ وافیه فراشاً و متاعاً و کسوا جویبراً ثوبین و ادخلت الدلفاء فی بیتها وادخل جویبر علیها مغتماً فلما راها تنظر الی بیت ومتاع وریح طیبة قام الزاویة البیت فلم یزل تالیاً للقران راکعاً و ساجداً حتی طلع الفجر فلما سمع النداء خرج و خرجت زوجته الی الصلوة فتوضات وصلت الصبح فسئلت هل مسک . فقالت مازال تالیة للقران و راکعاً و ساجداً حتی سمع النداء فخرج فلما کان اللیلة الثانیة فعل مثل ذلک و اخفوا ذلک عن زیاد . فلما کان الیوم الثالث فعل مثل ذلک فأخبر بذلک ابوها فانطلق إلی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فقال له بابی انت و امی یا رسول الله امر تنی بتزویج جویبر ولاو الله ما کان من مناکحنا ولکن طاعتک اوجبت علی تزویجه فقال النبی فما الذی انکرتم منه قال انا هیئناله بیتا و متاعاً و ادخلت ابنتی البیت و ادخل

ص: 67

معها مغتماً فلاکلمها ولانظر الیها ولادنا منها . بل قام الی زاویة البیت . فلم یرل تالیا للقران راکعاً و ساجداً حتی سمع النداء فخرج ثم فعل مثل ذلک فی اللیلة الثانیة ومثل ذلک فی اللیلة التالیة و لم یدن منها ولم یکلمها الی ان جئتک و مانراه یرید النساء فانظر فی امرنا . فانصرف زیاد و بعث رسول الله (صلی الله علیه و آله) الی جویبر فقال له : أما تقرب النساء . فقال له جویبر أوما أنا بفحل ؟ بلی یا رسول الله انی لشبق نهم الی النساء . فقال له رسول الله ((صلی الله علیه و آله)) قد خبرت بخلاف ما وصفت به نفسک. قد ذکر لی انهم هیاؤالک بیتاً و فراشاً ومتاعاً و ادخلت علیک فتاة حسناء عطرت و انیت مغتما فلم تنظر الیها و لم تکلمها ولم تدن منها فما دهاک اذن . فقال له جویبر : یا رسول الله دخلت بیتا واسعاً ورأیت فراشاً و متاعاً و فتاة حسناً عطرت وذکرت حالی التی کنت علیها و غربتی و حاجتی وضیعتی و کسوتی مع الغرباء و المساکین فاحببت اذأ ولانی الله ذلک ان اشکره علی ما اعطانی . و أتقرب الیه بحقیقة الشکر. فنهضت الی جانب البیت فلم ازل فی صلوتی تالیاً للقرآن راکعا ساجداً شکر الله حتی سمعت النداء فخرجت فلما اصبحت رأیت أن اصوم ذلک الیوم ففعلت ذلک ثلاثة ایام ولیالیها. و رأیت ذلک فی جنب ما اعطانی الله یسیراً . ولکنی سأرضیها و ارضیهم اللیلة ان شاء الله . فارسل رسول الله (صلی الله علیه و آله) الی زیاد فاتاه فاعلمه ماقال جویبر فطابت انفسهم و وفی لها جوییر بما قال . ثم أن رسول الله (صلی الله علیه و آله) خرج فی غزوةله و معه جویبر . فاستشهد رحمه الله تعالی .

ص: 68

کان فی الانصار ایم انفق منها بعد جویبر امام باقر علیه السلام فرمود که مردی بود از اهل یمامه که با وجویبر میگفتند ( جویبر مصغر جابر یعنی جابر کوچک ) برای اینکه اسلام را بدست آورد بنزد رسول خدا آمد و مسلمان شد . و اسلامش نیز نیکو و پسندیده گردید . او مردی بود کوتاه قد و بد منظر و فقیر و عریان از سیاهان زشت اندام ( تا آنجا که فرماید ) رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روزی به جویبر از روی مهر و محبت و دلسوزی نگاه کرد و فرمود ای جویبر کاش زنی راتزویج میکردی تا موجب عفت و پاکدامنی گردیده و نیز ترا در کارهای دنیا و آخرت یاری مینمود . جوبیر عرض کرد یا رسول الله پدر و مادرم فدایت . کیست که در من رغبت کند ، فرمود : ای جویبر خداوند با دین اسلام آنرا که در جاهلیت شریف بود پستش نموده و آنرا که در جاهلیت پست بود شریف گردانید . و کسی را که در جاهلیت ذلیل و خوار بود عزیز و گرامی قرار داد . و بادین اسلام نخوت و تکبر زمان جاهلیت و فخر و مباهات با عشیره و

ص: 69

قبیله و برتری نسب همه را از بین برد و در این روز همه از سفید و سیاه و قرشی و عرب و عجم برابرند و جملگی از آدم خلق شده اند و آدم را نیز خداوند از گل آفریده است . و محبوبترین مردم نزد خداوند کسی است که طاعت و تقوی در او بیشتر باشد . ای جویبر من امروز کسی از مسلمانان را نمیدانم که برتر فضیلت و برتری داشته باشد مگر اینکه تقوی و طاعتش بخداوند از تو بیشتر باشد . سپس فرمود ای جویبر اکنون بنزد زیاد بن لبید برو که او از جهت نسب شریفتر بن قبیله بنی بیاضه است . و باو بگو که من فرستادۀ رسول خدایم بسوی تو. و میگوید که دخترت دلفا را بمن تزویج بکن . جویبر با پیام رسول خدا بزیادبن لبید براه افتاد و او در منزلش بود و جماعتی از قوم او نزدش بودند. اجازۀ ملاقات خواست . بزیاد خبر دادند و او اجازه داد . جویبر وارد شد و سلام داد سیس گفت : ای زیاد بن لبید من فرستادۀ رسول خدایم برتو دربارۀ حاجتی که مرا هست . اگر میخواهی آشکار بگویم و اگر خواهی در پنهانی بگویمت . زیاد گفت

ص: 70

بلکه آشکار بگو زیرا که آن مایۀ شرف و فخر من است جویبر گفت : که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) میفرماید دخترت دلفا را برای من تزویج کنی ( زیاد گفت : آیا رسول خدا ترا با این پیام بنزد من فرستاده است . گفت آری و من هیچگاه برسول خدا (صلی الله علیه و آله) دروغ نبندم . زیاد گفت ما دختران خود را بجز از همشأنهای خود از قبیلۀ انصار کسی دیگر تزویج نمی کنیم ، ای جویبر تو اکنون برگرد.

تا خودم بخدمت رسول خدا برسم و ایشانرا بعذری که دارم با خبرش کنم . جویبر برگشت در حالیکه میگفت : ( بخدا قسم هرگز قرآن باینکه زیاد میگوید نازل نشده است و نبوت پیغمبر هم آنرا نمیگوید ).

سخن زیاد را دلفا که در پشت پرده بود شنید و کسی بنزد پدرش فرستاد که بنزدم بیا . پدرش نزد او آمد . دلفا بپدر گفت این چه سخنی بود که با جویبر گفتگو میکردی ؟ پدر گفت که او میگفت که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را نزد من فرستاده و میفرماید که دخترت دلفا را به جو ابر تزویج بکن . دلفا گفت بخدا هرگز جویبر برسول

ص: 71

خدا در حالیکه خود او حاضر است دروغ نمی بندد .

پس ای پدر اکنون کسی را بدنبالش بفرست تا او را بر گرداند زیاد کسی بدنبال وی فرستاد تا به جویبر رسید و او را بر گرداند . زیاد گفت مرحبا بر تو ای جویبر تو همینجا باش تا من بر گردم . سپس خودش بنزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رفت و عرض کرد پدر و مادرم فدایت . جویبر با پیامی از شما بنزد من آمد و گفت که رسول خدا میفرماید: دخترت دلفا را به جویبر تزویج بکن و من با او بنرمی سخن نگفتم و خواستم که خدمت شما برسم و عرض کنم که ما دختران خود را بجز از همشأنهای خود از قبیلۀ انصار بکسی دیگر تزویج نمیکنیم . رسول خدا فرمود ای زیاد جویبر مردی است مؤمن و مرد مؤمن کفو و همشأن زن مؤمنه است و مرد مسلمان کفو و هم شأن زن مسلمان است.

پس ای زیاد دخترت را باو عقد کن و از او اعراض منما زیاد بمنزل خود برگشت و نزد دخترش آمد و آنچه را که از رسول خدا شنیده بود برای دخترش باز گو کرد.

دلفا گفت : در صورت اگر برسول خدا نافرمانی کنی

ص: 72

کافر میشوی . زیاد بیرون آمد و دست جویبر را گرفته و نزد قوم خویش بیرون آورد و بر طریقۀ سنت خدا ورسول (صلی الله علیه و آله) او را بدخترش تزویج کرد . و برای عروس جهاز فراهم ساخت . و سپس به جویبر کس فرستادند که آیا ترا خانۀ هست . تا عروس را بخانه ات بیاوریم ؟ جویبر گفت : بخدا مرا خانۀ نیست . آنگاه برای دامادوعروس خانۀ فراهم کردند و فرش واثاث خانه در آن آماده کردند و جویبر را با دو تا لباس پوشانیدند . و دلفا را بخانه اش فرستادند و جویبر را نیز وارد کردند او غمنده نگاه کرد خانه دید با وسایل و اثاث و عطر و بوی خوش و پاکیزه پس در گوشۀ از خانه ایستاد و پیوسته بخواندن قرآن بحال رکوع و سجود مشغول شد تا صبح طلوع کرد .

چون صدای اذان نماز شنید بنماز بیرون شد و همسرش نیز بنماز بیرون شد و وضو ساخت و نماز صبح بخواند از همسرش پرسیدند که جویبر با تو نزدیکی کرد. جواب داد او پیوسته قرآن میخواند و در رکوع و سجود بود تا صدای اذان شنید برخاست و بنماز بیرون شد . شب

ص: 73

دوم نیز همینجور رفتار کرد و موضوع را از زیاد پنهان داشتند . و روز سوم نیز باز همین جور رفتار نمود . موضوع را بپدر عروس خبر دادند او بنزد رسول خدا رفت و عرض نمود که پدر و مادرم قربان شما مرا امر فرموده، که دخترم را باو تزویج کنم بخدا قسم و گرنه ترویجهای ما چنین نبود ( که به غیر فامیل خودمان دخترها را زوج کنیم ) الا اینکه فرمانبرداری از شما بر من واجب گردانید که دخترم را باو تزویج کنم .

پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: چه کار او را خوش نداشتید عرض کرد ما برایش خانه و اثاث تهیه کردیم ، دخترم رابخانه راهنمائی کردم و او نیز بخانه وارد شد غمگین و با همسرش کلمۀ حرف نزد و نگاهش نکرد و ونزدیکش نشد بلکه در گوشۀ از خانه ایستاد پیوسته قرآن میخواند و نماز میخواند تا چون صدای اذان را شنیده بنماز بیرون شد . شب دوم نیز رفتارش چنین بود و در شب سوم نیز باز چنین رفتار کرد . و بدخترم نزدیک نشد و با او سخنی نگفت تا اینکه خدمت شما آمدم که او بزنان بی میل است

ص: 74

پس در کار ما رسیدگی فرمائید . زیاد برگشت و رسول خدا کسی دنبال جویبر فرستاد. و باو فرمود : آیا ترا توانائی نزدیکی با زنان نیست . عرض کرد . یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) مگر من مرد نیستم . بلکه میل بزن در من بیشتر است پیغمبر فرمود بر خلاف آنچه تو میگوئی بمن گزارش داده اند بمن گفته اند که آنها برایت خانه و اسباب و وسایل خانه فراهم آورده اند و برایت دختری زیبا که معطر و خوش بویش کرده اند آورده اند اما تو با او غمنده و افسرده رو برو شده ای و باو نگاه نکردۀ و با او حرف نزده ای و نزدیکش نشده ای . پس نظرت و فکرت چیست ؟ عرض کرد یارسول الله وقتی که بخانۀ وسیع و آماده که فرش و وسایل زندگی همه در آن فراهم آمده است وارد شدم و دختری زیبا و خوشبو و معطر در آن مشاهده کردم زندگی و احوال سابق خود را بیاد آوردم که غریب و فقیر بودم و چگونه لباسی داشتم و میان فقرا و مساکین بودم و خواستم در برابر این همه نعمت ها که خدا بمن عطا فرموده است شکری بجا آورده و بحضرتش تقرب بجویم بهمین جهت

ص: 75

بگوشۀ از خانه رفتم و پیوسته از راه شکر گزاری در نماز بودم و در حالیکه در رکوع و سجده بودم قر آن میخواندم تا بانگ اذان صبح را شنیدم بیرون آمدم و فکر کردم که آنروز را روزه بگیرم تا سه روز و شب این کار را کردم و در برابر نعمت هائی که خدا بمن عطا فرموده است آنرا کم شمردم و لکن بهمین زودی و همین امشب بخواست خدا او را و خانواده اش را خشنود میکنم . رسول خدا ((صلی الله علیه و آله)) دنبال زیاد کسی فرستاد . زیاد آمد و او را بآنچه جویبر گفته بود با خبرش ساخت . پس دل آنها آرام گردید و جویبر در باره همسرش بسخن خود وفا کرد . تا اینکه رسول خدا را غزوۂ پیش آمد و جویبر بهمراهی پیغمبر (صلی الله علیه و آله) بغزوه بیرون شد و بدرجۀ شهادت نائل گردید.

بعد از شهادت او هیچ زنی در انصار باندازۀ دلفا مورد رغبت قرار نگرفت و هیچ زنی را باندازۀ او حاضر نشدند که پول در مهرش خرج کنند .

ص: 76

* شرح :

دلفا - در تمام نسخه های کافی چنانکه گفته شده است با دال مهمله ضبط شده است و اما آنچه از کتب لغت بر میآید با ذال معجمه است . و ذلفا از نامهای زنان عرب است . ذلف با فتح اول و ثانی خردی بینی و راستی تیغ آن.

وقال تعالی : یاد اود انا جعلناک خلیفة فی الارض فاحکم بین الناس بالحق فهوالثانی . و قال تعالی حکایة عن موسی حین قال لهرون اخلفنی فی قومی و أصلح فهو هرون اذاستخلفه موسی (علیه السلام) فی قومه و هوالثالث . وقال تعالی و اذان من الله و رسوله الی الناس یوم الحج الأکبر. فکنت أنت المبلغ عن الله و عن رسوله . و أنت وصیی و وزیری وقاضی دینی و المؤدی عنی وانت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لانبی بعدی . فانت رابع الخلفاء کما سلم علیک الشیخ او لا تدری من هوقلت لا. قال هواخوک الخضر (علیه السلام) امام رضا علیه السلام روایت میکند از حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) که فرمود. که در آن بین که من در حضور پیغمبر گرامی در بعضی از کوچه های مدینه راه میرفتیم ناگاه پیر مردی بلند قامت و انبوه ریش چهارشانۀ را ملاقات کردیم که بر پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سلام داد . و مرحبا گفت آنگاه بمن رو کرد و گفت (السلام علیک...) « سلام بر تو ای چهارمین خلفاء و رحمت و برکات خدا بر تو باد » آیا این چنین نیست ای رسول خدا ؟ رسول خدا فرمود آری این چنین است . پس براه افتاد

ص: 78

و رفت . عرض کردم : یا رسول الله این سخنی که این مرد برای من گفت و شما هم او را تصدیق کردید چیست ؟ پیغمبر فرمود : حمد بر خدا که تو چنین هستی که او گفت .

براستی که خدا در کتاب خود می فرما ید «انی جاعل.... » ! من پدیده آورنده ام در روی زمین خلیفه و جانشینی را.. » و خلیفۀ که خداوند در روی زمین قرار داد آدم علیه السلام است .

و باز نمود : « یا داود انا ... » ( ای داود ما قرار دادیم ترا خلیفه در روی زمین پس حکم کن در بین مردم بحق ) و داود دومین خلیفه است . و فرمود در مقام حکایت از مو سی وقت که برادرش هارون گفت ! «اخلفنی فی قومی...» ( در میان، قوم من خلیفه و جانشین باش و اصلاح کر. ) و مراد از آن هارون است . که موسی او را در بین قوم خویش خلیفه قرار داد و آن سو مین خلیفه است. و فرمود خدای تعالی «و اذان من الله ... » ( اعلامیست از خدا و رسول او بسوی مردم روز حج اکبر بدرستی که خدا بیزار است از مشرکین ... ) و تو بودی مبلغ و رساننده از جانب

ص: 79

خدا و رسولش و توئی وصی و وزیر من و حکم کننده در دین من و اداء کننده از جانب من و توئی از من بمنزلۀ هارون از موسی جز اینکه پیغمبری نیست بعد از من پس توئی چهارمین کس از خانها همچنانکه سلام داد بر تو آن پیر مرد . آیا میدانی که او که بود؟ عرض کردم : نه ، فرمود آن برادر تو خضر است .

حاشیه و اطرافیان منافقان است .

قلت : هومرضی فی جمیع حالاته و عنده خیر الا انه لایقول بکم.

قال : و مایمنعه ؟ قال : قلت : جعلت فداک یتورع من ذلک قال :

فقال لی : اذا رجعت الیه فقل له : این کان ورعک لیلة نهر بلخ أن تنورع من أن نقول بامامة جعفر (علیه السلام) ولا تتورع من لیلة نهر بلخ ؟ قال : ومن أخبرک ؟ قلت ان اباعبدالله (علیه السلام) سألنی فاخبرت انک لاتقول به تورعا فقال لی قل له : این کان ورعک لیلة نهر بلخ ؟ الی ان قال : فقال : ما علمه ؟ والله ما علم به أحد من خلق الله الا انا و الجاریة ورب العالمین . قال : قلت : وما کانت قصتک ؟ قال خرجت من وراء النهر و قد فرغت من تجارتی ، و انا ارید بلخ فصحبنی رجل معه جاریة له حسناء حتی عبرنا نهر بلخ فاتیناه لیلا.

فقال : الرجل مولی الجاریة : اما احفظ علیک و تقدم و تطلب لنا شیئاً و تقتبس ناراً. او تحفظ علی و اذهب أنا قال : فقلت انا احفظ علیک . واذهب انا . قال : فذهب الرجل و کنا الی جانب غیضة فاخذت الجاریة فادخلتها الغیضة و واقعتها وانصرفت الی موضعی ثم أتی مولاها فاضطجعنا حتی قدمنا العراق . فما علم به أحد ولم أزل : حتی سکن . ثم قال به . وحججت من قابل فادخلته الیه فاخبره بالقصة . فقال : تستغفر الله ولا تعود و استقامت طریقته .

مردی بمحضر امام صادق علیه السلام مشرف شد و او را برادری بود جارودیی مذهبی ، امام (علیه السلام) باو فرمود:

ص: 82

برادرت چگونه است ؟ عرض کرد . فدایت شوم جدا شدم از او در حالیکه صالح و نیکوکار بود. امام فرمود : چگونه است ؟ عرض کرد : همه کارهایش خوب و پسندیده و خیر و نیکی در وی است . جز اینکه بامامت شما ها قائل نیست . امام فرمود چه چیز او را از این باز میدارد؟ عرض کرد: فدایت شوم ورع و پرهیز کاری که اظهار میکند . امام بمن فرمود : چون بنزد وی رفتی برایش بگو:

آن ورع و پرهیزکاری نو در شب نهر بلخ کجا بوده است که ورع و پرهیز کاری کنی ؟ گفت : که ترا باین خبر داد .

گفتم : امام صادق (علیه السلام) ترا از من پرسید ، و من بامام خبر دادم که او از روی ورع و پرهیز کاری که اظهار میکند بامامت شما قائل نیست . پس بمن فرمود : بار بگو که این ورع و پرهیزکاری تو در شب نهر بلخ کجا بوده است ؟ تا آنجا که گوید :

او گفت از کجا دانست ؟ بخدا قسم کسی از بندگان خدا به قصۀ من جز خود من و کنیز و پروردگار جهانیان آگاه نشد . گفتم : قصۀ تو چه بود . گفت : من از تجارت

ص: 83

خود فارغ شده بودم و از وراء النهر بیرون آمدم و قاصد بلخ بودم . و با من مردی نیز که کنیز زیبائی همراه داشت همسفر گردید. تا از نهر بلخ گذشتیم و شبانه بود که آنجا رسیدیم .. آن مرد یعنی مولا و آقای کنیز بمن پیشنهاد کرد که یا من از برایت نگهبانی کنم تا تو بروی و برای ما چیزی تهیه کنی و آتشی روشن سازی . و یا اینکه من از برایت نگهبانی کرده و تو از برای اینکار بروی . من گفتم : من از برایت نگهبانی میکنم و تو برو . آن مرد رفت و ما در کار بیشۀ بودیم . من کنیز را برداشته داخل بیشه کردم و با او نزدیکی کردم و دوباره بجایم برگشتم آقای کنیز وقتی آمد که ما همخوابه شده بودیم. تا بعراق آمدیم و کسی از کار ما خبردار نشد . پیوسته این چنین بودم که کسی از کار من آگاه نبود و قضیه هم کهنه شد و این سرگذشت خودرا برایم حکایت کرد تا اینکه سال دیگر من بحج رفتم و برادرم را بخدمت امام (علیه السلام) بردم . و او قصۀ خود را برای امام باز گو کرد . امام فرمود : که

ص: 84

از خدا طلب مغفرت بکن و دیگر بچنین کاری باز نگرد .

