جمعه را دریابیم

مؤلف: ناصر باقری بیدهندی

ص: 2

ص: 3

جمعه را دریابیم

مؤلف: ناصر باقری بیدهندی

ناشر: انتشارات مسجد مقدّس جمکران

چاپ: اسوه

شمارگان: 5000 جلد

نوبت چاپ: اوّل / زمستان 1387

قیمت: 1000 تومان

شابک: 8 - 172 - 973 - 964 - 978

مرکز پخش: انتشارات مسجد مقدّس جمکران

تلفن و نمابر:

7253700 ، 7253340 - 0251

قم - صندق پستی: 617

ص: 4

استغفار و گناه زدایی··· 33

زمان مناسب اجابت دعا··· 36

آداب و اعمال شب جمعه··· 38

صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله··· 39

چگونه صلوات بفرستیم؟··· 40

اذکار··· 41

یاد خدا فرصتی است برای رشد و تعالی انسان··· 42

اهتمام در دعا و طلب مغفرت و عبادت··· 43

تأکید بر صدقه فراوان··· 45

تلاوت قرآن··· 47

خواندن نمازهای وارده··· 49

شب زنده داری··· 51

تلاوت قرآن پس از نماز شب··· 53

خواندن ادعیه وارده در این شب··· 54

خواندن دعای کمیل··· 57

دعا کردن در حق مؤمنان در غیاب آنها··· 60

ص: 6

دعا برای تعجیل فرج··· 62

زیارت مشاهد مشرفه اولیای خدا··· 63

هدیه به اموات··· 65

نحوه بخشیدن ثواب عبادت به مردگان··· 68

زیارت اهل قبور (به ویژه علما و شهداء)··· 69

طریقه سلام بر اهل قبور··· 73

تناول انار··· 75

اوّلین شب جمعه ماه رجب··· 76

اعمال روز جمعه··· 78

استحمام··· 78

غسل··· 78

دعای هنگام غسل جمعه··· 83

بهداشت و نظافت··· 84

سر را به خطمی بشوید··· 88

خوشبو شدن··· 89

پوشیدن بهترین لباس··· 92

ص: 7

صبح زود به مسجد برود··· 93

خواندن دعای ندبه··· 100

شرکت در نماز جمعه··· 102

ماهیت نماز جمعه··· 106

مسافرت قبل از نماز جمعه··· 108

درود بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام··· 110

کیفیت خاصه صلوات··· 112

اهتمام به واجبات و محرمات··· 115

خواندن زیارت امام زمان علیه السلام··· 116

زیارت سایر پیشوایان··· 117

نماز··· 118

نمازهای مستحبی··· 119

خواندن نماز جناب جعفر طیار علیه السلام··· 120

نماز اعرابی··· 123

دین آگاهی··· 126

خوشحال کردن خانواده··· 127

ص: 8

صدقه روز جمعه··· 129

نافله روز جمعه··· 132

تلاوت سوره قدر··· 133

خواندن دعای شریف سمات در عصر··· 134

خواندن دعای عشرات··· 134

خواندن دعای عهد حضرت ولی عصر علیه السلام··· 135

توجّه به امام زمان علیه السلام··· 136

استغفار در عصر جمعه··· 137

پرهیز از گناهان و فحشاء و منکرات··· 138

امور مکروهه در شب و روز جمعه··· 140

منابع و مأخذ··· 145

ص: 9

ص: 10

سپاس افزون از شمار، پروردگار جهانیان را

سزاست که جهان هستی را بیافرید و از میان آفریدگان آدمیان را به کرامت و فضیلت و دانش و خرد برگزید و برتری داد. بعض روزها را بر بعض دیگر شرافت بخشید و روز آدینه را بر سایر روزهای هفته.

همان خدای بزرگی که پیامبران را به عنوان هادیان راه و بیان اندیشه و کردار بین انسان ها برگزید. و از میان همه آن بزرگواران، حضرت محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله را به عنوان اشرف مخلوقات و اعظم موجودات و پیامبر خاتم، انتخاب کرد. و درود بر دودمانِ پاکش به ویژه امیرمؤمنان علیه السلام که او

ص: 11

را بر جمیع اوصیاء برگزید.

و بعد، به یقین می دانیم که خداوند بزرگ،

مهربان است و الطاف بی پایانش شامل بندگان. و از این همه لطف و مهربانی بوده که به آنان توفیق بندگی عطا فرموده و دلهای آنان را به انوار دین و تکالیف روشن نموده و برایشان وقت هایی مقرّر داشته که در آن اوقات به پیشگاه با عظمتش نزدیک شوند و کارهای نیک و شایسته را به جا بیاورند و خود را شایسته پاداش های عظیم کنند که در رستاخیز و به هنگام عرضه داشت اعمال به کارایشان آید.

در اسلام نیز اوقات فراوانی قرار داده شده که از جمله آنها شب قدر(1)، ده شب اوّل ذی الحجّه،(2) ایّام اللّه،(3) و لَیلَةُ الرَّغائب (اولین شب جمعه ماه رجب) و

ص: 12

آخرین روز و بهترین وقت ایام هفته «جمعه» است.

از نگاه اسلام جمعه روز بزرگ و سیّد روزها است. روزی که در میان ایام از برجستگی خاصی برخوردار است. مهتر ایام است و عید مسلمانان، مایه آسایش و امنیت عمومی است. روز عِتق و آزادی و روز عنایتهای ویژه خداوند و آمرزش گناهان است. روز نماز و خطبه و اجتماع و میعاد جماعت و صف های پی در پی است که عرفان و ایمان، سیاست و سیادت، تولّی و تبری، به اوج خود می رسد.روز بندگی و تزکیه و خود سازی و نظافت و طهارت است.

روز فراگیری مسائل دینی و نشر دانش و عیادت بیماران و رفت و آمد با همنوعان است.

روز گشایش درهای رحمت و بارش فیض ربّانی

ص: 13

و تردد هاتفان غیبی و حاملان اسرار الهی است. روز تجدید حیات انسانها و روز پرش و پرواز با بال «ذکر» است.

روزی است که پروردگار در آن روز، دعاها را مستجاب و گرفتاریها را برطرف و حوائج را برآورده و ارزش اعمال را چند برابر می گرداند.

روز دعا و زیارت و کارهای نیک و دلجویی مستمندان و دستگیری ناتوانان و اطعام بینوایان است.

روز بزرگ و مبارکی است که پروردگار سبحان این امّت را به آن مفتخر فرموده و آن را از امتیازات این امت قرار داده است. در قداست آدینه همین بس که خداوند سوره ای از سُور قرآن را سوره جمعه نام نهاده است.

ص: 14

جمعه، دفتری است پر از خاطره های شیرین و به یاد ماندنی؛ زیرا خدای سبحان پیامبر برگزیده خود حضرت آدم علیه السلام را در این روز آفرید و طبق نقل هایی ولادت با سعادت رسول خدا و شماری از اوصیایش علیهم السلام در روز جمعه بود و... .

جمعه عید صالحان وارسته و عید اهل طاعت و عبادت است.

از مجموع احادیث و سیره پیشوایان ظاهر می شود که شارع مقدس، جمعه را شعاری برای

مسلمانان و علامتی برای اسلام قرار داده است و امّت اسلام را به اعمال شایسته تشویق نموده، تا به این وسیله به مقام قُرب الهی برسند و از آتش دوزخ خود را دور سازند.

و این ویژگی ها و زیبایی ها که در آینه جمعه

ص: 15

انعکاس یافته، می طلبد که این نفحات رحمانی، و برکات آسمانی را شناخته و این لحظه های عرفانی را دریافته، و تا ابر فرصت از آسمان روز جمعه نرفته است، دقایق این روز را غنیمت بشماریم، و نسبت به عبادت و بندگی خدا در آن اهتمام داشته باشیم و کدورتهای یک هفته و آلودگی های آن را با دعا و توسل و زیارت برطرف سازیم.

برای پاسداشت روزهای مهم، با تعطیلی آن روز، بهتر می توان به برنامه های ویژه و تهذیب ضمیر پرداخت، و از ودایع و ذخائر باقی مانده از ائمه علیهم السلام بهره مند شد.

فرصت ها را باید غنیمت شمرد

آدمی همواره در پی تأمین سعادت خویش است و برای رسیدن به آن به هر تلاشی دست می زند. یکی از مهم ترین عوامل تکامل و سعادت انسان، غنیمت

ص: 16

شمردن فرصت ها است.

به عبارت دیگر، غنیمت شمردن فرصت های مکانی و زمانی در روند تکامل و کامیابی انسان نقش بسزایی دارند زیرا الطاف و نفحات خالق هستی در برخی مکانها و زمانها بیشتر است.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای با عزّت و جلال از روزها، روز جمعه را اختیار فرمود و از ماهها، ماه رمضان و از شبها شب قدر را.

قرآن مجید مردم را به زمانهایی چون شب قدر، ده شب اوّل ماه ذی حجّه و ایام اللّه توجّه می دهد تا با بهره گیری از این فرصت های طلایی خود را شایسته پاداش عظیم حق کنند.

به همین دلیل، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به اهل دل چنین توصیه می کند:

«اِنَّ للّه ِ فی ایّام دَهْرکُمْ نَفَحاتٌ، اَلا فَتَعرضوا لها.»

ص: 17

«گاه از سوی خداوند نسیم های رحمتی به سوی شما می وزد، زنهار که خود را در برابر این نسیم ها قرار دهید و از آنها بهره جویید».(1)

برای پیشرفت معنوی انسان یک فرصت بی نظیر محسوب می شوند و چون فرصت ها مانند گذشتن ابر می گذرند اگر انسان متوجه نباشد تا از این فرصت های گرانبها حداکثر استفاده را ببرد.

وقتی عمرش بسر آمد افسوس و پشیمانی گریبانگیرش می شود. یکی از فرصت های زرّین، جمعه است که با آداب خاصّ خویش، این امکان را به مؤمنان می دهد تا کاستی ها را جبران نمایند و باانجام اعمال آن خویش را شایسته بهشت

ص: 18

جاودان نمایند و از عذاب الهی رهایی یابند.و استفاده کامل از این روز با عظمت، بستگی به آگاهی کامل نسبت به احکام و اعمال آن دارد.

