ص:2

ص:3

احادیث تصویری و نمایشی

تربیتی و اخلاقی



رحمت پوریزدی

وحید خدیوی

اصغر قاسم زاده

ص:4

ص:5

ص:6

تفهیم کرده اند.

ازآنجاکه بیشترین راه یادگیری افراد از طریق چشم و دیدن تصاویر و تأثیر آن بر آیینه فکر تا سال ها ماندگار است بهترین شیوه برای گسترش فضائل تربیتی و اخلاقی را به تصویر کشیدن آن می دانیم لذا احادیثی جمع آوری شد که قابلیت به تصویر کشیدن بالایی داشته باشد تا ناخواسته و بدون پند و اندرز فضائل تربیتی و خلاقی را به فرد یادآوری کنیم.

در این مجموعه سعی شده است از احادیث تربیتی و اخلاقی کوتاه، کاربردی و موردنیاز جامعه استفاده شود. تا با به تصویر کشیدن آن گام کوچکی در گسترش فضائل اخلاقی داشته باشیم.

و ازآنجایی که بیشترین روایات تصویری در قالب صناعات علم بیان (تشبیه، کنایه، استعاره و...) بیان شده است. در برخی موارد، احادیث به اختصار شرح و توضیح داده شده است. تا فهم آن برای طراحان و تصویرگران آسان گردد.

از این مجموعه می توان در ساخت فیلم کوتاه، پویانمایی و نیز در طراحی پوستر و عکس و نقاشی بهره وافی و کافی برد. ازآنجایی که تمامی این احادیث قابلیت به تصویر کشیدن را دارد (در هر حدیث یک سوژه برای کار است. شیء، شخص، حیوان، تمثیل به اشیاء، مکان...) می توان مفاهیم تربیتی و اخلاقی را به راحتی در قالب تصویر به مخاطب عرضه داشت. حتی این قابلیت وجود دارد که برای آموزش نقاشی و طراحی برای کودکان و نوجوانان از این احادیث بهره جست.

در پایان از تمامی کسانی که صمیمانه و خالصانه ما را یاری و راهنمایی کردند تشکر و قدردانی می کنیم و از خوانندگان و اندیشمندان تیزبین خواستاریم تا

ص:7

کاستی ها را ببخشایند و مشتاقانه پذیرای نقدها و پیشنهاد هستیم.

ryazdi1395@gmail.com

27/رمضان/1399

الحمد لله رب العالمین

ص:8

1. امام علی علیه السلام: صَدْرُ الْعَاقِلِ صُنْدُوقُ سِرِّهِ؛ سینه خِردمند گنجینه اسرار اوست. (1)

عاقل در اثر داشتن شرح صدر اسرار خود را برای دیگران بازگو نمی کند (مگر در موارد ضرورت) و این باعث می شود که هم آبروی خودش حفظ شود و هم از دخالت های بی مورد دیگران که چه بسا مانع کارهای صحیح او باشد درامان بماند و همچنین اگر آن راز مربوط به دیگران است از بی آبرو شدن دیگران جلوگیری کرده است.

2. امام صادق علیه السلام: سِرُّکَ مِنْ دَمِکَ فَلَا یَجْرِیَنَ مِنْ غَیْرِ أَوْدَاجِکَ؛ راز تو جزئی از خون توست، پس نباید که در رگ های غیر تو جریان یابد. (2)

به همان مقدار که انسان از ریخته شدن خون خود پرهیز می کند از افشا نمودن راز خود نیز باید پرهیز نماید. از طرفی مطلع شدن دیگران از راز انسان به مثابه این

ص:9

است که خون انسان به رگ های آنان تزریق شود و این باعث ضعف انسان و تقویت نامحرمان است و هیچ عاقلی به این کار تن نمی دهد.

3. امام علی علیه السلام: الْبَشَاشَةُ حِبَالَةُ الْمَوَدَّةِ؛ گشاده رویی کَمند مَحبت است. (1)

هر انسانی به زیبایی تمایل دارد و جذب آن می شود و انسان با صورت بشاش زیباتر می گردد و از طرفی این گشاده روئی حاکی از قلبی دور از کینه و عصبانیت است و حاکی از یک آرامش درونی است و شکی نیست که این صفات همگی سبب جذب دیگران می شود

4. امام علی علیه السلام: الِاحْتِمَالُ قَبْرُ الْعُیُوبِ؛ سعه صدر و تحمل موجب پنهان سازی عیب ها و به خاک سپاری آن هاست. (2)

از ویژگی های باحوصله بودن و سعه صدر داشتن عیب پوشی عیب های خود و دیگران است.

5. امام علی علیه السلام: الْحِکْمَةُ شَجَرَةٌ تَنْبُتُ فِی الْقَلْبِ وَ تُثْمِرُ عَلَی اللِّسَان؛ حکمت همانند درختی است که در دل می روید و میوه آن بر زبان آشکار می شود. (3)

از کوزه همان تراود که در اوست. حکمت یک صفت باطنی است ولی میوه های آن در ظاهر انسان نمودار می شود. گویاترین اعضای ظاهری انسان زبان است ازاین رو هرچند حکمت در دل کاشته می شود ولی میوه هایش (آثار حکمت) بر روی زبان ظاهر می گردد.

ص:10

6. امام علی علیه السلام: الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَر؛ قلب، کتاب چشم است. (1)

آدمی با قلم چشم بر صفحه دل می نگارد. اگر دیدنی های انسان خوب باشد موجب نشاط و نورانی شدن قلب می گردد و اگر دیدنی ها انسان ناپسند همراه با گناه باشد صفحه قلب انسان نیز تاریک می شود.

7. امام علی علیه السلام: مَنْ رَکِبَ ظَهْرَ الْبَاطِلِ نَزَلَ بِهِ دَارَ النَّدَامَة؛ هر که بر مرکب باطل سوار شود او را در خانه پشیمانی فرود آورد. (2)

مقصد نهایی گفتار و رفتار باطل، پشیمانی است.

8. امام صادق علیه السلام: إِذَا دُقَ الْعِرْضُ اسْتُصْعِبَ جَمْعُهُ؛ چون آبروی کسی کوبیده و پراکنده شود جمع آوری اش دشوار است. (3)

آب ریخته را نمی شود جمع کرد. اگر اعتبار و آبروی کسی از بین رفت؛ برگرداندن آن اعتبار و آبرو کار سختی است.

9. امام علی علیه السلام: مَنْ رَکِبَ جِدَّهُ قَهَرَ ضِدَّهُ؛ هر که بر مرکب کوشش سوار شود دشمنش را مقهور گرداند. (4)

پیروزی بر دشمن ظاهر و باطن (نفس) با سعی و تلاش به دست می آید.

10. امام علی علیه السلام: اللِّسَانُ مِعْیَارٌ أَطَاشَهُ الْجَهْلُ وَ أَرْجَحَهُ الْعَقْلُ؛ زبان کفه ترازویی است که نادانی آن را سبک و عقل آن را سنگین سازد. (5)

گفتار انسان، نشانه ای از دانا و یا نادان بودن شخص است. آدمی به وسیله زبان

ص:11

سنجیده می شود اگر گفتارهایی سبک و بی مغز داشت نشانه از نادانی فرد دارد و اگر گفتارهایی سنگین و متین داشت نشانه ای از دانا بودن شخص دارد.

11. امام علی علیه السلام: وَ اعْلَمْ أَنَّ الْکَلَامَ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ بِهِ فَإِذَا تَکَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِی وَثَاقِهِ؛ بدان که کلام در اختیار تو است تا زمانی که سخن نگفته ای، امّا هنگامی که سخن خود را گفتی، اسیر آن هستی. (1)

فرد تا زمانی که سخن نگوید اختیار سخن خود را دارد ولکن اگر سخن از دهان بیرون آمد دیگر دربند و اسیر سخنی است که گفته شده و قابل انکار نیست و به ناچار باید اسیر آن باشد.

12. امام علی علیه السلام: فَاخْزُنْ لِسَانَکَ کَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَکَ وَ وَرِقَکَ؛ زبان خود را نگه دار، همچنان که طلا و پول خود را نگه می داری. (2)

13. امام علی علیه السلام: إِنَّ اللِّسَانَ کَلْبٌ عَقُورٌ فَإِنْ أَنْتَ خَلَّیْتَهُ عَقَر؛ زبان، سگی گزنده است، که اگر آن را آزاد گذاشتی، دیگران را آزار می دهد. (3)

شایست است انسان زبان و گفتار خود را مهار و کنترل کند چراکه اگر هر سخنی را در هر جا و هر مکان بزند ممکن است به دیگران آزار بر رساند؛ و سبب کدورت، دشمنی، کینه، تهمت ... شود.

14. امام علی علیه السلام: أَنْفَذُ السِّهَامِ دَعْوَةُ الْمَظْلُوم؛ نافذترین تیرها دعای مظلوم است. (4)

ص:12

از دعاهایی که سریع به اجابت می رسد دعای مظلوم است.

15. امام سجاد علیه السلام: لِکُلِ شَیْ ءٍ فَاکِهَةٌ وَ فَاکِهَةُ السَّمْعِ الْکَلَامُ الْحَسَنُ؛ برای هر چیز، میوه ای (مناسب) وجود دارد و میوه ی و گوش، شنیدن سخن خوب و مفید است. (1)

خداوند متعال برای هر کس و هر چیزی، میوه ای آفریده است که استفاده از آن میوه، برای آن کس یا آن چیز لذت آور است و به او نشاط و تنوع می دهد؛ و اما میوه ای که خداوند برای لذت بردن گوش قرار داده است و به او نشاط و تنوع ارزانی می کند، سخنان زیبا و نیکو است.

16. امام سجاد علیه السلام: کَمْ مِنْ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِیه؛ چه بسا افراد زیادی که به خاطر خوش زبانی و چاپلوسی دیگران فریب می خورند. (2)

اشخاص کم ظرفیت از تعریف و تمجید دیگران مغرور می شود و خود را باخته گمان می کنند بی عیب و نقص اند و این موجب توقف وعدم پیشرفت آن ها می شود و این فتنه بزرگی برای آنان است.

17. امام علی علیه السلام: عَجِبْتُ لِمَنْ یَحْتَمِی الطَّعَامَ لِأَذِیَّتِهِ کَیْفَ لَا یَحْتَمِی الذَّنْبَ لِأَلِیمِ عُقُوبَتِه؛ تعجب دارم از کسی که باز می ایستد از خوردنی به سبب آزار دادن آن، چگونه بازنمی ایستد از گناه از برای جزای دردناک آن. (3)

برخی افراد اصول بهداشت و غذا را به خوبی رعایت می کند و در تهیه و انتخاب غذای خود دقت بالایی دارند و به آثار جسمی آن غذا توجه دارند که

ص:13

مبادا به سلامتی شان لطمه وارد شود و حال آنکه در پرهیز از گناه که عواقب بدتری را دارد راحت و بی خیال هستند؛ و به عواقب آن توجه نمی کنند. لذا هر گفتار و رفتاری را انجام می دهند.

18. امام صادق علیه السلام: لَا یُسْتَقَلُّ مَا یُتَقَرَّبُ بِهِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْ بِشِقِ تَمْرَةٍ؛ نباید آنچه برای تقرب به خدا انجام شود را کوچک شمرد، گرچه (انفاقی) به اندازه نصف خرما باشد. (1)

معیار سنجش عمل، اخلاص است و به کیفیت عمل بها می دهند نه به کمیت عمل. در انفاق و بخشش نباید از کوچک ترین شیء دریغ کرد و چه بسا تنها همان مقدار کم مورد رحمت و پذیرش الهی واقع شود.

19. رسول خدا علیه السلام: الْعَالِمُ بَیْنَ الْجُهَّالِ کَالْحَیِّ بَیْنَ الْأَمْوَاتِ ؛ دانشمند در میان مردم چون زنده در میان مردگان است. (2)

حیات حقیقی انسان به دانش است؛ و افرادی که به دنبال تحصیل علم و دانش نیستند در حقیقت مرده به حساب می آیند؛ و مرده نیز هیچ خاصیتی بر او مترتب نیست.

20. امام صادق علیه السلام: الْقَلْبُ حَرَمُ اللَّهِ فَلَا تُسْکِنْ حَرَمَ اللَّهِ غَیْرَ اللَّه؛ قلب حرم خداست پس در حرم خدا، غیر خدا را راه مده. (3)

قلب و روح انسان در حُکم حرم خداست؛ و شایسته است انسان به صاحب حرم (خداوند) شناخت داشته باشد و آن چیزهایی را که صاحب حرم (خداوند)

ص:14

نمی پسندد از آن دوری کند و آنچه موجب رضایت اوست انجام دهد.

21. امام صادق علیه السلام: عَلِّمُوا أَوْلَادَکُمْ (یَس) فَإِنَّهَا رَیْحَانَةُ الْقُرْآن؛ به فرزندانتان سوره یس بیاموزید، زیرا که آن گل و گیاه با طراوت قرآن است. (1)

22. امام صادق علیه السلام: تُدْخِلُ یَدَکَ فِی فَمِ التِّنِّینِ إِلَی الْمِرْفَقِ خَیْرٌ لَکَ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَی مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَ کَان؛ دست خود را تا آرنج به دهان اژدها کنی برای تو بهتر است از این که از کسی که (نوکیسه است و) به تازگی به نوایی رسیده حاجتی بخواهی. (2)

آدمی نباید خواسته هایش را از نوکیسه کسی که تهی دست بوده و حالا به ثروتی دسته یافته است طلب کند. چراکه هر انسانی ظرفیتی دارد و ممکن است او این ظرفیت را نداشته باشد و منجر به حقارت و خجالت فرد طلب کنند شود.

23. امام علی علیه السلام: إِنَّ الْأَشْیَاءَ لَمَّا ازْدَوَجَتْ ازْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنُتِجَا بَیْنَهُمَا الْفَقْر؛ به هنگام جفت شدن و ترکیب موجودات، کسالت و ناتوانی با یکدیگر ترکیب شده و نتیجه این ترکیب، تولد فقر بود. (3)

نتیجه ی تنبلی و ناتوانی فقر و نداری در دنیا و آخرت است.

24. امام علی علیه السلام: لِلَّهِ دَرُّ الْحَسَدِ مَا أَعْدَلَهُ بَدَأَ بِصَاحِبِهِ فَقَتَلَهُ؛ آفرین بر حسد! چقدر عدالت پیشه است، نخست به سراغ صاحبش می رود و او را به قتل می رساند. (4)

نخستین کسی که از حسد آسیب می بیند شخص حاسد است. کسی که

ص:15

حسادت به دیگران می ورزد نخست خودش را در معرض هلاکت قرار می دهد.

25. امام علی علیه السلام: لَوْ رَأَیْتُمُ الْبُخْلَ رَجُلًا لَرَأَیْتُمُوهُ مُشَوَّهاً یُغَضُّ عَنْهُ کُلُّ بَصَرٍ وَ یَنْصَرِفُ عَنْهُ کُلُّ قَلْب؛ اگر بخل را ببینید البته او را شخصی زشت و کریه المنظر خواهید دید که هر چشمی از او روی گردان و هر دلی را از او متنفر است. (1)

تنگ نظری سبب ننگ و خواری می شود. فرد بخیل به سبب رفتاری زشتی که دارد همگان از او متنفرند و از وی دوری می کنند.

26. امام علی علیه السلام: إِنَّ وَرَاءَکَ طَالِباً حَثِیثاً مِنَ الْمَوْتِ فَلَا تَغْفُل؛ به راستی از پشت سر تو جوینده شتابانی چون مرگ به دنبال توست. پس غافل منشین. (2)

اگر غافل چری غافل خوری تیری.

27. امام علی علیه السلام: الْعُیُونُ طَلَائِعُ الْقُلُوبِ؛ چشم ها دیده بانان دل هایند. (3)

28. امام حسن عسکری علیه السلام: أُوصِیکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ إِدَامَةِ التَّفَکُّرِ فَإِنَّ التَّفَکُّرَ أَبُو کُلِ خَیْرٍ وَ أُمُّه؛ شمارا به تقوای الهی و تداوم تفکر سفارش می کنم، زیرا تفکر پدر و مادر تمامی نیکی ها است. (4)

منشأ و سرچشمه هر کار خیر و نیکی در تفکر و تأمل است.

29. امام علی علیه السلام: الْمُتَعَبِّدُ عَلَی غَیْرِ فِقْهٍ کَحِمَارِ الطَّاحُونَةِ یَدُورُ وَ لَا یَبْرَح؛ عبادت کننده بدون دانش چون الاغ آسیاب است که به دور خود می گردد و

ص:16

خلاصی و رهایی ندارد. (1)

عبادتی انسان را به کمال الهی نزدیک تر می کند که با بصیرت و آگاهی به احکام و ضوابط آن باشد.

30. امام علی علیه السلام: الدُّعَاءُ تُرْسُ الْمُؤْمِنِ؛ وَ مَتَی تُکْثِرْ قَرْعَ الْبَابِ یُفْتَحْ لَکَ؛ دعاء، سپر مؤمن است و هر زمانی که بسیار در را کوبیدی به روی تو باز می شود. (2)

دعا سپر مؤمن از آفات و بلاها است؛ و هر که در دعا کردن اصرار بورزد سرانجام به نتیجه می رسد و نتیجه تلاش و کوشش پیروزی است.

31. امام رضا علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ: عَلَیْکُمْ بِسِلَاحِ الْأَنْبِیَاءِ فَقِیلَ وَ مَا سِلَاحُ الْأَنْبِیَاءِ قَالَ الدُّعَاءُ؛ از امام رضا علیه السلام که به یاران خود می فرمود: بر شما باد به اسلحه پیغمبران، به او عرض شد که: سلاح پیغمبران چیست؟ فرمود: دعاء است. (3)

آدمی به وسیله دعا از خودش (در مقابل بلاها و آفات) محافظت می کند. خواه وناخواه انسان در دنیا در معرض تیرهای بلا و گرفتاری است ازاین رو دعا کردن بهترین سپر در مقابل آن ها است؛ و انسان درراه رسیدن به کمال باید وارد جنگ تمام عیار در برابر شیطان و جنود آن و نفس اماره شود. ازاین رو باید خود را مسلح نماید. سلاح انسان مؤمن افزون بر تلاش وهمت او دعا و ارتباط باخدا و نیرو گرفتن از اوست.

32. امام علی علیه السلام: بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الْمَوْعِظَةِ حِجَابٌ مِنَ الْغِرَّة میان شما و میان

ص:17

پند و اندرز پرده ای از غرور آویخته شده است. (1)

کسی از پند دیگران بهره می برد که خود را نیازمند به توصیه های مفید دیگران ببیند اما اگر خود را کامل ببیند هیچ گاه در خود نقصی مشاهده نمی کند تا به نصایح دیگران توجهی کند و هیچ گاه دنبال برطرف کردن نقص های خود برنمی آید این حالت همان غروری است ک دامن گیر انسان می شود و همچون پرده ای بین انسان و نصایح مفید دیگران حائل می شود.

33. امام علی علیه السلام: عِلْمٌ بِلَا عَمَلٍ کَشَجَرٍ بِلَا ثَمَر؛ علم بدون عمل همچون درخت بدون میوه است. (2)

اگر کسی علم دارد ولی بهره ای از علم خود نمی برد و به این علم را جامه ی عمل نمی پوشاند مانند درختی است بدون ثمر؛ زیرا علم به تنهائی نجات بخش نیست بلکه عمل آن انسان را نجات می دهد. بهترین قوانین اگر اجرا نشود ارزشی ندارد. بهترین نسخه اگر توسط مریض به کار گرفته نشود شفابخش نیست.

34. امام علی علیه السلام: الْعِلْمُ خَیْرٌ مِنَ الْمَالِ لِأَنَّ الْعِلْمَ یَحْرُسُکَ وَ أَنْتَ تَحْرُسُ الْمَال؛ دانش بهتر از مال است زیرا دانش پاسبان تو است و تو پاسبان مال هستی. (3)

دانش آدمی را از آفات و آسیب ها و ضررها محافظت و راهنمایی می کند ولکن ثروت نیاز به پاسبان و نگهبان دارد که انسان باید از آن مراقبت کند.

35. امام علی علیه السلام: إِنَّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ کَرَجُلٍ لَهُ امْرَأَتَانِ إِذَا أَرْضَی إِحْدَاهُمَا

ص:18

أَسْخَطَ الْأُخْرَی؛ مثل دنیا و آخرت مثل مردی است که دو زن دارد زمانی که یکی را راضی کند دیگری خشمگین می شود. (1)

دنیا و آخرت قابل جمع نیست. تنها راه حل آن این است که دنیا را در مسیر آخرت بخواهد و برای رسیدن به کمال الهی از دنیا استفاده کند. نه اینکه دنیا را مقصد اصلی خود قرار دهد.

36. منسوب به امام علی علیه السلام: الرَفیقُ السُوء قِطعَةٌ مِنَ النارِ؛ دوست بد پاره ای از آتش است. (2)

دوست ناشایست، آتشی است که هرلحظه ممکن است دامن شمارا بگیرد و خانمان سوزتان کند.

37. امام علی علیه السلام: زَلَّةُ الْعَالِمِ کَانْکِسَارِ السَّفِینَةِ تَغْرَقُ وَ تُغْرِق؛ گمراهی دانشمندان همچون شکستن کشتی است که هم خود غرق می شود و هم باعث غرق دیگران است. (3)

38. امام علی علیه السلام: الْجَاهِلُ صَخْرَةٌ لَا یَنْفَجِرُ مَاؤُهَا وَ شَجَرَةٌ لَا یَخْضَرُّ عُودُهَا وَ أَرْضٌ لَا یَظْهَرُ عُشْبُهَا؛ جاهل صخره ای است که از دل آن آبی نمی جوشد و درختی است (خشک) که شاخه هایش نمی روید و زمینی است (بایر) که سرسبز نمی شود. (4)

39. امام صادق علیه السلام: الْإِخْوَانُ ثَلَاثَةٌ فَوَاحِدٌ کَالْغِذَاءِ الَّذِی یُحْتَاجُ إِلَیْهِ کُلَّ وَقْتٍ

ص:19

فَهُوَ الْعَاقِلُ وَ الثَّانِی فِی مَعْنَی الدَّاءِ وَ هُوَ الْأَحْمَقُ وَ الثَّالِثُ فِی مَعْنَی الدَّوَاءِ فَهُوَ اللَّبِیب؛ برادران (و دوستان) سه دسته اند: یکی چون خوراک است که همیشه بدان نیاز است و آن خردمند است. دومی چون درد است و آن نابخرد است و سومی چون درمان است و آن حکیم روشن ضمیر است. (1)

آدمی برای ادامه حیات مادی خودش نیاز به خوردن و آشامیدن دارد تا بتواند رشد جسمی داشته باشد همان طور انسان برای رسیدن به کمال نیاز دارد از انسان های عاقل و خردمند برای رشد معنوی خود استفاده کند. همان طور که امراض جسمی آدمی را رنج و آزار می دهد. نادان نیز مایه رنج و بیماری جان است. همان طور که برای درمان بیماری های جسمی نیاز به دارو است و برای درمان بیماری های روح نیز نیاز به حکیم روشن ضمیر داریم تا از رهنمودهای او بهره ببریم و دردها درمان کنیم.

40. امام سجاد علیه السلام: إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَةَ الْکَذَّابِ فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ السَّرَابِ یُقَرِّبُ لَکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَاعِدُ لَکَ الْقَرِیب؛ از مصاحبت و همنشینی با دروغ گو بپرهیز چراکه او همچون سراب است که دور را برایت نزدیک و نزدیک را برایت دور جلوه می دهد. (2)

شخص دروغ گو آن چنان شیرین زبانی و با کلمات بازی می کند که انسان گمان می کند حقیقت را بیان می کند و آن چنان جذاب صحبت می کند که دور را نزدیک و نزدیک را دور جلوه می دهد. همانند سراب که هیچی و پوچی را نشان می دهد.

41. امام علی علیه السلام: إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَةَ الشَّرِیرِ، فَإِنَّهُ کَالسَّیْفِ الْمَسْلُولِ، یَحْسُنُ

ص:20

مَنْظَرُهُ وَ یَقْبُحُ أَثَرُهُ؛ از مصاحبت و همنشینی با انسان شرور بپرهیز، زیرا او همچون شمشیر برهنه (شمشیری که از غلاف کشیده شده است) است که ظاهرش زیباست ولی نتیجه ای شوم به دنبال دارد. (1)

همیشه نباید نگاه ما به ظاهر اشیاء و افراد محدود شود و چه بسا اموری که ظاهری زیبا دارند ولی در باطن شری را به دنبال دارند. خداوند قرآن کریم می فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون». بقره/216.

42. امام علی علیه السلام: کُنْ کَالنَّحْلَةِ إِذَا أَکَلَتْ أَکَلَتْ طَیِّباً وَ إِذَا وَضَعَتْ وَضَعَتْ طَیِّباً وَ إِذَا وَقَعَتْ عَلَی عُودٍ لَمْ تَکْسِرْه؛ در زندگی همچون زنبورعسل باش که پاکیزه می خورد و از خود محصولی پاکیزه گذارد و هرگاه بر شاخه ای نشیند آن را نشکند. (2)

آدمی در زندگی می بایست همانند زنبورعسل باشد. غذایی پاکیزه و طیب بخورد و آثار نیک و صالح و مفید به جا بگذارد و آزار و اذیتش به دیگران نرسد. نیز علوم و معارف صحیح را دریافت کندو محصولات علمی مفید و قوی تولید کند و در عین خدمت به دیگران، آسیبی به دیگران تحمیل نکند.

43. امام صادق علیه السلام: إِنَّمَا الْمَرْأَةُ قِلَادَةٌ فَانْظُرْ مَا تَتَقَلَّد؛ زن گردنبند است پس بنگر چه چیز را به گردن می آویزی. (3)

انسان باید در انتخاب همسر دقت کند چراکه همسر شریک و جزئی از زندگی او است و همسر می تواند مایه زینت و آرامش مرد شود و یا مایه آزار و اذیت وی

ص:21

گردد.

44. منسوب به امام علی علیه السلام: الوَلَدُ العاقِ کَالإصبعِ الزائدةِ إن تَرَکتَ شانَت وَ إن قَطَعَت آلمت؛ فرزند نافرمان همانند انگشت زیادی است که اگر آن را وانهی عیب است و اگر بریده شود سبب درد می شود. (1)

انسان اگر فرزند ناشایست خود را از خود دور کند مایه غم و غصه است و اگر به حال خودش رها کند مایه آبروریزی و خجالت است.

45. منسوب به امام علی علیه السلام: شُربُ الدَواءِ لِلجَسَدِ کالصابونِ لِلثوبِ یُنَقیه وَ لکن یُخلِقُه ؛ خوردن دارو در بدن اثر سوء می گذارد همانند صابون در جامه که چرک را می زداید ولی آن را به فرسودگی می کشاند. (2)

گاهی دارو برای سلامتی بدن نیاز می شود ولکن مصرف زیادی آن نیز آسیب زا است؛ و ممکن است بر دیگر اعضا تأثیر منفی بگذارد.