و برادرم نیز براه حق وارد گردید .

* شرح :

جارودی - جارودیه فرقه از شیعه هستند که منسوبند بزیدیه ولکن از آنها نیستند و منسوبند برئیسشان ابو جارود زیاد بن ابی زیاد از مردم خراسان . و از بعضی افاضل منقول است که آنها دو فرقه اند فرقه زیدیه و فرقه تبریه و آنها امامت را برای علی (علیه السلام) بنص نمیدانند . بلکه در نزد آنها امامت با شوری است و تقدیم مفضول بر فاضل را جایز می دانند بنابراین داخل شیعه نیستند (مجمع البحرین)

قلت فی نفسی لعله معاملة . ثم مر بعدم بنادی رأت فمازال به حتی تغفله وأخذ من عنده رمانتین مسارقة فتعجبت منه . ثم قلت فی نفسی لعله معاملة . ثم اقول : وما حاجة انا الی المسارقة ؟ ثم لم ازل اتبعه حتی مر بمریض فوضع الرغیفین والرمانیتن بین یدیه . ذکر انه سأله عن فعله . فقال له : لعلک جعفر بن محمد ؟ قلت : بلی . فقال لی : فما ینفعک شرف اصلک مع جهلک . فقلت : و ما الذی جعلت منه ؟ قال : قول الله عز وجل ( من جاء بالحسنة فله عشر امثالها و من جاء بالسیئة فلایجزی، الا مثلها ) و انی لما سرقت الرغیفین کانت سیئتین فهذه اربع سیئات . فلما تصدقت بکل واحدة منها کان لی اربعین حسنة . فانتقص من اربعین . حسنة اربع سیئات و بقی لی ست و ثلاثون حسنه . فقلت له . تکلتک امک انت الجاهل بکتاب الله . أما سمعت الله عز وجل یقول « انما یتقبل الله من المتقین » انک لما سرقت رغیفین کانت سیئتین و لماد فعتهما الی غیر صاحبهما کنت انما اضفت اربع سیئات الی اربع سیئات . و لم تضف اربعین حسنة الی اربع سیئات . فجعل یلاحظنی فانصرفت و ترکته . قال الصادق (ع ) بمثل هذا التأویل القبیح المنکره یضلون ویضلون امام صادق (علیه السلام) فرمود : مردی را که جهال و اراذل مردم او را بزرگ میشمردند و بخوبی و نیکی یاد میکردند من دوست داشتم که شخصاً او را ملاقات کنم بطوریکه او مرا نشناسد. تا وقتی او را دیدم که مردم زیادی از

ص: 86

اشخاص پست و نه قدر دورش را گرفت اند و او نیز پیوسته خود را که میکشید تا وقتی خود را از آنها دور کرد و در جایش قرار نگرفت. ورسید بیک نانوائی و او را غافلگیر کرد و از دکانش در عدد نان دزدید و من در شگفت ماندم را با خود گفتم شاید این از آن معامله است سپس بیک انار فروشی رسید و پیوسته، آنجا بود تا او را نیز غافلگیر کرد و از او هم دو عدد انار دزدید . باز تعجب کردم و با خود گفتم شاید که « معاملۀ در کار بود ، و با خودم میگفتم که این مرد چه احتیاجی بدزدی دارد . و او را دنبال میکردم تا بیک بیماری گذر کرد و آن دو تا نان و دو تا انار را در جلو بیمار گذارد . امام میفرماید: من از کارش پرسش کردم . به من گفت : شاید تو جعفر بن محمد هستی ؟ گفتم : آری . بمن گفت: ولی این شرف و بر تری اصل تو با این جهل که در توهست برایت چه سودی دارد .

باو گفتم کدام جهلی از من دیدی گفت : سخن خدای را که میفرماید (هر کس کارنیکی

ص: 87

بیاورد ده برابر آن پاداش خواهد داشت و هر کس کار بدی بیاورد بهمان مقدار کیفر خواهد دید ) و من چون دو تا نان دزدیدم دو سیئه و گناه کردم . و چون دوتا انار دزدیدم باز دو تا سیئه و گناه نمودم و چون آنها را صدقه کردم از برای من بهر کدام از آنها ده حسنه حاصل آمد که مجموعاً چهل حسنه از برایم حاصل گردید. پس چهار سیئه از آن چهل حسنه کم گردد باز سی و چهار باقی میماند .

امام میفرماید : باو گفتم که مادرت در عزایت بنشیند توئی جاهل بکتاب خدا. خدای عز و جل میفرماید (جز این نیست که قبول کند خدا از پرهیزکاران ) و تو چون دو تا نان را دزدیدی از برایت دو گناه حاصل آمد و باز چون دو تا انار دزدیدی در گناه دیگر از برایت حاصل گردید. و چون آنها را بدون اذن و أمر صاحبان آنها بدیگری دادی چهار گناه دیگر هم بر چهار گناه اولی اضافه کردی . و دیگر چهل حسنه در کار نیست که با چهار گناه ملاحظه گردد . پس آنگاه خیره خیره در من نگریست. پس برگشتم و او را رها نمودم

ص: 88

آنگاه امام صادق علیه السلام فرمود : بمثل اینگونه تأویل و تفسیر زشت و ناپسند گمراه می شوند و مردم را نیز گمراه سازند .

." تقربن قلیله . فإن رسول الله (صلی الله علیه و آله) قال کل مسکر حرام و قال ما اسکر کثیره فان قلیله حرام . قال : فجئت السی الکوفة و اقرأت ألغلام السلام بن جعفر بن محمد علیهما السلام . قال : فبکی ثم قال لی : أهتم بی جعفر بن محمد (علیه السلام) حتی یقرئنی السلام . قال : قلت : نعم . وقد قال لی قل له أنظر شرابک هذا الذی تشربه فان کان یسکر کثیره فلا تقربن قلیله . فان رسول الله (صلی الله علیه و آله) قال : کل یسکر حرام . و ما أسکر کثیره فقلیله حرام و قد اوصانی بک . فاذهب فانت حر لوجه الله . قال : فقال الغلام و الله انه لشراب ما یدخل فی جوفی ما بقیت فی الدنیا . .

حنان بن سفر میگوید : که از یزید بن خلیفه که او مردی است از بنی الحارث شنیدم که میگفت : من و زیدبن عبید الله حارثی بهینه وارد شده و من اذن خواستم که بخدمت امام صادق (علیه السلام) برسم . پس بخدمتش رسیدم و سلام کرده و در جایم نشستم . آنگاه عرض کردم که من مردی هستم از بنی الحارث که خداوند مرا به محبت و دوستی شما اهل بیت راهنمایی کرده است. حضرت فرمود. چگونه به محبت و دوستی ما اهل بیت راه یافتی . بخدا قسم که محبت ما در بین بنی الحارث بسیار کم است .

میگوید : عرض کردم فدایت شوم مرا غلامی است

ص: 90

خراسانی و کارش گازری است و او چهار نفرهمشهری دارد که هر هفته در بین آنها دعوتی انجام میگیرد (تا نزدیکی از آنها اجتماع کرده و انس بگیرند) و در پنج جمعه و یک جمعه نیز این دعوت بغلام من حمایت میکند و او برای آنها شراب نبیذ و گوشت فراهم می آورد و چون از خوردن طعام و گوشت فارغ گشتند با پیالۀ که آنرا از نبیذ پر کرده و آبدستانی نیز با خود همراه آورده به مجلس می آیند و به هر که از آن شراب میدهد برایش می گوید از آن نخوری مگر اینکه عداوات بر محمد و آل محمد بفرستی .

ومن به سبب او به مرودت و دوستی شما راه یافته ام .

امام فرمود : من در بارۀ آن غلام بتو توصیه میکنم که با و نیکی کنی . و از من نیز باو سلام برسان و برایش بگو که جعفر بن محمد میگوید نگاه کن باین شرابی که آنرا میخوری . پس اگر دیدی، زیاد آن مست آورد به کمش نیز نزدیک مباش . زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود : هر مسکری حرام است. و هر آنچه زیادش مستی آرد کم آن نیز حرام است . میگوید : من بکوفه آمدم و بغلام سلام حضرت را رسانیدم او بگریست آنگاه گفت : آیا

ص: 91

جعفر بن محمد (علیه السلام) مرا مشمول لطف و عنایت خود قرار داده است تا اینکه مرا سلام میرساند ؟ گفتم : آری . و فرمود : نگاه کن باین شرابی که آنرا میخوری پس اگر زیاد آن مست کند به کم آن نیز نزدیک مباش . زیرا رسول خدا فرمود در مسکری حرام است . و آنچه زیادش مست کند کمش نیز حرام است . و در بارۀ تو به من سفارش کرده است . پس برو که تو آزادی در راه خدا غلام گفت : بخدا هر چه در دنیا زنده ام آن شراب در شکم من راه نیابد .

* شرح :

1- « همشهریجون » معرب و جمع همشهری که لفظ فارسی است.

2- « نبیذ » - و آن شرابی است که از خرما و یا از عسل و یا از گندم و یا از جو و یا غیر اینها درست میکنند و میگو پند ( نبذت التمر والعنب ) آنگاه که بر خرما و انگور آب بریزند تا نبیذ گردد . و اما آنچه در روایات

ص: 92

آمده است که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با نبیذ وضو ساخت مراد از آن آب شور و بی مزه بوده است که در آن چند تا خرما انداخته بودند تا طعمش خوب گردد .

3- « مطهرة » – بکسر وفتح میم آبدستان و ابریق و آفتابه و مانند آن.

* شرح:

سریه - یک قطعه از لشگر را گویند . گفته اند «خیر۔ السرایا اربعماة رجل « بهترین سریا چهارصد مرد است ، یکی از بزرگان از اساتید مادام ظله و روحی له الفداء در شرح حدیث شریف در کتاب اربعین خود بیاناتی دارند که قسمتی از آنرا باختصار در اینجا می آورم .

