ص: 2

گلستان قرآن : چهل حدیث قرآنی با ترجمه زبان انگلیسی، سخن علما و اندیشمندان غیر مسلمان در مورد قرآن...

حسن علیرضایی(مرندی).

ص: 3

حدیث ضعیف........ 37

دوم: طنز....... 37

بند اول: مفهوم طنز...... 38

بند دوم: اقسام طنز........38

طنز تفسیری......... 38

طنز تمثیلی........... 39

بند سوم: ویژگی طنز قرآنی.........39

مبحث سوم: قصه.........40

بند اول: مقدمه......40

بند دوم: واژه قصه در قرآن........ 40

بند سوم: واژه های نمودار قصه در قرآن..40

الف) واژه قصص........ 42

ب) واژه حدیث...... 42

ج) واژه نبأ........... 42

د) واژه مثل.......... 42

بند چهارم: ویژگی های قصه های قرآنی...... 43

الف) گزینش و حذف جزئیات...... 43

ب) تکرار...... 43

ج) پیام مداری....... 43

د) تقطیع........ 44

ه-) زنده شمردن چهره های داستان.......44

دفتر اول........ 45

ص: 6

درخشش خانه......46

کتاب انسان سازی.........47

گواهی قرآن بر مقام عالی اسلام........47

آرزوی کافر.......... 48

نور درخشنده دهان قاریان.....49

دفتر دوم........ 52

بهترین انسان........ 53

رسالت ما در برابر قرآن..... 53

قرآن کتاب آسمانی است.........54

عصا که مال آدم نبود!......... 55

فضیلت آموختن قرآن.......55

دفتر سوم........57

زنده کردن دل....... 58

شرط انس با قرآن.........59

ارتباط قرآن با علوم پزشکی.........59

علی (علیه السّلام) به من گفت: سلاماً!.. 60

عظمت قرآن......... 61

دفتر چهارم........... 63

سپری در مقابل شیطان........ 64

فضای فرهنگی مطلوب....65

چهارمین کتاب مهم دنیا........65

پیرزن به بهشت نمی رود!.......66

ص: 7

اگر بد کنی به خود کنی.......66

دفتر پنجم....... 69

راست ترین سخن....70

کلام خدا........ 70

تسخیر قلوب......... 71

اگر نوح نمی رود!......... 72

من نیز مسلمان شدم.....72

دفتر ششم......75

ثواب فرشتگان و پیامبران.... 76

بزرگ ترین نسخه نجات دهنده بشر.......77

آیا اطمینان نداری!........ 79

فهم قرآن........ 79

دفتر هفتم........81

قرار گرفتن با فرشتگان بزرگوار....... 82

کتاب هدایت.......... 83

در جستجوی حقیقت.......83

شیطان می آید.....84

جوان خداترس و آیات عذاب الهی.........85

دفتر هشتم.......87

درمان دردها......... 88

راهنمای عمل........88

گنجینه های دانش......89

ص: 8

داستان غاشیه........ 90

حفاظت از قرآن..... 90

دفتر نهم......... 93

جلای قلب...... 94

سیر نشدن از قرائت قرآن........94

مکتب و روش سیاسی...... 95

درخت خربزه، الله اکبر!....... 96

اثر قرآن........ 96

دفتر دهم........ 99

دبستان خدا..... 100

زبان اهل محبت......... 100

نظردکترگوستاولوبون در مورد قرآن....... 101

موسی که خر نداشت!........102

زنی که همیشه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» می گفت.......102

دفتر یازدهم........ 104

نجات از تنهایی.... 105

ضامن سعادت بشری....105

مردمی ترین دین.....106

مرد یک چشم....107

تکلم با قرآن........ 107

دفتر دوازدهم...... 112

افزایش هدایت..... 113

ص: 9

سندی زنده......113

قضاوتی عادلانه درباره زنان.... 114

و والدی بلا ولد! ....... 115

اشکالات کندی به قرآن........115

علم اولین و آخرین..... 120

حل مشکلات جوانان....120

ایجاد ملتی متمدن......121

ذرهم یا درهم..... 122

جاری شدن آب به وسیله قرآن........123

دفتر چهاردهم.......124

شناخت حقیقت......125

حرکت دادن دل به وسیله قرآن.......125

علت بدبختی های مسلمانان.......126

امام من و امام تو....... 127

قاریان بی ولایت....... 127

بخش دوم........... 130

احادیثی پیرامون اهمیت حفظ قرآن کریم.....130

دفتر پانزدهم...... 131

بزرگان امت....... 132

دعای گشایش امور....132

بزرگ ترین معجزه.... 133

آیه ای مناسب با سنگ قبر.....134

ص: 10

نقطه ای که هرگز جابجا نشد........134

دفتر شانزدهم.....136

سرشناسان اهل بهشت..... .......137

توشه انسان.........137

مزیت بلاغتی قرآن..... 138

پرسش ناراحت کننده..... 139

اثر قرآن بر زنی از اهالی یوگسلاوی......140

دفتر هفدهم.........142

دوستان خدا........ 143

تجلیل از مقام وحی.........143

قرآن، قانون اساسی مسلمانان......144

قاف، قوف، قیف........ 145

دوستدار قرآن...... 146

علت بالا بودن حافظه علمی علامه طباطبایی....149

همیشه زنده........150

میهمان زیرک..... 151

اعتراف قریش به قدرت بیان قرآن.... 151

دفتر نوزدهم....... 154

مصونیت از بلا......... 155

تحصن با قرآن.... 156

قرآن مجموعه ای از قوانین......156

نزول آیه به ضرب چماق......... 157

ص: 11

قرآن روزی دهنده...... 158

دفتر بیستم...... 160

پرچم داران اسلام....... 161

اولین کار یک طلبه..... 162

آرامش خاطر...... 162

بگو خدا را شکر........ 163

آرامش با قرآن..... 164

دفتر بیست و یکم.....166

دوری از عذاب......... 167

بیمه انحراف و خطا.... 167

دعوت بشر به علم و تعقل و تفکر........168

مشک دزدی....... 169

اعجاز سوره حمد....... 169

دفتر بیست و دوم.........170

احترام زمین....... 171

افسوس آیت الله سبحانی بر حفظ قرآن...172

ترسیم نظام جهانی بر اساس اصول قرآن....172

ادعای پیامبری.... 173

نذر قرآن...... 174

دفتر بیست و سوم...... 176

هم نشینی با فرشتگان..... 177

حسرت حفظ قرآن در آیت الله حسن زاده آملی(دام ظّله)..... 177

ص: 12

پی بردن به اسرار وحی......178

پیامبر دروغی..... 179

متکبر در قرآن..... 179

دفتر بیست و چهارم...... 182

غنا و بی نیازی..... 183

معاوضه تمام معنویت ها با حفظ قرآن....183

برداشت منحصر روسو، از قرآن..... 184

آن را اضافه کنم؟!...... 185

ترس معاویه از قرآن......... 185

دفتر بیست و پنجم......189

آمرزش گناهان.... 190

قرآن، شناسنامه انسان........191

زندگی آرام و گوارا.... 191

جواب محکم امام علی (علیه السّلام) به یک یهودی.....192

زن بدکاره........ 193

دفتر بیست و ششم......195

با فضیلت ترین نعمت......... 196

قرآن تمام دارایی آیت الله قاضی.... 197

اعتراف پروفسور رابرستون کشیش اسکاتلندی.. 197

شب باارزش....198

اعتراف به معجزه بودن قرآن.... 198

دفتر بیست و هفتم.......201

ص: 13

خانه ویران......... 202

سخن علامه طباطبایی در مورد قرآن.. 202

پایه و اساس دین......... 203

لقب...... 204

سرانجام یک عمر مبارزه با قرآن...... 204

دفتر بیست و هشتم..... 208

مثال شتر........... 209

امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) در قرآن.. 210

انسان از دیدگاه قرآن......... 210

زن نکته سنج....... 211

آداب مجلس قرآن....... 212

دفتر بیست و نهم..... 214

تعداد درجات بهشت...... 215

شهر بهشت......... 216

یگانه آئین آسمانی......216

سهم برادری....... 217

بال جبرئیل......... 218

دفتر سی ام........ 219

انبانی پر از مُشک...... 220

افسوس آیت الله سید عبدالکریم کشمیری(رحمه الله)..... 220

اولین شراره زیبا و با طراوت نور قرآن کریم.. 221

دعا نمی کنم...... 221

ص: 14

انقلابی درونی با یک آیه....... 222

دفتر سی و یکم...... 225

پاداش دو برابر.... 226

منطق قرآن......... 227

این پا شبیه چیست؟....... 228

بطن قرآن........... 228

دفتر سی و دوم.... 231

سهامدار بیت المال....... 232

سفارش ملا حسینقلی همدانی (رحمه الله)..... 233

کتاب بی نظیر..... 233

کارفرما و شاگرد....... 234

احترام قرآن........ 234

دفتر سی و سوم......236

ارزشمندترین ثروت معنوی...... 237

نیاز همیشگی به قرآن........238

عدم وجود یک کلمه ی کودکانه در قرآن......238

به کجا می روید؟!....... 239

جواب دندان شکن....... 239

دفتر سی و چهارم......242

همراه با انبیاء..... 243

سرچشمه همه کمالات........244

عقل گرایی قرآنی....... 244

ص: 15

تا کجای قرآن پیش رفته ای؟........245

اعرابی و تأثیر قرآن......... 246

دفتر سی و پنجم.....249

حق شفاعت...... 250

رسیدن به مقام های بسیار والا....... 251

تأثیر نیرومند قرآن در تمام زمان ها......... 251

نادان ترین قوم...... 252

اعجاز « بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» ....253

دفتر سی و ششم....256

باارزش ترین سرمایه......... 257

اطاعت محض..... 258

قرآن اساس تشریع برای هر زمان و مکان....... 258

ذوالقرنین........... 259

اهمیت تعلیم قرآن.......260

دفتر سی و هفتم.....261

غنای فرهنگی..... 262

وجوب قرائت شبانه روزی قرآن کریم...... 262

فضولی اش به من نرسیده است......264

برداشت نادرست از قرآن......264

دفتر سی و هشتم....268

برتری الهی........ 269

اهمیت و فضیلت تلاوت قرآن.....270

ص: 16

اروپا مدیون قرآن است...... 270

حسن مرده است.... 271

سران قریش و قرآن.... 272

دفتر سی و نهم.....274

رضایت الهی...... 275

صورت مثالی قرآن.... 275

ساده و بی پیرایه بودن اسلام...... 276

از ترس سنگ اندازی گریخت.... 277

شب زنده داران و قرآن........ 278

دفتر چهلم........280

دعای مستجاب.... 281

تدبر باحالت تضرع..... 282

دستورات عالیه حفظ حیات مدنی.... 282

نکوهشی چون ستایش.........283

قاری بی تفکر...... 284

نتایج کلی کتاب.....286

کلید معماهای قرآنی.....291

منابع........... 294

ص: 17

بشر می دانند. ازاین رو، در این کتاب سعی شده است با ذکر احادیث ناب و گهربار، به اندکی از عظمت قرآن اشاره شود و موجبات جذب همه ره پویان راه هدایت به سوی این کتاب روشنگر و امیدبخش فراهم گردد. امید که مقبول حقّ افتد و خوانندگان را مفید آید.

مطالب این کتاب در دو بخش گردآوری شده است؛ در بخش اول بر آن هستیم با ذکر احادیث مربوط به ارزش انس با قرآن و تلاوت آن، تأثیر اعجاز گونه قرآن در زندگی افراد جامعه مشخص گردد تا از غبار تنهایی و هجران به درآمده و به عنوان کتاب زندگی و نقشه راه در دست همه مسلمانان و مردم دنیا قرار گیرد.

در بخش دوم، احادیثی پیرامون اهمیت حفظ قرآن گنجانده شده؛ تا ضمن تشویق عموم مردم و جوانان و نوجوانان به حفظ قرآن؛ این مطلب اثبات شود که حفظ قرآن فقط یک امر مقدس مذهبی تنها نیست که برخی می پندارند؛ بلکه یادگیری یک زبان جدید است که علاوه بر دارا بودن فواید عمومی مادی؛ انس با این کتاب آسمانی و حفظ آیات آن، ازاین جهت که قرآن معجزه است؛ همچون اکسیر در درون فرد قرار می گیرد و وجود او را تبدیل به گوهر ناب می کند و از حیوانیت به درآورده و در جوار اعلی علیین و همراه کرام الکاتبین قرار می دهد و او را به درجه ای می رساند که بسیاری از علمای بزرگ اسلام حسرت داشتن این نعمت بزرگ را

ص: 20

دارند و حاضرند تمام داشته های علمی و معنوی خود را در قبال حفظ این کلام الهی معاوضه کنند.

ص: 21

انگلیسی می گوید: «اروپا نباید فراموش کند که مدیون قرآن محمدی (صلّی الله علیه وآله) است؛ زیرا قرآن بود که سبب طلوع آفتاب دانش در اروپا شد.»(1) حال سزاست که ما نیز در زنده داشتن یاد قرآن گامی برداریم. از همین رو، در این کتاب سعی شده است با ذکر احادیث مربوط به ارزش انس با قرآن و تلاوت آن و تأثیر اعجاز گونه اش در زندگی افراد و جامعه مشخص گردد؛ تا از غبار تنهایی و هجران به درآمده و به عنوان کتاب زندگی و نقشه راه در دست همه مسلمانان و مردم جامعه قرار گیرد.

عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَقیهَاً عَالِماً»؛(1) «هرکس به سود امت من، چهل حدیث حفظ کند که در کار دین بدان نیازمندند، خداوند در روز قیامت، او را فقیه و دانشمند مبعوث می کند.» کسانی همچون ابوبکر کلاباذی و ابو عبدالرحمن سلمی و ابو نعیم اصفهانی و شیخ بهایی و غیر ایشان در این باب، کتابی تألیف کرده اند و هر یک در اربعین خود، به موضوعی پرداخته اند؛ مثلاً یکی، احادیث مربوط به توحید و آن یکی، احادیثی درباره زهد و مراسم مذهبی و پند و اندرزها و دیگری احادیث باب عبادات را جمع کرده اند؛ مانند اربعین حاوی 40 حدیث شیخ بهایی که ابن خاتون، از علمای شیعه و از شاگردان شیخ، بر آن شرح نوشته است.

در سال های اخیر و با رواج برنامه های رایانه ای، چهل حدیث نویسی امری آسان و فراگیر شده است. به گونه ای که شمار عناوین «چهل حدیث» به زبان فارسی در سی سال اخیر، بیش از هزار عنوان است(2) و صدها عنوان نیز با عنوان مشابه با آن، همچون اربعین حدیث، اربعون حدیث و الأربعون حدیثاً، منتشرشده اند. این نگاشته ها، تنها به جمع آوری چهل حدیث پرداخته و از تبیین و

ص: 24

تحلیل، تهی هستند.(1) یکی از موضوعات چهل حدیث نویسی، احادیث قرآن و توصیه و سفارش پیامبر (صلّی الله علیه وآله) و ائمه معصومین (علیهم السّلام) به قرائت و تدبر در آن و حفظ آیات الهی و بیان ارزش حفظ قرآن و جایگاه حافظان قرآن در نزد خداست که پیامبر (صلّی الله علیه وآله) در دوران بعثت خود نسبت به این مسئله اهمیت خاصی قائل بودند و در تعیین فرماندهان جنگ و مناصب حکومتی حافظان قرآن را در اولویت قرار می دادند.

آنچه تا به کنون در مورد چهل حدیث قرآنی نگاشته شده کتاب هایی از قبیل زیر می باشند:

1. چهل داستان از عظمت قرآن کریم، مصطفی محمدی، انتشارات زائر.

