ص: 2

اسرار مناسک حج

تألیف

محمّد تقی اکبر نژاد

ص: 3

ص: 4

حجّ بی نیازی می آورد!··· 30

بشارتی مخصوص کسانی که حجّ واجب را ترک می کنند!··· 30

تفسیر «من کان فی هذه اعمی فهو فی الآخرة اعمی»··· 32

دسیسه ای برای تعطیل کردن حجّ··· 32

حجّ اجباری··· 33

شمّه ای از اسرار حج به صورت خلاصه··· 34

فلسفه حجّ از زبان امام صادق علیه السلام ··· 36

اهمیت حج از نظر مقام معظم رهبری مد ظله العالی··· 37

آداب عمومی حج··· 38

رکن معنوی حج از نظر مقام معظم رهبری مد ظله العالی··· 40

نشانی امام زمان علیه السلام برای کسانی که به دنبال امام می گردند!··· 40

اسرار احرام··· 44

حج سواره یا پیاده··· 46

خودتان را با امام حسن علیه السلام مقایسه نکنید!··· 48

محدوده حرم و اسرار آن··· 48

ای شبلی احرام نبستی!··· 49

تفسیر عرفانی امام صادق علیه السلام از احرام··· 54

فلسفه احرام از زبان امام رضا علیه السلام ··· 55

تفسیر مقام معظم رهبری از جنبه های فردی حج··· 56

روایتی از یک احرام شگفت انگیز··· 57

ص: 6

وجوب لبیک گفتن در هنگام احرام··· 58

تفسیر عرفانی سیاسی امام خمینی رحمه الله از لبیک گفتن...··· 59

لبیک اللهم لک لبیک در روز قیامت!··· 59

احرام پیامبر از مسجد شجره··· 59

تحریم صید در حرم··· 60

مجازات حرمت شکنان··· 61

نکته جالب··· 63

خلاصه مطالب··· 64

اسرار مکه··· 70

ای شبلی مکه نرفتی!··· 70

تفسیر عرفانی امام صادق علیه السلام از ورود به کعبه··· 71

مکّه را مکّه نامیدند...··· 71

مکّه را بکّه نامیدند...··· 72

دلیل دومی برای بکّه بودن مکّه!··· 72

کراهت ماندگاری در شهر مکّه··· 73

کراهت احتباء در حرم··· 74

کراهت خوابیدن در مکّه··· 74

اسرار مسجدالحرام··· 75

کعبه را بکّه نامیدند...··· 75

کعبه را کعبه نامیدند...··· 75

ص: 7

مکعّب بودن خانه خدا··· 76

کعبه، بیت اللّه الحرام نامیده شد...··· 76

کعبه را بیت العتیق نامیدند...··· 77

دلیل دومی برای بیت العتیق شدن کعبه··· 77

علت نامگذاری حطیم··· 77

علت این که کعبه در بد آب و هواترین نقطه زمین بنا شده است!··· 78

توضیح··· 82

کیفیت پیدایش مناسک حجّ··· 83

جواب امام صادق علیه السلام از سرّ غیر عاقلانه بودن اعمال حجّ··· 88

علّت ورود حجّ اولی ها به داخل کعبه··· 90

علّت استحباب غسل ورود به مسجد الحرام··· 91

دلیل کراهت و حتی حرمت هدیه دادن به کعبه··· 91

کسانی که برای کعبه نذورات و هدایا می دهند باید بدانند...!··· 93

اسرار طواف··· 95

آشنایی با مناسک حج··· 95

ای شبلی طواف نکردی...··· 96

تفسیر عرفانی سیاسی امام خمینی رحمه الله از طواف...··· 97

کیفیت پیدایش خانه کعبه و طواف··· 97

علّت دورهای طواف··· 98

توضیح··· 99

ص: 8

اسرار حجرالاسود و مقام ابراهیم··· 102

ای شبلی نماز نخوانده و با حجرالاسود دیدار نکردی...··· 102

تفسیر عرفانی امام صادق از استلام حجر··· 104

تفسیر عرفانی سیاسی امام خمینی رحمه الله از لمس حجرالاسود...··· 104

علّت دست مالیدن به حجرالاسود··· 105

با دست راست خدا بیعت کنید...!··· 105

سنگی از بهشت که سیاه شد...··· 106

تفاوت های ارکان کعبه··· 106

نکته··· 107

سنگی که ابراهیم علیه السلام را تحمل نمی کند!··· 109

دلیل بنا شدن حجر اسماعیل علیه السلام ··· 110

فضیلت آب زمزم··· 110

توضیح··· 111

اسرار صفا و مروه··· 114

ای شبلی سعی میان صفا و مروه نکرده ای...··· 115

تفسیر عرفانی امام صادق علیه السلام از سعی··· 116

تفسیر عرفانی سیاسی امام خمینی رحمه الله از سعی ...··· 116

حکایت زنی که تشنه می دوید...··· 116

از اسرار سعی میان صفا و مروه··· 119

بهترین مکان در نزد خدا··· 119

ص: 9

توضیح··· 120

اسرار عرفات··· 125

روز هشتم را ترویه نامیدند...··· 126

عرفه روز اجابت دعا··· 127

عرفات، محل اعتراف!··· 130

ای شبلی عرفات نرفته ای...··· 131

توضیح··· 133

تفسیر عرفانی امام صادق علیه السلام از وقوف عرفات··· 133

اسرار مشعر··· 135

اعمال مشعر··· 135

مزدلفه را مزدلفه نامیدند...··· 136

مشعر را مزدلفه نامیدند...··· 136

ای شبلی مشعر نرفتی...··· 137

تفسیر عرفانی سیاسی امام خمینی رحمه الله از وقوف عرفات و مشعر...··· 139

اسرار منا··· 140

اعمال منا··· 140

منا را منا نامیدند...··· 140

ای شبلی منا نرفتی و قربانی نکردی...··· 141

تفسیر عرفانی امام صادق علیه السلام از منا··· 144

تفسیر عرفانی سیاسی امام خمینی رحمه الله از منا··· 145

ص: 10

سنگسار شیطان··· 146

دلیل نامگذاری مسجد خیف و فضیلت آن··· 146

مختصری از اسرار قربانی کردن··· 146

قربانی و پل صراط··· 148

کراهت روزه داری در ایام تشریق··· 148

نقل یک خاطره··· 148

بد نیست که حجّاج بترسند!!!··· 149

تذکر پیامبر صلی الله علیه و آله برای حاجی ها··· 149

رابطه حج و ولایت اهل بیت علیهم السلام··· 150

روش به پایان بردن حجّ··· 151

داد و فریاد چه بسیار است!··· 151

زهری؛ فریب نخور، سر و صدا زیاد است!··· 152

حجّاج آخر الزمانی بترسند. پیامبر چنین خبر داده است...··· 155

نصیحت عرفانی امام صادق علیه السلام برای حاجی ها··· 156

علامت قبول شدن حجّ··· 156

نحوه استقبال از حاجی··· 157

ص: 11

اجتماع میلیونی انسان های واله و دلداده می تواند نقشه های فراوانی را در هم بریزد و زمینه اتحاد و انسجام امت اسلامی را فراهم کند و در نهایت اتحاد فکری در برابر دشمنان اسلام را ایجاد نماید.

یکی از ویژگی های منحصر به فرد حجّ آن است که اعمال و مناسک آن با عرف های متعارف و عقل های مادی قابل درک نیست. اعمال حجّ بیش از هر عبادتی با عادت های ما ناسازگاری دارد و بیش از هر عملی ذهن ما را به خود مشغول می سازد. به عنوان مثال معنای رکوع و سجده برای هر انسانی قابل درک است؛ زیرا رکوع سمبل تعظیم و سجده سمبل اوج خفت سجده گزار و عظمت سجده شونده است. بنابراین با عرف زندگی ما انسان ها و عقل های ناقص مان سازگاری زیادی دارد. امّا حج از همان لحظه که شروع می شود ما را بر خلاف عادت هایمان به حرکت می اندازد. لباس های دوخته را از تن در می آوریم. لباس های کفن مانند احرام را به تن می کنیم. از نقاط مخصوصی که میقات نامیده می شوند، وارد حرم می شویم و با لبیک گفتن حلال خدا را بر خود حرام می کنیم. حتی حق نداریم پشه ای را از خود برانیم. یا علف هرزه ای را از زمین بکنیم. یا با همسران خویش مرتبط باشیم. زیر سایه برویم و صورت خود را بپوشانیم!

به همین جهت است که سنگینی روحی حج از سایر عبادات بیشتر است. به عبارتی کسانی می توانند مناسک و اعمال حج را با جان و دل انجام دهند که از تعبّد و سرسپردگی بیشتری برخوردار باشند و این همان نقطه ممتاز حج نسبت

ص: 14

به سایر عبادات است. حقیقت عبادت چیزی جز سرسپردگی نیست. از نظر عابد واله دلیلی بالاتر از طلب یار نیست و توجیهی بالاتر از کسب رضای دوست وجود ندارد. چه دلیلی بالاتر از این که با این عمل سرسپردگی ثابت شود و دلبری محقق گردد. در واقع حج بهترین میدان برای تمرین بندگی است. بهترین میدان برای در هم شکستن حصار شیشه ای عقل بشری و رها شدن از چون و چرا و رسیدن به میدان وسیع عاشقی.

جهت دیگر حج که آن را از سایر عبادات ممتاز می کند، تجلی «فذکرهم بایام اللّه » بودن آن است. حج تنها عبادتی است که در قدم به قدم آن انسان تاریخ گذشته خوبان عالم را به یاد می آورد و مرور می کند. خانه کعبه اولین خانه ای بود که بر روی زمین بنا شد. به همین جهت یاد آور مناسک آدم علیه السلام است. صفا و مروه یاد آور داستان آدم و حواست که در اثر تخلف از فرمان الهی باغ خرامان را از دست دادند و در سرزمین بی آب و علف مکه فرود آمدند و یکی بر صفا و دیگری بر مروه نزول کرد. مقام ابراهیم یاد آور ندای حج ابراهیم و حجرالاسود یاد آور سنگی بهشتی است که از دامن جبرئیل بر زمین گذاشته شد. لحظه لحظه حج تکرار تاریخ است. از سعی هاجر تا زمزم اسماعیل، از ظهور شیطان در جمرات و ذبح اسماعیل توسط ابراهیم خلیل، همه و همه صفحات زرین تاریخ بندگان صالح خداست. مسجد خیف که مصلای هزار پیامبر بوده و حجر اسماعیل که مدفن مادرش هاجر است. راستی این همه تاریخ را در کدامین نقطه از زمین یکجا می توان یافت؟!

ص: 15

همه این لطایف و نکات است که ذهن ها را کنجکاو می کند و به دنبال اسرار نهان مناسک حج سوق می دهد. شاید هیچ عبادتی به اندازه حج سؤال برانگیز نباشد. البته این مطلب هم قابل درک است و هم حرکتی مثبت در راستای افزایش معرفت دینی و عبادت عارفانه می باشد؛ زیرا اعمال حج هر کدام سمبلی است که معنایی را بیان می کند و اگر کسی از این معنا و پیام خبر نداشته باشد، از رسیدن به حقیقت آن عمل دور می ماند و به پیشرفت و ترقی نمی رسد. همان طور که هر یک از علایم راهنمایی و رانندگی دارای پیامی است که اگر کسی از آن مطلع نباشد، از منافع علایم نصب شده محروم مانده و راه را گم خواهد کرد. یا همان طور که هر یک از الفاظی که در مکالمات و نوشتار خود به کار می بریم، حاوی معنایی هستند که اگر کسی از آن ها بی خبر باشد، تکرار الفاظ برایش سودی نخواهد بخشید. نسل های قبل از ما قرار گذاشته اند که مثلاً لفظ انسان بر فلان معنا دلالت کند و لفظ فیل بر معنایی دیگر و... حال اگر کسی از این قرار داد خبر نداشته باشد، تکرار لفظ انسان و فیل و درخت و میز و ... برایش سودی نخواهد داشت.

با این توضیح روشن می شود که خداوند متعال نیز بنا به مناسبت های تاریخی و یا تکوینی هر یک از اعمال حج را برای منظور و هدفی قرار داده است. به عنوان مثال سعی میان صفا و مروه را به عنوان یادگاری از هاجر و سمبل تحیرو سرگردانی و کمک خواهی قرار داده است. بنابراین اگر حاجی از این مطلب بی خبر باشد، چرخش در میان این دو کوه برایش بی خاصیت خواهد بود. در حالی که اگر از این معنا خبر داشته باشد، می داند که سعی میان صفا و مروه به

ص: 16

معنای سرگردانی میان خوف و رجا است و انسان باید هاجر وار به دنبال یاری از خدا باشد تا در نهایت، رحمت خدا را به خروش آورده و چشمه آب حیات زمزم را از اعماق دل خویش بجوشاند.

بنابراین همان طور که الفاظ کوچک می توانند معانی بزرگی را به همراه داشته باشند، تک تک اعمال حج نیز می توانند معانی بسیار عظیمی را در دل خود جای دهند. لذا نباید تعجب کنیم که درآوردن پیراهن دوخته به معنای درآوردن لباس ریاکاری باشد که انسان با سوزن کردن اعمال به همدیگر، لباس تقوای ظاهری برای خود می دوزد.

با این مقدمه می توان به این نتیجه رسید که دانستن اسرار مناسک حج برای هر حاجی از ضروریات است و کسی که از این اسرار خبر نداشته باشد به تعبیر امام سجاد علیه السلام نه احرام بسته نه لبیک گفته، نه طواف و سعی صفا و مروه به جای آورده است. نوشته ای که پیش رویتان قرار دارد، در جواب به این نیاز مثبت به رشته تحریر درآمده است. اما نه به صورتی فنی و تخصصی و با بیانی سنگین و دقیق که درک آن تنها از عهده عدّه ای مخصوص برآید. بلکه با بیانی عمومی که هم برای روحانیان کاروان و اهل فن مفید است و هم برای عموم حجّاجی که قصد وصول به حقایق بی بدیل حج را در سر دارند. مطالب بر اساس مناسک فصل بندی شده اند و در مواردی که نیاز بوده، خلاصه ای از اعمال حج آورده شده است. در خلال روایات توضیحاتی اضافه شده تا شرحی بر روایت باشد.

ص: 17

دل من روشن از آنست که از روزن فکر

ریگ آن بادیه در دیده بیناست مرا

بر سر آتش سوزنده نشینم هردم

کز جهان نیست جزین مرتبه درخواست مرا

دلم از حلقه آن خانه مبادا محروم

کز جهان نیست جزین مرتبه درخواست مرا

از هوی و هوس خویش جدا باش، ای دل

خاک آن خانه و آن خانه خدا باش، ای دل

عمر بگذشت، ز تقصیر حذر باید کرد

به در کعبه اسلام گذر باید کرد

ناگزیرست در آن بادیه از خشک لبی

تکیه بر گریه این دیده تر باید کرد

گرد ریگی که از آن زیر قدم ها ریزد

سرمه وارش همه در دیده سر باید کرد

آب و نان و شتر و راحله تشویش دلست

خورد آن مرحله از خون جگر باید کرد

روی چون در سفر کعبه کنند اهل سلوک

از خود و هستی خود جمله سفر باید کرد

ص: 19

سر تراشیدن و احرام گرفتن سهلست

از سر این نخوت بیهوده بدر باید کرد

شرح احرام و وقوف و صفت رمی و طواف

با دل خویش به تقریر دگر باید کرد

هر دلی را که ز تحقیق سخن بویی هست

بشناسد که سخن را بجزین رویی هست

یارب، امسال بدان رکن و مقامم برسان

کام من دیدن کعبه است و به کامم برسان

دولت وصل تو هرچند که خاصست، دمی

عام گردان و بدان دولت عامم برسان

جز به کام مدد و عون تو نتوان آمد

راه عشق تو، بدان قوت و کامم برسان

صبرم از پای درآمد، تو مرا دست بگیر

به سر تربت این صدر همامم برسان(1)

حجّ را حجّ نامیدند...

حجّ در لغت به معنای اقدام و اراده به کار رفته است. در برخی از کتب لغت نیز آمده است اقدام به کار بزرگ را حج می نامند.(2)

ص: 20

از آنجا که خداوند متعال در قرآن اقدام به زیارت خانه خود را با تعبیر حج بیان فرمود، از آن پس این عمل در میان مردم به نام حج شهرت یافت.

«وَللّه ِِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللّه َ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ»(1)

در روایتی حجّ به معنای رستگاری به کار رفته است:

«...عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ لِمَ سُمِّیَ الْحَجُّ حَجّا قَالَ حَجَّ فُلَانٌ أَیْ أَفْلَحَ فُلَانٌ»؛(2)

«از امام صادق علیه السلام سؤال شد که چرا حج را حج نامیدند؟ ایشان فرمودند: حج کردن به معنای رستگار شدن و صالح شدن است».

دلیل این که امام علیه السلام حج را به معنای رستگاری به کار می برد این است که رستگاری نتیجه این اقدام است. یعنی اگر انسان حج کند، رستگار می شود. درست می شود. تبدیل به انسان صالح می شود. به همین خاطر ایشان از حج با عنوان فلاح یاد می کنند.

نَبْلُغُ الْحَجَّ حَتَّی یَشُقَّ عَلَیْنَا فَکَیْفَ أَنْتُمْ فِی بُعْدِ الْبِلَادِ وَمَا مِنْ مَلِکٍ وَلا سُوقَةٍ یَصِلُ إِلَی الْحَجِّ إِلاَّ بِمَشَقَّةٍ فِی تَغْیِیرِ مَطْعَمٍ أَوْ مَشْرَبٍ أَوْ رِیحٍ أَوْ شَمْسٍ لا یَسْتَطِیعُ رَدَّهَا وَذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَتَحْمِلُ أَثْقالَکُمْ إِلی بَلَدٍ لَمْ تَکُونُوا بالِغِیهِ إِلاَّ بِشِقِّ الأَنْفُسِ إِنَّ رَبَّکُمْ لَرَوفٌ رَحِیمٌ»؛(1)

«عبداللّه بن یحیی کاهلی نقل می کند که از امام صادق علیه السلام شنیدم که درباره حج می گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود که حج یکی از دو جهاد است. حج جهاد ضعفاست و ما از آن ضعفاء _ مقصود امام این است که امکان جهاد به معنای جنگ با مخالفان، برایمان مهیا نیست. _ هستیم. غیر از نماز هیچ عملی بالاتر از حج نیست. حتی این که در خود حج نماز است. اما در نماز حج نیست. در صورت توانایی حج را رها نکن. مگر نمی بینی که در حال حج موی سرت آشفته شده و پوست صورتت خراب می شود. از نگاه به زنان منع می شوی. ما که در مدینه و نزدیک مکه هستیم و در مسیر مکه همیشه آب داریم، برای انجام حج سختی های فراوانی را تحمل می کنیم. بماند به شما که از راه های دور و دراز می آیید. هیچ پادشاه و تاجری نیست که بتواند خود را به حج برساند. الاّ این که تحمل مشقت کند. مانند تغییر طعم غذا و آب و هوا و حرارت خورشید. از طرفی هم امکان رد کردن آن وجود ندارد. حج

ص: 23

مصداق آیه قرآن است که می فرماید: «و بارهای خود را به شهرهای دیگری حمل می کند و نمی توانید خود را به آن برسانید مگر با تحمل مشقت های فراوان. همانا پروردگارتان نسبت به شما دلسوز و مهربان است».