بنابراین وظیفه مسلمانان است که نسبت به اعمال و احکام جمعه شناخت کافی داشته باشند و سپس دامن همّت به کمر زنند و از فرصت طلاییِ روز با عظمت جمعه برای خانه ابدی و برای آخرت، ره توشه ای بردارند تا در جهان بعدی انگشت حسرت به دندان نگیرند.

***

انسان تنها از رهگذر پیروی و اطاعت کامل از فرامین الهی می تواند، رضای الهی را جلب نموده و استحقاق رحمت و نعمات الهی را پیدا کند.

لذا توجّه بیشتر به امور معنوی و استحکام

ص: 19

روابط خلق با خالق هستی انگیزه اصلی کسانی است که درباره اعمال و آداب جمعه قلم زده اند.

2 - مکلّف خود باید بنگرد تاچه اندازه استعداد

و زمینه حضور در این وادی ملکوت را دارد که گاه به اقبال دل و نشاط، به اعمال عبادی مستحب بپردازد.

از خداوند متعال خواستار است که این نیّت مرا در نگاشتن هر حرفی که بر روی کاغذ آورده ام و در هر سطری که نوشته ام و در بیان هر چه به آن دعوت نموده ام برای ذات مقدس خود خالص گرداند و این کوشش اندک را به لطف خود بپذیرد، و توفیق درک فضیلت جمعه را عطا فرماید و حظّ ما را نیز از اعمال و مستحبات روز آدینه فزونی بخشد. امیدوار است علاقه مندان به ویژه جوانان فهیم و دین باور که در آوان زندگی عبادی خویش هستند و نیز اولیاء گرامی آنان با مطالعه این مجموعه، ارتباط محکم و پویاتری با خداوند متعال برقرار نمایند و با اداء فرائض و سنن اسلامی مراتب اطاعت و فرمانبرداری

ص: 21

خویش را به پیشگاه ایزد توانا ابراز دارند.

در پایان از خوانندگان اهل نظر، چشم انتظار انتقادهای مفید هستیم.

از جمله:

الف) مردی به امام باقر علیه السلام عرض کرد: چگونه جمعه نامیده شد؟

حضرت فرمود: برای اینکه خدای با عزّت و جلال آفریدگان خود را در آن روز برای ولایت محمّد صلی الله علیه و آله و وصی او در میثاق جمع نمود و آن روز را جمعه نامید. برای اینکه خلق خود را در آن روز جمع کرد.(1)

ب) به سبب تجمّع مردم در این روز برای نماز و عبادت، جمعه نامیده شده است.(2)

ج) گویند خالق متعال آفرینش موجودات را در این روز به پایان رساند، آنگاه همه آنها را در این روز گردهم آورد.

ص: 24

د) چون خداوند در این روزگار پیامبر اسلام را سامان داد لذا جمعه نامیده شد.

ه ) از سلمان روایت است که چون خداوند در این روز آدم و حوّا را جمع کرد، جمعه نامیده شد.(1)

روزها نامیده اند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «یَومُ الْجُمْعَةِ سیِّد الأیّامِ، و اَعْظَمُ عِنْداللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ یَوْمِ الاضْحی و یَومِ الْفِطْرِ.»

روز جمعه مهتر روزهاست و درنزد خداوند با عزّت و جلال، از روز (عید) قربان و روز فطر برتر است.(1)

«وَرُوِیَ اَنَّهُ مَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ فِی یَوْمٍ اَفْضَلُ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ».(2)

خورشید بر روزی با فضیلت تر از جمعه، نتابیده است.

شداد بن اوس قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله: اِنَّ مِنْ اَفضَلِ اَیّامِکُم یومَ الجُمْعَةِ(3)...

ص: 27

همانا از جمله گرامی ترین روزها بریا شما، روز جمعه است.

امام صادق علیه السلام فرمود: «اِنّ للّه ِِ کرامةً فِی عِبَادِهِ الْمُؤْمِنینَ فِی کُلّ یَوْم جُمُعَة».(1)

در هر روز آدینه خدا را بر بندگان با ایمانش کرامتی است.

مضاعف می گردد.

از امام باقر علیه السلام روایت است که فرمود: در روز جمعه، ثواب کار خوب و بد چند برابر می شود.(1)

کند. یهودیان نیز خود را از شب برای انجام آداب روز شنبه آماده می کردند. گویند: امام موسی بن جعفر علیه السلام در روز پنج شنبه برای جمعه آماده می شد.(1)

امیرمؤمنان علیه السلامفرمود: کسی روز پنج شنبه دوا میل نکند. علّت را پرسیدند، فرمود: برای این که در هنگام انجام اعمال روز جمعه دچار ضعف نشود.(2).

امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمود: سوگند به خدا خبردار شدم که یاران رسول خدا صلی الله علیه و سلم از روز پنج شنبه خود را برای جمعه آماده می کردند، زیرا فرصت جمعه برای مسلمانان فرصتی محدود است.(3)

ص: 32

بعضی از فرشتگان گفته اند: به درستی که برای خداوند فضل و بخششی سوای روزی بندگان است که از آن فضل نمی بخشد مگر به کسی که در شام پنج شنبه و روز جمعه از خداوند درخواست نماید. بعضی برای به دست آوردن فضیلت جمعه شب را در مسجد جامع می خوابیدند.

«اَسْتغْفِرُ اللّه َ لا اِله الاّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوم، و اَتوبُ الیه توبةَ عبدٍ خاضعٍ مسکینٍ، مُسْتَکِینٍ لا یَسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ صَرفا و لا عدلاً، و لا نَفْعا و لا ضَرّا، و لا حیوةً و لا مَوْتا و لا نُشُورا، و صلّی اللّه عَلی مُحمدٍ و عِترته الطّیبین الطّاهرین الاخیار الاَبرار، و سلّم تسلیما.»(1)

همچنین در سحرگاه شب جمعه نیز استغفار کند که حضرت یعقوب آن را برگزید(2)

وقتی که فرزندانش از خطای خود پشیمان شدند و پس از اظهار ندامت از پدر خواستند برای آنان طلب آمرزش کند.

استغفار از الطاف الهی است. روزنه امیدی است

ص: 34

که خداوند برای طالبان به بازگشت به سوی حق باز گذاشته است و برهمین اساس یأس را از گناهان کبیره شمرده است.

***

ص: 35

علامه مجلسی رحمه الله می فرماید:

«در روز جمعه ساعتی است که هر مسلمانی در آن ساعت از خدا چیزی طلب نماید البته به او عطا فرماید و آن وقتی است که نصف قرص آفتاب فرو رود، و خود حضرت فاطمه علیهاالسلام می فرمود که بر بلندی روند چون نضف آفتاب غروب کند او را اعلام نمایند که دعا نماید.»(1)

دخت گرامی رسول اکرم از پدرش روایت کرده

که حضرت فرمود: در جمعه ساعتی است که هر خواسته فرد نیکویی در آن وقت به اجابت می رسد.

سوال کرد : کدام ساعت است ؟

فرمود: هنگامی که نصف قرص خورشید در افق پنهان شود.

ص: 37

از آن پس حضرت فاطمه علیهاالسلام در این ساعات از غروب روز جمعه دست به دعا بر می داشت و حتی شخصی بر بام می فرستاد تا از پدید آمدن این حالت او را با خبر سازد تا دعا کند.

نقره گون فرود می آیند و تا شب شنبه جز صلوات و درود بر محمد صلی الله علیه و آله و آل او ننویسند.

ذکر شریف صلوات علاوه بر فوائد بسیار که از جمله آنها محو گناهان، اجابت دعا، رضایت پروردگار سبحان و... است، نوعی تشکر و قدردانی از زحمات فوق العاده پیامبر گرامی است. و قدردانی هر مسلمان از نعمت «هدایت» و «ابلاغ پیامبر الهی» که از بزرگترین نعمت های خداوندی است لازم است.

«یا ربّ صَلّ و سَلِّم دائماً ابداً عَلی حَبِیبِک خَیر الْخَلقِ کُلّهم»

فراوانی از طریق شیعه و سنی در این رابطه وارد شده و حتی پیامبر صلی الله علیه و آله نهی فرموده اند که بر او صلوات

فرستاده نشود، اما بر آل او فرستاده شود و باید به صورت کامل صلوات را ادا کرد.(1) فراوانی از طریق شیعه و سنی در این رابطه وارد شده و حتی پیامبر صلی الله علیه و آله نهی فرموده اند که بر او صلوات فرستاده نشود، اما بر آل او فرستاده شود و باید به صورت کامل صلوات را ادا کرد.(2)

بارالها گرامی ترین درودها و افزون ترین برکات خود و درود و تهنیت ما را بر منبع رحمت و مفتاح برکت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و آل او برسان. «و صَلِّ وَ سَلِّم وَ زِدْ وَ بَارِکْ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد کَما بَارَکْتَ عَلی اِبْرَاهِیم و آل ابراهیم إِنَّکَ حَمِید مَجِید وَ سَمِیع مُجِیب.»

از شیوه های تربیتی اسلام است که دلها را آرام، قلبها را شفا، سینه ها را صیقل و عقلها را نورانیّت می بخشد و به عمر انسان ارزش و برکت می دهد.

یکی از اعمالی که باید مورد توجّه قرار گیرد ذکر به قلب و ذکر به لسان و تکرار اذکار شریفه زیر است:

«سُبْحَانَ اللّه وَ الْحَمْدُ للّه ِِ وَ لا اِلهَ إلاَّ اللّه ُ وَاللّه ُ اکبر» که سبب لطف ویژه پروردگار است.

کر و یاد خدا، دل را جلا می دهد(1)

و صفا می بخشد و آن را آماده تجلّیات الهی قرار می دهد.(2)

باید انسان به گونه ای برنامه ریزی کند که ذکر خداوند بر تمام زندگیش سایه افکند. این امر به یکباره رخ نمی دهد، هر جمعه و همیشه باید بدان ممارست کرد.

از امام باقر علیه السلام روایت است که خداوند متعال، در هر شب جمعه از فوق عرش خود از آغاز تا پایان شب ندا می دهد که: آیا بنده مؤمنی برای دین یا دنیای خود پیش از فجر مرا می خواند، تا او را اجابت کنم؟

آیا بنده مؤمنی هست که پیش از طلوع فجر از گناهانش توبه کند تا توبه او را بپذیرم و گناهانش را بیامرزم.