2. چهل حدیث قرآن، محمود شریفی، نشر معروف.

3. کتاب چهل حدیث آموزش قرآن کریم در سیره نبوی، محسن رجبی قدسی، اداره علوم قرآنی آستان قدس رضوی.

4. چهل حدیث همراه با قصه برای کودکان، یاشار کاندمیر، یاسین قاسمی بجد، انتشارات راز نهان.

یا در فضای مجازی و در وبلاگ ها، بیان حدیث و ترجمه فارسی آن است که مخاطبین خاص خود را دارد؛ اما ازآنجاکه قرآن

ص: 25

کتاب انسان سازی و هدایت است و همه بشر باید به اندازه توان خود از آن بهره مند شوند؛ بر آن شدیم با توجه به تجربه 20 ساله خود در امر آموزش علوم قرآنی از ابزارهای مختلف جهت رساندن پیام این کتاب آسمانی به گوش همگان استفاده کنیم.

درنتیجه، بعد از نگارش هر حدیث گوهربار و ترجمه فارسی آن، برای استفاده علاقه مندان به یادگیری زبان، ترجمه انگلیسی حدیث نیز آورده شده است تا علاوه بر بهره عموم مردم، در آموزشگاه های زبان نیز استفاده گردد. در ادامه، شعری در وصف قرآن یا نزدیک به معنای حدیث مربوطه بیان گردیده تا نشانگر این باشد که ادبیات فارسی با این کتاب الهی ارتباط لاینفک و جدایی ناپذیری دارد؛ به گونه ای که با تورقی بر دیوان تمامی شاعران فارسی گوی به این نکته ظریف خواهیم رسید که تمامی آنان کوشیده اند برای ارزش بخشیدن به کلام خود و حتی به قصد تیمن و تبرک، کلام خویش را در قالب تلمیح، اقتباس، ارسال المثل و... با آیات نوربخش قرآن مبین مزین سازند. چراکه یقین قلبی دارند که هیچ کلامی به غیراز کلام وحی بر معنویت و جذابیت کلام آن ها نخواهد افزود. به گونه ای که می توان ادعا نمود که شعاع تأثیر ادبیات هیچ یک از ملت های غیرمسلمان از کتب آسمانی شان به اندازه قرآن در نزد شاعران و نویسندگانشان مشهود و ملموس نیست و شاید بتوان یکی از بزرگ ترین و پرافتخارترین ویژگی ادب فارسی را

ص: 26

اثرپذیری کامل از قرآن دانست.(1)

سپس ارادت و خاکساری و اهمیت دادن علما و فقهای برجسته متقدم و متأخر اسلام به قرآن و تلاوت آن بیان گردیده تا به همگان اعلام گردد، تمام پیشرفت علمی و مذهبی و درخشش آن ها در طول تاریخ و جاودانگی آثار آن ها از دولت قرآن بوده است. علاوه بر این، سخنان اندیشمندان و بزرگان غیرمسلمان در مورد قرآن ازجمله، لئو تولستوی، گوته، آلبرت انیشتین، ماهاتما گاندی، ژان ژاک روسو، ناپلئون بناپارت و ... گردآوری شده است؛ تا این نتیجه به دست آید که آنان بیش از بسیاری از مسلمانان امروزی به عظمت و شگفت انگیز بودن قرآن پی برده اند؛ عده ای که باانصاف و بدون اغراض سیاسی و فقط به منظور تحقیق و کشف حقیقت به بررسی قرآن پرداخته اند و بیشتر آنان که عضو آکادمی های بزرگ علمی غرب هستند، خود به اسلام گرویده اند و عده ای دیگر نتایج تحقیقات خود را در اختیار کسانی گذاشته اند که از بیداری مسلمانان و توجه دوباره آنان به قرآن در هراسند تا آن ها بتوانند با کمک گرفتن از این تحقیقات، راه های جدیدتری را برای دور نگه داشتن مسلمانان از قرآن تجربه نمایند تا بهانه برای برخی که ادعا می کنند دوران خواندن قرآن و یادگیری آموزه های دینی به سر آمده است و باید برای پیشرفت در زندگی و اجتماع از آن ها فاصله گرفت باقی نماند.

ازآنجاکه اگر افرادی نبودند و به موقع به میدان جهاد نمی رفتند و

ص: 27

اسلام را یاری نمی کردند، امروز از اسلام خبری نبود. همان طور که امام علی (علیه السّلام) در کلامی زیبا می فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ الْجِهَادَ وَ عَظَّمَهُ وَ جَعَلَهُ نَصْرَهُ وَ نَاصِرَهُ. وَاللّهِ ِ مَا صَلُحَتْ دُنْیَا وَ لاَ دیِنٌ إِلاَّ بِهِ»؛(1) «در حقیقت، خداوند جهاد را واجب گردانید و آن را بزرگداشت و مایه پیروزی و یاور خود قرار داد. به خدا سوگند کار دنیا و دین جز با جهاد درست نمی شود.» لذا بر آن شدیم که قسمتی از وصیت نامه شهدا که در مورد سفارش به قرآن است، برای یادبود آن عزیزان، آورده شود و با تمسک به قرآن و اهل بیت (علیهم السّلام) ادامه دهنده راهشان باشیم و شرمنده آن ها در روز قیامت نگردیم.

همان طور که همگان می دانند؛ قصه با فطرت بشر سروکار دارد و تا اعماق جان نفوذ می کند. از این که کودک شور و شوق خاصی به شنیدن آن دارد و از پدر و مادر خواهش می کند برایش داستان بگویند، با زبان داستان می توان مقصود را ساده تر و روشن تر بیان کرد و تأثیری عمیق تر بر جان مخاطب نهاد. قرآن کریم برای تربیت مردم و ابلاغ پیام خود به نقل داستان های گوناگون پرداخته است و به همین جهت عالمان دینی از دیرباز متوجّه شدند اگر با زبان داستانی به ارشاد و هدایت جامعه بپردازند موفّق تر خواهند بود و برخی مفسران، نیز بیشتر با زبان داستانی به تفسیر و یا نوشتن

ص: 28

قصه های قرآن پرداختند. اهمیت داستان های قرآن در این است که با واقعیات سروکار دارند نه با وهم و خیال؛ ازاین جهت، خواننده، خود را در برابر یک رویداد واقعی می یابد، نه حادثه ای که صرفاً احتمال وقوع آن می رود. از سویی دیگر، قرآن کریم نخواسته تاریخ نگاری کند یا زندگی نامه بنویسد یا افسانه سرایی نماید؛ بلکه به منظور عبرت گیری از گذشتگان و آشنایی با سنّت های الهی در تاریخ، خداشناسی، خداترسی و ...از قصّه ها به خوبی بهره برده است. ارزش این داستان ها که در ذیل هر حدیث آمده، در این است که با حقایق سروکار دارد و آثار برکت های انسِ با قرآن را ضمن قصه های دل نشین بیان می کند و در دورانِ طوفان تهاجم فرهنگی خوانندگان را در حمایت آغوش گرم قرآن و سنگر ایمان پناه می دهد.

لازم به ذکر است که قالب لطیفه ها و داستان هایی که در این کتاب گردآمده، نثر ادبی سنگین قدیمی ادبیات کهن بوده که شاید برای خواننده ملال آور باشد. به همین علت سعی شده به صورت نثر امروزی و روان و شیوا برگردانده شود تا جذاب گردد و به طبع ذائقه خواننده بنشیند.

به هرحال، در این مجموعه سعی شده است با ذکر احادیث قرآنی به طور اعم و در ادامه احادیث مربوط به حفظ قرآن به طور اخص و با توجّه به اینکه خود قرآن نیز هدف از نزول این کتاب آسمانی را تدبر درآیات و بهره مندی از آن برای یافتن مسیر

ص: 29

سعادت، معرفی می کند: «کِتَابٌ أنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَرُواْ آیَاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ »(1) همه از این مسئله پرده برمی دارد که حفظ قرآن در این راستا، تأثیر غیرقابل انکاری

داشته و انسان را دررسیدن به هدف یادشده یاری می رساند؛ و بدین جهت بوده است که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله) و ائمه اطهار (علیهم السّلام) اهتمام ویژه ای در ترویج این مهم داشته اند.

درنهایت، در پایان هر درس و دفتر، بابیان یک سؤال قرآنی، ذهن مخاطب به سمت مطالعه سایر کتاب های مربوطه جهت داده می شود تا با این کار به اندوخته های قرآنی خود بیفزاید.

رابطه با قرآن و ...شکوه و رفعت و جلالت این معجزه جاوید بیش ازپیش متبلور گشته است.

در پایان، بر خود لازم و واجب می دانم از زحمات دوست عزیز و گران قدرم جناب آقای رضا عباسی که بنده را در ترجمه انگلیسی احادیث کمک و یاری کردند کمال تشکر و قدردانی را به عمل آورم.

به هرحال، این اندک مقال پر قیل وقال، خسی است در میقات عظیم فقه و دانش اسلامی تا چه در نظر مشکل پسند اهل نقد و نظر مقبول آید و این ذره در عرصه سیمرغ عالم آرا و آفتاب گیر به چه کار آید.

به ذره گر نظر بو تراب کند

به آسمان رود و کار آفتاب کند

الهی چنان کن سرانجام کار

تو خشنود باشی و ما رستگار

«وَ آخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»

«رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ »

اول رجب المرجب 1441، ششم اسفندماه 1398، مصادف با روز تولد حضرت امام محمدباقر (علیه السّلام)

قم مقدس. حسن علیرضایی(مرندی)

ص: 33

می شود و] لجاجت و تعصب، آن ها را به گناه می کشاند. آتش دوزخ برای آنان کافی است؛ و چه بد جایگاهی است!»

آن عمل می کنند، مورد مذمت و نکوهش قرار داده و به خرانی تشبیه می نماید که کتاب هایی را بر دوش خود بار کرده اند، اما هیچ بهره ای از آن نمی برند.

می شود: «قَصَصْتُ أثره» یعنی ردپای او را دنبال کردم.(1) آنگاه از دو آیه قرآن برای این معنا مثال می آورد. یکی آیه «فَارْتَدَّا عَلی آثارِهِما قَصَصاً»(2) که مربوط به داستان موسی و خضر است. جایی که موسی (علیه السّلام) ماهی را که زنده شدن او، علامت محل ملاقات با خضر (علیه السّلام) بود به همراهش یوشع سپرد و او فراموش کرد به آب پریدن ماهی را به موسی خبر دهد و چون بعد از دور شدن از آن محل به یادش آمد، مجبور شدند

ازآنجاکه آمده بودند رد پای خود را دنبال کنند تا به همان محل برسند؛ و دیگری مربوط به داستان حضرت موسی (علیه السّلام) است که مادرش پس ازآن که او را در جعبه گذاشته به دریا انداخت به خواهر موسی گفت: « قُصِّیهِ»(3)؛ «آن را دنبال کن تا ببینی چه اتفاقی برای او می افتد.» طبرسی با توجه به همین معنا می گوید: «قصه را هم که به معنای داستان های گذشته است به همین جهت قصه می گویند که دومی در نقل آن از اولی پیروی می کند.»(4)

ص: 41

دیو چو بیرون رود فرشته درآید(1) «جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقاً» (2)

«حق آمد و باطل نابود شد و همانا باطل نابود شدنی است.»

اتابک نفهمید که او چه گفت. از سعدی پرسید. سعدی گفت: «یَقُولُ الْکَافِرُ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ تُرَاباً»؛(1) «کافر می گوید: «ای کاش خاک بودم.»

وقتی آن جاسوس نزد ما بازگشت، گفت: «تعدادشان هزار نفر است و سه هزار نفرشان در داخل شهر باقی مانده بودند و می خواستند که چنین وانمود کنند که ما فقط هزار نفر هستیم.» این در حالی بود که ما دو هزار نفر بودیم. رفیق جاسوس ما این طور گزارش داد که آن ها در میان خودشان می گفتند ما هزار نفریم و آن ها دو هزار و ما توان جنگ با آن ها را نداریم. پس هیچ چاره ای نداریم مگر آن که در شهر بمانیم تا آن ها از ماندن ما در خانه خسته شوند و ناچار شوند بازگردند. ولی منظور حقیقی آن ها این بود که ما را غافلگیر کرده و وانمود کنند که ما بر آن ها جرئت پیداکرده و پیروز می شویم تا با لشکر بسیار به سویشان برویم. دشمن داخل شهر شده و دروازه ها را به روی ما بست و ما در خارج شهر توقف کردیم. چون هوا تاریک شد و نیمه شب رسید، دروازه های شهر را باز کردند و دشمن از شهر بیرون آمده و بر ما شبیخون زدند و ما را تیرباران کردند؛ و ما بدون خبر از توطئه، همگی در خواب بودیم. به طوری که هیچ یک از ما بیدار نبود، مگر چهار نفر، زید بن حارثه؛ عبدالله بن رَوَاحه؛

قُتاد| بن نُعْمان و قَیْس بن عاصم که هرکدام در گوشه ای نماز می خواند و مشغول قرائت قرآن بود. در همین غوغا که تیر از جوانب مختلف بر ما می بارید، ناگهان دیدیم قطعه های نور از دهان قَیْس بن عاصم خارج شد که مانند شعله آتش فروزان بود و نوری از دهان قتادةبن نعمان که مانند تابش ستاره زهره بود و نوری از

ص: 50

دهان عبدالله بن رَوَاحة که مانند شعاع ماه در شب تاریک، درخشان بود و نوری از دهان زید بن حارثه که از خورشید، نورانی تر بود. این نورها از چهار جانب، چنان لشکر را روشن نمود که از وسط روز هم روشن تر شد و دشمن در ظلمت و تاریکی بود. ما آن ها را می دیدیم ولی ایشان ما را نمی دیدند. زید بن حارثه که ریاست سپاه را به عهده داشت، ما را در میان دشمن پخش کرد و ما گرداگرد آنان درآمده، محاصره شان نمودیم و عده ای را کشتیم و جمعی مجروح و گروهی اسیر شدند. سپس داخل شهر شدیم و غنیمت ها را جمع کردیم. ای رسول خدا، ما شگفت انگیزتر از نورهایی که از دهان های این چهار نفر ساطع شده ندیده ایم.»(1)

عرض کرد: «فلان و فلان سوره و سوره بقره را.» فرمان داد حرکت کنید که این جوان امیر شماست. عرض کردند: «این جوان از همه ما کوچک تر است!» در جواب فرمود: «ولی به همراه او سوره بقره است.»(او صاحب این امتیاز است.)(1)

شهیدسیدمحمدحسین نوربخش: «تا جایی که می توانید، قرآن بخوانید؛ و به دستورات اسلام و قوانین آن عمل کنید.»(1)

پاسخ روشنی نداد. مأمون پرسید: «آن حضرت به تو چه جواب داد» ابراهیم گفت: «چند بار به من سلام کرد و گفت: سلاماً... سلاماً». مأمون با تمسخر گفت: «او، تو را مانند نادانی که قابل پاسخ نیستی، در نظر گرفته است؛ چراکه قرآن در توصیف بندگان خاص خود، می فرماید: «وَ عِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی

الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُواْ سَلاَماً»؛(1) «بندگان خاص خداوند رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی تکبر بر زمین راه می روند و هنگامی که جاهلان آن ها را مخاطب سازند، به آن ها سلام می گویند و با بی اعتنایی و بزرگواری می گذرند.»