همچنین مقام معظم رهبری _ مدّ ظله العالی _ در این باره بیانی لطیف دارند که خدمت خوانندگان گرامی عرضه می شود:

این که خداوند متعال همه مسلمانان و هر که از ایشان را که بتواند، به نقطه ای خاص و در زمانی خاص فرا می خواند و در اعمال و حرکاتی که مظهر همزیستی و نظم و هماهنگی است، آنان را روزها و شب هایی در کنار یکدیگر مجتمع می سازد، نخستین اثر نمایانش، تزریق احساس وحدت و جماعت در یکایک آنان و نشان دادن شکوه و شوکت اجتماع مسلمین به آنان و سیراب کردن ذهن هر یک تن آنان از احساس عظمت است.

با احساس این عظمت است که مسلمان اگر تنها در شکاف کوهی هم زندگی کند، خود را تنها حس نمی کند. با احساس این حقیقت است که مسلمین در هر یک از کشورهای اسلامی، شجاعت برخورد با اردوگاه ضدیت با اسلام، یعنی همین سلطه سیاسی، اقتصادی دنیای سرمایه سالاری و عوامل و ایادی آن و نیرنگ و فتنه گری آن را می یابند و افسون تحقیر _ که اولین سلاح استعمارگران غربی در برابر ملل مورد تهاجمشان بوده و هست _ درآنان نمی گیرد. با احساس این عظمت است که دولت های مسلمان با تکیه به مردم خود، از تکیه به قدرت های بیگانه خود را بی نیاز حس می کنند و این فاصله مصیبت بار میان ملت های مسلمان با دستگاه های حاکم بر آنان پدید نمی آید.(1)

ص: 26

روی جنازه خود حمل می شود. هر انسانی بالاخره روزی سوار بر نعش خود بر روی گردن های یاران و نزدیکان خود حمل خواهد شد. حاجی زمانی که وارد بیابان می شود و مسافرت را شروع می کند مانند آن است که وارد قبر شده است و زمانی که غسل احرام را به جای می آورد مانند آن است که غسل میت می کند. همان طور که لباس احرام مانند کفن است و زمانی که از میقات خارج می شود مانند آن است که از قبر برانگیخته شده و لبیک گفتن هم به معنای اجابت خواسته هایش در روز رستاخیر است. حاجی با وضع پریشان و غبار گرفته دیده می شود. گویا از قبر خارج شده و هر گاه که مرحله ای از مراحل حج را پشت سر می گذارد. مانند آن است که مراحل قیامت را می پیماید. به امید این که این مراحل او را از مراحل مخوف قیامت نجات خواهند داد».

در تف تند جگر سوز تبم

دود آه است بلند از دو لبم

آه از درد ستوه آور هجر

کعبه وصل تو را می طلبم(1)

کسی آن را ترک کند، کافر است. به عبارتی این افراد اگر چه در دنیا مسلمان محسوب می شوند. اما در آخرت که جهان حقیقت است و نه ظاهر، با کفار محشور خواهند شد و در آتش جهنم با آن ها خواهند سوخت.

«وَللّه ِِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللّه َ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ»:(1)

«خداوند بر گردن مردم حق دارد که در صورت توانایی خانه او را زیارت کنند. در غیر این صورت اگر کسی کافر شود. بدانید که خداوند از تمام عالیمان بی نیاز است».

از آنجا که خداوند کافر شدن را در نقطه مقابل امر به حج آورده است. مقصودش آن است که اگر کسی حج را ترک کند و نافرمانی نماید، کافر است. در پایان آیه نیز اشاره می کند که خدا نیازی به حج شما ندارد. بلکه تمام آثار و برکات دنیوی و اخروی آن متوجه خود شماست و این شما هستید که برای بقای خود نیازمند حج هستید.

در تأیید این مطلب روایات متعددی وارد شده است.

«یَا عَلِیُّ تَارِکُ الْحَجِّ وَهُوَ مُسْتَطِیعٌ کَافِرٌ یَقُولُ اللّه ُ تَبَارَکَ وَتَعَالَی وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللّه َ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ یَا عَلِیُّ مَنْ سَوَّفَ الْحَجَّ حَتَّی یَمُوتَ بَعَثَهُ اللّه ُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَهُودِیّا أَوْ نَصْرَانِیّا»؛(2)

«ای علی کسی که حج را با وجود استطاعت ترک کند،

ص: 31

کافر است؛ زیرا خداوند متعال می فرماید: برای خداست که مردم در صورت استطاعت حج به جای آورند و اگر کسی کفر ورزد، بداند که خدا از تمام جهانیان بی نیاز است. ای علی کسی که امروز و فردا کند و یا تأخیر بیندازد تا بمیرد در این صورت خداوند در روز قیامت او را یهودی و نصرانی محشور می کند».

جَعَلَ هَذَا الْبَیْتَ قِیَاما لِلنَّاسِ»؛(1)

«عبد الرحمان نقل می کند که به امام صادق علیه السلام عرض کردم که برخی از این مردم می گویند: اگر مردی یک

بار حج به جای آورد و بعد از آن به جای تکرار حج به فقرا صدقه بدهد، بهتر است. آیا این حرف درست است؟

فرمود: این ها دروغ می گویند. اگر مردم این کار را بکنند. خانه خدا تعطیل شود. در حالی که خداوند زیارت کعبه را مایه سربلندی و عزت مسلمین قرار داده است».(2)

است که آن ها را چه بخواهند و چه نخواهند مجبور به انجام حج بکند؛ زیرا این خانه برای حج کردن بنا شده است و نباید خالی بماند».

این روایت بیش از هر روایت دیگری گویای اهمیت و ضرورت حج است که حتی اگر مردم کوتاهی کنند و خانه کعبه معطل بماند. در این صورت امام وظیفه دارد که مردم را با اجبار به حج بفرستد.

وَغَرْبِهَا وَمَنْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ مِمَّنْ یَحُجُّ وَمِمَّنْ لَمْ یَحُجَّ مِنْ بَیْنِ تَاجِرٍ وَجَالِبٍ وَبَائِعٍ وَمُشْتَرٍ وَکَاسِبٍ وَمِسْکِینٍ وَمُکَارٍ وَفَقِیرٍ وَقَضَاءِ حَوَائِجِ أَهْلِ الأَطْرَافِ فِی الْمَوَاضِعِ الْمُمْکِنِ لَهُمُ الاِجْتَِماعُ فِیهِ مَعَ مَا فِیهِ مِنَ التَّفَقُّهِ وَنَقْلِ أَخْبَارِ الأَئِمَّةِ علیهم السلام إِلَی کُلِّ صُقْعٍ وَنَاحِیَةٍ کَمَا قَالَ اللّه ُ عَزَّ وَجَلَّ فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ ...»؛(1)

«اگر مردم به حج کردن امر شده اند، برای آن است که به محضر خدا برسند و افزایش نعمت ها را طلب بکنند. از آلودگی ها خارج شده و توبه کنند. اعمال صالح را از سر بگیرند. به خصوص که حاجی برای حج مجبور است از اموال خود بگذرد و سختی را به تن بخرد و از دوستان و فرزندان دور شود و لذت های مادی را بر خود حرام کند و در سرما و گرما به حج مشغول شود و پیوسته در حال خضوع و بیچارگی و ذلت باشد.

گذشته از منافع عمومی که برای همه افراد از شرق و غرب تا دریا و خشکی از کسانی که حج کرده و یا نکرده اند، از تاجر و خریدار، فروشنده و مشتری، درمانده و کرایه دهنده و فقیر همه و همه در این مسافرت خیر می بینند.(2)

همچنین باعث می شود که نیازهای اهالی

ص: 35

نواحی مختلف در جاهایی که امکان اجتماع وجود دارد، برطرف شود.(1)

علاوه بر این که در این اجتماعات می توانند اخبار ما ائمه را نقل کنند و حقانیت ما را به همگان از تمام نواحی برسانند. همان طور که خدا می فرماید: چرا از هر فرقه گروهی به سوی مراکز علم کوچ نمی کنند تا دین خدا را یاد بگیرند و بعد از بازگشت به وطن خود، مردم را انذار کنند و از خدا بترسانند. تا شاید مردم بترسند».

«هشام بن حکم نقل می کند که از امام صادق علیه السلام درباره علت حج

سؤال کردم و پرسیدم که چرا خداوند متعال بندگانش را مکلف به انجام حج و طواف ساخته است؟ فرمود: خداوند بندگانش را آفرید و آن ها را به چیزهایی که مصلحت دین و دنیایشان در آن بود امر کرد. خداوند اجتماع در حج را از مشرق و مغرب واجب کرد تا مسلمین همدیگر را بشناسند و مردمان مختلف برای تجارت از شهر خود خارج شوند تا به این وسیله کرایه دهندگان شتر نفع ببرند و روایات و آثار رسول خدا صلی الله علیه و آله شناخته شوند و با گفتگوی درباره آن ها به فراموشی سپرده نشوند. در حالی که اگر هر قومی تنها به آنچه که در شهر خودشان است، قناعت می کردند از بین می رفتند و شهرها خراب و منافع و سودها ساقط می شدند و اخبار خاندان رسالت از بین می رفت و مردم از آن ها باخبر نمی شدند. این ها علت وجوب حج هستند».

یَصِیرَ ذَلِکَ عَدُوّا وَوَبَالاً فَإِنَّ مَنِ ادَّعَی رِضَی اللّه ِ وَاعْتَمَدَ عَلَی مَا سِوَاهُ صَیَّرَهُ عَلَیْهِ وَبَالاً وَعَدُوّا لِیَعْلَمَ أَنَّهُ لَیْسَ لَهُ قُوَّةٌ وَلا حِیلَةٌ وَلا لأَِحَدٍ إِلاَّ بِعِصْمَةِ اللّه ِ وَ تَوْفِیقِهِ فَاسْتَعِدَّ اسْتِعْدَادَ مَنْ لا یَرْجُو الرُّجُوعَ وَأَحْسِنِ الصُّحْبَةَ وَرَاعِ أَوْقَاتَ فَرَائِضِ اللّه ِ وَ سُنَنِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله وَمَا یَجِبُ عَلَیْکَ مِنَ الأَدَبِ وَالاِحْتِمَالِ وَالصَّبْرِ وَالشُّکْرِ وَالشَّفَقَةِ وَالسَّخَاوَةِ وَإِیثَارِ الزَّادِ عَلَی دَوَامِ

الأَوْقَاتِ...»؛(1)

«امام صادق علیه السلام فرمود: هر گاه خواستی به حج بروی دلت را از هر مشغول کننده و حجابی خالی کن و امورت را به خالق خویش بسپار و در تمام حرکات و اعمال به او توکل کن. تسلیم قضا و حکم و تقدیرات او باش. دنیا و راحتی و غیر خدا را رها کن و از تمام حقوقی که از سوی بندگان به گردن داری خود را آزاد کن. به چیزی غیر از خدا از قبیل توشه و مرکب و دوستان و توانمندی ها، جوانی و ثروتت تکیه نکن. از ترس این که ممکن است خداوند همه آن ها را وبال گردن و دشمنت قرار بدهد؛ زیرا هر کس که مدّعی جلب رضای خدا باشد و با این حال به غیر او تکیه کند. خداوند همه آن چیزها را وبال و دشمنش قرار می دهد. تا بفهمد که نیرو و مانع و چاره ای جز با عنایت و حفظ خداوند متعال وجود ندارد.

مانند کسی که امید برگشت ندارد خود را مهیّای حج کن و اوقات

ص: 39

واجبات و مستحباتی را که سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله هستند، مراعات کن و ادب و تحمل و صبر و شکر و دلسوزی و سخاوت و ایثار در توشه را در همه احوال مد نظر داشته باش...».

غیر از این روایت، روایات بسیاری دلالت می کنند که آن حضرت هر ساله در موسم حج حاضر می شود و همراه با مردم به طواف و سعی و وقوف در عرفات و مشعر می پردازد. با آن ها می نشیند. با ایشان صحبت می کند. مردم او را می بینند اما نمی شناسند. نمونه هایی از این دیدارها در کتاب «موسوعة توقیعات الامام المهدی» و ترجمه آن کتاب «مجموعه کامل نامه ها و رهنمودهای امام زمان علیه السلام » آمده است.

دینِ ترا تا شود اَرکان تمام

روی نِه از خانه به رُکن و مَقام

گرنه بُوَد راحله باد پای

راحله از پا کن و اندر رَه آی

سایه بَفَرقَت که مَغیلان کند

بِه کِه سرا پرده سلطان کند

بانگِ حَدی بشنو و صوتِ دَرای

شو چو شُتُر گرم رَود تیزپای

بار به میعادِ تَعَبُّد رسان

رخت به میقاتِ تَجَرُّد رسان

رشته تدبیر ز سوزن بکش

خلعتِ سوزن زده از تن بکش

هرچه دران بخیه زدی ماه و سال

آر برون از همه، سوزن مثال

گر نَه زمرگشت فراموشِیَت

بِه که بُوَد کارْ کَفَن پوشِیَت

لب بگشا یافتنِ کام را

نعره لبیک زن اِحرام را

موی پژولیده و رُخ گردناک

سینه خراشیده و دل دردناک

رُو به حَرَم کن که در آن خوش حریم

هست سیه پوش نگاری مقیم

صحن حَرَم روضه خُلدِ برین

او بچنان صحنی مربّع نشین

تا شِکَنی شیشه ناموس و ننگ

کرده نهان در ته دامانْت سنگ

ص: 41

چو تو از آن سنگ شوی بوسه چین

بوسه زنِ دستِ کِه باشی؟ ببین!

سوی قدمگاهِ خلیل اللّه آی

پا چو نیابی، به رَهَش دیده سای

از لبِ زمزم شنو این زمزمه

کز نمِ ما زنده دِلَند این همه

تا نشود در عَرَفاتَت وُقوف

کَی شود از راهِ نجاتت وقوف

کَبْشِ مَنِی را به مِنا ریز خون

نَفْسِ دَنی را به فنا کُن زبون

سنگ بدست آر زِ رَمی جمار

دیوِ هَوا را کُن از آن سنگسار

چون دل از این سنگ بپرداختی

کارِ حج و عُمره بهم ساختی

شکرِ خدا گوی که توفیق داد

ره بسوی خانه خویشش گشاد

ورنه، کِه یارَد که به آن رَه بَرَد!

ورچه شود مرغ بدان ره پَرَد

ای ز گلت نازده سر حب دل

مانده ز حب وطنت پا به گِل

خیز که شد پرده کش و پرده ساز

مطرب عشاق به راه حجاز

یکدم از این پرده سماعی بکن

هر چه نه زین پرده و داعی بکن

دین تو را تا شود ارکان تمام

روی نه از خانه برون کن مقام

ناقه اگر نیست تو را زیر ران

بر قدم ناقه روان شو روان

گر نبود راحله ای، باد پای

راحله از پا کن و در ره در آی

گر باد یمت نبود دسترس

جلد قدم پای فرار تو بس

ته به تَهَش بسته ز گرد و غبار

کرده تَهَش خار به میخ استوار

پا شنه از خنده دهان کرده باز

زآبله ها ریخته اشک نیاز

واله و حیران زده و مستهام

خنده کنان، گریه کنان می خرام

ص: 42

پشت امید تو به خورشید گرم

بستر آسایشت از ریگ نرم

سایه فرقت که مغیلان کنند

به که سرا پرده سلطان کنند

باد مخالف زده دردیده ریگ

پای فرو رفته به تفسیده ریگ

به که نشینی به مهب شمال(1)

* * *

ص: 43

از نظر جغرافیایی خانه کعبه در میان مسجد الحرام و مسجد الحرام در میان شهر مکه و شهر مکه نیز در میان بیابان وسیعی که به آن حرم گفته می شود، قرار دارد. حرم به محدوده وسیعی که در اطراف شهر مکه قرار دارد گفته می شود. منطقه ای بی آب و گیاه، خشک و فاقد هر نوع امکانات زندگی که از قداست ویژه ای برخوردار است. بعد از احرام کارهای بسیاری بر حاجی حرام می شود. به همین دلیل این منطقه را حرم و عملی را که باعث حرام شدن کارهای حلال بر حاجی می شود، احرام می گویند. به عبارتی همان طور که بعد از تکبیر اول نماز، کارهای مباح و جایزی مانند غذا خوردن، راه رفتن، خندیدن، صحبت کردن بر نمازگزار حرام می شود، حاجی نیز بعد از رسیدن به حرم و با گفتن لبیک اللهم لک لبیک اعمال مباح بسیاری را بر خود حرام می گرداند. صحرایی که حرم نامیده می شود، شکل مشخصی ندارد. برخی از اطراف آن نزدیک مکه و برخی دیگر کیلومترها از آن دور هستند.

همان طور که شخص نمازگزار زمانی می تواند تکبیرة الاحرام بگوید که رو به قبله ایستاده باشد. حاجی نیز زمانی می تواند احرام ببندد که به نقاط خاصی از حرم که به آن ها میقات گفته می شود، برسد. به عبارتی در صورت اختیار تنها باید از محل های معینی وارد حرم شود و لبیک بگوید. خلاصه این که احرام عمره تمتع باید در محل خاصی که «میقات» نامیده می شود انجام شود. در راه هایی که به مکه منتهی می شود پنج میقات به نام های زیر وجود دارد:

1 _ مسجد شجره (ذوالحلیفه): میقات کسانی است که از سمت مدینه وارد حرم می شوند.

ص: 45

2 _ وادی عتیق: میقات کسانی است که از عراق و نجد به سوی حرم حرکت کرده باشند.

3 _ قرن المنازل: میقات کسانی است که از سمت طائف وارد حرم بشوند.

4 _ یلملم: میقات کسانی است که از راه یمن وارد حرم شوند.

5 _ جحفه: میقات کسانی است که از راه شام به سمت حرم حرکت کرده باشند.

از جمله آداب و اعمال احرام آن است که حاجی بعد از رسیدن به میقات غسل می کند و لباس های دوخته را از تن خارج کرده و لباس های غیر دوخته می پوشد و با لبیک اللهم لک لبیک گفتن به حالت احرام در می آید و بسیاری از مباحات را بر خود حرام می کند که برخی عبارتند از: تمام زنان حتی همسر خود، عطر و هر چیز خوشبو کننده، آیینه، زیر سایه رفتن، شکار حیوانات خشکی حتی اگر کشتن مگسی باشد. مگر حیواناتی که مانند مار و عقرب که قصد گزیدن داشته باشند. کندن گیاهان داخل حرم، قسم خوردن به نام اللّه و اموری از این قبیل. در صورتی که مرتکب آن ها شود، معصیت کرده و در برخی از موارد باید کفاره بدهد.