1- بدانکه اول شرط مجاهده با نفس و حرکت بجانب حق تعالی تفکر است . و آن عبارت از این است که در هر شب و روزی گرچه کم هم باشد فکر کند در اینکه مولائی که او را باین جهان آورده است و اسباب آسایش و راحتی را از برای او فراهم آورده است و بدنی سالم و قوای صحیحه که هر کدام دارای منافعی است که عقل هر کسی در مقام تفکر در آنها حیران میگردد عطا و عنایت فرموده است و این همه بسط بساط نعمت و رحمت کرده که مردم را براہ راست راهنمائی نماید آیا تمام این تشکیلات فقط برای همین زندگی حیوانی است یا منظور دیگری

ص: 94

در کار است . آیا انبیای گرامی و اولیای معظم و حکماً و علم که مردم را بقانون عقل و شرع دعوت میکنند با آنها دشمنی دارند و یا راه اصلاح ما بیچاره ای فرورفته در شهوات را مثل ما نمی دانند. اگر انسان عاقلی فکر کند میفهمد که مقصود ( از این تشکیلات امری است اهم و بالاتر از اینها که ما تصور میکنیم و این زندگی حیوانی مقصود با لذات نیست . آن وقت با خود خطاب کند که قدرتی بحال خود رحم کن و از خدا شرم و حیا کن و در راه مقصود اصلی قدم بر دار تا بسعادت همیشگی برسی و از خدای خود با عجز و زاری بخواه که ترا بوظایف خود آشنا سازد . و امید است این تفکر که بقصد مجاهده با شیطان و نفس اماره است راه دیگری را برایت باز کند و توفیق یابی که در منزل دیگر از مجاهده قدم برداری .

2 - منزل دیگر بعد از تفکر از برای انسان منزل عزم است و این غیر از اراده است که شیخ الرئیس آنرا اول درجات عارفین دانسته ، و بعضی از مشایخ ما اطال الله بقائهم می فرمودند که عزم جوهرۀ انسانیت و میزان امتیاز

ص: 95

انسان است و تفاوت درجات انسان بتفاوت عزم اوست و عزم مناسب در این مقام عبارت از بنا گذازی و تصمیم بر ترک گناهان و آوردن واجبات و جبران آنچه را که از او فوت شده از موجبات سعادت . و بالاخره عزم بر اینکه ظاهر و صورت خود را با انسانی عقلی و شرعی تطبیق دهند که عقل و شرع حکم کنند که این شخص انسان است و انسان شرعی انسانی است که بر وفق مطلوبات شرع رفتار کند و در حرکات و سکنات و افعال و تروک تأسی و پیروی از رسول گرامی بنماید . و تا انسان متأدب بآداب شرع نگردد هیچیک از اخلاق حسنه از برای او بحقیقت پیدا نشود و ممکن نیست که نور معرفت الهی در دل او جلوه کند و علم باطن و اسرار شریعت از برای او منکشف شود . و پس از انکشاف حقیقت و ظهر انوار معارف در دل باز بآداب ظاهره خواهد بود، و سخن آنکه گوید که با ترک ظاهر باز علم باطن پیدا شود و یا پس از پیدایش آن بآداب ظاهری نیازی نباشد پوچ و باطل است که از مهمل گوئی گوینده حکایت دارد که بمقامات عبادت و

ص: 96

مدارج انسانیت پی نبرده است .

3- ای عزیز بگوش تا صاحب عزم و دارای اراده شوی که خدای نخواسته اگر بی عزم از این جهان هجرت کنی انسان صوری بی مغزی هستی که در آن عالم بصورت انسان محشور نشوی زیرا که آن عالم محل کشف باطن و ظهور سریره است و جرأت کم کم انسان را بی عزم میکند و این جوهر شریف را از انسان می رباید .

استاد معظم مادام ظله میفرمودند بیشتر از هر چه گوش کردن به تغنیات سلب اراده از انسان می کنند. پس ای برادر از معاصی احتراز کن و از خداوند تبارک و تعالی در خلوت بخواه که ترا در این مقصد همراهی فرماید .

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت آن را (علیه السلام) شفیع قرارده که خداوند بتو توفیق عنایت فرماید . و از تو دستگیری نماید ، زیرا که انسان در زندگی لغزشگاههای عمیقی دارد که ممکن است در آن واحد به پرتگاه هلاکت چنان افتد که دیگر نتواند از برای خود چاره کند بلکه در صدد چاره جوئی هم بر نیاید . و شفاعت شافعین هم شامل حال او نشود . نعوذ بالله منها .

ص: 97

ولی یوسف چون برادرانش برای او گفتند (..سوگند خدای را که بیقین خداترا بر ما برتری داده است و براستی ما هر آینه خطاکاران بودیم ( 91/ 12 یوسف برای آنها جواب داد و گفت : امروز بر شما سرزنشی نیست .

خدا شما را می آمرزد و او از هر مهربانی مهربانتر است 92/ 12) امام فرمود : چون قلب جوان رقیق تر و نازکتر است از قلب پیر. ودیگر اینکه جنایت وستم فرزندان یعقوب برای یوسف بود و جنایت و ستم آنها به یعقوب روی جنایت آنها بود به یوسف از این جهت که یوسف صاحب حق بود در عفو حق خویش پیش دستی کرد . ولی یعقوب عفو را بتأخیر انداخت زیرا عفو یعقوب عفو از حق دیگری بود . پس عفو آنها را بتعویق انداخت که در سحر شب جمعه برای آنها طلب آمرزش کند .

البیت غیره فقلت : یا أمیر المؤمنین بیدک بیت المال ولست أری فی بیتک شیئاً مما یحتاج الیه البیت فقال : یا ابن غفلة أن اللبیب لایتأثث فی دار النقلة ولنادار امن قد نقلنا الیها خیر متاعنا . وانا عن قلیل الیها صائرون .

سوید بن غفله گفت : بعد از بیعت مردم به امیرالمؤمنین (علیه السلام) بخلافت شرفیاب خدمتش شدم در حالیکه روی حصیر کوچکی نشسته بود . و در خانه جز خودش چیزی نبود . عرض کردم : یا امیرالمؤمنین در دست شما است بیت المال و من در خانه آنچه را که خانه بآن نیاز دارد چیزی مشاهده نمی کنم . فرمود : ای پسر غفله عاقل کسی است که در خانه که از آن کوچ میکند اثاث و لوازم بآنجا فراهم نیاورد . و برای ما خانه است با امن که بهترین متاع و اثاث را بآنجا انتقال داده ایم و ما نیز در همین نزدیکیها بآنجا خواهیم رفت .

هجاء و جعلوا ینجون به صبیانهم حتی اجتمع من ذلک جبل عظیم . قال : فمر بهم رجل صالح و اذا امرأة وهی تفعل ذلک بصبی لها . قال لهم ویحکم اتقوا الله عز وجل ولاغیر واما بکم من نعمة الله . فقالت له : کأنک تخوفنا با وجوع . اما مادام ثرثارنا تجری فانا لانخوف الجوع قال فأسف الله عز وجل فأضعف لهم الثرثار وحبس عنهم قطر السماء و نبات الارض . قال فاحتاجوا الی ذلک الجبل و انه کان یقسم بینهم بالمیزان امام صادق (علیه السلام) فرمود که گروهی که آنها مردم « ثرثار » بودند خداوند بآنها نعمت فراوان عطا فرمود و آنها به مغز گندم روی آوردند و از آن نان درست میکردند و نجاست بچه های خود را با آن ها پاک میکردند . تا از آن نانها کوهی بزرگ پدید آمد وقتی مردی صالح و نیکو کار بر آنها گذر کرد . ناگاه زنی را مشاهده کرد که نجاست بچه اش را پاک میکند . باو گفت وای بر شما از خداوند عز و جل بترسید و نعمتی که خداوند بشما داده است تغییر ندهید . آن زن گفت گویا تو ما را از گرسنگی میترسانی . آگاه باش مادامیکه ثرثار ما جاری است ما هیچگاه از گرسنگی پروا نداریم . حضرت فرمود: خداوند

ص: 101

بر آنها غضب کرد . و آب رودخانه ثرثار را ضعیف و کم گردانید. و آب باران و گیاه زمین را از آنها بازداشت تا محتاج آن کوهیکه از آن نانهای ناپاک جمع شده بود گردیدند . و در بین خودشان با ترازو قسمت میکردند .

* شرح :

در تاج العروس از انساب بلاذری نقل میکنند که آن نهری است که از هرماس نصیبین سرچشمه گرفته و در ما بین کحیل و رأس الایل در دجله فرو میریزد . و در ناسخ التواریخ نیز از ابن اثیر نقل کرده که آن نام رودخانه ای است که اصل منبع آن در شرقی مدینۀ «سنجار» و نزدیک بقربه ای است که « سرق » نام دارد و این رودخانه بدجله که ما بین کحیل و رأس الایل از اعمال فرج است فرو میریزد . و در اوایل کامل مبرد گوید : بجهت کثرت آب آن آنرا ثرثار گفتند. اما یاقوت حموی در « مراصد الاطلاع » گفته است که ثرثار اسم یک وادی بزرگی است که در به «جزیره» واقع است و چون باران زیاد

ص: 102

بارد آن امتداد یابد . و اما در تابستان جز کمی از آب گرم و چشمه سارهای شور در آن رودخانۀ نمیباشد . و و این رودخانه در بیابانی که نزدیک به سنجار است سرازیر میگردد .

صارت الغیبة عندهم بمنزلة المشاهدة . و جعلهم فی ذلک الزمان بمنزلة المجاهدین بین یدی رسول الله (صلی الله علیه و آله) بالسیف اولئک المخلصون حقا و شیعتنا صدقا و الدعاة الی دین الله سراً وجهراً. و قال علی بن الحسین (علیه السلام) انتظار الفرج من اعظم الفرج .

ابوخالد کابلی گفت : بر آقای خودم امام زین العابدین وارد شدم و برای حضرت عرض کردم : یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) مرا خبرده از آنهائیکه خداوند اطاعت و دوستی آنها را بر من واجب گردانیده است و پیروی کردن از آنها را بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) لازم نموده است ؟ فرمود : ای کابلی : اولوالامر و زمامدارانیکه خدای عز وجل آنها را پیشوایان و امامان مردم قرار داده است عبارت است از امیر المومنین علی بن ابیطالب و بعد حسن و حسین دو فرزند علی بن ابیطالب . سپس امر بما منتهی شد. پس حضرت ساکت گردید . عرض کردم : ای آقای من روایت شده است از امیرالمؤمنین (علیه السلام) که روی زمین از وجود حجتی از جانب خداوند بر بندگان خالی نمیشود . پس امام و حجت پس از شما کیست ؟ فرمود : پسرم محمد و اسم او در تورات باقر است که علم و دانش را بخوبی میشکافد

ص: 104

و او بعد از من حجت و امام است و بعد از او پسرش جعفر صادق تا آنجا که میفرماید : پس از آن بواسطۀ ولی دوازدهمین از اوصیای رسول خدا کار غیبت سخت گردد .

ای ابو خالد : مردمی که در زمان غیبت باشند و بامامت او قائل شوند و ظهور او را انتظار بکشند افضل و برترند از مردم هرزمان . زیرا خداوند بآنها خردها و فهم هائی عطا فرموده است که بواسطۀ آن غیبت در نزد آنها بمنزله مشاهده و دیدار است و آنها در آن زمان بمنزلۀ مجاهدینی هستند که در مقابل رسول خدا با شمشیر جهاد میکنند .

