شهد سخن 16: سیری در رجزها و شعارهای عاشورایان

فهرست

تصویر

ص: 5

دیباچه

تاریخ پرتلاطم بشریت ، انقلاب های خونین بسیاری را تاکنون به خود دیده است ، اما تنها پیام حیات بخش عاشوراست که از عرصه زمان و مکانی محدود فراتر رفته و همچنان پس از گذشت قرنها، جان زنده دلان را روشن نگه داشته است و همچون خورشیدی فروزان بر راه انسان های آزادی خواه پرتو افشانی می کند. هرچند نهضت عاشورا تنها قیام شیعه در برابر ظلم و جور نبود اما آنچنان اثرگذاری و ماندگاری بی نظیری داشت که همچنان درگذر تاریخ، شور می آفریند و شعور می بخشد و همه مظلومان را برای ایجاد صفی فشرده و متحد در برابر ظالمان دنیا فرا می خواند تا آنجا که در دوره معاصر، انقلاب اسلامی مردم ایران به رهبری خلف صالح حسینی، امام خمینی رحمه الله علیه نماد ونمود عینی نهضت حسینی بود.

فرهنگ عاشورا، فرهنگ پایداری، مقاومت وزیستن شرافتمندانه و مرگ باعزت در روزگار سلطهی ستم است و این فرهنگ همانند خون در شریان حیات آگاهانه وطیبه بشری جریان دارد. بنابراین انقلاب اسلامی واقعه ای در امتداد واقعه عاشورا است و همچون نهضت کربلا میثاقی جاوید و عهدی استوار با خداوند دارد، نمی توان آن را همچون رویداد ویا حادثه ای در مقطعی از تاریخ دانست که پایان پذیرفته است. نشانه صلابت آن چهل سال عزاداری ملت بزرگ ایران با نام خون خدا در زیر بیرق انقلاب اسلامی است که موجبات قدم گذاشتن امت انقلابی ایران اسلامی را به دومین گام انقلاب مهیا ساخته وتحقق آرمان بزرگ ایجاد تمدن اسلامی را نزدیک گردانیده است.

انقلاب اسلامی ایران و نهضت بیداری مردم مسلمان جهان، نشان داد که عاشورا پایان نمی پذیرد، انقلاب های عاشورایی تمام نمی شود بلکه هر روز تکرار می گردد و به پیش می تازد تا سرانجام روز طلوع فرارسد و پاسدار حقیقی اسلام و قرآن ظهور کند و رایت « جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقًا»(1) را به اهتزاز درآورد و آیت «وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ»(2) را تحقق بخشد.

آنچه اکنون پیش روی شماست، مجموعه ای از معارف ناب و درس های انقلاب عظیم حسینی است که در قالب فیش منبر برای امامان محترم جماعت به همت اداره اوقاف و امور خیریه ودفتر مطالعات، پژوهش ها و ارتباطات حوزوی تدارک دیده شده است. امیدواریم این اثر، درنگاه فرهیختگان به ویژه امامان جماعت مقبول افتد و پیشنهادات و نظرات ارزشمند خویش را از خادمان خود در مرکز رسیدگی به امور مساجد دریغ نفرمایند.

دفتر مطالعات ، پژوهش ها و ارتباطات حوزوی

مرکز رسیدگی به امور مساجد

ص: 7

مقدمه

باسمه تعالی

محرم ماه آگاهی، ماه رشد و بالندگی، ماه جوشیدن واندیشیدن، ماه شکوفایی و ماه سوگواری سرور و سالار شهیدان است. کربلا صحنه تقابل فائزین وخائضین، ارباب دنیا و شیفتگان آخرت و سعادتمندان و شقاوتمندان است.

کربلا صرفا یک مجلس روضه و عزاداری نیست؛ کربلا مدرسه عشق و دانشگاه و تعالی است.

آنتوان بارا می گوید: اگر حسین از ما بود در تمام زمین برای او پرچم برمی افراشتیم و مردم را با نام حسین به مسیحیت فرا می خواندیم.

جرج جرداق می گوید: همان اندازه که حسین با درخت نبوت واخلاق علوی پیوند داشت؛ یزید با روحیه سفیانی وبی شرمی مأنوس بود.

محمد بن علی جناح می گوید: هیچ نمونه ای از شجاعت بهتر از آنکه امام حسین علیه السلام از لحاظ فداکاری وتهور نشان داد در عالم پیدا نمی شود.(1)

به تعبیر کمال الدین اسماعیل اصفهانی از شعرای قرن هفتم:

چون محرم رسید و عاشورا

خنده بر لب حرام باید کرد

وز پی ماتم حسین علی

گریه از ابر وام باید کرد

لعنت دشمنانش باید گفت

دوستداری تمام باید کرد

راز ماندگاری نهضت کربلا را باید در اراده الهی، اخلاص اباعبدالله علیه السلام ، جامعیت قیام، حق محوری و عناصر واصحاب یافت.

دهه محرم یادآور حرکت سترگ اباعبدالله علیه السلام در مبارزه با ستم اموی است. کربلا محدود به یک سرزمین و عاشورا منحصر به یک روز نیست؛ کربلا به جغرافیای همه عالم و عاشورا به وسعت همه روزهاست.

یکی از راه های دریافت پیام عاشورا، بررسی رجزها و شعارهای امام حسین علیه السلام واصحاب باوفای آن حضرت است؛ این نوشتار مشتمل بر مجموعه ای از سخنرانی های حقیر در تبیین این شعارهاست؛ امید آنکه مفید فایده باشد.

والسلام / ناصر رفیعی

ص: 8

جلسه اول: اهمیت و جایگاه عزاداری

مقدمه

محرم بهار عقل و عاطفه است، هم عقل ما حکم می کند برویم امام حسین را بشناسیم، هم عاطفه و احساس ما حکم می کند با اباعبدالله(2) وکاروانش همراه شویم. محرم ماه خرد و احساس و ماه همراهی با کاروان ابی عبدالله است. در واقع آغاز محرم بازشدن یک نمایشگاهی است که در آن کرامت، شهادت، اخلاص، ایثار، فداکاری و همه خوبی ها پیدا می شود. لذا برای هر سلیقه ای در این نمایشگاه کالا و متاع وجود دارد. برای جوان و نوجوان الگو دارد، برای زن ها الگو دارد، برای پیرمردها الگو دارد. این نمایشگاه خیلی متنوع است؛ همه نوع کالایی در آن عرضه می شود و مشتری هم زیاد دارد.

من امشب به عنوان مقدمه چند مطلب عرض می کنم:

جواب اول: سفارش انبیاء و رسول خدا و ائمه علیهم السلام

ما دو جواب داریم؛ یک جواب این است که انبیاء و رسول خدا و ائمه علیهم السلام که همه هم در زندگی شان مصیبت و سختی بوده، همه سفارش کربلا را نموده اند ؛ یعنی خود اینها گفته اند از امام حسین علیه السلام یاد کنید.

در همه مناسبت های قمری زیارت امام حسین علیه السلام مستحب است حتی شب قدر، تنها شخصیتی که زیارت اربعین(1) دارد امام حسین علیه السلام است. امام رضا علیه السلام فرموده است: هر مصیبتی داشتید «فابک للحسین(2)» برای امام حسین علیه السلام گریه کنید. این ها نشان از ویژه بودن عزاداری و ضرورت تکرار آن است.

امام سجاد علیه السلام می فرماید: سه روز در اسلام بسیار سخت بوده:

1- شهادت حمزه سیدالشهداء ، 2- شهادت جعفربن ابی طالب(3) 3- شهادت پدرم امام حسین علیه السلام و بعد می فرماید: «لا یَوْمَ کَیَوْمِ الْحُسَیْنِ»(4)؛ هیچ روزی مثل روز حسین نبود.

خود امام حسن علیه السلام دارد به شهادت می رسد، همه دورش نشسته اند، تا امام حسین علیه السلام گریه می کند می فرماید: حسین جان! « لا یَوْمَ کَیَوْمِ»(5)؛ روزی به سختی روز تو نیست، تو گریه نکن.

پس یک پاسخ این است که خود ائمه علیهم السلام روی امام حسین علیه السلام حساب ویژه باز کرده اند و توصیه به تکرار و تجدید غم او نموده اند.

ص: 11

جواب دوم: ویژگی های امام حسین علیه السلام

3. گریه مستمر

ما برای امیرالمؤمنین علیه السلام و برای رسول خدا صلی الله علیه و آله گریه می کنیم. در دعای ندبه می خوانیم: «فَعَلَی الأَطائِبِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَعَلِیٍّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِما وَآلِهِما فَلْیَبْکِ الباکُونَ»(2)؛ برای اهل بیت گریه کنید. علی فرمود: شیعه های ما برای شادی ما شاد و برای ناراحتی ما ناراحت می شوند.(3)

اهل بیت برای گریه بر اباعبدالله حساب ویژه باز کرده اند. امام رضا علیه السلام فرمود: ریان بن شبیب(4) ! اگر خواستی برای چیزی گریه کنی برای حسین گریه کن.(5)

تجلیل از عاشورا، تجلیل از نبوت و امامت

مطلب دوم این است که قصه تجلیل از اصل اسلام و نبوت و امامت است. اسلام ونبوت و امامت است. شیعه چهاررکن دارد:

1- بعثت پیامبرگرامی اسلام، 2- غدیر، 3- عاشورا، 4- ظهور. این چهار رکن مثل چهار مرحله به هم وابسته است. اگر یکی را برداریم بقیه به هم می ریزد. آغاز اسلام با بعثت است.

«هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ»(1) وکسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می خواند. اما این بعثت، اگر غدیر نباشد ناقص است: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ»(2)

ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً به مردم برسان و اگر انجام ندهی پیام خدا را نرسانده ای.

الآن در دنیا بعثت بدون غدیر را ببینید که بعثت داعشی(3) و وهابی(4) شده است، اسلامی درست شده که ولی امر خودش را حاکم سعودی می داند. تفتازانی(5) از علمای بزرگ اهل سنت است، می گوید: هرکسی ولو به زور و قهر حکومت جامعه را به دست خودش گرفت امام است. مردمی که ملک سلمان را ولی امر خود بدانند نتیجه اسلام بعثت بدون غدیر است. اگرکسی بعثت وغدیر را پذیرفت و عاشورا را حفظ کرد و منتظر ظهور بود این چهارگام اسلام را حفظ می کند: اسلام علوی ، اسلام ولایی، اسلام ناب نه اسلام بی روح و خشک. نامه امام حسین به مردم بصره دفاع از بعثت است. نامه امام حسین به مردم کوفه دفاع از امامت است؛ یعنی بعثت وغدیر. اما اگر این سه آمد و مورد چهارم نیامد؛ یعنی ظهور بازهم ناقص است. روایت داریم: ظهور

ص: 14

تشیع ادریس مغربی

ادریس مغربی(2) خودش از افراد اهل سنت است که شیعه شد و یک سفری هم به ایران داشته است. کتابی به نام «قد شَیَّعنِی الحسین» نوشته است. ایشان می گوید: من رفتم کتاب های خودمان را بررسی کردم، دیدم از امام حسین منابع اهل سنت را گردآوری کرده خیلی تجلیل و تکریم کرده اند و نوشته اند: ایشان «سید شباب اهل الجنة» و «محبوب قلب پیامبران» است و کسی است که پیامبر خدا او را «فرزند» خطاب کرد. این ها را جمع کردم که یک مجموعه ای از ویژگی های امام حسین در منابع اهل سنت شد. بعد دیدم یک عده ای این آقای محبوب مورد توجه پیامبر را به شهادت رساندند. آن وقت امروز یک عده دارند در دنیا از آن قاتل و پیروانش حمایت می کنند؛ این بود که من پی به حقانیت شیعه بردم و به تشیع گرایش پیدا کردم.

آسیب شناسی عاشورا

2. آسیب روشی

دومین آسیب عاشورا، آسیب روشی است. برای عزاداری اباعبدالله ضجه، فریاد، گریه و زبان حال هیچ مانعی ندارد؛ اما ما می توانیم این جلسه را با موسیقی بچرخانیم ؟ الان بعضی از عزاداری ها با آلات موسیقی اداره می شود؛ این خوب نیست. می توانیم یک سبکی را پیاده کنیم که برای فرد مبتذلی است ؟ نه این کار صحیح نیست .

شاعر معروف و متدینی نزد مقام معظم رهبری (حفظه الله) آمد و گفت:

نظر شما راجع به سبک های موسیقی چیست ؟ ایشان فرمود: لازم است. سبک موسیقی غیر از خود موسیقی است بالاخره شعری که آدم می خواند در یکی از سبک ها قرار می گیرد.

بحث روشی در الفاظ هم هست. یک وقتی مقام معظم رهبری فرمود: ابرو و چشم ابوالفضل که موجب کمال و فضیلت ایشان نیست؛ فضیلت عباس در شجاعت و مبارزه و امام شناسی ایشان است.

4. آسیب تحلیلی

مراد از آسیب تحلیلی این است که عده ای تحلیل غلط می کنند. چطور حادثه منا(1) که پیش آمد، اول تحلیلی که کردند، گفتند: قضا وقدر الهی است. وقتی سر مقدس ابی عبدالله را مقابل ابن زیاد(2) گذاشتند، به علی بن الحسین گفت: خدا برادرت علی بن الحسین (علی اکبر) را کشت.(3) اتفاقاً خود معاویه هم در خلافت یزید گفت: خلافت یزید قضا و قدر الهی است. ماقضا وقدر را قبول داریم ولی شما خودت را از پشت بام پایین پرتاب کنی، قضا و قدر الهی است ؟ چه زمانی خدا راضی به قتل مظلوم است ؟ شیخ صدوق(4) درکتاب اعتقادات(5) خود می نویسد: این حرف عوامانه است که کسی بگوید شهادت ابی عبدالله به رضایت الهی است. برخی، کوتاهی های خود را به گردن قضا و قدر الهی می گذارند. همه امور عالم به اذن خداست، حتی شمشیرشمر بدون اذن الهی نمی برد؛ اما مقام اذن وعلم وتقدیر الهی رضایت به ستم نمی دهد. شما شراب بخور بگو خدا خواست، کدام عقل سلیم می پذیرد؟

«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَی وَیَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ(6)»

خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد؛ و از فحشا و منکرو ستم، نهی می کند، خداوند به شما اندرز می دهد، شاید متذکر شوید!

امرونهی الهی معلوم است هرگز به فحشاء و ظلم فرمان نداده است.

بحث امسال من تحلیل شعارهای عاشورا است. روز عاشورا هرکسی به

ص: 18

فیش روضه

چکیده مطلب

آغاز محرم بازشدن یک نمایشگاهی است که در آن کرامت، شهادت، اخلاص، ایثار، فداکاری و همه خوبی ها پیدا می شود و برای هر سلیقه ای اعم از جوان و نوجوان، زن ها و پیرمردها در این نمایشگاه الگو وجود دارد.

مطلب اول : چرا عزاداری اباعبدالله باید هرسال، آن هم با این شکوه و عظمت تکرار شود؟ دو جواب داریم؛ جواب اول اینکه انبیاء و رسول خدا و ائمه علیهم السلام همه سفارش کربلا را نموده اند.

جواب دوم اینکه در میان پیشوایان معصوم علیهم السلام امام حسین علیه السلام خصوصیات منحصر به فردی دارند که عبارتند از:

1. دعا زیر قبه بارگاه اباعبدالله به اجابت می رسد؛

2. خاک کربلا برای تبرک به مقدار کم قابل خوردن است و سجده بر آن حجاب های هفتگانه را از بین می برد؛

3. اهل بیت علیهم السلام برای گریه بر اباعبدالله علیه السلام حساب ویژه باز کرده اند،

4. در شب های مناسبتی و همچنین در زیارت بعضی ائمه(علیه السّلام) زیارت امام حسین علیه السلام وارد شده است.

مطلب دوم این است که قصه تجلیل از کربلا و عاشورا، تجلیل از اصل اسلام و نبوت و امامت است. شیعه چهار رکن دارد، بعثت، غدیر، عاشورا و ظهور. این چهار رکن مثل چهار مرحله به هم وابسته است که اگر یکی را برداریم بقیه به هم می ریزد.

در زیارت عاشورا اول امام حسین علیه السلام را به پیامبر نسبت می دهیم، بعد به امیرالمؤمنین (علیه السّلام) و دو سه جای زیارت عاشورا مربوط به ظهور می شود؛ یعنی عاشورا حلقه ارتباط ظهور و غدیر و بعثت است.

ادریس مغربی عالم مستبصر اهل سنت در کتاب «قد شَیَّعنِی الحسین» مجموعه ای از ویژگی های امام حسین علیه السلام در منابع اهل سنت را گردآوری کرده است.

- آنتوان بارا نویسنده مسیحی تمام حرف هایی که مسیحی ها راجع به امام حسین علیه السلام زده اند را جمع کرده و در کتابش می گوید: امام حسین علیه السلام متعلق به همه ادیان و مذاهب است؛ چون کارش، کار عام و فراگیر بود و جامعه را نجات داد و با ظلم مبارزه کرد.

مطلب سوم این که در تمام وقایع تاریخی و جریاناتی که ما در عالم داریم حتی خداشناسی، آسیب ها و آفت هایی وجود دارد. در قصه عاشورا هم چهار آسیب اساسی شامل؛ آسیب محتوایی، روشی، اجتماعی و تحلیلی وارد شده است.

آسیب محتوایی خطرناک ترین نوع آسیب است. یعنی با مطالب نادرست و غیر مستند به تبیین نهضت عاشورا پرداخته شود.

آسیب روشی یعنی اینکه برای عزاداری اباعبدالله علیه السلام ضجه، فریاد، گریه و زبان حال هیچ مانعی ندارد؛ اما ما می توانیم این جلسه را با موسیقی بچرخانیم؟ البته سبک موسیقی غیراز خود موسیقی است. بحث روشی در الفاظ هم هست .

مراد از آسیب های اجتماعی یعنی اینکه برپایی عزاداری با مال غصبی یا در ساعتی از شب که بیماران و دیگران اذیت می شوند یا در صورتی که واجباتی مثل خمس به گردن داریم قبول نیست.

مراد از آسیب تحلیلی این است که عده ای تحلیل غلط می کنند. مثلا می گویند که شهادت ابی عبدالله علیه السلام به رضایت و قضا و قدر الهی است.

بحث این کتاب تحلیل شعارهای عاشورا است؛ روز عاشورا هرکسی به میدان آمده، شعری خوانده است؛ در این اشعار غیراز معرفی شخص، معرفی هدف هم است.

ص: 22

جلسه دوم: احترام به اهل بیت علیهم السلام

مقدمه

بحث امسال ما تحلیل شعارهای عاشوراست؛ یعنی رجزها وشعرهایی که اصحاب امام حسین علیه السلام ، خود ایشان و بنی هاشم(2) در صحرای کربلا خوانده اند. هر شعاری پیام یا پیام هایی دارد. هر شب به لطف خدا یکی از این پیام ها را مورد بررسی قرار می دهیم.

شعار گویای هدف یک گروه شعارگویای هدف یک گروه و یا یک فرد است. اولین شعاری که در اسلام داشتیم چه بوده؟ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله اولین شعاری را که شروع کرد، این بود:

«قُولُوا لاَ إلَهَ إلّا اللهُ تُفْلِحُوا» بگویید: « لاَ إلَهَ إلّا اَللهُ»، تا رستگار شوید.

شعار درجنگ بدر

در جنگ بدر(2) ، امام صادق فرمود: شعار مسلمان ها این بود؛

«یَا نَصْرَ اللهِ إقْتَربْ اِقْتَرِبْ»(3) پیروزی بیا.

استفاده منفی از شعار

البته گاهی استفاده منفی از شعار می شود، مثلاً با یک شعار، خوارج(3) با امیرالمؤمنین جنگیدند و علی علیه السلام را به شهادت رساندند: «لا حکم الّا لله» یعنی حکم ، حکم خداست.

امیرالمؤمنین فرمود: شعارش قشنگ است؛ اما استفاده ای که از آن می شود، باطل است؛ چون با این شعار دارند با ولی خدا علی بن ابی طالب می جنگند. جوان ها! شما که فضای مجازی در اختیارتان است و برای هم پیام می نویسید، بیایید شعارهای قرآنی را منتشر کنید. شعار نشان دهنده اهداف شخصیت است.

رجز و شعار ابوثمامه صائدی

شعارهای کربلا را از اصحاب شروع می کنم. یکی از شعارهایی که امشب می خواهم بگویم و خیلی زیباست، شعار « ابو ثمامه صائدی»(2) است. ابو ثمامه شخصی است که از اصحاب امیرالمؤمنین در صفین وجمل بود و با دشمنان جنگیده است. یک شخصیت دلاور، شجاع و باذکاوت بود. مسلم بن عقیل(3) که به کوفه آمد، رفت با او بیعت کرد. وقتی دید مسلم را به شهادت رساندند با یک سختی از کوفه بیرون آمد و خودش را به کربلا خدمت اباعبدالله رساند. این ابوثمامه همان کسی است که ظهر عاشورا موقع اذان، خدمت ابی عبدالله آمد و گفت:

«یا ابا عبداللّه ! نَفسی لک الفِداء . إنی أری هؤلاء قَد اقْتَرَبُوا مِنْکَ وَلا وَاللّه لاتُقتَل حتّی اقتل دونَک إنشاءَ اللّه ، وَاُحبُّ أن ألقی رَبّی وَقدْ صَلّیتُ هَذِه الصَّلاهِٔ قَدْ دَنی وَقْتُها .» آقاجان! جانم فدایت. به آن خدایی که اعتقاد دارم تا من کشته نشوم نمی گذارم شما کشته شوید. یعنی این حرفی که می زنم از روی ترس نیست و نمی خواهم شهادت را عقب بیاندازم . فقط یک آرزو دارم و دلم می خواهد براورده شود. موقع اذان ظهر شده دلم می خواهد یک نماز دیگر بخوانم. این آدمی که عاشق شهادت است، آمد گفت: من یک چیز دوست دارم و آخرین آرزوی من این است که یک نماز دیگر بخوانم. امام حسین فرمود: «ذَکَّرْتَ الصَّلاةَ، جَعَلَکَ اللّهُ مِنَ الْمُصَلِّینَ» به یاد نماز افتادی، خداوند تو را از نمازگزاران قرار دهد. خودت برو به دشمن بگو آتش بس بدهند که ما نماز بخوانیم. آمد و به یکی از نیروهای دشمن گفت: ابی عبدالله تقاضای آتش بس به اندازه وقت نمازگرده است.

همان طور که می دانید نماز در میدان جنگ، نماز خوف است و دورکعت

ص: 27

احترام اهل بیت علیهم السلام در قرآن

برداشتی که من از این شعار می خواهم بکنم این است ما باید نسبت به اهل بیت وظایف مان را انجام بدهیم.

اهل بیت به اراده تکوینی الهی معصوم و پاکیزه از هر پلیدی هستند. قرآن در سوره احزاب می فرماید:

ص: 28

بی احترامی عبدالله بن حوزه

اتفاقاً روز عاشورا اول صبح وجود مقدس ابی عبدالله ایستاده بود، یک گودال هایی کنده بودند از یک طرفی که پشت خیمه بود دشمن نتواند حمله کند، داخلش هم هیزم ریخته و آتش زده بودند. یکی از این خبیث های دشمن به نام عبدالله بن حوزه(3) با محمد بن اشعث(4) جلو آمدند. عبدالله به امام حسین گفت: برای خودتان آتش درست کردید، عجله نکنید ما شما را می کشیم و شما به آتش ملحق می شوید. ابی عبدالله یک نگاهی کرد و عرضه داشت: خدایا ! این را با همین آتش بسوزان که حرمت ما را منکر شده است. اتفاقاً همان لحظه پای اسبش لغزید، در همان آتش افتاد و به درک واصل شد.(5)

وظایف ما در مقابل اهل بیت علیهم السلام

مورد دوم:

حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی(1) روز عاشورا که می شد سه چهار ساعت پای روضه می نشست، تمام که می شد داخل اتاق می رفت و خانواده اش را جمع می کرد و می گفت: می خواهم روضه بخوانم. ایشان خودش روز عاشورا روضه خوان ابی عبدالله می شد. نوار ایشان هست عصر عاشورا این شعر را می خواند:

آتش به آشیانه مرغی نمی زنند

گیرم که خیمه، خیمه آل عبا نبود

مقام معظم رهبری مد ظلّه در نماز جمعه تهران و در جاهای متعدد مقیدند که روضه برای ابی عبدالله بخوانند؛ این افتخار است.

معین اهل بیت با اشک و حضور در مجلستان، با نماز اول وقتتان، با زینت اهل بیت بودن، با اخلاق نیکویتان باشید.

3. دوست داشتن

سومین وظیفه ای که ما در مقابل اهل بیت داریم این است که آنها را دوست داشته باشیم. پیامبر فرمود:

«الْمُحِبُّ لَهُمْ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِه»؛

اهل بیت من را دوست داشته باشید.

فیش روضه: فیش مرثیه شب دوم محرم (ورودیه)

در تمام دنیا فقط یک مکان است که بدون هیچ مانعی دعا بالا می رود و به هدف اجابت می رسد و آن حرم و کربلای امام حسین علیه السلام است. اجَابَة الدُّعَا تَحْتَ قُبَّتِه.

نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله به جابر فرمودند: یا جابر یَا جَابِر زُر قَبْرَ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ اَلسَّاَمُ... ای جابر قبر حسین را زیارت کن که معادل صد حج است و بعد هم اضافه کردندانَّ کَرْبَلَ اَرْضُ الجَنَّة. .کربلا قطعه ای از زمین نیست؛ بلکه قسمتی از بهشت است که خداوند آن را در زمین قرار داده است و روز قیامت هم بقیه جای خود که بالاترین قسمت بهشت است برگردانده می شود.

انبیاء الهی کربلا را زیارت کرده اند و بر مظلومیت عزیز زهرا گریسته اند (1). ان شاء الله کربلای ما هم در این مجلس امضاء شود.

این دل تنگم عقده ها دارد*گوئیا میل کربلا دارد

ای خدا ما را کربلایی کن*بعد از آن باما هر چه خواهی کن

ای حسین جانم*ای حسین جانم

وقتی در دوم محرم کاروان به کربلا رسید، حضرت بعد از آن که از اسم آن سرزمین سوال کردند مشتی از خاک را برداشته وبوئیدند و فرمودند: وَاهاً لَکِ أَیَّتُهَا التُّرْبَةُ. چقدر خوش بوئی ای خاک!(2) سپس فرمودند: همین جا فرود آیید؛ ههُنا مَناخُ رِکابِنا، وَ مَحَطُّ رِحالِنا، وَ مَقْتَلُ رِجالِنا، وَ مَسْفَکُ دِمائِنا»؛ این جا محل اقامت ما و جایی است که خون ما برآن می ریزد، جایگاه قبرهای ماست که جدم رسول الله این را خبر داده .(3)

بار بگشائید اینجا کربلاست*آب و خاکش با دل و جان آشناست

کربلا، گهواره اصغر تویی*مقتل عباس مه پیکرتویی

به خواهر بزرگوارشان خطاب کرد: در راه رفتن به جنگ صفین پدرم امیرالمومنین در این مکان گریان شد و فرمود: در خواب دیدم این بیابان دریایی از خون است و حسینم در آن غرق شده و یاری می طلبد و کسی به فریاد او نمی رسد.(4)

یا صاحب الزمان ! نمی دانم این جمله چه کرد با دل و جانتان ! زینب علیها السلام با چه حالی به زمین کربلا فرود آمد؛ ولی نقل شده جوانان بنی هاشم دورمحمل دختر زهرا را گرفتند و با احترام از مرکب پایین آمد، یک طرف عباس ایستاد، یک طرف علی اکبر، یک طرف قاسم و عون و جعفر!