و آیا بنده مؤمنی هست که رزق مقدّرش تنگ باشد و پیش از طلوع فجر از من زیاد شدن آن را بخواهد و من آن را افزایش دهم.

آیا بنده مؤمن بیماری نیست که قبل از طلوع فجر خواهان شفا باشد تا او را بهبودی بخشم، و آیا بنده مؤمن در بندی که غمگین است نیست تا پیش از طلوع فجر از من آزادی بخواهد؟

ص: 44

و آیا بنده مظلومی هست که پیش از طلوع فجر از من یاری بطلبد تا او را یاری رسانم.

آنگاه حضرت باقر علیه السلام فرمود: این ندا ادامه دارد تا صبح طالع شود.(1).

تلاوت سوره جمعه در نماز مغرب و عشا در رکعت اوّل و سوره مبارکه «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلی»(2).

در رکعت دوم عشاء.

یکی از برنامه های شب آدینه، صدقه دادن به فقرا و انفاق به نیازمندان است که از نظر پاداش معادل هزار برابر روزهای دیگر است. و موجب رضایت خداوند منّان و نزول برکات و رحمتهای حق تعالی و زنده کردن روش پیامبر و مانع پیشامدهای ناگوار و مرگ های ناگهانی است و در آخرت گناهان بزرگ را می زداید و حسابرسی قیامت را آسان می کند.

صدقات در یک تقسیم بندی دو نوع است، واجب و مستحب. آن چه در این جا مورد نظر است صدقات مستحب است.(1).

ص: 46

امام صادق علیه السلام فرمود:«الصَّدَقَةُ لَیْلةُ الْجُمُعَةِ و یَوْمها

بِأَلْفٍ.»

صدقه در شب جمعه و روز آن هزار برابر اوقات دیگر حسنه دارد.(1)

عالم عارف ابن فهد حلی رحمه الله برای صدقه پنج قسم بیان کرده است:

صدقه در مال، در جاه، در عقل، در زبان، در علم.(2).

صدقه باید برحسب امکانات صدقه دهنده و مناسب با پای بندی گیرنده به دین و حالت وی تعیین شود.

می توانید از آیات قرآن را بخوانید.)

براساس این فرمان الهی خواندن قرآن و تدبّر در آن و عمل کردن به دستوراتش در تمام سال، یکی از برنامه های بزرگ هر فرد مسلمان متعهد و مسئول می باشد و در بعضی از مواقع مانند رمضان و جمعه بیشتر بدان پرداخته می شود.

در شب جمعه، خواندن سوره های زیر - که برای هر یک از آنها فواید و ثواب بسیاری است - توصیه شده است:

سوره های کهف، بنی اسرائیل، مؤمنون، احقاف،

الم سجده، ص، واقعه، جمعه، اعلی، و طسین، جمعه، طور. و اگر فرصت ندارد سوره های کهف، واقعه، الم سجده و ص را قرائت نماید.

در حالی که خواندن و تلاوت قرآن، ثواب

ص: 48

فراوانی دارد و مایه روحانیّت دل است لکن به طور قطع هدف نهایی از تلاوت تدبّر و عمل است.

بسیار به جاست به هنگام قرائت قرآن توجّه به عظمت متکلم داشته باشد و بداند که با کلام چه کسی روبروست، و با نزول قرآن چه عنایت و لطفی به او شده است و آداب ظاهری و باطنی تلاوت را رعایت کند و تلاوتی باترتیل که نشانه تدبّر در معانی قرآن و ره توشه گرفتن از مفاهیم بلند آن است داشته باشد. هنگام خواندن آیات وعده رحمت، درخواست بخشش و مغفرت کند، و در آیات عذاب و وعید، از خدای بخشنده پناه بخواهد.

نیز زیباترین تبلور حدیث قرب نوافل در شب و روز جمعه است.

شمار نمازها زیاد است از جمله:

1 - بین نماز مغرب و عشاء دوازده رکعت نماز

بخواند و در هر رکعت از آن پس از فاتحه الکتاب چهل مرتبه قل هو اللّه احد.

2 - خواندن دو رکعت نماز در هر رکعت بعد از حمد خواندن پانزده مرتبه سوره ی زلزال. روایت شده که هر که این نماز را بجا آورد ایمن کند خدا او را از عذاب قبر و از هولهای روز قیامت.

3 - نماز حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام.

و سفارش شده که نماز یومیه را در شب جمعه با سوره جمعه و «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الاَْعْلی» و در نماز ظهر آن سوره جمعه و منافقین خوانده شود.

ص: 50

از امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود: کسی که در شب جمعه نماز مغرب، چهار رکعت نافله

مغرب را بخواند و در آخرین سجده از نوافل هفت مرتبه بگوید:

«اللّهمَّ انّی اسألکَ بِوجْهکَ الکریم و اسْمِکَ الْعَظِیم، اَنْ تُصَلِیَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اَنْ تَغْفِرلی ذَنْبِی الْعَظِیم.»

سر از سجده برنمی دارد مگر این که گناهانش بخشوده می شود.(1)

در صورت امکان با شب نشینان زنده دل به شب زنده داری بپردازد، و گرنه به هر مقدار که توان و نشاط دارد، زیرا قرآن کریم یکی از اوصاف متقین را شب زنده داری و سحر خیزی می داند.

«کَانُوا قَلِیلاً مِنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ و بِالاَْسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُون.»(1)

«پرهیزکاران از شب اندکی را خواب می کردند و سحرگاهان از درگاه خدا طلب آمرزش و مغفرت می کنند».

بیداری و عبادت در آخر شب از فضیلت زیادی برخوردار است. و اهل معنا آن گاه که شب جمعه از راه می رسد کمر همّت می بندند و آن را غنیمت شمرند.

ص: 52

شب گشت، که عاشقان به شب راز کنند

برگرد سرای دوست، پرواز کنند

عبادت و راز و نیاز با معبود آن هم در دل شب برای مؤمنان لذتی فوق لذات و حلاوتی خاص دارد.

البته باید متوجّه بود که از این طریق دچار عُجب و برتر دیدن خود از دیگران نشود.

صَنَعْتُ، اَبُوءُ بِنِعْمَتَکَ و اَبُوءُ بِذَنْبِی، فَاغْفِرلی اِنّه لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلاّ اَنْت.»

از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده اند: کسی که دعای فوق را در شب یا روز جمعه بخواند اگر در این شب یا روز بمیرد داخل بهشت خواهد شد.(1)

ج: دعای زیر را بخواند که طبق نقل مرحوم کفعمی و شیخ الطائفه (طوسی) و سید ابن طاووس در شبهای جمعه و روزهای آن در شب عرفه و روز آن وارد شده: «اللهمَّ مَن تَعَبّأ و تَهَیَّأ واَعَدَّ واسْتَعَدَّ لِوِفادَةٍ إِلی مَخْلوقٍ رَجآءَ رِفْدِهِ، وَ طَلَبَ نائِلِهِ و جَائِزَتِهِ، فَالَیکَ یا رَبِّ تَعْبِیَتِّی و اسْتِعْدادِی، رَجاءَ عَفْوِکَ، وَ طَلَبَ نائِلِکَ و جایِزَتِکَ، فلا تُخَیِّب دُعائی، یا مَنْ لایَخِیبُ عَلیه سائِلٌ، وَ لا لِوِفادَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوتُهُ.

اَتَیْتُکَ مُقِرّاً عَلی نَفْسِی بالاِسائَةِ و الظُّلمِ مُعْتَرفاً بِاَنْ لا

ص: 55

حُجَّةَ لِی و لا عُذْرَ، اَتَیْتُکَ اَرْجُو عَظِیمَ عَفَوکَ الذی عَفَوْتَ به عَنِ الخاطِئِینَ، فَلم یَمْنَعَکَ طولُ عُکُوفِهِمْ عَلی عَظِیمِ الْجُرْم اَنْ عُدْتُ عَلَیْهِم بِالرَّحْمَةِ.

فَیا مَنْ رَحمَتُهُ واسعةٌ، و عَفْوُهُ عَظِیمٌ، یا عَظیمُ یا عَظیمُ یا عَظیم، لا یُرَدُّ غَضَبَکَ الّا حِلمُکَ، و لا یُنْجِی مِنْ سَخَطِکَ الّا التَّضَرُّعُ اِلیکَ، فَهَبْ لِی یا اِلهِی فَرَجاً بالقدرةِ الّتی تُحْیِی بها مَیْتَ البِلادِ، و لا تُهْلکنی غَمّاً حتّی تَستَجیبَ لی، و تُعَرِّفْنِی الأجابةَ فِی دُعَائِی، و اَذِقْنِی طَعْمَ العافیةَ اِلی مُنْتَهَی اَجَلِی، و لا تُشْمِتْ بِی عَدوّی، و لا تُسلِّطُه عَلَیّ، و لا تُمَکِّنه مِنْ عُنُقی.

اَللّهُمَّ اِنْ وَضَعْتَنِی فَمَنْ ذَالَّذِی یَرْفَعُنی، و اِنْ رَفَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَضَعُنی، و انِ اَهْلَکتَنی فَمَنْ ذَا الّذی یَعرِضُ لکَ فِی عَبْدِکَ، اَوْ یَسْئَلکَ عَنْ اَمْرهِ، و قَد عَلِمتُ اَنّه لَیْسَ فی حُکْمِکَ ظُلمٌ، و لا فی نَقِمَتکَ عَجَلةٌ، و اِنّما یَعْجَلُ مَنْ یَخافُ الْفَوتَ، و انّما یَحْتاجُ الی الظُّلمِ الضَّعیفُ، و قَد

ص: 56

تَعالَیْتَ یا الهی مِنْ ذلِکَ عُلُوّاً کبیرا.

اللّهُمَّ اِنِّی اَعُوذُ بِکَ فَاَعِذْنِی، وَ اَسْتَجِیرُ بِکَ فَاَجِرْنِی، و اسْتَرْزِقُکَ فَارزُقْنِی، واَتَوکَّلَ عَلَیکَ فَاکْفِنِی، وَ اَسْتَنصُرکَ عَلی عَدوِّی فَانْصُرْنی، و اَسْتَعینُ بک فَاَعِنّی، و اَسْتَغْفِرُکَ یَا اِلهِی فَاغْفِرْ لِی، آمینَ آمینَ آمینَ.(1)

د: و بخواند دعای: اَللّهُمَّ یَا شَاهِدَ کُلِّ نَجْوی که در شب عَرَفه خوانده می شود:

نیز دعاهای فراوان دیگر با مضمامین عالی که در کتب ادعیه ثبت شده است.