آنهایند خالص شدگان و شیعیان راستین و دعوت کنندگان بسوی دین خدا در نهان و آشکار . و فرمود: علی بن الحسین (علیه السلام) انتظار فرج از بزرگترین گشایشها است .

و طف عن ابیطالب طوافاً وصل عنه رکعتین وطف عن عبدالله طوافاً وصل عنه رکعتین وطف . عن آمنة طوافاً وصل عنها رکعتین وطن عن فاطمة بنت اسد طوافاً وصل عنها رکعتین ثم ادع الله عز و جل أن یرد علیک مالک . قال : ففعلت ذلک ثم خرجت من باب الصفا فاذاً غریمی وأقف یقول : یا داود جئنی هناک فاقض حقک .

داود رقی گفت : بمحضر امام صادق (علیه السلام) وارد شدم و مردی بمن بدهکار بود و من از فقدان او میترسیدم که باو دسترسی نداشته باشم شکایت بامام آوردم . حضرت فرمود چون بمکه رسیدی به نیابت از جانب عبدالمطلب طواف کن و دو رکعت نماز طواف بجا بیاور و نیز از جانب ابوطالب طواف کن و دو رکعت نماز طواف بجا بیاور و نیز از طرف عبدالله طواف نموده و دو رکعت نماز آنرا بجا بیاور . و باز از طرف آمنه طواف بنما و دو رکعت نماز آنرا بخوان . و نیز از جانب فاطمه بنت اسدطواف کن و دو رکعت نماز آنرا بجا آور . آنگاه خدا را بخوان تا مالت را بتو باز گرداند .

داود رقی میگوید : من نیز چنین کردم و چون ( بعد از طوافها و نمازها ) از باب صفا از مسجد خارج شدم

ص: 106

وامدار خویش را دیدم که ایستاده بود و میگفت اینجا بیا تا حق تو را اداء کنم .

را از راه حلال طلب کرد اما نتوانست آنرا بدست آورد پس آنرا از راه حرام طلب کرد بازتوانست آنرا بدست بیاورد . آنگاه شیطان بنزد او آمد و گفت : ای فلانی تو دنیا را از راه حلال طلب کردی اما نتوانستی آنرا بدست آوری . و از راه حرام طلب کردی باز نتوانستی آنرا بدست آوری . آیا ترا بچیزی راهنمائی کنم که دنیایت زیاد گردد ؟ و پیروانت بسیار گفت : آری . شیطان گفت:

دینی را از خود اختراع نما و مردم را بآن فرا بخوان .

آن مرد چنین کرد. مردم سخنش را اجابت کردند و از او پیروی نمودند و به پارۀ از دنیا نیز رسید. آنگاه با خود فکر کرد و گفت : آن چه کاری بود که من کردم ودینی را از خود اختراع نموده و مردم را بآن فراخواندم .

من توبۀ از خود نمی بینم جز اینکه بروم نزد آنکه او را بر این دین خواندم تا او را از آن باز گردانم . پس بنزد پیروان خود میرفت و میگفت دینی را که من شما را بآن دعوت کردم دینی است باطل و آنرا من از خود اختراع کرده ام . اما آنها می گفتند تو دروغ میگوئی و آن

ص: 108

حق است و راست و تو در دینت بشک افتادی و از آن بر گشتی . چون چنین دید زنجیری را قصد کرد و آنرا محکم و استوار میخکوب کرد و در گردن خویش افکند و گفت من این زنجیر را از گردن خود باز نکنم تا خدای عزوجل توبه ام را قبول کند. خداوند بیکی از پیغمبران وحی فرستاد که برایش بگو که هر گاه مرا آنقدر بخوانی تا بند از بندت جدا گردد دعای ترا قبول نکنم تا کسانی که در این دنیا بر دین تو مرده اند بدین حق باز گردانی .

بود که هرگز از حضرت جدا نمیشد . ( تا آنجا که گوید) روزی بغلامش گفت ای پسر زن بدکاره کجا بودی ؟ پس امام (علیه السلام) دست بلند کرد و به پیشانی زد و فرمود . سبحان الله مادرش را قذف میکنی ( بزنا نسبت میدهی) من گمان میکردم که در تو ورع و پرهیزکاری است . و اکنون مشاهده میشود که در تو ورع و پرهیزکاری نیست . عرض کرد : فدایت شوم مادرش از سند و اهل شرک بود. فرمود: مگر نمیدانی که از برای هر امتی نکاحی است . دور شو از من . و من هرگز ندیدم او را که با حضرت راه برود تا اینکه مرگ میان آنها جدائی انداخت .

صاحب الأربعة علی ما علیه صاحب الخمسة ولاصاحب الخمسة علی ما علیه صاحب الستة ولاصاحب الستة علی ما علیه صاحب السبعة و سأضرب لک مثلا . ان رجلا کان له جار و کان نصرانیاً فدعاه الی الاسلام و زینه له فاجابه . فاتاه سحیراً فقرع علیه الباب . فقال : من هذا ؟ قال : أنا فلان . قال : وما حاجتک ؟ قال : توضا و البس ثوبیک و مر بنا الی الصلاة . قال : فتوضاء و لبس ثوبیه و خرج معه .: فصلیا ماشاء الله . ثم صلیا الفجر . ثم مکثا حتی اصبحا . فقام الذی کان نصرأنیأ یرید منزله . فقال الرجل : این تذهب ؟ النهار قصیر . و الذی بینک وبین الظهر قلیل قال : فجلس معه الی أن صلی الظهر . ثم قال : و ما بین الظهر والعصر قلیل . فاحتبسه حتی صلی العصر . قال : ثم : قام و اراد ان ینصرف الی الی منزله . فقال له : أن هذا آخر النهار و اقل من اوله . فاحتبسه حتی صلی المغرب . ثم اراد ان ینصرف الی منزله . فقال له : انما بقیت صلاة واحدة . قال : فمکث حتی صلی العشاء الأخرة ثم تفرقا . فلما کان سحیراً غدا علیه فضرب علیه الباب . فقال : من هذا ؟ قال : أنا فلان . قال : و ما حاجتک ؟ قال : توضاء والبس ثوبیک و اخرج فصل . قال : اطلب لهذا الدین من هوا فرغ منی . و أنا انسان مسکین و علی عیال . فقال ابوعبدالله (علیه السلام) : أدخله فی شئی اخرجه منه . او قال : ادخله من مثل ذه و اخرجه من مثل هذا .

در حدیثی از کافی روایت شده است که امام صادق

ص: 111

(علیه السلام) فرمود: بعضی از مسلمانان ( از ایمان ) بک سهم دارند و بعضی دیگر از آنها دو سهم و برخی از آنها چهار سهم و بعضی از آنها پنج سهم و بعضی از آنها شش سهم و بعضی از آنها هفت سهم . و شایسته نیست آنکه یک سهم دارد وادار شود بر عقیده و ایمان آنکه او دو سهم دارد . و آنکه دو سهم دارد وادار شود بر آنچه صاحب سه سهم آنرا دارد و نه آنکه سه سهم دارد وادار شود بر آنچه را که صاحب چهار سهم آنرا دارد . و نه آنکه چهار سهم دارد بر آنچه صاحب پنج سهم آنرا دارا می باشد و نه آنکه پنج سهم دارد بر آنچه صاحب شش سهم آنرا دارا است . و نه آنکه شش سهم دارد وادار شود بر آنچه صاحب هفت سهم دارد . و من ترا مثلی میزنم .

مردی همسایه داشت نصرانی او را باسلام فراخواند و آنرایرایش بیاراست . و او نیز آنرا پذبرفت نزدیک سحر بنزدش رفت و در خانه اش را کوبید : گفت : کیست ؟ پاسخ داد که من فلانی هستم . گفت چه کار داری ؟

ص: 112

گفت : وضوء بساز و لباسهایت را بپوش تا با هم بنماز برویم • حضرت فرمود: که او وضوء ساخت و لباسهایش را پوشید و نماز بیرون شد . فرمود . که نماز بسیار بخواندند تا نماز صبح را نیز بخواندند و ماندند تا صبح روشن شد . مرد نصرانی بپا خاست تا بخانه اش برود . آن مرد گفت بکجا میروی ؟ روز کوتاه است و به ظهرهم کمی مانده است . فرمود : که با او نشست تا اینکه نماز ظهر را هم خواند. سپس گفت که بین ظهر و عصر هم زمان کمی است . پس او را نگهداشت تا اینکه نماز عصر را نیز بخواند . پس بر خاست که بمنزل خود برود . آن مرد برایش گفت که اکنون آخر روز است و از آغازش کمتر است (که پس از نماز صبح بانتظار ظهر صبر کردی ) و او را نگاه داشت تا نماز مغرب را نیز بخواند. آنگاه مرد خواست که بمنزل خودش برود . پس باز باو گفت که فقط یک نماز عشاء آخرین را هم بخواند. سپس از هم جدا شدند : فردایش نزدیک سحر باز بسراغش رفت

ص: 113

و در را کوبید گفت : کیست ؟ پاسخ داد که فلانی هستم گفت : چه کار داری ؟ گفت : وضوء بساز و لباسهایت را بپوش و بیرون بیا تا بمسجد برویم و نماز بخوانی. گفت: برای این دین کسی را پیدا کن که او بیکارتر از من است.

و من انسانی هستم مستمند و فقیر و دارای عیال . امام صادق (علیه السلام) فرمود : او را در چیزی وارد ساخت اما با این روش ) او را بکلی از آن یعنی اسلام بیرون کرد .

و یا اینکه فرمود : او را در مثل این کار سخت و دشوار وارد ساخت و باین سبب او را از دین محکم و استوار بیرون نمود .

* شرح:

1- قوله : سحیراً. سحیراً بضم یک ششم و آخرشب است و با ساعت آخر شب را گویند . و گفته شده است که نزدیک صبح را گویند .

2- خرج معه . یعنی خارج شد با او بمسجد .

3- ماشاء الله . یعنی بسیار .

ص: 114

4- حتی اصبحا . صبح و صباح آغاز روز را گویند و آن هنگامی است که سرخی در افق پدید آید .

پیغمبران و رسولان و اوصیاء آنها و بندگان صالح و و شایسته است .