46. امام باقر علیه السلام: إِیَّاکَ وَ التَّسْوِیفَ فَإِنَّهُ بَحْرٌ یَغْرَقُ فِیهِ الْهَلْکَی؛ از تسویف (امروز و فردا کردن و به تأخیر انداختن کارها) بپرهیز، چراکه آن دریای است که اهل هلاکت در آن غرق خواهند شد. (3)

هر کاری را باید به موقع انجام داد و با امروز و فردا کردن کار پیش نمی رود و کارها روی هم انباشته شود و هیچ نتیجه ی خوبی از آن ها به دست نمی آید. نیز نباید توبه (حق الله و حق الناس) و تمام کارهای نیک و پسندیده را به تأخیر انداخت چراکه هیچ کس از فردای خود خبر ندارد.

ص:22

47. امام کاظم علیه السلام: یَا هِشَامُ إِنَّ الزَّرْعَ یَنْبُتُ فِی السَّهْلِ وَ لَا یَنْبُتُ فِی الصَّفَافَکَذَلِکَ الْحِکْمَةُ تَعْمُرُ فِی قَلْبِ الْمُتَوَاضِعِ وَ لَا تَعْمُرُ فِی قَلْبِ الْمُتَکَبِّرِ الْجَبَّارِ؛ ای هشام! به درستی که بذر در زمین نرم و هموار بروید و در سنگلاخ نروید و همین طور حکمت در دل فروتن شکوفا گردد و در دل خودبزرگ بین گردنکش شکوفا نشود. (1)

48. امام علی علیه السلام: مَثَلُ الْعَالِمِ مَثَلُ النَّخْلَةِ یُنْتَظَرُ بِهَا مَتَی یَسْقُطُ عَلَیْکَ مِنْهَا شَیْ ء؛ مَثل دانشمند همچون درخت نخلی است که باید به انتظار بنشینی تا چیزی از آن بر تو فروافتد. (2)

اگر عالِم، خود سخنی گوید، پخته تر است ازآنچه در جواب سؤال تو گوید، مانند درخت میوه که اگر از آن، میوه خود فرود آید، پخته تر خواهد بود و اگر تو چینی، خام و پخته درهم است و درراه تحصیل علم و دانش باید صبوری نمود و نباید عجولانه استاد خود را عوض کرد.

49. امام علی علیه السلام: إِنَّمَا مَثَلُ شِیعَتِنَا مَثَلُ النَّحْلِ فِی الطَّیْرِ لَیْسَ شَیْ ءٌ مِنَ الطَّیْرِ إِلَّا وَ هُوَ یَسْتَضْعِفُهَا وَ لَوْ أَنَّ الطَّیْرَ تَعْلَمُ مَا فِی أَجْوَافِهَا مِنَ الْبَرَکَةِ لَمْ تَفْعَلْ بِهَا ذَلِکَ؛ مَثل شیعیان ما همچون زنبورعسل در میان پرندگان است، هیچ پرنده ای نیست مگر آن که او را حقیر می شمارد؛ اما اگر پرندگان می دانستند که چه برکاتی در شکم او نهفته است با او چنین رفتار نمی کردند. (3)

50. امام رضا علیه السلام: مَثَلُ الِاسْتِغْفَارِ مَثَلُ وَرَقٍ عَلَی شَجَرَةٍ تُحَرَّکُ فَیَتَنَاثَر؛ مَثل

ص:23

استغفار (و توبه به درگاه خداوند) همچون برگ روی درخت است که چون درخت تکانی می خورد برگ ها می ریزند و پراکنده می شوند. (استغفار نیز باعث ریزش گناهان می گردد). (1)

51. امام کاظم علیه السلام: اتَّقِ الْمُرْتَقَی السَّهْلَ إِذَا کَانَ مُنْحَدَرُهُ وَعْرا؛ از مکان مرتفع (و یا نردبانی) که صعودش آسان اما فرود آمدنش دشوار است بپرهیز. (2)

به لذات دنیا رسیدن آسان است امام جواب دادن آن در روز قیامت سخت است. همانند کسی که با هزاران حیله و ترفند به نوک کوه ای صعود می کند امام هنگام پایین آمدن راه برایش سخت می گردد؛ و نیز اشاره تشویق به دورنگری و سنجیدن پیامدهای کار قبل از شروع در آن کار است.

52. امام صادق علیه السلام: إِنِّ حُسْنَ الْخُلْقِ یُذِیبُ الْخَطِیئَةَ کَمَا تُذِیبُ الشَّمْسُ الْجَلِیدَ، خوش خلقی گناهان را ذوب می کند همان گونه که خورشید یخ را. (3)

آنقدر صفت خوش اخلاقی مهم است که دارنده این صفت مورد عفو و بخشش الهی قرار می گیرد. خداوند متعال در قرآن کریم چنین می فرماید: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزی إِلاَّ مِثْلَها وَ هُمْ لا یُظْلَمُون؛ هر کس کار نیکی بجا آورد، ده برابر آن پاداش دارد و هر کس کار بدی انجام دهد، جز بمانند آن، کیفر نخواهد دید؛ و ستمی بر آن ها نخواهد شد. انعام/160.

53. امام رضا علیه السلام: السَّخَاءُ شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَغْصَانُهَا فِی الدُّنْیَا، مَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهَا قَادَهُ ذَلِکَ الْغُصْنُ إِلَی الْجَنَّةِ؛ بخشندگی درختی است در بهشت که

ص:24

شاخه های آن در دنیا آویخته شده، پس هر کس به یکی از شاخه های آن درآویزد او را به بهشت رهنمون سازد. (1)

بعضی صفات و روحیات انسان را برای رسیدن به بهشت و جهنم بسیار یاری می دهد و در طی طریق هدایت و ضلالت بسیار کلیدی است. به تعبیر دیگر شاهراه است.

54. امام رضا علیه السلام: الْبُخْلُ شَجَرَةٌ فِی النَّارِ أَغْصَانُهَا فِی الدُّنْیَا، مَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهَا قَادَهُ ذَلِکَ الْغُصْنُ إِلَی النَّار؛ بخل درختی است در آتش (دوزخ) که شاخه های آن در دنیا آویخته شده، پس هر کس به یکی از شاخه های آن درآویزد او را به آتش درافکند. (2)

ایستگاه آخر بخل ورزی دوزخ است. ازآنجایی که فرد بخیل حاضر نیست از نعمت هایی که خداوند در اختیار او قرار داده به دیگران بدهد و یا خودش استفاده کند، در اثر این تنگ نظری دچار عذاب الهی می گردد.

55. امام علی علیه السلام: کُنْ لِمَنْ لَا تَرْجُو أَرْجَی مِنْکَ لِمَا تَرْجُو فَإِنَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ ع خَرَجَ یَقْتَبِسُ نَاراً لِأَهْلِهِ کَلَّمَهُ اللَّهُ وَ رَجَعَ نَبِیّاً وَ خَرَجَتْ مَلِکَةُ سَبَإٍ فَأَسْلَمَتْ مَعَ سُلَیْمَانَ وَ خَرَجَتْ سَحَرَةُ فِرْعَوْنَ یَطْلُبُونَ الْعِزَّ لِفِرْعَوْنَ فَرَجَعُوا مُؤْمِنِین؛ نسبت به آنچه امید نداری امیدوارتر ازآنچه به آن امید داری باش، زیرا موسی بن عمران رفت تا برای خانواده اش پاره آتشی (جهت گرم کردن) بیاورد اما (به جای آن) خداوند عزوجل با وی سخن گفت و به عنوان پیامبری مرسل ازآنجا بازگشت؛ و ملکه سبا از دیار خود (برای آزمودن سلیمان) بیرون آمد اما (در عوض) به سلیمان ایمان آورد؛

ص:25

و جادوگران فرعون برای عزت بخشیدن به فرعون راهی شدند، اما مؤمن (و مخلص) بازگشتند. (1)

سبب ساز و سبب سوز خداونداست.

56. امام کاظم علیه السلام: إِنَّ مَثَلَ الدُّنْیَا مَثَلُ الْحَیَّةِ مَسُّهَا لَیِّنٌ وَ فِی جَوْفِهَا السَّمُّ الْقَاتِلُ یَحْذَرُهَا الرِّجَالُ ذَوُو الْعُقُولِ وَ یَهْوِی إِلَیْهَا الصِّبْیَانُ بِأَیْدِیهِم؛ مثل دنیا همچون مار است که ظاهر آن و تماس با آن نرم است ولی درون آن زهر کشنده است. مردان عاقل از آن حذر می کنند ولی بچه ها به سوی آن دست دراز می کنند. (2)

دنیا ظاهری زیبا و فریبنده و باطنی خطرناک دارد و کسانی را به خود جذب و شیفته می کند که همچون کودکان بی توجه و ناآگاه از عواقب کارند.

57. امام علی علیه السلام: إِنَّ الدُّنْیَا ظِلُّ الْغَمَامِ وَ حُلُمُ الْمَنَامِ؛ دنیا سایه ابر است و خوابی که آدمی در خواب می بیند. (3)

دنیا زودگذر است.

58. امام کاظم علیه السلام: مَثَلُ الدُّنْیَا مَثَلُ مَاءِ الْبَحْرِ کُلَّمَا شَرِبَ مِنْهُ الْعَطْشَانُ ازْدَادَ عَطَشاً حَتَّی یَقْتُلَه؛ مثل دنیا همچون آب دریاست، هر چه تشنه ای از آن بیشتر بنوشد تشنه تر می شود تا جایی که او را به هلاکت می رساند. (4)

59. امام علی علیه السلام: إِنَ بِذَوِی الْعُقُولِ مِنَ الْحَاجَةِ إِلَی الْأَدَبِ کَمَا یَظْمَأُ الزَّرْعُ

ص:26

إِلَی الْمَطَر؛ همانا نیاز صاحبان خرد به ادب همچون نیاز زراعت به باران است. (1)

گاهی زمین کشاورزی از هر لحاظ آماده است امام چونکه آب کافی ندارد. محصولاتش به بار نمی نشیند و ثمره ای نمی دهد. همین گونه شایسته است فرد دانا، خودش را به آداب و اخلاق زینت دهد. چراکه ادب به انسان شخصیت و عزت می دهد؛ و بر اساس ادب است که انسان مورد قضاوت قرار می گیرد.

60. امام صادق علیه السلام: مَا مِنْ مُسْلِمٍ لَقِیَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ فَصَافَحَهُ وَ شَبَّکَ أَصَابِعَهُ فِی أَصَابِعِهِ إِلَّا تَنَاثَرَتْ عَنْهُمَا ذُنُوبُهُمَا کَمَا یَتَنَاثَرُ الْوَرَقُ مِنَ الشَّجَرِ فِی الْیَوْمِ الشَّاتِی؛ هیچ مسلمانی نیست که به هنگام دیدار برادر مسلمان خود با وی مصافحه کند و انگشتان خود را به انگشتان وی پیوند دهد، جز آن که گناهان هر دو فرو می ریزد بدان گونه که برگ درخت در روز سرد فرو می ریزد. (2)

دست دادن به هنگام ملاقات از آداب احوال پرسی است؛ و باعث از بین رفتن کینه ها، کدورت ها و گناهان می شود.

61. امام صادق علیه السلام: الصَّبْرُ فِی الْأُمُورِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَإِذَا فَارَقَ الرَّأْسُ الْجَسَدَ فَسَدَ الْجَسَدُ وَ إِذَا فَارَقَ الصَّبْرُ الْأُمُورَ فَسَدَتِ الْأُمُورُ؛ صبر در کارها به منزله سر است برای بدن پس همچنان که اگر سر از بدن جدا شود بدن نابود و فاسد می شود، اگر صبر از کارها برگرفته شود کارها فاسد و تباه می گردند. (3)

لازمه زنده بودن انسان وجود سر در بدن است. اگر در کاری صبر و حوصله نداشته باشیم. در حقیقت آن کار زنده نخواهد ماند و به سرعت در معرض نابودی

ص:27

قرار می گیرد.

62. امام علی علیه السلام: مَا مِنْ شَیْ ءٍ أَحَقَّ بِطُولِ السِّجْنِ مِنَ اللِّسَانِ؛ هیچ چیز برای زندانی کردن درازمدت مستحق تر از زبان نیست. (1)

63. امام باقر علیه السلام: إِنَّ هَذَا اللِّسَانَ مِفْتَاحُ کُلِ خَیْرٍ وَ شَرٍّ فَیَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَخْتِمَ عَلَی لِسَانِهِ کَمَا یَخْتِمُ عَلَی ذَهَبِهِ وَ فِضَّتِه؛ این زبان کلید هر خوبی و بدی است، پس شایسته است که مؤمن بر زبانش مهر نهد همان گونه که بر (صندوق) طلا و نقره اش مُهر می نهد. (2)

هر چه آدمی مُهر سکوت بر زبان خود بزند و کمتر سخن بگوید از امنیت و آرامش بیشتری برخوردار خواهد بود. همان گونه که انسان درِ صندوقچه جواهرات را بر روی هرکسی باز نمی کند در سخن گفتن نیز باید مراقب باشد که چگونه؟ چه وقت؟ با چه کسی؟ کجا؟ صحبت می کند.

64. امام علی علیه السلام: صُحْبَةُ الْأَشْرَارِ تَکْسِبُ الشَّرَّ کَالرِّیحِ إِذَا مَرَّتْ بِالنَّتْنِ حَمَلَتْ نَتْناً؛ مصاحبت با بدان بدی بار آورد، همچون باد که اگر بر چیز گندیده بورزد بوی بد با خود آورد. (3)

دوست و همراهی با انسان های ناشایست، خواه و ناخواه لباس بدی و شرارت به تن ما می پوشاند.

65. امام علی علیه السلام: مُصَاحِبُ الْأَشْرَارِ کَرَاکِبِ الْبَحْرِ إِنْ سَلِمَ مِنَ الْغَرَقِ لَمْ یَسْلَمْ مِنَ الْفَرَق؛ همنشین بدان همچون مسافر دریاست که اگر از غرق شدن جان

ص:28

به سلامت برد از ترس در امان نباشد. (1)

همنشینی با انسان ها شرور این آسیب را داد که هرلحظه ممکن است طومار زندگی آدمی را بپیچند و عاقبت به شری را نصیب شخص کنند؛ و اگر از هلاکت نجات یابد. بازهم در امان نیست چراکه آدمی را با دوستانش می شناسند ازاین رو دائم در معرض تهمت قرار دارد.

66. امام علی علیه السلام: إِذَا أَمْطَرَ التَّحَاسُدُ نَبَتَ [أَنْبَتَ] التَّفَاسُد؛ هنگامی که باران حسد (بر سرزمین دل ها) ببارد، فساد و تباهی در آن می روید. (2)

تحاسد و تفاسد؛ اشاره به طرفینی بودن دارد. ازاین رو هرگاه روابط اجتماعی بر پایه حسادت طرفینی استوار شود و افراد جامعه نسبت به یکدیگر حسادت بورزند و هیچکدم نتوانند پیشرفت دیگران را ببینند (همچنین گروه ها و احزاب) نتیجه این روحیه، عدم اصلاح و پیشرفت جامعه است و فساد بر این جامعه حاکم می گردد.

67. امام علی علیه السلام: طَعْنُ اللِّسَانِ أَمَضُ مِنْ طَعْنِ السِّنَان؛ زخم زبان دردناک تر از زخم سرنیزه است. (3)

زخم نیزه و شمشیر به مررو زمان ترمیم می یابد و پس از مدتی آرام می گیرد و اثراتش محدود است. ولکن زخم زبان به سختی ترمیم می یابد؛ و تا مدت های زیادی اثرش باقی است. زخم نیزه به جسم لطمه می زند ولی زخم زبان روح و روان آدمی را آزار می دهد. ونیز اشاره به اینکه دردهای روحی مزمن تر است از دردهای

ص:29

جسمی است و در مراقبت از روح باید حساسیت بیشتری نشان داد.

68. امام صادق علیه السلام: إِذَا اتَّهَمَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ مِنْ قَلْبِهِ کَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ؛ هرگاه مؤمنی برادر ایمانی خود را مورد تهمت قرار دهد (به عملی که مرتکب نشده) ایمان در دلش آب می شود همان گونه که نمک در آب حل می شود. (1)

تهمت زدن باایمان حقیقی رابطه ای ندارد. با تهمت زدن ایمان نیز از دل و قلب انسان رخت می بندد.

69. منسوب به امام علی علیه السلام: الصلاة صابون الخطایا؛ نماز صابون شست و شوی گناهان است. (2)

70. امام صادق علیه السلام: إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَسْکُنُ إِلَی الْمُؤْمِنِ کَمَا یَسْکُنُ الظَّمْآنُ إِلَی الْمَاءِ الْبَارِدِ؛ مؤمن در نزد مؤمن آرامش می یابد، همچنان که انسان تشنه با آب سرد آرام می شود. (3)

مؤمن به دلیل ایمان واقعی که به خداوند دارد از یک طمأنینه و آرامش برخوردار است و افرادی که با او در ارتباط هستند. آن آرامش قلبی او در دیگران تأثیر می گذارد با سخنان صحیح و عمل درست و روحیه امیدوارکننده ای و حتی نورانیت و صفای باطنی که دارد آرامش را در قلب دیگران واردمی کند مثل انسان تشته که وقتی از آب سرد می نوشد دلش آرام می گیرد. نیز صرف وجود مؤمن باعث برکت و آرامش است.

ص:30

71. امام باقر علیه السلام: مَثَلُ الْحَرِیصِ عَلَی الدُّنْیَا کَمَثَلِ دُودَةِ الْقَزِّ کُلَّمَا ازْدَادَتْ عَلَی نَفْسِهَا لَفّاً کَانَ أَبْعَدَ لَهَا مِنَ الْخُرُوجِ حَتَّی تَمُوتَ غَمّاً؛ حریص بر دنیا همچون کرم ابریشم است که هر چه بیشتر بر اطراف خود تا ر می تند او را از بیرون آمدن بازمی دارد تا این که از غصه بمیرد. (1)

72. امام باقر علیه السلام: الْمُؤْمِنُونَ فِی تَبَارِّهِمْ وَ تَرَاحُمِهِمْ وَ تَعَاطُفِهِمْ کَمِثْلِ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَکَی تَدَاعَی لَهُ سَائِرُهُ بِالسَّهَرِ وَ الْحُمَّی؛ مثل مؤمنین در دوستی و رحمت و عطوفت ورزیدن به یکدیگر، همانند یک پیکر است هنگامی که عضوی از آن به درد آید سایر اعضا با بیداری و تب با آن هم ناله می شوند. (2)

بنی آدم اعضای یکدیگر که در آفرینش ز یک گوهرند

چه عضوی بدرد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار (سعدی)

73. امام علی علیه السلام: قَلْبُ الْأَحْمَقِ فِی فِیهِ وَ لِسَانُ الْعَاقِلِ فِی قَلْبِهِ؛ قلب احمق در پُشت زبانش و زبان عاقل در پُشت قلب اوست. (3)

انسان نادان اول حرف می زنند سپس فکر می کنند ولکن انسان های دانا اول فکر می کنند سپس حرف می زنند.

کلمه «فَم» وقتی به چیزی اضافه شود «میم» آن حذف می شود و حالت جری می گیرد. به اصطلاح، إعراب اسماء سته را می گیرد.

74. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ الَّذِی یَعْلَمُ الْخَیْرَ وَ لَا یَعْمَلُ بِهِ مَثَلُ السِّرَاجِ یُضِی ءُ

ص:31

لِلنَّاسِ وَ یُحْرِقُ نَفْسَه؛ دانشمند بی عمل همانند چراغی است که به دیگران نور می افشاند و خود را می سوزاند. (1)

75. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ الَّذِی یَدْعُو بِغَیْرِ عَمَلٍ کَمَثَلِ الَّذِی یَرْمِی بِغَیْرِ قَوْسٍ؛ مثل آن کسی که دعا می کند ولی درراه رسیدن به خواسته اش تلاش نمی کند مثل کسی است که از کمان بدون زه تیراندازی کند. (2)

76. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ الَّذِی یَتَعَلَّمُ الْعِلْمَ فِی صِغَرِهِ کَالنَّقْشِ عَلَی الْحَجَرِ وَ مَثَلُ الَّذِی یَتَعَلَّمُ الْعِلْمَ فِی کِبَرِهِ کَالَّذِی یَکْتُبُ عَلَی الْمَاء؛ مثل کسی که در کودکی علم فراگیرد، چون نقش بر روی سنگ باشد و کسی که در بزرگی دانش آموزد همچون نوشتن بر آب باشد (3)

هر کس در سنین پایین تر به تحصیل علم و دانش تلاش کنند این دانش برای او ماندگارتر است. ولکن دانش آموزی در سن بزرگی سریع از حافظه پاک می شود و ماندگاری زیادی ندارد.

77. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ اَهلِ بَیتی کَمَثلِ سفینةِ نوحٍ مَن رَکِبها نجا وَ مَن تَخَلّفَ عنها غَرِق؛

مثل اهل بیت من همانند کشتی نوح است، هر کس بر آن سوار شود نجات یابد و هر که تخلف ورزد غرق گردد. (4)

هر کس همراه اهل بیت علیه السلام: باشد نجات یافته است و هر کس از دستورات آن ها سرپیچی کند هلاک می شود.

ص:32

78. امام باقر علیه السلام: بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ یَکُونُ ذَا وَجْهَیْنِ وَ ذَا لِسَانَیْنِ یُطْرِی أَخَاهُ شَاهِداً وَ یَأْکُلُهُ غَائِباً؛ چه بد بنده ای است، آن بنده ای که دو رو و دو زبان باشد، هنگامی که برادرش را ببیند، ثناخوانی او کند و چون از دیده اش پنهان شود، گوشت او را با (غیبت) بخورد. (1)

افراد منافق کسانی هستند که در جلوی شخص تعریف و تمجید می کنند و در پشت سر از او غیبت می کنند.

79. امام علی علیه السلام: لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ لِی قَبْلَ وَفَاتِهِ بِسَاعَةٍ مِرَاراً ثَلَاثاً یَا أَبَا الْحَسَنِ أَدِّ [أداء] الْأَمَانَةَ إِلَی الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ فِیمَا جَلَّ وَ قَلَّ حَتَّی الْخَیْطِ وَ الْمِخْیَط؛ سوگند می خورم که از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم، ساعتی پیش از وفات آن بزرگوار که سه بار به من فرمود: ای ابوالحسن امانت را (به صاحبش) بازگردان، نیکوکار باشد یا بدکار، کم باشد یا زیاد، حتی در نخ و سوزن. (2)

80. امام علی علیه السلام: مِسْکِینٌ ابْنُ آدَمَ مَکْتُومُ الْأَجَلِ مَکْنُونُ الْعِلَلِ مَحْفُوظُ الْعَمَلِ تُؤْلِمُهُ الْبَقَّةُ وَ تَقْتُلُهُ الشَّرْقَةُ وَ تُنْتِنُهُ الْعَرْقَة؛ بی نوا آدمی زاده: مرگش پنهان، بیماری هایش پوشیده است، پشه ای او را بیازارد و جرعه گلوگیری او را بکشد و اندکی عرق بدنش را بد بود کند. (3)

انسان هرچند هم توانا و دانا باشد بازهم ضعیف است چراکه توانایی دور کردن مرگ، بیماری، پشه، جرعه ای آب، اندکی عرق را ندارد.

81. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ مَفَاتِیحُهُ السُّؤَال؛ علم و دانش

ص:33

گنجینه هایی است و کلیدهای آن پرسش است. (1)

82. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: قَیِّدُوا الْعِلْمَ بِالْکِتَابِ؛ دانش را با نوشتن دربند کنید (و نگه دارید) (2)

از بهترین روش ها برای حفظ دانش یادداشت کردن آن است. تا مکتوب و ماندگار گردد و نسل های بعدی نیز بتوانند از آن دانش بهره ببرند؛ و ازآنجاکه دانش به سرعت فراموش می شود برای جلوگیری از فراموشی دانش توصیه به نوشتن آن شده است.

83. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: یَهْرَمُ ابْنُ آدَمَ وَ یَشِبُّ مِنْهُ اثْنَانِ الْحِرْصُ عَلَی الْمَالِ وَ الْحِرْصُ عَلَی الْعُمُرِ؛ آدمی زاد پیر می شود و دو خُوی در او جوان می گردد: حرص بر مال و حرص بر عمر. (3)

84. امام علی علیه السلام: بَلَاءُ الْإِنْسَانِ مِنَ اللِّسَانِ؛ گرفتاری انسان از زبان او است. (4)

بیشتر مشکلات و گرفتاری های بشر از زبان اوست. گاهی با یک حرف کوچک دنیایی را به آتش می کشد. سخن چینی، تهمت، دروغ،...از گناهان زبان هستند که منجر به تفرقه و گرفتاری خود و دیگران می شود.

85. امام علی علیه السلام: اللِّسَانُ سَبُعٌ إِنْ خُلِّیَ عَنْهُ عَقَرَ؛ زبان درنده ای است، که اگر آزادش گذارند بگزد. (5)

ص:34

اگر زبان کنترل نشود همانند درنده ی وحشی می ماندکه به هرکس آزار و اذیت می رساند. به وسیله تهمت، سخن چینی، غیبت، بدزبانی... گزندش را می رساند.

86. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِنَ الْمُؤْمِنَ لَا یُلْدَغُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْنِ؛ مؤمن از یک سوراخ دو بار گزیده نمی شود. (1)

مؤمن مراقب است که اشتباهاتش به حداقل برسد و اگر خطایی هم از او سر زد درس عبرت می گیرد تا دیگر در دام آن گرفتار نشود. شخصی که یک بار گرفتار مشکلی شد دیگر حتی به مقدمات آن مشکل نیز فکر نمی کند و گرد آن نمی چرخد چراکه تجربه کرده است؛ و مزه آن را چشیده است.

87. امام علی علیه السلام: لِسَانُ الْحَالِ أَصْدَقُ مِنْ لِسَانِ الْمَقَال؛ زبان حال، راستگوتر از زبان گفتار است. (2)

زبانِ عمل و رفتار راستگوتر از زبان گفتاری است. انسان ممکن است که واقعیات را در زبان کتمان کند ولی کتمان زبان حال آسان نیست چراکه آنچه در قلب است خود را در رفتار و کردار و نگاه بروز می دهد. از کوزه همان تراودکه در اوست.

88. امام علی علیه السلام: رُبَّمَا کَانَ الدَّوَاءُ دَاءً وَ الدَّاءُ دَوَاء؛ چه بسا دارو بیماری و بیماری دارو باشد. (3)

خداوند در قرآن کریم می فرماید: کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ

ص:35

تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون؛ جهاد درراه خدا، بر شما مقرّر شد؛ درحالی که برایتان ناخوشایند است. چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیرِ شما در آن است؛ و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است؛ و خدا می داند و شما نمی دانید.. بقره/216.