بسیاری از حجاج خانه خدا، از راه های دور خود را به این مکان مقدّس می رسانند. به همین جهت اغلب از وسایل نقلیه متناسب با زمان خود به این سفر الهی عازم می شوند. در میان حضرات معصومین علیهم السلام برخی مانند امام حسن علیه السلام با وجود توانایی مالی و داشتن مرکب و وسیله نقلیه، با پای پیاده مسیر مدینه تا مکه را راه می رفتند و سوار مرکب نمی شدند. به همین جهت برخی از اصحاب و شیعیان به پیروی از آن امام علیه السلام اقدام به چنین کاری می کردند که با مخالفت اهل بیت علیهم السلام مواجه شد. برای دانستن دلیل این ممانعت به این روایات توجه نمایید.

«... عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ قَالَ قُلْتُ لأَِبِی عَبْدِ اللّه ِ إِنَّا کُنَّا نَحُجُّ مُشَاةً فَبَلَغَنَا عَنْکَ شَیْءٌ فَمَا تَرَی قَالَ إِنَّ النَّاسَ لَیَحُجُّونَ مُشَاةً وَیَرْکَبُونَ قُلْتُ لَیْسَ عَنْ ذَلِکَ أَسْأَلُکَ قَالَ فَعَنْ أَیِّ شَیْءٍ سَأَلْتَ قُلْتُ أَیُّهُمَا أَحَبُّ إِلَیْکَ أَنْ نَصْنَعَ قَالَ تَرْکَبُونَ أَحَبُّ إِلَیَّ فَإِنَّ ذَلِکَ أَقْوَی لَکُمْ عَلَی الدُّعَاءِ وَالْعِبَادَةِ»؛(1)

«سیف تمار نقل می کند که به امام صادق علیه السلام عرض کردم. ما با پای پیاده به حج می رفتیم تا این که سخن عجیبی از طرف شما به ما رسید! نظرتان چیست؟ امام فرمود: این طبیعی است برخی با پای پیاده و برخی سواره به حج می روند! عرض کردم: منظورم این نبود. فرمود: پس سؤالت چیست؟ عرض کردم: دوست دارید ما با کدام یک از این

ص: 47

دو روش حج به جای آوریم؟ فرمود: اگر سواره به حج بروید از نظر من بهتر است؛ زیرا در این صورت حال عبادت و دعا برایتان بیشتر خواهد بود».

عَنِ الْحَرَمِ وَأَعْلَامِهِ کَیْفَ صَارَ بَعْضُهَا أَقْرَبَ مِنْ بَعْضٍ وَبَعْضُهَا أَبْعَدَ مِنْ بَعْضٍ فَقَالَ إِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ لَمَّا أَهْبَطَ آدَمَ مِنَ الْجَنَّةِ هَبَطَ عَلَی أَبِی قُبَیْسٍ فَشَکَا إِلَی رَبِّهِ الْوَحْشَةَ وَأَنَّهُ لا یَسْمَعُ مَا کَانَ یَسْمَعُهُ فِی الْجَنَّةِ فَأَهْبَطَ اللّه ُ عَزَّ وَجَلَّ عَلَیْهِ یَاقُوتَةً حَمْرَاءَ فَوَضَعَهَا فِی مَوْضِعِ الْبَیْتِ فَکَانَ یَطُوفُ بِهَا آدَمُ فَکَانَ ضَوْوهَا یَبْلُغُ مَوْضِعَ الأَعْلَامِ فَیُعَلَّمُ الأَعْلَامُ عَلَی ضَوْئِهَا وَجَعَلَهُ اللّه ُ حَرَما»؛(1)

«احمد بن محمد نقل می کند که از امام کاظم علیه السلام درباره حرم و میقات های آن سؤال کردم و پرسیدم که چرا برخی از این میقات ها از برخی دیگر به مکه نزدیک تر است! در جواب فرمود: زمانی که خداوند آدم علیه السلام را از باغی که در آن بود پایین آورد، او را بر بالای کوه ابی قبیس فرود آورد. آدم از تنهایی خود به خدا شکایت کرد. از این که در بهشت صداهای خوشی را می شنید که در اینجا نمی شنود. خداوند متعال یاقوت سرخی را فرود آورد و در محل فعلی کعبه قرار داد تا آدم علیه السلام به دور آن طواف کند. یاقوت درخشان نور افشانی می کرد و نور آن تا همان حدودی می رسید که امروزه میقات نامیده می شوند. خداوند متعال نیز این محدوده را حرم قرار داد».

محتوا و غنی و جامع بیان شده است، روایتی است که طی آن امام سجاد علیه السلام یکی از اصحاب نزدیک خود را خطاب قرار می دهد. ماجرا از این قرار است که امام علیه السلام تازه از حج رسیده بود. یکی دیگر از اصحاب ایشان به نام شبلی نیز از حج برگشته بود. شبلی به دیدار امام علیه السلام می رود تا خیر مقدم بگوید. امام علیه السلام از شبلی می پرسد که آیا تو نیز به حج رفته بودی؟ شبلی می گوید: بله. داستان از اینجا شروع می شود. امام علیه السلام مانند والهی دلسوخته او را خطاب قرار می دهد که آیا فلان مناسک و اعمال را انجام دادی؟ شبلی می گوید: بلی. امام علیه السلام می فرماید: آیا وقتی آن عمل را انجام می دادی به فلان اسرار آن توجه داشتی؟ شبلی می گوید: نه خیر. امام علیه السلام می فرماید: پس خودت را بی خود خسته کردی؛ زیرا در واقع تو آن عمل را انجام نداده ای. تا این که روایت به پایان می رسد و شبلی با چشمان اشکبار از خدمت امام علیه السلام مرخص شده و خود را برای حج در سال بعد آماده می کند.

به جهت جامعیت این روایت ما تمام بخش های آن را بنا به تناسب مطلب نقل می کنیم و آدرس آن را تنها در اولین بخش آن ذکر خواهیم کرد.

«... أَنَّهُ لَمَّا رَجَعَ مَوْلانَا زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام مِنَ الْحَجِّ اسْتَقْبَلَهُ الشَّبْلِیُّ فَقَالَ علیه السلام لَهُ حَجَجْتَ یَا شَبْلِیُّ قَالَ نَعَمْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللّه ِ

فَقَالَ علیه السلام أَنَزَلْتَ الْمِیقَاتَ وَتَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِیطِ الثِّیَابِ وَاغْتَسَلْتَ قَالَ نَعَمْ

قَالَ فَحِینَ نَزَلْتَ الْمِیقَاتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ خَلَعْتَ ثَوْبَ الْمَعْصِیَةِ وَلَبِسْتَ ثَوْبَ الطَّاعَةِ قَالَ لا.

قَالَ فَحِینَ تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِیطِ ثِیَابِکَ نَوَیْتَ أَنَّکَ تَجَرَّدْتَ مِنَ الرِّیَاءِ

ص: 50

وَالنِّفَاقِ وَالدُّخُولِ فِی الشُّبُهَاتِ قَالَ لا.

قَالَ فَحِینَ اغْتَسَلْتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ اغْتَسَلْتَ مِنَ الْخَطَایَا وَالذُّنُوبِ قَالَ لا

قَالَ فَمَا نَزَلْتَ الْمِیقَاتَ وَلا تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِیطِ الثِّیَابِ وَلا اغْتَسَلْتَ

ثُمَّ قَالَ تَنَظَّفْتَ وَأَحْرَمْتَ وَعَقَدْتَ بِالْحَجِّ قَالَ نَعَمْ

قَالَ فَحِینَ تَنَظَّفْتَ وَأَحْرَمْتَ وَعَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَیْتَ أَنَّکَ تَنَظَّفْتَ بِنُورَةِ التَّوْبَةِ الْخَالِصَةِ لِلَّهِ تَعَالَی قَالَ لا

قَالَ فَحِینَ أَحْرَمْتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ حَرَّمْتَ عَلَی نَفْسِکَ کُلَّ مُحَرَّمٍ حَرَّمَهُ اللّه ُ عَزَّ وَجَلَّ قَالَ لا

قَالَ فَحِینَ عَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَیْتَ أَنَّکَ قَدْ حَلَلْتَ کُلَّ عَقْدٍ لِغَیْرِ اللّه ِ قَالَ لا

قَالَ لَهُ علیه السلام مَا تَنَظَّفْتَ وَلا أَحْرَمْتَ وَلا عَقَدْتَ الْحَجَّ

قَالَ لَهُ أَدَخَلْتَ الْمِیقَاتَ وَصَلَّیْتَ رَکْعَتَیِ الْإِحْرَامِ وَلَبَّیْتَ قَالَ نَعَمْ

قَالَ فَحِینَ دَخَلْتَ الْمِیقَاتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ بِنِیَّةِ الزِّیَارَةِ قَالَ لا

قَالَ فَحِینَ صَلَّیْتَ الرَّکْعَتَیْنِ نَوَیْتَ أَنَّکَ تَقَرَّبْتَ إِلَی اللّه ِ بِخَیْرِ الأَعْمَالِ مِنَ

الصَّلَاةِ وَأَکْبَرِ حَسَنَاتِ الْعِبَادِ قَالَ لا

قَالَ فَحِینَ لَبَّیْتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ نَطَقْتَ لِلَّهِ سُبْحَانَهُ بِکُلِّ طَاعَةٍ وَصُمْتَ عَنْ کُلِّ مَعْصِیَةٍ قَالَ لا

قَالَ لَهُ علیه السلام مَا دَخَلْتَ الْمِیقَاتَ وَلا صَلَّیْتَ وَلا لَبَّیْتَ»؛(1)

«زمانی که امام

ص: 51

سجاد علیه السلام از حج برگشت. شبلی به استقبال امام علیه السلام رفت. امام علیه السلام به او گفت: ای شبلی آیا مناسک حج را به جای آوردی ؟ عرض کرد: بله ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله

فرمود: آیا به میقات رفته و لباس های دوخته را از تن خود خارج کرده و غسل احرام به جای آوردی؟ عرض کرد: بله.

فرمود: آیا وقتی که به میقات رسیدی قصد کردی که با پیاده شدن در میقات لباس معصیت را از تن خود خارج کرده و لباس اطاعت خدا را بپوشی؟ عرض کرد: خیر.

فرمود: آیا وقتی که لباس های دوخته را از تن در آوردی نیت کردی که خود را از ریا و دورویی و دخول در شبهات خالص و جدا سازی؟ گفت: خیر.

فرمود: آیا زمانی که غسل احرام کردی، در نیت داشتی که با این غسل خود را از تمام لغزش ها و گناهان بشویی؟ گفت: خیر.

فرمود: پس با این حساب نه به میقات رفته ای و نه لباس های دوخته را در آورده ای و نه غسل احرام کرده ای!

امام علیه السلام ادامه داد: آیا خود را با نوره(1)

نظافت کرده و احرام بسته و نیت حج کردی؟ عرض کرد: بله.

ص: 52

فرمود: آیا هنگامی که خود را پاک می کردی در نیت داشتی که با این عمل توبه خالص خود را برای خدا انجام دهی؟ گفت: خیر.

فرمود: آیا وقتی که احرام بستی نیت کردی که با این کار تمام محرمات خدا را بر خود حرام کنی؟ گفت: خیر.

فرمود: آیا وقتی که نیت حج نمودی، هدفت این بود که با این کار تمام علقه های غیر الهی را باز کنی؟ گفت: خیر.

فرمود: پس با این حساب نه خود را پاک کرده ای و نه احرام بسته و قصد حج نموده ای. امام علیه السلام ادامه داد: آیا وارد میقات شده و دو رکعت نماز احرام را خواندی و لبیک گفتی؟ گفت: بلی.

فرمود: آیا وقتی که وارد میقات شدی، قصد زیارت خانه خدا را کردی؟ گفت: خیر.

فرمود: وقتی که دو رکعت نماز را خواندی قصد کردی که با بهترین اعمال و حسنات به خدا نزدیک شوی؟ گفت: خیر.

فرمود: وقتی که لبیک گفتی، قصدت آن بود که با این کار تنها در اطاعت خدا سخن بگویی و از معصیت او زبان ببندی؟ گفت: خیر.

فرمود: پس با این حساب نه داخل میقات شدی، نه نماز خواندی و نه لبیک گفتی».

ص: 53

احرام چه بندیم چو آن قبله نه اینجاست

در سعی چه کوشیم چو از مروه صفا رفت(1)

* * *

تو زین احرام و زین کعبه چه دانی کز برون چشمت

زکعبه پوششی دیده است و از احرام عریانی(2)

او حجاب می شود، احرام ببند و لبیک بگو به این قصد که دعوت خدا را در تمسک به طناب محکم الهی که خاندان رسالتند، اجابت کنی. اجابتی از سر صدق و صفا و اخلاص و پاکی...».

در بیخودی و مستی جایی رسی، که آنجا

در هم شود عبادات، پی گم کند اشارات

تا گم نگردی از خود گنجی چنین نیابی

حالی چنین نیابد گم گشته از ملاقات

تا کی کنی به عادت در صومعه عبادت؟

کفر است زهد و طاعت تا نگذری ز میقات

تا تو ز خودپرستی وز جست و جو نرستی

می دان که می پرستی در دیر عزی و لات(1)

رَاهِبِینَ مِنْ عِقَابِهِ مَاضِینَ نَحْوَهُ مُقْبِلِینَ إِلَیْهِ بِالذُّلِّ وَالاِسْتِکَانَةِ وَالْخُضُوعِ»؛(1)

«فضل بن شاذان از امام رضا علیه السلام نقل می کند که امام علیه السلام فرمود: اگر مردم به احرام امر شده اند به خاطر آن است که دل هایشان قبل از ورود به حرم الهی خاشع گردد و به کارهای بی فایده نپردازند و از پرداختن به امور دنیا و زینت و لذات آن باز مانند و در رسیدن به آنچه که قصدش را دارند، جدی تر باشند و با همه وجود به آن اقبال کنند. علاوه بر این هنگامی که انسان قصد رسیدن به خدا و امید ثواب و خوف عقابش را دارد، احرام بستن به معنای تعظیم و اجابت خدا و ذلیل کردن نفس است. در واقع احرام کنندگان با این کار با ذلت و درماندگی و خضوع به سوی خدا رو می کنند».

عامیانه مردمی را به هم نزدیک می کند و در کنار هم قرار می دهد، و وجه مشترک همه انسان ها، یعنی عبودیت را در همه زنده می کند. «اِن الرّاحل الیک قریب المسافه.» یک قدم به سوی خدا برداشتن، دل انسان را روشن می کند. به انسان فتوح می بخشد. زنگارها را از جلو بصیرت انسان پاک می کند، و قدم بعدی و ادامه راه را برای انسان راحت تر می کند. این، همان موضوع اساسی در جنبه فردی مسأله حج است؛ هیچ چیز جای این را نخواهد گرفت.(1)

را بگویید. پس معطل نکنید و بگویید. فرمود: ای ابن ابی عامر چگونه جسارت کرده و لبیک اللهم لک لبیک (که به معنای اظهار آمادگی در راه بندگی است)، بر زبان جاری سازم. در حالی که می ترسم خداوند در جوابم بگوید: لا لبیک و لا سعدیک یعنی من تو را نمی پذیرم و قبولت ندارم».

لب لعلش، کزو زنم لبیک

کرد اشارت که: السلام علیک

گفتمش: صد دلت فدای سلام

و علیک السلام و الاکرام(1)

وجوب لبیک گفتن در هنگام احرام

«... عَنْ سُلَیَْمانَ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ التَّلْبِیَةِ وَعِلَّتِهَا فَقَالَ إِنَّ النَّاسَ إِذَا أَحْرَمُوا نَادَاهُمُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ عِبَادِی وَإِمَائِی لَأُحَرِّمَنَّکُمْ عَلَی النَّارِ کَمَا أَحْرَمْتُمْ لِی فَقَوْلُهُمْ لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ إِجَابَةٌ لِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ عَلَی نِدَائِهِ لَهُمْ»؛(2)

«سلیمان بن جعفر نقل می کند که از امام کاظم علیه السلام درباره لبیک گفتن و علت آن سؤال کردم. در پاسخ فرمود: وقتی که مردم احرام می بندند. خداوند متعال آن ها را خطاب کرده و ندا می کند: (بندگان و کنیزانم آتش را بر شما حرام کردم. همان طور که شما برای من احرام بستید و تمام امور حلال را بر خود حرام کردید.) بنابراین وقتی که شما لبیک می گویید در واقع ندای خدای متعال را جواب می دهید».

ص: 58

ساقی همتش از جام کرم جرعه بریخت

آز دستارکشان راه در و بام گرفت

حرم کعبه ملکش چو بنا کرد قضا

شیر لبیک زد آهوبره احرام گرفت(1)

عِلَّةٍ أَحْرَمَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله مِنْ مَسْجِدِ الشَّجَرَةِ وَلَمْ یُحْرِمْ مِنْ مَوْضِعٍ دُونَهُ فَقَالَ لأَِنَّهُ لَمَّا أُسْرِیَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ وَصَارَ بِحِذَاءِ الشَّجَرَةِ نُودِیَ یَا مُحَمَّدُ قَالَ لَبَّیْکَ قَالَ أَلَمْ أَجِدْکَ یَتِیما فَآوَیْتُکَ وَوَجَدْتُکَ ضَالًّا فَهَدَیْتُکَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ وَالْمُلْکَ لَکَ لا شَرِیکَ لَکَ فَلِذَلِکَ أَحْرَمَ مِنَ الشَّجَرَةِ دُونَ الْمَوَاضِعِ کُلِّهَا»؛(1)

«حسین بن ولید از راوی نقل می کند که خدمت امام صادق علیه السلام عرض کردم که چرا رسول خدا صلی الله علیه و آله تنها از مسجد شجره احرام بست و از جای دیگری احرام نبست؟ فرمود: زمانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله به معراج برده شد. وقتی به مقابل مسجد شجره رسید ندا داده شد ای محمد. ایشان در جواب گفتند: لبیک.

خدا فرمود: آیا تو همان یتیمی نبودی که تو را پناه دادم و همان گمراهی نبودی که هدایتت کردم. پیامبر گفت: چرا، حمد و نعمت و ملک برای توست و تو شریکی نداری.

به همین خاطر نیز پیامبر تنها از مسجد شجره احرام بست».

الَّذِینَ آمَنُوا لَیَبْلُوَنَّکُمُ اللّه ُ بِشَیْءٍ مِنَ الصَّیْدِ تَنالُهُ أَیْدِیکُمْ وَرِماحُکُمْ قَالَ حُشِرَ عَلَیْهِمُ الصَّیْدُ فِی کُلِّ مَکَانٍ حَتَّی دَنَا مِنْهُمْ لِیَبْلُوَهُمُ اللّه ُ بِهِ»؛(1)

«حلبی نقل می کند که از امام صادق علیه السلام سؤال کردم که مقصود خداوند متعال از این آیه که می فرماید: (ای کسانی که ایمان آورده اید خداوند شما را با مقداری از صیدی که با دست و نیزه به چنگ می آورید، امتحان می کند.) چیست؟

فرمود: مقصود این است که خداوند متعال در حال احرام جانوران زیادی را به سمت او می فرستد تا او را امتحان کند که آیا مطیع خداست یا نه!»