دعاهایی است که برای آن آثار ارزشمند فراوانی نقل کرده اند.

علامه عالی قدر مجلسی (ره) فرموده است: از جمله بهترین دعاها دعای حضرت خِضر علیه السلام است

که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام آن را به کمیل (بن زیاد نخعی) -که از خواصّ اصحاب آن حضرت است- تعلیم(1)

فرموده. این دعا در شب های نیمه شعبان و در هر شب جمعه خوانده می شود. و برای کفایت از شرّ دشمنان و فتح باب رزق و آمرزش گناهان نافع است.

در «مفاتیح» محدث جلیل مرحوم قمی از «مصباح المتهجد» نقل کرده است، که این بهترین

ص: 58

دعاها و معروف به دعای خضر علیه السلام است که امام علی علیه السلام به کمیل - که از خواص اصحاب بوده- تعلیم

فرموده است تا در شبهای نیمه شعبان و در هر شب جمعه بخواند، چنانکه برای کفایت از شرّ اعداء و فتح باب رزق و آمرزش گناهان نافع است و اضافه می کند: شیخ و سیّد بزرگوار آن را نقل نموده اند».

فقرات دعای کمیل و جامعیّت آن و جهات فصاحت و بلاغت آن کاشف است که از منشآت علی علیه السلام است. این دعا در بیشتر کتابهای ادعیه از جمله «مفاتیح الجنان» آمده است. خدا را شکر که این مراسم سازنده و معنوی باشکوه تر از قبل در اطراف و اکناف کشور برپا می گردد.

شیخ جعفر بن احمد قمی رحمه الله در کتاب العروس، از امام صادق علیه السلامروایت کرده است که: هر کس مابین

ص: 59

دو رکعت نافله صبح و فریضه صبح صد مرتبه گوید: سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ اَسْتَغْفِرُ اللّه َ رَبِّی و اَتُوبُ اِلَیْه،

حق تعالی در بهشت مسکنی برای او بنا کند.(1)

پایان رسید.و خود ناظر بودم که یکایک مردم باایمان و درست اندیش را بانام و نشان دعا می کرد، ولی درمورد خودش چیزی طلب نکرد. با شگفتی از او پرسیدم مادر جان، چرا همان گونه که دیگران را دعا کردید برای خویشتن دعا نکردید؟

فرمود: پسرم! نخست باید همسایه را دعا کرد،

سپس اعضای خانواده را.(1)

از امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود: هر کس در شب جمعه برای ده نفر از برادران مؤمن که مرده باشند طلب آمرزش نماید، بهشت بر او واجب گردد.(2)

ص: 61

روایات برای برخی از اوقات فضیلت خاصی بیان شده است از جمله شب جمعه. و نیز تأکید بر زیارت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وائمه هدی علیهم السلام، خاصّه سیدالشهداء علیه السلام بیش از آن است که در اینجا بحث و گفتگو شود، تنها اشاره مناسب به نظر می رسد.

البته زیارت از نزدیک و کنار قبر مطهر در صورت امکان مستحب مؤکد است ولی اگر نتوانست، سزاوار است که از راه دور زیارت کند، به خصوص اگر به صحرا یا بر فراز بام خانه اش برود.(1) چنانچه حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر کس بخواهد از شهر خود قبر پیامبر و فاطمه و امامان علیهم السلام را از راه دور زیارت کند باید روز جمعه غسل کند، جامه پاکیزه بپوشد و در صحرا یا پشت بام چهار رکعت

ص: 64

نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام مانند نماز صبح) و پس از سلام رو به قبله ایستاده و زیارت کند.(1)

به مردگان چیست؟

فرمود: صدقه و دعا.

و فرمود: ارواح مؤمنان هر جمعه به آسمان دنیا بر بالای خانه ها و خوابگاههای خود می آیند و در فضای آن قرار می گیرند و هر یک از آنان گریان و با آوای غمین می گویند: ای خانواده، ای فرزند، ای پدر، ای مادر، و ای خویشان و بستگانم! خدا شما را مورد رحمت خود قرار دهد، بر ما رحمت آورید، که خدا لباس بهشتی بر شما بپوشاند.

سپس آن حضرت به شدت گریست و مانیز گریستیم و پیامبر آن چنان متأثر شد که دیگر نتوانست سخن بگوید!! سپس فرمود: اینها برادران دینی شمایند که پس از شادمانی ونعمت، پوسیدند و خاک شدند و زیان خویش را فریاد می زنند و

ص: 66

می گویند: وای بر ما! اگر آنچه را در دستمان بود در راه اطاعت ورضای خدا انفاق می کردیم نیازمند شما نبودیم. پس با حسرت و پشیمانی برمی گردند و آوا در می دهند: صدقه اموات را هر چه سریع تر بپردازید. داود رقّی - یکی از علاقه مندان امام صادق علیه السلام - از آن حضرت سؤال کرد: آیا زیارت قبر پدر و مادر و آشنایان سودی به حال آنان دارد؟

فرمود: آری، این تحفه به آنان می رسد، و خوشحال می گردند، همچنان که شما از رسیدن هدیه خوشحال می گردید.(1)

در حدیث صحیح وارد شده است که امام جعفر صادق علیه السلام هر شب از جهت فرزندش دو رکعت نماز و در هر روز دو رکعت نماز از جهت پدر و مادر

ص: 67

خود می گزاردند و حضرت در این نمازها سوره های «اِنَّا اَنْزَلْنَاهُ» و «اِنَّا اَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَر» می خواندند.

علاوه بر صدقه و دعا به گونه ای دیگر نیز می توان روح اموات را شاد نمود ازجمله: به نیت آنها کار خیر انجام دادن، طلب آمرزش و...

وی را از بدیها و از زشتیها و جمیع گناهان باز می دارد، از ترس اینکه مبادا در هنگام غربت او در این خانه غم، رُخَش بدان مؤاخذه شود، به همین جهت است که استحباب زیارت قبور روز جمعه قبل از طلوع آفتاب از باب ترغیب به مبرّات و دوری گزیدن از منکرات وارد شده است.»

عن الباقر علیه السلام: «اِذَا کَانَ یَوْم الْجُمُعَةِ فَرُزْ اَهْلَ الْقُبور».(1)

روزهای جمعه مردگان را زیارت کن. بعد فرمود: زیرا هر کدام آنها در تنگی باشند بین طلوع فجر و طلوع خورشید بر آنها توسعه داده می شود.

از دیدگاه سنّت اسلامی، زیارت مؤمن در هر دو

ص: 70

حال حیات و مرگ مستحب، و ثواب واجر فراوان دارد هم برای زیارت کننده و هم برای صاحبان قبرها(1).

و از جمله حقوقی است که مؤمن بر برادر مؤمنش دارد. علاوه، رفتن به گورستانها و زیارت قبور مؤمنان دل و جان را تکان می دهد، و حرص را تعدیل می بخشد و برای انسانهای عبرت آموز درس عبرت می شود.(2)

و یادآوری آخرت(3) و دل کندن از دنیای فانی و تشویق به نیکوکاری و نفع رسانی به مستضعفان و موجب تسلّی خاطر بازماندگان است. اینها در وقتی است که به زیارت قبر افراد عادی برویم امّا اگر به زیارت قبور شهدا رفتیم مثل شهدای

ص: 71

احد، یا شهدای جنگ تحمیلی، تجلیل از شهداء است. و اگر به زیارت قبور عالمان رفتیم، علاوه بر اثر تربیتی یاد شده تجلیل از علم و عالم است.

امام صادق علیه السلام فرمود: امیرمؤمنان علیه السلام فرموده است: «زَوِّر امواتَکُمْ فَانَّهم یَفْرَحُونَ بِزِیارَتِکُم.»(1)

مردگان خود را زیارت نمایید، زیرا آنان با زیارت شما خوشحال می شوند.

پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس قبر پدر و مادر خویش یا یکی از آنان را در هر جمعه زیارت نماید، آمرزیده شده و نامش در گروه نیکوکاران نوشته می شود.(2)

از برخی روایات استفاده می شود که رسم پیامبر صلی الله علیه و آله این بود که در عصر هر پنج شنبه به

ص: 72

قبرستان بقیع می رفتند و اهل قبور را زیارت می کردند.

از امام باقر علیه السلام روایت است که فرمود: زیارت کنید مردگان خود را در روز جمعه که می دانند که کسی به زیارت ایشان رفته است و شاد می شوند.(1)

مستحب است سوره قدر، هفت مرتبه، و سوره توحید یازده مرتبه و آیة الکرسی را بخواند و ثوابش را به مرده هدیه کند.(2)

اَهْلَ لا الهَ الاّ اللّه ُ، کَیْفَ وَجَدْتُمْ کَلِمَة لا اله الاّ اللّه ُ؟ یا لا اله الاّ اللّه، بِحقِّ لا الهَ الاّ اللّه، اِغْفِرْ لِمَنْ قَالَ لا اله الاّ اللّه ُ، وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَةِ مَنْ قالَ لا اله الاّ اللّه.»(1)

در روایتی هم آمده است که: چون کسی داخل قبور مسلمانان شود بگوید:

«اَلسَّلامُ عَلی اَهْلِ الدِّیارِ مِنَ المُؤْمِنِینَ وَ المُسْلِمِین رَحِمَ اللّه ُ الْمُسْتَقدِمینَ مِنکم و الْمُستأخِرینَ، و اِنّا اِن شاءَ اللّه ُ بکُمْ لاحِقُونَ.»(2)

و یا بگوید:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکُم یا اهل الدِّیار، أَنتمْ لنا فَرَطٌ، و انّا بِکُمْ لاحِقونَ.»(3)

ص: 74

مغز، فکر و اعصاب و دماغ می شود.