ازقضا سرکنگبین صفرا فزود روغن بادام خشکی می نمود

از هلیله قبض شد اطلاق رفت آب آتش را مدد شد همچو نفت (مولوی)

89. امام علی علیه السلام: مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَیْئاً إِلَّا ظَهَرَ فِی فَلَتَاتِ لِسَانِهِ وَ صَفَحَاتِ وَجْهِه؛ هیچ کس چیزی را در دل نهان نکرد مگر آنکه در لغزش های زبانش و صفحه رخسارش آشکار گشت. (1)

باطن آدمی در گفتار و حالت های رفتاری اش آشکار می گردد. فرد خجالتی چهره اش سرخ می شود فردی که می ترسد لکنت زبان می گیرد و لرزه بر اندام می افتد...

90. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: السُّکُوتُ ذَهَبٌ وَ الْکَلَامُ فِضَّةٌ؛ سکوت طلا و سخن گفتن نقره است. (2)

ارزش سکوت به جا بیشتر از سخن گفتن بی مورد است. چراکه آدمی با معیار سخن سنجیده می شود و با سخن گفتن راه سعادت یا شقاوت را تعیین می کند. باید توجه داشت که اصل بر سکوت است مگر جائی که انسان بداند ارزش سخن

ص:36

بیشتر است.

91. امام علی علیه السلام: الْإِنْسَانُ عَبْدُ الْإِحْسَان؛ آدمی بنده احسان است. (1)

آدمی زاد مطیع و تسلیم کسی می شود که به او لطف، بخشش و نیکی کند.

92. امام علی علیه السلام: إِضَاعَةُ الْفُرْصَةِ غُصَّة؛ از دست دادن فرصت، اندوه است. (2)

93. امام علی علیه السلام: فَکِّرْ ثُمَ تَکَلَّم؛ بیندیش سپس سخن بگو. (3)

94. امام علی علیه السلام: کَمَا تُعِینُ تُعَان؛ آن گونه که یاری می کنی یاری می شوی. (4)

از هر دست بدهی از همان دست می گیری.

95. امام علی علیه السلام: مَنْ أَوْمَأَ إِلَی مُتَفَاوِتٍ خَذَلَتْهُ الْحِیَل؛ هر که به کارهای گوناگون بپردازد، به چه کنم چه کنم دچار شود. (5)

انسان باید اهل برنامه ریزی باشد و هر کاری را در زمان و مکان خودش انجام دهد؛ و اگر بخواهد چند کار را باهم انجام دهد دچار سرگردانی و حیرت می شود.

96. امام علی علیه السلام: بَرُّوا آبَائَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاءُکُمْ؛ به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند. (6)

همان گفتار و رفتاری که با والدین خودداریم فرزندان ما نیز آن ها را می آموزند و در موقع نیاز همان گونه با ما رفتار می کنند.

ص:37

97. امام علی علیه السلام: مَنْ نَقَلَ إِلَیْکَ نَقَلَ عَنْک؛ هر که (سخن دیگران را) پیش تو آوَرد، (سخن تو را) برای دیگران می برد. (1)

فردی که نزد شما از دیگری سخن چینی کند همین فرد نزد افراد دیگر از شما سخن چینی می کند.

98. امام علی علیه السلام: مَنْ حَفَرَ بِئْراً لِأَخِیهِ وَقَعَ فِیه؛ هر که برای برادرش چاهی بکند، خود در آن می افتد. (2)

هر که به دنبال آسیب رساندن به دیگران باشد اول خودش گرفتار آن آسیب می شود.

99. امام علی علیه السلام: کَمْ مِنْ إِنْسَانٍ أَهْلَکَهُ لِسَان؛ چه بسیار انسان هایی که زبان هلاکشان کرد. (3)

زبان ابزاری است که هم می تواند مایه سعادت و هم مایه شقاوت انسان شود؛ و چه بسیار انسان های که در آسایش زندگی می کردند اما یک لحظه افسار زبان را نگه نداشتند و زبان آن ها را به هلاکت و ناآرامی کشاند.

100. امام علی علیه السلام: لَا تَنْظُرْ إِلَی مَنْ قَالَ وَ انْظُرْ إِلَی مَا قَال؛ به گوینده سخن منگر، بلکه ببین چه می گوید. (4)

سخن های حکمت آمیز منحصر به عالم نیست. چه بسا کلام گهربار و حکمت آمیزی از شخص نادان یا کودکی صادر شود.

ص:38

101. امام صادق علیه السلام: أَحَبُ إِخْوَانِی إِلَیَ مَنْ أَهْدَی إِلَیَّ عُیُوبِی؛ بهترینِ دوستانم کسی است که عیب هایم را به من هدیه کند. (1)

102. امام علی علیه السلام: أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْفَرَجُ عِنْدَ تَضَایُقِ الْأَمْر؛ نزدیک ترین زمان گشایش وقتی است که عرصه کار تنگ شود. (2)

پایان شب سیه سفید است. وقتی سیاهی شب به انتهای خود می رسد فجر (گشایش) نزدیک است. وقتی که مشکلات به حد نهایت خود می رسد گشایش و رهایی نزدیک می شود.

103. امام علی علیه السلام: سَلْ عَنِ الرَّفِیقِ قَبْلَ الطَّرِیقِ وَ عَنِ الْجَارِ قَبْلَ الدَّار؛ پیش از راه از همراه و پیش از خانه از همسایه جستجو کن (درباره آن ها تحقیق و تفحص کن) (3)

از آداب سفر، انتخاب همسفر خوب است و از آداب خریدن خانه، پرس وجو کردن از همسایگان است. چراکه همسفر خوب و همسایه خوب مایه سعادت و آرامش انسان است.

104. امام علی علیه السلام: الْهَدِیَّةُ تَجْلِبُ الْمَحَبَّة؛ هدیه محبت را جلب می کند. (4)

از اسباب جلب محبت و دوستی هدیه دادن است.

105. امام علی علیه السلام: إِیَّاکَ وَ مَا یُعْتَذَرُ مِنْه؛ بپرهیز از کاری که از آن عذر خواسته

ص:39

می شود. (1)

فرد مؤمن، در رفتار و گفتار خود دقت می کند تا کاری نکند که مجبور شود عذرخواهی کند. چه حق الله یا حق الناس باشد.

106. امام علی علیه السلام: صِیَانَةُ المَرْأَةِ أَنْعَمُ لِحَالِهَا وَ أَدْوَمُ لِجَمَالِهَا؛ حفظ (حجاب) زن به حال او بهتر و سبب پایدار ماندن زیبایی اوست. (2)

حفظ حجاب باعث محفوظ ماندن زن، از چشم بیگانگان است و باعث پایداری زیبایی اوست و دست مایه بدخواهان و بیگانگان نمی گردد.

107. امام صادق علیه السلام: سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتا؛ برای آموختن بپرس نه برای آزردن. (3)

فردی که طالب علم است تواضع و فروتنی می کند و برای آموختن می پرسد نه برای امتحان، مچ گیری،...

108. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ کَانَ عِنْدَهُ صَبِیٌ فَلْیَتَصَابَ لَهُ؛ هر کس کودکی دارد، باید با او کودکانه رفتار کند. (4)

با کودکان، رفتاری و گفتاری کودکانه داشته باشیم تا به ما انس بگیرند و مقدمات تربیت آن ها فراهم شود.

109. امام کاظم علیه السلام: مُلَاقَاةُ الْإِخْوَانِ نُشْرَة؛ دیدار با برادران موجب نشاط

ص:40

است. (1)

از راه های نشاط و شادابی دیدار برادران مؤمن و صمیمی است. برادرانی که کلام و رفتارشان مایه آرامش انسان است.

110. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: شَرُّ النَّاسِ مَنْ أَکَلَ وَحْدَه؛ بدترین مردم کسی است که به تنهایی غذا می خورد. (2)

111. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: خَیْرُ الْأُمُورِ أَوْسَطُهَا؛ بهترین کارها اعتدال ترین آن ها است. (3)

112. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَرَارَةُ الْحِلْمِ أَعْذَبُ مِنْ حَلَاوَةِ الِانْتِقَام؛ تلخی بردباری گواراتر از شیرینی انتقام است. (4)

113. امام علی علیه السلام: لَا تَسْتَصْغِرَنَ عَدُوّاً وَ إِنْ ضَعُف؛ هیچ دشمنی را کوچک مشمار، اگرچه ضعیف باشد. (5)

114. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ الّذی یَتَعلّمُ العلمَ ثُمّ لا یُحَدِّثُ به کَمَثل الّذی یَکنِزُ الکنزَ فلا یُنفِقُ منه؛ حکایت کسی که علم آموزد و از آن سخن نکند چون کسی است که گنجی نهد و از آن خرج نکند. (6)

زکات دانش نشر آن است و اگر فردی دانش را آموخت و آن را آموزش و نشر نداد مانند کسی که گنجی را پنهان کرده و از آن بهره نمی برد.

ص:41

115. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ المؤمنِ کَمَثَلِ العطّارِ إن جالَستَه نَفَعَک وَ إن مَشَیتَه نَفَعَک و إن شارکتَه نَفَعَک؛ حکایت مؤمن چون عطر فروش است اگر با او نشینی سودت دهد اگر با او همراه شوی سودت دهد و اگر با او مشارکت کنی سودت دهد. (1)

116.رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ الأخوینِ مَثَلُ الیَدَینِ تَغسِلُ إحداهما الاخُری؛ حکایت دو برادر چون دو دست است که یکی دیگری را بشوید. (2)

دوستان حقیقی عیب های یکدیگر را پاک می کنند.

117. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مُداراةُ النّاسِ نِصفُ الإیمانِ وَ الرّفقُ بهم نِصفُ العَیشِ؛ مدارا کردن با مردم نیمی از ایمان و ملایمت با آن ها نیمی از خوش زیستن است. (3)

مدارا و دوستی نمودن با دیگر افراد جامعه هم اثر معنوی دارد و نشانه ایمان است وهم اثر دنیوی دارد و موجب لذت در زندگی است.

118. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مُداراةُ النّاسِ صدقةٌ؛ مدارا کردن با مردم (به منزله) صدقه است. (4)

صدقه تنها به بذل پول و ثروت نیست بلکه کلام نیک، شاد کردن دیگران، عیادت بیمار، صلح و آشتی میان مردم ... و ملاطفت با دیگران نیز صدقه است.

119. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ الجَلیسِ الصّالحِ مَثَلُ الدّاریّ إن لم یَجِدک مِن

ص:42

عِطرِه عَلَقَک مِن ریحِهِ؛ حکایت همنشین خوب مثل عطار است که اگر از عطر خویش به تو ندهد بوی خوش آن در تو آویزد. (1)

در برخی از نسخه ها «لَمْ یُحْذِک» به معنای اعطی، یعطی آمده است. (مجمع البحرین، ج 3، ص 305)

120. امام علی علیه السلام: عُنْوَانُ صَحِیفَةِ الْمُؤْمِنِ حُسْنُ خُلُقِه؛ سرآغاز دفتر مؤمن، خوش اخلاقی اوست. (2)

مؤمن با خوش اخلاقی شناخته می شود و شاخصه رفتارهای او خوش اخلاقی است.

121. امام علی علیه السلام: رَاکِبُ الْعَجَلَةِ مُشْرِفٌ عَلَی الْکَبْوَة؛ آن که بر مرکب عجله سوار است در آستانه سقوط است. (3)

شخصی که کارها را با شتاب انجام می دهد تمرکز لازم را ندارد و در اثر عدم تمرکز از جوانب کار غافل می شود و این سبب شکست و بی ثمر شدن فعالیت های او می شود بلکه چه بسا ضرر کند.

122. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: لَا تُمِیتُوا الْقُلُوبَ بِکَثْرَةِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ فَإِنَّ الْقُلُوبَ تَمُوتُ کَالزُّرُوعِ إِذَا کَثُرَ عَلَیْهِ الْمَاء؛ دل ها را با خوردن و نوشیدن زیاد نمیرانید همانا دل ها می میرند همچون زراعتی که آب بر آن زیاد شود. (4)

123. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْمُؤْمِنُ یَأْکُلُ بِشَهْوَةِ أَهْلِهِ وَ الْمُنَافِقُ یَأْکُلُ أَهْلُهُ

ص:43

بِشَهْوَتِهِ؛ مؤمن با میل خانواده اش می خورد؛ ولی منافق، خانواده اش طبق میل او می خوردند. (1)

مؤمن شکم پاره نیست و از اشتهای خود به خاطر اشتهای خانواده دست می کشد در مقابل منافق که خانواده اش تابع شکم پارگی و اشتهای سیر نشدنی اویند.

124. امام صادق علیه السلام: مَنْ غَسَلَ یَدَهُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ عَاشَ فِی سَعَةٍ وَ عُوفِیَ مِنْ بَلْوَی فِی جَسَدِهِ؛ هر کس قبل از غذا و پس از آن دست هایش را بشوید، پیوسته در گشایش زندگی خواهد کرد و از امراض جسمی در عافیت است. (2)

125. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ أَکَلَ وَ ذُو عَیْنَیْنِ یَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ لَمْ یُوَاسِهِ ابْتُلِیَ بِدَاءٍ لَا دَوَاءَ لَه؛ هر کس غذائی بخورد درحالی که صاحب چشمی (انسان یا حیوانی) او را می نگرد و او را در غذای خود شریک نگرداند به دردی بی درمان مبتلا می گردد. (3)

126. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: هَلْ یَأْکُلُ الشَّیْطَانُ مَعَ الْإِنْسَانِ فَقَالَ نَعَمْ کُلُّ مَائِدَةٍ لَمْ یُذْکَرْ بِسْمِ اللَّهِ عَلَیْهَا یَأْکُلُ الشَّیْطَانُ مَعَهُمْ وَ یَرْفَعُ اللَّهُ الْبَرَکَةَ عَنْهَا؛ از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سؤال شد: آیا شیطان با انسان غذا می خورد؟

فرمود: آری. سفره ای که در آن بسم الله گفته نشود، شیطان همراه آن ها می خورد و خداوند، برکت را از آن سفره می برد. (4)

127. سَأَلَ رَجُلٌ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم: فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا نَأْکُلُ وَ لَا نَشْبَعُ قَالَ لَعَلَّکُمْ تَفْتَرِقُونَ عَنْ طَعَامِکُمْ فَاجْتَمِعُوا عَلَیْهِ وَ اذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْهِ یُبَارَکْ لَکُمْ فِیهِ؛

ص:44

مردی از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم سؤال کرد: ای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ما غذا می خوریم ولی سیر نمی شویم. فرمود:

شاید به طور متفرق غذا می خورید. دسته جمعی به دور طعام بنشینید و بر آن نام خدا را بر زبان جاری کنید در این صورت، خداوند به غذای شما برکت می دهد. (1)

128. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِذَا تَلَاقَیْتُمْ فَتَلَاقَوْا بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصَافُحِ، وَ إِذَا تَفَرَّقْتُمْ فَتَفَرَّقُوا بِالاسْتِغْفَارِ؛ هرگاه به هم رسیدید، سلام کنید و دست بدهید و چون از هم جدا شدید با آمرزش خواهی، یکدیگر را ترک کنید. (2)

129. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَا آمَنَ بِی مَنْ بَاتَ شَبْعَاناً وَ جَارُهُ الْمُسْلِمُ جَائِع؛ به من ایمان نیاورده است آن کسی که شب، با شکم سیر بخوابد و همسایه مسلمانش گرسنه باشد (3)

130. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ بَیْتَهُ فَلْیُسَلِّمْ فَإِنَّهُ یَنْزِلُهُ الْبَرَکَةُ وَ تُؤْنِسُهُ الْمَلَائِکَة؛ هرگاه، یکی از شما وارد خانه خود شد، سلام کند تا بر آن خانه، برکت فرود آید و فرشتگان، با آن اُنس بگیرند. (4)

131. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: لَما سُئل عن الشعرِ: انّ المؤمنَ مُجاهدٌ بِسیفه وَ لِسانهِ وَ الذی نَفسی بِیَده لکأنّما ینضحونهم بالنّبل؛ در پاسخ به سؤالی درباره شعر فرمود:

ص:45

همانا مؤمن با شمشیر و زبان خود جهاد می کند سوگند به آن که جانم در دست اوست، شاعران (مؤمن) با شعر خود، گویا دشمنان را هدف تیر قرار می دهند. (1)

132. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: یَا عَلِیُّ لَا تُشَاوِرْ جَبَاناً فَإِنَّهُ یُضَیِّقُ عَلَیْکَ الْمَخْرَجَ وَ لَا تُشَاوِرِ الْبَخِیلَ فَإِنَّهُ یَقْصُرُ بِکَ عَنْ غَایَتِکَ وَ لَا تُشَاوِرْ حَرِیصاً فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ شَرَهاً؛ ای علی! با ترسو، مشورت مکن؛ زیر او راه حل مشکل را بر تو تنگ می کند. با بخیل نیز مشورت مکن؛ زیرا او تو را از هدفت، بازمی دارد با شخص حریص نیز مشورت مکن؛ زیرا او آزمندی را در نظرت، نیکو جلوه می دهد. (2)

133. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: تَصَافَحُوا فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْغِل؛ با یکدیگر دست بدهید زیرا کینه و کدورت را از بین می برد. (3)

134. امام صادق علیه السلام: تَصَافَحُوا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالسَّخِیمَةِ؛ به یکدیگر دست دهید، که کینه را از میان می برد. (4)

دست دادن یکی از آداب مورد سفارش دین اسلام به هنگام ملاقات با دیگران است؛ و باعث از بین رفتن کینه می گردد.

135. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: رَاحَةُ الْإِنْسَانِ فِی حَبْسِ اللِّسَانِ؛ آسایش انسان، در بازداشتن زبان است (5)

سخنان نسنجیده و بدون فکر باعث گرفتاری و زحمت انسان می شود پس

ص:46

برای راحتی باید زبان را کنترل کند.

136. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْمُؤْمِنُ دَعِبٌ لَعِبٌ وَ الْمُنَافِقُ قَطِبٌ غَضِب؛ مؤمن، شوخ و شنگ است و منافق، عبوس و خشمگین. (1)

137. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: النَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِیسَ فَمَنْ تَرَکَهَا خَوْفاً مِنَ اللَّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ إِیمَاناً یَجِدُ حَلَاوَتَهُ فِی قَلْبِهِ؛ نگاه کردن، یکی از تیرهای زهرآلود ابلیس است. پس هر که از ترس خدا، چشم خود را (از نامحرم) فروبندد، خداوند به او ایمانی عطا می کند که شیرینی آن را در دلش بیابد. (2)

138. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: یَا أَبَا ذَرٍّ کُنْ عَلَی عُمُرِکَ أَشَحَ مِنْکَ عَلَی دِرْهَمِکَ وَ دِینَارِک؛ ای ابوذر! بر عمرت، بخیل تر از درهم و دینارت باش. (3)

139. امام حسن عسکری علیه السلام: لَیْسَتِ الْعِبَادَةُ کَثْرَةَ الصِّیَامِ وَ الصَّلَاةِ وَ إِنَّمَا الْعِبَادَةُ کَثْرَةُ التَّفَکُّرِ فِی أَمْرِ اللَّهِ؛ عبادت به زیادی روزه و نماز نیست، بلکه (حقیقت) عبادت، زیاد در کار خدا اندیشیدن است (4)

140. امام علی علیه السلام: الْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِه؛ شادی مؤمن در رخسار او و اندوهش در دل است. (5)

شادی مؤمن در چهر ه ی او آشکار است و غم و اندوه در دلش پهنان است.

141 . امام باقر علیه السلام: قُولُوا لِلنّاسِ أحسَنَ ما تُحِبُّونَ أن یقالَ لَکم؛

ص:47

به مردم بگویید چیزی که می خواهید به شما بگویند. (1)

هرگونه توقع دارید مردم با شما سخن بگویند شما نیز آن گونه با آنان سخن بگوئید و چون هر کس دوست دارد دیگران با احترام و انصاف و صداقت با او سخن بگویند او نیز باید این گونه با آنان سخن بگوید.

142. امام حسن عسکری علیه السلام: لا تُمار فَیذهَبَ بَهاوُک وَ لا تمازح فَیجتَرَاُ عَلَیک؛

جدال مکن که ارزشت می رود و شوخی مکن که بر تو دلیر شوند. (2)

ارزش و قدر انسان با بگوومگو کردن کم می شود و شوخی زیاد و بی جا نیز از هیبت فرد می کاهد.

143. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الزِّیَارَةُ تُنْبِتُ الْمَوَدَّةَ؛ دیدوبازدید، دوستی و محبت را شکوفا می کند. (3)

به دیدار یکدیگر رفتن پایه های دوستی را محکم و بادوام تر می کند.

144. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: تَهَادَوْا تَحَابُّوا تَهَادَوْا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالضَّغَائِن؛ به یکدیگر هدیه دهید، تا محبوب یکدیگر شوید هدیه بدهید؛ که کینه ها را می زداید. (4)

145. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: اخْتَبِرُوا النَّاسَ بِأَخْدَانِهِمْ فَإِنَّمَا یُخَادِنُ الرَّجُلُ مَنْ یُعْجِبُهُ نَحْوُه؛ مردم را بیازمایید زیرا انسان (ازنظر اخلاقی و عملی) مجذوب کسی

ص:48

می شود که از او خوشش می آید. (1)

146. منسوب به امام علی علیه السلام: إیاک وَ صَاحبَ السُوءِ فإنه کَالسَیف کاَلمَسلولِ یُرَوِقُ مَنظَرُهُ وَ یَقبُحُ أثرَهُ؛ از رفیق بد بپرهیز که همچون شمشیری از نیام بیرون آمده ظاهری زیبا و پیامدی زشت دارد. (2)

147. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مِنَ الْمَعْرُوفِ أَنْ تَلْقَی أَخَاکَ بِوَجْهٍ طَلِقٍ وَ بِشْرٍ حَسَنٍ؛ از کارهای پسندیده آن است که برادر خود را با رویی گشاده و صورتی نکو ملاقات نمائی. (3)

148. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ إِنِّی أُحِبُّکِ لَا یَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً؛ این گفته مرد به زنش که دوستت دارم هرگز از قلب زن بیرون نمی رود. (4)

149. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِیَّاکُمْ وَ مُشَارَّةَ النَّاسِ، فَإِنَّهَا تُظْهِرُ الْعُرَّةَ وَ تَدْفِنُ الْغُرَّةَ؛ از بدی کردن و عداوت با مردم بپرهیزد؛ چراکه این کار، عیب ها را برملا می سازد و خوبی ها را دفن می کند. (5)

در اثر دشمنی با مردم دشمنان انسان زیاد می شوند و آن ها تلاش می کنند خوبی های او را بپوشانند و بدی های او را برملا سازنند.

150. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْمُتَزَوِّجُ النَّائِمُ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْعَزَبِ؛ ازدواج کرده خُفته، نزد خدا از ازدواج نکرده روزه گیر شب زنده دار برتر است. (6)

ص:49

خواب انسان متأهل بافضیلت تر از روزه داری و شب زنده داری انسان مجرد است.

151. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إنِّ الرجلَ لَیُوجر فی رفع اللقمه إلی فی إمراتِه؛ کسی که به طرف دهان همسرش لقمه ای را بالا ببرد، پاداش (الهی) نصیبش می گردد. (1)

152. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرَی تُحْفَةً فَحَمَلَهَا إِلَی عِیَالِهِ کَانَ کَحَامِلِ صَدَقَةٍ إِلَی قَوْمٍ مَحَاوِیجَ وَ لْیَبْدَأْ بِالْإِنَاثِ قَبْلَ الذُّکُور؛ هر کس وارد بازار شود و هدیه ای بخرد و آن ر ا برای خانواده خود ببرد، همانند کسی است که برای گروهی نیازمند، صدقه ای می برد و باید در دادن هدیه، از دختران شروع کند. (2)

در اظهار محبت نمودن دختران مقدم می باشند.

153. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْجَنَّةُ تَحْتَ أَقْدَامِ الْأُمَّهَات؛ بهشت زیر پای مادران است. (3)

154. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: سِرْ سَنَتَیْنِ بَرَّ وَالِدَیْکَ؛ برای نیکی به والدین، حتی مسیر دوساله را بپیما. (4)

حدومرزی برای نیکی به والدین نیست اگرچه در دورترین مکان باشند و انسان موظف است به آنان نیکی نماید.

155. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: سِرْ سَنَةً صِلْ رَحِمَکَ؛ یک سال راه بپیما تا صله رحم

ص:50

به جای آوری. (1)

پیوند با خویشان و دیدوبازدید آنان ارزش یک سال راه پیمودن را دارد.

156. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ لَوْ بِالسَّلَام؛ صله رحم کنید، گرچه با یک سلام. (2)

157. امام صادق علیه السلام: النَّاسُ سَوَاءٌ کَأَسْنَانِ الْمُشْطِ؛ مردم (در حقوق انسانی) همانند دندان های شانه برابرند. (3)

158. امام علی علیه السلام: الْمُؤْمِنُ مِرْآةُ الْمُؤْمِن؛ فرد مؤمن آیینه مؤمن است (4)

چون که مؤمن آینه ی مؤمن بود روی او ز آلودگی ایمن بود (مولوی)

از این حدیث و گوهربار و زیبا 22 نکته ظریف می شود آموخت:

آینه عیب را می گوید. موبه مو می گوید. با وضوح تمام می گوید نه با کنایه و ابهام. بی صدا می گوید. عیب را بی غرض می بیند و می گوید. خوب و بد را باهم می گوید. محسوسات را می گوید (آنچه را دیده می گوید). عیب نمایی آینه از روی خیرخواهی است نه به هدف تنقیص و ضربه زدن. در گفتن خجالت نمی کشد. عیب را که دید در حافظه نگه نداشته فراموش می کند، تا مگر دوباره ببیند. به همه یکسان می گوید. هر بیشتر نزدیک شوی بهتر می گوید. حال را می گوید نه گذشته یا آینده. آشکار و واضح می بیند (برای دیدن من کنجکاوی نمی کند). شرط دیدنش صافی صداقت است. همه وقت می گوید. همه را می بیند دوست

ص:51

و دشمن. یقین ترین چیزها را می گوید. از نشان دادن خسته نمی شود. هیچ کس از آیینه آزرده نمی شود. کمک به اصلاح می کند. اگر شکسته شد بازنشان می دهد. ( به نقل از مرحوم حسن عرفان)

159. امام علی علیه السلام: مُتَفَقِّهٌ فِی الدِّینِ أَشَدُّ عَلَی الشَّیْطَانِ مِنْ عِبَادَةِ أَلْفِ عَابِدٍ؛ کسی که در راه شناخت دین خود باشد (این) از عبادت هزار عابد بر شیطان ناگوارتر و سخت تر است. (1)

160. امام سجاد علیه السلام: الْقَوْلُ الْحَسَنُ یُثْرِی الْمَالَ وَ یُنْمِی الرِّزْقَ وَ یُنْسِئُ فِی الْأَجَلِ وَ یُحَبِّبُ إِلَی الْأَهْلِ وَ یُدْخِلُ الْجَنَّةَ؛ سخن خوب موجب زیادی مال، توسعه روزی، طول عمر، محبوبیت در خانواده و سرانجام ورود به بهشت می شود. (2)

161. امام سجاد علیه السلام: إِنَ لِسَانَ ابْنِ آدَمَ یُشْرِفُ عَلَی جَمِیعِ جَوَارِحِهِ- کُلَّ صَبَاحٍ فَیَقُولُ کَیْفَ أَصْبَحْتُمْ فَیَقُولُونَ بِخَیْرٍ إِنْ تَرَکْتَنَا وَ یَقُولُونَ اللَّهَ اللَّهَ فِینَا وَ یُنَاشِدُونَهُ وَ یَقُولُونَ إِنَّمَا نُثَابُ وَ نُعَاقَبُ بِکَ؛ هر صبح گاه زبان آدمی به سراغ سایر اعضای بدن می رود. و از آن ها احوال پرسی می نماید. آنان در جواب می گویند: حال ما بسیار خوب است، اگر تو ما را به حال خود واگذاری، و او را سوگند می دهند و می گویند ما به وسیله تو به پاداش می رسیم و به وسیله تو، به عقوبت و مجازات مبتلا می گردیم. (3)

162. امام سجاد علیه السلام: الْحَقُودُ یَمُوتُ کَمَدا؛ شخص کینه توز از غم و غصه می میرد. (4)

ص:52

قاتل جان فرد کینه توز اندوهی است که دائم در وجودش جولان می دهد.