را در مضیقه قرار بدهند تا مجبور شود از حرم خارج شود. بعد از خروج از حرم قصاص می شود و به جزای عمل خود می رسد. در این باره به روایت ذیل توجه کنید.

«... عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّه ِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ قَتَلَ رَجُلاً فِی الْحِلِّ ثُمَّ دَخَلَ الْحَرَمَ فَقَالَ لا یُقْتَلُ وَلا یُطْعَمُ وَلا یُسْقَی وَلا یُبَایَعُ وَلا یُووَی حَتَّی یَخْرُجَ مِنَ الْحَرَمِ فَیُقَامَ عَلَیْهِ الْحَدُّ قُلْتُ فَمَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ قَتَلَ فِی الْحَرَمِ أَوْ سَرَقَ قَالَ یُقَامُ عَلَیْهِ الْحَدُّ فِی الْحَرَمِ صَاغِرا إِنَّهُ لَمْ یَرَ لِلْحَرَمِ حُرْمَةً وَقَدْ قَالَ اللّه ُ تَعَالَی فَمَنِ اعْتَدی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیْکُمْ فَقَالَ هَذَا هُوَ فِی الْحَرَمِ فَقَالَ فَلا عُدْوانَ إِلاَّ عَلَی الظَّالِمِینَ»؛(1)

«معاویة بن عمار نقل می کند که از امام صادق علیه السلام سؤال کردم با مردی که در خارج حرم مرتکب قتل شده و به داخل حرم فرار کرده چه باید کرد؟

فرمود: او را نمی کشند. اما به او غذا و آب نمی دهند. به او چیزی نفروخته و پناه نمی دهند تا این که مجبور به خروج از حرم شود. بعد از خروج اقامه حدّ می شود.

عرض کردم: نظرتان در مورد کسی که در خود حرم مرتکب قتل و یا سرقت شود، چیست؟

ص: 62

فرمود: حدود الهی را در داخل حرم در مورد او اجرا می کنند؛ زیرا او حرمت حرم را نگه نداشته است. این مطلب مصداق آن آیه است که می فرماید: (کسی که بر علیه شما تجاوز کند به همان اندازه نیز شما بر علیه او تجاوز کنید.) این در موردی است که جنایت در حرم باشد. (بنابراین دشمنی تنها برای ظالمان است)».

جای آوردن احکام ظاهری می کند. غافل از این که احکام ظاهری مانند غذایی هستند که اگر نیرو نبخشند جز خستگی و ملال برای انسان ثمری نخواهند داشت.

آنچه که از مجموع روایات استفاده می شود آن است که میقات مانند دروازه قصر شاهان است که در آنجا خود را آماده دیدار پادشاه می کنند و همان طور که ورود به حریم شاهان و بزرگان دارای آدابی است، ورود به حرم الهی که سلطان لایزان و حقیقی عالم است، دارای تشریفات خاصی است. همه ما وقتی که بخواهیم به دیدار بزرگی برویم، به سر و وضع خودمان می رسیم. اگر چرکین و آلوده باشیم، حمام می کنیم. اگر ژولیده باشیم، شانه می زنیم. اگر لباس های مناسب آن مجلس را به تن نداشته باشیم، لباس مناسب می پوشیم و در نهایت به هنگام ورود به مجلس با ادب و احترام سلام می کنیم و اجازه ورود می خواهیم.

میقات جایی است که انسان باید خود را آماده دیدار و ورود به حریم کبریا کند. کسی که به میقات می آید، نباید در دل هوای غیر خدا را داشته باشد. بلکه باید با تمام وجود خود را آماده این دیدار نماید. ظاهر خود را به قصد طهارت باطن بشوید و غسل کند؛ زیرا غسل بر خلاف شستشوهای متعارف، با روح انسان ارتباط پیدا می کند و آن را نیز شستشو می دهد و سرّ قصد قربت در آن نیز همین است تا به این واسطه با روح و جان آدمی ارتباط یافته و آن را نیز شستشو بدهد. تأمل در مضامین ادعیه ای که برای انجام وضو و غسل وارد شده است، بیان گر این مطلب است.

بعد از این که حاجی، آن مسافر کوی دوست با آب توبه غسل کرد و آلودگی های گناهان را از روح و جان خود شست، لباس احرام را به تن می کند و لباس هایی را

ص: 65

که بنی آدم برای پوشیدن دوخته اند، از تن خود بیرون می آورد. تا از قید و بندهای حاکم بر رفتارهای بشری که غالبا جهت حفظ شخصیت و ظاهر هستند، خود را رها کند. به همین خاطر است که امام سجاد علیه السلام می فرماید: وقتی که لباس های دوخته را از تن در می آوردی آیا قصد کنار گذاشتن ریا و نفاق را داشتی؟ بعد از این که حاجی لباس نفاق و ریا را از تن درآورد، لباس سادگی و صفا و بی دوز کلکی را به تن می کند و سپس با گفتن «لبیک اللهم لک لبیک» در واقع اجازه دخول طلبیده و اظهار ارادت می کند. به همین جهت وقتی که امام صادق علیه السلام لباس احرام به تن می کند و زمان لبیک گفتن فرا می رسد، لرزه بر اندام آن امام همام می افتد که مبادا من با لبیک گفتن اجازه ورود به حریم کبریا را طلب کنم و او مرا با لا لبیک گفتن رد کرده و مأیوس گرداند.

به عزم کعبه قربت چو بسته ایم احرام

زما سعادت وصل حرم دریغ مدار(1)

حاجی با لبیک الّلهمّ لک لبیک گفتن مُحرم شده و وارد حریم خدا می شود. با محرم شدن حاجی، امور بسیاری بر او حرام می شود. که برخی از آن ها عبارتند از: تمام زنان عالم اگر چه همسر خودش بوده باشد. استفاده از هر چیز معطر، زیر سایه رفتن، شکار حیوانات خشکی، کندن گیاهان داخل حرم و موارد دیگر که از محرمات احرام می باشند. احرام حج مشابهت بسیاری به احرام نماز دارد؛ زیرا

ص: 66

همان طور که نمازگزار با گفتن اللّه اکبر احرام نماز را می بندد و امور حلال را بر

خود حرام می کند. به عبارتی هر چیزی را که موجب مشغولیت از یاد خداست، بر خود حرام می کند. خندیدن، گریستن برای دنیا، خوردن و آشامیدن، نگاه کردن به اطراف و رویگرداندن از سمت قبله، حرکاتی که باعث به هم خوردن صورت عبادت می شود، همه بر نمازگزار حرام می شوند. در احرام حج نیز هر عملی که مخلّ به حال عبادت و توجه به خدا باشد بر حاجی حرام می شود و او باید تمام توجه خود را به خدا معطوف کند و از هر عملی که او را از یاد خدا مشغول می کند، ولو نگاه به همسر خودش باشد، پرهیز کند. ایام حج، زمان دل بریدن از غیر خدا و دل بستن به خداست. حج جایی است که انسان باید عبودیت بی قید و شرط را تمرین کند. حج محل تمرین بریدن از غیر خدا و توجه به مالکیت کامله خداست. سرّ عظیم حرام شدن امور حلال این است که حاجی بفهمد که اگر زنش برای او حلال بود، به جهت اذن خدا بوده است و خدا مالک زن اوست و اگر بخواهد می تواند بر او حرام بگرداند. حاجی باید بداند که حیوانات خشکی و دریا همه ملک مطلق خداست و اگر خدا بخواهد می تواند دریایی را حلال و خشکی را حرام کند. همان طور که اگر اراده می کرد، می توانست بر عکس نماید. حاجی باید درک کند که گیاهان در ملکیت خدا هستند و این خداست که آن ها را در اختیار انسان قرار داده و مسخر و فرمانبردار او کرده است و اگر بخواهد می تواند بر او حرام گرداند. حاجی باید بداند که حتی پراندن یک مگس و یا برداشتن یک شپش نیز باید با اجازه خدا باشد و اگر او حق راندن یک پشه را دارد، به لطف عنایت

ص: 67

خداست و الاّ اگر خدا بخواهد می تواند حتی چنین چیزهایی را نیز بر او حرام کند. حاجی باید از تمام عطریات پرهیز کند تا دریابد که برای رسیدن به خدا حتی باید از بوی خوش دنیا هم اعراض کرد و هر چیزی که بوی دنیا را می دهد می تواند مانع مسیر بندگی باشد. حاجی باید از زیر سایه رفتن دوری کند تا بداند که حتی زیر سایه رفتن و یا نرفتن انسان به دست خداست و اگر او بخواهد می تواند همه این ها را بر او حرام گرداند. در این نگاه حاجی در مدرسه بندگی وارد می شود و عبودیت را درس می گیرد. مهم ترین سرّی که باعث شده است تا اعمال حج به ظاهر دور از عقل و درک انسان باشد، همین است که انسان بندگی بدون علم را تمرین کند. دانسته عمل کردن، سخت نیست که ندانسته عمل کردن و تعبد ورزیدن، عشق می خواهد و سرسپردگی می طلبد. انسان باید یاد بگیرد که در مقام بندگی چون و چرا نمی کنند و انسان را با ندانسته هایش به امتحان می کشند. همان طور که خداوند متعال شیطان را با چیزی به امتحان کشید که برای شیطان قابل درک نبود. آن گاه که به او امر کرد تا در برابر موجودی خاکی سجده کند. او سؤال کرد که چرا من باید در برابر او سجده کنم در حالی که من از جنس برتری آفریده شده ام. من از آتشم و او از خاک است. بنابراین من مستحق آنم که سجده شوم. شاید اگر شیطان می دانست که سرّ سجده کردن به آدم نه جنس او که استعداد عظیم او در بندگی خدا و روح غیر مادی بلند اوست، اعتراض نمی کرد و سر خم می نمود. اما خداوند در حریم کبریای خود شیطان را با ندانسته های او امتحان کرد و البته شیطان لغزید و از مقام عظمای خود نزول

ص: 68

کرده و به درجات جهیم فرود آمد. در هر حال راز بزرگ محرمات احرام دور شدن از هر چیزی است که انسان را از یاد خدا مشغول می کند و درک این مطلب است که همه امورات عالم به دست خداست و خدا هر گونه که بخواهد در مورد آن ها تصمیم می گیرد.

احرام گرفته ام به کویت

لبیک زنان به جستجویت

احرام شکن بسی است زنهار

ز احرام شکستنم نگهدار

من بیکس و رخنه ها نهانی

هان ای کس بیکسان تو دانی

چون نیست به جز تو دستگیرم

هست از کرم تو ناگزیرم

یک ذره ز کیمیای اخلاص

گر بر مس من زنی شوم خاص(1)

ص: 69

مکه نامیده اند به خاطر این که مردم در آنجا سر و صدا می کنند و از قدیم به کسی که قصد مکه را می کرد می گفتند که مکا کرد. این مطلب از فرمایش خداوند متعال قابل استفاده است که فرمود: نماز آن عده در کنار کعبه چیزی جز مکاء و تصدیه نیست. مکاء سر و صدا کردن و تصدیه به معنای بر هم زدن دست ها است».

یَحْطِمُ بَعْضُهُمْ بَعْضا هُنَاکَ»؛(1)

«معاویه از اصحاب امام صادق نقل می کند که از ایشان درباره حطیم سؤال کردم. فرمودند: حطیم به فضای میان حجرالاسود و در کعبه گفته می شود. سپس از دلیل این نامگذاری سؤال کردم و امام علیه السلام جواب دادند: برای این که مردم از شدت ازدحام در آنجا با همدیگر برخورد می کنند».

و اگر این کار را می کرد، بلا و ابتلاء و در نتیجه جزا و پاداش و اخبار غیبی از هم می پاشید و مؤمنین مستحق اجر مبتلایان نمی شدند و به ثواب نیکوکاران نمی رسیدند و اسماء و صفات الهی بر اهل آن ها لازم نمی شد. به همین خاطر اگر خدا می خواست نشانه ای از آسمان نازل می کرد و همه را در برابر آن خاضع می ساخت. ولی اگر این کار را می کرد ابتلاء به گرفتاری ها از همه مردم برداشته می شد».

«... وَ لَکِنَّ اللّه َ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ الاِتِّبَاعُ لِرُسُلِهِ وَالتَّصْدِیقُ بِکُتُبِهِ وَالْخُشُوعُ لِوَجْهِهِ وَالاِسْتِکَانَةُ لأَِمْرِهِ وَالاِسْتِسْلَامُ لِطَاعَتِهِ أُمُورا لَهُ خَاصَّةً لا تَشُوبُهَا مِنْ غَیْرِهَا شَائِبَةٌ وَکُلَّمَا کَانَتِ الْبَلْوَی وَالاِخْتِبَارُ أَعْظَمَ کَانَتِ الْمَثُوبَةُ وَالْجَزَاءُ أَجْزَلَ أَلا تَرَوْنَ أَنَّ اللّه َ جَلَّ ثَنَاوهُ اخْتَبَرَ الأَوَّلِینَ مِنْ لَدُنِ آدَمَ إِلَی الآخِرِینَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَارٍ لا تَضُرُّ وَلا تَنْفَعُ وَ لا تُبْصِرُ وَلا تَسْمَعُ فَجَعَلَهَا بَیْتَهُ الْحَرَامَ الَّذِی جَعَلَهُ لِلنَّاسِ قِیَاما ثُمَّ وَضَعَهُ بِأَوْعَرِ بِقَاعِ الأَرْضِ حَجَرا وَأَقَلِّ نَتَائِقِ الدُّنْیَا مَدَرا وَأَضْیَقِ بُطُونِ الأَوْدِیَةِ مَعَاشا وَأَغْلَظِ مَحَالِّ الْمُسْلِمِینَ مِیَاها بَیْنَ جِبَالٍ خَشِنَةٍ وَرِمَالٍ دَمِثَةٍ وَعُیُونٍ وَشِلَةٍ وَقُرًی مُنْقَطِعَةٍ وَأَثَرٍ مِنْ مَوَاضِعِ قَطْرِ السَّمَاءِ دَاثِرٍ لَیْسَ یَزْکُو بِهِ خُفٌّ وَلا ظِلْفٌ وَلا حَافِرٌ»؛ «ولکن خداوند متعال اراده کرده است که تبعیت از پیامبران و تصدیق کتاب هایش و خشوع در برابرش و تقیّد به اوامرش و تسلیم بودن در طاعتش همه و همه خالصانه برای او باشند و غیر او از انگیزه های مادی در آن دخیل نباشند. هر چه بلا و امتحان بزرگتر

ص: 79

باشد، ثواب نیز بیشتر خواهد بود. آیا نمی بینید که خداوند متعال همه را از آدم تا آخرین نسل از بشر با سنگ هایی _ کعبه _ به امتحان کشیده است که سود و ضرری ندارد. نه می بیند و نه می شنود. آن را خانه مورد احترام خود و مایه عزّت بشر قرار داده است. آن گاه آن را در سفت ترین و کم باران ترین و بی زراعت ترین و کم آب ترین نقطه زمین در میان کوه های خشن و رمل های سست و چشمه های کم آب و آبادی های جدا از هم و خالی از قطرات باران قرار داد. جایی که پای هیچ انسان و حیوان سم دار و بدون سم در آن راحت نمی باشد».

«ثُمَّ أَمَرَ آدَمَ وَوُلْدَهُ أَنْ یَثْنُوا أَعْطَافَهُمْ نَحْوَهُ فَصَارَ مَثَابَةً لِمُنْتَجَعِ أَسْفَارِهِمْ وَغَایَةً لِمُلْقَی رِحَالِهِمْ تَهْوِی إِلَیْهِ ثِمَارُ الأَفْئِدَةِ مِنْ مَفَاوِزِ قِفَارٍ مُتَّصِلَةٍ وَجَزَائِرِ بِحَارٍ مُنْقَطِعَةٍ وَمَهَاوِی فِجَاجٍ عَمِیقَةٍ حَتَّی یَهُزُّوا مَنَاکِبَهُمْ ذُلُلاً یُهَلِّلُونَ لِلَّهِ حَوْلَهُ وَیَرْمُلُونَ عَلَی أَقْدَامِهِمْ شُعْثا غُبْرا لَهُ قَدْ نَبَذُوا الْقُنُعَ وَالسَّرَابِیلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَحَسَرُوا بِالشُّعُورِ حَلْقا عَنْ رُءُوسِهِمُ ابْتِلَاءً عَظِیما وَاخْتِبَارا کَبِیرا وَامْتِحَانا شَدِیدا وَتَمْحِیصا بَلِیغا وَقُنُوتا مُبِینا جَعَلَهُ اللّه ُ سَبَبا لِرَحْمَتِهِ وَوُصْلَةً وَوَسِیلَةً إِلَی جَنَّتِهِ وَعِلَّةً لِمَغْفِرَتِهِ وَابْتِلَاءً لِلْخَلْقِ بِرَحْمَتِهِ وَلَوْ کَانَ اللّه ُ تَبَارَکَ وَتَعَالَی وَضَعَ بَیْتَهُ الْحَرَامَ وَمَشَاعِرَهُ الْعِظَامَ بَیْنَ جَنَّاتٍ وَأَنْهَارٍ وَسَهْلٍ وَقَرَارٍ جَمَّ الأَشْجَارِ دَانِیَ الِّثمَارِ مُلْتَفَّ النَّبَاتِ مُتَّصِلَ الْقُرَی مِنْ بُرَّةٍ سَمْرَاءَ وَرَوْضَةٍ خَضْرَاءَ وَأَرْیَافٍ مُحْدِقَةٍ وَعِرَاصٍ مُغْدِقَةٍ وَزُرُوعٍ نَاضِرَةٍ وَطُرُقٍ عَامِرَةٍ وَحَدَائِقَ

ص: 80

کَثِیرَةٍ لَکَانَ قَدْ صَغُرَ الْجَزَاءُ عَلَی حَسَبِ ضَعْفِ الْبَلَاءِ»؛ «با این حال

خداوند متعال به آدم و فرزندان او امر کرد تا به سوی آن توجه کنند و آن را مقصد بهترین سفرهای خود و رحل سفر انداختن خود قرار دهند. جایی که دل های مسلمین از مناطق متصل و جزایز دریاهای دور دست و اعماق دره ها متوجه آن باشند تا این که شانه های خود را با فروتنی به حرکت در آورند و به دور آن خانه سنگی لا اله الا اللّه گفته و غبار ذلت بر روی قدم های خود بریزند. در حالی که روسری ها و پیراهن ها را از سر انداخته و با موهای آشفته و تراشیده و در ابتلا عظیم و امتحان بزرگ و شدید و پاکی کامل و فرمانبرداری روشنی قرار گرفته اند.

خداوند متعال این کارها را از سر رحمت، سبب رحمت و رسیدن به بهشت و دلیل بخشش و مبتلا شدن خلق قرار داد. در حالی که اگر خدای متعال خانه مورد احترام و نشانه های عظیمش را در میان باغ ها و نهرها و صحرا و جنگل های انبوه درختان و زراعت های خوش منظره و راه های آباد و باغ های بسیار قرار می داد، در این صورت پاداش به خاطر ضعف ابتلاء کمتر می شد».