هفتاد مرتبه «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الاُمِّیِ وَ عَلی آلِه» و سپس به سجده می رود و در هر سجده هفتاد بار گویند «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوح» آنگاه سر از سجده برداشته و گویند «رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ اِنَّکَ اَنْتَ الْعَلِیُّ الاَعْظَم» و سپس بار دیگر سر به سجده می گذارد و درهر سجده همان را می گویند که در سجده نخست گفتند. آنگاه از خداوند، حاجت خود را می خواهند که ان شاءاللّه برآورده خواهد شد.(1)

ص: 77

روحانی را فراهم می آورد و بدن که با روح ترکیب شده، باید هیچ آلودگی نداشته باشد تا روح سبکتر به منزل مقصود برسد، از این رو در مناسبت های مختلف. خداوند سبحان که خالق همه زیبایی هاست دوست دارد هر کس که می خواهد با او ارتباط پیدا کند پاکیزه و تمیز باشد.

علاوه بر اغسال واجبی که بر مردان و زنان مقرر شده و در کتب فتاوی مذکور است. غسل های مستحبی در لیالی وایام متبرکه بسیار فراوان است(1) که یکی از آنها غسل جمعه است(2) که بسیار سفارش

ص: 79

شده است و احادیث بر ذمّ تارک آن آمده است و نباید در سفر و حضر تعطیل شود. وقت آن طلوع فجر روز جمعه است تا پیش از زوال ظهر. واگر تا آن موقع انجام نداد می تواند تا غروب آن روز یا در روز شنبه آن را قضا نماید.

نمونه هایی از این توصیه ها را می توان در کلمات زیر مشاهده نمود:

الف: امام باقر علیه السلامبه زراره فرمود: «لا تَدَعَ غُسْلَ یوم الجُمُعَة، فَاِنَّهُ سُنَّةَ.»(1)

ای زراره! از غسل روز آدینه غفلت مکن، زیرا سنّت و مستحب است.

ب: رسول گرامی صلی الله علیه و آلهدر وصیتش به امیرمؤمنان علی علیه السلامفرمود: «یا عَلیّ، عَلی النّاسِ کُلّ سَبْعَة اَیّام

ص: 80

الْغُسل، فَاغْتَسِل فِی کُلّ جُمُعة و لو اَنتَ تَشْتَرِی الماءَ بِقُوت یَوْمِک و تطویه، فَاِنَّهُ لَیْسَ شَی ءٌ مِن التَّطَوعِ اَعْظَم مِنْه.»(1)

ای علی! مردم باید هر هفت روز یک بار غسل کنند (حمام بروند) بنابراین هر جمعه غسل کن، حتی اگر لازم شود پول غذایت را به خرید آب اختصاص دهی، زیرا هیچ امر مستحبی برتر از غسل جمعه نیست.

ج: و امام صادق علیه السلام فرمود: «غُسْلُ یَوْم الْجُمُعَة طَهورٌ، و کَفّارَةٌ لِما بَیْنَهُما مِنَ الذُّنُوبِ مِنَ الجُمُعَةِ اِلی الْجُمُعَة.»(2)

غسل روز جمعه سبب پاکی و کفاره (جبران)

ص: 81

گناهان از جمعه تاجمعه دیگر است.

بعضی از علماء گفته اند: مراد گناهان صغیره است.

د: علی بن یقطین از امام کاظم علیه السلام روایت کرده که فرمود: غسل جمعه و اضحی و فطر سنّت است و فریضه نیست.(1)

عبداللّه بن مغیره روایت کرده است که از ابوالحسن الرضا علیه السلامدرباره غسل جمعه سئوال کردم؛

جواب داد: بر هر مرد و زن، چه بنده و چه آزاد، واجب است.(2)

این وجوب، حمل بر تأکید در استحباب شده است.

ص: 82

چهارپایان خود (در مدینه) کار می کردند، و چون روز جمعه فرا می رسید در مسجد حاضر می شدند و مردم از بوی بدن و زیر بغل آنها اذیت می شدند، از این رو رسول خدا صلی الله علیه و آله به غسل روز جمعه دستور داد وبدین سبب سنّت بر آن جاری شد.(1)

چه خوب است به هنگام غسل کردن، غسل توبه و غسل ورود به مسجد را نیز نیّت کند و به اجر بیشتری برسد.

العاده قائل شده تا جایی که در باب پاکیزگی و نظافت و بهداشت ظاهر و باطن قریب به صدها روایت از پیشوایان دین رسیده است و در قرآن مجید پاکان و پاکیزگان محبوب خدا معرفی شده اند. «اِنَّ اللّه َ یُحِبُّ التَّوابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»(1)

«همانا خداوند دوست می دارد توبه کنندگان را (که از آلودگیهای باطن خود را تمیز گردانند) و دوست می دارد پاکیزگان را (که از پلیدیهای ظاهری خود را شست و شو دهند)».

اسلام به مسلمانان هشدار داده است که از نجاسات و کثافات و پلیدی ها دوری نمایند.

در این دین از افراد کثیف و بی توجّه به امر بهداشت مذمّت و انتقاد شده است. پیشوایان دین

ص: 85

اسلام در این جهت توصیه های ارزشمندی به پیروان خود دارند.

اینک چند روایت در این باره از نظر خوانندگان گرامی می گذرانیم.

هشام بن حکم از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که حضرت فرمود:

«لِیَتَزَیَّنَ اَحَدُکُمْ یَوْمَ الْجُمْعَةِ یَغْتَسِلُ و یَتَطیِّبُ و یَسّرحُ لِحیَتَهُ، و یَلْبَس أنْظَفَ ثِیابِهِ وَ لْیَتَهَیَّأ لِلْجُمْعَةِ...»(1)

باید هر یک از شما روز جمعه خود را بیاراید و غسل کند و عطر بزند و ریش خود را شانه کند و پاکیزه ترین جامه هایش را بپوشد و برای نماز جمعه آماده شود.

ص: 86

مسلمانان باید از هر گونه عواملی که موجب ناپاکی و و انباشته شدن چرک و کثافات و پرورش میکروبها می شود، دوری و پرهیز کنند و موهای زائد بدن را بتراشند و ناخنها را چیده و شارب را کوتاه کنند و مسواک بزنند و جامه خوب و تمیز بپوشند که این کارها از ائمه اطهار علیهم السلام نقل شده که فرمودند: بر مسلمانان سزاوار است که در هر روز جمعه سبیل خود را کوتاه کند و از بوهای خوش استعمال نماید.(1)

عبداللّه بن سنان از امام صادق علیه السلام نقل کرده که حضرت فرمود: هر کس در روز جمعه شارب و ناخن خود را کوتاه کند و سر خود را با گل خطمی شستشو نماید، چونان کسی است که بنده ای را در راه

ص: 87

خدا آزاد کند.(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله هر جمعه پیش از خروج برای شرکت در مراسم نماز جمعه، ناخن خود را گرفته، شارب را کوتاه می فرمود.(2)

بسیار مناسب است که مو و ناخن که از بدن جدا شد، دفن شود.

هر جمعه را موجب امان از پیسی دانسته است.(1)

امام صادق علیه السلام می فرماید: کوتاه کردن ناخن ها در روز جمعه انسان را از مبتلا شدن به مرض جذام، پیسی و کوری در امان می دارد.(2)

چه زیباست اگر مسلمانان به توصیه رهبران دین توجّه شایسته کنند تا هم جامعه اسلامی پاکیزه و هم مسلمانان، پاک و مهذّب داشته باشیم.

می روند. و در تشویق بر به کاربردن بوی خوش احادیث بسیاری روایت شده از جمله:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این باره به عثمان بن مظعون فرمود:

در هر جمعه بوی خوش را ترک مکن. و فرمود:

آنچه صرف بوی خوش کنی اسراف نیست.

پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله فرمود: حبیبم جبرئیل علیه السلام به من گفت: یک روز در میان، رایحه خوش استعمال کنم و روز جمعه آن را ترک ننمایم.(1)

امام صادق علیه السلام فرمود: در روز جمعه خداوند متعال حقوقی بر هر شخصی مکلّف دارد که کوتاه کردن شارب و چیدن ناخن و عطر زدن از آن حقوق است.(2)

ص: 90

امام صادق علیه السلام فرمود: بر هر مسلمان بالغی حق است که شارب و ناخن خود را بگیرد. چیزی از بوی خوش استعمال نماید و رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین بود.(1)

امام صادق علیه السلام می فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: حتماً شما در روز جمعه خود را خوشبو کنید گرچه از اسباب خوشبو کردن همسرتان باشد.

نیز رسول خدا صلی الله علیه و آلهفرمود:از خوشبو کردن دوری نکنید زیرا فرشتگان بوی خوش را از مؤمن استشمام می کنند. در هر روز جمعه استعمال بوی خوش را ترک نکنید.(2)

و چه خوب است به هنگام استعمال عطریات،

ص: 91

پیروی از سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله واحترام مساجد و تعظیم الهی و آسایش کسانی که در مجاورت تو می نشینند را اراده کنی.

العیدین و الجمعة» یعنی در عید قربان و عید فطر و روز جمعه...(1)

البته انسان نباید به نظافت ظاهری بسنده کند و از نظافت و زینت های معنوی و آرایش باطن محروم بماند.

سپری کند، خوب است و اگر نه هر قدر که می تواند.

پیش از آنکه نماز صبح را بخواند سه مرتبه: «استغفرُ اللّه الّذی لا اله الّا هُو الحیُّ القیّوم و اتوبُ الیه» بگوید که خواندنش سبب آمرزش گناهان خواهد بود. (اگر چه بیشتر از کف دریا باشد).

و بعد از دو رکعت نافله فجر صد مرتبه بگوید:

«سُبْحَانَ رَبِّی وَ بِحَمْدِهِ وَ اَسْتَغْفِر رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیْه» که امام صادق علیه السلامطبق نقلی فرمود: هر کس بعد از دو

رکعت نافله ای که (قبل از نماز صبح) در روز جمعه می خواند، صد مرتبه آن را بگوید، خداوند منزلی در بهشت، برای او بنا می کند.(1)

اگر کسی در نماز صبح به تعقیبات مشغول شود تا آفتاب پیدا شود، هفتاد درجه به درجات او در بهشت افزوده خواهد شد.

ص: 94

دعا یکی از معارف و دستورات مسلّم آیین اسلام و دیگر ادیان الهی است که در زندگی مردم نقش مؤثری دارد.