163. امام سجاد علیه السلام: یَکْتَفِی اللَّبِیبُ بِوَحْیِ الْحَدِیثِ، وَ یُنْسَی (یَنْبُو- خ) الْبَیَانُ عَنْ قَلْبِ الْجَاهِل؛ انسان خردمند به اشارات کلام اکتفا می کند اما قلب انسان نادان حتی توضیحات سخن را ضبط و نگهداری نمی کند. (1)

عاقل با یک اشاره مطلب را درک می کند ولکن نادان با هزاران اشاره نیز متوجه نمی شود. برای شخص دانا یک دلیل کافی است ولی برای نادان هزاران دلیل نیز کم است.

164. امام صادق علیه السلام: دَاوُوا مَرْضَاکُمْ بِالصَّدَقَة؛ بیماران خود را به وسیله پرداختن صدقه، مداوا نمایید. (2)

از راه های درمان بیماری ها روحی و جسمی دادن صدقه است. صدقه می تواند کلام نیک، شاد کردن دل مؤمن، سلام کردن، گره از کاری کسی گشودن،...باشد. هرچند که مصداق بارز صدقه، کمک نمودن به نیازمندان است.

165. قِیلَ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام: أَنْتَ أَبَرُّ النَّاسِ بِأُمِّکَ وَ لَا نَرَاکَ تَأْکُلُ مَعَهَا قَالَ أَخَافُ أَنْ تَسْبِقَ یَدِی إِلَی مَا سَبَقَتْ عَیْنُهَا إِلَیْهِ فَأَکُونَ قَدْ عَقَقْتُهَا؛ به امام سجاد علیه السلام: گفته شد: تو از هر کس به مادر خویش نیکوتری چرا با مادر خود در یک ظرف غذا نمی خوری؟ فرمود: می ترسم که دست من به سوی لقمه ای رود، که چشم او بدان افتاده باشد و موجب ناراحتی او شده و عاق گردم. (3)

166. امام سجاد علیه السلام: وَ اللَّهِ لَقَضَاءُ حَاجَتِهِ یَعْنِی الْأَخَ الْمُؤْمِنَ أَحَبُ إِلَی اللَّهِ مِنْ

ص:53

صِیَامِ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ وَ اعْتِکَافِهِمَا فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ؛ به خدا سوگند، برطرف نمودن گرفتاری و برآوردن حاجت برادر مؤمن در پیشگاه پروردگار عالم محبوب تر است از دو ماه روزه گرفتن پی درپی در حال اعتکاف در مسجدالحرام. (1)

167. امام سجاد علیه السلام: مَا دَخَلَ قَلْبَ امْرِئٍ شَیْ ءٌ مِنَ الْکِبْرِ إِلَّا نَقَصَ مِنْ عَقْلِهِ مِثْلَ مَا دَخَلَهُ مِنْ ذَلِکَ قَلَّ ذَلِکَ أَوْ کَثُرَ؛ چیزی از کبر و غرور داخل قلب کسی نمی شود، مگر این که به همان اندازه از عقل او کاسته می گردد. (2)

168. امام سجاد علیه السلام: اصْبِرْ عَلَی الْحَقِ وَ إِنْ کَانَ مُرّا؛ بر حق، صبر و استقامت پیشه کن، اگرچه تلخ باشد. (3)

صبر تلخ آمد ولیکن عاقبت میوة شیرین دهد پرمنفعت (مولوی)

169. امام علی علیه السلام: أداءُ الدَّینِ مِنَ الدِّینِ؛ ادای بدهکاری، بخشی از دین است. (4)

از نشان های دین داری پرداختن حقوقی است که بر عهده ماست.

170. امام علی علیه السلام: بَطْنُ الْمَرْءِ عَدُوُّه؛ شکم آدمی دشمن اوست. (5)

انسان در مسیر زندگی علاوه بر دشمنان خارجی، دشمنان داخلی نیز دارد و یکی از آن ها شکمپارگی است که علاوه بر تولید بیماری، موجب قساوت قلب و

ص:54

سلب نشاط در عبادت و فعالیت های دیگر و نیز کُندی ذهن می گردد.

171. امام علی علیه السلام: تَزاحُمُ الأیدی عَلَی الطَّعامِ بَرَکَةٌ؛ کثرت دست ها بر سر سفره، مایه برکت است. (1)

غذای دسته جمعی از غذای انفرادی برکت بیشتری دارد.

172. امام علی علیه السلام: کُلُّ طَیْرٍ یَأْوِی إِلَی شَکْلِه؛ هر پرنده ای، کنار همانند خود فرود می آید. (2)

کبوتر با کبوتر باز با باز کند همجنس با همجنس پرواز.

173. امام علی علیه السلام: ثُلمَةُ الِحرصِ لا یَسُدُّها اِلّا التُّرابُ؛ رخنه حرص را جز خاک گور نبندد. (3)

هیچ چیز نمی تواند حرص و طمع را قطع کند جز خاک گور. زمانی که فرد حریص به خاک سپرده شد. حرص او نیز به پایان می رسد. مگر اینکه در زندگی قناعت پیشه کند.

گفت چشم تنگ دنیادوست را یا قناعت پر کند یا خاک گور (سعدی)

174. امام علی علیه السلام: حِرفَةُ المَرءِ کَنزُهُ؛ حرفه انسان، سرمایه اوست. (4)

کار و حرفه ای که انسان آموخته است جز سرمایه ی اوست و با آن می تواند به کسب وکار بپردازد.

ص:55

175. امام علی علیه السلام: حُمُوضاتُ الطِّعامِ خَیرٌ مِن حُمُوضاتِ الکَلامِ؛ ترشی غذا بهتر از ترشی سخن است. (1)

ترشی غذا قابل تحمل و درمان دارد. ولی ضرر و زنندگی کلام ناپسند به آسانی از بین نمی رود.

176. امام علی علیه السلام: دَواءُ الأحزانِ رُؤیَةُ الإخوانِ؛ داروی اندوه ها دیدار دوستان است. (2)

درمان افسردگی و اندوه دیدار دوستان صمیمی و صالح است.

177. امام علی علیه السلام: دینارُ الشَّحیح حَجَرً؛ دینار شخص بخیل (همچون) سنگ است. (3)

پول و ثروت هنگامی دارای ارزش است که مورد استفاده قرار گیرد اما وقتی که در اثر بخل، مصرف نشود و فقط ذخیره شود فرقی بین آن و سنگ های بی ارزش نیست نه رشد می کند و نه گره ای از کار کسی می گشاید.

178. امام علی علیه السلام: دَوامُ السُّرُورِ رُؤیَةُ الإخوانِ؛ دیدار برادران مایه دوام شادی است. (4)

دیدار با برادران (دوستان)، به استمرار سرحالی و شادی انسان کمک می کند.

179. امام علی علیه السلام: ذِکرُ الشَّبابِ حَسرَةً؛ یاد جوانی حسرت آور است. (5)

افرادی که از گذشته خود به ویژه دوران جوانی استفاده به جا و کامل نبردند

ص:56

هرگاه به یاد آن دوران می افتند حسرت آن روزها را می خورند. عاقل آن است که از سرمایه نقد حاضر استفاده کامل ببرد و حسرت گذشته او را دچار غم و اندوه و توقف و رکود نکند.

180. امام علی علیه السلام: راعِ أباکَ یُراعِکِ ابنُکَ؛ (حق) پدرت را مراعات نما تا فرزندت (حق) تو را مراعات نماید. (1)

به پدر خود احسان و نیکی کن تا فرزندت به تو نیکی و احسان کند.

181. امام علیه السلام: سِیرَهُ المَرءِ تُنبِی ءُ عَن سَریرَتِهِ؛ رفتار آدمی از درون او خبر می دهد. (2)

رفتاری که از ما سر می زند نشانه از باطن انسان دارد. فردی که باطنی پاک داشته باشد رفتار او نیز درستکاری و صالح است؛ و فردی که رفتار ناشایست دارد باطنی پلید و زشت دارد. « از کوزه همان تراود که در اوست».

182. امام علی علیه السلام: صِل الأرَحامَ یَکثُر حَشَمُکَ؛ به خویشاوندان خود رسیدگی کن تا یاران و اطرافیانت زیاد شوند. (3)

183. امام علی علیه السلام: ضَاقَتِ الدُّنیا عَلَی المُتَباغِضینَ؛ دنیا بر کینه توزان تنگ جلوه می کند. (4)

دنیا به این وسعت بر شخص کینه توز زندان است.

ص:57

184. امام علی علیه السلام: ضَربُ الحَبیبِ أوجَعُ؛ ضربه دوست دردناک تر است. (1)

آسیبی که از دوست به انسان می رسد دردناک تر و سخت تر از ضربه دشمن است.

185. امام علی علیه السلام: طِر مَعَ الأشکالِ؛ با همگنان و همتایان خود مجالست کن. (2)

کبوتر با کبوتر باز با باز کند همجنس با همجنس پرواز.

دوست، همسر، همنشین، هم سفر، همسایه را از هم سطح خودت انتخاب کن.

186. امام علی علیه السلام: طَلَبُ الأدَبِ خَیرٌ مِن طَلَبِ الذَّهَبِ؛ جستجوی ادب بهتر از جستجوی طلاست. (3)

ادب را فراگرفتن و به کار بستن بهتر است از این که در جستجوی ثروت و مال باشی.

187. امام علی علیه السلام: ظَمَأُ المالِ أشَدُّ مِن ظَمَإِ الماءِ؛ عطش مال شدیدتر از عطش آب است. (4)

عطش و حرص به مال پایانی ندارد؛ و با هیچ ثروت و مالی این عطش فروکش نمی کند.

188. امام علی علیه السلام: عِش قَنِعاً تَکُن مَلِکاً؛ قانع باش و پادشاهی کن. (5)

ص:58

اگر انسان به همان مقدار مال و دارائی که نزدش موجود است اکتفا کند از دیگران بی نیاز می گردد و زیر بار منت و ذلت نمی رود و این عزت و آقائی خود پادشاهی است.

189. امام علی علیه السلام: عَلَیکَ بِالحِفظِ دُونِ الجَمعِ لِلکُتُبِ؛ بر تو باد به ذخیره نمودن دانش نه انباشتن کتاب! (1)

آموختن دانش موجب ترقی و رسیدن به سعادت است نه جمع آوری کتاب. ممکن است فردی دنیایی از کتاب داشته باشد اما از آن بهره ای نبرده باشد و به تعبیر قرآن کریم همچون مرکبی که کتاب حمل می کند خود از آن بی بهره. (سوره مبارکه، جمعه/5)

190. امام علی علیه السلام: غَمرَةُ المَوتِ أهوَنُ مِن مُجالِسَةِ مَن لا یَهواهُ قَلبُکَ؛ سختی جان کندن از همنشینی با کسی که او را دوست نداری آسان تر است. (2)

191. امام علی علیه السلام: فَضلُ العاقِلِ عَلَی الجاهِلِ کَفَضلِ البَدرِ عَلَی السُّهی؛ برتری شخص خردمند بر شخص بی خرد همچون برتری ماه شب چهارده است بر ستاره سُهی. (3)

ستاره سُهی یکی از کم نورترین ستاره هاست که در مجموعه ستارگان دُب اکبر واقع شده است.

192. امام علی علیه السلام: قَولُ المَرءِ یُخبِرُ عَمّا فی قَلبِهِ؛ گفتار آدمی از آنچه در دل

ص:59

اوست خبر می دهد. (1)

زبان گویای حال درونی انسان است؛ و هر آنچه در دل و نیت انسان است به زبان جاری می شود.

193. امام علی علیه السلام: قاتِلُ الحَریصِ حِرصُهُ؛ حرص، قاتل جان حریص است. (2)

194. امام علی علیه السلام: کَمَا تَرْحَمُ تُرْحَم؛ همان گونه که بر دیگران ترحم می کنی مورد ترحم قرار می گیری. (3)

195. امام علی علیه السلام: کَمَا تَزْرَعُ تَحْصُد؛ هر چه بکاری، همان درو می کنی. (4)

196. امام علی علیه السلام: لَیِّن قَولَکَ تُحبَب؛ سخن نرم گوی تا محبوب گردی. (5)

197. امام علی علیه السلام: مَجلِسُ العلمِ رَوضَةُ الجَنَّةِ؛ محفل علم و دانش باغ بهشت است. (6)

198. امام علی علیه السلام: هَرَبُکَ من نَفسِکَ، أنفَعُ مِن هَرَبِکَ مِنَ الأسَدِ؛ گریختن از نفس (سرکش و اماره) سودمندتر از گریختن از شیر است. (7)

199. امام علی علیه السلام: یَعمَلُ النَّمّامُ فی ساعَةٍ فِتنَةَ أشهُرٍ؛ سخن چین در یک ساعت آتش فتنه ی چندماهه را شعله ور می کند. (8)

ص:60

200. امام کاظم علیه السلام: تُسْتَحَبُّ عَرَامَةُ الصَّبِیِّ فِی صِغَرِهِ لِیَکُونَ حَلِیماً فِی کِبَرِهِ؛ بازیگوشی{و شیطنت} بچه در دوران کودکی پسندیده است تا در بزرگ سالی انسانی بردبار شود. (1)

201. امام کاظم علیه السلام: کَثْرَةُ الْهَمِ یُورِثُ الْهَرَم؛ غم و غصه بسیار، باعث پیری می شود. (2)

غم و اندوه نشاط و سرزندگی را از انسان سلب می کند و پژمردگی و ناامیدی را فراهم می کند.

202. امام کاظم علیه السلام: یَا هِشَامُ لَوْ کَانَ فِی یَدِکَ جَوْزَةٌ وَ قَالَ النَّاسُ فِی یَدِکَ لُؤْلُؤَةٌ مَا کَانَ یَنْفَعُکَ وَ أَنْتَ تَعْلَمُ آن ها جَوْزَةٌ وَ لَوْ کَانَ فِی یَدِکَ لُؤْلُؤَةٌ وَ قَالَ النَّاسُ آن ها جَوْزَةٌ مَا ضَرَّکَ وَ أَنْتَ تَعْلَمُ آن ها لُؤْلُؤَة؛ ای هشام! اگر گردویی در دست تو باشد و همه مردم بگویند مروارید است نفعی به حال تو ندارد درحالی که تو می دانی که گردو است، و اگر مرواریدی در دست تو باشد و مرم بگویند گردو است، به تو زیانی نمی رساند درحالی که تو می دانی که مروارید است. (3)

مدح و ذم غیرواقعی افراد نباید در شخصیت ما اثر بگذارد.

203. امام کاظم علیه السلام: یَا بُنَیَّ إِنَ الدُّنْیَا بَحْرٌ عَمِیقٌ قَدْ غَرِقَ فِیهَا عَالَمٌ کَثِیرٌ فَلْتَکُنْ سَفِینَتُکَ فِیهَا تَقْوَی اللَّهِ وَ حَشْوُهَا الْإِیمَانَ وَ شِرَاعُهَا التَّوَکُّلَ وَ قَیِّمُهَا الْعَقْلَ وَ دَلِیلُهَا الْعِلْمَ وَ سُکَّانُهَا الصَّبْر؛ لقمان به فرزندش گفت: فرزندم، دنیا دریایی است عمیق خلقی بسیار در آن غرق شدند، پس تلاش کن که در این دریا، کشتی تو،

ص:61

تقوی الهی، و کالا و مال التجاره آن، ایمان و بادبانش توکل (به خدا) و ناخدایش عقل، و راهنمایش عمل، و سکانش صبر باشد. (1)

204. امام کاظم علیه السلام: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِالذَّرَّةِ شَرّاً أَنْبَتَ لَهَا جَنَاحَیْنِ فَطَارَتْ فَأَکَلَهَا الطَّیْر؛ چون خداوند تقدیر بدی را برای مورچه بخواهد، به او دو بال می دهد پس او پرواز کرده و خوراک پرندگان می گردد. (2)

آرزوهای نابجا و بلندپروازی های بی حساب مضراتی غیرقابل جبران به دنبال دارد. هر کس باید حد خود را بشناسد و با تکیه بر واقعیات زندگی برنامه ریزی و حرکت نماید.

205. کاظم علیه السلام: مُحَادَثَةُ الْعَالِمِ عَلَی الْمَزَابِلِ خَیْرٌ مِنْ مُحَادَثَةِ الْجَاهِلِ عَلَی الزَّرَابِیِّ؛ گفتگو کردن با عالم بر خاکروبه ها، بهتر است از گفتگو کردن با انسان نادان و جاهل بر روی فرش های فاخر و گران قیمت. (3)

206. امام رضا علیه السلام: یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَی عِیَالِهِ کَیْلَا یَتَمَنَّوْا مَوْتَه؛ سزاوار است که مرد بر خانواده خودش توسعه و گشایش بدهد، تا آنان (به علت سخت گیری او و محرومیت خودشان) آرزوی مرگ او را نکنند. (4)

207. امام جواد علیه السلام: مَنْ أَصْغَی إِلَی نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ کَانَ النَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ کَانَ النَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ الشَّیْطَانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّیْطَانَ؛ هر کس به (سخنان) گوینده ای گوش دهد (گویا) او را پرستیده است،

ص:62

اگر از خدا سخن گوید پس همانا خداوند را پرستیده است و اگر (گوینده) از شیطان گوید شیطان را عبادت کرده است (1)

208. امام مهدی علیه السلام: فَأَغْلِقُوا أَبْوَابَ السُّؤَالِ عَمَّا لَا یَعْنِیکُمْ؛ از آنچه بکارتان نمی آید پرسش مکنید. (2)

209. امام هادی علیه السلام: الْحَسَدُ مَاحِی الْحَسَنَاتِ؛ حسد نیکی ها را محو و نابود می کند. (3)

210. امام هادی علیه السلام: وَجْهُکَ مَاءٌ جَامِدٌ یَقْطُرُ عِنْدَ السُّؤَالِ فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تُقَطِّرُه؛ آبرو و اعتبار تو، چون یخی است که درخواست از دیگران، آن را آب می کند، پس بنگر این اعتبار و آبرو را، در نزد چه کسی می چکانی. (4)

211. امام حسن عسکری علیه السلام: جُعِلَتِ الْخَبَائِثُ فِی بَیْتٍ، وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الْکَذِب؛ تمام ناپاکی ها در خانه ای جمع شده و کلید آن خانه دروغ گویی است. (5)

212. حضرت عیسی علیه السلام: مَثَلُ عُلَمَاءِ السَّوْءِ مَثَلُ صَخْرَةٍ وَقَعَتْ عَلَی فَمِ النَّهَرِ لَا هِیَ تَشْرَبُ الْمَاءَ وَ لَا هِیَ تَتْرُکُ الْمَاءَ یَخْلُصُ إِلَی الزَّرْع؛ مَثَل دانشمندان ناشایسته مَثَل سنگ بزرگی است که بردهانه رود قرار می گیرد که نه خود آب می آشامد و نه مجال می دهد تا آب به کشتزار برسد. (6)

213. لقمان حکیم علیه السلام: یَا بُنَیَّ الشَّرُّ لَا یُطْفَی بِالشَّرِّ کَالنَّارِ لَا تُطْفَی بِالنَّارِ وَ لَکِنَّهُ

ص:63

یُطْفَی بِالْخَیْرِ کَالنَّارِ تُطْفَی بِالْمَاء؛ لقمان حکیم به فرزندش گفت: ای پسرم! شر با شر خاموش نمی شود همچنان که آتش با آتش خاموش نمی شود، بلکه شر با خیر خاموش می شود، همانند آتش که با آب خاموش می شود. (1)

214. لقمان حکیم علیه السلام: یَا بُنَیَّ إِذَا امْتَلَأَتِ الْمَعِدَةُ نَامَتِ الْفِکْرَةُ وَ خَرَسَتِ الْحِکْمَةُ وَ قَعَدَتِ الْأَعْضَاءُ عَنِ الْعِبَادَة؛ لقمان حکیم به فرزندش گفت: ای پسرم! هنگامی که معده پر شد فکر می خوابد و حکمت گنگ و لال می گردد و اعضا از عبادت باز می افتد. (2)

215. یَا مُوسَی سَلْنِی کُلَّمَا تَحْتَاجُ إِلَیْهِ حَتَّی عَلَفَ شَاتِکَ وَ مِلْحَ عَجِینِکَ؛ ای موسی علیه السلام: از من درخواست کن هر آنچه به آن احتیاج داری حتی علف گوسفندانت و نمک خمیرت. (3)

216. رُوِیَ عَنْ بَعْضِ الصَّادِقِینَ علیهما السلام أَنَ النَّاسَ أَرْبَعَةٌ رَجُلٌ یَعْلَمُ وَ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَعْلَمُ فَذَاکَ مُرْشِدٌ عَالِمٌ فَاتَّبِعُوهُ وَ رَجُلٌ یَعْلَمُ وَ لَا یَعْلَمُ أَنَّهُ یَعْلَمُ فَذَاکَ غَافِلٌ فَأَیْقِظُوهُ وَ رَجُلٌ لَا یَعْلَمُ وَ یَعْلَمُ أَنَّهُ لَا یَعْلَمُ فَذَاکَ جَاهِلٌ فَعَلِّمُوهُ وَ رَجُلٌ لَا یَعْلَمُ وَ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَعْلَمُ فَذَاکَ ضَالٌّ فَأَرْشِدُوهُ؛

از امام صادق علیه السلام: یا امام باقر علیه السلام: روایت شده:

همانا مردم بر چهار دسته هستند:

کسی که می داند و می داند که می داند، پس این شخص هدایت کننده و عالم است، پس از او پیروی کنید.

ص:64

کسی که می داند و نمی داند که می داند، چنین شخصی غافل است پس باید او را بیدار کرد.

کسی که نمی داند و می داند که نمی داند او جاهل است پس او را یاد دهید.

کسی که نمی داند و نمی داند که نمی داند، پس او گمراهی است که باید او را ارشاد کنید. (1)

217. امام حسن مجتبی علیه السلام: بَیْنَ الْحَقِ وَ الْبَاطِلِ أَرْبَعُ أَصَابِعَ مَا رَأَیْتَ بِعَیْنَیْکَ فَهُوَ الْحَقُّ وَ قَدْ تَسْمَعُ بِأُذُنَیْکَ بَاطِلًا کَثِیراً؛ میان حق و باطل چهار انگشت فاصله است آنچه را که به چشم خود دیده ای درست و حق است و چه بسا با گوش های خود سخنان باطل فراوانی بشنوی. (2)

218. امام علی علیه السلام: الْفُرْصَةُ سَرِیعَةُ الْفَوْتِ وَ بَطِیئَةُ الْعَوْد؛ فرصت ها سریع از دست می رود و دیرباز می گردد. (3)

219. امام حسین علیه السلام: لَا تَتَکَلَّفْ مَا لَا تُطِیق؛ خود را نسبت به انجام کاری که از توان تو خارج است در زحمت مینداز. (4)

هر کس در پذیرفتن مسئولیت مراقب باشد کاری که توان انجام آن را ندارد را به عهده نگیرد که باعث زحمت و گرفتاری او می شود.

220. امام حسین علیه السلام: یَا ابْنَ آدَمَ إِنَّمَا أَنْتَ أَیَّامٌ کُلَّمَا مَضَی یَوْمٌ ذَهَبَ بَعْضُکَ؛ ای فرزند آدم! همانا تو چند روزی بیش نیستی، هرگاه روزی بگذرد بخشی از تورفته

ص:65

است. (1)

221. امام حسین علیه السلام: مَالُکَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکَ کُنْتَ لَهُ فَلَا تُبْقِ عَلَیْهِ فَإِنَّهُ لَا یُبْقِی عَلَیْکَ وَ کُلْهُ قَبْلَ أَنْ یَأْکُلَکَ؛ مال تو، اگر برای تو و در خدمت تو نباشد. تو برای آن (و در خدمت آن) خواهی بود پس بر (محبت) آن باقی مباش همچنان که او برای تو باقی نخواهد ماند، و آن را بخور قبل از آنکه تو را بخورد. (2)

222. امام حسین علیه السلام: اعْلَمُوا أَنَّ الدُّنْیَا حُلْوَهَا وَ مُرَّهَا حُلُم؛ بدانید شیرینی و تلخی دنیا خوابی بیش نیست. (3)

223. امام حسین علیه السلام: فلَوْ رَأَیْتُمُ اللُّؤْمَ رَأَیْتُمُوهُ سَمِجاً مُشَوَّهاً تَنْفِرُ مِنْهُ الْقُلُوبُ وَ تُغَضُ دُونَهُ الْأَبْصَار؛ اگر پستی و فرومایگی را مجسم می دیدید، همانا آن را چنان زشت و دگرگون می دیدید که دل ها از آن متنفر شود و چشم ها از (نفرت دیدن) آن فروافتد. (4)

224. امام حسین علیه السلام: اعْلَمُوا أَنَ الْمَعْرُوفَ مُکْسِبٌ حَمْداً وَ مُعَقِّبٌ أَجْراً فَلَوْ رَأَیْتُمُ الْمَعْرُوفَ رَجُلًا لَرَأَیْتُمُوهُ حَسَناً جَمِیلًا یَسُرُّ النَّاظِرِینَ وَ یَفُوقُ الْعَالَمِینَ؛ بدانید که کار نیک، حمد و سپاس (دیگران) را جلب می کند و پاداشی را به دنبال دارد، پس اگر کار نیک را (می توانستید) ببینید آن را به صورت انسانی زیبا و نیکو که نظر کنندگان را شاد و مسرور می کند. و برتر از همه جهانیان می دیدید. (5)

ص:66

225. امام سجاد علیه السلام: مَا مِنْ خُطْوَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ خُطْوَتَیْنِ خُطْوَةٍ یَسُدُّ بِهَا الْمُؤْمِنُ صَفّاً فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ خُطْوَةٍ إِلَی ذِی رَحِمٍ قَاطِعٍ؛ هیچ گامی نزد خدای متعال محبوب تر از دو گام نیست گامی که مؤمن به جهت پر نمودن صفی در راه خدا برمی دارد و گامی که به جهت صله رحم با خویشاوندی که قطع رحم نموده است برداشته است. (1)

226. امام سجاد علیه السلام: مَا مِنْ جُرْعَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ جُرْعَتَیْنِ جُرْعَةِ غَیْظٍ رَدَّهَا مُؤْمِنٌ بِحِلْمٍ وَ جُرْعَةُ مُصِیبَةٍ رَدَّهَا مُؤْمِنٌ بِصَبْرٍ؛ هیچ جرعه ای نزد خدا محبوب تر از دو جرعه نیست؛ جرعه خشمی که مؤمن با بردباری فرومی برد و جرعه مصیبتی که مؤمن با شکیبایی بنوشد. (2)

227. امام سجاد علیه السلام: مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَطْرَتَیْنِ قَطْرَةِ دَمٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ قَطْرَةِ دَمْعَةٍ فِی سَوَادِ اللَّیْلِ لَا یُرِیدُ بِهَا عَبْدٌ إِلَّا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ؛ هیچ قطره ای نزد خداوند متعال محبوب تر از دو قطره نیست قطره ی خونی که در راه خدا و قطره اشکی در سیاهی شب ریخته شود و بنده از آن قطره اشک جز خداوند متعال را در نظر ندارد. (3)

228. امام سجاد علیه السلام: إِیَّاکَ وَ الْغِیبَةَ فَإِنَّهَا إِدَامُ کِلَابِ النَّار؛ از غیبت کردن بپرهیز، که آن خورشت سگ های دوزخ است. (4)

احتمال دارد مراد این باشد که غیبت کننده با غیبت های خود خوراک سگ های جهنم را تأمین و آن ها را نیرومند می کند و درنتیجه بیشتر به او حمله

ص:67

می کنند و مورد اذیت و آزار قرار می دهند و احتمال دیگر اینکه این است که شخص غیبت کننده، خود به سگ جهنمی تشبیه شده است که گوشت دیگران را می دَرَد و غیبت را غذای خود قرار داده است. (شرح غررالحکم، خوانساری، ج 1، ص 298)

229. امام باقر علیه السلام: جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ؛ جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است. (1)

230. امام باقر علیه السلام: اطْلُبْ بَقَاءَ الْعِزِّ بِإِمَاتَةِ الطَّمَع؛ عزت همیشگی را با کشتن طمع (در خود) بطلب. (2)

اگر کسی می خواهد همیشه عزیز و سربلند باشد، به هیچ عنوان در مال و مقام و داشته های دیگران طمع و حرص و آز نداشته باشد.