«ثُمَّ لَوْ کَانَتِ الأَسَاسُ الْمَحْمُولُ عَلَیْهَا وَالأَحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِهَا بَیْنَ زُمُرُّدَةٍ خَضْرَاءَ وَیَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ وَنُورٍ وَضِیَاءٍ لَخَفَّفَ ذَلِکَ مُصَارَعَةَ الشَّکِّ فِی الصُّدُورِ وَلَوَضَعَ مُجَاهَدَةَ إِبْلِیسَ عَنِ الْقُلُوبِ وَلَنَفَی مُعْتَلِجَ الرَّیْبِ مِنَ النَّاسِ وَلَکِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ یَخْتَبِرُ عَبِیدَهُ بِأَنْوَاعِ الشَّدَائِدِ وَیَتَعَبَّدُهُمْ بِأَلْوَانِ

ص: 81

الْمَجَاهِدِ وَیَبْتَلِیهِمْ بِضُرُوبِ الْمَکَارِهِ إِخْرَاجا لِلتَّکَبُّرِ مِنْ قُلُوبِهِمْ وَإِسْکَانا لِلتَّذَلُّلِ فِی أَنْفُسِهِمْ وَلِیَجْعَلَ ذَلِکَ أَبْوَابا فُتُحا إِلَی فَضْلِهِ وَأَسْبَابا ذُلُلاً لِعَفْوِهِ وَفِتْنَتِهِ کَمَا قَالَ الم. أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللّه ُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ»؛ «گذشته از این که اگر پی کعبه و سنگ هایی که بر آن بنا شده اند، از جنس زمرد سبز و یاقوت سرخ و نورانی و زیبا بودند. در این صورت زمینه شک و تردید کاهش یافته و کار و تلاش شیطان کم اثر می شد و تردید از مردم دور می گشت. اما خداوند متعال بندگانش را با انواع بلاها امتحان کرده و از آن ها اقسام مجاهدت را خواسته است و آن ها را به صور گوناگون گرفتاری ها مبتلا می کند تا تکبر از دل هایشان خارج شده و خشیت و خشوع در آن جایگیر شود و زمینه ای برای گشایش فضل و سببی برای عفو و آمرزش و امتحانش باشند. همان طور که در قرآن فرموده است: الم آیا مردم گمان می کنند که با گفتن ایمان آوردیم، رهایشان می کنیم و به امتحان و ابتلاء گرفتار نمی کنیم. و ما بی شک کسانی را که قبل از ایشان بودند، امتحان کردیم تا خدا بداند که چه کسانی در ایمان خود صادق و چه کسانی دروغگو هستند».

است. اراده خدا بر آن قرار گرفته است که بندگان با پای اختیار خود صراط مستقیم را بپیمایند و در این راه قدم بردارند. به همین خاطر هیچ گاه آیه از آسمان نازل نفرمود تا آن ها را مجبور به اطاعت کند. همان طور که هیچ گاه نعمت را به اندازه ای نگردانید تا مردم از سر طمع در دنیای خود، او را بندگی کنند. بلکه خدا می خواست تا بندگان را با چیزهایی که ندیده اند و تنها اخباری از آن را شنیده اند، امتحان کند. به همین خاطر نیز محل حج را منطقه ای بی آب و علف و به دور از تمدن و همراه با هزاران بدبختی و گرفتاری قرار داد. تا بندگان خالص از غیر خالص جدا شوند و بندگان خالص به خاطر انجام این عمل عظیم و تعبد منیع به درجات عالی اخروی نایل شوند. خداوند کعبه را نه از طلا و نقره و یاقوت و الماس که از سنگ سیاه و خارا قرار داد تا مردم در هنگام طواف و نماز به یاد دنیا نیفتند و به زیبایی های آن نپردازند. بلکه تنها برای خدا او را عبادت کنند و زمینه اشتغالات نفسانی در آن ها کم شود. و به همین خاطر است که در روایات مختلفی از تزئین کردن مساجد و دنیایی کردن خانه خدا نهی شده است؛ زیرا اگر مساجد سادگی خود را به تزئینات گرانبها بدهند. مؤمنین به جای این که خدا را جستجو نمایند، مدهوش زیبایی های مادی آن خواهند شد. به عبارتی مسجد به جای این که خدا نما باشد، آینه تمام نمای دنیا خواهد بود.

آدَمُ عَلَی الصَّفَا وَأُهْبِطَتْ حَوَّاءُ عَلَی الْمَرْوَةِ وَإِنَّمَا سُمِّیَ صَفا لأَِنَّهُ شُقَّ لَهُ مِنِ اسْمِ آدَمَ الْمُصْطَفَی وَذَلِکَ لِقَوْلِ اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ إِنَّ اللّه َ اصْطَفی آدَمَ وَنُوحا وَسُمِّیَتِ الْمَرْوَةُ مَرْوَةً لأَِنَّهُ شُقَّ لَهَا مِنِ اسْمِ الْمَرْأَةِ فَقَالَ آدَمُ مَا فُرِّقَ بَیْنِی وَبَیْنَهَا إِلاَّ أَنَّهَا لا تَحِلُّ لِی وَلَوْ کَانَتْ تَحِلُّ لِی هَبَطَتْ مَعِی عَلَی الصَّفَا وَلَکِنَّهَا حُرِّمَتْ عَلَیَّ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ وَفُرِّقَ بَیْنِی وَبَیْنَهَا فَمَکَثَ آدَمُ مُعْتَزِلاً حَوَّاءَ فَکَانَ یَأْتِیهَا نَهَارا فَیَتَحَدَّثُ عِنْدَهَا عَلَی الْمَرْوَةِ فَإِذَا کَانَ اللَّیْلُ وَخَافَ أَنْ تَغْلِبَهُ نَفْسُهُ یَرْجِعُ إِلَی الصَّفَا فَیَبِیتُ عَلَیْهِ وَلَمْ یَکُنْ لآِدَمَ أُنْسٌ غَیْرَهَا وَلِذَلِکَ سُمِّینَ النِّسَاءَ مِنْ أَجْلِ أَنَّ حَوَّاءَ کَانَتْ أُنْسا لآِدَمَ لا یُکَلِّمُهُ اللّه ُ وَلا یُرْسِلُ إِلَیْهِ رَسُولاً ثُمَّ إِنَّ اللّه َ عَزَّ وَجَلَّ مَنَّ عَلَیْهِ بِالتَّوْبَةِ وَتَلَقَّاهُ بِکَلِمَاتٍ فَلَمَّا تَکَلَّمَ بِهَا تَابَ اللّه ُ عَلَیْهِ وَبَعَثَ إِلَیْهِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا آدَمُ التَّائِبُ مِنْ خَطِیئَتِهِ الصَّابِرُ لِبَلِیَّتِهِ إِنَّ اللّه َ عَزَّ وَجَلَّ أَرْسَلَنِی إِلَیْکَ لِأُعَلِّمَکَ الْمَنَاسِکَ الَّتِی تَطْهُرُ بِهَا فَأَخَذَ بِیَدِهِ فَانْطَلَقَ بِهِ إِلَی مَکَانِ الْبَیْتِ وَأَنْزَلَ اللّه ُ عَلَیْهِ غَمَامَةً فَأَظَلَّتْ مَکَانَ الْبَیْتِ وَکَانَتِ الْغَمَامَةُ بِحِیَالِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ فَقَالَ یَا آدَمُ خُطَّ بِرِجْلِکَ حَیْثُ أَظَلَّتْ عَلَیْکَ هَذِهِ الْغَمَامَةُ فَإِنَّهُ سَیُخْرِجُ لَکَ بَیْتا مِنْ مَهَاةٍ یَکُونُ قِبْلَتَکَ وَقِبْلَةَ عَقِبِکَ مِنْ بَعْدِکَ فَفَعَلَ آدَمُ علیه السلام وَأَخْرَجَ اللّه ُ لَهُ تَحْتَ الْغَمَامَةِ بَیْتا مِنْ مَهَاةٍ وَأَنْزَلَ اللّه ُ الْحَجَرَ الأَسْوَدَ وَکَانَ أَشَدَّ بَیَاضا مِنَ اللَّبَنِ وَأَضْوَأَ مِنَ الشَّمْسِ وَإِنَّمَا اسْوَدَّ لأَِنَّ الْمُشْرِکِینَ تَمَسَّحُوا بِهِ فَمِنْ نَجَسِ الْمُشْرِکِینَ اسْوَدَّ الْحَجَرُ وَأَمَرَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنْ یَسْتَغْفِرَ اللّه َ مِنْ ذَنْبِهِ عِنْدَ جَمِیعِ

ص: 84

الْمَشَاعِرِ وَیُخْبِرُهُ أَنَّ اللّه َ عَزَّ وَجَلَّ قَدْ غَفَرَ لَهُ وَأَمَرَهُ أَنْ یَحْمِلَ حَصَیَاتِ الْجِمَارِ مِنَ الْمُزْدَلِفَةِ فَلَمَّا بَلَغَ مَوْضِعَ الْجِمَارِ تَعَرَّضَ لَهُ إِبْلِیسُ فَقَالَ لَهُ یَا آدَمُ أَیْنَ تُرِیدُ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام لا تُکَلِّمْهُ وَارْمِهِ بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ وَکَبِّرْ مَعَ کُلِّ حَصَاةٍ فَفَعَلَ آدَمُ علیه السلام حَتَّی فَرَغَ مِنْ رَمْیِ الْجِمَارِ وَأَمَرَهُ أَنْ یُقَرِّبَ الْقُرْبَانَ وَهُوَ الْهَدْیُ قَبْلَ رَمْیِ الْجِمَارِ وَأَمَرَهُ أَنْ یَحْلِقَ رَأْسَهُ تَوَاضُعا لِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَفَعَلَ آدَمُ ذَلِکَ ثُمَّ أَمَرَهُ بِزِیَارَةِ الْبَیْتِ وَأَنْ یَطُوفَ بِهِ سَبْعا وَیَسْعَی بَیْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ أُسْبُوعا یَبْدَأُ بِالصَّفَا وَیَخْتِمُ بِالْمَرْوَةِ ثُمَّ یَطُوفَ بَعْدَ ذَلِکَ أُسْبُوعا بِالْبَیْتِ وَهُوَ طَوَافُ النِّسَاءِ لا یَحِلُّ لِلْمُحْرِمِ أَنْ یُبَاضِعَ حَتَّی یَطُوفَ طَوَافَ النِّسَاءِ فَفَعَلَ آدَمُ علیه السلام فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ إِنَّ اللّه َ عَزَّ وَجَلَّ قَدْ غَفَرَ ذَنْبَکَ وَقَبِلَ تَوْبَتَکَ وَأَحَلَّ لَکَ زَوْجَتَکَ فَانْطَلَقَ آدَمُ وَغُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ وَقُبِلَتْ مِنْهُ تَوْبَتُهُ وَحَلَّتْ لَهُ زَوْجَتُهُ»؛(1)

«ابی ابراهیم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: زمانی که آدم و همسرش گرفتار گندم شدند، خداوند آن دو را از باغ خارج کرد و در زمین فرود آورد. آدم بر روی کوه صفا و حواء بر روی کوه مروه فرود آمد. کوه صفا را صفا نامیده اند به خاطر این که از نام آدم علیه السلام که مصطفی بود، گرفته شده است. آنجا که خداوند فرمود: «اللّه اصطفی آدم و نوحا...» و مروه را مروه نامیدند به خاطر این که مروه از اسم مرأة به معنای زن گرفته شده است.

ص: 85

آدم علیه السلام با خود گفت: دلیل این که او جدای از من و بر بالای تپه دیگری فرود آمده است، این است که خداوند او را بر من حرام کرده است. به همین خاطر آدم علیه السلام از حواء علیهاالسلامدوری می گزید. وقتی که روز می شد. به کوه مروه می رفت و با او سخن می گفت. اما زمانی که شب می شد. از ترس این که نفسش او را وسوسه کند، از او دور می شد و به صفا بر می گشت و در آنجا به تنهایی می خوابید. البته حضرت آدم علیه السلام غیر از حواء علیهاالسلام با کسی انس نداشت. اگر زن ها را نساء نامیده اند. به همین خاطر است. به خاطر این که حواء انس حضرت آدم بوده است.

روزگار به همین صورت ادامه داشت. خداوند ملکی را نمی فرستاد و با او سخن نمی گفت. تا این که بر او منّت گذاشت و توبه اش را پذیرفت و جبرئیل را به سوی او فرستاد. جبرئیل به آدم علیه السلام گفت: سلام بر تو ای آدم توبه کننده از لغزش و صبور بر بلایا، خداوند متعال مرا فرستاد تا اعمالی را که باعث پاک شدن تو از معصیت می شود، بیاموزم. جبرئیل او را به مکانی که امروزه کعبه است، برد. خداوند متعال ابری را فرستاد تا در محل فعلی کعبه سایه بیندازد. ابر در مقابل بیت المعمور قرار داشت. جبرئیل به آدم گفت: ای آدم با پای خود دور تا دور سایه این ابر را خط بکش؛ زیرا خداوند به زودی خانه ای را در این جا درست می کند که قبله تو و نسل بعد از تو خواهد بود. آدم این کار را کرد. خداوند خانه ای را به آرامی از زمین خارج کرد و حجرالاسود را نازل

ص: 86

فرمود. در آن موقع حجرالاسود، سفیدتر از شیر و نورانی تر از خورشید بود. اگر امروز حجرالاسود سیاه شده است، به خاطر این است که مشرکین دست خود را به آن مالیده اند. از نجاست مشرکین است که حجرالاسود سیاه شده است.

جبرئیل از آدم علیه السلام خواست تا در هنگام انجام اعمال حج، استغفار کند و به او خبر داد که خداوند متعال همه گناهان او را بخشیده و از او خواسته تا از مزدلفه _ مکانی نزدیک مشعر _ سنگریزه هایی را بردارد. وقتی که آدم علیه السلام به مکان فعلی رمی جمرات رسید، شیطان مجسم شده و گفت: ای آدم کجا می روی؟ جبرئیل فرمود: ای آدم با او سخن نگو و هفت بار به او سنگ پرتاب کرده و با هر سنگ انداختن تکبیر بگو.

آدم علیه السلام نیز این کار را کرد. تا این که رمی جمره ها را تمام کرد. جبرئیل از او خواست تا قربانی را آماده کند. قربانی همان هدیی است که قبل از رمی جمره با خود می آورند. در ادامه از او خواست تا موی سرش را برای اظهار تواضع و خشیت در برابر خداوند متعال بتراشد. آدم همه این کارها را انجام داد. بعد از او خواست تا به زیارت کعبه رفته و هفت بار آن را طواف کند و آن طواف نساء بود. همان طوافی که قبل از انجام آن نزدیکی با زنان جایز نیست. آدم علیه السلام طواف را نیز انجام داد.

جبرئیل علیه السلام به او گفت: خداوند گناهت را بخشید و توبه ات را پذیرفت و همسرت را بر تو حلال کرد. آدم علیه السلام برگشت در حالی که گناهش

بخشیده شده، توبه اش پذیرفته شده و همسرش حلال شده بود».

ص: 87

حسن بصری بود. او از توحید منحرف شد. به او گفتند چرا مذهب استادت را رها کرده و به عقاید بی پایه و اساسی روی آوردی؟ گفت: استادم مذهب روشنی نداشت. گاه معتقد به قدر و گاه معتقد به جبر بود. من سراغ ندارم که او در مذهبی پایدار بوده باشد. یک بار که به مکه آمد، حج و حج گزاران را انکار می کرد. علماء به خاطر بد زبانی و آلودگی روحیش از نشست و برخاست و مباحثه با او کراهت داشتند. در ایام حج پیش امام صادق علیه السلام آمد و به همراه عده ای از یارانش در مجلس امام نشست و گفت: ای ابا عبداللّه سخنانی که در مجالس گفته می شوند، مانند امانت هستند و همان طور که اگر کسی سرفه داشته باشد، باید سرفه کند هر کسی که سؤال داشته باشد باید سؤال بکند. آیا اجازه می دهی تا سخن بگویم؟ فرمود: بگو.

گفت: تا کی در این بیابان پای کوبی می کنید و ملازم این سنگ شده و به عبادت این خانه ای که با آجر و گل ساخته شده است، ادامه می دهید؟ و تا کی مانند شتر به دور این خانه می دوید. کسی که در این باره فکر کند می فهمد که این کار را تنها شخص غیر حکیم پایه ریزی می کند! جواب بده. تو سرکرده این تفکراتی و پدرت ریشه و اساس آن بود.

امام علیه السلام فرمود: کسی که خداوند به خاطر اعمال ناشایست او را گمراه کند و دلش را گور گرداند، پذیرش حق برایش سنگین شده و به آن پناه نخواهد برد. شیطان سرپرست و مربی و دوست او گشته و او را به

ص: 89

هلاکت خواهد کشاند و هیچ گاه باز نخواهد گرداند. اما این خانه ای که تو از آن حرف زدی، خانه ای است که خداوند خلق خود را بوسیله آن به عبودیت و بندگی فرا خوانده تا امتحانشان کند که آیا با سجده کردن در برابر این خانه از او فرمان می برند. به همین خاطر آنان را به گرامی داشتن آن تشویق کرده و آن را محل انبیا و قبله نماز گزاران قرار داده است. به همین جهت این خانه یکی از قسمت های بهشت و راهی به سوی بخشش اوست».

زمین باشد. با این حال برخلاف انتظار، حضرات معصومین در روایات متعددی با هدیه دادن به خانه کعبه مخالفت کرده و آن را به شدت تحریم کرده اند. سرّ این تحریم آن است که این مبالغ هنگفت به دست کسانی می رسید که عهده دار کعبه بودند. و چون اکثر این افراد مردمان صالحی نبودند و دشمنی اهل بیت علیهم السلام را می کردند و هدایا را برای خود بر می داشتند. در نتیجه طبیعی بود که ایشان اقدام به تحریم آن بکنند. حتی در مواردی که کسی از شهر دوری به حاجی مبلغی را داده بود تا به کعبه هدیه کند، امام علیه السلام دستور می دادند چنین مبالغی در جاهای دیگری که در ادامه می آید، خرج شود.

امروزه نیز این مطلب به قوّت خود باقی است و مؤمنین نباید چنین کاری را بکنند؛ زیرا نباید از یاد برد که خانه خدا در زمان ما در دست دشمنان اهل بیت علیهم السلام اسیر است. کسانی که خون شیعیان را حلال می شمارند و اساس مذهبشان توسط استعمار انگلیسی و به دست جاسوسی به نام همفر و طلبه جوان تندروی سنی به نام محمد بن عبد الوهاب بنیان گذاشته شده است. حتی توصیه می شود که مؤمنین حدالمقدور از شیعیان عربستان خرید کنند؛ زیرا شیعیان در کشور عربستان تحت شدیدترین مراقبت ها و فشارها زندگی می کنند. بنابراین بهتر است که مؤمنین گوشت قربانی را به آن ها بدهند و از آن ها خریداری کنند. شاید همین امر باعث تخفیف فشار صعودی ها گردد؛ زیرا اگر آن ها احساس کنند که در دنیای اسلام مردم زیادی از شیعیان عربستان حمایت می کنند. قطعا در سیاست های خودشان تجدید نظر خواهند کرد.