پس از پایان مدت تعیین شده، در مکه به طور سر ی گرد هم جمع شدند و یکی از آن ها گفت: «من چون به این آیه رسیدم از معارضه بازماندم، «وَ قِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءَکِ وَ یَا سَمَاءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْمَاءُ»؛(1) «و به زمین گفته شد که آب خود را فروبرو به آسمان امر شد که باران را قطع کن و آب، بی درنگ خشک شد.» دیگری گفت: «من چون به این آیه رسیدم دست از معارضه برداشتم،«فَلَمّا اسْتَیْئَسُواْ مِنْهُ خَلَصُواْ نَجِیّاً»؛(2) «پس چون برادران یوسف از [نجات برادر خویش] مأیوس شدند؛ در خلوت، نجواکنان کنار کشیدند.» در همین حال امام صادق (علیه السّلام) آن ها را دید و این آیه را تلاوت نمود: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَالْجِنُّ عَلی اَنْ یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذا الْقُرْآنِ لاَیَأْتُونَ بِمِثْلِهِ»؛(3) «[ای پیامبر] بگو اگر جن و انس جمع شوند تا مثل این قرآن بیاورند؛ هیچ گاه نمی توانند مانند آن را بیاورند.»

اَحْسَنْتُم لِاَنْفُسکُمْ وَ اِنْ اَسَأْتُم فَلَهَا»؛(1) «اگر کار نیکی به جای آورید، برای خود انجام داده اید و اگر کار بد انجام بدهید، به خودتان بازمی گردد.»

یکی از یاران رسول خدا از معنای آیه خوشش آمد و شب و روز آن را می خواند. با دیدن این رفتار یک زن نادان کافر بر او حسودی کرد و گفت: «من باید عکس این معنا را برای مردم نشان دهم.» پس مقداری حَلوا درست کرد و زهر در آن ریخت و به آن مرد داد تا بخورد. مرد آن را گرفت و از شهر خارج شد. درراه دو مرد جوان را دید که از سفر می آمدند و از ظاهرشان معلوم بود که خسته هستند. آن مرد به آن ها گفت: «نان و حلوا دوست دارید» گفتند: «بله.» مرد نان و حلوا را جلوی آن ها گذاشت تا بخورند. آن ها هم بلافاصله آن حلوا را خوردند و زمین افتادند و مردند. خبر این جریان در مدینه پخش شد، آن مرد را گرفتند و پیش پیامبر آوردند. حضرت از او پرسید: «آن نان و حلوا را از کجا آوردی» گفت: «فلان زن داده است.» آن زن را احضار کردند. وقتی که آمد، جنازه آن دو جوان را دید که پسران او بوده و به مسافرت رفته بودند. زن کافر جلوی دست و پای پیامبر (صلّی الله علیه وآله) افتاد و گفت: «درستی رسالت شما برای من معلوم شد؛ زیرا من اگرچه کار بدی کردم، به خودم کردم و آن بدی به من بازگشت و الان

ص: 67

معنی آیه را فهمیدم.»(1)

درحالی که پنبه داخل گوش هایم بود، وارد مسجد شدم و هیچ مایل نبودم سخنی از او بشنوم. نمی دانم چطور شد که یک باره کلام بسیار شیرین و زیبایی به گوشم رسید و بیش ازحد، احساس لذت نمودم. با خودم گفتم: «مادرت در سوگت بنشیند! تو که یک مرد سخن پرداز و خردمندی هستی، چه اشکال دارد سخن این مرد را بشنوی تا اگر خوب باشد، بپذیری و اگر زشت باشد، آن را رد کنی!» پس برای اینکه آشکارا با آن حضرت تماس نگیرم مقداری صبر کردم تا پیامبر (صلّی الله علیه وآله) به سمت خانه خود رفت و وارد منزل شد. من نیز اجازه خواستم و وارد شدم و ماجرای خود را از آغاز تا پایان، نقل کردم و گفتم: «قریش درباره شما چنین می گویند و من هم در آغاز تصمیم نداشتم با شما ملاقات کنم، ولی تلاوت قرآن شما مرا به سویتان جلب کرد. اکنون می خواهم حقیقت دین اسلام را برای من توضیح دهید و مقداری برای من قرآن بخوانید!»

رسول خدا (صلّی الله علیه وآله) اسلام را بر او عرضه کرد و مقداری قرآن خواندند. طفیل می گوید: «به خدا سوگند، کلامی زیباتر از آن نشنیده و آیین معتدل تری از آن ندیده بودم.» به حضرت عرض کردم: «من در میان قبیله خود فردی سرشناس و بانفوذی هستم و برای گسترش آیین شما فعالیت می کنم.»

ابن هشام می گوید: «طفیل تا روز جنگ خیبر، میان قبیله خود به تبلیغ دین اسلام مشغول بود و در همان جنگ با هفتاد خانواده

ص: 73

مسلمان، به پیامبر (صلّی الله علیه وآله) پیوست و در ایمان خود همچنان پایدار بود؛ تا اینکه پس از درگذشت پیامبر در جنگ یمامه شربت شهادت نوشید.»(1)

گذاشت و به زودی این کتاب توصیف ناپذیر(قرآن)،

عالم را به خود جلب نموده و تأثیر عمیقی در دانش جهان نهد و درنتیجه جهان مدار گردد.(1)

سید جلیل موسوی: «همسرم! نصیحت دیگرم این که هرچند خودت بهتر از من مایل هستی که مسائل اسلام را بدانی و به آن عمل کنی، ولی یادآوری می کنم با قرآن و نهج البلاغه

و دیگر کتب اسلامی مأنوس باش؛ و علاوه بر آن، فرزندم را با مسائل اسلام و قرآن که تمام رموزات دینی و فردی و خانوادگی در آن نهفته است، آشنا کنی.»(2)

«یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیمَاهُمْ»(3)

را.» دوّم: «وَ مَا اَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ»؛(1) «هر چیزی را درراه خدا انفاق کنید، خدای جای آن را پر می کند و او بهترین روزی دهندگان است.» من دعا می کنم و مستجاب نمی شود و انفاق می کنم ولی عوضش را نمی بینم! امام (علیه السّلام) در مورد آیه اوّل فرمود: «آیا فکر می کنی که خداوند از وعده خود تخلف می کند؟» عرض کرد: «نه.» فرمود: «پس علّت استجابت نیافتن دعا چیست؟» عرض کرد: «نمی دانم!» فرمود: «ولی من به تو می گویم. کسی که خدا را در آنچه امر به دعا کرده اطاعت کند و جوانب دعا را رعایت نماید؛ دعایش اجابت خواهد شد.» او عرض کرد: «جوانب و شرایط دعا چیست؟» امام (علیه السّلام) فرمود: «نخست حمد خدا می کنی و نعمت او را یادآور می شوی. سپس شکر می کنی و بعد بر پیامبر (صلّی الله علیه وآله) درود می فرستی. سپس گناهانت را به خاطر می آوری و اقرار می کنی و از آن ها به خدا پناه می بری و توبه می نمایی.

(امّا در مورد آیه دوّم)؛ آیا فکر می کنی خداوند خُلف وعده می کند؟« عرض کرد: »نه.» امام (علیه السّلام) پرسید: «پس چرا جای انفاق پر نمی شود؟» عرض کرد: اول«نمی دانم.» امام (علیه السّلام) فرمود: «اگر کسی از شما مال حلالی به دست آورد و درراه حلال انفاق کند، هیچ دِرهمی را انفاق نمی کند، مگر اینکه خدا عوضش را به او خواهد داد.»(2)

گله از هیچ کس نباید کرد

کز تن ماست آنچه بر تن ماست(1)

«وَمَا أَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ»(2)

«هر مصیبت و گرفتاری که برایتان پیش می آید؛ به دست خودتان ایجادشده است.»

محبت آن جوان باایمان در قلب سلمان راه یافت. او را به دوستی خود انتخاب کرد و همواره سلمان با او رفاقت داشت تا وقتی که به وی خبر دادند دوستت در بستر مرگ قرارگرفته است. سلمان به بالین او آمد و گفت: «ای فرشته مرگ (عزرائیل) با برادر من مهربانی کن.» صدایی شنیده شد که گفت: «یا اَباعَبْدِالله(1) اَنَا لِکُل مُؤْمِن رَفیق»؛ «ای سلمان، من نسبت به هر شخص باایمان رفیق و مهربانم.»

در مسائل خاص مذهبی، قرآن را در زندگی خود حاکم بدانیم.»(1)

«زن های ناپاک و زشت کار، شایسته ی مردان ناپاک اند و همچنین مردان ناپاک، شایسته ی زنان ناپاک. زن های پاک دامن نیز، شایسته ی مردان پاک دامن و مردان پاک دامن، شایسته ی

زنان پاک دامن اند.»

مجلس مناظره شد و شروع به سخنرانی کرد و به زیبایی صحبت نمود. چون مجلس پایان یافت و جمعیت

پراکنده شد؛ مأمون او را طلبید و گفت: «اسلام اختیار کن و مسلمان شو تا درباره تو چنین و چنان کنم.» او گفت: «دین من، دین پدران من است، مرا وادار مکن که آن را رها کنم.»

این ماجرا گذشت تا سال بعد که مسلمان شده بود. پس دوباره شروع به سخنرانی کرد و به صورت نیکو در فقه صحبت نمود. پس از پایان مجلس، مأمون او را خواست و به او گفت: «مگر تو همان رفیق ما نیستی که یک سال پیش آمدی و اسلام را بر تو عرضه کردیم و نپذیرفتی؟» گفت: «آری، ولی من مردی خوش خط می باشم، چون ازاینجا رفتم سه نسخه از تورات نوشتم و در مطالب آن، کم وزیاد کردم. سپس به بازار بردم و در معرض فروش گذاشتم و از من خریداری شد. پس سه نسخه انجیل نوشتم و هنگام نوشتن از آن هم کم کردم و از پیش خود نیز افزودم. آنگاه، آن سه نسخه انجیل هم از من خریداری شد. سپس به سراغ قرآن آمدم و سه نسخه از آن نوشتم و از آن کاستم و بر آن افزودم. آنگاه قرآن را پیش فروشندگان کتاب عرضه کردم ولی هر یک از آن ها که قرآن ها را باز می کردند تا در آن نظر اندازند، همان جاهای کم وزیاد شده، نمایان می شد و آن ها، قرآن های ساختگی را به سوی من پرتاب کردند. من از این رخداد یقین کردم که قرآن کتابی محفوظ است و

ص: 91

در معرض دستبرد نیست.

از همین رو اسلام آوردم.« مأمون می گوید: »من در سفر حج، سفیان بن عیینه(1) را دیدم و داستان فوق را برای او نقل کردم. وی گفت: «مصداق این مطلب در قرآن کریم است!» گفتم: «کجای قرآن؟» گفت: «آنجا که درباره تورات و انجیل می فرماید: «بِمَاْ اسْتُحْفِظوُاْ مِنْ کِتَابِ اللهِ وَ کَانُواْ عَلَیْهِ شُهَدَآءَ»(2) که به تصریح این آیه، حفظ کتب آسمانیِ پیشین، به عهده خود یهود و نصارا گذاشته شد و درنتیجه ضایع گردید. لیکن درباره قرآن می فرماید: «اِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ اِنّالَهُ لَحَافِظُونَ»؛(3) «همانا ما قرآن را نازل کردیم و حافظ او هستیم.» که بر طبق این آیه، حفاظت قرآن را خداوند خود عهده دار گردیده و ازاین رو مصون و محفوظ مانده است.(4)

گربه دستش به گوشت نمی رسید

می گفت گوشت بو می دهد(1)

«بَلْ کَذَّبُواْ بِمَا لَمْ یُحِیطُواْ بِعِلْمِهِ»(2)

«بلکه چیزی را دروغ شمردند که به علم آن نرسیدند.»

درنهایت خضوع و خشوع و گریه نماز می خواند. منصور می گوید: «با خودم گفتم از این جوان بوی آشنایی می آید.» توقف کردم تا نماز را تمام کند. گفتم: «ای جوان، می دانی که خدا در جهنم جایی دارد به نام »لظی»: «کَلاَّ اِنَّها لَظَی، نَزَّاعَةً لِلشَّوَی»؛(1) «هرگز چنین نیست، [هیچ فدیه ای پذیرفته نمی شود.] آن مجازات، شعله های آتش سوزان است.

[که در انتظار اوست.] دست وپا و پوست سر را می کند و از بین می برد.» او نعره ای زد و بی هوش شد. بعد از زمانی به هوش آمد و گفت: «بازهم بگو!» گفتم: «َا اَیُّهَاالَّذینَ آمَنُواْ قُوآ اَنْفُسَکُمْ

وَ أَهْلِیکُمْ نَاراً وَ قُودُهَاْ النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلَائِکَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لاَیَعْصُونَ اللهَ مَآ اَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلوُنَ ما یُؤْمَرُونَ»؛(2) «ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و اطرافیانتان را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ می باشد نگه دارید؛ بر آن آتش، ملائکه ای گمارده شده اند که درشت سخن، سخت گیرند، هرگز نافرمانی خدا نمی کنند و هر دستوری به آن ها شود بدون چون وچرا انجام می دهند»

پس آن جوان از شنیدن این آیه نعره ای زد و جان به جانان تسلیم کرد. مشغول کار کفن ودفن او شدم. چون لباس را از تن وی درآوردم؛ بر سینه وی به خطی سبز نوشته شده بود: «فَهُوَ فِی عِیشَةٍ

ص: 97

رَاضِیَةٍ، فِی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ، قُطُوفُها دَانِیَةٌ»؛(1) «او در یک زندگیِ کاملاً رضایت بخش قرار دارد، در بهشت عالی که میوه هایش در دسترس است.» چون او را دفن کردم، شب آن جوان را در خواب دیدم که می آمد و تاجی از درّ و جواهر بر سرش گذاشته است. گفتم: «ما فَعَلَ اللهُ بِکَ.» (خدا با تو چه کرد؟) گفت: «مرا به درجه شهدا رسانید، بلکه زیادتر.» گفتم: «چرا زیادتر» گفت: «شهدای دیگر با شمشیرهای کفار کشته شده اند. ولی من، به شمشیر ملک جبار.»(2)

اشارت را اهل محبت درک می کنند. اگر اهل محبت شدی، قرآن را خواهی فهمید.»(1)

مکانی پنهان کرد و «بِسْمِ اللهِ» گفت. فردای آن روز، شوهرش کیسه را سرقت نمود و به دریا انداخت تا آن که او را بی اعتقاد و شرمنده کند. پس از انداختن کیسه در دریا به دکان خود رفت. بعد از مدتی صیادی دو ماهی آورد که بفروشد. مرد منافق آن دو ماهی را خرید و به منزل خود فرستاد تا زنش برای شب غذایی درست کند. چون زن شکم یکی از آن ماهیان را پاره نمود، کیسه را در میان شکم آن دید! }بِسْمِ اللهِ{ گفت و آن را برداشت و در جای اوّلش گذاشت. چون شب شد و شوهرش به منزل آمد، زن ماهی بریان را نزد او آورد و هردو خوردند. سپس مرد گفت: «کیسه زر را که نزدت به امانت گذاشته بودم بیاور. آن زن برخاست؛ «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» گفت و آن را پیش شوهرش گذاشت. شوهر از مشاهده کیسه، بسیار تعجب نموده و سجده الهی را به جای آورد و مؤمن گردید.(1)

و ضامن سعادت بشری است؛ قرآن است. همان قرآن مقدسی که در پرتو شعاع نورانی اش، دنیای دیروز و امروز را با آن انحطاط، به این درجه از تمدن رسانید.»(1)

شهید سید مهدی رضوی: «امامی که ما داریم، روش عمل کردن به قرآن را به ما آموخت.»(1)

جواب داد: «وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ»؛(1) «بگو سلام به زودی می دانید!» از قرائت این آیه فهمیدم که می گوید: «اوّل سلام کن، سپس سؤال! که سلام دادن علامت و وظیفه شخصی است که بر دیگری وارد می شود.« به او سلام کردم و گفتم: »در این بیابان آن هم تنها چه می کنی؟ پاسخ داد: «مَنْ یَهْدِ اللهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُضِلٍّ»؛(2) «کسی را که خدا هدایت کند گمراه کننده ای برای او نیست.» از این آیه شریف دانستم که راه را گم کرده ولی برای یافتن مقصد به حضرت حقّ امیدوار است. گفتم: «از جنّی یا آدم؟» جواب داد: «یَابَنِی آدَمَ خُذُواْ زینِتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ»؛(3) «ای فرزندان آدم زینتتان را نزد هر مسجد بردارید.»