اما دلها بسوزد روز یازدهم هم می خواهد از این سرزمین بیرون برود؛ اما محرمی برای زینب نمانده که بی بی را کمک کند، بلکه (یاالله) راوی می گوید دیدم: فَأخَذَ بِضَربِهِنَّ بِالسَّوطِ . با تازیانه می زدند تا سوار بر شترها شوند.(5) بمیرم دیدند دختر علی علیه السلام وارد گودی قتلگاه شد، بدن برادر را در آغوش گرفت و حلقوم برادر را بوسید و صدا زد: یَا أخِی لَوْ خَیْرت بَیْنَ الرَّحِیلِ وَ المقام...(6) اگر اختیاری با من بود کنارت می ماندم حتی اگر درندگان بیابان بدنم را پاره پاره کنند اما ...

چون چاره نیست می روم و می گذارمت

ای پاره پاره تن به خدا می سپارمت

همه صدا بزنید حسین...

ص: 33

چکیده مطالب:

شعار گویای هدف یک گروه و یا یک فرد است و اولین شعاری که در اسلام داشتیم «قُولُوا لاَ إِلَهَ إِلّ اَ للَّهُ تُفْلِحُوا » بود.

شعار به معنای نشانه و علامت، گاهی تابلو و پرچم و گاهی شعر و یا یک مطلب است. شعار باید کوتاه، گویا، محرک، بیان کننده هدف، موزون و آسان در حفظ و تکرار باشد.

مسلمانان حین ساخت مسجد مدینه این شعار را م یدادند:

اللَّهُمَّ إنَّه لا خَیْرَ إلَّا خَیْرُ الآخِرَهْ

فَاغْفِرْ لِلْأَنْصَارِ وَالمُهَاجِرَهْ

شعار جنگ بدر: یَا نَصْرَ اَ للَّهِ اِقْتَرِبْ اِقْتَرِبْ

شعار مسلمین در جنگ احد: «اللهُ أعْلَی وَ أجَل » و «اللهُ مَوْلَنَا وَلَا مَوْلَی لَکُم»

یک شاعر یا ذاکر می تواند افرادی را به میدان جنگ بکشد یا از جنگ بازدارد؛ نظیر اشعار آقای آهنگران در جنگ ایران و عراق.

برخی شاعران با یک شعر یا شعار تحولی ایجاد کرده اند؛ مانند شعر رودکی که سبب بازگشت امیر سامانی ابونصر از هرات به

بخارا بعد از چهار سال شد.

کشورها سرود دارند؛ چون اهدافشان را با سرود بیان می کنند.

گاهی استفاده منفی از شعار می شود، مثل شعار «لا حُکمَ إلّااللِّه»، توسط خوارج در به شهادت رساندن علی(علیه السّلام)

به فرموده امام صادق(علیه السّلام) شعار امام حسین(علیه السّلام) روز عاشورا و شعار اهل بیت(علیهم السّلام)، «یا محمد » است.

ابوثمامه از اصحاب امیرالمؤمنین(علیه السّلام) صفین و جمل یک شخصیت شجاع و باذکاوت بود که پس از بیعت با مسلم و

شهادت او، با سختی از کوفه خودش را به کربلا خدمت اباعبدالله(علیه السّلام) رساند.

ابوثمامه ظهر عاشورا موقع اذان، خدمت ابی عبدالله(علیه السّلام) آمد و امام(علیه السّلام) به ایشان فرمود: ذَکرْتَ اَلصَّاَةَ، جَعَلَکَ اَ للَّهُ مِنَ المصلین.

بعد از نماز، ابوثمامه اجازه رفتن به میدان گرفت و پس از خواندن رجزی زیبا و کشتن چند نفر، شهید شد:

عَزاءً لِآلِ المُصطَفی وَ بَناتِهِ

عَلی حَبسِ خَیرِ النّاسِ سِبطِ مُحَمَّدٍ

عَزاءً لِزَهراء النَّبی وَ زَوجِها

خَزانَة عِلم اللهِ مِن بَعدِ اَحمَدَ

عَزاءً لِاَهلِ الشَّرقِ وَ الغَربِ کُلَّهُم

وَ حُزناً عَلَی الحَبس الحُسَین المُسَدّد

پیام شعار ابوثمامه صائدی انجام وظیفه نسبت به اهل بیت(علیهم السّلام) است. اهل بیت(علیهم السّلام) به اراده تکوینی الهی و به استناد آیه تطهیر معصوم و پاکیزه از هر پلیدی هستند. اهل بیت(علیهم السّلام) منحصر درپنج تن است

و صرفاً سرایت به سایر ائمه(علیهم السّلام) پیدا می کند.

عبدالله بن حوزه و محمد بن اشعث از خبیث های دشمن در روز عاشورا که نسبت به امام حسین(علیه السّلام) بی احترامی نمودند، با نفرین امام به درک واصل شدند.

رسول خدا از ما چهار وظیفه نسبت به اهل بیت(علیهم السّلام) خواستند و در مقابل شفاعت روز قیامت را تضمین فرمودند:

یاری کردن، برآورده کردن حاجات آنان، دوست داشتن و حمایت کردن با دست پیامبر (صلّی الله علیه وآله) فرمود: مُعِینٌ لاهل بیتی.

گرم کردن مجلس امام حسین(علیه السّلام)، حضور در برنامه ها، نصب علم عزاداری یاری کردن اهل بیت(علیهم السّلام) است.

با اشک و حضور در مجلس روضه، با نماز اول وقت، با زینت اهل بیت(علیهم السّلام) بودن، با اخلاق نیکویتان می توان معین

اهل بیت(علیهم السّلام) بود.

پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: وَالْقَاضِی لهُمْ حَوَائِجُهُمْ؛

حاجات اهل بیت(علیهم السّلام) را برآورده کنید.

دفاع از اهل بیت(علیهم السّلام) در برابر شبهات و شبهه افکنان، دفاع با حمایت از علما، با تنها نگذاشتن ولی فقیه، مصداق حمایت از اهل بیت(علیهم السّلام) است.

پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: اْلمُحِبُّ لهُمْ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِه؛ اهل بیت من را دوست داشته باشید.

پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: الدَّافِعُ عَنْهُمْ بِیَدِهِ؛ با دستتان از ما حمایت کنید.

دفاع از اهل بیت(علیهم السّلام) در برابر شبهات و شبهه افکنان، دفاع با حمایت از علما، با تنها نگذاشتن ولی فقیه مصداق حمایت از اهل بیت(علیهم السّلام) است.

امام خمینی(رحمه الله) در عصر ما بزر گترین مدافع اهل بیت(علیهم السّلام) و شهدا نیز مدافع اهل بیت(علیهم السّلام) بودند.

ص: 34

جلسه سوم: اهمیت ایمان و باور قلبی

مقدمه

بحث امسال ما بررسی پیام شعارهای عاشورا است؛ بحثی که کمتر به آن پرداخته شده است.

امشب رجزی را از شخصیتی می خوانم که پنج ویژگی اصحاب اباعبدالله را بیان کرده است. ظهر عاشورا موقع نماز، حبیب بن مظاهر صحابی(2) خاص پیامبر این رجز را خوانده است.

رجز حبیب بن مظاهر

حبیب ظهر عاشورا موقع نماز به میدان آمده و گفت:

أَنَا حَبیبٌ وَأبی مُظَّهَرْ

لَنَحْنُ أَزْکی مِنْکُمُ وَأَطْهَرْ (5)

من، حبیبم و پدرم مُظاهر است. ما از شما پاک تر و پاکیزه تریم.

من حبیب پسر مظاهر هستم. شما دارید از یک ظالم حمایت می کنید و کسانی هستید که اهل پیمان شکنی هستند ولی اولین ویژگی ما پاکیزگی است.

أَنْتُمُ أَعَدُّ عُدُّةً وَأَکْثَرْ

وَنَحْنُ أَعْلی حُجَّةً وَأَظْهَرْ

وَأَنتُمُ عِنْدَ الوَفاءِ أَغْدَر

وَنَحْنُ أَوْفی مِنْکُمُ وَأَصْبَرْ(6)

شما تعدادتان از ما بیشتر است ولی دومین ویژگی ما این است که ما اهل حجت هستیم. دلیل داریم و با هدف آمدیم. شما پیمان شکن هستید و ویژگی دیگرما این است که ما وفادار و صبور و خداترسیم.

درس اعتقادی که از این پیام می گیریم اهمیت ایمان و باور قلبی است که زمینه ساز شجاعت و صبر است.

ص: 37

راه های تقویت ایمان

2. فطرت

دومین راه تقویت ایمان ، فطرت است. فطرت خدادادی است. سرشت هر کسی به وجود خدا و عظمت او اعتراف می کند. هر فرزندی براساس فطرت توحیدی متولد می شود.

شخصی به امام صادق (علیه السّلام) گفت: خدا کجاست ؟ آقا فرمود: وقتی سوار کشتی شدی وکشتی در حال غرق شدن بود چه کسی را صدا زدی؟ متوجه یک چیزی شدی همان خداست.

بنده خودم بارها امتحان کردم وقتی انسان متوجه خطر می شود، خدا را صدا می زند؛ این فطرت است.

گروه های مقابل مؤمن

نفاق شبث بن ربعی

شبث بن ربعی (1) در تمام تاریخ اسلام معروف است که هم با رسول خدا و هم با مدعیان نبوت بوده است، هم با خلیفه سوم بوده و هم با علی بن ابی طالب، هم جزء لشکر امام حسن بوده و هم جزء لشکر معاویه، هم در کربلاست و هم در

لشکر مختار؛ یعنی هرکجا می دید به نفعش است به همان طرف می رفت.

4. مستضعف فکری

چهارمین گروه مقابل ایمان، مستضعف فکری است. در دنیا این گروه زیاد هستند؛ یعنی افرادی که الآن سایر مذاهب را دارند و فکر هم می کنند که درست می گویند و کسی هم به این ها چیزی نگفته است. نه معاند، نه کافر و نه منکر هستند اما فکر می کنند عقیده شان درست است. حالا اگر این شخص با

این عقیده از دنیا رفت؛ تکلیفش چیست؟ خدا می فرماید: شما به این ها کار نداشته باشید:«إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَلَا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا »(1)

مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانی که براستی تحت فشار قرار گرفته اند وحقیقتاً مستضعفند(؛ نه چاره ای دارند، ونه راهی برای نجات از آن محیط الوده) می یابند.

حبیب گفت: ما جزء گروه مؤمن هستیم، حجت و دلیل داریم؛ لذا شک هم نمی کنیم، وفادار و صبور هستیم و ما باتقوا و پاکیزه هستیم.

این پیام حبیب با این خصوصیات: طهارت و باور ایمانی ووفا و صبر و تقوا امشب در ذهنتان باشد تا ان شاء الله بهره ای از مجالس ابی عبدالله برده باشیم.

ص: 42

فیش مرثیه شب سوم محرم (ذکر حضرت رقیه(علیها السّلام))

امام حسین(علیه السّلام) دختری دارد که گویا نام او فاطمه صغیره بوده؛ ولی بیشتر به رقیه مشهور شده، هم او به پدر علاقه زیادی دارد و هم پدر به او و شاید یکی از جهات علاقه امام این بود که مادر این دختر از دنیا رفته بود (1) و اباعبدالله همه هستی او بود؛

حتی در اوج حوادث درد دل هایش را به بابا می گفت.

راوی می گوید: دیدم وقتی امام سوی میدان می آمد کودکی با قدم های لرزان خود را به آقا رسانید و دامن او را گرفت:

«یا ابه اُنظر الَیَّ؛ بابا به من نگاه کن. فاِنِّی عطشان؛ بابا من تشنه ام » اشک از دیدگان حضرت جاری شد، فرمود:

«بُنَیَّه اللهُ یُسقیکِ فانَّهُ وکیلی؛ می دانم تشنه ای خداوند تو را سیراب کند » گفتند: او رقیه دختر امام است. (2)

دل ها را روانه حرم کوچک و باصفای آن عزیزی کنیم که حرمش نیاز به روضه خوان ندارد و با دست های کوچکش گره های

بزرگ را باز کرده، او که درس فدا شدن در راه امام زمان را به همه ما می دهد.

السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ وَلِیِّ اللهِ

السَّلامُ عَلَیْکِ یَا أُخْتَ وَلِیِّ اللهِ

اَلسَّلاَمُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ اَلْحُسَیْن الشّهید(3)

ای محبان مدفنم گر کنج ویران خانه است

خوب می دانید جای گنج در ویرانه است

کودکی بودم سه ساله نازپرورد حسین

رفتم از دنیا و قبرم کنج زندان خانه است

همین حرم باصفا یک روزی خرابه شام بوده، که نیمه شبی سه ساله از خواب بیدار شد، هی صدا می زند: أین ابی؟ پدرم

کجاست؟ الان او را دیدم. اهل خرابه دورش را گرفتند؛ اما هرقدر نوازش می کنند آرام نمی گیرد؛ {آخه دختر عزیز پدر است؛

اگر نازی کند دختر خریدارش پدر باشد؛ اما او که بابا نداره} صدای شیون از همه بلند شد، گویا مصیبت ها تازه شده، بر سر و

صورت می زنند.

یک مرتبه دیدند خرابه نورانی شد طبقی را وارد کردند جلوی رقیه گذاشتند، دستمالی بر آن قرار دارد. با دست های کوچک

دستمال را کنار زد! یا الله! یا حسین! چشمش افتاد به سر بریده بابا، یه ناله ای زد سر را بلند کرد به دامن گرفت مانند زهرای

مرضیه(علیها السّلام) برای حسین مادری کرد؛ نگفت من را زدند، بدنم کبوده نه! بلکه مانند مادری که در دیدار عزیزش همه دردهای خودش را فراموش می کند صدا زد:

یا ابتاه من ذالَّذی قَطَعَ وَ رِیدَک؟ کی سر تو رو از بدن جداکرده؟» یا أبْتَاهُ ، مَنْ ذَا الَّذی خَضَبکَ بِدِمائکَ ؟ چه کسی محاسنت را به خونت رنگین کرد؟(4) سر را به سینه چسبانید و گریه می کرد؛ آخ بمیرم (یا بقیة الله!) دیدند لب ها را بر لب های بابا گذاشت، ناله ای زد و به زمین افتاد هر چه او را صدا زدند: رقیه جان، عزیز برادرم، جوابی نمی آید. (5)

گوشه خرابه غوغا شد

رقیه فدای باباشد

همه بگویید یا حسین

پدر فدای رخ نورانیت

سنگ جفا که زد به پیشانیت

ای گل خوشبو ز درختت که چید؟

تیغ که ر گ های گلویت برید؟

ص: 43

چکیده مطالب

حبیب بن مظاهر ظهر عاشورا موقع نماز رجزی خواند که در بردارنده پنج ویژگی اصحاب اباعبدالله(علیه السّلام) است.

حبیب، پیامبر خدا(صلّی الله علیه وآله) را دیده و از امام حسین(علیه السّلام) بزرگتر است، جزء گردان های ویژه امیرالمؤمنین(علیه السّلام) یعنی شُرْطَةُ الْخَمِیس بوده و هنگام

اولین سخنرانی مسلم در کوفه سخنرانی نمود.

حبیب یک انسان ویژه ای است که پیشگویی می کرد.

بعد از شهادت حبیب، امام حسین(علیه السّلام) عرض کرد: خدایا! من این حادثه را به خاطر تو تحمل می کنم.

حبیب ظهر عاشورا این گونه رجز خواند:

أنَا حَبِیبٌ وَ أبِی مُظَاهِرٌ

لَنَحْنُ أزْکَی مِنْکُمُ وَ أطْهَرُ

أَنْتُمُ أَعَدُّ عُدُّةً وَأَکْثَرْ

وَنَحْنُ أَعْلی حُجَّةً وَأَظْهَرْ

وَأَنتُمُ عِنْدَ الوَفاءِ أَغْدَر

و نَحْنُ أَوْفی مِنْکُمُ وَأَصْبَرْ

درس اعتقادی رجز حبیب، اهمیت ایمان و باور قلبی است که زمینه ساز شجاعت و صبر است.

اگر انسان ایمان و اعتقادش قوی باشد؛ نه شبهه او را از پا درمی آورد، نه در جنگ می ترسد و نه به مسیر گناه کشیده می شود.

بهره گیری از حواس ظاهری، فطرت و عقل سه راه تقویت ایمان

است.

سرشت هر کسی به وجود خدا و عظمت او اعتراف می کند و هر فرزندی براساس فطرت توحیدی متولد می شود.

عقل حکم به وجود خالق برای عالم، به نصب جانشین برای

پیامبر و ممنوعیت سپردن جانشینی پیامبر به غیر معصوم

دارد.

ولایت فقیه دلیل عقلی دارد و آن اینکه در زمان غیبت امام زمان این فقیه است که مبانی دین و احکام حکومتی را اجرا می کند.

کفار، منافقین، مرجئین و مستضعفین فکری گروه های مقابل

مؤمنین هستند.

کافر به جهنم می رود؛ چون می داند دین حق است اما منکر می شود.

منافق اعتقادی یعنی کسی که به زبان می گوید من مسلمان هستم و در قلبش کافر است، به جهنم می رود.

300 آیه در قرآن به پدیده نفاق پرداخته است.

شبث بن ربعی در تمام تاریخ اسلام معروف است که هرکجا می دید به نفعش است به همان طرف می رفت.

مرجئین یعنی کسانی که به اسلام شک داشتند و منتظر فرصت

بودند.

شبکه های ماهواره ای معاند و اختلاف افکن از سنی و شیعه

آمده اند که مردم را به دسته مرجئین بکشانند.

مستضعفین فکری یعنی افرادی که الآن سایر مذاهب را دارند و فکر هم می کنند که عقیده شان درست است و کسی هم به این ها چیزی نگفته است.

ص: 44

جلسه چهارم: شیعه حقیقی

مقدمه

بحث ما تحلیل شعارهای عاشورا است. عرض کردیم اصحاب

ابی عبدالله، بنی هاشم و خود امام حسین رجزهایی خواندند که اگر بتوانیم خلاصه ای از آنها را نقل کنیم، هم اهداف آنها را می شناسیم و هم با تاریخ و زوایای نهفته تاریخ آشنا می شویم.

روز عاشورا در نقل دارد: آن زمانی که عده زیادی از دشمن کشته شده بود، یک وقتی عمربن سعد (2) نگاه کرد دید خیلی از افراد به نام لشکرش از بین رفته اند، شخصی را به نام عمروبن حجاج (3) بود فرستاد و گفت: برو کار را جمع کن.

او وسط لشکر آمد و رو به لشکر کرد و گفت: ای احمق ها! شما با یک آدم های عادی نمی جنگید، این ها شیرهای شهر هستند، اینها کسانی هستند که در شهادت و کشته شدن دارند سبقت می گیرند؛ گروهی به میدان بیایید.

این حرف دشمن است که خودشان را نادان و احمق معرفی کرد و سپاه ابی عبدالله را به شیران شهر تشبیه کرد.(4)

ص: 46

شخصیت انس بن حارث

من می خواهم رجز و شعر یکی از شهدای کربلا به نام انس بن حارث اسدی کاهلی (1) را توضیح دهم.

ایشان کسی است که از پیامبر خدا روایت کرده که با اشاره به امام حسین فرمود:

« إنَّ ابنی هذا -یَعنی الحُسین- یُقْتَل بِأرضٍ یقالُ لَها کَربلاء فَمَنْ شَهِدَ ذلک مِنْکُم فَلْیَنْصُرْهُ»(2)

پسرم حسین (علیه السّلام) در سرزمینی به نام کربلا کشته می شود، هرکسی آن روز امام حسین باشد باید او را یاری کند.

انس، سال ها قبل از شهادت امام حسین خانه و زندگی اش را رها کرد و به نزدیکی سرزمین کربلا رفت و سکونت پیدا کرد.

محمد بن سعد (3) در کتاب الطبقات الکبری (4) می نویسد: شخصی به نام عریان بن هیثم (5) بود که از کربلا عبور کرد، دید انس در آ نجا که بیابان بود، زندگی می کند. به او گفت: این جا چه می کنی؟ گفت: من از رسول خدا شنیدم که در

این سرزمین امام حسین کشته می شود می ترسم این واقعه اتفاق بیفتد و من نباشم. آمدم زندگی ام را این جا گذاشتم که هر موقع این اتفاق افتاد من حاضر باشم.(6) اتفاقاً روز عاشورا خدمت ابی عبدالله آمد و گفت: من خیلی وقت است که منتظرم و از جدت هم شنیده ام، اجازه بدهید من به میدان بروم. یک پیشانی بندی بست و ابروهایش را بالا زد تا روی چشمش نیاید. در مقاتل نوشته اند 18 نفر را کشت و بعد شهید شد. داستان انس و ده ها جریان دیگر، مبین آگاهی امام حسین و حتی برخی از اصحاب و افراد به حادثه کربلا بوده است. حتی انبیاء الهی از این جریان خبر داده اند. حضرت موسی آمد از کربلا عبور کند، کفشش پاره شد و خون از پایش جاری شد. ایشان فکر کرد خطایی کرده. از خدا سؤال کرد: آیا من خطایی کردم که این اتفاق افتاد که قبلش هم برای حضرت ابراهیم پیش آمده است؟ خطاب شد: این جا خون مقدسی روی زمین ریخته می شود خواستیم تو هم بدانی.(7)

حضرت عیسی اولین کسی بود که فرمود: بر قاتلان امام حسین زیاد لعن

ص: 47

رجز انس بن حارث

آلُ علیٍ شیعَةُ الرَّحْمَنِ

وَ آلُ حَرْبٍ شیعَةُ الشَّیطانِ

خاندان علی (علیه السّلام) ، پیرو [خاندان] رحمان اند و خاندان حرب، پیرو شیطان هستند.

شیعه یعنی پیرو؛ در کربلا دو شیعه وجود دارد: پیرو خدا و پیرو شیطان.

هرکه پیرو علی بن ابی طالب است پیرو خداست.

چرا نگفت: آل ابی عبدالله؟ چون داستان کربلا داستان بغض

علی بن ابی طالب و امامت ایشان است. هرکسی پیروی ابوسفیان است، شیعه شیطان است.

فضائل علی(علیه السّلام)

یک وقتی معاویه از سعد بن ابی وقاص (3) (پدر عمربن سعد) پرسید: تو چرا علی بن ابی طالب را لعن نمی کنی؟

گفت: سه تا ویژگی علی بن ابی طالب دارد اگر یکی از این ها در خاندان ما بود به دنیا می بالیدیم و من نمی توانم با این سه ویژگی علی را لعن کنم و حرفی علیه او بزنم: 1- ولایت، 2- منزلت، 3- رایه.(4)

امتیاز اول: پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: هر کس من مولای اویم علی(علیه السّلام) مولای اوست.

امتیاز دوم: حدیث منزلت است. بارها پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود:«أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلِهِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی»؛(5)

ص: 50

برخی ویژگی شیعه

عزیزان من! ده ها روایت داریم که: ائمه ما به پیروانشان فرمودند: اگر کسی این ویژگی ها را داشته باشد شیعه ما نیست. امام کاظم(علیه السّلام) فرمود:

«لَیْسَ مِنْ شِیعَتِنَا مَنْ لاَ تَتَحَدَّثُ المُخَدَّراتُ بِورَعِهِ فِی خُدُوِرِهنَّ»؛(3)

شیعه ما نیست کسی که زنان پشت پرده از ورع و تقوای اوسخن نگویند؛ یعنی آن قدرتقوا دارد که حتی زنان در منزل و جایگاه خود از آن تعریف می کنند.

ص: 51

فیش روضه:

چکیده مطالب:

عمروبن حجاج از افراد به نام لشکر عمربن سعد در روز عاشورا پس از کشته شدن تعداد زیادی از همرزمانش، خودشان را نادان و احمق معرفی و سپاه ابی عبدالله(علیه السّلام) را به شیران شهر تشبیه کرد.

انس بن حارث بر اساس روایتی که از پیامبر(صلّی الله علیه وآله) درباره شهادت امام حسین(علیه السّلام) شنیده بود، سا ل ها قبل از شهادت امام(علیه السّلام) خانه و زندگی اش را رها کرد و در نزدیکی سرزمین کربلا ساکن شد.

داستان انس و حکایات عبور پیامبرانی مثل ابراهیم و موسی(علیه السّلام) از کربلا، لعن قاتلان امام حسین(علیه السّلام)توسط حضرت عیسی(علیه السّلام) و سنگ نوشته معبد یهود، مبین آگاهی امام حسین(علیه السّلام) و حتی برخی

از اصحاب و افراد به حادثه کربلا بوده است.

امام و پیامبر چون ظرفیت دارند حادثه ای که به طور طبیعی و اختیاری، بدون جبر و روی روال عادی پیش می آید را خبردار

می شوند.

انس بن حارث چنین رجز خواند:

آُل عَلِیٍّ شِیعَةُ اَلرَّحْمَنِ

وَ آلُ حَرْبٍ شِیعَةُ اَلشَّیطان

در خصوص زمان پیدایش شیعه یازده دیدگاه ناصواب مطرح شده است.

اساس سؤال از پیدایش شیعه غلط است.

شیعه همراه با رسالت و نبوت پیامبر(صلّی الله علیه وآله)

بوده است و روایاتی نظیر إِنَّ هَذَا وَ شِیعَتَهُ هُمُ اَلْفَائِزُونَ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ و آیه تطهیر بر این مطلب دلالت دارد.

سعد بن ابی وقاص در جواب معاویه گفت: من نمی توانم با این سه ویژگی علی(علیه السّلام) را لعن کنم و حرفی علیه او بزنم: ولایت، منزلت، رایه(پرچم در جنگ خیبر)

امام کاظم(علیه السّلام) فرمود: لَیْسَ مِنْ شِیعَتِنَا مَنْ

لاَ تَتَحَدَّثُ اَلْمُخَدَّرَاتُ بِوَرَعِهِ فِی خُدُورِهِنَّ

امام کاظم(علیه السّلام) در داستان مرازم فرمود:

لَیْسَ مِنْ شِیعَتِنَا مَنْ خَلاَ ثُمَّ لَمْ یَرِعْ قَلْبُهُ

امام صادق(علیه السّلام) فرمود: شیعه ما نیست کسی که قول و عملش منطبق نباشد.

ص: 54

جلسه پنجم: محبت اهل بیت(علیهم السّلام)

مقدمه

توفیقی شد بحثی را امسال به عنوان تحلیل شعارهای عاشورا آغاز کردیم؛ یعنی این رجزها و شعرهایی که امام حسین(علیه السّلام)، اصحاب و بنی هاشم خواندند.

امشب رجزی را از نافع بن هلال (2) نقل می کنیم. او غیر از هلال بن نافع (3) است که از سپاهیان عمربن سعد و گزارشگر کربلاست.

اقدامات نافع بن هلال در ر وز عاشورا

یک جوانی روز عاشورا به نام عمرو بن قرظه (2) شهید شد. برادرش به نام علی بن قرظه (3) در سپاه عمربن سعد بود. او به امام حسین اعتراض کرد و گفت:

«أضلَلْتَ أخی »؛ برادرم را گمراه کردی.