ص: 92

«... عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ لَوْ کَانَ لِی وَادِیَانِ یَسِیلَانِ ذَهَبا وَفِضَّةً مَا أَهْدَیْتُ إِلَی الْکَعْبَةِ شَیْئا لأَِنَّهُ یَصِیرُ إِلَی الْحَجَبَةِ دُونَ الْمَسَاکِینِ»؛(1)

«سکونی از امام صادق علیه السلام و ایشان از پدرانشان تا از حضرت امیر علیه السلام نقل می کند که فرمود: اگر من دو رودخانه از طلا و نقره داشته باشم. ذره ای از آن را به کعبه هدیه نمی کنم؛ زیرا این پول ها به دست فقرا نمی رسد. بلکه به دست مسئولین کعبه می رسد».

باید بکند! امام علیه السلام فرمود: یا کنیز را برای خودت بردار و قیمت آن را کنار بگذار و یا آن را بفروش و به یک ندا کننده ای بگو برود بالای حجر اسماعیل _ حلقه نیم دایره مانندی که در کنار کعبه قرار دارد _ بایستد و صدا بزند که آیا کسی هست که سرمایه حجش کم آمده باشد؟ آیا کسی هست که اموالش را دزدیده باشند؟ آیا کسی هست که گرسنه مانده باشد؟ این افراد پیش فلانی بروند. بعد به او بگو که یکی یکی قیمت کنیز را به آن ها بدهد تا وقتی که همه پول تمام شود».

ص: 94

خارج می شود و تمام چیزهایی که برایش حرام بودند. حلال می شوند. غیر صید که در هر حال در داخل حرم حرام می باشد).

کیفیت پیدایش طواف سؤال شد. ایشان فرمود: خداوند متعال زمانی که اراده کرد تا آدم علیه السلام را خلق کند. به ملائکه فرمود: من می خواهم بر روی زمین جانشینی برای خودم خلق کنم. دو نفر از ملائکه گفتند: (آیا کسی را بر روی زمین خلق می کنی که فساد کرده و خونریزی می کند؟) با گفتن این سخن پرده ای میان خدا و آن دو افتاد که نور خدا از ورای پرده تابان بود. آن دو فهمیدند که خداوند از آن ها ناراحت شده است. به همین خاطر ملازم عرش خدا شدند تا این که خداوند توبه آن ها را پذیرفت و حجاب ها را از میان خود و آن دو برداشت و از آنجا که خداوند عبادت آن ها را که ملازمت عرش بود پسندید. کعبه را در مقابل عرش بر روی زمین آفرید و بندگانش را به طواف که ملازمت کعبه است امر فرمود».

فَصَارَ الطَّوَافُ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ وَاجِبا عَلَی الْعِبَادِ لِکُلِّ أَلْفِ سَنَةٍ شَوْطا وَاحِدا»؛(1)

«ابی حمزه نقل می کند که خدمت امام سجاد علیه السلام عرض کردم که چرا طواف هفت دور است؟ فرمود: برای این که وقتی خداوند متعال به ملائکه فرمود که می خواهم جانشینی را در زمین خلق کنم. اعتراض کردند که آیا می خواهی موجودی را بیافرینی که فساد کرده و خونریزی می نماید؟ خداوند فرمود: من چیزی را می دانم که شما نمی دانید. این بی ادبی باعث شد که خداوند آن ها را از نور جمال خود به مدت هفت هزار سال محروم کند. آن ها در این مدت ملازم عرش شده و توبه کردند. خداوند متعال رحم کرده و توبه ایشان را پذیرفت و بیت المعمور را در آسمان چهارم در مقابل عرش خلق کرد و آن را محل توجه و اجتماع ملائکه قرار داد و در زمین کعبه را در مقابل بیت المعمور خلق کرد و آن را محل توجه و اجتماع و امنیت مردم قرار داد و در مقابل هر هزار سال عبادت ملائکه یک شوط قرار داد. که جمعا هفت شوط می شود».

و اوامر اوست. به معنای آن است که ما خدا را محور و اصل در همه امورات می دانیم و از این مرکزیت دست بر نمی داریم. دور کعبه گردیدن به معنای اعراض و رویگردانی از هر چیزی است که غیر خدا باشد؛ زیرا کسی که به دور چیزی می چرخد تمام توجهش معطوف در آن شده و از توجه به امور دیگر باز می ماند. روایاتی که نقل شدند، تأیید کننده این مطلب می باشند، چرا که ملائکه بعد از تخلف خود برای اظهار توبه و ندامت ملازم و معتکف عرش الهی شدند و چون خدا این نوع عبادت را که همراه با ملازمت و پیوستگی و توجه کامل است، پسندید. آن را همگانی کرد و در مقابل عرش الهی کعبه را در زمین قرار داد تا بندگانش نیز مانند آن ملائکه ملازم عرش او باشند و از توجه به غیر او خودداری کنند.

یکی از مستحباب مؤکد طواف هروله کردن در حین طواف است. که از آن تعبیر به سعی می شود. هروله بدان معناست که حاجی به دور از روش متعارف در میان انسان ها که همراه با حفظ شأن و جایگاه است و به دور از هر نوع تشریفاتی، به حرکتی سریع تر از راه رفتن و کندتر از دویدن آن هم همراه با نوعی ذلت و درماندگی اقدام بکند. این عمل به معنای پشت پا زدن به تمام خودبینی ها است.

نقل می کنند که مردی با اسب خود می خواست از روی نهر زلالی عبور کند. هر چه به اسب فشار می آورد تا از میان نهر عبور کند، اسب سرپیچی می کرد

ص: 100

و عبور نمی کرد. مرد حکیمی متوجه این واقعه بود. نزدیک تر رفت و به مرد سوار گفت: این اسب سیمای خودش را در آب زلال نهر می بیند. به همین خاطر نمی تواند پا روی خودش بگذارد. اگر می خواهی عبور کنی اول باید آب را گل آلود کنی تا اسب تصویر خودش را نبیند. در این صورت عبور خواهد کرد!

داستان سیر و سلوک ما انسان ها دست کمی از این ماجرا ندارد. ما اگر در بسیاری از کارها سست می شویم و حوصله اقدام را از دست می دهیم. به خاطر آن نیست که از قدرتمان خارج باشد بلکه به خاطر خودبینی ها است. کسی که خود را می بیند، خدا را نمی بنید. اگر نماز را واجب کرده اند به آن جهت است که انسان با سجده کردن بر روی خاک و به ذلت انداختن خویش، خود را متوجه نهایت ذلت و درماندگیش در برابر خداوند متعال بکند و از خود بینی ها جدا شود.

بنابراین اگر طواف به دور خانه سنگی را واجب کرده اند. برای آن است که به ما بگویند شما باید خدا محور باشید و تمام توجهتان در زندگی به خدا باشد. باید دور خدا بگردید و از هر چیزی که غیر از اوست روی بگردانید و از آنجا که این خدابینی در انسان زنده نخواهد شد مگر با خودکشی و خود ندیدن، از ما خواسته اند تا طواف را خالی از عظمت و وقار مادی و با ذلت و خشیت و حالتی شبیه دویدن شتر انجام دهیم که بالا و پایین می رود و حالتی ذلیلانه در برابر آن یگانه هستی پیدا می کند. در این حالت می توان به اوج عظمت ملکوتی رسید.

ص: 101

ثُمَّ قَالَ علیه السلام نَوَیْتَ حِینَ وَقَفْتَ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام أَنَّکَ وَقَفْتَ عَلَی کُلِّ طَاعَةٍ وَتَخَلَّفْتَ عَنْ کُلِّ مَعْصِیَةٍ قَالَ لا

قَالَ فَحِینَ صَلَّیْتَ فِیهِ رَکْعَتَیْنِ نَوَیْتَ أَنَّکَ صَلَّیْتَ بِصَلَاةِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَأَرْغَمْتَ بِصَلَاتِکَ أَنْفَ الشَّیْطَانِ قَالَ لا

قَالَ لَهُ فَمَا صَافَحْتَ الْحَجَرَ الأَسْوَدَ وَلا وَقَفْتَ عِنْدَ الْمَقَامِ وَلا صَلَّیْتَ فِیهِ رَکْعَتَیْنِ

ثُمَّ قَالَ علیه السلام لَهُ أَشْرَفْتَ عَلَی بِئْرِ زَمْزَمَ وَشَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا قَالَ نَعَمْ

قَالَ نَوَیْتَ أَنَّکَ أَشْرَفْتَ عَلَی الطَّاعَةِ وَغَضَضْتَ طَرْفَکَ عَنِ الْمَعْصِیَةِ قَالَ لا

قَالَ علیه السلام فَمَا أَشْرَفْتَ عَلَیْهَا وَلا شَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا»؛ «امام سجاد علیه السلام در ادامه حدیث مذکور به شبلی فرمود: آیا با حجرالاسود دست دادی و در مقام ابراهیم ایستاده و نماز طواف به جای آوردی؟ امام وقتی این را گفت فریادی جانسوز کشید و نزدیک بود که بکلی جان از تنش خارج شود. سپس گفت: آه آه و ادامه داد: کسی که با حجرالاسود دست بدهد، گویا با خدا مصافحه کرده است. پس ای بیچاره دقت کن تا اجر کاری را که احترامش عظیم است ضایع نکنی و دستی را که با خدا داده ای با مخالفت و گرفتن حرام مانند اهل معصیت نقض نکنی.

امام علیه السلام ادامه داد: آیا وقتی که دو رکعت نماز طواف را می خواندی نیت کردی که نماز ابراهیم را می خوانی و بینی شیطان را به خاک می مالی؟ گفت: خیر.

ص: 103

فرمود: پس نه با حجرالاسود دست داده ای و نه در مقام ابراهیم ایستاده و نماز طواف خوانده ای!

امام علیه السلام ادامه داد: آیا کنار چاه زمزم رفته و از آن نوشیدی؟ عرض کرد: بله.

فرمود: آیا وقتی که کنار چاه ایستادی نیت کردی که اشراف و اقدام به اطاعت خدا کرده ای و چشمانت را بر معصیت بسته ای؟ عرض کرد: خیر.

فرمود: بنابراین نه بر چاه اشراف پیدا کرده ای و نه از آب آن نوشیده ای».

فَعَلَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وَسَأُخْبِرُکَ بِغَیْرِ مَا أَخْبَرْتُ بِهِ عَبَّادا إِنَّ الْحَجَرَالأَسْوَدَ وَالرُّکْنَ الْیَمَانِیَّ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَإِنَّمَا أَمَرَ اللّه ُ أَنْ یُسْتَلَمَ مَا عَنْ یَمِینِ عَرْشِهِ ...»؛(1)

«برید بن معاویه نقل می کند که خدمت امام صادق علیه السلام عرض کردم که چرا مردم به حجرالاسود و رکن یمانی دست می کشند اما به دو رکن دیگر دست نمی کشند؟

امام علیه السلام فرمود: همین سؤال را عباد بن صهیب بصری که مردی متحجر است، از من پرسید. به او گفتم که رسول خدا صلی الله علیه و آله این دو را مسح کرد ولی به آن دوی دیگر دست نزد و وظیفه مردم است که طبق سیره ایشان عمل کنند. (در واقع دلیل واقعی را به او نگفتم زیرا اهل آن نبود.) اما به تو جوابی بهتر از عباد خواهم داد. حجرالاسود و رکن یمانی در مقابل سمت راست عرش خدا هستند و خدا دوست دارد به چیزی که از سمت راست عرشش است، دست کشیده شود».

حجرالاسود با سختی و دشواری همراه است. ازدحام جمعیت و تراکم و زیادی نفرات باعث ممانعت از استلام می شود. در چنین شرایطی افراد اصرار نشان می دهند تا خود را به هر قیمتی که شده است به حجرالاسود برسانند و آن را مسح نمایند. غافل از این که ممکن است برای انجام این عمل مستحبی به معصیت و گناه کبیره بیفتند. مثلاً افراد ضعیف را زیر دست و پا بگذارند و یا به شدت فشار بدهند.

در روایت است که امام صادق علیه السلام در زمان ازدحام جمعیت از دور برای حجرالاسود دست تکان می دادند و نزدیک نمی رفتند. از ایشان سؤال شد که جدّتان رسول خدا صلی الله علیه و آله نزدیک تر رفته و دست به آن می زدند. چرا شما از این سنت رویگردان شده اید؟!

امام علیه السلام در جواب فرمودند: وقتی که پیامبر برای طواف می آمدند. مردم به احترام ایشان راه می دادند و آن حضرت بدون تعرض به کسی می توانست به حجرالاسود دست بزند. اما این مردم حرمت مرا نگه نمی دارند و برای من راه باز نمی کنند. به همین خاطر من از دور استلام می کنم!

به یاد خاطره یکی از اساتید بزرگ و اخلاقی افتادم که نقل می کرد، در حال طواف بودم. ازدحام جمعیت کشنده بود. به همین خاطر امکان استلام برایم مهیا نمی شد. در این وضع بود که مردی جوان و بسیار قوی هیکل جلو آمد و به من گفت اگر می خواهید شما را به حجرالاسود برسانم! گفتم اگر ممکن باشد ممنون می شوم. وقتی که این مرد خواست برای من راه باز کند، متوجه شدم که

ص: 108

در هر قدمی که بر می دارد یکی را زیر پایش له می کند و جلو می رود. داد زدم که خدا تو را حفظ کند من قصد استلام ندارم و برگشتم!

خلاصه سخن این که اگر ما نیّت خالصی در اعمال حج داشته باشیم و استلام را مانند امام صادق علیه السلام از دور و با اشاره دست انجام دهیم، قطعا به فضائل و ثواب استلام حقیقی خواهیم رسید.

روی آن ایستاد و با صدای بلند دستور خدا را به جای آورد و مردم را به حج دعوت کرد. وقتی که شروع به سخن گفتن کرد، سنگ نتوانست او را تحمل کند و ذوب شد و پاهای حضرت ابراهیم علیه السلام در آن فرو رفت

و پاهایش را به سختی از میان آن بیرون کشید».

غیر خدا و اقدام به ورود به حریم الهی دانسته شده است. در آوردن لباس های دوخته نشانه دور شدن از اعمال ریاکارانه متعارف در میان انسان ها قرار داده شده است. پوشیدن لباس احرام به عنوان علامت پوشیدن لباس بندگی و تقوا و لبیک گفتن به معنای اظهار بندگی به خدا است و حرام دانستن آنچه خدا حرام می داند و حلال دانستن آنچه خدا حلال می داند. ورود به حرم سمبل ورود به حریم بندگی خداست. به معنای آن است که خدایا من طوق بندگی به گردن می زنم و حتی اگر همسر خودم را بر من حرام کنی از تو تبیعت کرده و از او دوری می گزینم. اگر بوی خوشی را بر من حرام کنی که قبل از این به آن توصیه کرده بودی، اطاعت خواهم کرد.

آری اعمال و مناسک حج اموری قرار دادی هستند که مانند کلمات هر کدام حامل معنایی هستند. با این تفاوت که مناسک حج به کلماتی می مانند که در عین کوچکی معانی بزرگی را می رسانند. به عنوان مثال کلمه (اللّه ) با تمام کوتاهی و کوچکی ظاهری بزرگ ترین معنای عالم وجود را به ما منتقل می کند. (محمد) بزرگ ترین و باشکوه ترین مخلوق را به ما معرفی می کند. کلماتی مانند (احمق) در عین کوچکی می تواند مردان بزرگ را به جان هم بیندازد. کلماتی مانند (تو را دوست دارم.) در عین کوتاهی می تواند دریایی از محبت را در دل هایمان جاری سازد. بنابراین جای تعجب نیست که اعمال بسیار ساده و کوتاه حج معانی بسیار بلند و بزرگی را به همراه داشته باشند. بنابراین بعید نیست که حجرالاسود با همه سیاهی و کوچکی خود که شاید چند کیلو بیشتر

ص: 112

نباشد. سمبل دست راست خدا باشد. البته خدا دست ندارد تا راست و چپ داشته باشد. از آنجا که ما انسان ها کارهای خود را با دست هایمان انجام می دهیم. با دستمان بیعت می کنیم و برای اظهار محبت دست می دهیم و یا برای تأکید عهد و پیمان دست می دهیم. کلمه دست در مورد خدا سمبل قدرت و عظمت است و راست سمبل خیر خواهی و شکوه و عظمت است؛ زیرا شما اکثر کارهایتان را با دست راست انجام می دهید و نیرو و برکت دست راستتان از دست چپتان بسیار بیشتر است. به همین خاطر نیز دست راست سمبل قدرت است و از آنجا که بیعت را نیز با دست راست انجام می دهند. پس دست راست به معنای دست بیعت خداست.

بنابراین می توان قبول کرد که حجرالاسود دست راست خداست و کسی که به آن دست بکشد مانند آن است که با خدا دست داده است و عهد و پیمان بندگی را با او تازه نموده و در واقع با خدا بیعت بندگی نموده است.

ص: 113

در مورد نحوه پیدایش سعی میان صفا و مروه روایتی از حضرت آدم گذشت. در آن روایت آمده بود که صفا مشتق از مصطفی است و مصطفی از القاب مبارک حضرت آدم علیه السلام می باشد و به جهت فرود حضرت آدم علیه السلام بر روی آن، اسمش را صفا گذاشتند. همین طور مروه همان کوهی است که حضرت حواء علیهاالسلام بر روی آن فرود آمد و نام مروه مشتق از نام مرأة به معنای زن است. طبق این روایت حضرت آدم علیه السلام دور از حضرت حواء افتاده بود و روزها پیش همسرش می آمد و شب ها از ایشان فاصله می گرفت و در کوه صفا به سر می برد.

علاوه بر این روایت، روایات دیگری نیز وجود دارد که از اسرار دیگری پرده می گشاید و راز آن را به خانواده ابراهیم خلیل الرحمان بر می گرداند. البته میان این دو حکایت تعارضی نیست و ممکن است که هر دو درست و صحیح باشند.