از قرائت این آیه فهمیدم که از آدمیان است. گفتم: «از کجا می آیی؟» پاسخ داد: «یُنَادَونَ مِنْ مَکَانٍ بَعیدٍ»؛(4) «از جایی دور ندا داده می شوند.» فهمیدم از راه دور می آید. گفتم: «کجا می روی؟» جواب داد: «ولِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ اِلَیْهِ»؛(5) «بر مردم واجب است که برای خداوند حج به جای آورند، البته کسی

ص: 108

که استطاعت آن را داشته باشد.» فهمیدم قصد خانه خدا دارد. گفتم: «چند روز است حرکت کرده ای؟« گفت: «وَ لَقَدْ خَلَقْنا السَّمَوَاتِ وَالْاَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ اَیَّامٍ»،(1) «ما آسمان ها و زمین و هر چه را بین این دو است در شش روز خلق کردیم.» فهمیدم شش روز است از شهرش حرکت کرده و به سوی مکه می رود. پرسیدم:«غذاخورده ای؟» جواب داد: «وَ مَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَداً لاَ یَاْکُلُونَ الطَّعَامَ»؛(2) «ما پیامبران را مثل فرشتگان، بدون بدن قرار ندادیم تا غذا نخورند.»

فهمیدم چند روزی است غذا نخورده است. گفتم: «عجله کن تا تو را به قافله رسانم.» جواب داد: «لاَیُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً اِلاَّ وُسْعَهَا»،(3) «خداوند هیچ کسی را بیشتر از طاقتش تکلیف نمی کند.»

فهمیدم که مثل من درحرکت تندرو نیست و طاقت ندارد. به او گفتم: «بر مرکب من در ردیف من سوار شو تا به مقصد برویم.» پاسخ داد: «لَوْ کَانَ فیِهِمَا آلِهَةٌ اِلاَّاللهُ لَفَسَدَتَا»؛(4) «اگر در آسمان و زمین چند خدا غیر از خدای یگانه بود فاسد می شدند.» دانستم که تماس بدن زن و مرد در یک مرکب یا یک خانه و یک محل موجب فساد است. به همین علّت از مرکب پیاده شدم و به او گفتم: «شما

ص: 109

به تنهایی سوار شوید.» وقتی سوار شد گفت: «سُبْحْانَ

الَّذیِ سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَ مَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنیِنَ»؛(1) «منزه است خداوندی که برای ما این (کشتی ها) را مسخر گردانید و ما هرگز قادر به تسخیر آن نبودیم.» وقتی به قافله رسیدیم گفتم: «در این قافله آشنایی داری؟» جواب داد: «وَ مَا مُحَمَّدٌ اِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ»؛(2) «محمد نیست مگر رسولی و قبل از او رسولانی دیگر بوده اند.»، «یَا یَحْییَ

خُذِالْکِتَابَ بِقُوَّةٍ»؛(3) «ای یحیی کتاب را با قوّت بگیر.»، «یَا مُوسیَ اِنِّی اَنَااللهُ»؛(4) «ای موسی منم خداوند.»،«یَا دَاوُودُ اِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلیفَةً فِی الْاَرْضِ»؛(5) «ای داوود ما تو را در زمین جانشین و خلیفه قراردادیم.» از قرائت این چهار آیه دانستم که چهار نفر آشنا به نام محمد و داوود و یحیی و موسی دارد. چون آن چهار نفر نزدیک آمدند این آیه را خواند: «اَلْمَالُ وَ

الْبَنُونُ زینَةُ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا»؛(6) «مال و فرزندان زینت زندگانی دنیوی هستند.»

فهمیدم این چهار نفر فرزندان او هستند. به آن ها گفت: «یَا أَبَتِ اسْتَاجِرْهُ إنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَاْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْاَمیِنُ»؛(7) «ای پدر، موسی را

ص: 110

به خدمت گیر؛ چرا که بهترین کسی که می توانی برای خدمت انتخاب کنی؛ کسی است که امین و توانا باشد.« فهمیدم به آن ها گفت: »به این مرد امین که زحمت کشیده و مرا تا اینجا آورده مزد دهید.« آن ها هم به من مقداری درهم و دینار دادند. او حس کرد کم است و گفت: «وَاللهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ»؛(1) «خداوند برای کسی که بخواهد، پاداش را دوچندان

گرداند.»

فهمیدم می گوید به مزد او اضافه کنید. از رفتار آن زن سخت تعجب کردم و به فرزندانش گفتم: «این زنِ باکمال که نمونه او را ندیده بودم، کیست؟» جواب دادند: «این زن، فضه خادم حضرت زهرا (علیها السّلام) است که بیست سال است جز با قرآن، سخن نگفته است.»(2)

اندیشه های الهی تغذیه می نماید و به حق می توان، قرآن کریم را کتاب هدایتگر و فرهنگ آفرین به حساب آورد.»(1)

داشت، بر طبق معمول با حقایق آسمانی و موضوعات دینی چندان میانه ای نداشت و به موجب غروری که با خواندن فلسفه به او دست داده بود، به تعالیم مذهبی به دیده حقارت نگاه می کرد. اسحاق کندی آن چنان سرگرم کار کتاب «تناقضات قرآن» شده بود که به کلی از مردم کناره گرفته، پیوسته در منزل با اهتمام زیاد به آن می پرداخت.

روزی یکی از شاگردان او در سامرا به حضور امام حسن عسکری (علیه السّلام) شرفیاب شد. حضرت به وی فرمود: «در میان شما شاگردان اسحاق کندی، یک مرد رشید باشهامتی

پیدا نمی شود که این مرد را از کاری که پیش گرفته بازدارد؟»

شاگرد مزبور گفت: «ما چگونه در این خصوص به وی اعتراض

کنیم یا در مباحث علمی دیگر از وی ایراد بگیریم! او استاد بزرگ و نامداری است و ما توانایی گفتگو با او را نداریم.»

حضرت فرمود: «اگر من چیزی به تو بگویم، می توانی به او برسانی و درست به وی بفهمانی؟» گفت: «آری.» فرمود: «نزد استادت برو و با وی الفت بگیر و تا می توانی در اظهار ارادت و اخلاص و خدمتگزاری نسبت به او کوتاهی نکن؛ تا جایی که کاملاً موردنظر وی واقع شوی و او هم لطف و عنایت خاصی نسبت به تو پیدا کند. وقتی کاملاً باهم انس گرفتید، به وی بگو مسئله ای به نظرم رسیده است می خواهم آن را از شما بپرسم و آن سؤال این

ص: 116

است که اگر یکی از پیروان قرآن که با لحن آن آشنایی دارد از شما سؤال کند، آیا امکان دارد کلامی که شما از قرآن گرفته و نزد خود معنی کرده اید، گوینده آن، معنی دیگری از آن اراده کرده باشد؟ او خواهد گفت: «آری ممکن است و چنین چیزی ازنظر عقلی اشکال ندارد.» آنگاه به وی بگو: «ای استاد، شاید خداوند آن قسمت از قرآن را که شما نزد خود معنی کرده اید، عکس آن را اراده نموده باشد و آنچه شما پنداشته اید؛ معنی آیه و مقصود خداوند که گوینده آن است، نباشد.»

آن شاگرد از نزد حضرت رخصت خواست و به خانه استاد خود، اسحاق کندی رفت و بر طبق دستور امام حسن عسکری (علیه السّلام) با وی زیاد رفت وآمد کرد تا میان آنان انس کامل برقرار گردید. روزی از فرصت استفاده نمود و موضوع را همان گونه که حضرت تعلیم داده بود، با وی در میان گذارد. همین که فیلسوف نامی پرسش شاگردش را شنید، فکری کرد و گفت: «بار دیگر سؤال خود را تکرار کن!» شاگرد سؤال را تکرار نمود و استاد مدتی درباره آن اندیشید و دید، ازنظر لغت و عقل چنین احتمالی هست و ممکن است آنچه وی از فلان آیه قرآن فهمیده و پنداشته است که با آیه دیگر منافات دارد، منظور صاحب قرآن غیرازآن باشد.

سرانجام فیلسوف نامبرده شاگرد دانشمند خود را مخاطب ساخت و گفت: «تو را سوگند می دهم بگو این سؤال را چه کسی

ص: 117

به تو آموخته است؟» شاگرد گفت: «به دلم خطور کرد.» فیلسوف گفت: «نه چنین نیست. این گونه سخن از تو سر نمی زند. تو هنوز به مرحله ای نرسیده ای که چنین مطلبی را درک کنی. راست بگو آن را از کجا آورده و از چه کسی شنیده ای؟» شاگرد گفت: «این موضوع را امام حسن عسکری (علیه السّلام) به من آموخت و امر کرد آن را با شما در میان بگذارم.»

فیلسوف گفت: «اکنون حقیقت را اظهار کردی. آری این گونه مطالب فقط از این خاندان صادر می شود.» سپس فیلسوف بزرگ عراق آنچه درباره تناقضات قرآن نوشته و به نظر خود به کتاب آسمانی مسلمانان ایراد گرفته بود، همه را جمع کرد و در آتش انداخت.(1)

مراتب علمی بالایی لازم دارد که باید از کتاب های غنی و معتبر اسلامی برای شروع این کار استفاده کرد.»(1)

شهید صفرعلی رضایی: «هر مسلمان واقعی اول باید به کتاب آسمانی اش؛ قرآن عمل کند و بعد به اعمال دیگر بپردازد.»(1)

گر، به پیشش بگذرد لفظ «خبر»

«خبز» پندارد، رود هوشش ز سر(1)

اللَّیْلِ سَاجِداً وَ قَائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُواْ رَحْمَةَ رَبِّهِ»؛(1) «آیا کسی که در ساعات شب به عبادت خدا مشغول است و در حال سجده و قیام می باشد، از عذاب آخرت می ترسد و به رحمت الهی امیدوار می باشد. [باکسی که شب و روز به کفر و عصیان مشغول است، یکسان خواهد بود.]»

نوای دل نواز و آهنگ حزین آن شخص ناشناس، چنان بود که کمیل را سخت تحت تأثیر قرار داد و مجذوب خود ساخت و دلداده و فریفته آن شخص گردید ولیکن چیزی نگفت و از این نشاط و جذبه باطنی خود، سخنی به میان نیاورد. امّا امیرالمؤمنین (علیه السّلام) با علم خدادادی خود، درک کرد که قلب کمیل دلباخته آن شخص گردیده است. فرمود: «ای کمیل، نغمه و نوای مناجات این مرد، تو را فریب ندهد؛ چراکه او از دوزخیان است و من به همین زودی، از حقیقت این موضوع برای تو پرده برمی دارم.»

کمیل از این مکاشفه و آگاهی و این که آن قاری پرسوزوگداز را اهل دوزخ خواند، سخت شگفت زده شد. این ماجرا گذشت تا قائله خوارج پیش آمد. در همین وقایع بود که امام در میدان جنگ ایستاده بودند و شمشیر خونین که قطره های خون از آن می چکید، در دست داشت و سرهای آن تبهکاران، حلقه وار روی زمین قرار داده شده و کمیل روبروی امام ایستاده بود. حضرت با سر شمشیر

ص: 128

خود به سری از آن سرها اشاره کرد و فرمود: «اَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیْلِ »و اشاره کرد به کمیل که یادت هست شبی که با من بودی و صدای تلاوت قرآن از خانه ای بلند بود و صاحب خانه، این آیه را می خواند؟ اینک این همان شخص است که در آن وقت شب، با آن حال و شور این آیه را قرائت می کرد و تو را مجذوب خودساخته بود.»(1)

می گویند، نام آن دیار، انطاکیه بوده است و مردم آن، وقتی از نزول این آیه خبردار شدند، باری از طلا به حضور پیامبر(صلّی الله علیه وآله) آورده و عرض کردند: «یَا رَسولَ اللهِ نَشْتَری بِهَذَا الذَّهَبِ اَنْ تَجْعَلَ الْبَاءَ تَاءً»؛ (ما با این طلا، باء را به جای تاء خریداری می کنیم.) این طلاها را بگیر و نقطه (اَبَوُاْ) را بردارید و دونقطه بالای آن بگذارید تا (اَتَوُاْ) گردد و معنی آن چنین شود: «اهل آبادی آمدند تا آن دو نفر را مهمانی کنند.» تا با این کار، نام ننگ از ما زدوده شود.« حضرت امتناع ورزیده و فرمودند: «تغییر این نقطه باعث می شود دروغ در کلام خدا داخل شود؛ که خلاف شأن و مقام خداست.»(1)

چشمانش سرازیر بود و قادر به کنترل خویش نبود. به زبان انگلیسی ساده و آمیخته با تأثیر شدید و خضوع و خشوع خاصی سخن می گفت. به او گفتیم که ما با لغت عربی صحبت می کردیم؛ شما چگونه تحت تأثیر واقع شدید؟ او گفت: «هرچند یک کلمه از مطالب شما را نفهمیدم، امّا به وضوح دیدم که این کلمات، آهنگ عجیبی داشت. از همه مهم تر، مطلبی که نظر مرا فوق العاده به خود جلب کرد، این بود که در لابه لای خطبه شما، جمله هایی وجود داشت که از بقیه ممتاز بود. آن ها دارای آهنگ فوق العاده مؤثر و عمیقی بودند. آن چنان که لرزه براندام من می انداخت. یقیناً این جمله ها مطالب دیگری بودند. فکر می کنم شما به هنگامی که این جمله ها را ادا می کردید، وجودتان از روح القدس جان می گرفت! من کمی فکر کردم و متوجه شدم این جمله ها، همان آیاتی بود که من دراثنای خطبه و در نماز آن را می خواندم. این موضوع ما را تکان داد و متوجه این نکته ساخت که آهنگ قرآن، آن چنان مؤثر است که حتی بانویی را که یک کلمه از مفهوم آن را نمی فهمد، تحت تأثیر شدید خود قرار می دهد.»(1) (2)

دردا که طببیب، صبر(1) می فرماید

وین نفس حریص را شکر می باید(2)

«عَسَی أَنْ تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ» «(3)

«و شاید چیزی را خوش نداشته باشید، درحالی که خیر شما در آن است.»