231. امام باقر علیه السلام: صَلَاحُ شَأْنِ النَّاسِ التَّعَایُشُ وَ التَّعَاشُرُ مِلْ ءَ مِکْیَالٍ ثُلُثَاهُ فَطَنٌ وَ ثُلُثٌ تَغَافُلٌ؛ آنچه امور مردم را اصلاح می کند زندگی مسالمت آمیز است معاشرت پیمانه ی است که دوسوم آن زیرکی و یک سوم دیگرش نادیده گرفتن خطای دیگران است. (3)

انسان برای داشتن یک معاشرت صحیح با همنوعان، علاوه بر رعایت هوشیاری و زیرکی باید در بسیاری از موارد خطای دیگران را نادیده بگیرد و با سعه صدر و بزرگواری از کنار آن ها بگذرد.

232. امام علی علیه السلام: خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَةً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَکَوْا عَلَیْکُمْ وَ إِنْ

ص:68

عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیْکُم؛ با مردم آن چنان معاشرت کنید که اگر بمیرید بر شما اشک ریزند و اگر زنده بمانید با اشتیاق به سوی شما آیند. (1)

233. امام صادق علیه السلام: أَحَبُ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَی إِلَیَّ عُیُوبِی؛ محبوب ترین ب-رادران-م نزد من، کس-ی است که عیب هایم را به من اهدا کن-د. (2)

هدیه دادن عیوب به این است که تذکر به دیگران به صورت خیرخواهانه و مؤدبانه باشد و به قصد تحقیر و خرده گیری انجام نگیرد.

234. امام حسن علیه السلام: عَجَبٌ لِمَنْ یَتَفَکَّرُ فِی مَأْکُولِهِ کَیْفَ لَا یَتَفَکَّرُ فِی مَعْقُولِهِ فَیُجَنِّبُ بَطْنَهُ مَا یُؤْذِیهِ وَ یُودِعُ صَدْرَهُ مَا یُرْدِیهِ؛ در شگفتم از کسی که در خوراک خود می اندیشد چگونه در افکار خود نمی اندیشد پس او شکم را از غذای آزاد دهنده دور می کند ولی در دل خود افکار تباه کننده جای می دهد. (3)

235. امام علی علیه السلام: الْعَالِمُ حَیٌ وَ إِنْ کَانَ مَیِّتاً الْجَاهِلُ مَیِّتٌ وَ إِنْ کَانَ حَیّاً؛ عالم زنده است گر چه مرده باشد جاهل مرده است گر چه زنده باشد. (4)

حقیقت انسانی به حیات نباتی و حیوانی او نیست بلکه آنچه او را از سائر موجودات جدا می کند و مایه حیات انسانی اوست علم و دانش است که در این دنیا و هم در دنیای پس از مرگ با انسان باقی است و نابود نمی شود.

236. امام علی علیه السلام: الْعَالِمُ یَنْظُرُ بِقَلْبِهِ وَ خَاطِرِهِ وَ الْجَاهِلُ یَنْظُرُ بِعَیْنِهِ وَ نَاظِرِهِ؛ دانا با قلب و فکرش می نگرد و نادان (صرفاً) با چشم و دیده اش می نگرد. (5)

ص:69

عالِم نگاهش همراه با تفکر و تدبر است و در مورد اشیایی که می بیند تفکر و تدبر می کند. ولی جاهل نگاهش در حدّ نگاه ظاهری با چشم است و بدون تفکر و تدبر در امور خیلی ساده از آن ها می گذرد.

237. امام سجاد علیه السلام: یَا سَوْأَتَاهْ لِمَنْ غَلَبَتْ إِحْدَاتُهُ عَشَرَاتِهِ یُرِیدُ أَنَّ السَّیِّئَةَ بِوَاحِدَةٍ وَ الْحَسَنَةَ بِعَشَرَةٍ؛ بدا به حال کسی که یک هایش (گناهانش) برده هایش (حسناتش) غالب شود. (1)

خداوند در قرآن کریم می فرماید: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزی إِلاَّ مِثْلَها وَ هُمْ لا یُظْلَمُون؛ هر کس کار نیکی بجا آورد، ده برابر آن پاداش دارد، و هر کس کار بدی انجام دهد، جز بمانند آن، کیفر نخواهد دید؛ و ستمی بر آن ها نخواهد شد» . انعام/160. درعین حال عده ای آن قدر خود را آلوده به گناه می کنند که گناهانشان بر ثواب هایشان غلبه می کند.

238. امام باقر علیه السلام: یَقُولُ إِنَ اللَّهَ یُحِبُ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءَ السَّلَامِ؛ همانا خداوند دادن طعام و آشکار نمودن سلام را دوست دارد. (2)

منظور از افشاء سلام، سلام نمودن به همگان است طوری که فراگیر و همگانی شود.

239. امام صادق علیه السلام: أَحْسِنْ إِلَی مَنْ أَسَاءَ إِلَیْک؛ به کسی که به تو بدی کرد خوبی کن. (3)

جواب بدی، بدی نیست؛ بلکه هر کس به تو بدی کرد تو به او خوبی کن.

ص:70

جواب سنگ کلوخ نیست. البته این دستور مربوط به روابط شخصی است که در آن عفو و گذشت نشان بزرگواری و موجب عزت است نه در مقابل ظلم و ستم ظالمان و ستمگران که زیر بار ظلم رفتن ذلت و خواری را به دنبال دارد.

240. امام صادق علیه السلام: مُجَامَلَةُ النَّاسِ ثُلُثُ الْعَقْلِ؛ تسامح و سخت گیری نکردن با مردم یک سوم خردمندی است. (1)

241. امام صادق علیه السلام: مَنْ حَسُنَتْ نِیَّتُهُ زِیدَ فِی رِزْقِه؛ هر که نیتش خوب باشد روزی اش فزونی می یابد. (2)

نیت خوب از دلی پاک و سالم نشأت می گیرد و مردم، انسان های پاک دل و خوش قلب را دوست دارند و جذب آن ها می شوند و این باعث رونق کاروکاسبی و درنتیجه زیادشدن روزی آنان می شود.

242. امام کاظم علیه السلام: نَوْمُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِل؛ خواب عاقل بهتر از بیداری جاهل است. (3)

انسان عاقل و خردمند ثواب خوابش از شب زنده داری شخص جاهل، بیشتر است.

243. امام رضا علیه السلام: الْبُخْلُ یُمَزِّقُ الْعِرْض؛ بخل آبرو و اعتبار انسان را از بین می برد. (4)

انسان خسیس آبرویش لکه دار می شود و آبرویی برایش نمی ماند؛ و مردم مثل

ص:71

انسان های پست با او برخورد می کنند.

244. امام جواد علیه السلام: طُولُ التَّسْوِیفِ حَیْرَةٌ؛ عقب انداختن کارها به مدت طولانی، باعث سرگردانی است. (1)

اگر انسان ناچار باشد کارش را به آینده موکول نماید نباید مدت آن طولانی باشد که این طولانی شدن مانع از برنامه ریزی و موجب تشویش و سرگردانی است.

245. امام جواد علیه السلام: الْعُلَمَاءُ غُرَبَاءُ لِکَثْرَةِ الْجُهَّالِ بَیْنَهُمْ؛ عالمان غریب هستند چراکه افراد جاهل در میانشان زیاد است. (2)

فرد نادان قدر و منزلت عالم را نمی داند لذا عالم و دانشمند در بین جاهلان تنها و غریب است.

246. امام هادی علیه السلام: الْجَاهِلُ أَسِیرُ لِسَانِه؛ نادان اسیر زبان خویش است. (3)

فرد نادان در سخن گفتن شرایط زمانی و مکانی را ملاحظه نمی کند، و در مورد حرف هایش قبل از صحبت فکر نمی کند، لذا حرف هایش او را گرفتار می کند.

247. امام صادق علیه السلام: الْغَضَبُ مِفْتَاحُ کُلِ شَرٍّ؛ خشم، کلید هر شری است. (4)

وقتی انسانی غضب می کند و عصبانی می شود امکان دارد هر کاری از او سر بزند و خشم عواقب بدی را در پی دارد ازجمله دعوا، ناسزاگویی، تهمت، بی حرمتی...

248. امام صادق علیه السلام: مَنْ یَزْرَعْ خَیْراً یَحْصُدْ غِبْطَةً؛ کسی که خوبی می کارد

ص:72

منفعت درو می کند. (1)

249. امام صادق علیه السلام: مَنْ یَزْرَعْ شَرّاً یَحْصُدْ نَدَامَةً؛ کسی که بدی می کارد پشیمانی درو می کند. (2)

کسی که کار ناشایست انجام می دهد در آینده ناراحت و پشیمان می شود و عواقب آن را می بیند.

250. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْکَلِمَةُ الطَّیِّبَةُ صَدَقَة؛ سخن نیک صدقه است. (3)

سخن خوش و نیکو با دیگران؛ حکم صدقه دادن را دارد. اگر کسی توان مالی ندارد تا به مستمندان کمک کند؛ می تواند با زبانش به گونه ای صحبت کند که دیگران خوشحال شوند؛ و این، پاداش صدقه دارد.

251. امام علی علیه السلام: الْمَالُ لَا یَنْفَعُکَ حَتَّی یُفَارِقَکَ؛ مال تا از تو جدا نگردد به تو سود نمی رساند. (4)

هر چیز و هرکس تا وقتی نزد ماست برای ما مفید است ولی مال این گونه نیست تا از ما جدا نشود نفعی نمی رساند پس به جای انباشتن مال و ثروت باید آن را در راه خیر صرف نمود تا منفعت آن نصیب انسان گردد.

252. امام علی علیه السلام: تَکَلَّمُوا تُعْرَفُوا فَإِنَ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِه؛ سخن بگویید تا شناخته شوید، زیرا که مرد در زیر زبانش پنهان است. (5)

ص:73

انسان تا صحبت نکند شناخته نمی شود سخن هر کس میزان علم، عقل، ادب و سائر ویژگی های شخصی او را نشان می دهد.

تا مرد سخن نگفته باشد علم و هنرش نهفته باشد (سعدی)

253. امام علی علیه السلام: رُبَ قَوْلٍ أَنْفَذُ مِنْ صَوْل؛ بسا گفتاری که اثرش بیشتر از حمله کردن است. (1)

گاهی نفوذ و اثر یک سخن از نفوذ و اثر یک عملیات نظامی بیشتر است. سخن، می تواند دل ها را تسخیر کند و روحیه یاران را تقویت و روحیه دشمن را تضعیف کند و درنهایت پیروزی را هموار سازد.

254. امام علی علیه السلام: مَثَلُ الدُّنْیَا کَظِلِّکَ إِنْ وَقَفْتَ وَقَفَ وَ إِنْ طَلَبْتَهُ بَعُدَ؛ مثال دنیا مانند سایه توست، اگر بایستی می ایستد و اگر دنبالش کنی دور می شود. (2)

انسان هر چه دنبال خواسته های دنیایی خود برود اولاً: تمام شدنی نیست و ثانیاً: به تمام آن ها نمی رسد و ثالثاً: رسیدن به آن ها سخت تر می شود و آن ها از او دورتر می شوند مثل انسانی که دنبال سایه ی خودش برود که وقتی می ایستد سایه انسان هم می ایستد و وقتی سایه را دنبال می کنیم، سایه هم از ما دور می شود.

255. امام علی علیه السلام: رُبَ کَلَامٍ کَلَّامٌ؛ چه بسیار سخنی که موجب جراحت است (3)

بعضی به گونه ای صحبت می کنند که دل و قلب طرف مقابل را جریحه دار می کنند و گویا با نیزه در قلب آن ها زده اند.

ص:74

256. امام علی علیه السلام: رُبَّ کَلَامٍ کَالْحُسَامِ؛ چه بسا کلامی که مانند تیغ تیز برنده است. (1)

257. امام علی علیه السلام: الْهَمُ یُذِیبُ الْجَسَد؛ غم و غصه، بدن را آب می کند. (2)

258. امام علی علیه السلام: السُّکُوتُ عَلَی الْأَحْمَقِ أَفْضَلُ جَوَابِهِ؛ بهترین پاسخ در برابر شخص احمق سکوت است. (3)

وقتی انسانی کم خرد و احمق حرفی زد سکوت بهترین جواب است چون اولاً: او (توانایی درک موقعیت یا موضوع را ندارد) و ثانیاً: ممکن است پاسخ دادن به جروبحث بیهوده کشیده شود؛ که جز خستگی و زیادشدن کدورت ها اثری ندارد از همین رو گفته اند: جواب ابلهان خاموشی است.

259. امام علی علیه السلام: قُمْ عَنْ مَجْلِسِکَ لِأَبِیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ إِنْ کُنْتَ أَمِیراً؛ به احترام پدر و آموزگارت از جا برخیز اگرچه امیر و فرمانروا باشی. (4)

260. امام علی علیه السلام: أَهْلُ الدُّنْیَا کَرَکْبٍ یُسَارُ بِهِمْ وَ هُمْ نِیَام؛ اهل دنیا مانند سوارانی هستند که آن ها را می برند درحالی که خوابند. (5)

شخص سواره باید همواره هوشیاری خود را حفظ کند و مرکب را به طرف مقصد دلخواه هدایت کند و اگر به خواب رود کنترل مرکب از دست او خارج شده و بی اختیار به جائی که نباید برود برده می شود و به مقصد نمی رسد و چه بسا

ص:75

موجب سقوط و هلاکت او گردد.

261. امام علی علیه السلام: لَوْ سَکَتَ مَنْ لَا یَعْلَمُ سَقَطَ الِاخْتِلَافُ؛ اگر کسی که نمی داند سکوت می کرد اختلاف از بین می رفت. (1)

اگر شخصی نسبت به مطلبی جاهل است و علم نسبت به آن ندارد، سکوت کند و در مورد آن مطلب نظر ندهد و صحبت نکند، اختلافی پیش نمی آید چون کسی که در مورد آن علم دارد نظر درست و صحیح را ارائه می دهد.

262. امام علی علیه السلام: لِکُلِّ شَیْ ءٍ بَذْرٌ وَ بَذْرُ الْعَدَاوَةِ الْمِزَاح؛ هر چیزی بذری دارد و بذر دشمنی شوخی کردن است. (2)

شوخی زیاد و بی مورد منجر به دشمنی می شود.

263. امام علی علیه السلام: اِجعَل سِرَّکَ إلی واحدٍ وَ مَشوَرَتَکَ إلی ألفٍ؛ رازت را فقط نزدیک نفر قرار بده، ولی مشورت را با هزار نفر انجام بده. (3)

264. امام علی علیه السلام: عَذِب حُسادَک بِالإحسانِ إلیهم؛ حسودان را با احسان و خوبی نمودن به آنان عقوبت کن! (4)

اگر کسی به تو حسودی می کند، تو مقابله به مثل نکن. بلکه به او نیکی و احسان کن تا او خودش خجالت بکشد و این تنبیه و عقوبت برای اوست.

265. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: قلبٌ لیس فیه شَی ءٌ مِنَ الحِکمَة ِکَبَیتٍ خَرِبٍ؛ دلی که در آن حکمت نیست، مانند خانه ای ویران است. (5)

ص:76

حکمت یعنی درک صحیح از واقعیات زندگی، داشتن این درک صحیح می تواند در تعیین اهداف و راهبردهای درست، انسان را یاری کند و باعث موفقیت و رستگاری انسان گردد و برعکس نداشتن این درک صحیح موجب پریشانی فکر و به بیراهه رفتن و شک های پی درپی انسان گردد و وجود انسان را همانند خانه ای خراب و ویرانه قرار دهد.

266. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: قَالَ لِأَصْحَابِهِ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِشَیْ ءٍ إِنْ أَنْتُمْ فَعَلْتُمُوهُ تَبَاعَدَ الشَّیْطَانُ مِنْکُمْ کَمَا تَبَاعَدَ الْمَشْرِقُ مِنَ الْمَغْرِبِ قَالُوا بَلَی قَالَ الصَّوْمُ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ وَ الصَّدَقَةُ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ وَ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْمُوَازَرَةُ عَلَی الْعَمَلِ الصَّالِحِ یَقْطَعُ دَابِرَهُ وَ الِاسْتِغْفَارُ یَقْطَعُ وَتِینَه؛

آیا به شما خبر ندهم از چیزی که اگر آن را انجام بدهید شیطان از شما دور می شود همان طور که مشرق از مغرب دور است؟ (اصحاب) گفتند: آری حضرت فرمودند: روزه گرفتن چهره او را سیاه می کند و صدقه پشتش را می شکند و دوستی درراه خدا و کمک کردن بر انجام کار خوب ریشه او و استغفار کردن رگ گردنش را قطع می کند. (1)

قرآن می فرماید: إِنَ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّاً؛ البتّه شیطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانید.

(فاطر/6). حال برای جنگ با شیطان در مسیر زندگی به ابزارها و سلاح نیاز داریم که در این حدیث شریف به برخی از مهم ترین ابزارها اشاره شده است.

267. امام علی علیه السلام: عُقُولُ الْفُضَلَاءِ فِی أَطْرَافِ أَقْلَامِهَا؛ عقل های انسان های

ص:77

برتر در نوک قلم های آن هاست. (1)

آثار قلمی افراد فرهیخته، حاکی از مقدار عقل و درایت و دانش آنان است زیرا نوشته های هر شخص خلاصه افکار او و چکیده معلومات و آموخته ها و تجربیات زندگی اوست. و نیز نوعی تشویق به مطالعه کتب دانشمندان و علما است.

268. امام صادق علیه السلام: إِنَ الْمُتَکَبِّرِینَ یُجْعَلُونَ فِی صُوَرِ الذَّرِّ یَتَوَطَّأُهُمُ النَّاسُ حَتَّی یَفْرُغَ اللَّهُ مِنَ الْحِسَابِ؛ همانا متکبران (در روز قیامت) به صورت مورچه درآمده و پایمال مردم می گردند تا خدا از حساب فارغ شود. (2)

منشأ تکبر این است که شخص به درستی، خود و موقعیت خود در عالم را نشناخته است و این عدم شناخت و جهل حکایت از حقارت او دارد و در روز قیامت که روز آشکار شدن باطن امور است این حقارت به این صورت مجسم می شود و شاید این تجسم عقوبتی است متناسب با نوع اشتباهی که در دنیا مرتکب شده است.

269. امام علی علیه السلام: الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَةِ یَشُبُّ نِیرَانَ اللَّجَاج؛ زیاده روی در ملامت آتش لجاجت را مشتعل می سازد. (3)

ملامت زیاد موجب تحقیر و خرد شدن شخصیت طرف مقابل است و همین باعث عدم تأثیر آن می شود زیرا شخص به فکر جبران این تحقیر برمی آید و اولین کار این است که با لجاجت این پیام را به ملامت کننده منتقل می کند که کلام تو ارزشی برای من ندارد.

ص:78

270. امام علی علیه السلام: الْکُتُبُ بَسَاتِینُ الْعُلَمَاءِ؛ کتاب ها باغ های دانشمندان هستند. (1)

271. امام علی علیه السلام: الْمَعِدَةُ بَیْتُ الدَّاء؛ معده خانه بیماری است. (2)

272. امام علی علیه السلام: مَنْ تَرَکَ إِنْکَارَ الْمُنْکَرِ بِقَلْبِهِ وَ یَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَهُوَ مَیِّتٌ فِی الْأَحْیَاء؛ کسی که با دل و دست و زبانش باکارهای ناپسند مخالفت نکند همانند مرده ای در بین زندگان است. (3)

شخصی که منکر و کار بدی را می بیند، ولی نسبت به آن بی تفاوت است و هیچ مخالفتی با آن نمی کند (نه مخالفت عملی نه کلامی و نه حداقل مخالفت قلبی) این شخص مانند انسانی مرده در بین زنده ها است، زنده بودن او ثمره ای ندارد.

273. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: لَوْ کَانَ الْعِلْم مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِسَ؛ اگر علم و دانش در پروین باشد مردمی از ایران آن را به دست خواهند آورد. (4)

خوشه پروین، یا ثریا، نام خوشه ای در صورت فلکی گاو که به هفت خواهر مشهور است.

274. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: تَذَاکَرُوا وَ تَلَاقَوْا وَ تَحَدَّثُوا فَإِنَّ الْحَدِیثَ جِلَاءٌ لِلْقُلُوبِ إِنَّ الْقُلُوبَ لَتَرِینُ کَمَا یَرِینُ السَّیْفُ جِلَاؤُهَا الْحَدِیثُ؛ با یکدیگر گفتگو و ملاقات داشته باشید و حدیث بگوئید زیرا حدیث مایه جلای دل هاست، دل ها نیز مانند

ص:79

شمشیر زنگ می زند و جلای آن حدیث است. (1)

275. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْوَلَدُ سَیِّدٌ سَبْعَ سِنِینَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِینَ وَ وَزِیرٌ سَبْعَ سِنِین؛ فرزند هفت سال (اول) سید و سرور است و هفت سال (دوم) مطیع و فرمان بردار و هفت سال (سوم) وزیر و مشاور است. (2)

دوران کودکی و نوجوانی و جوانی فرزند به سه زمان تقسیم می شود در هفت سال اول نه از قدرت جسمی زیادی برخوردار است و نه قدرت فکری لازم؛ بنابراین نه می توان او را باکار زیاد واداشت و نه از او مشاوره فکری خواست او در این هفت سال مانند آقایی است که سروری می کند و پدر و مادر در خدمت اویند.

در هفت سال دوم از قدرت بدنی بالاتری برخوردار شده است و می توان به فراخور توان او را به کارهایی وا داشت تا کم کم مهارت ها و تجربیات زندگی را بیاموزد و از طرفی عصائی برای دست پدر و مادر باشد بنابراین در هفت سال دوم مدت سروری او به پایان می رسد و همچون گماشته ای باید در کارها به پدر و مادر کمک کند و این خود در ساخته شدن او نقش به سزائی دارد.

و در هفت سال سوم علاوه بر توان بدنی از قدرت فکری مناسبی هم برخوردار می شود همچون وزیری لایق و توانا پشتیبان و یاور پدر و مادر باشد.

276. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: حُبُّ الْمَالِ وَ الشَّرَفِ یُنْبِتَانِ النِّفَاقَ فِی الْقَلْبِ کَمَا یُنْبِتُ الْمَاءُ الْبَقْل؛ شیفته ثروت و ریاست بودن نفاق در دل می رویاند همان گونه که آب گیاه را می رویاند. (3)

ص:80

کسی که تشنه ثروت و ریاست است برای به دست آوردن آن یا از دست ندادن آن به هر چیزی چنگ بزند گاهی دروغ می گوید گاهی واقعیات را وارونه جلوه می دهد گاهی ظاهرسازی می کند و این موجب دوگانگی بین باطن و ظاهر شخص می شود و این همان نفاق است.

277. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْمُتَزَوِّجُ النَّائِمُ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْعَزَب؛ مرد همسر داری که مشغول خواب و استراحت است نزد خدا بهتر از مرد بی همسر روزه داری است که به عبادت خدا ایستاده باشد. (1)

278. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّینِ؛ علم و دانش را طلب کنید هرچند در چین باشد. (2)

چین در زمان قدیم مثالی برای سرزمین های دوردست بود پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم با این جمله می خواهند اهمیت فراگیری علم و دانش در اسلام را گوش زد نمایند که برای طلب آن باید حتی رنج سفرهای طولانی و تحمل هزینه های فراوان و غربت و دوری از وطن و مشکلات دیگر را به جان خرید.

279. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَا شَیْ ءٌ أَبْغَضَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْبُخْلِ وَ سُوءِ الْخُلُقِ وَ إِنَّهُ لَیُفْسِدُ الْعَمَلَ کَمَا یُفْسِدُ الطِّینُ الْعَسَلَ؛ چیزی نزد خدای عزوجل مبغوض تر از بخل و بداخلاقی نیست و همانا آن، عملِ (انسان) را فاسد می کند همان گونه که گِل عسل را فاسد می کند. (3)

نکته زیبای این حدیث تشبیه بخل و بداخلاقی به سرکه و اعمال صالحه به

ص:81

عسل است.

280. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الشّیخُ یَضعُفُ جِسمُهُ وقَلْبُ الشَّیْخِ شَابٌّ عَلَی حُبِّ اثْنَیْنِ عَلَی جَمْعِ الْمَالِ وَ طُولِ الْحَیَاةِ؛ انسان پیر ناتوان می شود ولی دل او بر محبت دو چیز جوان است: جمع کردن مال و عمر طولانی. (1)

انسان در معرض این خطر است که با فرارسیدن فصل کهنسالی و پیری هرچند قوای جسمی او ضعیف شده و توان انجام بسیاری از گناهان از او سلب می گردد ولی ممکن است بعضی از صفات و رذائل روحی او قوت گیرد و او را از پرداختن به امور آخرتش بازدارد مانند دلبستگی زیاد به ثروت و آرزوی عمر طولانی. این دو خصلت باعث می شود که سفر آخرت را جدی نگیرد و کمتر به جبران گذشته ها و تهیه مقدمات سفر فکر نماید.

281. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: یَأْتِی زَمَانٌ یَذُوبُ فِیهِ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ کَمَا یَذُوبُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ قِیلَ بِمَ ذَلِکَ قَالَ مِمَّا یَرَی مِنَ الْمُنْکَرِ لَا یَسْتَطِیعُ تَغْیِیرَه؛ روزگاری بر مردم فرارسد که دل مؤمن آب می شود بدان گونه که نمک در آب حل می شود عرض شد: چرا؟ فرمودند: چون منکر را (در مردم) می بیند و قدرت تغییر آن را ندارد. (2)

سست شدن ایمان و گرایش به مادیات و اصل شدن لذت و شهوت موجب شیوع بسیاری از گناهان و از بین رفتن قبح آن می گردد به طوری که مخالفت نمودن با گناه، مخالفت کردن با جو عمومی و شنا کردن برخلاف مسیر آب می شود و انسان های دردمند فقط شاهد این صحنه های شوند و به دلیل عدم قدرت تغییر رنج می برند و اندوه می خورند.

ص:82

282. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: اعْلَمْ أَنَ کُلَ شَیْ ءٍ إِذَا فَسَدَ فَالْمِلْحُ دَوَاؤُهُ فَإِذَا فَسَدَ الْمِلْحُ فَلَیْسَ لَهُ دَوَاءٌ؛ بدان که هرچه بگندد دارویش نمک است اما اگر نمک بگندد دارویی ندارد. (1)

اصلاح امور یک جامعه به دست فرهیختگان و صاحبان قدرت است ولی اگر خود این ها فاسد شوند توان و انگیزه اصلاح را از دست می دهند و فساد در جامعه تبدیل به یک بیماری مزمن و بی علاج می گردد.

283. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْعِلْمُ خَلِیلُ الْمُؤْمِنِ وَ الْحِلْمُ وَزِیرُهُ وَ الْعَقْلُ دَلِیلُهُ وَ الْعَمَلُ قَیِّمُهُ وَ الصَّبْرُ أَمِیرُ جُنُودِهِ وَ الرِّفْقُ وَالِدُهُ وَ الْبِرُّ أَخُوهُ؛ علم و دانش دوست مؤمن است و عقل راهنمای اوست و کار و تلاش سرپرست او و بردباری وزیر او و صبر فرمانده سربازان او و رفق و مدارا پدر او و نرم خویی برادر اوست. (2)

زندگی هر انسان همچون کشوری است که نیاز به مدیریت دارد و مدیر و مسئول اصلی آن خود انسان است. البته انسان نیاز به یاران و کارگزارانی دارند که او را یاری دهند در این حدیث شریف برخی از آن کارگزاران و یاران معرفی شده اند.

284. امام علی علیه السلام: الْقَلْبُ خَازِنُ اللِّسَان؛ دل خزانه دار زبان است. (3)

اگر انسان زبان خود را رها کند زبان، سرمایه خود را که همان سخن است بیهوده مصرف می کند بنابراین نیاز به نگهبانی دارد که آن را کنترل نماید و تنها نگهبان او قلب و دل انسان است اگر انسان به ندای قلب خود توجه کند قلب، او را راهنمایی می کند که کجا سخن بگوید و کجا نگوید؟ و چه بگوید و چه نگوید؟

ص:83

285. امام علی علیه السلام: الْکَذِبُ یُزْرِی بِالْإِنْسَان؛ دروغ، انسان را کوچک می کند و بر او عیب وارد می سازد. (1)

286. امام علی علیه السلام: اللَّجَاجُ یَکْبُو بِرَاکِبِه؛ لجاجت (مرکبی است که) سوار خویش را از رو به زمین می اندازد. (2)

لجبازی و اصرار بر عمل یا حرف باطل نوعی مقابله و جنگ با حقیقت است و کسی که با حقیقت درآویزد به زمین خواهد خورد.

287. امام علی علیه السلام: اللِّسَانُ مِیزَانُ الْإِنْسَان؛ زبان ترازوی سنجش انسان است. (3)

میزان سنجش انسان ها زبان آن هاست مقدار صداقت آن ها مقدار علم و ادب و سایر فضائل آن ها از زبانشان و سخنانشان آشکار می شود.

288. امام علی علیه السلام: الْمُرِیبُ أَبَداً عَلِیل؛ کسی که در هر چیز شک می کند همیشه بیمار است. (4)

هرچند شک و تردید مقدمه ای برای جستجو و تحقیق است ولی شک بیش ازحد به صورتی که انسان در هر چیز و به هر کس شک نماید و هیچ گاه نتواند به اطمینان و یقین برسد موجب سلب آرامش روحی و زمینه ساز انواع بیماری هاست.

289. امام علی علیه السلام: الْمِزَاحُ یُورِثُ الضَّغَائِن؛ شوخی (بی مورد) کینه ها را به

ص:84

دنبال می آورد. (1)

290. امام علی علیه السلام: الْبِشْرُ یُطْفِی نَارَ الْمُعَانَدَة؛ خوش رویی، آتش دشمنی را خاموش می کند. (2)

291. امام علی علیه السلام: الصَّاحِبُ کَالرُّقْعَةِ فَاتَّخِذْهُ مُشَاکِلا؛ همنشین مانند وصله است پس همانند آن را انتخاب کن. (3)

برای وصله لباس باید از پارچه ای استفاده کرد که با جنس و رنگ لباس تناسب داشته باشد وگرنه آن وصله به چشم می آید؛ و موجب ناهماهنگی است باید در انتخاب همنشین مانند همسر و دوست نیز خصوصیات اخلاقی و رفتاری او را در نظر گرفت و کسی را انتخاب کرد که با انسان سنخیت داشته باشد وگرنه شاهد عدم تفاهم و ناهماهنگی در روابط خواهیم بود.

292. امام علی علیه السلام: الْفُرَصُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَاب؛ فرصت ها بسان ابر می گذرند. (4)

293. امام علی علیه السلام: الْقَنَاعَةُ سَیْفٌ لَا یَنْبُو؛ قناعت شمشیری است که کُند نمی شود. (5)

تأثیر قاطع قناعت در زندگی هیچ گاه از بین نمی رود و در تمامی مراحل زندگی اثرگذار است.

294. امام علی علیه السلام: الْمَرْءُ عَدُوُّ مَا جَهِلَ؛ آدمی دشمن چیزی است که

ص:85

نمی داند. (1)

ریشه بسیاری از دشمنی ها جهل و عدم شناخت است. طبیعی است کسی که چیزی را نمی شناسد به آن گرایش ندارد و با چشم انکار و مخالفت به آن می نگرد. ازاین رو اطلاع رسانی و تلاش برای زدودن جهل و ناآگاهی می تواند بسیاری از عداوت ها و اختلافات را برطرف سازد.

295. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إیّاکم وَ المَدحَ فإنّه الذَّبح؛ از مدح بپرهیزید که سربریدن است. (2)

احتمالاً این حدیث شریف به این نکته تربیتی اشاره می کند که دیگران را در مقابل آنان مدح و ثنا نکنید که آفاتی را به دنبال دارد اگر طرف مقابل کم ظرفیت باشد باعث غرور و خودپسندی و توقف پیشرفت او می شود و گویا با این کار او را قربانی کرده ایم ناگفته پیداست که مسئله تشویق و قدردانی از دیگران امری مطلوب و با مدح و ثناگویی متفاوت است.

296. امام علی علیه السلام: تَفَأَّلْ بِالْخَیْرِ تَنْجَح؛ فال نیک بزن تا کامیاب شوی. (3)

فال بد زدن و به قول معروف آیه یأس خواندن نشاط و روحیه انسان را از بین می برد و انگیزه کار و تلاش انسان را ضعیف می کند و در مقابل، کارها را به فال نیک گرفتن و خوش بین بودن به انسان انرژی و روحیه می بخشد.

297. امام علی علیه السلام: الْجَهْلُ مَعْدِنُ الشَّر؛ نادانی، معدن بدی ها است. (4)

ص:86

وقتی انسانی جاهل و نادان است به دلیل همین نادانی بدی های زیادی از او سر می زند.

298. امام علی علیه السلام: الْجُودُ حَارِسُ الْأَعْرَاض؛ بخشندگی، نگهبان آبروها است. (1)

سخاوت و بخشندگی مزیتی است که موجب جذب دل ها دیگران و محبوبیت انسان می شود و این سبب می شود که بسیاری از عیوب انسان تحت الشعاع قرار گیرد و پوشیده بماند و دیگران نیز از بازگو کردن آن ها صرف نظر کنند.

299. امام علی علیه السلام: الْخَطُّ لِسَانُ الْیَد؛ خط، زبان دست است. (2)

خداوند به انسان دو زبان برای تفهیم مقاصد خویش عطا کرده است. یکی زبان سر که با سخن گفتن مقاصد و خواسته های درونی انسان آشکار می نماید و دیگر زبان دست که با نوشتن این کار را انجام می دهد.

300. امام علی علیه السلام: الْخِیَانَةُ أَخُو الْکَذِب؛ خیانت برادر دروغ است. (3)

انسان دروغ گو در گفتارش حقیقت را نشان نداده است و خیانت کار هم در رفتارش حقیقت را نشان نمی دهد. پس خیانت کار برادر دروغ گو است که یکی در گفتار است و دیگری در رفتار است.

301. امام علی علیه السلام: السَّاعَاتُ تَنْتَهِبُ الْأَعْمَارَ؛ ساعت ها عمرها را غارت می کنند. (4)

ص:87

هرلحظه ای که می گذرد از عمر انسان کاسته می شود و گویا عمر انسان گنج گران بهایی است که گذر لحظه ها در حال غارت کردن آن است.

302. امام علی علیه السلام: السَّهَرُ رَوْضَةُ الْمُشْتَاقِین؛ شب زنده داری، باغ صاحبان اشتیاق است. (1)

همان گونه که مردم از تفرج در باغ ها لذت می برند، کسانی که مشتاق پروردگار و رسیدن به مقام قرب اویند، از بیداری در شب و عبادت خداوند لذت می برند.

303. امام علی علیه السلام: الْبَخِیلُ خَازِنٌ لِوَرَثَتِه؛ بخیل برای وارثان خود می اندوزد. (2)

فرد بخیل نگهبان و انباردار مال و ثروت خود برای وارثان است و خود از آن ها بهره ای نمی برد.

304. امام علی علیه السلام: الْمَرْءُ بِأَصْغَرَیْهِ: بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِه؛ ارزش آدمی به دو عضو کوچک او است؛ قلبش و زبانش. (3)

قدر و منزلت و ارزش هر انسانی به دو عضو کوچک یعنی قلب و زبان اوست قلبش هر چه قوی تر و سالم تر و مهربان تر و ...و زبانش هر چه فصیح تر و راستگوتر و ...باشد ارزش او در نزد مردم بیشتر است.

305. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: أَنَّ الْغَضَبَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ أَنَّ الشَّیْطَانَ خُلِقَ مِنَ النَّارِ وَ إِنَّمَا یُطْفِئُ النَّارَ الْمَاءُ فَإِذَا غَضِبَ أَحَدُکُمْ فَلْیَتَوَضَّأْ؛ خشم از شیطان است و شیطان از آتش آفریده شده است. آتش با آب خاموش می شود؛ پس هرگاه یکی از

ص:88

شما خشمگین شد وضو بگیرد. (1)

306. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إیّاکَ وَ اللَّوّ َفَإنَّ اللَّوَّ تَفتَحُ عَمَلَ الشِّیطانِ؛ از اگر و ای کاش گفتن بپرهیز که این آغاز کار شیطان است. (2)

افسوس خوردن بر عدم موفقیت ها و یا بر فقدان برخی از امکانات و توانمندی ها گره ای از کار کسی نمی گشاید بلکه زمینه سستی و تنبلی و عدم انگیزه و ناامیدی شیطان برای شکست دادن انسان است. عاقل کسی است که با عبرت گرفتن از گذشته با امکانات موجود، زندگی و کار خود را تدبیر کند و بداند اگر چیزهایی را ندارد در مقابل چیزهای زیادی هم دارد که می تواند با همان به موفقیت برسد. برگذشته ها افسوس خوردن دردی را دوا نمی کند باید به پا خواست به فکر آینده شد.

به قول معروف «اگر را کاشتند سبز نشد» اگر دکتر بودم، اگر پول داشتم، اگر نمی رفتم...

307. امام علی علیه السلام: مَنِ اسْتَدَامَ قَرْعَ الْبَابِ وَ لَجَّ وَلَج؛ هر کس پیوسته دری را بکوبد و پافشاری کند، به درون راه یابد (در به رویش گشوده شود). (3)

بردباری و استقامت عامل مهمی برای پیروزی رسیدن به هدف است.

308. امام علی علیه السلام: مَنْ عَذُبَ لِسَانُهُ کَثُرَ إِخْوَانُه؛ هر که خوش زبان باشد، دوستانش افزون شوند. (4)

سخنان تلخ و نیش دار و گزنده و نیز سخنان عاری از نزاکت و ادب و انصاف

ص:89

باعث پراکنده شدن دیگران از اهداف انسان می شود و در مقابل سخنان شیرین و دلنشین سبب جذب آنان خواهد شد.

309. امام علی علیه السلام: بَادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَکُونَ غُصَّة؛ فرصت ها را دریاب پیش از آنکه سبب دریغ خوردن شود. (1)

هر وقت فرصت کار خیر و کاری که برای تو مفید است، پیش آمد، امروز و فردا نکن و زود آن را انجام بده، چون وقتی آن کار را انجام ندهی و وقت آن کار بگذرد ثمره ای جز پشیمانی و غصه ندارد

310. . امام علی علیه السلام: التَّوْبَةُ مَمْحَاة؛ بازگشت به خدا (و پشیمانی)، محوکننده (گناهان) است. (2)

اگر انسانی از خطایی که انجام داده است پشیمان شود و توبه کند آن کار از پرونده ی اعمالش پاک می شود؛ و اگر آن خطا در مقابل مردم بوده است و واقعاً پشیمان شود و به سوی خدا بازگردد خداوند متعال آن را جبران می کند و دل های مردم را نیز جذب او می کند گویا خطایی مرتکب نشده است.

311. امام علی علیه السلام: الْجَهْلُ مَطِیَّةٌ شَمُوسٌ مَنْ رَکِبَهَا زَلَّ وَ مَنْ صَحِبَهَا ضَل؛ نادانی مرکبی است چموش هر که بر آن سوار شود بلغزد، و هر که با آن همراه شود گمراه گردد. (3)

312. امام علی علیه السلام: الْجَهْلُ مَوْتٌ؛ نادانی مرگ است. (4)

هدف از آفرینش انسان این است که در پرتو فهم و دانائی خود را به کمال

ص:90

برساند انسانی که در جهالت و نادانی است از حیات انسانی برخوردار نیست و گویا مرده ای در بین زندگان است.

313. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْحَسَدُ یَأْکُلُ الْحَسَنَاتِ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَب؛ حسد حسنات را می خورد چنانکه آتش هیزم را می خورد. (1)

انسان حسود در اثر حسد مرتکب گناهان زیادی می شود و موجب از بین رفتن و محو شدن حسنات و خوبی های او می گردد.

314. امام علی علیه السلام: کَمَا أَنَّ الصَّدَأَ یَأْکُلُ الْحَدِیدَ حَتَّی یُفْنِیَهُ کَذَلِکَ الْحَسَدُ یُکْمِدُ الْجَسَدَ حَتَّی یُفْنِیَه؛ چنانکه زنگار، آهن را می خورد تا آن را نابود سازد حسد نیز بدن را بیمار می کند تا آن را فانی گرداند. (2)

315. امام علی علیه السلام: قَدْ یَنْبُو الْحُسَام؛ گاهی شمشیر کُند می گردد. (3)

این طور نیست که اسباب و عوامل همواره بر وفق مراد نتیجه دهد گاهی موانعی پیش می آید و نتیجه مطلوب به دست نمی آید.

316. امام علی علیه السلام: الْمُحْسِنُ حَیٌّ وَ إِنْ نُقِلَ إِلَی مَنَازِلِ الْأَمْوَات؛ نیکوکار زنده است هرچند به سوی منزل های مردگان حمل ونقل شود. (4)

انسانی که کارهای نیک انجام می دهد، اگرچه از دنیا برود و در جمع زندگان نباشد ولی آثار کارهای نیک او باقی است و یاد او در خاطره ها است پس گویا نمرده و هنوز زنده است.

ص:91

سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز مرده آن است که نامش به نکوئی نبرند (مواعظ، غزل، 20)

317. امام علی علیه السلام: مَنْ سَاءَتْ سَجِیَّتُهُ سَرَّتْ مَنِیَّتُه؛ هر که اخلاق او بد باشد مرگ او مایه خوشحالی است. (1)

مرگ فرد بداخلاق مایه خوشحالی و شادمانی دیگران است چراکه از اخلاق بد او آسوده می گردند.

318. امام صادق علیه السلام: اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَة؛ روزی را با صدقه فرود آورید. (2)

از اسباب جذب روزی، صدقه دادن است.

319. امام علی علیه السلام: حَدِیثُ کُلِ مَجْلِسٍ یُطْوَی مَعَ بِسَاطِه؛ سخن هر مجلسی با بساط آن پیچیده می شود. (3) (اسرار مجلس نیز باید پیچیده شود)

گاه در مجلسی سخنانی گفته می شود که از اسرار آن مجلس است و باید در سینه محفوظ بماند؛ و به دیگران منتقل نشود خواه جلسه دوستانه باشد یا رسمی.

320. امام علی علیه السلام: مَا أَکَلْتَهُ رَاحَ وَ مَا أَطْعَمْتَهُ فَاح؛ آنچه را که خوردی رفت. و آنچه را که خورانیدی پخش (ماندگار) شد. (4) (پاداش و ستایش آن باقی است)

وقتی انسانی چیزی را خودمصرف می کند، نام و نشان و اثری از آن باقی نمی ماند. ولی وقتی آن را به دیگران انفاق می کند نام و نشان و پاداش آن می ماند و گویا آن چیز ماندگار شده است.

ص:92

321. امام علی علیه السلام: عَدَاوَةُ الْأَقَارِبِ أَمَرُّ مِنْ لَسْعِ الْعَقَارِب؛ دشمنی خویشان و نزدیکان تلخ تر از گزیدن عقرب هاست. (1)

زیرا انسان انتظار دشمنی از آنان را ندارد بلکه انتظار محبت و دوستی و پشتیبانی دارد و این واقعاً تلخ و دردآور است.

322. امام علی علیه السلام: الْکَذَّابُ وَ الْمَیِّتُ سَوَاءٌ فَإِنَّ [لِأَنَ] فَضِیلَةَ الْحَیِ عَلَی الْمَیِّتِ الثِّقَةُ بِهِ فَإِذَا لَمْ یُوثَقْ بِکَلَامِهِ [فَقَدْ] بَطَلَتْ حَیَاتُه؛ دروغ گو و مرده برابرند چون برتری زنده بر مرده اعتماد به اوست پس هرگاه به سخن او اعتمادی نباشد بر زندگی او مُهر بطلان خورده است. (2)

323. امام علی علیه السلام: إِذَا قَصُرَتْ یَدُکَ عَنِ الْمُکَافَاةِ فَأَطِلْ لِسَانَکَ بِالشُّکْرِ؛ هرگاه دستت از مکافات و تلافی کردن کوتاه گردد زبانت را به شکر بلند کن. (3)

وقتی انسانی به تو محبت و احسان کرد و تو نتوانستی احسان او را در عمل جبران کنی و مقابله به مثل کنی؛ به وسیله زبانت از او تشکر شایسته و فراوان کن.

324. امام علی علیه السلام: لَا تَکُنْ فِیمَا تُورِدُ کَحَاطِبِ لَیْلٍ وَ غُثَاءِ سَیْل؛ در ایراد سخن چون هیزم چین شب، و کف و خاشاک روی سیل مباش. (4)

جمع کنند هیزم در شب در اثر عدم دید کافی ممکن است هر چیز خوب و بدی را جمع نماید و نیز سیل ممکن است هر چیز باارزش یا بی ارزش را با خود بیاورد و این حدیث توصیه می فرماید که سخنگو باید مراقب باشد و فقط کلام

ص:93

صحیح و مفید بر زبان جاری کند و مانند این دو خوب و بد را در هم نگیرد.

325. امام باقر علیه السلام: یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا تَوَارَی أَحَدُهُمَا عَنْ صَاحِبِهِ بِشَجَرَةٍ ثُمَّ الْتَقَیَا أَنْ یَتَصَافَحَا؛ برای مؤمنین سزاوار است که چون یکی از آن ها از رفیقش به فاصله درختی نهان شد و سپس به هم رسیدند مصافحه کنند. (1)

اهمیت مصافحه (دست دادن) آن قدر مهم است که حتی برای چند لحظه دوری بازهم تأکید بر انجام آن شده است.

326. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثَلُ المُومنِ وَ أخیه کَمَثَلِ الکَفین ینقِّی احدهما الاخری؛ مثل مؤمن و برادرش مثل دو دست است که یکی دیگری را می شوید و پاک می کند. (2)

هر انسان مؤمن باید تلاش کند که عیوب و اوصاف ناپسند را از برادر مؤمنش بزداید و او را پیراسته از آلودگی ها کند.

327. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ عَرَضَ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ الْمُتَکَلِّمِ فِی حَدِیثِهِ فَکَأَنَّمَا خَدَشَ وَجْهَهُ؛ هر کس در بین سخن گفتن برادرمسلمانش لب به سخن بگشاید، گویا به صورتش چنگ کشیده است. (3)

328. امام علی علیه السلام: لَوْ أَنَّ رَجُلًا أَحَبَّ حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ مَعَه؛ اگر انسانی سنگی را دوست داشته باشد با همان سنگ محشور می شود. (4)

در قیامت که صحنه آشکار شدن سریره ها و باطن انسان هاست، محبت ها

ص:94

و علاقه ها تجسم پیداکرده و مُحب و محبوب در کنار هم ظاهر می شوند و آنچه محشور شدن با او ارزنده نیست لایق نیست که کمند محبت بر او افتد.

329. امام صادق علیه السلام: مَنِ اسْتَوَی یَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُون؛ هر انسانی دو روزش مساوی باشد بازنده است. (1)

انسان باید دائماً در حال تکامل و رشد باشد به طوری که امروزش مانند دیروزش نباشد اگر این گونه نباشد در تجارت عمر و زندگی دچار ضرر و خسارت گردیده است.

330. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ وُقِیَ شَرَّ ثَلَاثٍ فَقَدْ وُقِیَ الشَّرَّ کُلَّهُ لَقْلَقِهِ وَ قَبْقَبِهِ وَ ذَبْذَبِهِ؛ هر انسانی از شر سه چیز در امان باشد از تمام شرور در امان است؛ زبانش و شکمش و شهوتش. (2)

تمام اعضای انسان نعمت های است که خداوند متعال به او ارزانی داشته است تا از آن ها درراه صحیح استفاده نماید ولی در اثر عدم مراقبت ممکن است این اعضا و جوارح در مسیر ناصحیح مورداستفاده قرار گیرد و صرف در حرام شود مخصوصاً بعضی از آن ها که زمینه انحراف و سوق به گناه در آن ها قوی تر است که در این حدیث به آن ها اشاره شده است.

331. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِیَّاکَ وَ الْکَذِبَ فَإِنَّ الْکَذِبَ یُسَوِّدُ الْوَجْه؛ از دروغ بپرهیز که دروغ، روسیاهی می آورد. (3)

332. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: طُوبَی لِمَنْ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ الْفَضْلَ مِنْ

ص:95

قَوْلِه؛ خوشا بر آن کس که افزون بر نیاز مالش را انفاق و از افزون بر نیاز کلامش را ذخیره کند. (1)

333. امام علی علیه السلام: ابْنُ آدَمَ أَشْبَهُ شَیْ ءٍ بِالْمِعْیَارِ إِمَّا نَاقِصٌ بِجَهْلٍ أَوْ رَاجِحٌ بِعِلْمٍ؛ آدمی زاده شبیه ترین چیز به ترازوست: یا با نادانی سبُک شود و یا به دانش سنگین گردد. (2)

334. امام حسن مجتبی علیه السلام: إِذَا لَقِیَ أَحَدُکُمْ أَخَاهُ فَلْیُقَبِّلْ مَوْضِعَ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ؛ هرگاه یکی از شما با برادر خود دیدار کند، جای نور پیشانی او را ببوسد. (3)

335. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: یُبْصِرُ أَحَدُکُمُ القَذَی فی عَیْنِ أَخِیهِ، وَ یَدَعُ الجِذْعَ فی عَیْنَیْه؛ برخی از شما خَسی را در چشم برادرش می بیند امام تنه ی درخت را در چشم خویش نادیده می گیرد. (4)

برخی در حالی عیب های اندک دیگران را می بینند که از عیب های بزرگ خود غافل اند.

336. امام صادق علیه السلام: الْیَدُ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَی؛ دستِ دهنده از دستِ گیرنده بهتر است. (5)

انسانی که به دیگری کمک و نفع می رساند و گرفتاری دیگران را برطرف می کند از انسانی که فقط دنبال این است که دیگران به او نفع برسانند؛ بهتر

ص:96

است.

337. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الهدیّةُ تذهب بِالسّمع وَ البَصَرِ وَ القلبِ؛ هدیه، گوش و چشم و دل را می برد. (1)

در فطرت هر انسانی این است که احسان کننده به خویش را دوست دارد. و این محبت و دوستی چنان در گوش و چشم و قلب او تأثیر می گذارد که گویا دیگر عیوب احسان کننده را نمی بیند و سخن دیگران برعلیه او را نمی شنود و دلش آن ها را باور نمی کند.