آقا فرمود: که برادرت هدایت شد و تو گمراه هستی. گفت: من کاری با این کارها ندارم؛ نمی میرم تا شما را بکشم. نافع ایستاده بود، شمشیر کشید و حمله کرد و با یک ضربه او را به درک واصل کرد و همان جا این برادر هم کشته شد.(4)

نافع بن هلال دوازده تیر داشت و دوازده نفر را هم با آن کشت. وقتی دیگر

ص: 57

رجز نافع بن هلال

نافع به میدان آمد و دو بیت رجز خواند که در یک بیت خودش را و در بیت دیگر مذهبش را معرفی کرد:(2)

«أَنَا الْغُلامُ الْیَمَنیُّ الْبَجَلِیّ

دینِی عَلَی دینِ حُسَیْنِ بْنِ عَلِیّ(علیه السلام)»

اضْرَبُکم ضَرْبَ غُلامٍ بَطَلٍ

وَیَخْتِمُ اللهُ بِخَیْرٍ عَمَلِی

پیامی که این رجز دارد یعنی دین دو رکن دارد: توَلّی و تبَرّی.

ما باید سه چیز را دوست داشته باشیم: 1- اعتقادات و اندیشه،

2- شخصیت هایی که آن اندیشه را آورده اند، 3- عملکرد و رفتاری که آنها داشته اند.

شخصی به علامه امینی (3) گفت: ما خدا و پیامبر را قبول داریم، ائمه را

هم قبول داریم و همه را دوست داریم اما اگر ابوالفضل العباس را دوست نداشته

ص: 58

دعای امام سجاد(علیه السّلام)

امام سجاد(علیه السّلام) می گوید: خدایا! سه چیز به من بده:

1. «اَسْئَلُکَ حُبَّکَ»؛ این که تو را دوست داشته باشم؛

2. «وَحُبَّ مَنْ یُحِبُّکَ»: حبّ آنهایی که تو را دوست دارند؛

3. «وَحُبَّ کُلِّ عَمَلٍ یُوصِلُنی اِلی قُرْبِکَ»؛(1) آن کارهایی که تو دوست داری و باعث می شود نزد تو محبوب شوم، آنها را هم دوست داشته باشم؛ یعنی اعتقاد به اندیشه صحیح، شخصیت ها و عمل.

ویژگی های محبان اهل بیت (علیهم السّلام)

امام صادق فرمود: محبین ما سه دسته هستند:(2)

1. «طَبَقةٌ أحَبُّونا فِی العَلانِیَةِ و لَم یُحِبُّونا فِی السِّرِّ»؛ دسته اول آشکارا و در حضور ما را دوست دارند اما در سرّ وخفاء محب ما نیستند.

2. طَبَقةٌ یُحِبُّونا فِی السِّرِّ و لَم یُحِبُّونا فِی العَلانِیَةِ»؛ دسته دوم در خفاء ما را دوست دارند و نماز شب می خوانند و دنبال گناه و معصیت نمی روند؛ ولی به مجلس امام حسین نمی آیند و می گویند: محبت قلبی است.

یعنی در حضور و اجتماع خوب نیستند؛ اما در سرّ ایمان را می خواهند. این هم کامل نیست بالاخره حفظ شعائر هم لازم است.

زراره (3) از امام باقر پرسید: شخصی کارهایی در حضور مردم انجام می دهد و خوشحال می شود. این ریا است؟ آقا فرمود: نه.(4)

ص: 60

فیش روضه:

چکیده مطالب:

نافع بن هلال، از اصحاب خاص امیرالمؤمنین(علیه السّلام) و شخصیتی است که در مسیر کاروان اباعبدالله(علیه السّلام) به امام حسین(علیه السّلام) پیوست و دو سه مرتبه برای

خیمه ها آب آورده است.

نافع شب عاشورا در لبیک به امام(علیه السّلام) گفت: وَاللهَ مَا کَرِهْنَا لِقَاءَ رَبِّنَا، اِنَّا عَلَی نِیاتِنَا وَ بَصَائِرِنَا نُوَاِلی مَنْ وَالاکَ وَ نُعَادِی مَنْ عَادَاک.

نافع بن هلال دوازده تیر داشت و دوازده نفر را هم با آن کشت و سپس با شمشیر خیلی از جمله علی بن قرظه را هلاک و

مجروح نمود، پس از این که او را مجروح و اسیر کردند، به دستور عمربن سعد و توسط شمر به شهادت رسید.

پیام رجز نافع بن هلال تَوَّلی و تَبَرّی و بعبارتی حب و بغض است؛ یعنی معلوم کنید از چه کسی خوشتان می آید و از چه کسی بدتان می آید: أنَا الْغُلاَمُ الْیَمَنِیُّ الْبَجَلِیُّ/ دِینِی عَلَی دِینِ حُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ / أضْرِبُکُمْ ضَرْبَ غُلاَمٍ بَطَلٍ / وَ یَخْتِمُ اَللَّهُ بِخَیْرٍ عَمَلِی

به فرموده امام سجاد(علیه السّلام) ما باید سه چیز را دوست داشته باشیم: اندیشه صحیح، شخصیت هایی که آن اندیشه

را آورده اند، رفتاری که سبب قرب به آن شخصیت هاست.

امام عسکری(علیه السّلام):« شِیعَتَنَا هُمُ الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ آثَارَنَا وَ یُطِیعُونَا فِی جَمِیعِ أوَامِرِنَا فَأولئِکَ شِیعَتُنَا فَأمّا مَنْ خَالَفَنَا فِی کَثِیرٍ مِمَّا فَرَضَهُ اللّهُ عَلَیْهِ فَلَیْسُ مِنْ شِیعَتِنَا.

پیامبر(صلّی الله علیه وآله) در جواب شخصی که ادعای

حب پیامبر(صلّی الله علیه وآله) را داشت فرمود: مَنْ أحْبَبْتَ

امام صادق(علیه السّلام) آن دسته از محبین اهل بیت(علیهم السّلام) را اعظم و والا می دانند که هم آشکار و هم در خفاء ایشان را دوست می دارند.

ص: 64

جلسه ششم: یاری کردن اهل بیت (علیهم السّلام)

مقدمه

بحث در رجزهای عاشوراست. رجز یزید بن زیاد مهاجر (2) امشب مورد بررسی قرار می گیرد.

یزید بن زیاد مهاجر از اصحاب امام حسین است و رجز زیبایی دارد. از اسم تعجب نکنید: یزید و زیاد! زیاد در ذهن ما آدم بدی است. یزید هم که شخصیت بسیار منفوری است. در گذشته نام معاویه و یزید و خلفای غاصب دیگر حتی در بچه های ائمه به چشم می خورد. شاید بعضی ها فکر کنند ائمه ما حتماً با این افراد مشکل نداشتند که نامشان را برای فرزندان خود انتخاب

می کردند و این دلیل بر حقانیت آنهاست.

جوابش یک کلمه است: اصلاً آن روزها این اسم ها علم نبود. آن زمان یزید یک اسم محض بوده که خیلی ها بر فرزندانشان می گذاشته اند. الآن این ها علم شده اند. یعنی تا می گویند: «یزید » ذهن شما طرف خلیفه اموی می رود.

الآن تا می گویند صدام، ذهن ما طرف رئیس جمهور مخلوع و معدوم عراق می رود که آن جنگ را آفرید؛ ولی قبلاً این بار منفی را نداشت.

رجز یزید بن زیاد (بخش اول)

گفت:یا رَبِّ انّی لِلْحُسین ناصر • وَلِابْنِ سَعْدٍ تارِکٌ و مهاجر(2)

ای سپاه دشمن! من دو خصوصیت دارم: 1- حسین (علیه السّلام) را یاری می کنم، 2-عمر بن سعد بیزاری می جویم.

این شعر دو پیام مهم دارد؛ یاری ائمه وهجرت از دشمن.

اولین پیام رجز یزید بن زیاد یاری کردن امام حسین است. ما هم باید ائمه را یاری کنیم. مگر در دعای ندبه نمی خوانید، پیامبر فرمود: هرکس علی را یاری کند خدا یاری اش می کند. امام حسین هم در روز عاشورا فرمود: «هل من ناصر ینصرنی»؟

داستان

امام هادی نشسته بود. سادات هم نشسته بودند. ناگهان شخصی از در وارد شد. به امام هادی گفته بودند ایشان با یکی از دشمنان اهل بیت به مناظره پرداخته و او را محکوم کرده است.

تا وارد شد امام هادی برخاست و فرمود: جلو بیا! او را جلو آورد و کنار خودش نشاند. ساداتی که نشسته بودند کمی ناراحت شدند. آقا فرمود: من او را بالا نبردم؛ خدا او را بالا برده است؛ چون می فرماید:« یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ »؛(1)هرکه ایمان و علم دارد خدا او را بالا می برد.(2)

به امام عسکری خبر دادند فلانی با دشمنان بحث کرده است. حضرت فرمود: «وَ لَقَدْ صَلَّی عَلَی هَذَا الْعَبْدِ اَلْکَاسِرِ لَهُ مَلاَئِکَةُ اَلسَّمَاءِ وَاَلْحُجُبِ وَاَلْعَرْشِ وَاَلْکُرْسِیِ»؛(3)

ای آدمی که توانست در بحث کم نیاوری ویک مخالف ما را محکوم کنی؟ درود ملائکه آسمان و کرسی بر تو باد.

جوان! دو تا کتاب درباره توحید، نبوت، ولایت و احکام بخوان. توانایی علمی یعنی این که بچه شیعه در کنار عشق و شوری که دارد مطالعه اش را هم داشته باشد و تاریخ و مطالب را مفید بداند.

دعبل و یاری علمی ائمه(علیهم السّلام)

دعبل (2) وقتی در مقابل امام رضا شعر خواند، امام رضا به او فرمود: با این شعرهایت ما را یاری کردی؛ سپس پیراهنی به او داد و فرمود: من هزار شب، شبی هزار رکعت در این لباس نماز خوانده ام.

برخی اشکال کرده اند که مگر می شود در یک شب هزار رکعت نماز خواند؟

اولاً: علامه امینی هزار رکعت را یک شب در هشت ساعت خواند. ثانیاً: نماز مستحبی را در راه رفتن و در کوچه و خیابان می شود خواند.

پدر آیت الله شبیری زنجانی می گفت: من همه نافله هایم را در راه می خواندم.

امام رضا فرمود: هزار ختم قرآن هم در این لباس کرده ام. وقتی دعبل به قم رسید این پیراهن را برای تبرک از او گرفتند؛ البته در نهایت پول فراوان و مقداری از لباس را به او دادند و رضایتش را به دست آوردند.(3)

این رفتار، نشانه امام شناسی قمی هاست.

جوان هایی که هنر نقاشی و شعر دارید! این ها را برای اهل بیت هزینه کنید.

الآن بعضی از جوان های ما به کلاس موسیقی و تئاتر می روند. این هنرها را بیایید در مسیر اهل بیت به کار ببرید. این نصرت علمی است.

شیعه در کلام امام صادق(علیه السّلام)

گروهی خدمت امام صادق آمده بودند. یکی از آنها شروع کرد به ستایش مردم شهرشان؛ گفت: شیعه های آ نجا خیلی به شما علاقه مند هستند. امام صادق فرمود:

«کَیْفَ عِیَادَةُ اَغْنِیَائِهِمْ عَلَی فُقَرَائِهِمْ کَیْفَ مُشَاهَدَةُ اَغْنِیَائِهِمْ لِفُقَرَائِهِمْ کَیْفَ صِلَةُ اَغْنِیَائِهِمْ لِفُقَرَائِهِمْ»؛آیا ثروتمندان این ها به فقیرهایشان کمک می کنند؟ با فامیل های فقیرهم رفت وآمد دارند؟

گفت: «إِنَّکَ لَتَذْکُرُ أَخْلاَقا قَلَّ مَا هِیَ فِیمَنْ عِنْدَنَا»؛شما از صفاتی می گویید که کمیاب است. ما فقط شما را دوست داریم .

آقا فرمود:«کَیْفَ یَزْعُمُ هَؤُلاَءِ أَنَّهُمْ لَنَا شِیعَةٌ» .پس چطور ادعا می کنند شیعه ما هستند؟! (1)

3. یاری مالی

سومین نوع یاری ائمه یاری مالی است. چند درصد مردم خمس می دهند؟

امام رضا(علیه السّلام) فرمود: اگر شما کمک مالی نکنید، ما نمی توانیم دین خدا را یاری کنیم.

امام خمینی فرمود: حوزه ها و امور دینی را به دولت وابسته نکنید.

5. علامه طباطبائی(رحمه الله)

5. علامه طباطبائی(2)(رحمه الله)

ایشان المیزان را پس از منع اطباء از نگارش نوشت. فرمود: دوازده سال در نجف بودم تنها دوازده روز درس را تعطیل کردم آن هم روز عاشورا.(3)

فیش روضه:

چکیده مطالب:

وجود اسامی مثل یزید و زیاد و خلفای غاصب در بین فرزندان ائمه(علیهم السّلام) دلیل بر حقانیت آنها نیست؛ زیرا آن روزها این اسم ها علم نبوده و خیلی ها بر فرزندانشان می گذاشته اند.

یزید بن زیاد مهاجر از اصحاب امیرمؤمنان و امام حسین(علیهما السّلام) است.

رجز یزید بن زیاد:یَا رَبِّ إِنّیِ للِحْسَیْنِ نَاصِرٌ

وَ لِابْنِ سَعْدٍ تَارِکٌ این شعر دو پیام مهم دارد؛ یاری ائمه(علیهم السّلام) و هجرت از دشمن.

یاری ائمه(علیهم السّلام) سه نوع است: علمی؛ عملی؛ مالی

مطالعه کتب اعتقادی، تاریخی و وقایع علمی از اهل بیت(علیهم السّلام) و همچنین کتبی با موضوعات توحید، نبوت، ولایت و احکام یک راه یاری علمی ائمه(علیهم السّلام) است.

امام هادی و عسکری(علیها السّلام) به تمجید و تکریم افرادی که با دشمنان اهل بیت(علیهم السّلام) مناظره علمی نمودند و آن ها را محکوم کردند، پرداختند.

ابن عباس در جواب کسانی که گفتند ما نه به خدا توهین کردیم و نه به پیامبر؛ ما به علی بن ابی طالب ناسزا می گوییم؛ گفت:

پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: مَنْ سَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ سَبَّنِی

وَ مَنْ سَبَّنِی فَقَدْ سَبَّ اَللَّهَ

امام رضا(علیه السّلام) به دعبل شاعر فرمود: با این شعرهایت ما را یاری کردی؛ سپس پیراهنی به او داد و فرمود: من هزار شب، شبی هزار رکعت در این لباس نماز خوانده ام و هزار

ختم قرآن هم در این لباس کرده ام.

یاری عملی یعنی همراهی اهل بیت(علیهم السّلام) باعملکرد خود. امیرالمؤمنین(علیه السّلام): أعِینُونِی بِوَرَعٍ وَ اِجْتِهَادٍ

کمک کردن و رفت وآمد ثروتمندان با فقرا از اوصاف شیعیان در کلام امام صادق(علیه السّلام) است.

در نگاه امام رضا(علیه السّلام)؛ مخالفت با اعمال ائمه(علیهم السّلام)، کوتاهی در واجبات و سستی در ادای حقوق برادران اشکالات اساسی در رفتار یک مدعی شیعه بودن است.

پرداخت خمس و مساعدت در وابسته نشدن امور دینی و حوزه ها به دولت ها از مصادیق یاری مالی ائمه(علیهم السّلام) است.

علامه امینی(رحمه الله) در مدت سی سال ده هزار کتاب را مطالعه کرد تا کتاب الغدیر را نوشت.

بهترین اثر علمی میرحامد حسین عبقات الانوار فی مناقب الائمة الاطهار است.

شیخ عباس قمی 110 جلد کتاب دارد. فقط برای سفینةالبحارش 25 سال وقت گذاشت.

شیخ آقا بزرگ تهرانی با معرفی پنجاه هزار اثر شیعه در موسوعه خود، به سخن باطل جرجی زیدان که گفته بود شیعه کتاب و

علم ندارد؛ جواب داد.

علامه طباطبائی(رحمه الله) 12 سال در نجف فقط 12 روز عاشورا درس را تعطیل کرد

بیش از سیصد نفر از مجتهدین در درس شیخ طوسی(رحمه الله) حاضر می شدند.

ص: 74

جلسه هفتم: هجرت

مقدمه

توفیقی شد این شب ها رجزها و شعارهای پنج تن از اصحاب

ابی عبدالله(علیه السّلام) را مطرح کردیم و پیام هایش را ذکر کردیم؛ البته عنایت داشته باشید این رجزها و شعارهایی که از آن روز نقل می کنیم به منظور این است که هم اصحاب را بشناسید و هم کربلا را؛ بتوانیم پیام هایش را برداشت کنیم و همین که درسی برای امروز بگیریم. همان طورکه شهدا درس گرفتند.

شما یک مروری به وصیت نامه شهدا، یک نگاهی به رشادت های بسیجیان در جبهه داشته باشید می بینید این شعارها و رجزها به خوبی در زندگی آنها متجلی و پیاده بوده و به آن عمل کرده اند.

شهید سید محسن ر وحانی

استادِ شهید سید محسن روحانی (2) می گفت: من یک روز در قم به او گفتم: آقا سید محسن! حافظه تو خیلی خوب است، در قم بمان و درس بخوان. به من گفت: استاد! اگر امثال من نرویم، در قم درسی باقی نمی ماند؛ ما آ نجا باید این امنیت را فراهم کنیم. من خودم یادم است درس آیت الله جوادی آملی، مدرسه آیت الله گلپایگانی (3) وقتی بمباران شد، تمام فضای درس پر از خاک و غبار شد که درس تعطیل شد. کتابی به نام آفتاب در مصاف از فرمایشات مقام معظم رهبری(مدظلّ) چاپ شده است که تمام حرف های ایشان را که در طول سی سال برای امام حسین زده است در این کتاب جمع آوری کرده اند. ایشان می گوید: اگر این جوانان امروز ما بودند ابی عبدالله هیچ گاه تنها نمی ماند.

من نشنیدم امام خمینی در یک جا از جوان ها شکوه و گله کرده باشد؛ ولی امیرالمؤمنین از سپاهش شکوه کرده است. پیامبر در احد و امام حسین نسبت به سپاهش شکوه کرده است. اما من ندیدم یک جا امام شکوه کرده باشد. امام یاران مختلفی داشت. یاد شهدا را با عمل به وصیت نامه آنها حفظ کنیم.

اخلاق شهدا را کاربردی کنیم. شهدای ما اهل عبادت، پرهیز از گناه، تواضع و فروتنی بودند. شهید صیاد شیرازی (4) همواره نگران نماز اول وقت بود و حتی در آسمان سوار بر بالگرد مواظب بود نماز اول وقت فوت نشود.

معنای هجرت

هجرت یعنی دوری؛ در زبان عرب اگر دو نفر با هم قهر کنند می گویند: «هَجَرَ فلاناً »؛ این ها از هم جدا شدند.

هجرت عروة بن مسعود

عروة بن مسعود (2) رئیس و بزرگ شهر طائف است. می دانید طائفیان آخرین گروهی هستند که مسلمان شدند. سر مسلمان شدنشان خیلی بازی درآوردند.

اولین باری که پیامبر به طائف رفت با سنگ و چوب او را مجروح کردند و تا سال نهم هجری یعنی یکی دو سال به فوت پیامبر مسلمان نشده بودند. البته یک بار آمدند، گفتند: مسلمان می شویم به شرط این که نماز نخوانیم یا زکات ندهیم.

رئیس این ها یک زمانی نزد پیامبر آمد و گفت: من می خواهم مسلمان شوم. مسلمان شد و گفت: خودم می روم مردم را به اسلام دعوت می کنم. من رئیس هستم و آن جا من را قبول دارند. به طائف آمد؛ اولین بار بالای بام رفت و شهادتین گفت. مردم کافر طائف دیدند رئیس قبیله دارد اذان می گوید. او را

آن قدر زدند تا به شهادت رسید.

پیامبر اکرم خیلی متأثر شد، فرمود: این مثل شهید آل یاسین (3) است.(4)

3. هجرت اخلاقی

سومین نوع هجرت، هجرت اخلاقی است؛ یعنی اگر کسی اخلاق زشتی دارد کنار بگذارد. ائمه ما روی هجرت اخلاقی خیلی تلاش کردند و خیلی تذکر دادند که افراد بتوانند آن ویژگی بدی را که دارند کنار بگذارند. نگویید ما نسل در نسل بداخلاق بودیم. صفات اخلاقی ارثی نیست.

شخصی بود که بسیار عجیب صبور بود. به او گفتم: شما از کجا به این جا رسیدید؟ گفت: من در عصبانیت و بداخلاقی مَثَل و تک بودم. یک سفری به عمره رفتم نگاهم به کعبه افتاد، گفتم: خدایا! این حالت را از من بگیر و تمام شد .پیامبر فرمود:«وَاَلْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ السَّیِئَاتِ وَتَرَکَ مَا حَرَّمَ اللهُ»؛ (4)

مهاجر واقعی کسی است که از گناه هجرت کند و معصیت را کنار

ص: 80

4. هجرت سیاسی

فیش روضه

چکیده مطالب:

شهید جعفر حیدریان با یک سخنرانی در فردوی قم 150 رزمنده را از آن جا به جبهه برد که تعدادی از آنها به شهادت رسیدند.

شهید سید محسن روحانی: اگر امثال من نرویم، در قم درسی باقی نمی ماند؛ ما آن جا باید این امنیت را فراهم کنیم.

پیامبر(صلّی الله علیه وآله) در احد، امیرالمؤمنین(علیه السّلام)

و امام حسین(علیه السّلام) نسبت به سپاهشان شکوه کرده اند؛ اما امام خمینی(ره) یک جا از جوانان شکوه نکرده است.

بحث این جلسه مصرع دوم از رجز یزید بن زیاد است که در جلسه قبل مطرح شد.

هجرت به معنای دوری؛ شامل انواع جغرافیایی، عقیدتی، اخلاقی و سیاسی است.

مسلمانان دو هجرت جغرافیایی داشتند یکی به حبشه و دیگری به مدینه

هجرت عقیدتی یعنی کنار گذاشتن عقیده باطل؛ مثل پشیمانی عکرمه فرزند ابوجهل بعد از 21 سال

عقیده از عقد می آید، عقد یعنی گره. عقیده باور است و احتیاج به اکراه ندارد. این قدر خداشناسی روشن است که اجبار

نمی خواهد.

عروة بن مسعود رئیس و بزرگ شهر طائف پس از مسلمان شدن اولین بار بالای بام رفت و شهادتین و اذان گفت. او را آ نقدر

زدند تا به شهادت رسید.

امام شناسی مهم ترین هجرت است.

علی(علیه السّلام): لاَ یَقَعُ اسْمُ اْلهِجْرَةِ عَلَی أحد الاّبِمَعْرِفَةِ اْلحُجَّةِ فِی الارْضِ. مانند پذیرش ولایت امیرالمؤمنین(علیه السّلام) توسط پیرمرد محتضر در روایت معاویة بن وهب

هجرت اخلاقی یعنی اگر کسی اخلاق زشتی دارد کنار بگذارد. پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: وَ اَلْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ اَلسَّیِّئَاتِ وَ تَرَکَ مَا حَرَّمَهُ اَ للَّهُ

هجرت سیاسی یعنی اگر تشخیص داد یک جایی حق است دفاع کند، یک جایی ظلم است مباره کند، از مظلوم دفاع و بر ظالم افشاگری کند. مثل هجرت قاسم بن هارون از پدرش هارون الرشید و عدی بن حاتم از فرزندش در صفین و...

خداوند در آخر سوره مجادله می فرماید: ولو پدر یا خویش شما باشد در موضع سیاسی اگر دیدی طرف ظالم و ستمگر است از او جدا شو.

حربه شناختن دشمن، هنر است؛ دشمنی که چند چیز را خیلی دوست دارد: کافر شدن مسلمین، غفلت از قدرت نظامی،

نرمش مسلمین توأم با انحراف از مسیر حق، در زحمت بودن مسلمین

علی(علیه السّلام): لاَ تَسْتَصْغِرَنَّ عَدُوّاً وَ إِنْ ضَعُفَ

بر اساس معارف قرآنی در میان همه دشمنان دو دشمن از همه خطرناک تر است: یکی شیطان است و یکی هم یهود.

ص: 84

جلسه هشتم: برتری و اهل بیت(علیهم السّلام)

مقدمه

علی اکبر(علیه السّلام) برای همه به ویژه جوان ها الگو است. الگو بودنش به این دلیل است که شباهت خَلقی و خُلقی و منطقی (2) به پیامبر گرامی اسام دارد.

در زیارت نامه این شخصیت بزرگوار می خوانیم: «السلام علیک یا اباالحسن .» مرحوم مقرم (3) کتابی به نام مقتل مقرم (4) دارد. در آنجا می گوید: ایشان دو فرزند داشته است که یکی از آنها حسن نامیده می شد. به همین علت آن بزرگوار را اباالحسن می گویند.

علی اکبر شخصیتی است که وقتی ابوحمزه ثمالی (5) از امام معصوم حجت خدا امام صادق پرسید: در کربلا چطور زیارت کنم؟ آقا فرمود: زمانی که به زیارت

قبر جدم اباعبدالله می روی، صورتت را سه مرتبه روی قبر علی اکبر می گذاری و به او سلام می دهی.

برخی افراد خوش ذوق گفته اند: شاید به این جهت باشد که اباعبدالله سه مرتبه صورت روی صورت او گذاشته است.

نظام اولویت

مفهوم و قانونی عقلی به نام نظام اولویت وجود دارد. نظام اولویت را همه عقلای عالم در تمام رشته ها و عرصه ها، از سیاست و حکومت گرفته تا دانشگاه و حوزه، می پذیرند. در بحث نظام اولویت، رابطه های حسبی و نسبی هم

دخالت ندارد. نمونه ای از نظام اولویت؛ قرآن کریم می فرماید:«إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ »(1)

سزاوارترین مردم به ابراهیم ، آنها هستند که از او پیروی

کردند. می دانید چه کسانی بیش از همه اولویت دارند به ابراهیم منسوب شوند؟ آن هایی که از حضرت ابراهیم تبعیت می کنند؛ لذا ابراهیم عمویش را از خودش دور کرد. حسب و نسب مطرح نیست؛ اولویت مطرح است. خیلی منطقی است که علی اکبر(علیه السّلام) بفرماید: به کعبه قسم، ما برای اداره جامعه اولویت داریم.

عبدالله بن علی

عبدالله بن علی بن الحسین پسر امام سجاد است که به او عبدالله باهر (3) می گفتند. ایشان عموی امام صادق و برادر امام باقر بود.

شخصی می گوید: در خدمت امام صادق بودیم که عبدالله بن علی وارد شد و به امام صادق توهین کرد. من می خواستم او را کتک بزنم اما اصحاب گفتند: دخالت نکن، عموی امام است.

راوی حدیث می گوید: ما خیلی ناراحت شدیم. فردای آن روز دیدیم عموی امام صادق دوباره آمد. گفتیم باز هم آمده توهین کند. اما دیدیم امروز گردنش را کج کرده است. وقتی نزد امام صادق رسید روی پای ایشان افتاد و عذرخواهی کرد و رفت. از او سؤال کردیم: علت این کارها چیست؟ گفت: دیروز که آن حرکت

را انجام دادم شب در عالم رؤیا دیدم صحرای محشر برپا شده و می خواهند من را به جهنم ببرند. فریاد زدم: «أنا ابن رسول الله، أنا ابن علی بن الحسین »؛ من پسر پیامبر و امام معصوم هستم.