دعا کلید رستگاری و چراغ کامیابی و رابطه مستقیم انسان با خدا و گشاینده در رحمت الهی و زداینده ظلمات قلبی از دل انسان است.و از بهترین عبادت ها و از عوامل بسیار مؤثر در تربیت نفوس است. او یکی از وسایل عظیم برای رفع بدیها و بهترین راه برای طلب خیرات و افزایش روزی است. و موجب قرب به خدا و دوری شیطان می شود. دعا، به کمک نیایشگر شتافته و در دستیابی به خواسته هایش، او را مدد می کند. از این رو در کلام اللّه مجید و روایات ائمه دین علیهم السلام توجّه خاصّی به موضوع دعا شده و بیش از هر چیز به آن توصیه شده

ص: 95

است. و برای هر لحظه از لحظات روزانه و شبانه و هفته ها و ماه ها دعا و ذکری مقرر شده است.

همان طور که پروردگار مهربان از سر لطف و رحمت به بندگان اجازه داده که همیشه در هر ساعت و لحظه از روز و شب به پیشگاه رحمتش راه یابند، بعضی از زمانها و مکانها و حالات را نیز در قبولی دعا دخیل قرار داده است که در این ایام توجّه به دعا اهمیّت بیشتری پیدا می کند، و آثار رحمت خداوند مشهورتر است. جمعه روزی است که فیض خدا در فیضان، رحمت خدا در خروش، و بخشش او در گسترش است و خواسته های بندگان در آنها به هدف اجابت می رسد. لذا مسلمانان با حالت خضوع و خشوع و خلوص، متوجّه به درگاه خداوند شده و دعا می نمایند.

ص: 96

امام علی علیه السلام فرمود: «انَّ مِنْ فَضلِها اَن لا یسأل اللّه عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ حَاجَةً اِلّا استجیب له.»(1).

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: «و فِیهِ سَاعةً لا یُوافِقها دُعاء مُؤمنٍ فِیها اِلّا اسْتُجِیبَ لَهُ فِیها.»(2).

غوّاص روایات اهل بیت علامه عالی مقام مجلسی (ره) در بحارالأنوار می نویسد: «در روز جمعه ساعتی است که هر مسلمانی در آن ساعت از خدا چیزی طلب نماید البته به او عطا می فرماید و آن وقتی است که نصف قرص آفتاب فرو رود. و حضرت فاطمه علیهاالسلام امر می فرمود که بر بلندی روند چون نصف آفتاب غروب کند به او خبر دهند که دعا نماید.»(3).

ص: 97

بنابراین، بر مسلمانان است که به مقدار توان و استعداد خود از قرآن صاعد که به سوی خدا می رود، استفاده کنند.

شیخ طوسی روایت کرده است که سنّت است که

دعای زیر را بعد از نماز صبح روز جمعه بخواند:

«اَللّهُمَّ اِنّی تَعَمَدْتُ اِلَیکَ بِحَاجَتی، و اَنْزَلْتُ اِلیکَ الْیومَ فَقْرِی و فَاقَتِی و مَسْکَنَتِی، فَانَا لِمَغْفِرَتکَ اَرجَا مِنّی لِعَمَلِی، وَ لِمَغْفِرَتُکَ و رَحْمَتُکَ اَوْسَعُ مِنْ ذُنوبی، فَتَوَلَّ قَضاءَ کُلِّ حاجَةٍ لی، بِقُدرتِکَ عَلَیها، و تَیْسِیرِ ذلکَ عَلَیکَ، و لِفَقْری اِلیکَ، فَانّی لَمْ اُصِبْ خَیْراً قَطُّ الّا مِنْکَ، و لم یَصْرِفْ عَنّی سِوءً قَطُّ اَحَدٌ سواکَ، و لَسْتُ اَرجو لآخرتی و دُنیائی، و لا لِیَوْم فَقْرِی و یَومَ یُفْرِدُنی النّاسُ فی حُفْرَتی فافْضنی اِلیکَ بِذَنْبِی سِواک.(1)

ص: 98

- نیز بعد از نماز صبح قبل از تکلم و سخن گفتن، دعای زیر را بخواند امید است کفّاره گناهان او باشد از آن جمعه تا جمعه دیگر:

«اَللّهُمَّ ما قُلتُ فی جُمُعتَی هذِهِ مِنْ قَولٍ، اَوْ حَلَفْتُ فیها مِن حَلْفٍ، اَوْ نَذَرْتُ فیها مِنِ نَذرٍ، فَمَشِیَّتُکَ بینَ یَدَیْ ذلکَ کُلِّه، فَما شِئتَ مِنْه اَن یَکونَ کانَ، و ما لَمْ تَشأ مِنْه لم یَکُنْ اللّهمَّ اغْفِرلی و تَجاوَزْ عَنّی، اللّهمَّ مَنْ صَلَّیتَ علیه فَصَلَواتی علیه و مَنْ لَعَنْتَ فَلَعْنَتِی عَلَیه.».(1).

و حداقل در هرماه یک مرتبه این عمل را بجا آورد.

- بعد از فریضه صبح، سوره الرحمن را بخواند و پس از رسیدن به هر «فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَان»

بگوید: «لا بِشَیْ ءِ مِنْ آلائِکَ رَبِّ اُکَذِّب» که ثواب بسیار دارد.(2).

ص: 99

مانند توحید، نبوت، فضایل بیکران اهل بیت علیهم السلام را در بردارد. آنان با خواندن آن برنامه اعتقادی عملی زندگی خویش را از فرازهای آن به دست می آورند. این دعا را امام صادق علیه السلام تعلیم فرمود و می خواسته شیعیانش آن را در اعیاد چهارگانه فطر (عید رمضان)، قربان، غدیر و روز جمعه بخوانند.(1)

- خواندن دعای چهل و ششم صحیفه کامله سجادیه که عید فطر نیز خوانده می شود و آغازش

ص: 101

این است: «اللّهمَّ هذا یَوْم مُبارک مَیمُون.»

بدانید این (نماز جمعه از هر تجارت سودمندی) برای شما بهتر خواهد بود».

این آیه شریفه ضمن اشاره به عوامل فلاح و رستگاری، برنامه روز جمعه مسلمانان را نیز شرح می دهد.

شایان ذکر است که در قرآن مجید برای هیچ یک از نمازهای واجب شبانه روزی این همه اصرار وتأکید نشده است.

در اهمیّت نماز جمعه احادیث فراوانی از پیشوایان اسلام رسیده که از آن همه، ذکر چند حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه هدی علیهم السلام بایسته است که فرمود: «اَلْجُمُعَةُ حَجُّ الْمَسَاکِین.»(1)

(نماز) جمعه حج مستمندان است.

ص: 103

تأکید بر شرکت در نماز جمعه در فرهنگ اسلام به قدری است که هرگاه تارکان نماز جمعه بدون عذر در نماز شرکت نکنند سخت نکوهش شده اند تا آنجا که می خوانیم: هر کس این فریضه بزرگ را سه هفته متوالی بدون عذر ترک نماید خداوند مُهر نفاق را بر قلب او قرار می دهد.(1)

(به عبارت دیگر او از منافقین محسوب می گردد).

در حدیث دیگر آمده است: هرکس سه نماز جمعه را، از روی اهمیّت ندادن به آن ترک کند، خداوند بر دل او مهر می زند.(2)

(یعنی از ایشان سلب توفیق می گردد). یا کنایه از این است که قدرت درک را

ص: 104

خداوند از او می گیرد و از درک حقایق محروم می گردد.

و در عبارت دیگر آمده است: «اسلام را رها

کرده است».(1)

نمازجمعه بود رمز وحدت مردم

ز کارمند و کشاورز و تاجر و سرباز

بسا به جمع، شود نقش دشمنان انشا

بسا شود گره از کارهای مردم باز

خوشاکسان که به اصلاح خویش می کوشند

مقام قرب خداوند می کنند احراز

به خلق بهره رسانند، با مساعی خویش

نمی کنند به اموال خلق، دست دراز

ص: 105

ز پارسایی و پاکی، صفای دل یابند

به گوش جان شنوند از فرشتگان آواز

حقایق دوجهان است نزدشان مکشوف

چو عبد خالق حقّ، گشته اند محرم راز

شوند داخل، در جمع اولیاء اللّه

به سوی جنت قرب خدا روند مجاز

علی شریف(1)

مورد گفتگو قرار می گیرد.

نماز جمعه دو قنوت دارد که یکی قبل از رکوع رکعت اوّل و دیگری بعد از رکوع رکعت دوم خوانده می شود.

مستحب است در نماز جمعه در رکعت اوّل سوره جمعه، و در رکعت دوم منافقین خوانده شود. و نیز مستحب است حمد و سوره را در آن بلند بخوانند. وقت نمازجمعه از زوال ظهر تا یک ساعت پس از آن ظهر است و حداقل افرادی که می توانند به نماز جمعه رسمیّت دهند پنج نفر است.

کسانی که نماز جمعه بر آنها واجب نیست از این قرارند: مردان کهنسال از کار افتاده، بانوان، نابینایان، بیماران، مسافر، کسی که از منزلش تا محل

ص: 107

از امام هادی علیه السلام است که مسافرت روز جمعه و تلاش برای حوائج دنیا در روز جمعه پیش از ظهر مکروه است ولی بعد از نماز جایز و مبارک می باشد.

امام رضا علیه السلام می فرماید: کسی که روز جمعه پیش از نماز جمعه مسافرت کند هیچ تأمینی وجود ندارد که خدا حافظ او و خانواده اش باشد و او را برخوردار سازد.

امام علی علیه السلام فرمود: در روز جمعه سفر مکن تااینکه به نماز حاضر شوی، مگر اینکه در راه خدا بروی (برای جهاد با دشمنان) یا در هر کاری که عذر داشته باشی.(1). 1069.داشته باشی.(2).

از امام باقر علیه السلام نقل است: هر مسافری که در نماز جمعه به دلیل رغبت و علاقه ای که به جمعه دارد

ص: 109

شرکت کند خداوند به او ثواب سیصد نماز جمعه را عطا می فرماید.