را ملاقات نمودم و خواستم که او را موعظه کنم ولی او مرا موعظه نمود . اصحابش گفتند بچه چیز او ترا موعظه کرد . گفت در ساعتی بس گرم بیکی از نواحی مدینه بیرون شدم . محمد بن علی را که فربه و تناور بود ملاقات کردم و او بردو غلام سیاه یا دو مولی تکیه کرده بود . با خود گفتم که شیجی از شیوخ قریش در این ساعتی و چنین حالتی در طلب دنیا بیرون شده است . آگاه باش که من او را موعظه خواهم کرد. پس آنحضرت را سلام کردم . آنحضرت نفس زنان و عرق ریزان سلام مراپاسخ فرمود ، گفتم : ( اصلحک الله ) آیا خوب است که شیخی از اشیاخ قریش با چنین حالتی در طلب دنیا باشد. اگر مرگ فرا رسد و تو در این حال باشی پس چه خواهی کرد . آنحضرت فرمود . اگر مرگ فرا رسد و من در این حال باشم مرگ مرا دریافته است در حالیکه من در اطاعت خدا بوده ام که باز داشته ام خود و عیال خود را از حاجت بتو و مردم و آنوقت من از آمدن مر گ ترسانم که مرگ فرا رسد در حالیکه من در معصیتی از معاصی

ص: 119

الهی بوده باشم . محمد بن منکدر گوید. گفتم (یرحمک الله ) خواستم ترا موعظه کنم تو مرا موعظه کردی .

* شرح :

محمد بن المنکدر - از مقدسین رجال عامه است وابن قتیبه در معارف گفته است که او از تیم قریش قبیله ابو بکر است . و بسال 130 یا 131 وفات کرده است .

ومنکدر بضم میم و سکون نون و فتح کاف و کسر دال است .

منه و سلما علیه . فقال : انطلقا بنا الی المنزل و ابتاع بما کان معه طعاماً ثم وضعه بین حجرین قداعد هما لذلک و طحنه ثم عجنه فی نقیر له ثم اجج ناراً واوقدها بالحطب ثم وضع العجین علیها ثم جلس یتحدث معهم هنیئة ثم نهض و قد نضجت خبزته فوضعها فی النقیر و فلقها و وضع علیها ملحا و وضع الی جانبه مطهرة فیها ماء و جلس علی رکبتیه و اخذ لقمة وکسرها و وضع فی فیه و قال : بسم الله الرحمن الرحیم فلما از دردها قال : الحمد الله رب العالمین ثم فعل ذلک اخری ثم اخذ الماء فشرب منه وحمدالله تعالی و قال لک الحمد یارب من ذا الذی انعمت علیه و اولیته مثل ما اولیتنی اذصححت بدنی و سمعی و بصری و جوارحی و قویتنی حتی ذهبت الی شجر لم اغرسه بیدی ولازرعته بقوتی ولم اهتم بحفظه فجعلته لی رزقا و اعنتنی علی قطعه و حمله و سقت الی من اشتراه منی و اشتریت بثمنه طعاما لم ازرعه و لم اتعب فیه و سخرت لی حجرأ اطحنه و نارأ نضجته و جعلت لی شهوة قابلة لذلک فصرت آکله بشهوة واقوی بذاک علی طاعتک فلک الحمد حتی ترضی و بعد الرضا . ثم بکی بکاء عالیاً . فقال داود لابنه سلیمان یا بنی یحق لمثل هذا العبد الشاکر ان یکون صاحب المنزلة الکبری فی الجنة امام صادق (علیه السلام) روایت کرد که حضرت داود(علیه السلام) عرض کرد . خدایا خبر ده مرا که رفیق من در بهشت در قصر من کیست خدا باو وحی کرد که متی پدر یونس

ص: 121

است . پس از خدا اذن خواست تا بدیدنش برود. خدا اذن داد . او دست پسرش سلیمان را گرفته تا جائیکه جای سکنایش بود آمدند آنجا خانۀ بود از شاخه های درخت خرما درست شده بود . سراغش گرفتند گفتند او در میان هیزم فروشان است که به بریدن و فروختن هیزم مشغول است . بانتظار می نشستند ناگاه دوزند آمد بسته هیزمی بالای سرش گذارده هیزم را بزمین گذارد و شکر خدا را بجای آورد و گفت کیست آنکه بخرد از من هیزم پاک و و حلال را بمال حلال پس شخصی با او وارد گفتگو شد و کس دیگر آنرا خرید . داود و سلیمان نزدش آمدند و سلام کردند. او گفت : بیایید برویم منزل . و با بهای هیزم گندم خرید و آنرا در میان دو سنگ آسیاب دستی که آماده کرده بود گذاشته و آرد کرد . و در تغاری آنرا خمیر نمود . آنگاه آتشی روشن کرد و همزم را افروخته و خمیر را روی آتش نهاد . و بعد نشسته با آنها کمی سخن گفت پس برخاست دید که نانش پخته است. آنرا در طبق گذارد . و بر دو زانو نشست و لقمه ای

ص: 122

برداشت و پاره کرد و در دهان گذارد و گفت « بسم الله الرحمن الرحیم » و همینکه آنرا فرو برد گفت « الحمدلله رب العالمین » پس ظرف آب را برداشت و بیاشامید و خدا را حمد کرد و گفت : شکر مر ترا است پروردگارا: کیست آنکه نعمت داده و بخشش کرده بر او مانند من • چشم و گوش و بدنم را صحیح و سالم گردانیدی و نیروئی بمن دادی تا بروم بسوی درختی که من آن را با دست خویش ننشانده ام و با قوت و نیروی خودم نگاشته ام و در حفظ و نگهداری آن اهتمامی بکار نبرده ام . پس آنرا روزی من قرار دادی و در بریدن و برداشتن آن بمن یاری کردی و مشتری بمن فرستادی که آنرا از من بخرید و از بهای آن گندمی خریدم که من آنرا زراعت نکرده بودم و در تحصیل آن زحمت نکشیده بودم و سنگ را بر من مسخر کردی تا آرد کند و آتش را بر من مسخر کردی تا آنرا بپزم و برایم قوت و میل خوردن عطا کردی تا آنرا بخورم تا قوت و توانائی پیدا کنم بر طاعت تو.

پس مرتر است حمد و سپاسی تا خشنود باشی . پس با

ص: 123

صدای بلند گریه کرد . و داود به پسرش سلیمان گفت : پسر جان سزاوار است بر این این بندۂ شکر گزار را که دارای این چنین مقام بزرگان در بهشت باشد و من هرگز ندیدم بنده ای را که شکرش بیش از این شخص باشد .

جوف الغمامة قد اختطف الثلاثة النفر و بقی الرجل مرعو با یعجب بما نزل بالقوم ولایدری ما السبب فرجع الی المدینة فلقی یوشع بن نون ناخبره الخبر و مارأی و ماسمع فقال یوشع بن نون أما علمت أن الله سخظ علیهم بعد ان کان عنهم راضیاً وذلک بفعلهم بک.

قال : و ما فعلهم بی ؟ فحدثه یوشع . فقال الرجل فانا اجعلهم فی حلوا عفو عنهم . قال : لو کان هذا قبل لنفعهم واما الساعة فلا . عسی ان ینفعهم من بعد . .

محمد بن سنان گوید : نزد امام رضا (علیه السلام) بودم بمن فرمود: ای محمد در زمان بنی اسرائیل چهار نفر مؤمن بودند یکی از آنها نزد سه نفر دیگر رفت که در خانۀ یکی از آنها برای مناظره میان خودشان گرد آمده بودند در خانه را کوبید . پس غلام خارج شد و از او پرسید آقایت کجا است؟ گفت در خانه نیست.

آن مرد برگشت و غلام نیز نزد آقای خودش بدرون خانه رفت .

آقایش از او پرسید که بود که دررا کوبید؟ گفت فلانی و من در پاسخش گفتم که شما در خانه نیستید. آقایش خاموش شد .

و غلام خود را در برابر این کار ملامت و سرزنش نکرد و هیچکدام از آن سه نفر هم از برگشتن آن مؤمن از در خانه غمگین نشدند و بگفتگوئی که داشتند باز روی آوردند . چون فردا شد بامداد آن مؤمن آنها را

ص: 125

قصد کرد و آنها رسید در حالیکه با هم بیرون شده بودند تا بکشتزاری که یکی از آنها داشت بروند. پس بآنها سلام کرد و بآنها گفت : من هم با شما بیایم گفتند آری و از آن مرد راجع بکار دیروز عذر خواهی کردند . و آن مرد محتاج و ضعف الحال بود و در بین راه ابری بر آنها سایه افکند گمان کردند که دنبالش باران است و شتافتد که زودتر بمقصد برسند . چون آن ابر بالای سر شان استوار گردید ناگاه از میان ابر یک منادی ندا کرد ای آنش اینان را بگیر و منم جبرئیل فرستادۀ خدا پس آتشتی از میان ابر برخاست و آن سه نفر را در ربود و آن مؤمن وحشت زده بجا ماند و در شگفت بود از آنچه بر سر همراهانش فرود آمد . و سبب آنرا نمیدانست تا اینکه بشهر برگشت . و یوشع بن نون وصی موسی (علیه السلام) را ملاقات کرد و آنچه را که دیده و شنیده بود باو خبر داد یوشع فرمود : آیا نمیدانیکه خداوند بر آنها خشم کرد بعد از آنکه از آنها خشنود بود و این خشم برای کاری بود که در بارۀ تو انجام دادند . پرسید با من چه کار کردند

ص: 126

یوشع کار آنها را باو باز گفت . او گفت من آنها را حلال کردم و از آنها در گذشتم . فرمود اگر این پیش از نزول عذاب بود فایده میداد . اما اکنون سودی ندارد و شاید بعد از این برای آنها سودمند افتد .

نوشیدن از او شیر خواست شتر چران گفت : آنچه در پستان شتران است صبحانه قبیله است و آنچه در ظرفها است از برای شام آنها است .

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود بار خدایا مال و اولادش را فراوان کن . پس بگوسفند چرانی گذر کرد و از او شیری برای نوشیدن خواست . او آنچه در پستان گوسفندان بود دوشید و آنچه را هم که در کاسه او بود در کاسۀ رسول خدا ربخت . و گوسفندی نیز نزد آنحضرت فرستاد و گفت : این نزد ما بود و اگر دوست داری زیادتر کنیم زیادتر بدهیم . رسول خدا فرمود . بار خدایا باندازۀ کفایت باو روزی بده . یکی از یاران آنحضرت عرض کرد : یا رسول الله برای آنکه حاجت ترا رد کرد دعائی کردی که همه ما آنرا دوست داریم و برای آنکه حاجت ترا بر آورد دعائی کردی که همه ما آنرا دوست نداریم.

رسول خدا فرمود : براستی آنچه کم باشد، و کفایت کند بهتر است از آنچه زیاد باشد و از حق باز دارد . بار خدایا به محمد و آل محمد بانداره کفایت روزی عطا فرما .

ص: 128

کرد نه . فرمود : آیا ترسیدی جامہ تورا کثیف و چرکین کند . عرض کرد : نه. فرمود : پس چه چیز ترا وادار به باین کار کرد ؟ عرض کرد: یا رسول الله مرا همنشینی است که برایم هر زشتی را آرایش می دهد و هر خوبی را برایم زشت می نماید و من نیمی از دارائی ام را باو دادم .