گفتند: همان رسو ل الله فرموده او را به جهنم ببرید. گفتم: من را خدمت ایشان ببرید. من را خدمت رسول خدا بردند. حضرت با غضب به من نگاه کرد و گفت: حالا دیگر فرزند من و امام بر حق را انکار می کنی و با او درگیر می شوی؟!

از خواب بیدار شدم و فهمیدم چه اشتباهی کرده ام. حالا آمدم عذرخواهی کردم.

اولویت بر پایه علم و عصمت و تقواست:« إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ »(4)

گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست.

ص: 88

اولویت امام جوادِ هفت ساله

علی بن جعفر (3) فرزند امام صادق پیرمردی فقیه و عالم است. در منابع روایی صدها حدیث از او نقل شده. این پیرمرد قدخمیده در حال تدریس بود که امام جواد هفت ساله از در وارد شد.

علی بن جعفر تمام قد بلند شد و جلوی این بچه هفت ساله ایستاد.

بعضی ها اعتراض کردند. فرمود: وقتی خدا من پیرمرد را لایق امامت ندانسته و ایشان را لایق دانسته، قطعاً شایستگی هایی در ایشان است که در من نیست.(4)

این همان اولویت است که علی اکبر روز عاشورا می گوید. عقل حکم می کند که مدیریت جامعه با حسین بن علی معصوم و عالم و دارای قدرت الهی باشد یا با ابن زیاد و یزید شارب الخمر فاسد فاسق؟

حدیث علی مع الحق

130تا از مصادر اهل سنت و شیعه حدیث را نقل کرده اند. 26 نفر از صحابه پیامبر راوی این حدیث هستند: «عَلِی مَعَ الحَقُ حَقِ وَالحق مَعَ عَلِی »(1) حدیث مذکور را جناب خوارزمی(2) در کتاب مناقبش آورده است. آن وقت ابن تیمیه (3) - که تمام اعتقادات وهابی ها نشأت گرفته از تفکرات اوست- در قرن هشتم کتابی به نام منهاج السنه (4) نوشته است. به نظر من باید اسمش را منهاج البدعة گذاشت. او با کمال پررویی می گوید: حدیث «علی مع الحق » سند ندارد؛

درحالی که این حدیث در مصادر مختلف اهل سنت آمده است.

پیامبر فرمود: هرجا حق است، علی هم هست. هرجا علی است حق هم هست. آ نوقت در کربلا پسر همین علی بن ابی طالب را می کشند و می گویند:

«بغضاً لابیک »؛(5) با کینه پدرت، تو را می کشیم.

اولویت در اداره جامعه با امام معصوم است، با کسی که اولویت در جهاد، تقوا و علم دارد، اولویت با کسی است که همواره محور حق است.

1. هدایت به سوی خدا

اولین ویژگی امام، هدایت به سوی خدا است. امام باید بتواند مردم را به سمت خدا هدایت کند. معاویه و ابن زیاد می توانند مردم را به سوی خدا دعوت کنند؟

نسائی (1) از علمای بزرگ اهل سنت است و سال 307 از دنیا رفته. او کتابی

در فضائل علی بن ابی طالب نوشت. وقتی به شام رفت، مردم شام او را کتک زدند و گفتند: چرا درباره فضائل علی بن ابی طالب کتاب نوشتی؟ باید درباره فضائل معاویه نیز بنویسی. گفت: دروغ بنویسم یا راست؟ گفتند: مطالبی را که پیامبر درباره معاویه فرمود جمع آوری کن و کتابی بنویس.

رفت و مدتی بعد آمد و گفت: هرچه گشتم از پیامبر درباره معاویه یک عبارت بیشتر پیدا نکردم. آن هم این است که پیامبر فرمود:

«لَا اَشْبَعَ اَللهُ بَطْنَهُ»؛(2)

ان شاء الله هرچه می خوری سیر نشوی.

نسائی را خفه کردند و کشتند؛ و قبرش هم در مکه است.

پیامبر خدا در هفت جا معاویه و ابوسفیان(3) را لعنت کرد. آن وقت بروید مناقب وفضائل علی بن ابی طالب را ببینید که شیعه و سنی درباره اش کتاب نوشته اند. صدها کتاب در فضائل امیرالمومنین علی را غیرشیعه نوشته است.

این علی باید خانه نشین بشود و ابی عبدالله سرش بالای نیزه برود تا یزید شارب الخمر کاذب حکومت کند.

علی اکبر فرمود:

اَنا عَلِیُّ بنُ الحُسینُ بنُ عَلِیٍّ

نَحنُ و بیتُ اللهِ اَولی بالنَّبِیِّ

من علی فرزند حسین بن علی (علیه السّلام) هستم. به کعبه قسم که ما اولویت داریم و راضی نمی شویم این ستمکاران برما حکومت کنند.

3. برپا داشتن نماز

سومین ویژگی امام، اقامه نماز است. قرآن می فرماید:«وَإِقَامَ الصَّلَاةِ » نماز را در جامعه پیاده کند. ابی عبدالله شب و ظهر عاشورا بر نماز تأکید کردند.

فیش روضه:

چکیده مطالب

الگو بودن علی اکبر(علیه السّلام) به این دلیل است که شباهت خَلقی و خُلقی و منطقی به پیامبر گرامی اسلام(صلّی الله علیه وآله) دارد.

علی اکبر(علیه السّلام) دو فرزند داشته است که یکی

از آنها حسن نامیده می شد. به همین علت آن بزرگوار را اباالحسن می گویند.

یک بیت از رجز علی اکبر (علیه السّلام) :

اَنا عَلِیُّ بنُ الحُسینُ بنُ عَلِیٍّ

نَحنُ و بیتُ اللهِ اَولی بالنَّبِیِّ

نظام اولویت را همه عقای عالم در تمام رشته ها و عرصه ها، از سیاست و حکومت گرفته تا دانشگاه و حوزه، می پذیرند.

نمونه ای از نظام اولویت در قرآن این است که سزاوارترین مردم به ابراهیم، آنها هستند که از او پیروی کردند.

اولویت به شناسنامه و اسم وابسته نیست؛ مانند سعد اموی با اینکه از بنی امیه بود، پیامبر به او فرمود: تو از ما اهل بیت

هستی. در منطق قرآن هرکس از هر خطی که پیروی می کند، به آن خط نسبت داده می شود.

بنا بر معارف قرآن برخی از مصادیق اولویت، علم و تقوا و جهاد و عصمت و هدایتِ بیشتر است.

احترام فوق العاده علی بن جعفر پیرمرد فقیه و عالم به امام جواد هفت ساله به دلیل شایستگی های امامت است که در

امام جواد(علیه السّلام) وجود دارد و در علی بن جعفر

نیست.

ولایت فقیه ولایت عقلی است. عقل می پذیرد که مدیریت جامعه را باید یک عاقل عالم عادل انجام دهد. وقتی امام

در پس پرده غیبت است او وظیفه دارد جامعه را اداره کند تا امام زمان(علیه السّلام) ظهور کند.

26 نفر از صحابه پیامبر(صلّی الله علیه وآله) و 130 مصدراز مصادر اهل سنت و شیعه راوی این حدیث عَلِی مَعَ اْلحَقِ وَاْلحَقُ مَعَ عَلِی هستند. آن وقت در کربلا پسر همین علی بن ابی طالب(علیه السّلام) را می کشند و می گویند: بغضاً لابیک

قرآن می فرماید: ما کسی را امام قرار می دهیم که پنج ویژگی در زندگی اش باشد؛ هدایت به سوی خدا، انجام کار نیک، برپاداشتن نماز، پرداختن زکات و پرستش خدا

به گفته نسائی از علمای بزرگ اهل سنت؛ هرچه گشتم از پیامبر (صلّی الله علیه وآله) درباره معاویه یک عبارت بیشتر پیدا نکردم، آن هم این است که فرمود: لاَ أشْبَعَ اللَّهُ بَطْنَهُ. آیا

معاویه و ابن زیاد می توانند مردم را به سوی خدا دعوت کنند؟

همه وجود امام کار خوب است؛ یعنی معصوم هستند و خطا در زندگی شان نیست. اگر در زندگی پیامبر و امام خطا باشد هیچ وقت خدا امر به اطاعت همیشگی آنها نمی کند بلکه می گوید: هر وقت درست می گویند اطاعت کنید.

جدای از آیات و روایات، عقل سلیم نمی پذیرد مدیریت جامعه به دست غیرمعصوم باشد. این پیام رجز علی اکبر(علیه السّلام) است.

ص: 94

جلسه نهم: حمایت از دین

مقدمه

شب تاسوعای حسینی است. شب و روز تاسوعا منسوب به

ابوالفضل العباس است. با این که ایشان جزء اولین شهدای کربلاست؛ اما از سابق، بین ارباب منبر و مجالس مشهور بوده، تاسوعا را اختصاص به این شخصیت بزرگوار می دادند.

شخصیتی که امام سجاد نشسته بودند، یک آقازاده ای از در وارد شد، تا امام سجاد نگاهشان به این آقازاده افتاد اشکش جاری شد. این آقازاده عبیدالله ابوالفضل (2) پسر حضرت ابوالفضل است که نسل حضرت ابوالفضل هم از ایشان گسترش پیدا کرده است.

غالباً نوه های حضرت عباس شاعر و ادیب بودند؛ البته مادرشان هم اینطور بود؛ عموی مادری اش از شعرای معروف عرب است. خاندان شعر و ادب هستند؛ این آقازاده از در وارد شد، امام سجاد نگاهی به ایشان کرد و اشک ریخت.

بعد فرمود: می دانید پدر این کیست؟ خدا عمویم عباس را رحمت کند که:«فَلَقَدْ آثَرَ وَ أَبْلَی وَ فَدَی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ»

ایثارکرد، خودش را فدای برادر کرد و از آزمون الهی پیروز بیرون آمد.

بعد یک مدالی به او داد. حضرت ابوالفضل امامزاده بسیار بزرگواری است که مدح امام معصوم را دارد. یک مدالی به ایشان داد من هرچه در تاریخ گشتم این را برای غیر از ابوالفضل ندیدم و آن مدال این است، فرمود: إِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَنْزِلَةً یَغْبِطُهُ بِهَا جَمِیعُ الشُّهَدَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.(3)

عمویم عباس روز قیامت یک مقامی دارد که همه شهدا به مقام او غبطه می خورند.

یک وقت می گویند: جاهلان به عالمان غبطه می خورند. فقیران به

ص: 96

رجز ابالفضل(علیه السّلام)

این ها را مقدمه گفتم تا به یک رجز حضرت ابوالفضل برسم و این را برای شما باز کنم. رجزی که همه شما بلد هستید، فرمود:

وَاللّه ِ إن قَطَعتُمُ یَمینی

إنّی اُحامی أبَداً عَن دینی(8)

به خدا سوگند اگر دستم را قطع کنید، من، همیشه از دینم حمایت می کنم.

فرمود: من همیشه یک شعار مهم دارم و آن حمایت از دین است.

ص: 97

ویژگی های دین از منظر قرآن

4. نبودن اکراه در پذیرش دین

چهارمین ویژگی دین که قرآن معرفی می کند، نبودن اکراه و اجبار در پذیرش دین است. قرآن می فرماید:«لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ »؛ کراهت و اجبار در این دین نیست.

اجبار در چیزی است که عقل قبول نمی کند.

حمایت از دین

مطلب سوم که مطلب اصلی من است: چه طوری از دین حمایت کنیم؟

برای حمایت از دین سه کار بکنید:

1-دین را بشناسید، 2- به دین عمل کنید، 3- دین را حفظ کنید.

بعضی ها نماز که می خوانند، اصلاً مثل این که بیگانه از دین و رساله هستند. اول این که به اندازه خودتان مسائل شرعی تان را یاد بگیرید.

ص: 101

عرضه کردن اعتقادات

امام باقر نشسته بود یک آقایی وارد شد و سلام کرد. حَکَم بن عُتَیبه (1) می گوید: دور تا دور اتاق نشسته بودند؛ امام باقر هم نشسته بود. این پیرمرد وارد

شد. گفت: یابن رسو ل الله! اجازه است من بیایم دینم را برای شما تعریف کنم،

ببینید من دینم را شناخته ام؟

پیرمرد گفت: یابن رسو ل الله! من دینم را برای شما می گویم، گفت: من سه عقیده دارم اگر درست است تأیید کنید اگر اشکال دارد بفرمایید:

1. «إِنِّی لَأُحِبُّکُمْ وَ أُحِبُّ مَنْ یُحِبُّکُمْ»

من شما اهل بیت (علیهم السّلام) را دوست دارم هر کسی هم که شما را دوست دارد دوست می دارم و هرکه هم با شما بد است از او بدم می آید.

2. «إِنِّی لَأُحِلُّ حَلَالَکُمْ وَ أُحَرِّمُ حَرَامَکُمْ»؛

من حلال شما را حلال می دانم و حرام شما را هم حرام می دانم.

3.«أَنْتَظِرُ أَمْرَکُمْ»

انتظار فرج می کشم.

بحث فرج از زمان پیامبر مطرح بوده است. آقا فرمود: عقایدت عالی است وقتی از دنیا می روی امیرالمؤمنین و پیامبر و امام حسن و امام حسین(علیهم السّلام) کنارت می آیند و چشمت روشن می شود، قلبت شاد می شود و در بهشت هم با ما

هستی.

آن قدر خوشحال شد که گفت: آقا یک بار دیگر تکرار کنید. آقا یک بار دیگر تکرار کرد از قول پدرش امام سجاد گفت. جلو آمد دست امام باقر را گرفت به سینه و سرش کشید و یک تبرکی جست و گریه کنان از اتاق بیرون رفت.

امام باقر فرمود: هرکسی می خواهد یک چهره بهشتی ببیند این آقا را ببیند.(2)

ص: 102

بی دینی در آخرالزمان

عزیزان من! مخصوصاً امروز حفظ دین خیلی سخت شده است. در روایات داریم در دوره آخرالزمان بنده صبح با ایمان از خانه بیرون می آید و شب بی دین برمی گردد. این قدر عوامل بی دینی در جامعه زیاد می شود؛ منکراتی مانند بدحجابی، فساد. یکی از تلاش های شیطان هم این است که آدم را بی دین از دنیا ببرد.

کافر مردن در اثر گناه

فُضیل (1) ، معلم اخاق، می گوید: شاگردی داشتم که نزد من درس می خواند. زمانی شنیدم مریض شده و به حالت احتضار افتاده است. کنارش رفتم. شروع کردم سوره یاسین را برای او خواندم.

چشمانش را باز کرد و گفت: از قرآن بدم می آید؛ قرآن نخوان و ساکت باش.

گفتم: بگو لا اله الا الله. گفت: نمی گویم. خدا را هم قبول ندارم. هرکاری کردم نتیجه نداشت و این شاگرد با حالت کفر و بی دینی و بی ایمانی از دنیا رفت.

خیلی ناراحت شدم. شب به خانه آمدم اما خوابم نبرد. نیمه های شب خواب چشمانم را فراگرفت. شاگردم را در خواب دیدم. به او گفتم: فلانی! چرا کافر از دنیا رفتی؟ گفت: من حسود بودم و آبروی مردم را می ریختم و سخن چینی می کردم و سالی هم یک مرتبه شراب می نوشیدم.(2)

هر چیزی دلیلی دارد. وقتی یک ماشین داخل دره می افتد می گویند: یا ترمز بریده یا راننده خواب رفته است. اگر کسی بی دین از دنیا می رود حتماً زمینه و ریشه ای دارد.

خواستگار دین دار

رسول گرامی اسلام فرمود:

«اِتَّخِذُوا الأهلَ ؛ فإنّه أرْزَقُ لَکُم»؛ (2)

زن بگیرید که ازدواج کردن روزی شما را زیاد می کند.

خدا در قرآن می فرماید:« یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ »؛(3)

کسانی که ازدواج کنند و بی پول باشند، خدا آنان را بی نیاز می کند.پیامبر فرمود: اگر کسی به خواستگاری دختر شما آمدو«تَرضَوْنَ خُلُقَهُ وَ دِینَهُ فَزّوِجُوهُ»(4)

اخلاق و دین داری اش را می پسندید دخترتان را به او بدهید.

ملاک دین داری

روایت داریم؛ برای نمره دین دادن به کسی به نمازش نگاه نکنید.(3)

خوارج نمازهای طولانی می خواندند. گرچه نماز مهم است؛ ولی ملاک دین داری نیست. وهابی ها ساعت ها در مسجدالحرام نماز می خوانند؛ اما وضعیت بقیع را ببینید که این خبیث ها خرابش کردند. آن نامردی که فتوای قتل شیعه را صادر می کند و در محراب، نماز هم می خواند، آیا می شود به این نماز نمره داد؟ شبی امیرمؤمنان در کوچه های کوفه قدم می زد. کسی قرآن می خواند و آن قدر صوتش زیبا بود که کمیل (4) ایستاد و گفت: پاهایم توان رفتن ندارد؛ این صوت قرآن خیلی زیباست. آقا فرمود: کمیل؛ بیا برویم؛ قرآن فقط بر زبان این قاری است و در دلش هیچ چیز نیست. کمیل می گوید: منظور آقا را نفهمیدم. گذشت تا این که در جنگ نهروان (5) همین طورکه در میدان قدم می زدیم، امیرالمؤمنین به جنازه ای رسید که نصف بدنش در آب بود و نصف دیگرش در بیرون آب. حضرت شمشیر را روی سر این بدن گذاشت و فرمود: کمیل! این را می شناسی؟ گفتم: نه آقا! فرمود: این همان

قاری نیمه شب است که صوت قرآنش دل تو را ربوده بود.

ص: 107

تمام دین

به ظاهر افراد نگاه نکنید. می خواهید در دین داری به کسی نمره بدهید این حدیث را بشنوید.

شخصی به امام سجاد عرض کرد:«أَخْبِرْنِی بِجَمِیعِ شَرَائِعِ الدِّینِ»؛

تمام دین را خلاصه شده برای من بگویید.همان طورکه می دانید احادیث و آیات دو دسته است. برخی طولانی است و برخی کوتاه. یک سوره کامل به نام سوره مؤمنون است و یک جا همه قرآن را در یک آیه خلاصه می کند:«قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا »؛(1) در روایات هم این طور است. یک خطبه در پنج صفحه است؛ برای آنها که حوصله دارند بخوانند. اما در جای دیگر همه مسائل را در چند جمله بیان کرده اند.

در زیارت نامه ها هم همین طور است. زیارت غدیر حضرت علی پنج صفحه است و زیارت سوم حضرت علی در مفاتیح، سه خط است.هم« اللّهُمَّ لَکَ صُمنا و عَلی رِزقِکَ أفطَرنا»(2) را داریم که در دو کلمه است و هم دعای ابوحمزه را. این ها همدیگر را نفی نمی کنند.

آن شخص گفت: امام سجاد! دین را برای من به طور خلاصه بگویید. آقا فرمود: دین سه چیز است:

«قَوْلُ الحَقّ وَ الْحُکْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوفاءُ بِالعَهْدِ»...(3)

1- حق گفتن، 2- داوری عادلانه ، 3- وفای به عهد.

ص: 108

اقسام مردم در حق گویی

٣. حق گویان عامل

برخی از مردم حق را می گویند و پایش می ایستند. حق را بگویی و پایش بایستی، ارزش محسوب می شود.

صبح عاشورا پیرمردی به نام انس خدمت امام حسین آمد. آن قدر پیر است که ابروهایش سفید شده و روی چشمش افتاده است، دستمالی به ابروهایش بست و آنها را بالا کشید تا ابروهایش روی چشمش نیافتد.

گفت: حسین جان! خودم از جدت رسول خدا شنیدم، فرمود: هرکس صدای مظلومیت حسینم را بشنود و جواب ندهد عذاب خدا شاملش خواهد شد. حسین جان! من نمی خواهم جزء آنها باشم. شمشیر گرفت و به میدان رفت و جنگید و شهید شد.(1)

شب عاشورا شمر برای ابوالفضل امان نامه آورد. زینب کبری ایستاده و چشمانش به ابوالفضل العباس است: که خدایا اگر عباس برود چه می شود. اگر عباس می رفت تمام بود. یک وقت یک فرد عادی می رود، یک وقت ابوالفضل می رود. همه چشم ها به دهان حضرت عباس دوخته شده است آیا می رود؟

گفت: لعنت خدا بر خودت و بر امان نامه ات، من امام حسین را رها کنم!(2)

این حق گویی و دفاع از حق است.

عزیزان من! حق بگویید و نترسید. اگر تصادفی شده و شما مقصر هستید، حقیقت را بگویید. اگر در دعوای زن و شوهری می بینی حق با خانمت است، نگو من مرد هستم و غرورم می شکند؛ بگو حق با شماست. خیلی هنر است که انسان در زندگی اش حق بگوید. این اولین نشانه دین داری است.

فیش روضه

چکیده مطالب:

با این که حضرت عباس(علیه السّلام) جزء اولین شهدای کربلاست؛ اما بین ارباب منبر مشهور بوده، تاسوعا را اختصاص به این شخصیت بزرگوار می دادند. نسل حضرت عباس(علیه السّلام) از عبیدالله ابوالفضل پسر ایشان، گسترش پیدا کرده است. خاندان حضرت ابوالفضل(علیه السّلام) خاندان شعر و

ادب هستند.

امام سجاد(علیه السّلام): خدا عمویم عباس را رحمت کند که «فَلَقَدْ اَثَروَأبْلَی وَقَدَی أخَاهُ بِنَفْسهِ»

حضرت ابوالفضل امامزاده ای است که مدح امام معصوم را دارد و آن مدالی که امام سجاد(علیه السّلام) به ایشان عنایت فرمودند این روایت است: إنَّ للْعَبَّاسِ عِنْدَاللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَنْزِلَةً یَغْبِطُهُ بِهِمَا جَمِیعُ اَلشُّهَدَاءِ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ

اباالفضل(علیه السّلام) سه برادرش را به میدان فرستاد: جعفر بن علی، 20 ساله؛ عبدالله بن علی، 23 ساله و عثمان بن علی که امیرالمؤمنین(علیه السّلام) به دلیل علاقه به عثمان

بن مظعون اسم او را عثمان گذاشت. پیام رجز حضرت ابوالفضل(علیه السّلام) حمایت از دین است:

وَاللّه ِ إن قَطَعتُمُ یَمینی

إنّی اُحامی أبَداً عَن دینی

دوره آخرالزمان دین داری این قدر سخت است که وقتی امام زمان(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور می کند، می گویند: دین جدید و کتاب جدید آورده است.

دوره آخرالزمان دعای غریق را زیاد بخوانید.

از منظر قرآن دین 5 ویژگی دارد؛ فطری بودن، محکم و استوار، کامل بودن، نبودن اکراه در پذیرش دین، آسان بودن دین

هرکدام از احکام اسلام مطابق با عقل است، دینی که از بیان قرآن، پیامبر و ائمه(علیهم السّلام) دریافت می شود دین است.

هرچه بشر پیشرفت کند دین پاسخگو است.

برای حمایت از دین باید؛ دین را شناخت، به دین عمل کرد و دین را حفظ نمود.

هر چه به این دین لطمه می زند، باید از آن دوری کرد. از جمله سفر خاص، خواستگار بی دین و تارک نماز، بدحجابی، پیرو

مد بودن، رعایت نکردن حریم اجتماعی و لقمه حرام

برای اطمینان در شناخت دین باید عقاید را به اهل آن عرضه کرد مانند پیرمردی که عقایدش را به امام باقر(علیه السّلام) عرضه نمود.

در روایات داریم در دوره آخرالزمان بنده صبح با ایمان از خانه بیرون می آید و شب بی دین برمی گردد.

امام صادق(علیه السّلام) برای حفظ دین قرائت دو دعای رَضِیتُ بِا للَّهِ رَبّاً... و دعای غریق را سفارش نموده اند.

یکی از دعاهایی که مستحب است انسان بخواند دعای عدیله است.

زیارت آل یاسین یک دوره اعتقادات است؛ این زیارت اعتقادات را محکم می کند.

اگر کسی بی دین از دنیا می رود حتماً زمینه و ریشه ای دارد.

علی(علیه السّلام) فرمود: لاَ یَخْرُجِ الرَّجُلُ فِی سَفَرٍ یَخَافُ مِنْهُ

علی(علیه السّلام) فرمود: صُنْ دِینَکَ بِدُنْیَاکَ تَرْبَحْهُمَا وَ لاَ تَصُنْ دُنْیَاکَ بِدِینِکَ فَتَخْسَرَهُمَا

سه برادر نام های به قاسط، مقسط و کردوس شب عاشورا به امام(علیه السّلام) پیوستند و روز عاشورا به شهادت رسیدند.

دو برادر از قبیله غفاری در روز عاشورا خدمت امام حسین(علیه السّلام) آمدند و بنا به درخواست شان در برابر دیدگان امام(علیه السّلام) جنگیدند و شهید شدند.

اگر چه نماز مهم است؛ ولی ملاک دین داری نیست. وهابی ها ساعت ها در مسجدالحرام نماز می خوانند؛ اما این خبیث ها بقیع را خراب کردند.

در جنگ نهروان امیرالمؤمنین(علیه السّلام) با اشاره به جنازه ای به کمیل گفت: این همان قاری نیمه شب است که صوت قرآنش دل تو را ربوده بود.

آیات، احادیث، زیارات و ادعیه از یک نظر به دو دسته طولانی و کوتاه تقسیم می شوند تا افراد به مقتضای حوصله ای که دارند

بهره مند شوند.

امام سجاد(علیه السّلام) فرمودند: دین سه چیز است؛

حق گفتن، داوری عادلانه و وفای به عهد مردم از جهت تفاوت در حق گویی سه دسته می شوند؛ باطل گویان و کتمان کنندگان حق، حق گویان بی عمل، حق گویان عامل

جایگاه باطل گویان و کتمان کنندگان حق، جهنم است؛ مثل شریح قاضی که به دروغ، وضعیت هانی در زندان را سالم توصیف کرد و سبب شد قبیله هانی با اعتمادی که به شریح

داشتند برگشتند و رفتند و همان شب هانی اعدام شد.

اگر حق بگویی اما از آن دفاع نکنی، اصلاً ارزشی ندارد؛ مانند بی تفاوتی عبدالله بن عمر پسر خلیفه دوم نسبت به فرجام یاری نکردن امام حسین(علیه السّلام)

ایستادن پای حق ارزشمند است، نظیر رفتار انسِ پیرمرد نسبت به فرجام یاری نکردن امام حسین(علیه السّلام) و شهادت در روز عاشورا و رد امان نامه شمر توسط حضرت ابوالفضل(علیه السّلام) در شب عاشورا

حق گفتن را در امور روزانه تمرین کنید و از گفتن حق نترسید.

نماز، امام معصوم، خون شهدا، زوجه شما و بالاتر از همه این ها بیت المال؛ همگی امانت هستند.