چیزی محبوب تر و دوست داشتنی تر از درود بر محمد و آل محمد عبادت نمی شود.(1)

امام صادق علیه السلام فرمود: روز قیامت، خدای منّان روزهای هفته را به صورتی که مردم آنها را بشناسند، به صحرای محشر درآورد و روز جمعه در پیش دیگر روزها، مانند عروسی با جمال و کمال است و به خانه شوهر می رود، حرکت می کند سپس جلوی درب بهشت بایستد و روزهای دیگر در عقب او باشند، و برای هر کس که بسیار صلوات فرستاده است شفاعت می نماید که اقلّش صد مرتبه است.(2)

ابوامامه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده که حضرت

ص: 111

فرمود: روز جمعه بر من بسیار درود بفرستید زیرا که فوراً بر من عرضه شود.(1)

ثبت نماید، و صد هزار گناهانش را آمرزیده محو فرماید، و صد هزار حاجتش را برآورد و صد هزار درجه، و مرتبت او را بلند کند.(1)

نوع دیگر طبق روایتی از امام صادق علیه السلام چنین است که آن کس پس از نماز عصر جمعه به عدد کثیر - که یکصد مرتبه است- بگوید: «اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ». و در روز رستاخیز مانند عروسی که صاحب جمال و کمال است که به خانه شوهر آبرومند و باکمال می برند، ظاهر گردد و بر درب بهشت بایستد و برای او شفاعت نماید.(2)

عن ابی الحسن الرضا علیه السلام قالَ: قالَ رَسولُ اللّه صلی الله علیه و آله:

ص: 113

مَنْ صَلّی عَلیَّ یَومَ الجُمُعَةِ مِأَةَ مَرَّةَ قَضَی اللّه ُ لَهُ سِتِّین حَاجَة ثَلاثُونَ حَاجَة لِلدُّنْیَا وَ ثَلاثُونَ حَاجَة للاِخِرَة.»(1)

امام رضا علیه السلام فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: هر کس، روز جمعه صد بار صلوات بر من

بفرستد، خدای متعال شصت حاجت او را (که بعضی حوائج دنیوی است)، برآورده می سازد. سی حاجت از حاجت های دنیوی، و سی حاجت از حاجات اُخروی.

امام صادق علیه السلام فرمود: صلوات بر محمد و آل او در شب یا روز جمعه برابر است با هزار حسنه و هزار کار بد (سیئه) را پاک می کند و هزار درجه برایش منظور می گردد.(2)

ص: 114

ابن قیم گوید:«علت فضیلت بیشتر روز جمعه این است که روز جمعه سرور تمام روزها است و ذات مقدّس رسول اکرم صلی الله علیه و آله سرور تمام مخلوقات است.(1)

چه خوب است صلوات ها با «وَ عَجِّلْ فَرَجَهُم» همراه باشد که این خود نوعی نصرت حضرت مهدی (عج) به زبان است.

فرصت گرانبها استفاده لازم را نبریم. امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که از شماها که روز جمعه را دریابد نباید چیزی جز عبادت او را مشغول نماید؛ زیرا که در آن بندگان آمرزیده می شوند و رحمت برایشان نازل می شود.

خواندن زیارت امام زمان - عجل اللّه فرجه الشریف - جمعه از جهات چندی به امام عصر -ارواحنا فداه- تعلق دارد و لذا زیارت آن حضرت در این روز مستحب است. سیّد جلیل، علی بن طاووس در «جمال الاسبوع» این زیارت را برای حضرت حجت علیه السلام در روز جمعه نقل فرموده:

«السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللّه ِ فِی اَرْضِه، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَیْنَ اللّه ِ فِی خَلْقِهِ!» -الخ- معنای سلام و زیارت، تجدید میثاق و عرض نصرت است. سلام یعنی

ص: 116

تسلیم امر و نهی حضرت هستم.(1)

راهنمایان و امینان وحی خدا.(1) - الخ -

و به روایت دیگر: این زیارت را بر بام خانه خود انجام دهید.(2)

اینک کیفیت آسان ترین و مختصرترین شکل آن.

چهار رکعت با دو سلام و بعد از چهار رکعت نماز گزار سیصد مرتبه تسبیحات اربعه را بگوید (یعنی «سُبْحَانَ اللّه ِ، وَ الْحَمْدُللّه ِِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ وَ اللّه ُ اَکْبَرُ.»

نوع دیگر: چهار رکعت با دو سلام، در رکعت اوّل «اذا زُلْزِلْتِ الأرض»(1). مقصود سوره نصر 110 که با این کلمات آغاز می شود.

و در سوم «إِنّا اَنْزَلْنَاهُ»(2) و در چهارم «قُلْ هُوَ اللّه ُ».(3)

در هر یک از قرائت پانزده نوبت تسبیحات اربعه «سُبْحانَ اللّه ِ وَ الْحَمْدُللّه ِِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ وَ اللّه ُ اَکْبَر»بخواند، در رکوع، سجود (بعد از ذکر رکوع و سجود)

ص: 121

و سربرداشتن از هر یک ده بار و سنّت است که بعد از تسبیحات بگوید: «سُبْحانَ مَن لَبِسَ العِزَّ و الوَقارَ، سُبْحانَ مَن تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ و تَکَرَّمَ بِهِ، سُبْحَانَ مَن لا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ اِلاَّ لَهُ، سُبحانَ مَن اَحْصَی کُلَّ شَیْ ءٍ عِلْمُهُ، سُبْحَانَ ذِی الْقوَّة و الطّولِ. اللّهمَّ انّی اَسْأَلُکَ بِمَعاقِدِ العِزّ مِنْ عَرْشِکَ، و مُنْتَهی الرَّحْمَة مِنْ کِتَابِکَ، و باسْمِکَ الاَعْظم، و کَلِمَاتِکَ التَّامَّة الَّتِی تَمَّتْ صِدْقاً و عَدْلاً، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَاَهْلِ بَیْتِهِ، وَ اَنْ تَفْعَلَ بِی کَذا وَ کَذَا.(1)

و به جای جمله آخر حاجتهای خود را بخواهد.

و در حدیث معتبر وارد شده است که: اگر کسی وقت کافی نداشته باشد، اصل نماز را بخواند و تسبیحات آن را در راه بخواند

ص: 122

نماز دیگر: حارث هَمْدانی، از امام علی علیه السلام روایت کرده که اگر توانستی در جمعه ده رکعت نماز بجای آورد و رکوع و سجودش را تمام بجا آور، و بعد از هر دو رکعت صد مرتبه بگو: «سُبْحَانَ اللّه ِ و بِحَمْدِه» که فضیلت بسیار دارد.(1)

گرنه پشیمانی فردا را چاره ای نیست.»

از جمله نمازهای روز جمعه نماز اعرابی است.

زید بن ثابت گفت: مردی بادیه نشین نزد رسول اکرم صلی الله علیه و آلهمشرّف شد و گفت: پدر و مادرم فدای شما، ما در بیابان و دور از مدینه زندگی می کنیم و نمی توانیم هر جمعه به مدینه بیاییم، ما را به کاری راهنمایی فرما که در آن فضیلت نماز جمعه باشد تا چون به میان قبیله و خاندان خود برگشتم به آنها خبر دهم و این عمل رابه آنان بیاموزم.

رسول خدا صلی الله علیه و آلهفرمود: هنگامی که خورشید بالا آمد، دو رکعت نماز بخوان بدین صورت که در رکعت اوّل یک مرتبه سوره حمد و هفت بار سوره «قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَق» و در رکعت دوم، سوره حمد یکبار و هفت مرتبه سوره «قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاس» را

ص: 124

بخوان، و چون از نماز فارغ شدی و سلام دادی، هفت بار آیة الکرسی بخوان.

سپس برخیز و هشت رکعت نماز با دو سلام بجا بیاور.(1)

در هر رکعتی از این نماز یک بار سوره حمد، یک بار سوره «اِذَا جَاءَ نَصْرُاللّه ِ وَ الْفَتْح»(2)

و بیست و پنج مرتبه سوره «قُلْ هُوَ اللّه ُ اَحَد»(3)

بخوان و چون از نماز فارغ شدی هفتاد نوبت بگو « سُبْحَانَ اللّه ِ رَبِّ الْعَرْشِ الْکَرِیم. وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللّه ِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم.»

آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سوگند به خدایی که مرا به نبوت برانگیخت هیچ مرد و زن مؤمنی

ص: 125

نیست که این نماز را روز جمعه بخواند همان گونه که وصف کردم مگر آن که بهشت را برای او ضمانت می کنمو این نمازگزار از جای خود برنخیزد جز آنکه حق تعالی گناهان او و گناهان پدر و مادرش را می آمرزد.(1)

فی الأسبوعِ یَومَ الْجُمُعةِ لاِمر دینه فَیسالَ عَنهُ.»(1)

وای بر مسلمانی که در هفته، جمعه خویش را برای آموختن مسائل دینی و معارف اسلامی اختصاص ندهد. از آنجا که یکی از راه های آشنایی با دین و مطالعه و دقّت کردن در کتب اسلامی است زیرا بی اعتنایی به دین، ناشی از بی اطّلاعی است و سبب بی اطّلاعی نیز عدم مطالعه است، لذا مؤمنان رابه مطالعه کتابهای ارزنده و سالم دعوت می کنیم.

عیال با سخاوتمندی ویژه و با خریدن میوه و شیرینی و مایحتاج زندگی در جمعه است تا آنان استثنایی بودن آن روز را حتی بر سر سفره احساس کنند.

عن النبّی صلی الله علیه و آله قال: اِشْتَرَوا لِصِبیانِکُمْ اللَّحْم وذَکِّرْهم یَوْمَ الْجُمعةِ.»(1)

(غذای) کودکان خویش را گوشت تهیه نموده و آنان را به آمدن روز جمعه یادآوری نمایید.

امام علی علیه السلامفرموده است: «اَطرفُوا أَهالیکم فی کُلّ جِمعةٍ بشی ءٍ مِنَ الفاکِهَةِ، کی یَفرحُوا بِالْجُمعةِ.»(2)

هر روز جمعه مقداری میوه برای خانواده، خود فراهم آورید تا از آمدن جمعه خوشحال شوند.

ص: 128

علاقه مندان رجوع نمایند.(1)

اینک نمونه ای از روایات:

امام باقر علیه السلامفرمود: «الصّدقة یوم الجمعة تضاعف بفضل یوم الجمعة علی غیره من الایام.»(2)

صدقه دادن در روز جمعه، به دلیل فضیلت جمعه بر روزهای دیگر، دو برابر می شود.