سَبْعا فَأَجْرَی اللّه ُ ذَلِکَ سُنَّةً وَأَتَاهَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ لَهَا مَنْ أَنْتِ فَقَالَتْ أَنَا أُمُّ وَلَدِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ لَهَا إِلَی مَنْ تَرَکَکُمْ فَقَالَتْ أَمَا لَئِنْ قُلْتَ ذَاکَ لَقَدْ قُلْتُ لَهُ حَیْثُ أَرَادَ الذَّهَابَ یَا إِبْرَاهِیمُ إِلَی مَنْ تَرَکْتَنَا فَقَالَ إِلَی اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام لَقَدْ وَکَلَکُمْ إِلَی کَافٍ قَالَ وَکَانَ النَّاسُ یَجْتَنِبُونَ الْمَمَرَّ إِلَی مَکَّةَ لِمَکَانِ الْمَاءِ فَفَحَصَ الصَّبِیُّ بِرِجْلِهِ فَنَبَعَتْ زَمْزَمُ قَالَ فَرَجَعَتْ مِنَ الْمَرْوَةِ إِلَی الصَّبِیِّ وَقَدْ نَبَعَ الْمَاءُ فَأَقْبَلَتْ تَجْمَعُ التُّرَابَ حَوْلَهُ مَخَافَةَ أَنْ یَسِیحَ الْمَاءُ وَلَوْ تَرَکَتْهُ لَکَانَ سَیْحا قَالَ فَلَمَّا رَأَتِ الطَّیْرُ الْمَاءَ حَلَّقَتْ عَلَیْهِ فَمَرَّ رَکْبٌ مِنَ الْیَمَنِ یُرِیدُ السَّفَرَ فَلَمَّا رَأَوُا الطَّیْرَ قَالُوا مَا حَلَّقَتِ الطَّیْرُ إِلاَّ عَلَی مَاءٍ فَأَتَوْهُمْ فَسَقَوْهُمْ مِنَ الْمَاءِ فَأَطْعَمُوهُمُ الرَّکْبُ مِنَ الطَّعَامِ وَأَجْرَی اللّه ُ عَزَّ وَجَلَّ لَهُمْ بِذَلِکَ رِزْقا وَکَانَ النَّاسُ یَمُرُّونَ بِمَکَّةَ فَیُطْعِمُونَهُمْ مِنَ الطَّعَامِ وَیَسْقُونَهُمْ مِنَ الْمَاء»؛(1)

«معاویه بن عمار از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: وقتی که ابراهیم علیه السلام اسماعیل را در مکه تنها رها کرد، طفل از تشنگی عطشان شد. در میان کوه صفا و مروه درختی بود. مادرش هاجر به دنبال آب رفت تا این که به بالای صفا رسید و گفت: آیا در این بیابان سوزان انیسی است؟ کسی جواب نداد. به دنبال آب رفت تا به کوه مروه رسید و داد زد: آیا در این بیابان سوزان انیسی است؟ اما

ص: 117

جوابی نشنید. دوباره به دنبال آب به سمت صفا حرکت کرد و همان حرف ها را زد. این کار هفت بار صورت گرفت و خداوند این عمل را سنت و رسمی عمومی برای آیندگان قرار داد.

حضرت جبرئیل در صورت انسانی پیش او آمد و پرسید: تو کیستی؟ گفت: من مادر فرزند ابراهیم علیه السلام هستم. پرسید: ابراهیم در این بیابان سوزان شما را به چه کسی سپرده و رفته است؟! گفت: همین سؤال را من از ابراهیم در زمان جدا شدن از ما پرسیدم. گفت: شما را به خدای متعال می سپارم. جبرئیل گفت: او شما را به کسی سپرده که کفایتتان می کند.

در آن زمان مردم از مکه رفت و آمد نمی کردند؛ زیرا در آنجا آبی وجود نداشت. وقتی که اسماعیل از شدت عطش پایش را بر روی زمین می کشید. خداوند متعال آب را از زیر پای او جاری ساخت و چاه زمزم جاری شد. مادرش هاجر با خستگی و نگرانی به سوی طفلش بازگشت. اما ناگهان متوجه جاری شدن آب گوارا از زیر پای طفلش شد. اقدام به جمع کردن خاک به دور آب کرد تا جاری نشود. اگر او این خاک ها را جمع نکرده بود، زمزم به جای این که چاه باشد، مانند نهری جاری می شد.

وقتی که پرندگان متوجه وجود آب شدند. در آنجا اجتماع کرده و در اطراف آن به پرواز در آمدند. کاروانی از یمن در حال گذر بودند که

ص: 118

متوجه پرواز پرندگان شدند و با خود گفتند که پرندگان تنها در اطراف آب حلقه می زنند. به همین خاطر به محل پرواز آن ها آمدند و متوجه چشمه آب شدند. حضرت هاجر و اسماعیل به آن ها آب می دادند و در مقابل از آن ها غذا می گرفتند. خداوند به این واسطه روزی آن ها را تأمین کرد. مردم از مکه عبور می کردند و در مقابل غذایی که به ایشان می دادند، از آب زمزم استفاده می کردند».

دوزخ می ریزند و آن ها داد و فریاد می کنند. نگهبانان جهنم به آن ها می گویند. فریاد بکشید که چه بسیار از این فریادها خواهید کشید.)

دل میمونه از ترس آب شد و اشک از دیدگانش جاری گشت. بعد از اتمام مجلس پیش خطیب رفت و گفت: اگر من توبه کنم آیا خدا مرا می بخشد؟! خطیب که او را نمی شناخت، گفت: حتی اگر به اندازه میمونه معصیت کرده باشی خدا می بخشد. «إِنَّ اللّه َ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعا». میمونه نگاهی به خطیب کرد و گفت: من خود میمونه هستم و رفت.

نقل می کنند که میمونه دیگر در مجالس گناه شرکت نکرد و بقیه عمر را به عبادت گذرانید. تا جایی که از کثرت روزه گرفتن بدنش نحیف شد و با همان وضع و حال از دنیا رفت.

در مقابل افرادی هم بوده اند که در اوج بندگی بودند اما پایشان لغزید و با شرک از دنیا رفتند. شاید داستان عابد مستجاب الدعوه را شنیده باشید. او کسی بود که دعایش رد خور نداشت و به عابد مستجاب الدعوه مشهور بود. در کنج خانه ای بدور از شهر زندگی می کرد و شب و روزش را با عبادت خدا سر می کرد. در آن منطقه ثروتمندی بود که دختری زیبا اما فلج داشت. از دارو و درمان او عاجز و ناامید شده بودند. به پیشنهاد یکی از برادرانش او را به منزل آن عابد سالک بردند. قرار شد که شبی را در منزل او بماند تا شاید شفا یابد.

شب شد. عابد مشغول عبادت بود. نفس اماره از یک سو و شیطان از سوی دیگر به جان او افتادند و مدام او را وسوسه کردند که کجا چنین دختری زیبا در

ص: 121

اختیار تو قرار خواهد گرفت. اگر فرصت را از دست بدهی دیگر چنین موقعیتی برایت پیش نخواهد آمد. کسی هم که متوجه نخواهد شد. بعدا می توانی توبه کنی!

عابد با فکر پریشان و پای لرزان به طرف دختر حرکت کرد. وقتی که دختر بیمار چشمانش به عابد افتاد. خیال نمی کرد که قاتل خود را می بیند. آری عابد به زور و اکراه و اصرار به آن دختر فلج تجاوز کرد. صبح نزدیک شده بود. شیطان مجسم شد و به او گفت: اگر صبح شود برادرانش به خانه تو می ریزند و وقتی که جریان را از زبان خواهرشان بشنوند، دمار از روزگارت در می آورند و آبرویت را می برند. بنابراین باید این دختر را سر به نیست کنی!

عابد همان کار را کرد. با دستانی لرزان دختر را کشت و در جایی مخفی او را دفن کرد. صبح وقتی که برادران دختر به خانه او ریختند. شیطان عابد را تشویق به فرار از خانه کرد. عابد پا به فرار گذاشت. برادران دختر وقتی که وارد خانه شدند و به جستجوی خواهر پرداختند، تازه متوجه جنایت عابد شده و به دنبال او به راه افتادند. عابد خود را به مکان خلوتی رساند. برادران دختر در نزدیکی او بودند و چیزی نمانده بود که او را بگیرند. شیطان در برابر عابد مجسم شد و به او گفت: اگر در برابر من سجده کنی تو را نجات خواهم داد!

عابد هراسان بلافاصله خود را به سجده انداخت تا شاید نجات یابد. اما وقتی که سرش را بلند کرد، خبری از شیطان نبود و برداران دختر بالای سر او ایستاده بودند. آن عابد اعدام شد اما مشرک.

به همین خاطر است که انسان مؤمن تا پای در بهشت نگذاشته است، نگران

ص: 122

است. نگران از پایان کار خود. امام سجاد علیه السلام در مناجات خود عرض می کند:

«لَیْتَ شِعْرِی أَلِلشَّقَاءِ وَلَدَتْنِی أُمِّی أَمْ لِلْعَنَاءِ رَبَّتْنِی فَلَیْتَهَا لَمْ تَلِدْنِی وَلَمْ

تُرَبِّنِی وَلَیْتَنِی عَلِمْتُ أَمِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ جَعَلْتَنِی وَبِقُرْبِکَ وَجِوَارِکَ خَصَصْتَنِی فَتَقِرَّ بِذَلِکَ عَیْنِی وَتَطْمَئِنَّ لَهُ نَفْسِی»؛(1)

«خدایا ای کاش

می دانستم که آیا مادرم مرا برای شقاوت و بدبختی به دنیا آورده است یا برای سختی و گرفتاری؟ پس ای کاش مرا به دنیا نمی آورد و تربیتم نمی کرد. ای کاش می دانستم که آیا مرا از اهل سعادت و قرب قرار داده و به محبت خود مخصوصم کرده ای تا چشمم بدان روشن شود و جانم آرام گیرد!»

با این بیان روشن می شود که انسان مؤمن همیشه نگران است و در فکر آینده

و آخرت خود می باشد. حاجی در صفا و مروه این حالت را در خود زنده می کند و در میان خوف و رجا سرگردان می گردد. تا بداند که نباید دلخوش عبادت و حتی حج خود باشد که همه این ها ممکن است با یک نیت بد باطل شده و تبدیل به سیئات گردند. چه بسیارند کسانی که از مکه نرفته حجشان را باطل می کنند. به یاد دارم که یکی از اساتید بزرگ حوزه نقل می کرد که در زمان قبل از انقلاب به عنوان روحانی کاروان به حج رفته بودم. هنگام بازگشت از حج، متوجه مردی شدم که پلیس جلوی او را گرفته بود. از آنجا که آوردن وسایل برقی مانند

ص: 123

ضبط صوت غیر قانونی بود. از او می پرسیدند که آیا چنین چیزی به همراه دارد یا نه؟ او هم می گفت: به خدای همین کعبه ای که زیارت کردم چیزی به همراه ندارم! خلاصه کار به بررسی و چمدان گردی رسید. وقتی که ساکش را باز کردند. از زیر وسایلش ضبط صوت درآوردند!

ص: 124

احرام ببندد. میقات احرام حجّ، خود مکه است و حجاج از مکه دوباره لباس احرام پوشیده و لبیک گفته و به سمت عرفات حرکت می کنند.

حجاج در روز نهم قبل از ظهر شرعی باید خود را به منطقه عرفات برسانند و تا غروب در آنجا بمانند. این وقوف و ماندن در عرفات جزو واجبات و بلکه ارکان حج است. یعنی اگر کسی آن را عمدا به جای نیاورد، حجش باطل می شود و حتی با دادن کفاره عملش درست نمی شود.

«إِنَّمَا سُمِّیَ یَوْمَ التَّرْوِیَةِ لأَِنَّهُ لَمْ یَکُنْ بِعَرَفَاتٍ مَاءٌ وَکَانُوا یَسْتَقُونَ مِنْ مَکَّةَ مِنَ الْمَاءِ لِرَیِّهِمْ وَکَانَ یَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ تَرَوَّیْتُمْ تَرَوَّیْتُمْ فَسُمِّیَ یَوْمَ التَّرْوِیَةِ لِذَلِکَ»؛(1)

«روز هشتم ذی الحجه را ترویه نامیده اند. برای

این که در صحرای عرفات آب نبود. به همین خاطر حجاج از مکه آب برای سیراب کردن خودشان بر می داشتند و به همدیگر می گفتند: آیا خودتان را سیراب کردید. به همین خاطر نام این روز را روز ترویه گذاشتند».

به دست هر جان زنبیل زفت می آید

شنیده بانک تعالو لتاخذوا الصدقات

بیا بیا گذری کن ببین زکات ملک

به طور موسی عمران و غلغل میقات

دریده پهلوی همیان از آن زر بسیار

دریده قوصره هایشان زبار قند و نبات

زخرمن دو جهان مور خود چه تاند برد

خمش کن و نبشین دور و می شنو صلوات(1)

یکی از ویژگی های منحصر به فرد روز عرفه و صحرای عرفات، یوم الدعاء و یوم الاجابة بودن آن است. شاید این خصوصیت برای هیچ روز دیگر تا این حد مورد تأکید قرار نگرفته باشد. در روایت است که اگر کسی نتواند خود را در شب قدر ببخشاند و برات دوری از آتش دوزخ بگیرد. باید منتظر روز عرفه باشد و در آن روز خود را از آتش دوزخ رها کند!

روزی که امام سجاد علیه السلام در عرفه مشغول مناجات بود، متوجه مردی شد که مشغول گدایی از حجاج بود. امام علیه السلام خطاب به او فرمود: در روزی که رحمت واسعه خدا همه جا را گرفته است و حتی طفلانی که در شکم مادرند از آن بهره مند هستند، چرا خدا را رها کرده و به خلق او متوسل شده ای؟

ص: 128

عرفات بهترین مکان برای دعا و عرفه بهترین زمان برای آن است. در طول ایام سال در برخی از روزها و ساعات و لحظات خداوند بهانه های خوبی را برای بندگان خود درست می کند تا از آن ها استفاده کرده و خود را مورد عفو قرار دهند. همان طور که دولت ها در برخی از ایام سال به مناسبت های گوناگون تسهیلات خاصی را برای مردم ایجاد می کنند. مثلاً درصد مالیات را کاهش می دهند. یا قیمت برخی از اجناس مانند اتومبیل را کم می کنند، خداوند متعال نیز در برخی از مناسبت ها زمینه هایی را برای بندگان خویش درست می کند تا آن ها را ببخشد. بدبخت حقیقی کسی است که از این فرصت ها استفاده کامل ننماید. در روایت است:

«... الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ مَا مِنْ بَرٍّ وَلا فَاجِرٍ یَقِفُ بِجِبَالِ عَرَفَاتٍ فَیَدْعُو اللّه َ إِلاَّ اسْتَجَابَ اللّه ُ لَهُ أَمَّا الْبَرُّ فَفِی حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَالآْخِرَةِ وَأَمَّا الْفَاجِرُ فَفِی أَمْرِ الدُّنْیَا»؛(1)

«بزنطی از امام رضا علیه السلام نقل می کند که امام باقر علیه السلام می فرمود: هیچ انسان خوب و بدی نیست که در کوه های عرفات بایستد و خدا را بخواند، مگر این که خداوند دعایش را مستجاب می کند. کسی که نیکوکار باشد، هم دعاهای دنیوی و هم اخرویش را اجابت می کند و کسی که بدکار باشد تنها حوائج مادیش را برطرف می سازد».

ص: 129

در روایت دیگری گمان به عدم اجابت دعا جرم شناخته شده است:

«... عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ أَعْظَمُ أَهْلِ عَرَفَاتٍ جُرْما مَنِ انْصَرَفَ وَهُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ»؛(1)

«از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: مجرم ترین اهل عرفات کسی است که از آنجا برگردد و گمان بکند که خداوند متعال او را نبخشیده است».

اشتباهاتت اعتراف کن و مناسک حجت را یاد بگیر. بنابراین به خاطر این حرف جبرئیل علیه السلام که گفت: اعترف نام آن عرفات شد».

در برخی از روایات آمده است که حضرت آدم و حواء علیهماالسلام در سرزمین عرفات همدیگر را پیدا کردند. به همین خاطر نام آن عرفات شد؛ زیرا عرفات به معنای شناختن و پیدا کردن است.

حجت بندگی بدو، دارم از اعتراف خود

بی خبرست مدعی، هر چه جزین بیان کند(1)

دَعَوْتَ وَلا وَقَفْتَ عِنْدَ النَّمِرَاتِ»؛ «امام سجاد علیه السلام در ادامه فرمودند: ای شبلی آیا به عرفات رفته و در آنجا ماندی و از کوه رحمت بالا رفتی و به وادی نمره(1)

رفتی و خدا را در میل و جمرات خوانده و دعا کردی؟ گفت: بله.

فرمود: آیا با وقوف در عرفات دانستی که خداوند به همه معارف و علوم آگاه است و دانستی که خداوند از نامه اعمالت خبر دارد و از اعماق وجودت مطلع است؟ گفت: خیر.

فرمود: آیا هنگامی که از کوه رحمت _ نام کوهی در عرفات که حجاج از آن بالا می روند. _ بالا می رفتی نیت کردی که خداوند متعال نسبت به هر مرد و زن مؤمنی مهربان است و ولایت هر مؤمن و مؤمنه ای را به عهده

دارد؟ گفت: خیر.

فرمود: آیا زمانی که به کوه نمره رسیدی نیت کردی که به طاعتی امر نمی کنی تا خود عمل کنی و از بدی نهی نمی کنی تا خود از آن دوری گزینی؟ گفت: خیر

فرمود: آیا وقتی که در کنار علم _ نشانه های حرم _ و نمرات ایستادی نیت کردی که آن عَلَم شاهد عبادت تو است و به امر پروردگار متعال به همراه ملائکه حافظ اعمال، محافظ اعمال تو است؟ گفت: خیر.

ص: 132

فرمود: پس در این صورت نه در عرفات وقوف کرده ای و نه از جبل رحمت بالا رفته ای و نه نمره را دیده ای و نه دعا کرده ای و نه در کنار نمرات ایستاده ای!»

عرفات به خطاهای خودت اعتراف کرده و عهد بندگی و توحید خویش را با خدا نو کن و به سوی او تقرب بجوی و در هنگامی که از کوه رحمت بالا می روی روحت را به ملاء اعلی بفرست».

ص: 134

که چسبیده به مشعر است می گذرند و خود را در صبح روز دهم ذی الحجه یا روز عید قربان به منا می رسانند. منا بیابانی است که بعد از مشعر قرار دارد.

وَإِقَامَتَیْنِ»؛(1)

«مشعر الحرام را مزدلفه نامیدند؛ زیرا جبرئیل بعد از وقوف حضرت ابراهیم علیه السلام در عرفات به او گفت: به مشعر الحرام نزدیک شو.

به همین خاطر مشعر را مزدلفه نامیدند. همین طور چون در آنجا دو نماز مغرب و عشاء را با یک اذان و دو اقامه می خوانند به آن مزدلفه گفته می شود».

عَنْکَ کُلَّ مَعْصِیَةٍ وَجَهْلٍ وَثَبَّتَّ کُلَّ عِلْمٍ وَعَمَلٍ قَالَ لا

قَالَ فَعِنْدَ مَا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ نَوَیْتَ أَنَّکَ أَشْعَرْتَ قَلْبَکَ إِشْعَارَ أَهْلِ التَّقْوَی وَ الْخَوْفَ لِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ قَالَ لا

قَالَ فَمَا مَرَرْتَ بِالْعَلَمَیْنِ وَلا صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ وَلا مَشَیْتَ بِالْمُزْدَلِفَةِ وَلا رَفَعْتَ مِنْهَا الْحَصَی وَلا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَام»؛ «امام سجاد علیه السلام در ادامه به شبلی فرمود: آیا به منا رفتی؟ گفت: بله.