ص: 114

جلسه دهم: عزت وشهادت

مقدمه

رجزهای ابی عبدالله را تاسی بیت هم نوشته اند؛ یعنی رجزهای مختلفی از آن حضرت نقل شده است؛ اما مشهورترینش که معتبرترین کتب نوشته است این بیتی است که عرض می کنم:

ذلت پذیری حسان بن ثابت

ممکن است بعضی ها زندگی با ذلت را بپذیرند و ترجیح دهند. حسان بن ثابت (3) شخصیتی فوق العاده ترسوونان به نرخ روز خور داشت. این همان کسی است که وقتی امیرالمؤمنین در غدیر انتخاب شد، از پیامبر اجازه گرفت شعر بگوید. وقتی شعرش را خواند پیامبر دعای مشروطی برایش کرد و فرمود: حسان ! تا زمانی که از ما حمایت می کنی خدا کمکت می کند.(4)

مسلمان ها در جنگ خندق بیرون رفتند و دور شهر خود را برای مقابله دشمنی که سراپا مسلح از مکه می آمد آماده کرده بودند. پیامبر زن ها را در یک قلعه ای قرارداد تا محافظت شوند. مردها هم در بیرون مدینه اردوزده بودند تا دشمن نیاید تهاجم کند.حسان بن ثابت مخفیانه به قلعه زنان رفت و خودش را در اتاقی مخفی کرد. اتفاقاً مردی یهودی آمد و از دیوار قلعه بالا رفت. صفیه(5) عمه پیامبر متوجه شد و آمد به حسان گفت: دشمن بالای بام قلعه آمده و مسلح است. برو با او برخورد کن. گفت: من از جنگ فرار کردم و از ترس به این جا پناه آوردم. صفیه شجاع بود. خودش رفت و از پشت، با چوب به مرد یهودی زد و او را کشت. آمد گفت: حسان! دشمن را کشتیم؛ تو بروجنازه اش را بردار. گفت: من از جنازه اش هم می ترسم.(6)

ص: 117

عزت مندی زهیر بن قین

عزت مندی زهیر بن قین(1)همان طورکه می دانید زندگی دنیا محدود است و کمتر پیش می آید که کسی صد سال عمر کند. پیامبر خدا فرمود: عمر افراد امت من بین 60 تا 70 سال

است.(2) اصلاً بگوییم: صد سال، بالاخره روزی تمام می شود.

زهیر در کربلا حرف عجیبی به امام حسین زد. گفت: یابن رسول الله!لَوْ کَانَتِ الدُّنْیَا لَنَا بَاقِیَةً وَ کُنَّا فِیهَا مُخَلَّدِینَ لَآثَرْنَا النُّهُوضَ مَعَکَ عَلَی الْإِقَامَةِ »(3)

فرض می کنیم دنیا باقی است و دیگر آخرتی در کار نیست و ما در این دنیا همیشه زنده می مانیم ، در این صورت باز هم شما را تنها نمی گذاشتیم.

شهادت با عزت حجر بن عدی

بیستم رمضان یعنی آخرین روز زندگی امیرمؤمنان حجر بن عدی (3) به محضر حضرت آمد. آقا حال خوبی نداشت. چشمانش را باز کرد دید کسی شعر زمزمه می کند. فرمود: حسن جان! این چه کسی است که شعر می خواند؟

گفت: حجر بن عدی است.

فرمود: حجر جلو بیا. آقا از او پرسید: حجر! چقدر من را دوست داری؟

گفت: آقا! من را آتش بزنند و قطعه قطعه ام کنند دست از شما برنمی دارم. فرمود:

می دانم. می خواستم خیالم راحت بشود.

سا ل ها از این قضیه گذشت. در زمان امامت امام حسین و قبل از ماجرای کربلا، حجر بن عدی و پسرش را با هفت نفر از یارانش به دمشق آوردند، پیش چشمشان برای آنها قبر کندند و گفتند: از علی بن ابی طالب برائت بجویید.

برائت با سبّ متفاوت است. امیرالمؤمنین فرمود: اگر جایی مجبور شدید مرا سبّ کنید؛ اما از من برائت نجویید؛ به خدا قسم من مسلمان به دنیا آمدم.

حجر به مأموران معاویه گفت: من به مولایم قول دادم و امروز هم پای قولم هستم. شهادت را پذیرفت اما عار را نپذیرفت.(4)

پیام ابی عبدالله در روز عاشورا این است: قتل، آری؛ عار، نه.

ملاک؛ رضایت امام

یونس بن عبدالرحمن (2) نزد امام رضا آمد. جوّ بر علیه او بسیار خراب بود.

امام رضا از اتاق بیرون آمد و ایشان در اتاق بود. چند نفر خدمت امام رضا آمدند و علیه یونس صحبت کردند. وقتی آقا به اتاق برگشت، یونس عرض کرد: آقا!

شنیدید؟ من چه کنم؟ فرمود: امامت از تو راضی است. من بهشت را برایت تضمین می کنم. بگذار مردم هرچه می خواهند بگویند.(3)

جوان عزیز! حفظ دین عار نیست. شما به ازدواج نیاز پیدا کردی و

خانواده ات راضی هستند و شرایط هم فراهم است؛ اگر احساس می کنی دینت با ازدواج حفظ می شود این کار را بکن، هرچند سِنّت کم است. اگر احساس کردید عاملی به دینتان ضرر میزند، هرکس باید به اندازه توان خودش از آن عامل دوری کند.

«وَ الْعَارُ أوْلَی مِنْ دُخُولِ النَّار».

فیش روضه:

چکیده مطالب

رجزهای ابی عبدالله(علیه السّلام) را تا سی بیت هم نوشت ه اند؛ اما مشهورترینش این است: َلْقَتْلُ أوْلَی مِنْ رُکُوبِ اَلْعَارِ

والعارُأوْلَی مِنْ دُخُولِ اَلنَّارِ

امیرالمؤمنین(علیه السّلام) در دوراهی هلاکت یا شکستن محاصره آب توسط امویان در جنگ صفین فرمودند: اْلحَیَاةُ فِی مَوْتِکُمْ قَاهِرِینَ

نمونه پذیرش زندگی با ذلت، رفتار حسان بن ثابت شاعر غدیر، در جنگ خندق بود که از ترس، خود را در قلعه زنان مخفی کرد و در همان جا از مقابله با مرد مهاجم یهودی و حتی جنازه او ترس

داشت.

زهیر خطاب به امام حسین(علیه السّلام) گفت: یابن رسو ل الله! وَ لَوْ کَانَتِ اَلدُّنْیَا لَنَا بَاقِیَةً وَ کُنَّا فِیهَا مُخَلَدِینَ لاَثَرْنَا اَلنُّهُوضَ مَعَکَ عَلَی اَلْاقِامَةِ. در حالی که پیامبر خدا(صلّی الله علیه وآله) فرمود:

عمر افراد امت من بین 60 تا 70 سال است.

نمونه ای دیگر از پذیرش زندگی با ذلت، متخلفان جنگ تبوک بودند که پیامبر(صلّی الله علیه وآله) و مسلمانان با آنان قطع رابطه نمودند تا آن حد که زمین با همه وسعتش بر آنها

تنگ شد.

برائت با سبّ متفاوت است.

امیرالمؤمنین(علیه السّلام) فرمود: اگر جایی مجبور

شدید مرا سبّ کنید؛ اما از من برائت نجویید.

قبل از ماجرای کربلا، حجر بن عدی و پسرش را با هفت نفر از یارانش به دمشق آوردند، پیش چشمشان برای آنها قبرکندند

و بین برائت از علی بن ابی طالب(علیه السّلام) و مرگ مخیر کردند و حجر شهادت را«والعارُأوْلَی مِنْ دُخُولِ اَلنَّارِ» » یعنی اینکه

بعضی اوقات اگر آدم در زندگی اش سرزنش و تحقیر شود، بهتر از این است که به جهنم برود.

امام رضا(علیه السّلام) به یونس بن عبدالرحمن فرمود: امامت از تو راضی است. من بهشت را برایت تضمین می کنم، بگذار مردم

هرچه می خواهند بگویند.

معاویه صغیر پسر یزید، خلیفه شد. به خاطر معلم خوبی که در کودکی داشت، با عقاید شیعه تربیت شده بود، لذا حقیقت

را گفت و خلافت را واگذار کرد و کشته شد.این داستان مصداقی برای «والعارُأوْلَی مِنْ دُخُولِ اَلنَّارِ» است

ص: 124

جلسه یازدهم: خواص و ویژگی های خواص در نهضت عاشورا

ویژگی های خواص

روز یازدهم ماه محرم است روز حرکت خاندان عصمت و طهارت از کربلا برای گشودن فصل دوم نهضت عاشورا؛ یعنی رساندن پیام حسینی به همه باد و مناطقی که از آنجا عبور می کنند و روز آغاز افشاگری علیه دشمنان دین و دشمنان اسلام؛ بحث راجع به خواص و ویژگی های آنها در نهضت عاشورا است؛ این نکته خیلی مهم است زیرا عامه مردم غالباً دنباله رو خواص هستند

چه در جبهه حق چه در جبهه باطل و این خواص اند که نقش تعیین کننده ای دارند.

مقام معظم رهبری(مدطلّ) این موضوع را مطرح کردند که خواص اهل حق و خواص اهل باطل در کربلا نقش کلیدی داشتند هم در هدایت افراد هم در ضلالت و گمراهی آنها.(2)

علامت های بصیر

سوم: هزینه کردن وخستگی ناپذیری

بالاخره دین هزینه دارد: إذا حَضَرَت بَلِیَّةٌ فاجعَلُوا أموالَکُم دونَ أنفسِکُم ، و إذا نَزَلَت نازلةٌ فاجعَلُوا أنفسَکُم دونَ دِینِکُم ، و اعلَمُوا أنَّ الهالِکَ مَن هَلَکَ دِینُهُ ، و الحَریبَ مَن حُرِبَ دِینُهُ .ألاَ وَإنَّهُ لَافَقْرَ بَعْدَ اَلْجَنَّة وَلاَ غِنَی بَعْدَ اَلنَّار»؛(1)

هر گاه بلایی فرا رسد مال خود را فدای جانتان سازید و هر گاه مساله ای دینتان را تهدید کرد جان خود را فدای دینتان نمایید و این را بدانید که آن کس هلاک شده که دینیش از دست برود و آن کس غارت شده به شمار می آید که دینش ربوده شده است. هان پس از به دست آوردن بهشت فقری نیست و پس

از دوزخ، توانگری نیست.

مگر اباعبدالله(علیه السّلام) هزینه نپرداخت علی اصغر(علیه السّلام)، علی اکبر(علیه السّلام) و اسارت خانواد ه اش، این همه لطمه دیدند. حضرت امام(رحمه الله) فرمود: سیدالشهداء(علیه السّلام) الگوی ماست. امام برای تکلیف آمد هزینه اش را پرداخت بالاخره اگر حرف زدی هزینه دارد؛ زندان دارد؛ شکنجه دارد.

این ویژگی های خواص بود، در کربلا خواص کوتاه آمدند. شریح قاضی در زندان دید هانی بن عروه به سختی شکنجه شده است اما به قبیله اش که گرداگرد دارالحکومه کوفه جمع شده بودند گفت: هانی حالش خوب است برگردید؛

همین باعث شد هانی را اعدام کنند. أحنف بن قیس کسی است که صدها نفر زیر نظرش بودند، اگر به کربلا می آمد خیلی ها را همراه خودش می آورد اما زیر نامه اباعبدالله(علیه السّلام) نوشت «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّه حَقٌّ »(2)؛ یعنی حسین نمی داند وعده الله حق است! تو باید برای اباعبدالله این گونه بنویسی؟ احنف بن قی سها کوتاه آمدند، شریح قاضی ها کوتاه آمدند. اما بعد از قضیه کربلا جمع شدند و اشک ناراحتی ریختند و «فَتُوبُواْ إِلی بَارِئِکمْ »(3)سر دادند. بعضی مانند ابوالحسن دوئلی و دیگران گاهی تا یاد قضیه کربلا می افتادند این آیه را م یخواندند:« ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَکُمْ بِاتِّخَاذِکُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَی بَارِئِکُمْ »(4) ولی همیشه فرصت ها قابل جبران نیست.

ص: 128

فیش روضه:

چکیده مطالب:

عامه مردم غالباً دنبال هرو خواص هستند چه در جبهه حق چه در جبهه باطل.

خواص اهل حق و خواص اهل باطل در کربلا نقش کلیدی داشتند هم در هدایت افراد هم در ضلالت و گمراهی افراد.

امیرالمؤمنین در نهج البلاغه می فرماید: مسلمان ها می جنگیدند اما بصیرت بر نوک شمشیرهایشان بود «حَمَلُوا بَصَائِرَهُمْ عَلَی أسْیَافِهِم»

«فَقْدُ اَلبصَرِ أهْوَنُ من فَقْدِ البَصیرَه »؛ آدم نابینا باشد بهتر از این است که بصیرت و تشخیص نداشته باشد.

امیرالمؤمنین فرمود: «أبْصَرُ النّاسِ مَن أبْصَرَ عُیوبَهُ... » بصیرترین مردم کسی است که عیب خودش را بشناسد.

دومین ویژگی افراد بصیر اقدام به موقع پس از تشخیص درست است.

اقدام به موقع یعنی اگر آسیب را تشخیص دادی باید عمل کنی اما اگر مثل طِرِمّاح دوازدهم محرم به کربلا رسیدی، یعنی

کربلا تمام شده است و جامانده ایی.

از دو امام بزرگوار امام صادق و امام باقر روایت شده: وقتی فتنه ای در جامعه ایجاد می شود؛ عالم باید علمش را آشکار

کند.

دین هزینه دارد؛ امام حسین برای تکلیف قیام کرد هزین هاش را پرداخت بالاخره اگر حرف زدی هزینه دارد؛ زندان دارد؛

شکنجه دارد.

أحنف بن قیس کسی است که صدها نفر زیر نظرش بودند، اگر به کربلا می آمد خیلی ها را همراه خودش می آورد اما زیر

نامه اباعبدالله نوشت «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ ا للَه حَقٌّ »؛ یعنی حسین نمی داند وعده الله حق است!

بعضی مانند ابوالحسن دوئلی و دیگران گاهی تا یاد قضیه کربلا می افتادند این آیه را می خواندند: «ظَلَمْتُمْ أنفُسَکمْ بِاتِّخَاذِکمُ

اْلعِجْلَ فَتُوبُوْا إَلی بَارِئِکمْ »؛ ولی همیشه فرصت ها قابل جبران نیست.

ص: 130

جلسه دوازدهم: مرز بندی با دشمن ؛ شناخت حق از باطل

مقدمه

وقتی حق و باطل در هم آمیخت راه درست و غلط تشخیص داده نمی شود و باطل حق و حق باطل به نظر می رسد؛ باید مواظب باشید تا کربلای دیگری تکرار نشود به عبارت دیگر اگر سر اباعبدالله(علیه السّلام) بالای نیزه رفت و فرزند پیامبر به

شهادت رسید، باید امت ها و مسلمانان مواظب باشند که این عوامل شناخته نشدن حق وقتی در یک جامعه ای اتفاق بیفتد ممکن است همین حادثه در یک قالب دیگری تکرار شود، کما اینکه در همین کشور سر امثال شیخ فضل الله نوری بالای دار رفت؛ آنهایی که تماشا می کردند، کف می زدند، شادی می کردند مسلمان بودند، مرحوم شهید مطهری را چه کسی کشت؟ کسی که ایشان را به شهادت رساند یک آدم به ظاهر مذهبی بود؛ لذا سعی می کنیم در این منبر چیستی حق و راه های شناخت آن را در حد امکان بیان کنیم.

یکی از هشدارهایی که در کلام اباعبدالله(علیه السّلام) است موضوع نشناختن حق و باطل و عمل نکردن به حق و منع نکردن از باطل است. اباعبدالله فرمود «أن حَقَّ لا یعْمَلُ(2)، کسی به حق عمل نمی کند، حالا چرا عمل نمی کند؟ نمی داند حق چیست، یا می داند و می ترسد؟ «وَ اَنَّ الْباطِلَ لایُتَناهی عَنْهُ»(3) ؛ کسی هم مقابل باطل نمی ایستد و لذا آخرین لحظه ای که می خواست برود، آمد امام سجاد(علیه السّلام) را در آغوش گرفت چند مطلب فرمود، از جمله این:«یا بُنَیَّ اصْبِرْ عَلَی الْحَقِّ وَ اِنْ کانَ مُرّاً»(4) پسرم، اهل حق باش ولو تلخ باشد.

ص: 132

راه های اساسی تشخیص حق

فطرت

راه دوم تشخیص حق، فطرت است؛ آیا فطرت شما می پذیرد این عالم را یک بشر یا سنگ آفریده باشد؟ نه؛ پس خداوند خالق است. او کیست؟

فرموده اند در کشتی وقتی بین طوفان گیر می کنی در هواپیما وقتی می خواهد سقوط کند یا اتفاقی می افتد دلت به چه کسی پناه می برد؟ همان خداست« فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا (1)»

فیش روضه:

چکیده مطالب

یکی از هشدارهایی که در کلام اباعبدالله(علیه السّلام) است موضوع نشناختن حق و باطل و عمل نکردن به حق و منع نکردن

از باطل است.

موضع مردم در برابر حق سه گونه است:یک: حق پذیر؛ دو: حق ستیز؛ سه: سکوت در مقابل حق .

برای حق پذیری ابتدا باید حق را بشناسیم، هر چیز مطابق واقع باشد حق است.

یکی از راه های تشخیص حق حس است.

راه دوم تشخیص حق فطرت است؛« فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا »

راه سوم تشخیص حق عقل است.

چهارمین راه شناخت حق اعتماد است مانند ایمان ابوذر به پیامبر(صلّی الله علیه وآله) از طریق اعتماد.

امام صادق(علیه السّلام) فرمود: بریره؛ دقت کن که در هر زمانی باید در جامعه کسی باشد که نمی دانم به مردم نگوید.

ابزارهایی چون معجزه، علم غیب، عصمت و ... را خداوند برای ایجاد اعتماد در اختیار انبیا و ائمه(علیهم السّلام) قرار می دهد نه برای استفاده شخصی .

اشکال می کنند که ما هم از شما تقلید می کنیم، شما می گویید خدا هست، ما هم می پذیریم؛ چه فرقی بین ما با مشرکین وجود دارد؟ امام صادق(علیه السّلام) فرمودند:

اطاعت شما از ما اطاعت علمی است.

ص: 138

پی نوشت ها

1. اباعبدا لله

صفحه 10

کنیه امام حسین (علیه السّلام) و امام صادق (علیه السّلام) . کنیه در فرهنگ عربی برای احترام گذاشتن به افراد به کار می رود. در روایات از امامان شیعه با کنیه های آنان یاد شده است. در کتاب های روایی آنگاه که واژه «اباعبدالله » بدون ذکر نام اصلی، به کار می رود، مراد امام صادق (علیه السّلام) است. کنیه اباعبدالله» مانند اسم آن حضرت، از سوی خدا و رسول گرامی (صلّی الله علیه وآله) انتخاب شده است. معمولاً کنیه را به اعتبار اسم فرزند صاحب کنیه می گذارند، مانند اباالحسن، ابامحمد، ابومسلم و... به اماکنیه امام حسین (علیه السّلام) یک کنیه استثنایی است که به اعتبار اسامی فرزندان آن حضرت نیست، بلکه به اعتبار جوهره شخصیت معنوی و الهی آن امام که روح عبودیت و بندگی خالص و وقفه ناپذیر او می باشد، انتخاب شده است.

4. جنگ صِفِّین

صفحه 10

جنگ صِفّین نبرد میان امام علی (علیه السّلام) ومعاویه که در صفر سال 37 هجری در منطقه ای به نام صِفّین رخ داد. این منطقه در نزدیکی شهر رقه است. هنگامی امام علی (علیه السّلام) به خلافت معاویه حاکم شام بود.

سال ها پیش از آن در سال 18ق)، خلیفه دوم او را امیر دمشق کرده بود و در زمان خلیفه سوم، معاویه حاکم منطقه شام شده بود. امیرالمؤمنین تصمیم گرفت عبدالله بن عباس را حاکم شام کند؛ پس نامه ای به معاویه نوشت و در آن نامه ، از او خواست تا همراه اَشراف شام به مدینه بیاید و با حضرت بیعت کند؛ اما معاویه نه تنها از بیعت سرباززد، خون خواهی از عثمان را پیش کشید. پس از آنکه امام (علیه السّلام) مطمئن شد معاویه قصد بیعت واطاعت ندارد و بزرگان کوفه مدافع حضرت در جنگ با شام اند، در خطبه ای عمومی، مردم را به جهاد فرا خواند. سرانجام با سپاه امام برخورد کرد. در میانه جنگ طولانی مدت صفین که سپاه معاویه در آستانه شکست بودند، پیشنهاد عمروعاص ودستور معاویه، شامیان قرآن ها را رسید،که سپاهیان معاویه، همواره از عوامل سرزنش معاویه واز دلایل حقانیت علی عالی در این نبرد دانسته شده است. دلیل این مسئله، حدیثی از پیامبری بود که قاتل عمار را، گروهی باغی (یعنی گروه خارج از اطاعت امام عادل) معرفی می کرد. قبر عمار در محل شهادتش در استان رقه در سوریه قرار دارد. قبل از انقلاب اسلامی ایران، قبر معمارو اویس در اتاقی کوچک و محقر قرار داشت؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به توصیه امام خمینی و با موافقت حافظ اسد، رئیس جمهور وقت سوریه، زمین اطراف مقبره خریداری شد و در سال 1382ش با پشتیبانی دولت وقت ایران، زیارتگاهی بر روی آن بنا نهاده شد. علی در مرز روم، در شمال عراق و سوریه امروزی روایاتی از پیامبر اسلام یا در فضایل عمار نقل شده با سپاه شام است؛ از جمله اینکه بهشت مشتاق علی، عمار، سلمان به وبلال است. همچنین از پیامبر نقل شده است که برنیزه کردند و شعار دادند: «ای اهل عراق! حاکم بین کتاب خدا باشد.» و به همین دلیل برخی از سپاهیان امام علی (علیه السّلام) از ادامه جنگ سرباز زدند. برخلاف نظر امام علی (علیه السّلام) ، که ابن عباس ویا مالک اشتر را به عنوان حَکَم پیشنهاد کرد با خیانت اشعث و یارانش، ابوموسی اشعری از ناحیه سپاه امیرالمؤمنین (علیه السّلام) انتخاب شد.سرانجام، داورانی برای حَکَمیَت میان دوطرف تعیین شد و جنگ بدون نتیجه خاتمه یافت. عَمّار و خُزَیمه در این جنگ شهید شدند.

6. جنگ جَمَل

صفحه 10

نخستین جنگ دوره خلافت امام علی(علیه السّلام) که توسط گروهی به رهبری عایشه همسر پیامبر اسلام(صلّی الله علیه وآله) و طلحه و زبیر علیه امام علی(علیه السّلام) به راه افتاد. این جنگ در سال 36 قمری و در اطراف بصره رخ داد. عایشه و همراهانش این جنگ را به بهانه خون خواهی عثمان به راه انداختند. عایشه در این نبرد حضور داشت و برشترِنرِ سرخ مویی سوار بود و علت نامگذاری این جنگ به جمل (شتر نر) همین است. امام علی(علیه السّلام) تمایلی به جنگ نداشت و تا سه روز پس از ورود به بصره، با ارسال پیغام هایی، می کوشید تا شورشیان را باز دارد و آنان را به همراهی با خویش بخواند. امام(علیه السّلام) در نامه ای به طلحه و زبیر، از مشروعیت خلافت خویش، بیعت آزادانه مردم، بی گناهی خویش در قتل عثمان، حقانیت نداشتن طلحه و زبیر در خون خواهی عثمان و اقدام نادرست طلحه و زبیر در نقض دستور قرآن (بیرون آوردن همسر پیامبر(صلّی الله علیه وآله)از خانه و قرارگاه خود) سخن گفت. امام(علیه السّلام) در نامه ای به عایشه نیز هشدار داد که برخلاف دستورقرآن از خانه اش بیرون آمده و به بهانه اصلاح بین مردم و خون خواهی عثمان، لشکرکشی کرده و خود را گرفتار گناهی بزرگ ساخته است. طلحه و زبیر، در نامه ای به امام، بر نافرمانی خویش اصرار ورزیدند و عایشه نیز پاسخی نداد. این جنگ که نخستین جنگ داخلی مسلمانان محسوب می شود به هنگام ظهر آغاز شد و تا غروب آفتاب ادامه داشت و با پیروزی سپاه امام علی و کشته شدن طلحه و زبیر و بازداشت عایشه و فرستادن او به مدینه به اتمام رسید. بر اساس گزارش های تاریخی، هشتاد تن از شرک تکنندگان در جنگ بدر، و 1500 نفر از اصحاب پیامبر(صلّی الله علیه وآله) در سپاه امام علی(علیه السّلام) جنگیده اند. از آنجا که سران سپاه جمل با امام علی به عنوان خلیفه،

بیعت کرده و سپس بیعت خود را شکسته و وارد جنگ شده بودند، به ناکثین (بیعت شکنان) معروف شدند و این جنگ نیز جنگ با ناکثین نامیده شد. جنگ جمل باعث انتقال مرکزیت خلافت مسلمین از مدینه به کوفه در عراق شد و به علت بروز درگیری بین چند تن از صحابه و شخص خلیفه، زمین های برای ظهور برخی نظریه های جدید کلامی و فقهی میان مذاهب اسلامی در باب سیاست گشت.

10.داعش

صفحه 14

حکومت اسلامی عراق و شام (به عربی: الدولة الإسلامیة

فی العراق والشام) با نام اختصاری داعش. یک گروه اسلام گرای تندرو و پیرو آموزه وهابی از اسلام سنی است.

این گروه به رهبری ابوبکر البغدادی از مجاهدین سلفی

جداشده از شبکه القاعده تأسیس شده و از ژوئیه 2014

ادعای خلافت جهانی کرد و خود را حکومت اسلامی

نامید. همچنین زمانی بخش های بزرگی از شمال عراق

و شرق سوریه و بخش های کوچکی را در لیبی، نیجریه و

افغانستان به تصرف خود درآورده بود. ریشه داعش به جماعت توحید و جهاد می رسد که در سال 19 به رهبری ابومصعب الزرقاوی تأسیس شد و در سال 204 به شبکه القاعده پیوست و پس از آن به القاعده عراق معروف شد. این گروه که وارد جنگ با

دولت عراق و نیروهای آمریکایی مستقر در عراق شده بود در سال 206 با چندین گروه اسلام گرای دیگر ائتلاف کرد و «مجلس شورای مجاهدین » را تشکیل داد که یک قدرت مهم در استان انبار، وسیع ترین استان عراق، محسوب می شد. در 13 اکتبر همان سال، مجلس شورای مجاهدین به همراه چند گروه شورشیِ دیگر «حکومت اسلامی عراق » را تشکیل داد. ابوایوب المصری و ابوعمر بغدادی دو رهبر اصلی حکومت اسلامی عراق بودند که در 18 آوریل 2010 در عملیات ارتش آمریکا کشته شدند و ابوبکر بغدادی جایگزین آن ها شد. با آغاز جنگ داخلی سوریه نیروهای حکومت اسلامی وارد سوریه نیز شدند و در 8 آوریل 2013 نام «حکومت اسلامی عراق و شام » را بر خود نهادند و از آن پس با نام مخفف داعش معروف شدند. آ نها به سرعت،

بخش هایی از شمال شرقی سوریه را تصرف کردند و شهر

رقه را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. سپس همزمان با اقدام نظامی در سوریه به عراق حمله کردند و موفق شدند رمادی و فلوجه مهمترین شهرهای استان انبار در عراق را به قلمرو خود اضافه کنند. در ژوئن 2014 مهمترین موفقیت داعش با تصرف موصل دومین شهر بزرگ عراق به دست آمد. گروه در ماه های بعد نیز پیشروی های زیادی داشت و تا خرداد 1394 حدود نیمی از خاک سوریه و بخش های شمال غربی عراق را در

تصرف خود درآورد. داعش در این دوره بخش هایی از متصرفات خود را نیز از دست داد و از جمله شهر مهم تکریت را در فروردین

1394 به ارتش عراق و نیروی شب هنظامی حشد شعبی

که برای جنگ با این گروه تشکیل شده بود، واگذار کرد بین سالهای 2014 و 2017 میلادی مناطق یکی پس ازدیگری از داعش پس گرفته شد داعش در سال 2015 کنترل شهرهای سنجار و رمادی را از دست داد. ژوئیه 2017 میلادی موصل آزاد شد و دسامبر همان سال بغداد پیروزی بر داعش را اعلام کرد. اکتبر سال 2017 نیروهای دموکراتیک سوریه داعش را از رقه بیرون راندند. قاسم سلیمانی در 21 نوامبر 2017 طی نام های به امام خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، «پایان سیطره » داعش را اعلام کرد. با این حال همچنان مناطق کوچکی

در نواحی مرکزی مرز مشترک عراق و سوریه در کنترل این

گروه بوده است.