خلاصه یا قاف یا قوف یا قیف.»(1)

جزء یا چه سوره ای است. گاهی صفحه ای از مفاتیح را جلوی او می گذاشتند و از او می پرسیدند: «این قسمت در کجای قرآن است؟» انگشت روی کلمات می گذاشت و می گفت: «این قرآن نیست!» گاهی از او می پرسیدند: «فلان آیه در کجاست؟» قرآن را باز می کرد و با انگشت خود آیه را پیداکرده، نشان می داد.(1)

احساس می کردیم.»(1)

او برخاست و به سوی پیامبر (صلّی الله علیه وآله) که در مسجد نشسته بود، رفت و به او پیشنهاد کرد که ریاست مکه را به او بدهند و ثروت هنگفتی در اختیار او بگذارند تا حضرت از دعوت خود دست بردارد. آنگاه که سخنان او پایان یافت، پیامبر (صلّی الله علیه وآله) فرمود: «آیا سخنان تو خاتمه یافت؟» گفت: «آری.» پیامبر (صلّی الله علیه وآله) فرمود: «این آیات را گوش کن که پاسخ تمام پرسش های تو در آن هاست. «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحیمْ، حم تَنْزیلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحیمْ، کِتَابٌ فُصِّلَتْ آیاتُهُ قُرْآناً

عَرَبِیّاً لِقَوْم یَعْلَمُونَ، بَشِیراً وَ نَذیراً فَأَعْرَضَ اَکْثَرُهُمْ فَهُمْ لا یَسْمَعُونَ»؛(1) «به نام خداوند بخشنده و مهربان، حاء میم [اشاره به حمید و مجید، دو نام از نام های مبارک خداوند است]، این [قرآن] کتابی است که از جانب خدای بخشنده و مهربان نازل گردیده. کتابی است که آیه های آن هر مطلبی را در جای خود توضیح داده است. قرآنی به زبان عربی برای مردمی که آگاه اند.

بشارت و بیم دهنده است، امّا بیشتر آن ها روی گردانیده اند لذا چیزی نمی شنوند. [و نمی پذیرند.]»

وقتی حضرت به آیه 37 رسید، سجده کرد. پس از سجده رو به عتبه کرد و فرمود: «ای ابا ولید! پیام خدا را شنیدی؟» عتبه که هنگام تلاوت آیات بر دست های خود تکیه زده و سراپا گوش شده بود، بدون اینکه سخنی بگوید بلند شد و به طرف قریش رفت.

ص: 152

برخی گفتند: «به خدا قسم، این حالت و قیافه ابا ولید، همان حالتی نیست که به سوی محمد (صلّی الله علیه وآله) رفت.» عتبه با آن حالت خود، در میان مجلس قریش نشست. به او گفتند: «ابا ولید چه دیدی که چنین مبهوت و در فکر هستی؟» گفت: «به خدا قسم، کلامی از محمد(صلّی الله علیه وآله) شنیدم که تاکنون از کسی نشنیده بودم، «وَ اللهِ مَا هُوَ الشِّعْرُ

وَلاَ بِالسِّحْرِ وَ لاَ بِالْکِهَانةِ»؛ «به خدا سوگند، سخن او نه شعر است نه سحر و نه کهانت.» ای بزرگان قریش! صلاح می بینم که او را رها کنید تا در میان قبایل تبلیغ کند. اگر پیروز گردید و سلطنت به دست آورد، از افتخارات شما محسوب می شود و شما نیز از آن بهره می برید و اگر در میان آن ها مغلوب گردید و دیگران او را کشتند، شما راحت شده اید.« قریش گفتند: «ای ابا ولید، زبان و کلام محمد (صلّی الله علیه وآله) تو را سحر کرده است.» ابا ولید گفت: «این رأی من است، حال اختیار با خودتان است.»(1)

تو تنها اسم رفقای مرا می بری و نامی از من به میان نمی آوری.» امام جماعت گفت: «ناراحت نباش، این دفعه اسم تو را هم می برم.» او وقتی به مسجد آمد و مشغول نماز شد، این آیه را چنین خواند: «صحف محمد و ابراهیم و موسی.» مأمومین گفتند: «آیه چنین نیست.» گفت: «راست می گویید؛ لکن این آیه دیشب بر ضرب چماق نازل شده است.» قصه را نقل کرد و دیگر امامت نکرد.(1)

عمر و آل عمر بی نیاز ساخت.» عمر گفت: «کدام آیه را خواندی که چنین تصمیم گرفتی؟» او گفت: «قرآن می خواندم به این آیه رسیدم: «وَ فِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَ مَا تُوعَدُونَ»؛(1) «روزی شما و آنچه به شما وعده داده می شود، در آسمان است.» با خود گفتم رزق و روزی من در آسمان است ولی من آن را در زمین می جویم! به راستی مرد بدی هستم.(2)

شهید عباس ناجی ابهری: «قرآن بخوانید و امام و رزمندگان را دعا کنید و راه امام حسین (علیه السّلام) را تعقیب کنید.»(1)

بدانم که عاقبت کار چه خواهد شد. وقتی قرآن را گشودم،

بازدیدم در اوّل صفحه، این آیه است: «قُلْ جَاءَالْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ اِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقاً» خیالم راحت شد. دانستم که این دفعه نیز امام آزاد می شود. پس از مدتی که امام در ترکیه بود ایشان را به نجف فرستادند و ناچار به پاریس تشریف بردند. این پیشامد نیز موجب فکر و خیال و ناراحتی مسلمانان بود. من دوباره به فکرم آمد که از قرآن کمک بگیرم و به قرآن تفأل

بزنم تا بدانم این مرتبه کار امام به کجا خواهد رسید. قرآن را باز کردم، بازدیدم در اوّل صفحه این آیه آمد «قُلْ جَاءَالْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ اِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقا »

کند، در برابر هرگونه انحراف و خطا بیمه خواهد شد.»(1)

آن دین، انسان سازی است و مکتب تعالی روحی و تکامل معنوی انسان است.»(1)

نامبرده رنج گنج میسّر نمی شود

مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد(2)

« وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَی»(3)

«و این که برای انسان، جز آنچه تلاش کرده، نیست.»

گران قدر مجمع البیان را که در ده جلد است به عربی نوشت.(1)

هیچ یک از حضّار نتوانستند در جواب او سخنی بگویند. یکی از طلاب گفت: «میرزا، چرا نام شما در قرآن ذکر نشده؟ و حال آنکه چند آیه در خصوص شما نازل شده است؛ هرگاه رخصت دهید

بخوانم!» گفت: «بخوان!» وی گفت: «اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجیِمْ، ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحیِداً وَ جَعَلْتُ لَهُ مَالاً مَمْدُوداً وَ بَنیِنَ شُهُوداً وَ مَهَّدْتُ لَهُ تَمْهیِداً ثُمَّ یَطْمَعُ أَنْ اَزیِدَ کَلَّا إنَّهُ کَانَ لِاَیَاتِنَا عَنیِداً سَأُرْهِقُهُ صَعُوداً اِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ ثُمَّ قُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ ثُمَّ نَظَرَ ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ ثُمَّ ثُمَّ أَدْبَرَ وَ اسْتَکْبَرَ فَقَالَ إِنْ هَذَا اِلاَّ سِحْرٌ

یُؤْثَرُ إِنْ هَذَا اِلاَّ قَوْلُ الْبَشَرِ سَأُصْلِیهِ سَقَرَ وَ مَا اَدْرَیکَ مَا سَقَرَ لَا تُبْقیِ وَ لَا تَذَرَ لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرَ عَلَیْهَا تِسْعَةَ عَشَرَ«؛(1) «ای رسول، به من واگذار انتقام آن کس را که او را به تنهایی آفریدم و به او مال و ثروت فراوان دادم و پسران زیاد و آماده به خدمت نصیب او گردانیدم و برایش بساط [زندگی خوش] گستردم. بااین حال، باز طمع دارد که زید کنم؛ حاشا! همانا او نسبت به آیات ما عناد دارد، به زودی او را به بالا رفتن از گردنه [دوزخ] وادار می کنم؛ چراکه او برای [مبارزه با اسلام و پیامبر] فکر و اندیشه بدی کرد. پس مرگ بر او، چگونه نقشه کشید، بازهم خدا او را بکشد. چه فکر غلطی کرد، سپس نگاهی کرد [و نقشه خود را بررسی کرد] و رو ترش کرد و چهره درهم کشید، آنگاه [روی از

ص: 180

اسلام] برگردانید و تکبر نمود و سرانجام گفت: «این [قرآن]، چیزی جز یک سحر مانند سحر گذشتگان نیست. این آیات [که به وحی خدا نسبت می دهید] گفتار بشری بیش نیست.» به زودی او را وارد جهنم می کنیم و با آتش دوزخ می سوزانیم و تو چه می دانی که عذاب دوزخ چیست؟ شراره آن دوزخ از دوزخیان هیچ چیز باقی نمی گذارد و آن ها را رها نمی کند. [این آتش] پوست ها را سیاه می کند [و به کلی دگرگون می نماید.] بر آن [دوزخ] نوزده نفر [فرشته عذاب، نگهبان] است.« می گویند: «به مجرد شنیدن این آیات که از حُسن اتفاق، کلمه وحید نیز در آن ذکر شده بود؛ لرزه بر اندام میرزا وحید افتاد؛ رنگ او زرد شد؛ تب شدیدی گرفت و بعد از سه روز، مرد.»(1)

عموزاده من عثمان، مظلومانه کشته شد!» ابن عباس گفت: «عمر بن خطاب نیز کشته شد. (یعنی اگر تو می خواهی از مظلوم دفاع کنی عمر هم به نظر تو باید مظلومانه کشته شده باشد. چرا نامی از او نمی بری؟) پس خلافت را به فرزند او واگذار کن.»

معاویه در جواب او گفت: «عمر را مردی مشرک به قتل رساند!» ابن عباس پرسید: «پس عثمان را چه کسی به قتل رساند؟» معاویه گفت: «مسلمانان او را کشتند.» ابن عباس گفت: «این که بیشتر دلیل تو را از بین برده و به ضررت تمام می شود و موجب حلال بودن خون او خواهد بود! چراکه اگر مسلمانان او را کشتند، حتماً به جا و به حق بود.« معاویه جواب داد: »ما بخشنامه کرده و به همه جا نوشته ایم و همه را از ذکر مناقب علی و اهل بیتش نهی کرده ایم. بنابراین ای ابن عباس، زبانت را نگه دار و جان خودت را حفظ کن!»

ابن عباس سؤال کرد: «حتماً ما را از قرآن منع می کنی؟» معاویه در پاسخ او گفت: «نه.» ابن عباس در ادامه پرسید: «شاید از تأویل آن ممنوع می کنی؟» معاویه جواب مثبت به

آن داد و گفت: «آری!» ابن عباس دوباره سؤال کرد: «حتماً می گویی که ما قرآن بخوانیم ولی کاری نداشته باشیم که مقصود خداوند از آن آیات چیست و دراین باره سخنی نگوییم!» معاویه به او گفت: «آری!» ابن عباس ادامه داد: «آیا قرائت قرآن واجب تر است یا عمل به آن؟» معاویه

ص: 186

به ناچار گفت: «عمل به آن.» ابن عباس دوباره پرسید: «تا مقصود از آیات را درک نکنیم و ندانیم که خداوند، ازآنچه نازل فرموده چه چیز را قصد کرده، چگونه می توانیم به آن عمل کنیم؟»

معاویه نیز این بار گفت: «معانی و تأویل آن را از دیگران که به غیراز روش تو و اهل بیت تو تأویل نمایند، سؤال کن.» ابن عباس با تعجب پرسید: «شگفتا! قرآن بر اهل بیت و بستگان من فرود آمده چگونه معانی آن را از آل ابی سفیان و آل ابی معیط و یهود و نصارا و مجوس بپرسیم!»

معاویه با ناراحتی پرسید: «آیا تو آل ابی سفیان را با این ها (یهود و نصارا و مجوس) در ردیف هم قرار می دهی؟» ابن عباس در جوابش گفت: «زمانی تو را با آنان در ردیف هم قراردادم که امّت را از پذیرش و عمل به قرآن و آنچه در قرآن است؛ از امرونهی، حلال و حرام، ناسخ و منسوخ، عام و خاص و محکم و متشابه نهی کردی! درحالی که اگر مردم از این مطالب سؤال نکنند،

اختلاف پیداکرده، سرگردان خواهند شد و سرانجام هلاک می گردند.« معاویه سرش را به پایین انداخت و ادامه داد: »خوب، قرآن بخوانید و لیکن ازآنچه خداوند درباره شما اهل بیت و خاندان پیامبر نازل کرده و رسول خدا فرموده، نقل نکنید؛ بلکه مطالب دیگر بگویید.« ابن عباس با خنده گفت: »خدا در قرآن می فرماید: «یُریدوُنَ اَنْ یُطْفِئُواْ نوُرَاللهِ بِاَفْوَاهِهِمْ وَ یَأبَیَ اللهُ اِلاَّ اَنْ

ص: 187

یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْکَرِهَ الْکَافِرُونْ»؛(1) «می خواهند نور خدا را با دهان های خود خاموش کنند، ولی خدا نمی گذارد؛ تا این که نور خود را کامل گرداند؛ هرچند، کافران خوش نداشته

باشند.»

درنهایت معاویه گفت: «ای ابن عباس، زبانت را نگاه دار و جان خود را حفظ کن و اگر چاره ای نداری و حتماً باید بگویی؛ پس پنهانی باشد و احدی آشکارا از تو چیزی نشنود.»(2)

پروانه وار در اطرافش پرواز می کنند و در شعلۀ عشقش می سوزند.»(1)

هولناک آن را [کفار و مشکین] می شنوند؛ و هنگامی که آن ها را در جای تنگی از جهنم، زنجیرشده بیندازند؛

فریاد واویلا سر می دهند.« شعوانه وقتی این آیات را شنید، سخت در او اثر کرد و گفت: «ای شیخ، من هم یکی از روسیاهان درگاهم، آیا اگر توبه کنم خداوند مرا می آمرزد؟»

واعظ گفت: «اگر توبه کنی خدا تو را می آمرزد؛ اگرچه گناه تو مثل گناه شعوانه باشد.» او گفت: «شعوانه منم که بعدازاین، دیگر، گناه نمی کنم.» واعظ گفت: «خدا ارحم الرّاحمین است و اگر توبه کنی آمرزیده می شوی.» شعوانه گریه کرد و بندگان و کنیزان خود را آزاد نمود؛ مشغول عبادت شد و گذشته های خود را جبران کرد. به نحوی که بدنش ذوب شد و ضعیفی و ناتوان گردید.

یک روز که به بدن بسیار ضعیف و نحیف خود می نگریست؛ گفت: «آه، آه! در دنیا به این نحو گداخته شدم؛ نمی دانم در آخرت حالم چگونه است!» پس ندایی از غیب به گوش او رسید که دل خوش دار، ملازم درگاه ما باش تا روز قیامت ببینی پاداش ما را.

نیامد در این در کسی عذر خواه که سیل ندامت نَشُسْتَنْ

گناه(1)

ابتدای آن همچون شاخه های درختان برومند پرثمر و پایین آن مانند ریشه های درختان کهن پر آب است.گفتاری است که بر همه چیز پیروز می شود و چیزی بر آن پیروز نخواهد گشت.»

در میان قریش زمزمه افتاد و گفتند از قرائن برمی آید که ولید دلباخته گفتار محمد (صلّی الله علیه وآله) شده و اگر چنین باشد؛ همه قریش تحت تأثیر او قرار خواهند گرفت و به پیامبر تمایل پیدا می کنند. ابوجهل گفت: «من چاره او را می دانم.» به منزل ولید آمد و با قیافه ای اندوه بار کنار او نشست. ولید گفت: «چرا این چنین غمگین هستی؟»! ابوجهل گفت: «چرا غمگین نباشم! با این سن و شخصیتی که تو داری، قریش بر تو عیب می گیرند و می گویند با سخنان پرمایه خود، گفتار محمد (صلّی الله علیه وآله) را زینت داده ای و حرف های او را تأیید کرده ای!»