فرمود: آیا نیت کردی که با خروج به سوی منا مردم از زبان و دل و دستت در امنیت کامل خواهند بود؟ گفت: خیر.

فرمود: پس با این حساب به سوی منا خارج نشده ای!

فرمود: آیا از میان دو علامت حرم گذشتی و قبل از گذشتن از آن ها دو رکعت نماز را خواندی و به مزدلفه رفته و سنگریزه های رمی جمرات را برداشته و خود را به مشعر الحرام رساندی؟ گفت: بله.

فرمود: آیا زمانی که نماز را می خواندی نیت کردی که این نماز شکر شب دهم است که تمام گرفتاری ها را از بین برده و تمام آسودگی ها را پیش می آورد؟ گفت: خیر.

فرمود: پس وقتی که از میان علایم حرم می گذشتی و به راست و چپ نرفتی آیا نیت کردی که از دین حق با دل و زبان و اعضای تنت به راست و چپ نخواهی رفت؟ گفت: خیر.

فرمود: آیا زمانی که به مزدلفه رفتی و سنگریزه ها را پیدا کردی، نیّت

ص: 138

کردی که با این کار تمام گناهان و جهالتت را از روی دوشت برداشتی و در مقابل تمام خیرات و معارف را با خود برداشتی؟ گفت: خیر.

فرمود: آیا زمانی که از مشعر گذشتی نیت کردی که دلت را مانند دل اهل تقوا آگاه ساخته و از ترس خدا مطلعش گردانی؟ گفت: خیر.

فرمود: بنابراین نه از علمین گذشته ای و نه نماز خوانده ای و نه به مزدلفه رفته ای و نه از آنجا سنگریزه برداشته ای و نه از مشعر عبور کرده ای!»

لإِِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلَامُ تَمَنَّ عَلَی رَبِّکَ مَا شِئْتَ فَتَمَنَّی إِبْرَاهِیمُ علیه السلام فِی نَفْسِهِ أَنْ یَجْعَلَ اللّه ُ مَکَانَ ابْنِهِ إِسْمَاعِیلَ کَبْشا یَأْمُرُهُ بِذَبْحِهِ فِدَاءً لَهُ فَأُعْطِیَ مُنَاهُ»؛(1)

«علتی که باعث شد تا منا را منا بنامند آن است که جبرئیل علیه السلام در آنجا به ابراهیم علیه السلام گفت: هر چه می خواهی از پروردگارت بخواه و تمنّا کن! ابراهیم علیه السلام در دل خود آرزو کرد که ای کاش خداوند متعال به جای پسرش اسماعیل قوچی را مقرر فرماید و او را امر به ذبحش بکند تا فدای اسماعیل گردد. خداوند نیز او را به آرزویش رساند».

دست ابراهیم باید بر سر کوی وفا

تا نبرد تیغ بران حلق اسماعیل را(2)

قَالَ فَعِنْدَ مَا حَلَقْتَ رَأْسَکَ نَوَیْتَ أَنَّکَ تَطَهَّرْتَ مِنَ الأَدْنَاسِ وَمِنْ تَبِعَةِ بَنِی آدَمَ وَخَرَجْتَ مِنَ الذُّنُوبِ کَمَا وَلَدَتْکَ أُمُّکَ قَالَ لا

قَالَ فَعِنْدَ مَا صَلَّیْتَ فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ نَوَیْتَ أَنَّکَ لا تَخَافُ إِلاَّ اللّه َ عَزَّ وَجَلَّ وَذَنْبَکَ وَلا تَرْجُو إِلاَّ رَحْمَةَ اللّه ِ تَعَالَی قَالَ لا

قَالَ فَعِنْدَ مَا ذَبَحْتَ هَدْیَکَ نَوَیْتَ أَنَّکَ ذَبَحْتَ حَنْجَرَةَ الطَّمَعِ بِمَا تَمَسَّکْتَ بِهِ مِنْ حَقِیقَةِ الْوَرَعِ وَأَنَّکَ اتَّبَعْتَ سُنَّةَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام بِذَبْحِ وَلَدِهِ وَثَمَرَةِ فُؤَادِهِ وَرَیْحَانِ قَلْبِهِ وَحَاجَّهُ سُنَّتُهُ لِمَنْ بَعْدَهُ وَقَرَّبَهُ إِلَی اللّه ِ تَعَالَی لِمَنْ خَلْفَهُ قَالَ لا

قَالَ فَعِنْدَ مَا رَجَعْتَ إِلَی مَکَّةَ وَطُفْتَ طَوَافَ الْإِفَاضَةِ نَوَیْتَ أَنَّکَ أَفَضْتَ مِنْ رَحْمَةِ اللّه ِ تَعَالَی وَرَجَعْتَ إِلَی طَاعَتِهِ وَتَمَسَّکْتَ بِوُدِّهِ وَأَدَّیْتَ فَرَائِضَهُ وَتَقَرَّبْتَ إِلَی اللّه ِ تَعَالَی قَالَ لا

قَالَ لَهُ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام فَمَا وَصَلْتَ مِنًی وَلا رَمَیْتَ الْجِمَارَ وَلا حَلَقْتَ رَأْسَکَ وَلا أَدَّیْتَ نُسُکَکَ وَلا صَلَّیْتَ فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ وَلا طُفْتَ

طَوَافَ الْإِفَاضَةِ وَلا تَقَرَّبْتَ ارْجِعْ فَإِنَّکَ لَمْ تَحُجَّ

فَطَفِقَ الشِّبْلِیُّ یَبْکِی عَلَی مَا فَرَّطَهُ فِی حَجِّهِ وَمَا زَالَ یَتَعَلَّمُ حَتَّی حَجَّ مِنْ قَابِلٍ بِمَعْرِفَةٍ وَ یَقِینٍ انْتَهَی»؛ «امام سجاد علیه السلام ادامه داد: ای شبلی آیا به منا رسیده و رمی جمره کرده و موی سر تراشیده و قربانی را ذبح نموده و نماز مسجد خیف را خوانده و به مکه برگشته و طواف بازگشت را انجام دادی؟ عرض کرد: بله.

ص: 142

فرمود: آیا وقتی که به منا رسیدی و رمی جمره کردی نیت کردی که با این کار به خواسته ات رسیدی و خداوند تمام خواسته هایت را برآورده ساخت؟ گفت: خیر.

فرمود: هنگامی که رمی جمره می کردی نیت کردی که با این کار دشمنت ابلیس را سنگسار می کنی و با تمام اعمال حجّت با او دشمنی می کنی؟ گفت: خیر.

فرمود: هنگامی که سرت را تراشیدی نیت کردی که از تمام آلودگی ها و لغزش های فرزندان آدم علیه السلام پاک شدی و از گناهان خود مانند روزی که از مادر زاده شدی خارج شده ای؟ عرض کرد: خیر.

فرمود: آیا زمانی که در مسجد خیف نماز خواندی در نیت داشتی که از غیر خدا و گناهت نمی ترسی و به چیزی غیر از رحمت خدا امیدی نداری؟ عرض کرد: خیر.

فرمود: آیا زمانی که قربانیت را سر بریدی در نیت داشتی که تو با این کار حلقوم طمع را با حقیقت ورع می بری و با این کار از روش ابراهیم علیه السلام در قربانی کردن فرزند و میوه دل و ریحانه قلبش تبعیت می کنی؟ سنتی که دلیلی بود برای آیندگان و وسیله تقربی بود برای نسل های بعد از او. عرض کرد: خیر.

فرمود: آیا زمانی که از منا به مکه برگشتی و طواف بازگشت را انجام دادی نیت کردی که از رحمت خدا بر می گردی و به اطاعت او بازگشتی

ص: 143

و به محبت او متمسک شدی و فرائضش را به جای آوردی و به خدا نزدیک تر شدی؟ عرض کرد: خیر.

حضرت زین العابدین علیه السلام فرمود: بنابراین نه به منا رسیده ای و نه رمی جمره کرده ای و نه سرت را تراشیده ای و نه مناسک خویش را به جای آورده ای و نه نماز مسجد خیف را خوانده ای و نه طواف بازگشت را انجام داده ای و نه به خدا نزدیک شده ای! برگرد که تو حج به جای نیاورده ای. شبلی به شدت به گریه افتاد و برای سستی خود در انجام حج اشک ریخت. از این رو مدام در تلاش بود تا حقایق حج را بیش از پیش یاد بگیرد و در سال آینده با معرفت و یقین حج انجام دهد».

وقت ذبح، اللّه اکبر می کنی

همچنین در ذبح نفس کشتنی

تن چو اسماعیل و جان همچون خلیل

کرد جان تکبیر بر جسم نبیل

گشت کشته تن زشهوت ها و آز

شد به بسم اللّه بسمل در نماز(1)

* * *

سنگسار لعنت جاوید مر ابلیس را

از برای کوری چشمان خودبین کرده اند(2)

جان ابراهیم مجنون گشت اندر شوق او

تیغ را بر حلق اسماعیل و اسحق می زند(1)

الْخَیْفِ وَهُوَ مَسْجِدُ مِنًی وَکَانَ مَسْجِدُ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله عَلَی عَهْدِهِ عِنْدَ الْمَنَارَةِ الَّتِی فِی وَسَطِ الْمَسْجِدِ وَفَوْقُهَا إِلَی الْقِبْلَةِ نَحْوا مِنْ ثَلَاثِینَ ذِرَاعا وَعَنْ یَمِینِهَا وَعَنْ یَسَارِهَا وَخَلْفِهَا نَحْوا مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ فَتَحَرَّ ذَلِکَ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ یَکُونَ مُصَلَّاکَ فِیهِ فَافْعَلْ فَإِنَّهُ قَدْ صَلَّی فِیهِ أَلْفُ نَبِیٍّ وَإِنَّمَا سُمِّیَ الْخَیْفَ لأَِنَّهُ مُرْتَفِعٌ عَنِ الْوَادِی وَمَا ارْتَفَعَ عَنْهُ یُسَمَّی خَیْفا»؛(1)

«معاویه بن عمار از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: در مسجد خیف که مسجد سرزمین منا است نماز بخوان؛ زیرا رسول خدا در زمان خودشان در کنار مناره و پانزده متر از هر طرف آن عبادت کرده اند. سعی کن در این مکانی که گفتم نماز بخوانی زیرا هزار پیامبر در آن نماز خوانده اند.

اگر به آن خیف گفته شده است به خاطر آن است که در بلندی واقع شده است و عرب به هر بلندی خیف می گویند».

تراشیدن سر و تقصیر یعنی چیدن مقداری از موی سر و یا گرفتن ناخن، مخیرند.

یکی از روحانیان کاروان که وفوت کرده اند. نقل می کرد که من قبل از انقلاب روحانی کاروان بودم و یک مرد سبیل کلفت هم پزشک کاروان بود. روزی به من گفت این کارها چیست که می کنید. یعنی چه که سرتان را می تراشید و خودتان را از ریخت و قیافه می اندازید! مدام خرده می گرفت و گله می کرد. تا این که به مکه رسیدیم. مناسک حج را انجام دادیم تا این که زمان حلق رسید. وقتی که به طواف خانه خدا رفته بودم. دیدم همان آقای دکتر با سر تراشیده و قیافه ای متغیر آمده و می گوید: خدایا موی سر چیست تو از من سر بخواه تا تقدیمت کنم!!

آری بسیار هستند کسانی که قبل از حج آن ها، با بعد از حجشان مثل فرق سیاهی و سفیدی است. خداوند چنین حجی را برای همه ما روزی کند. انشاءاللّه

الْخُطْبَةَ»؛(1)

«علقمه بن محمد از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در خطبه ای که در روز عید غدیر خواند فرمود: ای مردم حج خانه خدا را با کمال دین و دین شناسی انجام دهید و از این اماکن مقدسه بدون توبه و ریشه کن کردن هوس ها برنگردید».

مراسم حج هستیم. حج قبل از انقلاب، حج ضعیف و کم محتوایی بود. در حالی که با ظهور حضرت امام خمینی رحمه الله و خلف صالحش مقام معظم رهبری و عنایات خاصّه امام عصر «اوراحنا فداه» به حج ابراهیمی تبدیل شد و در مسیر واقعی خود به حرکت افتاد.

«... عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَامِ»؛(1)

«جابر از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود: تمام کردن حج باید با دیدار امام علیه السلام صورت گیرد».

إِنَّ اللّه َ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ الْجَاحِدُ لِوَلایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام کَعَابِدِ الْوَثَنِ ...»؛(1)

«عبد الرحمن نقل می کند که با امام صادق علیه السلام به حج رفتیم. وقتی به نزدیکی مکه رسیدیم. ایشان به بالای کوهی رفته و از بالا شاهد مناسک حجاج شدند و فرمودند: داد و فریاد چه بسیار و حاجی چه کم است!! داود رقی عرض کرد: یابن رسول اللّه صلی الله علیه و آله آیا دعای این جمعی که می بینم مستجاب می شود؟ فرمود: وای بر تو ای اباسلیمان خداوند کسی را که به او شرک بورزد نمی بخشد و کسی که مخالف ولایت علی علیه السلام باشد، مانند بت پرستان است...».

فَمَسَحَ بِیَدِهِ وَجْهِی»؛(1)

«امام سجاد علیه السلام در حالی که در عرفات ایستاده بود از زهری سؤال کرد. به نظرت چند نفر آدم در این صحرا وجود دارد؟ گفت: به نظرم چهار میلیون و پانصد هزار نفر(2)

که همه آن ها

حجاجی هستند که خدا را با تمام آرزوهایشان قصد کرده اند و او را با فریادهای خود می خوانند.

فرمود: ای زهری داد و فریاد کننده بسیار اما حاجی بسیار کم است. زهری گفت: همه آن ها حاجی هستند. آیا این تعداد کم است؟! امام علیه السلام فرمود: ای زهری صورتت را نزدیک بیاور! وقتی که زهری نزدیک امام شد. ایشان دست مبارکش را به صورت او کشید و فرمود: حالا نگاه کن.

زهری نقل می کند که وقتی نگاه کردم همه را به صورت میمون دیدم. تنها شاید در میان هر ده هزار نفر یک نفر را به صورت انسان مشاهده می کردم. بعد امام فرمود: زهری نزدیک بیا. نزدیک شدم و امام دوباره دست به صورتم کشید».

«ثُمَّ قَالَ انْظُرْ فَنَظَرْتُ إِلَی النَّاسِ قَالَ الزُّهْرِیُّ فَرَأَیْتُ أُولَئِکَ الْخَلْقَ ذِئْبَةً إِلاَّ تِلْکَ الْخَصَائِصَ مِنَ النَّاسِ نَفْرا یَسِیرا فَقُلْتُ بِأَبِی وَأُمِّی یَا ابْنَ رَسُولِ اللّه ِ قَدْ أَدْهَشَتْنِی آیَاتُکَ وَحَیَّرَتْنِی عَجَائِبُکَ قَالَ یَا زُهْرِیُّ مَا

ص: 153

الْحَجِیجُ مِنْ هَولاءِ إِلاَّ النَّفْرُ الْیَسِیرَ الَّذِینَ رَأَیْتَهُمْ بَیْنَ هَذَا الْخَلْقِ الْجَمِّ الْغَفِیرِ ثُمَّ قَالَ لِی امْسَحْ یَدَکَ عَلَی وَجْهِکَ فَفَعَلْتُ فَعَادَ أُولَئِکَ الْخَلْقُ فِی عَیْنِی نَاسا کَمَا کَانُوا أَوَّلاً ثُمَّ قَالَ مَنْ حَجَّ وَوَالَی مُوَالِیَنَا وَهَجَرَ مُعَادِیَنَا وَ وَطَّنَ نَفْسَهُ عَلَی طَاعَتِنَا ثُمَّ حَضَرَ هَذَا الْمَوْقِفَ مُسَلِّما إِلَی الْحَجَرِ الأَسْوَدِ مَا قَلَّدَهُ اللّه ُ مِنْ أَمَانَاتِنَا وَوَفِیّا بِمَا لَزِمَهُ مِنْ عُهُودِنَا فَذَلِکَ هُوَ الْحَاجُّ وَالْبَاقُونَ هُمْ مَنْ قَدْ رَأَیْتَهُمْ»؛ «بعد به من فرمود: حالا نگاه کن. وقتی که به مردم نگاه کردم همه را به غیر از همان چند نفر قبلی به صورت گرگ دیدم. عرض کردم: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله پدر و مادرم

به فدایت نشانه ها و عجایب تو مرا به وحشت انداخت.

فرمود: ای زهری در میان این جمع فراوان تنها همان عده ای که به صورت انسان دیدی حاجی هستند. دستت را به صورتت بکش. زهری نقل می کند وقتی که دستم را به صورتم کشیدم دوباره همه را به صورت انسان دیدم. سپس امام علیه السلام فرمود: هر کسی که حج به جای آورد و دوستان ما را دوست بدارد و از دشمنانمان دوری گزیند و روح و جانش را مطیع ما گرداند و سپس در این موسم حاضر شود و آنچه را که خداوند از ما نزد او به امانت سپرده بود به حجرالاسود تسلیم کند و به عهد و پیمانی که با ما بسته پایبند باشد. چنین شخصی حاجی است و بقیه همان طوری هستند که دیدی!»

ص: 154

تجارت و فقرا برای ریا کردن حج می کنند. در آن زمان است که عده ای قرآن را برای غیر خدا یاد می گیرند و آن را با صدای ترانه می خوانند و در آن زمان است که عده ای دین را برای غیر خدا می آموزند».

ثواب روزه و حج قبول آن کس برد

که خاک میکده عشق را زیارت کرد.(1)

چونیدو چون بدید در این راه با خطر

ایمن کند خدای در این راه جمله را

در آسمان ز غلغل لبیک حاجیان

تا عرش نعره ها و غریوست از صدا

جان چشم تو ببوسد و بر پات سر نهد

ای مروه را بدیده و بر رفته بر صفا

مهمان حق شدید و خدا وعده کرده است

مهمان عزیز باشد خاصه به پیش ما

جان خاک اشتری که کشد بار حاجیان

تا مشعر الحرام و تا منزل منا

باز آمده ز حج و دل آنجا شده مقیم

جان حلقه را گرفته و تن گشته مبتلا

از شام دات جحفه و از بصره ذات عرق

با تیغ و با کفن شده این جا که ربتا

کوه صفا برآ به سر کوه رخ به بیت

تکبیر کن برادر و تهلیل و هم دعا

اکنون که هفت بار طوافت قبول شد

اندر مقام دو رکعت کن قدوم را

ص: 158

وانگه برآ به مروه و مانند این بکن

تا هفت بار و باز به خانه طواف ها

تا روز ترویه بشنو خطبه بلیغ

وانگه به جانب عرفات آی در صلا

وانگه به موقف آی و به قرب جبل بایست

پس بامداد بار دگر بیست هم به جا

وان گاه روی سوی منی آر و بعد از آن

تا هفت بار می زن و می گیر سنگ ها

از ما سلام بادا بر رکن و بر حطیم

ای شوق ما به زمزم و آن منزل وفا

صبحی بود زخواب بخیزیم گرد ما

از اذخر و خلیل به ما بو دهد صبا(1)

* * *

ص: 159