12. تفتازانی

صفحه 14

سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی، فقیه، ادیب، متکلم و منطق دان سده 8 ق/ 14م می باشد. سال ولادت او 712 یا 722ق است. تفتازانی در قریه تفتازان از توابع نسا، در نزدیکی سرخس، متولد شد. از تألیفات او چنین برمی آید که وی به شهرهای بسیاری در حوزه خراسان بزرگ همچون سرخس، خوارزم، سمرقند، هرات، غجدوان، فریومد و جام سفر کرده است. معروف است که وی در کلام، مشرب اشعری و در فقه، مذهب شافعی داشته است. عده ای او را حنفی دانسته اند. برخی به گرایش های کلامی وی به مشرب ماتُریدی اشاره کرده اند. ولفسون گرایش وی را به دیدگاه کِلابیه در برخی مسائل کلامی نشان داده است. اهمیت وی در گسترش واعتلای معارف و فرهنگ اسلامی در دوره پس از ویرانگری های مغول به اندازه ای است که مورخان، وی را حد فاصلِ متقدمان و متأخران دانسته اند. عمده ترین فعالیت وی در حفظ و گسترش علوم، نگارش درس نامه های گوناگون بود که اهل علم همواره به آنها توجه داشته اند. آثار او بر سه قسم است: درس نامه، مانند تهذیب المنطق و الکلام؛ شرح درس نامه های رایج، مانند شرح عقاید نسفی؛ و تعلیقه بر دیگر آثار و شرح آنها، مانند حاشیه بر کشّاف. معاصران تفتازانی و متأخران از بیشتر آثار وی استقبال کردهاند. آثار او در مراکز آموزشی به عنوان درس نامه در سطوح گوناگون پذیرفته شد. شهرت آثار وی به سرعت از مرزهای ایران گذشت و سراسر جهان اسلام را فراگرفت. توفیق تفتازانی مرهون فصاحت و بلاغت و چیره دستی او در بیان آموزشی مطالب است. وی در اغلب آثار خود به مکان و زمان نگارش آ نها اشاره کرده، ازاین رو ترتیب تاریخی آثار وی مشخص است. بیشتر تألیفات تفتازانی در قالب حواشی و شروحی است که به لحاظ اهمیت خاص تاریخی، ارزشی کمتر از اثر مستقل نداشته اند.

15.کتاب «مقتل جامع»

صفحه 17

تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(علیه السّلام)، مقتل و کتابی تاریخی به زبان فارسی درباره امام حسین(علیه السّلام) و واقعه عاشورا. این کتاب با همکاری گروهی از تاریخ پژوهان، زیر نظر مهدی پیشوایی نگارش یافته است. نویسندگان کتاب، تلاش کرده اند مطالب مقتل های مختلف و معتبر را در آن جمع کنند. این کتاب افزون بر ارائه مقتلی جامع، موضوعاتی چون مقتل نویسی و تاریخ نگاری عاشورا، فلسفه قیام امام حسین(علیه السّلام)، سیر تاریخی عزاداری برای امام حسین(علیه السّلام) و زندگی نامه یاران امام حسین(علیه السّلام) را هم بررسی کرده است. محمدحسین رجبی دوانی این کتاب را اثرِ علمی قابل توجهی دانسته که تنها به مسائل روز عاشورا نپرداخته، بلکه شبهات فراوانی را نیز پاسخ داده است. او ریشه یابی واقعه عاشورا و توجه به سرگذشت یاران امام حسین(علیه السّلام) را از دیگر ویژگی های مثبت کتاب معرفی کرده است.

20. شیخ عباس قمی

صفحه 17

عباس بن محمد رضا القُمی ( 1294- 1359ق) مشهور به شیخ عباس قمی و نیز محدّث قمی عالم شیعه قرن چهاردهم قمری است. شیخ عباس در قم به دنیا آمد. او محدّث، مورخ و خطیب بود. مفاتیح الجنان، سفینةالبحار، نفس المهموم و منتهی الآمال از مشهورترین تألیفات اوست. محدث قمی در سال 1359ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابی طالب(علیه السّلام) دفن شد. داستان های فراوانی در وصف منش، رفتار و اخلاق وی بیان شده است. آقا بزرگ تهرانی از دوستان و ارادتمندان شیخ عباس، وی را مثال بارز انسان کامل و مصداق فردی عالم فاضل و زیبنده صفات عالیه مانند حسن خلق و تواضع معرفی می کند. وی همچنین می گوید شیخ عباس از غرور و شهرت طلبی دوری می جست و زندگی زاهدانه ای داشت و من در مدتی که با او بودم انس گرفتم و جانم با جان او درآمیخت. به گزارش دوانی، شیخ عباس قمی با تهیدستی و نبود امکانات به نگارش آثار متعدد ادامه می داد. دوانی همچنین از آقا بزرگ نقل کرده که هیچ چیزی او را از تألیف و تحقیق باز نداشت و او خود نیز در نامه ای به آیت الله فیض قمی به مشکلات پیش رویش اشاره کرده است.

23. ابن زیاد

صفحه 18

عبید الله بن زیاد بن ابیه مشهور به ابن زیاد ( 33 - 67ق)

از کنیزی به نام مرجانه زاده شد. برخی ابن زیاد را به طعنه به مادرش منسوب کرده و «ابن مرجانه » خوانده اند که اشاره به اتهام ناپاکی تولد عبیدالله دارد و در برخی منابع، به بدنام و زناکار بودن مادر او تصریح شده است. پدرش زیاد بن ابیه، از سرداران و حکمرانان اموی بود که در سرکوب شورش ها در مناطق اسلامی، به قساوت و بی رحمی شهرت داشته است. در نسب زیاد بن ابیه نیز اختلاف است و مشخص نیست پدر او کیست. از این رو ، وی را ابن ابیه (یعنی پسرِ پدرش) خوانده اند. گفته شده ابوسفیان، زیاد را حاصل زنای خود با سمیه، مادر زیاد می دانست و بدین رو، معاویه، زیاد را برادر خویش می خواند. عبید الله بن زیاد فرمانده نظامی مشهور امویان و از عوامل اصلی شهادت امام حسین(علیه السّلام) و همراهانش و اقداماتی چون سرکوب قیام مسلم بن عقیل، اعزام لشکر به سوی امام حسین(علیه السّلام)، اسیر کردن خاندان رسالت، توهین به سر مبارک سیدالشهداء(علیه السّلام) و مجادله و مناظره با حضرت زینب(علیها السّلام) در این واقعه بود. عبیدالله والی بصره بود و یزید او را در سال 60ق پس از آشفتگی اوضاع کوفه، با حفظ سمت به امارت این شهر گماشت و سرکوب قیام امام حسین(علیه السّلام) را به او سپرد. او در سال 65ق نیز قیام توابین را سرکوب کرد. عبیدالله به سبب نقشی که در واقعه کربلا داشت، از شخصیت های منفور نزد شیعیان است. او پس از قیام مختار، در جنگ خازر به دست ابراهیم بن اشتر کشته شد.

26. رجَز

صفحه 19

به نوعی از شعر که با وزن خاصی که عموماً در جنگ و مقام بیان فخر و شرافت خود و اظهار شجاعت و برتری نسبت به دشمن خوانده می شود رَجَز گویند.

32 . امیرنصر

صفحه 25

ابوالحسن نصر بن احمد بن اسماعیل سامانی ( 293تا 331 ه . ق) ملقب به نصر دوم، امیر سامانی بود. امیر در هشت سالگی جانشین پادشاه شده است و بر تخت سلطنت جلوس می کند. در آن زمان بخارا پایتخت دولت سامانیان بوده است. امیر نصر بن احمد سامانی مدت سی سال و اندی ( 301 تا 331 ه . ق) پادشاهی کرد. امیر نصر مانند پدر و اجداد خود اهل دانش و شعردوست بود و در ترویج و توسعه زبان و ادبیات فارسی خدمات شایانی کرده است. می گویند او امیری بود نیکوخصال،بردبار و دلیر و بامتانت و با تدبیر و کاردانی دشمنانش را مطیع خود ساخته یا نابود کرد. ماجرای مشهوری که منجر به سرودن شعر «بوی جوی مولیان… » از سوی رودکی شد نیز به امیر نصر مربوط است.

35. معاویة بن عمار

صفحه 26

معاویة بن عمار کوفی ملقب به ابوالقاسم کوفی (درگذشت 175ق) از راویان و اصحاب امام صادق(علیه السّلام) و امام کاظم(علیه السّلام). او راوی 964 چهار حدیث است و از وی آثار فراوانی ذکر شده است که از جمله آن ها کتاب حج، کتاب زکات، کتاب صلات، کتاب دعاء، کتاب طلاق و کتاب مزار أمیر المؤمنین(علیه السّلام) است. یونس بن یعقوب خواهرزاده اوست.

38. حُصَین بن نُمَیر

صفحه 28

حُصَین بن نُمَیر (درگذشت 66 یا 67ق)، از سرداران بنی امیه در دوران معاویه، یزید و مروان بن حکم. وی را از سرسخت ترین دشمنان امام علی(علیه السّلام) و همچنین از کسانی دانسته اند که معاویه را به انتخاب یزید به جانشینی خود تشویق می کرد. برخی روایات از حصین بن نمیر به عنوان صاحب شُرطه (رئیس پلیس) عبیدالله بن زیاد در سال 60ق، و در شمار سرداران لشکر عبیدا للّه، ضمن رویدادهای قیام امام حسین(علیه السّلام) و واقعه کربلا، نام برده اند؛ اما ظاهرًا وی را با حصین بن تمیم تمیمی اشتباه کرده اند. طبری از حصین بن تمیم تمیمی به عنوان صاحب شرطه عبیدا للّه یاد می کند و از وی در حوادث مربوط به قیام امام حسین(علیه السّلام) نام برده است. حصین بن نمیر در واقعه حره و حمله شامیان به مکه و آتش زدن کعبه، نقش داشت. او با شروع قیام توابین، به عین الورده رفت و این قیام را سرکوب کرد. وی در سال 66 یا 67ق در جنگ خازر به دست ابراهیم بن مالک اشتر، کشته شد.

42. عبدالله بن حوزه

صفحه 29

عبدالله بن حوزه تمیمی (کشته شده روز عاشورا 61 ق)، از سپاهیان عمر بن سعد در واقعه کربلا، که روز عاشورا پس از برخورد و گفت وگو با امام حسین(علیه السّلام)، مورد نفرین آن حضرت قرار گرفت و کشته شد. مشاهده نفرین امام و جریان مرگ او سبب شد تا مسروق بن وائل که به امید دست یافتن به سر امام حسین(علیه السّلام)، در پیشاپیش نیروهای سواره نظام لشکر عمر بن سعد حرکت می کرد، صحنه جنگ را ترک کند.

46 . سید عبدالهادی شیرازی

صفحه 30

سید عبدالهادی شیرازی ( 1305- 1382ق) فقیه، اصولی و مرجع تقلید شیعیان در قرن چهاردهم هجری بود. سید عبدالهادی شیرازی، در شهر سامرا تحصیلات مقدماتی خویش را با برخی از فضلای این حوزه آغاز کرد. فقه و اصول را با میرزا علی آقا (فرزند میرزای شیرازی) و میرزا محمدتقی شیرازی به پایان برد. در سال 1326 ه.ق. رهسپار نجف اشرف گردید و درس خارج فقه و اصول را در درس محمدکاظم خراسانی و شیخ الشریعه اصفهانی، شرکت کرد. فلسفه و حکمت را در درس حکیم الهی، محمدباقر اصتهباناتی شیرازی و درس اخلاق را از شیخ رضا تبریزی آموخت. از شاگردان وی می توان آیات عظام محمدتقی جعفری تبریزی، حسین وحید خراسانی، محمدرضا مظفر، محمود یوسفی غروی و ابوالحسن شیرازی را نام برد. وی پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی مرجعیت را عهده دار شد. شیرازی در دوره عبدالکریم قاسم حاکم عراق در مقابله با تبلیغات حزب بعث، فتوای ضد کمونیستی صادر کرد. سید عبدالهادی شیرازی در عصر روز جمعه 10 صفر 1382ق. در کوفه بر اثر بیماری تب درگذشت و در حرم امیرالمومنین در نجف به خاک سپرده شد.

48 . عابس

صفحه 36

عابس بن ابی شبیب شاکری (درگذشت 61ق)، یا عابس بن شبیب شاکری، از یاران امام حسین(علیه السّلام) و شهیدان کربلا و اهل قبیله بنی شاکر از قبیله بنی همدان. عابس از خاصان امام علی(علیه السّلام) و از یاران امام حسین(علیه السّلام) بود. وی از اوصاف پسندیده قومش در حد کمالش بهر همند بود؛ او از رجال شیعه و از رؤسای آنها و مردی شجاع و خطیبی توانا و عابدی پرتلاش و متهجّد و از مهتران، دلاوران، سخنوران، عابدان، و شب زنده داران شیعه بود. نقل شده که امیرالمؤمنین(علیه السّلام) در جنگ صفّین در حق مردان با اخلاص و شجاع بنی شاکر فرمودند: «لو تمت عدتهم ألفا لعبد الله حق عبادته؛ اگر تعداد قبیله بنی شاکر به هزار نفر می رسید، حقّ عبادت خدا به جا آورده می شد. » مسلم بن عقیل پس از ورود به کوفه، وارد منزل مختار ثقفی گردید. شیعیان کوفه از ورود نماینده ویژه امام حسین(علیه السّلام) با خبر شدند، در خانه مختار اجتماع کردند. مسلم در این اجتماع، نامه امام حسین(علیه السّلام) را برای مردم قرائت کرد. عابس، نخستین کسی بود که پس از قرائت نامه امام، به پاخاست و پس از حمد و ثنای خداوند متعال خطاب به مسلم گفت: «من درباره مردم به شما خبر نمی دهم و نمی دانم نیت شان چیست و از جانب آنها وعده فریبنده نمی دهم. به خدا قسم از چیزی که درباره آن تصمیم گرفته ام سخن می گویم هنگامی که دعوت کنید می پذیرم و همراه شما با دشمنان تان می جنگم و با شمشیر از شما دفاع می کنم تا به پیشگاه خداوند روم و از این کار جز ثواب چیزی نمی خواهم. ». پس از او، حبیب بن مظاهر ایستاد و برای یاری امام حسین(علیه السّلام)، اعلام آمادگی کرد و سخنان این دو نفر، زمینه را برای بیعت مردم، فراهم نمود و بیش از هیجده هزار نفر با مسلم بیعت کردند. پس از بیعت شمار زیادی از مردم کوفه با مسلم، او نامه ای به امام(علیه السّلام) نوشته و آن حضرت(علیه السّلام) را به کوفه دعوت کرد؛ در نامه از امام(علیه السّلام) خواسته بود که هنگامی که نامه من به دست شما رسید فوراً به سوی کوفه حرکت فرمایید، مردم خواهان آل معاویه نیستند. مسلم این نامه را توسط عابس بن ابی شبیب و قیس بن مسهر صیداوی به سوی امام ارسال داشت. پس از رساندن نامه، عابس با امام حسین(علیه السّلام) و کاروانش همراه شد و از مکه تا کربلا امام(علیه السّلام) را همراهی نمود و در روز عاشورا به شهادت رسید. پیکر بی سر عابس را امام حسین(علیه السّلام) به خیمه مخصوص شهدا منتقل کرد؛ که بعد از واقعه عاشورا توسط قبیله بنی اسد به خاک سپرده شد.

50 . مختار

صفحه 37

مختار بن ابی عبید ثقَفی ( 1- 67ق)، رهبر یکی از قیام ها برای خون خواهی امام حسین(علیه السّلام)، از تابعین و اهل طائف بود. بعضی گفته اند: فرقه کیسانیه به او منسوب است. کیسان به معنای زیرک و باهوش است. به نقل از اصبغ بن نباته روزی حضرت علی(علیه السّلام) مختار را که طفلی کوچک بود بر زانوی خود نشاند و وی را «کیس » خطاب کرد. چون حضرت علی(علیه السّلام) دو بار وی را «کیس » خطاب کرد، به کیسان معروف شد. بعضی گفته اند لقب کیسان برگرفته از نام یکی از مشاوران و فرماندهان وی است که کنیه ابوعمره داشت. مختار میزبانی مسلم بن عقیل، سفیر امام حسین(علیه السّلام) را در کوفه بر عهده داشت و تا شهادت مسلم با وی همکاری کرد؛ ولی هنگام واقعه کربلا در زندان عبیدالله بن زیاد بود. در جریان قیام مختار، بسیاری از قاتلان و مجرمان واقعه عاشورا به قتل رسیدند. مختار در این قیام از دو شعار یا لثارات الحسین و یا منصور امت بهره جست. برخی قیام او را با اذن امام زین العابدین(علیه السّلام) می دانند. مختار پس از 18 ماه حکومت بر کوفه، به دست مصعب بن زبیر به قتل رسید. قبری منسوب به او در کنار مسجد کوفه نزدیک مزار مسلم بن عقیل قرار دارد.

54. مرجئین

صفحه 41

فرقه مرجئه، یکی از شعب و فرق انحرافی در اسلام به شمار می رود. از جمله اعتقاد آنان این بود که اگر کسی ایمان داشته باشد (اقرار زبانی) و گناهان کبیره مانند کشتن بستگان خود، زنا، دزدی، قتل نفس محترمه، آتش زدن قرآن و کعبه انجام دهد ضرری به ایمان او نمی رسد و ایمانش مانند ایمان جبرئیل و میکائیل است. مرجئه قومی هستند که به ایمان اکتفاء نموده و اعمال را در ایمان مدخلیت نمی دهند. مراتب ایمان را متفاوت نمی دانند و با وجود ایمان معصیت را مضر نمی دانند. همانطور که با وجود کفر اطاعت فائد های ندارد. این فرقه به همراه برخی فرق منحرف قائلند که غاصبین خلافت و ظالمین به ولایت، علاوه بر اینکه ظالم و گنهکار نبودند، عملکردشان نیز صحیح بوده و اهل بهشت هستند و این فرقه به خلافت این غاصبین و ظالمین اعتقاد دارند. همانطور که حکومت های جائر اموی را تایید می کردند. نظریه ارجاء خطر بزرگی برای اخلاق فردی و اجتماعی است و از جمله عوامل برای رشد و ترویج فساد و بی بند و باری است. زیرا در این تفکر گناه کبیره ضرری به ایمان نمی زند و به صاحب کبیره نمی توان حکم نمود که اهل بهشت است یا جهنم. اعتقادات مرجئه برای امویان که از ارتکاب ظلم و تجاوز و گناهان بزرگ در نهان و آشکار پروایی نداشتند پناهگاه و ماوای خوبی بود. زیرا عقیده مرجئه باعث شد که امر به معروف و نهی از منکر را وانهند و بگویند: اگر امام یا خلیفه مرتکب کبیره شود از ایمان خارج نیست و واجب الاطاعه است. در نتیجه تفکر مرجئی ابزار مناسبی در دست زمامداران مستبد و تبهکار شد. به همین دلیل، هیچ یک از زمامداران اموی با مرجئه به خاطر عقیده ارجاء مخالفت نکرده اند بلکه به تقویت این تفکر می پرداختند. اهل بیت(علیهم السّلام) همانطور که به مبارزه علمی با این فرقه برخاستند، به افشاگری و معرفی چهره واقعی آنان پرداختند. حضرت امام صادق(علیه السّلام) با هوشیاری در برابر مرجئه از شیعیان می خواهند که فرزندانشان را با شناخت معارف اهل بیت(علیهم السّلام) از خطر مرجئه دور کنند: علموا صبیانکم من علمنا ما ینفعهم الله به لاتغلب علیهم المرجئه برایها. امام صادق(علیهم السّلام) فرمودند: خدا مرجئه را لعنت کند. زیرا دشمن ما هستند در دنیا و آخرت.

56. عَمرو بن حَجّاج

صفحه 46

عَمرو بن حَجّاج مَذحِجی زُبَیدی از فرماندهان لشکر عمر بن سعد در واقعه کربلا. عمرو بن حجاج از کسانی بود که به امام حسین(علیه السّلام) نامه نوشت و از آن حضرت خواست تا به کوفه بیاید. اما در روز عاشورا فرماندهی جناح راست سپاه عمر بن سعد و مسؤلیت محاصره شریعه فرات را بر عهده داشت. او در روز عاشورا امام حسین(علیه السّلام) را خارجی معرفی کرد که با واکنش امام مواجه شد. سپاهیان تحت فرماندهی او، مسلم بن عوسجه را به شهادت رساندند. وی در قیام مختار از مخالفان وی بود و پس از شکست شورش اشراف کوفه ناپدید شد.

59 . کتاب «الطبقات الکبری»

صفحه 47

الطبقات الکبری، نام کتابی از محمد بن سعد بن منیع بغدادی با موضوع زندگی و سیره پیامبر اسلام(صلّی الله علیه وآله) و یاران ایشان بوده و در آغاز سده سوم هجری نوشته شده است. این کتاب که طبقات ابن سعد نیز نامیده می شود از مهمترین منابع سیره نویسی و صحابه شناسی (رجال حدیث) به شمار می رود. ابن سعد که شاگرد و کاتب واقدی بود همه دست نوشته های او را در دست داشته و توانست که با توسعه دانش حدیثی و تاریخی خود از طریق تحصیل در شهرهای مختلف عراق و حجاز، نوشته های استادش واقدی را تکمیل کند. اما تنظیم و منسجم کردن همه این مطالب توسط خودش مقدور نشد و پس از وفاتش توسط شاگرد مبرّز وی یعنی حسین بن فهم تدوین شد. یعنی کتاب طبقات در واقع توسط ابن فهم تدوین شده است اگر چه محتوا و مطالب آن از ابن سعد است. به هر حال این کتاب مهمترین کتابی است که از قرن دو و سه باقی مانده و بسیاری از مطالب مربوط به سیر ه نبی اکرم و اصحاب ایشان و همچنین بررسی شخصیت های مهم اسلام تا زمان خودش را در بر دارد. این کتاب از منابع مهم مورخان وسیره نویسان متاخر از اوست و دانشمندانی مثل بیهقی، ابن اثیر، ذهبی، ابن حجر و دیگران مطالب آن را نقل و بررسی کرده اند. کتاب هایی با عنوان طبقات، فراوان تالیف شده است؛ اما کتاب ابن سعد اهمیت بسزایی در این زمینه دارد و علت آن هم تقدم در جامعیت نسبت به سایر کتاب های تالیف شده است و این که مفصل ترین کتاب در زمینه صحابه شناسی و سیره شناسی می باشد. در این کتاب اطلاعات فراوانی درباره حدود چهار هزار و دویست و پنجاه شخص که از آغاز اسلام تا دهه چهارم قرن سوم هجری قمری سهمی در روایت حدیث داشته اند آمده است. از این تعداد، ششصد نفر زن هستند و بقیه آنها مرد هستند. جلد اول و بیش از نصف جلد دوم آن به پیامبر(صلّی الله علیه وآله) اختصاص دارد و سپس به صحابه و تابعین پرداخته است. این کتاب در هشت مجلد چاپ شده و جلد نهم آن به عنوان طبقه پنجم به آن افزوده شده است و سه مجلد به عنوان فهرست نیز بر آن ضمیمه شده است. البته در این کتاب شرح حال عده ای از راویان متاخر از ابن سعد نیز موجود است که نشانه تدوین کتاب توسط شاگردان ابن سعد می باشد. ابن سعد که یک سنی مذهب متعصب بوده است در بسیاری از موارد، در شرح حال شخصیت های شیعه و

نقل وقایع مربوط به شیعه کینه ورزی خود به شیعیان را اظهار کرده است. روش مولف در تالیف طبقات «حدیثی » بوده و حتی جزیی ترین مطالب را با نقل سند ذکر کرده است. هر طبقه از این کتاب تقریباً یک دوره بیست ساله را در بر می گیرد.

63 . صفویه

صفحه 49

صفویه یا صفویان (حک 907 - 1135 ق) سلسله ای از حاکمان شیعه ایران که با رسمی کردن مذهب شیعه در ایران کوشیدند هویتی یگانه به مردم ایران ببخشند و در نتیجه نخستین حکومت شیعه در سراسر ایران را شکل دادند. صفویان اعضای یک طریقت صوفیانه بودند که در قرن هفتم قمری توسط شیخ صفی الدین اردبیلی بنیان گذاری شد. در نیمه دوم قرن نهم تحت رهبری شیخ جنید و شیخ حیدر جد و پدر شاه اسماعیل، نهضتی مذهبی، سیاسی و نظامی صورت یافت که سرانجام در آغاز قرن دهم توانست با فتح تبریز به دست سپاه قزلباش و رهبری اسماعیل قدرت سیاسی را در دست گیرد. حکومت صفویه تا سال 1135ق که اصفهان توسط شورشیان افغان سقوط کرد ادامه یافت. ایران عصر صفوی در زمینه های نظامی، فقهی و هنری پیشرفت های چشم گیری به دست آورد. دعوت از فقهای بنام تشیع خصوصاً از جبل عامل لبنان باعث شد تا پشتوانه فکری و عقیدتی این حکومت شیعه بنیادین شود و این امر توانست زمینه پرورش فقهای معروفی چون میرداماد، فیض کاشانی، ملاصدرا و محمدباقر مجلسی شود. ادبیات نیز در این دوره، رنگی شیعی و مذهبی به خود گرفت و مرثیه سرایانی مانند محتشم کاشانی وارد این عرصه شدند.