رسول خدا بان مرد فقیر فرمود : آیا قبول می کنی ؟ عرض کرد نه . آن مرد گفت : برای چه. پاسخ داد که میترسم آنچه در دلت در آمده است در دل من نیز وارد آید .

رجل فقال : یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) ما بالنا نکره الموت ولانحبه .

قال : فقال الحسن (علیه السلام) انکم اخربتم آخرتکم و عمرتم دنیاکم فانتم تکرهون النقلة من العمران الی الخراب و امام باقر (علیه السلام) فرمود . که امام حسن (علیه السلام) را دوستی بود بذله گو چند روز از رسیدن بخدمت حضرت درنگ کرد. تا روزی خدمتش رسید . آنحضرت فرمود چگونه صبح کردی ؟ عرض کرد ای فرزند رسول خدا صبح کردم بر خلاف آنچه خودم دوست دارم و بر خلاف آنچه خدا دوست میدارد و بر خلاف آنچه شیطان دوست میدارد حضرت خندید و فرمود : چگونه ؟ عرض کرد : چون خدا دوست دارد از او اطاعت کرده و نافرمانی برایش نکنم . اما من اینجور نیستم . و شیطان دوست دارد من بخدا نافرمانی کنم و اطاعتش ننمایم و من اینطور نیستم . و من خودم دوست دارم که زنده بمانم و نمیرم ولی این چنین نیستم . پس مردی بپا خاست و از حضرت پرسید که چرا ما مرگ را دوست نداریم. حضرت فرمود: زیرا شما آخرت خودتان را خراب کردید و دنیای خود

ص: 131

را آباد نمودید. پس دوست ندارید که از آبادی بویرانی منتقل شوید .

* شرح از جمله ادله بر امامت همانطوریکه شیعه می گوید نص رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است بامامت و خلافت امامان دوازده گانه و اینکه امامت منحصراً در آن دوازده نفر باقی است . و روایاتی که از طریق اهل سنت و شیعه در این زمینه وارد شده است فوق حد تواتر است . بنابراین دلالت آنها بر مطلوب جای هیچگونه شبهه و تردید نیست.

و علامه سید هاشم بحرانی در این باب کتابی نوشته است بنام « الانصاف فی النص علی الأئمة الاثنی عشر من آل محمد (صلی الله علیه و آله) الاشراف » که در مقدمۀ آن می فرماید . «چنین گوید : بندۀ نیازمند بدرگاه خدای بی نیاز هاشم بن سلیمان بن اسماعیل بن عبدالجواد حسینی بحرانی که من در این کتاب بیش از سیصد حدیث آوردم که مشتمل است بر نص بامامت امامان اطهار دوازده گانه که از رجال شیعه و سنی با سند احادیث بجز کمی از آنها که مرسل است از مشایخ معتبر نقل شده است و بزرگان

ص: 133

علما آنها را در کتابهای خودشان آورده اند . و من زیاده از آنچه را که از احادیث در اینجا آوردم باحادیث دیگری نیز دست یافتم. اما روی اینکه سخن بدرازا نکشد از ذکر آنها خودداری کردم . و در همین مقدار که اینجا آوردم برای هر عاقل سعید ورشید کفایت است .... » و در این کتاب (326) حدیث از کتب شیعه و چهل حدیث نیز از طریق اهل تسنن از کتابهایشان نقل می نماید.

و در کتاب دیگرش «غایة المرام » (58) حدیث از طریق اهل تسنن نقل میکند .

و در کتاب « الانصاف» چون از ذکر احادیث اهل سنت فارغ میشود چنین می فرماید .

شیخ طبرسی پس از نقل این احادیث فرموده است : این بود پارۀ از اخبار از طریق مخالفین و روایات آنها دربارۀ نص بر عدد امامان دوازده گانه (علیه السلام) و همینکه گروه مخالف ما آنها را مانند شیعه امامیه نقل کرده اند و منکر مضمون آن نشده اند این خود بهترین دلیل است که خدای تعالی ایشانرا مسخر در نقل آنها کرده تا حجت

ص: 134

خود را برای آنها اقامه کرده و اعلاء کلمه اش را فرموده باشد . و این نیست مگر کاری خارق العاده « معجزه » و بیرون از کارهای شادی و قادر نشود بر وی جز خدای تعالی که سختی را آسان کند و قلب را دگرگون سازد و هر مشکلی را آسان نماید و او بر هر چیز قادر و تواناست.

پایان کلام طبرسی .

تمام شد جلد دوم کتاب ( داستانهای راستین ) روز 18 شوال 1398 ه.ق و الحمد لله و الصلوة و السلام علی سیدنا محمد و آله مؤلف : سید ابوالحسن مولانا

ص: 135

جلیل میرزا حسین بن میرزا محمدتقی بن میرزاعلی محمد بن تقی نوری طبرسی متولد 18 شوال 1254 در قریه (بالو) از مضافات نورطبرستان ووفاتش در سال 1320 اتفاق افتاد و در جوار امیرالمؤمنین علیه السلام مدفون گردید .

«5» ب - اشاره به قرب الاسناد - تألیف ابو العباس عبدالله بن جعفر بن حسین (حسن) بن مالک بن جامع حمیری قمی و او از مشایخ کوفه حدیث اخذ کرد . و از ثقات اصحاب امام حسن عسکری است .

(6) مکا - اشاره به مکارم الاخلاق - تألیف رضی الدین حسین بن فضل طبرسی است که از فرزندان امین - الاسلام طبرسی صاحب مجمح البیان است . تاریخ تولد و و وفات او بدست نیامد .

«7» مشکاة الأنوار - تألیف أبو الفضل علی بن رضی الدین حسن بن فضل طبرسی از نویر ه های صاحب مجمع البیان و این کتاب چون تکمله ایست بکتاب پدرش ( مکارم الاخلاق ).

«8» مع - اشاره بمعانی الاخبار تألیف شیخ صدوق

ص: 137

ابو جعفر محمد بن علی بن موسی بن بابویه قمی. و در حدود سال 305 در اوایل سفارت حسین بن نوح نوبختی با دعای امام زمان عجل الله فرجه بدنیا آمد و در سال 381 در ری وفات یافت .

«9» ید - اشاره بکتاب توحید شیخ صدوق .

«10 » ارشاد القلوب. تألیف محدت جلیل حسن بن محمد دیلمی . تولد و وفاتش بدست نیامد و در سالهای 656 و 771 میزیسته است .

11» قب - اشاره به مناقب . تألیف شیخ بزرگوار محمد بن علی بن شهر آشوب سروی مازندرانی ووفانش شب جمعه 22 رمضان سال 588 و در بیرون شهر حلب در جبل جوشن نزدیکی محسن سقط امام حسین (علیه السلام) مدفون است. و نزدیک صد سال عمر کرد .

« 12 »ج - اشاره بکتاب احتجاج . تألیف احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی . تولد و وفانش معلوم نیست و او از مشایخ ابن شهر آشوب است .

« 13 » شا - اشاره به ارشاد- تألیف شیخ المشایخ

ص: 138

ابو عبد الله محمد بن محمد بن النعمان البغدادی ملقب به مفید و تولدش 21 ذی القعده سال 336 و وفاتش 3 رمضان در بغداد سال 413 . و علی بن الحسین موسوی معروف بسید مرتضی در میدان اشنان بروی نماز خواند . روز وفاتش چندان جمعیت زیادی بر نماز او حاضر شده و از مخالف و و موافق بروی گریه کردند که سابقه نداشت .

«14 » کشف - اشاره به کشف الغمة تألیف بهاء الدین ابو الحسن علی بن عیسی الاربلی ساکن بغداد . که مردی بود فاضل ثقة . محدث و ادیب و شاعر و جامع فضایل و کمالات و در سال 687 از تألیف کتاب مزبور فارغ گردید .

» 15 » ئل - اشاره به کتاب وسائل الشیعة تالیف محدث متبحر ورع ثقه محمد بن الحسن بن علی المشغری .

ولادت او در قریۀ مشغره شب جمعه 8 رجب 1033 و وفات او در 21 رمضان 1104 در مشهد رضوی که ساکن آنجا بود اتفاق افتاد و در صحن عتیق جنب مدرسه میرزا جعفر مدفون گردید .

ص: 139

«16«، کش۔ اشاره برجال کشی . تألیف ابوعمر و محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشی . ثقة عالم برجال و اخبار و او از شاگردان عیاشی صاحب تفسیر بوده است رجال کشی را شیخ الطایفه تهذیب نموده و مرتبش ساخته است ، و آنچه اکنون برجال کشی شهرت دارد کتاب اختیار الرجال شیخ طوسی است و اما خود رجال کشی معلوم نیست که در زمان ما موجود باشد .

«17 » م - اشاره است به تفسیر منسوب بامام حسن عسکری (علیه السلام) .

«18 » اعیان الشیعة - تألیف علامه فقیه ادیب سید محسن امین عاملی است که در 4 رجب سال 1371 ه ق وفات کرد .

«19» ف - اشاره به « تحف العقول » تألیف محدث جلیل حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی . و او معاصر صدوق بوده است و تاریخ ولادت و وفاتش معلوم نیست .

«20» » الانصاف - تألیف سید هاشم حرانی توبلی صاحب تفسیر برهان و کتاب معالم الزلفی و مدینة المعجزات

ص: 140

و غیرها است وفاتش سنة 1107 میباشد .

«21 » سن ۔ اشاره است به کتاب « المحاسن » تألیف احمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علی برقی . که منسوب است به ( برق رود ) که آنجا سکنی داشت .

واصل وی از کوفه است . ولادت او بین سالهای (194 و 200 ) و وفاتش بین سالهای ( 274 و 280 ) می باشد .

و او از اصحاب حضرت موسی بن جعفر و حضرت رضا و امام جواد علیهم السلام است .

«22 » قیه - اشاره به ( من لایحضره الفقیه ) تألیف شیخ صدوق که یکی از کتب اربعه است .

« 23 »ن - اشاره است به کتاب « عیون اخبار الرضا (علیه السلام) » تألیف شیخ صدوق.

« 24 » نهج - اشاره به کتاب « نهج البلاغه » که محمد بن الحسین الموسوی معروف به سید رضی آنراجمع آوری کرده است ولادت او سال ( 359 ) و وفانش سال (406 ) است .

«25» ع- اشاره است به کتاب علل الشرایع تألیف صدوق

ص: 141

«26 » فضائل الامام - تألیف معاصر جلیل شیخ محمد جواد مغنیه لبنانی متولد 1322 ه. ق « 27 » نبیه - اشاره است به کتاب «تنبیه الخواطر» تألیف امیرزاهد ابوالحسن ورام . و او از اولاد مالک اشتر است . وفاتش بسال (605 ) در شهر حله انفاق افتاد .