338. امام علی علیه السلام: أَلَا وَ إِنَ الْخَطَایَا خَیْلٌ شُمُسٌ حُمِلَ عَلَیْهَا أَهْلُهَا وَ خُلِعَتْ لُجُمُهَا فَتَقَحَّمَتْ بِهِمْ فِی النَّارِ؛ به هوش باشید! گناهان اسبانی سرکشند که گناهکاران بر آن سوار گشته اند؛ اسبانی لگام گسیخته که سواران خویش را در آتش افکنند. (2)

339. امام علی علیه السلام: أَلَا وَ إِنَّ التَّقْوَی مَطَایَا ذُلُلٌ حُمِلَ عَلَیْهَا أَهْلُهَا وَ أُعْطُوا أَزِمَّتَهَا فَأَوْرَدَتْهُمُ الْجَنَّةَ؛ آگاه باشید که تقوی مرکَبی رام است که اهل تقوی بر آن سوار گشته و مهار مرکب ها به دست آنان است و عاقبت آنان را به بهشت وارد کنند. (3)

340. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِنَّ لِإِبْلِیسَ کُحْلًا وَ لَعُوقاً وَ سَعُوطاً فَکُحْلُهُ النُّعَاسُ وَ لَعُوقُهُ الْکَذِبُ وَ سَعُوطُهُ الْکِبْرُ؛ همانا شیطان برای چشم انسان سرمه ای و برای هر یک از کام و بینی او داروئی فراهم دارد! سرمه ی او خواب آلودگی و داروی کام او

ص:97

دروغ گویی و داروی بینی او کبر و غرور است. (1)

شیطان برای گمراه کردن انسان و تصرف در هر یک از اعضا و جوارح ابزارهایی دارد چرت و خواب آلودگی ابزاری است که با آن در چشم تصرف می کند و با داروی فاسد دروغ کام را آلوده می کند و باد تکبر و غرور را به بینی و دماغ او می دمد.

341. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْغَضَبُ یُفْسِدُ الْإِیمَانَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَل؛ خشم ایمان را تباه می کند همچنان که سرکه باعث تباهی و فساد عسل می گردد. (2)

342. امام صادق علیه السلام: لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنَ الْکِبْر؛ کسی که در دلش به اندازه خَردلی کِبر باشد به بهشت وارد نمی شود. (3)

343. امام صادق علیه السلام: إِزَالَةُ الْجِبَالِ أَهْوَنُ مِنْ إِزَالَةِ قَلْبٍ عَنْ مَوْضِعِه؛ برکندن کوه ها از برکندن قلب از جایگاهش آسان تر است. (4)

پیچیدگی ساختمان روح و روان به مراتب از ساختمان وجود اجسام پیچیده تر است از همین رو تصرف در اجسام و ایجاد و تغییرات در آن ها آسان تر از تصرف در روح و روان انسان ها است آری کندن کوه از کندن افکار و عقائد و عادت ها و علاقه ها از دل آسان تر است.

344. امام صادق علیه السلام: صُحْبَةُ عِشْرِینَ سَنَةً قَرَابَةٌ؛ رفاقت بیست ساله در حکم خویشاوندی است. (5)

ص:98

345. امام صادق علیه السلام: کَمَا تَدِینُ تُدَان؛ آن گونه که رفتار کنی جزا می بینی. (1)

از هر دست بدهی، با هما ن دست پس می گیری.

346. امام علی علیه السلام: مَغْرَسُ الْکَلَامِ الْقَلْبُ وَ مُسْتَوْدَعُهُ الْفِکْرُ وَ مُقَوِّیهِ الْعَقْلُ وَ مُبْدِیهِ اللِّسَانُ وَ جِسْمُهُ الْحُرُوفُ وَ رُوحُهُ الْمَعْنَی وَ حِلْیَتُهُ الْإِعْرَابُ وَ نِظَامُهُ الصَّوَاب؛ کِشتگاه سخن، دل است. و انبار آن، اندیشه و تقویت کننده آن خِرد و آشکارکننده آن، زبان و جسم آن، حروف و جانش، معنا و زیورش واضح بیان کردن و نظامش درستی است. (2)

حضرت علی علیه السلام آن امیر بیان در این کلام نغز به ماهیت شناسی سخن پرداخته است که خاستگاه سخن کجاست و در کجا ذخیره می شود و چه چیز آن را قوت می بخشد و با چه ابزاری آشکار می شود جسم او چیست و جان و روحش کدام است زیور او چیست و استواری و نظامش به چه چیزی است؟

347. امام علی علیه السلام: الْکَلَامُ کَالدَّوَاءِ قَلِیلُهُ یَنْفَعُ وَ کَثِیرُهُ قَاتِل؛ سخن چون داروست، اندکش سود می بخشد و بسیارش کشنده است. (3)

348. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْبَلَاءُ مُوَکَّلٌ بِالْمَنْطِق؛ بلا گماشته ای بر گفتار است. (4)

سخن و گفتار آدمی در معرض بلا و خطاهای فراوانی است گویا بلا مأمور و گماشته ای است که دائم قرین با سخن و کلام آدمی است. پس انسان باید مراقب سخنانش باشد و سخنانش سنجیده و با تأمل باشد.

ص:99

349. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْمَرْأَةُ الصَّالِحَةُ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ رَجُلٍ غَیْرِ صَالِح؛ یک زن شایسته بهتر از هزار مرد ناشایست است. (1)

350. امام علی علیه السلام: الْخَرَسُ خَیْرٌ مِنَ الْکَذِب؛ لال بودن، بهتر از دروغ گفتن است. (2)

351. امام علی علیه السلام: مَنْ أَعْجَبَهُ قَوْلُهُ فَقَدْ غَرَبَ عَقْلُه؛ کسی که گفتارش او را خوش آید، هرآینه خِرَدش غروب کرده است. (3)

شخصی که گفتار خود را بی عیب و نقص می داند. و آن را می پسندد این چنین شخصی عقلش پنهان شده است و نورش به محاق (پوشیده شده) رفته است. انسان عاقل هیچ گاه احتمال عیب و نقض در سخنانش را منتفی نداشته و دائماً در حال پالایش و پالایش سخنان خود است.

352. حضرت عیسی علیه السلام: لَا تَکُونُوا کَالْمُنْخُلِ یُخْرِجُ مِنْهُ الدَّقِیقَ الطَّیِّبَ وَ یُمْسِکُ النُّخَالَةَ کَذَلِکَ أَنْتُمْ تُخْرِجُونَ الْحِکْمَةَ مِنْ أَفْوَاهِکُمْ وَ یَبْقَی الْغِلُّ فِی صُدُورِکُم؛ مانند غربال نباشید که آرد خوب را بیرون می دهد و نخاله (سبوس) را نگه می دارد. بدین سان شما نیز از دهانتان حکمت بیرون شود و کینه و ناخالصی در دل هایتان به جا ماند. (4)

بعضی از انسان ها زبانشان حکمت دارد و دیگران استفاده می کنند و هدایت می شود ولی در دل هایشان از آن حکمت خبری نیست؛ و خودشان به گفتارشان عمل نمی کنند و رذائل اخلاقی را برای دیگران بیان می کنند ولی خودشان به آن

ص:100

مبتلا هستند. دیگران را از کینه بر حذر می دارند ولکن خود در دل، کینه انباشته اند.

353. امام صادق علیه السلام: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَمْشِی مِشْیَةً کَأَنَ عَلَی رَأْسِهِ الطَّیْرَ لَا یَسْبِقُ یَمِینُهُ شِمَالَهُ؛ امام سجاد علیه السلام چنان راه می رفت که گویا بر سر پرنده ای دارد سمت راست بدن او از سمت چپ پیشی نمی گرفت. (1)

حضرت سجاد علیه السلام وزین و باوقار قدم برمی داشت همچون کسی که پرنده ای بر سر اوست و به گونه ای حرکت می کند که آن پرنده نلغزد یا از ترس به پرواز درنیاید.

354. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: خَطَّ النَّبِیُّ خَطاً مُربَّعاً وَخَطَّ خَطاً فِی الَوسَطِ خارجاً مِنه وَ خَطَّ خُطُوطاً صِغاراً إلی هذا الَّذیِ فِی الوَسَطِ مِن جانِبِه الذَّی فِی الوَسَطِ فَقال: هذا الانسانُ وَ هذا اَجَلُهُ مُحیطٌ بِه أو قَد أحاطَ بِه وَ هذا الذَّی هو خارجٌ اَمَلُهُ و هذهِ الخِطَطُ الصِّغارُ الَاعراضُ فَإن أخطاهُ هذا نَهَشَهُ هذا وَ إن أخطا هُ هذا نَهَشَهُ هذا؛

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مربعی رسم کرد و یک خط در وسط آن به سمت بیرون مربع کشید و خطوط کوچکی به سوی خط میانی رسم کرد و فرمود این انسان است و این (مربع) اجل اوست که دورش را گرفته یا بر او احاطه دارد و این خطی که به سمت بیرون مربع کشیده شده آرزوی اوست و این خط های کوچک (که او را نشانه گرفته اند) پیشامدهای ناگوارند اگر یکی خطا رود، آن یکی او را نیش می زند و اگر آن هم خطا رود دیگری او را می گزد. (2)

ص:101

دنیا زودگذر و عمر انسان محدود است. و گرفتاری ها و بلاها انسان را نشانه گرفته است؛ و ازاین رو می بایست واقع بین باشیم و به جای آرزوهای خام و دست نیافتنی از امکانات موجود استفاده نموده و با مقاومت در برابر مشکلات به سوی سعادت حقیقی گام برداریم.

355. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَیْحَانٌ مِنْ رَیَاحِینِ الْجَنَّةِ؛ فرزند شایسته، گُلی ازگل های بهشت است. (1)

356. امام رضا علیه السلام: نِعْمَ الشَّیْ ءُ الْهَدِیَّةُ وَ هِیَ مِفْتَاحُ الْحَوَائِج؛ خوب چیزی است هدیه و آن کلید حاجت هاست. (2)

برای تشویق و تربیت فرزندان و دانش آموزان و برای ایجاد صمیمیت و رفع کدورت بین دوستان و همکاران و برای ایجاد نشاط و روحیه در زندگی زناشویی و برای دفع دشمنی و سنگ اندازی افراد نادان و ... هدیه وسیله کارگشاست.

357. امام علی علیه السلام: الْوَفَاءُ حِصْنُ السُّؤْدَد؛ وفاداری، قلعه سروری و آقایی است. (3)

اگر کسی بخواهد سروری و بزرگی او ادامه پیدا کند باید به تعهدات و پیمان ها و رعایت حقوق دیگران وفادار باشد این وفاداری همچون قلعه ای از سروری او صیانت می کند و در مقابل بی وفائی و نقص عهد موجب سلب اعتماد شده و دوستان و یاران و همپیمانان را متفرق می سازد و این پایان سروری و آقائی است.

358. امام مهدی علیه السلام: أَمَّا وَجْهُ الِانْتِفَاعِ بِی فِی غَیْبَتِی فَکَالانْتِفَاعِ بِالشَّمْسِ

ص:102

إِذَا غَیَّبَهَا عَنِ الْأَبْصَارِ السَّحَابُ وَ إِنِّی لَأَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ کَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاء؛ چگونگی بهره مند شدن از من در روزگار غیبتم، همچون بهره مند شدن از خورشید است آنگاه که در پس ابراز دیدگان پنهان شود، من مایه امنیت زمینیانم همچنان که ستارگان مایه امنیت آسمانیان هستند. (1)

359. امام علی علیه السلام: مَثَلُ الْمُنَافِقِ کَالْحَنْظَلَةِ الْخَضِرَةِ أَوْرَاقُهَا الْمُرِّ مَذَاقُهَا؛ مثل منافق مانند میوه حنظل است که برگ های آن سبز است و طعمش تلخ. (2)

منافق ظاهرش به گونه ای و باطنش به گونه دیگر است مانند هندوانه ابوجهل است؛ که ظاهرش سبز ولی مزه اش تلخ است.

360. لقمان حکیم علیه السلام: یَا بُنَیَ لَا تُکَالِبِ النَّاسَ فَیَمْقَتُوکَ وَ لَا تَکُنْ مَهِیناً فَیُذِلُّوکَ وَ لَا تَکُنْ حُلْواً فَیَأْکُلُوکَ وَ لَا تَکُنْ مُرّاً فَیَلْفِظُوک؛ لقمان در اندرز به فرزندش فرمود: پسرکم ! با مردم، به نزاع و درگیری مپرداز که با تو دشمن شوند و پَست و ضعیف هم مباش که تو را خوار شمارند و شیرین مباش که تو را بخورند و تلخ مباش که تو را دور اندازند. (3)

انسان در مواجهه با افراد دیگر جامعه باید همیشه حد اعتدال را رعایت کند نه همیشه در فکر غلبه وبرتری بر آنان باشد تا مردم دشمن او شوند و نه آن قدر از خود ضعف نشان دهد که در انظار آنان خوار و کم ارزش شود نه چنان شیرین و خواستنی باشد که حریمش را حفظ نکنند و به حقش تعدی کنند نه آن قدر تلخ و عبوس باشد که از گِردش پراکنده گردند.

ص:103

361. امام علی علیه السلام: الدُّنْیَا مُطَلَّقَةُ الْأَکْیَاس؛ دنیا، طلاق داده شده زیرکان است. (1)

انسان های زیرک دلبسته دنیا نمی شود و گویا آن را طلاق داده اند.

362. امام علی علیه السلام: اجْعَلِ الدُّنْیَا شَوْکاً وَ انْظُرْ أَیْنَ تَضَعُ قَدَمَکَ مِنْهَا؛ دنیا را خاری بدان و نگاه کن که پایت را در کجای از آن می گذاری. (2)

دنیا فریبنده و راه به سوی آن لغزشگاه است باید با احتیاط به سوی آن حرکت کرد همچون احتیاط کسی که به روی خارها گام می گذارد و در هر قدم خطر در کمین اوست و نباید غافل شود و چشم از مسیر بردارد.

363. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَثلُ الدُّنیا وَالاخَرَهِ کَمَثَلِ ثَوبٍ شُقَّ مِن اَوَلِهِ اِلی آخِرِه فَتَعلَّقَ بِخَیطٍ مِنها فَما لَبِثَ ذَالِک الخَیطُ اَن یَنقَطِعَ؛ مثل دنیا نسبت به آخرت، همانند لباسی است که از اول تا آخرش پاره شده و به نخی آویزان شده و چیزی نمانده که آن نخ نیز قطع شود. (3)

دنیا اعتباری ندارد و قابل اعتماد نیست خطرات چنان انسان را احاطه کرده است که از فردای خود بی خبر است پس دل بستن به آن و غفلت از مرگ و زندگی پس از مرگ عاقلانه نیست.

364. حضرت مسیح علیه السلام: إِنَ الَّذِی یَخُوضُ النَّهَرَ لَا بُدَّ أَنْ یُصِیبَ ثَوْبَهُ الْمَاءُ وَ إِنْ جَهَدَ أَنْ لَا یُصِیبَهُ کَذَلِکَ مَنْ یُحِبُّ الدُّنْیَا لَا یَنْجُو مِنَ الْخَطَایَا؛ کسی که داخل رودخانه شود _هرچند بکوشد_ بازهم لباسش مرطوب می شود و همچنان

ص:104

است دوست دار دنیا که هر چه کند باز از خطا و گناه گریزی ندارد. (1)

365. شخصی در حضور امام علی علیه السلام: سخنی بزرگ تر از شأن خود گفت امام در پاسخ این جمله را فرمود: لَقَدْ طِرْتَ شَکِیراً وَ هَدَرْتَ سَقْباً؛ پَر درنیاورده پرواز کردی و در خردسالی آواز بزرگان سر دادی. (2)

انسان باید حد و موقعیت خود را بشناسد و از بلندپروازی بی حساب بپرهیزد و پا به اندازه گلیمش دراز نماید.

366. رسول صلی الله علیه و آله و سلم: الْعِبَادَةُ مَعَ أَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ عَلَی الرَّمْلِ؛ عبادت همراه با حرام خواری همچون ساختمانی بر زمین شنزار است. (3)

پایه عبادت، لقمه حلال است. عبادت با لقمه حرام همچون خانه ای که از پای بست ویران است.

367. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه السلام فرمود: تو نسبت به من مانند هارون نسبت به موسی هستی جز این که بعد از من پیامبری نیست. (4)

حضرت هارون علیه السلام وصی و جانشین حضرت موسی علیه السلام بود؛ و همین طور امام علی علیه السلام وصی و جانشین رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است.

با این فرق که پس از حضرت موسی علیه السلام پیامبرانی آمدند ولکن پس از حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم پیامبری نخواهد آمد.

ص:105

368. امام علی علیه السلام: سَفَهُکَ عَلَی مَنْ فَوْقَکَ جَهْلٌ مُرْدٍ وَ سَفَهُکَ عَلَی مَنْ دُونَکَ جَهْلٌ مُزْرٍ وَ سَفَهُکَ عَنْ مَنْ فِی دَرَجَتِکَ نِقَارٌ کَنِقَارِ الدِّیکَیْنِ وَ هِرَاشٌ کَهِرَاشِ الْکَلْبَیْنِ وَ لَنْ یَفْتَرِقَا إِلَّا مَجْرُوحَیْنِ أَوْ مَفْضُوحَیْنِ وَ لَیْسَ ذَلِکَ فِعْلَ الْحُکَمَاءِ وَ سُنَّةَ الْعُقَلَاء؛ حماقت (در گفتار و کردار) در برابر بالاتر از خود جهالتی است که موجب سقوط تو شود و حماقت در برابر پایین تر از خود جهالتی است که بر تو عیب وارد کند و حماقت در برابر هم رتبه خود نزاع و جنگی است همچون دو خروس و دو سگ که از هم جدا نشوند جز مجروح یا شکست خورده و این، کار حکیمان و روش خردمندان نیست. (1)

369. امام علی علیه السلام: الْفُرْصَةُ خُلْسَةٌ؛ فرصت، ربودنی است. (2)

فرصت ها ماندگار نیستند باید آن ها را در لحظه ها ربود و شکار نمود.

370. امام علی علیه السلام: التَّوَاضُعُ سُلَّمُ الشَّرَف؛ فروتنی، نردبان شرافت و بزرگی است. (3)

برخی بر این توهم اند که تواضع و فروتنی از مقام آنان کاسته و در مقابل، تکبر موجب رفعت جایگاه آنان است ولی در نگاه حکیمانه اولیاء دین، فروتنی نردبان بزرگی و سروری است.

371. امام علی علیه السلام: مَنْ زَرَعَ الْإِحَنَ حَصَدَ الْمِحَن؛ کسی که کینه بکارد، رنج و مِحنت درو کند. (4)

ص:106

372. امام صادق علیه السلام: إِنَّ الْعَمَلَ السَّیِّئَ أَسْرَعُ فِی صَاحِبِهِ مِنَ السِّکِّینِ فِی اللَّحْمِ؛ سرعت تأثیر کار بد در (جان و روان) آدمی از سرعت تأثیر کارد در گوشت، بیشتر است. (1)

373. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِذَا رَأَیْتُمْ رَوْضَةً مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ فَارْتَعُوا فِیهَا قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا رَوْضَةُ الْجَنَّةِ قَالَ مَجَالِسُ الْمُؤْمِنِینَ؛ هرگاه باغی از باغ های بهشت را دیدید در آن به تفریح درآیید گفته شد: ای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم باغ بهشت چیست؟ فرمود: مجالس مومنیین. (2)

374. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ کَالْبُنْیَانِ یَشُدُّ بَعْضُهَا بَعْضاً؛ مؤمن برای مؤمن مانند ساختمان است که قسمتی از آن دیگر را قوت می بخشد و نگه می دارد. (3)

مؤمن باید به گونه ای باشد که برادر مؤمنش با بودن او امنیت و آرامش بیشتری داشته باشد. همانند ساختمان که اجزای یکدیگر را نگه می دارند.

375. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الْمَوْتُ رَیْحَانَةُ الْمُؤْمِنِ؛ مرگ، گلی خوشبو برای مؤمن است. (4)

مؤمن چون حقیقت مرگ را می شناسد و همواره خود را مهیای آن نموده است از مرگ هراسی ندارد بلکه آن را گل و هدیه ای زیبا از جانب خداوند می داند که او را از رنج های دنیا رهاند و به سرای سعادت ابدی می رساند

ص:107

376. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: النَّاسُ مَعَادِنُ کَمَعَادِنِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ؛ انسان ها معادنی هستند مانند معادن طلا و نقره. (1)

حقیقت انسان، حقیقتی است باارزش و ناشناخته که باید همچون معدن استخراج شود و تفاوت میان انسان ها مانند تفاوت طلا و نقره است که در عین دوگانگی هر یک ارزشی مخصوص به خوددارند.

377. امام علی علیه السلام: الْمَوْتُ أَلْزَمُ لَکُمْ مِنْ ظِلِّکُمْ وَ أَمْلَکُ بِکُمْ [لَکُمْ] مِنْ أَنْفُسِکُم؛ مرگ، از سایه شما به شما همراه تر و از خودتان نسبت به شما صاحب اختیار است. (2)

378. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: المُشاوَرَةُ حِصنٌ مِنَ النَّدامَةِ وَ أَمنٌ مِنَ المَلامِةِ؛ مشورت کردن، دژی در برابر پشیمانی و موجب ایمنی از ملامت و سرزنش است. (3)

در اثر مشورت نمودن یا انسان راه صحیح را پیدا می کند و در کار خود موفق می شود و یا راه صحیح را نمی یابد و دچار خطا می شود ولی به دلیل این که تک روی نکرده است و دیگران هم با او هم نظر بودند نزد همه معذور است و کسی او را ملامت نمی کند و از کار خود پشیمان نیست.

379. امام علی علیه السلام: بِضَاعَةُ الْآخِرَةِ کَاسِدَةٌ فَاسْتَکْثِرُوا مِنْهَا فِی أَوَانِ کَسَادِهَا؛ بازار کالای آخرت، کساد است. پس در زمان کسادیش کالای زیاد خریداری کنید. (4)

ص:108

کالایی که در آخرت برای انسان مفید است عمل نیک و صالح است. ازاین رو به دنبال کسب آن باشید.

380. امام علی علیه السلام: أَنْفَعُ الدَّوَاءِ تَرْکُ الْمُنَی؛ سودمندترین دواء، ترک آرزوهاست. (1)

انسان هایی که آرزوهای طولانی و دست نیافتنی دارند دچار مریضی های روحی می شوند چراکه هیچ وقت به آن ها نمی رسند و بهترین دواء برای این گونه افراد ترک آن آرزوها است و انسان عاقل و دوراندیش دنیا را به مزرعه ای حاصلخیز و سرسبز برای کشت آخرت تبدیل می کند نه اینکه آن را مکانی ماندگار برای رسیدن به آرزوها و خواسته های مادی ببیند و از حقیقت آن غافل بماند و ناگهان بانگی برآید...

381. امام علی علیه السلام: إیّاکُم وَ الفُرقَةَ فَإنَّ الشّاذَّ عَن أهلِ الحَقِّ لِلشِّیطانِ کَما أنَّ الشَّاذَّ مِنَ الغَنَمِ لِلذِّئبِ؛ حذر می دهم شمارا از جدا شدن (و تک روی)، پس همانا شخص جداشده از اهل حق نصیب شیطان است همچنان که گوسفند جداشده (از گله) نصیب گرگ می شود. (2)

اجتماع مؤمنان زمینه ساز همفکری و همدلی آنان و قوت قلب ایمان آن هاست. مراقبت از یکدیگر و تواصی به خوبی ها و ترک بدی ها در این اجتماعات شکل می گیرد کسی که تک روی کند و خود را از این اجتماع و فوائد آن محروم نماید زمینه نفوذ شیطان در خود را هموار کرده است.

382. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إنَّ مِنَ النّاسِ مَفاتِیحَ لِلخَیرِ مَغالِیقَ لِلشَّرَّ وَ إنَّ مِنَ

ص:109

النّاسِ ناساً مَفاتِیحَ لِلشَّرِّ مَغالِیقَ لِلخَیرِ؛ بعضی مردم کلید خیرند و قفل شر و بعضی دیگر کلید شرند و قفل خیر. (1)

383. امام علی علیه السلام: غَارِسُ شَجَرَةِ الْخَیْرِ مُجْتَنِیهَا أَحْلَی ثَمَرَةٍ؛ کِشت کننده درخت نیکی، شیرین ترین میوه را از آن می چیند. (2)

384. امام کاظم علیه السلام: الْمَعْرُوفُ غُلٌ لَا یَفُکُّهُ إِلَّا مُکَافَاةٌ أَوْ شُکْر؛ احسان و نیکی (در) غُل و زنجیر است که جز با جبران (زحمات دیگران) تشکر نمودن از آنان گشوده نمی شود. (3)

اگر انتظار کار خیر و معروف از دیگران داریم باید همیشه خوب های آن ها را جبران کنیم یا لااقل از آن ها تشکر کنیم این کار، آن ها را در انجام کار خیر دلگرمی می دهد و بالعکس چنانچه از زحمات دیگران تقدیر و تشکر نشود موجبات دلسردی آنان فراهم گردیده و درب کارهای خیر بسته خواهد شد.

385. امام باقر علیه السلام: کُنْ خَیْراً لَا شَرَّ مَعَهُ کُنْ وَرَقاً لَا شَوْکَ مَعَهُ وَ لَا تَکُنْ شَوْکاً لَا وَرَقَ مَعَهُ وَ شَرّاً لَا خَیْرَ مَعَه؛ (4)

خیری باشید که شری ندارد و برگی باشید که خار ندارد و خاری نباشید که برگ ندارد و شری نباشید که خیر ندارد.

386. أَوْحَی اللَّهُ إِلَی عِیسَی علیه السلام: أَنْ کُنْ لِلنَّاسِ فِی الْحِلْمِ کَالْأَرْضِ تَحْتَهُمْ وَ فِی السَّخَاءِ کَالْمَاءِ الْجَارِی وَ فِی الرَّحْمَةِ کَالشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ فَإِنَّهُمَا یَطْلَعَانِ عَلَی الْبَرِّ

ص:110

وَ الْفَاجِر؛ خداوند به حضرت عیسی علیه السلام وحی فرمود: در بردباری نسبت به مردم، مانند زمین زیر پای آن ها باش و در سخاوت مانند آب روان و در مهربانی مانند آفتاب و ماه باش زیرا این دو بر نیکوکار و بدکار یکسان می تابند. (1)

در برخورد خود با مردم و صبوری در مقابل بدرفتاری های مردم مانند افتاده و متواضع و صبور باشیم که همه بر آن پا می کوبند ولی همه را تحمل می کند. و در سخاوت مانند آب جاری باشیم که به هر جا بگذرد بدون هیچ چشم داشتی طراوت وزندگی ارزانی می کند. و در مهربانی مانند خورشید و ماه باش که مهربانی و لطف خود را از هیچ کس دریغ نمی کنند و به نیکوکار و تبهکار می تابند.

387. امام علی علیه السلام: إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْأَرْضِ الْخَالِیَةِ مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْ ءٍ قَبِلَتْهُ ؛ دل نوجوان همانند زمین خالی است که هر چه در آن افکنده شود آن را می پذیرد. (2)

نوجوانان برای دریافت مطالب و هدایت آماده ترند مانند زمین خالی و حاصلخیزی که آماده پذیرش هرگونه بذر و نهال است.

388. منسوب به امام علی علیه السلام: الأدبُ عند الأحمقِ کالماءِ العذبِ فی أصولِ الحَنظلِ کُلما إزداد ریا إزداد مَرارة؛ ادب در برابر احمق، همانند آب گوارا در ریشه های گیاه تلخ حنظل است که هر چه سیراب تر گردد تلخی آن بیشتر می شود. (3)

سخنان توأم با ادب در مقابل کسی که در اثر حماقت قدر ادب را نمی شناسد

ص:111

و کمال را در بی ادبی خود می بیند نه تنها سودی ندارد بلکه چه بسا به تمسخر و بی ادبی بیشتر او منجر شود.

389. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در خطاب به مردم فرمود: از سبزه در مَزبله بپرهیزید. گفته شد: ای رسول خدا سبزه در مزبله چیست؟ فرمود: زن زیبا که در خانواده و محیط فاسد رشد کرده است. (1)

390. نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ إِنَّ الْأَبْکَارَ مِنَ النِّسَاءِ بِمَنْزِلَةِ الثَّمَرِ عَلَی الشَّجَرِ فَإِذَا أَیْنَعَ الثَّمَرُ فَلَا دَوَاءَ لَهُ إِلَّا اجْتِنَاؤُهُ وَ إِلَّا أَفْسَدَتْهُ الشَّمْسُ وَ غَیَّرَتْهُ الرِّیحُ وَ إِنَّ الْأَبْکَارَ إِذَا أَدْرَکْنَ مَا یُدْرِکْنَ النِّسَاءُ فَلَا دَوَاءَ لَهُنَّ إِلَّا الْبُعُولُ وَ إِلَّا لَمْ یُؤْمَنْ عَلَیْهِنَّ الْفِتْنَة؛

جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل شد و گفت: ای محمد، خداوند بر تو سلام می گوید و می فرماید: زنان باکره مانند میوه ای بر روی درخت اند. میوه چون رسید، چاره اش چیدن است وگرنه خورشید آن را فاسد و باد دگرگون می کند. وقتی که دختران باکره به زمان ازدواج رسیدند، چاره آن ها به شوی رفتن است وگرنه از فتنه و فساد در امان نیستند. (2)

391. امام علی علیه السلام: مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ کُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنْ الْمُنْکَرِ إِلَّا کَنَفْثَةٍ فِی بَحْرٍ لُجِّی؛ تمام کارهای نیک و جهاد در راه خدا در برابر امربه معروف و نهی از منکر، چونان قطره ای در برابر دریای مواج

ص:112

و پهناور است. (1)

392. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِنَّ التَّفَکُّرَ حَیَاةُ قَلْبِ الْبَصِیرِ کَمَا یَمْشِی الْمُسْتَنِیرُ فِی الظُّلُمَاتِ بِالنُّورِ فَعَلَیْکُمْ بِحُسْنِ التَّخَلُّصِ وَ قِلَّةِ التَّرَبُّصِ؛ اندیشیدن مایه حیات قلب انسان صاحب بصیرت است همان گونه که چراغ به دست به کمک نور در تاریکی قدم برمی دارید پس (با اندیشه و تفکر) به خوبی خود را برهانید و کمتر درنگ نمایید. (2)

393. امام صادق علیه السلام: مَا مَحَقَ الْإِسْلَامَ مَحْقَ الشُّحِّ شَیْ ءٌ ثُمَّ قَالَ إِنَ لِهَذَا الشُّحِ دَبِیباً کَدَبِیبِ النَّمْلِ؛ هیچ چیز همانند بخل، اسلام را بی نور نسازد و سپس فرمود: همانا بخل، حرکت (و نفوذ) نامحسوسی همانند حرکت مورچه دارد. (3)

بخل به ترک بسیاری از دستورات اسلام مانند زکات، خمس، حج، صله رحم و دستگیری از مستمندان، تأسیس بناهای ماندگار، وقف اموال، هدیه به دوستان و آشنایان و ... منجر می شود.

394. امام صادق علیه السلام: إِذَا اتَّهَمَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ مِنْ قَلْبِهِ کَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ؛ هرگاه مؤمن به برادر خود تهمت زند، ایمان در قلب او ذوب می شود همانند ذوب شدن نمک در آب. (4)

395. امام علی علیه السلام: لَا یَهْلِکُ عَلَی التَّقْوَی سِنْخُ أَصْلٍ وَ لَا یَظْمَأُ عَلَیْهَا زَرْعُ قَوْم؛ بر اساس تقوی هیچ پایه ای ویران نگردد و کشتزار هیچ قومی تشنه نماند. (5)

ص:113

منشأ تمام ویرانی ها و نارسائی ها در عالم خود انسان های هستند گروهی در اثر خودخواهی و عدم پذیرش دعوت فرستادگان الهی زیر بار عدالت و رعایت حقوق دیگران نمی روند. منفعت طلبی و فزون خواهی آنان باعث بروز جنگ ها و محرومیت ها و عدم توزیع عادلانه ثروت و قدرت می شود وگرنه خداوند مهربان زمین و آسمان ر ا برای خدمت رسانی به انسان مجهز کرده است.

396. منسوب به امام علی علیه السلام: لِکُلِّ نِعمَةٍ مِفتاحٌ وَ مِغلاقٌ فَمِفتاحُهَا الصَّبرُ وَ مِغلاقُهَا الکَسَلُ؛ برای هر نعمتی کلید و قفلی است کلید آن صبر و قفل آن تنبلی است. (1)

کلید رسیدن و راه به هر نعمتی صبر کردن در برابر مشکلاتی است که بر سر راه آن نعمت است. و کسی که تنبلی کند گویا قفلی بر آن نعمت ها زده و راه رسیدن به آن را مسدود کرده است.

397. امام باقر علیه السلام: تَوَقِّی الصَّرْعَةِ خَیْرٌ مِنْ سُؤَالِ الرَّجْعَةِ؛ پیشگیری و پرهیز از فروافتادن (در گناه) بهتر از تقاضای بازگشت (و توبه) است. (2)

398. امام علی علیه السلام: التَّوَکُّلُ خَیْرُ عِمَادٍ؛ توکل، بهترین تکیه گاه است. (3)

بهترین تکیه گاه در زندگی توکل کردن بر قدرت بی نهایت و رحمت بی پایان خداوند است. با توکل گام های انسان در مسیر زندگی محکم و استوارتر می گردد.

399. امام علی علیه السلام: التَّوَکُّلُ حِصْنُ الْحِکْمَة؛ توکل، دژ حکمت است. (4)

حکمت یعنی روشن بینی و درک صحیح واقعیت ها، و کسی که برخوردار از

ص:114

حکمت است توکل را دژی مستحکم می بیند که پناه بردن به آن، ایمنی از خطر را به دنبال دارد؛ بنابراین توکل در نگاه حکمت آمیز به منزله دژ است و به تعبیر دیگری که در این حدیث آمده است توکل، دژی برای حکمت است (شرح آقا جمال خوانساری، ج 1، ص 146).

400. امام علی علیه السلام: نِعْمَةُ الْجَاهِلِ کَرَوْضَةٍ عَلَی مَزْبَلَة؛ نعمت در دست نادان، مانند گلزاری است در زباله دان. (1)

وقتی انسان نادانی از نعمتی برخوردار است نه خودش از آن استفاده صحیح می کند و نه در اختیار دیگران است تا بتوانند از آن استفاده کنند و این موجب از بین رفتن آن نعمت می شود مانند باغ سرسبزی که در زباله دانی باشد؛ که غیرقابل استفاده و از بین رفتنی است.

401. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: اَلحَسَدُ یَفسِدُ الإِیمانَ کَما یُفسِدُ الصَّبِرُ العَسَلَ؛ حسد، ایمان را فاسد می کند، همچنان که گیاه صبر عسل را فاسد می کند. (2)

حسادت با ایمان از دو جهت در تضاد است زیرا اولاً: اگر کسی ایمان به خدا داشته باشد هر نعمتی را از آنِ خدا می داند همان طوری که فقدان یک نعمت را هم به اراده او می داند پس دلیلی برای حسادت وجود ندارد و ثانیاً: حسادت ممکن است انسان را به کارهای غیر خدائی بکشاند که باعث ضعف ایمان شود.

402. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: الدَّاعِی بِلَا عَمَلٍ کَالرَّامِی بِلَا وَتَر؛ دعاکننده بدون عمل، مانند تیرانداز بدون زه است. (3)

ص:115

انسانی که فقط دعا می کند و هیچ تلاشی را برای به دست آوردن خواسته خود نمی کند مانند کسی است که می خواهد باکمانی بدون زه تیراندازی کند که البته به مقصودش نمی رسد و نیز دعای کسی که در راه رسیدن به خواسته های خود تلاشی نمی کند به هدف اجابت نمی رسد.

403. منسوب به امام علی علیه السلام: کَما تُعرَفُ أَوانی الفَخَّارِ بِامتِحانِها بِأَصواتِها فَیُعلَمُ الصَّحِیحُ مِنها مِنَ المکسُورِ کذلکَ یُمتَحَنُ الإِنسانُ بِمَنطقِهِ فَیُعرَفُ ما عِندَهُ؛ همان طور که ظرف های سفالین را با صداهایشان می آزمایند و سالم را از شکسته تشخیص می دهند انسان نیز با سخنش آزموده می شود و آنچه نزد اوست معلوم می گردد. (1)

معیار عاقل یا نادان بودن انسان، سخنان او است.

آن کس که بدم گفت، بدی سیرت اوست و آن کس که مرا گفت نکو خود نیکوست

حال متکلم از کلامش پیداست از کوزه همان برون تراود که در اوست (شیخ بهائی، رباعیات)

404. امام علی علیه السلام: مَنْ رَکِبَ مَرْکَبَ الصَّبْرِ اهْتَدَی إِلَی مِضْمَارِ النَّصْر؛ کسی که بر مرکب صبر نشیند به جاده پیروزی رهنمون گردد. (2)

405. امام علی علیه السلام: إِنَ الطَّمَعَ مُورِدٌ غَیْرُ مُصْدِرٍ وَ ضَامِنٌ غَیْرُ ُ وَفِی؛ طمع، انسان را به جائی می برد، ولی بازنمی گرداند و تعهد می دهد، ولی وفا نمی کند. (3)

انسان باید با کسی رفاقت کند که اگر انسان را به جائی برد در نیمه راه او را رها

ص:116

نکند و اگر تعهدی بدهد به آن وفادار باشد. اما طمع این گونه نیست انسان را در مشکلاتی وارد می سازد و او را رها می کند؛ قول موفقیت در تلاش های آزمندانه می دهد و آن را تعهد می کند ولی به آن وفا نمی کند پس طمع شایسته همراهی و رفاقت نیست.

406. امام علی علیه السلام: مَثَلُ الْعَقْلِ فِی الْقَلْبِ کَمَثَلِ السِّرَاجِ فِی وَسَطِ الْبَیْت؛ مثل عقل و خرد در قلب همانند چراغ در میان خانه است. (1)

چراغ در وسط خانه همه جای خانه را روشن می کند ولی اگر در گوشه ای از خانه باشد بعضی از قسمت های آن را کاملاً روشن نمی کند. استفاده از عقل در هر مسئله موجب می شود که انسان همه جوانب و اطراف آن مسئله را به طور روشن مورد بررسی قرار دهد.

407. امام علی علیه السلام: الْحِلْمُ غِطَاءٌ سَاتِرٌ وَ الْعَقْلُ حُسَامٌ قَاطِعٌ فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِکَ بِحِلْمِکَ وَ قَاتِلْ هَوَاکَ بِعَقْلِک؛ بردباری، پرده ای پوشاننده و خرد تیغی برنده است. پس نقص های اخلاقی خود را با بردباری بپوشان و با عقلت با هوی و هوس ات پیکار کن. (2)

انسان بردبار در مقابل رفتار دیگران تحمل و سکوت می کند و عکس العمل نشان نمی دهد و این موجب می شود که ضعف های اخلاقی او مانند حسد، کینه، ناامیدی و امثال آن که غالباً در سخن و عکس العمل بروز می کند پنهان بماند.

408. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَرَی ذَنْبَهُ کَأَنَّهُ صَخْرَةٌ یَخَافُ أَنْ تَقَعَ عَلَیْهِ

ص:117

وَ إِنَّ الْکَافِرَ یَرَی ذَنْبَهُ کَأَنَّهُ ذُبَابٌ مَرَّ عَلَی أَنْفِه؛ همانا مؤمن گناه خود را همچون تخته سنگ بزرگی می بیند که می ترسد به روی او بیفتد و کافر گناه خود را مانند مگسی می بیند که از جلوی بینی اش رد شود. (1)

یکی از عوامل ارتکاب گناه کوچک شمردن آن است و اما کسی که حقیقت گناه و اثرات بسیار مخرب آن را به خوبی می شناسد از ارتکاب آن دوری می کند.

409. حضرت عیسی علیه السلام: بِحَقٍ أَقُولُ لَکُمْ إِنَّهُ کَمَا لَا یَنْقُصُ الْبَحْرَ أَنْ تَغْرَقَ فِیهِ السَّفِینَةُ وَ لَا یَضُرُّهُ ذَلِکَ شَیْئاً کَذَلِکَ لَا تَنْقُصُونَ اللَّهَ بِمَعَاصِیکُمْ شَیْئاً وَ لَا تَضُرُّونَهُ بَلْ أَنْفُسَکُمْ تَضُرُّونَ وَ إِیَّاهَا تَنْقُصُون؛ به حق می گویم شمارا: همان گونه که غرق شدن کشتی، هیچ کاستی و زیانی به دریا وارد نمی کند؛ همچنان گناهانتان هیچ نقصان و زیانی به خدا نمی رساند بلکه این شمایید که به نفس خود زیان رسانده و آن را دچار نقصان می کنید. (2)

410. امام علی علیه السلام: مَنْ تَرَکَ قَوْلَ لَا أَدْرِی أُصِیبَتْ مَقَاتِلُه؛ کس که از گفتن «نمی دانم» روی گردان است، هلاک می گردد. (3)

انسان وقتی چیزی را نمی داند به ویژه نسبت به احکام الهی باید بگوید نمی دانم. ولی اگر این گونه نباشد و بدون علم و آگاهی پاسخ دهد خود را در هلاکت انداخته است.

411. امام علی علیه السلام: عَاتِبْ أَخَاکَ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ وَ ارْدُدْ شَرَّهُ بِالْإِنْعَامِ عَلَیْه؛ برادرت را با احسانی که در حق او می کنی سرزنش کن، و شر او را با نعمتی که به

ص:118

او ارزانی می کنی برگردان. (1)

در پاسخ رفتار ناشایست دوستان و برادران به جای سرزنش کردن و مقابله به مثل می توان با احسان و خوبی کردن، آنان را متوجه اشتباهشان نمود و از تکرار آن جلوگیری کرد.

412. امام علی علیه السلام: إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکْمَة؛ این دل ها همانند تن ها خسته می شوند پس برای آن ها طرفه سخنانی حکمت آمیز بجوئید. (2)

روح نیز مانند جسم خسته و ملول می شود و نشاط و استراحت روح به سخنان حکیمانه است.

413. امام علی علیه السلام: مَنْ یُعْطِ بِالْیَدِ الْقَصِیرَةِ یُعْطَ بِالْیَدِ الطَّوِیلَة؛ آن کس با دست کوتاه ببخشد، از دستی بلند پاداش می گیرد. (3)

انسان هر چه باشد از امکانات و اختیارات محدودی برخوردار است و دستش از کارهای زیادی کوتاه است ولی چنانچه با همین دست کوتاه و امکانات در راه خدا انفاق نماید پاداشش را از دست بلندمرتبه خداوند می گیرد که قدرتش نامحدود و خزینه های لطف و کرامتش بی نهایت است و این بالاترین تجارت است.

414. امام علی علیه السلام: إِنَّ کَلَامَ الْحُکَمَاءِ إِذَا کَانَ صَوَاباً کَانَ دَوَاءً وَ إِذَا کَانَ خَطَأً کَانَ دَاء؛ گفتار حکیمان اگر درست باشد دارو و اگر نادرست باشد، مایه بیماری

ص:119

است. (1)

انسان های حکیم و فرهیخته موردتوجه آحاد جامعه هستند و سخنانشان در بین آنان مقبولیت دارد پس اگر سخنانشان درست باشد عده زیادی با عمل به آن درمان می شوند و اگر نادرست باشد عده ی زیادی با عمل به آن منحرف و دچار بیماری گردند.

415. امام علی علیه السلام: یَنَامُ الرَّجُلُ عَلَی الثَّکَلِ وَ لَا یَنَامُ عَلَی الْحَرَبِ؛ شخص داغدار به خواب می رود، اما غارت شده، به خواب نمی رود. (2)

شخص مصیبت زده می تواند بخوابد ولی اگر مال و ثروت کسی را به سرقت ببرند خواب به چشمان چنین شخصی نمی آید.

416. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْهُومَانِ لَا یَشْبَعَانِ طَالِبُ دُنْیَا وَ طَالِبُ عِلْم؛ دو گرسنه هرگز سیر نشوند؛ جوینده دنیا و جوینده دانش. (3)

417. امام علی علیه السلام: الْغِیبَةُ جُهْدُ الْعَاجِز؛ غیبت کردن تلاش ناتوان است. (4)

غیبت کننده یا به این دلیل دیگران را به گونه ای بالاتر از خود و خود را عاجز از رقابت با آنان می بیند با غیبت کردن درصدد تنقیض و فرو کاستن منزلت آنان است و یا به دلیل عجز از گفتگوی صریح و رودررو با دیگران به سخن گفتن در غیاب آنان متوسل می شود پس در هر غیبتی عجزی نهفته است.

418. امام علی علیه السلام: وَ اعْلَمْ أَنَّ لِکُلِّ عَمَلٍ نَبَاتاً وَ کُلُّ نَبَاتٍ لَا غِنَی بِهِ عَنِ الْمَاءِ

ص:120

وَ الْمِیَاهُ مُخْتَلِفَةٌ فَمَا طَابَ سَقْیُهُ طَابَ غَرْسُهُ وَ حَلَتْ ثَمَرَتُهُ وَ مَا خَبُثَ سَقْیُهُ خَبُثَ غَرْسُهُ وَ أَمَرَّتْ ثَمَرَتُه؛ بدان برای هر عمل نهالی است و هر درختی بی نیاز از آب نیست و آب ها گوناگون اند، نهالی که آبیاری اش پاکیزه است رویشش خوب و میوه اش شیرین خواهد شد و نهالی که آبیاری اش پلید است رویشش نامناسب و میوه اش تلخ می گردد. (1)

عمل انسان همچون درختی است که اعتقاد و نیت به منزله آب آن است هرقدر اعتقاد و نیت انسان پاک باشد عمل انسان بهتر رشد می کند و ثمرات خوبی به دنبال می آورد ولی اعتقادات ناصحیح و نیت های ناپاک عمل را ناقص و میوه های آن را فاسد می کند.

419. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: لِیَسْأَلْ أَحَدُکُمْ رَبَّهُ حَاجَتَهُ کُلَّهَا حَتَّی یَسْأَلَهُ شِسْعَ نَعْلِهِ إِذَا انْقَطَع؛ هر یک از شما می بایست تمامی حاجت های خود را از خدا بخواهد تا آنجا که اگر بند کفشش (هم) پاره شد آن را از خدا بخواهد. (2)

اظهار نیاز به خداوند بی نیاز انسان را کنترل کرده و مانع از غرور و سرکشی و غفلت او می شود و او را از جنایت و تعدی به حقوق دیگران بازمی دارد بنابراین داشتن روحیه دعا و تضرع حتی در کمترین نیازها اثرات مطلوبی بر انسان به جای می گذارد. البته کاملاً واضح است که این به معنای ترک تلاش و فعالیت نیست بلکه منظور جهت دادن به فعالیت ها است.

420. در حدیث قدسی چنین آمده است: یَا مُوسَی سَلْنِی کُلَّمَا تَحْتَاجُ إِلَیْهِ حَتَّی عَلَفَ شَاتِکَ وَ مِلْحَ عَجِینِکَ؛ ای موسی علیه السلام از من درخواست کن هر آنچه

ص:121

به آن احتیاج داری حتی علف گوسفندانت و نمک خمیرت. (1)

421. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: لَا تَمْسَحْ یَدَکَ بِثَوْبِ مَنْ لَا تَکْسُوهُ؛ دستت را با جامه ی کسی که او را نپوشانده ای پاک مکن. (2)

این جمله ضرب المثل است و کنایه از این است که از هیچ کس بدون دادن اجرت و پرداخت حق زحمت، بهره نکش.

«و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین»

هزاران درود و هزاران سلام زما بر محمد علیه السلام

(اسدی طوسی)

ص:122

ص:123

9.تُحَف العقول، ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، جامعه مدرسین، قم، 1404. ه.

10.جامع الأخبار (للشعیری)، شعیری، محمد بن محمد، مطبعة حیدریة، نجف، بی تا.

11.الخصال، ابن بابویه، محمد بن علی، جامعه مدرسین، قم، 1362 ش.

12.شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، کتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، 1404. ه.

13.علل الشرائع، ابن بابویه، محمد بن علی، کتاب فروشی داوری، قم، 1385 ش.

14.عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، لیثی واسطی، علی بن محمد، دارالحدیث، قم، 1376. ش.

15.الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407. ه.

16.کنزالعُمال، لعلی بن حسام الدین المتقی الهندی.

17.مجموعه وَرّام، بن أبی فراس، مسعود بن عیسی، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1369. ش.

18.المحاسن، برقی، احمد بن محمد بن خالد، دار الکتب الإسلامیة، قم، 1371 ق.

19.مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نوری، حسین بن محمدتقی، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، 1408. ق.

20.مِشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، طبرسی، علی بن حسن، المکتبة الحیدریة، نجف، 1385. ه.

ص:124

21.معانی الأخبار، ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1403. ه.

22.مکارم الأخلاق، طبرسی، حسن بن فضل، الشریف الرضی، قم، 1412. ه.

23.من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1413. ه.

24.منیة المرید، شهید ثانی، زین الدین بن علی، مکتب الإعلام الإسلامی، قم، 1409. ه.

25.نثر اللآلئ / ترجمه شیخی، طبرسی، فضل بن حسن، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد، 1384 ش.

26.نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، حلوانی، حسین بن محمد بن حسن بن نصر، مدرسة الإمام المهدی علیه السلام، قم، 1408. ه.

27.نهج الفصاحة، پاینده، ابوالقاسم، دنیای دانش، تهران، 1382. ش.

28.وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، 1409 ق.

ص:125

ص:126

تواضع:

47، 370، 353،

توبه:

310، 397، 50

توکل:

398، 399

تهمت:

394، 68، 394.

جدل: 142

جوانی: 179

چشم:

6، 27

حاجت:

210، 166، 215، 419، 420

حجاب: 106

حرص:

71، 83، 132، 173، 193، 195، 230، 280، 405

حرفه: 174

حرام خوری:

367، 29، 139، 366

حسد:

209، 66، 264، 313، 314، 24

حق:

217، 268

حلم:

112

حیات طیبه: 42

خانواده:

206، 229، 349، 389، 43، 148، 151، 152

خدا: 20

خشم:

226، 247، 305، 341

خط: 299

خواستن بدی برای دیگری:

98، 345

خوردن:

110، 122، 123، 124، 125، 126، 127، 129، 45، 320، 170، 171، 214، 224، 238، 271

خویشاوند: 321

خیانت 300

دارو 45، 282،

دانشمند:

19، 37، 48، 73، 159، 163، 191، 205، 212، 235، 236، 242، 245، 267، 270، 414

دانش:

19، 21، 29، 33، 34، 37، 59، 76، 81، 82، 107، 114، 189، 197، 216، 265، 273، 278، 416

دروغ:

211، 285، 300، 322، 331، 340، 350، 40

دشنام: 368

دشمن: 113، 149، 170، 262، 290، 360، 321

دعا:

14، 30، 31، 402

دنیا:

35، 56، 57، 58، 71، 222، 203، 254، 260، 361، 362، 363

دوست:

36، 39، 41، 64، 65، 72، 101، 103، 109، 116، 119، 145، 146، 172، 184، 185، 190، 291، 328، 294، 308، 344، 411

دوراندیشی: 51

دیدار:

109، 128، 143، 176، 178، 274، 334،

ص:127

60

راز:

1، 2، 263، 319

راضی بودن: 204

رزق و روزی: 241

رفتار: 181

روزه: 266

ریاست: 276

زبان:

10، 12، 13، 16، 62، 63، 67، 84، 85، 87، 89، 99، 161، 135، 246، 284، 287، 299، 304، 308

زن: 106

سپردن امور به خدا:

88

سخاوت:

207، 298، 120، 126، 413، 53

سخن:

11، 12، 15، 16، 90، 100، 93، 160، 175، 192، 196، 207، 250، 252، 253، 255، 256، 324، 327، 322، 346، 347، 348، 352، 403، 410، 414، 141

سخن چین:

97، 199

سرزنش: 269

سکوت:

90، 258، 261

سلام: 130، 238

شادی: 178

شب زنده داری: 302

شعر: 131

شنیدن: 15

شوخی:

262، 289، 142

شهادت: 227

شیطان:

266، 305، 340

شیعه: 49

صبر:

61، 168، 396، 404

صدقه:

118، 164، 250، 266، 318

صله رحم:

155، 156، 182، 225

ضرر: 329

عبادت:

29، 139، 366

عجله: 121

عجب: 351

عذرخواهی: 105

عزت: 230

عقل:

10، 406، 407،

عمر:

83، 138، 220، 301

عمل:

74، 75، 87، 114، 195، 418، 402

عیب:

101، 233، 335

غذا 320،

غرور 32،

غفلت 26

غیبت:

78، 417، 228، 78

غیبت امام زمان: 358

فال نیک: 296

فرزند:

21، 44، 96، 180، 275، 355

فرصت:

92، 218، 301، 369، 92، 292، 309

فرومایه: 223

قلب:

6، 20، 27، 73، 122، 274، 284، 343، 412،

ص:128

قناعت:

188، 293

کودک:

76، 108، 200، 76، 108،

کمک: 94

کینه:

133، 134، 144، 162، 183، 289، 352، 371

گناه:

17، 52، 60، 69، 234، 237، 338، 408، 409

گوش دادن:

207، 15،

گشاده روئی: 147

لجبازی:

269، 268.

مال:

34، 83، 415، 416، 187، 221، 251، 276، 280

مادر: 153

محبت:

104، 194

مدارا:

117، 118، 240

مدح و ذم:

202، 295

مرگ:

26، 375، 377

مردم: 216

مسافرت: 103

مسئولیت:

219، 263

مشورت:

132، 378

مصافحه:

60، 128، 133، 325

مصیبت: 226

مظلوم: 14

معلم: 259

معاشرت:

231، 232،

منافق: 359

مؤمن:

70، 72، 86، 115، 120، 123، 131، 136، 140، 158، 166، 281، 283، 325، 326، 373، 374، 408

میانه روی:

111، 360

نادانی: 163، 205، 235، 206، 242، 246، 258، 294، 297، 311، 312، 388، 400

ناتوانی: 23

نشاط: 109

نفاق و دورویی:

123، 79، 136

نفس: 198

نگاه کردن: 137

نمک: 282

نماز: 69

نوشتن: 267، 82

نوکیسه: 22

نوجوان: 387

نیت: 241

نیکی:

91، 224، 248، 239، 264، 411، 316، 248، 264، 382، 383، 384، 385

وفا: 357

والدین:

96، 154، 165

هدیه:

101، 104، 144، 233، 337، 352، 356

هشیاری: 86

همسایه: 103

یاسین: 21