66. حاکم حَسْکانی

صفحه 49

قاضی ابوالقاسم، عبیدالله بن عبدالله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسکان قرشی عامری نیشابوری، معروف به ابن حذاء (ابن حداد)، از علمای بزرگ قرن پنجم هجری است. عبیدالله در نیشابور در خانواده ای اهل علم به دنیا آمد. او از همان کودکی در محضر پدر و پدربزرگ خود به فراگیری علم و دانش مشغول شد و خود را آماده کرد تا یکی از چهره های بزرگ علم و دانش در جهان اسلام گردد. خاندان وی خاندانی اهل علم و مشهور بودند. جد بزرگ آنها امیرعبدالله بن عامر بن کریز در زمان خلافت عثمان منطقه خراسان را فتح کرده بود و مردم آن سامان به دست وی مسلمان شده بودند. از این جهت خاندان وی از عزت و احترام خاصی در نزد مردم برخوردار بودند. پدربزرگش احمد بن محمد بن احمد ( 320- 423 هجری) از روات حدیث بود و از ابواسحاق بزازی و ابوعمرو بن مطر و ابوالحسن ابن بندار صیرفی روایت نقل کرده است. پدرش عبدالله بن احمد بن محمد ( 363- 450 هجری) نیز واعظی مشهور بود. وی روزهای یکشنبه در مسجد مربعه در شهر نیشابور مجلس وعظ و خطابه داشت. او گاهی به شغل تجارت و گاهی نیز عهده دار مناصب حکومتی بود ولی بعداً به انزوا و عبادت روی آورد. عمویش عبدالرحیم بن احمد بن محمد، مردی صالح، عابد و زاهد بود. او از علمای نیشابور، عراق، حجاز و شام روایت شنیده بود. سه تن از فرزندان وی از راویان حدیث به شمار می آیند. حاکم حسکانی از علمای مشهور دوران خود بود. بسیاری از روات حدیث پای درس او می آمدند تا از او روایت بشنوند و یا اجازه روایت بگیرند. او شیخی فاضل و دارای مجلس وعظ و خطابه بود و خود نیز از علمای فراوانی روایت شنیده و یا اجازه روایت داشت. برخی او را از علمای اهل تسنن و پیرو مذهب حنفی می دانند و برخی دیگر او را از علمای شیعه می دانند که تقیه می کرده است. ابن طاووس درباره ایشان می گوید: «الحاکم الحسکانی کان من اعیان رجال الجمهور ،» حاکم حسکانی از شخصیت های برجسته علمای اهل تسنن بود. ذهبی در کتاب تذکرة الحفاظ می گوید: «و وجدت له مجلسا یدل علی تشیعه و خبرته بالحدیث و هو تصحیح خبر رد الشمس و ترغیم النواصب الشمس ،» کتابی از ایشان یافته ام که دلالت بر شیعه بودن

ایشان

ص: 160

67. شَواهِدُ ألتَّنزیل

صفحه 49

شَواهِدُ ألتَّنزیل لِقَواعِد ألتّفضیل مشهور به شواهد التنزیل، تألیف حاکم حسکانی (متوفای 490ق)، عالم اهل سنت. این کتاب با توجه به 210 آیه قرآنی که در شأن اهل بیت پیامبر نازل شده، به بیان فضائل و مناقب امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) و خاندان وی پرداخته است. شواهد التنزیل از منابع معتبر تفسیر روایی اهل سنت به شمار می رود. علامه مجلسی در بحار، از این کتاب نقل کرده است. شواهد التنزیل به فارسی ترجمه و چاپ شده است. مؤلف کتابش را چنین نامگذاری کرده تا به وسیله آیات قرآنی (شواهد التنزیل) و به آن دلیل که پیامبر اسلام(صلّی الله علیه وآله) بر سایر پیامبران و فرشتگان و امامان معصوم به ویژه امام علی(علیه السّلام) بر سایر مردم برتری داشته اند (لقواعد التفضیل)، فضائل آن امام و فرزندان وی را برساند.

مؤلف انگیزه خودرا از تألیف این کتاب، ادعای یکی از پیروان مذهب کرامیه دانسته که نزول سوره انسان در شأن

امام علی(علیه السّلام) و خاندان وی را منکر شده و ادعا کرده که هیچ آیه ای در قرآن در شأن اهل بیت نازل نشده است. از سوی دیگر عالمان اسلامی به این ادعا هیچ اعتراضی نکرده، جز یکی از اساتید مؤلف که شاگردان حاضر در آن جلسه را سرزنش نمود و به این مقدار بسنده کرد. حسکانی از این موضوع ناراحت شده و بنا به احساس وظیفه تصمیم گرفت پاسخ این شبهه را بصورت مستدل و مستند بدهد؛ لذا به جمع آوری روایات پرداخته و شواهد التنزیل را تدوین کرده است. البته مولف در پایان کتاب متذکر این نکته می شود که چون با شتاب این کار علمی را انجام داده، توفیق جمع آوری کلیه احادیث در شأن نزول فضائل علی(علیه السّلام) را بدست نیاورده و در واقع آنچه که در دسترس وی بوده مطرح شده و از منابع دور از دسترس چشم پوشی کرده است. حَسْکانی کتاب را در هفت فصل تدوین کرده است که شش فصل اول مقدمه به حساب می آیند: اقوال بزرگان و دانشمندان درباره خصائص امام علی(علیه السّلام) شامل: دیدگاه اصحاب پیامبر(صلّی الله علیه وآله) در تفضیل علی بن ابی طالب(علیه السّلام)، دیدگا ه عبدالله بن عمر بن خطّاب در تفضیل علی بن ابی طالب(علیه السّلام)، نظر عکرمه در تفضیل علی بن ابی طالب(علیه السّلام)، نامه عایشه در فضائل علی بن ابی طالب(علیه السّلام) سابقه امام علی(علیه السّلام) در دو حوزه تلاوت و حفظ قرآن؛ گردآوری قرآن برای نخستین بار توسط امام علی(علیه السّلام) بعد از رحلت پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله)؛ شناخت امام علی(علیه السّلام) نسبت به معانی و حقائق قرآن و تخصص منحصر به فرد حضرت در علم به نزول قرآن؛ فراوانی اسباب نزول مربوط به فضائل امام علی(علیه السّلام) و اولاد او؛ بیان این حدیث که یا ایها الذین آمنوا در 90 آیه تکرار شده و منظور آن علی(علیه السّلام) است. مؤلف در بخش اصلی کتاب که در واقع فصل هفتم آن است، به ترتیب، سوره های قرآن و هر آیه ای را که در شأن نزول ویژه اهل بیت پیامبر وارد شده، طرح کرده است و به نقل اسباب نزول و روایات آن از طریق عامه و خاصه می پردازد. در این کتاب 210 آیه را به ترتیب سوره های قرآن آورده و در ذیل هر کدام روایاتی را از مشایخ خود نقل کرده است. مجموع روایاتی که در تفسیر این آیات ذکر شده بیش از 1200 روایت است.

ص: 161

68 . سَعد بن ابی وَقّاص

صفحه 50

سعد بن مالک بن وهیب مشهور به سَعد بن ابی وَقّاص (درگذشته 54 تا 58ق) صحابی پیامبر و از فرماندهان سپاه اسلام در جنگ با ایران. وی در جنگ های بدر و احد غزوۀ خندق و خیبر حضور داشت. در فتح مکه یکی از سه پرچم مهاجران در دست او بود. در دیگر غزوات هم همراه پیامبر(صلّی الله علیه وآله) بود و از تیراندازان مشهور سپاه اسلام به شمار می رفت. او 271 حدیث از پیامبر(صلّی الله علیه وآله) نقل کرده است. سعد از طرف خلیفه دوم حاکم کوفه بود و با شکایت اهالی آن برکنار شد. او همچنین از سوی عمر فرماندهی مسلمانان را در جنگ قادسیه نیز بر عهده داشت. برخی اهل سنت براساس روایتی او را از عشره مبشره می دانند. او با خلیفه دوم روابط خوبی داشت و از اعضای شورای شش نفره برای تعیین خلیفه سوم قرار گرفت. در زمان خلافت امام علی(علیه السّلام) ابتدا بیعت نکرد و پس از بیعت نیز در جنگ ها حاضر نشد. امام(علیه السّلام) در خطبه ای به عدم بیعت عده ای با خود اشاره کرده و گفته که از ابن عمر، سعد بن ابوقاص و محمد بن مسلمه اخباری به اطلاع من رسیده که آن را خوش نم یدارم و در این باره میان من و آنان حق حکم خواهد کرد. شیخ مفید سبب اصلی خودداری سعد از یاری امام علی(علیه السّلام) را حسد دانسته و می نویسد: این موضوع از آنجا سرچشمه گرفت که عمر بن خطاب، سعد را هم از اعضای شورای شش نفره قرار داد و شایستگی او را برای رسیدن به خلافت تصویب کرد و سعد هم پنداشت که شایستگی مقام رهبری را دارد و این گمان، دنیا و دین او را تباه ساخت و سرانجام هم به آنچه امید بسته بود نرسید. همچنین بر پایه روایتی، هنگامی که امام علی(علیه السّلام) گفت «سلونی قبل ان یفقدونی »، سعد از تعداد موهای سر و محاسن خود پرسید. حضرت در پاسخ او سوگند یاد کرد که از چیزی پرسیدی که پی شتر رسول خدا به من خبر داده بود، در سر و محاسن تو مویی نیست جز اینکه شیطان بر پای آن نشسته است و در خانه تو بزغاله ای است که فرزندم حسین را به قتل می رساند. فرزندش عمر سعد فرمانده سپاه کوفه در واقعه کربلا بود. سعد بین سا لهای 54 تا 58 قمری از دنیا رفت و در قبرستان بقیع دفن شد.

70. مُرازِم

صفحه 52

مُرازِم بن حکیم ازدی مدائنی، از راویان امام صادق و امام کاظم(علیهما السّلام) است. مرازم همان کسی است که وقتی منصور، امام ششم را به حیره احضار کرد، به اتفاق خدمت کار امام، همراه آن بزرگوار بود و پس از آنکه خلیفه امام را مرخص کرد و او شبانه از حیره باز می گشت، عاشر از کارگزاران خلیفه جلوی امام را گرفت و از حرکت حضرتش ممانعت کرد. مرازم از امام اجازه خواست که به کمک مصادف، عاشر را بکشد و شر او را کم کند؛ لکین امام اجازه نداد و آنقدر با عاشر کلنجار رفت تا پاسی از شب گذشت و سرانجام او را راضی کرد. آنگاه امام فرمود: این بهتر شد یا آنچه شما می خواستید انجام دهید؟! این داستان و امثال آن دلیل بر شدت علاقه و میزان محبت مرازم نسبت به مقام امام خویش است و راستی او در هر حال مطیع امام زمان خویش بوده است. نجاشی می نویسد: مرازم و بردارش بارها گرفتار مزاحمت های هارون عباسی می شدند. یکبار خلیفه این دو برادر را همراه عبدالحمید غواص که او نیز از اصحاب و یاران صادقین(علیهما السّلام) بوده دستگیر کرد. از قضا عبدالحمید به دست هارون کشته شد، ولی آن دو برادرجان سالم به در بردند. مرازم در زمان حیات امام رضا(علیه السّلام) کشته شده است.

72 . هلال بن نافع

صفحه 56

هلال بن نافع نیز در واقعه کربلا حضور داشته ولی جزو

سپاهیان عمر بن سعد و از گزارشگران آن واقعه است.

77 . زُرارَة

صفحه 60

زُرارَة بن اَعْیَن بن سُنسُن شَیبانی کوفی، ( حدود 70 - 150ق) از اصحاب اجماع و صحابه خاص امام باقر(علیه السّلام) و امام صادق(علیه السّلام) و از بزر گترین فقها و متکلمان شیعه بود. ابن ندیم در الفهرست زراره را بزر گترین عالم شیعه

در فقه، حدیث، کلام و شناخت مذهب تشیع دانسته است. نجاشی در رجال خود وی را بزرگ و استاد شیعیان در زمان حیاتش معرفی می کند، که قارِی قرآن، فقیه، متکلم، شاعر و ادیب بوده و تمام خصائص دین و مزایای فضیلت در او جمع شده بود و راستگو، مورد اعتماد و در زمان خویش بر همه اصحاب مقدم بود. امام جعفر صادق(علیه السّلام) او را از برترین اصحاب خود برشمرده است. زراره از خاندان آل اعین است که افراد بسیاری از این خاندان جزو اصحاب ائمه(علیه السّلام)، راویان بزرگ و فقهای شیعه بود هاند. گویا زراره تألیفات فراوانی داشته؛ اما در آثار رجالی، تنها نام کتاب الاستطاعة و الجبر و العهود، ذکر شده است. از زراره حدود سه هزار حدیث نقل شده که حدود 1200 حدیث را به طور مستقیم از امامان نقل کرده است.

80 . ابن عباس

صفحه 68

عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب مشهور به ابن عباس ( 3 سال پیش از هجرت - 68ق)، فرزند عباس بن عبدالمطلب و پسر عموی پیامبر(صلّی الله علیه وآله) و امام علی(علیه السّلام)، از صحابه پیامبر(صلّی الله علیه وآله) و یاران سه امام اول شیعیان. ابن عباس حضرت علی را شایسته مقام خلافت می دانست و با خلفای سه گانه نیز همکاری داشت؛ وی در جنگ های جمل، صفین و نهروان به طرفداری از علی(علیه السّلام) حضور یافت و از طرف امام استانداری بصره را بر عهده گرفت. ابن عباس پس از شهادت امام علی(علیه السّلام) مردم را به بیعت با امام حسن(علیه السّلام) فرا می خواند. هنگامی که خطبه امام حسن(علیه السّلام) به پایان رسید، ابن عباس در حضور او ایستاد و گفت: «ای مردم! این فرزند پیامبرتان و جانشین امامتان است؛ با او بیعت کنید... ». در تشییع جنازه امام حسن، که بنی امیه از دفن او در کنار مرقد پیامبر جلوگیری کردند، ابن عباس با مروان بن حکم سخن گفت و مانع از درگیری میان بنی هاشم و بنی امیه گردید. ابن عباس از اصحاب امام حسین(علیه السّلام) نیز بوده است. او هنگام حرکت آن حضرت به عراق در مکه بود. دو بار با امام ملاقات نمود و او را از سفر به عراق بر حذر داشت. روایات فراوانی از طریق شیعه و سنی از ابن عباس نقل شده است. کتاب تفسیری منسوب به او، بارها به چاپ رسیده است. وی جد خلفای بنی عباس نیز به شمار می آید. ابن عباس در اواخر عمر نابینا شد و در مکه زندگی می کرد، وی با نبرد عبدالله بن زبیر و عبدالملک بن مروان مواجه شد. عبدالله بن زبیر از وی بیعت خواست ولی ابن عباس سرباز زد؛ لذا ابن زبیر وی را به طائف تبعید کرد. مشهور این است که ابن عباس در سال 68 هجری و در 70 سالگی در طائف درگذشت و محمد بن حنفیه بر وی نماز خواند و جنازه وی در همانجا دفن شد. درگذشت او در 69 هجری نیز گفته اند.

84 . عَبَقاتُ الأنوار فی إمامَة الأئمةِ الأطهار

صفحه 71

کتاب «عَبَقاتُ الأنوار فی إمامَة الأئمةِ الأطهار » اثری علمی و تحقیقی به زبان فارسی اثر میرحامد حسین

هندی است که در ردّ باب «امامتِ » کتاب تحفه اثنا

عشریه (در ردّ عقاید شیعه) نوشته عبدالعزیر دهلوی،نگاشته شد. عبقات الانوار بالغ بر صد جلد است. یکی از عالمان اهل تسنن ساکن هند به نام عبدالعزیز دهلوی که به «سراج الهند » شهرت داشت و با 31 واسطه نسبش به عمر بن خطاب می رسید و صاحب عبقات او را با عنوان شاه صاحب خطاب می کند کتابی را در ردّ اعتقادات و آراء شیعه مخصوصاً شیعه اثناعشریه منتشر کرد و آن را «تحفه اثنا عشریه » نامید. او در این کتاب بدون ملاحظه حدود و قواعد علم حدیث و بدون در نظر گرفتن جایگاه پیامبر(صلّی الله علیه وآله) و خاندان او، عقاید، اصول، فروع، اخلاق و سایر آداب و اعمال شیعه را بدون رعایت آداب مناظره و امانتداری در نقل حدیث، هدف تهمت ها و افترائات خود قرار داده است. دهلوی در بخش هفتم کتاب مطالب خود را در دو بخش آورده است: بخش اول: آیاتی که شیعه با آنها بر امامت حضرت امیر(علیه السّلام) استناد می کند. در این بخش وی فقط به نقل 6 آیه اکتفا کرده است.

بخش دوم: احادیثی که شیعه در راستای اثبات ولایت و امامت روایت می کند. در این بخش نیز فقط 12 روایت را مطرح کرده است و در مجموع مستندات شیعه را منحصر به همین 6و 12 روایت نموده وادّله واساتید آنها را مخدوش دانسته است. عبقات الانوار در نقض و ردّ باب هفتم تحفه در زمینه ادّلۀ امامیه بر امامت امیر مؤمنان علی(علیه السّلام) نگاشته شده است. مؤلف در این کتاب می کوشد تا فلسفه امامت را روشن کند و نشان دهد که اسلام آن دینی نیست که در دربار خلفا مطرح بوده است. میرحامد حسین در این کتاب حرف به حرف مدّعیات دهلوی را با براهین استوار و مستند نقض کرده است. شیخ آقا بزرگ پس از برشمردن تألیفات میرحامد حسین می نویسد: «امری عجیب است که میرحامد حسین، این همه کتا بهای نفیس و این دایرةالمعارف های بزرگ را تألیف کرده است در حالی که جز با کاغذ و مرکب اسلامی (یعنی کاغذ و مرکبی که در سرزمین های اسلامی و به دست مسلمانان تهیه می شده است) نمی نوشته و این به دلیل تقوای فراوان و ورع بسیار او بوده است. اصولاً دوری وی از بکار بردن صنایع غیر مسلمانان مشهور همگان است .»

87 . جُرجی زِیدان

صفحه 71

جُرجی زِیدان ( 1278ق در بیروت، 132ق در قاهره) نویسنده و روزنامه نگار مسیحی لبنانی، مؤسس نشریه اَلهِلال و نویسنده 23 رمان تاریخی که درباره تاریخ اسلام و شیعه نیز آثاری از خود به جای گذاشت. او در کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة، نقش شیعه در بنای فرهنگ اسلامی را بسیار اندک شمرد. وی در رُمان 17 « رمضان » به اوضاع آشفته کوفه و ماجرای شهادت امام علی(علیه السّلام) می پردازد. کتابی نیز با عنوان «غاده کربلا » در مورد شهادت امام حسین(علیه السّلام) و ماجرای کاروان اسیران کربلا دارد. جرجی زیدان، رمانی با نام «عذراء قریش » درباره ماجرای قتل عثمان و ولایت امام نوشته است و در آن، به دلایل قتل عثمان و نیز ولایت امام علی(علیه السّلام) پرداخته و آشوب هایی را که در پی این حوادث به وجود آمده، توضیح داده است. همچنین از ماجراهای جنگ جمل و صفین و ماجرای حکمیت و ادعای خلافت معاویه و خروج مصر از تحت ولات امام علی(علیه السّلام)، مطالبی آورده است. از نقاط حائز اهمیت این روایت تاریخی، تبیین و ترسیم چهره ای کاملاً منطبق با انتظارات شیعیان از امام علی است. جرجی زیدان در توصیف های خود از امام علی(علیه السّلام)، گویا ایشان را تجسم مسیح یا هم تراز با ایشان می دانست و نمی توانست یکی از آنها را بر دیگری ترجیح دهد: «اگر بگویم مسیح از علی(علیه السّلام) بالاتر است عقلم اجازه نمی دهد، و اگر بگویم علی(علیه السّلام) از مسیح بالاتر است دینم اجازه نمی دهد. » کتاب های تأسیس الشیعه نوشته سید حسن صدر، المراجعات الریحانیه نوشته محمدحسین کاشف الغطاء و الذریعه اثر آقا بزرگ طهرانی در رد ادعای زیدان و در دفاع از شیعه نگاشته شد.

90. تفسیر تبیان

صفحه 72

التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در تفسیر قرآن اثر شیخ طوسی ( 385- 460ق) که آن را اولین تفسیر کامل شیعی دانسته اند. این کتب حاوی تفسیر همه آیات قرآن است و علاوه بر آن، از روش های متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری به شمار می آید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفته اند. شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات معصومان(علیهم السّلام) و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، حدیث، فقه، کلام و تاریخ دانسته اند.

92 . والفجر8

صفحه 77

عملیات والفجر 8 که از آن به عنوان نبرد اول فاو نیز نام برده می شود، عملیات آبی خاکی بود که در آن نیروهای سپاه پاسداران با غافل گیری نیروهای عراقی از اروندرود عبور کرده و شبه جزیره فاو در جنوب عراق را به اشغال خود درآوردند. این عملیات در ساعت 22 :10 روز 20 بهمن 1364 با رمز «یا فاطمه الزهرا » در منطقه خسروآباد تا راس البیشه آغاز گردید. در روز اول عملیات، لشکر 25 کربلا که از رزمندگان استان مازندران تشکیل شده بود، موفق شد تا شهر فاو را به تصرف کامل خود درآورد. به گفته حسین علایی این عملیات موفق ترین عملیات جنگ ایران و عراق بود که طی آن دسترسی عراق از آب های خلیج فارس قطع شد. در این عملیات نیروهای عراقی از سلاح های شیمیایی استفاده کردند.

95 . شهید صیاد شیرازی

صفحه 77

علی صیاد شیرازی ( 23 خرداد 1323 – 21 فروردین 1378) فرماندهِ اسبق نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و عضو شورای عالی دفاع ملی بوده است. او زاده روستای کبودگنبد شهرستان درگز استان خراسان رضوی بود. صیاد شیرازی از فرماندهان جنگ ایران و عراق بود. او پس از 32 سال خدمت در یگان های مختلف نیروی زمینی ارتش، در تهران و مقابلِ درِ منزلش، به دست اعضای سازمان مجاهدین خلق ترور شد. مراسم تدفین او با حضور مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای، فرمانده کل قوا و جمعی از فرماندهان یگان های مختلف نیروهای مسلح ایران و مردم برگزار شد. سرلشکر رحیم صفوی فرمانده وقت سپاه پاسداران در حاشیه مراسم یازدهمین سالگرد ترور گفت: بدون شک دستور ترور صیاد شیرازی از یک رده بالاتر به مجاهدین خلق داده شد و شخص صدام این دستور را به مجاهدین خلق داد. سرلشکر صفوی افزود: سپاه پاسداران در همان سال اول ترور وی، طی یک طرح عملیاتی از ساعت 4 تا 8 صبح تمام مقرهای مجاهدین خلق از پادگان اشرف گرفته تا العماره را با شلیک بیش از هزار موشک و گلوله تو پخانه برد بلند، منهدم و تلفات سنگینی را به مجاهدین خلق وارد کرد. به دنبال این عملیات، عراق واکنش شدیدی از خود نشان نداد و تنها به گله مختصری بسنده کرد. امیر سرتیپ احمدرضا پوردستان فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی، دلایل و بهانه های اصلی ترور سپهبد صیاد شیرازی توسط مجاهدین خلق را شکست و ضربه ای دانست که این گروه در عملیات مرصاد در اثر تدابیر و فرماندهی صیاد شیرازی متحمل شده بودند. وی افزود صیاد شیرازی با شناخت خوبی که از منطقه و نیروها داشت به پایگاه کرمانشاه رفت و با بالگرد 214 هوانیروز، عملیات شناسایی از منطقه را انجام داد و در نهایت با ساماندهی و تدابیر ویژه خود با کمک و هدایت نیروها، ضربه مهلکی در عملیات مرصاد به مجاهدین خلق وارد و مجاهدین خلق را مجبور به عقب نشینی کرد.

98 . گالیله

صفحه 79

گالیلئو گالیله ( 15 فوریه 1564– 8 ژانویه 1642) دانشمند و مخترع سرشناس ایتالیایی در سده های 16 و 17 میلادی بود. گالیله در فیزیک، نجوم، ریاضیات و فلسفه علم تبحر داشت و یکی از پایه گذاران تحول علمی و گذار به دوران دانش نوین بود. عمده شهرت گالیله به دفاع علمی او از نظریه کوپرنیک برمی گردد. کوپرنیک مدتی پیش از گالیله گفته بود که خورشید به گرد زمین نمی چرخد. ردّ فرضیه زمین مرکزی کلیسا که صدها سال بود همچون سخنی آسمانی تلقی می شد منجر به محکوم شدن گالیله در دادگاه تفتیش عقاید شد؛ و اگر به موقع توبه نکرده بود زنده زنده در آتش سوزانده شده بود! گالیله همچنین با تلسکوپی که خود ساخته بود به رصد آسمانها پرداخت و توانست جزئیات سطح ماه را مشاهده نموده و مورد مطالعه قرار دهد. همچنین در زمان او فکر می کردند که برای ادامه حرکت جسم به نیرو نیاز است . اما او با آزمایشی نشان داد که این دیدگاه اشتباه است و این موضوع بعدها منجر به قانون اول نیوتن شد.

100 . شهید آل یاسین

صفحه 79

نام وی در تفاسیر مختلف از جمله مجمع البیان، الکشاف و تفسیر نمونه حبیب نجّار آمده است. از او با عناوین مؤمن آل یاسین، مؤمن یاسین، صاحب یاسین و صاحب آل یاسین نیز یاد شده است. او مردی حق گرا دانسته شده که پس از ورود پیامبرانی که رسولان حضرت عیسی دانسته شده بودند، بعد از شنیدن دعوت آسمانی شان به آنان ایمان آورد و چون خانه اش در دورترین بخش شهر و در کنار دروازه ای از دروازه های

شهر بود، با شنیدن خبر تکذیب پیامبران از سوی قوم و تصمیم خطرناک آنان به کشتن ایشان، بی درنگ برای یاری رساندن به حق و عدالت و هدایت قوم، خود را به آنجا رسانید. ماجرای ایمان او در آیات 20 تا 23 سوره یاسین در قرآن آمده است. مردمانِ شهری که حبیب نجار را کشتند را مردمان یاسین می گویند که در قرآن با عنوان «اصحاب القریة » از آ نها یاد شده است.

104. هارون الرشید

صفحه 81

هارون عباسی معروف به هارون الرشید، پنجمین خلیفه عباسی است که هم عصر با امام موسی کاظم(علیه السّلام) بود. به گزارش تاریخ ، زندانی شدن امام کاظم(علیه السّلام)، شهادت او و تحت فشار قرار دادن شیعیان در دوران هارون بوده است. 13 سال از دوران امامت امام کاظم(علیه السّلام)، در دوره خلافت هارون سپری شد. نقل می کنند، هارون در اوایل حکومت خود چندان سخت گیری انجام نمی داد؛ ولی کم کم برخوردهای او با موسی بن جعفر تغییر کرد. درباره زندانی شدن امام به دست هارون آورده اند که هارون برای حفظ حکومت از طرفی و سخنانی که امام در مخالفت با او می زد، موسی بن جعفر را زندانی کرد. نقل می کنند، هارون دو مرتبه امام را زندانی کرد که مرتبه اول بعد از مدتی آزاد شد و مرتبه دوم آن از سال 179 تا 183؛ به مدت چهار سال به طول انجامید. در نهایت امام کاظم به دستور هارون به شهادت رسید. هارون یکی از فرزندان مهدی عباسی است که دوران حکومتش به جهت درآمد اقتصادی، رونق تجارت، پیشرفت علم، فلسفه و موفقیت در فتوحات، عصر طلایی دوران حکومت عباسی نامیده می شود. در دوران خلافت هارون، جنگ های خارجی متعددی از جمله جنگ با رومیان درگرفت و ملکه روم مجبور به صلح و پرداخت غرامت به سپاه هارون شد. در دوره او شورش هایی علیه حکومت واقع شد که مهمترین آن قیام یحیی بن عبدالله، برادر نفس زکیه بوده است. از دیگر فعالیت های هارون ، پیش برد علوم و ترجمه متون علمی به ویژه از یونانی به عربی بوده است. بنابربرخی منابع تاریخی، در پی آشوب های خراسان به وسیله رافع بن لیث و آرام نشدن منطقه به وسیله نماینده هارون، خود خلیفه در سال 192ق راهی خراسان شد تا منطقه را آرام کند؛ ولی در طوس در روستایی به نام سناباد به علت بیماری در جمادی الاولی سال 193ق در چهل و شش سالگی درگذشت و پسرش صالح، نماز میت را بر او خواند. بعدها محل دفن هارون به بقعه هارونیه معروف شد. در سال 203 به خواست مأمون، امام رضا(علیه السّلام) در این مکان در کنار هارون دفن شد.