« 28 » مجموعه ورام - همان کتاب تنبیه الخواطر است .

« 29 » مجمع البحرین - تألیف شیخ جلیل فخرالدین طریحی نجفی است و نسب شریفش بشهید کربلا حبیب ابن مظاهر میرسد . ولادتش سال 979 و وفاتش سال 1087 و با 1089 و 1085 میباشد ، «30 » یر - اشاره است به ( بصائر الدرجات) تألیف محمد بن الحسن بن فروخ الصفار از بزرگان محدثین قم . و شیخ طوسی در رجال خود او را از اصحاب امام عسکری بشمار آورده است . وفاتش در سال (290) در قم واقع شده است .

ص: 142

« 31 » سفینه ( سفینة البحار ) تألیف محدث ورع شیخ عباس بن رضا القمی که در سال 1294 در قم متولد شده و در سال 1359 در نجف اشرف در گذشته است و در صحن مطهر علوی مدفون شد .

« 32 » اثبات الهداة - تألیف صاحب وسائل الشیعة محمد بن الحسن بن المشغری . و نسبش به شهید کربلا حر بن یزید ریاحی میرسد .

« 33 » ما اشاره است به «أمالی ابن الشیخ» حسن بن محمد بن الحسن طوسی .

پایان

ص: 143

12 - نماز خواندن حماد بن عیسی در حضورصادق (علیه السلام)

13 - زنی که قصد داشت ازدواج نکند

14 - گذر کردن پیغمبر (صلی الله علیه و آله) از کنار مردی که اختلال حواس داشت

15 - این گوشت پروار است

16- شکایت دارد زربی از پسرش بامام کاظم (علیه السلام)

17 - تأدیب اسحق بن عمار فرزندش را

18 - منتقل شدن امام کاظم (علیه السلام) از خانه اولی بخانۀ دیگر

19 - آشتی دادن مفضل بن عمر

20- گذر کردن امام کاظم (علیه السلام) از کار مردی روستائی بد منظر

21 - پیر مرد الهی که در سفر بیمار شد و ولایت را نمیشناخت

22 - پسرم را دشمن اسیر کرده

23 - نهی صادق (علیه السلام) کنیزان را که به پشت بام بالا نروند

ص: 145

24 - امام صادق (علیه السلام) غلامش بکاری میفرستد ولی او میخوابد

25 - مرد گمرکچی که از عبور امام صادق (علیه السلام) مانع میشود

26 - شفاعت امام رضا (علیه السلام) در بارۀ جلردی

27 - مردی از حاجیان که در مدینه همیانش را گم کرد

28 - حوالۀ داود رقی به عمویش هنگام حج

29 - مرد خراسانی که از رضا (علیه السلام) کمک خواست

30 - حارث همدانی از علی (علیه السلام) کمک خواست

31 - در سفر حج در هر منزلی گوسفندی ذبح میکرد

32 - ای اسحق زکوة مالت را چگونه میدهی؟

33 - حسین (علیه السلام) عمامۀ ولید را بگردنش پیچید

34 - کنیزی که گریه میکرد

35 - کنیزی که رشته از جامۀ پیغمبر (صلی الله علیه و آله) بر گرفت

36 - احسان موسی کاظم (علیه السلام) بمردی که او را اذیت

میکرد

ص: 146

37 - گذر کردن سلمان از کنار جوانی که بیهوش افتاده بود

38 - امام کاظم باستری سوار بود و از مروه حرکت میکرد

39 - شکایت زنی از شوهرش به علی (علیه السلام)

40 - همکاری رسول خدا در سفر با همراهان خود

41 - لباس علی (علیه السلام)

42 - ببازاررو و دکانی بگیر و از در دکان کنار مرو

43 - گم شدن استر امام باقر (علیه السلام) و حمد آنحضرت از پیدا شدنش

44 - اسودبن کثیر از احتیاج و جفای برادران به امام شکایت برد

45 - پیر مرد نصرانی نابینا که گدائی میکرد

46 - امام صادق (علیه السلام) کسی را اجیر کرد که از طرف اسمعیل فرزندش حج کند

47 - خردمند کسی است که خدا را یگانه شمرد

48 - گرامی داشتن نان

ص: 147

49 - شکایت همسر عثمان بن مظعون برسول خدا (صلی الله علیه و آله)

از شوهرش

50 - زیبائی صدای امام

51 - مرد اعرابی که برسول خدا (صلی الله علیه و آله) هدیه میآورد

52 - چرا مرگ را دوست ندارم

53 - پیغمبر نخواست که جنازه مرد یهودی وقت عبور بالای سرش قرار گیرد

54 - صادق (علیه السلام) در بستانش کار میکرد

55 - امام رضا (علیه السلام) مهمان را از اصلاح چراغ منع کرد

56 - امام رضا (علیه السلام) با غلامانش در یک سفره غذا میخورد

57 - پندی از امام

58 - امتناع عیسی بن اعین از دادن زکوة بمردی از شیعه

59 - سلمان رزق یکساله خودرا از عطایش فراهم میکرد

60 - مرد یهودی از عمر مسائلی پرسید و عمر او را به علی (علیه السلام) راهنمائی کرد .

ص: 148

12 - مردیکه از فقر بامام کاظم (علیه السلام) شکایت برد

13 - امام زین العابدین (علیه السلام) و خریدن سلامتی خود را در سفر

14 - مشورت مردی با اسحق بن عمار دربارۀ حج

15 - بدرقه کردن علی (علیه السلام) مرددمی را

16 - بر تو باد توجه بجوانان

17 - مهمانی سلمان ابوذر را

18 - وصله کردن علی (علیه السلام) کفش خود را

19 - اختلاف امت من رحمت است

20 - بوسیدن مردی از دو فرزند خود یکی را

21 - سخن امام حسین (علیه السلام) بعمر که از منبر پدرم پائین بیا

22 - اظهار محبت امام صادق (علیه السلام) با بعضی از فرزندانش از روی بی میلی

23 - دویدن و پای کوبی کدخدایان شهر انبار در مقابل علی(علیه السلام)

24 - آرد شدن ریگ بیابان از برای حضرت خلیل (علیه السلام)

ص: 150

25 - اراده کردن مردی که با کسانی نزاع داشت از نزاع دست بردارد

26 - نجاشی شاعر که در ماه رمضان شراب خورد

27 - عیادت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) سلمان را در مرضش

28 - منزلت بر تو تنگ است

29 - ای « عکاف » زن بگیر زن بگیر

30 - مردی از همسر صالحه اش بامام تعریف میکند

31 - استلام نکردن امام حجر اسود را در ازدحام

32 - استلام ( ام فروه ) حجر اسود را

33 - محمد بن شهاب که دچار تشویش شده بود

34 - امر امام صادق (علیه السلام) بغلامش که برای تجارت بمصر برود

35 - مردی گناهکارم و نمی توانم خود را از گناه بازدارم

36 - گردش علی (علیه السلام) بین صفهای مردگان جنگ بصره

37 - کسی که کسب را ترک کند دعاهائی از او

ص: 151

مستجاب نشود

28 - ترجیح دادن پیغمبر ((صلی الله علیه و آله)) مجلس علم را در مجلس دعا

39 - خواستن عقیل یکصاع گندم از علی (علیه السلام)

40 - علاء بن زیاد و عیادت علی (علیه السلام) او را

41 - چاک کردن امام عسکری پیراهن خودرادر مرگ پدر

42 - گذر کردن رسول خدا از کنار مصروعی

43 - تزویج جویبر با دختر زیاد بن لبید

44 - سلام کردن خضر (علیه السلام) حضرت علی (علیه السلام)

45 - پرواز دادن مرغ کار شیطانی است

46 - صبر خواستن در طواف از خدا

47 - خبردادن امام صادق از کار ناشایست مردجاروری

48 - دزدیدن مردی که به نیکی شهرت یافته بود دو عدد نان و دو عدد انار

49 - غلام خراسانی که باعث هدایت آقایش شد

50 - جهاد اکبر و جهاد اصغر

51 - علت تأخیر انداختن یعقوب (علیه السلام) استغفاررادر

ص: 152

بارۀ فرزندانش

52 - سوید بن غفله از زهد علی (علیه السلام) سخن میگوید

53 - کفران نعمت مردم ثرثار

54 - پرسش کابلی از امام زین العابدین (علیه السلام) از اوصیای رسول خدا

55 - داود رقی که از پیدا نکردن بدهکار خود میترسید

56 - قبول نشدن توبۀ مردی که از خود دینی ساخت

58 - مردی که بغلامش گفت ای پسر زن بدکاره

58 - نصرانی تازه مسلمان

59 - امام کاظم (علیه السلام) در زمین کشاورزی خود کار کن و با سرت بار بری نما و از مردم بی نیاز باش

60 - داود (علیه السلام) هرروززرهی میساخت

61 - محمد بن منکدر و امام باقر (علیه السلام)

62 - متی پدر حضرت یونس (علیه السلام)

64 - داستان چهار مؤمن بنی اسرائیل

63 - شیر خواستن رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از مرد شتر چران و از مرد گوسفند چران

ص: 153

65 - در محضر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) مرد فقیریکه پهلوی مرد توانگری نششت

66 - صبح کردم بخلاف آنچه من دوست دارم و آنچه خدا دوست دارد و آنچه شیطان دوست دارد

67 - پدرم فدای شما در امام پاکیزۀ نیکو کار

پایان

ص: 154

ص: 155

صفحه سطر غلط صحیح

47 13 تحفی تخفی

47 16 انحامتسة الخامسة

47 17 امام الامام

53 3 پروردگارانتان پروردگارتان

15 عبدالعزیز بن عبدالعزیز

54 6 ه ای وای

55 12 ضجبج ضجیج

56 15 ست دست

58 15 المومغین المومنین

59 19 فرمو فرمود

61 5 دردهم درهم و

67 9 فقالو فقالوا

68 قاحیبت قاحببت

70 15 سیس سپس

74 5 وا را

82 5 فلت قلت

86 11 نکلتک ثکلتک

86 16 المنکرة المنکر

89 17 فاهتدیت فاهتدیت

97 2 بگوش بکوش

ص: 157

صفحه سطر غلط صحیح

99 11 بتاخیو بتاخیر

110 15 خمسة اسهم خمسة اسهم ومنهم من له ستهءاسهم

111 13 ینضرف ینصرف

116 4 انی انی لا احسن ان اعمل بیدی و

117 1 عبید عبد

118 8-11 الحلال الحال

119 6 شیجی شیخی

119 19 اگر زاید است

124 3 بزرگن بزرگ

130 17 فقال فقام

138 6 محدت محدث

143 6 الحسن بن الحسن ابن علی

ص: 158