ولید برخاست و با ابوجهل به مجلس قریش رفت و رو به جمعیت کرد و گفت: «آیا تصور می کنید محمد (صلّی الله علیه وآله) دیوانه است؟ هرگز آثار جنون در او دیده اید؟ حضار گفتند: «خیر.» پرسید: «آیا گمان می کنید او کاهن است؟ آیا از آثار کهانت در او چیزی دیده اید؟» گفتند: «خیر.» گفت: «آیا گمان می کنید او شاعر است؟ آیا تابه حال شعری گفته است؟» گفتند: «خیر.» پرسید: «تصور می کنید دروغ گوست؟ آیا تاکنون به راست گویی و امانت مشهور نبوده و در میان شما به عنوان «صادق امین» معروف نبوده است؟»

ص: 199

بزرگان قریش گفتد: «پس باید به او چه نسبت دهیم؟» ولید فکری کرد و گفت: «بگویید ساحر است، زیرا با این سخنان خود، میان پدر و فرزند و خویشاوندان جدایی می افکند.»(1)

پوشاکی قراردادیم [تا سیاهی شب همچون پرده شما را بپوشاند.] و روز را برای شما وقت کار و کوشش

گردانیدیم.» ابن مقفع به محض شنیدن کلام خدا، درحالی که سکوت سراپای وجودش را فراگرفته بود، بی اختیار ایستاد و در تفکّر و سکوت فرورفت. آن قدر ایستاد تا آن پسربچه سوره را به پایان برساند. او سخن نو شنیده بود که نه شعر بود و نه نثر. ولی آهنگی زیباتر از شعر و بیانی رساتر از نثر داشت. زیبایی لفظ و شیوایی اسلوب و هماهنگی روشن بین آیات قرآن، نظرش را به خود جلب کرد و موجی از لذت و شادی در روانش پدید آمد. لذتی که قرآن به او داد، غیرازآن بود که تا آن وقت از سایر انواع سخن می برد. ابن مقفع که خود در فصاحت و سخن شناسی بی مانند بود، با شنیدن این آیات تکان دهنده، فطرت دینی او بیدار گشت و با هیجان گفت: «شکی نیست که این گفتار عالی، ساخته اندیشه کوتاه بشر نیست.» تصادف کوچکی ابن مقفع را با قرآن آشنا کرد و چهره قرآن در نظرش عوض شد. احساس کرد که دنیای جدیدی برای او کشف شده است. بی درنگ از همان جا برگشت و با قدم های محکم به سوی عیسی بن علی، عموی منصور [خلیفه عباسی] رفت و گفت: «نور اسلام در قلب من تابیده است و دریچه ای از جهان وسیع و پهناور در برابر

دیدگانم بازشده و دگرگونی عمیقی در من به وجود آمده است؛ می خواهم در حضور تو به دین اسلام مشرف

ص: 205

شوم.»

عیسی با تعجب گفت: «تو که یک عمر با قرآن مبارزه کرده ای علّت روی آوردنت به اسلام چیست؟» وی ماجرا را بیان کرد و عیسی در پاسخ گفت: «شایسته است این کار در یک مجلس رسمی در حضور علما و امرای لشکر و در نزد مردم انجام گیرد؛ بنابراین فردا به همین منظور پیش من بیا.»

همان روز شب هنگام ابن مقفع شروع به زمزمه کرد و وردهای مخصوصی که مانویان و زرتشتیان

موقع غذا خوردن، می خوانند، خواند. عیسی رو به او کرد و گفت: «بااینکه قصد داری مسلمان شوی، آیا بازهم طبق روش دیرینه خود به زمزمه مشغول هستی!» ابن مقفع گفت: «من که هنوز به طور رسمی به آیین جدید اسلام داخل نشده ام و نمی توانم مراسم و تشریفات آن را بجا آورم، چگونه می توانم از کیش مانوی دست بردارم؛ من از این که شبی را در بی دینی به سر برم، ناراحت هستم.»

بامداد فردا رسید. از طرف عیسی بن علی، مجلس باشکوهی برای اسلام آوردن ابن مقفع ترتیب داده شده بود. طی مراسمی

شهادتین بر زبان او جاری شد و مسلمان گشت و دارای اسم عبدالله و کنیه ابو محمد گردید.

آشنایی او با اسلام و تعالیم حیات بخش قرآن، بینش جدید و عمیقی در او به وجود آورد و طرز فکر جهان بینی اش را به کلی

ص: 206

دگرگون ساخت. او قلم خود را که مثل شمشیر برنده بود، بر ضد دستگاه خلافت منصور به کار انداخت و طوری جهان را بر او تنگ کرد که روزی فریاد زد: «آیا کسی هست مرا از شر ابن مقفع نجات دهد؟»

سرانجام ابن مقفع به دست یکی از دژخیمان منصور، به نام سفیان بن معاویه، امیر بصره به وضعی سخت فجیع، شهید گردید و بر او تهمت زنادقه زدند. امّا حقیقت آن است که

او بیش از هر چیز دیگر، قربانی رشک و کینه دشمنان خویش شده بود.»(1)

و راهنمایی انسان ها برگزیده است. در این کتاب، دستور زندگی و نحوه بهره گیری از لذایذ این دنیا و حیات آن، به طرزی جالب و خردمندانه بیان شده است.»(1)

شهید محمد وکیلی: «سعی کنید تا آنجا که ممکن است، به دستورات قرآن عمل کنید؛ تا در هر دودنیا، سربلند و پرافتخار

باشید.»(2)

جملات را خواند: «أِذَا جَاءَ نَصْرُاللهِ وَ الْفَتْحُ وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَخْرُجُونَ مِنْ دِینِ اللهِ اَفْوَاجاً»؛(1) «[ای محمد (صلّی الله علیه وآله)] هنگامی که نصرت و یاری خدا و فتح و پیروزی

بیاید، مردم را می بینی که گروه گروه در دین خدا درمی آیند [مسلمان می شوند.] حجاج گفت: »وای بر تو! اشتباه گفتی؛ بلکه «یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللهِ» درست است.« زن گفت: «ای حجاج! »دَخَلُواْ وَ اَنْتَ تُخْرِجُهُمْ؛ یعنی آن ها داخل دین خدا شدند و تو آن ها را خارج می کنی!»(2)

مهیا نشده است، زیرا در دست بعضی چای و سیگار مشاهده می شود.» چای و سیگار را که کنار گذاشتیم؛ وی این آیه از قرآن را تلاوت کرد و مجلس را ترک گفت. «وَ اِذَا قُرِیَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ وَ اَنْصِتُواْ»؛(1) «هنگامی که قرآن خوانده می شود، بدان گوش فرا دهید و ساکت باشید.»

شهید رجبعلی نو دهی : «مادرم! بر مزارم گرد آیید و برایم قرآن بخوانید.»(1)

از این نمی رسد.»(1)

که خیلی فقیر و تنگدستم.» امام (علیه السّلام) گفت: «هرگز دعا نمی کنم.» پرسید: «چرا دعا نمی کنید؟!» حضرت در پاسخ فرمودند: «برای این که خدا راهی برای این کار معین کرده است. او امر کرده که به دنبال روزی بروید و آن را طلب نمایید؛ اما تو می خواهی در خانه خود بنشینی و با دعا، روزی را به خانه خود بکشانی!»(1)

آن می باشد و این آیه را می خواند. «وَ مَا عِنْدَاللهِ خَیْرٌ وَ اَبْقی »؛(1) «آن چیزی که نزد خداست بهتر و پاینده تر می باشد.»

سلمان موضوع گریه پیامبر (صلّی الله علیه وآله) را به فاطمه (علیها الصلاة والسلام) خبر داد و ایشان برخاست و لباس پوشید و به دیدار پیامبر (صلّی الله علیه وآله) آمد. فاطمه (علیها الصلاة والسلام) به حضرت عرض کرد: «ای پدر، فدایت شوم! چه چیز باعث گریه شما شده است؟» پیامبر (صلّی الله علیه وآله) «آن دو آیه را برای او خواند. فاطمه (علیها الصلاة والسلام) از شدت اندوه با صورت به زمین افتاد و صدای ناله اش بلند شد که وای بر آن کسی که داخل آتش جهنم گردد.

در این حال سلمان نیز گفت: «ای کاش، گوسفندی بودم و خانواده ام گوشت مرا خورده، پوست مرا پاره می کردند و من هرگز اسم آتش را نمی شنیدم.» ابوذر گفت: «ای کاش، مادرم نازا بود و مرا نمی زایید تا هرگز اسم آتش را نمی شنیدم.» مقداد گفت: «ای کاش، پرنده ای بودم که در بیابان های دوردست به سر می بردم و حساب و کیفری نداشتم و اسم آتش به گوشم نمی رسید.»

علی (علیه السّلام) فرمود: «ای کاش، درندگان گوشت مرا پاره پاره می کردند و ای کاش، از مادر متولد نشده بودم و نام آتش را نمی شنیدم.» سپس دست روی سر گذاشت و شروع به گریه کرد و می گفت: «آه، از دوری راه و کمی توشه در سفر قیامت. گناهکاران

ص: 223

به سوی آتش می روند و به سرعت داخل دوزخ می شوند.»(1)

نمی شود؛ به راستی برای من روشن نبود و حقیقت آیه در حقیقتی از هاله قرار داشت. ازاین رو بر آن شدم که سحرگاهان قرآن بخوانم و آن را تا طلوع فجر ادامه دهم. بعد از مدتی، حقایقی از آیات بر من آشکار شد که تحمل آن دشوار و خارج از طاقت من بود. دریافتم که معنای آیه این است که تلاوت قرآن کریم در سحر و هنگام طلوع فجر، موجب آن می شود که حقایق آیات برای انسان مکشوف و محسوس گردد.»(1)

نمک خوردن و نمکدان شکستن(1)

«کَانَ الإنْسَانُ کَفُوراً»(2)

«انسان ناسپاس است.

اندیشمندان بزرگ که ازجمله آنان سید اسماعیل صدر و حاج میرزا حسین نوری طبرسی (مؤلف مستدرک) و سید حسین صدر بود، حاضر شدیم. آقا ملاّ فتحعلی سلطان آبادی این آیه مبارک را تلاوت فرمود:«وَاعْلَمُواْ اَنَّ فِیکُم رَسُولَ اللهِ لَوْیُطیعُکُمْ فِی کَثیِرٍ مِنَ الْاَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَکِنَّ اللهَ حَبَّبَ اِلَیْکُمْ الْاِیمَانَ وَ زَیَّنَهُ فِی

قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ اِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسوُقَ وَالْعِصْیانَ اُوْلئِکَ هُمُ

الرّاشِدُونَ»؛(1) «ای مسلمانان، بدانید رسول خدا در میان شماست. اگر در بسیاری از کارها از [رأی و میل] شما پیروی می کرد، دچار هلاکت و زحمت می شدید، [و گمان نکنید قبول اسلام و پذیرفتن ایمان و اجتناب از کفر و گناه از روی کمال عقل و فطانت و زیرکی خودتان است]، بلکه خداوند

متعال، ایمان را محبوب شما کرد و در دل هایتان آراست و کفر و فسق و نافرمانی را در نظرتان زشت و ناپسند ساخت و از آن ها بیزارتان کرد، [تا در دوجهان، خوشبخت و سعادتمند

شوید.] آن ها [که این ویژگی را دارند]، در حقیقت، رشد یافته اند.»

آقای سلطان آبادی پس ازآن، شروع به تفسیر «حَبَّبَ اِلَیْکُمْ»نمود. بعد از بیانات طولانی، آن را به معنایی دیگر تفسیر کرد. هنگامی که

ص: 229

بزرگان این معنی را شنیدند، از او توضیح خواستند و پس از بیان مطلب و توضیح آن، همه حضار شگفت زده شدند و پیش خود گفتند: «چرا آن ها زودتر از بیان سلطان آبادی، متوجه این نکته نشدند؟» روز دوم در محضر مقدس او حاضر شدند و آقای سلطان آبادی آیه مبارک را به معنای دیگری غیر از معنای اوّل تفسیر نمود. حاضران باز توضیح خواستند و پس از شرح و بیان آیه، دوباره تعجب کردند که چرا پیش از بیان او، ذهنشان متوجه این مطلب نشده، آن را درک نکردند. روز سوم نیز همانند روز اول و دوم، شگفت زده شدند. هرروزی که خدمت ایشان می آمدند،

معنای دیگری برای آنان بیان می کرد.

نزدیک به سی روز به خدمت او شرفیاب شدند و برای آیه مبارک، نزدیک به سی معنی بیان فرمود و حضار هر وقت معنایی از او می شنیدند، توضیح می خواستند و او نیز توضیح می داد.(1)

Muslim nation of Islam, if it is denied in the world, on the Day of Resurrection it will receive it fully on that

day)

راستی کن که راستان رستند

در جهان راستان قوی دستند(1)

«وَالَّذیِ جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ اُوُلَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ»(2)

«و آن کسی که [سخن] راستی آورد و آن را تصدیق نمود [و به آن عمل کرد]، آن ها حقاً پرهیزکاران اند.»

گوش نمی کردند و سخن می گفتند. او شب پیامبر (صلّی الله علیه وآله) را در خواب دید که ناراحت بودند، حضرت به او فرمودند: «اَتَقْرَءُ الْقُرْآنَ بَیْنَ یَدَیِ قَوْمٍ وَ هُمْ یَتَحَدَّثُونَ وَ لاَ یَسْتَمِعُونَ

وَ اِنَّکَ لاَ تَقْرَءُ بَعْدَ هَذَا اِلّاَ مَاشَاءَاللهُ»؛ (آیا قرآن را برای کسانی می خوانی که باهم سخن می گویند و آن را نمی شنوند! تو بعدازاین، به سبب عدم رعایت ادب، نمی توانی حرف بزنی، مگر آن که خدا بخواهد.)

او می گوید: «بعدازآن که بیدار شدم، دیدم لال شده ام و نمی توانم حرف بزنم؛ امّا چون حضرت فرموده بود «اِلّاَ مَاشَاءَاللهُ»

امید داشتم که زبانم باز خواهد شد.پس از چهار ماه، در همان محل قبلی باز رسول خدا (صلّی الله علیه وآله) را در خواب دیدم،

فرمودند: «قَدْ تُبْتَ»؟«حتماً توبه کرده ای.» گفتم: «بلی یا رسول الله.» فرمودند: «مَنْ تَابَ، تَابَ اللهُ عَلَیْهِ»؛ (هرکس که به سوی خدا بازگردد؛ نظر لطف خدا هم به سوی او بازمی گردد و او را می بخشد.) بعدازآن فرمود: «زبانت را بیرون آور و انگشت مبارک خود را بر زبان من کشید و فرمود: «هرگاه نزد گروهی که حرف می زنند، قرآن می خوانی آن را ادامه نده؛ تا هنگامی که گوش کنند.»

وقتی بیدار شدم دیدم زبانم باز شده بود.(1)

به گفته ی آن عمل کنید.»(1)

اگر چرخ گردون کشد زین تو

سرانجام خشت است بالین تو(2)

«کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ»(3)

«هر نَفْسی، چشنده ی مرگ است.»