ص: 174

105. عَدِی بن حاتِم

صفحه 81

عدِی بن حاتِم طائی (؟- 67ق.) از اصحاب پیامبر(صلّی الله علیه وآله) و امیرالمؤمنین و رئیس قیبله طَیء. او پیش از اسلام آوردن بر آیین نصرانیت بود. پدر او حاتم طائی در جاهلیت به سخاوت فراوان مشهور بود. او در دوره خلافت امیرالمؤمنین در همه صحنه ها در کنار ایشان بود و در زمان خلافت امام حسن(علیه السّلام) نیز در کنار ایشان ماند. او در برابر معاویه آشکارا بر محبت فراوان خود به امیرالمؤمنین تأکید می کرد.

108. صهیونیست

صفحه 82

صهیونیسم جنبشی سیاسیِ طرفدار بازگشت یهودیان به سرزمین فلسطین و ایجاد کشور اسرائیل است. این جنبش در اواخر قرن نوزدهم توسط تئودور هرتسل

بنیان نهاده شد و توانست با همکاری قدرت های جهانی، در سال 1948م کشور اسرائیل را تأسیس کند. صهیونیست ها با وجود این که حدود 5درصد از زمین های فلسطینیان را خریده بودند، در زمان اعلام موجودیت 77درصد از اراضی فلسطین را به تصرف خود درآوردند. علما و مراجع بزرگ شیعه در دوران های مختلف بر علیه صهیونیسم و اشغال فلسطین موضع گرفته اند.

112 -113. سعد اموی (سعد الخیر )

صفحه 87

«سعد بن عبدالملک » یکی از فرزندان «عبدالعزیز بن مروان اموی » است که امام باقر(علیه السّلام) او را «سعد الخیر » می خواندند با این که از خاندان بنی امیه بود مع الوصف او را جز اهل بیت دانسته است. «ابوحمزه ثمالی » می گوید: «خدمت امام باقر(علیه السّلام) نشسته بودیم که «سعد الخیر » وارد شد و مانند زن بچه مرده شروع کرد به گریه کردن ». حضرت فرمود: «چرا گریه می کنی؟ .» عرض کرد: «چطور گریه نکنم در حالی که من از شجره ملعونه هستم ». امام باقر(علیه السّلام) فرمود: «لست منهم، انت منا اهل البیت؛ تو از آنان نیستی، بلکه از ما خاندان هستی »؛ مگر کلام الهی را نشنیدی که فرموده: «فمن تبعنی فانه منی؛ هر کس از من پیروی کند از من خواهد

بود »

117. خوارزمی

صفحه 90

موفق بن احمد اخطب خوارزم ( 484 - 567 ق)، فقیه، محدث، خطیب، ادیب، مورخ و شاعر سنی مذهب قرن ششم هجری است که «المناقب »، از جمله آثار اوست. از جمله اساتید وی، می توان به زمخشری و عمر بن محمد بن احمد نسفی (متوفی 537 ق) و از شاگردان او، به ابن شهرآشوب، اشاره کرد.

119. مِنهاجُ السّنّة

صفحه 90

مِنهاجُ السّنّة النَبَویة فی نَقضِ کلام الشّیعة و القَدَریة کتابی به زبان عربی نوشته ابن تیمیه حرانی (متوفای 728ق)، از فقهای حنبلی در قرن هفتم هجری و یکی از نظریه پردازان سلفیه. او این کتاب را در ردّ بر کتاب منهاج الکرامة فی معرفة الامامه نوشته علامه حلی ( 648ق - 726ق)، فقیه و متکلم شیعه تألیف کرده است. این کتاب بر اساس مبانی ظاهرگرایی سلفیه تدوین شده است. نگاه های نقادانه ابن تیمیه به مبانی کلامی شیعه در این کتاب، گاه با ادعاهای بی اساس و توهین همراه است تا آ نجا که در چارچوب این شیوه تلاش کرده منزلت امام علی(علیه السّلام) را مورد تردید قرار دهد و جایگاه وی در میان مسلمانان را تضعیف نماید. روش ابن تیمیه در

کتاب منهاج السنه موجب شده تا عده ای از علمای اهل سنت از بی انصافی و شدت توهین او به طرف مقابلش انتقاد کنند. علامه امینی در کتاب الغدیر، سیدمحمدمهدی موسوی کاظمی قزوینی معروف به «کشوان »، سراج الدین هندی در کتابی با عنوان اکمال المنّة فی نقض منهاج السنه، سیدمحمد حسن ابوالمعالی موسوی حائری قزوینی در الامامة الکبری والخلافة العظمی و سیدعلی حسینی میلانی در کتابی با عنوان دراسات فی منهاج السنه لمعرفة ابن تیمیه به شبهات و استدلال های ابن تیمیه در کتاب منهاج السنه پاسخ داده اند.

123 . اَبوسُفیان

صفحه 91

صَخر بن حَرب بن اُمَیَّة، معروف به اَبوسُفیان، از چهره های مشهور عرب همزمان با ظهور اسلام. وی در آغاز دعوت پیامبر(صلّی الله علیه وآله)، جزء دشمنان ایشان بود؛ با این همه شدت مخالفتِ او را از دیگر سران قریش، مانند ابوجهل و ابولهب کمتر دانسته اند. او در جنگ های بدر، احد و خندق، علیه مسلمانان حضوری فعال داشت. ابوسفیان در سال هشتم هجری و پس از فتح مکه اسلام آورد و از سوی پیامبر(صلّی الله علیه وآله) به عنوان والی نجران انتخاب شد. او با خلفای اول و دوم با مماشات رفتار می کرد و از خلافت عثمان حمایت نمود. پسر او معاویه نقش سیاسی مهمی در سده اول قمری ایفا کرد و سلسله خلافت اموی را بنیاد نهاد.

125. عبیدالله ابوالفضل

صفحه 96

فرزند حضرت ابوالفضل عباس بن علی بی ابی طالب. عباس(علیه السّلام) با لبابه دختر عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب بین سالهای 40 تا 45 قمری ازدواج کرد که حاصل این ازدواج دو پسر به نام های فضل و عبیدالله بود. فرزندش عبیدالله با دختر امام سجاد ازدواج کرد. برخی نویسندگان فرزندان دیگری به نا م های حسن، قاسم، محمد و یک دختر برای حضرت عباس نام برده اند و گفته اند قاسم و محمد در روز عاشورا پس از پدرشان به شهادت رسیدند. آن چه همگی تاریخ نگاران بدان تصریح کرده و اتفاق نظر دارند، این است که نسل حضرت عباس(علیه السّلام) از طریق فرزند او «عبیدالله » گسترش یافته است. او هنگام حرکت امام حسین(علیه السّلام) از مدینه به سوی کربلا کودک بود ولی بعدها مردی دانشمند و فرزانه در دین و از فرهیختگان دوره ی خود گردید. عبیدالله با سه زن از زنان پاک دامن و فهیم مدینه به نا م های «رقیه » دختر امام مجتبی(علیه السّلام)، دختر معبد «عبدا للّه بن عباس » و دختر «مسوّر بن مخزمه ی زبیری » ازدواج نمود و صاحب دو فرزند به نام «عبدا للّه » و «حسن » شد. نسل او نیز از طریق حسن گسترش یافت، از این رو باید حسن بن عبیدا للّه بن عبا س(علیه السّلام) را سرشاخه اصلی نوادگان حضرت عباس(علیه السّلام) برشمرد. فرزندان حضرت عباس از مشهو رترین تبار علویان بودند و بسیاری از آنها عالم، شاعر، قاضی و حاکم بودند. گستردگی نسل حضرت عباس از شمال آفریقا تا ایران گزارش شده است. برخی دلیل این گستردگی را مهاجرت فرزندان حضرت عباس به دلیل ظلم حکومت ها عنوان کرده اند.

128 . عبدالله بن علی

صفحه 97

عبدالله بن علی بن ابی طالب (ولادت حدود 35ق شهادت در سال 61ق در کربلا) از شهدای کربلا، فرزند امام علی(علیه السّلام) و ام البنین و از برادران عباس بن علی(علیه السّلام) است. عبدالله از برادرش عباس(علیه السّلام) هشت سال کوچکتر، اما از دیگر برادرانش بزر گتر بوده است. برخی او را اولین شهید از میان برادرانش عنوان کرده اند. درباره حضورش در کربلا و شهادتش تردید وجود ندارد؛ چنانچه ابن سعد، ابن قتیبه، طبری، ابوالفرج، خوارزمی، شیخ طوسی و افراد دیگری او را از شهدا قلمداد کرده اند. در کیفیت شهادت عبدالله آمده است که چون اصحاب امام حسین(علیه السّلام) و عده ای از اهل بیت(علیه السّلام) او کشته شدند، عباس(علیه السّلام) وی را خواست و به او گفت: پا به میدان بگذار تا شهامت و شجاعت تو را ببینم و داغ تو را مایه اجر خویش بشمارم، زیرا تو را فرزندی نیست. عبدالله اجابت کرد و در مصاف با لشگریان عمربن سعد تعدادی از آنها را به قتل رساند و در نهایت به شهادت رسید. برخی قاتل عبدالله بن علی(علیه السّلام) را هانی بن ثبیت حضرمی نوشته اند که ضربتی بر سر عبدالله فرود آورد و او را به شهادت رساند؛ اما قول دیگر قاتلش را خولی بن یزید معرفی می کند که وی عبدالله را با تیری نشانه گرفت. پس از آن مردی از بن یتمیم از ابان بن درام او را به قتل رساند. در زیارت ناحیه مقدسه آمده است: «السّلام علی عبدالله بن امیرالمؤمنین(علیه السّلام) مبلی البلاء و المنادی بالولاء فی عرصة کربلاء المضروب مقبلاً و مدبرا؛ لعن الله قاتله هانی بن ثبیت الحضرمی. »

131. ابوالاسود دوئلی

صفحه 101

ظالم بن عمرو بن سفیان مشهور به اَبوالاَسْوَدِ دُؤَلی (درگذشته 69ق)، شاعر و صحابی مشهور امام علی(علیه السّلام). از او به عنوان پایه گذار علم نحو یاد می شود. در آستانه جنگ جمل هنگامی که عایشه به سوی بصره روان شد، عثمان بن حُنیف او را به همراه فرد دیگری برای مذاکره نزد عایشه فرستاد. ابوالاسود در جنگ جمل در سپاه امام علی(علیه السّلام) بود. او در شعر دستی داشت و در مدح و مرثیه امام علی(علیه السّلام) و امام حسین(علیه السّلام) اشعاری سروده است. بر اساس منابع تاریخی وی نخستین فردی است که به اعراب گذاری قرآن اقدام کرد. بیشتر منابع مرگ او را در سال 69ق در بصره دانسته اند.

134 . بَلعم باعورا

صفحه 104

بَلْعَم باعورا از عالمان زمان حضرت موسی(علیه السّلام). بنابر برخی روایات بلعم اسم اعظم خدا را می دانست و مستجاب الدعوه بود اما شیطان او را به انحراف کشاند و گمراه شد. در روایات اسلامی و تورات از بلعم یاد شده است. همچنین برخی مفسران آیه 175 و 176 سوره اعراف را در مورد او دانسته اند. «وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِی آتَیْنَاهُ آیَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ *وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَی الْأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ ذَلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ » در این آیات، سخن از حکایت مردی است که به سبب دست یافتن به مراتب نسبتاً بالایی از علم و معنویت، از برخی مواهب خاص الهی برخوردار بوده و می توانسته بر اساس آن به مراتب برتری نیز دست یابد؛ اما پیروی از شیطان و خواهش نفسانی، وی را به تکذیب آیات الهی واداشت و در نتیجه او مواهب یاد شده را از دست داد و در جرگه گمراهان درآمد. داستان های مختلفی در مورد بلعم نقل شده است.

136. سید احمد خوانساری

صفحه 104

سید احمد خوانساری ( 1309- 1405ق)( از مراجع تقلید شیعه در قرن 14 ق. او از شاگردان آخوند خراسانی، سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، میرزای نائینی و آقاضیاء عراقی بود. او از معدود مراجعی است که در دوران مرجعیت خود در حوزه های علمیه معروف نبود و قبل از مرجعیت ساکن تهران شده بود. مرجعیت او بعد از درگذشت آیت الله بروجردی آغاز شد. خوانساری به پارسایی و ساده زیستی معروف بود. سیره سیاسی وی، دارای فراز و نشیبی بود که به تدریج از مخالفت آشکار با سیاست های رژیم شاه و اعلام صریح مواضع خود به نوعی احتیاط و میانه روی سوق یافت.

140 . عمرو بن عاص

صفحه 106

عمرو بن العاص (درگذشت 43ق./ 664م.) از سرسخت ترین دشمنان پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله) که اندکی پیش از فتح مکه اسلام آورد و زندگی نامه نویسان نام او را در شمار صحابه آورده اند. دشمنی او با امام علی(علیه السّلام) و فریبکاری هایش در جنگ با آن حضرت، باعث شده است تا از شخصیت های منفور نزد شیعیان به حساب آید. گفته اند او در طراحی بسیاری از حیله های معاویه علیه امام علی(علیه السّلام)، از جمله پیراهن عثمان دست داشته است. در جنگ صفین از فرماندهان ارشد معاویه بود و طراحی نقشه قرآن به نیزه کردن را نیز به او نسبت داده اند. عمروعاص در ماجرای حکمیت نماینده شام در مقابل ابوموسی اشعری نماینده کوفه بود. او ابوموسی را راضی کرد که رأی نهایی حکمیت این باشد که هم علی(علیه السّلام) و هم معاویه از خلافت عزل شوند و کار به شورا سپرده شود. روز اعلام نظر، ابوموسی طبق قرار نخست به منبر رفت و علی(علیه السّلام) را خلع کرد؛ ولی عمرو بر خلاف قرار، معاویه را به خلافت نصب کرد و بدین ترتیب، ماجرای حکمیت به نتیجه ای جز نجات سپاه شام از شکست نیانجامید.

144. جنگ نهروان

صفحه 107

جنگ نهروان. از جنگ های دوره خلافت امام علی(علیه السّلام) که بعد از جنگ صفین و در پی ماجرای حکمیت در صفر سال 38ق روی داد. یک سوی این جنگ، گروه موسوم به مارقین یا خوارج بودند. در این جنگ، خوارج شکست سختی از سپاه امام علی(علیه السّلام) خوردند. پس از آنکه در صفین، سپاه معاویه قرآن ها را بر سر نیزه کردند و پیشنهاد رجوع به حکم قرآن دادند، علی رغم مخالفت امام، بیشتر سپاهیان خواستار حکمیت شدند. تحمل خسارت جانی و خستگی و از سوی دیگر بافت قبیله ای، سطحی نگری اعراب بدوی در سپاه امام، نیرنگ دشمن را کارساز کرد. گروهی از یاران امام از همان آغاز با حکمیت مخالفت کردند و آن را به منزله برگشت از دین و شک در ایمان شمردند. برخی نیز بعداً به استناد دو آیه قرآن (سوره مائده، آیه 44 و سوره حجرات، آیه 9) خواهان ادامه جنگ با معاویه شدند و پذیرش حکمیت را کفر دانسته و از آن توبه کردند. آنان از امام خواستند از این کفر توبه کند و شروطی که با معاویه نهاده است، نقض کند. اما امام نقض حکمیت را نپذیرفت و فرمود: ما چیزی را پذیرفته ایم که نمی توانیم آن را نقض کنیم. همچنین امام(علیه السّلام)درباره حکمیت فرمود: «من از آغاز با این حکمیت مخالف بودم، بعد نیز که به اجبار مردم به آن تن دادم، شرط کردم که اگر آ نها به کتاب خدا حکم کردند، به حکمشان پایبند باشم، زیرا در اصل، ما حکمیت قرآن را پذیرفته ایم نه حکمیت مردم را. » به علاوه، امام(علیه السّلام) تصمیم خود را دایر بر ادامه جنگ با شام پس از جمع آوری خراج اعلام کرد. پس از توقف جنگ صفین و بازگشت امام به کوفه و معاویه به شام، مخالفان حکمیت از امام علی جدا شدند و به قریه حروراء نزدیک کوفه رفتند. بدین ترتیب، گروهی به نام خوارج شکل گرفت. خوارج پس از حکمیت، ماندن در کوفه را جایز ندانسته و تصمیم گرفتند به مدائن هجرت کنند، اما برخی از آنان رفتن به مدائن را به دلیل حضور شیعیان امام علی(علیه السّلام) صلاح ندانسته و نهروان را به عنوان مقصد خود برگزیدند. خوارج در راه نهروان جنایات بسیار کرده و افراد زیادی را به قتل رساندند که از جمله آ نها می توان به عبدالله بن خباب بن ارت که پدرش از اصحاب پیامبر(صلّی الله علیه وآله) اسلام بود، اشاره کرد، خوارج وی را به همراه همسرش و جنینی که باردار بود به روشی بی رحمانه کشتند. اخبار این جنایات به امام رسید و وی لشکریان را از اردوی جنگ با معاویه به سمت نهروان هدایت کرد. اعتراضات خوارج تا شش ماه پس از صفین ادامه داشت و به همین جهت علی(علیه السّلام)، عبدالله بن عباس و صعصعة بن صوحان را برای گفتگو نزد آ نها فرستاد. آنان تسلیم خواسته این دو نفر برای بازگشتن به جماعت نشدند. پس از آن امام(علیه السّلام) از آ نها خواست تا دوازده نفر را معین کرده و خود نیز همین تعداد را جدا کرده و با آنها به گفتگو نشست. علی(علیه السّلام) نامه ای نیز به سران خوارج نوشت و از آنها دعوت کرد که به سوی مردم بازگردند اما عبدالله بن وهب با یادآوری حوادث صفین، تأکید کرد که علی(علیه السّلام) از دین خارج شده و باید توبه نماید. امام پس از این نیز بارها توسط افرادی همچون قیس بن سعد، ابو ایوب انصاری خوارج را به سمت خود فراخوانده، به آ نها امان داد. وی پس از آنکه از تسلیم خوارج ناامید گردید، سپاه خود را که مشتمل بر چهارده هزار نفر بود در مقابل آ نها قرار داد و نبرد آغاز گردید، در حالی که علی(علیه السّلام) تاکید کرد که سپاه وی آغازگر نبرد نباشند تا اینکه سرانجام نهروانیان جنگ را شروع کردند. به دلیل رفتار مسالمت آمیز علی(علیه السّلام) قبل از آغاز جنگ و دادن امان به خوارج و دعوتشان به بازگشت، تعدادی از این سپاه جدا شدند. با آغاز جنگ، به سرعت تمامی خوارج

ص: 187

145 . هانی بن عروة

صفحه 109

هانی بن عروة بن غران مرادی (شهادت در 8 ذ یحجه 60ق)، از بزرگان کوفه و یاران خاص امام علی(علیه السّلام). وی در جنگ جمل و صفّین حضور داشت. هانی از ارکان قیام حُجْر بن عَدی در برابر زیاد بن ابیه و از مخالفان بیعت با یزید به شمار می رفت. خانه او از زمان ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه مرکز فعالیت های سیاسی و نظامی بود، وی نقش مهمی در قیام مسلم بن عقیل داشت. در هشتم ذی حجه سال 60ق، پس از شهادت مسلم بن عقیل، و به دستور عبیدالله بن زیاد، سر از بدنش جدا کردند. خبر شهادت او در میانه راه کوفه، در منزلگاه زرود به امام حسین(علیه السّلام) رسید. امام بر مرگ او گریست و آیه استرجاع را خواند و برایش درخواست رحمت کرد. هانی را در کنار دارالاماره کوفه به خاک سپردند. آستانه هانی بن عروه هم اکنون از زیارتگاه های شیعیان است.

148. حَسّان بن ثابِت

صفحه 117

حَسّان بن ثابِت، از بزر گترین شاعران عرب قبل از ظهور اسلام و در آغاز دوره اسلامی است. حسّان یهودی بود، اما با ورود پیامبر(صلّی الله علیه وآله) به مدینه، اسلام آورد. سن او را در زمان اسلام آوردن 60 سال دانسته اند. حسّان اهل نبرد نبود و به سبب ترسی که بر وی عارض شد، در هیچ یک از غزوات شرکت نکرد با وجود این، ظاهر خود را چون شیر می آراست و در اشعارش به وصف شجاعت خویش می پرداخت، چنان که باعث تبسّم پیامبر(صلّی الله علیه وآله) می شد. رسول خدا(صلّی الله علیه وآله) در مورد حسان فرمود: «اللهم ایده بروح القدس؛ خدایا او را مورد تائید روح القدس قرار بده. » به نظر می رسد این گفته به صورت مشروط بیان شده باشد؛ چراکه بسیاری از دانشمندان قائلند پیامبر(صلّی الله علیه وآله) درباره او فرمود: «ای حسان تا وقتی که از ما دفاع کنی موید به تائیدات روح القدس خواهی بود. »؛ البته این دعا به صورت های مختلفی بیان شده است. پس از به خلافت رسیدن علی(علیه السّلام)، عده ای از بیعت با آن حضرت امتناع ورزیدند، حسان بن ثابت از جمله آنان بود. شیخ مفید می نویسد: گروهی از بیعت با علی(علیه السّلام) سرباز زدند مانند عبدالله پسر عمر بن خطاب، سعد وقاص، محمد بن مسلمة، حسان بن ثابت و اسامة بن زید، حضرت علی(علیه السّلام) پس از امتناع آنها از بیعت سخنرانی کرد، در بخشی از سخن حضرت آمده است: «...از جانب سعد و مسلمة و اسامة و عبداللَه و حسان چیزهائی به من رسیده که آن را خوش ندارم و حق در میان من و ایشان حاکم است. » اشعار حسّان، به سبب اشاره به حوادث تاریخی و سیره پیامبر(صلّی الله علیه وآله) و غزو ه های ایشان، اهمیت فراوانی دارد و از مآخذ موثق تاریخ صدر اسلام است. سروده او در غدیر خم اولین غدیریه تاریخ اسلام است. حسّان، با بیش از صد سال زندگی، از معمّرینِ مُخَضرَم (کسی که بخشی عمرش در جاهلیت گذشته باشد و بخشی در اسلام) به شمار می رود که تقریباً نیمی از عمر خود را پس از ورود پیامبراکرم(صلّی الله علیه وآله) به مدینه گذراند. تاریخ وفات وی بین سال های 40 تا 54 نقل شده است.

151 . جنگ تبوک

صفحه 118

غزوه تبوک آخرین غزوه رسول اکرم در رجب و شعبان سال نهم هجری در منطقه تبوک بود. در این غزوه پیامبر اسلام(صلّی الله علیه وآله) به قصد نبرد با رومیان به منطقه تبوک رهسپار شد؛ ولی برخی از اصحاب و ب هویژه منافقان مدینه از حضور در سپاه سرباز زدند یا کوشیدند در دل مسلمانان هراس بیفکنند. پیامبر(صلّی الله علیه وآله) پیش از آغاز سفر، علی(علیه السّلام) را به جانشینی خود در مدینه گمارد. سپاه اسلام پس از اقامت چند روزه در تبوک و بدون درگیری با رومیان به مدینه بازگشت. درباره غزوه تبوک آیاتی نیز نازل شد و منافقان را رسوا و اهداف و نقشه های بعدی آنان را برملا ساخت.

153 . هلال

صفحه 118

هلال بن امیه یکی از آن سه نفری بود که در با بهانه تراشیِ واهی از شرکت در جنگ بازمانده بودند و همه مسلمانان به دستور پیامبر با آنان قطع رابطه کردند تا جایی که زمین با همه وسعت و فراخی اش بر آنان تنگ شد و از شدت غصه، اندوه و عذاب وجدان دل هایشان هم در تنگی و مضیقه قرار گرفت.

158. یونس بن عبدالرحمن

صفحه 120

یونس بن عبدالرحمن (متوفی سال 208ق) از اصحاب اجماع. وی امام باقر(علیه السّلام) و امام صادق(علیه السّلام) را ملاقات کرده و از امام کاظم(علیه السّلام) و امام رضا(علیه السّلام) روایت کرده است. او همچنین وکیل امام رضا(علیه السّلام) بود. بنابر روایتی امام رضا(علیه السّلام) سه بار بهشت را برای او ضمانت کرده است و فرمود: «یونس بن عبدالرحمن در زمان خود مانند سلمان در زمان خود بود. » وی 54 حج به جای آورد که آخرین آنها به نیابت از امام رضا(علیه السّلام) بود. یونس آثار مکتوب بسیاری از خود برجای گذاشته است. یونس بن عبدالرحمن در سال 208 ق در مدینه درگذشت و در کنار روضه رسول کرم(صلّی الله علیه وآله) به خاک سپرده شد. امام رضا(علیه السّلام) در مورد وفات او فرمود: «عاقبت کار یونس را بنگرید خداوند متعال او را در کنار رسول گرامی اش قبض روح کرد.

40 نکته و رهنمود قرآنی ویژه مبلغین

دفاع از مظلوم حتی اگر کافر باشد، لازم است. قرآن می فرماید: «وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ *بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ » ( تکویر 8- 9) و آنگاه که از دختر زنده به گور شده پرسیده شود، که به کدامین گناه کشته شده است؟ این فریاد برای دختران کافری است که به خاطر جاهلیت پدران زنده به گور می شدند.

فریاد به نفع مظلوم برای مؤمنین نیز در سوره ی بروج آمده است که خداوند می فرماید:«قُتِلَ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ »(بروج، 4) (اخدود به معنای گودی است که کفار ایجاد کردند و آن را پر از آتش نموده و مؤمنین را در آن می انداختند و آنان نگاه می کردند) این جنایت

را قرآن با همین آیه محکوم می کند. آری عزاداری امام حسین فریاد به نفع مظلوم در مقابل ظالم است.

در قرآن می خوانیم:«وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِبْرَاهِیمَ »» (مریم، 41)«وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ مَرْیَمَ»( مریم ، 16) معلوم می شود که خاطرات بزرگان را باید زنده نگاه داشت.

مبلّغین باید بدانند که هدایت کار خداست. خداوند به پیامبرش می فرماید:«إِنَّکَ لَا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی »(قصص، 56)(ای پیامبر همانا تو نمی توانی هر که را دوست داری هدایت کنی (و به مقصد برسانی)، بلکه این خداوند است که هر

کس را بخواهد هدایت می کند) و هدایت همیشه برای همه هست و آن را باید از خدا بخواهیم.«اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ »

قرآن می فرماید: کسانی که دعوت به خدا می کنند بهترین مردم هستند.«وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعَا إِلَی اللَّهِ »(فصلت، 33)

در قرآن می خوانیم (هر کس یک نفر را زنده کند، گویا همه ی مردم را زنده کرده است)«وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا »

(مائده، 32) و امام ذیل آیه می فرماید مراد از زنده کردن، هدایت کردن است. پس هدایت یک نفر به منزله ی هدایت بشریت است.

خداوند به پیامبر می فرماید: (فقط وظیفه تو تبلیغ است)،«مَا عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ »(مائده، 99). بار دیگر می فرماید: (تو فقط برای هستی رحمت هستی)«وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ»(انبیاء، 107) از اینکه در دو جمله با کلمه فقط یاد شده است، (فقط مبلّغ هستی، و فقط رحمت هستی) معلوم می شود که تبلیغ دین، رحمت است.

ص: 194