و خود آن حضرت در هر جمعه یک اشرفی صدقه می داد.(3)

امام صادق علیه السلام فرمود: «الصّدقة یومَ الجمعة تُضاعف و لیلة الجمعة تُضاعُف.»(4)

ص: 130

صدقه روز جمعه و شب جمعه چند برابر می شود.

ابوحمزه ثمالی می گوید: در پگاه جمعه با امام سجاد علیه السلام در مدینه بودم چون از نماز صبح فارغ شدیم به تعقیب پرداخت و آنگاه راهی منزل شد. من در خدمت آن حضرت بودم، کنیز خود را صدا زد و فرمود هر سائلی امروز در خانه آمد اطعام کنید که روز جمعه است.(1)

اردتمندان بااخلاص حضرت مهدی (عج) در این روز بابرکت از طرف امام زمان علیه السلام هم صدقه می دهند تا خداوند متعال بلاها را از ایشان دفع نماید.

ص: 131

پهن شدن آفتاب و شش رکعت پیش از زوال و دو رکعت هنگام زوال.

علی علیه السلام: نماز نافله را وسیله تقرب مؤمن به خدای خویش خوانده است.(1)

هنگامی که ناشتا است انار بخورد و هفت برگ کاسنی قبل از زوال روز جمعه تناول کند که فایده فراوان دارد.

آن برای کسی است که در عصر جمعه صد مرتبه سوره قدر را تلاوت کند. و در باقیمانده آن نیز برای او نصیب و بهره ای هست.

خواندن دعای شریف و پربرکت سَمات(1)

مواظبت می کرده اند.(1)

خواندن این دعا عامل مؤثری برای قضاء حاجات و کسب برکات و فیوض از مبدأ مفیض الخیرات است که به خواندن آن تأکید فراوان شده است و بسیاری از بزرگان آن را شرح کرده اند.(2)

سفارش شده است شیعیان با خواندن دعای عهد در جمعه (که در آن، انتظار فرج می رود) پیمان خود را با امامشان تجدید کنند. دعای عهد در کتابهای ادعیه زیر آمده است.

المزار الکبیر مشهدی، ص 663؛ مصباح الزائر، چاپ آل البیت علیهم السلام، ص 455؛ البلد الامین کفعمی، ص82؛ و المصباح او، ص 550؛ زاد المعاد، ص 489.

و نیز خواندن دعای زیاد به امید مصادف شدن با ساعت اجابت دعا.

از روایات و زیارات، امید ظهور آن حضرت روز جمعه بیشتر از سایر روزها است و نیز از چند جهت روز جمعه تعلق به آن جناب دارد.(1)

(هم ولادت حضرتش در این روز بوده(2) و هم آغاز امامتش(3) و هم ظهور شریفش طبق پاره ای روایات در چنین روزی خواهد بود.)(4) و از جمله زیارت آل یاسین را بخواند.

فرمود: هر کس بعداز عصر روز جمعه (هنگام غروب آفتاب)، هفتاد مرتبه بگوید: «استغفراللّه و أتوبُ الیه» خداوند همه گناهان گذشته اش را بیامرزد و در باقی مانده عمرش او را از گناه حفظ کند. و اگر گناهی برایش ثبت نشده باشد گناه پدر و مادرش را می آمرزد.(1)

و نگاهداری زبان از هر گونه ناهنجاری و سخن ناپسند از قبیل دروغ و غیبت، ناسزا و تمسخر و بیهوده گویی. و اینکه سفرش به انگیزه گناه و قصد معصیت خداوند صورت نگیرد، و مرتکب مناهی و ملاهی نشود و دست تعدّی به حریم «حُرُمات الهی» نگشاید.

به بیان دیگر: مراقبت و خود داری از ارتکاب گناه در همه مراحل زندگی و در هر صحنه ای از نمایش حیات، امری ضروری و لازم است و در روز جمعه اهمیّتی مضاعف می یابد از این رو به جای سیر و گشت و تفرّج در باغها و مزارع شخصی مردم و مصاحبت با اراذل و مسخرگی و عیب جویی و قهقهه مستانه و خوض در باطل و... که مفاسدش زیاد است، به تفریحات سالم، در کنار آب جاری و زیر درختانی که مالک شخصی ندارند، و کوهپیمایی و ورزش بسنده شود.

ص: 139

ج: اگر ظاهر پاره ای روایات(1) را نادیده بگیریم می توان گفت که اشعار مناقب و فضائل و حکمت آمیز کراهت ندارد. خلف بن حمّاد می گوید: به امام رضا علیه السلام گفتم: اصحاب ما از نیاکان شما

روایت می کنند که شعر در شب و روز جمعه و در ماه رمضان و در شب کراهت دارد من می خواهم رثائیه ای برای حضرت کاظم علیه السلام بگویم و اکنون ماه رمضان است؟

امام علیه السلام فرمود: در رثای آن حضرت شعر بگو درشب جمعه و ماه رمضان و در شب، و در تمامی

ایام چون خدای متعال تو را بر این عمل پاداش خواهد داد.(2)

ص: 141

دوم: سفر کردن و سعی در حوائج دنیا نمودن قبل از اداء نماز جمعه

امام صادق علیه السلامفرمود: مسافرت و تلاش برای امور دنیوی در سحرگاه روز جمعه مکروه است، و لیکن پس از نماز جائز و مورد تبرک می باشد.(1)

امیرمؤمنان در نامه ای که به حارث همدانی ارسال داشت نوشت روز جمعه سفر مکن تا آن که به نماز حاضر شوی.(2)

سوم: حجامت کردن در روز جمعه

در حدیث مناهی، رسول خدا صلی الله علیه و آله از حجامت روز چهارشنبه و جمعه نهی کرده است. در حدیثی از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام منقول است که فرمود: حجامت مکنید در روز چهارشنبه که روز نحسی است و در روز جمعه

ص: 142

ساعتی هست که هر که در آن ساعت حجامت کند بمیرد.(1)

و به روایت دیگر خون قطع نمی شود.(2)

چهارم: قصّه گویی و اموری که شخصی را از عبادت و طاعت و عمل به وظائف این روز مبارک باز دارد.

پنجم: ترک نمودن طیب و بوی خوش است. رسول خدا صلی الله علیه و آله به عثمان بن مظعون که قصد داشت استفاده از بوی خوش را ترک کند فرمود: این کار را نکن خاصّه در روز جمعه.

ششم: تنویر کردن(3).

در روز جمعه

ص: 143

در روایت است که موجب پیسی است(1)

بهتر است ترک شود.

هفتم: شکار قبل از نماز جمعه

امام صادق علیه السلام فرمود: امیرمؤمنان، از شکار قبل از نماز جمعه نهی فرمود.(2)

هشتم : ذبح حیوانات قبل از نماز جمعه

ص: 144

البلد الأمین: ابراهیم بن زین الدین حارثی همدانی معروف به کفعمی، (م 605 ه.ق).

تفسیر روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن: ابوالفتوح رازی (قرن ششم هجری)

التهذیب: محمّد بن حسن بن شیخ طوسی، (385 - 460 ه.ق).

ثواب الاعمال: محمّد بن علی بن حسین بن بابویه شیخ صدوق، (م 381 ه.ق).

جاده سجاده: به اهتمام محمّد رضا سنگری

جامع الأحادیث: جعفر بن احمد قمی

جلاء العیون: محمّد باقر مجلسی (م 1110 ه.ق)

جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع: علی بن موسی حلی معروف به ابن طاووس، (م 664 ه.ق)

حلیة المتقین: محمّد باقر مجلسی

الخصال: شیخ صدوق، (م 381 ه.ق).

الدرایة: شهید ثانی (966 ه.ق).

ص: 146

ربیع الاسابیع: محمّد باقر مجلسی، تحقیق مهدی سلیمانی آشتیانی.

رساله جمعه: شهید ثانی، زین الدین بن نورالدین (شهادت 966 ه ق)

السنن الکبری (سنن بیهقی): احمد بن حسین بیهقی، (م 458 ه.ق).

سنن الدار قطنی: علی بن عمر دار قطنی (م 385 ه.ق)

سنن ابن ماجه: محمّد بن یزید بن ماجه قزوینی (ابن ماجه)، (207 - 275 ه.ق)

صحیفه سجادیه: امام سجاد علی بن الحسین علیهماالسلام

عدة الداعی و نجاح الساعی: احمد بن فهد حلی، (757 - 841 ه.ق).

علل الشرایع: شیخ صدوق.

عین الحیاة: محمّد باقر مجلسی (م 1110 ه.ق).

فضایل اعمال: محمّد زکریا، ترجمه عبد المجید مراد زهی خاشی.

الکافی: محمّد بن یعقوب کلینی، (م 329 ه.ق).

کامل الزیارات: جعفر بن محمّد بن قولویه، (م 367 ه.ق).

ص: 147

کمال الدین: محمّد بن علی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق،

(م 381 ه.ق).

کنز العمال: علی بن حسام الدین هندی، (م 975 ه.ق).

لمعات: دهکردی

مجمع الزوائد و منبع الفوائد: علی بن ابوبکر هیثمی،(735 - 807

ه.ق).

مجموعه رسائل: شیخ مرتضی انصاری

المحجّة البیضاء: محمّد حسن معروف به فیض کاشانی، (1007 -

1091ه.ق)

المراقبات فی اعمال یوم الجمعة: سید جواد حسینی آل علی

شاهرودی، چاپ مکتبة العرفان کویت.

المستدرک: حسین نوری،(م 1320 ه.ق).

مصباح المتهجد: محمّد بن حسن طوسی، (م 460 ه.ق)

المصباح فی الادعیة و الصلوات و الزیارات: ابراهیم بن زین الدین حارثی همدانی معروف به کفعمی، (م 905 ه.ق).

ص: 148

مفاتیح الجنان: عباس قمی بن محمّد رضا، (1294 - 1359 ه.ق).

مکیال المکارم: محمّد تقی موسوی اصفهانی

کتاب عن لا یحضره الفقه:محمّد بن علی بن حسین بن بابویه قمی: صدوق، (م 381 ه.ق).

میزان الحکمة: محمّد محمّدی ری شهری.

نمونه ای از تفاسیر: مجتبی بروجردی

نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علی علیه السلام گردآورنده: شریف رضی، (359 - 404 ه.ق).

وسائل الشیعه: محمّد بن حسن معروف به شیخ حر عاملی، (1033 - 1104 ه.ق).

ص: 149