خدا حکیم نیست؟« هشام گفت: »بله خداوند احکم الحاکمین است.« ابن ابی العوجاء گفت: »به من در مورد این آیه بگو. «فَانْکِحُواْ مَا طَابَ لَکُمْ مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنی وَ ثُلاَثَ وَ رُبَاعَ

فَإِنْ خِفْتُمْ اَلَّا تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً»؛ (1) «پس از [دیگر] زنان، آنچه برای شما پاک است، دو یا سه یا چهار زن را به همسری درآورید. پس اگر می ترسید که عدالت را رعایت نکنید، به یک همسر بسنده کنید.» مگر این، حکم قرآن نیست؟ هشام گفت: «بله.» ابن ابی العوجاء گفت: «پس آیه،«وَ لَنْ تَسْتَطِیعُواْ اَنْ

تَعْدِلُواْ بَیْنَ النِّسَاءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلاَ تَمِیلُواْ کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوهَا

کَالْمُعَلَّقَةِ»؛(2) »و هرگز نمی توانید بین زنانتان عدالت را رعایت نمایید، اگرچه بسیار علاقه به این کار داشته باشید.« چه می گوید؟ کدام حکیم این گونه سخن می گوید؟»

هشام جوابی نداشت. به همین خاطر به مدینه نزد امام صادق (علیه السّلام) آمد و ماجرای خود را گفت. حضرت فرمود: «اینکه خدا می فرماید: «فَانْکِحُواْ مَا طَابَ لَکُمْ»؛ مقصود، عدالت در نفقه (خرج زن) است و اینکه می فرماید: «وَ لَنْ تَسْتَطیعوُاْ اَنْ تَعْدِلُواْ»؛ مقصود،

ص: 240

عدالت در محبت است.» چون هشام این جواب را به ابی ابی العوجاء رساند، او گفت: «به خدا، این جواب از خودت نیست.»(1)

The most honorable servants after the Prophets are the ulama and then the Quran's guardians, such as the Prophets they die, they go out with their Prophets from their graves, they go along with the Prophets from the path and take the revenues of the Prophets, so blessed by the path of knowledge and the protector of the Quran, due to the dignity and honor that is with God.)

تکرار می کند که پیامبران همراه دلیل و برهان مبعوث شده اند. به نظر می رسد عقل گرایی قرآنی همچون سنگ، سخت، مستحکم و اصلی بنیادی است.»(1)

شهید عباس محزونی: «قرآن را که راهنمای مسلمانان

است، سرلوحه ی کارهایتان قرار دهید.»(2)

فرزند خویش (شیرکوه) باقی گذاشت. صلاح الدین معترض میراث او شد و بیشتر آن را مصادره کرد و فقط چیزهایی که به کارش نمی آمد را نگرفت.

یک سال بعد، وقتی که صلاح الدین، برادرزاده خود (شیرکوه) را دید، به قصد دلجویی از او پرسید: «تا کجای قرآن پیش رفته ای؟» گفت: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْماً إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَاراً»؛(1) «آنان که اموال یتیمان را به ستم می خورند، شکم خویش را پر از آتش می کنند.« حاضران و صلاح الدین از هوش و حاضرجوابی شیرکوه شگفت زده شدند.»(2)

«بلی.» گفت: «مقداری از آن را برای من بخوان.» گفتم: «مؤدب و دوزانو بنشین تا بخوانم.» پس شترش را خوابانید و زانوهای او را بست و خود دوزانو نشست و گوش فرا داد.

شروع به خواندن نمودم و بر زبانم سوره مبارک «والذاریات»

جاری شد. همین که به این آیه رسیدم «وَ فِی الْاَرْضِ آیَاتٌ

لِلْمُوقِنِینَ، وَ فِی اَنْفُسِکُمْ اَفَلاَ تُبْصِرُونْ»؛(1) «در زمین برای اهل یقین نشانه هایی است و نیز در وجود خود شما، مگر آن ها را نمی بینید؟»

اعرابی گفت: «حق تعالی راست گفته است. سرگین نشانه عبور شتر است و جای پا دلیل بر عبور عابر. پس چگونه این آسمان باعظمت و این زمین پهناور بر پروردگار باعظمت دلالت نکند!» همین که خواندم: «وَ فِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَ مَا تُوعَدُونْ »؛(2) «و روزی شما و آنچه را که به آن وعده داده شده اید، در آسمان است.»

اعرابی گفت: «تو را به خدا سوگند، این نیز از کلام خداوند است؟» گفتم: «بلی.» پس اعرابی شتر خود را در بیابان رها نمود و گفت: ای وای، روزی من در آسمان است و او را در زمین جستجو می کنم. آنگاه سر به بیابان گذاشت و رفت. من هم به طرف بغداد روانه شدم و همین قضیه را برای هارون الرشید نقل کردم و او تعجب نمود.

ص: 247

سال بعد که هارون به طرف مکه حرکت نمود، مرا هم همراه خود برد. روزی مشغول طواف بودم که ناگهان جوانی زیبارو گوشه لباسم را گرفت و مرا به خود متوجه نمود. چون نگاه کردم شناختم که همان شخص سال گذشته است. باز به من گفت: «از کتاب خدا برایم بخوان. در این مرتبه نیز بر زبانم سوره مبارکه «والذاریات» جاری شد که می فرماید: «وَ فِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ

وَ مَا تُوعَدُونَ، فَوَرَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ اِنَّهُ لَحَقٌ مِثْلَ مَآ اَنَّکُمْ

تَنْطِقُونْ»؛(1) «روزی شما و آنچه به آن وعده داده شده اید، در آسمان است. پس سوگند به خدای آسمان و زمین که این [سخن]، درست مثل اینکه شما سخن می گویید، حق است.» اعرابی گفت: «چه کسی خدا را محتاج کرده که قسم یاد کند! به او قسم، که هیچ گاه به چیزی محتاج نشدم، مگر آنکه همان چیز نزدم حاضر شده است. پس نعره ای زد و روی زمین افتاد. رفتیم که او را به هوش بیاوریم، لیکن متوجه شدیم که از دنیا رفته است.»(2)

هدفش، محکم و استوار، بسیار عالی و باشکوه، باهیبت و سرسام آور و دارای رفعتی حقیقی و ابدی است. ازاین رو این کتاب در تمام زمان ها، تأثیری نیرومند از خود به جای می گذارد.»(1)

شهید موسی آقایی: «برادران و خواهران! راه را قرآن به ما نشان داده. منحرف نشوید و راه صراط مستقیم را پیدا کنید.»(2)

آن مرد گفت: «نادان تر از خویشان من، اقوام تو بودند که وقتی پیامبرشان آن ها را به حق فراخواند، گفتند: « اَللَّهُمَّ إِنْ کَانَ هَذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِکَ فَأَمْطِرْ عَلَیْنَا حِجَارَةً مِنَ السَّمَاءِ أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِیمٍ»؛(1) «بار خدایا اگر این [کتاب] از جانب تو و حق است، پس بر ما از آسمان، سنگ ببار یا عذابی دردناک بر ما بفرست.» و نگفتند، بار خدایا، اگر او به حقیقت از جانب توست، پس ما را هدایت کن.« معاویه با شنیدن این سخن ساکت شد.(2)

مرد بیابان گرد وقتی این حلم و حسن خلق را از پیامبر (صلّی الله علیه وآله) دید، دانست که آن حضرت بر حق بوده است. بنابراین، با کاردی دستی را که به پیامبر (صلّی الله علیه وآله) جسارت کرده بود، قطع نمود و غش کرد و بر زمین افتاد. در همان حال، قافله ای که از آن راه می گذشتند، مرد عرب را در این حال دیدند. وقتی آب به صورتش پاشیدند به هوش آمد. گفتند: «چه شده؟» گفت: «به صورت پیامبر (صلّی الله علیه وآله) سیلی زده ام. می ترسم که دچار عقوبت شوم!» پس برخاست و دست قطع شده خود را با دست دیگرش گرفت و به دنبال پیامبر (صلّی الله علیه وآله) راهی مدینه شد.

در مدینه به سلمان برخورد و ایشان، وی را به خانه فاطمه زهرا (علیها الصلاة والسلام)برد. در آنجا پیامبر خدا نشسته و حسین (علیه السّلام) را روی زانوی خود گذاشته بود. اعرابی جلو رفت و عذرخواهی نمود. پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود:

«چرا دستت را قطع کرده ای؟» گفت: «من دستی را که به صورت نازنین شما سیلی زده باشد نمی خواهم.»

پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: «اسلام بیاور و به یگانگی خدا اقرار کن!» عرض کرد: «اگر شما بر حقّید، دست قطع شده مرا به حال اوّل برگردانید و شفا دهید.« پیامبر دست قطع شده اش را به جای اولش گذاشت و فرمود: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ »و نفسی کشید و دست مبارک خود را به محل قطع شده مالید. دست مرد عرب به

ص: 254

حال اوّل بازگشت و او شهادتین گفت و اسلام آورد.(1)

شهید احمد ترشیزی: «من این راهی را که انتخاب نمودم، با آگاهی کامل و با شناخت دقیق بوده و هیچ شک و تردیدی ندارم.

امیدوارم که بتوانم دِین خودم را نسبت به اسلام و قرآن، ادا نمایم.»(1)

چو ایزد ببندد ز حکمت دری

به رحمت گشاید در دیگری(2)

«مَا نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْهَا أَوْ مِثْلِهَا »(3)

«هر حکمی را که نسخ یا متروک کنیم، بهتر از آن یا مثل آن را می آوریم.»

زمین فساد می کنند، آیا ممکن است مالی در اختیارت قرار دهیم تا میان ما و آن ها سدی قرار دهی؟» مرد گیسو بلند خوشش آمد و برخاست و در را بست و به او پناه داد.(1)

و تأمل در ریزه کاری ها و معانی آیات همراه سازد و در آیاتی که به اشکال برمی خورد، به تفسیر مراجعه کند.»(1)

«آیا مردم را به خیر و نیکی سفارش می کنید و خودتان را فراموش می نمایید؟»

بیرون آمد و به راه افتاد و من هم او را تعقیب کردم. او در دکان نانوایی توقفی کرد و نانوا را غافلگیر نموده، دو قرص نان برداشت و رفت. من از کار او شگفت زده شدم؛ ولی گفتم شاید با نانوا حسابی دارد. آنگاه رفت تا به دکان بقالی رسید. آنجا نیز دو انار دزدید و خیلی مواظب بود که بقال نبیند. باز از این منظره تعجب کردم؛ ولی با خود گفتم شاید با بقال معامله و حساب دارد و اصلاً چه حاجتی به دزدی دارد؛ آن هم دزدی دو دانه انار! او را رها نکردم تا به خرابه ای رسید که بیماری در آنجا افتاده بود. دو قرص نان و دو انار را نزد وی گذاشت و ازآنجا گذشت.

او از جلو و من از پی او رفتم تا از دروازه شهر گذشتیم. به بیرون شهر که رسیدیم، وی را صدا زدم و به او گفتم: «مدتی بود نام تو را شنیده و مشتاق دیدار تو بودم و امروز به ملاقات تو رسیدم. ولی کارهایی از تو مشاهده کردم که فکر مرا مشغول و نگران ساخته و می خواهم علت آن ها را بپرسم تا این نگرانی رفع شود. من تو را دیدم که از نانوایی دو قرص نان دزدیدی. سپس از مغازه بقالی رد شدی و دو انار هم از او برداشتی!» پاسخ داد قبل از هر چیز بگو ببینم کیستی؟ گفتم: «مردی از فرزندان آدم و از امت محمد (صلّی الله علیه وآله) گفت: «از کدام خانواده ای؟» گفتم: «از اهل بیت رسول خدا (صلّی الله علیه وآله) » گفت: «اهل کدام شهری؟« گفتم: »مدینه پیامبر. گفت: نکند تو جعفر بن محمد هستی» گفتم: «همانم».

ص: 265

گفت: «چه فایده! چگونه نواده پیامبر هستی و از دین بی خبری! زیرا کاری که درخور مدح است و کننده آن، شایسته تمجید و ستایش، جا نداشت که مورد انکار و ناسپاسی قرار گیرد.» گفتم: «جهل من از کجا معلوم شد و بی خبری من از دین، کجاست؟» گفت: «همین که خدا در قرآن می فرماید: «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثَالِها وَ مَنْ جَاءَ بِالسَّیِئِةِ فَلاَ یُجْزَی اِلَّا مِثْلَهَا»؛(1) «کسی که کار نیکی انجام دهد، ده ثواب دارد و کسی که کار بدی انجام دهد، جز مانند آن، مجازات نشود.»

من با دزدی کردن دو قرص نان، دو گناه کردم و با ربودن دو انار، دو گناه دیگر انجام دادم. پس روی هم چهار گناه کردم ولی خودم از آن ها نخوردم؛ بلکه دو انار و دو قرص نان را صدقه دادم و هر یک به مقتضای آیه قرآن، ده حسنه دارد، که می شود چهل ثواب.

بنابراین از یک سو، چهار گناه و از طرف دیگر، چهل حسنه به جا آوردم و چهار حسنه، مقابل چهار گناه خارج شود. درنتیجه سی وشش حسنه برای من باقی می ماند.»

من در جوابش گفتم: «مادرت در عزایت بنشیند! تو از قرآن هیچ چیز نمی دانی! مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: «اِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللهُ مِنَ الْمُتَّقینَ»؛(2) «خداوند، عمل خوب را فقط از پرهیزکاران

ص: 266

می پذیرد.» و شرط پذیرفته شدن عمل، تقوا است. تو با دزدیدن دو قرص نان دو گناه کردی و با ربودن دو انار دو گناه دیگر. با صدقه دادن آن ها نه تنها کار نیکی انجام ندادی، بلکه چون بدون رضایت صاحبانش به فقیر دادی، چهار گناه دیگر بر آن گناهان افزودی.»

او همچنان خیره خیره به من نگاه می کرد و از من نپذیرفت. من نیز او را رها کردم و گذشتم.»(1)

شهید حسن بیات ترک: «فرزندانتان را با قرآن آشنا کنید.»(1)

پس به خانه ابوجهل رفت و به او گفت: «نظر تو درباره آنچه از محمد(صلّی الله علیه وآله) شنیدی چیست؟« ابوجهل با ناراحتی گفت: »چه شنیدم! ما و فرزندان عبدمناف درباره رسیدن به شرف و بزرگی، مانند دو اسبی که میدان مسابقه می روند، منازعه داشتیم.

ما می خواستیم از آن ها سبقت جوییم و آنان قصد سبقت بر ما را داشتند. آنان اطعام کردند؛ ما نیز اطعام کردیم. آنان بخشش کرده، نیازمندی های مردم را برطرف می کردند، ما هم چنین کردیم؛ و چون هردوی ما در موازات همدیگر قرار گرفتیم، آن ها گفتند: «ما پیغمبری داریم که از آسمان به او وحی می شود.« ما (ابوجهل) چگونه می توانیم به چنین فضیلتی برسیم! به خدا ما هرگز به او ایمان نخواهیم آورد و او را تصدیق نمی کنیم.»(1)

حقیقتِ قرآن است و آن صورت مثالی با انسان تکلم می کند. پس سخنگو و متکلم، صورت مثالی مجسم شدۀ قرآن در آن عالَم است. همچنان که اگر انسان بخواهد در دنیا از قرآن استفاده کند و آن حقائق و معانی را در خود بگیرد، خداوند می تواند افرادی از روحانیون و فرشتگان را که دارای قرآن هستند بگمارد تا قرآن را به انسان تعلیم دهند.»(1)

با سیه دل چه سود گفتن وعظ

نرود میخ آهنین در سنگ(1)

«أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ»(2)

«آن ها [کافران] را بترسانی یا نترسانی [فایده ندارد]، ایمان نمی آورند.»

گفت تا کودکان را ازآنجا راندند و به او هدایایی داد.(1)

رویش گذاشته است. گفتم: «ای پیرزن این کیست که مرده است؟» گفت: «سید جوانی که خوف الهی تمام وجودش را پر نموده بود. دیروز هنگام مناجاتش، کسی از مقابل منزل گذشت و آیه ای از قرآن را خواند. این جوان آن را شنید و مضطرب شد و جان را به جانان تسلیم نمود.»(1)

شهید محمدحسن ابوالبشری: «ای مادر، اگر انس با قرآن در شما نبود، قرآن سرمشق ما قرار نمی گرفت.»(1)

عیسی به دین خود و موسی به دین خود عیسی به دین خود و موسی به دین خود(2).

« لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِینِ »(3)

«دین شما برای خودتان و دین من برای خودم»

کنْتَ فَظَّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ»؛(1) «ای پیامبر! اگر تندخو و سخت دل بودی، مردم از گرد تو متفرق می شدند.» درصورتی که تو تندخو و سخت دل هستی و

ما از گردت متفرق نمی شویم!»(2)

فرمان رسول خدا(صلّی الله علیه وآله) را در موردش اجرا کند، ولی او ازآنجا رفته بود.

علی(علیه السّلام) به حضور پیامبر(صلّی الله علیه وآله) بازگشت

و به عرض رساند: «به محل مأموریت رفتم، ولی آن شخص را در آنجا ندیدم.» پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: «این شخص و طرفدارانش قرآن می خوانند ولی قرآن از دهانشان پایین نمی رود و همچون رمیدن تیر از کمان، از دین خارج می گردند. آن ها را بکشید که بدترین و ناپاک ترین موجودات هستند.»

در تاریخ آمده این شخص، ذوالخویصره تمیمی نام داشت و مؤسس گروه «خوارج» بود و در جنگ نهروان، به دست سپاه علی (علیه السّلام) به هلاکت رسید. او را «ذوالثدیه» می گفتند. زیرا در شانه او گوشتی اضافی همچون پستان وجود داشت. وقتی خبر هلاکت او را به علی (علیه السّلام) رساندند، تکبیر گفت و از مرکب پیاده شد و سجده شکر به جا آورد.»(1)

14. زیباترین حکایت، کتاب خدا (قرآن) است.

15. همین قرآن بود که ملت وحشی عرب را معلم جهانیان کرد.

16. قرآن، عنوان بزرگ ترین نسخه نجات دهنده بشر است.

17. مرام و مقصد این کتاب بی اندازه قوی و محکم و مبانی آن، بلند است.

18. هر جوان مؤمنی که در جوانی قرآن تلاوت کند، قرآن با گوشت و خونش می آمیزد.

19. قرآن، کتاب هدایت انسان است.

20. قرآن، ابهت و ترس در انسان ایجاد می کند و با این روش ثابت می کند که هر چه می فرماید راست است.

21. دانش آینده، اخبار گذشته و درمان دردها در قرآن است.

22. قرآن، راهنمای عمل در تمام شئون زندگی می باشد.

23. در این کتاب (قرآن) گنجینه هایی از دانش مافوق استعداد بشر است.

24. قرآن، دارای مکتب و روش سیاسی نیز هست.

25. قرآن، نامه دوست است.

26. تعلیمات اخلاقی قرآن به مراتب بالاتر از تعلیمات اخلاقی انجیل است.

27. اگر قرآن کریم با انسان باشد، احساس ترس و وحشت نمی کند.

28. ضامن سعادت بشری قرآن است.

29. دین اسلام مردمی ترین و منطقی ترین دین برای از بین بردن ناآرامی ها و مشکلات امروزی است.

ص: 287

30. قرآن کریم کتاب هدایتگر و فرهنگ آفرین

است.

31. قرآن درباره زنان، قضاوتی عادلانه دارد.

32. با قرآن مشکلات جوانان حل خواهد شد.

33. این کتاب توانست از مردمی وحشی و بی تربیت، ملتی متمدن ایجاد کند.

34. باید دل ها را به وسیله قرآن به حرکت درآورد.

35. این همه بدبختی ها و تیره روزی های مسلمین از مراعات نکردن قوانین قرآن است.

36. قرآن از تمام معجزات، بزرگ تر است.

37. خواندن قرآن باعث عدم لغزش انسان می شود.

38. حفظ قرآن، توشه ای برای انسان است.

39. جنبه بلاغتی قرآن، ترجمه شدنی نیست.

40. مجموعه قوانین تکالیف زندگی در قرآن وجود دارد.

41. پیدایش تمدن اسلام از حوادث بزرگ تاریخ است.

42. قرآن، کتاب جبر یا هندسه نیست؛ مجموعه ای از قوانین است.

43. بنا به گفته پروفسور آرتور آربری؛ قرآن، آن چنان

آرامش خاطری به وی بخشیده بود که برای همیشه به خاطر داشت.

44. خداوند قلبی را که قرآن را در خود جای داده عذاب نخواهد کرد.

45. نزدیک به نه صد و پنجاه بار در قرآن، از علم و عقل و فکر سخن رفته است.

46. ناپلئون بناپارت، امپراتور فرانسه می گوید: قرآن، به تنهایی

ص: 288

عهده دار سعادت بشر است.

47. در قرآن، هیچ اجباری برای تغییر دین و مذهب انسان ها دیده نمی شود.

48. بنا به اعتراف بلر خاورشناس معروف؛ هر کس که از این کتاب به خوبی پیروی کند، زندگی آرام و گوارایی خواهد داشت.

49. قرآن در مورد دورویی، کینه، تکبر، غرور، بی عدالتی و انواع آن، بسیار سخت گیر و در مورد صفات نیک از قبیل صبر، حق شناسی، صداقت و ترس از خدا، بسیار مصر و جدی است.

50. از نظرگاه مسلمانان مؤمن، قرآن برخلاف آنچه دانشمندان اروپائی می پندارند، تألیف و پدید آورده محمد (صلّی الله علیه وآله) نبوده بلکه سخنان اصیل (وحی) خداوند است.

51. اسلام برخلاف تعالیم مسیحیت، انسان را موجودی شریف و باشخصیت می شناسد نه موجودی کثیف.

52. ازنظر کونت ادوارد گیوجا دانشمند ایتالیایی؛

یگانه آئین آسمانی و حقیقی اسلام است.

53. ازنظر ماکسیم رودنسون، نویسنده ی مارکسیست،

عقل گرایی قرآنی همچون سنگ، سخت، مستحکم و اصلی بنیادی است.

54. قرائت و تدبر در قرآن بر انسان اثر می گذارد و روح و جان او را برمی انگیزد.

55. هدف قرآن، محکم و استوار، بسیار عالی و باشکوه،

باهیبت و سرسام آور و دارای رفعتی حقیقی و ابدی است.

ص: 289

56. از دیدگاه توماس کارلایل، یکی از مزایای قرآن، این است که در جمله هایی کوچک به بعضی از حقایق بزرگ اشاره نموده است.

57. ج.م. رود ویل (اسلام شناس انگلیسی) می گوید: «اروپا نباید فراموش کند که مدیون قرآن است.»

ص: 290

صالح(1)، شعیب(2)، عزیر(3)، حضرت محمد(4).

10. آیه 163 سوره مبارکه نساء.

11. حضرت محمد،(5) حضرت یحیی،(6)، حضرت عیسی،(7) حضرت اسحاق و حضرت یعقوب.(8)

12. حضرت یحیی(9).

13. حضرت عزیر.

14. ابراهیم با اسماعیل،

ابراهیم با اسحاق، یعقوب با یوسف، داوود با سلیمان،

اسحاق با یعقوب، زکریا با یحیی.

15. حضرت داوود.

16. حضرت یحیی.

17. پیامبر اکرم و حضرت ابراهیم.

18. یونس، هود، یوسف.

19. آیه 258 بقره، نام حضرت ابراهیم.

20. سوره اعلی، حضرت ابراهیم و حضرت موسی.

21. آیه 13 سوره مبارکه شورا.

ص: 292

22. حضرت

ابراهیم (علیه السّلام).

23. حضرت محمد (صلّی الله علیه وآله).

24. سوره مبارکه بقره.

25. سوره مبارکه نصر.

26. سوره حجرا ت.

27. حدید.

28. سجده.

29. حدید.

30. سوره انفال.

31. سوره فاطر.

32. سوره نمل.

33. سوره مریم.

34. سوره حمد.

35. سوره مبارکه توحید یا اخلاص.

36. حج.

37. سوره شعرا.

38. ماعون.

39. سوره صف.

40. سوره محمد که به حمد تبدیل می شود.

ص: 293

8. باباطاهر، اشعار، مشهد، قاسمی،1374ش.

9. پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، www.hadith.net

10. پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران Li.ir.

11. پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ انتشار: 01/ 09/ 1379.

12. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ای (دام ظّله) ، مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، بیانات در محفل انس با قرآن کریم.

13. پرسمان دانشگاهیان، قرآن در کلام علما و بزرگان، 17/ 01/ 1391.

14. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، قم، انصاریان، 1383ش.

15. چایچیان،

حبیب (حسان)، ای اشک ها بریزید، تهران، جاویدان، 1376ش.

16. حاج علی اکبری، محمد، پژوهشی پیرامون قصه های قرآن کریم، نامه مفید، شماره پنجم.

17. حافظ شیرازی، خواجه شمس الدین محمد، دیوان حافظ، قم، موسسه الوفاء، انتشارات اندیشه 1368ش.

18. حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، موسسه آل البیت (علیهم السّلام)، قم 1416ق.

19. حلبی، ابوالصلاح، الکافی، یک جلدی، تحقیق، رضا استادی،

ص: 295

مکتبة الامام امیرالمومنین علی (علیه السّلام) العامة، اصفهان، بی تا.

20. حکیمی، محمد، حکیمی، علی، الحیاه، ترجمه، احمد آرام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1381ش.

21. حکیم، سید محسن، حقائق الاصول، قم، مکتبة بصیرتی، 1408ق.

22. حیدری، محمدجواد، مجله صحیفه مبین، شماره 23.

23. خالد البرقی، ابی جعفر احمد، المحاسن، تحقیق، مهدی الرجائی ، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(علیهم السّلام) ، 1416ق 1374ش.

24. خمینی، روح الله، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(رحمه الله)تهران،1389 ش.

25. خمینی، روح الله، مقدمه کتاب شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمه الله) تهران،1394ش.

26. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل، مفردات الفاظ القرآن، ترجمه و تحقیق همراه با تفسیر لغوی و ادبی قرآن از غلامرضا خسروی حسینی، تهران، المکتبه

المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه، 1383ش.

27. رضازاده نیلوفر و شاهرودی، فاطمه، جستاری بر انواع تمثیل در مَثَل ها و قصّه های قرآن کریم، معرفت سال بیست و یکم، شماره 180.

ص: 296

28. رضوانی، ریحانه، ساختار قصه های قرآن، پژوهشگاه باقرالعلوم.

29. زمخشری، محمودبن عمر بن محمد، تفسیر کشاف،

ترجمه مسعود انصاری، تهران، ققنوس، 1389ش.

30. دانشنامه اسلامی 01/ 11/ 1398.

31. دستغیب، عبدالحسین،

گناهان کبیره، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر

انتشارات اسلامی، چ22. 1388ش.

32. دهلوی، امیر خسرو، دیوان، دانشگاه تهران، 1343ش.

33. دهخدا،علی اکبر، لغتنامه،تهران،دانشگاه تهران،1377ش.

34. دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، موسوی، محسن (گردآورنده) قم، دارالحدیث، آبان،1395.

35. سایت بشیران و ترنم رحمت.

36. سایت همسفرشهدا.

37. سایت عروة الوثقی.

38. سعدی، کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، نشر طلوع، مهر 1362ش.

39. سنایی، حدیقه الحقیقه، تحقیق، رضوی، مدرس، دانشگاه تهران، چاپ8، 1394ش.

40. شجعیان، محمدباقر، قرآن از دیدگاه مشاهیر جهان، بشارت

ص: 297

1385 شماره 54.

41. شفق، محمدحسین بهجتی اردکانی، بارش نور، مجموعه ی شعر (غزلیات و رباعیات)، انتشارات قداست، چاپ دوم،1391ش.

42. شیخ صدوق، ابوجعفر، الخصال، ترجمه و توضیحات،

جعفری یعقوب ، تهران، اندیشه هادی، 1385ش.

43. شیخ صدوق، ابوجعفر، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه و توضیحات محمدرضا انصاری محلاتی، قم، اندیشه هادی 1386ش.

44. شیخ صدوق، ابوجعفر، من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفاری، علی اکبر و بلاغی، محمدجواد، صدر، نشر صدوق، تهران، چ دوم، 1383ش.

45. شیخ صدوق، ابوجعفر، معانی الاخبار، مترجم، محمدی شاهرودی، عبدالعلی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1377ش.

46. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ 3، انتشارات ناصرخسرو، تهران، 1372ش.

47. شیخ طوسی، الامالی،قم،دار الثقافة،1414ق.

48.عاشوری تلوکی، نادعلی، داستان های قرآن از نگاه امام خمینی(رحمه الله)، مجله صحیفه مبین، شماره 50.

49. عطار، دیوان، تصحیح، تقی تفضلی، انتشارات علمی فرهنگی،

ص: 298

1368ش.

50. فعال عراقی، حسین، داستان های قرآن و تاریخ انبیاء در المیزان، نشر سبحان، چ1 ،1383ش.

51. فردوسی، شاهنامه، تصحیح و مقابله رمضانی محمد، تهران، موسسه خاور،1311ش.

52. قابل، هادی، بحثی درباره قصص قرآن، نامه مفید، شماره پنجم.

53. قمی، شیخ عباس (نویسنده) الکنی و الالقاب، امینی، محمدهادی (مقدمه نویس)، تهران، مکتبة الصدر، چ 5، 1368ش.

54.کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه و شرح فارسی محمدباقر کمره ای، تهران، دفتر مطالعات

تاریخ و معارف اسلامی، 1421 ق. = 1379 ش.بی چا.

55. لاهوری، اقبال، دیوان، مقدمه محمد طاهری، انتشارات هافکو، بی تا، بی چا. 56. ماهنامه اطلاع رسانی،پژوهشی، آموزشی مبلغان، شماره 84.

57.محمدی ری شهری، شناخت نامه حدیث، انتشارات، دارالحدیث، 1397ش.

58. محمدی مصطفی، داستان از عظمت قرآن کریم، قم، انتشارات زائر، 1380ش.

59. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، تهران،

ص: 299

کتاب فروشی اسلامیه، بی چا. 1365ش.

60. مجله بشارت فروردین و اردیبهشت 1383ش، شماره 40.

61. مجله بشارت، خرداد و تیر 1389ش، شماره 77 ، لطایف قرآنی.

62. مجله پرسمان، شماره 3.

63. مجله تاریخ اسلام، هشتم دیماه 1385، شماره بیست و هشتم.

64. مطلوب، احمد و حدیثی، خدیجه، التبیان فی علم البیان، بغداد، مطبعه العانی،1383ش.

65. مهدوی راد، سیر نگارش های علوم قرآنی، مجله بینات، ش8.

66. موسوی همدانی، محمدباقر، ترجمه تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ نوزدهم، 1383ش.

67. مولوی، مثنوی معنوی، دفتر سوم، تصحیح رینولد نیکلسون، چ،هلند، 1925م.

68. نوری؛ میرزا حسین، مستدرک الو سائل و مستنبط المسائل، تحقیق موسسه آل البیت (علیهم السّلام)لاحیاءآالتراث، قم، بی چا. 2014ق.

69. نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، به تصحیح،

اسماعیل بن احمد طرابلسی، دارالطباعه العامره، 1329-1334 ق.

70. ویکی پدیا، دانشنامه آزاد،17/ 01/ 1399.

ص: 300

71. ویکیبدیا، 17/ 01/ 1399.

72. ویکی حج و زیارت،27/ 01/ 1399.

73. ویکی شیعه،27/ 01/ 1399.

74. ویکی فقه،27/ 01/ 1399.

75. http://quran.iribtv.ir/web/qura

ص: 301